📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
садданӣтиппакаран̣ам̣
дха̄тума̄ла̄
15. сараваггапан̃чакантика суддхассарадха̄ту
ито ¶ парам̣ ту сарато, кака̄ранта̄дибхедато;
дха̄туйо дха̄туниппханна-рӯпа̄ни вивидха̄ни ча.
са̄т̣т̣хакатхе пит̣акамхи, джинапа̄т̣хе йатха̄балам̣;
найам̣ упапариккхитва̄, сама̄сена катхесса’хам̣.
и гатийам̣. йесам̣ дха̄тӯнам̣ гатиаттхо, буддхипи тесам̣ аттхо. паваттипа̄пун̣а̄нипи. татра гаманам̣ дувидхам̣ ка̄йагаманам̣ н̃а̄н̣агаманан̃ча. тесу ка̄йагаманам̣ на̄ма ирийа̄патхагаманам̣, н̃а̄н̣агаманам̣ на̄ма н̃а̄н̣уппатти, тасма̄ пайога̄нурӯпена ‘‘гаччхатӣ’’ти падасса ‘‘джа̄на̄тӣ’’типи аттхо бхавати, ‘‘паваттатӣ’’типи аттхо бхавати, ‘‘па̄пун̣а̄тӣ’’типи аттхо бхавати, ирийа̄патхагаманена гаччхатӣтипи аттхо бхавати, н̃а̄н̣агаманена гаччхатӣтипи аттхо бхавати. татха̄ хи ‘‘сӣгхам̣ гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу ирийа̄патхагаманам̣ ‘‘гамана’’нти вуччати. сундарам̣ нибба̄нам̣ гато. ‘‘гатима̄’’тиа̄дӣсу ¶ пана н̃а̄н̣агаманам̣. евам̣ саббесампи гатйаттха̄нам̣ дха̄тӯнам̣ йатха̄пайогам̣ аттхо гахетаббо.
тассима̄ни рӯпа̄ни бхаванти – ити, ети, удети. ка̄рите ‘‘уда̄йатӣ’’ти рӯпам̣ бхавати. ут̣т̣ха̄петӣти хи аттхо, дука̄ро а̄гамо. упети, самупети, вети, апети, авети, анвети, самети, абхисамети, самайо, абхисамайо, ӣди, уди, екоди, пан̣д̣ито, ито, удито, упето, самупето, анвито, апето, самето, етаббо, паччетаббо, пат̣ийама̄но, пат̣иччо, енто, адхиппето, адхиппа̄йо, паччайо, ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни. ‘‘ита̄, ита’’нтиа̄дина̄ йатха̄рахам̣ иттхинапум̣сакавасенапи. паччетум̣, упетум̣, самупетум̣, анветум̣, саметум̣, абхисаметум̣, ичча, пат̣ичча, самечча, абхисамечча, апечча, упечча, пат̣имукхам̣ итва̄, итва̄на, упетва̄, упетва̄на, упетуна, ан̃н̃а̄нипи буддхавачана̄нурӯпато йоджетабба̄ни.
итиити крийа̄саддо, суттантесу на диссати;
идаметтха на ваттаббам̣, дассана̄йева ме руто.
‘‘ита̄йам̣ кодхарӯпена’’, ити па̄л̣и хи диссати;
ан̇гуттараника̄йамхи, мунина̄хачча бха̄сита̄;
вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ан̇гуттараника̄йе кодхам̣ ниндантена –
‘‘ита̄йам̣ кодхарӯпена, маччувесо гуха̄сайо;
там̣ дамена самуччхинде, пан̃н̃а̄вӣрийена дит̣т̣хийа̄’’ти.
татра ита̄йанти ити айанти чхедо. итиити ча гаччхати паваттатӣти аттхо. айам̣ панеттха суттападаттхо – йо ¶ досо локе ‘‘кодхо’’ти локийамаха̄джанена вуччати, на̄йам̣ аттхато кодхоти ваттаббо. кинти пана ваттаббо, есо хи сарӣрасан̇кха̄тагуха̄сайо маччура̄джа̄ ева кодхавасена памадданто саттасанта̄не гаччхатӣти ваттаббо. там̣ еварӯпам̣ ‘‘маччура̄джа̄’’ти ваттаббам̣ бахуно джанасса анаттхакарам̣ кодхам̣ хитака̄мо дамена пан̃н̃а̄йа вӣрийена дит̣т̣хийа̄ ча чхиндеййа̄ти.
етӣти имасса пана а̄гаччхатӣти аттхо. ‘‘етӣ’’ти еттха хи а̄упасагго сандхикиччена пат̣иччханнатта̄ на па̄кат̣о вала̄хака̄ваттхарито пун̣н̣ачандо вийа. татха̄ хи еттха а̄ ити етӣти сандхивиггахо бхавати, а̄ка̄расса ча ика̄рена парена саддхим̣йева ека̄ра̄десо. тасма̄ ‘‘айам̣ со са̄ратхӣ ети. ету вессантаро ра̄джа̄’’тиа̄дӣсу ‘‘а̄гаччхати, а̄гаччхатӯ’’тиа̄дина̄ аттхо катхетаббо. бйа̄каран̣асаттхепи хи а̄ ити етӣти сандхивиггахо диссати, тасма̄ айампи нӣти са̄дхукам̣ манаси ка̄табба̄. атха ва̄ итӣти рассавасена вуттам̣ падам̣ гаманам̣ бодхети, етӣти вуддхивасена вуттам̣ пана йатха̄пайогам̣ а̄гамана̄дӣни. матта̄васенапи хи пада̄ни сависесаттха̄ни бхаванти. там̣ йатха̄? са̄сане паббаджито, рат̣т̣ха̄ пабба̄джитоти. сан̃н̃ога̄сан̃н̃огавасенапи, там̣ йатха̄? га̄ма̄ ниггаччхати. йасам̣ посо нигаччхати, тасма̄ айампи нӣти са̄дхукам̣ манаси ка̄табба̄. еттхетам̣ вуччати –
и гатийанти катхита̄, дха̄ту вуддхим̣ гата̄ йада̄;
тада̄ а̄гаманаттхасса, ва̄чика̄ па̄йато васа̄.
ирийа̄патхаттхато хе-са̄ ничча̄гамава̄чика̄;
‘‘айам̣ со са̄ратхӣ ети’’, ичча̄деттха нидассанам̣.
анирийа̄патхаттхена ¶ , ваттане гаманепи ча;
а̄гамане ча хотӣти, дхӣма̄ лаккхеййа там̣ йатха̄.
‘‘пат̣ичча пхаламетӣ’’ти, евама̄дӣсу ваттане;
вуддхиппатта̄ ика̄равха̄, еса̄ дха̄ту паваттати.
‘‘аттхаментамхи сӯрийе, ва̄л̣а̄’’ ичча̄дӣсу пана;
гате, ‘‘етӣти итӣ’’ти-а̄дисва̄гамане сийа̄.
татха̄ хи ӣтӣти анаттха̄йа ети а̄гаччхатӣти ӣти, упаддаво, ити а̄гаманаттхо гахетаббо. а̄ха ча суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘етӣти ӣти, а̄гантука̄нам̣ акусалабха̄гӣнам̣ бйасанахетӯнам̣ етам̣ адхивачана’’нти.
ида̄ни йатха̄рахам̣ нипа̄та̄кхйа̄тана̄микапарийа̄панна̄нам̣ итиито садда̄наматтхуддха̄ро вуччате – таттха итисаддо хетупарисама̄пана̄дипадаттха випарийа̄йа пака̄ра̄вадха̄ран̣а нидассана̄дианекаттхаппабхедо. татха̄ хеса ‘‘руппатӣти кхо бхиккхаве тасма̄ рӯпанти вуччатӣ’’тиа̄дӣсу хетуаттхе диссати. ‘‘тасма̄тиха ме бхиккхаве дхаммада̄йа̄да̄ бхаватха, ма̄ а̄мисада̄йа̄да̄. аттхи ме тумхесу анукампа̄, кинти ме са̄вака̄ дхаммада̄йа̄да̄ бхавеййум̣, но а̄мисада̄йа̄да̄’’тиа̄дӣсу парисама̄пане. ‘‘ити ва̄ ити еварӯпа̄ висӯкадассана̄ пат̣ивирато’’тиа̄дӣсу а̄диаттхо. ‘‘ма̄ган̣д̣ийоти тасса бра̄хман̣асса сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро на̄мам̣ на̄макаммам̣ на̄мадхеййам̣ нирутти бйан̃джанамабхила̄по’’тиа̄дӣсу падаттхавипарийа̄йе. ‘‘ити кхо бхиккхаве саппат̣ибхайо ба̄ло, аппат̣ибхайо пан̣д̣ито. саупаддаво ба̄ло, анупаддаво ¶ пан̣д̣ито. саупасагго ба̄ло, анупасагго пан̣д̣ито’’тиа̄дӣсу пака̄ро. ‘‘аттхи идаппаччайа̄ джара̄маран̣анти ити пут̣т̣хена сата̄ а̄данда аттхӣтисса вачанӣйам̣. ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣анти ити че вадеййа, джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти иччасса вачанӣйа’’нтиа̄дӣсу авадха̄ран̣е. ‘‘аттхӣти кхо качча̄на айамеко анто, наттхӣти кхо качча̄на айам̣ дутийо анто’’тиа̄дӣсу нидассане. нипа̄тавасенева те пайога̄ гахетабба̄. ‘‘ита̄йам̣ кодхарӯпена̄’’ти еттха пана а̄кхйа̄тавасена гамане итисаддо диссати. айамеваттхо идха̄дхиппето, нипа̄таттхо пана на иччхитаббо, вин̃н̃ӯнам̣ аттхаггахан̣е косаллупа̄данаттхам̣ кевалам̣ аттхуддха̄равасена а̄гатоти дат̣т̣хаббам̣. итаро пана –
гатйаттхе чимасаддаттхе, итосаддо паваттати;
анвито’’ти хи гатйаттхе, паччаттавачанам̣ бхаве.
имасаддасса аттхамхи, ниссаккавачанам̣ бхаве;
‘‘ито са̄ даккхин̣а̄ диса̄’’, итиа̄дӣсу па̄л̣ису.
гатйаттхо иччхито еттха, итараттхо на иччхито;
аттхуддха̄раваса̄ вутто, косаллаттха̄йа вин̃н̃унам̣.
идха пана самайасаддасса аттхуддха̄рам̣ саниббачанам̣ ваттаббампи аватва̄ упари айадха̄тувисайейева ваккха̄ма и е айадха̄тувасена тидха̄тумайатта̄ самайасаддасса. татра итӣти ика̄ра̄нантаратйантападасса ча ‘‘ети, удетӣ’’тиа̄дӣнан̃ча ека̄ра̄нантаратйантапада̄нам̣ ан̃н̃есан̃ча еварӯпа̄нам̣ падама̄ла̄ йатха̄рахам̣ йебхуййена аттанопада̄ни ваджджетва̄ йоджетабба̄. ӣдисесу хи т̣ха̄несу дуккара̄ крийа̄падама̄ла̄. йасма̄ пана имасмим̣ пакаран̣е сукара̄ ча дуккара̄ ча тйантападама̄ла̄ джа̄нитабба̄ ¶ , тасма̄ бхӯва̄диган̣а̄дӣсу ат̣т̣хасу ган̣есу вихитехи чханнавутийа̄ вачанехи саббаса̄дха̄ран̣ам̣ асаббаса̄дха̄ран̣ан̃ча падама̄ла̄найам̣ брӯма –
ака̄ра̄нантаратйанта-пада̄нам̣ пантийо будхо;
бхавати рундхата̄дӣнам̣, йодже саббаттха саббатха̄.
ити етӣ’’ти четесам̣, пада̄нам̣ пана пантийо;
суддхассарапуббака̄нам̣, йодже вин̃н̃ӯ йатха̄рахам̣.
а̄ка̄ра̄нантаратйанта-пада̄нан̃ча̄пи пантийо;
‘‘йа̄ти сун̣а̄ти асна̄-ти’’ ичча̄дӣнам̣ йатха̄рахам̣.
иван̣н̣а̄нантаратйанта-пада̄намапи па̄л̣ийо;
йодже ‘‘рундхити рундхӣти’’-ичча̄дӣнам̣ йатха̄рахам̣.
ука̄ра̄нантаратйанта-сутиити падасса ча;
перан̣аттхе паваттасса, йодже ма̄лам̣ йатха̄рахам̣.
ека̄ра̄нантаратйанта-пада̄нампи йатха̄рахам̣;
‘‘джети рундхети ка̄рети, ка̄ра̄петӣ’’тиа̄дӣнам̣.
ока̄ра̄нантаратйанта-пада̄нампи падаккаме;
‘‘кароти бхоти хотӣ’’ти-а̄дӣнам̣ йуттитоваде;
иччевам̣ саттадха̄ вутто, падама̄ла̄найо майа̄;
ито мутто найо на̄ма, наттхи кочи крийа̄паде.
‘‘а̄датте куруте пете’’, ичча̄ди найадассана̄;
йатха̄рахам̣ йуттитоти, вачанам̣ еттха бха̄ситам̣.
ида̄ни ика̄ра̄нантаратйантападасса камо вуччате – ити, инти. иси, итха. ими, има. апарипун̣н̣о ваттама̄на̄найо. иту, инту. ихи, итха. ими, има. апарипун̣н̣о пан̃чамӣнайо. еттха ча имесам̣ двиннам̣ са̄сана̄нурӯпабха̄васса има̄ни са̄дхакапада̄ни ¶ ‘‘вети, апети, анветӣ’’ти. таттха ви ити вети. вигаччхатӣти аттхо, итисаддо хеттха гаманам̣ бодхети. татха̄ апа ити апети. апагаччхатӣти аттхо. ану ити анвети. анугаччхатӣти аттхо. гарӯ пана ану ети анветӣти ваданти. там̣ –
‘‘йатха̄ а̄ран̃н̃акам̣ на̄гам̣, дантим̣ анвети хаттхинӣ;
джессантам̣ гиридуггесу, самесу висамесу ча;
евам̣ там̣ анугаччха̄ми, путте а̄да̄йа паччхато’’ти.
има̄йа па̄л̣ийа̄ на самети ‘‘джессантам̣ анветӣ’’ти вачанато ‘‘анугаччха̄мӣ’’ти вачанато ча. татха̄ хи етисаддо йаттха че ирийа̄патхава̄чако, таттха а̄гаманам̣йева джотети, на гаманам̣, тасма̄ а̄гаманаттхасса айуттито гаманаттхасса ча йуттито ви итиа̄дина̄ чхедо н̃еййо. етесан̃ча итисаддавасена катачхеда̄нам̣ аттхибха̄вам̣ йуттибха̄ван̃ча ‘‘ита̄йам̣ кодхарӯпена̄’’ти па̄л̣ийева са̄дхети, тасма̄йева ‘‘ану ити, ану инти, ану исӣ’’тиа̄дина̄ ‘‘анветӣ’’тиа̄дӣнам̣ чхеде лаббхама̄нанайена вуттаппака̄ро ваттама̄на̄пан̃чамӣнайо парассападавасена дассито. саттамӣрӯпа̄дӣни саббатха̄ аппасиддха̄ни.
има̄ни пана бхависсантийа̄ рӯпа̄ни, ситта̄ те лахумессати. иссати, иссанти. иссаси, иссатха. исса̄ми, исса̄ма. иссате, иссанте. иссасе, иссавхе. иссам̣, исса̄мхе. асаббадха̄тукаттепи суддхассаратта̄ дха̄тусса ика̄ра̄гамо на лаббхати. парипун̣н̣о бхависсантӣнайо.
атха ка̄ла̄типаттийа̄ рӯпа̄ни бхаванти, исса̄, иссам̣су. иссе, иссатха. иссам̣, иссамха̄. иссатха, иссису. иссасе, иссавхе. иссам̣, исса̄мхасе. ка̄ла̄типаттибха̄ве ¶ ча асаббадха̄тукатте ча сантепи суддхассаратта̄ дха̄тусса ака̄рика̄ра̄гамо на лаббхати анекантикатта̄ ва̄ анупапаннатта̄ ча ака̄ра̄гамо на хоти. двиннан̃хеттха суддхассара̄нам̣ анантарика̄нам̣ екатосаннипа̄то анупапатти. парипун̣н̣о ка̄ла̄типаттинайо.
имасмим̣ пана т̣ха̄не са̄т̣т̣хакатхе тепит̣аке буддхавачане сотӯнам̣ пайогаттхесу парамакосалладжананаттхам̣ ‘‘нану те сутам̣ бра̄хман̣а бхан̃н̃ама̄не, дева̄ на иссанти пурисапараккамасса̄’’ти па̄л̣ито найам̣ гахетва̄ вуттаппака̄рехи бхависсантийа̄ рӯпехи саббасо сама̄на̄ни асама̄наттха̄ни ваттама̄никарӯпа̄ни ча ӣсакам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сама̄на̄ни бхависсантӣка̄ла̄типаттӣнам̣ рӯпа̄ни ча пака̄сайисса̄ма – ваттама̄на̄васена та̄ва ‘‘иссати, иссанти. иссаси, иссатха̄’’ти саббам̣ йоджетаббам̣. аттхо пана ‘‘иссам̣ каротӣ’’тиа̄дина̄ ваттаббо. тасмим̣йева аттхе бхависсантӣвасена ‘‘иссиссати, иссиссанти. иссиссаси, иссиссатха̄’’ти парипун̣н̣ам̣ йоджетаббам̣. аттхо пана ‘‘иссам̣ кариссатӣ’’тиа̄дина̄ ваттаббо. ка̄ла̄типаттивасена пана ‘‘иссисса̄, иссиссам̣су. иссиссе, иссиссатха̄’’ти парипун̣н̣ам̣ йоджетаббам̣, аттхо пана ‘‘иссам̣ акарисса̄’’тиа̄дина̄ ваттаббо. дха̄твантаравасена сам̣сандана̄найойам̣.
ида̄ни ека̄ра̄нантаратйантападасса камо вуччате –
ети, енти. еси, етха. еми, ема.
ету, енту. ехи, етха. еми, ема.
на ча аппатва̄ дуккхантам̣, висса̄сам̣ еййа пан̣д̣ито;
нивесана̄ни ма̄петва̄, ведехасса йасассино;
йада̄ те пахин̣исса̄ми, тада̄ еййа̄си кхаттийа.
еййа ¶ , еййум̣. еййа̄си, еййа̄тха. еййа̄ми, еййа̄ма. етха, ерам̣. етхо, еййа̄вхо. еййам̣, еййа̄мхе.
со пурисо еййа, те еййум̣. твам̣ еййа̄си, тумхе еййа̄тха. ахам̣ еййа̄ми, майам̣ еййа̄ма. со пурисо етха, те ерам̣. твам̣ етхо, тумхе еййа̄вхо. ахам̣ еййам̣, майам̣ еййа̄мхе.
пароккха̄хиййаттанаджджатанӣрӯпа̄ни саббасо аппасиддха̄ни.
ессати, ессанти. ессаси, ессатха. есса̄ми, есса̄ма. ессате, ессанте. ессасе, ессавхе. ессам̣, есса̄мхе.
саммодама̄на̄ гаччханти, джа̄лама̄да̄йа паккхино;
йада̄ те вивадиссанти, тада̄ ехинти ме васам̣.
‘‘абхидосагато ида̄ни ехӣ’’ти вачанадассанато апара̄нипи бхависсантӣрӯпа̄ни гахетабба̄ни.
ехити, ехинти. ехиси, ехитха. ехими, ехима. ехите, ехинте. ехисе, ехивхе. ехиссам̣, ехисса̄мхе.
есса̄, ессам̣су. ессе, ессатха. ессам̣ есса̄мха̄. ессатха, ессису. ессасе, ессавхе. ессим̣, есса̄мхасе.
атха̄паропи ека̄ра̄нантаратйантападаккамо бхавати;
удети, уденти; удеси, удетха; удеми, удема.
удету, уденту. удехи, удетха. удеми, удема, уда̄масе.
удеййа, удеййум̣. сесам̣ неййам̣. удиссати, удиссанти. сесам̣ неййам̣. удисса̄, удиссам̣су. сесам̣ неййам̣.
има̄ни суддхассарадха̄турӯпа̄ни.
кака̄рантадха̄ту
ку ¶ садде ке ча. коти, кавати, ка̄йати, евам̣ каттупада̄ни бхаванти. куййати, киййати, евам̣ каммапада̄ни. ка̄нанам̣, каббам̣, джа̄такам̣, евам̣ на̄микапада̄ни. кутва̄, кутва̄на, кавитва̄, кавитва̄на, ка̄витва̄, ка̄витва̄на, ка̄йитум̣, евам̣ абйайапада̄ни.
татра ка̄нананти т̣хитамаджджханхикасамайе кавати саддам̣ каротӣти ка̄нанам̣, ванам̣. татха̄ хи –
‘‘т̣хите маджджханхике ка̄ле, саннисӣвесу паккхису;
сан̣атева браха̄ран̃н̃ам̣, са̄ рати пат̣ибха̄ти ма’’нти
вуттам̣. атха ва̄ кокиламайӯра̄дайо каванти садда̄йанти кӯджанти еттха̄ти ка̄нанам̣. манохарата̄йа авассам̣ куййати пан̣д̣итехӣти каббам̣. ка̄вийам̣. ка̄веййам̣. ан̃н̃атра пана кавӣнам̣ иданти каббанти таддхитавасена аттхо гахетаббо. кечи ту ка̄бйанти саддарӯпам̣ иччханти, на там̣ па̄вачане пама̄н̣ам̣ саккат̣абха̄са̄бха̄вато. саккат̣абха̄са̄топи хи а̄чарийа̄ найам̣ ган̣ханти. джа̄там̣ бхӯтам̣ атӣтам̣ бхагавато чарийам̣, там̣ кӣйати катхӣйати етена̄ти джа̄такам̣. джа̄такапа̄л̣и хи идха ‘‘джа̄така’’нти вутта̄. ан̃н̃атра пана джа̄там̣ ева джа̄таканти гахетаббам̣. татха̄ хи джа̄такасаддо десана̄йампи ваттати ‘‘итивуттакам̣ джа̄такам̣ аббхутадхамма’’нтиа̄дӣсу. джа̄тийампи ваттати ‘‘джа̄такам̣ самодха̄несӣ’’тиа̄дӣсу.
пакка нӣчагатийам̣. нӣчагаманам̣ на̄ма хӣнагаманам̣ хӣнаппаватти ва̄. нӣчасаддо хи хӣнава̄чако ‘‘нӣче куле пачча̄джа̄то’’ти еттха вийа. паккати крийа̄падаметтха диссати, на на̄микападам̣. йаттха йаттха на̄микападам̣ на диссати, таттха таттха на̄микападам̣ упапариккхитва̄ ¶ гахетаббам̣. крийа̄падамева хи дуддасам̣, крийа̄паде виджджама̄не на̄микападам̣ наттхӣти на ваттаббам̣, тасма̄ антамасо ‘‘пакканам̣, таканам̣’’ иччевама̄дӣни бха̄вава̄чака̄ни на̄микапада̄ни сабба̄су дха̄тӯсу йатха̄рахам̣ лаббхантӣти дат̣т̣хаббам̣.
така хасане. хасанам̣ ха̄со. такати.
таки киччхаджӣване. киччхаджӣванам̣ касираджӣванам̣. тан̇кати. а̄тан̇кати. а̄тан̇ко. а̄тан̇коти киччхаджӣвитакаро рого, татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘аппа̄ба̄дхам̣ аппа̄тан̇ка’’нти имасмим̣ па̄л̣иппадесе ити аттхам̣ сам̣ван̣н̣есум̣ ‘‘а̄ба̄дхоти висабха̄гаведана̄ вуччати, йа̄ екадесе уппаджджитва̄ сакаласарӣрам̣ айапат̣т̣ена бандхитва̄ вийа ган̣ха̄ти. а̄тан̇коти киччхаджӣвитакаро рого. атха ва̄ йа̄петаббарого а̄тан̇ко, итаро а̄ба̄дхо. кхуддако ва̄ рого а̄тан̇ко, балава̄ а̄ба̄дхо. кечи пана ‘аджджхаттасамут̣т̣ха̄но а̄ба̄дхо, бахиддха̄самут̣т̣ха̄но а̄тан̇ко’ти вадантӣ’’ти.
а̄тан̇ко а̄майо рого,
бйа̄дха̄’ба̄дхо гадо руджа̄;
акаллан̃чева гелан̃н̃ам̣,
на̄мам̣ рога̄бхидха̄накам̣.
сука гатийам̣. сокати, суко, сукӣ. татра сукоти суво. сокати мана̄пена гаманена гаччхатӣти суко. тасса бхарийа̄ сукӣ.
букка бхассане. идха бхассанам̣ на̄ма сунакхабхассанам̣ адхиппетам̣ ‘‘сунакхо бхасситва̄’’ти еттха вийа, на ‘‘а̄ва̄со гочарам̣ ¶ бхасса’’нтиа̄дӣсу вийа. вачанасан̇кха̄там̣ бхассанам̣, буккати са̄.
дхака пат̣игха̄те гатийан̃ча. пат̣игха̄то пат̣ихананам̣. дхакати.
чака титтипат̣игха̄тесу. титти таппанам̣, пат̣игха̄там̣ пат̣ихананам̣ва. чакати.
ака кут̣илагатийам̣. акати. ета̄ куа̄дика̄ акапарийанта̄ дха̄туйо парасса бха̄са̄ти саддасаттхавидӯ ваданти. тесам̣ мате ета̄ ‘‘ти анти, ту анту’’ ичча̄дӣнам̣йева висайо. па̄л̣ийам̣ пана нийамо наттхи, тасма̄ на там̣ идха пама̄н̣ам̣.
и аджджхайане. аджджхайанам̣ учча̄ран̣ам̣ сиккханам̣ ва̄, айати, адхӣйати, аджджхайати, адхӣте, аджджхенам̣, аджджха̄йако. диббам̣ адхӣйасе ма̄йам̣. адхӣйанти маха̄ра̄джа, диббама̄йидха пан̣д̣ита̄. аджджхенамарийа̄ патхавим̣ джанинда̄. таттха аджджха̄йакоти аджджхайатӣти аджджха̄йако, манте париваттетӣти аттхо.
у садде. авати, аванти. аваси. еттха ‘‘йо а̄тума̄нам̣ сайамева па̄ва̄’’ти па̄л̣и папуббасса удха̄тусса пайоготи дат̣т̣хаббо. папуббасса вададха̄тусса дака̄ралопаппайоготипи ваттум̣ йуджджати.
ван̇ка кот̣илле. ван̇кати. ван̇кам̣. ван̇касаддо хи ваккасаддена сама̄наттхо, ваккасаддо ча ван̇касаддена. татха̄ хи –
‘‘йам̣ ниссита̄ джагатирухам̣, сва̄йам̣ аггим̣ памун̃чати;
диса̄ бхаджатха ваккан̇га̄, джа̄там̣ саран̣ато бхайа’’нти.
па̄л̣и ¶ диссати. айам̣ пана ваккасаддо саккат̣абха̄сам̣ патва̄ кака̄рарака̄расан̃н̃огаккхарико бхавати, дха̄тубха̄во панасса пора̄н̣ехи на вутто, тасма̄ крийа̄падам̣ на дит̣т̣хам̣. имасса пана ван̇касаддасса ‘‘ван̇ка кот̣илле’’ти дха̄тубха̄во вутто, ‘‘ван̇катӣ’’ти крийа̄падан̃ча, па̄л̣ийам̣ ту ‘‘ван̇катӣ’’ти крийа̄падам̣ на дит̣т̣хам̣, татха̄ бха̄вава̄чако ван̇касаддопи. ва̄ччалин̇го пана анекесу т̣ха̄несу дит̣т̣хо. татта ван̇катӣти крийа̄падам̣ па̄л̣ийам̣ авиджджама̄нампи гахетаббамева на̄тхатӣти крийа̄падамива. бха̄вава̄чакасса пана ван̇касаддасса аттхита̄ наттхита̄ ча па̄л̣иа̄дӣсу пунаппунам̣ упапариккхитабба̄. кечеттха вадеййум̣ ‘‘йади бха̄вава̄чако ван̇касаддо наттхи, катхам̣ ‘ат̣т̣хаван̇кам̣ ман̣иратанам̣ ул̣а̄ра’нти еттха сама̄со’’ти. еттха пана ат̣т̣хасу т̣ха̄несу ван̇кам̣ ат̣т̣хаван̇кам̣, на ат̣т̣хаван̇ка̄ни йасса̄ти. даббава̄чако хи ван̇касаддо, на бха̄вава̄чакоти дат̣т̣хаббам̣.
ван̇кам̣ ваккан̃ча кут̣илам̣, джимхан̃ча римхамануджу;
ван̇касадда̄дайо ете, ва̄ччалин̇га̄ тилин̇гика̄.
атха ва̄ ван̇касаддойам̣, ‘‘ван̇кагхаста̄’’тиа̄дису;
бал̣исе гирибхеде ча, ваттате са пума̄ тада̄.
айан̃хи ‘‘те’ме джана̄ ван̇кагхаста̄ сайанти. йатха̄пи маччхо бал̣исам̣, ван̇кам̣ мам̣сена чха̄дитам̣. ван̇кагхастова амбуджо’’тиа̄дӣсу бал̣исе ваттати.
еттха сийа̄ ‘‘нану ча бхо ‘йатха̄пи маччхо бал̣исам̣, ван̇кам̣ мам̣сена чха̄дита’нти еттха ван̇касаддо гун̣ава̄чако висесанасадо, йена бал̣исо висесито, тена ван̇кам̣ кут̣илам̣ бал̣исанти аттхо вин̃н̃а̄йатӣ’’ти? танна, ван̇касадде авуттепи бал̣исасабха̄васса ван̇катта̄ кут̣илаттхо па̄кат̣оти наттхи висесанасаддена ¶ пайоджанам̣. идам̣ пана ‘‘бал̣исам̣ ван̇ка’’нти вачанам̣ ‘‘хаттхи на̄го. сарорухам̣ падумам̣. хаттхӣ ча кун̃джаро на̄го’’тиа̄дивачанамива парийа̄йавачанам̣, тасма̄ ‘‘ван̇ка’’нти падасса ‘‘кут̣ила’’нти аттхо на гахетаббо. атха ва̄ йатха̄ ‘‘йатха̄ а̄ран̃н̃акам̣ на̄гам̣, дантим̣ анвети хаттхинӣ’’ти еттха на̄гасаддасса дантӣсаддасса ча ан̃н̃аман̃н̃апарийа̄ йавачанаттепи дантинти манорамадантайуттанти аттхо сам̣ван̣н̣ито, татха̄ ‘‘бал̣исам̣ ван̇ка’’нти имесампи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ парийа̄йавачанаттепи ван̇канти кут̣иланти аттхо ваттаббо. еван̃хи сати аттхо са̄лара̄джа̄ вийа супхуллито хоти, десана̄ ча вила̄саппатта̄, на пана ‘‘ван̇кам̣ бал̣иса’’нти садда̄нам̣ гун̣агун̣ӣвасена сама̄на̄дхикаран̣абха̄во иччхитаббо ‘‘буддхо бхагава̄ веран̃джа̄йам̣ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу ‘‘буддхо бхагава̄’’ти имесам̣ вийа сама̄на̄дхикаран̣абха̄васса аниччхитаббатта̄. на хи ӣдисесу т̣ха̄несу сама̄на̄дхикаран̣абха̄во пора̄н̣ехи анумато.
‘‘йаттха ета̄дисо саттха̄, локе аппат̣ипуггало;
татха̄гато балаппатто, самбуддхо париниббуто’’ти,
‘‘буддхам̣ буддхам̣ никхилависайам̣ суддхийа̄ йа̄ва суддхи’’нти ча а̄дӣсу пана анумато. еттха хи ‘‘ета̄дисо’’ти ча ‘‘аппат̣ипуггало’’ти ча ‘‘татха̄гато’’ти ча ‘‘балаппатто’’ти ча ‘‘самбуддхо’’ти ча ‘‘париниббуто’’ти ча има̄ни ‘‘саттха̄’’ти анена падена сама̄на̄дхикаран̣а̄ни. татха̄ ‘‘буддхам̣ буддха’’нти двиннам̣ пада̄нам̣ паччхимам̣ пуримена сама̄на̄дхикаран̣ам̣ бхавати.
ити ‘‘йатха̄пи маччхо бал̣исам̣, ван̇кам̣ мам̣сена чха̄дита’’нти еттха ван̇касаддо бал̣исасса̄бхидха̄нантарам̣, на гун̣ава̄чако. евам̣ ван̇касаддо бал̣исе ваттати. ‘‘кан̇кам̣ гаччха̄ма паббатам̣. дӯре ван̇катапаббато’’тиа̄дӣсу ¶ пана гиривисесе ваттати. еттха ча ‘‘ван̇капаббато’’ти ваттаббе сукхучча̄ран̣аттхам̣ нируттинайена маджджхе анимиттам̣ така̄ра̄гамам̣ катва̄ ‘‘ван̇катапаббато’’ти вуттам̣. атха ва̄ ван̇койева ван̇ката̄, йатха̄ дево ева девата̄. йатха̄ ча диса̄ ева дисата̄ти, евам̣ та̄паччайавасена ван̇ката̄ ча са̄ паббато ча̄ти ‘‘ван̇катапаббато’’ти вуттам̣, маджджхе рассавасена четам̣ дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ ван̇камасса сан̣т̣ха̄наматтхӣти ван̇катоти мантуаттхе тапаччайо, йатха̄ паббамасса аттхӣти паббатоти. евам̣ ван̇като ча со паббато ча̄ти ван̇катапаббато. ‘‘ван̇капаббато’’ иччева ва̄ пан̣н̣атти, па̄даккхарапа̄рипӯрийа̄ пана ‘‘дӯре ван̇катапаббато’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
лока дассане. локати. локо. а̄локоти ан̃н̃а̄нипи рӯпа̄ни гахетабба̄ни. чура̄диган̣ам̣ пана патва̄ имисса̄ ‘‘локети, локайати, олокети, олокайатӣ’’тиа̄дина̄ рӯпа̄ни бхаванти. локоти тайо лока̄ сан̇кха̄ралоко сатталоко ока̄салокоти. таттха ‘‘еко локо, саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти а̄гато сан̇кха̄ро ева локо сан̇кха̄ралоко. сатта̄ ева локо сатталоко. чаккава̄л̣асан̇кха̄то ока̄со ева локо ока̄салоко, йо ‘‘бха̄джаналоко’’типи вуччати. тесу сан̇кха̄ро луджджатӣти локоти. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ‘‘луджджати палуджджатӣти кхо бхиккху тасма̄ локоти вуччатӣ’’ти. локийати еттха пун̃н̃апа̄пам̣ таббипа̄ко ча̄ти сатто локо. локийати вичитта̄ка̄рато диссатӣти чаккава̄л̣асан̇кха̄то ока̄со локо. йасма̄ пана локасаддо самӯхепи диссати, тасма̄ локийати самуда̄йавасена ¶ пан̃н̃а̄пийатӣти локо, самӯхоти айампи аттхо гахетаббо. атха ва̄ локоти тайо лока̄ килесалоко бхавалоко индрийалокоти. тесам̣ сарӯпам̣ чура̄диган̣е катхесса̄ма бахувидхатан̃ча. бахиддха̄ пана кавӣхи ‘‘локо ту бхуване джане’’ти еттакамева вуттам̣.
силока сан̇гха̄те. сан̇гха̄то пин̣д̣анам̣. силокати, силоко, силокаманукасса̄ми. аккхарападанийамито вачанасан̇гха̄то силоко. со паджджанти вуччати, татха̄ хи ‘‘силоко йасасси падждже’’ти кавайо ваданти.
дека дхека саддусса̄хесу. саддо раво, усса̄хо ва̄йа̄мо. декати. дхекати.
река саки сан̇ка̄йам̣. рекати. сан̇кати, тасмим̣ ме сан̇кате мано. сан̇ка̄.
аки лаккхан̣е. ан̇кати, ан̇ко, сасан̇ко.
маки ман̣д̣ане. ман̣д̣анам̣ бхӯсанам̣, ман̇кати.
ката лолийе. лолабха̄во лолийам̣ йатха̄ даккхийам̣. какати, ка̄ко, ка̄кӣ. еттха ‘‘ка̄ко, дхан̇ко, ва̄йасо, бали, бходжи, арит̣т̣хо’’ти има̄ни ка̄ка̄бхидха̄на̄ни.
кука вака а̄да̄не. кукати, вакати, коко, вако. еттха кокоти аран̃н̃асунакхо. вакоти кхуддакаванадӣпико, бйаггхотипи ваданти.
вака диттийам̣ пат̣игха̄те ча. дитти собха̄, вакати.
каки ¶ ваки сакка тика т̣ика сека гатйаттха̄. кан̇кати, ван̇кати, саккати, нисаккати, парисаккати, осаккати, вадха̄йа парисакканам̣. бил̣а̄ранисаккаматтампи. текати, т̣екати, т̣ӣка̄ секати. еттха т̣ӣка̄ти т̣икийати джа̄нийати сам̣ван̣н̣ана̄йа аттхо ета̄йа̄ти т̣ӣка̄. ета̄ идха̄туа̄дика̄ секапарийанта̄ дха̄туйо ‘‘аттанобха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти. тесам̣ мате ета̄ ‘‘те анте, там̣ антам̣’’ичча̄дӣнам̣йева висайо, па̄вачане пана нийамо наттхи.
хикка абйаттасадде. абйаттасаддо авибха̄витаттхасаддо нираттхакасаддо ча. хиккати, хиккате. имам̣ ‘‘убхайатобха̄са̄’’ти ваданти. идам̣ ту па̄вачанена сам̣сандати. парассаттанобха̄са̄нан̃хи дха̄тӯнам̣ ‘‘бхавати, бхавате, ба̄дхате, ба̄дхатӣ’’тиа̄дина̄ йебхуййена двидха̄ двидха̄ рӯпа̄ни са̄сане диссанти.
има̄ни кака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
кхака̄рантадха̄ту
кха̄ пакатхане кхйа̄ ча. пакатханам̣ а̄чиккханам̣ десанам̣ ва̄. кха̄ти, сан̇кха̄ти. а̄пуббатте висадисабха̄вена кха̄тйаккхарасса двиттам̣, а̄ка̄расса ча сан̃н̃огапуббатта̄ рассаттам̣, аккха̄ти. аккха̄си пурисуттамо. аккхеййам̣ те ахам̣ аййе. дхаммо сан̇кха̄йати. аккха̄йати. атра пана кака̄ралопо. сва̄кха̄то бхагавата̄ дхаммо. сан̇кха̄то. аккха̄то. аккха̄та̄ро татха̄гата̄. сан̇кха̄та̄ саббадхамма̄нам̣ видхуро. сан̇кха̄, пат̣исан̇кха̄. крийам̣ а̄кйа̄ти катхетӣти а̄кхйа̄там̣. кечи ¶ пана ‘‘сва̄кха̄то’’ти ча ‘‘сва̄ккхйа̄то’’ти ча ‘‘сва̄кхйа̄то’’ти ча падамиччханти. таттха паччхима̄ни саккат̣абха̄са̄то найам̣ гахетва̄ вутта̄ни, итарам̣ йатха̄т̣хитарӯпаниппхаттивасена, ато йатха̄дасситапада̄нийева пасаттхатара̄ни. таттха сан̇кха̄саддасса аттхуддха̄ро нӣйате – сан̇кха̄саддо н̃а̄н̣акот̣т̣ха̄сапан̃н̃аттиган̣ана̄су диссати. ‘‘сан̇кха̄йекам̣ пат̣исеватӣ’’тиа̄дӣсу хи н̃а̄н̣е диссати. ‘‘папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄ самуда̄чарантӣ’’тиа̄дӣсу кот̣т̣ха̄се. ‘‘тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ сан̇кха̄ саман̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу пан̃н̃аттийам̣. ‘‘на сукарам̣ сан̇кха̄ту’’нтиа̄дӣсу ган̣ана̄йам̣. еттхетам̣ вуччати –
‘‘н̃а̄н̣апан̃н̃аттикот̣т̣ха̄са-ган̣ана̄су падиссати;
сан̇кха̄саддоти дӣпеййа, дхаммадӣпасса са̄сане’’ти.
кхи кхайе. кхийанадхаммам̣ кхӣйати. са̄сана̄нурӯпена саре ика̄расса иййа̄десо, кхиййати. ‘‘кхайо, кхам̣’’ иччапи рӯпа̄ни н̃еййа̄ни. таттха кхайоти кхийанам̣ кхайо. атха ва̄ кхийанти килеса̄ еттха̄ти кхайо, магганибба̄на̄ни. кхайасан̇кха̄тена маггена па̄пун̣ийатта̄ пхалампи кхайо. кханти туччхам̣ сун̃н̃ам̣ вивиттам̣ риттам̣, кханти ва̄ а̄ка̄со.
кхи нива̄се. кхӣйати, кхиййати ва̄. са̄сана̄нурӯпена ика̄расса ӣйа иййа̄десо дат̣т̣хаббо. айам̣ дива̄диган̣епи паккхипитаббо. кхам̣ кхайам̣. абхираман̣ӣйам̣ ра̄джаккхайам̣. таттха кхӣйатӣти нивасати. кханти чаккха̄дииндрийам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ нива̄сат̣т̣хена. кхайанти нивесанам̣. ра̄джаккхайанти ран̃н̃о нивесанам̣. атра̄йам̣ па̄л̣и –
‘‘саче ¶ ча аджджа дха̄реси, кума̄рам̣ ча̄рудассанам̣;
кусена джа̄такхаттийам̣, саван̣н̣аман̣имекхалам̣;
пӯджита̄ н̃а̄тисан̇гхехи, на гаччхаси йамаккхайа’’нти.
таттха йамаккхайанти йаманивесанам̣.
кху садде. кхоти кхавати.
кхе кха̄данасатта̄су. кха̄йати. ундӯра̄ кха̄йанти. виккха̄йитакам̣. гокха̄йитакам̣. ассирӣ вийа кха̄йати. диса̄пи ме на паккха̄йанти. еттха̄димхи ка̄йатӣти кха̄дати. атха ва̄ упат̣т̣ха̄ти пан̃н̃а̄йати.
сукха дуккха такрийа̄йам̣. такрийа̄ти сукхадуккха̄нам̣ ведана̄нам̣ крийа̄, сукханам̣ дуккхананти вуттам̣ хоти. акаммака̄ име дха̄таво. сукхати, дуккхати. сукхам̣, дуккхам̣. сукхито, дуккхито. сукхам̣ са̄там̣ пӣн̣анам̣, дуккхам̣ вигха̄там̣ агхам̣ килесо. таттха сукханти сукхайатӣти сукхам̣. йассуппаджджати, там̣ сукхитам̣ каротӣти аттхо. дуккханти дуккхайатӣти дуккхам̣. йассуппаджджати, там̣ дуккхитам̣ каротӣти аттхо. има̄ни ниббачана̄ни ка̄ритавасена вутта̄нӣти дат̣т̣хаббам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ сукхадуккхасаддаттхам̣ вадантехи гарӯхи сукхайати дуккхайатисадда̄нам̣ камматтхама̄да̄йа виваран̣асса кататта̄. татха̄ хи ‘‘сукхети сукхайати, сукха̄пети сукха̄пайати, дуккхети дуккхайати, дуккха̄пети дуккха̄пайатӣ’’ти има̄ни тесам̣ ка̄ритападарӯпа̄ни, атта̄нам̣ сукхети пӣн̣етӣти ча, сукхайати сукхам̣, дуккхайатӣти дуккханти ча,
‘‘саче ¶ ча кимхичи ка̄ле,
маран̣ам̣ ме пуре сийа̄;
путте ча ме папутте ча,
сукха̄пеййа махосадхо’’ти ча
па̄л̣иа̄дидассанато. саддасаттхе пана дха̄тупа̄т̣хасан̇кхепе ча име дха̄таво чура̄диган̣ейева вутта̄. ‘‘сукхайати дуккхайатӣ’’ти ча ака̄рита̄ни суддхакаттупада̄ни иччхита̄ни. майам̣ ту тесам̣ таббачанам̣ суддхакаттари ча та̄ни падарӯпа̄ни на иччха̄ма па̄л̣иа̄дӣхи вируддхатта̄, тасма̄йева те имасмим̣ бхӯва̄диган̣е вутта̄. айан̃хи суддхакаттувисайе асма̄кам̣ ручи ‘‘сукхатӣти сукхито, дуккхатӣти дуккхито’’ти.
нану ча бхо ‘‘сукхати дуккхатӣ’’ти крийа̄пада̄ни буддхавачане на диссантӣти? саччам̣, евам̣ сантепи ат̣т̣хакатха̄найавасена гахетаббатта̄ диссантийева на̄ма. на хи саббатха̄ саббесам̣ дха̄тӯнам̣ рӯпа̄ни са̄сане локе ва̄ лаббханти, екачча̄ни пана лаббханти, екачча̄ни на лаббханти. евам̣ сантепи найавасена лаббхантийева. ‘‘каппайавхо патиссата̄’’ти хи дит̣т̣хе ‘‘чаравхо бхун̃джавхо’’тиа̄дӣнипи найавасена дит̣т̣ха̄нийева на̄ма.
татра пана̄йам̣ найо. висуддхимагга̄дӣсу хи ‘‘екадвийоджанаматтампи аддха̄нам̣ гатасса ва̄йо куппати, гатта̄ни дуккхантӣ’’ти евам̣ бхӯва̄диган̣икам̣ акаммакам̣ суддхакаттува̄чакам̣ ‘‘дуккхантӣ’’ти крийа̄падам̣ диссати. тасмим̣ дит̣т̣хийева ‘‘сукхати, сукханти. сукхаси, сукхатха. сукха̄ми, сукха̄ма̄’’тиа̄дӣни ча ‘‘дуккхати, дуккханти. дуккхаси, дуккхатха̄’’тиа̄дӣнича дит̣т̣ха̄ни на̄ма хонти дит̣т̣хена адит̣т̣хасса та̄дисасса анаваджджасса найасса гахетаббатта̄, тасма̄ ‘‘сукхатӣти сукхито, дуккхатӣти дуккхито’’ти бхӯва̄динайо ева гахетаббо, на пана чура̄динайо. апарампеттха ниббачанам̣, сукхам̣ сан̃джа̄там̣ ¶ етасса̄ти сукхито, сан̃джа̄тасукхоти аттхо. еса найо дуккхитоти еттха̄пи. атха ва̄ сукхена ито паваттоти сукхито. еса найо ‘‘дуккхито’’ти еттха̄пи. дуллабха̄йам̣ нӣти са̄дхукам̣ манаси ка̄табба̄.
моккха муччане. акаммакойам̣ дха̄ту. моккхати. моккхо. па̄тимоккхо. ка̄рите ‘‘моккхети, моккхайати, моккха̄пети, моккха̄пайатӣ’’ти рӯпа̄ни. кечи панимам̣ ‘‘моккха мочане’’ти пат̣хитва̄ чура̄диган̣е паккхипанти. тесам̣ мате ‘‘моккхети, моккхайатӣ’’ти суддхакаттупада̄ни бхаванти. ета̄ни па̄л̣ийа̄ ат̣т̣хакатха̄йа ча вируджджханти. татха̄ хи ‘‘моккханти ма̄рабандхана̄. на ме саман̣е моккхаси. маха̄йан̃н̃ам̣ йаджисса̄ма, евам̣ моккха̄ма па̄пака̄’’ти па̄л̣ийа̄ вируджджханти. ‘‘йо нам̣ па̄ти раккхати, там̣ моккхети мочети а̄па̄йика̄дӣхи дуккхехӣти па̄тимоккхо’’ти ат̣т̣хакатха̄йа ча вируджджханти, тасма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘моккхеси моккхема̄’’ти ча аватва̄ ‘‘моккхаси, моккха̄ма̄’’ти суддхакаттува̄чакам̣ вуттам̣, тан̃ча кхо апа̄да̄нависайам̣ катва̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘моккхети, мочетӣ’’ти хетукаттува̄чакам̣ вуттам̣, тампи апа̄да̄нависайам̣йева катва̄. евам̣ имасса дха̄туно суддхакаттувисайе акаммакабха̄во видито, хетукаттувисайе екакаммакабха̄во видито муча пача чхида̄дайо вийа. моккхадха̄ту двиган̣икоти че? на, анекесу са̄т̣т̣хакатхесу па̄л̣иппадесесу ‘‘моккхети, моккхайатӣ’’ти суддхакаттурӯпа̄нам̣ адассанатоти дат̣т̣хаббам̣.
каккха хасане. каккхати.
окха ра̄кха ла̄кха да̄кха дха̄кха сосана̄ламаттхесу. окхати. ра̄кхати. ла̄кхати. да̄кхати. дха̄кхати.
са̄кха ¶ бйа̄пане. са̄кхати. са̄кха̄.
укха накха макха ракха лакха ракхи лакхи икхи рикхи гатйаттха̄. укхати. накхати. макхати. ракхати. лакхати. ран̇кхати. лан̇кхати. ин̇кхати. рин̇кхати.
раккха па̄лане. раккхати. раккха̄, раккхан̣ам̣, сӣлам̣ раккхито девадатто, сӣлам̣ раккхитам̣ девадаттена, сӣлам̣ раккхако девадатто.
аккха бйаттисан̇кха̄тесу. аккхати, аккхи, аккхам̣.
никкха чумбане. никкхати, никкхам̣.
наккха гатийам̣. наккхати. наккхаттам̣. еттха наккхаттанти етто ито ча̄ти висамагатийа̄ агантва̄ аттано вӣтхийа̄ва гаманена наккханам̣ гаманам̣ та̄йати раккхатӣти наккхаттам̣. пора̄н̣а̄ пана ‘‘наккхаранти на нассантӣти наккхатта̄нӣ’’ти катхайим̣су. ‘‘наккхаттам̣, джоти, нириккхам̣, бхам̣’’ иччете парийа̄йа̄.
веккха веккхане. веккхати.
маккха сан̇кхате. маккхати.
таккха тапане. тапанам̣ сам̣варан̣ам̣. таккхати.
суккха ана̄даре. суккхати.
какхи вакхи макхи кан̇кха̄йам̣. саттхари кан̇кхати. ван̇кхати, ман̇кхати. ‘‘кан̇кха̄ кан̇кха̄йана̄ кан̇кха̄йитаттам̣ вимати вичикиччха̄ двел̣хакам̣ дведха̄патхо сам̣сайо анекам̣сага̄хо а̄саппана̄ парисаппана̄ апарийога̄хана̄ тхамбхитаттам̣ читтасса мановилекхо’’ иччете кан̇кха̄парийа̄йа̄. етесу пана –
ваттанти ¶ локавоха̄ре, ‘‘кан̇кха̄ вимати сам̣сайо;
вичикиччха̄’’ти ета̄ни, на̄ма̄нийева па̄йато.
какхи ичча̄йам̣. дханам̣ кан̇кхати, абхикан̇кхати, на̄бхикан̇кха̄ми маран̣ам̣. абхикан̇кхитам̣ дханам̣.
дакхи дхакхи гхорава̄сите кан̇кха̄йан̃ча. дан̇кхати. дхан̇кхати.
уккха сечане. уккхати.
какха хасане. какхати.
джаккха бхаккхан̣е ча. хасана̄нукад̣д̣ханаттхам̣ чака̄ро. джаккхати.
ликха лекхане. ликхати, саллекхати. атисаллекхатева̄йам̣ саман̣о. лекха̄, лекханам̣, лекхако, ликхитам̣, саллекхапат̣ипатти, ета̄ дакхиа̄дика̄ ликхапарийанта̄ ‘‘парассабха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти.
дхуккха дхиккха сандӣпанакилесанаджӣванесу. дхуккхати. дхиккхати. саддасаттхавидӯ пана ‘‘дхуккхате дхиккхате’’ти аттанобха̄сам̣ ваданти. татха̄ ито пара̄ни рӯпа̄нипи.
руккха ваккха варан̣е. варан̣ам̣ сам̣варан̣ам̣. руккхати. ваккхати. руккхо, ваккхо. еттха ча ваккхоти руккхойева. татха̄ хи ‘‘са̄дӯни раман̣ӣйа̄ни, санти ваккха̄ аран̃н̃аджа̄’’ти джа̄такапа̄т̣хо диссати. има̄ни пана руккхасса на̄ма̄ни –
‘‘руккхо махӣрухо ваккхо, па̄дапо джагатӣрухо;
аго наго куджо са̄кхӣ, са̄ло ча вит̣апӣ тару;
думо пхалӣ ту пхалава̄, гаччхо ту кхуддапа̄дапо’’ти.
кечеттха вадеййум̣ ‘‘нану ча са̄ласаддена са̄ларуккхойева вутто, на̄н̃н̃о ‘са̄ла̄ пханданама̄лува̄’ти пайогадассанато, атха киматтхам̣ са̄ласаддена йо кочи руккхо ¶ вутто’’ти? на са̄ларуккхойева са̄ласаддена вутто, атха кхо са̄ларуккхепи ванаппатиджет̣т̣харуккхепи йасмим̣ касмин̃чи руккхепи ‘‘са̄ло’’ти воха̄расса дассанато ан̃н̃епи руккха̄ вутта̄. татха̄ хи са̄ларуккхопи ‘‘са̄ло’’ти вуччати. йатха̄ха ‘‘сеййатха̄пи бхиккхаве га̄масса ва̄ нигамасса ва̄ авидӯре махантам̣ са̄лаванам̣, тан̃часса елан̣д̣ехи сан̃чханнам̣. антарена йамакаса̄ла̄на’’нти. ванаппатиджет̣т̣харуккхопи. йатха̄ха –
‘‘тавева дева виджите, тавевуййа̄набхӯмийа̄;
уджувам̣са̄ маха̄са̄ла̄, нӣлобха̄са̄ манорама̄’’ти.
йо кочи руккхопи. йатха̄ха ‘‘атха кхо там̣ бхиккхаве ма̄лувабӣджам̣ ан̃н̃атарасмим̣ са̄ламӯле нипатеййа̄’’ти. атридам̣ вуччати –
‘‘са̄ларуккхе джет̣т̣харуккхе,
йасмим̣ касмин̃чи па̄дапе;
са̄ло ити раво са̄ла̄,
сандха̄га̄ре тхийам̣ сийа̄’’ти.
сиккха виджджопа̄да̄не. сиккхати. сиккха̄, сиккханам̣, сиккхитам̣ сиппам̣, сиккхако, сиккхито, секкхо, асеккхо. кака̄ралопе ‘‘секхо асекхо’’ти рӯпа̄ни бхаванти. таттха сиккхитоти сан̃джа̄тасиккхо, асиккхӣти ва̄ сиккхито, татха̄ хи каттуппайого диссати ‘‘ахам̣ кхо пана сусиккхито анавайо саке а̄чарийаке кумбхака̄ракамме’’ти.
бхиккха йа̄чане. бхиккхати. бхиккху, бхиккха̄, бхиккханам̣, бхиккхако, бхиккхитам̣ бходжанам̣. еттха пана ‘‘бхиккху йати саман̣о муни паббаджито ¶ анага̄ро тапассӣ таподхано’’ иччета̄ни парийа̄йавачана̄ни. етесу са̄сане ‘‘бхиккхӯ’’ти упасампанно вуччати. када̄чи пана ‘‘бхиккхусатам̣ бходжеси, бхиккхусахассам̣ бходжесӣ’’тиа̄дӣсу са̄ман̣ерепиупа̄да̄йа ‘‘бхиккхӯ’’ти воха̄ро паваттати, та̄паса̄пи ча саман̣асадда̄дӣхи вуччанти, ‘‘ахӯ атӣтамаддха̄не, саман̣о кхантидӣпано’’тиа̄ди еттха нидассанам̣.
даккха вуддхийам̣ сӣгхатте ча. даккхати, даккхин̣а̄, даккхо. даккханти ваддханти сатта̄ ета̄йа йатха̄дхиппета̄хи сампаттӣхи иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти даккхин̣а̄, да̄таббаваттху. даккхати кусалакамме ан̃н̃асмин̃ча кичча̄кичче адандхата̄йа сӣгхам̣ гаччхатӣти даккхо, чхеко, йо ‘‘кусало’’типи вуччати.
диккха мун̣д̣иопанайананийамаббата̄десесу. диккхадха̄ту мун̣д̣ийе, упанайане, нийаме, вате, а̄десе ча паваттати. диккхати. диккхито мун̣д̣о. еттха сийа̄ – нану ча бхо сарабхан̇гаджа̄таке ‘‘гандхо исӣнам̣ чирадиккхита̄нам̣, ка̄йа̄ чуто гаччхати ма̄лутена̄’’ти етасмим̣ падесе ат̣т̣хакатха̄чарийехи ‘‘чирадиккхита̄нанти чирапаббаджита̄на’’нти вуттам̣. на хи таттха ‘‘чирамун̣д̣а̄на’’нти вуттам̣. евам̣ санте касма̄ идха ‘‘диккхадха̄ту мун̣д̣ийе вутта̄’’ти? саччам̣, таттха пана диккхитасаддасса паббаджите ваттанато ‘‘чирапаббаджита̄на’’нти вуттам̣, на дха̄туаттхасса вибха̄ванаттхам̣. ида пана дха̄туаттхавибха̄ванаттхам̣ мун̣д̣ийе вутта̄. та̄паса̄ хи мун̣д̣ийаттхава̄чакена диккхитасаддена ваттум̣ йутта̄. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄чарийехи чаккаваттисуттаттхаван̣н̣ана̄йам̣ ‘‘кесамассум̣ оха̄ретва̄ ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни аччха̄детва̄’’ти имисса̄ па̄л̣ийа̄ аттхавиваран̣е ‘‘та̄пасапаббаджджам̣ паббаджанта̄пи хи пат̣хамам̣ кесамассум̣ оха̄ренти, тато пат̣т̣ха̄йа парӯл̣хакесе ¶ бандхитва̄ виваранти, тена вуттам̣ кесамассум̣ оха̄ретва̄’’ти евам̣ аттхо сам̣ван̣н̣ито.
иккха дассанан̇кесу. иккхати, упеккхати, апеккхати. упеккха̄, апеккха̄, паччавеккхан̣а̄. кака̄ралопе ‘‘упекха̄, апекха̄, упасампада̄пекхо’’ти рӯпа̄ни бхаванти.
дуккха хим̣са̄гатӣсу. даккхати. даккхако.
чиккха чаккха вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. чиккхати, а̄чиккхати, аббха̄чиккхати. а̄чиккхако. чаккхати, чаккху. еттха чаккхӯти чаккхатӣти чаккху, самависамам̣ абхибйаттам̣ вадантам̣ вийа хотӣти аттхо. атха ва̄ ‘‘сӯпам̣ чаккхати, мадхум̣ чаккхатӣ’’тиа̄дӣсу вийа йасма̄ асса̄даттхопи чаккхусаддо бхавати, тасма̄ ‘‘чаккхати вин̃н̃а̄н̣а̄дхит̣т̣хитам̣ рӯпам̣ асса̄дентам̣ вийа хотӣ’’ти асса̄даттхопи гахетаббо. ‘‘чаккхум̣ кхо ма̄ган̣д̣ийам̣ рӯпа̄ра̄мам̣ рӯпаратам̣ рӯпасаммудита’’нти хи вуттам̣. сатипи сота̄дӣнам̣ садда̄ра̄мата̄дибха̄ве нирӯл̣хатта̄ найане ева чаккхусаддо паваттати пан̇каджа̄дисадда̄ вийа падума̄дӣсу.
чаккха’ккхи найанам̣, лочанам̣ дит̣т̣хи дассанам̣;
пеккханам̣ аччхи памхам̣ ту, ‘‘пакхума’’нти павуччати.
ета̄ руккха̄дика̄ чаккхапарийанта̄ ‘‘аттанобха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти.
кхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
гака̄рантадха̄ту
гу карӣсуссагге. карӣсуссагго ваччакаран̣ам̣. гавати. ге садде. га̄йати. гӣтам̣.
вагга ¶ гатийам̣. ваггати. вагго, ваггитам̣. еттха самуда̄йавасена вагганам̣ паваттанам̣ вагго. ваггитанти гаманам̣. татха̄ хи на̄гапетаваттхуат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘йо со маджджхе ассатарӣратхена чатуббхи йуттена суваггитена. амха̄кам̣ путто аху маджджхимо со, амаччхарӣ да̄напатӣ вирочатӣ’’ти имисса̄ па̄л̣ийа̄ аттхам̣ вадантехи ‘‘суваггитена̄ти сундарагаманена̄’’ти. кин̃чи бхиййо крийа̄падампи ча дит̣т̣хам̣ ‘‘дхунанти вагганти паваттанти чамбаре’’ти.
раги лаги аги ваги маги иги риги лиги таги саги гамане ча. чака̄ро гатипеккхако. ран̇гати. ран̇го. лан̇гати. лан̇го, лан̇гӣ. ан̇гати, ан̇гети. ан̇го, саман̇гӣ, саман̇гита̄, ан̇гам̣, ан̇ган̣ам̣. ван̇гати. ван̇го. ман̇гати. ман̇го, упан̇го, ман̇галам̣. ин̇гати. ин̇гитам̣. рин̇гати. рин̇ганам̣. лин̇гати. лин̇ганам̣. уллин̇гати, уллин̇ганам̣. тан̇гати. тан̇ганам̣. сан̇гати. сан̇ганам̣. таттха ан̇ганти йесам̣ кесан̃чи ваттхӯнам̣ авайаво, сарӣрампи ка̄ран̣ампи ча вуччати. ан̇ган̣анти каттхачи килеса̄ вуччанти ‘‘ра̄го ан̇ган̣а’’нтиа̄дӣсу. ра̄га̄дайо хи ан̇ганти етехи там̣саман̇гипуггала̄ нихӣнабха̄вам̣ гаччхантӣти ‘‘ан̇ган̣а̄нӣ’’ти вуччанти. каттхачи малам̣ ва̄ пан̇ко ва̄ ‘‘тассева раджасса ва̄ ан̇ган̣асса ва̄ паха̄на̄йа ва̄йаматӣ’’тиа̄дӣсу. ан̃джати маккхетӣти хи ан̇ган̣ам̣, мала̄ди. каттхачи татха̄рӯпо виват̣аппадесо ‘‘четийан̇ган̣ам̣, бодхийан̇ган̣а’’нтиа̄дӣсу. ан̃джати таттха т̣хитам̣ атисундарата̄йа абхибйан̃джетӣти хи ан̇ган̣ам̣, виват̣о бхӯмиппадесо. иччевам̣ –
ра̄га̄дӣсу килесесу, пан̇ке ка̄йамаламхи ча;
виват̣е бхӯмибха̄ге ча, ‘‘ан̇ган̣а’’нти раво гато.
йуги ¶ джуги ваджджане. йун̇гати. джун̇гати.
раги сан̇ка̄йам̣. ран̇гати.
лага сан̇геча. ча ка̄ро анантаравутта̄пеккхако. лагати. ча джато на хоти лаганам̣. бал̣исе лагго.
тхагам̣ сам̣варан̣е. тхагати.
агга кут̣илагатийам̣. аггатӣти агги, кут̣илам̣ гаччхатӣти аттхо.
агги дхӯмасикхо джоти, джа̄таведо сикхӣ гини;
аггини бха̄н̣ума̄ теджо, па̄вако тивако’нало.
хута̄сано дхӯмакету, весса̄наро ча аччима̄;
гхата̄сано ва̄йусакхо, дахано кан̣хаваттани.
ета̄ гуа̄дика̄ аггапарийанта̄ ‘‘парассабха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти.
га̄ гатийам̣. га̄ти.
гу садде. гавати.
гу уггаме. уггамо уггаманам̣ па̄кат̣ата̄. гавати. саддасаттхавидӯ панима̄сам̣ ‘‘га̄те гавате’’ти аттанобха̄саттам̣ ваданти.
гака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
гхака̄рантадха̄ту
гха̄ гандхопа̄да̄не. гха̄ти. гха̄нам̣. гандхам̣ гхатва̄. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘гандхам̣ гхатва̄ сати мут̣т̣ха̄’’ти. етисса̄ пана дива̄диган̣ам̣ патта̄йа ‘‘гха̄йати гха̄йитва̄’’ти рӯпа̄ни бхаванти.
гху ¶ абхигамане. абхигаманам̣ адхигаманам̣. гхоти.
джаггха хасане. джаггхати, сан̃джаггхати. сан̃джаггхиттхо майа̄ саха. джаггхитумпи на собхати. джаггхитва̄.
таггха па̄лане. таггхати.
сигхи а̄гха̄не. а̄гха̄нам̣ гха̄нена гандха̄нубхаванам̣. син̇гхати, упасин̇гхати. упасин̇гхитва̄. а̄ра̄ син̇гха̄ми ва̄риджам̣. ета̄ ‘‘парассабха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти.
гху садде. гхоти, гхавати.
рагхи лагхи гатйаккхепе. гатйаккхепо гатийа̄ аккхепо. ран̇гхати, лан̇гхати, уллан̇гхати. лан̇гхита̄, уллан̇гхика̄пӣти, лан̇гхитва̄.
магхи кетаве ча. чака̄ро пуббаттха̄пеккхо. ман̇гхати.
ра̄гха ла̄гха са̄маттхийе. ра̄гхати. ла̄гхати.
да̄гха а̄йа̄се ча. а̄йа̄со киламанам̣. чака̄ро са̄маттхийа̄пеккхако. да̄гхати. нида̄гхо.
сила̄гха каттхане. каттханам̣ пасам̣санам̣. сила̄гхати. сила̄гха̄. буддхасса сила̄гхате. сила̄гхитва̄. ‘‘аттанобха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти.
гха ка̄рантадха̄турӯпа̄ни.
ити бхӯва̄да̄ган̣е каваггантадха̄турӯпа̄ни
саматта̄ни.
чака̄рантадха̄ту
ида̄ни ¶ чаваггантадха̄турӯпа̄ни вуччанте –
суча соке. сочати. соко, сочана̄, сочам̣, сочанто, сочантӣ, сочантам̣ кулам̣, сочитва̄.
куча садде та̄ре. та̄расаддо аччуччасаддо. кочати. уччасаддам̣ каротӣти аттхо.
кун̃ча кот̣илла’ппӣбха̄весу. кун̃чати. кун̃чика̄, кун̃читакесо. кун̃читва̄.
лун̃ча апанайане. лун̃чати. лун̃чако, лун̃читум̣, лун̃читва̄.
ан̃чу гатипӯджана̄су. маггам̣ ан̃чати. буддхам̣ ан̃чати. уддхам̣ ануггантва̄ тирийам̣ ан̃читоти тираччха̄но. кат̣укан̃чуката̄.
ван̃чу чан̃чу тан̃чу гатийам̣. ван̃чати. чан̃чати. тан̃чати. ман̃чати. санти па̄да̄ аван̃чана̄. аван̃чана̄ти ван̃читум̣ гантум̣ асаматтха̄.
гучу ган̣ечу тхеййакаран̣е. тхенанам̣ тхеййам̣, чорика̄. тасса крийа̄ тхеййакаран̣ам̣. гочати. ган̣ечати.
ачча пӯджа̄йам̣ аччати. брахма̄сурасураччито.
тачча хим̣са̄йам̣. таччати.
чачча джачча парибха̄санаваджджанесу. чаччати. джаччати.
куча сам̣паччанакот̣иллапат̣иккамавилекханесу. кучати, сан̇кучати. сан̇кочо.
тача сам̣варан̣е. сам̣варан̣ам̣ раккхан̣ам̣. тачати. тачо.
дича ¶ тхутийам̣. дичати.
куча сан̇кочане. кочати, сан̇кочати. сан̇кочо.
бйа̄ча бйа̄джикаран̣е. бйа̄джикаран̣ам̣ бйа̄джикрийа̄. бйа̄чати.
вача вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. вийаттасса еса̄ вийатти, тиссам̣ вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣, вийатта̄йам̣ ва̄ча̄йанти адхиппа̄йо. вийаттасса хи вадато пуггаласса васена ва̄ча̄ вийатта̄ на̄ма вуччати. йатха̄ пана куччхисаддатираччха̄нагата̄дисаддо ‘‘абйаттасаддо’’ти вуччати, на евам̣ вачанасан̇кха̄то саддо ‘‘абйаттасаддо’’ти вуччати вин̃н̃а̄таттхатта̄. ‘‘ватти, вачати, вачанти. вачаси’’ ичча̄дӣни суддхакаттупада̄ни. ‘‘ва̄чети, ва̄ченти’’ ичча̄дӣни хетукаттупада̄ни. ‘‘аттха̄бхисамайа̄ дхӣро, пан̣д̣итоти павуччати. вуччанти. санто саппуриса̄ локе, девадхамма̄ти вуччаре’’ ичча̄дӣни каммапада̄ни. гарӯ пана вака̄расса ука̄ра̄десавасена ‘‘уттам̣ уччате уччанте’’тиа̄дӣни иччханти, та̄ни са̄сане аппасиддха̄ни, саккат̣абха̄са̄нулома̄ни. са̄санасмин̃хи рака̄ра̄гамависайе нипуббассева вачасса васса ука̄ра̄десо сиддхо ‘‘нирутти, нируттам̣, нерутта’’нти. вачанам̣, ва̄ча̄, вачо, вачӣ, вуттам̣, павуттам̣, вуччама̄нам̣, адхивачанам̣, ваттаббам̣, вачанӣйам̣, има̄ни на̄микапада̄ни. ваттум̣, ваттаве, ватва̄, ватва̄на, има̄ни туманта̄дӣни ‘‘парассабха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти.
таттха ваттӣти вадати. а̄кхйа̄тападан̃хетам̣. аттхасам̣ван̣н̣акехипи ‘‘ватти ета̄йа̄ти ва̄ча̄’’ти ниббачанамуда̄хат̣ам̣. саддасаттхе ча та̄дисам̣ а̄кхйа̄тападам̣ дит̣т̣хам̣. еттха панеке ваданти ‘‘вачати, вачантӣтиа̄дӣни крийа̄падарӯпа̄ни буддхавачане ат̣т̣хакатха̄т̣ӣка̄су саттхесу ча ана̄гататта̄ чхад̣д̣етабба̄нӣ’’ти. танна, йасма̄ са̄сане ‘‘авача, авачим̣сӯ’’ти суддхакаттупада̄ни ча ‘‘ва̄чети, ва̄чентӣ’’тиа̄дӣни хетукаттупада̄ни ча диссанти, тасма̄ ¶ буддхавачана̄дӣсу ана̄гата̄нипи ‘‘вачати, вачантӣ’’тиа̄дӣни рӯпа̄ни гахетабба̄ни. вачеййа, вуччату, вуччеййа. сесам̣ саббам̣ саббаттха виттха̄рато гахетаббам̣.
пароккха̄рӯпа̄ни вада̄ма – вача, вачу. ваче, вачиттха. вачам̣, вачимха. вачиттха, вачире. вачиттхо, вачивхо. вачим̣, вачимхе.
хиййаттанӣрӯпа̄ни вада̄ма – авача̄, авачӯ. авачо, авачуттха. авочам̣, авачумха. авачуттха, авачуттхум̣. авачасе, авачувхам̣. авачим̣, авачамхасе.
аджджатанӣрӯпа̄ни вада̄ма – авачи, авочум̣, авачим̣су. авочо, авочуттха. авочим̣, авочумха. авоча̄, авочу. авачасе, авочивам̣. авочам̣, авочимхе.
бхависсантӣрӯпа̄ни вада̄ма – ваккхати, ваккханти. ваккхаси, ваккхатха. ваккха̄ми, ваккха̄ма. ваккхате, ваккханте. ваккхасе, ваккхавхе. ваккхассам̣ ваккхамхе.
имесам̣ пана пада̄нам̣ ‘‘катхессати, катхессантӣ’’тиа̄дина̄ аттхо ваттаббо. ваккха росети дха̄тусса ча ‘‘ваккхати, ваккханти. ваккхасӣ’’тиа̄дӣни ватва̄ аваса̄не уттамапурисекавачанат̣т̣ха̄не ‘‘ваккхемӣ’’ти ваттаббам̣. аттхо панимесам̣ ‘‘росати, росантӣ’’тиа̄дина̄ ваттаббо. айам̣ вачаваккхадха̄тӯнам̣ бхависсантӣваттама̄на̄васена рӯпасам̣сандана̄найо. апара̄нипи вачадха̄тусса бхависсантӣ сахита̄ни рӯпа̄ни бхаванти – ваккхиссати, ваккхиссанти. ваккхиссаси, ваккхиссатха. ваккхисса̄ми, ваккхисса̄ма. ваккхиссате, ваккхиссанте. ваккхиссасе, ваккхиссавхе. ваккхиссам̣, ваккхисса̄мхе.
атра̄йам̣ па̄л̣и –
‘‘абхӣтакаппе чаритам̣, т̣хапайитва̄ бхава̄бхаве;
имамхи каппе чаритам̣, паваккхиссам̣ сун̣охи ме’’ти.
гадратапан̃хепи ¶ ‘‘ра̄джа̄ тумхехи саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ гахапати патирӯпам̣ а̄санам̣ н̃атва̄ нисӣдатха̄ти ваккхиссатӣ’’ти евама̄диат̣т̣хакатха̄па̄т̣хо диссати, тасма̄йева едисӣ падама̄ла̄ рачита̄. ваккха росети дха̄туссапи бхависсантӣсахита̄ни рӯпа̄ни ‘‘ваккхиссати, ваккхиссантӣ’’тиа̄дӣни бхаванти. аттхо панимесам̣ ‘‘росиссати, росиссантӣ’’тиа̄дина̄ ваттаббо. айам̣ вачаваккхадха̄тӯнам̣ бхависсантӣвасенева рӯпасам̣сандана̄найо.
авачисса̄, вачисса̄, авачиссам̣су, вачиссам̣су. сесам̣ саббам̣ неййам̣. идха пана вуттасаддасса аттхуддха̄рам̣ ваттаббампи аватва̄ упарийева катхесса̄ма ито ативийа ваттаббат̣т̣ха̄натта̄.
чу чаване. чавати. ка̄рите ‘‘ча̄ветӣ’’ти рӯпам̣. девака̄йа̄ чуто. чутам̣ падумам̣. чавитум̣, чавитва̄.
лоча дассане. лочати. лочанам̣.
сеча сечане. сечати.
сача вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. сачати.
кача бандхане. качати.
мача мучи каккане. какканам̣ сарӣре уббат̣т̣анам̣. мачати. мун̃чати. мачи дха̄ран̣уччха̄йапӯджанесу. дха̄ран̣ам̣ уччха̄йо пӯджананти тайо аттха̄. таттха уччха̄йо малахаран̣ам̣. ман̃чати. ман̃чо, ман̃чанам̣. ман̃чати пуггалам̣ дха̄ретӣти ман̃чо.
пача бйаттикаран̣е. пачати. па̄ко, парипа̄ко, випа̄ко, паккам̣ пхалам̣.
тхуча паса̄де. тхочати.
вача вачи диттийам̣. вачати. ван̃чати.
руча ¶ диттийам̣ рочане ча. дитти собха̄. рочанам̣ ручи. рочати. верочано. саман̣асса рочате саччам̣. тасса те саггака̄масса, екаттамупарочитам̣. айан̃ча дива̄диган̣е ручиаттхам̣ гахетва̄ ‘‘руччатӣ’’ти рӯпам̣ джанети. тена ‘‘гаманам̣ майха руччатӣ’’ти па̄л̣и диссати. чура̄диган̣е пана ручиаттхам̣ гахетва̄ ‘‘рочети рочайатӣ’’ти рӯпа̄ни джанети. тена ‘‘ким̣ ну джа̄тим̣ на рочесӣ’’тиа̄дика̄ па̄л̣ийо диссанти. теган̣икойам̣ дха̄ту.
пача сам̣па̄ке. пачати, пачанти. саддасаттхавидӯ пана ‘‘аттанобха̄са̄’’ти ваданти.
ан̃ча бйайагатийам̣. бйайагати вина̄сагати. ан̃чати.
йа̄ча йа̄чана̄йам̣. бра̄хман̣о на̄гам̣ ман̣им̣ йа̄чати. на̄го ман̣им̣ йа̄чито бра̄хман̣ена. те там̣ ассе айа̄чисум̣. со там̣ ратхамайа̄чатха. девадаттам̣ а̄йа̄чати. евам̣ суддхакаттари рӯпа̄ни бхаванти. бра̄хман̣о бра̄хман̣ена на̄гам̣ ман̣им̣ йа̄чети, йа̄чайати, йа̄ча̄пети, йа̄ча̄пайати. евам̣ хетукаттари. ра̄джа̄ бра̄хман̣ена дханам̣ йа̄чийати, йа̄чайийати, йа̄ча̄пийати, йа̄ча̄пайийати. евам̣ каммани. йа̄чам̣, йа̄чанто, йа̄чантӣ, йа̄чантам̣ кулам̣. йа̄чама̄но, йа̄чама̄на̄, йа̄чама̄нам̣ кулам̣. йа̄чако, йа̄чана̄, йа̄читаббам̣, йа̄читум̣, йа̄читва̄на, йа̄читуна, йа̄чийа, йа̄чийа̄на. евам̣ на̄микапада̄ни туманта̄дӣни ча бхаванти.
пача па̄ке. оданам̣ пачати. ‘‘убхайатобха̄са̄’’ти саддасаттхавидӯ ваданти. йатха̄ пана са̄сане ‘‘пан̣д̣итоти павуччатӣ’’ти ¶ вачадха̄тусса каммани рӯпам̣ пасиддхам̣, на татха̄ пачадха̄тусса. евам̣ сантепи гарӯ ‘‘тайа̄ паччате одано’’ти тасса каммани рӯпам̣ ваданти. са̄сане пана ависесато ‘‘паччате’’ти ва̄ ‘‘паччатӣ’’ти ва̄ вуттассапи падасса акаммакойева дива̄диган̣ико пайого иччхитаббо ‘‘девадатто нирайе паччати. йа̄ва па̄пам̣ на паччатӣ’’тиа̄дидассанато. кечеттха вадеййум̣ ‘‘сайамева пӣйате па̄нӣйантиа̄ди вийа бхӯва̄диган̣апаккхико каммакаттуппайого еса, тасма̄ ‘сайамева̄’ти падам̣ аджджха̄харитва̄ ‘сайамева девадатто паччатӣ’тиа̄дина̄ аттхо ваттаббо’’ти танна, ‘‘сайамева пӣйате па̄нӣйа’’нти еттха хи па̄нӣйам̣ манусса̄ пиванти, на па̄нӣйам̣ па̄нӣйам̣ пивати. мануссехева там̣ пӣйате, на сайам̣. евам̣ парасса па̄накрийам̣ пат̣ичча каммабхӯтампи там̣ сукарапа̄накрийа̄васена сукаратта̄ аттана̄ва сиджджхантам̣ вийа хотӣти ‘‘сайамева пӣйате па̄нӣйа’’нти рӯл̣хийа̄ пайого като.
‘‘сайамева кат̣о карийате’’ти еттха̄пи кат̣ам̣ манусса̄ каронти, на кат̣ам̣ кат̣о кароти. мануссехева кат̣о карийате, на сайам̣. евам̣ парасса каран̣акрийам̣ пат̣ичча каммабхӯтопи со сукаран̣а крийа̄васена сукаратта̄ аттана̄ва сиджджханто вийа хотӣти ‘‘сайамева кат̣о карийате’’ти рӯл̣хийа̄ пайого като.
еттха йатха̄ сайам̣саддо па̄нӣйам̣ па̄нӣйенева пӣйате, на амхехи. кат̣о кат̣енева карийате, на амхехӣти сакаммакависайатта̄ пайога̄нам̣ ан̃н̃асса крийа̄пат̣иседханасан̇кха̄там̣ аттхависесам̣ вадати, на татха̄ ‘‘девадатто нирайе паччати, каммам̣ паччатӣ’’тиа̄дӣсу тумхехи аджджха̄харито сайам̣саддо аттхависесам̣ вадати акаммакависайатта̄ етесам̣ пайога̄нам̣. евам̣ ¶ ‘‘девадатто’’тиа̄дикасса паччаттавачанасса акаммакакаттува̄чакатта̄ каммарахитасуддхакаттува̄чакатта̄ ча ‘‘паччатӣ’’ти идам̣ дива̄диган̣икарӯпанти дат̣т̣хаббам̣. пачадха̄ту саддасаттхе дива̄диган̣а вутто наттхӣти че? наттхи ва̄ аттхи ва̄, киметтха саддасаттхам̣ кариссати, па̄л̣и ева пама̄н̣ам̣, тасма̄ майам̣ локавоха̄ракусаласса бхагавато па̄л̣инайан̃н̃ева гахетва̄ имам̣ пачадха̄тум̣ дива̄диган̣епи паккхиписса̄ма. татха̄ хи дхаммапа̄ла̄чарийа ануруддха̄чарийа̄дӣхи абхисан̇кхата̄ дива̄диган̣икаппайога̄ диссанти –-
н̃а̄н̣айуттаварам̣ таттха, датва̄ сандхим̣ тихетукам̣;
паччха̄ паччати па̄ка̄нам̣, паватте ат̣т̣хаке дуве.
асан̇кха̄рам̣ сасан̇кха̄ра-випа̄ка̄ни ча паччати
иччевама̄дайо. еттха пана тесам̣ идамева па̄л̣ийа̄ на самети. йе чура̄диган̣амхи сакаммакабха̄вена бхӯва̄диган̣е ча акаммакабха̄вена паваттасса бхӯдха̄туссева бхӯва̄диган̣е паваттасса сакамакассапи сато дива̄диган̣ам̣ патва̄ акаммакабхӯтасса пачадха̄тусса сакаммакаттамиччханти. етан̃хи са̄т̣т̣хакатхе тепит̣аке буддхавачане куто лаббха̄, тасма̄ бхагавато па̄вачане сотӯнам̣ сам̣сайасамуггха̄т̣аттхам̣ еттха имам̣ нӣтим̣ пат̣т̣хапема –
вина̄пи упасаггена, ган̣ана̄наттайогато;
сакамма̄каммака̄ хонти, дха̄тӯ пачабхида̄дайо.
пурисо оданам̣ пачати. са бхӯтапачаним̣ пачи. одано паччати. каммам̣ паччати. вӣхисӣсам̣ паччати. руккхапхала̄ни паччанти. на̄го па̄ка̄рам̣ бхиндати. тал̣а̄капа̄л̣и бхиджджати. бхиджджанадхаммам̣ бхиджджати. еттха ча сайам̣саддам̣ аджджха̄харитва̄ ‘‘сайамева одано паччатӣ’’тиа̄дина̄ вуттепи ‘‘пурисо сайамева па̄н̣ам̣ ханати. бхагава̄ сайамева ¶ н̃еййадхаммам̣ абуджджхӣ’’ти пайогесу парасса а̄н̣аттисамбхӯтахананакрийа̄пат̣иседхамива паропадесасамбхӯтабуджджханакрийа̄пат̣иседханамива ча ан̃н̃асса крийа̄пат̣иседханавасена вуттатта̄ йо сайам̣саддавасена каммакаттубха̄вапарикаппо, там̣ на пама̄н̣ам̣. сайам̣саддо хи суддхакаттуаттхепи диссати, на кевалам̣ ‘‘сайамева пӣйате па̄нӣйа’’нтиа̄дӣсу камматтхейева, тасма̄ са̄сана̄нурӯпена аттхо гахетаббо найан̃н̃ӯхи.
вина̄пи упасаггена, вина̄пи ча ган̣антарам̣;
сакамма̄каммака̄ хонти, аттхато дивуа̄дайо.
ка̄магун̣ехи диббати. пачча̄митте диббати. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
ган̣антаран̃чопасаггам̣, вина̄пи аттхана̄натам̣;
пайогато сакамма̄ ча, акамма̄ ча гама̄дайо.
пурисо маггам̣ гаччхати. гамбхӣресупи аттхесу н̃а̄н̣ам̣ гаччхати. дхаммам̣ чарати. таттха таттха чарати.
ган̣антаран̃чопасаггам̣, пайоган̃чаттхана̄натам̣;
вина̄пи тивидха̄ хонти, диса̄дӣ рӯпабхедато.
па̄са̄дам̣ пассати, па̄са̄дам̣ даккхати па̄са̄до диссати. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
сабха̄вато сакамма̄ ту, рудадха̄та̄дайо мата̄;
сабха̄вато акамма̄ ча, нандадха̄та̄дайо мата̄.
матам̣ ва̄ амма роданти, идха нандати печча нандати.
упасаггавасенеке, сакамма̄пи акаммака̄;
самбхаванти татхекачче, акамма̄пи сакаммака̄.
екачче ¶ тупасаггехи, сакамма̄ ча сакаммака̄;
акаммака̄ акамма̄ ча, есаттхопеттха дӣпито;
пурисо га̄ма̄ ниггаччхати, дханам̣ адхигаччхати, пурисо па̄н̣ам̣ абхибхавати, химавата̄ пабхаванти маха̄надийо. ан̃н̃а̄нипи пайога̄ни йоджетабба̄ни.
таттха йади са̄сане пачадха̄тусса каммани рӯпам̣ сийа̄, ‘‘пурисена каммам̣ карийатӣ’’ти пайого вийа ‘‘пурисена одано пачийатӣ’’ти пайого иччхитаббо. йе пана гарӯ ‘‘тайа̄ паччате одано’’тиа̄дӣни иччханти, те саддасаттханайам̣ нисса̄йа ваданти ман̃н̃е. евам̣ сантепи упапариккхитва̄ йутта̄ни че, гахетабба̄ни. ка̄рите ‘‘пурисо пурисена пурисам̣ ва̄ оданам̣ па̄чети, па̄чайати, па̄ча̄пети, па̄ча̄пайати. пурисена пурисо оданам̣ па̄чийати, па̄чайийати, па̄ча̄пийати, па̄ча̄пайийатӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти. ‘‘йатха̄ дан̣д̣ена гопа̄ло, га̄вам̣ па̄чети гочара’’нтиа̄дӣсу ан̃н̃опи аттхо дат̣т̣хаббо.
пачам̣, пачанто, пачантӣ, пачама̄но, пачама̄на̄. па̄таббам̣, пачитам̣, пачитаббам̣, пачанӣйам̣, пачитум̣, пачитва̄. еттха ча ‘‘имасса мам̣сан̃ча па̄табба’’нти пайого уда̄харан̣ам̣. ‘‘пачати, пачанти. пачасӣ’’тиа̄ди падаккамо субодхо.
сича гхаран̣е. сечати, секо, ‘‘убхатобха̄са̄’’ти ваданти.
има̄ни чака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
чхака̄рантадха̄ту
парассабха̄са̄дибха̄вам̣, саббесам̣ дха̄тунам̣ ито;
парам̣ на бйа̄кариссам̣ со, са̄сане ӣрито на хи.
чху ¶ чхедане. чхоти. чхотва̄на мол̣им̣ варагандхава̄ситам̣. аччхоччхум̣вата бхо руккхам̣.
милечха авийатта̄йам̣ ва̄ча̄йам̣. милеччхати, милаккху. паччантимесу джанападесу пачча̄джа̄то хоти милаккхӯсу авин̃н̃а̄та̄ресу.
вачхи иччха̄йам̣. ван̃чхати. ван̃чхитам̣ дханам̣.
ачхи а̄йа̄ме. ан̃чати. дӣгхам̣ ва̄ ан̃чханто дӣгхам̣ ан̃чха̄мӣти паджа̄на̄ти.
хуччха кот̣илле. хуччхати.
муччха мохамуччха̄су. муччхати. муччхито висавегена, висан̃н̃ӣ самападжджатха. муччха̄, муччхитва̄.
пхучха висаран̣е пхочхати.
йучха пама̄де. йуччхати.
учхи ун̃чхе. ун̃чхо парийесанам̣. ун̃чхати. ун̃чха̄чарийа̄йа ӣхатха.
учха пипа̄са̄йам̣. учхати.
пуччха пан̃хе пуччхати. пуччхита̄, пуччхако, пут̣т̣хо, пуччхито, пуччха̄. бхиккху винайадхарам̣ пан̃хам̣ пуччхати. пуччхи, пуччхитум̣. пуччхитва̄. еттха ча пан̃чавидха̄ пуччха̄ адит̣т̣хаджотана̄пуччха̄ дит̣т̣хасам̣сандана̄пуччха̄ виматиччхедана̄пуччха̄ ануматипуччха̄ катхетукамйата̄пуччха̄ти. та̄сам̣ на̄наттам̣ ат̣т̣хаса̄линийа̄дито гахетаббам̣.
виччха гатийам̣. виччхати. виччхика̄.
ваччху ¶ чхедане. вуччхати. вутта̄, вуттава̄, вуттасиро. вака̄рагатасса ака̄расса уттам̣.
вуттасаддо кесохаран̣епи диссати ‘‘ка̄пат̣ико ма̄н̣аво дахаро вуттасиро’’тиа̄дӣсу. еттха ча сирасаддена сироруха̄ вутта̄ йатха̄ ман̃часаддена ман̃чат̣т̣ха̄, чаккхусаддена ча чаккхунисситам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣. ропитепи ‘‘йатха̄ са̄радикам̣ бӣджам̣, кхетте вуттам̣ вирӯхатӣ’’тиа̄дӣсу. катхитепи ‘‘вуттамидам̣ бхагавата̄, вуттамарахата̄’’тиа̄дису. атридам̣ вуччати –
ваччхувапавачаваса̄, вуттасаддо паваттати;
кесоха̄ре ропите ча, катхите ча йатха̄ккаманти.
апаро найо – вуттасаддо ‘‘но ча кхо пат̣ивутта’’нтиа̄дӣсу ва̄пасамӣкаран̣е диссати. ‘‘панналомо парадаттавутто’’тиа̄дӣсу джӣвитавуттийам̣. ‘‘пан̣д̣упала̄со бандхана̄ павутто’’тиа̄дӣсу апагаме. ‘‘гӣтам̣ павуттам̣ самӣхита’’нтиа̄дӣсу па̄вачанавасена паваттите. локе пана ‘‘вутто па̄ра̄йано’’тиа̄дӣсу аджджхене диссати, атридам̣ вуччати
‘‘ва̄пасамӣкаран̣е ча, атхо джӣвитавуттийам̣;
апагаме па̄вачана-васена ча паваттите;
аджджхене чеваметесу, вуттасаддо падиссатӣ’’ти.
апаропи найо – вуттасаддо саупасаггоча анупасагго ча вапане ва̄пасамӣкаран̣е кесоха̄ре джӣвитавуттийам̣ памуттабха̄ве ¶ па̄вачанавасена паваттите аджджхене катханети евама̄дӣсу диссати. татха̄ хеса –
‘‘га̄во тасса паджа̄йанти, кхетте вуттам̣ вирӯхати;
вутта̄нам̣ пхаламасна̄ти, йо митта̄нам̣ на дуббхатӣ’’ти
а̄дӣсу вапане а̄гато. ‘‘но ча кхо пат̣ивутта’’нтиа̄дӣсу ат̣т̣хадантака̄дӣхи ва̄пасамӣкаран̣е. ‘‘ка̄пат̣ико ма̄н̣аво дахаро вуттасиро’’тиа̄дӣсу кесохаран̣е. ‘‘панналомо парадаттавутто мигабхӯтена четаса̄ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу джӣвитавуттийам̣. ‘‘сеййатха̄пи на̄ма пан̣д̣упала̄со бандхана̄ павутто абхаббо харитаттха̄йа̄’’тиа̄дӣсу бандханато памуттабха̄ве. ‘‘йесамидам̣ етарахи пора̄н̣ам̣ мантападам̣ гӣтам̣ павуттам̣ самӣхита’’нтиа̄дӣсу па̄вачанабха̄вена паваттите. локе пана ‘‘вутто ган̣о, вутто па̄ра̄йано’’тиа̄дӣсу аджджхене. ‘‘вуттам̣ кхо панетам̣ бхагавата̄, дхаммада̄йа̄да̄ ме бхиккхаве бхаватха, ма̄ а̄мисада̄йа̄да̄’’тиа̄дӣсу катхане. атридам̣ вуччати –
вапа вату ваччхувача-дха̄тӯнам̣ васато мато;
сопасагго нопасагго, вуттасаддо йатха̄рахам̣.
вапане ча ва̄пасамӣ-каран̣е мун̣д̣ата̄йа ча;
джӣвавутйам̣ памуттаттхе, васа̄ па̄вачанасса ту;
паваттите ча аджджхене, катхане ча̄ти лаккхайе;
таччха танукаран̣е. таччхати. таччхако да̄рум̣.
чхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
джака̄рантадха̄ту
джиджайе. джети. джайати, пара̄джайати. дхаммам̣ чаранто са̄микам̣ пара̄джети. дхаммам̣ чаранто параджджати. ра̄джа̄нам̣ джайа̄песум̣. джайа̄петва̄. еттха джайа̄песунти ‘‘джайату бхава’’нти а̄сӣсавачанам̣ вадим̣сӯти аттхо. джайанам̣, джитам̣, джайо, виджитам̣, джино, джета̄, джето, джито ма̄ро, ма̄рам̣ джито, джитава̄, джита̄вӣ, виджита̄вӣ, ма̄раджи, локаджи, одхиджино, анодхиджино, джито. виджито, джетум̣, виджетум̣, джитва̄, виджитва̄. имасса пана дха̄тусса кийа̄диган̣ам̣ паттасса ‘‘джина̄ти джинитва̄’’тйа̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти.
джи абхибхаване. джети. джино. пуббе вийа рӯпа̄ни. еттха ча ‘‘тумхехи а̄нанда саппурисехи виджитам̣, паччхима̄ джаната̄са̄лимам̣соданам̣ атиман̃н̃иссатӣ’’ти па̄л̣и абхибхаванаттхаса̄дхака̄. еттха хи виджитанти адхибхӯтанти аттхо.
джу гатийам̣. еттха сӣгхагати адхиппета̄. джавати. джаванам̣, джаво, джавам̣, джаванто, джаваначиттам̣, джаванапан̃н̃о, джаванахам̣со. маноджавам̣ гаччхати йенака̄мам̣.
джекхайе. джӣйати. ека̄расса ӣйа̄десо. са̄сана̄нурӯпена ‘‘ким̣ мам̣ дханена джӣйетха̄’’ти хи па̄л̣и диссати. саддасаттхавидӯ пана ‘‘джа̄йатӣ’’ти рӯпам̣ ваданти.
саджджа гатийам̣. саджджати.
куджу кхуджу тхеййакаран̣е. коджати. кходжати.
ваджа гатийам̣. дхаджа дхаджи ча. ваджати. аббаджати. мануссаттан̃ча аббадже. ваджо, ваджанам̣, паваджанам̣, паббаджджа̄, паббаджито, пабба̄джито.
сака̄ рат̣т̣ха̄ пабба̄джито, ан̃н̃ам̣ джанападам̣ гато;
махантам̣ кот̣т̣хам̣ кайира̄тха, дурутта̄нам̣ нидхетаве.
дхаджати. дхаджо. дхан̃джати. дхан̃джанам̣. еттха дхаджоти кету. дхан̃джананти гаманам̣.
аджа кхепане ча. гатиапеккхакойева чака̄ро. аджати. аджо. еттха аджоти ел̣ако. има̄ни панасса парийа̄йавачана̄ни ‘‘аджо ел̣ако ураббхо ави мен̣д̣о’’ти. таттха ураббхоти ел̣ако, йо ‘‘аджо’’типи вуччати. авӣти ратталомо ел̣ако. мен̣д̣оти кут̣иласин̇го ел̣ако. татха̄ хи джанакаджа̄таке аджаратхато мен̣д̣аратха̄ висум̣ вутта̄. апича аджел̣аканти аджато ел̣акасса висум̣ вачанато ел̣акасаддена мен̣д̣опи гахетаббо, махосадхаджа̄такат̣т̣хакатха̄йан̃хи мен̣д̣ел̣ака̄нам̣ ниббисесата̄ вутта̄ти.
аджджа саджджа аджджане. аджджанам̣ аджджанакрийа̄. аджджати. саджджати.
каджджа бйатхане. бйатханам̣ хим̣са̄. каджджати.
кхаджджа маджджане ча. маджджанам̣ суддхи. бйатхана̄пеккхо чака̄ро. кхаджджати. кхаджджӯро.
кхаджа мантхе. мантхо вилол̣анам̣. кхаджати.
кхаджи гативекалле. кисса бханте аййо кхан̃джатӣти. убхо кхан̃джа̄. кхан̃джанам̣, кхан̃джитум̣, кхан̃джитва̄.
кхаджа кампане. кхаджати. еджа̄. еттха ча еджа̄ти ла̄бха̄дим̣ пат̣ичча еджати кампатӣти еджа̄, балаватан̣ха̄йетам̣ на̄мам̣.
буджа ваджираниббесе. ваджираниггхосети кечи видӯ ваданти. боджати.
кхиджа ¶ куджи гуджи абйаттасадде. кхиджати. кун̃джати. гун̃джати.
ладжа ла̄джа таджджа бхассане. ладжати. ла̄джати. таджджати.
ладжи диттийан̃ча. бхассана̄пеккхо чака̄ро. лан̃джати. татийо найалан̃джако. лан̃джети пака̄сети суттаттханти лан̃джако.
джаджа джаджи йуддхе. йуджджханам̣ йуддхам̣. джаджати. джан̃джати.
туджа хим̣са̄йам̣. тоджати.
туджи балане ча. баланам̣ баланакрийа̄. хим̣са̄пеккхако чака̄ро. тун̃джати.
гаджа куджи муджи гаджджа саддаттха̄. гаджати. кун̃джати. мун̃джати. гаджо гаджджати, мегхо гаджджати. йаттха да̄со а̄маджа̄то, т̣хито тхулла̄ни гаджджати. ман̣и гаджджати. н̃а̄н̣агаджджанам̣ гаджджати. гаджджитум̣ саматтхо. гаджджита̄. гаджджитва̄. таттха гаджоти хаттхӣ. хаттхисса хи анека̄ни на̄ма̄ни –
хаттхӣ на̄го гаджо дантӣ, кун̃джаро ва̄ран̣о карӣ;
ма̄тан̇го двирадо сат̣т̣хи-ха̄йано’некапо ибхо.
тхамбхо раммо двипо чева, хаттхинӣ ту карен̣ука̄;
хаттхипото хаттхиччха̄по, бхин̇ко ча калабхо бхаве.
чаджа ча̄ге. чаджати. париччаджати. ча̄го. паричча̄го. чаджанам̣. чаджам̣, чаджанто. чаджама̄но.
санджа сан̇ге. сан̇го лаганам̣. сан̃чати. сатто. саджанам̣, сатти. а̄сатти. саджитум̣. саджитва̄.
ӣджа гатийам̣. ӣджати.
бхаджи бхаджджане. бхаджджанам̣ та̄пакаран̣ам̣. тила̄ни бхаджджати. пурисена бхаджджама̄на̄ни тила̄ни.
еджа ¶ бхеджа бха̄джа диттийам̣. дитти собха̄. еджати. бхеджати. бха̄джати.
тиджа ниса̄не, кхама̄йан̃ча. ниса̄нам̣ тиккхата̄каран̣ам̣. кхама̄ кханти. теджати. титиккхати. теджано. теджо. таттха теджаноти кан̣д̣о саро усу. теджоти сӯрийо. атха ва̄ теджоти теджанам̣ усма̄ ун̣хаттам̣ та̄по. теджоти ва̄ а̄нубха̄во пабха̄во.
сан̃джа париссагге, а̄лин̇ганам̣ париссагго. сан̃джати.
кхаджи да̄не, гатийан̃ча. кхан̃джати. кхан̃джанам̣.
ра̄джа диттийам̣ бха̄джа ча. ра̄джати. бха̄джати. ра̄джа̄. ра̄джинӣ. ванара̄джи. ра̄джитва̄. вира̄джитва̄. атра вин̃н̃ӯнаматтхавиваран̣е косалладжананаттхам̣ силокам̣ рачайа̄ма –
ма’ха̄’ра̄джа маха̄ра̄джа, маха̄ра̄джа мамева’хи;
не’тасса ити ватва̄на, две джана̄ калахам̣ карум̣.
еттха ча пат̣хамапа̄дасса дутийападе ‘‘ме ахи махӣ’’ти чхедо ‘‘путта̄ ме аттхи путта̄ маттхӣ’’ти вийа. ‘‘махи ара̄джа маха̄ра̄джа̄’’ти ча чхедо ‘‘йопи айам̣ йопа̄йа’’нти вийа. еттха ара̄джасаддо ‘‘атикарамакара̄чарийа̄’’ти еттха акарӣти аттхава̄чако акарасаддо вийа а̄кхйа̄тапароккха̄вибхаттико дат̣т̣хаббо. ара̄джа вирочӣти аттхо. айам̣ пана га̄тха̄йа пин̣д̣аттхо ‘‘маха̄ра̄джа ме ахи ара̄джа, мама ева ахи ара̄джа, на етасса ити ватва̄ две ахитун̣д̣икаджана̄ калахам̣ карим̣сӯ’’ти.
ранджа ра̄ге. бхиккху чӣварам̣ раджати. сатто рӯпа̄дӣсу ран̃джати. раджанам̣. раджако. ра̄го. вира̄го. халиддира̄го. ра̄джа̄. ра̄джинӣ. имасса ча дива̄диган̣ам̣ паттасса ‘‘раджджати вираджджатӣ’’ти рӯпа̄ни ¶ бхаванти. таттха раджананти раджанаваттху. раджакоти раджака̄ро ваттхадхованако. ра̄готи раджджанти сатта̄ тена, сайам̣ ва̄ ран̃джати, ран̃джанаматтамева ва̄ етанти ра̄го, тан̣ха̄. има̄ни пана тадабхидха̄на̄ни –
ра̄го лобхо тасин̣а̄ ча, тан̣ха̄ еджа̄ висаттика̄;
сатти а̄сатти муччха̄ ча, луббхитаттан̃ча луббхана̄.
ка̄мо ника̄мана̄ иччха̄, никанти ча нийанти ча;
ванан̃ча ванатхо чева, апеккха̄ бхаванетти ча.
ануродхо ча са̄ра̄го, сан̇го пан̇ко ча сиббинӣ;
нандӣра̄го анунайо, гедхо сан̃джананӣ татха̄;
джаника̄ пан̣идхи чева, аджджхоса̄нантинекадха̄.
вира̄готи магго нибба̄нан̃ча. ра̄джа̄ти патхависсаро. еттха дха̄тудвайавасена ниббачана̄ни ниййанте. на̄на̄сампаттӣхи ра̄джати диббати вирочатӣти ра̄джа̄. да̄нан̃ча пийавачанан̃ча аттхачарийа̄ ча сама̄наттата̄ ча̄ти имехи чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи аттани маха̄джанам̣ ран̃джетӣтипи ра̄джа̄. ра̄джинӣти ра̄джабхарийа̄. тесам̣ абхидха̄на̄ни вуччанте саха̄бхидха̄нантарехи –
ра̄джа̄ бхӯпати дево ча, мануджиндо дисампати;
паттхиво джагатипа̄ло, бхӯбхуджо патхависсаро.
рат̣т̣ха̄дхипо бхӯмипа̄ло, мануссиндо джана̄дхипо;
нариндо кхаттийо чева, кхеттасса̄ми пабха̄вако.
муддха̄бхиситто ра̄джа̄ти, катхито итаро пана;
ра̄джан̃н̃о кхаттийо ча̄ти, вутто кхаттийаджа̄тико.
муддха̄бхиситто анура̄джа̄, упара̄джа̄ти бха̄сито;
чатуддӣпӣ ра̄джара̄джа̄, чаккаваттӣти бха̄сито.
ра̄джинӣ ¶ упарӣ девӣ, махесӣ бхӯбхуджан̇гана̄;
кхаттийа̄ ра̄джападумӣ, кхаттийа̄нӣ ча кхаттийӣ;
иттха̄га̄ранту ородхо, упарӣтипи вуччати.
бхаджа сева̄йам̣. бхаджати. бхаджана̄. самбхаджана̄. бхатти. самбхатти. бхатта̄.
йаджа девапӯджасан̇гатакаран̣ада̄надхаммесу. девапӯджаггахан̣ена буддха̄дипӯджа̄ гахита̄. сан̇гатакаран̣ам̣ самодха̄накаран̣ам̣. татха̄ хи адхимуттаттхераваттхумхи ‘‘йадаттхи сан̇гатам̣ кин̃чи, бхаво ва̄ йаттха лаббхатӣ’’ти га̄тха̄йам̣ сан̇гатасаддена самодха̄нам̣ вуттам̣. да̄нам̣ паричча̄го. дхаммо джха̄насӣла̄ди. етесваттхесу йаджадха̄ту ваттати. пуппхехи буддхам̣ йаджати. деватам̣ йаджати. девамануссехи бхагава̄ йаджийати. иджджати. йит̣т̣хам̣. йан̃н̃о. йа̄го. дхаммайа̄го. йаджама̄но саке пуре. йит̣т̣хум̣, йаджитум̣. путхуйан̃н̃ам̣ йаджитва̄на. сол̣асапариккха̄рам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ каттука̄мо.
маджджа сам̣суддхийам̣. маджджати. ба̄хирам̣ паримаджджати. бхӯмим̣ саммаджджати. маджджанам̣. саммаджджанӣ.
нин̃джи суддхийам̣. нин̃джати. панин̃джати. нин̃джитум̣. панин̃джитум̣. нин̃джитва̄. панин̃джитва̄. айам̣ пана па̄л̣и ‘‘тато твам̣ моггалла̄на ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ удакена аккхӣни панин̃джитва̄ диса̄ анулокеййа̄сӣ’’ти.
ниджи абйаттасадде. нин̃джати.
бхаджа па̄ке. тила̄ни бхаджджати. бхаджджама̄на̄ тила̄ни ча.
уджу аджджаве. аджджавам̣ уджубха̄во. оджати. уджу.
саджа ¶ виссаггапариссаджджанаббхуккиран̣есу. саджати. локйам̣ саджантам̣ удакам̣.
руджа бхан̇ге. руджати. руджа̄. рого. еттха руджа̄ти бйа̄дхи руджанат̣т̣хена. роготи руджати бхан̃джати ан̇гапаччан̇га̄нӣти рого, бйа̄дхийева, йо ‘‘а̄тан̇ко’’типи ‘‘а̄ба̄дхо’’типи вуччати.
бхуджа кот̣илле. а̄випуббо ан̃н̃аттхесу ча. ураго бхуджати. а̄бхуджати. бхиккху паллан̇кам̣ а̄бхуджати, ӯрубаддха̄санам̣ бандхатӣти аттхо. маха̄самуддо а̄бхуджати, а̄ват̣т̣атӣти аттхо. кечи пана ‘‘осаккатӣ’’ти аттхам̣ ваданти. ‘‘ван̣н̣ада̄на’’нти а̄бхуджати, манаси каротӣти аттхо. мӯла̄ни вибхуджатӣти мӯлавибхуджо, ратхо. еттха ча вибхуджатӣти чхиндати. бхого. бхогӣ. а̄бхого. а̄бхуджитва̄. еттха ча бхоготи бхуджайати кут̣илам̣ карийатӣти бхого, ахисарӣрам̣. бхогӣти саппо.
раджи виджджхане. на̄го дантехи бхӯмим̣ ран̃джати. а̄ран̃джати. еттха ча ‘‘татха̄гатаран̃джитам̣ итипӣ’’ти неттипа̄л̣и нидассанам̣. тассаттхо ‘‘идам̣ сиккхаттайасан̇гахитам̣ са̄санабрахмачарийам̣ татха̄гатагандхахаттхино маха̄ваджиран̃а̄н̣асаббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣адантехи ран̃джитам̣ а̄ран̃джитам̣, тебхӯмакадхамма̄нам̣ а̄ран̃джанат̣т̣ха̄нантипи вуччатӣ’’ти. ран̃джитанти хи ран̃джати виджджхати еттха̄ти рун̃джитам̣, ран̃джанат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘идам̣ несам̣ падакканта’’нтиа̄димхи вийа етасса саддасса сиддхи ведитабба̄ адхикаран̣аттхасамбхавато.
виджӣ бхайачаланесу. ӣка̄рантойам̣ дха̄ту, тенасса саниггахӣта̄гама̄ни рӯпа̄ни на санти. веджати. вего. дхаммасам̣вего. сам̣виго вегена пала̄йи. надӣвего. ӯмивего ¶ , ва̄тавего. еттха дхаммасам̣веготи сахоттаппам̣ н̃а̄н̣ам̣. ‘‘вего, джаво, райо’’ти име екаттха̄. дива̄диган̣ам̣ пана паттасса ‘‘виджджати сам̣виджджати уббиджджатӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти двиган̣икатта̄.
ладжджа ладжджане. ладжджати. ладжджа̄. ладжджа̄ти хирӣ. йа̄ ‘‘вирил̣ана̄’’типи вуччати.
вал̣аджи парибхоге. вал̣ан̃джати.
куджджа адхомукхӣкаран̣е. куджджати. никуджджати. уккуджджати. пат̣икуджджати. никуджджитам̣ ва̄ уккуджджеййа. ан̃н̃исса̄ па̄тийа̄ пат̣икуджджати. авакуджджо нипаджджахам̣. таттха куджджати никуджджатӣти има̄ни ‘‘чарати вичаратӣ’’ти пада̄ни вийа сама̄наттха̄ни, адхомукхам̣ каротӣти хи аттхо. уккуджджатӣти упаримукхам̣ кароти. пат̣икуджджатӣти мукхе мукхам̣ т̣хапети.
муджджа осӣдане. муджджати. нимуджджати. нимугго. уммугго.
опуджи вилимпане. гомайена патхавим̣ опун̃джати.
джака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
джхака̄рантадха̄ту
джхе чинта̄йам̣. джха̄йати, ниджджха̄йати, упаниджджха̄йати, уджджха̄йати, саджджха̄йати. джха̄нам̣, ниджджха̄нам̣, упаниджджха̄нам̣, уджджха̄йанам̣, саджджха̄йанам̣. ниджджхатти. упаджджха̄, упаджджха̄йо. джха̄йӣ, аджджха̄йако.
таттха джха̄йананти дувидхам̣ джха̄йанам̣ собханамасобханан̃ча. тесу собханам̣ ‘‘джха̄йӣ тапати бра̄хман̣о. джха̄йа̄ми ¶ акутобхайо’’тиа̄дӣсу дат̣т̣хаббам̣. асобханам̣ пана ‘‘таттха таттха джха̄йанто нисӣди. адхомукхо паджджха̄йанто нисӣдӣ’’тиа̄дӣсу дат̣т̣хаббам̣. джха̄йӣти а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нена ва̄ лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ва̄ джха̄йанасӣло чинтанасӣло. джха̄йӣ джха̄нава̄ти аттхо. аджджха̄йакоти идам̣ ‘‘на да̄ниме джха̄йанти, на да̄ниме джха̄йантӣти кхо ва̄сет̣т̣ха аджджха̄йака̄ аджджха̄йака̄твева татийам̣ аккхарам̣ упаниббатта’’нти евам̣ пат̣хамакаппикака̄ле джха̄навирахита̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ гарахавачанам̣ уппаннам̣, ида̄ни пана там̣ аджджха̄йатӣти аджджха̄йако, манте париваттетӣти имина̄ аттхена пасам̣са̄вачанам̣ катва̄ вохарантӣти. айам̣ панаттхо ‘‘адхипуббасса и аджджхайане’’ти дха̄тусса васена гахетаббо. евам̣ адхипуббасса идха̄тусса васена имасса дха̄тусса аттхапариваттанам̣ бхавати. йам̣ сандха̄йа ‘‘аджджха̄йако мантадхаро’’ти вуттам̣.
джхе диттийам̣. дӣпо джха̄йати, да̄рӯни джха̄йанти. еттха джха̄йатӣти джалати. джха̄йанаджаланасадда̄ хи екаттха̄.
джаджджха парибха̄санатаджджанесу. джаджджхати.
уджджха уссагге. уссагго чхад̣д̣анам̣. уджджхати. уджджхитам̣.
джхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
н̃ака̄рантадха̄ту
н̃а̄ авабодхане. ‘‘н̃а̄ти, н̃анти, н̃а̄си. н̃а̄ту, н̃анту. н̃еййа, н̃еййу’’нтиа̄дӣни йатха̄па̄вачанам̣ гахетабба̄ни. н̃а̄ти, н̃а̄тако, ан̃н̃о, н̃аттам̣, н̃атти, пан̃н̃атти, вин̃н̃атти, сан̃н̃атти, сан̃н̃а̄, сан̃н̃а̄н̣ам̣, пан̃н̃а̄, пан̃н̃а̄н̣ам̣, н̃а̄н̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣ам̣.
таттха ¶ н̃а̄тӣти джа̄на̄ти. пуна н̃а̄тӣти бандху. со хи ‘‘айам̣ амха̄ка’’нти н̃а̄таббат̣т̣хена н̃а̄тӣти. евам̣ н̃а̄тако. ан̃н̃оти дит̣т̣хадхаммика̄дайо аттхе на н̃а̄ти на джа̄на̄тӣти ан̃н̃о, авидва̄ ба̄лоти аттхо. н̃аттанти джа̄нанабха̄во. ‘‘йа̄вадева анаттха̄йа, н̃аттам̣ ба̄ласса джа̄йатӣ’’ти па̄л̣и нидассанам̣. сан̃н̃а̄н̣анти чиханам̣. ка̄рите ‘‘н̃а̄пети сан̃н̃а̄пети вин̃н̃а̄пайатӣ’’тиа̄дӣни бхаванти. йасма̄ пана ‘‘ан̃н̃а̄ти пат̣ивиджджхати. аттаттхам̣ ва̄ параттхам̣ ва̄ н̃ассати. анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийам̣. екачче наббхан̃н̃ам̣су, екачче аббхан̃н̃ам̣сӯ’’ти па̄л̣ийо диссанти, тасма̄ н̃а̄тӣтиа̄дӣни а̄кхйа̄тикапада̄ни дит̣т̣ха̄нийева хонти найавасена. татха̄ хи ан̃н̃а̄тӣти еттха а̄ити упасагго, со парассаккхарасса сан̃н̃огучча̄ран̣иччха̄йа рассам̣ катва̄ ниддит̣т̣хо. н̃а̄тӣти са̄сане а̄кхйа̄тикападам̣ дит̣т̣хам̣, тасма̄йева ‘‘н̃а̄ти, н̃анти. н̃а̄сӣ’’тиа̄дина̄ падама̄ла̄каран̣е наттхева досо.
н̃а̄ ма̄ран̣атосананиса̄несу. ма̄ран̣ам̣ джӣвитиндрийупаччхедакаран̣ам̣. тосанам̣ тут̣т̣хи. ниса̄нам̣ тиккхата̄. н̃атти. манун̃н̃ам̣. пан̃н̃атти.
еттха н̃аттӣти ма̄ретӣти ва̄ тосетӣти ва̄ нисетӣти ва̄ аттхо. айан̃ча н̃аттисаддо ‘‘ватти ета̄йа̄ти ва̄ча̄’’ти еттха ваттисаддо вийа а̄кхйа̄тикападанти дат̣т̣хаббо. татха̄ а̄даттети еттха вибхаттибхӯтасса тесаддасса вийа вибхаттибхӯтасса тисаддасса сан̃н̃огабха̄во ча дха̄туантассарасса рассаттан̃ча. манун̃н̃анти манам̣ а̄бхусо н̃ети тосетӣти манун̃н̃ам̣. айаматтхо манасаддӯпападасса а̄пуббассимасса н̃а̄дха̄тусса васена дат̣т̣хаббо. пан̃н̃аттӣти на̄наппака̄рато паваттинива̄ран̣ена акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ н̃атти ¶ ма̄ран̣ам̣ пан̃н̃атти. атха ва̄ дхаммам̣ сун̣анта̄нам̣ дхаммадесана̄йа читте анекавидхена соманассуппа̄данам̣. атикхин̣абуддхӣнам̣ анекавидхена н̃а̄н̣атикхин̣акаран̣ан̃ча пан̃н̃атти на̄ма, татха̄ сотӯнам̣ читтатосанена читтаниса̄нена ча пан̃н̃а̄панам̣ пан̃н̃аттӣти дат̣т̣хаббам̣.
ити бхӯва̄диган̣е чаваггантадха̄турӯпа̄ни
саматта̄ни.
т̣ака̄рантадха̄ту
ида̄ни т̣аваггантадха̄турӯпа̄ни вуччанте –
сот̣у габбе. габбам̣ даббанам̣. сот̣ати.
йот̣у самбандхе. йот̣ати.
мет̣у милет̣у умма̄де. мет̣ати. милет̣ати.
кат̣а васса̄варан̣есу. кат̣ати.
сат̣а парибха̄сане. сат̣ати.
лат̣а ба̄лйе ча. пубба̄пеккха̄йа чака̄ро. лат̣ати. ла̄т̣о.
сат̣а руджа̄висаран̣агатйа̄васа̄несу. руджа̄ пӣл̣а̄. висаран̣ам̣ виппхаран̣ам̣. гатйа̄васа̄нам̣ гатийа̄ аваса̄нам̣ оса̄нам̣ абха̄вакаран̣ам̣, нисӣдананти вуттам̣ хоти. сат̣ати. са̄т̣о вуччати са̄т̣ако.
ват̣а ведхане. ват̣ати. ват̣о. ва̄т̣о.
кхит̣а утта̄сане. кхет̣ати, а̄кхет̣ако, кхет̣о, уккхет̣ито, самуккхет̣ито.
сит̣а ана̄даре. сет̣ати.
джат̣а ¶ гхат̣а сан̇гха̄те. джат̣ати. джат̣а̄, джат̣ило, джат̣ӣ. антоджат̣а̄ бахиджат̣а̄, джат̣а̄йа джат̣ита̄ паджа̄. ка̄рите ‘‘со имам̣ виджат̣айе джат̣ам̣. арахаттамаггаккхан̣е виджат̣ети на̄ма̄’’ти пайого.
бхат̣а бхаттийам̣. бхат̣ати. бхат̣о. ветанам̣ бхат̣ако йатха̄.
тат̣а уссайе. уссайо а̄рохо уббедхо. тат̣ати. тат̣о, гиритат̣о, надӣтат̣о, тат̣ӣ, тат̣ам̣.
кхат̣а кам̣се. кхат̣ати. кхат̣о.
нат̣а натийам̣. нат̣ати. нат̣о, на̄т̣акам̣.
пит̣а саддасан̇гха̄т̣есу. пет̣ати. пет̣ако, пит̣акам̣. пит̣акасаддо ‘‘ма̄ пит̣акасампада̄нена̄’’тиа̄дӣсу парийаттийам̣ диссати. ‘‘атха пурисо а̄гаччхеййа куда̄лапит̣акам̣ а̄да̄йа̄’’тиа̄дӣсу йасмим̣ кисмин̃чи бха̄джане.
хат̣а диттийам̣. хат̣ати. ха̄т̣акам̣, хат̣акам̣. йам̣ джа̄тарӯпам̣ хат̣аканти вуччати.
сат̣а авайаве. сат̣ати.
лут̣а вилот̣хане. лот̣ати.
чит̣а песане. чет̣ати. чет̣ако.
вит̣а садде. вет̣ати. вет̣ако.
ат̣а пат̣а ит̣а кит̣а кат̣а гатийам̣. ат̣ати. пат̣ати. ет̣ати. кет̣ати. кат̣ати. пат̣о иччева на̄микападам̣ дит̣т̣хам̣. пат̣ати джин̣н̣абха̄вам̣ ¶ гаччхатӣти пат̣о. пат̣оти ваттхам̣. ваттхасса хи анека̄ни на̄ма̄ни –
пат̣о чол̣о са̄т̣ако ча, ва̄со васанамам̣сукам̣;
дуссамаччха̄данам̣ ваттхам̣, челам̣ васани амбарам̣.
мут̣а памаддане. мот̣ати.
чут̣а аппӣбха̄ве. чот̣ати.
ват̣и вибха̄джане. ват̣ати. ван̣т̣о.
рут̣и лут̣и тхеййе. рун̣т̣ати. лун̣т̣ати. рун̣т̣ако. лун̣т̣ако.
пхут̣а висаран̣е пхот̣ати. пхот̣о.
чет̣а чет̣а̄йам̣. чет̣ати. чет̣ако.
гхут̣а париваттане. гхот̣ати.
рут̣а лут̣а пат̣игха̄те. рот̣ати. лот̣ати.
гхат̣а чета̄йам̣. гхат̣ати. гхат̣о. гхат̣о вуччати кумбхо. има̄ни тадабхидха̄на̄ни –
гхат̣о кумбхо гхат̣ӣ кумбхӣ, тун̣д̣икиро ту уккхалӣ;
махантабха̄джанам̣ ча̄т̣и, атикхуддам̣ кут̣т̣ам̣ бхаве;
чат̣а бхат̣а парибха̄сане дет̣а ча. чат̣ати. бхат̣ати. дет̣ати.
кут̣а кот̣илле. кут̣ати. пат̣икут̣ати.
пут̣а сам̣килесане. пут̣ати.
чут̣а чхут̣а кут̣а чхедане. чут̣ати. чхут̣ати. кут̣ати.
пхут̣а викасане. пхут̣ати.
мут̣а аггисаддапаккхепамадданесу. мут̣ати.
тут̣а калахакаммани. тут̣ати.
гхут̣а пат̣игха̄те. гхут̣ати. гхот̣ако.
т̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
т̣хака̄рантадха̄ту
т̣ха̄ ¶ гатиниваттийам̣. гатиниватти уппаджджама̄насса гаманассупаччхедо. т̣ха̄ти, т̣ханти. тит̣т̣хати. патит̣т̣ха̄ти. адхит̣т̣ха̄ти. адхит̣т̣хети. сан̣т̣ха̄ти. сан̣т̣хахати. адхит̣т̣хахати. упат̣т̣хахати. т̣ха̄ту. тит̣т̣хату. тит̣т̣хеййа. ат̣т̣ха, ат̣т̣ху. ат̣т̣ха̄, ат̣т̣хӯ, ат̣т̣ха̄си, ат̣т̣хам̣су. йа̄васса ка̄йо т̣хассати. тит̣т̣хиссати. упассути тит̣т̣хиссатха. ат̣т̣хисса̄, ат̣т̣хиссам̣су. атит̣т̣хисса̄, атит̣т̣хиссам̣су. т̣ха̄тум̣, упат̣т̣ха̄тум̣. упат̣т̣хахитум̣. адхит̣т̣ха̄тум̣. адхит̣т̣хахитум̣. т̣хатва̄, адхит̣т̣хитва̄. упат̣т̣хахитва̄, адхит̣т̣хахитва̄. т̣ха̄нам̣, т̣хити, сан̣т̣хити, ават̣т̣хити. сан̣т̣ха̄нам̣, пат̣т̣ха̄нам̣. упат̣т̣ха̄ко, т̣хито. паббатат̣т̣хо бхӯмат̣т̣хо. упат̣т̣хахам̣ ичча̄дӣни.
таттха т̣ха̄насаддо иссарийат̣хитикхан̣ака̄ран̣есу диссати. ‘‘ким̣ пана̄йасма̄ дева̄наминдо каммам̣ катва̄ имам̣ т̣ха̄нам̣ патто’’тиа̄дӣсу хи иссарийе диссати. ‘‘т̣ха̄накусало хоти аккхан̣аведхӣ’’тиа̄дӣсу т̣хитийам̣. ‘‘т̣ха̄насопетам̣ татха̄гатам̣ пат̣ибха̄тӣ’’тиа̄дӣсу кхан̣е. ‘‘т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄насо н̃атва̄ ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄насо’’тиа̄дӣсу ка̄ран̣е. ка̄ран̣ан̃хи йасма̄ таттха пхалам̣ тит̣т̣хати тада̄йаттавуттибха̄вена, тасма̄ т̣ха̄нанти вуччати.
иссарийе т̣хитийан̃ча, кхан̣асмимпи ча ка̄ран̣е;
чатӯсваттхесу етесу, т̣ха̄насаддо паваттатӣти.
т̣хе саддасан̇ка̄тесу. т̣хӣйати.
т̣хе вет̣хане. т̣ха̄йати.
пат̣ха ¶ вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. дхаммам̣ пат̣хати. па̄т̣хо, наккхаттапа̄т̣хако, со хорапа̄т̣хакам̣ пуччхи. саббапа̄т̣хӣ бхависсати. пат̣хитум̣, пат̣хитаве, пат̣хитва̄, пат̣хитва̄на, пат̣хитуна, пат̣хийа, пат̣хийа̄на.
евам̣видхам̣ тум̣паччайанта̄дивибха̄гам̣ саббаттха йатха̄рахам̣ ваттука̄ма̄пи гантха виттха̄рабхайена на вада̄ма. авуттопи ӣдисо вибха̄го найа̄нуса̄рена йатха̄самбхавам̣ саббаттха йоджетаббо. йаттха пана па̄л̣инидассана̄дивисесо иччхитаббо хоти, таттхеветам̣ дассесса̄ма.
ват̣ха тхӯлийе. ват̣хати. ват̣харо. ват̣хароти тхӯлагханасарӣрасмим̣ ваттаббавачанам̣. татха̄ хи винайат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘ват̣хароти тхӯло, тхӯло ча гханасарӣро ча̄йам̣ бхиккхӯти вуттам̣ хотӣ’’ти вуттам̣.
мат̣ха нива̄се. мат̣хати. мат̣хо.
кат̣ха киччхаджӣване. кат̣хати. кат̣хо.
рат̣ха парибха̄сане. рат̣хати.
са̄т̣ха балакка̄ре. балакка̄ро на̄ма аттано балена йатха̄джджха̄сайам̣ даббаласса абхибхаванам̣. са̄т̣хати. са̄т̣хо.
ут̣ха рут̣ха лут̣ха упагха̄те. от̣хати. рот̣хати. лот̣хати.
пит̣ха хим̣са̄сам̣килесесу. пет̣хати. пит̣харо.
сат̣ха кетаве ча. пуббаттхесу чака̄ро. сат̣хати. сат̣хо сат̣хоти кера̄т̣ико вуччати.
сут̣ха гатипат̣игха̄те. гаманапат̣ихананам̣ гатипат̣игха̄то. сот̣хати.
кут̣хи лут̣хи а̄лассийе ча. чака̄ро пуббаттхе ча. кун̣т̣хати. кун̣т̣хо. лун̣т̣хати. лун̣т̣хо.
сут̣хи ¶ сосане. сун̣т̣хати.
рут̣хи лут̣хи ат̣хи гатийам̣. рун̣т̣хати. лун̣т̣хати. ан̣т̣хати.
вет̣ха вет̣хане. вет̣хати, ниббет̣хати. вет̣ханам̣, ниббет̣ханам̣.
ват̣хи екачарийа̄йам̣. ван̣т̣хати.
мат̣ха кут̣хи соке. мат̣хати. кун̣т̣хати.
ет̣ха хет̣ха виба̄дха̄йам̣. ет̣хати. хет̣хати. вихет̣хати. вихет̣ханам̣.
лут̣ха пат̣игха̄те. лот̣хати.
пат̣ха викхйа̄не. пат̣хати.
лут̣ха сам̣килесе. лот̣хати.
т̣хака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
д̣ака̄рантадха̄ту
д̣и виха̄йасагатийам̣ гаманаматте ча. д̣ети, д̣айати. д̣ема̄но. учче сакун̣а д̣ема̄на. йе мам̣ пуре паччуд̣д̣енти.
д̣и кхипануд̣д̣анесу. д̣ети. уд̣д̣ети.
ито бахиддха̄ па̄сан̣д̣а̄, дит̣т̣хӣсу пасӣданти те;
на тесам̣ дхаммам̣ рочеми, на те дхаммасса ковида̄.
еттха ча па̄сан̣д̣а̄ти па̄сам̣ д̣ентӣти па̄сан̣д̣а̄, сатта̄нам̣ читтесу дит̣т̣хипа̄сам̣ кхипантӣти аттхо. атха ва̄ тан̣ха̄па̄сам̣ дит̣т̣хипа̄сан̃ча д̣енти уд̣д̣ентӣти па̄сан̣д̣а̄.
муд̣и ¶ кан̣д̣ане. мун̣д̣ати. кума̄рам̣ мун̣д̣им̣су. мун̣д̣о.
чуд̣д̣а ха̄вакаран̣е. чуд̣д̣ати.
ад̣д̣а абхийоге. ад̣д̣ати.
гад̣и ваданекадесе. ган̣д̣ати. ган̣д̣о.
худ̣и пид̣и сан̇гха̄те. хун̣д̣ати. пин̣д̣ати. пин̣д̣о.
хид̣и гатийам̣. хин̣д̣ати, а̄хин̣д̣ати.
куд̣и да̄хе. кун̣д̣ати. кун̣д̣о.
вад̣и мад̣и вет̣хане. ван̣д̣ати. ман̣д̣ати. ман̣д̣алам̣.
бхад̣и парибха̄сане. бхан̣д̣ати. бхан̣д̣анам̣. бхан̣д̣о.
мад̣и маджджане. ман̣д̣ати. ман̣д̣анам̣.
туд̣и тол̣ане. тун̣д̣ати. тун̣д̣о. тун̣д̣ена̄да̄йа гаччхеййа.
бхуд̣и бхаран̣е. бхун̣д̣ати.
чад̣и копе. чан̣д̣ати. чан̣д̣о. чан̣д̣а̄ло, чан̣д̣иккам̣.
сад̣и руджа̄йам̣. сан̣д̣ати. сан̣д̣о.
тад̣и та̄л̣ане. тан̣д̣ати. витан̣д̣а̄.
пад̣и гатийам̣. пан̣д̣ати. пан̣д̣а̄, пан̣д̣ито. еттха пан̣д̣а̄ти пан̃н̃а̄. са̄ хи сукхумесупи аттхесу пан̣д̣ати гаччхати дуккха̄дӣнам̣ пӣл̣ана̄дикампи а̄ка̄рам̣ джа̄на̄тӣти ‘‘пан̣д̣а̄’’ти вуччати. пан̣д̣итоти пан̣д̣а̄йа ито гато паваттоти пан̣д̣ито. атха ва̄ сан̃джа̄та̄ пан̣д̣а̄ етасса̄ти пан̣д̣ито. пан̣д̣ати н̃а̄н̣агатийа̄ гаччхатӣтипи пан̣д̣ито. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄йам̣ ¶ вуттам̣ ‘‘пан̣д̣антӣти пан̣д̣ита̄. сандит̣т̣хикасампара̄йикаттхесу н̃а̄н̣агатийа̄ гаччхантӣти аттхо’’ти.
гад̣и маде. ган̣д̣ати.
кхад̣и мантхе. кхан̣д̣ати. кхан̣д̣ито, кхан̣д̣о.
лад̣и дживха̄матхане. лан̣д̣ати. лан̣д̣о.
д̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
д̣ака̄рантадха̄ту
вад̣д̣ха вад̣д̣хане. вад̣д̣хати. сиривад̣д̣хако, дханавад̣д̣хако, вад̣д̣хито, буд̣д̣хо. еттха ча вака̄расса бака̄ро, ака̄расса чука̄ро.
кад̣д̣ха а̄кад̣д̣хане. кад̣д̣хати, а̄кад̣д̣хати, никад̣д̣хати. ака̄ма̄ парикад̣д̣ханти, улӯкан̃н̃ева ва̄йаса̄.
има̄ни д̣хака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
н̣ака̄рантадха̄ту
ан̣а ран̣а ван̣а бхан̣а ман̣а кан̣а садде. ан̣ати. ан̣ако бра̄хман̣о. ран̣ати. ран̣ам̣. ван̣ати. ва̄н̣ако. бхан̣ати. бха̄н̣ако. ман̣ати. ман̣ико. кан̣ати. ка̄н̣о. таттха бра̄хман̣оти брахмам̣ ан̣атӣти бра̄хман̣о, манте саджджха̄йатӣти аттхо. аккхарачинтака̄ пана ‘‘брахмуно апаччам̣ бра̄хман̣о’’ти ваданти. арийа̄ пана ба̄хитапа̄патта̄ бра̄хман̣оти.
бра̄хман̣о ¶ соттийо виппо, бхова̄дӣ брахмабандху ча;
брахмасӯну двиджо брахма̄, камала̄санасӯну ча;
ран̣асаддо ‘‘саран̣а̄ дхамма̄ аран̣а̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу килесесу ваттати. килеса̄ хи ран̣анти канданти етехӣти ран̣а̄ти вуччанти.
‘‘дхануггахо асадисо, ра̄джапутто махаббало;
сабба̄митте ран̣ам̣ катва̄, сам̣йамам̣ аджджхупа̄гамӣ’’ти
еттха йуддхе ваттати. ран̣ам̣ катва̄ти хи йуддхам̣ катва̄ти аттхо. ‘‘тин̣ан̃ча кат̣т̣хан̃ча ран̣ам̣ каронта̄, дха̄вим̣су те ат̣т̣хадиса̄ самантато’’ти еттха чун̣н̣авичун̣н̣акаран̣е ваттати. ран̣ам̣ каронта̄ти хи чун̣н̣авичун̣н̣ам̣ каронта̄ти аттхо. евам̣ аттхавиваран̣ампи саддасан̇кха̄таматтхам̣ антойева катва̄ адхиппа̄йаттхавасена катам̣, на дха̄туна̄наттхавасена̄ти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ дха̄тӯнаматтха̄тисайайогопи бхавати, тена евам̣ аттхавиваран̣ам̣ катантипи дат̣т̣хаббам̣.
бхан̣а бхан̣ане. париттам̣ бхан̣ати, вачанам̣ бхан̣ати. дӣгхабха̄н̣ако, пийабха̄н̣ӣ, бха̄н̣ава̄ро. еттха бха̄н̣ава̄роти –
‘‘ат̣т̣хаккхара̄ екападам̣, ека̄ га̄тха̄ чатуппадам̣;
га̄тха̄ чека̄мато гантхо, гантхо ба̄ттим̣сатаккхаро;
ба̄ттим̣саккхарагантха̄нам̣, пан̃н̃а̄сам̣ двисатам̣ пана;
бха̄н̣ава̄ро мато еко, сват̣т̣хаккхарасахассако’’ти.
евам̣ ат̣т̣хаккхарасахассапарима̄н̣о па̄т̣хо вуччати.
он̣ам̣ апанайане. он̣ати.
сон̣а ван̣н̣агатӣсу. сон̣ати, сон̣о.
сон̣а ¶ силон̣а сан̇гха̄те. сон̣ати. силон̣ати.
гхин̣и гхун̣и гхан̣и гахан̣е. гхин̣н̣ати. гхун̣н̣ати. гхан̣н̣ати.
гхун̣а гхун̣н̣а гамане. гхон̣ати. гхун̣н̣ати.
пан̣а бйаваха̄ре, тхутийан̃ча. пан̣ати ва̄н̣иджо, воха̄рам̣ кароти иччаттхо. саддхо буддхам̣ пан̣ати, тхомайати иччаттхо, а̄пан̣ам̣, са̄пан̣о га̄мо.
ган̣а ран̣а гатийам̣. ган̣ати. ран̣ати.
чан̣а сан̣а да̄не. чан̣ати. сан̣ати.
пхан̣а гатийам̣. пхан̣ати. пхан̣ам̣.
вен̣у н̃а̄н̣ачинта̄ниса̄манесу. вен̣ати.
пӣн̣а пӣн̣ане. пӣн̣анам̣ парипун̣н̣ата̄. пӣн̣ати. пӣн̣о дива̄ на бхун̃джати, пӣн̣ораккхам̣саба̄ху.
мин̣а хим̣са̄йам̣. мин̣ати.
дун̣а гатийан̃ча. хим̣са̄пеккхако чака̄ро. дун̣ати.
сан̣а абйаттасадде. сан̣ати. сан̣атева брахма̄ран̃н̃ам̣. сан̣атева̄ти надати вийа.
тун̣а кот̣илле. тон̣ати.
пун̣а нипун̣е. пун̣ати, нипун̣ати. нипун̣адхаммо. еттха ча нипун̣асан̣хасукхумасадда̄ вевачанасадда̄ кусалачхекадаккхасадда̄ вийа̄ти дат̣т̣хаббам̣.
мун̣а пат̣ин̃н̃а̄н̣е. мун̣ати.
кун̣а саддопакаран̣е. кон̣ати.
чун̣а ¶ чхедане. чон̣ати.
ман̣а ча̄ге. верам̣ ман̣атӣти вераман̣и.
пхун̣а викиран̣е видхунане ча. пхун̣ати. ан̇га̄рака̄сум̣ апаре пхун̣анти.
има̄ни н̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
ити бхӯва̄диган̣е т̣аваггантадха̄турӯпа̄ни
саматта̄ни.
така̄рантадха̄ту
атха таваггантадха̄турӯпа̄ни вуччанте –
те па̄лане. па̄ланам̣ раккхан̣ам̣. та̄йати. та̄н̣ам̣, готтам̣, наккхаттам̣. агхасса та̄та̄. киччхена̄дхигата̄ бхога̄, те та̄то видхами дхамам̣. таттха готтанти гам̣ та̄йатӣти готтам̣. ‘‘готамо кассапо’’ти хи а̄дина̄ паваттама̄нам̣ гам̣ вачанам̣ буддхин̃ча та̄йати екам̣сикависайата̄йа раккхатӣти готтам̣. йатха̄ хи буддхи а̄рамман̣абхӯтена аттхена вина̄ на ваттати, татха̄ абхидха̄нам̣ абхидхеййабхӯтена, тасма̄ со готтасан̇кха̄то аттхо та̄ни та̄йати раккхатӣти вуччати. ко пана соти? ан̃н̃акулапарампара̄са̄дха̄ран̣ам̣ тасса куласса а̄дипурисасаммудитам̣ там̣кулапарийа̄паннаса̄дха̄ран̣ам̣ са̄ман̃н̃арӯпам̣.
наккхаттанти висамагатийа̄ агантва̄ аттано вӣтхийа̄ва гаманена наккханам̣ гаманам̣ та̄йати раккхатӣти наккхаттам̣, там̣ пана ассайуджа̄дивасена саттавӣсативидхам̣ хоти. татха̄ хи ассайуджо ¶ бхаран̣ӣ каттика̄ рохан̣ӣ мигасиро адда̄ пунаббасу пхуссо ассалисо ма̄гхо пуббапхаггун̣ӣ уттарапхаггун̣ӣ хаттхо читтам̣ сва̄ти виса̄кха̄ анура̄дха̄ джет̣т̣ха̄ мӯлам̣ пубба̄сал̣хам̣ уттара̄сал̣хам̣ са̄ван̣ам̣ дханасит̣т̣ха̄ сатабхисаттам̣ пуббабхаддападам̣ уттарабхаддападам̣ реватӣ ча̄ти саттавӣсати наккхатта̄ни. та̄ни пана аттано гаманат̣т̣ха̄нам̣ ӣсакампи на виджаханти кин̃чи сӣгхам̣ кин̃чи дандхам̣, када̄чи сӣгхам̣, када̄чи дандхам̣, етто ито ча̄ти евам̣ висамагатийа̄ агантва̄ йантачакке пат̣ипа̄т̣ийа̄ йоджита̄ни вийа самаппама̄н̣агатийа̄ аттано вӣтхийа̄ва гаччханта̄ни ман̣д̣ала̄ка̄рена синерум̣ париваттанти. евам̣ има̄ни наккханам̣ гаманам̣ та̄йанти раккхантӣти наккхатта̄нӣти вуччанти. пора̄н̣а̄ пана кхарадха̄тувасена ‘‘наккхаранти на нассантӣти наккхатта̄нӣ’’ти а̄вочум̣, ‘‘наккхаттам̣ джоти риккхам̣ там̣’’ иччета̄ни наккхаттата̄рака̄нам̣ на̄ма̄ни. ‘‘ул̣у та̄ра̄ та̄рака̄’’ти има̄ни пана сабба̄сампи та̄рака̄нам̣ са̄дха̄ран̣ана̄ма̄ни. осадхӣти пана та̄рака̄висесасса на̄мам̣.
чити сан̃н̃а̄н̣е. сан̃н̃а̄н̣ам̣ чиханам̣ лаккхан̣акаран̣ам̣. четати. чиханам̣ каротӣти аттхо. ӣка̄рантавасена вуттатта̄ асма̄ дха̄туто саки сан̇ка̄йанти дха̄туто вийа ниггахӣта̄гамо на хоти. еса найо ан̃н̃есупи ӣдисесу т̣ха̄несу.
пата гатийам̣. патати. папатати папа̄там̣, папатеййахам̣. па̄паттам̣ нирайам̣ бхусам̣. ахам̣саддена йоджетаббам̣, па̄паттам̣ папатитосмӣти аттхо. па̄паттха нирайам̣ бхусам̣, сокума̄роти йоджетаббам̣, па̄паттха папатитоти аттхо. пароккха̄падан̃хиетам̣ двайам̣. ‘‘па̄вадам̣ па̄вада̄’’тиа̄дӣсу вийа упасаггападасса дӣгхабха̄во, тато ам̣саддасса ттам̣а̄десо, асаддасса ча ттха̄десо бхавати. ачинтеййо хи па̄л̣инайо.
ата ¶ са̄таччагамане. са̄таччагаманам̣ нирантарагаманам̣. атати. йасма̄ пана атадха̄ту са̄таччагаманаттхава̄чика̄, тасма̄ бхава̄бхавам̣ дха̄ванто джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣а̄дибхедам̣ анекавихитам̣ сам̣са̄радуккхам̣ атати сататам̣ гаччхати па̄пун̣а̄ти адхигаччхатӣти атта̄типи ниббачанамиччхитаббам̣. аттхантаравасена пана ‘‘а̄хито ахам̣ма̄но еттха̄ти атта̄, аттабха̄во’’ти ча ‘‘сукхадуккхам̣ адати анубхаватӣти атта̄’’ти ча ‘‘аттаманоти пӣтисоманассена гахитамано’’ти ча аттхо дат̣т̣хаббо, йаттха йаттха йатха̄ йатха̄ аттхо лаббхати, таттха таттха татха̄ татха̄ аттхасса гахетаббатоти.
чута а̄сечане кхаран̣е ча. чотати.
ати бандхане. антати. антам̣. антийатибандхийати антагун̣ена̄ти антам̣. идха анта саддасса аттхуддха̄ро вуччате ‘‘антам̣ антагун̣ам̣ ударийа’’нти еттха дваттим̣са̄ка̄рантогадхам̣ кун̣апантам̣ антам̣ на̄ма. ‘‘ка̄йабандханасса анто джӣрати. харитантам̣ ва̄’’ти еттха антимамарийа̄данто анто на̄ма. ‘‘антамидам̣ бхиккхаве джӣвика̄на’’нти еттха ла̄маканто. ‘‘сакка̄йо еко анто’’ти еттха кот̣т̣ха̄санто. ‘‘есеванто дуккхасса саппаччайасан̇кхайа̄’’ти еттха кот̣анто. иччевам̣ –
кун̣апантам̣ ¶ антиман̃ча, марийа̄до ча ла̄макам̣;
кот̣т̣ха̄со кот̣и’ме аттхо, антасаддена бха̄сита̄.
кита нива̄се рога̄панайане ча. кетати. са̄кетам̣ на гарам̣, никето, никетам̣ па̄виси. а̄модама̄но гаччхати санникетам̣. тикиччхати, чикиччхати, чикиччха̄, чикиччхако. таттха са̄кетанти са̄йам̣ гахитавасанат̣т̣ха̄натта̄ са̄кетам̣, йам̣саддалопо.
йата патийатане. патийатанам̣ ва̄йа̄макаран̣ам̣. йатати. йати, йатава̄, пайатанам̣, а̄йатанам̣, лока̄йатам̣. еттха а̄йатананти а̄йатанато а̄йатанам̣, чаккхурӯпа̄дӣни. ета̄ни хи там̣два̄ра̄рамман̣ачиттачетасика̄ дхамма̄ сена сена анубхавана̄дикиччена а̄йатанти ут̣т̣хаханти гхат̣анти ва̄йаманти етесӯти ‘‘а̄йатана̄нӣ’’ти вуччанти. еттха пана нӣтанудха̄тӯнам̣ васенапи а̄йатанасаддаттхо ваттаббо сийа̄, со уттари а̄вибхависсати.
а̄йатанасаддо нива̄сат̣т̣ха̄не а̄каре самосаран̣ат̣т̣ха̄не сан̃джа̄тидесе ка̄ран̣е ча. татха̄ хи ‘‘локе иссара̄йатанам̣ ва̄судева̄йатана’’нтиа̄дӣсу нива̄сат̣т̣ха̄не а̄йатанасаддо ваттати. ‘‘суван̣н̣а̄йатанам̣ раджата̄йатана’’нтиа̄дӣсу а̄каре. са̄сане пана ‘‘манораме а̄йатане, севанти нам̣ вихан̇гама̄’’тиа̄дӣсу самосаран̣ат̣т̣ха̄не. ‘‘даккхин̣а̄патхо гуннам̣ а̄йатана’’нтиа̄дӣсу сан̃джа̄тидесе. ‘‘татра татрева саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄ти сати сатиа̄йатане’’тиа̄дӣсу ка̄ран̣е ваттатӣти ¶ ведитаббо. со ча на̄на̄паваттинимиттавасена гахетаббо.
нива̄се а̄ка̄ре чева, джа̄тидесе ча ка̄ран̣е;
самосаран̣ат̣т̣ха̄не ча, а̄йатанараво гато.
лока̄йатам̣ на̄ма ‘‘саббам̣ уччхит̣т̣хам̣, саббам̣ нуччхит̣т̣хам̣. сето ка̄ко, ка̄л̣о бако имина̄ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена̄’’ти евама̄динираттхакака̄ран̣апат̣исам̣йуттам̣ титтхийасаттхам̣, йам̣ локе ‘‘витан̣д̣асаттха’’нти вуччати, йан̃ча сандха̄йа бодхисатто асамадхуро видхурапан̣д̣ито ‘‘на севе лока̄йатикам̣, нетам̣ пан̃н̃а̄йа вад̣д̣хана’’нти а̄ха. а̄йатим̣ хитам̣ тена локо на йатати на ӣхатӣти лока̄йатам̣, кинтам̣? витан̣д̣асаттхам̣. тан̃хи гантхам̣ нисса̄йа сатта̄ пун̃н̃акрийа̄йа читтампи на уппа̄денти. ан̃н̃аттха̄пи хи евам̣ вуттам̣ ‘‘лока̄йатасиппанти ‘ка̄ко сето, ат̣т̣хӣнам̣ сетатта̄, бала̄ка̄ ратта̄, лохитасса раттатта̄’ти евама̄динайаппаваттам̣ паралоканибба̄на̄нам̣ пат̣иседхакам̣ витан̣д̣асаттхасиппа’’нти.
йута джута бха̄сане. бха̄санам̣ удӣран̣ам̣. йотати. джотати.
джутадиттийам̣. джотати, виджджотати. джути, джоти. ка̄рите ‘‘джотети, джотайитва̄на саддхамма’’нти пайога̄. еттха ча джутӣти а̄локо сири ва̄. джотӣти пата̄по. атха ва̄ джотӣти чанда̄дӣни. вуттампи чета сирима̄вима̄на ваттхуат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘джотӣти чандимасӯрийанаккхаттата̄рака̄нам̣ са̄дха̄ран̣ана̄ма’’нти. атха ва̄ ‘‘джоти джотипара̄йан̣о’’ти вачанато йо кочи джотати кхаттийакула̄дӣсу джа̄татта̄ ча рӯпасобха̄йуттатта̄ ча, со ‘‘джотӣ’’ти вуччати.
сита ¶ ван̣н̣о. ситадха̄ту сетаван̣н̣е ваттати. кин̃ча̄петтха ван̣н̣аса̄ман̃н̃ам̣ вуттам̣, татха̄пи идха нӣлапӣта̄дӣсу сетаван̣н̣ойева гахетаббо пайогадассанавасена. сетати. сетам̣ ваттхам̣. ва̄ччалин̇гатта̄ пана сетасаддо тилин̇го гахетаббо.
сетам̣ ситам̣ сучи суккам̣, пан̣д̣арам̣ дхавалампи ча;
акан̣хам̣ горамода̄там̣, сетана̄ма̄ни хонти хи.
вату ваттане. ваттати, паваттати, сам̣ваттати, ануваттати, париваттати. паваттам̣.
килота аддабха̄ве. аддабха̄во тинтабха̄во. килотати, пакилотати, теметӣти аттхо. ка̄рите пакилотети, пакилотайати. ун̣ходакасмим̣ пакилотайитва̄, теметва̄ти аттхо.
вата йа̄чане. ватати.
кита н̃а̄н̣е. кетати. кетанам̣, кетако, сан̇кето.
кати суттаджанане. суттам̣ кантати.
кати чхедане. мам̣сам̣ кантати, викантати, айоканто. саллаканто маха̄вӣро. ма̄ но аджджа викантим̣су, ран̃н̃о сӯда̄ маха̄насе.
чатӣ хим̣са̄гандхесу. ӣка̄рантатта̄ имасма̄ ниггахӣта̄гамо на хоти. чатати.
така̄рантадха̄турӯпа̄ни.
тхака̄рантадха̄ту
тха̄ ¶ гатиниваттийам̣. тха̄ти. аваттха̄, ваваттха̄нам̣, ваваттхитам̣, ванатхо. ‘‘чхетва̄ ванам̣ ванатхан̃ча̄’’ти еттха хи маханта̄ руккха̄ ванам̣ на̄ма, кхуддака̄ пана тасмим̣ ване т̣хитатта̄ ванатхо на̄ма вуччанти.
тху тхутийам̣. тхавати, абхиттхавати. тхавана̄, абхиттхавана̄, тхути, абхиттхути.
йади хи рӯпинӣ сийа̄, пан̃н̃а̄ ме васуматӣ на самеййа;
аномадассисса бхагавато, пхаламетам̣ н̃а̄н̣атхавана̄йа.
техи тхутиппасаттхо со, йенидам̣ тхавитам̣ н̃а̄н̣ам̣, буддхасет̣т̣хо ча тхомито. татра тхавана̄ти пасам̣сана̄. пасам̣са̄йа хи анека̄ни на̄ма̄ни.
тхавана̄ ча пасам̣са̄ ча, сила̄гха̄ ван̣н̣ана̄ тхути;
панути тхомана̄ ван̣н̣о, каттхана̄ гун̣акиттанам̣;
тхе саддасан̇гха̄тесу. тхӣйати, патиттхӣйати. тхӣ. атрима̄ па̄л̣ийо – абхисаджджати куппати бйа̄паджджати патиттхӣйати, копан̃ча досан̃ча аппаччайан̃ча па̄тукароти. тхийо нам̣ парибха̄сим̣сӯти. татра ‘‘тхӣйати патиттхӣйатӣ’’тима̄ни ека̄рассӣйа̄десавасена самбхӯта̄ни. тхӣйати сан̇гха̄там̣ гаччхати габбхо етисса̄ти тхӣ. а̄чарийа̄ пана иттхӣсаддассева евам̣ ниббачанам̣ ваданти, на тхӣсаддасса.
габбхо тхӣйати етисса̄, ити тхӣ ити но ручи;
габбхо тхӣйати етисса̄, ити иттхӣти а̄чарийа̄.
тесам̣ судуккарова̄де, ‘‘иттхӣ’’ти падасамбхаво;
айам̣ виниччхайо патто, ниччхайам̣ бхо сун̣а̄тха ме.
тхӣсаддена ¶ сама̄наттхо, иттхӣсаддо йато тато;
тхӣсадде лаббхама̄наттхам̣, иттхӣсаддамхи ропийа.
аппа̄нам̣ бахута̄ н̃а̄йе, гахите сати йуджджати;
татха̄ хи ‘‘две дуве, тан̣ха̄, тасин̣а̄’’ти нидассанам̣.
атха ва̄ пана ‘‘иттхӣ’’ти-идам̣ ван̣н̣а̄гама̄дито;
нируттилаккхан̣ена̄пи, сиджджхатӣти пака̄сайе.
иччхатӣти наре иттхӣ, иччха̄петӣти ва̄ пана;
идам̣ ниббачанан̃ча̄пи н̃еййам̣ ниббачанаттхина̄.
атрима̄ни иттхӣнамабхидха̄на̄ни –
иттхӣ тхӣ ванита̄ на̄рӣ, абала̄ бхӣру сундарӣ;
канта̄ сӣманинӣ ма̄ту-га̄мо пийа̄ ча ка̄минӣ.
раман̣ӣ памада̄ дайита̄, лалана̄ махила̄’н̇гана̄;
та̄сам̣йева ча на̄ма̄ни, аваттха̄то има̄нипи.
горӣ ча да̄рика̄ кан̃н̃а̄, кума̄рӣ ча кума̄рика̄;
йуватӣ тарун̣ӣ ма̄н̣а-вика̄ тхерӣ махаллика̄.
татха̄ хи ат̣т̣хавассика̄ горӣтипи да̄рика̄типи вуччати. дасавассика̄ кан̃н̃а̄ти вуччати. аниббиддха̄ ва̄ йоббаниттхӣ кан̃н̃а̄ти вуччати. два̄дасавассика̄ кума̄рӣтипи вуччати кума̄рика̄типи. атхо джарам̣ аппатта̄ йуватӣтипи тарун̣ӣтипи ма̄н̣авика̄типи вуччати. джарам̣ патта̄ пана тхерӣтипи махаллика̄типи вуччати. пурисесупи айам̣ найо йатха̄рахам̣ ведитаббо.
кин̃ча̄петтха евам̣ нийамо вутто, татха̄пи каттхачи анийамавасенапи воха̄ро паваттати. татха̄ хи ‘‘ра̄джа̄ кума̄рама̄да̄йа, ра̄джапуттӣ ча да̄рика’’нти ча ‘‘аччха̄ кан̣ха̄джинам̣ кан̃н̃а’’нти ча има̄сам̣ двиннам̣ па̄л̣ӣнам̣ васена йа̄ иттхӣ да̄рика̄саддена ваттабба̄, са̄ кан̃н̃а̄садденапи ваттабба̄ джа̄та̄. йа̄пи ¶ ча кан̃н̃а̄саддена ваттабба̄, са̄пи да̄рика̄саддена ваттабба̄ джа̄та̄. татха̄ ‘‘ра̄джа̄ кума̄рама̄да̄йа, ра̄джапуттӣ ча да̄рика’’нти ча ‘‘кума̄рийе упасенийе, ниччам̣ нигал̣аман̣д̣ите’’ти ча има̄сам̣ пана па̄л̣ӣнам̣ васена йа̄ иттхӣ да̄рика̄садена ваттабба̄, са̄ кума̄рика̄садденапи ваттабба̄ джа̄та̄. йа̄ ча пана кума̄рӣсаддена ваттабба̄, са̄пи да̄рика̄саддена ваттабба̄ джа̄та̄. апичеттха ‘‘ра̄джакан̃н̃а̄ руча̄ на̄ма̄’’ти ча ‘‘тато маддимпи нха̄песум̣, сивикан̃н̃а̄ сама̄гата̄’’ти ча има̄сам̣ двиннам̣ па̄л̣ӣнам̣ дассанато йа̄ аниббиддха̄ ва̄ хоту ниббиддха̄ ва̄, йа̄ва джарам̣ на па̄пун̣а̄ти, та̄ва са̄ кан̃н̃а̄йева на̄ма̄типи ведитаббам̣.
кечеттха вадеййум̣ – йам̣ тумхехи ‘‘ат̣т̣хавассика̄ горӣтипи да̄рика̄типи вуччатӣ’’ти вуттам̣, етасмим̣ пана вачане ‘‘йада̄хам̣ да̄рако хоми, джа̄тийа̄ ат̣т̣хавассико’’ти вачанато ат̣т̣хавассо да̄рако хоту, ‘‘таттхаддасакума̄рам̣ со, рамама̄нам̣ саке пуре’’ти па̄л̣ийам̣ пана путтада̄рехи сам̣ваддхо вессантарамаха̄ра̄джа̄ катхам̣ ‘‘кума̄ро’’ти ваттум̣ йуджджиссати два̄дасавасса̄тиккантатта̄? йуджджатева бхагавато иччха̄васена. бхагава̄ хи дхаммиссаратта̄ воха̄ракусалата̄йа ча йам̣ йам̣ венеййаджана̄нурӯпам̣ десанам̣ десетум̣ иччхати, там̣ там̣ десети ева, тасма̄ бхагавата̄ тасса ма̄та̄питӯнам̣ аттхитам̣ сандха̄йа кума̄рапариха̄рена ваддхитаттан̃ча евам̣ десана̄ ката̄. татха̄ хи а̄йасма̄ кума̄ракассапо кума̄рапариха̄рена ваддхитатта̄ махаллакопи сама̄но кума̄ракассапотвева вохарийати. ‘‘на ва̄йам̣ кума̄рако маттаман̃н̃а̄сӣ’’ти еттха пана сирасмим̣ палитесу джа̄тесупи а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ а̄йасма̄ маха̄кассапо тасмим̣ тхере адхиматтависса̄со ¶ хутва̄ кома̄рава̄дена оваданто кума̄ракоти авоча̄ти гахетаббам̣. уда̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘сатта̄ джа̄тадивасато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва пан̃чадасавассам̣, та̄ва кума̄рака̄, ба̄ла̄ти ча вуччанти, тато парам̣ вӣсативасса̄ни йува̄но’’ти вуттам̣.
мантха маттха вилол̣ане. мантхати. мантхан̃ча мадхупин̣д̣икан̃ча а̄да̄йа. абхиматтхати думмедхам̣ ваджирам̣вамхамайам̣ ман̣им̣. синерум̣ маттхам̣ катва̄.
кутхи путхи лутхи хим̣са̄сам̣килесесу. кунтхати. кунтхо, кунтхакипилликам̣. дисва̄на патитам̣ са̄мам̣, путтакам̣ пам̣сукунтхитам̣. пунтхати. лунтхати.
на̄тха йа̄чанопата̄писсарийа̄сӣса̄су. на̄тхадха̄ту йа̄чане упата̄пе иссарийе а̄сӣсане ча̄ти чатӯсваттхесу ваттати. тена̄ху пора̄н̣а̄ ‘‘на̄тхатӣти на̄тхо, венеййа̄нам̣ хитасукхам̣ а̄сӣсати паттхети, парасанта̄нагатам̣ ва̄ килесабйасанам̣ упата̄пети, ‘‘са̄дху бхиккхаве бхиккху ка̄лена ка̄лам̣ аттасампаттим̣ паччавеккхеййа̄’тиа̄дина̄ там̣ там̣ хитапат̣ипаттим̣ йа̄чатӣти аттхо, парамена читтиссарийена саманна̄гато саббасатте ва̄ гун̣ехи ӣсати абхибхаватӣти парамиссаро бхагава̄ ‘на̄тхо’ти вуччатӣти на̄тхатӣти на̄тхо’’ти. саддасаттхавидӯ пана тесу чатӯсу аттхесу на̄тха на̄дха ити дха̄тудвайам̣ пат̣ханти. аттанобха̄сатта̄ пана тасса ‘‘на̄тхате на̄дхате’’ти рӯпа̄ни бхаванти.
еттха сийа̄ ‘‘йади йа̄чанаттхена на̄тхатӣти на̄тхо, евам̣ санте йо кочи йа̄чако далиддо, со ева на̄тхо ¶ сийа̄. йо пана айа̄чако самиддхо, со на на̄тхати на йа̄чатӣти ана̄тхо сийа̄’’ти? на, на̄тхасаддо хи йа̄чанаттха̄дӣсу паваттама̄но локасан̇кетавасена уттамапурисесу нирӯл̣хо, бхагава̄ ча уттамесу са̄тисайам̣ уттамо, тена там̣ там̣ хитапат̣ипаттим̣ йа̄чатӣти на̄тхасаддассаттхо вутто. ана̄тхасаддо пана иттараджанесу нирӯл̣хо, со ча кхо ‘‘на на̄тхоти ана̄тхо. наттхи на̄тхо етасса̄ти ва̄ ана̄тхо’’ти даббапат̣иседхавасена, на пана ‘‘на на̄тхати на йа̄чатӣти ана̄тхо’’ти дха̄туаттхапат̣иседхавасена. йо хи ан̃н̃асса саран̣ам̣ гати патит̣т̣ха̄ хоти, со на̄тхо, йо ча ан̃н̃асса саран̣ам̣ гати патит̣т̣ха̄ на хоти, на̄пи аттано ан̃н̃о саран̣ам̣ гати патит̣т̣ха̄ хоти, со ана̄тхоти вуччати сан̇кетавасена. татха̄ хи ‘‘сан̇кетавачанам̣ саччам̣, локасаммутика̄ран̣а’’нти вуттам̣. имасса панаттхасса а̄вибха̄ваттхам̣ имасмим̣ т̣ха̄не ‘‘локана̄тхо тувам̣ еко, саран̣ам̣ саббапа̄н̣ина’’нти ча ‘‘ана̄тха̄нам̣ бхавам̣ на̄тхо’’ти ча –
‘‘ева̄хам̣ чинтайитва̄на, некакот̣исатам̣ дханам̣;
на̄тха̄на̄тха̄нам̣ датва̄на, химавантамупа̄гами’’нти ча
па̄л̣ийо нидассана̄ни бхаванти. йасма̄ пана са̄сане ча локе ча йа̄чако ‘‘на̄тхо’’ти на вуччати, айа̄чако ча ‘‘ана̄тхо’’ти. локасса пана саран̣ам̣ ‘‘на̄тхо’’ти вуччати. йасса саран̣ам̣ на виджджати, со ‘‘ана̄тхо’’ти вуччати, татха̄ самиддхо ‘‘на̄тхо’’ти вуччати, асамиддхо ‘‘ана̄тхо’’ти. тасма̄ пан̃н̃авата̄ саббесу т̣ха̄несу дха̄туаттхаматтена локасаман̃н̃ам̣ анатидха̄витва̄ йатха̄нурӯпам̣ аттхо гахетаббо. айан̃ча нӣти са̄дхукам̣ манаси ка̄табба̄.
витху ¶ йа̄чане. ветхати.
сатха сет̣хилле. сатхати. сатхало хи парибба̄джо, бхиййо а̄кирате раджам̣. сит̣хилотипи па̄л̣и диссати. тада̄ т̣хика̄ро муддхаджо гахетаббо.
катхи кот̣илле. кантхати.
каттха сила̄гха̄йам̣. каттхати, викаттхати. каттхана̄, викаттхана̄. таттха каттхатӣти пасам̣сати. викаттхатӣти вирӯпам̣ каттхати абхӯтаваттхудӣпанато. еттха ча ‘‘бахумпи со викаттхеййа, ан̃н̃ам̣ джанападам̣ гато’’ти ча ‘‘идхекаччо каттхӣ хоти викаттхӣ, со каттхати ‘ахамасми сӣласампанноти ва̄ ваттасампанноти ва̄ викаттхатӣ’ти’’ ча а̄дайо пайога̄.
бйатха дуккхабхайачаланесу. бйатхати. бханта̄ бйатхитама̄наса̄. тато кума̄ра̄бйатхита̄, сутва̄ луддасса бха̄ситам̣. иттхетам̣ двайам̣ чалан̃чева бйатхан̃ча.
сутха кутха катха хим̣са̄йам̣. сотхати. котхати. катхати.
патха гатийам̣. патхати. патхо. патхоти магго. со дувидхо маха̄джанена падаса̄ пат̣ипаджджитаббо пакатимагго ча пан̣д̣итехинибба̄наттхикехи пат̣ипаджджитаббо пат̣ипада̄сан̇кха̄то арийамагго ча̄ти. таттха пакатимагго уппаннакичча̄киччехи джанехи патхийати гаччхийатӣти патхо, пат̣ипада̄ пана аматамаха̄пурам̣ гантука̄мехи кулапуттехи саддха̄па̄тхеййам̣ гахетва̄ патхийати пат̣ипаджджийатӣти патхо. атха ва̄ па̄тхети ка̄ракам̣ пуггалам̣ гамети нибба̄нам̣ сампа̄петӣти ва̄ патхо ¶ , пат̣ипада̄йева. магга̄бхидха̄нам̣ чура̄диган̣е маггадха̄тукатханат̣т̣ха̄не катхесса̄ма.
катха ниппа̄ке. катхати.
матха вилотхане. матхати.
потха парийа̄йанабха̄ве. потхати. потхако. потхетӣти айам̣ чура̄диган̣епи ваттати. тена ‘‘саманта̄ анупарийеййум̣, ниппотхента̄ чатуддиса̄’’ти пайого диссати.
готтха вам̣се. готтхати. готтхуло, готтху.
путху виттха̄ре. потхати. путхавӣ.
тхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
дака̄рантадха̄ту
да̄ да̄не. а̄пуббо гахан̣е. саддхо да̄нам̣ дада̄ти дети, сӣлам̣ а̄дада̄ти а̄дети. има̄ни суддхакаттупада̄ни таддӣпакатта̄. саддхо ассаддхам̣ да̄нам̣ да̄пети, сӣлам̣ а̄дапети, сама̄дапети. йе дхаммамева̄дапайанти санто. има̄ни ка̄ритапада̄ни хетукаттупада̄нӣти ча вуччанти таддӣпакатта̄. саддхена да̄нам̣ дӣйати, сӣлам̣ а̄дӣйати, сама̄дӣйати, има̄ни каммапада̄ни таддӣпакатта̄. айан̃ча да̄ да̄нети дха̄ту са̄сана̄нурӯпасутивасена дива̄диган̣ам̣ патва̄ супанакрийам̣ ваданто ‘‘да̄йати нидда̄йати нидда̄’’ти сана̄мапада̄ни суддхакаттупада̄ни джанайати. да̄намавакхан̣д̣анан̃ча ваданто ‘‘дийати да̄нам̣ да̄тта’’нти сана̄мапада̄ни суддхакаттупада̄ни джанайати. суддхим̣ваданто ‘‘да̄йати веда̄йати вода̄на’’нти сана̄мапада̄ни суддхакаттупада̄ни джанайати, имасмим̣ пана бхӯва̄диган̣е да̄нам̣ ваданто а̄пуббавасена гахан̣ан̃ча ¶ ваданто ‘‘дада̄ти дети а̄дада̄ти а̄дети да̄нам̣ а̄да̄на’’нти сана̄мапада̄ни суддхакаттупада̄ни джанайати. татха̄ куччхитагаманам̣ ваданто ‘‘да̄ти судда̄ти суддо суддӣ’’ти сана̄мапада̄ни суддхакаттупада̄ни джанайатӣти айам̣ висесо дат̣т̣хаббо. йатха̄ четтха, еваман̃н̃атра̄пи йатха̄самбхавам̣ висесо упапариккхитаббо найан̃н̃ӯхи.
ида̄нисса на̄мапада̄ни туманта̄дӣни брӯма. ‘‘да̄нам̣, деййам̣, да̄таббам̣, брахмадеййам̣, диннам̣, да̄йако, да̄йика̄, даккхин̣а̄’’ ичча̄дӣни, ‘‘да̄тум̣, пада̄тум̣, да̄таве, пада̄таве, датва̄, датва̄на, дада̄туна, дадитва̄, дадитва̄на, дадийа, даджджа̄, дадийа̄на, а̄да̄тум̣, а̄да̄йа, а̄дийа’’ ичча̄дӣни ча йоджетабба̄ни.
таттха да̄нанти да̄таббам̣, даданти етена̄ти аттхе на деййадхаммо да̄начетана̄ ча вуччати. касма̄ пана таттха диннасаддойева катхийати, на даттасаддоти? акатхане ка̄ран̣аматтхи. ‘‘да̄нам̣ динна’’нтиа̄дӣсу хи диннасаддат̣т̣ха̄не даттасаддо на диссати, тасма̄ на катхийати.
гун̣абхӯто даттасаддо, на дит̣т̣хо джинабха̄сите;
‘‘манаса̄ да̄нам̣ майа̄ диннам̣’’, ити диннападам̣ вийа.
‘‘девадатто йан̃н̃адатто, датто’’ ити ча а̄дико;
пан̣н̣аттивачане дит̣т̣хо, сама̄сабйа̄сато пана.
тасма̄ ‘‘девадатто’’тиа̄дӣсу ‘‘девена динно’’ти сама̄сам̣ катва̄ пан̣н̣аттивачанатта̄ диннасаддасса датта̄десо ка̄таббо са̄сана̄нурӯпена. упари хи ‘‘диннасса датто квачи пан̣н̣аттийа’’нти лаккхан̣ам̣ пассиссатха. айамева хи са̄сане нӣти авилан̇гханӣйа̄. идам̣ панеттха ваваттха̄нам̣ –
саккат̣е даттасаддова, диннасаддо на диссати;
бйа̄самхи диннасаддова, даттасаддо на па̄л̣ийам̣.
‘‘манаса̄ ¶ да̄нам̣ майа̄ диннам̣, да̄нам̣ динно’’тиа̄дису;
‘‘дхаммадинна̄ маха̄ма̄йа̄’’, ичча̄дӣсу ча па̄л̣ису.
ити бйа̄сасама̄са̄нам̣, васа̄ дведха̄ паваттати;
диннасаддоти дӣпеййа, на со саккат̣абха̄сите.
гун̣абхӯто даттасаддо, асама̄самхи кевало;
на диссати мунимате, диннасаддова кевало.
тенева диннасаддасса, датта̄десо като майа̄;
‘‘даттам̣ сираппада̄на’’нти, кавайо пана абравум̣.
едисо па̄л̣ийам̣ наттхи, найо тасма̄ на со варо;
‘‘датто’’ти бхӯридаттасса, сан̃н̃а̄ пан̣н̣аттийам̣ гата̄.
‘‘брахмадатто буддхадатто, датто’’ ити хи са̄сане;
пан̣н̣аттийам̣ даттасаддо, асама̄сасама̄сико.
‘‘парадаттабходжана’’нти, евама̄дӣсу па̄л̣ису;
сама̄се гун̣абхӯтойам̣, даттасаддо патит̣т̣хито.
‘‘манаса̄ да̄нам̣ майа̄ диннам̣, да̄нам̣ динно’’тиа̄дису;
гун̣абхӯто диннасаддо, асама̄самхи диссати.
‘‘динна̄да̄йӣ дхаммадинна̄’’, иччевама̄дӣсу пана;
сама̄се гун̣апан̣н̣атти-бха̄венеса падиссати.
кочи ¶ пана саддасаттхавидӯ гару евам̣ саддарачанамака̄си –
‘‘йассан̇курехи джимутамбуджалодитехи,
ва̄теритехи патитехи сун̣ехи техи.
дженантачӣварамасобхатха брахмадаттам̣,
ванда̄ми там̣ чаладалам̣ варабодхируккха’’нти.
еттха ча брахмадаттанти идам̣ саккат̣абха̄са̄то найам̣ гахетва̄ вуттам̣, на па̄л̣ито. па̄л̣инайан̃хипатва̄ ‘‘брахмадаттийа’’нти ва̄ ‘‘брахмадинна’’нти ва̄ ‘‘девадаттийа’’нти ва̄ ‘‘девадинна’’нти ва̄ рӯпена бхавитаббам̣. татха̄ хи ‘‘бодхисатто ча маддӣ ча саммодама̄на̄ саккадаттийе ассаме васим̣сӯ’’ти па̄л̣инайа̄нурӯпо ат̣т̣хакатха̄па̄т̣хо диссати. тасма̄ еттхевам̣ вада̄ма –
‘‘даттасаддасса т̣ха̄намхи, ‘‘даттийа’’нти раво гато;
девадаттийапатто ча, ассамо саккадаттийо’’ти.
айам̣ нӣти са̄дхукам̣ манаси ка̄табба̄. атра пана парипун̣н̣а̄парипун̣н̣авасена йатха̄рахам̣ падаккамо бхавати.
дада̄ти, даданти. дада̄си, дада̄тха. дада̄ми, дада̄ма. дада̄ту, даданту. дада̄хи, дада̄тха. дада̄ми, дада̄ма, дада̄масе. дадеййа, даде, даджджа̄. даджджа̄ саппурисо да̄нам̣. дадеййум̣, даджджум̣. пита̄ ма̄та̄ ча те даджджум̣. дадеййа̄си, даджджа̄си, даджджеси иччапи. даджджа̄си абхайам̣ мама. ма̄тарам̣ кена досена, даджджа̄си дакараккхино. сӣлавантесу даджджеси, да̄нам̣ мадди йатха̄рахам̣. дадеййа̄тха, даджджа̄тха. дадеййа̄ми, даджджа̄ми, дадеййа̄ма, даджджа̄ма. дадетха, дадерам̣. дадетхо, дадеййа̄вхо, даджджа̄вхо. дадеййам̣, даджджам̣. нева даджджам̣ махосадхам̣. дадеййа̄мхе, даджджа̄мхе. айамасма̄кам̣ кханти. гарӯнам̣ пана кханти ан̃н̃атха̄ бхавати. татха̄ хи –
гарӯ ‘‘даджджати даджджанти’’, итиа̄динайена ту;
ат̣т̣ханнампи вибхаттӣнам̣, васена̄ху падаккамам̣.
па̄л̣им̣ упапариккхитва̄, тан̃че йуджджати ган̣хатха;
на хи саббаппака̄рена, па̄л̣ийо пат̣ибханти но.
таттха ¶ асма̄кам̣ кхантийа̄ ‘‘даджджа̄ даджджа’’нтиа̄дӣни ййака̄расахитейева саттамийа̄ падарӯпе сиджджханти. ‘‘даджджа̄ саппурисо да̄на’’нти еттха хи ‘‘даджджа̄ идам̣ ‘‘дадеййа̄’’ти падарӯпам̣ патит̣т̣хапетва̄ ййака̄ре паре саралопам̣ катва̄ тато тин̣н̣ам̣ бйан̃джана̄нам̣ сам̣йоган̃ча тӣсусан̃н̃огабйан̃джанесу двиннам̣ сарӯпа̄намекасса лопан̃ча дйака̄расан̃н̃огасса ча джака̄радвайам̣ катва̄ тато дӣгхавасенучча̄ритаббатта̄ анимиттам̣ дӣгхабха̄вам̣ катва̄ ниппхаджджати. евам̣ са̄санасса̄нурӯпо ван̣н̣асандхи бхавати. дувидхо хи сандхи падасандхи ван̣н̣асандхӣти. тесу йаттха падаччхедо лаббхати, со падасандхи. йатха̄? татра̄йам̣. йаттха пана на лаббхати, со ван̣н̣асандхи. йатха̄? атраджо. йатха̄ ча сугато, йатха̄ ча паддха̄ни. евам̣ дувидхесу сандхӣсу ‘‘даджджа̄’’ти айам̣ ван̣н̣асандхи ева.
апаропи рӯпанайо бхавати тва̄паччайантавасена –
‘‘айам̣ со индако йаккхо, даджджа̄ да̄нам̣ париттакам̣;
атирочати амхехи, чандо та̄раган̣е йатха̄’’ти
дассанато. еттха хи даджджа̄ти датва̄ти аттхо. идам̣ пана датва̄саддена сама̄наттхам̣ ‘‘дадиййа’’ ити падарӯпам̣ патит̣т̣хапетва̄ ййака̄ре паре саралопам̣ катва̄ сан̃н̃огесу сарӯпалопан̃ча тато дйака̄расан̃н̃огасса джджака̄радвайам̣ дӣгхаттан̃ча катва̄ ниппхаджджати.
атха̄паропи рӯпанайо бхавати каммани йапаччайавасена. татха̄ хи ‘‘пета̄нам̣ даккхин̣ам̣ даджджа̄’’ти ча ‘‘даккхин̣а̄ даджджа̄’’ти ча две па̄т̣ха̄ диссанти. таттха паччхимасса даджджа̄ти да̄табба̄ти аттхо каммани йапаччайавасена. идха пана да̄дха̄туто йапаччайам̣ катва̄ дха̄тусса двиттан̃ча пуббасса рассаттан̃ча тато йака̄ре паре ¶ саралопам̣ сан̃н̃огабха̄ван̃ча джджака̄радвайан̃ча иттхилин̇гатта̄ а̄паччайа̄дин̃ча катва̄ ‘‘даджджа̄’’ти ниппхаджджати. евам̣ ‘‘даджджа̄ дадеййа̄’’ти ча ‘‘даджджа̄ дадиййа датва̄’’ти ча ‘‘даджджа̄ да̄табба̄’’ти ча ета̄ни паччекам̣ парийа̄йавачана̄ни бхаванти. ‘‘даджджум̣. даджджа̄си, даджджа̄тха. даджджа̄ми, даджджа̄ма. даджджа̄вхо, даджджа’’нти ета̄нипи ‘‘дадеййум̣ дадеййа̄сӣ’’тиа̄дина̄ падарӯпа̄ни патит̣т̣хапетва̄ ййака̄ре паре саралопам̣ сан̃н̃огесу сарӯпалопам̣ дйака̄расаман̃н̃огасса джджака̄радвайан̃ча катва̄ ниппхаджджанти. етесу даджджа̄сӣти йам̣ рӯпам̣ тасса̄вайавасса а̄ка̄расса ека̄рам̣ катва̄ апарампи ‘‘даджджесӣ’’ти рӯпам̣ бхаватӣти дат̣т̣хаббам̣. еса найо ан̃н̃атра̄пи йатха̄самбхавам̣ йоджетаббо.
ачинтеййа̄нубха̄васса хи самма̄самбуддхасса па̄л̣инайо ачинтеййойева хоти, гамбхӣро дуккхога̄л̣хо, на йена кеначи лаккхан̣ена са̄дхетаббо, йатха̄танти вирачитехева лаккхан̣ехи са̄дхетаббо. татха̄ хи ‘‘кхаттийа̄ титтхийа̄ четийа̄нӣ’’тиа̄дӣсу йака̄ре паре саралопо бхавати, тена ‘‘атхеттхекасатам̣ кхатйа̄. евампи титтхйа̄ путхусо ваданти. а̄ра̄маруккхачетйа̄нӣ’’ти пайога̄ диссанти. татха̄ ‘‘са̄каччхати таччха’’нти еттха̄пи ‘‘саха катхайатӣ’’тива̄ ‘‘сам̣катхайатӣ’’ти ва̄ ‘‘татхйа’’нти ча падарӯпам̣ патит̣т̣хапетва̄ сахасаддасса хака̄ралопам̣, сам̣садде ча ниггахӣталопам̣ катва̄ сака̄рагатасса сарасса дӣгхам̣ катва̄ йака̄ре паре саралопам̣ катва̄ тато тхйака̄расан̃н̃огасса ччхайугам̣ катва̄ висабха̄гасан̃н̃оге еко екасса сабха̄гаттама̄паджджати. тена ‘‘са̄каччхати таччха’’нти рӯпа̄ни сиджджханти. татха̄ хи ‘‘ан̃н̃аман̃н̃ам̣ са̄каччхим̣су. ка̄лена дхаммаса̄каччха̄. бхӯтам̣ таччхам̣. йатха̄татхийам̣ видитва̄пи дхаммам̣, самма̄ со локе париббаджеййа̄’’ти ¶ савикапа̄ни пайога̄ни диссанти. ‘‘наджджа̄’’тиа̄дӣсупи ‘‘надийа̄’’тиа̄дӣни падарӯпа̄ни патит̣т̣хапетва̄ ван̣н̣асандхивасена йака̄ре паре лопавидхи лаббхатийева. вивидхо хи са̄сана̄нукӯло рӯпаниппха̄данупа̄йо, упари ча етесам̣ са̄дханаттхам̣ ‘‘саралопо йаманара̄дӣсӯ’’тиа̄дӣни лаккхан̣а̄ни бхависсанти. таттха –
‘‘даджджа̄ даджджу’’нтиа̄дӣни, саттамӣнам̣ васена ме;
вутта̄ни йогира̄джасса, са̄санаттхам̣ махесино.
атридам̣ ваттаббам̣, кин̃ча̄пи ат̣т̣хакатха̄чарийехи ‘‘ма̄тарам̣ тена досена, даджджа̄хам̣ дакараккхино’’ти еттха даджджанти падасса ‘‘даммӣ’’ти ваттама̄на̄васена виваран̣ам̣ катам̣, татха̄пи саттамӣпайогойева. а̄чарийа̄ хи ‘‘саттамӣпайого айа’’нти джа̄нанта̄пи ‘‘када̄чи ан̃н̃е парикаппаттхампи ган̣хеййу’’нти а̄сан̇ка̄йа евам̣ виваран̣амакам̣су. татха̄ кин̃ча̄пи техи ‘‘ана̄пара̄дхакаммантам̣, на даджджам̣ дакараккхино’’ти еттха на даджджанти падасса ‘‘на̄хам̣ дакараккхасса дасса̄мӣ’’ти бхависсантӣвасена виваран̣ам̣ катам̣, татха̄пи саттамӣпайогойева, ана̄гатам̣ пана пат̣ичча ваттаббаттхатта̄ евам̣ виваран̣ам̣ катам̣. ‘‘нева даджджам̣ махосадха’’нти еттха пана ‘‘на твева дадеййа’’нти саттамӣпайогавасенева виваран̣ам̣ катанти. евам̣ даджджам̣падасса виниччхайо ведитаббо.
ида̄ни пароккха̄дивасена падаккамо катхийати. ‘‘дада, дадӯ. дадӯ’’ти ча идам̣ ‘‘на̄радо ити на̄мена, кассапо ити мам̣ видӯ’’тиа̄дӣсу видӯсаддена самам̣. даде, дадиттха, дадам̣, дадимха. дадиттха, дадире. дадиттхо, дадивхо.
еттха ча дадиттхоти идам̣ ‘‘сан̃джаггхиттхо майа̄ саха. ма̄ киситтхо майа̄ вина̄. ма̄ нам̣ калале аккамиттхо’’тиа̄дӣсу ‘‘сан̃джаггхиттхо’’тиа̄дӣхи ¶ самам̣. имина̄ найена саббаттха лаббхама̄навасена садисата̄ упапариккхитабба̄. дадам̣, дадимхе. пароккха̄сахибхарӯпа̄ни.
адада̄, ададӯ. ададе, ададаттха. ададам̣, ададамха. ададаттха, ададаттхум̣. ададасе, ададавхам̣. ададим̣ ададамхасе. ити анака̄рапуббампи рӯпам̣ гахетаббам̣ ‘‘йесам̣ но на дадамхасе’’ти дассанато. хиййаттанӣсахитарӯпа̄ни.
адади, ададум̣, ададим̣су. ададо, ададиттха. ададим̣, ададимха̄. адада̄, ададӯ. ададасе, ададивхам̣. ададам̣, ададимхе. аджджатанӣсахитарӯпа̄ни.
‘‘дадиссати, дадиссанти’’ ичча̄ди саббам̣ неййам̣. бхависсантӣсахитарӯпа̄ни.
‘‘ададиса̄, дадисса̄, ададиссам̣су, дадиссам̣су’’ ичча̄ди ча саббам̣ неййам̣. ка̄ла̄типаттисахитарӯпа̄ни.
апара̄нипи ваттама̄на̄дисахитарӯпа̄ни бхаванти. дети, денти. деси, детха. деми, дамми, дема, дамма. дету, денту. дехи, детха. деми, дамми, дема, дамма. аттанопада̄ни аппасиддха̄ни. саттамӣнайо ча пароккха̄найо ча аппасиддхо. хийуттанӣнайо пана аджджатанӣнайо ча кочи кочи пасиддхо па̄л̣ийам̣ а̄гататта̄, сакка̄ ча ‘‘ада̄, адӯ, адо, ада’’нтиа̄дина̄ йоджетум̣. татха̄ хи найо диссати. ада̄ да̄нам̣ пуриндадо. варан̃чеме адо сакка. бра̄хман̣а̄нам̣ адам̣ гаджам̣. ада̄симе. адам̣су те мамока̄сам̣. ада̄сим̣ бра̄хман̣е тада̄ти. ‘‘дассати, дассанти’’ ичча̄ди саббам̣ неййам̣. ‘‘адасса̄, дасса̄, адассам̣су, дассам̣су, дассим̣су’’ ичча̄ди ча саббам̣ неййам̣.
татха̄ ¶ а̄дада̄ти, а̄даданти. а̄дада̄си, а̄дада̄тха. а̄дада̄ми, а̄дада̄ма. качча̄йанамате ‘‘а̄датте’’ти аттанопадам̣ вуттам̣. евам̣ ‘‘а̄дада̄ту, а̄дадеййа’’ ичча̄ди саббам̣ неййам̣. а̄дету а̄деййа ичча̄ди йатха̄рахам̣ йоджетаббам̣. евамева ча ‘‘да̄пети, а̄да̄петӣ’’тиа̄дӣнипи йатха̄рахам̣ йоджетабба̄ни.
да̄куччхите гамане. да̄ти. судда̄ти. суддо, суддӣ. таттха суддоти судда̄тӣти суддо, парапотхана̄дилудда̄ча̄ракаммуна̄ да̄рукамма̄дикхудда̄ча̄ракаммуна̄ ча лахум̣ лахум̣ куччхитам̣ гаччхатӣти аттхо. татха̄ хи су ити сӣгхаттхе нипа̄то, да̄ ити гарахаттхо дха̄ту куччхитагатива̄чакатта̄. суддасса бхарийа̄ суддӣ.
ду гатийам̣. давати. думо. еттха ча давати гаччхати мӯлаккхандхаса̄кха̄вит̣апапаттапаллавапуппхапхалехи вуддхим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ па̄пун̣а̄тӣти думо.
десодхане. содханам̣ парийода̄панам̣. да̄йати. да̄йанам̣. йатха̄ га̄йати, га̄йанам̣. да̄йитум̣, да̄йитва̄, дха̄та̄вайавассека̄расса а̄йа̄десо. ‘‘да̄тум̣, датва̄’’ иччапи рӯпа̄ни.
татра да̄тунти содхетум̣. датва̄ти содхетва̄ти аттхо гахетаббо. татха̄ хи ‘‘ба̄ло абйатто наппат̣ибало ануйун̃джийама̄но ануйогам̣ да̄ту’’нти еттха да̄тунти падасса содхетунти аттхо. кечи ‘‘да̄наттха’’нти аттхам̣ ваданти, там̣ на йуттам̣. на хи йо парехи ануйун̃джийати, со ануйогам̣ дети на̄ма̄ти. тасма̄ ‘‘а̄чарийасса ануйогам̣ датва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ пачча̄гаччхӣ’’тиа̄дӣсупи ануйогам̣ датва̄ти ануйогам̣ содхетва̄ти аттхойева гахетаббо. татха̄ ¶ хи пубба̄чарийехи ‘‘ануйогада̄панаттха’’нти етасмим̣ падесе есойеваттхо вибха̄вито. катхам̣? ануйогада̄панаттханти ануйогам̣ содха̄петум̣. вимаддаккхаман̃хи сӣхана̄дам̣ наданто аттхато ануйогам̣ содхети на̄ма, ануйун̃джанто ча нам̣ содха̄пети на̄ма̄ти. идампи ча техи вуттам̣. да̄тунти содхетум̣. кечи ‘‘да̄наттха’’нти аттхам̣ ваданти, там̣ на йуттам̣. на хи йо сӣхана̄дам̣ надати, со ева таттха ануйогам̣ детӣти. самантапат̣т̣ха̄намаха̄пакаран̣а сам̣ван̣н̣ана̄йампи пубба̄чарийехи ‘‘да̄нам̣ датва̄ти там̣ четанам̣ парийода̄петва̄’’ти содханаттхо вутто. дуллабха̄ айам̣ нӣти са̄дхукам̣ читте т̣хапетабба̄.
де па̄лане. дӣйати. да̄нам̣, удда̄нам̣ да̄йитум̣, да̄йитва̄. таттха да̄нанти дуггатито да̄йати раккхатӣти да̄нам̣, да̄начетана̄. удда̄нанти вуттасса аттхасса ваккхама̄насса ва̄ виппакин̣н̣абха̄вена насситум̣ адатва̄ уддхам̣ да̄нам̣ раккхан̣ам̣ удда̄нам̣, сан̇гахавачананти аттхо. атха ва̄ удда̄нанти паччхудда̄на̄дикам̣ удда̄нам̣.
кха̄да бхаккхане. кха̄дати. кха̄дика̄, кха̄данам̣, ан̃н̃аман̃н̃акха̄дика̄. пуббапхалакха̄дика̄, кхаджджам̣, кха̄данӣйам̣, кхандха̄.
таттха кхаджджанти пӯво. кха̄данӣйанти пӯвапхала̄пхала̄ди. ‘‘кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄’’ти висум̣ бходжанӣйасса вачанато кха̄данам̣ на̄ма кхаджджасса ва̄ кха̄данӣйасса ва̄ бхаккханам̣. апича хим̣са̄пи ‘‘кха̄дана’’нти вуччати. джа̄тиджара̄бйа̄дхидуккха̄дӣхи кхаджджантӣти кхандха̄, рӯпаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣а̄ни. ‘‘чӣвара̄ни нассантипи д̣айхантипи ундӯрехипи кхаджджантӣ’’ти еттха вийа кхаджджанти саддо камматтхо.
бада ¶ тхерийе. тхирабха̄во тхерийам̣, йатха̄ даккхийам̣. бадати. бадарӣ, бадарам̣. атридам̣ вуччати –
каккандху бадарӣ колӣ, колам̣ кулавамиччапи;
тенилам̣ бадаран̃ча̄ти, на̄мам̣ руккхасса колийа̄ти.
кхада дхитихим̣са̄су ча. тхерийа̄пеккха̄йа чака̄ро. кхадати. кхадиро.
гада вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. гадати. а̄гаданам̣, татхо а̄гадо етасса̄ти татха̄гато. сут̣т̣ху гадатӣти сугадо.
рада вилекхане. радати. радано, радо, да̄т̣ха̄радо. атра раданоти данто.
нада абйаттасадде. сӣхо надати, пан̣адати. на̄до, надӣ. паббатесу вана̄дӣсу надатӣти надӣ. нада и ити дха̄тудвайавасена пана ‘‘надантӣ гаччхатӣти надӣ’’типи ниббачанам̣ ваданти.
кечеттха вадеййум̣ йа̄ панеса̄ ‘‘нада абйаттасадде’ти дха̄ту тумхехи вутта̄, са̄ ким̣ниччамабйаттасаддейева ваттати, уда̄ху каттхачи вийаттийампи ва̄ча̄йам̣ ваттатӣ’’ти? ниччамабйаттасаддейева ваттатӣти. йаджджевам̣ ‘‘сӣхо надатӣ’’тиа̄дӣсу тираччха̄нагата̄дисаддабха̄вена авибха̄витаттхата̄йа надасаддо абйаттасаддо хоту, ‘‘сӣхо вийа айам̣ пурисо надатӣ’’тиа̄дӣсу пана мануссабха̄са̄пи абйаттасаддо сийа̄ти? танна вийатта̄пи сама̄на̄ мануссабха̄са̄ сӣхо вийа̄ти евам̣ самупеккха̄васена сӣхападаттхасса̄пеккханато надасаддена ниддисийати ¶ , на пуриса̄пеккханавасена. йатха̄ хи вала̄хакӯпама̄васена катхитам̣, ‘‘катхан̃ча пуггало гаджджита̄ ча вассита̄ ча хотӣ’’ти па̄л̣ийам̣ гаджджанам̣ вассанан̃ча пуггале алаббхама̄нампи вала̄хакасса гаджджанавассанасадисата̄йа бха̄санакаран̣акрийа̄йӯпалаббханато ваттаббамева хоти, евамева ниббхайабха̄вена сӣхана̄дасадисийа̄ ва̄ча̄йа ниччхаран̣ато сӣхо вийа надатӣти авибха̄витаттхавантена надасаддена мануссабха̄са̄пи ниддиситабба̄ хоти.
еттха ча амбапхалӯпама̄дайопи а̄харитва̄ дассетабба̄. на хи пакка̄маката̄дӣни пуггалесу виджджанти, атха кхо амбапхала̄дӣсу ева виджджанти, евам̣ сантепи бхагавата̄ ан̃н̃ена̄ка̄рена садисаттам̣ вибха̄ветум̣ амбапхалӯпама̄дайо вутта̄, евамева надасаддо абйаттасаддабха̄вена тираччха̄нагатасадда̄дӣсу ева ваттаббопи аттхантаравибха̄ванаттхам̣ ‘‘сӣхо вийа надатӣ’’тиа̄дӣсу мануссабха̄са̄йампи рӯл̣хийа̄ вутто, на сабха̄вато. татха̄ хи сабха̄вато надасадденапи васситасадда̄дӣхипи мануссабха̄са̄ ниддиситабба̄ на хотӣти. йади евам̣ –
‘‘сувиджа̄нам̣ син̇га̄ла̄нам̣, сакун̣а̄нан̃ча васситам̣;
мануссавасситам̣ ра̄джа, дуббиджа̄натарам̣ тато’’ти
еттха касма̄ васситасаддена мануссабха̄са̄ ниддисийатӣти? саччам̣ мануссабха̄са̄пи васситасаддена ниддит̣т̣ха̄ диссати, евам̣ сантепи са̄ ‘‘сувиджа̄нам̣ син̇га̄ла̄нам̣, сакун̣а̄нан̃ча вассита’’нти васситасаддавасена пайогасса вачанато таданурӯпам̣ ниддиситум̣ арахатӣти мантва̄ васситасаддасадисӣ ниддит̣т̣ха̄. на хи ‘‘мануссо вассатӣ’’тиа̄дина̄ висум̣ пайога̄ диссанти, ‘‘сакун̣о вассати, кӯджатӣ’’тиа̄дина̄ пана пайога̄ диссанти, тасма̄ ‘‘сан̇га̄мам̣ отаритва̄на, сӣхана̄дам̣ нади кусо’’тиа̄дӣсу вийа йатха̄рахам̣ ¶ аттхо гахетаббо. евам̣ нададха̄ту сабха̄вато абйаттасаддейева хоти, на вийаттийам̣ ва̄ча̄йанти дат̣т̣хаббам̣.
адда гатийам̣ йа̄чане ча. аддати.
надда гадда садде. наддати. гаддати.
тадда хим̣са̄йам̣. таддати.
кадда куччхите садде. каддати. каддамо.
кхадда дам̣сане. дам̣санамиха дантасукатакаттика̄ крийа̄ абхидхӣйате. сабха̄ватта̄ дха̄туйа̄ са̄дханаппайогасамава̄йӣ. кхаддати.
ади бандхане. андати. анду. андусаддопанеттха иттхилин̇го гахетаббо па̄л̣ийам̣ иттхилин̇гаппайогадассанато ‘‘сеййатха̄пи ва̄сет̣т̣ха айам̣ ачираватӣ надӣ пӯра̄ удакасса саматиттика̄ ка̄капеййа̄, атха пурисо а̄гаччхеййа па̄раттхико па̄рагавесӣ па̄рага̄мӣ па̄рам̣ таритука̄мо, со ориматӣре дал̣ха̄йа андуйа̄ паччха̄ба̄хам̣ га̄л̣хабандханабандхо’’ти. татра андӯти йам̣ кин̃чи бандханам̣ ва̄. ‘‘йатха̄ андугхаре пурисо’’ти хи вуттам̣. бандханависесо ва̄, ‘‘андубандхана̄дӣни чхиндитва̄ пала̄йим̣сӯ’’ти хи вуттам̣. апича анданат̣т̣хена бандханат̣т̣хена анду вийа̄типи анду, пан̃ча ка̄магун̣а̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ‘‘име кхо ва̄сет̣т̣ха пан̃ча ка̄магун̣а̄ арийасса винайе андӯтипи бандханантипи вуччантӣ’’ти. ниггахӣта̄гамавасена̄йам̣ дха̄ту вутта̄. каттхачи пана вигатаниггахӣта̄гамопи хоти, там̣ йатха̄? ‘‘авиджджа̄ бхиккхаве пуббан̇гама̄ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄ анвадева ахирика’’нти па̄л̣и. еттха ануандати анубандхатӣти анвади. анвади ева анвадева̄ти китавиггахо сандхивиггахо ча ¶ ведитаббо. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘анвадева̄ти анубандхама̄намева̄’’ти вуттам̣, там̣ авиджджамахирикам̣ анубандхама̄намева хотӣти аттхо.
иди парамиссарийе индати. инданам̣, индо.
еттха индоти адхипатибхӯто йо кочи. со хи индати паресу иссарийам̣ па̄пун̣а̄тӣти индоти вуччати. апича индоти сакко. саккасса хи анека̄ни на̄ма̄ни –
сакко пуриндадо индо, ватрабхӯ па̄каса̄сано;
сахассанетто магхава̄, девара̄джа̄ суджампати.
сахассаккхо дасасата-лочано ваджира̄вудхо;
хӯтапати махиндо ча, косийо девакун̃джаро.
сура̄дхипо сурана̄тхо, ва̄саво тидива̄дхибхӯ;
джамба̄ри чева ваджира-хаттхо асураса̄сано;
гандхара̄джа̄ девиндо, суриндо асура̄бхибхӯти.
евам̣ анека̄ни на̄ма̄ни. екопи хи аттхо анекасаддаппаваттинимиттата̄йа анекана̄мо. тена̄ха бхагава̄ –
сакко маха̄ли дева̄наминдо пуббе мануссабхӯто сама̄но магхо на̄ма ма̄н̣аво ахоси, тасма̄ ‘‘магхава̄’’ти вуччати. сакко маха̄ли дева̄наминдо пуббе мануссабхӯто сама̄но пуре да̄нам̣ ада̄си, тасма̄ ‘‘пуриндадо’’ти вуччати. сакко маха̄ли дева̄наминдо пуббе мануссабхӯто сама̄но саккаччам̣ да̄нам̣ ада̄си, тасма̄ ‘‘сакко’’ти вуччати. сакко маха̄ли дева̄наминдо пуббе мануссабхӯто сама̄но а̄ва̄сам̣ ада̄си, тасма̄ ‘‘ва̄саво’’ти вуччати. сакко маха̄ли дева̄наминдо сахассам̣ аттха̄нам̣ мухуттена ¶ чинтети, тасма̄ ‘‘сахассаккхо’’ти вуччати. саккасса маха̄ли дева̄наминдасса суджа̄ на̄ма асуракан̃н̃а̄ паджа̄пати, тасма̄ ‘‘суджампатӣ’’ти вуччати. сакко маха̄ли дева̄наминдо дева̄нам̣ та̄ватим̣са̄нам̣ иссарийа̄дхипаччам̣ раджджам̣ ка̄рети, тасма̄ ‘‘дева̄наминдо’’ти вуччатӣти.
евамекасса̄пи аттхасса анека̄ни саддаппаваттинимитта̄ни диссанти.
татха̄ хи йена паваттинимиттена та̄ватим̣са̄дхипатимхи индасаддо паватто, на тена таттха сакка̄дисадда̄ паватта̄, атха кхо ан̃н̃ена. татха̄ йена самма̄дит̣т̣хийам̣ пан̃н̃а̄саддо паватто, на тена таттха виджджа̄дисадда̄. йена сампайуттадхамма̄нам̣ пуббан̇гамабха̄вена уппаннадхаммасмим̣ читтасаддо паватто, на тена таттха вин̃н̃а̄н̣а̄дисадда̄. на хи вина̄ кеначи паваттинимиттена саддо паваттатӣти. екопи аттхо саммутйаттхо ча параматтхо ча анекасаддаппавттинимиттата̄йа анекана̄моти дат̣т̣хаббам̣.
еттха сийа̄ ‘‘на̄ма̄нӣти вадатха, ким̣ на̄мам̣ на̄ма̄’’ти. вуччате – ӣдисе т̣ха̄не аттхесу саддаппаваттинимиттам̣ ‘‘на̄ма’’нти гахитам̣, йам̣ ‘‘лин̇га’’нтипи вуччати. татха̄ хи ‘‘на̄ма’’нти ча ‘‘лин̇га’’нти ча саддопи вуччати, ‘‘ан̃н̃ам̣ собханам̣ на̄мам̣ парийесисса̄ми. лин̇ган̃ча ниппаджджате’’тиа̄дӣсу вийа. асабха̄вадхаммабхӯтам̣ на̄мапан̃н̃аттисан̇кха̄там̣ аттхесу саддаппаваттинимиттампи вуччати ‘‘на̄маготтам̣ на джӣрати. саталин̇го’’тиа̄дӣсу вийа. ити на̄масадденапи лин̇гасадденапи саддаппаваттинимиттасса катханам̣ дат̣т̣хаббам̣. саддаппаваттинимиттан̃ча на̄ма локасан̇кетасиддхо там̣там̣вачанаттханийато са̄ман̃н̃а̄ка̄рависесоти гахетаббам̣. со евам̣бхӯтойева са̄ман̃н̃а̄ка̄рависесо на̄ма пан̃н̃аттӣти пубба̄чарийа̄ ваданти ¶ . со хи тасмим̣ тасмим̣ аттхе саддам̣ на̄мети тасса тасса аттхасса на̄масан̃н̃ам̣ каротӣти на̄мам̣, пака̄рехи н̃а̄панато пан̃н̃атти ча. савин̃н̃аттивика̄расса пана саддасса саммутипараматтхасачча̄нам̣ пака̄рехи н̃а̄панато пан̃н̃аттибха̄ве ваттаббамева наттхи. саддассева хи екантена пан̃н̃аттибха̄во иччхитаббо ‘‘нируттипат̣исамбхида̄ паритта̄рамман̣а̄’’ти ча ‘‘нируттипат̣исамбхида̄ паччуппанна̄рамман̣а̄’’ти ча ‘‘нируттипат̣исамбхида̄ бахиддха̄рамман̣а̄’’ти ча па̄л̣идассанато. идха пана саддаппаваттинимитта̄дхика̄ратта̄ на̄мавасена аттхо пака̄сито. евам̣ анекавидхасса са̄ман̃н̃а̄ка̄рависесоти пубба̄чарийехи гахитасса на̄мапан̃н̃аттисан̇кха̄тасса саддаппаваттинимиттасса васена екопи н̃еййаттхо анекалин̇готи гахетаббо. тена̄ха а̄йасма̄ сухеманто пабхиннапат̣исамбхидо –
‘‘саталин̇гасса аттхасса, саталаккхан̣адха̄рино;
екан̇гадассӣ думмедхо, сатадассӣва пан̣д̣ито’’ти.
евам̣ сабба̄бхидха̄несупи имина̄ найена йатха̄рахам̣ аттхо вибха̄ветаббо найан̃н̃ӯхи.
види авайаве. виндати. йади абхидха̄наматтхи, ‘‘виндо’’ти диссати. йатха̄ кан̣д̣ати. кан̣д̣о.
кхиди авайавети чандавидуно ваданти. тесам̣ мате ‘‘кхиндатӣ’’ти рӯпам̣.
ниди куччха̄йам̣. куччха̄саддо гарахаттхо. ниндати. нинда̄.
пора̄н̣аметам̣ атула, нетам̣ аджджатана̄мива;
нинданти тун̣хима̄сӣнам̣, нинданти бахубха̄н̣инам̣;
митабха̄н̣импи нинданти, наттхи локе аниндито.
аван̣н̣о ¶ агун̣о нинда̄, гараха̄ айасопи ча;
асилоко акитти ча, асила̄гха̄ ча аттхути.
нанда самиддхийам̣. акаммика̄ дха̄ту. нандати путтехи путтима̄. нанда̄йа нуна маран̣ена. нандаси сирива̄хана. нанданам̣ ванам̣. абхисаддайоге пана̄йам̣ сакаммакопи. абхинанданти а̄гатам̣ на̄бхинанданти маран̣ам̣.
сирӣва рӯпиним̣ дисва̄, нандитам̣ а̄си там̣ кулам̣;
тена нанда̄ти ме на̄мам̣, сундарам̣ паварам̣ аху.
раммам̣ вел̣уванам̣ йена, на дит̣т̣хам̣ сугата̄лайам̣;
на тена нанданам̣ дит̣т̣хам̣, ити ман̃н̃е махесайам̣.
йена вел̣уванам̣ дит̣т̣хам̣, нарананданананданам̣;
судит̣т̣хам̣ нанданам̣ тена, амариндасунанданам̣.
чади хила̄дане диттийан̃ча. хила̄данам̣ сукханам̣. дитти собха̄. чандати. чандано, чандо.
еттха ча чанданассапи анека̄ни на̄ма̄ни – чанданам̣, гандхаса̄ро, малайаджо, суван̣н̣ачанданам̣, харичанданам̣, раттачанданам̣, госӣтачанданам̣. чандайати хила̄дайати сӣтагун̣асаман̇гита̄йа сатта̄нам̣ палил̣а̄хам̣ вӯпасаментам̣ сукхам̣ уппа̄детӣти чанданам̣. чандоти сомо, сопи чандайати хила̄дайати сӣтагун̣асампаттийа̄ аттано пабха̄йа сатта̄нам̣ парил̣а̄хам̣ вӯпасаменто сукхам̣ уппа̄детӣти чандоти вуччати. атха ва̄ чандати диббати сирийа̄ вирочатӣти чандо. а̄гамат̣т̣хакатха̄су пана ‘‘чхандам̣ джанетӣти чандо’’ти вуттам̣. тасса̄пи анека̄ни на̄ма̄ни –
чандо ¶ наккхаттара̄джа̄ ча, инду сомо ниса̄каро;
чандима̄ ма̄ ниса̄на̄тхо, осадхӣ со ниса̄пати.
ул̣ура̄джа̄ сасан̇ко ча, химарам̣си сасӣпи ча;
двиджара̄джа̄ сасадхаро, та̄ра̄пати химам̣су ча.
кумудабандхаво чева, миган̇ко ча кала̄нидхи;
судхам̣ судхи дхӯпи йӯпа-расми чева кхама̄каро;
наккхаттесо ча раджанӣ-каро суббхам̣су ева ча.
тади чета̄йам̣. тандати. тандӣ.
кади калади авха̄не родане ча. кандати, паккандати. паккандум̣, канданто, каландако.
калиди паридеване. калиндати.
кхода пат̣игха̄те. кходати.
кханда гатисосанесу. кхандати. кхандо. кхандо на̄ма еко дево, йо ‘‘кума̄ро саттидхаро’’ти ча вуччати.
кхуди а̄паване. кхундати.
сиди сӣтийе. сӣтийам̣ сӣтибха̄во. синдати. сосиндо, сотатто.
ванда абхива̄данатхутӣсу. вандати, абхивандати. абхивандана̄, ванданам̣, вандако.
еттха пана вандатӣти падасса намассати тхомети ва̄ти аттхо. татха̄ хи суттантат̣ӣка̄ка̄ро ‘‘вандети ванда̄ми тхомеми ва̄’’ти а̄ха.
бхади калла̄н̣е сокхийе ча. калла̄н̣ам̣ калйа̄н̣ам̣, сокхийам̣ сукхино бха̄во, сукхамиччеваттхо. бхандати. бхандако, бхаддо, бхадро.
мади ¶ тхутимодамадасупанагатӣсу. мандати. мандо.
еттха пана мандоти ан̃н̃а̄н̣ӣпи ба̄лада̄ракопи вуччати. таттха ан̃н̃а̄н̣ӣ мандати ан̃н̃а̄н̣абха̄вена аппасам̣ситаббампи пуггалам̣ тхометӣти мандо. мандати амодитаббат̣т̣ха̄непи модатӣти мандо. мандати да̄насӣла̄дипун̃н̃акрийа̄су памаджджатӣти мандо. мандати аттано ча паресан̃ча хита̄хитам̣ ачинтенто кха̄данӣйабходжанӣйа̄дӣхи аттано ка̄йам̣ сан̃джа̄тамедам̣ курума̄но супатӣти мандо. мандати айуттам̣ паресам̣ крийам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанена гаччхати ган̣ха̄тӣти мандо. атха ва̄ мандати пунаппунам̣ пат̣исандхиггахан̣авасена габбхам̣ гаччхатӣти мандо. вуттан̃хи бхагавата̄ ‘‘пунаппунам̣ габбхамупети мандо’’ти. ба̄лада̄рако пана мандати йутта̄йуттамаджа̄нанто утта̄насеййам̣париваттанасеййам̣ ва̄ супатӣти мандо. татха̄ хи –
‘‘нонӣтасукхума̄лам̣ мам̣, джа̄тапаллавакомалам̣;
мандам̣ утта̄насайанам̣, писа̄чабхайатаджджита̄.
па̄дамӯле махесисса, са̄йесум̣ дӣнама̄наса̄;
идам̣ дада̄ма те на̄тха, саран̣ам̣ хохи на̄йака̄’’ти
вуттам̣, ити утта̄насайанато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва мандадасакам̣, та̄ва ‘‘мандо’’ти ‘‘да̄рако’’ти дат̣т̣хаббо. аппаттхава̄чакопи пана мандасаддо хоти, со па̄т̣ипадикатта̄ идха на̄дхиппето, атха ва̄ мандати аппабха̄вена гаччхати паваттатӣти ниппханнапа̄т̣ипадикавасенапи гахетаббо.
муда ха̄се. хасанам̣ ха̄со тут̣т̣хи. модати, памодати. саммодати. саммодако. саммодама̄на̄ гаччханти мудита̄. муда̄.
хада ¶ карӣсоссагге. карӣсоссагго на̄ма карӣсасса оссаджджанам̣ виссаджджанам̣. хадати. ухадати. хадано.
еттха ча ‘‘йесам̣ но сантхате да̄рака̄ ухадантипи уммихантипӣ’’ти айам̣ па̄л̣и нидассанам̣, татра ухадантипӣти ваччампи каронти. уммихантипӣти пасса̄вампи каронти. паччхимападассаттхо миха сечанети дха̄тувасена дат̣т̣хаббо. айам̣ пана чура̄диган̣епи ваттати двиган̣икатта̄. имасмин̃хи т̣ха̄не ‘‘муттети охадети ча̄’’ти чарийа̄пит̣акапа̄л̣иппадесо нидассанам̣. таттха муттетӣти пасса̄вам̣ кароти. охадетӣти карӣсам̣ виссаджджети.
уда моде кӣл̣а̄йан̃ча. удати. уда̄нам̣. удагго.
таттха уда̄нанти кенат̣т̣хена уда̄нам̣? уда̄нанат̣т̣хена. кимидам̣ уда̄нанам̣ на̄ма? пӣбхивегасамут̣т̣ха̄пито уда̄ха̄ро. йатха̄ хи йам̣ тела̄ди минитаббаваттху ма̄нам̣гахетум̣ на саккоти, виссандитва̄ гаччхати, там̣ ‘‘авасеко’’ти вуччати. йан̃ча джалам̣ тал̣а̄кам̣ гахетум̣ на саккоти, аджджхоттхаритва̄ гаччхати, там̣ ‘‘огхо’’ти вуччати, евамева йам̣ пӣтивегасамут̣т̣ха̄питам̣ витаккавиппха̄рам̣ хадайам̣ сандха̄ретум̣ на саккоти, со адхико хутва̄ анто асан̣т̣хахитва̄ вачӣдва̄рена никкхаманто пат̣игга̄хаканирапеккхо уда̄ха̄рависесо ‘‘уда̄на’’нти вуччати. удагготи сан̃джа̄тасоманассо.
куда кхуда гуда кӣл̣а̄йамева. кодати. кходати. годати.
сӯда паггхаран̣е. сӯдати. суттам̣. сӯдо. ран̃н̃о сӯда̄ маха̄насе.
еттха ¶ ча суттанти сӯдати дхену вийа кхӣрам̣ аттхе паггхара̄петӣти суттам̣, тепит̣акам̣ буддхавачанам̣. сакаммикадха̄тутта̄ пана ‘‘паггхара̄петӣ’’ти ка̄ритавасена аттхо катхетум̣ лаббхати. татха̄ хи ‘‘каротӣ’’ти падасса ‘‘ниппха̄детӣ’’ти аттхо катхетум̣ лаббхати. сӯдоти бхаттака̄ро. йо ‘‘а̄л̣а̄рико, оданико, сӯпака̄ро, расако’’ти ча вуччати. сӯдати ‘‘еван̃чеван̃ча кате кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ сугандхам̣ мана̄пам̣ сурасан̃ча бхависсатӣ’’ти рандханакрийа̄йа сукусалата̄йа расам̣ паггхара̄пети абхиниббаттетӣти сӯдо.
рахада абйаттасадде. рахадати. рахадо.
хила̄ди сукхе ча. чака̄ро пуббаттха̄пеккхако. хила̄дати. хила̄данам̣, хила̄до, метта̄саха̄йакатасаттамаха̄хила̄до.
садда куччхите садде. саддати.
мида снехе. снехо на̄ма васа̄сан̇кха̄то снехо пӣтиснехоти дувидхо. идха пана васа̄сан̇кха̄то снехо адхиппето, медати медо.
еттха ча медатӣти медасахито бхавати айам̣ пурисоти аттхо. медо на̄ма тхӯласса сакаласарӣрам̣ пхаритва̄ кисасса джан̇гхамам̣са̄дӣни нисса̄йа т̣хито паттхиннасинехо, со ван̣н̣ена халиддиван̣н̣о хоти. ка̄рите ‘‘медети медайатӣ’’ти рӯпа̄ни. татха̄ хи ‘‘те имам̣ ка̄йам̣ балам̣ га̄хенти на̄ма брӯхенти на̄ма меденти на̄ма̄’’ти па̄л̣и диссати. таттха медентӣти сан̃джа̄тамедам̣ каронтӣти аттхо. имисса̄ пана дха̄туйа̄ дива̄диган̣ам̣ патта̄йа пӣтисинехаттхе ‘‘меджджатӣ’’ти суддхакаттурӯпам̣ бхавати. чура̄диган̣ам̣ пана ¶ патта̄йа ‘‘медети медайатӣ’’ти суддхакаттурӯпа̄ни бхавантӣти дат̣т̣хаббам̣.
сида мочане. сидати. седо.
санда пасаване. пасаванам̣ санданам̣ авиччхедаппаватти. сандати удакам̣. маханто пун̃н̃а̄бхисандо.
еттха ча пун̃н̃а̄бхисандоти пун̃н̃аппава̄хо, пун̃н̃анадӣтипи ваттум̣ йуджджати.
мадда маддане. маддабхи, памаддати. ма̄расенаппамаддано. кан̣т̣акам̣ маддати.
кади веламбе. виламбабха̄во веламбо. кандати.
када авха̄не родане ча. кадати.
кхади уджджхане. чхандати.
сада са̄дане. садати. асса̄до.
сӣда висаран̣агатйа̄васа̄несу. висаран̣ам̣ виппхаран̣ам̣. гатйа̄васа̄нам̣ гаманасса аваса̄нам̣ оса̄нам̣ абха̄вакаран̣ам̣, нисӣдананти аттхо. сӣдати, ла̄бӯни сӣданти. сам̣сӣдати, осӣдати, пасӣдати, виппасӣдати. паса̄до. пасанно. виппасанно. паса̄дако. паса̄дито. па̄са̄до. осӣда̄пако. кусӣто. а̄сӣно. нисинно. нисиннако. саннисӣвесу паккхису. нисӣданам̣, нисиннам̣. нисаджджа̄. гониса̄до, упаниса̄. сӣдети. сӣдайати. сӣда̄пети. сӣда̄пайати. паса̄дети. нисӣдитум̣. нисӣда̄петум̣, ниса̄детум̣, нисӣда̄пети, нисӣда̄петва̄. уччхан̇ге мам̣ ниса̄детва̄, пита̄ аттха̄нуса̄сати. нисӣдитва̄типи па̄т̣хо. нисӣдитва̄. нисӣдитва̄на. нисӣдитуна ¶ . нисӣдийа. нисӣдийа̄на. сам̣сӣдитва̄. авасӣдитва̄. осӣдитва̄.
таттха кусӣтоти вӣрийена̄дхигантаббасса аттхасса ала̄бхато куччхитена̄ка̄рена сӣдатӣти кусӣто. атха ва̄ сайампи куччхитена̄ка̄рена сӣдати ан̃н̃епи сӣда̄пети там̣ нисса̄йа ан̃н̃есам̣ сӣданасса самбхаватоти кусӣто. татха̄ хи вуттам̣ –
‘‘париттам̣ кат̣т̣хама̄рӯйха, йатха̄ сӣде махан̣н̣аве;
евам̣ кусӣтама̄гамма, са̄дхаджӣвӣпи сӣдатӣ’’ти;
кусӣтоти четтха дасса таттам̣ ‘‘сугато’’ти еттха вийа ‘‘сатасмӣти хотӣ’’ти еттха вийа ча. татха̄ хи сӣдатӣти сатам̣, аниччассетам̣ адхивачанам̣. имина̄ уччхедадит̣т̣хи вутта̄. сатаити четтха авибхаттико ниддесо. саннисӣвесӯти париссамавиноданаттхам̣ саббасо нисӣдантесу, виссамама̄несӯти аттхо, дака̄расса вака̄рам̣ катва̄ ниддесо. нисӣдананти нисӣданакрийа̄. ман̃чапӣт̣ха̄дикам̣ ва̄ а̄санам̣. тан̃хи нисӣданти еттха̄ти нисӣдананти вуччати. нисиннанти нисӣданакрийа̄ ева. еттха пана ‘‘гате т̣хите нисинне сутте джа̄гарите бха̄сите тун̣хӣбха̄ве сампаджа̄нака̄рӣ хоти. ма̄туга̄мена саддхим̣ рахо ман̃н̃е тайа̄ нисиннанти куккуччам̣ упадахатӣтиа̄дӣсу часса пайого ведитаббо. еттха хи гаманам̣ габхам̣, т̣ха̄нам̣ т̣хитам̣, нисӣданам̣ нисаннам̣, супанам̣ суттам̣, джа̄гаран̣ам̣ джа̄гаритам̣, бха̄санам̣ бха̄ситанти вуччати. нисаджджа̄ти нисӣдана̄. гониса̄доти гонисаджджана̄. упаниса̄ти упанисӣдати пхалам̣ еттха̄ти упаниса̄, ка̄ран̣ам̣. ниса̄детунти нисӣда̄петум̣. ниса̄детва̄ти нисӣда̄петва̄.
бха̄ве ¶ напум̣сако н̃еййо, нисиннанти раво пана;
ва̄ччалин̇го тилин̇го со, гата̄дӣсупйайам̣ найо.
чада йа̄чане. йа̄чанам̣ аджджхесанам̣. чадати.
мида меда медха̄хим̣са̄су. мидати. медати.
нида неда куччха̄санникарисесу. куччха̄ гараха̄. санникарисам̣ воха̄рависесо. нидати. недати.
бунди ниса̄не. ниса̄нам̣ теджанам̣ тиккхата̄. бундати. бонди.
еттха ча бондӣти сарӣрам̣. тан̃хи бунда̄ни тиккха̄ни писун̣апхарусава̄ча̄дӣни ва̄ пан̃н̃а̄вӣрийа̄дӣни ва̄ еттха сантӣти бондӣти вуччати, сан̃н̃огапараттепи ука̄рассока̄ра̄десо, па̄пакалйа̄н̣аджанавасенеса аттхо дат̣т̣хаббо. бондисаддасса сарӣрава̄чаката̄ пана –
‘‘на̄хам̣ пуна на ча пуна, на ча̄пи апунаппунам̣;
хаттхибондим̣ павеккха̄ми, татха̄ хи бхайатаджджито’’тиа̄дӣсу
дат̣т̣хабба̄. има̄нисса на̄ма̄ни –
ка̄йо дехам̣ сарӣран̃ча, вапу бимбан̃ча виггахам̣;
бонди гаттам̣ тану чева, аттабха̄во татхӯпадхи;
самуссайоти чета̄ни, дехана̄ма̄ни хонти хи.
вада вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. вадати, ваджджати. вадети, овадати, овадети, пат̣ивадати. абхивадати, анувадати, упавадати, апавадати. нивадати. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни. таттха ‘‘ваджджанту бхонто амма’’нти па̄л̣идассанато ваджджатӣти падам̣ вуттам̣. кечи пана гарӯ ‘‘ваджджетӣ’’ти рӯпам̣ иччханти, там̣ упапариккхитва̄ йуттан̃че гахетаббам̣, ‘‘упа̄сако бхиккхум̣ вадети. тена йогена джанака̄йам̣, овадети маха̄мунӣ’’ти ча дассанато вадети овадетӣти ча вуттам̣. сабба̄нета̄ни суддхакаттупада̄ни.
ова̄дети ¶ , ва̄дайати, ва̄да̄пети, ва̄да̄пайати. вадждженто, ваджджайанто, има̄ни хетукаттупада̄ни.
камме ‘‘вадийати, овадийати, ваджджийати. вадийама̄но, ваджджама̄но, овадийама̄но, оваджджама̄но на кароти са̄санам̣’’ ичча̄дӣни бхаванти. ‘‘ва̄до, ова̄до, пат̣ива̄до, пава̄до, абхива̄данам̣, анува̄до, упава̄до, апава̄до, вива̄до, нива̄данам̣, ваджджам̣, ваданам̣’’ иччевама̄дӣни на̄микапада̄ни йоджетабба̄ни.
‘‘вадитум̣, вадитва̄, вивадитва̄’’ иччевама̄дӣни ча туманта̄дӣни пада̄ни.
таттха ва̄доти катха̄. вадитаббам̣ ваттаббанти ваджджам̣, ким̣ там̣? вачанам̣. етена саччаваджджена, саман̇гинӣ са̄микена хомӣти еттха хи вачанам̣ ‘‘ваджджа’’нти вуччати. ваданти етена̄ти ваданам̣, мукхам̣. мукхасса хи има̄ни на̄ма̄ни –
ваданам̣ лапанам̣ тун̣д̣ам̣, мукха массан̃ча а̄нанам̣;
сӯкара̄димукхам̣ тун̣д̣а-мити н̃еййам̣ висесато.
татра вадатӣти пита̄ путтам̣ вадати. апича вадатӣти бхерӣ вадати, на̄дам̣ мун̃чатӣти аттхо. еса найо ваджджатӣти еттха̄пи.
татра̄йам̣ падама̄ла̄, вадати, ваданти. вадаси, вадатха. вада̄ми, вада̄ма. вадате, ваданте. вадасе, вадавхе. ваде, вадамхе.
вадату, ваданту. вада̄хи, вада, вадатха. вада̄ми, вада̄ма. вадатам̣, вадантам̣. вадассу, вадавхо. ваде, вада̄масе.
ваджджати, ваджджанти. ваджджаси, ваджджатха. ваджджа̄ми, ваджджа̄ма. ваджджате, ваджджанте. ваджджасе, ваджджавхе. вадждже, ваджджамхе.
ваджджату ¶ , ваджджанту. ваджджа̄хи, ваджджа, ваджджатха. ваджджа̄ми, ваджджа̄ма. ваджджатам̣, ваджджантам̣. ваджджассу, ваджджавхо. вадждже, ваджджа̄мхасе. има̄ две падама̄ла̄ вададха̄тусса ваджджа̄десавасена вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. атра̄йам̣ сукхуматтхавиниччхайо, ‘‘ма̄нуссака̄ ча дибба̄ ча, тӯрийа̄ ваджджанти та̄ваде’’ти па̄л̣и. еттха ваджджантӣти идам̣ суддхакаттупадам̣ таддӣпакатта̄. ким̣ вийа?
‘‘удӣрайанту сан̇кхапан̣ава̄, ваданту екапоккхара̄;
наданту бхеӣ саннаддха̄, ваггӯ ваданту дундубхӣ’’ти
еттха ‘‘удӣрайанту ваданту’’а̄дӣни вийа. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘ваджджантӣти ваджджим̣сӯти атӣтавачане ваттама̄навачанам̣ ведитабба’’нти суддхакаттувасена виваран̣ам̣ катам̣, тасма̄ ӣдисесу т̣ха̄несу вададха̄тусса ваджджа̄десо дат̣т̣хаббо.
‘‘сан̇кха̄ ча пан̣ава̄ чева, атхопи дин̣д̣има̄ бахӯ;
анталиккхамхи ваджджанти, дисва̄наччхеракам̣ набхе’’ти
еттха пана ваджджантӣти хетукаттупадам̣ таддӣпакатта̄. тан̃ча кхо ван̣н̣асандхивисайатта̄ ва̄дайантӣти ка̄ритападарӯпена сиддхам̣. татха̄ хи ‘‘ва̄дайантӣ’’ти падарӯпам̣ патит̣т̣хапетва̄ йака̄ре паре саралопо като, дйака̄расан̃н̃огасса джджака̄радвайам̣ пуббаккхарасса рассаттан̃ча бхавати. тена̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘ваджджантӣти ва̄дайантӣ’’ти хетукаттувасена виваран̣ам̣. татха̄ хи ‘‘девата̄ набхе аччхеракам̣ бхагавато йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ анталиккхе ета̄ни сан̇кхапан̣ава̄дӣни тӯрийа̄ни ва̄дайантӣ’’ти хетукаттувасена аттхо гахетаббо бхавати, тасма̄ ӣдисесу т̣ха̄несу вадасса ваджджа̄десо на бхавати.
кечеттха вадеййум̣ ‘‘анталиккхамхи ваджджанти, дисва̄наччхеракам̣ набхе’’ти еттха̄пи ‘‘ваджджантӣ’’ти падам̣ суддхакаттупадамева, на хетукаттупадам̣ ¶ ‘‘ваджджантӣти ва̄дайантӣ’’ти виваран̣е катепи, татха̄ хи ‘‘йе кечиме дит̣т̣хипариббаса̄на̄, ‘‘идамева сачча’нти вива̄дайантӣ’’ти ча ‘‘евампи виггайха вива̄дайантӣ’’ти ча евама̄дӣсу вадантипадена сама̄наттхам̣ ‘‘ва̄дайантӣ’’ти падан̃ча са̄сане дит̣т̣ха’’нти? танна, ‘‘дисва̄’’ти дассанакрийа̄вачанато. на хи сан̇кхапан̣ава̄дӣнам̣ па̄т̣иха̄рийа̄дидассанам̣ упападжджати дассаначиттасса абха̄ватоти. саччам̣, татха̄пи –
‘‘ра̄данте да̄раке дисва̄, уббиддха̄ випула̄ дума̄;
сайамевонамитва̄на, упагаччханти да̄раке’’ти
еттха вийа упачаритатта̄ упападжджатева дассанавачанам̣. тасма̄ ‘‘ваджджантӣти ва̄дайантӣ’’ти виваран̣ам̣ суддхакаттувасена катанти? танна, хет̣т̣ха̄ –
‘‘сан̇гӣтийо ча ваттанти, амбаре анилан̃джасе;
чамманаддха̄ни ва̄денти, дисва̄наччхеракам̣ набхе’’ти
иминна̄ га̄тха̄йа ‘‘ва̄дентӣти ва̄дайанти девата̄’’ти сапа̄т̣хасесасса аттхавиваран̣асса хетукаттувасена кататта̄. атха̄пи вадеййум̣ ‘‘сан̇кха̄ ча пан̣ава̄ чева, атхопи дин̣д̣има̄ бахӯ’ти паччаттавачанавасена вуттатта̄ ваджджантӣти падам̣ каммава̄чакапада’’нти че? тампи на, каммавасена виваран̣асса акататта̄, каттувасена пана кататта̄ти нит̣т̣хаметтха гантаббам̣.
айаметтха виниччхайо ведитаббо. двиган̣ико вададха̄ту бхӯва̄диган̣ико ча чура̄диган̣ико ча. со хи бхӯва̄диган̣е ваттанто ‘‘вадати ваджджатӣ’’ти суддхакаттурӯпа̄ни джанетва̄ ‘‘ва̄дети, ва̄дайати, ва̄да̄пети, ва̄да̄пайатӣ’’ти чатта̄ри хетукаттурӯпа̄ни джанети, чура̄диган̣е пана ‘‘ва̄дети, ва̄дайатӣ’’ти ¶ суддхакаттурӯпа̄ни джанетва̄ ‘‘ва̄да̄пети, ва̄да̄пайатӣ’’ти ча две хетукаттурӯпа̄ни джанети, тасма̄ са̄сане ‘‘ва̄денти ва̄дайантӣ’’ти суддхакаттупада̄ни диссанти. ‘‘вадеййа, вадеййум̣’’ ичча̄ди саббам̣ неййам̣. ‘‘ваджджеййа, ваджджеййум̣’’ ичча̄ди ча саббам̣ неййам̣ ваджджа̄десавасена.
атха ва̄ вадеййа, вадеййум̣, ваджджум̣. пита̄ ма̄та̄ ча те даджджунти падамива. еттха ча ‘‘ваджджум̣ ва̄ те на ва̄ ваджджум̣, наттхи на̄са̄йа рӯхана̄’’ти па̄л̣и нидассанам̣. вадеййум̣ ва̄на вадеййум̣ва̄ти аттхо. вадеййа̄си, ваджджа̄си, ваджджеси иччапи. вутто ваджджа̄си ванданам̣. ваджджеси кхо твам̣ ва̄мӯрам̣. вадеййа̄тха, ваджджа̄тха. аммам̣ арогам̣ ваджджа̄тха. вадеййа̄ми, ваджджа̄ми, вадеййа̄ма, ваджджа̄ма. вадетха, вадерам̣. вадетхо, вадеййа̄вхо, ваджджа̄вхо. вадеййам̣, ваджджам̣, вадеййа̄мхе, ваджджа̄мхе. пуббе вийа идха̄пи йака̄ре паре саралопо дат̣т̣хаббо. ан̃н̃а̄нипи упапариккхитва̄ гахетабба̄ни.
ида̄ни пароккха̄дирӯпа̄ни катхайа̄ма. вада, па̄вада, йатха̄ бабхува. дака̄ралопе ‘‘па̄ва’’ итипи рӯпам̣ бхавати, ‘‘пат̣ипам̣ вадехи бхадданте’’ти еттха ‘‘пат̣ипа’’нти падам̣ вийа. татха̄ хи ‘‘йо а̄тума̄нам̣ сайамева па̄ва’’ ити па̄л̣и диссати. еттха пасаддо упасагго дӣгхам̣ катва̄ вутто ‘‘па̄вадати па̄вачана’’нтиа̄дӣсу вийа, па̄ва̄ти ча идам̣ атӣтавачанам̣, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана атӣтавачанам̣ иданти джа̄нантопи гару ваттама̄навачанавасена ‘‘па̄ва̄ти вадатӣ’’ти виваран̣амака̄си ӣдисесу т̣ха̄несу ка̄лавипалла̄савасена аттхасса ваттаббатта̄.
а̄йасма̄пи ча са̄рипутто ниддесе ‘‘йо а̄тума̄нам̣ сайамева па̄ва̄’’ти падам̣ никкхипитва̄ а̄тума̄ вуччати атта̄, сайамева па̄ва̄ти сайамева атта̄нам̣ па̄вадати, ‘‘ахамасми ¶ сӣласампанно’’ти ва̄ ‘‘ватасампанно’’ти ва̄ти ваттама̄навачанена аттхам̣ ниддиси. атха ва̄ па̄ва̄ти идам̣ на кевалам̣ вададха̄тувасенева ниппханнам̣, атха кхо удха̄тувасенапи. татха̄ хи идам̣ папуббасса усадде ити дха̄тусса пайоге ука̄расса ока̄ра̄десам̣ катва̄ тато пароккха̄бхӯте ака̄ре паре ока̄расса а̄ва̄десам̣ тато ча сандхикиччам̣ катва̄ сиджджхати, тасма̄ удха̄тусса вададха̄туйа̄ сама̄наттхатта̄ танниппханнарӯпасса ча вададха̄туйа̄ ниппханнарӯпена сама̄нарӯпатта̄ ‘‘сайамева атта̄нам̣ па̄вадатӣ’’ти вададха̄тувасена ниддисӣти дат̣т̣хаббам̣.
ида̄ни виччхинна̄ падама̄ла̄ гхат̣ӣйати. вада, вадум̣. ваде, вадиттха, вадам̣, вадимха. вадиттха, вадире. вадиттхо, вадивхо. вадим̣, вадимхе. па̄вада, па̄ва иччапи. па̄ваду. па̄ваде, па̄вадиттха. па̄вадам̣, па̄вадимха. па̄вадиттха, па̄вадире. па̄вадиттхо, па̄вадивхо. па̄вадим̣, па̄вадимхе. татха̄ ‘‘ваджджа, ваджджу’’ ичча̄дӣни пароккха̄рӯпа̄ни.
‘‘авада̄, авадӯ. аваджджа̄, аваджджӯ’’ ичча̄дӣни хиййаттанӣрӯпа̄ни.
‘‘авади, вади, авадум̣, вадум̣, авадим̣су, вадим̣су. аваджджи, ваджджи’’ ичча̄дӣни аджджатанӣрӯпа̄ни.
‘‘вадиссати, вадиссанти. ваджджиссати, ваджджиссанти’’ ичча̄дӣни бхависсантӣрӯпа̄ни.
‘‘авадисса̄, вадисса̄, аваджджисса̄, ваджджисса̄’’ ичча̄дӣни ка̄ла̄типаттирӯпа̄ни. сеса̄ни сабба̄нипи йатха̄самбхавам̣ виттха̄ретабба̄ни. йа̄ панеттха вададха̄ту вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣ вутта̄, са̄ каттхачи ‘‘вадантам̣ екапоккхара̄. бхерива̄дако’’тиа̄дӣсу абйаттасаддепи ваттати упачаритавасена̄ти дат̣т̣хаббам̣.
вида ¶ н̃а̄н̣е. н̃а̄н̣ам̣ джа̄нанам̣. видати. ведо. видӯ. ка̄рите ‘‘ведети. ведайати. сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ паведети. ведайанти ча те тут̣т̣хим̣, дева̄ ма̄нусака̄ убхо’’ти пайога̄. таттха паведетӣти бодхети н̃а̄пети пака̄сети. ведоти видати сукхумампи ка̄ран̣ам̣ а̄джа̄на̄тӣти ведо, пан̃н̃а̄йетам̣ на̄мам̣. ‘‘ведехамунӣ’’ти еттха хи н̃а̄н̣ам̣ ведоти вуччати. ведоти ва̄ ведагантхассапи на̄мам̣ виданти джа̄нанти етена учча̄ритаматтена тада̄дха̄рам̣ пуггалам̣ ‘‘бра̄хман̣о айа’’нти, виданти ва̄ етена бра̄хман̣а̄ аттана̄ каттаббакиччанти ведо. со пана ируведайаджуведаса̄маведавасена тивидхо. а̄тхаббан̣аведам̣ пана пан̣ӣтаджджха̄сайа̄ на сиккханти парӯпагха̄тасахитатта̄. тасма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ’’ти вуттам̣. етейева ‘‘чхандо, манто, сутӣ’’ти ча вуччанти.
пан̃н̃а̄йам̣ тут̣т̣хийам̣ веде, ведасаддо паваттати;
па̄вакепи ча со дит̣т̣хо, джа̄тасаддапуречаро;
паччха̄нуге джа̄тасадде, сати тут̣т̣хаджанепи ча;
‘‘ведагӯ саббадхамме’’ти еттха̄пи видитесу ча.
видӯти пан̣д̣итамануссо. со хи йатха̄сабха̄вато камман̃ча пхалан̃ча кусала̄дибхеде ча дхамме видатӣти ‘‘видӯ’’ти вуччати.
руда ассувимочане, сакаммикавасенимисса̄ аттхо гахетаббо. родати, рудати иччапи. рун̣н̣ам̣. рудитам̣. роданам̣. роданто. родама̄но. родантӣ. родама̄на̄. рудамукха̄. рудам̣. руданто.
таттха ¶ родатӣти ким̣ родати? матам̣ путтам̣ ва̄ бха̄тарам̣ ва̄ родати. татра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘на̄хам̣ бханте етам̣ рода̄ми, йам̣ мам̣ бханте бхагава̄ евама̄ха’’. айам̣ панеттха аттхо – ‘‘йам̣ мам̣ бханте бхагава̄ евама̄ха, ахам̣ етам̣ бхагавато бйа̄каран̣ам̣ на парода̄ми на паридева̄ми на ануттхуна̄мӣ’ти евам̣ сакаммикавасенаттхо ведитаббо, на ассумун̃чанаматтена.
‘матам̣ ва̄ амма роданти, йо ва̄ джӣвам̣ на диссати;
джӣвантам̣ амма пассанти, касма̄ мам̣ амма родасӣ’ти
айан̃четтха пайого’’ти идамат̣т̣хакатха̄вачанам̣. идам̣ пана т̣ӣка̄вачанам̣ – ‘‘йатха̄ сакаммака̄ дха̄тусадда̄ аттхависесавасена акаммака̄ хонти ‘вибуддхо пурисо вибуддхо камаласан̣д̣о’ти, евам̣ аттхависесавасена акаммака̄пи сакаммака̄ хонтӣти дассетум̣ ‘на паридева̄ми на ануттхуна̄мӣ’ти а̄ха. ануттхунасаддо сакаммакавасена пайуджджати ‘пура̄н̣а̄ни ануттхуна’нтиа̄дӣсу. айан̃четтха пайоготи имина̄ га̄тха̄йа ануттхунанам̣ руданам̣ адхиппетанти дассетӣ’’ти.
далидда дуггатийам̣. дуккхасса гати патит̣т̣ха̄ти дуггатӣти айам̣ аттхо ‘‘апа̄йам̣ дуггатим̣винипа̄там̣ нирайам̣ упападжджатӣ’’тиа̄дӣсу йуджджати, идха пана идам̣ аттхам̣ аггахетва̄ ан̃н̃о аттхо гахетаббо. катхам̣ дуггатӣти? дуккхена киччхена гати гаманам̣ аннапа̄на̄дила̄бхо дуггатӣти. далиддати. далиддо, далиддӣ, да̄лиддийам̣. таттха далиддатӣти саббам̣ иччхитиччхитам̣ парам̣ йа̄читва̄ ева дуккхена адхигаччхати, на айа̄читва̄ти аттхо. дулиддоти дуггатамануссо. далиддӣти дуггата̄ на̄рӣ. далиддасса бха̄во да̄лиддийам̣. еттха ча саббамева ‘‘далиддатӣ’’ти локикаппайогадассанато ‘‘далиддатӣ’’ти крийа̄падам̣ вибха̄витам̣. са̄сане пана ¶ там̣ крийа̄падам̣ на а̄гатам̣, ‘‘далиддо далиддӣ’’ти на̄мапада̄нийева а̄гата̄ни. ана̄гатампи там̣ ‘‘на̄тхатӣ’’ти падамива са̄сана̄нуломатта̄ гахетаббамева. гарӯ пана качча̄йанаматавасена дала дуггатимхӣти дуггатива̄чакадаладха̄туто иддапаччайам̣ катва̄ ‘‘далиддо’’ти на̄мападам̣ дассесум̣.
туда бйатхане. тудати, витудати. каммани ‘‘туджджати, витуджджама̄но, ведана̄бхибхунно’’ти рӯпа̄ни.
туданти ва̄ча̄хи джана̄ асан̃н̃ата̄,
сарехи сан̇га̄магатам̣ва кун̃джарам̣;
сутва̄на ва̄кйам̣ пхарусам̣ удӣритам̣,
адхива̄сайе бхиккху адут̣т̣хачитто;
нуда перан̣е. перан̣ам̣ чун̣н̣икаран̣ам̣ писанам̣, нудати, панудати. пануданам̣.
види ла̄бхе. виндати. ут̣т̣ха̄та̄ виндате дханам̣. говиндо.
кхади паригха̄те. паригха̄там̣ самантато хананам̣. кхандати.
дака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
дхака̄рантадха̄ту
дха̄ дха̄ран̣е. дадха̄ти, видадха̄ти. йам̣ пан̣д̣ито нипун̣ам̣ сам̣видхети. нидхим̣ нидхети. нидхи на̄ма нидхӣйати. та̄ва сунихито санто. йато нидхим̣ парихари. нидахати. кухим̣ дева нидаха̄ми. паридахати. йо ваттам̣ паридахиссати. дхассати. паридхассати. ба̄лоти парам̣ падахати. сакйа̄ кхо амбат̣т̣ха ра̄джа̄нам̣ ¶ укка̄кам̣ пита̄махам̣ даханти. саддахати татха̄гатасса бодхим̣. саддха̄, саддахана̄, саддха̄таббам̣, саддахитаббам̣, саддха̄йико, паччайико. саддхеййавачаса̄ упа̄сика̄. саддахитум̣, саддахитва̄. висеса̄дха̄нам̣. сота̄вадха̄нам̣. сотам̣ одахати. охитасото. сотам̣ одахитва̄. маччудхеййам̣, ма̄радхеййам̣, на̄мадхеййам̣, дха̄ту, дха̄та̄, видха̄та̄. видхи. абхидха̄нам̣, абхидхеййам̣, нидха̄наватӣ ва̄ча̄, а̄дха̄нага̄хӣ, сандхи. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
випуббо дха̄ каротйаттхе, абхипуббо ту бха̄сане;
нйа̄сам̣пуббо йатха̄йогам̣, нйа̄са̄ропанасандхису.
имасма̄ пана дха̄дха̄туто пуббасса апи иччупасаггасса ака̄ро квачи ниччам̣ лопам̣ паппоти, квачи ниччам̣ лопам̣ на паппоти. атра лопо вуччате, два̄рам̣ пидахати, два̄рам̣ пидаханто, пидахитум̣, пидахитва̄, евам̣ ака̄ралопо бхавати. два̄рам̣ апидахитва̄, евам̣ ака̄ралопо на бхавати. еттха хи ака̄ро апиупасаггасса авайаво на хоти. кинти че? пат̣иседхаттхава̄чако нипа̄тойева, упасагга̄вайаво пана адассанам̣ гато, айам̣ ничча̄лопо. евам̣ дха̄дха̄туто пуббасса апи иччупасаггасса ака̄ро квачи ниччам̣ лопам̣ паппоти, квачи ниччам̣ лопам̣ на паппоти. идам̣ аччхарийам̣ идам̣ аббхутам̣. йатра хи на̄ма бхагавато па̄вачане еварӯпапопи найо сандиссати вин̃н̃ӯнам̣ хадайавимха̄панакаро, йо екасмим̣йева дха̄тумхи екасмим̣йева упасагге екасмим̣йеваттхе квачи лопа̄лопавасена вибхаджитум̣ лаббхати. ида̄ни майам̣ сотӯнам̣ парамакосалладжананаттхам̣ тадубхайампи а̄ка̄рам̣ екаджджхам̣ каронта̄ тада̄ка̄раватим̣ джинаварапа̄л̣им̣ а̄найа̄ма –
‘‘ган̇гам̣ ¶ ме пидахиссанти, на там̣ саккоми бра̄хман̣а;
апидхетум̣ маха̄синдхум̣, там̣ катхам̣ со бхависсати;
на те саккоми аккха̄тум̣, аттхам̣ дхамман̃ча пуччхито.
читтаттхаса̄дханим̣ етам̣, га̄тхам̣ самбхаваджа̄таке;
пан̃н̃а̄самбхавамиччханто, каре читте сумедхасо’’ти.
дху гатитхерийесу. гати гаманам̣, тхерийам̣ тхирабха̄во. дхавати. дхувам̣.
еттха ча дхуванти тхирам̣. ‘‘ниччо дхуво сассато авипарин̣а̄мадхаммо’’тиа̄дӣсу вийа, тасма̄ дхуванти тхирам̣ кин̃чи дхаммаджа̄там̣. атха ва̄ дхуванти идам̣ гатитхерийаттхавасена нибба̄нассева адхивачанам̣ бхавитумарахати. тан̃хи джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асока̄дито муччитука̄мехи дхавитаббам̣ гантаббанти дхувам̣, уппа̄давайа̄бха̄вена ва̄ ниччасабха̄ватта̄ дхавати тхирам̣ сассатам̣ бхаватӣти дхувам̣. йан̃хи сандха̄йа бхагавата̄ ‘‘дхуван̃ча во бхиккхаве десесса̄ми дхувага̄минин̃ча пат̣ипада’’нти вуттам̣. дхувасаддо ‘‘вачанам̣ дхувасассата’’нти еттха тхире ваттати. ‘‘дхуван̃ча бхиккхаве десесса̄мӣ’’ти еттха нибба̄не. ‘‘дхувам̣ буддхо бхависсасӣ’’ти еттха пана екам̣се нипа̄тападабха̄вена ваттатӣти дат̣т̣хаббам̣.
дхӯ видхӯнане. ӯка̄расса ӯваттам̣. дхӯвати. дхӯвита̄, дхӯвитаббам̣. рассатте ‘‘дхуто, дхутава̄’’ иччапи рӯпа̄ни бхаванти.
дхе па̄не. дхайати, дхӣйати. дхена.
еттха ча дхенӯти дхайати пивати ито кхӣрам̣ потакоти дхену, ‘‘годхену, ассадхену, мигадхенӯ’’ти дхенусаддо са̄ман̃н̃авасена сапотика̄су тираччха̄нагатиттхӣсу ваттати, евам̣ сантепи йебхуййена га̄вийам̣ ваттати. татха̄ хи ‘‘сатта дхенусате датва̄’’ти па̄л̣и диссати.
сидху ¶ гатийам̣ седхати, ниседхати, пат̣иседхати. сиддхо, пасиддхо, нисиддхо, пат̣исиддхо, пат̣иседхито, пат̣иседхако, пат̣иседхо, пат̣иседхитум̣, пат̣иседхитва̄. идха ачинтеййабалатта̄ упасагга̄нам̣ там̣йоге сидхудха̄тусса на̄наппака̄ра̄ аттха̄ самбхаванти, ан̃н̃есампи евамева.
сидху саттхе ман̇галйе ча. саттхам̣ са̄санам̣, ман̇галйам̣ па̄павина̄санам̣ вуддхика̄ран̣ам̣ ва̄. седхати. сиддхо, пасиддхо, пасиддхи.
дадха дха̄ран̣е. джанасса тут̣т̣хим̣ дадхатети дадхи. дхака̄расса хака̄ратте ‘‘дахатӣ’’ти рӯпам̣. айам̣ иттхӣ имам̣ иттхим̣ аййикам̣ дахати. име пуриса̄ имам̣ пурисам̣ пита̄махам̣ даханти. читтам̣ сама̄даха̄таббам̣. сама̄дахам̣ читтам̣.
едха вуддхийам̣ ла̄бхе ча. едхати. едхо, сукхедхито. гамбхӣре га̄дхамедхати.
еттха ча едхоти едхати. вад̣д̣хати етена па̄вакоти едхо. инданам̣, упа̄да̄нам̣. сукхедхитоти сукхена едхито, сукхасам̣вад̣д̣хитоти аттхо. га̄дхамедхатӣти га̄дхам̣ патит̣т̣хитам̣ едхати лабхати.
баддха сам̣харисе. сам̣харисо винибаддхакрийа̄. баддхати, винибаддхати. винибаддха̄.
га̄дха патит̣т̣ха̄ниссайагандхесу. га̄дхати. га̄дхам̣ катта̄. гамбхӣрато ага̄дхам̣.
ба̄дха вилол̣ане ба̄дхати, виба̄дхати. а̄ба̄дхо. а̄ба̄дхати читтам̣ вилол̣етӣти а̄ба̄дхо.
на̄дха ¶ йа̄чана̄дӣсу. на̄дхати. на̄дханам̣.
бандха бандхане бандхати. бандханако, бандхо, бандха̄пито, пат̣ибандхо, бандханам̣, бандхо, самбандханам̣, самбандхо, пабандхо, бандху.
таттха бандхананти бандханти сатте етена̄ти бандханам̣, сан̇кхалика̄ди. ‘‘айам̣ амха̄кам̣ вам̣со’’ти самбандхитаббат̣т̣хена бандху, тхерага̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йам̣ пана ‘‘пемабандханена бандхӯ’’ти вуттам̣.
дадхи асӣгхача̄ре. асӣгхача̄ро асӣгхаппаватти. дандхати. дандхо, дандхапан̃н̃о. йо дандхака̄ле тарати, таран̣ӣйе ча дандхати.
ваддха ваддхане. ваддхати. ваддхи, вуддхи, ваддхо, вуддхо, джа̄тивуддхо, гун̣авуддхо, вайовуддхо.
йе вуддхамапача̄йанти, нара̄ дхаммасса ковида̄;
дит̣т̣хева дхамме па̄сам̣са̄, сампара̄йе ча суггатим̣.
садху саддакуччхийам̣. садхати.
пил̣адхи алан̇ка̄ре. пил̣андхати. пил̣андханам̣.
пил̣андханамалан̇ка̄ро, ман̣д̣анан̃ча вибхӯсанам̣;
паса̄дханан̃ча̄бхаран̣ам̣, парийа̄йа̄ име мата̄.
медха хим̣са̄йам̣ сан̇гаме ча. медхати. медха̄, медха̄вӣ. атра медха̄ти асани вийа силуччайе килесе медхати хим̣сатӣти медха̄. медхати ва̄ сирийа̄ сӣла̄дӣхи ча саппурисадхаммехи саха гаччхати на екика̄ хутва̄ тит̣т̣хатӣти медха̄, пан̃н̃а̄йетам̣ на̄мам̣. татха̄ хи –
‘‘пан̃н̃а̄ ¶ хи сет̣т̣ха̄ кусала̄ ваданти,
наккхаттара̄джа̄рива та̄рака̄нам̣;
сӣлам̣ сирӣ ча̄пи сатан̃ча дхаммо,
анва̄йика̄ пан̃н̃авато бхавантӣ’’ти
вуттам̣. медха̄вӣти дхаммоджапан̃н̃а̄йа ча саманна̄гато пуггало.
садху мадху унде. садхати. мадхати. мадху.
будха бодхане. бодхати. буддхо. абхисамбуддха̄но. самбуддхам̣. асамбуддхам̣. бодхи. дива̄диган̣епи айам̣ диссати. татрахи ‘‘буджджхатӣ’’ти рӯпам̣, идха пана ‘‘бодхатӣ’’ти рӯпам̣. ‘‘йо ниндам̣ апабодхатӣ’’ти па̄л̣и диссати. ка̄рите пана ‘‘бодхети’’ ичча̄дӣни.
йудха сампаха̄ре. йодхати. йодхо. йодхетха ма̄рам̣ пан̃н̃а̄вудхена. йуддхам̣. чаран̣а̄йудхо, чаран̣а̄вудхо ва̄. а̄вудхам̣. дива̄диган̣икасса панасса ‘‘йуджджхатӣ’’ти рӯпам̣.
дӣдхи диттиведханесу. дӣдхати. дӣдхити. еттха ча дӣдхитӣти расми. анека̄ни хи расмина̄ма̄ни.
расми а̄бха̄ пабха̄ рам̣си, дитти бха̄ ручи дӣдхити;
марӣчи джути бха̄н̣ва’су, майӯкхо киран̣о каро;
на̄гадха̄мо ча а̄локо, иччете расмива̄чака̄.
чака̄рантарӯпа̄ни.
нака̄рантадха̄ту
нӣ найе. нети, найати, винети. винеййа хадайе дарам̣. а̄нети. а̄найати. нета̄. винета̄. на̄йако. неййо ¶ . венеййо. венайико. винӣто пурисо. нӣйама̄не писа̄чена, кинну та̄та удиккхати. нӣйанто. неттам̣. нетти. бхаванетти самӯхата̄. неттико. удакан̃хи найанти неттика̄. нетта̄. нетте уджум̣ гате сати. найо. винайо. а̄йатанам̣. нетум̣. винетум̣. нетва̄. винетва̄ ичча̄дӣни.
таттха неттанти самависамам̣ дассентам̣ аттабха̄вам̣ нетӣти неттам̣, чаккху. неттӣти ненти ета̄йа саттети нетти, раджджу. бхаванеттӣти бхавараджджу, тан̣ха̄йетам̣ на̄мам̣. та̄йа хи сатта̄ гон̣а̄ вийа гӣва̄йа бандхитва̄ там̣ там̣ бхавам̣ ниййанти, тасма̄ бхаванеттӣти вуччати. неттика̄ти кассака̄. нетта̄ти гаваджет̣т̣хако йӯтхапати. найоти найанам̣ гаманам̣ найо, па̄л̣игати. атха ва̄ таттха таттха нетабботи найо, садисабха̄вена нетабба̄ка̄ро. нӣйатӣти найо, татхаттанайа̄ди. нӣйати етена̄ти найо, антадвайавиваджджананайа̄ди.
татха̄ хи чхаббидхо найо татхаттанайо паттинайо десана̄найо антадвайавиваджджананайо ачинтеййанайо адхиппа̄йанайоти. тесу татхаттанайо антадвайавиваджджананайена нӣйати, паттинайо ачинтеййанайена, десана̄найо адхиппа̄йанайена нӣйати. еттха̄димхи тивидхо найо каммаса̄дханена нӣйатӣти ‘‘найо’’ти вуччати, паччхимо пана тивидхо найо каран̣аса̄дханена нӣйати етена татхатта̄динайаттайамити ‘‘найо’’ти вуччати. имасмим̣ аттхе папан̃чийама̄не гантхавиттха̄ро сийа̄ти виттха̄ро на дассито.
апаропи ¶ чатуббидхо найо екаттанайо на̄наттанайо абйа̄па̄ранайо евам̣дхаммата̄найоти.
винети сатте еттха, етена̄ти ва̄ винайо. ка̄йава̄ча̄нам̣ винайанатопи винайо. а̄йатананти анаматагге сам̣са̄ре паваттам̣ атӣва а̄йатам̣ сам̣са̄радуккхам̣ йа̄ва на ниваттати, та̄ва найатева паваттатева̄ти а̄йатанам̣.
айам̣ панеттха аттхуддха̄ро. ‘‘а̄йатананти асса̄нам̣ камбоджо а̄йатанам̣, гуннам̣ даккхин̣а̄патхо а̄йатана’’нти еттха сан̃джа̄тит̣т̣ха̄нам̣ а̄йаанам̣ на̄ма. ‘‘манораме а̄йатане, севанти нам̣ вихан̇гама̄.
чха̄йам̣ чха̄йаттхино йанти, пхалаттхам̣ пхалабходжино’’ти еттха самосаран̣ат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘пан̃чима̄ни бхиккхаве вимутта̄йатана̄нӣ’’ти еттха ка̄ран̣ам̣. ан̃н̃епи пана пайога̄ йата патийатанети еттха пака̄сита̄.
нӣ па̄пане. нети, найати. найанам̣.
ну тхутийам̣. ноти, навати. нуто.
тхана пана дхана садде. тханати. панати. дханати.
кана диттикантӣсу. канати. кан̃н̃а̄. канакам̣.
еттха ча йоббанибха̄ве т̣хитатта̄ рӯпавила̄сена канати диппати вирочатӣти кан̃н̃а̄. атха ва̄ канийати ка̄мийабхи абхипаттхийати пурисехӣтипи кан̃н̃а̄, йоббаниттхӣ. канаканти канати, канӣйатӣти ва̄ канакам̣, суван̣н̣ам̣. суван̣н̣асса хи анека̄ни на̄ма̄ни.
суван̣н̣ам̣ канакам̣ хемам̣, кан̃чанам̣ хат̣акампи ча;
джа̄тарӯпам̣ тапанӣйам̣, ван̣н̣ам̣ таббхедака̄ пана;
джамбунадам̣ син̇гикан̃ча, ча̄микаранти бха̄сита̄.
вана ¶ сана самбхаттийам̣. ванати. ванам̣. санати.
таттха вананти. там̣ самбхаджанти майӯракокила̄дайо сатта̄ти ванам̣, аран̃н̃ам̣. ванати самбхаджати сам̣килесапуггаланти ванам̣, тан̣ха̄.
мана аббха̄се. манати. мано.
ма̄на вӣмам̣са̄йам̣, вӣмам̣сати. вӣмам̣са̄.
джана суна садде. джанати. сунати.
еттха ча ‘‘касма̄ те еко бхуджо джанати, еко те на джанатӣ бхуджо’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха джанатӣти сунати саддам̣ кароти.
кхану авада̄ран̣е кханати. сукхам̣. дуккхам̣. кхато а̄ва̄т̣о.
таттха сукханти сут̣т̣ху дуккхам̣ кханатӣти сукхам̣. дут̣т̣ху кханати ка̄йикачетасикасукханти дуккхам̣. ан̃н̃аман̃н̃апат̣ипаккха̄ хи ете дхамма̄. двидха̄ читтам̣ кханатӣти ва̄ дуккхам̣. чура̄диган̣авасена пана ‘‘сукхайатӣти сукхам̣, дуккхайатӣти дуккха’’нти ниббачана̄ни гахетабба̄ни. сама̄сапаавасена ‘‘сукарам̣ кхамасса̄ти сукхам̣, дуккарам̣ кхамасса̄ти дуккха’’нти ниббачана̄нипи вивидха̄ хи садда̄нам̣ бйуппатти паватти нимиттан̃ча.
да̄на авакхан̣д̣ане. да̄нати. апада̄нам̣.
са̄на теджане. теджанам̣ ниса̄нам̣. са̄нати.
хана хим̣са̄гатӣсу. еттха пана хим̣са̄вачанена пхаруса̄йа ва̄ча̄йа пӣл̣анан̃ча дан̣д̣а̄дӣхи пахаран̣ан̃ча гахитам̣, тасма̄ хана хим̣са̄пахаран̣агатӣсӯти аттхо гахетаббо. татха̄ хи ‘‘ра̄джа̄но чорам̣ гахетва̄ ханеййум̣ ва̄ бандхеййум̣ ва̄’’ти. па̄т̣хасса аттхам̣ сам̣ван̣н̣ентехи ‘‘ханеййунти потхеййун̃чева чхиндеййун̃ча̄’’ти ¶ вуттам̣. еттха ча чхеданам̣ на̄ма хаттхапа̄да̄дичхеданам̣ ва̄ сӣсаччхедавасена ма̄ран̣ам̣ ва̄. ханасса вадха̄десо гха̄та̄десо ча бхавати, ханти ханати, хананти. ханаси, ханатха. сесам̣ саббам̣ неййам̣.
хим̣са̄дайо чатта̄ро аттха̄ лаббханти. ‘‘ханти хаттхехи па̄дехӣ’’ти еттха пана хантӣти пахаратӣти аттхо. ‘‘куддхо хи питарам̣ ханти. виккосама̄на̄ тибба̄хи, ханти несам̣ варам̣ вара’’нти. еттха хантӣти ма̄рентӣти аттхо. ‘‘вадхати, вадхети, гха̄тети’’ иччапи рӯпа̄ни бхаванти. таттха ‘‘вадхати на родати, а̄патти дуккат̣асса. атта̄нам̣ вадхитва̄ вадхитва̄ родатӣ’’тиа̄дӣсу вадхо пахаран̣ам̣. па̄н̣ам̣ вадхети. па̄н̣авадхо. ‘‘еса вадхо кхан̣д̣аха̄ласса. сатте гха̄тетӣ’’ти ча а̄дӣсу вадхо ма̄ран̣ам̣.
‘‘упа̄ханам̣, вадхӯ’’ти ча еттха ханавадхасаддаттхогаманам̣. ‘‘пурисам̣ ханати. сӣтам̣ ун̣хам̣ пат̣иханати’’ ичча̄дӣни каттупада̄ни. девадатто йан̃н̃адаттена хан̃н̃ати. тато ва̄та̄тапе гхоре, сан̃джа̄те пат̣ихан̃н̃ати. паччаттавачанассека̄раттам̣, йатха̄ ‘‘ванаппагумбе’’ти. виха̄рена̄ти падам̣ самбандхитаббам̣, ичча̄дӣни каммапада̄ни. ханта̄. хато. вадхако. вадхӯ. а̄гха̄то. упагха̄то. гха̄тако. пат̣игхо. сан̇гхо. бйаггхо. сакун̣аггхи. хантум̣, ханитум̣, хантва̄, ханитва̄. ваджджхетва̄, вадхитва̄ ичча̄дӣни сана̄мика̄ни туманта̄дипада̄ни.
таттха упа̄хананти там̣ там̣ т̣ха̄нам̣ упахананти упагаччханти тато ча а̄хананти а̄гаччханти етена̄ти упа̄ханам̣. вадхӯти килесавасена сунакхампи упагаманасӣла̄ти вадхӯ, сабба̄сам̣ иттхӣнам̣ ¶ са̄дха̄ран̣аметам̣. атха ва̄ вадхӯти сун̣иса̄. татха̄ хи ‘‘тена хи вадху йада̄ утунӣ ахоси, пуппхам̣ те уппаннам̣, атха ме а̄рочеййа̄сӣ’’ти еттха вадхӯти сун̣иса̄ вуччати. са̄ пана ‘‘айам̣ но путтасса бхарийа̄’’ти сассусасурехи адхигантабба̄ джа̄нитабба̄ти вадхӯти вуччати. гатйаттха̄нам̣ каттхачи буддхийаттхакатханато айаматтхо лаббхатева. ‘‘сун̣ха̄, сун̣иса̄, вадхӯ’’ иччете парийа̄йа̄. сан̇гхоти бхиккхусамӯхо. самаггам̣ каммам̣ самупагаччхатӣти сан̇гхо, сут̣т̣ху ва̄ килесе ханти тена тена магга̄сина̄ ма̄ретӣтипи сан̇гхо, путхуджджана̄рийавасена вутта̄нета̄ни. вивидхе сатте а̄ханати бхусо гха̄тетӣти бйаггхо. со ева ‘‘вийаггхо, ваггхо’’ти ча вуччати. апарампи пун̣д̣арӣкоти тасса на̄мам̣. дуббале сакун̣е хантӣти сакун̣аггхи, сено, айам̣ пана ханадха̄ту дива̄диган̣е ‘‘пат̣ихан̃н̃атӣ’’ти акаммакам̣ каттупадам̣ джанети. татха̄ хи ‘‘буддхасса бхагавато воха̄ро локийе соте пат̣ихан̃н̃атӣ’’тиа̄дика̄ па̄л̣ийо диссанти.
ана па̄н̣ане. па̄н̣анам̣ сасанам̣. анати. а̄нам̣, па̄нам̣. ‘‘таттха а̄нанти асса̄со. па̄нанти пасса̄со. етесу асса̄соти бахи никкхаманава̄то. пасса̄соти анто пависанава̄то’’ти винайат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣, суттантат̣т̣хакатха̄су пана уппат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гатам̣. таттха йасма̄ саббесампи габбхасеййака̄нам̣ ма̄тукуччхито никкхаманака̄ле пат̣хамам̣ аббхантарава̄то бахи никкхамати, паччха̄ ба̄хирава̄то сукхумам̣ раджам̣ гахетва̄ аббхантарам̣ пависанто та̄лум̣ а̄хачча нибба̄йати, тасма̄ винайат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘асса̄соти бахи никкхаманава̄то, пасса̄соти анто пависанава̄то’’ти вуттам̣. етесу ¶ двӣсу найесу винайанайена анто ут̣т̣хитасасанам̣ асса̄со, бахи ут̣т̣хитасасанам̣ пасса̄со. суттантанайена пана бахи ут̣т̣хахитва̄пи анто сасанато асса̄со. анто ут̣т̣хахитва̄пи бахи сасанато пасса̄со. айамева ча найо ‘‘асса̄са̄димаджджхапарийоса̄нам̣ сатийа̄ анугаччхато аджджхаттам̣ виккхепагатена читтена ка̄йопи читтампи са̄раддха̄ ча хонти ин̃джита̄ ча пхандита̄ ча̄’’ти, ‘‘пасса̄са̄димаджджхапарийоса̄нам̣ сатийа̄ анугаччхато бахиддха̄ виккхепагатена читтена ка̄йопи читтампи са̄раддха̄ ча хонти ин̃джита̄ ча пхандита̄ ча̄’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ саметӣти ведитаббам̣.
дхана дхан̃н̃е. дхананам̣ дхан̃н̃ам̣, сирипун̃н̃апан̃н̃а̄нам̣ сампада̄ти аттхо. дха̄туаттхо хи йебхуййена бха̄вавасена катхийати т̣хапетва̄ ваккаруккхатачети евама̄диппабхедам̣. йатха̄ бха̄ваттхе ваттама̄нена йапаччайена саддхим̣ нака̄расса ййака̄рам̣ катва̄ тхенанам̣ тхеййанти вуччати, евамидха йапаччайена саддхим̣ нака̄расса н̃н̃ака̄рам̣ катва̄ дхананам̣ дхан̃н̃анти вуччати. дханино ва̄ бха̄во дхан̃н̃ам̣, тасмим̣ дхан̃н̃е. дханти, дханати. дханитам̣. дхан̃н̃ам̣. йасма̄ пана дхан̃н̃асаддена сирипун̃н̃апан̃н̃а̄сампада̄ гахита̄, тасма̄ ‘‘дхан̃н̃апун̃н̃алаккхан̣асампаннам̣ путтам̣ виджа̄йӣ’’тиа̄дӣсу дхан̃н̃асаддена сирипан̃н̃а̄ва гахетабба̄ пун̃н̃асса висум̣ вачанато.
‘‘надато париса̄йанте, ва̄дитаббапаха̄рино;
йе те даккханти ваданам̣, дхан̃н̃а̄ те нарапун̇гава.
дӣгхан̇гулӣ тамбанакхе, субхе а̄йатапан̣хике;
йе па̄де пан̣амиссанти, тепи дхан̃н̃а̄ гун̣андхара.
мадхура̄ни пахат̣т̣ха̄ни, досаггха̄ни хита̄ни ча;
йетева̄кйа̄ни соссанти, тепи дхан̃н̃а̄наруттама̄’’ти
евама̄дӣсу ¶ пана дхан̃н̃асаддена пун̃н̃асампада̄ гахетабба̄, пун̃н̃асампада̄йа ва̄ саддхим̣ сирипан̃н̃а̄сампада̄пи гахетабба̄. идаметтха ниббачанам̣ ‘‘дхан̃н̃ам̣ сирипун̃н̃апан̃н̃а̄сампада̄ етесам̣ аттхӣти дхан̃н̃а̄’’ти. ‘‘дхан̃н̃ам̣ ман̇галасаммата’’нти еттха ту ‘‘уттамаратанам̣ ида’’нти дхана̄йитаббам̣ саддха̄йитаббанти дхан̃н̃ам̣, сирисампаннам̣ пун̃н̃асампаннам̣ пан̃н̃а̄сампаннантипи аттхо йуджджати. ‘‘дхан̃н̃ам̣ дханам̣ раджатам̣ джа̄тарӯпа’’нти ча а̄дӣсу ‘‘наттхи дхан̃н̃асамам̣ дхана’’нти вачанато дхана̄йитаббанти дхан̃н̃ам̣, ким̣ там̣? пуббан̣н̣ам̣. апича осадхивисесопи дхан̃н̃анти вуччати. дханасаддасса ча пана сама̄савасена ‘‘адхано, ниддхано’’ти ча наттхи дханам̣ етасса̄ти аттхена далиддапуггало вуччати. ‘‘нидханам̣ йа̄тӣ’’тиеттха ту кампанаттхава̄чакасса дхӯдха̄тусса васена вина̄со нидхананти вуччатӣти.
муна гатийам̣. мунати.
чине ман̃н̃ана̄йам̣. алуттантойам̣ дха̄ту, йатха̄ гиле, йатха̄ ча миле. чина̄йати, очина̄йати. ‘‘саббо там̣ джано очина̄йатӯ’’ти идаметтха па̄л̣и нидассанам̣. очина̄йатати аваман̃н̃атӯти.
ити бхӯва̄диган̣е таваггантадха̄турӯпа̄ни
саматта̄ни.
пака̄рантадха̄ту
ида̄ни паваггантадха̄турӯпа̄ни вуччанте –
па̄ па̄не. па̄нам̣ пиванам̣. ‘‘па̄ти, па̄нти. па̄ту, па̄нту’’ ичча̄ди йатха̄рахам̣ йоджетаббам̣.
кхиппам̣ гӣвам̣ паса̄рехи, на те дасса̄ми джӣвитам̣;
айан̃хите майа̄ рӯл̣хо, саро па̄ссати лохитанти.
атра ¶ хи па̄ссатӣти пивиссати. ‘‘па̄ссати, па̄ссанти. па̄ссаси, па̄ссатха. па̄сса̄ми, па̄сса̄ма’’ ичча̄дина̄, ‘‘апасса̄, апассам̣су’’ ичча̄дина̄ ча найена сесам̣ саббам̣ йоджетаббам̣ найан̃н̃ӯхи. ко хи саматтхо сабба̄ни буддхавачанаса̄гаре вичитра̄ни виппакин̣н̣арӯпантараратана̄ни уддхаритва̄ дассетум̣, тасма̄ сабба̄супи дха̄тӯсу сан̇кхепена гахан̣ӯпа̄йаматтамева дасситам̣. пивати, пиванти. пивам̣, пиванто, пивама̄но, пивам̣ бха̄гирасодакам̣. ка̄рите кума̄рам̣ кхӣрам̣ па̄йети. мухуттам̣ тан̣ха̄саманам̣, кхӣрам̣ твам̣ па̄йито майа̄. камме пӣйати, пӣтам̣. тума̄дӣсу ‘‘па̄тум̣, пивитум̣, питва̄, пивитва̄, па̄йетва̄’’ ичча̄дӣни йоджетабба̄ни. ан̃н̃есупи т̣ха̄несу па̄л̣инайа̄нурӯпена саддарӯпа̄ни евамева йоджетабба̄ни.
па̄ раккхан̣е. па̄ти. нипа̄ти. пита̄, гопо.
па̄ пӯран̣е. па̄ти, виппа̄ти. виппо.
виппоти бра̄хман̣о. со хи виппети пӯрети висит̣т̣хена ведучча̄ран̣а̄дина̄ аттано бра̄хман̣акаммена локасса аджджха̄сайам̣ аттано ча хадайе веда̄нӣти виппоти вуччати. ‘‘джа̄то виппакуле аха’’нти еттха хи бра̄хман̣о ‘‘виппо’’ти вуччати. тасса кулам̣ виппакуланти.
пӯ паване. павати. путто, пун̃н̃ам̣. еттха путтоти аттано кулам̣ павати содхетӣти путто. кийа̄диган̣ам̣ пана патва̄ ‘‘пуна̄тӣ’’ти ваттаббам̣.
путто’траджо суто сӯну,
тануджо танайо’расо;
путтанатта̄дайо ча̄тха,
апаччанти павуччаре.
иттхилин̇гамхи ¶ ваттаббе, путтӣти атраджа̄ти ча;
ваттаббам̣ сесат̣т̣ха̄несу, йатха̄рахамудӣрайе;
па̄л̣ийан̃хи атраджа̄ти, иттхӣ путтӣ катхийати;
еттха пана –
‘‘тато две саттараттасса, ведехассатраджа̄ пийа̄;
ра̄джакан̃н̃а̄ руча̄ на̄ма, дха̄тима̄тарамабравӣ’’ти
айам̣ па̄л̣и нидассанам̣. ‘‘путтӣ, дхӣта̄, духита̄, аттаджа̄’’ти иччете парийа̄йа̄. евам̣ атраджа̄ти иттхива̄чакасса иттхилин̇гасса дассанато сутасадда̄дӣсупи иттхилин̇ганайо лаббхама̄на̄лаббхама̄навасена упапариккхитаббо. татха̄ хи локе ‘‘вессо, суддо, наро, ким̣пурисо’’ ичча̄дӣнам̣ йугал̣абха̄вена ‘‘вессӣ, суддӣ, на̄рӣ, ким̣пурисӣ’’тиа̄дӣни иттхива̄чака̄ни лин̇га̄ни диссанти. ‘‘пурисо пума̄’’ ичча̄дӣнам̣ пана йугал̣абха̄вена иттхива̄чака̄ни иттхилин̇га̄ни на диссанти. пун̃н̃анти еттха пана аттано ка̄ракам̣ павати содхетӣти пун̃н̃ам̣. кийа̄диган̣ам̣ пана патва̄ пуна̄тӣти пун̃н̃анти ваттаббам̣.
ан̃н̃о аттхопи ваттаббо, нируттилаккхан̣ассито;
тасма̄ ниббачанам̣ н̃еййам̣, джанапӯджа̄дито идха.
парам̣ пуджджабхавам̣ джанетӣти пун̃н̃ам̣. сада̄ пӯджитам̣ ва̄ джанетӣти пун̃н̃ам̣. джанам̣ аттака̄рам̣ пуна̄тӣти пун̃н̃ам̣. асесам̣ апун̃н̃ам̣ пуна̄тӣти пун̃н̃ам̣.
калйа̄н̣ам̣ кусалам̣ пун̃н̃ам̣, субхамиччева ниддисе;
каммасса кусаласса̄дхи-вачанам̣ вачане пат̣у.
пе гатийам̣. пети, пенти. песи, петха. идха бхиккхаве екаччо ассакхал̣ун̇ко пехӣти вутто виддхо сама̄но чодито са̄ратхина̄ паччхато пат̣исаккати, пит̣т̣хито ратхам̣ пат̣иваттети. уммаггам̣ ган̣ха̄ти, уббат̣умам̣ ратхам̣ кароти.
пе ¶ вуддхийам̣ пайати. па̄йо, апа̄йо. еттха апа̄йоти наттхи па̄йо вуддхи еттха̄ти апа̄йо. айадха̄тувасенапи аттхо нетаббо, айато вуддхито, сукхато ва̄ апетоти апа̄йо, нирайатираччха̄найонипеттивисайаасурака̄йа̄.
пе сосане. па̄йати, пайати ва̄. нипако. еттха нипако нипайати висосети пат̣ипаккхам̣, тато ва̄ атта̄нам̣ нипа̄ти раккхатӣти нипако, сампаджа̄но.
гупа раккхан̣е. гопати. гопако.
нагарам̣ йатха̄ паччантам̣, гуттам̣ са̄нтараба̄хирам̣.
евам̣ гопетха атта̄нам̣, кхан̣о ве ма̄ упаччага̄.
гопетха̄ти гопеййа раккхеййа.
вапа санта̄не. вапати.
сапа самава̄йе. сапати.
чупа мандагатийам̣. чопати.
тупа хим̣са̄йам̣. топати. туппати.
гупа гопанаджигуччханесу. гопати, джигуччхати. джигуччхам̣, джигуччхама̄но. джегуччхӣ. джигуччхитва̄ ичча̄дӣни.
капу хим̣са̄таккалагандхесу. каппати. каппӯро.
капу са̄маттхийе. идам̣ амха̄кам̣ каппати. нетам̣ амхесу каппати.
капа карун̣а̄йам̣. капати. капан̣о, ка̄пан̃н̃ам̣. таттха капатӣти карун̣а̄йати, ка̄пан̃н̃анти капан̣абха̄во.
сапа ¶ аккосе. сапати. сапатхо, абхисапатхо, абхисапито, сапанако.
вапа бӣджаниккхепе. бӣджам̣ вапати. ва̄пако. ва̄питам̣ дхан̃н̃ам̣. вуттам̣ бӣджам̣ пурисена. бӣджам̣ ваппати. ваппаман̇галам̣.
супа сайане. супати. сукхам̣ супанти мунайо, йе иттхӣсу на баджджхаре. сутто пурисо, супанам̣, суттам̣.
кхипа перан̣е. перан̣ам̣ чун̣н̣икаран̣ам̣ писанам̣. кхепати. кхепако.
кхипа абйаттасадде. кхипати. кхипитасаддо. йада̄ ча дхаммам̣ десенто, кхипи локаггана̄йако.
кхипа чхад̣д̣ано. кхипати, уккхипати, виккхипати, авакхипати, сам̣кхипати. кхиттам̣, уккхиттам̣, паккхиттам̣, виккхиттам̣ ичча̄дӣни.
опа нит̣т̣хубхане. нит̣т̣хубханам̣ кхел̣апа̄танам̣. опати. осадхам̣ сан̇кхаритва̄ мукхе кхел̣ам̣ опи.
липи упалепе. лепати. литтам̣ парамена теджаса̄.
кхипи гатийам̣. кхимпати.
д̣ипа кхепе. д̣епати.
нидапи нидампане. нидампанам̣ на̄ма сассаруккха̄дӣсу вӣхисӣсам̣ ва̄ варакасӣсам̣ ва̄ аччхиндитва̄ кхуддакаса̄кхам̣ ва̄ абхан̃джитва̄ йатха̄т̣хитамева хаттхена гахетва̄ а̄кад̣д̣хитва̄ бӣджаматтассева ва̄ пан̣н̣аматтассева ва̄ гахан̣ам̣. пурисо вӣхисӣсам̣ нидампати, руккхапаттам̣ нидампати. нидампако, нидампитам̣, нидампитум̣, нидампитва̄.
тапа ¶ диттийам̣. дитти вирочанам̣. дива̄ тапатиа̄диччо.
тапа уббеге. уббего утра̄со бхӣрута̄. тапати, уттапати. оттаппам̣, оттаппийам̣ дханам̣.
тапа дхӯпа санта̄пе. тапати. таподханам̣, а̄та̄по. а̄та̄пӣ. а̄тапам̣. дхӯпати, сандхӯпано, камме та̄пийати. дхӯпийати. бха̄ве та̄панам̣, та̄по, парита̄по, санта̄по. дхӯпанам̣.
пака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
пхака̄рантадха̄ту
пуппха викасане. акаммако ча̄йам̣ сакаммако ча. пуппхати. пуппхам̣, пуппханам̣, пуппхито, пуппхитум̣, пуппхитва̄. пуппханти пуппхино дума̄. тхаладжа̄ дакаджа̄ пуппха̄, саббе пуппханти та̄ваде. ман̃джӯсако на̄ма руккхо йаттака̄ни удаке ва̄ тхале ва̄ пуппха̄ни, сабба̄ни пуппхати.
тупха хим̣са̄йам̣. топхати.
дапха дапхи ваппха гатийам̣. дапхати. дампхати. ваппхати.
дипха катханайуддханинда̄хим̣са̄да̄несу. депхати. депхо.
тапха титтийам̣. титти таппанам̣, тапхати.
дупха упаккилесе. упаккилиссанам̣ упаккилесо. допхати.
гупха гантхе. гантхо гантхикаран̣ам̣. гопхати.
пхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
бака̄рантадха̄ту
бхабба ¶ хим̣са̄йам̣. бхаббати. бхаббо.
пабба вабба мабба кабба кхабба габба сабба чабба гатийам̣. паббати. ваббати. маббати. каббати. кхаббати. габбати. саббати. чаббати.
абба сабба хим̣са̄йан̃ча. гатйа̄пеккха̄йа чака̄ро. аббати. саббати.
куби аччха̄дане. куббати.
луби туби аддане. лумбати. тумбати. лумбинӣванам̣. удакатумбо. атхопи две ча тумба̄ни.
чуби ваданасам̣йоге. путтам̣ муддхани чумбати. мукхе чумбати. еттха сийа̄ ‘‘йади ваданасам̣йоге чубидха̄ту ваттати, катхам̣ амбудхарабиндучумбитакӯт̣оти еттха авадане авин̃н̃а̄н̣аке паббатакӯт̣е амбудхарабиндӯнам̣ чумбанам̣ вутта’’нти? саччам̣, там̣ пана чумбана̄ка̄расадисена̄ка̄рена самбхавам̣ четаси т̣хапетва̄ вуттам̣, йатха̄ адассанасамбхавепи дассанасадисена̄ка̄рена самбхӯтатта̄ ‘‘роданте да̄раке дисва̄, уббиддха̄ випула̄ дума̄’’ти ачаккхука̄нампи руккха̄нам̣ дассанам̣ вуттам̣, евамидха̄пи чумбана̄ка̄расадисена̄ка̄рена самбхӯтатта̄ авадана̄нампи амбудхарабиндӯнам̣ чумбанам̣ вуттам̣. сабха̄вато пана авин̃н̃а̄н̣ака̄нам̣ дассаначумбана̄дӣни ча наттхи, савин̃н̃а̄н̣ака̄нам̣йева та̄ни хонтӣти. айам̣ найо каму падавиккхепетиа̄дӣсупи нетаббо.
убби тубби тхубби дубби дхубби хим̣саттха̄. уббати. туббати. тхуббати. дуббати. дубба̄. дхуббати. еттха дубба̄ти даббатин̣ам̣, йам̣ ‘‘тирийа̄ на̄ма тин̣аджа̄тӣ’’ти па̄л̣ийам̣ а̄гатам̣. еттха ча дубба̄ти иттхилин̇гам̣, даббанти напум̣сакалин̇ганти дат̣т̣хаббам̣.
мубби ¶ бандхане. муббати.
кубби уггаме. куббати.
пубба пабба сабба пӯран̣е. пуббати. паббати. саббати. етта сийа̄ ‘‘нану бхо пуббасаббасадда̄ саббана̄ма̄ни, касма̄ панете дха̄тучинта̄йам̣ гахита̄’’ти? вуччате – саббана̄месу ча туманта̄дивирахитесу ча нипа̄тесу упасаггесу ча дха̄тучинта̄ на̄ма наттхи, има̄ни пана саббана̄ма̄ни на хонти. кевалам̣ сутиса̄ман̃н̃ена саббана̄ма̄ни вийа упат̣т̣хаханти, тена те таббха̄вамуттатта̄ дха̄тучинта̄йам̣ пубба̄чарийехи гахита̄ ‘‘пуббати саббатӣ’’ти пайогадассанатоти. йади евам̣ касма̄ буддхавачане ета̄ни рӯпа̄ни на сантӣти? ана̄гаманабха̄вена на санти, на авиджджама̄набха̄вена. кин̃ча̄пи буддхавачанесу ета̄ни рӯпа̄ни на санти, татха̄пи пора̄н̣ехи анумата̄ пура̄н̣абха̄са̄ти гахетабба̄ни, йатха̄ ‘‘на̄тхатӣти на̄тхо’’ти еттха ‘‘на̄тхатӣ’’ти рӯпам̣ буддхавачане авиджджама̄нампи гахетаббам̣ хоти, евам̣ има̄нипи. тасма̄ воха̄ресу вин̃н̃ӯнам̣ косаллаттха̄йа са̄сане авиджджама̄на̄пи са̄сана̄нурӯпа̄ локикаппайога̄ гахетабба̄ти ‘‘пуббати саббатӣ’’ти рӯпа̄ни гахита̄ни. еса найо ан̃н̃есупи т̣ха̄несу ведитаббо.
чамба адане. чамбати.
кабба кхабба габба даббе. даббо ахан̇ка̄ро. каббати. кхаббати. габбати.
аби даби садде. амбати. амба̄, амбу. дамбати.
лаби авасам̣сане. авасам̣санам̣ аваламбанам̣. ламбати, виламбати, бйа̄ламбати. нӣче чо’ламбате сӯрийо. а̄ламбати ¶ . а̄ламбанам̣, тада̄ламбанам̣, тада̄ламбан̣ам̣, тада̄ламбам̣ ва̄. ла̄бу. ала̄бу ва̄, ака̄ро хи таббха̄ве.
бака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
бхака̄рантадха̄ту
бха̄ диттийам̣. чандо бха̄ти, пан̃ха̄ мам̣ пат̣ибха̄ти. ратти вибха̄ти. бха̄н̣у, пат̣ибха̄нам̣. вибха̄та̄ ратти.
бхӣ бхайе. бха̄йати. бхайам̣, бхайа̄нако, бхӣмо, бхӣмасено, бхӣру, бхӣруко, бхӣрукаджа̄тико. ка̄рите ‘‘бха̄йети, бха̄йайати, бха̄йа̄пети, бха̄йа̄пайатӣ’’ти рӯпа̄ни.
сабху самбху хим̣са̄йам̣. сабхати. самбхати.
сумбха бха̄сане ча. чака̄ро хим̣са̄пеккхако. сумбхати. сумбхо. кусумбхо.
еттха сумбхоти а̄ва̄т̣о. ‘‘сумбхам̣ никкхана̄хӣ’’ти идаметтха нидассанам̣. кусумбхоти кхуддакаа̄ва̄т̣о, ‘‘паббатакандарападараса̄кха̄парипӯра̄ кусумбхе парипӯрентӣ’’ти идаметтха нидассанам̣.
аббха ваббха маббха гатийам̣. аббхати. аббхо. ваббхати. маббхати.
еттха аббхоти мегхо. со хи аббхати анекасатапат̣ало хутва̄ гаччхатӣти ‘‘аббхо’’ти вуччати. ‘‘виджджума̄лӣ сатаккакӯ’’ти вуттам̣. сатаккакӯти ча анекасатапат̣ало. еттха ча аббхасаддо тилин̇гико дат̣т̣хаббо. татха̄ ¶ хи айам̣ ‘‘аббхут̣т̣хитова са йа̄ти, са гаччхам̣ на ниваттатӣ’’ти еттха пуллин̇го. ‘‘аббха̄, махика̄, дхӯмо, раджо, ра̄хӯ’’ти еттха иттхилин̇го. ‘‘аббха̄ни чандаман̣д̣алам̣ чха̄дентӣ’’ти еттха напум̣сакалин̇го.
има̄ни пана мегхасса на̄ма̄ни –
мегхо вала̄хако лан̇гхи, джӣмӯто амбудо гхано;
дха̄ра̄дхаро амбудхаро, паджджунно химагаббхако.
йабха метхуне. митхунасса джанадвайасса идам̣ каммам̣ метхӯнам̣, тасмим̣ метхуне йабхадха̄ту ваттати. йабхати. йа̄бхассам̣.
еттха ча ‘‘метхуна’’нти еса̄ саббхива̄ча̄, ладжджа̄сампаннехи пуггалехи ваттаббабха̄са̄бха̄вато. татха̄ хи ‘‘метхуно дхаммо на пат̣исевитаббо’’ти ча ‘‘на ме ра̄джа̄ сакха̄ хоти, на ра̄джа̄ хоти метхуно’’ти ча собхане ва̄ча̄висайе айам̣ бха̄са̄ а̄гата̄. ‘‘йабхатӣ’’тиа̄дика̄ пана бха̄са̄ ‘‘сикхаран̣ӣ’’тиа̄дика̄ бха̄са̄ вийа асамбхива̄ча̄. на хи хироттаппасампанно локийаджанопи ӣдисим̣ ва̄чам̣ бха̄сати. евам̣ сантепи адхиматтуккам̣сагатахироттаппопи бхагава̄ маха̄карун̣а̄йа сан̃чодитахадайо лока̄нукампа̄йа парисамаджджхе абха̄си. ахо татха̄гатасса маха̄карун̣а̄ти.
има̄ни пана метхунадхаммасса на̄ма̄ни –
сам̣весанам̣ ниддхуванам̣, метхунам̣ сӯратам̣ ратам̣;
бйатхайо га̄мадхаммо ча, йа̄бхассам̣ моханам̣ рати.
асаддхаммо ча васала-дхаммо мӣл̣хасукхампи ча;
двайам̣двайасама̄патти, двандо гаммо’дакантико.
сибха вибха каттхане. сибхати. вибхати.
дебха ¶ абхи дабхи садде. дебхати. амбхати. амбхо. дамбхати.
еттха ча амбхо вуччати удакам̣. тан̃хи ниджджӣвампи сама̄нам̣ огхака̄ла̄дӣсу виссандама̄нам̣ амбхати саддам̣ каротӣти амбхоти вуччати.
има̄нисса на̄ма̄ни –
па̄нӣйам̣ удакам̣ тойам̣, джалам̣ па̄то ча амбу ча;
дакам̣ кам̣ салилам̣ ва̄ри, а̄по амбхо папампи ча.
нӣран̃ча кепукам̣ па̄ни, аматам̣ еламева ча,
а̄пона̄ма̄ни ета̄ни, а̄гата̄ни тато тато.
еттха ча ‘‘ва̄лаггесу ча кепуке. пивитан̃ча тесам̣ бхусам̣ хоти па̄нӣ’’тиа̄дайо пайога̄ дассетабба̄.
тхабхи кхабхи пат̣ибаддхе тхамбхати, виттхамбхати. кхамбхати, виккхамбхати. тхамбхо. тхаддхо, упаттхамбхо. упаттхамбхинӣ. виккхамбхо. виккхамбхитакилесо.
джабха джабхи гаттавина̄ме. джабхати. джамбхати, виджамбхати. виджамбханам̣, виджамбхита̄. виджамбханто, виджамбхама̄но, виджамбхито.
саббха катхане. саббхати.
ваббха бходжане. ваббхати.
габбха дха̄ран̣е. габбхати. габбхо.
еттха габбхоти ма̄тукуччхипи вуччати куччхигатапуттопи. татха̄ хи ‘‘йамекараттим̣ пат̣хамам̣, габбхе васати ма̄н̣аво’’ти еттха ма̄тукуччхи ‘‘габбхо’’ти вуччати. ‘‘габбхо ме дева патит̣т̣хито. габбхо ча патито чхама̄’’ти ча еттха пана куччхигатапутто. апича габбхоти а̄ва̄сависесо. ‘‘габбхам̣ ¶ павит̣т̣хо’’тиа̄дӣсу хи оварако ‘‘габбхо’’ти вуччати.
рабха ра̄бхассе. а̄пуббо рабха хим̣са̄каран̣ава̄йаманесу. ра̄бхассам̣ ра̄бхасабха̄во. там̣саман̇гино пана па̄л̣ийам̣ ‘‘чан̣д̣а̄ руддха̄ рабхаса̄’’ти евам̣ а̄гата̄.
таттха рабхаса̄ти каран̣уттарийа̄. рабхати, а̄рабхати, сама̄рабхати, а̄рамбхати. рабхасо. а̄рамбхо. сама̄рамбхо, а̄рабханто. сама̄рабханто. а̄раддхам̣ ме вӣрийам̣. са̄рамбхам̣. ана̄рамбхам̣. са̄рамбхо те на виджджати. пака̄ран̣а̄рамбхо. вӣрийа̄рамбхо. а̄рабхитум̣. а̄рабхитва̄. а̄раббха.
еттха вӣрийа̄рамбхоти вӣрийасан̇кха̄то а̄рамбхо. а̄рамбхасаддо камме а̄паттийам̣ крийа̄йа вӣрийе хим̣са̄йа викопанети анекесу аттхесу а̄гато.
‘‘йам̣ кин̃чи дуккхам̣ самбхобхи, саббам̣ а̄рамбхапаччайа̄;
а̄рамбха̄нам̣ ниродхена, наттхи дуккхасса самбхаво’’ти
еттха хи каммам̣ а̄рамбхоти а̄гатам̣. ‘‘а̄рамбхати ча виппат̣иса̄рӣ ча хотӣ’’ти еттха а̄патти. ‘‘маха̄йан̃н̃а̄ маха̄рамбха̄, на те хонти махаппхалла̄’’ти еттха йӯпусса̄пана̄дикрийа̄. ‘‘а̄рамбхатха никкаматха, йун̃джатха буддхаса̄сане’’ти еттха вӣрийам̣. ‘‘саман̣ам̣ готамам̣ уддисса па̄н̣ам̣ а̄рамбхантӣ’’ти еттха хим̣са̄. ‘‘бӣджага̄мабхӯтага̄масама̄рамбха̄ пат̣ивирато хотӣ’’ти еттха чхеданабхан̃джана̄дикам̣ викопанам̣. иччевам̣ –
камме ¶ а̄паттийан̃чева, вӣрийе хим̣са̄крийа̄су ча;
викопане ча а̄рамбха-саддо хотӣти ниддисе;
лабха ла̄бхе. лабхати, лаббхати. ла̄бхо, ладдхам̣, алаттха, алаттхум̣.
субха диттийам̣. собхати. собха̄, собханам̣, собхито.
кхубха сан̃чалане. кхобхати, сан̇кхобхати. хаттхина̄ге падиннамхи, кхуббхиттха нагарам̣ тада̄. кхобха̄, сан̇кхобхо.
набха тубха хим̣са̄йам̣. набхати. тубхати.
самбха висса̄се. самбхати. самбхатти, самбхатто.
лубха вимохане. лобхати, палобхати. тхуллакума̄рӣпалобханам̣. ка̄рите пана ‘‘лобхети, палобхети, палобхетва̄’’ти рӯпа̄ни бхаванти. дива̄диган̣ам̣ пана патва̄ гиддхийаттхе ‘‘луббхатӣ’’ти рӯпам̣ бхавати.
дабхи гантхане. дамбхати. дамбханам̣.
рубхи нива̄ран̣е. румбхати, саннирумбхати. саннирумбхо, саннирумбхитва̄.
убха уббха умбха пӯран̣е. убхати. уббхати. умбхати. убхана̄. уббхана̄. умбхана̄. обхо. кет̣убхам̣. уббхам̣. кумбхо. кумбхӣ. ка̄рите ‘‘обхети. уббхети. умбхетӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти.
таттха кет̣убханти крийа̄каппавикаппо кавӣнам̣ упака̄рийасаттхам̣. идам̣ панеттха ниббачанам̣ кит̣ети гамети крийа̄дивибха̄гам̣, там̣ ва̄ анавасесапарийа̄да̄нато кет̣енто гаменто обхети пӯретӣти кет̣утам̣ кит̣аубхадха̄тувасена. уббхати уббхети ¶ пӯретӣти уббхам̣, пӯран̣анти аттхо. чарийа̄пит̣акепи хи ӣдисӣ саддагати диссати, там̣ йатха̄? ‘‘маха̄да̄нам̣ паваттеси, аччуббхам̣ са̄гарӯпама’’нти. таттха ча аччуббханти ативийа йа̄чака̄нам̣ аджджха̄сайам̣ пӯран̣ам̣. аккхумбхантипи па̄т̣хо. кумбхоти кам̣ вуччати удакам̣, тена уббхетабботи кумбхо, со ева иттхилин̇гавасена кумбхӣ. еттха ча ‘‘кумбхӣ дховати онато’’ти пайого.
кумбхасаддо гхат̣е хаттхи-сиропин̣д̣е дасамбан̣е;
паваттатӣти вин̃н̃еййо, вин̃н̃уна̄ найадассина̄.
бхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
мака̄рантадха̄ту
ма̄ ма̄не садде ча. ма̄ти. ма̄та̄. еттха ма̄та̄ти джаника̄ ва̄ чӯл̣ама̄та̄ ва̄ маха̄ма̄та̄ ва̄.
мӯ бандхане. мавати. кийа̄диган̣асса панасса ‘‘муна̄тӣ’’ти рӯпам̣.
ме пат̣ида̄наа̄да̄несу. мети, майати. медха̄.
еттха медха̄ти пан̃н̃а̄. са̄ хи сукхумампи аттхам̣ дхамман̃ча кхиппамева мети ча дха̄рети ча̄ти медха̄ти вуччати. еттха пана метӣти ган̣ха̄ти. татха̄ хи ат̣т̣хаса̄линийам̣ вуттам̣ ‘‘асани вийа силуччайе килесе медхати хим̣сатӣти медха̄, кхиппам̣ гахан̣адха̄ран̣ат̣т̣хена ва̄ медха̄’’ти. сан̇гаматтхава̄чакасса пана медхадха̄тусса васена медхати сӣласама̄дхиа̄дӣхи саддхаммехи сирийа̄ ча сан̇гаччхатӣти медха̄ти аттхо гахетаббо. еттхетам̣ вуччати –
‘‘двидха̄туйекадха̄туйа̄ ¶ , двираттхаватийа̄пи ча;
медха̄саддасса ниппхаттим̣, джан̃н̃а̄ сугатаса̄сане’’ти.
ома̄ са̄маттхийе. са̄маттхийам̣ саматтхабха̄во. алуттантойам̣ дха̄ту, ома̄ти, оманти.
атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘ома̄ти бханте бхагава̄ иддхийа̄ маномайена ка̄йена брахмалокам̣ упасан̇камиту’’нти. таттха ома̄тӣти пахоти саккоти.
тиму аддабха̄ве. аддабха̄во тинтабха̄во. темати. тинто, темийо. темитука̄ма̄ темим̣су.
еттха темийоти евам̣на̄мако ка̄сиран̃н̃о путто бодхисатто. со хи ран̃н̃о чева маха̄джанасса ча хадайам̣ тементо аддабха̄вам̣ па̄пенто сӣталабха̄вам̣ джаненто джа̄тоти ‘‘темийо’’ти вуччати.
нитами киламане. нитаммати. хадайам̣ дайхате нитамма̄ми.
чаму чхаму джапу джхаму уму джиму адане. чамати. чамӯ. чамӯти сена̄. чхамати. джамати. джхамати. умати. джемати.
каму падавиккхепе. падавиккхепо падаса̄ гаманам̣. идам̣ пана воха̄расӣсаматтам̣ вачанам̣, тасма̄ ‘‘на̄сса ка̄йе агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ каматӣ’’тиа̄дӣсу ападавиккхепаттхопи гахетаббо. камати. чан̇камати, атиккамати. абхиккамати. пат̣иккамати. паккамати. параккамати. виккамати. никкамати. сан̇камати. сан̇каманам̣. сан̇канти. каманам̣. чан̇каманам̣. атиккамо. абхиккамо. пат̣иккамо. паккамо. виккамо. никкамо. атикканто пурисо. абхикканта̄ ратти. никкхамати. абхиниккхамати. ка̄рите ¶ никкха̄мети. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни. йасма̄ пана̄йам̣ дха̄ту чура̄диган̣ам̣ патва̄ иччха̄канти йаттхесу ваттати, тасма̄ тепи аттхе упасаггависесите катва̄ идха абхиккантасаддасса аттхуддха̄рам̣ ваттаббампи аватва̄ упари чура̄диган̣ейева катхесса̄ма.
йаму упараме. упарамо вираманам̣. йамабхи. йамо. ‘‘паре ча на виджа̄нанти, майаметтха йама̄масе’’ти идаметтха нидассанам̣. таттха йама̄масети упарама̄ма, насса̄ма, мара̄ма̄ти аттхо.
нама бахутте садде. бахутто саддо на̄ма уггатасаддо. намати.
ама дама хамма мима чхама гатимхи. амати. дамати. хаммати. мимати. чхамати. чхама̄.
чхама̄ти патхавӣ. чхама̄саддо иттхилин̇го дат̣т̣хаббо, ‘‘на чхама̄йам̣ нисӣдитва̄ а̄сане нисиннасса агила̄насса дхаммам̣ десесса̄мӣти сиккха̄ каран̣ӣйа̄’’ти ча ‘‘чхама̄йам̣ париватта̄ми ва̄ричарова гхамме’’ти ча пайогадассанато. со ча кхо саттахи ат̣т̣хахи ва̄ вибхаттӣхи двӣсу ча вачанесу йоджетаббо. чхаманти гаччханти еттха̄ти чхама̄.
дхама саддаггисам̣ йогесу. дхамадха̄ту садде ча мукхава̄тена саддхим̣ аггисам̣йоге ча ваттати. таттха пат̣хаматтхе ‘‘сан̇кхам̣ дхамати. сан̇кхадхамако. бхерим̣ дхамати. бхеридхамако. дхаме дхаме на̄тидхаме’’ти пайого. дутийаттхе ‘‘аггим̣ дхамати. самут̣т̣ха̄пети атта̄нам̣, ан̣ум̣ аггим̣ва сандхама’’нти пайого.
бха̄ма кодхе. бха̄мати.
наму ¶ намане. намати. намо. натам̣, наманам̣. нати. намам̣. намама̄но. наманто. намито. на̄мам̣. на̄митам̣. намитум̣. натва̄, натва̄на. намитва̄, намитва̄на, намитуна. ка̄рите ‘‘на̄мети, на̄майати. на̄метва̄. на̄майитва̄’’ти рӯпа̄ни бхаванти. татра хи ‘‘намати намитва̄’’ти евам̣пака̄ра̄ни пада̄ни наманаттхе вандана̄йан̃ча дат̣т̣хабба̄ни, ‘‘намо натва̄’’ти евам̣пака̄ра̄ни пана вандана̄йамева. атра̄йамупалаккхан̣аматта̄ пайогарачана̄ –
руккхо пхалӣ пхалабха̄рагарута̄йа намитва̄на бхиджджати;
вуддхо джара̄джаджджарата̄йа намати намитва̄ гаччхати;
саддхо буддхам̣ намати намитва̄ гаччхати;
намо буддхасса саттха̄рам̣ натва̄на агама̄сӣти;
еттха намоти падам̣ нипа̄тесупи лаббхати. тена хи паччаттопайогавачана̄ни абхиннарӯпа̄ни диссанти ‘‘девара̄джа намо тйаттху. намо катва̄ махесино’’ти. упасаггехипи айам̣ йоджетабба̄ ‘‘пан̣амати, пан̣а̄мо, ун̣н̣амати, ун̣н̣ати’’ ичча̄дина̄.
кхаму сахане. кхамати. кханти. кхамо, кхаманам̣, евам̣ бха̄ве. каттари пана ‘‘кханта̄. кхамита̄. кхамо хоти сӣтассапи ун̣хассапӣ’’ти пайога̄.
сама адассане. самати, вӯпасамати агги.
йама паривесане. йамати. йамо. йамара̄джа̄.
сама садде. самати.
сама тхама веламбе. самати. тхамати.
ва̄йама ӣха̄йам̣. ва̄йамати. ва̄йа̄мо.
гаму ¶ гатийам̣. гаччхати. гамако. гато. гати. гаманам̣. ка̄рите ‘‘гамети, гамайати, гаччха̄петӣ’’тиа̄дӣни бхаванти.
раму кӣл̣а̄йам̣. рамати. вирамати. пат̣ивирамати. упарамати. а̄рати. вирати. пат̣ивирати. упарати. вераман̣и. вираман̣ам̣. рати. раман̣ам̣. рато. а̄рато вирато пат̣ивирато. упарато, упарамо. а̄ра̄мо.
ваму уггиран̣е. вамати. ваматху. ваммико.
дхӣраттху там̣ висам̣ вантам̣, йамахам̣ джӣвитака̄ран̣а̄;
вантам̣ пачча̄вамисса̄ми, матам̣ ме джӣвита̄ варам̣.
таттха ваммикоти ваматӣти, вантакоти, вантуссайоти, вантасинехасамбандхоти ваммико. со хи ахинакулаундӯрагхарагол̣ика̄дайо на̄наппака̄ре па̄н̣аке ваматӣти ваммико. упачика̄хи вантакоти ваммико. упачика̄хи вамитва̄ мукхатун̣д̣акена уккхиттапам̣сучун̣н̣ена кат̣иппама̄н̣енапи порисаппама̄н̣енапи усситоти ваммико. упачика̄хи вантакхел̣асинехена а̄баддхата̄йа саттасатта̄хам̣ деве вассантепи на виппакирайати, нида̄гхепи тато пам̣сумут̣т̣хим̣ гахетва̄ тасмим̣ мут̣т̣хина̄ пӣл̣ийама̄не синехова никкхамати, евам̣ вантасинехасамбандхоти ваммико.
еттха пана ‘‘бхагава̄, химава̄’’тиа̄дӣни пада̄ни на кевалам̣ вантупаччайавасенева ниппха̄детабба̄ни, атха кхо вамудха̄тувасенапи ниппха̄детабба̄ни, тена̄ха висуддхимаггака̄рако ‘‘йасма̄ пана тӣсу бхавесу тан̣ха̄сан̇кха̄там̣ гаманаманена вантам̣, тасма̄ ‘‘бхавесу вантагамано’ти ваттаббе бхавасаддато бхака̄рам̣, гаманасаддато гака̄рам̣, вантасаддато вака̄ран̃ча дӣгхам̣ катва̄ а̄да̄йа бхагава̄ти вуччати, йатха̄ локе ‘механасса ¶ кхасса ма̄ла̄’ти ваттаббе мекхала̄’’ти вадата̄ нируттинайена саддасиддхи дассита̄.
еттха, сийа̄ ‘‘висамамидам̣ нидассанам̣, йена ‘механасса кхасса ма̄ла̄’ти еттха мека̄ракхака̄рала̄ка̄ра̄нам̣ камато гахан̣ам̣ диссати, ‘‘бхавесу вантагамано’ти еттха пана бхака̄равака̄рагака̄ра̄нам̣ камато гахан̣ам̣ на диссатӣ’’ти? саччам̣, идха пана ‘‘агга̄хито, виджджа̄чаран̣асампанно’’тиа̄дӣсу вийа гун̣асаддасса паранипа̄тавасена ‘‘бхавесу гаманаванто’’ти ваттаббепи евамаватва̄ саддасаттхе йебхуййена гун̣асадда̄нам̣ пуббанипа̄табхвасса иччхитатта̄ саддасаттхавидӯнам̣ кесан̃ча вин̃н̃ӯнам̣ манам̣ тосетум̣ ‘‘бхагава̄’’ти паде аккхараккамам̣ анапеккхитва̄ аттхаматтанидассанавасена ‘‘а̄хитагги, сампаннавиджджа̄чаран̣о’’тиа̄дӣни вийа пуббанипа̄тавасена ‘‘бхавесу вантагамано’’ти вуттам̣. ӣдисасмин̃хи т̣ха̄не ‘‘а̄хитаггӣ’’ти ва̄ ‘‘агга̄хито’’ти ва̄ ‘‘чхиннахаттхо’’ти ва̄ ‘‘хаттхаччхинно’’ти ва̄ падесу йатха̄ татха̄ т̣хитесупи аттхасса айутти на̄ма наттхи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сама̄наттхатта̄ тесам̣ садда̄нам̣.
ведаджа̄тотиа̄дӣсу пана т̣ха̄несу аттхева̄ти дат̣т̣хаббам̣. евам̣ висуддхимагге ‘‘бхагава̄’’ти падасса вамудха̄тувасенапи ниппхатти дассита̄, тат̣т̣ӣка̄йампи ча дассита̄ ‘‘бхаге вамӣти бхагава̄. бха̄ге вамӣти бхагава̄’’ти. ниббачанам̣ пана евам̣ ведитаббам̣ – бхагасан̇кха̄там̣ сирим̣ иссарийам̣ йасан̃ча вами уггири кхел̣апин̣д̣ам̣ вийа анапеккхо чхад̣д̣айӣти бхагава̄. атха ва̄ бха̄ни на̄ма наккхатта̄ни, техи самам̣ гаччханти паваттантӣти бхага̄, синеруйугандхарауттаракурухимаванта̄дибха̄джаналока̄, висесасанниссайасобха̄каппат̣т̣хийабха̄вато. тепи бхагава̄ вами таннива̄сисатта̄ва̄сасаматиккаманато таппат̣ибаддхачхандара̄гаппаха̄нена паджахӣти бхагава̄.
чаккаваттисирим̣ ¶ йасма̄, йасам̣ иссарийам̣ сукхам̣;
паха̄си локачиттан̃ча, сугато бхагава̄ тато.
татха̄ кхандха̄йатанадха̄та̄дибхеде дхаммакот̣т̣ха̄се саббам̣ папан̃ча саббам̣ йогам̣ саббам̣ гантхам̣ саббам̣ сам̣йоджанам̣ самуччхиндитва̄ аматам̣ дха̄тум̣ самадхигаччханто вами уггири анапеккхо чхад̣д̣айи на пачча̄вамӣти бхагава̄. атха ва̄ саббепи кусала̄кусале са̄ваджджа̄навадждже хӣнаппан̣ӣте кан̣хасуккасаппат̣ибха̄ге дхамме арийамагган̃а̄н̣амукхена вами уггири анапеккхо париччаджи паджахӣти бхагава̄.
кхандха̄йатанадха̄та̄дӣ, дхаммабхеда̄ махесина̄;
кан̣хасукка̄ йато ванта̄, татопи багава̄ мато.
джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ пана химава̄ти падасса вамудха̄тувасенапи ниппхатти дассита̄. татха̄ хи самбхаваджа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘химава̄ти химапа̄тасамайе химайуттоти химава̄. гимхака̄ле химам̣ ваматӣти химава̄’’ти вуттам̣. евам̣ джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘химава̄’’ти падасса вамудха̄тувасенапи ниппхатти дассита̄, айам̣ найо ӣдисесу т̣ха̄несупи нетаббо. ‘‘гун̣ава̄ган̣ава̄’’тиа̄дӣсу пана на нетаббо. йади найеййа, ‘‘гун̣ава̄ ган̣ава̄’’ти пада̄нам̣ ‘‘ниггун̣о парихӣнагун̣о’’ти евама̄диаттхо бхавеййа, тасма̄ айам̣ найо саббаттхапи на нетаббо. еттха сийа̄ ‘‘йади ‘‘бхагава̄’тиа̄дипада̄нам̣ вамудха̄тувасена ниппхатти хоти, катхам̣ ‘‘бхагаванто, бхагаванта’’нтиа̄дӣни сиджджхантӣ’’ти? йатха̄ ‘‘бхагава̄’’ти падам̣ нируттинайена сиджджхати, татха̄ та̄нипи тенева сиджджханти. ачинтеййо хи нируттинайо кевалам̣ аттхайуттипат̣ибандхаматтова, аттхайуттийам̣ сати ниппха̄детумасаккун̣еййа̄нипи рӯпа̄ни аненева сиджджханти. еттха ча ¶ йам̣ нируттилаккхан̣ам̣ а̄харитва̄ дассетаббам̣ сийа̄, там̣ упари рӯпаниппха̄дана̄дхика̄ре уда̄харан̣ехи саддхим̣ пака̄сесса̄ма.
идха са̄рамате мунира̄джамате,
парамам̣ пат̣утам̣ суджано пихайам̣;
випулаттхадхарам̣ дханинӣтимимам̣,
сататам̣ бхаджатам̣ матисуддхакарам̣.
ити наван̇ге са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе бйаппатхагатӣсу вин̃н̃унам̣
косаллаттха̄йа кате садданӣтиппакаран̣е
сараваггапан̃чакантико на̄ма дха̄тувибха̄го
паннарасамо париччхедо.
16. бхӯва̄диган̣икапариччхеда
ито парам̣ авагганта̄, миссака̄ чева дха̄туйо;
ваккха̄ми дха̄тубхеда̄ди-кусаласса мата̄нуга̄.
йака̄рантадха̄ту
йа̄ гатипа̄пун̣есу. йа̄ти, йанти. йа̄ту, йанту. йеййа, йеййум̣, анупарийеййум̣. йатха̄самбхавам̣ падама̄ла̄ йоджетабба̄. йанто пурисо. йантӣ иттхӣ. йантам̣ кулам̣. йа̄нам̣, упайа̄нам̣, уййа̄нам̣ ичча̄дӣни. дива̄диган̣икасса панасса ‘‘йа̄йати, йа̄йантӣ’’тиа̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти.
татра йа̄нантиа̄дӣсу йанти етена̄ти йа̄нам̣, ратхасакат̣а̄ди. упайанти етена иссарасса ва̄ пийамана̄пасса ва̄ сантикам̣ гаччхантӣти упайа̄нам̣, пан̣н̣а̄ка̄рам̣. ‘‘упайа̄на̄ни ме даджджум̣, ра̄джапутта тайи гате’’ти еттха хи пан̣н̣а̄ка̄ра̄ни ‘‘упайа̄на̄нӣ’’ти ¶ вуччанти. сампаннадассанӣйапуппхапхала̄дита̄йа уддхам̣ олокента̄ йанти гаччханти еттха̄ти уййа̄нам̣.
бйа̄ уммӣсане. бйа̄ти, бйанти. бйа̄си, бйа̄тха. бйа̄ми, бйа̄ма. йатха̄самбхавам̣ падама̄ла̄ йоджетабба̄. татра пана̄йам̣ па̄л̣и ‘‘йа̄ва бйа̄ти ниммӣсати, татра̄пи расатиббайо’’ти. таттха йа̄ва бйа̄тӣти йа̄ва уммӣсати, пура̄н̣абха̄са̄ еса̄, айан̃хи йасмим̣ ка̄ле бодхисатто чӯл̣абодхипарибба̄джако ахоси, тасмим̣ ка̄ле манусса̄нам̣ воха̄ро.
йу миссане гатийан̃ча. йоти, йавати. а̄йу, йони.
таттха ‘‘а̄йӯ’’ти а̄саддо упасагго. а̄йаванти миссӣбхаванти сатта̄ етена̄ти а̄йу. атха ва̄ а̄йаванти а̄гаччханти паваттанти тасмим̣ сати арӯпадхамма̄ти а̄йу. татха̄ хи ат̣т̣хаса̄линийам̣ вуттам̣ ‘‘а̄йаванат̣т̣хена а̄йу. тасмин̃хи сати арӯпадхамма̄ а̄йаванти а̄гаччханти паваттанти, тасма̄ а̄йӯти вуччатӣ’’ти. ‘‘а̄йу, джӣвитам̣, па̄н̣о’’ иччете парийа̄йа̄ локавоха̄равасена. абхидхаммавасена пана ‘‘т̣хити йапана̄ йа̄пана̄ джӣвитиндрийам̣’’ иччетепи техева саддхим̣ парийа̄йа̄. йонӣти ан̣д̣аджа̄дӣнам̣ ан̣д̣аджа̄дӣхи саддхим̣ йа̄йа миссӣбха̄во хоти, са̄ йони. идам̣ панеттха ниббачанам̣ ‘‘йаванти еттха сатта̄ екаджа̄тисаманвайена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ миссака̄ хонтӣти йони’’ ити. еттха ча йонисаддасса аттхуддха̄ро нӣйате. йонӣти кхандхакот̣т̣ха̄сассапи ка̄ран̣ассапи пасса̄вамаггассапи на̄мам̣. ‘‘чатассо на̄гайонийо. чатассо супан̣н̣айонийо’’ти еттха хи кхандхакот̣т̣ха̄со йони на̄ма. ‘‘йони ¶ хеса̄ бхӯмиджа пхаласса адхигама̄йа̄’’ти еттха ка̄ран̣ам̣. ‘‘на ча̄хам̣ бра̄хман̣ам̣ брӯми, йониджам̣ маттисамбхава’’нти еттха пасса̄вамагго. еттхетам̣ вуччати –
кхандха̄нан̃ча̄пи кот̣т̣ха̄се, муттамагге ча ка̄ран̣е;
имесу тӣсу аттхесу, йонисаддо паваттати.
бйе сам̣варан̣е. бйа̄йати.
бйе паваттийам̣. бйети сахабйо.
еттха сахабйоти саха бйети саха паваттатӣти сахабйо, саха̄йо, екабхавӯпаго ва̄. татха̄ хи ‘‘та̄ватим̣са̄нам̣ дева̄нам̣ сахабйатам̣ упапанно’’тиа̄дӣсу екабхавӯпаго ‘‘сахабйо’’ти вуччати.
хайа гатийам̣. хайати. хайо. хайоти ассо. со хи хайати сӣгхам̣ гаччхатӣти хайоти вуччати. има̄ни панасса на̄ма̄ни –
ассо туран̇го тураго, ва̄джӣ ва̄хо хайопи ча;
таббхеда̄ синдхаво чева, годжо ассатаропи ча.
ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ан̃н̃ӯ ту, а̄джа̄нӣйо хайуттамо;
гхот̣ако ту кхал̣ун̇кассо, вал̣авоти ча вуччати;
ассапото кисороти, кхал̣ун̇котипи вуччати;
харийа гатигелан̃н̃есу. харийати.
айа вайа пайа майа тайа чайа райа гатийам̣. айати. вайати. пайати. майати. тайати. чайати. райати. айо, самайо, вайо, пайо, райо. майатайачайадха̄тӯнам̣ на̄микапада̄ни упапариккхитабба̄ни.
таттха ¶ айоти ка̄л̣алохам̣, айати на̄на̄камма̄ракиччесу упайогам̣ гаччхатӣти айо. вайоти пат̣хамавайа̄диа̄йукот̣т̣ха̄со, вайати париха̄ним̣ гаччхатӣти вайо. пайоти кхӣрассапи удакассапи на̄мам̣, пайати джанена па̄таббабха̄вам̣ гаччхатӣти пайо. райоти вего, йо ‘‘джаво’’типи вуччати, тасма̄ райанам̣ джаванам̣ райо. еттха самайасаддасса аттхуддха̄ро вуччате аха ниббачанена. самайасаддо –
самава̄йе кхан̣е ка̄ле, самайе хетудит̣т̣хису;
пат̣ила̄бхе паха̄не ча, пат̣иведхе ча диссати.
татха̄ хи ‘‘аппева на̄ма свепи упасан̇камеййа̄ма ка̄лан̃ча самайан̃ча упа̄да̄йа̄’’ти евама̄дӣсу самава̄йо аттхо. ‘‘екова кхо бхиккхаве кхан̣о ча самайо ча брахмачарийава̄са̄йа̄’’тиа̄дӣсу кхан̣о. ‘‘ун̣хасамайо парил̣а̄хасамайо’’тиа̄дӣсу ка̄ло. ‘‘маха̄самайо паванасми’’нтиа̄дӣсу самӯхо. ‘‘самайопи кхо те бхадда̄ли аппат̣ивиддхо ахосӣ’’тиа̄дӣсу хету. ‘‘тена самайена угга̄хама̄но парибба̄джако саман̣амун̣д̣ика̄путто самайаппава̄даке тиндука̄чӣре екаса̄лаке маллика̄йа а̄ра̄ме пат̣ивасатӣ’’тиа̄дӣсу дит̣т̣хи.
‘‘дит̣т̣хе дхамме ча йо аттхо, йо чаттхо сампара̄йико;
аттха̄бхисамайа̄ дхӣро, пан̣д̣итоти павуччатӣ’’ти
а̄дӣсу ¶ пат̣ила̄бхо. ‘‘самма̄ ма̄на̄бхисамайа̄ антамака̄си дуккхасса̄’’тиа̄дӣсу паха̄нам̣. ‘‘дуккхасса пӣл̣анат̣т̣хо сан̇кхатат̣т̣хо санта̄пат̣т̣хо абхисамайат̣т̣хо’’тиа̄дӣсу пат̣иведхо. еттха ча упасагга̄нам̣ джотакаматтатта̄ тасса тасса аттхасса ва̄чако самайасаддо ева̄ти самайасаддасса аттхуддха̄репи саупасагго абхисамайасаддо вутто.
таттха сахака̄рӣка̄ран̣ата̄йа санниджджхам̣ самети самаветӣти самайо, самава̄йо. самети сама̄гаччхати маггабрахмачарийам̣ еттха тада̄дха̄рапуггалоти самайо, кхан̣о. саменти еттха, етена ва̄ сан̇гаччханти дхамма̄ сахаджа̄тадхаммехи уппа̄да̄дӣхи ва̄ти самайо, ка̄ло. дхаммаппаваттиматтата̄йа аттхато абхӯтопи хи ка̄ло дхаммаппаваттийа̄ адхикаран̣ам̣ каран̣ам̣ вийа ча парикаппана̄маттасиддхена рӯпена вохарийатӣти. самам̣, саха ва̄ авайава̄нам̣ айанам̣ паватти ават̣т̣ха̄нанти самайо, самӯхо, йатха̄ ‘‘самуда̄йо’’ти. авайавасаха̄ват̣т̣ха̄намева хи самӯхо. паччайантарасама̄гаме ети пхалам̣ етасма̄ уппаджджати паваттати ча̄ти самайо, хету, йатха̄ ‘‘самудайо’’ти. самети сам̣йоджанабха̄вато самбандха̄ ети аттано висайе паваттати, дал̣хаггахан̣абха̄вато ва̄ сам̣йутта̄ айанти паваттанти сатта̄ йатха̄бхинивесам̣ етена̄ти самайо, дит̣т̣хи. дит̣т̣хисам̣йоджанена хи сатта̄ ативийа баджджханти. самити сан̇гати самодха̄нанти самайо, пат̣ила̄бхо. самасса ниродхасса йа̄нам̣, самма̄ ва̄ йа̄нам̣ апагамо аппаваттӣти самайо, паха̄нам̣. н̃а̄н̣ена абхимукхам̣ самма̄ етаббо адхигантабботи самайо, дхамма̄нам̣ авипарӣто сабха̄во, абхимукхабха̄вена самма̄ ети гаччхати буджджхатӣти самайо. йатха̄бхӯтасабха̄ва̄вабодхо. евам̣ тасмим̣ тасмим̣ аттхе самайасаддасса паватти ведитабба̄.
нану ¶ ча аттхаматтам̣ пати садда̄ абхинивисантӣти на екена саддена анеке аттха̄ абхидхӣйантӣти? саччаметам̣ саддависесе апеккхите. саддависесе хи апеккхама̄не екена саддена анекаттха̄бхидха̄нам̣ на самбхавати. на хи йо ка̄латтхо самайасаддо, сойева самӯха̄диаттхам̣ вадати. еттха пана тесам̣ тесам̣ аттха̄нам̣ самайа саддавачанӣйата̄ са̄ман̃н̃амупа̄да̄йа анекаттхата̄ самайасаддасса вутта̄. евам̣ саббаттха аттхуддха̄ре адхиппа̄йо ведитаббо.
ито йа̄то айато ча, ниппхаттим̣ самудӣрайе;
вин̃н̃ӯ самайасаддасса, самава̄йа̄дива̄чино.
ито йа̄то айато ча, сама̄наттхехи дха̄тухи;
евам̣ сама̄нарӯпа̄ни, бхавантӣти ча ӣрайе.
найа раккхан̣е ча. чака̄ро гатипеккхако. найати. найо. найоти найанам̣ гамананти найо, па̄л̣игати. найанти ва̄ раккханти аттхам̣ етена̄ти найо, татхаттанайа̄ди.
дайа да̄нагатихим̣са̄да̄нараккха̄су. дайати. дайа̄.
дайа̄ти метта̄пи вуччати карун̣а̄пи. ‘‘дайа̄панно’’ти еттха хи метта̄ ‘‘дайа̄’’ти, меттачиттатам̣ а̄панноти хи аттхо. ‘‘адайа̄панно’’ти еттха пана карун̣а̄ ‘‘дайа̄’’ти вуччати. никкарун̣атам̣ а̄панноти хи аттхо. евам̣ дайа̄саддасса метта̄карун̣а̄су паватти ведитабба̄. татха̄ хи абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ вуттам̣ ‘‘дайа̄саддо йаттха йаттха паваттати, таттха таттха адхиппа̄йавасена йоджетаббо. дайа̄саддо хи анураккхан̣аттхам̣ антонӣтам̣ катва̄ паваттама̄но метта̄йа ча карун̣а̄йа ча паваттатӣ’’ти.
вачанаттхо панеттха евам̣ ведитаббо – дайати дада̄ти сатта̄нам̣ абхайам̣ ета̄йа̄ти дайа̄. дайати гаччхати вибха̄гам̣ акатва̄ ¶ па̄пакалйа̄н̣аджанесу самам̣ ваттати, сӣтена самам̣ пхарантам̣ раджомалан̃ча пава̄хентам̣ удакамива̄типи дайа̄, метта̄. дайати ва̄ хим̣сати ка̄рун̣икам̣ йа̄ва йатха̄дхиппетам̣ парасса хитаниппхаттим̣ на па̄пун̣а̄ти, та̄ва̄ти дайа̄. дайати анугган̣ха̄ти па̄паджанампи саджджано ета̄йа̄типи дайа̄. дайати аттано сукхампи паха̄йа кхедам̣ ган̣ха̄ти саджджано ета̄йа̄ти дайа̄. дайанти ган̣ханти ета̄йа маха̄бодхисатта̄ буддхабха̄ва̄йа абхинӣха̄ракаран̣ака̄ле хаттхагатампи арахаттапхалам̣ чхад̣д̣етва̄ сам̣са̄раса̄гарато сатте самуддхаритука̄ма̄ анасса̄сакарам̣ атибхайа̄накам̣ махантам̣ сам̣са̄радуккхам̣, паччхимабхаве ча саха аматадха̄тупат̣ила̄бхена анекагун̣асамалан̇катам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃ча̄типи дайа̄, карун̣а̄. карун̣а̄мӯлака̄ хи саббе буддхагун̣а̄.
апаро найо – дайанти анураккханти сатте ета̄йа, сайам̣ ва̄ анудайати, анудайаматтамева ва̄ етанти дайа̄, метта̄ чева карун̣а̄ ча. кин̃чи пайогаметтха катхайа̄ма ‘‘сеййатха̄пи гахапати гиджджхо ва̄ кан̇ко ва̄ кулало ва̄ мам̣сапесим̣ а̄да̄йа дайеййа. путтесу маддӣ дайеси, сассуйа̄ сасурамхи ча. дайитаббо ратхесабха’’. таттха дайеййа̄ти уппатитва̄ гаччхеййа, гатйаттхавасенетам̣ дат̣т̣хаббам̣. дайесӣти меттачиттам̣ кареййа̄си. дайитабботи пийа̄йитаббо. убхайампетам̣ виваран̣ам̣ раккхан̣аттхам̣ антогадхам̣ катва̄ адхиппа̄йаттхавасена катанти ведитаббам̣.
ӯйӣ тантасанта̄не. ӯйати. ӯто, ӯтава̄.
пӯйӣ висаран̣е дуггандхе ча. пӯйати. пӯто, пӯтава̄. пӯтимаччхам̣ кусаггена, йо наро упанайхати.
кануйӣ ¶ садде. кануйати. кануто, канутава̄.
кхама̄йа видхӯнане. кхама̄йати. кхама̄то, кхама̄тава̄.
пха̄йи па̄йи вуддхийам̣. пха̄йати. пхӣто, пхатава̄.
таттха татавантупаччайа̄, йака̄ралопо, дха̄твантасса сарасса ика̄ра̄десо ча дат̣т̣хаббо. еса найо ‘‘пӯто пӯтава̄’’тиа̄дӣсупи йатха̄самбхавам̣ дат̣т̣хаббо. па̄йати. па̄йо. апа̄йо. еттха ча наттхи па̄йо вуддхи еттха̄ти апа̄йо. атха ва̄ пана айато сукхато апетоти апа̄йотипи ниббачанӣйам̣. апа̄йоти ча нирайо тираччха̄найони петтивисайо асурака̄йоти чатта̄ро апа̄йа̄.
та̄йу санта̄напа̄ланесу. та̄йати. та̄йанам̣. дива̄диган̣е пана та̄ па̄ланети дха̄тум̣ пассатха, тасса ‘‘та̄йати та̄н̣а’’нти рӯпа̄ни. убхайесам̣ крийа̄падам̣ самам̣. ака̄райака̄рапаччайаматтенева на̄наттам̣, на̄микапада̄ни пана висадиса̄ни ‘‘та̄йанам̣, та̄н̣а’’нти.
ча̄йу пӯджа̄ниса̄манесу. пӯджа̄ пӯджана̄. ниса̄манам̣ олоканам̣ саванан̃ча вуччати. ‘‘ин̇гха мадди ниса̄мехи. ниса̄майатха са̄дхаво’’ти ча а̄дӣсу хи олоканасавана̄ни ниса̄манасаддена вутта̄ни. апича н̃а̄н̣ена упапариккхан̣ампи ниса̄манамева̄ти гахетаббам̣. ча̄йати, апача̄йати. анага̄ре паббаджите, апаче брахмача̄рийе. йе вуддхамапача̄йанти. апачитим̣ дассети. ниччам̣ вуддха̄пача̄йино.
йака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
рака̄рантадха̄ту
ра̄ ¶ а̄да̄не. ра̄ти.
ри санта̄не. рети. рен̣у. рен̣ӯти раджо.
ру гатийам̣ росане ча. равати, виравати.
ру садде. роти, равати. раво, упараво. рутаманун̃н̃ам̣ ручийа̄ ча пит̣т̣хи. рутанти раванам̣ рутам̣, саддо.
ре садде. ра̄йати. ра̄. ратти. еттха ча ра̄ти саддо. раттӣти ниса̄сан̇кха̄то сатта̄нам̣ саддасса вӯпасамака̄ло. ра̄ тиййати уччхиджджати еттха̄ти ратти.
брӯ вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. апи хантва̄ хато брӯти.
бравӣти, брунти. брӯси, брӯтха. брӯми, брӯма. брӯте, бруванте. брӯсе, брувхе. бруве, брумхе.
брӯту, брувиту, бруванту. брӯхи, брӯтха. брӯми, брӯма. брӯтам̣, брувантам̣.
еттха ча амбат̣т̣хасутте ‘‘пуна бхавам̣ готамо брувитӯ’’ти па̄л̣идассанато ‘‘брувитӯ’’ти вуттам̣. евам̣ саббаттха̄пи упапариккхитва̄ найо гахетаббо.
брувеййа, бруве, брувеййум̣. брувеййа̄си, брувеййа̄тха. брувеййа̄ми, брувеййа̄ма. бруветха, бруверам̣. бруветхо, брувеййа̄вхо. брувеййам̣. брувеййа̄мхе.
пабрӯти. анубрӯти. пабрӯту, анубрӯту. пабрувеййа, анубрувеййа. евам̣ саббаттха паануупасаггехипи йатха̄самбхавам̣ падама̄ла̄ йоджетабба̄.
а̄ха, а̄ху. браве, бравиттха, бравире. бравиттхо, бравивхо. бравим̣, бравимхе. пароккха̄васена вутта̄ни.
абрава̄ ¶ , абравӯ. абраво, абраваттха. абравам̣, абравамха̄. абраваттха, абраваттхум̣. абравасе, абравхам̣. абравим̣, абравимхасе. хиййаттанӣвасена вутта̄ни.
абрави, абравум̣. абраво, абравиттха. абравим̣, абравимха̄. абрава̄, абравӯ. абравасе, абравивхам̣. абравам̣, абравимхе. аджджатанӣвасена вутта̄ни.
брувиссати, брувиссанти. абрависса̄, абрависсам̣су. сесам̣ саббам̣ нетаббам̣. каммападам̣ аппасиддхам̣. саче пана сийа̄, ‘‘брӯйатӣ’’ти сийа̄ ‘‘луйати, лӯйатӣ’’ти пада̄ни вийа.
джӣра брӯхане. брӯханам̣ вад̣д̣ханам̣. джӣрати. джӣрам̣. джӣрама̄но. джӣран̣ам̣. аппассута̄йам̣ пурисо, балибаддова джӣрати.
пӯра пӯран̣е. пӯрати. пӯратова маходадхи. саббе пӯренту сан̇каппа̄. пӯритум̣, пӯритва̄, пӯрам̣, пӯритам̣. пун̣н̣ам̣, парипун̣н̣ам̣. сампун̣н̣ам̣, пӯран̣ам̣. пӯран̣о кассапо. ка̄рите ‘‘па̄рамийо пӯрети, пӯрайати, пӯра̄пети, пӯра̄пайати. пӯретва̄, пӯрайитва̄, пӯра̄петва̄, пӯра̄пайитва̄, парипӯретва̄’’ ичча̄дӣни бхаванти.
гхора гатипат̣игха̄те. гатипат̣игха̄там̣ гатипат̣ихананам̣. гхорати.
дхора гатича̄турийе. гатича̄турийам̣ гатичхекабха̄во. дхорети.
сара гатийам̣. сарати, висарати, уссарати. усса̄ран̣а̄. саро. сам̣са̄ро ичча̄дӣни. таттха сароти рахадо. сам̣са̄роти ват̣т̣ам̣, йо ‘‘бхаво’’типи вуччати.
чара чаран̣е. чарати, вичарати, анучарати, сан̃чарати.
чара ¶ гатибхаккханесу. чарати, вичарати, анучарати, сан̃чарати, пат̣ичарати. чарийа̄. чарита̄. ча̄ро. вича̄ро. анувича̄ро. упавича̄ро. чаран̣ам̣. ча̄рако. очарако. брахмачарийам̣ ичча̄дӣни.
таттха чаратӣти гаччхати, бхаккхати ва̄. татха̄ хи чаранти падасса гаччханто кха̄данто ча̄ти аттхам̣ ваданти гарӯ. пат̣ичаратӣти пат̣иччха̄дети. ча̄ракоти там̣павесита̄нам̣ сатта̄нам̣ сукхам̣ чарати бхаккхатӣти ча̄рако, родхо. очаракоти адхоча̄рӣ. брахмачарийанти да̄нампи веййа̄ваччампи сиккха̄падампи брахмавиха̄ропи дхаммадесана̄пи метхунавиратипи сада̄расантосопи упосатхопи арийамаггопи сакалам̣ са̄санампи аджджха̄сайопи вуччати.
кинте ватам̣ ким̣ пана брахмачарийам̣,
кисса сучин̣н̣асса айам̣ випа̄ко;
иддхиджутибалавӣрийӯпапатти,
идан̃ча те на̄га маха̄вима̄нам̣.
ахан̃ча бхарийа̄ ча мануссалоке,
саддха̄ убхо да̄напатӣ ахумха̄;
опа̄набхӯтам̣ ме гхарам̣ тада̄си,
сантаппита̄ саман̣абра̄хман̣а̄ ча.
там̣ ме ватам̣ там̣ пана брахмачарийам̣,
тасса сучин̣н̣асса айам̣ випа̄ко;
иддхиджутибалавӣрийӯпапатти,
идан̃ча ме дхӣра маха̄вима̄на’’нти
имасмин̃хи пун̣н̣акаджа̄таке да̄нам̣ ‘‘брахмачарийа’’нти вуттам̣.
‘‘кена ¶ па̄н̣и ка̄мададо, кена па̄н̣и мадхуссаво;
кена те брахмачарийена, пун̃н̃ам̣ па̄н̣имхи иджджхати.
тена па̄н̣и ка̄мададо, тена па̄н̣и мадхуссаво;
тена ме брахмачарийена, пун̃н̃ам̣ па̄н̣имхи иджджхатӣ’’ти
имасмим̣ ан̇курапетаваттхумхи веййа̄ваччам̣ ‘‘брахмачарийа’’нти вуттам̣. ‘‘идам̣ кхо там̣ бхиккхаве титтирийам̣ на̄ма брахмачарийам̣ ахосӣ’’ти имасмим̣ титтираджа̄таке сиккха̄падам̣ ‘‘брахмачарийа’’нти вуттам̣. ‘‘там̣ кхо пана пан̃часикха брахмачарийам̣ нева ниббида̄йа на вира̄га̄йа…пе… йа̄вадева брахмалокӯпапаттийа̄’’ти имасмим̣ маха̄говиндасутте брахмавиха̄ра̄ ‘‘брахмачарийа’’нти вутта̄. ‘‘екасмим̣ брахмачарийасмим̣, сахассам̣ маччуха̄йино’’ти еттха дхаммадесана̄ ‘‘брахмачарийа’’нти вутта̄. ‘‘паре абрахмача̄рӣ бхависсанти, майаметтха брахмача̄рино бхависса̄ма̄’’ти саллекхасутте метхунавирати ‘‘брахмачарийа’’нти вутта̄.
майан̃ча бхарийа̄ на̄тиккама̄ма,
амхе ча бхарийа̄ на̄тиккаманти;
ан̃н̃атра та̄ха брахмачарийам̣ чара̄ма;
тасма̄ хи амхам̣ дахара̄ на мӣйаре’’ти
маха̄дхаммапа̄ладжа̄таке сада̄расантосо ‘‘брахмачарийа’’нти вутто.
хӣнена брахмачарийена, кхаттийе упападжджати;
маджджхимена ча девесу, уттамена висуджджхатӣ’’ти
евам̣ нимиджа̄таке авӣтиккамавасена като упосатхо ‘‘брахмачарийа’’нти вутто. ‘‘идам̣ кхо пана пан̃часикха брахмачарийам̣ екантаниббида̄йа вира̄га̄йа…пе… айамева арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти ¶ маха̄говиндасуттасмим̣йева арийамагго ‘‘брахмачарийа’’нти вутто. ‘‘тайидам̣ брахмачарийам̣ иддхан̃чева пхӣтан̃ча виттха̄рикам̣ ба̄худжан̃н̃ам̣ путхубхӯтам̣ йа̄вадева мануссехи суппака̄сита’’нти па̄са̄дикасутте сиккхаттайасан̇гахам̣ сакалам̣ са̄санам̣ ‘‘брахмачарийа’’нти вуттам̣.
‘‘апи атарама̄на̄нам̣, пхала̄са̄ва самиджджхати;
випаккабрахмачарийосми, евам̣ джа̄на̄хи га̄ман̣ӣ’’ти
еттха аджджха̄сайо ‘‘брахмачарийа’’нти вутто. иччевам̣ –
да̄нам̣ веййа̄ват̣ийан̃ча, сиккха̄ брахмавиха̄рака̄;
дхаммаккха̄нам̣ метхуната̄-вирати ча упосатхо.
сада̄ресу ча сантосо, арийамагго ча са̄санам̣;
аджджха̄сайо чиме брахма-чарийасаддена вуччаре.
хура кот̣илле. хурати.
сара саддопата̄песу. сарати. саро, саран̣ам̣.
еттха ча сароти саддопи вуччати усупи. саран̣анти сарати упата̄пети хим̣сати саран̣агата̄нам̣ тенева саран̣агаманена бхайам̣ санта̄пам̣ дуккхам̣ дуггатим̣ парикилесан̃ча̄ти саран̣ам̣, буддха̄диратанаттайам̣. атха ва̄ саддха̄ пасанна̄ манусса̄ ‘‘амха̄кам̣ саран̣амида’’нти саранти чинтенти, там̣ таттха ча ва̄чам̣ ниччхаранти гаччханти ча̄типи саран̣ам̣.
сара чинта̄йам̣. сарати, сусарати иччапи пайого. аппаккхара̄нан̃хи бахубха̄во ан̃н̃атха̄бха̄во ча хоти, йатха̄ ‘‘две, дуве, тан̣ха̄ тасин̣а̄, памхам̣, пакхума’’нти. ануссарати, пат̣иссарати. саранти ета̄йа сатта̄, сайам̣ ва̄ сарати, саран̣аматтамева ва̄ етанти сати. ануссати, пат̣иссати. саратӣти сато. пунаппунам̣ саратӣти пат̣иссато.
двара ¶ сам̣варан̣е. сам̣варан̣ам̣ раккхан̣а̄. дварати. два̄рам̣. двисаддӯпападаарадха̄тувасенапи идам̣ рӯпам̣ сиджджхати. татрима̄ни ниббачана̄ни – дваранти сам̣варанти раккханти етена̄ти два̄рам̣, атха ва̄ две кава̄т̣а̄ аранти гаччханти паваттанти еттха̄типи два̄ранти. гехадва̄рампи ка̄йадва̄ра̄дӣнипи упа̄йопи два̄ранти вуччати. па̄л̣ийам̣ ту ‘‘два̄рам̣ два̄ра̄’’ти ча иттхинапум̣сакавасена два̄расаддо вутто. татха̄ хи ‘‘два̄рампи сураккхитам̣ хотӣ’’ти ча ‘‘два̄ра̄песа̄’’ти ча тасса двилин̇гата̄ вутта̄.
гара гхара сечане. гарати. гхарати. гхарам̣.
дхӯра хуччхане. хуччхана кот̣иллам̣. дхӯрати.
тара плаванасаран̣есу. тарати. таран̣ам̣. титтхам̣. тин̣н̣о. уттин̣н̣о. отин̣н̣о ичча̄дӣни. таттха таран̣ам̣ вуччати на̄ва̄, тарати удакапит̣т̣хе плавати, таранти уттаранти ва̄ надим̣ етена̄ти аттхена.
на̄ва̄ плаво тарам̣ пото, таран̣ам̣ уттарам̣ татха̄;
джалайа̄нанти ета̄ни, на̄ва̄на̄ма̄ни хонти ту.
тара самбхаме. самбхамо анават̣т̣ха̄нам̣. тарати. тарито. туран̇го.
еттха ча ‘‘со ма̄сакхеттам̣ тарито ава̄сари’’нти па̄л̣и нидассанам̣. таттха таритоти турито самбхаманто. ава̄саринти упагаччхим̣ упависим̣ ва̄.
джара роге. еттха джарарогойева ‘‘рого’’ти адхиппето пайогавасена. джарасаддасса хи джарароге паваттанийаманаттхам̣ ‘‘роге’’ти вуттам̣. тена ан̃н̃о рого идха рогасаддена на вуччати. джарати. джаро. саджджаро. паджджарарого. джарена пӣл̣ита̄ манусса̄. йаттха ту айам̣ вайоха̄нива̄чако ¶ , таттха пайоге ‘‘джӣрати, джара̄’’ти часса рӯпа̄ни бхаванти.
дара бхайе. дарати. дарӣ. ‘‘бӣла̄сайа̄ дарӣсайа̄’’ти нидассанам̣. таттха дарӣти бха̄йитаббат̣т̣хена дарӣ.
дара а̄дара̄на̄даресу. дарати, а̄дарати, ана̄дарати. а̄даро, ана̄даро.
еттха ча даратӣти дарам̣ каротӣти ча ана̄дарам̣ каротӣти ча аттхо. йатха̄ хи а̄рака̄саддо дӯра̄саннава̄чако, татха̄йампи дарадха̄ту а̄дара̄на̄дарава̄чако дат̣т̣хаббо. дарасаддо ча ка̄йадаратхе читтадаратхе килесадаратхе ча ваттати. айан̃хи –
а̄диттам̣ вата мам̣ сантам̣, гхатаситтам̣ва па̄вакам̣;
ва̄рина̄ вийа осин̃чи, саббам̣ нибба̄пайе дара’’нти
еттха ка̄йадаратхе читтадаратхе ча ваттати. ‘‘вӣтаддаро вӣтасоко вӣтасалло, сайам̣ абхин̃н̃а̄йа абха̄си буддхо’’ти еттха пана килесадаратхе ваттати. вӣтаддароти хи аггамаггена саббакилеса̄нам̣ самуччхиннатта̄ вигатакилесадаратхоти аттхо.
нара найане. нарати. наро, на̄рӣ.
еттха нароти пурисо. со хи нарати нетӣти наро. йатха̄ пат̣хамапакатибхӯто сатто датара̄йа пакатийа̄ сет̣т̣хат̣т̣хена пури учча̄т̣т̣ха̄не сети паваттатӣти пурисоти вуччати, евам̣ найанат̣т̣хена нароти вуччати. путтабха̄тубхӯтопи хи пуггало ма̄туджет̣т̣хабхагинӣнам̣ нетут̣т̣ха̄не тит̣т̣хати, пагева итаро итара̄сам̣. на̄рӣти нарена йогато, нарасса̄йанти ва̄ на̄рӣ. апарампеттха нарасаддасса ниббачанам̣, нарийати сакена ¶ каммена ниййатӣти наро, сатто мануссо ва̄. ‘‘каммена ниййатео локо’’ти хи вуттам̣. таттха нарасаддасса та̄ва пурисавачане ‘‘нара̄ ча атха на̄рийо’’ти нидассанам̣. саттамануссавачане пана ‘‘буддхо айам̣ едисако наруттамо. а̄модита̄ нарамарӯ’’ти ча нидассанам̣, тасма̄ ‘‘нароти пурисо, нароти сатто, нароти мануссо’’ти таттха таттха йатха̄самбхавам̣ аттхо сам̣ван̣н̣етаббо.
хара харан̣е. харан̣ам̣ паваттанам̣. харати. са̄ваттхийам̣ вихарати. виха̄си. вихам̣су. вихариссати. аппаматто вихиссати. вохарати. сам̣вохарати. саббо харати ва̄. рӯпийасам̣воха̄ро, рӯпийасаббоха̄ро ва̄. па̄т̣иха̄рийам̣. пӣтипа̄моджджаха̄ро. виха̄ро. воха̄ро. абхиха̄ро. читтам̣ абхинӣхарати. са̄сане вихарам̣, вихаранто, вихарама̄но. виха̄таббам̣, вихаритум̣. вихаритва̄. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
таттха па̄т̣иха̄рийанти сама̄хите читте вигатӯпаккилесе катакиччена паччха̄ харитаббам̣ паваттетаббанти па̄т̣иха̄рийам̣. пат̣ӣти хи айам̣ саддо ‘‘паччха̄’’ти етасса аттхам̣ бодхети ‘‘тасмим̣ пат̣ипавит̣т̣хамхи, ан̃н̃о а̄ган̃чхи бра̄хман̣о’’тиа̄дӣсу вийа. виха̄роти т̣ха̄нанисаджджа̄дина̄ вихаранти еттха̄ти виха̄ро, бхиккхӯнам̣ а̄ва̄со. вихаран̣ам̣ ва̄ виха̄ро, вихаран̣акрийа̄. воха̄роти бйаваха̄ропи пан̣н̣аттипи вачанампи четана̄пи. таттха
йо хи кочи мануссесу, воха̄рам̣ упаджӣвати;
евам̣ ва̄сет̣т̣ха джа̄на̄ти, ва̄н̣иджо со набра̄хман̣о’’ти.
айам̣ ¶ бйаваха̄равоха̄ро на̄ма. ‘‘сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро’’ти айам̣ пан̣н̣аттивоха̄ро на̄ма. татха̄ татха̄ вохаранти пара̄масантӣти айам̣ вачанавоха̄ро на̄ма. ‘‘ат̣т̣ха арийавоха̄ра̄, ат̣т̣ха анарийавоха̄ра̄’’ти айам̣ четана̄воха̄ро на̄ма. иччевам̣ –
бйаваха̄ре вачане ча, пан̣н̣аттичетана̄су ча;
воха̄расаддо чатӯсу, имесваттхесу диссати.
хара апанайане. апанайанам̣ нӣхаран̣ам̣. досам̣ харати. нӣхарати. нӣха̄ро, парихарати. париха̄ро. раджохаран̣ам̣. саббадосахаро дхаммо. бхагавато ча са̄санасса ча пат̣ипаккхе титтхийе харатӣти па̄т̣иха̄рийам̣. матта̄ван̣н̣абхеденеттха ‘‘па̄т̣ихерам̣ па̄т̣ихӣрам̣ па̄т̣иха̄рийа’’нти тӣн̣и падарӯпа̄ни, бхаванти.
хара а̄да̄не. адиннам̣ харати. хариссати. ха̄хити иччапа. ‘‘кхара̄джинам̣ пара сун̃ча, кха̄рика̄джан̃ча ха̄хитӣ’’ти идаметтха нидассанам̣. а̄харати, авахарати, сам̣харати, апахарати, упахарати, пахарати, сампахарати, сама̄харати. манохаро па̄са̄до. парассахаран̣ам̣. а̄ха̄ро, аваха̄ро, сам̣ха̄ро, упаха̄ро, сампаха̄ро, сама̄ха̄ро. хариййати, а̄хариййати. а̄хариййанти. а̄хат̣ам̣, харитум̣, а̄харитум̣, а̄харитва̄, а̄харитва̄на. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
дхара дхаран̣е. дхаран̣ам̣ виджджама̄ната̄. дхарати. дхарате саттхуса̄санам̣.
дхара авиддхам̣сане. нибба̄нам̣ ниччам̣ дхарати.
кхара кхайе. кхарати. кхаран̣ам̣. наккхаранти на кхиййантӣти аккхара̄ни. наккхаранти на нассантӣти наккхатта̄нӣти пора̄н̣а̄.
джа̄гараниддаккхайе ¶ джа̄гарати. джа̄гаро, джа̄гаран̣ам̣, джа̄гарам̣. дӣгха̄ джа̄гарато ратти. джа̄гарама̄но. айан̃ча дха̄ту тана̄диган̣ам̣ патва̄ ‘‘джа̄гароти, пат̣иджа̄гаротӣ’’ти рӯпа̄ни джанети.
ӣра вачане гатикампанесу ча. ӣрати. ӣритам̣. еритам̣. самӣран̣о. джинерито дхаммо. куппанти ва̄тассапи еритасса.
таттха самӣран̣оти ва̄то. со хи самӣрати ва̄йати, самӣрети ча руккхаса̄кха̄пан̣н̣а̄дӣни сут̣т̣ху кампетӣти ‘‘самӣран̣о’’ти вуччати.
харе ладжджа̄йам̣. алуттантойамека̄ранто дха̄ту, гиле пӣтиккхайети дха̄ту вийа. хара̄йати. хара̄йанам̣. ат̣т̣ӣйа̄ми хара̄йа̄ми.
еттха хара̄йатӣти ладжджати, хирим̣ каротӣти аттхо.
пара па̄ланапӯран̣есу. ‘‘парати, парамо’’тимасса рӯпа̄ни, нара найанети дха̄тусса ‘‘нарати наро’’ти рӯпа̄ни вийа.
таттха паратӣти па̄лети, пӯрати ва̄. суддхакаттувасенидам̣ падам̣ вуттам̣. хетукаттувасена хи ‘‘па̄рети па̄райатӣ’’тиа̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти. парамоти па̄лако пӯрако ва̄. еттха ча ‘‘па̄рамӣ’’ти падам̣ етассаттхасса са̄дхакам̣. татха̄ хи па̄рамӣти парати, па̄рети ча̄ти парамо, да̄на̄дӣнам̣ гун̣а̄нам̣ па̄лако пӯрако ча маха̄бодхисатто. парамасса идам̣, парамасса ва̄ бха̄во, каммам̣ ва̄ па̄рамӣ, да̄на̄дикрийа̄. гарӯхи пана ‘‘пӯретӣти парамо, да̄на̄дӣнам̣ гун̣а̄нам̣ пӯрако па̄лако ча̄’’ти вуттам̣, там̣ вӣмам̣ситабам̣.
вара варан̣е. варати. ва̄ран̣о, варун̣о.
гира ¶ ниггиран̣о. ниггиран̣ам̣ паггхаран̣ам̣. гирати, гири.
еттха гирӣти паббата̄, йо ‘село’’тиа̄дӣхи анекехи на̄мехи катхийати. со хи сандхисан̇кха̄техи паббехи читатта̄ паббамасса аттхӣти паббато. химавамана̄дивасена джаласса са̄рабхӯта̄нам̣ бхесаджджа̄диваттхӯнан̃ча гиран̣ато гирӣти вуччати.
има̄ни панасса на̄ма̄ни –
паббато ачало село, наго гири махӣдхаро;
адди силуччайо ча̄ти, гирипан̣н̣аттийо има̄.
сура иссарийадиттӣсу. сурати. суро, асуро.
татра сароти сурати ӣсати девиссарийам̣ па̄пун̣а̄ти вирочати ча̄ти суро. сундара̄ ра̄ ва̄ча̄ асса̄ти ва̄ суро, дево. дева̄бхидха̄на̄ни дива̄диган̣е пака̄сесса̄ма. асуроти дево вийа на сурати на ӣсати на вирочати ча̄ти асуро. сура̄нам̣ ва̄ пат̣ипаккхо миттапат̣ипаккха̄ амитта̄ вийа̄ти асуро, да̄наво, йо ‘‘пуббадево’’типи вуччати. татха̄ хи кумбхаджа̄таке вуттам̣ –
‘‘йам̣ ве пивитва̄ пуббадева̄ паматта̄,
тидива̄ чута̄ сассатийа̄ сама̄йа̄;
там̣ та̄дисам̣ маджджамимам̣ нираттхам̣,
джа̄нам̣ маха̄ра̄джа катхам̣ пивеййа̄’’ти.
сага̄тха̄ваггасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ пана ‘‘на сурам̣ пивимха, на сурам̣ пивимха̄’ти а̄хам̣су, тато пат̣т̣ха̄йа асура̄ на̄ма джа̄та̄’’ти вуттам̣.
има̄ни ¶ тадабхидха̄на̄ни –
асуро пуббадево ча, да̄наво девата̄ри ту;
на̄ма̄ни асура̄нанти, има̄ни ниддисе видӯ.
па̄ко ити ту йам̣ на̄мам̣, екасса асурасса ту;
пан̣н̣аттӣтипи екачче, гараво пана абравум̣.
кура садде аккосе ча. курати. кураро, курарӣ. куммо, куммӣ.
кхура чхедане вилекхане ча. кхурати. кхуро.
мура сам̣вет̣хане. мурати. муро, моро.
гхура абхиматта саддесу. гхурати. гхоро.
пура аггагамане. аггагаманам̣ на̄ма падха̄нагаманам̣, пат̣хамамева гаманам̣ ва̄. пурати. пурам̣, пурӣ. ава̄пурати. ава̄пуретам̣ аматасса два̄рам̣. ава̄пуран̣ам̣ а̄да̄йа гаччхати.
таттха пуранти ра̄джадха̄нӣ. татха̄ хи ‘‘нагарам̣ пурам̣ пурӣ ра̄джадха̄нӣ’’ти ете парийа̄йа̄. ‘‘есо а̄л̣а̄рико посо, кума̄рӣ пурамантаре’’тиа̄дӣсу пана гехам̣ ‘‘пура’’нти вуччати. падха̄ната̄йа пурато пурато гаманена гантаббанти пурам̣, ра̄джадха̄нӣ чева гехан̃ча. ава̄пуран̣анти ава̄пуранти виваранти два̄рам̣ етена̄ти ава̄пуран̣ам̣, йам̣ ‘‘кун̃чика̄’’типи ‘‘та̄л̣о’’типи вуччати. ава̄пуратӣтиа̄дӣсу ава а̄иччубхо упасагга̄ти дат̣т̣хабба̄.
пхара пхаран̣е. пхаран̣ам̣ на̄ма бйа̄панам̣ гаманам̣ ва̄. самам̣ пхарати сӣтена. а̄ха̄раттхам̣ пхарати. пхаран̣ам̣.
гара уггаме. гарати. гару.
гарӯти ¶ ма̄та̄пита̄дайо га̄равайуттапуггала̄. те хи гаранти уггаччханти уггата̄ па̄кат̣а̄ хонтӣти гарӯти вуччанти. апича па̄са̄н̣аччхаттам̣ вийа бха̄рийат̣т̣хена гарӯти вуччанти. гарусаддо ‘‘идама̄санам̣ атра бхавам̣ нисӣдату, бхаван̃хи ме ан̃н̃атаро гарӯна’’нти еттха ма̄та̄питӯсу диссати. ‘‘санара̄маралокагару’’нти еттха саббалока̄чарийе саббан̃н̃умхи. апича гарусаддо ан̃н̃есваттхесупи диссати. саббаметам̣ екато катва̄ атридам̣ вуччати –
ма̄та̄пита̄чарийесу, дуджджаре алахумхи ча;
маханте чуггате чева, ничхека̄дикаресу ча;
татха̄ ван̣н̣ависесесу, гарусаддо паваттати.
кечи пана̄чарийа̄ ‘‘гару гарӯ’’ти ча двидха̄ гахетва̄ бха̄рийава̄чакатте гарусаддо т̣хито. а̄чарийава̄чакатте пана гурусаддоти ваданти, там̣ на гахетаббам̣. па̄л̣ивисайе хи саббесампи йатха̄вутта̄нам̣ аттха̄нам̣ ва̄чакатте гарусаддойева иччхитаббо, ака̄расса а̄ка̄рабха̄ве ‘‘га̄рава’’нти савуддхикасса таддхитантападасса дассанато. саккат̣абха̄са̄висайе пана гурусаддойева иччхитаббо, ука̄расса вуддхибха̄ве ан̃н̃атха̄ таддхитантападасса дассанато.
мара па̄н̣ача̄ге. марати. маттум̣. маритва̄. хетукаттари ‘‘пурисо пурисам̣ ма̄рети, ма̄райати. пурисо пурисена пурисам̣ ма̄ра̄пети, ма̄ра̄пайати. пурисо пурисам̣ ма̄ретум̣ ма̄ретва̄’’ ичча̄дӣни рӯпа̄ни. маччо. мару. маран̣ам̣, маччу. мат̣т̣у. ма̄ро.
таттха маттунти маритум̣. татха̄ хи алӣнасаттуджа̄таке ‘‘йо маттумиччхе питуно памоккха̄’’ти па̄л̣и диссати. маччоти маритаббасабха̄вата̄йа ‘‘маччо’’ти ладдхана̄мо сатто ¶ . марӯти дӣгха̄йукопи сама̄но маран̣асӣлоти мару, дево. маран̣анти чути.
маран̣ам̣ антако маччу, хиндам̣ ка̄ло ча мат̣т̣у ча;
никкхепо чути чета̄ни, на̄ма̄ни маран̣асса ве.
ма̄роти сатта̄нам̣ кусалам̣ ма̄ретӣти ма̄ро, ка̄мадево.
има̄нисса на̄ма̄ни –
ма̄ро намучи кан̣хо ча, васаватти паджа̄пати;
паматтабандху маддано, па̄пима̄ даббакопи ча;
кандаппо ча ратипати, ка̄мо ча кусума̄йудхо.
ан̃н̃е ан̃н̃а̄нипи на̄ма̄ни ваданти, та̄ни са̄сана̄нулома̄ни на хонтӣти идха на дассита̄ни. ат̣т̣хакатха̄су пана ‘‘ма̄ро, намучи, кан̣хо, паматтабандхӯ’’ти чатта̄рова на̄ма̄ни а̄гата̄ни.
еттха ча ма̄роти девапуттама̄рена саддхим̣ пан̃ча ма̄ра̄ килесама̄ро кхандхама̄ро абхисан̇кха̄рама̄ро маччума̄ро девапуттама̄роти.
дхара аваттха̄не. дхарати.
бхара посане. бхарати. бхарито, бхатта̄.
тхара сантхаран̣е. тхарати, сантхарати. сантхаран̣ам̣.
дара вида̄ран̣е. бхӯмим̣ дарати. куда̄ло.
дара да̄хе. ка̄йо дарати. даро, даратхо.
тира адхогатийам̣. тирати. тираччха̄но, тираччха̄ ва̄.
ара гатийам̣. арати. аттхам̣, аттхо, уту.
еттха ¶ аттхам̣ вуччати нибба̄нам̣. там̣ там̣ саттакиччам̣ арати ваттетӣти уту.
рака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
лака̄рантадха̄ту
ла̄ а̄да̄не. ла̄ти. ла̄нам̣, гарул̣о, сӣхал̣о, ра̄хуло, кусалам̣, ба̄ло, махаллако, махаллика̄.
татра гарул̣оти гарум̣ ла̄ти а̄дада̄ти ган̣ха̄тӣти гарул̣о, йо ‘‘супан̣н̣о, диджа̄дхипо, на̄га̄ри, карот̣ӣ’’ти ча вуччати. сӣхал̣оти сӣхам̣ ла̄ти а̄дада̄ти ган̣ха̄тӣти сӣхал̣о, пуббапурисо. таббам̣се джа̄та̄ етарахи саббепи сӣхал̣а̄ на̄ма джа̄та̄.
ра̄хулотиа̄дӣсу пана ра̄ху вийа ла̄ти ган̣ха̄тӣти ра̄хуло, ко со? сиккха̄ка̄мо а̄йасма̄ ра̄хулабхаддо буддхапутто. тасса хи джа̄тадивасе суддходанамаха̄ра̄джа̄ ‘‘путтасса ме тут̣т̣хим̣ ниведетха̄’’ти уййа̄не кӣл̣антасса бодхисаттасса са̄санам̣ пахин̣и. бодхисатто там̣ сутва̄ ‘‘ра̄ху джа̄то бандханам̣ джа̄та’’нти а̄ха. путтасса хи джа̄йанам̣ ра̄хуггахо вийа хоти. тан̣ха̄килиссаната̄па̄данато ба̄л̣хена ча сан̇кхалика̄дибандханена бандхам̣ вийа хоти муччитум̣ аппада̄натоти ‘‘ра̄ху джа̄то бандханам̣ джа̄та’’нти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘ким̣ ме путто авача̄’’ти пуччхитва̄ там̣ вачанам̣ сутва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа ме натта̄ ‘ра̄хуло’ твева хотӯ’’ти а̄ха, тато пат̣т̣ха̄йа кума̄ро ра̄хуло на̄ма джа̄то.
маха̄пада̄насуттат̣ӣка̄йан̃хи ¶ ‘‘ра̄ху джа̄то’’ти еттха ‘‘ра̄хӯти ра̄хуггахо’’ти вуттам̣, там̣ пана ‘‘ра̄хуло’’ти вачанассаттхам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ адхиппа̄йаттхавасена вуттам̣. на хи кевало ‘‘ра̄хӯ’’ти саддо ‘‘ра̄хуггахо’’ти аттхам̣ вадати, атха кхо джа̄тасаддасамбандхам̣ лабхитва̄ вадати. татха̄ хи ‘‘ра̄ху джа̄то’’ти бодхисаттена вуттавачанасса ‘‘ра̄хуггахо джа̄то’’ти аттхौ бхавати, тасма̄ суддходанамаха̄ра̄джа̄ ‘‘мама натта̄ ра̄ху вийа ла̄тӣти ра̄хулоти ваттаббо’’ти чинтетва̄ ‘‘ра̄хулотвева хотӯ’’ти а̄ха̄ти дат̣т̣хаббам̣.
кечи пана ‘‘ра̄хуло джа̄то бандханам̣ джа̄та’’нти пат̣ханти, каттхачи поттхаке ча ликханти, там̣ на сундарам̣, аттхасса айуттито т̣ӣка̄йа ча саддхим̣вирочато. на хи ‘‘ра̄хуло’’ти кума̄расса на̄мам̣ пат̣хамам̣ уппаннам̣, паччха̄йева пана уппаннам̣ аййакена диннатта̄, тасма̄ тада̄ бодхисаттена ‘‘ра̄хуло джа̄то’’ти ваттум̣ на йуджджати. йатха̄ хи анабхиситте ара̄джини пуггале ‘‘маха̄ра̄джа̄’’ти воха̄ро наппаваттати. т̣ӣка̄йан̃ча ‘‘ра̄хӯти ра̄хуггахо’’ти вуттам̣. атха̄пи тесам̣ сийа̄ ‘‘ра̄хуло джа̄то бандханам̣ джа̄та’’нти падасса виджджама̄натта̄ ева т̣ӣка̄йам̣ ‘‘ра̄хуггахо’’ти бха̄вавасена ла̄саддена сама̄наттхо а̄да̄наттхо гахасаддо вуттоти евампи нупападжджати, ‘‘ра̄хула̄нам̣ джа̄там̣ бандханам̣ джа̄та’’нти па̄т̣хасса ваттаббатта̄. ра̄хулоти хи идам̣ падам̣ ‘‘сӣхал̣о’’ти падам̣ вийа даббава̄чакам̣, на када̄чипи бха̄вава̄чакам̣, тасма̄ ‘‘ра̄хуло джа̄то бандханам̣ джа̄та’’нти етам̣ екаччехи дуропитам̣ па̄т̣хам̣ аггахетва̄ ‘‘ра̄ху джа̄то бандханам̣ джа̄та’’нти айамева па̄т̣хо гахетаббо, са̄рато ча паччетаббо супарисуддхесу анекесу поттхакесу дит̣т̣хатта̄, пора̄н̣ехи ча гамбхӣрасукхуман̃а̄н̣ехи а̄чарийапача̄рийехи пат̣хитатта̄.
айам̣ ¶ панеттха са̄дхиппа̄йа̄ аттхаппака̄сана̄ – ра̄ху джа̄тоти бодхисатто путтасса джа̄таса̄санам̣ сутва̄ сам̣вегаппатто ‘‘ида̄ни мама ра̄ху джа̄то’’ти вадати, муччитум̣ аппада̄навасена мама гахан̣аттхам̣ ра̄ху уппанноти хи аттхо. бандханам̣ джа̄танти имина̄ ‘‘мама бандханам̣ джа̄та’’нти вадати. татха̄ хи т̣ӣка̄йам̣ вуттам̣ ‘‘ра̄хӯти ра̄хуггахо’’ти. таттха ра̄хуггахоти ган̣ха̄тӣти гахо, ра̄ху ева гахо ра̄хуггахо, мама га̄хако ра̄ху джа̄тоти аттхо. атха ва̄ гахан̣ам̣ гахо, ра̄хуно гахо ра̄хуггахо, ра̄хуггахан̣ам̣ мама джа̄танти аттхо. путто хи ра̄хусадисо. пита̄ чандасадисо путтара̄хуна̄ гахитатта̄.
екачче пана ‘‘ра̄хулотвева хотӯ’’ти имам̣ падесам̣ дисва̄ ‘‘ра̄ху джа̄то’’ти вутте имина̄ на самети, ‘‘ра̄хуло джа̄то’’ти вуттейева пана саметӣти ман̃н̃ама̄на̄ евам̣ па̄т̣хам̣ пат̣ханти ликханти ча, тасма̄ со анупапариккхитва̄ пат̣хито дуропито па̄т̣хо на гахетаббо, йатха̄вутто пора̄н̣ако пора̄н̣а̄чарийехи абхимато па̄т̣хойева а̄йасмантехи гахетаббо аттхасса йуттито, т̣ӣка̄йа ча саддхим̣ авиродхатоти.
таттха кусаланти куччхита̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ са̄нато танукаран̣ато н̃а̄н̣ам̣ кусам̣ на̄ма, тена кусена ла̄таббам̣ паваттетаббанти кусалам̣. ба̄лоти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикасан̇кха̄те две анаттхе девадаттакока̄лика̄дайо вийа ла̄ти а̄дада̄тӣти ба̄ло. има̄ни пана там̣на̄ма̄ни –
ба̄ло авидва̄ ан̃н̃о ча, ан̃н̃а̄н̣ӣ авичаккхан̣о;
апан̣д̣ито акусало, думмедхо кумати джал̣о.
ел̣амӯго ¶ ча ниппан̃н̃о, думмедхӣ авидӯ маго;
авин̃н̃ӯ андхаба̄ло ча, дуппан̃н̃о ча авиддасу.
махаллакоти махаттам̣ ла̄ти ган̣ха̄тӣти махаллако, джин̣н̣апурисо. има̄нисса на̄ма̄ни –
джин̣н̣о махаллако вуддхо, буддхо вуд̣д̣хо ча каттаро;
тхеро ча̄ти име садда̄, джин̣н̣апан̃н̃аттийо сийум̣.
татха̄ хи –
‘‘дуре апассам̣ тхерова, чаккхум̣ йа̄читума̄гато’’;
евама̄дӣсу дат̣т̣хаббо, тхерасаддо махаллаке.
има̄ни пана на̄ма̄ни иттхийа̄ иттхилин̇гавасена ваттабба̄ни –
джин̣н̣а̄ махаллика̄ вуддхӣ, буддхӣ вуд̣д̣хӣ ча каттара̄;
тхерӣ ча̄ти име садда̄, на̄мам̣ джин̣н̣а̄йа иттхийа̄;
дала пхала висаран̣е. далати. пхалати. далито руккхо. пхалито бхӯмибха̄го.
ала бхӯсане. алати. алан̇ка̄ро, алан̇като, алан̇катам̣. ‘‘са̄лан̇ка̄нанайогепи, са̄лан̇ка̄нанаваджджита̄’’ти имиссан̃хи кавӣнам̣ каббарачана̄йам̣ алан̇касаддо бхӯсанависесам̣ вадати. кечи панеттха ала бхӯсанапарийа̄панава̄ранесӯти дха̄тум̣ пат̣ханти, ‘‘алатӣ’’ти ча рӯпам̣ иччханти. майам̣ пана аладха̄тусса парийаттинива̄ран̣аттхава̄чакаттам̣ на иччха̄ма пайога̄дассанато. нипа̄табхӯто пана алам̣саддо парийаттинива̄ран̣аттхава̄чако диссати ‘‘аламетам̣ саббам̣. алам̣ ме тена раджджена̄’’тиа̄дӣсу.
мӣла нимелане. мӣлати, нимӣлати, уммӣлати. нимӣланам̣.
била патиттхамбхе. билати.
нӣла ¶ ван̣н̣е. нӣлаваттхам̣.
сӣла сама̄дхимхи. сӣлати. сӣлам̣, сӣланам̣.
еттха сӣланти сӣланат̣т̣хена сӣлам̣. вуттан̃хетам̣ висуддхимагге ‘‘сӣланти кенат̣т̣хена сӣлам̣? сӣланат̣т̣хена сӣлам̣, кимидам̣ сӣланам̣ на̄ма? сама̄дха̄нам̣ ва̄ ка̄йакамма̄дӣнам̣ сусӣлйавасена авиппакин̣н̣ата̄ти аттхо. упадха̄ран̣ам̣ ва̄ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄навасена а̄дха̄рабха̄воти аттхо. етадева хи еттха аттхадвайам̣ саддалаккхан̣авидӯ ануджа̄нанти. ан̃н̃е пана ‘сират̣т̣хо сӣлат̣т̣хо, сӣталат̣т̣хо сӣлат̣т̣хо’ти евама̄дина̄ найенеттха аттхам̣ ван̣н̣ентӣ’’ти. таттха ‘‘аттхадвайам̣ саддалаккхан̣а видӯ ануджа̄нантӣ’’ти идам̣ ‘‘сӣла сама̄дхимхи сӣла упадха̄ран̣е’’ти двиган̣икасса сӣладха̄тусса аттхе сандха̄йа вуттам̣. имасса хи чура̄диган̣ам̣ паттасса упадха̄ран̣е ‘‘сӣлети, сӣлайатӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти, упадха̄ретӣтипи тесам̣ аттхо. идха пана бхӯва̄диган̣икатта̄ сама̄дха̄наттхе ‘‘сӣлатӣ’’ти рӯпам̣ бхавати, сама̄дхийатӣти тасса аттхо. пунапи еттха сотӯнам̣ сукхаггахан̣аттхам̣ ниббачана̄ни вуччанте. сӣлати сама̄дхийати ка̄йакамма̄дӣнам̣ сусӣлйавасена на виппакиратӣти сӣлам̣. атха ва̄ сӣланти сама̄даханти читтам̣ етена̄ти сӣлам̣. има̄ни бхӯва̄диган̣икавасена ниббачана̄ни. чура̄диган̣икавасена пана сӣлети кусале дхамме упадха̄рети патит̣т̣ха̄бха̄вена бхусо дха̄ретӣти сӣлам̣. сӣленти ва̄ етена кусале дхамме упадха̄ренти бхусо дха̄ренти са̄дхавоти сӣланти ниббачана̄ни.
кила бандхе. килати. килам̣.
кӯла а̄варан̣е. кулати. кӯлам̣. вахе руккхе пакӯладже. кӯлам̣ бандхати. надӣкӯле васа̄махам̣. кӯлати а̄варати удакам̣ бахи никкхамитум̣ на детӣти кӯлам̣.
сӯла ¶ руджа̄йам̣. сӯлати. сӯлам̣. кан̣н̣асӯлам̣ на джанети.
тӯла никкарӣсе. никкарӣсам̣ на̄ма карӣсаматтенапи аминетаббато лахубха̄войева. тӯлати. тӯлам̣ бхат̣т̣хам̣ва ма̄луто.
пула сан̇гха̄те. пулати. пан̃чапули.
мӯла патит̣т̣ха̄йам̣ мӯлати. мӯлам̣. мӯласаддо ‘‘мӯла̄ни уддхареййа антамасо уссӣрана̄л̣иматта̄нипӣ’’тиа̄дӣсу мӯламӯле диссати. ‘‘лобхо акусаламӯла’’нтиа̄дӣсу аса̄дха̄ран̣ахетумхи. ‘‘йа̄вамаджджханхике ка̄ле чха̄йа̄ пхарати, нива̄те пан̣н̣а̄ни патанти, етта̄вата̄ руккхамӯла’’нтиа̄дӣсу самӣпе. атридам̣ вуччати –
мӯламӯле мӯласаддо, падиссати татхева ча;
аса̄дха̄ран̣ахетумхи, самӣпамхи ча ваттати.
пхала ниббаттийам̣. руккхо пхалати. руккхапхала̄ни бхун̃джанта̄. махаппхалам̣ маха̄нисам̣сам̣. сота̄паттипхалам̣. таттха пхаланти маха̄ниббаттикам̣.
пхала бхеде. пхалати. муддха̄ те пхалату саттадха̄. па̄да̄ пхалим̣су. таттха пхалатӯти бхаджджиту.
пхала абйаттасадде. асанӣ пхалати. двеме бхиккхаве асанийа̄ пхалантийа̄ на сантасанти. пхалантийа̄ти саддам̣ каронтийа̄.
чулла ха̄вакаран̣е. ха̄вакаран̣ам̣ вила̄сакаран̣ам̣. чуллати.
пхулла ¶ викасанабхедесу. пхуллати. пхуллам̣. пхуллито ким̣суко. супхуллитамаравиндаванам̣.
асӣтихаттхамуббедхо, дӣпан̇каро маха̄муни;
собхати дӣпаруккхова, са̄лара̄джа̄ва пхуллито.
кхан̣д̣апхуллапат̣исан̇кхаран̣ам̣.
чилла сет̣хилле. сит̣хилабха̄во сет̣хиллам̣. чиллати.
велу челу келу кхелу пелу белу селу сала тила гатийам̣. велати. челати. келати. кхелати. пелати. белати. селати. салати. тилати. челам̣, белако. еттха челанти ваттхам̣. пелакоти сасо.
кхала чалане. кхалати. кхало. кхалоти дуджджано аса̄дху асаппурисо па̄паджано.
кхала сан̃чинане. кхалати. кхалам̣. кхаланти вӣхит̣т̣хапанока̄сабхӯтам̣ бхӯмиман̣д̣алам̣. тан̃хи кхаланти сан̃чинанти ра̄сим̣ каронти еттха дхан̃н̃а̄нӣти кхаланти вуччати. ‘‘кхалам̣ са̄лам̣ пасум̣ кхеттам̣, ганта̄ часса абхиккхан̣а’’нти пайого.
гила аджджхохаран̣е. гилати. гиламаккхам̣ пурисо на буджджхати.
гала адане. галати. гало. галанти аданти аджджхохаранти етена̄ти гало. галоти гӣва̄ вуччати.
сала салла а̄сугатийам̣. а̄сугати сӣгхагаманам̣. салати. саллати. саллам̣. еттха ча ‘‘саллам̣ усу саро салло кан̣д̣о теджано’’ти парийа̄йа̄ ете.
кхола гатипат̣игха̄те. кхолати.
гиле ¶ пӣтиккхайе. гила̄йати. гила̄но, гелан̃н̃ам̣. гила̄ноти акаллако. винайепи хи вуттам̣ ‘‘на̄хам̣ акаллако’’ти. ат̣т̣хакатха̄йан̃ча ‘‘на̄хам̣ акаллакоти на̄хам̣ гила̄но’’ти вуттам̣.
миле гаттавина̄ме. мила̄йати. мила̄йано, мила̄йанто, мила̄йама̄но.
келе мама̄йане. мама̄йанам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хивасена ‘‘мама ида’’нти гахан̣ам̣. кела̄йати. твам̣ кам̣ кела̄йати.
сала чалане сам̣варан̣е ча, вала валла чалане ча. сам̣варан̣а̄пеккха̄йам̣ чака̄ро. салати. кусалам̣. валати. валлати. валлӯро.
таттха кусаланти куччхите па̄падхамме салайати чалайати кампети виддхам̣сетӣти кусалам̣. куччхитам̣ апа̄йадва̄рам̣ саланти сам̣варанти пидаханти са̄дхаво етена̄ти кусалам̣. валланти сам̣варанти раккханти ито ка̄касена̄дайо сатте акха̄данаттха̄йа̄ти валлӯро.
мала малла дха̄ран̣е. малати. малам̣. маллати. малло.
бхала бхалла парибха̄санахим̣са̄да̄несу. бхалати. бхаллати.
кала сан̇кхйа̄не. калати. кала̄, ка̄ло.
еттха кала̄ти сол̣асабха̄га̄дибха̄го. ка̄лоти ‘‘еттако аткканто’’тиа̄дина̄ калитаббо сан̇кха̄табботи ка̄ло, пуббан̣ха̄дисамайо.
калла асадде. асаддо. ниссаддо. каллати.
джала диттийам̣. джалати. джалам̣, джаланто, паджджаланто, джалама̄но.
ко ¶ ети сирийа̄ джалам̣. джалам̣ва йасаса̄ ат̣т̣ха̄, девадаттоти ме сутам̣. саддхаммападжджото джалито.
хула чалане. хулати. хало. халоти пха̄ло, со хи холети бхӯмим̣ бхинданто маттикакхан̣д̣ам̣ ча̄летӣти ‘‘хало’’ти вуччати ука̄расса ака̄рам̣ катва̄.
чала кампане. чалати. чалито, ачало. маханто бхӯмича̄ло. чаланам̣, ча̄ло.
джала дхан̃н̃е. джалати. джалам̣.
т̣ала т̣ула веламбе. т̣алати. т̣улати.
тхала т̣ха̄не. тхалати. тхало. тхалоти нирудакаппадесо. паббаджджа̄нибба̄несупи там̣садисатта̄ таббоха̄ро. йатха̄ хи локе удакогхена аноттхаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ ‘‘тхало’’ти вуччати, евам̣ килесогхена аноттхаран̣ӣйатта̄ паббаджджа̄ нибба̄нан̃ча ‘‘тхало’’ти вуччати, ‘‘тин̣н̣о па̄ран̇гато тхале тит̣т̣хати бра̄хман̣о’’ти хи вуттам̣.
пха̄ла вилекхане. пха̄лати бхӯмим̣ вилекхати бхиндатӣти пха̄ло.
нала гантхе. налати.
бала па̄н̣ане. иха па̄н̣анам̣ джӣванам̣ сасанан̃ча. балати. балам̣, ба̄ло.
еттха баланти джӣвитам̣ каппенти етена̄ти балам̣, ка̄йабалабхогабала̄дикам̣ балам̣. атха ва̄ баланти самма̄джӣванам̣ джӣванти етена̄ти балам̣, саддха̄дикам̣ балам̣. а̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘ассаддхийе на кампатӣти саддха̄бала’’нтиа̄ди вуттам̣, там̣ дал̣хат̣т̣хена баланти ваттабба̄нам̣ саддха̄дӣнам̣ акампанабха̄вадассанаттхам̣ вуттанти ¶ дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ дха̄тӯнам̣ аттха̄тисайайогато ассаддхийа̄дӣнам̣ абхибхаванена саддха̄дибала̄нам̣ абхибхаванаттхопи гахетаббо ‘‘абала̄ нам̣ балийантӣ’’ти еттха вийа. ба̄лоти балати ассасати чева пассасати ча̄ти ба̄ло, ассаситапассаситаматтена джӣвати, на сет̣т̣хена пан̃н̃а̄джӣвитена̄ти вуттам̣ хоти. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘балантӣти ба̄ла̄, ассаситапассаситаматтена джӣванти, на пан̃н̃а̄джӣвитена̄ти аттхо’’ти. пан̃н̃а̄джӣвинойева хи джӣвитам̣ сет̣т̣хам̣ на̄ма. тена̄ха бхагава̄ ‘‘пан̃н̃а̄джӣвим̣ джӣвитама̄ху сет̣т̣ха’’нти.
пула махатте. пулати. випулам̣.
кула сан̇кха̄не бандхумхи ча. колати. кулам̣, коло.
сала гамане. салати.
кила пӣтийа кӣл̣анесу. пӣтасса бха̄во пӣтийам̣ йатха̄ даккхийам̣. кӣл̣анам̣ кӣл̣а̄йева. килати.
ила кампане. илати. елам̣, ела̄. еттха елам̣ вуччати досо. кенат̣т̣хена? кампанат̣т̣хена. досоти четтха агун̣о ведитаббо, на пат̣игхо. ‘‘нелан̇го сетапаччха̄до’’ти идаметтха нидассанам̣.
апича елам̣ вуччати удакам̣. татха̄ хи ‘‘еламбуджам̣ кан̣т̣аким̣ ва̄риджам̣ йатха̄’’ти имисса̄ па̄л̣ийа̄ аттхам̣ ниддисанто а̄йасма̄ са̄рипутто ‘‘елам̣ вуччати удака’’нти а̄ха. ела̄ти ла̄ла̄ вуччати ‘‘еламӯго’’ти еттха вийа. апича ела̄ти кхел̣о вуччати ‘‘сутва̄ нелапатим̣ ва̄чам̣, ва̄л̣а̄ пантха̄ апаккаму’’нти еттха вийа. еттха нелапатим̣ ва̄чанти кхел̣абиндунипа̄тавирахитам̣ ¶ вачананти аттхо. ла̄ла̄кхел̣ава̄чакасса ту ела̄саддасса ан̃н̃ам̣ паваттинимиттам̣ парийеситаббам̣. анекаппаваттинимитта̄ хи садда̄. ким̣ ва̄ ан̃н̃ена паваттинимиттена, ила кампанети евам̣ вуттам̣ кампанам̣ ева ла̄ла̄кхел̣ава̄чакасса ела̄саддасса паваттинимиттам̣, тасма̄ иланти джигуччхитаббабха̄вена кампенти хадайачаланам̣ па̄пун̣анти джана̄ еттха̄ти ела̄ти аттхо гахетаббо. сама̄напаваттинимитта̄йева хи садда̄ локасан̇кетавасена на̄на̄падаттхава̄чака̄пи бхаванти. там̣ йатха̄? хиноти гаччхатӣти хету, саппати гаччхатӣти саппо, гаччхатӣти готи. татха̄ асама̄наппаваттинимитта̄йева сама̄нападаттхава̄чака̄пи бхаванти. там̣ йатха̄? ран̃чатӣти ра̄джа̄, бхӯмим̣ па̄летӣти бхӯмипа̄ло, наре индатӣти нариндоти. еса найо саббаттха̄пи вибха̄ветаббо.
ила гатийам̣. илати.
хила ха̄вакаран̣е. хелати.
сила ун̃чхе. силати.
тила синехане. тилати. тилам̣, телам̣, тило.
чила васане. чилати.
вала вила̄сане. валати.
пила гахан̣е. пилати.
мила синехане. милати.
пхула сан̃чале пхаран̣е ча. пхулати.
лака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
вака̄рантадха̄ту
ва̄ ¶ гатигандханесу. ва̄ти. ва̄то.
вӣ паджанаканти асанакха̄дана гатӣсу. паджанам̣ чаланам̣. канти абхиручи. асанам̣ бхаттапарибхого. кха̄данам̣ пӯва̄дибхаккханам̣. гати гаманам̣. вети.
ве тантасанта̄не. ва̄йати. тантава̄йо.
ве сосане. ва̄йати.
дхиву кхиву нидассане. дхевати. кхевати.
тхиву диттийам̣. тхевати. мадхумадхука̄ тхеванти.
джӣва па̄н̣адха̄ран̣е. джӣвати. джӣвитам̣, джӣво, джӣвика̄. аттхи но джӣвика̄ дева, са̄ ча йа̄дисакӣдиса̄. джӣвитам̣ каппети.
пива мива тива нива тхӯлийе. пивати. пиваро. мивати. тивати. нивати.
еттха ча пивароти каччхапо, йо кочи ва̄ тхӯласарӣро. татха̄ хи ‘‘пиваро каччхапе тхӯле’’ти пубба̄чарийехи вуттам̣.
ава па̄лане. авати. буддхо мама аватам̣.
бхава гатийам̣. савати.
кава ван̣н̣е. кавати.
кхиву маде. кхивати.
дхову дховане. дховати.
деву ¶ дева деване. девати а̄девати, паридевати, а̄дево, паридево, а̄девана̄, паридевана̄, а̄девитаттам̣, паридевитаттам̣.
севу кеву кхеву геву гилеву меву милеву сечане. севати. кевати. кхевати. гевати. гилевати. мевати милевати.
деву плутагатийам̣. плутагати париплутагаманам̣. девати.
дха̄ту гатисуддхийам̣. дха̄вати, видха̄вати. а̄дха̄вати, паридха̄вати. дха̄вако.
чиву а̄да̄насам̣варесу. чивати.
чеви четана̄тулйе. чевати.
вака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
сака̄рантадха̄ту
са̄ па̄ке. са̄ти.
си сева̄йам̣. севати. севана̄, севако, севито, сиво, сивам̣.
нихӣйати пурисо нихӣнасевӣ,
на ча ха̄йетха када̄чи тулйасевӣ;
сет̣т̣хамупагамам̣ удети кхиппам̣,
тасма̄ аттано уттаритарам̣ бхаджетха;
си гатибуддхӣсу. сети, атисети. атиситум̣, атиситва̄, сету.
сӣ ¶ сайе. сайо супанам̣. сети. сайати. сенам̣. сайанам̣.
су гатийам̣. савати. пасавати. пасуто, суто.
еттха сутоти дӯто, ‘‘виттин̃хи мам̣ виндати сута дисва̄’’ти ‘‘девасуто ча ма̄талӣ’’ти ча има̄ни таттха пайога̄ни.
су саване. саванам̣ санданам̣. савати. а̄саво.
сӯ пасаве. пасаво джананам̣. савати, пасавати. суттам̣.
еттха пана суттанти аттхе савати джанетӣти суттам̣, тепит̣акам̣ буддхавачанам̣, тадан̃н̃ампи ва̄ хаттхисутта̄ди суттам̣.
сӯ па̄н̣агаббхавимочанесу. сӯти. пасӯти. пасӯто.
су перан̣е. сути.
се кхайе. сӣйати. ека̄рассӣйа̄десо.
се па̄ке. сети.
се гатийам̣. сети. сету.
хим̣са хим̣са̄йам̣. хим̣сати. хим̣сако, хим̣сана̄, хим̣са̄.
исса исса̄йам̣. иссати. пурисапараккамасса дева̄ на иссанти. исса̄, исса̄йана̄.
намасса вандана̄натийам̣. вандана̄нати на̄ма вандана̄сан̇кха̄там̣ наманам̣, сакаммакойева̄йам̣ дха̄ту, на намудха̄ту вийа сакаммако чева акаммако ча. намассати.
гхуса садде. гхусати, гхосати. пат̣игхосо, ниггхосо, вачӣгхосо.
чуса ¶ па̄не. чусати.
пуса буддхийам̣. пусати. посо. сампӣл̣е мама посанам̣. посананти вад̣д̣ханам̣.
муса тхеййе. тхенанам̣ тхеййам̣ чорика̄. мусати. дуддиккхо чаккхумусано. мусало.
пуса пасаве. пусати.
ва̄си бхӯса алан̇ка̄ре. ва̄сати. бхӯсати, вибхӯсати. бхӯсанам̣, вибхӯсанам̣.
уса руджа̄йам̣. усати.
иса уччхе. есати. иси.
еттха пана сӣла̄дайо гун̣е есантӣти исайо, буддха̄дайо арийа̄ та̄пасапаббаджджа̄йа ча паббаджита̄ нара̄. ‘‘иси та̄пасо джат̣ило джат̣ӣ джат̣а̄дхаро’’ти ете та̄пасапарийа̄йа̄.
каса вилекхане. касати, кассати. кассако, а̄ка̄со.
еттха кассакоти касика̄рако. а̄ка̄соти набхам̣. тан̃хи на кассатӣти а̄ка̄со. каситум̣ вилекхитум̣ на сакка̄ти аттхо. има̄ни тадабхидха̄на̄ни –
а̄ка̄со амбарам̣ аббхам̣, анталиккха’магхам̣ набхам̣;
веха̄со гаганам̣ дево, кха’ма̄диччапатхопи ча.
та̄ра̄патхо ча наккхатта-патхо равипатхопи ча;
веха̄йасам̣ ва̄йупатхо, апатхо анилан̃джасам̣.
каса ¶ сиса джаса джхаса васа маса диса джуса йуса хим̣саттха̄. касати. сисати. джасати. джхасати. васати. масати. масако. омасати, омасава̄до. дисати. джусати. йӯсати.
таттха омасатӣти виджджхати. омасава̄доти паресам̣ сӯчийа̄ вийа виджджханава̄до. масакоти макасо.
бхасса бхассане. бхассанти катханам̣ вуччати ‘‘а̄ва̄со гочаро бхассам̣. бхассака̄рака’’нтиа̄дӣсу вийа. бхассати. бхат̣т̣хам̣. бхат̣т̣ханти бха̄ситам̣, вачананти аттхо. еттха пана –
‘‘субха̄сита̄ аттхаватӣ, га̄тха̄йо те маха̄муни;
ниджджхаттомхи субхат̣т̣хена, тван̃ча ме саран̣ам̣ бхава̄’’ти
па̄л̣и нидассанам̣. таттха ниджджхаттоти ниджджха̄пито дхаммоджапан̃н̃а̄йа пан̃н̃аттигато амхи. субхат̣т̣хена̄ти субха̄ситена.
джису нису вису мису васса сечане. джесати. несати. весати. месати. дево вассати.
марису сахане ча. чака̄ро сечана̄пеккхако. марисати.
пуса посане. посати. посо. каммачиттаутуа̄хиа̄рехи посийатӣти посо. ‘‘ан̃н̃епи дево посетӣ’’ти дассанато пана чура̄диган̣епи имам̣ дха̄тум̣ ваккха̄ма.
пису силису пусу палусу усу упада̄хе. песати. силесати. силесо. посати. палосати. осати. усу.
гхасу сам̣харисе. сам̣харисо сан̇гхат̣т̣анам̣. гхассати.
хасу а̄лин̇ге. а̄лин̇го упагӯханам̣. хассати.
хаса ¶ хасане. хасати. асса̄ хасанти, а̄джа̄нӣйа̄ хасанти, пахасати, ухасати. ка̄рите ‘‘ха̄сети’’ичча̄ди, ухасийама̄но, ха̄со, паха̄со, хасанам̣, пахасанам̣, хаситам̣. хака̄ралопена мандахасанам̣ ‘‘сита’’нти вуччати ‘‘ситам̣ па̄тва̄ка̄сӣ’’тиа̄дӣсу.
таттха ухасатӣти авахасати. удасийама̄ноти авахасийама̄но. татра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘идха бхиккхум̣ аран̃н̃агатам̣ ва̄ руккхамӯлагатам̣ ва̄ сун̃н̃а̄га̄рагатам̣ ва̄ ма̄туга̄мо упасан̇камитва̄ ухасати’’ ити ча ‘‘со ма̄туга̄мена ухасийама̄но’’ ити ча. ха̄соти хасанам̣ ва̄ соманассам̣ ва̄ ‘‘ха̄со ме упападжджатха̄’’тиа̄дӣсу вийа.
туса хаса хиса раса садде. тусати, хасати, хисати, расати, раситам̣. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘бхерийо сабба̄ ваджджанту, вӣн̣а̄ сабба̄ расанту та̄’’ ити.
раса асса̄дане. расати. расо.
раса асса̄дасинехесу. расати. расо.
раса ха̄нийам̣. расати. расанам̣, расо.
атра̄йам̣ па̄л̣и –
‘‘нахева т̣хита на̄’сӣнам̣, на сайа̄нам̣ на паддхагум̣;
йа̄ва бйа̄ти нимӣсати, татра̄пи расатиббайо’’ти.
таттха расатиббайоти со со вайо расати париха̄йати, на вад̣д̣хатӣти аттхо.
ласа силесанакӣл̣анесу. ласати. ла̄со. ласӣ ча те ниппалита̄. ласи вуччати маттхалун̇гам̣. ниппалита̄ти никкханта̄.
ниса ¶ сама̄дхимхи. сама̄дхи сама̄дха̄нам̣ читтекаггата̄. несати.
миса маса садде росе ча. месати. масати. месо. масако.
писи песу гатийам̣. писати. песати.
сасу хим̣са̄йам̣. сасати. саттхам̣. саттхам̣ вуччати аси.
сам̣са тхутийан̃ча. чака̄ро хим̣са̄пеккха̄йа. сам̣сати, пасам̣сати. пасам̣са̄, пасам̣сана̄. пасаттхо бхагава̄. пасам̣сама̄но, пасам̣сито, пасам̣сако, пасам̣ситаббо, пасам̣санӣйо, па̄сам̣со, пасам̣ситва̄ ичча̄дӣни.
диса пеккхане. етисса̄ пана на̄на̄рӯпа̄ни бхаванти – ‘‘диссати падиссати’’ ичча̄ди акаммакам̣. ‘‘пассати даккхати’’ичча̄ди сакаммакам̣.
диссату, пассату, даккхату. диссеййа, пассеййа, даккхеййа. диссе, пассе, даккхе. дисса, пасса, даккха. адисса̄, апасса̄. адда̄ сӣдантаре наге. аддаккха̄, аддаккхум̣, адассум̣. адасси, апасси, адаккхи.
дассиссати, пассиссати, даккхиссати. адассисса̄, апассисса̄, даккхисса̄. евам̣ ваттама̄напан̃чамийа̄дивасена виттха̄ретабба̄ни. ка̄рите ‘‘дассети дассайатӣ’’ти рӯпа̄ни. камме ‘‘пассийати’’ ичча̄дӣни.
диса̄. пассо. пассам̣. пассита̄. дассета̄. дассанам̣. випассана̄, н̃а̄н̣адассананти на̄микапада̄ни. тадаттхе пана туматтхе ча ‘‘даккхита̄йе’’ти рӯпам̣. ‘‘а̄гата̄мха имам̣ дхаммасамайам̣, даккхита̄йе апара̄джитасан̇гха’’нти хи па̄л̣и. имасмим̣ пана па̄л̣иппадесе ‘‘даккхита̄йе’’ти идам̣ тадаттхе туматтхе ва̄ чатуттхийа̄ рӯпам̣. татха̄ ¶ хи даккхита̄йети имасса дассанаттха̄йа̄ти ва̄ пасситунти ва̄ аттхо йоджетаббо. диса̄тиа̄дӣсу пана пураттхима̄дибхеда̄пи диса̄ти вуччати. йатха̄ха –
‘‘диса̄ чатассо видиса̄ чатассо,
уддхам̣ адхо даса дисата̄ има̄йо;
катамам̣ дисам̣ тит̣т̣хати на̄гара̄джа̄,
йамаддаса̄ супине чхаббиса̄н̣а’’нти.
ма̄та̄пита̄дайопи. йатха̄ха –
‘‘ма̄та̄пита̄ диса̄ пубба̄, а̄чарийа̄ даккхин̣а̄ диса̄;
путтада̄ра̄ диса̄ паччха̄, митта̄мачча̄ ча уттара̄;
да̄сакаммакара̄ хет̣т̣ха̄, уддхам̣ саман̣абра̄хман̣а̄;
ета̄ диса̄ намассеййа, аламатто куле гихӣ’’ти;
паччайада̄йака̄пи. йатха̄ха – ‘‘ага̄рино аннадапа̄наваттхада̄, авха̄йика̄ нампи дисам̣ вадантӣ’’ти.
нибба̄нампи. йатха̄ха –
‘‘ета̄диса̄ парама̄ сетакету,
йам̣ патва̄ ниддуккха̄ сукхино бхавантӣ’’ти;
евам̣ диса̄саддена вуччама̄нам̣ аттхарӯпам̣ н̃атва̄ ида̄нисса ниббачанамевам̣ дат̣т̣хаббам̣. диссати чанда̄ват̣т̣ана̄дивасена ‘‘айам̣ пурима̄ айам̣ паччхима̄’’тиа̄дина̄ на̄наппака̄рато пан̃н̃а̄йатӣти диса̄, пураттхимадиса̄дайо. татха̄ ‘‘име амха̄кам̣ гарут̣т̣ха̄на’нтиа̄дина̄ пасситабба̄ти диса̄, ма̄та̄пита̄дайо. диссанти сака̄йа пун̃н̃акрийа̄йа име да̄йака̄ти пан̃н̃а̄йантӣти диса̄, паччайада̄йака̄. диссати уппа̄давайа̄бха̄вена ниччадхамматта̄ саббака̄лампи виджджатӣти диса̄, нибба̄нам̣. пассоти ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣ ¶ пассатӣти пассо. евам̣ пассатӣти пассам̣. атра̄йам̣ па̄л̣и –
‘‘пассати пассо пассантам̣, апассантампи пассати;
апассанто апассантам̣, пассантампи на пассатӣ’’ти.
пассатӣти пассита̄. дассетӣти дассита̄. дассананти дассанакрийа̄. апича дассананти чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣. тан̃хи рӯпа̄рамман̣ам̣ пассатӣти дассананти вуччати. татха̄ ‘‘дассанена паха̄табба̄ дхамма̄’’ти вачанато дассанам̣ на̄ма сота̄паттимагго. касма̄ сота̄паттимагго дассанам̣? пат̣хамам̣ нибба̄надассанато. нану готрабхӯ пат̣хаматарам̣ пассатӣти? но на пассати, дисва̄ каттаббакиччам̣ пана на кароти сам̣йоджана̄нам̣ аппаха̄нато, тасма̄ ‘‘пассатӣ’’ти на ваттаббо. йаттха каттхачи ра̄джа̄нам̣ дисва̄пи пан̣н̣а̄ка̄рам̣ датва̄ киччаниппхаттийа̄ адит̣т̣хатта̄ аджджа̄пи ра̄джа̄нам̣ на пасса̄мӣти ваданто га̄мава̄сӣ нидассанам̣.
випассана̄ти аничча̄дивасена кхандха̄нам̣ випассанакам̣ н̃а̄н̣ам̣. н̃а̄н̣адассананти диббачаккхупи випассана̄пи маггопи пхалампи паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ампи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ампи вуччати. ‘‘аппаматто сама̄но н̃а̄н̣адассанам̣ а̄ра̄дхетӣ’’ти еттха хи диббачаккху н̃а̄н̣адассанам̣ на̄ма. ‘‘н̃а̄н̣адассана̄йа читтам̣ абхинӣхарати абхининна̄метӣ’’ти еттха випассана̄н̃а̄н̣ам̣. ‘‘абхабба̄ те н̃а̄н̣адассана̄йа ануттара̄йа самбодха̄йа̄’’ти еттха магго, ‘‘айаман̃н̃о уттаримануссадхаммо аламарийан̃а̄н̣адассанависесо адхигато пха̄сувиха̄ро’’ти еттха пхалан̃а̄н̣ам̣. ‘‘н̃а̄н̣ан̃ча пана ме дассанам̣ удапа̄ди, акуппа̄ ме четовимутти, айамантима̄ джа̄ти, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти еттха паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. ‘‘н̃а̄н̣ан̃ча ¶ пана ме дассанам̣ удапа̄ди сатта̄хака̄лан̇като а̄л̣а̄ро ка̄ла̄мо’’ти еттха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. еттхетам̣ бхавати –
‘‘диббачаккхупи маггопи, пхалан̃ча̄пи випассана̄;
паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ампи, н̃а̄н̣ам̣ саббан̃н̃ута̄пи ча;
н̃а̄н̣адассанасаддена, име аттха̄ павуччаре’’ти.
дам̣са дам̣сане. дам̣сати, видам̣сати. данто. ка̄рите а̄локам̣ видам̣сети.
еса буддхийам̣. есати.
сам̣са катхане. сам̣сати. йо ме сам̣се маха̄на̄гам̣.
килиса ба̄дхане. килисати. килесо.
еттха ба̄дханат̣т̣хена ра̄га̄дайопи ‘‘килеса̄’’ти вуччанти дуккхампи. етесу дуккхавасена –
‘‘идан̃ча паччайам̣ ладдха̄, пуббе килесаматтано;
а̄нандийам̣ вичарим̣су, раман̣ӣйе гириббадже’’ти
пайого ведитаббо. дива̄диган̣ам̣ пана паттасса ‘‘килиссатӣ’’ти рӯпам̣.
васа синехане. васати. васа̄.
еттха ча васа̄ на̄ма вилӣнасинехо. са̄ ван̣н̣ато на̄л̣икерателаван̣н̣а̄. а̄ча̄ме а̄ситтателаван̣н̣а̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати.
ӣса хим̣са̄гатидассанесу. ӣсати. ӣсо.
бха̄сабйатта̄йам̣ ва̄ча̄йам̣. бха̄сати. бха̄са̄, бха̄ситам̣, бха̄та̄. парибха̄сати. парибха̄са̄, парибха̄сако.
татра ¶ бха̄санти аттхам̣ ета̄йа̄ти бха̄са̄, ма̄гадхабха̄са̄ди. бха̄ситанти вачанам̣. вачанаттхо хи бха̄ситасаддо ниччам̣ напум̣сакалин̇го дат̣т̣хаббо. йатха̄ ‘‘сутва̄ луддасса бха̄сита’’нти. ва̄ччалин̇го пана бха̄ситасаддо тилин̇го дат̣т̣хаббо. йатха̄ ‘‘бха̄сито дхаммо, бха̄ситам̣ чатусаччам̣, бха̄сита̄ ва̄ча̄’’ти. пуббе бха̄сатӣти бха̄та̄, джет̣т̣хабха̄та̄ти вуттам̣ хоти. со хи пуббе джа̄татта̄ евам̣ ваттум̣лабхати. кин̃ча̄пи бха̄тусаддо ‘‘бха̄тикасатам̣, саттабха̄таро. бха̄тарам̣ кена досена, дуджджа̄си дакараккхино’’тиа̄дӣсу джет̣т̣хаканит̣т̣хабха̄тӯсу ваттати, татха̄пи йебхуййена джет̣т̣хаке нирӯт̣т̣хо, ‘‘бха̄та̄’’ти хи вутте джет̣т̣хабха̄та̄ти вин̃н̃а̄йати, тасма̄ каттхачи т̣ха̄не ‘‘канит̣т̣хабха̄та̄’’ти висесетва̄ вуттам̣.
нану ча бхо каттхачи ‘‘джет̣т̣хабха̄та̄’’ти висесетва̄ вуттанти? саччам̣, там̣ пана бха̄та̄саддасса канит̣т̣хепи ваттанато па̄кат̣ӣкаран̣аттхам̣ ‘‘джет̣т̣хабха̄та̄’’ти вуттам̣. йатха̄ хи харин̣есу ваттама̄насса мигасаддасса када̄чи авасесачатуппадесупи ваттанато ‘‘харин̣амиго’’ти висесетва̄ ва̄чам̣ бха̄санти, евам̣ сампадамидам̣ ведитаббам̣. йатха̄ ча гохаттхимахим̣сааччхасӯкарасасабил̣а̄ра̄дӣсу са̄ман̃н̃авасена мигасадде ваттама̄непи ‘‘мигачаммам̣ мигамам̣са’’нти а̄гатат̣т̣ха̄не ‘‘харин̣асса̄’’ти висесанасаддам̣ вина̄пи ‘‘харин̣амигачаммам̣ харин̣амигамам̣са’’нти висесаттха̄дхигамо хоти, еттха на гохаттхиа̄дӣнам̣ чаммам̣ ва̄ мам̣сам̣ ва̄ вин̃н̃а̄йати. татха̄ ‘‘мигамам̣сам̣ кха̄дантӣ’’ти вачанасса гохаттхиа̄дӣнам̣ мам̣сам̣ кха̄дантӣти аттхо на самбхавати, евамева каттхачи вина̄пи джет̣т̣хакаити висесанасаддам̣ ‘‘бха̄та̄’’ти вуттейева ‘‘джет̣т̣хакабха̄та̄’’ти аттхо вин̃н̃а̄йатӣти. нану ча бхо ‘‘мигачаммам̣, мигамам̣са’’нти еттха чаммамам̣сасаддехева ¶ висесаттха̄дхигамо хотӣти? на хоти, мигасаддасса ива чаммамам̣сасадда̄нам̣ са̄ман̃н̃авасена ваттанато, еван̃ча сати кена висесаттха̄дхигамо хотӣти че? локасан̇кетавасена, татха̄ хи мигасадде ча чаммасадда̄дӣсу ча са̄ман̃н̃авасена ваттама̄несупи локасан̇кетена париччхиннатта̄ гохаттхиа̄дӣнам̣ чамма̄дӣни на н̃а̄йанти локена, атха кхо харин̣ачамма̄дӣнийева н̃а̄йанти. ‘‘сан̇кетавачанам̣ саччам̣, локасаммути ка̄ран̣а’’нти хи вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
гилесу анвиччха̄йам̣. пунаппунам̣ иччха̄ анвиччха̄. гилесати.
йесу пайатане. йесати.
джесу несу есу хесу гатийам̣. джесати. несати. есати. хесати. дха̄твантасса пана сан̃н̃огавасена ‘‘джессати, нессатӣ’’тиа̄дӣнипи гахетабба̄ни. джессама̄но. джессам̣, джессанто. еттха ча –
‘‘йатха̄ а̄ран̃н̃акам̣ на̄гам̣, дантим̣ анвети хаттхинӣ;
джессантам̣ гиридуггесу, самесу висамесу ча̄’’ти
па̄л̣и нидассанам̣.
десу хесу абйаттасадде. десати. хесати.
ка̄са саддакуччха̄йам̣. ка̄сати, укка̄сати. ка̄со. ка̄сам̣ са̄сам̣ дарам̣ балйам̣, кхӣн̣амедхо нигаччхати.
ка̄су бха̄су диттийам̣. диттӣти па̄кат̣ата̄, вира̄джаната̄ ва̄. ка̄сати, пака̄сати. пака̄сати теджо. дӯре санто пака̄сенти. бха̄сати. пабха̄сати мидам̣ бйамхам̣. пака̄со. ка̄су обха̄со.
татра ¶ пака̄сатӣти пака̄со, па̄кат̣о хотӣти аттхо. туччхабха̄вена пун̃джабха̄вена ва̄ ка̄сати пака̄сати па̄кат̣а̄ хотӣти ка̄су. ‘‘ка̄су’’ ити а̄ва̄т̣опи вуччати ра̄сипи.
‘‘ким̣ну сантарама̄нова, ка̄сум̣ кханаси са̄ратхи;
пут̣т̣хо ме самма аккха̄хи, ким̣ка̄суйа̄ кариссасӣ’’ти
еттха хи а̄ва̄т̣о ка̄су на̄ма. ‘‘ан̇га̄рака̄сум̣ апаре пхун̣анти, нара̄ руданта̄ паридад̣д̣хагатта̄’’ти еттха ра̄си. ка̄рите – пака̄сетӣти пака̄сако. обха̄сетӣти обха̄сако. камме пака̄сийатӣти пака̄сито. евам̣ бха̄сито. бха̄ве – ка̄сана̄. сан̇ка̄сана̄. пака̄сана̄. туманта̄дитте ‘‘пака̄ситум̣, пака̄сетум̣, обха̄ситум̣, обха̄сетум̣. пака̄ситва̄, пака̄сетва̄, обха̄ситва̄, обха̄сетва̄’’ти рӯпа̄ни бхаванти. таддхите бха̄су етасса аттхӣти бха̄суро, пабхассаро йо кочи. бха̄суроти ва̄ кесарасӣхо. имасмим̣ аттхе бха̄сусаддо ‘‘ра̄джа диттийа’’нти еттха ра̄джасаддо вийа вира̄джанава̄чако сийа̄, тасма̄ рӯпасирийа̄ вира̄джанасампанната̄йа бха̄су вира̄джаната̄ етасса аттхӣти бха̄суроти ниббачанам̣ н̃еййам̣.
на̄су ра̄су садде. на̄сати. ра̄сати. на̄са̄, на̄сика̄.
татра на̄са̄ти хаттхисон̣д̣а̄пи на̄са̄ти вуччати ‘‘саче мам̣ на̄гана̄сӯрӯ, олокеййа пабха̄ватӣ’’тиа̄дӣсу вийа. манусса̄дӣнам̣ на̄сика̄пи на̄са̄ти вуччати ‘‘йо те хаттхе ча па̄де ча, кан̣н̣ана̄сан̃ча чхедайӣ’’тиа̄дӣсу вийа. на̄санти абйаттасаддам̣ каронти ета̄йа̄ти на̄са̄. на̄са̄ ева на̄сика̄. йаттха ниббачанам̣ на вада̄ма, таттха там̣ сувин̃н̃еййатта̄ аппасиддхатта̄ ¶ ва̄ на вуттанти дат̣т̣хаббам̣, авуттампи пайогавичаккхан̣ехи упапариккхитва̄ йоджетаббам̣. атридам̣ вуччати –
на̄са̄ сон̣д̣а̄ каро хаттхо,
хаттхидаббе сама̄ мата̄;
на̄са̄ ча на̄сика̄ ча две,
нара̄дӣсу сама̄ мата̄’’ти.
наса кот̣илле. насати.
бхиси бхайе. бхим̣сати. бхим̣санако. тада̄си йам̣ бхим̣санакам̣. бхесма̄ка̄йо.
а̄сиси иччха̄йам̣. а̄пуббо сиси иччха̄йам̣ ваттати. а̄сисати. а̄сисатева пурисо. а̄сисана̄. а̄сисаттам̣. а̄сисанто, а̄сисама̄но, а̄сама̄но. ‘‘суггатима̄сама̄на̄’’ти па̄л̣и еттха нидассанам̣.
гасу адане. гасати.
гхусӣ кантикаран̣е. ӣка̄рантойам̣, тена ито на ниггахӣта̄гамо. гхусати.
пам̣су бхам̣су авасам̣сане. пам̣сати. бхам̣сати.
дхам̣су гатийам̣. дхам̣сати. раджо нуддхам̣сати уддхам̣.
паса виттха̄ре. пасати. пасу.
куса авха̄не родане ча. косати, паккосати. паккосако, паккосито, паккосанам̣.
касса гатийам̣. кассати, парикассати. пат̣икассати. мӯла̄йа пат̣икассеййа. пат̣икассеййа̄ти а̄кад̣д̣хеййа, мӯла̄паттийам̣йева патит̣т̣ха̄пеййа̄ти аттхо.
аса ¶ дитйа̄да̄несу ча. чака̄ро гатипеккхако. асати.
диса а̄да̄насам̣варан̣есу. диссати пурисо.
да̄су да̄не. да̄сати.
роса бхайе. росати. росако.
бхесу чалане. бхесати.
паса ба̄дханапхассанесу. пасати. па̄со, на̄гапа̄со, хаттхапа̄со.
ласа кантийам̣. ласати, абхиласати, виласати. ла̄со, вила̄со, виласанам̣.
часа бхаккхан̣е. часати.
каса хим̣са̄йам̣. касати.
тиса титтийам̣. титти таппанам̣ парипун̣н̣ата̄ сухитата̄. тисати. титти.
васа нива̄се. васати, васийати, ваччхати. ваттху, ваттхам̣, парива̄со, нива̄со, а̄ва̄со, упава̄со, упосатхо, виппава̄со, чираппава̄сӣ, чираппавуттхо, васитва̄, ваттум̣, васитум̣ ичча̄дӣни.
атра упава̄соти аннена ваджджито ва̄со упава̄со. упосатхоти упавасанти еттха̄ти упосатхо, упавасанти сӣлена ва̄ анасанена ва̄ упета̄ хутва̄ васантӣти аттхо. айам̣ панеттха аттхуддха̄ро – ‘‘а̄йа̄ма̄вусо каппина упосатхам̣ гамисса̄ма̄’’тиа̄дӣсу па̄тимоккхуддесо ¶ упосатхо. ‘‘евам̣ ат̣т̣хан̇гасаманна̄гато кхо виса̄кхе упосатхо упавуттхо’’тиа̄дӣсу сӣлам̣. ‘‘суддхасса ве сада̄ пхаггу, суддхассупосатхо сада̄’’тиа̄дӣсу упава̄со. ‘‘упосатхо на̄ма на̄гара̄джа̄’’тиа̄дӣсу пан̃н̃атти. ‘‘на бхиккхаве тадахупосатхе сабхиккхука̄ а̄ва̄са̄’’тиа̄дӣсу упаваситаббадивасоти.
васа кантийам̣. ваччхати. джинаваччхайо.
саса сусане. сасати. сасо.
саса па̄н̣ане. сасати. сатова ассасати, сатова пассасати. сасо, сасанам̣. асса̄со пасса̄со ассасанто пассасанто.
аса бхуви. аттхи. аса.
еттха аттхӣти а̄кхйа̄тападам̣. на аттхи кхӣра̄ бра̄хман̣ӣ. аттхита̄, аттхибха̄во, ‘‘йам̣ кин̃чи ратанам̣ аттхӣ’’тиа̄дӣсу вийа нипа̄тападам̣. тасма̄ аттхӣти падам̣ а̄кхйа̄танипа̄тавасена дувидханти ведитаббам̣. асаити авибхаттикам̣ на̄микападам̣. еттха ча ‘‘асасмӣти хотӣ’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха аттхӣти аса, ниччассетам̣ адхивачанам̣. имина̄ сассатадит̣т̣хи вутта̄.
татра̄йам̣ падама̄ла̄ – ‘‘аттхи, санти. аси, аттха. асми, асма, амхи, амха’’ иччета̄ни пасиддха̄ни. ‘‘аттху, санту. а̄хи, аттха. асми, асма амхи, амха’’ иччета̄ни ча, ‘‘сийа̄, асса, сийум̣, ассу, сийам̣су. асса, ассатха. сийам̣, асса, асса̄ма’’ иччета̄ни ча пасиддха̄ни.
еттха пана ‘‘тесан̃ча кхо бхиккхаве самагга̄нам̣ саммодама̄на̄нам̣…пе… сийам̣су две бхиккхӯ абхидхамме на̄на̄ва̄да̄’’ти па̄л̣и нидассанам̣ ¶ . таттха сийам̣сӯти бхавеййум̣. абхидхаммети висит̣т̣хе дхамме.
ида̄ни сийа̄саддасса аттхуддха̄ро пабхедо ча вуччате. сийа̄ти екам̣се ча викаппане ча ‘‘патхавӣдха̄ту сийа̄ аджджхаттика̄, сийа̄ ба̄хира̄’’ти екам̣се. ‘‘сийа̄ ан̃н̃атарасса бхиккхуно а̄паттивӣтиккамо’’ти викаппане.
сийа̄ти екама̄ракхйа̄тападам̣, екамабйайападам̣. а̄кхйа̄татте екавачанантам̣, абйайатте йатха̄па̄вачанам̣. ‘‘путта̄ маттхи дхана̄ маттхӣ’’ти еттха аттхӣти абйайападамива екавачанантампи бахувачанантампи бхавати. тасса̄кхйа̄татте пайоговидитова. абйайатте пана ‘‘сукхам̣ на сукхасахагатам̣, сийа̄ пӣтисахагата’’нти ‘‘име дхамма̄ сийа̄ паритта̄рамман̣а̄’’ти ча екавачанабахувачанаппайога̄ ведитабба̄. еттха дха̄туйа̄ киччам̣ наттхи. пароккха̄йам̣ ‘‘итиха аса итиха аса̄’’ти дассанато аса ити падам̣ гахетаббам̣. хиййаттанӣрӯпа̄ни аппасиддха̄ни. аджджатанийа̄ пана ‘‘а̄си, а̄сим̣су, а̄сум̣. а̄си, а̄ситтха. а̄сим̣, а̄симха̄’’ иччета̄ни пасиддха̄ни. бхависсантийа̄ ‘‘бхависсати, бхависсанти’’ ичча̄дӣни. ка̄ла̄типаттийа̄ ‘‘абхависса̄, абхависсам̣су’’ ичча̄дӣни бхаванти.
са̄са анусит̣т̣хийам̣. са̄сати, ануса̄сати. каммантам̣ во са̄сати, са̄санам̣, ануса̄санам̣, ануса̄санӣ, анусит̣т̣хи, саттха̄, саттхам̣, ануса̄сако, ануса̄сика̄.
татра са̄сананти адхисӣла̄дисиккхаттайасан̇гахитаса̄санам̣, парийаттипат̣ипаттипат̣иведхасан̇кха̄там̣ ва̄ са̄санам̣. тан̃хи са̄сати етена, еттха ва̄ти ‘‘са̄сана’’нти павуччати. апича са̄сананти ‘‘ран̃н̃о ¶ са̄санам̣ песетӣ’’тиа̄дӣсу вийа па̄петаббавачанам̣. татха̄ са̄сананти ова̄до, йо ‘‘ануса̄санӣ’’ти ча, ‘‘анусит̣т̣хӣ’’ти ча вуччати. саттха̄ти тивидхайа̄намукхена садевакам̣ локам̣ са̄сатӣти саттха̄, дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ сатте ануса̄сатӣти аттхо. саттханти садде ча аттхе ча са̄сати а̄чиккхати етена̄ти саттхам̣. ким̣там̣? бйа̄каран̣ам̣.
ӣса иссарийе. иссарийам̣ иссарабха̄во. ӣсати. ван̇гӣсо, джанападесо, мануджесо.
татра ван̇гӣсоти ва̄ча̄йа ӣсо иссароти ван̇гӣсо. ко со? а̄йасма̄ ван̇гӣсо араха̄. а̄ха ча сайамева –
‘‘ван̇ге джа̄тоти ван̇гӣсо, вачане иссароти ча;
‘ван̇гӣсо’ ити ме на̄мам̣, абхавӣ локасаммата’’нти;
а̄са упавесане. упавесанам̣ нисӣданам̣ ‘‘а̄сане упавит̣т̣хо сан̇гхо’’ти еттха вийа. а̄сати. аччхати. а̄сӣно. а̄санам̣. упа̄сати. упа̄сако.
таттха а̄сананти а̄сати нисӣдати еттха̄ти а̄санам̣, йам̣ кин̃чи нисӣданайоггам̣ ман̃чапӣт̣ха̄ди.
касӣ гатисосанесу. ӣка̄рантойам̣ дха̄ту, тенито на ниггахӣта̄гамо. касати.
нисӣ чумбане. нисати.
дисӣ аппӣтийам̣. дхаммам̣ дессати. дисо. дит̣т̣хо. дессӣ. дессо. дессийо.
татра дисоти ча дит̣т̣хоти ча пачча̄миттасса̄дхивачанаметам̣. со хи паре дессати наппийа̄йати, парехи ва̄ дессийати пийо ¶ на карийатӣти ‘‘дисо’’ти ча ‘‘дит̣т̣хо’’ти ча вуччати. атха ва̄ дисоти чоро ва̄пачча̄митто ва̄. дит̣т̣хоти пачча̄миттойева. атриме пайога̄ –
‘‘дисо дисам̣ йам̣ там̣ кайира̄, верӣ ва̄ пана веринам̣;
миччха̄пан̣ихитам̣ читтам̣, па̄пийо нам̣ тато каре’’ти ча.
‘‘диса̄ хи ме дхаммакатхам̣ сун̣антӯ’’ти ча, ‘‘диса̄ хи ме те мануссе бхаджанту йе дхаммамева̄дапайанти санто’’ти ча,
‘‘йассете чатуро дхамма̄, ва̄наринда йатха̄ тава;
саччам̣ дхаммо дхити ча̄го, дит̣т̣хам̣ со ативаттатӣ’’ти ча.
дессӣти дессанасӣло аппийа̄йанасӣлоти дессӣ. ‘‘дхаммака̄мо бхавам̣ хоти, дхаммадессӣ пара̄бхаво’’ти идаметтха пайоганидассанам̣. дессоти аппийо, татха̄ дессийоти. еттха ча –
‘‘на ме десса̄ убхо путта̄, маддӣдевӣ на дессийа̄;
саббан̃н̃утам̣ пийам̣ майхам̣, тасма̄ пийе ада̄саха’’нти ча,
‘‘на ме са̄ бра̄хман̣ӣ десса̄, напи ме балам̣ на виджджатӣ’’ти ча,
‘‘ма̄та̄ пита̄ на ме десса̄, напи дессам̣ маха̄йасам̣;
саббан̃н̃утам̣ пийам̣ майхам̣, тасма̄ ватамадхит̣т̣хахи’’нти ча
пайога̄. саббаттха мети ча майханти ча са̄мивачанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
има̄ни пана пачча̄миттасса на̄ма̄ни –
‘‘паччамитто рипу дит̣т̣хо, дисо верӣ ча сатва’ри;
амитто ча сапатто ча, евам̣ пан̣н̣аттика̄рисӯ’’ти.
есу гатийам̣. есати.
бхасса ¶ бхассанадиттӣсу. бхассанам̣ вачанам̣. дитти собха̄. бхассати. бхассам̣, пабхассарам̣.
дхиса садде. дхисати.
диса атисаджджане. дисати, упадисати, сандисати, ниддисати, пачча̄дисати, пат̣исандисати, уддисати. десо, уддесо ичча̄дӣни.
пису авайаве. писати.
иси гатийам̣. исати.
пхуса сампхассе. пхусати. пхассо, пхусана̄, сампхусана̄, сампхуситаттам̣. еварӯпо ка̄йасампхассо ахоси. пхот̣т̣хаббам̣, пхуситам̣. дево ча екамекам̣ пхуса̄йати. пхут̣т̣хум̣, пхуситум̣, пхуситва̄, пхуситва̄на, пхусийа, пхусийа̄на. пхусса пхусса бйантим̣ кароти.
татра пхассоти а̄рамман̣ам̣ пхусанти етена, сайам̣ ва̄ пхусати, пхусанаматтамева ва̄ етанти пхассо, а̄рамман̣е пхусаналаккхан̣о дхаммо.
руса риса хим̣са̄йам̣. росати. рисати. пурисо.
еттха ча ‘‘пум̣ вуччати нирайо, там̣ рисатӣти пурисо’’ти а̄чарийа̄ ваданти.
риса гатийам̣. ресати.
виса павесане. висати, пависати. павесо, павесанам̣, нивесанам̣, пависам̣. еттха нивесанам̣ вуччати гехам̣.
маса а̄масане. масати, а̄масати, пара̄масати. пара̄ма̄со, пара̄масанам̣.
еттха ¶ пара̄ма̄соти парато а̄масатӣти пара̄ма̄со, аничча̄дидхамме ничча̄дивасена ган̣ха̄тӣти аттхо. ‘‘пара̄ма̄со миччха̄дит̣т̣хи куммагго миччха̄патхо’’тиа̄дӣни бахӯни вевачанапада̄ни абхидхаммато гахетабба̄ни.
ису иччха̄йам̣. иччхати, сампат̣иччхати. сампат̣иччханам̣, иччха̄, абхиччха̄, иччхам̣, иччхама̄но.
весу да̄не. веччхати, павеччхати, павеччхети. павеччхам̣, павеччханто.
ниса баддха̄йам̣. баддха̄ти винибаддхо, ахан̇ка̄рассетам̣ адхивачанам̣. нисати.
джуси пӣтисеванесу. джосати.
иса парийесане. есати. иси, ит̣т̣хам̣, анит̣т̣хам̣, есам̣, есама̄но.
сам̣касе аччхане. аччханам̣ нисӣданам̣. сан̇каса̄йати.
сака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
хака̄рантадха̄ту
ха̄ ча̄ге. джахати, виджахати. виджаханам̣, джахитум̣, джаха̄таве, джахитва̄, джаха̄йа.
мхӣ ӣсам̣хасане. мхайате, умхайате вимхайате.
таттха мхайатети ситам̣ кароти. умхайатети пахат̣т̣ха̄ка̄рам̣ дассети. вимхайатети вимхайанам̣ кароти. татра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘на нам̣ умхайате дисва̄. пеккхитена мхитена ча. мхитапуббам̣ва ¶ бха̄сати. йада̄ умхайама̄на̄ мам̣, ра̄джапуттӣ удиккхати. умха̄пеййа пабха̄ватӣ. памха̄пеййа пабха̄ватӣ’’ти.
таттха умхайама̄на̄ти пахат̣т̣ха̄ка̄рам̣ дассетва̄ хасама̄на̄. умха̄пеййа̄ти ситавасена пахам̣сеййа. памха̄пеййа̄ти маха̄хаситавасена париха̄сеййа.
ху да̄не. хавати. хути.
ху пасаджджакаран̣е. пасаджджакаран̣ам̣ пака̄рена саджджанакрийа̄. хавати. хуто, хутава̄, хута̄вӣ, а̄хути.
хӯ сатта̄йам̣. хоти, хонти. хоси, хотха. хоми, хома. пахоти, пахонти. пахӯтам̣, пахӯта̄, куто пахӯта̄ калаха̄ вива̄да̄. хонто, хонта̄, хонтам̣, пахонто. паччха̄саман̣ена хотаббам̣. хотум̣ хотуйе, пахотум̣, хутва̄на. ваттама̄на̄вибхаттирӯпа̄дӣни. еттха пасиддхарӯпа̄нева гахита̄ни.
хоту, хонту. хоси, хотха. хоми, хома. пан̃чамӣвибхаттирӯпа̄ни. еттха̄пи пасиддхарӯпа̄нева гахита̄ни.
хувеййа, хувеййум̣. хувеййа̄си, хувеййа̄тха. хувеййа̄ми, хувеййа̄ма. хуветха, хуверам̣. хуветхо, хувеййа̄вхо. хувеййам̣, хувеййа̄мхе. саттамийа̄ рӯпа̄ни. еттха пана ‘‘упако а̄джӣвако ‘хувеййа па̄вусо’ти ватва̄ сӣсам̣ окампетва̄ уммаггам̣ гахетва̄ паккамӣ’’ти па̄л̣ийам̣ хувеййа̄ти падасса дассанато найавасена ‘хувеййа, хувеййу’’нтиа̄дӣни вутта̄ни. хупеййа̄типи па̄т̣хо диссати, йатха̄ паччапеккхан̣а̄. таббасена ‘‘хупеййа, хупеййум̣ ¶ . хупеййа̄сӣ’’тиа̄дина̄ вака̄расса пака̄ра̄десабхӯта̄ни рӯпа̄нипи гахетабба̄ни.
апаро найо – хеййа, хеййум̣. хеййа̄си, хеййа̄тха. хеййа̄ми, хеййа̄ма. хетха, херам̣. хетхо, хеййа̄вхо. хеййам̣, хеййа̄мхе. има̄ни ат̣т̣хакатха̄найена гахитарӯпа̄ни. еттха пана ‘‘на ча уппа̄до хоти. саче хеййа, уппа̄дасса̄пи уппа̄до па̄пун̣еййа̄’’ти идампи нидассанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
хува, хуву. хуве, хувиттха. хувам̣, хувимха. хувиттха, хотха иччапи сан̃н̃огатака̄ралопена ахосӣти аттхо. татха̄хи ‘‘касира̄ джӣвика̄ хотха̄’’ти падассаттхам̣ ван̣н̣ентехи ‘‘дуккха̄ но джӣвика̄ ахосӣ’’ти аттхо вутто. хувире. хувиттхо, хувивхо. хувим̣, хувимхе. пароккха̄йа рӯпа̄ни.
ахува̄, ахувӯ. ахуво, ахуваттха. ахувам̣, ахувамха. ахуваттха, ахуваттхум̣. ахувасе, ахувавхам̣. ахувим̣, ахувамхасе. хиййаттанӣрӯпа̄ни.
еттха ахувамхасети майам̣ бхавамхасети аттхо. ‘‘акарамхаса те киччам̣, йам̣ балам̣ ахувамхасе’’ти па̄л̣ийам̣ пана ‘‘ахува амхасе’’ ити ва̄ падаччхедо ка̄таббо ‘‘аху амхасе’’ти ва̄. паччхиманайе вака̄ра̄гамо ‘‘ахува̄’’ти ча ‘‘ахӯ’’ти ча двиннампи ахосӣти аттхо. амханти амха̄кам̣. сети нипа̄таматтам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – амха̄кам̣ йам̣ балам̣ ахоси, майам̣ тена балена тава киччам̣ акарамха̄ти.
ахоси, ахум̣, ахесум̣. ахуво, ахувиттха. ахоситтхаиччапи. ахосим̣, ахува̄сим̣ иччапи, ахосимха̄, ахумха̄ ¶ . ахува̄, ахуву, ахувасе, ахувивхам̣. ахувам̣, ахум̣ иччапи. ахувимхе. аджджатанийа̄ рӯпа̄ни.
еттха ‘‘ахам̣ кеват̣т̣ага̄масмим̣, ахум̣ кеват̣т̣ада̄рако’’ти дассанато ‘‘аху’’нти вуттам̣, ахосинти аттхо. ‘‘ахам̣ бхаданте ахува̄сим̣ пуббе сумедхана̄масса джинасса са̄вако’’ти дассанато ‘‘ахува̄си’’нти иччеваттхо. татха̄ хи анекаван̣н̣авима̄наваттхуат̣т̣хакатха̄йам̣ имисса̄ па̄л̣ийа̄ аттхам̣ ван̣н̣ентехи ахува̄синти ахосинти аттхо пака̄сито.
‘‘хессати, хехиссати, хехити, хохитӣ’’ти има̄ни чатта̄ри бхависсантийа̄ ма̄тика̄пада̄ни ведитабба̄ни.
ида̄ни та̄ни вибхаджисса̄ми – хесса̄ти, хессанти. хессаси, хессатха. хесса̄ми, хесса̄ма. хессате, хессанте. хессасе, хессавхе. хессам̣, хесса̄мхе. има̄ни ‘‘ана̄гатамхи аддха̄не, хесса̄ма саммукха̄ има’’нти дассанато вутта̄ни.
хехиссати, хехиссанти. хехиссаси. сесам̣ виттха̄ретаббам̣.
хохиссати, хохиссанти. хохиссаси. сесам̣ виттха̄ретаббам̣.
хехити, хехинти. хехиси. сесам̣ виттха̄ретаббам̣.
хохити, хохинти. хохиси. сесам̣ виттха̄ретаббам̣. бхависсантийа̄ рӯпа̄ни.
ахувисса̄, ахувиссам̣су. ахувиссасе, ахувиссатха. ахувиссам̣, ахувиссамха̄. ахувиссатха, ахувиссису. ахувиссасе ¶ , ахувиссавхе. ахувиссим̣, ахувисса̄мхасе. ка̄ла̄типаттирӯпа̄ни.
вхе авха̄йане баддха̄йам̣ садде ча. авха̄йанам̣ паккосанам̣. баддха̄ти ахан̇ка̄ро, гхат̣т̣анам̣ ва̄ са̄рамбхакаран̣ам̣ ва̄. саддо раво. вхети, вха̄йати, авхети, авха̄йати, авха̄си иччапи. качча̄йано ма̄н̣авакосми ра̄джа, анӯнана̄мо ити мавхайанти. а̄саддо упасаггова, со сан̃н̃огапаратта̄ рассо джа̄то. авхито. анавхито тато а̄га̄. авха̄, авха̄йана̄. ва̄ран̣авхайана̄ руккха̄. ка̄мавхе висайе. кума̄ро чандасавхайо.
‘‘саттатантим̣ сумадхурам̣,
ра̄ман̣еййам̣ ава̄чайим̣;
со мам̣ ран̇гамхи авхети,
саран̣ам̣ ме хохи косийа̄’’ти.
еттха авхетӣти са̄рамбхавасена аттано висайам̣ дассетум̣ сан̇гхат̣т̣атӣти аттхо. ‘‘сама̄гате екасатам̣ самагге, авхеттха йаккхо авикампама̄но’’ти еттха̄пи са̄рамбхавасена гхат̣т̣анам̣ авха̄йанам̣ на̄ма.
‘‘таттха наччанти га̄йанти, авха̄йанти вара̄варам̣;
аччхара̄ вийа девесу, на̄рийо самалан̇ката̄’’ти
еттха пана авха̄йанти вара̄варанти варато варам̣ наччан̃ча гӣтан̃ча каронтийо са̄рамбхам̣ каронтӣти аттхо дат̣т̣хаббо.
пан̃ха пуччха̄йам̣. бхиккху гарум̣ пан̃хам̣ пан̃хати. пан̃хо. айам̣ пана па̄л̣и ‘‘парипуччхати парипан̃хати идам̣ бханте катхам̣ имасса ко аттхо’’ти. пан̃хасаддо пуллин̇гавасена гахетаббо. ‘‘пан̃хо мам̣ ¶ пат̣ибха̄ти, там̣ сун̣а̄’’ти йебхуййена пуллин̇гаппайогадассанато. каттхачи пана иттхилин̇гопи бхавати напум̣сакалин̇гопи. татха̄ хи ‘‘пан̃ха̄ меса̄ кусалехи чинтита̄. кон̣д̣ан̃н̃а пан̃ха̄ни вийа̄карохӣ’’ти таддӣпика̄ па̄л̣ийо диссанти, лин̇гавипалла̄со ва̄ таттха дат̣т̣хаббо.
пан̃ха иччха̄йам̣. пан̃хати. пан̃хо. еттха ча пан̃хоти н̃а̄тум̣ иччхито аттхо. идам̣ панеттха ниббачанам̣ пан̃хийати н̃а̄тум̣ иччхийати соти пан̃хоти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘виссаджджитамхи пан̃хе’’ти имисса̄ неттипа̄л̣ийа̄ аттхам̣ сам̣ван̣н̣ентена ‘‘пан̃хети н̃а̄тум̣ иччхите аттхе’’ти.
миха сечане. михати, уммихати. мегхо, механам̣.
таттха уммихатӣти пасса̄вам̣ кароти. мегхоти михати син̃чати локам̣ вассадха̄ра̄хӣти мегхо, паджджунно. механанти иттхӣнам̣ гуйхат̣т̣ха̄нам̣.
даха бхасмӣкаран̣е дха̄ран̣е ча. а̄га̄ра̄ни агги дахати. айам̣ пурисо имам̣ иттхим̣ аййикам̣ дахати, мама аййика̄ти дха̄ретӣти аттхо. имасса пурисасса айам̣ иттхӣ аййика̄ хотӣти адхиппа̄йо. атра пана̄йам̣ па̄л̣и ‘‘сакйа̄ кхо амбат̣т̣ха ра̄джа̄нам̣ укка̄кам̣ пита̄махам̣ дахантӣ’’ти. аггина̄ дад̣д̣хам̣ гехам̣, дайхати, дайхама̄нам̣. дасса д̣а̄десе ‘‘д̣ахатӣ’’ти рӯпам̣. ‘‘д̣ахантам̣ ба̄ламанвети, бхасма̄чханнова па̄вако’’тиа̄дайо пайога̄ еттха нидассана̄ни бхаванти.
чаха парисаккане. чахати.
раха ча̄ге. рахати. рахо, рахито.
рахи гатийам̣. рахати. рахо, рахам̣.
дахи ¶ бахи вуддхийам̣. дахати. бахати.
бахи саддхе ча. чака̄ро вуддха̄пеккхо. бахати.
тухи духи аддане. тухати. духати.
араха маха пӯджа̄йам̣. арахати. арахам̣, араха̄. махати.
маханам̣, махо. виха̄рамахо. четийамахо.
татра никкилесатта̄ екантадаккхин̣еййабха̄вена аттано катапӯджа̄сакка̄ра̄дӣнам̣ махаппхалабха̄вакаран̣ена арахан̣ӣйо пӯджанӣйоти араха̄, кхӣн̣а̄саво.
ӣха чета̄йам̣. ӣхати. ӣха̄. ӣха̄ вуччати вӣрийам̣.
ваха маха буддхийам̣. вахати, махати.
ахи пилахи гатийам̣. ахати. пилахати, ахи.
еттха ча ахӣти ниппа̄допи сама̄но ахати гаччхати гантум̣ саккотӣти ахи.
гараха калаха куччхане. гарахати. гараха̄, калахати, калахо.
вараха валаха падха̄нийе парибха̄санахим̣са̄да̄несу ча. варахати. валахати. вара̄хо.
еттха ча вара̄хоти сӯкаропи хаттхӣпи вуччати. татха̄ хи ‘‘енеййа̄ ча вара̄ха̄ ча. маха̄вара̄хова нива̄папут̣т̣хо’’тиа̄дӣсу сӯкаро ‘‘вара̄хо’’ти на̄мена вуччати. ‘‘маха̄вара̄хасса надӣсу джаггато, бхисам̣ гхасама̄насса̄’’тиа̄дӣсу пана хаттхӣ ‘‘вара̄хо’’ти на̄мена вуччати. маха̄вара̄хасса̄ти хи маха̄хаттхиноти аттхо.
веху джеху ва̄ху пайатане. вехати, джехати. ва̄хати. ва̄хано.
ва̄хано ¶ вуччати ассо. со хи ва̄ханти сан̇га̄ма̄дӣсу кичче уппанне пайатанти вӣрийам̣ каронти, етена̄ти ва̄ханоти вуччати.
да̄ху ниддаккхайе. да̄хати.
ӯха витакке. ӯхати, а̄йӯхати, вийӯхати, бйӯхати апохати. ӯханам̣, а̄йӯханам̣, бйӯхо, апохо.
таттха ӯхатӣти витаккети, а̄йӯхатӣти ва̄йамати, вийӯхатӣти пам̣сум̣ уддхарати. евам̣ бйӯхатӣти еттха̄пи. апохатӣти чхад̣д̣ети, атха ва̄ вивечети.
га̄ху вилол̣ане. га̄хати. га̄хо, чандагга̄хо, сӯрийагга̄хо, наккхаттагга̄хо.
гаха гахан̣е. гахати, паггахати. а̄хутим̣паггахисса̄ми. паггахо, пагга̄хо.
паггахоти патто. пагга̄хоти вӣрийам̣.
саха парисахане. парисаханам̣ кханти. сахати. сахо, асахо, асайхо.
руха чаммани па̄тубха̄ве. рухати. руккхо.
ма̄ту ма̄не. ма̄хати.
гухӯ сам̣варан̣е. гухати ниггухати. гухо, гуйхако.
ваха па̄пун̣е. вахати. ва̄ривахо.
духа папӯран̣е. духати, дохати. дуйхама̄на̄ га̄вӣ.
диха упачайе. дехати. дехо. дехоти сарӣрам̣.
лиха ¶ асса̄дане. лехати, палехати. леханӣйам̣. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘сунакха̄ химасса палихим̣су па̄де’’ти. айам̣ панаттхо – сунакха̄ имасса кума̄расса па̄датале аттано дживха̄йа палихим̣сӯти.
оха ча̄ге. охати. саббаманаттхам̣ апохати. апохо.
брахма уггаме. брахати. браха̄.
даха тхаха хим̣саттха̄. дахати. тхахати.
брӯха вад̣д̣хане. упарӯпари брӯхатӣти брахма̄. ка̄рите ‘‘вивекаманубрӯхетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти пайого.
брахма̄ти техи техи гун̣ависесехи брӯхитоти брахма̄. брахма̄ти маха̄брахма̄пи вуччати татха̄гатопи бра̄хман̣опи ма̄та̄питаропи сет̣т̣хампи. ‘‘сахассо брахма̄ двисахассо брахма̄’’тиа̄дӣсу хи маха̄брахма̄ ‘‘брахма̄’’ти вуччати. ‘‘брахма̄ти кхо бхиккхаве татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти еттха татха̄гато.
‘‘тамонудо буддхо самантачаккху,
локантагӯ саббабхава̄тиватто;
ана̄саво саббадуккхаппахӣно,
саччавхайо брахме упа̄сито ме’’ти
еттха бра̄хман̣о. ‘‘брахма̄ти ма̄та̄питаро, пубба̄чарийа̄ти вуччаре’’ти еттха ма̄та̄питаро. ‘‘брахмачаккам̣ паваттетӣ’’ти еттха сет̣т̣хам̣. еттхетам̣ вуччати –
‘‘маха̄брахмани ¶ виппе ча, атхо ма̄та̄питӯсу ча;
татха̄гате ча сет̣т̣хе ча, брахмасаддо паваттатӣ’’ти.
апаро найо – брахма̄ти тивидха̄ брахма̄но саммутибрахма̄но упапаттибрахма̄но висуддхибрахма̄ноти.
‘‘сампаннам̣ са̄ликеда̄рам̣, сува̄ бхун̃джанти косийа;
пат̣иведеми те брахме, на не ва̄ретумуссахе,
париббаджа маха̄брахме, пачантан̃н̃епи па̄н̣ино’’ти ча
евама̄дӣсу хи брахмасаддена саммутибрахма̄но вутта̄.
‘‘апа̄рута̄ тесам̣ аматасса два̄ра̄,
йе сотаванто памун̃чанту саддхам̣;
вихим̣сасан̃н̃ӣ пагун̣ам̣ на бха̄сим̣,
дхаммам̣ пан̣ӣтам̣ мануджесу брахме,
атха кхо брахма̄ сахампатӣ’’ти ча евама̄дӣсу брахмасаддена упапаттибрахма̄. ‘‘брахмачаккам̣ паваттетӣ’’тиа̄дивачанато брахманти арийадхаммо вуччати. тато ниббатта̄ ависесена саббепи арийа̄ висуддхибрахма̄но на̄ма параматтхабрахмата̄йа. висесато пана ‘‘брахма̄ти кхо бхиккхаве татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти вачанато самма̄самбуддхо уттамабрахма̄ на̄ма садеваке локе брахмабхӯтехи гун̣ехи уккам̣сапа̄рамиппаттито. еттхетам̣ вуччати –
‘‘саммутийупапаттӣнам̣, висуддхӣнам̣ васена ча;
брахма̄но тивидха̄ хонти, уттамена чатуббидха̄’’ти.
дхимха ¶ нит̣т̣хубхане. дхимхети. ‘‘пат̣ива̄магатам̣ саллам̣, пасса дхимха̄ми лохита’’нти па̄л̣и нидассанам̣.
таттха дхимха̄мӣти нит̣т̣хубха̄мӣти аттхо.
хака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
л̣ака̄рантадха̄ту
бил̣а аккосе. бел̣ати. бил̣а̄ро.
кӣл̣а виха̄ре. кӣл̣ати. кӣл̣а̄.
ал̣а уггаме. ал̣ати. ва̄л̣о.
лал̣а вила̄се. лал̣ати. лал̣ито ассо.
кал̣а маде каккассе ча. каккассам̣ кассасийам̣ пхарусабха̄во. кал̣ати.
тул̣а тол̣ане. тол̣ати.
хул̣а хол̣а гатийам̣. хул̣ати. хол̣ати.
рол̣а ана̄даре. рол̣ати.
лол̣а умма̄де. лойати.
хел̣а хол̣а ана̄даре. хел̣ати. хол̣ати.
ва̄л̣а а̄лапе. ва̄л̣ати.
да̄л̣а дха̄л̣а висаран̣е. да̄л̣ати. дха̄л̣ати.
хал̣а сила̄гха̄йам̣. хал̣ати.
хӣл̣а ана̄даре. хӣл̣ати. хӣл̣а̄, хӣл̣ико, хӣл̣ито.
кал̣а ¶ сечане. кал̣ати. кал̣анам̣.
хел̣а вет̣хане. хел̣ати.
ӣл̣а тхутийам̣. ӣл̣ати.
джул̣а гатийам̣. джул̣ати, джол̣ати.
пул̣а мул̣а сукхане. пул̣ати. мул̣ати.
гул̣а раккха̄йам̣. гул̣ати. гул̣о.
джул̣а бандхане. джул̣ати.
кул̣а гхасане. кул̣ати.
кхул̣а ба̄лйе ча. чака̄ро гхасана̄пеккхако. кхул̣ати.
сул̣а бул̣а сам̣варан̣е. сул̣ати. бул̣ати.
пул̣а сан̇гха̄те. пул̣ати. пул̣инам̣.
сал̣а абйаттасадде. сал̣ати. са̄л̣ико, са̄л̣ика̄.
‘‘усабхова махӣ надати,
мигара̄джа̄ва кӯджати;
сусума̄рова сал̣ати,
ким̣ випа̄ко бхависсатӣ’’ти нидассанам̣;
има̄ни л̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
ити бхӯва̄диган̣е аваггантадха̄турӯпа̄ни саматта̄ни. етта̄вата̄ сабба̄пи бхӯва̄диган̣е дха̄туйо пака̄сита̄.
ида̄ни бхӯва̄диган̣икадха̄тӯнам̣йева ка̄чи асама̄насутика̄, ка̄чи асама̄нантика̄. та̄су ка̄чи сама̄наттхавасена самодха̄нетва̄ пубба̄чарийехи вутта̄, та̄йева дха̄туйо екадесена рӯпавибха̄вана̄дӣхи саддхим̣ пака̄сайисса̄ма. там̣ йатха̄?
хӯ ¶ бхӯ сатта̄йам̣ хоти, бхавати. пахоти, пабхавати. хувеййа па̄вусо. саче уппа̄до хеййа. аджеси йаккхо наравӣрасет̣т̣хам̣, таттхаппана̄до тумуло бахӯва. амба̄’йам̣ ахува̄ пуре. аху ра̄джа̄ видеха̄нам̣. пахӯтам̣ ме дханам̣ сакка. пахӯтамарийо пакароти пун̃н̃ам̣. пахӯтавитто пурисо. пахӯтадживхо бхагава̄. пийаппабхӯта̄ калаха̄ вива̄да̄. паччха̄саман̣ена хотаббам̣. бхавитаббам̣. хотум̣, хетуйе, бхавитум̣. хутва̄, хутва̄на. бхавитва̄, бхавитва̄на.
еттха пана ‘‘аттхи хехити со магго, на со сакка̄ на хетуйе’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха нахетуйети абхавитум̣. хӯдха̄туто тум̣паччайасса тавепаччайасса ва̄ туйе а̄десо, ӯка̄расса ча ека̄ра̄десо катоти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ хетубха̄ва̄йа на на сакка̄типи аттхо. айам̣ панаттхо идха на̄дхиппето, пуримойеваттхо адхиппето хотисса дха̄туно пайогабха̄ва̄йа уда̄харитападассаттхабха̄вато. таттха пахотӣти идам̣ ваттхам̣ випулабха̄вена чӣварам̣ ка̄тум̣ пахоти, но наппахоти. пахотӣти ва̄ пурисо арайо джетум̣ саккоти. атха ва̄ пахотӣти хоти. пабхаватӣти сандати. пахӯтанти випулам̣, махантанти аттхо. пахӯтавиттоти випулавитто махаддхано. пахӯтадживхоти супутхуласудӣгхасумудукадживхо, пийаппабхӯта̄ти пийато ниббатта̄.
гаму саппа гатийам̣. гаччхати, гамати, гхаммати, а̄гаччхати, уггаччхати, атигаччхати, пат̣игаччхати, авагаччхати, адхигаччхати, анугаччхати, упагаччхати, апагаччхати, вигаччхати, нигаччхати, ниггаччхати. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни. ‘‘самуггаччхатӣ’’тиа̄дина̄ упасаггадвайавасенапи ¶ йатха̄самбхавам̣ йоджетабба̄ни. саппати, сам̣саппати, парисаппати. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
таттха гаматӣти гаччхати. ка̄рите ‘‘девадаттам̣ гамети гамайатӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти. ‘‘апа̄йам̣ гаметӣти апа̄йагаманӣйа’’нти идаметтха нидассанам̣. чура̄диган̣ам̣ паттасса а̄пуббасса имасса ‘‘а̄гамети, а̄гамайати, а̄гаменто, а̄гамайама̄но’’ти суддхакаттурӯпа̄ни бхаванти.
таттха а̄гаметӣти мухуттам̣ адхива̄сетӣти аттхо. гхамматӣти гаччхати. а̄гаччхатӣти а̄йа̄ти. уггаччхатӣти уййа̄ти уддхам̣ гаччхати. атигаччхатӣти атиккамитва̄ гаччхати. пат̣игаччхатӣти пуна гаччхати. авагаччхатӣти джа̄на̄ти. адхигаччхатӣти лабхати джа̄на̄ти ва̄. анугаччхатӣти паччхато гаччхати. упагаччхатӣти самӣпам̣ гаччхати. апагаччхатӣти апети. вигаччхатӣти вигамати. нигаччхатӣти лабхати. ‘‘йасам̣ посо нигаччхатӣ’’ти идам̣ нидассанам̣. ниггаччхатӣти никкхамати. саппатӣти гаччхати. сам̣саппатӣти сам̣саранто гаччхати. парисаппатӣти самантато гаччхати.
ида̄ни пана вин̃н̃ӯнам̣ са̄т̣т̣хакатхе тепит̣аке буддхавачане парамакосалладжананаттхам̣ саппайогам̣ падама̄лам̣ катхайа̄ма. сеййатхидам̣? со гаччхати, те гаччханти, гаччхаре. твам̣ гаччхаси, тумхе гаччхатха. ахам̣ гаччха̄ми, майам̣ гаччха̄ма. со гаччхате, те гаччханте. твам̣ гаччхасе, тумхе гаччхавхе. ахам̣ гаччхе, майам̣ гаччха̄мхе. ваттама̄на̄йа рӯпа̄ни.
со гаччхату, те гаччханту. твам̣ гаччха̄хи, гаччха, гаччхассу, тумхе гаччхатха. ахам̣ гаччха̄ми, майам̣ гаччха̄ма. со гаччхатам̣, те гаччхантам̣. твам̣ гаччхассу, тумхе гаччхавхо. ахам̣ гаччхе, майам̣ гаччха̄масе. пан̃чамийа̄ рӯпа̄ни.
со ¶ гаччхеййа, гаччхе, те гаччхеййум̣. твам̣ гаччхеййа̄си, тумхе гаччхеййа̄тха. ахам̣ гаччхеййа̄ми, майам̣ гаччхеййа̄ма, гаччхему. со гаччхетха, те гаччхерам̣. твам̣ гаччхетхо, тумхе гаччхеййа̄вхо. ахам̣ гаччхеййам̣, майам̣ гаччхеййа̄мхе. саттамийа̄ рӯпа̄ни.
со гаччха, те гаччху. твам̣ гаччхе, тумхе гаччхиттха, ган̃чхиттха. ахам̣ гаччхам̣, майам̣ гаччхимха, ган̃чхимха. со гаччхиттха, ган̃чхиттха, те гаччхире. твам̣ гаччхиттхо, тумхе гаччхивхо. ахам̣ гаччхим̣, ган̃чхим̣, майам̣ гаччхимхе. пароккха̄йа рӯпа̄ни.
со агаччха̄, те агаччхӯ. твам̣ агаччхе, тумхе агаччхатха. ахам̣ агаччхам̣, майам̣ агаччхамха̄. со агаччхатха, те агаччхаттхум̣. твам̣ агаччхасе, тумхе агаччхивхам̣. ахам̣ агаччхам̣, майам̣ агаччхимхе. аджджатанийа̄ рӯпа̄ни.
со гаччхиссати, те гаччхиссанти. твам̣ гаччхиссаси, тумхе гаччхиссатха. ахам̣ гаччхисса̄ми, майам̣ гаччхисса̄ма. со гаччхиссате, те гаччхиссанте. твам̣ гаччхиссасе, тумхе гаччхиссавхе. ахам̣ гаччхиссам̣, майам̣ гаччхисса̄мхе. бхависсантийа̄ рӯпа̄ни.
со агаччхисса̄, те агаччхиссам̣су. твам̣ агаччхиссе, тумхе агаччхиссатха. ахам̣ агаччхиссам̣, майам̣ агаччхисса̄мха̄. со агаччхиссатха, те агаччхиссису. твам̣ агаччхиссасе, тумхе агаччхиссавхе. ахам̣ агаччхиссам̣, майам̣ агаччхисса̄мхасе. ка̄ла̄типаттийа̄ рӯпа̄ни.
таттха аджджатанийа̄ ка̄ла̄типаттийа̄ ча ака̄ра̄гамам̣ саббесу пурисесу саббесу вачанесу лаббхама̄нампи са̄сане анийатам̣ хутва̄ лаббхатӣти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи ‘‘агаччхи, гаччхи, агаччхисса̄, гаччхисса̄’’тиа̄дина̄ две две рӯпа̄ни диссанти. гамати, гаманти. гамату, гаманту. гамеййа. гамеййум̣. сесам̣ саббам̣ виттха̄ретаббам̣.
ида̄ни ¶ пароккха̄хиййаттанаджджатанӣсу висесо вуччате – со пурисо маггам̣ га, са̄ иттхӣ гхара’ма̄га. те маггам̣ гу, та̄ гхара’ма̄гу. ека̄расса ака̄ра̄десам̣ твам̣ маггам̣ га, твам̣ гхара’’ма̄га. тумхе маггам̣ гуттха, тумхе гхара’ма̄гуттха. ахам̣ маггам̣ гам̣, ахам̣ гхара’ма̄гам̣. ахам̣ там̣ пурисам̣ анвагам̣, майам̣ маггам̣ гумха, майам̣ гхарам̣ а̄гумха, майам̣ там̣ пурисам̣ анвагумха. айам̣ та̄ва пароккха̄йа висесо.
‘‘со маггам̣ агама̄, те маггам̣ агамӯ’’ ичча̄ди хиййаттанийа̄ рӯпам̣. ‘‘со агами, те агамум̣, те гум̣’’ ичча̄ди аджджатанийа̄ рӯпам̣.
ида̄ни тесам̣ падарӯпа̄ни па̄кат̣ӣкаран̣аттхам̣ кин̃чи суттам̣ катхайа̄ма – ‘‘сопа̄га̄ самитим̣ ванам̣. атхеттха пан̃чамо а̄га̄. а̄гум̣ дева̄ йасассино. ма̄хам̣ ка̄кова думмедхо, ка̄ма̄нам̣ васаманвагам̣. агама̄ ра̄джагахам̣ буддхо. ван̇кам̣ агаму паббатам̣. бра̄хман̣а̄ упагаччху ма’’нти евама̄дӣни бхаванти.
га гу га гуттха гам̣ гумха, агу агаму агамум̣;
агама̄’гами гаччханти, а̄дибхедам̣ мане каре.
ида̄ни на̄микапада̄ни вуччанте – гато, ганта̄, гаччхам̣, гаччхантӣ, гаччхантам̣ кулам̣, сахагатам̣, гати, гаманам̣, гамо, а̄гамо, авагамо, гантаббам̣, гаманӣйам̣, гаммам̣, гаммама̄нам̣, гамийама̄нам̣, го, ма̄туга̄мо, хин̇гу, джагу, индагӯ, медхаго ичча̄дӣни, ка̄рите – гаччха̄пети, гаччха̄пайати, гаччхети, гаччхайати, гаммети. камме – гаммати, гамийати, адхигаммати, адхигамийати. туманта̄дитте ‘‘гантум̣, гамитум̣, гантва̄, гантва̄на, гамитва̄, гамитва̄на, гамийа, гамийа̄на, гамма, а̄гамма, а̄гантва̄, адхигамма, адхигантва̄’’ ичча̄дӣни ¶ . саппадха̄тусса пана ‘‘саппо, саппинӣ, пӣт̣хасаппӣ, саппи’’ ичча̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти.
таттха сахагатасаддо таббха̄ве вокин̣н̣е ниссайе а̄рамман̣е сам̣сат̣т̣хети имесу аттхесу диссати. таттха ‘‘йа̄йам̣ тан̣ха̄ поноббхавика̄ нандира̄гасахагата̄’’ти таббха̄ве ведитаббо, нандира̄габхӯта̄ти аттхо. ‘‘йа̄йам̣ бхиккхаве вӣмам̣са̄ косаджджасахагата̄ косаджджасампайутта̄’’ти вокин̣н̣е ведитаббо, антарантара̄ уппаджджама̄нена косаджджена вокин̣н̣а̄ти айаметтха аттхо. ‘‘ат̣т̣хикасан̃н̃а̄сахагатам̣ сатисамбоджджхан̇гам̣ бха̄ветӣ’’ти ниссайе ведитаббо, ат̣т̣хикасан̃н̃ам̣ нисса̄йа ат̣т̣хикасан̃н̃ам̣ бха̄ветва̄ пат̣иладдханти аттхо. ‘‘ла̄бхӣ хоти рӯпасахагата̄нам̣ ва̄ сама̄паттӣнам̣ арӯпасахагата̄нам̣ ва̄’’ти а̄рамман̣е, рӯпа̄рӯпа̄рамман̣а̄нанти аттхо. ‘‘идам̣ сукхам̣ има̄йа пӣтийа̄ сахагатам̣ сахаджа̄там̣ сампайутта’’нти сам̣сат̣т̣хе, имисса̄ пӣтийа̄ сам̣сат̣т̣ханти аттхо. еттхетам̣ вуччати –
таббха̄ве чева вокин̣н̣е, ниссайа̄рамман̣есу ча;
сам̣сат̣т̣хе ча сахагата-саддо диссати пан̃часу;
гатӣти гатигати ниббаттигабхи аджджха̄сайагати вибхавагати ниппхаттигати н̃а̄н̣агатӣти бахувидха̄ гати на̄ма.
таттха ‘‘там̣ гатим̣ печча гаччха̄мӣ’’ти ча ‘‘йасса гатим̣ на джа̄нанти, дева̄ гандхаббама̄нуса̄’’ти ча айам̣ гатигатина̄ма. ‘‘имесам̣ ¶ кхо ахам̣ бхиккхӯнам̣ сӣлаванта̄нам̣ нева джа̄на̄ми гатим̣ва̄ агатим̣ва̄’’ти айам̣ ниббаттигати на̄ма. ‘‘евам̣ кхо те ахам̣ брахме гатин̃ча джа̄на̄ми джутин̃ча джа̄на̄мӣ’’ти айам̣ аджджха̄сайагати на̄ма. ‘‘вибхаво гати дхамма̄нам̣, нибба̄нам̣ арахато гатӣ’’ти айам̣ вибхавагати на̄ма. ‘‘две гатийо бхаванти анан̃н̃а̄’’ти айам̣ ниппхаттигати на̄ма. ‘‘там̣ таттха гатима̄ дхибхима̄’’ти ча ‘‘сундарам̣ нибба̄нам̣ гато’’ти ча айам̣ н̃а̄н̣агати на̄ма. еттхетам̣ вуччати –
гатигатйан̃ча ниббатйам̣, вибхаваджджха̄сайесу ча;
ниппхаттийан̃ча н̃а̄н̣е ча, гатисаддо паваттати.
гаччхатӣти го. ма̄туйа̄ самабха̄вам̣ миссӣбха̄ван̃ча гаччхати па̄пун̣а̄тӣти ма̄туга̄мо. рогам̣ хим̣сантам̣ гаччхатӣти хин̇гу.
има̄ни тасса на̄ма̄ни
хин̇гу хин̇гуджатуччева, татха̄ хин̇гусипа̄т̣ика̄;
хин̇гуджа̄тӣти катхита̄, винайат̣т̣хакатха̄йа хи.
джагӯти чутито джа̄тим̣ гаччхатӣти джагу. индрийена гаччхатӣти индагӯ. атха ва̄ индабхӯтена каммуна̄ гаччхатӣти индагу. ‘‘хиндагӯ’’типи па̄л̣и. таттха хинданти маран̣ам̣. там̣ гаччхатӣти хиндагӯ. саббаметам̣ сатта̄дхивачанам̣, лин̇гато пуллин̇гам̣. медхаготи аттано ниссайан̃ча паран̃ча медхама̄но хим̣сама̄но гаччхати паваттатӣти медхаго, калахо. ‘‘тато самманти медхага̄’’ти еттха хи калахо медхагасаддена бхагавата̄ вутто. гамитва̄ти еттха –
‘‘исивхайам̣ гамитва̄на, винитва̄ пан̃чаваггийе;
тато винеси бхагава̄, гантва̄ гантва̄ тахим̣ тахи’’нти
айам̣ ¶ па̄л̣и нидассанам̣. саппоти саппатӣти саппо, сам̣саппанто гаччхатӣти аттхо. тена̄ха а̄йасма̄ са̄рипутто ‘‘йо ка̄ме париваджджети, саппассева пада̄сиро’’ти имисса̄ па̄л̣ийа̄ ниддесе ‘‘саппо вуччати ахи. кенат̣т̣хена саппо? сам̣саппанто гаччхатӣти саппо. бхуджанто гаччхатӣти бхуджаго. урена гаччхатӣти ураго. паннасиро гаччхатӣти паннаго. сарӣрена саппатӣти сарӣсапо. биле сайатӣти била̄сайо. да̄т̣ха̄ тасса а̄вудхоти да̄т̣ха̄вудхо. висам̣ тассагхоранти гхорависо. дживха̄ тасса дувидха̄ти дудживхо. двӣхи дживха̄хи расам̣ са̄йатӣти двирасан̃н̃ӯ’’ти. саппинӣти урагӣ. пӣт̣хасаппӣти пӣт̣хена саппати гаччхатӣти пӣт̣хасаппӣ, пан̇гул̣о. саппӣти йо на парибхун̃джати, тасса бала̄йувад̣д̣ханаттхам̣ саппати гаччхати паваттатӣти саппи, гхатам̣.
сакка т̣ека лан̇гха гатйатта̄. саккати, нисаккати, парисаккати. нисакко, парисакканам̣. т̣екати. т̣ӣка̄. лан̇гхати, уллан̇гхати, олан̇гхати, лан̇гхако, уллан̇гхика̄ пӣти.
ке ре ге садде. ка̄йати. ра̄йати. га̄йати. джа̄такам̣. ра̄. гӣтам̣. ка̄йитум̣. ра̄йитум̣, га̄йитум̣. ка̄йитва̄. ра̄йитва̄. га̄йитва̄.
таттха джа̄таканти джа̄там̣ бхӯтам̣ атӣтам̣ аттано чаритам̣ ка̄йати катхети бхагава̄ етена̄ти джа̄такам̣. джа̄такапа̄л̣и хи идха джа̄таканти вуттам̣. ан̃н̃атра пана джа̄там̣ евам̣ джа̄таканти гахетабба̄. татха̄ хи джа̄такасаддо парийаттийампи ваттати ‘‘итивуттакам̣ джа̄такам̣ аббхутадхамма’’нтиа̄дӣсу, джа̄тийампи ваттати ‘‘джа̄такам̣ самодха̄несӣ’’тиа̄дӣсу. ра̄ вуччати саддо. гӣтанти га̄йанам̣.
кхе ¶ дже се кхайе. кха̄йати. джа̄йати. са̄йати. кхайам̣ гаччхатӣти аттхо.
еттха пана сийа̄ ‘‘нану ча бхо кха̄йатӣти падасса кха̄датӣти ва̄ пан̃н̃а̄йатӣти ва̄ аттхо бхавати, татха̄ джа̄йатӣти падасса ниббаттатӣти аттхо, са̄йатӣти падасса расам̣ асса̄детӣти аттхо, евам̣ санте бхо касма̄ идха евам̣ аттхо тумхехи катхийатӣ’’ти? саччам̣, дха̄тӯнанту анекаттхатта̄ евам̣ аттхо катхетум̣ лаббхати. татха̄ хи ‘‘аппассута̄йам̣ пурисо, балибаддова джӣратӣ’’ти еттха джӣратӣти айам̣ саддо джарам̣ па̄пун̣а̄тӣти аттхам̣ аватва̄ вад̣д̣хатӣти аттхамева вадати, евам̣ сампадамидам̣ дат̣т̣хаббам̣.
гу гху ку у садде. гавати. гхавати. кавати. авати.
кху ру ку садде. кхоти. роти. коти.
чу джу пу плу га̄ се гатийам̣. чавати. джавати. павати. плавати. га̄ти. сети. чаванам̣, чути. джаванам̣, джаво. паванам̣, плаванам̣. га̄нам̣. сету. пото. плаво.
еттха га̄нанти гаманам̣. пототи павати гаччхати удаке етена̄ти пото, на̄ва̄. татха̄ плавати на сӣдатӣти плаво, на̄ва̄ ева. ‘‘бхиннаплаво са̄гарассева маджджхе’’ти хи джа̄такапа̄л̣и диссати. ‘‘на̄ва̄, пото, плаво, джалайа̄нам̣, таран̣а’’нти на̄ва̄бхидха̄на̄ни.
дхе тхе саддасан̇гха̄тесу. дха̄йати. тха̄йати. бха̄ве – дхийати, тхийати. иттхӣ. тхӣ.
де те па̄лане. да̄йати. дайа̄. та̄н̣ам̣.
ра̄ ла̄ а̄да̄не. ра̄ти. ла̄ти.
ати ади бандхане. антати. андати. антам̣. анду.
джутасубха ¶ руча диттийам̣. джотати. собхати. рочати, вирочати.
ака ага кут̣ила̄йам̣ гатийам̣. акати. агати.
на̄тха на̄дха йа̄чанопата̄писсарийа̄сӣса̄су. на̄тхати. на̄дхати.
сала хула чала кампане. салати. хулати. чалати. кусалам̣.
еттха ча куччхите па̄паке дхамме салайатӣти кусалам̣, хетукаттувасенидам̣ ниббачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи ат̣т̣хаса̄линийам̣ ‘‘куччхите па̄паке дхамме салайанти чалайанти кампенти виддхам̣сентӣти кусала̄’’ти хетукаттувасена аттхо катхито. идам̣ саладха̄тувасена кусаласаддасса ниббачанам̣. ан̃н̃есампи дха̄тӯнам̣ васена кусаласаддасса ниббачанам̣ бхавати. татха̄ хи ат̣т̣хаса̄линийам̣ ан̃н̃а̄нипи ниббачана̄ни дассита̄ни. катхам̣? ‘‘куччхитена ва̄ а̄ка̄рена сайантӣти куса̄, те акусаладхаммасан̇кха̄те кусе лунанти чхиндантӣти кусала̄. куччхита̄нам̣ ва̄ са̄нато танукаран̣ато н̃а̄н̣ам̣ кусам̣ на̄ма, тена кусена ла̄табба̄ти кусала̄, гахетабба̄ паваттетабба̄ти аттхо. йатха̄ ва̄ куса̄ убхайабха̄гагатам̣ хаттхаппадесам̣ лунанти, евамимепи уппанна̄нуппаннабха̄вена убхайабха̄гагатам̣ килесапаккхам̣ лунанти, тасма̄ куса̄ вийа лунантӣтипи кусала̄’’ти. евам̣ ан̃н̃а̄нипи ниббачана̄ни дассита̄ни. татра ‘‘дхамма̄’’ ити пада̄пеккхам̣ катва̄ таданурӯпалин̇гавачанавасена ‘‘кусала̄’’ти ниддесо като, идха пана са̄ман̃н̃аниддесавасена ‘‘кусала’’нти напум̣сакекавачананиддесо амхехи като. пун̃н̃ава̄чако хи кусаласаддо а̄рогйава̄чако ча екантена напум̣сакалин̇го, итараттхава̄чако пана тилин̇гико, йатха̄ кусало пхассо, кусала̄ ведана̄. кусалам̣ читтанти. кусаласаддо ¶ имасмим̣ бхӯва̄диган̣е ла̄дха̄тусаладха̄тувасена ниппхаттим̣ гатоти ведитаббо. ити бхӯва̄диган̣е самодха̄нагатадха̄туйо саматта̄.
иччевам̣ –
виттха̄рато ча сан̇кхепа̄, бхӯва̄дӣнам̣ ган̣о майа̄;
йо вибхатто сауддесо, саниддесо йатха̄рахам̣.
упасагганипа̄техи, на̄на̄аттхайутехи ча;
йоджетва̄на пада̄неттха, дассита̄ни висум̣ висум̣.
па̄л̣инидассана̄дӣхи, дассита̄ни сахева ту;
тйа̄дйанта̄ни ча рӯпа̄ни, сйа̄нйанта̄ни ча саббасо.
пада̄нам̣ садисаттан̃ча, татха̄ висадисаттанам̣;
чодана̄париха̄рехи, сахито чаттханиччхайо.
аттхуддха̄ро’бхидха̄нан̃ча, лин̇гаттайавимиссанам̣;
абхидхеййакалин̇гесу, сависесапада̄ни ча.
на̄на̄падабахуппада-самодха̄нан̃ча дасситам̣;
рӯл̣хӣсадда̄дайо чева, сувибхатта̄ ана̄кула̄.
саббана̄мам̣ саббана̄ма-садиса̄ни пада̄ни ча;
на̄на̄падехи йоджетум̣, дассита̄ни йатха̄рахам̣.
туманта̄ни ча рӯпа̄ни, тва̄дйанта̄ни ча вин̃н̃ӯнам̣;
пит̣аке па̄т̣аваттха̄йа, саббаметам̣ пака̄ситам̣.
йе садданӣтимхи имам̣ вибха̄гам̣,
джа̄нанти самма̄ муниса̄сане те;
аттхесу саббесупи вӣтакан̇кха̄,
аччхамбхино сӣхасама̄ бхаванти.
вибхӯтабхутаггасайамбхучакке ¶ ,
субхӯтабхӯрим̣ вадата̄ нара̄нам̣;
йо садданӣтимхи бхува̄дикан̣д̣о,
вутто майа̄ там̣ бхаджатхаттхака̄мо.
ити наван̇ге са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе бйаппатхагатӣсу вин̃н̃ӯнам̣
косаллаттха̄йа кате садданӣтиппакаран̣е
паннарасахи париччхедехи ман̣д̣ито бхӯва̄диган̣о на̄ма
сол̣асамо париччхедо.
17. рудха̄дичхакка
рудха̄диган̣ика
ито парам̣ паваккха̄ми, рудха̄дикаган̣а̄дайо;
са̄санассопака̄ра̄йа, ган̣е ту чхаббидхе катхам̣.
рудхи а̄варан̣е. рудхидха̄ту а̄варан̣е ваттати. еттха а̄варан̣ам̣ на̄ма пидаханам̣ ва̄ парирундханам̣ ва̄ палибуддханам̣ ва̄ харитум̣ ва̄ аппада̄нам̣, саббаметам̣ ват̣т̣ати. рундхати, рундхити, рундхӣти, рундхети, аварундхети. каммани – магго пурисена рундхийати. родхо, ородхо, виродхо, пат̣ивиродхо, вируддхо, пат̣ивируддхо, парируддхо. рундхитум̣, парирундхитум̣. рундхитва̄. парирундхитва̄.
татра родхоти ча̄рако. со хи рундхати павесита̄нам̣ курӯракамманта̄нам̣ сатта̄нам̣ гаманам̣ а̄варатӣти родхоти вуччати. ородхоти ра̄джуббарӣ, са̄ пана йатха̄ка̄мача̄рам̣ чаритум̣ аппада̄нена орундхийати аварундхийатӣти ородхо. виродхоти ананукӯлата̄. пат̣ивиродхоти пунаппунам̣ ананукӯлата̄. вируддхоти виродхам̣ а̄панно. пат̣ивируддхоти пат̣исаттубха̄вена ¶ виродхам̣ а̄панно. парируддхоти гахан̣аттха̄йа сампарива̄рито. вуттан̃хи ‘‘йатха̄ арӣхи парируддхо, виджджанте гамане патхе’’ти. аваруддхоти пабба̄джито.
муча мочане. мигам̣ бандхана̄ мун̃чати. мун̃чанам̣, мочанам̣. дуккхаппамочанам̣, мочо.
мочоти четтха ат̣т̣хикакадалӣруккхо. мун̃читум̣. мун̃читва̄. ка̄рите ‘‘мочети, мочетум̣, мочетва̄’’тиа̄дӣни.
рича виречане. рин̃чати. рин̃чанам̣, виречанам̣, виреко, виречако. рин̃читум̣. рин̃читва̄.
сича паггхаран̣е. удакена бхӯмим̣ син̃чати. путтам̣ радждже абхисин̃чи. абхисеко. муддха̄бхиситто кхаттийо. син̃ча бхиккху имам̣ на̄вам̣, ситта̄ те лахумессати. ситтат̣т̣ха̄нам̣. син̃читум̣. син̃читва̄.
йуджа йоге. йун̃джати, ануйун̃джати. каммани ‘‘йун̃джийатӣ’’ти рӯпа̄ни. кечи ‘‘йун̃джате’’ти иччханти. йун̃джанам̣, сам̣його, ануйого, бха̄вана̄нуйутто, сан̃н̃ого, сан̃н̃оджанам̣, аттхайоджана̄. дӣгхам̣ сантасса йоджанам̣. йун̃джитум̣, ануйун̃джитум̣. ануйун̃джитва̄. йоджети. таттха сам̣йоджананти бандханам̣ ка̄мара̄га̄ди. йоджананти –
видаттхи два̄дасан̇гулйо, тадвайам̣ ратанам̣ матам̣;
саттаратаника̄ йат̣т̣хи, усабхам̣ вӣсайат̣т̣хикам̣;
га̄вутам̣ усабха̄сӣти, йоджанам̣ чатуга̄вутам̣.
бхуджа па̄ланабйавахаран̣есу. па̄ланам̣ раккхан̣ам̣. бйавахаран̣ам̣ аджджхохаран̣ам̣. бхун̃джати, парибхун̃джати, сам̣бхун̃джати. да̄сапарибхогена парибхун̃джи. ка̄рите ‘‘бходжети бходжайатӣ’’тиа̄дӣни рӯпа̄ни. бходжанам̣, самбхого, махибхуджо, га̄мабходжако ¶ , упабхого, парибхого. бхутто одано бхавата̄. саче бхутто бхавеййа̄хам̣. оданам̣ бхутто бхуттава̄ бхутта̄вӣ. туманта̄дитте ‘‘бхун̃джитум̣, парибхун̃джитум̣, бходжетум̣, бходжайитум̣, бхун̃джитва̄, бхун̃джитва̄на, бхун̃джийа, бхун̃джийа̄на, бходжетва̄, бходжетва̄на, бходжайитва̄, бходжайитва̄на’’ ичча̄дӣни парисадда̄дӣхи висеситабба̄ни.
татра бхун̃джатӣти бхаттам̣ бхун̃джати, бходжанӣйам̣ бхун̃джати. татха̄ хи ‘‘кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ кха̄дати ва̄ бхун̃джати ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. апича када̄чи кха̄данӣйепи ‘‘бхун̃джатӣ’’ти воха̄ро диссати. ‘‘пхала̄ни кхуддакаппа̄ни, бхун̃джа ра̄джа вара̄вара’’нти хи вуттам̣. парибхун̃джатӣти чӣварам̣ парибхун̃джати, пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джати, гила̄напаччайабхесаджджапариккха̄рам̣ парибхун̃джати, пат̣исеватӣти вуттам̣ хоти. тенева ча пат̣исеватӣти парибхун̃джатӣти аттхо сам̣ван̣н̣ийати. апича ‘‘ка̄ме бхун̃джатӣ’’ти ча ‘‘пан̃чака̄магун̣е парибхун̃джатӣ’’ти ча дассанато пана бхун̃джанапарибхун̃джанасадда̄ пат̣исеванаттхена каттхачи сама̄наттха̄пи хонтӣти авагантабба̄. сам̣бхун̃джатӣти самбхогам̣ кароти, екато ва̄сам̣ каротӣти аттхо. еттха сийа̄ ‘‘нану ча бхо атра бхуджадха̄ту па̄ланабйавахаран̣есу вутто, со катхам̣ еттакесупи аттхесу ваттатӣ’’ти? ваттатева, анекаттха̄ хи дха̄таво, те упасаггасаха̄йе лабхитва̄пи анекаттхатара̄ва хонти. ито пат̣т̣ха̄йа туманта̄дӣни рӯпа̄ни на ваккха̄ма. йаттха пана висесо диссати, таттха ваккха̄ма.
кати чхедане. кантати, викантати. саллакатто.
бхиди вида̄ран̣е. бхиндати. ана̄гататтхе ваттаббе ‘‘бхеджджиссати, бхиндиссатӣ’’ти двидха̄ бхаванти рӯпа̄ни. па̄паке акусале дхамме бхиндатӣти бхиккху. тена̄ха –
‘‘на ¶ тена бхиккху со хоти, йа̄вата̄ бхиккхате паре;
висам̣ дхаммам̣ сама̄да̄йа, бхиккху хоти на та̄вата̄.
йодха пун̃н̃ан̃ча па̄пан̃ча, ба̄хитва̄ брахмачарийам̣;
сан̇кха̄йа локе чарати, саве ‘бхиккхӯ’ти вуччатӣ’’ти.
идан̃ча кхӣн̣а̄савам̣ сандха̄йа вуттам̣, секкхапутхуджджанасаман̣а̄пи йатха̄самбхавам̣ ‘‘бхиккхӯ’’ти ваттаббатам̣ па̄пун̣антийева. сан̇гхам̣ бхиндатӣти сан̇гхабхедако. девадаттена сан̇гхо бхинно,. бхиндийатӣти бхинноти хи ниббачанам̣. на те кат̣т̣ха̄ни бхинна̄ни. бхиндатӣти бхетта̄.
чхиди дведха̄каран̣е. чхиндатӣти чхедако, евам̣ чхетта̄. кесе чхеттум̣ ват̣т̣ати. чхиндийатӣти чхинно. чхиннопи руккхо пунадева рӯхати. идам̣ пана бхидичхидидвайам̣ дива̄диган̣ам̣ патва̄ ‘‘бхиджджати чхиджджатӣ’’ти суддхакаттува̄чакам̣ рӯпадвайам̣ джанети, тасма̄ ‘‘бхиджджатӣти бхинно’’тиа̄дина̄ суддхакаттувасенапи ниббачанам̣ ка̄таббам̣.
тади хим̣са̄на̄даресу. тандати. тандӣ, тадду. таддати каччху.
уди пасавакиледанесу. пасаванам̣ санданам̣. киледанам̣ тиндата̄. ундати. ундӯро, самуддо.
вида ла̄бхе. виндати. говиндо, витти. еттха виттӣти анубхаванам̣, ведана̄ ва̄.
вида тут̣т̣хийам̣. виндати, ниббиндати. ниббинданам̣. вираджджати. ниббиндо ка̄маратийа̄. витти, виттам̣, ведо. лабхати аттхаведам̣ дхаммаведам̣.
еттха виттӣти соманассам̣. ‘‘витти хи мам̣ виндати сута дисва̄’’ти хи вуттам̣. виттанти виттиджананатта̄ виттасан̇кха̄там̣ дханам̣. ведоти ¶ гантхопи н̃а̄н̣ампи соманассампи вуччати. ‘‘тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ’’тиа̄дӣсу хи гантхо ‘‘ведо’’ти вуччати. ‘‘бра̄хман̣ам̣ ведагумабхиджан̃н̃а̄ акин̃чанам̣ ка̄мабхаве асатта’’нтиа̄дӣсу н̃а̄н̣ам̣. ‘‘йе ведаджа̄та̄ вичаранти локе’’тиа̄дӣсу соманассам̣.
ведагантхе ча н̃а̄н̣е ча, соманассе ча ваттати;
ведасаддо имам̣ на̄на̄-дха̄туто самудӣрайе.
липа лимпане. лимпати, лимпако. авалепо. авалепоти ахан̇ка̄ро.
лупа аччхедане. лумпати. вилумпако, вилутто вилопо.
вилумпатева пурисо, йа̄васса упакаппати;
йада̄ чан̃н̃е вилумпанти, со вилутто вилумпатӣти.
писа чун̣н̣ане. пим̣сати. писако. писун̣а̄ ва̄ча̄. а̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘аттано пийабха̄вам̣ парасса ча сун̃н̃абха̄вам̣ йа̄йа ва̄ча̄йа бха̄сати, са̄ писун̣а̄ ва̄ча̄’’ти вуттам̣, там̣ нируттилаккхан̣ена вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
хиси вихим̣са̄йам̣. хим̣сати, вихим̣сати. хим̣сако.
ахим̣сакоти ме на̄мам̣, хим̣сакасса пуре сато;
аджджа̄хам̣ саччана̄момхи, на нам̣ хим̣са̄ми кин̃чанам̣.
хим̣ситаббам̣ ким̣сатӣти сӣхо. а̄диантаккхаравипалла̄савасена саддасиддхи, йатха̄ ‘‘кантанат̣т̣хена такка’’нти. вихесако, вихесанам̣.
сумбха ¶ паха̄ре. йо но га̄вова сумбхати. парисумбхати. сумбхоти. атриме па̄л̣ито пайога̄ –
‘‘сам̣сумбхама̄на̄ атта̄нам̣, ка̄лама̄гамайа̄масе’’ти ча,
‘‘кесаггахан̣амуккхепа̄, бхӯмйа̄ ча парисумбхана̄;
датва̄ ча но паккамати, бахудуккхам̣ анаппака’’нти ча,
‘‘бхӯмим̣ сумбха̄ми вегаса̄’’ти ча.
ан̃н̃аттха пана ан̃н̃а̄пи вутта̄. та̄ идха анупапаттито на вутта̄. кечеттха ман̃н̃еййум̣, йатха̄ бхӯва̄диган̣е ‘‘саки сан̇ка̄йам̣ кхаджи гативекалле’’тиа̄дӣнам̣ дха̄тӯнам̣ пат̣иладдхаваггантабха̄васса ниггахӣта̄гамасса васена ‘‘сан̇кати кхан̃джатӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти, татха̄ имасмим̣ рудха̄диган̣е ‘‘муча мочане кати чхедане’’тиа̄дӣнам̣ дха̄тӯнам̣ пат̣иладдхаваггантабха̄васса ниггахӣта̄гамасса васена ‘‘мун̃чати кантатӣ’’тиа̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти. евам̣ санте ко имесам̣ тесан̃ча висесоти? еттха вуччате – йе бхӯва̄диган̣асмим̣ анекассара̄ асам̣йоганта̄ ика̄рантавасена ниддит̣т̣ха̄, те а̄кхйа̄таттан̃ча на̄микаттан̃ча патва̄ суддхакаттухетукаттувисайесу екантато ниггахӣта̄гамена ниппханнарӯпа̄ бхаванти, на каттхачипи тесам̣ вина̄ ниггахӣта̄гамена рӯпаппаватти диссати. там̣ йатха̄? сан̇кати, сан̇ка̄, кхан̃джати, кхан̃джо ичча̄ди. айам̣ анекассара̄нам̣ ика̄рантавасена ниддит̣т̣ха̄нам̣ бхӯва̄диган̣ика̄нам̣ висесо.
йе ча рудха̄диган̣асмим̣ анекассара̄ асам̣йогантва̄ ака̄рантавасена ва̄ ука̄рантавасена ва̄ ниддит̣т̣ха̄, те а̄кхйа̄таттам̣ патва̄ суддхакаттувисайейева екантато ниггахӣта̄гамена ниппханнарӯпа̄ бхаванти, на хетукаттувисайе. на̄микаттам̣ пана саханиггахӣта̄гамена вина̄ ча ниггахӣта̄гамена ниппханнарӯпа̄ бхаванти. йаттха ¶ вина̄ ниггахӣта̄гамена ниппханнарӯпа̄, таттха сасам̣йогарӯпа̄йева бхаванти. там̣ йатха̄? мун̃чати, мун̃ча̄пети, мочети, моча̄пети. чхинда̄пети. чхедети, чхеда̄пети. чхинданам̣, чхедо. мун̃чанам̣, мочанам̣. кантати, кантанам̣, саллакатто. пит̣т̣химам̣са̄ни аттано, са̄мам̣ уккачча кха̄даси ичча̄дӣни. таттха уккачча̄ти уккантитва̄, чхиндитва̄ти аттхо.
нану ча бхо евам̣ санте а̄кхйа̄тана̄микабха̄вам̣ патва̄ суддхакаттухетукаттувисайесу екантато пат̣иладдханиггахӣта̄гамехи саки кхаджи а̄дӣхийева рудха̄диган̣икехи бхавитаббам̣, на пана мучачхидиа̄дӣхӣти? танна, мучачхидиа̄дӣхийева рудха̄диган̣икехи бхавитаббам̣ ручадха̄туйа̄ сама̄нагатикатта̄, татха̄ хи йатха̄ ‘‘рундхисса, рундхайати, рундха̄пети, рундханам̣, родхо, виродхо’’тиа̄дӣсу ниггахӣта̄гама̄ниггахӣта̄гамавасена двиппака̄ра̄ни рӯпа̄ни диссанти, татха̄ мучачхидиа̄дӣнампӣти.
нану качча̄йане ниггахӣта̄гамасса ниччавидха̄наттхам̣ ‘‘рудха̄дито ниггахӣтапуббан̃ча̄’’ти лаккхан̣ам̣ вуттанти? саччам̣, там̣ пана крийа̄падаттам̣ сандха̄йа вуттам̣. йади ча на̄микападаттампи сандха̄йа вуттам̣ бхавеййа, ‘‘виродхо’’тиа̄дӣнам̣ дассанато ва̄саддам̣ паккхипитва̄ ваттаббам̣ сийа̄, на ча ва̄саддам̣ паккхипитва̄ вуттам̣, тена н̃а̄йати крийа̄падаттам̣йева сандха̄йа вуттанти.
нану ча бхо евам̣ санте сакикхаджиа̄дӣнам̣ ниччам̣ саниггахӣта̄гамакрийа̄падаттам̣йева сандха̄йа ‘‘рудха̄дито ниггахӣтапуббан̃ча̄’’ти идам̣ вуттанти сакка̄ мантунти? на сакка̄, сакикхаджиа̄дӣнам̣ рудхадха̄туйа̄ асама̄нагатикатта̄ на̄микатте двиппака̄расса асамбхавато. татха̄ хи йесам̣ йа̄ на̄микатте ниггахӣта̄гама̄ниггахӣта̄гамавасена двиппака̄равантата̄, са̄ ¶ ева тесам̣ рудха̄диган̣абха̄васса лаккхан̣ам̣. тан̃ча сакикхаджиа̄дӣнам̣ наттхи. ‘‘сан̇ка̄ кхан̃джо’’тиа̄дина̄ хи на̄матте екойева пака̄ро диссати саниггахӣта̄гамо, ‘‘каму падавиккхепе’’ичча̄дӣнам̣ пана ‘‘камо, каманам̣, чан̇камо, чан̇камана’’нтиа̄дина̄ на̄микатте двиппака̄равантата̄самбхавепи ниггахӣта̄гамасса аббха̄сависайе паваттатта̄ са̄ двиппака̄равантата̄ рудха̄диган̣абха̄васса лаккхан̣ам̣ на хоти, тасма̄ аббха̄сависайе паваттам̣ ниггахӣта̄гамам̣ ваджджетва̄ йа̄ двиппака̄равантата̄, са̄йева рудха̄диган̣икабха̄васса лаккхан̣анти саннит̣т̣ха̄нам̣ ка̄таббам̣. айам̣ найо атӣва сукхумо самма̄ манаси ка̄таббо.
рудха̄дӣ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣хавхо аттхайуттитоти.
дудха̄диган̣ойам̣.
дива̄диган̣ика
диву кӣл̣а̄виджигиса̄бйаваха̄раджутитхутикантигатисаттӣсу. еттха ча кӣл̣а̄ти лал̣ана̄, виха̄ро ва̄. лал̣ана̄ти ча лал̣ита̄нубхаванавасена раман̣ам̣. виха̄ро ирийа̄патхапариваттана̄дина̄ ваттанам̣. виджигиса̄ти виджайиччха̄. бйаваха̄роти воха̄ро. джутӣти собха̄. тхутӣти тхомана̄. кантӣти каманӣйата̄. гатӣти гаманам̣. саттӣти са̄маттхийам̣. имесу аттхесу дивудха̄ту ваттати. диббати. дево. девӣ. девата̄.
еттха девоти тивидха̄ дева̄ саммутидева̄ упапаттидева̄ висуддхидева̄ти. тесу маха̄самматака̄лато пат̣т̣ха̄йа локена ‘‘дева̄’’ти саммататта̄ ра̄джара̄джакума̄ра̄дайо саммутидева̄ ¶ на̄ма. девалоке упапанна̄ упапаттидева̄ на̄ма. кхӣн̣а̄сава̄ висуддхидева̄ на̄ма. вуттампи четам̣ ‘‘саммутидева̄ на̄ма ра̄джа̄но девийо кума̄ра̄. упапаттидева̄ на̄ма бхуммадеве упа̄да̄йа тадуттаридева̄. висуддхидева̄ на̄ма буддхапаччекабуддхакхӣн̣а̄сава̄’’ти.
идам̣ панеттха ниббачанам̣ – диббанти ка̄магун̣аджха̄на̄бхин̃н̃а̄читтиссарийа̄дӣхи кӣл̣анти, тесу ва̄ вихарантӣти дева̄. диббанти йатха̄бхила̄ситам̣ висайам̣ аппат̣игха̄тена гаччхантӣти дева̄. диббанти йатхиччхитаниппха̄дане сакконтӣти дева̄. атха ва̄ там̣там̣бйасананиттхаран̣аттхикехи саран̣ам̣ пара̄йан̣анти деванӣйа̄ абхиттхаванӣйа̄ти дева̄. собха̄висесайогена каманӣйа̄ти ва̄ дева̄.
еттха ча тхутиканти аттха̄ каммаса̄дханавасена дат̣т̣хабба̄, кӣл̣а̄дайо чха аттха̄ каттуса̄дханавасена. кечи пана ‘‘диву кӣл̣а̄виджигиса̄бйаваха̄раджутитхутигатӣсӯ’’ти пат̣ханти. кечи ‘‘гатӣ’’ти падам̣ виха̄йа ‘‘джутитхутӣсӯ’’ти пат̣ханти. кечи ‘‘тхутӣ’’ти падам̣ виха̄йа ‘‘джутигатӣсӯ’’ти пат̣ханти, кечи пана дивудха̄тум̣ ‘‘саттитхутика’’нтиаттхепи иччханти. тена̄ха абхидхаммасса анут̣ӣка̄ка̄ро ‘‘девасаддо йатха̄ кӣл̣а̄виджигиса̄воха̄раджутигатиаттхо, евам̣ саттиабхиттхавакаманаттхопи хоти дха̄тусадда̄нам̣ анекаттхабха̄вато’’тиа̄ди.
идам̣ пана йатха̄вуттесу саммутидева̄дӣсу паччекам̣ ниббачанам̣ – диббанти кӣл̣анти аттано висайе иссарийам̣ каронтӣти дева̄, ра̄джа̄но. диббанти кӣл̣анти пан̃чахи ка̄магун̣ехи, пат̣ипаккхе ва̄ виджетум̣ иччханти, вохаранти ча локасса йутта̄йуттам̣, джотанти парама̄йа сарӣраджутийа̄, тхомийанти таббха̄ваттхикехи, ка̄мийанти дат̣т̣хум̣ сотун̃ча ¶ собха̄висесайогена, гаччханти ча йатхиччхитат̣т̣ха̄нам̣ аппат̣ихатагаманена, сакконти ча а̄нубха̄васампаттийа̄ там̣там̣киччам̣ ниппха̄детунти дева̄, ча̄тумаха̄ра̄джика̄дайо. кӣл̣анти парама̄йа джха̄накӣл̣а̄йа, виджетум̣ иччханти пат̣ипаккхам̣, парамасукхуман̃а̄н̣ависесависайам̣ аттхан̃ча вохаранти, джотанти саббакилесадосакалуса̄бха̄ва̄ парамависуддха̄йа н̃а̄н̣аджутийа̄, тхомийанти ча вин̃н̃а̄тасабха̄вехи параманиммалагун̣ависесайогато, ка̄мийанти ча ануттарапун̃н̃аккхеттата̄йа дат̣т̣хум̣ сотум̣ пӯджитун̃ча, гаччханти ча аматамаха̄нибба̄нам̣ апачча̄гаманӣйа̄йа гатийа̄, сакконти ча читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ те те сатте хите нийоджетум̣ аматамаха̄нибба̄насукхе ча патит̣т̣ха̄петунти дева̄, висуддхидева̄.
девасадда ‘‘виддхе вигатавала̄хаке деве’’тиа̄дӣсу аджат̣а̄ка̄се а̄гато. ‘‘дево ча тхокам̣ тхокам̣ пхуса̄йатӣ’’тиа̄дӣсу мегхе. ‘‘айан̃хи дева кума̄ро’’тиа̄дӣсу кхаттийе. ‘‘ахам̣ дева сакаладжамбудӣпе ан̃н̃асса ран̃н̃о сантике кин̃чи бхайам̣ на пасса̄мӣ’’тиа̄дӣсу иссарапуггале. ‘‘пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппито саман̇гӣбхӯто парича̄рети дево ман̃н̃е’’тиа̄дӣсу упапаттидеве. ‘‘дева̄тидевам̣ нарадаммаса̄ратхи’’нтиа̄дӣсу висуддхидеве а̄гато.
девӣти ра̄джабхарийа̄пи девадхӣта̄пи ‘‘девӣ’’ти вуччати. девасса бхарийа̄ти хи девӣ, са̄пи аттхато ‘‘диббатӣти девӣ’’ти ваттабба̄, йатха̄ ‘‘бхиккхатӣти бхиккхунӣ’’ти. татха̄ хи вуттам̣ вима̄наваттхуат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘диббати аттано пун̃н̃иддхийа̄ кӣл̣атӣти девӣ’’ти.
девата̄ти ¶ девапуттопи брахма̄пи девадхӣта̄пи. ‘‘атха кхо ан̃н̃атара̄ девата̄ абхикканта̄йа руттийа̄ абхиккантаван̣н̣а̄’’тиа̄дӣсу хи девапутто ‘‘девата̄’’ти вутто ‘‘девойева девата̄’’ти катва̄, татха̄ ‘‘та̄ девата̄ саттасата̄ ул̣а̄ра̄, брахма̄ вима̄на̄ абхиниккхамитва̄’’тиа̄дӣсу брахма̄но.
‘‘абхиккантена ван̣н̣ена, йа̄ твам̣ тит̣т̣хаси девате;
обха̄сентӣ диса̄ сабба̄, осадхӣ вийа та̄рака̄’’ти-
а̄дӣсу девадхӣта̄.
има̄ни упапаттидева̄нам̣ на̄ма̄ни –
дево суро ча вибудхо, ниджджаро амаро мару;
судха̄сӣ тидасо сагга-ва̄сӣ анимисопи ча;
дивоко’матапа̄йӣ ча, саггат̣т̣хо девата̄ни ча.
кхи кхайе. кхийати. кхайо. кхийанам̣. ра̄гаккхайо.
кхи нива̄се кодхахим̣са̄су ча. кхийати. на гаччхаси йамаккхайам̣. на̄гада̄нена кхийанти.
таттха кхийатӣти нивасати. йамаккхайанти йаманивесанам̣. кхийантӣти куджджханти хим̣санти ва̄.
гха̄ гандхопа̄да̄не. гха̄йатӣти гха̄нам̣. гха̄нена гандхам̣ гха̄йитум̣ гха̄йитва̄.
руча рочане. рочанам̣ ручи. бхаттам̣ ме руччати. бхаттампитасса на руччати. паббаджджа̄ мама руччати. руччитум̣, руччитва̄. кечи пана имасмим̣ дива̄диган̣е ‘‘руча диттимхӣ’’ти пат̣ханти. там̣ на йуттам̣ каттхачипи диттисан̇кха̄тасобханаттхава̄чакасса ¶ ручадха̄туно ‘‘руччатӣ’’ти рӯпа̄бха̄вато. тасма̄ евам̣ саллаккхетаббам̣, диттиручӣнам̣ ва̄чако ручадха̄ту бхува̄диган̣ико. тасса хи ‘‘рочати, вирочати. екаттамупарочита’’нти рӯпа̄нийева бхаванти, на ‘‘руччатӣ’’ти рӯпам̣. ручийа̄йева ва̄чако пана дива̄диган̣икопи хоти чура̄диган̣икопи. тасса хи дива̄диган̣икака̄ле ‘‘гаманам̣ майхам̣ руччатӣ’’ти рӯпам̣. чура̄диган̣икака̄ле ‘‘ким̣ ну джа̄тим̣ на рочесӣ’’ти рӯпам̣. а̄пуббо че а̄чиккхане ваттати, ‘‘а̄рочети, а̄рочайатӣ’’ти рӯпа̄ни диссанти.
муча моккхе. дуккхато муччати. саддха̄йа адхимуччати. мутти, вимутти, адхимутти, муччама̄но.
уча самава̄йе. уччати. око, ӯка̄, укка̄.
окоти удакампи а̄ва̄сопи. ‘‘окапун̣н̣ехи чӣварехӣ’’ти ча, ‘‘ва̄риджова тхале кхитто, окамокатамуббхато’’ти четтха пайого. ӯка̄ти сӣсе ниббаттакимивисесо.
укка̄ти дӣпика̄дайо вуччанти. ‘‘укка̄су дха̄рийама̄на̄сӯ’’ти хи а̄гатат̣т̣ха̄не дӣпика̄ ‘‘укка̄’’ти вуччати. ‘‘уккам̣ бандхеййа, уккам̣ бандхитва̄, укка̄мукхам̣ а̄лимпеййа̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не ан̇га̄ракапаллам̣. ‘‘камма̄ра̄нам̣ йатха̄ укка̄, анто джха̄йати но бахӣ’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не камма̄руддханам̣. ‘‘евам̣ випа̄ко укка̄па̄то бхависсатӣ’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не ва̄тавего ‘‘укка̄’’ти вуччати. ‘‘сан̣д̣а̄сена джа̄тарӯпам̣ ¶ гахетва̄ укка̄мукхе паккхипеййа̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не суван̣н̣ака̄ра̄нам̣ мӯса̄ ‘‘укка̄’’ти ведитабба̄. иччевам̣ –
дӣпика̄ва̄тавегесу, камма̄ра̄нан̃ча уддхане;
мӯса̄йампи ча ан̇га̄ра-капалле ча̄ти пан̃часу;
висайесу панетесу, укка̄саддо паваттати;
чхе чхедане. чхийати, чхийанти. аваччхитам̣, аваччха̄там̣. чхетва̄на мол̣им̣ варагандхава̄ситам̣.
саджа сан̇ге. сан̇го лаганам̣. саджджати. саджджанам̣, саджджито, сатто.
йуджа сама̄дхимхи. сама̄дха̄нам̣ сама̄дхи, ка̄йакамма̄дӣнам̣ самма̄пайогавасена авиппакин̣н̣ата̄ти аттхо. йуджджати. його, йогӣ.
еттха йоготи вӣрийам̣. тан̃хи –
‘‘ва̄йаметхева пурисо, на ниббиндеййа пан̣д̣ито;
пасса̄ми во’ха’матта̄нам̣, йатха̄ иччхим̣ татха̄ аху’’нти
вачанато авассам̣ ка̄тум̣ йуджджати упападжджатӣти йоготи вуччати.
ранджа ра̄ге. раджджати. вираджджати. раджджама̄но, раджджам̣, раджджанто, ра̄го, вира̄го, раджджанам̣, вираджджанам̣, раджанӣйам̣. упасаггавасена ан̃н̃о аттхо бхавати. самха̄ рат̣т̣ха̄ нираджджати, аттано рат̣т̣ха̄ ниггаччхатӣти аттхо.
таттха вира̄готи вираджджанти еттха сам̣килесадхамма̄ти вира̄го, нибба̄нам̣ магго ча.
виджӣ бхайачаланесу. виджджати, сам̣виджджати. сам̣вего, сам̣веджанӣйам̣. уббиджджати. уббего, уббиггахадайо.
луджа ¶ вина̄се. луджджатӣти локо. лопо, лутти, луджджанам̣, лутто.
т̣ха̄ гатиниваттийам̣. т̣ха̄йати. т̣ха̄йӣ, т̣хити, т̣ха̄нам̣, т̣хито, татрат̣т̣хо, тит̣т̣хам̣, каппат̣т̣ха̄йӣ, а̄сабхат̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄йӣ.
‘‘сукхам̣ сайа̄ми т̣ха̄йа̄ми, сукхам̣ каппеми джӣвитам̣;
ахаттхапа̄со ма̄расса, ахо саттха̄нукампако’’ти
па̄л̣и нидассанам̣. ла̄пам̣ гочарат̣т̣ха̄йинанти ча. таттха т̣ха̄йа̄мӣти тит̣т̣ха̄ми.
д̣игатийам̣. д̣ийати. д̣ема̄но. д̣ино ва̄. ‘‘учче сакун̣а д̣ема̄на, паттайа̄на вихан̇гама. ваджджеси кхо твам̣ ва̄мӯру’’нти нидассанам̣.
еттха д̣ийатӣти д̣ема̄ноти ниббачанам̣ гахетаббам̣.
та̄ па̄лане. та̄йати. агхасса та̄та̄. со нӯна капан̣о та̄то, чирам̣ руджджати ассаме. та̄н̣ам̣, париттам̣, готтам̣. твам̣ кхоси упа̄сака катакалйа̄н̣о катабхӣрутта̄н̣о.
татра париттанти маха̄теджавантата̄йа самантато сатта̄нам̣ бхайам̣ упаддавам̣ упасагган̃ча та̄йати раккхатӣти париттам̣, гам̣ та̄йатӣти готтам̣.
ната гаттавина̄ме. гаттавина̄мо гаттавиккхепо. наччати. наччам̣. ниган̣т̣хо на̄т̣апутто.
да̄ содхане. да̄йати. да̄нам̣. ануйогада̄панаттхам̣. ануйогам̣ датва̄. да̄нам̣ датва̄.
да̄ ¶ супане. да̄йати. нидда̄йати. нидда̄йанам̣, нидда̄йама̄но, нидда̄йанто.
да̄да̄не. пурисо да̄нам̣ да̄йати. а̄пуббо гахан̣е. адиннам̣ а̄дийати. сӣлам̣ сама̄дийати. камме – пурисена да̄нам̣ дӣйати, адиннам̣ а̄дийати. ка̄рите – а̄дапети, сама̄дапети, а̄дапайати, сама̄дапайати, йе дхаммамева̄дапайанти санто.
да̄ авакхан̣д̣ане. дийати, дийанти. париттам̣.
еттха ча париттанти самантато кхан̣д̣итатта̄ париттам̣. аппаматтакан̃хи гомайапин̣д̣ам̣ париттанти вуччати. тасма̄ париттанти аппакасса на̄мам̣ ка̄ма̄вачарасса ча дхаммасса аппесаккхатта̄.
да̄ суддхийам̣. да̄йати. вода̄йати. вода̄нам̣. акаммакойам̣ дха̄ту. татха̄ хи ‘‘вода̄йати суджджхати етена̄ти вода̄нам̣, саматхавипассана̄’’ти неттисам̣ван̣н̣ана̄йам̣ вуттам̣.
дӣ кхайе. дӣйате. дӣно, а̄дӣнаво.
татра дӣноти париккхӣн̣ан̃а̄тидхана̄дибха̄вена дуккхито. а̄дӣнавотиа̄дӣнам̣ дуккхам̣ ва̄ти адхигаччхати етена̄тиа̄дӣнаво, досо.
ду парита̄пе. дуйате. дуно, дӯто.
бхиди бхиджджане. бхиджджанадхаммам̣ бхиджджати. бхиджджатӣти бхинно. бхиджджанам̣ бхедо.
чхиди чхиджджане. суттам̣ чхиджджати. чхиджджатӣти чхинно. евам̣ чхиддам̣. чхиджджанам̣ чхедо.
кхиди ¶ дӣнийе. дӣнабха̄во дӣнийам̣, йатха̄ даккхийам̣. кхиджджати, кхинно, акхиннамати, кхедо, кхедан̇гато локахита̄йа на̄тхо.
еттха кхедан̇гатоти ка̄йикадуккхасан̇кха̄там̣ париссамам̣ патто, дуккхаманубхавӣти аттхо.
пада гатийам̣. паджджати. маггам̣ пат̣ипаджджати. пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджати. аддха̄намаггаппат̣ипанно хоти, пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати. а̄паттим̣ а̄паджджати. акаммакампи бхавати, тесам̣ адхаммо а̄паджджати, паджджо, бйаггхападжджо, сампада̄йо.
еттха ча паджджоти магго. бйаггхападждже саддулапатхе джа̄тоти бйаггхападжджо, евам̣на̄мако кулапутто. сампадийати н̃а̄пийати дхаммо етена̄ти сампада̄йо, аккха̄та̄.
вида сатта̄йам̣. сатта̄ виджджама̄на̄ка̄ро. виджджати, сам̣виджджати. джа̄таведо, виджджа̄, авиджджа̄, видито.
таттха джа̄таведоти агги. со хи джа̄това ведайати дхӯмаджа̄лут̣т̣ха̄нена пан̃н̃а̄йати, тасма̄ джа̄таведоти вуччати. виджджа̄ти дхамма̄нам̣ сабха̄вам̣ видитам̣ каротӣти виджджа̄, н̃а̄н̣ам̣. авиджджа̄ти кхандха̄нам̣ ра̄сат̣т̣хам̣, а̄йатана̄нам̣ а̄йатанат̣т̣хам̣, дха̄тӯнам̣ сун̃н̃ат̣т̣хам̣, сачча̄нам̣ татхат̣т̣хам̣, индрийа̄нам̣ адхипатийат̣т̣хам̣ авидитам̣ каротӣти авиджджа̄. дуккха̄дӣнам̣ пӣл̣ана̄дивасена вуттам̣ чатуббидхам̣ аттхам̣ авидитам̣ каротӣти авиджджа̄, мохо.
мада умма̄де. умма̄до на̄ма муйха нам̣ ва̄ сативиппава̄со ва̄ читтавиккхепо ва̄. маджджати, памаджджати. матто, сура̄мадаматто. матто ахам̣ маха̄ра̄джа. путтамам̣са̄ни кха̄дайим̣. маттахаттхӣ, паматто, умматто.
аппама̄до ¶ аматам̣ падам̣, пама̄до маччуно падам̣;
аппаматта̄ на миййанти, йе паматта̄ йатха̄ мата̄.
мида синехане. меджджати. метта̄, метти, миттам̣, митто.
антарадха̄ адассане. антарапуббо дха̄дха̄ту виджджама̄насса ваттхуно адассане ваттати. антарадха̄йати. антарадха̄нам̣, антарадха̄йанто. са̄ девата̄ антарахита̄. антара̄пидха̄йати.
будха авагамане. авагаманам̣ джа̄нанам̣. буджджхати, буддхо, буддхи, буддхам̣, бодхо, бодхи. буджджхита̄ сачча̄ни. сакалам̣ буддхо, буддхава̄, вибодхети, бодхета̄, буддхо, вибуддхо ичча̄дӣни.
татра буддхоти буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо, бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо. атха ва̄ па̄рамита̄парибха̄вита̄йа пан̃н̃а̄йа саббампи н̃еййам̣ абуджджхӣти буддхо. кечи пана камменапи буддхасаддасса сиддхам̣ иччханта̄ евам̣ ниббачанам̣ каронти ‘‘самма̄самбуддхо вата со бхагава̄ти адхигатагун̣ависесехи кхӣн̣а̄савехи буджджхитабботи буддхо’’ти. виттха̄ро пана ниддесе вуттанайена гахетаббо. буддхӣти буджджхатӣти буддхи. евам̣ буддхам̣ бодхо бодхи ча. атха ва̄ буджджханам̣ буддхи. евам̣ бодхо бодхи ча, саббаметам̣ пан̃н̃а̄йа̄дхивачанам̣.
ида̄ни бодхисаддасса аттхуддха̄рам̣ вада̄ма. бодхӣти хи руккхопи маггопи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ампи нибба̄нампи евам̣пан̣н̣аттико пуггалопи вуччати, татха̄ хи ‘‘бодхируккхамӯле пат̣хама̄бхисамбуддхо’’ти ча, ‘‘антара̄ ча бодхим̣ антара̄ ча гайа’’нти ча а̄гатат̣т̣ха̄не руккхо бодхӣти вуччати. ‘‘чатӯсу маггесу н̃а̄н̣а’’нти ¶ а̄гатат̣т̣ха̄не магго. ‘‘паппоти бодхим̣ варабхӯри сумедхасо’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. ‘‘патва̄на бодхим̣ аматам̣ асан̇кхата’’нти а̄гатат̣т̣ха̄не нибба̄нам̣. ‘‘бодхи бханте ра̄джакума̄ро бхагавато па̄де сираса̄ вандатӣ’’ти ‘‘арийаса̄вако бодхӣти вуччатӣ’’ти ча а̄гатат̣т̣ха̄не евам̣пан̣н̣аттико пуггало.
атридам̣ вуччати –
руккхе магге ча нибба̄не, н̃а̄н̣е саббан̃н̃ута̄йа ча;
татха̄ пан̣н̣аттийан̃чева, бодхисаддо паваттати.
буджджхатӣти буджджхита̄, бодхетӣти бодхета̄.
еттха ча кочи пайого туманта̄дӣни ча рӯпа̄ни вуччанте – ‘‘гуйхаматтхамасамбуддхам̣, самбодхайати йо наро. парам̣ самбуддхумарахати. буджджхитум̣, буддхум̣, буджджхитва̄, буджджхитва̄на, буджджхитуна, буддхийа, буддхийа̄на, буддха̄, буддха̄на’’ ити бхаванти.
татра асамбуддханти парехи ан̃н̃а̄там̣, ‘‘асамбодха’’нтипи па̄т̣хо, паресам̣ бодхетум̣ айуттанти аттхо. самбуддхунти сам̣буджджхитум̣. буддха̄ти буджджхитва̄, евам̣ буддха̄на̄ти еттха̄пи.
кечи пана ‘‘на̄марӯпапариччхеде ‘бодхимаггена будхва̄’ти ча, ‘‘будхва̄ бодхитале йама̄ха сугато’ти ча дхака̄равака̄расан̃н̃огавато падасса дассанато тва̄паччайантабха̄вато ча дхака̄равака̄расам̣йогавасена ‘‘будхва̄’’ти падасиддхи иччхитабба̄’’ти ваданти, там̣ та̄дисасса падарӯпасса буддхавачане адассанато ча, буддхавачанасса ананукӯлата̄йа ча, парисуддхе ча пора̄н̣апоттхаке ¶ вака̄расам̣йогавигатасса ‘‘бодхимаггена буддха̄’’тича, ‘‘буддха̄ бодхитале’’ти ча падасса дассанато на гахетаббам̣. татха̄ хи на та̄дисо па̄т̣хо буддхавачанасса анукӯло хотӣти. на хи буддхавачане вассасатампи вассасахассампи парийесанта̄ та̄дисам̣ вака̄радхака̄расан̃н̃огападам̣ пассиссанти. евам̣ ‘‘будхва̄’’ти падарӯпасса буддхавачанасса ананукӯлата̄ дат̣т̣хабба̄. тан̃хи саккат̣агантхе катапаричайабха̄вена ван̃читехи видӯхи иччхитам̣, на саддхамманӣтивидӯхи. еттха има̄ни нидассанапада̄ни ведитабба̄ни –
ко мам̣ виддха̄ нилӣйати. ладдха̄ маччо йадиччхати. ладдха̄на пубба̄парийам̣ висесам̣, адассанам̣ маччура̄джасса гаччхе.
умма̄дантимахам̣ дит̣т̣ха̄, а̄муккаман̣икун̣д̣алам̣;
на супа̄ми дива̄раттим̣, сахассам̣ва пара̄джито’’ти;
таттха виддха̄ти виджджхитва̄. ладдха̄ти лабхитва̄. ладдха̄на̄ти лабхитва̄на. дит̣т̣ха̄ти дисва̄. ити ‘‘виддха̄ ладдха̄ ладдха̄на дит̣т̣ха̄’’ти пада̄ни тва̄паччайена саддхим̣ гата̄нипи сан̃н̃огавасена вака̄рапат̣ибаддха̄ни на хонти, тасма̄ ‘‘буддха̄ буддха̄на’’ иччета̄нипи ‘‘ладдха̄ ладдха̄на’’ ичча̄дӣни вийа парихӣнавака̄расан̃н̃ога̄ни ева гахетабба̄ни. йе ‘‘будхва̄’’ти рӯпам̣ иччханти пат̣ханти ча, ман̃н̃е те тва̄паччайо ван̃чети, тена те ван̃чанам̣ па̄пун̣анти, тасма̄ та̄дисам̣ рӯпам̣ аггахетва̄ йо садданӣтийам̣ саддавиниччхайо вутто, сойева а̄йасмантехи са̄рато паччетаббо.
будха бодхане. сакаммака̄каммакойам̣ дха̄ту. татха̄ хи бодханасаддучча̄ран̣ена джа̄нанам̣ викасанам̣ ниддаккхайо ча гахито, тасма̄ ‘‘будха н̃а̄н̣е, будха викасане, будха ниддаккхайе’’ти вуттам̣ хоти. буджджхати бхагава̄, дхамме буджджхати, пабуджджхати, падумам̣ буджджхати. пурисо буддхо, пабуддхо, бодхати, пабодхати ичча̄дӣни.
сам̣дха̄ ¶ сандхимхи. сам̣пуббо дха̄дха̄ту сандхимхи ваттати. невасса маддӣ бха̄кут̣и, на сандхийати на родати. на сандхийатӣти идам̣ ан̃н̃ехи пакаран̣ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ дива̄дирӯпам̣.
дхану йа̄чане. ма̄та̄ хи тава ирандхати, видхарасса хадайам̣ дханиййати. идампи аса̄дха̄ран̣ам̣ дива̄дирӯпам̣.
дхӣ ана̄даре. дхӣйате. дхӣно.
йудха сампаха̄ре. йуджджхати. йодхо, йуддхам̣, чаран̣а̄йудхо, йака̄расса вака̄рабха̄ве ‘‘а̄вудха’’нти рӯпам̣. татра чаран̣а̄йудхоти куккут̣о.
кудха копе. куджджхати. кодхо, куджджхана̄, куджджхитаттам̣. куддхо аттхам̣ на джа̄на̄ти, куддхо дхаммам̣ на пассати.
судха сочеййе. сочеййам̣ сучибха̄во. суджджхати. суддхи, висуддхи, суджджханам̣, суддхо, висуддхо, парисуддхо. ка̄рите ‘‘содхети, содхако’’ ичча̄дӣни.
сидху сам̣ра̄дхане. сиджджхати. сиддхи.
радха хим̣са̄йам̣. раджджхати, вираджджхати, апараджджхати. апара̄дхо.
ра̄дха са̄дха сам̣сиддхийам̣. ра̄дхайати, са̄дхайати. а̄ра̄дханам̣, са̄дханам̣. сапарахитам̣ са̄дхетӣти са̄дху, саппурисо. аччантам̣ са̄дхетаббанти са̄дху, ладдхакам̣ сундарам̣ да̄насӣла̄ди.
видха виджджхане. виджджхати. пат̣ивиджджхати. кхан̣а виддха, видху, виджджханако, виддхо, пат̣ивиддхо, виджджханам̣, ведхо, пат̣иведхо, виджджхитва̄, виддха̄, виддха̄на. ко мам̣ виддха̄ нилӣйати.
идха вуддхийам̣. иджджхати, самиджджхати. иддхи, иджджханам̣, самиджджханам̣, иддхо. таттха иддхӣти иджджханам̣ иддхи. иджджханти ва̄ сатта̄ ета̄йа иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти иддхи.
гидху ¶ абхикан̇кха̄йам̣. гиджджхати, гиджджхо. гаддхо. гаддхаба̄дхипуббо. ка̄магиддхо на джа̄на̄си. гедхо.
рудхи а̄варан̣е. руджджхати, вируджджхати, пат̣ивируджджхати. виродхако, вируддхо. родхо, виродхо, пат̣ивиродхо, анувиродхо.
анувидха̄ анукаран̣е. анувипуббо дха̄дха̄ту анукрийа̄йам̣ ваттати. пурисо ан̃н̃асса пурисасса крийам̣ анувидхӣйати татра̄йам̣ па̄л̣и –
дӯсито гиридаттена, хайо са̄масса пан̣д̣аво;
пора̄н̣ам̣ пакатим̣ хитва̄, тассева̄нувидхӣйатӣ’’ти.
идампи аса̄дха̄ран̣ам̣ дива̄дирӯпам̣.
анурудха ка̄ме. ка̄мо иччха̄. анупуббо рудхадха̄ту иччха̄йам̣ ваттати. ануруддхо, ануродхо. анусма̄ти ким̣ виродхо.
таттха ануруддхоти ануруджджхати пан̣ӣтам̣ пан̣ӣтам̣ ваттхум̣ ка̄метӣти ануруддхо. ануродхоти анукӯлата̄. айам̣ па̄л̣и ‘‘со уппаннам̣ ла̄бхам̣ ануруджджхати, ала̄бхе пат̣ивируджджхатӣ’’ти.
бйадха та̄л̣ане. бйаджджхати. бйа̄дхо. бйа̄дхоти луддхо. там̣ там̣ мигам̣ бйаджджхати та̄л̣ети хим̣сатӣти бйа̄дхо.
гудха паривет̣хане. гуджджхати. годха̄.
мана н̃а̄н̣е. ман̃н̃ати, аваман̃н̃ати, атиман̃н̃ати. сеййа̄дивасена ман̃н̃атӣти ма̄но. ‘‘ман̃н̃ана̄, ман̃н̃итаттам̣, ма̄но, ахан̇ка̄ро, уннати, кету, паггахо, авалепо’’ти парийа̄йа̄.
джана ¶ джанане. сакаммакойам̣ дха̄ту. ‘‘джан̃н̃атӣ’’тимасса рӯпам̣, каротӣти аттхо. ка̄рите – джанеси пхуссатӣ мамам̣. джанайати, сукхам̣ джанети, джанайатӣти джанако, пита̄, йо кочи ва̄ ниббаттета̄. путху килесе джанетӣти путхуджджано. таттха ‘‘джанети джанайатӣ’’ти рӯпа̄ни чура̄диган̣ам̣ патва̄ суддхакаттурӯпа̄ни бхаванти. каротӣти хи тесам̣ аттхо. хетукаттувасенапи тадаттхо ваттаббо ‘‘ниббаттетӣ’’ти.
джанӣ па̄тубха̄ве. ӣка̄рантойам̣ акаммако дха̄ту, випуббо че, сакаммако. путто джа̄йати, джа̄то. путху килеса̄ джа̄йанти еттха̄ти путхуджджано. джананам̣ джа̄ти, ‘‘сан̃джа̄ти, ниббатти, абхиниббатти, кхандха̄нам̣ па̄тубха̄во’’ти парийа̄йа̄. иттхӣ путтам̣ виджа̄йати, иттхӣ путтам̣ виджа̄та̄. со пурисо виджа̄тама̄туйа̄пи амана̄по. упавиджан̃н̃а̄ иттхӣ. ка̄рите ‘‘джа̄пети, джа̄пайати. аттхаджа̄пика̄ пан̃н̃а̄’’ти рӯпа̄ни.
хана хим̣са̄йам̣. идха хим̣са̄вачанена гхат̣т̣анам̣ гахетаббам̣. саддо сотамхи хан̃н̃ати. пат̣ихан̃н̃ати. буддхасса бхагавато воха̄ро локиле соте пат̣ихан̃н̃ати. има̄ни каттупада̄ни. бхӯва̄диган̣ам̣ пана патва̄ ‘‘лохена ве хан̃н̃ати джа̄тарӯпам̣, на джа̄тарӯпена хананти лоха’’нти па̄л̣ийам̣ ‘‘хан̃н̃атӣ’’ти падам̣ каммападам̣, джа̄тарӯпам̣ лохена камма̄рехи хан̃н̃атӣти аттхо. ‘‘ханантӣ’’ти падам̣ каттупадам̣, лохам̣ джа̄тарӯпена камма̄ра̄ ханантӣти хи аттхо. еттха хананам̣ пахаран̣анти гахетаббам̣.
рӯпа руппане. руппанам̣ куппанам̣ гхат̣т̣анам̣ пӣл̣анам̣. руппати. рӯпам̣, руппанам̣. имасса пана ‘‘рӯпа рӯпакрийа̄йа’’нти чура̄диган̣е т̣хитасса ‘‘рӯпети рӯпайатӣ’’ти рӯпа̄ни бхаванти.
таттха ¶ рӯпанти кенат̣т̣хена рӯпам̣? руппанат̣т̣хена рӯпам̣. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ‘‘кин̃ча бхиккхаве рӯпам̣? руппатӣти кхо бхиккхаве тасма̄ ‘рӯпа’нти вуччати. кена руппати? сӣтенапи руппати, ун̣хенапи руппати, джигхаччха̄йапи руппати, пипа̄са̄йапи руппати, д̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапасампхассенапи руппати, руппатӣти кхо бхиккхаве тасма̄ ‘рупа’нти вуччатӣ’’ти.
таттха руппатӣти куппати гхат̣т̣ийати пӣл̣ийати, бхиджджатӣти аттхо. бхиджджатӣти вика̄рам̣ а̄паджджати, вика̄ра̄патти ча сӣта̄дисаннипа̄те висадисарӯпаппаваттийева. еттха ча куппатӣти етена каттуаттхе рӯпападасиддхим̣ дассети, гхат̣т̣ийати пӣл̣ийатӣти етехи камматтхе. копа̄дикрийа̄йева хи руппанакрийа̄ти, со пана каттубхӯто каммабхӯто ча аттхо бхиджджама̄но на̄ма хотӣти имасса аттхасса дассанаттхам̣ ‘‘бхиджджатӣти аттхо’’ти вуттам̣.
атха ва̄ руппатӣти рӯпанти каммакаттуттхе рӯпападасиддхи вутта̄. вика̄ро хи руппананти вуччати, тенева бхиджджатӣти аттхоти каммакаттуттхена бхиджджатӣти саддена аттхам̣ дассети. таттха йада̄ камматтхе ‘‘руппатӣ’’ти падам̣, тада̄ ‘‘сӣтена̄’’тиа̄ди каттуаттхе каран̣авачанам̣. йада̄ пана ‘‘руппатӣ’’ти падам̣ каттуаттхе каммакаттуаттхе ва̄, тада̄ хетумхи каран̣авачанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
рӯпасаддо кхандха бхава нимитта паччайа сарӣра ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дӣсу аттхесу ваттати. айан̃хи ‘‘йам̣ кин̃чи рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппанна’’нти еттха рӯпаккхандхе ваттати. ‘‘рӯпӯпапаттийа̄ маггам̣ бха̄ветӣ’’ти еттха рӯпабхаве. ‘‘аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄рӯпа̄ни пассатӣ’’ти ¶ еттха касин̣анимитте. ‘‘сарӯпа̄ бхиккхаве уппаджджанти па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄, но арӯпа̄’’ти еттха паччайе. ‘‘а̄ка̄со парива̄рито рӯпантвева сан̇кхам̣ гаччхатӣ’’ти еттха сарӣре. ‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣а’’нти еттха ван̣н̣е. ‘‘рӯпаппама̄н̣о рӯпаппасанно’’ти еттха сан̣т̣ха̄не. иччевам̣ –
кхандхе бхаве нимитте ча, сарӣре паччайепи ча;
ван̣н̣е сан̣т̣ха̄наа̄димхи, рӯпасаддо паваттати.
купа копе. куппати. куппанти ва̄тассапи еритасса. копо, пакопо. вачӣпакопам̣ раккхеййа.
тапа санта̄пе. таппати, сантаппати. санта̄по.
тапа пӣн̣ане. таппати. таппанам̣.
дапа ха̄се. даппати.
дӣпа диттийам̣. диппати. дӣпо.
лупа адассане. луппанам̣, лопо, лутти.
кхипа перан̣е. кхиппати. кхиппам̣.
лубха гиддхийам̣. луббхати. аттанойева джан̣н̣укам̣ олуббха тит̣т̣хати. луббханам̣, лобхо, луббхитва̄, луббхитва̄на, луббхийа, луббхийа̄на, олуббхитва̄, олуббхитва̄на, олуббхийа, олуббхийа̄на, луббхитум̣, олуббхитум̣.
таттха лобхоти луббханти тена сатта̄, сайам̣ ва̄ луббхати, луббханаматтамева ва̄ танти лобхо. еттха пана ‘‘лобхо луббхана̄ ¶ луббхитаттам̣ ра̄го тан̣ха̄ тасин̣а̄ муччха̄ еджа̄ ванам̣ ванатхо’’ ичча̄дӣни лобхасса бахуна̄ма̄ни ведитабба̄ни.
кхубха сан̃чалане. кхуббхати, сам̣кхуббхати. кхуббхиттханагарам̣. сан̇кхобхо. ка̄рите – кхобхети, кхобхайати.
саму упасаме. читтам̣ саммати, упасаммати, вӯпасаммати, саман̣о, санти, санто.
еттха саман̣оти саммати сантачитто бхаватӣти саман̣о. ка̄ритавасена пана килесе самети упасаметӣти саман̣оти ниббачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи ‘‘йам̣ саметӣти идам̣ арийам̣. самайатӣтидха сатта̄на’’нти две ка̄ритарӯпа̄ни.
саму кхеде ниродхе ча. кхедо. киламанам̣. ниродхо абха̄вагаманам̣. аддха̄намаггаппат̣ипаннасса ка̄йо саммати. агги саммати. санто.
сантасаддо ‘‘дӣгхам̣ сантасса йоджана’’нтиа̄дӣсу килантабха̄ве а̄гато. ‘‘айан̃ча витакко айан̃ча вича̄ро санта̄ хонти самита̄’’тиа̄дӣсу нируддхабха̄ве. ‘‘адхигато кхо мйа̄йам̣ дхаммо гамбхӣро дуддасо дуранубодхо санто пан̣ӣто’’тиа̄дӣсу сантан̃а̄н̣агочарата̄йам̣. ‘‘упасантасса сада̄ сатӣмато’’тиа̄дӣсу килесавӯпасаме. ‘‘санто хаве саббхи паведайантӣ’’тиа̄дӣсу са̄дхӯсу. ‘‘пан̃чиме бхиккхаве маха̄чора̄ санто сам̣виджджама̄на̄’’тиа̄дӣсу аттхибха̄ве. еттхетам̣ вуччати –
‘‘килантатте ¶ нируддхатте, сантадхӣгочараттане;
килесӯпасаме чева, аттхибха̄ве ча са̄дхусу;
имесу чхасу т̣ха̄несу, сантасаддо пана̄гато’’ти.
даму дамане. даммати. данто, дамо, даманам̣. ка̄рите ‘‘читтам̣ дамети, дамайатӣ’’ти рӯпа̄ни.
таттха дамоти индрийасам̣вара̄дӣнам̣ етам̣ на̄мам̣. ‘‘саччена данто дамаса̄ упето. ведантагӯ вуситабрахмачарийо’’ти еттха хи индрийасам̣варо ‘‘дамо’’ти вутто. ‘‘йади сачча̄ дама̄ ча̄га̄, кхантйа̄ бхиййодха виджджатӣ’’ти еттха пан̃н̃а̄ ‘‘дамо’’ти вутта̄. ‘‘да̄нена дамена сам̣йамена саччаваджджена̄’’ти еттха упосатхакаммам̣ ‘‘дамо’’ти вуттам̣. ‘‘дамупасамена̄’’ти еттха кханти ‘‘дамо’’ти вутта̄. иччевам̣ –
‘‘индрийасам̣варо пан̃н̃а̄, кханти ча̄пи упосатхо;
име аттха̄ павуччанти, дамасаддена са̄сане’’ти.
йа̄ гатипа̄пун̣есу. йа̄йати, йа̄йанти. парийа̄йо. йа̄йама̄но маха̄ра̄джа̄, адда̄ сӣдантаре наге. йа̄йанто. йа̄йантамануйа̄йати. йа̄та̄нуйа̄йӣ. йа̄йитум̣, йа̄йитва̄ ичча̄дӣни.
еттха парийа̄йасаддасса аттхуддха̄ро вуччате, парийа̄йасаддо ва̄радесана̄ка̄ран̣есу самантато гантаббат̣т̣ха̄не ча садисе ча ваттати. ‘‘касса ну кхо а̄нанда аджджа парийа̄йо бхиккхунийо овадиту’’нтиа̄дӣсу хи ва̄ре ваттати. ‘‘мадхупин̣д̣икапарийа̄йотинам̣ дха̄рехӣ’’тиа̄дӣсу десана̄йам̣. ‘‘имина̄пи кхо те ра̄джан̃н̃а парийа̄йена евам̣ хотӯ’’тиа̄дӣсу ¶ ка̄ран̣е. ‘‘парийа̄йапатхо’’тиа̄дӣсу самантато гантаббат̣т̣ха̄не. ‘‘копасаддо кхобхапарийа̄йо’’тиа̄дӣсу садисе ваттати. иччевам̣ –
парийа̄йараво ва̄ра-десана̄ка̄ран̣есу ча;
самантатова гантабба-т̣т̣ха̄не ча садисе сийа̄.
ри васане. рийати.
вилӣ вилӣнабха̄ве. саппи вилӣйати. ка̄рите вила̄пайати.
ва̄ гатигандханесу. ва̄йати. ва̄йо, ва̄то.
сиву тантасанта̄не. сиббати, сам̣сиббати. сиббам̣, сиббанто. ка̄рите – сиббети, сиббайати, сибба̄пети, сибба̄пайати.
сиву гатисосанесу. сиббати.
дхиву кхиву нидассане. дхиббати. кхиббати.
са̄ танукаран̣е. сийати, сийанти.
са̄ антакаммани. сийати анавасесато ма̄нам̣ сийати самуччхиндатӣти аггамагго ма̄насанти хи вуттам̣.
са̄ асса̄дане. расам̣ са̄йати. са̄йитам̣, са̄йанам̣.
си па̄н̣иппасаве. сӯйати, пасӯйати. пасӯта̄ га̄вӣ.
кусу харан̣адиттӣсу. кусайати.
силиса а̄лин̇гане. силиссати. силесо.
килиса упата̄пе. килиссати, сам̣килиссати. килесо, сам̣килесо. ика̄ралопе клиссати клесо ¶ ичча̄дӣни. апича малӣната̄пи килисасаддена вуччати, килит̣т̣хаваттхам̣ паридахати. ‘‘читтена сам̣килит̣т̣хена, сам̣килиссанти ма̄н̣ава̄’’тиа̄дӣсу дха̄тӯнам̣ анекаттхата̄йа.
маса аппӣбха̄ве кхама̄йан̃ча. массати.
лӣса аппӣбха̄ве. лиссати. лесо. ‘‘лиса лесане’’типи пат̣ханти а̄чарийа̄.
таса пипа̄са̄йам̣. тассати, паритассати. паритассана̄, тасин̣а̄, тасито.
дуса досане. дуссати. досо, досанам̣, досито.
дуса аппӣтийам̣. дуссати, падуссати. досо, падосо, дут̣т̣хо, падут̣т̣хо, дӯсако, дӯсито, дӯсана̄.
асу кхепе. кхепо кхипанам̣. ассати. нирассатиа̄дийати ча дхаммам̣. исса̄со.
еттха ча нирассатӣти чхад̣д̣ети саттха̄рам̣ татха̄ дхаммаккха̄на̄дӣни. исса̄соти усум̣ ассати кхипатӣти исса̄со, дхануггахо.
йасу пайатане. йассати. нийасакаммам̣.
еттха ча йена винайакаммена ‘‘нисса̄йа те ваттхабба’’нти нийассийати бхаджа̄пийатӣти нийасо ба̄лам̣, там̣ нийасакаммам̣ на̄ма. ‘‘карохи ме йаккха нийасакамма’’нти еттха пана ниггахакаммам̣ нийасакаммам̣ на̄ма.
бхасса бхассане. бхассати. бхассам̣, бхассака̄рако.
васа садде. сакун̣о вассати. адхамо мигаджа̄та̄нам̣, син̇га̄ло та̄та вассати. ман̣д̣ӯко вассати.
наса ¶ адассане. нассанадхаммам̣ нассати. панассати. винассати. насса васали, чара пире винасса. нат̣т̣хо, винат̣т̣хо. ка̄рите – на̄сети, на̄сайати.
суса сосане. пан̣н̣ам̣ суссати. ка̄рите – ва̄то пан̣н̣ам̣ сосети, сосайати. камме – ва̄тена пан̣н̣ам̣ сосийати. бха̄ве крийа̄падамаппасиддхам̣. сосо, суккхам̣ кат̣т̣хам̣. суссам̣, суссанто. суссама̄но дахадо.
туса тут̣т̣хийам̣. туссати, сантуссати. сантут̣т̣хи, сантосо, тосанам̣, тут̣т̣хаббам̣, тусситаббам̣, тусита̄. ка̄рите ‘‘тосети’’ ичча̄дӣни.
ха̄ париха̄нийам̣. ха̄йати, париха̄йати. ха̄йанти таттха вал̣ава̄. бха̄ве ‘‘бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со ва̄, со пахӣйиссатӣ’’ти ча ‘‘ра̄го пахӣйатӣ’’ти ча рӯпам̣. камме крийа̄падамаппасиддхам̣. ‘‘ра̄го пахӣйатӣ’’ти идам̣ пана ‘‘ха̄ ча̄ге’’ти вуттасса бхӯва̄диган̣икадха̄тусса рӯпам̣ ‘‘ра̄гам̣ паджахатӣ’’ти каттупадасса дассанато.
наха бандхане. найхати. упанайхати. саннайхати. санна̄хо. саннаддхо.
муха вечитте. муйхати, саммуйхати, памуйхати. мохо, памохо. мӯл̣хо. момӯхо пурисо. момӯхам̣ читтам̣. ка̄рите – мохети. памохако. еттха ча момӯхоти ависадата̄йа момӯхо, маха̄мӯл̣хоти аттхо.
саха суха саттийам̣. сайхати. суйхати.
нха̄ ¶ сочеййе. нха̄йати, аппаккхара̄нам̣ бахубха̄ве наха̄йати. наха̄йитва̄, нха̄йитва̄. наха̄нам̣, нха̄нам̣. сӣсам̣ нха̄то. еттха ча сӣсам̣ нха̄тоти сӣсам̣ дховитва̄ нха̄тоти аттхо гахетаббо пора̄н̣ехи анумататта̄.
синиха пӣтийам̣. синийхати. синехако, синехито, синиддхо. путте синехо аджа̄йатха. ика̄ралопена снехо. татха̄ хи ‘‘ниснехамабхикан̇кха̄мӣ’’ти па̄л̣и диссати.
вирил̣а ладжджа̄йам̣ чодане ча. вирил̣ито. ладжджа̄васена аттхо пасиддхо, на чодана̄васена. татха̄ хи ‘‘вирил̣итоти ладжджито’’ти аттхасам̣ван̣н̣ака̄ гарӯ ваданти ‘‘ладжджана̄ка̄раппатто’’ти ча.
дива̄дӣ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣хавхо аттхайуттитоти.
дива̄диган̣ойам̣.
сва̄диган̣ика
су саване. ‘‘сун̣оти, сун̣а̄ти. сун̣им̣су. пат̣иссун̣и, пат̣иссун̣им̣су. ассоси, ассосум̣. паччассоси, паччассосум̣’’ ичча̄дӣни, ‘‘сун̣иссати, соссати’’ ичча̄дӣни ча бхаванти. аббха̄сависайе ‘‘суссӯсати, суссӯса̄’’ ичча̄дӣни. анаббха̄сависайе – са̄вако, сото, сун̣ам̣, сун̣анто, сун̣ама̄но, суййама̄но, саванам̣, сутам̣. асуйиттха̄ти ва̄ сутам̣. сутава̄, сотам̣, сон̣о, сун̣итум̣, сотум̣. сун̣итва̄, сун̣ийа, сун̣ийа̄на, сутва̄, сутва̄на. ка̄рите – са̄вети, са̄вайати. камме – саддо суййати, сӯйати ча. бха̄ве падарӯпамаппасиддхам̣.
таттха ¶ са̄вакоти антева̄сико, со дувидхо а̄гатаппхало ана̄гатаппхало ча, таттха а̄гатаппхало савананте арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄тоти ‘‘са̄вако’’ти вуччати, итаро гарӯнам̣ ова̄дам̣ сун̣а̄тӣти ‘‘са̄вако’’ти. са̄вако, антева̄сико, сиссоти парийа̄йа̄.
еттха сутасаддасса аттхуддха̄рам̣ вада̄ма саддхим̣ сотасаддасса аттхуддха̄рена. сутасаддо саупасагго анупасагго ча анупападена, сутасаддо ча –
гамане виссуте тинте, нийого’пачитепи ча;
садде ча сотадва̄ра̄ну-са̄ран̃а̄тесу диссати.
татха̄ хи ‘‘сена̄йа пасуто’’тиа̄дӣсу гаччхантоти аттхо. ‘‘сутадхаммасса пассато’’тиа̄дӣсу виссутадхаммасса̄ти аттхо. ‘‘авассута̄ авассутасса пурисапуггаласса̄’’тиа̄дӣсу тинтасса̄ти аттхо. ‘‘йе джха̄наппасута̄ дхӣра̄’’тиа̄дӣсу ануйутта̄ти аттхо. ‘‘тумхехи пун̃н̃ам̣ пасутам̣ анаппака’’нтиа̄дӣсу упачитанти аттхо. ‘‘дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄та’’нтиа̄дӣсу саддоти аттхо. ‘‘бахуссуто хоти сутадхаро сутасанничайо’’тиа̄дӣсу сотадва̄ра̄нуса̄равин̃н̃а̄тадхаммадхароти аттхо.
сотасаддопи анекаттхаппабхедо. татха̄ хеса –
мам̣савин̃н̃а̄н̣ан̃а̄н̣есу, тан̣ха̄дӣсу ча диссати;
дха̄ра̄йам̣ арийамагге, читтасантатийампи ча.
‘‘сота̄йатанам̣ ¶ , сотадха̄ту, сотиндрийа’’нтиа̄дӣсу сотасаддо мам̣сасоте диссати, ‘‘сотена саддам̣ сутва̄’’тиа̄дӣсу сотавин̃н̃а̄н̣е. ‘‘дибба̄йа сотадха̄туйа̄’’тиа̄дӣсу н̃а̄н̣асоте. ‘‘йа̄ни сота̄ни локасминти, йа̄ни ета̄ни сота̄ни майа̄ киттита̄ни пакиттита̄ни а̄чиккхита̄ни десита̄ни пан̃н̃апита̄ни пат̣т̣хапита̄ни виварита̄ни вибхатта̄ни утта̄нӣката̄ни пака̄сита̄ни. сеййатхидам̣? тан̣ха̄сото дит̣т̣хисото килесасото дуччаритасото авиджджа̄сото’’тиа̄дӣсу пан̃часу дхаммесу. ‘‘аддаса̄ кхо бхагава̄ махантам̣ да̄руккхандхам̣ ган̇га̄йа надийа̄ сотена вуйхама̄на’’нтиа̄дӣсу удакадха̄ра̄йам̣. ‘‘арийассетам̣ а̄вусо ат̣т̣хан̇гикасса маггасса адхивачанам̣, йадидам̣ сото’’тиа̄дӣсу арийамагге. ‘‘пурисасса ча вин̃н̃а̄н̣асотам̣ паджа̄на̄ти убхайато аббоччхиннам̣ идхалоке патит̣т̣хитан̃ча паралоке патит̣т̣хитан̃ча̄’’тиа̄дӣсу читтасантатийанти.
сон̣оти сунакхо. со хи са̄микасса вачанам̣ сун̣а̄тӣти сон̣оти вуччати.
има̄ни тадабхидха̄на̄ни –
сунакхо са̄рамеййо ча, сун̣о сӯно ча куккуро;
сон̣о сва̄но сува̄но ча, са̄л̣уро мигадам̣сано.
са̄ сунидха̄ти’ме садда̄, пума̄несу паваттаре;
сунакхӣ куккурӣ сӣ’ти, име иттхӣсу ваттаре.
сунакха̄ са̄рамеййа̄ти, а̄ди бахувачо пана;
паваттати пумиттхӣсу, ан̃н̃атра̄пи айам̣ найо;
куккуроти ¶ айам̣ таттха, ба̄лака̄ле равена ве;
махаллакепи сунакхе, рӯл̣хийа̄ сампаваттати.
татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ куккураджа̄таке ‘‘йе куккура̄ ра̄джакуламхи вад̣д̣ха̄, колеййака̄ ван̣н̣абалӯпапанна̄’’тиимасмим̣падесе еваматтхам̣ ван̣н̣айим̣су ‘‘йе куккура̄ти йе сунакха̄. йатха̄ хи тарун̣опи пасса̄во пӯтимуттанти тадахуджа̄топи син̇га̄ло ‘‘джарасин̇га̄ло’ти, комала̄пи гал̣а̄чӣлата̄ ‘пӯтилата̄’ти, суван̣н̣аван̣н̣опи ка̄йо ‘пӯтика̄йо’ти вуччати, евамева вассасатикопи сунакхо ‘куккуро’ти вуччати, тасма̄ махаллака̄ ка̄йӯпапанна̄пи те ‘куккура̄’твева вутта̄’’ти.
ки хим̣са̄йам̣. кин̣оти, кин̣а̄ти, кин̣анти.
сака са̄маттхийе. саматтхабха̄во са̄маттхийам̣, йатха̄ даккхийам̣. саккун̣а̄ти, саккун̣анти. асаккхи. саккхиссати. сакко. саккӣ.
еттха саккоти девара̄джа̄. со хи парахитам̣ сакахитан̃ча ка̄тум̣ саккун̣а̄тӣти сакко. апича сакйакуладжа̄то йо кочипи. татха̄ хи ‘‘атха кхо маха̄на̄мо сакко’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘бхагавантан̃ча пин̇гийо мам̣ сакка самуддхара̄хӣти а̄лапи. сакйа̄ вата бхо кума̄ра̄ парамасакйа̄ вата бхо кума̄ра̄’’ти вачанамупа̄да̄йа саббепи сакйакуле джа̄та̄ ‘‘сакйа̄’’ти ча ‘‘са̄кийа̄’’ти ча ‘‘сакка̄’’ти ча вуччанти. еттха сва̄диттепи анекассарадха̄туто екова ун̣а̄паччайо хоти, на н̣у н̣а̄паччайа̄ти дат̣т̣хаббам̣.
кхӣ ¶ кхайе. кхӣн̣оти. кхӣн̣а̄ти. кхӣн̣а̄ джа̄ти. кхӣн̣о. айога̄ бхӯрисан̇кхайо.
ге садде. гин̣оти, гин̣а̄ти.
чи чайе. н̣ака̄расса нака̄раттам̣. па̄ка̄рам̣ чиноти. читам̣ кусалам̣. чето пуггало.
ру упата̄пе. рун̣оти, рун̣а̄ти.
ра̄дха са̄дха сам̣сиддхийам̣. ра̄дхун̣а̄ти. са̄дхун̣а̄ти. ра̄дханам̣. а̄ра̄дханам̣. са̄дханам̣.
пӣ пӣтийам̣. пӣн̣оти, пӣн̣а̄ти. пӣти, пийо.
апа па̄пун̣е самбху ча. па̄пун̣оти, па̄пун̣а̄ти. патто. саббан̃н̃утам̣ саттха̄ патто. сампатто йамаса̄дханам̣. самбхун̣а̄ти, на кин̃чи аттхам̣ абхисамбхун̣а̄ти. самбхун̣анто, абхисамбхун̣ама̄но.
таттха паттоти пасаддо упасагго ‘‘паппотӣ’’ти еттха пасаддо вийа. татха̄ хи ‘‘патто’’ти еттха па̄пун̣ӣти аттхе папуббасса ападха̄тусса пака̄ре лутте тапаччайасса двибха̄во бхавати. таттха на абхисамбхун̣а̄тӣти на сампа̄пун̣а̄ти, на са̄дхетӣти вуттам̣ хоти.
кхипа кхепе. кхипун̣а̄ти. кхиппам̣. кхиппанти маччхапан̃джаро.
а̄па бйа̄пане. а̄пун̣а̄ти. а̄по.
ми паккхепане. миноти. митто.
еттха ча саббагуйхесу нимийати паккхипийатӣти митто. ‘‘митто хаве саттападена хотӣ’’ти вачанам̣ пана воха̄равасена вуттам̣, на аттхавасена. вуччеййа че, йо кочи ависса̄сико ¶ аттано пат̣ивируддхопи ча митто на̄ма бхавеййа, на чевам̣ дат̣т̣хаббам̣. еван̃ча пана дат̣т̣хаббам̣ ‘‘саттападавӣтиха̄раматтенапи саха гаччханто саха гаччхантасса пийава̄ча̄ниччха̄ран̣ена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄ла̄пасалла̄пакаран̣аматтена митто на̄ма хотӣти ваттаббам̣. ким̣ка̄ран̣а̄? дал̣хависса̄со митто на̄ма на бхавеййа̄ти миттасса гун̣апасам̣са̄васена евам̣ вутта’’нти.
ву сам̣варан̣е. вун̣оти, вун̣а̄ти, сам̣вун̣оти, сам̣вун̣а̄ти. пан̣д̣ито сӣласам̣вуто.
су абхисаве. абхисаво на̄ма пӣл̣анам̣ мантханам̣ сандха̄нам̣ синха̄нам̣ ва̄. сун̣оти, сун̣а̄ти.
си бандхане. синоти.
си ниса̄не. син̣оти, син̣а̄ти. ниситасаттхам̣.
на хи нӯна̄йам̣ са̄ кхуджджа̄, лабхати дживха̄йа чхеданам̣;
суниситена саттхена, евам̣ дуббха̄ситам̣ бхан̣ам̣;
еттха бхан̣анти бхан̣антӣ.
вуса па̄габбийе. па̄габбийам̣ на̄ма ка̄йава̄ча̄манехи пагаббабха̄во. вусун̣а̄ти.
асу бйа̄пане. асун̣а̄ти. ассу.
хи гатибуддхӣсу упата̄пе ча. хиноти.
еттха пана асама̄нантаттепи сама̄наттха̄нам̣ самодха̄нам̣ вуччати.
тика тига сагха диккха киви чири джири да̄са ду хим̣са̄йам̣. тикун̣а̄ти. тигун̣а̄ти. сагхун̣а̄ти. диккхун̣а̄ти. кивун̣а̄ти ¶ . чирун̣а̄ти. джирун̣а̄ти. да̄сун̣а̄ти. дун̣оти, дун̣а̄тӣти рӯпа̄ни хим̣са̄ва̄чака̄ни бхаванти.
сува̄дӣ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣авхо аттхайуттито.
сва̄диган̣ойам̣.
кийа̄диган̣ика
кӣ даббавинимайе. даббавинимайо кайавиккайавасена бхан̣д̣асса париваттанам̣. кин̣а̄ти, кин̣анти. виккин̣а̄ти, виккин̣анти. кетум̣, кин̣итум̣. виккетум̣, виккин̣итум̣. кин̣итва̄, виккин̣итва̄. кӣтам̣ бхан̣д̣ам̣. кайо, виккайо. виккин̣еййа ханеййа ва̄.
кхи гатийам̣. кхин̣а̄ти. атикхин̣о саро. кхам̣, кха̄ни. нака̄расса н̣ака̄раттам̣.
таттха кхин̣а̄тӣти гаччхати. атикхиноти атигато. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘сенти ча̄па̄тикхин̣а̄ва, пура̄н̣а̄ни ануттхуна’’нти. таттха ча̄па̄тикхин̣а̄’ти ча̄пато атикхин̣а̄ атигата̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘ча̄па̄тикхин̣а̄ти ча̄пато атикхин̣а̄ ча̄па̄ винимутта̄ти аттхо’’ти падаттхавиваран̣ам̣ катам̣, тампи гататтхан̃н̃ева сандха̄йа адхиппа̄йаттхавасена катанти дат̣т̣хаббам̣. татра кханти сагго. со хи катапун̃н̃ехи гантаббатта̄ ‘‘кха’’нти вуччати. кха̄нӣти сагга̄.
чи чайе. пун̃н̃ам̣ чина̄ти. па̄ка̄рам̣ чина̄ти. па̄рамийо вичина̄ти, вичинати ча. пуппхам̣ очина̄ти, очинати ва̄. пачина̄ти. пачинитва̄. читам̣ кусалам̣. чайо сан̃чайо. чито па̄ка̄ро. чина̄тӣти чето, ит̣т̣хакавад̣д̣хакӣ. йо сатто пун̃н̃асан̃чайо ¶ . ‘‘сан̃чайо ра̄си самӯхо пин̣д̣о ган̣о сан̇гхо кадамбо вагго каро гхат̣а̄’’иччевама̄дайо парийа̄йа̄.
джи джайе. джина̄ти, виджина̄ти, джинийати. джета̄, джино. джито ма̄ро. ма̄рам̣ джито. джитава̄, джита̄вӣ, джитаббо, джеййо, джайанам̣, джитам̣, виджитам̣, джайо, пара̄джайанам̣, пара̄джайо. йасса джитам̣ на̄ваджӣйати. джитамасса нойа̄ти кочи локе. джайо хи буддхасса сирӣмато айам̣, ма̄расса ча па̄пимато пара̄джайо.
таттха джета̄ти джина̄тӣти джета̄, йо кочи пуггало. аджинӣти джино, саббан̃н̃ӯ дхаммара̄джа̄. ким̣ со аджини? па̄паке акусале дхамме ма̄ра̄диарайо ча. ити па̄паке акусале дхамме ма̄ра̄дайо ча арайо аджинӣти джино. вуттампи четам̣ –
‘‘ма̄диса̄ ве джина̄ хонти, йе патта̄ а̄саваккхайам̣;
джита̄ ме па̄пака̄ дхамма̄, тасма̄хам̣ упака джино’’ти,
‘‘татха̄гато бхиккхаве абхибхӯ анабхибхӯто’’ти ча.
джинасаддо хи кевало саббан̃н̃умхи паваттати, сопападо пана паччекабуддха̄дӣсу тамхи ча йатха̄рахам̣ паваттати. ‘‘паччекаджино, одхиджино, анодхиджино, випа̄каджино, авипа̄каджино’’ти има̄неттха нидассанапада̄ни.
джи джа̄нийам̣. джина̄ти, на джина̄ти на джа̄пайе, джино ратхассам̣ ман̣икун̣д̣але ча, путте ча да̄ре ча татхева джино. джино дханан̃ча да̄се ча.
н̃а̄ ¶ авабодхане. джа̄на̄ти, н̃а̄йати, на̄йати. анимитта̄ на на̄йаре. джан̃н̃а̄ со йади ха̄пайе. ма̄ мам̣ джан̃н̃ӯти иччхати. ‘‘име амха̄ка’’нти н̃а̄таббат̣т̣хена н̃а̄ти, н̃а̄тако. н̃а̄тимитта̄ сухаджджа̄ ча. н̃а̄тако но нисинноти. н̃а̄таббам̣ н̃еййам̣, сан̇кха̄равика̄ралаккхан̣анибба̄напан̃н̃аттидхамма̄. ӣдисесу т̣ха̄несу н̃еййасаддо екантена напум̣сако, ва̄ччалин̇гатте саббалин̇гико, йатха̄? н̃еййо пхассо. н̃еййа̄ ведана̄. н̃еййам̣ читтам̣. н̃еййо пурисо, н̃еййа̄ иттхӣ, н̃еййам̣ дхананти ча.
тху абхиттхаве. тхуна̄ти. абхиттхуна̄ти. тхути, абхиттхути. тхавана̄, абхиттхавана̄, тхуто, абхиттхуто.
тху ниттхунане. тхуна̄ти.
ут̣т̣хехи ревате супа̄падхамме,
апа̄рутадва̄ре ада̄насӣле;
несса̄ма там̣ йаттха тхунанти дуггата̄,
самаппита̄ нерайика̄ дуккхена;
пура̄н̣а̄ни ануттхуна’’нти ча пайого.
ду хим̣са̄йам̣. дуна̄ти. миттадду. думо.
еттха миттаддӯти миттам̣ дуна̄ти хим̣сати дуббхатӣти миттадду. атра ‘‘веда̄ на та̄н̣а̄йа бхаванти тасса, миттаддуно бхӯнахуно нарасса̄’’ти па̄л̣и нидассанам̣. думоти дунийати гехасамбха̄ра̄диаттха̄йа хим̣сийати чхиндийати, пан̣н̣апуппха̄диаттхикехи ва̄ пан̣н̣апуппха̄дихаран̣ена пӣл̣ийатӣти думо.
дхӯ кампане. дхуна̄ти. дхӯмо, дхона̄, дхоно, дхуто. дхунанто ва̄качӣра̄ни, гаччха̄ми амбаре тада̄.
таттха ¶ дхӯмоти дхуна̄ти кампатӣти дхӯмо. дхӯмасаддо кодхе тан̣ха̄йа витакке пан̃часу ка̄магун̣есу дхаммадесана̄йам̣ пакатидхӯмети имесу аттхесу ваттати. ‘‘кодхо дхӯмо бхасма̄ни мосаваджджа’’нти еттха хи кодхе ваттати. ‘‘иччха̄ дхӯма̄йито сада̄’’ти еттха тан̣ха̄йам̣. ‘‘тена кхо пана самайена ан̃н̃атаро бхиккху бхагавато авидӯре дхӯма̄йанто нисинно хотӣ’’ти еттха витакке.
‘‘пан̇ко ча ка̄ма̄ палипо ча ка̄ма̄,
бхайан̃ча метам̣ тимулам̣ павуттам̣;
раджо ча дхӯмо ча майа̄ пака̄сито,
хитва̄ тувам̣ паббаджа брахмадатта̄’’ти
еттха пан̃часу ка̄магун̣есу. ‘‘дхӯмам̣ катта̄ хотӣ’’ти еттха дхаммадесана̄йам̣. ‘‘дхаджо ратхасса пан̃н̃а̄но, дхӯмо пан̃н̃а̄намаггино’’ти еттха пакатидхӯме. иччевам̣ –
кодхатан̣ха̄витаккесу, пан̃чака̄магун̣есу ча;
десана̄йан̃ча пакати-дхӯме дхӯмо паваттати.
дхона̄ти пан̃н̃а̄. вуттан̃хетам̣ ниддесе ‘‘дхона̄ вуччати пан̃н̃а̄, йа̄ пан̃н̃а̄ паджа̄нана̄ самма̄дит̣т̣хи, ким̣ка̄ран̣а̄ дхона̄ти вуччати пан̃н̃а̄? йам̣ та̄йа пан̃н̃а̄йа ка̄йадуччаритам̣ дхутан̃ча дхотан̃ча сандхотан̃ча ниддхотан̃ча, вачӣдуччаритам̣ манодуччаритам̣ дхутан̃ча дхотан̃ча сандхотан̃ча ниддхотан̃ча. там̣ка̄ран̣а̄ дхона̄ вуччати пан̃н̃а̄. атха ва̄ самма̄дит̣т̣хи миччха̄дит̣т̣хим̣ дхута̄ ча дхота̄ ча сандхота̄ ча ниддхота̄ ча, там̣ка̄ран̣а̄ дхона̄ вуччати пан̃н̃а̄’’ти. ‘‘дхонасса хи наттхи кухин̃чи локе, пакаппита̄ дит̣т̣хи бхава̄бхавесӯ’’ти айаметтха па̄л̣и нидассанам̣ ¶ . атра дхона̄ асса аттхӣти дхоно, тасса дхонасса̄ти ниббачанам̣. дха̄тӯнаманекаттхата̄йа дхӯдха̄ту кампанаттхепи дхованаттхепи ваттати.
муна н̃а̄н̣е. муна̄ти. монам̣, муни. имасмим̣ т̣ха̄не дха̄туйа̄ а̄кхйа̄татте екантена анталопо бхавати. собхитаттхерага̄тха̄йам̣ пана ана̄гатавачане ука̄расса вуддхивасена ‘‘ахам̣ монена монисса’’нти рӯпантаран̃ча диссати. таттха мониссанти джа̄ниссам̣. на̄матте анталопо на хоти. таттха монанти кин̃ча̄пи ‘‘на монена муни хотӣ’’ти еттха тун̣хӣбха̄во ‘‘мона’’нти вуччати, татха̄пи идха ‘‘н̃а̄н̣е’’ти вачанато на со адхиппето, н̃а̄н̣амева̄дхиппетам̣, тасма̄ монеййапат̣ипада̄сан̇кха̄там̣ магган̃а̄н̣амонампи гахетаббам̣. мунӣти муна̄ти джа̄на̄ти хита̄хитам̣ париччхиндатӣти муни. атха ва̄ кхандха̄дилоке тулам̣ а̄ропетва̄ минанто вийа ‘‘име аджджхаттика̄ кхандха̄, име ба̄хира̄’’тиа̄дина̄ найена име убхо аттхе муна̄тӣти муни. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘на монена муни хоти, мӯл̣харӯпо авиддасу;
йо ча тулам̣ва паггайха, варама̄да̄йа пан̣д̣ито.
па̄па̄ни париваджджети, са муни тена со муни;
йо муна̄ти убхо локе, муни тена павуччатӣ’’ти.
апара̄петтха бхавати аттхавибха̄вана̄. мунӣти монам̣ вуччати н̃а̄н̣ам̣, ка̄йамонеййа̄дӣсу ва̄ ан̃н̃атарам̣, тена саманна̄гататта̄ пуггало ‘‘мунӣ’’ти вуччати. со панеса ага̄рийамуни анага̄рийамуни секкхамуни асеккхамуни паччекамуни мунимунӣти анекавидхо ¶ . таттха ага̄рийамунӣти гихипи а̄гатапхало вин̃н̃а̄таса̄сано. анага̄рийамунӣти татха̄рӯпова паббаджито. секкхамунӣти сатта секкха̄. асеккхамунӣти кхӣн̣а̄саво. паччекамунӣти паччекабуддхо. мунимунӣти самма̄самбуддхо. татха̄ хи а̄йасма̄пи са̄рипутто а̄ха ‘‘мунӣти вуччати татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти.
пӯ паване. паванам̣ содханам̣. пуна̄ти. пун̃н̃ам̣, путто, дантапон̣ам̣.
еттха ча пун̃н̃анти аттано ка̄ракам̣ пуна̄ти содхетӣти пун̃н̃ам̣. атха ва̄ йаттха сайам̣ уппаннам̣ там̣санта̄нам̣ пуна̄ти висодхетӣти пун̃н̃ам̣. кинтам̣? сучаритам̣ кусалакаммам̣. сакаммикатта̄ дха̄тусса ка̄ритавасена аттхавиваран̣ам̣ лаббхати. путтоти аттано кулам̣ пуна̄ти содхетӣти путто. еван̃ча сати хӣнаджачча̄нам̣ чан̣д̣а̄ла̄дӣнам̣ путто на̄ма на бхавеййа̄ти на ваттаббам̣ садда̄наматтхакатханасса на̄наппака̄рена паваттито, тасма̄ аттано питу хадайам̣ пӯретӣти путтоти евама̄дина̄пи ниббачанам̣ гахетаббамева. на̄на̄дха̄тувасенапи хи пада̄ни сиддхим̣ самупагаччханти.
путто ча на̄ма атраджо кхетраджо антева̄сико диннакоти чатуббидхо. таттха атта̄нам̣ пат̣ичча джа̄то атраджо на̄ма. сайанапӣт̣хе паллан̇ке урети евама̄дӣсу ниббатто кхетраджо на̄ма. сантике сиппугган̣ханако антева̄сико на̄ма. поса̄панаттха̄йа динно диннако на̄ма дантапон̣анти данте пунанти висодхенти етена̄ти дантапон̣ам̣, дантакат̣т̣хам̣.
пӣ таппанакантӣсу. пин̣а̄тӣти пӣти. еттха ча пӣтӣти пӣн̣анам̣ пӣти, таппанам̣ кантӣти ча вуттам̣ хоти. идам̣ бха̄вавасена ниббачанам̣. идам̣ ¶ пана хетукаттувасена пин̣айатӣти пӣти, таппетӣти аттхо.
са̄ панеса̄ кхуддака̄пӣти кхан̣ика̄пӣти оккантика̄пӣти уббега̄пӣти пхаран̣а̄пӣтӣти пан̃чавидха̄ хоти. таттха кхуддака̄пӣти сарӣре ломахам̣санаматтамева ка̄тум̣ саккоти. кхан̣ика̄пӣти кхан̣е кхан̣е виджджуппа̄дасадиса̄ хоти. оккантика̄пӣти самуддатӣрам̣ вӣчи вийа ка̄йам̣ оккамитва̄ оккамитва̄ бхиджджати. уббега̄пӣти балаватӣ хоти ка̄йам̣ уддхаггам̣ катва̄ а̄ка̄се лан̇гха̄панаппама̄н̣а̄ хоти. пхаран̣а̄пӣтийа̄ пана уппанна̄йа сакаласарӣрам̣ дхамитва̄ пӯритаваттхи вийа махата̄ удакогхена паккхандапаббатакуччхи вийа ча анупарипхут̣ам̣ хоти, евам̣ пан̃чавидха̄ пӣти, са̄ сампийа̄йаналаккхан̣атта̄ ‘‘пин̣а̄тӣ’’ти пӣтӣти суддхакаттувасенапи ваттум̣ йуджджати. еттха ‘‘пийа̄йати, пита̄, пийо, пемо’’тиа̄дӣни пӣдха̄туйа̄ ева рӯпа̄ни. таттха ‘‘путтам̣ пийа̄йатӣти пита̄’’ти ваданти. пийа̄йитабботи пийо. пеманам̣ пемо.
ма̄ парима̄н̣е. мина̄ти. ма̄нам̣, парима̄н̣ам̣, маттам̣, матта̄, мано, вима̄нам̣, минитаббам̣, метаббам̣, чха̄йа̄ метабба̄. ӣдисесу т̣ха̄несу анӣйапаччайо на лаббхати.
еттха маноти ека̄йа на̄л̣ийа̄ ека̄йа ча тула̄йа минама̄но вийа а̄рамман̣ам̣ мина̄ти париччхиндатӣти мано. висесато минийате париччхиндийатети вима̄нам̣, дева̄нам̣ пун̃н̃абалена ниббаттабйамхам̣ деваникетам̣. йам̣ вима̄нам̣ упасобхитам̣, пабха̄сатимидам̣ бйамханти ча а̄дина̄ тхомийати.
мӣ хим̣са̄йам̣. мина̄ти. мӣно, кумӣнам̣.
еттха ¶ мӣноти маччхо. маччхасса хи ‘‘мӣно маччхо амбуджо ва̄риджо ва̄ричаро’’ти анека̄ни на̄ма̄ни. висесана̄ма̄ни пана ‘‘амаро кхалисо чандакуло кандапхали индапхали индавало кулисо ва̄ми кун̇кутало кан̣д̣ико сакуло ман̇гуро син̇гӣ сатаван̇ко рохито па̄т̣хӣно ка̄н̣о саван̇ко па̄вусо’’ иччевама̄дӣни, ‘‘тими тимин̇гало’’ иччевама̄дӣни ча бхаванти. кумӣнанти куччхитена̄ка̄рена маччхе минанти хим̣санти етена̄ти кумӣнам̣, маччхабандханапан̃джаро. со пана па̄л̣ийам̣ кумӣнасаддена вуччати. татха̄ хи –
‘‘ва̄риджассева ме сато, бандхасса кумина̄мукхе;
аккосати пахарати, пийе путте апассато’’ти
па̄л̣и диссати.
мӯ бандхане. муна̄ти. муни.
еттха мунӣти аттано читтам̣ муна̄ти мавати бандхати ра̄гадоса̄дивасам̣ гантум̣ на детӣти муни.
ри гатидесанесу. рика̄ти. рен̣у. нака̄расса н̣аттам̣.
лӣ силесе. лина̄ти, нилина̄ти. лӣнам̣, саллӣнам̣, пат̣исалла̄нам̣.
вӣ тантасанта̄не. ваттхам̣ вина̄ти. имина̄ суттена чӣварам̣ вина̄хи. камме – идам̣ кхо а̄вусо чӣварам̣ мам̣ уддисса виййати. вӣтам̣. сувӣтам̣. аппакам̣ хоти ветаббам̣. ка̄рите ‘‘ва̄йа̄пети, тантава̄йехи чӣварам̣ ва̄йа̄песса̄ма̄’ти чӣварам̣ ва̄йа̄песум̣’’ иччевама̄дӣни бхаванти.
вӣ хим̣са̄йам̣. вина̄ти. вен̣у. вен̣ӯти вам̣со.
лӯ ¶ чхедане. луна̄ти. лон̣ам̣, кусалам̣, ба̄ло, лӯто.
еттха ча лон̣анти луна̄ти вӣтарасабха̄вам̣ вина̄сети сарасабха̄вам̣ каротӣти лон̣ам̣, лаван̣ам̣. кусо вийа хаттхаппадесам̣ акусаладхамме луна̄тӣти кусалам̣, анаваджджаит̣т̣хавипа̄калаккхан̣о дхаммо. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йике две аттхе луна̄тӣти ба̄ло, авидва̄. лӯтоти маккат̣ако вуччати. тасса хи суттам̣ ‘‘лӯтасутта’’нти ваданти. йӯсам̣ па̄тум̣ пат̣ан̇гамаккхика̄дӣнам̣ джӣвитам̣ луна̄тӣти лӯто.
си бандхане. сина̄ти. сӣма̄, сӣсам̣.
еттха сӣма̄ти синӣйате самаггена сан̇гхена каммава̄ча̄йа бандхийатети сӣма̄. са̄ дувидха̄ баддхасӣма̄ абаддхасӣма̄ти. та̄су абаддхасӣма̄ марийа̄дакаран̣авасена ‘‘сӣма̄’’ти ведитабба̄. сина̄ти бандхати кесе мол̣икаран̣авасена еттха̄ти сӣсам̣. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
са̄ па̄ке. сина̄ти.
су хим̣са̄йам̣. сун̣а̄ти. парасу. парам̣ сун̣анти хим̣санти етена̄ти парасу.
аса бходжане. вутта̄нам̣ пхаламасна̄ти. асанам̣.
еттха асананти а̄ха̄ро. со хи асийати бхун̃джийатӣти ‘‘асана’’нти вуччати. ‘‘асна̄тха кха̄датха пиватха̄’’ти идаметтха нидассанам̣.
килиса виба̄дхане. килисна̄ти. килесо.
еттха ча килесоти ра̄га̄дайопи дуккхампи вуччати.
уддхаса ун̃чхе. ун̃чхо парийесанам̣. уддхасна̄ти.
иса ¶ абхиккхан̣е. исна̄ти.
виса виппайоге. висна̄ти. висам̣.
пуса синехасаванапӯран̣есу. пусна̄ти.
пуса посане. пусна̄ти.
муса тхеййе. мусна̄ти. мусало.
кийа̄дӣ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣хавхо аттхайуттито.
са̄сана̄ локато чете,
дассита̄ тесу локато;
са̄санассопака̄ра̄йа,
вутта̄ таданурӯпака̄.
кийа̄диган̣ойам̣.
гаха̄диган̣ика
ида̄ни гаха̄диган̣о вуччате. еттхеке евам̣ ман̃н̃анти.
гаха̄дӣнам̣ ган̣о на̄ма, паччекам̣ нупалаббхати;
атхамеко гахадха̄ту, гаха̄дӣнам̣ ган̣о сийа̄.
йато ппан̣ха̄ пара̄ хеййум̣, дха̄туто джинаса̄сане;
тепи ан̃н̃е на виджджанти, ан̃н̃атра гахадха̄туйа̄.
ити чинта̄йа екачче, гахадха̄тум̣ кийа̄динам̣;
паккхипим̣су ган̣е евам̣, на вадим̣су гаха̄дикам̣.
на тесам̣ гахан̣ам̣ дхӣро, ган̣хеййа сувичаккхан̣о;
йато качча̄йане вутто, гаха̄дӣнам̣ ган̣о висум̣.
‘‘гаха̄дито ппан̣ха̄’’ ити, лаккхан̣ам̣ вадата̄ хи со;
качча̄йанена гаруна̄, дассито нану са̄сане.
саче ¶ висум̣ гаха̄дӣнам̣, ган̣о на̄ма на лаббхати;
гаха̄дидӣпаке сутте, хитва̄на ба̄хирам̣ идам̣.
‘‘гахато ппан̣ха̄’’ иччева, ваттаббам̣ атха ва̄ пана;
‘‘кийа̄дито на̄ппан̣ха̄’’ти, ка̄таббам̣ екалаккхан̣ам̣.
йасма̄ татха̄ на вуттан̃ча, на катан̃чекалаккхан̣ам̣;
тасма̄ айам̣ висум̣йева, ган̣о иччева н̃а̄йати.
‘‘сара̄ саре лопа’’мити-а̄дӣни лаккхан̣а̄нива;
гамбхӣрам̣ лаккхан̣ам̣ етам̣, дуджджа̄нам̣ таккага̄хина̄.
уса̄дайопи сандха̄йа, а̄диггахо като тахим̣;
татха̄ хи ‘‘ун̣ха̄петӣ’’ти, а̄дирӯпа̄ни диссаре.
ида̄ни па̄кат̣ам̣ катва̄, а̄дисаддапхалам̣ ахам̣;
саппайогам̣ гаха̄дӣнам̣, ган̣ам̣ ваккха̄ми ме сун̣а.
гаха упа̄да̄не. упа̄да̄нам̣ гахан̣ам̣, на килесупа̄да̄нам̣. упасаддо хеттха на кин̃чи аттхависесам̣ вадати. атха ва̄ ка̄йена читтена ва̄ упагантва̄ а̄да̄нам̣ гахан̣ам̣ упа̄да̄нанти самӣпаттхо упасаддо. каттхачи хи упасаддо а̄да̄насаддасахито дал̣хаггахан̣е ваттати ‘‘ка̄мупа̄да̄на’’нтиа̄дӣсу. идха пана дал̣хаггахан̣ам̣ ва̄ хоту ситхилаггахан̣ам̣ ва̄, йам̣ кин̃чи гахан̣ам̣ упа̄да̄намева, тасма̄ гахадха̄ту гахан̣е ваттатӣти аттхо гахетаббо. гхеппати, ган̣ха̄ти ва̄. паригган̣ха̄ти, пат̣игган̣ха̄ти, адхиган̣ха̄ти, пагган̣ха̄ти, нигган̣ха̄ти. падха̄наган̣ханако. ган̣хитум̣, угган̣хитум̣. ган̣хитва̄, угган̣хитва̄. ан̃н̃атха̄пи рӯпа̄ни бхаванти. ахам̣ джа̄лим̣ гахесса̄ми. гахетум̣. гахетва̄. угга̄хако, сан̇га̄хако, аджджхога̄л̣хо. ка̄рите ‘‘ган̣ха̄пети, ган̣ха̄пайати, ан̃н̃атарам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ угган̣ха̄пенти, саддхим̣ амаччасахассена ган̣ха̄петва̄. упаджджхам̣ га̄ха̄петаббо. упаджджхам̣ га̄ха̄петва̄ ¶ . га̄хети, га̄хайати, га̄ха̄пессати. га̄ха̄пайанти саббха̄вам̣. га̄хако, га̄хетва̄’’ ичча̄дӣни. каммани – гайхати, сан̇гайхати, ган̣хийати ва̄. татха̄ хи ‘‘ган̣хийанти угган̣хийантӣ’’ти ниддесапа̄л̣и диссати. ‘‘гехам̣, га̄хо, париггахо, сан̇га̄хако, сан̇гахета̄’’ ичча̄дӣни йоджетабба̄ни.
татра ака̄ра̄нантаратйантапада̄нам̣ ‘‘гхеппати, гхеппанти. гхеппасӣ’’ти ча ‘‘ган̣хати, ган̣ханти. ган̣хасӣ’’ти ча а̄дина̄ найена сабба̄су вибхаттӣсу саббатха̄ падама̄ла̄ йоджетабба̄. а̄ка̄река̄ра̄нантаратйантапада̄нам̣ ‘‘ган̣ха̄ти ган̣ха̄петӣ’’тиа̄дина̄ йатха̄самбхавам̣ падама̄ла̄ йоджетабба̄ ваджджетаббат̣т̣ха̄нам̣ ваджджетва̄.
има̄ни пана пасиддха̄ни ка̄ничи аджджатанӣрӯпа̄ни ‘‘аггахӣ маттика̄паттам̣. аггахум̣, аггахим̣су, аггахесу’’нти. бхависсантӣа̄дӣсу гахессати, гахессанти. сесам̣ парипун̣н̣ам̣ ка̄таббам̣. аггахисса̄, аггахиссам̣су. сесам̣ парипун̣н̣ам̣ ка̄таббам̣.
уса да̄хе. да̄хо ун̣хам̣. усати дахатӣти ун̣хам̣. ун̣хасаддо ‘‘ун̣хам̣ бхаттам̣ бхун̃джатӣ’’тиа̄дӣсу даббамапеккхати, ‘‘сӣтам̣ ун̣хам̣ пат̣иханатӣ’’тиа̄дӣсу пана гун̣ам̣ ун̣хабха̄васса иччхитатта̄. ун̣хабха̄во хи сӣтабха̄во ча гун̣о.
таса випа̄са̄йам̣. тан̣ха̄. кенат̣т̣хена тан̣ха̄? тассати паритассатӣти аттхена.
джуси пӣтисеванесу. джун̣хо самайо. ка̄л̣е ва̄ йади ва̄ джун̣хе, йада̄ ва̄йати ма̄луто.
таттха джун̣хоти джосети локасса пӣтим̣соманассан̃ча уппа̄детӣти джун̣хо.
джута ¶ диттийам̣. джун̣ха̄ ратти. джотати сайам̣ ниппабха̄пи сама̄на̄ чандата̄ракаппабха̄сенапи диббати вирочати саппабха̄ хотӣти джун̣ха̄.
са̄ танукаран̣е. сан̣хава̄ча̄. сийати танукарийати, на пхарусабха̄вена каккаса̄ карийатӣти сан̣ха̄.
со антакаммани. сан̣хам̣, н̃а̄н̣ам̣. сийати сайам̣ сукхумабха̄вена атисукхумампи аттхам̣ антам̣ кароти ниппхаттим̣ па̄петӣти сан̣хам̣.
тиджа ниса̄не. ниса̄нам̣ тиккхата̄. тин̣хо парасу. титиккхатӣти тин̣хо.
си сева̄йам̣. аттано хитама̄сӣсантехи севийатети сиппам̣, йам̣ кин̃чи джӣвитахету сиккхитаббам̣ сиппа̄йатанам̣. апича сиппанти ат̣т̣ха̄раса маха̄сиппа̄ни – сути сӯрамати бйа̄каран̣ам̣ чхандовичити нирутти джотисаттхам̣ сиккха̄ моккхан̃а̄н̣ам̣ крийа̄видхи дхануббедо хаттхисиккха̄ ка̄матантам̣ ассалаккхан̣ам̣ пура̄н̣ам̣ итиха̄со нӣти такко веджджакан̃ча̄ти.
ку куччха̄йам̣. куччха̄ гараха̄. кан̣ха̄ дхамма̄. кан̣хо пурисо.
таттха кан̣ха̄ти апабхассарабха̄вакаран̣атта̄ пан̣д̣итехи куччхитабба̄ гарахитабба̄ти кан̣ха̄, акусаладхамма̄. ка̄л̣аван̣н̣атта̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄дикам̣ упанидха̄йа куччхитаббо ниндитабботи кан̣хо, ка̄л̣аван̣н̣о. вуттампи четам̣ –
‘‘кан̣хо вата̄йам̣ пурисо, кан̣хам̣ бхун̃джати бходжанам̣;
кан̣хе бхӯмиппадесасмим̣, на майхам̣ манасо пийо’’ти ча,
‘‘на ¶ кан̣хо тачаса̄ хоти,
антоса̄ро хи бра̄хман̣о;
йасмим̣ па̄па̄ни камма̄ни,
са ве кан̣хо суджампатӣ’’ти ча.
иччевам̣ –
гаха̄дике дха̄туган̣е, сандха̄йа тасиа̄дайо;
а̄диггахо като ппан̣ха̄, гаха̄дӣсу йатха̄рахам̣.
гахато дха̄туто хи ппо,а̄кхйа̄таттевадиссати;
а̄кхйа̄татте ча на̄матте, н̣ха̄саддо усато татха̄.
усагахехи ан̃н̃асма̄, на̄маттева дуве мата̄;
евам̣ висесато н̃еййо, гаха̄диган̣аниччхайо.
еттха пана кин̃ча̄пи са̄сане ‘‘тан̣ха̄йатӣ’’ти крийа̄падампи диссати, татха̄пи тасса ‘‘паббата̄йати, метта̄йатӣ’’тиа̄дӣни вийа на̄масма̄ вихитасса а̄йапаччайасса васена сиддхатта̄ крийа̄падаттепи н̣ха̄паччайо мукхйато лаббхатӣти на сакка̄ ваттум̣. ‘‘тан̣ха̄йатӣ’’ти хи идам̣ н̣ха̄паччайавата̄ тасадха̄туто ниппханнатан̣ха̄саддасма̄ парасса а̄йапаччайасса васена ниппханнам̣. татха̄ кин̃ча̄пи рӯпийасам̣воха̄расиккха̄падаван̣н̣ана̄йам̣ ‘‘ва̄сипхалам̣ та̄петва̄ удакам̣ ва̄ кхӣрам̣ ва̄ ун̣ха̄петӣ’’ти имасмим̣ падесе ‘‘ун̣ха̄петӣ’’ти хетукаттува̄чакам̣ крийа̄падам̣ диссати, татха̄пи тасса н̣ха̄паччайавата̄ усадха̄туто ниппханнаун̣ха̄саддато вихитасса ка̄ритасан̃н̃асса н̣а̄пепаччайасса васена ниппханнатта̄ крийа̄падаттепи н̣ха̄паччайо мукхйато лаббхатӣти на сакка̄ ваттум̣. ‘‘ун̣ха̄петӣ’’ти идам̣ вуттаппака̄раун̣ха̄саддато н̣а̄пепаччайавасена ниппханнам̣, етасмим̣ дит̣т̣хе ‘‘ун̣ха̄пайатӣ’’ти падампи дит̣т̣хамева хоти.
кин̃ча ¶ бхиййо винайат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘ун̣ха̄петӣ’’ти ка̄ритападасса дит̣т̣хатта̄йева ‘‘ун̣хатӣ’’ти каттупадампи найато дит̣т̣хамева хоти каттука̄ритапада̄нам̣ екадха̄тумхи упалаббхама̄натта̄, йатха̄? ган̣хати, ган̣ха̄пети, гаччхати, гаччха̄петӣти, тасма̄ ‘‘уса да̄хе’’ти дха̄тусса ‘‘ун̣хатӣ’’ти рӯпам̣ упалаббхатӣти мантва̄ ‘‘ун̣хатӣти ун̣ха’’нти ниббачанам̣ ка̄таббам̣. ити ппапаччайо гахато ча ан̃н̃ато ча екадха̄ лаббхати, н̣ха̄паччайо пана гахато усато ча двидха̄ ан̃н̃ато екадха̄ лаббхатӣти дат̣т̣хаббам̣. кин̃ча̄петтха евам̣ нийамо вутто, татха̄пи са̄т̣т̣хакатхе тепит̣аке буддхавачане ан̃н̃а̄нипи екекасса дха̄тусса на̄микапада̄ни две две крийа̄пада̄ни вичинитабба̄ни. йена пана буддхавачана̄нурӯпена найена гаха̄диган̣е а̄дисаддена тасадха̄та̄дайо амхехи гахита̄, имасма̄ найа̄ ан̃н̃о найо пасаттхатаро наттхи, айамева пасаттхатаро, тасма̄ айам̣ нӣти са̄санат̣т̣хитийа̄ а̄йасмантехи са̄дхукам̣ дха̄ретабба̄ ва̄четабба̄ ча.
гаха̄дӣ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣хавхо аттхайуттито.
гаха̄диган̣ойам̣.
тана̄диган̣ика
тану виттха̄ре. таноти. а̄йатанам̣, тану. каммани ‘‘таниййати, таниййанти. витаниййатӣ’’ти рӯпа̄ни. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘йатха̄ хи а̄сабхам̣ чаммам̣, патхабйа̄ витаниййатӣ’’ти. гарӯ пана ‘‘пата̄йате, патан̃н̃атӣ’’ти рӯпа̄ни ваданти. танитум̣, танитва̄на. туманта̄дирӯпа̄ни.
таттха ¶ а̄йатананти а̄йабхӯте дхамме таноти виттха̄ретӣти а̄йатанам̣. танӯти сарӣрам̣. тан̃хи калалато пат̣т̣ха̄йа камма̄дӣхи йатха̄самбхавам̣ таниййати виттха̄рийати махаттам̣ па̄пийатӣти ‘‘танӯ’’ти вуччати. ‘‘тану вапу сарӣрам̣ пум̣ ка̄йо дехо’’тиа̄дайо сарӣрава̄чака̄ садда̄. сарӣрам̣ кхандхапан̃чакам̣. йан̃хи маха̄джано сарӣранти вадати, там̣ параматтхато кхандхапан̃чакаматтамева, на тато атта̄ ва̄ аттанийам̣ ва̄ упалаббхати. ‘‘ка̄мара̄габйа̄па̄да̄нам̣ тануттакарам̣ сакада̄га̄мимаггачитта’’нтиа̄дӣсу пана танусаддо аппаттхава̄чако, аппаттхава̄чакасса ча тасса крийа̄падам̣ на пасса̄ма, тасма̄ нипа̄тападена тена бхавитаббам̣. танусаддо нипа̄тападанти вуттат̣т̣ха̄нампи на пасса̄ма, ниччхайена пана аниппханнапа̄т̣ипадикоти гахетаббо.
таноти, танонти. таноси, танотха. таноми, танома. тануте, танунте. танусе, танусе, танувхе. тане, танумхе. сесам̣ йатха̄самбхавам̣ виттха̄ретаббам̣.
таноту, танонту. танеййа, тане, танеййум̣. витана, витану. атана̄, атану. амма̄йа патану кеса̄. атани, атаним̣су. таниссати, таниссанти. атанисса̄, атаниссам̣су. каммани ‘‘таниййати, таниййанти. таниййасӣ’’тиа̄дина̄ виттха̄ретаббам̣.
сака саттийам̣. сатти саматтхабха̄во. саккоти сакко. вин̃н̃а̄петум̣ асаккхи. саккхиссаси. саккхати. твампи амма паббаджитум̣ саккхиссаси. саккате джара̄йа пат̣икаммам̣ ка̄тунти па̄л̣и.
таттха ¶ саккоти девара̄джа̄. со хи аттха̄нам̣ сахассампи мухуттена чинтанасаматтхата̄йа сапарахитам̣ ка̄тум̣ саккотӣти ‘‘сакко’’ти вуччати. ан̃н̃атра пана дха̄тӯнам̣ ависайе таддхитавасена саккаччам̣ да̄нам̣ ада̄сӣти саккоти евампи аттхам̣ гахетва̄ саккасаддо нируттинайена са̄дхетаббо. вуттан̃хи бхагавата̄ ‘‘сакко маха̄ли дева̄наминдо пуббе мануссабхӯто сама̄но саккаччам̣ да̄нам̣ ада̄си, тасма̄ ‘сакко’ти вуччатӣ’’ти. сакконто. сакконтӣ. сакконтам̣ кулам̣.
кхун̣у кхин̣у хим̣са̄йам̣. кхун̣оти. кхин̣оти.
ин̣у гатийам̣. ин̣оти. ин̣ам̣ ин̣а̄йико.
тин̣у адане. тин̣оти. тин̣ам̣. еттха тин̣анти йавасам̣. тан̃хи тин̣ийате тин̣абхаккхехи гон̣а̄дӣхи адийате кха̄дийатети тин̣ам̣.
гхин̣у диттийам̣. гхин̣оти.
хану апанайане. апанайанам̣ ана̄ла̄пакаран̣ам̣ ниббачаната̄каран̣ам̣. ханоти. хануте.
пану да̄не паноти. пануте.
ману бодхане. маноти. мануте. мано. манам̣. ма̄насам̣. мануссо. ма̄наво. ма̄н̣аво.
еттха маноти мануте буджджхатӣти мано, евам̣ манам̣. имесам̣ пана двиннам̣ манасадда̄нам̣ ‘‘йасмим̣ мано нивисати. сантам̣ тасса манам̣ хотӣ’’тиа̄дӣсу пуннапум̣сакалин̇гата̄ дат̣т̣хабба̄. ма̄насанти ра̄гопи читтампи арахаттампи. ‘‘анталиккхачаро па̄со, йва̄йам̣ ¶ чарати ма̄насо’’ти еттха хи ра̄го ма̄насам̣. ‘‘читтам̣ мано ма̄наса’’нти еттха читтам̣. ‘‘аппаттама̄насо секкхо, ка̄лам̣ кайира̄ джане суто’’ти еттха арахаттам̣. еттхетам̣ вуччати –
ра̄го читтам̣ арахаттан̃ча, ‘‘ма̄наса’’нти самӣритам̣;
саттхуно са̄сане па̄па-са̄сане’кхиласа̄сане.
таттха сампайуттаманаси бхавоти ра̄го ма̄насо. мано ева ма̄насанти катва̄ читтам̣ ма̄насам̣. анавасесато ма̄нам̣ сийати самуччхиндатӣти аггамагго ма̄насам̣. танниббаттатта̄ пана арахаттасса ма̄насата̄ дат̣т̣хабба̄. манӯти сатто. ‘‘йена чаккхупаса̄дена, рӯпа̄ни ману пассатӣ’’ти еттха хи ‘‘манӯ’’ти сатто вутто. атха ва̄ манӯти пат̣хамакаппикака̄ле манусса̄нам̣ ма̄та̄пибхут̣т̣ха̄не т̣хито мануна̄мако пурисо, йо са̄сане ‘‘маха̄самматара̄джа̄’’ти вутто. со хи сакалалокасса хитам̣ ка̄тум̣ мануте джа̄на̄тӣти ‘‘манӯ’’ти вуччати. йатха̄балам̣ аттано хитам̣ мануте джа̄на̄тӣти мануссо, манасса ва̄ уссаннатта̄ мануссо. атха ва̄ вуттаппака̄расса мануно апаччам̣ мануссо. евам̣ ма̄наво ма̄н̣аво ча, нака̄расса хи н̣ака̄ре кате ‘‘ма̄н̣аво’’ти рӯпам̣ сиджджхати. кечи пана̄ху ‘‘дантаджанака̄расахито ма̄навасаддо саббасаттаса̄дха̄ран̣авачано, муддхаджан̣ака̄расахито пана ма̄н̣авасаддо куччхитамӯл̣ха̄паччавачано’’ти, там̣ вӣмам̣ситва̄ йуттан̃че, гахетаббам̣, на панеттха ваттаббам̣ ‘‘ма̄н̣авасаддасса аттхуддха̄равачане идам̣ вачанам̣ вируджджхатӣ’’ти антарасаддасса аттхуддха̄ре антараантарика̄садда̄нампи а̄харан̣асса дассанато.
татра ¶ пана̄йам̣ вӣмам̣сана̄ – чӯл̣акаммавибхан̇гасуттасмин̃хи ‘‘субхо ма̄н̣авотодеййапутто’’ти имасмим̣ падесе ат̣т̣хакатха̄чарийехи ‘‘субхоти со кира дассанӣйо ахоси па̄са̄дико, тенасса ан̇гасубхата̄йа ‘субхо’твева на̄мам̣ акам̣су. ‘ма̄н̣аво’ти пана там̣ тарун̣ака̄ле вохарим̣су, со махаллакака̄лепи тенева воха̄рена вохарийатӣ’’ти евам̣ муддхаджан̣ака̄расса ма̄н̣авасаддасса аттхо пака̄сито, тат̣т̣ӣка̄йампи гарӯхи ‘‘йам̣ апаччам̣ куччхитам̣ муддхам̣ ва̄, таттха локе ма̄н̣ававоха̄ро, йебхуййена ча сатта̄ дахарака̄ле муддхадха̄тука̄ хонтӣти вуттам̣ ‘тарун̣ака̄ле вохарим̣сӯ’’ти, евам̣ муддхаджан̣ака̄расса ма̄н̣авасаддасса аттхо пака̄сито. ида̄ни ма̄н̣авасаддасса аттхуддха̄ро бхавати, ма̄н̣авоти саттопи чоропи тарун̣опи вуччати. ‘‘чодита̄ девадӯтехи, йе памаджджанти ма̄н̣ава̄’’тиа̄дӣсу хи сатто ‘‘ма̄н̣аво’’ти вутто. ‘‘ма̄н̣авехи саха гаччханти катакаммехипи акатакаммехипӣ’’тиа̄дӣсу чоро. ‘‘амбат̣т̣хо ма̄н̣аво’’тиа̄дӣсу тарун̣о ‘‘ма̄н̣аво’’ти вутто.
аппа па̄пун̣е. аппоти. а̄по.
еттха а̄поти аппоти там̣ там̣ т̣ха̄нам̣ виссаратӣти а̄по.
ма̄ парима̄н̣е. миноти. упама̄, упама̄нам̣, вима̄нам̣. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
еттха ча йа̄ аччантам̣ на миноти на виччхиндати, са̄ ма̄насса самӣпе ваттатӣти упама̄ йатха̄ ‘‘гон̣о вийа гаваджо’’ти. упама̄нанти ¶ упама̄ ева. татха̄ хи ‘‘вӣтопама̄намаппама̄н̣амана̄тхана̄тха’’нти. еттха вӣтопама̄нанти имасса вӣтопамам̣, нирупаманти аттхо. атха ва̄ упама̄нанти упаметабба̄ка̄ро ‘‘сӣхо вийа бхагава̄’’ти. еттха хи сӣхо упама̄, бхагава̄ упамеййо теджопараккама̄дӣхи упаметаббатта̄, теджопараккама̄дайо упаметабба̄ка̄ро. еттха пана са̄тисайатта̄ кин̃ча̄пи сӣхасса теджа̄дӣхи бхагавато теджа̄диупаметабба̄ка̄ро наттхи, татха̄пи хӣнӯпама̄васена ‘‘сӣхо вийа бхагава̄’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣. вима̄нанти утусамут̣т̣ха̄наттепи каммапаччайаутусамут̣т̣ха̄натта̄ каммена висесато минийати париччхиндийатӣти вима̄нам̣.
кара каран̣е. ‘‘кароти, кайирати, куббати, круббати, пакароти, упакароти, апакароти, пат̣икароти, нира̄кароти, пат̣исан̇кхароти, абхисан̇кхароти’’ иччевама̄дӣни каттари бхаванти. камме па̄л̣инайавасена ика̄ра̄гамат̣т̣ха̄не йака̄расса двебха̄во. тасмим̣йеват̣ха̄не райака̄ра̄нам̣ випарийа̄йе сати на двебха̄во. татха̄ ӣка̄ра̄гамат̣т̣ха̄не ‘‘кариййати, кайирати, карӣйати, каййати, пакарӣйати, пакариййати, пат̣исан̇кхариййати, абхисан̇кхариййати’’ иччевама̄дӣни каммани бхаванти.
еттха ча кайиратӣти падам̣ двӣсу т̣ха̄несу диссати каттари камме ча. теса каттувасена ‘‘пурисо каммам̣ кайиратӣ’’ти йоджетаббам̣, каммавасена пана айам̣ па̄л̣и ‘‘кут̣и ме кайирати адеситаваттхука̄’’ти. таттха ча каттувасена вуттам̣ каттупадам̣ йирапаччайена сиддхам̣. каммавасена пана вуттам̣ каммападам̣ ика̄ра̄гамасса а̄диантабхӯта̄нам̣ райака̄ра̄нам̣ випарийа̄йена̄ти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘ка̄рети, ка̄райати, ка̄ра̄пети, ка̄ра̄пайатӣ’’ти чатта̄ри ка̄ритарӯпа̄ни, йа̄ни ‘‘хетукаттурӯпа̄нӣ’’ти вуччанти таддӣпакатта̄.
ида̄ни ¶ пана падама̄ла̄ ваттабба̄, татра пат̣хамам̣ ‘‘куббатӣ’’ти падассева падама̄лам̣ йоджесса̄ма сабба̄су вибхаттӣсу ека̄ка̄рена йоджетаббатта̄. ‘‘каротӣ’’ти ока̄ра̄нантаратйантападасса пана ‘‘ка̄ретӣ’’ти ека̄ра̄нантаратйантападасса ча падама̄лам̣ йатха̄самбхавам̣ паччха̄ йоджесса̄ма ека̄ка̄рена айоджетаббатта̄.
татра куббати, куббанти. куббаси, куббатха. кубба̄ми, кубба̄ма. куббате, куббанте. куббасе, куббавхе. куббе, куббамхе. ваттама̄на̄васена вуттарӯпа̄ни.
пан̃чамийа̄дӣнам̣ васена пана куббату, куббанту. куббеййа, куббеййум̣. сесам̣ ‘‘бхавати, бхавантӣ’’ти вуттанайа̄нуса̄рена саббаттха виттха̄ретаббам̣.
‘‘карийатӣ’’тиа̄дӣнипи а ка̄ра̄нантаратйантапада̄ни евамева йоджетабба̄ни. еттха ча ‘‘куббати, куббанти. куббасӣ’’тиа̄дина̄ вутта̄ айам̣ падама̄ла̄ па̄л̣инайадассанато едисӣ вутта̄. саддасаттхавидӯ пана са̄саника̄ саддасаттхейева а̄дарам̣ катва̄ ‘‘куббати, куббасӣ’’ти евам̣пака̄ра̄ни рӯпа̄ни па̄л̣ийам̣ наттхӣти ман̃н̃анта̄ на иччханти. техи саддасаттхе вийа па̄л̣ийампи ‘‘асанто на̄нукуббантӣ’’тиа̄дӣсу ока̄рапаччайасса̄десабхӯто ука̄ро сарейева паре вака̄рам̣ паппотӣти ман̃н̃ама̄на̄ ‘‘куббанти, куббанте’’тиа̄дӣнийева рӯпа̄ни иччханти, парасарасса̄бха̄вато ‘‘куббати, куббасӣ’’тиа̄дӣни па̄л̣ийам̣ наттхӣти на иччханти. майам̣ пана па̄л̣инайадассанато та̄ни рӯпа̄ни иччха̄ма. атра сота̄ра̄нам̣ кан̇кха̄виноданаттхам̣ кин̃чи па̄л̣инайам̣ вада̄ма – ‘‘сӣлаванто на куббанти, ба̄ло сӣла̄ни куббатӣ’’ти ча, ‘‘касма̄ бхавам̣ виджанамаран̃н̃аниссито, тапо идха круббатӣ’’ти ча, ‘‘пхаруса̄хи ва̄ча̄хи пакруббама̄но’’ти ча. ӣдисесу пана т̣ха̄несу ака̄ра̄гамо ка̄таббо ¶ . ачинтеййо хи па̄л̣инайо, йебхуййена саддасаттханайавидӯро ча. татха̄ хи йатха̄ ‘‘аггиним̣ сампаджджалитам̣ пависантӣ’’ти па̄л̣игатидассанато ‘‘аггини, аггинӣ, аггинайо. аггиним̣, аггинӣ, аггинайо. аггинина̄’’ти падама̄ла̄ ка̄табба̄ хоти, евамева ‘‘ба̄ло сӣла̄ни куббатӣ’’ти па̄л̣игатидассанато ‘‘куббати, куббанти. куббасӣ’’ти падама̄ла̄пи йоджетабба̄ва.
йатха̄ ча ‘‘бахумпетам̣ асаббхи джа̄таведа̄’’ти па̄л̣игатидассанато ‘‘санто саббхӣхи саддхим̣ сатам̣ дхаммо на джарам̣ упетӣти паведайантӣ’’ти ат̣т̣хакатха̄гатидассанато ча ‘‘саббхи, саббхӣ, саббхайо. саббхим̣, саббхӣ, саббхайо. саббхина̄’’ти падама̄ла̄ йоджетабба̄ хоти, евамева ‘‘ба̄ло сӣла̄ни куббатӣ’’ти па̄л̣игатидассанато ‘‘куббати, куббанти. куббасӣ’’ти падама̄ла̄пи йоджетабба̄ва. татха̄ ‘‘круббати, круббанти. круббасӣ’’тиа̄ди саббам̣ саббаттха йоджетаббам̣.
ида̄ни йатха̄пат̣ин̃н̃а̄та̄ падама̄ла̄ ануппатта̄. кароти, каронти. кароси, каротха. кароми, кумми, карома, кумма. куруте, куббанте. курусе, курувхе. каре, карумхе. ваттама̄на̄васена вуттарӯпа̄ни.
кароту, куруту, каронту. карохи, каротха. кароми, кумми, карома, кумма. курутам̣, куббантам̣. карассу, куруссу, курувхо. каре, кубба̄масе. пан̃чамӣвасена вуттарӯпа̄ни.
еттха пана кочи вадеййа –
‘‘на но вива̄хо на̄гехи, катапуббо куда̄чанам̣;
там̣ вива̄хам̣ асам̣йуттам̣, катхам̣ амхе каромасе’’ти
па̄л̣идассанато ¶ ‘‘каромасе’’ти падам̣ касма̄ идха на вуттам̣, нану карадха̄туто парам̣ ока̄рам̣ пат̣ичча а̄масевачанасса̄вайавабхӯто а̄ка̄ро лопам̣ паппотӣти? танна, ‘‘каромасе’’ти еттха ‘‘а̄масе’’ти вачанасса абха̄вато мавачанасса саббха̄вато. еттха хи сека̄ро а̄гамо, тасма̄ ‘‘карома̄’’ти ваттама̄на̄вачанавасена аттхо гахетаббо, на пана пан̃чамӣвачанавасена. евам̣бхӯто ча сека̄ро каттхачи на̄микападато паро хоти ‘‘йе кечи буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄се. йам̣ балам̣ ахувамхасе’’тиа̄дӣсу. каттхачи пана̄кхйа̄тикападато са̄десанира̄десавасена –
‘‘акарамхаса те киччам̣; окканта̄маси бхӯта̄ни;
сутам̣ нетам̣ абхин̣хасо, тасма̄ евам̣ вадемасе’’ти
а̄дӣсу.
кареййа, кареййум̣. кареййа̄си, кареййа̄тха. кареййа̄ми, кареййа̄ма. куббетха, кубберам̣. куббетхо, куббеййавхо. кареййам̣, каре, кареййа̄мхе. саттамӣвасена вуттарӯпа̄ни.
кара, кару. каре, кариттха. карам̣, каримха. кариттха, карире. кариттхо, каривхо. карим̣, каримхе. пароккха̄васена вуттарӯпа̄ни.
еттха кара̄ти пурисо каммам̣ карӣти пат̣хамапурисайоджана̄йа йоджетаббам̣. ‘‘а̄гум̣ кара маха̄ра̄джа, акарам̣ каммадуккат̣а’’нти еттха̄пи ‘‘маха̄ра̄джа бхавам̣ а̄гум̣ карӣ’’ти пат̣хамапурисайоджана̄йа йоджетаббам̣. еван̃хи сати айам̣ пайого ‘‘ман̃н̃е бхавам̣ паттхайати, ран̃н̃о бхарийам̣ патиббата’’нтиа̄дайо вийа пат̣хамапурисаппайого бхавати.
джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ ¶ пана маджджхимапурисаппайого вутто ‘‘а̄гум̣ кара̄ти маха̄ра̄джа твам̣ маха̄пара̄дхам̣ маха̄па̄пам̣ кари. дуккат̣анти йам̣ катам̣ дуккат̣ам̣ хоти,там̣ ла̄макам̣ каммам̣ акара’’нти, тасма̄ джа̄такат̣т̣хакатха̄васена̄пи када̄чи караити ча карӣти ча акаранти ча маджджхимапурисаппайого бхаватӣти дат̣т̣хаббам̣. йебхуййавасена пана ‘‘пурисо каммам̣ кара, пурисо каммам̣ кари, ахам̣ каммам̣ акара’’нти пат̣хамуттамапурисаппайого дат̣т̣хаббо. еттха ча караити йатха̄вуттавибхаттивасена, карӣти аджджатанӣвасена, акаранти хиййаттанӣвасена вуттам̣. таттха ‘‘кариттхо’’ти падам̣ ‘‘ан̃н̃ам̣ бхатта̄рам̣ парийеса, ма̄ киситтхо майа̄ вина̄’’ти еттха ‘‘киситтхо’’ти падена самам̣ пароккха̄йаттанопадамаджджхимапурисекавачанавасена, едисо пана найо ан̃н̃атра̄пи йатха̄самбхавам̣ йоджетаббо.
ака̄, акара̄, акара ити рассапа̄т̣хопи. акару. еттха ‘‘сабба̄ривиджайам̣ ака̄’’ти падам̣ нидассанам̣. акара̄ти пурисо каммам̣ ака̄сӣти атӣтакрийа̄ва̄чако пат̣хамапурисаппайого дат̣т̣хаббо. татха̄ хи ‘‘раджджасса кира со бхӣто, акара̄ а̄лайе бахӯ’’ти па̄л̣и диссати. ‘‘ма̄ метам̣ акара̄ каммам̣, ма̄ ме удакама̄харӣ’’ти еттха пана сантепи атӣтава̄чакапат̣т̣хамапурисаппайогабха̄ве ма̄саддайогато хиййаттанаджджатанӣвибхаттийо пан̃чамӣвибхаттиаттхе ануттака̄лика̄ хутва̄ ‘‘твам̣ ма̄ кароси, ма̄ а̄харасӣ’’ти маджджхимапурисаппайога̄раха̄ бхаванти.
кин̃ча бхиййо ‘‘джара̄дхаммам̣ ма̄ джӣрӣти алаббханеййам̣ т̣ха̄на’’нтиа̄дӣсупи сантепи атӣтава̄чакапат̣хамапурисаппайогабха̄ве ма̄саддайогато аджджатанӣвибхаттипан̃чамӣвибхаттиаттхе ануттака̄лика̄ хутва̄ ‘‘ма̄ джӣратӯ’’тиа̄дина̄ пат̣хамапурисаппайога̄раха̄ ¶ бхаванти. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘джара̄дхаммам̣ ма̄ джӣрӣти йам̣ майхам̣ джара̄сабха̄вам̣, там̣ ма̄ джӣриту. еса найо сесесупӣ’’ти. йам̣ панамхехи ‘‘акара ити рассапа̄т̣хопӣ’’ти вуттам̣, тасса ‘‘атикара’макара̄’чарийа, майхампетам̣ на руччатӣ’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ васена аттхита̄ ведитабба̄. тасса̄йаматтхо ‘‘а̄чарийа бхавам̣ атиккантакаран̣ам̣ акара̄’’ти пат̣хамапурисавасена гахетаббо. апича ‘‘бхава’’нти ваттаббе аттхе ‘‘тва’’нти вачанам̣ ваттаббамева̄ти адхиппа̄йавасена ‘‘а̄чарийа твам̣ атиккантакаран̣ам̣ каросӣ’’ти йоджана̄пи ка̄табба̄ва.
акаро, акаттха, акаротха. акарам̣, акам̣, акарамха, акамха. еттха ‘‘сам̣вад̣д̣хайитва̄ пул̣инам̣, акам̣ пул̣иначетийа’’нти па̄л̣и нидассанам̣. акаттха, акаттхум̣. акурусе, акаравхам̣. акарим̣, акарам̣, акарамхасе. хиййаттанӣвасена вуттарӯпа̄ни.
еттха ча пан̃чавидхо сека̄ро а̄харитва̄ дассетаббо. татха̄ хи пан̃чавидхо сека̄ро пада̄вайава апада̄вайаваанекантапада̄вайава сосаддаттха а̄десавасена. таттха пада̄вайаво сека̄ро ‘‘твам̣ каммам̣ курусе, твам̣ аттхакусало абхавасе’’тиа̄дӣсу дат̣т̣хаббо. апада̄вайаво пана ‘‘тасма̄ евам̣ вадемасе. мӯла̄ акусала̄ самӯхата̄се’’тиа̄дӣсу дат̣т̣хаббо. анекантапада̄вайаво ‘‘арога̄ ча бхава̄масе. ман̣им̣ та̄та ган̣ха̄масе’’а̄дӣсу дат̣т̣хаббо. еттха хи сека̄ро йади пан̃чамӣвибхаттийам̣ а̄масевачанасса̄вайаво, тада̄ пан̃чамӣвибхаттийутта̄нам̣ паттхана̄сӣсанаттха̄нам̣ ‘‘бхава̄масе, ган̣ха̄масе’’ти пада̄нам̣ авайаво хоти. йади пана а̄гамо, пан̃чамӣвибхаттийутта̄нам̣ паттхана̄сӣсанаттха̄нам̣ ‘‘бхава̄ма, ган̣ха̄ма̄’’ти пада̄нам̣ авайаво на хоти, евам̣ ‘‘бхава̄масе’’тиа̄дӣсу ¶ сека̄расса анекантапада̄вайаваттам̣ ведитаббам̣. сосаддаттхо ‘‘есесе еке екат̣т̣хе’’ти еттха дат̣т̣хаббо. есесети имасса хи ‘‘есосо еко екат̣т̣хо’’ти аттхо. а̄десо ‘‘акарамхаса те кичча’’нти еттха, ‘‘окканта̄маси бхӯта̄нӣ’’ти четтха дат̣т̣хаббо ека̄расса ака̄рика̄ра̄десакаран̣авасена. таттха ‘‘акарамхаса те кичча’’нти имасса ‘‘акарамхасе те кичча’’нти аттхо. ‘‘акарамхасе’’ти четтха саче сека̄ро а̄гамо, тада̄ ‘‘карамха̄’’ти падам̣ хиййаттанӣпарассападе уттамапурисабахувачанантам̣. саче пана мхасевачанасса̄вайаво, тада̄ ‘‘акарамхасе’’ти падам̣ хиййаттанӣаттанопаде уттамапурисабахувачанантам̣. евам̣ пан̃чавидхо сека̄ро бхаватӣти авагантаббам̣.
акари, кари, ака̄си, акарум̣, акарим̣су, акам̣су, акам̣сум̣. акаро, акариттха, ака̄ситтха.
еттха ча акароти твам̣ акароти йоджетаббам̣. ‘‘акаро’’ ити хи падам̣ ‘‘варан̃че ме адо сакка̄’’ти еттха маджджхимапурисекавачанаттхам̣ ‘‘адо’’ти падамива дат̣т̣хаббам̣ па̄л̣ийам̣ авиджджама̄наттепи найавасена гахетаббатта̄. гарӯ пана ‘‘акаро’’ти вуттат̣т̣ха̄не ‘‘ака̄сӣ’’ти маджджхимапурисавачанам̣ иччханти. та̄дисан̃хи падам̣ йебхуййена пат̣хамапурисавачанамева хоти. татха̄ хи ‘‘ада̄си ме, ака̄си ме’’ти пат̣хамапурисапа̄л̣ийо бахӯ сандиссанти. ‘‘ма̄ка̄си мукхаса̄ па̄пам̣, ма̄ кхо сӯкарамукхо ахӯ’’тиа̄дӣсу пана ма̄саддайогато ‘‘твам̣ па̄пам̣ ма̄ ака̄си, ма̄ сӯкарамукхо ахосӣ’’ти падайоджана̄ ка̄табба̄ хотӣти дат̣т̣хаббам̣.
акарим̣ ¶ , карим̣, ака̄сим̣, акаримха, каримха, ака̄симха. акара̄, акарӯ. акарусе, акаривхам̣. акарам̣, акаримхе. аджджатанӣвасена вуттарӯпа̄ни.
кариссати, кариссанти. кариссаси, кариссатха. карисса̄ми, карисса̄ма. кариссате, кариссанте. кариссасе, кариссавхе. кариссам̣, кассам̣ иччапи. татха̄ хи па̄л̣и диссати ‘‘кассам̣ пурисака̄рийа’’нти. кариссамхе. татха̄ ка̄хати, ка̄ханти. ка̄хаси, ка̄хатха. ка̄ха̄ми, ка̄ха̄ма. ка̄хити, ка̄хинти. ка̄хиси иччевама̄дина̄ йатха̄самбхавам̣ йоджетаббам̣. бхависсантӣвасена вуттарӯпа̄ни.
акарисса̄, акарисса, акариссам̣сӯти сесам̣ саббам̣ йоджетаббам̣. ка̄ла̄типаттивасена вуттарӯпа̄ни.
кайирати, кайиранти. кайираси, кайира̄тха. кайира̄ми, кайира̄ма. кайирате. сесам̣ йоджетаббам̣. ваттама̄на̄васена вуттарӯпа̄ни.
кайирату, кайиранту. сесам̣ йоджетаббам̣. пан̃чамӣвасена вуттарӯпа̄ни.
кайира̄, куйира̄. кайирум̣. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘кумбхимхипа’н̃джалим̣ куйира̄, ча̄тан̃ча̄пи падаккхин̣а’’нти. таттха кумбхимхипи ан̃джалинти чхедо. кайира̄си, кайира̄тха. кайира̄ми, кайира̄ма. кайиретха, кайирерам̣. кайиретхо, кайира̄вхо. кайирам̣, кайира̄мхе. саттамӣвасена вуттарӯпа̄ни.
таттха кайира̄ти идам̣ ‘‘пун̃н̃ан̃че пурисо кайира̄’’ти дассанато пат̣хамапурисавасена йоджетаббам̣, ‘‘адхаммам̣ са̄ратхи кайира̄’’ти еттха̄пи ‘‘са̄ратхи бхавам̣ адхаммам̣ кареййа̄’’ти ¶ пат̣хамапурисавасена йоджетаббам̣, на маджджхимапурисавасена. атха ва̄ ‘‘кайира̄сӣ’’ти ваттаббе сика̄ралопам̣ катва̄ ‘‘кайира̄’’ти маджджхимапурисавачанам̣ вуттанти гахетаббам̣.
еттха пана сийа̄ – йатха̄ ‘‘путтам̣ лабхетха варада’’нти па̄л̣ийам̣ ‘‘лабхетха̄’’ти имасса падасса ‘‘саббхирева сама̄сетха, саббхи куббетха сантхава’’нтиа̄дӣсу ‘‘сама̄сетха̄’’тиа̄дӣнам̣ вийа пат̣хамапурисавасена аттхам̣ аггахетва̄ пурисавипалла̄сам̣ катва̄ ‘‘лабхеййа’’нти уттамапурисавасенаттхо ат̣т̣хакатха̄чарийехи гахито, татха̄ тумхехипи ‘‘адхаммам̣ са̄ратхи кайира̄’’ти еттха ‘‘кайира̄’’ти падасса пурисавипалла̄сам̣ катва̄ ‘‘кареййа̄сӣ’’ти маджджхимапурисавасенаттхо ваттаббо, ат̣т̣хакатха̄чарийехипи ‘‘кареййа̄сӣ’’ти тадаттхо вуттоти? саччам̣, евам̣ сантепи ат̣т̣хакатха̄чарийехи воха̄раттхесу парамакосалласаманна̄гататта̄ ‘‘тва’’нти ваттаббе аттхе бхавам̣саддо паваттати, ‘‘бхава’’нти ваттаббе аттхе твам̣саддо паваттатӣти чинтетва̄ адхиппа̄йаттхавасена ‘‘кареййа̄сӣ’’ти аттхо вутто, на пурисавипалла̄савасена. татха̄ хи ‘‘путтам̣ лабхетха варада’’нти имасса ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘лабхетха̄’’ти уллин̇гитва̄ ‘‘лабхеййа’’нти пурисавипалла̄савасена виваран̣ам̣ катам̣. ‘‘адхаммам̣ са̄ратхи кайира̄’’ти имасса пана ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘кайира̄’’ти уллин̇гитва̄ ‘‘кареййа̄сӣ’’ти виваран̣ам̣ катам̣, тасма̄ ‘‘адхаммам̣ са̄ратхи кайира̄’’ти еттха пурисавипалла̄со на чинтетаббо. атха ва̄ йатха̄ ‘‘путтам̣ лабхетха варада’’нти еттха ча ‘‘ка̄йе раджо на лимпетха̄’’тиа̄дӣсу етхавачанам̣ гахитам̣, евам̣ етхавачанам̣ аггахетва̄ ‘‘лабхе атха̄’’ти падаччхедо каран̣ӣйо. еван̃хи сати пурисавипалла̄сена киччам̣ наттхи. таттха лабхети саттамийа̄ ¶ уттамапурисавачанам̣ ‘‘ваджджхан̃ча̄пи памочайе’’ти падамива. атха̄ти адхика̄рантаре нипа̄то падапӯран̣е ва̄. еттха ча адхика̄рантаравасена апарампи варам̣ путтам̣ лабхеййанти аттхо. йасма̄ панеттха двиннаматтха̄нам̣ уппатти диссати, йасма̄ четесу двӣсу дуджджа̄но бхагавато адхиппа̄йо, тасма̄ двепи аттха̄ гахетабба̄ва.
еттха пана кин̃ча̄пи лин̇гавипалла̄со вибхаттивипалла̄со вачанавипалла̄со ка̄лавипалла̄со пурисавипалла̄со аккхаравипалла̄соти чхаббидхо випалла̄со а̄харитва̄ дассетаббо, татха̄пи со упари а̄вибхависсатӣти на дассито. татра кайира̄тха̄ти падам̣ саттамийа̄ парассападавасена аттанопадавасена ча двидха̄ бхиджджати, татха̄ маджджхимапурисабахувачанавасена пат̣хамапурисекавачанавасена ча. татха̄ хи ‘‘йатха̄ пун̃н̃а̄ни кайира̄тха, даданта̄ апара̄пара’’нти еттха ‘‘кайира̄тха̄’’ти идам̣ саттамийа̄ парассападавасена маджджхимапурисабахувачанавасена ча вуттам̣. йатха̄нурӯпам̣ пун̃н̃а̄ни кареййа̄тхайева̄ти хи аттхо. ‘‘кайира̄тха дхӣро пун̃н̃а̄нӣ’’ти еттха пана ‘‘кайира̄тха̄’’ти идам̣ саттамийа̄ аттанопадавасена пат̣хамапурисекавачанавасена ча вуттам̣. кареййа̄ти хи аттхо. идха пароккха̄дивасена йирапаччайасахита̄ни рӯпа̄ни йебхуййена са̄сане аппасиддха̄нӣти на дассита̄ни.
аттано пхалам̣ каротӣти ка̄ран̣ам̣. каротӣти катта̄, евам̣ ка̄рако ка̄ракам̣ ва̄. еттха хи ка̄ракасаддо йаттха каттука̄ракакаммака̄рака̄дива̄чако, таттха пуллин̇гопи хоти, йебхуййена напум̣сакалин̇гопи. йаттха пана раджатака̄ракаммака̄ралохака̄ра̄дива̄чако, таттха пуллин̇го ева. ка̄ра̄петӣти ка̄ра̄пако. карам̣, куббам̣, круббам̣, каронто, куббанто, кубба̄но, курума̄но, пакрум̣ббама̄но ¶ . ка̄рика̄, ка̄ра̄пика̄. каронтӣ, куббантӣ. ка̄ракам̣ кулам̣. ка̄ра̄пакам̣, каронтам̣, куббантам̣, курума̄нам̣. сан̇кха̄ро, париккха̄ро, париккхато, пураккхато, каран̣ам̣, крийа̄. аккхарачинтака̄ пана ‘‘крийа̄’’ иччапи падамиччханти. еттха крийа̄саддо кин̃ча̄пи ‘‘апхала̄ хоти акруббато’’тиа̄дӣсу кака̄рарака̄расам̣йогаванта̄ни пада̄ни диссанти, татха̄пи клесасаддо вийа па̄л̣ийам̣ на диссати, адиссама̄нопи со ат̣т̣хакатха̄чарийа̄дӣхи гарӯхи гахитатта̄ гахетаббова. татха̄ хи ‘‘крийа̄крийа̄паттивибха̄гадесако’’тиа̄дика̄ саддарачана̄ диссати.
ка̄тум̣, каттум̣. ка̄таве, ка̄ретум̣. катва̄, катва̄на, ка̄туна, каритва̄, каритва̄на, качча, адхикачча, карийа, карийа̄на, пураккхитва̄, ка̄ретва̄. ан̃н̃а̄нипи туманта̄дӣни йоджетабба̄ни.
татра качча̄ти катва̄. адхикачча̄ти адхикам̣ катва̄. аккхарачинтака̄ пана саддасаттханайам̣ нисса̄йа ‘‘адхикичча’’ ити рӯпам̣ иччханти, майам̣ панета̄дисам̣ рӯпам̣ па̄л̣ийа̄ анукӯлам̣ на хотӣти на иччха̄ма. татха̄ хи тхерика̄га̄тха̄йам̣ готамийа̄ паринибба̄навачане ‘‘падаккхин̣ам̣ качча нипачча па̄де’’ти па̄л̣и диссати. таттха хи падаккхин̣ам̣ катва̄ти аттхо. качча̄ти падасса дассанена адхикачча̄ти падампи дит̣т̣хамева хоти, еса найо ан̃н̃атра̄пи йатха̄рахам̣ ведитаббо.
ида̄ни каротисса дха̄тусса аппаматтакам̣ аттха̄тисайайогам̣ катхайа̄ма – тан̣хан̇каро. ка̄ран̣а̄. пхаруса̄хи ва̄ча̄хи пакруббама̄но. санте на куруте пийанти.
татра ¶ тан̣хан̇кароти венеййа̄нам̣ тан̣хам̣ лобхам̣ кароти хим̣сатӣти тан̣хан̇каро. атха ва̄ рӯпака̄йадхаммака̄йасампаттийа̄ аттани сакалалокасса тан̣хам̣ синехам̣ кароти джанетӣти тан̣хан̇каро. ка̄ран̣а̄ти хим̣сана̄. пакруббама̄ноти хим̣сама̄но. санте на куруте пийанти саппурисе аттано пийе ит̣т̣хе канте мана̄пе на каротӣти аттхо. атха ва̄ пийам̣ пийа̄йама̄но туссама̄но модама̄но санте на куруте на севатӣти аттхо. йатха̄ ‘‘ра̄джа̄нам̣ севатӣ’’ти етасмим̣ аттхе ра̄джа̄нам̣ пийам̣ курутети саддасаттхавидӯ мантенти, дуллабха̄йам̣ нӣти са̄дхукам̣ манаси ка̄табба̄.
еттха ча париккха̄расаддасса аттхуддха̄ро нӣйате, ‘‘париккха̄роти саттахи нагарапариккха̄рехи супариккхиттам̣ хотӣ’’тиа̄дӣсу парива̄ро вуччати. ‘‘ратхо сетапариккха̄ро, джха̄наккхо чаккавӣрийо’’тиа̄дӣсу алан̇ка̄ро. ‘‘йе чиме паббаджитена джӣвитапариккха̄ра̄ самуда̄нетабба̄’’тиа̄дӣсу самбха̄ро. еттхетан̃хи вуччати –
са̄санан̃н̃ӯхи вин̃н̃ӯхи, париккха̄роти са̄сане;
парива̄ро алан̇ка̄ро, самбха̄ро ча павуччати.
джа̄гара ниддаккхайе. джа̄гароти. джа̄гарам̣. дӣгха̄ джа̄гарато ратти.
тана̄дӣ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣хавхо аттхайуттитоти.
тана̄диган̣ойам̣.
рудха̄дичхаккам̣ ¶ вивидхаттхаса̄рам̣,
матин̇карам̣ вин̃н̃уджана̄дхира̄мам̣;
ул̣а̄рачхандехи сусеванӣйам̣,
суван̣н̣ахам̣сехи сучим̣ва т̣ха̄нам̣.
ити наван̇ге са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе бйаппатхагатӣсу вин̃н̃ӯнам̣
косаллаттха̄йа кате садданӣтиппакаран̣е рудха̄дичхаккам̣
на̄ма
саттарасамо париччхедо.
18. чура̄диган̣апаридӣпана
ито парам̣ паваккха̄ми, пачураттхахитаккарам̣;
чура̄дикаган̣ана̄мам̣, на̄мато ат̣т̣хамам̣ ган̣ам̣.
чура тхеййе. тхенанам̣ тхеййам̣, чорика̄ти вуттам̣ хоти. тасмим̣ тхеййе чурадхту ваттати. чорети, чорайати, чоро, чорӣ, чорика̄, чорету, чорайитум̣, чоретва̄, чорайитва̄. каттуттхесу н̣ен̣айата̄ чура̄диган̣алаккхан̣ам̣. ка̄рите – чора̄пети, чора̄пайати, чора̄петум̣, чора̄пайитум̣, чора̄петва̄, чора̄пайитва̄. каммедханам̣ чорехи чорийати, чоритам̣ дханам̣. еса найо саббаттха.
кака̄рантадха̄ту
лока дассане. локети, локайати, олокети, олокайати, уллокети, уллокайати, апалокети, апалокайати, а̄локети, а̄локайати, вилокети, вилокайати. локо, а̄локо, локанам̣, олоканам̣, уллоканам̣, а̄локанам̣, вилоканам̣, апалоканам̣, авалоканам̣. олокетум̣, олокайитум̣, олокетва̄, олокайитва̄. ка̄рите пана ‘‘олока̄пети, олока̄пайати, олока̄петум̣, олока̄пайитум̣, олока̄петва̄ ¶ , олока̄пайитва̄’’ иччевама̄дӣни йоджетабба̄ни. еса найо саббаттха̄пи.
таттха локоти тайо лока̄ сан̇кха̄ралоко сатталоко ока̄салокоти. таттха ‘‘еко локо саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кха̄ралоко ведитаббо. ‘‘сассато локо’ти ва̄ ‘асассато локо’ти ва̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄не сатталоко.
‘‘йа̄вата̄ чандимасӯрийа̄ парихаранти,
диса̄ бханти вирочама̄на̄;
та̄ва сахассадха̄ локо,
еттха те ваттате васо’’ти
а̄гатат̣т̣ха̄не ока̄салоко.
атха ва̄ локоти тивидхо локо килесалоко бхавалоко индрийалокоти. таттха ра̄га̄дикилесабахулата̄йа ка̄ма̄вачарасатта̄ килесалоко. джха̄на̄бхин̃н̃а̄парибуддхийа̄ рӯпа̄вачарасатта̄ бхавалоко. а̄нен̃джасама̄дхибахулата̄йа висадиндрийатта̄ арӯпа̄вачарасатта̄ индрийалоко. атха ва̄ килиссанам̣ килесо, випа̄кадуккханти аттхо. тасма̄ дуккхабахулата̄йа апа̄йесу сатта̄ килесалоко. тадан̃н̃е сатта̄ сампаттибхавабха̄вато бхавалоко. таттха йе вимуттипарипа̄чакехи индрийехи саманна̄гата̄ сатта̄, со индрийалокоти ведитаббам̣.
джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ пана –
‘‘сан̇кха̄ралоко сатталоко ока̄салоко кхандхалоко а̄йатаналоко дха̄тулокоти ¶ анекавидхо локо. еттха ‘еко локо саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄…пе… ат̣т̣ха̄раса лока̄ ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо’ти еттха сан̇кха̄ралоко вутто. кхандхалока̄дайо тадантогадха̄йева. ‘айам̣ локо паро локо брахмалоко садевако’тиа̄дӣсу пана сатталоко вутто. ‘йа̄вата̄ чандимасӯрийа̄ парихаранти, диса̄ бханти вирочама̄на̄. та̄ва сахассадха̄ локо, еттха теваттате васо’ти еттха ока̄салоко вутто’’ти вуттам̣.
аттхато пана индрийабаддха̄нам̣ кхандха̄нам̣ самӯхо санта̄но ча сатталоко, рӯпа̄дӣсу саттависаттата̄йа сатто, локийати еттха кусала̄кусалам̣ таббипа̄ко ча̄ти. аниндрийабаддха̄нам̣ рӯпа̄нам̣ самӯхо санта̄но ча ока̄салоко, локийанти еттха таса̄ тха̄вара̄ ча, тесан̃ча ока̄сабхӯтоти, тада̄дха̄ран̣ата̄йа хеса ‘‘бха̄джаналоко’’типи вуччати. дувидхопи чеса рӯпа̄дидхамме упа̄да̄йа пан̃н̃аттатта̄ упа̄да̄пан̃н̃аттибхӯто апараматтхасабха̄во саппаччайе пана рӯпа̄рӯпадхамме упа̄да̄йа пан̃н̃аттатта̄ тадубхайасса̄пи упа̄да̄на̄нам̣ васена парийа̄йато паччайа̄йаттавуттита̄ упачаритабба̄, тадубхайе кхандха̄ сан̇кха̄ралоко, паччайехи сан̇кхарийанти, луджджанти палуджджанти ча̄ти еттха паччайа̄йаттавуттита̄йа маггапхаладхамма̄нампи сатипи луджджанапалуджджанатте тебхӯмикадхамма̄нам̣йева ‘‘локо’’ти адхиппетатта̄ наттхи локата̄паджджанам̣. татха̄ хи те ‘‘локуттара̄’’ти вутта̄.
а̄локоти расми, а̄локенти етена бхусо пассанти джана̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ ва̄ти а̄локо. олокананти ¶ хет̣т̣ха̄ пеккханам̣. вилокананти уддхам̣ пеккханам̣. а̄локананти пурато пеккханам̣. вилокананти двӣсу пассесу пеккханам̣, вивидха̄ ва̄ пеккханам̣. апалокананти ‘‘сан̇гхам̣ апалокетва̄’’тиа̄дӣсу вийа джа̄на̄панам̣. авалокананти ‘‘на̄га̄валокитам̣ авалокетва̄’’тиа̄дӣсу вийа пуримака̄йам̣ париваттетва̄ пеккханам̣. ‘‘а̄локите вилоките сампаджа̄нака̄рӣ хотӣ’’ти еттха̄пи бха̄вавасена а̄локанам̣ а̄локитам̣ вилоканам̣ вилокитанти аттхо гахетаббо.
тхака пат̣игха̄те. тхакети, тхакайати два̄рам̣ пурисо.
такка витакке. таккети, витаккети, витаккайати. такко, витакко, витаккита̄.
таттха такканам̣ такко, ӯхананти вуттам̣ хоти, евам̣ витакко. атха ва̄ витаккенти етена, сайам̣ ва̄ витаккети, витакканаматтамева ва̄ етанти витакко. ‘‘такко, витакко, аппана̄, бйаппана̄, четасо абхиниропана̄’’ти абхидхамме парийа̄йасадда̄ вутта̄. витаккетӣти витаккита̄, пуггало. ‘‘авитаккита̄ маччумупаббаджантӣ’’ти па̄л̣и.
аки лаккхан̣е. лаккхан̣ам̣ сан̃н̃а̄н̣ам̣, сан̃джа̄нанака̄ран̣анти вуттам̣ хоти. атридам̣ саллаккхитаббам̣. йе имасмим̣ чура̄диган̣е анекассара̄ асам̣йоганта̄ ика̄ра̄нубандхавасена ниддит̣т̣ха̄ дха̄таво, те евам̣вуттехи имехи тӣхи лаккхан̣ехи саманна̄гата̄ а̄кхйа̄таттам̣ на̄микаттан̃ча па̄пун̣анта̄ екантато ниггахӣта̄гамена ниппханнарӯпа̄йева бхаванти, на каттхачипи вигатаниггахӣта̄гамарӯпа̄ни бхаванти. ан̇кети, ан̇кайати. ан̇канам̣, ан̇ко ¶ . сама̄се пана ‘‘сасан̇ко, чаккан̇китачаран̣о’’тиа̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти.
сакка вакка бха̄сане. саккети, саккайати. ваккети, ваккайати.
накка вакка на̄сане. наккети, наккайати. ваккети, ваккайати.
чакка чукка бйатхане. чаккети, чаккайати. чуккети, чуккайати. чаккам̣. чакканти кенат̣т̣хена чаккам̣? чаккети бйатхати хим̣сатӣти аттхена чаккам̣. чаккасаддо –
сампаттийам̣ лаккхан̣е ча, ратхан̇ге ирийа̄патхе;
да̄не ратнадхаммакхура-чакка̄дӣсу падиссати;
‘‘чатта̄рима̄ни бхиккхаве чакка̄ни йехи саманна̄гата̄нам̣ деваманусса̄на’’нтиа̄дӣсу хи айам̣ сампаттийам̣ диссати. ‘‘па̄даталесу чакка̄ни джа̄та̄нӣ’’ти еттха лаккхан̣е. ‘‘чаккам̣ва вахато пада’’нти еттха ратхан̇ге. ‘‘чатучаккам̣ навадва̄ра’’нти еттха ирийа̄патхе. ‘‘дада бхун̃джа ча ма̄ чаппама̄до, чаккам̣ ваттассу па̄н̣ина’’нти еттха да̄не. ‘‘диббам̣ чаккаратанам̣ па̄турахосӣ’’ти еттха ратаначакке. ‘‘майа̄ паваттитам̣ чакка’’нти еттха дхаммачакке. ‘‘иччха̄хатасса посасса, чаккам̣ бхамати маттхаке’’ти еттха кхурачакке. ‘‘кхурапарийантена чепи чаккена̄’’ти еттха пахаран̣ачакке. ‘‘асанивичакка’’нти еттха асаниман̣д̣алети.
таки ¶ бандхане. тан̇кети, тан̇кайати.
акка тхаване. тхаванам̣ тхути. аккети, аккайати. акко. аккоти сӯрийо. со хи маха̄джутита̄йа аккийати абхиттхавийати таппасаннехи джанехӣти акко. татха̄ хи тасса ‘‘наттхи сӯрийасама̄ а̄бха̄. удетайам̣ чаккхума̄ екара̄джа̄’’тиа̄дина̄ абхиккхути диссати.
хикка хим̣са̄йам̣. хиккети, хиккайати.
никка парима̄н̣е. никкети, никкайати.
букка бхассане. еттха сунакхабхассанам̣ бхассананти гахетаббам̣, на ва̄ча̄сан̇кха̄там̣ бхассанам̣. буккети, буккайати. еттха ча ‘‘буккайати са̄ чоре’’ ити локийаппайого ведитаббо. бхӯва̄диган̣е пана ‘‘буккати са̄’’ти рӯпам̣ бхавати. ан̃н̃о ту ‘‘букка парибха̄сане’’ ити пат̣хати, евам̣ пат̣хантепи сунакхабхассанамева̄дхиппетам̣.
дака лака асса̄дане. дакети, дакайати. лакети, лакайати.
такка лока бха̄са̄йам̣. таккети, таккайати. локети, локайати.
чика сика а̄масане. чикети, чикайати. сикети, сикайати.
кака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
кхака̄рантадха̄ту
лаккха дассанан̇кесу. дассанам̣ пассанам̣. ан̇ко лан̃джанам̣. лаккхети, лаккхайати. саллаккхети, саллаккхайати. лаккхам̣ виджджхати усуна̄, лаккхам̣ кароти.
ган̇га̄йа ¶ ва̄лука̄ кхӣйе, удакам̣ кхӣйе махан̣н̣аве;
махийа̄ маттика̄ кхӣйе, лаккхе на мама буддхийа̄.
каппалаккхан̣ам̣. голаккхан̣ам̣. иттхилаккхан̣ам̣. дхамма̄нам̣ лаккхан̣ам̣. саллаккхана̄. упалаккхана̄. паччупалаккхана̄. лаккхадха̄туйа̄ йупаччайанта̄йа сама̄дипубба̄нам̣ рӯпа̄нам̣ нака̄ро дантаджо.
бхаккха адане. бхаккхети, бхаккхайати. бхаккхо но ладдхо. бхаккхайанти мига̄дхама̄. бхӯва̄диган̣е пана ‘‘бхаккхатӣ’’ти рӯпам̣.
наккха самбандхе. наккхети, наккхайати.
маккха маккхане. маккхети, маккхайати. маккхо, маккхӣ. таттха маккхоти парехи катагун̣ам̣ маккхети писатӣти маккхо, гун̣адхам̣сана̄. ‘‘маккхам̣ асахама̄но’’ти еттха пана аттани парехи катам̣ аваман̃н̃анам̣ маккхоти вуччати.
йаккха пӯджа̄йам̣. йаккхети, йаккхайати. йаккхо. йаккхоти маха̄нубха̄во сатто. татха̄ хи ‘‘пуччха̄ми там̣ маха̄йаккха, саббабхӯта̄намиссара̄’’ти еттха сакко девара̄джа̄ ‘‘йаккхо’’ти вутто. атха ва̄ йаккхоти йаккхайонийам̣ ниббаттасатто. саббепи ва̄ сатта̄ ‘‘йаккха̄’’ти вуччанти. ‘‘парамайаккхависуддхим̣ пан̃н̃а̄пентӣ’’ти еттха хи йаккхасаддо сатте ваттати. татха̄ хи йаккхопи саттопи девопи саккопи кхӣн̣а̄савопи йаккхойева на̄ма, маха̄нубха̄вата̄йа йаккхийати саран̣агатехи джанехи на̄на̄паччайехи на̄на̄балӣхи ча пӯджийатӣти йаккхо.
сатте деве ча сакке ча, кхӣн̣а̄саве ча раккхасе;
пан̃часветесу аттхесу, йаккхасаддо паваттати.
лаккха ¶ а̄лочане. лаккхети, лаккхайати. лаккхам̣ виджджхати усуна̄.
моккха а̄сане. моккхети, моккхайати.
руккха пха̄руссе. пха̄руссам̣ пхарусабха̄во. руккхети, руккхайати. сама̄се ‘‘руккхакесо, атируккхавачано’’ти рӯпа̄ни. еттха ча ‘‘саман̣о айам̣ па̄по атируккхава̄чо’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха атируккхава̄чоти атипхарусавачаноти аттхо.
кхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
гака̄рантадха̄ту
лин̇га читтӣкаран̣е. читтӣкаран̣ам̣ вичитрабха̄вакаран̣ам̣. лин̇гети, лин̇гайати, лин̇гам̣. еттха лин̇гам̣ на̄ма дӣгхарассакисатхӯлапариман̣д̣ала̄дибхедам̣ сан̣т̣ха̄нанти гахан̣е атӣва йуджджати. тан̃хи на̄наппака̄рехи вичитрам̣ хоти, лин̇гӣйати вичиттам̣ карийати авиджджа̄тан̣ха̄каммехи утуна̄ ва̄ чун̣н̣а̄дӣхи ва̄ сарӣрамити лин̇гам̣, аджджхаттасанта̄натин̣аруккха̄дикун̣д̣алакаран̣д̣ака̄дӣсу паваттасан̣т̣ха̄навасенетам̣ дат̣т̣хаббам̣. лин̇гасаддо садде саддаппаваттинимитте иттхибйан̃джане пурисабйан̃джане сан̃н̃а̄н̣е а̄ка̄ре ча̄ти имесу аттхесу диссати. айан̃хи ‘‘руккхоти вачанам̣ лин̇га’’нти еттха садде диссати. ‘‘саталин̇гасса аттхасса̄’’ти еттха саддаппаваттинимитте. ‘‘тена кхо пана самайена ан̃н̃атарасса бхиккхуно иттхилин̇гам̣ па̄тубхаватӣ’’ти еттха иттхибйан̃джане. ‘‘пурисалин̇ганимиттакутта̄каппа̄на’’нти еттха пурисабйан̃джане. ‘‘тена лин̇гена джа̄на̄ма, дхувам̣ буддхо бхависсатӣ’’ти еттха сан̃н̃а̄н̣е ¶ . ‘‘техи лин̇гехи техи нимиттехи техи а̄ка̄рехи а̄гантукабха̄во джа̄нитаббо ‘‘а̄гантука̄ име’’ти еттха а̄ка̄ре диссати.
садде ча таннимитте ча, ка̄т̣акот̣ачика̄йа ча;
лаккхан̣е чева а̄ка̄ре, лин̇гасаддо паваттати.
мага анвесане. магети, магайати. миго, маго, маго, магайама̄но.
еттха ча ‘‘йатха̄ бил̣а̄ро мӯсикам̣ магайама̄но’’ти па̄л̣и нидассанам̣. ‘‘миго’’ти ча ‘‘маго’’ти ча чатуппадо павуччати. еттха миготи магайати ито чито гочарам̣ анвесати парийесатӣти миго. евам̣ маго. еттха висесато харин̣а миго миго на̄ма. са̄ман̃н̃ато пана авасеса̄пи чатуппада̄ ‘‘миго’’ иччева вуччанти. татха̄ хи сусӣмаджа̄таке ‘‘ка̄л̣а̄ мига̄ сетаданта̄ тава име, паросахассам̣ хемаджа̄ла̄бхисан̃чханна̄’’ти етасмим̣ па̄л̣иппадесе хаттхинопи мигасаддена вутта̄ ‘‘ка̄л̣амига̄’’ти. атха ва̄ магийати джӣвитакаппанаттха̄йа мам̣са̄дӣхи аттхикехи луддехи анвесийати парийесийатӣти миго, аран̃н̃аджа̄та̄ сасапасадахарин̣ен̣еййа̄дайо чатуппа̄да̄, евам̣ маго. ‘‘аттхам̣ на лабхате маго’’ти еттха пана маго вийа̄ти маго, ба̄лоти аттхо.
магга гавесане. маггети, маггайати. магго, магганам̣.
еттха ча магготи пат̣ипада̄йа ча пакатимаггасса ча упа̄йасса ча адхивачанам̣. ‘‘маха̄виха̄рава̄сӣнам̣, ва̄чана̄магганиссита’’нтиа̄дӣсу пана катха̄пабандхопи ‘‘магго’’ти вуччати. татра пат̣ипада̄ екантато джа̄тиджара̄бйа̄дхидуккха̄дӣхи пӣл̣итехи саттехи дуккхаккхайам̣ нибба̄нам̣ па̄пун̣аттха̄йа маггитаббо гавеситабботи магго. пакатимагго ¶ пана маггамӯл̣хехи маггитабботи магго. пакатимаггамӯл̣хехи ча пат̣ипада̄сан̇кха̄та̄рийамаггамӯл̣ха̄ ева бахаво санти. пакатимагго хи када̄чи ева аддхика̄нам̣ муйхати, ‘‘еса магго’’ти на̄йака̄ на дуллабха̄. арийамагго пана саббада̄йева саббалокасса муйхати, на̄йака̄ парамадуллабха̄. тасма̄ со ева авиджджа̄саммӯл̣хехи маггитабботи магго. ан̃н̃есам̣ пана двиннам̣ дха̄тӯнам̣ васенапи аттхам̣ ваданти гарӯ ‘‘килесе ма̄ренто гаччхатӣти магго’’ти. там̣ там̣ киччам̣ хитам̣ ва̄ ниппха̄детука̄мехи маггийати гавесийатӣти магго, упа̄йо. маггасаддо хи ‘‘абхидхаммакатха̄маггам̣, дева̄нам̣ сампаваттайӣ’’ти еттха упа̄йепи ваттати. татха̄ хи абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ ‘‘магготи упа̄йо, кхандха̄йатана̄дӣнам̣ кусала̄дӣнан̃ча дхамма̄нам̣ авабодхасса саччаппат̣иведхассева ва̄ упа̄йабха̄вато абхидхаммакатха̄магго’’ти вутто, пабандхо ва̄ ‘‘магго’’ти вуччати. со хи дӣгхатта̄ магго вийа̄ти магго, тасма̄ абхидхаммакатха̄пабандхо абхидхаммакатха̄магготи вутто. ида̄ни пакатипат̣ипада̄магга̄нам̣ на̄ма̄ни катхайа̄ма. тесу пакатимаггасса –
‘‘магго пантхо патхо паджджо, ан̃джхасам̣ ват̣ума̄’йанам̣;
аддха̄на’маддха̄ падавӣ, ваттани чева сантатӣ’’ти
има̄ни на̄ма̄ни. пат̣ипада̄маггасса пана –
‘‘магго пантхо патхо паджджо, ан̃джасам̣ ват̣ума̄’йанам̣;
на̄ва уттара сету ча, кулло ча бхиси сан̇камо’’ти
анека̄ни на̄ма̄ни. еттха пана кечи ‘‘на̄ва̄тиа̄дӣни пакатимаггасса на̄ма̄нӣ’’ти ваданти, там̣ на гахетаббам̣, пакатимаггасса кисмин̃чипи па̄л̣иппадесе ‘‘на̄ва̄’’тиа̄дӣхи падехи вуттат̣т̣ха̄на̄бха̄вато, абхидха̄насаттхесу ча ‘‘на̄ва̄’’ ичча̄дика̄нам̣ тадабхидха̄на̄нам̣ ана̄гататта̄.
айам̣ ¶ панеттха вачанаттхо – на̄ва̄вийа̄ти на̄ва̄, уттаранти етена̄ти уттарам̣, на̄ва̄йева уттаранти. айан̃хи на̄ва̄парийа̄йо ‘‘тарам̣, таран̣ам̣, пото, плаво’’ти. имепи там̣парийа̄йа̄йева. уттарам̣ вийа̄ти уттарам̣. сету вийа̄ти сету. кулло вийа̄ти кулло. бхиси вийа̄ти бхиси. сан̇камо вийа, сан̇каманти ва̄ етена̄ти сан̇камо, саббаметам̣ арийамаггассева на̄мам̣, на пакатимаггасса. татха̄ хи ‘‘дхаммана̄вам̣ сама̄рӯйха, санта̄рессам̣ садевака’’нти ча, ‘‘дхаммасетум̣ дал̣хам̣ катва̄, ниббуто со нара̄сабхо’’ти ча, ‘‘кулло’ти кхо бхиккхаве арийамаггассетам̣ адхивачана’’нти ча евама̄дина̄ таттха таттха бхагавата̄ арийамагго ‘‘на̄ва̄’’тиа̄дӣхи анекехи на̄мехи вутто. ат̣т̣хакатха̄чарийехипи суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘баддха̄ бхиси сусан̇кхата̄ бхагава̄’’ти етасмим̣ падесе евам̣ аттхасам̣ван̣н̣ана̄ ката̄ ‘‘бхисӣти паттхаритва̄ путхулам̣ катва̄ баддха̄ ‘кулла̄’ти вуччати локе, арийасса винайе пана арийамагго’ти.
‘магго паджджо патхо пантхо, ан̃джасам̣ ват̣ума̄’йанам̣;
на̄ва̄ уттара сету ча, кулло ча бхиси сан̇камо;
аддха̄нам̣ пабхаво’ччева, таттха таттха пака̄сито’’ти.
евам̣ а̄чарийехи ката̄йа аттхасам̣ван̣н̣ана̄йа дассанато ча ‘‘на̄ва̄тиа̄дӣнипи пакатимаггасса на̄ма̄нӣ’’ти вачанам̣ на гахетаббам̣, йатха̄вуттамева вачанам̣ гахетаббам̣.
кочи панеттха евам̣ вадеййа ‘‘дхаммасетум̣ дал̣хам̣ катва̄’ти еттха ‘дхаммасетунти маггасету’нти вачанато дхаммасаддо магге ваттати, на сетусаддо’’ти. танна, дхаммасаддо вийа сетусаддопи магге ваттатӣти сету вийа̄ти сету, дхаммо ева сету дхаммасетӯти аттхавасена, еса найо ан̃н̃атра̄пи. апарампи вадеййа ¶ ‘‘нану брахмаджа̄ласуттантат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘даккхин̣уттарена бодхиман̣д̣ам̣ пависитва̄ ассаттхадумара̄джа̄нам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ пуббуттарабха̄ге т̣хито’ти имасмим̣ т̣ха̄не даккхин̣уттарасаддена даккхин̣о магго вутто’’ти. на, анекесу па̄л̣иппадесесу ат̣т̣хакатха̄падесесу ча абхидха̄насаттхесу ча маггава̄чакасса уттарасаддасса ана̄гататта̄, тасма̄ таттха еваматтхо дат̣т̣хаббо ‘‘даккхин̣адисато гантаббо уттарадиса̄бха̄го даккхин̣уттароти вуччати, евам̣бхӯтена даккхин̣уттарена бодхиман̣д̣апависанам̣ сандха̄йа даккхин̣уттарена бодхиман̣д̣ам̣ пависитва̄ти вутта’’нти. атха ва̄ даккхин̣уттарена̄ти даккхин̣апаччхимуттарена, еттха а̄диаваса̄наггахан̣ена маджджхассапи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. евам̣ гахан̣ам̣йева хи йам̣ джа̄таканида̄не вуттам̣ ‘‘бодхисатто тин̣ам̣ гахетва̄ бодхиман̣д̣ам̣ а̄рӯйха даккхин̣адиса̄бха̄ге уттара̄бхимукхо ат̣т̣ха̄си, тасмим̣ кхан̣е даккхин̣ачаккава̄л̣ам̣ осӣдитва̄ хет̣т̣ха̄ авӣчисампаттам̣ вийа ахоси, уттарачаккава̄л̣ам̣ уллан̇гхитва̄ упари бхаваггаппаттам̣ вийа ахоси, бодхисатто идам̣ самбодхипа̄пун̣ат̣т̣ха̄нам̣ на бхавати ман̃н̃ети падаккхин̣ам̣ каронто паччхимадиса̄бха̄гам̣ гантва̄ пураттха̄бхимукхо ат̣т̣ха̄сӣ’’тиа̄ди, тена самети. атха̄пи вадеййа ‘‘йади уттарасаддо диса̄ва̄чако, еван̃ча сати ‘‘даккхин̣уттарена̄’’ти енайогам̣ аватва̄ ‘‘даккхин̣уттара̄йа̄’’ти а̄йайого ваттаббо’’ти. танна, диса̄ва̄чакассапи саддасса ‘‘уттарена надӣ сӣта̄, гамбхӣра̄ дуратиккама̄’’ти енайогавасена вачанато. апича диса̄бха̄гам̣ сандха̄йа ‘‘даккхин̣уттарена̄’’ти вачанам̣ вуттам̣. диса̄бха̄го хи диса̄ ева̄ти нит̣т̣хаметтха̄вагантаббам̣.
гака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
гхака̄рантадха̄ту
лигхи ¶ бха̄сане. лан̇гхети, лан̇гхайати. ета̄ни буддхавачане аппасиддха̄нипи локикаппайогадассанавасена а̄гата̄ни. са̄санасмин̃хи бхӯва̄диган̣ачура̄диган̣апарийа̄паннасса гатйаттхава̄чакауллан̇гханаттхапаридӣпакасса дха̄тусса рӯпам̣ атӣва пасиддхам̣.
лан̇гха лан̇гхане. лан̇гхети, лан̇гхайати.
‘‘атикара’макара̄’чарийа, майхампетам̣ на руччати;
чатуттхе лан̇гхайитва̄на, пан̃чамийампи а̄вуто’’ти
имасмим̣ саттилан̇гханаджа̄таке чура̄диган̣апарийа̄паннасса гатйаттхава̄чакасса уллан̇гханаттхапаридӣпакасса лан̇гхадха̄тусса ‘‘лан̇гхайитва̄, лан̇гхайитва̄на̄’’ти рӯпе дит̣т̣хейева ‘‘лан̇гхети, лан̇гхайатӣ’’ти рӯпа̄ни дит̣т̣ха̄ни ева хонти. бха̄саттхава̄чакасса пана татха̄рӯпа̄ни рӯпа̄ни на дит̣т̣ха̄ни, евам̣ сантепи пубба̄чарийехи дӣгхадассӣхи абхимататта̄ бха̄саттхава̄чика̄пи лан̇гхадха̄ту аттхӣти гахетабба̄, евам̣ саббесупи бхӯва̄диган̣а̄дӣсу са̄сане аппасиддха̄нампи рӯпа̄нам̣ са̄сана̄нукӯла̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣, ананукӯла̄нан̃ча аппасиддха̄нам̣ чхад̣д̣анам̣.
агха па̄пакаран̣е. агхети, агхайати. агхам̣, агхо, анагхо.
таттха агханти дуккхам̣. ‘‘агхантам̣ пат̣исевиссам̣. ване ва̄л̣амига̄кин̣н̣е. кхаггадӣпинисевите’’ти идам̣ нидассанам̣. агхоти килесо. тена агхена араха̄ анагхо. таттха агхайанти па̄пам̣ каронти сатта̄ етена̄ти агхам̣, кинтам̣? дуккхам̣, евам̣ агхо. нану ча саппуриса̄ дуккхахетупи килесахетупи ча аттано сукхаттха̄йа па̄пам̣ на каронти. татха̄ хи –
‘‘на ¶ пан̣д̣ита̄ аттасукхасса хету,
па̄па̄ни камма̄ни сама̄чаранти;
дуккхена пхут̣т̣ха̄ кхалита̄пи санта̄,
чханда̄ ча доса̄ на джаханти дхамма’’нти
вуттам̣. евам̣ санте касма̄ ‘‘агха па̄пакаран̣е’’ти дха̄ту ча ‘‘агхайанти па̄пам̣ каронти сатта̄ етена̄ти агха’’нтиа̄дивачанан̃ча вуттанти? саччам̣, йебхуййена пана сатта̄ дуккха̄дихету па̄пакаммам̣ каронти, етесу саппуриса̄ ева на каронти, итаре каронти. евам̣ па̄пакаран̣асса хи дуккхам̣ килесо ча хету. татха̄ хи –
сукхӣпи хеке на каронти па̄пам̣,
аван̣н̣асам̣саггабхайа̄ пунеке;
пахӯ сама̄но випулаттхачинтӣ,
ким̣ка̄ран̣а̄ ме на кароси дуккха’’нти
вуттам̣. айан̃хи га̄тха̄ дуккхахетупи сатта̄ па̄пам̣ каронтӣти етаматтхам̣ дӣпети. ‘‘куддхо хи питарам̣ ханти, куддхо ханти сама̄тара’’нти айам̣ пана килесахетупи па̄пам̣ каронтӣти етаматтхам̣ дӣпети, тасма̄ амхехи ‘‘агха па̄пакаран̣е’’тиа̄дивачанам̣ вуттам̣.
гхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
чака̄рантадха̄ту
лоча дассане. лочети, лочайати. лочанам̣. рӯпа̄рамман̣ам̣ лочайати пассатӣти лочанам̣, чаккху.
кичи маддане. кин̃чети, кин̃чайати. кин̃чанам̣, акин̃чано.
таттха ¶ кин̃чананти палибодхо. кин̃чети сатте маддатӣти кин̃чанам̣. кин̃чанасаддо мадданаттхе ваттати. манусса̄ хи вӣхим̣ мадданта̄ гон̣ам̣ ‘‘кин̃чехи ка̄пила, кин̃чехи ка̄пила̄’’ти ваданти.
пачи виттха̄ре. пан̃чети, пан̃чайати. папан̃чети, папан̃чайати. папан̃ча̄.
еттха папан̃ча̄ти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хийо. ета̄ хи аттаниссита̄нам̣ сатта̄нам̣ сам̣са̄рам̣ папан̃ченти виттхиннам̣ каронтӣти папан̃ча̄ти вуччанти. атха ва̄ папан̃ченти йаттха сайам̣ уппанна̄ там̣санта̄нам̣ виттха̄ренти чирам̣ т̣хапентӣти папан̃ча̄. локийа̄ пана ‘‘амха̄кам̣ тумхехи саддхим̣ катхента̄нам̣ папан̃чо хотӣ’’тиа̄дӣни ваданта̄ ка̄ласса чирабха̄вам̣ папан̃чоти ваданти, са̄сане пана двайампи лаббхати.
сичча куд̣д̣ане. сиччети, сиччайати.
ван̃чу паламбхане. паламбханам̣ упала̄панам̣. ван̃чети, ван̃чайати. ван̃чако, ван̃чанам̣. бхӯва̄диган̣е пана ван̃чадха̄ту гатйаттхе ваттати. ‘‘санти па̄да̄ аван̃чана̄’’ти хи па̄л̣и
чачча аджджхайане. чаччети, чаччайати.
чу чаване. ча̄вети, ча̄вайати. ан̃н̃о ‘‘чу сахане’’ ити бруте. ча̄вети, ча̄вайати, сахатӣти аттхо.
ан̃чу висесане. ан̃чети, ан̃чайати.
лоча бха̄са̄йам̣. лочети, лочайати. лочанам̣, лочайати самависамам̣ а̄чиккхантам̣ вийа бхаватӣти лочанам̣, чаккху.
рача патийатане. рачети, рачайати. рачана̄, вирачитам̣, кесарачана̄, га̄тха̄рачана̄.
сӯча ¶ песун̃н̃е. писун̣абха̄во песун̃н̃ам̣. сӯчети, сӯчайати. сӯчако.
пачча сам̣йамане. паччети, паччайати.
рича вийоджанасампаджджанесу. речети, речайати. сет̣т̣хипуттам̣ виречеййа. виречети, виречайати. виречако, виречанам̣.
вача бха̄сане. вачети, вачайати. бхӯва̄диган̣епи айам̣ ваттати. тада̄ тасса̄ ‘‘ватти, вачати, авоча, авочу’’нтиа̄дӣни рӯпа̄ни бхаванти. ка̄рите пана ‘‘антева̄сикам̣ дхаммам̣ ва̄чети, ва̄чайатӣ’’ти рӯпа̄ни. ваттум̣, ваттаве, ватва̄, вуттам̣, вуччати.
ачча пӯджа̄йам̣. аччети, аччайати. брахма̄сурасураччито.
сӯча гандхане. сучети, сӯчайати. сӯчако, суттам̣.
еттха ча аттаттхапараттха̄дибхеде аттхе сӯчетӣти суттам̣. тепит̣акам̣ буддхавачанам̣.
кача диттийам̣. каччети, каччайати. каччо.
еттха каччоти рӯпасампаттийа̄ каччети диббати вирочатӣти каччо, евам̣на̄мако а̄дипурисо, таббам̣се джа̄та̄ пуриса̄ ‘‘качча̄на̄’’типи ‘‘качча̄йана̄’’типи ‘‘ка̄тийа̄на̄’’типи вуччанти, иттхийо пана ‘‘качча̄нӣ’’типи ‘‘качча̄йанӣ’’типи ‘‘ка̄тийа̄нӣ’’типи вуччанти.
чака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
чхака̄рантадха̄ту
милечха ¶ абйатта̄йам̣ ва̄ча̄йам̣. милеччхети, милеччхайати. милаккху.
еттха милаккхӯти милеччхети абйаттава̄чам̣ бха̄сатӣти милаккху.
куччха аваккхепе. аваккхепо адхокхипанам̣. куччхети, куччхайати.
виччха бха̄са̄йам̣. виччхети, виччхайати.
чхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
джака̄рантадха̄ту
ваджджа ваджджане. ваджджети, ваджджайати. париваджджанако. ваджджито сӣлавантехи, катхам̣ бхиккху кариссасӣти.
туджджа балапа̄ланесу. туджджети, туджджайати.
туджи пиджи хим̣са̄балада̄наникетанесу. никетанам̣ нива̄со. тун̃джети, тун̃джайати. пин̃джети. пин̃джайати.
кхаджи киччхаджӣване. кхан̃джети, кхан̃джайати. кхан̃джо.
кхаджи раккхан̣е. та̄диса̄нийева рӯпа̄ни. бхӯва̄диган̣е ‘‘кхаджи гативекаллети имисса̄ ‘‘кхан̃джатӣ’’ти рӯпам̣.
пӯджа пӯджа̄йам̣. пӯджети, пӯджайати. пӯджа̄. еса̄ва пӯджана̄ сеййо. пӯджако, пӯджито, пӯджанӣйо, пӯджанеййо, пӯджетаббо, пуджджо.
гаджа ¶ мадданасаддесу. гаджети, гаджайати. гаджо.
тиджа ниса̄не. теджети, теджайати.
ваджа магганасан̇кха̄ресу. ваджети, ваджайати.
таджджа сантаджджане. таджджети, таджджайати. сантаджджети, сантаджджайати. сантаджджито.
аджджа пат̣исаджджане. аджджети, аджджайати.
саджджа саджджане. саджджети, саджджайати да̄нам̣. гаманасаджджо хутва̄.
бхаджа висса̄се. бхаджети, бхаджайати. бхӯва̄диган̣е пана ‘‘бхаджатӣ’’ти рӯпам̣, бхатти, самбхатти.
туджи пиджи луджи бхаджи бха̄са̄йам̣. тун̃джети, тун̃джайати. пин̃джети, пин̃джайати. лун̃джети, лун̃джайати. бхан̃джети, бхан̃джайати. катхетӣти аттхо.
руджа хим̣са̄йам̣. роджети, роджайати. рого.
бха̄джа путхакаммани. путхакаммам̣ путхаккаран̣ам̣, висум̣ крийа̄ти аттхо. бха̄джети, бха̄джайати. вибха̄джети, вибха̄джайати. вибхатти.
сабха̄джа сӣтисеванесу. сабха̄джети, сабха̄джайати.
ладжа пака̄сане. ладжети, ладжайати. ла̄джа̄.
йуджа сам̣йамане. сам̣пуббо бандхане. йоджети, йоджайати. сам̣йоджети, сам̣йоджайати. сам̣йоджанам̣.
маджджа сочеййа̄лан̇ка̄ресу. маджджети, маджджайати. саммаджджети, саммаджджайати. саммаджджа̄.
бха̄джа ¶ бха̄джанада̄несу. бха̄джети, бха̄джайати. катхам̣ вессантаро путто, гаджам̣ бха̄джети сан̃чайа.
джака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
джхан̃анта̄ аппасиддха̄. саддасаттхе пана ‘‘н̃а̄ нийоджане’’ти пат̣ханти, рӯпам̣ пана буддхавачана̄нукӯлам̣ на бхавати, тасма̄ на дасситам̣ амхехи.
т̣ака̄рантадха̄ту
гхат̣т̣а гхат̣т̣ане. гхат̣т̣анам̣ ва̄йа̄макаран̣ам̣. гхат̣т̣ети, гхат̣т̣айати. еттха ту ‘‘гхат̣т̣еси, гхат̣т̣еси, ким̣ка̄ран̣а̄ гхат̣т̣еси, ахам̣ там̣ джа̄на̄мӣ’’ти нидассанам̣.
гхат̣а сан̇гха̄те. пуббе вийа крийа̄пада̄ни, на̄микатте ‘‘гхат̣о, гхат̣а̄’’ти рӯпа̄ни. еттха гат̣оти па̄нӣйагхат̣о. гхат̣а̄ти самӯхо ‘‘маччхагхат̣а̄’’тиа̄дӣсу вийа.
гхат̣т̣а чалане. гхат̣т̣ети, гхат̣т̣айати.
нат̣а авасандане. авасанданам̣ гаттавиккхепо. нат̣ети, нат̣айати.
чут̣а чхут̣а кут̣т̣а чхедане. чут̣ети, чут̣айати. чхут̣ети, чхут̣айати. кут̣т̣ети, кут̣т̣айати.
пут̣т̣а чат̣т̣а аппабха̄ве. пут̣т̣ети, пут̣т̣айати. чут̣т̣ети, чут̣т̣айати, аппам̣ бхаватӣти аттхо.
мут̣а сан̃чун̣н̣ане. мот̣ети, мот̣айати.
ат̣т̣а сут̣т̣а ана̄даре. ат̣т̣ети, ат̣т̣айати. сут̣т̣ети, сут̣т̣айати.
кхат̣т̣а ¶ сам̣варан̣е кхат̣т̣ети, кхат̣т̣айати.
сат̣т̣а хим̣са̄балада̄наникетанесу. сат̣т̣ети, сат̣т̣айати.
туват̣т̣а нипаджджа̄йам̣. туват̣т̣ети, туват̣т̣айати. чхаббаггийа̄ бхиккхӯ екаман̃че туват̣т̣енти.
чхат̣т̣а чхат̣т̣ане. чхат̣т̣ети, чхат̣т̣айати. атра̄йам̣ па̄л̣и – саче со чхат̣т̣ети, иччетам̣ кусалам̣. ноче чхат̣т̣ети, пан̃чахан̇гехи саманна̄гато бхиккху рӯпийачхат̣т̣ако самманнитаббо.
пут̣а хим̣са̄йам̣. пот̣ети, пот̣айати.
кӣт̣а бандхе. бандхо бандханам̣. кӣт̣ети, кӣт̣айати. кӣт̣о.
чут̣и чхедане. чун̣т̣ети, чун̣т̣айати.
лут̣и тхеййе. лун̣т̣ети, лун̣т̣айати.
кӯт̣а аппаса̄де. кӯт̣ети, кӯт̣айати. кӯт̣ам̣ раджатам̣. кӯт̣а̄ га̄вӣ. кут̣ата̄пасо.
чут̣а пут̣а пхут̣а вибхеде. чут̣ети, чут̣айати. пот̣ети, пот̣айати. пхот̣ети, пхот̣айати. ан̇гулийо пхот̣есум̣.
гхат̣а сан̇гха̄т̣е хантйаттхе ча. гхат̣ети, гхат̣айати.
пат̣а пут̣а лут̣а гхат̣а гхат̣и бха̄са̄йам̣. па̄т̣ети, па̄т̣айати. пот̣ети, пот̣айати. лот̣ети, лот̣айати. гха̄т̣ети, гха̄т̣айати. гхан̣т̣ети, гхан̣т̣айати.
пат̣а ват̣а гантхе. пат̣ети, пат̣айати. ват̣ети, ват̣айати.
кхет̣а бхаккхан̣е. кхет̣ети, кхет̣айати.
кхот̣а кхепе. кхот̣ети, кхот̣айати.
кут̣и да̄хе. кут̣ети, кут̣айати.
йут̣а сам̣сагге. йот̣ети, йот̣айати.
ват̣а вибхаджане. ват̣ети, ват̣айати.
т̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
т̣хака̄рантадха̄ту
сат̣ха ¶ сан̇кха̄рагатӣсу. сат̣хети, сат̣хайати.
сут̣ха а̄ласийе. сот̣хети, сот̣хайати.
сут̣хи сосане. сун̣т̣хети, сун̣т̣хайати.
сат̣ха сила̄гха̄йам̣. сат̣хети, сат̣хайати.
сат̣ха асамма̄бха̄сане. сат̣хети. сат̣хайати, сат̣хо.
еттха сат̣хоти кера̄т̣ико. сат̣хайатӣти сат̣хо, на самма̄ бха̄сатӣти аттхо.
сат̣ха кетаве. рӯпам̣ та̄дисамева.
‘‘судассам̣ ваджджаман̃н̃есам̣, аттано пана дуддасам̣…пе…
аттано пана чха̄дети, калим̣ва китава̄сат̣хо’’ти.
еттха са̄кун̣ико ‘‘китава̄’’ти вутто. тасса идам̣ кетавам̣, тасмим̣ кетаве айам̣ дха̄ту ваттатӣти аттхо.
кат̣хи соке. кан̣т̣хети, кан̣т̣хайати.
т̣хака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
д̣ака̄рантадха̄ту
пат̣и париха̄се. пан̣д̣ети, пан̣д̣айати. уппан̣д̣ети, уппан̣д̣айати. манусса̄нам̣ нам̣ бхиккхуним̣ уппан̣д̣им̣су.
лад̣и уккхепе. лан̣д̣ети, лан̣д̣айати.
кхад̣и кад̣и чхеде. кхан̣д̣ети, кхан̣д̣айати. кан̣д̣ети, кан̣д̣айати. кхан̣д̣о, кан̣д̣о.
пид̣и ¶ сан̇гха̄те. пин̣д̣ети, пин̣д̣айати. пин̣д̣о.
еттха ча пин̣д̣оти самӯхасан̇кха̄то кала̄попи ‘‘чол̣ам̣ пин̣д̣о рати кхид̣д̣а̄’’ти еттха вутто а̄ха̄расан̇кха̄то пин̣д̣опи пин̣д̣ойева.
куд̣и ведхане. кун̣д̣ети, кун̣д̣айати. кун̣д̣алам̣.
мад̣и бхӯса̄йам̣ хасане ча. ман̣д̣ети, ман̣д̣айати. ман̣д̣о, ман̣д̣анам̣, ман̣д̣ито.
бхад̣и калйа̄н̣е. калйа̄н̣ам̣ калйа̄н̣ата̄. бхан̣д̣ети, бхан̣д̣айати. бхан̣д̣о.
еттха ча бхан̣д̣оти дханам̣, алан̇ка̄ро ва̄. ‘‘бхан̣д̣ам̣ ган̣ха̄ти. самалан̇каритва̄ бхан̣д̣ена̄’’ти ча а̄дӣсу вийа.
дан̣д̣а дан̣д̣авинипа̄те. дан̣д̣ети, дан̣д̣айати. дан̣д̣о.
чхад̣д̣а чхад̣д̣ане. чхад̣д̣ети, чхад̣д̣айати. чхад̣д̣анако. чхад̣д̣ийати, чхад̣д̣ито. чхад̣д̣итум̣, чхад̣д̣айитум̣, чхад̣д̣етва̄, чхад̣д̣айитва̄.
д̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
д̣хака̄рантадха̄ту
вад̣д̣ха а̄киран̣е. кам̣сапа̄тийа̄ па̄йа̄сам̣ вад̣д̣хети, вад̣д̣хайати. бхаттам̣ вад̣д̣хетва̄ ада̄си.
има̄ни д̣хака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
н̣ака̄рантадха̄ту
ван̣н̣а ван̣н̣акрийа̄виттха̄рагун̣авачанесу. ван̣н̣о пасам̣са̄. крийа̄ каран̣ам̣. виттха̄ро виттхинната̄. гун̣о сӣла̄дидхаммо. вачанам̣ ¶ ва̄ча̄. ван̣н̣ети, ван̣н̣айати. ван̣н̣о, ван̣н̣ам̣, суван̣н̣ам̣, сам̣ван̣н̣ана̄.
ван̣н̣асаддо чхавитхутикулаваггака̄ран̣асан̣т̣ха̄напама̄н̣арӯпа̄йатана̄дӣсу диссати. таттха ‘‘суван̣н̣аван̣н̣оси бхагава̄’’ти евама̄дӣсу чхавийам̣. ‘‘када̄ сан̃н̃ӯл̣ха̄ пана те гахапати саман̣асса готамасса ван̣н̣а̄’’ти евама̄дӣсу тхутийам̣. ‘‘чатта̄роме бхо готама ван̣н̣а̄’’тиевама̄дӣсу кулавагге. ‘‘атха кена ну ван̣н̣ена, гандхатхеноти вуччатӣ’’ти евама̄дӣсу ка̄ран̣е. ‘‘махантам̣ хаттхира̄джаван̣н̣ам̣ абхинимминитва̄’’тиевама̄дӣсу сан̣т̣ха̄не. ‘‘тайо паттасса ван̣н̣а̄’’ти евама̄дӣсу пама̄н̣е. ‘‘ван̣н̣о гандхо расо оджа̄’’ти евама̄дӣсу рӯпа̄йатанети.
таттха чхавийанти чхавигата̄ ван̣н̣адха̄ту ева ‘‘суван̣н̣аван̣н̣о’’ти еттха ван̣н̣аггахан̣ена гахита̄ти апаре. ван̣н̣анам̣ киттийа̄ уггхосананти ван̣н̣о, тхути. ван̣н̣ийати асан̇карато ваваттхапийатӣти ван̣н̣о, кулавагго. ван̣н̣ийати пхалам̣ етена йатха̄сабха̄вато вибха̄вийатӣти ван̣н̣о, ка̄ран̣ам̣, ван̣н̣ам̣ дӣгхарасса̄дивасена сан̣т̣хахананти ван̣н̣о, сан̣т̣ха̄нам̣. ван̣н̣ийати ад̣д̣хамаханта̄дивасена памийатӣти ван̣н̣о, пама̄н̣ам̣. ван̣н̣ети вика̄рама̄паджджама̄нам̣ хадайан̇гатабха̄вам̣ пака̄сетӣти ван̣н̣о, рӯпа̄йатанам̣. евам̣ тена тена паваттинимиттена ван̣н̣асаддасса тасмим̣ тасмим̣ аттхе паватти ведитабба̄.
апарампи ¶ ван̣н̣асаддасса аттхуддха̄рам̣ вада̄ма. ван̣н̣асаддо сан̣т̣ха̄наджа̄ти рӯпа̄йатанака̄ран̣апама̄н̣агун̣апасам̣са̄джа̄тарӯпапул̣инаккхара̄дӣсу диссати. айан̃хи ‘‘махантам̣ саппара̄джаван̣н̣ам̣ абхинимминитва̄’’тиа̄дӣсу сан̣т̣ха̄не диссати, ‘‘бра̄хман̣ова сет̣т̣хо ван̣н̣о, хӣно ан̃н̃о ван̣н̣о’’тиа̄дӣсу джа̄тийам̣. ‘‘парама̄йа ван̣н̣апоккхарата̄йа саманна̄гато’’тиа̄дӣсу рӯпа̄йатане.
‘‘на хара̄ми на бхан̃джа̄ми, а̄ра̄ син̇гха̄ми ва̄риджам̣;
атха кена ну ван̣н̣ена, гандхатхеноти вуччатӣ’’ти
а̄дӣсу ка̄ран̣е. ‘‘тайо паттасса ван̣н̣а̄’’тиа̄дӣсу пама̄н̣е. ‘‘када̄ сан̃н̃ӯл̣ха̄ пана те гахапати саман̣асса готамасса ван̣н̣а̄’’тиа̄дӣсу гун̣е. ‘‘ван̣н̣а̄рахасса ван̣н̣ам̣ бха̄сатӣ’’тиа̄дӣсу пасам̣са̄йам̣. ‘‘ван̣н̣ам̣ ан̃джанаван̣н̣ена, ка̄лин̇гамхи ванимхасе’’ти еттха джа̄тарӯпе. ‘‘акила̄суно ван̣н̣апатхе кхан̣анта̄’’ти еттха пул̣ине. ‘‘ван̣н̣а̄гамо ван̣н̣авипарийа̄йо’’тиа̄дӣсу аккхаре диссати. иччевам̣ саббатха̄пи –
чхавийам̣ тхутийам̣ хеме, кулавагге ча ка̄ран̣е;
сан̣т̣ха̄не ча пама̄н̣е ча, рӯпа̄йатанаджа̄тису;
гун̣аккхаресу пул̣ине, ван̣н̣асаддо паваттати;
суван̣н̣асаддо чхависампаттигарул̣аджа̄тарӯпесу а̄гато. айан̃хи ‘‘суван̣н̣е дуббан̣н̣е, сугате дуггате’’ти, ‘‘суван̣н̣ата̄ суссарата̄’’ти ¶ ча евама̄дӣсу чхависампаттийам̣ а̄гато. ‘‘ка̄кам̣ суван̣н̣а̄ парива̄райантӣ’’тиа̄дӣсу гарул̣е. ‘‘суван̣н̣аван̣н̣о кан̃чанасаннибхаттачо’’тиа̄дӣсу джа̄тарӯпети.
пун̣а сан̇гха̄те. пун̣ети, пун̣айати.
чун̣а сан̇кочане. чун̣ети, чун̣айати.
чун̣н̣а перан̣е. чун̣н̣ети, чун̣н̣айати. чун̣н̣ам̣. чун̣н̣авичун̣н̣ам̣ кароти.
сан̣а да̄не. сан̣ети, сан̣айати.
кун̣а сан̇кочане. кун̣ети, кун̣айати. кун̣о. кун̣ахаттхо. хаттхена кун̣ӣ.
тӯн̣а пӯран̣е. тӯн̣ети, тӯн̣айати. тӯн̣ӣ.
еттха тӯн̣ӣти саракала̄по. са̄ хи тӯн̣енти пӯренти саре еттха̄ти тӯн̣ӣ.
бхӯн̣а бха̄са̄йам̣. бхӯн̣ети, бхӯн̣айати.
кан̣а нимӣлане. ка̄н̣ети, ка̄н̣айати. ка̄н̣о.
еттха ка̄н̣оти екена ва̄ двӣхи ва̄ аккхӣхи парихӣнаккхи. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана ‘‘ка̄н̣о на̄ма екаккхина̄ ка̄н̣о, андхо на̄ма убхайаккхика̄н̣о’’ти ваданти, там̣ ка̄н̣андхасадда̄нам̣ екаттхасаннипа̄те йуджджати. итаратха̄ ка̄н̣акаччхапопамасутте вутто каччхапо екасмим̣ ка̄н̣о сийа̄, екаккхика̄н̣о ча пана пурисо ‘‘андхо’’ти на ваттаббо сийа̄, тасма̄ тесамайугал̣атте екекасса йатха̄самбхавам̣ двиннам̣ двиннама̄ка̄ра̄нам̣ ва̄чаката̄ дат̣т̣хабба̄. татха̄ хи косаласам̣йуттат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘ка̄н̣оти екаччхика̄н̣о ва̄ ¶ убхайаччхика̄н̣о ва̄’’ти вуттам̣. атха ва̄ ‘‘овадеййа̄нуса̄сеййа̄’’ти еттха ова̄да̄нуса̄сана̄нам̣ вийа сависесата̄ ависесата̄ ча дат̣т̣хабба̄.
ган̣а сан̇кхйа̄не. ган̣ети, ган̣айати. ган̣ана̄, ган̣о.
еттха ган̣ана̄ти сан̇кхйа̄. ган̣оти бхиккхусамӯхо. йесам̣ ва̄ кесан̃чи самӯхо. самӯхасса ча анека̄ни на̄ма̄ни. сеййатхидам̣ –
сан̇гхо ган̣о самӯхо ча,
кхандхо санничайо чайо;
самуччайо ча ничайо,
вагго пӯго ча ра̄си ча.
ка̄йо ника̄йо никаро,
кадамбо висаро гхат̣а̄;
самуда̄йо ча сандехо,
сан̇гха̄то самайо каро.
огхо пун̃джо кала̄по ча,
пин̣д̣о джа̄лан̃ча ман̣д̣алам̣;
сан̣д̣о пава̄хо иччете,
самӯхаттха̄бхидха̄йака̄ти.
кин̃ча̄пи ете сан̇гхаган̣асамӯха̄дайо садда̄ самӯхаттхава̄чака̄, татха̄пи сан̇гхаган̣асадда̄йева вина̄пи висесакападена бхиккхусамӯхе ваттанти, на̄н̃н̃е, ан̃н̃е пана сан̇гхаган̣асаддехи саддхим̣ ан̃н̃аман̃н̃ан̃ча када̄чи сама̄наттхависайа̄ хонти, када̄чи асама̄наттхависайа̄, тасма̄ йатха̄па̄вачанам̣ асаммуйхантена йоджетабба̄. ‘‘еко, две’’тиа̄дина̄ ган̣етабботи ган̣о.
кан̣н̣а ¶ саване. кан̣н̣ети, кан̣н̣айати. кан̣н̣о. кан̣н̣айанти саддам̣ сун̣анти етена̄ти кан̣н̣о, йо локе ‘‘саванам̣, сота’’нти ча вуччати.
кун̣а гун̣а а̄мантане. кун̣ети, кун̣айати. гун̣ети, гун̣айати. гун̣о. гон̣о.
еттха гун̣оти сӣла̄дайо дхамма̄, кенат̣т̣хена те гун̣а̄. гон̣а̄пийати а̄манта̄пийати аттани патит̣т̣хито пуггало дат̣т̣хум̣ сотум̣ пӯджитун̃ча иччхантехи джанехӣти гун̣о. еттха кин̃ча̄пи сӣла̄дидхамма̄нам̣ а̄манта̄панам̣ наттхи, татха̄пи там̣хетуа̄мантанам̣ нимантанан̃ча тейева каронти на̄ма̄ти евам̣ вуттам̣. татха̄ хи –
‘‘йатха̄пи кхеттасампанне,
бӣджам̣ аппампи ропитам̣;
самма̄ дха̄рам̣ павассанте,
пхалам̣ тосети кассака’’нти
еттха кассакасса тут̣т̣хиуппаттика̄ран̣атта̄ хетувасена ниччетанассапи пхаласса тосанам̣ вуттам̣, евамидха̄пи а̄манта̄панака̄ран̣атта̄ евам̣ вуттам̣. ан̃н̃е пана ‘‘гун̃джанте абйайанте ити гун̣а̄’’ти аттхам̣ ваданти. таданурӯпам̣ пана дха̄тусаддам̣ на пасса̄ма, ‘‘гун̣а а̄мантане’’ иччева пасса̄ма, вича̄ретва̄ гахетаббам̣.
ван̣а гаттавичун̣н̣ане. ван̣ети, ван̣айати. ван̣о.
еттха ван̣оти ару. са̄ хи сарӣрам̣ ван̣айати вичун̣н̣ети чхидда̄вачхиддам̣ каротӣти ван̣оти вуччати.
пан̣н̣а харите. пан̣н̣ети, пан̣н̣айати. та̄лапан̣н̣ам̣. сӯпеййапан̣н̣ам̣.
еттха ¶ ча харитабха̄вавигатепи ваттхусмим̣ пан̣н̣абха̄во рӯл̣хито паваттоти дат̣т̣хаббо. ‘‘пан̣н̣ам̣, паттам̣, пала̄со, далам̣’’ иччете сама̄наттха̄.
пан̣а бйаваха̄ре. пан̣ети, пан̣айати. ра̄джа̄ ча дан̣д̣ам̣ гарукам̣ пан̣ети.
има̄ни н̣ака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
така̄рантадха̄ту
чинта чинта̄йам̣. чинтети, чинтайати. читтам̣, чинта̄, чинтана̄, чинтанако. ка̄рите ‘‘чинта̄пети, чинта̄пайатӣ’’ти рӯпа̄ни.
таттха читтанти а̄рамман̣ам̣ чинтетӣти читтам̣, виджа̄на̄тӣти аттхо, саббачиттаса̄дха̄ран̣авасенетам̣ дат̣т̣хаббам̣. еттха сийа̄ – касма̄ ‘‘а̄рамман̣ам̣ чинтетӣти читта’’нти ватва̄пи ‘‘виджа̄на̄тӣти аттхо’’ти вуттам̣, нану чинтанавиджа̄нана̄ на̄на̄сабха̄ва̄. на хи ‘‘чинтетӣ’’ти падасса ‘‘виджа̄на̄тӣ’’ти аттхо самбхавати, дуппан̃н̃асса хи на̄наппака̄рехи чинтайатопи сукхуматтха̄дхигамо на хотӣти? саччам̣, ‘‘виджа̄на̄тӣ’’ти идам̣ падам̣ читтасса сан̃н̃а̄пан̃н̃а̄киччехи висит̣т̣хависайаггахан̣ам̣ дӣпетум̣ вуттам̣ саббачиттаса̄дха̄ран̣атта̄ читтасаддасса. йан̃хи дхаммаджа̄там̣ ‘‘читта’’нти вуччати, тадева вин̃н̃а̄н̣ам̣, тасма̄ виджа̄нанаттхам̣ гахетва̄ сан̃н̃а̄пан̃н̃а̄кичча̄висит̣т̣хависайаггахан̣ам̣ дӣпетум̣ ‘‘виджа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣.
ида̄ни ан̃н̃аган̣икадха̄тувасенапи ниббачанам̣ пака̄сайа̄ма – саббесу читтесу йам̣ локийакусала̄кусаламаха̄крийачиттам̣, там̣ джаванавӣтхивасена аттано санта̄нам̣ чинотӣти читтам̣, випа̄кам̣ каммакилесехи читанти читтам̣, идам̣ чидха̄тувасена ниббачанам̣. йам̣ кин̃чи локе вичиттам̣ сиппаджа̄там̣, саббасса тасса ¶ читтенева каран̣ато читтети вичиттети вичиттам̣ карийати етена̄ти читтам̣, читтакаран̣ата̄йа читтанти вуттам̣ хоти, идам̣ читтадха̄тувасена ниббачанам̣. читтата̄йа читтам̣, идам̣ па̄т̣ипадикавасена ниббачанам̣. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘саббампи йатха̄нурӯпато читтата̄йа читтам̣, читтакаран̣ата̄йа читтанти еваметтха аттхо ведитаббо’’ти.
еттха хи читтасса сара̄гасадоса̄дибхедабхиннатта̄ сампайуттабхӯмиа̄рамман̣ахӣнамаджджхимапан̣ӣта̄дхипатӣнам̣ васена читтасса читтата̄ ведитабба̄. кин̃ча̄пи екасса читтасса евам̣ вичиттата̄ наттхи, татха̄пи вичитта̄нам̣ антогадхатта̄ самуда̄йавоха̄рена авайавопи ‘‘читта’’нти вуччати, йатха̄ паббатанадӣсамудда̄диекадесесу дит̣т̣хесу паббата̄дайо дит̣т̣ха̄ти вуччанти. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘ка̄ман̃четтха екамева евам̣ читтам̣ на хоти, читта̄нам̣ пана антогадхатта̄ етесу йам̣ кин̃чи екампи читтата̄йа ‘читта’нти ваттум̣ ват̣т̣атӣ’’ти.
еттха ча вуттаппака̄ра̄наматтха̄нам̣ виниччхайо бавати. катхам̣? йасма̄ йаттха йаттха йатха̄ йатха̄ аттхо лаббхати, таттха таттха татха̄ татха̄ гахетаббо. тасма̄ йам̣ а̄севанапаччайабха̄вена чиноти, йан̃ча каммуна̄ абхисан̇кхататта̄ читам̣, там̣ тена ка̄ран̣ена читтанти вуттам̣. йам̣ пана татха̄ на хоти, там̣ париттакрийадвайам̣ антимаджаванан̃ча лаббхама̄начинтанавичиттата̄дивасена читтанти ведитаббам̣, хаситуппа̄до пана ан̃н̃аджаванагатикойева̄ти.
има̄ни читтасса на̄ма̄ни –
читтам̣ мано ма̄насан̃ча, вин̃н̃а̄н̣ам̣ хадайам̣ манам̣;
на̄ма̄нета̄ни воха̄ра-патхе ваттанти па̄йато.
читтасаддо ¶ пан̃н̃аттийам̣ вин̃н̃а̄н̣е вичитте читтакамме аччхарийети евама̄дӣсу аттхесу диссати. айан̃хи ‘‘читто гахапати. читтама̄со’’тиа̄дӣсу пан̃н̃аттийам̣ диссати. ‘‘читтам̣ мано ма̄наса’’нтиа̄дӣсу вин̃н̃а̄н̣е. ‘‘вичиттаваттха̄бхаран̣а̄’’тиа̄дӣсу вичитте. ‘‘дит̣т̣хам̣ во бхиккхаве чаран̣ам̣ на̄ма читта’’нтиа̄дӣсу читтакамме. ‘‘ин̇гха мадди ниса̄мехи, читтарӯпам̣ва диссатӣ’’тиа̄дӣсу аччхарийети.
чита сан̃четане. четети, четайати. ратто кхо бра̄хман̣а ра̄гена абхибхӯто аттабйа̄ба̄дха̄йапи четети, парабйа̄ба̄дха̄йапи четети, убхайабйа̄ба̄дха̄йапи четети. а̄кан̇кхати четайати, там̣ ниседха джутиндхара. четана̄, сан̃четана̄. четайитам̣, чететва̄, четайитва̄. сан̃чичча па̄н̣ам̣ джӣвита̄ воропети.
таттха четана̄ти четайатӣти четана̄, саддхим̣ аттана̄ сампайуттадхамме а̄рамман̣е абхисандахатӣти аттхо. сан̃четана̄ти упасаггавасена падам̣ вад̣д̣хитам̣. четайитанти четана̄ка̄ро. сан̃чичча̄ти сайам̣ н̃атва̄, чечча абхивитаритва̄ти аттхо. има̄ни четана̄йа на̄ма̄ни –
сан̃четана̄ четайитам̣, четана̄ каммамева ча;
камман̃хи ‘‘четана̄’’ твева, джинена̄хачча бха̄ситам̣.
атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘четана̄хам̣ бхиккхаве каммам̣ вада̄ми, четайитва̄ каммам̣ кароти ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄’’ти.
манта ¶ гуттабха̄сане. мантети, мантайати, нимантети, нимантайати, а̄мантети, а̄мантайати. джана̄ сан̇гамма мантенти, мантайанти, мантайим̣су рахогата̄. нимантайиттха ра̄джа̄нам̣. а̄мантайиттха девиндо, висукаммам̣ махиддхикам̣. манта̄, манто. ка̄рите ‘‘манта̄пети, манта̄пайатӣ’’ти рӯпа̄ни.
еттха манта̄ти пан̃н̃а̄, ‘‘гавесанасан̃н̃а̄’’типи ваданти. мантоти гуттабха̄санам̣. ‘‘упассутика̄пи сун̣анти мантам̣, тасма̄ хи манто кхиппамупети бхеда’’нти еттха хи гуттабха̄санам̣ ‘‘манто’’ти вуччати. апича мантоти чхал̣ан̇гаманто. вуттан̃ча ‘‘йе мантам̣ париваттенти, чхал̣ан̇гам̣ брахмачинтита’’нти. еттха сиккха̄ нирутти каппа бйа̄каран̣а джотисаттха чхандовичитивасена манто ‘‘чхал̣ан̇го’’ти ведитаббо. ета̄ни ева чха ‘‘ведан̇га̄нӣ’’ти вуччанти. ведо ева хи ‘‘манто, сутӣ’’ти ча вутто. атха ва̄ мантоти веда̄дивиджджа̄.
йанта сан̇кочане. йантети, йантайати. йантам̣, телайантам̣ йатха̄чаккам̣, евам̣ кампати меданӣ.
сатта гатийам̣. саттети, саттайати.
санта а̄маппайоге. а̄маппайого на̄ма уссаннакрийа̄. сантети, сантайати.
китта сам̣сандане. киттети, киттайати. ‘‘йе вохам̣ киттайисса̄ми, гира̄хи анупуббасо. киттана̄ парикиттана̄’’тиа̄дӣсу пана каттхана̄ ‘‘киттана̄’’ти вуччати.
танта кут̣умбадха̄ран̣е. тантети, тантайати. сатанто, саппадха̄ноти аттхо.
йата ¶ ника̄ропака̄ресу. йатети, йатайати. нӣто ча пат̣ида̄не, йатадха̄ту ниупасаггато паро пат̣ида̄не ваттати, ниййа̄тети, ниййа̄тайати. така̄расса пана дака̄ратте кате ‘‘ниййа̄дети, ниййа̄дайати. ратхам̣ ниййа̄дайитва̄на, ан̣ан̣о ехи са̄ратхӣ’’ти рӯпа̄ни.
вату бха̄са̄йам̣. ваттети, ваттайати.
пата гатийам̣. патети, патайати.
ва̄та гатисукхасеванесу. гати сукхам̣ севананти тайо аттха̄. таттха сукханам̣ сукхам̣. ва̄тети, ва̄тайати. ва̄то, ва̄тапуппхам̣. чӣварасса анува̄то.
кета а̄мантане. кетети, кетайати. кетако.
сатта санта̄накрийа̄йам̣. санта̄накрийа̄ на̄ма пабандхакрийа̄ авиччхедакаран̣ам̣. саттети, саттайати. сатто.
‘‘кинну сантарама̄нова, ла̄йитва̄ харитам̣ тин̣ам̣;
кха̄да кха̄да̄ти лапаси, гатасаттам̣ джараггава’’нти
па̄л̣ийам̣ пана ‘‘гатасаттам̣ джараггава’’нти па̄т̣хасса ‘‘вигатаджӣвитам̣ джин̣н̣агон̣а’’нти аттхам̣ сам̣ван̣н̣есум̣. имина̄ саттасаддасса джӣвитавачанам̣ вийа диссати, ‘‘на сукара̄ ун̃чхена паггахена йа̄пету’’нти еттха паггахасаддасса паттакатханам̣ вийа. сут̣т̣ху вича̄ретаббам̣.
сутта авамочане. суттети, суттайати.
мутта пасаване. муттети, муттайати. омуттети, омуттайати. муттам̣. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘муттети охадети ча̄’’ти. таттха муттетӣти пасса̄вам̣ кароти. охадетӣти карӣсам̣ виссаджджети. ка̄рите ‘‘мутта̄пети, мутта̄пайатӣ’’ти рӯпа̄ни.
каттара ¶ сетхилле. каттарети, каттарайати. каттаро. каттарадан̣д̣о, каттарасуппам̣.
таттха каттароти джин̣н̣о. махаллакоти вуттам̣ хоти. кенат̣т̣хена? каттарайати ан̇га̄нам̣ ситхилабха̄вена ситхило бхаватӣти аттхена. каттарадан̣д̣оти каттарехи джин̣н̣амануссехи екантато гахетаббата̄йа каттара̄нам̣ дан̣д̣о каттарадан̣д̣о. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘каттарадан̣д̣оти джин̣н̣ака̄ле гахетаббадан̣д̣о’’ти. каттарасуппанти джин̣н̣асуппам̣. каттаран̃ча там̣ суппан̃ча̄ти каттарасуппанти сама̄со.
читта читтакаран̣е, када̄чи дассанепи. читтакаран̣ам̣ вичиттабха̄вакаран̣ам̣. читтети, читтайати. читтам̣.
така̄рантадха̄турӯпа̄ни.
тхака̄рантадха̄ту
катха катхане. катхети, катхайати. дхаммам̣ са̄каччхати. са̄каччха̄, катха̄, парикатха̄, ат̣т̣хакатха̄.
таттха са̄каччхатӣти саха катхайати. аттхо катхийати ета̄йа̄ти ат̣т̣хакатха̄, ттхака̄расса т̣т̣хака̄раттам̣.
йа̄йа’ттхамабхиван̣н̣енти, бйан̃джанаттхапада̄нугам̣;
нида̄наваттхусамбандхам̣, еса̄ ат̣т̣хакатха̄ мата̄.
‘‘ат̣т̣хакатха̄’’ти ча ‘‘аттхасам̣ван̣н̣ана̄’’ти ча нинна̄на̄каран̣ам̣.
патхи гатийам̣. пантхенти, пантхайанти. пантхо. бхӯва̄диган̣е ‘‘патха гатийа’’нти ака̄рантавасена катхитасса ‘‘патхати, патхо’’ти ¶ ниггахӣта̄гамаваджджита̄ни рӯпа̄ни бхаванти, идха пана ика̄рантавасена катхитасса саниггахӣта̄гама̄ни рӯпа̄ни ниччам̣ бхавантӣти дат̣т̣хаббам̣.
путтха а̄дара̄на̄даресу. путтхети, путтхайати.
муттха сан̇гха̄те. муттхети, муттхайати.
ваттха аддане. ваттхети, ваттхайати.
путха бха̄са̄йам̣. потхети, потхайати. катхетӣти аттхо.
путха паха̄ре. потхети, потхайати. кума̄ре потхетва̄ агама̄си.
катха ва̄кйапабандхе. катхети, катхайати. катха̄.
сатха дуббалйе. сатхети, сатхайати.
аттха паттха йа̄чана̄йам̣. аттхети, аттхайати. аттхо. паттхети, паттхайати. паттхана̄. пат̣ипаккхам̣ аттхайанти иччхантӣти паччаттхика̄.
тхома сила̄гха̄йам̣. тхомети, тхомайати. тхомана̄.
ка̄тха хим̣са̄йам̣. ка̄тхети, ка̄тхайати.
сатха бандхане. сатхети, сатхайати.
сантха гантха сантхамбхе. сантхети, сантхайати. гантхети, гантхайати. гантхо.
тхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
дака̄рантадха̄ту
хада ¶ карӣсуссагге. карӣсуссагго карӣсасса уссагго виссаджджанам̣. хадети, хадайати. охадети, охадайати.
вида ла̄бхе. имасмим̣ т̣ха̄не ла̄бхо на̄ма анубхаванам̣, тасма̄ видадха̄ту анубхаване ваттатӣти аттхо гахетаббо. сукхам̣ веданам̣ ведети. дуккхам̣ веданам̣ ведети. ведайати. ведана̄, витти. ведайитам̣. сукхам̣ веданам̣ ведайама̄но.
куди анатабха̄сане. кундети, кундайати.
мида синехане. атра синехо на̄ма пӣти. медети, медайати.
чхада сам̣варан̣е. гехам̣ чха̄дети, чха̄дайати. досам̣ чха̄дети, чха̄дайати. пат̣иччха̄дети, пат̣иччха̄дайати. чхаттам̣. чханна̄ кут̣и.
татра чхаттанти а̄тапаттам̣. а̄тапам̣ чха̄детӣти чхаттам̣. пат̣иччха̄дийатети чханна̄.
чуда сан̃чодане а̄н̣аттийан̃ча. чодети, чодайати. чодако, чудитако, чодана̄. а̄нандо буддхачодито.
татра чодана̄ти ча̄лана̄. ча̄лана̄ти доса̄ропана̄ти аттхо.
чхадда вамане. чхаддети, чхаддайати.
мада виттийоге. мадети, мадайати.
вида чехана̄кхйа̄нанива̄сесу. чехана̄ сан̃н̃а̄н̣ам̣. а̄кхйа̄нам̣ катханам̣. нива̄со нивасанам̣. ведети, ведайати. пат̣иведети, пат̣иведайати. пат̣иведайа̄ми те маха̄ра̄джа.
садда ¶ саддане. саддети, саддайати. висаддети, висаддайати. саддо, саддито. дӣгхатте ‘‘садда̄йатӣ’’ти рӯпам̣.
еттха ча ‘‘мам̣ садда̄йатӣти сан̃н̃а̄йа вегена удаке патӣ’’ти ат̣т̣хакатха̄па̄т̣хо нидассанам̣, идам̣ ‘‘паббата̄йатӣ’’ти рӯпам̣ вийа дха̄тувасена ниппханнам̣ на хотӣти на ваттаббам̣, дха̄тувасена ниппханнам̣йева̄ти гахетаббам̣. саддоти саддийатӣти саддо, йатха̄вуччатӣти вачанам̣. атха ва̄ саддийати аттхо анена̄ти саддо. гараво пана ‘‘саппатӣти саддо. удӣрийати абхилапийатӣти аттхо’’ти ваданти.
сӯда а̄сечане. сӯдети, сӯдайати. сӯдо.
сӯдоти бхаттака̄рако, йо ‘‘расако’’типи вуччати.
канда са̄тачче. са̄таччам̣ сататабха̄во нирантарабха̄во. кандети, кандайати.
муда сам̣сагге. екатокаран̣ам̣ сам̣сагго. модети, модайати саттӯни саппина̄.
нада бха̄са̄йам̣. на̄дети, на̄дайати. хетукаттурӯпа̄нӣти на ваттабба̄ни па̄л̣идассанато ‘‘сӣхо ча сӣхана̄дена, даддарам̣ абхина̄дайӣ’’ти. ан̃н̃атра̄пи сам̣сайо на ка̄таббо. имасмим̣ чура̄диган̣е хетукаттурӯпасадиса̄нампи суддхакаттурӯпа̄нам̣ сандиссанато.
сада асса̄дане. са̄дети, са̄дайати. асса̄дети, асса̄дайати. еттха а̄упасагго рассавасена т̣хито.
гада девасадде. девасаддо вуччати мегхасаддо. гадети, гадайати.
пада ¶ гатийам̣. падети, падайати. падам̣. имисса̄ дива̄диган̣е ‘‘паджджатӣ’’ти рӯпам̣ бхавати, идха пана ӣдиса̄ни.
чхидда кан̣н̣абхеде. чхиддети, чхиддайати. чхиддам̣.
чхида дведха̄каран̣е. нану бхо йо чатудха̄ ва̄ пан̃чадха̄ ва̄ анекасатадха̄ ва̄ чхиндати, тасса там̣ чхеданам̣ дведха̄каран̣ам̣ на̄ма на хоти, евам̣ санте касма̄ са̄ман̃н̃ена аватва̄ ‘‘дведха̄каран̣е’’ти двидха̄ гахан̣ам̣ катанти? двидха̄каран̣ам̣ на̄ма на хотӣти на ваттаббам̣, анекасатадха̄ чхеданампи двидха̄каран̣ам̣йева. апарасса хи апарасса чхиннакот̣т̣ха̄сасса пуббена екена кот̣т̣ха̄сена саддхим̣ апеккханавасена двидха̄каран̣ам̣ хотийева. чхедети, чхедайати.
йо те хаттхе ча па̄де ча, кан̣н̣ана̄сан̃ча чхедайи;
тасса куджджха маха̄вӣра, ма̄ рат̣т̣хам̣ винасса идам̣;
йо ме хаттхе ча па̄де ча, кан̣н̣ана̄сан̃ча чхедайи;
чирам̣ джӣвату со ра̄джа̄, на хи куджджханти ма̄диса̄ти.
чхада апава̄ран̣е. чха̄дети, чха̄дайати. чхаттам̣. пурисасса бхаттам̣ чха̄дайати.
ӣдӣ сандӣпане. ӣдети, ӣдайати. ӣка̄рантавасена ниддит̣т̣хатта̄ саниггахӣта̄гама̄ни рӯпа̄ни на бхаванти.
адда хим̣са̄йам̣. аддети, аддайати.
вада бха̄са̄йам̣. ва̄дети, ва̄дайати. ва̄до.
таттха ‘‘ва̄дети, ва̄дайатӣ’’ти имесам̣ ‘‘вадатӣ’’ти суддхакаттувасенева аттхо дат̣т̣хаббо, на хетукаттувасена. татха̄ хи ‘‘сан̇кетам̣ катва̄ висам̣ва̄дети. овадеййа̄нуса̄сеййа. идамева саччанти ча ва̄дайанти. ависам̣ва̄дако локасса̄’’ти суддхакаттудӣпакапа̄л̣инайа̄ диссанти ¶ , саддасаттхе ча ‘‘ва̄дайатӣ’’ти суддхакаттупадам̣ диссати. таттха висам̣ва̄детӣти муса̄ вадети, атха ва̄ виппаламбхети, ва̄доти вачанам̣. ‘‘ва̄до джаппо витан̣д̣а̄’’ти евам̣видха̄су тӣсу катха̄су ва̄дасан̇кха̄та̄ катха̄. ‘‘ва̄да̄пети, ва̄да̄пайатӣ’’ти двейева хетукаттупада̄ни бхаванти.
чхадӣ иччха̄йам̣. ӣка̄рантойам̣ дха̄ту, тасма̄ саниггахӣта̄гама̄нисса рӯпа̄ни на бхаванти. пурисасса бхаттам̣ чха̄дети, чха̄дайати, руччатӣти аттхо. пурисасса бхаттам̣ чха̄дайама̄нам̣ тит̣т̣хати чха̄дентам̣ ва̄.
вадӣ абхива̄данатхутӣсу. айампи ӣка̄ранто дха̄ту, тасма̄ имассапи саниггахӣта̄гама̄ни рӯпа̄ни на бхаванти. ва̄дети, ва̄дайати, вандати, тхомети ва̄ти аттхо. има̄ни анупасагга̄ни рӯпа̄ни. саддасаттхепи ча ‘‘ва̄дайатӣ’’ти анупасаггаванданатхутиаттхам̣ падам̣ вуттам̣, са̄сане пана ‘‘абхива̄дети, абхива̄дайати, абхива̄данам̣, бхагавантам̣ абхива̄детва̄’’тиа̄дӣни сопасагга̄ни рӯпа̄ни диссанти.
таттха абхива̄детва̄ти вандитва̄, тхометва̄ ва̄, айамасма̄кам̣ ручи. а̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘абхива̄детва̄ти ‘сукхӣ арого хотӯ’ти вада̄петва̄, ванданто хи аттхато евам̣ вада̄пети на̄ма̄’’ти хетукаттувасена абхива̄данасаддаттхо вутто, амхехи пана ванданасаддам̣ саддасаттханайамаггахетва̄ суддхакаттувасена аттхо катхито. абхива̄данан̃хи ванданам̣йева, на вада̄панам̣ абхисаддена самбандхитатта̄ ‘‘абхива̄данасӣлисса̄’’ти еттха вийа. идан̃хи ‘‘абхива̄да̄панасӣлисса̄’’ти на вуттам̣. йади ча саддасаттхе вада̄панамадхиппетам̣ сийа̄, ‘‘вадӣ вада̄панатхутӣсӯ’’ти ниссандехавачанам̣ ваттаббам̣ сийа̄ ¶ , еван̃ча на вуттам̣, евам̣ пана вуттам̣ ‘‘вадӣ абхива̄данатхутӣсӯ’’ти, тена вада̄панаманадхиппетанти н̃а̄йати.
атха̄пи сийа̄ ‘‘кассачи вуддхена висит̣т̣хам̣ вада̄панам̣ абхива̄дана’’нти, евампи нупападжджати ка̄ритавасена дха̄туаттхасса акатхетаббато. татха̄ хи ‘‘пача па̄ке, чхиди двидха̄каран̣е’’тиа̄дина̄ бха̄вавасена аттхаппака̄санаматтейева ‘‘пачати, паччати, па̄чети. чхиндати, чхиджджати, чхеда̄петӣ’’тиа̄дӣни сакаммака̄ни чева акаммака̄ни ча сака̄рита̄ни ча рӯпа̄ни ниппхаджджанти, на ча тадаттха̄йа висум̣ висум̣ дха̄туниддесо карийати. тасма̄ ‘‘вадӣ абхива̄данатхутӣсӯ’’ти еттха ка̄ритавасена дха̄туаттхо катхитотипи ваттум̣ на сакка̄ крийа̄сабха̄ватта̄ дха̄тӯнам̣. йатха̄ пана ‘‘таккети, витаккети. такко, витакко’’тиа̄дӣни сама̄наттха̄ни, татха̄ ‘‘ва̄дети, абхива̄детӣ’’тиа̄дӣни сама̄наттха̄ни. ато саддасаттхепи саддасаттхавидӯхи ‘‘такка витакке, вадӣ абхива̄данатхутӣсӯ’’тиа̄дӣнам̣ дха̄тӯнам̣ ‘‘таккайати, ва̄дайатӣ’’тиа̄дӣни анупасагга̄нийева рӯпа̄ни дассита̄ни, та̄ни ча кхо суддхакаттупада̄нийева, на хетукаттупада̄ни, тасма̄ ‘‘абхива̄данатхутӣсӯ’’ти етасса ‘‘вада̄панатхутӣсӯ’’ти аттхо нупападжджати.
кин̃ча бхиййо – ‘‘абхива̄дети, абхива̄дайати. абхива̄детва̄, абхива̄дайитва̄’’тиа̄дӣни сама̄наттха̄ни, н̣ен̣айаматтена хи сависеса̄ни. йади ‘‘абхива̄детва̄’’ти имасса падасса ‘‘сукхӣ арого хотӯ’ти вада̄петва̄’’ти аттхо сийа̄, ‘‘сираса̄ абхива̄дайи’’нти еттха ‘‘сираса̄’’ти падам̣ на ваттаббам̣ сийа̄ вада̄панена асамбандхатта̄. йасма̄ вуттам̣ там̣ падам̣, тена н̃а̄йати ‘‘абхива̄детва̄’’тиа̄дӣсу вада̄панаттхо на иччхитаббо, ванданаттхо иччхитаббо тхоманаттхо ча. йасма̄ бхӯва̄диган̣е ‘‘ванда абхива̄да̄натхутӣсӯ’’ти имасса дха̄тусса ‘‘вандатӣ’’ти ¶ падарӯпасса ‘‘абхивандати, тхомети ча̄’’ти аттхойева иччхитаббо, на вада̄панаттхо. татха̄ хи ‘‘ванде сугатам̣ гативимутта’’нти пада̄наматтхам̣ вадантена т̣ӣка̄чарийенапи ‘‘вандети ванда̄ми, тхомеми ча̄’’ти ванданатхоманаттхойева дассито, на абхива̄данасаддаттхам̣ пат̣ичча вада̄панаттхо, тасма̄ ‘‘абхива̄детва̄’’ти еттха̄пи ванданатхоманаттха̄йева иччхитабба̄, на вада̄панаттхо.
атха̄пи сийа̄ ‘‘ванде’ти паде ка̄ритапаччайо наттхи, ‘абхива̄детва̄’ти имасмим̣ пана аттхи, тасма̄ таттха вада̄панаттхо на лаббхати, идха пана лаббхатӣ’’ти. танна, ‘‘каротӣ’’тисуддхакаттупадассапи ‘‘ниппха̄детӣ’’ти хетукаттупадавасена виваран̣асса вийа ‘‘ванде’’ти падассапи ‘‘сукхӣ арого хотӯ’ти вада̄петва̄’’ти виваран̣асса ваттаббатта̄. ‘‘абхива̄детва̄’’ти идан̃ча ‘‘ванде’’ти падамива ка̄ритапаччайантам̣ на хоти. касма̄ти че? йасма̄ ‘‘чинтети, чинтайати. мантети, мантайатӣ’’тиа̄дӣнам̣ чура̄диган̣ика̄нам̣ суддхакаттупада̄нам̣ ‘‘чинта̄пети, чинта̄пайатӣ’’тиа̄дӣнийева хетукаттупада̄ни диссанти, тасма̄ йади хетукаттупадам̣ адхиппетам̣ сийа̄, ‘‘абхива̄да̄петва̄’’ти ва̄ ‘‘абхива̄да̄пайитва̄’’ти ва̄ ваттаббам̣ сийа̄, йасма̄ паневам̣ на вуттам̣, тасма̄ там̣ ка̄ритапаччайантам̣ на хотӣти сиддхам̣.
имассаттхасса а̄вибха̄ваттхам̣ имасмим̣ т̣ха̄не са̄т̣т̣хакатхам̣ видхураджа̄такаппадесам̣ вада̄ма.
‘‘катхам̣ но абхива̄деййа, абхива̄да̄пайетха ве;
йам̣ наро хантумиччхеййа, там̣ каммам̣ нупападжджатӣ’’ти
айам̣ та̄ва джа̄такапа̄л̣и. айам̣ пана ат̣т̣хакатха̄па̄т̣хо ‘‘йан̃хи наро хантумиччхеййа, со там̣ катхам̣ ну абхива̄деййа, катхам̣ ва̄ ¶ тена атта̄нам̣ абхива̄да̄пайетха ве. тасса хи там̣ каммам̣ на упападжджатӣ’’ти. таттха па̄л̣ийам̣ абхива̄деййа̄ти суддхакаттупадам̣ табба̄чакатта̄. абхива̄да̄пайетха вети хетукаттупадам̣ табба̄чакатта̄. евам̣ вибха̄гам̣ пана н̃атва̄ па̄л̣ийа̄ ат̣т̣акатха̄йа ча адхиппа̄йо гахетаббо ‘‘наро йам̣ пуггалам̣ хантум̣ иччхеййа, со ханта̄ там̣ ваджджхам̣ пуггалам̣ катхам̣ ну абхива̄деййа, со ва̄ ханта̄, тена ваджджхена мам̣ ванда̄хӣти атта̄нам̣ катхам̣ ванда̄пеййа̄’’ти. еттха пана ‘‘ра̄джа̄но чорам̣ сунакхехипи кха̄да̄пентӣ’’тиа̄дӣсу вийа каран̣авасена ‘‘тена ваджджхена̄’’ти падам̣ йоджитам̣, аттхо пана ‘‘там̣ ваджджха’’нти упайогавачанавасена дат̣т̣хаббо двикаммакатта̄ сака̄ритапаччайасса сакаммакадха̄туйа̄ти. нану евам̣ санте ‘‘ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пасситаббам̣ на пассанти, атиттхе паккхандантӣ’’ти тесам̣ досо хотӣти? на хоти, сун̣а̄тха асма̄кам̣ содханам̣, татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄чарийехи ‘‘абхива̄детва̄’’ти еттха ‘‘вадӣ абхива̄данатхутӣсӯ’’ти дха̄туйа̄ аттхамаггахетва̄ воха̄рависайе косалласаманна̄гататта̄ сан̣хасукхумаматтхам̣ сотӯнам̣ бодхетум̣ ‘‘вада вийаттийам̣ ва̄ча̄йа’’нти дха̄туйеваттхам̣ гахетва̄ ка̄ритапаччайапарикаппанена ка̄ритаттхама̄да̄йа ‘‘абхива̄детва̄ти ‘сукхӣ арого хотӯ’ти вада̄петва̄, ванданто хи аттхато евам̣ вада̄пети на̄ма̄’’ти хетукаттувасена абхива̄данасаддаттхо вуттоти на кочи тесам̣ досо. пӯджа̄раха̄ хи те а̄йасманто, намойева тесам̣ карома, идампи т̣ха̄нам̣ сукхумам̣ са̄дхукам̣ манаси ка̄таббам̣. еван̃хи карото пан̃н̃а̄ вад̣д̣хатӣти.
дака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
дхака̄рантадха̄ту
рандха ¶ па̄ке. сӯдо бхаттам̣ рандхети, рандхайати. ка̄кам̣ сока̄йа рандхехи. рандхако. сӯдена одано рандхийати. рандхито. рандханам̣. пурисо сӯдам̣ сӯдена ва̄ оданам̣ рандха̄пети, рандха̄пайати. рандхетум̣, рандхайитум̣. рандхитва̄, рандхайитва̄, рандхийа ичча̄дӣни.
дхӯ кампане. дха̄вети, дха̄вайати.
гандха сӯчане аддане ча. сӯчанам̣. пака̄санам̣. адданам̣ париплута̄. гандхети, гандхайати, гандхо.
еттха гандхоти гандхети аттано ваттхум̣ сӯчайати пака̄сетӣти гандхо. пат̣иччханнам̣ ва̄ пуппхапхала̄дим̣ ‘‘идаметтха аттхӣ’’ти песун̃н̃ам̣ упасам̣харанто вийа пака̄сетӣти гандхо. гамудхарадха̄тудвайавасенапи гандхасаддаттхо ваттаббо ‘‘гаччханто дхарийатӣти гандхо’’ ити, а̄ха ча ‘‘гаччханто дхарийатӣти гандхо, сӯчанатопи ва̄’’ти. гандхасаддо ча ‘‘уппалагандхатхено’’ти еттха чхедане ваттатӣти дат̣т̣хаббо.
вадха сам̣йаме. вадхети, вадхайати.
будхи хим̣са̄йам̣. бундхети, бундхайати. палибундхети, палибундхайати. палибодхо, парисаддо упасагго, со вика̄равасена ан̃н̃атха̄ джа̄то. таттха палибодхоти а̄ва̄сапалибодха̄ди. апича палибодхоти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хиттайан̃ча.
ваддха чхеданапӯран̣есу. ваддхети, ваддхайати. ваддхакӣ. ваддхакӣти гахака̄рако.
гаддха абхикан̇кха̄йам̣. гаддхети, гаддхайати. гаддхо. гаддхоти гиджджхо. ‘‘гаддхаба̄дхипуббо’’ти идаметтха нидассанам̣.
садху ¶ пахам̣сане. садхети, садхайати.
ваддха бха̄са̄йам̣. ваддхети, ваддхайати.
андха дит̣т̣хӯпасам̣ха̄ре. дит̣т̣хӯпасам̣ха̄ро на̄ма чаккхусан̃н̃ита̄йа дит̣т̣хийа̄ упасам̣ха̄ро апанайанам̣ вина̄со ва̄. чаккху хи пассанти ета̄йа̄ти дит̣т̣хӣти вуччати. йам̣ сандха̄йа ат̣т̣хакатха̄су ‘‘сасамбха̄рачаккхуно сетаман̣д̣алапариккхиттасса кан̣хаман̣д̣аласса маджджхе абхимукхам̣ т̣хита̄нам̣ сарӣрасан̣т̣ха̄нуппаттидесабхӯте дит̣т̣химан̣д̣але’’ти вуттам̣. т̣ӣка̄йампи ча ‘‘дит̣т̣химан̣д̣алети абхимукхат̣т̣хита̄нам̣ сарӣрасан̣т̣ха̄нуппаттидесабхӯте чаккхусан̃н̃ита̄йа дит̣т̣хийа̄ ман̣д̣але’’ти вуттам̣. евам̣бхӯта̄йа дит̣т̣хийа̄ упасам̣ха̄ре андхадха̄ту ваттати. андхети, андхайати. чаккхӯни андхайим̣су, андхо. андхоти андхетӣти андхо. двиннам̣ чаккхӯнам̣ екасса ва̄ васена нат̣т̣ханайано, евамидха андхадха̄ту вутто. качча̄йане пана ‘‘кха̄да̄магама̄нам̣ кхандхандхагандха̄’’ти вачанена амадха̄тусса андха̄десакаран̣авасена рӯпаниппхатти дассита̄.
бадха бандхане. мигам̣ ба̄дхети, ба̄дхайати. баддхо миго, баддхоси ма̄рапа̄сена.
таттха ба̄дхетӣти бандхатӣти суддхакаттувасена аттхо гахетаббо. евам̣ ба̄дхайатӣти еттха̄пи. татха̄ хи ‘‘ва̄там̣ джа̄лена ба̄дхеси, йо аниччхантимиччхасӣ’’ти еттха ба̄дхесӣти бандхасӣти суддхакаттувасена аттхо. бхӯва̄диган̣е пана ‘‘ба̄дха баддха̄йа’’нти ба̄дхадха̄тусса васена ‘‘ба̄дхатӣ’’ти каттупадам̣ ‘‘ба̄дхети, ба̄дхайатӣ’’ти хетукаттупадам̣ бхавати. баддхоти ба̄дхийате бандхийате соти баддхо.
дхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
нака̄рантадха̄ту
ма̄на ¶ пӯджа̄йам̣ пемане вӣмам̣са̄йам̣. ма̄нети, ма̄найати. ма̄та̄. вима̄нети, вима̄найати, пат̣има̄нети, пат̣има̄найати. ма̄нана̄, самма̄нана̄, вима̄нана̄, вима̄нам̣, вима̄нанам̣, ма̄нито.
ама̄нана̄ йаттха санто, санта̄нам̣ ва̄ вима̄нана̄;
хӣнасамма̄нана̄ ва̄пи, на таттха васатим̣ васе.
вӣмам̣сати, вӣмам̣са̄, вӣмам̣сийатӣти вӣмам̣сийама̄но. вӣмам̣санто.
таттха ма̄нетӣти пӯджети, ат̣т̣хакатха̄су пана ‘‘ма̄нентӣ’’ти етасмим̣ т̣ха̄не айаматтхо дассито ‘‘ма̄нентӣти манена пийа̄йанти. пӯджентӣти паччайехи пӯджентӣ’’ти. со вевачанаттхаппака̄санавасена вуттоти гахетаббо. ма̄нанапӯджанасадда̄ хи парийа̄йасаддатта̄ вевачанасадда̄ ева. вима̄нетӣти аваман̃н̃ати. вима̄нанти собха̄висесайогато висит̣т̣хама̄нийата̄йа вима̄нам̣, висесато ма̄нетаббанти хи вима̄нам̣, дева̄нам̣ васанат̣т̣ха̄набхӯтам̣ бйамхам̣.
мана тхамбхе. тхамбхо читтасса тхаддхата̄. ма̄нети, ма̄найати. ма̄но.
тхана девасадде. девасаддо мегхасаддо, тханети, тханайати.
йатха̄пи мегхо тханайам̣, виджджума̄лӣ сатаккаку.
тхалам̣ ниннан̃ча пӯрети, абхивассам̣ васундхарам̣.
йатха̄ па̄вусако мегхо, тханайанто савиджджуко.
ӯна париха̄нийам̣. ӯнети, ӯнайати. ӯно локо.
дхана садде. дханети, дханайати, дханиййати. дхани, дханам̣.
таттха ¶ дханӣти саддо. дхананти сантакам̣, тан̃хи мама иданти дхана̄йитаббам̣ садда̄йитаббанти дхананти. айам̣ пана дха̄ту иччха̄йампи ваттати. ‘‘ма̄та̄ хи тава ирандхати, видхӯрасса хадайам̣ дханиййатӣ’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха дханиййатӣти паттхети иччхати.
тхена чорийе. чорасса бха̄во чорийам̣. йатха̄ сӯрийам̣, йатха̄ ча даккхийам̣. тхенети, тхенайати. тхено, тхенетва̄.
тану саддопата̄песу. та̄нети, та̄найати. идха̄йам̣ савуддхика̄. тана̄диган̣е виттха̄раттхавасена ‘‘таноти, тануте’’ти авуддхика̄.
таваггантадха̄турӯпа̄ни.
пака̄рантадха̄ту
н̃апа тосананиса̄несу. н̃а̄пети, н̃а̄пайати, пан̃н̃а̄пети, пан̃н̃а̄пайати, пан̃н̃атти.
еттха ча ниддесе ‘‘пан̃н̃а̄петӣ’’ти падам̣ нидассанам̣. таттха пан̃н̃а̄петӣти катаниббачанехи ва̄кйа̄вайавехи виттха̄равасена ниравасесато деситехи венеййа̄нам̣ читтапаритосанам̣ буддхиниса̄нан̃ча каротӣти аттхо. папуббо никкхипане. а̄санам̣ пан̃н̃а̄пети, пан̃н̃а̄пайати. ‘‘а̄санам̣ пан̃н̃апетӣ’’ти рассаттампи диссати. аматасса два̄рам̣ пан̃н̃апети, пан̃н̃а̄. ка̄рите ‘‘пурисо пурисена а̄санам̣ пан̃н̃апа̄петӣ’’ти екамева падам̣. та̄ни ‘‘пан̃н̃а̄пети, пан̃н̃а̄пайатӣ’’ти рӯпа̄ни йада̄ ‘‘н̃а̄ авабодхане’’ти имисса̄ рӯпа̄ни сийум̣, тада̄ ¶ хетукаттурӯпа̄ни бхаванти. еттха пана суддхакаттурӯпа̄ни табба̄чакатта̄.
лапа вийаттийам̣ ва̄ча̄йам̣. лапети, лапайати. ла̄по, лапанам̣, а̄ла̄по, салла̄по, катха̄салла̄по, лапитам̣.
бйапа да̄хе. джха̄пети, джха̄пайати. джхатто, джха̄нам̣.
таттха джхаттоти кхудда̄парето па̄чанаггина̄ джха̄питоти джхатто, ‘‘джхатта̄ ассу киланта̄’’ти ча па̄л̣и. джха̄нанти нӣваран̣адхамме джха̄петӣти джха̄нам̣, савуддхикам̣. ка̄рите пана – джха̄па̄пети, джха̄па̄пайати.
рӯпа рӯпакрийа̄йам̣. рӯпакрийа̄ на̄ма пака̄санакрийа̄. рӯпети, рӯпайати. рӯпам̣.
таттха рӯпанти рӯпайатӣти рӯпам̣. ван̣н̣авика̄рам̣ а̄паджджама̄нам̣ хадайан̇гатабха̄вам̣ пака̄сетӣти аттхо. дива̄диган̣е пана̄йам̣ ‘‘рӯпам̣ руппане’’ти бхиджджана̄диаттхам̣ гахетва̄ т̣хита̄.
каппа видхимхи. видхи крийа̄. сӣхасеййам̣ каппети. каппайати. моро ва̄самакаппайи. сӣхасеййам̣ пакаппентам̣, буддхам̣ ванда̄ми готамам̣.
каппа витакке видхимхи чхедане ча. каппети, каппайати, моро ва̄самакаппайи. каппитамассу. пакаппети, пакаппайати. сан̇каппети, сан̇каппайати. каппо, сан̇каппо, викаппо. каппасаман̣о ичча̄дӣни.
таттха каппоти париччхедавасена каппийатӣти каппо. сан̇каппоти сан̇каппанам̣. викаппоти вивидха̄ каппанам̣, аттхасса анекантикабха̄во. идха каппасаддасса аттхуддха̄ро бхавати.
каппасаддо ¶ абхисаддаханавоха̄рака̄лапан̃н̃аттичхеданавикаппалесасамантабха̄ва̄дианекаттхо. татха̄ хисса ‘‘окаппанӣйаметам̣ бхото готамасса, йатха̄ там̣ арахато самма̄самбуддхасса̄’’ти евама̄дӣсу абхисаддаханаматтхо. ‘‘ануджа̄на̄ми бхиккхаве пан̃чахи саман̣акаппехи пхалам̣ парибхун̃джиту’’нти евама̄дӣсу воха̄ро. ‘‘йена судам̣ ниччакаппам̣ вихара̄мӣ’’ти евама̄дӣсу ка̄ло. ‘‘ичча̄йасма̄ каппо’’ти евама̄дӣсу пан̃н̃атти. ‘‘алан̇като каппитакесамассӯ’’ти евама̄дӣсу чхеданам̣. ‘‘каппати дван̇гулакаппо’’ти евама̄дӣсу викаппо. ‘‘аттхи каппо нипаджджиту’’нти евама̄дӣсу лесо. ‘‘кевалакаппам̣ вел̣уванам̣ обха̄сетва̄’’ти евама̄дӣсу самантабха̄во.
атха ва̄ каппасаддо саупасагго анупасагго ча витаккавидха̄напат̣ибха̄гапан̃н̃аттика̄лапарама̄йувоха̄расамантабха̄ва̄бхисаддахана чхедана винийога винайа крийа̄ лесантара каппатан̣ха̄дит̣т̣хиасан̇кхйеййакаппамаха̄каппа̄дӣсу диссати. татха̄ хеса ‘‘неккхаммасан̇каппо абйа̄па̄дасан̇каппо’’тиа̄дӣсу витакке а̄гато. ‘‘чӣваре викаппам̣ а̄паджджеййа̄’’тиа̄дӣсу видха̄не, адхикавидха̄нам̣ а̄паджджеййа̄ти хи аттхо. ‘‘саттхукаппена вата бхо са̄вакена саддхим̣ мантайама̄на̄ на джа̄нимха̄’’тиа̄дӣсу пат̣ибха̄ге, саттхусадисена̄ти айан̃хи таттха аттхо. ‘‘ичча̄йасма̄ каппо’’тиа̄дӣсу пан̃н̃аттийам̣. ‘‘йена ¶ судам̣ ниччакаппам̣ вихара̄мӣ’’тиа̄дӣсу ка̄ле. ‘‘а̄кан̇кхама̄но а̄нанда татха̄гато каппам̣ ва̄тит̣т̣хеййа каппа̄васесам̣ ва̄’’тиа̄дӣсу парама̄йумхи. а̄йукаппо хи идха ‘‘каппо’’ти адхиппето. ‘‘ануджа̄на̄ми бхиккхаве пан̃чахи саман̣акаппехи пхалам̣ парибхун̃джиту’’нтиа̄дӣсу саман̣авоха̄ре. ‘‘кевалакаппам̣ вел̣уванам̣ обха̄сетва̄’’тиа̄дӣсу самантабха̄ве. ‘‘саддха̄саддахана̄ окаппана̄ абхиппаса̄до’’тиа̄дӣсу абхисаддахане, саддха̄йанти аттхо. ‘‘алан̇като каппитакесамассӯ’’тиа̄дӣсу чхедане. ‘‘евамева ито диннам̣, пета̄нам̣ упакаппатӣ’’тиа̄дӣсу винийоге. ‘‘каппакатена акаппакатам̣ сам̣сиббитам̣ хотӣ’’тиа̄дӣсу винайакрийа̄йам̣. ‘‘аттхи каппо нипаджджитум̣, ханда̄хам̣ нипаджджа̄мӣ’’тиа̄дӣсу лесе. ‘‘а̄па̄йико нерайико, каппат̣т̣хо сан̇гхабхедако, каппам̣ нирайамхи паччатӣ’’ти ча а̄дӣсу антаракаппе.
‘‘на каппайанти на пураккхаронти,
дхамма̄пи тесам̣ на пат̣иччхита̄се;
на бра̄хман̣о сӣлаватена неййо,
па̄ран̇гато на ча паччети та̄дӣ’’ти
а̄дӣсу тан̣ха̄дит̣т̣хӣсу. татха̄ хи вуттам̣ ниддесе ‘‘каппоти удда̄нато две каппа̄ тан̣ха̄каппо дит̣т̣хикаппо’’ти. ‘‘анекепи сам̣ват̣т̣акаппе анекепи виват̣т̣акаппе’’тиа̄дӣсу асан̇кхйеййакаппе ¶ . ‘‘чатта̄рима̄ни бхиккхаве каппасса асан̇кхйеййа̄нӣ’’тиа̄дӣсу маха̄каппе. иччевам̣ –
витакке ча видха̄не ча, пат̣ибха̄ге татхева ча;
пан̃н̃аттийам̣ татха̄ ка̄ле, парама̄йумхи ча чхедане.
самантабха̄ве воха̄ре, абхисаддаханепи ча;
винийоге ча винайа-крийа̄йам̣ лесакепи ча.
викаппантаракаппесу, тан̣ха̄дит̣т̣хисвасан̇кхайе;
каппе ча евама̄дӣсу, каппасаддо паваттати.
капи гатийам̣. кампети, кампайати, гаччхатӣти аттхо. има̄ни чаланаттхе паваттахетукаттурӯпасадиса̄ни бхаванти. чаланаттхе хи ‘‘кампа кампане’’ти дха̄туйа̄ ‘‘кампатӣ’’ти акаммакасуддхакаттурӯпам̣. ‘‘кампетӣ’’тиа̄дӣни сакаммака̄ни хетукаттурӯпа̄ни ‘‘идампи дутийам̣ саллам̣, кампети хадайам̣ мама̄’’ти акаммака̄йа дха̄туйа̄ сакаммакарӯпадассанато.
кхапи кхантийам̣. кхампети, кхампайати.
тхӯпа самуссайе. самуссайо а̄рохо уббедхо. тхӯпети, тхӯпайати. тхӯпо, тхӯпика̄.
тапа кхайе. тапети, тапайати.
упа паджджане. упети, упайати.
чапа каккане. чапети, чапайати.
суппа ма̄не. суппети, суппайати.
д̣апа д̣ипа сан̇гха̄те. д̣а̄пети. д̣а̄пайати. д̣епети, д̣епайати.
капа ¶ авакампане. капети, капайати. капан̣о. капан̣оти карун̣а̄йитаббо. ан̃н̃аттха пана ‘‘каппатӣ’’ти рӯпам̣ ваданти.
гупа купа дхӯпа бха̄са̄йам̣. гопети, гопайати. копети, копайати. дхӯпети, дхӯпайати.
кипа дуббалле. кипети, кипайати.
кхепа перан̣е. перан̣ам̣ чун̣н̣икаран̣ам̣, кхепети, кхепайати.
тапа пӣн̣ане. тапети, тапайати.
а̄пу ламбане. а̄пети, а̄пайати. а̄по.
тапа да̄хе. тапети, тапайати. тапо, та̄по. а̄та̄по, санта̄по. ка̄рите – та̄пети, та̄пайати. таттха тапоти акусала̄нам̣ та̄панат̣т̣хена тапо, сӣлам̣.
опатхапа тхапане. опети, опайати. на тесам̣ кот̣т̣хе опенти. тхапети, тхапайати. тхапито. тхапайитва̄ пат̣иччхадам̣ вават̣т̣хапети. вот̣т̣хаббанам̣.
еттха ча ‘‘ви ава тхапети, ви ава тхапана’’нти чхедо. еттха пуриме саралопо тхасса т̣хаттам̣ висадисабха̄вена двиттан̃ча. паччхиме пана саралопо, авасса ока̄раттам̣, тхасса т̣хаттам̣, пасса ваттам̣, васса двиттам̣, вака̄радвайасса ча бака̄радвайам̣ бхавати. вот̣т̣хаббананти ча бйаваттха̄пакачиттасса на̄мам̣. нака̄ралопе ‘‘вот̣т̣хабба’’нти апарампи рӯпам̣ бхавати.
ма̄па ма̄пане. пан̣н̣аса̄лам̣ ма̄пети, ма̄пайати. йо па̄н̣аматима̄пети, пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄.
йапа йа̄пане. йа̄панам̣ паваттанам̣. тена со таттха йа̄пети. йа̄пайати. йа̄пана̄.
таттха ¶ йа̄петӣти идам̣ йа̄дха̄тусса пайогатте сати ка̄ритападам̣ бхавати. татха̄ хи ‘‘уййа̄пенти на̄ма̄’’ти па̄л̣и диссати.
пака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
пхака̄ранта̄дха̄турӯпа̄ни аппасиддха̄ни.
бака̄рантадха̄ту
самба самбандхе. самбандхо дал̣хабандханам̣. самбети, самбайати. самбалам̣.
саби ман̣д̣але. ман̣д̣алам̣ париман̣д̣алата̄. рӯпам̣ та̄дисамева.
куби аччха̄дане. кумбети, кумбайати.
луби дуби аддане. адданам̣ хим̣са̄. лумбети, лумбайати. думбети, думбайати.
пубба никетане. никетанам̣ нива̄со. пуббети, пуббайати.
габба ма̄не. ма̄но ахам̣ка̄ро. габбети, габбайати. габбанам̣, габбито. таттха габбатӣти на сан̇кучати.
бака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
бхака̄рантадха̄ту
бхӯ паттийам̣. патти па̄панам̣. сакаммика̄ дха̄ту. бха̄вети, бха̄вайати. пабха̄вети, пабха̄вайати. иттхамбхӯто. чаккхубхӯто, н̃а̄н̣абхӯто, дхаммабхӯто, брахмабхӯто.
таттха ¶ бха̄ветӣти пурисо гаччхантам̣ пурисаманугаччханто па̄пун̣а̄тӣти аттхо. еса найо сесакрийа̄падесупи. еттха ча ‘‘бха̄ветӣ’’тиа̄дӣни йаттха саче ‘‘бхӯ сатта̄йа’’нти дха̄туйа̄ рӯпа̄ни хонти, таттха хетукаттурӯпа̄ни на̄ма хонти. ‘‘бха̄вети кусалам̣ дхамма’’нтиа̄дӣнеттха нидассанапада̄ни. бха̄ветӣти хи вад̣д̣хетӣти аттхо. идха пана суддхакаттурӯпатта̄ па̄пун̣а̄тӣти аттхо. иттхамбхӯтоти имам̣ пака̄рам̣ бхӯто патто. ‘‘чаккхубхӯто’’тиа̄дӣни пана ‘‘бхӯ сатта̄йам̣, бхӯ паттийа’’нти двиган̣ика̄нам̣ двиннам̣ дха̄тӯнам̣ васена ат̣т̣хакатха̄т̣ӣка̄найанисситам̣ аттхам̣ пака̄сайисса̄ма а̄гамика̄нам̣ косаллаттха̄йа. таттха чаккхубхӯтоти йатха̄ чаккху сатта̄нам̣ дассанаттхам̣ парин̣ети, евам̣ локасса йа̄тха̄вадассанаса̄дханато дассанакиччапарин̣а̄йакат̣т̣хена чаккхубхӯто. атха ва̄ чаккху вийа бхӯтотипи чаккхубхӯто. пан̃н̃а̄чаккхумайатта̄ ва̄ сайамбхӯн̃а̄н̣ена пан̃н̃а̄чаккхум̣ бхӯто паттоти чаккхубхӯто. видитакаран̣ат̣т̣хена н̃а̄н̣абхӯто, аса̄дха̄ран̣ам̣ ва̄ н̃а̄н̣ам̣ бхӯто паттоти н̃а̄н̣абхӯто, авипарӣтасабха̄ват̣т̣хена, парийаттидхаммаппаваттанато ва̄ хадайена чинтетва̄ ва̄ча̄йа ниччха̄ритадхаммамайоти дхаммабхӯто. бодхипаккхийадхаммехи ва̄ уппаннатта̄ локасса ча тадуппа̄данато анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ ва̄ дхаммам̣ бхӯто паттоти дхаммабхӯто. сет̣т̣хат̣т̣хена брахмабхӯто. атха ва̄ брахмам̣ вуччати магго тена уппаннатта̄ локасса ча тадуппа̄данатта̄, тан̃ча сайамбхӯн̃а̄н̣ена бхӯто паттоти брахмабхӯто. евам̣ двиннам̣ дха̄тӯнам̣ васена вутто аттхо ведитаббо.
апара̄ни четтха нидассанапада̄ни ведитабба̄ни. ‘‘та̄та̄ майам̣ махаллака̄ суддходанамаха̄ра̄джапуттам̣ буддхабхӯтам̣ самбха̄веййа̄ма ва̄ но ва̄, тумхе тасса са̄сане паббаджеййа̄тха̄’’ти ча ‘‘атха ¶ кхо тхера̄ бхиккхӯ а̄йасмантам̣ реватам̣ сахаджа̄тийам̣ самбха̄вим̣сӯ’’ти ча̄ти. ан̃н̃а̄нипи панеттха ‘‘мануссабхӯто, девабхӯто’’тиа̄дӣни йоджетабба̄ни. татха̄ хи сам̣са̄рамочакапетаваттху ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘мануссабхӯта̄тимануссесу джа̄та̄, мануссабха̄вам̣ ва̄ патта̄’’ти аттхо сам̣ван̣н̣ито.
бхӯ авакампане. айампи сакаммако. бха̄вети, бха̄вайати. манобха̄ванӣйа̄ бхиккхӯ.
еттха ча бха̄ветӣти анукампати путтам̣ ва̄ бха̄тарам̣ ва̄ йам̣кин̃чи. манобха̄ванӣйа̄ти ‘‘дӣгха̄йука̄ хонту бхаданта̄ арога̄ абйа̄паджджа̄’’ти евама̄дина̄ бха̄ветабба̄ анукампитабба̄ти манобха̄ванӣйа̄. ан̃н̃аттха пана манобха̄ванӣйа̄ти мановад̣д̣ханака̄ти аттхо. йесу хи дит̣т̣хесу мано вад̣д̣хати, ‘‘те манобха̄ванӣйа̄’’ти вуччанти.
лабха а̄бхан̣д̣ане. лабхети, лабхайати.
джабхи на̄сане. джамбхети, джамбхайати.
ла̄бха песане. ла̄бхети, ла̄бхайати. ‘‘лабха ла̄бхети дха̄тусса рӯпа̄ни че, ка̄ритарӯпа̄ни бхаванти.
дабхӣ бхайе. ӣка̄ранта̄йам̣ дха̄ту, тена саниггахӣта̄гама̄ни рӯпа̄ни на бхаванти. дабхети, дабхайати.
дӯбха сантхамбхе. дӯбхети, дӯбхайати.
вамбха виддхам̣сане. вамбхети, вамбхайати. вамбхана̄. чхаббаггийа̄ бхиккхӯ бхиккхум̣ вамбхенти.
бхака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
мака̄рантадха̄ту
а̄тена ¶ чаму дховане. а̄пуббо чамудха̄ту дховане ваттати. а̄чамети, а̄чамайати. а̄чаманакумбхӣ.
еттха пана ‘‘тато хи со а̄чамайитва̄ личчхавӣ, тхерасса датва̄ йуга̄ни ат̣т̣ха̄’’ти аппасакка̄рапетаваттхупа̄л̣иппадесо нидассанам̣. таттха а̄чамайитва̄ти хаттхапа̄дадхованапуббакам̣ мукхам̣ виккха̄летва̄. айам̣ пана дха̄ту бхӯва̄диган̣икатте ‘‘чаматӣ’’ти бхаккханаттхам̣ гахетва̄ тит̣т̣хати.
каму иччха̄кантӣсу. ка̄мети, ка̄майати. ка̄мо, канти, никанти, ка̄мана̄, ка̄майама̄но,ка̄менто, абхиккантам̣. абхиккантаван̣н̣а̄.
еттха ча ка̄моти рӯпа̄дивисайам̣ ка̄метӣти ка̄мо. ка̄мийатӣти ва̄ ка̄мо, килесака̄маваттхука̄мавасенетам̣ дат̣т̣хаббам̣. килесо хи тебхӯмакават̣т̣асан̇кха̄тан̃ча ваттху ‘‘ка̄мо’’ти вуччати. ма̄ропи ва̄ девапутто ‘‘ка̄мо’’ти вуччати. со хи аччантакан̣хадхаммасаман̇гита̄йа папан̃часаматиккантепи буддхапаччекабуддхабуддхаса̄ваке аттано васе т̣хапетум̣ ка̄метӣти ‘‘ка̄мо’’ти вуччати.
вуттан̃четам̣ пора̄н̣акавирачана̄йам̣ –
‘‘ванде вандехамассаттхам̣, йаттха сантаджджито джито;
ка̄мо ка̄могхатин̣н̣ена, буддхена васата̄ сата̄’’ти;
има̄ни панасса на̄ма̄ни –
ка̄мо намучи кан̣хо ча, васаваттӣ паджа̄пати;
паматтабандху мадано, па̄пима̄ даммакопи ча;
кандаппо ча ратипати, ма̄ро ча кусума̄йудхо;
ан̃н̃е ¶ ан̃н̃а̄нипи ваданти. та̄ни са̄сана̄нулома̄ни на хонтӣти идха на дассита̄ни. ат̣т̣хакатха̄су пана ‘‘ма̄ро, намучи, кан̣хо, паматтабандхӯ’’ти чатта̄рийева на̄ма̄ни а̄гата̄ни.
ида̄ни абхиккантасаддасса бхӯва̄диган̣е ‘‘каму падавиккхепе’’ти воха̄расӣсена вуттасса камудха̄тусса васена идха ча ‘‘каму иччха̄кантӣсӯ’’ти вуттасса камудха̄тусса васена аттхуддха̄рам̣ катхайа̄ма. абхиккантасаддо кхайасундара̄бхирӯпааббханумоданесу диссати. ‘‘абхикканта̄ бханте ратти, никкханто пат̣хамо йа̄мо, чиранисинно бхиккхусан̇гхо’’тиа̄дӣсу кхайе диссати. ‘‘айам̣ имесам̣ чатуннам̣ пуггала̄нам̣ абхиккантатаро ча пан̣ӣтатаро ча̄’’тиа̄дӣсу сундаре.
‘‘ко ме вандати па̄да̄ни, иддхийа̄ йасаса̄ джалам̣;
абхиккантена ван̣н̣ена, сабба̄ обха̄сайам̣ диса̄’’ти
а̄дӣсу абхирӯпе. ‘‘абхиккантам̣ бханте’’тиа̄дӣсу аббханумодане. иччевам̣ –
кхайасмим̣ сундаре чева, атхо аббханумодане;
абхирӯпе абхикканта-саддо диссати са̄сане.
тхома сила̄гха̄йам̣. сила̄гха̄ пасам̣са̄. тхомети, тхомайати. тхомито, тхомана̄.
йама апаривесане. йамети, йамайати. йамо.
сама ¶ витакке. са̄мети, са̄майати. сама̄. ниса̄мети, ниса̄майати. ниса̄манам̣. пат̣иса̄мети, пат̣иса̄майати. пат̣иса̄манам̣.
таттха сама̄ти сам̣ваччхаро, со ‘‘сама̄’’ти иттхилин̇гавасена вуччати. ‘‘йо йаджетха сатам̣ сама’’нти еттха хи сама̄саддо иттхилин̇го, упайогавасена пана ‘‘сама’’нти вутто.
има̄ни сам̣ваччхарасса на̄ма̄ни ‘‘сам̣ваччхаро, ваччхаро, сама̄, ха̄йано, сарадо, вассо’’тиа̄дӣни бхаванти. ниса̄метӣти витаккети упадха̄рети. еттха хи ‘‘ин̇гха мадди ниса̄мехи, ниггхосо йа̄дисо ване’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха ниса̄мехӣти витаккехи упадха̄рехӣти аттхо. пат̣иса̄метӣти бхан̣д̣ам̣ гуттат̣т̣ха̄не никкхипати.
сама а̄лочане. а̄лочанам̣ пеккханам̣. са̄мети, са̄майати. ниса̄манам̣.
еттха пана ниса̄метӣти пеккхати олокети. татха̄ хи ‘‘ин̇гха мадди ниса̄мехи, читтам̣ рӯпам̣ва диссатӣ’’ти па̄л̣и диссати. таттха хи ниса̄мехӣти олокехӣти аттхо. дха̄тӯнаматтха̄тисайена йоготи вачанато пана упасаггайогато ва̄ саванепи айам̣ ваттати. татха̄ хи ‘‘тато кан̣ха̄джина̄йа̄пи, ниса̄мехи ратхесабха̄’’тиа̄дика̄ па̄л̣ийо диссанти. таттха ниса̄мехӣти сун̣охӣти аттхо.
ама роге. амети, амайати. андхо. билан̇капа̄до андханакхо.
таттха андхоти нат̣т̣ханайано вуччати. андханакхоти пӯтинакхо. убхайатха̄пи сарогаттам̣ сӯчитам̣.
бха̄ма ¶ кодхе. бха̄мети, бха̄майати.
гома упалепане. гомети, гомайати.
са̄ма сва̄нтане а̄мантане. сва̄нтанам̣ са̄маппайого. а̄мантанам̣ авха̄йанам̣ паккосанам̣. са̄мети, са̄майати.
сан̇га̄ма йуддхе. сан̇га̄мети, сан̇га̄майати. две ра̄джа̄но сан̇га̄месум̣. сан̇га̄мо. а̄то гаму ӣсамадхива̄сане. а̄гамети, а̄гамайати, ка̄ма̄вачарадхамме нисса̄йа рӯпа̄рӯпадхаммо самуда̄гамети, самуда̄гамайати. упа̄сако дхаммасаванантара̄йам̣ аниччханто ‘‘а̄гаметха а̄гаметха̄’’ти а̄ха. самуда̄гаманам̣, а̄гаманам̣. а̄гаменто, а̄гамайама̄но.
татра а̄гаметӣти ӣсакам̣ адхива̄сети. самуда̄гаметӣти сампаваттати. бхӯва̄диган̣е ‘‘гамайатӣ’’ти хетукаттувасена вуттам̣, идха пана упасагганипа̄тапуббака̄ни катва̄ ‘‘а̄гаметӣ’’тиа̄дӣни суддхакаттувасена вутта̄нӣти дат̣т̣хаббам̣.
мака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
ити чу ра̄диган̣е паваггантадха̄турӯпа̄ни
саматта̄ни.
йака̄рантадха̄ту
йу джигуччха̄йам̣. йа̄вети, йа̄вайати. йаво.
бйайа кхайе. бйайети, бйайайати. абйайӣбха̄во.
бйайа читтасамуссагге. та̄дисам̣йева рӯпам̣.
йака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
рака̄рантадха̄ту
пара гатийам̣. парети, парайати. еттха ча ‘‘ити кхо а̄нанда кусала̄ни сӣла̄ни анупуббена агга̄йа парентӣ’’ти па̄л̣и нидассанам̣. таттха агга̄йа парентӣти арахаттаттха̄йа гаччханти.
гара уггаме. гарети, гарайати. гару.
чара асам̣сайе. чарети, чарайати.
пӯри аппа̄йане. пӯрети, пӯрайати.
вара иччха̄йам̣. варети, варайати. варо, варам̣, варанто. ете вара̄нам̣ чатуро вареми. етам̣ сакка варам̣ варе.
таттха вароти варийате варитабботи варо. варанти варетӣти варам̣, иччханто паттхентоти аттхо.
‘‘маха̄маха̄рахам̣ сакйа-муни нӣваран̣а̄ ран̣а̄;
муттам̣ муттам̣ судассанам̣, ванде бодхиварам̣ вара’’нти
пура̄н̣акавирачана̄йам̣ ‘‘вара’’нти падасса вийа. евам̣ варетӣти варанто. варети вареми иччха̄ми йа̄ча̄ми. ка̄рите ‘‘пава̄ретӣ’’ти рӯпам̣, иччха̄петӣти аттхо. ниседханаттхе панидам̣ ка̄ритам̣ на хоти.
сара аккхепе. сарети, сарайати. саро. сароти саддо.
са̄ра дуббалйе. са̄рети, са̄райати. дуббало бхаватӣти аттхо.
кума̄ра кӣл̣а̄йам̣. кума̄рети, кума̄райати. кума̄ро, кума̄рако. кума̄рӣ, кума̄рика̄.
еттха ¶ кума̄райати таттха таттха кӣл̣атӣти кума̄ро. со ева атидахаратта̄ кума̄рако. еса найо итаратра̄пи.
сӯра вӣра виккантийам̣. викканти виккаманам̣. сӯрети, сӯрайати. вӣрети, вӣрайати. сӯро, вӣро. са̄саникехи пана саддхаммавидӯхи евам̣ дха̄тусабха̄ва̄нампи сӯравӣрасадда̄нам̣ ниббачанам̣ на дасситам̣, кевалам̣ пана таттха таттха ‘‘сӯроти висит̣т̣хауро’’ти ча ‘‘маха̄вӣроти маха̄викканто’’ти ча ‘‘вӣроти вӣрийава̄’’ти ча аттхавиваран̣аматтамева дасситам̣.
па̄ра тӣра каммасампаттийам̣. каммасампатти на̄ма каммасса парисама̄панам̣ нит̣т̣ха̄панам̣. па̄рети, па̄райати. тӣрети, тӣрайати. па̄рам̣. тӣрам̣. виккама̄ми на па̄реми, бхӯмим̣ сумбха̄ми вегаса̄. там̣ киччам̣ тӣретва̄ гато. сантӣран̣ам̣, тӣран̣апарин̃н̃а̄ти ча а̄дӣни еттха дассетабба̄ни.
таттха на па̄ремӣти чхиндитум̣ на саккомӣти аттхо.
ӣра кхепане. ӣрети, ӣрайати.
джара вайоха̄нимхи. джарети, джарайати. джара̄. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘джӣратӣ’’ти па̄т̣хо.
вара а̄варан̣е. ва̄рети, ва̄райати. нива̄рети, нива̄райати. нива̄рета̄. парива̄рети, парива̄райати. парива̄ро. пава̄рети, пава̄райати. пава̄ран̣ам̣. пава̄ран̣анти ниседханам̣ ва̄ ка̄мйада̄нам̣ ва̄.
дхара дха̄ран̣е. дха̄рети, дха̄райати. а̄дха̄ро, а̄дха̄рако, дхаммо ичча̄дӣни.
таттха дхаммоти анекавидхесу дхаммесу локуттаро уппа̄дито саччхикато ча чатӯсу апа̄йесу сам̣са̄ре ва̄ ¶ сатте апатама̄не дха̄ретӣти дхаммо. атха ва̄ сота̄панна̄дӣхи арийехи дха̄рийати, ну путхуджджанехӣтипи дхаммо. чатубхӯмико пана сакалаккхан̣ам̣ дха̄ретӣти дхаммо. каккхал̣атта̄дина̄ пхусана̄дина̄ сантиа̄дина̄ сакасакабха̄вена пан̣д̣итехи дха̄рийати саллаккхийатӣтипи дхаммо. тепит̣ако пана па̄л̣идхаммо сакаттхапараттха̄дибхее аттхе дха̄ретӣти дхаммо. кечи ту видӯ ‘‘па̄паке акусале дхамме дхуна̄ти кампети виддхам̣сетӣти дхаммо’’ти дхӯдха̄тувасенапи ниббачанам̣ ваданти, там̣ маггадхамме атӣва йуджджати, пхаланибба̄напарийаттидхаммесу пана парийа̄йена йуджджати.
дхаммасаддо парийаттихетугун̣аниссаттаниджджӣвата̄дӣсу диссати. айан̃хи ‘‘дхаммам̣ парийа̄пун̣а̄ти суттам̣ геййа’’нтиа̄дӣсу парийаттийам̣ диссати. ‘‘хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу хетумхи.
‘‘на хи дхаммо адхаммо ча, убхо самавипа̄кино;
адхаммо нирайам̣ нети, дхаммо па̄пети суггати’’нти
а̄дӣсу гун̣е. ‘‘тасмим̣ кхо пана самайе дхамма̄ хонти. дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу ниссаттаниджджӣвата̄йам̣.
атха ва̄ дхаммасаддо сабха̄вапан̃н̃а̄пун̃н̃апан̃н̃аттиа̄паттипарийаттиниссаттаниджджӣвата̄вика̄рагун̣апачча- йапаччайуппанна̄дӣсу диссати. айан̃хи ‘‘кусала̄ дхамма̄ акусала̄ дхамма̄ абйа̄ката̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу сабха̄ве диссати.
йассете ¶ чатуро дхамма̄, саддхасса гхарамесино;
саччам̣ дхаммо дхити ча̄го, са ве печча на сочатӣ’’ти
а̄дӣсу пан̃н̃а̄йам̣.
‘‘на хи дхаммо адхаммо ча, убхо самавипа̄кино;
адхаммо нирайам̣ нети, дхаммо па̄пети суггати’’нтиа̄дӣсу
пун̃н̃е. ‘‘пан̃н̃аттидхамма̄, нируттидхамма̄, адхивачана̄дхамма̄’’тиа̄дӣсу пан̃н̃аттийам̣. ‘‘па̄ра̄джика̄ дхамма̄, сан̇гха̄дисеса̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу а̄паттийам̣. ‘‘идха бхиккху дхаммам̣ джа̄на̄ти суттам̣ геййам̣ веййа̄каран̣а’’нтиа̄дӣсу парийаттийам̣. ‘‘тасмим̣ кхо пана самайе дхамма̄ хонти. дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу ниссаттаниджджӣвата̄йам̣. ‘‘джа̄тидхамма̄ джара̄дхамма̄ маран̣адхамма̄’’тиа̄дӣсу вика̄ре. ‘‘чханнам̣ буддхадхамма̄на’’нтиа̄дӣсу гун̣е. ‘‘хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу паччайе. ‘‘т̣хита̄васа̄ дха̄ту дхаммат̣т̣хитата̄ дхамманийа̄мата̄’’тиа̄дӣсу паччайуппанне.
атха ва̄ дхаммасаддо парийаттисаччасама̄дхипан̃н̃а̄пакатипун̃н̃а̄паттин̃еййа̄дӣсу бахӯсу аттхесу дит̣т̣хаппайого. татха̄ хи ‘‘идха бхиккху дхаммам̣ парийа̄пун̣а̄тӣ’’тиа̄дӣсу парийаттийам̣ диссати. ‘‘дит̣т̣хадхаммо паттадхаммо’’тиа̄дӣсу сачче. ‘‘евам̣дхамма̄ те бхагаванто ахесу’’нтиа̄дӣсу сама̄дхимхи. ‘‘саччам̣ дхаммо дхити ча̄го’’ти евама̄дӣсу пан̃н̃а̄йам̣. ‘‘джа̄тидхамма̄нам̣ бхиккхаве сатта̄на’’нти евама̄дӣсу пакатийам̣. ‘‘дхаммо хаве раккхати дхаммача̄ри’’нти евама̄дӣсу пун̃н̃е. ‘‘чатта̄ро па̄ра̄джика̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу ¶ а̄паттийам̣. ‘‘кусала̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу н̃еййе. евам̣ дхаммасаддаппаваттивисайа̄ вивидха̄ ат̣т̣хакатха̄чарийехи дассита̄, таттха таттха пана а̄дисаддена йуттивисайа̄дайо ча аттха̄ гахетабба̄. татха̄ хи дхаммасаддо –
‘‘неса дхаммо маха̄ра̄джа, йам̣ твам̣ гаччхеййа екако;
ахампи тена гаччха̄ми, йена гаччхаси кхаттийа̄’’ти
а̄дӣсу йуттийам̣ ваттати. ‘‘манан̃ча пат̣ичча дхамме ча уппаджджати мановин̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу висайе. ‘‘сатан̃ча дхаммо на джарам̣ упетӣ’’ти еттха нибба̄не ваттати. татра йа̄ ниссаттата̄, са̄ ева ниджджӣвата̄. йо ча хету, со ева паччайо.
иччевам̣ –
парийаттипаччайесу, гун̣е ниссаттата̄йа ча;
сабха̄ве чева пан̃н̃а̄йам̣, пун̃н̃е пан̃н̃аттийампи ча.
а̄паттийам̣ вика̄ре ча, паччайуппаннакепи ча;
саччасама̄дхипакати-н̃еййесу йуттийампи ча;
висайе чева нибба̄не, дхаммасаддо паваттати.
кечи пана дхаммасаддасса паваттивисайа̄нам̣ дасадха̄ва париччхедам̣ ваданти.
н̃еййамагге ча нибба̄не, сабха̄ве атха джа̄тийам̣;
мане висайапун̃н̃есу, бха̄ве па̄вачанепи ча;
имесу дасасваттхесу, дхаммасаддо паваттати.
татра аттхуддха̄роти сама̄насаддавачанӣйа̄нам̣ аттха̄нам̣ уддхаран̣ам̣ аттхуддха̄ро.
рака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
лака̄рантадха̄ту
па̄ла ¶ раккхан̣е. ‘‘раккхан̣ам̣, та̄н̣ам̣, гопанам̣, аванам̣, па̄ланам̣, раккха̄, раккхан̣а̄, гутти’’ иччете парийа̄йа̄. па̄лети, па̄лайати. па̄лако, буддхапа̄ло. амбапа̄лӣ ган̣ика̄. само бхавату па̄лина̄. па̄лито, па̄ланам̣, па̄л̣и.
еттха па̄л̣ӣти аттхам̣ па̄летӣти па̄л̣и, ласса л̣аттам̣. атха ва̄ антодакам̣ раккхан̣ат̣т̣хена махато тал̣а̄касса тхира̄ махатӣти па̄л̣и вийа̄ти па̄л̣и, парийаттидхаммо. апаро найо пакат̣т̣ха̄нам̣ уккат̣т̣ха̄нам̣ сӣла̄диаттха̄нам̣ бодханато сабха̄ванируттибха̄вато буддха̄дӣхи бха̄ситатта̄ ча пакат̣т̣ха̄нам̣ вачанаппабандха̄нам̣ а̄л̣ӣти па̄л̣и.
па̄л̣исаддо па̄л̣идхамме, тал̣а̄капа̄л̣ийампи ча;
диссате пантийан̃чева, ити н̃еййам̣ виджа̄ната̄.
айан̃хи ‘‘па̄л̣ийа̄ аттхамупапариккхантӣ’’тиа̄дӣсу парийаттидхаммасан̇кха̄те па̄л̣идхамме диссати. ‘‘махато тал̣а̄касса па̄л̣ӣ’’тиа̄дӣсу тал̣а̄капа̄л̣ийам̣. ‘‘па̄л̣ийа̄ нисӣдим̣сӯ’’тиа̄дӣсу пантийам̣, пат̣ипа̄т̣ийа̄ нисӣдим̣сӯти аттхо. имасмим̣ панаттхе дха̄туйа̄ киччам̣ наттхи. па̄т̣ипадико хи пантива̄чако па̄л̣исаддо.
тила синехане. телети, телайати. телам̣, тило, тилам̣.
таттха тилоти тилагаччхо. тиланти таппхалам̣. тато пана никкханто синехо телам̣. со хи ‘‘тила̄нам̣ иданти тела’’нти вуччати. йади евам̣ ‘‘са̄сапатела’’нтиа̄дивачанам̣ на йуджджеййа̄ти? но на йуджджати, ‘‘тиласинехане’’ти евам̣ вутта̄йа тиладха̄туйа̄ са̄ман̃н̃ато йасса ¶ кассачи синехасса вачанато. тена ‘‘са̄сапателам̣, мадхукатела’’нтиа̄дайо са̄сане пайога̄ диссанти. майам̣ пана тиладха̄тувасена ниппханна̄нам̣ тилагаччхатаппхалава̄чака̄нам̣ ‘‘тило, тила’’нти саддарӯпа̄нам̣ пака̄санамукхена ‘‘тила̄нам̣ иданти тела’’нти вада̄ма, на пана тена вачанена са̄сапа̄дӣнам̣ синехасса ателаттам̣ вада̄ма. атха кин̃чарахӣти че? таддхитавидха̄не вин̃н̃унам̣ косаллаттхам̣ тиласаддам̣ пат̣ичча ‘‘тила̄нам̣ иданти тела’’нти вада̄ма. синехасан̇кха̄тасса са̄сапа̄дӣнам̣ теласса вачанам̣ на джаха̄ма, тасма̄ уда̄харан̣аппака̄сане ‘‘тило, тилам̣, тела’’нти аватва̄ ‘‘телам̣, тило, тила’’нти амхехи вуттам̣. идан̃хи вачанам̣ теласса са̄ман̃н̃ато синехе паваттим̣ дӣпети. тенева ча са̄сане ‘‘тилателам̣, са̄сапатела’’нтиа̄дина̄ висесавачанампи диссатӣти нит̣т̣хаметтха̄вагантаббам̣. апича теласаддо йебхуййена тилателе ваттати, йатха̄ мигасаддо харин̣амигетипи дат̣т̣хаббам̣.
джала апава̄ран̣е. джа̄лети, джа̄лайати. джа̄лам̣, джа̄ла̄. джа̄ланти маччхаджа̄лам̣. джа̄ла̄ти аггиджа̄ла̄.
кхала сочеййе. сочеййам̣ сучибха̄во. кха̄лети, кха̄лайати. паккха̄лети, паккха̄лайати.
тала патит̣т̣ха̄йам̣. та̄лети, та̄лайати. та̄ло, талам̣.
еттха та̄лоти тин̣ара̄джаруккхо. таланти па̄н̣италабхӯмитала̄ди. тан̃хи та̄лайати патит̣т̣ха̄ти еттха ваттхуджа̄танти талам̣.
тула умма̄не. толети, толайати.
дула ¶ уккхепе. уккхепо уддхам̣ кхипанам̣. долети, долайати. дола̄.
еттха ча долийати уккхипийати йаттха нипанно да̄рако, йатха̄нипаннако ва̄ти дола̄.
вула ниммаджджане. волети, войалати.
мӣла нимӣлане. мӣлети, мӣлайати. мӣланам̣, уммӣланам̣, нимӣланам̣.
мӯла рохане. мӯлети, мӯлайати. мӯлам̣. еса̄ хи йада̄ патит̣т̣ха̄йам̣ ваттати, тада̄ бхӯва̄диган̣ика̄, ‘‘мӯлатӣ’’ти часса̄ рӯпам̣.
таттха мӯланти мӯлайати рӯхати руккха̄ди етена̄ти мӯлам̣. атха ва̄ мӯлайати чхиннопи кочи етена аччхиннена пунадева рӯхатӣти мӯлам̣. вуттан̃хи –
‘‘йатха̄пи мӯле анупаддаве дал̣хе,
чхиннопи руккхо пунадева рӯхати;
евампи тан̣ха̄нусайе анӯхате,
ниббаттати дуккхамидам̣ пунаппуна’’нти;
мӯласаддасса аттхуддха̄ро хет̣т̣ха̄ бхӯва̄диган̣е вутто.
кала пила кхепе. ка̄лети, ка̄лайати. ка̄ло. пилети, пилайати.
еттха ка̄лоти самайопи маччупи. татра самайо тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ а̄йум̣ ка̄лайати кхепети дивасе дивасе аппам̣ аппам̣ каротӣти ка̄лоти вуччати. вуттампи четам̣ –
‘‘ка̄ло гхасати бхӯта̄ни, сабба̄нева сахаттана̄;
йо ча ка̄лагхасо бхӯто, сабхӯтапачаним̣пачӣ’’ти.
маччу ¶ пана ка̄лайати тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ джӣвитам̣ кхепети самуччхедавасена на̄сетӣти ка̄лоти вуччати. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘ка̄лоти маччу. ка̄лайати сатта̄нам̣ джӣвитам̣ на̄сетӣти ка̄ло. ка̄лена маччуна̄ като на̄ситоти ка̄лакато’’ти. ‘‘маран̣ам̣ хиндам̣ маччу мат̣т̣у чути ка̄ло антако никкхепо’’ти маран̣асса̄бхидха̄на̄ни.
сулла саджджане. суллети, суллайати.
ила перан̣е. илети, илайати.
вала бхаран̣е. ва̄лети, ва̄лайати. ва̄ло.
лала иччха̄йам̣. лалети, лалайати.
дала вида̄ран̣е. да̄лети, да̄лайати, пада̄лети, пада̄лайати. куда̄ло.
кала гатисан̇кхйа̄несу. ка̄лети, ка̄лайати. ка̄ло, кала̄. кала̄ти авайаво. са̄ хи ка̄лайитабба̄ сан̇кха̄йитабба̄ти кала̄.
сӣла упадха̄ран̣е. упадха̄ран̣ам̣ бхусо дха̄ран̣ам̣, патит̣т̣ха̄васена а̄дха̄рабха̄во. сӣлети, сӣлайати. сӣлам̣, сӣланам̣.
еттха сӣланти сӣлети упадха̄рети там̣саман̇гӣпуггалам̣ апа̄йесу уппаттинива̄ран̣авасена бхусо дха̄ретӣти сӣлам̣. атха ва̄сӣлийати упача̄рийати саппурисехи хадайамам̣сантарам̣ упанетва̄ дха̄рийатӣти сӣлам̣. сӣлананти бхӯва̄диган̣е авиппакин̣н̣ата̄сан̇кха̄там̣ сама̄дха̄нам̣ вуччати. таттха ‘‘сӣлатӣ’’ти рӯпам̣, идха пана а̄дха̄рабха̄васан̇кха̄там̣ упадха̄ран̣ам̣ вуччати. еттха ча ‘‘сӣлети, сӣлайатӣ’’ти рӯпа̄ни. ат̣т̣хакатха̄су хи ‘‘кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ ¶ патит̣т̣ха̄васена а̄дха̄рабха̄во упадха̄ран̣а’’нти вутто.
вела ка̄лопадесе. велети, велайати. вела̄. кечи ‘‘вела ити дха̄тусаддо на хотӣ’’ти ваданти, там̣ на гахетаббам̣, пора̄н̣ехи саддасаттхавидӯхи ‘‘велайатӣ’’ти рӯпасса дасситатта̄.
пала мӯла лаванапаванесу. лаванам̣ чхеданам̣, паванам̣ содханам̣. па̄лети, па̄лайати. палам̣. палам̣ на̄ма ма̄нависесо. локасса виматим̣ па̄лети луна̄ти содхети ча̄ти палам̣. мӯлети, мӯлайати. саддасаттхавидӯ пана ‘‘мӯлайати кеда̄рам̣, мӯлайати дхан̃н̃а’’нти пайогам̣ ваданти.
тхӯла парибрӯхане. парибрӯханам̣ вад̣д̣ханам̣. тхӯлети, тхӯлайати. тхӯло пурисо. тхӯла̄ джавена ха̄йанти.
пала гатийам̣. палети, палайати. аттхам̣ палети на упети сан̇кхам̣. палети расама̄да̄йа. йатха̄ суттагул̣ам̣ йаттакехи суттехи вет̣хитам̣, таттакехи ева палайати.
чин̇гула париббхамане. чин̇гулети, чин̇гулайати. чин̇гулайитва̄. атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘йа̄ватика̄ абхисан̇кха̄расса гати, та̄ватикам̣ гантва̄ чин̇гулайитва̄ бхӯмийам̣ папатӣ’’ти. таттха чин̇гулайитва̄ти париббхамитва̄.
лака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
вака̄рантадха̄ту
диву парикӯджане. парикӯджанам̣ гаджджанам̣. девети, девайати. дево ча паридевитва̄. девоти мегхо.
диву ¶ аддане. адданам̣ гандхаписананти ваданти. девети, девайати.
чива бха̄са̄йам̣. чивети, чивайати.
вака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
сака̄рантадха̄ту
пуса посане. посети, посайати. има̄ни рӯпа̄ни кин̃ча̄пи бхӯва̄диган̣икам̣ ‘‘посетӣ’’ти рӯпам̣ пат̣ичча хетукаттурӯпа̄ни вийа диссанти, татха̄пи ‘‘ан̃н̃епи дево посетӣ’’тиа̄дикасса чура̄диган̣икарӯпасса дассанато суддхакаттувасена вутта̄нӣти дат̣т̣хаббам̣. убхиннам̣ пана ка̄ритат̣т̣ха̄не ‘‘поса̄пети, поса̄пайатӣ’’ти хетукаттурӯпа̄ни иччхитабба̄ни.
песа пат̣ихаран̣е. песети, песайати.
писа балапа̄н̣анесу. писети, писайати.
паси на̄сане. пам̣сети, пам̣сайати.
джаси раккхан̣е. джам̣сети, джам̣сайати.
силеса силесане. силесети, силесайати. силесо.
лӯса хим̣са̄йам̣. лӯсети, лӯсайати.
пунса абхимаддане. нака̄ро ниггахӣтаттхам̣. пум̣сети, пум̣сайати. напум̣сако. дха̄тунака̄расса лопе ‘‘посо’’ иччапи рӯпам̣.
таттха на пум̣сакоти иттхибха̄вапумбха̄варахито пуггало. со хи пурисо вийа са̄тисайам̣ пачча̄митте на пум̣сети абхимадданам̣ ¶ ка̄тум̣ на саккотӣти напум̣сакоти вуччати. кечи пана ‘‘на пума̄, на иттхӣ’’ти напум̣сакоти вачанаттхам̣ ваданти. татха̄ хи саддасаттхавидӯ там̣ пуггалам̣ напум̣сакалин̇гавасена напум̣саканти ваданти.
дхӯса кантикаран̣е. дхӯсети, дхӯсайати.
руса росане. росанам̣ копакаран̣ам̣. росети, росайати. росо. росоти кодхо.
бйуса уссагге. бйосети, бйосайати.
джаса хим̣са̄йам̣. джа̄сети, джа̄сайати.
дам̣са дам̣сане. дам̣сети, дам̣сайати. дам̣сано. дам̣саноти данто. дам̣санти кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ етена̄ти дам̣сано.
даси дассане ча. чака̄ро дам̣санам̣ апеккхати. дам̣сети, дам̣сайати. видам̣сети, видам̣сайати сӯрийо а̄локам̣.
тасса сантаджджане. тассети, тассайати пурисо чоре.
вассу саттибандхане. саттибандханам̣ саматтхата̄каран̣ам̣. вассети, вассайати.
джаса та̄л̣ане. та̄л̣анам̣ пахаран̣ам̣. джа̄сети, джа̄сайати.
паса бандхане. па̄сети, па̄сайати. па̄со. па̄санти бандханти сатте етена̄ти па̄со, сакун̣апа̄са̄ди.
гхуси висаддане. висадданам̣ уггхосанам̣. гхосети, гхосайати. гхосо.
ласа силйайоге. силйайого ла̄сийам̣ на̄т̣акана̄т̣анам̣ речакада̄нам̣. ла̄сети, ла̄сайати. ла̄сенто, ла̄сентӣ ¶ . атра̄йам̣ па̄л̣и ‘‘ва̄дентийа̄пи ла̄сенти, наччантийа̄пи ла̄сенти, ла̄сентийа̄пи наччантӣ’’ти. таттха ла̄сентӣти йа̄ уплавама̄на̄ вийа ут̣т̣хахитва̄ ла̄сийана̄т̣акам̣ на̄т̣енти, речакам̣ денти.
бхӯса алан̇ка̄ре. бхӯсети, бхӯсайати. вибхӯсети, вибхӯсайати. бхӯсанам̣, вибхӯсанам̣.
васа синеханачхеда̄вахаран̣есу. авахаран̣ам̣ чорика̄йа гахан̣ам̣. ва̄сети, ва̄сайати. васа̄.
та̄са ва̄ран̣е. ва̄ран̣ам̣ нива̄ран̣ам̣. та̄сети, та̄сайати.
дхаса ун̃чхе. дха̄сети, дха̄сайати.
бхаса гахан̣е. бха̄сети, бха̄сайати.
пуса дха̄ран̣е. посети, посайати, а̄бхаран̣ам̣ дха̄ретӣти аттхо.
туси писи куси даси бха̄са̄йам̣. тум̣сети, тум̣сайати. пим̣сети, пим̣сайати. кум̣сети, кум̣сайати. дам̣сети, дам̣сайати.
кхуси аккосане. кхум̣сети, кхум̣сайати. кхум̣сана̄.
гавеса маггане. гавесети, гавесайати. гавесако, гавесито, гавесана̄, гавет̣т̣хи.
ва̄са упасева̄йам̣. ва̄сети, ва̄сайати. ва̄со, а̄ва̄со.
хиси хим̣са̄йам̣. хим̣сети, хим̣сайати.
нива̄са аччха̄дане. ваттхам̣ нива̄сети, нива̄сайати. пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄.
ам̣са ¶ сан̇гха̄те. ам̣сети, ам̣сайати. ам̣со, ам̣са̄.
еттха ча ам̣соти кот̣т̣ха̄сопи кхандхопи вуччати. ам̣са̄ти арисарого.
миса саджджане. месети, месайати.
раса асса̄дане. расети, расайати. расо. расийате асса̄дийате джанехӣти расо.
раса синехане. расети, расайати. расо.
таттха расетӣти синехати. расоти синехо, синехасамбандхо са̄маггирасоти вуччати, йам̣ сандха̄йа бра̄хман̣а̄ бхагавантам̣ ‘‘арасарӯпо саман̣о готамо’’ти авочум̣.
сийа асаббаппайоге. сесети, сесайати. сесо. випуббо атисайе, випуббо атисайе, випуббо сисадха̄ту атисайе ваттати, висесети, висесайати. висесо, висит̣т̣хо, висесанам̣.
мисса саммиссе. миссети, миссайати. саммиссети, саммиссайати. миссо, миссо, миссито, саммиссито, саммиссо ичча̄дӣни. аламбуса̄джа̄таке мисса̄ти иттхӣнам̣ ваттаббана̄мам̣, пурисехи саддхим̣ саммиссаната̄йа.
джуса паритаккане. джосети, джосайати.
маса паха̄сане. масети, масайати.
мариса титиккха̄йам̣. марисети. марисайати.
писа песане. песети, песайати. песако, песито.
гхуса ¶ садде. гхосети, гхосайати. уггхосайум̣ бодхиман̣д̣е памодита̄. гхосо.
дисӣ учча̄ран̣е. десети, десайати. десако, десета̄, десито, десана̄.
васа аччха̄дане. ва̄сети, ва̄сайати. нива̄сети, нива̄сайати. ваттхам̣.
сака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
хака̄рантадха̄ту
араха пӯджа̄йам̣. арахети, арахайати. араха̄, арахам̣. ‘‘араха̄, кхӣн̣а̄саво, асеккхо’’ти арахато на̄ма̄ни.
синеха синехане. синехети, синехайати.
вараха хим̣са̄йам̣. варахети, варахайати. вара̄хо.
вара̄хоти сӯкаропи хаттхӣпи вуччати. ‘‘ен̣еййа̄ ча вара̄ха̄ ча̄’’ти еттха хи сӯкаро ‘‘вара̄хо’’ти вутто, ‘‘маха̄вара̄хасса…пе… надӣсу джаггато’’ти еттха пана хаттхӣ ‘‘вара̄хо’’ти.
раха ча̄ге. рахети, рахайати.
чаха парикаттхане. чахети, чахайати.
маха пӯджа̄йам̣. махети, махайати. махито ра̄джа̄ маха̄ра̄джа̄. виха̄рамахо, четийамахо.
пиха иччха̄йам̣. пихети, пихайати. пиха̄, пиха̄лу, апихо, пиханӣйа̄ вибхӯтийо.
куха ¶ вимха̄пане. кухети, кухайати. кухако. кухайати локавимха̄панам̣ каротӣти кухако. кухана̄.
саха парисахане. парисаханам̣ кханти. сахети, сахайати. саханам̣. бхӯва̄диган̣икасса панасса ‘‘сахатӣ’’ти рӯпам̣.
гараха вининдане. гарахети, гарахайати. гараха̄. бхӯва̄диган̣икасса панасса ‘‘гарахатӣ’’ти рӯпам̣.
хака̄рантадха̄турӯпа̄ни.
л̣ака̄рантадха̄ту
тал̣а та̄л̣ане. та̄л̣ети, та̄л̣айати. пата̄л̣ети, пата̄л̣айати. та̄л̣ам̣. та̄л̣анти кам̣сата̄л̣а̄ди.
тал̣а а̄гха̄те. пуббе вийа рӯпа̄ни.
кхал̣а бхеде. кхал̣ети, кхал̣айати.
ил̣а тхаване. ил̣ети, ил̣айати.
джул̣а перан̣е. джол̣ети, джол̣айати.
пӣл̣а авага̄хане. пӣл̣ети, пӣл̣айати. ниппӣл̣ети, ниппӣл̣айати. пӣл̣анако, пӣл̣ито, пӣл̣а̄, пӣл̣анам̣, ниппӣл̣анако.
лал̣а упасева̄йам̣. ла̄л̣ети, ла̄л̣айати. упала̄л̣ети, упала̄л̣айати. бхӯва̄диган̣ат̣т̣ха̄йа пана вила̄санаттхе ваттама̄на̄йа етисса̄ ‘‘лал̣атӣ’’ти рӯпам̣.
сил̣а сел̣ане. сел̣ети, сел̣айати. сел̣енто. еттха сел̣етӣти сел̣итасаддам̣ кароти.
аваггантадха̄турӯпа̄ни.
чура̄дӣ ¶ еттака̄ дит̣т̣ха̄, дха̄таво ме йатха̄балам̣;
суттесван̃н̃епи пеккхитва̄, ган̣хавхо аттхайуттито.
чурапамукхаган̣о ме са̄санаттхам̣ павутто,
супачурахитака̄мо тампи сиккхеййа дхӣро;
супачуранайапа̄т̣хе саттхуно тан̃хи сиккхам̣,
пийусамива манун̃н̃ам̣ аттхаса̄рам̣ лабхетха.
ити наван̇ге са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе бйаппатхагатӣсу вин̃н̃ӯнам̣
косаллаттха̄йа кате садданӣтиппакаран̣е
чура̄диган̣апаридӣпано ат̣т̣ха̄расамо париччхедо.
19. саббаган̣авиниччхайа
ито парам̣ паваккха̄ми, саббаган̣авиниччхайам̣;
сотӯнам̣ пат̣убха̄ваттхам̣, параме пит̣акаттайе.
паччайа̄дивибха̄гехи, найехи вивидхехи там̣;
сукхагга̄ха̄йа сотӯнам̣, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
таттха пат̣хамо бхӯва̄диган̣о, дутийо рудха̄диган̣о, татийо дива̄диган̣о, чатуттхо сва̄дигун̣о, пан̃чамо кийа̄диган̣о, чхат̣т̣хо гаха̄диган̣о, саттамо тана̄диган̣о, ат̣т̣хамо чура̄диган̣о, имасмим̣ бхагавато па̄вачане ат̣т̣хавидха̄ дха̄туган̣а̄ бхаванти. етесу викаран̣апаччайавасена –
бхӯва̄дито ака̄ро ча, са̄нуса̄ро рудха̄дито;
ака̄ро чевиван̣н̣о ча, ека̄рока̄рамева ча.
йапаччайо дива̄димха̄, н̣у н̣а̄ ун̣а̄ сува̄дито;
кйа̄дито пана на̄йева, ппан̣ха̄ пана гаха̄дито.
ойира̄ ¶ ту тана̄димха̄, н̣е н̣айа̄ ча чура̄дито;
аггахитаггахан̣ена, паччайа̄ даса пан̃ча ча.
хиййаттанӣ саттамӣ ча, ваттама̄на̄ ча пан̃чамӣ;
чатассета̄ павуччанти, саббадха̄тукана̄мика̄.
етесу висайесвева, ака̄ро суддхакаттари;
ан̃н̃атра кха чха са̄дӣхи, саха̄пи чупалаббхати.
‘‘бхавати хоти самбхоти, джети джайати кӣйати;
д̣ети йа̄ти ити ети, авати коти сан̇кати.
бхиккхати пивати па̄ти, вадети вадати’’ ити;
бхӯва̄дидха̄турӯпа̄ни, бхавантӣти пака̄сайе.
рӯпам̣ ‘‘рундхати рундхӣти, рундхети пуна рундхити;
сумбхоти’’чча̄дӣрӯпа̄ни, рудха̄дӣнти дӣпайе.
‘‘диббати сиббати чева, йуджджати виджджати татха̄;
гха̄йати ха̄йати’’чча̄ди, рӯпама̄ху дива̄динам̣.
‘‘сун̣оти ча сун̣а̄ти ча, вун̣оти ча вун̣а̄ти ча;
па̄пун̣а̄ти хинотӣ’’ти, а̄дирӯпам̣ сува̄динам̣.
‘‘кина̄ти ча джина̄ти ча, дхуна̄ти ча муна̄ти ча;
асна̄ти’’чча̄дирӯпан̃ча, кйа̄дӣнанти вибха̄вайе.
‘‘гхеппати пат̣игган̣ха̄ти, сан̣хан̃ча сан̣хакоти ча;
кан̣хам̣ тан̣ха̄ ча тин̣хун̣ха’’-мичча̄ди ча гаха̄динам̣.
‘‘таноти ча кароти ча, кайирати саноти ча;
саккота’ппоти паппоти’’-чча̄дирӯпам̣ тана̄динам̣.
‘‘чорети чорайанте ча, чинтети чинтайанти ча;
мантети’’чча̄дикан̃ча̄пи, рӯпама̄ху чура̄динам̣.
викаран̣авасеневам̣, рӯпабхедо пака̄сито;
дха̄тӯнам̣ дха̄тубхеда̄ди-кусаласса мата̄нуго.
кирийа̄йа ¶ дха̄ран̣ато, дха̄таво екадха̄ мата̄;
двидха̄пи ча павуччанти, сакамма̄каммато пана.
таттха сакаммака̄ на̄ма, гамибхаккха̄дайа̄ сийум̣;
т̣ха̄са̄дайо акамма̄ ча, упасаггам̣ вина̄ ваде;
сакаммакакаммабхӯто, диву ичча̄дайо пуна;
гахетва̄на тидха̄ хонти, еван̃ча̄пи вибха̄вайе.
сакаммаке двидха̄ бхитва̄, екакаммадвикаммато;
акаммакехи саддхим̣ те, тивидха̄пи бхаванти хи.
акаммака̄ рута̄йева, екакамма̄ гама̄дайо;
хонти двикаммака̄ на̄ма, духикараваха̄дайо.
сакамма̄каммакаттамхи, дха̄тӯнамупасаггато;
нийамо наттхи со тасма̄, на майа̄ еттха вуччати.
екат̣т̣ха̄на̄ гамичча̄дӣ, двит̣т̣ха̄на̄ бхӯпача̄дайо;
тит̣т̣ха̄на̄ сва̄дайо евам̣, т̣ха̄натопи тидха̄ мата̄.
гупа̄дайо нийогена, а̄кхйа̄татте савуддхика̄;
вача тура̄дайо на хи, вуддхика̄ ка̄ритам̣ вина̄;
кхи джи ичча̄дайо дха̄тӯ, савуддха̄вуддхика̄ мата̄;
ити вуддхивасена̄пи, тивидхо дха̄тусан̇гахо.
алуттавикаран̣а̄ ча, луттавикаран̣а̄ татха̄;
лутта̄луттавикаран̣а̄, евампи тивидха̄ сийум̣.
татра̄луттавикаран̣а̄, гами рудхи дива̄дайо;
па̄ бха̄дайо джиничча̄дӣ, камато итаре сийум̣.
суддхассара̄ екассара̄, татха̄некассара̄ти ча;
тидха̄ бхаванти йуйа̄та̄-па̄бха̄ла̄дӣ кара̄дайо.
чатудха̄динайо ча̄пи, лаббхама̄навасена ча;
гахетаббо найан̃н̃ӯхи, йатха̄вутта̄нуса̄рато.
пуна ¶ суддхассара̄ дха̄тӯ, екассара̄ ча саттадха̄;
а̄иван̣н̣ауван̣н̣анта-еонтаваса̄ мата̄.
аван̣н̣иван̣н̣уван̣н̣анте-ка̄ранта̄нам̣ васена ве;
анекассарадха̄тӯ ча, саттадха̄ва пакиттита̄.
евам̣ паннарасадха̄пи, дха̄тӯнамидха сан̇гахо;
таппабхедам̣ пака̄сеййум̣, иуичча̄дина̄ видӯ.
татра ‘‘игатийам̣, и аджджхайане, у садде’’ иччете суддхассара̄ дха̄таво. йа̄ ра̄ ла̄ ичча̄дайо екассара̄ а̄ка̄ранта̄. кхиджиниичча̄дайо екассара̄ ика̄ранта̄. пӣичча̄дайо екассара̄ ӣка̄ранта̄. кху ду ку ичча̄дайо екассара̄ ука̄ранта̄, бхӯ хӯ ичча̄дайо екассара̄ ӯка̄ранта̄. кхе дже се ичча̄дайо екассара̄ ека̄ранта̄. со ичча̄дайо екассара̄ ока̄ранта̄.
кара пача сан̇га̄ма ичча̄дайо анекассара̄ ака̄ранта̄, ома̄ичча̄дайо анекассара̄ а̄ка̄ранта̄, саки ичча̄дайо анекассара̄ ика̄ранта̄. чаккхӣ ичча̄дайо анекассара̄ ӣка̄ранта̄. андхуичча̄дайо анекассара̄ ука̄ранта̄. каккхӯ ичча̄дайо анекассара̄ ӯка̄ранта̄. гиле миле ичча̄дайо анекассара̄ ека̄ранта̄ти евам̣ паннарасавидхена дха̄тусан̇гахо.
атха теттим̣савидхенапи дха̄тусан̇гахо бхавати. катхам̣?
дха̄тӯ суддхассара̄ чева, пуна чекассара̄пи ча;
кака̄ранта̄ кхака̄ранта̄, ганта̄ гханта̄ ча дха̄таво.
чака̄ранта̄ чхака̄ранта̄, джанта̄ джханта̄ ча н̃антака̄;
т̣ака̄ранта̄ т̣хака̄ранта̄, д̣анта̄ д̣ханта̄ ча н̣антака̄.
танта̄ чева татха̄ тханта̄, данта̄ дханта̄ ча нантака̄;
панта̄ пханта̄ бака̄ранта̄, бханта̄ манта̄ ча йантака̄.
ранта̄ ¶ ланта̄ вака̄ранта̄, санта̄ ханта̄ ча л̣антака̄;
ити теттим̣садха̄ н̃еййо, дха̄тӯнамидха сан̇гахо.
мате саттхусса д̣хан̣ал̣а̄, пада̄димхи на диссаре;
тенекассарадха̄тӯсу, д̣хан̣ал̣а̄ на катхӣйаре.
ика̄рантатика̄ранта-васена ту йатха̄рахам̣;
на̄мам̣ самбхоти дха̄тӯнам̣, итиппаччайайогато.
пачибхиккхичхидикха̄ди, кароти бхавати гами;
гатигаччхатихотӣти, а̄дивоха̄рамуддхаре.
евам̣ теттим̣сабхедехи гахитесу никхилесу дха̄тӯсу –
сахахим̣саӣхаваса̄, сӣхасаддагатим̣ ваде;
саханато хананато, сӣхоти хи гарӯ вадум̣.
татха̄ хи сӣхо ва̄та̄тапа̄дипариссайампи сахати, ‘‘ким̣ ме бахӯхи гха̄т̣итехӣ’’ти аттано гочараттха̄йа кхуддаке па̄н̣е аган̣ханто, ‘‘ма̄хам̣ кхуддаке па̄н̣е висамагате сан̇гха̄там̣ а̄па̄десӣ’’ти ануддайавасена сахитаббе кхуддакасаттепи сахати. хим̣ситаббе пана ка̄йӯпапанне сӯкарамахим̣са̄дайо сатте хим̣сати, тасма̄пи ‘‘сӣхо’’ти вуччати. йатха̄ пана кантанат̣т̣хена а̄диантавипалла̄сато таккам̣ вуччати, евам̣ хим̣санат̣т̣хенапи сӣхоти ведитаббо. атха ва̄ саббирийа̄патхесу дал̣хавӣрийатта̄ сут̣т̣ху ӣхатӣти сӣхо. вуттан̃хи –
‘‘йатха̄ сӣхо мигара̄джа̄, нисаджджат̣т̣ха̄начан̇каме;
алӣнавӣрийо хоти, паггахитамано сада̄’’ти.
апаро найо –
сахана̄ ча хим̣сана̄ ча, татха̄ сӣгхаджаваттато;
сӣхо иччапи бха̄сеййа, сакйасӣхасса са̄сане.
вуттан̃хи ¶ суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘сахара̄ ча ханана̄ ча сӣгхаджаватта̄ ча сӣхо’’ти.
ида̄ни тадаттхуддха̄ро вуччате, сӣхасаддо ‘‘сӣхо бхиккхаве мигара̄джа̄’’тиа̄дӣсу мигара̄дже а̄гато. ‘‘атха кхо сӣхо сена̄пати йена бхагава̄ тенупасан̇камӣ’’тиа̄дӣсу пан̃н̃аттийам̣. ‘‘сӣхоти кхо бхиккхаве татха̄гатассетам̣ адхивачанам̣ арахато самма̄самбуддхасса̄’’тиа̄дӣсу татха̄гате. таттха татха̄гате садисакаппана̄йа а̄гато.
еттхетам̣ вуччати –
сӣхе пан̃н̃аттийан̃ча̄пи, буддхе аппат̣ипуггале;
имесу тӣсу аттхесу, сӣхасаддо паваттати.
рӯпируппатидха̄тӯхи, рӯпасаддагатим̣ ваде;
‘‘рӯпайати руппатӣ’’ти, ватва̄ ниббачанадвайам̣.
вуттан̃хетам̣ гарӯхи ‘‘рӯпайатӣти рӯпам̣, ван̣н̣авика̄рам̣ а̄паджджама̄нам̣ хадайан̇гатабха̄вам̣ пака̄сетӣти аттхо’’ти. вуттампи четам̣ ‘‘рӯпанти кенат̣т̣хена рӯпам̣? руппанат̣т̣хена̄’’ти. бхагавата̄ панетам̣ вуттам̣ ‘‘кин̃ча бхиккхаве рӯпам̣ вадетха, руппатӣти кхо бхиккхаве тасма̄ рӯпанти вуччати. кена руппати, сӣтенапи руппатӣ’’ти виттха̄ро. аттхуддха̄ро панасса хет̣т̣ха̄ вуттова.
пасаватеманаттхена, дха̄туна̄ удина̄ пана;
самуддасадданиппхаттим̣, вадеййа матима̄ наро.
еттха ¶ хи самуддоти ат̣т̣хахи аччхарийаббхутадхаммехи саманна̄гататта̄ самуддати аттасанниссита̄нам̣ маччхамакара̄дӣнам̣ пӣтисоманассам̣ пасавати джанетӣти самуддо. айамасма̄кам̣ кханти. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана ‘‘самудданат̣т̣хена самуддо, киледанат̣т̣хена тенаманат̣т̣хена̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти ваданти. милиндапан̃хе пана а̄йасма̄ на̄гасено ‘‘бханте на̄гасена самуддо самуддоти вуччати, кена ка̄ран̣ена а̄пам̣ удакам̣ самуддоти вуччатӣ’’ти милиндена ран̃н̃а̄ пут̣т̣хо а̄ха ‘‘йаттакам̣ маха̄ра̄джа удакам̣, таттакам̣ лон̣ам̣, йаттакам̣ лон̣ам̣, таттакам̣ удакам̣, удакасаматта̄ самуддоти вуччатӣ’’ти. тада̄ ран̃н̃а̄ милиндена ‘‘каллоси бханте на̄гасена̄’’ти вуттам̣. еттха хи самам̣ удакена лон̣ам̣ еттха̄ти самуддоти ниббачанам̣ ведитаббам̣ ‘‘нӣлода’’нтиа̄дӣсу вийа. таттха бхадантана̄гасенаматан̃ча амха̄кам̣ матан̃ча пакатисамуддам̣ сандха̄йа вуттатта̄ на вируджджхати, ат̣т̣хакатха̄чарийа̄нам̣ матампи ‘‘тан̣ха̄самуддо’’ти ча ‘‘самуддопесо’’ти ча а̄гата̄ни самуддасариккхака̄ни ча тан̣ха̄чаккхусота̄дӣни сандха̄йа вуттатта̄ на вируджджхатӣти дат̣т̣хаббам̣.
кха̄дадха̄туваса̄ ча̄пи, кханудха̄тувасена ва̄;
кханито ва̄пи дха̄тумха̄, дха̄то кхам̣пуббатопи ва̄;
кхандхасаддасса ниппхаттим̣, саддаккхандхавидӯ ваде.
таттха ‘‘сам̣кхиттена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄пи дуккха̄’’ти вачанато сайампи дуккхадхаммойева сама̄но джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣адуккха̄дӣхи анекехи дуккхехи кхаджджати кха̄дийатӣти кхандхо, техева дуккхехи кхан̃н̃ати авада̄рийатӣтипи кхандхо, кханийати парикхан̃н̃атӣтипи кхандхо, аттена ва̄ аттанийена ва̄ туччхатта̄ кхам̣ сун̃н̃а̄ка̄рам̣ дха̄ретӣтипи кхандхо, рӯпаккхандха̄ди. аттхуддха̄рато пана –
кхандхасаддо ¶ ра̄сигун̣а-пан̣н̣аттӣсу ча рӯл̣хийам̣;
кот̣т̣ха̄се чева ам̣се ча, ваттатӣти вибха̄вайе.
вуттан̃хетам̣ саммохавиноданийам̣ вибхан̇гат̣т̣хакатха̄йам̣ – кхандхасаддо самбахулесу т̣ха̄несу нипатати ра̄симхи гун̣е пан̣н̣аттийам̣ рӯл̣хийанти. ‘‘сеййатха̄пи бхиккхаве маха̄самудде на сукарам̣ удакасса пама̄н̣ам̣ гахетум̣ ‘‘еттака̄ни удака̄л̣хака̄нӣ’ти ва̄ ‘еттака̄ни удака̄л̣хакасата̄нӣ’ти ва̄ ‘еттака̄ни удака̄л̣хакасахасса̄нӣ’ти ва̄ ‘еттака̄ни удака̄л̣хакасатасахасса̄нӣ’ти ва̄, атха кхо асан̇кхйеййо аппамеййо маха̄удакаккхандхотвева сан̇кхам̣ гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу хи ра̄сито кхандхо на̄ма. на хи париттакам̣ удакам̣ удакаккхандхоти вуччати, бахукамева вуччати, татха̄ на париттакам̣ раджо раджаккхандхо, на аппаматтака̄ га̄во гаваккхандхо, на аппаматтакам̣ балам̣ балаккхандхо, на аппаматтакам̣ пун̃н̃ам̣ пун̃н̃аккхандхоти вуччати. бахукамева хи раджо раджаккхандхо, бахука̄ ча гава̄дайо гаваккхандхо, балаккхандхо, пун̃н̃аккхандхоти вуччанти. ‘‘сӣлаккхандхо сама̄дхиккхандхо’’тиа̄дӣсу пана гун̣ато кхандхо на̄ма. ‘‘аддаса̄ кха̄ бхагава̄ махантам̣ да̄руккхандхам̣ ган̇га̄йа надийа̄ сотена вуйхама̄на’’нти еттха пан̣н̣аттито кхандхо на̄ма. ‘‘йам̣ читтам̣ мано ма̄насам̣…пе… вин̃н̃а̄н̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’тиа̄дӣсу рӯл̣хӣто кхандхо на̄ма. сва̄йамидха ра̄сито адхиппето. айан̃хи кхандхат̣т̣хо на̄ма пин̣д̣ат̣т̣хо пӯгат̣т̣хо гхат̣ат̣т̣хо ра̄сат̣т̣хо, тасма̄ ра̄силаккхан̣а̄ кхандха̄ти ведитабба̄. кот̣т̣ха̄сат̣т̣ха̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати. локасмин̃хи ин̣ам̣ гахетва̄ чодийама̄на̄ ‘‘двӣхи кхандхехи дасса̄ма, тӣхи кхандхехи дасса̄ма̄’’ти ¶ ваданти. ити кот̣т̣ха̄салаккхан̣а̄ кхандха̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати. еваметтха ‘‘рӯпаккхандхоти рӯпара̄си рӯпакот̣т̣ха̄со, ведана̄ккхандхоти ведана̄ра̄си ведана̄кот̣т̣ха̄со’’ти имина̄ найена аттхо ведитаббо. ‘‘кхандхе бха̄рам̣. кхандхато ота̄рети, маха̄ханусабхаккхандхо’’тиа̄дӣсу пана ам̣со ‘‘кхандхо’’ти вуччати.
а̄пуббайатато ча̄пи, а̄йӯпападато пуна;
тануто танито ва̄пи, а̄йатанараво гато.
вуттампи четам̣ – а̄йатанато, а̄йа̄нам̣ ва̄ тананато, а̄йатасса ча найанато а̄йатананти ведитаббам̣. чаккху рӯпа̄дӣсу хи там̣там̣два̄ра̄рамман̣а̄ читтачетасика̄ дхамма̄ сена сена анубхавана̄дикиччена а̄йатанти ут̣т̣хаханти гхат̣анти ва̄йамантӣти ва̄ вуттам̣ хоти. те ча пана а̄йабхӯте дхамме ета̄ни тананти виттха̄рентӣти вуттам̣ хоти. идан̃ча анаматагге сам̣са̄ре паваттам̣ атӣва а̄йатам̣ сам̣са̄радуккхам̣ йа̄ва на ниваттати, та̄ва найанти, паваттайантӣти вуттам̣ хоти. ити саббепиме дхамма̄ а̄йатанато, а̄йа̄нам̣ ва̄ тананато, а̄йатасса ча найанато а̄йатананти вуччанти.
апича нива̄сат̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄карат̣т̣хена самосаран̣ат̣т̣ха̄нат̣т̣хена сан̃джа̄тидесат̣т̣хена ка̄ран̣ат̣т̣хена а̄йатанам̣ ведитаббам̣. татха̄ хи ‘‘локе иссара̄йатанам̣ ва̄судева̄йатана’’нтиа̄дӣсу нива̄сат̣т̣ха̄нам̣ а̄йатананти вуччати. ‘‘суван̣н̣а̄йатанам̣ раджата̄йатана’’нтиа̄дӣсу а̄каро, са̄сане пана ‘‘манораме а̄йатане, севанти нам̣ вихан̇гама̄’’тиа̄дӣсу самосаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ ¶ . ‘‘даккхин̣а̄патхо гуннам̣ а̄йатана’’нтиа̄дӣсу сан̃джа̄тидесо. ‘‘татра татрева саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄ти сати сатиа̄йатане’’тиа̄дӣсу ка̄ран̣ам̣.
чаккхуа̄дӣсу ча̄пи читтачетасика̄ дхамма̄ нивасанти тада̄йаттавуттита̄йа̄ти чаккха̄дайо ча несам̣ нива̄сат̣т̣ха̄нам̣. чаккха̄дӣсу те а̄кин̣н̣а̄ таннисситатта̄ тада̄рамман̣атта̄ ча̄ти чаккха̄дайо ча несам̣ а̄каро. чаккха̄дайо ча несам̣ самосаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ таттха таттха два̄ра̄рамман̣авасена самосаран̣ато. чаккха̄дайо ча несам̣ сан̃джа̄тидесо танниссайа̄рамман̣абха̄вена таттхева уппаттито, чаккха̄дайо ча несам̣ ка̄ран̣ам̣ тесам̣ абха̄ве абха̄вато. ити нива̄сат̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄карат̣т̣хена самосаран̣ат̣т̣ха̄нат̣т̣хена сан̃джа̄тидесат̣т̣хена ка̄ран̣ат̣т̣хена̄ти имехи ка̄ран̣ехи ете дхамма̄ а̄йатананти вуччанти, тасма̄ йатха̄вуттенаттхена чаккху ча там̣ а̄йатанан̃ча̄ти чаккха̄йатанам̣…пе… дхамма̄ ча те а̄йатанан̃ча̄ти дхамма̄йатананти евам̣ та̄веттха аттхато вин̃н̃а̄таббо виниччхайоти. иччевам̣ –
нива̄со а̄каро чева, джа̄тидесо ча ка̄ран̣ам̣;
самосаран̣ат̣т̣ха̄нан̃ча, вуччата̄’йатанам̣ ити;
видивидехи дха̄тӯхи, ака̄рапуббакехи ва̄;
антавирахитасаддӯ-пападена джуна̄пи ва̄.
авиджджа̄садданиппхатти, дӣпетабба̄ судхӣмата̄.
еттха пӯретум̣ айуттат̣т̣хена ка̄йадуччарита̄ди авиндийам̣ на̄ма, аладдхаббанти аттхо, там̣ авиндийам̣ виндатӣти авиджджа̄, таббипарӣтато ка̄йасучарита̄ди виндийам̣ на̄ма, там̣ виндийам̣ на виндатӣти авиджджа̄. кхандха̄нам̣ ра̄сат̣т̣хам̣, а̄йатана̄нам̣ а̄йатанат̣т̣хам̣, дха̄тӯнам̣ сун̃н̃ат̣т̣хам̣, сачча̄нам̣ татхат̣т̣хам̣, индрийа̄нам̣ адхипатийат̣т̣хам̣ авидитам̣ каротӣти ¶ авиджджа̄. дуккха̄дӣнам̣ пӣл̣ана̄дивасена вуттам̣ чатуббидхам̣ аттхам̣ авидитам̣ каротӣти авиджджа̄, антавирахите сам̣са̄ре саббабхавайонигативин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄ва̄сесу сатте джава̄петӣти авиджджа̄, параматтхато авиджджама̄несу иттхипуриса̄дӣсу джавати, виджджама̄несупи кхандха̄дӣсу на джаватӣти авиджджа̄.
йам̣ пана ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘апича чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ ваттха̄рамман̣апат̣иччасамуппа̄дапат̣иччасамуппанна̄ нам̣ дхамма̄нам̣ чха̄данатопи авиджджа̄’’ти вуттам̣, етам̣ на саддаттхато вуттам̣, атха кхо авиджджа̄йа чха̄данакиччатта̄ вуттам̣. татха̄ хи абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ идам̣ вуттам̣ –
‘‘бйан̃джанаттхам̣ дассетва̄ сабха̄ваттхам̣ дассетум̣ ‘апича̄’тиа̄дима̄ха, чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ ваттха̄рамман̣а̄ни ‘идам̣ ватту, идама̄рамман̣а’нти авиджджа̄йа н̃а̄тум̣ на сакка̄ти авиджджа̄ таппат̣иччха̄дика̄ вутта̄, ваттха̄рамман̣асабха̄ваччха̄данато ева авиджджа̄дӣнам̣ пат̣иччасамуппа̄дабха̄васса, джара̄маран̣а̄дӣнам̣ пат̣иччасамуппаннабха̄васса ча чха̄данато пат̣иччасамуппа̄дапат̣иччасамуппанначха̄данам̣ ведитаббанти. таттха дуггатига̄микаммасса висесаппаччайатта̄ авиджджа̄ ‘авиндийам̣ виндатӣ’ти вутта̄, татха̄ висесапаччайо винданӣйасса на хотӣти ‘виндийам̣ на виндатӣ’ти ча, аттаниссита̄нам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ паватта̄панам̣ уппа̄данам̣ а̄йатанам̣, саммохабха̄венева анабхисамайабхӯтатта̄ ‘авидитам̣ ан̃н̃а̄там̣ кароти, антавирахите джава̄петӣ’ти ван̣н̣а̄гамавипарийа̄йавика̄равина̄садха̄туаттхависесайогехи пан̃чавидхасса нируттилаккхан̣асса васена тӣсупи падесу ака̄равика̄раджака̄ре гахетва̄ ан̃н̃есам̣ ван̣н̣а̄нам̣ лопам̣ катва̄ джака̄расса ча дутийасса а̄гамам̣ катва̄ авиджджа̄ти вутта̄’’ти.
арахадха̄туто ¶ н̃еййа̄, арахам̣саддасан̣т̣хити;
ара̄рӯпападахана-дха̄туто ва̄тхава̄ пана.
рахато рахито ча̄пи, ака̄рапуббато идха;
вуччате асса ниппхатти, а̄рака̄диравассита̄.
татха̄ хи араханти аггадаккхин̣еййатта̄ чӣвара̄дипаччайе арахати пӯджа̄висесан̃ча̄ти арахам̣. вуттан̃ча –
‘‘пӯджа̄висесам̣ саха паччайехи,
йасма̄ айам̣ арахати локана̄тхо;
аттха̄нурӯпам̣ араханти локе,
тасма̄ джино арахати на̄мамета’’нти.
татха̄ со килеса̄райо маггена ханӣти арахам̣. вуттан̃ча –
‘‘йасма̄ ра̄га̄дисан̇кха̄та̄, саббепи арайо хата̄;
пан̃н̃а̄саттхена на̄тхена, тасма̄пи арахам̣ мато’’ти.
йан̃четам̣ авиджджа̄бхаватан̣ха̄майана̄бхим̣ пун̃н̃а̄диабхисан̇кха̄ра̄рам̣ джара̄маран̣анемим̣ а̄савасамудайамайена аккхена виджджхитва̄ вибхаваратхе сама̄йоджитам̣ ана̄дика̄лаппаваттам̣ сам̣са̄рачаккам̣, тасса со бодхиман̣д̣е вӣрийапа̄дехи сӣлапатхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа саддха̄хаттхена каммаккхайакарам̣ н̃а̄н̣апарасум̣ гахетва̄ саббе аре ханӣтипи арахам̣. вуттан̃ча –
‘‘ара̄ сам̣са̄рачаккасса, хата̄ н̃а̄н̣а̄сина̄ йато;
локана̄тхена тенеса, араханти павуччатӣ’’ти.
татха̄ аттахитам̣ парахитан̃ча парипӯретум̣ самма̄ пат̣ипаджджантехи са̄дхӯхи дӯрато рахитабба̄ париччаджитабба̄ париха̄табба̄ти раха̄, ра̄га̄дайо па̄падхамма̄, на санти етасса раха̄ти ¶ арахам̣. ‘‘арахо’’ти ваттаббе ока̄расса са̄нуса̄рам̣ ака̄ра̄десам̣ катва̄ ‘‘арахам̣’’нти вуттам̣. а̄ха ча –
‘‘па̄падхамма̄ раха̄ на̄ма, са̄дхӯхи рахитаббато;
тесам̣ сут̣т̣ху пахӣнатта̄, бхагава̄ арахам̣ мато’’ти.
атха ва̄ кхӣн̣а̄савехи секкхехи калйа̄н̣апутхуджджанехи ча на рахитаббо на париччаджитаббо, те ча бхагава̄ти арахам̣. а̄ха ча –
‘‘йе ча саччхикатадхамма̄,
арийа̄ суддхагочара̄;
на техи рахито хоти,
на̄тхо тена̄’рахам̣ мато’’ти.
рахоти ча гаманам̣ вуччати, наттхи етасса рахо гаманам̣ гатӣсу пачча̄джа̄тӣти арахам̣. а̄ха ча –
‘‘рахо ва̄ гаманам̣ йасса, сам̣са̄ре наттхи саббасо;
пахӣнаджа̄тимаран̣о, арахам̣ сугато мато’’ти.
па̄сам̣сатта̄ ва̄ бхагава̄ арахам̣. аккхарачинтака̄ хи пасам̣са̄йам̣ арахасадам̣ ван̣н̣енти. па̄сам̣сабха̄во ча бхагавато анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о йатха̄бхуччагун̣а̄дхигато садеваке локе суппатит̣т̣хито. ити па̄сам̣сатта̄пи бхагава̄ арахам̣. а̄ха ча –
‘‘гун̣ехи садисо наттхи, йасма̄ локе садеваке;
тасма̄ па̄сам̣сийатта̄пи, арахам̣ двипадуттамо’’ти.
има̄ни ¶ ниббачана̄ни ‘‘араха пӯджа̄йам̣, хана хим̣са̄йам̣, раха ча̄ге, рахи гатийа’’нти имесам̣ дха̄тӯнам̣ васена идха вутта̄ни килесехи а̄ракатта̄ ‘‘араха’’нти ча па̄пакаран̣е раха̄бха̄ва̄ ‘‘араха’’нти ча асаппуриса̄нам̣ а̄рака̄ дӯрети ‘‘араха’’нти ча саппуриса̄нам̣ а̄рака̄ а̄саннети ‘‘араха’’нти ча. ниббачана̄ни пана дха̄тусадданиссита̄ни на хонтӣти идха на гахита̄ни. пасам̣са̄ пана аттхато пӯджа̄ ева̄ти ‘‘араха пӯджа̄йа’’нти дха̄тусса аттхо бхавитум̣ йуттоти идха амхехи гахита̄, ат̣т̣хакатха̄чарийехи ту арахасаддасса лаббхама̄навасена саббепи аттха̄ гахита̄ дха̄туниссита̄ ча адха̄туниссита̄ ча. катхам̣? –
а̄ракатта̄ хататта̄ ча, килеса̄рӣна со муни;
хатасам̣са̄рачакка̄ро, паччайа̄дӣна ча̄рахо;
на рахо кароти па̄па̄ни, арахам̣ тена вуччатӣти.
т̣ӣка̄чарийехипи татхева гахита̄. катхам̣? –
а̄рака̄ мандабуддхӣнам̣, а̄рака̄ ча виджа̄натам̣;
раха̄нам̣ суппахӣнатта̄, видӯнамарахеййато;
бхавесу ча раха̄бха̄ва̄, па̄сам̣са̄ арахам̣ джиноти.
йатха̄ пана арахам̣саддасса, евам̣ араха̄саддасса̄пи ниббачана̄ни ведитабба̄ни.
супуббагамито чева, супуббагадитопи ча;
дхӣро сугатасаддасса, ниппхаттим̣ самудӣрайе.
еттха хи сугатоти собханам̣ гатам̣ етасса̄ти сугато, сундарам̣ т̣ха̄нам̣ гатоти сугато, самма̄ гатоти сугато, самма̄ ча гадатӣти сугатоти дха̄тунисситам̣ аттхам̣ гахетва̄ садданиппхатти ка̄табба̄. вуттан̃хи ат̣т̣хакатха̄су –
‘‘собханагаманатта̄ ¶ , сундарам̣ т̣ха̄нам̣ гататта̄, самма̄ гататта̄, самма̄ ча гадатта̄ сугато. гаманампи хи гатанти вуччати, тан̃ча бхагавато собханам̣ парисуддхаманаваджджам̣. ким̣ пана танти? арийамагго, тенеса гаманена кхемам̣ дисам̣ асаджджама̄но гатоти собханагаманатта̄ сугато’’тиа̄ди.
бхагасаддӯпападато, вануто вамутопи ча;
бхагава̄садданиппхаттим̣, паваде ан̃н̃атха̄пи ва̄.
атрима̄ни ниббачана̄ни – бхагасан̇кха̄та̄ локийалокуттарасампаттийо вани бхаджи севӣти бхагава̄. соманассакума̄раттабха̄ва̄дӣсу чариматтабха̄ве ча бхагасан̇кха̄там̣ сирим̣ иссарийам̣ йасан̃ча вами уггири кхел̣апин̣д̣ам̣ вийа анапеккхо чхад̣д̣айӣти бхагава̄. атха ва̄ наккхаттехи самам̣ паваттатта̄ бхагасан̇кха̄те синеруйугандхарауттаракурухимаванта̄дибха̄джаналоке вами, таннива̄ситатта̄ва̄сасаматиккаманато таппат̣ибаддхачхандара̄гаппаха̄нена паджахӣти бхагава̄ти.
парадха̄туваса̄ ва̄пи, парӯпападатопи ва̄;
муто татха̄ маджато ча, майато мунато мито.
пуна митоти етехи, дха̄тӯхи кхалу саттахи;
ваде парамасаддасса, ниппхаттим̣ джинаса̄сане.
уттамава̄чӣпарама-саддена саха ат̣т̣хахи;
падехи па̄рамӣсаддам̣, ваде таддхитапаччайим̣.
па̄расаддӯпападато, маджатопи мутотха ва̄;
майато ва̄ мунато ва̄, мито ва̄ пунапи мито.
етехи чхахи дха̄тӯхи, маха̄пурисава̄чакам̣;
па̄рамӣсаддамӣренти, тато па̄рамита̄равам̣.
еттха ¶ та̄ва уттаматтхава̄чакапарамасаддавасена па̄рамӣниббачанам̣ катхесса̄ма. тато парадха̄тувасена, тато парасаддӯпападамудха̄та̄дивасена тато па̄расаддӯпападамаджадха̄та̄дивасена.
да̄насӣла̄дигун̣ависесайогена саттуттамата̄йа парама̄. маха̄бодхисатта̄ бодхисатта̄, тесам̣ бха̄во, каммам̣ ва̄ па̄рамӣ, да̄на̄дикрийа̄. атха ва̄ парати па̄лети пӯрети ча̄ти парамо, да̄на̄дӣнам̣ гун̣а̄нам̣ па̄лако пӯрако ча бодхисатто, парамасса айам̣, парамасса ва̄ бха̄во, каммам̣ ва̄ па̄рамӣ, да̄на̄дикрийа̄. атха ва̄ парам̣ саттам̣ аттани мавати бандхати гун̣ависесайогена̄ти парамо, парам̣ ва̄ адхикатарам̣ маджджати суджджхати килесамалатоти парамо, парам̣ ва̄ сет̣т̣хам̣ нибба̄нам̣ майати гаччхатӣти парамо, парам̣ ва̄ локам̣ пама̄н̣абхӯтена н̃а̄н̣ависесена идхалокам̣ вийа муна̄ти париччхиндатӣти парамо, парам̣ ва̄ ативийа сӣла̄дигун̣аган̣ам̣ аттано санта̄не миноти паккхипатӣти парамо, парам̣ ва̄ аттабхӯтато дхаммака̄йато ан̃н̃ам̣ пат̣ипаккхам̣ ва̄ таданаттхакарам̣ килесачораган̣ам̣ мина̄ти хим̣сатӣти парамо, маха̄сатто, парамасса айам̣, парамасса ва̄ бха̄во, каммам̣ ва̄ па̄рамӣ, да̄на̄дикрийа̄.
апаро найо – па̄ре нибба̄не маджджати суджджхати, сатте ча маджджети содхетӣти па̄рамӣ, маха̄пурисо, тасса бха̄во, каммам̣ ва̄ па̄рамита̄. па̄ре нибба̄не сатте мавати бандхати йоджеӣти па̄рамӣ, па̄рам̣ ва̄ нибба̄нам̣ майати гаччхати, сатте ча ма̄йети гаметӣти па̄рамӣ, муна̄ти ва̄ па̄рам̣ нибба̄нам̣ йа̄тха̄вато, таттха ва̄ сатте миноти паккхипатӣти па̄рамӣ, килеса̄рим̣ ва̄ сатта̄нам̣ па̄ре нибба̄не мина̄ти хим̣сатӣти па̄рамӣ, маха̄пурисо, тасса бха̄во, каммам̣ ва̄ па̄рамита̄, да̄на̄дикрийа̄ва. имина̄ найена па̄рамӣнам̣ саддаттхо ведитаббо.
карадха̄туваса̄ ¶ ва̄пи, кирадха̄тувасена ва̄;
кам̣саддӯпападарудхи-дха̄туто ва̄пи дӣпайе;
карун̣а̄садданиппхаттим̣, маха̄карун̣аса̄сане.
таттха карун̣а̄ти парадуккхе сати са̄дхӯнам̣ хадайакампанам̣ каротӣти карун̣а̄. кирати парадуккам̣ виккхипатӣти карун̣а̄. кам̣ вуччати сукхам̣, там̣ рундхати виба̄дхати ка̄рун̣икам̣ на сукха̄петӣтипи карун̣а̄.
видивидхавидадха̄ту-васена паридӣпайе;
виджджа̄саддасса ниппхаттим̣, садданиппхаттиковидо.
таттха виджджа̄ти виндийам̣ ка̄йасучарита̄дим̣ виндати йа̄тха̄вато упалабхатӣти виджджа̄. тамокхандха̄дипада̄ланат̣т̣хена ва̄ аттано пат̣ипаккхам̣ виджджхатӣти виджджа̄. тато ева аттано висайам̣ видитам̣ каротӣтипи виджджа̄.
медхадха̄туваса̄ чева, медха̄дха̄тӯхи ча двидха̄;
медха̄саддасса ниппхаттим̣, медха̄вӣ самудӣрайе.
таттха медха̄ти саммохам̣ медхати хим̣сатӣти медха̄. па̄паке ва̄ акусале дхамме медхати хим̣сатӣтипи медха̄. атха ва̄ –
‘‘пан̃н̃а̄ хи сет̣т̣ха̄ кусала̄ ваданти,
наккхаттара̄джа̄рива та̄рака̄нам̣;
сӣлам̣ сирин̃ча̄пи сатан̃ча дхаммо,
анва̄йика̄ пан̃н̃авато бхавантӣ’’ти
вачанато пана медхати сӣлена сирийа̄ сатан̃ча дхаммехи саха гаччхати, на екика̄ хутва̄ тит̣т̣хатӣтипи медха̄. апаро найо – сукхумампи аттхам̣ дхамман̃ча кхиппамева мети ча дха̄рети ча̄ти медха̄, еттха метӣти ган̣ха̄тӣти аттхо. татха̄ хи ¶ ат̣т̣хаса̄линийам̣ вуттам̣ ‘‘асани вийа силуччайе килесе медхати хим̣сатӣти медха̄, кхиппам̣ гахан̣адха̄ран̣ат̣т̣хена ва̄ медха̄’’ти.
ранджадха̄туваса̄ чева, ра̄пуббатиратопи ча;
раттисаддасса ниппхаттим̣, саддаттхан̃н̃ӯ вибха̄вайе.
ранджанти сатта̄ еттха̄ти ратти, ра̄ саддо тиййати чхиджджати еттха̄ти ратти, сатта̄нам̣ саддасса вӯпасамака̄лоти аттхо.
ма̄ ма̄не ити соанта, камманӣти чубхохи ту;
дха̄тӯхи ма̄сасаддасса, ниппхаттим̣ самудӣрайе.
татха̄ хи сатта̄нам̣ а̄йум̣ ма̄нанто вийа сийати антам̣ каротӣти ма̄со, читтама̄са̄дайо два̄даса ма̄са̄. сеййатхидам̣? читто виса̄кхо джет̣т̣хо а̄са̄л̣хо са̄ван̣о бхаддо ассайуджо каттико ма̄гасиро пхуссо ма̄гхо пхаггун̣оти. татра читто ма̄со ‘‘раммако’’ти вуччати. ‘‘йатха̄пи раммаке ма̄се, бахӯ пуппханти ва̄риджа̄’’ти па̄л̣и диссати. бхаддо пана ‘‘пот̣т̣хапа̄до’’ти вуччати.
атха ва̄ ма̄соти апаран̣н̣ависесассапи суван̣н̣ама̄сассапи на̄мам̣. таттха апаран̣н̣ависесо йатха̄паримите ка̄ле асийати бхаккхийатӣти ма̄со, итаро пана ‘‘мама ида’’нти масийати а̄масийати ган̣хийатӣти ма̄соти вуччати.
сам̣пуббавадачарехи, сам̣ваччхараравасса ту;
ниппхаттим̣ самудӣреййа, сакйасӣхасса са̄сане.
татха̄ хи там̣ там̣ саттам̣ дхаммаппаваттин̃ча сан̇гамма ваданто вийа чарати паваттатӣти сам̣ваччхаро.
бхидибхиккхидха̄туваса̄ ¶ , атха ва̄ бхайава̄чакам̣;
бхӣсаддам̣ пуримам̣ катва̄, иккхадха̄тувасена ча;
бхиккхусаддасса ниппхаттим̣, катхайеййа вичаккхан̣о.
татха̄ хи килесе бхиндатӣти бхиккху. чхиннабхиннапат̣адхаротипи бхиккху. бхиккханасӣлотипи бхиккху. сам̣са̄ре бхайам̣ иккхати, иккханасӣлоти ва̄ бхиккху.
садабхидӣхи дха̄тӯхи, саббхисаддагатим̣ ваде;
саппурисе ча нибба̄не, еса саддо паваттати.
атрима̄ни ниббачана̄ни – сӣданасабха̄ве килесе бхиндатӣти саббхи, саппурисо, йо ‘‘арийо’’типи ‘‘пан̣д̣ито’’типи вуччати. апича сӣданасабха̄ва̄ килеса̄ бхиджджанти еттха̄ти саббхи, нибба̄нам̣, йам̣ ‘‘ра̄гаккхайо’’тиа̄дина̄мам̣ лабхати. татха̄ хи сам̣йуттат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘йасма̄ нибба̄нам̣ а̄гамма сӣданасабха̄ва̄ килеса̄ бхиджджанти, тасма̄ там̣ саббхӣти вуччатӣ’’ти.
еттхетам̣ вада̄ма –
‘‘йасма̄ нибба̄нама̄гама, сам̣сӣданасабха̄вино;
клеса̄ бхиджджанти там̣ тасма̄, саббхӣти аматам̣’браву’’нти.
брӯдха̄тусададха̄тӯхи, бхисисаддасса самбхавам̣;
гун̣ехи брӯхита̄ дхӣра̄, пора̄н̣а̄чарийа̄’бравум̣.
татха̄ хи браванта̄ еттха сӣдантӣти бхисӣти бхисисаддасса самбхавам̣ пора̄н̣а̄ катхайим̣су.
сукхадха̄туваса̄ ча̄пи, супуббакха̄датопи ва̄;
супуббакхануто ва̄пи, сукхасаддагатим̣ ваде.
сукханти ¶ хи сукхайатӣти сукхам̣. йассуппаджджати, там̣ сукхитам̣ каротӣти аттхо. сут̣т̣ху дуккхам̣ кха̄датӣтипи сукхам̣. сут̣т̣у дуккхам̣ кханатӣтипи сукхам̣.
дуккхадха̄туваса̄ ча̄пи, дупуббакха̄датопи ва̄;
дупуббакхануто ва̄пи, дуккхасаддагатим̣ ваде.
дуккханти хи дуккхайатӣти дуккхам̣. йассуппаджджати, там̣ дуккхитам̣ каротӣти аттхо. дут̣т̣ху сукхам̣ кха̄датӣтипи дуккхам̣. дут̣т̣ху сукхам̣ кханатӣтипи дуккхам̣. атха ва̄ двидха̄ сукхам̣ кханатӣтипи дуккхам̣.
гандхадха̄туваса̄ ча̄пи, гамудха̄тувасена ва̄;
гамудха̄дха̄туто ва̄пи, гандхасаддагатим̣ ваде.
татха̄ хи гандхайатӣти гандхо, аттано ваттхум̣ сӯчайати ‘‘идам̣ сугандхам̣, идам̣ дуггандха’’нти пака̄сети, пат̣иччханнам̣, ва̄ пуппхапхала̄дим̣ ‘‘идаметтха аттхӣ’’ти песун̃н̃ам̣ каронто вийа ахосӣти аттхо. атха ва̄ гандхайати чхиндати мана̄пагандхо сугандхабха̄вена дуггандхам̣, амана̄пагандхо ча дуггандхабха̄вена сугандханти гандхо. еттха пана гандхасаддасса чхеданава̄чакатте –
‘‘атиджа̄там̣ ануджа̄там̣, путтамиччханти пан̣д̣ита̄;
аваджа̄там̣ на иччханти, йо хоти кулагандхано’’ти
айам̣ па̄л̣и нидассанам̣. ва̄йуна̄ ва̄ нӣйама̄но гаччхатӣти гандхо. качча̄йанасмин̃хи ‘‘кха̄да̄магама̄нам̣ кхандхандхагандха̄’’ти кха̄даамагамииччетесам̣ дха̄тӯнам̣ йатха̄ккамам̣ кхандха андхагандха̄деса̄ вутта̄. атха ва̄ гаччханто дхарийате соти гандхо. вуттан̃хетам̣ бхадантена буддхадатта̄чарийена веййа̄каран̣ена нируттинайадассина̄ ‘‘дхарийатӣти гаччханто, гандхо сӯчанатопи ва̄’’ти.
расадха̄туваса̄ чева, рама̄садха̄тутопи ча;
расасаддасса ниппхаттим̣, а̄ху дхаммарасан̃н̃уно.
расоти ¶ хи расанти там̣ асса̄дентӣти расо, раманта̄ там̣ асантӣтипи расо. вуттампи четам̣ ‘‘рамама̄на̄ на’сантӣти расоти паридӣпито’’ти. татра̄йаматтхо – деваманусса̄дайо сатта̄ йасма̄ рамама̄на̄ нам̣ дхаммаджа̄там̣ асанти бхаккханти, тасма̄ там̣ дхаммаджа̄там̣ расо на̄ма̄ти нируттан̃н̃ӯхи паридӣпитоти. падаччхедо пана евам̣ ведитаббо –
нам̣ асанти на сантӣти, падаччхедо сийа̄ тахим̣;
каммака̄ракабха̄вена, аттхо хи таттха иччхито.
ити вутта̄нуса̄рена, авуттесу падесупи;
йатха̄рахам̣ найан̃н̃ӯхи, найо неййо сусобхано.
дха̄тучинта̄йа йе мутта̄, аниппханна̄ти те мата̄;
те ча̄пи бахаво санти, пӣталохитака̄дайо;
ниппханне апи дха̄тӯхи, садде дхага̄итиа̄дайо;
аниппханнам̣ва пеккханти, гава̄дивидхибхедато.
татха̄ хи ‘‘гаччхатӣти го’’, ити вуттападам̣ пуна;
аниппханнам̣ каритва̄на, ‘‘га̄во’’ ичча̄дикам̣бравум̣.
екантена аниппханна̄, садда̄ вид̣ӯд̣абха̄дайо;
дха̄турӯпакасадда̄ ча, ‘‘паббата̄йати’’а̄дайо.
сеййатхидам̣? ‘‘вид̣ӯд̣абхо, тиссо, йева̄пано, пӣтам̣, лохитам̣’’ иччевама̄дӣни на̄микапада̄ни аниппханна̄ни бхаванти. ‘‘нӣлам̣, пӣтам̣, йева̄панако’’ ичча̄дӣни пана нӣлаван̣н̣е пӣтаван̣н̣е. ке ре ге саддети дха̄тувасена а̄гататта̄ нӣлатӣти нӣлам̣, пӣтатӣти пӣтам̣, йе ва̄ пана итивачанена бхагавата̄ кийате катхийатети йева̄панакоти ниббачанамарахантӣти ниппханна̄нӣти ваттабба̄ни. кечи панеттха вадеййум̣ ‘‘нану нӣлати пӣтатӣтиа̄дӣни крийа̄пада̄ни тепит̣аке буддхавачане на диссантӣ’’ти? кин̃ча̄пи ¶ на диссанти, татха̄пи етарахи авиджджама̄на̄ пура̄н̣абха̄са̄ еса̄ти гахетабба̄ни. йатха̄ хи ‘‘на̄тхатӣти на̄тхо’’ти еттха кин̃ча̄пи ‘‘на̄тхатӣ’’ти крийа̄падам̣ буддхавачане на диссати, татха̄пи на̄тха йа̄чанопата̄писсарийа̄сӣсанесӯти дха̄туно дит̣т̣хатта̄ ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ган̣хим̣суйева, евам̣ сампадамидам̣ дат̣т̣хаббам̣. на хи крийа̄падапарихӣно дха̄ту вуччеййа.
кин̃ча бхиййо – йатха̄ ‘‘йа̄ва бйа̄ти нимӣсати, татра̄пи расатиббайо’’ти джа̄такапа̄л̣ийам̣ имасмим̣ буддхуппа̄де деваманусса̄нам̣ воха̄рапатхе асан̃чарантам̣ пура̄н̣абха̄са̄бхӯтам̣ ‘‘бйа̄тӣ’’ти крийа̄падампи диссати, татха̄ ‘‘нӣлати, пӣтатӣ’’тиа̄дӣхипи пура̄н̣абха̄са̄бхӯтехи крийа̄падехи бхавитаббам̣. таттха йа̄ва бйа̄тӣти йа̄ва уммӣсати. айан̃хи тасмим̣ ка̄ле воха̄ро, йасмим̣ ка̄ле бодхисатто чӯл̣абодхи на̄ма парибба̄джако ахоси. йатха̄ пана вид̣ӯд̣абхасадда̄дайо дха̄тувасена аниппханна̄ на̄ма вуччанти, татха̄ ‘‘паббата̄йати, самудда̄йати, чиччит̣а̄йати, дхӯма̄йати, дуддубха̄йати, метта̄йати, карун̣а̄йати, мама̄йати’’ иччевама̄дайо ча ‘‘чхаттӣйати, ваттхӣйати, париккха̄рӣйати, дханӣйати, пат̣ӣйати’’ иччевама̄дайо ча ‘‘атихаттхайати, упавӣн̣айати, дал̣хайати, пама̄н̣айати, кусалайати, висуддхайати’’ иччевама̄дайо ча дха̄тувасена аниппханна̄йева на̄ма вуччанти.
таттха ‘‘паббата̄йатӣ’’тиа̄дӣсу сан̇гхо паббатамива атта̄нама̄чарати паббата̄йати, евам̣ самудда̄йати. саддо чиччит̣амива атта̄нама̄чарати чиччит̣а̄йати. ваттху дхӯмамива атта̄нама̄чарати дхӯма̄йати. саддо дуддубхаити а̄чарати дуддубха̄йати, бхиккху метта̄йати, татха̄ карун̣а̄йати. ‘‘мама ида’’нти ган̣хати мама̄йати. ачхаттам̣ чхаттамива а̄чарати чхаттӣйати. апуттам̣ ¶ путтамива а̄чарати путтӣйати, сиссам̣ а̄чарийо, аттано паттамиччхати паттӣйати. евам̣ ваттхӣйати, париккха̄рӣйати, чӣварӣйати, дханӣйати, пат̣ӣйати. хаттхина̄ атиккамати атихаттхайати. вӣн̣а̄йа упага̄йати упавӣн̣айати. дал̣хам̣ кароти вӣрийам̣ дал̣хайати. пама̄н̣ам̣ кароти пама̄н̣айати. кусалам̣ пуччхати кусалайати. висуддха̄ хоти ратти висуддха̄йати.
татра̄йам̣ падама̄ла̄ – ‘‘паббата̄йати, паббата̄йанти. паббата̄йаси, паббата̄йатха. паббата̄йа̄ми, паббата̄йа̄ма̄’’ти имина̄ найена ат̣т̣ханнам̣ вибхаттӣнам̣ васена сесам̣ саббам̣ йоджетаббам̣, евам̣ ‘‘самудда̄йати, чхаттӣйатӣ’’тиа̄дӣсу. татра ка̄ритавасенапи ‘‘паббата̄йантам̣ пайоджайати паббата̄йати, путтийантам̣ пайоджайати путтӣйати’’ ичча̄ди падасиддхи бхавати. айам̣ пана падама̄ла̄ – паббата̄йати, паббата̄йанти. паббата̄йаси. сесам̣ йоджетаббам̣. иччевам̣ дха̄тувасена ниппханна̄ниппханнапада̄ни вибха̄вита̄ни.
ида̄ни дха̄туган̣алаккхан̣ам̣, адха̄тулаккхан̣ам̣, ка̄ритапаччайайогам̣, сака̄ритекакаммадвикамматикаммападам̣, ӯханӣйарӯпаган̣ам̣, дха̄тӯнам̣ екаган̣икадвиган̣икатеган̣икападам̣, суддхакаттухетукаттупадарӯпам̣, каммабха̄вападарӯпам̣, екака̄ритадвика̄ритападам̣, ака̄ритадвикаммакападан̃ча саббаметам̣ йатха̄рахам̣ катхайа̄ма.
татра саббадха̄туканиссите суддхакаттуппайоге суддхассарадха̄туто ва̄ екассарато ва̄ анекассарато ва̄ апаччайасса парабха̄во бхӯва̄диган̣алаккхан̣ам̣ са̄ман̃н̃алаккхан̣авасена, висесалаккхан̣авасена пана а̄кхйа̄татте ика̄ранта̄некассарадха̄туто саха апаччайена ниччам̣ ниггахӣта̄гаманан̃ча на̄микатте ниггахӣта̄гаманаматтан̃ча бхӯва̄диган̣алаккхан̣ам̣. а̄кйа̄татте каттари дха̄тӯхи апаччайена саддхим̣нийатавасена ниггахӣта̄гаманам̣ рудха̄диган̣алаккхан̣ам̣ са̄ман̃н̃алаккхан̣авасена, висесалаккхан̣авасена ¶ пана а̄кхйа̄татте каттари дха̄тӯхи иван̣н̣ека̄рока̄рапаччайехи саддхим̣ нийатавасена ниггахӣта̄гаманан̃ча на̄макатте анийатавасена ниггахӣта̄гаманаматтан̃ча рудха̄диган̣алаккхан̣ам̣. каттари дха̄тӯхи а̄десала̄бха̄ла̄бхино йапаччайасса парабха̄во дива̄диган̣алаккхан̣ам̣. каттари дха̄тӯхи йатха̄рахам̣ н̣у н̣а̄ ун̣а̄паччайа̄нам̣ парабха̄во сва̄диган̣алаккхан̣ам̣. каттари дха̄тӯхи на̄паччайасса парабха̄во кийа̄диган̣алаккхан̣ам̣. каттари дха̄тӯхи а̄кхйа̄татте аппакатараппайогавасена на̄микатте пачураппайогавасена ппан̣ха̄паччайа̄нам̣ парабха̄во гаха̄диган̣алаккхан̣ам̣. каттари дха̄тӯхи йатха̄самбхавам̣ ойираппаччайа̄нам̣ парабха̄во тана̄диган̣алаккхан̣ам̣. а̄кхйа̄татте каттари дха̄тӯхи саббатха̄ н̣ен̣айаппаччайа̄нам̣ парабха̄во чура̄диган̣алаккхан̣ам̣ са̄ман̃н̃алаккхан̣авасена, висесалаккхан̣авасена пана а̄кхйа̄татте ика̄рантадха̄туто саха н̣е н̣айапаччайехи ниччам̣ ниггахӣта̄гаманан̃ча на̄микатте ниггахӣта̄гаманаматтан̃ча чура̄диган̣алаккхан̣ам̣. ган̣асӯчака̄нам̣ паччайа̄намапараттам̣ адха̄тулаккхан̣ам̣. ити дха̄туган̣алаккхан̣амадха̄тулаккхан̣ам̣ вибха̄витам̣.
ка̄ритапаччайасса йоге ‘‘н̣е н̣айо н̣а̄пе н̣а̄пайо ча̄’’ти име чатта̄ро ка̄ритапаччайа̄.
н̣е н̣айа̄сум̣ уван̣н̣анта̄,
а̄данта̄ паччхима̄ дуве;
сесато чатуродве ва̄,
н̣айойева адха̄туто.
татра са̄вети, са̄вайати. бха̄вети, бха̄вайати, обха̄сети, обха̄сайати. има̄ни ка̄рите уван̣н̣антадха̄турӯпа̄ни.
да̄пети ¶ , да̄пайати. ха̄пети, ха̄пайати. нха̄пети, нха̄пайати. наха̄пети, наха̄пайати. а̄ка̄рантадха̄турӯпа̄ни.
сосети, сосайати. соса̄пети, соса̄пайати. гхоса̄пети, гхоса̄пайати. ака̄рантадха̄турупа̄ни.
магго сам̣са̄рато локам̣ н̃а̄пети, н̃а̄пайати. идха̄турӯпа̄ни ниггаччха̄петӣти етесаматтхо. има̄ни хи нипубба̄йа идха̄туйа̄ васена самбхӯта̄ни хетукаттурӯпа̄ни. татха̄ хи суддхакаттубха̄вена магго сайам̣ н̃а̄йати, сам̣са̄рато ниггаччхатӣти н̃а̄йоти вуччати.
па̄вети, па̄вайати, удха̄турӯпа̄ни. вада̄петӣти етесаматтхо. има̄ни хи папубба̄йа удха̄туйа̄ васена самбхӯта̄ни хетукаттурӯпа̄ни. татха̄ хи ‘‘йо а̄тума̄нам̣ сайамева па̄ва̄’’ти суддхакаттупадам̣ а̄хаччабха̄ситам̣ диссати.
кхепети, кхепайати. кан̇кхети, кан̇кхайати, кан̇кха̄пети, кан̇кха̄пайати. а̄чиккха̄пети, а̄чиккха̄пайати. иван̣н̣антадха̄турӯпа̄ни.
кхийети, кхийайати. мила̄йети, мила̄йайати. ека̄рантадха̄турӯпа̄ни.
сийети, сийайати. ока̄рантадха̄турӯпа̄ни.
паббата̄йа̄йати, путтийа̄йати. адха̄туниссита̄ни рӯпа̄ни. имина̄ найена сеса̄ни авутта̄нипи рӯпа̄ни сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣ вин̃н̃уна̄ па̄л̣инайан̃н̃уна̄ти виттха̄ро на дассито. ити ка̄ритапаччайайого сан̇кхепена вибха̄вито.
ида̄ни ¶ сака̄ритекакамма̄дӣни брӯма –
акаммака̄ екакамма̄, двикамма̄ ва̄пи хонти хи;
ка̄ритапаччайе ладдхе, сакамма̄ ча двикаммака̄.
сайам̣ содхети со бхӯмим̣, содха̄пети паремахим̣;
нарам̣ каммам̣ ка̄райати, вин̃н̃еййам̣ камато идам̣.
двикаммика̄ самбхаванти, тикамма̄ еттха дӣпайе;
‘‘иссаро севакам̣ га̄мам̣, аджам̣ на̄йети’’ иччапи.
‘‘наро нарена ва̄ га̄мам̣, аджам̣ на̄йети’’иччапи;
камматтхадӣпакам̣йева, каран̣ам̣ еттха иччхитам̣.
ити сака̄ритекакамма̄дӣни вибха̄вита̄ни.
ида̄ни ӯханӣйарӯпаган̣ам̣ брӯма – хоти, бхоти, самбхоти, идам̣ бхӯва̄дирӯпам̣. сумбхоти, парисумбхоти, идам̣ рудха̄дигӯпам̣. ниндати, вининдати, бандхати, идам̣ бхӯва̄дирӯпам̣. чхиндати, бхиндати, рундхати, идам̣ рудха̄дирӯпам̣. дети, нети, вадети, анвети, идам̣ бхӯва̄дирӯпам̣. рундхети, пат̣ирундхети, идам̣ рудха̄дирӯпам̣. буддхети, палибуддхети, идам̣ чура̄дирӯпам̣. джайати, сайати, пала̄йати, мила̄йати, га̄йати, идам̣ бхӯва̄дирӯпам̣. ха̄йати, са̄йати, нха̄йати, идам̣ дива̄дирӯпам̣. катхайати, чинтайати, бха̄джайати, идам̣ чура̄дирӯпам̣. габбати, пагаббати, идам̣ бхӯва̄дирӯпам̣. куббати, круббати, идам̣ тана̄дирӯпам̣. хиноти, чиноти, идам̣ сва̄дирӯпам̣. таноти, саноти, кароти, идам̣ тана̄дирӯпам̣. чинтети, чинтайати, идам̣ каттурӯпан̃чева хетукаттурӯпан̃ча. кантети, кантайати, идам̣ хетукаттурӯпамева. бхаккхети, бхаккхайати, ва̄дети, ва̄дайати, идам̣ суддхакаттурӯпан̃чева хетукаттурӯпан̃ча. миййатӣти каттупадан̃чева каммападан̃ча. бха̄ветха̄ти бахувачанан̃чева екавачанан̃ча. сам̣йамиссанти ана̄гатавачанан̃чева атӣтавачанан̃ча. ануса̄сатӣти а̄кхйа̄тан̃чева на̄микан̃ча. гаччхам̣ видхамам̣ никкхан̣анти на̄микан̃чева ¶ а̄кхйа̄тан̃ча. еттха а̄кхйа̄татте гаччханти ана̄гатавачанам̣, видхаманти атӣтавачанам̣, никхан̣анти парикаппавачанам̣, саббам̣ ва̄ етам̣ падам̣ ана̄гата̄дхивачанантипи ваттум̣ ват̣т̣атева. имина̄ найена ан̃н̃а̄нипи ӯханӣйапада̄ни на̄наппака̄рато йоджетабба̄ни. има̄ни пада̄ни дуббин̃н̃еййависеса̄ни мандабуддхӣнам̣ саммохакара̄ни а̄чарийапа̄чарийе пайирупа̄ситва̄ веданӣйа̄нӣти ӯханӣйарӯпаган̣о вибха̄вито.
ида̄ни екаган̣ика̄дӣни вада̄ма – дха̄ дха̄ран̣е, бхӯва̄диган̣икавасена̄йам̣ екаган̣ика̄ сакаммика̄ дха̄ту. бхагава̄ сакалалокасса хитам̣ дадха̄ти видадха̄ти, пурисо аттхам̣ сам̣видхети, нидхим̣ нидхети, има̄ни суддхакаттари бхаванти. ‘‘сам̣видха̄пети, видха̄петӣ’’ти има̄ни хетукаттари бхаванти. камме пана бха̄ве ча ‘‘анувидхӣйатӣ’’тиа̄дӣни бхаванти. татха̄ хи камме ‘‘нидхи на̄ма нидхӣйатӣ’’ти ча ‘‘дхӣйати дхапийатӣти дхеййа’’нти ча рӯпа̄ни диссанти. таттха камме ‘‘каммам̣ саттехи анувидхиййати, камма̄ни саттехи анувидхиййанти. бхо камма твам̣ саттехи анувидхиййаси, ахам̣ каммам̣ саттехи анувидхиййа̄мӣ’’тиа̄дина̄ йоджетаббам̣. бха̄ве пана ‘‘сатто дуккхам̣ анувидхиййати, сатта̄ дуккхам̣ анувидхиййанти, то сатта твам̣ дуккхам̣ анувидхиййасӣ’’ти йоджетаббам̣. айам̣ найо ативийа сукхумо па̄л̣инайа̄нукӯло.
на̄микападатте ‘‘дха̄тӯ’’тиа̄дӣни бхаванти. таттха дха̄тӯти салаккхан̣ам̣ дадха̄ти дха̄ретӣти дха̄ту. ат̣т̣хакатха̄су пана ‘‘салаккхан̣адха̄ран̣ато дуккхавидха̄нато дуккхадха̄нато ча дха̄тӯ’’ти вуттам̣. дха̄тӯти патхавӣдха̄та̄дидха̄туйо. таттха салаккхан̣адха̄ран̣атоти йатха̄ титтхийапарикаппито пакати атта̄ти евама̄дико сабха̄вато наттхи, на евамета̄, ета̄ пана салаккхан̣ам̣ сабха̄вам̣ дха̄рентӣти дха̄туйо ¶ . дуккхавидха̄натоти дуккхасса видаханато. ета̄ хи дха̄туйо ка̄ран̣абха̄вена ваваттхита̄ хутва̄ йатха̄ айалоха̄дидха̄туйо айалоха̄дианекаппака̄рам̣ сам̣са̄радуккхам̣ видаханти. дуккхадха̄натоти анаппакасса дуккхасса видха̄наматтато авасаваттанато, там̣ ва̄ дуккхам̣ ета̄хи ка̄ран̣абхӯта̄хи саттехи анувидхӣйати, татха̄вихитан̃ча там̣ етесвева дхӣйати т̣хапийати, евам̣ дуккхадха̄нато дха̄туйо. апича ниджджӣват̣т̣хо дха̄тавоти гахетаббам̣. татха̄ хи бхагава̄ ‘‘чха дха̄туйосам̣ бхиккху пурисо’’тиа̄дӣсу джӣвасан̃н̃а̄самӯханаттхам̣ дха̄тудесанам̣ ака̄сӣти. йо пана таттха амхехи бха̄ват̣т̣ха̄не ‘‘сатто дуккхам̣ анувидхиййатӣ’’ти типурисаман̣д̣ито екавачанабахувачанико пат̣хама̄вибхаттиппайого вутто. со –
‘‘дӯсито гиридаттена, хайо са̄масса пан̣д̣аво;
пора̄н̣ам̣ пакатим̣ хитва̄, тассева̄нувидхиййатӣ’’ти ча
‘‘ма̄та̄ хи тава ирандхати, видхурасса хадайам̣ дханиййатӣ’’ти ча ‘‘те сам̣килесика̄ дхамма̄ пахӣйиссантӣ’’ти ча има̄сам̣ па̄л̣ӣнам̣ васена са̄рато паччетаббо. таттха пан̣д̣аво на̄ма ассо гиридаттана̄макасса ассагопакасса пакатим̣ анувидхиййати анукаротӣти аттхо. еттха ча йади каттупадам̣ иччхитам̣ сийа̄, ‘‘анувидадха̄тӣ’’ти па̄л̣и ваттабба̄ сийа̄. йади каммападам̣ иччхитам̣ сийа̄, ‘‘пан̣д̣авена̄’’ти татийантам̣ каттупадам̣ ваттаббам̣ сийа̄, евам̣ авачанена ‘‘анувидхиййатӣ’’ти идам̣ бха̄вападанти сиддхам̣. на кеначи еттха ваттум̣ сакка̄ ‘‘дива̄диган̣е каттари вихитайапаччайасса васена вуттам̣ идам̣ рӯпа’’нти, дха̄дха̄туйа̄ дива̄диган̣е аппаваттанато, екантабхӯва̄диган̣икатта̄ ча. дутийаппайоге пана йади каттупадам̣ иччхитам̣ сийа̄, ‘‘дхануте’’ти па̄л̣и ваттабба̄ сийа̄. йади каммападам̣ иччхитам̣ сийа̄, ‘‘дха̄туйа̄’’ти ваттаббам̣ сийа̄ ¶ . евам̣ авачанена ‘‘дханиййатӣ’’ти идампи бха̄вападанти сиддхам̣. еттха ‘‘дханиййатӣти паттхети, иччхатӣти аттхо’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. ‘‘дхану йа̄чане’’ти дха̄ту еса̄ екантена тана̄диган̣ейева ваттати. татийаппайоге ‘‘пахӣйиссантӣ’’ти йади бхӯва̄диган̣е ‘‘ха̄ ча̄ге’’ти дха̄туйа̄ рӯпам̣ сийа̄, каттари ‘‘паджахиссантӣ’’ти рӯпам̣ сийа̄, ‘‘касма̄ но паджахиссатӣ’’ти еттха вийа. каммападам̣ пана ‘‘паджахийиссантӣ’’ти сийа̄. йасма̄ ‘‘пахӣйиссантӣ’’ти идам̣ дива̄диган̣е ‘‘ха̄ париха̄нийа’’нти дха̄туйа̄ рӯпатта̄ ‘‘паха̄йиссантӣ’’ти каттупадарӯпам̣ сийа̄ ‘‘а̄джан̃н̃о куруте вегам̣, ха̄йанти таттха вал̣ава̄’’ти акаммакасса каттупадарӯпасса дассанато, тасма̄ ‘‘паха̄йиссантӣ’’ти аватва̄ ‘‘пахӣйиссантӣ’’ти вачанена йапаччайо бха̄ве ваттатӣти н̃а̄йати.
кечи панеттха вадеййум̣ ‘‘со пахӣйиссати. те сам̣килесика̄ дхамма̄ пахӣйиссанти. рӯпам̣ вибхавиййати. аггиджа̄хи пуббева бхӯйате’тиа̄дӣсу йапаччайо каммейева вихито, на бха̄ве. каммакаттувасена хи име пайога̄ дат̣т̣хабба̄, сайамева пӣйате па̄нӣйам̣, сайамева кат̣о карийатети пайога̄ вийа̄’’ти. там̣ на, еван̃хи сати ‘‘паджахийиссантӣ’’тиа̄дӣни сакаммакадха̄турӯпа̄ни ваттабба̄ни ‘‘пӣйате карийате’’ти рӯпа̄ни вийа. еттха пана бха̄ват̣т̣ха̄не каттуно т̣хитабха̄во хет̣т̣ха̄ на̄наппака̄рена дасситоти на вутто. йе саддасаттхе матам̣ гахетва̄ са̄саника̄ гарӯ бха̄ве адаббавуттино бха̄вассекатта̄ екавачанамева, тан̃ча пат̣хамапурисассева ‘‘бхӯйате девадаттена девадаттена сампаттим̣ анубхавананти аттхо’’ти пайоган̃ча тадаттхайоджанан̃ча ¶ ваданти. тесам̣ там̣ вачанам̣ па̄л̣ийа̄, ат̣т̣хакатха̄дӣхи ча на самети, тасма̄ йатха̄вуттойеваттхо а̄йасмантехи дха̄ретаббо.
джара роге. джарати, джариййати. джаравайоха̄нийам̣. джӣрати, джиййати. има̄ двепи бхӯва̄ди ган̣икавасена екаган̣ика̄. та̄сам̣ айам̣ са̄дха̄ран̣арӯпавибха̄вана̄. ‘‘йена ча сантаппати, йена ча джариййатӣ’’тиа̄ди. таттха йена ча джариййатӣти йена теджогатена купитена айам̣ ка̄йо ека̄хика̄диджарарогена джариййати джарати. атха ва̄ йена ча джарийати йена айам̣ ка̄йо джӣрати индрийавекалйатам̣ балаккхайам̣ палитавалита̄дин̃ча па̄пун̣а̄ти.
мара па̄н̣ача̄ге. бхӯва̄диган̣икойам̣ акаммако ча. сатто марати, миййати. кин̃ча̄пи айам̣ дха̄ту ‘‘мара па̄н̣ача̄ге’’ти вачанато сакаммако вийа диссати, татха̄пи ‘‘путто марати. киччхам̣ вата̄йам̣ локо а̄панно джа̄йати ча джиййати ча миййати ча̄’’ти евама̄дӣнам̣ каммарахитаппайога̄нам̣ дассанато акаммакойева̄ти дат̣т̣хаббам̣. аттхайоджана̄найена пана маратӣти па̄н̣ам̣ чаджатӣти каммам̣ а̄нетва̄ катхетум̣ лаббхати. ‘‘марати, мийатӣ’’ти има̄ни суддхакаттупада̄ни, ‘‘сатто саттам̣ ма̄рети, ма̄райати, ма̄ра̄пети, ма̄ра̄пайатӣ’’ти има̄ни ка̄ритападасан̇кха̄та̄ни хетукаттупада̄ни. еттха ча йо аматам̣ саттам̣ маран̣ам̣ па̄пети, со вадхако ма̄рети ма̄райати ма̄ра̄пети ма̄ра̄пайатӣти ча вуччати. сатто саттехи ма̄рийати ма̄ра̄пийатӣти има̄ни каммапада̄ни. бха̄вападамаппасиддхам̣. еваман̃н̃атра̄пи пасиддхата̄ ча аппасиддхата̄ ча упапариккхитабба̄.
кха̄да бхаккхан̣е. айам̣ пана бхӯва̄диган̣икавасена екаган̣ико сакаммако дха̄ту. кха̄дати, сан̇кха̄дати, има̄ни суддхакаттупада̄ни ¶ . пурисо пурисена пурисам̣ ва̄ пӯвам̣ кха̄дети кха̄дайати кха̄да̄пети кха̄да̄пайати, има̄ни хетукаттупада̄ни. еттха ча йо акха̄дантам̣ кха̄дантам̣ ва̄ кха̄да̄хӣти пайоджети, со кха̄да̄пако кха̄дети кха̄дайати кха̄да̄пети кха̄да̄пайатӣти ча вуччати. кхаджджати, сам̣кхаджджати, сан̇кха̄дийати. има̄ни каммапада̄ни. атрапана̄йам̣ па̄л̣и ‘‘атӣтам̣ па̄хам̣ аддха̄нам̣ рӯпена кхаджджим̣, сеййатха̄па̄хам̣ етарахи паччуппаннена рӯпена кхаджджа̄ми. ахан̃чева кхо пана ана̄гатам̣ рӯпам̣ абхинандеййам̣, ана̄гатенапа̄хам̣ рӯпена кхаджджеййам̣, сеййатха̄петарахи кхаджджа̄мӣ’’ти. бха̄вападам̣ на лаббхати сакаммакатта̄ имасса дха̄тусса. бхӯва̄диган̣о. айам̣ на̄мадха̄ту екантарудха̄диган̣икоти аппасиддхо.
дива̄диган̣е та̄ па̄лане. локам̣ та̄йати санта̄йати. има̄ни сакаммака̄ни суддхакаттупада̄ни. хетукаттупадам̣ пана каммападан̃ча бха̄вападан̃ча аппасиддха̄ни.
судха сам̣суддхийам̣. читтам̣ суджджхати висуджджхати. има̄ни акаммака̄ни суддхакаттупада̄ни. содхети, содхайати, содха̄пети, содха̄пайати, има̄ни хетукаттурӯпа̄ни. еттха ча йо асуддхам̣ т̣ха̄нам̣ суддхам̣ кароти, со содхако содхети, содхайатӣти вуччати, еса найо ан̃н̃атра̄пи ӣдисесу т̣ха̄несу. йо пана асуддхат̣т̣ха̄нам̣ сайам̣ асодхетва̄ ‘‘твам̣ содхехӣ’’ти ан̃н̃ам̣ пайоджети, со содха̄пако содха̄пети содха̄пайатӣти вуччати. еса найо ан̃н̃атра̄пи ӣдисесу т̣ха̄несу. татха̄ хи ‘‘ка̄рети, ка̄райати, ка̄ра̄пети, ка̄ра̄пайатӣ’’тиа̄дӣсу айам̣ найо на лаббхати, евам̣ лаббхама̄нанайо ча алаббхама̄нанайо ча саббаттха упапариккхитаббо. има̄ панеттха па̄л̣ийо –
‘‘паччантадесависайе, нимантетва̄ татха̄гатам̣;
тасса а̄гаманам̣ маггам̣, содхенти тут̣т̣хама̄наса̄’’ти ча
‘‘маггам̣ ¶ содхемахам̣ тада̄’’ти ча. има̄ хи па̄л̣ийо сахаттха̄ содханам̣ сандха̄йа вутта̄. ‘‘а̄йасма̄ пилиндаваччхо ра̄джагахе паббха̄рам̣ содха̄пети лен̣ам̣ каттука̄мо’’ти пана па̄л̣и, ‘‘ким̣ бханте тхеро ка̄ра̄петӣ’’ти, ‘‘паббха̄рам̣ маха̄ра̄джа содха̄пеми лен̣ам̣ каттака̄мо’’ти ча па̄л̣и. има̄ парехи содха̄панам̣ сандха̄йа вутта̄. ‘‘касса содхийати магго’’ти идам̣ каммападам̣, бха̄вападам̣ пана аппасиддхам̣. имина̄ найена йа̄ва чура̄диган̣а̄ йоджетаббам̣.
двиган̣икатте субха собхе. собхати вата̄йам̣ пурисо. субха паха̄ре. йо но га̄вова сумбхати сумбхоти иччапи диссати. ‘‘сумбхотӣ’’ти ча качча̄йанамате рӯпам̣, има̄ни каттупада̄ни. нагарам̣ собхети, собхайати. пурисо пурисе чорам̣ сумбхети, сумбхайати, сумбха̄пети, сумбха̄пайати. има̄ни хетукаттупада̄ни. каммабха̄вапада̄ни лаббхама̄на̄лаббхама̄навасена йатха̄самбхавам̣ йоджетабба̄ни. бхӯва̄дирудха̄диган̣икарӯпа̄ни.
пача па̄ке. пурисо бхаттам̣ пачати. нерайико нирайе паччати. каммам̣ паччати. бхаттам̣ паччати. па̄рамийо парипаччанти. пхала̄ни парипаччанти, пакка̄ни хонтӣти аттхо. гараво пана –
н̃а̄н̣айуттаварам̣ таттха, датва̄ сандхим̣ тихетукам̣;
паччха̄ паччати па̄ка̄нам̣, паватте ат̣т̣хаке дувети ча –
‘‘асан̇кха̄рам̣ сасан̇кха̄ра-випа̄ка̄ни на паччатӣ’’ти ча евам̣ пачатипадасса двиган̣икарӯпасса сакаммакаттам̣ иччханти. евам̣ пана са̄т̣т̣хакатхе тепит̣аке буддхавачане куто лаббха̄. тепит̣аке хи буддхавачане ‘‘каппам̣ нирайамхи паччати. йа̄ва па̄пам̣ на паччати. нирайамхи ¶ апаччи со’’ти евам̣ акаммакаттам̣йева диссати. еттха вадеййум̣ ‘‘нану пача па̄ке’ти айам̣ дха̄ту сакаммако, тена ‘паччатӣ’ти падасса дива̄диган̣икарӯпассапи сато сакаммакаттам̣ йуджджати, тасма̄йева ‘паччати па̄ка̄нам̣ паватте ат̣т̣хаке дуве’тиа̄дӣсу вутта’’нти. еттха вуччате – йатха̄ ‘‘чхиди двидха̄каран̣е, бхиди вида̄ран̣е’’ти дха̄тӯнам̣ рудха̄диган̣е паватта̄нам̣ ‘‘руккхам̣ чхиндати, бхиттим̣ бхиндатӣ’’ти рӯпапада̄нам̣ сакаммакаттепи сати дива̄диган̣ам̣ патта̄нам̣ тесам̣ дха̄тӯнам̣ ‘‘удакам̣ чхиджджати, гхат̣о бхиджджатӣ’’ти рӯпапада̄ни акаммака̄нийева бхаванти, йатха̄ бхӯва̄диган̣е паваттасса пачадха̄тусса ‘‘бхаттам̣ пачатӣ’’ти рӯпападасса сакаммакаттепи сати дива̄диган̣ам̣ паттасса ‘‘нирайе паччати, камма̄ни випаччантӣ’’ти рӯпапада̄ни акаммака̄нийева бхаванти.
атха̄пи вадеййум̣ ‘‘нану ча бхо йатха̄ ‘а̄савехи читта̄ни вимуччим̣сӯ’ти еттха ‘‘а̄савато читта̄ни вимуччим̣сӯ’ти ча ‘а̄савехи каттубхӯтехи читта̄ни вимуччим̣сӯ’ти ча евам̣ дива̄диган̣икасса дха̄тусса ‘вимуччим̣сӯ’ти рӯпападасса акаммакаттан̃ча сакаммакаттан̃ча бхавати, татха̄ ‘нирайе паччати, камма̄ни випаччантӣ’ти ча акаммакаттенапи бхавитаббам̣. ‘паччати па̄ка̄нам̣ паватте ат̣т̣хаке дуве, асан̇кха̄рам̣ сасан̇кха̄равипа̄ка̄ни на паччатӣ’ти сакаммакаттенапи бхавитабба’’нти. акаммакаттенева бхавитаббам̣, на сакаммакаттена, ‘‘паччати па̄ка̄на’’нтиа̄дина̄ вуттаппайога̄нам̣ ‘‘а̄савехи читта̄ни вимуччим̣сӯ’’ти пайогена асама̄натта̄. татха̄ хеттха ‘‘вимуччим̣сӯ’’ти падам̣ каммарахитакаттува̄чакайапаччайантампи бхавати каттусахитакаммава̄чакайапаччайантампи. ‘‘вимуччим̣сӯ’’ти имасса хи падасса каммарахитайапаччайавантатта̄ ‘‘а̄савехӣ’’ти каран̣авачанам̣ апа̄да̄нака̄ракава̄чакам̣ бхавати. ‘читта̄нӣ’’ти паччаттавачанам̣ пана каттука̄ракава̄чакам̣ бхавати. татха̄ ‘‘вимуччим̣сӯ’’ти падасса каттусахитакаммава̄чакатта̄ ‘‘а̄савехӣ’’ти ¶ каран̣авачанам̣ каттука̄ракава̄чакам̣ бхавати. ‘‘читта̄нӣ’’ти паччаттавачанам̣ пана каммака̄ракава̄чакам̣ бхавати. айам̣ найо ‘‘паччати па̄ка̄на’’нтиа̄дина̄ вуттаппайогесу на лаббхати. татха̄ хи таттха паччаттавачанам̣ катта̄рам̣ вадати, упайогавачанам̣ каммам̣ вадатӣти дат̣т̣хаббам̣. ка̄рите ‘‘пурисо пурисена пурисам̣ ва̄ бхаттам̣ па̄чети па̄чайати па̄ча̄пети па̄ча̄пайатӣ’’ти ча, ‘‘ананте бодхисамбха̄ре, парипа̄чеси на̄йако’’ти дассанато пана ‘‘парипа̄чети, парипа̄чайатӣ’’ти ча рӯпа̄ни бхаванти. има̄ни хетукаттупада̄ни. камме – йан̃н̃адаттена одано паччате, бха̄вападам̣ аппасиддхам̣. има̄ни бхӯва̄дидива̄диган̣икарӯпа̄ни. имина̄ найена ан̃н̃а̄нипи двиган̣икарӯпа̄ни йоджетабба̄ни.
теган̣икатте су пасаве. хетупхалам̣ савати, пасавати. су саване. саддхо дхаммам̣ сун̣оти, сун̣а̄ти. су хим̣са̄йам̣. йодхо пачча̄миттам̣ суна̄ти. има̄ни йатха̄ккамам̣ бхӯва̄дисва̄дикийа̄диган̣ика̄ни каттупада̄ни. татха̄ хетуна̄ пхалам̣ савиййати, унна̄дасаддо патхавӣундрийасаддо вийа суййати. йодхена паччамитто суниййати. има̄ни каммапада̄ни. бха̄вападам̣ на лаббхати сакаммакатта̄ имесам̣ дха̄тӯнам̣. имина̄ найена ан̃н̃а̄нипи теган̣икарӯпа̄ни упапариккхитва̄ йоджетабба̄ни. атра пана̄йам̣ найавибха̄вана̄ –
бхва̄дирудха̄дика̄ дха̄тӯ, сва̄дидива̄дика̄ татха̄;
рудха̄дикадива̄дит̣т̣ха̄, бхӯва̄дикачура̄дика̄.
бхӯва̄дикагаха̄дит̣т̣ха̄, бхва̄дисва̄дикийа̄дика̄;
евама̄диппабхедехи, виттха̄ренту вичаккхан̣а̄.
иччевам̣ сан̇кхепато йатха̄рахам̣ екаган̣икадвиган̣икатеган̣икавасена суддхакаттухетукаттукаммабха̄вапада̄ни ча сака̄ритекакамма̄ни ¶ ча сака̄ритадвикамма̄ни ча сака̄ритатикамма̄ни ча дассита̄ни.
ида̄ни екака̄ритадвика̄ритапада̄нам̣ вачанока̄со ануппатто, тасма̄ там̣ вада̄ма. со антакаммани. арахаттамагго ма̄нам̣ сийати, каммам̣ парийосийати. има̄ни та̄ва суддхакаттупада̄ни. еттха ма̄нам̣ сийатӣти ма̄нам̣ самуччхиндати. каммам̣ парийосийатӣти каммам̣ ниппхаджджати. пари ава иччупасаггавасена хи идам̣ падам̣ акаммакам̣ бхавати, аттхо пана ‘‘парийоса̄нам̣ гаччхатӣ’’ти сакаммакавасена гахетаббо. аттана̄ виппакатам̣ аттана̄ парийоса̄пети. идамекам̣ ка̄ритам̣ хетукаттупадам̣. еттха пана париава иччупасаггавасена акаммакабхӯтасса содха̄тусса ладдхака̄ритапаччайатта̄ екакаммамева сака̄ритападам̣ бхавати. аттана̄ виппакатам̣ парехи парийоса̄ва̄пети. идам̣ двика̄ритам̣ хетукаттупадам̣. еттха ча пана пари ава иччупасаггавасена акаммакабхӯтасса содха̄тусса ладдхака̄ритапаччайадвайатта̄ двикаммакам̣ сака̄ритападам̣ бхавати. ‘‘парийоса̄ва̄петӣ’’ти идампи пари ава пуббасма̄ содха̄тумха̄ н̣а̄пе н̣а̄пе ити паччайадвайам̣ катва̄ авасаддассока̄ран̃ча катва̄ тато йака̄ра̄гаман̃ча анубандхан̣ака̄ралопан̃ча пат̣хамапаччайе пака̄расса вака̄ран̃ча двӣсу ча т̣ха̄несу пуббасаралопам̣ катва̄ ниппхаджджатӣти дат̣т̣хаббам̣.
ида̄ни та̄ па̄л̣ийо аттхантаравин̃н̃а̄панаттхам̣ а̄хаччадесита̄ка̄рена екато катхайа̄ма – ‘‘аттана̄ виппакатам̣ аттана̄ парийоса̄пети, а̄патти сан̇гха̄дисесасса. аттана̄ виппакатам̣ парехи парийоса̄ва̄пети, а̄патти сан̇гха̄дисесасса̄’’ти еттха ‘‘бхиккхӯ’’ти хетукаттупадам̣ а̄нетаббам̣. аттана̄ виппакатанти еттха ча аттана̄ти виппакаран̣акрийа̄йа каттука̄ракава̄чакам̣ каран̣авачанам̣. виппакатанти каммака̄ракава̄чакам̣ ¶ упайогавачанам̣. аттана̄ парийоса̄петӣти еттха пана аттана̄ти абйайападабхӯтена сайам̣саддена сама̄наттхам̣ вибхатйантапатирӯпакам̣ абйайападам̣, сайам̣саддасадисам̣ ва̄ татийа̄вибхатйантам̣ абйайападам̣. татха̄ хи ‘‘аттана̄ парийоса̄петӣ’’ти вуттавачанасса ‘‘сайам̣ парийоса̄петӣ’’ти аттхо бхавати ‘‘аттана̄ ча па̄н̣а̄типа̄тӣ’’тиа̄дӣсу вийа. парехи парийоса̄ва̄петӣти еттха пана парехӣти каммака̄ракава̄чакам̣ каран̣авачананти гахетаббам̣, ‘‘сунакхехипи кха̄да̄пентӣ’’ти еттха ‘‘сунакхехӣ’’ти падам̣ вийа. еттха хи йатха̄ ‘‘ра̄джа̄но чорам̣ сунакхе кха̄да̄пентӣ’’ти упайогавасена аттхо бхавати, татха̄ ‘‘бхиккху аттана̄ виппакатам̣ паре джане парийоса̄ва̄петӣ’’ти упайогавасена аттхо бхавати. евам̣ имасмим̣ аччхарийаббхутанайавичитте бхагавато па̄вачане двика̄ритапаччайавантампи падаматтхӣти са̄рато паччетаббам̣. айам̣ найо сукхумо са̄сане а̄дарам̣ катва̄ а̄йасмантехи са̄дхукам̣ манаси ка̄таббо. йасса хи аттха̄йа идам̣ пакаран̣ам̣ каримха, на айам̣ аттано мати, атха кхо пубба̄чарийа̄нам̣ сантика̄ ладдхатта̄ тесан̃н̃ева матӣти дат̣т̣хаббам̣.
ида̄ни ака̄ритадвикаммикапада̄нам̣ вачанока̄со ануппатто, тасма̄ та̄ни катхайа̄ма, та̄ни ча кхо дха̄тувасена евам̣ ведитабба̄ни савиниччхайа̄ни. сеййатхидам̣?
духикаравахипуччхи, йа̄чи бхиккхи ча нибрӯти;
бхан̣ивадивачибха̄си, са̄сидахина̄тхадха̄ту.
рудхи джи чипабхутӣти, йе те двикаммака̄ дхӣра̄;
павадумапи вийутта̄, ка̄ритаппаччайехи ча.
апа̄да̄на̄дике пубба-видхимха̄ сахиме’бравум̣;
упайогавачанасса, нимиттанти санантана̄.
ете ¶ духа̄дайо дха̄тӯ, тикамма̄пи бхаванти ту;
ка̄ритаппаччайе ладдхе, ити а̄чарийа̄’бравум̣.
татрима̄ни уда̄харан̣а̄ни – гавам̣ пайо духати гопа̄лако. га̄вим̣ кхӣрам̣ духати гопа̄лада̄рако. таттха пайоти упайогавачанам̣, ‘‘йасо ладдха̄ на маджджеййа̄’’ти еттха ‘‘йасо’’ти падамива. маноган̣икасса хи ӣдисампи упайогавачанам̣ хоти ан̃н̃а̄дисампи. иссаро гопа̄лам̣ гавам̣ пайо духа̄пети. гопа̄лена га̄во кхӣрам̣ духита̄. гохи пайо духатӣти еттха апа̄да̄нависайатта̄ двикаммакабха̄во наттхи. ‘‘виса̄н̣ато гавам̣ духам̣, йаттха кхӣрам̣ на виндатӣ’’ти еттха пана апа̄да̄нависайаттепи гава̄вайавабхӯтасса виса̄н̣асса висум̣ гахитатта̄ ‘‘гавам̣ кхӣрам̣ духанто’’ти двикаммикабха̄во лаббхатӣти дат̣т̣хаббам̣. духино пайогойам̣.
каротисса пайоге кат̣т̣хаман̇га̄рам̣ кароти, суван̣н̣ам̣ кат̣акам̣ кароти, саче дже саччам̣ бхан̣аси, ада̄сим̣ там̣ кароми. еттха ча ан̇га̄рам̣ каротӣти париччаттака̄ран̣авасена вуттам̣. кат̣т̣хан̃хи ан̇га̄рабха̄васса ка̄ран̣ам̣, ан̇га̄ре кате ка̄ран̣абхӯтасса кат̣т̣хасса кат̣т̣хабха̄во вигаччхати. кат̣акам̣ каротӣти идам̣ апариччаттака̄ран̣авасена вуттам̣. суван̣н̣ан̃хи кат̣акабха̄васса ка̄ран̣ам̣, кат̣аке катепи ка̄ракабхӯтасса суван̣н̣асса суван̣н̣абха̄во на вигаччхати, атха кхо висесантаруппаттибха̄вена сампаджджати. ада̄сим̣ там̣ каромӣти идам̣ пана т̣ха̄нантарада̄навасена вуттам̣ ‘‘упара̄джам̣ маха̄ра̄джам̣ каромӣ’’ти еттха вийа. таттха ‘‘иссаро пурисена пурисам̣ ва̄ кат̣т̣хаман̇га̄рам̣ ка̄рети. татха̄ суван̣н̣ам̣ кат̣акам̣ ка̄ретӣ’’ти тикаммикаппайогопи дат̣т̣хаббо. татха̄ ‘‘брахмадатто раджджам̣ ка̄ретӣ’’ти, ‘‘брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте’’ти двикаммакаппайого.
еттхеке ¶ вадеййум̣ ‘‘нану ча бхо еттха екамева каммам̣ диссати, кена̄йам̣ пайого двикаммикаппайого хотӣ’’ти. кин̃ча̄пи екамева диссати, татха̄пи аттхато двейева камма̄ни диссантӣти гахетаббам̣. татха̄ хи брахмадатто раджджам̣ ка̄ретӣти еттха брахмадатто аттано ра̄джабха̄вам̣ маха̄джанена ка̄райатӣти аттхо. евам̣ пана аттхе гахите ‘‘раджджам̣ ка̄рехи бхадданте, ким̣ аран̃н̃е кариссасӣ’’тиа̄дӣсупи твам̣ аттано ра̄джабха̄вам̣ амхехи ка̄ра̄пехи, атта̄нам̣ радждже абхисин̃ча̄пехи, майам̣ там̣ радждже абхисин̃читука̄ма̄ти аттхо саматтхито бхавати.
брахмадатте раджджам̣ ка̄рентети еттха̄пи брахмадатте аттано ра̄джабха̄вам̣ маха̄джанена ка̄райантети аттхо бхавати. са̄санасмин̃хи ка̄ритависайе каран̣авачанам̣ упайогаттхан̃н̃ева дӣпети, тасма̄ аттхато двейева каммани диссантӣти вада̄ма. айаматтхо абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ чаккхундрийа̄диниббачанаттхавибха̄вана̄йа дӣпетаббо. татха̄ хи абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ идам̣ вуттам̣ ‘‘чаккхудва̄ре индаттам̣ ка̄ретӣти чаккхудва̄рабха̄ве там̣два̄рикехи аттано индабха̄вам̣ парамиссарабха̄вам̣ ка̄райатӣти аттхо. тан̃хи те рӯпаггахан̣е атта̄нам̣ ануваттети, те ча там̣ ануваттантӣ’’ти. йади пана карадха̄ту двикаммако, евам̣ санте ‘‘брахмадатто раджджам̣ ка̄ретӣ’’тиа̄дӣсу ладдхака̄ритапаччайатта̄ ‘‘ка̄ретӣ’’тиа̄дӣхи падехи тикаммакехийева бхавитаббанти? на, нийама̄бха̄вато, та̄дисасса ча пайогасса воха̄рапатхе ана̄гататта̄.
кат̣т̣хам̣ пурисена ан̇га̄рам̣ катам̣. суван̣н̣ам̣ камма̄рена кат̣акам̣ катам̣, да̄сӣ са̄микена ада̄сим̣ ката̄, евампеттха двикаммакаппайога̄ ведитабба̄. суван̣н̣ена кат̣акам̣ каротӣти еттха ¶ хи висесанаттхе паваттакаран̣ависайатта̄ двикаммикабха̄во на лаббхатӣти дат̣т̣хаббам̣. айам̣ найо ан̃н̃атра̄пи упапариккхитва̄ йатха̄самбхавам̣ нетаббо. каротисса пайогойам̣.
вахиа̄дӣнам̣ пайоге ра̄джапуриса̄ ратхам̣ га̄мам̣ ваханти. айам̣ ра̄джа̄ мам̣ на̄мам̣ пуччхати. пара̄бхавантам̣ пурисам̣, майам̣ пуччха̄ма готамам̣. а̄йасма̄ упа̄ли а̄йасмата̄ маха̄кассапена винайам̣ пут̣т̣хо. девадатто ра̄джа̄нам̣ камбалам̣ йа̄чати. те мам̣ ассе айа̄чисум̣. дханам̣ там̣ та̄та йа̄чати. бра̄хман̣о на̄гам̣ ман̣им̣ йа̄чати. на̄го ман̣им̣ йа̄чито бра̄хман̣ена брахмуна̄ а̄йа̄чито дхаммадесанам̣ бхагава̄. та̄пасо кулам̣ бходжанам̣ бхиккхати. аджам̣ га̄мам̣ нети. аджо га̄мам̣ нӣто. мутто чампеййако на̄го, ра̄джа̄нам̣ етадабрави.
еттха ра̄джа̄нанти мукхйато каммам̣ вуттам̣. етанти гун̣ато. татха̄ ра̄джа̄нанти акатхитакаммам̣ вуттам̣. етанти катхитакаммам̣. еса найо ан̃н̃атра̄пи упапариккхитва̄ йатха̄рахам̣ йоджетаббо. евамева ‘‘брӯхи бхагава̄’’тиа̄дӣсу сампада̄нависайатта̄ двикаммакабха̄во на лаббхати. бхиккху маха̄ра̄джа̄нам̣ дхаммам̣ бхан̣ати. йам̣ мам̣ бхан̣аси са̄ратхи. йам̣ мам̣ вадати. бхагавантам̣ етадавоча. пита̄ путтам̣ бха̄сати. йам̣ мам̣ твам̣ ануса̄саси. сакйа̄ кхо пана амбат̣т̣ха ра̄джа̄нам̣ окка̄кам̣ пита̄махам̣ даханти. бхагава̄ бхиккхӯ там̣ там̣ хитапат̣ипаттим̣ на̄тхати. га̄во ваджам̣ рундхати гопа̄лако. дхутто дхуттаджанам̣ дханам̣ джина̄ти. еттха ча ‘‘камануттарам̣ ратнаварам̣ джина̄ма̄’’ти пун̣н̣акаджа̄такапа̄л̣и нидассанам̣. таттха̄йаматтхо ‘‘майам̣ джанинда̄ катарам̣ ра̄джа̄нам̣ ануттарам̣ ратнаварам̣ джина̄ма̄’’ти. ит̣т̣хака̄йо па̄ка̄рам̣ чиноти вад̣д̣хакӣ. ан̃н̃а̄нипи йоджетабба̄ни.
еттха ¶ кечи пуччхеййум̣ ‘‘гандхакут̣им̣ падаккхин̣ам̣ кароти, буддхам̣ саран̣ам̣ гаччха̄ми. упа̄сакам̣ мам̣ бхавам̣ готамо дха̄ретӯ’ти пайогесу ким̣ двикаммакабха̄во лаббхатӣ’’ти? еттха вуччате – ‘‘гандхакут̣им̣ падаккхин̣ам̣ каротӣ’’ти еттха на лаббхати гун̣агун̣ӣнам̣ васена гахитатта̄. ‘‘буддхам̣ саран̣ам̣ гаччха̄мӣ’’ти еттха̄пи на лаббхати ‘‘саран̣ам̣ ити гаччха̄мӣ’’ти итисаддалопавасена вуттатта̄. татха̄ хи буддханти упайогавачанам̣. саран̣анти паччаттавачанам̣. ‘‘буддхам̣ мама саран̣ам̣ пара̄йан̣ам̣, агхасса та̄та̄ хитасса ча видха̄та̄’’ти имина̄ адхиппа̄йена ‘‘бхаджа̄ми сева̄ми буджджха̄мӣ’’ти аттхо. ‘‘упа̄сакам̣ мам̣ бхавам̣ готамо дха̄ретӯ’’ти еттха пана двикаммакабха̄во лаббхатӣти ваттаббо ‘‘мам̣ ито пат̣т̣ха̄йа упа̄сакам̣ дха̄ретӯ’’ти аттхасамбхавато ‘‘сакйа̄ кхо пана амбат̣т̣ха ра̄джа̄нам̣ окка̄кам̣ пита̄махам̣ дахантӣ’’ти дахадха̄туппайогена сама̄натта̄ ча, адхиппа̄йаттхато пана ‘‘мам̣ ‘упа̄сако ме айа’нти дха̄ретӯ’’ти аттхо самбхаватӣти дат̣т̣хаббам̣. евам̣ ака̄рита̄ни двикаммикадха̄турӯпа̄ни вибха̄вита̄ни.
иччевамамхехи а̄дито пат̣т̣ха̄йа бхагавато са̄санаттхам̣ йатха̄сатти йатха̄балам̣ дха̄туйо ча там̣рӯпа̄ни ча таданурӯпехи на̄на̄падехи на̄на̄аттхехи на̄на̄найехи ча йоджетва̄ вибха̄вита̄ни, евам̣ вибха̄вентехипи амхехи та̄сам̣ сарӯпапариччхедо аттхапариччхедо ва̄ на сакка̄ саббасо ваттум̣. тадубхайан̃хи ко саббасо ваттум̣ саккхиссати ан̃н̃атра а̄гама̄дхигамасампаннехи пабхиннапат̣исамбхидехи маха̄кхӣн̣а̄савехи.
аттха̄тисайайутта̄пи, дха̄тӯ хонти йато тато. пайогатонугантабба̄, анекаттха̄ хи дха̄таво.
йенекаттхадхара̄ ¶ чаранти вивидха̄ на̄тхасса па̄т̣хе варе,
тенекаттхадхара̄ва хонти сахита̄ на̄нӯпасаггехиве;
дха̄тӯнам̣ пана тесаматтхапарамам̣ кхӣн̣а̄саве пан̣д̣ите,
ваджджетва̄ пат̣исамбхида̄матийуте ко саббасо бхан̣атӣти.
ити наван̇ге са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе бйаппатхагатӣсу вин̃н̃ӯнам̣
косаллаттха̄йа кате садданӣтиппакаран̣е
саббаган̣авиниччхайо на̄ма екӯнавӣсатимо париччхедо
саха рӯпавибха̄вана̄йа дха̄тувибха̄вана̄ нит̣т̣хита̄.
дха̄тума̄ла̄ нит̣т̣хита̄.