📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

дӣгханика̄йе

маха̄ваггат̣т̣хакатха̄

1. маха̄пада̄насуттаван̣н̣ана̄

пуббенива̄сапат̣исам̣йуттакатха̄

1. евам̣ ме сутам̣…пе… карерикут̣ика̄йанти маха̄пада̄насуттам̣. татра̄йам̣ апуббападаван̣н̣ана̄ – карерикут̣ика̄йанти карерӣти варун̣аруккхасса на̄мам̣, карериман̣д̣апо тасса̄ кут̣ика̄йа два̄ре т̣хито, тасма̄ ‘‘карерикут̣ика̄’’ти вуччати, йатха̄ косамбаруккхасса два̄ре т̣хитатта̄ ‘‘косамбакут̣ика̄’’ти. антоджетаване кира карерикут̣и косамбакут̣и гандхакут̣и салал̣а̄га̄ранти чатта̄ри маха̄геха̄ни, екекам̣ сатасахассапаричча̄гена ниппханнам̣. тесу салал̣а̄га̄рам̣ ран̃н̃а̄ пасенадина̄ ка̄ритам̣, сеса̄ни ана̄тхапин̣д̣икена ка̄рита̄ни. ити бхагава̄ ана̄тхапин̣д̣икена гахапатина̄ тхамбха̄нам̣ упари ка̄рита̄йа девавима̄накаппа̄йа карерикут̣ика̄йам̣ вихарати. паччха̄бхаттанти ека̄саникакхалупаччха̄бхаттика̄нам̣ па̄това бхутта̄нам̣ антомаджджханхикепи паччха̄бхаттамева. идха пана пакатибхаттасса паччхато ‘‘паччха̄бхатта’’нти адхиппетам̣. пин̣д̣апа̄тапат̣икканта̄нанти пин̣д̣апа̄тато пат̣икканта̄нам̣, бхаттакиччам̣ нит̣т̣хапетва̄ ут̣т̣хита̄нанти аттхо.

карериман̣д̣алама̄л̣ети тассева карериман̣д̣апасса авидӯре ката̄йа нисӣданаса̄ла̄йа. со кира карериман̣д̣апо гандхакут̣ика̄йа ча са̄ла̄йа ча антаре хоти, тасма̄ гандхакут̣ӣпи карерикут̣ика̄пи са̄ла̄пи – ‘‘карериман̣д̣алама̄л̣о’’ти вуччати. пуббенива̄сапат̣исам̣йутта̄ти ‘‘екампи джа̄тим̣, двепи джа̄тийо’’ти евам̣ вибхаттена пуббенивуттхаккхандхасанта̄насан̇кха̄тена пуббенива̄сена саддхим̣ йоджетва̄ паваттита̄. дхаммӣти дхаммасам̣йутта̄.

удапа̄дӣти ахо аччхарийам̣ дасабаласса пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣, пуббенива̄сам̣ на̄ма ке ануссаранти, ке на̄нуссарантӣти. титтхийа̄ ануссаранти, са̄вака̄ ча паччекабуддха̄ ча буддха̄ ча ануссаранти. катаратиттхийа̄ ануссаранти? йе аггаппаттакаммава̄дино, тепи чатта̄лӣсам̣йева каппе ануссаранти, на тато парам̣. са̄вака̄ каппасатасахассам̣ ануссаранти. две аггаса̄вака̄ асан̇кхйеййан̃чева каппасатасахассан̃ча. паччекабуддха̄ две асан̇кхйеййа̄ни каппасатасахассан̃ча. буддха̄нам̣ пана еттаканти париччхедо наттхи, йа̄ватакам̣ а̄кан̇кханти, та̄ватакам̣ ануссаранти.

титтхийа̄ кхандхапат̣ипа̄т̣ийа̄ ануссаранти, пат̣ипа̄т̣им̣ мун̃читва̄ на сакконти. пат̣ипа̄т̣ийа̄ ануссаранта̄пи асан̃н̃абхавам̣ патва̄ кхандхаппаваттим̣ на пассанти, джа̄ле патита̄ кун̣т̣ха̄ вийа, кӯпе патита̄ пан̇гул̣а̄ вийа ча хонти. те таттха т̣хатва̄ ‘‘еттакамева, ито парам̣ наттхӣ’’ти дит̣т̣хим̣ ган̣ханти. ити титтхийа̄нам̣ пуббенива̄са̄нуссаран̣ам̣ андха̄нам̣ йат̣т̣хикот̣игаманам̣ вийа хоти. йатха̄ хи андха̄ йат̣т̣хикот̣игга̄хаке сатийева гаччханти, асати таттхева нисӣданти, евамева титтхийа̄ кхандхапат̣ипа̄т̣ийа̄ва ануссаритум̣ сакконти, пат̣ипа̄т̣им̣ виссаджджетва̄ на сакконти.

са̄вака̄пи кхандхапат̣ипа̄т̣ийа̄ва ануссаранти, асан̃н̃абхавам̣ патва̄ кхандхаппаваттим̣ на пассанти. евам̣ сантепи те ват̣т̣е сам̣саран̣акасатта̄нам̣ кхандха̄нам̣ абха̄вака̄ло на̄ма наттхи. асан̃н̃абхаве пана пан̃чакаппасата̄ни паваттантӣти таттакам̣ ка̄лам̣ атиккамитва̄ буддхехи диннанайе т̣хатва̄ парато ануссаранти; сеййатха̄пи а̄йасма̄ собхито. две аггаса̄вака̄ пана паччекабуддха̄ ча чутипат̣исандхим̣ олокетва̄ ануссаранти. буддха̄нам̣ чутипат̣исандхикиччам̣ наттхи, йам̣ йам̣ т̣ха̄нам̣ пасситука̄ма̄ хонти, там̣ тадева пассанти.

титтхийа̄ ча пуббенива̄сам̣ ануссарама̄на̄ аттана̄ дит̣т̣хакатасутамева ануссаранти. татха̄ са̄вака̄ ча паччекабуддха̄ ча. буддха̄ пана аттана̄ ва̄ парехи ва̄ дит̣т̣хакатасутам̣ саббамева ануссаранти.

титтхийа̄нам̣ пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ кхаджджопанакаобха̄сасадисам̣, са̄вака̄нам̣ падӣпобха̄сасадисам̣, аггаса̄вака̄нам̣ осадхита̄ракобха̄сасадисам̣, паччекабуддха̄нам̣ чандобха̄сасадисам̣, буддха̄нам̣ сарадасӯрийаман̣д̣алобха̄сасадисам̣. тасса еттака̄ни джа̄тисата̄ни джа̄тисахасса̄ни джа̄тисатасахасса̄нӣти ва̄ еттака̄ни каппасата̄ни каппасахасса̄ни каппасатасахасса̄нӣти ва̄ наттхи, йам̣ кин̃чи ануссарантасса нева кхалитам̣, на пат̣игха̄там̣ хоти, а̄ваджджанапат̣ибаддхамева а̄кан̇кхаманасика̄рачиттуппа̄дапат̣ибаддхамева хоти. дуббалапаттапут̣е вегаккхиттана̄ра̄чо вийа, синерукӯт̣е виссат̣т̣хаиндаваджирам̣ вийа ча асаджджама̄намева гаччхати. ‘‘ахо махантам̣ бхагавато пуббенива̄сан̃а̄н̣а’’нти евам̣ бхагавантам̣йева а̄раббха катха̄ уппанна̄, джа̄та̄ паватта̄ти аттхо. там̣ саббампи сан̇кхепато дассетум̣ ‘‘итипи пуббенива̄со, итипи пубвенива̄со’’ти еттакамева па̄л̣ийам̣ вуттам̣. таттха итипӣти евампи.

2-3. ассоси кхо…пе… атха бхагава̄ ануппаттоти еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ брахмаджа̄ласуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттамева. айамева хи висесо – таттха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена ассоси, идха диббасотена. таттха ча ван̣н̣а̄ван̣н̣акатха̄ виппаката̄, идха пуббенива̄сакатха̄. тасма̄ бхагава̄ – ‘‘име бхиккхӯ мама пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ а̄раббха гун̣ам̣ тхоменти, пуббенива̄сан̃а̄н̣асса пана ме ниппхаттим̣ на джа̄нанти; ханда несам̣ тасса ниппхаттим̣ катхетва̄ дасса̄мӣ’’ти а̄гантва̄ пакатийа̄пи буддха̄нам̣ нисӣдитва̄ дхаммадесанаттхамева т̣хапите тан̇кхан̣е бхиккхӯхи паппхот̣етва̄ динне варабуддха̄сане нисӣдитва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве’’ти пуччха̄йа ча ‘‘идха, бханте’’тиа̄дипат̣ивачанасса ча парийоса̄не тесам̣ пуббенива̄сапат̣исам̣йуттам̣ дхаммим̣ катхам̣ катхетука̄мо иччхеййа̄тха нотиа̄дима̄ха. таттха иччхеййа̄тха ноти иччхеййа̄тха ну. атха нам̣ пахат̣т̣хама̄наса̄ бхиккхӯ йа̄чама̄на̄ етасса бхагава̄тиа̄дима̄хам̣су. таттха етасса̄ти етасса дхаммикатха̄каран̣асса.

4. атха бхагава̄ тесам̣ йа̄чанам̣ гахетва̄ катхетука̄мо ‘‘тена хи, бхиккхаве, сун̣а̄тха̄’’ти те сота̄вадха̄ран̣аса̄дхукаманасика̄ресу нийоджетва̄ ан̃н̃есам̣ аса̄дха̄ран̣ам̣ чхиннават̣умака̄нуссаран̣ам̣ пака̄сетука̄мо ито со, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха йам̣ випассӣти йасмим̣ каппе випассӣ. айан̃хи ‘йа’нти саддо ‘‘йам̣ ме, бханте, дева̄нам̣ та̄ватим̣са̄нам̣ саммукха̄ сутам̣ саммукха̄ пат̣иггахитам̣, а̄рочеми там̣, бхагавато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.203) паччаттавачане диссати. ‘‘йам̣ там̣ апуччхимха акиттайӣ но, ан̃н̃ам̣ там̣ пуччха̄ма тадин̇гха брӯхӣ’’тиа̄дӣсу (су. ни. 881) упайогавачане. ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ екисса̄ локадха̄туйа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 1.277) каран̣авачане. идха пана бхумматтхети дат̣т̣хаббо. тена вуттам̣ – ‘‘йасмим̣ каппе’’ти. удапа̄дӣти дасасахассилокадха̄тум̣ унна̄денто уппаджджи.

бхаддакаппети пан̃чабуддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итатта̄ сундаракаппе са̄ракаппети бхагава̄ имам̣ каппам̣ тхоменто евама̄ха. йато пат̣т̣ха̄йа кира амха̄кам̣ бхагавата̄ абхинӣха̄ро като, етасмим̣ антаре екакаппепи пан̃ча буддха̄ ниббатта̄ на̄ма наттхи. амха̄кам̣ бхагавато абхинӣха̄расса пурато пана тан̣хан̇каро, медхан̇каро, саран̣ан̇каро, дӣпан̇кароти чатта̄ро буддха̄ екасмим̣ каппе ниббаттим̣су. тесам̣ орабха̄ге екам̣ асан̇кхйеййам̣ буддхасун̃н̃амева ахоси.

асан̇кхйеййакаппапарийоса̄не пана кон̣д̣ан̃н̃о на̄ма буддхо екова екасмим̣ каппе уппанно. татопи асан̇кхйеййам̣ буддхасун̃н̃амева ахоси. асан̇кхйеййакаппапарийоса̄не ман̇гало, сумано, ревато, собхитоти чатта̄ро буддха̄ екасмим̣ каппе уппанна̄. татопи асан̇кхйеййам̣ буддхасун̃н̃амева ахоси. асан̇кхйеййакаппапарийоса̄не пана ито каппасатасахасса̄дхикасса асан̇кхйеййасса упари аномадассӣ, падумо, на̄радоти тайо буддха̄ екасмим̣ каппе уппанна̄. татопи асан̇кхйеййам̣ буддхасун̃н̃амева ахоси. асан̇кхйеййакаппапарийоса̄не пана ито каппасатасахасса̄нам̣ упари падумуттаро бхагава̄ екова екасмим̣ каппе уппанно. тасса орабха̄ге ито тим̣сакаппасахасса̄нам̣ упари сумедхо, суджа̄тоти две буддха̄ екасмим̣ каппе уппанна̄. тато орабха̄ге ито ат̣т̣ха̄расаннам̣ каппасахасса̄нам̣ упари пийадассӣ, аттхадассӣ, дхаммадассӣти тайо буддха̄ екасмим̣ каппе уппанна̄. атха ито чатунавутикаппе сиддхаттхо на̄ма буддхо екова екасмим̣ каппе уппанно. ито две навутикаппе тиссо, пхуссоти две буддха̄ екасмим̣ каппе уппанна̄. ито еканавутикаппе випассӣ бхагава̄ уппанно. ито екатим̣се каппе сикхӣ, вессабхӯти две буддха̄ уппанна̄. имасмим̣ бхаддакаппе какусандхо, кон̣а̄гамано, кассапо, готамо амха̄кам̣ самма̄самбуддхоти чатта̄ро буддха̄ уппанна̄, меттеййо уппаджджиссати. евамайам̣ каппо пан̃чабуддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итатта̄ сундаракаппо са̄ракаппоти бхагава̄ имам̣ каппам̣ тхоменто евама̄ха.

ким̣ панетам̣ буддха̄нам̣йева па̄кат̣ам̣ хоти – ‘‘имасмим̣ каппе еттака̄ буддха̄ уппанна̄ ва̄ уппаджджиссантӣти ва̄’’ти, уда̄ху ан̃н̃есампи па̄кат̣ам̣ хотӣти? ан̃н̃есампи па̄кат̣ам̣ хоти. кесам̣? суддха̄ва̄сабрахма̄нам̣. каппасан̣т̣ха̄нака̄ласмин̃хи екамасан̇кхйеййам̣ екан̇ган̣ам̣ хутва̄ т̣хите локасаннива̄се локасса сан̣т̣ха̄наттха̄йа дево васситум̣ а̄рабхати. а̄дитова антарат̣т̣хаке химапа̄то вийа хоти. тато тиламатта̄ кан̣аматта̄ тан̣д̣уламатта̄ мугга-ма̄са-бадара-а̄малака-ел̣а̄лука-кумбхан̣д̣а-ала̄буматта̄ удакадха̄ра̄ хутва̄ ануккамена усабхадвеусабхаад̣д̣хага̄вутага̄вутадвега̄вутаад̣д̣хайоджанайоджанадвийоджана…пе… йоджанасатайоджанасахассайоджанасатасахассаматта̄ хутва̄ кот̣исатасахассачаккава̄л̣аббхантаре йа̄ва авинат̣т̣хабрахмалока̄ пӯретва̄ тит̣т̣ханти. атха там̣ удакам̣ анупуббена бхассати, бхассанте удаке пакатидевалокат̣т̣ха̄несу девалока̄ сан̣т̣хаханти, тесам̣ сан̣т̣хаханавидха̄нам̣ висуддхимагге пуббенива̄сакатха̄йам̣ вуттамева.

мануссалокасан̣т̣хаханат̣т̣ха̄нам̣ пана патте удаке дхамакаран̣амукхе пихите вийа ва̄тавасена там̣ удакам̣ сантит̣т̣хати, удакапит̣т̣хе уппалинипан̣н̣ам̣ вийа патхавӣ сан̣т̣хахати. маха̄бодхипаллан̇ко винассама̄не локе паччха̄ винассати, сан̣т̣хахама̄не пат̣хамам̣ сан̣т̣хахати. таттха пуббанимиттам̣ хутва̄ еко падуминигаччхо уппаджджати, тасса саче тасмим̣ каппе буддхо ниббаттиссати, пуппхам̣ уппаджджати. но че, нуппаджджати. уппаджджама̄нан̃ча саче еко буддхо ниббаттиссати, екам̣ уппаджджати. саче две, тайо, чатта̄ро, пан̃ча буддха̄ ниббаттиссанти, пан̃ча уппаджджанти. та̄ни ча кхо екасмим̣йева на̄л̣е кан̣н̣ика̄баддха̄ни хутва̄. суддха̄ва̄сабрахма̄но ‘‘а̄йа̄ма, майам̣ ма̄риса̄, пуббанимиттам̣ пассисса̄ма̄’’ти маха̄бодхипаллан̇кат̣т̣ха̄нам̣ а̄гаччханти, буддха̄нам̣ аниббаттанакаппе пуппхам̣ на хоти. те пана апуппхитагаччхам̣ дисва̄ – ‘‘андхака̄ро вата бхо локо бхависсати, мата̄ мата̄ сатта̄ апа̄йе пӯрессанти, чха девалока̄ нава брахмалока̄ сун̃н̃а̄ бхависсантӣ’’ти анаттамана̄ хонти. пуппхитака̄ле пана пуппхам̣ дисва̄ – ‘‘саббан̃н̃убодхисаттесу ма̄тукуччхим̣ оккамантесу никкхамантесу самбуджджхантесу дхаммачаккам̣ паваттентесу йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ каронтесу девороханам̣ каронтесу а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджджантесу паринибба̄йантесу дасасахассачаккава̄л̣акампана̄дӣни па̄т̣иха̄рийа̄ни даккхисса̄ма̄’’ти ча ‘‘чатта̄ро апа̄йа̄ париха̄йиссанти, чха девалока̄ нава брахмалока̄ парипӯрессантӣ’’ти ча аттамана̄ уда̄нам̣ уда̄нента̄ аттано аттано брахмалокам̣ гаччханти. имасмим̣ бхаддакаппе пан̃ча падума̄ни уппаджджим̣су. тесам̣ нимитта̄нам̣ а̄нубха̄вена чатта̄ро буддха̄ уппанна̄, пан̃чамо уппаджджиссати. суддха̄ва̄сабрахма̄нопи та̄ни падума̄ни дисва̄ имаматтхам̣ джа̄ним̣су. тена вуттам̣ – ‘‘ан̃н̃есампи па̄кат̣ам̣ хотӣ’’ти.

а̄йупариччхедаван̣н̣ана̄

5-7. ити бхагава̄ – ‘‘ито со, бхиккхаве’’тиа̄дина̄ найена каппапариччхедавасена пуббенива̄сам̣ дассетва̄ ида̄ни тесам̣ буддха̄нам̣ джа̄типариччхеда̄дивасена дассетум̣ випассӣ, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха а̄йупариччхеде париттам̣ лахуканти убхайаметам̣ аппакассева вевачанам̣. йан̃хи аппакам̣, там̣ париттан̃чева лахукан̃ча хоти.

аппам̣ ва̄ бхиййоти вассасатато ва̄ упари аппам̣, ан̃н̃ам̣ вассасатам̣ апатва̄ вӣсам̣ ва̄ тим̣сам̣ ва̄ чатта̄лӣсам̣ ва̄ пан̣н̣а̄сам̣ ва̄ сат̣т̣хи ва̄ васса̄ни джӣвати. евам̣ дӣгха̄йуко пана атидуллабхо, асуко кира евам̣ чирам̣ джӣватӣти таттха таттха гантва̄ дат̣т̣хаббо хоти. таттха виса̄кха̄ упа̄сика̄ вӣсавассасатам̣ джӣвати, татха̄ поккхараса̄ти бра̄хман̣о, брахма̄йу бра̄хман̣о, село бра̄хман̣о, ба̄варийабра̄хман̣о, а̄нандаттхеро, маха̄кассапаттхероти. ануруддхаттхеро пана вассасатан̃чева пан̣н̣а̄сан̃ча васса̄ни, ба̄кулаттхеро вассасатан̃чева сат̣т̣хи ча васса̄ни. айам̣ саббадӣгха̄йуко. сопи две вассасата̄ни на джӣвати.

випассӣа̄дайо пана саббепи бодхисатта̄ метта̄пуббабха̄гена соманассасахагатан̃а̄н̣асампайуттаасан̇кха̄рикачиттена ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хим̣су. тена читтена гахита̄йа пат̣исандхийа̄ асан̇кхйеййам̣ а̄йу, ити саббе буддха̄ асан̇кхйеййа̄йука̄. те касма̄ асан̇кхйеййам̣ на ат̣т̣хам̣су? утубходжанавипаттийа̄. утубходжанавасена хи а̄йу ха̄йатипи вад̣д̣хатипи.

таттха йада̄ ра̄джа̄но адхаммика̄ хонти, тада̄ упара̄джа̄но, сена̄пати, сет̣т̣хи, сакаланагарам̣, сакаларат̣т̣хам̣ адхаммикамева хоти; атха тесам̣ а̄раккхадевата̄, та̄сам̣ девата̄нам̣ митта̄ бхӯмат̣т̣хадевата̄, та̄сам̣ девата̄нам̣ митта̄ а̄ка̄сат̣т̣хакадевата̄, а̄ка̄сат̣т̣хакадевата̄нам̣ митта̄ ун̣хавала̄хака̄ девата̄, та̄сам̣ митта̄ аббхавала̄хака̄ девата̄, та̄сам̣ митта̄ сӣтавала̄хака̄ девата̄, та̄сам̣ митта̄ вассавала̄хака̄ девата̄, та̄сам̣ митта̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄ девата̄, та̄сам̣ митта̄ та̄ватим̣са̄ девата̄, та̄сам̣ митта̄ йа̄ма̄ девата̄ти евама̄ди. евам̣ йа̄ва бхавагга̄ т̣хапетва̄ арийаса̄ваке сабба̄ девабрахмапариса̄пи адхаммика̄ва хонти. та̄сам̣ адхаммиката̄йа висамам̣ чандимасӯрийа̄ парихаранти, ва̄то йатха̄маггена на ва̄йати, айатха̄маггена ва̄йанто а̄ка̄сат̣т̣хакавима̄на̄ни кхобхети, вима̄несу кхобхитесу девата̄нам̣ кӣл̣анаттха̄йа читта̄ни на наманти, девата̄нам̣ кӣл̣анаттха̄йа читтесу анамантесу сӣтун̣хабхедо уту йатха̄ка̄лена на сампаджджати, тасмим̣ асампаджджанте на самма̄ дево вассати, када̄чи вассати, када̄чи на вассати; каттхачи вассати, каттхачи на вассати, вассантопи ваппака̄ле ан̇курака̄ле на̄л̣ака̄ле пуппхака̄ле кхӣраггахан̣а̄дика̄лесу йатха̄ йатха̄ сасса̄нам̣ упака̄ро на хоти, татха̄ татха̄ вассати ча вигаччхати ча, тена сасса̄ни висамапа̄ка̄ни хонти, вигатагандхаван̣н̣араса̄дисампанна̄ни. екабха̄джане паккхиттатан̣д̣улесупи екасмим̣ падесе бхаттам̣ уттан̣д̣улам̣ хоти, екасмим̣ атикилиннам̣, екасмим̣ самапа̄кам̣. там̣ парибхуттам̣ куччхийампи тӣха̄ка̄рехи паччати. тена сатта̄ бахва̄ба̄дха̄ чева хонти, аппа̄йука̄ ча. евам̣ та̄ва утубходжанавасена а̄йу ха̄йати.

йада̄ пана ра̄джа̄но дхаммика̄ хонти, тада̄ упара̄джа̄нопи дхаммика̄ хонтӣти пуриманайенева йа̄ва брахмалока̄ саббепи дхаммика̄ хонти. тесам̣ дхаммикатта̄ самам̣ чандимасӯрийа̄ парихаранти, йатха̄маггена ва̄то ва̄йати, йатха̄маггена ва̄йанто а̄ка̄сат̣т̣хакавима̄на̄ни на кхобхети, тесам̣ акхобха̄ девата̄нам̣ кӣл̣анаттха̄йа читта̄ни наманти. евам̣ ка̄лена уту сампаджджати, дево самма̄ вассати, ваппака̄лато пат̣т̣ха̄йа сасса̄нам̣ упака̄рам̣ каронто ка̄ле вассати, ка̄ле вигаччхати, тена сасса̄ни самапа̄ка̄ни сугандха̄ни суван̣н̣а̄ни сураса̄ни оджаванта̄ни хонти, техи сампа̄дитам̣ бходжанам̣ парибхуттампи самма̄ парипа̄кам̣ гаччхати, тена сатта̄ арога̄ дӣгха̄йука̄ хонти. евам̣ утубходжанавасена а̄йу вад̣д̣хати.

таттха випассӣ бхагава̄ асӣтивассасахасса̄йукака̄ле ниббатто, сикхӣ саттативассасахасса̄йукака̄лети идам̣ анупуббена парихӣнасадисам̣ катам̣, на пана евам̣ парихӣнам̣, вад̣д̣хитва̄ вад̣д̣хитва̄ парихӣнанти ведитаббам̣. катхам̣? имасмим̣ та̄ва каппе какусандхо бхагава̄ чатта̄лӣсавассасахасса̄йукака̄ле ниббатто, а̄йуппама̄н̣ам̣ пан̃ча кот̣т̣ха̄се катва̄ чатта̄ри т̣хатва̄ пан̃чаме виджджама̄нейева париниббуто. там̣ а̄йу париха̄йама̄нам̣ дасавассака̄лам̣ патва̄ пуна вад̣д̣хама̄нам̣ асан̇кхйеййам̣ хутва̄ тато париха̄йама̄нам̣ тим̣савассасахассака̄ле т̣хитам̣; тада̄ кон̣а̄гамано бхагава̄ ниббатто. тасмимпи татхева париниббуте там̣ а̄йу дасавассака̄лам̣ патва̄ пуна вад̣д̣хама̄нам̣ асан̇кхйеййам̣ хутва̄ париха̄йитва̄ вӣсативассасахассака̄ле т̣хитам̣; тада̄ кассапо бхагава̄ ниббатто. тасмимпи татхева париниббуте там̣ а̄йу дасавассака̄лам̣ патва̄ пуна вад̣д̣хама̄нам̣ асан̇кхйеййам̣ хутва̄ париха̄йитва̄ вассасатака̄лам̣ паттам̣, атха амха̄кам̣ самма̄самбуддхо ниббатто. евам̣ анупуббена париха̄йитва̄ париха̄йитва̄ вад̣д̣хитва̄ вад̣д̣хитва̄ парихӣнанти ведитаббам̣. таттха йам̣ йам̣ а̄йупарима̄н̣есу мануссесу буддха̄ ниббаттанти, тесампи там̣ тадева а̄йупарима̄н̣ам̣ хотӣти ведитаббам̣.

а̄йупариччхедаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

бодхипариччхедаван̣н̣ана̄

8. бодхипариччхеде пана па̄т̣алийа̄ мӯлети па̄т̣алируккхасса хет̣т̣ха̄. тасса̄ пана па̄т̣алийа̄ кхандхо там̣ дивасам̣ пан̣н̣а̄саратано хутва̄ аббхуггато, са̄кха̄ пан̣н̣а̄саратана̄ти уббедхена ратанасатам̣ ахоси. там̣ дивасан̃ча са̄ па̄т̣али кан̣н̣ика̄баддхехи вийа пуппхехи мӯлато пат̣т̣ха̄йа екасан̃чханна̄ ахоси, диббагандхам̣ ва̄йати. на кевалан̃ча тада̄ айамева пуппхита̄, дасасахассачаккава̄л̣е саббапа̄т̣алийо пуппхита̄. на кевалан̃ча па̄т̣алийо, дасасахассачаккава̄л̣е саббаруккха̄нам̣ кхандхесу кхандхападума̄ни, са̄кха̄су са̄кха̄падума̄ни, лата̄су лата̄падума̄ни, а̄ка̄се а̄ка̄сападума̄ни пуппхита̄ни, патхавиталам̣ бхиндитва̄пи маха̄падума̄ни ут̣т̣хита̄ни. маха̄самуддопи пан̃чаван̣н̣ехи падумехи нӣлуппалараттуппалехи ча сан̃чханно ахоси. сакаладасасахассачаккава̄л̣ам̣ дхаджама̄ла̄кулам̣ таттха таттха нибаддхапуппхада̄мависсат̣т̣хама̄ла̄гул̣авиппакин̣н̣ам̣ на̄на̄ван̣н̣акусумасамуджджалам̣ нанданаваначитталата̄ванамиссакаванапха̄русакаванасадисам̣ ахоси. пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ усситаддхаджа̄ паччхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣им̣ абхихананти. паччхимадаккхин̣ауттарачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ усситаддхаджа̄ даккхин̣ачаккава̄л̣амукхават̣т̣им̣ абхихананти. евам̣ ан̃н̃аман̃н̃асирӣсампатта̄ни чаккава̄л̣а̄ни ахесум̣. абхисамбуддхоти сакалам̣ буддхагун̣авибхавасирим̣ пат̣ивиджджхама̄но чатта̄ри сачча̄ни абхисамбуддхо.

‘‘сикхӣ, бхиккхаве, бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо пун̣д̣арӣкасса мӯле абхисамбуддхо’’тиа̄дӣсупи имина̄ва найена падаван̣н̣ана̄ ведитабба̄. еттха пана пун̣д̣арӣкоти сетамбаруккхо. тасса̄пи тадева парима̄н̣ам̣. там̣ дивасан̃ча сопи диббагандхехи пуппхехи сусан̃чханно ахоси. на кевалан̃ча пуппхехи, пхалехипи сан̃чханно ахоси. тасса екато тарун̣а̄ни пхала̄ни, екато маджджхима̄ни пхала̄ни, екато на̄типакка̄ни пхала̄ни, екато супакка̄ни паккхиттадиббоджа̄ни вийа сураса̄ни оламбанти. йатха̄ со, евам̣ сакаладасасахассачаккава̄л̣есу пуппхӯпагаруккха̄ пуппхехи, пхалӯпагаруккха̄ пхалехи пат̣иман̣д̣ита̄ ахесум̣.

са̄лоти са̄ларуккхо. тасса̄пи тадева парима̄н̣ам̣, татхева пуппхасирӣвибхаво ведитаббо. сирӣсаруккхепи есева найо. удумбараруккхе пуппха̄ни на̄хесум̣, пхалавибхӯти панеттха амбе вуттанайа̄ва, татха̄ нигродхе, татха̄ ассаттхе. ити саббабуддха̄нам̣ екова паллан̇ко, руккха̄ пана ан̃н̃епи хонти. тесу йасса йасса руккхасса мӯле чатумагган̃а̄н̣асан̇кха̄табодхим̣ буддха̄ пат̣ивиджджханти, со со бодхӣти вуччати. айам̣ бодхипариччхедо на̄ма.

са̄вакайугапариччхедаван̣н̣ана̄

9. са̄вакайугапариччхеде пана кхан̣д̣атиссанти кхан̣д̣о ча тиссо ча. тесу кхан̣д̣о екапитико канит̣т̣хабха̄та̄, тиссо пурохитапутто. кхан̣д̣о пан̃н̃а̄па̄рамийа̄ маттхакам̣ патто, тиссо сама̄дхипа̄рамийа̄ маттхакам̣ патто. агганти т̣хапетва̄ випассим̣ бхагавантам̣ авасесехи саддхим̣ асадисагун̣ата̄йа уттамам̣. бхаддайуганти аггатта̄йева бхаддайугам̣. абхибхӯсамбхаванти абхибхӯ ча самбхаво ча. тесу абхибхӯ пан̃н̃а̄па̄рамийа̄ маттхакам̣ патто. сикхина̄ бхагавата̄ саддхим̣ арун̣аватито брахмалокам̣ гантва̄ брахмапариса̄йа вивидха̄ни па̄т̣иха̄рийа̄ни дассенто дхаммам̣ десетва̄ дасасахассилокадха̄тум̣ андхака̄рена пхаритва̄ – ‘‘ким̣ ида’’нти сан̃джа̄тасам̣вега̄нам̣ обха̄сам̣ пхаритва̄ – ‘‘саббе ме рӯпан̃ча пассанту, саддан̃ча сун̣антӯ’’ти адхит̣т̣хахитва̄ – ‘‘а̄рамбхатха̄’’ти га̄тха̄двайам̣ (сам̣. ни. 1.185) бхан̣анто саддам̣ са̄веси. самбхаво сама̄дхипа̄рамийа̄ маттхакам̣ патто ахоси.

сон̣уттаранти сон̣о ча уттаро ча. тесупи сон̣о пан̃н̃а̄па̄рамим̣ патто, уттаро сама̄дхипа̄рамим̣ патто ахоси. видхурасан̃джӣванти видхуро ча сан̃джӣво ча. тесу видхуро пан̃н̃а̄па̄рамим̣ патто ахоси, сан̃джӣво сама̄дхипа̄рамим̣ патто. сама̄паджджанабахуло раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄накут̣илен̣аман̣д̣апа̄дӣсу сама̄паттибалена джха̄йанто екадивасам̣ аран̃н̃е ниродхам̣ сама̄паджджи, атха нам̣ ванакаммика̄дайо ‘‘мато’’ти саллаккхетва̄ джха̄песум̣. со йатха̄париччхедена сама̄паттито ут̣т̣ха̄йа чӣвара̄ни паппхот̣етва̄ га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. тадупа̄да̄йева ча нам̣ ‘‘сан̃джӣво’’ти сан̃джа̄ним̣су. бхиййосуттаранти бхиййосо ча уттаро ча. тесу бхиййосо пан̃н̃а̄йа уттаро, уттаро сама̄дхина̄ агго ахоси. тиссабха̄радва̄джанти тиссо ча бха̄радва̄джо ча. тесу тиссо пан̃н̃а̄па̄рамим̣ патто, бха̄радва̄джо сама̄дхипа̄рамим̣ патто ахоси. са̄рипуттамоггалла̄нанти са̄рипутто ча моггалла̄но ча. тесу са̄рипутто пан̃н̃а̄висайе, моггалла̄но сама̄дхивисайе агго ахоси. айам̣ са̄вакайугапариччхедо на̄ма.

са̄вакасаннипа̄тапариччхедаван̣н̣ана̄

10. са̄вакасаннипа̄тапариччхеде випассисса бхагавато пат̣хамасаннипа̄то чатуран̇гико ахоси, саббе ехибхиккхӯ, саббе иддхийа̄ ниббаттапаттачӣвара̄, саббе ана̄мантита̄ва а̄гата̄, ити те ча кхо паннарасе упосатхадивасе. атха саттха̄ бӣджаним̣ гахетва̄ нисинно упосатхам̣ оса̄реси. дутийататийесупи есева найо. татха̄ сесабуддха̄нам̣ саббасаннипа̄тесу. йасма̄ пана амха̄кам̣ бхагавато пат̣хамабодхийа̄ва саннипа̄то ахоси, идан̃ча суттам̣ апарабха̄ге вуттам̣, тасма̄ ‘‘майхам̣, бхиккхаве, етарахи еко са̄вака̄нам̣ саннипа̄то’’ти анит̣т̣хапетва̄ ‘‘ахосӣ’’ти вуттам̣.

таттха ад̣д̣хател̣аса̄ни бхиккхусата̄нӣти пура̄н̣аджат̣ила̄нам̣ сахассам̣, двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ парива̄ра̄ни ад̣д̣хатеййасата̄нӣти ад̣д̣хател̣аса̄ни бхиккхусата̄ни. таттха двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ абхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа ваттхум̣ катхетва̄ паббаджджа̄ дӣпетабба̄. паббаджита̄нам̣ пана тесам̣ маха̄моггалла̄но саттаме дивасе арахаттам̣ патто. дхаммасена̄пати паннарасаме дивасе гиджджхакӯт̣апаббатамаджджхе сӯкаракхатален̣апаббха̄ре бха̄гинеййасса дӣгханакхапарибба̄джакасса саджджите дхаммайа̄ге ведана̄париггахасуттанте (ма. ни. 2.201) десийама̄не десанам̣ анубуджджхама̄нам̣ н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣ патто. бхагава̄ тхерасса арахаттаппаттим̣ н̃атва̄ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ вел̣уванейева паччут̣т̣ха̄си. тхеро – ‘‘кухим̣ ну кхо бхагава̄ гато’’ти а̄ваджджанто вел̣уване патит̣т̣хитабха̄вам̣ н̃атва̄ сайампи веха̄сам̣ аббхуггантва̄ вел̣уванейева паччут̣т̣ха̄си. атха бхагава̄ па̄тимоккхам̣ оса̄реси. там̣ саннипа̄там̣ сандха̄йа бхагава̄ – ‘‘ад̣д̣хател̣аса̄ни бхиккхусата̄нӣ’’ти а̄ха. айам̣ са̄вакасаннипа̄тапариччхедо на̄ма.

упат̣т̣ха̄капариччхедаван̣н̣ана̄

11. упат̣т̣ха̄капариччхеде пана а̄нандоти нибаддхупат̣т̣ха̄кабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. бхагавато хи пат̣хамабодхийам̣ анибаддха̄ упат̣т̣ха̄ка̄ ахесум̣. екада̄ на̄гасама̄ло паттачӣварам̣ гахетва̄ вичари, екада̄ на̄гито, екада̄ упава̄но, екада̄ сунаккхатто, екада̄ чундо саман̣уддесо, екада̄ са̄гато, екада̄ мегхийо. таттха екада̄ бхагава̄ на̄гасама̄латтхерена саддхим̣ аддха̄намаггапат̣ипанно дведха̄патхам̣ патто. тхеро магга̄ оккамма – ‘‘бхагава̄, ахам̣ имина̄ маггена гаччха̄мӣ’’ти а̄ха. атха нам̣ бхагава̄ – ‘‘ехи бхиккху, имина̄ маггена гаччха̄ма̄’’ти а̄ха. со – ‘‘ханда, бхагава̄, тумха̄кам̣ паттачӣварам̣ ган̣хатха, ахам̣ имина̄ маггена гаччха̄мӣ’’ти ватва̄ паттачӣварам̣ чхама̄йам̣ т̣хапетум̣ а̄раддхо. атха нам̣ бхагава̄ – ‘‘а̄хара, бхиккхӯ’’ти ватва̄ паттачӣварам̣ гахетва̄ гато. тассапи бхиккхуно итарена маггена гаччхато чора̄ паттачӣваран̃чева харим̣су, сӣсан̃ча бхиндим̣су. со – ‘‘бхагава̄ ида̄ни ме пат̣исаран̣ам̣, на ан̃н̃о’’ти чинтетва̄ лохитена гал̣итена бхагавато сантикам̣ агама̄си. ‘‘кимидам̣ бхиккхӯ’’ти ча вутте там̣ паваттим̣ а̄рочеси. атха нам̣ бхагава̄ – ‘‘ма̄ чинтайи, бхиккху, етам̣йева те ка̄ран̣ам̣ саллаккхетва̄ нива̄райимха̄’’ти ватва̄ нам̣ самасса̄сеси.

екада̄ пана бхагава̄ мегхийаттхерена саддхим̣ па̄чӣнавам̣самигада̄йе джантуга̄мам̣ агама̄си. татра̄пи мегхийо джантуга̄ме пин̣д̣а̄йа чаритва̄ надӣтӣре па̄са̄дикам̣ амбаванам̣ дисва̄ – ‘‘бхагава̄, тумха̄кам̣ паттачӣварам̣ ган̣хатха, ахам̣ тасмим̣ амбаване саман̣адхаммам̣ каромӣ’’ти ватва̄ бхагавата̄ тиккхаттум̣ нива̄рийама̄нопи гантва̄ акусалавитаккехи упаддуто анва̄сатто (а. ни. 9.3; уда̄на париччхедо 31 дат̣т̣хаббо). пачча̄гантва̄ там̣ паваттим̣ а̄рочеси. тампи бхагава̄ – ‘‘идамева те ка̄ран̣ам̣ саллаккхетва̄ нива̄райимха̄’’ти ватва̄ анупуббена са̄ваттхим̣ агама̄си. таттха гандхакут̣ипаривен̣е пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисинно бхиккхусан̇гхапаривуто бхиккхӯ а̄мантеси – ‘‘бхиккхаве, ида̄нимхи махаллако, ‘екачче бхиккхӯ имина̄ маггена гаччха̄ма̄’ти вутте ан̃н̃ена гаччханти, екачче майхам̣ паттачӣварам̣ никкхипанти, майхам̣ нибаддхупат̣т̣ха̄кам̣ екам̣ бхиккхум̣ джа̄на̄тха̄’’ти. бхиккхӯнам̣ дхаммасам̣вего удапа̄ди. атха̄йасма̄ са̄рипутто ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ бхагавантам̣ вандитва̄ – ‘‘ахам̣, бханте, тумхейева паттхайама̄но сатасахассакаппа̄дхикам̣ асан̇кхйеййам̣ па̄рамийо пӯрайим̣, нану ма̄дисо маха̄пан̃н̃о упат̣т̣ха̄ко на̄ма ват̣т̣ати, ахам̣ упат̣т̣хахисса̄мӣ’’ти а̄ха. там̣ бхагава̄ – ‘‘алам̣ са̄рипутта, йассам̣ диса̄йам̣ твам̣ вихараси, асун̃н̃а̄йева ме са̄ диса̄, тава ова̄до буддха̄нам̣ ова̄дасадисо, на ме тайа̄ упат̣т̣ха̄какиччам̣ аттхӣ’’ти пат̣иккхипи. етеневупа̄йена маха̄моггалла̄нам̣ а̄дим̣ катва̄ асӣтимаха̄са̄вака̄ ут̣т̣хахим̣су. те саббепи бхагава̄ пат̣иккхипи.

а̄нандаттхеро пана тун̣хӣйева нисӣди. атха нам̣ бхиккхӯ евама̄хам̣су – ‘‘а̄вусо, а̄нанда, бхиккхусан̇гхо упат̣т̣ха̄кат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чати, твампи йа̄ча̄хӣ’’ти. со а̄ха – ‘‘йа̄читва̄ ладдхупат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма а̄вусо кӣдисам̣ хоти, ким̣ мам̣ саттха̄ на пассати, саче рочиссати, а̄нандо мам̣ упат̣т̣ха̄тӯти ваккхатӣ’’ти. атха бхагава̄ – ‘‘на, бхиккхаве, а̄нандо ан̃н̃ена усса̄хетаббо, сайамева джа̄нитва̄ мам̣ упат̣т̣хахиссатӣ’’ти а̄ха. тато бхиккхӯ – ‘‘ут̣т̣хехи, а̄вусо а̄нанда, ут̣т̣хехи а̄вусо а̄нанда, дасабалам̣ упат̣т̣ха̄кат̣т̣ха̄нам̣ йа̄ча̄хӣ’’ти а̄хам̣су. тхеро ут̣т̣хахитва̄ чатта̄ро пат̣иккхепе, чатассо ча а̄йа̄чана̄ти ат̣т̣ха варе йа̄чи.

чатта̄ро пат̣иккхепа̄ на̄ма – ‘‘саче ме, бханте, бхагава̄ аттана̄ ладдхам̣ пан̣ӣтам̣ чӣварам̣ на дассати, пин̣д̣апа̄там̣ на дассати, екагандхакут̣ийам̣ васитум̣ на дассати, нимантанам̣ гахетва̄ на гамиссати, ева̄хам̣ бхагавантам̣ упат̣т̣хахисса̄мӣ’’ти ватва̄ – ‘‘ким̣ панеттха, а̄нанда, а̄дӣнавам̣ пассасӣ’’ти вутте – ‘‘сача̄хам̣, бханте, има̄ни ваттхӯни лабхисса̄ми, бхависсанти ватта̄ро – ‘а̄нандо дасабалена ладдхам̣ пан̣ӣтам̣ чӣварам̣ парибхун̃джати, пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джати, екагандхакут̣ийам̣ васати, екато нимантанам̣ гаччхати, етам̣ ла̄бхам̣ лабханто татха̄гатам̣ упат̣т̣ха̄ти, ко евам̣ упат̣т̣хахато бха̄ро’ти’’ име чатта̄ро пат̣иккхепе йа̄чи.

чатассо а̄йа̄чана̄ на̄ма – ‘‘саче, бханте, бхагава̄ майа̄ гахитанимантанам̣ гамиссати, сача̄хам̣ тирорат̣т̣ха̄ тироджанапада̄ бхагавантам̣ дат̣т̣хум̣ а̄гатам̣ парисам̣ а̄гатаккхан̣е ева бхагавантам̣ дассетум̣ лаччха̄ми, йада̄ ме кан̇кха̄ уппаджджати, тасмим̣йева кхан̣е бхагавантам̣ упасан̇камитум̣ лаччха̄ми, йам̣ бхагава̄ майхам̣ параммукха̄ дхаммам̣ десети, там̣ а̄гантва̄ майхам̣ катхессати, ева̄хам̣ бхагавантам̣ упат̣т̣хахисса̄мӣ’’ти ватва̄ – ‘‘кам̣ панеттха, а̄нанда, а̄нисам̣сам̣ пассасӣ’’ти вутте – ‘‘идха, бханте, саддха̄ кулапутта̄ бхагавато ока̄сам̣ алабханта̄ мам̣ евам̣ ваданти – ‘све, бханте а̄нанда, бхагавата̄ саддхим̣ амха̄кам̣ гхаре бхиккхам̣ ган̣хеййа̄тха̄’ти, саче бханте бхагава̄ таттха на гамиссати, иччхитаккхан̣ейева парисам̣ дассетум̣, кан̇кхан̃ча винодетум̣ ока̄сам̣ на лаччха̄ми, бхависсанти ватта̄ро – ‘ким̣ а̄нандо дасабалам̣ упат̣т̣ха̄ти, еттакамписса ануггахам̣ бхагава̄ на каротӣ’ти. бхагавато ча параммукха̄ мам̣ пуччхиссанти – ‘айам̣, а̄вусо а̄нанда, га̄тха̄, идам̣ суттам̣, идам̣ джа̄такам̣, каттха десита’нти. сача̄хам̣ там̣ на сампа̄дайисса̄ми, бхависсанти ватта̄ро – ‘еттакампи, а̄вусо, на джа̄на̄си, касма̄ твам̣ чха̄йа̄ вийа бхагавантам̣ авиджаханто дӣгхараттам̣ вичарасӣ’ти. тена̄хам̣ параммукха̄ деситассапи дхаммасса пуна катханам̣ иччха̄мӣ’’ти има̄ чатассо а̄йа̄чана̄ йа̄чи. бхагава̄писса ада̄си.

евам̣ име ат̣т̣ха варе гахетва̄ нибаддхупат̣т̣ха̄ко ахоси. тассева т̣ха̄нантарассаттха̄йа каппасатасахассам̣ пӯрита̄нам̣ па̄рамӣнам̣ пхалам̣ па̄пун̣ӣти имасса нибаддхупат̣т̣ха̄кабха̄вам̣ сандха̄йа – ‘‘майхам̣, бхиккхаве, етарахи а̄нандо бхиккху упат̣т̣ха̄ко аггупат̣т̣ха̄ко’’ти а̄ха. айам̣ упат̣т̣ха̄капариччхедо на̄ма.

12. питипариччхедо утта̄наттхойева.

виха̄рам̣ па̄висӣти касма̄ виха̄рам̣ па̄виси? бхагава̄ кира еттакам̣ катхетва̄ чинтеси – ‘‘на та̄ва майа̄ саттаннам̣ буддха̄нам̣ вам̣со нирантарам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхито, аджджа майи пана виха̄рам̣ павит̣т̣хе име бхиккхӯ бхиййосо матта̄йа пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ а̄раббха ван̣н̣ам̣ катхайиссанти. атха̄хам̣ а̄гантва̄ нирантарам̣ буддхавам̣сам̣ катхетва̄ маттхакам̣ па̄петва̄ дасса̄мӣ’’ти бхиккхӯнам̣ катха̄ва̄расса ока̄сам̣ датва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ виха̄рам̣ па̄виси.

йан̃четам̣ бхагава̄ тантим̣ катхеси, таттха каппапариччхедо, джа̄типариччхедо, готтапариччхедо, а̄йупариччхедо, бодхипариччхедо, са̄вакайугапариччхедо, са̄вакасаннипа̄тапариччхедо, упат̣т̣ха̄капариччхедо, питипариччхедоти навиме ва̄ра̄ а̄гата̄, самбахулава̄ро ана̄гато, а̄нетва̄ пана дӣпетаббо.

самбахулава̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

саббабодхисатта̄нан̃хи екасмим̣ кулавам̣са̄нурӯпе путте джа̄те никкхамитва̄ паббаджитаббанти айамева вам̣со, айам̣ павен̣ӣ. касма̄? саббан̃н̃убодхисатта̄нан̃хи ма̄тукуччхим̣ оккаманато пат̣т̣ха̄йа пуббе вуттаппака̄ра̄ни анека̄ни па̄т̣иха̄рийа̄ни хонти, татра несам̣ йади нева джа̄танагарам̣, на пита̄, на ма̄та̄, на бхарийа̄, на путто пан̃н̃а̄йеййа, ‘‘имасса нева джа̄танагарам̣, на пита̄, на бхарийа̄, на путто пан̃н̃а̄йати, дево ва̄ сакко ва̄ ма̄ро ва̄ брахма̄ ва̄ еса ман̃н̃е, дева̄нан̃ча ӣдисам̣ па̄т̣иха̄рийам̣ аначчхарийа’’нти ман̃н̃ама̄но джано нева сотаббам̣, на саддха̄таббам̣ ман̃н̃еййа. тато абхисамайо на бхавеййа, абхисамайе асати нираттхакова буддхуппа̄до, аниййа̄никам̣ са̄санам̣ хоти. тасма̄ саббабодхисатта̄нам̣ – ‘‘екасмим̣ кулавам̣са̄нурӯпе путте джа̄те никкхамитва̄ паббаджитабба’’нти айамева вам̣со айам̣ павен̣ӣ. тасма̄ путта̄дӣнам̣ васена самбахулава̄ро а̄нетва̄ дӣпетаббо.

самбахулапариччхедаван̣н̣ана̄

таттха

самаваттаккхандхо атуло, суппабуддхо ча уттаро;

саттхава̄хо виджитасено, ра̄хуло бхавати саттамоти.

ете та̄ва саттаннампи бодхисатта̄нам̣ ануккаменева сатта путта̄ ведитабба̄.

таттха ра̄хулабхадде та̄ва джа̄те пан̣н̣ам̣ а̄харитва̄ маха̄пурисасса хаттхе т̣хапайим̣су. атхасса та̄вадева сакаласарӣрам̣ кхобхетва̄ путтасинехо ат̣т̣ха̄си. со чинтеси – ‘‘екасмим̣ та̄ва джа̄те еварӯпо путтасинехо, паросахассам̣ кира ме путта̄ бхависсанти, тесу екекасмим̣ джа̄те идам̣ синехабандханам̣ евам̣ вад̣д̣хантам̣ дуббхеджджам̣ бхависсати, ра̄ху джа̄то, бандханам̣ джа̄та’’нти а̄ха. там̣ дивасамева ча раджджам̣ паха̄йа никкханто. еса найо саббесам̣ путтуппаттийанти. айам̣ путтапариччхедо.

сутана̄ саббака̄ма̄ ча, сучитта̄ атха рочинӣ;

ручаггатӣ сунанда̄ ча, бимба̄ бхавати саттама̄ти.

ета̄ тесам̣ саттаннампи путта̄нам̣ ма̄таро ахесум̣. бимба̄девӣ пана ра̄хулакума̄ре джа̄те ра̄хулама̄та̄ти пан̃н̃а̄йиттха. айам̣ бхарийапариччхедо.

випассӣ какусандхоти име пана две бодхисатта̄ пайуттаа̄джан̃н̃аратхама̄руйха маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамим̣су. сикхӣ кон̣а̄гаманоти име две хаттхиккхандхаварагата̄ хутва̄ никкхамим̣су. вессабхӯ суван̣н̣асивика̄йа нисӣдитва̄ никкхами. кассапо упарипа̄са̄де маха̄тале нисиннова а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ ниббаттетва̄ джха̄на̄ ут̣т̣ха̄йа там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ – ‘‘па̄са̄до уггантва̄ бодхиман̣д̣е отаратӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. па̄са̄до а̄ка̄сена гантва̄ бодхиман̣д̣е отари. маха̄пурисопи тато отаритва̄ бхӯмийам̣ т̣хатва̄ – ‘‘па̄са̄до йатха̄т̣ха̄нейева патит̣т̣ха̄тӯ’’ти чинтеси. со йатха̄т̣ха̄не патит̣т̣ха̄си. маха̄пурисопи сатта диваса̄ни падха̄намануйун̃джитва̄ бодхипаллан̇ке нисӣдитва̄ саббан̃н̃утам̣ пат̣ивиджджхи. амха̄кам̣ пана бодхисатто кан̣т̣акам̣ ассаварама̄руйха никкхантоти. айам̣ йа̄напариччхедо.

випассисса пана бхагавато йоджанаппама̄н̣е падесе виха̄ро патит̣т̣ха̄си, сикхисса тига̄вуте, вессабхусса ад̣д̣хайоджане, какусандхасса га̄вуте, кон̣а̄гаманасса ад̣д̣хага̄вуте, кассапасса вӣсатиусабхе. амха̄кам̣ бхагавато пакатима̄нена сол̣асакарӣсе, ра̄джама̄нена ат̣т̣хакарӣсе падесе виха̄ро патит̣т̣хитоти. айам̣ виха̄рапариччхедо.

випассисса пана бхагавато екаратана̄йа̄ма̄ видаттхивиттха̄ра̄ ат̣т̣хан̇гулуббедха̄ суван̣н̣ит̣т̣хака̄ ка̄ретва̄ чӯл̣ам̣сена чха̄детва̄ виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ кин̣им̣су. сикхисса суван̣н̣айат̣т̣хипха̄лехи чха̄детва̄ кин̣им̣су. вессабхусса суван̣н̣ахаттхипа̄да̄ни ка̄ретва̄ тесам̣ чӯл̣ам̣сена чха̄детва̄ кин̣им̣су. какусандхасса вуттанайенева суван̣н̣ит̣т̣хака̄хи чха̄детва̄ кин̣им̣су. кон̣а̄гаманасса вуттанайенева суван̣н̣акаччхапехи чха̄детва̄ кин̣им̣су. кассапасса суван̣н̣акат̣т̣ӣхийева чха̄детва̄ кин̣им̣су. амха̄кам̣ бхагавато салаккхан̣а̄нам̣ каха̄пан̣а̄нам̣ чӯл̣ам̣сена чха̄детва̄ кин̣им̣су. айам̣ виха̄рабхӯмиггахан̣адханапариччхедо.

таттха випассисса бхагавато татха̄ бхӯмим̣ кин̣итва̄ виха̄рам̣ катва̄ диннупат̣т̣ха̄ко пунаббасумитто на̄ма ахоси, сикхисса сиривад̣д̣хано на̄ма, вессабхусса соттхийо на̄ма, какусандхасса аччуто на̄ма, кон̣а̄гаманасса угго на̄ма, кассапасса сумано на̄ма, амха̄кам̣ бхагавато судатто на̄ма. саббе чете гахапатимаха̄са̄ла̄ сет̣т̣хино ахесунти. айам̣ упат̣т̣ха̄капариччхедо на̄ма.

апара̄ни чатта̄ри авиджахитат̣т̣ха̄на̄ни на̄ма хонти. саббабуддха̄нан̃хи бодхипаллан̇ко авиджахито, екасмим̣йева т̣ха̄не хоти. дхаммачаккаппаваттанам̣ исипатане мигада̄йе авиджахитамева хоти. девороханака̄ле сан̇кассанагарадва̄ре пат̣хамападаган̣т̣хика̄ авиджахита̄ва хоти. джетаване гандхакут̣ийа̄ чатта̄ри ман̃чапа̄дат̣т̣ха̄на̄ни авиджахита̄нева хонти. виха̄ро пана кхуддакопи махантопи хоти, виха̄ропи на виджахитойева, нагарам̣ пана виджахати. йада̄ нагарам̣ па̄чӣнато хоти, тада̄ виха̄ро паччхимато; йада̄ нагарам̣ даккхин̣ато, тада̄ виха̄ро уттарато. йада̄ нагарам̣ паччхимато, тада̄ виха̄ро па̄чӣнато; йада̄ нагарам̣ уттарато, тада̄ виха̄ро даккхин̣ато. ида̄ни пана нагарам̣ уттарато, виха̄ро даккхин̣ато.

саббабуддха̄нан̃ча а̄йувематтам̣, пама̄н̣авематтам̣, кулавематтам̣, падха̄навематтам̣, расмивематтанти пан̃ча вематта̄ни хонти. а̄йувематтам̣ на̄ма кечи дӣгха̄йука̄ хонти, кечи аппа̄йука̄. татха̄ хи дӣпан̇карасса вассасатасахассам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣ ахоси, амха̄кам̣ бхагавато вассасатам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣.

пама̄н̣авематтам̣ на̄ма кечи дӣгха̄ хонти кечи расса̄. татха̄ хи дӣпан̇каро асӣтихаттхо ахоси, сумано навутихаттхо, амха̄кам̣ бхагава̄ ат̣т̣ха̄расахаттхо.

кулавематтам̣ на̄ма кечи кхаттийакуле ниббаттанти, кечи бра̄хман̣акуле. падха̄навематтам̣ на̄ма кесан̃чи падха̄нам̣ иттарака̄ламева хоти, йатха̄ кассапасса бхагавато. кесан̃чи аддханийам̣, йатха̄ амха̄кам̣ бхагавато.

расмивематтам̣ на̄ма ман̇галасса бхагавато сарӣрарасми дасасахассилокадха̄туппама̄н̣а̄ ахоси. амха̄кам̣ бхагавато саманта̄ бйа̄маматта̄. татра расмивематтам̣ аджджха̄сайаппат̣ибаддхам̣, йо йаттакам̣ иччхати, тасса таттакам̣ сарӣраппабха̄ пхарати. ман̇галасса пана ниччампи дасасахассилокадха̄тум̣ пхаратӯти аджджха̄сайо ахоси. пат̣ивиддхагун̣есу пана кассачи вематтам̣ на̄ма наттхи.

апарам̣ амха̄кам̣йева бхагавато сахаджа̄тапариччхедан̃ча наккхаттапариччхедан̃ча дӣпесум̣. саббан̃н̃убодхисаттена кира саддхим̣ ра̄хулама̄та̄, а̄нандаттхеро, чханно, кан̣т̣ако, нидхикумбхо, маха̄бодхи, ка̄л̣уда̄йӣти има̄ни сатта сахаджа̄та̄ни. маха̄пурисо ча уттара̄са̄л̣ханаккхаттенева ма̄тукуччхим̣ окками, маха̄бхиниккхаманам̣ никкхами, дхаммачаккам̣ паваттеси, йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ ака̄си. виса̄кха̄наккхаттена джа̄то ча абхисамбуддхо ча париниббуто ча. ма̄гханаккхаттенасса са̄вакасаннипа̄то ча ахоси, а̄йусан̇кха̄россаджджанан̃ча, ассайуджанаккхаттена деворохананти еттакам̣ а̄харитва̄ дӣпетаббам̣. айам̣ самбахулапариччхедо на̄ма.

13. ида̄ни атха кхо тесам̣ бхиккхӯнантиа̄дӣсу те бхиккхӯ – ‘‘а̄вусо, пуббенива̄сасса на̄ма айам̣ гати, йадидам̣ чутито пат̣т̣ха̄йа пат̣исандхиа̄роханам̣. йам̣ пана идам̣ пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа паччха̄мукхам̣ н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ чути гантаббам̣, идам̣ атигарукам̣. а̄ка̄се падам̣ дассенто вийа бхагава̄ катхесӣ’’ти ативимхайаджа̄та̄ хутва̄ – ‘‘аччхарийам̣, а̄вусо,’’тиа̄дӣни ватва̄ пуна апарампи ка̄ран̣ам̣ дассенто – ‘‘йатра хи на̄ма татха̄гато’’тиа̄дима̄хам̣су. таттха йатра хи на̄ма̄ти аччхарийаттхе нипа̄то, йо на̄ма татха̄гатоти аттхо. чхиннапапан̃чети еттха папан̃ча̄ на̄ма тан̣ха̄ ма̄но дит̣т̣хӣти име тайо килеса̄. чхиннават̣умети еттха ват̣уманти кусала̄кусалакаммават̣т̣ам̣ вуччати. парийа̄диннават̣т̣ети тассева вевачанам̣, парийа̄диннасаббакаммават̣т̣ети аттхо. саббадуккхавӣтиваттети саббам̣ випа̄кават̣т̣асан̇кха̄там̣ дуккхам̣ вӣтиватте. ануссариссатӣти идам̣ йатра̄ти нипа̄тавасена ана̄гатавачанам̣, аттхо панеттха атӣтавасена ведитаббо. бхагава̄ хи те буддхе ануссари, на ида̄ни ануссариссати. евам̣сӣла̄ти маггасӣлена пхаласӣлена локийалокуттарасӣлена евам̣сӣла̄. евам̣дхамма̄ти еттха сама̄дхипаккха̄ дхамма̄ адхиппета̄, маггасама̄дхина̄ пхаласама̄дхина̄ локийалокуттарасама̄дхина̄, евам̣сама̄дхайоти аттхо. евам̣пан̃н̃а̄ти маггапан̃н̃а̄дивасенева евам̣пан̃н̃а̄. евам̣виха̄рӣти еттха пана хет̣т̣ха̄ сама̄дхипаккха̄нам̣ дхамма̄нам̣ гахитатта̄ виха̄ро гахитова пуна касма̄ гахитамева ган̣ха̄тӣти че; на идам̣ гахитамева, идан̃хи ниродхасама̄паттидӣпанаттхам̣ вуттам̣. тасма̄ евам̣ ниродхасама̄паттивиха̄рӣ те бхагаванто ахесунти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

евам̣вимутта̄ти еттха виккхамбханавимутти, тадан̇гавимутти, самуччхедавимутти, пат̣иппассаддхивимутти, ниссаран̣авимуттӣти пан̃чавидха̄ вимутти. таттха ат̣т̣ха сама̄паттийо сайам̣ виккхамбхитехи нӣваран̣а̄дӣхи вимуттатта̄ виккхамбханавимуттӣти сан̇кхйам̣ гаччханти. аничча̄нупассана̄дика̄ сатта̄нупассана̄ сайам̣ тасса тасса паччанӣкан̇гавасена париччатта̄хи ниччасан̃н̃а̄дӣхи вимуттатта̄ тадан̇гавимуттӣти сан̇кхйам̣ гаччханти. чатта̄ро арийамагга̄ сайам̣ самуччхиннехи килесехи вимуттатта̄ самуччхедавимуттӣти сан̇кхйам̣ гаччханти. чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни магга̄нубха̄вена килеса̄нам̣ пат̣иппассаддханте уппаннатта̄ пат̣иппассаддхивимуттӣти сан̇кхйам̣ гаччханти. нибба̄нам̣ саббакилесехи ниссат̣атта̄ апагататта̄ дӯре т̣хитатта̄ ниссаран̣авимуттӣти сан̇кхйам̣ гаччхати. ити има̄сам̣ пан̃чаннам̣ вимуттӣнам̣ васена – ‘‘евам̣ вимутта̄’’ти еттха аттхо дат̣т̣хаббо.

14. пат̣исалла̄на̄ вут̣т̣хитоти екӣбха̄ва̄ вут̣т̣хито.

16. ‘‘ито со, бхиккхаве’’ти ко анусандхи? идан̃хи суттам̣ – ‘‘татха̄гатассевеса̄, бхиккхаве, дхаммадха̄ту суппат̣ивиддха̄’’ти ча ‘‘девата̄пи татха̄гатасса етаматтхам̣ а̄рочесу’’нти ча имехи двӣхи падехи а̄баддхам̣. таттха девата̄рочанападам̣ суттантапарийоса̄не девача̄рикакола̄халам̣ дассенто вича̄рессати. дхаммадха̄тупада̄нусандхивасена пана айам̣ десана̄ а̄раддха̄. таттха кхаттийо джа̄тийа̄тиа̄дӣни ека̄дасапада̄ни нида̄накан̣д̣е вуттанайенева ведитабба̄ни.

бодхисаттадхаммата̄ван̣н̣ана̄

17. атха кхо, бхиккхаве, випассӣ бодхисаттотиа̄дӣсу пана випассӣти тасса на̄мам̣, тан̃ча кхо вивидхе аттхе пассанакусалата̄йа ладдхам̣. бодхисаттоти пан̣д̣итасатто буджджханакасатто. бодхисан̇кха̄тесу ва̄ чатӯсу маггесу сатто а̄сатто лаггама̄насоти бодхисатто. сато сампаджа̄ноти еттха сатоти сатийева. сампаджа̄ноти н̃а̄н̣ам̣. сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ ма̄тукуччхим̣ оккамӣти аттхо. оккамӣти имина̄ часса оккантабха̄во па̄л̣ийам̣ дассито, на оккаманаккамо. со пана йасма̄ ат̣т̣хакатхам̣ а̄рӯл̣хо, тасма̄ евам̣ ведитаббо –

саббабодхисатта̄ хи саматим̣са па̄рамийо пӯретва̄, пан̃ча маха̄паричча̄ге париччаджитва̄, н̃а̄таттхачарийалокаттхачарийабуддхачарийа̄нам̣ кот̣им̣ патва̄, вессантарасадисе татийе аттабха̄ве т̣хатва̄, сатта маха̄да̄на̄ни датва̄, саттаккхаттум̣ патхавим̣ кампетва̄, ка̄лан̇катва̄, дутийачиттава̄ре туситабхаване ниббаттанти. випассӣ бодхисаттопи татхева катва̄ туситапуре ниббаттитва̄ сат̣т̣хисатасахасса̄дхика̄ саттапан̃н̃а̄са вассакот̣ийо таттха ат̣т̣ха̄си. ан̃н̃ада̄ пана дӣгха̄йукадевалоке ниббатта̄ бодхисатта̄ на йа̄вата̄йукам̣ тит̣т̣ханти. касма̄? таттха па̄рамӣнам̣ дуппӯран̣ӣйатта̄. те адхимуттика̄лакирийам̣ катва̄ мануссапатхейева ниббаттанти. па̄рамӣнам̣ пӯренто пана йатха̄ ида̄ни екена аттабха̄вена саббан̃н̃утам̣ упанетум̣ сакконти, евам̣ саббасо пӯритатта̄ тада̄ випассӣ бодхисатто таттха йа̄вата̄йукам̣ ат̣т̣ха̄си.

девата̄нам̣ пана – ‘‘манусса̄нам̣ ган̣ана̄васена ида̄ни саттахи дивасехи чути бхависсатӣ’’ти пан̃ча пуббанимитта̄ни уппаджджанти – ма̄ла̄ мила̄йанти, ваттха̄ни килиссанти, каччхехи седа̄ муччанти, ка̄йе дуббан̣н̣ийам̣ оккамати, дево дева̄сане на сан̣т̣ха̄ти. таттха ма̄ла̄ти пат̣исандхиггахан̣адивасе пил̣андханама̄ла̄, та̄ кира сат̣т̣хисатасахасса̄дхика̄ саттапан̣н̣а̄са вассакот̣ийо амила̄йитва̄ тада̄ мила̄йанти. ваттхесупи есева найо. еттакам̣ пана ка̄лам̣ дева̄нам̣ нева сӣтам̣ на ун̣хам̣ хоти, тасмим̣ ка̄ле сарӣра̄ биндубиндувасена седа̄ муччанти. еттакан̃ча ка̄лам̣ тесам̣ сарӣре кхан̣д̣иччапа̄личча̄дивасена виван̣н̣ата̄ на пан̃н̃а̄йати, девадхӣта̄ сол̣асавассуддесика̄ вийа кха̄йанти, девапутта̄ вӣсативассуддесика̄ вийа кха̄йанти, маран̣ака̄ле пана тесам̣ килантарӯпо аттабха̄во хоти. еттакан̃ча тесам̣ ка̄лам̣ девалоке уккан̣т̣хита̄ на̄ма наттхи, маран̣ака̄ле пана ниссасанти виджамбханти, саке а̄сане на̄бхираманти.

има̄ни пана пуббанимитта̄ни йатха̄ локе маха̄пун̃н̃а̄нам̣ ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣнам̣йева укка̄па̄табхӯмича̄лачандагга̄ха̄дӣни нимитта̄ни пан̃н̃а̄йанти, на саббесам̣; евам̣ махесаккхадевата̄нам̣йева пан̃н̃а̄йанти, на саббесам̣. йатха̄ ча мануссесу пуббанимитта̄ни наккхаттапа̄т̣хака̄дайова джа̄нанти, на саббе; евам̣ та̄нипи на саббадевата̄ джа̄нанти, пан̣д̣ита̄ ева пана джа̄нанти. таттха йе мандена кусалакаммена ниббатта̄ девапутта̄, те тесу уппаннесу – ‘‘ида̄ни ко джа̄на̄ти, ‘кухим̣ ниббаттесса̄ма̄’ти’’ бха̄йанти. йе маха̄пун̃н̃а̄, те ‘‘амхехи диннам̣ да̄нам̣, раккхитам̣ сӣлам̣, бха̄витам̣ бха̄ванам̣ а̄гамма упари девалокесу сампаттим̣ анубхависса̄ма̄’’ти на бха̄йанти. випассӣ бодхисаттопи та̄ни пуббанимитта̄ни дисва̄ ‘‘ида̄ни анантаре аттабха̄ве буддхо бхависса̄мӣ’’ти на бха̄йати. атхасса тесу нимиттесу па̄тубхӯтесу дасасахассачаккава̄л̣адевата̄ саннипатитва̄ – ‘‘ма̄риса, тумхехи даса па̄рамийо пӯрентехи на саккасампаттим̣, на ма̄расампаттим̣, на брахмасампаттим̣, на чаккаваттисампаттим̣ паттхентехи пӯрита̄, локаниттхаран̣аттха̄йа пана буддхаттам̣ паттхайама̄нехи пӯрита̄. со во, ида̄ни ка̄ло, ма̄риса, буддхатта̄йа, самайо, ма̄риса, буддхатта̄йа̄’’ти йа̄чанти.

атха маха̄сатто та̄сам̣ девата̄нам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ адатва̄ва ка̄ладӣпадесакуладжанеттиа̄йупариччхедавасена пан̃чамаха̄вилоканам̣ на̄ма вилокеси. таттха ‘‘ка̄ло ну кхо, на ка̄ло’’ти пат̣хамам̣ ка̄лам̣ вилокеси. таттха вассасатасахассато уддхам̣ вад̣д̣хитаа̄йука̄ло ка̄ло на̄ма на хоти. касма̄? тада̄ хи сатта̄нам̣ джа̄тиджара̄маран̣а̄ни на пан̃н̃а̄йанти, буддха̄нан̃ча дхаммадесана̄ на̄ма тилаккхан̣амутта̄ наттхи. те тесам̣ – ‘‘аниччам̣ дуккхаманатта̄’’ти катхента̄нам̣ – ‘‘ким̣ на̄метам̣ катхентӣ’’ти нева сотум̣, на саддахитум̣ ман̃н̃анти, тато абхисамайо на хоти, тасмим̣ асати аниййа̄никам̣ са̄санам̣ хоти. тасма̄ со ака̄ло. вассасатато ӯнаа̄йука̄лопи ка̄ло на хоти. касма̄? тада̄ хи сатта̄ уссаннакилеса̄ хонти, уссаннакилеса̄нан̃ча динно ова̄до ова̄дат̣т̣ха̄не на тит̣т̣хати, удаке дан̣д̣ара̄джи вийа кхиппам̣ вигаччхати. тасма̄ сопи ака̄лова. вассасатасахассато пат̣т̣ха̄йа хет̣т̣ха̄, вассасатато пат̣т̣ха̄йа уддхам̣ а̄йука̄ло ка̄ло на̄ма, тада̄ ча асӣтивассасахасса̄йука̄ манусса̄. атха маха̄сатто – ‘‘ниббаттитаббака̄ло’’ти ка̄лам̣ пасси.

тато дӣпам̣ вилокенто сапарива̄ре чатта̄ро дӣпе олокетва̄ – ‘‘тӣсу дӣпесу буддха̄ на ниббаттанти, джамбудӣпейева ниббаттантӣ’’ти дӣпам̣ пасси.

тато – ‘‘джамбудӣпо на̄ма маха̄, дасайоджанасахассапарима̄н̣о, катарасмим̣ ну кхо падесе буддха̄ ниббаттантӣ’’ти десам̣ вилокенто маджджхимадесам̣ пасси. маджджхимадесо на̄ма – ‘‘пураттхима̄йа диса̄йа гаджан̇галам̣ на̄ма нигамо’’тиа̄дина̄ (маха̄ва. 259) найена винайе вуттова. со а̄йа̄мато тӣн̣и йоджанасата̄ни, виттха̄рато ад̣д̣хатеййа̄ни, париккхепато навайоджанасата̄нӣти. етасмин̃хи падесе буддха̄ паччекабуддха̄ аггаса̄вака̄ асӣти маха̄са̄вака̄ чаккаваттира̄джа̄но ан̃н̃е ча махесаккха̄ кхаттийабра̄хман̣агахапатимаха̄са̄ла̄ уппаджджанти. идан̃четтха бандхуматӣ на̄ма нагарам̣, таттха майа̄ ниббаттитаббанти нит̣т̣хам̣ агама̄си.

тато кулам̣ вилокенто – ‘‘буддха̄ на̄ма локасаммате куле ниббаттанти. ида̄ни ча кхаттийакулам̣ локасамматам̣, таттха ниббаттисса̄ми, бандхума̄ на̄ма ме ра̄джа̄ пита̄ бхависсатӣ’’ти кулам̣ пасси.

тато ма̄тарам̣ вилокенто – ‘‘буддхама̄та̄ на̄ма лола̄ сура̄дхутта̄ на хоти, каппасатасахассам̣ пӯритапа̄рамӣ, джа̄тито пат̣т̣ха̄йа акхан̣д̣апан̃часӣла̄ хоти, айан̃ча бандхуматӣ на̄ма девӣ ӣдиса̄, айам̣ ме ма̄та̄ бхависсати, ‘‘киттакам̣ панасса̄ а̄йӯ’’ти а̄ваджджанто ‘‘дасаннам̣ ма̄са̄нам̣ упари сатта диваса̄нӣ’’ти пасси.

ити имам̣ пан̃чамаха̄вилоканам̣ вилокетва̄ ‘‘ка̄ло, ме ма̄риса̄, буддхабха̄ва̄йа̄’’ти девата̄нам̣ сан̇гахам̣ каронто пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ – ‘‘гаччхатха, тумхе’’ти та̄ девата̄ уййоджетва̄ туситадевата̄хи паривуто туситапуре нанданаванам̣ па̄виси. саббадевалокесу хи нанданаванам̣ аттхийева. татра нам̣ девата̄ ито чуто сугатим̣ гаччха̄ти пуббекатакусалакаммока̄сам̣ са̄райама̄на̄ вичаранти. со евам̣ девата̄хи кусалам̣ са̄райама̄на̄хи паривуто таттха вичарантойева чави.

евам̣ чуто ча ‘чава̄мӣ’ти джа̄на̄ти, чутичиттам̣ на джа̄на̄ти. пат̣исандхим̣ гахетва̄пи джа̄на̄ти, пат̣исандхичиттамева на джа̄на̄ти. ‘‘имасмим̣ ме т̣ха̄не пат̣исандхим̣ гахита̄’’ти евам̣ пана джа̄на̄ти. кечи пана тхера̄ – ‘‘а̄ваджджанапарийа̄йо на̄ма ладдхум̣ ват̣т̣ати, дутийататийачиттава̄ре ева джа̄ниссатӣ’’ти ваданти. типит̣акамаха̄сӣваттхеро пана а̄ха – ‘‘маха̄сатта̄нам̣ пат̣исандхи на ан̃н̃есам̣ пат̣исандхисадиса̄, кот̣иппаттам̣ пана тесам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣. йасма̄ пана тенева читтена там̣ читтам̣ н̃а̄тум̣ на сакка̄, тасма̄ чутичиттам̣ на джа̄на̄ти. чутиккхан̣епи ‘чава̄мӣ’ти джа̄на̄ти. пат̣исандхичиттам̣ на джа̄на̄ти. ‘асукасмим̣ ме т̣ха̄не пат̣исандхи гахита̄’ти джа̄на̄ти, тасмим̣ ка̄ле дасасахассилокадха̄ту кампатӣ’’ти. евам̣ сато сампаджа̄но ма̄тукуччхим̣ оккаманто пана екӯнавӣсатийа̄ пат̣исандхичиттесу метта̄пуббабха̄гасса соманассасахагатан̃а̄н̣асампайуттаасан̇кха̄рикакусалачиттасса садисамаха̄випа̄качиттена пат̣исандхи ган̣хи. маха̄сӣваттхеро пана упеккха̄сахагатена̄ти а̄ха. йатха̄ ча амха̄кам̣ бхагава̄, евам̣ сопи а̄са̄л̣хӣпун̣н̣ама̄йам̣ уттара̄са̄л̣ханаккхаттенева пат̣исандхим̣ аггахеси.

тада̄ кира пуре пун̣н̣ама̄йа саттамадивасато пат̣т̣ха̄йа вигатасура̄па̄нам̣ ма̄ла̄гандха̄дивибхӯтисампаннам̣ наккхаттакӣл̣ам̣ анубхавама̄на̄ бодхисаттама̄та̄ саттаме дивасе па̄то ут̣т̣ха̄йа гандходакена наха̄йитва̄ сабба̄лан̇ка̄равибхӯсита̄ варабходжанам̣ бхун̃джитва̄ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа сиригаббхам̣ пависитва̄ сирисайане нипанна̄ ниддам̣ оккамама̄на̄ идам̣ супинам̣ аддаса – ‘‘чатта̄ро кира нам̣ маха̄ра̄джа̄но сайаненева саддхим̣ уккхипитва̄ анотаттадахам̣ нетва̄ наха̄петва̄ диббаваттхам̣ нива̄сетва̄ диббагандхехи вилимпетва̄ диббапуппха̄ни пил̣андхитва̄, тато авидӯре раджатапаббато, тасса анто канакавима̄нам̣ аттхи, тасмим̣ па̄чӣнато сӣсам̣ катва̄ нипаджджа̄песум̣. атха бодхисатто сетаварава̄ран̣о хутва̄ тато авидӯре еко суван̣н̣апаббато, таттха чаритва̄ тато оруйха раджатапаббатам̣ абхирухитва̄ канакавима̄нам̣ пависитва̄ ма̄тарам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ даккхин̣апассам̣ пха̄летва̄ куччхим̣ павит̣т̣хасадисо ахоси’’.

атха пабуддха̄ девӣ там̣ супинам̣ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ вибха̄та̄йа раттийа̄ чатусат̣т̣химатте бра̄хман̣апа̄моккхе паккоса̄петва̄ харитӯпалитта̄йа ла̄джа̄дӣхи катаман̇галасакка̄ра̄йа бхӯмийа̄ маха̄раха̄ни а̄сана̄ни пан̃н̃апетва̄ таттха нисинна̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ саппимадхусаккара̄бхисан̇кхатасса варапа̄йа̄сасса суван̣н̣араджатапа̄тийо пӯретва̄ суван̣н̣араджатапа̄тӣхева пат̣икуджджитва̄ ада̄си, ан̃н̃ехи ча ахатаваттхакапилага̄вӣда̄на̄дӣхи несам̣ сантаппеси. атха несам̣ саббака̄масантаппита̄нам̣ там̣ супинам̣ а̄рочетва̄ – ‘‘ким̣ бхависсатӣ’’ти пуччхи. бра̄хман̣а̄ а̄хам̣су – ‘‘ма̄ чинтайи, маха̄ра̄джа, девийа̄ те куччхимхи габбхо патит̣т̣хито, со ча кхо пурисагаббхо на иттхигаббхо, путто те бхависсати. со саче ага̄рам̣ аджджха̄васиссати, ра̄джа̄ бхависсати чаккаваттӣ. саче ага̄ра̄ никкхамма паббаджиссати, буддхо бхависсати локе виват̣т̣аччхадо’’ти. айам̣ та̄ва – ‘‘ма̄тукуччхим̣ оккамӣ’’ти еттха ван̣н̣ана̄ккамо.

айаметтха дхаммата̄ти айам̣ еттха ма̄тукуччхиоккамане дхаммата̄, айам̣ сабха̄во, айам̣ нийа̄моти вуттам̣ хоти. нийа̄мо ча на̄меса камманийа̄мо, утунийа̄мо, бӣджанийа̄мо, читтанийа̄мо, дхамманийа̄моти пан̃чавидхо (дха. са. ат̣т̣ха. 498).

таттха кусаласса ит̣т̣хавипа̄када̄нам̣, акусаласса анит̣т̣хавипа̄када̄нанти айам̣ камманийа̄мо. тасса дӣпанаттхам̣ – ‘‘на анталиккхе’’ти (кху. па̄. 127) га̄тха̄йа ваттхӯни ваттабба̄ни. апича ека̄ кира иттхӣ са̄микена саддхим̣ бхан̣д̣итва̄ уббандхитва̄ маритука̄ма̄ раджджупа̄се гӣвам̣ павесеси. ан̃н̃атаро пурисо ва̄сим̣ нисенто там̣ иттхикаммам̣ дисва̄ раджджум̣ чхиндитука̄мо – ‘‘ма̄ бха̄йи, ма̄ бха̄йӣ’’ти там̣ самасса̄сенто упадха̄ви. раджджу а̄сӣвисо хутва̄ ат̣т̣ха̄си. со бхӣто пала̄йи. итара̄ таттхева мари. евама̄дӣни четтха ваттхӯни дассетабба̄ни.

тесу тесу джанападесу тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле екаппаха̄ренева руккха̄нам̣ пуппхапхалагахан̣а̄дӣни, ва̄тасса ва̄йанам̣ ава̄йанам̣, а̄тапасса тиккхата̄ мандата̄, девасса вассанам̣ авассанам̣, падума̄нам̣ дива̄ викасанам̣ раттим̣ мила̄йананти евама̄ди утунийа̄мо.

йам̣ панетам̣ са̄либӣджато са̄липхаламева, мадхурато мадхурасам̣йева, титтато титтарасам̣йева пхалам̣ хоти, айам̣ бӣджанийа̄мо.

пурима̄ пурима̄ читтачетасика̄ дхамма̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣ упаниссайапаччайена паччайоти евам̣ йадетам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ анантара̄ сампат̣иччхана̄дӣнам̣ ниббаттанам̣, айам̣ читтанийа̄мо.

йа̄ панеса̄ бодхисатта̄нам̣ ма̄тукуччхиоккамана̄дӣсу дасасахассилокадха̄тукампана̄дӣнам̣ паватти, айам̣ дхамманийа̄мо на̄ма. тесу идха дхамманийа̄мо адхиппето. тасма̄ тамеваттхам̣ дассенто дхаммата̄ еса̄ бхиккхаветиа̄дима̄ха.

18. таттха куччхим̣ оккаматӣти еттха куччхим̣ окканто хотӣти айамеваттхо. окканте хи тасмим̣ евам̣ хоти, на оккамама̄не. аппама̄н̣оти вуд̣д̣хиппама̄н̣о, випулоти аттхо. ул̣а̄роти тассева вевачанам̣. ул̣а̄ра̄ни ул̣а̄ра̄ни кха̄данӣйа̄ни кха̄дантӣтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.399) хи мадхурам̣ ул̣а̄ранти вуттам̣. ул̣а̄ра̄йа кхалу бхавам̣ ваччха̄йано саман̣ам̣ готамам̣ пасам̣са̄йа пасам̣сатӣтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.288) сет̣т̣хам̣ ул̣а̄ранти вуттам̣. идха пана випулам̣ адхиппетам̣. дева̄нам̣ дева̄нубха̄ванти еттха дева̄нам̣ айама̄нубха̄во ниваттхаваттхасса пабха̄ два̄дасайоджана̄ни пхарати, татха̄ сарӣрасса, татха̄ алан̇ка̄расса, татха̄ вима̄насса, там̣ атиккамитва̄ти аттхо.

локантарика̄ти тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ чаккава̄л̣а̄нам̣ антара̄ екеко локантарико хоти, тин̣н̣ам̣ сакат̣ачакка̄нам̣ ва̄ тин̣н̣ам̣ патта̄нам̣ ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄хачча т̣хапита̄нам̣ маджджхе ока̄со вийа. со пана локантариканирайо парима̄н̣ато ат̣т̣хайоджанасахассо хоти. агха̄ти ниччавиват̣а̄. асам̣вута̄ти хет̣т̣ха̄пи аппатит̣т̣ха̄. андхака̄ра̄ти тамабхӯта̄. андхака̄ратимиса̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттинива̄ран̣ато андхабха̄вакаран̣атимисена саманна̄гата̄. таттха кира чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ на джа̄йати. евам̣махиддхика̄ти чандимасӯрийа̄ кира екаппаха̄ренева тӣсу дӣпесу пан̃н̃а̄йанти, евам̣ махиддхика̄. екека̄йа диса̄йа нава нава йоджанасатасахасса̄ни андхака̄рам̣ видхамитва̄ а̄локам̣ дассенти, евам̣маха̄нубха̄ва̄. а̄бха̄йа на̄нубхонтӣти аттано пабха̄йа наппахонти. те кира чаккава̄л̣апаббатасса вемаджджхена вичаранти, чаккава̄л̣апаббатан̃ча атиккамма локантариканирайа̄. тасма̄ те таттха а̄бха̄йа наппахонти.

йепи таттха сатта̄ти йепи тасмим̣ локантарикамаха̄нирайе сатта̄ уппанна̄. ким̣ пана каммам̣ катва̄ таттха уппаджджантӣти. бха̄рийам̣ да̄рун̣ам̣ ма̄та̄питӯнам̣ дхаммикасаман̣абра̄хман̣а̄нан̃ча упари апара̄дхам̣, ан̃н̃ан̃ча дивасе дивасе па̄н̣авадха̄диса̄хасикакаммам̣ катва̄ уппаджджанти, тамбапан̣н̣идӣпе абхайачорана̄гачора̄дайо вийа. тесам̣ аттабха̄во тига̄вутико хоти, ваггулӣнам̣ вийа дӣгханакха̄ хонти. те руккхе ваггулийо вийа накхехи чаккава̄л̣апаббате лагганти. йада̄ сам̣саппанта̄ ан̃н̃аман̃н̃асса хаттхапа̄сам̣ гата̄ хонти, атха ‘‘бхаккхо но ладдхо’’ти ман̃н̃ама̄на̄ таттха ва̄ват̣а̄ випариваттитва̄ локасандха̄ракаудаке патанти, ва̄те пахарантепи мадхукапхала̄ни вийа чхиджджитва̄ удаке патанти, патитаматта̄ва аччантакха̄ре удаке пит̣т̣хапин̣д̣и вийа вилӣйанти.

ан̃н̃епи кира бхо санти сатта̄ти бхо йатха̄ майам̣ маха̄дуккхам̣ анубхава̄ма, евам̣ ан̃н̃е кира сатта̄пи имам̣ дуккхаманубхаванаттха̄йа идхӯпапанна̄ти там̣ дивасам̣ пассанти. айам̣ пана обха̄со екайа̄гупа̄наматтампи на тит̣т̣хати, аччхара̄сан̇гха̄т̣аматтамева виджджобха̄со вийа ниччхаритва̄ – ‘‘ким̣ ида’’нти бхан̣анта̄нам̣йева антарадха̄йати. сан̇кампатӣти самантато кампати. итарадвайам̣ пуримападассева вевачанам̣. пуна аппама̄н̣о ча̄тиа̄ди нигаманаттхам̣ вуттам̣.

19. чатта̄ро нам̣ девапутта̄ ча̄туддисам̣ раккха̄йа упагаччхантӣти еттха чатта̄роти чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ васена вуттам̣. дасасахассачаккава̄л̣есу пана чатта̄ро чатта̄ро катва̄ чатта̄лӣсасахасса̄ни хонти. таттха имасмим̣ чаккава̄л̣е маха̄ра̄джа̄но кхаггахаттха̄ бодхисаттасса а̄раккхаттха̄йа упагантва̄ сиригаббхам̣ павит̣т̣ха̄, итаре габбхадва̄рато пат̣т̣ха̄йа аваруддхаке пам̣суписа̄чака̄дийаккхаган̣е пат̣иккама̄петва̄ йа̄ва чаккава̄л̣а̄ а̄раккхам̣ ган̣хим̣су.

киматтха̄йа пана̄йам̣ раккха̄? нану пат̣исандхиккхан̣е калалака̄лато пат̣т̣ха̄йа сачепи кот̣исатасахассама̄ра̄ кот̣исатасахассасинерум̣ уккхипитва̄ бодхисаттасса ва̄ бодхисаттама̄туйа̄ ва̄ антара̄йакаран̣аттхам̣ а̄гаччхеййум̣, саббе антара̄ва антарадха̄йеййум̣. вуттампи четам̣ бхагавата̄ рухируппа̄даваттхусмим̣ – ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ парупаккамена татха̄гатам̣ джӣвита̄ воропеййа. анупаккамена, бхиккхаве, татха̄гата̄ паринибба̄йанти. гаччхатха, тумхе бхиккхаве, йатха̄виха̄рам̣, араккхийа̄, бхиккхаве татха̄гата̄’’ти (чӯл̣ава. 341). евамева, тена парупаккамена на тесам̣ джӣвитантара̄йо аттхи, санти кхо пана аманусса̄ вирӯпа̄ дуддасика̄ бхераварӯпа̄ мигапаккхино, йесам̣ рӯпам̣ ва̄ дисва̄ саддам̣ ва̄ сутва̄ бодхисаттама̄ту бхайам̣ ва̄ санта̄со ва̄ уппаджджеййа, тесам̣ нива̄ран̣аттха̄йа раккхам̣ аггахесум̣. апича бодхисаттасса пун̃н̃атеджена сан̃джа̄тага̄рава̄ аттано га̄равачодита̄пи те евамакам̣су.

ким̣ пана те антогаббхам̣ пависитва̄ т̣хита̄ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но бодхисаттасса ма̄туйа̄ атта̄нам̣ дассенти, на дассентӣти? наха̄наман̣д̣анабходжана̄дисарӣракиччака̄ле на дассенти, сиригаббхам̣ пависитва̄ варасайане нипаннака̄ле пана дассенти. таттха кин̃ча̄пи амануссадассанам̣ на̄ма манусса̄нам̣ саппат̣ибхайам̣ хоти, бодхисаттасса ма̄та̄ пана аттано чева путтасса ча пун̃н̃а̄нубха̄вена те дисва̄ на бха̄йати, пакатиантепурапа̄лакесу вийа асса̄ етесу читтам̣ уппаджджати.

20. пакатийа̄ сӣлаватӣти сабха̄венева сӣласампанна̄. ануппанне кира буддхе манусса̄ та̄пасапарибба̄джака̄нам̣ сантике вандитва̄ уккут̣икам̣ нисӣдитва̄ сӣлам̣ ган̣ханти. бодхисаттама̄та̄пи ка̄ладевиласса исино сантике сӣлам̣ ган̣ха̄ти. бодхисатте пана куччхигате ан̃н̃асса па̄дамӯле нисӣдитум̣ на̄ма на сакка̄, сама̄на̄сане нисӣдитва̄ гахитасӣлампи а̄ваджджанакаран̣аматтам̣ хоти. тасма̄ сайамева сӣлам̣ аггахесӣти вуттам̣ хоти.

21. пурисесӯти бодхисаттасса питарам̣ а̄дим̣ катва̄ кесучи мануссесу пуриса̄дхиппа̄йачиттам̣ нуппаджджати. бодхисаттама̄турӯпам̣ пана кусала̄ сиппика̄ поттхакамма̄дӣсупи ка̄тум̣ на сакконти. там̣ дисва̄ пурисасса ра̄го нуппаджджатӣти на сакка̄ ваттум̣, саче пана там̣ раттачитто упасан̇камитука̄мо хоти, па̄да̄ на ваханти, диббасан̇кхалика̄ вийа баджджханти. тасма̄ ‘‘анатиккаманӣйа̄’’тиа̄ди вуттам̣.

22. пан̃чаннам̣ ка̄магун̣а̄нанти пуббе ка̄магун̣ӯпасан̃хитанти имина̄ пуриса̄дхиппа̄йавасена ваттхупат̣иккхепо като, идха а̄рамман̣аппат̣ила̄бхо дассито. тада̄ кира девийа̄ еварӯпо путто куччхим̣ упапанноти сутва̄ самантато ра̄джа̄но махаггхаа̄бхаран̣атӯрийа̄дивасена пан̃чадва̄ра̄рамман̣аваттхубхӯтам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ песенти. бодхисаттасса ча бодхисаттама̄ту ча катакаммасса уссаннатта̄ ла̄бхасакка̄расса пама̄н̣апариччхедо наттхи.

23. акилантака̄йа̄ти йатха̄ ан̃н̃а̄ иттхийо габбхабха̄рена киламанти хаттхапа̄да̄ уддхума̄тата̄дӣни па̄пун̣анти, евам̣ тасса̄ кочи киламатхо на̄хоси. тирокуччхигатанти антокуччхигатам̣. пассатӣти калала̄дика̄лам̣ атиккамитва̄ сан̃джа̄таан̇гапаччан̇гаахӣниндрийабха̄вам̣ упагатам̣йева пассати. киматтхам̣ пассати? сукхава̄саттхам̣йева. йатхева хи ма̄та̄ путтена саддхим̣ нипанна̄ ва̄ нисинна̄ ва̄ – ‘‘хаттхам̣ ва̄сса па̄дам̣ ва̄ оламбантам̣ уккхипитва̄ сан̣т̣хапесса̄мӣ’’ти сукхава̄саттхам̣ путтам̣ олокети, евам̣ бодхисаттама̄та̄пи йам̣ там̣ ма̄ту ут̣т̣ха̄нагаманапариваттананисаджджа̄дӣсу ун̣хасӣталон̣икатиттакакат̣ука̄ха̄рааджджхохаран̣ака̄лесу ча габбхасса дуккхам̣ уппаджджати, ‘‘аттхи ну кхо ме там̣ путтасса̄’’ти сукхава̄саттхам̣ олокайама̄на̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисиннам̣ бодхисаттам̣ пассати. йатха̄ хи ан̃н̃е антокуччхигата̄ пакка̄сайам̣ аваттхаритва̄ а̄ма̄сайам̣ уккхипитва̄ ударапат̣алам̣ пит̣т̣хито катва̄ пит̣т̣хикан̣д̣акам̣ нисса̄йа уккут̣икам̣ двӣсу мут̣т̣хӣсу ханукам̣ т̣хапетва̄ деве вассанте руккхасусире маккат̣а̄ вийа нисӣданти, на евам̣ бодхисатто, бодхисатто пана пит̣т̣хикан̣д̣акам̣ пит̣т̣хито катва̄ дхамма̄сане дхаммакатхико вийа паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ пураттха̄бхимукхо нисӣдати. пуббекатакаммам̣ панасса̄ ваттхум̣ содхети, суддхе ваттхумхи сукхумаччхавилаккхан̣ам̣ ниббаттати. атха нам̣ куччхитачо пат̣иччха̄детум̣ на саккоти, олокентийа̄ бахит̣хито вийа пан̃н̃а̄йати. таматтхам̣ упама̄йа вибха̄венто бхагава̄ сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. бодхисатто пана антокуччхигато ма̄тарам̣ на пассати. на хи антокуччхийам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати.

24. ка̄лан̇каротӣти на виджа̄табха̄вапаччайа̄, а̄йупариккхайенева. бодхисаттена васитат̣т̣ха̄нан̃хи четийакут̣исадисам̣ хоти, ан̃н̃есам̣ апарибхога̄рахам̣, на ча сакка̄ бодхисаттама̄тарам̣ апанетва̄ ан̃н̃ам̣ аггамахесит̣т̣ха̄не т̣хапетунти таттакам̣йева бодхисаттама̄ту а̄йуппама̄н̣ам̣ хоти, тасма̄ тада̄ ка̄лан̇кароти. катарасмим̣ пана вайе ка̄лам̣ каротӣти? маджджхимавайе. пат̣хамавайасмин̃хи сатта̄нам̣ аттабха̄ве чхандара̄го балава̄ хоти, тена тада̄ сан̃джа̄тагаббха̄ иттхӣ габбхам̣ анураккхитум̣ на саккоти, габбхо бахва̄ба̄дхо хоти. маджджхимавайасса пана две кот̣т̣ха̄се атиккамма татийе кот̣т̣ха̄се ваттху висадам̣ хоти, висаде ваттхумхи ниббаттада̄рака̄ арога̄ хонти, тасма̄ бодхисаттама̄та̄пи пат̣хамавайе сампаттим̣ анубхавитва̄ маджджхимавайасса татийе кот̣т̣ха̄се виджа̄йитва̄ ка̄лам̣ каротӣти айаметтха дхаммата̄.

25. нава ва̄ даса ва̄ти еттха ва̄ саддасса викаппанавасена сатта ва̄ ат̣т̣ха ва̄ ека̄даса ва̄ два̄даса ва̄ти евама̄дӣнам̣ сан̇гахо ведитаббо. таттха саттама̄саджа̄то джӣвати, сӣтун̣хаккхамо пана на хоти. ат̣т̣хама̄саджа̄то на джӣвати, авасеса̄ джӣванти.

27. дева̄ пат̣хамам̣ пат̣игган̣хантӣти кхӣн̣а̄сава̄ суддха̄ва̄сабрахма̄но пат̣игган̣ханти. катхам̣ пат̣игган̣ханти? ‘‘сӯтивесам̣ ган̣хитва̄’’ти еке. там̣ пана пат̣иккхипитва̄ идам̣ вуттам̣ – ‘тада̄ бодхисаттама̄та̄ суван̣н̣акхачитам̣ ваттхам̣ нива̄сетва̄ маччхаккхисадисам̣ дукӯлапат̣ам̣ йа̄ва па̄данта̄ па̄рупитва̄ ат̣т̣ха̄си. атхасса̄ саллахукагаббхавут̣т̣ха̄нам̣ ахоси, дхамакаран̣ато удаканиккхаманасадисам̣. атха те пакатибрахмавесенева упасан̇камитва̄ пат̣хамам̣ суван̣н̣аджа̄лена пат̣иггахесум̣. тесам̣ хаттхато чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но аджинаппавен̣ийа̄ пат̣иггахесум̣. тато манусса̄ дукӯлачумбат̣акена пат̣иггахесум̣’. тена вуттам̣ – ‘‘дева̄ пат̣хамам̣ пат̣игган̣ханти, паччха̄ манусса̄’’ти.

28. чатта̄ро нам̣ девапутта̄ти чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но. пат̣иггахетва̄ти аджинаппавен̣ийа̄ пат̣иггахетва̄. махесаккхоти маха̄теджо маха̄йасо лаккхан̣асампанно.

29. висадова никкхаматӣти йатха̄ ан̃н̃е сатта̄ йонимагге лагганта̄ бхаггавибхагга̄ никкхаманти, на евам̣ никкхамати, алагго хутва̄ никкхаматӣти аттхо удена̄ти удакена. кеначи асучина̄ти йатха̄ ан̃н̃е сатта̄ каммаджава̄техи уддхам̣па̄да̄ адхосира̄ йонимагге паккхитта̄ сатапорисам̣ наракапапа̄там̣ патанта̄ вийа, та̄л̣аччхиддена никкад̣д̣хийама̄на̄ хаттхӣ вийа маха̄дуккхам̣ анубхаванта̄ на̄на̄асучимаккхита̄ва никкхаманти, на евам̣ бодхисатто. бодхисаттан̃хи каммаджава̄та̄ уддхапа̄дам̣ адхосирам̣ ка̄тум̣ на сакконти. со дхамма̄санато отаранто дхаммакатхико вийа, ниссен̣ито отаранто пурисо вийа ча две хаттхе ча две па̄де ча паса̄ретва̄ т̣хитакова ма̄тукуччхисамбхавена кеначи асучина̄ амаккхитова никкхамати.

удакасса дха̄ра̄ти удакават̣т̣ийо. та̄су сӣта̄ суван̣н̣акат̣а̄хе патати ун̣ха̄ раджатакат̣а̄хе. идан̃ча патхавитале кеначи асучина̄ асаммиссам̣ тесам̣ па̄нӣйапарибходжанӣйаудакан̃чева ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ кӣл̣а̄удакан̃ча дассетум̣ вуттам̣, ан̃н̃асса пана суван̣н̣араджатагхат̣ехи а̄харийама̄наудакасса чева хам̣саваттака̄дипоккхаран̣ӣгатасса ча удакасса париччхедо наттхи.

31. сампатиджа̄тоти мухуттаджа̄то. па̄л̣ийам̣ пана ма̄тукуччхито никкхантаматто вийа дассито, на евам̣ дат̣т̣хаббам̣. никкхантаматтан̃хи нам̣ пат̣хамам̣ брахма̄но суван̣н̣аджа̄лена пат̣игган̣хим̣су, тесам̣ хаттхато чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но аджинаппавен̣ийа̄, тесам̣ хаттхато манусса̄ дукӯлачумбат̣акена. манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ патхавийам̣ патит̣т̣хито. сетамхи чхатте анудха̄рийама̄нети диббасетаччхатте анудха̄рийама̄намхи. еттха ча чхаттасса парива̄ра̄ни кхагга̄дӣни пан̃ча ра̄джакакудхабхан̣д̣а̄нипи а̄гата̄нева. па̄л̣ийам̣ пана ра̄джагамане ра̄джа̄ вийа чхаттамева вуттам̣. тесу чхаттамева пан̃н̃а̄йати, на чхаттагга̄хако. татха̄ кхаггата̄лаван̣т̣аморахаттхакава̄л̣абӣджанӣун̣хӣсаматта̄йева пан̃н̃а̄йанти, на тесам̣ га̄хака̄. сабба̄ни кира та̄ни адиссама̄нарӯпа̄ девата̄ ган̣хим̣су. вуттан̃четам̣ –

‘‘анекаса̄кхан̃ча сахассаман̣д̣алам̣,

чхаттам̣ марӯ дха̄райуманталиккхе;

суван̣н̣адан̣д̣а̄ випатанти ча̄мара̄,

на диссаре ча̄марачхаттага̄хака̄’’ти. (су. ни. 693);

сабба̄ ча диса̄ти идам̣ саттападавӣтиха̄рӯпари т̣хитасса вийа саббадиса̄нувилоканам̣ вуттам̣, на кхо паневам̣ дат̣т̣хаббам̣. маха̄сатто хи манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ пат̣хавийам̣ патит̣т̣хито пураттхимам̣ дисам̣ олокеси. анека̄ни чаккава̄л̣асахасса̄ни екан̇ган̣а̄ни ахесум̣. таттха деваманусса̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджайама̄на̄ – ‘‘маха̄пуриса, идха тумхехи садисопи наттхи, куто уттаритаро’’ти а̄хам̣су. евам̣ чатассо диса̄, чатассо анудиса̄, хет̣т̣ха̄, упарӣти даса диса̄ анувилокетва̄ аттана̄ садисам̣ адисва̄ – ‘‘айам̣ уттара̄ диса̄’’ти уттара̄бхимукхо саттападавӣтиха̄рена агама̄сӣти еваметтха аттхо ведитаббо. а̄сабхинти уттамам̣. агготи гун̣ехи саббапат̣хамо. итара̄ни две пада̄ни етассева вевачана̄ни. айамантима̄ джа̄ти, наттхи да̄ни пунаббхавоти пададвайена имасмим̣ аттабха̄ве паттаббам̣ арахаттам̣ бйа̄ка̄си.

еттха ча самехи па̄дехи патхавийа̄ патит̣т̣ха̄нам̣ чатуриддхипа̄дапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, уттара̄бхимукхабха̄во маха̄джанам̣ аджджхоттхаритва̄ абхибхавитва̄ гаманасса пуббанимиттам̣, саттападагаманам̣ саттабоджджхан̇гаратанапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, диббасетаччхаттадха̄ран̣ам̣ вимуттиварачхаттапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, пан̃чара̄джакакудхабхан̣д̣а̄нам̣ пат̣ила̄бхо пан̃чахи вимуттӣхи вимуччанасса пуббанимиттам̣, саббадиса̄нувилоканам̣ ана̄варан̣ан̃а̄н̣апат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, а̄сабхива̄ча̄бха̄санам̣ аппат̣иваттийадхаммачаккаппаваттанасса пуббанимиттам̣, ‘‘айамантима̄ джа̄тӣ’’ти сӣхана̄до анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄насса пуббанимиттанти ведитаббам̣. име ва̄ра̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄, самбахулава̄ро пана на̄гато, а̄харитва̄ дӣпетаббо.

маха̄пурисасса хи джа̄тадивасе дасасахассилокадха̄ту кампи. дасасахассилокадха̄тумхи девата̄ екачаккава̄л̣е саннипатим̣су. пат̣хамам̣ дева̄ пат̣игган̣хим̣су, паччха̄ манусса̄. тантибаддха̄ вӣн̣а̄ чаммабаддха̄ бхерийо ча кеначи ава̄дита̄ сайамева ваджджим̣су. манусса̄нам̣ андубандхана̄дӣни кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ чхиджджим̣су. саббарога̄ вӯпасамим̣су, амбилена дхотатамбамалам̣ вийа вигаччхим̣су. джаччандха̄ рӯпа̄ни пассим̣су. джаччабадхира̄ саддам̣ сун̣им̣су. пӣт̣хасаппӣ джавасампанна̄ ахесум̣. джа̄тиджал̣а̄нампи ел̣амӯга̄нам̣ сати патит̣т̣ха̄си. видесапаккханда̄ на̄ва̄ супат̣т̣анам̣ па̄пун̣им̣су. а̄ка̄сат̣т̣хакабхӯмат̣т̣хакаратана̄ни сакатеджобха̄сита̄ни ахесум̣. верино меттачиттам̣ пат̣илабхим̣су. авӣчимхи агги нибба̄йи. локантаресу а̄локо удапа̄ди. надӣсу джалам̣ наппаваттати. маха̄самудде мадхурасам̣ удакам̣ ахоси. ва̄то на ва̄йи. а̄ка̄сапаббатаруккхагата̄ сакун̣а̄ бхасситва̄ патхавигата̄ ахесум̣. чандо ативирочи. сӯрийо на ун̣хо, на сӣтало, ниммало утусампанно ахоси. девата̄ аттано аттано вима̄надва̄ре т̣хатва̄ аппхот̣анасел̣аначелуккхепа̄дӣхи маха̄кӣл̣акам̣ кӣл̣им̣су. ча̄туддӣпикамаха̄мегхо васси. маха̄джанам̣ нева кхуда̄ на пипа̄са̄ пӣл̣еси. два̄ракава̄т̣а̄ни сайамева виварим̣су. пуппхӯпагапхалӯпага̄ руккха̄ пуппхапхала̄ни ган̣хим̣су. дасасахассилокадха̄ту екаддхаджама̄ла̄ ахоси.

татра̄пи дасасахассилокадха̄тукампо саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣апат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. девата̄нам̣ екачаккава̄л̣е саннипа̄то дхаммачаккаппаваттанака̄ле екаппаха̄ренева саннипатитва̄ дхаммам̣ пат̣игган̣ханасса пуббанимиттам̣. пат̣хамам̣ девата̄нам̣ пат̣иггахан̣ам̣ чатуннам̣ рӯпа̄вачараджджха̄на̄нам̣ пат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. паччха̄ манусса̄нам̣ пат̣иггахан̣ам̣ чатуннам̣ арӯпа̄вачараджджха̄на̄нам̣ пат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. тантибаддхавӣн̣а̄нам̣ сайам̣ ваджджанам̣ анупуббавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. чаммабаддхабхерӣнам̣ ваджджанам̣ махатийа̄ дхаммабхерийа̄ анусса̄ванасса пуббанимиттам̣. андубандхана̄дӣнам̣ чхедо асмима̄насамуччхедасса пуббанимиттам̣. маха̄джанасса рогавигамо чатусаччапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. джаччандха̄нам̣ рӯпадассанам̣ диббачаккхупат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. бадхира̄нам̣ саддассаванам̣ диббасотадха̄тупат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. пӣт̣хасаппӣнам̣ джавасампада̄ чатуриддхипа̄дапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. джал̣а̄нам̣ сатипатит̣т̣ха̄нам̣ чатусатипат̣т̣ха̄напат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. видесапаккхандана̄ва̄нам̣ супат̣т̣анасампа̄пун̣анам̣ чатупат̣исамбхида̄дхигамасса пуббанимиттам̣. ратана̄нам̣ сакатеджобха̄ситаттам̣ йам̣ локасса дхаммобха̄сам̣ дассессати, тасса пуббанимиттам̣.

верӣнам̣ меттачиттапат̣ила̄бхо чатубрахмавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. авӣчимхи аггинибба̄йанам̣ ека̄дасааггинибба̄йанасса пуббанимиттам̣. локантарика̄локо авиджджандхака̄рам̣ видхамитва̄ н̃а̄н̣а̄локадассанасса пуббанимиттам̣. маха̄самуддасса мадхурата̄ нибба̄нарасена екарасабха̄васса пуббанимиттам̣. ва̄тасса ава̄йанам̣ два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатабхинданасса пуббанимиттам̣. сакун̣а̄нам̣ патхавигаманам̣ маха̄джанасса ова̄дам̣ сутва̄ па̄н̣ехи саран̣агаманасса пуббанимиттам̣. чандасса ативирочанам̣ бахуджанакантата̄йа пуббанимиттам̣. сӯрийасса ун̣хасӣтавиваджджанаутусукхата̄ ка̄йикачетасикасукхаппаттийа̄ пуббанимиттам̣. девата̄нам̣ вима̄надва̄ресу т̣хатва̄ аппхот̣ана̄дӣхи кӣл̣анам̣ буддхабха̄вам̣ патва̄ уда̄нам̣ уда̄насса пуббанимиттам̣. ча̄туддӣпикамаха̄мегхавассанам̣ махато дхаммамегхавассанасса пуббанимиттам̣. кхуда̄пӣл̣анасса абха̄во ка̄йагата̄сатиаматапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. пипа̄са̄пӣл̣анасса абха̄во вимуттисукхена сукхитабха̄васса пуббанимиттам̣. два̄ракава̄т̣а̄нам̣ сайамева виваран̣ам̣ ат̣т̣хан̇гикамаггадва̄равиваран̣асса пуббанимиттам̣. руккха̄нам̣ пуппхапхалаггахан̣ам̣ вимуттипуппхехи пуппхитасса ча са̄ман̃н̃апхалабха̄рабхаритабха̄васса ча пуббанимиттам̣. дасасахассилокадха̄туйа̄ екаддхаджама̄лита̄ арийаддхаджама̄лама̄лита̄йа пуббанимиттанти ведитаббам̣. айам̣ самбахулава̄ро на̄ма.

еттха пан̃хам̣ пуччханти – ‘‘йада̄ маха̄пурисо патхавийам̣ патит̣т̣хахитва̄ уттара̄бхимукхо падаса̄ гантва̄ а̄сабхим̣ ва̄чам̣ абха̄си, тада̄ ким̣ патхавийа̄ гато, уда̄ху а̄ка̄сена; диссама̄но гато, уда̄ху адиссама̄но; ачелако гато, уда̄ху алан̇катапат̣ийатто; дахаро хутва̄ гато, уда̄ху махаллако; паччха̄пи ким̣ та̄дисова ахоси, уда̄ху пуна ба̄лада̄рако’’ти? айам̣ пана пан̃хо хет̣т̣ха̄лохапа̄са̄де самут̣т̣хито типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхерена виссаджджитова. тхеро кира еттха нийатипуббекатакаммаиссаранимма̄нава̄давасена там̣ там̣ бахум̣ ватва̄ аваса̄не евам̣ бйа̄кари – ‘‘маха̄пурисо патхавийа̄ гато, маха̄джанасса пана а̄ка̄сена гаччханто вийа ахоси. диссама̄но гато, маха̄джанасса пана адиссама̄но вийа ахоси. ачелако гато, маха̄джанасса пана алан̇катапат̣ийатто вийа упат̣т̣ха̄си. дахарова гато, маха̄джанасса пана сол̣асавассуддесико вийа ахоси. паччха̄ пана ба̄лада̄ракова ахоси, на та̄дисо’’ти. париса̄ часса – ‘‘буддхена вийа хутва̄ бхо тхерена пан̃хо катхито’’ти аттамана̄ ахоси. локантарикава̄ро вуттанайо ева.

има̄ ча пана а̄дито пат̣т̣ха̄йа катхита̄ саббадхаммата̄ саббабодхисатта̄нам̣ хонтӣти ведитабба̄.

дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аван̣н̣ана̄

33. аддаса кхоти дукӯлачумбат̣аке нипаджджа̄петва̄ а̄нӣтам̣ аддаса. маха̄пурисасса̄ти джа̄тиготтакулападеса̄дивасена махантасса пурисасса. две гатийоти две нит̣т̣ха̄, две ниппхаттийо. айан̃хи гатисаддо – ‘‘пан̃ча кхо има̄, са̄рипутта, гатийо’’ти (ма. ни. 1.153) еттха нирайа̄дибхеда̄йа саттехи гантаббагатийа̄ ваттати. ‘‘имесам̣ кхо ахам̣ бхиккхӯнам̣ сӣлаванта̄нам̣ калйа̄н̣адхамма̄нам̣ нева джа̄на̄ми а̄гатим̣ ва̄ гатим̣ ва̄’’ти (ма. ни. 1.508) еттха аджджха̄сайе. ‘‘нибба̄нам̣ арахато гатӣ’’ти (пари. 339) еттха пат̣иссаран̣е. ‘‘апи ча тйа̄хам̣ брахме гатин̃ча паджа̄на̄ми, джутин̃ча паджа̄на̄ми евам̣махиддхико бако брахма̄’’ти (ма. ни. 1.503) еттха ниппхаттийам̣ ваттати. сва̄йамидха̄пи ниппхаттийам̣ ваттатӣти ведитаббо. анан̃н̃а̄ти ан̃н̃а̄ гати ниппхатти на̄ма наттхи.

дхаммикоти дасакусаладхаммасаманна̄гато агатигаманавирахито. дхаммара̄джа̄ти идам̣ пуримападассева вевачанам̣. дхаммена ва̄ ладдхараджджатта̄ дхаммара̄джа̄. ча̄турантоти пураттхимасамудда̄дӣнам̣ чатуннам̣ самудда̄нам̣ васена чатуранта̄йа патхавийа̄ иссаро. виджита̄вӣти виджитасан̇га̄мо. джанападо асмим̣ тха̄варийам̣ тхирабха̄вам̣ паттоти джанападаттха̄варийаппатто. чан̣д̣асса хи ран̃н̃о балидан̣д̣а̄дӣхи локам̣ пӣл̣айато манусса̄ маджджхимаджанападам̣ чхад̣д̣етва̄ паббатасамуддатӣра̄дӣни нисса̄йа паччанте ва̄сам̣ каппенти. атимудукасса ран̃н̃о чорехи са̄хасикадханавилопапӣл̣ита̄ манусса̄ паччантам̣ паха̄йа джанападамаджджхе ва̄сам̣ каппенти, ити еварӯпе ра̄джини джанападо тхирабха̄вам̣ на па̄пун̣а̄ти. имасмим̣ пана кума̄ре раджджам̣ ка̄райама̄не етасса джанападо па̄са̄н̣апит̣т̣хийам̣ т̣хапетва̄ айопат̣т̣ена париккхитто вийа тхиро бхависсатӣти дассенто – ‘‘джанападаттха̄варийаппатто’’ти а̄хам̣су.

саттаратанасаманна̄гатоти еттха ратиджананат̣т̣хена ратанам̣. апича –

‘‘читтӣкатам̣ махаггхан̃ча, атулам̣ дуллабхадассанам̣;

аномасаттапарибхогам̣, ратанам̣ тена вуччати’’.

чаккаратанасса ча ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа ан̃н̃ам̣ деват̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на хоти, саббе гандхапуппха̄дӣхи тассева пӯджан̃ча абхива̄дана̄дӣни ча каронтӣти читтӣкатат̣т̣хена ратанам̣. чаккаратанасса ча еттакам̣ на̄ма дханам̣ аггхатӣти аггхо наттхи, ити махаггхат̣т̣хена̄пи ратанам̣. чаккаратанан̃ча ан̃н̃ехи локе виджджама̄наратанехи асадисанти атулат̣т̣хена̄пи ратанам̣. йасма̄ ча пана йасмим̣ каппе буддха̄ уппаджджанти, тасмим̣йева чаккаваттино уппаджджанти, буддха̄ ча када̄чи карахачи уппаджджанти, тасма̄ дуллабхадассанат̣т̣хена̄пи ратанам̣. тадетам̣ джа̄тирӯпакулаиссарийа̄дӣхи аномасса ул̣а̄расаттассева уппаджджати, на ан̃н̃асса̄ти аномасаттапарибхогат̣т̣хена̄пи ратанам̣. йатха̄ чаккаратанам̣, евам̣ сеса̄нипӣти. имехи саттахи ратанехи парива̄рабха̄вена чева саббабхогӯпакаран̣абха̄вена ча саманна̄гатоти саттаратанасаманна̄гато.

ида̄ни тесам̣ сарӯпато дассанаттхам̣ тассима̄нӣтиа̄ди вуттам̣. таттха чаккаратанантиа̄дӣсу айам̣ сан̇кхепа̄дхиппа̄йо – двесахассадӣпапарива̄ра̄нам̣ чатуннам̣ маха̄дӣпа̄нам̣ сиривибхавам̣ гахетва̄ да̄тум̣ саматтхам̣ чаккаратанам̣ па̄тубхавати. татха̄ пуребхаттамева са̄гарапарийантам̣ патхавим̣ анусам̣йа̄йанасаматтхам̣ веха̄сан̇гамам̣ хаттхиратанам̣, та̄дисамева ассаратанам̣, чатуран̇гасаманна̄гате андхака̄ре йоджанаппама̄н̣ам̣ андхака̄рам̣ видхамитва̄ а̄локадассанасаматтхам̣ ман̣иратанам̣, чхаббидхадосавиваджджитам̣ мана̄пача̄ри иттхиратанам̣, йоджанаппама̄н̣е антопатхавигатам̣ нидхим̣ дассанасаматтхам̣ гахапатиратанам̣, аггамахесийа̄ куччхимхи ниббаттитва̄ сакалараджджамануса̄санасаматтхам̣ джет̣т̣хапуттасан̇кха̄там̣ парин̣а̄йакаратанам̣ па̄тубхавати.

паросахассанти атирекасахассам̣. сӯра̄ти абхӣрука̄. вӣран̇гарӯпа̄ти вӣра̄нам̣ ан̇гам̣ вӣран̇гам̣, вӣрийассетам̣ на̄мам̣, вӣран̇гам̣ рӯпаметесанти вӣран̇гарӯпа̄, вӣрийаджа̄тика̄ вӣрийасабха̄ва̄ вӣрийамайа̄ акила̄суно ахесум̣. дивасампи йуджджханта̄ на киламантӣти вуттам̣ хоти. са̄гарапарийантанти чаккава̄л̣апаббатам̣ сӣмам̣ катва̄ т̣хитасамуддапарийантам̣. адан̣д̣ена̄ти йе ката̄пара̄дхе сатте сатампи сахассампи ган̣ханти, те дханадан̣д̣ена раджджам̣ ка̄ренти. йе чхеджджабхеджджам̣ ануса̄санти, те саттхадан̣д̣ена. айам̣ пана дувидхампи дан̣д̣ам̣ паха̄йа адан̣д̣ена аджджха̄васати. асаттхена̄ти йе екатодха̄ра̄дина̄ саттхена парам̣ вихесанти, те саттхена раджджам̣ ка̄ренти на̄ма. айам̣ пана саттхена кхуддамаккхика̄йапи пиванаматтам̣ лохитам̣ кассачи ануппа̄детва̄ дхамменева – ‘‘ехи кхо маха̄ра̄джа̄’’ти евам̣ пат̣ира̄джӯхи сампат̣иччхита̄гамано вуттаппака̄рам̣ патхавим̣ абхивиджинитва̄ аджджха̄васати, абхибхавитва̄ са̄мӣ хутва̄ васатӣти аттхо.

евам̣ екам̣ ниппхаттим̣ катхетва̄ дутийам̣ катхетум̣ саче кхо пана̄тиа̄ди вуттам̣. таттха ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хикилесатан̣ха̄сан̇кха̄там̣ чхаданам̣ а̄варан̣ам̣ виват̣ам̣ виддхам̣ситам̣ виват̣акам̣ етена̄ти виват̣аччхадо. ‘‘виват̣т̣аччхада̄’’типи па̄т̣хо, айамева аттхо.

35. евам̣ дутийам̣ ниппхаттим̣ катхетва̄ та̄сам̣ нимиттабхӯта̄ни лаккхан̣а̄ни дассетум̣ айан̃хи, дева, кума̄ротиа̄ди вуттам̣. таттха суппатит̣т̣хитапа̄доти йатха̄ ан̃н̃есам̣ бхӯмийам̣ па̄дам̣ т̣хапента̄нам̣ аггапа̄даталам̣ ва̄ пан̣хи ва̄ пассам̣ ва̄ пат̣хамам̣ пхусати, вемаджджхе ва̄ пана чхиддам̣ хоти, уккхипанта̄нам̣ аггатала̄дӣсу екакот̣т̣ха̄сова пат̣хамам̣ ут̣т̣хахати, на евамасса. асса пана суван̣н̣апа̄дукаталамива екаппаха̄ренева сакалам̣ па̄даталам̣ бхӯмим̣ пхусати, екаппаха̄ренева бхӯмито ут̣т̣хахати. тасма̄ айам̣ суппатит̣т̣хитапа̄до.

чакка̄нӣти двӣсу па̄даталесу две чакка̄ни, тесам̣ ара̄ ча неми ча на̄бхи ча па̄л̣ийам̣ вутта̄ва. сабба̄ка̄рапарипӯра̄нӣти имина̄ пана айам̣ висесо ведитаббо, тесам̣ кира чакка̄нам̣ па̄даталасса маджджхе на̄бхи диссати, на̄бхипариччхинна̄ ват̣т̣алекха̄ диссати, на̄бхимукхапариккхепапат̣т̣о диссати, пана̄л̣имукхам̣ диссати, ара̄ диссанти, аресу ват̣т̣илекха̄ диссанти, немиман̣ика̄ диссанти. идам̣ та̄ва па̄л̣ийам̣ а̄гатамева. самбахулава̄ро пана ана̄гато, со евам̣ дат̣т̣хаббо – сатти, сириваччхо, нанди, соваттико, ват̣ам̣сако, вад̣д̣хама̄накам̣, маччхайугал̣ам̣, бхаддапӣт̣хам̣, ан̇кусако, па̄са̄до, торан̣ам̣, сетаччхаттам̣, кхагго, та̄лаван̣т̣ам̣, морахаттхако, ва̄л̣абӣджанӣ, ун̣хӣсам̣, ман̣и, патто, суманада̄мам̣, нӣлуппалам̣, раттуппалам̣, сетуппалам̣, падумам̣, пун̣д̣арӣкам̣, пун̣н̣агхат̣о, пун̣н̣апа̄ти, самуддо, чаккава̄л̣о, химава̄, синеру, чандимасӯрийа̄, наккхатта̄ни, чатта̄ро маха̄дӣпа̄, двипариттадӣпасахасса̄ни, антамасо чаккаваттиран̃н̃о парисам̣ упа̄да̄йа саббо чаккалаккхан̣ассева парива̄ро.

а̄йатапан̣хӣти дӣгхапан̣хи, парипун̣н̣апан̣хӣти аттхо. йатха̄ хи ан̃н̃есам̣ аггапа̄до дӣгхо хоти, пан̣химаттхаке джан̇гха̄ патит̣т̣ха̄ти, пан̣хим̣ таччхетва̄ т̣хапита̄ вийа хоти, на евам̣ маха̄пурисасса. маха̄пурисасса пана чатӯсу кот̣т̣ха̄сесу две кот̣т̣ха̄са̄ аггапа̄до хоти, татийе кот̣т̣ха̄се джан̇гха̄ патит̣т̣ха̄ти, чатуттхакот̣т̣ха̄се а̄раггена ват̣т̣етва̄ т̣хапита̄ вийа раттакамбалаген̣д̣укасадиса̄ пан̣хи хоти.

дӣгхан̇гулӣти йатха̄ ан̃н̃есам̣ ка̄чи ан̇гулийо дӣгха̄ хонти, ка̄чи расса̄, на евам̣ маха̄пурисасса. маха̄пурисасса пана маккат̣ассева дӣгха̄ хаттхапа̄дан̇гулийо мӯле тхӯла̄, анупуббена гантва̄ агге танука̄, ниййа̄сателена маддитва̄ ват̣т̣итахарита̄лават̣т̣исадиса̄ хонти. тена вуттам̣ – ‘‘дӣгхан̇гулӣ’’ти.

мудуталунахаттхапа̄доти саппиман̣д̣е оса̄ретва̄ т̣хапитам̣ сатава̄равихатакаппа̄сапат̣алам̣ вийа муду. йатха̄ ча ида̄ни джа̄таматтасса, евам̣ вуд̣д̣хака̄лепи мудуталуна̄йева бхависсанти, мудуталуна̄ хаттхапа̄да̄ етасса̄ти мудуталунахаттхапа̄до.

джа̄лахаттхапа̄доти на чаммена пат̣ибаддхаан̇гулантаро. едисо хи пхан̣ахаттхако пурисадосена упахато паббаджджам̣ на пат̣илабхати. маха̄пурисасса пана чатассо хаттхан̇гулийо пан̃чапи па̄дан̇гулийо екаппама̄н̣а̄ хонти, та̄сам̣ екаппама̄н̣ата̄йа йавалаккхан̣ам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣ивиджджхитва̄ тит̣т̣хати. атхасса хаттхапа̄да̄ кусалена вад̣д̣хакина̄ йоджитаджа̄лава̄тапа̄насадиса̄ хонти. тена вуттам̣ – ‘‘джа̄лахаттхапа̄до’’ти.

уддхам̣ патит̣т̣хитагоппхакатта̄ уссан̇кха̄ па̄да̄ асса̄ти уссан̇кхапа̄до. ан̃н̃есан̃хи пит̣т̣хипа̄де гоппхака̄ хонти, тена тесам̣ па̄да̄ а̄н̣ибаддха̄ вийа баддха̄ хонти, на йатха̄сукхам̣ париват̣т̣анти, гаччханта̄нам̣ па̄датала̄нипи на диссанти. маха̄пурисасса пана а̄рухитва̄ упари гоппхака̄ патит̣т̣хаханти, тенасса на̄бхито пат̣т̣ха̄йа упаримака̄йо на̄ва̄йа т̣хапитасуван̣н̣апат̣има̄ вийа ниччало хоти, адхока̄йова ин̃джати, сукхена па̄да̄ париват̣т̣анти, пуратопи паччхатопи убхайапассесупи т̣хатва̄ пассанта̄нам̣ па̄датала̄ни пан̃н̃а̄йанти, на хаттхӣнам̣ вийа паччхатойева.

ен̣иджан̇гхоти ен̣имигасадисаджан̇гхо мам̣суссадена парипун̣н̣аджан̇гхо, на екато баддхапин̣д̣икамам̣со, самантато самасан̣т̣хитена мам̣сена париккхитта̄хи суват̣т̣ита̄хи са̄лигаббхайавагаббхасадиса̄хи джан̇гха̄хи саманна̄гатоти аттхо.

анонамантоти анаманто, етенасса акхуджджаава̄манабха̄во дӣпито. авасесаджана̄ хи кхуджджа̄ ва̄ хонти ва̄мана̄ ва̄. кхуджджа̄нам̣ упаримака̄йо апарипун̣н̣о хоти, ва̄мана̄нам̣ хет̣т̣химака̄йо. те апарипун̣н̣ака̄йатта̄ на сакконти анонаманта̄ джан̣н̣ука̄ни паримаджджитум̣. маха̄пурисо пана парипун̣н̣аубхайака̄йатта̄ саккоти.

косохитаваттхагуйхоти усабхава̄ран̣а̄дӣнам̣ вийа суван̣н̣ападумакан̣н̣икасадисехи косехи охитам̣ пат̣иччханнам̣ ваттхагуйхам̣ асса̄ти косохитаваттхагуйхо. ваттхагуйханти ваттхена гухитаббам̣ ан̇гаджа̄там̣ вуччати.

суван̣н̣аван̣н̣оти джа̄тихин̇гулакена маджджитва̄ дӣпида̄т̣ха̄йа гхам̣ситва̄ герукапарикаммам̣ катва̄ т̣хапитагханасуван̣н̣арӯпасадисоти аттхо. етенасса гханасиниддхасан̣хасарӣратам̣ дассетва̄ чхавиван̣н̣адассанаттхам̣ кан̃чанасаннибхаттачоти вуттам̣. пуримасса ва̄ вевачанаметам̣.

раджоджалланти раджо ва̄ малам̣ ва̄. на упалимпатӣти на лаггати падумапала̄сато удакабинду вийа виват̣т̣ати. хаттхадхована̄дӣни пана утуггахан̣аттха̄йа чева да̄йака̄нам̣ пун̃н̃апхалаттха̄йа ча буддха̄ каронти, ваттасӣсена̄пи ча каронтийева. сена̄санам̣ пависантена хи бхиккхуна̄ па̄де дховитва̄ пависитаббанти вуттаметам̣.

уддхаггаломоти а̄ват̣т̣апарийоса̄не уддхагга̄ни хутва̄ мукхасобхам̣ уллокайама̄на̄ни вийа т̣хита̄ни лома̄ни асса̄ти уддхаггаломо.

брахмуджугаттоти брахма̄ вийа уджугатто, уджумева уггатадӣгхасарӣро бхависсати. йебхуййена хи сатта̄ кхандхе кат̣ийам̣ джа̄н̣ӯсӯти тӣсу т̣ха̄несу наманти, те кат̣ийам̣ наманта̄ паччхато наманти, итаресу двӣсу т̣ха̄несу пурато. дӣгхасарӣра̄ пана еке пассаван̇ка̄ хонти, еке мукхам̣ уннаметва̄ наккхатта̄ни ган̣айанта̄ вийа чаранти, еке аппамам̣салохита̄ сӯласадиса̄ хонти, еке пурато паббха̄ра̄ хонти, паведхама̄на̄ гаччханти. айам̣ пана уджумева уггантва̄ дӣгхаппама̄н̣о деванагаре усситасуван̣н̣аторан̣ам̣ вийа бхависсатӣти дӣпенти. йатха̄ четам̣, евам̣ йам̣ йам̣ джа̄таматтасса саббасо апарипун̣н̣ам̣ маха̄пурисалаккхан̣ам̣ хоти, там̣ там̣ а̄йатим̣ татха̄бха̄витам̣ сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣.

саттуссадоти две хаттхапит̣т̣хийо две па̄дапит̣т̣хийо две ам̣сакӯт̣а̄ни кхандхоти имесу саттасу т̣ха̄несу парипун̣н̣о мам̣суссадо асса̄ти саттуссадо. ан̃н̃есам̣ пана хаттхапа̄дапит̣т̣ха̄дӣсу сира̄джа̄лам̣ пан̃н̃а̄йати, ам̣сакӯт̣аккхандхесу ат̣т̣хикот̣ийо. те манусса̄ пета̄ вийа кха̄йанти, на татха̄ маха̄пурисо, маха̄пурисо пана саттасу т̣ха̄несу парипун̣н̣амам̣суссадатта̄ нигӯл̣хасира̄джа̄лехи хаттхапит̣т̣ха̄дӣхи ват̣т̣етва̄ сут̣т̣хапитасуван̣н̣а̄л̣ин̇гасадисена кхандхена сила̄рӯпакам̣ вийа кха̄йати, читтакаммарӯпакам̣ вийа ча кха̄йати.

сӣхасса пуббаддхам̣ вийа ка̄йо асса̄ти сӣхапуббаддхака̄йо. сӣхасса хи пураттхимака̄йова парипун̣н̣о хоти, паччхимака̄йо апарипун̣н̣о. маха̄пурисасса пана сӣхасса пуббаддхака̄йо вийа саббо ка̄йо парипун̣н̣о. сопи сӣхассева таттха таттха винатунната̄дивасена дуссан̣т̣хитависан̣т̣хито на хоти, дӣгхайуттат̣т̣ха̄не пана дӣгхо, рассатхӯлакисапутхулаануват̣т̣итайуттат̣т̣ха̄несу татха̄видхова хоти. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘мана̄пийева кхо, бхиккхаве, каммавипа̄ке паччупат̣т̣хите йехи ан̇гехи дӣгхехи собхати, та̄ни ан̇га̄ни дӣгха̄ни сан̣т̣ханти. йехи ан̇гехи рассехи собхати, та̄ни ан̇га̄ни расса̄ни сан̣т̣ханти. йехи ан̇гехи тхӯлехи собхати, та̄ни ан̇га̄ни тхӯла̄ни сан̣т̣ханти. йехи ан̇гехи кисехи собхати, та̄ни ан̇га̄ни киса̄ни сан̣т̣ханти. йехи ан̇гехи путхулехи собхати, та̄ни ан̇га̄ни путхула̄ни сан̣т̣ханти. йехи ан̇гехи ват̣т̣ехи собхати, та̄ни ан̇га̄ни ват̣т̣а̄ни сан̣т̣хантӣ’’ти.

ити на̄на̄читтена пун̃н̃ачиттена читтито дасахи па̄рамӣхи саджджито маха̄пурисасса аттабха̄во, локе саббасиппино ва̄ саббаиддхиманто ва̄ патирӯпакампи ка̄тум̣ на сакконти.

читантарам̣соти антарам̣сам̣ вуччати двиннам̣ кот̣т̣а̄нам̣ антарам̣, там̣ читам̣ парипун̣н̣ам̣ антарам̣сам̣ асса̄ти читантарам̣со. ан̃н̃есан̃хи там̣ т̣ха̄нам̣ ниннам̣ хоти, две пит̣т̣хикот̣т̣а̄ па̄т̣ийекка̄ пан̃н̃а̄йанти. маха̄пурисасса пана кат̣ито пат̣т̣ха̄йа мам̣сапат̣алам̣ йа̄ва кхандха̄ уггамма самусситасуван̣н̣апхалакам̣ вийа пит̣т̣хим̣ чха̄детва̄ патит̣т̣хитам̣.

нигродхапариман̣д̣алоти нигродхо вийа париман̣д̣ало. йатха̄ пан̃н̃а̄сахаттхата̄йа ва̄ сатахаттхата̄йа ва̄ самаккхандхаса̄кхо нигродхо дӣгхатопи виттха̄ратопи екаппама̄н̣ова хоти, евам̣ ка̄йатопи бйа̄матопи екаппама̄н̣о. йатха̄ ан̃н̃есам̣ ка̄йо дӣгхо ва̄ хоти бйа̄мо ва̄, на евам̣ висамаппама̄н̣оти аттхо. тенева йа̄ватаквасса ка̄йотиа̄ди вуттам̣. таттха йа̄ватако асса̄ти йа̄ватаквасса.

самават̣т̣аккхандхоти самават̣т̣итаккхандхо. йатха̄ еке кон̃ча̄ вийа ча бака̄ вийа ча вара̄ха̄ вийа ча дӣгхагала̄ ван̇кагала̄ путхулагала̄ ча хонти, катханака̄ле сира̄джа̄лам̣ пан̃н̃а̄йати, мандо саро никкхамати, на евам̣ маха̄пурисасса. маха̄пурисасса пана суват̣т̣итасуван̣н̣а̄л̣ин̇гасадисо кхандхо хоти, катханака̄ле сира̄джа̄лам̣ на пан̃н̃а̄йати, мегхасса вийа гаджджито саро маха̄ хоти.

расаггасаггӣти еттха расам̣ гасанти харантӣти расаггаса̄. расахаран̣ӣнаметам̣ адхивачанам̣, та̄ агга̄ асса̄ти расаггасаггӣ. маха̄пурисасса кира саттарасахаран̣ӣсахасса̄ни уддхагга̄ни хутва̄ гӣва̄йамева пат̣имукка̄ни. тилапхаламаттопи а̄ха̄ро дживхагге т̣хапито саббака̄йам̣ анупхарати. тенева маха̄падха̄нам̣ падахантасса екатан̣д̣ула̄дӣхипи кал̣а̄йайӯсапасатаматтена̄пи ка̄йасса йа̄панам̣ ахоси. ан̃н̃есам̣ пана татха̄ абха̄ва̄ на сакалам̣ ка̄йам̣ оджа̄ пхарати. тена те бахва̄ба̄дха̄ хонти.

сӣхассева хану асса̄ти сӣхахану. таттха сӣхасса хет̣т̣химаханумева парипун̣н̣ам̣ хоти, на упаримам̣. маха̄пурисасса пана сӣхасса хет̣т̣химам̣ вийа двепи парипун̣н̣а̄ни два̄дасийа̄ паккхасса чандасадиса̄ни хонти. атха немиттака̄ ханукапарийантам̣ олокента̄ва имесу ханукесу хет̣т̣химе вӣсати упариме вӣсатӣти чатта̄лӣсаданта̄ сама̄ авирал̣а̄ патит̣т̣хахиссантӣти саллаккхетва̄ айан̃хи дева, кума̄ро чатта̄лӣсаданто хотӣтиа̄дима̄хам̣су. татра̄йаматтхо, ан̃н̃есан̃хи парипун̣н̣аданта̄нампи дваттим̣са данта̄ хонти. имасса пана чатта̄лӣсам̣ бхависсанти. ан̃н̃есан̃ча кечи данта̄ учча̄, кечи нӣча̄ти висама̄ хонти, имасса пана айапат̣т̣акена чхиннасан̇кхапат̣алам̣ вийа сама̄ бхависсанти. ан̃н̃есам̣ кумбхила̄нам̣ вийа данта̄ вирал̣а̄ хонти, маччхамам̣са̄ни кха̄данта̄нам̣ дантантарам̣ пӯренти. имасса пана канакапхалака̄йам̣ самусситаваджирапанти вийа авирал̣а̄ тӯлика̄йа дасситапариччхеда̄ вийа данта̄ бхависсанти. ан̃н̃есан̃ча пӯтиданта̄ ут̣т̣хаханти. тена ка̄чи да̄т̣ха̄ ка̄л̣а̄пи виван̣н̣а̄пи хонти. айам̣ пана сут̣т̣ху суккада̄т̣хо осадхита̄ракампи атиккамма вирочама̄на̄йа пабха̄йа саманна̄гатада̄т̣хо бхависсати.

пахӯтадживхоти путхуладживхо. ан̃н̃есам̣ дживха̄ тхӯла̄пи хонти киса̄пи расса̄пи тхаддха̄пи висама̄пи, маха̄пурисасса пана дживха̄ муду дӣгха̄ путхула̄ ван̣н̣асампанна̄ хоти. со хи етам̣ лаккхан̣ам̣ парийеситум̣ а̄гата̄нам̣ кан̇кха̄виноданаттхам̣ мудукатта̄ там̣ дживхам̣ катхинасӯчим̣ вийа ват̣т̣етва̄ убхо на̄сикасота̄ни пара̄масати, дӣгхатта̄ убхо кан̣н̣асота̄ни пара̄масати, путхулатта̄ кесантапарийоса̄нам̣ кевалампи нала̄т̣ам̣ пат̣иччха̄дети. евамасса мудудӣгхапутхулабха̄вам̣ пака̄сенто тесам̣ кан̇кхам̣ винодети. евам̣ тилаккхан̣асампаннам̣ дживхам̣ сандха̄йа ‘‘пахӯтадживхо’’ти вуттам̣.

брахмассароти ан̃н̃е чхиннассара̄пи бхиннассара̄пи ка̄кассара̄пи хонти, айам̣ пана маха̄брахмуно сарасадисена сарена саманна̄гато бхависсати, маха̄брахмуно хи питтасемхехи апалибуддхатта̄ саро висадо хоти. маха̄пурисена̄пи катакаммам̣ тасса ваттхум̣ содхети. ваттхуно суддхатта̄ на̄бхито пат̣т̣ха̄йа самут̣т̣хаханто саро висадо ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатова самут̣т̣ха̄ти. каравӣко вийа бхан̣атӣти каравӣкабха̄н̣ӣ, маттакаравӣкарутаман̃джугхосоти аттхо.

абхинӣланеттоти на сакаланӣланетто, нӣлайуттат̣т̣ха̄не панасса ума̄пуппхасадисена ативисуддхена нӣлаван̣н̣ена саманна̄гата̄ни нетта̄ни хонти, пӣтайуттат̣т̣ха̄не кан̣ика̄рапуппхасадисена пӣтаван̣н̣ена, лохитайуттат̣т̣ха̄не бандхуджӣвакапуппхасадисена лохитаван̣н̣ена, сетайуттат̣т̣ха̄не осадхита̄ракасадисена сетаван̣н̣ена, ка̄л̣айуттат̣т̣ха̄не адда̄рит̣т̣хакасадисена ка̄л̣аван̣н̣ена саманна̄гата̄ни. суван̣н̣авима̄не уггха̄т̣итаман̣исӣхапан̃джарасадиса̄ни кха̄йанти.

гопакхумоти еттха пакхуманти сакалачаккхубхан̣д̣ам̣ адхиппетам̣, там̣ ка̄л̣аваччхакасса бахаладха̄тукам̣ хоти, раттаваччхакасса виппасаннам̣, там̣мухуттаджа̄татарун̣араттаваччхакасадисачаккхубхан̣д̣оти аттхо. ан̃н̃есан̃хи чаккхубхан̣д̣а̄ апарипун̣н̣а̄ хонти, хаттхимӯсика̄дӣнам̣ аккхисадисехи виниггатехипи гамбхӣрехипи аккхӣхи саманна̄гата̄ хонти. маха̄пурисасса пана дховитва̄ маджджитва̄ т̣хапитаман̣игул̣ика̄ вийа мудусиниддханӣласукхумапакхума̄чита̄ни аккхӣни.

ун̣н̣а̄ти ун̣н̣аломам̣. бхамукантарети двиннам̣ бхамука̄нам̣ вемаджджхе на̄сикаматтхакейева джа̄та̄, уггантва̄ пана нала̄т̣авемаджджхе джа̄та̄. ода̄та̄ти парисуддха̄, осадхита̄ракасама̄наван̣н̣а̄. мудӯти саппиман̣д̣е оса̄ретва̄ т̣хапитасатава̄равихатакаппа̄сапат̣аласадиса̄. тӯласаннибха̄ти симбалитӯлалата̄тӯласама̄на̄, айамасса ода̄тата̄йа упама̄. са̄ панеса̄ кот̣ийам̣ гахетва̄ а̄кад̣д̣хийама̄на̄ упад̣д̣хаба̄хуппама̄н̣а̄ хоти, виссат̣т̣ха̄ даккхин̣а̄ват̣т̣авасена а̄ват̣т̣итва̄ уддхагга̄ хутва̄ сантит̣т̣хати. суван̣н̣апхалакамаджджхе т̣хапитараджатапуббул̣акам̣ вийа, суван̣н̣агхат̣ато никкхамама̄на̄ кхӣрадха̄ра̄ вийа, арун̣аппабха̄ран̃джите гаганаппадесе осадхита̄рака̄ вийа ча атиманохара̄йа сирийа̄ вирочати.

ун̣хӣсасӣсоти идам̣ парипун̣н̣анала̄т̣атан̃ча парипун̣н̣асӣсатам̣ ча̄ти две аттхавасе пат̣ичча вуттам̣. маха̄пурисасса хи даккхин̣акан̣н̣ачӯл̣икато пат̣т̣ха̄йа мам̣сапат̣алам̣ ут̣т̣хахитва̄ сакаланала̄т̣ам̣ чха̄дайама̄нам̣ пӯрайама̄нам̣ гантва̄ ва̄макан̣н̣ачӯл̣ика̄йам̣ патит̣т̣хитам̣, там̣ ран̃н̃о бандхаун̣хӣсапат̣т̣о вийа вирочати. маха̄пурисасса кира имам̣ лаккхан̣ам̣ дисва̄ ра̄джӯнам̣ ун̣хӣсапат̣т̣ам̣ акам̣су. айам̣ та̄ва еко аттхо. ан̃н̃е пана джана̄ апарипун̣н̣асӣса̄ хонти, кечи каписӣса̄, кечи пхаласӣса̄, кечи ат̣т̣хисӣса̄, кечи хаттхисӣса̄, кечи тумбасӣса̄, кечи паббха̄расӣса̄. маха̄пурисасса пана а̄раггена ват̣т̣етва̄ т̣хапитам̣ вийа супарипун̣н̣ам̣ удакапуббул̣асадисам̣ сӣсам̣ хоти. таттха пуриманайе ун̣хӣсавет̣хитасӣсо вийа̄ти ун̣хӣсасӣсо. дутийанайе ун̣хӣсам̣ вийа саббаттха париман̣д̣аласӣсоти ун̣хӣсасӣсо.

випассӣсаман̃н̃а̄ван̣н̣ана̄

37. саббака̄мехӣти идам̣ лаккхан̣а̄ни паригган̣ха̄петва̄ паччха̄ катам̣ вийа вуттам̣, на паневам̣ дат̣т̣хаббам̣. пат̣хаман̃хи те немиттаке сантаппетва̄ паччха̄ лаккхан̣апаригган̣ханам̣ катанти ведитаббам̣. тасса виттха̄ро габбхоккантийам̣ вуттойева. па̄йентӣти тхан̃н̃ам̣ па̄йенти. тасса кира ниддосена мадхурена кхӣрена саманна̄гата̄ сат̣т̣хи дха̄тийо упат̣т̣ха̄песи, татха̄ сеса̄пи тесу тесу каммесу кусала̄ сат̣т̣хисат̣т̣хийева. та̄сам̣ песанака̄раке сат̣т̣хи пурисе, тасса тасса ката̄катабха̄вам̣ саллаккхан̣е сат̣т̣хи амачче упат̣т̣ха̄песи. евам̣ чатта̄ри сат̣т̣хийо иттхӣнам̣, две сат̣т̣хийо пуриса̄нанти чха сат̣т̣хийо упат̣т̣хака̄нам̣йева ахесум̣. сетаччхаттанти диббасетаччхаттам̣. куладаттийам̣ пана сиригаббхейева тит̣т̣хати. ма̄ нам̣ сӣтам̣ ва̄тиа̄дӣсу ма̄ абхибхавӣти аттхо ведитаббо. сва̄ссуданти со ассудам̣. ан̇кенева ан̇канти ан̃н̃асса ба̄хуна̄ва ан̃н̃асса ба̄хум̣. ан̃н̃асса ча ам̣сакӯт̣енева ан̃н̃асса ам̣сакӯт̣ам̣. парихарийатӣти нӣйати, сампа̄пийатӣти аттхо.

38. ман̃джуссароти акхарассаро. ваггуссароти чхеканипун̣ассаро. мадхурассароти са̄тассаро. пеманийассароти пемаджанакассаро. татридам̣ каравӣка̄нам̣ мадхурассарата̄йа – каравӣкасакун̣е кира мадхурарасам̣ амбапаккам̣ мукхатун̣д̣акена пахаритва̄ паггхаритарасам̣ пивитва̄ паккхена та̄лам̣ датва̄ викӯджама̄не чатуппада̄ матта̄ вийа лал̣итум̣ а̄рабханти. гочарапасута̄пи чатуппада̄ мукхагата̄ни тин̣а̄ни чхад̣д̣етва̄ там̣ саддам̣ сун̣анти. ва̄л̣амига̄ кхуддакамиге анубандхама̄на̄ уккхиттам̣ па̄дам̣ аниккхипитва̄ва тит̣т̣ханти. анубаддхамига̄ ча маран̣абхайам̣ джахитва̄ тит̣т̣ханти. а̄ка̄се паккханда̄ паккхинопи паккхе паса̄ретва̄ там̣ саддам̣ сун̣ама̄на̄ва тит̣т̣ханти. удаке маччха̄пи кан̣н̣апат̣алам̣ паппхот̣етва̄ там̣ саддам̣ сун̣ама̄на̄ва тит̣т̣ханти. евам̣ мадхурассара̄ каравӣка̄.

асандхимитта̄пи дхамма̄сокасса девӣ – ‘‘аттхи ну кхо, бханте, буддхассарена садисо кассачи саро’’ти сан̇гхам̣ пуччхи. аттхи каравӣкасакун̣асса̄ти. кухим̣, бханте, те сакун̣а̄ти? химавантети. са̄ ра̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘дева, ахам̣ каравӣкасакун̣ам̣ пасситука̄ма̄мхӣ’’ти. ра̄джа̄ – ‘‘имасмим̣ пан̃джаре нисӣдитва̄ каравӣко а̄гаччхатӯ’’ти суван̣н̣апан̃джарам̣ виссаджджеси. пан̃джаро гантва̄ екасса каравӣкасса пурато ат̣т̣ха̄си. со – ‘‘ра̄джа̄н̣а̄йа а̄гато пан̃джаро, на сакка̄ на ганту’’нти таттха нисӣди. пан̃джаро а̄гантва̄ ран̃н̃о пурато ат̣т̣ха̄си. на каравӣкасаддам̣ ка̄ра̄петум̣ сакконти. атха ра̄джа̄ – ‘‘катхам̣, бхан̣е, име саддам̣ на каронтӣ’’ти а̄ха. н̃а̄таке адисва̄ дева̄ти. атха нам̣ ра̄джа̄ а̄да̄сехи париккхипа̄песи. со аттано чха̄йам̣ дисва̄ – ‘‘н̃а̄така̄ ме а̄гата̄’’ти ман̃н̃ама̄но паккхена та̄лам̣ датва̄ мадхурассарена ман̣ивам̣сам̣ дхамама̄но вийа вирави. сакаланагаре манусса̄ матта̄ вийа лал̣им̣су. асандхимитта̄ чинтеси – ‘‘имасса та̄ва тираччха̄нагатасса евам̣ мадхуро саддо, кӣдисо ну кхо саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асирипаттасса бхагавато саддо ахосӣ’’ти пӣтим̣ уппа̄детва̄ там̣ пӣтим̣ авиджахитва̄ саттахи джан̇гхасатехи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. евам̣ мадхуро кира каравӣкасаддоти. тато пана сатабха̄гена сахассабха̄гена ча мадхуратаро випассисса кума̄расса саддо ахосӣти ведитаббо.

39. каммавипа̄каджанти на бха̄вана̄майам̣, каммавипа̄кавасена пана девата̄нам̣ чаккхусадисамева мам̣сачаккху ахоси, йена нимиттам̣ катва̄ тилава̄хе паккхиттам̣ екатилампи айам̣ соти уддхаритва̄ да̄тум̣ саккоти.

40. випассӣти еттха айам̣ вачанаттхо, антарантара̄ нимӣладжанитандхака̄равирахена висуддхам̣ пассати, виват̣ехи ча аккхӣхи пассатӣти випассӣ; дутийава̄ре вичеййа вичеййа пассатӣти випассӣ; вичинитва̄ вичинитва̄ пассатӣти аттхо.

аттхе пана̄йатӣти аттхе джа̄на̄ти пассати, найати ва̄ паваттетӣти аттхо. екадивасам̣ кира виниччхайат̣т̣ха̄не нисӣдитва̄ аттхе ануса̄сантасса ран̃н̃о алан̇катапат̣ийаттам̣ маха̄пурисам̣ а̄нетва̄ хаттхе т̣хапайим̣су. тасса там̣ ан̇кекатва̄ упала̄л̣айама̄нассева амачча̄ са̄микам̣ асса̄микам̣ акам̣су. бодхисатто анаттаманасаддам̣ ниччха̄реси. ра̄джа̄ – ‘‘киметам̣, упадха̄ретха̄’’ти а̄ха. упадха̄рийама̄на̄ ан̃н̃ам̣ адисва̄ – ‘‘ад̣д̣асса дуббиниччхитатта̄ евам̣ катам̣ бхависсатӣ’’ти пуна са̄микам̣йева са̄микам̣ катва̄ ‘‘н̃атва̄ ну кхо кума̄ро евам̣ каротӣ’’ти вӣмам̣санта̄ пуна са̄микам̣ асса̄микам̣ акам̣су. пунапи бодхисатто татхева саддам̣ ниччха̄реси. атха ра̄джа̄ – ‘‘джа̄на̄ти маха̄пурисо’’ти тато пат̣т̣ха̄йа аппаматто ахоси. идам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘вичеййа вичеййа кума̄ро аттхе пана̄йатӣ’’ти.

42. вассикантиа̄дӣсу йаттха сукхам̣ хоти вассака̄ле васитум̣, айам̣ вассико. итаресупи есева найо. айам̣ панеттха вачанаттхо васса̄ва̄со вассам̣, вассам̣ арахатӣти вассико. итаресупи есева найо.

таттха вассико па̄са̄до на̄тиуччо хоти, на̄тинӣчо, два̄рава̄тапа̄на̄ниписса на̄тибахӯни на̄титанӯни, бхӯматтхаран̣апаччаттхаран̣акхаджджабходжджа̄нипеттха миссака̄нева ват̣т̣анти. хемантике тхамбха̄пи бхиттийопи нӣча̄ хонти, два̄рава̄тапа̄на̄ни танука̄ни сукхумаччхидда̄ни, ун̣хаппавесанаттха̄йа бхиттинийӯха̄ни нӣхарийанти. бхӯматтхаран̣апаччаттхаран̣анива̄санапа̄рупана̄ни панеттха ун̣хавирийа̄ни камбала̄дӣни ват̣т̣анти. кхаджджабходжджам̣ синиддхам̣ кат̣укасаннисситам̣ нирудакасаннисситан̃ча. гимхике тхамбха̄пи бхиттийопи учча̄ хонти, два̄рава̄тапа̄на̄ни панеттха бахӯни випуладжа̄та̄ни хонти, бхӯматтхаран̣а̄дӣни дукӯламайа̄ни ват̣т̣анти. кхаджджабходжджа̄ни мадхурасасаннисситабхарита̄ни. ва̄тапа̄насамӣпесу четтха нава ча̄т̣ийо т̣хапетва̄ удакасса пӯретва̄ нӣлуппала̄дӣхи сан̃чха̄денти. тесу тесу падесесу удакайанта̄ни каронти, йехи деве вассанте вийа удакадха̄ра̄ никкхаманти.

ниппурисехӣти пурисавирахитехи. на кевалан̃четтха тӯрийа̄нева ниппуриса̄ни, саббат̣т̣ха̄на̄нипи ниппуриса̄нева, дова̄рика̄пи иттхийова, наха̄пана̄дипарикаммакара̄пи иттхийова. ра̄джа̄ кира – ‘‘татха̄рӯпам̣ иссарийасукхасампаттим̣ анубхавама̄насса пурисам̣ дисва̄ пуриса̄сан̇ка̄ уппаджджати, са̄ ме путтасса ма̄ ахосӣ’’ти саббакиччесу иттхийова т̣хапесӣти.

пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

джин̣н̣апурисаван̣н̣ана̄

43. дутийабха̄н̣ава̄ре гопа̄насиван̇канти гопа̄насӣ вийа ван̇кам̣. бхогганти кхандхе, кат̣ийам̣, джа̄н̣ӯсӯти тӣсу т̣ха̄несу бхоггаван̇кам̣. дан̣д̣апара̄йананти дан̣д̣агатикам̣ дан̣д̣апат̣исаран̣ам̣. а̄туранти джара̄турам̣. гатайоббананти атиккантайоббанам̣ паччхимавайе т̣хитам̣. дисва̄ти ад̣д̣хайоджанаппама̄н̣ена балака̄йена паривуто сусам̣вихита̄раккхопи гаччханто йада̄ ратхо пурато хоти, паччха̄ балака̄йо, та̄дисе ока̄се суддха̄ва̄сакхӣн̣а̄савабрахмехи аттано а̄нубха̄вена ратхасса пуратова дасситам̣, там̣ пурисам̣ пасситва̄. суддха̄ва̄са̄ кира – ‘‘маха̄пурисо пан̇ке гаджо вийа пан̃часу ка̄магун̣есу лагго, сатимасса уппа̄десса̄ма̄’’ти там̣ дассесум̣. евам̣ дасситан̃ча там̣ бодхисатто чева пассати са̄ратхи ча. брахма̄но хи бодхисаттасса аппама̄даттхам̣ са̄ратхисса ча катха̄салла̄паттхам̣ там̣ дассесум̣. ким̣ панесоти ‘‘есо джин̣н̣оти ким̣ вуттам̣ хоти, на̄хам̣, бхо ито пуббе еварӯпам̣ аддаса’’нти пуччхи.

тена хӣти йади майхампи еварӯпехи кесехи еварӯпена ча ка̄йена бхавитаббам̣, тена хи самма са̄ратхи. алам̣ да̄наджджа уййа̄набхӯмийа̄ти – ‘‘аджджа уййа̄набхӯмим̣ пассисса̄ма̄’’ти гаччха̄ма, алам̣ та̄йа уййа̄набхӯмийа̄ти сам̣виггахадайо сам̣вега̄нурӯпама̄ха. антепурам̣ гатоти иттхиджанам̣ виссаджджетва̄ сиригаббхе екакова нисинно. йатра хи на̄ма̄ти йа̄йа джа̄тийа̄ сати джара̄ пан̃н̃а̄йати, са̄ джа̄ти дхираттху дхикката̄ аттху, джигуччха̄метам̣ джа̄тинти, джа̄тийа̄ мӯлам̣ кхан̣анто нисӣди, пат̣хамена саллена хадайе виддхо вийа.

45. са̄ратхим̣ а̄манта̄петва̄ти ра̄джа̄ кира немиттакехи катхитака̄лато пат̣т̣ха̄йа охитасото вичарати, со ‘‘кума̄ро уййа̄нам̣ гаччханто антара̄магге ниватто’’ти сутва̄ са̄ратхим̣ а̄манта̄песи. ма̄ хева кхотиа̄дӣсу раджджам̣ ка̄рету, ма̄ паббаджату, бра̄хман̣а̄нам̣ вачанам̣ ма̄ саччам̣ хотӯти евам̣ чинтесӣти аттхо.

бйа̄дхипурисаван̣н̣ана̄

47. аддаса кхоти пуббе вуттанайенева суддха̄ва̄сехи дасситам̣ аддаса. а̄ба̄дхиканти ирийа̄патхабхан̃джанакена висабха̄габа̄дхена а̄ба̄дхикам̣. дуккхитанти рогадуккхена дуккхитам̣. ба̄л̣хагила̄нанти адхиматтагила̄нам̣. палипаннанти нимуггам̣. джара̄ пан̃н̃а̄йиссати бйа̄дхи пан̃н̃а̄йиссатӣти идха̄пи йа̄йа джа̄тийа̄ сати идам̣ двайам̣ пан̃н̃а̄йати, дхикката̄ са̄ джа̄ти, аджа̄там̣ кхеманти джа̄тийа̄ мӯлам̣ кхан̣анто нисӣди, дутийена саллена виддхо вийа.

ка̄лан̇катапурисаван̣н̣ана̄

50. вила̄танти сивикам̣. петанти ито пат̣игатам̣. ка̄лан̇катанти катака̄лам̣, йаттакам̣ тена ка̄лам̣ джӣвитаббам̣, там̣ саббам̣ катва̄ нит̣т̣хапетва̄ матанти аттхо. имамписса пуриманайенева брахма̄но дассесум̣. йатра хи на̄ма̄ти идха̄пи йа̄йа джа̄тийа̄ сати идам̣ тайам̣ пан̃н̃а̄йати, дхикката̄ са̄ джа̄ти, аджа̄там̣ кхеманти джа̄тийа̄ мӯлам̣ кхан̣анто нисӣди, татийена саллена виддхо вийа.

паббаджитаван̣н̣ана̄

52. бхан̣д̣унти мун̣д̣ам̣. имамписса пуриманайенева брахма̄но дассесум̣. са̄дху дхаммачарийа̄тиа̄дӣсу айам̣ дева дхаммачаран̣абха̄во са̄дхӯти чинтетва̄ паббаджитоти евам̣ екамекасса падасса йоджана̄ ведитабба̄. сабба̄ни чета̄ни дасакусалакаммапатхавевачана̄нева. аваса̄не пана авихим̣са̄ти карун̣а̄йа пуббабха̄го. анукампа̄ти метта̄йа пуббабха̄го. тенахӣти уййоджанаттхе нипа̄то. паббаджитам̣ хисса дисва̄ читтам̣ паббаджджа̄йа ниннам̣ джа̄там̣. атха тена саддхим̣ катхетука̄мо хутва̄ са̄ратхим̣ уййодженто тена хӣтиа̄дима̄ха.

бодхисаттапаббаджджа̄ван̣н̣ана̄

54. атха кхо, бхиккхавети – ‘‘паббаджитасса са̄дху дхаммачарийа̄’’тиа̄дӣни ча ан̃н̃ан̃ча бахум̣ маха̄джанака̄йена раккхийама̄насса путтада̄расамба̄дхе гхаре васато а̄дӣнавапат̣исам̣йуттан̃чева мигабхӯтена четаса̄ йатха̄сукхам̣ ване васато паббаджитасса вивека̄нисам̣сапат̣исам̣йуттан̃ча дхаммим̣ катхам̣ сутва̄ паббаджитука̄мо хутва̄ – атха кхо, бхиккхаве, випассӣ кума̄ро са̄ратхим̣ а̄мантеси.

има̄ни чатта̄ри дисва̄ паббаджитам̣ на̄ма саббабодхисатта̄нам̣ вам̣сова тантийева павен̣ӣйева. ан̃н̃епи ча бодхисатта̄ йатха̄ айам̣ випассӣ кума̄ро, евам̣ чирассам̣ чирассам̣ пассанти. амха̄кам̣ пана бодхисатто чатта̄рипи екадивасам̣йева дисва̄ маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ анома̄надӣтӣре паббаджито. тенева ра̄джагахам̣ патва̄ таттха ран̃н̃а̄ бимбиса̄рена – ‘‘киматтхам̣, пан̣д̣ита, паббаджитосӣти’’ пут̣т̣хо а̄ха –

‘‘джин̣н̣ан̃ча дисва̄ дукхитан̃ча бйа̄дхитам̣,

матан̃ча дисва̄ гатама̄йусан̇кхайам̣;

ка̄са̄йаваттхам̣ паббаджитан̃ча дисва̄,

тасма̄ ахам̣ паббаджитомхи ра̄джа̄’’ти.

маха̄джанака̄йаанупаббаджджа̄ван̣н̣ана̄

55. сутва̄на тесанти тесам̣ чатура̄сӣтийа̄ па̄н̣асахасса̄нам̣ сутва̄ етадахоси. оракоти ӯнако ла̄мако. анупаббаджим̣сӯти анупаббаджита̄ни. касма̄ панеттха йатха̄ парато кхан̣д̣атисса̄нам̣ анупаббаджджа̄йа – ‘‘бандхуматийа̄ ра̄джадха̄нийа̄ никкхамитва̄’’ти вуттам̣, евам̣ на вуттанти? никкхамитва̄ сутатта̄. ете кира саббепи випассисса кума̄расса упат̣т̣ха̄капариса̄ва, те па̄това упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ кума̄рам̣ адисва̄ па̄тара̄саттха̄йа гантва̄ бхуттапа̄тара̄са̄ а̄гамма ‘‘кухим̣ кума̄ро’’ти пуччхитва̄ ‘‘уййа̄набхӯмим̣ гато’’ти сутва̄ ‘‘таттхева нам̣ даккхисса̄ма̄’’ти никкхаманта̄ ниваттама̄нам̣ са̄ратхим̣ дисва̄ – ‘‘кума̄ро паббаджито’’ти часса вачанам̣ сутва̄ сутат̣т̣ха̄нейева сабба̄бхаран̣а̄ни омун̃читва̄ антара̄пан̣ато ка̄са̄вапӣта̄ни ваттха̄ни а̄хара̄петва̄ кесамассум̣ оха̄ретва̄ паббаджим̣су. ити нагарато никкхамитва̄ бахинагаре сутатта̄ еттха – ‘‘бандхуматийа̄ ра̄джадха̄нийа̄ никкхамитва̄’’ти на вуттам̣.

ча̄рикам̣ чаратӣти гатагатат̣т̣ха̄не маха̄ман̣д̣апам̣ катва̄ да̄нам̣ саджджетва̄ а̄гамма сва̄тана̄йа нимантито джанасса а̄йа̄читабхиккхамева пат̣игган̣ханто чатта̄ро ма̄се ча̄рикам̣ чари.

а̄кин̣н̣оти имина̄ ган̣ена паривуто. айам̣ пана витакко бодхисаттасса када̄ уппанноти? све виса̄кхапун̣н̣ама̄ бхависсатӣти ча̄туддасӣдивасе. тада̄ кира со – ‘‘йатхева мам̣ име пуббе гихибхӯтам̣ парива̄ретва̄ чаранти, ида̄нипи татхева, ким̣ имина̄ ган̣ена̄’’ти ган̣асан̇ган̣ика̄йа уккан̣т̣хитва̄ ‘‘аджджева гаччха̄мӣ’’ти чинтетва̄ пуна ‘‘аджджа авела̄, саче ида̄ни гамисса̄ми, саббева име джа̄ниссанти, свева гамисса̄мӣ’’ти чинтеси. там̣ дивасан̃ча урувелага̄масадисе га̄ме га̄мава̄сино сва̄тана̄йа нимантайим̣су. те чатура̄сӣтисахасса̄нампи тесам̣ паббаджита̄нам̣ маха̄пурисасса ча па̄йа̄самева пат̣ийа̄дайим̣су. атха маха̄пурисо пунадивасе тасмим̣йева га̄ме техи паббаджитехи саддхим̣ бхаттакиччам̣ катва̄ васанат̣т̣ха̄намева агама̄си. таттха те паббаджита̄ маха̄пурисасса ваттам̣ дассетва̄ аттано аттано раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄ни павит̣т̣ха̄. бодхисаттопи пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ нисинно.

‘‘т̣хите маджджханхике ка̄ле, саннисӣвесу паккхису;

сан̣атева браха̄ран̃н̃ам̣, там̣ бхайам̣ пат̣ибха̄ти ма’’нти. (сам̣. ни. 1.15);

еварӯпе авивека̄ра̄ма̄нам̣ бхайака̄ле саббасатта̄нам̣ садаратхака̄лейева – ‘‘айам̣ ка̄ло’’ти никкхамитва̄ пан̣н̣аса̄ла̄йа два̄рам̣ пидахитва̄ бодхиман̣д̣а̄бхимукхо па̄йа̄си. ан̃н̃ада̄пи ча тасмим̣ т̣ха̄не вичаранто бодхиман̣д̣ам̣ пассати, нисӣдитум̣ панасса читтам̣ на намитапуббам̣. там̣ дивасам̣ панасса н̃а̄н̣ам̣ парипа̄кагатам̣, тасма̄ алан̇катам̣ бодхиман̣д̣ам̣ дисва̄ а̄роханаттха̄йа читтам̣ уппаннам̣. со даккхин̣адиса̄бха̄гена упагамма падаккхин̣ам̣ катва̄ пураттхимадиса̄бха̄ге чуддасахаттхам̣ паллан̇кам̣ пан̃н̃апетва̄ чатуран̇гавӣрийам̣ адхит̣т̣хахитва̄ – ‘‘йа̄ва буддхо на хоми, на та̄ва ито вут̣т̣хаха̄мӣ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ катва̄ нисӣди. идамасса вӯпака̄сам̣ сандха̄йа – ‘‘екова ган̣амха̄ вӯпакат̣т̣хо виха̄сӣ’’ти вуттам̣.

ан̃н̃енева та̄нӣти те кира са̄йам̣ бодхисаттасса упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ парива̄ретва̄ нисинна̄ ‘‘ативика̄ло джа̄то, упадха̄ретха̄’’ти ватва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ виваритва̄ там̣ апассанта̄пи ‘‘кухим̣ гато’’ти на̄нубандхим̣су, ‘‘ган̣ава̄се ниббинно еко вихаритука̄мо ман̃н̃е маха̄пурисо, буддхабхӯтам̣йева нам̣ пассисса̄ма̄’’ти ватва̄ антоджамбудӣпа̄бхимукха̄ ча̄рикам̣ пакканта̄.

бодхисаттаабхивесаван̣н̣ана̄

57. ва̄сӯпагатасса̄ти бодхиман̣д̣е екараттива̄сам̣ упагатасса. рахогатасса̄ти рахаси гатасса. пат̣исаллӣнасса̄ти екӣбха̄вавасена нилӣнасса. киччханти дуккхам̣. чавати ча упападжджати ча̄ти идам̣ двайам̣ пана апара̄парам̣ чутипат̣исандхим̣ сандха̄йа вуттам̣. джара̄маран̣асса̄ти еттха йасма̄ паббаджанто джин̣н̣абйа̄дхиматтейева дисва̄ паббаджито, тасма̄сса джара̄маран̣амева упат̣т̣ха̄ти. тенева̄ха – ‘‘джара̄маран̣асса̄’’ти. ити джара̄маран̣ам̣ мӯлам̣ катва̄ абхинивит̣т̣хасса бхаваггато отарантасса вийа – атха кхо, бхиккхаве, випассисса бодхисаттасса етадахоси.

йонисоманасика̄ра̄ти упа̄йаманасика̄ра̄ патхаманасика̄ра̄. аничча̄дӣни хи аничча̄дитова манасикарото йонисоманасика̄ро на̄ма хоти. айан̃ча – ‘‘кисмим̣ ну кхо сатиджа̄тиа̄дӣни хонти, кисмим̣ асати на хонтӣ’’ти удайаббайа̄нупассана̄васена паваттатта̄ тесам̣ ан̃н̃атаро. тасма̄сса ито йонисоманасика̄ра̄ имина̄ упа̄йаманасика̄рена аху пан̃н̃а̄йа абхисамайо, бодхисаттасса пан̃н̃а̄йа йасмим̣ сати джара̄маран̣ам̣ хоти, тена джара̄маран̣ака̄ран̣ена саддхим̣ сама̄гамо ахоси. ким̣ пана танти? джа̄ти. тена̄ха – ‘‘джа̄тийа̄ кхо сати джара̄маран̣ам̣ хотӣ’’ти. йа̄ ча̄йам̣ джара̄маран̣асса ка̄ран̣апаригга̄хика̄ пан̃н̃а̄, та̄йа саддхим̣ бодхисаттасса сама̄гамо ахосӣти айаметтха аттхо. етенупа̄йена саббапада̄ни ведитабба̄ни.

на̄марӯпе кхо сати вин̃н̃а̄н̣анти еттха пана сан̇кха̄ресу сати вин̃н̃а̄н̣анти ча, авиджджа̄йа сати сан̇кха̄ра̄ти ча ваттаббам̣ бхавеййа, тадубхайампи на гахитам̣. касма̄? авиджджа̄сан̇кха̄ра̄ хи атӣто бхаво техи саддхим̣ айам̣ випассана̄ на гхат̣ийати. маха̄пурисо хи паччуппаннавасена абхинивит̣т̣хоти. нану ча авиджджа̄сан̇кха̄рехи адит̣т̣хехи на сакка̄ буддхена бхавитунти. саччам̣ на сакка̄, имина̄ пана те бхаваупа̄да̄натан̣ха̄васенева дит̣т̣ха̄ти. имасмим̣ т̣ха̄не виттха̄рато пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ катхетабба̄. са̄ панеса̄ висуддхимагге катхита̄ва.

58. паччуда̄ваттатӣти пат̣иниваттати. катамам̣ панеттха вин̃н̃а̄н̣ам̣ паччуда̄ваттатӣти? пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ампи випассана̄н̃а̄н̣ампи. таттха пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ паччайато пат̣иниваттати, випассана̄н̃а̄н̣ам̣ а̄рамман̣ато. убхайампи на̄марӯпам̣ на̄тиккамати, на̄марӯпато парам̣ на гаччхати. етта̄вата̄ джа̄йетха ва̄тиа̄дӣсу вин̃н̃а̄н̣е на̄марӯпасса паччайе хонте, на̄марӯпе ча вин̃н̃а̄н̣асса паччайе хонте, двӣсупи ан̃н̃аман̃н̃апаччайесу хонтесу еттакена джа̄йетха ва̄…пе… упападжджетха ва̄, ито хи парам̣ ким̣ ан̃н̃ам̣ джа̄йеййа ва̄…пе… упападжджеййа ва̄. нану етадева джа̄йати ча…пе… упападжджати ча̄ти? евам̣ саддхим̣ апара̄парачутипат̣исандхӣхи пан̃ча пада̄ни дассетва̄ пуна там̣ етта̄вата̄ти вуттаматтхам̣ ниййа̄тенто – ‘‘йадидам̣ на̄марӯпапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпа’’нти ватва̄ тато парам̣ ануломапаччайа̄ка̄равасена вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпамӯлам̣ а̄йатимпи джа̄тиджара̄маран̣ам̣ дассетум̣ на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатанантиа̄дима̄ха. таттха кеваласса дуккхаккхандхасса самудайо хотӣти сакаласса джа̄тиджара̄маран̣асокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄дибхедасса дуккхара̄сисса ниббатти хоти. ити маха̄пурисо сакаласса ват̣т̣адуккхасса ниббаттим̣ аддаса.

59. самудайо самудайоти кхоти ниббатти ниббаттӣти кхо. пуббе анануссутесӯти на ануссутесу ассутапуббесу. чаккхум̣ удапа̄дӣтиа̄дӣсу удайадассанапан̃н̃а̄веса̄. дассанат̣т̣хена чаккху, н̃а̄такаран̣ат̣т̣хена н̃а̄н̣ам̣, паджа̄нанат̣т̣хена пан̃н̃а̄, ниббиджджхитва̄ пат̣ивиджджхитва̄ уппаннат̣т̣хена виджджа̄, обха̄сат̣т̣хена ча а̄локоти вутта̄. йатха̄ха – ‘‘чаккхум̣ удапа̄дӣти дассанат̣т̣хена. н̃а̄н̣ам̣ удапа̄дӣти н̃а̄тат̣т̣хена. пан̃н̃а̄ удапа̄дӣти паджа̄нанат̣т̣хена. виджджа̄ удапа̄дӣти пат̣иведхат̣т̣хена. а̄локо удапа̄дӣти обха̄сат̣т̣хена. чаккхудхаммо дассанат̣т̣хо аттхо. н̃а̄н̣адхаммо н̃а̄тат̣т̣хо аттхо. пан̃н̃а̄дхаммо паджа̄нанат̣т̣хо аттхо. виджджа̄дхаммо пат̣иведхат̣т̣хо аттхо. а̄локо дхаммо обха̄сат̣т̣хо аттхо’’ти (пат̣и. ма. 2.39). еттакехи падехи ким̣ катхитанти? имасмим̣ сати идам̣ хотӣти паччайасан̃джа̄нанаматтам̣ катхитам̣. атхава̄ вӣтхипат̣ипанна̄ тарун̣авипассана̄ катхита̄ти.

61. адхигато кхо мйа̄йанти адхигато кхо ме айам̣. магготи випассана̄магго. бодха̄йа̄ти чатусаччабуджджханаттха̄йа, нибба̄набуджджханаттха̄йа ева ва̄. апи ча буджджхатӣти бодхи, арийамаггассетам̣ на̄мам̣, тадаттха̄йа̄типи вуттам̣ хоти. випассана̄маггамӯлако хи арийамагготи. ида̄ни там̣ маггам̣ ниййа̄тенто – ‘‘йадидам̣ на̄марӯпаниродха̄тиа̄дима̄ха. еттха ча вин̃н̃а̄н̣аниродхотиа̄дӣхи паччаттападехи нибба̄намева катхитам̣. ити маха̄пурисо сакаласса ват̣т̣адуккхасса аниббаттиниродхам̣ аддаса.

62. ниродхо ниродхоти кхоти аниббатти аниббаттити кхо. чаккхунтиа̄дӣни вуттаттха̄нева. идха пана саббехева етехи падехи – ‘‘имасмим̣ асати идам̣ на хотӣ’’ти ниродхасан̃джа̄нанаматтамева катхитам̣, атхава̄ вут̣т̣ха̄нага̄минӣ балававипассана̄ катхита̄ти.

63. апарена самайена̄ти евам̣ паччайан̃ча паччайаниродхан̃ча видитва̄ тато апарабха̄ге. упа̄да̄наккхандхесӯти упа̄да̄насса паччайабхӯтесу кхандхесу. удайаббайа̄нупассӣти тамева пат̣хамам̣ дит̣т̣хам̣ удайан̃ча вайан̃ча анупассама̄но. виха̄сӣти сикха̄паттам̣ вут̣т̣ха̄нага̄минивипассанам̣ ваханто вихари. идам̣ касма̄ вуттам̣? саббейева хи пӯритапа̄рамино бодхисатта̄ паччхимабхаве путтасса джа̄тадивасе маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ паббаджитва̄ падха̄намануйун̃джитва̄ бодхипаллан̇кама̄руйха ма̄рабалам̣ видхамитва̄ пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сам̣ ануссаранти, дутийайа̄ме диббачаккхум̣ висодхенти, татийайа̄ме паччайа̄ка̄рам̣ саммаситва̄ а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нато ут̣т̣ха̄йа пан̃часу кхандхесу абхинивиситва̄ удайаббайавасена самапан̃н̃а̄са лаккхан̣а̄ни дисва̄ йа̄ва готрабхун̃а̄н̣а̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арийамаггена сакале буддхагун̣е пат̣ивиджджханти. айампи маха̄пурисо пӯритапа̄рамӣ. со йатха̄вуттам̣ саббам̣ ануккамам̣ катва̄ паччхимайа̄ме а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нато ут̣т̣ха̄йа пан̃часу кхандхесу абхинивиситва̄ вуттаппака̄рам̣ удайаббайавипассанам̣ а̄рабхи. там̣ дассетум̣ идам̣ вуттам̣.

таттха ити рӯпанти идам̣ рӯпам̣, еттакам̣ рӯпам̣, ито уддхам̣ рӯпам̣ наттхӣти руппанасабха̄ван̃чева бхӯтупа̄да̄йабхедан̃ча а̄дим̣ катва̄ лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄навасена анавасесарӯпапариггахо вутто. ити рӯпасса самудайоти имина̄ евам̣ париггахитасса рӯпасса самудайадассанам̣ вуттам̣. таттха итӣти евам̣ самудайо хотӣти аттхо. тасса виттха̄ро – ‘‘авиджджа̄самудайа̄ рӯпасамудайо, тан̣ха̄самудайа̄ рӯпасамудайо, каммасамудайа̄ рӯпасамудайо, а̄ха̄расамудайа̄ рӯпасамудайоти, ниббаттилаккхан̣ам̣ пассантопи рӯпаккхандхасса удайам̣ пассатӣ’’ти евам̣ ведитаббо. аттхан̇гамепи ‘‘авиджджа̄ниродха̄ рӯпаниродхо…пе… випарин̣а̄малаккхан̣ам̣ пассантопи рӯпаккхандхасса ниродхам̣ пассатӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.50) айамасса виттха̄ро.

ити ведана̄тиа̄дӣсупи айам̣ ведана̄, еттака̄ ведана̄, ито уддхам̣ ведана̄ наттхи. айам̣ сан̃н̃а̄, име сан̇кха̄ра̄, идам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣, еттакам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣, ито уддхам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ наттхӣти ведайитасан̃джа̄нанаабхисан̇кхаран̣авиджа̄нанасабха̄ван̃чева сукха̄дирӯпасан̃н̃а̄ди пхасса̄ди чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄ди бхедан̃ча а̄дим̣ катва̄ лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄навасена анавасесаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣апариггахо вутто. ити ведана̄йа самудайотиа̄дӣхи пана евам̣ париггахита̄нам̣ ведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ самудайадассанам̣ вуттам̣. татра̄пи итӣти евам̣ самудайо хотӣти аттхо. тесампи виттха̄ро – ‘‘авиджджа̄самудайа̄ ведана̄самудайо’’ти (пат̣и. ма. 1.50) рӯпе вуттанайенева ведитаббо. айам̣ пана висесо – тӣсу кхандхесу ‘‘а̄ха̄расамудайа̄’’ти аватва̄ ‘‘пхассасамудайа̄’’ти ваттаббам̣. вин̃н̃а̄н̣аккхандхе ‘‘на̄марӯпасамудайа̄’’ти аттхан̇гамападампи тесам̣йева васена йоджетаббам̣. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана удайаббайавиниччхайо сабба̄ка̄рапарипӯро висуддхимагге вутто. тасса пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу удайаббайа̄нупассино вихаратоти тасса випассисса бодхисаттасса имесу рӯпа̄дӣсу пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу самапан̃н̃а̄салаккхан̣авасена удайаббайа̄нупассино вихарато йатха̄нуккамена вад̣д̣хите випассана̄н̃а̄н̣е ануппа̄даниродхена нируджджхама̄нехи а̄савасан̇кха̄техи килесехи анупа̄да̄йа аггахетва̄ва читтам̣ вимуччати, тадетам̣ маггаккхан̣е вимуччати на̄ма, пхалаккхан̣е вимуттам̣ на̄ма; маггаккхан̣е ва̄ вимуттан̃чева вимуччати ча, пхалаккхан̣е вимуттамева.

етта̄вата̄ ча маха̄пурисо саббабандхана̄ виппамутто сӯрийарасмисампхут̣т̣хамива падумам̣ сувикаситачиттасанта̄но чатта̄ри магган̃а̄н̣а̄ни, чатта̄ри пхалан̃а̄н̣а̄ни, чатассо пат̣исамбхида̄, чатуйонипариччхедакан̃а̄н̣ам̣, пан̃чагатипариччхедакан̃а̄н̣ам̣, чха аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни, сакале ча буддхагун̣е хаттхагате катва̄ парипун̣н̣асан̇каппо бодхипаллан̇ке нисиннова –

‘‘анекаджа̄тисам̣са̄рам̣, сандха̄виссам̣ аниббисам̣;

гахака̄рам̣ гавесанто, дуккха̄ джа̄ти пунаппунам̣.

гахака̄рака дит̣т̣хоси, пуна гехам̣ на ка̄хаси;

сабба̄ те пха̄сука̄ бхагга̄, гахакӯт̣ам̣ висан̇кхатам̣;

висан̇кха̄рагатам̣ читтам̣, тан̣ха̄нам̣ кхайамаджджхага̄’’ти. (дха. па. 153, 154);

‘‘айогханахатассева, джалато джа̄таведасо;

анупуббӯпасантасса, йатха̄ на н̃а̄йате гати.

евам̣ самма̄вимутта̄нам̣, ка̄мабандхогхата̄ринам̣;

пан̃н̃а̄петум̣ гати наттхи, патта̄нам̣ ачалам̣ сукха’’нти. (уда̄. 80);

евам̣ манаси каронто сараде сӯрийо вийа, пун̣н̣ачандо вийа ча вирочиттха̄ти.

дутийабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

брахмайа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄

64. татийабха̄н̣ава̄ре йам̣нӯна̄хам̣ дхаммам̣ десеййанти йади пана̄хам̣ дхаммам̣ десеййам̣. айам̣ пана витакко када̄ уппанноти? буддхабхӯтасса ат̣т̣хаме сатта̄хе. со кира буддхо хутва̄ сатта̄хам̣ бодхипаллан̇ке нисӣди, сатта̄хам̣ бодхипаллан̇кам̣ олокенто ат̣т̣ха̄си, сатта̄хам̣ ратаначан̇каме чан̇ками, сатта̄хам̣ ратанагаббхе дхаммам̣ вичинанто нисӣди, сатта̄хам̣ аджапа̄ланигродхе нисӣди, сатта̄хам̣ мучалинде нисӣди, сатта̄хам̣ ра̄джа̄йатане нисӣди. тато ут̣т̣ха̄йа ат̣т̣хаме сатта̄хе пуна а̄гантва̄ аджапа̄ланигродхе нисиннаматтассева саббабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣о айан̃чева ито анантаро ча витакко уппанноти.

таттха адхигатоти пат̣ивиддхо. дхаммоти чатусаччадхаммо. гамбхӣроти утта̄набха̄вапат̣иккхепавачанаметам̣. дуддасоти гамбхӣратта̄ва дуддасо дуккхена дат̣т̣хаббо, на сакка̄ сукхена дат̣т̣хум̣. дуддасатта̄ва дуранубодхо дуккхена авабуджджхитаббо, на сакка̄ сукхена авабуджджхитум̣. сантоти ниббуто. пан̣ӣтоти атаппако. идам̣ двайам̣ локуттарамева сандха̄йа вуттам̣. атакка̄вачароти таккена авачаритаббо ога̄хитаббо на хоти, н̃а̄н̣енева авачаритаббо. нипун̣оти сан̣хо. пан̣д̣итаведанӣйоти самма̄пат̣ипадам̣ пат̣ипаннехи пан̣д̣итехи ведитаббо. а̄лайара̄ма̄ти сатта̄ пан̃часу ка̄магун̣есу аллӣйанти, тасма̄ те а̄лайа̄ти вуччанти. ат̣т̣хасататан̣ха̄вичарита̄ни а̄лайанти, тасма̄ а̄лайа̄ти вуччанти. техи а̄лайехи рамантӣти а̄лайара̄ма̄. а̄лайесу рата̄ти а̄лайарата̄. а̄лайесу сут̣т̣ху мудита̄ти а̄лайасаммудита̄. йатхева хи сусаджджитам̣ пуппхапхалабхаритаруккха̄дисампаннам̣ уййа̄нам̣ павит̣т̣хо ра̄джа̄ та̄йа та̄йа сампаттийа̄ рамати, памудито а̄модито хоти, на уккан̣т̣хати, са̄йам̣ никкхамитум̣ на иччхати, евамимехипи ка̄ма̄лайатан̣ха̄лайехи сатта̄ раманти, сам̣са̄рават̣т̣е памудита̄ ануккан̣т̣хита̄ васанти. тена несам̣ бхагава̄ дувидхампи а̄лайам̣ уййа̄набхӯмим̣ вийа дассенто – ‘‘а̄лайара̄ма̄’’тиа̄дима̄ха.

йадиданти нипа̄то, тасса т̣ха̄нам̣ сандха̄йа – ‘‘йам̣ ида’’нти, пат̣иччасамуппа̄дам̣ сандха̄йа – ‘‘йо айа’’нти еваматтхо дат̣т̣хаббо. идаппаччайата̄пат̣иччасамуппа̄доти имесам̣ паччайа̄ идаппаччайа̄, идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄, идаппаччайата̄ ча са̄ пат̣иччасамуппа̄до ча̄ти идаппаччайата̄пат̣иччасамуппа̄до. сан̇кха̄ра̄дипаччайа̄нам̣ авиджджа̄дӣнам̣ етам̣ адхивачанам̣. саббасан̇кха̄расаматхотиа̄ди саббам̣ нибба̄намева. йасма̄ хи там̣ а̄гамма саббасан̇кха̄равиппхандита̄ни самманти вӯпасамманти тасма̄ – ‘‘саббасан̇кха̄расаматхо’’ти вуччати. йасма̄ ча там̣ а̄гамма саббе упадхайо пат̣иниссат̣т̣ха̄ хонти, сабба̄ тан̣ха̄ кхӣйанти, саббе килесара̄га̄ вираджджанти, саббам̣ дуккхам̣ нируджджхати, тасма̄ ‘‘саббӯпадхипат̣иниссагго тан̣ха̄ккхайо вира̄го ниродхо’’ти вуччати. са̄ панеса̄ тан̣ха̄ бхавена бхавам̣, пхалена ва̄ саддхим̣ каммам̣ винати сам̣сиббатӣти катва̄ ва̄нанти вуччати. тато ва̄нато никкхантанти нибба̄нам̣. со мамасса киламатхоти йа̄ аджа̄нанта̄нам̣ десана̄ на̄ма, со мама киламатхо асса, са̄ мама вихеса̄ асса̄ти аттхо. ка̄йакиламатхо чева ка̄йавихеса̄ ча асса̄ти вуттам̣ хоти, читте пана убхайампетам̣ буддха̄нам̣ наттхи.

65. аписсӯти анубрӯханаттхе нипа̄то. со – ‘‘на кевалам̣ етадахоси, има̄пи га̄тха̄ пат̣ибхам̣сӯ’’ти дӣпети. випассинтиа̄дӣсу випассисса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса̄ти аттхо. аначчхарийа̄ти ануаччхарийа̄. пат̣ибхам̣сӯти пат̣ибха̄насан̇кха̄тасса н̃а̄н̣асса гочара̄ ахесум̣, паривитаккайитаббатам̣ па̄пун̣им̣су.

киччхена̄ти дуккхена, на дуккха̄йа пат̣ипада̄йа. буддха̄нан̃хи чатта̄ропи магга̄ сукхапат̣ипада̄ва хонти. па̄рамӣпӯран̣ака̄ле пана сара̄гасадосасамохассева сато а̄гата̄гата̄нам̣ йа̄чака̄нам̣ алан̇катапат̣ийаттам̣ сӣсам̣ чхиндитва̄ галалохитам̣ нӣхаритва̄ суан̃джита̄ни аккхӣни уппа̄т̣етва̄ кулавам̣сападӣпакам̣ путтам̣ мана̄пача̄риним̣ бхарийанти евама̄дӣни дентасса ан̃н̃а̄ни ча кхантива̄дисадисесу аттабха̄весу чхеджджабхеджджа̄дӣни па̄пун̣антасса а̄гаманӣйапат̣ипадам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. халанти еттха хака̄ро нипа̄таматто, аланти аттхо. пака̄ситунти десетум̣; евам̣ киччхена адхигатасса дхаммасса алам̣ десетум̣; ко аттхо деситена̄ти вуттам̣ хоти. ра̄гадосапаретехӣти ра̄гадосапхут̣т̣хехи ра̄гадоса̄нугатехи ва̄.

пат̣исотага̄минти ничча̄дӣнам̣ пат̣исотам̣ аниччам̣ дуккхаманатта̄субханти евам̣ гатам̣ чатусаччадхаммам̣. ра̄гаратта̄ти ка̄мара̄гена бхавара̄гена дит̣т̣хира̄гена ча ратта̄. на даккхантӣти аниччам̣ дуккхаманатта̄ асубханти имина̄ сабха̄вена на пассиссанти, те апассанте ко саккхиссати евам̣ га̄ха̄петум̣? тамокхандхена а̄вут̣а̄ти авиджджа̄ра̄сина̄ аджджхоттхат̣а̄.

аппоссукката̄йа̄ти нируссуккабха̄вена, адесетука̄мата̄йа̄ти аттхо. касма̄ панасса евам̣ читтам̣ нами? нану еса – ‘‘мутто мочесса̄мӣ, тин̣н̣о та̄ресса̄ми’’,

‘‘ким̣ ме ан̃н̃а̄тавесена, дхаммам̣ саччхикатенидха;

саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, санта̄рессам̣ садевака’’нти.

паттханам̣ катва̄ па̄рамийо пӯретва̄ саббан̃н̃утам̣ паттоти. саччаметам̣, паччавеккхан̣а̄нубха̄вена панасса евам̣ читтам̣ нами. тасса хи саббан̃н̃утам̣ патва̄ сатта̄нам̣ килесагаханатам̣ дхаммасса ча гамбхӣратам̣ паччавеккхантасса сатта̄нам̣ килесагаханата̄ ча дхаммагамбхӣрата̄ ча сабба̄ка̄рена па̄кат̣а̄ джа̄та̄. атхасса – ‘‘име сатта̄ кан̃джикапун̣н̣ала̄бу вийа таккабхаритача̄т̣и вийа васа̄телапӣтапилотика̄ вийа ан̃джанамаккхитахаттха̄ вийа килесабхарита̄ атисам̣килит̣т̣ха̄ ра̄гаратта̄ досадут̣т̣ха̄ мохамӯл̣ха̄, те ким̣ на̄ма пат̣ивиджджхиссантӣ’’ти чинтайато килесагаханапаччавеккхан̣а̄нубха̄вена̄пи евам̣ читтам̣ нами.

‘‘айан̃ча дхаммо патхавӣсандха̄ракаудакаккхандхо вийа гамбхӣро, паббатена пат̣иччха̄детва̄ т̣хапито са̄сапо вийа дуддасо, сатадха̄ бхиннасса ва̄ласса кот̣ийа̄ кот̣им̣ пат̣ипа̄данам̣ вийа дуранубодхо, нану майа̄ хи имам̣ дхаммам̣ пат̣ивиджджхитум̣ ва̄йамантена адиннам̣ да̄нам̣ на̄ма наттхи, араккхитам̣ сӣлам̣ на̄ма наттхи, апарипӯрита̄ ка̄чи па̄рамӣ на̄ма наттхи. тасса ме нирусса̄хам̣ вийа ма̄рабалам̣ видхамантасса̄пи патхавӣ на кампиттха, пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сам̣ ануссарантасса̄пи на кампиттха, маджджхимайа̄ме диббачаккхум̣ висодхентасса̄пи на кампиттха, паччхимайа̄ме пана пат̣иччасамуппа̄дам̣ пат̣ивиджджхантассева ме дасасахассилокадха̄ту кампиттха. ити ма̄дисена̄пи тиккхан̃а̄н̣ена киччхенева̄йам̣ дхаммо пат̣ивиддхо там̣ локийамаха̄джана̄ катхам̣ пат̣ивиджджхиссантӣ’’ти дхаммагамбхӣрата̄паччавеккхан̣а̄нубха̄вена̄пи евам̣ читтам̣ намӣти ведитаббам̣.

апича брахмуна̄ йа̄чите десетука̄мата̄йаписса евам̣ читтам̣ нами. джа̄на̄ти хи бхагава̄ – ‘‘мама аппоссукката̄йа читте намама̄не мам̣ маха̄брахма̄ дхаммадесанам̣ йа̄чиссати, име ча сатта̄ брахмагарука̄, те ‘саттха̄ кира дхаммам̣ на десетука̄мо ахоси, атха нам̣ маха̄брахма̄ йа̄читва̄ деса̄песи, санто вата бхо дхаммо, пан̣ӣто вата бхо дхаммо’ти ман̃н̃ама̄на̄ суссӯсиссантӣ’’ти. имамписса ка̄ран̣ам̣ пат̣ичча аппоссукката̄йа читтам̣ нами, но дхаммадесана̄йа̄ти ведитаббам̣.

66. ан̃н̃атарасса̄ти еттха кин̃ча̄пи ‘‘ан̃н̃атаро’’ти вуттам̣, атха кхо имасмим̣ чаккава̄л̣е джет̣т̣хакамаха̄брахма̄ есоти ведитаббо. нассати вата бхо локоти со кира имам̣ саддам̣ татха̄ ниччха̄реси, йатха̄ дасасахассилокадха̄тубрахма̄но сутва̄ саббе саннипатим̣су. йатра хи на̄ма̄ти йасмим̣ на̄ма локе. пурато па̄турахосӣти техи дасахи брахмасахассехи саддхим̣ па̄турахоси. аппараджаккхаджа̄тика̄ти пан̃н̃а̄майе аккхимхи аппам̣ париттам̣ ра̄гадосамохараджам̣ етесам̣, евам̣ сабха̄ва̄ти аппараджаккхаджа̄тика̄. ассаваната̄ти ассаваната̄йа. бхависсантӣти пуримабуддхесу дасапун̃н̃акирийаваттхувасена ката̄дхика̄ра̄ парипа̄кагата̄ падума̄ни вийа сӯрийарасмисампхассам̣, дхаммадесанам̣йева а̄кан̇кхама̄на̄ чатуппадикага̄тха̄васа̄не арийабхӯмим̣ оккамана̄раха̄ на еко, на две, анекасатасахасса̄ дхаммасса ан̃н̃а̄та̄ро бхависсантӣти дассети.

69. аджджхесананти евам̣ тиккхаттум̣ йа̄чанам̣. буддхачаккхуна̄ти индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ена ча а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ена ча. имесан̃хи двиннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ ‘‘буддхачаккхӯ’’ти на̄мам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса ‘‘самантачаккхӯ’’ти, тин̣н̣ам̣ магган̃а̄н̣а̄нам̣ ‘‘дхаммачаккхӯ’’ти. аппараджаккхетиа̄дӣсу йесам̣ вуттанайенева пан̃н̃а̄чаккхумхи ра̄га̄дираджам̣ аппам̣, те аппараджаккха̄. йесам̣ там̣ махантам̣, те маха̄раджаккха̄. йесам̣ саддха̄дӣни индрийа̄ни тиккха̄ни, те тиккхиндрийа̄. йесам̣ та̄ни мудӯни, те мудиндрийа̄. йесам̣ тейева саддха̄дайо а̄ка̄ра̄ сундара̄, те сва̄ка̄ра̄. йе катхитака̄ран̣ам̣ саллаккхенти, сукхена сакка̄ хонти вин̃н̃а̄петум̣, те сувин̃н̃а̄пайа̄. йе паралокан̃чева ваджджан̃ча бхайато пассанти, те паралокаваджджабхайадасса̄вино на̄ма.

айам̣ панеттха па̄л̣и – ‘‘саддхо пуггало аппараджаккхо, ассаддхо пуггало маха̄раджаккхо.… а̄раддхавӣрийо…пе… кусӣто… упат̣т̣хитассати… мут̣т̣хассати… сама̄хито… асама̄хито… пан̃н̃ава̄… дуппан̃н̃о пуггало маха̄раджаккхо. татха̄ саддхо пуггало тиккхиндрийо…пе… пан̃н̃ава̄ пуггало паралокаваджджабхайадасса̄вӣ, дуппан̃н̃о пуггало на паралокаваджджабхайадасса̄вӣ. локоти кхандхалоко, дха̄тулоко, а̄йатаналоко, сампаттибхавалоко, випаттибхавалоко, сампаттисамбхавалоко, випаттисамбхавалоко. еко локо – саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄. две лока̄ – на̄ман̃ча рӯпан̃ча. тайо лока̄ – тиссо ведана̄. чатта̄ро лока̄ – чатта̄ро а̄ха̄ра̄. пан̃ча лока̄ – пан̃чупа̄да̄наккхандха̄. чха лока̄ – чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни. сатта лока̄ – сатта вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо. ат̣т̣ха лока̄ – ат̣т̣ха локадхамма̄. нава лока̄ – нава сатта̄ва̄са̄. даса лока̄ – даса̄йатана̄ни. два̄даса лока̄ – два̄даса̄йатана̄ни. ат̣т̣ха̄раса лока̄ – ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо. ваджджанти саббе килеса̄ ваджджам̣, саббе дуччарита̄ ваджджам̣, саббе абхисан̇кха̄ра̄ ваджджам̣, саббе бхавага̄микамма̄ ваджджам̣. ити имасмин̃ча локе имасмин̃ча вадждже тибба̄ бхайасан̃н̃а̄ паччупат̣т̣хита̄ хоти, сеййатха̄пи уккхитта̄сике вадхаке. имехи пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехи има̄ни пан̃чиндрийа̄ни джа̄на̄ти пассати ан̃н̃а̄ти пат̣ивиджджхати, идам̣ татха̄гатасса индрийапаропарийатте н̃а̄н̣а’’нти (пат̣и. ма. 1.112).

уппалинийанти уппалаване. итаресупи есева найо. антонимуггапосӣнӣти йа̄ни ан̃н̃а̄нипи падума̄ни антонимугга̄нева посайанти. удакам̣ аччуггамма т̣хита̄нӣти удакам̣ атиккамитва̄ т̣хита̄ни. таттха йа̄ни аччуггамма т̣хита̄ни, та̄ни сӯрийарасмисампхассам̣ а̄гамайама̄на̄ни т̣хита̄ни аджджа пуппханака̄ни. йа̄ни самодакам̣ т̣хита̄ни, та̄ни све пуппханака̄ни. йа̄ни удака̄нуггата̄ни антоудакапосӣни, та̄ни татийадивасе пуппханака̄ни. удака̄ пана ануггата̄ни ан̃н̃а̄нипи сароджауппала̄дӣни на̄ма аттхи, йа̄ни нева пуппхиссанти, маччхакаччхапабхаккха̄нева бхависсанти, та̄ни па̄л̣им̣ на̄рӯл̣ха̄ни. а̄харитва̄ пана дӣпетабба̄нӣти дӣпита̄ни. йатхева хи та̄ни чатуббидха̄ни пуппха̄ни, евамева уггхат̣итан̃н̃ӯ, випан̃читан̃н̃ӯ, неййо, падапарамоти чатта̄ро пуггала̄. таттха йасса пуггаласса саха уда̄хат̣авела̄йа дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало уггхат̣итан̃н̃ӯ. йасса пуггаласса сан̇кхиттена бха̄ситасса виттха̄рена аттхе вибхаджийама̄не дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало випан̃читан̃н̃ӯ. йасса пуггаласса уддесато парипуччхато йонисоманасикарото калйа̄н̣амитте севато бхаджато пайирупа̄сато анупуббена дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало неййо. йасса пуггаласса бахумпи сун̣ато бахумпи бхан̣ато бахумпи ган̣хато бахумпи дха̄райато бахумпи ва̄чайато на та̄йа джа̄тийа̄ дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало падапарамо (пу. па. 148, 149, 150, 151).

таттха бхагава̄ уппалавана̄дисадисам̣ дасасахассилокадха̄тум̣ олокенто – ‘‘аджджа пуппханака̄ни вийа уггхат̣итан̃н̃ӯ, све пуппханака̄ни вийа випан̃читан̃н̃ӯ, татийадивасе пуппханака̄ни вийа неййо, маччхакаччхапабхаккха̄ни вийа падапарамо’’ти аддаса. пассанто ча – ‘‘еттака̄ аппараджаккха̄, еттака̄ маха̄раджаккха̄. татра̄пи еттака̄ уггхат̣итан̃н̃ӯ’’ти евам̣ сабба̄ка̄рато аддаса. таттха тин̣н̣ам̣ пуггала̄нам̣ имасмим̣йева аттабха̄ве бхагавато дхаммадесана̄ аттхам̣ са̄дхети, падапарама̄нам̣ ана̄гате ва̄санаттха̄йа хоти.

атха бхагава̄ имесам̣ чатуннам̣ пуггала̄нам̣ аттха̄вахам̣ дхаммадесанам̣ видитва̄ десетукамйатам̣ уппа̄детва̄ пуна те саббесупи тӣсу бхавесу саббе сатте бхабба̄бхаббавасена две кот̣т̣ха̄се ака̄си. йе сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘йе те сатта̄ камма̄варан̣ена саманна̄гата̄, випа̄ка̄варан̣ена саманна̄гата̄, килеса̄варан̣ена саманна̄гата̄, ассаддха̄ аччхандика̄ дуппан̃н̃а̄ абхабба̄ нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтам̣, име те сатта̄ абхабба̄. катаме сатта̄ бхабба̄? йе те сатта̄ на камма̄варан̣ена…пе…име те сатта̄ бхабба̄’’ти (вибха. 827; пат̣и. ма. 1.114).

таттха саббепи абхаббапуггале паха̄йа бхаббапуггалейева н̃а̄н̣ена париггахетва̄ – ‘‘еттака̄ ра̄гачарита̄, еттака̄ досамохавитаккасаддха̄буддхичарита̄’’ти чха кот̣т̣ха̄се ака̄си. евам̣ катва̄ – ‘‘дхаммам̣ десесса̄мӣ’’ти чинтеси. брахма̄ там̣ н̃атва̄ соманассаджа̄то бхагавантам̣ га̄тха̄хи аджджхабха̄си. идам̣ сандха̄йа – ‘‘атха кхо со, бхиккхаве, маха̄брахма̄’’тиа̄ди вуттам̣.

70. таттха аджджхабха̄сӣти адхиабха̄си, адхикичча а̄раббха абха̄сӣти аттхо.

селе йатха̄ паббатамуддханит̣т̣хитоти селамайе екаггхане паббатамуддхани йатха̄т̣хитова, на хи таттха т̣хитасса дассанаттхам̣ гӣвуккхипанапаса̄ран̣а̄дикиччам̣ аттхи. татхӯпаманти таппат̣ибха̄гам̣ селапаббатӯпамам̣. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо, йатха̄ селапаббатамуддхани йатха̄т̣хитова чаккхума̄ пурисо самантато джанатам̣ пассеййа, татха̄ твампи сумедха, сундарапан̃н̃асаббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена самантачаккху бхагава̄ дхаммамайам̣ пан̃н̃а̄майам̣ па̄са̄дама̄руйха сайам̣ апетасоко сока̄ватин̣н̣ам̣ джа̄тиджара̄бхибхӯтам̣ джанатам̣ апеккхассу, упадха̄райа упапариккха.

айаметтха адхиппа̄йо – йатха̄ хи паббатапа̄де саманта̄ махантам̣ кхеттам̣ катва̄ таттха кеда̄рапа̄л̣ӣсу кут̣ика̄йо катва̄ раттим̣ аггим̣ джа̄леййум̣. чатуран̇гасаманна̄гатан̃ча андхака̄рам̣ асса. атхасса паббатасса маттхаке т̣хатва̄ чаккхумато пурисасса бхӯмим̣ олокайато нева кхеттам̣, на кеда̄рапа̄л̣ийо, на кут̣ийо, на таттха сайитаманусса̄ пан̃н̃а̄йеййум̣, кут̣ика̄су пана аггиджа̄ламаттамева пан̃н̃а̄йеййа. евам̣ дхаммапа̄са̄дама̄руйха саттаника̄йам̣ олокайато татха̄гатасса йе те акатакалйа̄н̣а̄ сатта̄, те екавиха̄ре даккхин̣аджа̄н̣упассе нисинна̄пи буддхачаккхусса а̄па̄тхам̣ на̄гаччханти, раттим̣ кхиттасара̄ вийа хонти. йе пана катакалйа̄н̣а̄ венеййапуггала̄, те тасса дӯре т̣хита̄пи а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти, со агги вийа химавантапаббато вийа ча. вуттампи четам̣ –

‘‘дӯре санто пака̄сенти, химавантова паббато;

асантеттха на диссанти, раттим̣ кхитта̄ йатха̄ сара̄’’ти. (дха. па. 304);

ут̣т̣хехӣти бхагавато дхаммадесанаттхам̣ ча̄рикачаран̣ам̣ йа̄чанто бхан̣ати. вӣра̄тиа̄дӣсу бхагава̄ вӣрийавантата̄йа вӣро, девапуттамаччукилесама̄ра̄нам̣ виджитатта̄ виджитасан̇га̄мо, джа̄тикантара̄диниттхаран̣аттха̄йа венеййасаттхава̄ханасаматтхата̄йа саттхава̄хо, ка̄маччхандаин̣асса абха̄вато ан̣ан̣оти ведитаббо.

71. апа̄рута̄ти виват̣а̄. аматасса два̄ра̄ти арийамагго. со хи аматасан̇кха̄тасса нибба̄насса два̄рам̣. со майа̄ виваритва̄ т̣хапитоти дассети. памун̃чанту саддханти саббе аттано саддхам̣ памун̃чанту виссадждженту. паччхимапададвайе айаматтхо, ахан̃хи аттано пагун̣ам̣ суппаваттитампи имам̣ пан̣ӣтам̣ уттамам̣ дхаммам̣ ка̄йава̄ча̄киламатхасан̃н̃ӣ хутва̄ на бха̄сим̣, ида̄ни пана саббе джана̄ саддха̄бха̄джанам̣ упаненту, пӯресса̄ми тесам̣ сан̇каппанти.

аггаса̄вакайугаван̣н̣ана̄

73. бодхируккхамӯлети бодхируккхасса авидӯре аджапа̄ланигродхе антарахитоти аттхо. кхеме мигада̄йети исипатанам̣ тена самайена кхемам̣ на̄ма уййа̄нам̣ хоти, мига̄нам̣ пана абхайава̄саттха̄йа диннатта̄ мигада̄йоти вуччати. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘кхеме мигада̄йе’’ти. йатха̄ ча випассӣ бхагава̄, евам̣ ан̃н̃епи буддха̄ пат̣хамам̣ дхаммадесанаттха̄йа гаччханта̄ а̄ка̄сена гантва̄ таттхева отаранти. амха̄кам̣ пана бхагава̄ упакасса а̄джӣвакасса упаниссайам̣ дисва̄ – ‘‘упако имам̣ аддха̄нам̣ пат̣ипанно, со мам̣ дисва̄ саллапитва̄ гамиссати. атха пуна ниббинданто а̄гамма арахаттам̣ саччхикариссатӣ’’ти н̃атва̄ ат̣т̣ха̄расайоджанамаггам̣ падаса̄ва агама̄си. да̄йапа̄лам̣ а̄мантесӣти дисва̄ва пунаппунам̣ олокетва̄ – ‘‘аййо но, бханте, а̄гато’’ти ватва̄ упагатам̣ а̄мантеси.

75-6. анупуббим̣ катханти да̄накатхам̣, да̄на̄нантарам̣ сӣлам̣, сӣла̄нантарам̣ саггам̣, сагга̄нантарам̣ магганти евам̣ анупат̣ипа̄т̣икатхам̣ катхеси. таттха да̄накатханти идам̣ да̄нам̣ на̄ма сукха̄нам̣ нида̄нам̣, сампаттӣнам̣ мӯлам̣, бхога̄нам̣ патит̣т̣ха̄, висамагатасса та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣, идхалокапаралокесу да̄насадисо авассайо патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣ наттхи. идан̃хи авассайат̣т̣хена ратанамайасӣха̄санасадисам̣, патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена маха̄патхавӣсадисам̣, а̄рамман̣ат̣т̣хена а̄ламбанараджджусадисам̣. идан̃хи дуккханиттхаран̣ат̣т̣хена на̄ва̄, самасса̄санат̣т̣хена сан̇га̄масӯро, бхайапаритта̄н̣ат̣т̣хена сусан̇кхатанагарам̣, маччхерамала̄дӣхи анупалиттат̣т̣хена падумам̣, тесам̣ нидаханат̣т̣хена агги, дура̄садат̣т̣хена а̄сӣвисо, асанта̄санат̣т̣хена сӣхо, балавантат̣т̣хена хаттхӣ, абхиман̇галасамматат̣т̣хена сетаусабхо, кхемантабхӯмисампа̄панат̣т̣хена вала̄хакаассара̄джа̄. да̄нан̃хи локе саккасампаттим̣ ма̄расампаттим̣ брахмасампаттим̣ чаккаваттисампаттим̣ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣ паччекабодхин̃а̄н̣ам̣ абхисамбодхин̃а̄н̣ам̣ детӣти евама̄дида̄нагун̣апат̣исам̣йуттам̣ катхам̣.

йасма̄ пана да̄нам̣ даданто сӣлам̣ сама̄да̄тум̣ саккоти, тасма̄ таданантарам̣ сӣлакатхам̣ катхеси. сӣлакатханти сӣлам̣ на̄метам̣ авассайо патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣. идхалокапаралокасампаттӣнан̃хи сӣласадисо авассайо патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣ наттхи, сӣласадисо алан̇ка̄ро наттхи, сӣлапуппхасадисам̣ пуппхам̣ наттхи, сӣлагандхасадисо гандхо наттхи, сӣла̄лан̇ка̄рена хи алан̇катам̣ сӣлакусумапил̣андханам̣ сӣлагандха̄нулиттам̣ садевакопи локо олокенто титтим̣ на гаччхатӣти евама̄дисӣлагун̣апат̣исам̣йуттам̣ катхам̣.

идам̣ пана сӣлам̣ нисса̄йа айам̣ сагго лаббхатӣти дассетум̣ сӣла̄нантарам̣ саггакатхам̣ катхеси. саггакатханти айам̣ сагго на̄ма ит̣т̣хо канто мана̄по, ниччаметтха кӣл̣а̄, ниччам̣ сампаттийо лаббханти, ча̄тумаха̄ра̄джика̄ дева̄ навутивассасатасахасса̄ни диббасукхам̣ диббасампаттим̣ пат̣илабханти, та̄ватим̣са̄ тиссо ча вассакот̣ийо сат̣т̣хи ча вассасатасахасса̄нӣти евама̄дисаггагун̣апат̣исам̣йуттам̣ катхам̣. саггасампаттим̣ катхайанта̄нан̃хи буддха̄нам̣ мукхам̣ наппахоти. вуттампи четам̣ – ‘‘анекапарийа̄йена кхо ахам̣, бхиккхаве, саггакатхам̣ катхеййа’’нтиа̄ди.

евам̣ саггакатха̄йа палобхетва̄ пуна хаттхим̣ алан̇каритва̄ тасса сон̣д̣ам̣ чхинданто вийа – ‘‘айампи сагго аниччо аддхуво, на еттха чхандара̄го ка̄таббо’’ти дассанаттхам̣ – ‘‘аппасса̄да̄ ка̄ма̄ бахудуккха̄ бахупа̄йа̄са̄, а̄дӣнаво еттха бхиййо’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.235; 2.42) найена ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнавам̣ ока̄рам̣ сам̣килесам̣ катхеси. таттха а̄дӣнавоти досо. ока̄роти авака̄ро ла̄макабха̄во. сам̣килесоти техи сатта̄нам̣ сам̣са̄ре сам̣килиссанам̣. йатха̄ха – ‘‘килиссанти вата бхо сатта̄’’ти (ма. ни. 2.351). евам̣ ка̄ма̄дӣнавена теджджатва̄ неккхамме а̄нисам̣сам̣ пака̄сеси, паббаджджа̄йа гун̣ам̣ пака̄сесӣти аттхо. сесам̣ амбат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайан̃чева утта̄наттхан̃ча.

77. алаттхунти катхам̣ алаттхум̣? ехибхиккхубха̄вена. бхагава̄ кира тесам̣ иддхимайапаттачӣварассӯпаниссайам̣ олокенто анека̄су джа̄тӣсу чӣварада̄на̄дӣни дисва̄ етха бхиккхавотиа̄дима̄ха. те та̄вадева бхан̣д̣ӯ ка̄са̄йавасана̄ ат̣т̣хахи бхиккхупариккха̄рехи сарӣрапат̣имуккехева вассасатикаттхера̄ вийа бхагавантам̣ намассама̄на̄ва нисӣдим̣су.

сандассесӣтиа̄дӣсу идхалокаттхам̣ сандассеси, паралокаттхам̣ сандассеси. идхалокаттхам̣ дассенто аниччанти дассеси, дуккханти дассеси, анатта̄ти дассеси, кхандхе дассеси, дха̄туйо дассеси, а̄йатана̄ни дассеси, пат̣иччасамуппа̄дам̣ дассеси, рӯпаккхандхасса удайам̣ дассенто пан̃ча лаккхан̣а̄ни дассеси, татха̄ ведана̄ккхандха̄дӣнам̣, татха̄ вайам̣ дассентопи удайаббайавасена пан̃н̃а̄салаккхан̣а̄ни дассеси, паралокаттхам̣ дассенто нирайам̣ дассеси, тираччха̄найоним̣, петтивисайам̣, асурака̄йам̣, тин̣н̣ам̣ кусала̄нам̣ випа̄кам̣, чханнам̣ девалока̄нам̣, наваннам̣ брахмалока̄нам̣ сампаттим̣ дассеси.

сама̄дапесӣти чатупа̄рисуддхисӣлатерасадхутан̇гадасакатха̄ваттхуа̄дике калйа̄н̣адхамме ган̣ха̄песи.

самуттеджесӣти сут̣т̣ху уттеджеси, аббхусса̄хеси. идхалокаттхан̃чева паралокаттхан̃ча та̄сетва̄ та̄сетва̄ адхигатам̣ вийа катва̄ катхеси. дваттим̣сакаммака̄ран̣апан̃чавӣсатимаха̄бхайаппабхедан̃хи идхалокаттхам̣ буддхе бхагавати та̄сетва̄ та̄сетва̄ катхайанте паччха̄ба̄хам̣, га̄л̣хабандханам̣ бандхитва̄ ча̄тумаха̄патхе паха̄расатена та̄л̣етва̄ даккхин̣адва̄рена ниййама̄но вийа а̄гха̄танабхан̣д̣ика̄йа т̣хапитасӣсо вийа сӯле утта̄сито вийа маттахаттхина̄ маддийама̄но вийа ча сам̣вигго хоти. паралокаттхан̃ча катхайанте нирайа̄дӣсу ниббатто вийа девалокасампаттим̣ анубхавама̄но вийа ча хоти.

сампахам̣сесӣти пат̣иладдхагун̣ена чодеси, маха̄нисам̣сам̣ катва̄ катхесӣти аттхо.

сан̇кха̄ра̄нам̣ а̄дӣнаванти хет̣т̣ха̄ пат̣хамамагга̄дхигаматтхам̣ ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнавам̣ катхеси, идха пана упаримагга̄дхигаматтхам̣ – ‘‘аничча̄, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄ аддхува̄ анасса̄сика̄, йа̄ван̃чидам̣, бхиккхаве, аламева саббасан̇кха̄ресу ниббиндитум̣ алам̣ вираджджитум̣ алам̣ вимуччиту’’нтиа̄дина̄ (а. ни. 7.66; сам̣. ни. 2.134) найена сан̇кха̄ра̄нам̣ а̄дӣнаван̃ча ла̄макабха̄ван̃ча таппаччайан̃ча киламатхам̣ пака̄сеси. йатха̄ ча таттха неккхамме, евамидха – ‘‘сантамидам̣, бхиккхаве, нибба̄нам̣ на̄ма пан̣ӣтам̣ та̄н̣ам̣ лен̣а’’нтиа̄дина̄ найена нибба̄не а̄нисам̣сам̣ пака̄сеси.

маха̄джанака̄йапаббаджджа̄ван̣н̣ана̄

78. маха̄джанака̄йоти тесам̣йева двиннам̣ кума̄ра̄нам̣ упат̣т̣ха̄каджанака̄йоти.

80. бхагавантам̣ саран̣ам̣ гаччха̄ма, дхамман̃ча̄ти сан̇гхасса апарипун̣н̣атта̄ двева̄чикамева саран̣амагамам̣су.

81. алаттхунти пуббе вуттанайенева ехибхиккхубха̄венева алаттхум̣. ито анантаре паббаджитава̄репи есева найо.

ча̄рика̄ануджа̄нанаван̣н̣ана̄

85. паривитакко удапа̄дӣти када̄ удапа̄ди? самбодхито сатта сам̣ваччхара̄ни сатта ма̄се сатта дивасе атиккамитва̄ удапа̄ди. бхагава̄ кира питусан̇гахам̣ каронто виха̄си. ра̄джа̄пи чинтеси – ‘‘майхам̣ джет̣т̣хапутто никкхамитва̄ буддхо джа̄то, дутийапутто ме никкхамитва̄ аггаса̄вако джа̄то, пурохитапутто дутийааггаса̄вако, име ча авасеса̄ бхиккхӯ гихика̄лепи майхам̣ путтамева парива̄ретва̄ вичарим̣су. име саббе ида̄нипи майхам̣йева бха̄ро, ахамева ча не чатӯхи паччайехи упат̣т̣хахисса̄ми, ан̃н̃есам̣ ока̄сам̣ на дасса̄мӣ’’ти виха̄радва̄ракот̣т̣хакато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ра̄джагехадва̄ра̄ убхайато кхадирапа̄ка̄рам̣ ка̄ра̄петва̄ килан̃джехи чха̄да̄петва̄ ваттхехи пат̣иччха̄да̄петва̄ упари ча чха̄да̄петва̄ суван̣н̣ата̄ракавичиттам̣ самоламбитата̄лаккхандхаматтам̣ вивидхапуппхада̄мавита̄нам̣ ка̄ра̄петва̄ хет̣т̣ха̄ бхӯмийам̣ читтаттхаран̣ехи сантхара̄петва̄ анто убхосу пассесу ма̄ла̄ваччхаке пун̣н̣агхат̣е, сакаламаггава̄саттха̄йа ча гандхантаре пуппха̄ни пуппхантаре гандхе ча т̣хапа̄петва̄ бхагавато ка̄лам̣ а̄роча̄песи.

бхагава̄ бхиккхусан̇гхапаривуто антоса̄н̣ийа̄ва ра̄джагехам̣гантва̄ бхаттакиччам̣ катва̄ виха̄рам̣ пачча̄гаччхати. ан̃н̃о кочи дат̣т̣хумпи на лабхати, куто пана бхиккхам̣ ва̄ да̄тум̣, пӯджам̣ ва̄ ка̄тум̣, дхаммам̣ ва̄ сотум̣. на̄гара̄ чинтесум̣ – ‘‘аджджа саттху локе уппаннасса саттама̄са̄дхика̄ни саттасам̣ваччхара̄ни, майан̃ча дат̣т̣хумпи на лабха̄ма, пагева бхиккхам̣ ва̄ да̄тум̣, пӯджам̣ ва̄ ка̄тум̣, дхаммам̣ ва̄ сотум̣. ра̄джа̄ – ‘майхамева буддхо, майхамева дхаммо, майхамева сан̇гхо’ти мама̄йитва̄ сайамева упат̣т̣хахи. саттха̄ ча уппаджджама̄но садевакасса локасса аттха̄йа хита̄йа уппанно. на хи ран̃н̃ойева нирайо ун̣хо асса, ан̃н̃есам̣ нӣлуппалаванасадисо. тасма̄ ра̄джа̄нам̣ вада̄ма. саче но саттха̄рам̣ дети, иччетам̣ кусалам̣. но че дети, ран̃н̃а̄ саддхим̣ йуджджхитва̄пи сан̇гхам̣ гахетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни карома. на сакка̄ кхо пана суддхана̄гарехева евам̣ ка̄тум̣, екам̣ джет̣т̣хапурисампи ган̣ха̄ма̄’’ти.

те сена̄патим̣ упасан̇камитва̄ тассетаматтхам̣ а̄рочетва̄ – ‘‘са̄ми, ким̣ амха̄кам̣ паккхо хоси, уда̄ху ран̃н̃о’’ти а̄хам̣су. со – ‘‘ахам̣ тумха̄кам̣ паккхо хоми, апи ча кхо пана пат̣хамадивасо майхам̣ да̄таббо’’ти. те сампат̣иччхим̣су. со ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ – ‘‘на̄гара̄, дева, тумха̄кам̣ купита̄’’ти а̄ха. киматтхам̣ та̄та̄ти? саттха̄рам̣ кира тумхейева упат̣т̣хахатха, амхе на лабха̄ма̄ти. саче ида̄нипи лабханти, на куппанти, алабханта̄ тумхехи саддхим̣ йуджджхитука̄ма̄ дева̄ти. йуджджха̄ми, та̄та, на̄хам̣ бхиккхусан̇гхам̣ демӣти. дева тумха̄кам̣ да̄са̄ тумхехи саддхим̣ йуджджха̄ма̄ти ваданти, тумхе кам̣ ган̣хитва̄ йуджджхиссатха̄ти? нану твам̣ сена̄патӣти? на̄гарехи вина̄ на саматтхо ахам̣ дева̄ти. тато ра̄джа̄ – ‘‘балаванто на̄гара̄, сена̄патипи тесан̃н̃ева паккхо’’ти н̃атва̄ ‘‘ан̃н̃а̄нипи саттама̄са̄дхика̄ни саттасам̣ваччхара̄ни майхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ дадантӯ’’ти а̄ха. на̄гара̄ на сампат̣иччхим̣су. ра̄джа̄ – ‘‘чха васса̄ни, пан̃ча, чатта̄ри, тӣн̣и, две, екавасса’’нти ха̄песи. евам̣ ха̄пентепи на сампат̣иччхим̣су. ан̃н̃е сатта дивасе йа̄чи. на̄гара̄ – ‘‘атикаккхал̣ам̣ да̄ни ран̃н̃а̄ саддхим̣ ка̄тум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти ануджа̄ним̣су.

ра̄джа̄ саттама̄са̄дхика̄нам̣ саттаннам̣ сам̣ваччхара̄нам̣ саджджитам̣ да̄намукхам̣ саттаннамева диваса̄нам̣ виссаджджетва̄ чха дивасе кесан̃чи апассанта̄нам̣йева да̄нам̣ датва̄ саттаме дивасе на̄гаре паккоса̄петва̄ – ‘‘саккхиссатха, та̄та, еварӯпам̣ да̄нам̣ да̄ту’’нти а̄ха. тепи – ‘‘нану амхейева нисса̄йа там̣ девасса уппанна’’нти ватва̄ – ‘‘саккхисса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. ра̄джа̄ пит̣т̣хихаттхена ассӯни пун̃чхама̄но бхагавантам̣ вандитва̄ – ‘‘бханте, ахам̣ ат̣т̣хасат̣т̣хибхиккхусатасахассам̣ ан̃н̃асса ва̄рам̣ акатва̄ йа̄ваджӣвам̣ чатӯхи паччайехи упат̣т̣хахисса̄мӣти чинтесим̣. на̄гара̄ на да̄ни ме анун̃н̃а̄та̄, на̄гара̄ хи ‘майам̣ да̄нам̣ да̄тум̣ на лабха̄ма̄’ти куппанти. бхагава̄ све пат̣т̣ха̄йа тесам̣ ануггахам̣ каротха̄’’ти а̄ха.

атха дутийадивасе сена̄пати маха̄да̄нам̣ саджджетва̄ – ‘‘аджджа йатха̄ ан̃н̃о кочи екабхиккхампи на дети, евам̣ раккхатха̄’’ти саманта̄ пурисе т̣хапеси. там̣ дивасам̣ сет̣т̣хибхарийа̄ родама̄на̄ дхӣтарам̣ а̄ха – ‘‘саче, амма, тава пита̄ джӣвеййа, аджджа̄хам̣ пат̣хамам̣ дасабалам̣ бходжеййа’’нти. са̄ там̣ а̄ха – ‘‘амма, ма̄ чинтайи, ахам̣ татха̄ карисса̄ми йатха̄ буддхаппамукхо бхиккхусан̇гхо пат̣хамам̣ амха̄кам̣ бхиккхам̣ парибхун̃джиссатӣ’’ти. тато сатасахассаггханика̄йа суван̣н̣апа̄тийа̄ нирудакапа̄йа̄сасса пӯретва̄ саппимадхусаккара̄дӣхи абхисан̇кхаритва̄ ан̃н̃а̄йа па̄тийа̄ пат̣икуджджитва̄ там̣ суманама̄ла̄гул̣ехи париккхипитва̄ ма̄ла̄гул̣асадисам̣ катва̄ бхагавато га̄мам̣ пависанавела̄йа сайамева уккхипитва̄ да̄сиган̣апаривута̄ нагара̄ никкхами. антара̄магге сена̄патиупат̣т̣ха̄ка̄ – ‘‘амма, ма̄ ито агама̄’’ти ваданти. маха̄пун̃н̃а̄ на̄ма мана̄пакатха̄ хонти, на ча тесам̣ пунаппунам̣ бхан̣анта̄нам̣ катха̄ пат̣иккхипитум̣ сакка̄ хоти. са̄ – ‘‘чӯл̣апита̄ маха̄пита̄ ма̄тула̄ кисса тумхе гантум̣ на детха̄’’ти а̄ха. сена̄патина̄ – ‘‘ан̃н̃асса кассачи кха̄данӣйабходжанӣйам̣ да̄тум̣ ма̄ детха̄’’ти т̣хапитамха амма̄ти. ким̣ пана ме хаттхе кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ пассатха̄ти? ма̄ла̄гул̣ам̣ пасса̄ма̄ти. ким̣ тумха̄кам̣ сена̄пати ма̄ла̄гул̣апӯджампи ка̄тум̣ на детӣти? дети, амма̄ти. тена хи, апетха, апетха̄ти бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ ма̄ла̄гул̣ам̣ ган̣ха̄петха бхагава̄ти а̄ха. бхагава̄ екам̣ сена̄патиссупат̣т̣ха̄кам̣ олокетва̄ ма̄ла̄гул̣ам̣ ган̣ха̄песи. са̄ бхагавантам̣ вандитва̄ – ‘‘бхагава̄, бхава̄бхаве ниббаттийам̣ ме сати паритассанаджӣвитам̣ на̄ма ма̄ хоту, айам̣ суманама̄ла̄ вийа ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не пийа̄ва хоми, на̄мена ча сумана̄ йева̄’’ти паттханам̣ катва̄ саттха̄ра̄ – ‘‘сукхинӣ хохӣ’’ти вутта̄ вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми.

бхагава̄ сена̄патисса гехам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣди. сена̄пати йа̄гум̣ гахетва̄ упаган̃чхи, саттха̄ паттам̣ пидахи. нисинно, бханте, бхиккхусан̇гхоти. аттхи но еко антара̄ пин̣д̣апа̄то ладдхоти. со ма̄лам̣ апанетва̄ пин̣д̣апа̄там̣ аддаса. чӯл̣упат̣т̣ха̄ко а̄ха – ‘‘са̄ми, ма̄ла̄ти мам̣ ватва̄ ма̄туга̄мо ван̃чесӣ’’ти. па̄йа̄со бхагавантам̣ а̄дим̣ катва̄ саббесам̣ бхиккхӯнам̣ пахоти. сена̄патипи аттано деййадхаммам̣ ада̄си. саттха̄ бхаттакиччам̣ катва̄ ман̇галам̣ ватва̄ пакка̄ми. сена̄пати – ‘‘ка̄ на̄ма са̄ пин̣д̣апа̄тамада̄сӣ’’ти пуччхи. сет̣т̣хидхӣта̄, са̄мӣти. саппан̃н̃а̄ са̄ иттхӣ, еварӯпа̄йа гхаре васантийа̄ пурисасса саггасампатти на̄ма на дуллабха̄ти там̣ а̄нетва̄ джет̣т̣хикат̣т̣ха̄не т̣хапеси.

пунадивасе на̄гара̄ да̄намадам̣су, пунадивасе ра̄джа̄ти екантарика̄йа да̄нам̣ да̄тум̣ а̄рабхим̣су. ра̄джа̄пи чарапурисе т̣хапетва̄ на̄гарехи диннада̄нато атирекатарам̣ дети, на̄гара̄пи татхева катва̄ ран̃н̃а̄ диннада̄нато атирекатарам̣. ра̄джагехе на̄т̣акиттхийо дахараса̄ман̣ере ваданти – ‘‘ган̣хатха, та̄та̄, на гахапатика̄нам̣ гаттаваттха̄дӣсу пун̃чхитва̄ ба̄л̣ада̄рака̄нам̣ кхел̣асин̇гха̄н̣ика̄дидхованахаттхехи катам̣, сучим̣ пан̣ӣтам̣ ката’’нти. пунадивасе на̄гара̄пи дадама̄на̄ ваданти – ‘‘ган̣хатха, та̄та̄, на нагарага̄манигама̄дӣсу сан̇кад̣д̣хитатан̣д̣улакхӣрададхисаппиа̄дӣхи, на ан̃н̃есам̣ джан̇гхасӣсапит̣т̣хиа̄дӣни бхан̃джитва̄ а̄хара̄питехи катам̣, джа̄тисаппикхӣра̄дӣхийева ката’’нти. евам̣ саттасу сам̣ваччхаресу саттасу ма̄сесу саттасу дивасесу ча атиккантесу атха бхагавато айам̣ витакко удапа̄ди. тена вуттам̣ – ‘‘самбодхито сатта сам̣ваччхара̄ни сатта ма̄са̄ни сатта диваса̄ни атиккамитва̄ удапа̄дӣ’’ти.

87. ан̃н̃атаро маха̄брахма̄ти дхаммадесанам̣ а̄йа̄читабрахма̄ва.

89. чатура̄сӣти а̄ва̄сасахасса̄нӣти чатура̄сӣти виха̄расахасса̄ни. те саббепи два̄дасасахассабхиккхуган̣ханака̄ маха̄виха̄ра̄ абхайагиричетийапаббатачитталапаббатамаха̄виха̄расадиса̄ва ахесум̣.

90. кхантӣ парамам̣ тапоти адхива̄санакханти на̄ма парамам̣ тапо. титиккха̄ти кхантийа̄ ева вевачанам̣. титиккха̄ сан̇кха̄та̄ адхива̄санакханти уттамам̣ тапоти аттхо. нибба̄нам̣ параманти сабба̄ка̄рена пана нибба̄нам̣ параманти ваданти буддха̄. на хи паббаджито парӯпагха̄тӣти йо адхива̄санакхантивирахитатта̄ парам̣ упагха̄тети ба̄дхети хим̣сати, со паббаджито на̄ма на хоти. чатуттхапа̄до пана тассева вевачанам̣. ‘‘на хи паббаджито’’ти етасса хи на саман̣о хотӣти вевачанам̣. парӯпагха̄тӣти етасса парам̣ вихет̣хайантоти вевачанам̣. атха ва̄ парӯпагха̄тӣти сӣлӯпагха̄тӣ. сӣлан̃хи уттамат̣т̣хена паранти вуччати. йо ча саман̣о парам̣ йам̣ кан̃чи саттам̣ вихет̣хайанто парӯпагха̄тӣ хоти, аттано сӣлам̣ вина̄сако, со паббаджито на̄ма на хотӣти аттхо. атхава̄ йо адхива̄санакхантийа̄ абха̄вато парӯпагха̄тӣ хоти, парам̣ антамасо д̣ам̣самакасампи сан̃чичча джӣвита̄ воропети, со на хи паббаджито. ким̣ ка̄ран̣а̄? маласса апабба̄джитатта̄. ‘‘пабба̄джайаматтано малам̣, тасма̄ паббаджитоти вуччатӣ’’ти (дха. па. 388) идан̃хи паббаджиталаккхан̣ам̣. йопи на хева кхо упагха̄тети, на ма̄рети, апи ча дан̣д̣а̄дӣхи вихет̣хети, со парам̣ вихет̣хайанто саман̣о на хоти. ким̣ ка̄ран̣а̄? вихеса̄йа асамитатта̄. ‘‘самитатта̄ хи па̄па̄нам̣, саман̣оти павуччатӣ’’ти (дха. па. 265) идан̃хи саман̣алаккхан̣ам̣.

дутийага̄тха̄йа саббапа̄пасса̄ти сабба̄кусаласса. акаран̣анти ануппа̄данам̣. кусаласса̄ти чатубхӯмикакусаласса. упасампада̄ти пат̣ила̄бхо. сачиттапарийодапананти аттано читтаджотанам̣, там̣ пана арахаттена хоти. ити сӣласам̣варена саббапа̄пам̣ паха̄йа саматхавипассана̄хи кусалам̣ сампа̄детва̄ арахаттапхалена читтам̣ парийода̄петаббанти етам̣ буддха̄нам̣ са̄санам̣ ова̄до анусит̣т̣хӣ ти.

татийага̄тха̄йа анӯпава̄доти ва̄ча̄йа кассачи анупаваданам̣. анӯпагха̄тоти ка̄йена упагха̄тасса акаран̣ам̣. па̄тимоккхети йам̣ там̣ паатимоккхам̣, атипамоккхам̣, уттамасӣлам̣, па̄ти ва̄ агативисесехи моккхети дуггатибхайехи, йо ва̄ нам̣ па̄ти, там̣ моккхетӣти ‘‘па̄тимоккха’’нти вуччати. тасмим̣ па̄тимоккхе ча сам̣варо. маттан̃н̃ута̄ти пат̣иггахан̣апарибхогавасена пама̄н̣ан̃н̃ута̄. пантан̃ча сайана̄сананти сайана̄санан̃ча сан̇гхат̣т̣анавирахитанти аттхо. таттха двӣхийева паччайехи чатупаччайасантосо дӣпито хотӣти ведитаббо. етам̣ буддха̄на са̄сананти етам̣ парасса анупаваданам̣ анупагха̄танам̣ па̄тимоккхасам̣варо пат̣иггахан̣апарибхогесу маттан̃н̃ута̄ ат̣т̣хасама̄паттивасибха̄ва̄йа вивиттасена̄санасеванан̃ча буддха̄нам̣ са̄санам̣ ова̄до анусит̣т̣хӣти. има̄ пана саббабуддха̄нам̣ па̄тимоккхуддесага̄тха̄ хонтӣти ведитабба̄.

девата̄рочанаван̣н̣ана̄

91. етта̄вата̄ ча имина̄ випассисса бхагавато апада̄на̄нуса̄рена виттха̄ракатханена – ‘‘татха̄гатассевеса̄, бхиккхаве, дхаммадха̄ту суппат̣ивиддха̄’’ти евам̣ вутта̄йа дхаммадха̄туйа̄ суппат̣ивиддхабха̄вам̣ пака̄сетва̄ ида̄ни – ‘‘девата̄пи татха̄гатасса етаматтхам̣ а̄рочесу’’нти вуттам̣ девата̄рочанам̣ пака̄сетум̣ екамида̄хантиа̄дима̄ха.

таттха субхагаванети евам̣на̄маке ване. са̄лара̄джамӯлети ванаппатиджет̣т̣хакасса мӯле. ка̄маччхандам̣ вира̄джетва̄ти ана̄га̄мимаггена мӯласамуггха̄тавасена вира̄джетва̄. йатха̄ ча випассисса, евам̣ сесабуддха̄нампи са̄сане вуттхабрахмачарийа̄ девата̄ а̄рочайим̣су, па̄л̣и пана випассисса чева амха̄кан̃ча бхагавато васена а̄гата̄.

таттха аттано сампаттийа̄ на ха̄йанти, на виха̄йантӣти авиха̄. на кан̃чи саттам̣ тапантӣти атаппа̄. сундарадассана̄ абхирӯпа̄ па̄са̄дика̄ти судасса̄. сут̣т̣ху пассанти, сундараметесам̣ ва̄ дассананти судассӣ. саббехева ча сагун̣ехи бхавасампаттийа̄ ча джет̣т̣ха̄, наттхеттха канит̣т̣ха̄ти аканит̣т̣ха̄.

идха т̣хатва̄ бха̄н̣ава̄ра̄ самодха̄нетабба̄. имасмин̃хи сутте випассисса бхагавато апада̄навасена тайо бха̄н̣ава̄ра̄ вутта̄. йатха̄ ча випассисса, евам̣ сикхӣа̄дӣнампи апада̄навасена вутта̄ва. па̄л̣и пана сан̇кхитта̄. ити саттаннам̣ буддха̄нам̣ васена амха̄кам̣ бхагавата̄ екавӣсати бха̄н̣ава̄ра̄ катхита̄. татха̄ авихехи. татха̄ атаппехи. татха̄ судассехи. татха̄ судассӣхи. татха̄ аканит̣т̣хехӣти саббампи чхаббӣсатибха̄н̣ава̄расатам̣ хоти. тепит̣аке буддхавачане ан̃н̃ам̣ суттам̣ чхаббӣсатибха̄н̣ава̄расатапарима̄н̣ам̣ на̄ма наттхи, суттантара̄джа̄ на̄ма айам̣ суттантоти ведитаббо. ито парам̣ анусандхидвайампи ниййа̄тенто ити кхо бхиккхаветиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ утта̄намева̄ти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄пада̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. маха̄нида̄насуттаван̣н̣ана̄

нида̄наван̣н̣ана̄

95. евам̣ ме сутам̣…пе… курӯсӯти маха̄нида̄насуттам̣. татра̄йам̣ анутта̄нападаван̣н̣ана̄. курӯсу вихаратӣти курӯ на̄ма джа̄нападино ра̄джакума̄ра̄, тесам̣ нива̄со екопи джанападо рул̣хӣсаддена ‘‘курӯ’’ти вуччати. тасмим̣ курӯсу джанападе. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана̄ху – мандха̄тука̄ле тӣсу дӣпесу манусса̄ ‘‘джамбудӣпо на̄ма буддхапаччекабуддхамаха̄са̄вакачаккаваттиппабхутӣнам̣ уттамаманусса̄нам̣ уппаттибхӯми уттамадӣпо атираман̣ӣйо’’ти сутва̄ ран̃н̃а̄ мандха̄тучаккаваттина̄ чаккаратанам̣ пураккхатва̄ чатта̄ро дӣпе анусам̣йа̄йантена саддхим̣ а̄гамам̣су. тато ра̄джа̄ парин̣а̄йакаратанам̣ пуччхи – ‘‘аттхи ну кхо мануссалокато раман̣ӣйатарам̣ т̣ха̄на’’нти. касма̄ дева евам̣ бхан̣аси? ким̣ на пассаси чандимасӯрийа̄нам̣ а̄нубха̄вам̣, нану етесам̣ т̣ха̄нам̣ ито раман̣ӣйатаранти? ра̄джа̄ чаккаратанам̣ пураккхатва̄ таттха агама̄си. чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но – ‘‘мандха̄тумаха̄ра̄джа̄ а̄гато’’ти сутва̄ва ‘‘махиддхико маха̄нубха̄во ра̄джа̄, на сакка̄ йуддхена пат̣иба̄хиту’’нти сакам̣ раджджам̣ ниййа̄тесум̣. со там̣ гахетва̄ пуна пуччхи – ‘‘аттхи ну кхо ито раман̣ӣйатарам̣ т̣ха̄на’’нти?

атхасса та̄ватим̣сабхаванам̣ катхайим̣су. ‘‘та̄ватим̣сабхаванам̣, дева, ито раман̣ӣйатарам̣. таттха саккасса деваран̃н̃о име чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но парича̄рака̄ дова̄рикабхӯмийам̣ тит̣т̣ханти, сакко девара̄джа̄ махиддхико маха̄нубха̄во, тассима̄ни упабхогат̣т̣ха̄на̄ни – йоджанасахассуббедхо веджайанто па̄са̄до, пан̃чайоджанасатуббедха̄ судхамма̄ девасабха̄, дийад̣д̣хайоджанасатико веджайантаратхо татха̄ ера̄ван̣о хаттхӣ, диббаруккхасахассаппат̣иман̣д̣итам̣ нанданаванам̣, читталата̄ванам̣, пха̄русакаванам̣, миссакаванам̣, йоджанасатуббедхо па̄риччхаттако ковил̣а̄ро, тасса хет̣т̣ха̄ сат̣т̣хийоджана̄йа̄ма̄ пан̃н̃а̄сайоджанавиттхата̄ пан̃чадасайоджануббедха̄ джайакусумапуппхаван̣н̣а̄ пан̣д̣укамбаласила̄, йасса̄ мудута̄йа саккасса нисӣдато упад̣д̣хака̄йо анупависатӣ’’ти.

там̣ сутва̄ ра̄джа̄ таттха гантука̄мо чаккаратанам̣ аббхуккири. там̣ а̄ка̄се патит̣т̣ха̄си саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа. атха двиннам̣ девалока̄нам̣ вемаджджхато чаккаратанам̣ отаритва̄ патхавийам̣ патит̣т̣ха̄си саддхим̣ парин̣а̄йакаратанапамукха̄йа чатуран̇гинийа̄ сена̄йа. ра̄джа̄ екакова та̄ватим̣сабхаванам̣ агама̄си. сакко – ‘‘мандха̄та̄ а̄гато’’ти сутва̄ва тасса паччуггаманам̣ катва̄ – ‘‘сва̄гатам̣, те маха̄ра̄джа, сакам̣ те маха̄ра̄джа, ануса̄са маха̄ра̄джа̄’’ти ватва̄ саддхим̣ на̄т̣акехи раджджам̣ две бха̄ге катва̄ екам̣ бха̄гамада̄си. ран̃н̃о та̄ватим̣сабхаване патит̣т̣хитаматтассева мануссабха̄во вигаччхи, девабха̄во па̄турахоси. тасса кира саккена саддхим̣ пан̣д̣укамбаласила̄йам̣ нисиннасса аккхинимисаматтена на̄наттам̣ пан̃н̃а̄йати. там̣ асаллаккхента̄ дева̄ саккасса ча тасса ча на̄натте муйханти. со таттха диббасампаттим̣ анубхавама̄но йа̄ва чхаттим̣са сакка̄ уппаджджитва̄ чута̄, та̄ва раджджам̣ ка̄ретва̄ атиттова ка̄мехи тато чавитва̄ аттано уййа̄не патит̣т̣хито ва̄та̄тапена пхут̣т̣хагатто ка̄ламака̄си.

чаккаратане пана пуна патхавийам̣ патит̣т̣хите парин̣а̄йакаратанам̣ суван̣н̣апат̣т̣е мандха̄ту упа̄ханам̣ ликха̄петва̄ идам̣ мандха̄ту раджджанти раджджамануса̄си. тепи тӣхи дӣпехи а̄гатаманусса̄ пуна гантум̣ асакконта̄ парин̣а̄йакаратанам̣ упасан̇камитва̄ – ‘‘дева, майам̣ ран̃н̃о а̄нубха̄вена а̄гата̄, ида̄ни гантум̣ на саккома, васанат̣т̣ха̄нам̣ но дехӣ’’ти йа̄чим̣су. со тесам̣ екамекам̣ джанападамада̄си. таттха пуббавидехато а̄гатамануссехи а̄васитападесо та̄йева пуримасан̃н̃а̄йа – ‘‘видехарат̣т̣ха’’нти на̄мам̣ лабхи, апарагойа̄нато а̄гатамануссехи а̄васитападесо ‘‘апарантаджанападо’’ти на̄мам̣ лабхи, уттаракуруто а̄гатамануссехи а̄васитападесо ‘‘курурат̣т̣ха’’нти на̄мам̣ лабхи, бахуке пана га̄манигама̄дайо упа̄да̄йа бахувачанена вохарийати. тена вуттам̣ – ‘‘курӯсу вихаратӣ’’ти.

камма̄садхаммам̣ на̄ма курӯнам̣ нигамоти камма̄садхамманти еттха кечи дха-ка̄расса да-ка̄рена аттхам̣ ван̣н̣айанти. камма̄со еттха дамитоти камма̄садаммо. камма̄соти камма̄сапа̄до пориса̄до вуччати. тасса кира па̄де кха̄н̣укена виддхат̣т̣ха̄не ван̣о руханто читтада̄русадисо хутва̄ рухи. тасма̄ камма̄сапа̄доти пан̃н̃а̄йиттха. со ча тасмим̣ ока̄се дамито пориса̄дабха̄вато пат̣иседхито. кена? маха̄саттена. катарасмим̣ джа̄такети? маха̄сутасомаджа̄такети еке. име пана тхера̄ джайаддисаджа̄такети ваданти. тада̄ хи маха̄саттена камма̄сапа̄до дамито. йатха̄ха –

‘‘путто йада̄ хоми джайаддисасса;

пан̃ча̄ларат̣т̣хадхипатисса атраджо.

чаджитва̄на па̄н̣ам̣ питарам̣ памочайим̣;

камма̄сапа̄дампи чахам̣ паса̄дайи’’нти.

кечи пана дха-ка̄ренева аттхам̣ ван̣н̣айанти. курӯрат̣т̣хава̄сӣнам̣ кира куруваттадхаммо, тасмим̣ камма̄со джа̄то, тасма̄ там̣ т̣ха̄нам̣ камма̄со еттха дхаммо джа̄тоти камма̄садхамманти вуччати. таттха нивит̣т̣ханигамасса̄пи етадева на̄мам̣. бхуммавачанена касма̄ на вуттанти. авасанока̄сато. бхагавато кира тасмим̣ нигаме васанока̄со кочи виха̄ро на̄ма на̄хоси. нигамато пана апаккамма ан̃н̃атарасмим̣ удакасампанне раман̣ӣйе бхӯмибха̄ге маха̄ванасан̣д̣о ахоси таттха бхагава̄ виха̄си, там̣ нигамам̣ гочарага̄мам̣ катва̄. тасма̄ еваметтха аттхо ведитаббо – ‘‘курӯсу вихарати камма̄садхаммам̣ на̄ма курӯнам̣ нигамо, там̣ гочарага̄мам̣ катва̄’’ти.

а̄йасма̄ти пийавачанаметам̣, га̄рававачанаметам̣. а̄нандоти тасса тхерасса на̄мам̣. екамантанти бха̄ванапум̣саканиддесо – ‘‘висамам̣ чандимасӯрийа̄ париваттантӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.70) вийа. тасма̄ йатха̄ нисинно екамантам̣ нисинно хоти, татха̄ нисӣдӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. бхумматтхе ва̄ етам̣ упайогавачанам̣ нисӣдӣти упа̄виси. пан̣д̣ита̄ хи гарут̣т̣ха̄нийам̣ упасан̇камитва̄ а̄санакусалата̄йа екамантам̣ нисӣданти. айан̃ча тесам̣ ан̃н̃атаро, тасма̄ екамантам̣ нисӣди.

катхам̣ нисинно кхо пана екамантам̣ нисинно хотӣти? чха нисаджджадосе ваджджетва̄. сеййатхидам̣ – атидӯрам̣, ачча̄саннам̣, упарива̄там̣, уннатаппадесам̣, атисаммукхам̣, атипаччха̄ти. атидӯре нисинно хи саче катхетука̄мо хоти, учча̄саддена катхетаббам̣ хоти. ачча̄санне нисинно сан̇гхат̣т̣анам̣ кароти. упарива̄те нисинно сарӣрагандхена ба̄дхати. уннатаппадесе нисинно ага̄равам̣ пака̄сети. атисаммукха̄ нисинно саче дат̣т̣хука̄мо хоти, чаккхуна̄ чаккхум̣ а̄хачча дат̣т̣хаббам̣ хоти. атипаччха̄ нисинно саче дат̣т̣хука̄мо хоти, гӣвам̣ париваттетва̄ дат̣т̣хаббам̣ хоти. тасма̄ айампи тиккхаттум̣ бхагавантам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ саккаччам̣ вандитва̄ ете чха нисаджджадосе ваджджетва̄ даккхин̣аджа̄н̣уман̣д̣аласса абхимукхат̣т̣ха̄не чхаббан̣н̣а̄нам̣ буддхарасмӣнам̣ анто пависитва̄ пасаннала̄кха̄расам̣ вига̄ханто вийа суван̣н̣апат̣ам̣ па̄рупанто вийа раттуппалама̄ла̄вита̄намаджджхам̣ пависанто вийа ча дхаммабхан̣д̣а̄га̄рико а̄йасма̄ а̄нандо нисӣди. тена вуттам̣ – ‘‘екамантам̣ нисӣдӣ’’ти.

ка̄йа пана вела̄йа, кена ка̄ран̣ена айама̄йасма̄ бхагавантам̣ упасан̇камантоти? са̄йанхавела̄йам̣ паччайа̄ка̄рапан̃хапуччханака̄ран̣ена. там̣ дивасам̣ кира̄йама̄йасма̄ куласан̇гахаттха̄йа гхарадва̄ре гхарадва̄ре сахассабхан̣д̣икам̣ никкхипанто вийа камма̄садхаммага̄мам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто саттху ваттам̣ дассетва̄ саттхари гандхакут̣им̣ павит̣т̣хе саттха̄рам̣ вандитва̄ аттано дива̄т̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ антева̄сикесу ваттам̣ дассетва̄ пат̣иккантесу дива̄т̣т̣ха̄нам̣ пат̣исаммаджджитва̄ чаммаккхан̣д̣ам̣ пан̃н̃апетва̄ удакатумбато удакам̣ гахетва̄ удакена хаттхапа̄де сӣтале катва̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисинно сота̄паттипхаласама̄паттим̣ сама̄паджджи. атха париччхиннака̄лавасена сама̄паттито ут̣т̣ха̄йа паччайа̄ка̄ре н̃а̄н̣ам̣ ота̄реси. со – ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дито пат̣т̣ха̄йа антам̣, антато пат̣т̣ха̄йа а̄дим̣, убхайантато пат̣т̣ха̄йа маджджхам̣, маджджхато пат̣т̣ха̄йа убхо анте па̄пенто тиккхаттум̣ два̄дасападам̣ паччайа̄ка̄рам̣ саммаси. тассевам̣ саммасантасса паччайа̄ка̄ро вибхӯто хутва̄ утта̄накутта̄нако вийа упат̣т̣ха̄си.

тато чинтеси – ‘‘айам̣ паччайа̄ка̄ро саббабуддхехи – ‘гамбхӣро чева гамбхӣра̄вабха̄со ча̄’ти катхито, майхам̣ кхо пана падесан̃а̄н̣е т̣хитасса са̄вакасса сато утта̄но вибхӯто па̄кат̣о хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, майхам̣йева ну кхо еса утта̄нако хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, уда̄ху ан̃н̃есампӣ’’ти? атхасса етадахоси – ‘‘ханда̄хам̣ имам̣ пан̃хам̣ гахетва̄ бхагавантам̣ пуччха̄ми, аддха̄ ме бхагава̄ имам̣ аттхуппаттим̣ катва̄ са̄линдам̣ синерум̣ уккхипанто вийа екам̣ суттантакатхам̣ катхетва̄ дассессати. буддха̄нан̃хи винайапан̃н̃аттим̣, бхуммантарам̣, паччайа̄ка̄рам̣, самайантаранти има̄ни чатта̄ри т̣ха̄на̄ни патва̄ гаджджитам̣ махантам̣ хоти, н̃а̄н̣ам̣ анупависати, буддхан̃а̄н̣асса махантабха̄во пан̃н̃а̄йати, десана̄ гамбхӣра̄ хоти тилаккхан̣аббха̄хата̄ сун̃н̃атапат̣исам̣йутта̄’’ти.

со кин̃ча̄пи пакатийа̄ва екадивасе сатава̄рампи сахассава̄рампи бхагавантам̣ упасан̇каманто на ахетуака̄ран̣ена упасан̇камати, там̣ дивасам̣ пана имам̣ пан̃хам̣ гахетва̄ – ‘‘имам̣ буддхагандхахаттхим̣ а̄паджджа н̃а̄н̣акон̃чана̄дам̣ сосса̄ми, буддхасӣхам̣ а̄паджджа н̃а̄н̣асӣхана̄дам̣ сосса̄ми, буддхасиндхавам̣ а̄паджджа н̃а̄н̣ападавиккамам̣ пассисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ дива̄т̣т̣ха̄на̄ ут̣т̣ха̄йа чаммаккхан̣д̣ам̣ паппхот̣етва̄ а̄да̄йа са̄йанхасамайе бхагавантам̣ упасан̇ками. тена вуттам̣ – ‘‘са̄йанхавела̄йам̣ паччайа̄ка̄рапан̃хапуччханака̄ран̣ена упасан̇каманто’’ти.

йа̄ва гамбхӣроти еттха йа̄васаддо пама̄н̣а̄тиккаме, атиккамма пама̄н̣ам̣ гамбхӣро, атигамбхӣроти аттхо. гамбхӣра̄вабха̄соти гамбхӣрова хутва̄ авабха̄сати, диссатӣти аттхо. екан̃хи утта̄намева гамбхӣра̄вабха̄сам̣ хоти пӯтипан̣н̣а̄дивасена ка̄л̣аван̣н̣апура̄н̣аудакам̣ вийа. тан̃хи джа̄н̣уппама̄н̣ампи сатапорисам̣ вийа диссати. екам̣ гамбхӣрам̣ утта̄на̄вабха̄сам̣ хоти ман̣иган̇га̄йа виппасаннаудакам̣ вийа. тан̃хи сатапорисампи джа̄н̣уппама̄н̣ам̣ вийа кха̄йати. екам̣ утта̄нам̣ утта̄на̄вабха̄сам̣ хоти ча̄т̣иа̄дӣсу удакам̣ вийа. екам̣ гамбхӣрам̣ гамбхӣра̄вабха̄сам̣ хоти синерупа̄дакамаха̄самудде удакам̣ вийа. евам̣ удакамева чатта̄ри на̄ма̄ни лабхати. пат̣иччасамуппа̄де панетам̣ наттхи. айан̃хи гамбхӣро чева гамбхӣра̄вабха̄со ча̄ти екамева на̄мам̣ лабхати. еварӯпо сама̄нопи атха ча пана ме утта̄накутта̄нако вийа кха̄йати, йадидам̣ аччхарийам̣, бханте, аббхутам̣ бхантети. евам̣ аттано вимхайам̣ пака̄сенто пан̃хам̣ пуччхитва̄ тун̣хӣбхӯто нисӣди.

бхагава̄ тасса вачанам̣ сутва̄ – ‘‘а̄нандо бхаваггаггахан̣а̄йа хаттхам̣ паса̄ренто вийа, синерум̣ чхиндитва̄ мин̃джам̣ нӣхаритум̣ ва̄йамама̄но вийа, вина̄ на̄ва̄йа маха̄самуддам̣ таритука̄мо вийа, патхавим̣ париваттетва̄ патхаводжам̣ гахетум̣ ва̄йамама̄но вийа буддхависайапан̃хам̣ аттано утта̄нам̣ вадати. хандасса гамбхӣрабха̄вам̣ а̄чиккхисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ма̄ хевантиа̄дима̄ха.

таттха ма̄ хеванти ха-ка̄ро нипа̄таматтам̣. евам̣ ма̄ бхан̣ӣти аттхо. ма̄ хеванти ча идам̣ вачанам̣ бхагава̄ а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ усса̄дентопи бхан̣ати апаса̄дентопи.

усса̄дана̄ван̣н̣ана̄

таттха усса̄денто – а̄нанда, твам̣ маха̄пан̃н̃о висадан̃а̄н̣о, тена те гамбхӣропи пат̣иччасамуппа̄до утта̄нако вийа кха̄йати. ан̃н̃есам̣ панеса утта̄накоти на саллаккхетаббо, гамбхӣройева ча гамбхӣра̄вабха̄со ча. таттха чатассо упама̄ ваданти. чхама̄се субходжанарасапут̣т̣хасса кира катайогасса маха̄малласса самаджджасамайе катамаллапа̄са̄н̣апаричайасса йуддхабхӯмим̣ гаччхантасса антара̄ маллапа̄са̄н̣ам̣ дассесум̣, со – ким̣ етанти а̄ха. маллапа̄са̄н̣оти. а̄харатха нанти. уккхипитум̣ на саккома̄ти вутте сайам̣ гантва̄ кухим̣ имасса бха̄рийат̣т̣ха̄нанти ватва̄ двӣхи хаттхехи две па̄са̄н̣е уккхипитва̄ кӣл̣а̄гул̣е вийа кхипитва̄ агама̄си. таттха малласса маллапа̄са̄н̣о лахукопи на ан̃н̃есам̣ лахукоти ваттаббо. чхама̄се субходжанарасапут̣т̣хо малло вийа хи каппасатасахассам̣ абхинӣха̄расампанно а̄йасма̄ а̄нандо, йатха̄ малласса маха̄балата̄йа маллапа̄са̄н̣о лахуко, евам̣ тхерасса маха̄пан̃н̃ата̄йа пат̣иччасамуппа̄до утта̄но, со ан̃н̃есам̣ утта̄ноти на ваттаббо.

маха̄самудде ча тимина̄ма маччхо двийоджанасатико тимин̇гало тийоджанасатико, тимипин̇гало чатуйоджанасатико тимирапин̇гало пан̃чайоджанасатико, а̄нандо тиминандо аджджха̄рохо маха̄тимӣти име чатта̄ро йоджанасахассика̄. таттха тимирапин̇галенева дӣпенти. тасса кира даккхин̣акан̣н̣ам̣ ча̄лентасса пан̃чайоджанасате падесе удакам̣ чалати. татха̄ ва̄макан̣н̣ам̣. татха̄ нан̇гут̣т̣хам̣, татха̄ сӣсам̣. две пана кан̣н̣е ча̄летва̄ нан̇гут̣т̣хена удакам̣ пахаритва̄ сӣсам̣ апара̄парам̣ катва̄ кӣл̣итум̣ а̄раддхасса саттат̣т̣хайоджанасате падесе бха̄джане паккхипитва̄ уддхане а̄ропитам̣ вийа удакам̣ паккутхати, тийоджанасатаматте падесе удакам̣ пит̣т̣хим̣ чха̄детум̣ на саккоти. со евам̣ вадеййа – ‘‘айам̣ маха̄самуддо гамбхӣро гамбхӣроти ваданти кутасса гамбхӣрата̄, майам̣ пит̣т̣хипат̣иччха̄данаматтампи удакам̣ на лабха̄ма̄’’ти. таттха ка̄йупапаннасса тимирапин̇галасса маха̄самуддо утта̄ноти, ан̃н̃есам̣ кхуддакамаччха̄нам̣ утта̄ноти на ваттаббо, евамева н̃а̄н̣упапаннасса тхерасса пат̣иччасамуппа̄до утта̄ноти, ан̃н̃есампи утта̄ноти на ваттаббо.

супан̣н̣ара̄джа̄ ча дийад̣д̣хайоджанасатико, тасса даккхин̣апаккхо пан̃н̃а̄сайоджанико хоти татха̄ ва̄мапаккхо, пин̃чхават̣т̣и сат̣т̣хийоджаника̄, гӣва̄ тим̣сайоджаника̄, мукхам̣ навайоджанам̣, па̄да̄ два̄дасайоджаника̄. тасмим̣ супан̣н̣ава̄там̣ дассетум̣ а̄раддхе саттат̣т̣хайоджанасатам̣ т̣ха̄нам̣ наппахоти. со евам̣ вадеййа – ‘‘айам̣ а̄ка̄со ананто анантоти ваданти, кутасса анантата̄, майам̣ паккхава̄таппаса̄ран̣ока̄сампи на лабха̄ма̄’’ти. таттха ка̄йупапаннасса супан̣н̣аран̃н̃о а̄ка̄со париттоти, ан̃н̃есам̣ кхуддакапаккхӣнам̣ париттоти на ваттаббо, евамева н̃а̄н̣упапаннасса тхерасса пат̣иччасамуппа̄до утта̄ноти, ан̃н̃есампи утта̄ноти на ваттаббо.

ра̄ху асуриндо пана па̄дантато йа̄ва кесанта̄ йоджана̄нам̣ чатта̄ри сахасса̄ни ат̣т̣ха ча сата̄ни хоти. тасса двиннам̣ ба̄ха̄нам̣ антарам̣ два̄дасайоджанасатикам̣. бахалаттена чхайоджанасатикам̣. хаттхапа̄датала̄ни тийоджанасатика̄ни, татха̄ мукхам̣. екекам̣ ан̇гулипаббам̣ пан̃н̃а̄сайоджанам̣, татха̄ бхамукантарам̣. нала̄т̣ам̣ тийоджанасатикам̣. сӣсам̣ навайоджанасатикам̣. тасса маха̄самуддам̣ отин̣н̣асса гамбхӣрам̣ удакам̣ джа̄н̣уппама̄н̣ам̣ хоти. со евам̣ вадеййа – ‘‘айам̣ маха̄самуддо гамбхӣро гамбхӣроти ваданти, кутасса гамбхӣрата̄, майам̣ джа̄н̣уппат̣иччха̄данаматтампи удакам̣ на лабха̄ма̄’’ти. таттха ка̄йупапаннасса ра̄хуно маха̄самуддо утта̄ноти, ан̃н̃есам̣ утта̄ноти на ваттаббо, евамева н̃а̄н̣упапаннасса тхерасса пат̣иччасамуппа̄до утта̄ноти, ан̃н̃есампи утта̄ноти на ваттаббо. етаматтхам̣ сандха̄йа бхагава̄ – ‘‘ма̄ хевам̣, а̄нанда, авача; ма̄ хевам̣, а̄нанда авача̄’’ти а̄ха.

тхерасса хи чатӯхи ка̄ран̣ехи гамбхӣропи пат̣иччасамуппа̄до утта̄ноти упат̣т̣ха̄ти. катамехи чатӯхи? пуббӯпаниссайасампаттийа̄, титтхава̄сена, сота̄панната̄йа, бахуссутабха̄вена̄ти.

пуббӯпаниссайасампаттикатха̄

ито кира сатасахассиме каппе падумуттаро на̄ма саттха̄ локе уппаджджи. тасса хам̣саватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, а̄нандо на̄ма ра̄джа̄ пита̄, сумедха̄ на̄ма девӣ ма̄та̄, бодхисатто уттаракума̄ро на̄ма ахоси. со путтасса джа̄тадивасе маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамма паббаджитва̄ падха̄намануйун̃джанто ануккамена саббан̃н̃утам̣ патва̄ – ‘‘анекаджа̄тисам̣са̄ра’’нти уда̄нам̣ уда̄нетва̄ сатта̄хам̣ бодхипаллан̇ке вӣтина̄метва̄ патхавийам̣ т̣хапесса̄мӣти па̄дам̣ абхинӣхари. атха патхавим̣ бхиндитва̄ махантам̣ падумам̣ ут̣т̣ха̄си. тасса дхурапатта̄ни навутихаттха̄ни, кесарам̣ тим̣сахаттхам̣, кан̣н̣ика̄ два̄дасахаттха̄, навагхат̣аппама̄н̣о рен̣у ахоси.

саттха̄ пана уббедхато ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхуббедхо ахоси. тасса убхиннам̣ ба̄ха̄намантарам̣ ат̣т̣ха̄расахаттхам̣, нала̄т̣ам̣ пан̃чахаттхам̣, хаттхапа̄да̄ ека̄дасахаттха̄. тасса ека̄дасахаттхена па̄дена два̄дасахаттха̄йа кан̣н̣ика̄йа аккантаматта̄йа навагхат̣аппама̄н̣о рен̣у ут̣т̣ха̄йа ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхам̣ падесам̣ уггантва̄ окин̣н̣аманосила̄чун̣н̣ам̣ вийа паччокин̣н̣о. тадупа̄да̄йа бхагава̄ падумуттаротвева пан̃н̃а̄йиттха. тасса девило ча суджа̄то ча две аггаса̄вака̄ ахесум̣. амита̄ ча асама̄ ча две аггаса̄вика̄. сумано на̄ма упат̣т̣ха̄ко. падумуттаро бхагава̄ питусан̇гахам̣ курума̄но бхиккхусатасахассапарива̄ро хам̣саватийа̄ ра̄джадха̄нийа̄ васати.

канит̣т̣хабха̄та̄ панасса суманакума̄ро на̄ма. тасса ра̄джа̄ хам̣саватито вӣсатийоджанасате т̣ха̄не бхогага̄мам̣ ада̄си. со када̄чи а̄гантва̄ питаран̃ча саттха̄ран̃ча пассати. атхекадивасам̣ паччанто купито. сумано ран̃н̃о песеси – ‘‘паччанто купито’’ти. ра̄джа̄ ‘‘майа̄ твам̣ таттха касма̄ т̣хапито’’ти пат̣ипесеси. со никкхамма чоре вӯпасаметва̄ – ‘‘упасанто, дева, джанападо’’ти ран̃н̃о песеси. ра̄джа̄ тут̣т̣хо – ‘‘сӣгхам̣ мама путто а̄гаччхатӯ’’ти а̄ха. тасса сахассаматта̄ амачча̄ хонти. со техи саддхим̣ антара̄магге мантеси – ‘‘майхам̣ пита̄ тут̣т̣хо, саче ме варам̣ дети, ким̣ ган̣ха̄мӣ’’ти. атха нам̣ екачче ‘‘хаттхим̣ ган̣хатха, ассам̣ ган̣хатха, ратхам̣ ган̣хатха, джанападам̣ ган̣хатха, саттаратана̄ни ган̣хатха̄’’ти а̄хам̣су. апаре – ‘‘тумхе патхависсарасса путта̄, тумха̄кам̣ дханам̣ на дуллабхам̣, ладдхампи четам̣ саббам̣ паха̄йа гаманӣйам̣, пун̃н̃амева екам̣ а̄да̄йа гаманӣйам̣; тасма̄ те деве варам̣ дадама̄не тема̄сам̣ падумуттарам̣ бхагавантам̣ упат̣т̣ха̄тум̣ варам̣ ган̣хатха̄’’ти. со – ‘‘тумхе майхам̣ калйа̄н̣амитта̄, на маметам̣ читтам̣ аттхи, тумхехи пана уппа̄дитам̣, евам̣ карисса̄мӣ’’ти гантва̄ питарам̣ вандитва̄ питара̄пи а̄лин̇гетва̄ тасса маттхаке чумбитва̄ – ‘‘варам̣ те путта, демӣ’’ти вутте ‘‘са̄дху маха̄ра̄джа, иччха̄махам̣ маха̄ра̄джа бхагавантам̣ тема̄сам̣ чатӯхи паччайехи упат̣т̣хаханто джӣвитам̣ аван̃джхам̣ ка̄тум̣, имамева варам̣ дехӣ’’ти а̄ха. ‘‘на сакка̄ та̄та, ан̃н̃ам̣ варехӣ’’ти вутте ‘‘дева, кхаттийа̄нам̣ на̄ма две катха̄ наттхи, етамева дехи, на ме ан̃н̃енаттхо’’ти. та̄та буддха̄нам̣ на̄ма читтам̣ дуджджа̄нам̣, саче бхагава̄ на иччхиссати, майа̄ диннепи ким̣ бхависсатӣти? со – ‘‘са̄дху, дева, ахам̣ бхагавато читтам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти виха̄рам̣ гато.

тена ча самайена бхаттакиччам̣ нит̣т̣хапетва̄ бхагава̄ гандхакут̣им̣ павит̣т̣хо хоти. со ман̣д̣алама̄л̣е саннисинна̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сантикам̣ агама̄си. те там̣ а̄хам̣су – ‘‘ра̄джапутта, касма̄ а̄гатосӣ’’ти? бхагавантам̣ дассана̄йа, дассетха ме бхагавантанти. на майам̣, ра̄джапутта, иччхитиччхитаккхан̣е саттха̄рам̣ дат̣т̣хум̣ лабха̄ма̄ти. ко пана, бханте, лабхатӣти? суманаттхеро на̄ма ра̄джапутта̄ти. ‘‘со кухим̣, бханте, тхеро’’ти. тхерасса нисиннат̣т̣ха̄нам̣ пуччхитва̄ гантва̄ вандитва̄ – ‘‘иччха̄махам̣, бханте, бхагавантам̣ пасситум̣, дассетха ме’’ти а̄ха. тхеро – ‘‘ехи ра̄джапутта̄’’ти там̣ гахетва̄ там̣ гандхакут̣ипаривен̣е т̣хапетва̄ гандхакут̣им̣ абхирухи. атха нам̣ бхагава̄ – ‘‘сумана, касма̄ а̄гатосӣ’’ти а̄ха. ра̄джапутто, бханте, бхагавантам̣ дассана̄йа а̄гатоти. тена хи бхиккху а̄санам̣ пан̃н̃а̄пехӣти. тхеро а̄санам̣ пан̃н̃а̄песи, нисӣди бхагава̄ пан̃н̃атте а̄сане. ра̄джапутто бхагавантам̣ вандитва̄ пат̣исантха̄рам̣ ака̄си. када̄ а̄гатоси ра̄джапутта̄ти? бханте, тумхесу гандхакут̣им̣ павит̣т̣хесу. бхиккхӯ пана – ‘‘на майам̣ иччхитиччхитаккхан̣е бхагавантам̣ дат̣т̣хум̣ лабха̄ма̄’’ти мам̣ тхерасса сантикам̣ па̄хесум̣. тхеро пана екавачаненева дассеси. тхеро, бханте, тумха̄кам̣ са̄сане валлабхо ман̃н̃ети. а̄ма ра̄джакума̄ра, валлабхо еса бхиккху майхам̣ са̄санети. бханте, буддха̄нам̣ са̄сане ким̣ катва̄ валлабхо хотӣти? да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ сама̄дийитва̄ упосатхакаммам̣ катва̄ кума̄ра̄ти. бхагава̄, ахам̣ тхеро вийа буддхаса̄сане валлабхо хотука̄мо, тема̄сам̣ ме васса̄ва̄сам̣ адхива̄сетха̄ти. бхагава̄ – ‘‘аттхи ну кхо таттха гатена аттхо’’ти олокетва̄ аттхӣти дисва̄ ‘‘сун̃н̃а̄га̄ре, кхо ра̄джакума̄ра татха̄гата̄ абхирамантӣ’’ти а̄ха. кума̄ро ‘‘ан̃н̃а̄там̣ бхагава̄, ан̃н̃а̄там̣ сугата̄’’ти ватва̄ ‘‘ахам̣, бханте, пуриматарам̣ гантва̄ виха̄рам̣ ка̄реми, майа̄ песите бхиккхусатасахассена саддхим̣ а̄гаччхатха̄’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ питусантикам̣ гантва̄ ‘‘динна̄ ме, дева, бхагавата̄ пат̣ин̃н̃а̄, майа̄ пахите бхагавантам̣ песеййа̄тха̄’’ти питарам̣ вандитва̄ никкхамитва̄ йоджане йоджане виха̄рам̣ ка̄ретва̄ вӣсайоджанасатам̣ аддха̄нам̣ гантва̄ аттано нагаре виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ вичинанто собханам̣ на̄ма кут̣умбикасса уййа̄нам̣ дисва̄ сатасахассена кин̣итва̄ сатасахассам̣ виссаджджетва̄ виха̄рам̣ ка̄реси. таттха бхагавато гандхакут̣им̣ сесабхиккхӯнан̃ча раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄наттха̄йа кут̣илен̣аман̣д̣апе ка̄ра̄петва̄ па̄ка̄рапариккхепе катва̄ два̄ракот̣т̣хакан̃ча нит̣т̣хапетва̄ питусантикам̣ песеси – ‘‘нит̣т̣хитам̣ майхам̣ киччам̣, саттха̄рам̣ пахин̣атха̄’’ти.

ра̄джа̄ бхагавантам̣ бходжетва̄ – ‘‘бхагава̄, суманасса киччам̣ нит̣т̣хитам̣, тумха̄кам̣ гаманам̣ пачча̄сӣсатӣ’’ти а̄ха. бхагава̄ сатасахассабхиккхупарива̄ро йоджане йоджане виха̄ресу васама̄но агама̄си. кума̄ро ‘‘саттха̄ а̄гато’’ти сутва̄ йоджанам̣ паччуггантва̄ ма̄ла̄дӣхи пӯджайама̄но виха̄рам̣ павесетва̄ –

‘‘сатасахассена ме кӣтам̣, сатасахассена ма̄питам̣;

собханам̣ на̄ма уййа̄нам̣, пат̣игган̣ха маха̄мунӣ’’ти.

виха̄рам̣ ниййа̄теси. со вассӯпана̄йикадивасе да̄нам̣ датва̄ аттано путтада̄ре ча амачче ча паккоса̄петва̄ а̄ха – ‘‘айам̣ саттха̄ амха̄кам̣ сантикам̣ дӯрато а̄гато, буддха̄ ча на̄ма дхаммагаруно на а̄мисагарука̄. тасма̄ ахам̣ тема̄сам̣ две са̄т̣аке нива̄сетва̄ даса сӣла̄ни сама̄дийитва̄ идхева васисса̄ми, тумхе кхӣн̣а̄савасатасахассасса имина̄ва нӣха̄рена тема̄сам̣ да̄нам̣ дадеййа̄тха̄’’ти.

со суманаттхерасса васанат̣т̣ха̄насабха̄гейева т̣ха̄не васанто йам̣ тхеро бхагавато ваттам̣ кароти, там̣ саббам̣ дисва̄ ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не екантаваллабхо еса тхеро, етассева ме т̣ха̄нантарам̣ паттхетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ упакат̣т̣ха̄йа пава̄ран̣а̄йа га̄мам̣ пависитва̄ сатта̄хам̣ маха̄да̄нам̣ датва̄ саттаме дивасе бхиккхусатасахассасса па̄дамӯле тичӣварам̣ т̣хапетва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ – ‘‘бханте, йадетам̣ майа̄ магге йоджанантарикам̣ йоджанантарикам̣ виха̄рам̣ ка̄ра̄панато пат̣т̣ха̄йа пун̃н̃ам̣ катам̣, там̣ нева саккасампаттим̣, на ма̄расампаттим̣, на брахмасампаттим̣ паттхайантена, буддхасса пана упат̣т̣ха̄кабха̄вам̣ паттхайантена катам̣. тасма̄ ахампи, бхагава̄, ана̄гате суманаттхеро вийа буддхасса упат̣т̣ха̄ко бхавеййа’’нти пан̃чапатит̣т̣хитена нипатитва̄ ванди.

бхагава̄ – ‘‘махантам̣ кулапуттасса читтам̣, самиджджхиссати ну кхо но’’ти олокенто – ‘‘ана̄гате ито сатасахассиме каппе готамо на̄ма буддхо уппаджджиссати, тассева упат̣т̣ха̄ко бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ –

‘‘иччхитам̣ паттхитам̣ туйхам̣, саббамева самиджджхату;

саббе пӯренту сан̇каппа̄, чандо паннарасо йатха̄’’ти.

а̄ха. кума̄ро там̣ сутва̄ – ‘‘буддха̄ на̄ма адведжджхакатха̄ хонтӣ’’ти дутийадивасейева тасса бхагавато паттачӣварам̣ гахетва̄ пит̣т̣хито пит̣т̣хито гаччханто вийа ахоси. со тасмим̣ буддхуппа̄де вассасатасахассам̣ да̄нам̣ датва̄ сагге ниббаттитва̄ кассапабуддхака̄лепи пин̣д̣а̄йа чарато тхерасса паттаггахан̣аттхам̣ уттариса̄т̣акам̣ датва̄ пӯджамака̄си. пуна сагге ниббаттитва̄ тато чуто ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ хутва̄ ат̣т̣ханнам̣ паччекабуддха̄нам̣ пан̣н̣аса̄ла̄йо ка̄ретва̄ ман̣иа̄дха̄раке упат̣т̣хапетва̄ чатӯхи паччайехи дасавассасахасса̄ни упат̣т̣ха̄нам̣ ака̄си. ета̄ни па̄кат̣ат̣т̣ха̄на̄ни.

каппасатасахассам̣ пана да̄нам̣ дадама̄нова амха̄кам̣ бодхисаттена саддхим̣ туситапуре ниббаттитва̄ тато чуто амитоданасаккасса гехе пат̣исандхим̣ гахетва̄ анупуббена ката̄бхиниккхамано самма̄самбодхим̣ патва̄ пат̣хамагаманена капилаваттхум̣ а̄гантва̄ тато никкхаманте бхагавати бхагавато парива̄раттхам̣ ра̄джакума̄ресу паббаджитесу бхаддийа̄дӣхи саддхим̣ никкхамитва̄ бхагавато сантике паббаджитва̄ начирассева а̄йасмато пун̣н̣асса манта̄н̣ипуттасса сантике дхаммакатхам̣ сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хахи (сам̣. ни. 3.83). евамеса а̄йасма̄ пуббӯпаниссайасампанно тассима̄йа пуббӯпаниссайасампаттийа̄ гамбхӣропи пат̣иччасамуппа̄до утта̄нако вийа упат̣т̣ха̄си.

титтхава̄са̄диван̣н̣ана̄

титтхава̄соти пунаппунам̣ гарӯнам̣ сантике уггахан̣асаванапарипуччханадха̄ран̣а̄ни вуччанти. со тхерасса ативийа парисуддхо, тена̄писса̄йам̣ гамбхӣропи пат̣иччасамуппа̄до утта̄нако вийа упат̣т̣ха̄си.

сота̄панна̄нан̃ча на̄ма паччайа̄ка̄ро утта̄накова хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, айан̃ча а̄йасма̄ сота̄панно. бахуссута̄нан̃ча чатухаттхе овараке падӣпе джалама̄не ман̃чапӣт̣хам̣ вийа на̄марӯпапариччхедо па̄кат̣о хоти, айан̃ча а̄йасма̄ бахуссута̄нам̣ агго хоти, ба̄хусачча̄нубха̄венаписса гамбхӣропи паччайа̄ка̄ро утта̄нако вийа упат̣т̣ха̄си.

пат̣иччасамуппа̄дагамбхӣрата̄

таттха аттхагамбхӣрата̄йа, дхаммагамбхӣрата̄йа, десана̄гамбхӣрата̄йа, пат̣иведхагамбхӣрата̄йа̄ти чатӯхи а̄ка̄рехи пат̣иччасамуппа̄до гамбхӣро на̄ма.

таттха джара̄маран̣асса джа̄типаччайасамбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хо гамбхӣро…пе… сан̇кха̄ра̄нам̣ авиджджа̄паччайасамбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хо гамбхӣроти айам̣ аттхагамбхӣрата̄.

авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайат̣т̣хо гамбхӣро…пе… джа̄тийа̄ джара̄маран̣асса паччайат̣т̣хо гамбхӣроти айам̣ дхаммагамбхӣрата̄.

каттхачи сутте пат̣иччасамуппа̄до ануломато десийати, каттхачи пат̣иломато, каттхачи ануломапат̣иломато, каттхачи маджджхато пат̣т̣ха̄йа ануломато ва̄ пат̣иломато ва̄ ануломапат̣иломато ва̄, каттхачи тисандхи чатусан̇кхепо, каттхачи двисандхи тисан̇кхепо, каттхачи екасандхи двисан̇кхепоти айам̣ десана̄гамбхӣрата̄.

авиджджа̄йа пана ан̃н̃а̄н̣аадассанасачча̄пат̣иведхат̣т̣хо гамбхӣро, сан̇кха̄ра̄нам̣ абхисан̇кхаран̣а̄йӯханасара̄гавира̄гат̣т̣хо, вин̃н̃а̄н̣асса сун̃н̃атаабйа̄па̄раасан̇кантипат̣исандхипа̄тубха̄ват̣т̣хо, на̄марӯпасса екуппа̄давиниббхога̄виниббхоганаманаруппанат̣т̣хо, сал̣а̄йатанасса адхипатилокадва̄раккхеттависайибха̄ват̣т̣хо, пхассасса пхусанасан̇гхат̣т̣анасан̇гатисаннипа̄тат̣т̣хо, ведана̄йа а̄рамман̣араса̄нубхаванасукхадуккхамаджджхаттабха̄ваниджджӣваведайитат̣т̣хо, тан̣ха̄йа абхинандитааджджхоса̄насарита̄лата̄тан̣ха̄надӣтан̣ха̄самуддадуппӯран̣ат̣т̣хо, упа̄да̄насса а̄да̄наггахан̣а̄бхинивесапара̄ма̄садуратиккамат̣т̣хо, бхавасса а̄йӯхана̄бхисан̇кхаран̣айонигатит̣хитинива̄сесу кхипанат̣т̣хо, джа̄тийа̄ джа̄тисан̃джа̄тиоккантиниббаттипа̄тубха̄ват̣т̣хо, джара̄маран̣асса кхайавайабхедавипарин̣а̄мат̣т̣хо гамбхӣроти. евам̣ йо авиджджа̄дӣнам̣ сабха̄во, йена пат̣иведхена авиджджа̄дайо сарасалаккхан̣ато пат̣ивиддха̄ хонти; со гамбхӣроти айам̣ пат̣иведхагамбхӣрата̄ти ведитабба̄. са̄ сабба̄пи тхерасса утта̄нака̄ вийа упат̣т̣ха̄си. тена бхагава̄ а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ усса̄денто – ‘‘ма̄ хева’’нтиа̄дима̄ха. айан̃четтха адхиппа̄йо – а̄нанда, твам̣ маха̄пан̃н̃о висадан̃а̄н̣о, тена те гамбхӣропи пат̣иччасамуппа̄до утта̄нако вийа кха̄йати, тасма̄ – ‘‘майхамева ну кхо еса утта̄нако хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, уда̄ху ан̃н̃есампӣ’’ти ма̄ евам̣ авача̄ти.

апаса̄дана̄ван̣н̣ана̄

йам̣ пана вуттам̣ – ‘‘апаса̄денто’’ти, таттха айам̣ адхиппа̄йо – а̄нанда, ‘‘атха ча пана ме утта̄накутта̄нако вийа кха̄йатӣ’’ти ма̄ хевам̣ авача. йади хи те еса утта̄накутта̄нако вийа кха̄йати, касма̄ твам̣ аттано дхаммата̄йа сота̄панно на̄хоси, майа̄ диннанайева т̣хатва̄ сота̄паттимаггам̣ пат̣ивиджджхаси. а̄нанда, идам̣ нибба̄намева гамбхӣрам̣, паччайа̄ка̄ро пана тава утта̄нако джа̄то, атха касма̄ ол̣а̄рикам̣ ка̄мара̄гасам̣йоджанам̣ пат̣игхасам̣йоджанам̣, ол̣а̄рикам̣ ка̄мара̄га̄нусайам̣ пат̣игха̄нусайанти име чатта̄ро килесе самуггха̄т̣етва̄ сакада̄га̄мипхалам̣ на саччхикароси? тейева ан̣усахагате чатта̄ро килесе самуггха̄т̣етва̄ ана̄га̄мипхалам̣ на саччхикароси? рӯпара̄га̄дӣни пан̃ча сам̣йоджана̄ни, бхавара̄га̄нусайам̣, ма̄на̄нусайам̣, авиджджа̄нусайанти име ат̣т̣ха килесе самуггха̄т̣етва̄ арахаттам̣ на саччхикароси?

касма̄ ча сатасахассакаппа̄дхикам̣ екам̣ асан̇кхйеййам̣ пӯритапа̄рамино са̄рипуттамоггалла̄на̄ вийа са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣ наппат̣ивиджджхаси? сатасахассакаппа̄дхика̄ни две асан̇кхйеййа̄ни пӯритапа̄рамино паччекабуддха̄ вийа ча паччекабодхин̃а̄н̣ам̣ наппат̣ивиджджхаси? йади ва̄ те саббатха̄ва еса утта̄нако хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, атха касма̄ сатасахассакаппа̄дхика̄ни чатта̄ри ат̣т̣ха сол̣аса ва̄ асан̇кхйеййа̄ни пӯритапа̄рамино буддха̄ вийа саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ на саччхикароси? ким̣ анаттхикоси етехи висеса̄дхигамехи, пасса йа̄ван̃ча те апараддхам̣, твам̣ на̄ма са̄вако падесан̃а̄н̣е т̣хито атигамбхӣрам̣ паччайа̄ка̄рам̣ – ‘‘утта̄нако ме упат̣т̣ха̄тӣ’’ти вадаси, тасса те идам̣ вачанам̣ буддха̄нам̣ катха̄йа паччанӣкам̣ хоти, на та̄дисена на̄ма бхиккхуна̄ буддха̄нам̣ катха̄йа паччанӣкам̣ катхетаббанти йуттаметам̣.

нану майхам̣, а̄нанда, идам̣ паччайа̄ка̄рам̣ пат̣ивиджджхитум̣ ва̄йамантассева сатасахассакаппа̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни атикканта̄ни? паччайа̄ка̄рам̣ пат̣ивиджджханаттха̄йа ча пана ме адиннам̣ да̄нам̣ на̄ма наттхи, апӯритапа̄рамӣ на̄ма наттхи. паччайа̄ка̄рам̣ пат̣ивиджджхасса̄мӣти пана ме нирусса̄хам̣ вийа ма̄рабалам̣ видхамантасса айам̣ маха̄патхавӣ дван̇гуламаттампи на кампи татха̄ пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сам̣, маджджхимайа̄ме диббачаккхум̣ сампа̄дентасса. паччхимайа̄ме пана ме балавапаччӯсасамайе – ‘‘авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ навахи а̄ка̄рехи паччайо хотӣ’’ти дит̣т̣хаматтева дасасахассилокадха̄ту айадан̣д̣акена а̄кот̣итакам̣сата̄лам̣ вийа виравасатам̣ виравасахассам̣ мун̃чама̄на̄ ва̄та̄хате падуминипан̣н̣е удакабинду вийа кампиттха. евам̣ гамбхӣро ча̄йам̣, а̄нанда, пат̣иччасамуппа̄до, гамбхӣра̄вабха̄со ча. етасса а̄нанда, дхаммасса ананубодха̄…пе… на̄тиваттатӣти.

етасса дхаммасса̄ти етасса паччайадхаммасса. ананубодха̄ти н̃а̄тапарин̃н̃а̄васена ананубуджджхана̄. аппат̣иведха̄ти тӣран̣аппаха̄напарин̃н̃а̄васена аппат̣ивиджджхана̄. танта̄кулакаджа̄та̄ти тантам̣ вийа а̄кулакаджа̄та̄. йатха̄ на̄ма дунниккхиттам̣ мӯсикаччхиннам̣ песака̄ра̄нам̣ тантам̣ тахим̣ тахим̣ а̄кулам̣ хоти, идам̣ аггам̣ идам̣ мӯланти аггена ва̄ аггам̣ мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккарам̣ хоти; евамева сатта̄ имасмим̣ паччайа̄ка̄ре кхалита̄ а̄кула̄ бйа̄кула̄ хонти, на сакконти там̣паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣. таттха тантам̣ паччаттапурисака̄ре т̣хатва̄ сакка̄пи бхавеййа уджум̣ ка̄тум̣, т̣хапетва̄ пана две бодхисатте ан̃н̃е сатта̄ аттано дхаммата̄йа паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣ саматтха̄ на̄ма наттхи. йатха̄ пана а̄кулам̣ тантам̣ кан̃джийам̣ датва̄ коччхена пахатам̣ таттха таттха гул̣акаджа̄там̣ хоти ган̣т̣хибаддхам̣, евамиме сатта̄ паччайесу паккхалитва̄ паччайе уджум̣ ка̄тум̣ асакконта̄ два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатавасена а̄кулакаджа̄та̄ хонти, ган̣т̣хибаддха̄. йе хи кечи дит̣т̣хигатаниссита̄, саббе паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣ асакконта̄йева.

кула̄ган̣т̣хикаджа̄та̄ти кула̄ган̣т̣хикам̣ вуччати песака̄ракан̃джийасуттам̣. кула̄ на̄ма сакун̣ика̄, тасса̄ кула̄вакотипи еке. йатха̄ хи тадубхайампи а̄кулам̣ аггена ва̄ аггам̣ мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккаранти пуриманайенева йоджетаббам̣.

мун̃джапаббаджабхӯта̄ти мун̃джатин̣ам̣ вийа паббаджатин̣ам̣ вийа ча бхӯта̄. йатха̄ та̄ни тин̣а̄ни кот̣т̣етва̄ катараджджу джин̣н̣ака̄ле каттхачи патитам̣ гахетва̄ тесам̣ тин̣а̄нам̣ идам̣ аггам̣, идам̣ мӯланти аггена ва̄ аггам̣ мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккаранти. тампи паччаттапурисака̄ре т̣хатва̄ сакка̄ бхавеййа уджум̣ ка̄тум̣, т̣хапетва̄ пана две бодхисатте ан̃н̃е сатта̄ аттано дхаммата̄йа паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣ саматтха̄ на̄ма наттхи. евамайам̣ паджа̄ паччайа̄ка̄ре уджум̣ ка̄тум̣ асакконтӣ дит̣т̣хигатавасена ган̣т̣хикаджа̄та̄ хутва̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ сам̣са̄рам̣ на̄тиваттати.

таттха апа̄йоти нирайатираччха̄найонипеттивисайаасурака̄йа̄. саббепи хи те вад̣д̣хисан̇кха̄тасса айасса абха̄вато – ‘‘апа̄йо’’ти вуччанти. татха̄ дуккхасса гатибха̄вато дуггати. сукхасамуссайато винипатитатта̄ винипа̄то. итаро пана –

‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;

аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччатӣ’’ти.

там̣ саббампи на̄тиваттати на̄тиккамати. атха кхо чутито пат̣исандхим̣, пат̣исандхито чутинти евам̣ пунаппунам̣ чутипат̣исандхийо ган̣ханта̄ тӣсу бхавесу чатӯсу йонӣсу пан̃часу гатӣсу саттасу вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу навасу сатта̄ва̄сесу маха̄самудде ва̄туккхиттана̄ва̄ вийа йантесу йуттагон̣о вийа ча париббхаматийева. ити саббам̣ петам̣ бхагава̄ а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ апаса̄денто а̄ха̄ти ведитаббам̣.

пат̣иччасамуппа̄даван̣н̣ана̄

96. ида̄ни йасма̄ идам̣ суттам̣ – ‘‘гамбхӣро ча̄йам̣, а̄нанда, пат̣иччасамуппа̄до’’ти ча ‘‘танта̄кулакаджа̄та̄’’ти ча двӣхийева падехи а̄баддхам̣, тасма̄ – ‘‘гамбхӣро ча̄йам̣, а̄нанда, пат̣иччасамуппа̄до’’ти имина̄ та̄ва анусандхина̄ паччайа̄ка̄расса гамбхӣрабха̄вадассанаттхам̣ десанам̣ а̄рабханто аттхи идаппаччайа̄ джара̄маран̣антиа̄дима̄ха. татра̄йаматтхо – имасса джара̄маран̣асса паччайо идаппаччайо, тасма̄ идаппаччайа̄ аттхи джара̄маран̣ам̣, аттхи ну кхо джара̄маран̣асса паччайо, йамха̄ паччайа̄ джара̄маран̣ам̣ бхавеййа̄ти евам̣ пут̣т̣хена сата̄, а̄нанда, пан̣д̣итена пуггалена йатха̄ – ‘‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’’нти вутте т̣хапанӣйатта̄ пан̃хасса тун̣хӣ бхавитаббам̣ хоти, ‘‘абйа̄катаметам̣ татха̄гатена̄’’ти ва̄ ваттаббам̣ хоти, евам̣ аппат̣ипаджджитва̄, йатха̄ – ‘‘чаккху сассатам̣ асассата’’нти вутте асассатанти екам̣сенева ваттаббам̣ хоти, евам̣ екам̣сенева аттхӣтисса вачанӣйам̣. пуна ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣ам̣, ко на̄ма со паччайо, йато джара̄маран̣ам̣ хотӣти вутте джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти иччасса вачанӣйам̣, евам̣ ваттаббам̣ бхавеййа̄ти аттхо. еса найо саббападесу.

на̄марӯпапаччайа̄ пхассоти идам̣ пана йасма̄ сал̣а̄йатанапаччайа̄ти вутте чаккхусампхасса̄дӣнам̣ чханнам̣ випа̄касампхасса̄нам̣йева гахан̣ам̣ хоти, идха ча ‘‘сал̣а̄йатанапаччайа̄’’ти имина̄ падена гахитампи агахитампи паччайуппаннависесам̣ пхассасса ча сал̣а̄йатанато атириттам̣ ан̃н̃ампи висесапаччайам̣ дассетука̄мо, тасма̄ вуттанти ведитаббам̣. имина̄ пана ва̄рена бхагавата̄ ким̣ катхитанти? паччайа̄нам̣ нида̄нам̣ катхитам̣. идан̃хи суттам̣ паччайе ниджджат̣е ниггумбе катва̄ катхитатта̄ маха̄нида̄нанти вуччати.

98. ида̄ни тесам̣ тесам̣ паччайа̄нам̣ татхам̣ авитатхам̣ анан̃н̃атхам̣ паччайабха̄вам̣ дассетум̣ джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти ити кхо панетам̣ вуттантиа̄дима̄ха. таттха парийа̄йена̄ти ка̄ран̣ена. саббенасаббам̣ саббатха̄саббанти нипа̄тадвайаметам̣. тассаттхо – ‘‘сабба̄ка̄рена сабба̄ саббена сабха̄вена сабба̄ джа̄ти на̄ма йади на бхавеййа̄’’ти. бхава̄дӣсупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. кассачӣти анийамавачанаметам̣, дева̄дӣсу йасса кассачи. кимхичӣти идампи анийамавачанамева, ка̄мабхава̄дӣсу навасу бхавесу йаттха каттхачи. сеййатхиданти анийамитаниккхиттааттхавибхаджанаттхе нипа̄то, тассаттхо – ‘‘йам̣ вуттам̣ ‘кассачи кимхичӣ’ти, тасса те аттхам̣ вибхаджисса̄мӣ’’ти. атха нам̣ вибхаджанто – ‘‘дева̄нам̣ ва̄ деватта̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. таттха дева̄нам̣ ва̄ деватта̄йа̄ти йа̄ айам̣ дева̄нам̣ девабха̄ва̄йа кхандхаджа̄ти, йа̄йа кхандхаджа̄тийа̄ дева̄ ‘‘дева̄’’ти вуччанти. саче хи джа̄ти саббена саббам̣ на̄бхависса̄ти имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо. еттха ча дева̄ти упапаттидева̄. гандхабба̄ти мӯлакхандха̄дӣсу адхиваттхадевата̄ва. йаккха̄ти аманусса̄. бхӯта̄ти йе кечи ниббаттасатта̄. паккхиноти йе кечи ат̣т̣хипаккха̄ ва̄ чаммапаккха̄ ва̄ ломапаккха̄ ва̄. сарӣсапа̄ти йе кечи бхӯмийам̣ саранта̄ гаччханти. тесам̣ тесанти тесам̣ тесам̣ девагандхабба̄дӣнам̣. тадаттха̄йа̄ти девагандхабба̄дибха̄ва̄йа. джа̄тиниродха̄ти джа̄тивигама̄, джа̄тиабха̄ва̄ти аттхо.

хетӯтиа̄дӣни сабба̄нипи ка̄ран̣авевачана̄ни ева. ка̄ран̣ан̃хи йасма̄ аттано пхалаттха̄йа хиноти паваттати, тасма̄ ‘‘хетӯ’’ти вуччати. йасма̄ там̣ пхалам̣ нидети – ‘‘ханда, нам̣ ган̣хатха̄’’ти аппети вийа тасма̄ нида̄нам̣. йасма̄ пхалам̣ тато самудети уппаджджати, тан̃ча пат̣ичча ети паваттати, тасма̄ самудайоти ча паччайоти ча вуччати. еса найо саббаттха. апи ча йадидам̣ джа̄тӣти еттха йадиданти нипа̄то. тасса саббападесу лин̇га̄нурӯпато аттхо ведитаббо. идха пана – ‘‘йа̄ еса̄ джа̄тӣ’’ти айамасса аттхо. джара̄маран̣асса хи джа̄ти упаниссайакот̣ийа̄ паччайо хоти.

99. бхавападе – ‘‘кимхичӣ’’ти имина̄ ока̄сапариггахо като. таттха хет̣т̣ха̄ авӣчипарийантам̣ катва̄ упари параниммитавасаваттидеве антокаритва̄ ка̄мабхаво ведитаббо. айам̣ найо упапаттибхаве. идха пана каммабхаве йуджджати. со хи джа̄тийа̄ упаниссайакот̣ийа̄ва паччайо хоти. упа̄да̄напада̄дӣсупи – ‘‘кимхичӣ’’ти имина̄ ока̄сапариггахова катоти ведитаббо.

100. упа̄да̄напаччайа̄ бхавоти еттха ка̄мупа̄да̄нам̣ тин̣н̣ампи каммабхава̄нам̣ тин̣н̣ан̃ча упапаттибхава̄нам̣ паччайо, татха̄ сеса̄нипӣти упа̄да̄напаччайа̄ чатувӣсатибхава̄ ведитабба̄. ниппарийа̄йенеттха два̄даса каммабхава̄ лаббханти. тесам̣ упа̄да̄на̄ни сахаджа̄такот̣ийа̄пи упаниссайакот̣ийа̄пи паччайо.

101. рӯпатан̣ха̄ти рӯпа̄рамман̣е тан̣ха̄. еса найо саддатан̣ха̄дӣсу. са̄ панеса̄ тан̣ха̄ упа̄да̄насса сахаджа̄такот̣ийа̄пи упаниссайакот̣ийа̄пи паччайо хоти.

102. еса паччайо тан̣ха̄йа, йадидам̣ ведана̄ти еттха випа̄каведана̄ тан̣ха̄йа упаниссайакот̣ийа̄ паччайо хоти, ан̃н̃а̄ ан̃н̃атха̄пӣти.

103. етта̄вата̄ пана бхагава̄ ват̣т̣амӯлабхӯтам̣ пуриматан̣хам̣ дассетва̄ ида̄ни десанам̣, пит̣т̣хийам̣ пахаритва̄ кесесу ва̄ гахетва̄ виравантам̣ виравантам̣ маггато оккаменто вийа навахи падехи самуда̄ча̄ратан̣хам̣ дассенто – ‘‘ити кхо панетам̣, а̄нанда, веданам̣ пат̣ичча тан̣ха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха тан̣ха̄ти две тан̣ха̄ есанатан̣ха̄ ча, еситатан̣ха̄ ча. йа̄йа тан̣ха̄йа аджапатхасан̇купатха̄дӣни пат̣ипаджджитва̄ бхоге есати гавесати, айам̣ есанатан̣ха̄ на̄ма. йа̄ тесу еситесу гавеситесу пат̣иладдхесу тан̣ха̄, айам̣ еситатан̣ха̄ на̄ма. тадубхайампи самуда̄ча̄ратан̣ха̄йа ева адхивачанам̣. тасма̄ дувидха̄песа̄ веданам̣ пат̣ичча тан̣ха̄ на̄ма. парийесана̄ на̄ма рӯпа̄диа̄рамман̣апарийесана̄, са̄ хи тан̣ха̄йа сати хоти. ла̄бхоти рӯпа̄диа̄рамман̣апат̣ила̄бхо, со хи парийесана̄йа сати хоти. виниччхайо пана н̃а̄н̣атан̣ха̄дит̣т̣хивитаккавасена чатуббидхо. таттха – ‘‘сукхавиниччхайам̣ джан̃н̃а̄, сукхавиниччхайам̣ н̃атва̄ аджджхаттам̣ сукхамануйун̃джеййа̄’’ти (ма. ни. 3.323) айам̣ н̃а̄н̣авиниччхайо. ‘‘виниччхайоти две виниччхайа̄ – тан̣ха̄виниччхайо ча дит̣т̣хивиниччхайо ча̄’’ти (маха̄ни. 102). евам̣ а̄гата̄ни ат̣т̣хасататан̣ха̄вичарита̄ни тан̣ха̄виниччхайо. два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо дит̣т̣хивиниччхайо. ‘‘чхандо кхо, дева̄наминда, витакканида̄но’’ти (дӣ. ни. 2.358) имасмим̣ пана сутте идха виниччхайоти вутто витаккойева а̄гато. ла̄бхам̣ лабхитва̄ хи ит̣т̣ха̄нит̣т̣хам̣ сундара̄сундаран̃ча витаккенева виниччхина̄ти – ‘‘еттакам̣ ме рӯпа̄рамман̣аттха̄йа бхависсати, еттакам̣ садда̄диа̄рамман̣аттха̄йа, еттакам̣ майхам̣ бхависсати, еттакам̣ парасса, еттакам̣ парибхун̃джисса̄ми, еттакам̣ нидахисса̄мӣ’’ти. тена вуттам̣ – ‘‘ла̄бхам̣ пат̣ичча виниччхайо’’ти.

чхандара̄готи евам̣ акусалавитаккена витаккитаваттхусмим̣ дуббалара̄го ча балавара̄го ча уппаджджати, идан̃хи идха тан̣ха̄. чхандоти дуббалара̄гасса̄дхивачанам̣. аджджхоса̄нанти ахам̣ маманти балавасаннит̣т̣ха̄нам̣. париггахоти тан̣ха̄дит̣т̣хавасена париггахан̣акаран̣ам̣. маччхарийанти парехи са̄дха̄ран̣абха̄васса асаханата̄. теневасса пора̄н̣а̄ евам̣ вачанаттхам̣ ваданти – ‘‘идам̣ аччхарийам̣ майхамева хоту, ма̄ ан̃н̃есам̣ аччхарийам̣ хотӯти паваттатта̄ маччхарийанти вуччатӣ’’ти. а̄раккхоти два̄рапидаханаман̃джӯсагопана̄дивасена сут̣т̣ху раккхан̣ам̣. адхикаротӣти адхикаран̣ам̣, ка̄ран̣ассетам̣ на̄мам̣. а̄раккха̄дхикаран̣анти бха̄ванапум̣сакам̣, а̄раккхахетӯти аттхо. дан̣д̣а̄да̄на̄дӣсу параниседханаттхам̣ дан̣д̣асса а̄да̄нам̣ дан̣д̣а̄да̄нам̣. екато дха̄ра̄дино саттхасса а̄да̄нам̣ саттха̄да̄нам̣. калахоти ка̄йакалахопи ва̄ча̄калахопи. пуримо пуримо виродхо виггахо. паччхимо паччхимо вива̄до. тувам̣туванти ага̄рававачанам̣ тувам̣тувам̣.

112. ида̄ни пат̣иломанайена̄пи там̣самуда̄ча̄ратан̣хам̣ дассетум̣ пуна – ‘‘а̄раккха̄дхикаран̣а’’нти а̄рабханто десанам̣ ниваттеси. таттха ка̄матан̣ха̄ти пан̃чака̄магун̣икара̄гавасена уппанна̄ рӯпа̄дитан̣ха̄. бхаватан̣ха̄ти сассатадит̣т̣хисахагато ра̄го. вибхаватан̣ха̄ти уччхедадит̣т̣хисахагато ра̄го. име две дхамма̄ти ват̣т̣амӯлатан̣ха̄ ча самуда̄ча̄ратан̣ха̄ ча̄ти име две дхамма̄. двайена̄ти тан̣ха̄лаккхан̣авасена екабха̄вам̣ гата̄пи ват̣т̣амӯласамуда̄ча̄равасена двӣхи кот̣т̣ха̄сехи ведана̄йа екасамосаран̣а̄ бхаванти, ведана̄паччайена екапаччайа̄ти аттхо. тивидхан̃хи самосаран̣ам̣ осаран̣асамосаран̣ам̣, сахаджа̄тасамосаран̣ам̣, паччайасамосаран̣ан̃ча. таттха – ‘‘атха кхо сабба̄ни та̄ни ка̄масамосаран̣а̄ни бхавантӣ’’ти идам̣ осаран̣асамосаран̣ам̣ на̄ма. ‘‘чхандамӯлака̄, а̄вусо, ете дхамма̄ пхассасамудайа̄ ведана̄самосаран̣а̄’’ти (а. ни. 8.83) идам̣ сахаджа̄тасамосаран̣ам̣ на̄ма. ‘‘двайена ведана̄йа екасамосаран̣а̄’’ти идам̣ пана паччайасамосаран̣анти ведитаббам̣.

113. чаккхусампхассоти а̄дайо саббе випа̄капхасса̄йева. тесу т̣хапетва̄ чатта̄ро локуттаравипа̄капхассе авасеса̄ дваттим̣са пхасса̄ хонти. йадидам̣ пхассоти еттха пана пхассо бахудха̄ ведана̄йа паччайо хоти.

114. йехи, а̄нанда, а̄ка̄рехӣтиа̄дӣсу а̄ка̄ра̄ вуччанти ведана̄дӣнам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асадисасабха̄ва̄. тейева са̄дхукам̣ дассийама̄на̄ там̣ там̣ лӣнаматтхам̣ гаментӣти лин̇га̄ни. тасса тасса сан̃джа̄нанахетуто нимитта̄ни. татха̄ татха̄ уддиситаббато уддеса̄. тасма̄ айаметтха аттхо – ‘‘а̄нанда, йехи а̄ка̄рехи…пе… йехи уддесехи на̄мака̄йасса на̄масамӯхасса пан̃н̃атти хоти, йа̄ еса̄ ча ведана̄йа ведайита̄ка̄ре ведайиталин̇ге ведайитанимитте ведана̄ти уддесе сати, сан̃н̃а̄йа сан̃джа̄нана̄ка̄ре сан̃джа̄наналин̇ге сан̃джа̄нананимитте сан̃н̃а̄ти уддесе сати, сан̇кха̄ра̄нам̣ четана̄ка̄ре четана̄лин̇ге четана̄нимитте четана̄ти уддесе сати, вин̃н̃а̄н̣асса виджа̄нана̄ка̄ре виджа̄наналин̇ге виджа̄нананимитте вин̃н̃а̄н̣анти уддесе сати – ‘айам̣ на̄мака̄йо’ти на̄мака̄йасса пан̃н̃атти хоти. тесу на̄мака̄йаппан̃н̃аттихетӯсу ведана̄дӣсу а̄ка̄ра̄дӣсу асати апи ну кхо рӯпака̄йе адхивачанасампхассо пан̃н̃а̄йетха? йва̄йам̣ чатта̄ро кхандхе ваттхум̣ катва̄ манодва̄ре адхивачанасампхассавевачано маносампхассо уппаджджати, апи ну кхо со рӯпака̄йе пан̃н̃а̄йетха, пан̃ча паса̄де ваттхум̣ катва̄ катва̄ уппаджджеййа̄’’ти. атха а̄йасма̄ а̄нандо амбаруккхе асати джамбуруккхато амбапаккасса уппаттим̣ вийа рӯпака̄йато тасса уппаттим̣ асампат̣иччханто но хетам̣ бхантети а̄ха.

дутийапан̃хе руппана̄ка̄раруппаналин̇гаруппананимиттавасена рӯпанти уддесавасена ча а̄ка̄ра̄дӣнам̣ аттхо ведитаббо. пат̣игхасампхассоти саппат̣игхам̣ рӯпаккхандхам̣ ваттхум̣ катва̄ уппаджджанакасампхассо. идха̄пи тхеро джамбуруккхе асати амбаруккхато джамбупаккасса уппаттим̣ вийа на̄мака̄йато тасса уппаттим̣ асампат̣иччханто ‘‘но хетам̣ бханте’’ти а̄ха.

татийапан̃хо убхайавасенева вутто. татра тхеро а̄ка̄се амбаджамбупакка̄нам̣ уппаттим̣ вийа на̄марӯпа̄бха̄ве двиннампи пхасса̄нам̣ уппаттим̣ асампат̣иччханто ‘‘но хетам̣ бханте’’ти а̄ха.

евам̣ двиннам̣ пхасса̄нам̣ висум̣ висум̣ паччайам̣ дассетва̄ ида̄ни двиннампи тесам̣ ависесато на̄марӯпапаччайатам̣ дассетум̣ – ‘‘йехи а̄нанда а̄ка̄рехӣ’’ти чатуттхам̣ пан̃хам̣ а̄рабхи. йадидам̣ на̄марӯпанти йам̣ идам̣ на̄марӯпам̣, йам̣ идам̣ чхасупи два̄ресу на̄марӯпам̣, есева хету есева паччайоти аттхо. чаккхудва̄ра̄дӣсу хи чаккха̄дӣни чева рӯпа̄рамман̣а̄дӣни ча рӯпам̣, сампайуттака̄ кхандха̄ на̄манти евам̣ пан̃чавидхопи со пхассо на̄марӯпапаччайа̄ва пхассо. манодва̄репи хадайаваттхун̃чева йан̃ча рӯпам̣ а̄рамман̣ам̣ хоти, идам̣ рӯпам̣. сампайуттадхамма̄ чева йан̃ча арӯпам̣ а̄рамман̣ам̣ хоти, идам̣ арӯпам̣ на̄ма. евам̣ маносампхассопи на̄марӯпапаччайа̄ пхассоти ведитаббо. на̄марӯпам̣ панасса бахудха̄ паччайо хоти.

115. на оккамиссатха̄ти пависитва̄ паваттама̄нам̣ вийа пат̣исандхивасена на ваттиссатха. самуччиссатха̄ти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣е асати апи ну кхо суддхам̣ авасесам̣ на̄марӯпам̣ антома̄тукуччхисмим̣ калала̄дибха̄вена самуччитам̣ миссакабхӯтам̣ хутва̄ ваттиссатха. оккамитва̄ воккамиссатха̄ти пат̣исандхивасена оккамитва̄ чутивасена воккамиссатха, нируджджхиссатха̄ти аттхо. со панасса ниродхо на тассева читтасса ниродхена, на тато дутийататийа̄нам̣ ниродхена хоти. пат̣исандхичиттена хи саддхим̣ самут̣т̣хита̄ни саматим̣са каммаджарӯпа̄ни ниббаттанти. тесу пана т̣хитесуйева сол̣аса бхаван̇гачитта̄ни уппаджджитва̄ нируджджханти. етасмим̣ антаре гахитапат̣исандхикасса да̄ракасса ва̄ ма̄туйа̄ ва̄ панасса антара̄йо наттхи. айан̃хи анока̄со на̄ма. саче пана пат̣исандхичиттена саддхим̣ самут̣т̣хитарӯпа̄ни саттарасамасса бхаван̇гасса паччайам̣ да̄тум̣ сакконти, паватти паваттати, павен̣ӣ гхат̣ийати. саче пана на сакконти, паватти наппаваттати, павен̣ӣ на гхат̣ийати, воккамати на̄ма хоти. там̣ сандха̄йа ‘‘оккамитва̄ воккамиссатха̄’’ти вуттам̣.

иттхатта̄йа̄ти иттхабха̄ва̄йа, евам̣ парипун̣н̣апан̃чаккхандхабха̄ва̄йа̄ти аттхо. дахарассева сатоти мандасса ба̄лассева сантасса. воччхиджджиссатха̄ти упаччхиджджиссатха вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепулланти вин̃н̃а̄н̣е упаччхинне суддхам̣ на̄марӯпамева ут̣т̣хахитва̄ пат̣хамавайавасена вуд̣д̣хим̣, маджджхимавайавасена вирӯл̣хим̣, паччхимавайавасена вепуллам̣ апи ну кхо а̄паджджиссатха̄ти. дасавассавӣсативассавассасатавассасахассасампа̄панена ва̄ апи ну кхо вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджиссатха̄ти аттхо.

тасма̄тиха̄нанда̄ти йасма̄ ма̄тукуччхийам̣ пат̣исандхиггахан̣епи куччхива̄сепи куччхито никкхаманепи, паваттийам̣ дасавасса̄дика̄лепи вин̃н̃а̄н̣амевасса паччайо, тасма̄ есева хету еса паччайо на̄марӯпасса, йадидам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣. йатха̄ хи ра̄джа̄ аттано парисам̣ нигган̣ханто евам̣ вадеййа – ‘‘твам̣ упара̄джа̄, твам̣ сена̄патӣти кена като нану майа̄ като, саче хи майи акаронте твам̣ аттано дхаммата̄йа упара̄джа̄ ва̄ сена̄пати ва̄ бхавеййа̄си, джа̄неййа̄ма во бала’’нти; евамева вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄марӯпасса паччайо хоти. аттхато евам̣ на̄марӯпам̣ вадати вийа ‘‘твам̣ на̄мам̣, твам̣ рӯпам̣, твам̣ на̄марӯпам̣ на̄ма̄ти кена катам̣, нану майа̄ катам̣, саче хи майи пуреча̄рике хутва̄ ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхим̣ аган̣ханте твам̣ на̄мам̣ ва̄ рӯпам̣ ва̄ на̄марӯпам̣ ва̄ бхавеййа̄си, джа̄неййа̄ма во бала’’нти. там̣ панетам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄марӯпасса бахудха̄ паччайо хоти.

116. дуккхасамудайасамбхавоти дуккхара̄сисамбхаво. йадидам̣ на̄марӯпанти йам̣ идам̣ на̄марӯпам̣, есева хету еса паччайо. йатха̄ хи ра̄джапуриса̄ ра̄джа̄нам̣ нигган̣ханто евам̣ вадеййум̣ – ‘‘твам̣ ра̄джа̄ти кена като, нану майа̄ като, саче хи майи упара̄джат̣т̣ха̄не, майи сена̄патит̣т̣ха̄не атит̣т̣ханте твам̣ екакова ра̄джа̄ бхавеййа̄си, пассеййа̄ма те ра̄джабха̄ва’’нти; евамева на̄марӯпампи аттхато евам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ вадати вийа ‘‘твам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣анти кена катам̣, нану амхехи катам̣, саче хи твам̣ тайо кхандхе хадайаваттхун̃ча анисса̄йа пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄ма бхавеййа̄си, пассеййа̄ма те пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣абха̄ва’’нти. тан̃ча панетам̣ на̄марӯпам̣ вин̃н̃а̄н̣асса бахудха̄ паччайо хоти.

етта̄вата̄ кхоти вин̃н̃а̄н̣е на̄марӯпасса паччайе хонте, на̄марӯпе вин̃н̃а̄н̣асса паччайе хонте, двӣсу ан̃н̃аман̃н̃апаччайавасена паваттесу еттакена джа̄йетха ва̄…пе… упападжджетха ва̄, джа̄тиа̄дайо пан̃н̃а̄йеййум̣ апара̄парам̣ ва̄ чутипат̣исандхийоти.

адхивачанапатхоти ‘‘сиривад̣д̣хако дханавад̣д̣хако’’тиа̄дикасса аттхам̣ адисва̄ вачанаматтамева адхикичча паваттасса воха̄расса патхо. нируттипатхоти саратӣти сато, сампаджа̄на̄тӣти сампаджа̄нотиа̄дикасса ка̄ран̣а̄падесавасена паваттасса воха̄расса патхо. пан̃н̃аттипатхоти – ‘‘пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ нипун̣о катапараппава̄до’’тиа̄дикасса на̄наппака̄рато н̃а̄панавасена паваттасса воха̄расса патхо. ити тӣхи падехи адхивачана̄дӣнам̣ ваттхубхӯта̄ кхандха̄ва катхита̄. пан̃н̃а̄вачаранти пан̃н̃а̄йа авачаритаббам̣ джа̄нитаббам̣. ват̣т̣ам̣ ваттатӣти сам̣са̄рават̣т̣ам̣ ваттати. иттхаттанти иттхам̣бха̄во, кхандхапан̃чакассетам̣ на̄мам̣. пан̃н̃а̄пана̄йа̄ти на̄мапан̃н̃аттаттха̄йа. ‘‘ведана̄ сан̃н̃а̄’’тиа̄дина̄ на̄мапан̃н̃аттаттха̄йа, кхандхапан̃чакампи етта̄вата̄ пан̃н̃а̄йатӣти аттхо. йадидам̣ на̄марӯпам̣ саха вин̃н̃а̄н̣ена̄ти йам̣ идам̣ на̄марӯпам̣ саха вин̃н̃а̄н̣ена ан̃н̃аман̃н̃апаччайата̄йа паваттати, етта̄вата̄ти вуттам̣ хоти. идан̃хеттха ниййа̄титавачанам̣.

аттапан̃н̃аттиван̣н̣ана̄

117. ити бхагава̄ – ‘‘гамбхӣро ча̄йам̣, а̄нанда, пат̣иччасамуппа̄до, гамбхӣра̄вабха̄со ча̄’’ти падасса анусандхим̣ дассетва̄ ида̄ни ‘‘танта̄кулакаджа̄та̄’’ти падасса анусандхим̣ дассенто ‘‘китта̄вата̄ ча̄’’тиа̄дикам̣ десанам̣ а̄рабхи. таттха рӯпим̣ ва̄ хи, а̄нанда, париттам̣ атта̄нантиа̄дӣсу йо авад̣д̣хитам̣ касин̣анимиттам̣ атта̄ти ган̣ха̄ти, со рӯпим̣ париттам̣ пан̃н̃апети. йо пана на̄на̄касин̣ала̄бхӣ хоти, со там̣ када̄чи нӣло, када̄чи пӣтакоти пан̃н̃апети. йо вад̣д̣хитам̣ касин̣анимиттам̣ атта̄ти ган̣ха̄ти, со рӯпим̣ анантам̣ пан̃н̃апети. йо ва̄ пана авад̣д̣хитам̣ касин̣анимиттам̣ уггха̄т̣етва̄ нимиттапхут̣т̣хока̄сам̣ ва̄ таттха паватте чатта̄ро кхандхе ва̄ тесу вин̃н̃а̄н̣аматтамева ва̄ атта̄ти ган̣ха̄ти, со арӯпим̣ париттам̣ пан̃н̃апети. йо вад̣д̣хитам̣ нимиттам̣ уггха̄т̣етва̄ нимиттапхут̣т̣хока̄сам̣ ва̄ таттха паватте чатта̄ро кхандхе ва̄ тесу вин̃н̃а̄н̣аматтамева ва̄ атта̄ти ган̣ха̄ти, со арӯпим̣ анантам̣ пан̃н̃апети.

118. татра̄нанда̄ти еттха татра̄ти тесу чатӯсу дит̣т̣хигатикесу. етарахи ва̄ти ида̄нева, на ито парам̣. уччхедавасенетам̣ вуттам̣. таттхабха̄вим̣ ва̄ти таттха ва̄ паралоке бха̄вим̣. сассатавасенетам̣ вуттам̣. ататхам̣ ва̄ пана сантанти ататхасабха̄вам̣ сама̄нам̣. татхатта̄йа̄ти татхабха̄ва̄йа. упакаппесса̄мӣти сампа̄десса̄ми. имина̄ вива̄дам̣ дассети. уччхедава̄дӣ хи ‘‘сассатава̄дино атта̄нам̣ ататхам̣ ануччхедасабха̄вампи сама̄нам̣ татхаттха̄йа уччхедасабха̄ва̄йа упакаппесса̄ми, сассатава̄дан̃ча джа̄на̄петва̄ уччхедава̄дамева нам̣ га̄хесса̄мӣ’’ти чинтети. сассатава̄дӣпи ‘‘уччхедава̄дино атта̄нам̣ ататхам̣ асассатасабха̄вампи сама̄нам̣ татхаттха̄йа сассатабха̄ва̄йа упакаппесса̄ми, уччхедава̄дан̃ча джа̄на̄петва̄ сассатава̄дамева нам̣ га̄хесса̄мӣ’’ти чинтети.

евам̣ сантам̣ кхоти евам̣ сама̄нам̣ рӯпим̣ париттам̣ атта̄нам̣ пан̃н̃апентанти аттхо. рӯпинти рӯпакасин̣ала̄бхим̣. париттатта̄нудит̣т̣хи анусетӣти паритто атта̄ти айам̣ дит̣т̣хи анусети, са̄ пана на валли вийа ча лата̄ вийа ча анусети. аппахӣнат̣т̣хена анусетӣти ведитаббо. ичча̄лам̣ вачана̄йа̄ти там̣ пуггалам̣ еварӯпа̄ дит̣т̣хи анусетӣти ваттум̣ йуттам̣. еса найо саббаттха.

арӯпинти еттха пана арӯпакасин̣ала̄бхим̣, арӯпаккхандхагочарам̣ ва̄ти еваматтхо дат̣т̣хаббо. етта̄вата̄ ла̄бхино чатта̄ро, тесам̣ антева̄сика̄ чатта̄ро, таккика̄ чатта̄ро, тесам̣ антева̄сика̄ чатта̄роти аттато сол̣аса дит̣т̣хигатика̄ дассита̄ хонти.

нааттапан̃н̃аттиван̣н̣ана̄

119. евам̣ йе атта̄нам̣ пан̃н̃апенти, те дассетва̄ ида̄ни йе на пан̃н̃апенти, те дассетум̣ – ‘‘китта̄вата̄ ча а̄нанда̄’’тиа̄дима̄ха. ке пана на пан̃н̃апенти? саббе та̄ва арийапуггала̄ на пан̃н̃апенти. йе ча бахуссута̄ типит̣акадхара̄ двипит̣акадхара̄ екапит̣акадхара̄, антамасо еканика̄йампи са̄дхукам̣ виниччхинитва̄ уггахитадхаммакатхикопи а̄раддхавипассакопи пуггало, те на пан̃н̃апентийева. етесан̃хи пат̣ибха̄гакасин̣е пат̣ибха̄гакасин̣амиччева н̃а̄н̣ам̣ хоти. арӯпаккхандхесу ча арӯпаккхандха̄ иччева.

аттасаманупассана̄ван̣н̣ана̄

121. евам̣ йе на пан̃н̃апенти, те дассетва̄ ида̄ни йе те пан̃н̃апенти, те йасма̄ дит̣т̣хивасена саманупасситва̄ пан̃н̃апенти, са̄ ча несам̣ саманупассана̄ вӣсативаттхука̄йа сакка̄йадит̣т̣хийа̄ аппахӣнатта̄ хоти, тасма̄ там̣ вӣсативаттхукам̣ сакка̄йадит̣т̣хим̣ дассетум̣ пуна китта̄вата̄ ча а̄нанда̄тиа̄дима̄ха.

таттха веданам̣ ва̄ хӣти имина̄ ведана̄ккхандхаваттхука̄ сакка̄йадит̣т̣хи катхита̄. аппат̣исам̣ведано ме атта̄ти имина̄ рӯпаккхандхаваттхука̄. атта̄ ме ведийати, ведана̄дхаммо хи ме атта̄ти имина̄ сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣аккхандхаваттхука̄. идан̃хи кхандхаттайам̣ ведана̄сампайуттатта̄ ведийати. етасса ча ведана̄дхаммо авиппайуттасабха̄во.

122. ида̄ни таттха досам̣ дассенто – ‘‘татра̄нанда̄’’тиа̄дима̄ха. таттха татра̄ти тесу тӣсу дит̣т̣хигатикесу. йасмим̣, а̄нанда, самайетиа̄ди йо йо йам̣ йам̣ веданам̣ атта̄ти саманупассати, тасса тасса аттано када̄чи бха̄вам̣, када̄чи абха̄ванти евама̄дидосадассанаттхам̣ вуттам̣.

123. аничча̄дӣсу хутва̄ абха̄вато аничча̄. техи техи ка̄ран̣ехи сан̇гамма сама̄гамма ката̄ти сан̇кхата̄. там̣ там̣ паччайам̣ пат̣ичча самма̄ ка̄ран̣енева уппанна̄ти пат̣иччасамуппанна̄. кхайотиа̄ди саббам̣ бхан̇гасса вевачанам̣. йан̃хи бхиджджати, там̣ кхийатипи вайатипи вираджджхатипи нируджджхатипи, тасма̄ кхайадхамма̄тиа̄ди вуттам̣.

бйага̄ мети виага̄ти бйага̄, вигато нируддхо ме атта̄ти аттхо. ким̣ пана екассева тӣсупи ка̄лесу – ‘‘есо ме атта̄’’ти хотӣти, ким̣ пана на бхависсати? дит̣т̣хигатикасса хи тхусара̄симхи никкхиттакха̄н̣укассева ниччалата̄ на̄ма наттхи, ванамаккат̣о вийа ан̃н̃ам̣ ган̣ха̄ти, ан̃н̃ам̣ мун̃чати. аниччасукхадуккхавокин̣н̣анти висесена там̣ там̣ веданам̣ атта̄ти саманупассанто аниччан̃чева сукхан̃ча дуккхан̃ча атта̄нам̣ саманупассати ависесена веданам̣ атта̄ти саманупассанто вокин̣н̣ам̣ уппа̄давайадхаммам̣ атта̄нам̣ саманупассати. ведана̄ хи тивидха̄ чева уппа̄давайадхамма̄ ча, тан̃чеса атта̄ти саманупассати. иччасса аниччо чева атта̄ а̄паджджати, екаккхан̣е ча бахӯнам̣ ведана̄нам̣ уппа̄до. там̣ кхо панеса аниччам̣ атта̄нам̣ ануджа̄на̄ти, на екаккхан̣е бахӯнам̣ ведана̄нам̣ уппатти аттхи. имаматтхам̣ сандха̄йа – ‘‘тасма̄тиха̄нанда, етенапетам̣ наккхамати ‘ведана̄ ме атта̄’ти саманупасситу’’нти вуттам̣.

124. йаттха пана̄вусоти йаттха суддхарӯпаккхандхе саббасо ведайитам̣ наттхи. апи ну кхо таттха̄ти апи ну кхо тасмим̣ ведана̄вирахите та̄лаван̣т̣е ва̄ ва̄тапа̄не ва̄ асмӣти евам̣ ахам̣ка̄ро уппаджджеййа̄ти аттхо. тасма̄тиха̄нанда̄ти йасма̄ суддхарӯпаккхандхо ут̣т̣ха̄йа ахамасмӣти на вадати, тасма̄ етенапи етам̣ наккхаматӣти аттхо. апи ну кхо таттха айамахамасмӣти сийа̄ти апи ну кхо тесу ведана̄дхаммесу тӣсу кхандхесу екадхаммопи айам̣ на̄ма ахамасмӣти евам̣ ваттаббо сийа̄. атха ва̄ ведана̄ниродха̄ сахева ведана̄йа нируддхесу тесу тӣсу кхандхесу апи ну кхо айамахамасмӣти ва̄ ахамасмӣти ва̄ уппаджджеййа̄ти аттхо. атха̄йасма̄ а̄нандо сасависа̄н̣асса тикхин̣абха̄вам̣ вийа там̣ асампат̣иччханто но хетам̣ бхантети а̄ха.

етта̄вата̄ ким̣ катхитам̣ хоти? ват̣т̣акатха̄ катхита̄ хоти. бхагава̄ хи ват̣т̣акатхам̣ катхенто каттхачи авиджджа̄сӣсена катхеси, каттхачи тан̣ха̄сӣсена, каттхачи дит̣т̣хисӣсена. таттха ‘‘пурима̄, бхиккхаве, кот̣и наппан̃н̃а̄йати авиджджа̄йа, ‘ито пуббе авиджджа̄ на̄хоси, атха паччха̄ самабхавӣ’ти. еван̃чидам̣, бхиккхаве, вуччати. атха ча пана пан̃н̃а̄йати идаппаччайа̄ авиджджа̄’’ти (а. ни. 10.61) евам̣ авиджджа̄сӣсена катхита̄. ‘‘пурима̄, бхиккхаве, кот̣и наппан̃н̃а̄йати бхаватан̣ха̄йа, ‘ито пуббе бхаватан̣ха̄ на̄хоси, атха паччха̄ самабхавӣ’ти. еван̃чидам̣, бхиккхаве, вуччати. атха ча пана пан̃н̃а̄йати идаппаччайа̄ бхаватан̣ха̄’’ти (а. ни. 10.62) евам̣ тан̣ха̄сӣсена катхита̄. ‘‘пурима̄, бхиккхаве, кот̣и наппан̃н̃а̄йати бхавадит̣т̣хийа̄, ‘ито пуббе бхавадит̣т̣хи на̄хоси, атха паччха̄ самабхавӣ’ти, еван̃чидам̣, бхиккхаве, вуччати. атха ча пана пан̃н̃а̄йати идаппаччайа̄ бхавадит̣т̣хӣ’’ти евам̣ дит̣т̣хисӣсена катхита̄. идха̄пи дит̣т̣хисӣсенева катхита̄.

дит̣т̣хигатико хи сукха̄диведанам̣ атта̄ти гахетва̄ ахан̇ка̄рамаман̇ка̄рапара̄ма̄савасена саббабхавайонигати – вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄ва̄сесу тато тато чавитва̄ таттха таттха упападжджанто маха̄самудде ва̄туккхиттана̄ва̄ вийа сататам̣ самитам̣ париббхамати, ват̣т̣ато сӣсам̣ уккхипитум̣йева на саккоти.

126. ити бхагава̄ паччайа̄ка̄рамӯл̣хасса дит̣т̣хигатикасса еттакена катха̄маггена ват̣т̣ам̣ катхетва̄ ида̄ни виват̣т̣ам̣ катхенто йато кхо пана, а̄нанда, бхиккхӯтиа̄дима̄ха.

тан̃ча пана виват̣т̣акатхам̣ бхагава̄ десана̄су кусалатта̄ виссат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄нам̣ навакамма̄дивасена виккхиттапуггалам̣ ана̄маситва̄ ка̄ракасса сатипат̣т̣ха̄навиха̄рино пуггаласса васена а̄рабханто нева веданам̣ атта̄нам̣ саманупассатӣтиа̄дима̄ха. еварӯпо хи бхиккху – ‘‘йам̣ кин̃чи рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ аджджхаттам̣ ва̄ бахиддха̄ ва̄ ол̣а̄рикам̣ ва̄ сукхумам̣ ва̄ хӣнам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄ йам̣ дӯре ва̄ сантике ва̄, саббам̣ рӯпам̣ аниччато ваваттхапети, екам̣ саммасанам̣. дуккхато ваваттхапети, екам̣ саммасанам̣. анаттато ваваттхапети, екам̣ саммасана’’нтиа̄дина̄ найена вуттасса саммасанан̃а̄н̣асса васена саббадхаммесу паваттатта̄ нева веданам̣ атта̄ти саманупассати, на ан̃н̃ам̣, со евам̣ асаманупассанто на кин̃чи локе упа̄дийатӣти кхандхалока̄дибхеде локе рӯпа̄дӣсу дхаммесу кин̃чи екадхаммампи атта̄ти ва̄ аттанийанти ва̄ на упа̄дийати.

анупа̄дийам̣ на паритассатӣти анупа̄дийанто тан̣ха̄дит̣т̣хима̄напаритассана̄йа̄пи на паритассати. апаритассанти апаритассама̄но. паччаттам̣йева паринибба̄йатӣти аттана̄ва килесапаринибба̄нена паринибба̄йати. евам̣ париниббутасса панасса паччавеккхан̣а̄паваттидассанаттхам̣ кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄ди вуттам̣.

ити са̄ дит̣т̣хӣти йа̄ татха̄вимуттасса арахато дит̣т̣хи, са̄ евам̣ дит̣т̣хи. ‘‘итисса дит̣т̣хӣ’’типи па̄т̣хо. йо татха̄вимутто араха̄, евамасса дит̣т̣хӣти аттхо. тадакалланти там̣ на йуттам̣. касма̄? еван̃хи сати – ‘‘араха̄ на кин̃чи джа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣ бхавеййа, евам̣ н̃атва̄ вимуттан̃ча арахантам̣ ‘‘на кин̃чи джа̄на̄тӣ’’ти ваттум̣ на йуттам̣. тенева чатуннампи найа̄нам̣ аваса̄не – ‘‘там̣ кисса хетӯ’’тиа̄дима̄ха.

таттха йа̄вата̄ а̄нанда адхивачананти йаттако адхивачанасан̇кха̄то воха̄ро аттхи. йа̄вата̄ адхивачанапатхоти йаттако адхивачанасса патхо, кхандха̄ а̄йатана̄ни дха̄туйо ва̄ аттхи. еса найо саббаттха. пан̃н̃а̄вачаранти пан̃н̃а̄йа авачаритаббам̣ кхандхапан̃чакам̣. тадабхин̃н̃а̄ти там̣ абхиджа̄нитва̄. еттакена бхагавата̄ ким̣ дасситам̣? танта̄кулападассева анусандхи дассито.

саттавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитиван̣н̣ана̄

127. ида̄ни йо – ‘‘на пан̃н̃апетӣ’’ти вутто, со йасма̄ гаччханто гаччханто убхатобха̄гавимутто на̄ма хоти. йо ча – ‘‘на саманупассатӣ’’ти вутто, со йасма̄ гаччханто гаччханто пан̃н̃а̄вимутто на̄ма хоти. тасма̄ тесам̣ хет̣т̣ха̄ вутта̄нам̣ двиннам̣ бхиккхӯнам̣ нигаманан̃ча на̄ман̃ча дассетум̣ сатта кхо има̄нанда вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийотиа̄дима̄ха.

таттха сатта̄ти пат̣исандхивасена вутта̄, а̄рамман̣авасена сан̇гӣтисутте (дӣ. ни. 3.311) вутта̄ чатассо а̄гамиссанти. вин̃н̃а̄н̣ам̣ тит̣т̣хати еттха̄ти вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хити, вин̃н̃а̄н̣апатит̣т̣ха̄нассетам̣ адхивачанам̣. две ча а̄йатана̄нӣти две нива̄сат̣т̣ха̄на̄ни. нива̄сат̣т̣ха̄нан̃хи идха̄йатананти адхиппетам̣. тенева ваккхати – ‘‘асан̃н̃асатта̄йатанам̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанамева дутийа’’нти. касма̄ панетам̣ саббам̣ гахитанти? ват̣т̣апарийа̄да̄наттхам̣. ват̣т̣ан̃хи на суддхавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитивасена суддха̄йатанавасена ва̄ парийа̄да̄нам̣ гаччхати, бхавайонигатисатта̄ва̄савасена пана гаччхати, тасма̄ саббаметам̣ гахитам̣.

ида̄ни ануккамена таматтхам̣ вибхаджанто катама̄ сатта̄тиа̄дима̄ха. таттха сеййатха̄пӣти нидассанаттхе нипа̄то, йатха̄ манусса̄ти аттхо. апарима̄н̣есу хи чаккава̄л̣есу апарима̄н̣а̄нам̣ манусса̄нам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дивасена двепи екасадиса̄ наттхи. йепи хи каттхачи йамакабха̄таро ван̣н̣ена ва̄ сан̣т̣ха̄нена ва̄ екасадиса̄ хонти, тесампи а̄локитавилокитакатхитахаситагаманат̣ха̄на̄дӣхи висесо хотийева. тасма̄ на̄наттака̄йа̄ти вутта̄. пат̣исандхисан̃н̃а̄ пана несам̣ тихетука̄пи двихетука̄пи ахетука̄пи хонти, тасма̄ на̄наттасан̃н̃иноти вутта̄. екачче ча дева̄ти чха ка̄ма̄вачарадева̄. тесу хи кесан̃чи ка̄йо нӣло хоти, кесан̃чи пӣтака̄диван̣н̣о. сан̃н̃а̄ пана несам̣ двихетука̄пи тихетука̄пи хонти, ахетука̄ наттхи. екачче ча винипа̄тика̄ти чатуапа̄йавинимутта̄ уттарама̄та̄ йаккхинӣ, пийан̇карама̄та̄, пхуссамитта̄, дхаммагутта̄ти евама̄дика̄ ан̃н̃е ча вема̄ника̄ пета̄. етесан̃хи пӣтаода̄така̄л̣аман̇гураччхависа̄маван̣н̣а̄дивасена чева кисатхӯларассадӣгхавасена ча ка̄йо на̄на̄ хоти, манусса̄нам̣ вийа двихетукатихетукаахетукавасена сан̃н̃а̄пи. те пана дева̄ вийа на махесаккха̄, капан̣аманусса̄ вийа аппесаккха̄, дуллабхагха̄саччха̄дана̄ дуккхапӣл̣ита̄ вихаранти. екачче ка̄л̣апаккхе дуккхита̄ джун̣хапаккхе сукхита̄ хонти, тасма̄ сукхасамуссайато винипатитатта̄ винипа̄тика̄ти вутта̄. йе панеттха тихетука̄ тесам̣ дхамма̄бхисамайопи хоти, пийан̇карама̄та̄ хи йаккхинӣ паччӯсасамайе ануруддхаттхерасса дхаммам̣ саджджха̄йато сутва̄ –

‘‘ма̄ саддамакари пийан̇кара, бхиккху дхаммапада̄ни бха̄сати;

апи дхаммападам̣ виджа̄нийа, пат̣ипаджджема хита̄йа но сийа̄;

па̄н̣есу ча сам̣йама̄масе, сампаджа̄намуса̄ на бхан̣а̄масе;

сиккхема сусӣлйаматтано, апи муччема писа̄чайонийа̄’’ти. (сам̣. ни. 2.40);

евам̣ путтакам̣ сан̃н̃а̄петва̄ там̣ дивасам̣ сота̄паттипхалам̣ патта̄. уттарама̄та̄ пана бхагавато дхаммам̣ сутва̄ва сота̄панна̄ джа̄та̄.

брахмака̄йика̄ти брахмапа̄рисаджджабрахмапурохитамаха̄брахма̄но. пат̣хама̄бхиниббатта̄ти те саббепи пат̣хамена джха̄нена абхиниббатта̄. тесу брахмапа̄рисаджджа̄ пана париттена абхиниббатта̄, тесам̣ каппасса татийо бха̄го а̄йуппама̄н̣ам̣. брахмапурохита̄ маджджхимена, тесам̣ упад̣д̣хакаппо а̄йуппама̄н̣ам̣, ка̄йо ча тесам̣ виппха̄рикатаро хоти. маха̄брахма̄но пан̣ӣтена, тесам̣ каппо а̄йуппама̄н̣ам̣, ка̄йо пана тесам̣ ативиппха̄рико хоти. ити те ка̄йасса на̄натта̄, пат̣хамаджджха̄навасена сан̃н̃а̄йа екатта̄ на̄наттака̄йа̄ екаттасан̃н̃иноти ведитабба̄.

йатха̄ ча те, евам̣ чатӯсу апа̄йесу сатта̄. нирайесу хи кесан̃чи га̄вутам̣, кесан̃чи ад̣д̣хайоджанам̣, кесан̃чи йоджанам̣ аттабха̄во хоти, девадаттасса пана йоджанасатико джа̄то. тираччха̄несупи кечи кхуддака̄, кечи маханта̄. петтивисайепи кечи сат̣т̣хихаттха̄, кечи саттатихаттха̄, кечи асӣтихаттха̄ хонти, кечи суван̣н̣а̄, кечи дуббан̣н̣а̄ хонти. татха̄ ка̄лакан̃джика̄ асура̄. апи четтха дӣгхапит̣т̣хикапета̄ на̄ма сат̣т̣хийоджаника̄пи хонти. сан̃н̃а̄ пана саббесампи акусалавипа̄каахетука̄ва хонти. ити а̄па̄йика̄пи на̄наттака̄йа̄ екаттасан̃н̃инотвева сан̇кхйам̣ гаччханти.

а̄бхассара̄ти дан̣д̣аукка̄йа аччи вийа етесам̣ сарӣрато а̄бха̄ чхиджджитва̄ чхиджджитва̄ патантӣ вийа сарати виссаратӣти а̄бхассара̄. тесу пан̃чаканайена дутийататийаджджха̄надвайам̣ париттам̣ бха̄ветва̄ упапанна̄ паритта̄бха̄ на̄ма хонти, тесам̣ две каппа̄ а̄йуппама̄н̣ам̣. маджджхимам̣ бха̄ветва̄ упапанна̄ аппама̄н̣а̄бха̄ на̄ма хонти, тесам̣ чатта̄ро каппа̄ а̄йуппама̄н̣ам̣. пан̣ӣтам̣ бха̄ветва̄ упапанна̄ а̄бхассара̄ на̄ма хонти, тесам̣ ат̣т̣ха каппа̄ а̄йуппама̄н̣ам̣. идха пана уккат̣т̣хапариччхедавасена саббепи те гахита̄. саббесан̃хи тесам̣ ка̄йо екавиппха̄рова хоти, сан̃н̃а̄ пана авитаккавича̄раматта̄ ва̄ авитаккаавича̄ра̄ ва̄ти на̄на̄.

субхакин̣ха̄ти субхена окин̣н̣а̄ викин̣н̣а̄, субхена сарӣраппабха̄ван̣н̣ена екаггхана̄ти аттхо. етесан̃хи а̄бхассара̄нам̣ вийа на чхиджджитва̄ чхиджджитва̄ пабха̄ гаччхати. пан̃чаканайе пана париттамаджджхимапан̣ӣтасса чатуттхаджджха̄насса васена сол̣асадваттим̣сачатусат̣т̣хикаппа̄йука̄ париттасубхааппама̄н̣асубхасубхакин̣ха̄ на̄ма хутва̄ ниббаттанти. ити саббепи те екаттака̄йа̄ чева чатуттхаджджха̄насан̃н̃а̄йа екаттасан̃н̃ино ча̄ти ведитабба̄. вехаппхала̄пи чатуттхавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитимева бхаджанти. асан̃н̃асатта̄ вин̃н̃а̄н̣а̄бха̄ва̄ еттха сан̇гахам̣ на гаччханти, сатта̄ва̄сесу гаччханти.

суддха̄ва̄са̄ виват̣т̣апаккхе т̣хита̄ на саббака̄лика̄, каппасатасахассампи асан̇кхйеййампи буддхасун̃н̃е локе нуппаджджанти. сол̣асакаппасахассаббхантаре буддхесу уппаннесуйева уппаджджанти, дхаммачаккаппаваттасса бхагавато кхандхава̄рат̣т̣ха̄насадиса̄ хонти. тасма̄ нева вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣ на сатта̄ва̄сам̣ бхаджанти. маха̄сӣваттхеро пана – ‘‘на кхо пана со са̄рипутта сатта̄ва̄со сулабхарӯпо йо майа̄ анивуттхапуббо имина̄ дӣгхена аддхуна̄ ан̃н̃атра суддха̄ва̄сехи девехӣ’’ти (ма. ни. 1.160) имина̄ суттена суддха̄ва̄са̄пи чатуттхавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣ чатуттхасатта̄ва̄сам̣йева бхаджантӣти вадати, там̣ аппат̣иба̄хийатта̄ суттасса анун̃н̃а̄там̣.

саббасо рӯпасан̃н̃а̄нантиа̄дӣнам̣ аттхо висуддхимагге вутто. невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ пана йатхева сан̃н̃а̄йа, евам̣ вин̃н̃а̄н̣ассапи сукхуматта̄ нева вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄вин̃н̃а̄н̣ам̣. тасма̄ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу аватва̄ а̄йатанесу вуттам̣.

128. татра̄ти та̄су вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу. тан̃ча паджа̄на̄тӣти тан̃ча вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣ паджа̄на̄ти. тасса̄ ча самудайанти ‘‘авиджджа̄самудайа̄ рӯпасамудайо’’тиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.49) найена тасса̄ самудайан̃ча паджа̄на̄ти. тасса̄ ча аттхан̇гаманти – ‘‘авиджджа̄ниродха̄ рӯпаниродхо’’тиа̄дина̄ найена тасса̄ аттхан̇гаман̃ча паджа̄на̄ти. асса̄данти йам̣ рӯпам̣ пат̣ичча…пе… йам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ичча уппаджджати сукхам̣ соманассам̣, айам̣ вин̃н̃а̄н̣асса асса̄доти, евам̣ тасса̄ асса̄дан̃ча паджа̄на̄ти. а̄дӣнаванти йам̣ рӯпам̣…пе… йам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ аниччам̣ дуккхам̣ випарин̣а̄мадхаммам̣, айам̣ вин̃н̃а̄н̣асса а̄дӣнавоти, евам̣ тасса̄ а̄дӣнаван̃ча паджа̄на̄ти. ниссаран̣анти йо рӯпасмим̣…пе… йо вин̃н̃а̄н̣е чхандара̄гавинайо, чхандара̄гаппаха̄нам̣, идам̣ вин̃н̃а̄н̣асса ниссаран̣анти (сам̣. ни. 2.26) евам̣ тасса̄ ниссаран̣ан̃ча паджа̄на̄ти. каллам̣ ну тена̄ти йуттам̣ ну тена бхиккхуна̄ там̣ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хӣнам̣ васена аханти ва̄ маманти ва̄ абхинандитунти. етенупа̄йена саббаттха ведитаббо. йаттха пана рӯпам̣ наттхи, таттха чатуннам̣ кхандха̄нам̣ васена, йаттха вин̃н̃а̄н̣ам̣ наттхи, таттха екасса кхандхасса васена самудайо йоджетаббо. а̄ха̄расамудайа̄ а̄ха̄раниродха̄ти идан̃четтха падам̣ йоджетаббам̣.

йато кхо, а̄нанда, бхиккхӯти йада̄ кхо а̄нанда, бхиккху. анупа̄да̄ вимуттоти чатӯхи упа̄да̄нехи аггахетва̄ вимутто. пан̃н̃а̄вимуттоти пан̃н̃а̄йа вимутто. ат̣т̣ха вимоккхе асаччхикатва̄ пан̃н̃а̄баленева на̄мака̄йасса ча рӯпака̄йасса ча аппаваттим̣ катва̄ вимуттоти аттхо. со суккхавипассако ча пат̣хамаджджха̄на̄дӣсу ан̃н̃атарасмим̣ т̣хатва̄ арахаттам̣ патто ча̄ти пан̃чавидхо. вуттампи четам̣ – ‘‘катамо ча пуггало пан̃н̃а̄вимутто? идхекаччо пуггало на хева кхо ат̣т̣ха вимоккхе ка̄йена пхуситва̄ вихарати, пан̃н̃а̄йа часса дисва̄ а̄сава̄ париккхӣн̣а̄ хонти, айам̣ вуччати пуггало пан̃н̃а̄вимутто’’ти (пу. па. 15).

ат̣т̣хавимоккхаван̣н̣ана̄

129. евам̣ екасса бхиккхуно нигаманан̃ча на̄ман̃ча дассетва̄ итарасса дассетум̣ ат̣т̣ха кхо иметиа̄дима̄ха. таттха вимоккхоти кенат̣т̣хена вимоккхо? адхимуччанат̣т̣хена. ко пана̄йам̣ адхимуччанат̣т̣хо на̄ма? паччанӣкадхаммехи ча сут̣т̣ху муччанат̣т̣хо, а̄рамман̣е ча абхиративасена сут̣т̣ху муччанат̣т̣хо, питуан̇ке виссат̣т̣хан̇гапаччан̇гасса да̄ракасса сайанам̣ вийа аниггахитабха̄вена нира̄сан̇ката̄йа а̄рамман̣е паваттӣти вуттам̣ хоти. айам̣ панаттхо паччхиме вимоккхе наттхи, пуримесу саббесу аттхи.

рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣти еттха аджджхаттам̣ кеса̄дӣсу нӣлакасин̣а̄дӣсу нӣлакасин̣а̄дивасена уппа̄дитам̣ рӯпаджджха̄нам̣ рӯпам̣, тадассаттхӣти рӯпӣ. бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣти бахиддха̄пи нӣлакасин̣а̄дӣни рӯпа̄ни джха̄начаккхуна̄ пассати. имина̄ аджджхаттабахиддха̄ваттхукесу касин̣есу уппа̄дитаджджха̄насса пуггаласса чатта̄ри рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни дассита̄ни. аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣти аджджхаттам̣ на рӯпасан̃н̃ӣ, аттано кеса̄дӣсу ануппа̄дитарӯпа̄вачараджджха̄ноти аттхо. имина̄ бахиддха̄ парикаммам̣ катва̄ бахиддха̄ва уппа̄дитаджджха̄насса пуггаласса рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни дассита̄ни.

субхантвева адхимутто хотӣти имина̄ сувисуддхесу нӣла̄дӣсу ван̣н̣акасин̣есу джха̄на̄ни дассита̄ни. таттха кин̃ча̄пи антоаппана̄йам̣ субханти а̄бхого наттхи, йо пана висуддхам̣ субхам̣ касин̣ама̄рамман̣ам̣ каритва̄ вихарати, со йасма̄ субханти адхимутто хотӣти ваттаббатам̣ а̄паджджати, тасма̄ евам̣ десана̄ ката̄. пат̣исамбхида̄магге пана – ‘‘катхам̣ субхантвева адхимутто хотӣти вимоккхо? идха бхиккху метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихарати…пе… метта̄йа бха̄витатта̄ сатта̄ аппат̣икӯла̄ хонти. карун̣а̄, мудита̄, упеккха̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихарати…пе… упеккха̄йа бха̄витатта̄ сатта̄ аппат̣икӯла̄ хонти. евам̣ субхам̣ твева адхимутто хотӣти вимоккхо’’ти (пат̣и. ма. 1.212) вуттам̣.

саббасо рӯпасан̃н̃а̄нантиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббам̣ висуддхимагге вуттамева. айам̣ ат̣т̣хамо вимоккхоти айам̣ чатуннам̣ кхандха̄нам̣ саббасо висуддхатта̄ вимуттатта̄ ат̣т̣хамо уттамо вимоккхо на̄ма.

130. ануломанти а̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва парийоса̄на̄. пат̣иломанти парийоса̄нато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва а̄дито. ануломапат̣иломанти идам̣ атипагун̣атта̄ сама̄паттӣнам̣ ат̣т̣хатва̄ва ито чито ча сан̃чаран̣авасена вуттам̣. йаттхиччхаканти ока̄сапаридӣпанам̣, йаттха йаттха ока̄се иччхати. йадиччхаканти сама̄паттидӣпанам̣, йам̣ йам̣ сама̄паттим̣ иччхати. йа̄ватиччхаканти аддха̄напариччхедадӣпанам̣, йа̄ватакам̣ аддха̄нам̣ иччхати. сама̄паджджатӣти там̣ там̣ сама̄паттим̣ пависати. вут̣т̣ха̄тӣти тато ут̣т̣ха̄йа тит̣т̣хати.

убхатобха̄гавимуттоти двӣхи бха̄гехи вимутто, арӯпасама̄паттийа̄ рӯпака̄йато вимутто, маггена на̄мака̄йато вимуттоти. вуттампи четам̣ –

‘‘аччӣ йатха̄ ва̄тавегена кхитта̄, (упасива̄ти бхагава̄)

аттхам̣ палети на упети сан̇кхам̣;

евам̣ мунӣ на̄мака̄йа̄ вимутто,

аттхам̣ палети на упети сан̇кха’’нти. (су. ни. 1080);

со панеса убхатобха̄гавимутто а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дӣсу ан̃н̃атарато ут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ патто ча ана̄га̄мӣ хутва̄ ниродха̄ ут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ патто ча̄ти пан̃чавидхо. кечи пана – ‘‘йасма̄ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нампи дуван̇гикам̣ упеккха̄сахагатам̣, арӯпа̄вачараджджха̄нампи та̄дисамева. тасма̄ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нато ут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ паттопи убхатобха̄гавимутто’’ти.

айам̣ пана убхатобха̄гавимуттапан̃хо хет̣т̣ха̄ лохапа̄са̄де самут̣т̣хахитва̄ типит̣акачӯл̣асуманаттхерасса ван̣н̣анам̣ нисса̄йа чирена виниччхайам̣ патто. гиривиха̄ре кира тхерасса антева̄сико екасса пин̣д̣апа̄тикасса мукхато там̣ пан̃хам̣ сутва̄ а̄ха – ‘‘а̄вусо, хет̣т̣ха̄лохапа̄са̄де амха̄кам̣ а̄чарийасса дхаммам̣ ван̣н̣айато на кеначи сутапубба’’нти. ким̣ пана, бханте, тхеро авача̄ти? рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нам̣ кин̃ча̄пи дуван̇гикам̣ упеккха̄сахагатам̣ килесе виккхамбхети, килеса̄нам̣ пана а̄саннапаккхе вирӯханат̣т̣ха̄не самуда̄чарати. име хи килеса̄ на̄ма пан̃чавока̄рабхаве нӣла̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ а̄рамман̣ам̣ упанисса̄йа самуда̄чаранти, рӯпа̄вачараджджха̄нан̃ча там̣ а̄рамман̣ам̣ на саматиккамати. тасма̄ саббасо рӯпам̣ ниваттетва̄ арӯпаджджха̄навасена килесе виккхамбхетва̄ арахаттам̣ паттова убхатобха̄гавимуттоти, идам̣ а̄вусо тхеро авача. идан̃ча пана ватва̄ идам̣ суттам̣ а̄хари – ‘‘катамо ча пуггало убхатобха̄гавимутто. идхекаччо пуггало ат̣т̣хавимоккхе ка̄йена пхуситва̄ вихарати, пан̃н̃а̄йа часса дисва̄ а̄сава̄ париккхӣн̣а̄ хонти, айам̣ вуччати пуггало убхатобха̄гавимутто’’ти (пу. па. 24).

има̄йа ча а̄нанда убхатобха̄гавимуттийа̄ти а̄нанда ито убхатобха̄гавимуттито. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄нида̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. маха̄паринибба̄насуттаван̣н̣ана̄

131. евам̣ ме сутанти маха̄паринибба̄насуттам̣. татра̄йаманупуббападаван̣н̣ана̄ – гиджджхакӯт̣ети гиджджха̄ тасса кӯт̣есу васим̣су, гиджджхасадисам̣ ва̄ тасса кӯт̣ам̣ аттхӣти гиджджхакӯт̣о, тасмим̣ гиджджхакӯт̣е. абхийа̄тука̄моти абхибхаванаттха̄йа йа̄тука̄мо. ваджджӣти ваджджира̄джа̄но. евам̣махиддхикети евам̣ махатийа̄ ра̄джиддхийа̄ саманна̄гате, етена несам̣ самаггабха̄вам̣ катхеси. евам̣маха̄нубха̄вети евам̣ махантена а̄нубха̄вена саманна̄гате, етена несам̣ хаттхисиппа̄дӣсу катасиккхатам̣ катхеси, йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘сиккхита̄ ватиме личчхавикума̄рака̄, сусиккхита̄ ватиме личчхавикума̄рака̄, йатра хи на̄ма сукхумена та̄л̣аччхиггалена асанам̣ атипа̄тайиссанти пон̇кха̄нупон̇кхам̣ авира̄дхита’’нти (сам̣. ни. 5.1115). уччхеччха̄мӣти уччхиндисса̄ми. вина̄сесса̄мӣти на̄сесса̄ми, адассанам̣ па̄песса̄ми. анайабйасананти еттха на айоти анайо, авад̣д̣хийа̄ етам̣ на̄мам̣. хитан̃ча сукхан̃ча вийассати виккхипатӣти бйасанам̣, н̃а̄типа̄риджун̃н̃а̄дӣнам̣ етам̣ на̄мам̣. а̄па̄десса̄мӣти па̄пайисса̄ми.

ити кира со т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу имам̣ йуддхакатхамева катхети, гаманасаджджа̄ хотха̄ти евам̣ балака̄йам̣ а̄н̣а̄пети. касма̄? ган̇га̄йам̣ кира екам̣ пат̣т̣анага̄мам̣ нисса̄йа ад̣д̣хайоджанам̣ аджа̄тасаттуно а̄н̣а̄, ад̣д̣хайоджанам̣ личчхавӣнам̣. еттха пана а̄н̣а̄паваттит̣т̣ха̄нам̣ хотӣти аттхо. татра̄пи ча паббатапа̄дато махаггхабхан̣д̣ам̣ отарати. там̣ сутва̄ – ‘‘аджджа йа̄ми, све йа̄мӣ’’ти аджа̄тасаттуно сам̣видахантассева личчхавира̄джа̄но самагга̄ саммодама̄на̄ пуретарам̣ гантва̄ саббам̣ ган̣ханти. аджа̄тасатту паччха̄ а̄гантва̄ там̣ паваттим̣ н̃атва̄ куджджхитва̄ гаччхати. те пунасам̣ваччхарепи татхева каронти. атха со балава̄гха̄таджа̄то тада̄ евамака̄си.

тато чинтеси – ‘‘ган̣ена саддхим̣ йуддхам̣ на̄ма бха̄рийам̣, екопи могхаппаха̄ро на̄ма наттхи, екена кхо пана пан̣д̣итена саддхим̣ мантетва̄ каронто ниппара̄дхо хоти, пан̣д̣ито ча саттха̄ра̄ садисо наттхи, саттха̄ ча авидӯре дхуравиха̄ре васати, ханда̄хам̣ песетва̄ пуччха̄ми. саче ме гатена кочи аттхо бхависсати, саттха̄ тун̣хӣ бхависсати, анаттхе пана сати ким̣ ран̃н̃о таттха гаманена̄ти ваккхатӣ’’ти. со вассака̄рабра̄хман̣ам̣ песеси. бра̄хман̣о гантва̄ бхагавато етаматтхам̣ а̄рочеси. тена вуттам̣ – ‘‘атха кхо ра̄джа̄…пе… а̄па̄десса̄мӣ’’ти.

ра̄джаапариха̄нийадхаммаван̣н̣ана̄

134. бхагавантам̣ бӣджайама̄ноти тхеро ваттасӣсе т̣хатва̄ бхагавантам̣ бӣджати, бхагавато пана сӣтам̣ ва̄ ун̣хам̣ ва̄ наттхи. бхагава̄ бра̄хман̣асса вачанам̣ сутва̄ тена саддхим̣ амантетва̄ тхерена саддхим̣ мантетука̄мо кинти те, а̄нанда, сутантиа̄дима̄ха. абхин̣хам̣ саннипа̄та̄ти дивасасса тиккхаттум̣ саннипатанта̄пи антарантара̄ саннипатанта̄пи абхин̣хам̣ саннипа̄та̄ва. саннипа̄табахула̄ти хиййопи саннипатимха̄, пуримадивасампи саннипатимха̄, пуна аджджа киматтхам̣ саннипатита̄ хома̄ти воса̄нам̣ ана̄паджджанта̄ саннипа̄табахула̄ на̄ма хонти. йа̄вакӣван̃ча̄ти йаттакам̣ ка̄лам̣. вуддхийева, а̄нанда, ваджджӣнам̣ па̄т̣икан̇кха̄, но париха̄нӣти – абхин̣хам̣ асаннипатанта̄ хи диса̄видиса̄су а̄гатам̣ са̄санам̣ на сун̣анти, тато – ‘‘асукага̄масӣма̄ ва̄ нигамасӣма̄ ва̄ а̄кула̄, асукат̣т̣ха̄не чора̄ ва̄ парийут̣т̣хита̄’’ти на джа̄нанти, чора̄пи ‘‘паматта̄ ра̄джа̄но’’ти н̃атва̄ га̄манигама̄дӣни пахаранта̄ джанападам̣ на̄сенти. евам̣ ра̄джӯнам̣ париха̄ни хоти. абхин̣хам̣ саннипатанта̄ пана там̣ там̣ паваттим̣ сун̣анти, тато балам̣ песетва̄ амиттамадданам̣ каронти, чора̄пи – ‘‘аппаматта̄ ра̄джа̄но, на сакка̄ амхехи ваггабандхехи вичариту’’нти бхиджджитва̄ пала̄йанти. евам̣ ра̄джӯнам̣ вуддхи хоти. тена вуттам̣ – ‘‘вуддхийева, а̄нанда, ваджджӣнам̣ па̄т̣икан̇кха̄ но париха̄нӣ’’ти. таттха па̄т̣икан̇кха̄ти иччхитабба̄, авассам̣ бхависсатӣти евам̣ дат̣т̣хабба̄ти аттхо.

самагга̄тиа̄дӣсу саннипа̄табхерийа̄ ниггата̄йа – ‘‘аджджа ме киччам̣ аттхи, ман̇галам̣ аттхӣ’’ти виккхепам̣ каронта̄ на самагга̄ саннипатанти на̄ма. бхерисаддам̣ пана сутва̄ва бхун̃джанта̄пи алан̇карийама̄на̄пи ваттха̄ни нива̄сента̄пи ад̣д̣хабхутта̄ ва̄ ад̣д̣ха̄лан̇ката̄ ва̄ ваттхам̣ нива̄сайама̄на̄ ва̄ саннипатанта̄ самагга̄ саннипатанти на̄ма. саннипатита̄ пана чинтетва̄ мантетва̄ каттаббам̣ катва̄ екатова авут̣т̣хаханта̄ на самагга̄ вут̣т̣хаханти на̄ма. евам̣ вут̣т̣хитесу хи йе пат̣хамам̣ гаччханти, тесам̣ евам̣ хоти – ‘‘амхехи ба̄хиракатха̄ва сута̄, ида̄ни виниччхайакатха̄ бхависсатӣ’’ти. екато вут̣т̣хаханта̄ пана самагга̄ вут̣т̣хаханти на̄ма. апича – ‘‘асукат̣т̣ха̄несу га̄масӣма̄ ва̄ нигамасӣма̄ ва̄ а̄кула̄, чора̄ парийут̣т̣хита̄’’ти сутва̄ – ‘‘ко гантва̄ имам̣ амиттамадданам̣ кариссатӣ’’ти вутте – ‘‘ахам̣ пат̣хамам̣, ахам̣ пат̣хама’’нти ватва̄ гаччханта̄пи самагга̄ вут̣т̣хаханти на̄ма. екасса пана камманте осӣдама̄не сеса̄ ра̄джа̄но путтабха̄таро песетва̄ тасса каммантам̣ упаттхамбхайама̄на̄пи, а̄гантукара̄джа̄нам̣ – ‘‘асукасса гехам̣ гаччхату, асукасса гехам̣ гаччхатӯ’’ти аватва̄ саббе екато сан̇ган̣ханта̄пи, екасса ман̇гале ва̄ роге ва̄ ан̃н̃асмим̣ ва̄ пана та̄дисе сукхадуккхе уппанне саббе таттха саха̄йабха̄вам̣ гаччханта̄пи самагга̄ ваджджикаран̣ӣйа̄ни каронти на̄ма.

апан̃н̃аттантиа̄дӣсу пуббе акатам̣ сун̇кам̣ ва̄ балим̣ ва̄ дан̣д̣ам̣ ва̄ а̄хара̄пента̄ апан̃н̃аттам̣ пан̃н̃апенти на̄ма. пора̄н̣апавен̣ийа̄ а̄гатамева пана ана̄хара̄пента̄ пан̃н̃аттам̣ самуччхинданти на̄ма. чороти гахетва̄ дассите авичинитва̄ва чхеджджабхеджджам̣ ануса̄сента̄ пора̄н̣ам̣ ваджджидхаммам̣ сама̄да̄йа на ваттанти на̄ма. тесам̣ апан̃н̃аттам̣ пан̃н̃апента̄нам̣ абхинавасун̇ка̄дӣхи пӣл̣ита̄ манусса̄ – ‘‘атиупаддутамха, ко имесам̣ виджите васиссатӣ’’ти паччантам̣ пависитва̄ чора̄ ва̄ чорасаха̄йа̄ ва̄ хутва̄ джанападам̣ пахаранти. пан̃н̃аттам̣ самуччхинданта̄нам̣ павен̣ӣа̄гата̄ни сун̇ка̄дӣни аган̣ханта̄нам̣ косо париха̄йати. тато хаттхиассабалака̄йаородха̄дайо йатха̄нибаддхам̣ ват̣т̣ам̣ алабхама̄на̄ тха̄мена балена париха̄йанти. те нева йуддхаккхама̄ хонти, на па̄ричарийаккхама̄. пора̄н̣ам̣ ваджджидхаммам̣ сама̄да̄йа аваттанта̄нам̣ виджите манусса̄ – ‘‘амха̄кам̣ путтам̣ питарам̣ бха̄тарам̣ ачорам̣йева чороти катва̄ чхиндим̣су бхиндим̣сӯ’’ти куджджхитва̄ паччантам̣ пависитва̄ чора̄ ва̄ чорасаха̄йа̄ ва̄ хутва̄ джанападам̣ пахаранти, евам̣ ра̄джӯнам̣ париха̄ни хоти, пан̃н̃аттам̣ пан̃н̃апента̄нам̣ пана ‘‘павен̣ӣа̄гатамева ра̄джа̄но каронтӣ’’ти манусса̄ хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ касива̄н̣иджджа̄дике камманте сампа̄денти. пан̃н̃аттам̣ асамуччхинданта̄нам̣ павен̣ӣа̄гата̄ни сун̇ка̄дӣни ган̣ханта̄нам̣ косо вад̣д̣хати, тато хаттхиассабалака̄йаородха̄дайо йатха̄нибаддхам̣ ват̣т̣ам̣ лабхама̄на̄ тха̄мабаласампанна̄ йуддхаккхама̄ чева па̄ричарийаккхама̄ ча хонти.

пора̄н̣ам̣ ваджджидхамманти еттха пуббе кира ваджджира̄джа̄но ‘‘айам̣ чоро’’ти а̄нетва̄ дассите ‘‘ган̣хатха нам̣ чора’’нти аватва̄ виниччхайамаха̄матта̄нам̣ денти. те виниччхинитва̄ саче ачоро хоти, виссадждженти. саче чоро, аттана̄ кин̃чи аватва̄ воха̄рика̄нам̣ денти. тепи ачоро че, виссадждженти. чоро че, суттадхара̄нам̣ денти. тепи виниччхинитва̄ ачоро че, виссадждженти. чоро че, ат̣т̣хакулика̄нам̣ денти. тепи татхева катва̄ сена̄патисса, сена̄пати упара̄джасса, упара̄джа̄ ран̃н̃о, ра̄джа̄ виниччхинитва̄ ачоро че, виссаджджети. саче пана чоро хоти, павен̣ӣпоттхакам̣ ва̄ча̄пети. таттха – ‘‘йена идам̣ на̄ма катам̣, тасса айам̣ на̄ма дан̣д̣о’’ти ликхитам̣. ра̄джа̄ тасса кирийам̣ тена сама̄нетва̄ тадануччхавикам̣ дан̣д̣ам̣ кароти. ити етам̣ пора̄н̣ам̣ ваджджидхаммам̣ сама̄да̄йа ваттанта̄нам̣ манусса̄ на уджджха̄йанти, ‘‘ра̄джа̄но пора̄н̣апавен̣ийа̄ каммам̣ каронти, етесам̣ досо наттхи, амха̄кам̣йева досо’’ти аппаматта̄ камманте каронти. евам̣ ра̄джӯнам̣ вуддхи хоти. тена вуттам̣ – ‘‘вуддхийева, а̄нанда, ваджджӣнам̣ па̄т̣икан̇кха̄, но париха̄нӣ’’ти.

саккаронтӣти йам̣кин̃чи тесам̣ сакка̄рам̣ каронта̄ сундарамева каронти. гарум̣ каронтӣти гарубха̄вам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ва каронти. ма̄нентӣти манена пийа̄йанти. пӯджентӣти нипаччака̄рам̣ дассенти. сотаббам̣ ман̃н̃антӣти дивасасса две тайо ва̄ре упат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ тесам̣ катхам̣ сотаббам̣ саддха̄таббам̣ ман̃н̃анти. таттха йе евам̣ махаллака̄нам̣ ра̄джӯнам̣ сакка̄ра̄дӣни на каронти, ова̄даттха̄йа ча несам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ на гаччханти, те техи виссат̣т̣ха̄ ановадийама̄на̄ кӣл̣а̄пасута̄ раджджато париха̄йанти. йе пана татха̄ пат̣ипаджджанти, тесам̣ махаллакара̄джа̄но – ‘‘идам̣ ка̄таббам̣, идам̣ на ка̄табба’’нти пора̄н̣ам̣ павен̣им̣ а̄чиккханти. сан̇га̄мам̣ патва̄пи – ‘‘евам̣ пависитаббам̣, евам̣ никкхамитабба’’нти упа̄йам̣ дассенти. те техи овадийама̄на̄ йатха̄ова̄дам̣ пат̣ипаджджанта̄ сакконти ра̄джаппавен̣им̣ сандха̄ретум̣. тена вуттам̣ – ‘‘вуддхийева, а̄нанда, ваджджӣнам̣ па̄т̣икан̇кха̄, но париха̄нӣ’’ти.

кулиттхийоти кулагхаран̣ийо. кулакума̄рийоти анивиддха̄ та̄сам̣ дхӣтаро. оккасса пасайха̄ти еттха ‘‘оккасса̄’’ти ва̄ ‘‘пасайха̄’’ти ва̄ пасайха̄ка̄рассеветам̣ на̄мам̣. ‘‘уккасса̄’’типи пат̣ханти. таттха оккасса̄ти авакасситва̄ а̄кад̣д̣хитва̄. пасайха̄ти абхибхавитва̄ аджджхоттхаритва̄ти айам̣ вачанаттхо. еван̃хи каронта̄нам̣ виджите манусса̄ – ‘‘амха̄кам̣ гехе путтама̄таропи, кхел̣асин̇гха̄н̣ика̄дӣни мукхена апанетва̄ сам̣вад̣д̣хитадхӣтаропи име ра̄джа̄но балакка̄рена гахетва̄ аттано гхаре ва̄сентӣ’’ти купита̄ паччантам̣ пависитва̄ чора̄ ва̄ чорасаха̄йа̄ ва̄ хутва̄ джанападам̣ пахаранти. евам̣ акаронта̄нам̣ пана виджите манусса̄ аппоссукка̄ сака̄ни камма̄ни каронта̄ ра̄джакосам̣ вад̣д̣хенти. еваметтха вуддхиха̄нийо ведитабба̄.

ваджджӣнам̣ ваджджичетийа̄нӣти ваджджира̄джӯнам̣ ваджджират̣т̣хе читтӣкатат̣т̣хена четийа̄нӣти ладдхана̄ма̄ни йаккхат̣т̣ха̄на̄ни. аббхантара̄нӣти антонагаре т̣хита̄ни. ба̄хира̄нӣти бахинагаре т̣хита̄ни. диннапуббанти пуббе диннам̣. катапуббанти пуббе катам̣. но париха̄пессантӣти апариха̄петва̄ йатха̄паваттамева кариссанти дхаммикам̣ балим̣ париха̄пента̄нан̃хи девата̄ а̄раккхам̣ сусам̣вихитам̣ на каронти, ануппаннам̣ дуккхам̣ джанетум̣ асакконта̄пи уппаннам̣ ка̄сасӣсарога̄дим̣ вад̣д̣хенти, сан̇га̄ме патте саха̄йа̄ на хонти. апариха̄пента̄нам̣ пана а̄раккхам̣ сусам̣вихитам̣ каронти, ануппаннам̣ сукхам̣ уппа̄детум̣ асакконта̄пи уппаннам̣ ка̄сасӣсарога̄дим̣ хананти, сан̇га̄масӣсе саха̄йа̄ хонтӣти еваметтха вуддхиха̄нийо ведитабба̄.

дхаммика̄ раккха̄варан̣агуттӣти еттха раккха̄ ева йатха̄ аниччхитам̣ на гаччхати, евам̣ а̄варан̣ато а̄варан̣ам̣. йатха̄ иччхитам̣ на винассати, евам̣ гопа̄йанато гутти. таттха балака̄йена парива̄ретва̄ раккхан̣ам̣ паббаджита̄нам̣ дхаммика̄ раккха̄варан̣агутти на̄ма на хоти. йатха̄ пана виха̄расса упаване руккхе на чхинданти, ва̄джика̄ ваджджхам̣ на каронти, поккхаран̣ӣсу маччхе на ган̣ханти, евам̣ каран̣ам̣ дхаммика̄ раккха̄варан̣агутти на̄ма. кинти ана̄гата̄ ча̄ти имина̄ пана несам̣ евам̣ паччупат̣т̣хитачиттасанта̄ноти читтаппаваттим̣ пуччхати.

таттха йе ана̄гата̄нам̣ араханта̄нам̣ а̄гаманам̣ на иччханти, те ассаддха̄ хонти аппасанна̄. паббаджите ча сампатте паччуггаманам̣ на каронти, гантва̄ на пассанти, пат̣исантха̄рам̣ на каронти, пан̃хам̣ на пуччханти, дхаммам̣ на сун̣анти, да̄нам̣ на денти, анумоданам̣ на сун̣анти, нива̄санат̣т̣ха̄нам̣ на сам̣видаханти. атха несам̣ аван̣н̣о аббхуггаччхати – ‘‘асуко на̄ма ра̄джа̄ ассаддхо аппасанно, паббаджите сампатте паччуггаманам̣ на кароти…пе… нива̄санат̣т̣ха̄нам̣ на сам̣видахатӣ’’ти. там̣ сутва̄ паббаджита̄ тасса нагарадва̄рена на гаччханти, гаччханта̄пи нагарам̣ на пависанти. евам̣ ана̄гата̄нам̣ араханта̄нам̣ ана̄гаманамева хоти. а̄гата̄нампи пха̄сувиха̄ре асати йепи аджа̄нитва̄ а̄гата̄, те – ‘‘васисса̄ма̄ти та̄ва чинтетва̄ а̄гатамха̄, имесам̣ пана ра̄джӯнам̣ имина̄ нӣха̄рена ко васиссатӣ’’ти никкхамитва̄ гаччханти. евам̣ ана̄гатесу ана̄гаччхантесу, а̄гатесу дуккхам̣ вихарантесу со десо паббаджита̄нам̣ ана̄ва̄со хоти. тато девата̄раккха̄ на хоти, девата̄раккха̄йа асати аманусса̄ ока̄сам̣ лабханти. аманусса̄ уссанна̄ ануппаннам̣ бйа̄дхим̣ уппа̄денти, сӣлаванта̄нам̣ дассанапан̃ха̄пуччхана̄диваттхукасса пун̃н̃асса ана̄гамо хоти. випарийа̄йена пана йатха̄вуттакан̣хапаккхавипарӣтасса суккапаккхасса самбхаво хотӣти еваметтха вуддхиха̄нийо ведитабба̄.

135. екамида̄ханти идам̣ бхагава̄ пуббе ваджджӣнам̣ имасса ваджджисаттакасса деситабха̄ваппака̄санаттхама̄ха. таттха са̄рандаде четийети евам̣на̄маке виха̄ре. ануппанне кира буддхе таттха са̄рандадасса йаккхасса нива̄санат̣т̣ха̄нам̣ четийам̣ ахоси. атхеттха бхагавато виха̄рам̣ ка̄ра̄песум̣, со са̄рандаде четийе кататта̄ са̄рандадачетийантвева сан̇кхйам̣ гато.

акаран̣ӣйа̄ти ака̄табба̄, аггахетабба̄ти аттхо. йадиданти нипа̄таматтам̣. йуддхасса̄ти каран̣аттхе са̄мивачанам̣, абхимукхайуддхена гахетум̣ на сакка̄ти аттхо. ан̃н̃атра упала̄пана̄йа̄ти т̣хапетва̄ упала̄панам̣. упала̄пана̄ на̄ма – ‘‘алам̣ вива̄дена, ида̄ни самагга̄ хома̄’’ти хаттхиассаратхахиран̃н̃асуван̣н̣а̄дӣни песетва̄ сан̇гахакаран̣ам̣. еван̃хи сан̇гахам̣ катва̄ кевалам̣ висса̄сена сакка̄ ган̣хитунти аттхо. ан̃н̃атра митхубхеда̄йа̄ти т̣хапетва̄ митхубхедам̣. имина̄ ан̃н̃аман̃н̃абхедам̣ катва̄пи сакка̄ ете гахетунти дассети. идам̣ бра̄хман̣о бхагавато катха̄йа найам̣ лабхитва̄ а̄ха.

ким̣ пана бхагава̄ бра̄хман̣асса има̄йа катха̄йа найала̄бхам̣ на джа̄на̄тӣти? а̄ма, джа̄на̄ти. джа̄нанто касма̄ катхесӣти? анукампа̄йа. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘майа̄ акатхитепи катипа̄хена гантва̄ саббе ган̣хиссати, катхите пана самагге бхинданто тӣхи сам̣ваччхарехи ган̣хиссати, еттакампи джӣвитамева варам̣, еттакан̃хи джӣванта̄ аттано патит̣т̣ха̄набхӯтам̣ пун̃н̃ам̣ кариссантӣ’’ти.

абхинандитва̄ти читтена абхинандитва̄. анумодитва̄ти ‘‘йа̄ва субха̄ситан̃чидам̣ бхота̄ готамена̄’’ти ва̄ча̄йа анумодитва̄. пакка̄мӣти ран̃н̃о сантикам̣ гато. тато нам̣ ра̄джа̄ – ‘‘ким̣ а̄чарийа, бхагава̄ авача̄’’ти пуччхи. со – ‘‘йатха̄ бхо саман̣асса готамасса вачанам̣ на сакка̄ ваджджӣ кеначи гахетум̣, апи ча упала̄пана̄йа ва̄ митхубхедена ва̄ сакка̄’’ти а̄ха. тато нам̣ ра̄джа̄ – ‘‘упала̄пана̄йа амха̄кам̣ хаттхиасса̄дайо нассиссанти, бхеденева те гахесса̄ми, ким̣ карома̄’’ти пуччхи. тена хи, маха̄ра̄джа, тумхе ваджджим̣ а̄раббха парисати катхам̣ самут̣т̣ха̄петха. тато ахам̣ – ‘‘ким̣ те маха̄ра̄джа техи, аттано сантакехи касива̄н̣иджджа̄дӣни катва̄ джӣванту ете ра̄джа̄но’’ти ватва̄ паккамисса̄ми. тато тумхе – ‘‘кинну кхо бхо еса бра̄хман̣о ваджджим̣ а̄раббха паваттам̣ катхам̣ пат̣иба̄хатӣ’’ти вадеййа̄тха, дивасабха̄ге ча̄хам̣ тесам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ песесса̄ми, тампи га̄ха̄петва̄ тумхепи мама досам̣ а̄ропетва̄ бандханата̄лана̄дӣни акатва̄ва кевалам̣ кхурамун̣д̣ам̣ мам̣ катва̄ нагара̄ нӣхара̄петха. атха̄хам̣ – ‘‘майа̄ те нагаре па̄ка̄ро парикха̄ ча ка̄рита̄, ахам̣ кира дуббалат̣т̣ха̄нан̃ча утта̄нагамбхӣрат̣т̣ха̄нан̃ча джа̄на̄ми, на чирассева да̄ни уджум̣ карисса̄мӣ’’ти ваккха̄ми. там̣ сутва̄ тумхе – ‘‘гаччхатӯ’’ти вадеййа̄тха̄ти. ра̄джа̄ саббам̣ ака̄си.

личчхавӣ тасса никкхаманам̣ сутва̄ – ‘‘сат̣хо бра̄хман̣о, ма̄ тасса ган̇гам̣ уттаритум̣ адаттха̄’’ти а̄хам̣су. татра екаччехи – ‘‘амхе а̄раббха катхитатта̄ кира со евам̣ като’’ти вутте ‘‘тена хи, бхан̣е, етӯ’’ти бхан̣им̣су. со гантва̄ личчхавӣ дисва̄ ‘‘ким̣ а̄гататтха̄’’ти пуччхито там̣ паваттим̣ а̄рочеси, личчхавино – ‘‘аппаматтакена на̄ма евам̣ гарум̣ дан̣д̣ам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти ватва̄ – ‘‘ким̣ те татра т̣ха̄нантара’’нти пуччхим̣су. ‘‘виниччхайа̄маччохамасмӣ’’ти. тадева те т̣ха̄нантарам̣ хотӯти. со сут̣т̣хутарам̣ виниччхайам̣ кароти, ра̄джакума̄ра̄ тасса сантике сиппам̣ угган̣ханти.

со патит̣т̣хитагун̣о хутва̄ екадивасам̣ екам̣ личчхавим̣ гахетва̄ екамантам̣ гантва̄ – да̄рака̄ касантӣти пуччхи. а̄ма, касанти. две гон̣е йоджетва̄ти? а̄ма, две гон̣е йоджетва̄ти. еттакам̣ ватва̄ ниватто. тато там̣ ан̃н̃о – ‘‘ким̣ а̄чарийо а̄ха̄’’ти пуччхитва̄ тена вуттам̣ асаддаханто ‘‘на ме еса йатха̄бхӯтам̣ катхетӣ’’ти тена саддхим̣ бхиджджи. бра̄хман̣о ан̃н̃асмим̣ дивасе екам̣ личчхавим̣ екамантам̣ нетва̄ – ‘‘кена бйан̃джанена бхуттосӣ’’ти пуччхитва̄ ниватто. тампи ан̃н̃о пуччхитва̄ асаддаханто татхева бхиджджи. бра̄хман̣о апарампи дивасам̣ екам̣ личчхавим̣ екамантам̣ нетва̄ – ‘‘атидуггатоси кира̄’’ти пуччхи. ко евама̄ха̄ти пуччхито асуко на̄ма личчхавӣти. апарампи екамантам̣ нетва̄ – ‘‘твам̣ кира бхӣрукаджа̄тико’’ти пуччхи. ко евама̄ха̄ти? асуко на̄ма личчхавӣти. евам̣ ан̃н̃ена акатхитамева ан̃н̃асса катхенто тӣхи сам̣ваччхарехи те ра̄джа̄но ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бхиндитва̄ йатха̄ две екамаггена на гаччханти, татха̄ катва̄ саннипа̄табхерим̣ чара̄песи. личчхавино – ‘‘иссара̄ саннипатанту, сӯра̄ саннипатантӯ’’ти ватва̄ на саннипатим̣су.

бра̄хман̣о – ‘‘айам̣ да̄ни ка̄ло, сӣгхам̣ а̄гаччхатӯ’’ти ран̃н̃о са̄санам̣ песеси. ра̄джа̄ сутва̄ва балабхерим̣ чара̄петва̄ никкхами. веса̄лика̄ сутва̄ – ‘‘ран̃н̃о ган̇гам̣ уттаритум̣ на дасса̄ма̄’’ти бхерим̣ чара̄песум̣. тампи сутва̄ – ‘‘гаччханту сӯрара̄джа̄но’’тиа̄дӣни ватва̄ на саннипатим̣су. ‘‘нагараппавесанам̣ на дасса̄ма, два̄ра̄ни пидахитва̄ т̣хасса̄ма̄’’ти бхерим̣ чара̄песум̣. екопи на саннипати. йатха̄виват̣ехева два̄рехи пависитва̄ саббе анайабйасанам̣ па̄петва̄ гато.

бхиккхуапариха̄нийадхаммаван̣н̣ана̄

136. атха кхо бхагава̄ ачирапаккантетиа̄димхи саннипа̄тетва̄ти дӯравиха̄ресу иддхиманте песетва̄ сантикавиха̄ресу сайам̣ гантва̄ – ‘‘саннипататха, а̄йасманто; бхагава̄ во саннипа̄там̣ иччхатӣ’’ти саннипа̄тетва̄. апариха̄нийети апариха̄никаре, вуддхихетубхӯтети аттхо. дхамме десесса̄мӣти чандасахассам̣ сӯрийасахассам̣ ут̣т̣хапенто вийа чатукут̣т̣аке гехе анто теладӣпасахассам̣ уджджа̄ленто вийа па̄кат̣е катва̄ катхайисса̄мӣти.

таттха абхин̣хам̣ саннипа̄та̄ти идам̣ ваджджисаттаке вуттасадисамева. идха̄пи ча абхин̣хам̣ асаннипатита̄ диса̄су а̄гатаса̄санам̣ на сун̣анти. тато – ‘‘асукавиха̄расӣма̄ а̄кула̄, упосатхапава̄ран̣а̄ т̣хита̄, асукасмим̣ т̣ха̄не бхиккхӯ веджджакаммадӯтакамма̄дӣни каронти, вин̃н̃аттибахула̄ пуппхада̄на̄дӣхи джӣвикам̣ каппентӣ’’тиа̄дӣни на джа̄нанти, па̄пабхиккхӯпи ‘‘паматто бхиккхусан̇гхо’’ти н̃атва̄ ра̄сибхӯта̄ са̄санам̣ осакка̄пенти. абхин̣хам̣ саннипатита̄ пана там̣ там̣ паваттим̣ сун̣анти, тато бхиккхусан̇гхам̣ песетва̄ сӣмам̣ уджум̣ каронти, упосатхапава̄ран̣а̄дайо паватта̄пенти, миччха̄джӣва̄нам̣ уссаннат̣т̣ха̄не арийавам̣саке песетва̄ арийавам̣сам̣ катха̄пенти, па̄пабхиккхӯнам̣ винайадхарехи ниггахам̣ ка̄ра̄пенти, па̄пабхиккхӯпи ‘‘аппаматто бхиккхусан̇гхо, на сакка̄ амхехи ваггабандхена вичариту’’нти бхиджджитва̄ пала̄йанти. еваметтха ха̄нивуддхийо ведитабба̄.

самагга̄тиа̄дӣсу четийапат̣иджагганаттхам̣ ва̄ бодхигехаупосатха̄га̄раччха̄данаттхам̣ ва̄ катикаваттам̣ ва̄ т̣хапетука̄мата̄йа ова̄дам̣ ва̄ да̄тука̄мата̄йа – ‘‘сан̇гхо саннипататӯ’’ти бхерийа̄ ва̄ гхан̣т̣ийа̄ ва̄ а̄кот̣ита̄йа – ‘‘майхам̣ чӣваракаммам̣ аттхи, майхам̣ патто пачитаббо, майхам̣ навакаммам̣ аттхӣ’’ти виккхепам̣ каронта̄ на самагга̄ саннипатанти на̄ма. саббам̣ пана там̣ каммам̣ т̣хапетва̄ – ‘‘ахам̣ пуриматарам̣, ахам̣ пуриматара’’нти екаппаха̄ренева саннипатанта̄ самагга̄ саннипатанти на̄ма. саннипатита̄ пана чинтетва̄ мантетва̄ каттаббам̣ катва̄ екато авут̣т̣хаханта̄ самагга̄ на вут̣т̣хаханти на̄ма. евам̣ вут̣т̣хитесу хи йе пат̣хамам̣ гаччханти, тесам̣ евам̣ хоти – ‘‘амхехи ба̄хиракатха̄ва сута̄, ида̄ни виниччхайакатха̄ бхависсатӣ’’ти. екаппаха̄ренева вут̣т̣хаханта̄ пана самагга̄ вут̣т̣хаханти на̄ма. апича ‘‘асукат̣т̣ха̄не виха̄расӣма̄ а̄кула̄, упосатхапава̄ран̣а̄ т̣хита̄, асукат̣т̣ха̄не веджджакамма̄дика̄рака̄ па̄пабхиккхӯ уссанна̄’’ти сутва̄ – ‘‘ко гантва̄ тесам̣ ниггахам̣ кариссатӣ’’ти вутте – ‘‘ахам̣ пат̣хамам̣, ахам̣ пат̣хама’’нти ватва̄ гаччханта̄пи самагга̄ вут̣т̣хаханти на̄ма.

а̄гантукам̣ пана дисва̄ – ‘‘имам̣ паривен̣ам̣ йа̄хи, етам̣ паривен̣ам̣ йа̄хи, айам̣ ко’’ти аватва̄ саббе ваттам̣ каронта̄пи, джин̣н̣апаттачӣваракам̣ дисва̄ тасса бхиккха̄ча̄раваттена паттачӣварам̣ парийесама̄на̄пи, гила̄насса гила̄набхесаджджам̣ парийесама̄на̄пи, гила̄намева ана̄тхам̣ – ‘‘асукапаривен̣ам̣ йа̄хи, асукапаривен̣ам̣ йа̄хӣ’’ти аватва̄ аттано аттано паривен̣е пат̣иджагганта̄пи, еко олийама̄нако гантхо хоти, пан̃н̃авантам̣ бхиккхум̣ сан̇ган̣хитва̄ тена там̣ гантхам̣ уккхипа̄пента̄пи самагга̄ сан̇гхам̣ каран̣ӣйа̄ни каронти на̄ма.

апан̃н̃аттантиа̄дӣсу навам̣ адхаммикам̣ катикаваттам̣ ва̄ сиккха̄падам̣ ва̄ бандханта̄ апан̃н̃аттам̣ пан̃н̃апенти на̄ма, пура̄н̣асантхатаваттхусмим̣ са̄ваттхийам̣ бхиккхӯ вийа. уддхаммам̣ уббинайам̣ са̄санам̣ дӣпента̄ пан̃н̃аттам̣ самуччхинданти на̄ма, вассасатапариниббуте бхагавати веса̄лика̄ ваджджипуттака̄ вийа. кхудда̄нукхуддака̄ пана а̄паттийо сан̃чичча вӣтиккаманта̄ йатха̄пан̃н̃аттесу сиккха̄падесу сама̄да̄йа на ваттанти на̄ма, ассаджипунаббасука̄ вийа. навам̣ пана катикаваттам̣ ва̄ сиккха̄падам̣ ва̄ абандханта̄, дхаммавинайато са̄санам̣ дӣпента̄, кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни асамӯхананта̄ апан̃н̃аттам̣ на пан̃н̃апенти, пан̃н̃аттам̣ на самуччхинданти, йатха̄пан̃н̃аттесу сиккха̄падесу сама̄да̄йа ваттанти на̄ма, а̄йасма̄ упасено вийа, а̄йасма̄ йасо ка̄кан̣д̣акапутто вийа ча.

‘‘сун̣а̄ту, ме а̄вусо сан̇гхо, сантамха̄кам̣ сиккха̄пада̄ни гихигата̄ни, гихинопи джа̄нанти, ‘идам̣ во саман̣а̄нам̣ сакйапуттийа̄нам̣ каппати, идам̣ во на каппатӣ’ти. саче хи майам̣ кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханисса̄ма, бхависсанти ватта̄ро – ‘дхӯмака̄ликам̣ саман̣ена готамена са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, йа̄вимесам̣ саттха̄ ат̣т̣ха̄си, та̄виме сиккха̄падесу сиккхим̣су. йато имесам̣ саттха̄ париниббуто, на да̄ниме сиккха̄падесу сиккхантӣ’ти. йади сан̇гхасса паттакаллам̣, сан̇гхо апан̃н̃аттам̣ на пан̃н̃апеййа, пан̃н̃аттам̣ на самуччхиндеййа, йатха̄пан̃н̃аттесу сиккха̄падесу сама̄да̄йа ваттеййа̄’’ти (чул̣ава. 442) –

имам̣ тантим̣ т̣хапайанто а̄йасма̄ маха̄кассапо вийа ча. вуддхийева̄ти сӣла̄дӣхи гун̣ехи вуд̣д̣хийева, но париха̄ни.

тхера̄ти тхирабха̄ваппатта̄ тхерака̄ракехи гун̣ехи саманна̄гата̄. бахӯ раттийо джа̄нантӣти раттан̃н̃ӯ. чирам̣ паббаджита̄нам̣ етесанти чирапаббаджита̄. сан̇гхасса питут̣т̣ха̄не т̣хита̄ти сан̇гхапитаро. питут̣т̣ха̄не т̣хитатта̄ сан̇гхам̣ париненти пуббан̇гама̄ хутва̄ тӣсу сиккха̄су паваттентӣти сан̇гхапарин̣а̄йака̄.

йе тесам̣ сакка̄ра̄дӣни на каронти, ова̄даттха̄йа две тайо ва̄ре упат̣т̣ха̄нам̣ на гаччханти, тепи тесам̣ ова̄дам̣ на денти, павен̣ӣкатхам̣ на катхенти, са̄рабхӯтам̣ дхаммапарийа̄йам̣ на сиккха̄пенти. те техи виссат̣т̣ха̄ сӣла̄дӣхи дхаммаккхандхехи саттахи ча арийадханехӣти евама̄дӣхи гун̣ехи париха̄йанти. йе пана тесам̣ сакка̄ра̄дӣни каронти, упат̣т̣ха̄нам̣ гаччханти, тепи тесам̣ ова̄дам̣ денти. ‘‘евам̣ те абхиккамитаббам̣, евам̣ те пат̣иккамитаббам̣, евам̣ те а̄локитаббам̣, евам̣ те вилокитаббам̣, евам̣ те самин̃джитаббам̣, евам̣ те паса̄ритаббам̣, евам̣ те сан̇гха̄т̣ипаттачӣварам̣ дха̄ретабба’’нти павен̣ӣкатхам̣ катхенти, са̄рабхӯтам̣ дхаммапарийа̄йам̣ сиккха̄пенти, терасахи дхутан̇гехи дасахи катха̄ваттхӯхи ануса̄санти. те тесам̣ ова̄де т̣хатва̄ сӣла̄дӣхи гун̣ехи вад̣д̣хама̄на̄ са̄ман̃н̃аттхам̣ анупа̄пун̣анти. еваметтха ха̄нивуддхийо ведитабба̄.

пунаббхавада̄нам̣ пунаббхаво, пунаббхаво сӣламасса̄ти поноббхавика̄, пунаббхавада̄йика̄ти аттхо, тасма̄ поноббхавика̄йа. на васам̣ гаччхантӣти еттха йе чатуннам̣ паччайа̄нам̣ ка̄ран̣а̄ упат̣т̣ха̄ка̄нам̣ пада̄нупадика̄ хутва̄ га̄мато га̄мам̣ вичаранти, те тасса̄ тан̣ха̄йа васам̣ гаччханти на̄ма, итаре на гаччханти на̄ма. таттха ха̄нивуддхийо па̄кат̣а̄йева.

а̄ран̃н̃акесӯти пан̃чадханусатикапаччхимесу. са̄пеккха̄ти сатан̣ха̄ са̄лайа̄. га̄мантасена̄санесу хи джха̄нам̣ аппетва̄пи тато вут̣т̣хитаматтова иттхипурисада̄рика̄дисаддам̣ сун̣а̄ти, йенасса адхигатависесопи ха̄йатийева. аран̃н̃е пана нидда̄йитва̄ пат̣ибуддхаматто сӣхабйаггхамора̄дӣнам̣ саддам̣ сун̣а̄ти, йена а̄ран̃н̃акам̣ пӣтим̣ лабхитва̄ тамева саммасанто аггапхале патит̣т̣ха̄ти. ити бхагава̄ га̄мантасена̄сане джха̄нам̣ аппетва̄ нисиннабхиккхуно аран̃н̃е нидда̄йантамева пасам̣сати. тасма̄ тамева аттхавасам̣ пат̣ичча – ‘‘а̄ран̃н̃акесу сена̄санесу са̄пеккха̄ бхависсантӣ’’ти а̄ха.

паччаттан̃н̃ева сатим̣ упат̣т̣хапессантӣти аттана̄ва аттано аббхантаре сатим̣ упат̣т̣хапессанти. песала̄ти пийасӣла̄. идха̄пи сабрахмача̄рӣнам̣ а̄гаманам̣ аниччханта̄ нева̄сика̄ ассаддха̄ хонти аппасанна̄. сампаттабхиккхӯнам̣ паччуггаманапаттачӣвараппат̣иггахан̣аа̄санапан̃н̃а̄паната̄лаван̣т̣аггахан̣а̄дӣни на каронти, атха несам̣ аван̣н̣о уггаччхати – ‘‘асукавиха̄рава̄сино бхиккхӯ ассаддха̄ аппасанна̄ виха̄рам̣ павит̣т̣ха̄нам̣ ваттапат̣иваттам̣ на каронтӣ’’ти. там̣ сутва̄ паббаджита̄ виха̄радва̄рена гаччханта̄пи виха̄рам̣ на пависанти. евам̣ ана̄гата̄нам̣ ана̄гаманамева хоти. а̄гата̄нам̣ пана пха̄сувиха̄ре асати йепи аджа̄нитва̄ а̄гата̄, те – ‘‘васисса̄ма̄ти та̄ва чинтетва̄ а̄гата̄мха, имесам̣ пана нева̄сика̄нам̣ имина̄ нӣха̄рена ко васиссатӣ’’ти никкхамитва̄ гаччханти. евам̣ со виха̄ро ан̃н̃есам̣ бхиккхӯнам̣ ана̄ва̄сова хоти. тато нева̄сика̄ сӣлаванта̄нам̣ дассанам̣ алабханта̄ кан̇кха̄виноданам̣ ва̄ а̄ча̄расиккха̄пакам̣ ва̄ мадхурадхаммассаванам̣ ва̄ на лабханти, тесам̣ нева аггахитадхаммаггахан̣ам̣, на гахитасаджджха̄йакаран̣ам̣ хоти. ити несам̣ ха̄нийева хоти, на вуддхи.

йе пана сабрахмача̄рӣнам̣ а̄гаманам̣ иччханти, те саддха̄ хонти пасанна̄, а̄гата̄нам̣ сабрахмача̄рӣнам̣ паччуггамана̄дӣни катва̄ сена̄санам̣ пан̃н̃апетва̄ денти, те гахетва̄ бхиккха̄ча̄рам̣ пависанти, кан̇кхам̣ виноденти, мадхурадхаммассаванам̣ лабханти. атха несам̣ киттисаддо уггаччхати – ‘‘асукавиха̄рабхиккхӯ евам̣ саддха̄ пасанна̄ ваттасампанна̄ сан̇га̄хака̄’’ти. там̣ сутва̄ бхиккхӯ дӯратопи енти, тесам̣ нева̄сика̄ ваттам̣ каронти, самӣпам̣ а̄гантва̄ вуд̣д̣хатарам̣ а̄гантукам̣ вандитва̄ нисӣданти, навакатарасса сантике а̄санам̣ гахетва̄ нисӣданти. нисӣдитва̄ – ‘‘имасмим̣ виха̄ре васиссатха гамиссатха̄’’ти пуччханти. ‘гамисса̄мӣ’ти вутте – ‘‘саппа̄йам̣ сена̄санам̣, сулабха̄ бхиккха̄’’тиа̄дӣни ватва̄ гантум̣ на денти. винайадхаро че хоти, тасса сантике винайам̣ саджджха̄йанти. суттанта̄дидхаро че, тасса сантике там̣ там̣ дхаммам̣ саджджха̄йанти. а̄гантука̄нам̣ тхера̄нам̣ ова̄де т̣хатва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣анти. а̄гантука̄ ‘‘екам̣ две диваса̄ни васисса̄ма̄ти а̄гата̄мха, имесам̣ пана сукхасам̣ва̄сата̄йа дасадва̄дасавасса̄ни васисса̄ма̄’’ти ватта̄ро хонти. еваметтха ха̄нивуддхийо ведитабба̄.

137. дутийасаттаке каммам̣ а̄ра̄мо етесанти камма̄ра̄ма̄ти. камме рата̄ти каммарата̄. камма̄ра̄матамануйутта̄ти йутта̄ пайутта̄ ануйутта̄. таттха камманти итика̄таббакаммам̣ вуччати. сеййатхидам̣ – чӣваравича̄ран̣ам̣, чӣваракаран̣ам̣, упаттхамбханам̣, сӯчигхарам̣, паттаттхавикам̣, асам̣баддхакам̣, ка̄йабандханам̣, дхамакаран̣ам̣, а̄дха̄ракам̣, па̄дакатхаликам̣, саммаджджанӣа̄дӣнам̣ каран̣анти. екаччо хи ета̄ни каронто сакаладивасам̣ ета̄нева кароти. там̣ сандха̄йеса пат̣иккхепо. йо пана етесам̣ каран̣авела̄йамева ета̄ни кароти, уддесавела̄йам̣ уддесам̣ ган̣ха̄ти, саджджха̄йавела̄йам̣ саджджха̄йати, четийан̇ган̣аваттавела̄йам̣ четийан̇ган̣аваттам̣ кароти, манасика̄равела̄йам̣ манасика̄рам̣ кароти, на со камма̄ра̄мо на̄ма.

на бхасса̄ра̄ма̄ти еттха йо иттхиван̣н̣апурисаван̣н̣а̄дивасена а̄ла̄пасалла̄пам̣ каронтойева дивасан̃ча раттин̃ча вӣтина̄мети, еварӯпе бхассе парийантака̄рӣ на хоти, айам̣ бхасса̄ра̄мо на̄ма. йо пана раттиндивам̣ дхаммам̣ катхети, пан̃хам̣ виссаджджети, айам̣ аппабхассова бхассе парийантака̄рӣйева. касма̄? ‘‘саннипатита̄нам̣ во, бхиккхаве, двайам̣ каран̣ӣйам̣ – дхаммӣ ва̄ катха̄, арийо ва̄ тун̣хӣбха̄во’’ти (ма. ни. 1.273) вуттатта̄.

на нидда̄ра̄ма̄ти еттха йо гаччхантопи нисиннопи нипаннопи тхинамиддха̄бхибхӯто нидда̄йатийева, айам̣ нидда̄ра̄мо на̄ма. йасса пана караджака̄йагелан̃н̃ена читтам̣ бхаван̇ге отарати, на̄йам̣ нидда̄ра̄мо. тенева̄ха – ‘‘абхиджа̄на̄махам̣ аггивессана, гимха̄нам̣ паччхиме ма̄се паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄таппат̣икканто чатуггун̣ам̣ сан̇гха̄т̣им̣ пан̃н̃апетва̄ даккхин̣ена пассена сато сампаджа̄но ниддам̣ оккамита̄’’ти (ма. ни. 1.387).

на сан̇ган̣ика̄ра̄ма̄ти еттха йо екасса дутийо двиннам̣ татийо тин̣н̣ам̣ чатуттхоти евам̣ сам̣сат̣т̣хова вихарати, екако асса̄дам̣ на лабхати, айам̣ сан̇ган̣ика̄ра̄мо. йо пана чатӯсу ирийа̄патхесу екако асса̄дам̣ лабхати, на̄йам̣ сан̇ган̣ика̄ра̄моти ведитаббо.

на па̄пиччха̄ти еттха асантасамбха̄вана̄йа иччха̄йа саманна̄гата̄ дуссӣла̄ па̄пиччха̄ на̄ма.

на па̄памитта̄дӣсу па̄па̄ митта̄ етесанти па̄памитта̄. чатӯсу ирийа̄патхесу саха айанато па̄па̄ саха̄йа̄ етесанти па̄пасаха̄йа̄. танниннатаппон̣атаппаббха̄рата̄йа па̄песу сампаван̇ка̄ти па̄пасампаван̇ка̄.

ораматтакена̄ти авараматтакена аппаматтакена. антара̄ти арахаттам̣ апатва̄ва еттхантаре. воса̄нанти паринит̣т̣хитабха̄вам̣ – ‘‘аламетта̄вата̄’’ти осакканам̣ т̣хитакиччатам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘йа̄ва сӣлапа̄рисуддхиматтена ва̄ випассана̄маттена ва̄ джха̄наматтена ва̄ сота̄паннабха̄ваматтена ва̄ сакада̄га̄мибха̄ваматтена ва̄ ана̄га̄мибха̄ваматтена ва̄ воса̄нам̣ на а̄паджджиссанти, та̄ва вуддхийева бхиккхӯнам̣ па̄т̣икан̇кха̄, но париха̄нӣ’’ти.

138. татийасаттаке саддха̄ти саддха̄сампанна̄. таттха а̄гаманӣйасаддха̄, адхигамасаддха̄, паса̄дасаддха̄, окаппанасаддха̄ти чатуббидха̄ саддха̄. таттха а̄гаманӣйасаддха̄ саббан̃н̃убодхисатта̄нам̣ хоти. адхигамасаддха̄ арийапуггала̄нам̣. буддхо дхаммо сан̇гхоти вутте пана паса̄до паса̄дасаддха̄. окаппетва̄ пакаппетва̄ пана саддаханам̣ окаппанасаддха̄. са̄ дувидха̄пи идха̄дхиппета̄. та̄йа хи саддха̄йа саманна̄гато саддха̄вимутто, ваккалиттхерасадисо хоти. тасса хи четийан̇ган̣аваттам̣ ва̄, бодхийан̇ган̣аваттам̣ ва̄ катамева хоти. упаджджха̄йаваттаа̄чарийаватта̄дӣни саббаватта̄ни пӯрети. хиримана̄ти па̄паджигуччханалаккхан̣а̄йа хирийа̄ йуттачитта̄. оттаппӣти па̄пато бха̄йаналаккхан̣ена оттаппена саманна̄гата̄.

бахуссута̄ти еттха пана парийаттибахуссуто, пат̣иведхабахуссутоти две бахуссута̄. парийаттӣти тӣн̣и пит̣ака̄ни. пат̣иведхоти саччаппат̣иведхо. имасмим̣ пана т̣ха̄не парийатти адхиппета̄. са̄ йена баху сута̄, со бахуссуто. со панеса ниссайамуччанако, парисупат̣т̣ха̄ко, бхиккхунова̄дако, саббаттхакабахуссутоти чатуббидхо хоти. таттха тайо бахуссута̄ самантапа̄са̄дика̄йа винайат̣т̣хакатха̄йа ова̄давагге вуттанайена гахетабба̄. саббаттхакабахуссута̄ пана а̄нандаттхерасадиса̄ хонти. те идха адхиппета̄.

а̄раддхавӣрийа̄ти йесам̣ ка̄йикан̃ча четасикан̃ча вӣрийам̣ а̄раддхам̣ хоти. таттха йе ка̄йасан̇ган̣икам̣ винодетва̄ чатӯсу ирийа̄патхесу ат̣т̣хаа̄раббхаваттхувасена екака̄ хонти, тесам̣ ка̄йикавӣрийам̣ а̄раддхам̣ на̄ма хоти. йе читтасан̇га̄н̣икам̣ винодетва̄ ат̣т̣хасама̄паттивасена екака̄ хонти, гамане уппаннакилесасса т̣ха̄нам̣ па̄пун̣итум̣ на денти, т̣ха̄не уппаннакилесасса нисаджджам̣, нисаджджа̄йа уппаннакилесасса сайанам̣ па̄пун̣итум̣ на денти, уппаннуппаннат̣т̣ха̄нейева килесе нигган̣ханти, тесам̣ четасикавӣрийам̣ а̄раддхам̣ на̄ма хоти.

упат̣т̣хитассатӣти чираката̄дӣнам̣ сарита̄ ануссарита̄ маха̄гатимбайаабхайаттхерадӣгхабха̄н̣аабхайаттхератипит̣акачӯл̣а̄бхайаттхера̄ вийа. маха̄гатимбайаабхайаттхеро кира джа̄тапан̃чамадивасе ман̇галапа̄йа̄се тун̣д̣ам̣ паса̄рентам̣ ва̄йасам̣ дисва̄ хум̣ хунти саддамака̄си. атха со тхерака̄ле – ‘‘када̄ пат̣т̣ха̄йа, бханте, саратха̄’’ти бхиккхӯхи пуччхито ‘‘джа̄тапан̃чамадивасе катасаддато пат̣т̣ха̄йа а̄вусо’’ти а̄ха.

дӣгхабха̄н̣акаабхайаттхерасса джа̄танавамадивасе ма̄та̄ чумбисса̄мӣти оната̄ тасса̄ мол̣и муччиттха. тато тумбаматта̄ни суманапуппха̄ни да̄ракасса уре патитва̄ дуккхам̣ джанайим̣су. со тхерака̄ле – ‘‘када̄ пат̣т̣ха̄йа, бханте, саратха̄’’ти пуччхито – ‘‘джа̄танавамадивасато пат̣т̣ха̄йа̄’’ти а̄ха.

типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро – ‘‘анура̄дхапуре тӣн̣и два̄ра̄ни пидаха̄петва̄ манусса̄нам̣ екена два̄рена никкхаманам̣ катва̄ – ‘твам̣ кинна̄мо, твам̣ кинна̄мо’ти пуччхитва̄ са̄йам̣ пуна апуччхитва̄ва тесам̣ на̄ма̄ни сампат̣иччха̄петум̣ – ‘‘сакка̄ а̄вусо’’ти а̄ха. еварӯпе бхиккхӯ сандха̄йа – ‘‘упат̣т̣хитассатӣ’’ти вуттам̣.

пан̃н̃авантоти пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ удайаббайапаригга̄хика̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гата̄. апи ча двӣхипи етехи падехи випассака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ випассана̄самбха̄рабхӯта̄ самма̄сати чева випассана̄пан̃н̃а̄ ча катхита̄.

139. чатуттхасаттаке сатийева самбоджджхан̇го сатисамбоджджхан̇готи. еса найо саббаттха. таттха упат̣т̣ха̄налаккхан̣о сатисамбоджджхан̇го, павичайалаккхан̣о дхаммавичайасамбоджджхан̇го, паггахалаккхан̣о вӣрийасамбоджджхан̇го, пхаран̣алаккхан̣о пӣтисамбоджджхан̇го, упасамалаккхан̣о пассаддхисамбоджджхан̇го, авиккхепалаккхан̣о сама̄дхисамбоджджхан̇го, пат̣исан̇кха̄налаккхан̣о упеккха̄самбоджджхан̇го. бха̄вессантӣти сатисамбоджджхан̇гам̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи самут̣т̣ха̄пента̄, чхахи ка̄ран̣ехи дхаммавичайасамбоджджхан̇гам̣ самут̣т̣ха̄пента̄, навахи ка̄ран̣ехи вӣрийасамбоджджхан̇гам̣ самут̣т̣ха̄пента̄, дасахи ка̄ран̣ехи пӣтисамбоджджхан̇гам̣ самут̣т̣ха̄пента̄, саттахи ка̄ран̣ехи пассаддхисамбоджджхан̇гам̣ самут̣т̣ха̄пента̄, дасахи ка̄ран̣ехи сама̄дхисамбоджджхан̇гам̣ самут̣т̣ха̄пента̄, пан̃чахи ка̄ран̣ехи упеккха̄самбоджджхан̇гам̣ самут̣т̣ха̄пента̄ вад̣д̣хессантӣти аттхо. имина̄ випассана̄маггапхаласампайутте локийалокуттарамиссаке самбоджджхан̇ге катхеси.

140. пан̃чамасаттаке аниччасан̃н̃а̄ти аничча̄нупассана̄йа саддхим̣ уппаннасан̃н̃а̄. анаттасан̃н̃а̄дӣсупи есева найо. има̄ сатта локийавипассана̄пи хонти. ‘‘етам̣ сантам̣, етам̣ пан̣ӣтам̣, йадидам̣ саббасан̇кха̄расаматхо вира̄го ниродхо’’ти (а. ни. 9.36) а̄гатавасенеттха две локуттара̄пи хонтӣти ведитабба̄.

141. чхакке меттам̣ ка̄йакамманти меттачиттена каттаббам̣ ка̄йакаммам̣. вачӣкаммаманокаммесупи есева найо. има̄ни пана бхиккхӯнам̣ васена а̄гата̄ни гихӣсупи лаббханти. бхиккхӯнан̃хи меттачиттена а̄бхисама̄ча̄рикадхаммапӯран̣ам̣ меттам̣ ка̄йакаммам̣ на̄ма. гихӣнам̣ четийаванданаттха̄йа бодхиванданаттха̄йа сан̇гханимантанаттха̄йа гаманам̣, га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хам̣ бхиккхум̣ дисва̄ паччуггаманам̣, паттаппат̣иггахан̣ам̣, а̄санапан̃н̃а̄панам̣, анугамананти евама̄дикам̣ меттам̣ ка̄йакаммам̣ на̄ма.

бхиккхӯнам̣ меттачиттена а̄ча̄рапан̃н̃аттисиккха̄падапан̃н̃а̄панам̣, каммат̣т̣ха̄накатханам̣, дхаммадесана̄, тепит̣акампи буддхавачанам̣ меттам̣ вачӣкаммам̣ на̄ма. гихӣнам̣ четийаванданаттха̄йа гаччха̄ма, бодхиванданаттха̄йа гаччха̄ма, дхаммассаванам̣ карисса̄ма, дӣпама̄лапуппхапӯджам̣ карисса̄ма, тӣн̣и сучарита̄ни сама̄да̄йа ваттисса̄ма, сала̄кабхатта̄дӣни дасса̄ма, вассава̄сикам̣ дасса̄ма, аджджа сан̇гхасса чатта̄ро паччайе дасса̄ма, сан̇гхам̣ нимантетва̄ кха̄данӣйа̄дӣни сам̣видахатха, а̄сана̄ни пан̃н̃а̄петха, па̄нӣйам̣ упат̣т̣хапетха, сан̇гхам̣ паччуггантва̄ а̄нетха, пан̃н̃атта̄сане нисӣда̄петха, чхандаджа̄та̄ усса̄хаджа̄та̄ веййа̄ваччам̣ каротха̄тиа̄дикатханака̄ле меттам̣ вачӣкаммам̣ на̄ма.

бхиккхӯнам̣ па̄това ут̣т̣ха̄йа сарӣраппат̣иджагганам̣, четийан̇ган̣аватта̄дӣни ча катва̄ вивитта̄сане нисӣдитва̄ имасмим̣ виха̄ре бхиккхӯ сукхӣ хонту авера̄ абйа̄паджджа̄ти чинтанам̣ меттам̣ манокаммам̣ на̄ма. гихӣнам̣ ‘аййа̄ сукхӣ хонту, авера̄ абйа̄паджджа̄’ти чинтанам̣ меттам̣ манокаммам̣ на̄ма.

а̄ви чева рахо ча̄ти саммукха̄ ча параммукха̄ ча. таттха навака̄нам̣ чӣваракамма̄дӣсу саха̄йабха̄вагаманам̣ саммукха̄ меттам̣ ка̄йакаммам̣ на̄ма. тхера̄нам̣ пана па̄дадхованаванданабӣджанада̄на̄дибхедам̣ саббам̣ са̄мӣчикаммам̣ саммукха̄ меттам̣ ка̄йакаммам̣ на̄ма. убхайехипи дунниккхитта̄нам̣ да̄рубхан̣д̣а̄дӣнам̣ тесу аваман̃н̃ам̣ акатва̄ аттана̄ дунниккхитта̄нам̣ вийа пат̣иса̄манам̣ параммукха̄ меттам̣ ка̄йакаммам̣ на̄ма.

деваттхеро тиссаттхероти евам̣ паггайха вачанам̣ саммукха̄ меттам̣ вачӣкаммам̣ на̄ма. виха̄ре асантам̣ пана пат̣ипуччхантасса кухим̣ амха̄кам̣ деваттхеро, кухим̣ амха̄кам̣ тиссаттхеро, када̄ ну кхо а̄гамиссатӣти евам̣ мама̄йанавачанам̣ параммукха̄ меттам̣ вачӣкаммам̣ на̄ма.

метта̄синехасиниддха̄ни пана найана̄ни уммӣлетва̄ пасаннена мукхена олоканам̣ саммукха̄ меттам̣ манокаммам̣ на̄ма. деваттхеро тиссаттхеро арого хоту, аппа̄ба̄дхоти саманна̄харан̣ам̣ параммукха̄ меттам̣ манокаммам̣ на̄ма.

ла̄бха̄ти чӣвара̄дайо ладдхапаччайа̄. дхаммика̄ти кухана̄дибхедам̣ миччха̄джӣвам̣ ваджджетва̄ дхаммена самена бхиккха̄ча̄раваттена уппанна̄. антамасо паттапарийа̄паннаматтампӣти паччхимакот̣ийа̄ патте парийа̄паннам̣ паттасса антогатам̣ двитикат̣аччхубхиккха̄маттампи. аппат̣ивибхаттабхогӣти еттха две пат̣ивибхатта̄ на̄ма – а̄мисаппат̣ивибхаттан̃ча, пуггалаппат̣ивибхаттан̃ча. таттха – ‘‘еттакам̣ дасса̄ми, еттакам̣ на дасса̄мӣ’’ти евам̣ читтена вибхаджанам̣ а̄мисаппат̣ивибхаттам̣ на̄ма. ‘‘асукасса дасса̄ми, асукасса на дасса̄мӣ’’ти евам̣ читтена вибхаджанам̣ пана пуггалаппат̣ивибхаттам̣ на̄ма. тадубхайампи акатва̄ йо аппат̣ивибхаттам̣ бхун̃джати, айам̣ аппат̣ивибхаттабхогӣ на̄ма.

сӣлавантехи сабрахмача̄рӣхи са̄дха̄ран̣абхогӣти еттха са̄дха̄ран̣абхогино идам̣ лаккхан̣ам̣, йам̣ йам̣ пан̣ӣтам̣ лаббхати, там̣ там̣ нева ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄мукхена гихӣнам̣ дети, на аттана̄ бхун̃джати, пат̣игган̣ханто ча – ‘‘сан̇гхена са̄дха̄ран̣ам̣ хотӯ’’ти гахетва̄ гхан̣т̣им̣ пахаритва̄ парибхун̃джитаббам̣ сан̇гхасантакам̣ вийа пассати.

имам̣ пана са̄ран̣ӣйадхаммам̣ ко пӯрети, ко на пӯретӣти? дуссӣло та̄ва на пӯрети. на хи тасса сантакам̣ сӣлаванта̄ ган̣ханти. парисуддхасӣло пана ваттам̣ акхан̣д̣енто пӯрети. татридам̣ ваттам̣ – йо хи одиссакам̣ катва̄ ма̄ту ва̄ питу ва̄ а̄чарийупаджджха̄йа̄дӣнам̣ ва̄ дети, со да̄таббам̣ дети, са̄ран̣ӣйадхаммо панасса на хоти, палибодхаджагганам̣ на̄ма хоти. са̄ран̣ӣйадхаммо хи муттапалибодхассева ват̣т̣ати. тена пана одиссакам̣ дентена гила̄нагила̄нупат̣т̣ха̄каа̄гантукагамика̄нан̃чева навапаббаджитасса ча сан̇гха̄т̣ипаттаггахан̣ам̣ аджа̄нантасса да̄таббам̣. етесам̣ датва̄ авасесам̣ тхера̄санато пат̣т̣ха̄йа тхокам̣ адатва̄ йо йаттакам̣ ган̣ха̄ти, тасса таттакам̣ да̄таббам̣. авасит̣т̣хе асати пуна пин̣д̣а̄йа чаритва̄ тхера̄санато пат̣т̣ха̄йа йам̣ йам̣ пан̣ӣтам̣, там̣ датва̄ сесам̣ парибхун̃джитаббам̣. ‘‘сӣлавантехӣ’’ти вачанато дуссӣласса ада̄тумпи ват̣т̣ати.

айам̣ пана са̄ран̣ӣйадхаммо сусиккхита̄йа париса̄йа супӯро хоти, но асиккхита̄йа париса̄йа. сусиккхита̄йа хи париса̄йа йо ан̃н̃ато лабхати, со на ган̣ха̄ти. ан̃н̃ато алабхантопи пама̄н̣айуттамева ган̣ха̄ти, на̄тирекам̣. айам̣ пана са̄ран̣ӣйадхаммо евам̣ пунаппунам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ладдхам̣ ладдхам̣ дентасса̄пи два̄дасахи вассехи пӯрати, на тато орам̣. саче хи два̄дасаме вассе са̄ран̣ӣйадхаммапӯрако пин̣д̣апа̄тапӯрам̣ паттам̣ а̄санаса̄ла̄йам̣ т̣хапетва̄ наха̄йитум̣ гаччхати сан̇гхаттхеро ча кассесо паттоти, ‘‘са̄ран̣ӣйадхаммапӯракасса̄’’ти вутте ‘‘а̄харатха на’’нти саббам̣ пин̣д̣апа̄там̣ вича̄ретва̄ бхун̃джитва̄ ча риттам̣ паттам̣ т̣хапети, атха со бхиккху риттам̣ паттам̣ дисва̄ ‘‘майхам̣ анавасесетва̄ва парибхун̃джим̣сӯ’’ти доманассам̣ уппа̄дети, са̄ран̣ӣйадхаммо бхиджджати, пуна два̄дасавасса̄ни пӯретаббо хоти. титтхийапарива̄сасадисо хеса, саким̣ кхан̣д̣е джа̄те пуна пӯретаббова. йо пана – ‘‘ла̄бха̄ вата ме, суладдхам̣ вата ме, йасса ме паттагатам̣ ана̄пуччха̄ва сабрахмача̄рӣ парибхун̃джантӣ’’ти соманассам̣ джанети, тасса пун̣н̣о на̄ма хоти.

евам̣ пӯритаса̄ран̣ӣйадхаммасса пана нева исса̄, на маччхарийам̣ хоти. со манусса̄нам̣ пийо хоти, сулабхапаччайо ча, паттагатамасса диййама̄нампи на кхӣйати, бха̄джанӣйабхан̣д̣ат̣т̣ха̄не аггабхан̣д̣ам̣ лабхати, бхайе ва̄ чха̄таке ва̄ сампатте девата̄ уссуккам̣ а̄паджджанти.

татрима̄ни ваттхӯни – сенагирива̄сӣ тиссаттхеро кира маха̄гирига̄мам̣ упанисса̄йа вихарати. пан̃н̃а̄са маха̄тхера̄ на̄гадӣпам̣ четийаванданаттха̄йа гаччханта̄ гирига̄ме пин̣д̣а̄йа чаритва̄ кин̃чи аладдха̄ никкхамим̣су. тхеро пана пависанто те дисва̄ пуччхи – ‘‘ладдхам̣, бханте’’ти? вичаримха а̄вусоти. со тесам̣ аладдхабха̄вам̣ н̃атва̄ а̄ха – ‘‘бханте йа̄ва̄хам̣ а̄гаччха̄ми, та̄ва идхева хотха̄’’ти. майам̣, а̄вусо, пан̃н̃а̄са джана̄ паттатеманаматтампи на лабхимха̄ти. бханте, нева̄сика̄ на̄ма пат̣ибала̄ хонти, алабханта̄пи бхиккха̄ча̄рамаггасабха̄гам̣ джа̄нантӣти. тхера̄ а̄гамесум̣. тхеро га̄мам̣ па̄виси. дхурагехейева маха̄упа̄сика̄ кхӣрабхаттам̣ саджджетва̄ тхерам̣ олокайама̄на̄ т̣хита̄. атха тхерасса два̄рам̣ сампаттассева паттам̣ пӯретва̄ ада̄си, со там̣ а̄да̄йа тхера̄нам̣ сантикам̣ гантва̄ ган̣хатха, бхантети, сан̇гхаттхерам̣ а̄ха. тхеро – ‘‘амхехи еттакехи кин̃чи на ладдхам̣, айам̣ сӣгхамева гахетва̄ а̄гато, ким̣ ну кхо’’ти сеса̄нам̣ мукхам̣ олокеси. тхеро олокана̄ка̄ренева н̃атва̄ ‘‘бханте, дхаммена самена ладдхапин̣д̣апа̄то, никкуккучча̄ ган̣хатха̄’’тиа̄дито пат̣т̣ха̄йа саббесам̣ йа̄вадаттхам̣ датва̄ аттана̄пи йа̄вадаттхам̣ бхун̃джи.

атха нам̣ бхаттакичча̄васа̄не тхера̄ пуччхим̣су – ‘‘када̄, а̄вусо, локуттарадхаммам̣ пат̣ивиджджхӣ’’ти? наттхи ме, бханте, локуттарадхаммоти. джха̄нала̄бхӣси, а̄вусоти? етампи ме, бханте, наттхӣти. нану, а̄вусо, па̄т̣иха̄рийанти? са̄ран̣ӣйадхаммо ме, бханте, пӯрито, тасса ме дхаммасса пӯритака̄лато пат̣т̣ха̄йа сачепи бхиккхусатасахассам̣ хоти, паттагатам̣ на кхӣйатӣти. те сутва̄ – ‘‘са̄дху са̄дху саппуриса, ануччхавикамидам̣ туйха’’нти а̄хам̣су. идам̣ та̄ва – ‘‘паттагатам̣ на кхӣйатӣ’’ти еттха ваттху.

айамева пана тхеро четийапаббате гирибхан̣д̣амаха̄пӯджа̄йа да̄нат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ имасмим̣ т̣ха̄не ким̣ варабхан̣д̣анти пуччхи. две са̄т̣ака̄, бхантети. ете майхам̣ па̄пун̣иссантӣти. там̣ сутва̄ амаччо ран̃н̃о а̄рочеси – ‘‘еко дахаро евам̣ вадатӣ’’ти. дахарасса евам̣ читтам̣, маха̄тхера̄нам̣ пана сукхумаса̄т̣ака̄ ват̣т̣антӣти ватва̄ маха̄тхера̄нам̣ дасса̄мӣти т̣хапети. тасса бхиккхусан̇гхе пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хите дентасса маттхаке т̣хапита̄пи те са̄т̣ака̄ хаттхам̣ на̄роханти. ан̃н̃е а̄роханти. дахарасса да̄нака̄ле пана хаттхам̣ а̄рул̣ха̄. со тасса хаттхе па̄тетва̄ амаччасса мукхам̣ олокетва̄ дахарам̣ нисӣда̄петва̄ да̄нам̣ датва̄ сан̇гхам̣ виссаджджетва̄ дахарасса сантике нисӣдитва̄ – ‘‘бханте, имам̣ дхаммам̣ када̄ пат̣ивиджджхиттха̄’’ти а̄ха. со парийа̄йена̄пи асантам̣ аваданто – ‘‘наттхи майхам̣ маха̄ра̄джа локуттарадхаммо’’ти а̄ха. нану, бханте, пуббе авачуттха̄ти. а̄ма, маха̄ра̄джа, са̄ран̣ӣйадхаммапӯрако ахам̣, тасса ме дхаммасса пӯритака̄лато пат̣т̣ха̄йа бха̄джанӣйабхан̣д̣ат̣т̣ха̄не аггабхан̣д̣ам̣ па̄пун̣а̄тӣти. ‘‘са̄дху са̄дху, бханте, ануччхавикамидам̣ туйха’’нти вандитва̄ пакка̄ми. идам̣ – ‘‘бха̄джанӣйабхан̣д̣ат̣т̣ха̄не аггабхан̣д̣ам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти еттха ваттху.

бра̄хман̣атиссабхайе пана бха̄тарага̄мава̄сино на̄гаттхерийа̄ ана̄рочетва̄ва пала̄йим̣су. тхерӣ паччӯсасамайе – ‘‘ативийа аппаниггхосо га̄мо, упадха̄ретха та̄ва̄’’ти дахарабхиккхунийо а̄ха. та̄ гантва̄ саббесам̣ гатабха̄вам̣ н̃атва̄ а̄гамма тхерийа̄ а̄рочесум̣. са̄ сутва̄ ‘‘ма̄ тумхе тесам̣ гатабха̄вам̣ чинтайиттха, аттано уддесапарипуччха̄йонисоманасика̄ресуйева йогам̣ каротха̄’’ти ватва̄ бхиккха̄ча̄равела̄йам̣ па̄рупитва̄ аттадва̄дасама̄ га̄мадва̄ре нигродхамӯле ат̣т̣ха̄си. руккхе адхиваттха̄девата̄ два̄дасаннампи бхиккхунӣнам̣ пин̣д̣апа̄там̣ датва̄ ‘‘аййе, ма̄ ан̃н̃аттха гаччхатха, ниччам̣ идхева етха̄’’ти а̄ха. тхерийа̄ пана канит̣т̣хабха̄та̄ на̄гаттхеро на̄ма аттхи, со – ‘‘махантам̣ бхайам̣, на сакка̄ идха йа̄петум̣, паратӣрам̣ гамисса̄мӣ’’ти аттадва̄дасамова аттано васанат̣т̣ха̄на̄ никкханто тхерим̣ дисва̄ гамисса̄мӣти бха̄тарага̄мам̣ а̄гато. тхерӣ – ‘‘тхера̄ а̄гата̄’’ти сутва̄ тесам̣ сантикам̣ гантва̄ ким̣ аййа̄ти пуччхи. со там̣ паваттим̣ а̄чиккхи. са̄ – ‘‘аджджа екадивасам̣ виха̄рейева васитва̄ све гамиссатха̄’’ти а̄ха. тхера̄ виха̄рам̣ агамам̣су.

тхерӣ пунадивасе руккхамӯле пин̣д̣а̄йа чаритва̄ тхерам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘имам̣ пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джатха̄’’ти а̄ха. тхеро – ‘‘ват̣т̣иссати тхерӣ’’ти ватва̄ тун̣хӣ ат̣т̣ха̄си. дхаммико та̄та пин̣д̣апа̄то, куккуччам̣ акатва̄ парибхун̃джатха̄ти. ‘‘ват̣т̣иссати тхерӣ’’ти. са̄ паттам̣ гахетва̄ а̄ка̄се кхипи. патто а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. тхеро – ‘‘саттата̄ламатте т̣хитампи бхиккхунибхаттамева тхерӣ’’ти ватва̄ – ‘‘бхайам̣ на̄ма саббака̄лам̣ на хоти, бхайе вӯпасанте арийавам̣сам̣ катхайама̄но, ‘бхо пин̣д̣апа̄тика, бхиккхунибхаттам̣ бхун̃джитва̄ вӣтина̄майиттха̄’ти читтена анувадийама̄но сантхамбхетум̣ на саккхисса̄ми, аппаматта̄ хотха тхерийо’’ти маггам̣ а̄рухи.

руккхадевата̄пи – ‘‘саче тхеро тхерийа̄ хаттхато пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джиссати, на нам̣ ниваттесса̄ми. саче на парибхун̃джиссати, ниваттесса̄мӣ’’ти чинтайама̄на̄ т̣хатва̄ тхерасса гаманам̣ дисва̄ руккха̄ оруйха паттам̣, бханте, детха̄ти паттам̣ гахетва̄ тхерам̣ руккхамӯлам̣йева а̄нетва̄ а̄санам̣ пан̃н̃апетва̄ пин̣д̣апа̄там̣ датва̄ катабхаттакиччам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ ка̄ретва̄ два̄даса бхиккхунийо два̄даса бхиккхӯ ча саттавасса̄ни упат̣т̣хахи. идам̣ – ‘‘девата̄ уссуккам̣ а̄паджджантӣ’’ти еттха ваттху. татра хи тхерӣ са̄ран̣ӣйадхаммапӯрика̄ ахоси.

акхан̣д̣а̄нӣтиа̄дӣсу йасса саттасу а̄паттиккхандхесу а̄димхи ва̄ анте ва̄ сиккха̄падам̣ бхиннам̣ хоти, тасса сӣлам̣ парийанте чхиннаса̄т̣ако вийа кхан̣д̣ам̣ на̄ма. йасса пана вемаджджхе бхиннам̣, тасса маджджхе чхиддаса̄т̣ако вийа чхиддам̣ на̄ма хоти. йасса пана пат̣ипа̄т̣ийа̄ две тӣн̣и бхинна̄ни, тасса пит̣т̣хийам̣ ва̄ куччхийам̣ ва̄ ут̣т̣хитена висабха̄гаван̣н̣ена ка̄л̣аратта̄дӣнам̣ ан̃н̃атараван̣н̣а̄ га̄вӣ вийа сабалам̣ на̄ма хоти. йасса пана антарантара̄ висабха̄габиндучитра̄ га̄вӣ вийа камма̄сам̣ на̄ма хоти. йасса пана саббенасаббам̣ абхинна̄ни, тасса та̄ни сӣла̄ни акхан̣д̣а̄ни аччхидда̄ни асабала̄ни акамма̄са̄ни на̄ма хонти. та̄ни панета̄ни тан̣ха̄да̄сабйато мочетва̄ бхуджиссабха̄вакаран̣ато бхуджисса̄ни. буддха̄дӣхи вин̃н̃ӯхи пасаттхатта̄ вин̃н̃упасаттха̄ни, тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи апара̄мат̣т̣хатта̄ – ‘‘идам̣ на̄ма твам̣ а̄паннапуббо’’ти кеначи пара̄мат̣т̣хум̣ асаккун̣еййатта̄ ча апара̄мат̣т̣ха̄ни, упача̄расама̄дхим̣ ва̄ аппана̄сама̄дхим̣ ва̄ сам̣ваттайантӣти сама̄дхисам̣ваттаника̄нӣти вуччанти.

сӣласа̄ман̃н̃агата̄ вихариссантӣти тесу тесу диса̄бха̄гесу вихарантехи бхиккхӯхи саддхим̣ сама̄набха̄вӯпагатасӣла̄ вихариссанти. сота̄панна̄дӣнан̃хи сӣлам̣ самуддантарепи девалокепи васанта̄нам̣ ан̃н̃есам̣ сота̄панна̄дӣнам̣ сӣлена сама̄намева хоти, наттхи маггасӣле на̄наттам̣. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

йа̄йам̣ дит̣т̣хӣти маггасампайутта̄ самма̄дит̣т̣хи. арийа̄ти ниддоса̄. ниййа̄тӣти ниййа̄ника̄. таккарасса̄ти йо татха̄ка̄рӣ хоти. саббадуккхаккхайа̄йа̄ти саббадуккхаккхайаттхам̣. дит̣т̣хиса̄ман̃н̃агата̄ти сама̄надит̣т̣хибха̄вам̣ упагата̄ хутва̄ вихариссанти. вуддхийева̄ти евам̣ вихаранта̄нам̣ вуддхийева бхиккхӯнам̣ па̄т̣икан̇кха̄, но париха̄нӣти.

142. етадева бахуланти а̄саннапаринибба̄натта̄ бхиккху оваданто пунаппунам̣ етам̣йева дхаммим̣ катхам̣ кароти. ити сӣланти евам̣ сӣлам̣, еттакам̣ сӣлам̣. еттха чатупа̄рисуддхисӣлам̣ сӣлам̣ читтекаггата̄ сама̄дхи, випассана̄пан̃н̃а̄ пан̃н̃а̄ти ведитабба̄. сӣлапарибха̄витоти а̄дӣсу йасмим̣ сӣле т̣хатва̄ва маггасама̄дхим̣ пхаласама̄дхим̣ ниббаттенти. есо тена сӣлена парибха̄вито махаппхало хоти, маха̄нисам̣со. йамхи сама̄дхимхи т̣хатва̄ маггапан̃н̃ам̣ пхалапан̃н̃ам̣ ниббаттенти, са̄ тена сама̄дхина̄ парибха̄вита̄ махаппхала̄ хоти, маха̄нисам̣са̄. йа̄йа пан̃н̃а̄йа т̣хатва̄ маггачиттам̣ пхалачиттам̣ ниббаттенти, там̣ та̄йа парибха̄витам̣ саммадева а̄савехи вимуччати.

йатха̄бхирантанти буддха̄нам̣ анабхиратипаритасситам̣ на̄ма наттхи, йатха̄ручи йатха̄аджджха̄сайанти пана вуттам̣ хоти. а̄йа̄ма̄ти ехи йа̄ма. ‘‘айа̄ма̄’’типи па̄т̣хо, гаччха̄ма̄ти аттхо. а̄нанда̄ти бхагава̄ сантика̄вачаратта̄ тхерам̣ а̄лапати. тхеро пана – ‘‘ган̣хатха̄вусо паттачӣвара̄ни, бхагава̄ асукат̣т̣ха̄нам̣ гантука̄мо’’ти бхиккхӯнам̣ а̄рочети.

144. амбалат̣т̣хика̄гаманам̣ утта̄намева. атха кхо а̄йасма̄ са̄рипуттотиа̄ди (дӣ. ни. 3.141) сампаса̄данӣйе виттха̄ритам̣.

дуссӣлаа̄дӣнававан̣н̣ана̄

148. па̄т̣алигамане а̄васатха̄га̄ранти а̄гантука̄нам̣ а̄васатхагехам̣. па̄т̣алига̄ме кира ниччака̄лам̣ двиннам̣ ра̄джӯнам̣ саха̄йака̄ а̄гантва̄ кула̄ни гехато нӣхаритва̄ ма̄сампи ад̣д̣хама̄сампи васанти. те манусса̄ ниччупаддута̄ – ‘‘етесам̣ а̄гатака̄ле васанат̣т̣ха̄нам̣ бхависсатӣ’’ти нагарамаджджхе махатим̣ са̄лам̣ каритва̄ тасса̄ екасмим̣ падесе бхан̣д̣апат̣иса̄манат̣т̣ха̄нам̣, екасмим̣ падесе нива̄сат̣т̣ха̄нам̣ акам̣су. те – ‘‘бхагава̄ а̄гато’’ти сутва̄ва – ‘‘амхехи гантва̄пи бхагава̄ а̄нетаббо сийа̄, со сайамева амха̄кам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ сампатто, аджджа бхагавантам̣ а̄васатхе ман̇галам̣ вада̄песса̄ма̄’’ти етадаттхамева упасан̇каманта̄. тасма̄ евама̄хам̣су. йена а̄васатха̄га̄ранти те кира – ‘‘буддха̄ на̄ма аран̃н̃аджджха̄сайа̄ аран̃н̃а̄ра̄ма̄ антога̄ме васитум̣ иччхеййум̣ ва̄ но ва̄’’ти бхагавато манам̣ аджа̄нанта̄ а̄васатха̄га̄рам̣ аппат̣иджаггитва̄ва а̄гамам̣су. ида̄ни бхагавато манам̣ н̃атва̄ пуретарам̣ гантва̄ пат̣иджаггисса̄ма̄ти йена̄васатха̄га̄рам̣, тенупасан̇камим̣су. саббасантхаринти йатха̄ саббам̣ сантхатам̣ хоти, евам̣ сантхарим̣.

149. дуссӣлоти асӣло ниссӣло. сӣлавипанноти випаннасӣло бхиннасам̣варо. пама̄да̄дхикаран̣анти пама̄дака̄ран̣а̄.

идан̃ча суттам̣ гахат̣т̣ха̄нам̣ васена а̄гатам̣ паббаджита̄нампи пана лаббхатева. гахат̣т̣хо хи йена йена сиппат̣т̣ха̄нена джӣвитам̣ каппети – йади касийа̄, йади ван̣иджджа̄йа, па̄н̣а̄типа̄та̄дивасена паматто там̣ там̣ йатха̄ка̄лам̣ сампа̄детум̣ на саккоти, атхасса мӯлампи винассати. ма̄гха̄така̄ле па̄н̣а̄типа̄там̣ пана адинна̄да̄на̄дӣни ча каронто дан̣д̣авасена махатим̣ бхогаджа̄ним̣ нигаччхати. паббаджито дуссӣло ча пама̄дака̄ран̣а̄ сӣлато буддхавачанато джха̄нато саттаарийадханато ча джа̄ним̣ нигаччхати.

гахат̣т̣хасса – ‘‘асуко на̄ма асукакуле джа̄то дуссӣло па̄падхаммо париччаттаидхалокапаралоко сала̄кабхаттаматтампи на детӣ’’ти чатупарисамаджджхе па̄пако киттисаддо аббхуггаччхати. паббаджитасса ва̄ – ‘‘асуко на̄ма на̄саккхи сӣлам̣ раккхитум̣, на буддхавачанам̣ уггахетум̣, веджджакамма̄дӣхи джӣвати, чхахи ага̄равехи саманна̄гато’’ти евам̣ аббхуггаччхати.

ависа̄радоти гахат̣т̣хо та̄ва – ‘‘авассам̣ бахӯнам̣ саннипа̄тат̣т̣ха̄не кечи мама каммам̣ джа̄ниссанти, атха мам̣ нигган̣хиссантӣ’’ти ва̄, ‘‘ра̄джакуласса ва̄ дассантӣ’’ти сабхайо упасан̇камати, ман̇кубхӯто паттаккхандхо адхомукхо ан̇гуликена бхӯмим̣ касанто нисӣдати, виса̄радо хутва̄ катхетум̣ на саккоти. паббаджитопи – ‘‘бахӯ бхиккхӯ саннипатита̄, авассам̣ кочи мама каммам̣ джа̄ниссати, атха ме упосатхампи пава̄ран̣ампи т̣хапетва̄ са̄ман̃н̃ато ча̄ветва̄ никкад̣д̣хиссантӣ’’ти сабхайо упасан̇камати, виса̄радо хутва̄ катхетум̣ на саккоти. екаччо пана дуссӣлопи даппито вийа вичарати, сопи аджджха̄сайена ман̇ку хотийева.

саммӯл̣хо ка̄лан̇каротӣти тасса хи маран̣аман̃че нипаннасса дуссӣлакамме сама̄да̄йа паваттитат̣т̣ха̄нам̣ а̄па̄тхама̄гаччхати, со уммӣлетва̄ идхалокам̣ пассати, нимӣлетва̄ паралокам̣ пассати, тасса чатта̄ро апа̄йа̄ упат̣т̣хаханти, саттисатена сӣсе пахарийама̄но вийа хоти. со – ‘‘ва̄ретха, ва̄ретха̄’’ти вираванто марати. тена вуттам̣ – ‘‘саммӯл̣хо ка̄лам̣ каротӣ’’ти. пан̃чамападам̣ утта̄намева.

150. а̄нисам̣сакатха̄ вуттавипарийа̄йена ведитабба̄.

151. бахудева раттим̣ дхаммийа̄ катха̄йа̄ти ан̃н̃а̄йа па̄л̣имуттака̄йа дхаммикатха̄йа чева а̄васатха̄нумодана̄йа ча а̄ка̄саган̇гам̣ ота̄ренто вийа йоджанаппама̄н̣ам̣ маха̄мадхум̣ пӣл̣етва̄ мадхупа̄нам̣ па̄йенто вийа бахудева раттим̣ сандассетва̄ сампахам̣сетва̄ уййоджеси. абхикканта̄ти атикканта̄ кхӣн̣а̄ кхайавайам̣ упета̄. сун̃н̃а̄га̄ранти па̄т̣ийеккам̣ сун̃н̃а̄га̄рам̣ на̄ма наттхи, таттхева пана екапассе са̄н̣ипа̄ка̄рена париккхипитва̄ – ‘‘идха саттха̄ виссамиссатӣ’’ти ман̃чакам̣ пан̃н̃апесум̣. бхагава̄ – ‘‘чатӯхипи ирийа̄патхехи парибхуттам̣ етесам̣ махаппхалам̣ бхависсатӣ’’ти таттха сӣхасеййам̣ каппеси. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘сун̃н̃а̄га̄рам̣ па̄висӣ’’ти.

па̄т̣алипуттанагарама̄панаван̣н̣ана̄

152. сунидхавассака̄ра̄ти сунидхо ча вассака̄ро ча две бра̄хман̣а̄. магадхамаха̄матта̄ти магадхаран̃н̃о маха̄матта̄ маха̄амачча̄, магадхарат̣т̣хе ва̄ маха̄матта̄ махатийа̄ иссарийаматта̄йа саманна̄гата̄ти магадхамаха̄матта̄. па̄т̣алига̄ме нагаранти па̄т̣алига̄мам̣ нагарам̣ катва̄ ма̄пенти. ваджджӣнам̣ пат̣иба̄ха̄йа̄ти ваджджира̄джакула̄нам̣ а̄йамукхапаччхинданаттхам̣. сахассева̄ти екекаваггавасена сахассам̣ сахассам̣ хутва̄. ваттхӯнӣти гхараваттхӯни. читта̄ни наманти нивесана̄ни ма̄петунти ран̃н̃ан̃ча ра̄джамаха̄матта̄нан̃ча нивесана̄ни ма̄петум̣ ваттхувиджджа̄па̄т̣хака̄нам̣ читта̄ни наманти. те кира аттано сиппа̄нубха̄вена хет̣т̣ха̄ патхавийам̣ тим̣сахаттхаматте т̣ха̄не – ‘‘идха на̄гагга̄хо, идха йаккхагга̄хо, идха бхӯтагга̄хо, па̄са̄н̣о ва̄ кха̄н̣уко ва̄ аттхӣ’’ти пассанти. те тада̄ сиппам̣ джаппитва̄ девата̄хи саддхим̣ мантайама̄на̄ вийа ма̄пенти. атхава̄ несам̣ сарӣре девата̄ адхимуччитва̄ таттха таттха нивесана̄ни ма̄петум̣ читтам̣ на̄менти. та̄ чатӯсу кон̣есу кха̄н̣уке кот̣т̣етва̄ ваттхумхи гахитаматте пат̣ивигаччханти. саддха̄нам̣ кула̄нам̣ саддха̄ девата̄ татха̄ каронти, ассаддха̄нам̣ кула̄нам̣ ассаддха̄ девата̄ва. ким̣ ка̄ран̣а̄? саддха̄нан̃хи евам̣ хоти – ‘‘идха манусса̄ нивесанам̣ ма̄петва̄ пат̣хамам̣ бхиккхусан̇гхам̣ нисӣда̄петва̄ ман̇галам̣ вад̣д̣ха̄пессанти. атха майам̣ сӣлаванта̄нам̣ дассанам̣, дхаммакатхам̣, пан̃ха̄виссаджджанам̣, анумоданан̃ча сотум̣ лабхисса̄ма, манусса̄ да̄нам̣ датва̄ амха̄кам̣ паттим̣ дассантӣ’’ти.

та̄ватим̣сехӣти йатха̄ хи екасмим̣ куле екам̣ пан̣д̣итамануссам̣, екасмим̣ ва̄ виха̄ре екам̣ бахуссутабхиккхум̣ упа̄да̄йа – ‘‘асукакуле манусса̄ пан̣д̣ита̄, асукавиха̄ре бхиккхӯ бахуссута̄’’ти саддо аббхуггаччхати, евамева саккам̣ девара̄джа̄нам̣ виссакамман̃ча девапуттам̣ упа̄да̄йа – ‘‘та̄ватим̣са̄ пан̣д̣ита̄’’ти саддо аббхуггато. тена̄ха – ‘‘та̄ватим̣сехӣ’’ти. та̄ватим̣сехи саддхим̣ мантетва̄пи вийа ма̄пентӣти аттхо.

йа̄вата̄ арийам̣ а̄йатананти йаттакам̣ арийакаманусса̄нам̣ осаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма аттхи. йа̄вата̄ ван̣иппатхоти йаттакам̣ ва̄н̣иджа̄нам̣ а̄бхатабхан̣д̣асса ра̄сивасенева кайавиккайат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма, ва̄н̣иджа̄нам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ аттхи. идам̣ агганагаранти тесам̣ арийа̄йатанаван̣иппатха̄нам̣ идам̣ агганагарам̣ джет̣т̣хакам̣ па̄моккхам̣ бхависсатӣти. пут̣абхедананти бхан̣д̣апут̣абхеданат̣т̣ха̄нам̣, бхан̣д̣абхан̣д̣ика̄нам̣ мочанат̣т̣ха̄нанти вуттам̣ хоти. сакаладжамбудӣпе аладдхабхан̣д̣ампи хи идхева лабхиссанти, ан̃н̃аттха виккайена агаччхантампи ча идхева гамиссати. тасма̄ идхева пут̣ам̣ бхиндиссантӣти аттхо. чатӯсу хи два̄ресу чатта̄ри сабха̄йам̣ еканти евам̣ дивасе дивасе пан̃часатасахасса̄ни ут̣т̣хахиссантӣти дассети.

аггито ва̄тиа̄дӣсу чака̄раттхо ва̄-саддо. аггина̄ ча удакена ча митхубхедена ча нассиссатӣти аттхо. екакот̣т̣ха̄со аггина̄ нассиссати, нибба̄петум̣ на саккхиссанти. екам̣ ган̇га̄ гахетва̄ гамиссати. еко – ‘‘имина̄ акатхитам̣ амусса, амуна̄ акатхитам̣ имасса̄’’ти ваданта̄нам̣ писун̣ава̄ча̄нам̣ васена бхинна̄нам̣ манусса̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃абхеденева нассиссатӣти аттхо. ити ватва̄ бхагава̄ паччӯсака̄ле ган̇га̄йа тӣрам̣ гантва̄ катамукхадховано бхиккха̄ча̄равелам̣ а̄гамайама̄но нисӣди.

153. сунидхавассака̄ра̄пи – ‘‘амха̄кам̣ ра̄джа̄ саман̣асса готамасса упат̣т̣ха̄ко, со амхе пуччхиссати, ‘саттха̄ кира па̄т̣алига̄мам̣ агама̄си, тасса сантикам̣ упасан̇камиттха, на упасан̇камиттха̄’ти. упасан̇камимха̄ти ча вутте – ‘нимантайиттха, на нимантайиттха̄’ти ча пуччхиссати. на нимантайимха̄ти ча вутте амха̄кам̣ досам̣ а̄ропетва̄ нигган̣хиссати. идам̣ ча̄пи майам̣ а̄гатат̣т̣ха̄не нагарам̣ ма̄пема, саман̣асса кхо пана готамасса гатагатат̣т̣ха̄не ка̄л̣акан̣н̣исатта̄ пат̣иккаманти, там̣ майам̣ нагараман̇галам̣ вада̄песса̄ма̄’’ти чинтетва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ нимантайим̣су. тасма̄ – ‘‘атха кхо сунидхавассака̄ра̄’’тиа̄ди вуттам̣.

пуббан̣хасамайанти пуббан̣хака̄ле. нива̄сетва̄ти га̄маппавесананӣха̄рена нива̄санам̣ нива̄сетва̄ ка̄йабандханам̣ бандхитва̄. паттачӣварама̄да̄йа̄ти паттан̃ча чӣваран̃ча а̄дийитва̄ ка̄йаппат̣ибаддхам̣ катва̄.

сӣлавантеттха̄ти сӣлаванте еттха. сан̃н̃атети ка̄йава̄ча̄манехи сан̃н̃ате.

та̄сам̣ даккхин̣ама̄дийети сан̇гхасса динне чатта̄ро паччайе та̄сам̣ гхарадевата̄нам̣ а̄дисеййа, паттим̣ дадеййа. пӯджита̄ пӯджайантӣти – ‘‘име манусса̄ амха̄кам̣ н̃а̄така̄пи на хонти, евампи но паттим̣ дентӣ’’ти а̄раккхам̣ сусам̣вихитам̣ каротха̄ти сут̣т̣ху а̄раккхам̣ каронти. ма̄нита̄ ма̄найантӣти ка̄ла̄нука̄лам̣ баликаммакаран̣ена ма̄нита̄ ‘‘ете манусса̄ амха̄кам̣ н̃а̄така̄пи на хонти, чатума̄сачхама̄сантаре но баликаммам̣ каронтӣ’’ти ма̄ненти, ма̄нентийо уппаннам̣ париссайам̣ харанти.

тато нанти тато нам̣ пан̣д̣итаджа̄тикам̣ мануссам̣. орасанти уре т̣хапетва̄ сам̣вад̣д̣хитам̣, йатха̄ ма̄та̄ орасам̣ путтам̣ анукампати, уппаннапариссайахаран̣аттхамева тасса ва̄йамати, евам̣ анукампантӣти аттхо. бхадра̄ни пассатӣти сундара̄ни пассати.

154. ул̣умпанти па̄рагаманаттха̄йа а̄н̣ийо кот̣т̣етва̄ катам̣. кулланти валлиа̄дӣхи бандхитва̄ катам̣.

‘‘йе таранти ан̣н̣ава’’нти га̄тха̄йа ан̣н̣аванти саббантимена париччхедена йоджанаматтам̣ гамбхӣрасса ча путхуласса ча удакат̣т̣ха̄нассетам̣ адхивачанам̣. саранти идха надӣ адхиппета̄. идам̣ вуттам̣ хоти, йе гамбхӣравиттхатам̣ тан̣ха̄сарам̣ таранти, те арийамаггасан̇кха̄там̣ сетум̣ катва̄на. висаджджа паллала̄ни ана̄маситва̄ удакабхарита̄ни ниннат̣т̣ха̄на̄ни. айам̣ пана идам̣ аппаматтакам̣ таритука̄мопи куллан̃хи джано пабандхати. буддха̄ ча буддхаса̄вака̄ ча вина̄йева куллена тин̣н̣а̄ медха̄вино джана̄ти.

пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

арийасаччакатха̄ван̣н̣ана̄

155. кот̣ига̄моти маха̄пана̄дасса па̄са̄дакот̣ийам̣ катага̄мо. арийасачча̄нанти арийабха̄вакара̄нам̣ сачча̄нам̣. ананубодха̄ти абуджджханена аджа̄нанена. аппат̣иведха̄ти аппат̣ивиджджханена. сандха̄витанти бхавато бхавам̣ гаманавасена сандха̄витам̣. сам̣саританти пунаппунам̣ гамана̄гаманавасена сам̣саритам̣. маман̃чева тумха̄кан̃ча̄ти майа̄ ча тумхехи ча. атха ва̄ сандха̄витам̣ сам̣саританти сандха̄ванам̣ сам̣саран̣ам̣ маман̃чева тумха̄кан̃ча ахосӣти емаметтха аттхо ведитаббо. бхаванетти самӯхата̄ти бхавато бхавам̣ найанасаматтха̄ тан̣ха̄раджджу сут̣т̣ху хата̄ чхинна̄ аппаваттиката̄.

ана̄ваттидхаммасамбодхипара̄йан̣аван̣н̣ана̄

156. на̄тика̄ти екам̣ тал̣а̄кам̣ нисса̄йа двиннам̣ чӯл̣апитумаха̄питупутта̄нам̣ две га̄ма̄. на̄тикети екасмим̣ н̃а̄тига̄маке. гин̃джака̄васатхети ит̣т̣хака̄майе а̄васатхе.

157. орамбха̄гийа̄нанти хет̣т̣ха̄бха̄гийа̄нам̣, ка̄мабхавейева пат̣исандхигга̄ха̄пака̄нанти аттхо. оранти ладдхана̄мехи ва̄ тӣхи маггехи паха̄табба̄нӣтипи орамбха̄гийа̄ни. таттха ка̄маччхандо, бйа̄па̄доти има̄ни две сама̄паттийа̄ ва̄ авиккхамбхита̄ни, маггена ва̄ асамуччхинна̄ни ниббаттавасена уддхам̣ бха̄гам̣ рӯпабхаван̃ча арӯпабхаван̃ча гантум̣ на денти. сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣни тӣн̣и таттха ниббаттампи а̄нетва̄ пуна идхева ниббатта̄пентӣти сабба̄нипи орамбха̄гийа̄нева. ана̄ваттидхамма̄ти пат̣исандхивасена ана̄гаманасабха̄ва̄.

ра̄гадосамоха̄нам̣ танутта̄ти еттха када̄чи карахачи уппаттийа̄ ча, парийут̣т̣ха̄намандата̄йа ча̄ти дведха̄пи танубха̄во ведитаббо. сакада̄га̄мисса хи путхуджджана̄нам̣ вийа абхин̣хам̣ ра̄га̄дайо нуппаджджанти, када̄чи карахачи уппаджджанти. уппаджджама̄на̄ ча путхуджджана̄нам̣ вийа бахалабахала̄ нуппаджджанти, маккхика̄паттам̣ вийа танукатанука̄ уппаджджанти. дӣгхабха̄н̣акатипит̣акамаха̄сӣваттхеро пана̄ха – ‘‘йасма̄ сакада̄га̄мисса путтадхӣтаро хонти, ородха̄ ча хонти, тасма̄ бахала̄ килеса̄. идам̣ пана бхаватанукавасена катхита’’нти. там̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ – ‘‘сота̄паннасса саттабхаве т̣хапетва̄ ат̣т̣хаме бхаве бхаватанукам̣ наттхи. сакада̄га̄мисса две бхаве т̣хапетва̄ пан̃часу бхавесу бхаватанукам̣ наттхи. ана̄га̄мисса рӯпа̄рӯпабхаве т̣хапетва̄ ка̄мабхаве бхаватанукам̣ наттхи. кхӣн̣а̄савасса кисмин̃чи бхаве бхаватанукам̣ наттхӣ’’ти вуттатта̄ пат̣иккхиттам̣ хоти.

имам̣ локанти имам̣ ка̄ма̄вачаралокам̣ сандха̄йа вуттам̣. айан̃четтха адхиппа̄йо, саче хи мануссесу сакада̄га̄мипхалам̣ патто девесу ниббаттитва̄ арахаттам̣ саччхикароти, иччетам̣ кусалам̣. асакконто пана авассам̣ мануссалокам̣ а̄гантва̄ саччхикароти. девесу сакада̄га̄мипхалам̣ паттопи саче мануссесу ниббаттитва̄ арахаттам̣ саччхикароти, иччетам̣ кусалам̣. асакконто пана авассам̣ девалокам̣ гантва̄ саччхикаротӣти.

авинипа̄тадхаммоти еттха винипатанам̣ винипа̄то, на̄сса винипа̄то дхаммоти авинипа̄тадхаммо. чатӯсу апа̄йесу авинипа̄тадхаммо чатӯсу апа̄йесу авинипа̄тасабха̄воти аттхо. нийатоти дхамманийа̄мена нийато. самбодхипара̄йан̣оти упаримаггаттайасан̇кха̄та̄ самбодхи парам̣ айанам̣ асса гати пат̣исаран̣ам̣ авассам̣ паттабба̄ти самбодхипара̄йан̣о.

дхамма̄да̄садхаммапарийа̄йаван̣н̣ана̄

158. вихеса̄ти тесам̣ тесам̣ н̃а̄н̣агатим̣ н̃а̄н̣ӯпапаттим̣ н̃а̄н̣а̄бхисампара̄йам̣ олокентасса ка̄йакиламатхова еса, а̄нанда, татха̄гатасса̄ти дӣпети, читтавихеса̄ пана буддха̄нам̣ наттхи. дхамма̄да̄санти дхаммамайам̣ а̄да̄сам̣. йена̄ти йена дхамма̄да̄сена саманна̄гато. кхӣн̣а̄па̄йадуггативинипа̄тоти идам̣ нирайа̄дӣнам̣йева вевачанавасена вуттам̣. нирайа̄дайо хи вад̣д̣хисан̇кха̄тато айато апетатта̄ апа̄йа̄. дуккхасса гати пат̣исаран̣анти дуггати. йе дуккат̣ака̄рино, те еттха виваса̄ нипатантӣти винипа̄та̄.

авеччаппаса̄дена̄ти буддхагун̣а̄нам̣ йатха̄бхӯтато н̃а̄татта̄ ачалена аччутена паса̄дена. упари пададвайепи есева найо. итипи со бхагава̄тиа̄дӣнам̣ пана виттха̄ро висуддхимагге вутто.

арийакантехӣти арийа̄нам̣ кантехи пийехи мана̄пехи. пан̃ча сӣла̄ни хи арийаса̄вака̄нам̣ канта̄ни хонти, бхавантарепи авиджахитаббато. та̄ни сандха̄йетам̣ вуттам̣. саббопи панеттха сам̣варо лаббхатийева.

сота̄паннохамасмӣти идам̣ десана̄сӣсамева. сакада̄га̄миа̄дайопи пана сакада̄га̄мӣхамасмӣтиа̄дина̄ найена бйа̄каронти йева̄ти. саббесампи хи сиккха̄пада̄виродхена йуттат̣т̣ха̄не бйа̄каран̣ам̣ анун̃н̃а̄тамева хоти.

амбапа̄лӣган̣ика̄ваттхуван̣н̣ана̄

161. веса̄лийам̣ вихаратӣти еттха тена кхо пана самайена веса̄лӣ иддха̄ чева хоти пхӣта̄ча̄тиа̄дина̄ кхандхаке вуттанайена веса̄лийа̄ сампаннабха̄во ведитаббо. амбапа̄ливанети амбапа̄лийа̄ ган̣ика̄йа уййа̄набхӯте амбаване. сато бхиккхавети бхагава̄ амбапа̄лидассане сатипаччупат̣т̣ха̄наттхам̣ висесато идха сатипат̣т̣ха̄надесанам̣ а̄рабхи. таттха саратӣти сато. сампаджа̄на̄тӣти сампаджа̄но. сатийа̄ ча сампаджан̃н̃ена ча саманна̄гато хутва̄ вихареййа̄ти аттхо. ка̄йе ка̄йа̄нупассӣтиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ маха̄сатипат̣т̣ха̄не ваккха̄ма.

нӣла̄ти идам̣ саббасан̇га̄хакам̣. нӣлаван̣н̣а̄тиа̄ди тассева вибха̄гадассанам̣. таттха на тесам̣ пакативан̣н̣о нӣло, нӣлавилепанавилиттатта̄ панетам̣ вуттам̣. нӣлаваттха̄ти пат̣адукӯлакосеййа̄дӣнипи тесам̣ нӣла̄нева хонти. нӣла̄лан̇ка̄ра̄ти нӣламан̣ӣхи нӣлапуппхехи алан̇ката̄, ратха̄пи тесам̣ нӣламан̣икхачита̄ нӣлаваттхапариккхитта̄ нӣладдхаджа̄ нӣлаваммикехи нӣла̄бхаран̣ехи нӣлаассехи йутта̄, патодалат̣т̣хийопи нӣла̄ йева̄ти. имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо. париват̣т̣есӣти пахари. ким̣ дже амбапа̄лӣти джети а̄лапанавачанам̣, бхоти амбапа̄ли, ким̣ ка̄ран̣а̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘кин̃ча̄’’типи па̄т̣хо, айамеветтха аттхо. са̄ха̄ранти саджанападам̣. ан̇гулим̣ пхот̣есунти ан̇гулим̣ ча̄лесум̣. амбака̄йа̄ти иттхика̄йа.

йесанти каран̣аттхе са̄мивачанам̣, йехи адит̣т̣ха̄ти вуттам̣ хоти. олокетха̄ти пассатха. авалокетха̄ти пунаппунам̣ пассатха. упасам̣харатха̄ти упанетха. имам̣ личчхавипарисам̣ тумха̄кам̣ читтена та̄ватим̣сасадисам̣ упасам̣харатха упанетха аллӣйа̄петха. йатхева та̄ватим̣са̄ абхирӯпа̄ па̄са̄дика̄ нӣла̄дина̄на̄ван̣н̣а̄, евамиме личчхавира̄джа̄нопӣти та̄ватим̣сехи самаке катва̄ пассатха̄ти аттхо.

касма̄ пана бхагава̄ анекасатехи суттехи чаккха̄дӣнам̣ рӯпа̄дӣсу нимиттагга̄хам̣ пат̣иседхетва̄ идха махантена усса̄хена нимиттагга̄хе уййоджетӣти? хитака̄мата̄йа. татра кира екачче бхиккхӯ осаннавӣрийа̄, тесам̣ сампаттийа̄ палобхенто – ‘‘аппама̄дена саман̣адхаммам̣ каронта̄нам̣ еварӯпа̄ иссарийасампатти сулабха̄’’ти саман̣адхамме усса̄хаджананаттхам̣ а̄ха. аниччалаккхан̣авибха̄ванаттхан̃ча̄пи евама̄ха. начирассева хи саббепиме аджа̄тасаттусса васена вина̄сам̣ па̄пун̣иссанти. атха несам̣ раджджасирисампаттим̣ дисва̄ т̣хитабхиккхӯ – ‘‘татха̄рӯпа̄йапи на̄ма сирисампаттийа̄ вина̄со пан̃н̃а̄йиссатӣ’’ти аниччалаккхан̣ам̣ бха̄ветва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣иссантӣти аниччалаккхан̣авибха̄ванаттхам̣ а̄ха.

адхива̄сетӯти амбапа̄лийа̄ нимантитабха̄вам̣ н̃атва̄пи касма̄ нимантентӣти? асаддаханата̄йа чева ваттасӣсена ча. са̄ хи дхутта̄ иттхӣ анимантетва̄пи нимантемӣти вадеййа̄ти тесам̣ читтам̣ ахоси, дхаммам̣ сутва̄ гаманака̄ле ча нимантетва̄ гаманам̣ на̄ма манусса̄нам̣ ваттамева.

вел̣увага̄мавассӯпагаманаван̣н̣ана̄

163. вел̣увага̄макоти веса̄лийа̄ самӣпе вел̣увага̄мо. йатха̄миттантиа̄дӣсу митта̄ митта̄ва. сандит̣т̣ха̄ти таттха таттха сан̇гамма дит̣т̣хаматта̄ на̄тидал̣хамитта̄. самбхатта̄ти сут̣т̣ху бхатта̄ синехаванто дал̣хамитта̄. йесам̣ йесам̣ йаттха йаттха еварӯпа̄ бхиккхӯ аттхи, те те таттха таттха вассам̣ упетха̄ти аттхо. касма̄ евама̄ха? тесам̣ пха̄сувиха̄раттха̄йа. тесан̃хи вел̣увага̄маке сена̄санам̣ наппахоти, бхиккха̄пи манда̄. саманта̄ веса̄лийа̄ пана бахӯни сена̄сана̄ни, бхиккха̄пи сулабха̄, тасма̄ евама̄ха. атха касма̄ – ‘‘йатха̄сукхам̣ гаччхатха̄’’ти на виссаджджеси? тесам̣ анукампа̄йа. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘ахам̣ дасама̄саматтам̣ т̣хатва̄ паринибба̄йисса̄ми, саче име дӯрам̣ гаччхиссанти, мама паринибба̄нака̄ле дат̣т̣хум̣ на саккхиссанти. атха несам̣ – ‘‘саттха̄ паринибба̄йанто амха̄кам̣ сатиматтампи на ада̄си, саче джа̄неййа̄ма, евам̣ на дӯре васеййа̄ма̄’’ти виппат̣иса̄ро бхавеййа. веса̄лийа̄ саманта̄ пана васанта̄ ма̄сасса ат̣т̣ха ва̄ре а̄гантва̄ дхаммам̣ сун̣иссанти, сугатова̄дам̣ лабхиссантӣ’’ти на виссаджджеси.

164. кхароти пхарусо. а̄ба̄дхоти висабха̄гарого. ба̄л̣ха̄ти балаватийо. ма̄ран̣антика̄ти маран̣антам̣ маран̣асантикам̣ па̄панасаматтха̄. сато сампаджа̄но адхива̄сесӣти сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ адхива̄сеси. авихан̃н̃ама̄ноти ведана̄нуваттанавасена апара̄парам̣ париваттанам̣ акаронто апӣл̣ийама̄но адуккхийама̄нова адхива̄сеси. ана̄мантетва̄ти аджа̄на̄петва̄. анапалокетва̄ти на апалокетва̄ ова̄да̄нуса̄саним̣ адатва̄ти вуттам̣ хоти. вӣрийена̄ти пуббабха̄гавӣрийена чева пхаласама̄паттивӣрийена ча. пат̣ипан̣а̄метва̄ти виккхамбхетва̄. джӣвитасан̇кха̄ранти еттха джӣвитампи джӣвитасан̇кха̄ро. йена джӣвитам̣ сан̇кхарийати чхиджджама̄нам̣ гхат̣етва̄ т̣хапийати, со пхаласама̄паттидхаммопи джӣвитасан̇кха̄ро. со идха адхиппето. адхит̣т̣ха̄йа̄ти адхит̣т̣хахитва̄ паваттетва̄, джӣвитат̣т̣хапанасаматтхам̣ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджеййанти айаметтха сан̇кхепаттхо.

ким̣ пана бхагава̄ ито пуббе пхаласама̄паттим̣ на сама̄паджджатӣти? сама̄паджджати. са̄ пана кхан̣икасама̄патти. кхан̣икасама̄патти ча антосама̄паттийам̣йева веданам̣ виккхамбхети, сама̄паттито вут̣т̣хитаматтасса кат̣т̣хапа̄тена ва̄ кат̣халапа̄тена ва̄ чхиннасева̄ло вийа удакам̣ пуна сарӣрам̣ ведана̄ аджджхоттхарати. йа̄ пана рӯпасаттакам̣ арӯпасаттакан̃ча ниггумбам̣ ниджджат̣ам̣ катва̄ маха̄випассана̄васена сама̄панна̄ сама̄патти, са̄ сут̣т̣ху виккхамбхети. йатха̄ на̄ма пурисена поккхаран̣им̣ ога̄хетва̄ хаттхехи ча па̄дехи ча сут̣т̣ху апабйӯл̣хо сева̄ло чирена удакам̣ оттхарати; евамева тато вут̣т̣хитасса чирена ведана̄ уппаджджати. ити бхагава̄ там̣ дивасам̣ маха̄бодхипаллан̇ке абхинававипассанам̣ пат̣т̣хапенто вийа рӯпасаттакам̣ арӯпасаттакам̣ ниггумбам̣ ниджджат̣ам̣ катва̄ чуддасаха̄ка̄рехи саннетва̄ маха̄випассана̄йа веданам̣ виккхамбхетва̄ – ‘‘дасама̄се ма̄ уппаджджиттха̄’’ти сама̄паттим̣ сама̄паджджи. сама̄паттивиккхамбхита̄ ведана̄ дасама̄се на уппаджджи йева.

гила̄на̄ вут̣т̣хитоти гила̄но хутва̄ пуна вут̣т̣хито. мадхуракаджа̄то вийа̄ти сан̃джа̄тагарубха̄во сан̃джа̄татхаддхабха̄во сӯле утта̄ситапурисо вийа. на паккха̄йантӣти наппака̄санти, на̄на̄ка̄рато на упат̣т̣хаханти. дхамма̄пи мам̣ на пат̣ибхантӣти сатипат̣т̣ха̄на̄дидхамма̄ майхам̣ па̄кат̣а̄ на хонтӣти дӣпети. тантидхамма̄ пана тхерасса супагун̣а̄. на уда̄харатӣти паччхимам̣ ова̄дам̣ на дети. там̣ сандха̄йа вадати.

165. анантарам̣ аба̄хиранти дхаммавасена ва̄ пуггалавасена ва̄ убхайам̣ акатва̄. ‘‘еттакам̣ дхаммам̣ парасса на десесса̄мӣ’’ти хи чинтенто дхаммам̣ аббхантарам̣ кароти на̄ма. ‘‘еттакам̣ парасса десесса̄мӣ’’ти чинтенто дхаммам̣ ба̄хирам̣ кароти на̄ма. ‘‘имасса пуггаласса десесса̄мӣ’’ти чинтенто пана пуггалам̣ аббхантарам̣ кароти на̄ма. ‘‘имасса на десесса̄мӣ’’ти чинтенто пуггалам̣ ба̄хирам̣ кароти на̄ма. евам̣ акатва̄ деситоти аттхо. а̄чарийамут̣т̣хӣти йатха̄ ба̄хирака̄нам̣ а̄чарийамут̣т̣хи на̄ма хоти. дахарака̄ле кассачи акатхетва̄ паччхимака̄ле маран̣аман̃че нипанна̄ пийамана̄пасса антева̄сикасса катхенти, евам̣ татха̄гатасса – ‘‘идам̣ махаллакака̄ле паччхимат̣т̣ха̄не катхесса̄мӣ’’ти мут̣т̣хим̣ катва̄ ‘‘парихарисса̄мӣ’’ти т̣хапитам̣ кин̃чи наттхӣти дассети.

ахам̣ бхиккхусан̇гханти ахамева бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣти ва̄ мамуддесикоти ахам̣ уддиситаббат̣т̣хена уддесо асса̄ти мамуддесико. мам̣йева уддиситва̄ мама пачча̄сӣсама̄но бхиккхусан̇гхо хоту, мама аччайена ва̄ ма̄ ахесум̣, йам̣ ва̄ там̣ ва̄ хотӯти ити ва̄ йасса асса̄ти аттхо. на евам̣ хотӣти бодхипаллан̇кейева исса̄маччхарийа̄нам̣ вихататта̄ евам̣ на хоти. са кинти со ким̣. а̄сӣтикоти асӣтисам̣ваччхарико. идам̣ паччхимавайаануппаттабха̄вадӣпанаттхам̣ вуттам̣. вет̣хамиссакена̄ти ба̄хабандхачаккабандха̄дина̄ пат̣исан̇кхаран̣ена вет̣хамиссакена. ман̃н̃ети джин̣н̣асакат̣ам̣ вийа вет̣хамиссакена ман̃н̃е йа̄пети. арахаттапхалавет̣ханена чатуирийа̄патхакаппанам̣ татха̄гатасса хотӣти дассети.

ида̄ни таматтхам̣ пака̄сенто йасмим̣, а̄нанда, самайетиа̄дима̄ха. таттха саббанимитта̄нанти рӯпанимитта̄дӣнам̣. екачча̄нам̣ ведана̄нанти локийа̄нам̣ ведана̄нам̣. тасма̄тиха̄нанда̄ти йасма̄ имина̄ пхаласама̄паттивиха̄рена пха̄су хоти, тасма̄ тумхепи тадаттха̄йа евам̣ вихаратха̄ти дассети. аттадӣпа̄ти маха̄самуддагатадӣпам̣ вийа атта̄нам̣ дӣпам̣ патит̣т̣хам̣ катва̄ вихаратха. аттасаран̣а̄ти аттагатика̄ва хотха, ма̄ ан̃н̃агатика̄. дхаммадӣпадхаммасаран̣ападесупи есева найо. таматаггети тамаагге. маджджхе така̄ро падасандхивасена вутто. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘име аггатама̄ти таматагга̄’’ти. евам̣ саббам̣ тамайогам̣ чхиндитва̄ ативийа агге уттамабха̄ве ете, а̄нанда, мама бхиккхӯ бхависсанти. тесам̣ атиагге бхависсанти, йе кечи сиккха̄ка̄ма̄, саббепи те чатусатипат̣т̣ха̄нагочара̄ва бхиккхӯ агге бхависсантӣти арахаттаникӯт̣ена десанам̣ сан̇ган̣ха̄ти.

дутийабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нимиттобха̄сакатха̄ван̣н̣ана̄

166. веса̄лим̣ пин̣д̣а̄йа па̄висӣти када̄ па̄виси? уккачелато никкхамитва̄ веса̄лим̣ гатака̄ле. бхагава̄ кира вут̣т̣хавассо вел̣увага̄мака̄ никкхамитва̄ са̄ваттхим̣ гамисса̄мӣти а̄гатамаггенева пат̣иниваттанто анупуббена са̄ваттхим̣ патва̄ джетаванам̣ па̄виси. дхаммасена̄пати бхагавато ваттам̣ дассетва̄ дива̄т̣т̣ха̄нам̣ гато. со таттха антева̄сикесу ваттам̣ дассетва̄ пат̣иккантесу дива̄т̣т̣ха̄нам̣ саммаджджитва̄ чаммаккхан̣д̣ам̣ пан̃н̃апетва̄ па̄де паккха̄летва̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ пхаласама̄паттим̣ па̄виси. атхасса йатха̄париччхедена тато вут̣т̣хитасса айам̣ паривитакко удапа̄ди – ‘‘буддха̄ ну кхо пат̣хамам̣ паринибба̄йанти, агаса̄вака̄ ну кхо’’ти? тато – ‘‘аггаса̄вака̄ пат̣хама’’нти н̃атва̄ аттано а̄йусан̇кха̄рам̣ олокеси. со – ‘‘сатта̄хамева ме а̄йусан̇кха̄ро паваттатӣ’’ти н̃атва̄ – ‘‘каттха паринибба̄йисса̄мӣ’’ти чинтеси. тато – ‘‘ра̄хуло та̄ватим̣сесу париниббуто, ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхеро чхаддантадахе, ахам̣ каттха паринибба̄йисса̄мӣ’’ти пуна чинтенто ма̄тарам̣ а̄раббха сатим̣ уппа̄деси – ‘‘майхам̣ ма̄та̄ саттаннам̣ араханта̄нам̣ ма̄та̄ хутва̄пи буддхадхаммасан̇гхесу аппасанна̄, аттхи ну кхо тасса̄ упаниссайо, наттхи ну кхо’’ти а̄ваджджетва̄ сота̄паттимаггасса упаниссайам̣ дисва̄ – ‘‘касса десана̄йа абхисамайо бхависсатӣ’’ти олокенто – ‘‘мамева дхаммадесана̄йа бхависсати, на ан̃н̃асса. саче кхо пана̄хам̣ аппоссукко бхавеййам̣, бхависсанти ме ватта̄ро – ‘са̄рипуттаттхеро авасесаджана̄нампи авассайо хоти. татха̄ хисса самачиттасуттадесана̄дивасе (а. ни. 1.37) кот̣исатасахассадевата̄ арахаттам̣ патта̄. тайо магге пат̣ивиддхадевата̄нам̣ ган̣ана̄ наттхи. ан̃н̃есу ча т̣ха̄несу анека̄ абхисамайа̄ диссанти. тхерева читтам̣ паса̄детва̄ сагге ниббатта̄нева асӣтикуласахасса̄ни. со да̄ни сакама̄тумиччха̄дассанаматтампи харитум̣ на̄саккхӣ’ти. тасма̄ ма̄тарам̣ миччха̄дассана̄ мочетва̄ джа̄товаракейева паринибба̄йисса̄мӣ’’ти саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ – ‘‘аджджева бхагавантам̣ ануджа̄на̄петва̄ никкхамисса̄мӣ’’ти чундаттхерам̣ а̄мантеси. ‘‘а̄вусо, чунда, амха̄кам̣ пан̃часата̄йа бхиккхупариса̄йа сан̃н̃ам̣ дехи – ‘ган̣хатха̄вусо паттачӣвара̄ни, дхаммасена̄пати на̄л̣акага̄мам̣ гантука̄мо’ти’’. тхеро татха̄ ака̄си. бхиккхӯ сена̄санам̣ сам̣са̄метва̄ паттачӣварама̄да̄йа тхерасса сантикам̣ а̄гамам̣су. тхеро сена̄санам̣ сам̣са̄метва̄ дива̄т̣т̣ха̄нам̣ саммаджджитва̄ дива̄т̣т̣ха̄надва̄ре т̣хатва̄ дива̄т̣т̣ха̄нам̣ олокенто – ‘‘идам̣ да̄ни паччхимадассанам̣, пуна а̄гаманам̣ наттхӣ’’ти пан̃часатабхиккхупаривуто бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ етадавоча –

‘‘чхинно да̄ни бхависса̄ми, локана̄тха маха̄муни;

гамана̄гаманам̣ наттхи, паччхима̄ вандана̄ айам̣.

джӣвитам̣ аппакам̣ майхам̣, ито сатта̄хамаччайе;

никкхипеййа̄махам̣ дехам̣, бха̄раворопанам̣ йатха̄.

ануджа̄на̄ту ме бханте, бхагава̄, ануджа̄на̄ту сугато;

паринибба̄нака̄ло ме, оссат̣т̣хо а̄йусан̇кха̄ро’’ти.

буддха̄ пана йасма̄ ‘‘паринибба̄хӣ’’ти вутте маран̣асам̣ван̣н̣анам̣ сам̣ван̣н̣енти на̄ма, ‘‘ма̄ паринибба̄хӣ’’ти вутте ват̣т̣асса гун̣ам̣ катхентӣти миччха̄дит̣т̣хика̄ досам̣ а̄ропессанти, тасма̄ тадубхайампи на ваданти. тена нам̣ бхагава̄ а̄ха – ‘‘каттха паринибба̄йиссаси са̄рипутта̄’’ти? ‘‘аттхи, бханте, магадхесу на̄л̣акага̄ме джа̄товарако, таттха̄хам̣ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти вутте ‘‘йасса да̄ни твам̣, са̄рипутта, ка̄лам̣ ман̃н̃аси, ида̄ни пана те джет̣т̣хаканит̣т̣хабха̄тика̄нам̣ та̄дисасса бхиккхуно дассанам̣ дуллабхам̣ бхависсатӣти десехи тесам̣ дхамма’’нти а̄ха.

тхеро – ‘‘саттха̄ майхам̣ иддхивикуббанапуббан̇гамам̣ дхаммадесанам̣ пачча̄сӣсатӣ’’ти н̃атва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ та̄лаппама̄н̣ам̣ аббхуггантва̄ пуна оруйха бхагавантам̣ вандитва̄ саттата̄лаппама̄н̣е анталиккхе т̣хито иддхивикуббанам̣ дассетва̄ дхаммам̣ десеси. сакаланагарам̣ саннипати. тхеро оруйха бхагавантам̣ вандитва̄ ‘‘гаманака̄ло ме, бханте’’ти а̄ха. бхагава̄ ‘‘дхаммасена̄патим̣ пат̣ипа̄десса̄мӣ’’ти дхамма̄сана̄ ут̣т̣ха̄йа гандхакут̣иабхимукхо гантва̄ ман̣ипхалаке ат̣т̣ха̄си. тхеро тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ чатӯсу т̣ха̄несу вандитва̄ – ‘‘бхагава̄ ито каппасатасахасса̄дхикасса асан̇кхйеййасса упари аномадассисамма̄самбуддхасса па̄дамӯле нипатитва̄ тумха̄кам̣ дассанам̣ паттхесим̣. са̄ ме паттхана̄ самиддха̄, дит̣т̣ха̄ тумхе, там̣ пат̣хамадассанам̣, идам̣ паччхимадассанам̣. пуна тумха̄кам̣ дассанам̣ наттхӣ’’ти – ватва̄ дасанакхасамодха̄насамуджджалам̣ ан̃джалим̣ паггайха йа̄ва дассанависайо, та̄ва абхимукхова пат̣иккамитва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа чутипат̣исандхивасена кисмин̃чи т̣ха̄не гамана̄гаманам̣ на̄ма наттхӣ’’ти вандитва̄ пакка̄ми. удакапарийантам̣ катва̄ маха̄бхӯмича̄ло ахоси. бхагава̄ парива̄ретва̄ т̣хите бхиккхӯ а̄ха – ‘‘анугаччхатха, бхиккхаве, тумха̄кам̣ джет̣т̣хабха̄тика’’нти. бхиккхӯ йа̄ва два̄ракот̣т̣хака̄ агамам̣су. тхеро – ‘‘тит̣т̣хатха, тумхе а̄вусо, аппаматта̄ хотха̄’’ти ниватта̄петва̄ аттано париса̄йева саддхим̣ пакка̄ми. манусса̄ – ‘‘пуббе аййо пачча̄гаманача̄рикам̣ чарати, идам̣ да̄ни гаманам̣ на пуна пачча̄гамана̄йа̄’’ти паридеванта̄ анубандхим̣су. тепи ‘‘аппаматта̄ хотха а̄вусо, евам̣бха̄вино на̄ма сан̇кха̄ра̄’’ти ниватта̄песи.

атха кхо а̄йасма̄ са̄рипутто антара̄магге сатта̄хам̣ манусса̄нам̣ ануггахам̣ каронто са̄йам̣ на̄л̣акага̄мам̣ патва̄ га̄мадва̄ре нигродхаруккхамӯле ат̣т̣ха̄си. атха упаревато на̄ма тхерасса бха̄гинеййо бахига̄мам̣ гаччханто тхерам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. тхеро там̣ а̄ха – ‘‘аттхи гехе те аййика̄’’ти? а̄ма, бхантети. гаччха амха̄кам̣ идха̄гатабха̄вам̣ а̄рочехи. ‘‘касма̄ а̄гато’’ти ча вутте ‘‘аджджа кира екадивасам̣ антога̄ме бхависсати, джа̄товаракам̣ пат̣иджаггатха, пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣ нива̄санат̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄тха̄’’ти. со гантва̄ ‘‘аййике, майхам̣ ма̄туло а̄гато’’ти а̄ха. ида̄ни кухинти? га̄мадва̄рети. екакова, ан̃н̃опи кочи аттхӣти? аттхи пан̃часата̄ бхиккхӯти. ким̣ ка̄ран̣а̄ а̄гатоти? со там̣ паваттим̣ а̄рочеси. бра̄хман̣ӣ – ‘‘ким̣ ну кхо еттака̄нам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ пат̣иджагга̄пети, дахарака̄ле паббаджитва̄ махаллакака̄ле гихӣ хотука̄мо’’ти чинтентӣ джа̄товаракам̣ пат̣иджагга̄петва̄ пан̃часата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ ка̄ретва̄ дан̣д̣адӣпика̄йо джа̄летва̄ тхерасса па̄хеси.

тхеро бхиккхӯхи саддхим̣ па̄са̄дам̣ абхирухи. абхирухитва̄ ча джа̄товаракам̣ пависитва̄ нисӣди. нисаджджева – ‘‘тумха̄кам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ гаччхатха̄’’ти бхиккхӯ уййоджеси. тесу гатаматтесуйева тхерасса кхаро а̄ба̄дхо уппаджджи, лохитапаккхандика̄ ма̄ран̣антика̄ ведана̄ ваттанти, екам̣ бха̄джанам̣ пависати, екам̣ никкхамати. бра̄хман̣ӣ – ‘‘мама путтасса паватти майхам̣ на руччатӣ’’ти аттано васанагаббхадва̄рам̣ нисса̄йа ат̣т̣ха̄си. чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но ‘‘дхаммасена̄пати кухим̣ вихаратӣ’’ти олокента̄ ‘‘на̄л̣акага̄ме джа̄товараке паринибба̄наман̃че нипанно, паччхимадассанам̣ гамисса̄ма̄’’ти а̄гамма вандитва̄ ат̣т̣хам̣су. тхеро – ке тумхети? маха̄ра̄джа̄но, бхантети. касма̄ а̄гататтха̄ти? гила̄нупат̣т̣ха̄ка̄ бхависса̄ма̄ти. хоту, аттхи гила̄нупат̣т̣ха̄ко, гаччхатха тумхети уййоджеси. тесам̣ гата̄васа̄не тенева найена сакко дева̄наминдо, тасмим̣ гате суйа̄ма̄дайо маха̄брахма̄ ча а̄гамим̣су. тепи татхева тхеро уййоджеси.

бра̄хман̣ӣ девата̄нам̣ а̄гаманан̃ча гаманан̃ча дисва̄ – ‘‘ке ну кхо ете мама путтам̣ вандитва̄ гаччхантӣ’’ти тхерасса габбхадва̄рам̣ гантва̄ – ‘‘та̄та, чунда, ка̄ паваттӣ’’ти пуччхи. со там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ – ‘‘маха̄упа̄сика̄, бханте а̄гата̄’’ти а̄ха. тхеро касма̄ авела̄йа а̄гататтха̄ти пуччхи. са̄ туйхам̣ та̄та дассанаттха̄йа̄ти ватва̄ ‘‘та̄та ке пат̣хамам̣ а̄гата̄’’ти пуччхи. чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но, упа̄сикети. та̄та, твам̣ чатӯхи маха̄ра̄джехи махантатароти? а̄ра̄микасадиса̄ ете упа̄сике, амха̄кам̣ саттху пат̣исандхиггахан̣ато пат̣т̣ха̄йа кхаггахаттха̄ хутва̄ а̄раккхам̣ акам̣сӯти. тесам̣ та̄та, гата̄васа̄не ко а̄гатоти? сакко дева̄наминдоти. девара̄джатопи твам̣ та̄та, махантатароти? бхан̣д̣ага̄хакаса̄ман̣ерасадисо еса упа̄сике, амха̄кам̣ саттху та̄ватим̣сато отаран̣ака̄ле паттачӣварам̣ гахетва̄ отин̣н̣оти. тасса та̄та гата̄васа̄не джотама̄но вийа ко а̄гатоти? упа̄сике туйхам̣ бхагава̄ ча саттха̄ ча маха̄брахма̄ на̄ма есоти. майхам̣ бхагавато маха̄брахматопи твам̣ та̄та махантатароти? а̄ма упа̄сике, ете на̄ма кира амха̄кам̣ саттху джа̄тадивасе чатта̄ро маха̄брахма̄но маха̄пурисам̣ суван̣н̣аджа̄лена пат̣игган̣хим̣сӯти.

атха бра̄хман̣ийа̄ – ‘‘путтасса та̄ва ме айам̣ а̄нубха̄во, кӣдисо вата майхам̣ путтасса бхагавато саттху а̄нубха̄во бхависсатӣ’’ти чинтайантийа̄ сахаса̄ пан̃чаван̣н̣а̄ пӣти уппаджджитва̄ сакаласарӣре пхари. тхеро – ‘‘уппаннам̣ ме ма̄ту пӣтисоманассам̣, айам̣ да̄ни ка̄ло дхаммадесана̄йа̄’’ти чинтетва̄ – ‘‘ким̣ чинтеси маха̄упа̄сике’’ти а̄ха. са̄ – ‘‘путтасса та̄ва ме айам̣ гун̣о, саттху панасса кӣдисо гун̣о бхависсатӣти идам̣, та̄та, чинтемӣ’’ти а̄ха. маха̄упа̄сике, майхам̣ саттху джа̄таккхан̣е, маха̄бхиниккхамане, самбодхийам̣, дхаммачаккаппаваттане ча дасасахассилокадха̄ту кампиттха, сӣлена сама̄дхина̄ пан̃н̃а̄йа вимуттийа̄ вимуттин̃а̄н̣адассанена само на̄ма наттхи, итипи со бхагава̄ти виттха̄ретва̄ буддхагун̣аппат̣исам̣йуттам̣ дхаммадесанам̣ катхеси.

бра̄хман̣ӣ пийапуттасса дхаммадесана̄парийоса̄не сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа путтам̣ а̄ха – ‘‘та̄та, упатисса, касма̄ евамака̄си, еварӯпам̣ на̄ма аматам̣ майхам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ на ада̄сӣ’’ти. тхеро – ‘‘диннам̣ да̄ни ме ма̄ту рӯпаса̄рийа̄ бра̄хман̣ийа̄ поса̄ваникамӯлам̣, еттакена ват̣т̣иссатӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘гаччха маха̄упа̄сике’’ти бра̄хман̣им̣ уййоджетва̄ ‘‘чунда ка̄ вела̄’’ти а̄ха. балавапаччӯсака̄ло, бхантети. тена хи бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄техӣти. саннипатито, бханте, сан̇гхоти. мам̣ уккхипитва̄ нисӣда̄пехи чунда̄ти уккхипитва̄ нисӣда̄песи. тхеро бхиккхӯ а̄мантеси – ‘‘а̄вусо чатучатта̄лӣсам̣ во васса̄ни майа̄ саддхим̣ вичаранта̄нам̣ йам̣ ме ка̄йикам̣ ва̄ ва̄часикам̣ ва̄ на рочетха, кхаматха там̣ а̄вусоти. еттакам̣, бханте, амха̄кам̣ чха̄йа̄ вийа тумхе амун̃читва̄ вичаранта̄нам̣ аруччанакам̣ на̄ма наттхи, тумхе пана амха̄кам̣ кхаматха̄ти. атха тхеро арун̣асикха̄йа пан̃н̃а̄йама̄на̄йа маха̄патхавим̣ унна̄дайанто анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи. бахӯ деваманусса̄ тхерасса паринибба̄не сакка̄рам̣ карим̣су.

а̄йасма̄ чундо тхерасса паттачӣваран̃ча дха̄тупарисса̄ванан̃ча гахетва̄ джетаванам̣ гантва̄ а̄нандаттхерам̣ гахетва̄ бхагавантам̣ упасан̇ками. бхагава̄ дха̄тупарисса̄ванам̣ гахетва̄ пан̃чахи га̄тха̄сатехи тхерасса гун̣ам̣ катхетва̄ дха̄тучетийам̣ ка̄ра̄петва̄ ра̄джагахагаманаттха̄йа а̄нандаттхерасса сан̃н̃ам̣ ада̄си. тхеро бхиккхӯнам̣ а̄рочеси. бхагава̄ маха̄бхиккхусан̇гхапаривуто ра̄джагахам̣ агама̄си. таттха гатака̄ле маха̄моггалла̄наттхеро паринибба̄йи. бхагава̄ тасса дха̄туйо гахетва̄ четийам̣ ка̄ра̄петва̄ ра̄джагахато никкхамитва̄ анупуббена ган̇га̄бхимукхо гантва̄ уккачелам̣ агама̄си. таттха ган̇га̄тӣре бхиккхусан̇гхапаривуто нисӣдитва̄ таттха са̄рипуттамоггалла̄на̄нам̣ паринибба̄наппат̣исам̣йуттам̣ суттам̣ десетва̄ уккачелато никкхамитва̄ веса̄лим̣ агама̄си. евам̣ гате атха кхо бхагава̄ пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа веса̄лим̣ пин̣д̣а̄йа па̄висӣти айаметтха анупуббӣ катха̄.

нисӣдананти еттха чаммаккхан̣д̣ам̣ адхиппетам̣. уденачетийанти уденайаккхасса четийат̣т̣ха̄не катавиха̄ро вуччати. готамака̄дӣсупи есева найо. бха̄вита̄ти вад̣д̣хита̄. бахулӣката̄ти пунаппунам̣ ката̄. йа̄нӣката̄ти йуттайа̄нам̣ вийа ката̄. ваттхуката̄ти патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена ваттху вийа ката̄. анут̣т̣хита̄ти адхит̣т̣хита̄. паричита̄ти самантато чита̄ сувад̣д̣хита̄. сусама̄раддха̄ти сут̣т̣ху сама̄раддха̄.

ити анийамена катхетва̄ пуна нийаметва̄ дассенто татха̄гатасса кхотиа̄дима̄ха. еттха ча каппанти а̄йукаппам̣. тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле йам̣ манусса̄нам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣ хоти, там̣ парипун̣н̣ам̣ каронто тит̣т̣хеййа. каппа̄васесам̣ ва̄ти – ‘‘аппам̣ ва̄ бхиййо’’ти (дӣ. ни. 2.7; а. ни. 6.74) вуттавассасатато атирекам̣ ва̄. маха̄сӣваттхеро пана̄ха – ‘‘буддха̄нам̣ ат̣т̣ха̄не гаджджитам̣ на̄ма наттхи. йатхева хи вел̣увага̄маке уппаннам̣ ма̄ран̣антикам̣ веданам̣ даса ма̄се виккхамбхети, евам̣ пунаппунам̣ там̣ сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ даса даса ма̄се виккхамбхенто имам̣ бхаддакаппамева тит̣т̣хеййа, касма̄ пана на т̣хитоти? упа̄диннакасарӣрам̣ на̄ма кхан̣д̣ичча̄дӣхи абхибхуййати, буддха̄ ча кхан̣д̣ичча̄дибха̄вам̣ апатва̄ пан̃чаме а̄йукот̣т̣ха̄се бахуджанасса пийамана̄пака̄лейева паринибба̄йанти. буддха̄нубуддхесу ча маха̄са̄вакесу париниббутесу екакенева кха̄н̣укена вийа т̣ха̄таббам̣ хоти, дахараса̄ман̣ерапарива̄ритена ва̄. тато – ‘ахо буддха̄нам̣ париса̄’ти хӣл̣етаббатам̣ а̄паджджеййа. тасма̄ на т̣хито’’ти. евам̣ вуттепи со на руччати, ‘‘а̄йукаппо’’ти идамева ат̣т̣хакатха̄йам̣ нийамитам̣.

167. йатха̄ там̣ ма̄рена парийут̣т̣хитачиттоти еттха танти нипа̄таматтам̣. йатха̄ ма̄рена парийут̣т̣хитачитто аджджхоттхат̣ачитто ан̃н̃опи кочи путхуджджано пат̣ивиджджхитум̣ на саккун̣еййа, евамева на̄саккхи пат̣ивиджджхитунти аттхо. ким̣ ка̄ран̣а̄? ма̄ро хи йасса саббена саббам̣ два̄даса випалла̄са̄ аппахӣна̄, тасса читтам̣ парийут̣т̣ха̄ти. тхерасса чатта̄ро випалла̄са̄ аппахӣна̄, тенасса ма̄ро читтам̣ парийут̣т̣ха̄ти. со пана читтапарийут̣т̣ха̄нам̣ каронто ким̣ каротӣти? бхеравам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ва̄ дассети, садда̄рамман̣ам̣ ва̄ са̄вети, тато сатта̄ там̣ дисва̄ ва̄ сутва̄ ва̄ сатим̣ виссаджджетва̄ виват̣амукха̄ хонти. тесам̣ мукхена хаттхам̣ павесетва̄ хадайам̣ маддати. тато висан̃н̃а̄ва хутва̄ тит̣т̣ханти. тхерасса панеса мукхена хаттхам̣ павесетум̣ ким̣ саккхиссати? бхерава̄рамман̣ам̣ пана дассети. там̣ дисва̄ тхеро нимиттобха̄сам̣ на пат̣ивиджджхи. бхагава̄ джа̄нантойева – ‘‘киматтхам̣ йа̄вататийам̣ а̄мантесӣ’’ти? парато ‘‘тит̣т̣хату, бханте, бхагава̄’’ти йа̄чите ‘‘туйхеветам̣ дуккат̣ам̣, туйхеветам̣ апараддха’’нти доса̄ропанена сокатанукаран̣аттхам̣.

ма̄райа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄

168. ма̄ро па̄пима̄ти еттха ма̄роти сатте анаттхе нийодженто ма̄ретӣти ма̄ро. па̄пима̄ти тассева вевачанам̣. со хи па̄падхаммасаманна̄гататта̄ ‘‘па̄пима̄’’ти вуччати. кан̣хо, антако, намучи, паматтабандхӯтипи тассева на̄ма̄ни. бха̄сита̄ кхо панеса̄ти айан̃хи бхагавато самбодхипаттийа̄ ат̣т̣хаме сатта̄хе бодхиман̣д̣ейева а̄гантва̄ – ‘‘бхагава̄ йадаттхам̣ тумхехи па̄рамийо пӯрита̄, со во аттхо ануппатто, пат̣ивиддхам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, ким̣ те локавича̄ран̣ена̄’’ти ватва̄, йатха̄ аджджа, евамева ‘‘паринибба̄ту да̄ни, бханте, бхагава̄’’ти йа̄чи. бхагава̄ часса – ‘‘на та̄ва̄ха’’нтиа̄дӣни ватва̄ пат̣иккхипи. там̣ сандха̄йа ‘‘бха̄сита̄ кхо панеса̄ бханте’’тиа̄дима̄ха.

таттха вийатта̄ти маггавасена вийатта̄. татхева винӣта̄ татха̄ виса̄рада̄. бахуссута̄ти тепит̣акавасена баху сутаметесанти бахуссута̄. тамева дхаммам̣ дха̄рентӣти дхаммадхара̄. атхава̄ парийаттибахуссута̄ чева пат̣иведхабахуссута̄ ча. парийаттипат̣иведхадхамма̄нам̣йева дха̄ран̣ато дхаммадхара̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. дхамма̄нудхаммапат̣ипанна̄ти арийадхаммасса анудхаммабхӯтам̣ випассана̄дхаммам̣ пат̣ипанна̄. са̄мӣчиппат̣ипанна̄ти ануччхавикапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄. анудхаммача̄риноти анудхаммачаран̣асӣла̄. сакам̣ а̄чарийаканти аттано а̄чарийава̄дам̣. а̄чиккхиссантӣтиа̄дӣни сабба̄ни ан̃н̃аман̃н̃асса вевачана̄ни. сахадхаммена̄ти сахетукена сака̄ран̣ена вачанена. саппа̄т̣иха̄рийанти йа̄ва на ниййа̄никам̣ катва̄ дхаммам̣ десессанти.

брахмачарийанти сиккхаттайасан̇гахитам̣ сакалам̣ са̄санабрахмачарийам̣. иддханти самиддхам̣ джха̄насса̄давасена. пхӣтанти вуддхиппаттам̣ саббапха̄липхуллам̣ вийа абхин̃н̃а̄йа сампаттивасена. виттха̄риканти виттхатам̣ тасмим̣ тасмим̣ диса̄бха̄ге патит̣т̣хитавасена. ба̄худжан̃н̃анти бахуджанехи н̃а̄там̣ пат̣ивиддхам̣ маха̄джана̄бхисамайавасена. путхубхӯтанти сабба̄ка̄равасена путхулабха̄ваппаттам̣. катхам̣? йа̄ва девамануссехи суппака̄ситанти йаттака̄ вин̃н̃уджа̄тика̄ дева̄ чева манусса̄ ча аттхи саббехи сут̣т̣ху пака̄ситанти аттхо.

аппоссуккоти нира̄лайо. тван̃хи па̄пима, ат̣т̣хамасатта̄хато пат̣т̣ха̄йа – ‘‘паринибба̄ту да̄ни, бханте, бхагава̄ паринибба̄ту, сугато’’ти вираванто а̄хин̣д̣иттха. аджджа да̄ни пат̣т̣ха̄йа вигатусса̄хо хохи; ма̄ майхам̣ паринибба̄наттхам̣ ва̄йа̄мам̣ карохӣти вадати.

а̄йусан̇кха̄раоссаджджанаван̣н̣ана̄

169. сато сампаджа̄но а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджӣти сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ а̄йусан̇кха̄рам̣ виссаджджи, паджахи. таттха на бхагава̄ хаттхена лед̣д̣ум̣ вийа а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджи, тема̄саматтамева пана сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ тато парам̣ на сама̄паджджисса̄мӣти читтам̣ уппа̄деси. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘оссаджӣ’’ти. ‘‘уссаджджӣ’’ти пи па̄т̣хо. маха̄бхӯмича̄лоти маханто патхавӣкампо. тада̄ кира дасасахассӣ локадха̄ту кампиттха. бхим̣санакоти бхайаджанако. девадундубхийо ча пхалим̣сӯти девабхерийо пхалим̣су, дево суккхагаджджитам̣ гаджджи, ака̄лавиджджулата̄ ниччхарим̣су, кхан̣икавассам̣ вассӣти вуттам̣ хоти.

уда̄нам̣ уда̄несӣти касма̄ уда̄неси? кочи на̄ма вадеййа – ‘‘бхагава̄ паччхато паччхато анубандхитва̄ – ‘паринибба̄йатха, бханте, паринибба̄йатха, бханте’ти упаддуто бхайена а̄йусан̇кха̄рам̣ виссаджджесӣ’’ти. ‘‘тассока̄со ма̄ хоту, бхӣтасса уда̄нам̣ на̄ма наттхӣ’’ти етасса дӣпанаттхам̣ пӣтивегависсат̣т̣хам̣ уда̄нам̣ уда̄неси.

таттха саббесам̣ сон̣асин̇га̄ла̄дӣнампи паччаккхабха̄вато тулитам̣ париччхиннанти тулам̣. ким̣ там̣? ка̄ма̄вачаракаммам̣. на тулам̣, на ва̄ тулам̣ садисамасса ан̃н̃ам̣ локийам̣ каммам̣ аттхӣти атулам̣. ким̣ там̣? махаггатакаммам̣. атхава̄ ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачарам̣ тулам̣, арӯпа̄вачарам̣ атулам̣. аппавипа̄кам̣ ва̄ тулам̣, бахувипа̄кам̣ атулам̣. самбхаванти самбхавасса хетубхӯтам̣, пин̣д̣ака̄ракам̣ ра̄сика̄раканти аттхо. бхавасан̇кха̄ранти пунаббхавасан̇кха̄ран̣акам̣. авассаджӣти виссаджджеси. мунӣти буддхамуни. аджджхаттаратоти нийакаджджхаттарато. сама̄хитоти упача̄раппана̄сама̄дхивасена сама̄хито. абхинди кавачамива̄ти кавачам̣ вийа абхинди. аттасамбхаванти аттани сан̃джа̄там̣ килесам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘савипа̄кат̣т̣хена самбхавам̣, бхава̄бхисан̇кха̄ран̣ат̣т̣хена бхавасан̇кха̄ранти ча ладдхана̄мам̣ тула̄туласан̇кха̄там̣ локийакамман̃ча оссаджи. сан̇га̄масӣсе маха̄йодхо кавачам̣ вийа аттасамбхавам̣ килесан̃ча аджджхаттарато сама̄хито хутва̄ абхиндӣ’’ти.

атха ва̄ туланти туленто тӣренто. атулан̃ча самбхаванти нибба̄нан̃чева самбхаван̃ча. бхавасан̇кха̄ранти бхавага̄микаммам̣. авассаджи мунӣти ‘‘пан̃чаккхандха̄ аничча̄, пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ ниродхо нибба̄нам̣ ничча’’нтиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 3.38) найена тулайанто буддхамуни бхаве а̄дӣнавам̣, нибба̄не ча а̄нисам̣сам̣ дисва̄ там̣ кхандха̄нам̣ мӯлабхӯтам̣ бхавасан̇кха̄ракаммам̣ – ‘‘каммаккхайа̄йа сам̣ваттатӣ’’ти (ма. ни. 2.81) евам̣ вуттена каммаккхайакарена арийамаггена авассаджи. катхам̣? аджджхаттарато сама̄хито абхинди кавачамива аттани самбхавам̣. со хи випассана̄васена аджджхаттарато саматхавасена сама̄хитоти евам̣ пуббабха̄гато пат̣т̣ха̄йа саматхавипассана̄балена кавачамива аттабха̄вам̣ парийонандхитва̄ т̣хитам̣, аттани самбхаватта̄ ‘‘аттасамбхава’’нти ладдхана̄мам̣ саббакилесаджа̄лам̣ абхинди. килеса̄бха̄вена ча катакаммам̣ аппат̣исандхикатта̄ авассат̣т̣хам̣ на̄ма хотӣти евам̣ килесаппаха̄нена каммам̣ паджахи, пахӣнакилесасса ча бхайам̣ на̄ма наттхи, тасма̄ абхӣтова а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджи, абхӣтабха̄ван̃а̄панаттхан̃ча уда̄нам̣ уда̄несӣти ведитаббо.

маха̄бхӯмича̄лаван̣н̣ана̄

171. йам̣ маха̄ва̄та̄ти йена самайена йасмим̣ ва̄ самайе маха̄ва̄та̄ ва̄йанти, маха̄ва̄та̄ ва̄йанта̄пи уккхепакава̄та̄ на̄ма ут̣т̣хаханти, те ва̄йанта̄ сат̣т̣хисахасса̄дхиканавайоджанасатасахассабахалам̣ удакасандха̄ракам̣ ва̄там̣ упаччхинданти, тато а̄ка̄се удакам̣ бхассати, тасмим̣ бхассанте патхавӣ бхассати. пуна ва̄то аттано балена антодхамакаран̣е вийа удакам̣ а̄бандхитва̄ ган̣ха̄ти, тато удакам̣ уггаччхати, тасмим̣ уггаччханте патхавӣ уггаччхати. евам̣ удакам̣ кампитам̣ патхавим̣ кампети. етан̃ча кампанам̣ йа̄ва аджджака̄ла̄пи хотийева, бахалабха̄вена пана на огаччхануггаччханам̣ пан̃н̃а̄йати.

махиддхико маха̄нубха̄воти иджджханасса махантата̄йа махиддхико, анубхавитаббасса махантата̄йа маха̄нубха̄во. паритта̄ти дуббала̄. аппама̄н̣а̄ти балава̄. со имам̣ патхавим̣ кампетӣти со иддхим̣ ниббаттетва̄ сам̣ведженто маха̄моггалла̄но вийа, вӣмам̣санто ва̄ маха̄на̄гаттхерасса бха̄гинеййо сан̇гхараккхитаса̄ман̣еро вийа патхавим̣ кампети. со кира̄йасма̄ кхураггейева арахаттам̣ патва̄ чинтеси – ‘‘аттхи ну кхо кочи бхиккху, йена паббаджитадивасейева арахаттам̣ патва̄ веджайанто па̄са̄до кампитапуббо’’ти? тато – ‘‘наттхи кочӣ’’ти н̃атва̄ – ‘‘ахам̣ кампесса̄мӣ’’ти абхин̃н̃а̄балена веджайантаматтхаке т̣хатва̄ па̄дена пахаритва̄ кампетум̣ на̄саккхи. атха нам̣ саккасса на̄т̣акиттхийо а̄хам̣су – ‘‘путта сан̇гхараккхита, твам̣ пӯтигандхенева сӣсена веджайантам̣ кампетум̣ иччхаси, суппатит̣т̣хито та̄та па̄са̄до, катхам̣ кампетум̣ саккхиссасӣ’’ти?

са̄ман̣еро – ‘‘има̄ девата̄ майа̄ саддхим̣ кел̣им̣ каронти, ахам̣ кхо пана а̄чарийам̣ на̄латтхам̣, кахам̣ ну кхо ме а̄чарийо са̄муддикамаха̄на̄гаттхеро’’ти а̄вадждженто маха̄самудде удакален̣ам̣ ма̄петва̄ дива̄виха̄рам̣ нисинноти н̃атва̄ таттха гантва̄ тхерам̣ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. тато нам̣ тхеро – ‘‘ким̣, та̄та сан̇гхараккхита, асиккхитва̄ва йуддхам̣ павит̣т̣хосӣ’’ти ватва̄ ‘‘на̄саккхи, та̄та, веджайантам̣ кампету’’нти пуччхи. а̄чарийам̣, бханте, на̄латтханти. атха нам̣ тхеро – ‘‘та̄та тумха̄дисе акампенте ко ан̃н̃о кампессати. дит̣т̣хапуббам̣ те, та̄та, удакапит̣т̣хе гомайакхан̣д̣ам̣ пилавантам̣, та̄та, капаллакапӯвам̣ пачанта̄ антантена париччхинданти, имина̄ опаммена джа̄на̄хӣ’’ти а̄ха. со – ‘‘ват̣т̣иссати, бханте, еттакена̄’’ти ватва̄ па̄са̄дена патит̣т̣хитока̄сам̣ удакам̣ хотӯти адхит̣т̣ха̄йа веджайанта̄бхимукхо агама̄си.

девадхӣтаро там̣ дисва̄ – ‘‘екава̄рам̣ ладжджитва̄ гато, пунапи са̄ман̣еро ети, пунапи етӣ’’ти вадим̣су. сакко девара̄джа̄ – ‘‘ма̄ майхам̣ путтена саддхим̣ катхайиттха, ида̄ни тена а̄чарийо ладдхо, кхан̣ена па̄са̄дам̣ кампессатӣ’’ти а̄ха. са̄ман̣еропи па̄дан̇гут̣т̣хена па̄са̄датхӯпикам̣ пахари. па̄са̄до чатӯхи диса̄хи он̣амати. девата̄ – ‘‘патит̣т̣ха̄тум̣ дехи, та̄та, па̄са̄дасса патит̣т̣ха̄тум̣ дехи, та̄та, па̄са̄дасса̄’’ти виравим̣су. са̄ман̣еро па̄са̄дам̣ йатха̄т̣ха̄не т̣хапетва̄ па̄са̄даматтхаке т̣хатва̄ уда̄нам̣ уда̄неси –

‘‘аджджева̄хам̣ паббаджито, аджджа патта̄саваккхайам̣;

аджджа кампеми па̄са̄дам̣, ахо буддхассул̣а̄рата̄.

аджджева̄хам̣ паббаджито…пе… ахо дхаммассул̣а̄рата̄.

аджджева̄хам̣ паббаджито…пе… ахо сан̇гхассул̣а̄рата̄ти.

ито паресу чхасу патхавӣкампесу йам̣ ваттаббам̣, там̣ маха̄пада̄не вуттамева.

ити имесу ат̣т̣хасу патхавӣкампесу пат̣хамо дха̄тукопена, дутийо иддха̄нубха̄вена, татийачатуттха̄ пун̃н̃атеджена, пан̃чамо н̃а̄н̣атеджена, чхат̣т̣хо са̄дхука̄рада̄навасена, саттамо ка̄рун̃н̃абха̄вена, ат̣т̣хамо а̄роданена. ма̄тукуччхим̣ оккаманте ча тато никкхаманте ча маха̄сатте тасса пун̃н̃атеджена патхавӣ акампиттха. абхисамбодхийам̣ н̃а̄н̣атеджена абхихата̄ хутва̄ акампиттха. дхаммачаккаппаваттане са̄дхука̄рабха̄васан̣т̣хита̄ са̄дхука̄рам̣ дадама̄на̄ акампиттха. а̄йусан̇кха̄россаджджане ка̄рун̃н̃асабха̄васан̣т̣хита̄ читтасан̇кхобхам̣ асахама̄на̄ акампиттха. паринибба̄не а̄роданавегатунна̄ хутва̄ акампиттха. айам̣ панаттхо патхавӣдевата̄йа васена ведитаббо, маха̄бхӯтапатхавийа̄ панетам̣ наттхи ачетанатта̄ти.

име кхо, а̄нанда, ат̣т̣ха хетӯти еттха имети ниддит̣т̣ханидассанам̣. етта̄вата̄ ча пана̄йасма̄ а̄нандо – ‘‘аддха̄ аджджа бхагавата̄ а̄йусан̇кха̄ро оссат̣т̣хо’’ти саллаккхеси. бхагава̄ пана саллаккхитабха̄вам̣ джа̄нантопи ока̄сам̣ адатва̄ва ан̃н̃а̄нипи ат̣т̣хака̄ни сампин̣д̣енто – ‘‘ат̣т̣ха кхо има̄’’тиа̄дима̄ха.

ат̣т̣хапарисаван̣н̣ана̄

172. таттха анекасатам̣ кхаттийапарисанти бимбиса̄расама̄гаман̃а̄тисама̄галиччхавӣсама̄гама̄дисадисам̣, са̄ пана ан̃н̃есу чаккава̄л̣есупи лаббхатейева. саллапитапуббанти а̄ла̄пасалла̄по катапуббо. са̄каччха̄ти дхаммаса̄каччха̄пи сама̄паджджитапубба̄. йа̄дисако тесам̣ ван̣н̣оти те ода̄та̄пи хонти ка̄л̣а̄пи ман̇гураччхавӣпи, саттха̄ суван̣н̣аван̣н̣ова. идам̣ пана сан̣т̣ха̄нам̣ пат̣ичча катхитам̣. сан̣т̣ха̄нампи ча кевалам̣ тесам̣ пан̃н̃а̄йатийева, на пана бхагава̄ милаккхусадисо хоти, на̄пи а̄муттаман̣икун̣д̣ало, буддхавесенева нисӣдати. те пана аттано сама̄насан̣т̣ха̄намева пассанти. йа̄дисако тесам̣ сароти те чхиннассара̄пи хонти гаггарассара̄пи ка̄кассара̄пи, саттха̄ брахмассарова. идам̣ пана бха̄сантарам̣ сандха̄йа катхитам̣. сачепи хи саттха̄ ра̄джа̄сане нисинно катхети, ‘‘аджджа ра̄джа̄ мадхурена сарена катхетӣ’’ти тесам̣ хоти. катхетва̄ пакканте пана бхагавати пуна ра̄джа̄нам̣ а̄гатам̣ дисва̄ – ‘‘ко ну кхо айа’’нти вӣмам̣са̄ уппаджджати. таттха ко ну кхо айанти имасмим̣ т̣ха̄не ида̄нева ма̄гадхабха̄са̄йа сӣхал̣абха̄са̄йа мадхурена̄ка̄рена катхенто ко ну кхо айам̣ антарахито, ким̣ дево, уда̄ху мануссоти евам̣ вӣмам̣санта̄пи на джа̄нантӣти аттхо. киматтхам̣ паневам̣ аджа̄нанта̄нам̣ дхаммам̣ десетӣти? ва̄санаттха̄йа. евам̣ сутопи хи дхаммо ана̄гате паччайо хоти йева̄ти ана̄гатам̣ пат̣ичча десети. анекасатам̣ бра̄хман̣апарисантиа̄дӣнампи сон̣адан̣д̣акӯт̣адан̣д̣асама̄гама̄дивасена чева ан̃н̃ачаккава̄л̣авасена ча самбхаво ведитаббо.

има̄ пана ат̣т̣ха париса̄ бхагава̄ киматтхам̣ а̄хари? абхӣтабха̄вадассанаттхамева. има̄ кира а̄харитва̄ евама̄ха – ‘‘а̄нанда, има̄пи ат̣т̣ха париса̄ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ десентасса татха̄гатасса бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ наттхи, ма̄рам̣ пана екакам̣ дисва̄ татха̄гато бха̄йеййа̄ти ко евам̣ сан̃н̃ам̣ уппа̄детумарахати. абхӣто, а̄нанда, татха̄гато аччхамбхӣ, сато сампаджа̄но а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджӣ’’ти.

ат̣т̣хаабхибха̄йатанаван̣н̣ана̄

173. абхибха̄йатана̄нӣти абхибхаванака̄ран̣а̄ни. ким̣ абхибхаванти? паччанӣкадхаммепи а̄рамман̣а̄нипи. та̄ни хи пат̣ипаккхабха̄вена паччанӣкадхамме абхибхаванти, пуггаласса н̃а̄н̣уттарийата̄йа а̄рамман̣а̄ни.

аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣтиа̄дӣсу пана аджджхаттарӯпе парикаммавасена аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ на̄ма хоти. аджджхаттан̃хи нӣлапарикаммам̣ каронто кесе ва̄ питте ва̄ аккхита̄рака̄йа ва̄ кароти. пӣтапарикаммам̣ каронто меде ва̄ чхавийа̄ ва̄ хаттхапа̄дапит̣т̣хесу ва̄ аккхӣнам̣ пӣтакат̣т̣ха̄не ва̄ кароти. лохитапарикаммам̣ каронто мам̣се ва̄ лохите ва̄ дживха̄йа ва̄ аккхӣнам̣ раттат̣т̣ха̄не ва̄ кароти. ода̄тапарикаммам̣ каронто ат̣т̣химхи ва̄ данте ва̄ накхе ва̄ аккхӣнам̣ сетат̣т̣ха̄не ва̄ кароти. там̣ пана сунӣлам̣ супӣтам̣ сулохитакам̣ суода̄такам̣ на хоти, ависуддхамева хоти.

еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣти йассевам̣ парикаммам̣ аджджхаттам̣ уппаннам̣ хоти, нимиттам̣ пана бахиддха̄, со евам̣ аджджхаттам̣ парикаммасса бахиддха̄ ча аппана̄йа васена – ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти вуччати. паритта̄нӣти авад̣д̣хита̄ни. суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣти суван̣н̣а̄ни ва̄ хонти, дуббан̣н̣а̄ни ва̄. париттавасенева идам̣ абхибха̄йатанам̣ вуттанти ведитаббам̣. та̄ни абхибхуййа̄ти йатха̄ на̄ма сампаннагахан̣ико кат̣аччхуматтам̣ бхаттам̣ лабхитва̄ – ‘‘ким̣ еттха бхун̃джитаббам̣ аттхӣ’’ти сан̇кад̣д̣хитва̄ екакабал̣амева кароти, евамева н̃а̄н̣уттарико пуггало висадан̃а̄н̣о – ‘‘ким̣ еттха париттаке а̄рамман̣е сама̄паджджитаббам̣ аттхи, на̄йам̣ мама бха̄ро’’ти та̄ни рӯпа̄ни абхибхавитва̄ сама̄паджджати, саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣти аттхо. джа̄на̄ми пасса̄мӣти имина̄ панасса а̄бхого катхито. со ча кхо сама̄паттито вут̣т̣хитасса, на антосама̄паттийам̣. евам̣сан̃н̃ӣ хотӣти а̄бхогасан̃н̃а̄йапи джха̄насан̃н̃а̄йапи евам̣сан̃н̃ӣ хоти. абхибхаванасан̃н̃а̄ хисса антосама̄паттийампи аттхи, а̄бхогасан̃н̃а̄ пана сама̄паттито вут̣т̣хитассева.

аппама̄н̣а̄нӣти вад̣д̣хитаппама̄н̣а̄ни, маханта̄нӣти аттхо. абхибхуййа̄ти еттха пана йатха̄ махаггхасо пурисо екам̣ бхаттавад̣д̣хитакам̣ лабхитва̄ – ‘‘ан̃н̃ампи хоту, ким̣ етам̣ майхам̣ кариссатӣ’’ти там̣ на махантато пассати, евамева н̃а̄н̣уттаро пуггало висадан̃а̄н̣о ‘‘ким̣ еттха сама̄паджджитаббам̣, найидам̣ аппама̄н̣ам̣, на майхам̣ читтекаггата̄каран̣е бха̄ро аттхӣ’’ти та̄ни абхибхавитва̄ сама̄паджджати, саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣти аттхо.

аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣти ала̄бхита̄йа ва̄ анаттхиката̄йа ва̄ аджджхаттарӯпе парикаммасан̃н̃а̄вирахито.

еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣти йасса парикаммампи нимиттампи бахиддха̄ва уппаннам̣, со евам̣ бахиддха̄ парикаммасса чева аппана̄йа ча васена – ‘‘аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти вуччати. сесаметтха чатуттха̄бхибха̄йатане вуттанайамева. имесу пана чатӯсу париттам̣ витаккачаритавасена а̄гатам̣, аппама̄н̣ам̣ мохачаритавасена, суван̣н̣ам̣ досачаритавасена, дуббан̣н̣ам̣ ра̄гачаритавасена. етесан̃хи ета̄ни саппа̄йа̄ни. са̄ ча несам̣ саппа̄йата̄ виттха̄рато висуддхимагге чаританиддесе вутта̄.

пан̃чамаабхибха̄йатана̄дӣсу нӣла̄нӣти саббасан̇га̄хакавасена вуттам̣. нӣлаван̣н̣а̄нӣти ван̣н̣авасена. нӣланидассана̄нӣти нидассанавасена, апан̃н̃а̄йа ма̄навивара̄ни асамбхиннаван̣н̣а̄ни еканӣла̄нева хутва̄ диссантӣти вуттам̣ хоти. нӣланибха̄са̄нӣти идам̣ пана обха̄савасена вуттам̣, нӣлобха̄са̄ни нӣлаппабха̄йутта̄нӣти аттхо. етена несам̣ висуддхатам̣ дассети. висуддхаван̣н̣авасенева хи има̄ни чатта̄ри абхибха̄йатана̄ни вутта̄ни. ума̄пуппханти етан̃хи пуппхам̣ синиддхам̣ муду, диссама̄нампи нӣламева хоти. гирикан̣н̣икапуппха̄дӣни пана диссама̄на̄ни сетадха̄тука̄нева хонти. тасма̄ идамева гахитам̣, на та̄ни. ба̄ра̄н̣асеййаканти ба̄ра̄н̣асисамбхавам̣. таттха кира каппа̄сопи муду, суттакантика̄йопи тантава̄йа̄пи чхека̄, удакампи сучи синиддхам̣. тасма̄ там̣ ваттхам̣ убхатобха̄гавимат̣т̣хам̣ хоти; двӣсупи пассесу мат̣т̣хам̣ муду синиддхам̣ кха̄йати.

пӣта̄нӣтиа̄дӣсупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. ‘‘нӣлакасин̣ам̣ угган̣ханто нӣласмим̣ нимиттам̣ ган̣ха̄ти пуппхасмим̣ ва̄ ваттхасмим̣ ва̄ ван̣н̣адха̄туйа̄ ва̄’’тиа̄дикам̣ панеттха касин̣акаран̣ан̃ча парикамман̃ча аппана̄видха̄нан̃ча саббам̣ висуддхимагге виттха̄рато вуттамева. има̄нипи ат̣т̣ха абхибха̄йатана̄ни абхӣтабха̄вадассанаттхамева а̄нӣта̄ни. има̄ни кира ватва̄ евама̄ха – ‘‘а̄нанда, еварӯпа̄пи сама̄паттийо сама̄паджджантасса ча вут̣т̣хахантасса ча татха̄гатасса бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ наттхи, ма̄рам̣ пана екакам̣ дисва̄ татха̄гато бха̄йеййа̄ти ко евам̣ сан̃н̃ам̣ уппа̄детумарахати. абхӣто, а̄нанда, татха̄гато аччхамбхӣ, сато сампаджа̄но а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджӣ’’ти.

ат̣т̣хавимоккхаван̣н̣ана̄

174. вимоккхакатха̄ утта̄наттха̄йева. имепи ат̣т̣ха вимоккха̄ абхӣтабха̄вадассанаттхамева а̄нӣта̄. имепи кира ватва̄ евама̄ха – ‘‘а̄нанда, ета̄пи сама̄паттийо сама̄паджджантасса ча вут̣т̣хахантасса ча татха̄гатасса бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ наттхи…пе… оссаджӣ’’ти.

175. ида̄нипи бхагава̄ а̄нандасса ока̄сам̣ адатва̄ва екамида̄хантиа̄дина̄ найена апарампи десанам̣ а̄рабхи. таттха пат̣хама̄бхисамбуддхоти абхисамбуддхо хутва̄ пат̣хамамева ат̣т̣хаме сатта̄хе.

177. оссат̣т̣хоти виссаджджито париччхинно, евам̣ кира ватва̄ – ‘‘тена̄йам̣ дасасахассӣ локадха̄ту кампиттха̄’’ти а̄ха.

а̄нандайа̄чанакатха̄

178. аланти пат̣иккхепавачанаметам̣. бодхинти чатумагган̃а̄н̣апат̣ивегхам̣. саддахаси тванти евам̣ вуттабха̄вам̣ татха̄гатасса саддахасӣти вадати. тасма̄тиха̄нанда̄ти йасма̄ идам̣ вачанам̣ саддахаси, тасма̄ туйхеветам̣ дуккат̣анти дассети.

179. екамида̄ханти идам̣ бхагава̄ – ‘‘на кевалам̣ ахам̣ идхева там̣ а̄мантесим̣, ан̃н̃ада̄пи а̄мантетва̄ ол̣а̄рикам̣ нимиттам̣ ака̄сим̣, тампи тайа̄ на пат̣ивиддхам̣, тавева̄йам̣ апара̄дхо’’ти евам̣ сокавиноданаттха̄йа на̄наппака̄рато тхерассева доса̄ропанаттхам̣ а̄рабхи.

183. пийехи мана̄пехӣти ма̄та̄пита̄бха̄та̄бхагиниа̄дикехи джа̄тийа̄ на̄на̄бха̄во, маран̣ена вина̄бха̄во, бхавена ан̃н̃атха̄бха̄во. там̣ кутеттха лаббха̄ти танти тасма̄, йасма̄ саббехева пийехи мана̄пехи на̄на̄бха̄во, тасма̄ даса па̄рамийо пӯретва̄пи, самбодхим̣ патва̄пи, дхаммачаккам̣ паваттетва̄пи, йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дассетва̄пи, деворохан̣ам̣ катва̄пи, йам̣ там̣ джа̄там̣ бхӯтам̣ сан̇кхатам̣ палокадхаммам̣, там̣ вата татха̄гатасса̄пи сарӣрам̣ ма̄ палуджджӣти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджати, родантена̄пи кандантена̄пи на сакка̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ ладдхунти. пуна пачча̄вамиссатӣти йам̣ чаттам̣ вантам̣, там̣ вата пуна пат̣икха̄диссатӣти аттхо.

184. йатхайидам̣ брахмачарийанти йатха̄ идам̣ сиккха̄ттайасан̇гахам̣ са̄санабрахмачарийам̣. аддханийанти аддха̄наккхамам̣. чират̣т̣хитиканти чираппаваттивасена чират̣т̣хитикам̣. чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄тиа̄ди саббам̣ локийалокуттаравасенева катхитам̣. етесам̣ пана бодхипаккхийа̄нам̣ дхамма̄нам̣ виниччхайо сабба̄ка̄рена висуддхимагге пат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхиниддесе вутто. сесаметтха утта̄намева̄ти.

татийабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

на̄га̄палокитаван̣н̣ана̄

186. на̄га̄палокитанти йатха̄ хи маха̄джанасса ат̣т̣хӣни кот̣ийа̄ кот̣им̣ а̄хачча т̣хита̄ни паччекабуддха̄нам̣, ан̇кусакалагга̄ни вийа, на евам̣ буддха̄нам̣. буддха̄нам̣ пана сан̇кхалика̄ни вийа ека̄баддха̄ни хутва̄ т̣хита̄ни, тасма̄ паччхато апалоканака̄ле на сакка̄ хоти гӣвам̣ париваттетум̣. йатха̄ пана хаттхина̄го паччха̄бха̄гам̣ апалокетука̄мо сакаласарӣренева париваттати, евам̣ париваттитаббам̣ хоти. бхагавато пана нагарадва̄ре т̣хатва̄ – ‘‘веса̄лим̣ апалокесса̄мӣ’’ти читте уппаннаматте – ‘‘бхагава̄ анека̄ни каппакот̣исахасса̄ни па̄рамийо пӯрентехи тумхехи на гӣвам̣ париваттетва̄ апалоканакаммам̣ ката’’нти айам̣ патхавӣ кула̄лачаккам̣ вийа париваттетва̄ бхагавантам̣ веса̄линагара̄бхимукхам̣ ака̄си. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

нану ча на кевалам̣ веса̄лийа̄ва, са̄ваттхира̄джагахана̄л̣андапа̄т̣алига̄макот̣ига̄мана̄тикага̄макесупи тато тато никкхантака̄ле там̣ там̣ саббам̣ паччхимадассанамева, таттха таттха касма̄ на̄га̄палокитам̣ на̄палокесӣти? аначчхарийатта̄. таттха таттха хи ниваттетва̄ апалокентассетам̣ на аччхарийам̣ хоти, тасма̄ на̄палокеси. апи ча веса̄лира̄джа̄но а̄саннавина̄са̄, тин̣н̣ам̣ васса̄нам̣ упари винассиссанти. те там̣ нагарадва̄ре на̄га̄палокитам̣ на̄ма четийам̣ катва̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджессанти, там̣ несам̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа бхависсатӣти тесам̣ анукампа̄йа апалокеси.

дуккхассантакароти ват̣т̣адуккхасса антакаро. чаккхума̄ти пан̃чахи чаккхӯхи чаккхума̄. париниббутоти килесапаринибба̄нена париниббуто.

чатумаха̄падесаван̣н̣ана̄

187. маха̄падесети маха̄ока̄се, маха̄ападесе ва̄, буддха̄дайо маханте маханте ападиситва̄ вутта̄ни маха̄ка̄ран̣а̄нӣти аттхо.

188. нева абхинандитаббанти хат̣т̣хатут̣т̣хехи са̄дхука̄рам̣ датва̄ пуббева на сотаббам̣, евам̣ кате хи паччха̄ ‘‘идам̣ на саметӣ’’ти вуччама̄но – ‘‘ким̣ пуббева айам̣ дхаммо, ида̄ни на дхаммо’’ти ватва̄ ладдхим̣ на виссаджджети. наппат̣иккоситаббанти – ‘‘ким̣ еса ба̄ло вадатӣ’’ти евам̣ пуббева на ваттаббам̣, евам̣ вутте хи ваттум̣ йуттампи на ваккхати. тена̄ха – ‘‘анабхинандитва̄ аппат̣иккоситва̄’’ти. падабйан̃джана̄нӣти падасан̇кха̄та̄ни бйан̃джана̄ни. са̄дхукам̣ уггахетва̄ти имасмим̣ т̣ха̄не па̄л̣и вутта̄, имасмим̣ т̣ха̄не аттхо вутто, имасмим̣ т̣ха̄не анусандхи катхито, имасмим̣ т̣ха̄не пубба̄парам̣ катхитанти сут̣т̣ху гахетва̄. сутте оса̄ретабба̄нӣти сутте ота̄ретабба̄ни. винайе сандассетабба̄нӣти винайе сам̣сандетабба̄ни.

еттха ча суттанти винайо. йатха̄ха – ‘‘каттха пат̣иккхиттам̣? са̄ваттхийам̣ суттавибхан̇ге’’ти (чул̣ава. 457). винайоти кхандхако. йатха̄ха – ‘‘винайа̄тиса̄ре’’ти. евам̣ винайапит̣акампи на парийа̄дийати. убхатовибхан̇га̄ пана суттам̣, кхандхакапарива̄ра̄ винайоти евам̣ винайапит̣акам̣ парийа̄дийати. атхава̄ суттантапит̣акам̣ суттам̣, винайапит̣акам̣ винайоти евам̣ двейева пит̣ака̄ни парийа̄дийанти. суттанта̄бхидхаммапит̣ака̄ни ва̄ суттам̣, винайапит̣акам̣ винайоти евампи тӣн̣и пит̣ака̄ни на та̄ва парийа̄дийанти. асуттана̄макан̃хи буддхавачанам̣ на̄ма аттхи. сеййатхидам̣ – джа̄такам̣, пат̣исамбхида̄, ниддесо, суттанипа̄то, дхаммападам̣, уда̄нам̣, итивуттакам̣, вима̄наваттху, петаваттху, тхерага̄тха̄, тхерӣга̄тха̄, апада̄нанти.

судиннаттхеро пана – ‘‘асуттана̄макам̣ буддхавачанам̣ на аттхӣ’’ти там̣ саббам̣ пат̣ипаккхипитва̄ – ‘‘тӣн̣и пит̣ака̄ни суттам̣, винайо пана ка̄ран̣а’’нти а̄ха. тато там̣ ка̄ран̣ам̣ дассенто идам̣ суттама̄хари –

‘‘йе кхо твам̣, готами, дхамме джа̄неййа̄си, име дхамма̄ сара̄га̄йа сам̣ваттанти но вира̄га̄йа, сан̃н̃ога̄йа сам̣ваттанти но висан̃н̃ога̄йа, а̄чайа̄йа сам̣ваттанти но апачайа̄йа, махиччхата̄йа сам̣ваттанти но аппиччхата̄йа, асантут̣т̣хийа̄ сам̣ваттанти но сантут̣т̣хийа̄, сан̇ган̣ика̄йа сам̣ваттанти но павивека̄йа, косаджджа̄йа сам̣ваттанти но вӣрийа̄рамбха̄йа, дуббхарата̄йа сам̣ваттанти но субхарата̄йа. екам̣сена, готами, дха̄реййа̄си – ‘несо дхаммо, несо винайо, нетам̣ саттхуса̄сана’нти. йе ча кхо твам̣, готами, дхамме джа̄неййа̄си, име дхамма̄ вира̄га̄йа сам̣ваттанти но сара̄га̄йа, висан̃н̃ога̄йа сам̣ваттанти но сан̃н̃ога̄йа, апачайа̄йа сам̣ваттанти но а̄чайа̄йа, аппиччхата̄йа сам̣ваттанти но махиччхата̄йа, сантут̣т̣хийа̄ сам̣ваттанти но асантут̣т̣хийа̄, павивека̄йа сам̣ваттанти но сан̇ган̣ика̄йа, вӣрийа̄рамбха̄йа сам̣ваттанти но косаджджа̄йа, субхарата̄йа сам̣ваттанти но дуббхарата̄йа. екам̣сена, готами, дха̄реййа̄си – ‘есо дхаммо, есо винайо, етам̣ саттхуса̄сана’нти’’ (а. ни. 8.53).

тасма̄ суттети тепит̣аке буддхавачане ота̄ретабба̄ни. винайети етасмим̣ ра̄га̄дивинайака̄ран̣е сам̣сандетабба̄нӣти айаметтха аттхо. на чева сутте осарантӣти суттапат̣ипа̄т̣ийа̄ каттхачи ана̄гантва̄ чхаллим̣ ут̣т̣хапетва̄ гул̣хавессантара-гул̣хауммагга-гул̣хавинайа-ведаллапит̣ака̄нам̣ ан̃н̃атарато а̄гата̄ни пан̃н̃а̄йантӣти аттхо. евам̣ а̄гата̄ни хи ра̄га̄дивинайе ча на пан̃н̃а̄йама̄на̄ни чхад̣д̣етабба̄ни хонти. тена вуттам̣ – ‘‘ити хетам̣, бхиккхаве, чхад̣д̣еййа̄тха̄’’ти. етенупа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо.

идам̣, бхиккхаве, чатуттхам̣ маха̄падесам̣ дха̄реййа̄тха̄ти идам̣ чатуттхам̣ дхаммасса патит̣т̣ха̄нока̄сам̣ дха̄реййа̄тха.

имасмим̣ пана т̣ха̄не имам̣ пакин̣н̣акам̣ ведитаббам̣. сутте чатта̄ро маха̄падеса̄, кхандхаке чатта̄ро маха̄падеса̄, чатта̄ри пан̃хабйа̄каран̣а̄ни, суттам̣, сутта̄нуломам̣, а̄чарийава̄до, аттаномати, тиссо сан̇гӣтийоти.

таттха – ‘‘айам̣ дхаммо, айам̣ винайо’’ти дхаммавиниччхайе патте име чатта̄ро маха̄падеса̄ пама̄н̣ам̣. йам̣ еттха самети тадева гахетаббам̣, итарам̣ виравантассапи на гахетаббам̣.

‘‘идам̣ каппати, идам̣ на каппатӣ’’ти каппийа̄каппийавиниччхайе патте – ‘‘йам̣, бхиккхаве, майа̄ идам̣ на каппатӣти аппат̣иккхиттам̣, там̣ че акаппийам̣ ануломети, каппийам̣ пат̣иба̄хати, там̣ во на каппатӣ’’тиа̄дина̄ (маха̄ва. 305) найена кхандхаке вутта̄ чатта̄ро маха̄падеса̄ пама̄н̣ам̣. тесам̣ виниччхайакатха̄ самантапа̄са̄дика̄йам̣ вутта̄. таттха вуттанайена йам̣ каппийам̣ ануломети, тадева каппийам̣, итарам̣ акаппийанти евам̣ саннит̣т̣ха̄нам̣ ка̄таббам̣.

екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо, т̣хапанӣйо пан̃хоти има̄ни чатта̄ри пан̃хабйа̄каран̣а̄ни на̄ма. таттха ‘‘чаккхум̣ аничча’’нти пут̣т̣хена – ‘‘а̄ма аничча’’нти екам̣сенева бйа̄ка̄таббам̣. еса найо сота̄дӣсу. айам̣ екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо. ‘‘аниччам̣ на̄ма чаккху’’нти пут̣т̣хена – ‘‘на чаккхумева, сотампи аниччам̣ гха̄нампи аничча’’нти евам̣ вибхаджитва̄ бйа̄ка̄таббам̣. айам̣ вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо. ‘‘йатха̄ чаккху татха̄ сотам̣, йатха̄ сотам̣ татха̄ чаккху’’нти пут̣т̣хена ‘‘кенат̣т̣хена пуччхасӣ’’ти пат̣ипуччхитва̄ ‘‘дассанат̣т̣хена пуччха̄мӣ’’ти вутте ‘‘на хӣ’’ти бйа̄ка̄таббам̣, ‘‘аниччат̣т̣хена пуччха̄мӣ’’ти вутте а̄ма̄ти бйа̄ка̄таббам̣. айам̣ пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо. ‘‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’’нтиа̄дӣни пут̣т̣хена пана ‘‘абйа̄катаметам̣ бхагавата̄’’ти т̣хапетаббо, еса пан̃хо на бйа̄ка̄таббо. айам̣ т̣хапанӣйо пан̃хо. ити тена̄ка̄рена пан̃хе сампатте има̄ни чатта̄ри пан̃хабйа̄каран̣а̄ни пама̄н̣ам̣. имесам̣ васена со пан̃хо бйа̄ка̄таббо.

сутта̄дӣсу пана суттам̣ на̄ма тиссо сан̇гӣтийо а̄рӯл̣ха̄ни тӣн̣и пит̣ака̄ни. сутта̄нуломам̣ на̄ма ануломакаппийам̣. а̄чарийава̄до на̄ма ат̣т̣хакатха̄. аттаномати на̄ма найагга̄хена анубуддхийа̄ аттано пат̣ибха̄нам̣. таттха суттам̣ аппат̣иба̄хийам̣, там̣ пат̣иба̄хантена буддхова пат̣иба̄хито хоти. ануломакаппийам̣ пана суттена саментамева гахетаббам̣, на итарам̣. а̄чарийава̄допи суттена саментойева гахетаббо, на итаро. аттаномати пана саббадуббала̄, са̄пи суттена самента̄йева гахетабба̄, на итара̄. пан̃часатика̄, саттасатика̄, сахассика̄ти има̄ пана тиссо сан̇гӣтийо. суттампи та̄су а̄гатамева пама̄н̣ам̣, итарам̣ га̄райхасуттам̣ на гахетаббам̣. таттха отаранта̄нипи хи падабйан̃джана̄ни на чева сутте отаранти, на ча винайе сандиссантӣти ведитабба̄ни.

камма̄рапуттачундаваттхуван̣н̣ана̄

189. камма̄рапуттасса̄ти суван̣н̣ака̄рапуттасса. со кира ад̣д̣хо маха̄кут̣умбико бхагавато пат̣хамадассаненева сота̄панно хутва̄ аттано амбаване виха̄рам̣ ка̄ра̄петва̄ ниййа̄теси. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘амбаване’’ти.

сӯкарамаддаванти на̄титарун̣асса на̄тиджин̣н̣асса екаджет̣т̣хакасӯкарасса паваттамам̣сам̣. там̣ кира муду чева синиддхан̃ча хоти, там̣ пат̣ийа̄да̄петва̄ са̄дхукам̣ пача̄петва̄ти аттхо. еке бхан̣анти – ‘‘сӯкарамаддаванти пана мудуоданасса пан̃чагорасайӯсапа̄чанавидха̄насса на̄метам̣, йатха̄ гавапа̄нам̣ на̄ма па̄кана̄ма’’нти. кечи бхан̣анти – ‘‘сӯкарамаддавам̣ на̄ма раса̄йанавидхи, там̣ пана раса̄йанасаттхе а̄гаччхати, там̣ чундена – ‘бхагавато паринибба̄нам̣ на бхавеййа̄’ти раса̄йанам̣ пат̣ийатта’’нти. таттха пана двисахассадӣпапарива̄ресу чатӯсу маха̄дӣпесу девата̄ оджам̣ паккхипим̣су.

на̄хам̣ танти имам̣ сӣхана̄дам̣ киматтхам̣ надати? парӯпава̄дамочанаттхам̣. аттана̄ парибхутта̄васесам̣ нева бхиккхӯнам̣, на манусса̄нам̣ да̄тум̣ ада̄си, а̄ва̄т̣е никхан̣а̄петва̄ вина̄сесӣти хи ваттука̄ма̄нам̣ идам̣ сутва̄ вачанока̄со на бхависсатӣти паресам̣ упава̄дамочанаттхам̣ сӣхана̄дам̣ надатӣти.

190. бхуттасса ча сӯкарамаддавена̄ти бхуттасса удапа̄ди, на пана бхуттапаччайа̄. йади хи абхуттасса уппаджджиссатха, атикхаро бхависсати. синиддхабходжанам̣ бхуттатта̄ панасса тануведана̄ ахоси. тенева падаса̄ гантум̣ асаккхи. виречама̄ноти абхин̣хам̣ паватталохитавиречанова сама̄но. авоча̄ти аттана̄ паттхитат̣т̣ха̄не паринибба̄наттха̄йа евама̄ха. има̄ пана дхаммасан̇га̄хакаттхерехи т̣хапитага̄тха̄йоти ведитабба̄.

па̄нӣйа̄харан̣аван̣н̣ана̄

191. ин̇гха̄ти чоданаттхе нипа̄то. аччходака̄ти пасаннодака̄. са̄тодака̄ти мадхуродака̄. сӣтодака̄ти танусӣталасалила̄. сетака̄ти никкаддама̄. суппатиттха̄ти сундаратиттха̄.

пуккусамаллапуттаваттхуван̣н̣ана̄

192. пуккусоти тасса на̄мам̣. маллапуттоти маллара̄джапутто. малла̄ кира ва̄рена раджджам̣ ка̄ренти. йа̄ва несам̣ ва̄ро на па̄пун̣а̄ти, та̄ва ван̣иджджам̣ каронти. айампи ван̣иджджамева каронто пан̃ча сакат̣асата̄ни йоджа̄петва̄ дхурава̄те ва̄йанте пурато гаччхати, паччха̄ ва̄те ва̄йанте саттхава̄хам̣ пурато песетва̄ сайам̣ паччха̄ гаччхати. тада̄ пана паччха̄ ва̄то ва̄йи, тасма̄ еса пурато саттхава̄хам̣ песетва̄ саббаратанайа̄не нисӣдитва̄ кусина̄рато никкхамитва̄ ‘‘па̄вам̣ гамисса̄мӣ’’ти маггам̣ пат̣ипаджджи. тена вуттам̣ – ‘‘кусина̄ра̄йа па̄вам̣ аддха̄намаггаппат̣ипанно хотӣ’’ти.

а̄л̣а̄роти тасса на̄мам̣. дӣгхапин̇гало киресо, тенасса а̄л̣а̄роти на̄мам̣ ахоси. ка̄ла̄моти готтам̣. йатра хи на̄ма̄ти йо на̄ма. нева даккхатӣти на аддаса. йатрасаддайуттатта̄ панетам̣ ана̄гатавасена вуттам̣. еварӯпан̃хи ӣдисесу т̣ха̄несу саддалаккхан̣ам̣.

193. ниччхарантӣсӯти вичарантӣсу. асанийа̄ пхалантийа̄ти нававидха̄йа асанийа̄ бхиджджама̄на̄йа вийа маха̄равам̣ равантийа̄. нававидха̄ хи асанийо – асан̃н̃а̄, вичакка̄, сатера̄, гаггара̄, каписӣса̄, маччхавилолика̄, куккут̣ака̄, дан̣д̣аман̣ика̄, суккха̄санӣти. таттха асан̃н̃а̄ асан̃н̃ам̣ кароти. вичакка̄ екам̣ чаккам̣ кароти. сатера̄ сатерасадиса̄ хутва̄ патати. гаггара̄ гаггара̄йама̄на̄ патати. каписӣса̄ бхамукам̣ уккхипенто маккат̣о вийа хоти. маччхавилолика̄ вилолитамаччхо вийа хоти. куккут̣ака̄ куккут̣асадиса̄ хутва̄ патати. дан̣д̣аман̣ика̄ нан̇галасадиса̄ хутва̄ патати. суккха̄санӣ патитат̣т̣ха̄нам̣ самуггха̄т̣ети.

деве вассантети суккхагаджджитам̣ гаджджитва̄ антарантара̄ вассанте. а̄тума̄йанти а̄тумам̣ нисса̄йа вихара̄ми. бхуса̄га̄рети кхаласа̄ла̄йам̣. еттхесоти етасмим̣ ка̄ран̣е есо маха̄джанака̄йо саннипатито. ква ахосӣти кухим̣ ахоси. со там̣ бхантети со твам̣ бханте.

194. син̇гӣван̣н̣анти син̇гӣсуван̣н̣аван̣н̣ам̣. йугамат̣т̣ханти мат̣т̣хайугам̣, сан̣хаса̄т̣акайугал̣анти аттхо. дха̄ран̣ӣйанти антарантара̄ майа̄ дха̄ретаббам̣, паридахитаббанти аттхо. там̣ кира со татха̄рӯпе чхан̣адивасейева дха̄ретва̄ сесака̄ле никкхипати. евам̣ уттамам̣ ман̇галаваттхайугам̣ сандха̄йа̄ха. анукампам̣ упа̄да̄йа̄ти майи анукампам̣ пат̣ичча. аччха̄дехӣти упача̄равачанаметам̣ – екам̣ майхам̣ дехи, екам̣ а̄нандасса̄ти аттхо. ким̣ пана тхеро там̣ ган̣хӣти? а̄ма ган̣хи. касма̄? маттхакаппаттакиччатта̄. кин̃ча̄пи хеса еварӯпам̣ ла̄бхам̣ пат̣иккхипитва̄ упат̣т̣ха̄кат̣т̣ха̄нам̣ пат̣ипанно. там̣ панасса упат̣т̣ха̄какиччам̣ маттхакам̣ паттам̣. тасма̄ аггахеси. йе ча̄пи евам̣ вадеййум̣ – ‘‘ана̄ра̄дхако ман̃н̃е а̄нандо пан̃чавӣсати васса̄ни упат̣т̣хахантена на кин̃чи бхагавато сантика̄ тена ладдхапубба’’нти. тесам̣ вачанока̄саччхеданаттхампи аггахеси. апи ча джа̄на̄ти бхагава̄ – ‘‘а̄нандо гахетва̄пи аттана̄ на дха̄рессати, майхам̣йева пӯджам̣ кариссати. маллапуттена пана а̄нандам̣ пӯджентена сан̇гхопи пӯджито бхависсати, евамасса маха̄пун̃н̃ара̄си бхависсатӣ’’ти тхерасса екам̣ да̄песи. тхеропи тенева ка̄ран̣ена аггахесӣти. дхаммийа̄ катха̄йа̄ти ваттха̄нумоданакатха̄йа.

195. бхагавато ка̄йам̣ упана̄митанти нива̄санапа̄рупанавасена аллӣйа̄питам̣. бхагава̄пи тато екам̣ нива̄сеси, екам̣ па̄рупи. хатаччикам̣ вийа̄ти йатха̄ хатаччико ан̇га̄ро антантенева джотати, бахи панасса пабха̄ наттхи, евам̣ бахи пат̣иччханнаппабхам̣ хутва̄ кха̄йатӣти аттхо.

имесу кхо, а̄нанда, двӣсупи ка̄лесӯти касма̄ имесу двӣсу ка̄лесу евам̣ хоти? а̄ха̄рависесена чева балавасоманассена ча. етесу хи двӣсу ка̄лесу сакалачаккава̄л̣е девата̄ а̄ха̄ре оджам̣ паккхипанти, там̣ пан̣ӣтабходжанам̣ куччхим̣ пависитва̄ пасаннарӯпам̣ самут̣т̣ха̄пети. а̄ха̄расамут̣т̣ха̄нарӯпасса пасаннатта̄ маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни ативийа вирочанти. самбодхидивасе часса – ‘‘анекакаппакот̣исатасахассасан̃чито вата ме килесара̄си аджджа пахӣно’’ти а̄ваджджантасса балавасоманассам̣ уппаджджати, читтам̣ пасӣдати, читте пасанне лохитам̣ пасӣдати, лохите пасанне маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни ативийа вирочанти. паринибба̄надивасепи – ‘‘аджджа, да̄на̄хам̣, анекехи буддхасатасахассехи павит̣т̣хам̣ аматамаха̄нибба̄нам̣ на̄ма нагарам̣ пависисса̄мӣ’’ти а̄ваджджантасса балавасоманассам̣ уппаджджати, читтам̣ пасӣдати, читте пасанне лохитам̣ пасӣдати, лохите пасанне маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни ативийа вирочанти. ити а̄ха̄рависесена чева балавасоманассена ча имесу двӣсу ка̄лесу евам̣ хотӣти ведитаббам̣. упаваттанети па̄чӣнато ниваттанаса̄лаване. антарена йамакаса̄ла̄нанти йамакаса̄ларуккха̄нам̣ маджджхе.

син̇гӣван̣н̣анти га̄тха̄ сан̇гӣтика̄ле т̣хапита̄.

196. нхатва̄ ча пивитва̄ ча̄ти еттха тада̄ кира бхагавати наха̄йанте антонадийам̣ маччхакаччхапа̄ ча убхатотӣресу ванасан̣д̣о ча саббам̣ суван̣н̣аван̣н̣амева хоти. амбавананти тасса̄йева надийа̄ тӣре амбаванам̣. а̄йасмантам̣ чундаканти тасмим̣ кира кхан̣е а̄нандаттхеро удакаса̄т̣акам̣ пӣл̣енто охӣйи, чундаттхеро самӣпе ахоси. там̣ бхагава̄ а̄мантеси.

гантва̄на буддхо надикам̣ какудханти има̄пи га̄тха̄ сан̇гӣтика̄лейева т̣хапита̄. таттха паватта̄ бхагава̄ идха дхаммети бхагава̄ идха са̄сане дхамме паватта̄, чатура̄сӣти дхаммаккхандхасахасса̄ни паватта̄нӣти аттхо. памукхе нисӣдӣти саттху пуратова нисӣди. етта̄вата̄ ча тхеро ануппатто. евам̣ ануппаттам̣ атха кхо бхагава̄ а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ а̄мантеси.

197. ала̄бха̄ти йе ан̃н̃есам̣ да̄на̄нисам̣сасан̇кха̄та̄ ла̄бха̄ хонти, те ала̄бха̄. дулладдханти пун̃н̃ависесена ладдхампи мануссаттам̣ дулладдхам̣. йасса тети йасса тава. уттан̣д̣улам̣ ва̄ атикилиннам̣ ва̄ ко джа̄на̄ти, кӣдисампи паччхимам̣ пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ татха̄гато париниббуто, аддха̄ те йам̣ ва̄ там̣ ва̄ диннам̣ бхависсатӣти. ла̄бха̄ти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикада̄на̄нисам̣сасан̇кха̄та̄ ла̄бха̄. суладдханти туйхам̣ мануссаттам̣ суладдхам̣. самасамапхала̄ти сабба̄ка̄рена сама̄напхала̄.

нану ча йам̣ суджа̄та̄йа диннам̣ пин̣д̣апа̄там̣ бхун̃джитва̄ татха̄гато абхисамбуддхо, со сара̄гасадосасамохака̄ле парибхутто, айам̣ пана чундена динно вӣтара̄гавӣтадосавӣтамохака̄ле парибхутто, касма̄ ете самапхала̄ти? паринибба̄насамата̄йа ча сама̄паттисамата̄йа ча ануссаран̣асамата̄йа ча. бхагава̄ хи суджа̄та̄йа диннам̣ пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ саупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббуто, чундена диннам̣ парибхун̃джитва̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббутоти евам̣ паринибба̄насамата̄йапи самапхала̄. абхисамбуджджханадивасе ча чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кхйа̄ сама̄паттийо сама̄паджджи, паринибба̄надивасепи сабба̄ та̄ сама̄паджджӣти евам̣ сама̄паттисамата̄йапи самапхала̄. суджа̄та̄ ча апарабха̄ге ассоси – ‘‘на киреса̄ руккхадевата̄, бодхисатто киреса, там̣ кира пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо, саттасатта̄хам̣ кирасса тена йа̄панам̣ ахосӣ’’ти. тасса̄ идам̣ сутва̄ – ‘‘ла̄бха̄ вата ме’’ти ануссарантийа̄ балавапӣтисоманассам̣ удапа̄ди. чундасса̄пи апарабха̄ге – ‘‘аваса̄напин̣д̣апа̄то кира майа̄ динно, дхаммасӣсам̣ кира ме гахитам̣, майхам̣ кира пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ саттха̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббуто’’ти сутва̄ ‘‘ла̄бха̄ вата ме’’ти ануссарато балавасоманассам̣ удапа̄дӣти евам̣ ануссаран̣асамата̄йапи самапхала̄ти ведитабба̄.

йасасам̣ваттаниканти парива̄расам̣ваттаникам̣. а̄дхипатеййасам̣ваттаниканти джет̣т̣хакабха̄васам̣ваттаникам̣.

сам̣йаматоти сӣласам̣йамена сам̣йамантасса, сам̣варе т̣хитасса̄ти аттхо. верам̣ на чӣйатӣти пан̃чавидхам̣ верам̣ на вад̣д̣хати. кусало ча джаха̄ти па̄паканти кусало пана н̃а̄н̣асампанно арийамаггена анавасесам̣ па̄пакам̣ ла̄макам̣ акусалам̣ джаха̄ти. ра̄гадосамохаккхайа̄ са ниббутоти со имам̣ па̄пакам̣ джахитва̄ ра̄га̄дӣнам̣ кхайа̄ килесанибба̄нена ниббутоти. ити чундасса ча даккхин̣ам̣, аттано ча даккхин̣еййасампаттим̣ сампассама̄но уда̄нам̣ уда̄несӣти.

чатуттхабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

йамакаса̄ла̄ван̣н̣ана̄

198. махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхинти идха бхиккхӯнам̣ ган̣анапариччхедо наттхи. вел̣увага̄ме ведана̄виккхамбханато пат̣т̣ха̄йа хи – ‘‘на чирена бхагава̄ паринибба̄йиссатӣ’’ти сутва̄ тато тато а̄гатесу бхиккхӯсу екабхиккхупи пакканто на̄ма наттхи. тасма̄ ган̣анавӣтиватто сан̇гхо ахоси. упаваттанам̣ малла̄нам̣ са̄лавананти йатхева хи каламбанадӣтӣрато ра̄джама̄тувиха̄радва̄рена тхӯпа̄ра̄мам̣ гантаббам̣ хоти, евам̣ хиран̃н̃аватийа̄ па̄риматӣрато са̄лавануййа̄нам̣, йатха̄ анура̄дхапурасса тхӯпа̄ра̄мо, евам̣ там̣ кусина̄ра̄йам̣ хоти. йатха̄ тхӯпа̄ра̄мато даккхин̣адва̄рена нагарам̣ пависанамагго па̄чӣнамукхо гантва̄ уттарена ниватто, евам̣ уййа̄нато са̄лаванам̣ па̄чӣнамукхам̣ гантва̄ уттарена ниваттам̣. тасма̄ там̣ – ‘‘упаваттана’’нти вуччати. антарена йамакаса̄ла̄нам̣ уттарасӣсаканти тасса кира ман̃чакасса ека̄ са̄лапанти сӣсабха̄ге хоти, ека̄ па̄дабха̄ге. татра̄пи еко тарун̣аса̄ло сӣсабха̄гасса а̄санно хоти, еко па̄дабха̄гасса. апи ча йамакаса̄ла̄ на̄ма мӯлакхандхавит̣апапаттехи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сам̣сиббитва̄ т̣хитаса̄ла̄ти вуттам̣. ман̃чакам̣ пан̃н̃апехӣти тасмим̣ кира уййа̄не ра̄джакуласса сайанаман̃чо аттхи, там̣ сандха̄йа пан̃н̃апехӣти а̄ха. тхеропи там̣йева пан̃н̃апетва̄ ада̄си.

килантосми, а̄нанда, нипаджджисса̄мӣти татха̄гатасса хи –

‘‘гочари кал̣а̄по ган̇геййо, пин̇гало паббатеййако;

хемавато ча тамбо ча, манда̄кини упосатхо;

чхаддантойева дасамо, ете на̄га̄намуттама̄’’ти. –

еттха йам̣ дасаннам̣ гочарисан̇кха̄та̄нам̣ пакатихаттхӣнам̣ балам̣, там̣ екасса кал̣а̄пасса̄ти. евам̣ дасагун̣авад̣д̣хита̄йа ган̣ана̄йа пакатихаттхӣнам̣ кот̣исахассабалаппама̄н̣ам̣ балам̣, там̣ саббампи чундасса пин̣д̣апа̄там̣ парибхуттака̄лато пат̣т̣ха̄йа чан̇гава̄ре паккхиттаудакам̣ вийа париккхайам̣ гатам̣. па̄ва̄нагарато тӣн̣и га̄вута̄ни кусина̄ра̄нагарам̣, етасмим̣ антаре пан̃чавӣсатийа̄ т̣ха̄несу нисӣдитва̄ махата̄ усса̄хена а̄гаччхантопи сӯрийасса аттхан̇гамитавела̄йам̣ сан̃джха̄самайе бхагава̄ са̄лаванам̣ павит̣т̣хо. евам̣ рого саббам̣ а̄рогйам̣ мадданто а̄гаччхати. етаматтхам̣ дассенто вийа саббалокасса сам̣вегакарам̣ ва̄чам̣ бха̄санто – ‘‘килантосми, а̄нанда, нипаджджисса̄мӣ’’ти а̄ха.

касма̄ пана бхагава̄ евам̣ махантена усса̄хена идха̄гато, ким̣ ан̃н̃аттха на сакка̄ паринибба̄йитунти? паринибба̄йитум̣ на̄ма на каттхачи на сакка̄, тӣхи пана ка̄ран̣ехи идха̄гато, идан̃хи бхагава̄ евам̣ пассати – ‘‘майи ан̃н̃аттха паринибба̄йанте маха̄судассанасуттасса аттхуппатти на бхависсати, кусина̄ра̄йам̣ пана паринибба̄йанте йамахам̣ девалоке анубхавитаббам̣ сампаттим̣ мануссалокейева анубхавим̣, там̣ двӣхи бха̄н̣ава̄рехи ман̣д̣етва̄ десесса̄ми, там̣ ме сутва̄ бахӯ джана̄ кусалам̣ ка̄таббам̣ ман̃н̃иссантӣ’’ти.

апарампи пассати – ‘‘мам̣ ан̃н̃аттха паринибба̄йантам̣ субхаддо на пассиссати, со ча буддхавенеййо, на са̄вакавенеййо; на там̣ са̄вака̄ винетум̣ сакконти. кусина̄ра̄йам̣ паринибба̄йантам̣ пана мам̣ со упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхиссати, пан̃ха̄виссаджджанапарийоса̄не ча саран̣есу патит̣т̣ха̄йа мама сантике паббаджджан̃ча упасампадан̃ча лабхитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ майи дхарама̄нейева арахаттам̣ патва̄ паччхимаса̄вако бхависсатӣ’’ти.

апарампи пассати – ‘‘майи ан̃н̃аттха паринибба̄йанте дха̄тубха̄джанӣйе маха̄калахо бхависсати, лохитам̣ надӣ вийа сандиссати. кусина̄ра̄йам̣ париниббуте дон̣абра̄хман̣о там̣ вива̄дам̣ вӯпасаметва̄ дха̄туйо вибхаджиссатӣ’’ти. имехи тӣхи ка̄ран̣ехи бхагава̄ евам̣ махантена усса̄хена идха̄гатоти ведитаббо.

сӣхасеййанти еттха ка̄мабхогӣсеййа̄, петасеййа̄, сӣхасеййа̄, татха̄гатасеййа̄ти чатассо сеййа̄.

таттха – ‘‘йебхуййена, бхиккхаве, ка̄мабхогӣ сатта̄ ва̄мена пассена сентӣ’’ти айам̣ ка̄мабхогӣсеййа̄. тесу хи йебхуййена даккхин̣ена пассена сайанта̄ на̄ма наттхи.

‘‘йебхуййена, бхиккхаве, пета̄ утта̄на̄ сентӣ’’ти айам̣ петасеййа̄. аппамам̣салохитатта̄ хи пета̄ ат̣т̣хисан̇гха̄т̣аджат̣ита̄ екена пассена сайитум̣ на сакконти, утта̄на̄ва сенти.

‘‘сӣхо, бхиккхаве, мигара̄джа̄ даккхин̣ена пассена сеййам̣ каппети…пе… аттамано хотӣ’’ти (а. ни. 4.246) айам̣ сӣхасеййа̄. теджуссадатта̄ хи сӣхо мигара̄джа̄ две пуримапа̄де екасмим̣ т̣ха̄не, паччхимапа̄де екасмим̣ т̣ха̄не т̣хапетва̄ нан̇гут̣т̣хам̣ антарасаттхимхи паккхипитва̄ пуримапа̄дапаччхимапа̄данан̇гут̣т̣ха̄нам̣ т̣хитока̄сам̣ саллаккхетва̄ двиннам̣ пуримапа̄да̄нам̣ маттхаке сӣсам̣ т̣хапетва̄ сайати. дивасам̣ сайитва̄пи пабуджджхама̄но на утрасанто пабуджджхати, сӣсам̣ пана уккхипитва̄ пуримапа̄да̄дӣнам̣ т̣хитока̄сам̣ саллаккхети. саче кин̃чи т̣ха̄нам̣ виджахитва̄ т̣хитам̣ хоти – ‘‘на йидам̣ туйхам̣ джа̄тийа̄ сӯрабха̄васса ча анурӯпа’’нти анаттамано хутва̄ таттхева сайати, на гочара̄йа паккамати. авиджахитва̄ т̣хите пана – ‘‘туйхам̣ джа̄тийа̄ ча сӯрабха̄васса ча анурӯпамида’’нти хат̣т̣хатут̣т̣хо ут̣т̣ха̄йа сӣхавиджамбхитам̣ виджамбхитва̄ кесарабха̄рам̣ видхунитва̄ тиккхаттум̣ сӣхана̄дам̣ надитва̄ гочара̄йа паккамати.

‘‘чатуттхаджджха̄насеййа̄ пана татха̄гатасса сеййа̄ти вуччати’’ (а. ни. 4.246). та̄су идха сӣхасеййа̄ а̄гата̄. айан̃хи теджуссадаирийа̄патхатта̄ уттамасеййа̄ на̄ма.

па̄де па̄данти даккхин̣апа̄де ва̄мапа̄дам̣. ачча̄дха̄йа̄ти атиа̄дха̄йа, ӣсакам̣ атиккамма т̣хапетва̄. гоппхакена хи гоппхаке, джа̄н̣уна̄ ва̄ джа̄н̣умхи сан̇гхат̣т̣ийама̄не абхин̣хам̣ ведана̄ уппаджджати, читтам̣ екаггам̣ на хоти, сеййа̄ апха̄сука̄ хоти. йатха̄ пана на сан̇гхат̣т̣ети, евам̣ атиккамма т̣хапите ведана̄ нуппаджджати, читтам̣ екаггам̣ хоти, сеййа̄ пха̄су хоти. тасма̄ евам̣ нипаджджи. анут̣т̣ха̄насеййам̣ упагататта̄ панеттха – ‘‘ут̣т̣ха̄насан̃н̃ам̣ манаси каритва̄’’ти на вуттам̣. ка̄йавасена четтха анут̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣, нидда̄васена пана там̣ раттим̣ бхагавато бхаван̇гасса ока̄сойева на̄хоси. пат̣хамайа̄масмин̃хи малла̄нам̣ дхаммадесана̄ ахоси, маджджхимайа̄ме субхаддасса паччхимайа̄ме бхиккхусан̇гхам̣ овади, балавапаччӯсе паринибба̄йи.

саббапха̄липхулла̄ти саббе самантато пуппхита̄ мӯлато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва агга̄ екаччханна̄ ахесум̣, на кевалан̃ча йамакаса̄ла̄йева, саббепи руккха̄ саббапа̄липхулла̄ва ахесум̣. на кевалан̃хи тасмим̣йева уййа̄не, сакалан̃хипи дасасахассачаккава̄л̣е пуппхӯпага̄ пуппхам̣ ган̣хим̣су, пхалӯпага̄ пхалам̣ ган̣хим̣су, саббаруккха̄нам̣ кхандхесу кхандхападума̄ни, са̄кха̄су са̄кха̄падума̄ни, валлӣсу валлипадума̄ни, а̄ка̄сесу а̄ка̄сападума̄ни патхавӣталам̣ бхиндитва̄ дан̣д̣ападума̄ни пуппхим̣су. саббо маха̄самуддо пан̃чаван̣н̣ападумасан̃чханно ахоси. тийоджанасахассавиттхато химава̄ гханабаддхаморапин̃чхакала̄по вийа, нирантарам̣ ма̄ла̄да̄магаваччхико вийа, сут̣т̣ху пӣл̣етва̄ а̄баддхапуппхават̣ам̣сако вийа, супӯритам̣ пуппхачан̇кот̣акам̣ вийа ча атираман̣ӣйо ахоси.

те татха̄гатасса сарӣрам̣ окирантӣти те йамакаса̄ла̄ бхуммадевата̄хи сан̃чалитакхандхаса̄кхавит̣апа̄ татха̄гатасса сарӣрам̣ авакиранти, сарӣрасса упари пуппха̄ни викирантӣти аттхо. аджджхокирантӣти аджджхоттхаранта̄ вийа киранти. абхиппакирантӣти абхин̣хам̣ пунаппунам̣ пакирантийева. дибба̄нӣти девалоке нандапоккхаран̣ӣсамбхава̄ни, та̄ни хонти суван̣н̣аван̣н̣а̄ни пан̣н̣аччхаттаппама̄н̣апатта̄ни, маха̄тумбаматтам̣ рен̣ум̣ ган̣ханти. на кевалан̃ча манда̄равапуппха̄нева, ан̃н̃а̄нипи пана дибба̄ни па̄риччхаттакаковил̣а̄рапуппха̄дӣни суван̣н̣ачан̇кот̣ака̄ни пӯретва̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийампи тидасапурепи брахмалокепи т̣хита̄хи девата̄хи павит̣т̣ха̄ни, анталиккха̄ патанти. татха̄гатасса сарӣранти антара̄ авикин̣н̣а̄нева а̄гантва̄ паттакин̃джаккхарен̣учун̣н̣ехи татха̄гатасса сарӣрамева окиранти.

дибба̄нипи чанданачун̣н̣а̄нӣти девата̄нам̣ упакаппаначанданачун̣н̣а̄ни. на кевалан̃ча девата̄нам̣йева, на̄гасупан̣н̣аманусса̄нампи упакаппаначанданачун̣н̣а̄ни. на кевалан̃ча чанданачун̣н̣а̄нева, ка̄л̣а̄нуса̄рикалохитачандана̄дисаббадиббагандхаджа̄лачун̣н̣а̄ни, харита̄лаан̃джанасуван̣н̣араджатачун̣н̣а̄ни саббадиббагандхава̄савикатийо суван̣н̣араджата̄дисамугге пӯретва̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣иа̄дӣсу т̣хита̄хи девата̄хи павит̣т̣ха̄ни антара̄ авиппакиритва̄ татха̄гатассева сарӣрам̣ окиранти.

дибба̄нипи тӯрийа̄нӣти девата̄нам̣ упакаппанатӯрийа̄ни. на кевалан̃ча та̄нийева, сабба̄нипи тантибаддхачаммапарийонаддхагханасусирабхеда̄ни дасасахассачаккава̄л̣есу девана̄гасупан̣н̣аманусса̄нам̣ тӯрийа̄ни екачаккава̄л̣е саннипатитва̄ анталиккхе ваджджантӣти ведитабба̄ни.

дибба̄нипи сан̇гӣта̄нӣти варун̣ава̄ран̣адевата̄ кира на̄мета̄ дӣгха̄йука̄ девата̄ – ‘‘маха̄пурисо мануссапатхе ниббаттитва̄ буддхо бхависсатӣ’’ти сутва̄ ‘‘пат̣исандхиггахан̣адивасе нам̣ гахетва̄ гамисса̄ма̄’’ти ма̄лам̣ гантхетума̄рабхим̣су. та̄ гантхама̄на̄ва – ‘‘маха̄пурисо ма̄тукуччхийам̣ ниббатто’’ти сутва̄ ‘‘тумхе касса гантхатха̄’’ти вутта̄ ‘‘на та̄ва нит̣т̣ха̄ти, куччхито никкхаманадивасе ган̣хитва̄ гамисса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. пунапи ‘‘никкханто’’ти сутва̄ ‘‘маха̄бхиниккхаманадивасе гамисса̄ма̄’’ти. екӯнатим̣савасса̄ни гхаре васитва̄ ‘‘аджджа маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто’’типи сутва̄ ‘‘абхисамбодхидивасе гамисса̄ма̄’’ти. чхаббасса̄ни падха̄нам̣ катва̄ ‘‘аджджа абхисамбуддхо’’типи сутва̄ ‘‘дхаммачаккаппаваттанадивасе гамисса̄ма̄’’ти. ‘‘саттасатта̄ха̄ни бодхиман̣д̣е вӣтина̄метва̄ исипатанам̣ гантва̄ дхаммачаккам̣ паваттита’’нтипи сутва̄ ‘‘йамакапа̄т̣иха̄рийадивасе гамисса̄ма̄’’ти. ‘‘аджджа йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ карӣ’’типи сутва̄ ‘‘деворохан̣адивасе гамисса̄ма̄’’ти. ‘‘аджджа деворохан̣ам̣ карӣ’’типи сутва̄ ‘‘а̄йусан̇кха̄россаджджане гамисса̄ма̄’’ти. ‘‘аджджа а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджӣ’’типи сутва̄ ‘‘на та̄ва нит̣т̣ха̄ти, паринибба̄надивасе гамисса̄ма̄’’ти. ‘‘аджджа бхагава̄ йамакаса̄ла̄намантаре даккхин̣ена пассена сато сампаджа̄но сӣхасеййам̣ упагато балавапаччӯсасамайе паринибба̄йиссати. тумхе касса гантхатха̄’’ти сутва̄ пана – ‘‘кинна̄метам̣, ‘аджджева ма̄тукуччхийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи, аджджева ма̄тукуччхито никкхами, аджджева маха̄бхиниккхаманам̣ никкхами, аджджева буддхо ахоси, аджджева дхаммачаккам̣ паваттайи, аджджева йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ ака̄си, аджджева девалока̄ отин̣н̣о, аджджева а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджи, аджджева кира паринибба̄йиссатӣ’ти. нану на̄ма дутийадивасе йа̄гупа̄нака̄ламаттампи т̣ха̄таббам̣ асса. даса па̄рамийо пӯретва̄ буддхаттам̣ паттасса на̄ма анануччхавикамета’’нти апаринит̣т̣хита̄ва ма̄ла̄йо гахетва̄ а̄гамма анто чаккава̄л̣е ока̄сам̣ алабхама̄на̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ ламбитва̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийа̄ва а̄дха̄вантийо хаттхена хаттхам̣ гӣва̄йа гӣвам̣ гахетва̄ тӣн̣и ратана̄ни а̄раббха дваттим̣са маха̄пурисалаккхан̣а̄ни чхаббан̣н̣арасмийо даса па̄рамийо ад̣д̣хачхат̣т̣ха̄ни джа̄такасата̄ни чуддаса буддхан̃а̄н̣а̄ни а̄раббха га̄йитва̄ тасса тасса аваса̄не ‘‘маха̄йасо, маха̄йасо’’ти ваданти. идаметам̣ пат̣ичча вуттам̣ – ‘‘дибба̄нипи сан̇гӣта̄ни анталиккхе ваттанти татха̄гатасса пӯджа̄йа̄’’ти.

199. бхагава̄ пана йамакаса̄ла̄нам̣ антара̄ даккхин̣ена пассена нипаннойева патхавӣталато йа̄ва чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийа̄, чаккава̄л̣амукхават̣т̣ито ча йа̄ва брахмалока̄ саннипатита̄йа париса̄йа махантам̣ усса̄хам̣ дисва̄ а̄йасмато а̄нандасса а̄рочеси. тена вуттам̣ – ‘‘атха кхо бхагава̄ а̄йасмантам̣ а̄нандам̣…пе… татха̄гатасса пӯджа̄йа̄’’ти. евам̣ маха̄сакка̄рам̣ дассетва̄ тена̄пи аттано асаккатабха̄вамева дассанто на кхо, а̄нанда, етта̄вата̄тиа̄дима̄ха.

идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘а̄нанда, майа̄ дӣпан̇карапа̄дамӯле нипаннена ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ абхинӣха̄рам̣ каронтена на ма̄ла̄гандхатӯрийасан̇гӣта̄нам̣ аттха̄йа абхинӣха̄ро като, на етадаттха̄йа па̄рамийо пӯрита̄. тасма̄ на кхо ахам̣ ета̄йа пӯджа̄йа пӯджито на̄ма хомӣ’’ти.

касма̄ пана бхагава̄ ан̃н̃аттха екам̣ ума̄пуппхаматтампи гахетва̄ буддхагун̣е а̄ваджджетва̄ ката̄йа пӯджа̄йа буддхан̃а̄н̣ена̄пи апариччхиннам̣ випа̄кам̣ ван̣н̣етва̄ идха евам̣ махантам̣ пӯджам̣ пат̣иккхипатӣти? париса̄нуггахена чева са̄санасса ча чират̣т̣хитика̄мата̄йа. саче хи бхагава̄ евам̣ на пат̣иккхипеййа, ана̄гате сӣласса а̄гатат̣т̣ха̄не сӣлам̣ на парипӯрессанти, сама̄дхисса а̄гатат̣т̣ха̄не сама̄дхим̣ на парипӯрессанти, випассана̄йа а̄гатат̣т̣ха̄не випассана̄габбхам̣ на га̄ха̄пессанти. упат̣т̣ха̄ке сама̄дапетва̄ пӯджам̣йева ка̄рента̄ вихариссанти. а̄мисапӯджа̄ ча на̄меса̄ са̄санам̣ екадивасампи екайа̄гупа̄нака̄ламаттампи сандха̄ретум̣ на саккоти. маха̄виха̄расадисан̃хи виха̄расахассам̣ маха̄четийасадисан̃ча четийасахассампи са̄санам̣ дха̄ретум̣ на сакконти. йена каммам̣ катам̣, тассева хоти. самма̄пат̣ипатти пана татха̄гатасса ануччхавика̄ пӯджа̄. са̄ хи тена паттхита̄ чева, саккоти са̄санан̃ча сандха̄ретум̣, тасма̄ там̣ дассенто йо кхо а̄нанда̄тиа̄дима̄ха.

таттха дхамма̄нудхаммаппат̣ипанноти нававидхасса локуттарадхаммасса анудхаммам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ пат̣ипанно. са̄йева пана пат̣ипада̄ ануччхавикатта̄ ‘‘са̄мӣчӣ’’ти вуччати. там̣ са̄мӣчим̣ пат̣ипанноти са̄мӣчиппат̣ипанно. тамева пуббабха̄гапат̣ипада̄сан̇кха̄там̣ анудхаммам̣ чарати пӯретӣти анудхаммача̄рӣ.

пуббабха̄гапат̣ипада̄ти ча сӣлам̣ а̄ча̄рапан̃н̃атти дхутан̇гасама̄да̄нам̣ йа̄ва готрабхуто самма̄пат̣ипада̄ ведитабба̄. тасма̄ йо бхиккху чхасу ага̄равесу патит̣т̣ха̄йа пан̃н̃аттим̣ атиккамати, анесана̄йа джӣвикам̣ каппети, айам̣ на дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно. йо пана саббам̣ аттано пан̃н̃аттам̣ сиккха̄падам̣ джинавелам̣ джинамарийа̄дам̣ джинака̄л̣асуттам̣ ан̣уматтампи на вӣтиккамати, айам̣ дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно на̄ма. бхиккхунийа̄пи есева найо. йо упа̄сако пан̃ча вера̄ни даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттати аппети, айам̣ на дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно. йо пана тӣсу саран̣есу, пан̃часупи сӣлесу, дасасу сӣлесу парипӯрака̄рӣ хоти, ма̄сасса ат̣т̣ха упосатхе кароти, да̄нам̣ дети, гандхапӯджам̣ ма̄ла̄пӯджам̣ кароти, ма̄тарам̣ питарам̣ упат̣т̣ха̄ти, дхаммике саман̣абра̄хман̣е упат̣т̣ха̄ти, айам̣ дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно на̄ма. упа̄сика̄йапи есева найо.

парама̄йа пӯджа̄йа̄ти уттама̄йа пӯджа̄йа. айан̃хи нира̄мисапӯджа̄ на̄ма саккоти мама са̄санам̣ сандха̄ретум̣. йа̄ва хи има̄ чатассо париса̄ мам̣ има̄йа пӯджессанти, та̄ва мама са̄санам̣ маджджхе набхасса пун̣н̣ачандо вийа вирочиссатӣти дассети.

упава̄н̣аттхераван̣н̣ана̄

200. апаса̄ресӣти апанеси. апехӣти апагаччха. тхеро екавачаненева та̄лаван̣т̣ам̣ никкхипитва̄ екамантам̣ ат̣т̣ха̄си. упат̣т̣ха̄котиа̄ди пат̣хамабодхийам̣ анибаддхупат̣т̣ха̄кабха̄вам̣ сандха̄йа̄ха. айам̣, бханте, а̄йасма̄ упава̄н̣оти евам̣ тхерена вутте а̄нандо упава̄н̣асса садосабха̄вам̣ саллаккхети, ‘хандасса ниддосабха̄вам̣ катхесса̄мӣ’ти бхагава̄ йебхуййена а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха йебхуййена̄ти идам̣ асан̃н̃асатта̄нан̃чева арӯпадевата̄нан̃ча охӣнабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. аппхут̣оти асампхут̣т̣хо абхарито ва̄. бхагавато кира а̄саннападесе ва̄лаггаматте ока̄се сукхуматтабха̄вам̣ ма̄петва̄ даса даса махесаккха̄ девата̄ ат̣т̣хам̣су. та̄сам̣ парато вӣсати вӣсати. та̄сам̣ парато тим̣сати тим̣сати. та̄сам̣ парато чатта̄лӣсам̣ чатта̄лӣсам̣. та̄сам̣ парато пан̃н̃а̄сам̣ пан̃н̃а̄сам̣. та̄сам̣ парато сат̣т̣хи сат̣т̣хи девата̄ ат̣т̣хам̣су. та̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ хаттхена ва̄ па̄дена ва̄ ваттхена ва̄ на бйа̄ба̄дхенти. ‘‘апехи мам̣, ма̄ гхат̣т̣ехӣ’’ти ваттабба̄ка̄рам̣ на̄ма наттхи. ‘‘та̄ кхо пана девата̄йо дасапи хутва̄ вӣсатипи хутва̄ тим̣сампи хутва̄ чатта̄лӣсампи хутва̄ пан̃н̃а̄сампи хутва̄ а̄раггакот̣инитуданаматтепи тит̣т̣ханти, на ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бйа̄ба̄дхентӣ’’ти (а. ни. 1.37) вуттасадиса̄ва ахесум̣. ова̄рентоти а̄ва̄ренто. тхеро кира пакатийа̄пи маха̄сарӣро хаттхипотакасадисо. со пам̣сукӯлачӣварам̣ па̄рупитва̄ атимаха̄ вийа ахоси.

татха̄гатам̣ дассана̄йа̄ти бхагавато мукхам̣ дат̣т̣хум̣ алабхама̄на̄ евам̣ уджджха̄йим̣су. ким̣ пана та̄ тхерам̣ винивиджджха пасситум̣ на сакконтӣти? а̄ма, на сакконти. девата̄ хи путхуджджане винивиджджха пасситум̣ сакконти, на кхӣн̣а̄саве. тхерасса ча махесаккхата̄йа теджуссадата̄йа упагантумпи на сакконти. касма̄ пана тхерова теджуссадо, на ан̃н̃е арахантоти? йасма̄ кассапабуддхасса четийе а̄раккхадевата̄ ахоси.

випассимхи кира самма̄самбуддхе париниббуте екаггханасуван̣н̣аккхандхасадисасса дха̄тусарӣрасса екамева четийам̣ акам̣су, дӣгха̄йукабуддха̄нан̃хи екамева четийам̣ хоти. там̣ манусса̄ ратана̄йа̄ма̄хи видаттхивиттхата̄хи дван̇гулабахала̄хи суван̣н̣ит̣т̣хака̄хи харита̄лена ча маносила̄йа ча маттика̄киччам̣ тилателенева удакакиччам̣ са̄дхетва̄ йоджанаппама̄н̣ам̣ ут̣т̣хапесум̣. тато бхумма̄ девата̄ йоджанаппама̄н̣ам̣, тато а̄ка̄сат̣т̣хакадевата̄, тато ун̣хавала̄хакадевата̄, тато аббхавала̄хакадевата̄, тато ча̄тумаха̄ра̄джика̄ девата̄, тато та̄ватим̣са̄ девата̄ йоджанаппама̄н̣ам̣ ут̣т̣хапесунти евам̣ саттайоджаникам̣ четийам̣ ахоси. мануссесу ма̄ла̄гандхаваттха̄дӣни гахетва̄ а̄гатесу а̄раккхадевата̄ гахетва̄ тесам̣ пассанта̄нам̣йева четийам̣ пӯджеси.

тада̄ айам̣ тхеро бра̄хман̣амаха̄са̄ло хутва̄ екам̣ пӣтакам̣ ваттхам̣ а̄да̄йа гато. девата̄ тасса хаттхато ваттхам̣ гахетва̄ четийам̣ пӯджеси. бра̄хман̣о там̣ дисва̄ пасанначитто ‘‘ахампи ана̄гате еварӯпасса буддхасса четийе а̄раккхадевата̄ хомӣ’’ти паттханам̣ катва̄ тато чуто девалоке ниббатти. тасса девалоке ча мануссалоке ча сам̣сарантассева кассапо бхагава̄ локе уппаджджитва̄ паринибба̄йи. тасса̄пи екамева дха̄тусарӣрам̣ ахоси. там̣ гахетва̄ йоджаникам̣ четийам̣ ка̄ресум̣. со таттха а̄раккхадевата̄ хутва̄ са̄сане антарахите сагге ниббаттитва̄ амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле тато чуто маха̄куле пат̣исандхим̣ гахетва̄ никкхамма паббаджитва̄ арахаттам̣ патто. ити четийе а̄раккхадевата̄ хутва̄ а̄гататта̄ тхеро теджуссадоти ведитаббо.

девата̄, а̄нанда, уджджха̄йантӣти ити а̄нанда, девата̄ уджджха̄йанти, на майхам̣ путтасса ан̃н̃о кочи досо аттхӣти дассети.

201. катхам̣бхӯта̄ пана, бхантети касма̄ а̄ха? бхагава̄ тумхе – ‘‘девата̄ уджджха̄йантӣ’’ти вадатха, катхам̣ бхӯта̄ пана та̄ тумхе манаси каротха, ким̣ тумха̄кам̣ паринибба̄нам̣ адхива̄сентӣти пуччхати. атха бхагава̄ – ‘‘на̄хам̣ адхива̄санака̄ран̣ам̣ вада̄мӣ’’ти та̄сам̣ анадхива̄санабха̄вам̣ дассенто санта̄нанда̄тиа̄дима̄ха.

таттха а̄ка̄се патхавӣсан̃н̃инийоти а̄ка̄се патхавим̣ ма̄петва̄ таттха патхавӣсан̃н̃инийо. кандантӣти роданти. чхиннапа̄там̣ папатантӣти маджджхе чхинна̄ вийа хутва̄ йато ва̄ тато ва̄ папатанти. а̄ват̣т̣антӣти а̄ват̣т̣антийо патитат̣т̣ха̄намева а̄гаччханти. виват̣т̣антӣти патитат̣т̣ха̄нато парабха̄гам̣ ват̣т̣ама̄на̄ гаччханти. апича две па̄де паса̄ретва̄ саким̣ пурато саким̣ паччхато саким̣ ва̄мато саким̣ даккхин̣ато сам̣париваттама̄на̄пи – ‘‘а̄ват̣т̣анти виват̣т̣антӣ’’ти вуччанти. санта̄нанда, девата̄ патхавийам̣ патхавӣсан̃н̃инийоти пакатипатхавӣ кира девата̄ дха̄ретум̣ на саккоти. таттха хаттхако брахма̄ вийа девата̄ осӣданти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘ол̣а̄рикам̣ хаттхака, аттабха̄вам̣ абхиниммина̄хӣ’’ти (а. ни. 3.128). тасма̄ йа̄ девата̄ патхавийам̣ патхавим̣ ма̄песум̣, та̄ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘патхавийам̣ патхавӣсан̃н̃инийо’’ти.

вӣтара̄га̄ти пахӣнадоманасса̄ сила̄тхамбхасадиса̄ ана̄га̄микхӣн̣а̄савадевата̄.

чатусам̣веджанӣйат̣ха̄наван̣н̣ана̄

202. вассам̣вут̣т̣ха̄ти буддхака̄ле кира двӣсу ка̄лесу бхиккхӯ саннипатанти упакат̣т̣ха̄йа вассӯпана̄йика̄йа каммат̣т̣ха̄наггахан̣аттхам̣, вут̣т̣хавасса̄ ча гахитакаммат̣т̣ха̄на̄нуйогена ниббаттитависеса̄рочанаттхам̣. йатха̄ ча буддхака̄ле, евам̣ тамбапан̣н̣идӣпепи апа̄раган̇га̄йа бхиккхӯ лохапа̄са̄де саннипатим̣су, па̄раган̇га̄йа бхиккхӯ тиссамаха̄виха̄ре. тесу апа̄раган̇га̄йа бхиккхӯ сан̇ка̄рачхад̣д̣акасаммаджджанийо гахетва̄ а̄гантва̄ маха̄виха̄ре саннипатитва̄ четийе судха̄каммам̣ катва̄ – ‘‘вут̣т̣хавасса̄ а̄гантва̄ лохапа̄са̄де саннипататха̄’’ти ваттам̣ катва̄ пха̄сукат̣т̣ха̄несу васитва̄ вут̣т̣хавасса̄ а̄гантва̄ лохапа̄са̄де пан̃чаника̄йаман̣д̣але, йесам̣ па̄л̣и пагун̣а̄, те па̄л̣им̣ саджджха̄йанти. йесам̣ ат̣т̣хакатха̄ пагун̣а̄, те ат̣т̣хакатхам̣ саджджха̄йанти. йо па̄л̣им̣ ва̄ ат̣т̣хакатхам̣ ва̄ вира̄дхети, там̣ – ‘‘касса сантике тайа̄ гахита’’нти вича̄ретва̄ уджум̣ катва̄ га̄ха̄пенти. па̄раган̇га̄ва̄синопи тиссамаха̄виха̄ре евамева каронти. евам̣ двӣсу ка̄лесу саннипатитесу бхиккхӯсу йе пуре вассӯпана̄йика̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ гата̄ висеса̄рочанаттхам̣ а̄гаччханти, еварӯпе сандха̄йа ‘‘пуббе бханте вассам̣вут̣т̣ха̄’’тиа̄дима̄ха.

манобха̄ванӣйети манаса̄ бха̄вите самбха̄вите. йе ва̄ мано манам̣ бха̄венти вад̣д̣хенти ра̄гараджа̄дӣни пава̄хенти, еварӯпети аттхо. тхеро кира ваттасампанно махаллакам̣ бхиккхум̣ дисва̄ тхаддхо хутва̄ на нисӣдати, паччуггаманам̣ катва̄ хаттхато чхаттан̃ча паттачӣваран̃ча гахетва̄ пӣт̣хам̣ паппхот̣етва̄ дети, таттха нисиннасса ваттам̣ катва̄ сена̄санам̣ пат̣иджаггитва̄ дети. навакам̣ бхиккхум̣ дисва̄ тун̣хӣбхӯто на нисӣдати, самӣпе т̣хатва̄ ваттам̣ кароти. со та̄йа ваттапат̣ипаттийа̄ апариха̄ним̣ паттхайама̄но евама̄ха.

атха бхагава̄ – ‘‘а̄нандо манобха̄ванӣйа̄нам̣ дассанам̣ на лабхисса̄мӣ’’ти чинтети, хандасса, манобха̄ванӣйа̄нам̣ дассанат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхисса̄ми, йаттха васанто ито чито ча ана̄хин̣д̣итва̄ва лаччхати манобха̄ванӣйе бхиккхӯ дассана̄йа̄ти чинтетва̄ чатта̄рима̄нӣтиа̄дима̄ха.

таттха саддхасса̄ти буддха̄дӣсу пасанначиттасса ваттасампаннасса, йасса па̄то пат̣т̣ха̄йа четийан̇ган̣аватта̄дӣни саббаватта̄ни ката̄нева пан̃н̃а̄йанти. дассанӣйа̄нӣти дассана̄раха̄ни дассанаттха̄йа гантабба̄ни. сам̣веджанӣйа̄нӣти сам̣вегаджанака̄ни. т̣ха̄на̄нӣти ка̄ран̣а̄ни, падесат̣ха̄на̄нева ва̄.

йе хи кечӣти идам̣ четийача̄рика̄йа саттхакабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. таттха четийача̄рикам̣ а̄хин̣д̣анта̄ти йе ча та̄ва таттха таттха четийан̇ган̣ам̣ саммаджджанта̄, а̄сана̄ни дхованта̄ бодхимхи удакам̣ син̃чанта̄ а̄хин̣д̣анти, тесу ваттаббамева наттхи асукавиха̄ре ‘‘четийам̣ вандисса̄ма̄’’ти никкхамитва̄ пасанначитта̄ антара̄ ка̄лан̇каронта̄пи анантара̄йена сагге патит̣т̣хахиссанти йева̄ти дассети.

а̄нандапуччха̄катха̄ван̣н̣ана̄

203. адассанам̣, а̄нанда̄ти йадетам̣ ма̄туга̄масса адассанам̣, айаметтха уттама̄ пат̣ипаттӣти дассети. два̄рам̣ пидахитва̄ сена̄сане нисинно хи бхиккху а̄гантва̄ два̄ре т̣хитампи ма̄туга̄мам̣ йа̄ва на пассати, та̄васса екам̣сенева на лобхо уппаджджати, на читтам̣ чалати. дассане пана сатийева тадубхайампи асса. тена̄ха – ‘‘адассанам̣ а̄нанда̄’’ти. дассане бхагава̄ сати катханти бхиккхам̣ гахетва̄ упагатат̣т̣ха̄на̄дӣсу дассане сати катхам̣ пат̣ипаджджитаббанти пуччхати. атха бхагава̄ йасма̄ кхаггам̣ гахетва̄ – ‘‘саче майа̄ саддхим̣ а̄лапаси, еттхева те сӣсам̣ па̄тесса̄мӣ’’ти т̣хитапурисена ва̄, ‘‘саче майа̄ саддхим̣ а̄лапаси, еттхева те мам̣сам̣ мурумура̄петва̄ кха̄дисса̄мӣ’’ти т̣хитайаккхинийа̄ ва̄ а̄лапитум̣ варам̣. екассева хи аттабха̄васса таппаччайа̄ вина̄со хоти, на апа̄йесу апариччхиннадуккха̄нубхаванам̣. ма̄туга̄мена пана а̄ла̄пасалла̄пе сати висса̄со хоти, висса̄се сати ота̄ро хоти, отин̣н̣ачитто сӣлабйасанам̣ патва̄ апа̄йапӯрако хоти; тасма̄ ана̄ла̄поти а̄ха. вуттампи четам̣ –

‘‘саллапе асихаттхена, писа̄чена̄пи саллапе;

а̄сӣвисампи а̄сӣде, йена дат̣т̣хо на джӣвати;

на твева еко ека̄йа, ма̄туга̄мена саллапе’’ти. (а. ни. 5.55);

а̄лапантена пана̄ти саче ма̄туга̄мо дивасам̣ ва̄ пуччхати, сӣлам̣ ва̄ йа̄чати, дхаммам̣ ва̄ сотука̄мо хоти, пан̃хам̣ ва̄ пуччхати, татха̄рӯпам̣ ва̄ панасса паббаджитехи каттаббакаммам̣ хоти, еварӯпе ка̄ле ана̄лапантам̣ ‘‘мӯго айам̣, бадхиро айам̣, бхутва̄ва баддхамукхо нисӣдатӣ’’ти вадати, тасма̄ авассам̣ а̄лапитаббам̣ хоти. евам̣ а̄лапантена пана катхам̣ пат̣ипаджджитаббанти пуччхати. атха бхагава̄ – ‘‘етха тумхе, бхиккхаве, ма̄туматтӣсу ма̄тучиттам̣ упат̣т̣хапетха, бхагиниматтӣсу бхагиничиттам̣ упат̣т̣хапетха, дхӣтуматтӣсу дхӣтучиттам̣ упат̣т̣хапетха̄’’ти (сам̣. ни. 4.127) имам̣ ова̄дам̣ сандха̄йа сати, а̄нанда, упат̣т̣хапетабба̄ти а̄ха.

204. абйа̄ват̣а̄ти атантибаддха̄ нируссукка̄ хотха. са̄раттхе гхат̣атха̄ти уттаматтхе арахатте гхат̣етха. ануйун̃джатха̄ти тададхигама̄йа ануйогам̣ каротха. аппаматта̄ти таттха авиппамут̣т̣хасатӣ. вӣрийа̄та̄пайогена а̄та̄пино. ка̄йе ча джӣвите ча нирапеккхата̄йа пахитатта̄ песитачитта̄ вихаратха.

205. катхам̣ пана, бхантети техи кхаттийапан̣д̣ита̄дӣхи катхам̣ пат̣ипаджджитаббам̣. аддха̄ мам̣ те пат̣ипуччхиссанти – ‘‘катхам̣, бханте, а̄нанда татха̄гатасса сарӣре пат̣ипаджджитабба’’нти; ‘‘теса̄хам̣ катхам̣ пат̣ивачанам̣ демӣ’’ти пуччхати. ахатена ваттхена̄ти навена ка̄сикаваттхена. вихатена каппа̄сена̄ти супотхитена каппа̄сена. ка̄сикаваттхан̃хи сукхуматта̄ телам̣ на ган̣ха̄ти, каппа̄со пана ган̣ха̄ти. тасма̄ ‘‘вихатена каппа̄сена̄’’ти а̄ха. а̄йаса̄йа̄ти сован̣н̣а̄йа. сован̣н̣ан̃хи идха ‘‘айаса’’нти адхиппетам̣.

тхӯпа̄рахапуггалаван̣н̣ана̄

206. ра̄джа̄ чаккаваттӣти еттха касма̄ бхагава̄ ага̄рамаджджхе васитва̄ ка̄лан̇катасса ран̃н̃о тхӯпа̄рахатам̣ ануджа̄на̄ти, на сӣлавато путхуджджанасса бхиккхусса̄ти? аначчхарийатта̄. путхуджджанабхиккхӯнан̃хи тхӯпе анун̃н̃а̄йама̄не тамбапан̣н̣идӣпе та̄ва тхӯпа̄нам̣ ока̄со на бхавеййа, татха̄ ан̃н̃есу т̣ха̄несу. тасма̄ ‘‘аначчхарийа̄ те бхависсантӣ’’ти на̄нуджа̄на̄ти. ра̄джа̄ чаккаваттӣ екова ниббаттати, тенасса тхӯпо аччхарийо хоти. путхуджджанасӣлавато пана париниббутабхиккхуно вийа махантампи сакка̄рам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атийева.

а̄нандааччхарийадхаммаван̣н̣ана̄

207. виха̄ранти идха ман̣д̣алама̄ло виха̄роти адхиппето, там̣ пависитва̄. каписӣсанти два̄раба̄хакот̣ийам̣ т̣хитам̣ аггал̣аруккхам̣. родама̄но ат̣т̣ха̄сӣти со кира̄йасма̄ чинтеси – ‘‘саттха̄ра̄ мама сам̣вегаджанакам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ катхитам̣, четийача̄рика̄йа са̄ттхакабха̄во катхито, ма̄туга̄ме пат̣ипаджджитаббапан̃хо виссаджджито, аттано сарӣре пат̣ипатти аккха̄та̄, чатта̄ро тхӯпа̄раха̄ катхита̄, дхувам̣ аджджа бхагава̄ паринибба̄йиссатӣ’’ти, тассевам̣ чинтайато балавадоманассам̣ уппаджджи. атхасса етадахоси – ‘‘бхагавато сантике роданам̣ на̄ма апха̄сукам̣, екамантам̣ гантва̄ сокам̣ танукам̣ карисса̄мӣ’’ти, со татха̄ ака̄си. тена вуттам̣ – ‘‘родама̄но ат̣т̣ха̄сӣ’’ти.

ахан̃ча ватамхӣти ахан̃ча вата амхи, ахам̣ ватамхӣтипи па̄т̣хо. йо мама анукампакоти йо мам̣ анукампати ануса̄сати, све да̄ни пат̣т̣ха̄йа касса мукхадхованам̣ дасса̄ми, касса па̄де дховисса̄ми, касса сена̄санам̣ пат̣иджаггисса̄ми, касса паттачӣварам̣ гахетва̄ вичарисса̄мӣти бахум̣ вилапи. а̄мантесӣти бхиккхусан̇гхасса антаре тхерам̣ адисва̄ а̄мантеси.

меттена ка̄йакаммена̄ти меттачиттавасена паваттитена мукхадхованада̄на̄дика̄йакаммена. хитена̄ти хитавуддхийа̄ катена. сукхена̄ти сукхасоманассенева катена, на дуккхина̄ думманена хутва̄ти аттхо. адвайена̄ти две кот̣т̣ха̄се катва̄ акатена. йатха̄ хи еко саммукха̄ва кароти на параммукха̄, еко параммукха̄ва кароти на саммукха̄ евам̣ вибха̄гам̣ акатва̄ катена̄ти вуттам̣ хоти. аппама̄н̣ена̄ти пама̄н̣авирахитена. чаккава̄л̣ампи хи атисамба̄дхам̣, бхаваггампи атинӣчам̣, тайа̄ катам̣ ка̄йакаммамева бахунти дассети.

меттена вачӣкаммена̄ти меттачиттавасена паваттитена мукхадхованака̄ла̄рочана̄дина̄ вачӣкаммена. апи ча ова̄дам̣ сутва̄ – ‘‘са̄дху, бханте’’ти вачанампи меттам̣ вачӣкаммамева. меттена манокаммена̄ти ка̄лассева сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ вивитта̄сане нисӣдитва̄ – ‘‘саттха̄ арого хоту, абйа̄паджджо сукхӣ’’ти евам̣ паваттитена манокаммена. катапун̃н̃осӣти каппасатасахассам̣ абхинӣха̄расампанносӣти дассети. катапун̃н̃осӣти ча етта̄вата̄ виссаттхо ма̄ пама̄дама̄паджджи, атха кхо падха̄намануйун̃джа. еван̃хи ануйутто кхиппам̣ хохиси ана̄саво, дхаммасан̇гӣтика̄ле арахаттам̣ па̄пун̣иссаси. на хи ма̄дисасса катапа̄ричарийа̄ ниппхала̄ на̄ма хотӣти дассети.

208. еван̃ча пана ватва̄ маха̄патхавим̣ паттхаранто вийа а̄ка̄сам̣ виттха̄ренто вийа чаккава̄л̣агирим̣ оса̄ренто вийа синерум̣ уккхипенто вийа маха̄джамбум̣ кхандхе гахетва̄ ча̄ленто вийа а̄йасмато а̄нандасса гун̣акатхам̣ а̄рабханто атха кхо бхагава̄ бхиккхӯ а̄мантеси. таттха ‘‘йепи те, бхиккхаве, етарахӣ’’ти касма̄ на вуттам̣? ан̃н̃асса буддхасса наттхита̄йа. етенева четам̣ ведитаббам̣ – ‘‘йатха̄ чаккава̄л̣антарепи ан̃н̃о буддхо наттхӣ’’ти. пан̣д̣итоти бйатто. медха̄вӣти кхандхадха̄туа̄йатана̄дӣсу кусало.

209. бхиккхупариса̄ а̄нандам̣ дассана̄йа̄ти йе бхагавантам̣ пасситука̄ма̄ тхерам̣ упасан̇каманти, йе ча ‘‘а̄йасма̄ кира̄нандо самантапа̄са̄дико абхирӯпо дассанӣйо бахуссуто сан̇гхасобхано’’ти тхерасса гун̣е сутва̄ а̄гаччханти, те сандха̄йа ‘‘бхиккхупариса̄ а̄нандам̣ дассана̄йа упасан̇камантӣ’’ти вуттам̣. еса найо саббаттха. аттамана̄ти саванена но дассанам̣ саметӣти сакамана̄ тут̣т̣хачитта̄. дхамманти ‘‘каччи, а̄вусо, кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйам̣, каччи йонисо манасика̄рена каммам̣ каротха, а̄чарийупаджджха̄йе ваттам̣ пӯретха̄’’ти еварӯпам̣ пат̣исантха̄радхаммам̣. таттха бхиккхунӣсу – ‘‘каччи, бхагинийо, ат̣т̣ха гарудхамме сама̄да̄йа ваттатха̄’’ти идампи на̄на̄каран̣ам̣ хоти. упа̄сакесу а̄гатесу ‘‘упа̄сака, на те каччи сӣсам̣ ва̄ ан̇гам̣ ва̄ руджджати, арога̄ те путтабха̄таро’’ти на евам̣ пат̣исантха̄рам̣ кароти. евам̣ пана кароти – ‘‘катхам̣ упа̄сака̄ тӣн̣и саран̣а̄ни пан̃ча сӣла̄ни раккхатха, ма̄сасса ат̣т̣ха упосатхе каротха, ма̄та̄питӯнам̣ упат̣т̣ха̄наваттам̣ пӯретха, дхаммикасаман̣абра̄хман̣е пат̣иджаггатха̄’’ти. упа̄сика̄супи есева найо.

ида̄ни а̄нандаттхерасса чаккаваттина̄ саддхим̣ упамам̣ каронто чатта̄роме бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха кхаттийа̄ти абхиситта̄ ча анабхиситта̄ ча кхаттийаджа̄тика̄. те кира – ‘‘ра̄джа̄ чаккаваттӣ на̄ма абхирӯпо дассанӣйо па̄са̄дико а̄ка̄сена вичаранто раджджам̣ ануса̄сати дхаммико дхаммара̄джа̄’’ти тасса гун̣акатхам̣ сутва̄ ‘‘саванена дассанампи сама’’нти аттамана̄ хонти. бха̄сатӣти катхенто – ‘‘катхам̣, та̄та̄, ра̄джадхаммам̣ пӯретха, павен̣им̣ раккхатха̄’’ти пат̣исантха̄рам̣ кароти. бра̄хман̣есу пана – ‘‘катхам̣ а̄чарийа̄ манте ва̄четха, катхам̣ антева̄сика̄ манте ган̣ханти, даккхин̣ам̣ ва̄ ваттха̄ни ва̄ капилам̣ ва̄ алаттха̄’’ти пат̣исантха̄рам̣ кароти. гахапатӣсу – ‘‘катхам̣ та̄та̄, на во ра̄джакулато дан̣д̣ена ва̄ балина̄ ва̄ пӣл̣а̄ аттхи, самма̄ дево дха̄рам̣ анупавеччхати, сасса̄ни сампаджджантӣ’’ти евам̣ пат̣исантха̄рам̣ кароти. саман̣есу – ‘‘катхам̣, бханте, паббаджитапариккха̄ра̄ сулабха̄, саман̣адхамме на памаджджатха̄’’ти евам̣ пат̣исантха̄рам̣ кароти.

маха̄судассанасуттадесана̄ван̣н̣ана̄

210. кхуддаканагаракети нагарапатирӯпаке самба̄дхе кхуддаканагараке. уджджан̇галанагаракети висаманагараке. са̄кха̄нагаракети йатха̄ руккха̄нам̣ са̄кха̄ на̄ма кхуддака̄ хонти, евамева ан̃н̃есам̣ маха̄нагара̄нам̣ са̄кха̄садисе кхуддаканагараке. кхаттийамаха̄са̄ла̄ти кхаттийамаха̄са̄раппатта̄ маха̄кхаттийа̄. еса найо саббаттха.

тесу кхаттийамаха̄са̄ла̄ на̄ма йесам̣ кот̣исатампи кот̣исахассампи дханам̣ никхан̣итва̄ т̣хапитам̣, дивасапариббайо екам̣ каха̄пан̣асакат̣ам̣ нигаччхати, са̄йам̣ две пависанти. бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄ на̄ма йесам̣ асӣтикот̣идханам̣ нихитам̣ хоти, дивасапариббайо еко каха̄пан̣акумбхо нигаччхати, са̄йам̣ екасакат̣ам̣ пависати. гахапатимаха̄са̄ла̄ на̄ма йесам̣ чатта̄лӣсакот̣идханам̣ нихитам̣ хоти, дивасапариббайо пан̃ча каха̄пан̣амбан̣а̄ни нигаччханти, са̄йам̣ кумбхо пависати.

ма̄ хевам̣, а̄нанда, авача̄ти а̄нанда, ма̄ евам̣ авача, на имам̣ ‘‘кхуддаканагара’’нти ваттаббам̣. ахан̃хи имассева нагарасса сампаттим̣ катхетум̣ – ‘‘анекава̄рам̣ тит̣т̣хам̣ нисӣдам̣ махантена усса̄хена, махантена параккамена идха̄гато’’ти ватва̄ бхӯтапуббантиа̄дима̄ха. субхиккха̄ти кхаджджабходжджасампанна̄. хаттхисаддена̄ти екасмим̣ хаттхимхи саддам̣ каронте чатура̄сӣтихаттхисахасса̄ни саддам̣ каронти, ити хаттхисаддена авивитта̄, хоти, татха̄ ассасаддена. пун̃н̃аванто панеттха сатта̄ чатусиндхавайуттехи ратхехи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анубандхама̄на̄ антаравӣтхӣсу вичаранти, ити ратхасаддена авивитта̄ хоти. ниччам̣ пайоджита̄нева панеттха бхериа̄дӣни тӯрийа̄ни, ити бхерисадда̄дӣхипи авивитта̄ хоти. таттха саммасаддоти кам̣сата̄л̣асаддо. па̄н̣ита̄л̣асаддоти па̄н̣ина̄ чатурассаамбан̣ата̄л̣асаддо. кут̣абхерисаддотипи ваданти.

асна̄тха пиватха кха̄датха̄ти асна̄тха пиватха кха̄датха. айам̣ панеттха сан̇кхепо, бхун̃джатха бхоти имина̄ дасамена саддена авивитта̄ хоти анупаччхиннасадда̄. йатха̄ пана ан̃н̃есу нагаресу ‘‘качаварам̣ чхад̣д̣етха, куда̄лам̣ ган̣хатха, паччхим̣ ган̣хатха, пава̄сам̣ гамисса̄ма, тан̣д̣улапут̣ам̣ ган̣хатха, бхаттапут̣ам̣ ган̣хатха, пхалака̄вудха̄дӣни саджджа̄ни каротха̄’’ти еварӯпа̄ садда̄ хонти, на йидха евам̣ ахосӣти дассети.

‘‘дасамена саддена̄’’ти ча ватва̄ ‘‘куса̄ватӣ, а̄нанда, ра̄джадха̄нӣ саттахи па̄ка̄рехи париккхитта̄ ахосӣ’’ти саббам̣ маха̄судассанасуттам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ гаччха твам̣ а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха абхиккаматха̄ти абхимукха̄ каматха, а̄гаччхатха̄ти аттхо. ким̣ пана те бхагавато а̄гатабха̄вам̣ на джа̄нантӣти? джа̄нанти. буддха̄нам̣ гатагатат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма махантам̣ кола̄халам̣ хоти, кеначидева каран̣ӣйена нисиннатта̄ на а̄гата̄. ‘‘те а̄гантва̄ бхиккхусан̇гхасса т̣ха̄нанисаджджока̄сам̣ сам̣видахитва̄ дассантӣ’’ти тесам̣ сантике авела̄йампи бхагава̄ песеси.

малла̄нам̣ вандана̄ван̣н̣ана̄

211. амха̄кан̃ча ноти еттха но ка̄ро нипа̄таматтам̣. агха̄виноти уппаннадуккха̄. думмана̄ти анаттамана̄. четодуккхасамаппита̄ти доманассасамаппита̄. кулапариваттасо кулапариваттасо т̣хапетва̄ти екекам̣ кулапариваттам̣ куласан̇кхепам̣ вӣтхисабха̄гена чева раччха̄сабха̄гена ча висум̣ висум̣ т̣хапетва̄.

субхаддапарибба̄джакаваттхуван̣н̣ана̄

212. субхаддо на̄ма парибба̄джакоти удиччабра̄хман̣амаха̄са̄лакула̄ паббаджито чханнапарибба̄джако. кан̇кха̄дхаммоти виматидхаммо. касма̄ панасса аджджа евам̣ ахосӣти? татха̄видхаупаниссайатта̄. пуббе кира пун̃н̃акаран̣ака̄ле две бха̄таро ахесум̣. те екатова сассам̣ акам̣су. таттха джет̣т̣хакасса – ‘‘екасмим̣ сассе навава̄ре аггасассада̄нам̣ майа̄ да̄табба’’нти ахоси. со ваппака̄ле бӣджаггам̣ на̄ма датва̄ габбхака̄ле канит̣т̣хена саддхим̣ мантеси – ‘‘габбхака̄ле габбхам̣ пха̄летва̄ дасса̄ма̄’’ти канит̣т̣хо – ‘‘тарун̣асассам̣ на̄сетука̄мосӣ’’ти а̄ха. джет̣т̣хо канит̣т̣хасса анануваттанабха̄вам̣ н̃атва̄ кхеттам̣ вибхаджитва̄ аттано кот̣т̣ха̄сато габбхам̣ пха̄летва̄ кхӣрам̣ нӣхаритва̄ саппинаванӣтена сам̣йоджетва̄ ада̄си, путхукака̄ле путхукам̣ ка̄ретва̄ ада̄си, ла̄йанака̄ле ла̄йанаггам̣, вен̣икаран̣е вен̣аггам̣, кала̄па̄дӣсу кала̄паггам̣, кхалаггам̣, кхалабхан̣д̣аггам̣, кот̣т̣хагганти евам̣ екасассе навава̄ре аггада̄нам̣ ада̄си. канит̣т̣хо пана уддхаритва̄ ада̄си.

тесу джет̣т̣хако ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхеро джа̄то. бхагава̄ – ‘‘касса ну кхо ахам̣ пат̣хамам̣ дхаммам̣ десеййа’’нти олокенто ‘‘ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃о екасмим̣ сассе нава аггада̄на̄ни ада̄си, имам̣ аггадхаммам̣ тасса десесса̄мӣ’’ти саббапат̣хамам̣ дхаммам̣ десеси. со ат̣т̣ха̄расахи брахмакот̣ӣхи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. канит̣т̣хо пана охӣйитва̄ паччха̄ да̄насса диннатта̄ саттху паринибба̄нака̄ле евам̣ чинтетва̄ саттха̄рам̣ дат̣т̣хука̄мо ахоси.

ма̄ татха̄гатам̣ вихет̣хесӣти тхеро кира – ‘‘ете ан̃н̃атиттхийа̄ на̄ма аттано гахан̣амева ган̣ханти, тасса виссаджджа̄панаттха̄йа бхагавато бахум̣ бха̄сама̄насса ка̄йава̄ча̄вихеса̄ бхависсати, пакатийа̄пи ча килантойева бхагава̄’’ти ман̃н̃ама̄но евама̄ха. парибба̄джако – ‘‘на ме айам̣ бхиккху ока̄сам̣ кароти, аттхикена пана ануваттитва̄ ка̄ретаббо’’ти тхерам̣ ануваттанто дутийампи татийампи а̄ха.

213. ассоси кхоти са̄н̣идва̄ре т̣хитасса бха̄сато пакатисотенева ассоси, сутва̄ ча пана субхаддассева аттха̄йа махата̄ усса̄хена а̄гататта̄ алам̣ а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха аланти пат̣иккхепаттхе нипа̄то. ан̃н̃а̄пеккхова̄ти ан̃н̃а̄тука̄мова хутва̄. аббхан̃н̃им̣сӯти йатха̄ тесам̣ пат̣ин̃н̃а̄, татхева джа̄ним̣су. идам̣ вуттам̣ хоти – саче несам̣ са̄ пат̣ин̃н̃а̄ ниййа̄ника̄, саббе аббхан̃н̃ам̣су, но че, на аббхан̃н̃ам̣су. тасма̄ ким̣ тесам̣ пат̣ин̃н̃а̄ ниййа̄ника̄, аниййа̄ника̄ти айамева тасса пан̃хасса аттхо. атха бхагава̄ тесам̣ аниййа̄никабха̄вакатханена аттха̄бха̄вато чева ока̄са̄бха̄вато ча ‘‘ала’’нти пат̣иккхипитва̄ дхаммамева десеси. пат̣хамайа̄масмин̃хи малла̄нам̣ дхаммам̣ десетва̄ маджджхимайа̄ме субхаддасса, паччхимайа̄ме бхиккхусан̇гхам̣ овадитва̄ балавапаччӯсасамайе паринибба̄йисса̄миччева бхагава̄ а̄гато.

214. саман̣опи таттха на упалаббхатӣти пат̣хамо сота̄паннасаман̣опи таттха наттхи, дутийо сакада̄га̄мисаман̣опи, татийо ана̄га̄мисаман̣опи, чатуттхо арахаттасаман̣опи таттха наттхӣти аттхо. ‘‘имасмим̣ кхо’’ти пуримадесана̄йа анийамато ватва̄ ида̄ни аттано са̄санам̣ нийаменто а̄ха. сун̃н̃а̄ параппава̄да̄ саман̣ебхӣти чатуннам̣ магга̄нам̣ аттха̄йа а̄раддхавипассакехи чатӯхи, маггат̣т̣хехи чатӯхи, пхалат̣т̣хехи чатӯхӣти два̄дасахи саман̣ехи сун̃н̃а̄ параппава̄да̄ туччха̄ риттака̄. име ча субхадда̄ти име два̄даса бхиккхӯ. самма̄ вихареййунти еттха сота̄панно аттано адхигатат̣т̣ха̄нам̣ ан̃н̃асса катхетва̄ там̣ сота̄паннам̣ каронто самма̄ вихарати на̄ма. еса найо сакада̄га̄миа̄дӣсу. сота̄паттимаггат̣т̣хо ан̃н̃ампи сота̄паттимаггат̣т̣хам̣ каронто самма̄ вихарати на̄ма. еса найо сесамаггат̣т̣хесу. сота̄паттимаггаттха̄йа а̄раддхавипассако аттано пагун̣ам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ ан̃н̃ампи сота̄паттимаггаттха̄йа а̄раддхавипассакам̣ каронто самма̄ вихарати на̄ма. еса найо сесамаггаттха̄йа а̄раддхавипассакесу. идам̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘самма̄ вихареййу’’нти. асун̃н̃о локо арахантехи асса̄ти нал̣аванам̣ сараванам̣ вийа нирантаро асса.

екӯнатим̣со вайаса̄ти вайена екӯнатим̣савассо хутва̄. йам̣ паббаджинти еттха йанти нипа̄таматтам̣. ким̣ кусала̄нуесӣти ‘‘ким̣ кусала’’нти ануесанто парийесанто. таттха – ‘‘ким̣ кусала’’нти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣, там̣ гавесантоти аттхо. йато аханти йато пат̣т̣ха̄йа ахам̣ паббаджито, еттхантаре самадхика̄ни пан̃н̃а̄са васса̄ни хонтӣти дассети. н̃а̄йасса дхаммасса̄ти арийамаггадхаммасса. падесаваттӣти падесе випассана̄магге паваттанто. ито бахиддха̄ти мама са̄санато бахиддха̄. саман̣опи наттхӣти падесаваттивипассакопи наттхи, пат̣хамасаман̣о сота̄паннопи наттхӣти вуттам̣ хоти.

йе еттха̄ти йе тумхе еттха са̄сане саттха̄ра̄ саммукха̄ антева̄сика̄бхисекена абхиситта̄, тесам̣ во ла̄бха̄ тесам̣ во суладдханти. ба̄хирасамайе кира йам̣ антева̄сикам̣ а̄чарийо – ‘‘имам̣ пабба̄джехи, имам̣ овада, имам̣ ануса̄са̄’’ти вадати, со тена аттано т̣ха̄не т̣хапито хоти, тасма̄ тасса – ‘‘имам̣ паббаджехи, имам̣ овада, имам̣ ануса̄са̄’’ти име ла̄бха̄ хонти. тхерампи субхаддо тамева ба̄хирасамайам̣ гахетва̄ евама̄ха.

алаттха кхоти катхам̣ алаттха? тхеро кира нам̣ екамантам̣ нетва̄ удакатумбато па̄нӣйена сӣсам̣ теметва̄ тачапан̃чакакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ кесамассум̣ оха̄ретва̄ ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни аччха̄да̄петва̄ саран̣а̄ни датва̄ бхагавато сантикам̣ а̄неси. бхагава̄ упасампа̄детва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхи. со там̣ гахетва̄ уййа̄насса екаманте чан̇камам̣ адхит̣т̣ха̄йа гхат̣енто ва̄йаманто випассанам̣ вад̣д̣хенто саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ патва̄ а̄гамма бхагавантам̣ вандитва̄ нисӣди. там̣ сандха̄йа – ‘‘ачирӯпасампанно кхо пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.

со ча бхагавато паччхимо саккхиса̄вако ахосӣти сан̇гӣтика̄рака̄нам̣ вачанам̣. таттха йо бхагавати дхарама̄не паббаджитва̄ апарабха̄ге упасампадам̣ лабхитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, упасампадампи ва̄ дхарама̄нейева лабхитва̄ апарабха̄ге каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, каммат̣т̣ха̄нампи ва̄ дхарама̄нейева гахетва̄ апарабха̄ге арахаттамева па̄пун̣а̄ти, саббопи со паччхимо саккхиса̄вако. айам̣ пана дхарама̄нейева бхагавати паббаджито ча упасампанно ча каммат̣т̣ха̄нан̃ча гахетва̄ арахаттам̣ паттоти.

пан̃чамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

татха̄гатапаччхимава̄ча̄ван̣н̣ана̄

216. ида̄ни бхиккхусан̇гхасса ова̄дам̣ а̄рабхи, там̣ дассетум̣ атха кхо бхагава̄тиа̄ди вуттам̣. таттха десито пан̃н̃аттоти дхаммопи десито чева пан̃н̃атто ча, винайопи десито чева пан̃н̃атто ча. пан̃н̃атто ча на̄ма т̣хапито пат̣т̣хапитоти аттхо. со во мамаччайена̄ти со дхаммавинайо тумха̄кам̣ мамаччайена саттха̄. майа̄ хи во т̣хитенева – ‘‘идам̣ лахукам̣, идам̣ гарукам̣, идам̣ сатекиччхам̣, идам̣ атекиччхам̣, идам̣ локаваджджам̣, идам̣ пан̣н̣аттиваджджам̣, айам̣ а̄патти пуггаласса сантике вут̣т̣ха̄ти, айам̣ а̄патти ган̣асса сантике вут̣т̣ха̄ти, айам̣ сан̇гхасса сантике вут̣т̣ха̄тӣ’’ти сатта̄паттиккхандхавасена отин̣н̣е ваттхусмим̣ сакхандхакапарива̄ро убхатовибхан̇го винайо на̄ма десито, там̣ сакалампи винайапит̣акам̣ майи париниббуте тумха̄кам̣ саттхукиччам̣ са̄дхессати.

т̣хитенева ча майа̄ – ‘‘име чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, чатта̄ро саммаппадха̄на̄, чатта̄ро иддхипа̄да̄, пан̃ча индрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, сатта боджджхан̇га̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти тена тена̄ка̄рена име дхамме вибхаджитва̄ вибхаджитва̄ суттантапит̣акам̣ деситам̣, там̣ сакалампи суттантапит̣акам̣ майи париниббуте тумха̄кам̣ саттхукиччам̣ са̄дхессати. т̣хитенева ча майа̄ – ‘‘име пан̃чаккхандха̄, два̄даса̄йатана̄ни, ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо, чатта̄ри сачча̄ни, ба̄вӣсатиндрийа̄ни, нава хетӯ, чатта̄ро а̄ха̄ра̄, сатта пхасса̄, сатта ведана̄, сатта сан̃н̃а̄, сатта сан̃четана̄, сатта читта̄ни. татра̄пи ‘еттака̄ дхамма̄ ка̄ма̄вачара̄, еттака̄ рӯпа̄вачара̄, еттака̄ арӯпа̄вачара̄, еттака̄ парийа̄панна̄, еттака̄ апарийа̄панна̄, еттака̄ локийа̄, еттака̄ локуттара̄’ти’’ име дхамме вибхаджитва̄ вибхаджитва̄ чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄наанантанайамаха̄пат̣т̣ха̄напат̣иман̣д̣итам̣ абхидхаммапит̣акам̣ деситам̣, там̣ сакалампи абхидхаммапит̣акам̣ майи париниббуте тумха̄кам̣ саттхукиччам̣ са̄дхессати.

ити саббампетам̣ абхисамбодхито йа̄ва паринибба̄на̄ пан̃чачатта̄лӣсавасса̄ни бха̄ситам̣ лапитам̣ – ‘‘тӣн̣и пит̣ака̄ни, пан̃ча ника̄йа̄, наван̇га̄ни, чатура̄сӣти дхаммаккхандхасахасса̄нӣ’’ти евам̣ маха̄пабхедам̣ хоти. ити има̄ни чатура̄сӣти дхаммаккхандхасахасса̄ни тит̣т̣ханти, ахам̣ екова паринибба̄йа̄ми. ахан̃ча кхо пана да̄ни екакова овада̄ми ануса̄са̄ми, майи париниббуте има̄ни чатура̄сӣти дхаммаккхандхасахасса̄ни тумхе овадиссанти ануса̄сиссантӣти евам̣ бхагава̄ бахӯни ка̄ран̣а̄ни дассенто – ‘‘со во мамаччайена саттха̄’’ти овадитва̄ пуна ана̄гате ча̄риттам̣ дассенто йатха̄ кхо пана̄тиа̄дима̄ха.

таттха самуда̄чарантӣти катхенти вохаранти. на̄мена ва̄ готтена ва̄ти навака̄ти аватва̄ ‘‘тисса, на̄га̄’’ти евам̣ на̄мена ва̄, ‘‘кассапа, готама̄’’ти евам̣ готтена ва̄, ‘‘а̄вусо тисса, а̄вусо кассапа̄’’ти евам̣ а̄вусова̄дена ва̄ самуда̄чаритаббо. бхантети ва̄ а̄йасма̄ти ва̄ти бханте тисса, а̄йасма̄ тисса̄ти евам̣ самуда̄чаритаббо. самӯханатӯти а̄кан̇кхама̄но самӯханату, йади иччхати самӯханеййа̄ти аттхо. касма̄ пана самӯханатха̄ти екам̣сенева аватва̄ викаппавачаненева т̣хапесӣти? маха̄кассапасса балам̣ дит̣т̣хатта̄. пассати хи бхагава̄ – ‘‘самӯханатха̄ти вуттепи сан̇гӣтика̄ле кассапо на самӯханиссатӣ’’ти. тасма̄ викаппенева т̣хапеси.

таттха – ‘‘екачче тхера̄ евама̄хам̣су – чатта̄ри па̄ра̄джика̄ни т̣хапетва̄ авасеса̄ни кхудда̄нукхуддака̄нӣ’’тиа̄дина̄ найена пан̃часатикасан̇гӣтийам̣ кхудда̄нукхуддакакатха̄ а̄гата̄ва виниччхайо петтха самантапа̄са̄дика̄йам̣ вутто. кечи пана̄ху – ‘‘бханте, на̄гасена, катамам̣ кхуддакам̣, катамам̣ анукхуддака’’нти милиндена ран̃н̃а̄ пуччхито. ‘‘дуккат̣ам̣, маха̄ра̄джа, кхуддакам̣, дуббха̄ситам̣ анукхуддака’’нти вуттатта̄ на̄гасенаттхеро кхудда̄нукхуддакам̣ джа̄на̄ти. маха̄кассапо пана там̣ аджа̄нанто –

‘‘сун̣а̄ту ме, а̄вусо, сан̇гхо сантамха̄кам̣ сиккха̄пада̄ни гихигата̄ни, гихинопи джа̄нанти – ‘‘идам̣ во саман̣а̄нам̣ сакйапуттийа̄нам̣ каппати, идам̣ во на каппатӣ’’ти. саче майам̣ кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни самӯханисса̄ма, бхависсанти ватта̄ро – ‘‘дхӯмака̄ликам̣ саман̣ена готамена са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, йа̄ва несам̣ саттха̄ ат̣т̣ха̄си, та̄виме сиккха̄падесу сиккхим̣су, йато имесам̣ саттха̄ париниббуто, на да̄ниме сиккха̄падесу сиккхантӣ’’ти. йади сан̇гхасса паттакаллам̣, сан̇гхо апан̃н̃аттам̣ на пан̃н̃апеййа, пан̃н̃аттам̣ на самуччхиндеййа, йатха̄пан̃н̃аттесу сиккха̄падесу сама̄да̄йа ваттеййа. еса̄ н̃аттӣти –

каммава̄чам̣ са̄весӣти. на там̣ евам̣ гахетаббам̣. на̄гасенаттхеро хи – ‘‘парава̄дино ока̄со ма̄ ахосӣ’’ти евама̄ха. маха̄кассапаттхеро ‘‘кхудда̄нукхуддака̄паттим̣ на самӯханисса̄мӣ’’ти каммава̄чам̣ са̄веси.

брахмадан̣д̣акатха̄пи сан̇гӣтийам̣ а̄гататта̄самантапа̄са̄дика̄йам̣ виниччхита̄.

кан̇кха̄ти двел̣хакам̣. виматӣти виниччхитум̣ асаматтхата̄, буддхо ну кхо, на буддхо ну кхо, дхаммо ну кхо, на дхаммо ну кхо, сан̇гхо ну кхо, на сан̇гхо ну кхо, магго ну кхо, на магго ну кхо, пат̣ипада̄ ну кхо, на пат̣ипада̄ ну кхоти йасса сам̣сайо уппаджджеййа, там̣ во вада̄ми ‘‘пуччхатха бхиккхаве’’ти айаметтха сан̇кхепаттхо. саттхуга̄равена̄пи на пуччхеййа̄тха̄ти майам̣ саттхусантике паббаджимха, чатта̄ро паччайа̄пи но саттху сантака̄ва, те майам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ кан̇кхам̣ акатва̄ на араха̄ма аджджа паччхимака̄ле кан̇кхам̣ ка̄тунти саче евам̣ саттхари га̄равена на пуччхатха. саха̄йакопи бхиккхаве саха̄йакасса а̄рочетӯти тумха̄кам̣ йо йасса бхиккхуно сандит̣т̣хо самбхатто, со тасса а̄рочету, ахам̣ етасса бхиккхусса катхесса̄ми, тасса катхам̣ сутва̄ саббе никкан̇кха̄ бхависсатха̄ти дассети.

евам̣ пасанноти евам̣ саддаха̄ми аханти аттхо. н̃а̄н̣амева̄ти никкан̇кхабха̄вапаччаккхакаран̣ан̃а̄н̣ам̣йева, еттха татха̄гатасса на саддха̄маттанти аттхо. имесан̃хи, а̄нанда̄ти имесам̣ антоса̄н̣ийам̣ нисинна̄нам̣ пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣. йо паччхимакоти йо гун̣авасена паччхимако. а̄нандаттхерам̣йева сандха̄йа̄ха.

218. аппама̄дена сампа̄детха̄ти сатиавиппава̄сена саббакичча̄ни сампа̄деййа̄тха. ити бхагава̄ паринибба̄наман̃че нипанно пан̃чачатта̄лӣса васса̄ни диннам̣ ова̄дам̣ саббам̣ екасмим̣ аппама̄дападейева паккхипитва̄ ада̄си. айам̣ татха̄гатасса паччхима̄ ва̄ча̄ти идам̣ пана сан̇гӣтика̄рака̄нам̣ вачанам̣.

париниббутакатха̄ван̣н̣ана̄

219. ито парам̣ йам̣ паринибба̄напарикаммам̣ катва̄ бхагава̄ париниббуто, там̣ дассетум̣ атха кхо бхагава̄ пат̣хамам̣ джха̄нантиа̄ди вуттам̣. таттха париниббуто бхантети ниродхам̣ сама̄паннасса бхагавато асса̄сапасса̄са̄нам̣ абха̄вам̣ дисва̄ пуччхати. на а̄вусоти тхеро катхам̣ джа̄на̄ти? тхеро кира саттха̄ра̄ саддхим̣йева там̣ там̣ сама̄паттим̣ сама̄паджджанто йа̄ва невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатана̄ вут̣т̣ха̄нам̣, та̄ва гантва̄ ида̄ни бхагава̄ ниродхам̣ сама̄панно, антониродхе ча ка̄лан̇кирийа̄ на̄ма наттхӣти джа̄на̄ти.

атха кхо бхагава̄ сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄паттийа̄ вут̣т̣хахитва̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ сама̄паджджи…пе… татийаджджха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджӣти еттха бхагава̄ чатувӣсатийа̄ т̣ха̄несу пат̣хамаджджха̄нам̣ сама̄паджджи, терасасу т̣ха̄несу дутийаджджха̄нам̣, татха̄ татийаджджха̄нам̣, паннарасасу т̣ха̄несу чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджи. катхам̣? дасасу асубхесу, дваттим̣са̄ка̄ре ат̣т̣хасу касин̣есу, метта̄карун̣а̄мудита̄су, а̄на̄па̄не, париччхеда̄ка̄сети имесу та̄ва чатувӣсатийа̄ т̣ха̄несу пат̣хамаджджха̄нам̣ сама̄паджджи. т̣хапетва̄ пана дваттим̣са̄ка̄ран̃ча даса асубха̄ни ча сесесу терасасу дутийаджджха̄нам̣, тесуйева ча татийаджджха̄нам̣ сама̄паджджи. ат̣т̣хасу пана касин̣есу, упеккха̄брахмавиха̄ре, а̄на̄па̄не, париччхеда̄ка̄се, чатӯсу арӯпесӯти имесу паннарасасу т̣ха̄несу чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджи. айампи ча сан̇кхепакатха̄ва. нибба̄напурам̣ пависанто пана бхагава̄ дхаммасса̄мӣ сабба̄пи чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кхйа̄ сама̄паттийо пависитва̄ видесам̣ гаччханто н̃а̄тиджанам̣ а̄лин̇гетва̄ вийа саббасама̄паттисукхам̣ анубхавитва̄ павит̣т̣хо.

чатуттхаджджха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ саманантара̄ бхагава̄ паринибба̄йӣти еттха джха̄насаманантарам̣, паччавеккхан̣а̄саманантаранти две саманантара̄ни. таттха джха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа бхаван̇гам̣ отин̣н̣асса таттхева паринибба̄нам̣ джха̄насаманантарам̣ на̄ма. джха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ пуна джха̄нан̇га̄ни паччавеккхитва̄ бхаван̇гам̣ отин̣н̣асса таттхева паринибба̄нам̣ паччавеккхан̣а̄саманантарам̣ на̄ма. има̄нипи две саманантара̄нева. бхагава̄ пана джха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ джха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄нан̇га̄ни паччавеккхитва̄ бхаван̇гачиттена абйа̄катена дуккхасаччена паринибба̄йи. йе хи кечи буддха̄ ва̄ паччекабуддха̄ ва̄ арийаса̄вака̄ ва̄ антамасо кунтхакипилликам̣ упа̄да̄йа саббе бхаван̇гачиттенева абйа̄катена дуккхасаччена ка̄лан̇каронтӣти. маха̄бхӯмича̄ла̄дӣни вуттанайа̄нева̄ти.

220. бхӯта̄ти сатта̄. аппат̣ипуггалоти пат̣ибха̄гапуггалавирахито. балаппаттоти дасавидхан̃а̄н̣абалам̣ патто.

221. уппа̄давайадхамминоти уппа̄давайасабха̄ва̄. тесам̣ вӯпасамоти тесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ вӯпасамо, асан̇кхатам̣ нибба̄намева сукханти аттхо.

222. на̄ху асса̄сапасса̄соти на джа̄то асса̄сапасса̄со. анеджоти тан̣ха̄сан̇кха̄та̄йа еджа̄йа абха̄вена анеджо. сантима̄раббха̄ти анупа̄дисесам̣ нибба̄нам̣ а̄раббха пат̣ичча сандха̄йа. йам̣ ка̄ламакарӣти йо ка̄лам̣ акари. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘а̄вусо, йо мама саттха̄ буддхамуни сантим̣ гамисса̄мӣти, сантим̣ а̄раббха ка̄ламакари, тасса т̣хитачиттасса та̄дино ида̄ни асса̄сапасса̄со на джа̄то, наттхи, наппаваттатӣ’’ти.

асаллӣнена̄ти алӣнена асан̇кут̣итена сувикаситенева читтена. веданам̣ аджджхава̄сайӣти веданам̣ адхива̄сеси, на ведана̄нуваттӣ хутва̄ ито чито ча сампариватти. вимоккхоти кеначи дхаммена ана̄варан̣авимоккхо саббасо апан̃н̃аттибха̄вӯпагамо паджджотанибба̄насадисо джа̄то.

223. тада̄сӣти ‘‘саха паринибба̄на̄ маха̄бхӯмича̄ло’’ти евам̣ хет̣т̣ха̄ вуттам̣ бхӯмича̄ламева сандха̄йа̄ха. тан̃хи ломахам̣санан̃ча бхим̣санакан̃ча а̄си. сабба̄ка̄раварӯпетети саббаварака̄ран̣ӯпете.

224. авӣтара̄га̄ти путхуджджана̄ чева сота̄паннасакада̄га̄мино ча. тесан̃хи доманассам̣ аппахӣнам̣. тасма̄ тепи ба̄ха̄ паггайха канданти. убхопи хаттхе сӣсе т̣хапетва̄ родантӣти саббам̣ пуриманайенева ведитаббам̣.

225. уджджха̄йантӣти ‘‘аййа̄ аттана̄пи адхива̄сетум̣ на сакконти, сесаджанам̣ катхам̣ самасса̄сессантӣ’’ти вадантийо уджджха̄йанти. катхам̣бхӯта̄ пана бханте а̄йасма̄ ануруддхо девата̄ манасикаротӣти девата̄, бханте, катхам̣бхӯта̄ а̄йасма̄ ануруддхо саллаккхети, ким̣ та̄ саттху паринибба̄нам̣ адхива̄сентӣти?

атха та̄сам̣ паваттидассанаттхам̣ тхеро санта̄вусотиа̄дима̄ха. там̣ вуттаттхамева. ратта̄васесанти балавапаччӯсе париниббутатта̄ раттийа̄ авасесам̣ чуллакаддха̄нам̣. дхаммийа̄ катха̄йа̄ти ан̃н̃а̄ па̄т̣ийекка̄ дхаммакатха̄ на̄ма наттхи, ‘‘а̄вусо садеваке на̄ма локе аппат̣ипуггаласса саттхуно айам̣ маччура̄джа̄ на ладжджати, киман̇гам̣ пана локийамаха̄джанасса ладжджиссатӣ’’ти еварӯпа̄йа пана маран̣апат̣исам̣йутта̄йа катха̄йа вӣтина̄месум̣. тесан̃хи там̣ катхам̣ катхента̄нам̣ мухуттенева арун̣ам̣ уггаччхи.

226. атха кхоти арун̣уггам̣ дисва̄ва тхеро тхерам̣ етадавоча. тенева каран̣ӣйена̄ти кӣдисена ну кхо паринибба̄нат̣т̣ха̄не ма̄ла̄гандха̄дисакка̄рена бхавитаббам̣, кӣдисена бхиккхусан̇гхасса нисаджджат̣т̣ха̄нена бхавитаббам̣, кӣдисена кха̄данӣйабходжанӣйена бхавитаббанти, евам̣ йам̣ бхагавато париниббутабха̄вам̣ сутва̄ каттаббам̣ тенева каран̣ӣйена.

буддхасарӣрапӯджа̄ван̣н̣ана̄

227. саббан̃ча та̄л̣а̄вачаранти саббам̣ тӯрийабхан̣д̣ам̣. саннипа̄тетха̄ти бхерим̣ чара̄петва̄ сама̄харатха. те татхева акам̣су. ман̣д̣алама̄л̣ети дуссаман̣д̣алама̄л̣е. пат̣ийа̄дента̄ти саджджента̄.

даккхин̣ена даккхин̣анти нагарасса даккхин̣адиса̄бха̄генева даккхин̣адиса̄бха̄гам̣. ба̄хирена ба̄хиранти антонагарам̣ аппавесетва̄ ба̄хиренева нагарасса ба̄хирапассам̣ харитва̄. даккхин̣ато нагарасса̄ти анура̄дхапурасса даккхин̣адва̄расадисе т̣ха̄не т̣хапетва̄ сакка̄расамма̄нам̣ катва̄ джетаванасадисе т̣ха̄не джха̄песса̄ма̄ти аттхо.

228. ат̣т̣ха маллапа̄моккха̄ти маджджхимавайа̄ тха̄масампанна̄ ат̣т̣хамаллара̄джа̄но. сӣсам̣ нха̄та̄ти сӣсам̣ дховитва̄ наха̄та̄. а̄йасмантам̣ ануруддханти тхерова диббачаккхукоти па̄кат̣о, тасма̄ те сантесупи ан̃н̃есу маха̄тхересу – ‘‘айам̣ но па̄кат̣ам̣ катва̄ катхессатӣ’’ти тхерам̣ пуччхим̣су. катхам̣ пана, бханте, девата̄нам̣ адхиппа̄йоти бханте, амха̄кам̣ та̄ва адхиппа̄йам̣ джа̄на̄ма. девата̄нам̣ катхам̣ адхиппа̄йоти пуччханти. тхеро пат̣хамам̣ тесам̣ адхиппа̄йам̣ дассенто тумха̄кам̣ кхотиа̄дима̄ха. макут̣абандханам̣ на̄ма малла̄нам̣ четийанти маллара̄джӯнам̣ паса̄дханаман̇галаса̄ла̄йа етам̣ на̄мам̣. читтӣкатат̣т̣хена панеса̄ ‘‘четийа’’нти вуччати.

229. йа̄ва сандхисамаласан̇кат̣ӣра̄ти еттха сандхи на̄ма гхарасандхи. самалам̣ на̄ма гӯтхара̄синиддхаманапана̄л̣и. сан̇кат̣ӣрам̣ на̄ма сан̇ка̄рат̣т̣ха̄нам̣. диббехи ча ма̄нусакехи ча наччехӣти упари девата̄нам̣ начча̄ни хонти, хет̣т̣ха̄ манусса̄нам̣. еса найо гӣта̄дӣсу. апича девата̄нам̣ антаре манусса̄, манусса̄нам̣ антаре девата̄ти евампи саккаронта̄ пӯджента̄ агамам̣су. маджджхена маджджхам̣ нагарасса харитва̄ти евам̣ харийама̄не бхагавато сарӣре бандхуламалласена̄патибхарийа̄ маллика̄ на̄ма – ‘‘бхагавато сарӣрам̣ а̄харантӣ’’ти сутва̄ аттано са̄микасса ка̄лам̣ кирийато пат̣т̣ха̄йа апарибхун̃джитва̄ т̣хапитам̣ виса̄кха̄йа паса̄дханасадисам̣ маха̄лата̄паса̄дханам̣ нӣхара̄петва̄ – ‘‘имина̄ саттха̄рам̣ пӯджесса̄мӣ’’ти там̣ маджджа̄петва̄ гандходакена дховитва̄ два̄ре т̣хита̄.

там̣ кира паса̄дханам̣ та̄сан̃ча двиннам̣ иттхӣнам̣, девада̄нийачорасса гехети тӣсуйева т̣ха̄несу ахоси. са̄ ча саттху сарӣре два̄рам̣ сампатте – ‘‘ота̄ретха, та̄та̄, саттхусарӣра’’нти ватва̄ там̣ паса̄дханам̣ саттхусарӣре пат̣имун̃чи. там̣ сӣсато пат̣т̣ха̄йа пат̣имуккам̣ йа̄вапа̄датала̄гатам̣. суван̣н̣аван̣н̣ам̣ бхагавато сарӣрам̣ саттаратанамайена маха̄паса̄дханена паса̄дхитам̣ ативийа вирочиттха. там̣ са̄ дисва̄ пасанначитта̄ паттханам̣ ака̄си – ‘‘бхагава̄ йа̄ва ват̣т̣е сам̣сарисса̄ми, та̄ва ме па̄т̣ийеккам̣ паса̄дханакиччам̣ ма̄ хоту, ниччам̣ пат̣имуккапаса̄дханасадисамева сарӣрам̣ хотӯ’’ти.

атха бхагавантам̣ саттаратанамайена маха̄паса̄дханена уккхипитва̄ пураттхимена два̄рена нӣхаритва̄ пураттхимена нагарасса макут̣абандханам̣ малла̄нам̣ четийам̣, еттха бхагавато сарӣрам̣ никкхипим̣су.

маха̄кассапаттхераваттхуван̣н̣ана̄

231. па̄ва̄йа кусина̄ранти па̄ва̄нагаре пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ‘‘кусина̄рам̣ гамисса̄мӣ’’ти аддха̄намаггаппат̣ипанно хоти. руккхамӯле нисӣдӣти еттха касма̄ дива̄виха̄ранти на вуттам̣? дива̄виха̄раттха̄йа анисиннатта̄. тхерасса хи парива̄ра̄ бхиккхӯ саббе сукхасам̣ваддхита̄ маха̄пун̃н̃а̄. те маджджханхикасамайе таттапа̄са̄н̣асадиса̄йа бхӯмийа̄ падаса̄ гаччханта̄ киламим̣су. тхеро те дисва̄ – ‘‘бхиккхӯ киламанти, гантаббат̣т̣ха̄нан̃ча на дӯрам̣, тхокам̣ виссамитва̄ даратхам̣ пат̣иппассамбхетва̄ са̄йанхасамайе кусина̄рам̣ гантва̄ дасабалам̣ пассисса̄мӣ’’ти магга̄ оккамма ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле сан̇гха̄т̣им̣ пан̃н̃апетва̄ удакатумбато удакена хаттхапа̄де сӣтале катва̄ нисӣди. парива̄рабхиккхӯписса руккхамӯле нисӣдитва̄ йонисо манасика̄ре каммам̣ курума̄на̄ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ ван̣н̣ам̣ бхан̣ама̄на̄ нисӣдим̣су. ити даратхавиноданаттха̄йа нисиннатта̄ ‘‘дива̄виха̄ра’’нти на вуттам̣.

манда̄равапуппхам̣ гахетва̄ти маха̄па̄типпама̄н̣ам̣ пуппхам̣ а̄гантукадан̣д̣аке т̣хапетва̄ чхаттам̣ вийа гахетва̄. аддаса кхоти а̄гаччхантам̣ дӯрато аддаса. дисва̄ ча пана чинтеси –

‘‘етам̣ а̄джӣвакасса хаттхе манда̄равапуппхам̣ пан̃н̃а̄йати, етан̃ча на саббада̄ мануссапатхе пан̃н̃а̄йати, йада̄ пана кочи иддхима̄ иддхим̣ викуббати, тада̄ саббан̃н̃убодхисаттасса ча ма̄тукуччхиоккамана̄дӣсу хоти. на кхо пана аджджа кеначи иддхивикуббанам̣ катам̣, на ме саттха̄ ма̄тукуччхим̣ окканто, на куччхито никкхаманто, на̄писса аджджа абхисамбодхи, на дхаммачаккаппаваттанам̣, на йамакапа̄т̣иха̄рийам̣, на деворохан̣ам̣, на а̄йусан̇кха̄россаджджанам̣. махаллако пана ме саттха̄ дхувам̣ париниббуто бхависсатӣ’’ти.

тато – ‘‘пуччха̄ми на’’нти читтам̣ уппа̄детва̄ – ‘‘саче кхо пана нисиннакова пуччха̄ми, саттхари ага̄раво като бхависсатӣ’’ти ут̣т̣хахитва̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато апаккамма чхадданто на̄гара̄джа̄ ман̣ичаммам̣ вийа дасабаладаттийам̣ мегхаван̣н̣ам̣ пам̣сукӯлачӣварам̣ па̄рупитва̄ дасанакхасамодха̄насамуджджалам̣ ан̃джалим̣ сирасмим̣ патит̣т̣хапетва̄ саттхари катена га̄равена а̄джӣвакасса абхимукхо хутва̄ – ‘‘а̄вусо, амха̄кам̣ саттха̄рам̣ джа̄на̄сӣ’’ти а̄ха. ким̣ пана саттху паринибба̄нам̣ джа̄нанто пуччхи аджа̄нантоти? а̄ваджджанапат̣ибаддхам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ джа̄нанам̣, ана̄ваджджитатта̄ панеса аджа̄нанто пуччхӣти еке. тхеро сама̄паттибахуло, раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄нален̣аман̣д̣апа̄дӣсу ниччам̣ сама̄паттибаленева йа̄пети, куласантакампи га̄мам̣ пависитва̄ два̄ре сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ сама̄паттито вут̣т̣хитова бхиккхам̣ ган̣ха̄ти. тхеро кира имина̄ паччхимена аттабха̄вена маха̄джана̄нуггахам̣ карисса̄ми – ‘‘йе майхам̣ бхиккхам̣ ва̄ денти гандхама̄ла̄дӣхи ва̄ сакка̄рам̣ каронти, тесам̣ там̣ махаппхалам̣ хотӯ’’ти евам̣ кароти. тасма̄ сама̄паттибахулата̄йа на джа̄на̄ти. ити аджа̄нантова пуччхатӣти ваданти, там̣ на гахетаббам̣.

на хеттха аджа̄нанака̄ран̣ам̣ аттхи. абхилаккхитам̣ саттху паринибба̄нам̣ ахоси, дасасахассилокадха̄тукампана̄дӣхи нимиттехи. тхерасса пана париса̄йа кехичи бхиккхӯхи бхагава̄ дит̣т̣хапуббо, кехичи на дит̣т̣хапуббо, таттха йехипи дит̣т̣хапуббо, тепи пасситука̄ма̄ва, йехипи адит̣т̣хапуббо, тепи пасситука̄ма̄ва. таттха йехи на дит̣т̣хапуббо, те атидассанака̄мата̄йа гантва̄ ‘‘кухим̣ бхагава̄’’ти пуччханта̄ ‘‘париниббуто’’ти сутва̄ сандха̄ретум̣ на̄саккхиссанти. чӣваран̃ча паттан̃ча чхад̣д̣етва̄ екаваттха̄ ва̄ дунниваттха̄ ва̄ дуппа̄рута̄ ва̄ ура̄ни пат̣иписанта̄ пародиссанти. таттха манусса̄ – ‘‘маха̄кассапаттхерена саддхим̣ а̄гата̄ пам̣сукӯлика̄ сайампи иттхийо вийа пароданти, те ким̣ амхе самасса̄сессантӣ’’ти майхам̣ досам̣ дассанти. идам̣ пана сун̃н̃ам̣ маха̄аран̃н̃ам̣, идха йатха̄ татха̄ родантесу досо наттхи. пуриматарам̣ сутва̄ на̄ма сокопи тануко хотӣти бхиккхӯнам̣ сатуппа̄данаттха̄йа джа̄нантова пуччхи.

аджджа сатта̄хапариниббуто саман̣о готамоти аджджа саман̣о готамо сатта̄хапариниббуто. тато ме иданти тато саман̣асса готамасса париниббутат̣т̣ха̄нато.

232. субхаддо на̄ма вуд̣д̣хапаббаджитоти ‘‘субхаддо’’ти тасса на̄мам̣. вуд̣д̣хака̄ле пана паббаджитатта̄ ‘‘вуд̣д̣хапаббаджито’’ти вуччати. касма̄ пана со евама̄ха? бхагавати а̄гха̄тена. айам̣ киресо кхандхаке а̄гате а̄тума̄ваттхусмим̣ наха̄питапуббако вуд̣д̣хапаббаджито бхагавати кусина̄рато никкхамитва̄ ад̣д̣хател̣асехи бхиккхусатехи саддхим̣ а̄тумам̣ а̄гаччханте бхагава̄ а̄гаччхатӣти сутва̄ – ‘‘а̄гатака̄ле йа̄гупа̄нам̣ карисса̄мӣ’’ти са̄ман̣ерабхӯмийам̣ т̣хите две путте етадавоча – ‘‘бхагава̄ кира, та̄та̄, а̄тумам̣ а̄гаччхати махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ ад̣д̣хател̣асехи бхиккхусатехи; гаччхатха тумхе, та̄та̄, кхурабхан̣д̣ам̣ а̄да̄йа на̄л̣ийа̄ва̄пакена анугхаракам̣ анугхаракам̣ а̄хин̣д̣атха лон̣ампи телампи тан̣д̣улампи кха̄данӣйампи сам̣харатха бхагавато а̄гатасса йа̄гупа̄нам̣ карисса̄ма̄’’ти (маха̄ва. 303). те татха̄ акам̣су.

манусса̄ те да̄раке ман̃джуке пат̣ибха̄неййаке дисва̄ ка̄ретука̄ма̄пи ака̄ретука̄ма̄пи ка̄рентийева. катака̄ле – ‘‘ким̣ ган̣хиссатха та̄та̄’’ти пуччханти. те ваданти – ‘‘на амха̄кам̣ ан̃н̃ена кеначи аттхо, пита̄ пана но бхагавато, а̄гатака̄ле йа̄гуда̄нам̣ да̄тука̄мо’’ти. там̣ сутва̄ манусса̄ апариган̣етва̄ва йам̣ те сакконти а̄харитум̣, саббам̣ денти. йампи на сакконти, мануссехи песенти. атха бхагавати а̄тумам̣ а̄гантва̄ бхуса̄га̄рам̣ павит̣т̣хе субхаддо са̄йанхасамайам̣ га̄мадва̄рам̣ гантва̄ мануссе а̄мантеси – ‘‘упа̄сака̄, на̄хам̣ тумха̄кам̣ сантика̄ ан̃н̃ам̣ кин̃чи пачча̄сӣса̄ми, майхам̣ да̄ракехи а̄бхата̄ни тан̣д̣ула̄дӣнийева сан̇гхасса пахонти. йам̣ хаттхакаммам̣, там̣ ме детха̄’’ти. ‘‘идан̃чидан̃ча ган̣хатха̄’’ти саббӯпакаран̣а̄ни га̄хетва̄ виха̄ре уддхана̄ни ка̄ретва̄ екам̣ ка̄л̣акам̣ ка̄са̄вам̣ нива̄сетва̄ та̄дисамева па̄рупитва̄ – ‘‘идам̣ каротха, идам̣ каротха̄’’ти саббараттим̣ вича̄ренто сатасахассам̣ виссаджджетва̄ бходжджайа̄гун̃ча мадхугол̣акан̃ча пат̣ийа̄да̄песи. бходжджайа̄гу на̄ма бхун̃джитва̄ па̄таббайа̄гу, таттха саппимадхупха̄н̣итамаччхамам̣сапуппхапхалараса̄ди йам̣ кин̃чи кха̄данӣйам̣ на̄ма саббам̣ паккхипати кӣл̣итука̄ма̄нам̣ сӣсамаккханайогга̄ хоти сугандхагандха̄.

атха бхагава̄ ка̄лассева сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ бхиккхусан̇гхапаривуто пин̣д̣а̄йа чаритум̣ а̄туманагара̄бхимукхо па̄йа̄си. манусса̄ тасса а̄рочесум̣ – ‘‘бхагава̄ пин̣д̣а̄йа га̄мам̣ пависати, тайа̄ касса йа̄гу пат̣ийа̄дита̄’’ти. со йатха̄ниваттхапа̄рутехева техи ка̄л̣акака̄са̄вехи екена хаттхена даббин̃ча кат̣аччхун̃ча гахетва̄ брахма̄ вийа даккхин̣аджа̄н̣уман̣д̣алам̣ бхӯмийам̣ патит̣т̣хапетва̄ вандитва̄ – ‘‘пат̣игган̣ха̄ту ме, бханте, бхагава̄ йа̄гу’’нти а̄ха.

тато ‘‘джа̄нанта̄пи татха̄гата̄ пуччхантӣ’’ти кхандхаке а̄гатанайена бхагава̄ пуччхитва̄ ча сутва̄ ча там̣ вуд̣д̣хапаббаджитам̣ вигарахитва̄ тасмим̣ ваттхусмим̣ акаппийасама̄да̄насиккха̄падан̃ча, кхурабхан̣д̣апарихаран̣асиккха̄падан̃ча̄ти две сиккха̄пада̄ни пан̃н̃апетва̄ – ‘‘бхиккхаве, анекакаппакот̣ийо бходжанам̣ парийесантехева вӣтина̄мита̄, идам̣ пана тумха̄кам̣ акаппийам̣ адхаммена уппаннам̣ бходжанам̣, имам̣ парибхутта̄нам̣ анека̄ни аттабха̄васахасса̄ни апа̄йесвева ниббаттиссанти, апетха ма̄ ган̣хатха̄’’ти бхиккха̄ча̄ра̄бхимукхо агама̄си. екабхиккхуна̄пи на кин̃чи гахитам̣.

субхаддо анаттамано хутва̄ айам̣ ‘‘саббам̣ джа̄на̄мӣ’’ти а̄хин̣д̣ати. саче на гахитука̄мо, песетва̄ а̄рочетаббам̣. айам̣ пакка̄ха̄ро на̄ма саббачирам̣ тит̣т̣ханто сатта̄хаматтам̣ тит̣т̣хеййа. идан̃хи мама йа̄ваджӣвам̣ парийаттам̣ асса. саббам̣ тена на̄ситам̣, ахитака̄мо айам̣ майханти бхагавати а̄гха̄там̣ бандхитва̄ дасабале дхаранте кин̃чи ваттум̣ на̄саккхи. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘айам̣ учча̄ кула̄ паббаджито маха̄пурисо, саче кин̃чи ваккха̄ми, мам̣йева сантаджджессатӣ’’ти. сва̄йам̣ аджджа ‘‘париниббуто бхагава̄’’ти сутва̄ ладдхасса̄со вийа хат̣т̣хатут̣т̣хо евама̄ха.

тхеро там̣ сутва̄ хадайе паха̄рада̄нам̣ вийа маттхаке патитасуккха̄сани вийа ман̃н̃и, дхаммасам̣вего часса уппаджджи – ‘‘сатта̄хаматтапариниббуто бхагава̄, аджджа̄писса суван̣н̣аван̣н̣ам̣ сарӣрам̣ дхаратийева, дуккхена бхагавата̄ а̄ра̄дхитаса̄сане на̄ма евам̣ лаху махантам̣ па̄пакасат̣ам̣ кан̣т̣ако уппанно, алам̣ кхо панеса па̄по вад̣д̣хама̄но ан̃н̃епи еварӯпе саха̄йе лабхитва̄ сакка̄ са̄санам̣ осакка̄пету’’нти. тато тхеро чинтеси –

‘‘саче кхо пана̄хам̣ имам̣ махаллакам̣ идхева пилотикам̣ нива̄са̄петва̄ чха̄рика̄йа окира̄петва̄ нӣхара̄песса̄ми, манусса̄ ‘саман̣асса готамасса сарӣре дхарама̄нейева са̄вака̄ вивадантӣ’ти амха̄кам̣ досам̣ дассессанти адхива̄семи та̄ва.

бхагавата̄ хи десито дхаммо асан̇гахитапуппхара̄сисадисо. таттха йатха̄ ва̄тена пахат̣апуппха̄ни йато ва̄ тато ва̄ гаччханти, евамева еварӯпа̄нам̣ па̄папуггала̄нам̣ васена гаччханте гаччханте ка̄ле винайе екам̣ две сиккха̄пада̄ни нассиссанти, сутте еко две пан̃ха̄ва̄ра̄ нассиссанти, абхидхамме екам̣ две бхӯмантара̄ни нассиссанти, евам̣ ануккамена мӯле нат̣т̣хе писа̄часадиса̄ бхависса̄ма; тасма̄ дхаммавинайасан̇гахам̣ карисса̄ма. еван̃хи сати дал̣хам̣ суттена сан̇гахита̄ни пуппха̄ни вийа айам̣ дхаммавинайо ниччало бхависсати.

етадаттхан̃хи бхагава̄ майхам̣ тӣн̣и га̄вута̄ни паччуггаманам̣ ака̄си, тӣхи ова̄дехи упасампадам̣ ада̄си, ка̄йато апанетва̄ ка̄йе чӣварапариваттанам̣ ака̄си, а̄ка̄се па̄н̣им̣ ча̄летва̄ чандӯпамам̣ пат̣ипадам̣ катхенто мам̣ ка̄йасаккхим̣ катва̄ катхеси, тиккхаттум̣ сакаласа̄санада̄йаджджам̣ пат̣иччха̄песи. ма̄дисе бхиккхумхи тит̣т̣хама̄не айам̣ па̄по са̄сане вуд̣д̣хим̣ ма̄ алаттха. йа̄ва адхаммо на диппати, дхаммо на пат̣иба̄хийати. авинайо на диппати винайо на пат̣иба̄хийати. адхаммава̄дино на балаванто хонти, дхаммава̄дино на дуббала̄ хонти; авинайава̄дино на балаванто хонти, винайава̄дино на дуббала̄ хонти. та̄ва дхамман̃ча винайан̃ча сан̇га̄йисса̄ми. тато бхиккхӯ аттано аттано пахонакам̣ гахетва̄ каппийа̄каппийам̣ катхессанти. атха̄йам̣ па̄по сайамева ниггахам̣ па̄пун̣иссати, пуна сӣсам̣ уккхипитум̣ на саккхиссати, са̄санам̣ иддхан̃чева пхӣтан̃ча бхависсатӣ’’ти.

со евам̣ на̄ма майхам̣ читтам̣ уппаннанти кассачи ана̄рочетва̄ бхиккхусан̇гхам̣ самасса̄сеси. тена вуттам̣ – ‘‘атха кхо а̄йасма̄ маха̄кассапо…пе… нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти.

233. читаканти вӣсаратанасатикам̣ чанданачитакам̣. а̄л̣импесса̄ма̄ти аггим̣ га̄ха̄песса̄ма. на сакконти а̄л̣импетунти ат̣т̣хапи сол̣асапи дваттим̣сапи джана̄ джа̄ланаттха̄йа йамакайамакаукка̄йо гахетва̄ та̄лаван̣т̣ехи бӣджанта̄ бхаста̄хи дхаманта̄ та̄ни та̄ни ка̄ран̣а̄ни каронта̄пи на сакконтийева аггим̣ га̄ха̄петум̣. девата̄нам̣ адхиппа̄йоти еттха та̄ кира девата̄ тхерасса упат̣т̣ха̄кадевата̄ва. асӣтимаха̄са̄вакесу хи читта̄ни паса̄детва̄ тесам̣ упат̣т̣ха̄ка̄ни асӣтикуласахасса̄ни сагге ниббатта̄ни. таттха тхере читтам̣ паса̄детва̄ сагге ниббатта̄ девата̄ тасмим̣ сама̄гаме тхерам̣ адисва̄ – ‘‘кухим̣ ну кхо амха̄кам̣ кулӯпакаттхеро’’ти антара̄магге пат̣ипаннам̣ дисва̄ ‘‘амха̄кам̣ кулӯпакаттхерена авандите читако ма̄ паджджалиттха̄’’ти адхит̣т̣хахим̣су.

манусса̄ там̣ сутва̄ – ‘‘маха̄кассапо кира на̄ма бхо бхиккху пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ ‘дасабаласса па̄де вандисса̄мӣ’ти а̄гаччхати. тасмим̣ кира ана̄гате читако на паджджалиссати. кӣдисо бхо со бхиккху ка̄л̣о ода̄то дӣгхо рассо, еварӯпе на̄ма бхо бхиккхумхи т̣хите ким̣ дасабаласса паринибба̄нам̣ на̄ма̄’’ти кечи гандхама̄ла̄дихаттха̄ пат̣ипатхам̣ гаччхим̣су. кечи вӣтхийо вичитта̄ катва̄ а̄гаманамаггам̣ олокайама̄на̄ ат̣т̣хам̣су.

234. атха кхо а̄йасма̄ маха̄кассапо йена кусина̄ра̄…пе… сираса̄ вандӣти тхеро кира читакам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ а̄ваджджантова саллаккхеси – ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не сӣсам̣, имасмим̣ т̣ха̄не па̄да̄’’ти. тато па̄да̄нам̣ самӣпе т̣хатва̄ абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа – ‘‘ара̄сахассапат̣иман̣д̣итачаккалаккхан̣апатит̣т̣хита̄ дасабаласса па̄да̄ саддхим̣ каппа̄сапат̣алехи пан̃ча дуссайугасата̄ни суван̣н̣адон̣им̣ чанданачитакан̃ча дведха̄ катва̄ майхам̣ уттаман̇ге сирасмим̣ патит̣т̣хахантӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. саха адхит̣т̣ха̄начиттена та̄ни пан̃ча дуссайугасата̄ни дведха̄ катва̄ вала̄хакантара̄ пун̣н̣ачандо вийа па̄да̄ никкхамим̣су. тхеро викаситараттападумасадисе хаттхе паса̄ретва̄ суван̣н̣аван̣н̣е саттхупа̄де йа̄ва гоппхака̄ дал̣хам̣ гахетва̄ аттано сираваре патит̣т̣хапеси. тена вуттам̣ – ‘‘бхагавато па̄де сираса̄ вандӣ’’ти.

маха̄джано там̣ аччхарийам̣ дисва̄ екаппаха̄ренева маха̄на̄дам̣ нади, гандхама̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ йатха̄ручи ванди. евам̣ пана тхерена ча маха̄джанена ча техи ча пан̃чахи бхиккхусатехи вандитаматте пуна адхит̣т̣ха̄накиччам̣ наттхи. пакатиадхит̣т̣ха̄навасенева тхерасса хаттхато муччитва̄ алаттакаван̣н̣а̄ни бхагавато па̄датала̄ни чанданада̄руа̄дӣсу кин̃чи ача̄летва̄ва йатха̄т̣ха̄не патит̣т̣хахим̣су, йатха̄т̣ха̄не т̣хита̄нева ахесум̣. бхагавато хи па̄десу никкхамантесу ва̄ пависантесу ва̄ каппа̄саам̣су ва̄ дасикатантам̣ ва̄ телабинду ва̄ да̄руккхандхам̣ ва̄ т̣ха̄на̄ чалитам̣ на̄ма на̄хоси. саббам̣ йатха̄т̣ха̄не т̣хитамева ахоси. ут̣т̣хахитва̄ пана аттхан̇гате чанде вийа сӯрийе вийа ча татха̄гатасса па̄десу антарахитесу маха̄джано маха̄кандитам̣ канди. паринибба̄нака̄лато адхикатарам̣ ка̄рун̃н̃ам̣ ахоси.

сайамева бхагавато читако паджджалӣти идам̣ пана кассачи паджджала̄петум̣ ва̄йамантасса адассанавасена вуттам̣. девата̄нубха̄вена панеса самантато екаппаха̄ренева паджджали.

235. сарӣра̄нева авасиссим̣сӯти пуббе екаггханена т̣хитатта̄ сарӣрам̣ на̄ма ахоси. ида̄ни виппакин̣н̣атта̄ сарӣра̄нӣти вуттам̣ суманамакул̣асадиса̄ ча дхотамуттасадиса̄ ча суван̣н̣асадиса̄ ча дха̄туйо авасиссим̣сӯти аттхо. дӣгха̄йукабуддха̄нан̃хи сарӣрам̣ суван̣н̣аккхандхасадисам̣ екамева хоти. бхагава̄ пана – ‘‘ахам̣ на чирам̣ т̣хатва̄ паринибба̄йа̄ми, майхам̣ са̄санам̣ та̄ва саббаттха на виттха̄ритам̣, тасма̄ париниббутасса̄пи ме са̄сапаматтампи дха̄тум̣ гахетва̄ аттано аттано васанат̣т̣ха̄не четийам̣ катва̄ паричаранто маха̄джано саггапара̄йан̣о хотӯ’’ти дха̄тӯнам̣ викиран̣ам̣ адхит̣т̣ха̄си. кати, панасса дха̄туйо виппакин̣н̣а̄, кати на виппакин̣н̣а̄ти. чатассо да̄т̣ха̄, две аккхака̄, ун̣хӣсанти има̄ сатта дха̄туйо на виппакирим̣су, сеса̄ виппакирим̣сӯти. таттха саббакхуддака̄ дха̄ту са̄сапабӣджаматта̄ ахоси, маха̄дха̄ту маджджхе бхиннатан̣д̣уламатта̄, атимахатӣ маджджхе бхиннамуггаматта̄ти.

удакадха̄ра̄ти аггаба̄хуматта̄пи джан̇гхаматта̄пи та̄лаккхандхаматта̄пи удакадха̄ра̄ а̄ка̄сато патитва̄ нибба̄песи. удакаса̄латоти парива̄ретва̄ т̣хитаса̄ларуккхе сандха̄йетам̣ вуттам̣, тесампи хи кхандхантаравит̣апантарехи удакадха̄ра̄ никкхамитва̄ нибба̄песум̣. бхагавато читако маханто. саманта̄ патхавим̣ бхиндитва̄пи нан̇галасӣсаматта̄ удакават̣т̣и пхаликават̣ам̣сакасадиса̄ уггантва̄ читакамева ган̣ханти. гандходакена̄ти суван̣н̣агхат̣е раджатагхат̣е ча пӯретва̄ а̄бхатана̄на̄гандходакена. нибба̄песунти суван̣н̣амайараджатамайехи ат̣т̣хадан̣д̣акехи викиритва̄ чанданачитакам̣ нибба̄песум̣.

еттха ча читаке джха̄йама̄не парива̄ретва̄ т̣хитаса̄ларуккха̄нам̣ са̄кхантарехи вит̣апантарехи паттантарехи джа̄ла̄ уггаччханти, паттам̣ ва̄ са̄кха̄ ва̄ пуппхам̣ ва̄ дад̣д̣ха̄ на̄ма наттхи, кипиллика̄пи маккат̣ака̄пи джа̄ла̄нам̣ антаренева вичаранти. а̄ка̄сато патитаудакадха̄ра̄супи са̄ларуккхехи никкхантаудакадха̄ра̄супи патхавим̣ бхиндитва̄ никкхантаудакадха̄ра̄супи дхаммакатха̄ва пама̄н̣ам̣. евам̣ читакам̣ нибба̄петва̄ пана маллара̄джа̄но сантха̄га̄ре чатуджджа̄тийагандхапарибхан̣д̣ам̣ ка̄ретва̄ ла̄джапан̃чама̄ни пуппха̄ни викиритва̄ упари челавита̄нам̣ бандхитва̄ суван̣н̣ата̄рака̄дӣхи кхачитва̄ таттха гандхада̄мама̄ла̄да̄маратанада̄ма̄ни оламбетва̄ сантха̄га̄рато йа̄ва макут̣абандханасан̇кха̄та̄ сӣсапаса̄дханаман̇галаса̄ла̄, та̄ва убхохи пассехи са̄н̣икилан̃джапариккхепам̣ ка̄ретва̄ упари челавита̄нам̣ бандха̄петва̄ суван̣н̣ата̄рака̄дӣхи кхачитва̄ таттхапи гандхада̄мама̄ла̄да̄маратанада̄ма̄ни оламбетва̄ ман̣идан̣д̣аван̣н̣ехи вен̣ӯхи ча пан̃чаван̣н̣аддхадже усса̄петва̄ саманта̄ ва̄тапат̣а̄ка̄ париккхипитва̄ сусаммат̣т̣ха̄су вӣтхӣсу кадалийо ча пун̣н̣агхат̣е ча т̣хапетва̄ дан̣д̣акадӣпика̄ джа̄летва̄ алан̇катахаттхиккхандхе саха дха̄тӯхи суван̣н̣адон̣им̣ т̣хапетва̄ ма̄ла̄гандха̄дӣхи пӯджента̄ са̄дхукӣл̣итам̣ кӣл̣анта̄ антонагарам̣ павесетва̄ сантха̄га̄ре сарабхамайапаллан̇ке т̣хапетва̄ упари сетаччхаттам̣ дха̄ресум̣. евам̣ катва̄ – ‘‘атха кхо косина̄рака̄ малла̄ бхагавато сарӣра̄ни сатта̄хам̣ сантха̄га̄ре саттипан̃джарам̣ каритва̄’’ти саббам̣ ведитаббам̣.

таттха саттипан̃джарам̣ каритва̄ти саттихаттхехи пурисехи париккхипа̄петва̄. дханупа̄ка̄ранти пат̣хамам̣ та̄ва хаттхикумбхена кумбхам̣ пахаранте париккхипа̄песум̣, тато ассе гӣва̄йа гӣвам̣ пахаранте, тато ратхе а̄н̣икот̣ийа̄ а̄н̣икот̣им̣ пахаранте, тато йодхе ба̄хуна̄ ба̄хум̣ пахаранте. тесам̣ парийанте кот̣ийа̄ кот̣им̣ пахарама̄на̄ни дханӯни париккхипа̄песум̣. ити саманта̄ йоджанаппама̄н̣ам̣ т̣ха̄нам̣ сатта̄хам̣ санна̄хагаваччхикам̣ вийа катва̄ а̄раккхам̣ сам̣видахим̣су. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘дханупа̄ка̄рам̣ париккхипа̄петва̄’’ти.

касма̄ панете евамакам̣сӯти? ито пуримесу хи двӣсу сатта̄хесу те бхиккхусан̇гхасса т̣ха̄нанисаджджока̄сам̣ каронта̄ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ сам̣видаханта̄ са̄дхукӣл̣ика̄йа ока̄сам̣ на лабхим̣су. тато несам̣ ахоси – ‘‘имам̣ сатта̄хам̣ са̄дхукӣл̣итам̣ кӣл̣исса̄ма, т̣ха̄нам̣ кхо панетам̣ виджджати йам̣ амха̄кам̣ паматтабха̄вам̣ н̃атва̄ кочидева а̄гантва̄ дха̄туйо ган̣хеййа, тасма̄ а̄раккхам̣ т̣хапетва̄ кӣл̣исса̄ма̄’’ти. те татха̄ евамакам̣су.

сарӣрадха̄тувибхаджанаван̣н̣ана̄

236. ассоси кхо ра̄джа̄ти катхам̣ ассоси? пат̣хамамева кирасса амачча̄ сутва̄ чинтайим̣су – ‘‘саттха̄ на̄ма париниббуто, на со сакка̄ пуна а̄харитум̣. потхуджджаникасаддха̄йа пана амха̄кам̣ ран̃н̃а̄ садисо наттхи, саче еса имина̄ва нийа̄мена сун̣иссати, хадайамасса пхалиссати. ра̄джа̄ кхо пана амхехи анураккхитаббо’’ти те тиссо суван̣н̣адон̣ийо а̄харитва̄ чатумадхурасса пӯретва̄ ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ етадавочум̣ – ‘‘дева, амхехи супинако дит̣т̣хо, тасса пат̣игха̄таттхам̣ тумхехи дукӯладупат̣т̣ам̣ нива̄сетва̄ йатха̄ на̄са̄пут̣аматтам̣ пан̃н̃а̄йати, евам̣ чатумадхурадон̣ийа̄ нипаджджитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. ра̄джа̄ аттхачара̄нам̣ амачча̄нам̣ вачанам̣ сутва̄ ‘‘евам̣ хоту та̄та̄’’ти сампат̣иччхитва̄ татха̄ ака̄си.

атхеко амаччо алан̇ка̄рам̣ омун̃читва̄ кесе пакирийа йа̄йа диса̄йа саттха̄ париниббуто, тадабхимукхо хутва̄ ан̃джалим̣ паггайха ра̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘дева, маран̣ато муччанакасатто на̄ма наттхи, амха̄кам̣ а̄йувад̣д̣хано четийат̣т̣ха̄нам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ абхисекасин̃чако со бхагава̄ саттха̄ кусина̄ра̄йа париниббуто’’ти. ра̄джа̄ сутва̄ва висан̃н̃ӣджа̄то чатумадхурадон̣ийам̣ усумам̣ мун̃чи. атха нам̣ уккхипитва̄ дутийа̄йа дон̣ийа̄ нипаджджа̄песум̣. со пуна сан̃н̃ам̣ лабхитва̄ – ‘‘та̄та̄, ким̣ вадетха̄’’ти пуччхи. ‘‘саттха̄, маха̄ра̄джа, париниббуто’’ти. ра̄джа̄ пунапи висан̃н̃ӣджа̄то чатумадхурадон̣ийа̄ усумам̣ мун̃чи. атха нам̣ татопи уккхипитва̄ татийа̄йа дон̣ийа̄ нипаджджа̄песум̣. со пуна сан̃н̃ам̣ лабхитва̄ ‘‘та̄та̄, ким̣ вадетха̄’’ти пуччхи. ‘‘саттха̄, маха̄ра̄джа, париниббуто’’ти. ра̄джа̄ пунапи висан̃н̃ӣджа̄то, атха нам̣ уккхипитва̄ наха̄петва̄ маттхаке гхат̣ехи удакам̣ а̄син̃чим̣су.

ра̄джа̄ сан̃н̃ам̣ лабхитва̄ а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа гандхапарибха̄вите ман̣иван̣н̣е кесе викиритва̄ суван̣н̣апхалакаван̣н̣а̄йа пит̣т̣хийам̣ пакиритва̄ па̄н̣ина̄ урам̣ пахаритва̄ пава̄л̣ан̇кураван̣н̣а̄хи суват̣т̣итан̇гулӣхи суван̣н̣абимбисакаван̣н̣ам̣ урам̣ сиббанто вийа гахетва̄ паридевама̄но умматтакавесена антаравӣтхим̣ отин̣н̣о, со алан̇катана̄т̣акапаривуто нагарато никкхамма джӣвакамбаванам̣ гантва̄ йасмим̣ т̣ха̄не нисиннена бхагавата̄ дхаммо десито там̣ олокетва̄ – ‘‘бхагава̄ саббан̃н̃у, нану имасмим̣ т̣ха̄не нисӣдитва̄ дхаммам̣ десайиттха, сокасаллам̣ ме винодайиттха, тумхе майхам̣ сокасаллам̣ нӣхариттха, ахам̣ тумха̄кам̣ саран̣ам̣ гато, ида̄ни пана ме пат̣ивачанампи на детха, бхагава̄’’ти пунаппунам̣ паридевитва̄ ‘‘нану бхагава̄ ахам̣ ан̃н̃ада̄ еварӯпе ка̄ле ‘тумхе маха̄бхиккхусан̇гхапарива̄ра̄ джамбудӣпатале ча̄рикам̣ чаратха̄’ти сун̣оми, ида̄ни пана̄хам̣ тумха̄кам̣ ананурӯпам̣ айуттам̣ паваттим̣ сун̣омӣ’’ти евама̄дӣни ча ватва̄ сат̣т̣химатта̄хи га̄тха̄хи бхагавато гун̣ам̣ ануссаритва̄ чинтеси – ‘‘мама паридевитенева на сиджджхати, дасабаласса дха̄туйо а̄хара̄песса̄мӣ’’ти евам̣ ассоси. сутва̄ ча имисса̄ висан̃н̃ибха̄ва̄дипаваттийа̄ аваса̄не дӯтам̣ па̄хеси. там̣ сандха̄йа атха кхо ра̄джа̄тиа̄ди вуттам̣.

таттха дӯтам̣ па̄хесӣти дӯтан̃ча пан̣н̣ан̃ча песеси. песетва̄ ча пана – ‘‘саче дассанти, сундарам̣. но че дассанти, а̄харан̣упа̄йена а̄харисса̄мӣ’’ти чатуран̇гиним̣ сенам̣ саннайхитва̄ сайампи никкхантойева. йатха̄ ча аджа̄тасатту, евам̣ личчхавӣа̄дайопи дӯтам̣ песетва̄ сайампи чатуран̇гинийа̄ сена̄йа никкхамим̣суйева. таттха па̄веййака̄ саббехи а̄саннатара̄ кусина̄рато тига̄вутантаре нагаре васанти, бхагава̄пи па̄вам̣ пависитва̄ва кусина̄рам̣ гато. атха касма̄ пат̣хаматарам̣ на а̄гата̄ти че? маха̄парива̄ра̄ панете ра̄джа̄но маха̄парива̄рам̣ каронта̄ва паччхато джа̄та̄.

те сан̇гхе ган̣е етадавочунти саббепи те саттанагарава̄сино а̄гантва̄ – ‘‘амха̄кам̣ дха̄туйо ва̄ денту, йуддхам̣ ва̄’’ти кусина̄ра̄нагарам̣ парива̄ретва̄ т̣хите – ‘‘етам̣ бхагава̄ амха̄кам̣ га̄маккхетте’’ти пат̣ивачанам̣ авочум̣. те кира евама̄хам̣су – ‘‘на майам̣ саттху са̄санам̣ пахин̣имха, на̄пи гантва̄ а̄найимха. саттха̄ пана сайамева а̄гантва̄ са̄санам̣ песетва̄ амхе паккоса̄песи. тумхепи кхо пана йам̣ тумха̄кам̣ га̄маккхетте ратанам̣ уппаджджати, на там̣ амха̄кам̣ детха. садеваке ча локе буддхаратанасамам̣ ратанам̣ на̄ма наттхи, еварӯпам̣ уттамаратанам̣ лабхитва̄ майам̣ на дасса̄ма. на кхо пана тумхехийева ма̄тутханато кхӣрам̣ пӣтам̣, амхехипи ма̄тутханато кхӣрам̣ пӣтам̣. на тумхейева пуриса̄, амхепи пуриса̄ хотӯ’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ахам̣ка̄рам̣ катва̄ са̄санапат̣иса̄санам̣ песенти, ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ма̄нагаджджитам̣ гаджджанти. йуддхе пана сати косина̄рака̄нам̣йева джайо абхависса. касма̄? йасма̄ дха̄тупа̄санаттхам̣ а̄гата̄ девата̄ несам̣ паккха̄ ахесум̣. па̄л̣ийам̣ пана – ‘‘бхагава̄ амха̄кам̣ га̄маккхетте париниббуто, на майам̣ дасса̄ма бхагавато сарӣра̄нам̣ бха̄га’’нти еттакамева а̄гатам̣.

237. евам̣ вутте дон̣о бра̄хман̣оти дон̣абра̄хман̣о имам̣ тесам̣ вива̄дам̣ сутва̄ – ‘‘ете ра̄джа̄но бхагавато париниббутат̣т̣ха̄не вива̄дам̣ каронти, на кхо панетам̣ патирӯпам̣, алам̣ имина̄ калахена, вӯпасамесса̄ми на’’нти со гантва̄ те сан̇гхе ган̣е етадавоча. кимавоча? уннатаппадесе т̣хатва̄ двибха̄н̣ава̄рапарима̄н̣ам̣ дон̣агаджджитам̣ на̄ма авоча. таттха пат̣хамабха̄н̣ава̄ре та̄ва екападампи те на джа̄ним̣су. дутийабха̄н̣ава̄рапарийоса̄не – ‘‘а̄чарийасса вийа бхо саддо, а̄чарийасса вийа бхо саддо’’ти саббе нирава̄ ахесум̣. джамбудӣпатале кира кулагхаре джа̄та̄ йебхуййена тасса на антева̄сико на̄ма наттхи. атха со те аттано вачанам̣ сутва̄ нираве тун̣хӣбхӯте видитва̄ пуна етадавоча – ‘‘сун̣анту бхонто’’ти етам̣ га̄тха̄двайам̣ авоча.

таттха амха̄кам̣ буддхоти амха̄кам̣ буддхо. аху кхантива̄доти буддхабхӯмим̣ аппатва̄пи па̄рамийо пӯренто кхантива̄дита̄пасака̄ле дхаммапа̄лакума̄рака̄ле чхаддантахаттхика̄ле бхӯридаттана̄гара̄джака̄ле чампеййана̄гара̄джака̄ле сан̇кхапа̄лана̄гара̄джака̄ле маха̄капика̄ле ан̃н̃есу ча бахӯсу джа̄такесу паресу копам̣ акатва̄ кхантимева ака̄си. кхантимева ван̣н̣айи. киман̇гам̣ пана етарахи ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу та̄дилаккхан̣ам̣ патто, саббатха̄пи амха̄кам̣ буддхо кхантива̄до ахоси, тасса евам̣видхасса. на хи са̄дху йам̣ уттамапуггаласса, сарӣрабха̄ге сийа̄ сампаха̄роти на хи са̄дхуйанти на хи са̄дху айам̣. сарӣрабха̄гети сарӣравибха̄ганимиттам̣, дха̄тукот̣т̣ха̄сахетӯти аттхо. сийа̄ сампаха̄роти а̄вудхасампаха̄ро са̄дху на сийа̄ти вуттам̣ хоти.

саббева бхонто сахита̄ти саббева бхонто сахита̄ хотха, ма̄ бхиджджатха. самагга̄ти ка̄йена ча ва̄ча̄йа ча екасаннипа̄та̄ екавачана̄ самагга̄ хотха. саммодама̄на̄ти читтена̄пи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ саммодама̄на̄ хотха. каромат̣т̣хабха̄гети бхагавато сарӣра̄ни ат̣т̣ха бха̄ге карома. чаккхуматоти пан̃чахи чаккхӯхи чаккхумато буддхасса. на кевалам̣ тумхейева, бахуджанопи пасанно, тесу екопи ладдхум̣ айутто на̄ма наттхӣти бахум̣ ка̄ран̣ам̣ ватва̄ сан̃н̃а̄песи.

238. тесам̣ сан̇гха̄нам̣ ган̣а̄нам̣ пат̣иссутва̄ти тесам̣ тесам̣ тато тато сама̄гатасан̇гха̄нам̣ сама̄гатаган̣а̄нам̣ пат̣иссун̣итва̄. бхагавато сарӣра̄ни ат̣т̣хадха̄ самам̣ сувибхаттам̣ вибхаджитва̄ти еттха айамануккамо – дон̣о кира тесам̣ пат̣иссун̣итва̄ суван̣н̣адон̣им̣ вивара̄песи. ра̄джа̄но а̄гантва̄ дон̣ийам̣йева т̣хита̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ дха̄туйо дисва̄ – ‘‘бхагава̄ саббан̃н̃у пуббе майам̣ тумха̄кам̣ дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣апат̣иман̣д̣итам̣ чхаббан̣н̣абуддхарасмикхачитам̣ асӣтианубйан̃джанасамуджджалитасобхам̣ суван̣н̣аван̣н̣ам̣ сарӣрам̣ аддаса̄ма, ида̄ни пана суван̣н̣аван̣н̣а̄ва дха̄туйо авасит̣т̣ха̄ джа̄та̄, на йуттамидам̣ бхагава̄ тумха̄ка’’нти паридевим̣су.

бра̄хман̣опи тасмим̣ самайе тесам̣ паматтабха̄вам̣ н̃атва̄ даккхин̣ада̄т̣хам̣ гахетва̄ вет̣хантаре т̣хапеси, атха паччха̄ ат̣т̣хадха̄ самам̣ сувибхаттам̣ вибхаджи, сабба̄пи дха̄туйо па̄катикана̄л̣ийа̄ сол̣аса на̄л̣ийо ахесум̣, екеканагарава̄сино две две на̄л̣ийо лабхим̣су. бра̄хман̣асса пана дха̄туйо вибхаджантассева сакко дева̄наминдо – ‘‘кена ну кхо садевакасса локасса кан̇кхаччхеданаттха̄йа чатусаччакатха̄йа паччайабхӯта̄ бхагавато даккхин̣ада̄т̣ха̄ гахита̄’’ти олокенто ‘‘бра̄хман̣ена гахита̄’’ти дисва̄ – ‘‘бра̄хман̣опи да̄т̣ха̄йа ануччхавикам̣ сакка̄рам̣ ка̄тум̣ на саккхиссати, ган̣ха̄ми на’’нти вет̣хантарато гахетва̄ суван̣н̣ачан̇кот̣аке т̣хапетва̄ девалокам̣ нетва̄ чӯл̣а̄ман̣ичетийе патит̣т̣хапеси.

бра̄хман̣опи дха̄туйо вибхаджитва̄ да̄т̣хам̣ апассанто чорика̄йа гахитатта̄ – ‘‘кена ме да̄т̣ха̄ гахита̄’’ти пуччхитумпи на̄саккхи. ‘‘нану тайа̄ва дха̄туйо бха̄джита̄, ким̣ твам̣ пат̣хамам̣йева аттано дха̄туйа̄ аттхибха̄вам̣ на ан̃н̃а̄сӣ’’ти аттани доса̄ропанам̣ сампассанто – ‘‘майхампи кот̣т̣ха̄сам̣ детха̄’’ти ваттумпи на̄саккхи. тато – ‘‘айампи суван̣н̣атумбо дха̄тугатикова, йена татха̄гатасса дха̄туйо мита̄, имасса̄хам̣ тхӯпам̣ карисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ имам̣ ме бхонто тумбам̣ дадантӯти а̄ха.

пиппаливанийа̄ морийа̄пи аджа̄тасаттуа̄дайо вийа дӯтам̣ песетва̄ йуддхасаджджа̄ва никкхамим̣су.

дха̄тутхӯпапӯджа̄ван̣н̣ана̄

239. ра̄джагахе бхагавато сарӣра̄нам̣ тхӯпан̃ча махан̃ча ака̄сӣти катхам̣ ака̄си? кусина̄рато йа̄ва ра̄джагахам̣ пан̃чавӣсати йоджана̄ни, еттхантаре ат̣т̣хаусабхавиттхатам̣ саматалам̣ маггам̣ ка̄ретва̄ йа̄дисам̣ маллара̄джа̄но макут̣абандханасса ча сантха̄га̄расса ча антаре пӯджам̣ ка̄ресум̣. та̄дисам̣ пан̃чавӣсатийоджанепи магге пӯджам̣ ка̄ретва̄ локасса ануккан̣т̣ханаттхам̣ саббаттха антара̄пан̣е паса̄ретва̄ суван̣н̣адон̣ийам̣ паккхиттадха̄туйо саттипан̃джарена париккхипа̄петва̄ аттано виджите пан̃чайоджанасатапариман̣д̣але мануссе саннипа̄та̄песи. те дха̄туйо гахетва̄ кусина̄рато са̄дхукӣл̣итам̣ кӣл̣анта̄ никкхамитва̄ йаттха йаттха суван̣н̣аван̣н̣а̄ни пуппха̄ни пассанти, таттха таттха дха̄туйо саттиантаре т̣хапетва̄ пӯджам̣ акам̣су. тесам̣ пуппха̄нам̣ кхӣн̣ака̄ле гаччханти, ратхасса дхурат̣т̣ха̄нам̣ паччхимат̣т̣ха̄не сампатте сатта дивасе са̄дхукӣл̣итам̣ кӣл̣анти. евам̣ дха̄туйо гахетва̄ а̄гаччханта̄нам̣ сатта васса̄ни сатта ма̄са̄ни сатта диваса̄ни вӣтиватта̄ни.

миччха̄дит̣т̣хика̄ – ‘‘саман̣асса готамасса париниббутака̄лато пат̣т̣ха̄йа балакка̄рена са̄дхукӣл̣ита̄йа упаддутамха саббе но камманта̄ нат̣т̣ха̄’’ти уджджха̄йанта̄ манам̣ падосетва̄ чхал̣а̄сӣтисахассаматта̄ апа̄йе ниббатта̄. кхӣн̣а̄сава̄ а̄ваджджитва̄ ‘‘маха̄джано манам̣ падосетва̄ апа̄йе ниббаттӣ’’ти дисва̄ – ‘‘саккам̣ девара̄джа̄нам̣ дха̄туа̄харан̣ӯпа̄йам̣ ка̄ресса̄ма̄’’ти тасса сантикам̣ гантва̄ таматтхам̣ а̄рочетва̄ – ‘‘дха̄туа̄харан̣ӯпа̄йам̣ карохи маха̄ра̄джа̄’’ти а̄хам̣су. сакко а̄ха – ‘‘бханте, путхуджджано на̄ма аджа̄тасаттуна̄ само саддхо наттхи, на со мама вачанам̣ кариссати, апича кхо ма̄равибхим̣сакасадисам̣ вибхим̣сакам̣ дассесса̄ми, маха̄саддам̣ са̄весса̄ми, йаккхага̄хакакхипитакаарочаке карисса̄ми, тумхе ‘аманусса̄ маха̄ра̄джа купита̄ дха̄туйо а̄хара̄петха̄’ти вадеййа̄тха, евам̣ со а̄хара̄пессатӣ’’ти. атха кхо сакко там̣ саббам̣ ака̄си.

тхера̄пи ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ – ‘‘маха̄ра̄джа, аманусса̄ купита̄, дха̄туйо а̄хара̄пехӣ’’ти бхан̣им̣су. ра̄джа̄ – ‘‘на та̄ва, бханте, майхам̣ читтам̣ туссати, евам̣ сантепи а̄харантӯ’’ти а̄ха. саттамадивасе дха̄туйо а̄харим̣су. евам̣ а̄хата̄ дха̄туйо гахетва̄ ра̄джагахе тхӯпан̃ча махан̃ча ака̄си. итарепи аттано аттано бала̄нурӯпена а̄харитва̄ сакасакат̣т̣ха̄несу тхӯпан̃ча махан̃ча акам̣су.

240. еваметам̣ бхӯтапуббанти евам̣ етам̣ дха̄тубха̄джанан̃чева дасатхӯпакаран̣ан̃ча джамбудӣпе бхӯтапуббанти паччха̄ сан̇гӣтика̄рака̄ а̄хам̣су. евам̣ патит̣т̣хитесу пана тхӯпесу маха̄кассапаттхеро дха̄тӯнам̣ антара̄йам̣ дисва̄ ра̄джа̄нам̣ аджа̄тасаттум̣ упасан̇камитва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, екам̣ дха̄тунидха̄нам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. са̄дху, бханте, нидха̄накаммам̣ та̄ва мама хоту, сесадха̄туйо пана катхам̣ а̄хара̄мӣти? на, маха̄ра̄джа, дха̄туа̄харан̣ам̣ туйхам̣ бха̄ро, амха̄кам̣ бха̄роти. са̄дху, бханте, тумхе дха̄туйо а̄харатха, ахам̣ дха̄тунидха̄нам̣ карисса̄мӣти. тхеро тесам̣ тесам̣ ра̄джакула̄нам̣ паричаран̣аматтамева т̣хапетва̄ сесадха̄туйо а̄хари. ра̄мага̄ме пана дха̄туйо на̄га̄ паригган̣хим̣су, та̄сам̣ антара̄йо наттхи. ‘‘ана̄гате лан̇ка̄дӣпе маха̄виха̄ре маха̄четийамхи нидахиссантӣ’’ти та̄ на а̄харитва̄ сесехи саттахи нагарехи а̄харитва̄ ра̄джагахасса па̄чӣнадаккхин̣адиса̄бха̄ге т̣хатва̄ – ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не йо па̄са̄н̣о аттхи, со антарадха̄йату, пам̣су сувисуддха̄ хоту, удакам̣ ма̄ ут̣т̣хахатӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си.

ра̄джа̄ там̣ т̣ха̄нам̣ кхан̣а̄петва̄ тато уддхатапам̣суна̄ ит̣т̣хака̄ ка̄ретва̄ асӣтимаха̄са̄вака̄нам̣ четийа̄ни ка̄рети. ‘‘идха ра̄джа̄ ким̣ ка̄ретӣ’’ти пуччханта̄нампи ‘‘маха̄са̄вака̄нам̣ четийа̄нӣ’’ти ваданти, на кочи дха̄тунидха̄набха̄вам̣ джа̄на̄ти. асӣтихаттхагамбхӣре пана тасмим̣ падесе джа̄те хет̣т̣ха̄ лохасантха̄рам̣ сантхара̄петва̄ таттха тхӯпа̄ра̄ме четийагхараппама̄н̣ам̣ тамбалохамайам̣ гехам̣ ка̄ра̄петва̄ ат̣т̣ха ат̣т̣ха харичандана̄димайе каран̣д̣е ча тхӯпе ча ка̄ра̄песи. атха бхагавато дха̄туйо харичанданакаран̣д̣е паккхипитва̄ там̣ харичанданакаран̣д̣акампи ан̃н̃асмим̣ харичанданакаран̣д̣аке, тампи ан̃н̃асминти евам̣ ат̣т̣ха харичанданакаран̣д̣е екато катва̄ етенева упа̄йена те ат̣т̣ха каран̣д̣е ат̣т̣хасу харичанданатхӯпесу, ат̣т̣ха харичанданатхӯпе ат̣т̣хасу лохитачанданакаран̣д̣есу, ат̣т̣ха лохитачанданакаран̣д̣е ат̣т̣хасу лохитачанданатхӯпесу, ат̣т̣ха лохитачанданатхӯпе ат̣т̣хасу дантакаран̣д̣есу, ат̣т̣ха дантакаран̣д̣е ат̣т̣хасу дантатхӯпесу, ат̣т̣ха дантатхӯпе ат̣т̣хасу саббаратанакаран̣д̣есу, ат̣т̣ха саббаратанакаран̣д̣е ат̣т̣хасу саббаратанатхӯпесу, ат̣т̣ха саббаратанатхӯпе ат̣т̣хасу суван̣н̣акаран̣д̣есу, ат̣т̣ха суван̣н̣акаран̣д̣е, ат̣т̣хасу суван̣н̣атхӯпесу, ат̣т̣ха суван̣н̣атхӯпе ат̣т̣хасу раджатакаран̣д̣есу, ат̣т̣ха раджатакаран̣д̣е ат̣т̣хасу раджататхӯпесу, ат̣т̣ха раджататхӯпе, ат̣т̣хасу ман̣икаран̣д̣есу, ат̣т̣ха ман̣икаран̣д̣е ат̣т̣хасу ман̣итхӯпесу, ат̣т̣ха ман̣итхӯпе ат̣т̣хасу лохитан̇какаран̣д̣есу, ат̣т̣ха лохитан̇какаран̣д̣е ат̣т̣хасу лохитан̇катхӯпесу, ат̣т̣ха лохитан̇катхӯпе ат̣т̣хасу маса̄рагаллакаран̣д̣есу, ат̣т̣ха маса̄рагаллакаран̣д̣е ат̣т̣хасу маса̄рагаллатхӯпесу, ат̣т̣ха маса̄рагаллатхӯпе ат̣т̣хасу пхаликакаран̣д̣есу, ат̣т̣ха пхаликакаран̣д̣е ат̣т̣хасу пхаликамайатхӯпесу паккхипи.

саббесам̣ упаримам̣ пхаликачетийам̣ тхӯпа̄ра̄мачетийаппама̄н̣ам̣ ахоси, тасса упари саббаратанамайам̣ гехам̣ ка̄реси, тасса упари суван̣н̣амайам̣, тасса упари раджатамайам̣, тасса упари тамбалохамайам̣ гехам̣. таттха саббаратанамайам̣ ва̄ликам̣ окиритва̄ джаладжатхаладжапуппха̄нам̣ сахасса̄ни виппакиритва̄ ад̣д̣хачхат̣т̣ха̄ни джа̄такасата̄ни асӣтимаха̄тхере суддходанамаха̄ра̄джа̄нам̣ маха̄ма̄йа̄девим̣ сатта сахаджа̄тети сабба̄нета̄ни суван̣н̣амайа̄нева ка̄реси. пан̃чапан̃часате суван̣н̣араджатамайе пун̣н̣агхат̣е т̣хапа̄песи, пан̃ча суван̣н̣аддхаджасате усса̄песи. пан̃часате суван̣н̣адӣпе, пан̃часате раджатадӣпе ка̄ра̄петва̄ сугандхателасса пӯретва̄ тесу дукӯлават̣т̣ийо т̣хапеси.

атха̄йасма̄ маха̄кассапо – ‘‘ма̄ла̄ ма̄ мила̄йанту, гандха̄ ма̄ винассанту, дӣпа̄ ма̄ виджджха̄йантӯ’’ти адхит̣т̣хахитва̄ суван̣н̣апат̣т̣е аккхара̄ни чхинда̄песи –

‘‘ана̄гате пийада̄со на̄ма кума̄ро чхаттам̣ усса̄петва̄ асоко дхаммара̄джа̄ бхависсати. со има̄ дха̄туйо виттха̄рика̄ кариссатӣ’’ти.

ра̄джа̄ саббапаса̄дханехи пӯджетва̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа два̄рам̣ пидаханто никкхами, со тамбалохадва̄рам̣ пидахитва̄ а̄вин̃чханараджджуйам̣ кун̃чикамуддикам̣ бандхитва̄ таттхева махантам̣ ман̣иккхандхам̣ т̣хапетва̄ – ‘‘ана̄гате далиддара̄джа̄ имам̣ ман̣им̣ гахетва̄ дха̄тӯнам̣ сакка̄рам̣ каротӯ’’ти аккхарам̣ чхинда̄песи.

сакко девара̄джа̄ виссакаммам̣ а̄мантетва̄ – ‘‘та̄та, аджа̄тасаттуна̄ дха̄тунидха̄нам̣ катам̣, еттха а̄раккхам̣ пат̣т̣хапехӣ’’ти пахин̣и. со а̄гантва̄ ва̄л̣асан̇гха̄т̣айантам̣ йоджеси, кат̣т̣харӯпака̄ни тасмим̣ дха̄тугаббхе пхаликаван̣н̣акхагге га̄хетва̄ ва̄тасадисена вегена анупарийа̄йантам̣ йантам̣ йоджетва̄ ека̄йа ева а̄н̣ийа̄ бандхитва̄ самантато гин̃джака̄васатха̄ка̄рена сила̄париккхепам̣ катва̄ упари ека̄йа пидахитва̄ пам̣сум̣ паккхипитва̄ бхӯмим̣ самам̣ катва̄ тасса упари па̄са̄н̣атхӯпам̣ патит̣т̣хапеси. евам̣ нит̣т̣хите дха̄тунидха̄не йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тхеропи париниббуто, ра̄джа̄пи йатха̄каммам̣ гато, тепи манусса̄ ка̄лан̇ката̄.

апарабха̄ге пийада̄со на̄ма кума̄ро чхаттам̣ усса̄петва̄ асоко на̄ма дхаммара̄джа̄ хутва̄ та̄ дха̄туйо гахетва̄ джамбудӣпе виттха̄рика̄ ака̄си. катхам̣? со нигродхаса̄ман̣ерам̣ нисса̄йа са̄сане ладдхаппаса̄до чатура̄сӣти виха̄расахасса̄ни ка̄ретва̄ бхиккхусан̇гхам̣ пуччхи – ‘‘бханте, майа̄ чатура̄сӣти виха̄расахасса̄ни ка̄рита̄ни, дха̄туйо куто лабхисса̄мӣ’’ти? маха̄ра̄джа, – ‘‘дха̄тунидха̄нам̣ на̄ма аттхӣ’’ти сун̣ома, на пана пан̃н̃а̄йати – ‘‘асукасмим̣ т̣ха̄не’’ти. ра̄джа̄ ра̄джагахе четийам̣ бхинда̄петва̄ дха̄тум̣ апассанто пат̣ипа̄катикам̣ ка̄ретва̄ бхиккхубхиккхунийо упа̄сакаупа̄сика̄йоти чатассо париса̄ гахетва̄ веса̄лим̣ гато. татра̄пи алабхитва̄ капилаваттхум̣. татра̄пи алабхитва̄ ра̄мага̄мам̣ гато. ра̄мага̄ме на̄га̄ четийам̣ бхиндитум̣ на адам̣су, четийе нипатитакуда̄ло кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ хоти. евам̣ татра̄пи алабхитва̄ аллакаппам̣ вет̣хадӣпам̣ па̄вам̣ кусина̄ранти саббаттха четийа̄ни бхиндитва̄ дха̄тум̣ алабхитва̄ва пат̣ипа̄катика̄ни катва̄ пуна ра̄джагахам̣ гантва̄ чатассо париса̄ саннипа̄та̄петва̄ – ‘‘аттхи кеначи сутапуббам̣ ‘асукат̣т̣ха̄не на̄ма дха̄тунидха̄на’нти’’ пуччхи.

татреко вӣсавассасатико тхеро – ‘‘асукат̣т̣ха̄не дха̄тунидха̄на’’нти на джа̄на̄ми, майхам̣ пана пита̄ маха̄тхеро мам̣ саттавассака̄ле ма̄ла̄чан̇кот̣акам̣ га̄ха̄петва̄ – ‘‘ехи са̄ман̣ера, асукагаччхантаре па̄са̄н̣атхӯпо аттхи, таттха гаччха̄ма̄’’ти гантва̄ пӯджетва̄ – ‘‘имам̣ т̣ха̄нам̣ упадха̄ретум̣ ват̣т̣ати са̄ман̣ера̄’’ти а̄ха. ахам̣ еттакам̣ джа̄на̄ми маха̄ра̄джа̄ти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘етадева т̣ха̄на’’нти ватва̄ гаччхе ха̄ретва̄ па̄са̄н̣атхӯпан̃ча пам̣сун̃ча апанетва̄ хет̣т̣ха̄ судха̄бхӯмим̣ аддаса. тато судхан̃ча ит̣т̣хака̄йо ча ха̄ретва̄ анупуббена паривен̣ам̣ оруйха саттаратанава̄лукам̣ асихаттха̄ни ча кат̣т̣харӯпака̄ни сампариваттака̄ни аддаса. со йаккхада̄саке паккоса̄петва̄ баликаммам̣ ка̄ретва̄пи нева антам̣ на кот̣им̣ пассанто девата̄нам̣ намассама̄но – ‘‘ахам̣ има̄ дха̄туйо гахетва̄ чатура̄сӣтийа̄ виха̄расахассесу нидахитва̄ сакка̄рам̣ кароми, ма̄ ме девата̄ антара̄йам̣ каронтӯ’’ти а̄ха.

сакко девара̄джа̄ ча̄рикам̣ чаранто там̣ дисва̄ виссакаммам̣ а̄мантеси – ‘‘та̄та, асоко дхаммара̄джа̄ ‘дха̄туйо нӣхарисса̄мӣ’ти паривен̣ам̣ отин̣н̣о, гантва̄ кат̣т̣харӯпака̄ни ха̄рехӣ’’ти. со пан̃чачӯл̣ага̄мада̄ракавесена гантва̄ ран̃н̃о пурато дханухаттхо т̣хатва̄ – ‘‘хара̄ми маха̄ра̄джа̄’’ти а̄ха. ‘‘хара, та̄та̄’’ти сарам̣ гахетва̄ сандхимхийева виджджхи, саббам̣ виппакирийиттха. атха ра̄джа̄ а̄вин̃чхане бандхам̣ кун̃чикамуддикам̣ ган̣хи, ман̣иккхандхам̣ пасси. ‘‘ана̄гате далиддара̄джа̄ имам̣ ман̣им̣ гахетва̄ дха̄тӯнам̣ сакка̄рам̣ каротӯ’’ти пуна аккхара̄ни дисва̄ куджджхитва̄ – ‘‘ма̄дисам̣ на̄ма ра̄джа̄нам̣ далиддара̄джа̄ти ваттум̣ айутта’’нти пунаппунам̣ гхат̣етва̄ два̄рам̣ вивара̄петва̄ антогехам̣ павит̣т̣хо.

ат̣т̣ха̄расавасса̄дхика̄нам̣ двиннам̣ вассасата̄нам̣ упари а̄ропитадӣпа̄ татхева паджджаланти. нӣлуппалапуппха̄ни тан̇кхан̣ам̣ а̄харитва̄ а̄ропита̄ни вийа, пуппхасантха̄ро тан̇кхан̣ам̣ сантхато вийа, гандха̄ там̣ мухуттам̣ писитва̄ т̣хапита̄ вийа ра̄джа̄ суван̣н̣апат̣т̣ам̣ гахетва̄ – ‘‘ана̄гате пийада̄со на̄ма кума̄ро чхаттам̣ усса̄петва̄ асоко на̄ма дхаммара̄джа̄ бхависсати со има̄ дха̄туйо виттха̄рика̄ кариссатӣ’’ти ва̄четва̄ – ‘‘дит̣т̣хо бхо, ахам̣ аййена маха̄кассапаттхерена̄’’ти ватва̄ ва̄махаттхам̣ а̄бхуджитва̄ даккхин̣ена хаттхена аппхот̣еси. со тасмим̣ т̣ха̄не паричаран̣адха̄туматтамева т̣хапетва̄ сеса̄ дха̄туйо гахетва̄ дха̄тугехам̣ пуббе пихитанайенева пидахитва̄ саббам̣ йатха̄пакатийа̄ва катва̄ упари па̄са̄н̣ачетийам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ чатура̄сӣтийа̄ виха̄расахассесу дха̄туйо патит̣т̣ха̄петва̄ маха̄тхере вандитва̄ пуччхи – ‘‘да̄йа̄домхи, бханте, буддхаса̄сане’’ти. кисса да̄йа̄до твам̣, маха̄ра̄джа, ба̄хирако твам̣ са̄санасса̄ти. бханте, чханнавутикот̣идханам̣ виссаджджетва̄ чатура̄сӣти виха̄расахасса̄ни ка̄ретва̄ ахам̣ на да̄йа̄до, ан̃н̃о ко да̄йа̄доти? паччайада̄йако на̄ма твам̣ маха̄ра̄джа, йо пана аттано путтан̃ча дхӣтаран̃ча пабба̄джети, айам̣ са̄сане да̄йа̄до на̄ма̄ти. со путтан̃ча дхӣтаран̃ча пабба̄джеси. атха нам̣ тхера̄ а̄хам̣су – ‘‘ида̄ни, маха̄ра̄джа, са̄сане да̄йа̄досӣ’’ти.

еваметам̣ бхӯтапуббанти евам̣ етам̣ атӣте дха̄тунидха̄нампи джамбудӣпатале бхӯтапуббанти. татийасан̇гӣтика̄ра̄пи имам̣ падам̣ т̣хапайим̣су.

ат̣т̣хадон̣ам̣ чаккхумато сарӣрантиа̄дига̄тха̄йо пана тамбапан̣н̣идӣпе тхерехи вутта̄ти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄паринибба̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. маха̄судассанасуттаван̣н̣ана̄

куса̄ватӣра̄джадха̄нӣван̣н̣ана̄

241. евам̣ ме сутанти маха̄судассанасуттам̣. татра̄йам̣ апуббападаван̣н̣ана̄ – саббаратанамайоти еттха ека̄ ит̣т̣хака̄ сован̣н̣амайа̄, ека̄ рӯпийамайа̄, ека̄ вел̣урийамайа̄, ека̄ пхаликамайа̄, ека̄ лохитан̇камайа̄, ека̄ маса̄рагалламайа̄, ека̄ саббаратанамайа̄, айам̣ па̄ка̄ро саббапа̄ка̄ра̄нам̣ анто уббедхена сат̣т̣хихаттхо ахоси. еке пана тхера̄ – ‘‘нагарам̣ на̄ма анто т̣хатва̄ олокента̄нам̣ дассанӣйам̣ ват̣т̣ати, тасма̄ саббаба̄хиро сат̣т̣хихаттхо, сеса̄ анупуббанӣча̄’’ти ваданти. еке – ‘‘бахи т̣хатва̄ олокента̄нам̣ дассанӣйам̣ ват̣т̣ати, тасма̄ саббааббхантаримо сат̣т̣хихаттхо, сеса̄ анупуббанӣча̄’’ти. еке – ‘‘анто ча бахи ча т̣хатва̄ олокента̄нам̣ дассанӣйам̣ ват̣т̣ати, тасма̄ маджджхе па̄ка̄ро сат̣т̣хихаттхо, анто ча бахи ча тайо тайо анупуббанӣча̄’’ти.

есика̄ти есикаттхамбхо. типорисан̇га̄ти екам̣ порисам̣ маджджхимапурисасса аттано хаттхена пан̃чахаттхам̣, тена типорисапариккхепа̄ паннарасахаттхапарима̄н̣а̄ти аттхо. те пана катхам̣ т̣хита̄ти? нагарасса ба̄хирапассе екекам̣ маха̄два̄раба̄хам̣ нисса̄йа екеко, екекам̣ кхуддакадва̄раба̄хам̣ нисса̄йа екеко, маха̄два̄ракхуддакадва̄ра̄нам̣ антара̄ тайо тайоти. та̄лапантӣсу саббаратанамайа̄нам̣ та̄ла̄нам̣ екам̣ сован̣н̣амайанти па̄ка̄ре вутталаккхан̣амева ведитаббам̣, пан̣н̣апхалесупи есева найо. та̄ пана та̄лапантийо асӣтихаттха̄ уббедхена, виппакин̣н̣ава̄луке саматале бхӯмибха̄ге па̄ка̄рантаре екека̄ хутва̄ т̣хита̄.

ваггӯти чхеко сундаро. раджанӣйоти ран̃джетум̣ саматтхо. кхаманӣйоти дивасампи суййама̄но кхаматева, на бӣбхаччхети. маданӣйоти ма̄намадапурисамададжанано. пан̃чан̇гикасса̄ти а̄татам̣ витатам̣ а̄татавитатам̣ сусирам̣ гхананти имехи пан̃чахан̇гехи саманна̄гатасса. таттха а̄татам̣ на̄ма чаммапарийонаддхесу бхерӣа̄дӣсу екаталам̣ тӯрийам̣. витатам̣ на̄ма убхайаталам̣. а̄татавитатам̣ на̄ма саббато парийонаддхам̣. сусирам̣ на̄ма вам̣са̄ди. гханам̣ на̄ма самма̄ди. сувинӣтасса̄ти а̄кад̣д̣ханаситхилакаран̣а̄дӣхи сумуччхитасса. суппат̣ита̄л̣итасса̄ти пама̄н̣е т̣хитабха̄ваджа̄нанаттхам̣ сут̣т̣ху пат̣ита̄л̣итасса. сукусалехи саманна̄хатасса̄ти йе ва̄дитум̣ чхека̄ кусала̄, техи ва̄дитасса. дхутта̄ти аккхадхутта̄,. сон̣д̣а̄ти сура̄сон̣д̣а̄. тейева пунаппунам̣ па̄тука̄мата̄васена пипа̄са̄. парича̄ресунти (дӣ. ни. 2.132) хаттхам̣ ва̄ па̄дам̣ ва̄ ча̄летва̄ наччанта̄ кӣл̣им̣су.

чаккаратанаван̣н̣ана̄

243. сӣсам̣ нха̄тасса̄ти сӣсена саддхим̣ гандходакена наха̄тасса. упосатхикасса̄ти сама̄диннаупосатхан̇гасса. упарипа̄са̄даварагатасса̄ти па̄са̄даварасса упари гатасса, субходжанам̣ бхун̃джитва̄ па̄са̄даварасса упаримаха̄тале сиригаббхам̣ пависитва̄ сӣла̄ни а̄ваджджантасса. тада̄ кира ра̄джа̄ па̄това сатасахассам̣ виссаджджетва̄ маха̄да̄нам̣ датва̄ сол̣асахи гандходакагхат̣ехи сӣсам̣ наха̄йитва̄ катапа̄тара̄со суддхам̣ уттара̄сан̇гам̣ екам̣сам̣ каритва̄ упарипа̄са̄дасса сирисайане паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисинно аттано да̄на̄димайам̣ пун̃н̃асамуда̄йам̣ а̄ваджджанто нисӣди. айам̣ саббачаккаваттӣнам̣ дхаммата̄.

тесам̣ там̣ а̄ваджджанта̄нам̣йева вуттаппака̄рапун̃н̃акаммапаччайаутусамут̣т̣ха̄нам̣ нӣламан̣исан̇гха̄тасадисам̣ па̄чӣнасамуддаджалаталам̣ бхиндама̄нам̣ вийа, а̄ка̄сам̣ алан̇курума̄нам̣ вийа диббам̣ чаккаратанам̣ па̄тубхавати. там̣ маха̄судассанасса̄пи татхева па̄турахоси. тайидам̣ дибба̄нубха̄вайуттатта̄ диббанти вуттам̣. сахассам̣ асса ара̄нанти сахасса̄рам̣. саха немийа̄, саха на̄бхийа̄ ча̄ти санемикам̣ сана̄бхикам̣. саббехи а̄ка̄рехи парипун̣н̣анти сабба̄ка̄рапарипӯрам̣.

таттха чаккан̃ча там̣ ратиджананат̣т̣хена ратанан̃ча̄ти чаккаратанам̣. йа̄йа пана там̣ на̄бхийа̄ ‘‘сана̄бхика’’нти вуттам̣, са̄ инданӣламайа̄ хоти, маджджхе панасса̄ са̄рараджатамайа̄ пана̄л̣и, йа̄йа суддхасиниддхадантапантийа̄ хасама̄на̄ вийа вирочати, маджджхе чхиддена вийа чандаман̣д̣алена, убхосупи ба̄хирантесу раджатапат̣т̣ена катапариккхепа̄ хоти. тесу панасса на̄бхипана̄л̣ипариккхепапат̣т̣есу йуттайуттат̣т̣ха̄несу париччхедалекха̄ сувибхатта̄ва хутва̄ пан̃н̃а̄йанти. айам̣ та̄ва асса на̄бхийа̄ сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

йехи пана там̣ – ‘‘арехи сахасса̄ра’’нти вуттам̣, те саттаратанамайа̄ сӯрийарасмийо вийа пабха̄сампанна̄ хонти, тесампи гхат̣акаман̣икапариччхедалекха̄дӣни сувибхатта̄нева хутва̄ пан̃н̃а̄йанти. айамасса ара̄нам̣ сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

йа̄йа пана там̣ немийа̄ – ‘‘санемика’’нти вуттам̣, са̄ ба̄ласӯрийарасмикала̄пасирим̣ авахасама̄на̄ вийа сураттасуддхасиниддхапава̄л̣амайа̄ хоти. сандхӣсу панасса̄ сан̃джха̄ра̄гасассирика̄ раттаджамбунадапат̣т̣а̄ ват̣т̣апариччхедалекха̄ сувибхатта̄ хутва̄ пан̃н̃а̄йанти. айамасса немийа̄ сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

немиман̣д̣алапит̣т̣хийам̣ панасса дасаннам̣ дасаннам̣ ара̄нам̣ антаре дхаманавам̣со вийа анто сусиро чхиддаман̣д̣алакхачито ва̄тага̄хӣ пава̄л̣адан̣д̣о хоти, йасса ва̄теритасса сукусаласаманна̄хатасса пан̃чан̇гикатӯрийасса вийа саддо ваггу ча раджанӣйо ча каманӣйо ча маданӣйо ча хоти. тасса кхо пана пава̄л̣адан̣д̣асса упари сетаччхаттам̣ убхосу пассесу самосаритакусумада̄ма̄нам̣ две пантийоти евам̣ самосаритакусумада̄мапантисатадвайапарива̄расетаччхаттасатадха̄рина̄ пава̄л̣адан̣д̣асатена самупасобхитанемипариккхепасса двиннампи на̄бхипана̄л̣ӣнам̣ анто две сӣхамукха̄ни хонти, йехи та̄лаккхандхаппама̄н̣а̄ пун̣н̣ачандакиран̣акала̄пасассирӣка̄ тарун̣арависама̄нараттакамбалаген̣д̣укапарийанта̄ а̄ка̄саган̇га̄гатисобхам̣ авахасама̄на̄ вийа две муттакала̄па̄ оламбанти. йехи чаккаратанена саддхим̣ а̄ка̄се сампариваттама̄нехи тӣн̣и чакка̄ни екато париваттанта̄ни вийа кха̄йанти. айамасса саббасо сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

там̣ панетам̣ евам̣ сабба̄ка̄рапарипӯрам̣ пакатийа̄ са̄йама̄сабхаттам̣ бхун̃джитва̄ аттано аттано гхарадва̄ре пан̃н̃атта̄санесу нисӣдитва̄ паваттакатха̄салла̄песу мануссесу вӣтхичатукка̄дӣсу кӣл̣ама̄не да̄ракаджане на̄тиуччена на̄тинӣчена ванасан̣д̣аматтхака̄саннена а̄ка̄саппадесена упасобхайама̄нам̣ вийа, руккхаса̄кхагга̄ни два̄дасайоджанато пат̣т̣ха̄йа суййама̄нена мадхурассарена сатта̄нам̣ сота̄ни одха̄пайама̄нам̣ йоджанато пат̣т̣ха̄йа на̄наппабха̄самудайасамуджджалена ван̣н̣ена найана̄ни сама̄кад̣д̣хантам̣ вийа, ран̃н̃о чаккаваттисса пун̃н̃а̄нубха̄вам̣ уггхосайантам̣ вийа, ра̄джадха̄нийа̄ абхимукхам̣ а̄гаччхати.

атхасса чаккаратанасса саддасаваненева – ‘‘куто ну кхо, касса ну кхо айам̣ саддо’’ти а̄ваджджитахадайа̄нам̣ пураттхимадисам̣ а̄локайама̄на̄нам̣ тесам̣ манусса̄нам̣ ан̃н̃атаро ан̃н̃атарам̣ евама̄ха – ‘‘пассатха, бхо, аччхарийам̣, айам̣ пун̣н̣ачандо пуббе еко уггаччхати, аджджева пана аттадутийо уггато, етан̃хи ра̄джахам̣самитхунамива пун̣н̣ачандамитхунам̣ пубба̄парийена гаганаталам̣ абхилан̇гхатӣ’’ти. таман̃н̃о а̄ха – ‘‘ким̣ катхеси, самма, кухим̣ на̄ма тайа̄ две пун̣н̣ачанда̄ екато уггаччханта̄ дит̣т̣хапубба̄, нану еса тапанӣйарам̣сидха̄ро пин̃чхаракиран̣о дива̄каро уггато’’ти, таман̃н̃о хаситам̣ катва̄ евама̄ха – ‘‘ким̣ умматтоси, нану ида̄нева дива̄каро аттхан̇гато, со катхам̣ имам̣ пун̣н̣ачандам̣ анубандхама̄но уггаччхиссати? аддха̄ панетам̣ анекаратанаппабха̄самудайуджджалам̣ екасса̄пи пун̃н̃авато вима̄нам̣ бхависсатӣ’’ти. те саббепи апаса̄райанта̄ ан̃н̃е евама̄хам̣су – ‘‘бхо, ким̣ бахум̣ вилапатха, нева̄йам̣ пун̣н̣ачандо, на сӯрийо на девавима̄нам̣. на хетесам̣ еварӯпа̄ сирисампатти аттхи, чаккаратанена пана етена бхавитабба’’нти.

евам̣ паваттасалла̄пассева тасса джанасса чандаман̣д̣алам̣ оха̄йа там̣ чаккаратанам̣ абхимукхам̣ хоти. тато техи – ‘‘касса ну кхо идам̣ ниббатта’’нти вутте бхаванти ватта̄ро – ‘‘на кассачи ан̃н̃асса, нану амха̄кам̣ маха̄ра̄джа̄ пӯритачаккаваттиватто, тассетам̣ ниббатта’’нти. атха со ча маха̄джано, йо ча ан̃н̃о пассати, саббо чаккаратанамева анугаччхати. там̣ ча̄пи чаккаратанам̣ ран̃н̃ойева аттха̄йа аттано а̄гатабха̄вам̣ н̃а̄петука̄мам̣ вийа саттаккхаттум̣ па̄ка̄раматтхакенева нагарам̣ анусам̣йа̄йитва̄, атха ран̃н̃о антепурам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄, антепурасса ча уттарасӣхапан̃джарасадисе т̣ха̄не йатха̄ гандхапуппха̄дӣхи сукхена сакка̄ хоти пӯджетум̣, евам̣ аккха̄хатам̣ вийа тит̣т̣хати.

евам̣ т̣хитасса панасса ва̄тапа̄начхидда̄дӣхи пависитва̄ на̄на̄вира̄гаратанаппабха̄самуджджалам̣ антопа̄са̄дам̣ алан̇курума̄нам̣ пабха̄самӯхам̣ дисва̄ дассанаттха̄йа сан̃джа̄та̄бхила̄со ра̄джа̄ хоти. париджанописса пийавачанапа̄бхатена а̄гантва̄ таматтхам̣ ниведети. атха ра̄джа̄ балавапӣтипа̄моджджапхут̣асарӣро паллан̇кам̣ мочетва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ сӣхапан̃джарасамӣпам̣ гантва̄ там̣ чаккаратанам̣ дисва̄ ‘‘сутам̣ кхо пана мета’’нтиа̄дикам̣ чинтанам̣ чинтайати. маха̄судассанасса̄пи саббам̣ там̣ татхева ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘дисва̄ ран̃н̃о маха̄судассанасса…пе… ассам̣ ну кхо ахам̣ ра̄джа̄ чаккаваттӣ’’ти. таттха со хоти ра̄джа̄ чаккаваттӣти китта̄вата̄ чаккаваттӣ хотӣти? екан̇гуладван̇гуламаттампи чаккаратане а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ паватте ида̄ни тасса паватта̄панаттхам̣ йам̣ ка̄таббам̣, там̣ дассенто атха кхо а̄нанда̄тиа̄дима̄ха.

244. таттха ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ти нисинна̄санато ут̣т̣хахитва̄ чаккаратанасамӣпам̣ а̄гантва̄. суван̣н̣абхин̇ка̄рам̣ гахетва̄ти хаттхисон̣д̣асадисапана̄л̣им̣ суван̣н̣абхин̇ка̄рам̣ уккхипитва̄. анвадева ра̄джа̄ маха̄судассано саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄ти саббачаккаваттӣнан̃хи удакена аббхуккиритва̄ – ‘‘абхивиджина̄ту бхавам̣ чаккаратана’’нти вачанасаманантарамева веха̄сам̣ аббхуггантва̄ чаккаратанам̣ паваттати. йасса паватти самака̄ламева со ра̄джа̄ чаккаваттӣ на̄ма хоти. паватте пана чаккаратане там̣ анубандхама̄нова ра̄джа̄ чаккаваттийа̄наварам̣ а̄руйха веха̄сам̣ аббхуггаччхати. атхасса чхаттача̄мара̄дихаттхо париджано чева антепураджано ча тато на̄на̄ка̄ракан̃чукакавача̄дисанна̄хавибхӯситена вивидха̄бхаран̣аппабха̄самуджджалена самусситаддхаджапат̣а̄капат̣иман̣д̣итена аттано аттано балака̄йена саддхим̣ упара̄джасена̄патипабхутайопи веха̄сам̣ аббхуггантва̄ ра̄джа̄намева парива̄ренти.

ра̄джайутта̄ пана джанасан̇гахаттхам̣ нагаравӣтхӣсу бхерийо чара̄пенти – ‘‘та̄та̄, амха̄кам̣ ран̃н̃о чаккаратанам̣ ниббаттам̣, аттано вибхава̄нурӯпена ман̣д̣итапаса̄дхика̄ саннипататха̄’’ти. маха̄джано пана пакатийа̄ чаккаратанасадденева саббакичча̄ни паха̄йа гандхапуппха̄дӣни а̄да̄йа саннипатитова сопи саббо веха̄сам̣ аббхуггантва̄ ра̄джа̄намева парива̄рети. йасса йасса хи ран̃н̃а̄ саддхим̣ гантука̄мата̄читтам̣ уппаджджати, со со а̄ка̄сагатова хоти. евам̣ два̄дасайоджана̄йа̄мавиттха̄ра̄ париса̄ хоти. таттха екапурисопи чхиннабхиннасарӣро ва̄ килит̣т̣хаваттхо ва̄ наттхи. сучипарива̄ро хи ра̄джа̄ чаккаваттӣ. чаккаваттипариса̄ на̄ма виджджа̄дхарапуриса̄ вийа а̄ка̄се гаччхама̄на̄ инданӣламан̣итале виппакин̣н̣аратанасадиса̄ хоти. маха̄судассанасса̄пи татхева ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘анвадева ра̄джа̄ маха̄судассано саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄’’ти.

там̣ пана чаккаратанам̣ руккхагга̄нам̣ упарӯпари на̄тиуччена на̄тинӣчена гаганаппадесена паваттати. йатха̄ руккха̄нам̣ пуппхапхалапаллавехи аттхика̄, та̄ни сукхена гахетум̣ сакконти. йатха̄ ча бхӯмийам̣ т̣хита̄ ‘‘еса ра̄джа̄, еса упара̄джа̄, еса сена̄патӣ’’ти саллаккхетум̣ сакконти. т̣ха̄на̄дӣсу ча ирийа̄патхесу йо йена иччхати, со тенева гаччхати. читтакамма̄дисиппапасута̄ четтха аттано аттано киччам̣ каронта̄йева гаччханти. йатхева хи бхӯмийам̣, татха̄ тесам̣ саббакичча̄ни а̄ка̄сева иджджханти. евам̣ чаккаваттипарисам̣ гахетва̄ там̣ чаккаратанам̣ ва̄мапассена синерум̣ паха̄йа маха̄самуддасса упарибха̄гена саттасахассайоджанаппама̄н̣ам̣ пуббавидехам̣ гаччхати.

таттха йо виниббедхена два̄дасайоджана̄йа, париккхепато чхаттим̣сайоджана̄йа париса̄йа саннивесаккхамо сулабха̄ха̄рӯпакаран̣о чха̄йудакасампанно сучисаматало раман̣ӣйо бхӯмибха̄го, тасса упарибха̄ге там̣ чаккаратанам̣ аккха̄хатам̣ вийа тит̣т̣хати. атха тена сан̃н̃а̄н̣ена со маха̄джано отаритва̄ йатха̄ручи наха̄набходжана̄дӣни саббакичча̄ни каронто ва̄сам̣ каппети. маха̄судассанасса̄пи саббам̣ татхева ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘йасмим̣ кхо пана̄нанда, падесе чаккаратанам̣ патит̣т̣ха̄ти, таттха со ра̄джа̄ маха̄судассано ва̄сам̣ упагаччхи саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄’’ти.

евам̣ ва̄сам̣ упагате чаккаваттимхи йе таттха ра̄джа̄но, те ‘‘парачаккам̣ а̄гата’’нти сутва̄пи на балака̄йам̣ саннипа̄тетва̄ йуддхасаджджа̄ хонти. чаккаратанасса хи уппаттисаманантарамева наттхи со сатто на̄ма, йо паччаттхикасан̃н̃а̄йа там̣ ра̄джа̄нам̣ а̄раббха а̄вудхам̣ уккхипитум̣ висахеййа. айама̄нубха̄во чаккаратанасса.

чакка̄нубха̄вена хи тасса ран̃н̃о,

арӣ асеса̄ даматхам̣ упенти;

ариндамам̣ на̄ма нара̄дхипасса,

тенева там̣ вуччати тасса чакканти.

тасма̄ саббепи те ра̄джа̄но аттано аттано раджджасиривибхава̄нурӯпам̣ па̄бхатам̣ гахетва̄ там̣ ра̄джа̄нам̣ упагамма онатасира̄ аттано мол̣иман̣иппабха̄бхисекена тасса па̄дапӯджам̣ каронта̄ – ‘‘ехи кхо, маха̄ра̄джа̄’’тиа̄дӣхи вачанехи тасса ким̣ка̄рапат̣иса̄витам̣ а̄паджджанти. маха̄судассанасса̄пи татхева акам̣су. тена вуттам̣ – ‘‘йе кхо, пана̄нанда, пураттхима̄йа диса̄йа…пе… ануса̄са, маха̄ра̄джа̄’’ти.

таттха сва̄гатанти су а̄гатам̣. екасмин̃хи а̄гате сочанти, гате нанданти. екасмим̣ а̄гате нанданти, гате сочанти, та̄дисо твам̣ а̄гамананандано, гаманасочано. тасма̄ тава а̄гаманам̣ суа̄гамананти вуттам̣ хоти. евам̣ вутте пана ра̄джа̄ чаккаваттӣ на̄пи – ‘‘еттакам̣ на̄ма ме анувассам̣ балим̣ упакаппетха̄’’ти вадати, на̄пи ан̃н̃асса бхогам̣ аччхиндитва̄ ан̃н̃асса дети. аттано пана дхаммара̄джабха̄васса анурӯпа̄йа пан̃н̃а̄йа па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни упапариккхитва̄ пеманӣйена ман̃джуна̄ сарена – ‘‘пассатха та̄та̄, па̄н̣а̄типа̄то на̄меса а̄севито бха̄вито бахулӣкато нирайасам̣ваттанико хотӣ’’тиа̄дина̄ найена дхаммам̣ десетва̄ ‘‘па̄н̣о на хантаббо’’тиа̄дикам̣ ова̄дам̣ дети. маха̄судассанопи татхева ака̄си, тена вуттам̣ – ‘‘ра̄джа̄ маха̄судассано евама̄ха – ‘па̄н̣о на хантаббо…пе… йатха̄бхуттан̃ча бхун̃джатха̄’ти’’. ким̣ пана саббепи ран̃н̃о имам̣ ова̄дам̣ ган̣хантӣти? буддхасса̄пи та̄ва саббе на ган̣ханти, ран̃н̃о ким̣ ган̣хиссантӣти. тасма̄ йе пан̣д̣ита̄ вибха̄вино, те ган̣ханти. саббе пана ануйанта̄ бхаванти. тасма̄ йе кхо пана̄нанда̄тиа̄дима̄ха.

атха там̣ чаккаратанам̣ евам̣ пуббавидехава̄сӣнам̣ ова̄де динне катапа̄тара̄се чаккаваттибалена веха̄сам̣ аббхуггантва̄ пураттхимасамуддам̣ аджджхога̄хати. йатха̄ йатха̄ ча там̣ аджджхога̄хати, татха̄ татха̄ агадагандхам̣ гха̄йитва̄ сан̇кхиттапхан̣о на̄гара̄джа̄ вийа, сан̇кхиттаӯмивиппха̄рам̣ хутва̄ огаччхама̄нам̣ маха̄самуддасалилам̣ йоджанаматтам̣ огантва̄ антосамудде вел̣урийабхитти вийа тит̣т̣хати. тан̇кхан̣ан̃н̃ева ча тасса ран̃н̃о пун̃н̃асирим̣ дат̣т̣хука̄ма̄ни вийа маха̄самуддатале виппакин̣н̣а̄ни на̄на̄ратана̄ни тато тато а̄гантва̄ там̣ падесам̣ пӯрайанти. атха са̄ ра̄джапариса̄ там̣ на̄на̄ратанапарипӯрам̣ маха̄самуддаталам̣ дисва̄ йатха̄ручи уччхан̇га̄дӣхи а̄дийати, йатха̄ручи а̄диннаратана̄йа пана париса̄йа там̣ чаккаратанам̣ пат̣иниваттати. пат̣иниваттама̄не ча тасмим̣ париса̄ аггато хоти, маджджхе ра̄джа̄, анте чаккаратанам̣. тампи джаланидхиджалам̣ палобхийама̄намива чаккаратанасирийа̄, асахама̄намива ча тена вийогам̣ немиман̣д̣алапарийантам̣ абхиханантам̣ нирантарамева упагаччхати. евам̣ ра̄джа̄ чаккаваттӣ пураттхимамаха̄самуддапарийантам̣ пуббавидехам̣ абхивиджинитва̄ даккхин̣асамуддапарийантам̣ джамбудӣпам̣ виджетука̄мо чаккаратанадеситена маггена даккхин̣асамудда̄бхимукхо гаччхати. маха̄судассанопи татхева агама̄си. тена вуттам̣ – ‘‘атха кхо, а̄нанда, чаккаратанам̣ пураттхимам̣ самуддам̣ аджджхога̄хетва̄ паччуттаритва̄ даккхин̣ам̣ дисам̣ паваттӣ’’ти.

евам̣ паваттама̄насса пана тасса паваттанавидха̄нам̣, сена̄саннивесо, пат̣ира̄джа̄гаманам̣, тесам̣ ануса̄саниппада̄нам̣ даккхин̣асамуддааджджхога̄ханам̣ самуддасалиласса огаччхама̄нам̣ ратана̄нам̣ а̄да̄нанти саббам̣ пуриманайенева ведитаббам̣.

виджинитва̄ пана там̣ дасасахассайоджанаппама̄н̣ам̣ джамбудӣпам̣ даккхин̣асамуддатопи паччуттаритва̄ саттайоджанасахассаппама̄н̣ам̣ апарагойа̄нам̣ виджетум̣ пуббе вуттанайенева гантва̄ тампи самуддапарийантам̣ татхева абхивиджинитва̄ паччхимасамуддатопи уттаритва̄ ат̣т̣хайоджанасахассаппама̄н̣ам̣ уттаракурум̣ виджетум̣ татхева гантва̄ тампи самуддапарийантам̣ татхева абхивиджийа уттарасамуддато паччуттарати.

етта̄вата̄ ран̃н̃а̄ чаккаваттина̄ ча̄туранта̄йа патхавийа̄ а̄дхипаччам̣ адхигатам̣ хоти. со евам̣ виджитавиджайо аттано раджджасирисампаттидассанаттхам̣ сапарисо уддхам̣ гаганаталам̣ абхилан̇гхитва̄ сувикаситападумакумудапун̣д̣арӣкаванавичитте чатта̄ро джа̄тассаре вийа пан̃часатапан̃часатапариттадӣпапарива̄ре чатта̄ро маха̄дӣпе олокетва̄ чаккаратанадеситенева маггена йатха̄нуккамам̣ аттано ра̄джадха̄ним̣ пачча̄гаччхати. атха там̣ чаккаратанам̣ антепурадва̄рам̣ собхайама̄нам̣ вийа хутва̄ тит̣т̣хати.

евам̣ патит̣т̣хите пана тасмим̣ чаккаратане ра̄джантепуре укка̄хи ва̄ дӣпика̄хи ва̄ кин̃чи каран̣ӣйам̣ на хоти, чаккаратанобха̄сойева раттим̣ андхака̄рам̣ видхаматийева. йе пана андхака̄раттхика̄ хонти, тесам̣ андхака̄рамева хоти. маха̄судассанасса̄пи саббаметам̣ татхева ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘даккхин̣ам̣ самуддам̣ аджджхога̄хетва̄…пе… еварӯпам̣ чаккаратанам̣ па̄турахосӣ’’ти.

хаттхиратанаван̣н̣ана̄

246. евам̣ па̄тубхӯтачаккаратанассева чаккаваттино амачча̄ пакатиман̇галахаттхит̣т̣ха̄нам̣ самам̣ сучибхӯмибха̄гам̣ ка̄ретва̄ харичандана̄дӣхи сурабхигандхехи упалимпа̄петва̄ хет̣т̣ха̄ вичиттаван̣н̣асурабхикусумасамокин̣н̣ам̣ упари суван̣н̣ата̄рака̄нам̣ антарантара̄ самосаритаманун̃н̃акусумада̄мапат̣иман̣д̣итавита̄нам̣ девавима̄нам̣ вийа абхисан̇кхаритва̄ – ‘‘еварӯпасса на̄ма дева хаттхиратанасса а̄гаманам̣ чинтетха̄’’ти ваданти. со пуббе вуттанайенева маха̄да̄нам̣ датва̄ сӣла̄ни ча сама̄да̄йа там̣ пун̃н̃асампаттим̣ а̄ваджджанто нисӣди. атхасса пун̃н̃а̄нубха̄вачодито чхаддантакула̄ ва̄ упосатхакула̄ ва̄ там̣ сакка̄рависесам̣ анубхавитука̄мо тарун̣аравиман̣д̣ала̄бхираттачаран̣агӣва̄мукхапат̣иман̣д̣итависуддхасетасарӣро саттапатит̣т̣хо сусан̣т̣хитаан̇гапаччан̇гасаннивесо викаситараттападумача̄рупоккхаро иддхима̄ йогӣ вийа веха̄сагаманасаматтхо маносила̄чун̣н̣аран̃джитапарийанто вийа раджатапаббато хаттхисет̣т̣хо а̄гантва̄ тасмим̣ падесе тит̣т̣хати. со чхаддантакула̄ а̄гаччханто саббаканит̣т̣хо а̄гаччхати. упосатхакула̄ а̄гаччханто саббаджет̣т̣хо. па̄л̣ийам̣ пана упосатхо на̄гара̄джа̄ иччева а̄гатам̣. на̄гара̄джа̄ на̄ма кассачи апарибхого, саббаканит̣т̣хо а̄гаччхатӣти ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣. сва̄йам̣ пӯритачаккаваттиватта̄нам̣ чаккаваттӣнам̣ вуттанайенева чинтайанта̄нам̣ а̄гаччхати. маха̄судассанасса пана сайамева пакатиман̇галахаттхит̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ там̣ хаттхим̣ апанетва̄ таттха ат̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ – ‘‘пуна чапарам̣ а̄нанда…пе… на̄гара̄джа̄’’ти.

евам̣ па̄тубхӯтам̣ пана там̣ хаттхиратанам̣ дисва̄ хаттхигопака̄дайо хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ вегена гантва̄ ран̃н̃о а̄роченти. ра̄джа̄ туритатурито а̄гантва̄ там̣ дисва̄ пасанначитто – ‘‘бхаддакам̣ вата бхо хаттхийа̄нам̣, саче даматхам̣ упеййа̄’’ти чинтайанто хаттхам̣ паса̄рети. атха со гхарадхенуваччхако вийа кан̣н̣е оламбитва̄ сӯратабха̄вам̣ дассенто ра̄джа̄нам̣ упасан̇камати. ра̄джа̄ там̣ а̄рохитука̄мо хоти. атхасса париджана̄ адхиппа̄йам̣ н̃атва̄ там̣ хаттхиратанам̣ суван̣н̣аддхаджам̣ суван̣н̣а̄лан̇ка̄рам̣ хемаджа̄лапат̣иччханнам̣ катва̄ упаненти. ра̄джа̄ там̣ анисӣда̄петва̄ва саттаратанамайа̄йа ниссен̣ийа̄ а̄руйха а̄ка̄сагамананинначитто хоти. тасса саха читтуппа̄денева со на̄гара̄джа̄ ра̄джахам̣со вийа инданӣламан̣иппабха̄джа̄лам̣ нӣлагаганаталам̣ абхилан̇гхати. тато чаккача̄рика̄йа вуттанайенева сакалара̄джапариса̄. ити сапарисо ра̄джа̄ антопа̄тара̄сейева сакалапатхавим̣ анусам̣йа̄йитва̄ ра̄джадха̄ним̣ пачча̄гаччхати. евам̣ махиддхикам̣ чаккаваттино хаттхиратанам̣ хоти. маха̄судассанасса̄пи та̄дисамева ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘дисва̄ ран̃н̃о…пе… па̄турахосӣ’’ти.

ассаратанаван̣н̣ана̄

247. евам̣ па̄тубхӯтахаттхиратанасса пана чаккаваттино амачча̄ пакатиман̇галаассат̣т̣ха̄нам̣ сучисаматалам̣ ка̄ретва̄ алан̇каритва̄ ча пуриманайенева ран̃н̃о тасса а̄гаманачинтанаттхам̣ усса̄хам̣ джаненти. со пуриманайенева катада̄нама̄нанасакка̄ро сама̄диннасӣлаббато па̄са̄датале сукханисинно пун̃н̃асампаттим̣ самануссарати. атхасса пун̃н̃а̄нубха̄вачодито синдхавакулато виджджулата̄винаддхасарадака̄ласетавала̄хакара̄сисассирӣко раттапа̄до раттатун̣д̣о чандаппабха̄пун̃джасадисасуддхасиниддхагханасам̣хатасарӣро ка̄кагӣва̄ вийа инданӣламан̣и вийа ча ка̄л̣аван̣н̣ена сӣсена саманна̄гататта̄ ка̄л̣асӣсоти сут̣т̣ху каппетва̄ т̣хапитехи вийа мун̃джасадисехи сан̣хават̣т̣ауджугатехи кесехи саманна̄гататта̄ мун̃джакесо веха̄сан̇гамо вала̄хако на̄ма ассара̄джа̄ а̄гантва̄ тасмим̣ т̣ха̄не патит̣т̣ха̄ти. маха̄судассанасса панеса хаттхиратанам̣ вийа а̄гато. сесам̣ саббам̣ хаттхиратане вуттанайенева ведитаббам̣. еварӯпам̣ ассаратанам̣ сандха̄йа бхагава̄ – ‘‘пуна ча пара’’нтиа̄дима̄ха.

ман̣иратанаван̣н̣ана̄

248. евам̣ па̄тубхӯтаассаратанасса пана ран̃н̃о чаккаваттино чатухаттха̄йа̄мам̣ сакат̣ана̄бхисамапарин̣а̄хам̣ убхосу антесу кан̣н̣икапарийантато виниггатехи супарисуддхамутта̄кала̄пехи двӣхи кан̃чанападумехи алан̇катам̣ чатура̄сӣтиман̣исахассапарива̄рам̣ та̄ра̄ган̣апаривутасса пун̣н̣ачандасассирим̣ пхарама̄нам̣ вийа вепуллапаббатато ман̣иратанам̣ а̄гаччхати. тассевам̣ а̄гатасса мутта̄джа̄лаке т̣хапетва̄ вел̣упарампара̄йа сат̣т̣хихаттхаппама̄н̣ам̣ а̄ка̄сам̣ а̄ропитасса раттибха̄ге саманта̄ йоджанаппама̄н̣ам̣ ока̄сам̣ а̄бха̄ пхарати, йа̄йа саббо со ока̄со арун̣уггаманавела̄ вийа сан̃джа̄та̄локо хоти. тато кассака̄ касикаммам̣ ва̄н̣иджа̄ а̄пан̣уггха̄т̣анам̣ те те сиппино там̣ там̣ каммантам̣ пайодженти ‘‘дива̄’’ти ман̃н̃ама̄на̄. маха̄судассанасса̄пи саббам̣ там̣ татхева ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘пуна ча парам̣ а̄нанда,…пе… ман̣иратанам̣ па̄турахосӣ’’ти.

иттхиратанаван̣н̣ана̄

249. евам̣ па̄тубхӯтаман̣иратанасса пана чаккаваттино висайасукхависесасса висесака̄ран̣ам̣ иттхиратанам̣ па̄тубхавати. маддара̄джакулато ва̄ хисса аггамахесим̣ а̄ненти, уттаракуруто ва̄ пун̃н̃а̄нубха̄вена сайам̣ а̄гаччхати. авасеса̄ панасса̄ сампатти – ‘‘пуна ча парам̣, а̄нанда, ран̃н̃о маха̄судассанасса иттхиратанам̣ па̄турахоси, абхирӯпа̄ дассанӣйа̄’’тиа̄дина̄ найена па̄л̣ийам̣йева а̄гата̄.

таттха сан̣т̣ха̄напа̄рипӯрийа̄ адхикам̣ рӯпам̣ асса̄ти абхирӯпа̄. диссама̄на̄ва чаккхӯни пин̣айати, тасма̄ ан̃н̃ам̣ киччавиккхепам̣ хитва̄пи дат̣т̣хабба̄ти дассанӣйа̄. диссама̄на̄ва соманассавасена читтам̣ паса̄детӣти па̄са̄дика̄. парама̄йа̄ти евам̣ паса̄да̄вахатта̄ уттама̄йа. ван̣н̣апоккхарата̄йа̄ти ван̣н̣асундарата̄йа. саманна̄гата̄ти упета̄. абхирӯпа̄ ва̄ йасма̄ на̄тидӣгха̄ на̄тирасса̄. дассанӣйа̄ йасма̄ на̄тикиса̄ на̄титхӯла̄. па̄са̄дика̄ йасма̄ на̄тика̄л̣ика̄ на̄ччода̄та̄. парама̄йа ван̣н̣апоккхарата̄йа саманна̄гата̄ йасма̄ абхикканта̄ ма̄нусиван̣н̣ам̣ аппатта̄ диббаван̣н̣ам̣. манусса̄нан̃хи ван̣н̣а̄бха̄ бахи на ниччхарати. дева̄нам̣ пана атидӯрампи ниччхарати.

тасса̄ пана два̄дасахаттхаппама̄н̣ам̣ падесам̣ сарӣра̄бха̄ обха̄сети. на̄тидӣгха̄дӣсу часса̄ пат̣хамайугал̣ена а̄рохасампатти, дутийайугал̣ена парин̣а̄хасампатти, татийайугал̣ена ван̣н̣асампатти вутта̄. чхахи ва̄пи етехи ка̄йавипаттийа̄ абха̄во, атикканта̄ ма̄нусиван̣н̣анти имина̄ ка̄йасампатти вутта̄. тӯлапичуно ва̄ каппа̄сапичуно ва̄ти саппиман̣д̣е паккхипитва̄ т̣хапитасса сатава̄равихатасса тӯлапичуно ва̄ каппа̄сапичуно ва̄. сӣтети ран̃н̃о сӣтака̄ле. ун̣хети ран̃н̃о ун̣хака̄ле. чанданагандхоти ниччака̄ламева суписитасса абхинавасса чатуджджа̄тисама̄йоджитасса харичанданасса гандхо ка̄йато ва̄йати. уппалагандхо ва̄йатӣти хаситакатхитака̄лесу мукхато тан̇кхан̣ам̣ викаситассева нӣлуппаласса атисурабхигандхо ва̄йати.

евам̣ рӯпасампхассагандхасампаттийутта̄йа панасса̄ сарӣрасампаттийа̄ анурӯпам̣ а̄ча̄рам̣ дассетум̣ там̣ кхо пана̄тиа̄ди вуттам̣. таттха ра̄джа̄нам̣ дисва̄ нисинна̄санато аггидад̣д̣ха̄ вийа пат̣хамамева ут̣т̣ха̄тӣти пуббут̣т̣ха̄йинӣ. тасмим̣ нисинне тасса та̄лаван̣т̣ена бӣджана̄дикиччам̣ катва̄ паччха̄ нипатати нисӣдатӣти паччха̄нипа̄тинӣ. ким̣ кароми, те дева̄ти ва̄ча̄йа ким̣-ка̄рам̣ пат̣иса̄ветӣти ким̣ ка̄рапат̣исса̄винӣ. ран̃н̃о мана̄памева чарати каротӣти мана̄пача̄ринӣ. йам̣ ран̃н̃о пийам̣ тадева вадатӣти пийава̄динӣ.

ида̄ни – ‘‘сва̄сса̄ а̄ча̄ро бха̄вависуддхийа̄ва, на са̄т̣хеййана̄’’ти дассетум̣ там̣ кхо пана̄тиа̄дима̄ха. таттха но атичарӣти на атиккамитва̄ чари, т̣хапетва̄ ра̄джа̄нам̣ ан̃н̃ам̣ пурисам̣ читтенапи на паттхесӣти вуттам̣ хоти.

таттха йе тасса̄ а̄димхи ‘‘абхирӯпа̄’’тиа̄дайо, анте ‘‘пуббут̣т̣ха̄йинӣ’’тиа̄дайо гун̣а̄ вутта̄, те пакатигун̣а̄ ева. ‘‘атикканта̄ ма̄нусиван̣н̣а’’нтиа̄дайо пана чаккаваттино пун̃н̃ам̣ упанисса̄йа чаккаратанапа̄тубха̄вато пат̣т̣ха̄йа пуримакамма̄нубха̄вена ниббатта̄ти ведитабба̄.

абхирӯпата̄дика̄пи ва̄ чаккаратанапа̄тубха̄вато пат̣т̣ха̄йа сабба̄ка̄рапарипӯра̄ джа̄та̄. тена̄ха – ‘‘еварӯпам̣ иттхиратанам̣ па̄турахосӣ’’ти.

гахапатиратанаван̣н̣ана̄

250. евам̣ па̄тубхӯтаиттхиратанасса пана ран̃н̃о чаккаваттино дханакаран̣ӣйа̄нам̣ кичча̄нам̣ йатха̄сукхам̣ паваттанаттхам̣ гахапатиратанам̣ па̄тубхавати. со пакатийа̄ва маха̄бхого, маха̄бхогакуле джа̄то. ран̃н̃о дханара̄сивад̣д̣хако сет̣т̣хигахапати хоти. чаккаратана̄нубха̄васахитам̣ панасса каммавипа̄каджам̣ диббачаккху па̄тубхавати, йена антопатхавийампи йоджанаббхантаре нидхим̣ пассати, со там̣ сампаттим̣ дисва̄ тут̣т̣хама̄насо гантва̄ ра̄джа̄нам̣ дханена пава̄ретва̄ сабба̄ни дханакаран̣ӣйа̄ни сампа̄дети. маха̄судассанасса̄пи татхева сампа̄деси. тена вуттам̣ – ‘‘пуна чапарам̣ а̄нанда…пе… еварӯпам̣ гахапатиратанам̣ па̄турахосӣ’’ти.

парин̣а̄йакаратанаван̣н̣ана̄

251. евам̣ па̄тубхӯтагахапатиратанасса пана ран̃н̃о чаккаваттисса саббакиччасам̣видха̄насаматтхам̣ парин̣а̄йакаратанам̣ па̄тубхавати. со ран̃н̃о джет̣т̣хапуттова хоти. пакатийа̄ ева со пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ вибха̄вӣ. ран̃н̃о пун̃н̃а̄нубха̄вам̣ нисса̄йа панасса аттано камма̄нубха̄вена парачиттан̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. йена два̄дасайоджана̄йа ра̄джапариса̄йа читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ ран̃н̃о хите ча ахите ча ваваттхапетум̣ саматтхо хоти, сопи там̣ аттано а̄нубха̄вам̣ дисва̄ тут̣т̣хахадайо ра̄джа̄нам̣ саббакичча̄нуса̄санена пава̄рети. маха̄судассанампи татхева пава̄реси. тена вуттам̣ – ‘‘пуна чапарам̣…пе… парин̣а̄йакаратанам̣ па̄турахосӣ’’ти.

таттха т̣хапетаббам̣ т̣хапетунти тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄нантаре т̣хапетаббам̣ т̣хапетум̣.

чатуиддхисаманна̄гатаван̣н̣ана̄

252. самавепа̄кинийа̄ти самавипа̄чанийа̄. гахан̣ийа̄ти каммаджатеджодха̄туйа̄. таттха йасса бхуттаматтова а̄ха̄ро джӣрати, йасса ва̄ пана пут̣абхаттам̣ вийа таттхева тит̣т̣хати, убхопете на самавепа̄кинийа̄ саманна̄гата̄. йасса пана пуна бхаттака̄ле бхаттачхандо уппаджджатева, айам̣ самавепа̄кинийа̄ саманна̄гатоти.

дхаммапа̄са̄дапоккхаран̣иван̣н̣ана̄

253. ма̄песи кхоти нагаре бхерим̣ чара̄петва̄ джанара̄сим̣ ка̄ретва̄ на ма̄песи, ран̃н̃о пана саха читтуппа̄денева бхӯмим̣ бхиндитва̄ чатура̄сӣти поккхаран̣ӣсахасса̄ни ниббаттим̣су. та̄ни сандха̄йетам̣ вуттам̣. двӣхи ведика̄хӣти ека̄йа ит̣т̣хака̄нам̣ парийантейева париккхитта̄ ека̄йа паривен̣апариччхедапарийанте. етадахосӣти касма̄ ахоси? екадивасам̣ кира нахатва̄ ча пивитва̄ ча гаччхантам̣ маха̄джанам̣ маха̄пурисо олокетва̄ име умматтакавесенева гаччханти. саче етесам̣ еттха пил̣андханапуппха̄ни бхавеййум̣, бхаддакам̣ сийа̄ти. атхасса етадахоси. таттха сабботуканти пуппхам̣ на̄ма екасмим̣йева утумхи пуппхати. ахам̣ пана татха̄ карисса̄ми – ‘‘йатха̄ саббесу утӯсу пуппхиссатӣ’’ти чинтесим̣. ропа̄песӣти на̄на̄ван̣н̣ауппалабӣджа̄дӣни тато тато а̄хара̄петва̄ на ропа̄песи, саха читтуппа̄денева панасса саббам̣ иджджхати. там̣ локо ран̃н̃а̄ ропитанти ман̃н̃и. тена вуттам̣ – ‘‘ропа̄песӣ’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа маха̄джано на̄наппака̄рам̣ джаладжатхаладжама̄лам̣ пил̣андхитва̄ наккхаттам̣ кӣл̣ама̄но вийа гаччхати.

254. атха ра̄джа̄ тато уттарипи джанам̣ сукхасамаппитам̣ ка̄тука̄мо – ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ има̄сам̣ поккхаран̣ӣнам̣ тӣре’’тиа̄дина̄ джанасса сукхавидха̄нам̣ чинтетва̄ саббам̣ ака̄си. таттха нха̄песунти ан̃н̃о сарӣрам̣ уббат̣т̣еси, ан̃н̃о чун̣н̣а̄ни йоджеси, ан̃н̃о тӣре наха̄йантасса удакам̣ а̄хари, ан̃н̃о ваттха̄ни пат̣иггахеси чева ада̄си ча.

пат̣т̣хапеси кхоти катхам̣ пат̣т̣хапеси? иттхӣнан̃ча пуриса̄нан̃ча ануччхавике алан̇ка̄ре ка̄ретва̄ иттхиматтамева таттха парича̄равасена сесам̣ саббам̣ паричча̄гавасена т̣хапетва̄ ра̄джа̄ маха̄судассано да̄нам̣ дети, там̣ парибхун̃джатха̄ти бхерим̣ чара̄песи. маха̄джано поккхаран̣ӣтӣрам̣ а̄гантва̄ нахатва̄ ваттха̄ни париваттетва̄ на̄на̄гандхехи вилитто пил̣андханавичиттама̄ло да̄наггам̣ гантва̄ анекаппака̄ресу йа̄губхаттакхаджджакесу ат̣т̣хавидхапа̄несу ча йо йам̣ иччхати, со там̣ кха̄дитва̄ ча пивитва̄ ча на̄на̄ван̣н̣а̄ни кхомасукхума̄ни ваттха̄ни нива̄сетва̄ сампаттим̣ анубхавитва̄ йесам̣ та̄диса̄ни аттхи, те оха̄йа гаччханти. йесам̣ пана наттхи, те гахетва̄ гаччханти. хаттхиассайа̄на̄дӣсупи нисӣдитва̄ тхокам̣ вичаритва̄ анаттхика̄ оха̄йа, аттхика̄ гахетва̄ гаччханти. варасайанесу нипаджджитва̄ сампаттим̣ анубхавитва̄ анаттхика̄ оха̄йа, аттхика̄ гахетва̄ гаччханти. иттхӣхипи саддхим̣ сампаттим̣ анубхавитва̄ анаттхика̄ оха̄йа, аттхика̄ гахетва̄ гаччханти. саттавидхаратанапаса̄дхана̄ни ча паса̄дхетва̄пи сампаттим̣ анубхавитва̄ анаттхика̄ оха̄йа, аттхика̄ гахетва̄ гаччханти. тампи да̄нам̣ ут̣т̣ха̄йа самут̣т̣ха̄йа дӣйатева. джамбудӣпава̄сика̄нам̣ ан̃н̃ам̣ каммам̣ наттхи, ран̃н̃о да̄нам̣ парибхун̃джанта̄ва вичаранти.

255. атха бра̄хман̣агахапатика̄ чинтесум̣ – ‘‘айам̣ ра̄джа̄ еварӯпам̣ да̄нам̣ дадантопи ‘майхам̣ тан̣д̣ула̄дӣни ва̄ кхӣра̄дӣни ва̄ детха̄’ти на кин̃чи а̄хара̄пети, на кхо пана амха̄кам̣ – ‘ра̄джа̄ а̄хара̄петӣ’ти тун̣хӣма̄ситум̣ патирӯпа’’нти те бахум̣ са̄патеййам̣ сам̣харитва̄ ран̃н̃о упана̄месум̣. тасма̄ – ‘‘атха кхо, а̄нанда, бра̄хман̣агахапатика̄’’тиа̄дима̄ха. евам̣ самачинтесунти касма̄ евам̣ чинтесум̣? кассачи гхарато аппам̣ а̄бхатам̣, кассачи баху. тасмим̣ пат̣исам̣харийама̄не – ‘‘ким̣ тавева гхарато сундарам̣ а̄бхатам̣, на майхам̣ гхарато, ким̣ тавева гхарато баху, на майха’’нти евам̣ калахасаддопи уппаджджеййа, со ма̄ уппаджджиттха̄ти евам̣ самачинтесум̣.

256. ехи твам̣ самма̄ти ехи твам̣ вайасса. дхаммам̣ на̄ма па̄са̄данти па̄са̄дасса на̄мам̣ а̄ропетва̄ва а̄н̣а̄песи. виссакаммо пана кӣва маханто дева па̄са̄до хотӯти пат̣ипуччхитва̄ дӣгхато йоджанам̣ виттха̄рато ад̣д̣хайоджанам̣ саббаратанамайова хотӯти вуттепи ‘евам̣ хоту, бхаддам̣ тава вачана’нти тасса пат̣иссун̣итва̄ дхаммара̄джа̄нам̣ сампат̣иччха̄петва̄ ма̄песи. таттха евам̣ бхаддам̣ тава̄ти кхо а̄нанда̄ти евам̣ бхаддам̣ тава ити кхо а̄нанда. пат̣иссутва̄ти сампат̣иччхитва̄, ватва̄ти аттхо. тун̣хӣбха̄вена̄ти саман̣адхаммапат̣ипаттикаран̣ока̄со ме бхависсатӣти иччханто тун̣хӣбха̄вена адхива̄сеси. са̄рамайоти чанданаса̄рамайо.

257. двӣхи ведика̄хӣти еттха ека̄ ведика̄ панасса ун̣хӣсаматтхаке ахоси, ека̄ хет̣т̣ха̄ париччхедаматтхаке.

258. дуддиккхо ахосӣти дууддиккхо, пабха̄сампаттийа̄ дуддасоти аттхо. мусатӣти харати пханда̄пети ниччалабха̄вена патит̣т̣ха̄тум̣ на дети. виддхети уббиддхе, мегхавигамена дӯрӣбхӯтети аттхо. девети а̄ка̄се.

259. ма̄песи кхоти ахам̣ имасмим̣ т̣ха̄не поккхаран̣им̣ ма̄пеми, тумха̄кам̣ гхара̄ни бхиндатха̄ти на евам̣ ка̄ретва̄ ма̄песи. читтуппа̄давасенева панасса бхӯмим̣ бхиндитва̄ татха̄рӯпа̄ поккхаран̣ӣ ахоси. те саббака̄мехӣти саббехи иччхитиччхитаваттхӯхи, саман̣е саман̣апариккха̄рехи, бра̄хман̣е бра̄хман̣апариккха̄рехи сантаппесӣти.

пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

джха̄насампаттиван̣н̣ана̄

260. махиддхикоти читтуппа̄давасенева чатура̄сӣтипоккхаран̣ӣсахасса̄нам̣ ниббаттисан̇кха̄та̄йа махатийа̄ иддхийа̄ саманна̄гато. маха̄нубха̄воти тесам̣йева анубхавитабба̄нам̣ махантата̄йа маха̄нубха̄вена саманна̄гато. сеййатхиданти нипа̄то, тасса – ‘‘катамесам̣ тин̣н̣а’’нти аттхо. да̄насса̄ти сампаттипаричча̄гасса. дамасса̄ти а̄л̣авакасутте пан̃н̃а̄ дамоти а̄гато. идха атта̄нам̣ даментена катам̣ упосатхакаммам̣. сам̣йамасса̄ти сӣласса.

бодхисаттапуббайогаван̣н̣ана̄

идха т̣хатва̄ панасса пуббайого ведитаббо – ра̄джа̄ кира пуббе гахапатикуле ниббатти. тена ча самайена дхарама̄накассева кассапабуддхасса са̄сане еко тхеро аран̃н̃е ва̄сам̣ васати, бодхисатто аттано каммена аран̃н̃ам̣ павит̣т̣хо тхерам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ вандитва̄ тхерасса нисаджджанат̣т̣ха̄начан̇каманат̣т̣ха̄на̄ни олокетва̄ пуччхи – ‘‘идхева, бханте, аййо васатӣ’’ти? а̄ма, упа̄сака̄ти сутва̄ – ‘‘идхева аййасса пан̣н̣аса̄лам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ аттано каммам̣ паха̄йа даббасамбха̄рам̣ кот̣т̣етва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ катва̄ чха̄детва̄ бхиттийо маттика̄йа лимпитва̄ два̄рам̣ йоджетва̄ кат̣т̣хаттхаран̣ам̣ катва̄ – ‘‘кариссати ну кхо парибхогам̣, на кариссатӣ’’ти екамантам̣ нисӣди. тхеро антога̄мато а̄гантва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ кат̣т̣хаттхаран̣е нисӣди. упа̄сакопи а̄гантва̄ вандитва̄ самӣпе нисинно ‘‘пха̄сука̄, бханте, пан̣н̣аса̄ла̄’’ти пуччхи. пха̄сука̄, бхаддамукха, паббаджитаса̄руппа̄ти. васиссатха, бханте, идха̄ти? а̄ма, упа̄сака̄ти, со адхива̄сана̄ка̄рена васиссатӣти н̃атва̄ нибаддхам̣ майхам̣ гхарадва̄рам̣ а̄гантаббанти пат̣иджа̄на̄петва̄ – ‘‘екам̣ ме, бханте, варам̣ детха̄’’ти а̄ха. атиккантавара̄, упа̄сака, паббаджита̄ти. бханте, йан̃ча каппати, йан̃ча анаваджджанти. вадехи упа̄сака̄ти. бханте, нибаддхавасанат̣т̣ха̄не на̄ма манусса̄ ман̇гале ва̄ аман̇гале ва̄ а̄гаманам̣ иччханти, ана̄гаччхантасса куджджханти. тасма̄ ан̃н̃ам̣ нимантитат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄пи майхам̣ гхарам̣ пависитва̄ва бхаттакиччам̣ нит̣т̣ха̄петаббанти. тхеро адхива̄сеси.

со пан̣н̣аса̄ла̄йа кат̣аса̄т̣акам̣ паттхаритва̄ ман̃чапӣт̣хам̣ пан̃н̃апеси, апассенам̣ никкхипи, па̄дакатхаликам̣ т̣хапеси, поккхаран̣им̣ кхан̣и, чан̇камам̣ катва̄ ва̄ликам̣ окири, миге а̄гантва̄ бхиттим̣ гхам̣ситва̄ маттикам̣ па̄тенте дисва̄ кан̣т̣акаватим̣ париккхипи. поккхаран̣им̣ отаритва̄ удакам̣ а̄л̣уликам̣ каронте дисва̄ анто па̄са̄н̣ехи чинитва̄ бахи кан̣т̣акаватим̣ париккхипитва̄ антоватипарийанте та̄лапантийо ропети, маха̄чан̇каме саммат̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ а̄л̣уленте дисва̄ чан̇камампи ватийа̄ париккхипитва̄ антоватипарийанте та̄лапантим̣ ропеси. евам̣ а̄ва̄сам̣ нит̣т̣хапетва̄ тхерасса тичӣварам̣, пин̣д̣апа̄там̣, осадхам̣, парибхогабха̄джанам̣, а̄ракан̣т̣акам̣, пиппхаликам̣, накхаччхеданам̣, сӯчим̣, каттарайат̣т̣хим̣, упа̄ханам̣, удакатумбам̣, чхаттам̣, дӣпакапаллакам̣, малахаран̣им̣. парисса̄ванам̣, дхамакаран̣ам̣, паттам̣, тха̄лакам̣, йам̣ ва̄ панан̃н̃ампи паббаджита̄нам̣ парибхогаджа̄там̣, саббам̣ ада̄си. тхерасса бодхисаттена адиннапариккха̄ро на̄ма на̄хоси. со сӣла̄ни раккханто упосатхам̣ каронто йа̄ваджӣвам̣ тхерам̣ упат̣т̣хахи. тхеро таттхева васанто арахаттам̣ патва̄ паринибба̄йи.

бодхисаттопи йа̄вата̄йукам̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ девалоке ниббаттитва̄ тато чуто мануссалокам̣ а̄гаччханто куса̄ватийа̄ ра̄джадха̄нийа̄ ниббаттитва̄ маха̄судассано ра̄джа̄ ахоси.

‘‘евам̣ на̄тимахантампи, пун̃н̃ам̣ а̄йатане катам̣;

маха̄випа̄кам̣ хотӣти, каттаббам̣ там̣ вибха̄вина̄’’.

маха̄вийӯханти раджатамайам̣ маха̄кӯт̣а̄га̄рам̣. таттха васитука̄мо хутва̄ агама̄си, етта̄вата̄ ка̄мавитакка̄ти ка̄мавитакка тайа̄ етта̄вата̄ ниваттитаббам̣, ито парам̣ туйхам̣ абхӯми, идам̣ джха̄на̄га̄рам̣ на̄ма, найидам̣ тайа̄ саддхим̣ васанат̣т̣ха̄нанти евам̣ тайо витакке кӯт̣а̄га̄радва̄рейева ниваттеси.

261. пат̣хамаджджха̄нантиа̄дӣсу висум̣ касин̣апарикаммакиччам̣ на̄ма наттхи. нӣлакасин̣ена аттхе сати нӣламан̣им̣, пӣтакасин̣ена аттхе сати суван̣н̣ам̣, лохитакасин̣ена аттхе сати раттаман̣им̣, ода̄такасин̣ена аттхе сати раджатанти олокитаолокитат̣т̣ха̄не касин̣амева пан̃н̃а̄йати.

262. метта̄сахагатена̄тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббампи висуддхимагге вуттамева. ити па̄л̣ийам̣ чатта̄ри джха̄на̄ни, чатта̄ри аппаман̃н̃а̄нева вутта̄ни. маха̄пурисо пана сабба̄пи ат̣т̣ха сама̄паттийо, пан̃ча абхин̃н̃а̄йо ча ниббаттетва̄ ануломапат̣илома̄дивасена чуддасаха̄ка̄рехи сама̄паттийо пависанто мадхупат̣алам̣ павит̣т̣хабхамаро мадхурасена вийа сама̄паттисукхенева йа̄пети.

чатура̄сӣтинагарасахасса̄диван̣н̣ана̄

263. куса̄ватӣра̄джадха̄ниппамукха̄нӣти куса̄ватӣ ра̄джадха̄нӣ тесам̣ нагара̄нам̣ памукха̄ саббасет̣т̣ха̄ти аттхо. бхатта̄бхиха̄роти абхихаритаббабхаттам̣.

264. вассасатасса вассасатасса̄ти касма̄ евам̣ чинтеси? тесам̣ саддена уккан̣т̣хитва̄, ‘‘сама̄паннасса саддо кан̣т̣ако’’ти (а. ни. 10.72) хи вуттам̣. тасма̄ саддена уккан̣т̣хито маха̄пурисо. атха касма̄ ма̄ а̄гаччхантӯти на вадати? ида̄ни ра̄джа̄ на пассатӣти нибаддхаваттам̣ на лабхиссанти, там̣ тесам̣ ма̄ уппаджджиттха̄ти на вадати.

субхадда̄девиупасан̇каманаван̣н̣ана̄

265. етадахосӣти када̄ етам̣ ахоси. ран̃н̃о ка̄лан̇кирийадивасе. тада̄ кира девата̄ чинтесум̣ – ‘‘ра̄джа̄ ана̄тхака̄лан̇кирийам̣ ма̄ кароту, ородхехи бахӯхи дхӣтӯхи путтехи парива̄ритова каротӯ’’ти. атха девим̣ а̄ват̣т̣етва̄ тасса̄ евам̣ читтам̣ уппа̄десум̣. пӣта̄ни ваттха̄нӣти та̄ни кира пакатийа̄ ран̃н̃о мана̄па̄ни, тасма̄ та̄ни па̄рупатха̄ти а̄ха. еттхева деви тит̣т̣ха̄ти деви имам̣ джха̄на̄га̄рам̣ на̄ма тумхехи саддхим̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ на хоти, джха̄наративинданат̣т̣ха̄нам̣ мама, ма̄ идха па̄висӣти.

266. етадахосӣти локе сатта̄ на̄ма маран̣а̄саннака̄ле ативийа вирочанти, тенасса ран̃н̃о виппасаннаиндрийабха̄вам̣ дисва̄ евам̣ ахоси, тато ма̄ ран̃н̃о ка̄лан̇кирийа̄ ахосӣти тасса ка̄лан̇кирийам̣ аниччхама̄на̄ сампати гун̣амасса катхайитва̄ тит̣т̣хама̄на̄ка̄рам̣ карисса̄мӣти чинтетва̄ има̄ни те дева̄тиа̄дима̄ха. таттха чхандам̣ джанехӣти пемам̣ уппа̄дехи, ратим̣ карохи. джӣвите апеккханти джӣвите са̄пеккхам̣, а̄лайам̣, тан̣хам̣ карохӣти аттхо.

евам̣ кхо мам̣ твам̣ девӣти ‘‘майам̣ кхо, дева, иттхийо на̄ма паббаджита̄нам̣ упача̄ракатхам̣ на джа̄на̄ма, катхам̣ вада̄ма маха̄ра̄джа̄’’ти ра̄джа̄нам̣ ‘‘паббаджито айа’’нти ман̃н̃ама̄на̄йа девийа̄ вутте – ‘‘евам̣ кхо мам̣, твам̣ деви, самуда̄чара̄хӣ’’тиа̄дима̄ха. гарахита̄ти буддхехи паччекабуддхехи са̄вакехи ан̃н̃ехи ча пан̣д̣итехи бахуссутехи гарахита̄. ким̣ ка̄ран̣а̄? са̄пеккхака̄лакирийа̄ хи аттанойева гехе йаккхакуккурааджагон̣амахим̣самӯсикакуккут̣аӯка̄ман̇гула̄дибха̄вена ниббаттанака̄ран̣ам̣ хоти.

268. атха кхо, а̄нанда, субхадда̄ девӣ ассӯни пун̃чхитва̄ти девӣ екамантам̣ гантва̄ родитва̄ кандитва̄ ассӯни пун̃чхитва̄ етадавоча.

брахмалокӯпагамаван̣н̣ана̄

269. гахапатисса ва̄ти касма̄ а̄ха? тесам̣ кира сон̣асет̣т̣хипутта̄дӣнам̣ вийа махатӣ сампатти хоти, сон̣асса кира сет̣т̣хипуттасса ека̄ бхаттапа̄ти две сатасахасса̄ни аггхати. ити тесам̣ та̄дисам̣ бхаттам̣ бхутта̄нам̣ мухуттам̣ бхаттасаммадо бхаттамуччха̄ бхаттакиламатхо хоти.

271. йам̣ тена самайена аджджха̄васа̄мӣти йаттха васа̄ми, там̣ екам̣йева нагарам̣ хоти, авасесесу путтадхӣта̄дайо чева да̄саманусса̄ ча васим̣су. па̄са̄дакӯт̣а̄га̄ресупи есева найо. паллан̇ка̄дӣсупи екам̣йева паллан̇кам̣ парибхун̃джати, сеса̄ путта̄дӣнам̣ парибхога̄ хонти. иттхӣсупи ека̄ва паччупат̣т̣ха̄ти, сеса̄ парива̄раматта̄ хонти, паридаха̄мӣти екамева дуссайугам̣ нива̄семи, сеса̄ни парива̄ретва̄ вичаранта̄нам̣ асӣтисахасса̄дхика̄нам̣ сол̣асаннам̣ пурисасатасахасса̄нам̣ хонти. бхун̃джа̄мӣти парамаппама̄н̣ена на̄л̣икоданаматтам̣ бхун̃джа̄ми, сесам̣ парива̄ретва̄ вичаранта̄нам̣ чатта̄лӣсасахасса̄дхика̄нам̣ ат̣т̣ханнам̣ пурисасатасахасса̄нам̣ хотӣти дассети. екатха̄липа̄ко хи дасаннам̣ джана̄нам̣ пахоти.

ета̄ни пана чатура̄сӣти нагарасахасса̄ни чева па̄са̄дасахасса̄ни ча кӯт̣а̄га̄расахасса̄ни ча екисса̄йева пан̣н̣аса̄ла̄йа ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти паллан̇касахасса̄ни нипаджджанаттха̄йа диннаман̃чакасса ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти хаттхисахасса̄ни ассасахасса̄ни ратхасахасса̄ни нисӣданаттха̄йа диннапӣт̣хасса ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти ман̣исахасса̄ни екадӣпасса ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти поккхаран̣ӣсахасса̄ни екапоккхаран̣ийа̄ ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти иттхисахасса̄ни путтасахасса̄ни гахапатисахасса̄ни парибхогабха̄джанапаттатха̄лака дхамакаран̣а парисса̄вана а̄ракан̣т̣ака пиппхалака накхаччхедана кун̃чикакан̣н̣амалахаран̣ӣ па̄дакатхалика упа̄хана чхатта каттарайат̣т̣хида̄насса ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти дхенусахасса̄ни горасада̄насса ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти ваттхакот̣исахасса̄ни нива̄санапа̄рупанада̄насса ниссандена ниббатта̄ни. чатура̄сӣти тха̄липа̄касахасса̄ни бходжанада̄насса ниссандена ниббатта̄нӣти ведитабба̄ни.

272. евам̣ бхагава̄ маха̄судассанасса сампаттим̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа виттха̄рена катхетва̄ саббам̣ там̣ да̄рака̄нам̣ пам̣сва̄га̄ракӣл̣анам̣ вийа дассенто паринибба̄наман̃чаке нипаннова пасса̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха випарин̣ата̄ти пакативиджаханена ниббутападӣпо вийа апан̃н̃аттикабха̄вам̣ гата̄. евам̣ аничча̄ кхо, а̄нанда, сан̇кха̄ра̄ти евам̣ хутва̄ абха̄ват̣т̣хена аничча̄.

етта̄вата̄ бхагава̄ йатха̄ на̄ма пурисо сатахаттхуббедхе чампакаруккхе ниссен̣им̣ бандхитва̄ абхирухитва̄ чампакапуппхам̣ а̄да̄йа ниссен̣им̣ мун̃чанто отареййа, евамева ниссен̣им̣ бандханто вийа анекавассакот̣исатасахассуббедхам̣ маха̄судассанасампаттим̣ а̄руйха сампаттиматтхаке т̣хитам̣ аниччалаккхан̣ам̣ а̄да̄йа ниссен̣им̣ мун̃чанто вийа отин̣н̣о. тенева пуббе васабхара̄джа̄ дӣгхабха̄н̣акаттхера̄нам̣ лохапа̄са̄дасса па̄чӣнапассе амбалат̣т̣хика̄йам̣ имам̣ суттам̣ саджджха̄йанта̄нам̣ сутва̄ – ‘‘ким̣, бхо, майхам̣ аййакена еттха вуттам̣, аттано кха̄дитапӣтат̣т̣ха̄не сампаттимева катхетӣ’’ти чинтенто – ‘‘евам̣ аничча̄ кхо, а̄нанда, сан̇кха̄ра̄’’ти вуттака̄ле ‘‘имам̣, бхо, дисва̄ пан̃чахи чаккхӯхи чаккхумата̄ евам̣ вутта’’нти ва̄махаттхам̣ самин̃джитва̄ даккхин̣ахаттхена аппхот̣етва̄ – ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти тут̣т̣хахадайо са̄дхука̄рам̣ ада̄си.

евам̣ аддхува̄ти евам̣ удакапуппхул̣а̄дайо вийа дхувабха̄вавирахита̄. евам̣ анасса̄сика̄ти евам̣ супинаке пӣтапа̄нӣйам̣ вийа анулиттачанданам̣ вийа ча асса̄савирахита̄.

сарӣрам̣ никкхипеййа̄ти сарӣрам̣ чхад̣д̣еййа. ида̄ни ан̃н̃асса сарӣрасса никкхепо ва̄ пат̣иджагганам̣ ва̄ наттхи килесапахӣнатта̄, а̄нанда, татха̄гатасса̄ти вадати. идам̣ пана ватва̄ пуна тхерам̣ а̄мантеси, чаккаваттино а̄нубха̄во на̄ма ран̃н̃о паббаджитасса саттаме дивасе антарадха̄йати. маха̄судассанасса пана ка̄лан̇кирийато саттамева дивасе саттаратанапа̄ка̄ра̄ саттаратаната̄ла̄ чатура̄сӣти поккхаран̣ӣсахасса̄ни дхаммапа̄са̄до дхаммапоккхаран̣ӣ чаккаратананти саббаметам̣ антарадха̄йӣти. хаттхиа̄дӣсу пана айам̣ дхаммата̄ кхӣн̣а̄йука̄ сахева ка̄лан̇каронти. а̄йусесе сати хаттхиратанам̣ упосатхакулам̣ гаччхати, ассаратанам̣ вала̄хакакулам̣, ман̣иратанам̣ вепуллапаббатамева гаччхати. иттхиратанасса а̄нубха̄во антарадха̄йати. гахапатиратанасса чаккху па̄катикамева хоти. парин̣а̄йакаратанасса веййаттийам̣ нассати.

идамавоча бхагава̄ти идам̣ па̄л̣ийам̣ а̄рул̣хан̃ча ана̄рул̣хан̃ча саббам̣ бхагава̄ авоча. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄судассанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. джанавасабхасуттаван̣н̣ана̄

на̄тикийа̄дибйа̄каран̣аван̣н̣ана̄

273-275. евам̣ ме сутанти джанавасабхасуттам̣. татра̄йам̣ анутта̄нападаван̣н̣ана̄ – парито парито джанападесӯти саманта̄ саманта̄ джанападесу. парича̄ракети буддхадхаммасан̇гха̄нам̣ парича̄раке. упапаттӣсӯти н̃а̄н̣агатипун̃н̃а̄нам̣ упапаттӣсу. ка̄сикосалесӯти ка̄сӣсу ча косалесу ча, ка̄сират̣т̣хе ча косаларат̣т̣хе ча̄ти аттхо. еса найо саббаттха. ан̇гамагадхайонакакамбоджаассакаавантират̣т̣хесу пана чхасу на бйа̄кароти. имесам̣ пана сол̣асаннам̣ маха̄джанапада̄нам̣ пуримесу дасасуйева бйа̄кароти. на̄тикийа̄ти на̄тикага̄мава̄сино.

тена̄ти тена ана̄га̄миа̄дибха̄вена. сутва̄ти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ бйа̄каронтасса бхагавато пан̃ха̄бйа̄каран̣ам̣ сутва̄ тесам̣ ана̄га̄миа̄дӣсу нит̣т̣хан̇гата̄ хутва̄. тена ана̄га̄миа̄дибха̄вена аттамана̄ ахесум̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана тена̄ти те на̄тикийа̄ти вуттам̣. етасмим̣ аттхе на-ка̄ро нипа̄таматтам̣ хоти.

а̄нандапарикатха̄ван̣н̣ана̄

277. бхагавантам̣ киттайама̄нарӯпоти ахо буддхо, ахо дхаммо, ахо сан̇гхо; ахо дхаммо сва̄ккха̄тоти евам̣ киттайантова ка̄ламака̄си. бахуджано пасӣдеййа̄ти амха̄кам̣ пита̄ ма̄та̄ бха̄та̄ бхагинӣ путто дхӣта̄ саха̄йако, тена амхехи саддхим̣ екато бхутта̄, екато сайита̄, тасса идан̃чидан̃ча мана̄пам̣ акаримха, со кира ана̄га̄мӣ сакада̄га̄мӣ сота̄панно; ахо са̄дху, ахо сут̣т̣хӯти евам̣ бахуджано паса̄дам̣ а̄паджджеййа.

278. гатинти н̃а̄н̣агатим̣. абхисампара̄йанти н̃а̄н̣а̄бхисампара̄йамева. аддаса̄ кхоти киттаке джане аддаса? чатувӣсатисатасахасса̄ни.

279. упасантападиссоти упасантадассано. бха̄тирива̄ти ативийа бха̄ти, ативийа вирочати. индрийа̄нанти маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣. аддасам̣ кхо ахам̣ а̄нанда̄ти нева даса, на вӣсати, на сатам̣, на сахассам̣, анӯна̄дхика̄ни чатувӣсатисатасахасса̄ни аддасанти а̄ха.

джанавасабхайаккхаван̣н̣ана̄

280. дисва̄ пана ме еттако джано мам̣ нисса̄йа дуккха̄ памуттоти балавасоманассам̣ уппаджджи, читтам̣ пасӣди, читтасса пасаннатта̄ читтасамут̣т̣ха̄нам̣ лохитам̣ пасӣди, лохитасса пасаннатта̄ маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни пасӣдим̣сӯти саббамидам̣ ватва̄ атха кхо а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ со бхагавато дхаммакатхам̣ сутва̄ дасасахасса̄дхикасса джанасатасахассасса джет̣т̣хако хутва̄ сота̄панно джа̄то, тасма̄ джанавасабхотисса на̄мам̣ ахоси.

ито сатта̄ти ито девалока̄ чавитва̄ сатта. тато сатта̄ти тато мануссалока̄ чавитва̄ сатта. сам̣са̄ра̄ни чатуддаса̄ти сабба̄пи чатуддасакхандхапат̣ипа̄т̣ийо. нива̄самабхиджа̄на̄мӣти джа̄тивасена нива̄сам̣ джа̄на̄ми. йаттха ме вуситам̣ пурети йаттха девесу ча вессаван̣асса сахабйатам̣ упагатена мануссесу ча ра̄джабхӯтена ито аттабха̄вато пурейева майа̄ вуситам̣. пуре евам̣ вуситатта̄ ева ча ида̄ни сота̄панно хутва̄ тӣсу ваттхӯсу бахум̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ тасса̄нубха̄вена упари ниббаттитум̣ саматтхопи дӣгхараттам̣ вуситат̣т̣ха̄не никантийа̄ балавата̄йа еттхева ниббатто.

281. а̄са̄ ча пана ме сантит̣т̣хатӣти имина̄хам̣ сота̄панноти на суттаппаматтова хутва̄ ка̄лам̣ вӣтина̄месим̣. сакада̄га̄мимаггаттха̄йа пана ме випассана̄ а̄раддха̄. аджджева аджджева пат̣ивиджджхисса̄мӣти евам̣ саусса̄хо вихара̄мӣти дассети. йадаггети лат̣т̣хивануййа̄не пат̣хамадассане сота̄паннадивасам̣ сандха̄йа вадати. тадагге ахам̣, бханте, дӣгхараттам̣ авинипа̄то авинипа̄там̣ сан̃джа̄на̄мӣти там̣дивасам̣ а̄дим̣ катва̄, ахам̣, бханте, пуримам̣ чатуддасааттабха̄васан̇кха̄там̣ дӣгхараттам̣ авинипа̄то лат̣т̣хивануййа̄не сота̄паттимаггавасена адхигатам̣ авинипа̄тадхамматам̣ сан̃джа̄на̄мӣти аттхо. аначчхарийанти ануаччхарийам̣. чинтайама̄нам̣ пунаппунам̣ аччхарийамевидам̣ йам̣ кеначидева каран̣ӣйена гаччханто бхагавантам̣ антара̄магге аддасам̣. идампи аччхарийам̣ йан̃ча вессаван̣асса маха̄ра̄джасса сайам̣париса̄йа бха̄сато бхагавато дит̣т̣хасадисамева саммукха̄ сутам̣. две паччайа̄ти антара̄магге дит̣т̣хабха̄во ча вессаван̣асса саммукха̄ сутам̣ а̄рочетука̄мата̄ ча.

девасабха̄ван̣н̣ана̄

282. саннипатита̄ти касма̄ саннипатита̄? те кира чатӯхи ка̄ран̣ехи саннипатанти. вассӯпана̄йикасан̇гахаттхам̣, пава̄ран̣а̄сан̇гахаттхам̣, дхаммасаванаттхам̣, па̄риччхаттакакӣл̣а̄нубхаванаттханти. таттха све вассӯпана̄йика̄ти а̄са̄л̣хӣпун̣н̣ама̄йа двӣсу девалокесу дева̄ судхамма̄йа девасабха̄йа саннипатитва̄ мантенти асукавиха̄ре еко бхиккху вассӯпагато, асукавиха̄ре две тайо чатта̄ро пан̃ча даса вӣсати тим̣сам̣ чатта̄лӣсам̣ пан̃н̃а̄сам̣ сатам̣ сахассам̣ бхиккхӯ вассӯпагата̄, еттхеттха т̣ха̄не аййа̄нам̣ а̄раккхам̣ сусам̣вихитам̣ каротха̄ти евам̣ вассӯпана̄йикасан̇гахо като хоти.

тада̄пи етенева ка̄ран̣ена саннипатита̄. идам̣ тесам̣ хоти а̄санасминти идам̣ тесам̣ чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ а̄санам̣ хоти. евам̣ тесу нисиннесу атха паччха̄ амха̄кам̣ а̄санам̣ хоти.

йенаттхена̄ти йена вассӯпана̄йикаттхена. там̣ аттхам̣ чинтайитва̄ там̣ аттхам̣ мантайитва̄ти там̣ аран̃н̃ава̄сино бхиккхусан̇гхасса а̄раккхаттхам̣ чинтайитва̄. еттхеттха вут̣т̣хабхиккхусан̇гхасса а̄раккхам̣ сам̣видахатха̄ти чатӯхи маха̄ра̄джехи саддхим̣ мантетва̄. вуттавачана̄пи танти теттим̣са девапутта̄ ваданти, маха̄ра̄джа̄но вуттавачана̄ на̄ма. татха̄ теттим̣са девапутта̄ пачча̄нуса̄санти, итаре пачча̄нусит̣т̣хавачана̄ на̄ма. пададвайепи пана танти нипа̄таматтамева. авипакканта̄ти агата̄.

283. ул̣а̄роти випуло маха̄. дева̄нубха̄ванти йа̄ са̄ саббадевата̄нам̣ ваттха̄лан̇ка̄равима̄насарӣра̄нам̣ пабха̄ два̄даса йоджана̄ни пхарати. маха̄пун̃н̃а̄нам̣ пана сарӣраппабха̄ йоджанасатам̣ пхарати. там̣ дева̄нубха̄вам̣ атиккамитва̄.

брахмуно хетам̣ пуббанимиттанти йатха̄ сӯрийасса удайато етам̣ пуббан̇гамам̣ етам̣ пуббанимиттам̣ йадидам̣ арун̣уггам̣, евамева брахмунопи етам̣ – ‘‘пуббанимитта’’нти дӣпети.

санан̇кума̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

284. анабхисамбхаванӣйоти апаттаббо, на там̣ дева̄ та̄ватим̣са̄ пассантӣти аттхо. чаккхупатхасминти чаккхупаса̄де а̄па̄тхе ва̄. со дева̄нам̣ чаккхусса а̄па̄тхе самбхаванӣйо паттаббо на хоти, на абхибхаватӣти вуттам̣ хоти. хет̣т̣ха̄ хет̣т̣ха̄ хи девата̄ упарӯпари дева̄нам̣ ол̣а̄рикам̣ катва̄ ма̄питамева аттабха̄вам̣ пасситум̣ сакконти, ведапат̣ила̄бханти тут̣т̣хипат̣ила̄бхам̣. адхуна̄бхиситто раджджена̄ти сампати абхиситто раджджена. айам̣ панаттхо дут̣т̣хага̄ман̣иабхайаваттхуна̄ дӣпетаббо –

со кира дваттим̣са дамил̣ара̄джа̄но виджитва̄ анура̄дхапуре патта̄бхисеко тут̣т̣хасоманассена ма̄сам̣ ниддам̣ на лабхи, тато – ‘‘ниддам̣ на лабха̄ми, бханте’’ти бхиккхусан̇гхасса а̄чиккхи. тена хи, маха̄ра̄джа, аджджа упосатхам̣ адхит̣т̣ха̄хӣти. со ча упосатхам̣ адхит̣т̣ха̄си. сан̇гхо гантва̄ – ‘‘читтайамакам̣ саджджха̄йатха̄’’ти ат̣т̣ха а̄бхидхаммикабхиккхӯ песеси. те гантва̄ – ‘‘нипаджджа твам̣, маха̄ра̄джа̄,’’ти ватва̄ саджджха̄йам̣ а̄рабхим̣су. ра̄джа̄ саджджха̄йам̣ сун̣антова ниддам̣ окками. тхера̄ – ра̄джа̄нам̣ ма̄ пабодхайиттха̄ти паккамим̣су. ра̄джа̄ дутийадивасе сӯрийуггамане пабуджджхитва̄ тхере апассанто – ‘‘кухим̣ аййа̄’’ти пуччхи. тумха̄кам̣ ниддоккаманабха̄вам̣ н̃атва̄ гата̄ти. наттхи, бхо, майхам̣ аййакасса да̄рака̄нам̣ аджа̄нанакабхесаджджам̣ на̄ма, йа̄ва нидда̄бхесаджджампи джа̄нанти йева̄ти а̄ха.

пан̃часикхоти пан̃часикхагандхаббасадисо хутва̄. пан̃часикхагандхаббадевапуттасса кира саббадевата̄ аттабха̄вам̣ мама̄йанти. тасма̄ брахма̄пи та̄дисам̣йева аттабха̄вам̣ нимминитва̄ па̄турахоси. паллан̇кена нисӣдӣти паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисӣди.

виссат̣т̣хоти сумутто апалибуддхо. вин̃н̃еййоти аттхавин̃н̃а̄пано. ман̃джӯти мадхуро муду. саванӣйоти сотаббайуттако кан̣н̣асукхо. биндӯти екаггхано. ависа̄рӣти сувисадо авиппакин̣н̣о. гамбхӣроти на̄бхимӯлато пат̣т̣ха̄йа гамбхӣрасамут̣т̣хито, на дживха̄дантаот̣т̣хата̄луматтаппаха̄расамут̣т̣хито. евам̣ самут̣т̣хито хи амадхуро ча хоти, на ча дӯрам̣ са̄вети. нинна̄дӣти маха̄мегхамудин̇гасаддо вийа нинна̄дайутто. апичеттха паччхимам̣ паччхимам̣ падам̣ пуримасса пуримасса аттхойева̄ти ведитаббо. йатха̄парисанти йаттака̄ париса̄, таттакамева вин̃н̃а̄пети. анто париса̄йам̣ йевасса саддо сампариваттати, на бахиддха̄ видха̄вати. йе хи кечӣти а̄ди бахуджанахита̄йа пат̣ипаннабха̄вадассанаттхам̣ вадати. саран̣ам̣ гата̄ти на йатха̄ ва̄ татха̄ ва̄ саран̣ам̣ гате сандха̄йа вадати. ниббематикагахитасаран̣е пана сандха̄йа вадати. гандхаббака̄йам̣ парипӯрентӣти гандхаббадеваган̣ам̣ парипӯренти. ити амха̄кам̣ саттху локе уппаннака̄лато пат̣т̣ха̄йа чха девалока̄дӣсу пит̣т̣хам̣ кот̣т̣етва̄ пӯритана̄л̣и вийа саравананал̣аванам̣ вийа ча нирантарам̣ джа̄тапариса̄ти а̄ха.

бха̄витаиддхипа̄даван̣н̣ана̄

287. йа̄васупан̃н̃атта̄ чиме тена бхагавата̄ти тена майхам̣ саттха̄ра̄ бхагавата̄ йа̄ва супан̃н̃атта̄ йа̄ва сукатхита̄. иддхипа̄да̄ти еттха иджджханат̣т̣хена иддхи, патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена па̄да̄ти ведитабба̄. иддхипахута̄йа̄ти иддхипахонаката̄йа. иддхивисавита̄йа̄ти иддхивипаджджанабха̄ва̄йа, пунаппунам̣ а̄севанавасена чин̣н̣авасита̄йа̄ти вуттам̣ хоти. иддхивикуббаната̄йа̄ти иддхивикуббанабха̄ва̄йа, на̄наппака̄рато катва̄ дассанаттха̄йа. чхандасама̄дхиппадха̄насан̇кха̄расаманна̄гатантиа̄дӣсу чхандахетуко чханда̄дхико ва̄ сама̄дхи чхандасама̄дхи, каттукамйата̄чхандам̣ адхипатим̣ каритва̄ пат̣иладдхасама̄дхиссетам̣ адхивачанам̣. падха̄набхӯта̄ сан̇кха̄ра̄ падха̄насан̇кха̄ра̄. чатукиччаса̄дхакасса саммаппадха̄навӣрийассетам̣ адхивачанам̣. саманна̄гатанти чхандасама̄дхина̄ ча падха̄насан̇кха̄рена ча упетам̣. иддхипа̄данти ниппхаттипарийа̄йена иджджханат̣т̣хена ва̄, иджджханти ета̄йа сатта̄ иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти имина̄ ва̄ парийа̄йена иддхӣти сан̇кхйам̣ гата̄нам̣ абхин̃н̃а̄читтасампайутта̄нам̣ чхандасама̄дхипадха̄насан̇кха̄ра̄нам̣ адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена па̄дабхӯто сесачиттачетасикара̄сӣти аттхо. вуттан̃хетам̣ – ‘‘иддхипа̄доти татха̄бхӯтасса ведана̄ккхандхо, сан̃н̃а̄ккхандхо, сан̇кха̄раккхандхо вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’ти (вибха. 434). имина̄ найена сесесупи аттхо ведитаббо. йатхева хи чхандам̣ адхипатим̣ каритва̄ пат̣иладдхасама̄дхи чхандасама̄дхӣти вутто, евам̣ вӣрийам̣, читтам̣, вӣмам̣сам̣ адхипатим̣ каритва̄ пат̣иладдхасама̄дхи вӣмам̣са̄сама̄дхӣти вуччати. апича упача̄раджджха̄нам̣ па̄до, пат̣хамаджджха̄нам̣ иддхи. саупача̄рам̣ пат̣хамаджджха̄нам̣ па̄до, дутийаджджха̄нам̣ иддхӣти евам̣ пуббабха̄ге па̄до, апарабха̄ге иддхӣти еваметтха аттхо ведитаббо. виттха̄рена иддхипа̄дакатха̄ висуддхимагге ча вибхан̇гат̣т̣хакатха̄йа ча вутта̄.

кечи пана ‘‘ниппханна̄ иддхи. аниппханно иддхипа̄до’’ти ваданти, тесам̣ ва̄дамадданаттха̄йа абхидхамме уттарачӯл̣икава̄ро на̄ма а̄бхато – ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄ чхандиддхипа̄до, вӣрийиддхипа̄до, читтиддхипа̄до, вӣмам̣сиддхипа̄до. таттха катамо чхандиддхипа̄до? идха бхиккху йасмим̣ самайе локуттарам̣ джха̄нам̣ бха̄вети ниййа̄никам̣ апачайага̄мим̣ дит̣т̣хигата̄нам̣ паха̄на̄йа пат̣хама̄йа бхӯмийа̄ паттийа̄ вивиччева ка̄мехи пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати дуккха̄пат̣ипадам̣ дандха̄бхин̃н̃ам̣. йо тасмим̣ самайе чхандо чхандиката̄ каттукамйата̄ кусало дхаммаччхандо, айам̣ вуччати чхандиддхипа̄до, авасеса̄ дхамма̄ чхандиддхипа̄дасампайутта̄’’ти (вибха. 458). име пана локуттаравасенева а̄гата̄. таттха рат̣т̣хапа̄латтхеро чхандам̣ дхурам̣ катва̄ локуттарам̣ дхаммам̣ ниббаттеси. сон̣аттхеро вӣрийам̣ дхурам̣ катва̄, самбхӯтаттхеро читтам̣ дхурам̣ катва̄, а̄йасма̄ могхара̄джа̄ вӣмам̣сам̣ дхурам̣ катва̄ти.

таттха йатха̄ чатӯсу амаччапуттесу т̣ха̄нантарам̣ паттхетва̄ ра̄джа̄нам̣ упанисса̄йа вихарантесу еко упат̣т̣ха̄не чхандаджа̄то ран̃н̃о аджджха̄сайан̃ча ручин̃ча н̃атва̄ дива̄ ча ратто ча упат̣т̣хаханто ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ т̣ха̄нантарам̣ па̄пун̣и. йатха̄ со, евам̣ чхандадхурена локуттарадхамманиббаттако ведитаббо.

еко пана – ‘‘дивасе дивасе упат̣т̣ха̄тум̣ ко саккоти, уппанне кичче параккамена а̄ра̄дхесса̄мӣ’’ти купите паччанте ран̃н̃а̄ пахито параккамена саттумадданам̣ катва̄ т̣ха̄нантарам̣ па̄пун̣и. йатха̄ со, евам̣ вӣрийадхурена локуттарадхамманиббаттако ведитаббо.

еко – ‘‘дивасе дивасе упат̣т̣ха̄нампи урена саттисарапат̣иччханнампи бха̄ройева, мантабалена а̄ра̄дхесса̄мӣ’’ти кхаттавиджджа̄йа катапаричайатта̄ мантасам̣видха̄нена ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ т̣ха̄нантарам̣ па̄пун̣а̄ти. йатха̄ со, евам̣ читтадхурена локуттарадхамманиббаттако ведитаббо.

апаро – ‘‘ким̣ имехи упат̣т̣ха̄на̄дӣхи, ра̄джа̄но на̄ма джа̄тисампаннасса т̣ха̄нантарам̣ денти, та̄дисасса денто майхам̣ дассатӣ’’ти джа̄тисампаттимева нисса̄йа т̣ха̄нантарам̣ па̄пун̣и, йатха̄ со, евам̣ супарисуддхам̣ вӣмам̣сам̣ нисса̄йа вӣмам̣садхурена локуттарадхамманиббаттако ведитаббо.

анекавихитанти анекавидхам̣. иддхивидханти иддхикот̣т̣ха̄сам̣.

тивидхаока̄са̄дхигамаван̣н̣ана̄

288. сукхасса̄дхигама̄йа̄ти джха̄насукхасса маггасукхасса пхаласукхасса ча адхигама̄йа. сам̣сат̣т̣хоти сампайуттачитто. арийадхамманти арийена бхагавата̄ буддхена деситам̣ дхаммам̣. сун̣а̄тӣти саттху саммукха̄ бхиккхубхиккхунӣа̄дӣхи ва̄ десийама̄нам̣ сун̣а̄ти. йонисо манасикаротӣти упа̄йато патхато ка̄ран̣ато ‘аничча’нтиа̄дивасена манаси кароти. ‘‘йонисо манасика̄ро на̄ма упа̄йаманасика̄ро патхаманасика̄ро, аничче аниччанти дуккхе дуккханти анаттани анатта̄ти асубхе асубханти сачча̄нуломикена ва̄ читтасса а̄ват̣т̣ана̄ анва̄ват̣т̣ана̄ а̄бхого саманна̄ха̄ро манасика̄ро, айам̣ вуччати йонисоманасика̄ро’’ти. евам̣ вутте йонисоманасика̄ре каммам̣ а̄рабхатӣти аттхо. асам̣сат̣т̣хоти ваттхука̄мехипи килесака̄мехипи асам̣сат̣т̣хо вихарати. уппаджджати сукханти уппаджджати пат̣хамаджджха̄насукхам̣. сукха̄ бхиййо соманассанти сама̄паттито вут̣т̣хитасса джха̄насукхапаччайа̄ апара̄парам̣ соманассам̣ уппаджджати. памуда̄ти тут̣т̣ха̄ка̄рато дуббалапӣти. па̄моджджанти балаватарам̣ пӣтисоманассам̣. пат̣хамо ока̄са̄дхигамоти пат̣хамаджджха̄нам̣ пан̃чанӣваран̣а̄ни виккхамбхетва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хати, тасма̄ ‘‘пат̣хамо ока̄са̄дхигамо’’ти вуттам̣.

ол̣а̄рика̄ти еттха ка̄йавачӣсан̇кха̄ра̄ та̄ва ол̣а̄рика̄ хонту, читтасан̇кха̄ра̄ катхам̣ ол̣а̄рика̄ти? аппахӣнатта̄. ка̄йасан̇кха̄ра̄ хи чатуттхаджджха̄нена пахӣйанти, вачӣсан̇кха̄ра̄ дутийаджджха̄нена, читтасан̇кха̄ра̄ ниродхасама̄паттийа̄. ити ка̄йавачӣсан̇кха̄ресу пахӣнесупи те тит̣т̣хантийева̄ти пахӣне упа̄да̄йа аппахӣнатта̄ ол̣а̄рика̄ на̄ма джа̄та̄. сукханти ниродха̄ вут̣т̣хахантасса уппаннам̣ чатуттхаджджха̄никапхаласама̄паттисукхам̣. сукха̄ бхиййо соманассати пхаласама̄паттито вут̣т̣хитасса апара̄парам̣ соманассам̣. дутийо ока̄са̄дхигамоти чатуттхаджджха̄нам̣ сукхам̣ дуккхам̣ виккхамбхетва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хати, тасма̄ ‘‘дутийо ока̄са̄дхигамо’’ти вуттам̣. дутийататийаджджха̄на̄ни панеттха чатуттхе гахите гахита̄нева хонтӣти висум̣ на вутта̄нӣти.

идам̣ кусалантиа̄дӣсу кусалам̣ на̄ма дасакусалакаммапатха̄. акусаланти дасаакусалакаммапатха̄. са̄ваджджадука̄дайопи етесам̣ васенева ведитабба̄. саббан̃чева панетам̣ кан̣хан̃ча суккан̃ча саппат̣ибха̄ган̃ча̄ти кан̣хасуккасаппат̣ибха̄гам̣. нибба̄намева хетам̣ аппат̣ибха̄гам̣. авиджджа̄ пахӣйатӣти ват̣т̣апат̣иччха̄дика̄ авиджджа̄ пахӣйати. виджджа̄ уппаджджатӣти арахаттамаггавиджджа̄ уппаджджати. сукханти арахаттамаггасукхан̃чева пхаласукхан̃ча. сукха̄ бхиййо соманассанти пхаласама̄паттито вут̣т̣хитасса апара̄парам̣ соманассам̣. татийо ока̄са̄дхигамоти арахаттамагго саббакилесе виккхамбхетва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хати, тасма̄ ‘‘татийо ока̄са̄дхигамо’’ти вутто. сесамагга̄ пана тасмим̣ гахите антогадха̄ ева̄ти висум̣ на вутта̄.

име пана тайо ока̄са̄дхигама̄ ат̣т̣хатим̣са̄рамман̣авасена виттха̄ретва̄ катхетабба̄. катхам̣? сабба̄ни а̄рамман̣а̄ни висуддхимагге вуттанайенева упача̄равасена ча аппана̄васена ча ваваттхапетва̄ чатувӣсатийа̄ т̣ха̄несу пат̣хамаджджха̄нам̣ ‘‘пат̣хамо ока̄са̄дхигамо’’ти катхетаббам̣. терасасу т̣ха̄несу дутийататийаджджха̄на̄ни, паннарасасу т̣ха̄несу чатуттхаджджха̄нан̃ча ниродхасама̄паттим̣ па̄петва̄ ‘‘дутийо ока̄са̄дхигамо’’ти катхетаббам̣. даса упача̄раджджха̄на̄ни пана маггасса падат̣т̣ха̄набхӯта̄ни татийам̣ ока̄са̄дхигамам̣ бхаджанти. апича тӣсу сиккха̄су адхисӣласиккха̄ пат̣хамам̣ ока̄са̄дхигамам̣ бхаджати, адхичиттасиккха̄ дутийам̣, адхипан̃н̃а̄сиккха̄ татийанти евам̣ сиккха̄васенапи катхетаббам̣. са̄ман̃н̃апхалепи чӯл̣асӣлато йа̄ва пат̣хамаджджха̄на̄ пат̣хамо ока̄са̄дхигамо, дутийаджджха̄нато йа̄ва невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатана̄ дутийо, випассана̄то йа̄ва арахатта̄ татийо ока̄са̄дхигамоти евам̣ са̄ман̃н̃апхаласуттантавасенапи катхетаббам̣. тӣсу пана пит̣акесу винайапит̣акам̣ пат̣хамам̣ ока̄са̄дхигамам̣ бхаджати, суттантапит̣акам̣ дутийам̣, абхидхаммапит̣акам̣ татийанти евам̣ пит̣акавасенапи катхетаббам̣.

пуббе кира маха̄тхера̄ вассӯпана̄йика̄йа имамева суттам̣ пат̣т̣хапенти. ким̣ ка̄ран̣а̄? тӣн̣и пит̣ака̄ни вибхаджитва̄ катхетум̣ лабхисса̄ма̄ти. тепит̣акена хи самодха̄нетва̄ катхентасса дуккатхитанти на сакка̄ ваттум̣. тепит̣акам̣ бхаджа̄петва̄ катхитамева идам̣ суттам̣ сукатхитам̣ хотӣти.

чатусатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

289. кусаласса̄дхигама̄йа̄ти маггакусаласса чева пхалакусаласса ча адхигаматтха̄йа. убхайампи хетам̣ анаваджджат̣т̣хена кхемат̣т̣хена ва̄ кусаламева. таттха самма̄сама̄дхийатӣти тасмим̣ аджджхаттака̄йе сама̄хито екаггачитто хоти. бахиддха̄ парака̄йе н̃а̄н̣адассанам̣ абхиниббаттетӣти аттано ка̄йато парасса ка̄йа̄бхимукхам̣ н̃а̄н̣ам̣ песети. еса найо саббаттха. саббаттхева ча сатима̄ти падена ка̄йа̄дипаригга̄хика̄ сати, локоти падена париггахитака̄йа̄дайова локо. чатта̄ро чете сатипат̣т̣ха̄на̄ локийалокуттарамиссака̄ катхита̄ти ведитабба̄.

саттасама̄дхипариккха̄раван̣н̣ана̄

290. сама̄дхипариккха̄ра̄ти еттха тайо париккха̄ра̄. ‘‘ратхо сӣлапариккха̄ро джха̄наккхо чаккавӣрийо’’ти (сам̣. ни. 5.4) хи еттха алан̇ка̄ро париккха̄ро на̄ма. ‘‘саттахи нагарапариккха̄рехи супариккхатам̣ хотӣ’’ти (а. ни. 7.67) еттха парива̄ро париккха̄ро на̄ма. ‘‘гила̄напаччайаджӣвитапариккха̄ро’’ти (дӣ. ни. 3.182) еттха самбха̄ро париккха̄ро на̄ма. идха пана парива̄рапариккха̄равасена ‘‘сатта сама̄дхипариккха̄ра̄’’ти вуттам̣. париккхата̄ти парива̄рита̄. айам̣ вуччати со арийо самма̄сама̄дхӣти айам̣ саттахи ратанехи паривуто чаккаваттӣ вийа саттахи ан̇гехи паривуто ‘‘арийо самма̄сама̄дхӣ’’ти вуччати. саупанисо итипӣти саупаниссайо итипи вуччати, сапарива̄ро йева̄ти вуттам̣ хоти. самма̄дит̣т̣хисса̄ти самма̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитасса. самма̄сан̇каппо пахотӣти самма̄сан̇каппо паваттати. еса найо саббападесу. айам̣ панаттхо маггавасена̄пи пхалавасена̄пи ведитаббо. катхам̣? маггасамма̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитасса маггасамма̄сан̇каппо пахоти…пе… магган̃а̄н̣е т̣хитасса маггавимутти пахоти. татха̄ пхаласамма̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитасса пхаласамма̄сан̇каппо пахоти…пе… пхаласамма̄н̃а̄н̣е т̣хитасса пхалавимутти пахотӣти.

сва̄ккха̄тотиа̄дӣни висуддхимагге ван̣н̣ита̄ни. апа̄рута̄ти виват̣а̄. аматасса̄ти нибба̄насса. два̄ра̄ти павесанамагга̄. авеччаппаса̄дена̄ти ачалаппаса̄дена. дхаммавинӣта̄ти самма̄ниййа̄нена ниййа̄та̄.

аттха̄йам̣ итара̄ паджа̄ти ана̄га̄мино сандха̄йа̄ха, ана̄га̄мино ча аттхӣти вуттам̣ хоти. пун̃н̃абха̄га̄ти пун̃н̃акот̣т̣ха̄сена ниббатта̄. оттаппанти оттаппама̄но. тена када̄чи на̄ма муса̄ асса̄ти муса̄ва̄дабхайена сан̇кха̄тум̣ на саккоми, на пана мама сан̇кха̄тум̣ балам̣ наттхӣти дӣпети.

291. там̣ ким̣ ман̃н̃ати бхаванти имина̄ кевалам̣ вессаван̣ам̣ пуччхати, на панасса еварӯпо саттха̄ на̄хосӣти ва̄ на бхависсатӣти ва̄ ладдхи аттхи. саббабуддха̄нан̃хи абхисамайе висесо наттхи.

292. сайам̣париса̄йанти аттано париса̄йам̣. тайидам̣ брахмачарийанти там̣ идам̣ сакалам̣ сиккхаттайабрахмачарийам̣. сесам̣ утта̄намева. има̄ни пана пада̄ни дхаммасан̇га̄хакаттхерехи т̣хапита̄нӣти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

джанавасабхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. маха̄говиндасуттаван̣н̣ана̄

293. евам̣ ме сутанти маха̄говиндасуттам̣. татра̄йаманутта̄нападаван̣н̣ана̄ – пан̃часикхоти пан̃чачӯл̣о пан̃чакун̣д̣алико. со кира мануссапатхе пун̃н̃акаммакаран̣ака̄ле дахаро пан̃чачӯл̣акада̄ракака̄ле ваччхапа̄лакаджет̣т̣хако хутва̄ ан̃н̃епи да̄раке гахетва̄ бахига̄ме чатумаггат̣т̣ха̄несу са̄лам̣ каронто поккхаран̣им̣ кхан̣анто сетум̣ бандханто висамам̣ маггам̣ самам̣ каронто йа̄на̄нам̣ аккхапат̣игха̄танаруккхе харантоти еварӯпа̄ни пун̃н̃а̄ни каронто вичаритва̄ дахарова ка̄ламака̄си. тасса со аттабха̄во ит̣т̣хо канто мана̄по ахоси. со ка̄лам̣ катва̄ ча̄тумаха̄ра̄джикадевалоке навутивассасатасахассаппама̄н̣ам̣ а̄йум̣ гахетва̄ ниббатти. тасса тига̄вутаппама̄н̣о суван̣н̣аккхандхасадисо аттабха̄во ахоси. со сакат̣асахассаматтам̣ а̄бхаран̣ам̣ паса̄дхетва̄ навакумбхаматте гандхе вилимпитва̄ диббараттаваттхадхаро раттасуван̣н̣акан̣н̣икам̣ пил̣андхитва̄ пан̃чахи кун̣д̣алакехи пит̣т̣хийам̣ ваттама̄нехи пан̃чачӯл̣акада̄ракапариха̄ренева вичарати. тенетам̣ ‘‘пан̃часикхо’’ твева сан̃джа̄нанти.

абхикканта̄йа раттийа̄ти абхикканта̄йа кхӣн̣а̄йа раттийа̄, екакот̣т̣ха̄сам̣ атӣта̄йа̄ти аттхо. абхиккантаван̣н̣оти атиит̣т̣хакантамана̄паван̣н̣о. пакатийа̄пи хеса кантаван̣н̣о, алан̇каритва̄ а̄гататта̄ пана абхиккантаван̣н̣о ахоси. кевалакаппанти анавасесам̣ самантато. анавасесаттхо еттха кеваласаддо. кевалапарипун̣н̣анти еттха вийа. самантато аттхо каппасаддо, кевалакаппам̣ джетаванантиа̄дӣсу вийа. обха̄сетва̄ти а̄бха̄йа пхаритва̄, чандима̄ вийа сӯрийо вийа ча екобха̄сам̣ екападжджотам̣ каритва̄ти аттхо.

девасабха̄ван̣н̣ана̄

294. судхамма̄йам̣ сабха̄йанти судхамма̄йа на̄ма иттхийа̄ ратанаматтакан̣н̣икаруккханиссандена ниббаттасабха̄йам̣. тасса̄ кира пхаликамайа̄ бхӯми, ман̣имайа̄ а̄н̣ийо, суван̣н̣амайа̄ тхамбха̄, раджатамайа̄ тхамбхагхат̣ика̄ ча сан̇гха̄та̄ ча, пава̄л̣амайа̄ни ва̄л̣арӯпа̄ни, саттаратанамайа̄ гопа̄насийо ча паккхапа̄сака̄ ча мукхават̣т̣и ча, инданӣлаит̣т̣хака̄хи чхаданам̣, сован̣н̣амайам̣ чхаданапӣт̣хам̣, раджатамайа̄ тхӯпика̄, а̄йа̄мато ча виттха̄рато ча тӣн̣и йоджанасата̄ни, париккхепато навайоджанасата̄ни, уббедхато пан̃чайоджанасата̄ни, еварӯпа̄йам̣ судхамма̄йам̣ сабха̄йам̣.

дхатарат̣т̣хотиа̄дӣсу дхатарат̣т̣хо гандхаббара̄джа̄ гандхаббадевата̄нам̣ кот̣исатасахассена паривуто кот̣исатасахассасуван̣н̣амайа̄ни пхалака̄ни ча суван̣н̣асаттийо ча га̄ха̄петва̄ пураттхима̄йа диса̄йа паччхима̄бхимукхо двӣсу девалокесу девата̄ пурато катва̄ нисинно.

вирӯл̣хако кумбхан̣д̣ара̄джа̄ кумбхан̣д̣адевата̄нам̣ кот̣исатасахассена паривуто кот̣исатасахассараджатамайа̄ни пхалака̄ни ча суван̣н̣асаттийо ча га̄ха̄петва̄ даккхин̣а̄йа диса̄йа уттара̄бхимукхо двӣсу девалокесу девата̄ пурато катва̄ нисинно.

вирӯпаккхо на̄гара̄джа̄ на̄га̄нам̣ кот̣исатасахассена паривуто кот̣исатасахассаман̣имайа̄ни маха̄пхалака̄ни ча суван̣н̣асаттийо ча га̄ха̄петва̄ паччхима̄йа диса̄йа пураттхима̄бхимукхо двӣсу девалокесу девата̄ пурато катва̄ нисинно.

вессаван̣о йаккхара̄джа̄ йаккха̄нам̣ кот̣исатасахассена паривуто кот̣исатасахассапава̄л̣амайа̄ни маха̄пхалака̄ни ча суван̣н̣асаттийо ча га̄ха̄петва̄ уттара̄йа диса̄йа даккхин̣а̄бхимукхо двӣсу девалокесу девата̄ пурато катва̄ нисинноти ведитаббо.

атха паччха̄ амха̄кам̣ а̄санам̣ хотӣти тесам̣ паччхато амха̄кам̣ нисӣдитум̣ ока̄со па̄пун̣а̄ти. тато парам̣ пависитум̣ ва̄ пасситум̣ ва̄ на лабха̄ма. саннипа̄така̄ран̣ам̣ панеттха пуббе вуттам̣ чатуббидхамева. тесу вассӯпана̄йикасан̇гахо виттха̄рито. йатха̄ пана вассӯпана̄йика̄йа, евам̣ маха̄пава̄ран̣а̄йапи пун̣н̣амадивасе саннипатитва̄ ‘‘аджджа каттха гантва̄ касса сантике пава̄ресса̄ма̄’’ти мантенти. таттха сакко дева̄наминдо йебхуййена пийан̇гудӣпамаха̄виха̄расмим̣йева пава̄рети. сеса̄ девата̄ па̄риччхаттака̄дӣни диббапуппха̄ни чева диббачанданачун̣н̣а̄ни ча гахетва̄ аттано аттано мана̄пат̣т̣ха̄намева гантва̄ пава̄ренти. евам̣ пава̄ран̣асан̇гахаттха̄йа саннипатанти.

девалоке пана а̄са̄ватӣ на̄ма лата̄ аттхи. са̄ пуппхиссатӣти дева̄ вассасахассам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ гаччханти. па̄риччхаттаке пуппхама̄не екавассам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ гаччханти. те тасса пан̣д̣упала̄са̄дибха̄вато пат̣т̣ха̄йа аттамана̄ хонти. йатха̄ха –

‘‘йасмим̣, бхиккхаве, самайе дева̄нам̣ та̄ватим̣са̄нам̣ па̄риччхаттако ковил̣а̄ро пан̣д̣упала̄со хоти, аттамана̄, бхиккхаве, дева̄ та̄ватим̣са̄ тасмим̣ самайе хонти – ‘пан̣д̣упала̄со кхо да̄ни па̄риччхаттако ковил̣а̄ро, на чирассева паннапала̄со бхависсатӣ’ти. йасмим̣, бхиккхаве, самайе дева̄нам̣ та̄ватим̣са̄нам̣ па̄риччхаттако ковил̣а̄ро паннапала̄со хоти, кха̄ракаджа̄то хоти, джа̄лакаджа̄то хоти, кут̣умалакаджа̄то хоти, коракаджа̄то хоти. аттамана̄, бхиккхаве, дева̄ та̄ватим̣са̄ тасмим̣ самайе хонти – ‘коракаджа̄то да̄ни па̄риччхаттако ковил̣а̄ро на чирассева саббапа̄липхулло бхависсатӣ’ти (а. ни. 7.69).

саббапа̄липхулласса кхо пана, бхиккхаве, па̄риччхаттакасса ковил̣а̄расса саманта̄ пан̃н̃а̄са йоджана̄ни а̄бха̄йа пхут̣ам̣ хоти, анува̄там̣ йоджанасатам̣ гандхо гаччхати. айама̄нубха̄во па̄риччхаттакасса ковил̣а̄расса̄’’ти.

пуппхите па̄риччхаттаке а̄рохан̣акиччам̣ ва̄ ан̇кусакам̣ гахетва̄ наманакиччам̣ ва̄ пуппха̄харан̣аттхам̣ чан̇кот̣акакиччам̣ ва̄ наттхи, кантанакава̄то ут̣т̣хахитва̄ пуппха̄ни ван̣т̣ато кантати, сампат̣иччханакава̄то сампат̣иччхати, павесанакава̄то судхаммам̣ девасабхам̣ павесети, саммаджджанакава̄то пура̄н̣апуппха̄ни нӣхарати, сантхаран̣акава̄то паттакан̣н̣икакесара̄ни наччанто сантхарати, маджджхат̣т̣ха̄не дхамма̄санам̣ хоти. йоджанаппама̄н̣о ратанапаллан̇ко упари тийоджанена сетаччхаттена дха̄райама̄нена, таданантарам̣ саккасса деваран̃н̃о а̄санам̣ аттхарийати. тато теттим̣са̄йа девапутта̄нам̣, тато ан̃н̃а̄сам̣ махесаккхадевата̄нам̣. ан̃н̃атарадевата̄нам̣ пана пуппхакан̣н̣ика̄ва а̄санам̣ хоти.

дева̄ девасабхам̣ пависитва̄ нисӣданти. тато пуппхехи рен̣уват̣т̣и уггантва̄ упари кан̣н̣икам̣ а̄хачча нипатама̄на̄ девата̄нам̣ тига̄вутаппама̄н̣ам̣ аттабха̄вам̣ ла̄кха̄расапарикаммасаджджитам̣ вийа кароти. тесам̣ са̄ кӣл̣а̄ чатӯхи ма̄сехи парийоса̄нам̣ гаччхати. евам̣ па̄риччхаттакакӣл̣а̄нубхаванаттха̄йа саннипатанти.

ма̄сасса пана ат̣т̣хадивасе девалоке маха̄дхаммасаванам̣ гхусати. таттха судхамма̄йам̣ девасабха̄йам̣ санан̇кума̄ро ва̄ маха̄брахма̄, сакко ва̄ дева̄наминдо, дхаммакатхикабхиккху ва̄, ан̃н̃атаро ва̄ дхаммакатхико девапутто дхаммакатхам̣ катхети. ат̣т̣хамийам̣ паккхасса чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ амачча̄, ча̄туддасийам̣ путта̄, паннарасе сайам̣ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но никкхамитва̄ суван̣н̣апат̣т̣ан̃ча джа̄тихин̇гулакан̃ча ган̣хитва̄ га̄манигамара̄джадха̄нийо анувичаранти. те – ‘‘асука̄ на̄ма иттхӣ ва̄ пурисо ва̄ буддхам̣ саран̣ам̣ гато, дхаммам̣ саран̣ам̣ гато. сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гато. пан̃часӣла̄ни раккхати. ма̄сасса ат̣т̣ха упосатхе кароти. ма̄туупат̣т̣ха̄нам̣ пӯрети. питуупат̣т̣ха̄нам̣ пӯрети. асукат̣т̣ха̄не уппалахаттхакасатена пуппхакумбхена пӯджа̄ ката̄. дӣпасахассам̣ а̄ропитам̣. ака̄ладхаммасаванам̣ ка̄ритам̣. чхаттаведика̄ пут̣аведика̄ куччхиведика̄ сӣха̄санам̣ сӣхасопа̄нам̣ ка̄ритам̣. тӣн̣и сучарита̄ни пӯрети. дасакусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттатӣ’’ти суван̣н̣апат̣т̣е джа̄тихин̇гулакена ликхитва̄ а̄харитва̄ пан̃часикхасса хаттхе денти. пан̃часикхо ма̄талисса хаттхе дети. ма̄тали сан̇га̄хако саккасса деваран̃н̃о дети.

йада̄ пун̃н̃акаммака̄рака̄ бахӯ на хонти, поттхако кхуддако хоти, там̣ дисва̄ва дева̄ – ‘‘паматто, вата бхо маха̄джано вихарати, чатта̄ро апа̄йа̄ парипӯриссанти, чха девалока̄ туччха̄ бхависсантӣ’’ти анаттамана̄ хонти. саче пана поттхако маха̄ хоти, там̣ дисва̄ва дева̄ – ‘‘аппаматто, вата бхо, маха̄джано вихарати, чатта̄ро апа̄йа̄ сун̃н̃а̄ бхависсанти, чха девалока̄ парипӯриссанти, буддхаса̄сане пун̃н̃а̄ни каритва̄ а̄гате маха̄пун̃н̃е пураккхатва̄ наккхаттам̣ кӣл̣итум̣ лабхисса̄ма̄’’ти аттамана̄ хонти. там̣ поттхакам̣ гахетва̄ сакко девара̄джа̄ ва̄чети. тасса пакатинийа̄мена катхентасса саддо два̄даса йоджана̄ни ган̣ха̄ти. уччена сарена катхентасса ча сакалам̣ дасайоджанасахассам̣ деванагарам̣ чха̄детва̄ тит̣т̣хати. евам̣ дхаммасаванаттха̄йа саннипатанти. идха пана пава̄ран̣асан̇гахаттха̄йа саннипатита̄ти ведитабба̄.

татха̄гатам̣ намассанта̄ти навахи ка̄ран̣ехи татха̄гатам̣ намассама̄на̄. дхаммасса ча судхамматанти сва̄ккха̄тата̄дибхедам̣ дхаммасса судхамматам̣ уджуппат̣ипанната̄дибхедам̣ сан̇гхасса ча суппат̣ипаттинти аттхо.

ат̣т̣хайатха̄бхуччаван̣н̣ана̄

296. йатха̄бхуччети йатха̄бхӯте йатха̄сабха̄ве. ван̣н̣ети гун̣е. пайируда̄ха̄сӣти катхеси. бахуджанахита̄йа пат̣ипанноти катхам̣ пат̣ипанно? дӣпан̇карапа̄дамӯле ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ буддхаттха̄йа абхинӣхарама̄нопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно на̄ма хоти.

да̄напа̄рамӣ, сӣлапа̄рамӣ, неккхаммапа̄рамӣ, пан̃н̃а̄па̄рамӣ, вӣрийапа̄рамӣ, кхантипа̄рамӣ, саччапа̄рамӣ, адхит̣т̣ха̄напа̄рамӣ, метта̄па̄рамӣ, упеккха̄па̄рамӣти каппасатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни има̄ даса па̄рамийо пӯрентопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно.

кхантива̄дита̄пасака̄ле, чӯл̣адхаммапа̄лакума̄рака̄ле, чхаддантана̄гара̄джака̄ле, бхӯридаттачампеййасан̇кхапа̄лана̄гара̄джака̄ле, маха̄капика̄ле ча та̄диса̄ни дуккара̄ни каронтопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно. вессантараттабха̄ве т̣хатва̄ саттасатакамаха̄да̄нам̣ датва̄ саттасу т̣ха̄несу патхавим̣ кампетва̄ па̄рамӣкӯт̣ам̣ ган̣хантопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно. тато анантаре аттабха̄ве туситапуре йа̄вата̄йукам̣ тит̣т̣хантопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно.

таттха пан̃ча пуббанимитта̄ни дисва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄хи йа̄чито пан̃ча маха̄вилокана̄ни вилокетва̄ дева̄нам̣ сан̇гахаттха̄йа пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ туситапура̄ чавитва̄ ма̄тукуччхийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хантопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно.

даса ма̄се ма̄тукуччхийам̣ васитва̄ лумбинӣване ма̄тукуччхито никкхамантопи, екӯнатим̣савасса̄ни ага̄рам̣ аджджха̄васитва̄ маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ аноманадӣтӣре паббаджантопи, чхаббасса̄ни падха̄нена атта̄нам̣ киламетва̄ бодхипаллан̇кам̣ а̄руйха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджхантопи, саттасатта̄хам̣ бодхиман̣д̣е йа̄пентопи, исипатанам̣ а̄гамма ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттентопи, йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ каронтопи, деворохан̣ам̣ орохантопи, буддхо хутва̄ пан̃чачатта̄лӣса васса̄ни тит̣т̣хантопи, а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджантопи, йамакаса̄ла̄намантаре анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йантопи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно. йа̄васса са̄сапаматта̄пи дха̄туйо дхаранти, та̄ва бахуджанахита̄йа пат̣ипанноти ведитаббо. сесапада̄ни етассева вевачана̄ни. таттха паччхимам̣ паччхимам̣ пуримасса пуримасса аттхо.

нева атӣтам̣се саманупасса̄ма, на панетарахӣти атӣтепи буддхато ан̃н̃ам̣ на саманупасса̄ма, ана̄гатепи на саманупасса̄ма, етарахи пана ан̃н̃асса саттхуно абха̄ватойева ан̃н̃атра тена бхагавата̄ на саманупасса̄ма̄ти айаметтха аттхо. ат̣т̣хакатха̄йампи хи – ‘‘атӣта̄на̄гата̄ буддха̄ амха̄кам̣ саттха̄ра̄ садиса̄йева, ким̣ сакко катхетӣ’’ти вича̄ретва̄ – ‘‘етарахи бахуджанахита̄йа пат̣ипанно саттха̄ амха̄кам̣ саттха̄рам̣ мун̃читва̄ ан̃н̃о кочи наттхи, тасма̄ на пасса̄ма̄ти катхетӣ’’ти вуттам̣. йатха̄ ча еттха, евам̣ ито паресупи падесу айаматтхо ведитаббо. сва̄ккха̄та̄дӣни ча кусала̄дӣни ча вуттаттха̄нева.

ган̇годакам̣ йамунодакена̄ти ган̇га̄йамуна̄нам̣ сама̄гамат̣т̣ха̄не удакам̣ ван̣н̣енапи гандхенапи расенапи сам̣сандати самети, маджджхе бхиннасуван̣н̣ам̣ вийа екасадисамева хоти, на маха̄самуддаудакена сам̣сат̣т̣хака̄ле вийа висадисам̣. парисуддхасса нибба̄насса пат̣ипада̄пи парисуддха̄ва. на хи дахарака̄ле веджджакамма̄дӣни катва̄ агочаре чаритва̄ махаллакака̄ле нибба̄нам̣ дат̣т̣хум̣ сакка̄, нибба̄нага̄минӣ пана пат̣ипада̄ парисуддха̄ва ват̣т̣ати а̄ка̄сӯпама̄. йатха̄ хи а̄ка̄сампи алаггам̣ парисуддхам̣ чандимасӯрийа̄нам̣ а̄ка̄се иччхитиччхитат̣т̣ха̄нам̣ гаччханта̄нам̣ вийа нибба̄нам̣ гаччхантасса бхиккхуно пат̣ипада̄пи куле ва̄ ган̣е ва̄ алагга̄ абаддха̄ а̄ка̄сӯпама̄ ват̣т̣ати. са̄ панеса̄ та̄диса̄ва бхагавата̄ пан̃н̃атта̄ катхита̄ десита̄. тена вуттам̣ – ‘‘сам̣сандати нибба̄нан̃ча пат̣ипада̄ ча̄’’ти.

пат̣ипанна̄нанти пат̣ипада̄йа т̣хита̄нам̣. вуситаватанти вуттхава̄са̄нам̣ етесам̣. ладдхасаха̄йоти етесам̣ таттха таттха саха айанато саха̄йо. ‘‘адутийо асаха̄йо аппат̣исамо’’ти идам̣ пана асадисат̣т̣хена вуттам̣. апануджджа̄ти тесам̣ маджджхепи пхаласама̄паттийа̄ вихаранто читтена апануджджа, апануджджева ека̄ра̄матам̣ ануйутто вихаратӣти аттхо.

абхиниппханно кхо пана тасса бхагавато ла̄бхоти тасса бхагавато маха̄ла̄бхо уппанно. када̄ пат̣т̣ха̄йа уппанно? абхисамбодхим̣ патва̄ саттасатта̄хам̣ атиккамитва̄ исипатане дхаммачаккам̣ паваттетва̄ ануккамена деваманусса̄нам̣ даманам̣ каронтасса тайо джат̣иле пабба̄джетва̄ ра̄джагахам̣ гатасса бимбиса̄радаманато пат̣т̣ха̄йа уппанно. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘тена кхо пана самайена бхагава̄ саккато хоти гарукато ма̄нито пӯджито апачито ла̄бхӣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’’нти (сам̣. ни. 2.70). сатасахассакаппа̄дхикесу чатӯсу асан̇кхйеййесу уссаннапун̃н̃аниссандасамуппанно ла̄бхасакка̄ро махогхо вийа аджджхоттхарама̄но а̄гаччхати.

екасмим̣ кира самайе ра̄джагахе са̄ваттхийам̣ са̄кете косамбийам̣ ба̄ра̄н̣асийам̣ бхагавато пат̣ипа̄т̣ибхаттам̣ на̄ма уппаннам̣, таттхеко – ‘‘ахам̣ сатам̣ виссаджджетва̄ да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти пан̣н̣ам̣ ликхитва̄ виха̄радва̄ре бандхи. ан̃н̃о – ахам̣ две сата̄ни. ан̃н̃о – ахам̣ пан̃ча сата̄ни. ан̃н̃о – ахам̣ сахассам̣. ан̃н̃о – ахам̣ две сахасса̄ни. ан̃н̃о – ахам̣ пан̃ча. даса. вӣсати. пан̃н̃а̄сам̣; ан̃н̃о – ахам̣ сатасахассам̣. ан̃н̃о – ахам̣ две сатасахасса̄ни виссаджджетва̄ да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти пан̣н̣ам̣ ликхитва̄ виха̄радва̄ре бандхи. джанападача̄рикам̣ чарантампи ока̄сам̣ лабхитва̄ – ‘‘да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти сакат̣а̄ни пӯретва̄ маха̄джано анубандхийева. йатха̄ха – ‘‘тена кхо пана самайена джа̄напада̄ манусса̄ бахум̣ лон̣ампи телампи тан̣д̣улампи кха̄данӣйампи сакат̣есу а̄ропетва̄ бхагавато пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандха̄ хонти – ‘йаттха пат̣ипа̄т̣им̣ лабхисса̄ма, таттха бхаттам̣ карисса̄ма̄’ти’’ (маха̄ва. 282). евам̣ ан̃н̃а̄нипи кхандхаке ча винайе ча бахӯни ваттхӯни ведитабба̄ни.

асадисада̄не панеса ла̄бхо маттхакам̣ патто. екасмим̣ кира самайе бхагавати джанападача̄рикам̣ чаритва̄ джетаванам̣ сампатте ра̄джа̄ нимантетва̄ да̄нам̣ ада̄си. дутийадивасе на̄гара̄ адам̣су. пуна тесам̣ да̄нато атирекам̣ ра̄джа̄, тасса да̄нато атирекам̣ на̄гара̄ти евам̣ бахӯсу дивасесу гатесу ра̄джа̄ чинтеси – ‘‘име на̄гара̄ дивасе дивасе атирекатарам̣ каронти, патхависсаро пана ра̄джа̄ на̄гарехи да̄не пара̄джитоти гараха̄ бхависсатӣ’’ти. атхасса маллика̄ упа̄йам̣ а̄чиккхи. со ра̄джан̇ган̣е са̄лакалйа̄н̣ипадарехи ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ там̣ нӣлуппалехи чха̄детва̄ пан̃ча а̄санасата̄ни пан̃н̃а̄петва̄ пан̃ча хаттхисата̄ни а̄сана̄нам̣ паччха̄бха̄ге т̣хапетва̄ екекена хаттхина̄ екекасса бхиккхуно сетаччхаттам̣ дха̄ра̄песи. двиннам̣ двиннам̣ а̄сана̄нам̣ антаре сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ екека̄ кхаттийадхӣта̄ чатуджджа̄тийагандхам̣ писати. нит̣т̣хитам̣ нит̣т̣хитам̣ маджджхат̣т̣ха̄не гандхамбан̣е паккхипати, там̣ апара̄ кхаттийадхӣта̄ нӣлуппалахаттхакена сампариваттети. евам̣ екекасса бхиккхуно тиссо тиссо кхаттийадхӣтаро парива̄ра̄, апара̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ иттхӣ та̄лаван̣т̣ам̣ гахетва̄ бӣджати, ан̃н̃а̄ дхамакаран̣ам̣ гахетва̄ удакам̣ парисса̄вети, ан̃н̃а̄ паттато удакам̣ харати. бхагавато чатта̄ри анаггха̄ни ахесум̣. па̄дакатхалика̄ а̄дха̄рако апассенапхалакам̣ чхаттапа̄даман̣ӣти има̄ни чатта̄ри анаггха̄ни ахесум̣. сан̇гханавакасса деййадхаммо сатасахассам̣ аггхати. тасмин̃ча да̄не ан̇гулима̄латтхеро сан̇гханавако ахоси. тасса а̄санасамӣпе а̄нӣто хаттхӣ там̣ упагантум̣ на̄саккхи. тато ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ – ‘‘ан̃н̃о хаттхӣ наттхӣ’’ти? дут̣т̣хахаттхӣ пана аттхи, а̄нетум̣ на сакка̄ти. самма̄самбуддхо – сан̇гханавако катаро маха̄ра̄джа̄ти? ан̇гулима̄латтхеро бхагава̄ти. тена хи там̣ дут̣т̣хахаттхим̣ а̄нетва̄ т̣хапету, маха̄ра̄джа̄ти. хаттхим̣ ман̣д̣айитва̄ а̄найим̣су. со тхерасса теджена на̄са̄ва̄тасан̃чаран̣аматтампи ка̄тум̣ на̄саккхи. евам̣ нирантарам̣ сатта диваса̄ни да̄нам̣ дӣйиттха. саттаме дивасе ра̄джа̄ дасабалам̣ вандитва̄ – ‘‘бхагава̄ майхам̣ дхаммам̣ десетха̄’’ти а̄ха.

тассан̃ча парисати ка̄л̣о ча джун̣хо ча̄ти две амачча̄ хонти. ка̄л̣о чинтеси – ‘‘нассати ра̄джакуласса сантакам̣, ким̣ на̄мете еттака̄ джана̄ кариссанти, бхун̃джитва̄ виха̄рам̣ гантва̄ нидда̄йиссантева, идам̣ пана еко ра̄джапурисо лабхитва̄ ким̣ на̄ма на кареййа, ахо нассати ран̃н̃о сантака’’нти. джун̣хо чинтеси – ‘‘махантам̣ идам̣ ра̄джаттанам̣ на̄ма, ко ан̃н̃о идам̣ ка̄тум̣ саккхиссати? ким̣ ра̄джа̄ на̄ма со, йо ра̄джаттане т̣хитопи еварӯпам̣ да̄нам̣ да̄тум̣ на саккотӣ’’ти. бхагава̄ париса̄йа аджджха̄сайам̣ олокенто тесам̣ двиннам̣ аджджха̄сайам̣ видитва̄ – ‘‘саче аджджа джун̣хасса аджджха̄сайена дхаммакатхам̣ катхеми, ка̄л̣асса саттадха̄ муддха̄ пхалиссати. майа̄ кхо пана сатта̄нуддайата̄йа па̄рамийо пӯрита̄. джун̣хо ан̃н̃асмимпи дивасе майи дхаммам̣ катхайанте маггапхалам̣ пат̣ивиджджхиссати, ида̄ни пана ка̄л̣ам̣ олокесса̄мӣ’’ти ран̃н̃о чатуппадикамева га̄тхам̣ абха̄си –

‘‘на ве кадарийа̄ девалокам̣ ваджанти,

ба̄ла̄ хаве наппасам̣санти да̄нам̣;

дхӣро ча да̄нам̣ анумодама̄но,

тенева со хоти сукхӣ параттха̄’’ти. (дха. па. 177);

ра̄джа̄ анаттамано хутва̄ – ‘‘майа̄ маха̄да̄нам̣ диннам̣, саттха̄ ча ме мандамева дхаммам̣ катхеси, на̄саккхим̣ ман̃н̃е дасабаласса читтам̣ гахету’’нти. со бхуттапа̄тара̄со виха̄рам̣ гантва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ пуччхи – ‘‘майа̄, бханте, махантам̣ да̄нам̣ диннам̣, анумодана̄ ча ме на махатӣ ката̄, ко ну кхо ме, бханте, досо’’ти? наттхи, маха̄ра̄джа, тава досо, париса̄ пана апарисуддха̄, тасма̄ дхаммам̣ на десесинти. касма̄ пана бхагава̄ париса̄ на суддха̄ти? саттха̄ двиннам̣ амачча̄нам̣ паривитаккам̣ а̄рочеси. ра̄джа̄ ка̄л̣ам̣ пуччхи – ‘‘евам̣, та̄та, ка̄л̣а̄’’ти? ‘‘евам̣, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘майи мама сантакам̣ дадама̄не тава катарам̣ т̣ха̄нам̣ руджджати, на там̣ саккоми пасситум̣, пабба̄джетха нам̣ мама рат̣т̣хато’’ти а̄ха. тато джун̣хам̣ паккоса̄петва̄ пуччхи – ‘‘евам̣ кира, та̄та, чинтесӣ’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тава читта̄нурӯпамева хотӯ’’ти тасмим̣йева ман̣д̣апе евам̣ пан̃н̃аттесуйева а̄санесу пан̃ча бхиккхусата̄ни нисӣда̄петва̄ та̄йева кхаттийадхӣтаро парива̄ра̄петва̄ ра̄джагехато дханам̣ гахетва̄ майа̄ диннасадисамева сатта диваса̄ни да̄нам̣ дехӣти. со татха̄ ада̄си. датва̄ саттаме дивасе – ‘‘дхаммам̣ бхагава̄ десетха̄’’ти а̄ха.

саттха̄ двиннампи да̄на̄нам̣ анумоданам̣ екато катва̄ две маха̄надийо екогхапун̣н̣а̄ курума̄но вийа маха̄дхаммадесанам̣ десеси. десана̄парийоса̄не джун̣хо сота̄панно ахоси. ра̄джа̄ пасӣдитва̄ дасабаласса ба̄хираваттхум̣ на̄ма ада̄си. евам̣ абхиниппханно кхо пана тасса бхагавато ла̄бхоти ведитаббо.

абхиниппханно силокоти ван̣н̣агун̣акиттанам̣. сопи бхагавато дхаммачаккаппаваттанато пат̣т̣ха̄йа абхиниппханно. тато пат̣т̣ха̄йа хи бхагавато кхаттийа̄пи ван̣н̣ам̣ катхенти. бра̄хман̣а̄пи гахапатайопи на̄га̄ супан̣н̣а̄ гандхабба̄ девата̄ брахма̄нопи киттим̣ ватва̄ – ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄дина̄. ан̃н̃атиттхийа̄пи варароджасса сахассам̣ датва̄ саман̣асса готамасса аван̣н̣ам̣ катхехӣти уййоджесум̣. со сахассам̣ гахетва̄ дасабалам̣ па̄даталато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва кесанта̄ апалокайама̄но ликкха̄маттампи ваджджам̣ адисва̄ – ‘‘виппакин̣н̣адваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣е асӣтианубйан̃джанавибхӯсите бйа̄маппабха̄париккхитте супхуллитапа̄риччхаттаката̄ра̄ган̣асамуджджалитаанталиккхавичиттакусумасассирикананданаванасадисе анаваджджааттабха̄ве аван̣н̣ам̣ вадантасса мукхампи випариваттеййа, муддха̄пи саттадха̄ пхалеййа, аван̣н̣ам̣ ваттум̣ упа̄йо наттхи, ван̣н̣амева вадисса̄мӣ’’ти па̄даталато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва кесанта̄ атирекападасахассена ван̣н̣амева катхеси. йамакапа̄т̣иха̄рийе панеса ван̣н̣о на̄ма маттхакам̣ патто. евам̣ абхиниппханно силокоти.

йа̄ва ман̃н̃е кхаттийа̄ти кхаттийа̄ бра̄хман̣а̄ весса̄ судда̄ на̄га̄ супан̣н̣а̄ йаккха̄ асура̄ дева̄ брахма̄ноти саббева те сампийа̄йама̄нарӯпа̄ хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ вихаранти. вигатамадо кхо пана̄ти еттака̄ мам̣ джана̄ сампийа̄йама̄нарӯпа̄ вихарантӣти на мадапаматто хутва̄ дава̄дивасена а̄ха̄рам̣ а̄ха̄рети, ан̃н̃адаттху вигатамадо кхо пана со бхагава̄ а̄ха̄рам̣ а̄ха̄рети.

йатха̄ва̄дӣти йам̣ ва̄ча̄йа вадати, таданвайамевасса ка̄йакаммам̣ хоти. йан̃ча ка̄йена кароти, таданвайамевасса вачӣкаммам̣ хоти. ка̄йо ва̄ ва̄чам̣, ва̄ча̄ ва̄ ка̄йам̣ на̄тиккамати, ва̄ча̄ ка̄йена, ка̄йо ча ва̄ча̄йа самети. йатха̄ ча –

‘‘ва̄мена сӯкаро хоти, даккхин̣ена аджа̄миго;

сарена нелако хоти, виса̄н̣ена джараггаво’’ти. –

айам̣ сӯкарайаккхо сӯкаре дисва̄ сӯкарасадисам̣ ва̄мапассам̣ дассетва̄ те гахетва̄ кха̄дати, аджа̄миге дисва̄ там̣садисам̣ даккхин̣апассам̣ дассетва̄ те гахетва̄ кха̄дати, нелакаваччхаке дисва̄ ваччхакаравам̣ раванто те гахетва̄ кха̄дати, гон̣е дисва̄ тесам̣ виса̄н̣асадиса̄ни виса̄н̣а̄ни ма̄петва̄ те дӯратова – ‘‘гон̣о вийа диссатӣ’’ти евам̣ упагате гахетва̄ кха̄дати. йатха̄ ча дхаммикава̄йасаджа̄таке сакун̣ехи пут̣т̣хо ва̄йасо – ‘‘ахам̣ ва̄табхаккхо, ва̄табхаккхата̄йа мукхам̣ виваритва̄ па̄н̣ака̄нан̃ча маран̣абхайена екенева па̄дена т̣хито, тасма̄ тумхепи –

‘‘дхаммам̣ чаратха бхаддам̣ во, дхаммам̣ чаратха н̃а̄тайо;

дхаммача̄рӣ сукхам̣ сети, асмим̣ локе парамхи ча̄’’ти.

сакун̣есу висса̄сам̣ уппа̄деси, тато –

‘‘бхаддако вата̄йам̣ паккхӣ, диджо парамадхаммико;

екапа̄дена тит̣т̣ханто, дхаммо дхаммоти бха̄сатӣ’’ти.

евам̣ висса̄сама̄гате сакун̣е кха̄диттха. тена тесам̣ ва̄ча̄ ка̄йена, ка̄йо ча ва̄ча̄йа на самети, на евам̣ бхагавато. бхагавато пана ва̄ча̄ ка̄йена, ка̄йо ча ва̄ча̄йа саметийева̄ти дассети.

тин̣н̣а̄ тарита̄ вичикиччха̄ асса̄ти тин̣н̣авичикиччхо. ‘‘катхамидам̣ катхамида’’нти еварӯпа̄ вигата̄ катхам̣катха̄ асса̄ти вигатакатхам̣катхо. йатха̄ хи маха̄джано – ‘‘айам̣ руккхо, ким̣ руккхо на̄ма, айам̣ га̄мо, айам̣ джанападо, идам̣ рат̣т̣хам̣, ким̣ рат̣т̣хам̣ на̄ма, касма̄ ну кхо айам̣ руккхо уджуккхандхо, айам̣ ван̇каккхандхо, касма̄ кан̣т̣ако кочи уджуко хоти, кочи ван̇ко, пуппхам̣ кин̃чи сугандхам̣, кин̃чи дуггандхам̣, пхалам̣ кин̃чи мадхурам̣, кин̃чи амадхура’’нти сакан̇кхова хоти, на евам̣ саттха̄. саттха̄ хи – ‘‘имесам̣ на̄ма дха̄тӯнам̣ уссаннуссаннатта̄ идам̣ евам̣ хотӣ’’ти вигатакатхам̣катхова. йатха̄ ча пат̣хамаджджха̄на̄дила̄бхӣнам̣ дутийаджджха̄на̄дӣсу кан̇кха̄ хоти. паччекабуддха̄нампи хи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣е йа̄тха̄васаннит̣т̣ха̄на̄бха̄вато воха̄равасена кан̇кха̄ на̄ма хотийева, на евам̣ буддхасса. со хи бхагава̄ саббаттха вигатакатхам̣катхоти дассети.

парийоситасан̇каппоти йатха̄ кечи сӣламаттена, кечи випассана̄маттена, кечи пат̣хамаджджха̄нена…пе… кечи невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттийа̄, кечи сота̄паннабха̄ваматтена…пе… кечи арахаттена, кечи са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣ена, кечи паччекабодхин̃а̄н̣ена парийоситасан̇каппа̄ парипун̣н̣аманоратха̄ хонти, на евам̣ мама саттха̄. мама пана саттха̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена парийоситасан̇каппоти дассети.

аджджха̄сайам̣ а̄дибрахмачарийанти каран̣аттхе паччаттавачанам̣, адхика̄сайена уттаманиссайабхӯтена а̄дибрахмачарийена пора̄н̣абрахмачарийабхӯтена ча арийамаггена тин̣н̣авичикиччхо вигатакатхам̣катхо парийоситасан̇каппоти аттхо. ‘‘пуббе анануссутесу дхаммесу са̄мам̣ сачча̄ни абхисамбуджджхи, таттха ча саббан̃н̃утам̣ патто, балесу ча васӣбха̄ва’’нти хи вачанато парийоситасан̇каппата̄пи бхагавато арийамаггенева ниппханна̄ти.

297. йатхарива бхагава̄ти йатха̄ бхагава̄, евам̣ екасмим̣ джамбудӣпатале чатӯсу диса̄су ча̄рикам̣ чарама̄на̄ ахо вата чатта̄ро джина̄ дхаммам̣ десеййунти пачча̄сисама̄на̄ ваданти. атха̄паре тӣсу ман̣д̣алесу екато вичаран̣абха̄вам̣ а̄кан̇кхама̄на̄ тайо самма̄самбуддха̄ти а̄хам̣су. апаре – ‘‘даса па̄рамийо на̄ма пӯретва̄ чатуннам̣ тин̣н̣ам̣ ва̄ уппатти дуллабха̄, саче пана еко нибаддхава̄сам̣ васанто дхаммам̣ десеййа, еко ча̄рикам̣ чаранто, евампи джамбудӣпо собхеййа чева, бахун̃ча хитасукхамадхигаччхеййа̄’’ти чинтетва̄ ахо вата, ма̄риса̄ти а̄хам̣су.

298. ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со йанти еттха т̣ха̄нам̣ авака̄соти убхайаметам̣ ка̄ран̣а̄дхивачанамева. ка̄ран̣ан̃хи тит̣т̣хати еттха тада̄йаттавуттита̄йа пхаланти т̣ха̄нам̣. ока̄со вийа часса там̣ тена вина̄ ан̃н̃аттха абха̄ватоти авака̄со. йанти каран̣аттхе паччаттам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘йена ка̄ран̣ена екисса̄ локадха̄туйа̄ две буддха̄ екато уппаджджеййум̣, там̣ ка̄ран̣ам̣ наттхӣ’’ти.

еттха ча –

‘‘йа̄вата̄ чандимасӯрийа̄, парихаранти диса̄ бханти вирочана̄;

та̄ва сахассадха̄ локо, еттха те ваттате васо’’ти. (ма. ни. 1.503) –

га̄тха̄йа екачаккава̄л̣амева ека̄ локадха̄ту. ‘‘сахассӣ локадха̄ту акампиттха̄’’ти (а. ни. 3.126) а̄гатат̣т̣ха̄не чаккава̄л̣асахассам̣ ека̄ локадха̄ту. ‘‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, татха̄гато тисахассимаха̄сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄пеййа, обха̄сена ча пхареййа̄’’ти (а. ни. 3.81) а̄гатат̣т̣ха̄не тисахассимаха̄сахассӣ ека̄ локадха̄ту. ‘‘айан̃ча дасасахассӣ локадха̄тӯ’’ти (ма. ни. 3.201) а̄гатат̣т̣ха̄не дасачаккава̄л̣асахасса̄ни ека̄ локадха̄ту. там̣ сандха̄йа екисса̄ локадха̄туйа̄ти а̄ха. еттакан̃хи джа̄тикхеттам̣ на̄ма. татра̄пи т̣хапетва̄ имасмим̣ чаккава̄л̣е джамбудӣпасса маджджхимадесам̣ на ан̃н̃атра буддха̄ уппаджджанти джа̄тикхеттато пана парам̣ буддха̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄намева на пан̃н̃а̄йати. йенаттхена̄ти йена пава̄ран̣асан̇гахаттхена.

санан̇кума̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

300. ван̣н̣ена чева йасаса̄ ча̄ти алан̇ка̄рапарива̄рена ча пун̃н̃асирийа̄ ча̄ти аттхо.

301. са̄дху маха̄брахмети еттха сампаса̄дане са̄дхусаддо. сан̇кха̄йа мода̄ма̄ти джа̄нитва̄ мода̄ма.

говиндабра̄хман̣аваттхуван̣н̣ана̄

304. йа̄ва дӣгхараттам̣ маха̄пан̃н̃ова со бхагава̄ти еттаканти париччхиндитва̄ на сакка̄ ваттум̣, атха кхо йа̄ва дӣгхараттам̣ атичирараттам̣ маха̄пан̃н̃ова со бхагава̄. ноти катхам̣ тумхе ман̃н̃атха̄ти. атха сайамеветам̣ пан̃хам̣ бйа̄ка̄тука̄мо – ‘‘аначчхарийаметам̣, ма̄риса̄, йам̣ ида̄ни па̄рамийо пӯретва̄ бодхипаллан̇ке тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нам̣ маттхакам̣ бхиндитва̄ пат̣ивиддхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣о со бхагава̄ маха̄пан̃н̃о бхавеййа, киметтха аччхарийам̣, апарипакка̄йа пана бодхийа̄ падесан̃а̄н̣е т̣хитасса сара̄га̄дика̄лепи маха̄пан̃н̃абха̄вамева во, ма̄риса̄, катхесса̄мӣ’’ти бхавапат̣иччханнака̄ран̣ам̣ а̄харитва̄ дассенто бхӯтапуббам̣ бхотиа̄дима̄ха.

пурохитоти саббакичча̄ни ануса̄санапурохито. говиндоти говиндийа̄бхисекена абхиситто, пакатийа̄ панасса ан̃н̃адева на̄мам̣, абхиситтака̄лато пат̣т̣ха̄йа ‘‘говиндо’’ти сан̇кхйам̣ гато. джотипа̄лоти джотанато ча па̄ланато ча джотипа̄ло. тасса кира джа̄тадивасе сабба̄вудха̄ни уджджотим̣су. ра̄джа̄пи паччӯсасамайе аттано ман̇гала̄вудхам̣ паджджалитам̣ дисва̄ бхӣто ат̣т̣ха̄си. говиндо па̄това ра̄джӯпат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ сукхасеййам̣ пуччхи ра̄джа̄ – ‘‘куто ме а̄чарийа, сукхасеййа̄’’ти ватва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ а̄рочеси. ма̄ бха̄йи, маха̄ра̄джа, майхам̣ путто джа̄то, тасса̄нубха̄вена сакаланагаре а̄вудха̄ни паджджалим̣сӯти. ра̄джа̄ – ‘‘ким̣ ну кхо ме кума̄ро паччаттхико бхавеййа̄’’ти чинтетва̄ сут̣т̣хутарам̣ бха̄йи. ‘‘ким̣ витаккеси маха̄ра̄джа̄’’ти ча пут̣т̣хо таматтхам̣ а̄рочеси. атха нам̣ говиндо ‘‘ма̄ бха̄йи маха̄ра̄джа, несо кума̄ро тумха̄кам̣ дуббхиссати, сакаладжамбудӣпе пана тена само пан̃н̃а̄йа на бхависсати, мама путтасса вачанена маха̄джанасса кан̇кха̄ чхиджджиссати, тумха̄кан̃ча саббакичча̄ни ануса̄сиссатӣ’’ти самасса̄сети. ра̄джа̄ тут̣т̣хо – ‘‘кума̄расса кхӣрамӯлам̣ хотӯ’’ти сахассам̣ датва̄ ‘‘кума̄рам̣ махаллакака̄ле мама дассетха̄’’ти а̄ха. кума̄ро анупуббена вуд̣д̣химануппатто. джотитатта̄ панасса па̄ланасаматтхата̄йа ча джотипа̄лотвева на̄мам̣ акам̣су. тена вуттам̣ – ‘‘джотанато ча па̄ланато ча джотипа̄ло’’ти.

самма̄ воссаджджитва̄ти самма̄ воссаджджитва̄. айамева ва̄ па̄т̣хо. аламаттхадасатароти саматтхо пат̣ибало аттхадасо аламаттхадасо, там̣ аламаттхадасам̣ тиретӣти аламаттхадасатаро. джотипа̄лассева ма̄н̣авасса ануса̄санийа̄ти сопи джотипа̄лам̣йева пуччхитва̄ ануса̄сатӣти дассети.

305. бхаваматтху бхавантам̣ джотипа̄ланти бхото джотипа̄ласса бхаво вуддхи висеса̄дхигамо саббакалйа̄н̣ан̃чева ман̇галан̃ча хотӯти аттхо. саммоданӣйам̣ катханти? ‘‘алам̣, маха̄ра̄джа, ма̄ чинтайи, дхувадхаммо еса саббасатта̄на’’нтиа̄дина̄ найена маран̣аппат̣исам̣йуттам̣ сокавиноданапат̣исантха̄ракатхам̣ парийоса̄петва̄. ма̄ но бхавам̣ джотипа̄ло ануса̄санийа̄ паччабйа̄ха̄сӣти ма̄ пат̣ибйа̄ка̄си, ‘‘ануса̄са̄’’ти вутто – ‘‘на̄хам̣ ануса̄са̄мӣ’’ти но ма̄ ануса̄санийа̄ паччаккха̄сӣти аттхо. абхисамбхосӣти сам̣видахитва̄ пат̣т̣хапеси. манусса̄ евама̄хам̣сӯти там̣ питара̄ маха̄пан̃н̃атарам̣ саббакичча̄ни ануса̄сантам̣ саббакамме абхисамбхавантам̣ дисва̄ тут̣т̣хачитта̄ говиндо вата, бхо, бра̄хман̣о, маха̄говиндо вата, бхо, бра̄хман̣оти евама̄хам̣су. идам̣ вуттам̣ хоти, ‘‘говиндо вата, бхо, бра̄хман̣о ахоси етасса пита̄; айам̣ пана маха̄говиндо вата, бхо, бра̄хман̣о’’ти.

раджджасам̣вибхаджанаван̣н̣ана̄

306. йена те чха кхаттийа̄ти йе те ‘‘саха̄йа̄’’ти вутта̄ чха кхаттийа̄, те кира рен̣усса екапитика̄ канит̣т̣хабха̄таро, тасма̄ маха̄говиндо ‘‘айам̣ абхиситто етесам̣ раджджасам̣вибха̄гам̣ кареййа ва̄ на ва̄, йам̣нӯна̄хам̣ те пат̣икаччева рен̣усса сантикам̣ песетва̄ пат̣ин̃н̃ам̣ ган̣ха̄пеййа’’нти чинтенто йена те чха кхаттийа̄ тенупасан̇ками. ра̄джакатта̄роти ра̄джака̄рака̄ амачча̄.

307. маданӣйа̄ ка̄ма̄ти мадакара̄ пама̄дакара̄ ка̄ма̄. гаччханте гаччханте ка̄ле еса ануссаритумпи на саккун̣еййа, тасма̄ а̄йанту бхонто а̄гаччхантӯти аттхо.

308. сара̄махам̣ бхоти тада̄ кира манусса̄нам̣ саччава̄дика̄ло хоти, тасма̄ ‘‘када̄ майа̄ вуттам̣, кена дит̣т̣хам̣, кена сута’’нти абхӯтам̣ аватва̄ ‘‘сара̄махам̣ бхо’’ти а̄ха. саммоданӣйам̣ катханти ким̣ маха̄ра̄джа деваттам̣ гате ран̃н̃е ма̄ чинтайиттха, дхувадхаммо еса саббасатта̄нам̣, евам̣бха̄вино сан̇кха̄ра̄ти еварӯпам̣ пат̣исантха̄ракатхам̣. сабба̄ни сакат̣амукха̄ни пат̣т̣хапесӣти сабба̄ни чха раджджа̄ни сакат̣амукха̄ни пат̣т̣хапеси. екекасса ран̃н̃о раджджам̣ тийоджанасатам̣ хоти, рен̣усса ран̃н̃о раджджосаран̣ападесо дасага̄вутам̣, маджджхе пана рен̣усса раджджам̣ вита̄насадисам̣ ахоси. касма̄ евам̣ пат̣т̣хапесӣти? ка̄лена ка̄лам̣ ра̄джа̄нам̣ пасситум̣ а̄гаччханта̄ ан̃н̃асса раджджам̣ апӣл̣етва̄ аттано аттано раджджападесенева а̄гамиссанти чева гамиссанти ча. парараджджам̣ отин̣н̣асса хи – ‘‘бхаттам̣ детха, гон̣ам̣ детха̄’’ти вадато манусса̄ уджджха̄йанти – ‘‘име ра̄джа̄но аттано аттано виджитена на гаччханти, амха̄кам̣ пӣл̣ам̣ каронтӣ’’ти. аттано виджитена гаччхантасса ‘‘амха̄кам̣ сантика̄ имина̄ идан̃чидан̃ча ладдхаббамева̄’’ти манусса̄ пӣл̣ам̣ на ман̃н̃анти. имаматтхам̣ чинтайитва̄ маха̄говиндо ‘‘саммодама̄на̄ ра̄джа̄но чирам̣ раджджамануса̄сантӯ’’ти евам̣ пат̣т̣хапеси.

‘‘дантапурам̣ калин̇га̄нам̣, ассака̄нан̃ча потанам̣;

ма̄хиссати авантӣнам̣, совӣра̄нан̃ча родукам̣.

митхила̄ ча видеха̄нам̣, чампа̄ ан̇гесу ма̄пита̄;

ба̄ра̄н̣асӣ ча ка̄сӣнам̣, ете говиндама̄пита̄’’ти. –

ета̄ни сатта нагара̄ни маха̄говинденева тесам̣ ра̄джӯнам̣ аттха̄йа ма̄пита̄ни.

‘‘саттабхӯ брахмадатто ча, вессабхӯ бхарато саха;

рен̣у две ча дхатарат̣т̣ха̄, тада̄сум̣ сатта бха̄радха̄’’ти. –

има̄ни тесам̣ саттаннампи на̄ма̄ни. тесу хи еко саттабхӯ на̄ма ахоси, еко брахмадатто на̄ма, еко вессабхӯ на̄ма, еко тенева саха бхарато на̄ма, еко рен̣у на̄ма, две пана дхатарат̣т̣ха̄ти име сатта джамбудӣпатале бха̄радха̄ маха̄ра̄джа̄но ахесунти.

пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

киттисаддааббхуггаманаван̣н̣ана̄

311. упасан̇камим̣сӯти ‘‘амха̄кам̣ айам̣ иссарийасампатти на ан̃н̃асса̄нубха̄вена, маха̄говиндасса̄нубха̄вена ниппханна̄. маха̄говиндо амхе сатта ра̄джа̄но самагге катва̄ джамбудӣпатале патит̣т̣ха̄песи, пуббӯпака̄рисса пана на сукара̄ пат̣икирийа̄ ка̄тум̣. амхе саттапи джане есойева ануса̄сату, етам̣йева сена̄патин̃ча пурохитан̃ча карома, евам̣ но вуддхи бхависсатӣ’’ти чинтетва̄ упасан̇камим̣су. маха̄говиндопи – ‘‘майа̄ ете самагга̄ ката̄, саче етесам̣ ан̃н̃о сена̄пати пурохито ча бхависсати, тато аттано аттано сена̄патипурохита̄нам̣ вачанам̣ гахетва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бхиндиссанти, адхива̄семи несам̣ сена̄патит̣т̣ха̄нан̃ча пурохитат̣т̣ха̄нан̃ча̄’’ти чинтетва̄ ‘‘евам̣ бхо’’ти паччассоси.

сатта ча бра̄хман̣амаха̄са̄лети ‘‘ахам̣ саббат̣т̣ха̄несу саммукхо бхавеййам̣ ва̄ на ва̄, йаттха̄хам̣ саммукхо на бхависса̄ми, таттхева те каттаббам̣ кариссантӣ’’ти сатта анупурохите т̣хапеси. те сандха̄йа идам̣ вуттам̣ – ‘‘сатта ча бра̄хман̣амаха̄са̄ле’’ти. дивасасса двиккхаттум̣ ва̄ са̄йам̣ па̄то ва̄ наха̄йантӣти наха̄така̄. ватачарийапарийоса̄не ва̄ наха̄та̄, тато пат̣т̣ха̄йа бра̄хман̣ехи саддхим̣ на кха̄данти на пивантӣти наха̄така̄.

312. аббхуггаччхӣти абхиуггаччхи. тада̄ кира манусса̄нам̣ ‘‘на брахмуна̄ саддхим̣ амантетва̄ сакка̄ евам̣ сакаладжамбудӣпам̣ ануса̄ситу’’нти нисиннанисиннат̣т̣ха̄не айамева катха̄ паваттиттха. на кхо пана̄ханти маха̄пурисо кира – ‘‘айам̣ майхам̣ абхӯто ван̣н̣о уппанно, ван̣н̣уппатти кхо пана на бха̄рийа̄, уппаннасса ван̣н̣асса раккханамева бха̄рийам̣, айан̃ча ме ачинтетва̄ амантетва̄ каронтассева ван̣н̣о уппаннова, чинтетва̄ мантетва̄ каронтасса пана виттха̄рикатаро бхависсатӣ’’ти брахмадассане упа̄йам̣ парийесанто там̣ дисва̄ сутам̣ кхо пана метантиа̄диаттхам̣ паривитаккеси.

313. йена рен̣у ра̄джа̄ тенупасан̇камӣти евам̣ ме антара̄ дат̣т̣хука̄мо ва̄ саллапитука̄мо ва̄ на бхависсати, йато чхиннапалибодхо сукхам̣ вихарисса̄мӣти палибодхупаччхеданаттхам̣ упасан̇ками, еса найо саббаттха.

316. са̄дисийоти самаван̣н̣а̄ самаджа̄тика̄.

317. навам̣ сандха̄га̄рам̣ ка̄ретва̄ти раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄начан̇каманасампаннам̣ вассике чатта̄ро ма̄се васанаккхамам̣ бахи нал̣апариккхиттам̣ вичиттам̣ а̄васатхам̣ ка̄ретва̄. карун̣ам̣ джха̄нам̣ джха̄йӣти карун̣а̄йа тикачатуккаджджха̄нам̣ джха̄йи, карун̣а̄мукхена панеттха авасеса̄пи тайо брахмавиха̄ра̄ гахита̄ва. уккан̣т̣хана̄ паритассана̄ти джха̄набхӯмийам̣ т̣хитасса анабхиратиуккан̣т̣хана̄ ва̄ бхайапаритассана̄ ва̄ наттхи, брахмуно пана а̄гаманапаттхана̄ а̄гаманатан̣ха̄ ахӯти аттхо.

брахмуна̄са̄каччха̄ван̣н̣ана̄

318. бхайанти читтутра̄сабхайамева. аджа̄нанта̄ти аджа̄нама̄на̄. катхам̣ джа̄нему там̣ майанти (дӣ. ни. 2.179) майам̣ кинти там̣ джа̄на̄ма, айам̣ каттхава̄сико, кинна̄мо, ким̣ готтотиа̄дӣнам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ кена а̄ка̄рена там̣ дха̄райа̄ма̄ти аттхо.

мам̣ ве кума̄рам̣ джа̄нантӣти мам̣ ‘‘кума̄ро’’ти ‘‘дахаро’’ти джа̄нанти. брахмалокети сет̣т̣халоке. санантананти чиратанам̣ пора̄н̣акам̣. ахам̣ со пора̄н̣акума̄ро санан̇кума̄ро на̄ма брахма̄ти дассети. евам̣ говинда джа̄на̄хӣти говинда пан̣д̣ита, твам̣ евам̣ джа̄на̄хи, евам̣ мам̣ дха̄рехи.

‘‘а̄санам̣ удакам̣ паджджам̣, мадхуса̄кан̃ча брахмуно;

аггхе бхавантам̣ пуччха̄ма, аггхам̣ куруту но бхава’’нти. –

еттха аггханти атитхино упана̄метаббам̣ вуччати. тенева идама̄санам̣ пан̃н̃аттам̣, еттха нисӣдатха, идам̣ удакам̣ парисуддхам̣, ито па̄нӣйам̣ пиватха, па̄де дховатха, идам̣ паджджам̣ па̄да̄нам̣ хитаттха̄йа абхисан̇кхатам̣ телам̣, ито па̄де маккхетха, идам̣ мадхуса̄канти. бодхисаттасса брахмачарийам̣ на ан̃н̃есам̣ брахмачарийасадисам̣ хоти, на со ‘‘идам̣ све, идам̣ татийадивасе бхависсатӣ’’ти саннидхим̣ на̄ма кароти. мадхуса̄кам̣ пана алон̣ам̣ адхӯпанам̣ атаккам̣ удакена седитаса̄кам̣, там̣ сандха̄йеса – ‘‘идам̣ парибхун̃джатха̄’’ти ваданто ‘‘аггхе бхавантам̣ пуччха̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. име саббепи аггха̄ брахмуно аттхи. те аггхе бхавантам̣ пуччха̄ма. евам̣ пуччханта̄нан̃ча аггхам̣ куруту но бхавам̣, пат̣игган̣ха̄ту но бхавам̣ идамаггханти вуттам̣ хоти. ким̣ панеса – ‘‘ито екампи брахма̄ на бхун̃джатӣ’’ти идам̣ на джа̄на̄тӣти. но на джа̄на̄ти, джа̄нантопи аттано сантике а̄гато атитхи пуччхитабботи ваттасӣсена пуччхати.

атха кхо брахма̄ – ‘‘ким̣ ну кхо пан̣д̣ито мама парибхогакаран̣а̄бха̄вам̣ н̃атва̄ пуччхати, уда̄ху кохан̃н̃е т̣хатва̄ пуччхатӣ’’ти саманна̄харанто ‘‘ваттасӣсе т̣хито пуччхатӣ’’ти н̃атва̄ пат̣игган̣хитум̣ да̄ни ме ват̣т̣атӣти пат̣игган̣ха̄ма те аггхам̣, йам̣ твам̣ говинда бха̄сасӣти а̄ха. йам̣ твам̣ говинда бха̄саси – ‘‘идама̄санам̣ пан̃н̃аттам̣, еттха нисӣдатха̄’’тиа̄ди, татра те майам̣ а̄сане нисинна̄ на̄ма хома, па̄нӣйам̣ пӣта̄ на̄ма хома, па̄да̄пи ме дхота̄ на̄ма хонту, теленапи маккхита̄ на̄ма хонту, удакаса̄кампи парибхуттам̣ на̄ма хоту, тайа̄ диннам̣ адхива̄ситака̄лато пат̣т̣ха̄йа йам̣ йам̣ твам̣ бха̄саси, там̣ там̣ майа̄ пат̣иггахитамева хоти. тена вуттам̣ – ‘‘пат̣игган̣ха̄ма те аггхам̣, йам̣ твам̣ говинда бха̄сасӣ’’ти. евам̣ пана аггхам̣ пат̣игган̣хитва̄ пан̃хасса ока̄сам̣ каронто дит̣т̣хадхаммахитаттха̄йа̄тиа̄дима̄ха.

кан̇кхӣ акан̇кхим̣ параведийесӯти ахам̣ савичикиччхо бхавантам̣ парена сайам̣ абхисан̇кхататта̄ парасса па̄кат̣есу параведийесу пан̃хесу ниббичикиччхам̣.

хитва̄ маматтанти идам̣ мама, идам̣ мама̄ти упакаран̣атан̣хам̣ чаджитва̄. мануджесӯти саттесу, мануджесу йо кочи мануджо маматтам̣ хитва̄ти аттхо. екодибхӯтоти екӣбхӯто, еко тит̣т̣ханто еко нисӣдантоти. вачанаттхо панеттха еко удети паваттатӣти екоди, та̄дисо бхӯтоти екодибхӯто. карун̣едхимуттоти карун̣а̄джха̄не адхимутто, там̣ джха̄нам̣ ниббаттетва̄ти аттхо. нира̄магандхоти виссагандхавирахито. еттха т̣хитоти етесу дхаммесу т̣хито. еттха ча сиккхама̄ноти етесу дхаммесу сиккхама̄но. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана упари маха̄говиндена ча брахмуна̄ ча вуттойева.

320. таттха ете авидва̄ти ете а̄магандхе ахам̣ авидва̄, на джа̄на̄мӣти аттхо. идха брӯхи дхӣра̄ти те ме твам̣ идха дхӣра пан̣д̣ита, брӯхи, вада. кена̄ват̣а̄ ва̄ти паджа̄ курутӯти катамена килеса̄варан̣ена а̄варита̄ паджа̄ пӯтика̄ ва̄йати. а̄па̄йика̄ти апа̄йӯпага̄. нивутабрахмалока̄ти нивуто пихито брахмалоко асса̄ти нивутабрахмалоко. катамена килесена паджа̄йа брахмалокӯпаго магго нивуто пихито пат̣иччханноти пуччхати.

кодхо мосаваджджам̣ никати ча дуббхоти куджджханалаккхан̣о кодхо ча, парависам̣ва̄даналаккхан̣о муса̄ва̄до ча, садисам̣ дассетва̄ ван̃чаналаккхан̣а̄ никати ча, миттадуббханалаккхан̣о дуббхо ча. кадарийата̄ атима̄но усӯйа̄ти тхаддхамаччхарийалаккхан̣а̄ кадарийата̄ ча, атиккамитва̄ ман̃н̃аналаккхан̣о атима̄но ча, парасампаттикхӣйаналаккхан̣а̄ усӯйа̄ ча. иччха̄ вивиччха̄ парахет̣хана̄ ча̄ти тан̣ха̄лаккхан̣а̄ иччха̄ ча, маччхарийалаккхан̣а̄ вивиччха̄ ча, вихим̣са̄лаккхан̣а̄ парахет̣хана̄ ча. лобхо ча досо ча мадо ча мохоти йаттха каттхачи луббханалаккхан̣о лобхо ча, дуссаналаккхан̣о досо ча, маджджаналаккхан̣о мадо ча, муйханалаккхан̣о мохо ча. етесу йутта̄ анира̄магандха̄ти етесу чуддасасу килесесу йутта̄ паджа̄ нира̄магандха̄ на хоти, а̄магандха̄ сакун̣апагандха̄ пӯтигандха̄йева̄ти вадати. а̄па̄йика̄ нивутабрахмалока̄ти еса̄ пана а̄па̄йика̄ чева хоти, пат̣иччханнабрахмалокамагга̄ ча̄ти. идам̣ пана суттам̣ катхентена а̄магандхасуттена дӣпетва̄ катхетаббам̣, а̄магандхасуттампи имина̄ дӣпетва̄ катхетаббам̣.

те на суниммадайа̄ти те а̄магандха̄ суниммадайа̄ сукхена ниммадетабба̄ паха̄табба̄ на хонти, дуппаджаха̄ дуджджайа̄ти аттхо. йасса да̄ни бхавам̣ говиндо ка̄лам̣ ман̃н̃атӣти ‘‘йасса̄ паббаджджа̄йа бхавам̣ говиндо ка̄лам̣ ман̃н̃ати, айамева хоту, евам̣ сати майхампи тава сантике а̄гаманам̣ сва̄гаманам̣ бхависсати, катхитадхаммакатха̄ сукатхита̄ бхависсати, твам̣ та̄та сакаладжамбудӣпе аггапурисо дахаро пат̣хамавайе т̣хито, евам̣ махантам̣ на̄ма сампаттисиривила̄сам̣ паха̄йа тава паббаджанам̣ на̄ма гандхахаттхино айабандханам̣ чхиндитва̄ гаманам̣ вийа атиул̣а̄рам̣, буддхатанти на̄меса̄’’ти маха̄пурисасса дал̣хӣкаммам̣ катва̄ брахма̄ санан̇кума̄ро брахмалокамева гато.

рен̣ура̄джаа̄мантана̄ван̣н̣ана̄

321. маха̄пурисопи ‘‘мама итова никкхамитва̄ паббаджанам̣ на̄ма на йуттам̣, ахам̣ ра̄джакуласса аттхам̣ ануса̄са̄ми, тасма̄ ран̃н̃о а̄рочесса̄ми. саче сопи паббаджиссати, сундарамева. но че паббаджиссати, пурохитат̣т̣ха̄нам̣ ниййа̄тетва̄ ахам̣ паббаджисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ра̄джа̄нам̣ упасан̇ками, тена вуттам̣ – ‘‘атха кхо бхо маха̄говиндо,…пе… на̄хам̣ порохачче раме’’ти.

таттха твам̣ паджа̄нассу раджджена̄ти тава раджджена твамева джа̄на̄хи. на̄хам̣ порохичче рамети ахам̣ пурохитабха̄ве на рама̄ми, уккан̣т̣хитосми, ан̃н̃ам̣ ануса̄сакам̣ джа̄на̄хи, на̄хам̣ порохичче рамети.

атха ра̄джа̄ – ‘‘дхувам̣ чатта̄ро ма̄се пат̣исаллӣнасса бра̄хман̣асса гехе бхога̄ манда̄ джа̄та̄’’ти чинтетва̄ дханена нимантенто – ‘‘саче те ӯнам̣ ка̄мехи. ахам̣ парипӯрайа̄ми те’’ти ватва̄ пуна – ‘‘кинну кхо еса екако вихаранто кеначи вихим̣сито бхавеййа̄’’ти чинтетва̄,

‘‘йо там̣ хим̣сати ва̄реми, бхӯмисена̄пати ахам̣;

тувам̣ пита̄ ахам̣ путто, ма̄ но говинда па̄джахӣ’’ти. –

а̄ха. тассаттхо – йо там̣ хим̣сати, там̣ ва̄реми, кевалам̣ тумхе ‘‘асуко’’ти а̄чиккхатха, ахаметтха каттаббам̣ джа̄нисса̄мӣти. бхӯмисена̄пати аханти атха ва̄ ахам̣ патхавийа̄ са̄мӣ, сва̄хам̣ имам̣ раджджам̣ тумхейева пат̣иччха̄песса̄ми. тувам̣ пита̄ ахам̣ путтоти твам̣ питит̣т̣ха̄не т̣хассаси, ахам̣ путтат̣т̣ха̄не. со твам̣ мама манам̣ харитва̄ аттанойева манам̣ говинда, па̄джехи; йатха̄ иччхаси татха̄ паваттассу. ахам̣ пана тава манам̣йева ануваттанто тайа̄ диннапин̣д̣ам̣ парибхун̃джанто там̣ асичаммахаттхо ва̄ упат̣т̣хахисса̄ми, ратхам̣ ва̄ те па̄джесса̄ми. ‘‘ма̄ но говинда, паджахӣ’’ти ва̄ па̄т̣хо. тассаттхо – твам̣ питит̣т̣ха̄не тит̣т̣ха, ахам̣ путтат̣т̣ха̄не т̣хасса̄ми. ма̄ но твам̣ бхо говинда, паджахи, ма̄ париччаджӣти. атха маха̄пурисо йам̣ ра̄джа̄ чинтеси, тасса аттани абха̄вам̣ дассенто –

‘‘на маттхи ӯнам̣ ка̄мехи, хим̣сита̄ ме на виджджати;

амануссавачо сутва̄, тасма̄хам̣ на гахе раме’’ти. –

а̄ха. таттха на маттхӣти на ме аттхи. гахети гехе. атха нам̣ ра̄джа̄ пуччхи –

‘‘амануссо катхам̣ ван̣н̣о, ким̣ те аттхам̣ абха̄сатха;

йан̃ча сутва̄ джаха̄си но, гехе амхе ча кевалӣ’’ти.

таттха джаха̄си но, гехе амхе ча кевалӣти бра̄хман̣асса сампаттибхарите гехе сан̇гахавасена аттано гехе каронто йам̣ сутва̄ амха̄кам̣ гехе ча амхе ча кевалӣ саббе апарисесе джамбудӣпава̄сино джаха̄сӣти вадати.

атхасса а̄чиккханто маха̄пурисо упавуттхасса ме пуббетиа̄дима̄ха. таттха упавуттхасса̄ти чатта̄ро ма̄се екӣбха̄вам̣ упагантва̄ вуттхасса. йит̣т̣хака̄масса ме сатоти йаджитука̄масса ме сама̄насса. агги паджджалито а̄си, кусапаттапариттхатоти кусапаттехи париттхато саппидадхимадхуа̄дӣни паккхипитва̄ агги джалайитума̄раддхо а̄си, евам̣ аггим̣ джа̄летва̄ ‘‘маха̄джанасса да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти евам̣ чинтетва̄ т̣хитасса мама̄ти айаметтха аттхо.

санантаноти санан̇кума̄ро брахма̄. тато ра̄джа̄ сайампи паббаджитука̄мо хутва̄ саддаха̄мӣтиа̄дима̄ха. таттха катхам̣ ваттетха ан̃н̃атха̄ти катхам̣ тумхе ан̃н̃атха̄ ваттиссатха. те там̣ ануваттисса̄ма̄ти те майампи тумхейева ануваттисса̄ма, анупаббаджисса̄ма̄ти аттхо. ‘‘ануваджисса̄ма̄’’типи па̄т̣хо, тасса анугаччхисса̄ма̄ти аттхо. ака̄чоти никка̄чо акаккасо. говиндасса̄нуса̄санети тава говиндасса са̄сане. бхавантам̣ говиндамева саттха̄рам̣ каритва̄ чарисса̄ма̄ти вадати.

чха кхаттийаа̄мантана̄ван̣н̣ана̄

322. йена те чха кхаттийа̄ тенупасан̇камӣти рен̣ум̣ ра̄джа̄нам̣ ‘‘са̄дху маха̄ра̄джа раджджам̣ на̄ма ма̄тарам̣ питарам̣ бха̄тибхагинӣа̄дайопи ма̄ретва̄ ган̣хантесу саттесу евам̣ махантам̣ раджджасирим̣ паха̄йа паббаджитука̄мена ул̣а̄рам̣ маха̄ра̄джена ката’’нти упаттхамбхетва̄ дал̣хатарамасса усса̄хам̣ катва̄ упасан̇ками. евам̣ самачинтесунти ран̃н̃о чинтитанайенева када̄чи бра̄хман̣асса бхога̄ парихӣна̄ бхавеййунти ман̃н̃ама̄на̄ самачинтесум̣. дханена сиккхеййа̄ма̄ти упала̄пеййа̄ма сан̇ган̣хеййа̄ма. та̄ватакам̣ а̄харӣйатанти та̄ватакам̣ а̄хара̄пийату ган̣хийату, йаттакам̣ иччхатха, таттакам̣ ган̣хатха̄ти вуттам̣ хоти. бхаванта̄нам̣йева ва̄хаса̄ти бхаванте паччайам̣ катва̄, тумхехи диннатта̄йева пахӯтам̣ са̄патеййам̣ джа̄там̣.

323. саче джахатха ка̄ма̄нӣти саче ваттхука̄ме ча килесака̄ме ча париччаджатха. йаттха сатто путхуджджаноти йесу ка̄месу путхуджджано сатто лагго лаггито. а̄рамбхавхо дал̣ха̄ хотха̄ти евам̣ санте вӣрийам̣ а̄рабхатха, аситхилапараккаматам̣ адхит̣т̣ха̄йа дал̣ха̄ бхаватха. кхантӣбаласама̄хита̄ти кхантибалена саманна̄гата̄ бхаватха̄ти ра̄джӯнам̣ усса̄хам̣ джанети.

еса магго уджумагготи еса карун̣а̄джха̄намагго уджумагго на̄ма. еса магго ануттароти есева брахмалокӯпапаттийа̄ асадисамагго уттамамагго на̄ма. саддхаммо саббхи раккхитоти есо ева ча буддхапаччекабуддхаса̄вакехи саббхираккхитадхаммо на̄ма. ити карун̣а̄джха̄насса ван̣н̣абхан̣анена̄пи тесам̣ аниваттанаттха̄йа дал̣хӣкаммамева кароти.

ко ну кхо пана бхо джа̄на̄ти джӣвита̄нанти бхо джӣвитам̣ на̄ма удакапуппхул̣ӯпамам̣ тин̣агге усса̄вабиндӯпамам̣ тан̇кхан̣авиддхам̣санадхаммам̣, тасса ко гатим̣ джа̄на̄ти, кисмим̣ кхан̣е бхиджджиссати? гаманӣйо сампара̄йоти паралоко пана авассам̣ гантаббова, таттха пан̣д̣итена кулапуттена манта̄йам̣ боддхаббам̣. манта̄ вуччати пан̃н̃а̄, та̄йа мантетаббам̣ буджджхитаббам̣, упапариккхитаббан̃ча джа̄нитаббан̃ча̄ти аттхо. каран̣аттхе ва̄ бхуммам̣. манта̄йам̣ боддхаббанти манта̄йа буджджхитаббам̣, н̃а̄н̣ена джа̄нитаббанти аттхо. ким̣ буджджхитаббам̣? джӣвитасса дуджджа̄ната̄, сампара̄йасса ча авассам̣ гаманӣйата̄, буджджхитва̄ ча пана саббапалибодхе чхиндитва̄ каттаббам̣ кусалам̣ чаритаббам̣ брахмачарийам̣. касма̄? йасма̄ наттхи джа̄тасса амаран̣ам̣.

бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄дӣнам̣ а̄мантана̄ван̣н̣ана̄

324. аппесаккха̄ ча аппала̄бха̄ ча̄ти бхо паббаджджа̄ на̄ма аппайаса̄ чева, паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа хи раджджам̣ паха̄йа паббаджитам̣ вихет̣хетва̄ вихет̣хетва̄ ла̄макам̣ ана̄тхам̣ катва̄ва катхенти. аппала̄бха̄ ча, сакалага̄мам̣ чаритва̄пи аджджхохаран̣ӣйам̣ дуллабхамева. идам̣ пана брахман̃н̃ам̣ махесаккхан̃ча маха̄йасатта̄, маха̄ла̄бхан̃ча ла̄бхасакка̄расампаннатта̄. бхаван̃хи етарахи сакаладжамбудӣпе аггапурохито саббаттха агга̄санам̣ аггодакам̣ аггабхаттам̣ аггагандхам̣ аггама̄лам̣ лабхатӣти.

ра̄джа̄ва ран̃н̃анти ахан̃хи бхо етарахи пакатиран̃н̃ам̣ маджджхе чаккаваттира̄джа̄ вийа. брахма̄ва брахма̄нанти пакатибрахма̄нам̣ маджджхе маха̄брахмасадисо. девата̄ва гахапатика̄нанти авасесагахапатика̄нам̣ панамхи саккадевара̄джасадисо.

бхарийа̄нам̣ а̄мантана̄ван̣н̣ана̄

325. чатта̄рӣса̄ бхарийа̄ са̄дисийоти са̄дисийова чатта̄рӣса̄ бхарийа̄, ан̃н̃а̄ панасса тӣсу вайесу на̄т̣акиттхийо бахука̄йева.

маха̄говиндапаббаджджа̄ван̣н̣ана̄

326. ча̄рикам̣ чаратӣти га̄манигамапат̣ипа̄т̣ийа̄ ча̄рикам̣ чарати, гатагатат̣т̣ха̄не буддхакола̄халам̣ вийа хоти. манусса̄ ‘‘маха̄говиндапан̣д̣ито кира а̄гаччхатӣ’’ти сутва̄ пуретарамева ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ маггам̣ алан̇каритва̄ паччуггантва̄ ган̣хитва̄ енти, маха̄ла̄бхасакка̄ро махогхо вийа аджджхоттхаранто уппаджджи. саттапурохитасса̄ти саттаннам̣ ра̄джӯнам̣ пурохитасса. ити йатха̄ етарахи еварӯпесу ва̄ т̣ха̄несу кисмин̃чидева дуккхе уппанне ‘‘намо буддхасса̄’’ти ваданти, евам̣ тада̄ ‘‘наматтху маха̄говиндасса бра̄хман̣асса, наматтху саттапурохитасса̄’’ти ваданти.

327. метта̄сахагатена̄тиа̄дина̄ найена па̄л̣ийам̣ брахмавиха̄ра̄ва а̄гата̄, маха̄пурисо пана сабба̄пи ат̣т̣ха сама̄паттийо ча пан̃ча ча абхин̃н̃а̄йо ниббаттеси. са̄вака̄нан̃ча брахмалокасахабйата̄йа маггам̣ десесӣти брахмалоке брахмуна̄ сахабха̄ва̄йа маггам̣ катхеси.

328. саббенасаббанти йе ат̣т̣ха ча сама̄паттийо пан̃ча ча абхин̃н̃а̄йо ниббаттесум̣. йе на саббена саббам̣ са̄санам̣ а̄джа̄ним̣сӯти йе ат̣т̣хасу сама̄паттӣсу екасама̄паттимпи на джа̄ним̣су, на саккхим̣су ниббаттетум̣. амогха̄ти савипа̄ка̄. аван̃джха̄ти на ван̃джха̄. саббанихӣнам̣ пасаванти гандхаббака̄йам̣ пасави. сапхала̄ти авасесадевалокӯпапаттӣхи са̄ттха̄. саудрайа̄ти брахмалокӯпапаттийа̄ савуд̣д̣хи.

329. сара̄маханти сара̄ми ахам̣ пан̃часикха, имина̄ кира падена айам̣ суттанто буддхабха̄сито на̄ма джа̄то. на ниббида̄йа̄ти на ват̣т̣е ниббинданаттха̄йа. на вира̄га̄йа̄ти на ват̣т̣е вира̄гаттха̄йа. на ниродха̄йа̄ти на ват̣т̣асса ниродхаттха̄йа. на упасама̄йа̄ти на ват̣т̣асса упасаманаттха̄йа. на абхин̃н̃а̄йа̄ти на ват̣т̣ам̣ абхиджа̄нанаттха̄йа. на самбодха̄йа̄ти на килесанидда̄вигамена ват̣т̣ато пабуджджханаттха̄йа. на нибба̄на̄йа̄ти на аматанибба̄наттха̄йа.

екантаниббида̄йа̄ти екантамева ват̣т̣е ниббинданаттха̄йа. еттха пана ниббида̄йа̄ти випассана̄. вира̄га̄йа̄ти магго. ниродха̄йа упасама̄йа̄ти нибба̄нам̣. абхин̃н̃а̄йа самбодха̄йа̄ти магго. нибба̄на̄йа̄ти нибба̄намева. евам̣ екасмим̣ т̣ха̄не випассана̄, тӣсу магго, тӣсу нибба̄нам̣ вуттанти евам̣ ваваттха̄накатха̄ ведитабба̄. парийа̄йена пана сабба̄нипета̄ни маггавевачана̄нипи нибба̄навевачана̄нипи хонтийева. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ висуддхимагге саччаван̣н̣ана̄йам̣ вуттамева.

330. йе на саббенасаббанти йе чатта̄ропи арийамагге парипӯретум̣ на джа̄нанти, тӣн̣и ва̄ две ва̄ екам̣ ва̄ ниббаттенти. саббесам̣йева имесам̣ кулапутта̄нанти брахмачарийачин̣н̣акулапутта̄нам̣. амогха̄…пе… сапхала̄ саудрайа̄ти арахаттаникӯт̣ена десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

бхагавантам̣ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ти (дӣ. ни. 2.188) бхагавато дхаммадесанам̣ читтена сампат̣иччханто абхинандитва̄ ва̄ча̄йа пасам̣сама̄но анумодитва̄ махантам̣ ан̃джалим̣ сирасмим̣ патит̣т̣хапетва̄ пасаннала̄кха̄расе нимуджджама̄но вийа дасабаласса чхаббан̣н̣арасмиджа̄лантарам̣ пависитва̄ чатӯсу т̣ха̄несу вандитва̄ тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ бхагавантам̣ абхиттхаванто абхиттхаванто саттху пурато антарадха̄йитва̄ аттано девалокамева агама̄сӣти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄говиндасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. маха̄самайасуттаван̣н̣ана̄

нида̄наван̣н̣ана̄

331. евам̣ ме сутанти маха̄самайасуттам̣. татра̄йамапуббападаван̣н̣ана̄ – саккесӯти амбат̣т̣хасутте вуттена уппаттинайена ‘‘сакйа̄ вата, бхо кума̄ра̄’’ти уда̄нам̣ пат̣ичча сакка̄ти ладдхана̄ма̄нам̣ ра̄джакума̄ра̄нам̣ нива̄со екопи джанападо рул̣хӣсаддена ‘‘сакка̄’’ти вуччати, тасмим̣ саккесу джанападе. маха̄ванети сайам̣джа̄те аропите химавантена саддхим̣ ека̄баддхе махати ване. саббехева арахантехӣти имам̣ суттам̣ катхитадивасейева паттаарахаттехи.

татра̄йам̣ анупуббикатха̄ – са̄кийаколийа̄ кира капилаваттхунагарасса ча колийанагарасса ча антаре рохин̣им̣ на̄ма надим̣ екенева а̄варан̣ена бандха̄петва̄ сасса̄ни каронти, атха джет̣т̣хамӯлама̄се сассесу мила̄йантесу убхайанагарава̄сика̄нампи каммакара̄ саннипатим̣су. таттха колийанагарава̄сино а̄хам̣су – ‘‘идам̣ удакам̣ убхато харийама̄нам̣ на тумха̄кам̣ на амха̄кам̣ пахоссати, амха̄кам̣ пана сассам̣ екена удакенева ниппхаджджиссати, идам̣ удакам̣ амха̄кам̣ детха̄’’ти. капилаваттхунагарава̄сино а̄хам̣су – ‘‘тумхесу кот̣т̣хе пӯретва̄ т̣хитесу майам̣ раттасуван̣н̣анӣламан̣ика̄л̣акаха̄пан̣е ча гахетва̄ паччхипасиббака̄дихаттха̄ на саккхисса̄ма тумха̄кам̣ гхарадва̄ре вичаритум̣, амха̄кампи сассам̣ екенева удакена ниппхаджджиссати, идам̣ удакам̣ амха̄кам̣ детха̄’’ти. ‘‘на майам̣ дасса̄ма̄’’ти. ‘‘майампи на дасса̄ма̄’’ти. евам̣ калахам̣ вад̣д̣хетва̄ еко ут̣т̣ха̄йа екасса паха̄рам̣ ада̄си, сопи ан̃н̃асса̄ти евам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пахаритва̄ ра̄джакула̄нам̣ джа̄тим̣ гхат̣т̣етва̄ калахам̣ вад̣д̣хайим̣су.

колийакаммакара̄ ваданти – ‘‘тумхе капилаваттхува̄сике гахетва̄ гаджджатха, йе сон̣асин̇га̄ла̄дайо вийа аттано бхагинӣхи саддхим̣ сам̣васим̣су. етесам̣ хаттхино ча асса̄ ча пхалака̄вудха̄ни ча амха̄кам̣ ким̣ кариссантӣ’’ти? са̄кийакаммакара̄пи ваданти – ‘‘тумхе да̄ни кут̣т̣хино да̄раке гахетва̄ гаджджатха, йе ана̄тха̄ ниггатика̄ тираччха̄на̄ вийа коларуккхе васим̣су, етесам̣ хаттхино ча асса̄ ча пхалака̄вудха̄ни ча амха̄кам̣ ким̣ кариссантӣ’’ти? те гантва̄ тасмим̣ камме нийуттаамачча̄нам̣ катхесум̣, амачча̄ ра̄джакула̄нам̣ катхесум̣, тато са̄кийа̄ – ‘‘бхагинӣхи саддхим̣ сам̣ва̄сика̄нам̣ тха̄ман̃ча балан̃ча дассесса̄ма̄’’ти йуддхасаджджа̄ никкхамим̣су. колийа̄пи – ‘‘коларуккхава̄сӣнам̣ тха̄ман̃ча балан̃ча дассесса̄ма̄’’ти йуддхасаджджа̄ никкхамим̣су.

бхагава̄пи раттийа̄ паччӯсасамайева маха̄карун̣а̄сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа локам̣ волокенто име евам̣ йуддхасадждже никкхаманте аддаса. дисва̄ – ‘‘майи гате айам̣ калахо вӯпасамиссати ну кхо уда̄ху но’’ти упадха̄ренто – ‘‘ахаметтха гантва̄ калахавӯпасаманаттхам̣ тӣн̣и джа̄така̄ни катхесса̄ми, тато калахо вӯпасамиссати. атха са̄маггидӣпанаттха̄йа две джа̄така̄ни катхетва̄ аттадан̣д̣асуттам̣ десесса̄ми. десанам̣ сутва̄ убхайанагарава̄синопи ад̣д̣хатийа̄ни ад̣д̣хатийа̄ни кума̄расата̄ни дассанти, ахам̣ те паббаджисса̄ми, тада̄ маха̄сама̄гамо бхависсатӣ’’ти саннит̣т̣ха̄намака̄си. тасма̄ имесу йуддхасаджджесу никкхамантесу кассачи ана̄рочетва̄ сайамева паттачӣварама̄да̄йа гантва̄ двиннам̣ сена̄нам̣ антаре а̄ка̄се паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ чхаббан̣н̣арасмийо виссаджджетва̄ нисӣди.

капилаваттхува̄сино бхагавантам̣ дисва̄ва – ‘‘амха̄кам̣ н̃а̄тисет̣т̣хо саттха̄ а̄гато, дит̣т̣хо ну кхо тена амха̄кам̣ калахака̄ран̣абха̄во’’ти чинтетва̄ – ‘‘на кхо пана сакка̄ бхагавати а̄гате амхехи парасса сарӣре саттхам̣ па̄тетум̣, колийанагарава̄сино амхе хананту ва̄ пачанту ва̄’’ти а̄вудха̄ни чхад̣д̣етва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ нисӣдим̣су. колийанагарава̄синопи татхева чинтетва̄ а̄вудха̄ни чхад̣д̣етва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ нисӣдим̣су.

бхагава̄ джа̄нантова – ‘‘касма̄ а̄гататтха маха̄ра̄джа̄’’ти пуччхи. бхагава̄, на титтхакӣл̣а̄йа на паббатакӣл̣а̄йа на надӣкӣл̣а̄йа на гиридассанаттхам̣, имасмим̣ пана т̣ха̄не сан̇га̄мам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ а̄гатамха̄ти. ким̣ нисса̄йа во калахо маха̄ра̄джа̄ти? удакам̣, бхантети. удакам̣ ким̣ аггхати маха̄ра̄джа̄ти? аппаггхам̣, бхантети. патхавӣ на̄ма ким̣ аггхати маха̄ра̄джа̄ти? анаггха̄, бхантети. кхаттийа̄ ким̣ аггханти маха̄ра̄джа̄ти? кхаттийа̄ на̄ма анаггха̄ бхантети. аппамӯлакам̣ удакам̣ нисса̄йа киматтхам̣ анаггхе кхаттийе на̄сетха, маха̄ра̄джа̄ти? ‘‘калахе асса̄до на̄ма наттхи, калахавасена маха̄ра̄джа̄ ат̣т̣ха̄не верам̣ катва̄ ека̄йа руккхадевата̄йа ка̄л̣асӣхена саддхим̣ баддха̄гха̄то сакалампи имам̣ каппам̣ ануппаттойева̄’’ти ватва̄ пханданаджа̄такам̣ катхеси. тато ‘‘парапаттийена на̄ма маха̄ра̄джа̄ на бхавитаббам̣. парапаттийа̄ хутва̄ хи екасса сасакасса катха̄йа тийоджанасахассавиттхате химаванте чатуппадаган̣а̄ маха̄самуддам̣ паккхандино ахесум̣. тасма̄ парапаттийена на бхавитабба’’нти ватва̄ патхавӣундрийаджа̄такам̣ катхеси. тато – ‘‘када̄чи, маха̄ра̄джа̄, дуббалопи махаббаласса рандхам̣ виварам̣ пассати, када̄чи махаббало дуббаласса. лат̣укика̄пи хи сакун̣ика̄ хаттхина̄гам̣ гха̄тесӣ’’ти ватва̄ лат̣укикаджа̄такам̣ катхеси. евам̣ калахавӯпасаматтха̄йа тӣн̣и джа̄така̄ни катхетва̄ са̄маггипаридӣпанаттха̄йа две джа̄така̄ни катхеси. катхам̣? самагга̄нан̃хи маха̄ра̄джа̄ кочи ота̄рам̣ на̄ма пасситум̣ на саккотӣти ватва̄ руккхадхаммаджа̄такам̣ катхеси. тато ‘‘самагга̄нам̣ маха̄ра̄джа̄ кочи виварам̣ пасситум̣ на̄саккхи. йада̄ пана ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄дамакам̣су, атха те неса̄дапутто джӣвита̄ воропетва̄ а̄да̄йа гато. вива̄де асса̄до на̄ма наттхӣ’’ти ватва̄ ват̣т̣акаджа̄такам̣ катхеси. евам̣ има̄ни пан̃ча джа̄така̄ни катхетва̄ аваса̄не аттадан̣д̣асуттам̣ катхеси.

ра̄джа̄но пасанна̄ – ‘‘саче саттха̄ на̄гамисса, майам̣ сахаттха̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣йева вадхитва̄ лохитанадим̣ паваттайисса̄ма, амха̄кам̣ путтабха̄таро гехадва̄ре на пассеййа̄ма, са̄санапат̣иса̄санампи но а̄харан̣ако на бхависсати. саттха̄рам̣ нисса̄йа но джӣвитам̣ ладдхам̣. саче пана саттха̄ ага̄рам̣ аджджха̄васисса, двисахассадӣпапарива̄ресу чатӯсу маха̄дӣпесу раджджамасса хаттхагатам̣ абхависса, атирекасахассам̣ кхо панасса путта̄ абхависсам̣су, тато кхаттийапарива̄рова авичарисса. там̣ кхо панеса сампаттим̣ паха̄йа никкхамитва̄ самбодхим̣ патто, ида̄нипи кхаттийапарива̄ройева вичаратӯ’’ти убхайанагарава̄сино ад̣д̣хатийа̄ни ад̣д̣хатийа̄ни кума̄расата̄ни адам̣су. бхагава̄ те пабба̄джетва̄ маха̄ванам̣ агама̄си. тесам̣ гаруга̄рававасена на аттано ручийа̄ паббаджита̄нам̣ анабхирати уппаджджи. пура̄н̣адутийика̄йопи несам̣ ‘‘аййапутта̄ уккан̣т̣ханту, гхара̄ва̄со на сан̣т̣ха̄тӣ’’тиа̄дӣни ватва̄ са̄санам̣ песенти. те атирекатарам̣ уккан̣т̣хим̣су.

бхагава̄ а̄ваджджанто тесам̣ анабхиратабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘име бхиккхӯ ма̄дисена буддхена саддхим̣ екато васанта̄ уккан̣т̣ханти, ханда несам̣ кун̣а̄ладахасса ван̣н̣ам̣ катхетва̄ таттха нетва̄ анабхиратим̣ винодесса̄мӣ’’ти кун̣а̄ладахасса ван̣н̣ам̣ катхеси. те там̣ дат̣т̣хука̄ма̄ ахесум̣. дат̣т̣хука̄маттха, бхиккхаве, кун̣а̄ладаханти? а̄ма бхагава̄ти. йади евам̣, етха, гаччха̄ма̄ти. иддхиманта̄нам̣ бхагава̄ гаманат̣т̣ха̄нам̣ майам̣ катхам̣ гамисса̄ма̄ти? тумхе гантука̄ма̄ хотха, ахам̣ мама̄нубха̄вена гахетва̄ гамисса̄мӣти. са̄дху, бхантети. атха бхагава̄ пан̃ча бхиккхусата̄ни гахетва̄ а̄ка̄се уппатитва̄ кун̣а̄ладахе патит̣т̣ха̄йа те бхиккхӯ а̄ха – ‘‘бхиккхаве, имасмим̣ кун̣а̄ладахе йесам̣ маччха̄нам̣ на̄мам̣ на джа̄на̄тха, тесам̣ на̄мам̣ пуччхатха̄’’ти.

те пуччхим̣су, бхагава̄ пуччхитапуччхитам̣ катхеси. на кевалам̣ маччха̄нам̣йева, тасмим̣ ванасан̣д̣е руккха̄нампи паббатапа̄де двипадачатуппадасакун̣а̄нампи на̄ма̄ни пуччха̄петва̄ катхеси. атха двӣхи сакун̣ехи мукхатун̣д̣акена д̣ам̣ситва̄ гахитадан̣д̣аке нисинно кун̣а̄ласакун̣ара̄джа̄ пурато паччхато убхосу пассесу сакун̣асан̇гхапаривуто а̄гаччхати. бхиккхӯ там̣ дисва̄ – ‘‘еса, бханте, имесам̣ сакун̣а̄нам̣ ра̄джа̄ бхависсати, парива̄ра̄ ете етасса̄’’ти ман̃н̃а̄ма̄ти. евамева, бхиккхаве, айампи мама вам̣со мама павен̣ӣти. ида̄ни та̄ва майам̣, бханте, ете сакун̣е пасса̄ма. йам̣ пана бхагава̄ ‘‘айампи мама вам̣со мама павен̣ӣ’’ти а̄ха, там̣ сотука̄мамха̄ти. сотука̄маттха бхиккхавети? а̄ма, бхагава̄ти. тена хи сун̣а̄тха̄ти тӣхи га̄тха̄сатехи ман̣д̣етва̄ кун̣а̄ладжа̄такам̣ катхенто анабхиратим̣ винодеси. десана̄парийоса̄не саббепи сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣су, маггенева ча несам̣ иддхипи а̄гата̄. бхагава̄ – ‘‘хоту та̄ва еттакам̣ етесам̣ бхиккхӯна’’нти а̄ка̄се уппатитва̄ маха̄ванамева агама̄си. тепи бхиккхӯ гаманака̄ле дасабаласса а̄нубха̄вена гантва̄ а̄гаманака̄ле аттано а̄нубха̄вена бхагавантам̣ парива̄ретва̄ маха̄ване отарим̣су.

бхагава̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ те бхиккхӯ а̄мантетва̄ – ‘‘етха, бхиккхаве, нисӣдатха, упаримаггаттайаваджджха̄нам̣ во килеса̄нам̣ паха̄на̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ катхесса̄мӣ’’ти каммат̣т̣ха̄нам̣ катхеси. бхиккхӯ чинтесум̣ – ‘‘бхагава̄ амха̄кам̣ анабхиратабха̄вам̣ н̃атва̄ кун̣а̄ладахам̣ нетва̄ анабхиратим̣ винодеси, таттха сота̄паттипхалаппатта̄нам̣ но ида̄ни идха тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си, на кхо панамхехи ‘сота̄панна̄ майа’нти вӣтина̄метум̣ ват̣т̣ати, уттамапурисасадисехи но бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти те дасабаласса па̄де вандитва̄ ут̣т̣ха̄йа нисӣданам̣ паппхот̣етва̄ висум̣ висум̣ паббха̄раруккхамӯлесу нисӣдим̣су.

бхагава̄ чинтеси – ‘‘име бхиккхӯ пакатийа̄пи ависсат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄на̄, ладдхупа̄йасса пана бхиккхуно киламанака̄ран̣ам̣ на̄ма наттхи. гаччханта̄ гаччханта̄ ча випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ патва̄ – ‘‘аттана̄ аттана̄ пат̣иладдхагун̣ам̣ а̄рочесса̄ма̄’ти мама сантикам̣ а̄гамиссанти. етесу а̄гатесу дасасахассачаккава̄л̣е девата̄ екачаккава̄л̣е саннипатиссанти, маха̄самайо бхависсати, вивитте ока̄се майа̄ нисӣдитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. тато вивитте ока̄се буддха̄санам̣ пан̃н̃апетва̄ нисӣди.

саббапат̣хамам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ гататхеро саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. тато апаро тато апароти пан̃часата̄пи падуминийам̣ падума̄ни вийа викасим̣су. саббапат̣хамам̣ арахаттаппаттабхиккху – ‘‘бхагавато а̄рочесса̄мӣ’’ти паллан̇кам̣ виниббхуджитва̄ нисӣданам̣ паппхот̣етва̄ ут̣т̣ха̄йа дасабала̄бхимукхо ахоси. евам̣ апаропи апаропӣти пан̃часата̄пи бхаттаса̄лам̣ пависанта̄ вийа пат̣ипа̄т̣ийа̄ва а̄гамам̣су. пат̣хамам̣ а̄гато вандитва̄ нисӣданам̣ пан̃н̃апетва̄ екамантам̣ нисӣдитва̄ пат̣иладдхагун̣ам̣ а̄рочетука̄мо – ‘‘аттхи ну кхо ан̃н̃о кочи, наттхӣ’’ти ниваттитва̄ а̄гаманамаггам̣ олокенто апарампи аддаса апарампи аддаса. ити саббепи те а̄гантва̄ екамантам̣ нисӣдитва̄ айам̣ имасса хара̄йама̄но на катхеси, айам̣ имасса хара̄йама̄но на катхесӣти. кхӣн̣а̄сава̄нам̣ кира две а̄ка̄ра̄ хонти – ‘‘ахо вата майа̄ пат̣иладдхагун̣ам̣ садевако локо кхиппамева пат̣ивиджджхеййа̄’’ти читтам̣ уппаджджати. пат̣иладдхабха̄вам̣ пана нидхиладдхапурисо вийа на ан̃н̃асса а̄рочетука̄мо хоти.

евам̣ осӣдаматте пана тасмим̣ арийаман̣д̣але па̄чӣнайугандхарапариккхепато аббха̄, махика̄, дхӯмо, раджо, ра̄хӯти имехи упаккилесехи виппамуттам̣ буддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итасса локасса ра̄ман̣еййакадассанаттхам̣ па̄чӣнадиса̄йа уккхиттараджатамайамаха̄а̄да̄саман̣д̣алам̣ вийа, немиват̣т̣ийам̣ гахетва̄ париваттийама̄нараджатачаккасассирикам̣ пун̣н̣ачандаман̣д̣алам̣ уллан̇гхитва̄ анилапатхам̣ пат̣ипаджджиттха. ити еварӯпе кхан̣е лайе мухутте бхагава̄ саккесу вихарати капилаваттхусмим̣ маха̄ване махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ пан̃чаматтехи бхиккхусатехи саббехева арахантехи.

таттха бхагава̄пи маха̄самматасса вам̣се уппанно, тепи пан̃часата̄ бхиккхӯ маха̄самматасса куле уппанна̄. бхагава̄пи кхаттийагаббхе джа̄то, тепи кхаттийагаббхе джа̄та̄. бхагава̄пи ра̄джапаббаджито, тепи ра̄джапаббаджита̄. бхагава̄пи сетаччхаттам̣ паха̄йа хаттхагатам̣ чаккаваттираджджам̣ ниссаджджетва̄ паббаджито, тепи сетаччхаттам̣ паха̄йа хаттхагата̄ни раджджа̄ни ниссаджджетва̄ паббаджита̄. ити бхагава̄ парисуддхе ока̄се парисуддхе раттибха̄ге сайам̣ парисуддхо парисуддхапарива̄ро вӣтара̄го вӣтара̄гапарива̄ро вӣтадосо вӣтадосапарива̄ро вӣтамохо вӣтамохапарива̄ро ниттан̣хо ниттан̣хапарива̄ро никкилесо никкилесапарива̄ро санто сантапарива̄ро данто дантапарива̄ро мутто муттапарива̄ро ативийа вирочатӣти. ван̣н̣абхӯми на̄меса̄, йаттакам̣ саккоти, таттакам̣ ваттаббам̣. ити име бхиккхӯ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘пан̃чаматтехи бхиккхусатехи саббехева арахантехӣ’’ти.

йебхуййена̄ти бахутара̄ саннипатита̄, манда̄ на саннипатита̄ асан̃н̃а̄ арӯпа̄вачарадевата̄ сама̄паннадевата̄ ча. татра̄йам̣ саннипа̄таккамо маха̄ванасса кира са̄манта̄ девата̄ чалим̣су – ‘‘а̄йа̄ма, бхо буддхадассанам̣ на̄ма бахӯпака̄рам̣, дхаммассаванам̣ бахӯпака̄рам̣, бхиккхусан̇гхадассанам̣ бахӯпака̄рам̣, а̄йа̄ма а̄йа̄ма̄’’ти маха̄саддам̣ курума̄на̄ а̄гантва̄ бхагавантан̃ча там̣мухуттам̣ арахаттаппаттакхӣн̣а̄саве ча вандитва̄ екамантам̣ ат̣т̣хам̣су. етенева упа̄йена та̄сам̣ та̄сам̣ саддам̣ сутва̄ саддантараад̣д̣хага̄вутага̄вутаад̣д̣хайоджанайоджана̄дивасена тийоджанасахассавиттхате химаванте, тиккхаттум̣ тесат̣т̣хийа̄ нагарасахассесу, наванавутийа̄ дон̣амукхасатасахассесу, чханнавутийа̄ пат̣т̣анакот̣исатасахассесу, чхапан̣н̣а̄са̄йа ратана̄каресӯти сакаладжамбудӣпе, пуббавидехе, апарагойа̄не, уттаракурумхи, двӣсу париттадӣпасахассесӯти сакалачаккава̄л̣е, тато дутийататийачаккава̄л̣ети евам̣ дасасахассачаккава̄л̣есу девата̄ саннипатита̄ти ведитабба̄. дасасахассачаккава̄л̣ан̃хи идха дасалокадха̄туйоти адхиппета̄. тена вуттам̣ – ‘‘дасахи ча локадха̄тӯхи девата̄ йебхуййена саннипатита̄ хонтӣ’’ти.

евам̣ саннипатита̄хи девата̄хи сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ йа̄ва брахмалока̄ сӯчигхаре нирантарам̣ паккхиттасӯчӣхи вийа парипун̣н̣ам̣ хоти. татра брахмалокасса евам̣ уччаттанам̣ ведитаббам̣. лохапа̄са̄де кира саттакӯт̣а̄га̄расамо па̄са̄н̣о брахмалоке т̣хатва̄ адхо кхитто чатӯхи ма̄сехи патхавим̣ па̄пун̣а̄ти. евам̣ маханте ока̄се йатха̄ хет̣т̣ха̄ т̣хатва̄ кхитта̄ни пуппха̄ни ва̄ дхӯмо ва̄ упари гантум̣, упари ва̄ т̣хатва̄ кхиттаса̄сапа̄ хет̣т̣ха̄ отаритум̣ антарам̣ на лабханти, евам̣ нирантарам̣ девата̄ ахесум̣. йатха̄ кхо пана чаккаваттиран̃н̃о нисиннат̣т̣ха̄нам̣ асамба̄дхам̣ хоти, а̄гата̄гата̄ махесаккха̄ кхаттийа̄ ока̄сам̣ лабхантийева, парато парато пана атисамба̄дхам̣ хоти, евамева бхагавато нисиннат̣т̣ха̄нам̣ асамба̄дхам̣, а̄гата̄гата̄ махесаккха̄ девата̄ ча маха̄брахма̄но ча ока̄сам̣ лабхантийева. аписудам̣ бхагавато а̄санна̄саннат̣т̣ха̄не маха̄паринибба̄не вуттанайенева ва̄лаггакот̣инитуданаматте падесе дасапи вӣсампи саббапарато тим̣сампи девата̄ сукхуме сукхуме аттабха̄ве ма̄петва̄ ат̣т̣хам̣су. сат̣т̣хи сат̣т̣хи девата̄ ат̣т̣хам̣су.

суддха̄ва̄сака̄йика̄нанти суддха̄ва̄сава̄сӣнам̣. суддха̄ва̄са̄ на̄ма суддха̄нам̣ ана̄га̄микхӣн̣а̄сава̄нам̣ а̄ва̄са̄ пан̃ча брахмалока̄. етадахосӣти касма̄ ахоси? те кира брахма̄но сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ йатха̄париччхедена вут̣т̣хита̄ брахмабхаванам̣ олокента̄ паччха̄бхатте бхаттагехам̣ вийа сун̃н̃атам̣ аддасам̣су. тато ‘‘кухим̣ брахма̄но гата̄’’ти а̄ваджджанта̄ маха̄сама̄гамам̣ н̃атва̄ – ‘‘айам̣ сама̄гамо маха̄, майам̣ охӣна̄, охӣнака̄нам̣ ока̄со дуллабхо хоти, тасма̄ гаччханта̄ атуччхахаттха̄ хутва̄ екекам̣ га̄тхам̣ абхисан̇кхаритва̄ гаччха̄ма. та̄йа маха̄сама̄гаме ча аттано а̄гатабха̄вам̣ джа̄на̄песса̄ма, дасабаласса ча ван̣н̣ам̣ бха̄сисса̄ма̄’’ти. ити тесам̣ сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа а̄ваджджитатта̄ етадахоси.

332. бхагавато пурато па̄турахесунти па̄л̣ийам̣ бхагавато сантике абхимукхат̣т̣ха̄нейева отин̣н̣а̄ вийа катва̄ вутта̄, на кхо панеттха евам̣ аттхо ведитаббо. те пана брахмалоке т̣хита̄йева га̄тха̄ абхисан̇кхаритва̄ еко пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отари, еко даккхин̣ачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣, еко паччхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣, еко уттарачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отари. тато пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отин̣н̣абрахма̄ нӣлакасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ нӣларасмийо виссаджджитва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄нам̣ ман̣ичаммам̣ пат̣имун̃чанто вийа аттано а̄гатабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ буддхавӣтхи на̄ма кеначи оттхаритум̣ на сакка̄, тасма̄ пахат̣абуддхавӣтхийа̄ва а̄гантва̄ бхагавантам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ ат̣т̣ха̄си. екамантам̣ т̣хито аттана̄ абхисан̇кхатам̣ га̄тхам̣ абха̄си.

даккхин̣ачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отин̣н̣абрахма̄пи пӣтакасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ пӣтарасмийо суван̣н̣апабхам̣ мун̃читва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄нам̣ суван̣н̣апат̣ам̣ па̄рупенто вийа аттано а̄гатабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ татхева ат̣т̣ха̄си. паччхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отин̣н̣абрахма̄пи лохитакасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ лохитарасмийо мун̃читва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄нам̣ раттаваракамбалена париккхипанто вийа аттано а̄гатабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ татхева ат̣т̣ха̄си. уттарачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отин̣н̣абрахма̄пи ода̄такасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ ода̄тарасмийо мун̃читва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄нам̣ суманапат̣ам̣ па̄рупанто вийа аттано а̄гатабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ татхева ат̣т̣ха̄си.

па̄л̣ийам̣ пана ‘‘бхагавато пурато па̄турахесум̣. атха кхо та̄ девата̄ бхагавантам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ ат̣т̣хам̣сӯ’’ти евам̣ екаккхан̣ам̣ вийа пурато па̄тубха̄во ча абхива̄детва̄ екамантам̣ т̣хитабха̄во ча вутто, со имина̄ ануккамена ахоси, екато катва̄ пана дассито. га̄тха̄бха̄санам̣ пана па̄л̣ийам̣ висум̣ висум̣йева вуттам̣.

таттха маха̄самайоти маха̄самӯхо. паванам̣ вуччати ванасан̣д̣о. убхайенапи бхагава̄ имасмим̣ ванасан̣д̣е аджджа маха̄самӯхо маха̄саннипа̄тоти а̄ха. тато йесам̣ со саннипа̄то, те дассетум̣ девака̄йа̄ сама̄гата̄ти а̄ха. таттха девака̄йа̄ти девагхат̣а̄. а̄гатамха имам̣ дхаммасамайанти евам̣ сама̄гате девака̄йе дисва̄ майампи имам̣ дхаммасамӯхам̣ а̄гата̄. ким̣ ка̄ран̣а̄? даккхита̄йе апара̄джитасан̇гхам̣, кеначи апара̄джитам̣ аджджева тайо ма̄ре маддитва̄ виджитасан̇га̄мам̣ имам̣ апара̄джитасан̇гхам̣ дассанаттха̄йа а̄гатамха̄ти аттхо. со пана брахма̄ имам̣ га̄тхам̣ бха̄ситва̄ бхагавантам̣ абхива̄детва̄ пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣йева ат̣т̣ха̄си.

атха дутийо вуттанайенева а̄гантва̄ абха̄си. таттха татра бхиккхавоти тасмим̣ саннипа̄тат̣т̣ха̄не бхиккхӯ. сама̄дахам̣сӯти сама̄дхина̄ йоджесум̣. читтаматтано уджукам̣ акам̣сӯти аттано читтам̣ саббе ван̇какут̣иладжимхабха̄ве харитва̄ уджукам̣ акарим̣су. са̄ратхӣва нетта̄ни гахетва̄ти йатха̄ самаппаваттесу синдхавесу одхастапатодо са̄ратхи саббайотта̄ни гахетва̄ ачоденто ава̄ренто тит̣т̣хати, евам̣ чхал̣ан̇гупеккха̄саманна̄гата̄ гуттадва̄ра̄ саббепете пан̃часата̄ бхиккхӯ индрийа̄ни раккханти пан̣д̣ита̄, ете дат̣т̣хум̣ идха̄гатамха бхагава̄ти. сопи гантва̄ йатха̄т̣ха̄нейева ат̣т̣ха̄си.

атха татийо вуттанайенева а̄гантва̄ абха̄си. таттха чхетва̄ кхӣланти ра̄гадосамохакхӣлам̣ чхиндитва̄. палигханти ра̄гадосамохапалигхамева. индакхӣлантипи ра̄гадосамохаиндакхӣламева. ӯхачча манеджа̄ти ете тан̣ха̄еджа̄йа абха̄вена анеджа̄ бхиккхӯ индакхӣлам̣ ӯхачча самӯханитва̄. те чарантӣти чатӯсу диса̄су аппат̣ихатача̄рикам̣ чаранти. суддха̄ти нирупаккилеса̄. вимала̄ти ниммала̄. идам̣ тассева вевачанам̣. чаккхумата̄ти пан̃чахи чаккхӯхи чаккхумантена. суданта̄ти чаккхутопи данта̄, сотатопи гха̄натопи дживха̄топи ка̄йатопи манатопи данта̄. сусуна̄га̄ти тарун̣ана̄га̄. те еварӯпена ануттарена йога̄чарийена дамите тарун̣ана̄ге дассана̄йа а̄гатамха бхагава̄ти. сопи гантва̄ йатха̄т̣ха̄нейева ат̣т̣ха̄си.

атха чатуттхо вуттанайенева а̄гантва̄ абха̄си. таттха гата̄сети ниббематикасаран̣агаманена гата̄. сопи гантва̄ йатха̄т̣ха̄нейева ат̣т̣ха̄си.

девата̄саннипа̄таван̣н̣ана̄

333. атха бхагава̄ олокенто патхавӣталато йа̄ва чаккава̄л̣амукхават̣т̣ипариччхеда̄ йа̄ва аканит̣т̣хабрахмалока̄ девата̄саннипа̄там̣ дисва̄ чинтеси – ‘‘маха̄ айам̣ девата̄сама̄гамо, бхиккхӯ пана евам̣ маха̄ девата̄йа сама̄гамоти на джа̄нанти, ханда, несам̣ а̄чиккха̄мӣ’’ти, евам̣ чинтетва̄ ‘‘атха кхо бхагава̄ бхиккхӯ а̄мантесӣ’’ти саббам̣ виттха̄ретаббам̣. таттха етапарама̄ти етам̣ парамам̣ пама̄н̣ам̣ етесанти етапарама̄. ида̄ни буддха̄нам̣ пана абха̄ва̄ ‘‘йепи те, бхиккхаве, етарахӣ’’ти татийо ва̄ро на вутто. а̄чиккхисса̄ми, бхиккхавети касма̄ а̄ха? девата̄нам̣ читтакаллата̄джананаттхам̣. девата̄ кира чинтесум̣ – ‘‘бхагава̄ евам̣ маханте сама̄гаме махесаккха̄нам̣йева девата̄нам̣ на̄маготта̄ни катхессати, аппесаккха̄нам̣ ким̣ катхессатӣ’’ти? атха бхагава̄ ‘‘има̄ девата̄ ким̣ чинтентӣ’’ти а̄ваджджанто мукхена хаттхам̣ павесетва̄ хадайамам̣сам̣ мадданто вийа сабхан̣д̣ам̣ чорам̣ ган̣ханто вийа ча там̣ та̄сам̣ читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ – ‘‘дасасахассачаккава̄л̣ато а̄гата̄гата̄нам̣ аппесаккхамахесаккха̄нам̣ сабба̄сампи девата̄нам̣ на̄маготтам̣ катхесса̄мӣ’’ти чинтеси.

буддха̄ на̄ма маханта̄ ете саттависеса̄, йам̣ садевакасса локасса дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄там̣ паттам̣ парийеситам̣ анувичаритам̣ манаса̄, на кин̃чи каттхачи нӣла̄дивасена вибхаттарӯпа̄рамман̣есу рӯпа̄рамман̣ам̣ ва̄ бхерӣсадда̄дивасена вибхаттасадда̄рамман̣а̄дӣсу висум̣ висум̣ садда̄диа̄рамман̣ам̣ ва̄ аттхи, йам̣ етесам̣ н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхам̣ на̄гаччхати. йатха̄ха –

‘‘йам̣ бхиккхаве садевакасса локасса…пе… садеваманусса̄йа дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄там̣ паттам̣ парийеситам̣ анувичаритам̣ манаса̄, тамахам̣ джа̄на̄ми, тамахам̣ пасса̄ми, тамахам̣ аббхан̃н̃а̄си’’нти (а. ни. 4.24).

евам̣ саббаттха аппат̣ихатан̃а̄н̣о бхагава̄ сабба̄пи та̄ девата̄ бхабба̄бхаббавасена две кот̣т̣ха̄се ака̄си. ‘‘камма̄варан̣ена ва̄ саманна̄гата̄’’тиа̄дина̄ найена вутта̄ сатта̄ абхабба̄ на̄ма. те екавиха̄ре васантепи буддха̄ на олокенти. випарӣта̄ пана бхабба̄ на̄ма, те дӯре васантепи гантва̄ сан̇ган̣ханти. тасма̄ тасмимпи девата̄саннипа̄те йе абхабба̄, те паха̄йа бхаббе париггахеси. париггахетва̄ – ‘‘еттака̄ еттха ра̄гачарита̄, еттака̄ досачарита̄, еттака̄ мохачарита̄’’ти чаритавасена чха кот̣т̣ха̄се ака̄си. атха несам̣ саппа̄йам̣ дхаммадесанам̣ упадха̄райанто – ‘‘ра̄гачарита̄нам̣ девата̄нам̣ самма̄парибба̄джанийасуттам̣ катхесса̄ми, досачарита̄нам̣ калахавива̄дасуттам̣, мохачарита̄нам̣ маха̄бйӯхасуттам̣, витаккачарита̄нам̣ чӯл̣абйӯхасуттам̣, саддха̄чарита̄нам̣ туват̣т̣акапат̣ипадам̣, буддхичарита̄нам̣ пура̄бхедасуттам̣ катхесса̄мӣ’’ти десанам̣ ваваттхапетва̄ пуна там̣ парисам̣ манаса̄ка̄си – ‘‘аттаджджха̄сайена ну кхо джа̄неййа, параджджха̄сайена аттхуппаттикена пуччха̄васена̄’’ти. тато ‘‘пуччха̄васена джа̄неййа̄’’ти н̃атва̄ ‘‘аттхи ну кхо кочи девата̄нам̣ аджджха̄сайам̣ гахетва̄ чаритавасена пан̃хам̣ пуччхитум̣ саматтхо’’ти ‘‘тесу пан̃часатесу бхиккхӯсу екопи на саккотӣ’’ти аддаса. тато асӣтимаха̄са̄ваке две аггаса̄ваке ча саманна̄харитва̄ ‘‘тепи на сакконтӣ’’ти дисва̄ чинтеси ‘‘саче паччекабуддхо бхавеййа, саккун̣еййа ну кхо’’ти ‘‘сопи на саккун̣еййа̄’’ти н̃атва̄ ‘‘саккасуйа̄ма̄дӣсу кочи саккун̣еййа̄’’ти саманна̄хари. саче хи тесу кочи саккун̣еййа, там̣ пуччха̄петва̄ аттана̄ виссаджджеййа, на пана тесупи кочи саккоти.

атхасса етадахоси – ‘‘ма̄дисо буддхойева саккун̣еййа, аттхи пана каттхачи ан̃н̃о буддхо’’ти ананта̄су локадха̄тӯсу анантан̃а̄н̣ам̣ паттхаритва̄ олокенто ан̃н̃ам̣ буддхам̣ на аддаса. аначчхарийан̃четам̣, йам̣ ида̄ни аттана̄ самам̣ на пассеййа, со джа̄тадивасепи брахмаджа̄лаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена аттана̄ самам̣ апассанто – ‘‘аггохамасми локасса̄’’ти аппат̣иваттийам̣ сӣхана̄дам̣ нади. евам̣ ан̃н̃ам̣ аттана̄ самам̣ апасситва̄ чинтеси – ‘‘саче ахам̣ пуччхитва̄ ахамева виссаджджеййам̣, евампета̄ девата̄ на саккхиссанти пат̣ивиджджхитум̣. ан̃н̃асмим̣ пана буддхейева пуччханте майи ча виссаджджанте аччхеракам̣ бхависсати, саккхиссанти ча девата̄ пат̣ивиджджхитум̣, тасма̄ ниммитабуддхам̣ ма̄песса̄мӣ’’ти абхин̃н̃а̄па̄дакаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа – ‘‘паттачӣварагахан̣ам̣ а̄локитавилокитам̣ самин̃джитапаса̄ритан̃ча мама садисам̣йева хотӯ’’ти ка̄ма̄вачарачиттехи парикаммам̣ катва̄ па̄чӣнайугандхарапариккхепато уллан̇гхама̄нам̣ чандаман̣д̣алам̣ бхиндитва̄ никкхамантам̣ вийа рӯпа̄вачарачиттена адхит̣т̣ха̄си.

девасан̇гхо там̣ дисва̄ – ‘‘ан̃н̃опи ну кхо, бхо, чандо уггато’’ти а̄ха. атха чандам̣ оха̄йа а̄саннатаре джа̄те ‘‘на чандо, сӯрийо уггато’’ти, пуна а̄саннатаре джа̄те ‘‘на сӯрийо, девавима̄нам̣ ека’’нти, пуна а̄саннатаре джа̄те ‘‘на девавима̄нам̣, девапутто еко’’ти, пуна а̄саннатаре джа̄те ‘‘на девапутто, маха̄брахма̄ еко’’ти, пуна а̄саннатаре джа̄те ‘‘на маха̄брахма̄, апаропи бхо буддхо а̄гато’’ти а̄ха. таттха путхуджджанадевата̄ чинтайим̣су – ‘‘екабуддхасса та̄ва айам̣ девата̄саннипа̄то, двиннам̣ кӣва маханто бхависсатӣ’’ти. арийадевата̄ чинтайим̣су – ‘‘екисса̄ локадха̄туйа̄ две буддха̄ на̄ма наттхи, аддха̄ бхагавата̄ аттана̄ садисо ан̃н̃о еко буддхо ниммито’’ти.

атха тасса девасан̇гхасса пассантассева ниммитабуддхо а̄гантва̄ дасабалам̣ авандитва̄ва саммукхат̣т̣ха̄не самасамам̣ катва̄ ма̄пите а̄сане нисӣди. бхагаватопи дваттим̣са маха̄пурисалаккхан̣а̄ни, ниммитасса̄пи дваттим̣са̄ва, бхагаватопи сарӣра̄ чхаббан̣н̣арасмийо никкхаманти, ниммитасса̄пи, бхагавато сарӣрарасмийо ниммитасса сарӣре пат̣ихан̃н̃анти, ниммитасса сарӣрарасмийо бхагавато ка̄йе пат̣ихан̃н̃анти. та̄ двиннампи буддха̄нам̣ сарӣрато уггамма аканит̣т̣хабхаванам̣ а̄хачча тато пат̣иниваттитва̄ девата̄нам̣ маттхакапарийанте отаритва̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ патит̣т̣хахим̣су. сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ суван̣н̣амайаван̇кагопа̄насӣвинаддхамива четийагхарам̣ вирочиттха. дасасахассачаккава̄л̣адевата̄ екачаккава̄л̣е ра̄сибхӯта̄ двиннам̣ буддха̄нам̣ расмигаббхантарам̣ пависитва̄ ат̣т̣хам̣су. ниммитабуддхо нисӣдантойева дасабаласса бодхипаллан̇ке килесаппаха̄нам̣ абхиттхаванто –

‘‘пуччха̄ми муним̣ пахӯтапан̃н̃ам̣,

тин̣н̣ам̣ па̄ран̇гатам̣ париниббутам̣ т̣хитаттам̣;

никкхамма гхара̄ пануджджа ка̄ме,

катхам̣ бхиккху самма̄ со локе париббаджеййа̄’’ти. (су. ни. 361) –

га̄тхам̣ абха̄си. саттха̄ девата̄нам̣ та̄ва читтакаллата̄джананаттхам̣ а̄гата̄гата̄нам̣ на̄маготта̄ни катхесса̄мӣти чинтетва̄ а̄чиккхисса̄ми, бхиккхаветиа̄дима̄ха.

334. таттха силокаманукасса̄мӣти аккхарападанийамитам̣ вачанасан̇гха̄там̣ паваттайисса̄ми. йаттха бхумма̄ тадассита̄ти йесу йесу т̣ха̄несу бхумма̄ девата̄ там̣ там̣ ниссита̄. йе сита̄ гиригаббхарантиа̄дӣхи тесам̣ бхиккхӯнам̣ ван̣н̣ам̣ катхеси, йе бхиккхӯ гирикуччхим̣ ниссита̄ти аттхо. пахитатта̄ти песитачитта̄. сама̄хита̄ти авиккхитта̄.

путхӯти бахуджана̄. сӣха̄ва саллӣна̄ти сӣха̄ вийа нилӣна̄ екаттам̣ упагата̄. ломахам̣са̄бхисамбхуноти ломахам̣сам̣ абхибхавитва̄ т̣хита̄, ниббхайа̄ти вуттам̣ хоти. ода̄таманаса̄ суддха̄ти ода̄тачитта̄ хутва̄ суддха̄. виппасанна̄мана̄вила̄ти виппасаннаана̄вила̄.

бхиййопан̃часате н̃атва̄ти самма̄самбуддхена саддхим̣ атирекапан̃часате бхиккхӯ джа̄нитва̄. ване ка̄пилаваттхавети капилаваттхусамӣпамхи джа̄те ванасан̣д̣е. тато а̄мантайӣ саттха̄ти тада̄ а̄мантайи. са̄ваке са̄сане ратети аттано дхаммадесана̄йа савананте джа̄татта̄ са̄ваке сиккхаттайаса̄сане рататта̄ са̄сане рате. идам̣ саббам̣ – ‘‘силокаманукасса̄мӣ’’ти вачанато ан̃н̃ена вуттам̣ вийа катва̄ вадати.

девака̄йа̄ абхикканта̄, те виджа̄на̄тха бхиккхавоти те диббачаккхуна̄ виджа̄на̄тха̄ти несам̣ бхиккхӯнам̣ диббачаккхун̃а̄н̣а̄бхинӣха̄раттха̄йа катхеси. те ча а̄таппамакарум̣, сутва̄ буддхасса са̄сананти те ча бхиккхӯ там̣ буддхаса̄санам̣ сутва̄ та̄вадева тадаттха̄йа вӣрийам̣ карим̣су.

евам̣ катаматта̄таппа̄нам̣йева тесам̣ па̄тураху н̃а̄н̣ам̣. кӣдисам̣? аманусса̄нам̣ дассанам̣ диббачаккхун̃а̄н̣ам̣ уппаджджи. на там̣ техи тасмим̣ кхан̣е парикаммам̣ катва̄ уппа̄дитам̣. арийамаггенева хи там̣ ниппханнам̣. амануссадассанаттхам̣ панасса абхинӣха̄раматтамева катам̣. саттха̄пи – ‘‘аттхи тумха̄кам̣ н̃а̄н̣ам̣, там̣ нӣхаритва̄ тена хи те виджа̄на̄тха̄’’ти идамева сандха̄йа ‘‘те виджа̄на̄тха, бхиккхаво’’ти а̄ха.

аппеке сатамаддаккхунти тесу бхиккхӯсу екачче бхиккхӯ аманусса̄нам̣ сатам̣ аддасам̣су. сахассам̣ атха саттаринти еке сахассам̣. еке саттати сахасса̄ни.

сатам̣ еке сахасса̄нанти еке сатасахассам̣ аддасам̣су. аппекенантамаддаккхунти випулам̣ аддасам̣су, сатавасена сахассавасена ча апариччхиннепи аддасам̣сӯти аттхо. касма̄? йасма̄ диса̄ сабба̄ пхут̣а̄ ахум̣, бхарита̄ сампун̣н̣а̄ва ахесум̣.

тан̃ча саббам̣ абхин̃н̃а̄йа̄ти йам̣ тесу екенекена дит̣т̣хам̣, тан̃ча саббам̣ джа̄нитва̄. ваваттхитва̄на чаккхума̄ти хаттхатале лекхам̣ вийа паччаккхато ваваттхапетва̄ пан̃чахи чаккхӯхи чаккхума̄ саттха̄. тато а̄мантайӣти пуббе вуттага̄тхамева на̄маготтакиттанаттха̄йа а̄ха. тумхе ете виджа̄на̄тха, пассатха, олокетха, йе вохам̣ киттайисса̄мӣти айаметтха самбандхо. гира̄хӣти вачанехи. анупуббасоти анупат̣ипа̄т̣ийа̄.

335. саттасахасса̄ те йаккха̄, бхумма̄ ка̄пилаваттхава̄ти саттасахасса̄ та̄веттха капилаваттхум̣ нисса̄йа ниббатта̄ бхумма̄ йаккха̄йева̄ти вадати. иддхимантоти диббаиддхийутта̄. джутимантоти а̄нубха̄васампанна̄. ван̣н̣авантоти сарӣраван̣н̣асампанна̄. йасассиноти парива̄расампанна̄. модама̄на̄ абхикка̄мунти тут̣т̣хачитта̄ а̄гата̄. бхиккхӯнам̣ самитим̣ вананти имам̣ маха̄ванам̣ бхиккхӯнам̣ сантикам̣ бхиккхӯнам̣ дассанаттха̄йа а̄гата̄. атха ва̄ самитинти самӯхам̣, бхиккхусамӯхам̣ дассана̄йа а̄гата̄типи аттхо.

чхасахасса̄ хемавата̄, йаккха̄ на̄наттаван̣н̣иноти чхасахасса̄ хемаватапаббате ниббаттайаккха̄, те ча саббепи нӣла̄диван̣н̣авасена на̄наттаван̣н̣а̄.

са̄та̄гира̄ тисахасса̄ти са̄та̄гирипаббате ниббаттайаккха̄ тисахасса̄.

иччете сол̣асасахасса̄ти ете саббепи сол̣асасахасса̄ хонти.

весса̄митта̄ пан̃часата̄ти весса̄миттапаббате ниббатта̄ пан̃часата̄.

кумбхӣро ра̄джагахикоти ра̄джагаханагаре ниббатто кумбхӣро на̄ма йаккхо. вепулласса нивесананти тасса вепуллапаббато нивесанам̣ нива̄санат̣т̣ха̄нанти аттхо. бхиййо нам̣ сатасахассам̣, йаккха̄нам̣ пайирупа̄сатӣти там̣ атирекам̣ йаккха̄нам̣ сатасахассам̣ пайирупа̄сати. кумбхӣро ра̄джагахико, сопа̄га̄ самитим̣ вананти сопи кумбхӣро сапарива̄ро имам̣ ванам̣ бхиккхусамитим̣ дассанаттха̄йа а̄гато.

336. пуриман̃ча дисам̣ ра̄джа̄, дхатарат̣т̣хо паса̄сатӣти па̄чӣнадисам̣ ануса̄сати. гандхабба̄нам̣ адхипатӣти чатӯсупи диса̄су гандхабба̄нам̣ джет̣т̣хако. саббе те тасса васе ваттанти. маха̄ра̄джа̄ йасассисоти маха̄парива̄ро есо маха̄ра̄джа̄.

путта̄пи тасса бахаво, индана̄ма̄ махаббала̄ти тасса дхатарат̣т̣хасса бахаво махаббала̄ путта̄, те саббе саккасса деваран̃н̃о на̄мадха̄рака̄.

вирӯл̣хо там̣ паса̄сатӣти там̣ дисам̣ вирӯл̣хо ануса̄сати.

путта̄пи тасса̄ти тасса̄пи та̄диса̄йева путта̄. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘махаббала̄’’ти ликханти. ат̣т̣хакатха̄йам̣ саббава̄ресу ‘‘маха̄бала̄’’ти па̄т̣хо.

‘‘пуримам̣ дисам̣ дхатарат̣т̣хо, даккхин̣ена вирӯл̣хако;

паччхимена вирӯпаккхо, куверо уттарам̣ дисам̣.

чатта̄ро те маха̄ра̄джа̄, саманта̄ чатуро диса̄;

даддаллама̄на̄ ат̣т̣хам̣су, ване ка̄пилаваттхаве’’ти.

има̄ пана га̄тха̄ саббасан̇га̄хикавасена вутта̄.

айан̃четтха аттхо – дасасахассачаккава̄л̣е дхатарат̣т̣ха̄ на̄ма маха̄ра̄джа̄но аттхи. те саббепи кот̣исатасахассакот̣исатасахассагандхаббапарива̄ра̄ а̄гантва̄ пураттхима̄йа диса̄йа капилаваттхумаха̄ванато пат̣т̣ха̄йа чаккава̄л̣агаббхам̣ пӯретва̄ т̣хита̄. евам̣ даккхин̣адиса̄дӣсу вирӯл̣хака̄дайо. тенева̄ха – ‘‘саманта̄ чатуро диса̄, даддаллама̄на̄ ат̣т̣хам̣сӯ’’ти. идан̃хи вуттам̣ хоти – ‘‘саманта̄ чаккава̄л̣ехи а̄гантва̄ чатуро диса̄ паббатаматтхакесу аггиккхандха̄ вийа сут̣т̣ху джалама̄на̄ т̣хита̄’’ти. те пана йасма̄ капилаваттхуванамева сандха̄йа а̄гата̄, тасма̄ чаккава̄л̣ам̣ пӯретва̄ чаккава̄л̣ена самасама̄ т̣хита̄пи – ‘‘ване ка̄пилаваттхаве’’ти вутта̄.

337. тесам̣ ма̄йа̄вино да̄са̄, а̄гум̣ ван̃чаника̄ сат̣ха̄ти тесам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ катапа̄папат̣иччха̄даналаккхан̣а̄йа ма̄йа̄йа йутта̄ кут̣ила̄ча̄ра̄ да̄са̄ аттхи, йе саммукхапараммукхаван̃чана̄хи локам̣ ван̃чанато ‘‘ван̃чаника̄’’ти ча, кера̄т̣ийаса̄т̣хеййена саманна̄гататта̄ ‘‘сат̣ха̄’’ти ча вуччанти, тепи а̄гата̄ти аттхо. ма̄йа̄ кут̣ен̣д̣у вит̣ен̣д̣у, вит̣учча вит̣ут̣о саха̄ти те да̄са̄ саббепи ма̄йа̄ка̄рака̄ва. на̄мена панеттха еко кут̣ен̣д̣у на̄ма, еко вит̣ен̣д̣у на̄ма. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘вет̣ен̣д̣ӯ’’ти ликханти. еко вит̣учча на̄ма, еко вит̣ут̣о на̄ма. саха̄ти сопи вит̣ут̣о техи сахева а̄гато.

чандано ка̄масет̣т̣хо ча, киннигхан̣д̣у нигхан̣д̣у ча̄ти апаро киннигхан̣д̣у на̄ма. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘киннугхан̣д̣ӯ’’ти ликханти. нигхан̣д̣у ча̄ти ан̃н̃о нигхан̣д̣у на̄ма, еттака̄ да̄са̄. ито паре пана –

‘‘пана̄до опаман̃н̃о ча, девасуто ча ма̄тали;

читтасено ча гандхаббо, нал̣о ра̄джа̄ джанесабхо;

а̄гум̣ пан̃часикхо чева, тимбарӯ сӯрийаваччхаса̄’’ти. –

име девара̄джа̄но. таттха девасутоти деваса̄ратхи. читтасеноти читто ча сено ча читтасено ча. гандхабботи айам̣ читтасено гандхаббака̄йико девапутто, на кевалам̣ чеса, саббе пете пана̄да̄дайо гандхабба̄ ева. нал̣ора̄джа̄ти нал̣ака̄радевапутто на̄меко. джанесабхоти джанавасабхо девапутто. а̄гум̣ пан̃часикхо чева̄ти пан̃часикхо чева девапутто а̄гато. тимбарӯти тимбарӯ на̄ма гандхаббадевара̄джа̄. сӯрийаваччхаса̄ти тассева дхӣта̄.

ете чан̃н̃е ча ра̄джа̄но, гандхабба̄ саха ра̄джубхӣти ете ча на̄мавасена вуттагандхаббара̄джа̄но ан̃н̃е ча етехи ра̄джӯхи саддхим̣ бахӯ гандхабба̄. модама̄на̄ абхикка̄мум̣, бхиккхӯнам̣ самитим̣ вананти хат̣т̣хатут̣т̣хачитта̄ бхиккхусан̇гхасамитим̣ имам̣ ванам̣ а̄гата̄ти аттхо.

338. атха̄гум̣ на̄гаса̄ на̄га̄, веса̄ла̄ сахатаччхака̄ти на̄гасадахава̄сика̄ ча веса̄лӣва̄сика̄ ча на̄га̄ саха таччхакана̄гапариса̄йа а̄гата̄ти аттхо. камбалассатара̄ти камбало ча ассатаро ча. ете кира синерупа̄де васанти, супан̣н̣ехипи ануддхаран̣ӣйа̄ махесаккхана̄га̄ па̄йа̄га̄ саха н̃а̄тибхӣти пайа̄гатиттхава̄сино ча саха н̃а̄тисан̇гхена а̄гата̄.

йа̄муна̄ дхатарат̣т̣ха̄ ча̄ти йамунава̄сино ча дхатарат̣т̣хакуле уппанна̄ на̄га̄ ча. ера̄ван̣о маха̄на̄готи ера̄ван̣о ча девапутто, джа̄тийа̄ на̄го на хоти. на̄гавоха̄рена панеса вохарийати. сопа̄га̄ти сопи а̄гато.

йе на̄гара̄дже сахаса̄ харантӣти йе име вуттаппака̄ре на̄ге лобха̄бхибхӯта̄ са̄хасам̣ катва̄ харанти ган̣ханти. дибба̄ диджа̄ паккхӣ висуддхачаккхӯти дибба̄нубха̄вато дибба̄ ма̄тукуччхито ча ан̣д̣акосато ча̄ти две ва̄ре джа̄та̄ти диджа̄ паккхайуттата̄йа паккхӣ йоджанасатантарепи йоджанасахассантарепи на̄ге дассанасаматтхачаккхута̄йа висуддхачаккхӯ. веха̄йаса̄ те ванамаджджхаппатта̄ти те а̄ка̄сенева имам̣ маха̄ванам̣ сампатта̄. читра̄ супан̣н̣а̄ ити теса на̄манти тесам̣ ‘‘читрасупан̣н̣а̄’’ти на̄мам̣.

абхайам̣ тада̄ на̄гара̄джа̄нама̄си, супан̣н̣ато кхемамака̄си буддхоти тасма̄ саббепи те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сан̣ха̄хи ва̄ча̄хи упавхайанта̄ митта̄ вийа бандхава̄ вийа ча самуллапанта̄ саммодама̄на̄ а̄лин̇ганта̄ хаттхе ган̣ханта̄ ам̣сакӯт̣е хаттхам̣ т̣хапента̄ хат̣т̣хатут̣т̣хачитта̄. на̄га̄ супан̣н̣а̄ саран̣амакам̣су буддханти буддхам̣йева саран̣ам̣ гата̄.

339. джита̄ ваджирахаттхена̄ти индена деваран̃н̃а̄ джита̄. самуддам̣ асура̄сита̄ти маха̄самуддава̄сино суджа̄та̄йа асуракан̃н̃а̄йа ка̄ран̣а̄ саббепи бха̄таро ва̄савассете, иддхиманто йасассино.

тесу ка̄лакан̃ча̄ маха̄бхисма̄ти ка̄лакан̃ча̄ ча маханте бхим̣сане аттабха̄ве ма̄петва̄ а̄гамим̣су. асура̄ да̄навегхаса̄ти да̄навегхаса̄ на̄ма ан̃н̃е дхануггахаасура̄. вепачитти сучитти ча, паха̄ра̄до намучӣ саха̄ти вепачиттиасуро, сучиттиасуро ча̄ти ете ча асура̄ намучи ча ма̄ро девапутто етехи сахева а̄гато. име асура̄ маха̄самуддава̄сино, айам̣ параниммитадевалокава̄сӣ, касма̄ етехи саха̄гатоти? аччхандикатта̄. тепи хи аччхандика̄ абхабба̄, айампи та̄дисойева. тасма̄ дха̄тусо сам̣сандама̄но а̄гато.

сатан̃ча балипутта̄нанти балино маха̄асурасса путта̄нам̣ сатам̣. саббе верочана̄мака̄ти саббе аттано ма̄туласса ра̄хуссева на̄мадхара̄. саннайхитва̄ балисенанти аттано балисенам̣ саннайхитва̄ саббе катасанна̄ха̄ва хутва̄. ра̄хубхаддамупа̄гамунти ра̄хуасуриндам̣ упасан̇камим̣су. самайо да̄ни бхаддантети бхаддам̣ тава хоту, самайо те бхиккхӯнам̣ самитим̣ ванам̣ упасан̇камитва̄ бхиккхусан̇гхам̣ дассана̄йа̄ти аттхо.

340. а̄по ча дева̄ патхавӣ, теджо ва̄йо тада̄гамунти а̄покасин̣а̄дӣсу парикаммам̣ катва̄ ниббатта̄ а̄потиа̄дина̄мака̄ дева̄ а̄гамум̣. варун̣а̄ ва̄ран̣а̄ дева̄, сомо ча йасаса̄ саха̄ти варун̣адевата̄, ва̄ран̣адевата̄, сомадевата̄ти евам̣ на̄мака̄ ча дева̄ йасаса̄ на̄ма девена саха̄гата̄ти аттхо. метта̄карун̣а̄ка̄йика̄ти метта̄джха̄не ча карун̣а̄джха̄не ча парикаммам̣ катва̄ ниббаттадева̄. а̄гум̣ дева̄ йасассиноти етепи маха̄йаса̄ дева̄ а̄гата̄.

дасете дасадха̄ ка̄йа̄, саббе на̄наттаван̣н̣иноти те дасадха̄ т̣хита̄ даса девака̄йа̄ саббе нӣла̄дивасена на̄наттаван̣н̣а̄ а̄гата̄ти аттхо.

вен̣д̣ӯ ча дева̄ти вен̣д̣удевата̄ ча. сахали ча̄ти сахалидевата̄ ча. асама̄ ча дуве йама̄ти асамадевата̄ ча две ча йамака̄ дева̄. чандассупаниса̄ дева̄, чандама̄гум̣ пураккхатва̄ти чанданисситака̄ дева̄ чандам̣ пурато катва̄ а̄гата̄. татха̄ сӯрийанисситака̄ дева̄ сӯрийам̣ пураккхатва̄. наккхатта̄ни пураккхатва̄ти наккхаттаниссита̄пи дева̄ наккхатта̄ни пурато катва̄ а̄гата̄. а̄гум̣ мандавала̄хака̄ти ва̄тавала̄хака̄, аббхавала̄хака̄, ун̣хавала̄хака̄ ете саббепи вала̄хака̄йика̄ ‘‘мандавала̄хака̄’’ на̄ма вуччанти. тепи а̄гата̄ти аттхо. васӯнам̣ ва̄саво сет̣т̣хо, саккопа̄га̄ пуриндадоти васӯнам̣ девата̄нам̣ сет̣т̣хо ва̄саво йо саккоти ча, пуриндадоти ча вуччати, сопи а̄гато.

дасете дасадха̄ ка̄йа̄ти етепи даса девака̄йа̄ дасадха̄ва а̄гата̄. саббе на̄наттаван̣н̣иноти нӣла̄дивасена на̄наттаван̣н̣а̄.

атха̄гум̣ сахабхӯ дева̄ти атха сахабхӯ на̄ма дева̄ а̄гата̄. джаламаггисикха̄рива̄ти аггисикха̄ вийа джаланта̄. джаламагги ча сикха̄рива̄ти има̄ни тесам̣ на̄ма̄нӣтипи вуттам̣. арит̣т̣хака̄ ча роджа̄ ча̄ти арит̣т̣хакадева̄ ча роджадева̄ ча. ума̄пуппханибха̄синоти ума̄пуппхадева̄ на̄ма ете дева̄. ума̄пуппхасадиса̄ хи тесам̣ сарӣра̄бха̄, тасма̄ ‘‘ума̄пуппханибха̄сино’’ти вуччанти.

варун̣а̄ сахадхамма̄ ча̄ти ете ча две джана̄. аччута̄ ча анеджака̄ти аччутадевата̄ ча анеджакадевата̄ ча. сулеййаручира̄ а̄гунти сулеййа̄ ча ручира̄ ча а̄гата̄. а̄гум̣ ва̄саванесиноти ва̄саванесӣдева̄ на̄ма а̄гата̄. дасете дасадха̄ ка̄йа̄ти етепи дасадевака̄йа̄ дасадха̄ва а̄гата̄.

сама̄на̄ маха̄сама̄на̄ти сама̄на̄ ча маха̄сама̄на̄ ча. ма̄нуса̄ ма̄нусуттама̄ти ма̄нуса̄ ча ма̄нусуттама̄ ча. кхид̣д̣а̄падосика̄ а̄гум̣, а̄гум̣ манопадосика̄ти кхид̣д̣а̄падосика̄ манопадосика̄ ча дева̄ а̄гата̄.

атха̄гум̣ харайо дева̄ти харидева̄ на̄ма а̄гата̄. йе ча лохитава̄синоти лохитава̄сино ча а̄гата̄. па̄рага̄ маха̄па̄рага̄ти ете ча дувидха̄ а̄гата̄. дасете дасадха̄ ка̄йа̄ти етепи дасадевака̄йа̄ дасадха̄ва а̄гата̄.

сукка̄ карамбха̄ арун̣а̄, а̄гум̣ вегханаса̄ саха̄ти ете сукка̄дайо тайо, техи саха вегханаса̄ ча а̄гата̄. ода̄тагайха̄ па̄моккха̄ти ода̄тагайха̄ на̄ма па̄моккхадева̄ а̄гата̄. а̄гум̣ дева̄ вичаккхан̣а̄ти вичаккхан̣а̄ на̄ма дева̄ а̄гата̄.

сада̄матта̄ ха̄рагаджа̄ти сада̄матта̄ ча ха̄рагаджа̄ ча. миссака̄ ча йасассиноти йасасампанна̄ миссакадева̄ ча. тханайам̣ а̄га паджджунноти паджджунно ча девара̄джа̄ тханайанто а̄гато. йо диса̄ абхивассатӣти йо йам̣ йам̣ дисам̣ йа̄ти, таттха таттха дево вассати. дасете дасадха̄ ка̄йа̄ти етепи дасадевака̄йа̄ дасадха̄ а̄гата̄.

кхемийа̄ тусита̄ йа̄ма̄ти кхемийа̄ дева̄ туситапурава̄сино ча йа̄ма̄девалокава̄сино ча. катхака̄ ча йасассиноти йасасампанна̄ катхакадева̄ ча. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘кат̣т̣хака̄ ча̄’’ти ликханти. ламбӣтака̄ ла̄масет̣т̣ха̄ти ламбитакадева̄ ча ла̄масет̣т̣хадева̄ ча. джотина̄ма̄ ча а̄сава̄ти паббатаматтхаке катанал̣аггиккхандхо вийа джотама̄на̄ джотидева̄ на̄ма аттхи, те ча а̄са̄ ча дева̄ а̄гата̄ти аттхо. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘джа̄тина̄ма̄’’ти ликханти. а̄са̄ девата̄ чхандавасена а̄сава̄ти вутта̄. нимма̄наратино а̄гум̣, атха̄гум̣ параниммита̄. дасете дасадха̄ ка̄йа̄ти етепи даса девака̄йа̄ дасадха̄ва а̄гата̄.

сат̣т̣хете деваника̄йа̄ти ете ча а̄по ча дева̄тиа̄дика̄ чха дасака̄ сат̣т̣хи деваника̄йа̄ саббе нӣла̄дивасена на̄наттаван̣н̣ино. на̄манвайена а̄гаччхунти на̄мабха̄гена на̄макот̣т̣ха̄сена а̄гата̄. йе чан̃н̃е садиса̄ саха̄ти йе ча ан̃н̃епи техи садиса̄ ван̣н̣атопи на̄матопи ета̄диса̄йева сесачаккава̄л̣есу дева̄, тепи а̄гата̄йева̄ти екападенева кала̄пам̣ вийа пут̣акам̣ вийа ча катва̄ сабба̄ девата̄ ниддисати.

евам̣ дасасу локадха̄тусахассесу девака̄йе ниддиситва̄ ида̄ни йадаттхам̣ те а̄гата̄, там̣ дассенто павут̣т̣хаджа̄тинти га̄тхама̄ха. тассаттхо – павут̣т̣ха̄ вигата̄ джа̄ти асса̄ти арийасан̇гхо павут̣т̣хаджа̄ти на̄ма, там̣ павут̣т̣хаджа̄тим̣ ра̄гадосамохакхӣла̄нам̣ абха̄ва̄ акхӣлам̣ чатта̄ро огхе таритва̄ т̣хитатта̄ огхатин̣н̣ам̣ чатуннам̣ а̄сава̄нам̣ абха̄вена ана̄савам̣ арийасан̇гхам̣ даккхема пассисса̄ма. тесан̃н̃ева огха̄нам̣ тин̣н̣атта̄ огхатарам̣ а̄гум̣ акаран̣ато на̄гам̣. асита̄тиганти ка̄л̣акабха̄ва̄тӣтам̣ чандам̣ва сирийа̄ вирочама̄нам̣ дасабалан̃ча даккхема пассисса̄ма̄ти етадаттхам̣ саббепи те на̄манвайена а̄гаччхум̣, йе чан̃н̃е садиса̄ саха̄ти.

341. ида̄ни брахма̄но дассенто субрахма̄ параматто ча̄тиа̄дима̄ха. таттха субрахма̄ти еко брахма̄. параматтопи брахма̄ва. путта̄ иддхимато саха̄ти ете иддхимато буддхасса бхагавато путта̄ арийабрахма̄но сахева а̄гата̄. санан̇кума̄ро тиссо ча̄ти санан̇кума̄ро ча тиссамаха̄брахма̄ ча. сопа̄га̄ти сопи а̄гато.

‘‘сахассам̣ брахмалока̄нам̣, маха̄брахма̄бхитит̣т̣хати;

упапанно джутиманто, бхисма̄ка̄йо йасасси со’’ти. –

еттха сахассам̣ брахмалока̄нанти екан̇гулийа̄ екасахассачаккава̄л̣е дасахи ан̇гулӣхи дасасахассичаккава̄л̣е а̄локапхаран̣асаматтха̄нам̣ маха̄брахма̄нам̣ сахассам̣ а̄гатам̣. маха̄брахма̄бхитит̣т̣хатӣти йаттха екеко маха̄брахма̄ ан̃н̃е брахме абхибхавитва̄ тит̣т̣хати. упапанноти брахмалоке ниббатто. джутимантоти а̄нубха̄васампанно. бхисма̄ка̄йоти маха̄ка̄йо, двӣхи тӣхи ма̄гадхикехи га̄маккхеттехи самаппама̄н̣ааттабха̄во. йасассисоти аттабха̄васирӣсан̇кха̄тена йасена саманна̄гато.

дасеттха иссара̄ а̄гум̣, паччекавасаваттиноти етасмин̃ча брахмасахассе йе па̄т̣ийеккам̣ па̄т̣ийеккам̣ васам̣ ваттенти, еварӯпа̄ даса иссара̄ маха̄брахма̄но а̄гата̄. тесан̃ча маджджхато а̄га, ха̄рито парива̄ритоти тесам̣ брахма̄нам̣ маджджхе ха̄рито на̄ма маха̄брахма̄ сатасахассабрахмапарива̄ро а̄гато.

342. те ча саббе абхикканте, саинде деве сабрахмакети те саббепи саккам̣ девара̄джа̄нам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ а̄гате девака̄йе, ха̄ритамаха̄брахма̄нам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ а̄гате брахмака̄йе ча. ма̄расена̄ абхикка̄мӣти ма̄расена̄ абхигата̄. пасса кан̣хасса мандийанти ка̄л̣акасса ма̄раса ба̄лабха̄вам̣ пассатха.

етха ган̣хатха бандхатха̄ти евам̣ аттано парисам̣ а̄н̣а̄песи. ра̄гена баддхаматтху воти саббам̣ во идам̣ деваман̣д̣алам̣ ра̄гена баддхам̣ хоту. саманта̄ парива̄ретха, ма̄ во мун̃читтха кочи нанти тумха̄кам̣ екопи етесу екампи ма̄ мун̃чи. ‘‘ма̄ во мун̃четха̄’’типи па̄т̣хо, есеваттхо.

ити таттха маха̄сено, кан̣хо сенам̣ апесайӣти евам̣ таттха маха̄самайе маха̄сено ма̄ро ма̄расенам̣ апесайи. па̄н̣ина̄ талама̄хачча̄ти хаттхена патхавӣталам̣ пахаритва̄. сарам̣ катва̄на бхераванти ма̄равибхим̣сакадассанаттхам̣ бхайа̄накам̣ саран̃ча катва̄.

йатха̄ па̄вуссако мегхо, тханайанто савиджджукоти савиджджуко па̄вуссакамегхо вийа маха̄гаджджитам̣ гаджджанто. тада̄ со паччуда̄ваттӣти тасмим̣ самайе со ма̄ро там̣ вибхим̣санакам̣ дассетва̄ пат̣иниватто. сан̇куддхо асайам̣ васети сут̣т̣ху куддхо купито кан̃чи васе ваттетум̣ асакконто асайам̣васе асайам̣васӣ аттано васена ака̄мако хутва̄ ниватто. бхагава̄ кира ‘‘айам̣ ма̄ро имам̣ маха̄сама̄гамам̣ дисва̄ ‘абхисамайантара̄йам̣ карисса̄мӣ’ти антарантаре ма̄расенам̣ песетва̄ ма̄рам̣ вибхим̣сакам̣ дассетӣ’’ти ан̃н̃а̄си. пакати чеса̄ бхагавато, йаттха абхисамайо на бхависсати, таттха ма̄рам̣ вибхим̣сакам̣ дассентам̣ на нива̄рети. йаттха пана абхисамайо хоти, таттха йатха̄ париса̄ нева ма̄расса рӯпам̣ пассати, на саддам̣ сун̣а̄ти, евам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти. имасмин̃ча сама̄гаме маха̄бхисамайо бхависсати, тасма̄ йатха̄ девата̄ нева тасса рӯпам̣ пассанти, на саддам̣ сун̣анти, евам̣ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –‘‘тада̄ со паччуда̄ватти, сан̇куддхо асайам̣васе’’ти.

343. тан̃ча саббам̣ абхин̃н̃а̄йа, ваваттхитва̄на чаккхума̄ти там̣ саббам̣ бхагава̄ джа̄нитва̄ ваваттхапетва̄ ча.

ма̄расена̄ абхикканта̄, те виджа̄на̄тха бхиккхавоти бхиккхаве ма̄расена̄ абхикканта̄, те тумхе аттано анурӯпам̣ виджа̄на̄тха, пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджатха̄ти вадати. а̄таппамакарунти пхаласама̄паттим̣ пависанаттха̄йа вӣрийам̣ а̄рабхим̣су. вӣтара̄гехи пакка̄мунти ма̄ро ча ма̄расена̄ ча вӣтара̄гехи арийехи дӯратова апаккамум̣. несам̣ лома̄пи ин̃джайунти тесам̣ вӣтара̄га̄нам̣ лома̄нипи на ча̄лайим̣су. атха ма̄ро бхиккхусан̇гхам̣ а̄раббха имам̣ га̄тхам̣ абха̄си –

‘‘саббе виджитасан̇га̄ма̄, бхайа̄тӣта̄ йасассино;

моданти саха бхӯтехи, са̄вака̄ те джанесута̄’’ти.

таттха моданти саха бхӯтехӣти дасабаласса са̄сане бхӯтехи сан̃джа̄техи арийехи саддхим̣ моданти памоданти. джанесута̄ти джане виссута̄ па̄кат̣а̄ абхин̃н̃а̄та̄.

идам̣ пана маха̄самайасуттам̣ на̄ма девата̄нам̣ пийам̣ мана̄пам̣, тасма̄ ман̇галам̣ вадантена абхинават̣т̣ха̄несу идамева суттам̣ ваттаббам̣. девата̄ кира –‘‘имам̣ суттам̣ сун̣исса̄ма̄’’ти охитасота̄ вичаранти. десана̄парийоса̄не панасса кот̣исатасахассадевата̄ арахаттам̣ патта̄, сота̄панна̄дӣнам̣ ган̣ана̄ наттхи.

девата̄нан̃часса пийамана̄пабха̄ве идам̣ ваттху – кот̣ипаббатавиха̄ре кира на̄гален̣адва̄ре на̄гаруккхе ека̄ девадхӣта̄ васати. еко дахаро антолен̣е имам̣ суттам̣ саджджха̄йати. девадхӣта̄ сутва̄ суттапарийоса̄не маха̄саддена са̄дхука̄рамада̄си. ко есоти. ахам̣, бханте, девадхӣта̄ти. касма̄ са̄дхука̄рамада̄сӣти? бханте, дасабалена маха̄ване нисӣдитва̄ катхитадивасе имам̣ суттам̣ сутва̄ аджджа ассосим̣, бхагавата̄ катхитато екаккхарампи аха̄петва̄ суггахито айам̣ дхаммо тумхехӣти. дасабаласса катхайато сутам̣ тайа̄ти? а̄ма, бхантети. маха̄ кира девата̄саннипа̄то ахоси, твам̣ каттха т̣хита̄ сун̣ӣти?

ахам̣, бханте, маха̄ванава̄сийа̄ девата̄, махесаккха̄су пана девата̄су а̄гаччхантӣсу джамбудӣпе ока̄сам̣ на̄латтхам̣, атха имам̣ тамбапан̣н̣идӣпам̣ а̄гантва̄ джамбуколапат̣т̣ане т̣хатва̄ сотум̣ а̄раддхамхи, татра̄пи махесаккха̄су девата̄су а̄гаччхантӣсу ануккамена пат̣иккамама̄на̄ рохан̣аджанападе маха̄га̄масса пит̣т̣хибха̄гато самудде галаппама̄н̣ам̣ удакам̣ пависитва̄ таттха т̣хита̄ ассосинти. туйхам̣ т̣хитат̣т̣ха̄нато дӯре саттха̄рам̣ пассаси деватети? ким̣ катхетха, бханте, саттха̄ маха̄ване дхаммам̣ десенто нирантарам̣ маман̃н̃ева олокетӣти ман̃н̃ама̄на̄ отаппама̄на̄ ӯмӣсу нилайа̄мӣти.

там̣ дивасам̣ кира кот̣исатасахассадевата̄ арахаттам̣ патта̄, тумхепи тада̄ арахаттам̣ патта̄ти? наттхи, бханте. ана̄га̄мипхалам̣ паттаттха ман̃н̃ети? наттхи, бханте. сакада̄га̄мипхалам̣ паттаттха ман̃н̃ети? наттхи, бханте. тайо магге патта̄ девата̄ кира ган̣анапатхам̣ атӣта̄, сота̄панна̄ джа̄таттха ман̃н̃ети? девата̄ там̣ дивасам̣ сота̄паттипхалам̣ паттатта̄ хара̄йама̄на̄ –‘‘апуччхитаббам̣ пуччхати аййо’’ти а̄ха. тато нам̣ со бхиккху а̄ха – ‘‘сакка̄ пана девате, тава аттабха̄вам̣ амха̄кам̣ дассету’’нти? на сакка̄ бханте сакалака̄йам̣ дассетум̣, ан̇гулипаббаматтам̣ дассесса̄ми аййасса̄ти кун̃чикачхиддена ан̇гулим̣ антолен̣а̄бхимукхам̣ ака̄си, чандасахассасӯрийасахассауггаманака̄ло вийа ахоси. девадхӣта̄ ‘‘аппаматта̄, бханте, хотха̄’’ти дахарабхиккхум̣ вандитва̄ агама̄си. евам̣ имам̣ суттам̣ девата̄нам̣ пийам̣ мана̄пам̣, мама̄йанти нам̣ девата̄ти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄самайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. саккапан̃хасуттаван̣н̣ана̄

нида̄наван̣н̣ана̄

344. евам̣ ме сутанти саккапан̃хасуттам̣. татра̄йаманутта̄нападаван̣н̣ана̄ – амбасан̣д̣а̄ на̄ма бра̄хман̣ага̄моти со кира га̄мо амбасан̣д̣а̄нам̣ авидӯре нивит̣т̣хо, тасма̄ ‘‘амбасан̣д̣а̄’’ твева вуччати. ведийаке паббатети со кира паббато паббатапа̄де джа̄тена ман̣иведика̄садисена нӣлаванасан̣д̣ена саманта̄ париккхитто, тасма̄ ‘ведийакапаббато’ твева сан̇кхйам̣ гато. индаса̄лагуха̄йанти пуббепи са̄ двиннам̣ паббата̄нам̣ антаре гуха̄, индаса̄ларуккхо часса̄ два̄ре, тасма̄ ‘индаса̄лагуха̄’ти сан̇кхйам̣ гата̄. атха нам̣ кут̣т̣ехи париккхипитва̄ два̄рава̄тапа̄на̄ни йоджетва̄ супаринит̣т̣хитасудха̄каммама̄ла̄каммалата̄каммавичиттам̣ лен̣ам̣ катва̄ бхагавато адам̣су. пуримавоха̄равасена пана ‘‘индаса̄лагуха̄’’ твева нам̣ сан̃джа̄нанти. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘индаса̄лагуха̄йа’нти.

уссуккам̣ удапа̄дӣти дхаммико усса̄хо уппаджджи. нану ча еса абхин̣хадасса̄вӣ бхагавато, на со девата̄саннипа̄то на̄ма аттхи, йаттха̄йам̣ на а̄гатапуббо, саккена садисо аппама̄давиха̄рӣ девапутто на̄ма наттхи. атха касма̄ буддхадассанам̣ ана̄гатапуббасса вийа асса усса̄хо удапа̄дӣти? маран̣абхайена сантаджджитатта̄. тасмим̣ кирасса самайе а̄йу париккхӣн̣о, со пан̃ча пуббанимитта̄ни дисва̄ ‘‘париккхӣн̣о да̄ни ме а̄йӯ’’ти ан̃н̃а̄си. йесан̃ча девапутта̄нам̣ маран̣анимитта̄ни а̄ви бхаванти, тесу йе париттакена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатта̄, те ‘‘кухим̣ ну кхо ида̄ни ниббаттисса̄ма̄’’ти бхайам̣ санта̄сам̣ а̄паджджанти. йе катабхӣрутта̄на̄ бахум̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ ниббатта̄, те аттана̄ диннада̄нам̣ раккхитасӣлам̣ бха̄витабха̄ванан̃ча а̄гамма ‘‘упаридевалоке сампаттим̣ анубхависса̄ма̄’’ти на бха̄йанти.

сакко пана девара̄джа̄ пуббанимитта̄ни дисва̄ дасайоджанасахассам̣ деванагарам̣, йоджанасахассуббедхам̣ веджайантам̣, тийоджанасатикам̣ судхаммадевасабхам̣, йоджанасатуббедхам̣ па̄риччхаттакам̣, сат̣т̣хийоджаникам̣ пан̣д̣укамбаласилам̣, ад̣д̣хатийа̄ на̄т̣акакот̣ийо двӣсу девалокесу девапарисам̣, нанданаванам̣, читталата̄ванам̣, миссакаванам̣, пха̄русакавананти етам̣ саббасампаттим̣ олокетва̄ ‘‘нассати вата бхо ме айам̣ сампаттӣ’’ти бхайа̄бхибхӯто ахоси.

тато ‘‘аттхи ну кхо кочи саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ локапита̄махо маха̄брахма̄ ва̄, йо ме хадайанисситам̣ сокасаллам̣ самуддхаритва̄ имам̣ сампаттим̣ тха̄варам̣ кареййа̄’’ти олокенто кан̃чи адисва̄ пуна аддаса ‘‘ма̄диса̄нам̣ сатасахасса̄нампи уппаннам̣ сокасаллам̣ самма̄самбуддхо уддхаритум̣ пат̣ибало’’ти. атхевам̣ паривитаккентасса тена кхо пана самайена саккасса дева̄наминдасса уссуккам̣ удапа̄ди бхагавантам̣ дассана̄йа.

кахам̣ ну кхо бхагава̄ етарахи вихаратӣти катарасмим̣ джанападе катарам̣ нагарам̣ упанисса̄йа касса паччайе парибхун̃джанто касса аматам̣ дхаммам̣ десайама̄но вихаратӣти. аддаса̄ кхоти аддаккхи пат̣ивиджджхи. ма̄риса̄ти пийавачанаметам̣, девата̄нам̣ па̄т̣ийекко воха̄ро. ниддуккха̄типи вуттам̣ хоти. касма̄ панеса деве а̄мантеси? саха̄йаттха̄йа. пуббе киреса бхагавати сал̣алагхаре вихаранте екакова дассана̄йа агама̄си. саттха̄ ‘‘апарипаккам̣ та̄васса н̃а̄н̣ам̣, катипа̄хам̣ пана атиккамитва̄ майи индаса̄лагуха̄йам̣ вихаранте пан̃ча пуббанимитта̄ни дисва̄ маран̣абхайабхӣто двӣсу девалокесу девата̄хи саддхим̣ упасан̇камитва̄ чуддаса пан̃хе пуччхитва̄ упеккха̄пан̃хависсаджджана̄васа̄не асӣтийа̄ девата̄сахассехи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣хахиссатӣ’’ти чинтетва̄ ока̄сам̣ на̄ка̄си. со ‘‘мама пуббепи екакасса гататта̄ саттха̄ра̄ ока̄со на като, аддха̄ ме наттхи маггапхаласса упаниссайо, екасса пана упаниссайе сати чаккава̄л̣апарийанта̄йапи париса̄йа бхагава̄ дхаммам̣ десетийева. авассам̣ кхо пана двӣсу девалокесу кассачи девасса упаниссайо бхависсати, там̣ сандха̄йа саттха̄ дхаммам̣ десессати. там̣ сутва̄ ахампи аттано доманассам̣ вӯпасамесса̄мӣ’’ти чинтетва̄ саха̄йаттха̄йа а̄мантеси.

евам̣ бхаддам̣ тава̄ти кхо дева̄ та̄ватим̣са̄ти евам̣ хоту маха̄ра̄джа, гаччха̄ма бхагавантам̣ дассана̄йа, дуллабхо буддхуппа̄до, бхаддам̣ тава, йо твам̣ ‘‘паббатакӣл̣ам̣ надӣкӣл̣ам̣ гаччха̄ма̄’’ти аватва̄ амхе еварӯпесу т̣ха̄несу нийоджесӣти. паччассосунти тасса вачанам̣ сираса̄ сампат̣иччхим̣су.

345. пан̃часикхам̣ гандхаббадевапуттам̣ а̄мантесӣти деве та̄ва а̄мантету, имам̣ касма̄ висум̣ а̄мантеси? ока̄сакаран̣аттхам̣. евам̣ кирасса ахоси ‘‘двӣсу девалокесу девата̄ гахетва̄ дхурена пахарантасса вийа саттха̄рам̣ упасан̇камитум̣ на йуттам̣, айам̣ пана пан̃часикхо дасабаласса упат̣т̣ха̄ко валлабхо иччхитиччхитаккхан̣е гантва̄ пан̃хам̣ пуччхитва̄ дхаммам̣ сун̣а̄ти, имам̣ пурато песетва̄ ока̄сам̣ ка̄ретва̄ имина̄ катока̄се упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти ока̄сакаран̣аттхам̣ а̄мантеси.

евам̣ бхаддам̣ тава̄ти со ‘‘евам̣ маха̄ра̄джа, хоту, бхаддам̣ тава, йо твам̣ мам̣ ‘ехи, ма̄риса, уййа̄накӣл̣а̄дӣни ва̄ нат̣асамаджджа̄дӣни ва̄ дассана̄йа гаччха̄ма̄’ти аватва̄ ‘буддхам̣ пассисса̄ма, дхаммам̣ сосса̄ма̄’ти вадасӣ’’ти дал̣хатарам̣ упаттхамбхенто дева̄наминдасса вачанам̣ пат̣иссутва̄ анучарийам̣ сахачаран̣ам̣ екато гаманам̣ упа̄гами.

таттха белувапан̣д̣унти белувапаккам̣ вийа пан̣д̣уван̣н̣ам̣. тасса кира сован̣н̣амайам̣ поккхарам̣, инданӣламайо дан̣д̣о, раджатамайа̄ тантийо, пава̄л̣амайа̄ вет̣хака̄, вӣн̣а̄паттакам̣ га̄вутам̣, тантибандханат̣т̣ха̄нам̣ га̄вутам̣, упари дан̣д̣ако га̄вутанти тига̄вутаппама̄н̣а̄ вӣн̣а̄. ити со там̣ вӣн̣ам̣ а̄да̄йа самапан̃н̃а̄самуччхана̄ муччхетва̄ агганакхехи пахаритва̄ мадхурам̣ гӣтассарам̣ ниччха̄ретва̄ сесадеве саккасса гаманака̄лам̣ джа̄на̄пенто екамантам̣ ат̣т̣ха̄си. евам̣ тасса гӣтава̄дитасан̃н̃а̄йа саннипатите деваган̣е атха кхо сакко дева̄наминдо…пе… ведийаке паббате паччут̣т̣ха̄си.

346. атирива обха̄саджа̄тоти ан̃н̃есу дивасесу екассева девасса ва̄ ма̄расса ва̄ брахмуно ва̄ обха̄сена обха̄саджа̄то хоти, там̣дивасам̣ пана двӣсу девалокесу девата̄нам̣ обха̄сена атирива обха̄саджа̄то екападжджото сахассачандасӯрийауггатака̄ласадисо ахоси. парито га̄месу манусса̄ти саманта̄ га̄месу манусса̄. пакатиса̄йама̄сака̄лейева кира га̄мамаджджхе да̄ракесу кӣл̣антесу таттха сакко агама̄си, тасма̄ манусса̄ пасситва̄ евама̄хам̣су. нану ча маджджхимайа̄ме девата̄ бхагавантам̣ упасан̇каманти, айам̣ касма̄ пат̣хамайа̄масса̄пи пуримабха̄гейева а̄гатоти? маран̣абхайенева таджджитатта̄. ким̣су на̄ма̄ти ким̣су на̄ма бхо етам̣, ко ну кхо аджджа махесаккхо дево ва̄ брахма̄ ва̄ бхагавантам̣ пан̃хам̣ пуччхитум̣ дхаммам̣ сотум̣ упасан̇каманто, катхам̣су на̄ма бхо бхагава̄ пан̃хам̣ виссаджджессати дхаммам̣ десессати, ла̄бха̄ амха̄кам̣, йесам̣ но евам̣ девата̄нам̣ кан̇кха̄винодако саттха̄ авидӯре виха̄ре васати, йе лабха̄ма тха̄лакабхиккхампи кат̣аччхубхиккхампи да̄тунти сам̣вигга̄ ломахат̣т̣хаджа̄та̄ уддхаггалома̄ хутва̄ дасанакхасамодха̄насамуджджалам̣ ан̃джалим̣ сирасмим̣ патит̣т̣хапетва̄ намассама̄на̄ ат̣т̣хам̣су.

347. дурупасан̇кама̄ти дупайирупа̄сийа̄. ахам̣ сара̄го садосо самохо, саттха̄ вӣтара̄го вӣтадосо вӣтамохо, тасма̄ дупайирупа̄сийа̄ татха̄гата̄ ма̄дисена. джха̄йӣти лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ча а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нена ча джха̄йӣ. тасмин̃н̃ева джха̄не рата̄ти джха̄нарата̄. тадантарам̣ пат̣исаллӣна̄ти тадантарам̣ пат̣исаллӣна̄ сампати пат̣исаллӣна̄ ва̄. тасма̄ на кевалам̣ джха̄йӣ джха̄нарата̄ти дурупасан̇кама̄, ида̄нимева пат̣исаллӣна̄типи дурупасан̇кама̄. паса̄деййа̄сӣти а̄ра̄дхеййа̄си, ока̄сам̣ ме ка̄ретва̄ дадеййа̄сӣти вадати. белувапан̣д̣увӣн̣ам̣ а̄да̄йа̄ти нану пуббева а̄динна̄ти? а̄ма, а̄динна̄. маггагаманавасена пана ам̣сакӯт̣е лаггита̄, ида̄ни нам̣ ва̄махаттхе т̣хапетва̄ ва̄данасаджджам̣ катва̄ а̄дийи. тена вуттам̣ ‘‘а̄да̄йа̄’’ти.

пан̃часикхагӣтага̄тха̄ван̣н̣ана̄

348. асса̄весӣти са̄веси. буддхӯпасан̃хита̄ти буддхам̣ а̄раббха буддхам̣ ниссайам̣ катва̄ паватта̄ти аттхо. сесападесупи есева найо.

ванде те питарам̣ бхадде, тимбарум̣ сӯрийаваччхасети еттха сӯрийаваччхаса̄ти сӯрийасама̄насарӣра̄. тасса̄ кира девадхӣта̄йа па̄дантато расми ут̣т̣хахитва̄ кесантам̣ а̄рохати, тасма̄ ба̄ласӯрийаман̣д̣аласадиса̄ кха̄йати, ити нам̣ ‘‘сӯрийаваччхаса̄’’ти сан̃джа̄нанти. там̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘бхадде, сӯрийаваччхасе, тава питарам̣ тимбарум̣ гандхаббадевара̄джа̄нам̣ ванда̄мӣ’’ти. йена джа̄та̄си калйа̄н̣ӣти йена ка̄ран̣абхӯтена йам̣ тимбарум̣ девара̄джа̄нам̣ нисса̄йа твам̣ джа̄та̄, калйа̄н̣ӣ саббан̇гасобхана̄. а̄нандаджананӣ мама̄ти майхам̣ пӣтисоманассавад̣д̣ханӣ.

ва̄това седатам̣ кантоти йатха̄ сан̃джа̄таседа̄нам̣ седахаран̣аттхам̣ ва̄то ит̣т̣хо хоти канто мана̄по, еванти аттхо. па̄нӣйам̣ва пипа̄сатоти па̄тумиччхантасса пипа̄сато пипа̄са̄бхибхӯтасса. ан̇гӣрасӣти ан̇ге расмийо асса̄ти ан̇гӣрасӣ, тамева а̄раббха а̄лапанто вадати. дхаммо арахата̄мива̄ти араханта̄нам̣ навалокуттарадхаммо вийа.

джигхаччхатоти бхун̃джитука̄масса кхуда̄бхибхӯтасса. джалантамива ва̄рина̄ти йатха̄ кочи джалантам̣ джа̄таведам̣ удакакумбхена нибба̄пеййа, евам̣ тава ка̄ран̣а̄ уппаннам̣ мама ка̄мара̄гапарил̣а̄хам̣ нибба̄пехӣти вадати.

йуттам̣ кин̃джаккхарен̣уна̄ти падумакесарарен̣уна̄ йуттам̣. на̄го гхамма̄бхитатто ва̄ти гхамма̄бхитаттахаттхӣ вийа. ога̄хе те тханӯдаранти йатха̄ со на̄го поккхаран̣им̣ ога̄хитва̄ пивитва̄ аггасон̣д̣аматтам̣ пан̃н̃а̄йама̄нам̣ катва̄ нимугго сукхам̣ са̄там̣ виндати, евам̣ када̄ ну кхо те тханӯдарам̣ тханавемаджджхам̣ ударан̃ча отаритва̄ ахам̣ сукхам̣ са̄там̣ пат̣илабхисса̄мӣти вадати.

‘‘аччан̇кусова на̄гова, джитам̣ ме туттатомарам̣;

ка̄ран̣ам̣ наппаджа̄на̄ми, самматто лаккхан̣ӯруйа̄’’ти. –

еттха туттам̣ вуччати кан̣н̣амӯле виджджханаайадан̣д̣ако. томаранти па̄да̄дӣсу виджджханадан̣д̣атомарам̣. ан̇кусоти маттхаке виджджханакут̣илакан̣т̣ако. йо ча на̄го пабхиннаматто аччан̇кусо хоти, ан̇кусам̣ атӣто; ан̇кусена виджджхийама̄нопи васам̣ на гаччхати, со ‘‘джитам̣ майа̄ туттатомарам̣, йо ахам̣ ан̇кусассапи васам̣ на гаччха̄мӣ’’ти мададаппена кин̃чи ка̄ран̣ам̣ на буджджхати. йатха̄ со аччан̇кусо на̄го ‘‘джитам̣ ме туттатомара’’нти кин̃чи ка̄ран̣ам̣ наппаджа̄на̄ти, евам̣ ахампи лаккхан̣асампаннаӯрута̄йа лаккхан̣ӯруйа̄ самматто матто паматто умматто вийа кин̃чи ка̄ран̣ам̣ наппаджа̄на̄мӣти вадати. атха ва̄ аччан̇кусова на̄го ахампи самматто лаккхан̣ӯруйа̄ кин̃чи тато вира̄гака̄ран̣ам̣ наппаджа̄на̄ми. касма̄? йасма̄ тена на̄гена вийа джитам̣ ме туттатомарам̣, на кассачи вадато вачанам̣ а̄дийа̄ми.

тайи гедхитачиттосмӣти бхадде лаккхан̣ӯру тайи баддхачиттосми. гедхитачиттоти ва̄ гедхам̣ аджджхупетачитто. читтам̣ випарин̣а̄митанти пакатим̣ джахитва̄ т̣хитам̣. пат̣игантум̣ на саккомӣти ниваттитум̣ на саккоми. ван̇кагхастова амбуджоти бал̣исам̣ гилитва̄ т̣хитамаччхо вийа. ‘‘гхасо’’типи па̄т̣хо, айамеваттхо.

ва̄мӯрӯти ва̄ма̄ка̄рена сан̣т̣хитаӯру, кадаликкхандхасадисаӯрӯти ва̄ аттхо. саджа̄ти а̄лин̇га. мандалочанети иттхийо на тикхин̣ам̣ ниджджха̄йанти мандам̣ а̄лоченти олокенти, тасма̄ ‘‘мандалочана̄’’ти вуччанти. палиссаджа̄ти саббатобха̄гена а̄лин̇га. етам̣ ме абхипаттхитанти етам̣ майа̄ абхин̣хам̣ паттхитам̣.

аппако вата ме сантоти пакатийа̄ва мандо сама̄но. веллитакесийа̄ти кеса̄ мун̃читва̄ пит̣т̣хийам̣ виссат̣т̣хака̄ле саппо вийа велланта̄ гаччханта̄ асса̄ти веллитакесӣ, тасса̄ веллитакесийа̄. анекабха̄во самуппа̄дӣти анекавидхо джа̄то. анекабха̄готи ва̄ па̄т̣хо. арахантева даккхин̣а̄ти арахантамхи диннада̄нам̣ вийа на̄наппака̄рато пабхинно.

йам̣ ме аттхи катам̣ пун̃н̃анти йам̣ майа̄ катам̣ пун̃н̃аматтхи. арахантесу та̄дисӯти та̄дилаккхан̣аппаттесу арахантесу. тайа̄ саддхим̣ випаччатанти саббам̣ тайа̄ саддхимева випа̄кам̣ дету.

екодӣти екӣбха̄вам̣ гато. нипако сатоти непаккам̣ вуччати пан̃н̃а̄, та̄йа саманна̄гатоти нипако. сатийа̄ саманна̄гататта̄ сато. аматам̣ муни джигӣса̄ноти йатха̄ со буддхамуни аматам̣ нибба̄нам̣ джигӣсати парийесати, евам̣ там̣ ахам̣ сӯрийаваччхасе джигӣса̄ми парийеса̄ми. йатха̄ ва̄ со аматам̣ джигӣса̄но есанто гавесанто вичарати, ева̄хам̣ там̣ есанто гавесанто вичара̄мӣтипи аттхо.

йатха̄пи муни нандеййа, патва̄ самбодхимуттаманти йатха̄ буддхамуни бодхипаллан̇ке нисинно саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ патва̄ нандеййа тосеййа. евам̣ нандеййанти евамева ахампи тайа̄ миссӣбха̄вам̣ гато нандеййам̣, пӣтисоманассаджа̄то бхавеййанти вадати.

та̄хам̣ бхадде вареййа̄хети ахети а̄мантанам̣, ахе бхадде сӯрийаваччхасе, саккена дева̄наминдена ‘‘ким̣ двӣсу девалокесу девараджджам̣ ган̣хаси, сурийаваччхаса’’нти, евам̣ варе динне девараджджам̣ паха̄йа ‘‘сӯрийаваччхасам̣ ган̣ха̄мӣ’’ти евам̣ там̣ ахам̣ вареййам̣ иччхеййам̣ ган̣хеййанти аттхо.

са̄лам̣ва на чирам̣ пхулланти тава питу нагарадва̄ре начирам̣ пуппхито са̄ло аттхи. со ативийа манохаро. там̣ начирам̣ пхулласа̄лам̣ вийа. питарам̣ те сумедхасети атисассирӣкам̣ тава питарам̣ вандама̄но намасса̄ми намо кароми. йасса̄сета̄дисӣ паджа̄ти йасса а̄си ета̄дисӣ дхӣта̄.

349. сам̣сандатӣти касма̄ гӣтасаддасса чева вӣн̣а̄саддасса ча ван̣н̣ам̣ катхеси? ким̣ таттха бхагавато са̄ра̄го аттхӣти? наттхи. чхал̣ан̇гупеккха̄йа упеккхако бхагава̄ ета̄дисесу т̣ха̄несу, кевалам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хам̣ джа̄на̄ти, на таттха раджджати. вуттампи четам̣ ‘‘сам̣виджджати кхо, а̄вусо, бхагавато чаккху, пассати бхагава̄ чаккхуна̄ рӯпам̣, чхандара̄го бхагавато наттхи, сувимуттачитто бхагава̄. сам̣виджджати кхо, а̄вусо, бхагавато сота’’нтиа̄ди (сам̣. ни. 4.232). саче пана ван̣н̣ам̣ на катхеййа, пан̃часикхо ‘‘ока̄со ме като’’ти на джа̄неййа. атха сакко ‘‘бхагавата̄ пан̃часикхасса ока̄со на като’’ти девата̄ гахетва̄ татова пат̣иниваттеййа, тато маха̄джа̄нийо бхавеййа. ван̣н̣е пана катхите ‘‘като бхагавата̄ пан̃часикхасса ока̄со’’ти девата̄хи саддхим̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхитва̄ виссаджджана̄васа̄не асӣтийа̄ девата̄сахассехи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣хахиссатӣти н̃атва̄ ван̣н̣ам̣ катхеси.

таттха када̄ сам̣йӯл̣ха̄ти када̄ гантхита̄ пин̣д̣ита̄. тена кхо пана̄хам̣, бханте, самайена̄ти тена самайена тасмим̣ тумха̄кам̣ самбодхиппаттито пат̣т̣ха̄йа ат̣т̣хаме сатта̄хе. бхадда̄ на̄ма сӯрийаваччхаса̄ти на̄мато бхадда̄ сарӣрасампаттийа̄ сӯрийаваччхаса̄. бхагинӣти воха̄равачанаметам̣, девадхӣта̄ти аттхо. парака̄минӣти парам̣ ка̄мети абхикан̇кхати.

упаначчантийа̄ти наччама̄на̄йа. са̄ кира екасмим̣ самайе ча̄тумаха̄ра̄джикадевехи саддхим̣ саккасса девара̄джасса наччам̣ дассанаттха̄йа гата̄, тасмин̃ча кхан̣е сакко татха̄гатасса ат̣т̣ха йатха̄бхучче гун̣е пайируда̄ха̄си. евам̣ тасмим̣ дивасе гантва̄ наччантӣ ассоси.

саккӯпасан̇камаван̣н̣ана̄

350. пат̣исаммодатӣти ‘‘сам̣сандати кхо те’’тиа̄дӣни ваданто бхагава̄ саммодати, пан̃часикхо пат̣исаммодати. га̄тха̄ ча бха̄санто пан̃часикхо саммодати, бхагава̄ пат̣исаммодати. а̄мантесӣти джа̄на̄песи. тасса киревам̣ ахоси ‘‘айам̣ пан̃часикхо майа̄ мама каммена песито аттано каммам̣ кароти. еварӯпасса саттху сантике т̣хатва̄ ка̄магун̣ӯпасан̃хитам̣ анануччхавикам̣ катхеси, нат̣а̄ на̄ма нилладжджа̄ хонти, катхенто виппака̄рампи дассеййа, ханда нам̣ мама каммам̣ джа̄на̄пемӣ’’ти чинтетва̄ а̄мантеси.

351. еван̃ча пана татха̄гата̄ти дхаммасан̇га̄хакаттхерехи т̣хапитавачанам̣. абхивадантӣти абхива̄данасампат̣иччханена вад̣д̣хитавачанена ваданти. абхивадитоти вад̣д̣хитавачанена вутто.

урунда̄ самапа̄дӣти маханта̄ виват̣а̄ ахоси, андхака̄ро гуха̄йам̣ антарадха̄йи. а̄локо удапа̄дӣти йо пакатийа̄ гуха̄йам̣ андхака̄ро, со антарахито, а̄локо джа̄то. саббаметам̣ дхаммасан̇га̄хака̄нам̣ вачанам̣.

352. чирапат̣ика̄хам̣, бхантети чирато ахам̣, чирато пат̣т̣ха̄йа̄хам̣ дассанака̄моти аттхо. кехичи кехичи киччакаран̣ӣйехӣти дева̄нам̣ дхӣта̄ ча путта̄ ча ан̇ке ниббаттанти, па̄дапарича̄рика̄ иттхийо сайане ниббаттанти, та̄сам̣ ман̣д̣анапаса̄дханака̄рика̄ девата̄ сайанам̣ парива̄ретва̄ ниббаттанти, веййа̄ваччакара̄ антовима̄не ниббаттанти, етесам̣ аттха̄йа ад̣д̣акаран̣ам̣ на̄ма наттхи. йе пана сӣмантаре ниббаттанти, те ‘‘тава сантака̄, мама сантака̄’’ти ниччхетум̣ асакконта̄ ад̣д̣ам̣ каронти, саккам̣ девара̄джа̄нам̣ пуччханти. со ‘‘йасса вима̄нам̣ а̄саннатарам̣, тасса сантака̄’’ти вадати. саче двепи самат̣т̣ха̄не хонти, ‘‘йасса вима̄нам̣ олокентӣ т̣хита̄, тасса сантака̄’’ти вадати. саче екампи на олокети, там̣ убхиннам̣ калахупаччхеданаттхам̣ аттано сантакам̣ кароти. кӣл̣а̄дӣнипи кичча̄ни каран̣ӣйа̄нева. еварӯпа̄ни та̄ни каран̣ӣйа̄ни сандха̄йа ‘‘кехичи кехичи киччакаран̣ӣйехӣ’’ти а̄ха.

салал̣а̄га̄ракети салал̣амайагандхакут̣ийам̣. ан̃н̃атарена сама̄дхина̄ти тада̄ кира бхагава̄ саккассева апарипа̄кагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ видитва̄ ока̄сам̣ ака̄ретука̄мо пхаласама̄паттивиха̄рена нисӣди. там̣ еса аджа̄нанто ‘‘ан̃н̃атарена сама̄дхина̄’’ти а̄ха. бхӯджати ча на̄ма̄ти бхӯджатӣти тасса̄ на̄мам̣. парича̄рика̄ти па̄дапарича̄рика̄ девадхӣта̄. са̄ кира две пхала̄ни патта̄, тенасса̄ девалоке абхиратийева наттхи. ниччам̣ бхагавато упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ ан̃джалим̣ сираси т̣хапетва̄ бхагавантам̣ намассама̄на̄ тит̣т̣хати. немисаддена тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хитоти ‘‘сама̄панно саддам̣ сун̣а̄тӣ’’ти но вата ре ваттаббе, нану бхагава̄ саккасса дева̄наминдасса ‘‘апича̄хам̣ а̄йасмато чакканемисаддена тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хито’’ти бхан̣атӣти. тит̣т̣хату немисаддо, сама̄панно на̄ма антосама̄паттийам̣ кан̣н̣амӯле дхамама̄насса сан̇кхайугал̣асса̄пи асанисаннипа̄тасса̄пи саддам̣ на сун̣а̄ти. бхагава̄ пана ‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ саккасса ока̄сам̣ на карисса̄мӣ’’ти париччхиндитва̄ ка̄лавасена пхаласама̄паттим̣ сама̄панно. сакко ‘‘на да̄ни ме саттха̄ ока̄сам̣ каротӣ’’ти гандхакут̣им̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ ратхам̣ ниваттетва̄ девалока̄бхимукхам̣ песеси. гандхакут̣ипаривен̣ам̣ ратхасаддена самохитам̣ пан̃чан̇гикатӯрийам̣ вийа ахоси. бхагавато йатха̄париччхиннака̄лавасена сама̄паттито вут̣т̣хитасса ратхасадденева пат̣хама̄ваджджанам̣ уппаджджи, тасма̄ евама̄ха.

гопакаваттхуван̣н̣ана̄

353. сӣлесу парипӯрака̄ринӣти пан̃часу сӣлесу парипӯрака̄ринӣ. иттхиттам̣ вира̄джетва̄ти иттхиттам̣ на̄ма алам̣, на хи иттхитте т̣хатва̄ чаккаваттисирим̣, на саккама̄рабрахмасирийо паччанубхавитум̣, на паччекабодхим̣, на самма̄самбодхим̣ гантум̣ сакка̄ти евам̣ иттхиттам̣ вира̄джети на̄ма. махантамидам̣ пурисаттам̣ на̄ма сет̣т̣хам̣ уттамам̣, еттха т̣хатва̄ сакка̄ ета̄ сампаттийо па̄пун̣итунти евам̣ пана пурисаттам̣ бха̄вети на̄ма. са̄пи евамака̄си. тена вуттам̣ – ‘‘иттхиттам̣ вира̄джетва̄ пурисаттам̣ бха̄ветва̄’’ти. хӣнам̣ гандхаббака̄йанти хӣнам̣ ла̄макам̣ гандхаббаника̄йам̣. касма̄ пана те парисуддхасӣла̄ таттха уппанна̄ти? пуббаникантийа̄. пуббепи кира несам̣ етадева васитат̣т̣ха̄нам̣, тасма̄ никантивасена таттха уппанна̄. упат̣т̣ха̄нанти упат̣т̣ха̄наса̄лам̣. па̄ричарийанти паричаран̣абха̄вам̣. гӣтава̄дитехи амхе паричарисса̄ма̄ти а̄гаччханти.

пат̣ичодесӣти са̄реси. со кира те дисва̄ ‘‘име девапутта̄ ативийа вироченти ативан̣н̣аванто, ким̣ ну кхо каммам̣ катва̄ а̄гата̄’’ти а̄ваджджанто ‘‘бхиккхӯ ахесу’’нти аддаса. тато ‘‘бхиккхӯ хонту, сӣлесу парипӯрака̄рино’’ти упадха̄ренто ‘‘парипӯрака̄рино’’ти аддаса. ‘‘парипӯрака̄рино хонту, ан̃н̃о гун̣о аттхи наттхӣ’’ти упадха̄ренто ‘‘джха̄нала̄бхино’’ти аддаса. ‘‘джха̄нала̄бхино хонту, кухим̣ ва̄сика̄’’ти упадха̄ренто ‘‘майхам̣ва кулӯпака̄’’ти аддаса. парисуддхасӣла̄ на̄ма чхасу девалокесу йаттхиччханти, таттха ниббаттанти. име пана упаридевалоке ча на ниббатта̄. джха̄нала̄бхино на̄ма брахмалоке ниббаттанти, име ча брахмалоке на ниббатта̄. ахам̣ пана етесам̣ ова̄де т̣хатва̄ девалокаса̄микасса саккасса дева̄наминдасса паллан̇ке путто хутва̄ ниббатто, име хӣне гандхаббака̄йе ниббатта̄. ат̣т̣хиведхапуггала̄ на̄мете ват̣т̣етва̄ ват̣т̣етва̄ га̄л̣хам̣ виджджхитабба̄ти чинтетва̄ кутомукха̄ на̄ма̄тиа̄дӣхи вачанехи пат̣ичодеси.

таттха кутомукха̄ти бхагавати абхимукхе дхаммам̣ десенте тумхе кутомукха̄ ким̣ ан̃н̃а̄ вихита̄ ито чито ча олокайама̄на̄ уда̄ху нидда̄йама̄на̄? дуддит̣т̣харӯпанти дуддит̣т̣хасабха̄вам̣ дат̣т̣хум̣ айуттам̣. сахадхаммикети екасса саттху са̄сане сама̄чин̣н̣адхамме катапун̃н̃е. тесам̣ бхантети тесам̣ гопакена девапуттена евам̣ ватва̄ пуна ‘‘ахо тумхе нилладжджа̄ ахирика̄’’тиа̄дӣхи вачанехи пат̣ичодита̄нам̣ две дева̄ дит̣т̣хева дхамме сатим̣ пат̣илабхим̣су.

ка̄йам̣ брахмапурохитанти те кира чинтайим̣су – ‘‘нат̣ехи на̄ма наччантехи га̄йантехи ва̄дентехи а̄гантва̄ да̄йо на̄ма лабхитаббо асса, айам̣ пана амха̄кам̣ дит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа паккхитталон̣ам̣ уддханам̣ вийа тат̣атат̣а̄йатева, ким̣ ну кхо ида’’нти а̄ваджджанта̄ аттано саман̣абха̄вам̣ парисуддхасӣлатам̣ джха̄нала̄бхитам̣ тассева кулӯпакабха̄ван̃ча дисва̄ ‘‘парисуддхасӣла̄ на̄ма чхасу девалокесу йатха̄ручите т̣ха̄не ниббаттанти, джха̄нала̄бхино брахмалоке. майам̣ упаридевалокепи брахмалокепи ниббаттитум̣ на̄саккхимха. амха̄кам̣ ова̄де т̣хатва̄ айам̣ иттхика̄ упари ниббатта̄, майам̣ бхиккхӯ сама̄на̄ бхагавати брахмачарийам̣ чаритва̄ хӣне гандхаббака̄йе ниббатта̄. тена но айам̣ евам̣ нигган̣ха̄тӣ’’ти н̃атва̄ тасса катхам̣ сун̣анта̄йева тесу две джана̄ пат̣хамаджджха̄насатим̣ пат̣илабхитва̄ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ сан̇кха̄ре саммасанта̄ ана̄га̄мипхалейева патит̣т̣хахим̣су. атха несам̣ со паритто ка̄ма̄вачараттабха̄во дха̄ретум̣ на̄саккхи. тасма̄ та̄вадева чавитва̄ брахмапурохитесу ниббатта̄. со ча несам̣ ка̄йо таттха т̣хита̄нам̣йева ниббатто. тена вуттам̣ – ‘‘тесам̣, бханте, гопакена девапуттена пат̣ичодита̄нам̣ две дева̄ дит̣т̣хева дхамме сатим̣ пат̣илабхим̣су ка̄йам̣ брахмапурохита’’нти.

таттха дит̣т̣хева дхаммети тасмин̃н̃ева аттабха̄ве джха̄насатим̣ пат̣илабхим̣су. таттхева т̣хатва̄ чута̄ пана ка̄йам̣ брахмапурохитам̣ брахмапурохитасарӣрам̣ пат̣илабхим̣сӯти еваматтхо дат̣т̣хаббо. еко пана девоти еко девапутто никантим̣ чхиндитум̣ асакконто ка̄ме аджджхаваси, таттхева а̄ва̄сико ахоси.

354. сан̇гхан̃чупат̣т̣ха̄синти сан̇гхан̃ча упат̣т̣ха̄сим̣.

судхаммата̄йа̄ти дхаммасса сундарабха̄вена. тидивӯпапанноти тидиве тидасапуре упапанно. гандхаббака̄йӯпагате васӣнети гандхаббака̄йам̣ а̄ва̄сико хутва̄ упагате. йе ча майам̣ пуббе мануссабхӯта̄ти йе пуббе мануссабхӯта̄ майам̣ аннена па̄нена упат̣т̣хахимха̄ти имина̄ саддхим̣ йоджетва̄ аттхо ведитаббо.

па̄дӯпасан̇гайха̄ти па̄де упасан̇гайха па̄дадхованапа̄дамаккхана̄нуппада̄нена пӯджетва̄ чева вандитва̄ ча. саке нивесанети аттано гхаре. имасса̄пи падасса упат̣т̣хахимха̄ти имина̄ва самбандхо.

паччаттам̣ ведитабботи аттана̄ва ведитаббо. арийа̄на субха̄сита̄нӣти тумхехи вуччама̄на̄ни буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ субха̄сита̄ни.

тумхе пана сет̣т̣хамупа̄сама̄на̄ти уттамам̣ буддхам̣ бхагавантам̣ упа̄сама̄на̄ ануттаре буддхаса̄сане ва̄. брахмачарийанти сет̣т̣хачарийам̣. бхаватӯпапаттӣти бхаванта̄нам̣ упапатти.

ага̄ре васато майханти гхарамаджджхе васантасса майхам̣.

сваджджа̄ти со аджджа. готамаса̄вакена̄ти идха гопако готамаса̄вакоти вутто. самечча̄ти сама̄гантва̄.

ханда вийа̄йа̄ма бйа̄йа̄ма̄ти ханда уййама̄ма бйа̄йама̄ма. ма̄ но майам̣ парапесса̄ ахумха̄ти ноти нипа̄таматтам̣, ма̄ майам̣ парасса песанака̄рака̄ва ахумха̄ти аттхо. готамаса̄сана̄нӣти идха пакатийа̄ пат̣ивиддхам̣ пат̣хамаджджха̄намева готамаса̄сана̄нӣти вуттам̣, там̣ ануссарам̣ ануссаритва̄ти аттхо.

читта̄ни вира̄джайитва̄ти пан̃чака̄магун̣икачитта̄ни вира̄джайитва̄. ка̄месу а̄дӣнаванти виккхамбханавасена пат̣хамаджджха̄нена ка̄месу а̄дӣнавам̣ аддасам̣су, самуччхедавасена татийамаггена. ка̄масам̣йоджанабандхана̄нӣти ка̄масан̃н̃оджана̄ни ча ка̄мабандхана̄ни ча. па̄пимайога̄нӣти па̄пимато ма̄расса йогабхӯта̄ни, бандханабхӯта̄нӣти аттхо. дураччайа̄нӣти дуратиккама̄ни. саинда̄ дева̄ сападжа̄патика̄ти индам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ упавит̣т̣ха̄ саинда̄ паджа̄патим̣ девара̄джа̄нам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ упавит̣т̣ха̄ сападжа̄патика̄. сабха̄йупавит̣т̣ха̄ти сабха̄йам̣ упавит̣т̣ха̄, нисинна̄ти аттхо.

вӣра̄ти сӯра̄. вира̄га̄ти вӣтара̄га̄. вираджам̣ каронта̄ти вираджам̣ ана̄га̄мимаггам̣ каронта̄ уппа̄дента̄. на̄гова санна̄ни гун̣а̄нӣти ка̄масан̃н̃оджанабандхана̄ни чхетва̄ деве та̄ватим̣се атиккамим̣су. сам̣вегаджа̄тасса̄ти джа̄тасам̣вегасса саккасса.

ка̄ма̄бхибхӯти дувидха̄нампи ка̄ма̄нам̣ абхибхӯ. сатийа̄ вихӣна̄ти джха̄насативирахита̄.

тин̣н̣ам̣ тесанти тесу тӣсу джанесу. а̄васинеттха екоти таттха хӣне ка̄йе екойева а̄ва̄сико джа̄то. самбодхипатха̄нуса̄риноти ана̄га̄мимагга̄нуса̄рино. девепи хӣл̣ентӣти две девалоке хӣл̣ента̄ адхокаронта̄ упача̄раппана̄сама̄дхӣхи сама̄хитатта̄ аттано па̄дапам̣сум̣ девата̄нам̣ маттхаке окиранта̄ а̄ка̄се уппатитва̄ гата̄ти.

ета̄дисӣ дхаммаппака̄санеттха̄ти еттха са̄сане еварӯпа̄ дхаммаппака̄сана̄, йа̄йа са̄вака̄ етехи гун̣ехи саманна̄гата̄ хонти. на таттха ким̣ кан̇кхати кочи са̄вакоти ким̣ таттха тесу са̄вакесу кочи екаса̄вакопи буддха̄дӣсу ва̄ ча̄туддисабха̄ве ва̄ на кан̇кхати ‘‘саббадиса̄су асаджджама̄но агайхама̄но вихаратӣ’’ти. ида̄ни бхагавато ван̣н̣ам̣ бхан̣анто ‘‘нитин̣н̣аогхам̣ вичикиччхачхиннам̣, буддхам̣ намасса̄ма джинам̣ джанинда’’нти а̄ха. таттха вичикиччхачхиннанти чхиннавичикиччхам̣. джанинданти саббалокуттамам̣.

йам̣ те дхамманти йам̣ тава дхаммам̣. аджджхагам̣су тети те девапутта̄ адхигата̄. ка̄йам̣ брахмапурохитанти амха̄кам̣ пассанта̄нам̣йева брахмапурохитасарӣрам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ тава дхаммам̣ джа̄нитва̄ тесам̣ тин̣н̣ам̣ джана̄нам̣ те две висесагӯ амха̄кам̣ пассанта̄нам̣йева ка̄йам̣ брахмапурохитам̣ адхигантва̄ маггапхалависесам̣ аджджхагам̣су, майампи тасса дхаммасса паттийа̄ а̄гатамха̄си ма̄риса̄ти. а̄гатамхасети сампаттамха. ката̄вака̄са̄ бхагавата̄, пан̃хам̣ пуччхему ма̄риса̄ти саче но бхагава̄ ока̄сам̣ кароти, атха бхагавата̄ ката̄вака̄са̄ хутва̄ пан̃хам̣, ма̄риса, пуччхеййа̄ма̄ти аттхо.

магхама̄н̣ававаттху

355. дӣгхараттам̣ висуддхо кхо айам̣ йаккхоти чирака̄лато пабхути висуддхо. кӣва чирака̄лато? ануппанне буддхе магадхарат̣т̣хе мачалага̄маке магхама̄н̣авака̄лато пат̣т̣ха̄йа. тада̄ киреса екадивасам̣ ка̄лассева вут̣т̣ха̄йа га̄мамаджджхе манусса̄нам̣ га̄макаммакаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ аттано т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ па̄дантенева пам̣сукачаварам̣ апанетва̄ раман̣ӣйамака̄си, ан̃н̃о а̄гантва̄ таттха ат̣т̣ха̄си. со та̄ватакенева сатим̣ пат̣илабхитва̄ маджджхе га̄масса кхаламан̣д̣аламаттам̣ т̣ха̄нам̣ содхетва̄ ва̄лукам̣ окиритва̄ да̄рӯни а̄харитва̄ сӣтака̄ле аггим̣ кароти, дахара̄ ча махаллака̄ ча а̄гантва̄ таттха нисӣданти.

атхасса екадивасам̣ етадахоси – ‘‘майам̣ нагарам̣ гантва̄ ра̄джара̄джамаха̄матта̄дайо пасса̄ма, имесупи чандимасӯрийесу ‘чандо на̄ма девапутто, сӯрийо на̄ма девапутто’ти ваданти. ким̣ ну кхо катва̄ ете ета̄ сампаттийо адхигата̄’’ти? тато ‘‘на̄н̃н̃ам̣ кин̃чи, пун̃н̃акаммамева катва̄’’ти чинтетва̄ ‘‘майа̄пи евам̣видхасампаттида̄йакам̣ пун̃н̃акаммамева каттабба’’нти чинтеси.

со ка̄лассева вут̣т̣ха̄йа йа̄гум̣ пивитва̄ ва̄сипхарасукуда̄ламусалахаттхо чатумаха̄патхам̣ гантва̄ мусалена па̄са̄н̣е учча̄летва̄ пават̣т̣ети, йа̄на̄нам̣ аккхапат̣игха̄таруккхе харати, висамам̣ самам̣ кароти, чатумаха̄патхе са̄лам̣ кароти, поккхаран̣им̣ кхан̣ати, сетум̣ бандхати, евам̣ дивасам̣ каммам̣ катва̄ аттхан̇гате сӯрийе гхарам̣ ети. там̣ ан̃н̃о пуччхи – ‘‘бхо, магха, твам̣ па̄това никкхамитва̄ са̄йам̣ аран̃н̃ато еси, ким̣ каммам̣ каросӣ’’ти? пун̃н̃акаммам̣ кароми. саггага̄мимаггам̣ содхемӣти. кимидам̣, бхо, пун̃н̃ам̣ на̄ма̄ти? твам̣ на джа̄на̄сӣти? а̄ма, на джа̄на̄мӣти. нагарам̣ гатака̄ле дит̣т̣хапубба̄ те ра̄джара̄джамаха̄матта̄дайоти? а̄ма, дит̣т̣хапубба̄ти. пун̃н̃акаммам̣ катва̄ техи там̣ т̣ха̄нам̣ ладдхам̣, ахампи евам̣видхасампаттида̄йакам̣ каммам̣ кароми. ‘‘чандо на̄ма девапутто, сӯрийо на̄ма девапутто’’ти сутапуббам̣ тайа̄ти? а̄ма сутапуббанти. етасса саггасса гаманамаггам̣ ахам̣ содхемӣти. идам̣ пана пун̃н̃акаммам̣ ким̣ тавева ват̣т̣ати, ан̃н̃асса на ват̣т̣атӣти? на кассачетам̣ ва̄ританти. йади евам̣ све аран̃н̃ам̣ гаманака̄ле майхампи саддам̣ дехӣти. пунадивасе там̣ гахетва̄ гато, евам̣ тасмим̣ га̄ме теттим̣са манусса̄ тарун̣авайа̄ саббе тассева ануваттака̄ ахесум̣. те екаччханда̄ хутва̄ пун̃н̃акамма̄ни каронта̄ вичаранти. йам̣ дисам̣ гаччханти, маггам̣ самам̣ каронта̄ екадивасенева каронти, поккхаран̣им̣ кхан̣анта̄, са̄лам̣ каронта̄, сетум̣ бандханта̄ екадивасенева нит̣т̣ха̄пенти.

атха несам̣ га̄мабходжако чинтеси – ‘‘ахам̣ пуббе етесу сурам̣ пивантесу па̄н̣агха̄та̄дӣни каронтесу ча каха̄пан̣а̄дивасена чева дан̣д̣абаливасена ча дханам̣ лабха̄ми. ида̄ни етесам̣ пун̃н̃акаран̣ака̄лато пат̣т̣ха̄йа еттако а̄йо наттхи, ханда не ра̄джакуле парибхинда̄мӣ’’ти ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ чоре, маха̄ра̄джа, пасса̄мӣти. кухим̣, та̄та̄ти? майхам̣ га̄мети. ким̣ чора̄ на̄ма, та̄та̄ти? ра̄джа̄пара̄дхика̄ дева̄ти. ким̣ джа̄тика̄ти? гахапатиджа̄тика̄ дева̄ти. гахапатика̄ ким̣ кариссанти, тайа̄ джа̄нама̄нена касма̄ майхам̣ на катхитанти? бхайена, маха̄ра̄джа, на катхеми, ида̄ни ма̄ майхам̣ досам̣ кареййа̄тха̄ти. атха ра̄джа̄ ‘‘айам̣ майхам̣ маха̄равам̣ раватӣ’’ти саддахитва̄ ‘‘тена хи гаччха, твамева не а̄нехӣ’’ти балам̣ датва̄ песеси. со гантва̄ дивасам̣ аран̃н̃е каммам̣ катва̄ са̄йама̄сам̣ бхун̃джитва̄ га̄мамаджджхе нисӣдитва̄ ‘‘све ким̣ каммам̣ карисса̄ма, ким̣ маггам̣ самам̣ карома, поккхаран̣им̣ кхан̣а̄ма, сетум̣ бандха̄ма̄’’ти мантайама̄нейева те парива̄ретва̄ ‘‘ма̄ пхандиттха, ран̃н̃о а̄н̣а̄’’ти бандхитва̄ па̄йа̄си. атха кхо несам̣ иттхийо ‘‘са̄мика̄ кира во ‘ра̄джа̄пара̄дхика̄ чора̄’ти бандхитва̄ ниййантӣ’’ти сутва̄ ‘‘атичирена кӯт̣а̄ ете ‘пун̃н̃акаммам̣ карома̄’ти дивасе дивасе аран̃н̃ева аччханти, саббакамманта̄ парихӣна̄, гехе на кин̃чи вад̣д̣хати, сут̣т̣ху баддха̄ сут̣т̣ху гахита̄’’ти вадим̣су.

га̄мабходжакопи те нетва̄ ран̃н̃о дассеси. ра̄джа̄ анупапариккхитва̄йева ‘‘хаттхина̄ мадда̄петха̄’’ти а̄ха. тесу нӣйама̄несу магхо итаре а̄ха – ‘‘бхо, саккхиссатха мама вачанам̣ ка̄ту’’нти? тава вачанам̣ каронта̄йевамха имам̣ бхайам̣ патта̄, евам̣ сантепи тава вачанам̣ карома, бхан̣а бхо, ким̣ карома̄ти? еттха бхо ват̣т̣е чаранта̄нам̣ на̄ма нибаддхам̣ етам̣, ким̣ пана тумхе чора̄ти? на чорамха̄ти. имасса локасса саччакирийа̄ на̄ма авассайо, тасма̄ саббепи ‘‘йади амхе чора̄, хаттхӣ маддату, атха на чора̄, ма̄ маддатӯ’’ти саччакирийам̣ каротха̄ти. те татха̄ акам̣су. хаттхӣ упагантумпи на саккоти, вираванто пала̄йати, хаттхим̣ туттатомаран̇кусехи кот̣т̣ента̄пи упанетум̣ на сакконти. ‘‘хаттхим̣ упанетум̣ на саккома̄’’ти ран̃н̃о а̄рочесум̣. тена хи упари кат̣ена пат̣иччха̄детва̄ мадда̄петха̄ти. упари кат̣е динне дигун̣аравам̣ вираванто пала̄йати.

ра̄джа̄ сутва̄ песун̃н̃ака̄ракам̣ паккоса̄петва̄ а̄ха – ‘‘та̄та, хаттхӣ маддитум̣ на иччхатӣ’’ти? а̄ма, дева, джет̣т̣хакама̄н̣аво мантам̣ джа̄на̄ти, мантассева айама̄нубха̄воти. ра̄джа̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘манто кира те аттхӣ’’ти пуччхи? наттхи, дева, майхам̣ манто, саччакирийам̣ пана майам̣ каримха – ‘‘йади амхе ран̃н̃о чора̄, маддату, атха на чора̄, ма̄ маддатӯ’’ти, саччакирийа̄йа но еса а̄нубха̄воти. ким̣ пана, та̄та, тумхе каммам̣ каротха̄ти? амхе, дева, маггам̣ самам̣ карома, чатумаха̄патхе са̄лам̣ карома, поккхаран̣им̣ кхан̣а̄ма, сетум̣ бандха̄ма, еварӯпа̄ни пун̃н̃акамма̄ни каронта̄ вичаримха̄ти.

айам̣ тумхе киматтхам̣ писун̣есӣти? амха̄кам̣ паматтака̄ле идан̃чидан̃ча лабхати, аппаматтака̄ле там̣ наттхи, етена ка̄ран̣ена̄ти. та̄та, айам̣ хаттхӣ на̄ма тираччха̄но, сопи тумха̄кам̣ гун̣е джа̄на̄ти. ахам̣ мануссо хутва̄пи на джа̄на̄ми, тумха̄кам̣ васанага̄мам̣ тумха̄кам̣йева пуна ахаран̣ӣйам̣ катва̄ деми, айампи хаттхӣ тумха̄кам̣йева хоту, песун̃н̃ака̄ракопи тумха̄кам̣йева да̄со хоту. ито пат̣т̣ха̄йа майхампи пун̃н̃акаммам̣ каротха̄ти дханам̣ датва̄ виссаджджеси. те дханам̣ гахетва̄ ва̄рена ва̄рена хаттхим̣ а̄руйха гаччханта̄ мантайанти ‘‘бхо пун̃н̃акаммам̣ на̄ма ана̄гатабхаваттха̄йа карийати, амха̄кам̣ пана антоудаке пуппхитам̣ нӣлуппалам̣ вийа имасмин̃н̃ева аттабха̄ве випа̄кам̣ дети. ида̄ни атирекам̣ пун̃н̃ам̣ карисса̄ма̄’’ти, ким̣ карома̄ти? чатумаха̄патхе тха̄варам̣ катва̄ маха̄джанасса виссаманаса̄лам̣ карома, иттхӣхи пана саддхим̣ апаттикам̣ катва̄ карисса̄ма, амхесу хи ‘‘чора̄’’ти гахетва̄ нӣйама̄несу иттхӣнам̣ ека̄пи чинта̄маттакампи акатва̄ ‘‘субаддха̄ сугахита̄’’ти ут̣т̣хахим̣су, тасма̄ та̄сам̣ паттим̣ на дасса̄ма̄ти. те аттано геха̄ни гантва̄ хаттхино теттим̣сапин̣д̣ам̣ денти, теттим̣са тин̣амут̣т̣хийо а̄харанти, там̣ саббам̣ хаттхисса куччхипӯрам̣ джа̄там̣. те аран̃н̃ам̣ пависитва̄ руккхе чхинданти, чхиннам̣ чхиннам̣ хаттхӣ кад̣д̣хитва̄ сакат̣апатхе т̣хапеси. те руккхе таччхетва̄ са̄ла̄йа каммам̣ а̄рабхим̣су.

магхасса гехе суджа̄та̄, судхамма̄, читта̄, нанда̄ти чатассо бхарийа̄йо ахесум̣. судхамма̄ вад̣д̣хаким̣ пуччхати – ‘‘та̄та, име саха̄йа̄ ка̄лассева гантва̄ са̄йам̣ енти, ким̣ каммам̣ каронтӣ’’ти? ‘‘са̄лам̣ каронти, амма̄’’ти. ‘‘та̄та, майхампи са̄ла̄йа паттим̣ катва̄ дехӣ’’ти. ‘‘иттхӣхи апаттикам̣ карома̄’’ти ете вадантӣти. са̄ вад̣д̣хакисса ат̣т̣ха каха̄пан̣е датва̄ ‘‘та̄та, йена кеначи упа̄йена майхам̣ паттикам̣ карохӣ’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дху амма̄’’ти ватва̄ пуретарам̣ ва̄сипхарасум̣ гахетва̄ га̄мамаджджхе т̣хатва̄ ‘‘ким̣ бхо аджджа имасмимпи ка̄ле на никкхаматха̄’’ти учча̄саддам̣ катва̄ ‘‘саббе маггам̣ а̄рул̣ха̄’’ти н̃атва̄ ‘‘гаччхатха та̄ва тумхе, майхам̣ папан̃чо аттхӣ’’ти те пурато катва̄ ан̃н̃ам̣ маггам̣ а̄руйха кан̣н̣икӯпагам̣ руккхам̣ чхиндитва̄ таччхетва̄ мат̣т̣хам̣ катва̄ а̄харитва̄ судхамма̄йа гехе т̣хапеси – ‘‘майа̄ дехӣти вуттадивасе нӣхаритва̄ дадеййа̄сӣ’’ти.

атха нит̣т̣хите даббасамбха̄ракамме бхӯмикаммато пат̣т̣ха̄йа чайабандханатхамбхусса̄пана сан̇гха̄т̣айоджана кан̣н̣икаман̃чабандханесу катесу со вад̣д̣хакӣ кан̣н̣икаман̃че нисӣдитва̄ чатӯхи диса̄хи гопа̄насийо уккхипитва̄ ‘‘бхо екам̣ памут̣т̣хам̣ аттхӣ’’ти а̄ха. ким̣ бхо памут̣т̣хам̣, саббамева твам̣ памуссасӣти. има̄ бхо гопа̄насийо каттха патит̣т̣хахиссантӣти? кан̣н̣ика̄ на̄ма ладдхум̣ ват̣т̣атӣти. кухим̣ бхо ида̄ни сакка̄ ладдхунти? кула̄нам̣ гехе сакка̄ ладдхунти. а̄хин̣д̣анта̄ пуччхатха̄ти. те антога̄мам̣ пависитва̄ пуччхитва̄ судхамма̄йа гхарадва̄ре ‘‘имасмим̣ гхаре кан̣н̣ика̄ аттхӣ’’ти а̄хам̣су. са̄ ‘‘аттхӣ’’ти а̄ха. ханда мӯлам̣ ган̣ха̄хӣти. мӯлам̣ на ган̣ха̄ми, саче мама паттим̣ каротха, дасса̄мӣти. етха бхо ма̄туга̄масса паттим̣ на карома, аран̃н̃ам̣ гантва̄ руккхам̣ чхиндисса̄ма̄ти никкхамим̣су.

тато вад̣д̣хакӣ ‘‘ким̣ на ладдха̄, та̄та, кан̣н̣ика̄’’ти пуччхи. те таматтхам̣ а̄рочайим̣су. вад̣д̣хакӣ кан̣н̣икаман̃че нисиннова а̄ка̄сам̣ уллокетва̄ ‘‘бхо аджджа наккхаттам̣ сундарам̣, идам̣ ан̃н̃ам̣ сам̣ваччхарам̣ атиккамитва̄ сакка̄ ладдхум̣, тумхехи ча дуккхена а̄бхата̄ даббасамбха̄ра̄, те сакаласам̣ваччхарена имасмин̃н̃ева т̣ха̄не пӯтика̄ бхависсанти. девалоке ниббаттака̄ле тасса̄пи екасмим̣ кон̣е са̄ла̄ хоту, а̄харатха на’’нти а̄ха. са̄пи йа̄ва те на пуна а̄гаччханти, та̄ва кан̣н̣ика̄йа хет̣т̣химатале ‘‘айам̣ са̄ла̄ судхамма̄ на̄ма̄’’ти аккхара̄ни чхинда̄петва̄ ахатена ваттхена вет̣хетва̄ т̣хапеси. каммика̄ а̄гантва̄ – ‘‘а̄хара, ре кан̣н̣икам̣, йам̣ хоту там̣ хоту. туйхампи паттим̣ карисса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. са̄ нӣхаритва̄ ‘‘та̄та̄, йа̄ва ат̣т̣ха ва̄ сол̣аса ва̄ гопа̄насийо на а̄роханти, та̄ва имам̣ ваттхам̣ ма̄ ниббет̣хайиттха̄’’ти ватва̄ ада̄си. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ гахетва̄ гопа̄насийо а̄ропетва̄ва ваттхам̣ ниббет̣хесум̣.

еко маха̄га̄микамануссо уддхам̣ уллокенто аккхара̄ни дисва̄ ‘‘ким̣, бхо, ида’’нти аккхаран̃н̃ум̣ мануссам̣ паккоса̄петва̄ дассеси. со ‘‘судхамма̄ на̄ма айам̣ са̄ла̄’’ти а̄ха. ‘‘харатха, бхо, майам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа са̄лам̣ катва̄ на̄маматтампи на лабха̄ма, еса̄ ратанаматтена кан̣н̣икаруккхена са̄лам̣ аттано на̄мена ка̄ретӣ’’ти вираванти. вад̣д̣хакӣ тесам̣ вираванта̄нам̣йева гопа̄насийо павесетва̄ а̄н̣им̣ датва̄ са̄ла̄каммам̣ нит̣т̣ха̄песи.

са̄лам̣ тидха̄ вибхаджим̣су, екасмим̣ кот̣т̣ха̄се иссара̄нам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ акам̣су, екасмим̣ дуггата̄нам̣, екасмим̣ гила̄на̄нам̣. теттим̣са джана̄ теттим̣са пхалака̄ни пан̃н̃апетва̄ хаттхисса сан̃н̃ам̣ адам̣су – ‘‘а̄гантуко а̄гантва̄ йасса аттхате пхалаке нисӣдати, там̣ гахетва̄ пхалакаса̄микассева гехе патит̣т̣хапехи. тасса па̄дапарикаммапит̣т̣хипарикаммакха̄данӣйабходжанӣйасайана̄ни сабба̄ни пхалакаса̄микассева бха̄ро бхависсатӣ’’ти. хаттхӣ а̄гата̄гатам̣ гахетва̄ пхалакаса̄микасса гехам̣ нети, со тасса там̣ дивасам̣ каттаббам̣ кароти.

магхама̄н̣аво са̄лато авидӯре т̣ха̄не ковил̣а̄раруккхам̣ ропа̄песи, мӯле часса па̄са̄н̣апхалакам̣ аттхари. нанда̄ на̄масса бхарийа̄ авидӯре поккхаран̣им̣ кхан̣а̄песи, читта̄ ма̄ла̄ваччхе ропа̄песи, саббаджет̣т̣хика̄ пана а̄да̄сам̣ гахетва̄ аттабха̄вам̣ ман̣д̣айама̄на̄ва вичарати. магхо там̣ а̄ха – ‘‘бхадде, судхамма̄, са̄ла̄йа паттика̄ джа̄та̄, нанда̄ поккхаран̣им̣ кхан̣а̄песи, читта̄ ма̄ла̄ваччхе ропа̄песи. тава пана пун̃н̃акаммам̣ на̄ма наттхи, екам̣ пун̃н̃ам̣ карохи, бхадде’’ти са̄ ‘‘твам̣ касса ка̄ран̣а̄ кароси, нану тайа̄ катам̣ майхамева̄’’ти ватва̄ аттабха̄ваман̣д̣анамева ануйун̃джати.

магхо йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тато чавитва̄ та̄ватим̣сабхаване сакко хутва̄ ниббатти, тепи теттим̣са га̄микаманусса̄ ка̄лан̇катва̄ теттим̣са девапутта̄ хутва̄ тассева сантике ниббатта̄. саккасса веджайанто на̄ма па̄са̄до сатта йоджанасата̄ни уггаччхи, дхаджо тӣн̣и йоджанасата̄ни уггаччхи, ковил̣а̄раруккхасса ниссандена саманта̄ тийоджанасатапариман̣д̣ало пан̃чадасайоджанапарин̣а̄хаккхандхо па̄риччхаттако ниббатти, па̄са̄н̣апхалакасса ниссандена па̄риччхаттакамӯле сат̣т̣хийоджаника̄ пан̣д̣укамбаласила̄ ниббатти. судхамма̄йа кан̣н̣икаруккхасса ниссандена тийоджанасатика̄ судхамма̄ девасабха̄ ниббатти. нанда̄йа поккхаран̣ийа̄ ниссандена пан̃н̃а̄сайоджана̄ нанда̄ на̄ма поккхаран̣ӣ ниббатти. читта̄йа ма̄ла̄ваччхаваттхуниссандена сат̣т̣хийоджаникам̣ читталата̄ванам̣ на̄ма уййа̄нам̣ ниббатти.

сакко девара̄джа̄ судхамма̄йа девасабха̄йа йоджанике суван̣н̣апаллан̇ке нисинно тийоджанике сетаччхатте дха̄рийама̄не техи девапуттехи та̄хи девакан̃н̃а̄хи ад̣д̣хатийа̄хи на̄т̣акакот̣ӣхи двӣсу девалокесу девата̄хи ча парива̄рито маха̄сампаттим̣ олокенто та̄ тиссо иттхийо дисва̄ ‘‘има̄ та̄ва пан̃н̃а̄йанти, суджа̄та̄ кухи’’нти олокенто ‘‘айам̣ мама вачанам̣ акатва̄ гирикандара̄йа бакасакун̣ика̄ хутва̄ ниббатта̄’’ти дисва̄ девалокато отаритва̄ тасса̄ сантикам̣ гато. са̄ дисва̄ва сан̃джа̄нитва̄ адхомукха̄ джа̄та̄. ‘‘ба̄ле, ида̄ни ким̣ сӣсам̣ на уккхипаси? твам̣ мама вачанам̣ акатва̄ аттабха̄вамева ман̣д̣айама̄на̄ вӣтина̄меси. судхамма̄йа ча нанда̄йа ча читта̄йа ча маха̄сампатти ниббатта̄, ехи амха̄кам̣ сампаттим̣ пасса̄’’ти девалокам̣ нетва̄ нанда̄йа поккхаран̣ийа̄ паккхипитва̄ паллан̇ке нисӣди.

на̄т̣акиттхийо ‘‘кухим̣ гататтха, маха̄ра̄джа̄’’ти пуччхим̣су. со ана̄рочетука̄мопи та̄хи ниппӣл̣ийама̄но ‘‘суджа̄та̄йа сантика’’нти а̄ха. кухим̣ ниббатта̄, маха̄ра̄джа̄ти? кандарапа̄дети. ида̄ни кухинти? нанда̄поккхаран̣ийам̣ ме виссат̣т̣ха̄ти. етха, бхо, амха̄кам̣ аййам̣ пасса̄ма̄ти сабба̄ таттха агамам̣су. са̄ пуббе саббаджет̣т̣хика̄ хутва̄ та̄ аваман̃н̃иттха. ида̄ни та̄пи там̣ дисва̄ – ‘‘пассатха, бхо амха̄кам̣ аййа̄йа мукхам̣ каккат̣акавиджджханасӯласадиса’’нтиа̄дӣни вадантийо кел̣им̣ акам̣су. са̄ ативийа ат̣т̣ийама̄на̄ саккам̣ девара̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘маха̄ра̄джа, има̄ни суван̣н̣араджатаман̣ивима̄на̄ни ва̄ нанда̄поккхаран̣ӣ ва̄ майхам̣ ким̣ кариссати, джа̄тибхӯмийева маха̄ра̄джа сатта̄нам̣ сукха̄, мам̣ таттхева кандарапа̄де виссаджджехӣ’’ти. сакко там̣ таттха виссаджджетва̄ ‘‘мама вачанам̣ кариссасӣ’’ти а̄ха. карисса̄ми, маха̄ра̄джа̄ти. пан̃ча сӣла̄ни гахетва̄ акхан̣д̣а̄ни катва̄ раккха, катипа̄хена там̣ ета̄сам̣ джет̣т̣хикам̣ карисса̄мӣти. са̄ татха̄ ака̄си.

сакко катипа̄хасса аччайена ‘‘сакка̄ ну кхо сӣлам̣ раккхиту’’нти гантва̄ маччхарӯпена утта̄нако хутва̄ тасса̄ пурато удакапит̣т̣хе осарати, са̄ ‘‘матамаччхако бхависсатӣ’’ти гантва̄ сӣсе аггахеси. маччхо нан̇гут̣т̣хам̣ ча̄леси. са̄ ‘‘джӣвати ман̃н̃е’’ти удаке виссаджджеси. сакко а̄ка̄се т̣хатва̄ ‘‘са̄дху, са̄дху, раккхаси сиккха̄падам̣, евам̣ там̣ раккхама̄нам̣ катипа̄хенева на̄т̣ака̄нам̣ джет̣т̣хикам̣ карисса̄мӣ’’ти а̄ха. тасса̄пи пан̃ча вассасата̄ни а̄йу ахоси. екадивасампи ударапӯрам̣ на̄латтхам̣, суккхитва̄ парисуккхитва̄ мила̄йама̄на̄пи сӣлам̣ акхан̣д̣етва̄ ка̄лан̇катва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ кумбхака̄рагехе ниббатти.

сакко ‘‘кухим̣ ниббатта̄’’ти олокенто дисва̄ ‘‘тато идха а̄нетум̣ на сакка̄, джӣвитавуттимасса̄ дасса̄мӣ’’ти суван̣н̣аел̣а̄лука̄нам̣ йа̄накам̣ пӯретва̄ маджджхе га̄масса махаллакавесена нисӣдитва̄ ‘‘ел̣а̄лука̄ни ган̣хатха̄’’ти уккут̣т̣химака̄си. саманта̄ га̄мава̄сика̄ а̄гантва̄ ‘‘дехи, та̄та̄’’ти а̄хам̣су. ахам̣ сӣлараккхака̄нам̣ деми, тумхе сӣлам̣ раккхатха̄ти. та̄та майам̣ сӣлам̣ на̄ма кӣдисантипи на джа̄на̄ма, мӯлена дехӣти. ‘‘сӣлараккхака̄нам̣йева даммӣ’’ти а̄ха. ‘‘етха, ре коси айам̣ ел̣а̄лукамахаллако’’ти саббе ниваттим̣су.

са̄ да̄рика̄ пуччхи – ‘‘амма, тумхе ел̣а̄лукаттха̄йа гата̄ туччхахаттха̄ва а̄гата̄’’ти. коси, амма, ел̣а̄лукамахаллако ‘‘ахам̣ сӣлараккхака̄нам̣ даммӣ’’ти вадати, нӯнимасса да̄рика̄ сӣлам̣ кха̄дитва̄ ваттанти, майам̣ сӣламева на джа̄на̄ма̄ти. са̄ ‘‘майхам̣ а̄нӣтам̣ бхависсатӣ’’ти гантва̄ ‘‘ел̣а̄лукам̣, та̄та, дехӣ’’ти а̄ха. ‘‘твам̣ сӣла̄ни раккхаси амма̄’’ти? ‘‘а̄ма, та̄та раккха̄мӣ’’ти. идам̣ майа̄ туйхамева а̄бхатанти гехадва̄ре йа̄нена саддхим̣ т̣хапетва̄ пакка̄ми. са̄пи йа̄ваджӣвам̣ сӣлам̣ раккхитва̄ чавитва̄ вепачиттиасурасса дхӣта̄ хутва̄ ниббатти. сӣланиссандена па̄са̄дика̄ ахоси. со ‘‘дхӣтувива̄хаман̇галам̣ карисса̄мӣ’’ти асуре саннипа̄теси.

сакко ‘‘кухим̣ ниббатта̄’’ти олокенто ‘‘асурабхаване ниббатта̄, аджджасса̄ вива̄хаман̇галам̣ кариссантӣ’’ти дисва̄ ‘‘ида̄ни йам̣кин̃чи катва̄ а̄нетабба̄ майа̄’’ти асураван̣н̣ам̣ нимминитва̄ гантва̄ асура̄нам̣ антаре ат̣т̣ха̄си. ‘‘тава са̄микам̣ вадехӣ’’ти тасса̄ хаттхе пита̄ пуппхада̄мам̣ ада̄си ‘‘йам̣ иччхаси, тассӯпари кхипа̄хӣ’’ти. са̄ олокентӣ саккам̣ дисва̄ пуббасаннива̄сена сан̃джа̄тасинеха̄ ‘‘айам̣ ме са̄мико’’ти тассӯпари да̄мам̣ кхипи. со там̣ ба̄ха̄йа гахетва̄ а̄ка̄се уппати, тасмим̣ кхан̣е асура̄ сан̃джа̄ним̣су. те ‘‘ган̣хатха, ган̣хатха, джарасаккам̣, верико амха̄кам̣, на майам̣ етасса да̄рикам̣ дасса̄ма̄’’ти анубандхим̣су. вепачитти пуччхи ‘‘кена̄хат̣а̄’’ти? ‘‘джарасаккена маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘авасесесу айамева сет̣т̣хо, апетха̄’’ти а̄ха. сакко нам̣ нетва̄ ад̣д̣хатийакот̣ина̄т̣ака̄нам̣ джет̣т̣хикат̣т̣ха̄не т̣хапеси. са̄ саккам̣ варам̣ йа̄чи – ‘‘маха̄ра̄джа, майхам̣ имасмим̣ девалоке ма̄та̄ ва̄ пита̄ ва̄ бха̄та̄ ва̄ бхагинӣ ва̄ наттхи, йаттха йаттха гаччхаси, таттха таттха мам̣ гахетва̄ва гаччха маха̄ра̄джа̄’’ти. сакко ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ ада̄си.

евам̣ мачалага̄маке магхама̄н̣авака̄лато пат̣т̣ха̄йа висуддхабха̄вамасса сампассанто бхагава̄ ‘‘дӣгхараттам̣ висуддхо кхо айам̣ йаккхо’’ти а̄ха. аттхасан̃хитанти аттханисситам̣ ка̄ран̣анисситам̣.

пан̃хавеййа̄каран̣аван̣н̣ана̄

357. ким̣ сам̣йоджана̄ти ким̣ бандхана̄, кена бандханена баддха̄ хутва̄. путхука̄йа̄ти бахуджана̄. авера̄ти аппат̣игха̄. адан̣д̣а̄ти а̄вудхадан̣д̣адханадан̣д̣авинимутта̄. асапатта̄ти апаччаттхика̄. абйа̄паджджа̄ти вигатадоманасса̄. вихарему авериноти ахо вата кеначи саддхим̣ аверино вихареййа̄ма, каттхачи копам̣ на уппа̄детва̄ аччхара̄йа гахитакам̣ джан̇гхасахассена саддхим̣ парибхун̃джеййа̄ма̄ти да̄нам̣ датва̄ пӯджам̣ катва̄ ча паттхайанти. ити ча несам̣ хотӣти еван̃ча несам̣ айам̣ паттхана̄ хоти. атха ча пана̄ти евам̣ паттхана̄йа сатипи.

исса̄маччхарийасам̣йоджана̄ти парасампаттикхӣйаналаккхан̣а̄ исса̄, аттасампаттийа̄ парехи са̄дха̄ран̣абха̄васса асаханалаккхан̣ам̣ маччхарийам̣, исса̄ ча маччхарийан̃ча сам̣йоджанам̣ етесанти исса̄маччхарийасам̣йоджана̄. айаметтха сан̇кхепо. виттха̄рато пана исса̄маччхарийа̄ни абхидхамме вутта̄нева.

а̄ва̄самаччхарийена панеттха йаккхо ва̄ пето ва̄ хутва̄ тассева а̄ва̄сасса сан̇ка̄рам̣ сӣсена уккхипитва̄ вичарати. куламаччхарийена тасмим̣ куле ан̃н̃есам̣ да̄на̄дӣни каронте дисва̄ ‘‘бхиннам̣ ватидам̣ кулам̣ мама̄’’ти чинтайато лохитампи мукхато уггаччхати, куччхивиречанампи хоти, анта̄нипи кхан̣д̣а̄кхан̣д̣а̄ни хутва̄ никкхаманти. ла̄бхамаччхарийена сан̇гхасса ва̄ ган̣асса ва̄ сантаке ла̄бхе маччхара̄йитва̄ пуггаликапарибхогена парибхун̃джитва̄ йаккхо ва̄ пето ва̄ маха̄аджагаро ва̄ хутва̄ ниббаттати. сарӣраван̣н̣агун̣аван̣н̣амаччхарийена пана парийаттидхаммамаччхарийена ча аттанова ван̣н̣ам̣ ван̣н̣ети, на паресам̣ ван̣н̣ам̣, ‘‘ким̣ ван̣н̣о есо’’ти там̣ там̣ досам̣ ваданто парийаттин̃ча кассачи кин̃чи аденто дуббан̣н̣о чева ел̣амӯго ча хоти.

апича а̄ва̄самаччхарийена лохагехе паччати. куламаччхарийена аппала̄бхо хоти. ла̄бхамаччхарийена гӯтханирайе ниббаттати. ван̣н̣амаччхарийена бхаве ниббаттасса ван̣н̣о на̄ма на хоти. дхаммамаччхарийена куккул̣анирайе ниббаттати. идам̣ пана исса̄маччхарийасам̣йоджанам̣ сота̄паттимаггена пахӣйати. йа̄ва там̣ наппахӣйати, та̄ва деваманусса̄ аверата̄дӣни паттхайанта̄пи вера̄дӣхи на паримуччантийева.

тин̣н̣а̄ меттха кан̇кха̄ти етасмим̣ пан̃хе майа̄ тумха̄кам̣ вачанам̣ сутва̄ кан̇кха̄ тин̣н̣а̄ти вадати, на маггавасена тин̣н̣акан̇кхатам̣ дӣпети. вигата̄ катхам̣катха̄ти идам̣ катхам̣, идам̣ катханти айампи катхам̣катха̄ вигата̄.

358. нида̄на̄дӣни вуттаттха̄нева. пийа̄ппийанида̄нанти пийасаттасан̇кха̄ранида̄нам̣ маччхарийам̣, аппийасаттасан̇кха̄ранида̄на̄ исса̄. убхайам̣ ва̄ убхайанида̄нам̣. паббаджитасса хи саддхивиха̄рика̄дайо, гахат̣т̣хасса путта̄дайо хаттхиасса̄дайо ва̄ сатта̄ пийа̄ хонти кел̣а̄йита̄ мама̄йита̄, мухуттампи те апассанто адхива̄сетум̣ на саккоти. со ан̃н̃ам̣ та̄дисам̣ пийасаттам̣ лабхантам̣ дисва̄ иссам̣ кароти. ‘‘имина̄ амха̄кам̣ кин̃чи каммам̣ аттхи, мухуттам̣ та̄ва нам̣ детха̄’’ти тамева ан̃н̃ехи йа̄чито ‘‘на сакка̄ да̄тум̣, киламиссати ва̄ уккан̣т̣хиссати ва̄’’тиа̄дӣни ватва̄ маччхарийам̣ кароти. евам̣ та̄ва убхайампи пийасаттанида̄нам̣ хоти. бхиккхусса пана паттачӣварапариккха̄раджа̄там̣, гахат̣т̣хасса ва̄ алан̇ка̄ра̄диупакаран̣ам̣ пийам̣ хоти мана̄пам̣, со ан̃н̃асса та̄дисам̣ уппаджджама̄нам̣ дисва̄ ‘‘ахо ватасса еварӯпам̣ на бхавеййа̄’’ти иссам̣ кароти, йа̄чито ва̄пи ‘‘майампетам̣ мама̄йанта̄ на парибхун̃джа̄ма, на сакка̄ да̄ту’’нти маччхарийам̣ кароти. евам̣ убхайампи пийасан̇кха̄ранида̄нам̣ хоти. аппийе пана те вуттаппака̄ре сатте ча сан̇кха̄ре ча лабхитва̄ сачеписса те амана̄па̄ хонти, татха̄пи килеса̄нам̣ випарӣтавуттита̄йа ‘‘т̣хапетва̄ мам̣ ко ан̃н̃о еварӯпасса ла̄бхӣ’’ти иссам̣ ва̄ кароти, йа̄чито та̄вака̄ликампи ададама̄но маччхарийам̣ ва̄ кароти. евам̣ убхайампи аппийасаттасан̇кха̄ранида̄нам̣ хоти.

чханданида̄нанти еттха парийесаначхандо, пат̣ила̄бхачхандо, парибхогачхандо, саннидхичхандо, виссаджджаначхандоти пан̃чавидхо чхандо.

катамо парийесаначхандо? идхекаччо атитто чхандаджа̄то рӯпам̣ парийесати, саддам̣. гандхам̣. расам̣. пхот̣т̣хаббам̣ парийесати, дханам̣ парийесати. айам̣ парийесаначхандо.

катамо пат̣ила̄бхачхандо? идхекаччо атитто чхандаджа̄то рӯпам̣ пат̣илабхати, саддам̣. гандхам̣. расам̣. пхот̣т̣хаббам̣ пат̣илабхати, дханам̣ пат̣илабхати. айам̣ пат̣ила̄бхачхандо.

катамо парибхогачхандо? идхекаччо атитто чхандаджа̄то рӯпам̣ парибхун̃джати, саддам̣. гандхам̣. расам̣. пхот̣т̣хаббам̣ парибхун̃джати, дханам̣ парибхун̃джати. айам̣ парибхогачхандо.

катамо саннидхичхандо? идхекаччо атитто чхандаджа̄то дханасанничайам̣ кароти ‘‘а̄пада̄су бхависсатӣ’’ти. айам̣ саннидхичхандо.

катамо виссаджджаначхандо? идхекаччо атитто чхандаджа̄то дханам̣ виссаджджети, хаттха̄роха̄нам̣, асса̄роха̄нам̣, ратхика̄нам̣, дхануггаха̄нам̣ – ‘‘име мам̣ раккхиссанти гописсанти мама̄йиссанти сампарива̄райиссантӣ’’ти. айам̣ виссаджджаначхандо. име пан̃ча чханда̄. идха тан̣ха̄маттамева, там̣ сандха̄йа идам̣ вуттам̣.

витакканида̄ноти еттха ‘‘ла̄бхам̣ пат̣ичча виниччхайо’’ти (дӣ. ни. 2.110) евам̣ вутто виниччхайавитакко витакко на̄ма. виниччхайоти две виниччхайа̄ тан̣ха̄виниччхайо ча, дит̣т̣хивиниччхайо ча. ат̣т̣хасатам̣ тан̣ха̄вичаритам̣ тан̣ха̄виниччхайо на̄ма. два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо дит̣т̣хивиниччхайо на̄ма̄ти евам̣ вуттатан̣ха̄виниччхайавасена хи ит̣т̣ха̄нит̣т̣хапийа̄ппийававаттха̄нам̣ на хоти. тадева хи екаччасса ит̣т̣хам̣ хоти, екаччасса анит̣т̣хам̣ паччантара̄джамаджджхимадесара̄джӯнам̣ ган̣д̣уппа̄дамигамам̣са̄дӣсу вийа. тасмим̣ пана тан̣ха̄виниччхайавиниччхите пат̣иладдхаваттхусмим̣ ‘‘еттакам̣ рӯпасса бхависсати, еттакам̣ саддасса, еттакам̣ гандхасса, еттакам̣ расасса, еттакам̣ пхот̣т̣хаббасса бхависсати, еттакам̣ майхам̣ бхависсати, еттакам̣ парасса бхависсати, еттакам̣ нидахисса̄ми, еттакам̣ парасса дасса̄мӣ’’ти ваваттха̄нам̣ витаккавиниччхайена хоти. тена̄ха ‘‘чхандо кхо, дева̄наминда, витакканида̄но’’ти.

папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄нида̄ноти тайо папан̃ча̄ тан̣ха̄папан̃чо, ма̄напапан̃чо, дит̣т̣хипапан̃чоти. таттха ат̣т̣хасататан̣ха̄вичаритам̣ тан̣ха̄папан̃чо на̄ма. нававидхо ма̄но ма̄напапан̃чо на̄ма. два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо дит̣т̣хипапан̃чо на̄ма. тесу идха тан̣ха̄папан̃чо адхиппето. кенат̣т̣хена папан̃чо? маттапаматта̄ка̄рапа̄панат̣т̣хена папан̃чо. там̣сампайутта̄ сан̃н̃а̄ папан̃часан̃н̃а̄. сан̇кха̄ вуччати кот̣т̣ха̄со ‘‘сан̃н̃а̄нида̄на̄ хи папан̃часан̇кха̄’’тиа̄дӣсу вийа. ити папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄нида̄ноти папан̃часан̃н̃а̄кот̣т̣ха̄санида̄но витаккоти аттхо.

папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄ниродхаса̄руппага̄мининти етисса̄ папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄йа кхайа̄ ниродхо вӯпасамо, тасса са̄руппан̃чева таттха га̄миним̣ ча̄ти саха випассана̄йа маггам̣ пуччхати.

ведана̄каммат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄

359. атхасса бхагава̄ соманассам̣па̄ханти тиссо ведана̄ а̄рабхи. ким̣ пана бхагавата̄ пуччхитам̣ катхитам̣, апуччхитам̣, са̄нусандхикам̣, ананусандхиканти? пуччхитамева катхитам̣, но апуччхитам̣, са̄нусандхикамева, но ананусандхикам̣. девата̄нан̃хи рӯпато арӯпам̣ па̄кат̣атарам̣, арӯпепи ведана̄ па̄кат̣атара̄. касма̄? девата̄нан̃хи караджака̄йам̣ сукхумам̣, каммаджам̣ балавам̣, караджака̄йасса сукхуматта̄, каммаджасса балаватта̄ ека̄ха̄рампи атиккамитва̄ на тит̣т̣ханти, ун̣хапа̄са̄н̣е т̣хапитасаппипин̣д̣и вийа вилӣйантӣти саббам̣ брахмаджа̄ле вуттанайенева ведитаббам̣. тасма̄ бхагава̄ саккасса тиссо ведана̄ а̄рабхи. дувидхан̃хи каммат̣т̣ха̄нам̣ – рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣, арӯпакаммат̣т̣ха̄нан̃ча. рӯпапариггахо, арӯпапариггахотипи етадева вуччати. таттха бхагава̄ йасса рӯпам̣ па̄кат̣ам̣, тасса сан̇кхепаманасика̄равасена ва̄ виттха̄раманасика̄равасена ва̄ чатудха̄туваваттха̄нам̣ виттха̄ренто рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхети. йасса арӯпам̣ па̄кат̣ам̣, тасса арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхети. катхенто ча тасса ваттхубхӯтам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ дассетва̄ва катхети, дева̄нам̣ пана арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ па̄кат̣анти арӯпакаммат̣т̣ха̄навасена ведана̄ а̄рабхи.

тивидхо хи арӯпакаммат̣т̣ха̄не абхинивесо – пхассавасена, ведана̄васена, читтавасена̄ти. катхам̣? екаччасса хи сан̇кхиттена ва̄ виттха̄рена ва̄ париггахите рӯпакаммат̣т̣ха̄не тасмим̣ а̄рамман̣е читтачетасика̄нам̣ пат̣хама̄бхинипа̄то там̣ а̄рамман̣ам̣ пхусанто уппаджджама̄но пхассо па̄кат̣о хоти. екаччасса там̣ а̄рамман̣ам̣ анубхавантӣ уппаджджама̄на̄ ведана̄ па̄кат̣а̄ хоти. екаччасса там̣ а̄рамман̣ам̣ париггахетва̄ там̣ виджа̄нантам̣ уппаджджама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти.

таттха йасса пхассо па̄кат̣о хоти, сопи на кевалам̣ пхассова уппаджджати, тена саддхим̣ тадева а̄рамман̣ам̣ анубхавама̄на̄ ведана̄пи уппаджджати, сан̃джа̄нама̄на̄ сан̃н̃а̄пи, четайама̄на̄ четана̄пи, виджа̄нама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣти пхассапан̃чамакейева паригган̣ха̄ти. йасса ведана̄ па̄кат̣а̄ хоти, сопи на кевалам̣ ведана̄ва уппаджджати, та̄йа саддхим̣ тадева а̄рамман̣ам̣ пхусама̄но пхассопи уппаджджати, сан̃джа̄нама̄на̄ сан̃н̃а̄пи, четайама̄на̄ четана̄пи, виджа̄нама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣти пхассапан̃чамакейева паригган̣ха̄ти. йасса вин̃н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, сопи на кевалам̣ вин̃н̃а̄н̣амева уппаджджати, тена саддхим̣ тадева̄рамман̣ам̣ пхусама̄но пхассопи уппаджджати, анубхавама̄на̄ ведана̄пи, сан̃джа̄нама̄на̄ сан̃н̃а̄пи, четайама̄на̄ четана̄пи уппаджджатӣти пхассапан̃чамакейева паригган̣ха̄ти.

со ‘‘име пхассапан̃чамака̄ дхамма̄ ким̣ ниссита̄’’ти упадха̄ренто ‘‘ваттхуниссита̄’’ти паджа̄на̄ти. ваттху на̄ма караджака̄йо, йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘идан̃ча пана ме вин̃н̃а̄н̣ам̣ еттха ситам̣ еттха пат̣ибаддха’’нти. со аттхато бхӯта̄ни чева упа̄да̄рӯпа̄ни ча. еваметтха ваттху рӯпам̣, пхассапан̃чамака̄ на̄манти на̄марӯпаматтамева пассати. рӯпан̃четтха рӯпаккхандхо, на̄мам̣ чатта̄ро арӯпино кхандха̄ти пан̃чаккхандхаматтам̣ хоти. на̄марӯпавинимутта̄ хи пан̃чаккхандха̄, пан̃чаккхандхавинимуттам̣ ва̄ на̄марӯпам̣ наттхи. со ‘‘име пан̃чаккхандха̄ ким̣ хетука̄’’ти упапариккханто ‘‘авиджджа̄дихетука̄’’ти пассати. тато ‘‘паччайо чева паччайуппаннан̃ча идам̣, ан̃н̃о сатто ва̄ пуггало ва̄ наттхи, суддхасан̇кха̄рапун̃джаматтамева̄’’ти саппаччайана̄марӯпавасена тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ випассана̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ ‘‘аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄’’ти саммасанто вичарати, со аджджа аджджа̄ти пат̣иведхам̣ а̄кан̇кхама̄но татха̄рӯпе дивасе утусаппа̄йам̣, пуггаласаппа̄йам̣, бходжанасаппа̄йам̣, дхаммасаванасаппа̄йам̣ ва̄ лабхитва̄ екапаллан̇кена нисиннова випассанам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ арахатте патит̣т̣ха̄ти. евамимесампи тин̣н̣ам̣ джана̄нам̣ йа̄ва арахатта̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхитам̣ хоти.

идха пана бхагава̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто ведана̄сӣсена катхеси. пхассавасена хи вин̃н̃а̄н̣авасена ва̄ катхийама̄нам̣ етасса на па̄кат̣ам̣ хоти, андхака̄рам̣ вийа кха̄йати. ведана̄васена пана па̄кат̣ам̣ хоти. касма̄? ведана̄нам̣ уппаттийа̄ па̄кат̣ата̄йа. сукхадуккхаведана̄нан̃хи уппатти па̄кат̣а̄. йада̄ сукхам̣ уппаджджати, тада̄ сакалам̣ сарӣрам̣ кхобхентам̣ маддантам̣ пхарама̄нам̣ абхисандайама̄нам̣ сатадхотасаппим̣ кха̄да̄пайантам̣ вийа, сатапа̄кателам̣ маккхайама̄нам̣ вийа, гхат̣асахассена парил̣а̄хам̣ нибба̄пайама̄нам̣ вийа, ‘‘ахо сукхам̣, ахо сукха’’нти ва̄чам̣ ниччха̄райама̄намева уппаджджати. йада̄ дуккхам̣ уппаджджати, тада̄ сакаласарӣрам̣ кхобхентам̣ маддантам̣ пхарама̄нам̣ абхисандайама̄нам̣ таттапха̄лам̣ павесентам̣ вийа, вилӣнатамбалохена а̄син̃чантам̣ вийа, суккхатин̣аванаппатимхи аран̃н̃е да̄руукка̄кала̄пам̣ кхипама̄нам̣ вийа ‘‘ахо дуккхам̣, ахо дуккха’’нти виппала̄пайама̄намева уппаджджати. ити сукхадуккхаведана̄нам̣ уппатти па̄кат̣а̄ хоти.

адуккхамасукха̄ пана дуддӣпана̄ андхака̄рена вийа абхибхӯта̄. са̄ сукхадуккха̄нам̣ апагаме са̄та̄са̄тапат̣иккхепавасена маджджхатта̄ка̄рабхӯта̄ адуккхамасукха̄ ведана̄ти найато ган̣хантасса па̄кат̣а̄ хоти. йатха̄ ким̣? йатха̄ антара̄ пит̣т̣хипа̄са̄н̣ам̣ а̄рухитва̄ пала̄тасса мигасса анупадам̣ гаччханто мигалуддако пит̣т̣хипа̄са̄н̣асса орабха̄гепи парабха̄гепи падам̣ дисва̄ маджджхе апассантопи ‘‘ито а̄рул̣хо, ито орул̣хо, маджджхе пит̣т̣хипа̄са̄н̣е имина̄ падесена гато бхависсатӣ’’ти найато джа̄на̄ти. евам̣ а̄рул̣хат̣т̣ха̄не падам̣ вийа хи сукхаведана̄йа уппатти па̄кат̣а̄ хоти, орул̣хат̣т̣ха̄не падам̣ вийа дуккхаведана̄йа уппатти па̄кат̣а̄ хоти, ито а̄руйха, ито оруйха, маджджхе евам̣ гатоти найато гахан̣ам̣ вийа сукхадуккха̄нам̣ апагаме са̄та̄са̄тапат̣иккхепавасена маджджхатта̄ка̄рабхӯта̄ адуккхамасукха̄ ведана̄ти найато ган̣хантасса па̄кат̣а̄ хоти. евам̣ бхагава̄ пат̣хамам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ паччха̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄васена ниваттетва̄ дассеси.

на кевалан̃ча идхева евам̣ дассеси, маха̄сатипат̣т̣ха̄не, маджджхиманика̄йамхи сатипат̣т̣ха̄не, чӯл̣атан̣ха̄сан̇кхайе, маха̄тан̣ха̄сан̇кхайе, чӯл̣аведалласутте, маха̄ведалласутте, рат̣т̣хапа̄ласутте, ма̄ган̣д̣ийасутте, дха̄тувибхан̇ге, а̄нен̃джасаппа̄йе, сакале ведана̄сам̣йуттети евам̣ анекесу суттантесу пат̣хамам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ паччха̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄васена ниваттетва̄ дассеси. йатха̄ ча тесу тесу, евам̣ имасмимпи саккапан̃хе пат̣хамам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ паччха̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄васена ниваттетва̄ дассеси. рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ панеттха ведана̄йа а̄рамман̣аматтакам̣йева сан̇кхиттам̣, тасма̄ па̄л̣ийам̣ на̄рул̣хам̣ бхависсати.

360. арӯпакаммат̣т̣ха̄не йам̣ тасса па̄кат̣ам̣ ведана̄васена абхинивесамукхам̣, тамева дассетум̣ соманассам̣па̄хам̣, дева̄наминда̄тиа̄дима̄ха. таттха дувидхена̄ти двивидхена, двӣхи кот̣т̣ха̄сехӣти аттхо. еварӯпам̣ соманассам̣ на севитаббанти еварӯпам̣ гехаситасоманассам̣ на севитаббам̣. гехаситасоманассам̣ на̄ма ‘‘таттха катама̄ни чха гехасита̄ни соманасса̄ни? чаккхувин̃н̃еййа̄нам̣ рӯпа̄нам̣ ит̣т̣ха̄нам̣ канта̄нам̣ мана̄па̄нам̣ манорама̄нам̣ лока̄мисапат̣исам̣йутта̄нам̣ пат̣ила̄бхам̣ ва̄ пат̣ила̄бхато саманупассато, пуббе ва̄ пат̣иладдхапуббам̣ атӣтам̣ нируддхам̣ випарин̣атам̣ самануссарато уппаджджати соманассам̣, йам̣ еварӯпам̣ соманассам̣, идам̣ вуччати гехаситам̣ соманасса’’нти евам̣ чхасу два̄ресу вуттака̄магун̣анисситам̣ соманассам̣ (ма. ни. 3.306).

еварӯпам̣ соманассам̣ севитаббанти еварӯпам̣ неккхаммаситам̣ соманассам̣ севитаббам̣. неккхаммаситам̣ соманассам̣ на̄ма – ‘‘таттха катама̄ни чха неккхаммасита̄ни соманасса̄ни? рӯпа̄нам̣ твева аниччатам̣ видитва̄ випарин̣а̄мавира̄ганиродхам̣ пуббе чева рӯпа̄ етарахи ча саббе те рӯпа̄ аничча̄, дуккха̄, випарин̣а̄мадхамма̄ти еваметам̣ йатха̄бхӯтам̣ саммаппан̃н̃а̄йа пассато уппаджджати соманассам̣, йам̣ еварӯпам̣ соманассам̣, идам̣ вуччати неккхаммаситам̣ соманасса’’нти (ма. ни. 3.308) евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате аничча̄дивасена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ уссукка̄петум̣ сакконтасса ‘‘уссуккита̄ ме випассана̄’’ти соманассаджа̄тасса уппаннам̣ соманассам̣. севитаббанти идам̣ неккхаммавасена, випассана̄васена, ануссативасена, пат̣хамаджджха̄на̄дивасена ча уппаджджанакасоманассам̣ севитаббам̣ на̄ма.

таттха йам̣ че савитаккам̣ савича̄ранти тасмимпи неккхаммасите соманассе йам̣ неккхаммавасена, випассана̄васена, ануссативасена, пат̣хамаджджха̄навасена ча уппаннам̣ савитаккам̣ савича̄рам̣ соманассанти джа̄неййа. йам̣ че авитаккам̣ авича̄ранти йам̣ пана дутийататийаджджха̄навасена уппаннам̣ авитаккам̣ авича̄рам̣ соманассанти джа̄неййа. йе авитакке авича̄ре, те пан̣ӣтатарети етесупи двӣсу йам̣ авитаккам̣ авича̄рам̣, там̣ пан̣ӣтатаранти аттхо.

имина̄ ким̣ катхитам̣ хоти? двиннам̣ арахаттам̣ катхитам̣. катхам̣? еко кира бхиккху савитаккасавича̄ре соманассе випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ ‘‘идам̣ соманассам̣ ким̣ ниссита’’нти упадха̄ренто ‘‘ваттхуниссита’’нти паджа̄на̄тӣти пхассапан̃чамаке вуттанайенева ануккамена арахатте патит̣т̣ха̄ти. еко авитаккаавича̄ре соманассе випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ вуттанайенева арахатте патит̣т̣ха̄ти. таттха абхинивит̣т̣хасоманассесупи савитаккасавича̄рато авитаккаавича̄рам̣ пан̣ӣтатарам̣. савитаккасавича̄расоманассавипассана̄топи авитаккаавича̄равипассана̄ пан̣ӣтатара̄. савитаккасавича̄расоманассапхаласама̄паттитопи авитаккаавича̄расоманассапхаласама̄паттийева пан̣ӣтатара̄. тена̄ха бхагава̄ ‘‘йе авитакке авича̄ре, те пан̣ӣтатаре’’ти.

361. еварӯпам̣ доманассам̣ на севитаббанти еварӯпам̣ гехаситадоманассам̣ на севитаббам̣. гехаситадоманассам̣ на̄ма – ‘‘таттха катама̄ни чха гехасита̄ни доманасса̄ни? чаккхувин̃н̃еййа̄нам̣ рӯпа̄нам̣ ит̣т̣ха̄нам̣ канта̄нам̣ мана̄па̄нам̣ манорама̄нам̣ лока̄мисапат̣исам̣йутта̄нам̣ аппат̣ила̄бхам̣ ва̄ аппат̣ила̄бхато саманупассато пуббе ва̄ апат̣иладдхапуббам̣ атӣтам̣ нируддхам̣ випарин̣атам̣ самануссарато уппаджджати доманассам̣, йам̣ еварӯпам̣ доманассам̣, идам̣ вуччати гехаситадоманасса’’нти (ма. ни. 3.307). евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ на̄нубхавим̣, на̄нубхависса̄ми, на̄нубхава̄мӣти витаккайато уппаннам̣ ка̄магун̣анисситам̣ доманассам̣.

еварӯпам̣ доманассам̣ севитаббанти еварӯпам̣ неккхаммаситадоманассам̣ севитаббам̣. неккхаммаситадоманассам̣ на̄ма – ‘‘таттха катама̄ни чха неккхаммасита̄ни доманасса̄ни? рӯпа̄нам̣ твева аниччатам̣ видитва̄ випарин̣а̄мавира̄ганиродхам̣ пуббе чева рӯпа̄ етарахи ча саббе те рӯпа̄ аничча̄, дуккха̄, випарин̣а̄мадхамма̄ти еваметам̣ йатха̄бхӯтам̣ сампаппан̃н̃а̄йа дисва̄ ануттаресу вимоккхесу пихам̣ упат̣т̣ха̄пети ‘куда̄ссу на̄ма̄хам̣ тада̄йатанам̣, упасампаджджа вихарисса̄ми, йадарийа̄ етарахи а̄йатанам̣ упасампаджджа вихарантӣ’ти. ити ануттаресу вимоккхесу пихам̣ упат̣т̣ха̄пайато уппаджджати пихапаччайа̄ доманассам̣, йам̣ еварӯпам̣ доманассам̣, идам̣ вуччати неккхаммаситадоманасса’’нти (ма. ни. 3.307) евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате ануттаравимоккхасан̇кха̄таарийапхаладхаммесу пихам̣ упат̣т̣хапетва̄ тададхигама̄йа аничча̄дивасена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ уссукка̄петумасакконтасса имампи паккхам̣, имампи ма̄сам̣, имампи сам̣ваччхарам̣ випассанам̣ уссукка̄петва̄ арийабхӯмим̣ па̄пун̣итум̣ на̄саккхинти анусочато уппаннам̣ доманассам̣. севитаббанти идам̣ неккхаммавасена, випассана̄васена, ануссативасена, пат̣хамаджджха̄на̄дивасена ча уппаджджанакадоманассам̣ севитаббам̣ на̄ма.

таттха йам̣ че савитаккасавича̄ранти тасмимпи дувидхе доманассе гехаситадоманассамева савитаккасавича̄радоманассам̣ на̄ма. неккхаммавасена, випассана̄васена, ануссативасена, пат̣хамадутийаджджха̄навасена ча уппаннадоманассам̣ пана авитаккаавича̄радоманассанти ведитаббам̣. ниппарийа̄йена пана авитаккаавича̄радоманассам̣ на̄ма наттхи. доманассиндрийан̃хи екам̣сена акусалан̃чева савитаккасавича̄ран̃ча, етасса пана бхиккхуно ман̃н̃анавасена савитаккасавича̄ранти ча авитаккаавича̄ранти ча вуттам̣.

татра̄йам̣ найо – идха бхиккху доманассапаччайабхӯте савитаккасавича̄радхамме авитаккаавича̄радхамме ча доманассапаччайа̄ ева уппанне маггапхаладхамме ча ан̃н̃есам̣ пат̣ипаттидассанавасена доманассанти гахетва̄ ‘‘када̄ ну кхо ме савитаккасавича̄радоманассе випассана̄ пат̣т̣хапита̄ бхависсати, када̄ авитаккаавича̄радоманассе’’ти ча ‘‘када̄ ну кхо ме савитаккасавича̄радоманассапхаласама̄патти ниббаттита̄ бхависсати, када̄ авитаккаавича̄радоманассапхаласама̄паттӣ’’ти чинтетва̄ тема̄сикам̣, чхама̄сикам̣, навама̄сикам̣ ва̄ пат̣ипадам̣ ган̣ха̄ти. тема̄сикам̣ гахетва̄ пат̣хамама̄се екам̣ йа̄мам̣ джаггати, две йа̄ме нидда̄йа ока̄сам̣ кароти, маджджхиме ма̄се две йа̄ме джаггати, екам̣ йа̄мам̣ нидда̄йа ока̄сам̣ кароти, паччхимама̄се чан̇каманисаджджа̄йева йа̄пети. евам̣ че арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, иччетам̣ кусалам̣. но че па̄пун̣а̄ти, висесетва̄ чхама̄сикам̣ ган̣ха̄ти. татра̄пи две две ма̄се вуттанайена пат̣ипаджджитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ асакконто висесетва̄ навама̄сикам̣ ган̣ха̄ти. татра̄пи тайо тайо ма̄се татхева пат̣ипаджджитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ асакконтасса ‘‘на ладвам̣ вата ме сабрахмача̄рӣхи саддхим̣ висуддхипава̄ран̣ам̣ пава̄рету’’нти а̄ваджджато доманассам̣ уппаджджати, ассудха̄ра̄ паваттанти га̄мантапаббха̄рава̄сӣмаха̄сӣваттхерасса вийа.

маха̄сӣваттхераваттху

тхеро кира ат̣т̣ха̄раса маха̄ган̣е ва̄чеси. тассова̄де т̣хатва̄ тим̣сасахасса̄ бхиккхӯ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. атхеко бхиккху ‘‘майхам̣ та̄ва аббхантаре гун̣а̄ аппама̄н̣а̄, кӣдиса̄ ну кхо ме а̄чарийасса гун̣а̄’’ти а̄ваджджанто путхуджджанабха̄вам̣ пасситва̄ ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийо ан̃н̃есам̣ авассайо хоти, аттано бхавитум̣ на саккоти, ова̄дамасса дасса̄мӣ’’ти а̄ка̄сена гантва̄ виха̄расамӣпе отаритва̄ дива̄т̣т̣ха̄не нисиннам̣ а̄чарийам̣ упасан̇камитва̄ ваттам̣ дассетва̄ екамантам̣ нисӣди.

тхеро – ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄ а̄гатоси пин̣д̣апа̄тика̄’’ти а̄ха. екам̣ анумоданам̣ ган̣хисса̄мӣти а̄гатосми, бхантети. ока̄со на бхависсати, а̄вусоти? витаккама̄л̣аке т̣хитака̄ле пуччхисса̄ми, бхантети. тасмим̣ т̣ха̄не ан̃н̃е пуччхантӣти. бхиккха̄ча̄рамагге, бхантети. татра̄пи ан̃н̃е пуччхантӣти. дупат̣т̣анива̄санат̣т̣ха̄не, сан̇гха̄т̣ипа̄рупанат̣т̣ха̄не, паттанӣхаран̣ат̣т̣ха̄не, га̄ме чаритва̄ а̄санаса̄ла̄йам̣ йа̄гупӣтака̄ле, бхантети. таттха ат̣т̣хакатха̄тхера̄ аттано кан̇кхам̣ виноденти, а̄вусоти. антога̄мато никкхантака̄ле пуччхисса̄ми, бхантети. татра̄пи ан̃н̃е пуччханти, а̄вусоти. антара̄магге, бханте, бходжанаса̄ла̄йам̣ бхаттакиччапарийоса̄не, бханте, дива̄т̣т̣ха̄не, па̄дадхованака̄ле, мукхадхованака̄ле, бхантети? тада̄ ан̃н̃е пуччхантӣти. тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва арун̣а̄ апаре пуччханти, а̄вусоти. дантакат̣т̣хам̣ гахетва̄ мукхадхованаттхам̣ гаманака̄ле, бхантети? тада̄ ан̃н̃е пуччхантӣти. мукхам̣ дховитва̄ а̄гаманака̄ле, бхантети? татра̄пи ан̃н̃е пуччхантӣти. сена̄санам̣ пависитва̄ нисиннака̄ле, бхантети? татра̄пи ан̃н̃е пуччхантӣти. бханте, нану мукхам̣ дховитва̄ сена̄санам̣ пависитва̄ тайо чатта̄ро паллан̇ке усумам̣ га̄ха̄петва̄ йонисоманасика̄ре каммам̣ каронта̄нам̣ ока̄сака̄лена бхавитаббам̣ сийа̄, маран̣акхан̣ампи на лабхиссатха, бханте, пхалакасадисаттха бханте парасса авассайо хотха, аттано бхавитум̣ на саккотха, на ме тумха̄кам̣ анумодана̄йа аттхоти а̄ка̄се уппатитва̄ агама̄си.

тхеро – ‘‘имасса бхиккхуно парийаттийа̄ каммам̣ наттхи, майхам̣ пана ан̇кусако бхависса̄мӣти а̄гато’’ти н̃атва̄ ‘‘ида̄ни ока̄со на бхависсати, паччӯсака̄ле гамисса̄мӣ’’ти паттачӣварам̣ самӣпе катва̄ саббам̣ дивасабха̄гам̣ пат̣хамайа̄мамаджджхимайа̄ман̃ча дхаммам̣ ва̄четва̄ паччхимайа̄ме екасмим̣ тхере уддесам̣ гахетва̄ никкханте паттачӣварам̣ гахетва̄ тенева саддхим̣ никкханто. нисиннаантева̄сика̄ а̄чарийо кеначи папан̃чена никкхантоти ман̃н̃им̣су. никкханто тхеро кочи дева сама̄на̄чарийабхиккхӯти сан̃н̃ам̣ ака̄си.

тхеро кира ‘‘ма̄дисасса арахаттам̣ на̄ма ким̣, двӣхатӣхенева па̄пун̣итва̄ пачча̄гамисса̄мӣ’’ти антева̄сика̄нам̣ ана̄рочетва̄ва а̄са̄л̣хӣма̄сасса джун̣хапаккхатерасийа̄ никкханто га̄мантапаббха̄рам̣ гантва̄ чан̇камам̣ а̄руйха каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикаронто там̣ дивасам̣ арахаттам̣ гахетум̣ на̄саккхи. упосатхадивасе сампатте ‘‘двӣхатӣхена арахаттам̣ ган̣хисса̄мӣти а̄гато, гахетум̣ пана на̄саккхим̣. тайо ма̄се пана тӣн̣и диваса̄ни вийа йа̄ва маха̄пава̄ран̣а̄ та̄ва джа̄нисса̄мӣ’’ти вассам̣ упагантва̄пи гахетум̣ на̄саккхи. пава̄ран̣а̄дивасе чинтеси – ‘‘ахам̣ двӣхатӣхена арахаттам̣ ган̣хисса̄мӣти а̄гато, тема̄сена̄пи на̄саккхим̣, сабрахмача̄рино пана висуддхипава̄ран̣ам̣ пава̄рентӣ’’ти. тассевам̣ чинтайато ассудха̄ра̄ паваттанти. тато ‘‘на ман̃че майхам̣ чатӯхи ирийа̄патхехи маггапхалам̣ уппаджджиссати, арахаттам̣ аппатва̄ нева ман̃че пит̣т̣хим̣ паса̄ресса̄ми, на па̄де дховисса̄мӣ’’ти ман̃чам̣ усса̄петва̄ т̣хапеси. пуна антовассам̣ паттам̣, арахаттам̣ гахетум̣ на̄саккхийева. екӯнатим̣сапава̄ран̣а̄су ассудха̄ра̄ паваттанти. га̄мада̄рака̄ тхерасса па̄десу пха̄литат̣т̣ха̄на̄ни кан̣т̣акехи сиббанти, давам̣ каронта̄пи ‘‘аййасса маха̄сӣваттхерасса вийа па̄да̄ хонтӯ’’ти давам̣ каронти.

тхеро тим̣сасам̣ваччхаре маха̄пава̄ран̣а̄дивасе а̄ламбан̣апхалакам̣ нисса̄йа т̣хито ‘‘ида̄ни ме тим̣са васса̄ни саман̣адхаммам̣ каронтасса, на̄саккхим̣ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣, аддха̄ ме имасмим̣ аттабха̄ве магго ва̄ пхалам̣ ва̄ наттхи, на ме ладдхам̣ сабрахмача̄рӣхи саддхим̣ висуддхипава̄ран̣ам̣ пава̄рету’’нти чинтеси. тассевам̣ чинтайатова доманассам̣ уппаджджи, ассудха̄ра̄ паваттанти. атха авидӯрат̣т̣ха̄не ека̄ девадхӣта̄ родама̄на̄ ат̣т̣ха̄си. ‘‘ко еттха родасӣ’’ти? ‘‘ахам̣, бханте, девадхӣта̄’’ти. ‘‘касма̄ родасӣ’’ти? ‘‘родама̄нена маггапхалам̣ ниббаттитам̣, тена ахампи екам̣ две маггапхала̄ни ниббаттесса̄мӣти рода̄ми, бханте’’ти.

тато тхеро – ‘‘бхо маха̄сӣваттхера, девата̄пи тайа̄ саддхим̣ кел̣им̣ каронти, ануччхавикам̣ ну кхо те ета’’нти випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ аггахеси. со ‘‘ида̄ни нипаджджисса̄мӣ’’ти сена̄санам̣ пат̣иджаггитва̄ ман̃чакам̣ пан̃н̃апетва̄ удакат̣т̣ха̄не удакам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ ‘‘па̄де дховисса̄мӣ’’ти сопа̄напхалаке нисӣди.

антева̄сика̄писса ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийасса саман̣адхаммам̣ ка̄тум̣ гаччхантасса тим̣са васса̄ни, саккхи ну кхо висесам̣ ниббаттетум̣, на̄саккхӣ’’ти а̄ваджджайама̄на̄ ‘‘арахаттам̣ патва̄ па̄дадхованаттхам̣ нисинно’’ти дисва̄ ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийо амха̄дисесу антева̄сикесу тит̣т̣хантесу ‘аттана̄ва па̄де дховиссатӣ’ти ат̣т̣ха̄наметам̣, ахам̣ дховисса̄ми ахам̣ дховисса̄мӣ’’ти тим̣сасахасса̄нипи а̄ка̄сена гантва̄ вандитва̄ ‘‘па̄де дховисса̄ма, бханте’’ти а̄хам̣су. а̄вусо, ида̄ни тим̣са васса̄ни хонти мама па̄да̄нам̣ адхота̄нам̣, тит̣т̣хатха, тумхе, ахамева дховисса̄мӣти.

саккопи а̄ваджджанто – ‘‘майхам̣ аййо маха̄сӣваттхеро арахаттам̣ патто тим̣сасахасса̄нам̣ антева̄сика̄нам̣ ‘па̄де дховисса̄ма̄’ти а̄гата̄нам̣ па̄де дховитум̣ на дети. ма̄дисе пана упат̣т̣ха̄ке тит̣т̣ханте ‘майхам̣ аййо сайам̣ па̄де дховиссатӣ’ти ат̣т̣ха̄наметам̣, ахам̣ дховисса̄мӣ’’ти саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ суджа̄та̄йа девийа̄ саддхим̣ бхиккхусан̇гхасса сантике па̄турахоси. со суджам̣ асуракан̃н̃ам̣ пурато катва̄ ‘‘апетха, бханте, ма̄туга̄мо’’ти ока̄сам̣ ка̄ретва̄ тхерам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ пурато уккут̣ико нисӣдитва̄ ‘‘па̄де дховисса̄ми, бханте’’ти а̄ха. косийа, ида̄ни ме тим̣са васса̄ни па̄да̄нам̣ адхота̄нам̣, девата̄нан̃ча пакатийа̄пи мануссасарӣрагандхо на̄ма джегуччхо, йоджанасате т̣хита̄нампи кан̣т̣хе а̄саттакун̣апам̣ вийа хоти, ахамева дховисса̄мӣти. бханте, айам̣ гандхо на̄ма на пан̃н̃а̄йати, тумха̄кам̣ пана сӣлагандхо чха девалоке атиккамитва̄ упари бхаваггам̣ патва̄ т̣хито. сӣлагандхато ан̃н̃о уттаритаро гандхо на̄ма наттхи, бханте, тумха̄кам̣ сӣлагандхенамхи а̄гатоти ва̄махаттхена гоппхакасандхийам̣ гахетва̄ даккхин̣ахаттхена па̄даталам̣ паримаджджи. дахаракума̄рассева па̄да̄ ахесум̣. сакко па̄де дховитва̄ вандитва̄ девалокамева гато.

евам̣ ‘‘на лабха̄ми сабрахмача̄рӣхи саддхим̣ висуддхипава̄ран̣ам̣ пава̄рету’’нти а̄ваджджантасса уппаннам̣ доманассам̣ нисса̄йа бхиккхуно ман̃н̃анавасена випассана̄йа а̄рамман̣ампи випассана̄пи маггопи пхалампи савитаккасавича̄радоманассанти ча авитакка̄вича̄радоманассанти ча вуттанти ведитаббам̣.

таттха еко бхиккху савитаккасавича̄радоманассе випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ идам̣ доманассам̣ ким̣ нисситанти упадха̄ренто ваттхунисситанти паджа̄на̄тӣти пхассапан̃чамаке вуттанайенева ануккамена арахатте патит̣т̣ха̄ти. еко авитакка̄вича̄ре доманассе випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ вуттанайенева арахатте патит̣т̣ха̄ти. таттха абхинивит̣т̣хадоманассесупи савитаккасавича̄рато авитаккаавича̄рам̣ пан̣ӣтатарам̣. савитаккасавича̄радоманассавипассана̄топи авитакка̄вича̄радоманассавипассана̄ пан̣ӣтатара̄. савитаккасавича̄радоманассапхаласама̄паттитопи авитакка̄вича̄радоманассапхаласама̄паттийева пан̣ӣтатара̄. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘йе авитаккаавича̄ре те пан̣ӣтатаре’’ти.

362. еварӯпа̄ упеккха̄ на севитабба̄ти еварӯпа̄ гехаситаупеккха̄ на севитабба̄. гехаситаупеккха̄ на̄ма ‘‘таттха катама̄ чха гехаситаупеккха̄. чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ уппаджджати упеккха̄ ба̄ласса мӯл̣хасса путхуджджанасса анодхиджинасса авипа̄каджинасса ана̄дӣнавадасса̄вино ассутавато путхуджджанасса, йа̄ еварӯпа̄ упеккха̄, рӯпам̣ са̄ на̄тиваттати, тасма̄ са̄ упеккха̄ гехасита̄ти вуччатӣ’’ти евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате гул̣апин̣д̣ике нилӣнамаккхика̄ вийа рӯпа̄дӣни анативаттама̄на̄ таттхева лагга̄ лаггита̄ хутва̄ уппанна̄ ка̄магун̣аниссита̄ упеккха̄ на севитабба̄.

еварӯпа̄ упеккха̄ севитабба̄ти еварӯпа̄ неккхаммасита̄ упеккха̄ севитабба̄. неккхаммасита̄ упеккха̄ на̄ма – ‘‘таттха катама̄ чха неккхаммасита̄ упеккха̄? рӯпа̄нам̣ твева аниччатам̣ видитва̄ випарин̣а̄мавира̄ганиродхам̣ ‘пуббе чева рӯпа̄ етарахи ча, саббе те рӯпа̄ аничча̄, дуккха̄, випарин̣а̄мадхамма̄’ти еваметам̣ йатха̄бхӯтам̣ саммаппан̃н̃а̄йа пассато уппаджджати упеккха̄, йа̄ еварӯпа̄ упеккха̄, рӯпам̣ са̄ ативаттати, тасма̄ са̄ упеккха̄ неккхаммасита̄ти вуччатӣ’’ти (ма. ни. 3.308). евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄нит̣т̣хаа̄рамман̣е а̄па̄тхагате ит̣т̣хе араджджантасса, анит̣т̣хе адуссантасса, асамапеккханена асаммуйхантасса уппанна̄ випассана̄ н̃а̄н̣асампайутта̄ упеккха̄. апича ведана̄сабха̄га̄ татра маджджхаттупеккха̄пи еттха упеккха̄ва. тасма̄ севитабба̄ти айам̣ неккхаммавасена випассана̄васена ануссатит̣т̣ха̄навасена пат̣хамадутийататийачатуттхаджджха̄навасена ча уппаджджанакаупеккха̄ севитабба̄ на̄ма.

еттха йам̣ че савитаккам̣ савича̄ранти та̄йапи неккхаммаситаупеккха̄йа йам̣ неккхаммавасена випассана̄васена ануссатит̣т̣ха̄навасена пат̣хамаджджха̄навасена ча уппаннам̣ савитаккасавича̄рам̣ упеккханти джа̄неййа. йам̣ че авитаккам̣ авича̄ранти йам̣ пана дутийаджджха̄на̄дивасена уппаннам̣ авитакка̄вича̄рам̣ упеккханти джа̄неййа. йе авитакке авича̄ре те пан̣ӣтатарети ета̄су двӣсу йа̄ авитаккаавича̄ра̄, са̄ пан̣ӣтатара̄ти аттхо. имина̄ ким̣ катхитам̣ хоти? двиннам̣ арахаттам̣ катхитам̣. еко хи бхиккху савитаккасавича̄раупеккха̄йа випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ айам̣ упеккха̄ ким̣ ниссита̄ти упадха̄ренто ваттхуниссита̄ти паджа̄на̄тӣти пхассапан̃чамаке вуттанайенева ануккамена арахатте патит̣т̣ха̄ти. еко авитакка̄вича̄ра̄йа упеккха̄йа випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ вуттанайенева арахатте патит̣т̣ха̄ти. таттха абхинивит̣т̣хаупеккха̄супи савитаккасавича̄рато авитакка̄вича̄ра̄ пан̣ӣтатара̄. савитаккасавича̄раупеккха̄випассана̄топи авитакка̄вича̄раупеккха̄випассана̄пан̣ӣтатара̄. савитаккасавича̄раупеккха̄пхаласама̄паттитопи авитакка̄вича̄рупеккха̄пхаласама̄паттийева пан̣ӣтатара̄. тена̄ха бхагава̄ ‘‘йе авитакке авича̄ре те пан̣ӣтатаре’’ти.

363. евам̣ пат̣ипанно кхо, дева̄наминда, бхиккху папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄ниродхаса̄руппага̄миним̣ пат̣ипадам̣ пат̣ипанно хотӣти бхагава̄ арахаттаникӯт̣ена десанам̣ нит̣т̣хапеси. сакко пана сота̄паттипхалам̣ патто. буддха̄нан̃хи аджджха̄сайо хӣно на хоти, уккат̣т̣хова хоти. екассапи бахӯнампи дхаммам̣ десента̄ арахаттенева кӯт̣ам̣ ган̣ханти. сатта̄ пана аттано анурӯпе упаниссайе т̣хита̄ кечи сота̄панна̄ хонти, кечи сакада̄га̄мӣ, кечи ана̄га̄мӣ, кечи араханто. ра̄джа̄ вийа хи бхагава̄, ра̄джакума̄ра̄ вийа венеййа̄. йатха̄ хи ра̄джа̄ бходжанака̄ле аттано пама̄н̣ена пин̣д̣ам̣ уддхаритва̄ ра̄джакума̄ра̄нам̣ упанети, те тато аттано мукхаппама̄н̣енева кабал̣ам̣ каронти, евам̣ бхагава̄ аттаджджха̄сайа̄нурӯпа̄йа десана̄йа арахаттенева кӯт̣ам̣ ган̣ха̄ти. венеййа̄ аттано упаниссайаппама̄н̣ена тато сота̄паттипхаламаттам̣ ва̄ сакада̄га̄миана̄га̄миарахаттапхаламева ва̄ ган̣ханти. сакко пана сота̄панно джа̄то. сота̄панно ча хутва̄ бхагавато пуратойева чавитва̄ тарун̣асакко хутва̄ ниббатти, девата̄нан̃хи чавама̄на̄нам̣ аттабха̄васса гата̄гатат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на пан̃н̃а̄йати, дӣпасикха̄гаманам̣ вийа хоти. тасма̄ сесадевата̄ на джа̄ним̣су. сакко пана сайам̣ чутатта̄ бхагава̄ ча аппат̣ихатан̃а̄н̣атта̄ двева джана̄ джа̄ним̣су. атха сакко чинтеси ‘‘майхан̃хи бхагавата̄ тӣсу т̣ха̄несу ниббаттитапхаламева катхитам̣, айан̃ча пана магго ва̄ пхалам̣ ва̄ сакун̣ика̄йа вийа уппатитва̄ гахетум̣ на сакка̄, а̄гаманӣйапуббабха̄гапат̣ипада̄йа асса бхавитаббам̣. ханда̄хам̣ упари кхӣн̣а̄савасса пуббабха̄гапат̣ипадам̣ пуччха̄мӣ’’ти.

па̄тимоккхасам̣вараван̣н̣ана̄

364. тато там̣ пуччханто катхам̣ пат̣ипанно пана, ма̄риса̄тиа̄дима̄ха. таттха па̄тимоккхасам̣вара̄йа̄ти уттамаджет̣т̣хакасӣласам̣вара̄йа. ка̄йасама̄ча̄рампӣтиа̄ди севитаббака̄йасама̄ча̄ра̄дивасена па̄тимоккхасам̣варадассанаттхам̣ вуттам̣. сӣлакатха̄ ча на̄меса̄ каммапатхавасена ва̄ пан̣н̣аттивасена ва̄ катхетабба̄ хоти.

таттха каммапатхавасена катхентена асевитаббака̄йасама̄ча̄ро та̄ва па̄н̣а̄типа̄таадинна̄да̄намиччха̄ча̄рехи катхетаббо. пан̣н̣аттивасена катхентена ка̄йадва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падавӣтиккамавасена катхетаббо. севитаббака̄йасама̄ча̄ро па̄н̣а̄типа̄та̄дивераман̣ӣхи чева ка̄йадва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падаавӣтиккамена ча катхетаббо. асевитаббавачӣсама̄ча̄ро муса̄ва̄да̄дивачӣдуччаритена чева вачӣдва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падавӣтиккамена ча катхетаббо. севитаббавачӣсама̄ча̄ро муса̄ва̄да̄дивераман̣ӣхи чева вачӣдва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падаавӣтиккамена ча катхетаббо.

парийесана̄ пана ка̄йава̄ча̄хи парийесана̄йева. са̄ ка̄йавачӣсама̄ча̄рагахан̣ена гахита̄пи сама̄на̄ йасма̄ а̄джӣват̣т̣хамакасӣлам̣ на̄ма етасмин̃н̃ева два̄радвайе уппаджджати, на а̄ка̄се, тасма̄ а̄джӣват̣т̣хамакасӣладассанаттхам̣ висум̣ вутта̄. таттха насевитаббапарийесана̄ анарийапарийесана̄йа катхетабба̄. севитаббапарийесана̄ арийапарийесана̄йа. вуттан̃хетам̣ –

‘‘двема̄, бхиккхаве, парийесана̄ анарийа̄ ча парийесана̄, арийа̄ ча парийесана̄. катама̄ ча, бхиккхаве, анарийа̄ парийесана̄? идха, бхиккхаве, екаччо аттана̄ джа̄тидхаммо сама̄но джа̄тидхаммам̣йева парийесати, аттана̄ джара̄дхаммо, бйа̄дхидхаммо, маран̣адхаммо, сокадхаммо, сам̣килесадхаммо сама̄но сам̣килесадхаммам̣йева парийесати.

кин̃ча, бхиккхаве, джа̄тидхаммам̣ вадетха? путтабхарийам̣, бхиккхаве, джа̄тидхаммам̣, да̄сида̄сам̣ джа̄тидхаммам̣ аджел̣акам̣ джа̄тидхаммам̣, куккут̣асӯкарам̣ джа̄тидхаммам̣, хаттхигава̄ссавал̣авам̣ джа̄тидхаммам̣, джа̄тарӯпараджатам̣ джа̄тидхаммам̣. джа̄тидхамма̄ хете, бхиккхаве, упадхайо, еттха̄йам̣ гатхито муччхито аджджха̄панно аттана̄ джа̄тидхаммо сама̄но джа̄тидхаммам̣йева парийесати.

кин̃ча, бхиккхаве, джара̄дхаммам̣ вадетха? путтабхарийам̣, бхиккхаве, джара̄дхаммам̣…пе… джара̄дхаммам̣йева парийесати.

кин̃ча, бхиккхаве, бйа̄дхидхаммам̣ вадетха? путтабхарийам̣, бхиккхаве, бйа̄дхидхаммам̣, да̄сида̄сам̣ бйа̄дхидхаммам̣, аджел̣акам̣, куккут̣асӯкарам̣, хаттхигава̄ссавал̣авам̣ бйа̄дхидхаммам̣. бйа̄дхидхамма̄ хете, бхиккхаве, упадхайо, еттха̄йам̣ гатхито муччхито аджджха̄панно аттана̄ бйа̄дхидхаммо сама̄но бйа̄дхидхаммам̣йева парийесати.

кин̃ча, бхиккхаве, маран̣адхаммам̣ вадетха? путтабхарийам̣, бхиккхаве, маран̣адхаммам̣…пе… маран̣адхаммам̣йева парийесати.

кин̃ча, бхиккхаве, сокадхаммам̣ вадетха? путтабхарийам̣…пе… сокадхаммам̣йева парийесати.

кин̃ча, бхиккхаве, сам̣килесадхаммам̣ вадетха…пе… джа̄тарӯпараджатам̣ сам̣килесадхаммам̣. сам̣килесадхамма̄, хете, бхиккхаве, упадхайо, еттха̄йам̣ гатхито муччхито аджджха̄панно аттана̄ сам̣килесадхаммо сама̄но сам̣килесадхаммам̣йева парийесати. айам̣, бхиккхаве, анарийа̄ парийесана̄ти (ма. ни. 1.274).

апича кухана̄дивасена пан̃чавидха̄, агочаравасена чхаббидха̄ веджджакамма̄дивасена екавӣсативидха̄, евам̣ паватта̄ сабба̄пи анесана̄ анарийапарийесана̄йева̄ти ведитабба̄.

‘‘катама̄ ча, бхиккхаве, арийа̄ парийесана̄? идха, бхиккхаве, екаччо аттана̄ джа̄тидхаммо сама̄но джа̄тидхамме а̄дӣнавам̣ видитва̄ аджа̄там̣ ануттарам̣ йогаккхемам̣ нибба̄нам̣ парийесати, аттана̄ джара̄дхаммо, бйа̄дхи, маран̣а, сока, сам̣килесадхаммо сама̄но сам̣килесадхамме а̄дӣнавам̣ видитва̄ асам̣килит̣т̣хам̣ ануттарам̣ йогаккхемам̣ нибба̄нам̣ парийесати. айам̣ арийа̄ парийесана̄ти (ма. ни. 1.275).

апича пан̃ча кухана̄дӣни чха агочаре екавӣсативидхан̃ча анесанам̣ ваджджетва̄ бхиккха̄чарийа̄йа дхаммена самена парийесана̄пи арийапарийесана̄йева̄ти ведитабба̄.

еттха ча йо йо ‘‘на севитаббо’’ти вутто, со со пуббабха̄ге па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ самбха̄рапарийесана̄пайогакаран̣агаманака̄лато пат̣т̣ха̄йа на севитаббова. итаро а̄дито пат̣т̣ха̄йа севитаббо, асакконтена читтампи уппа̄детаббам̣. апича сан̇гхабхеда̄дӣнам̣ аттха̄йа параккаманта̄нам̣ девадатта̄дӣнам̣ вийа ка̄йасама̄ча̄ро на севитаббо, дивасасса дваттиккхаттум̣ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ упат̣т̣ха̄нагамана̄дивасена паватто дхаммасена̄патимаха̄моггалла̄наттхера̄дӣнам̣ вийа ка̄йасама̄ча̄ро севитаббо. дхануггахапесана̄дивасена ва̄чам̣ бхинданта̄нам̣ девадатта̄дӣнам̣ вийа вачӣсама̄ча̄ро на севитаббо, тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣акиттана̄дивасена паватто дхаммасена̄патимаха̄моггалла̄наттхера̄дӣнам̣ вийа вачӣсама̄ча̄ро севитаббо. анарийапарийесанам̣ парийесанта̄нам̣ девадатта̄дӣнам̣ вийа парийесана̄ на севитабба̄, арийапарийесанамева парийесанта̄нам̣ дхаммасена̄патимаха̄моггалла̄наттхера̄дӣнам̣ вийа парийесана̄ севитабба̄.

евам̣ пат̣ипанно кхоти евам̣ асевитаббам̣ ка̄йавачӣсама̄ча̄рам̣ парийесанан̃ча паха̄йа севитабба̄нам̣ па̄рипӯрийа̄ пат̣ипанно, дева̄наминда, бхиккху па̄тимоккхасам̣вара̄йа уттамаджет̣т̣хакасӣласам̣вараттха̄йа пат̣ипанно на̄ма хотӣти бхагава̄ кхӣн̣а̄савасса а̄гаманӣйапуббабха̄гапат̣ипадам̣ катхеси.

индрийасам̣вараван̣н̣ана̄

365. дутийапуччха̄йам̣ индрийасам̣вара̄йа̄ти индрийа̄нам̣ пидха̄на̄йа, гуттадва̄рата̄йа сам̣вутадва̄рата̄йа̄ти аттхо. виссаджджане панасса чаккхувин̃н̃еййам̣ рӯпампӣтиа̄ди севитаббарӯпа̄дивасена индрийасам̣варадассанаттхам̣ вуттам̣. таттха евам̣ вуттети хет̣т̣ха̄ соманасса̄дипан̃ха̄виссаджджана̄нам̣ сутатта̄ имина̄пи еварӯпена бхавитаббанти сан̃джа̄тапат̣ибха̄но бхагавата̄ евам̣ вутте сакко дева̄наминдо бхагавантам̣ етадавоча, етам̣ имасса кхо ахам̣, бхантети а̄дикам̣ вачанам̣ авоча. бхагава̄писса ока̄сам̣ датва̄ тун̣хӣ ахоси. катхетука̄мопи хи йо аттхам̣ сампа̄детум̣ на саккоти, аттхам̣ сампа̄детум̣ сакконто ва̄ на катхетука̄мо хоти, на тасса бхагава̄ ока̄сам̣ кароти. айам̣ пана йасма̄ катхетука̄мо чева, саккоти ча аттхам̣ сампа̄детум̣ тенасса бхагава̄ ока̄самака̄си.

таттха еварӯпам̣ на севитаббанти а̄дӣсу айам̣ сан̇кхепо – йам̣ рӯпам̣ пассато ра̄га̄дайо уппаджджанти, там̣ на севитаббам̣ на дат̣т̣хаббам̣ на олокетаббанти аттхо. йам̣ пана пассато асубхасан̃н̃а̄ ва̄ сан̣т̣ха̄ти, паса̄до ва̄ уппаджджати, аниччасан̃н̃а̄пат̣ила̄бхо ва̄ хоти, там̣ севитаббам̣.

йам̣ читтаккхарам̣ читтабйан̃джанампи саддам̣ сун̣ато ра̄га̄дайо уппаджджанти, еварӯпо саддо на севитаббо. йам̣ пана аттханисситам̣ дхамманисситам̣ кумбхада̄сигӣтампи сун̣антасса паса̄до ва̄ уппаджджати, ниббида̄ ва̄ сан̣т̣ха̄ти, еварӯпо саддо севитаббо.

йам̣ гандхам̣ гха̄йато ра̄га̄дайо уппаджджанти, еварӯпо гандхо на севитаббо. йам̣ пана гандхам̣ гха̄йато асубхасан̃н̃а̄дипат̣ила̄бхо хоти, еварӯпо гандхо севитаббо.

йам̣ расам̣ са̄йато ра̄га̄дайо уппаджджанти, еварӯпо расо на севитаббо. йам̣ пана расам̣ са̄йато а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄ чева уппаджджати, са̄йитапаччайа̄ ча ка̄йабалам̣ нисса̄йа арийабхӯмим̣ оккамитум̣ саккоти, маха̄сӣваттхерабха̄гинеййасӣваса̄ман̣ерасса вийа парибхун̃джантассева килесаккхайо ва̄ хоти, еварӯпо расо севитаббо.

йам̣ пхот̣т̣хаббам̣ пхусато ра̄га̄дайо уппаджджанти, еварӯпам̣ пхот̣т̣хаббам̣ на севитаббам̣. йам̣ пана пхусато са̄рипуттаттхера̄дӣнам̣ вийа а̄саваккхайо чева, вӣрийан̃ча супаггахитам̣, паччхима̄ ча джаната̄ дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄па̄данена ануггахита̄ хоти, еварӯпам̣ пхот̣т̣хаббам̣ севитаббам̣. са̄рипуттаттхеро кира тим̣са васса̄ни ман̃че пит̣т̣хим̣ на паса̄реси. татха̄ маха̄моггалла̄наттхеро. маха̄кассапаттхеро вӣсавассасатам̣ ман̃че пит̣т̣хим̣ на паса̄реси. ануруддхаттхеро пан̃н̃а̄са васса̄ни. бхаддийаттхеро тим̣са васса̄ни. сон̣аттхеро ат̣т̣ха̄раса васса̄ни. рат̣т̣хапа̄латтхеро два̄даса. а̄нандаттхеро паннараса. ра̄хулаттхеро два̄даса. ба̄кулаттхеро асӣти васса̄ни. на̄л̣акаттхеро йа̄вапаринибба̄на̄ ман̃че пит̣т̣хим̣ на паса̄ресӣти.

йе мановин̃н̃еййе дхамме саманна̄харантасса ра̄га̄дайо уппаджджанти, ‘‘ахо, вата йам̣ паресам̣ паравиттӯпакаран̣ам̣ там̣ мамасса̄’’тиа̄дина̄ найена ва̄ абхиджджха̄дӣни а̄па̄тхама̄гаччханти еварӯпа̄ дхамма̄ на севитабба̄. ‘‘саббе сатта̄ авера̄ хонтӯ’’ти евам̣ метта̄дивасена, йе ва̄ пана тин̣н̣ам̣ тхера̄нам̣ дхамма̄, еварӯпа̄ севитабба̄. тайо кира тхера̄ вассӯпана̄йикадивасе ка̄мавитакка̄дайо акусалавитакка̄ на витаккетабба̄ти катикам̣ акам̣су. атха пава̄ран̣адивасе сан̇гхаттхеро сан̇гханавакам̣ пуччхи – ‘‘а̄вусо, имасмим̣ тема̄се киттаке т̣ха̄не читтасса дха̄витум̣ динна’’нти? на, бханте, паривен̣апариччхедато бахи дха̄витум̣ ада̄синти. дутийам̣ пуччхи – ‘‘тава а̄вусо’’ти? нива̄сагехато, бханте, бахи дха̄витум̣ на ада̄синти. атха двепи тхерам̣ пуччхим̣су ‘‘тумха̄кам̣ пана, бханте’’ти? нийакаджджхаттакхандхапан̃чакато, а̄вусо, бахи дха̄витум̣ на ада̄синти. тумхехи, бханте, дуккарам̣ катанти. еварӯпо мановин̃н̃еййо дхаммо севитаббо.

366. екантава̄да̄ти екойева анто ва̄дасса етесам̣, на дведха̄ гатава̄да̄ти екантава̄да̄, екан̃н̃ева вадантӣти пуччхати. екантасӣла̄ти ека̄ча̄ра̄. екантачханда̄ти екаладдхика̄. екантааджджхоса̄на̄ти екантапарийоса̄на̄.

анекадха̄ту на̄на̄дха̄ту кхо, дева̄наминда, локоти дева̄наминда, айам̣ локо анекаджджха̄сайо на̄наджджха̄сайо. екасмим̣ гантука̄ме еко т̣ха̄тука̄мо хоти. екасмим̣ т̣ха̄тука̄ме еко сайитука̄мо хоти. две сатта̄ екаджджха̄сайа̄ на̄ма дуллабха̄. тасмим̣ анекадха̄туна̄на̄дха̄тусмим̣ локе йам̣ йадева дха̄тум̣ йам̣ йадева аджджха̄сайам̣ сатта̄ абхинивисанти ган̣ханти, там̣ тадева. тха̄маса̄ пара̄ма̄са̄ти тха̄мена ча пара̄ма̄сена ча. абхинивисса вохарантӣти сут̣т̣ху ган̣хитва̄ вохаранти, катхенти дӣпенти киттенти. идамева саччам̣ могхаман̃н̃анти идам̣ амха̄камева вачанам̣ саччам̣, ан̃н̃есам̣ вачанам̣ могхам̣ туччхам̣ нираттхаканти.

аччантанит̣т̣ха̄ти анто вуччати вина̄со, антам̣ атӣта̄ нит̣т̣ха̄ етесанти аччантанит̣т̣ха̄. йа̄ етесам̣ нит̣т̣ха̄, йо парамасса̄со нибба̄нам̣, там̣ саббесам̣ вина̄са̄тиккантам̣ ниччанти вуччати. йогаккхемоти нибба̄нассева на̄мам̣, аччанто йогаккхемо етесанти аччантайогаккхемӣ. сет̣т̣хат̣т̣хена брахмам̣ арийамаггам̣ чарантӣти брахмача̄рӣ. аччантаттха̄йа брахмача̄рӣ аччантабрахмача̄рӣ. парийоса̄нантипи нибба̄насса на̄мам̣. аччантам̣ парийоса̄нам̣ етесанти аччантапарийоса̄на̄.

тан̣ха̄сан̇кхайавимутта̄ти тан̣ха̄сан̇кхайоти маггопи нибба̄нампи. магго тан̣хам̣ сан̇кхин̣а̄ти вина̄сетӣти тан̣ха̄сан̇кхайо. нибба̄нам̣ йасма̄ там̣ а̄гамма тан̣ха̄ сан̇кхийати винассати, тасма̄ тан̣ха̄сан̇кхайо. тан̣ха̄сан̇кхайена маггена вимутта̄, тан̣ха̄сан̇кхайе нибба̄не вимутта̄ адхимутта̄ти тан̣ха̄сан̇кхайавимутта̄.

етта̄вата̄ ча бхагавата̄ чуддасапи маха̄пан̃ха̄ бйа̄ката̄ хонти. чуддаса маха̄пан̃ха̄ на̄ма исса̄маччхарийам̣ еко пан̃хо, пийа̄ппийам̣ еко, чхандо еко, витакко еко, папан̃чо еко, соманассам̣ еко, доманассам̣ еко, упеккха̄ еко, ка̄йасама̄ча̄ро еко, вачӣсама̄ча̄ро еко, парийесана̄ еко, индрийасам̣варо еко, анекадха̄ту еко, аччантанит̣т̣ха̄ екоти.

367. еджа̄ти чаланат̣т̣хена тан̣ха̄ вуччати. са̄ пӣл̣анат̣т̣хена рого, анто падуссанат̣т̣хена ган̣д̣о, ануппавит̣т̣хат̣т̣хена саллам̣. тасма̄ айам̣ пурисоти йасма̄ еджа̄ аттана̄ катакамма̄нурӯпена пурисам̣ таттха таттха абхиниббаттаттха̄йа кад̣д̣хати, тасма̄ айам̣ пурисо тесам̣ тесам̣ бхава̄нам̣ васена учча̄вачам̣ а̄паджджати. брахмалоке уччо хоти, девалоке авачо. девалоке уччо, мануссалоке авачо. мануссалоке уччо, апа̄йе авачо. йеса̄хам̣, бхантети йесам̣ ахам̣ бханте. сандхивасена панеттха ‘‘йеса̄ха’’нти хоти. йатха̄сутам̣ йатха̄парийаттанти йатха̄ майа̄ суто чева уггахито ча, евам̣. дхаммам̣ десемӣти саттаватападам̣ дхаммам̣ десеми. на ча̄хам̣ тесанти ахам̣ пана тесам̣ са̄вако на сампаджджа̄ми. ахам̣ кхо пана, бхантетиа̄дина̄ аттано сота̄паннабха̄вам̣ джа̄на̄пети.

соманассапат̣ила̄бхакатха̄ван̣н̣ана̄

368. ведапат̣ила̄бханти тут̣т̣хипат̣ила̄бхам̣. дева̄сурасан̇га̄моти дева̄нан̃ча асура̄нан̃ча сан̇га̄мо. самупабйӯл̣хоти сама̄панно нала̄т̣ена нала̄т̣ам̣ пахаран̣а̄ка̄раппатто вийа. етесам̣ кира када̄чи маха̄самуддапит̣т̣хе сан̇га̄мо хоти таттха пана чхеданавиджджхана̄дӣхи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ гха̄то на̄ма наттхи, да̄румен̣д̣акайуддхам̣ вийа джайапара̄джайаматтамева хоти. када̄чи дева̄ джинанти, када̄чи асура̄. таттха йасмим̣ сан̇га̄ме дева̄ пуна апачча̄гамана̄йа асуре джиним̣су, там̣ сандха̄йа тасмим̣ кхо пана бхантетиа̄дима̄ха. убхайаметанти убхайам̣ етам̣. дувидхампи оджам̣ еттха девалоке дева̄йева парибхун̃джиссантӣти евамасса а̄ваджджантасса балавапӣтисоманассам̣ уппаджджи. садан̣д̣а̄вачароти садан̣д̣а̄вачарако, дан̣д̣аггахан̣ена саттхаггахан̣ена саддхим̣ ахоси, на никкхиттадан̣д̣асаттхоти дассети. екантаниббида̄йа̄ти екантенева ват̣т̣е ниббинданаттха̄йа̄ти саббам̣ маха̄говиндасутте вуттамева.

369. паведесӣти катхеси дӣпеси. идхева̄ти имасмин̃н̃ева ока̄се. девабхӯтасса ме сатоти девасса ме сато. пунара̄йу ча ме ладдхоти пуна ан̃н̃ена каммавипа̄кена ме джӣвитам̣ ладдханти, имина̄ аттано чутабха̄вам̣ чева упапаннабха̄ван̃ча а̄викароти.

дивийа̄ ка̄йа̄ти дибба̄ аттабха̄ва̄. а̄йум̣ хитва̄ ама̄нусанти диббам̣ а̄йум̣ джахитва̄. амӯл̣хо габбхамесса̄мӣти нийатагатикатта̄ амӯл̣хо хутва̄. йаттха ме раматӣ маноти йаттха ме мано рамиссати, таттхева кхаттийакула̄дӣсу габбхам̣ упагаччхисса̄мӣти саттаккхаттум̣ деве ча ма̄нусе ча̄ти имаматтхам̣ дӣпети.

н̃а̄йена вихарисса̄мӣти мануссесу упапаннопи ма̄тарам̣ джӣвита̄ воропана̄дӣнам̣ абхаббатта̄ н̃а̄йена ка̄ран̣ена самена вихарисса̄мӣти аттхо.

самбодхи че бхависсатӣти идам̣ сакада̄га̄мимаггам̣ сандха̄йа вадати, саче сакада̄га̄мӣ бхависса̄мӣти дӣпети. ан̃н̃а̄та̄ вихарисса̄мӣти ан̃н̃а̄та̄ а̄джа̄нитука̄мо хутва̄ вихарисса̄ми. свева анто бхависсатӣти со ева ме мануссалоке анто бхависсатӣти.

пуна дево бхависса̄ми, девалокасмим̣ уттамоти пуна девалокасмим̣ уттамо сакко дева̄наминдо бхависса̄мӣти вадати.

антиме ваттама̄намхӣти антиме бхаве ваттама̄не. со нива̄со бхависсатӣти йе те а̄йуна̄ ча пан̃н̃а̄йа ча аканит̣т̣ха̄ джет̣т̣хака̄ саббадевехи пан̣ӣтатара̄ дева̄, аваса̄не ме со нива̄со бхависсати. айам̣ кира тато саккаттабха̄вато чуто тасмим̣ аттабха̄ве ана̄га̄мимаггасса пат̣иладдхатта̄ уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ хутва̄ авиха̄дӣсу ниббаттанто аваса̄не аканит̣т̣хе ниббаттиссати. там̣ сандха̄йа евама̄ха. еса кира авихесу каппасахассам̣ васиссати, атаппесу две каппасахасса̄ни, судассесу чатта̄ри каппасахасса̄ни, судассӣсу ат̣т̣ха, аканит̣т̣хесу сол̣аса̄ти екатим̣са каппасахасса̄ни брахмаа̄йум̣ анубхависсати. сакко девара̄джа̄ ана̄тхапин̣д̣ико гахапати виса̄кха̄ маха̄упа̄сика̄ти тайопи хи име екаппама̄н̣аа̄йука̄ ева, ват̣т̣а̄бхиратасатта̄ на̄ма етехи садиса̄ сукхабха̄гино на̄ма наттхи.

370. апарийоситасан̇каппоти анит̣т̣хитаманоратхо. йассу ман̃н̃а̄ми саман̣ети йе ча саман̣е павивиттавиха̄риноти ман̃н̃а̄ми.

а̄ра̄дхана̄ти сампа̄дана̄. вира̄дхана̄ти асампа̄дана̄. на сампа̄йантӣти сампа̄детва̄ катхетум̣ на сакконти.

а̄диччабандхунанти а̄диччопи готамаготто, бхагава̄пи готамаготто, тасма̄ евама̄ха. йам̣ каромасӣти йам̣ пуббе брахмуно намакка̄рам̣ карома. самам̣ девехӣти девехи саддхим̣, ито пат̣т̣ха̄йа ида̄ни амха̄кам̣ брахмуно намакка̄ракаран̣ам̣ наттхӣти дассети. са̄мам̣ карома̄ти намакка̄рам̣ карома.

371. пара̄маситва̄ти тут̣т̣хачитто саха̄йам̣ хаттхена хаттхамхи пахаранто вийа патхавим̣ пахаритва̄, саккхибха̄ваттха̄йа ва̄ пахаритва̄ ‘‘йатха̄ твам̣ ниччало, евамахам̣ бхагаватӣ’’ти. аджджхит̣т̣хапан̃ха̄ти аджджхеситапан̃ха̄ паттхитапан̃ха̄. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

саккапан̃хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄

уддесава̄ракатха̄ван̣н̣ана̄

373. евам̣ ме сутанти маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттам̣. татра̄йамапуббападаван̣н̣ана̄ – ека̄йано айам̣, бхиккхаве, магготи касма̄ бхагава̄ идам̣ суттамабха̄си? курурат̣т̣хава̄сӣнам̣ гамбхӣрадесана̄пат̣иггахан̣асаматтхата̄йа. курурат̣т̣хава̄сино кира бхиккхӯ бхиккхунийо упа̄сака̄ упа̄сика̄йо утупаччайа̄дисампаннатта̄ тасса рат̣т̣хасса саппа̄йаутупаччайасеванена ниччам̣ калласарӣра̄ каллачитта̄ ча хонти. те читтасарӣракаллата̄йа ануггахитапан̃н̃а̄бала̄ гамбхӣракатхам̣ пат̣иггахетум̣ саматтха̄ хонти. тена несам̣ бхагава̄ имам̣ гамбхӣрадесана̄пат̣иггахан̣асаматтхатам̣ сампассанто екавӣсатийа̄ т̣ха̄несу каммат̣т̣ха̄нам̣ арахатте паккхипитва̄ идам̣ гамбхӣраттхам̣ маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттам̣ абха̄си. йатха̄ хи пурисо суван̣н̣ачан̇кот̣акам̣ лабхитва̄ таттха на̄на̄пуппха̄ни паккхипеййа, суван̣н̣аман̃джӯсам̣ ва̄ пана лабхитва̄ саттаратана̄ни паккхипеййа, евам̣ бхагава̄ курурат̣т̣хава̄сипарисам̣ лабхитва̄ гамбхӣрадесанам̣ десеси. теневеттха ан̃н̃а̄нипи гамбхӣраттха̄ни имасмим̣ дӣгханика̄йе маха̄нида̄нам̣ маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄нам̣, са̄ропамам̣, руккхопамам̣, рат̣т̣хапа̄лам̣, ма̄ган̣д̣ийам̣, а̄нен̃джасаппа̄йанти ан̃н̃а̄нипи сутта̄ни десеси.

апича тасмим̣ джанападе чатассо париса̄ пакатийа̄ва сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄нуйогамануйутта̄ вихаранти, антамасо да̄сакаммакарапариджа̄на̄пи сатипат̣т̣ха̄напат̣исам̣йуттамева катхам̣ катхенти. удакатиттхасуттакантанат̣т̣ха̄на̄дӣсупи нираттхакакатха̄ на̄ма наппаваттати. саче ка̄чи иттхӣ ‘‘амма, твам̣ катарам̣ сатипат̣т̣ха̄набха̄ванам̣ манасикаросӣ’’ти пуччхита̄ ‘‘на кин̃чӣ’’ти вадати, там̣ гараханти ‘‘дхираттху тава джӣвитам̣, джӣвама̄на̄пи твам̣ матасадиса̄’’ти. атха нам̣ ‘‘ма̄ да̄ни пуна евамака̄сӣ’’ти овадитва̄ ан̃н̃атарам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ угган̣ха̄пенти. йа̄ пана ‘‘ахам̣ асукасатипат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма манасикаромӣ’’ти вадати, тасса̄ ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти са̄дхука̄рам̣ катва̄ ‘‘тава джӣвитам̣ суджӣвитам̣, твам̣ на̄ма мануссаттам̣ патта̄, таваттха̄йа самма̄самбуддхо уппанно’’тиа̄дӣхи пасам̣санти. на кевалан̃четтха мануссаджа̄тика̄ва сатипат̣т̣ха̄наманасика̄райутта̄, те нисса̄йа вихаранта̄ тираччха̄нагата̄пи.

татридам̣ ваттху – еко кира нат̣ако сувапотакам̣ гахетва̄ сиккха̄пенто вичарати. со бхиккхунупассайам̣ упанисса̄йа васитва̄ гаманака̄ле сувапотакам̣ памусситва̄ гато. там̣ са̄ман̣ерийо гахетва̄ пат̣иджаггим̣су. буддхараккхито тисса на̄мам̣ акам̣су. там̣ екадивасам̣ пурато нисиннам̣ дисва̄ маха̄тхерӣ а̄ха – ‘‘буддхараккхита̄’’ти. ким̣, аййети? аттхи те кочи бха̄вана̄манасика̄роти? наттхи, аййети. а̄вусо, паббаджита̄нам̣ сантике васантена на̄ма виссат̣т̣хааттабха̄вена бхавитум̣ на ват̣т̣ати, кочидева манасика̄ро иччхитаббо, твам̣ пана ан̃н̃ам̣ на саккхиссаси, ‘‘ат̣т̣хи ат̣т̣хӣ’’ти саджджха̄йам̣ карохӣти. со тхерийа̄ ова̄де т̣хатва̄ ‘‘ат̣т̣хи ат̣т̣хӣ’’ти саджджха̄йанто чарати.

там̣ екадивасам̣ па̄това торан̣агге нисӣдитва̄ ба̄ла̄тапам̣ тапама̄нам̣ еко сакун̣о накхапан̃джарена аггахеси. со ‘‘кири кирӣ’’ти саддамака̄си. са̄ман̣ерийо сутва̄ ‘‘аййе буддхараккхито сакун̣ена гахито, мочема на’’нти лед̣д̣уа̄дӣни гахетва̄ анубандхитва̄ мочесум̣. там̣ а̄нетва̄ пурато т̣хапитам̣ тхерӣ а̄ха – ‘‘буддхараккхита, сакун̣ена гахитака̄ле ким̣ чинтесӣ’’ти? на, аййе, ан̃н̃ам̣ кин̃чи чинтесим̣, ат̣т̣хипун̃джова ат̣т̣хипун̃джам̣ гахетва̄ гаччхати, катарасмим̣ т̣ха̄не виппакириссатӣти, евам̣ аййе ат̣т̣хипун̃джамева чинтесинти. са̄дху, са̄дху, буддхараккхита, ана̄гате бхаваккхайасса те паччайо бхависсатӣти. евам̣ таттха тираччха̄нагата̄пи сатипат̣т̣ха̄наманасика̄райутта̄. тасма̄ несам̣ бхагава̄ сатипат̣т̣ха̄набуддхимева джаненто идам̣ суттамабха̄си.

таттха ека̄йаноти екамагго. маггасса хи –

‘‘магго пантхо патхо паджджо, ан̃джасам̣ ват̣ума̄йанам̣;

на̄ва̄ уттарасетӯ ча, кулло ча бхисисан̇камо’’ти.

бахӯни на̄ма̄ни. сва̄йамидха айанана̄мена вутто, тасма̄ ека̄йано айам̣, бхиккхаве, магготи еттха екамагго айам̣, бхиккхаве, магго на двидха̄ патхабхӯтоти еваматтхо дат̣т̣хаббо. атха ва̄ екена айитабботи ека̄йано. екена̄ти ган̣асан̇ган̣икам̣ паха̄йа вӯпакат̣т̣хена павивиттачиттена. айитаббо пат̣ипаджджитаббо, айанти ва̄ етена̄ти айано, сам̣са̄рато нибба̄нам̣ гаччхантӣти аттхо. екасса айано ека̄йано. екасса̄ти сет̣т̣хасса. саббасаттасет̣т̣хо ча бхагава̄, тасма̄ бхагаватоти вуттам̣ хоти. кин̃ча̄пи хи тена ан̃н̃епи айанти, евам̣ сантепи бхагаватова со айано тена уппа̄дитатта̄. йатха̄ха ‘‘со хи, бра̄хман̣а, бхагава̄ ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’’тиа̄ди (ма. ни. 3.79). айатӣти ва̄ айано, гаччхати паваттатӣти аттхо. екасмим̣ айаноти ека̄йано, имасмин̃н̃ева дхаммавинайе паваттати, на ан̃н̃аттха̄ти вуттам̣ хоти. йатха̄ха – ‘‘имасмим̣ кхо, субхадда, дхаммавинайе арийо ат̣т̣хан̇гико магго упалаббхатӣ’’ти (дӣ. ни. 2.214). десана̄бхедойева хесо, аттхато пана екова. апича екам̣ айатӣти ека̄йано. пуббабха̄ге на̄на̄мукхабха̄вана̄найаппаваттопи апарабха̄ге екам̣ нибба̄намева гаччхатӣти вуттам̣ хоти. йатха̄ха брахма̄ сахампати –

ека̄йанам̣ джа̄тикхайантадассӣ,

маггам̣ паджа̄на̄ти хита̄нукампӣ;

етена маггена тарим̣су пуббе,

тариссанти йе ча таранти огханти. (сам̣. ни. 5.409);

кечи пана ‘‘на па̄рам̣ дигун̣ам̣ йантӣ’’ти га̄тха̄найена йасма̄ екава̄рам̣ нибба̄нам̣ гаччхати, тасма̄ ‘‘ека̄йано’’ти ваданти, там̣ на йуджджати. имасса хи аттхасса саким̣ айаноти имина̄ бйан̃джанена бхавитаббам̣. йади пана екам̣ айанамасса ека̄ гати паваттӣти евам̣ аттхам̣ йоджетва̄ вуччеййа, бйан̃джанам̣ йуджджеййа, аттхо пана убхайатха̄пи на йуджджати. касма̄? идха пуббабха̄гамаггасса адхиппетатта̄. ка̄йа̄дичатуа̄рамман̣аппаватто хи пуббабха̄гасатипат̣т̣ха̄намагго идха̄дхиппето, на локуттаро, со ча анекава̄рампи айати, анекан̃часса айанам̣ хоти.

пуббепи ча имасмим̣ паде маха̄тхера̄нам̣ са̄каччха̄ ахосийева. типит̣акачӯл̣ана̄гаттхеро пуббабха̄гасатипат̣т̣ха̄намагготи а̄ха. а̄чарийо панасса типит̣акачӯл̣асуматтхеро миссакамагготи а̄ха. пуббабха̄го бхантети? миссако, а̄вусоти. а̄чарийе пана пунаппунам̣ бхан̣анте аппат̣иба̄хитва̄ тун̣хӣ ахоси. пан̃хам̣ авиниччхинитва̄ва ут̣т̣хахим̣су. атха̄чарийаттхеро наха̄накот̣т̣хакам̣ гаччханто ‘‘майа̄ миссакамагго катхито, чӯл̣ана̄го пуббабха̄гамагготи а̄да̄йа вохарати, ко ну кхо еттха ниччхайо’’ти суттантам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа париваттенто ‘‘йо хи кочи, бхиккхаве, име чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не евам̣ бха̄веййа сатта васса̄нӣ’’ти имасмим̣ т̣ха̄не саллаккхеси. локуттарамагго уппаджджитва̄ сатта васса̄ни тит̣т̣хама̄но на̄ма наттхи, майа̄ вутто миссакамагго на лаббхати. чӯл̣ана̄гена дит̣т̣хо пуббабха̄гамаггова лаббхатӣти н̃атва̄ ат̣т̣хамийам̣ дхаммасаване сан̇гхут̣т̣хе агама̄си.

пора̄н̣акаттхера̄ кира пийадхаммасавана̄ хонти, саддам̣ сутва̄ва ‘‘ахам̣ пат̣хамам̣, ахам̣ пат̣хама’’нти екаппаха̄ренева осаранти. тасмин̃ча дивасе чӯл̣ана̄гаттхерасса ва̄ро, тена дхамма̄сане нисӣдитва̄ бӣджаним̣ гахетва̄ пуббага̄тха̄су вутта̄су тхерасса а̄санапит̣т̣хийам̣ т̣хитасса етадахоси – ‘‘рахо нисӣдитва̄ на ваккха̄мӣ’’ти. пора̄н̣акаттхера̄ хи анусӯйака̄ хонти. на аттано ручимева уччхубха̄рам̣ вийа евам̣ уккхипитва̄ вичаранти, ка̄ран̣амева ган̣ханти, ака̄ран̣ам̣ виссадждженти. тасма̄ тхеро ‘‘а̄вусо, чӯл̣ана̄га̄’’ти а̄ха. со а̄чарийасса вийа саддоти дхаммам̣ т̣хапетва̄ ‘‘ким̣ бханте’’ти а̄ха. а̄вусо, чӯл̣ана̄га, майа̄ вутто миссакамагго на лаббхати, тайа̄ вутто пуббабха̄гасатипат̣т̣ха̄намаггова лаббхатӣти. тхеро чинтеси – ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийо саббапарийаттико тепит̣ако сутабуддхо, еварӯпасса̄пи на̄ма бхиккхуно айам̣ пан̃хо а̄лул̣ети, ана̄гате мама бха̄тика̄ имам̣ пан̃хам̣ а̄лул̣ессантӣти суттам̣ гахетва̄ имам̣ пан̃хам̣ ниччалам̣ карисса̄мӣ’’ти пат̣исамбхида̄маггато ‘‘ека̄йанамагго вуччати пуббабха̄гасатипат̣т̣ха̄намагго’’.

магга̄нат̣т̣хан̇гико сет̣т̣хо, сачча̄нам̣ чатуро пада̄;

вира̄го сет̣т̣хо дхамма̄нам̣, двипада̄нан̃ча чаккхума̄.

есева магго наттхан̃н̃о, дассанасса висуддхийа̄;

етан̃хи тумхе пат̣ипаджджатха, ма̄расенаппамадданам̣;

етан̃хи тумхе пат̣ипанна̄, дуккхассантам̣ кариссатха̄ти. –

суттам̣ а̄харитва̄ т̣хапеси.

магготи кенат̣т̣хена магго? нибба̄нагаманат̣т̣хена нибба̄наттхикехи магганӣйат̣т̣хена ча. сатта̄нам̣ висуддхийа̄ти ра̄га̄дӣхи малехи абхиджджха̄висамалобха̄дӣхи ча упаккилесехи килит̣т̣хачитта̄нам̣ сатта̄нам̣ висуддхаттха̄йа. татха̄ хи имина̄ва маггена ито сатасахассакаппа̄дхика̄нам̣ чатуннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ упари екасмим̣йева каппе ниббатте тан̣хан̇карамедхан̇карасаран̣ан̇карадӣпан̇карана̄маке буддхе а̄дим̣ катва̄ сакйамунипарийоса̄на̄ анеке самма̄самбуддха̄ анекасата̄ паччекабуддха̄ ган̣анапатхам̣ вӣтиватта̄ арийаса̄вака̄ ча̄ти име сатта̄ саббе читтамалам̣ пава̄хетва̄ парамависуддхим̣ патта̄. рӯпамалавасена пана сам̣килесавода̄напан̃н̃аттийева наттхи. татха̄ хи –

‘‘рӯпена сам̣килит̣т̣хена, сам̣килиссанти ма̄н̣ава̄;

рӯпе суддхе висуджджханти, анаккха̄там̣ махесина̄.

читтена сам̣килит̣т̣хена, сам̣килиссанти ма̄н̣ава̄;

читте суддхе висуджджханти, ити вуттам̣ махесина̄’’.

йатха̄ха – ‘‘читтасам̣килеса̄, бхиккхаве, сатта̄ сам̣килиссанти, читтавода̄на̄ висуджджхантӣ’’ти. тан̃ча читтавода̄нам̣ имина̄ сатипат̣т̣ха̄намаггена хоти. тена̄ха ‘‘сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’ти.

сокапаридева̄нам̣ саматиккама̄йа̄ти сокасса ча паридевасса ча саматиккама̄йа паха̄на̄йа̄ти аттхо, айан̃хи магго бха̄вито сантатимаха̄матта̄дӣнам̣ вийа сокасаматиккама̄йа, пат̣а̄ча̄ра̄дӣнам̣ вийа паридевасаматиккама̄йа сам̣ваттати. тена̄ха ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккама̄йа̄’’ти. кин̃ча̄пи хи сантатимаха̄матто –

‘‘йам̣ пуббе там̣ висодхехи, паччха̄ те ма̄ту кин̃чанам̣;

маджджхе че но гахессаси, упасанто чариссасӣ’’ти. (су. ни. 945);

имам̣ га̄тхам̣ сутва̄ва саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ патто. пат̣а̄ча̄ра̄ –

‘‘на санти путта̄ та̄н̣а̄йа, на пита̄ на̄пи бандхава̄;

антакена̄дхипаннасса, наттхи н̃а̄тӣсу та̄н̣ата̄’’ти. (дха. па. 288);

имам̣ га̄тхам̣ сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хита̄. йасма̄ пана ка̄йаведана̄читтадхаммесу кан̃чи дхаммам̣ ана̄маситва̄ бха̄вана̄ на̄ма наттхи, тасма̄ тепи имина̄ва маггена сокапаридеве саматикканта̄ти ведитабба̄.

дуккхадоманасса̄нам̣ аттхан̇гама̄йа̄ти ка̄йикадуккхасса четасикадоманассасса ча̄ти имесам̣ двиннам̣ аттхан̇гама̄йа, ниродха̄йа̄ти аттхо. айан̃хи магго бха̄вито тиссаттхера̄дӣнам̣ вийа дуккхасса, сакка̄дӣнам̣ вийа ча доманассасса аттхан̇гама̄йа сам̣ваттати.

татра̄йам̣ аттхадӣпана̄ – са̄ваттхийам̣ кира тиссо на̄ма кут̣умбикапутто чатта̄лӣса хиран̃н̃акот̣ийо паха̄йа паббаджитва̄ ага̄маке аран̃н̃е вихарати. тасса канит̣т̣хабха̄ту бхарийа̄ ‘‘гаччхатха, нам̣ джӣвита̄ воропетха̄’’ти пан̃часате чоре песеси. те гантва̄ тхерам̣ парива̄ретва̄ нисӣдим̣су. тхеро а̄ха – ‘‘касма̄ а̄гататтха упа̄сака̄’’ти? там̣ джӣвита̄ воропесса̄ма̄ти. па̄т̣ибхогам̣ ме упа̄сака̄, гахетва̄ аджджекараттим̣ джӣвитам̣ детха̄ти. ко те, саман̣а, имасмим̣ т̣ха̄не па̄т̣ибхого бхависсатӣти? тхеро махантам̣ па̄са̄н̣ам̣ гахетва̄ две ӯрут̣т̣хӣни бхиндитва̄ ‘‘ват̣т̣ати упа̄сака̄ па̄т̣ибхого’’ти а̄ха. те апаккамитва̄ чан̇каманасӣсе аггим̣ катва̄ нипаджджим̣су. тхерасса веданам̣ виккхамбхетва̄ сӣлам̣ паччавеккхато парисуддхам̣ сӣлам̣ нисса̄йа пӣтипа̄моджджам̣ уппаджджи. тато ануккамена випассанам̣ вад̣д̣хенто тийа̄мараттим̣ саман̣адхаммам̣ катва̄ арун̣уггамане арахаттам̣ патто имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –

‘‘убхо па̄да̄ни бхиндитва̄, сан̃н̃апесса̄ми во ахам̣;

ат̣т̣ийа̄ми хара̄йа̄ми, сара̄гамаран̣ам̣ ахам̣.

ева̄хам̣ чинтайитва̄на, йатха̄бхӯтам̣ випассисам̣;

сампатте арун̣уггамхи, арахаттамапа̄пун̣и’’нти.

апарепи тим̣са бхиккхӯ бхагавато сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃авиха̄ре вассам̣ упагантва̄ ‘‘а̄вусо, тийа̄мараттим̣ саман̣адхаммова ка̄таббо, на ан̃н̃аман̃н̃асса сантикам̣ а̄гантабба’’нти ватва̄ вихарим̣су. тесам̣ саман̣адхаммам̣ катва̄ паччӯсасамайе пачала̄йанта̄нам̣ еко бйаггхо а̄гантва̄ екекам̣ бхиккхум̣ гахетва̄ гаччхати. на кочи ‘‘мам̣ бйаггхо ган̣хӣ’’ти ва̄чампи ниччха̄реси. евам̣ пан̃часу дасасу бхиккхӯсу кха̄дитесу упосатхадивасе ‘‘итаре, а̄вусо, кухи’’нти пуччхитва̄ н̃атва̄ ча ‘‘ида̄ни гахитена гахитомхӣти ваттабба’’нти ватва̄ вихарим̣су. атха ан̃н̃атарам̣ дахарабхиккхум̣ пуриманайенева бйаггхо ган̣хи. со ‘‘бйаггхо бханте’’ти а̄ха. бхиккхӯ каттарадан̣д̣е ча укка̄йо ча гахетва̄ мочесса̄ма̄ти анубандхим̣су. бйаггхо бхиккхӯнам̣ агатим̣ чхиннатат̣ат̣т̣ха̄нама̄руйха там̣ бхиккхум̣ па̄дан̇гут̣т̣хакато пат̣т̣ха̄йа кха̄дитум̣ а̄рабхи. итарепи ‘‘ида̄ни саппуриса, амхехи каттаббам̣ наттхи, бхиккхӯнам̣ висесо на̄ма еварӯпе т̣ха̄не пан̃н̃а̄йатӣ’’ти а̄хам̣су. со бйаггхамукхе нипаннова там̣ веданам̣ виккхамбхетва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто йа̄ва гоппхака̄ кха̄дитасамайе сота̄панно хутва̄, йа̄ва джан̣н̣ука̄ кха̄дитасамайе сакада̄га̄мӣ, йа̄ва на̄бхийа̄ кха̄дитасамайе ана̄га̄мӣ хутва̄, хадайарӯпе акха̄дитейева саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ патва̄ имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –

‘‘сӣлава̄ ватасампанно, пан̃н̃ава̄ сусама̄хито;

мухуттам̣ пама̄даманва̄йа, бйаггхеноруддхама̄насо.

пан̃джарасмим̣ гахетва̄на, сила̄йа упарӣ като;

ка̄мам̣ кха̄дату мам̣ бйаггхо, ат̣т̣хийа̄ ча нха̄русса ча;

килесе кхепайисса̄ми, пхусисса̄ми вимуттийа’’нти.

апаропи пӣтамаллаттхеро на̄ма гихика̄ле тӣсу раджджесу пат̣а̄кам̣ гахетва̄ тамбапан̣н̣идӣпам̣ а̄гамма ра̄джа̄нам̣ пасситва̄ ран̃н̃а̄ ката̄нуггахо екадивасам̣ килан̃джака̄пан̣аса̄ладва̄рена гаччханто ‘‘рӯпам̣, бхиккхаве, на тумха̄кам̣, там̣ паджахатха, там̣ во пахӣнам̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа бхависсатӣ’’ти на тумха̄кава̄кйам̣ сутва̄ чинтеси ‘‘нева кира рӯпам̣ аттано, на ведана̄’’ти. со там̣йева ан̇кусам̣ катва̄ никкхамитва̄ маха̄виха̄рам̣ гантва̄ паббаджджам̣ йа̄читва̄ паббаджито упасампанно двема̄тика̄ пагун̣а̄ катва̄ тим̣са бхиккхӯ гахетва̄ габалава̄лийаан̇ган̣ам̣ гантва̄ саман̣адхаммам̣ ака̄си. па̄десу авахантесу джан̣н̣укехи чан̇камати. таменам̣ раттим̣ еко мигалуддако миготи ман̃н̃ама̄но пахари. сатти винивиджджхитва̄ гата̄, со там̣ саттим̣ хара̄петва̄ пахаран̣амукха̄ни тин̣ават̣т̣ийа̄ пӯра̄петва̄ па̄са̄н̣апит̣т̣хийам̣ атта̄нам̣ нисӣда̄петва̄ ока̄сам̣ ка̄ретва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ патва̄ укка̄ситасаддена а̄гата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ бйа̄каритва̄ имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –

‘‘бха̄ситам̣ буддхасет̣т̣хасса, саббалокаггава̄дино;

на тумха̄камидам̣ рӯпам̣, там̣ джахеййа̄тха бхиккхаво.

аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄, уппа̄давайадхаммино;

уппаджджитва̄ нируджджханти, тесам̣ вӯпасамо сукхо’’ти.

евам̣ та̄ва айам̣ магго тиссаттхера̄дӣнам̣ вийа дуккхасса аттхан̇гама̄йа сам̣ваттати.

сакко пана дева̄наминдо аттано пан̃чавидхапуббанимиттам̣ дисва̄ маран̣абхайасантаджджито доманассаджа̄то бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхи. со упеккха̄пан̃хависсаджджана̄васа̄не асӣтисахасса̄хи девата̄хи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. са̄ часса упапатти пуна па̄катика̄ва ахоси.

субрахма̄пи девапутто аччхара̄сахассапаривуто саггасампаттим̣ анубхоти. таттха пан̃часата̄ аччхара̄йо руккхато пуппха̄ни очинантийо чавитва̄ нирайе уппанна̄. со ‘‘ким̣ има̄ чира̄йантӣ’’ти упадха̄ренто та̄сам̣ нирайе ниббаттанабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘киттакам̣ ну кхо мама а̄йӯ’’ти упапариккханто аттано а̄йупариккхайам̣ видитва̄ чавитва̄ таттхева нирайе ниббаттанабха̄вам̣ дисва̄ бхӣто ативийа доманассаджа̄то хутва̄ ‘‘имам̣ ме доманассам̣ саттха̄ винайиссати, на ан̃н̃о’’ти авасеса̄ пан̃часата̄ аччхара̄йо гахетва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхи –

‘‘ниччам̣ утрастамидам̣ читтам̣, ниччам̣ уббиггидам̣ мано;

ануппаннесу киччхесу, атхо уппатитесу ча;

саче аттхи анутрастам̣, там̣ ме аккха̄хи пуччхитоти. (сам̣. ни. 1.98);

тато нам̣ бхагава̄ а̄ха –

‘‘на̄н̃н̃атра боджджха̄ тапаса̄, на̄н̃н̃атриндрийасам̣вара̄;

на̄н̃н̃атра саббаниссагга̄, соттхим̣ пасса̄ми па̄н̣ина’’нти. (сам̣. ни. 1.98);

со десана̄парийоса̄не пан̃чахи аччхара̄сатехи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа там̣ сампаттим̣ тха̄варам̣ катва̄ девалокамева агама̄сӣти. евам̣ айам̣ магго бха̄вито сакка̄дӣнам̣ вийа доманассасса аттхан̇гама̄йа сам̣ваттатӣти ведитаббо.

н̃а̄йасса адхигама̄йа̄ти н̃а̄йо вуччати арийо ат̣т̣хан̇гико магго, тасса адхигама̄йа, паттийа̄ти вуттам̣ хоти. айан̃хи пуббабха̄ге локийо сатипат̣т̣ха̄намагго бха̄вито локуттарамаггасса адхигама̄йа сам̣ваттати. тена̄ха ‘‘н̃а̄йасса адхигама̄йа̄’’ти. нибба̄насса саччхикирийа̄йа̄ти тан̣ха̄ва̄навирахитатта̄ нибба̄нанти ладдхана̄масса аматасса саччхикирийа̄йа, аттапаччаккхата̄йа̄ти вуттам̣ хоти. айан̃хи магго бха̄вито анупуббена нибба̄насаччхикирийам̣ са̄дхети. тена̄ха ‘‘нибба̄насса саччхикирийа̄йа̄’’ти.

таттха кин̃ча̄пи ‘‘сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’ти вутте сокасаматиккама̄дӣни аттхато сиддха̄нева хонти, т̣хапетва̄ пана са̄санайуттиковиде ан̃н̃есам̣ на па̄кат̣а̄ни, на ча бхагава̄ пат̣хамам̣ са̄санайуттиковидам̣ джанам̣ катва̄ паччха̄ дхаммам̣ десети. тена тенева пана суттена там̣ там̣ аттхам̣ н̃а̄пети. тасма̄ идха йам̣ йам̣ аттхам̣ ека̄йанамагго са̄дхети, там̣ там̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дассенто ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккама̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. йасма̄ ва̄ йа̄ сатта̄нам̣ висуддхи ека̄йанамаггена сам̣ваттати, са̄ сокапаридева̄нам̣ саматиккамена хоти. сокапаридева̄нам̣ саматиккамо дуккхадоманасса̄нам̣ аттхан̇гамена, дуккхадоманасса̄нам̣ аттхан̇гамо н̃а̄йасса̄дхигамена, н̃а̄йасса̄дхигамо нибба̄насса саччхикирийа̄йа. тасма̄ имампи камам̣ дассенто ‘‘сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’ти ватва̄ ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккама̄йа̄’’тиа̄дима̄ха.

апича ван̣н̣абхан̣анаметам̣ ека̄йанамаггасса. йатхева хи бхагава̄ – ‘‘дхаммам̣ во, бхиккхаве, десесса̄ми а̄дикалйа̄н̣ам̣ маджджхекалйа̄н̣ам̣ парийоса̄накалйа̄н̣ам̣ са̄ттхам̣ сабйан̃джанам̣ кевалапарипун̣н̣ам̣ парисуддхам̣ брахмачарийам̣ пака̄сесса̄ми йадидам̣ чхачхакка̄нӣ’’ти (ма. ни. 3.420) чхачхаккадесана̄йа ат̣т̣хахи падехи ван̣н̣ам̣ абха̄си. йатха̄ ча арийавам̣садесана̄йа ‘‘чатта̄роме, бхиккхаве, арийавам̣са̄ агган̃н̃а̄ раттан̃н̃а̄ вам̣сан̃н̃а̄ пора̄н̣а̄ асам̣кин̣н̣а̄ асам̣кин̣н̣апубба̄ на сан̇кӣйанти на сан̇кӣйиссанти, аппат̣икут̣т̣ха̄ саман̣ехи бра̄хман̣ехи вин̃н̃ӯхӣ’’ти (а. ни. 4.28) навахи падехи ван̣н̣ам̣ абха̄си; евам̣ имасса̄пи ека̄йанамаггасса сатта̄нам̣ висуддхийа̄тиа̄дӣхи саттахи падехи ван̣н̣ам̣ абха̄си. касма̄ти че, тесам̣ бхиккхӯнам̣ усса̄хаджананаттхам̣. ван̣н̣абха̄санан̃хи сутва̄ те бхиккхӯ ‘‘айам̣ кира магго хадайасанта̄пабхӯтам̣ сокам̣, ва̄ча̄виппала̄пабхӯтам̣ паридевам̣, ка̄йикааса̄табхӯтам̣ дуккхам̣, четасикааса̄табхӯтам̣ доманассанти чатта̄ро упаддаве ханати, висуддхим̣ н̃а̄йам̣ нибба̄нанти тайо висесе а̄вахатӣ’’ти усса̄хаджа̄та̄ имам̣ дхаммадесанам̣ уггахетаббам̣ парийа̄пун̣итаббам̣ дха̄ретаббам̣, ва̄четаббам̣, иман̃ча маггам̣ бха̄ветаббам̣ ман̃н̃иссанти. ити тесам̣ бхиккхӯнам̣ усса̄хаджананаттхам̣ ван̣н̣ам̣ абха̄си. камбалава̄н̣иджа̄дайо камбала̄дӣнам̣ ван̣н̣ам̣ вийа.

йатха̄ хи сатасахассаггханикапан̣д̣укамбалава̄н̣иджена ‘камбалам̣ ган̣хатха̄’ти уггхоситепи асукакамбалоти на та̄ва манусса̄ джа̄нанти. кесакамбалава̄л̣акамбала̄дайопи хи дуггандха̄ кхарасампхасса̄ камбала̄твева вуччанти. йада̄ пана тена гандха̄рако раттакамбало сукхумо уджджало сукхасампхассоти уггхоситам̣ хоти, тада̄ йе пахонти, те ган̣ханти. йе наппахонти, тепи дассанака̄ма̄ хонти; евамева ‘ека̄йано, бхиккхаве, айам̣ магго’ти вуттепи асукамагготи на та̄ва па̄кат̣о хоти. на̄наппака̄рака̄ хи аниййа̄никамагга̄пи магга̄твева вуччанти. ‘‘сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’тиа̄димхи пана вутте ‘‘айам̣ кира магго чатта̄ро упаддаве ханати, тайо висесе а̄вахатӣ’’ти усса̄хаджа̄та̄ имам̣ дхаммадесанам̣ уггахетаббам̣ парийа̄пун̣итаббам̣ дха̄ретаббам̣ ва̄четаббам̣, иман̃ча маггам̣ бха̄ветаббам̣ ман̃н̃иссантӣти ван̣н̣ам̣ бха̄санто ‘‘сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’тиа̄дима̄ха. йатха̄ ча сатасахассаггханикапан̣д̣укамбалава̄н̣иджӯпама̄; евам̣ раттаджамбунадасуван̣н̣аудакаппаса̄дакаман̣иратанасувисуддхамуттаратанапава̄л̣а̄дива̄н̣иджӯпама̄дайопеттха а̄харитабба̄.

йадиданти нипа̄то, йе имети айамасса аттхо. чатта̄роти ган̣анапариччхедо. тена на тато хет̣т̣ха̄, на уддханти сатипат̣т̣ха̄напариччхедам̣ дӣпети. сатипат̣т̣ха̄на̄ти тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ сатигочаропи тидха̄ пат̣ипаннесу са̄вакесу саттхуно пат̣игха̄нунайавӣтиваттата̄пи, сатипи. ‘‘чатуннам̣, бхиккхаве, сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ самудайан̃ча аттхан̇гаман̃ча десесса̄ми, там̣ сун̣а̄тха…пе… ко ча, бхиккхаве, ка̄йасса самудайо. а̄ха̄расамудайа̄ ка̄йасса самудайо’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 5.408) хи сатигочаро сатипат̣т̣ха̄нанти вуччати. татха̄ ‘‘ка̄йо упат̣т̣ха̄нам̣ но сати, сати пана упат̣т̣ха̄нан̃чева сати ча̄’’тиа̄дӣсупи (пат̣и. ма. 3.35). тассаттхо – патит̣т̣ха̄ти асминти пат̣т̣ха̄нам̣. ка̄ патит̣т̣ха̄ти? сати. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣, падха̄нам̣ т̣ха̄нанти ва̄ пат̣т̣ха̄нам̣. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ хаттхит̣т̣ха̄наассат̣т̣ха̄на̄дӣни вийа.

‘‘тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ йадарийо севати, йадарийо севама̄но саттха̄ ган̣амануса̄ситум̣ арахатӣ’’ти (ма. ни. 3.311) еттха тидха̄ пат̣ипаннесу са̄вакесу саттхуно пат̣игха̄нунайавӣтиваттата̄ ‘‘сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутта̄. тассаттхо – пат̣т̣хапетаббато пат̣т̣ха̄нам̣, паваттайитаббатоти аттхо. кена пат̣т̣хапетаббатоти? сатийа̄. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ сатта самбоджджхан̇ге парипӯрентӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.147) пана сатийева ‘‘сатипат̣т̣ха̄нам̣’’ти вуччати. тассаттхо – пат̣т̣ха̄тӣти пат̣т̣ха̄нам̣, упат̣т̣ха̄ти оккандитва̄ паккхандитва̄ паттхаритва̄ паваттатӣти аттхо. сатийева сатипат̣т̣ха̄нам̣. атха ва̄ саран̣ат̣т̣хена сати, упат̣т̣ха̄нат̣т̣хена пат̣т̣ха̄нам̣. ити сати ча са̄ пат̣т̣ха̄нам̣ ча̄типи сатипат̣т̣ха̄нам̣. идамидха̄дхиппетам̣.

йади евам̣ касма̄ ‘‘сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти бахувачанам̣? сатибахутта̄. а̄рамман̣абхедена хи бахука̄ ета̄ сатийо. атха магготи касма̄ екавачанам̣? маггат̣т̣хена екатта̄. чатассопи хи ета̄ сатийо маггат̣т̣хена екаттам̣ гаччханти. вуттан̃хетам̣ – ‘‘магготи кенат̣т̣хена магго? нибба̄нагаманат̣т̣хена. нибба̄наттхикехи магганӣйат̣т̣хена ча̄’’ти. чатассопи чета̄ апарабха̄ге ка̄йа̄дӣсу а̄рамман̣есу киччам̣ са̄дхайама̄на̄ нибба̄нам̣ гаччханти, а̄дито пат̣т̣ха̄йа ча нибба̄наттхикехи маггийанти, тасма̄ чатассопи еко магготи вуччанти. еван̃ча сати вачана̄нусандхина̄ са̄нусандхика̄ва десана̄ хоти, ‘‘ма̄расенаппамадданам̣, во бхиккхаве, маггам̣ десесса̄ми, там̣ сун̣а̄тха…пе… катамо ча, бхиккхаве, ма̄расенаппамаддано магго? йадидам̣ сатта боджджхан̇га̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 5.224) вийа. йатха̄ ма̄расенаппамадданоти ча, сатта боджджхан̇га̄ти ча аттхато екам̣, бйан̃джанамеветтха на̄нам̣. евам̣ ‘‘ека̄йанамагго’’ти ча ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти ча аттхато екам̣, бйан̃джанамеветтха на̄нам̣, тасма̄ маггат̣т̣хена екатта̄ екавачанам̣. а̄рамман̣абхедена сатибахутта̄ бахувачанам̣ ведитаббам̣.

касма̄ пана бхагавата̄ чатта̄рова сатипат̣т̣ха̄на̄ вутта̄ анӯна̄ анадхика̄ти? венеййахитатта̄. тан̣ха̄чаритадит̣т̣хичаритасаматхайа̄никавипассана̄йа̄никесу хи мандатиккхавасена дведха̄ дведха̄ паваттесу венеййесу мандасса тан̣ха̄чаритасса ол̣а̄рикам̣ ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго, тиккхасса сукхумам̣ ведана̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣. дит̣т̣хичаритассапи мандасса на̄типпабхедагатам̣ читта̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго, тиккхасса атиппабхедагатам̣ дхамма̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго. саматхайа̄никасса ча мандасса акиччхена адхигантаббанимиттам̣ пат̣хамам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго, тиккхасса ол̣а̄рика̄рамман̣е асан̣т̣хаханато дутийам̣. випассана̄йа̄никассапи мандасса на̄типпабхедагата̄рамман̣ам̣ татийам̣, тиккхасса атиппабхедагата̄рамман̣ам̣ чатуттхам̣. ити чатта̄рова вутта̄ анӯна̄ анадхика̄ти.

субхасукханиччааттабха̄вавипалла̄саппаха̄наттхам̣ ва̄. ка̄йо хи асубхо, таттха ча субхавипалла̄савипаллаттха̄ сатта̄. тесам̣ таттха асубхабха̄вадассанена тасса випалла̄сасса паха̄наттхам̣ пат̣хамам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ вуттам̣. сукхам̣ ниччам̣ атта̄ти гахитесупи ча ведана̄дӣсу ведана̄ дуккха̄, читтам̣ аниччам̣, дхамма̄ анатта̄, тесу ча сукханиччааттавипалла̄савипаллаттха̄ сатта̄. тесам̣ таттха дуккха̄дибха̄вадассанена тесам̣ випалла̄са̄нам̣ паха̄наттхам̣ сеса̄ни тӣн̣и вутта̄нӣти евам̣ субхасукханиччааттабха̄вавипалла̄саппаха̄наттхам̣ ва̄ чатта̄рова вутта̄ анӯна̄ анадхика̄ти ведитабба̄. на кевалан̃ча випалла̄саппаха̄наттхамева, атха кхо чатурогхайога̄савагантхаупа̄да̄наагатипаха̄наттхампи чатуббидха̄ха̄рапарин̃н̃аттхан̃ча чатта̄рова вутта̄ти ведитабба̄. айам̣ та̄ва пакаран̣анайо.

ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана саран̣авасена чева екаттасамосаран̣авасена ча екамева сатипат̣т̣ха̄нам̣ а̄рамман̣авасена чатта̄роти етадева вуттам̣. йатха̄ хи чатудва̄ре нагаре па̄чӣнато а̄гаччханта̄ па̄чӣнадиса̄йа ут̣т̣ха̄накам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ па̄чӣнадва̄рена нагарамева пависанти, даккхин̣ато. паччхимато. уттарато а̄гаччханта̄ уттарадиса̄йа ут̣т̣ха̄накам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ уттарадва̄рена нагарамева пависанти; евам̣ – сампадамидам̣ ведитаббам̣. нагарам̣ вийа хи нибба̄намаха̄нагарам̣, два̄рам̣ вийа ат̣т̣хан̇гико локуттарамагго, па̄чӣнадиса̄дайо вийа ка̄йа̄дайо.

йатха̄ па̄чӣнато а̄гаччханта̄ па̄чӣнадиса̄йа ут̣т̣ха̄накам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ па̄чӣнадва̄рена нагарамева пависанти, евам̣ ка̄йа̄нупассана̄мукхена а̄гаччханта̄ чуддасавидхена ка̄йа̄нупассанам̣ бха̄ветва̄ ка̄йа̄нупассана̄бха̄вана̄нубха̄ваниббаттена арийамаггена екам̣ нибба̄намева осаранти. йатха̄ даккхин̣ато а̄гаччханта̄ даккхин̣а̄йа диса̄йа ут̣т̣ха̄накам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ даккхин̣адва̄рена нагарамева пависанти, евам̣ ведана̄нупассана̄мукхена а̄гаччханта̄ нававидхена ведана̄нупассанам̣ бха̄ветва̄ ведана̄нупассана̄бха̄вана̄нубха̄ваниббаттена арийамаггена екам̣ нибба̄намева осаранти. йатха̄ паччхимато а̄гаччханта̄ паччхимадиса̄йа ут̣т̣ха̄накам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ паччхимадва̄рена нагарамева пависанти, евам̣ читта̄нупассана̄мукхена а̄гаччханта̄ сол̣асавидхена читта̄нупассанам̣ бха̄ветва̄ читта̄нупассана̄бха̄вана̄нубха̄ваниббаттена арийамаггена екам̣ нибба̄намева осаранти. йатха̄ уттарато а̄гаччханта̄ уттарадиса̄йа ут̣т̣ха̄накам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ уттарадва̄рена нагарамева пависанти, евам̣ дхамма̄нупассана̄мукхена а̄гаччханта̄ пан̃чавидхена дхамма̄нупассанам̣ бха̄ветва̄ дхамма̄нупассана̄бха̄вана̄нубха̄ваниббаттена арийамаггена екам̣ нибба̄намева осаранти. евам̣ саран̣авасена чева екаттасамосаран̣авасена ча екамева сатипат̣т̣ха̄нам̣ а̄рамман̣авасена чатта̄рова вутта̄ти ведитабба̄.

катаме чатта̄роти катхетукамйата̄ пуччха̄. идха̄ти имасмим̣ са̄сане. бхиккхавети дхаммапат̣игга̄хакапуггала̄лапанаметам̣. бхиккхӯти пат̣ипаттисампа̄дакапуггаланидассанаметам̣. ан̃н̃епи ча деваманусса̄ пат̣ипаттим̣ сампа̄дентийева, сет̣т̣хатта̄ пана пат̣ипаттийа̄ бхиккхубха̄вадассанато ча ‘‘бхиккхӯ’’ти а̄ха. бхагавато хи ануса̄саним̣ сампат̣иччхантесу бхиккху сет̣т̣хо, саббаппака̄ра̄йа ануса̄санийа̄ бха̄джанабха̄вато. тасма̄ сет̣т̣хатта̄ ‘‘бхиккхӯ’’ти а̄ха. тасмим̣ гахите пана сеса̄ гахита̄ва хонти, ра̄джагамана̄дӣсу ра̄джаггахан̣ена сесапариса̄ вийа. йо ча имам̣ пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджати, со бхиккху на̄ма хотӣти пат̣ипаттийа̄ бхиккхубха̄вадассанатопи ‘‘бхиккхӯ’’ти а̄ха. пат̣ипаннако хи дево ва̄ хоту мануссо ва̄, бхиккхӯти сан̇кхйам̣ гаччхатийева йатха̄ха –

‘‘алан̇като чепи самам̣ чареййа,

санто данто нийато брахмача̄рӣ;

саббесу бхӯтесу нидха̄йа дан̣д̣ам̣,

со бра̄хман̣о со саман̣о са бхиккхӯ’’ти. (дха. па. 142);

ка̄йети рӯпака̄йе. рӯпака̄йо хи идха ан̇гапаччан̇га̄нам̣ кеса̄дӣнан̃ча дхамма̄нам̣ самӯхат̣т̣хена хаттхика̄йаратхака̄йа̄дайо вийа ка̄йоти адхиппето. йатха̄ ча самӯхат̣т̣хена, евам̣ куччхита̄нам̣ а̄йат̣т̣хена. куччхита̄нан̃хи парамаджегуччха̄нам̣ со а̄йотипи ка̄йо. а̄йоти уппаттидесо. таттха̄йам̣ вачанаттхо. а̄йанти татоти а̄йо. ке а̄йанти? куччхита̄ кеса̄дайо. ити куччхита̄нам̣ а̄йоти ка̄йо.

ка̄йа̄нупассӣти ка̄йе анупассанасӣло ка̄йам̣ ва̄ анупассама̄но. ка̄йети ча ватва̄пи пуна ка̄йа̄нупассӣти дутийака̄йаггахан̣ам̣ асаммиссато ваваттха̄нагханавиниббхога̄дидассанаттхам̣ катанти ведитаббам̣. тена на ка̄йе ведана̄нупассӣ ва̄, читтадхамма̄нупассӣ ва̄, атха кхо ка̄йа̄нупассӣйева̄ти ка̄йасан̇кха̄те ваттхусмим̣ ка̄йа̄нупассана̄ка̄рассева дассанена асаммиссато ваваттха̄нам̣ дасситам̣ хоти. татха̄ на ка̄йе ан̇гапаччан̇гавинимуттаекадхамма̄нупассӣ, на̄пи кесалома̄дивинимуттаиттхипуриса̄нупассӣ, йопи четтха кесалома̄дико бхӯтупа̄да̄йасамӯхасан̇кха̄то ка̄йо, таттхапи на бхӯтупа̄да̄йавинимуттаекадхамма̄нупассӣ, атха кхо ратхасамбха̄ра̄нупассако вийа ан̇гапаччан̇гасамӯха̄нупассӣ, нагара̄вайава̄нупассако вийа кесалома̄дисамӯха̄нупассӣ, кадаликкхандхапаттават̣т̣ивиниббхуджако вийа риттамут̣т̣хивинивет̣хако вийа ча бхӯтупа̄да̄йасамӯха̄нупассӣйева̄ти на̄наппака̄рато самӯхавасенева ка̄йасан̇кха̄тасса ваттхуно дассанена гханавиниббхого дассито хоти. на хеттха йатха̄вуттасамӯхавинимутто ка̄йо ва̄ иттхӣ ва̄ пурисо ва̄ ан̃н̃о ва̄ кочи дхаммо диссати, йатха̄вуттадхаммасамӯхаматтейева пана татха̄ татха̄ сатта̄ миччха̄бхинивесам̣ каронти. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘йам̣ пассати на там̣ дит̣т̣хам̣, йам̣ дит̣т̣хам̣ там̣ на пассати;

апассам̣ баджджхате мӯл̣хо, баджджхама̄но на муччатӣ’’ти.

гханавиниббхога̄дидассанаттханти вуттам̣, а̄дисаддена четтха айампи аттхо ведитаббо. айан̃хи етасмим̣ ка̄йе ка̄йа̄нупассӣйева, на ан̃н̃а дхамма̄нупассӣти вуттам̣ хоти. йатха̄ анудакабхӯта̄йапи марӣчийа̄ удака̄нупассино хонти, на евам̣ аниччадуккха̄наттаасубхабхӯтейева имасмим̣ ка̄йе ниччасукхааттасубхабха̄ва̄нупассӣ, атха кхо ка̄йа̄нупассӣ аниччадуккха̄наттаасубха̄ка̄расамӯха̄нупассӣйева̄ти вуттам̣ хоти. атха ва̄ йва̄йам̣ парато ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху аран̃н̃агато ва̄…пе… со сатова ассасатӣ’’тиа̄дина̄ найена асса̄сапасса̄са̄дичун̣н̣икаджа̄таат̣т̣хикапарийоса̄но ка̄йо вутто, йо ча ‘‘идхекаччо патхавӣка̄йам̣ аниччато анупассати, а̄пока̄йам̣ теджока̄йам̣ ва̄йока̄йам̣ кесака̄йам̣ ломака̄йам̣ чхавика̄йам̣ чаммака̄йам̣ мам̣сака̄йам̣ рудхирака̄йам̣ нха̄рука̄йам̣ ат̣т̣хика̄йам̣ ат̣т̣химин̃джака̄йа’’нти (пат̣и. ма. 3.35) пат̣исамбхида̄йам̣ ка̄йо вутто, тасса саббасса имасмин̃н̃ева ка̄йе анупассанато ка̄йе ка̄йа̄нупассӣти евампи аттхо ведитаббо.

атха ва̄ ка̄йе аханти ва̄ маманти ва̄ евам̣ гахетаббасса йасса кассачи ананупассанато, тасса тассева пана кесалома̄дикасса на̄на̄дхаммасамӯхасса анупассанато ка̄йе кеса̄дидхаммасамӯхасан̇кха̄така̄йа̄нупассӣти еваматтхо дат̣т̣хаббо.

апича ‘‘имасмим̣ ка̄йе аниччато анупассати, но ниччато’’тиа̄дина̄ ануккамена пат̣исамбхида̄йам̣ а̄гатанайасса саббассева аниччалаккхан̣а̄дино а̄ка̄расамӯхасан̇кха̄тасса ка̄йасса анупассанатопи ка̄йе ка̄йа̄нупассӣти евампи аттхо дат̣т̣хаббо. татха̄ хи айам̣ ка̄йе ка̄йа̄нупассана̄пат̣ипадам̣ пат̣ипанно бхиккху имам̣ ка̄йам̣ аничча̄нупассана̄дӣнам̣ саттаннам̣ анупассана̄нам̣ васена аниччато анупассати, но ниччато. дуккхато анупассати, но сукхато. анаттато анупассати, но аттато. ниббиндати, но нандати, вираджджати, но раджджати, ниродхети. но самудети, пат̣иниссаджджати, но а̄дийати. со там̣ аниччато анупассанто ниччасан̃н̃ам̣ паджахати, дуккхато анупассанто сукхасан̃н̃ам̣ паджахати, анаттато анупассанто аттасан̃н̃ам̣ паджахати, ниббинданто нандим̣ паджахати, вираджджанто ра̄гам̣ паджахати, ниродхенто самудайам̣ паджахати, пат̣иниссаджджанто а̄да̄нам̣ паджахатӣти ведитаббо.

вихаратӣти ирийати. а̄та̄пӣти тӣсу бхавесу килесе а̄та̄петӣти а̄та̄по, вӣрийассетам̣ на̄мам̣. а̄та̄по асса аттхӣти а̄та̄пӣ. сампаджа̄ноти сампаджан̃н̃асан̇кха̄тена н̃а̄н̣ена саманна̄гато. сатима̄ти ка̄йапаригга̄хика̄йа сатийа̄ саманна̄гато. айам̣ пана йасма̄ сатийа̄ а̄рамман̣ам̣ париггахетва̄ пан̃н̃а̄йа анупассати, на хи сативирахитасса анупассана̄ на̄ма аттхи, тенева̄ха – ‘‘сатин̃ча кхва̄хам̣, бхиккхаве, саббаттхикам̣ вада̄мӣ’’ти (сам̣. ни. 5.234). тасма̄ еттха ‘‘ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихаратӣ’’ти етта̄вата̄ ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ вуттам̣ хоти. атха ва̄ йасма̄ ана̄та̄пино антосан̇кхепо антара̄йакаро хоти, асампаджа̄но упа̄йапариггахе анупа̄йапариваджджане ча саммуйхати, мут̣т̣хассати упа̄йа̄паричча̄ге анупа̄йа̄париггахе ча асаматтхо хоти, тенасса там̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ на сампаджджати. тасма̄ йесам̣ дхамма̄нам̣ а̄нубха̄вена там̣ сампаджджати, тесам̣ дассанаттхам̣ ‘‘а̄та̄пӣ сампаджа̄но сатима̄’’ти идам̣ вуттанти ведитаббам̣.

ити ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ сампайоган̇ган̃часса дассетва̄ ида̄ни паха̄нан̇гам̣ дассетум̣ винеййа локе абхиджджха̄доманассанти вуттам̣. таттха винеййа̄ти тадан̇гавинайена ва̄ виккхамбханавинайена ва̄ винайитва̄. локети тасмин̃н̃ева ка̄йе. ка̄йо хи идха луджджанапалуджджанат̣т̣хена локоти адхиппето. йасма̄ панасса на ка̄йаматтейева абхиджджха̄доманассам̣ пахӣйати, ведана̄дӣсупи пахӣйатийева. тасма̄ пан̃чапи упа̄да̄наккхандха̄ локоти вибхан̇ге вуттам̣. локасан̇кха̄татта̄ ва̄ тесам̣ дхамма̄нам̣ аттхуддха̄ранайенетам̣ вуттам̣. йам̣ пана̄ха – ‘‘таттха катамо локо? свева ка̄йо локо’’ти, айамеветтха аттхо. тасмим̣ локе абхиджджха̄доманассам̣ винеййа̄ти евам̣ самбандхо дат̣т̣хаббо. йасма̄ панеттха абхиджджха̄ггахан̣ена ка̄маччхандо, доманассаггахан̣ена бйа̄па̄до сан̇гахам̣ гаччхати, тасма̄ нӣваран̣апарийа̄паннабалавадхаммадвайадассанена нӣваран̣аппаха̄нам̣ вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣.

висесена четтха абхиджджха̄винайена ка̄йасампаттимӯлакасса ануродхасса, доманассавинайена ка̄йавипаттимӯлакасса виродхасса, абхиджджха̄винайена ча ка̄йе абхиратийа̄, доманассавинайена ка̄йабха̄вана̄йа анабхиратийа̄, абхиджджха̄винайена ка̄йе абхӯта̄нам̣ субхасукхабха̄ва̄дӣнам̣ паккхепасса, доманассавинайена ка̄йе бхӯта̄нам̣ асубха̄сукхабха̄ва̄дӣнам̣ апанайанасса ча паха̄нам̣ вуттам̣. тена йога̄вачарасса йога̄нубха̄во йогасаматтхата̄ ча дӣпита̄ хоти. йога̄нубха̄во хи еса, йадидам̣ ануродхавиродхавиппамутто аратиратисахо абхӯтапаккхепабхӯта̄панайанавирахито ча хоти. ануродхавиродхавиппамутто чеса аратиратисахо абхӯтам̣ апаккхипанто бхӯтан̃ча анапанайанто йогасаматтхо хотӣти.

апаро найо ‘‘ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ’’ти еттха анупассана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ вуттам̣. ‘‘вихаратӣ’’ти еттха вуттавиха̄рена каммат̣т̣ха̄никасса ка̄йапарихаран̣ам̣, ‘‘а̄та̄пӣ’’тиа̄дӣсу пана а̄та̄пена саммаппадха̄нам̣, сатисампаджан̃н̃ена саббаттхакакаммат̣т̣ха̄нам̣, каммат̣т̣ха̄напарихаран̣ӯпа̄йо ва̄. сатийа̄ ва̄ ка̄йа̄нупассана̄васена пат̣иладдхасаматхо, сампаджан̃н̃ена випассана̄ абхиджджха̄доманассавинайена бха̄вана̄балам̣ вуттанти ведитаббам̣.

вибхан̇ге пана анупассӣти таттха ‘‘катама̄ анупассана̄? йа̄ пан̃н̃а̄ паджа̄нана̄ вичайо павичайо дхаммавичайо саллаккхан̣а̄ упалаккхан̣а̄ паччупалаккхан̣а̄ пан̣д̣иччам̣ косаллам̣ непун̃н̃ам̣ вебхабйа̄ чинта̄ упапариккха̄ бхӯрӣмедха̄ парин̣а̄йика̄ випассана̄ сампаджан̃н̃ам̣ патодо пан̃н̃а̄ пан̃н̃индрийам̣ пан̃н̃а̄балам̣ пан̃н̃а̄саттхам̣ пан̃н̃а̄па̄са̄до пан̃н̃а̄а̄локо пан̃н̃а̄обха̄со пан̃н̃а̄паджджото пан̃н̃а̄ратанам̣ амохо дхаммавичайо самма̄дит̣т̣хи, айам̣ вуччати анупассана̄. има̄йа анупассана̄йа упето хоти самупето упагато самупагато упапанно саманна̄гато, тена вуччати анупассӣти. вихаратӣти ирийати паваттати па̄лети йапети йа̄пети чарати вихарати, тена вуччати вихаратӣти. а̄та̄пӣти таттха катамам̣ а̄та̄пам̣? йо четасико вӣрийа̄рамбхо никаммо параккамо уййа̄мо ва̄йа̄мо усса̄хо уссол̣хӣ тха̄мо дхити аситхилапараккамата̄ аниккхиттаддандата̄ аниккхиттадхурата̄ дхурасампагга̄хӣ вӣрийам̣ вӣрийиндрийам̣ вӣрийабалам̣ самма̄ва̄йа̄мо, идам̣ вуччати а̄та̄пам̣. имина̄ а̄та̄пена упето хоти…пе… саманна̄гато, тена вуччати а̄та̄пӣти. сампаджа̄ноти таттха катамам̣ сампаджан̃н̃ам̣? йа̄ пан̃н̃а̄ паджа̄нана̄ вичайо павичайо дхаммавичайо саллаккхан̣а̄ упалаккхан̣а̄ паччупалаккхан̣а̄ пан̣д̣иччам̣ косаллам̣ непун̃н̃ам̣ вебхабйа̄ чинта̄ упапариккха̄ бхӯрӣмедха̄ парин̣а̄йика̄ випассана̄ сампаджан̃н̃ам̣ патодо пан̃н̃а̄ пан̃н̃индрийам̣ пан̃н̃а̄балам̣ пан̃н̃а̄саттхам̣ пан̃н̃а̄па̄са̄до пан̃н̃а̄а̄локо пан̃н̃а̄обха̄со пан̃н̃а̄паджджото пан̃н̃а̄ратанам̣ амохо дхаммавичайо самма̄дит̣т̣хи, идам̣ вуччати сампаджан̃н̃ам̣. имина̄ сампаджан̃н̃ена упето хоти …пе… саманна̄гато, тена вуччати сампаджа̄ноти. сатима̄ти таттха катама̄ сати? йа̄ сати ануссати пат̣иссати сати саран̣ата̄ дха̄ран̣ата̄ апила̄паната̄ асаммусаната̄ сати сатиндрийам̣ сатибалам̣ самма̄сати, айам̣ вуччати сати. има̄йа сатийа̄ упето хоти…пе… саманна̄гато, тена вуччати сатима̄ти.

винеййа локе абхиджджха̄доманассанти таттха катамо локо? свева ка̄йо локо. пан̃чапи упа̄да̄наккхандха̄ локо, айам̣ вуччати локо. таттха катама̄ абхиджджха̄? йо ра̄го са̄ра̄го анунайо ануродхо нандӣ нандира̄го читтасса са̄ра̄го, айам̣ вуччати абхиджджха̄. таттха катамам̣ доманассам̣? йам̣ четасикам̣ аса̄там̣ четасикам̣ дуккхам̣ четосампхассаджа̄ аса̄та̄ дуккха̄ ведана̄, идам̣ вуччати доманассам̣. ити айан̃ча абхиджджха̄, идан̃ча доманассам̣ имамхи локе винӣта̄ хонти пат̣ивинӣта̄ санта̄ самита̄ вӯпасамита̄ аттхан̇гата̄ аббхаттхан̇гата̄ аппита̄ бйаппита̄ сосита̄ висосита̄ бйантӣката̄, тена вуччати винеййа локе абхиджджха̄доманасса’’нти (вибха. 357-362).

еваметесам̣ пада̄нам̣ аттхо вутто. тена саха айам̣ ат̣т̣хакатха̄найо йатха̄ сам̣сандати, евам̣ ведитаббо. айам̣ та̄ва ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нуддесасса аттхаван̣н̣ана̄.

ида̄ни ведана̄су. читте. дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати…пе… винеййа локе абхиджджха̄доманассанти еттха ведана̄су ведана̄нупассӣти евама̄дӣсу ведана̄дӣнам̣ пуна вачане пайоджанам̣ ка̄йа̄нупассана̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. ведана̄су ведана̄нупассӣ. читте читта̄нупассӣ. дхаммесу дхамма̄нупассӣти еттха пана ведана̄ти тиссо ведана̄, та̄ ча локийа̄ ева. читтампи локийам̣, татха̄ дхамма̄. тесам̣ вибха̄го ниддесава̄ре па̄кат̣о бхависсати. кевалам̣ панидха йатха̄ ведана̄ анупасситабба̄, татха̄ та̄ анупассанто ‘‘ведана̄су ведана̄нупассӣ’’ти ведитаббо. еса найо читтадхаммесупи. катхан̃ча ведана̄ анупасситабба̄ти? сукха̄ та̄ва ведана̄ дуккхато, дуккха̄ саллато, адуккхамасукха̄ аниччато. йатха̄ха –

‘‘йо сукхам̣ дуккхато адда, дуккхамаддаккхи саллато;

адуккхамасукхам̣ сантам̣, аддаккхи нам̣ аниччато;

са ве саммаддасо бхиккху, упасанто чариссатӣ’’ти. (сам̣. ни. 4.253);

сабба̄ ева чета̄ ‘‘дуккха̄’’типи анупасситабба̄. вуттан̃хетам̣ – ‘‘йам̣ кин̃чи ведайитам̣, там̣ дуккхасминти вада̄мӣ’’ти (сам̣. ни. 4.259). сукхадуккхатопи ча анупасситабба̄. йатха̄ха ‘‘сукха̄ ведана̄ т̣хитисукха̄ випарин̣а̄мадуккха̄’’ти (ма. ни. 1.465) саббам̣ виттха̄ретаббам̣. апича аничча̄дисаттаанупассана̄васенапи анупасситабба̄. сесам̣ ниддесава̄рейева па̄кат̣ам̣ бхависсати.

читтадхаммесупи читтам̣ та̄ва а̄рамман̣а̄дхипатисахаджа̄табхӯмикаммавипа̄какирийа̄дина̄наттабхеда̄нам̣ аничча̄дианупассана̄нам̣ ниддесава̄ре а̄гатасара̄га̄дибхеда̄нан̃ча васена анупасситаббам̣. дхамма̄ салаккхан̣аса̄ман̃н̃алаккхан̣а̄нам̣ сун̃н̃атадхаммасса аничча̄дисатта̄нупассана̄нам̣ ниддесава̄ре а̄гатасанта̄дибхеда̄нан̃ча васена анупасситабба̄. сесам̣ вуттанайамева. ка̄ман̃четтха йасса ка̄йасан̇кха̄те локе абхиджджха̄доманассам̣ пахӣнам̣, тасса ведана̄дӣсупи там̣ пахӣнамева. на̄на̄пуггалавасена пана на̄на̄читтаккхан̣икасатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄васена ча саббаттха вуттам̣. йато ва̄ екаттха пахӣнам̣ сесесупи пахӣнам̣ хоти, теневасса таттха паха̄надассанаттхампи етам̣ вуттанти ведитаббанти.

уддесава̄ракатха̄ нит̣т̣хита̄.

ка̄йа̄нупассана̄ а̄на̄па̄напаббаван̣н̣ана̄

374. ида̄ни сеййатха̄пи на̄ма чхеко вилӣвака̄рако тхӯлакилан̃джасан̣хакилан̃джачан̇кот̣акапел̣а̄пут̣а̄дӣни упакаран̣а̄ни каттука̄мо екам̣ маха̄вен̣ум̣ лабхитва̄ чатудха̄ бхиндитва̄ тато екекам̣ вен̣укхан̣д̣ам̣ гахетва̄ пха̄летва̄ там̣ там̣ упакаран̣ам̣ кареййа, евамева бхагава̄ сатипат̣т̣ха̄надесана̄йа сатта̄нам̣ анекаппака̄рам̣ висеса̄дхигамам̣ каттука̄мо екамева самма̄сатим̣ ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄. катаме чатта̄ро? идха, бхиккхаве, бхиккху ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихаратӣ’’тиа̄дина̄ найена а̄рамман̣авасена чатудха̄ бхиндитва̄ тато екекам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ ка̄йам̣ вибхаджанто ‘‘катхан̃ча бхиккхаве’’тиа̄дина̄ найена ниддесава̄рам̣ ваттума̄раддхо.

таттха катхан̃ча̄тиа̄ди виттха̄ретукамйата̄пуччха̄. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – бхиккхаве, кена ча пака̄рена бхиккху ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихаратӣти? еса найо саббапуччха̄ва̄ресу. идха бхиккхаве бхиккхӯти бхиккхаве имасмим̣ са̄сане бхиккху. айан̃хеттха идхасаддо саббаппака̄рака̄йа̄нупассана̄ниббаттакасса пуггаласса санниссайабхӯтаса̄санапаридӣпано ан̃н̃аса̄санасса татха̄бха̄вапат̣иседхано ча. вуттан̃хетам̣ ‘‘идхева бхиккхаве, саман̣о…пе… сун̃н̃а̄ параппава̄да̄ саман̣ебхи ан̃н̃ехӣ’’ти (ма. ни. 1.139). тена вуттам̣ ‘‘имасмим̣ са̄сане бхиккхӯ’’ти.

аран̃н̃агато ва̄ руккхамӯлагато ва̄ сун̃н̃а̄га̄рагато ва̄ти идамасса сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄нурӯпасена̄санапариггахапаридӣпанам̣. имасса хи бхиккхуно дӣгхараттам̣ рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу анувисат̣ам̣ читтам̣ каммат̣т̣ха̄навӣтхим̣ отаритум̣ на иччхати, кӯт̣агон̣айуттаратхо вийа уппатхамева дха̄вати. тасма̄ сеййатха̄пи на̄ма гопо кӯт̣адхенуйа̄ саббам̣ кхӣрам̣ пивитва̄ вад̣д̣хитам̣ кӯт̣аваччхам̣ даметука̄мо дхенуто апанетва̄ екаманте махантам̣ тхамбхам̣ никхан̣итва̄ таттха йоттена бандхеййа. атхасса со ваччхо ито чито ча виппхандитва̄ пала̄йитум̣ асакконто тамева тхамбхам̣ упанисӣдеййа ва̄ упанипаджджеййа ва̄, евамева имина̄пи бхиккхуна̄ дӣгхараттам̣ рӯпа̄рамман̣а̄дирасапа̄навад̣д̣хитам̣ дут̣т̣хачиттам̣ даметука̄мена рӯпа̄диа̄рамман̣ато апанетва̄ аран̃н̃ам̣ ва̄ руккхамӯлам̣ ва̄ сун̃н̃а̄га̄рам̣ ва̄ пависитва̄ таттха сатипат̣т̣ха̄на̄рамман̣аттхамбхе сатийоттена бандхитаббам̣. евамасса там̣ читтам̣ ито чито ча виппхандитва̄пи пуббе а̄чин̣н̣а̄рамман̣ам̣ алабхама̄нам̣ сатийоттам̣ чхиндитва̄ пала̄йитум̣ асакконтам̣ тамева̄рамман̣ам̣ упача̄раппана̄васена упанисӣдати чева упанипаджджати ча. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘йатха̄ тхамбхе нибандхеййа, ваччхам̣ дамам̣ наро идха;

бандхеййевам̣ сакам̣ читтам̣, сатийа̄рамман̣е дал̣ха’’нти.

евамассетам̣ сена̄санам̣ бха̄вана̄нурӯпам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘идамасса сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄нурӯпасена̄санапариггахапаридӣпана’’нти.

апича йасма̄ идам̣ ка̄йа̄нупассана̄йа муддхабхӯтам̣ саббабуддхапаччекабуддхаса̄вака̄нам̣ висеса̄дхигамадит̣т̣хадхаммасукхавиха̄рападат̣т̣ха̄нам̣ а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ иттхипурисахаттхиасса̄дисаддасама̄кулам̣ га̄мантам̣ апариччаджитва̄ на сукарам̣ сампа̄детум̣, саддакан̣д̣акатта̄ джха̄насса. ага̄маке пана аран̃н̃е сукарам̣ йога̄вачарена идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ париггахетва̄ а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ ниббаттетва̄ тадева джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ сан̇кха̄ре саммаситва̄ аггапхалам̣ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣, тасма̄сса анурӯпасена̄санам̣ дассенто бхагава̄, ‘‘аран̃н̃агато ва̄’’тиа̄дима̄ха.

ваттхувиджджа̄чарийо вийа хи бхагава̄. со йатха̄ ваттхувиджджа̄чарийо нагарабхӯмим̣ пасситва̄ сут̣т̣ху упапариккхитва̄ ‘‘еттха нагарам̣ ма̄петха̄’’ти упадисати, соттхина̄ ча нагаре нит̣т̣хите ра̄джакулато маха̄сакка̄рам̣ лабхати, евамева йога̄вачарасса анурӯпасена̄санам̣ упапариккхитва̄ ‘‘еттха каммат̣т̣ха̄намануйун̃джитабба’’нти упадисати, тато таттха каммат̣т̣ха̄намануйун̃джантена йогина̄ ануккамена арахатте патте ‘‘самма̄самбуддхо вата со бхагава̄’’ти махантам̣ сакка̄рам̣ лабхати.

айам̣ пана бхиккху дӣписадисоти вуччати. йатха̄ хи маха̄дӣпира̄джа̄ аран̃н̃е тин̣агаханам̣ ва̄ ванагаханам̣ ва̄ паббатагаханам̣ ва̄ нисса̄йа нилӣйитва̄ ванамахим̣сагокан̣н̣асӯкара̄дайо миге ган̣ха̄ти, евамева айам̣ аран̃н̃а̄дӣсу каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джанто бхиккху йатха̄ккамена чатта̄ро магге чева чатта̄ри арийапхала̄ни ча ган̣ха̄ти. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘йатха̄пи дӣпико на̄ма, нилӣйитва̄ ган̣хатӣ миге;

татхева̄йам̣ буддхапутто, йуттайого випассако;

аран̃н̃ам̣ пависитва̄на, ган̣ха̄ти пхаламуттама’’нти.

тенасса параккамаджавайоггабхӯмим̣ аран̃н̃асена̄санам̣ дассенто бхагава̄ ‘‘аран̃н̃агато ва̄’’тиа̄дима̄ха. ито парам̣ имасмим̣ а̄на̄па̄напаббе йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ висуддхимагге вуттамева. сеййатха̄пи, бхиккхаве, даккхо бхамака̄ро ва̄ти идан̃хи упама̄маттамева ити аджджхаттам̣ ва̄ ка̄йети идам̣ аппана̄маттамева ча таттха ана̄гатам̣, сесам̣ а̄гатамева.

йам̣ пана ана̄гатам̣, таттха даккхоти чхеко. дӣгхам̣ ва̄ ан̃чхантоти маханта̄нам̣ бхерӣпоккхара̄дӣнам̣ ликханака̄ле хаттхе ча па̄де ча паса̄ретва̄ дӣгхам̣ кад̣д̣ханто. рассам̣ ва̄ ан̃чхантоти кхуддака̄нам̣ дантасӯчиведхака̄дӣнам̣ ликханака̄ле мандамандам̣ рассам̣ кад̣д̣ханто. евамева кхоти евам̣ айампи бхиккху аддха̄навасена иттаравасена ча паватта̄нам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ васена дӣгхам̣ ва̄ ассасанто дӣгхам̣ ассаса̄мӣти паджа̄на̄ти…пе… пассасисса̄мӣти сиккхатӣти. тассевам̣ сиккхато асса̄сапасса̄санимитте чатта̄ри джха̄на̄ни уппаджджанти, со джха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ асса̄сапасса̄се ва̄ паригган̣ха̄ти джха̄нан̇га̄ни ва̄.

таттха асса̄сапасса̄сакаммико ‘‘име асса̄сапасса̄са̄ ким̣ ниссита̄? ваттхуниссита̄. ваттху на̄ма караджака̄йо, караджака̄йо на̄ма чатта̄ри маха̄бхӯта̄ни упа̄да̄рӯпан̃че’’ти евам̣ рӯпам̣ паригган̣ха̄ти. тато тада̄рамман̣е пхассапан̃чамаке на̄манти. евам̣ на̄марӯпам̣ париггахетва̄ тасса паччайам̣ парийесанто авиджджа̄дипат̣иччасамуппа̄дам̣ дисва̄ ‘‘паччайапаччайуппаннадхаммаматтамеветам̣, ан̃н̃о сатто ва̄ пуггало ва̄ наттхӣ’’ти витин̣н̣акан̇кхо саппаччайана̄марӯпе тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто ануккамена арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти. идам̣ екасса бхиккхуно йа̄ва арахатта̄ ниййа̄намукхам̣.

джха̄накаммикопи ‘‘има̄ни джха̄нан̇га̄ни ким̣ ниссита̄ни, ваттхуниссита̄ни, ваттху на̄ма караджака̄йо джха̄нан̇га̄ни на̄мам̣, караджака̄йо рӯпа’’нти на̄марӯпам̣ ваваттхапетва̄ тасса паччайам̣ парийесанто авиджджа̄дипаччайа̄ка̄рам̣ дисва̄ ‘‘паччайапаччайуппаннадхаммаматтамеветам̣, ан̃н̃о сатто ва̄ пуггало ва̄ наттхӣ’’ти витин̣н̣акан̇кхо саппаччайана̄марӯпе тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто ануккамена арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти. идамекасса бхиккхуно йа̄ва арахатта̄ ниййа̄намукхам̣.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ аттано ва̄ асса̄сапасса̄сака̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати. бахиддха̄ ва̄ти парасса ва̄ асса̄сапасса̄сака̄йе. аджджхаттабахиддха̄ ва̄ти ка̄лена аттано, ка̄лена парасса асса̄сапасса̄сака̄йе. етенасса пагун̣акаммат̣т̣ха̄нам̣ ат̣т̣хапетва̄ апара̄парам̣ сан̃чаран̣ака̄ло катхито. екасмим̣ ка̄ле панидам̣ убхайам̣ на лаббхати.

самудайадхамма̄нупассӣ ва̄ти йатха̄ на̄ма камма̄расса бхастан̃ча гаггарана̄л̣ин̃ча таджджан̃ча ва̄йа̄мам̣ пат̣ичча ва̄то апара̄парам̣ сан̃чарати, евам̣ бхиккхуно караджака̄йан̃ча на̄сапут̣ан̃ча читтан̃ча пат̣ичча асса̄сапасса̄сака̄йо апара̄парам̣ сан̃чарати. ка̄йа̄дайо дхамма̄ самудайадхамма̄, те пассанто ‘‘самудайадхамма̄нупассӣ ва̄ ка̄йасмим̣ вихаратӣ’’ти вуччати. вайадхамма̄нупассӣ ва̄ти йатха̄ бхаста̄йа апанӣта̄йа гаггарана̄л̣ийа̄ бхинна̄йа тадждже ча ва̄йа̄ме асати со ва̄то наппаваттати, евамева ка̄йе бхинне на̄сапут̣е виддхасте читте ча нируддхе асса̄сапасса̄сака̄йо на̄ма наппаваттатӣти ка̄йа̄диниродха̄ асса̄сапасса̄саниродхоти евам̣ пассанто ‘‘вайадхамма̄нупассӣ ва̄ ка̄йасмим̣ вихаратӣ’’ти вуччати. самудайавайадхамма̄нупассӣ ва̄ти ка̄лена самудайам̣ ка̄лена вайам̣ анупассанто. аттхи ка̄йоти ва̄ панасса̄ти ка̄йова аттхи, на сатто, на пуггало, на иттхӣ, на пурисо, на атта̄, на аттанийам̣, на̄хам̣, на мама, на кочи, на кассачӣти евамасса сати паччупат̣т̣хита̄ хоти.

йа̄вадева̄ти пайоджанапариччхедававаттха̄панаметам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йа̄ са̄ сати паччупат̣т̣хита̄ хоти, са̄ на ан̃н̃адаттха̄йа. атха кхо йа̄вадева н̃а̄н̣аматта̄йа апара̄парам̣ уттаруттари н̃а̄н̣апама̄н̣аттха̄йа чева сатипама̄н̣аттха̄йа ча, сатисампаджан̃н̃а̄нам̣ вуд̣д̣хаттха̄йа̄ти аттхо. аниссито ча вихаратӣти тан̣ха̄ниссайадит̣т̣хиниссайа̄нам̣ васена анисситова вихарати. на ча кин̃чи локе упа̄дийатӣти локасмим̣ кин̃чи рӯпам̣ ва̄…пе… вин̃н̃а̄н̣ам̣ ва̄ ‘‘айам̣ ме атта̄ ва̄ аттанийам̣ ва̄’’ти на ган̣ха̄ти. евампӣти упари аттхам̣ упа̄да̄йа сампин̣д̣анаттхо пи-ка̄ро. имина̄ пана падена бхагава̄ а̄на̄па̄напаббадесанам̣ ниййа̄тетва̄ дассети.

таттха асса̄сапасса̄сапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччам̣, тасса̄ самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄ самудайасаччам̣ убхиннам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, дуккхапариджа̄нано самудайападжахано ниродха̄рамман̣о арийамагго маггасаччам̣. евам̣ чатусаччавасена уссаккитва̄ ниббутим̣ па̄пун̣а̄тӣти идамекасса асса̄сапасса̄савасена абхинивит̣т̣хасса бхиккхуно йа̄ва арахатта̄ ниййа̄намукханти.

а̄на̄па̄напаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

ирийа̄патхапаббаван̣н̣ана̄

375. евам̣ асса̄сапасса̄савасена ка̄йа̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни ирийа̄патхавасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха ка̄мам̣ сон̣асин̇га̄ла̄дайопи гаччханта̄ ‘‘гаччха̄ма̄’’ти джа̄нанти, на панетам̣ еварӯпам̣ джа̄нанам̣ сандха̄йа вуттам̣. еварӯпан̃хи джа̄нанам̣ саттӯпаладдхим̣ на паджахати, аттасан̃н̃ам̣ на уггха̄т̣ети, каммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ва̄ на хоти. имасса пана бхиккхуно джа̄нанам̣ саттӯпаладдхим̣ паджахати, аттасан̃н̃ам̣ уггха̄т̣ети каммат̣т̣ха̄нан̃чева сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ча хоти. идан̃хи ‘‘ко гаччхати, касса гаманам̣, ким̣ ка̄ран̣а̄ гаччхатӣ’’ти евам̣ сампаджа̄нанам̣ сандха̄йа вуттам̣. т̣ха̄на̄дӣсупи есева найо.

таттха ко гаччхатӣти? на кочи сатто ва̄ пуггало ва̄ гаччхати. касса гамананти? на кассачи саттасса ва̄ пуггаласса ва̄ гаманам̣. ким̣ ка̄ран̣а̄ гаччхатӣти? читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄рена гаччхати. тасма̄ еса евам̣ паджа̄на̄ти – ‘‘гаччха̄мӣ’’ти читтам̣ уппаджджати, там̣ ва̄йам̣ джанети, ва̄йо вин̃н̃аттим̣ джанети, читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄рена сакалака̄йасса пурато абхинӣха̄ро гамананти вуччати. т̣ха̄на̄дӣсупи есева найо.

татра̄пи хи ‘‘тит̣т̣ха̄мӣ’’ти читтам̣ уппаджджати, там̣ ва̄йам̣ джанети, ва̄йо вин̃н̃аттим̣ джанети, читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄рена сакалака̄йасса кот̣ито пат̣т̣ха̄йа усситабха̄во т̣ха̄нанти вуччати. ‘‘нисӣда̄мӣ’’ти читтам̣ уппаджджати, там̣ ва̄йам̣ джанети, ва̄йо вин̃н̃аттим̣ джанети, читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄рена хет̣т̣химака̄йасса самин̃джанам̣ упаримака̄йасса усситабха̄во нисаджджа̄ти вуччати. ‘‘сайа̄мӣ’’ти читтам̣ уппаджджати, там̣ ва̄йам̣ джанети, ва̄йо вин̃н̃аттим̣ джанети, читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄рена сакаласарӣрасса тирийато паса̄ран̣ам̣ сайананти вуччатӣти.

тасса евам̣ паджа̄нато евам̣ хоти ‘‘сатто гаччхати, сатто тит̣т̣хатӣ’’ти вуччати, аттхато пана кочи сатто гаччханто ва̄ т̣хито ва̄ наттхи. йатха̄ пана ‘‘сакат̣ам̣ гаччхати, сакат̣ам̣ тит̣т̣хатӣ’’ти вуччати, на ча кин̃чи сакат̣ам̣ на̄ма гаччхантам̣ ва̄ т̣хитам̣ ва̄ аттхи, чатта̄ро пана гон̣е йоджетва̄ чхекамхи са̄ратхимхи па̄дженте ‘‘сакат̣ам̣ гаччхати, сакат̣ам̣ тит̣т̣хатӣ’’ти воха̄раматтамева хоти, евамева аджа̄нанат̣т̣хена сакат̣ам̣ вийа ка̄йо, гон̣а̄ вийа читтаджава̄та̄, са̄ратхи вийа читтам̣. ‘‘гаччха̄ми тит̣т̣ха̄мӣ’’ти читте уппанне ва̄йодха̄ту вин̃н̃аттим̣ джанайама̄на̄ уппаджджати, читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄рена гамана̄дӣни паваттанти, тато ‘‘сатто гаччхати, сатто тит̣т̣хати, ахам̣ гаччха̄ми, ахам̣ тит̣т̣ха̄мӣ’’ти воха̄раматтам̣ хоти. тена̄ха –

‘‘на̄ва̄ ма̄лутавегена, джийа̄вегена теджанам̣;

йатха̄ йа̄ти татха̄ ка̄йо, йа̄ти ва̄та̄хато айам̣.

йантам̣ суттавасенева, читтасуттавасенидам̣;

пайуттам̣ ка̄йайантампи, йа̄ти т̣ха̄ти нисӣдати.

ко на̄ма еттха со сатто, йо вина̄ хетупаччайе;

аттано а̄нубха̄вена, тит̣т̣хе ва̄ йади ва̄ вадже’’ти.

тасма̄ евам̣ хетупаччайавасенева паватта̄ни гамана̄дӣни саллаккхенто еса ‘‘гаччханто ва̄ гаччха̄мӣти паджа̄на̄ти, т̣хито ва̄, нисинно ва̄, сайа̄но ва̄ сайа̄номхӣти паджа̄на̄тӣ’’ти ведитаббо.

йатха̄ йатха̄ ва̄ панасса ка̄йо пан̣ихито хоти, татха̄ татха̄ нам̣ паджа̄на̄тӣти саббасан̇га̄хикавачанаметам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йена йена ва̄ а̄ка̄ренасса ка̄йо т̣хито хоти, тена тена нам̣ паджа̄на̄ти. гамана̄ка̄рена т̣хитам̣ гаччхатӣти паджа̄на̄ти. т̣ха̄нанисаджджасайана̄ка̄рена т̣хитам̣ сайа̄ноти паджа̄на̄тӣти.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ аттано ва̄ чатуирийа̄патхапаригган̣ханена ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати. бахиддха̄ ва̄ти парасса ва̄ чатуирийа̄патхапаригган̣ханена. аджджхаттабахиддха̄ ва̄ти ка̄лена аттано, ка̄лена парасса чатуирийа̄патхапаригган̣ханена ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати. самудайадхамма̄нупассӣ ва̄тиа̄дӣсу пана авиджджа̄самудайа̄ рӯпасамудайотиа̄дина̄ найена пан̃чаха̄ка̄рехи рӯпаккхандхасса самудайо ча вайо ча нӣхаритаббо. тан̃хи сандха̄йа идха ‘‘самудайадхамма̄нупассӣ ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. аттхи ка̄йоти ва̄ панасса̄тиа̄ди вуттасадисамева.

идха̄пи чатуирийа̄патхапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччам̣, тасса̄ самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄ самудайасаччам̣, убхиннам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, дуккхапариджа̄нано самудайападжахано ниродха̄рамман̣о арийамагго маггасаччам̣. евам̣ чатусаччавасена уссаккитва̄ ниббутим̣ па̄пун̣а̄тӣти идамекасса чатуирийа̄патхапаригга̄хакасса бхиккхуно йа̄ва арахатта̄ ниййа̄намукханти.

ирийа̄патхапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

чатусампаджан̃н̃апаббаван̣н̣ана̄

376. евам̣ ирийа̄патхавасена ка̄йа̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни чатусампаджан̃н̃авасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха абхиккантетиа̄дӣни са̄ман̃н̃апхале ван̣н̣ита̄ни. ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ чатусампаджан̃н̃апаригган̣ханена аттано ва̄ ка̄йе, парасса ва̄ ка̄йе, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати. идха̄пи самудайавайадхамма̄нупассӣтиа̄дӣсу рӯпаккхандхассева самудайо ча вайо ча нӣхаритаббо. сесам̣ вуттасадисамева.

идха чатусампаджан̃н̃апаригга̄хика̄ сати дуккхасаччам̣, тасса̄ самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄ самудайасаччам̣, убхиннам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, вуттаппака̄ро арийамагго маггасаччам̣. евам̣ чатусаччавасена уссаккитва̄ ниббутим̣ па̄пун̣а̄тӣти идамекасса чатусампаджан̃н̃апаригга̄хакасса бхиккхуно васена йа̄ва арахатта̄ ниййа̄намукханти.

чатусампаджан̃н̃апаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

пат̣икӯламанасика̄рапаббаван̣н̣ана̄

377. евам̣ чатусампаджан̃н̃авасена ка̄йа̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни пат̣икӯламанасика̄равасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха имамева ка̄йантиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ саббам̣ сабба̄ка̄рена виттха̄рато висуддхимагге ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄не вуттам̣. убхатомукха̄ти хет̣т̣ха̄ ча упари ча̄ти двӣхи мукхехи йутта̄. на̄на̄вихитасса̄ти на̄на̄видхасса.

идам̣ панеттха опаммасам̣санданам̣ – убхатомукха̄ путол̣и вийа хи ча̄тумаха̄бхӯтико ка̄йо, таттха миссетва̄ паккхиттана̄на̄видхадхан̃н̃ам̣ вийа кеса̄дайо дваттим̣са̄ка̄ра̄, чаккхума̄ пурисо вийа йога̄вачаро, тасса там̣ путол̣им̣ мун̃читва̄ паччавеккхато на̄на̄видхадхан̃н̃асса па̄кат̣ака̄ло вийа йогино дваттим̣са̄ка̄расса вибхӯтака̄ло ведитаббо. ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ кеса̄дипаригган̣ханена аттано ва̄ ка̄йе, парасса ва̄ ка̄йе, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха дваттим̣са̄ка̄рапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣. сесам̣ пуримасадисамева̄ти.

пат̣икӯламанасика̄рапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

дха̄туманасика̄рапаббаван̣н̣ана̄

378. евам̣ пат̣икӯламанасика̄равасена ка̄йа̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни дха̄туманасика̄равасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха̄йам̣ опаммасам̣санданена саддхим̣ аттхаван̣н̣ана̄ – йатха̄ кочи гогха̄тако ва̄ тассева ва̄ бхаттаветанабхато антева̄сико га̄вим̣ вадхитва̄ винивиджджхитва̄ чатассо диса̄ гата̄нам̣ маха̄патха̄нам̣ вемаджджхат̣т̣ха̄насан̇кха̄те чатумаха̄патхе кот̣т̣ха̄сам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ катва̄ нисинно асса, евамева бхиккху чатуннам̣ ирийа̄патха̄нам̣ йена кеначи а̄ка̄рена т̣хитатта̄ йатха̄т̣хитам̣, йатха̄т̣хитатта̄ ча йатха̄пан̣ихитам̣ ка̄йам̣ ‘‘аттхи имасмим̣ ка̄йе патхавӣдха̄ту…пе… ва̄йодха̄тӯ’’ти евам̣ паччавеккхати.

ким̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ гогха̄такасса га̄вим̣ посентасса̄пи а̄гха̄танам̣ а̄харантасса̄пи а̄харитва̄ таттха бандхитва̄ т̣хапентассапи вадхентасса̄пи вадхитам̣ матам̣ пассантасса̄пи та̄вадева га̄вӣти сан̃н̃а̄ на антарадха̄йати, йа̄ва нам̣ пада̄летва̄ биласо на вибхаджати. вибхаджитва̄ нисиннасса панасса га̄вӣти сан̃н̃а̄ антарадха̄йати, мам̣сасан̃н̃а̄ паваттати. на̄сса евам̣ хоти – ‘‘ахам̣ га̄вим̣ виккин̣а̄ми, име га̄вим̣ харантӣ’’ти. атха кхвасса ‘‘ахам̣ мам̣сам̣ виккин̣а̄ми, име мам̣сам̣ харанти’’ ччева хоти; евамева имасса̄пи бхиккхуно пуббе ба̄лапутхуджджанака̄ле гихибхӯтасса̄пи паббаджитасса̄пи та̄вадева саттоти ва̄ пуггалоти ва̄ сан̃н̃а̄ на антарадха̄йати, йа̄ва имамева ка̄йам̣ йатха̄т̣хитам̣ йатха̄пан̣ихитам̣ гханавиниббхогам̣ катва̄ дха̄тусо на паччавеккхати. дха̄тусо паччавеккхато панасса саттасан̃н̃а̄ антарадха̄йати, дха̄тувасенева читтам̣ сантит̣т̣хати. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘‘имамева ка̄йам̣ йатха̄т̣хитам̣ йатха̄пан̣ихитам̣ дха̄тусо паччавеккхати ‘аттхи имасмим̣ ка̄йе патхавӣдха̄ту а̄подха̄ту теджодха̄ту ва̄йодха̄тӯ’ти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, даккхо гогха̄тако ва̄…пе… ва̄йодха̄тӯ’’ти. гогха̄тако вийа хи йогӣ, га̄вӣти сан̃н̃а̄ вийа саттасан̃н̃а̄, чатумаха̄патхо вийа чатуирийа̄патхо, биласо вибхаджитва̄ нисиннабха̄во вийа дха̄тусо паччавеккхан̣анти айаметтха па̄л̣иван̣н̣ана̄. каммат̣т̣ха̄накатха̄ пана висуддхимагге виттха̄рита̄.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ чатудха̄тупаригган̣ханена аттано ва̄ ка̄йе, парасса ва̄ ка̄йе, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха чатудха̄тупаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣, сесам̣ пуримасадисамева̄ти.

дха̄туманасика̄рапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

навасиватхикапаббаван̣н̣ана̄

379. евам̣ дха̄туманасика̄равасена ка̄йа̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни навахи сиватхикапаббехи вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха сеййатха̄пи пассеййа̄ти йатха̄ пассеййа. сарӣранти матасарӣрам̣. сиватхика̄йа чхад̣д̣итанти суса̄не апавиддхам̣. ека̄хам̣ матасса асса̄ти ека̄хаматам̣. двӣхам̣ матасса асса̄ти двӣхаматам̣. тӣхам̣ матасса асса̄ти тӣхаматам̣. камма̄рабхаста̄ вийа ва̄йуна̄ уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ йатха̄нуккамам̣ самуггатена сӯнабха̄вена уддхума̄татта̄ уддхума̄там̣, уддхума̄тамева уддхума̄такам̣. пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ уддхума̄танти уддхума̄такам̣. винӣлам̣ вуччати випарибхиннаван̣н̣ам̣, винӣламева винӣлакам̣. пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ винӣланти винӣлакам̣. мам̣суссадат̣т̣ха̄несу раттаван̣н̣асса пуббасанничайат̣т̣ха̄несу сетаван̣н̣асса йебхуййена ча нӣлаван̣н̣асса нӣлат̣т̣ха̄несу нӣласа̄т̣акапа̄рутассева чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. парибхиннат̣т̣ха̄нехи навахи ва̄ ван̣амукхехи виссандама̄напуббам̣ випуббам̣, випуббамева випуббакам̣. пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ випуббанти випуббакам̣. випуббакам̣ джа̄там̣ татха̄бха̄вам̣ гатанти випуббакаджа̄там̣.

со имамева ка̄йанти со бхиккху имам̣ аттано ка̄йам̣ тена ка̄йена саддхим̣ н̃а̄н̣ена упасам̣харати упанети. катхам̣? айампи кхо ка̄йо евам̣дхаммо евам̣бха̄вӣ евам̣анатӣтоти. идам̣ вуттам̣ хоти – а̄йу, усма̄, вин̃н̃а̄н̣анти имесам̣ тин̣н̣ам̣ дхамма̄нам̣ аттхита̄йа айам̣ ка̄йо т̣ха̄нагамана̄дикхамо хоти, имесам̣ пана вигама̄ айампи кхо ка̄йо евам̣дхаммо евам̣ пӯтикасабха̄войева, евам̣бха̄вӣ евам̣ уддхума̄та̄дибхедо бхависсати, евам̣анатӣто евам̣ уддхума̄та̄дибха̄вам̣ анатиккантоти. ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ уддхума̄та̄дипаригган̣ханена аттано ва̄ ка̄йе, парасса ва̄ ка̄йе, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати.

кхаджджама̄нанти удара̄дӣсу нисӣдитва̄ ударамам̣саот̣т̣хамам̣сааккхикӯт̣а̄дӣни лун̃читва̄ лун̃читва̄ кха̄дийама̄нам̣. самам̣салохитанти са̄васесамам̣салохитайуттам̣. нимам̣салохитамаккхитанти мам̣се кхӣн̣епи лохитам̣ на суссати, там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘нимам̣салохитамаккхита’’нти. ан̃н̃ена̄ти ан̃н̃ена диса̄бха̄гена. хаттхат̣т̣хиканти чатусат̣т̣хибхедампи хаттхат̣т̣хикам̣ па̄т̣ийеккам̣ па̄т̣ийеккам̣ виппакин̣н̣ам̣. па̄дат̣т̣хика̄дӣсупи есева найо.

теровассика̄нӣти атиккантасам̣ваччхара̄ни. пӯтӣнӣти аббхока̄се т̣хита̄ни ва̄та̄тапавут̣т̣хисампхассена теровассика̄нева пӯтӣни хонти, антобхӯмигата̄ни пана чиратарам̣ тит̣т̣ханти. чун̣н̣акаджа̄та̄нӣти чун̣н̣ам̣ чун̣н̣ам̣ хутва̄ виппакин̣н̣а̄ни. саббаттха со имамева̄ти вуттанайена кхаджджама̄на̄дӣнам̣ васена йоджана̄ ка̄табба̄. ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ кхаджджама̄на̄дипаригган̣ханена йа̄ва чун̣н̣акабха̄ва̄ аттано ва̄ ка̄йе, парасса ва̄ ка̄йе ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати.

идха пана т̣хатва̄ навасиватхика̄ самодха̄нетабба̄. ека̄хаматам̣ ва̄ти хи а̄дина̄ найена вутта̄ сабба̄пи ека̄, ка̄кехи ва̄ кхаджджама̄нантиа̄дика̄ ека̄, ат̣т̣хикасан̇кхаликам̣ самам̣салохитам̣ нха̄русамбандханти ека̄, нимам̣салохитамаккхитам̣ нха̄русамбандханти ека̄, апагатамам̣салохитам̣ нха̄русамбандханти ека̄, ат̣т̣хика̄ни апагатасамбандха̄нӣтиа̄дика̄ ека̄ ат̣т̣хика̄ни сета̄ни сан̇кхаван̣н̣апат̣ибха̄га̄нӣти ека̄, пун̃джакита̄ни теровассика̄нӣти ека̄, пӯтӣни чун̣н̣акаджа̄та̄нӣти ека̄ти.

евам̣ кхо, бхиккхавети идам̣ навасиватхика̄ дассетва̄ ка̄йа̄нупассанам̣ нит̣т̣хапенто а̄ха. таттха навасиватхикапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччам̣, тасса̄ самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄ самудайасаччам̣, убхиннам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, дуккхапариджа̄нано самудайападжахано ниродха̄рамман̣о арийамагго маггасаччам̣. евам̣ чатусаччавасена уссаккитва̄ ниббутим̣ па̄пун̣а̄тӣти идам̣ навасиватхикапаригга̄хака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ йа̄ва арахатта̄ ниййа̄намукханти.

навасиватхикапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

етта̄вата̄ ча а̄на̄па̄напаббам̣, ирийа̄патхапаббам̣, чатусампаджан̃н̃апаббам̣, пат̣икӯламанасика̄рапаббам̣, дха̄туманасика̄рапаббам̣, навасиватхикапабба̄нӣти чуддасапабба̄ ка̄йа̄нупассана̄ нит̣т̣хита̄ хоти. таттха а̄на̄па̄напаббам̣, пат̣икӯламанасика̄рапаббанти има̄нева две аппана̄каммат̣т̣ха̄на̄ни, сиватхика̄нам̣ пана а̄дӣнава̄нупассана̄васена вуттатта̄ сеса̄ни два̄даса̄пи упача̄ракаммат̣т̣ха̄на̄нева̄ти.

ка̄йа̄нупассана̄ нит̣т̣хита̄.

ведана̄нупассана̄ван̣н̣ана̄

380. евам̣ бхагава̄ чуддасавидхена ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ ида̄ни нававидхена ведана̄нупассанам̣ катхетум̣ катхан̃ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха сукхам̣ ведананти ка̄йикам̣ ва̄ четасикам̣ ва̄ сукхам̣ веданам̣ ведайама̄но ‘‘ахам̣ сукхам̣ веданам̣ ведайа̄мӣ’’ти паджа̄на̄тӣти аттхо. таттха ка̄мам̣ утта̄насеййака̄пи да̄рака̄ тхан̃н̃апивана̄дика̄ле сукхам̣ ведайама̄на̄ ‘‘сукхам̣ веданам̣ ведайа̄ма̄’’ти паджа̄нанти, на панетам̣ еварӯпам̣ джа̄нанам̣ сандха̄йа вуттам̣. еварӯпан̃хи джа̄нанам̣ саттӯпаладдхим̣ на джахати, аттасан̃н̃ам̣ на уггха̄т̣ети, каммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ва̄ на хоти. имасса пана бхиккхуно джа̄нанам̣ саттӯпаладдхим̣ джахати, аттасан̃н̃ам̣ уггха̄т̣ети, каммат̣т̣ха̄нан̃чева сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ча хоти. идан̃хи ‘‘ко ведайати, касса ведана̄, ким̣ ка̄ран̣а̄ ведана̄’’ти евам̣ сампаджа̄наведийанам̣ сандха̄йа вуттам̣.

таттха ко ведайатӣти на кочи сатто ва̄ пуггало ва̄ ведайати. касса ведана̄ти на кассачи саттасса ва̄ пуггаласса ва̄ ведана̄. ким̣ ка̄ран̣а̄ ведана̄ти ваттхуа̄рамман̣а̄ва панасса ведана̄, тасма̄ еса евам̣ паджа̄на̄ти ‘‘там̣ там̣ сукха̄дӣнам̣ ваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ведайати там̣ пана ведана̄йа паваттим̣ упа̄да̄йа’ахам̣ ведайа̄мӣ’ти воха̄раматтам̣ хотӣ’’ти. евам̣ ваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ведайатӣти саллаккхенто еса ‘‘сукхам̣ веданам̣ ведайа̄мӣти паджа̄на̄тӣ’’ти ведитаббо читталапаббате ан̃н̃атараттхеро вийа.

тхеро кира апха̄сукака̄ле балававедана̄йа ниттхунанто апара̄парам̣ париваттати, тамеко дахаро а̄ха – ‘‘катарам̣ во, бханте, т̣ха̄нам̣ руджджатӣ’’ти. а̄вусо, па̄т̣ийеккам̣ руджджанат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхи, ваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ведайатӣти. евам̣ джа̄нанака̄лато пат̣т̣ха̄йа адхива̄сетум̣ ват̣т̣ати но, бханте,ти. адхива̄семи, а̄вусоти. адхива̄сана̄, бханте, сеййоти. тхеро адхива̄сеси. ва̄то йа̄ва хадайа̄ пха̄леси, ман̃чаке анта̄ни ра̄сиката̄ни ахесум̣. тхеро дахарасса дассеси ‘‘ват̣т̣ата̄вусо, еттака̄ адхива̄сана̄’’ти. дахаро тун̣хӣ ахоси. тхеро вӣрийасаматам̣ йоджетва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣итва̄ самасӣсӣ хутва̄ паринибба̄йи.

йатха̄ ча сукхам̣, евам̣ дуккхам̣…пе… нира̄мисам̣ адуккхамасукхам̣ веданам̣ ведайама̄но ‘‘нира̄мисам̣ адуккхамасукхам̣ веданам̣ ведайа̄мӣ’’ти паджа̄на̄ти. ити бхагава̄ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто йасма̄ пхассавасена читтавасена ва̄ катхийама̄нам̣ па̄кат̣ам̣ на хоти, андхака̄рам̣ вийа кха̄йати, ведана̄нам̣ пана уппаттипа̄кат̣ата̄йа ведана̄васена па̄кат̣ам̣ хоти, тасма̄ саккапан̃хе вийа идха̄пи ведана̄васена арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхеси. таттха ‘‘дувидхан̃хи каммат̣т̣ха̄нам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ арӯпакаммат̣т̣ха̄нан̃ча̄’’тиа̄ди катха̄магго саккапан̃хе вуттанайенева ведитаббо.

таттха сукхам̣ веданантиа̄дӣсу айам̣ апаропи паджа̄нанапарийа̄йо, сукхам̣ веданам̣ ведайа̄мӣти паджа̄на̄тӣти сукхаведана̄ккхан̣е дуккхаведана̄йа абха̄вато сукхам̣ веданам̣ ведайама̄но ‘‘сукхам̣ веданам̣йева ведайа̄мӣ’’ти паджа̄на̄ти. тена йа̄ пуббе бхӯтапубба̄ дуккхаведана̄, тасса ида̄ни абха̄вато имисса̄ ча сукха̄йа ведана̄йа ито пат̣хамам̣ абха̄вато ведана̄ на̄ма аничча̄ адхува̄ випарин̣а̄мадхамма̄, итиха таттха сампаджа̄но хоти. вуттампи четам̣ бхагавата̄ –

‘‘йасмим̣, аггивессана, самайе сукхам̣ веданам̣ ведети, нева тасмим̣ самайе дуккхам̣ веданам̣ ведети, на адуккхамасукхам̣ веданам̣ ведети, сукхам̣йева тасмим̣ самайе веданам̣ ведети. йасмим̣, аггивессана, самайе дуккхам̣…пе… адуккхамасукхам̣ веданам̣ ведети, нева тасмим̣ самайе сукхам̣ веданам̣ ведети, на дуккхам̣ веданам̣ ведети, адуккхамасукхам̣йева тасмим̣ самайе веданам̣ ведети. сукха̄пи, кхо, аггивессана, ведана̄ аничча̄ сан̇кхата̄ пат̣иччасамуппанна̄ кхайадхамма̄ вайадхамма̄ вира̄гадхамма̄ ниродхадхамма̄. дуккха̄пи, кхо…пе… адуккхамасукха̄пи кхо, аггивессана, ведана̄ аничча̄…пе… ниродхадхамма̄. евам̣ пассам̣, аггивессана, сутава̄ арийаса̄вако сукха̄йапи ведана̄йа ниббиндати, дуккха̄йапи ведана̄йа ниббиндати, адуккхамасукха̄йапи ведана̄йа ниббиндати, ниббиндам̣ вираджджати, вира̄га̄ вимуччати, вимуттасмим̣ ‘вимуттамӣ’ти н̃а̄н̣ам̣ хоти, ‘кхӣн̣а̄ джа̄ти, вуситам̣ брахмачарийам̣, катам̣ каран̣ӣйам̣, на̄парам̣ иттхатта̄йа̄’ти паджа̄на̄тӣ’’ти (ма. ни. 2.205).

са̄мисам̣ ва̄ сукхантиа̄дӣсу са̄миса̄ сукха̄ на̄ма пан̃чака̄магун̣а̄мисасанниссита̄ чха гехаситасоманассаведана̄. нира̄миса̄ сукха̄ на̄ма чха неккхаммаситасоманассаведана̄. са̄миса̄ дуккха̄ на̄ма чха гехаситадоманассаведана̄. нира̄миса̄ дуккха̄ на̄ма чха неккхаммаситадоманассаведана̄. са̄миса̄ адуккхамасукха̄ на̄ма чха гехаситаупеккха̄ведана̄. нира̄миса̄ адуккхамасукха̄ на̄ма чха неккхаммаситаупеккха̄ведана̄. та̄сам̣ вибха̄го саккапан̃хе вуттойева.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ сукхаведана̄дипаригган̣ханена аттано ва̄ ведана̄су, парасса ва̄ ведана̄су, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса ведана̄су ведана̄нупассӣ вихарати. самудайавайадхамма̄нупассӣ ва̄ти еттха пана авиджджа̄самудайа̄ ведана̄самудайотиа̄дӣхи пан̃чахи пан̃чахи а̄ка̄рехи ведана̄нам̣ самудайан̃ча вайан̃ча пассанто ‘‘самудайадхамма̄нупассӣ ва̄ ведана̄су вихарати, вайадхамма̄нупассӣ ва̄ ведана̄су вихарати, ка̄лена самудайадхамма̄нупассӣ ва̄ ведана̄су, ка̄лена вайадхамма̄нупассӣ ва̄ ведана̄су вихаратӣ’’ти ведитаббо. ито парам̣ ка̄йа̄нупассана̄йам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха ведана̄паригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ ведана̄паригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣, сесам̣ та̄дисамева̄ти.

ведана̄нупассана̄ нит̣т̣хита̄.

читта̄нупассана̄ван̣н̣ана̄

381. евам̣ нававидхена ведана̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ ида̄ни сол̣асавидхена читта̄нупассанам̣ катхетум̣ катхан̃ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха сара̄ганти ат̣т̣хавидхалобхасахагатам̣. вӣтара̄ганти локийакусала̄бйа̄катам̣. идам̣ пана йасма̄ саммасанам̣ на дхаммасамодха̄нам̣ тасма̄ идха екападепи локуттарам̣ на лаббхати. сеса̄ни чатта̄ри акусалачитта̄ни нева пуримападам̣ на паччхимападам̣ бхаджанти. садосанти дувидхадоманассасахагатам̣. вӣтадосанти локийакусала̄бйа̄катам̣. сеса̄ни даса акусалачитта̄ни нева пуримападам̣, на паччхимападам̣ бхаджанти. самоханти вичикиччха̄сахагатан̃чева, уддхаччасахагатан̃ча̄ти дувидхам̣. йасма̄ пана мохо сабба̄кусалесу уппаджджати, тасма̄ сеса̄нипи идха ват̣т̣антийева. имасмин̃н̃ева хи дуке два̄даса̄кусалачитта̄ни парийа̄динна̄нӣти. вӣтамоханти локийакусала̄бйа̄катам̣. сан̇кхиттанти тхинамиддха̄нупатитам̣. етан̃хи сан̇кут̣итачиттам̣ на̄ма. виккхиттанти уддхаччасахагатам̣, етан̃хи пасат̣ачиттам̣ на̄ма.

махаггатанти рӯпа̄рӯпа̄вачарам̣. амахаггатанти ка̄ма̄вачарам̣. сауттаранти ка̄ма̄вачарам̣. ануттаранти рӯпа̄вачарам̣ арӯпа̄вачаран̃ча. татра̄пи сауттарам̣ рӯпа̄вачарам̣, ануттарам̣ арӯпа̄вачарамева. сама̄хитанти йасса аппана̄сама̄дхи упача̄расама̄дхи ва̄ аттхи. асама̄хитанти убхайасама̄дхивирахитам̣. вимуттанти тадан̇гавиккхамбханавимуттӣхи вимуттам̣. авимуттанти убхайавимуттивирахитам̣. самуччхедапат̣иппассаддхиниссаран̣авимуттӣнам̣ пана идха ока̄сова наттхи.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ сара̄га̄дипаригган̣ханена йасмим̣ йасмим̣ кхан̣е йам̣ йам̣ читтам̣ паваттати, там̣ там̣ саллаккхенто аттано ва̄ читте, парасса ва̄ читте, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса читте читта̄нупассӣ вихарати. самудайавайадхамма̄нупассӣти еттха пана авиджджа̄самудайа̄ вин̃н̃а̄н̣асамудайоти евам̣ пан̃чахи пан̃чахи а̄ка̄рехи вин̃н̃а̄н̣асса самудайо ча вайо ча нӣхаритаббо. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха читтапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ падайоджанам̣ катва̄ читтапаригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣. сесам̣ та̄дисамева̄ти.

читта̄нупассана̄ нит̣т̣хита̄.

дхамма̄нупассана̄ нӣваран̣апаббаван̣н̣ана̄

382. евам̣ сол̣асавидхена читта̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ ида̄ни пан̃чавидхена дхамма̄нупассанам̣ катхетум̣ катхан̃ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. апича бхагавата̄ ка̄йа̄нупассана̄йа суддхарӯпапариггахо катхито, ведана̄читта̄нупассана̄хи суддхаарӯпапариггахо. ида̄ни рӯпа̄рӯпамиссакапариггахам̣ катхетум̣ ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. ка̄йа̄нупассана̄йа ва̄ рӯпаккхандхапариггахова катхито, ведана̄нупассана̄йа ведана̄ккхандхапариггахова, читта̄нупассана̄йа вин̃н̃а̄н̣аккхандхапариггахова ида̄ни сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхапариггахампи катхетум̣ ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха.

таттха сантанти абхин̣хасамуда̄ча̄равасена сам̣виджджама̄нам̣. асантанти асамуда̄ча̄равасена ва̄ пахӣнатта̄ ва̄ асам̣виджджама̄нам̣. йатха̄ ча̄ти йена ка̄ран̣ена ка̄маччхандасса уппа̄до хоти. тан̃ча паджа̄на̄тӣти тан̃ча ка̄ран̣ам̣ паджа̄на̄ти. ити имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо.

таттха субханимитте айонисоманасика̄рена ка̄маччхандасса уппа̄до хоти. субханимиттам̣ на̄ма субхампи субханимиттам̣, субха̄рамман̣ампи субханимиттам̣. айонисоманасика̄ро на̄ма анупа̄йаманасика̄ро уппатхаманасика̄ро аничче ниччанти ва̄, дуккхе сукханти ва̄, анаттани атта̄ти ва̄, асубхе субханти ва̄ манасика̄ро. там̣ таттха бахулам̣ паваттайато ка̄маччхандо уппаджджати. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аттхи, бхиккхаве, субханимиттам̣, таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

асубханимитте пана йонисоманасика̄ренасса паха̄нам̣ хоти. асубханимиттам̣ на̄ма асубхампи асубха̄рамман̣ампи. йонисоманасика̄ро на̄ма упа̄йаманасика̄ро патхаманасика̄ро аничче аниччанти ва̄, дуккхе дуккханти ва̄, анаттани анатта̄ти ва̄, асубхе асубханти ва̄ манасика̄ро. там̣ таттха бахулам̣ паваттайато ка̄маччхандо пахӣйати. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аттхи, бхиккхаве, асубханимиттам̣, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса ануппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти асубханимиттасса уггахо, асубхабха̄вана̄нуйого, индрийесу гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. дасавидхан̃хи асубханимиттам̣ угган̣хантасса̄пи ка̄маччхандо пахӣйати, бха̄вентасса̄пи индрийесу пихитадва̄расса̄пи чатуннам̣ пан̃чаннам̣ а̄лопа̄нам̣ ока̄се сати удакам̣ пивитва̄ йа̄панасӣлата̄йа бходжанаматтан̃н̃унопи. тенева вуттам̣ –

‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, абхутва̄ удакам̣ пиве;

алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’ти. (тхерага̄. 983);

асубхакаммикатиссаттхерасадисе асубхабха̄вана̄рате калйа̄н̣амитте севантассапи ка̄маччхандо пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу дасаасубханисситасаппа̄йакатха̄йа пахӣйати, тена вуттам̣ – ‘‘чха дхамма̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти. имехи пана чхахи дхаммехи пахӣнака̄маччхандасса арахаттамаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хотӣти паджа̄на̄ти.

пат̣игханимитте айонисоманасика̄рена пана бйа̄па̄дасса уппа̄до хоти. таттха пат̣игхампи пат̣игханимиттам̣, пат̣игха̄рамман̣ампи пат̣игханимиттам̣. айонисоманасика̄ро саббаттха екалаккхан̣ова. там̣ тасмим̣ нимитте бахулам̣ паваттайато бйа̄па̄до уппаджджати. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аттхи, бхиккхаве, пат̣игханимиттам̣, таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса уппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

метта̄йа пана четовимуттийа̄ йонисоманасика̄ренасса паха̄нам̣ хоти. таттха метта̄ти вутте аппана̄пи упача̄ропи ват̣т̣ати. четовимуттӣти аппана̄ва. йонисоманасика̄ро вутталаккхан̣ова. там̣ таттха бахулам̣ паваттайато бйа̄па̄до пахӣйати. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аттхи, бхиккхаве, метта̄ четовимутти, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса ануппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти метта̄нимиттасса уггахо метта̄бха̄вана̄нуйого каммассаката̄паччавеккхан̣а̄ пат̣исан̇кха̄набахулата̄ калйа̄н̣амиттата̄ саппа̄йакатха̄ти. одиссакаанодиссакадиса̄пхаран̣а̄нан̃хи ан̃н̃атаравасена меттам̣ угган̣хантасса̄пи бйа̄па̄до пахӣйати, одхисоанодхисопхаран̣авасена меттам̣ бха̄вентасса̄пи. ‘‘твам̣ етасса куддхо ким̣ кариссаси, кимасса сӣла̄дӣни вина̄сетум̣ саккхиссаси, нану твам̣ аттано каммена а̄гантва̄ аттано камменева гамиссаси, парасса куджджханам̣ на̄ма вӣтаччитан̇га̄ра таттаайа сала̄кагӯтха̄дӣни гахетва̄ парам̣ пахаритука̄мата̄садисам̣ хоти. есопи тава куддхо ким̣ кариссати, ким̣ те сӣла̄дӣни вина̄сетум̣ саккхиссати, еса аттано каммена а̄гантва̄ аттано камменева гамиссати, аппат̣иччхитапахен̣акам̣ вийа пат̣ива̄там̣ кхиттараджомут̣т̣хи вийа ча етассевеса кодхо маттхаке патиссатӣ’’ти евам̣ аттано ча парасса ча каммассакатам̣ паччавеккхатопи, убхайакаммассакатам̣ паччавеккхитва̄ пат̣исан̇кха̄не т̣хитасса̄пи, ассагуттаттхерасадисе метта̄бха̄вана̄рате калйа̄н̣амитте севантасса̄пи бйа̄па̄до пахӣйати. т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу метта̄нисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ – ‘‘чха дхамма̄ бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти. имехи пана чхахи дхаммехи пахӣнасса бйа̄па̄дасса ана̄га̄мимаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хотӣти паджа̄на̄ти.

аратиа̄дӣсу айонисоманасика̄рена тхинамиддхасса уппа̄до хоти. тандӣ на̄ма ка̄йа̄ласийата̄. виджамбхита̄ на̄ма ка̄йавинамана̄. бхаттасаммадо на̄ма бхаттамуччха̄ бхаттапарил̣а̄хо. четасо лӣнаттам̣ на̄ма читтасса лӣна̄ка̄ро. имесу аратиа̄дӣсу айонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато тхинамиддхам̣ уппаджджати. тена̄ха – ‘‘аттхи, бхиккхаве, арати тандӣ виджамбхита̄ бхаттасаммадо четасо лӣнаттам̣, таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ тхинамиддхасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ тхинамиддхасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

а̄рамбхадха̄туа̄дӣсу пана йонисоманасика̄ренасса паха̄нам̣ хоти. а̄рамбхадха̄ту на̄ма пат̣хама̄рамбхавӣрийам̣. никкамадха̄ту на̄ма косаджджато никкхантата̄йа тато балаватарам̣. параккамадха̄ту на̄ма парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато татопи балаватарам̣. имасмим̣ типпабхеде вӣрийе йонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато тхинамиддхам̣ пахӣйати. тена̄ха – ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄рамбхадха̄ту никкамадха̄ту параккамадха̄ту, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ тхинамиддхасса ануппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ тхинамиддхасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ тхинамиддхасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти – атибходжане нимиттагга̄хо, ирийа̄патхасампариваттаната̄, а̄локасан̃н̃а̄манасика̄ро, аббхока̄сава̄со, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. а̄харахаттхака татрават̣т̣ака алам̣са̄т̣ака ка̄кама̄сака бхуттавамитакабходжанам̣ бхун̃джитва̄ раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄не нисиннасса хи саман̣адхаммам̣ карото тхинамиддхам̣ маха̄хаттхӣ вийа оттхарантам̣ а̄гаччхати, чатупан̃чаа̄лопаока̄сам̣ пана т̣хапетва̄ па̄нӣйам̣ пивитва̄ йа̄панасӣласса бхиккхуно там̣ на хотӣти евам̣ атибходжане нимиттам̣ ган̣хантасса̄пи тхинамиддхам̣ пахӣйати. йасмим̣ ирийа̄патхе тхинамиддхам̣ оккамати, тато ан̃н̃ам̣ париваттентасса̄пи, раттим̣ чанда̄локадӣпа̄локаукка̄локе дива̄ сӯрийа̄локам̣ манасикаронтасса̄пи, аббхока̄се васантасса̄пи, маха̄кассапаттхерасадисе пахӣнатхинамиддхе калйа̄н̣амитте севантасса̄пи тхинамиддхам̣ пахӣйати. т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу дхутан̇ганисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ – ‘‘чха дхамма̄ тхинамиддхасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти. имехи пана чхахи дхаммехи пахӣнасса тхинамиддхасса арахаттамаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хотӣти паджа̄на̄ти.

четасо авӯпасаме айонисоманасика̄рена уддхаччакуккуччасса уппа̄до хоти. авӯпасамо на̄ма авӯпасанта̄ка̄ро, уддхаччакуккуччамеветам̣ аттхато. таттха айонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато уддхаччакуккуччам̣ уппаджджати. тена̄ха – ‘‘аттхи, бхиккхаве, четасо авӯпасамо, таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти.

сама̄дхисан̇кха̄те пана четасо вӯпасаме йонисоманасика̄ренасса паха̄нам̣ хоти. тена̄ха – ‘‘аттхи, бхиккхаве, четасо вӯпасамо, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса ануппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа̄’’ти.

апича чха дхамма̄ уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти бахуссутата̄ парипуччхаката̄ винайе пакатан̃н̃ута̄ вуддхасевита̄ калйа̄н̣амиттата̄ саппа̄йакатха̄ти. ба̄хуссачченапи хи екам̣ ва̄ две ва̄ тайо ва̄ чатта̄ро ва̄ пан̃ча ва̄ ника̄йе па̄л̣ивасена аттхавасена ча угган̣хантасса̄пи уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати. каппийа̄каппийапарипуччха̄бахуласса̄пи, винайапан̃н̃аттийам̣ чин̣н̣авасибха̄вата̄йа пакатан̃н̃унопи, вуд̣д̣хе махаллакаттхере упасан̇камантасса̄пи, упа̄литтхерасадисе винайадхаре калйа̄н̣амитте севантасса̄пи уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу каппийа̄каппийанисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ – ‘‘чха дхамма̄ уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти. имехи пана чхахи дхаммехи пахӣне уддхаччакуккучче уддхаччасса арахаттамаггена, куккуччасса ана̄га̄мимаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хотӣти паджа̄на̄ти.

вичикиччха̄т̣ха̄нӣйесу дхаммесу айонисоманасика̄рена вичикиччха̄йа уппа̄до хоти. вичикиччха̄т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄ на̄ма пунаппунам̣ вичикиччха̄йа ка̄ран̣атта̄ вичикиччха̄ва. таттха айонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато вичикиччха̄ уппаджджати. тена̄ха – ‘‘аттхи, бхиккхаве, вичикиччха̄т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄, таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа уппа̄да̄йа, уппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

кусала̄дидхаммесу йонисоманасика̄рена панасса̄ паха̄нам̣ хоти, тена̄ха – ‘‘аттхи, бхиккхаве, кусала̄кусала̄ дхамма̄ са̄ваджджа̄наваджджа̄ дхамма̄ севитабба̄севитабба̄ дхамма̄ хӣнапан̣ӣта̄ дхамма̄ кан̣хасуккасаппат̣ибха̄га̄ дхамма̄. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро, ануппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа ануппа̄да̄йа; уппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа паха̄на̄йа̄’’ти.

апича чха дхамма̄ вичикиччха̄йа паха̄на̄йа сам̣ваттанти бахуссутата̄, парипуччхаката̄, винайе пакатан̃н̃ута̄, адхимоккхабахулата̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. ба̄хуссачченапи хи екам̣ ва̄…пе… пан̃ча ва̄ ника̄йе па̄л̣ивасена ча аттхавасена ча угган̣хантасса̄пи вичикиччха̄ пахӣйати, тӣн̣и ратана̄ни а̄раббха парипуччха̄бахуласса̄пи, винайе чин̣н̣авасӣбха̄васса̄пи, тӣсу ратанесу окаппанийасаддха̄сан̇кха̄таадхимоккхабахуласса̄пи, саддха̄дхимутте ваккалиттхерасадисе калйа̄н̣амитте севантасса̄пи вичикиччха̄ пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣анисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ – ‘‘чха дхамма̄ вичикиччха̄йа паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти. имехи пана чхахи дхаммехи пахӣна̄йа вичикиччха̄йа сота̄паттимаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хотӣти паджа̄на̄ти.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ пан̃чанӣваран̣апаригган̣ханена аттано ва̄ дхаммесу, парасса ва̄ дхаммесу, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати. самудайавайа̄ панеттха субханимиттаасубханимитта̄дӣсу айонисоманасика̄районисоманасика̄равасена пан̃часу нӣваран̣есу вутта̄йева нӣхаритабба̄. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха нӣваран̣апаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ нӣваран̣апаригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣. сесам̣ та̄дисамева̄ти.

нӣваран̣апаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

кхандхапаббаван̣н̣ана̄

383. евам̣ пан̃чанӣваран̣авасена дхамма̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни пан̃чаккхандхавасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха пан̃часу упа̄да̄наккхандхесӯти упа̄да̄насса кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄, упа̄да̄насса паччайабхӯта̄ дхаммапун̃джа̄ дхаммара̄сайоти аттхо. айаметтха сан̇кхепо. виттха̄рато пана кхандхакатха̄ висуддхимагге вутта̄.

ити рӯпанти идам̣ рӯпам̣, еттакам̣ рӯпам̣, на ито парам̣ рӯпам̣ аттхӣти сабха̄вато рӯпам̣ паджа̄на̄ти. ведана̄дӣсупи есева найо. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рена пана рӯпа̄дӣни висуддхимагге кхандхакатха̄йамева вутта̄ни. ити рӯпасса самудайоти евам̣ авиджджа̄самудайа̄дивасена пан̃чаха̄ка̄рехи рӯпасса самудайо. ити рӯпасса аттхан̇гамоти евам̣ авиджджа̄ниродха̄дивасена пан̃чаха̄ка̄рехи рӯпасса аттхан̇гамо. ведана̄дӣсупи есева найо. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимагге удайаббайан̃а̄н̣акатха̄йа вутто.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ пан̃чаккхандхапаригган̣ханена аттано ва̄ дхаммесу, парасса ва̄ дхаммесу, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати. самудайавайа̄ панеттха ‘‘авиджджа̄самудайа̄ рӯпасамудайо’’тиа̄дӣнам̣ пан̃часу кхандхесу вутта̄нам̣ пан̃н̃а̄са̄йа лаккхан̣а̄нам̣ васена нӣхаритабба̄. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха кхандхапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ кхандхапаригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣. сесам̣ та̄дисамева̄ти.

кхандхапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

а̄йатанапаббаван̣н̣ана̄

384. евам̣ пан̃чаккхандхавасена дхамма̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни а̄йатанавасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха чхасу аджджхаттикаба̄хиресу а̄йатанесӯти чаккху сотам̣ гха̄нам̣ дживха̄ ка̄йо маноти имесу чхасу аджджхаттикесу, рӯпам̣ саддо гандхо расо пхот̣т̣хаббо дхаммоти имесу чхасу ба̄хиресу. чаккхун̃ча паджа̄на̄тӣти чаккхупаса̄дам̣ йа̄тха̄васарасалаккхан̣авасена паджа̄на̄ти. рӯпе ча паджа̄на̄тӣти бахиддха̄ чатусамут̣т̣ха̄никарӯпан̃ча йа̄тха̄васарасалаккхан̣авасена паджа̄на̄ти. йан̃ча тадубхайам̣ пат̣ичча уппаджджати сам̣йоджананти йан̃ча там̣ чаккхум̣ чева рӯпе ча̄ти убхайам̣ пат̣ичча. ка̄мара̄гасам̣йоджанам̣ пат̣игха, ма̄на, дит̣т̣хи, вичикиччха̄, сӣлаббатапара̄ма̄са, бхавара̄га, исса̄, маччхарийа, авиджджа̄сам̣йоджананти дасавидхам̣ сам̣йоджанам̣ уппаджджати, тан̃ча йа̄тха̄васарасалаккхан̣авасена паджа̄на̄ти.

катхам̣ панетам̣ уппаджджатӣти? чаккхудва̄ре та̄ва а̄па̄тхагатам̣ ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ ка̄масса̄давасена асса̄дайато абхинандато ка̄мара̄гасам̣йоджанам̣ уппаджджати. анит̣т̣ха̄рамман̣е куджджхато пат̣игхасам̣йоджанам̣ уппаджджати. ‘‘т̣хапетва̄ мам̣ ко ан̃н̃о етам̣ а̄рамман̣ам̣ вибха̄ветум̣ саматтхо аттхӣ’’ти ман̃н̃ато ма̄насам̣йоджанам̣ уппаджджати. етам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ниччам̣ дхуванти ган̣хато дит̣т̣хисам̣йоджанам̣ уппаджджати. ‘‘етам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ сатто ну кхо, саттасса ну кхо’’ти вичикиччхато вичикиччха̄сам̣йоджанам̣ уппаджджати. ‘‘сампаттибхаве вата но идам̣ сулабхам̣ джа̄та’’нти бхавам̣ паттхентасса бхавара̄гасам̣йоджанам̣ уппаджджати. ‘‘а̄йатимпи еварӯпам̣ сӣлаббатам̣ сама̄дийитва̄ сакка̄ ладдху’’нти сӣлаббатам̣ сама̄дийантасса сӣлаббатапара̄ма̄сасам̣йоджанам̣ уппаджджати. ‘‘ахо вата там̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ан̃н̃е на лабхеййу’’нти усӯйато исса̄сам̣йоджанам̣ уппаджджати. аттана̄ ладдхам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ан̃н̃асса маччхара̄йато маччхарийасам̣йоджанам̣ уппаджджати. саббехева сахаджа̄таан̃н̃а̄н̣авасена авиджджа̄сам̣йоджанам̣ уппаджджати.

йатха̄ ча ануппаннасса̄ти йена ка̄ран̣ена асамуда̄ча̄равасена ануппаннасса тасса дасавидхасса̄пи сам̣йоджанасса уппа̄до хоти, тан̃ча ка̄ран̣ам̣ паджа̄на̄ти. йатха̄ ча уппаннасса̄ти аппахӣнат̣т̣хена пана самуда̄ча̄равасена ва̄ уппаннасса тасса дасавидхасса̄пи сам̣йоджанасса йена ка̄ран̣ена паха̄нам̣ хоти, тан̃ча ка̄ран̣ам̣ паджа̄на̄ти. йатха̄ ча пахӣнасса̄ти тадан̇гавиккхамбханаппаха̄навасена пахӣнасса̄пи тасса дасавидхасса сам̣йоджанасса йена ка̄ран̣ена а̄йатим̣ ануппа̄до хоти, тан̃ча паджа̄на̄ти. кена ка̄ран̣ена панасса а̄йатим̣ ануппа̄до хоти? дит̣т̣хивичикиччха̄сӣлаббатапара̄ма̄саисса̄маччхарийабхедасса та̄ва пан̃чавидхасса сам̣йоджанасса сота̄паттимаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хоти. ка̄мара̄гапат̣игхасам̣йоджанадвайасса ол̣а̄рикасса сакада̄га̄мимаггена, ан̣усахагатасса ана̄га̄мимаггена, ма̄набхавара̄га̄виджджа̄сам̣йоджанаттайасса арахаттамаггена а̄йатим̣ ануппа̄до хоти. сотан̃ча паджа̄на̄ти садде ча̄тиа̄дӣсупи есева найо. апичеттха а̄йатанакатха̄ виттха̄рато висуддхимагге а̄йатананиддесе вуттанайенева ведитабба̄.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ аджджхаттика̄йатанапаригган̣ханена аттано ва̄ дхаммесу ба̄хира̄йатанапаригган̣ханена парасса ва̄ дхаммесу, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати. самудайавайа̄ панеттха ‘‘авиджджа̄самудайа̄ чаккхусамудайо’’ти рӯпа̄йатанасса рӯпаккхандхе, арӯпа̄йатанесу мана̄йатанасса вин̃н̃а̄н̣аккхандхе, дхамма̄йатанасса сесаккхандхесу вуттанайена нӣхаритабба̄. локуттарадхамма̄ на гахетабба̄. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха а̄йатанапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ а̄йатанапаригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣. сесам̣ та̄дисамева̄ти.

а̄йатанапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

боджджхан̇гапаббаван̣н̣ана̄

385. евам̣ чха аджджхаттикаба̄хира̄йатанавасена дхамма̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни боджджхан̇гавасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха боджджхан̇гесӯти буджджханакасаттасса ан̇гесу. сантанти пат̣ила̄бхавасена сам̣виджджама̄нам̣. сатисамбоджджхан̇ганти сатисан̇кха̄там̣ самбоджджхан̇гам̣. еттха хи самбуджджхати а̄раддхавипассакато пат̣т̣ха̄йа йога̄вачароти самбодхи. йа̄йа ва̄ со сатиа̄дика̄йа саттадхаммаса̄маггийа̄ самбуджджхати килесанидда̄то ут̣т̣ха̄ти, сачча̄ни ва̄ пат̣ивиджджхати, са̄ дхаммаса̄маггӣ самбодхи. тасса самбодхисса, тасса̄ ва̄ самбодхийа̄ ан̇ганти самбоджджхан̇гам̣. тена вуттам̣ – ‘‘сатисан̇кха̄там̣ самбоджджхан̇га’’нти. сесасамбоджджхан̇гесупи имина̄ва найена вачанаттхо ведитаббо.

асантанти аппат̣ила̄бхавасена авиджджама̄нам̣. йатха̄ ча анупаннасса̄тиа̄дӣсу пана сатисамбоджджхан̇гасса та̄ва ‘‘аттхи, бхиккхаве, сатисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ сатисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.232) евам̣ уппа̄до хоти. таттха сатийева сатисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄. йонисоманасика̄ро вутталаккхан̣ойева. там̣ таттха бахулам̣ паваттайато сатисамбоджджхан̇го уппаджджати.

апича чатта̄ро дхамма̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти сатисампаджан̃н̃ам̣ мут̣т̣хассатипуггалапариваджджаната̄ упат̣т̣хитассатипуггаласеваната̄ тададхимуттата̄ти. абхикканта̄дӣсу хи саттасу т̣ха̄несу сатисампаджан̃н̃ена, бхаттаниккхиттака̄касадисе мут̣т̣хассатипуггале париваджджанена, тиссадаттаттхераабхайаттхерасадисе упат̣т̣хитассатипуггале севанена, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу сатисамут̣т̣ха̄панаттхам̣ ниннапон̣апаббха̄рачиттата̄йа ча сатисамбоджджхан̇го уппаджджати. евам̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи уппаннасса панасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса пана ‘‘аттхи, бхиккхаве, кусала̄кусала̄ дхамма̄…пе… кан̣хасуккасаппат̣ибха̄га̄ дхамма̄, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти евам̣ уппа̄до хоти.

апича сатта дхамма̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти парипуччхаката̄ ваттхувисадакирийа̄ индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄ дуппан̃н̃апуггалапариваджджана̄ пан̃н̃авантапуггаласевана̄ гамбхӣран̃а̄н̣ачарийапаччавеккхан̣а̄ тададхимуттата̄ти. таттха парипуччхаката̄ти кхандхадха̄туа̄йатанаиндрийабалабоджджхан̇гамагган̇гаджха̄нан̇гасаматхавипассана̄нам̣ аттхасаннисситапарипуччха̄бахулата̄. ваттхувисадакирийа̄ти аджджхаттикаба̄хира̄нам̣ ваттхӯнам̣ висадабха̄вакаран̣ам̣. йада̄ хисса кесанакхалома̄ни дӣгха̄ни хонти, сарӣрам̣ ва̄ уссаннадосан̃чева седамаламаккхитан̃ча, тада̄ аджджхаттикам̣ ваттху ависадам̣ хоти апарисуддхам̣. йада̄ пана чӣварам̣ джин̣н̣ам̣ килит̣т̣хам̣ дуггандхам̣ хоти, сена̄санам̣ ва̄ укла̄пам̣, тада̄ ба̄хираваттху ависадам̣ хоти апарисуддхам̣. тасма̄ кеса̄дичхеда̄панена уддхам̣виречанаадховиречана̄дӣхи сарӣрасаллахукабха̄вакаран̣ена уччха̄дананаха̄панена ча аджджхаттикаваттху висадам̣ ка̄таббам̣. сӯчикаммадхованараджанапарибхан̣д̣акаран̣а̄дӣхи ба̄хираваттху висадам̣ ка̄таббам̣. етасмин̃хи аджджхаттикаба̄хире ваттхумхи ависаде уппаннесу читтачетасикесу н̃а̄н̣ампи ависадам̣ хоти апарисуддхам̣ апарисуддха̄ни дӣпакапаллават̣т̣итела̄ни нисса̄йа уппаннадӣпасикха̄йа обха̄со вийа. висаде пана аджджхаттикаба̄хире ваттхумхи уппаннесу читтачетасикесу н̃а̄н̣ампи висадам̣ хоти парисуддха̄ни дӣпакапаллават̣т̣итела̄ни нисса̄йа уппаннадӣпасикха̄йа обха̄со вийа. тена вуттам̣ ‘‘ваттхувисадакирийа̄ дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттатӣ’’ти.

индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄ на̄ма саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ самабха̄вакаран̣ам̣. саче хисса саддхиндрийам̣ балавам̣ хоти, итара̄ни манда̄ни, тато вӣрийиндрийам̣ паггахакиччам̣, сатиндрийам̣ упат̣т̣ха̄накиччам̣, сама̄дхиндрийам̣ авиккхепакиччам̣, пан̃н̃индрийам̣ дассанакиччам̣ ка̄тум̣ на саккоти. тасма̄ там̣ дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ва̄, йатха̄ ва̄ манасикарото балавам̣ джа̄там̣, татха̄ аманасика̄рена ха̄петаббам̣. ваккалиттхераваттху четтха нидассанам̣. саче пана вӣрийиндрийам̣ балавам̣ хоти, атха саддхиндрийам̣ адхимоккхакиччам̣ ка̄тум̣ на саккоти, на итара̄ни итаракиччабхедам̣. тасма̄ там̣ пассаддха̄дибха̄вана̄йа ха̄петаббам̣. татра̄пи сон̣аттхерасса ваттху дассетаббам̣. евам̣ сесесупи екасса балавабха̄ве сати итаресам̣ аттано киччесу асаматтхата̄ ведитабба̄.

висесато панеттха саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ сама̄дхивӣрийа̄нан̃ча саматам̣ пасам̣санти. балавасаддхо хи мандапан̃н̃о мудхаппасанно хоти, аваттхусмим̣ пасӣдати. балавапан̃н̃о мандасаддхо кера̄т̣икапаккхам̣ бхаджати, бхесаджджасамут̣т̣хито вийа рого атекиччхо хоти. читтуппа̄даматтенева кусалам̣ хотӣти атидха̄витва̄ да̄на̄дӣни акаронто нирайе уппаджджати. убхиннам̣ самата̄йа ваттхусмим̣йева пасӣдати. балавасама̄дхим̣ пана мандавӣрийам̣ сама̄дхисса косаджджапаккхатта̄ косаджджам̣ абхибхавати. балававӣрийам̣ мандасама̄дхим̣ вӣрийасса уддхаччапаккхатта̄ уддхаччам̣ абхибхавати. сама̄дхи пана вӣрийена сам̣йоджито косадждже патитум̣ на лабхати, вӣрийам̣ сама̄дхина̄ сам̣йоджитам̣ уддхачче патитум̣ на лабхати. тасма̄ тадубхайам̣ самам̣ ка̄таббам̣. убхайасамата̄йа хи аппана̄ хоти.

апича сама̄дхикаммикасса балаватӣпи саддха̄ ват̣т̣ати. евам̣ саддаханто окаппенто аппанам̣ па̄пун̣иссати. сама̄дхипан̃н̃а̄су пана сама̄дхикаммикасса екаггата̄ балаватӣ ват̣т̣ати. еван̃хи со аппанам̣ па̄пун̣а̄ти. випассана̄каммикасса пан̃н̃а̄ балаватӣ ват̣т̣ати. еван̃хи со лаккхан̣апат̣иведхам̣ па̄пун̣а̄ти. убхиннам̣ пана самата̄йапи аппана̄ хотийева. сати пана саббаттха балаватӣ ват̣т̣ати. сати хи читтам̣ уддхаччапаккхика̄нам̣ саддха̄вӣрийапан̃н̃а̄нам̣ васена уддхаччапа̄тато, косаджджапаккхикена ча сама̄дхина̄ косаджджапа̄тато раккхати. тасма̄ са̄ лон̣адхӯпанам̣ вийа саббабйан̃джанесу, саббакаммикаамаччо вийа ча, саббара̄джакиччесу саббаттха иччхитабба̄. тена̄ха – ‘‘сати ча пана саббаттхика̄ вутта̄ бхагавата̄, ким̣ ка̄ран̣а̄? читтан̃хи сатипат̣исаран̣ам̣, а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄ ча сати, на вина̄ сатийа̄ читтасса паггаханиггахо хотӣ’’ ти. дуппан̃н̃апуггалапариваджджана̄ на̄ма кхандха̄дибхеде анога̄л̣хапан̃н̃а̄нам̣ думмедхапуггала̄нам̣ а̄рака̄ париваджджанам̣. пан̃н̃авантапуггаласевана̄ на̄ма самапан̃н̃а̄салаккхан̣апаригга̄хика̄йа удайаббайапан̃н̃а̄йа саманна̄гатапуггаласевана̄. гамбхӣран̃а̄н̣ачарийапаччавеккхан̣а̄ на̄ма гамбхӣресу кхандха̄дӣсу паватта̄йа гамбхӣрапан̃н̃а̄йа пабхедапаччавеккхан̣а̄. тададхимуттата̄ на̄ма т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу дхаммавичайасамбоджджхан̇гасамут̣т̣ха̄панаттхам̣ ниннапон̣апаббха̄рачиттата̄. евам̣ уппаннасса паннасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

вӣрийасамбоджджхан̇гасса ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄рамбхадха̄ту никкамадха̄ту параккамадха̄ту, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ вӣрийасамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти евам̣ уппа̄до хоти.

апича ека̄даса дхамма̄ вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти апа̄йабхайапаччавеккхан̣ата̄ а̄нисам̣садасса̄вита̄ гаманавӣтхипаччавеккхан̣ата̄ пин̣д̣апа̄та̄пача̄йаната̄ да̄йаджджамахаттапаччавеккхан̣ата̄ саттхумахаттапаччавеккхан̣ата̄ джа̄тимахаттапаччавеккхан̣ата̄ сабрахмача̄римахаттапаччавеккхан̣ата̄ кусӣтапуггалапариваджджаната̄ а̄раддхавӣрийапуггаласеваната̄ тададхимуттата̄ти.

таттха нирайесу пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣ато пат̣т̣ха̄йа маха̄дуккха̄нубхаванака̄лепи, тираччха̄найонийам̣ джа̄лакхипанакумӣна̄дӣхи гахитака̄лепи, па̄джанакан̣т̣ака̄диппаха̄ратуннасса сакат̣авахана̄дика̄лепи, петтивисайе анека̄нипи вассасахасса̄ни екам̣ буддхантарампи кхуппипа̄са̄хи а̄турӣбхӯтака̄лепи, ка̄лакан̃чикаасуресу сат̣т̣хихаттхаасӣтихаттхаппама̄н̣ена ат̣т̣хичаммаматтенева аттабха̄вена ва̄та̄тапа̄дидуккха̄нубхаванака̄лепи на сакка̄ вӣрийасамбоджджхан̇гам̣ уппа̄детум̣, айамева те бхиккху ка̄ло вӣрийакаран̣а̄йа̄ти евам̣ апа̄йабхайам̣ паччавеккхантасса̄пи вӣрийасамбоджджхан̇го уппаджджати.

на сакка̄ кусӣтена навалокуттарадхаммам̣ ладдхум̣, а̄раддхавӣрийенева сакка̄ айама̄нисам̣со вӣрийасса̄ти евам̣ а̄нисам̣садасса̄винопи уппаджджати. саббабуддхапаччекабуддхамаха̄са̄вакехи те гатамагго гантаббо, со ча на сакка̄ кусӣтена гантунти евам̣ гаманавӣтхим̣ паччавеккхантасса̄пи уппаджджати. йе там̣ пин̣д̣апа̄та̄дӣхи упат̣т̣хаханти, име те манусса̄ нева н̃а̄така̄, на да̄сакаммакара̄, на̄пи там̣ нисса̄йа джӣвисса̄ма̄ти те пан̣ӣта̄ни чӣвара̄дӣни денти. атха кхо аттано ка̄ра̄нам̣ махаппхалатам̣ пачча̄сӣсама̄на̄ денти. саттха̄ра̄пи ‘‘айам̣ име паччайе парибхун̃джитва̄ ка̄йадал̣хӣбахуло сукхам̣ вихариссатӣ’’ти на евам̣ сампассата̄ туйхам̣ паччайа̄ анун̃н̃а̄та̄. атха кхо ‘‘айам̣ име парибхун̃джама̄но саман̣адхаммам̣ катва̄ ват̣т̣адуккхато муччиссатӣ’’ти те паччайа̄ анун̃н̃а̄та̄, со да̄ни твам̣ кусӣто вихаранто на там̣ пин̣д̣ам̣ апача̄йиссати. а̄раддхавӣрийассева хи пин̣д̣апа̄та̄пача̄йанам̣ на̄ма хотӣти евам̣ пин̣д̣апа̄та̄пача̄йанам̣ паччавеккхантасса̄пи уппаджджати аййамиттаттхерасса вийа.

тхеро кира кассакален̣е на̄ма пат̣ивасати. тасса ча гочарага̄ме ека̄ маха̄упа̄сика̄ тхерам̣ путтам̣ катва̄ пат̣иджаггати. са̄ екадивасам̣ аран̃н̃ам̣ гаччхантӣ дхӣтарам̣ а̄ха – ‘‘амма, асукасмим̣ т̣ха̄не пура̄н̣атан̣д̣ула̄, асукасмим̣ саппи, асукасмим̣ кхӣрам̣, асукасмим̣ пха̄н̣итам̣, тава бха̄тикасса аййамиттасса а̄гатака̄ле бхаттам̣ пачитва̄ кхӣрасаппипха̄н̣итехи саддхим̣ дехи, тван̃ча бхун̃джеййа̄си. ахам̣ пана хиййо паккапа̄рива̄сикабхаттам̣ кан̃джийена бхутта̄мхӣ’’ти. дива̄ ким̣ бхун̃джиссаси амма̄,ти? са̄капан̣н̣ам̣ паккхипитва̄ кан̣атан̣д̣улехи амбилайа̄гум̣ пачитва̄ т̣хапехи амма̄,ти.

тхеро чӣварам̣ па̄рупитва̄ паттам̣ нӣхарантова там̣ саддам̣ сутва̄ атта̄нам̣ овади ‘‘маха̄упа̄сика̄ кира кан̃джийена па̄рива̄сикабхаттам̣ бхун̃джи, дива̄пи кан̣апан̣н̣амбилайа̄гум̣ бхун̃джиссати, туйхам̣ аттха̄йа пана пура̄н̣атан̣д̣ула̄дӣни а̄чиккхати, там̣ нисса̄йа кхо панеса̄ нева кхеттам̣ на ваттхум̣ на бхаттам̣ на ваттхам̣ пачча̄сӣсати, тиссо пана сампаттийо паттхайама̄на̄ дети, твам̣ етисса̄ та̄ сампаттийо да̄тум̣ саккхиссаси, на саккхиссасӣти, айам̣ кхо пана пин̣д̣апа̄то тайа̄ сара̄гена садосена самохена на сакка̄ ган̣хиту’’нти паттам̣ тхавика̄йа паккхипитва̄ ган̣т̣хикам̣ мун̃читва̄ ниваттитва̄ кассакален̣амева гантва̄ паттам̣ хет̣т̣ха̄ман̃че чӣварам̣ чӣваравам̣се т̣хапетва̄ ‘‘арахаттам̣ апа̄пун̣итва̄ на никкхамисса̄мӣ’’ти вӣрийам̣ адхит̣т̣хахитва̄ нисӣди. дӣгхараттам̣ аппаматто хутва̄ нивуттхабхиккху випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ пуребхаттамева арахаттам̣ патва̄ викасама̄намива падумам̣ маха̄кхӣн̣а̄саво ситам̣ каронтова нисӣди. лен̣адва̄ре руккхамхи адхиваттха̄ девата̄ –

‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а, намо те пурисуттама;

йасса те а̄сава̄ кхӣн̣а̄, даккхин̣еййоси ма̄риса̄’’ти. –

уда̄нам̣ уда̄нетва̄ ‘‘бханте, пин̣д̣а̄йа павит̣т̣ха̄нам̣ тумха̄диса̄нам̣ араханта̄нам̣ бхиккхам̣ датва̄ махаллакиттхийо дуккха̄ муччиссантӣ’’ти а̄ха. тхеро ут̣т̣хахитва̄ два̄рам̣ виваритва̄ ка̄лам̣ олокенто ‘‘па̄тойева̄’’ти н̃атва̄ паттачӣварама̄да̄йа га̄мам̣ па̄виси.

да̄рика̄пи бхаттам̣ сампа̄детва̄ ‘‘ида̄ни ме бха̄та̄ а̄гамиссати, ида̄ни а̄гамиссатӣ’’ти два̄рам̣ олокайама̄на̄ нисӣди. са̄ тхере гхарадва̄рам̣ сампатте паттам̣ гахетва̄ саппипха̄н̣итайоджитасса кхӣрапин̣д̣апа̄тасса пӯретва̄ хаттхе т̣хапеси. тхеро ‘‘сукхам̣ хотӯ’’ти анумоданам̣ катва̄ пакка̄ми. са̄пи там̣ олокайама̄на̄ ат̣т̣ха̄си. тхерасса хи тада̄ ативийа парисуддхо чхавиван̣н̣о ахоси, виппасанна̄ни индрийа̄ни, мукхам̣ бандхана̄ павуттата̄лапаккам̣ вийа ативийа вирочиттха.

маха̄упа̄сика̄ аран̃н̃а̄ а̄гантва̄ ‘‘ким̣, амма, бха̄тико те а̄гато’’ти пуччхи. са̄ саббам̣ там̣ паваттим̣ а̄рочеси. упа̄сика̄ ‘‘аджджа мама путтасса паббаджитакиччам̣ маттхакам̣ патта’’нти н̃атва̄ ‘‘абхирамати те, амма, бха̄та̄ буддхаса̄сане, на уккан̣т̣хатӣ’’ти а̄ха.

махантам̣ кхо панетам̣ саттхуда̄йаджджам̣ йадидам̣ сатта арийадхана̄ни на̄ма, там̣ на сакка̄ кусӣтена гахетум̣. йатха̄ хи виппат̣ипаннам̣ путтам̣ ма̄та̄питаро ‘‘айам̣ амха̄кам̣ апутто’’ти париба̄хирам̣ каронти, со тесам̣ аччайена да̄йаджджам̣ на лабхати, евам̣ кусӣтопи идам̣ арийадханада̄йаджджам̣ на лабхати, а̄раддхавӣрийова лабхатӣти да̄йаджджамахаттам̣ паччавеккхатопи уппаджджати.

маха̄ кхо пана те саттха̄, саттхуно хи те ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхиган̣ханака̄лепи абхиниккхаманепи абхисамбодхийампи дхаммачаккаппаваттанайамакапа̄т̣иха̄рийадевороханаа̄йусан̇кха̄равоссаджджанесупи паринибба̄нака̄лепи дасасахассилокадха̄ту акампиттха, йуттам̣ ну те еварӯпасса саттху са̄сане паббаджитва̄ кусӣтена бхавитунти евам̣ саттхумахаттам̣ паччавеккхатопи уппаджджати.

джа̄тийа̄пи твам̣ ида̄ни на ла̄макаджа̄тико, асамбхинна̄йа маха̄самматапавен̣ийа̄ а̄гатаукка̄кара̄джавам̣се джа̄тоси, суддходанамаха̄ра̄джасса ча маха̄ма̄йа̄девийа̄ ча натта̄, ра̄хулабхаддасса канит̣т̣хо, тайа̄ на̄ма еварӯпена джинапуттена хутва̄ на йуттам̣ кусӣтена вихаритунти евам̣ джа̄тимахаттам̣ паччавеккхатопи уппаджджати.

са̄рипуттамаха̄моггалла̄на̄ чева асӣти ча маха̄са̄вака̄ вӣрийенева локуттарадхаммам̣ пат̣ивиджджхим̣су, твам̣ етесам̣ сабрахмача̄рӣнам̣ маггам̣ пат̣ипаджджаси, на пат̣ипаджджасӣти евам̣ сабрахмача̄римахаттам̣ паччавеккхатопи уппаджджати.

куччхим̣ пӯретва̄ т̣хитааджагарасадисе виссат̣т̣хака̄йикачетасикавӣрийе кусӣтапуггале париваджджантасса̄пи а̄раддхавӣрийе пахитатте пуггале севантасса̄пи т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу вӣрийуппа̄данаттхам̣ ниннапон̣апаббха̄рачиттасса̄пи уппаджджати. евам̣ уппаннасса панасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

пӣтисамбоджджхан̇гасса ‘‘аттхи, бхиккхаве, пӣтисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ пӣтисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ пӣтисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти евам̣ уппа̄до хоти. таттха пӣтийева пӣтисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄ на̄ма. тасса̄ уппа̄дакаманасика̄ро йонисоманасика̄ро на̄ма.

апича ека̄даса дхамма̄ пӣтисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти буддха̄нуссати, дхамма, сан̇гха, сӣла, ча̄га, девата̄нуссати упасама̄нуссати лӯкхапуггалапариваджджаната̄ синиддхапуггаласеваната̄ паса̄данӣйасуттантапаччавеккхан̣ата̄ тададхимуттата̄ти. буддхагун̣е ануссарантасса̄пи хи йа̄ва упача̄ра̄ сакаласарӣрам̣ пхарама̄но пӣтисамбоджджхан̇го уппаджджати, дхаммасан̇гхагун̣е ануссарантасса̄пи, дӣгхараттам̣ акхан̣д̣ам̣ катва̄ раккхитам̣ чатупа̄рисуддхисӣлам̣ паччавеккхантасса̄пи, гихинопи дасасӣлам̣ пан̃часӣлам̣ пан̃чавеккхантасса̄пи, дуббхиккхабхайа̄дӣсу пан̣ӣтабходжанам̣ сабрахмача̄рӣнам̣ датва̄ ‘‘евам̣ на̄ма адамха̄’’ти ча̄гам̣ паччавеккхантасса̄пи, гихинопи еварӯпе ка̄ле сӣлаванта̄нам̣ диннада̄нам̣ паччавеккхантасса̄пи, йехи гун̣ехи саманна̄гата̄ девата̄ деваттам̣ патта̄, татха̄рӯпа̄нам̣ гун̣а̄нам̣ аттани аттхитам̣ паччавеккхантасса̄пи, сама̄паттийа̄ виккхамбхита̄ килеса̄ сат̣т̣хипи саттатипи васса̄ни на самуда̄чарантӣти паччавеккхантасса̄пи, четийадассанабодхидассанатхерадассанесу асаккаччакирийа̄йа сам̣сӯчиталӯкхабха̄ве буддха̄дӣсу паса̄дасинеха̄бха̄вена гадрабхапит̣т̣хе раджасадисе лӯкхапуггале париваджджантасса̄пи, буддха̄дӣсу паса̄дабахуле мудучитте синиддхапуггале севантасса̄пи, ратанаттайагун̣апаридӣпаке паса̄данӣйасуттанте паччавеккхантасса̄пи, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу пӣтиуппа̄данаттхам̣ ниннапон̣апаббха̄рачиттасса̄пи уппаджджати. евам̣ уппаннасса панасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

пассаддхисамбоджджхан̇гасса ‘‘аттхи, бхиккхаве, ка̄йапассаддхи читтапассаддхи, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ пассаддхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ пассаддхисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти евам̣ уппа̄до хоти.

апича сатта дхамма̄ пассаддхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти пан̣ӣтабходжанасеваната̄ утусукхасеваната̄ ирийа̄патхасукхасеваната̄ маджджхаттапайогата̄ са̄раддхака̄йапуггалапариваджджаната̄ пассаддхака̄йапуггаласеваната̄ тададхимуттата̄ти. пан̣ӣтан̃хи синиддхам̣ саппа̄йабходжанам̣ бхун̃джантасса̄пи, сӣтун̣хесу ча утӯсу т̣ха̄на̄дӣсу ча ирийа̄патхесу саппа̄йаутун̃ча ирийа̄патхан̃ча севантасса̄пи пассаддхи уппаджджати. йо пана маха̄пурисаджа̄тико саббаутуирийа̄патхаккхамо хоти, на там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. йасса сабха̄гависабха̄гата̄ аттхи, тассева висабха̄ге утуирийа̄патхе ваджджетва̄ сабха̄ге севантасса уппаджджати. маджджхаттапайого вуччати аттано ча парасса ча каммассаката̄паччавеккхан̣а̄. имина̄ маджджхаттапайогена уппаджджати. йо лед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи парам̣ вихет̣хайама̄но вичарати, еварӯпам̣ са̄раддхака̄йам̣ пуггалам̣ париваджджантасса̄пи, сам̣йатапа̄дапа̄н̣им̣ пассаддхака̄йам̣ пуггалам̣ севантасса̄пи, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу пассаддхиуппа̄данаттха̄йа ниннапон̣апаббха̄рачиттасса̄пи уппаджджати. евам̣ уппаннасса панасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

сама̄дхисамбоджджхан̇гасса ‘‘аттхи, бхиккхаве, саматханимиттам̣ абйагганимиттам̣, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро, ануппаннасса ва̄ сама̄дхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ сама̄дхисамбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти евам̣ уппа̄до хоти. таттха саматхова саматханимиттам̣ авиккхепат̣т̣хена ча абйагганимиттанти.

апича ека̄даса дхамма̄ сама̄дхисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти ваттхувисадакирийата̄ индрийасаматтапат̣ипа̄даната̄ нимиттакусалата̄ самайе читтасса пагган̣ханата̄ самайе читтасса нигган̣ханата̄ самайе сампахам̣саната̄ самайе аджджхупеккханата̄ асама̄хитапуггалапариваджджаната̄ сама̄хитапуггаласеваната̄ джха̄навимоккхапаччавеккхан̣ата̄ тададхимуттата̄ти. таттха ваттхувисадакирийата̄ ча индрийасаматтапат̣ипа̄даната̄ ча вуттанайенева ведитабба̄.

нимиттакусалата̄ на̄ма касин̣анимиттасса уггахан̣акусалата̄. самайе читтасса пагган̣ханата̄ти йасмим̣ самайе атиситхилавӣрийата̄дӣхи лӣнам̣ читтам̣ хоти, тасмим̣ самайе дхаммавичайавӣрийапӣтисамбоджджхан̇гасамут̣т̣ха̄панена тасса пагган̣ханам̣. самайе читтасса пагган̣ханата̄ти йасмим̣ самайе а̄раддхавӣрийата̄дӣхи уддхатам̣ читтам̣ хоти, тасмим̣ самайе пассаддхисама̄дхиупеккха̄самбоджджхан̇гасамут̣т̣ха̄панена тасса нигган̣ханам̣. самайе сампахам̣саната̄ти йасмим̣ самайе читтам̣ пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа ва̄ упасамасукха̄надхигамена ва̄ нирасса̄дам̣ хоти, тасмим̣ самайе ат̣т̣хасам̣вегаваттхупаччавеккхан̣ена сам̣веджети. ат̣т̣ха сам̣вегаваттхӯни на̄ма джа̄ти джара̄ бйа̄дхи маран̣а̄ни чатта̄ри, апа̄йадуккхам̣ пан̃чамам̣, атӣте ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, ана̄гате ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, паччуппанне а̄ха̄рапарийет̣т̣химӯлакам̣ дуккханти. ратанаттайагун̣а̄нуссаран̣ена ча паса̄дам̣ джанети, айам̣ вуччати ‘‘самайе сампахам̣саната̄’’ти.

самайе аджджхупеккханата̄ на̄ма йасмим̣ самайе самма̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма алӣнам̣ ануддхатам̣ анирасса̄дам̣ а̄рамман̣е самаппаваттам̣ саматхавӣтхипат̣ипаннам̣ читтам̣ хоти, тада̄сса паггаханиггахасампахам̣санесу на бйа̄па̄рам̣ а̄паджджати, са̄ратхи вийа самаппаваттесу ассесу. айам̣ вуччати – ‘‘самайе аджджхупеккханата̄’’ти. асама̄хитапуггалапариваджджаната̄ на̄ма упача̄рам̣ ва̄ аппанам̣ ва̄ аппатта̄нам̣ виккхиттачитта̄нам̣ пуггала̄нам̣ а̄рака̄ париваджджанам̣. сама̄хитапуггаласевана̄ на̄ма упача̄рена ва̄ аппана̄йа ва̄ сама̄хитачитта̄нам̣ севана̄ бхаджана̄ пайирупа̄сана̄. тададхимуттата̄ на̄ма т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу сама̄дхиуппа̄данаттхам̣йева ниннапон̣апаббха̄рачиттата̄. еван̃хи пат̣ипаджджато еса уппаджджати. евам̣ уппаннасса панасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

упеккха̄самбоджджхан̇гасса ‘‘аттхи, бхиккхаве, упеккха̄самбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ упеккха̄самбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ упеккха̄самбоджджхан̇гасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти евам̣ уппа̄до хоти. таттха упеккха̄ва упеккха̄самбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄ на̄ма.

апича пан̃ча дхамма̄ упеккха̄самбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттанти саттамаджджхаттата̄ сан̇кха̄рамаджджхаттата̄ саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджаната̄ саттасан̇кха̄рамаджджхаттапуггаласеваната̄ тададхимуттата̄ти. таттха двӣха̄ка̄рехи саттамаджджхаттатам̣ самут̣т̣ха̄пети ‘‘твам̣ аттано каммена а̄гантва̄ аттанова каммена гамиссаси, есопи аттанова каммена а̄гантва̄ аттанова каммена гамиссати, твам̣ кам̣ кела̄йасӣ’’ти евам̣ каммассаката̄паччавеккхан̣ена, ‘‘параматтхато саттойева наттхи, со твам̣ кам̣ кела̄йасӣ’’ти евам̣ ниссаттапаччавеккхан̣ена ча̄ти. двӣхева̄ка̄рехи сан̇кха̄рамаджджхаттатам̣ самут̣т̣ха̄пети – ‘‘идам̣ чӣварам̣ анупуббена ван̣н̣авика̄ратан̃чева джин̣н̣абха̄ван̃ча упагантва̄ па̄дапун̃чханачол̣акам̣ хутва̄ йат̣т̣хикот̣ийа̄ чхад̣д̣анӣйам̣ бхависсати, саче панасса са̄мико бхавеййа, на̄сса евам̣ винасситум̣ дадеййа̄’’ти евам̣ асса̄микабха̄вапаччавеккхан̣ена ча, ‘‘анаддханийам̣ идам̣ та̄вака̄лика’’нти евам̣ та̄вака̄ликабха̄вапаччавеккхан̣ена ча̄ти. йатха̄ ча чӣваре, евам̣ патта̄дӣсупи йоджана̄ ка̄табба̄.

саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджаната̄ти еттха йо пуггало гихи ва̄ аттано путтадхӣта̄дике, паббаджито ва̄ аттано антева̄сикасама̄нупаджджха̄йака̄дике мама̄йати, сахаттхенева несам̣ кесаччхеданасӯчикаммачӣварадхованараджанапаттапачана̄дӣни кароти, мухуттампи апассанто ‘‘асуко са̄ман̣еро кухим̣ асуко дахаро кухи’’нти бхантамиго вийа ито чито ча олокети, ан̃н̃ена кесаччхедана̄дӣнам̣ аттха̄йа ‘‘мухуттам̣ асукам̣ песетха̄’’ти йа̄чийама̄нопи ‘‘амхепи там̣ аттано каммам̣ на ка̄рема, тумхе нам̣ гахетва̄ киламессатха̄’’ти на дети, айам̣ саттакела̄йано на̄ма.

йо пана чӣварапаттатха̄лакакаттарайат̣т̣хиа̄дӣни мама̄йати, ан̃н̃асса хаттхена пара̄маситумпи на дети, та̄вака̄ликам̣ йа̄чито ‘‘майампи идам̣ мама̄йанта̄ на парибхун̃джа̄ма, тумха̄кам̣ ким̣ дасса̄ма̄’’ти вадати, айам̣ сан̇кха̄ракела̄йано на̄ма. йо пана тесу двӣсупи ваттхӯсу маджджхатто уда̄сино, айам̣ саттасан̇кха̄рамаджджхатто на̄ма. ити айам̣ упеккха̄самбоджджхан̇го еварӯпам̣ саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалам̣ а̄рака̄ париваджджантасса̄пи, саттасан̇кха̄рамаджджхаттапуггалам̣ севантасса̄пи, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу тадуппа̄данаттхам̣ ниннапон̣апаббха̄рачиттасса̄пи уппаджджати. евам̣ уппаннасса панасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯри хотӣти паджа̄на̄ти.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ аттано ва̄ сатта самбоджджхан̇ге паригган̣хитва̄, парасса ва̄, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса самбоджджхан̇ге паригган̣хитва̄ дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати. самудайавайа̄ панеттха самбоджджхан̇га̄нам̣ ниббаттиниродхавасена ведитабба̄. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха боджджхан̇гапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ боджджхан̇гапаригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣. сесам̣ та̄дисамева̄ти.

боджджхан̇гапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

чатусаччапаббаван̣н̣ана̄

386. евам̣ саттабоджджхан̇гавасена дхамма̄нупассанам̣ вибхаджитва̄ ида̄ни чатусаччавасена вибхаджитум̣ пуна чапарантиа̄дима̄ха. таттха идам̣ дуккханти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти т̣хапетва̄ тан̣хам̣ тебхӯмакадхамме ‘‘идам̣ дуккха’’нти йатха̄сабха̄вато паджа̄на̄ти, тассева кхо пана дуккхасса джаникам̣ самут̣т̣ха̄пикам̣ пуриматан̣хам̣ ‘‘айам̣ дуккхасамудайо’’ти, убхиннам̣ аппаваттинибба̄нам̣ ‘‘айам̣ дуккханиродхо’’ти, дуккхапариджа̄нанам̣ самудайападжаханам̣ ниродхасаччхикаран̣ам̣ арийамаггам̣ ‘‘айам̣ дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄’’ти йатха̄сабха̄вато паджа̄на̄тӣти аттхо. авасеса̄ арийасаччакатха̄ т̣хапетва̄ джа̄тиа̄дӣнам̣ падабха̄джанакатхам̣ висуддхимагге виттха̄рита̄йева.

дуккхасаччаниддесаван̣н̣ана̄

388. падабха̄джане пана катама̄ ча, бхиккхаве, джа̄тӣти бхиккхаве, йа̄ джа̄типи дуккха̄ти евам̣ вутта̄ джа̄ти, са̄ катама̄ти евам̣ саббапуччха̄су аттхо ведитаббо. йа̄ тесам̣ тесам̣ сатта̄нанти идам̣ ‘‘имесам̣ на̄ма̄’’ти нийама̄бха̄вато саббасатта̄нам̣ парийа̄да̄навачанам̣. тамхи тамхи саттаника̄йети идампи саббасаттаника̄йапарийа̄да̄навачанам̣ джананам̣ джа̄ти савика̄ра̄нам̣ пат̣хама̄бхиниббаттаккхандха̄наметам̣ адхивачанам̣. сан̃джа̄тӣти идам̣ тасса̄ ева упасаггаман̣д̣итавевачанам̣. са̄ ева анупавит̣т̣ха̄ка̄рена оккаманат̣т̣хена окканти. ниббаттисан̇кха̄тена абхиниббаттанат̣т̣хена абхиниббатти. ити айам̣ чатуббидха̄пи саммутикатха̄ на̄ма. кхандха̄нам̣ па̄тубха̄воти айам̣ пана параматтхакатха̄. екавока̄рабхава̄дӣсу екачатупан̃чабхеда̄нам̣ кхандха̄нам̣йева па̄тубха̄во, на пуггаласса, тасмим̣ пана сати пуггало па̄тубхӯтоти воха̄раматтам̣ хоти. а̄йатана̄нам̣ пат̣ила̄бхоти а̄йатана̄ни па̄тубхаванта̄нева пат̣иладдха̄ни на̄ма хонти, со тесам̣ па̄тубха̄васан̇кха̄то пат̣ила̄бхоти аттхо.

389. джара̄ти сабха̄ваниддесо. джӣран̣ата̄ти а̄ка̄рабха̄ваниддесо. кхан̣д̣иччантиа̄ди вика̄раниддесо. дахарака̄ласмин̃хи данта̄ самасета̄ хонти. тейева парипаччанте ануккамена ван̣н̣авика̄рам̣ а̄паджджитва̄ таттха таттха паттанти. атха патитан̃ча т̣хитан̃ча упа̄да̄йа кхан̣д̣итаданта̄ кхан̣д̣ита̄ на̄ма. кхан̣д̣ита̄нам̣ бха̄во кхан̣д̣иччанти вуччати. ануккамена пан̣д̣арабхӯта̄ни кесалома̄ни палита̄ни на̄ма. палита̄ни сан̃джа̄та̄ни асса̄ти палито, палитасса бха̄во па̄личчам̣. джара̄ва̄таппаха̄рена соситамам̣салохитата̄йа валийо тачасмим̣ асса̄ти валиттачо, тасса бха̄во валиттачата̄. етта̄вата̄ дантакесаломатачесу вика̄радассанавасена па̄кат̣ӣбхӯта̄ па̄кат̣аджара̄ дассита̄.

йатхева хи удакасса ва̄ ва̄тасса ва̄ аггино ва̄ тин̣аруккха̄дӣнам̣ сам̣бхаггапалибхаггата̄йа ва̄ джха̄мата̄йа ва̄ гатамагго па̄кат̣о хоти, на ча со гатамагго та̄нева удака̄дӣни, евамева джара̄йа данта̄дӣнам̣ кхан̣д̣ичча̄дивасена гатамагго па̄кат̣о, чаккхум̣ уммилетва̄пи гайхати, на ча кхан̣д̣ичча̄дӣнева джара̄. на хи джара̄ чаккхувин̃н̃еййа̄ хоти. йасма̄ пана джарам̣ паттасса а̄йу ха̄йати, тасма̄ джара̄ ‘‘а̄йуно сам̣ха̄нӣ’’ти пхалӯпача̄рена вутта̄. йасма̄ дахарака̄ле суппасанна̄ни сукхумампи аттано висайам̣ сукхенева ча ган̣ханасаматтха̄ни чаккха̄дӣни индрийа̄ни джарам̣ паттасса парипакка̄ни а̄лулита̄ни ависада̄ни ол̣а̄рикампи аттано висайам̣ гахетум̣ асаматтха̄ни хонти, тасма̄ ‘‘индрийа̄нам̣ парипа̄ко’’типи пхалӯпача̄ренева вутта̄.

390. маран̣аниддесе йанти маран̣ам̣ сандха̄йа напум̣саканиддесо, йам̣ маран̣ам̣ чутӣти вуччати, чаваната̄ти вуччатӣти айаметтха йоджана̄. таттха чутӣти сабха̄ваниддесо. чаваната̄ти а̄ка̄рабха̄ваниддесо. маран̣ам̣ паттасса кхандха̄ бхиджджанти чева антарадха̄йанти ча адассанам̣ гаччханти, тасма̄ там̣ бхедо антарадха̄нанти вуччати. маччумаран̣анти маччумаран̣ам̣, на кхан̣икамаран̣ам̣. ка̄лакирийа̄ти маран̣ака̄лакирийа̄. айам̣ сабба̄пи саммутикатха̄ва. кхандха̄нам̣ бхедоти айам̣ пана параматтхакатха̄. екавока̄рабхава̄дӣсу екачатупан̃чабхеда̄нам̣ кхандха̄нам̣йева бхедо, на пуггаласса, тасмим̣ пана сати пуггало матоти воха̄раматтам̣ хоти.

кал̣еварасса никкхепоти аттабха̄васса никкхепо. маран̣ам̣ паттасса хи нираттхам̣ва калин̇гарам̣ аттабха̄во патати, тасма̄ там̣ кал̣еварасса никкхепоти вуттам̣. джӣвитиндрийасса упаччхедо пана сабба̄ка̄рато параматтхато маран̣ам̣. етадева саммутимаран̣анти пи вуччати. джӣвитиндрийупаччхедамева хи гахетва̄ локийа̄ ‘‘тиссо мато, пхуссо мато’’ти ваданти.

391. бйасанена̄ти н̃а̄тибйасана̄дӣсу йена кеначи бйасанена. дуккхадхаммена̄ти вадхабандха̄дина̄ дуккхака̄ран̣ена. пхут̣т̣хасса̄ти аджджхоттхат̣асса абхибхӯтасса. сокоти йо н̃а̄тибйасана̄дӣсу ва̄ вадхабандхана̄дӣсу ва̄ ан̃н̃атарасмим̣ сати тена абхибхӯтасса уппаджджати сочаналаккхан̣о соко. сочитаттанти сочитабха̄во. йасма̄ панеса аббхантаре сосенто парисосенто уппаджджати, тасма̄ антосоко антопарисокоти вуччати.

392. ‘‘майхам̣ дхӣта̄, майхам̣ путто’’ти евам̣ а̄дисса а̄дисса деванти паридеванти етена̄ти а̄дево. там̣ там̣ ван̣н̣ам̣ парикиттетва̄ деванти етена̄ти паридево. тато пара̄ две тассева бха̄ваниддеса̄.

393. ка̄йиканти ка̄йапаса̄даваттхукам̣. дуккхаманат̣т̣хена дуккхам̣. аса̄танти амадхурам̣. ка̄йасампхассаджам̣ дуккханти ка̄йасампхассато джа̄там̣ дуккхам̣. аса̄там̣ ведайитанти амадхурам̣ ведайитам̣.

394. четасиканти читтасампайуттам̣. сесам̣ дуккхе вуттанайамева.

395. а̄йа̄соти сам̣сӣданависӣдана̄ка̄раппатто читтакиламатхо. балаватарам̣ а̄йа̄со упа̄йа̄со. тато пара̄ две аттаттанийа̄бха̄вадӣпака̄ бха̄ваниддеса̄.

398. джа̄тидхамма̄нанти джа̄тисабха̄ва̄нам̣. иччха̄ уппаджджатӣти тан̣ха̄ уппаджджати. ахо вата̄ти паттхана̄. на кхо панетам̣ иччха̄йа̄ти евам̣ джа̄тийа̄ ана̄гаманам̣ вина̄ маггабха̄ванам̣ на иччха̄йа паттаббам̣. идампӣти етампи упари сеса̄ни упа̄да̄йа пика̄ро. йампиччханти йенапи дхаммена алаббханеййаваттхум̣ иччханто на лабхати, там̣ алаббханеййа ваттхумхи иччханам̣ дуккхам̣. еса найо саббаттха.

399. кхандханиддесе рӯпан̃ча там̣ упа̄да̄наккхандхо ча̄ти рӯпупа̄да̄наккхандхо евам̣ саббаттха.

самудайасаччаниддесаван̣н̣ана̄

400. йа̄йам̣ тан̣ха̄ти йа̄ айам̣ тан̣ха̄. поноббхавика̄ти пунаббхавакаран̣ам̣ пуноббхаво, пуноббхаво сӣлам̣ асса̄ти поноббхавика̄. нандӣра̄гена саха гата̄ти нандӣра̄гасахагата̄. нандӣра̄гена саддхим̣ аттхато екаттамева гата̄ти вуттам̣ хоти. татрататра̄бхинандинӣти йатра йатра аттабха̄во, татра татра абхинандинӣ. рӯпа̄дӣсу ва̄ а̄рамман̣есу татра татра абхинандинӣ, рӯпа̄бхинандинӣ садда, гандха, раса, пхот̣т̣хабба, дхамма̄бхинандинӣти аттхо. сеййатхиданти нипа̄то. тасса са̄ катама̄ чети аттхо. ка̄ме тан̣ха̄ ка̄матан̣ха̄, пан̃чака̄магун̣икара̄гассетам̣ на̄мам̣. бхаве тан̣ха̄ бхаватан̣ха̄, бхавапаттхана̄васена уппаннасса сассатадит̣т̣хисахагатасса рӯпа̄рӯпабхавара̄гасса ча джха̄наникантийа̄ четам̣ адхивачанам̣. вибхаве тан̣ха̄ вибхаватан̣ха̄, уччхедадит̣т̣хисахагатара̄гассетам̣ адхивачанам̣.

ида̄ни тасса̄ тан̣ха̄йа ваттхум̣ виттха̄рато дассетум̣ са̄ кхо панеса̄тиа̄дима̄ха. таттха уппаджджатӣти джа̄йати. нивисатӣти пунаппунам̣ паваттивасена патит̣т̣хахати. йам̣ локе пийарӯпам̣ са̄тарӯпанти йам̣ локасмим̣ пийасабха̄ван̃чева мадхурасабха̄ван̃ча. чаккху локетиа̄дӣсу локасмин̃хи чаккха̄дӣсу маматтена абхинивит̣т̣ха̄ сатта̄ сампаттийам̣ патит̣т̣хита̄ аттано чаккхум̣ а̄да̄сатала̄дӣсу нимиттаггахан̣а̄нуса̄рена виппасаннам̣ пан̃чапаса̄дам̣ суван̣н̣авима̄не уггха̄т̣итаман̣исӣхапан̃джарам̣ вийа ман̃н̃анти, сотам̣ раджатапана̄л̣икам̣ вийа, па̄ман̇гасуттам̣ вийа ча ман̃н̃анти, ‘‘тун̇гана̄са̄’’ти ладдхавоха̄рам̣ гха̄нам̣ ват̣т̣итва̄ т̣хапитахарита̄лават̣т̣ам̣ вийа ман̃н̃анти, дживхам̣ раттакамбалапат̣алам̣ вийа мудусиниддхамадхурасадам̣ ман̃н̃анти, ка̄йам̣ са̄лалат̣т̣хим̣ вийа, суван̣н̣аторан̣ам̣ вийа ча ман̃н̃анти, манам̣ ан̃н̃есам̣ манена асадисам̣ ул̣а̄рам̣ ман̃н̃анти. рӯпам̣ суван̣н̣акан̣ика̄рапуппха̄диван̣н̣ам̣ вийа, саддам̣ маттакаравӣка кокиламандадхамитаман̣ивам̣саниггхосам̣ вийа, аттана̄ пат̣иладдха̄ни чатусамут̣т̣ха̄никагандха̄рамман̣а̄дӣни ‘‘кассан̃н̃асса еварӯпа̄ни аттхӣ’’ти ман̃н̃анти. тесам̣ евам̣ ман̃н̃ама̄на̄нам̣ та̄ни чаккха̄дӣни пийарӯпа̄ни чева са̄тарӯпа̄ни ча хонти. атха несам̣ таттха ануппанна̄ чева тан̣ха̄ уппаджджати, уппанна̄ ча тан̣ха̄ пунаппунам̣ паваттивасена нивисати. тасма̄ бхагава̄ ‘‘чаккху локе пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣, еттхеса̄ тан̣ха̄ уппаджджама̄на̄ уппаджджатӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха уппаджджама̄на̄ти йада̄ уппаджджама̄на̄ хоти, тада̄ еттха уппаджджатӣти аттхо. еса найо саббаттха.

ниродхасаччаниддесаван̣н̣ана̄

401. асесавира̄ганиродхотиа̄дӣни сабба̄ни нибба̄навевачана̄нева. нибба̄нан̃хи а̄гамма тан̣ха̄ асеса̄ вираджджати нируджджхати, тасма̄ там̣ ‘‘тасса̄йева тан̣ха̄йа асесавира̄ганиродхо’’ти вуччати. нибба̄нан̃ча а̄гамма тан̣ха̄ чаджийати пат̣иниссаджджийати вимуччати на аллӣйати, тасма̄ нибба̄нам̣ ‘‘ча̄го пат̣иниссагго мутти ана̄лайо’’ти вуччати. екамева хи нибба̄нам̣, на̄ма̄ни панасса саббасан̇кхата̄нам̣ на̄мапат̣ипаккхавасена анека̄ни хонти. сеййатхидам̣, асесавира̄го асесаниродхо ча̄го пат̣иниссагго мутти ана̄лайо ра̄гаккхайо досаккхайо мохаккхайо тан̣хаккхайо ануппа̄до аппаваттам̣ анимиттам̣ аппан̣ихитам̣ ана̄йӯханам̣ аппат̣исандхи анупапатти агати аджа̄там̣ аджарам̣ абйа̄дхи аматам̣ асокам̣ апаридевам̣ анупа̄йа̄сам̣ асам̣килит̣т̣ханти.

ида̄ни маггена чхинна̄йа нибба̄нам̣ а̄гамма аппаваттипатта̄йапи ча тан̣ха̄йа йесу ваттхӯсу тасса̄ уппатти дассита̄, таттхева абха̄вам̣ дассетум̣ са̄ кхо панеса̄тиа̄дима̄ха. таттха йатха̄ пурисо кхетте джа̄там̣ титтаала̄буваллим̣ дисва̄ аггато пат̣т̣ха̄йа мӯлам̣ парийеситва̄ чхиндеййа, са̄ анупуббена мила̄йитва̄ апан̃н̃аттим̣ гаччхеййа. тато тасмим̣ кхетте титтаала̄бу нируддха̄ пахӣна̄ти вуччеййа, евамева кхетте титтаала̄бу вийа чаккха̄дӣсу тан̣ха̄. са̄ арийамаггена мӯлаччхинна̄ нибба̄нам̣ а̄гамма аппаваттим̣ гаччхати. евам̣ гата̄ пана тесу ваттхӯсу кхетте титтаала̄бу вийа на пан̃н̃а̄йати.

йатха̄ ча ат̣авито чоре а̄нетва̄ нагарасса даккхин̣адва̄ре гха̄теййум̣, тато ат̣авийам̣ чора̄ мата̄ти ва̄ ма̄рита̄ти ва̄ вуччеййум̣, евам̣ ат̣авийам̣ чора̄ вийа чаккха̄дӣсу тан̣ха̄. са̄ даккхин̣адва̄ре чора̄ вийа нибба̄нам̣ а̄гамма нируддхатта̄ нибба̄не нируддха̄. евам̣ нируддха̄ панетесу ваттхӯсу ат̣авийам̣ чора̄ вийа на пан̃н̃а̄йати, тенасса̄ таттхева ниродхам̣ дассенто ‘‘чаккху локе пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣, еттхеса̄ тан̣ха̄ пахӣйама̄на̄ пахӣйати, еттха нируджджхама̄на̄ нируджджхатӣ’’тиа̄дима̄ха.

маггасаччаниддесаван̣н̣ана̄

402. айамева̄ти ан̃н̃амаггапат̣иккхепанаттхам̣ нийаманам̣. арийоти там̣ там̣ маггаваджджхехи килесехи а̄ракатта̄ арийабха̄вакаратта̄ ча арийо. дуккхе н̃а̄н̣антиа̄дина̄ чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ дасситам̣. таттха пурима̄ни две сачча̄ни ват̣т̣ам̣, паччхима̄ни виват̣т̣ам̣. тесу бхиккхуно ват̣т̣е каммат̣т̣ха̄на̄бхинивесо хоти, виват̣т̣е наттхи абхинивесо. пурима̄ни хи две сачча̄ни ‘‘пан̃чаккхандха̄ дуккхам̣, тан̣ха̄ самудайо’’ти евам̣ сан̇кхепена ча ‘‘катаме пан̃чаккхандха̄, рӯпаккхандхо’’тиа̄дина̄ найена виттха̄рена ча а̄чарийасса сантике угган̣хитва̄ ва̄ча̄йа пунаппунам̣ париваттенто йога̄вачаро каммам̣ кароти. итаресу пана двӣсу саччесу ниродхасаччам̣ ит̣т̣хам̣ кантам̣ мана̄пам̣, маггасаччам̣ ит̣т̣хам̣ кантам̣ мана̄панти евам̣ саванена каммам̣ кароти. со евам̣ каронто чатта̄ри сачча̄ни екапат̣иведхенева пат̣ивиджджхати ека̄бхисамайена абхисамети. дуккхам̣ парин̃н̃а̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхати, самудайам̣ паха̄напат̣иведхена, ниродхам̣ саччхикирийа̄пат̣иведхена, маггам̣ бха̄вана̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхати. дуккхам̣ парин̃н̃а̄бхисамайена…пе… маггам̣ бха̄вана̄бхисамайена абхисамети. евамасса пуббабха̄ге двӣсу саччесу уггахапарипуччха̄саванадха̄ран̣асаммасанапат̣иведхо хоти, двӣсу пана саванапат̣иведхойева. апарабха̄ге тӣсу киччато пат̣иведхо хоти, ниродхе а̄рамман̣апат̣иведхо. паччавеккхан̣а̄ пана паттасаччасса хоти. айан̃ча а̄дикаммико, тасма̄ са̄ идха на вутта̄.

имасса ча бхиккхуно пуббе париггахато ‘‘дуккхам̣ париджа̄на̄ми, самудайам̣ паджаха̄ми, ниродхам̣ саччхикароми, маггам̣ бха̄вемӣ’’ти а̄бхогасаманна̄ха̄раманасика̄рапаччавеккхан̣а̄ наттхи, париггахато пат̣т̣ха̄йа хоти. апарабха̄ге пана дуккхам̣ парин̃н̃а̄тамева…пе… магго бха̄витова хоти. таттха две сачча̄ни дуддасатта̄ гамбхӣра̄ни, две гамбхӣратта̄ дуддаса̄ни. дуккхасаччан̃хи уппаттито па̄кат̣ам̣, кха̄н̣укан̣т̣акапаха̄ра̄дӣсу ‘‘ахо дуккха’’нти ваттаббатампи а̄паджджати. самудайампи кха̄дитука̄мата̄бхун̃джитука̄мата̄дивасена уппаттито па̄кат̣ам̣. лаккхан̣апат̣иведхато пана убхайампи гамбхӣрам̣. ити та̄ни дуддасатта̄ гамбхӣра̄ни. итаресам̣ пана двиннам̣ дассанаттха̄йа пайого бхаваггагахан̣аттхам̣ хаттхаппаса̄ран̣ам̣ вийа авӣчипхусанаттхам̣ па̄даппаса̄ран̣ам̣ вийа сатадха̄ бхиннасса ва̄ласса кот̣ийа̄ кот̣ипа̄данам̣ вийа ча хоти. ити та̄ни гамбхӣратта̄ дуддаса̄ни. евам̣ дуддасатта̄ гамбхӣресу гамбхӣратта̄ ча дуддасесу чатӯсу саччесу уггаха̄дивасена пуббабха̄ган̃а̄н̣уппаттим̣ сандха̄йа идам̣ дуккхе н̃а̄н̣антиа̄ди вуттам̣. пат̣иведхаккхан̣е пана екамева там̣ н̃а̄н̣ам̣ хоти.

неккхаммасан̇каппа̄дайо ка̄мабйа̄па̄давихим̣са̄вираман̣асан̃н̃а̄нам̣ на̄натта̄ пуббабха̄ге на̄на̄, маггаккхан̣е пана имесу тӣсу т̣ха̄несу уппаннасса акусаласан̇каппасса падапаччхедато ануппаттиса̄дханавасена магган̇гам̣ пӯрайама̄но екова кусаласан̇каппо уппаджджати. айам̣ самма̄сан̇каппо на̄ма.

муса̄ва̄да̄вераман̣иа̄дайопи муса̄ва̄да̄дӣхи вираман̣асан̃н̃а̄нам̣ на̄натта̄ пуббабха̄ге на̄на̄, маггаккхан̣е пана имесу чатӯсу т̣ха̄несу уппанна̄йа акусаладуссӣлйачетана̄йа падапаччхедато ануппаттиса̄дханавасена магган̇гам̣ пӯрайама̄на̄ ека̄ва кусалавераман̣ӣ уппаджджати. айам̣ самма̄ва̄ча̄ на̄ма.

па̄н̣а̄типа̄та̄вераман̣иа̄дайопи па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи вираман̣асан̃н̃а̄нам̣ на̄натта̄ пуббабха̄ге на̄на̄, маггаккхан̣е пана имесу тӣсу т̣ха̄несу уппанна̄йа акусаладуссӣлйачетана̄йа акирийато падапаччхедато ануппаттиса̄дханавасена магган̇гам̣ пӯрайама̄на̄ ека̄ва кусалавераман̣ӣ уппаджджати, айам̣ самма̄камманто на̄ма.

миччха̄а̄джӣванти кха̄данӣйабходжанӣйа̄дӣнам̣ аттха̄йа паваттитам̣ ка̄йавачӣдуччаритам̣. паха̄йа̄ти ваджджетва̄. самма̄а̄джӣвена̄ти буддхапасаттхена а̄джӣвена. джӣвитам̣ каппетӣти джӣвитаппаваттим̣ паваттети. самма̄а̄джӣвопи кухана̄дӣхи вираман̣асан̃н̃а̄нам̣ на̄натта̄ пуббабха̄ге на̄на̄, маггаккхан̣е пана имесуйева саттасу т̣ха̄несу уппанна̄йа миччха̄джӣвадуссӣлйачетана̄йа падапаччхедато ануппаттиса̄дханавасена магган̇гам̣ пӯрайама̄на̄ ека̄ва кусалавераман̣ӣ уппаджджати, айам̣ самма̄а̄джӣво на̄ма.

ануппанна̄нанти екасмим̣ ва̄ бхаве татха̄рӯпе ва̄ а̄рамман̣е аттано на уппанна̄нам̣. парасса пана уппаджджама̄не дисва̄ ‘‘ахо вата ме еварӯпа̄ па̄пака̄ акусаладхамма̄ на уппаджджеййу’’нти евам̣ ануппанна̄нам̣ па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ ануппа̄да̄йа. чхандам̣ джанетӣти тесам̣ ануппа̄дакапат̣ипаттиса̄дхакам̣ вӣрийачхандам̣ джанети. ва̄йаматӣти ва̄йа̄мам̣ кароти. вӣрийам̣ а̄рабхатӣти вӣрийам̣ паваттети. читтам̣ пагган̣ха̄тӣти вӣрийена читтам̣ паггахитам̣ кароти. падахатӣти ка̄мам̣ тачо ча нха̄ру ча ат̣т̣хи ча авасиссатӯти падаханам̣ паваттети.

уппанна̄нанти самуда̄ча̄равасена аттано уппаннапубба̄нам̣. ида̄ни та̄дисе на уппа̄десса̄мӣти тесам̣ паха̄на̄йа чхандам̣ джанети. ануппанна̄нам̣ кусала̄нанти аппат̣иладдха̄нам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣнам̣. уппанна̄нанти тесам̣йева пат̣иладдха̄нам̣. т̣хитийа̄ти пунаппунам̣ уппаттипабандхавасена т̣хитаттхам̣. асаммоса̄йа̄ти авина̄санаттхам̣. бхиййобха̄ва̄йа̄ти упарибха̄ва̄йа. вепулла̄йа̄ти випулабха̄ва̄йа. бха̄вана̄йа па̄рипӯрийа̄ти бха̄вана̄йа парипӯран̣аттхам̣. айампи самма̄ва̄йа̄мо ануппанна̄нам̣ акусала̄нам̣ ануппа̄дана̄дичитта̄нам̣ на̄натта̄ пуббабха̄ге на̄на̄, маггаккхан̣е пана имесуйева чатӯсу т̣ха̄несу киччаса̄дханавасена магган̇гам̣ пӯрайама̄нам̣ екамева кусалавӣрийам̣ уппаджджати. айам̣ самма̄ва̄йа̄мо на̄ма.

самма̄сатипи ка̄йа̄дипаригга̄хакачитта̄нам̣ на̄натта̄ пуббабха̄ге на̄на̄, маггаккхан̣е пана чатӯсу т̣ха̄несу киччаса̄дханавасена магган̇гам̣ пӯрайама̄на̄ ека̄ва сати уппаджджати. айам̣ самма̄сати на̄ма.

джха̄на̄ни пуббабха̄гепи маггаккхан̣епи на̄на̄, пуббабха̄ге сама̄паттивасена на̄на̄, маггаккхан̣е на̄на̄маггавасена. екасса хи пат̣хамамагго пат̣хамаджджха̄нико хоти, дутийамагга̄дайопи пат̣хамаджджха̄ника̄ ва̄ дутийаджджха̄на̄дӣсу ан̃н̃атараджха̄ника̄ ва̄. екассапи пат̣хамамагго дутийа̄дӣнам̣ ан̃н̃атараджха̄нико хоти, дутийа̄дайопи дутийа̄дӣнам̣ ан̃н̃атараджджха̄ника̄ ва̄ пат̣хамаджджха̄ника̄ ва̄. евам̣ чатта̄ропи магга̄ джха̄навасена садиса̄ ва̄ асадиса̄ ва̄ екаччасадиса̄ ва̄ хонти. айам̣ панасса висесо па̄дакаджджха̄нанийамена хоти.

па̄дакаджджха̄нанийамена та̄ва пат̣хамаджджха̄нала̄бхино пат̣хамаджджха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа випассантасса уппанно магго пат̣хамаджджха̄нико хоти. магган̇габоджджхан̇га̄ни панеттха парипун̣н̣а̄нева хонти. дутийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа випассантасса уппанно дутийаджджха̄нико хоти. магган̇га̄ни панеттха сатта хонти. татийаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа випассантасса уппанно татийаджджха̄нико. магган̇га̄ни панеттха сатта, боджджхан̇га̄ни чха хонти. еса найо чатуттхаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа йа̄ва невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣.

а̄руппе чатуккапан̃чакаджджха̄нам̣ уппаджджати, тан̃ча локуттарам̣, но локийанти вуттам̣, еттха катханти? еттха̄пи пат̣хамаджджха̄на̄дӣсу йато вут̣т̣ха̄йа сота̄паттимаггам̣ пат̣илабхитва̄ арӯпасама̄паттим̣ бха̄ветва̄ со а̄руппе уппанно, там̣ джха̄ника̄васса таттха тайо магга̄ уппаджджанти. евам̣ па̄дакаджджха̄намева нийамети.

кечи пана тхера̄ ‘‘випассана̄йа а̄рамман̣абхӯта̄ кхандха̄ нийаментӣ’’ти ваданти. кечи ‘‘пуггаладжджха̄сайо нийаметӣ’’ти ваданти. кечи ‘‘вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄ нийаметӣ’’ти ваданти. тесам̣ ва̄давиниччхайо висуддхимагге вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄дхика̄ре вуттанайенева ведитаббо.

айам̣ вуччати, бхиккхаве, самма̄сама̄дхӣти айам̣ пуббабха̄ге локийо апарабха̄ге локуттаро самма̄сама̄дхӣти вуччати.

ити аджджхаттам̣ ва̄ти евам̣ аттано ва̄ чатта̄ри сачча̄ни паригган̣хитва̄, парасса ва̄, ка̄лена ва̄ аттано, ка̄лена ва̄ парасса чатта̄ри сачча̄ни паригган̣хитва̄ дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати. самудайавайа̄ панеттха чатуннам̣ сачча̄нам̣ йатха̄самбха̄вато уппаттиниваттивасена ведитабба̄. ито парам̣ вуттанайамева. кевалан̃хи идха чатусаччапаригга̄хика̄ сати дуккхасаччанти евам̣ йоджанам̣ катва̄ саччапаригга̄хакасса бхиккхуно ниййа̄намукхам̣ ведитаббам̣, сесам̣ та̄дисамева̄ти.

чатусаччапаббам̣ нит̣т̣хитам̣.

404. етта̄вата̄ а̄на̄па̄напаббам̣ чатуирийа̄патхапаббам̣ чатусампаджан̃н̃апаббам̣ дваттим̣са̄ка̄рам̣ чатудха̄туваваттха̄нам̣ навасиватхика̄ ведана̄нупассана̄ читта̄нупассана̄ нӣваран̣апариггахо кхандхапариггахо а̄йатанапариггахо боджджхан̇гапариггахо саччапариггахоти екавӣсати каммат̣т̣ха̄на̄ни. тесу а̄на̄па̄нам̣ дваттим̣са̄ка̄рам̣ навасиватхика̄ти ека̄даса аппана̄каммат̣т̣ха̄на̄ни хонти. дӣгхабха̄н̣акамаха̄сӣваттхеро пана ‘‘навасиватхика̄ а̄дӣнава̄нупассана̄васена вутта̄’’ти а̄ха. тасма̄ тасса матена двейева аппана̄каммат̣т̣ха̄на̄ни, сеса̄ни упача̄ракаммат̣т̣ха̄на̄ни. ким̣ панетесу саббесу абхинивесо джа̄йатӣти? на джа̄йати. ирийа̄патхасампаджан̃н̃анӣваран̣абоджджхан̇гесу хи абхинивесо на джа̄йати, сесесу джа̄йатӣти. маха̄сӣваттхеро пана̄ха ‘‘етесупи абхинивесо джа̄йати. айан̃хи ‘аттхи ну кхо ме чатта̄ро ирийа̄патха̄ уда̄ху наттхи, аттхи ну кхо ме чатусампаджан̃н̃ам̣ уда̄ху наттхи, аттхи ну кхо ме пан̃чанӣваран̣а̄ уда̄ху наттхи, аттхи ну кхо ме саттабоджджхан̇га̄ уда̄ху наттхӣ’ти евам̣ паригган̣ха̄ти. тасма̄ саббаттха абхинивесо джа̄йатӣ’’ти.

йо хи кочи, бхиккхавети йо хи кочи, бхиккхаве, бхиккху ва̄ бхиккхунӣ ва̄ упа̄сако ва̄ упа̄сика̄ ва̄. евам̣ бха̄веййа̄тиа̄дито пат̣т̣ха̄йа вуттена бха̄вана̄нуккамена бха̄веййа. па̄т̣икан̇кханти пат̣икан̇кхитаббам̣ иччхитаббам̣ авассам̣бха̄вӣти аттхо. ан̃н̃а̄ти арахаттам̣. сати ва̄ упа̄дисесети упа̄да̄насесе ва̄ сати апариккхӣн̣е. ана̄га̄мита̄ти ана̄га̄мибха̄во.

евам̣ саттаннам̣ васса̄нам̣ васена са̄санасса ниййа̄никабха̄вам̣ дассетва̄ пуна тато аппатарепи ка̄ле дассенто тит̣т̣ханту, бхиккхаветиа̄дима̄ха. саббампи четам̣ маджджхимасса венеййапуггаласса васена вуттам̣, тиккхапан̃н̃ам̣ пана сандха̄йа ‘‘па̄това анусит̣т̣хо са̄йам̣ висесам̣ адхигамиссати, са̄йам̣ анусит̣т̣хо па̄то висесам̣ адхигамиссатӣ’’ти вуттам̣. ити бхагава̄ ‘‘евам̣ ниййа̄никам̣, бхиккхаве, мама са̄сана’’нти дассетва̄ екавӣсатийа̄пи т̣ха̄несу арахаттаникӯт̣ена деситам̣ десанам̣ ниййа̄тенто ‘‘ека̄йано айам̣, бхиккхаве, магго…пе… ити йам̣ там̣ вуттам̣, идаметам̣ пат̣ичча вутта’’нти а̄ха. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти. десана̄парийоса̄не пана тим̣са бхиккхусахасса̄ни арахатте патит̣т̣хахим̣сӯти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. па̄йа̄сира̄джан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄

406. евам̣ ме сутанти па̄йа̄сира̄джан̃н̃асуттам̣. татра̄йамапуббападаван̣н̣ана̄ – а̄йасма̄ти пийавачанаметам̣. кума̄ракассапоти тасса на̄мам̣. кума̄рака̄ле паббаджитатта̄ пана бхагавата̄ ‘‘кассапам̣ паккосатха, идам̣ пхалам̣ ва̄ кха̄данӣйам̣ ва̄ кассапасса детха̄’’ти вутте ‘‘катаракассапасса̄’’ти. ‘‘кума̄ракассапасса̄’’ти евам̣ гахитана̄матта̄ тато пат̣т̣ха̄йа вуд̣д̣хака̄лепи ‘‘кума̄ракассапо’’ твева вуччати. апича ран̃н̃о поса̄ваникапуттатта̄пи там̣ кума̄ракассапоти сан̃джа̄ним̣су.

айам̣ панасса пуббайогато пат̣т̣ха̄йа а̄вибха̄вакатха̄ – тхеро кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле сет̣т̣хипутто ахоси. атхекадивасам̣ бхагавантам̣ читракатхим̣ екам̣ аттано са̄вакам̣ етадагге т̣хапентам̣ дисва̄ бхагавато сатта̄хам̣ да̄нам̣ датва̄ ‘‘ахампи бхагава̄ ана̄гате екасса буддхасса айам̣ тхеро вийа читракатхӣ са̄вако бхава̄мӣ’’ти паттханам̣ катва̄ пун̃н̃а̄ни каронто кассапасса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. тада̄ кира париниббутасса бхагавато са̄сане осакканте пан̃ча бхиккхӯ ниссен̣им̣ бандхитва̄ паббатам̣ а̄руйха саман̣адхаммам̣ акам̣су. сан̇гхаттхеро татийадивасе арахаттам̣ патто, анутхеро чатуттхадивасе ана̄га̄мӣ ахоси, итаре тайо висесам̣ ниббаттетум̣ асакконта̄ девалоке ниббатта̄.

тесам̣ екам̣ буддхантарам̣ девесу ча мануссесу ча сампаттим̣ анубхаванта̄нам̣ еко таккасила̄йам̣ ра̄джакуле ниббаттитва̄ паккуса̄ти на̄ма ра̄джа̄ хутва̄ бхагавантам̣ уддисса паббаджитва̄ ра̄джагахам̣ уддисса а̄гаччханто кумбхака̄раса̄ла̄йам̣ бхагавато дхаммадесанам̣ сутва̄ ана̄га̄мипхалам̣ патто. еко екасмим̣ самуддапат̣т̣ане кулагхаре ниббаттитва̄ на̄вам̣ а̄руйха бхиннана̄во да̄ручӣра̄ни нива̄сетва̄ ла̄бхасампаттим̣ патто ‘‘ахам̣ араха̄’’ти читтам̣ уппа̄детва̄ ‘‘на твам̣ араха̄, гаччха, саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччха̄’’ти аттхака̄ма̄йа девата̄йа чодито татха̄ катва̄ арахаттапхалам̣ патто.

еко ра̄джагахе екисса̄ кулада̄рика̄йа куччхимхи уппанно. са̄ ча пат̣хамам̣ ма̄та̄питаро йа̄читва̄ паббаджджам̣ алабхама̄на̄ кулагхарам̣ гантва̄ габбхам̣ ган̣хи. габбхасан̣т̣хитампи аджа̄нанти са̄микам̣ а̄ра̄дхетва̄ тена анун̃н̃а̄та̄ бхиккхунӣсу паббаджита̄, тасса̄ габбханимиттам̣ дисва̄ бхиккхунийо девадаттам̣ пуччхим̣су. со ‘‘ассаман̣ӣ’’ти а̄ха. дасабалам̣ пуччхим̣су. саттха̄ упа̄литтхерам̣ сампат̣иччха̄песи. тхеро са̄ваттхинагарава̄сӣни кула̄ни виса̄кхан̃ча упа̄сикам̣ паккоса̄петва̄ содхенто ‘‘пуре ладдхо габбхо, паббаджджа̄ арога̄’’ти а̄ха. саттха̄ ‘‘сувиниччхитам̣ адхикаран̣а’’нти тхерасса са̄дхука̄рамада̄си. са̄ бхиккхунӣ суван̣н̣абимбасадисам̣ путтам̣ виджа̄йи. там̣ гахетва̄ ра̄джа̄ пасенади косало поса̄песи. ‘‘кассапо’’ти часса на̄мам̣ катва̄ апарабха̄ге алан̇каритва̄ саттху сантикам̣ нетва̄ пабба̄джеси. ити нам̣ ран̃н̃о поса̄ваникапуттатта̄пи ‘‘кума̄ракассапо’’ти сан̃джа̄ним̣сӯти. там̣ екадивасам̣ андхаване саман̣адхаммам̣ каронтам̣ аттхака̄ма̄ девата̄ пан̃хе уггаха̄петва̄ ‘‘име пан̃хе бхагавантам̣ пуччха̄’’ти а̄ха. тхеро пан̃хе пуччхитва̄ пан̃хависсаджджана̄васа̄не арахаттам̣ па̄пун̣и. бхагава̄пи там̣ читракатхика̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси.

сетабйа̄ти тасса нагарасса на̄мам̣. уттарена сетабйанти сетабйато уттарадиса̄йа. ра̄джан̃н̃оти анабхиситтакара̄джа̄. дит̣т̣хигатанти дит̣т̣хийева. йатха̄ гӯтхагатам̣ муттагатанти вутте на гӯтха̄дито ан̃н̃ам̣ аттхи, евам̣ дит̣т̣хийева дит̣т̣хигатам̣. итипи наттхӣти там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ ападиситва̄ евампи наттхӣти вадати. пура̄…пе… сан̃н̃а̄петӣти йа̄ва на сан̃н̃а̄пети.

чандимасӯрийаупама̄ван̣н̣ана̄

411. име бхо, кассапа, чандимасӯрийа̄ти со кира тхерена пуччхито чинтеси ‘‘айам̣ саман̣о пат̣хамам̣ чандимасӯрийе упамам̣ а̄хари, чандимасӯрийасадисо бхависсати пан̃н̃а̄йа, анабхибхаванӣйо ан̃н̃ена, саче пана̄хам̣ ‘чандимасӯрийа̄ имасмим̣ локе’ти бхан̣исса̄ми, ‘ким̣ ниссита̄ ете, киттакапама̄н̣а̄, киттакам̣ учча̄’тиа̄дӣхи паливет̣хессати. ахам̣ кхо панетам̣ ниббет̣хетум̣ на саккхисса̄ми, ‘парасмим̣ локе’ иччевасса катхесса̄мӣ’’ти. тасма̄ евама̄ха.

бхагава̄ пана тато пуббе на чирассева судха̄бходжанӣйаджа̄такам̣ катхеси. таттха ‘‘чанде чандо девапутто, сӯрийе сӯрийо девапутто’’ти а̄гатам̣. бхагавата̄ ча катхитам̣ джа̄такам̣ ва̄ суттантам̣ ва̄ сакаладжамбудӣпе паттхат̣ам̣ хоти, тена со ‘‘еттха нива̄сино девапутта̄ наттхӣ’’ти на сакка̄ ваттунти чинтетва̄ дева̄ те на манусса̄ти а̄ха.

412. аттхи пана, ра̄джан̃н̃а, парийа̄йоти аттхи пана ка̄ран̣анти пуччхати. а̄ба̄дхика̄ти висабха̄гаведана̄сан̇кха̄тена а̄ба̄дхена саманна̄гата̄. дуккхита̄ти дуккхаппатта̄. ба̄л̣хагила̄на̄ти адхиматтагила̄на̄. саддха̄йика̄ти ахам̣ тумхе саддаха̄ми, тумхе майхам̣ саддха̄йика̄ саддха̄йитаббавачана̄ти аттхо. паччайика̄ти ахам̣ тумхе паттийа̄ми, тумхе майхам̣ паччайика̄ паттийа̄йитабба̄ти аттхо.

чора̄диупама̄ван̣н̣ана̄

413. уддиситва̄ти тесам̣ атта̄нан̃ча пат̣иса̄митабхан̣д̣акан̃ча дассетва̄, сампат̣иччха̄петва̄ти аттхо. виппалапантасса̄ти ‘‘путто ме, дхӣта̄ ме, дханам̣ ме’’ти вивидхам̣ палапантасса. нирайапа̄лесӯти нирайе каммака̄ран̣икасаттесу. йе пана ‘‘каммамева каммака̄ран̣ам̣ кароти, наттхи нирайапа̄ла̄’’ти ваданти. те ‘‘таменам̣, бхиккхаве, нирайапа̄ла̄’’ти девадӯтасуттам̣ пат̣иба̄ханти. мануссалоке ра̄джакулесу ка̄ран̣икаманусса̄ вийа хи нирайе нирайапа̄ла̄ хонти.

415. вел̣упесика̄хӣти вел̣увилӣвехи. суниммаджджатха̄ти йатха̄ сут̣т̣ху ниммаджджитам̣ хоти, евам̣ ниммаджджатха, апанетха̄ти аттхо.

асучӣти амана̄по. асучисан̇кха̄тоти асучикот̣т̣ха̄сабхӯто асучӣти н̃а̄то ва̄. дуггандхоти кун̣апагандхо. джегуччхоти джигуччхитаббайутто. пат̣икӯлоти дассаненева пат̣игха̄вахо. убба̄дхатӣти дивасасса двиккхаттум̣ нхатва̄ тиккхаттум̣ ваттха̄ни париваттетва̄ алан̇катапат̣иман̣д̣ита̄нам̣ чаккаваттиа̄дӣнампи манусса̄нам̣ гандхо йоджанасате т̣хита̄нам̣ девата̄нам̣ кан̣т̣хе а̄саттакун̣апам̣ вийа ба̄дхати.

416. пуна па̄н̣а̄типа̄та̄дипан̃часӣла̄ни сама̄да̄йаваттента̄нам̣ васена вадати. та̄ватим̣са̄нанти идан̃ча дӯре ниббатта̄ та̄ва ма̄ а̄гаччханту, име касма̄ на ентӣти вадати.

418. джаччандхӯпамо ман̃н̃е пат̣ибха̄сӣти джаччандхо вийа упат̣т̣ха̄си. аран̃н̃аванапаттха̄нӣти аран̃н̃акан̇гайуттата̄йа аран̃н̃а̄ни, маха̄ванасан̣д̣ата̄йа ванапаттха̄ни. панта̄нӣти дӯра̄ни.

419. калйа̄н̣адхаммети тенева сӣлена сундарадхамме. дуккхапат̣икӯлети дуккхам̣ апаттхенте. сеййо бхависсатӣти паралоке сугатисукхам̣ бхависсатӣти адхиппа̄йо.

420. упавиджан̃н̃а̄ти упагатавиджа̄йанака̄ла̄, парипаккагаббха̄ на чирассева виджа̄йиссатӣти аттхо. опабхогга̄ бхависсатӣти па̄дапарича̄рика̄ бхависсати. анайабйасананти маха̄дуккхам̣. айоти сукхам̣, на айо анайо, дуккхам̣. тадетам̣ саббасо сукхам̣ бйасати виккхипатӣти бйасанам̣. ити анайова бйасанам̣ анайабйасанам̣, маха̄дуккханти аттхо. айонисоти анупа̄йена. апаккам̣ на парипа̄чентӣти апарин̣атам̣ акхӣн̣ам̣ а̄йум̣ антара̄ва на упаччхинданти. парипа̄кам̣ а̄гаментӣти а̄йупарипа̄кака̄лам̣ а̄гаменти. дхаммасена̄патина̄петам̣ вуттам̣ –

‘‘на̄бхинанда̄ми маран̣ам̣, на̄бхинанда̄ми джӣвитам̣;

ка̄лан̃ча пат̣икан̇кха̄ми, ниббисам̣ бхатако йатха̄ти. (тхерага̄. 1001)

421. уббхиндитва̄ти маттика̄лепам̣ бхиндитва̄.

422. ра̄ман̣еййаканти раман̣ӣйабха̄вам̣. вела̄сика̄ти кхид̣д̣а̄пара̄дхика̄. кома̄рика̄ти тарун̣ада̄рика̄. туйхам̣ джӣванти супинадассанака̄ле никкхамантам̣ ва̄ пависантам̣ ва̄ джӣвам̣ апи ну пассанти. идха читта̄ча̄рам̣ ‘‘джӣва’’нти гахетва̄ а̄ха. со хи таттха джӣвасан̃н̃ӣти.

423. джийа̄йа̄ти дхануджийа̄йа, гӣвам̣ вет̣хетва̄ти аттхо. паттхиннатароти тхаддхатаро. имина̄ ким̣ дассети? тумхе джӣвака̄ле саттасса пан̃чаккхандха̄ти ваданти, чаванака̄ле пана рӯпаккхандхаматтамева авасиссати, тайо кхандха̄ аппаватта̄ хонти, вин̃н̃а̄н̣аккхандхо гаччхати. авасит̣т̣хена рӯпаккхандхена лахутарена бхавитаббам̣, гарукатаро ча хоти. тасма̄ наттхи кочи кухим̣ ганта̄ти имаматтхам̣ дассети.

424. ниббутанти вӯпасантатеджам̣.

425. анупахачча̄ти авина̄сетва̄. а̄мато хотӣти аддхамато маритум̣ а̄раддхо хоти. одхуна̄тха̄ти орато каротха. сандхуна̄тха̄ти парато каротха. ниддхуна̄тха̄ти апара̄парам̣ каротха. тан̃ча̄йатанам̣ на пат̣исам̣ведетӣти тена чаккхуна̄ там̣ рӯпа̄йатанам̣ на вибха̄вети. еса найо саббаттха.

426. сан̇кхадхамоти сан̇кхадхамако. упала̄петва̄ти дхамитва̄.

428. аггикоти аггипарича̄рако. а̄па̄деййанти ниппха̄деййам̣, а̄йум̣ ва̄ па̄пун̣а̄пеййам̣. посеййанти бходжана̄дӣхи бхареййам̣. вад̣д̣хеййанти вад̣д̣хим̣ гамеййам̣. аран̣ӣсахитанти аран̣ӣйугал̣ам̣.

429. тирора̄джа̄нопӣти тирорат̣т̣хе ан̃н̃асмимпи джанападе ра̄джа̄но джа̄нанти. абйаттоти ависадо ачхеко. копенапӣти йе мам̣ евам̣ ваккханти, тесу уппаджджанакена копенапи етам̣ дит̣т̣хигатам̣ харисса̄ми парихарисса̄мӣти гахетва̄ вичарисса̄ми. маккхена̄ти тайа̄ вуттайуттака̄ран̣амаккхалаккхан̣ена маккхена̄пи. пала̄сена̄ти тайа̄ саддхим̣ йугагга̄халаккхан̣ена пала̄сена̄пи.

430. харитакапан̣н̣анти йам̣ кин̃чи харитакам̣, антамасо аллатин̣апан̣н̣ампи на хотӣти аттхо. саннаддхакала̄панти саннаддхадханукала̄пам̣. а̄ситтодака̄ни ват̣ума̄нӣти парипун̣н̣асалила̄ магга̄ ча кандара̄ ча. йогга̄нӣти балибадде.

бахуниккхантароти бахуниккханто чираниккхантоти аттхо. йатха̄бхатена бхан̣д̣ена̄ти йам̣ во тин̣акат̣т̣ходакабхан̣д̣акам̣ а̄ропитам̣, тена йатха̄бхатена йатха̄ропитена, йатха̄гахитена̄ти аттхо.

аппаса̄ра̄нӣти аппаггха̄ни. пан̣ийа̄нӣти бхан̣д̣а̄ни.

гӯтхабха̄рика̄диупама̄ван̣н̣ана̄

432. мама ча сӯкарабхаттанти мама ча сӯкара̄нам̣ идам̣ бхаттам̣. уггхарантанти упари гхарантам̣. паггхарантанти хет̣т̣ха̄ париссавантам̣. тумхе кхветтха бхан̣ети тумхе кхо еттха бхан̣е. айамева ва̄ па̄т̣хо. татха̄ хи пана ме сӯкарабхаттанти татха̄ хи пана ме айам̣ гӯтхо сӯкара̄нам̣ бхаттам̣.

434. а̄гата̄гатам̣ калим̣ гилатӣти а̄гата̄гатам̣ пара̄джайагул̣ам̣ гилати. паджджохисса̄мӣти паджджоханам̣ карисса̄ми, баликаммам̣ карисса̄мӣти аттхо. аккхехи диббисса̄ма̄ти гул̣ехи кӣл̣исса̄ма. литтам̣ парамена теджаса̄ти параматеджена висена литтам̣.

436. га̄мапат̣т̣анти вут̣т̣хитага̄мападесо вуччати. ‘‘га̄мапада’’нтипи па̄т̣хо, айамеваттхо. са̄н̣абха̄ранти са̄н̣ава̄кабха̄рам̣. сусаннаддхоти субаддхо. твам̣ паджа̄на̄хӣти твам̣ джа̄на. саче ган̣хитука̄моси, ган̣ха̄хӣти вуттам̣ хоти.

кхоманти кхомава̄кам̣. айанти ка̄л̣алохам̣. лоханти тамбалохам̣. саджджханти раджатам̣. суван̣н̣анти суван̣н̣ама̄сакам̣. абхинандим̣сӯти туссим̣су.

437. аттаманоти сакамано тут̣т̣хачитто. абхираддхоти абхиппасанно. пан̃ха̄пат̣ибха̄на̄нӣти пан̃хупат̣т̣ха̄на̄ни. паччанӣкам̣ каттаббанти паччанӣкам̣ пат̣ивируддхам̣ вийа каттаббам̣ аман̃н̃иссам̣, пат̣иломага̄хам̣ гахетва̄ ат̣т̣ха̄синти аттхо.

438. сан̇гха̄там̣ а̄паджджантӣти сан̇гха̄там̣ вина̄сам̣ маран̣ам̣ а̄паджджанти. на махаппхалоти випа̄капхалена на махаппхало хоти. на маха̄нисам̣соти гун̣а̄нисам̣сена маха̄нисам̣со на хоти. на маха̄джутикоти а̄нубха̄ваджутийа̄ маха̄джутико на хоти. на маха̄виппха̄роти випа̄кавиппха̄рата̄йа маха̄виппха̄ро на хоти. бӣджанан̇галанти бӣджан̃ча нан̇галан̃ча. дуккхеттети дут̣т̣хукхетте нисса̄ракхетте. дуббхӯмети висамабхӯмибха̄ге. патит̣т̣ха̄пеййа̄ти т̣хапеййа. кхан̣д̣а̄нӣти чхиннабхинна̄ни. пӯтӣнӣти нисса̄ра̄ни. ва̄та̄тапахата̄нӣти ва̄тена ча а̄тапена ча хата̄ни парийа̄диннатеджа̄ни. аса̄ра̄да̄нӣти тан̣д̣уласа̄ра̄да̄нарахита̄ни пала̄ла̄ни. асукхасайита̄нӣти йа̄ни суккха̄петва̄ кот̣т̣хе а̄киритва̄ т̣хапита̄ни, та̄ни сукхасайита̄ни на̄ма. ета̄ни пана на та̄диса̄ни. ануппавеччхеййа̄ти анупавесеййа, на самма̄ вассеййа, анваддхама̄сам̣ анудаса̄хам̣ анупан̃ча̄хам̣ на вассеййа̄ти аттхо. апи ну та̄нӣти апи ну евам̣ кхеттабӣджавут̣т̣хидосе сати та̄ни бӣджа̄ни ан̇курамӯлапатта̄дӣхи уддхам̣ вуддхим̣ хет̣т̣ха̄ вирӯл̣хим̣ самантато ча вепуллам̣ а̄паджджеййунти. еварӯпо кхо ра̄джан̃н̃а йан̃н̃оти еварӯпам̣ ра̄джан̃н̃а да̄нам̣ парӯпагха̄тена уппа̄дитапаччайатопи да̄йакатопи паригга̄хакатопи ависуддхатта̄ на махаппхалам̣ хоти.

еварӯпо кхо ра̄джан̃н̃а йан̃н̃оти еварӯпам̣ ра̄джан̃н̃ада̄нам̣ апарӯпагха̄тена уппаннапаччайатопи апарӯпагха̄тита̄йа сӣлавантада̄йакатопи самма̄дит̣т̣хиа̄дигун̣асампаннапат̣игга̄хакатопи махаппхалам̣ хоти. саче пана гун̣а̄тирекам̣ ниродха̄ вут̣т̣хитам̣ пат̣игга̄хакам̣ лабхати, четана̄ ча випула̄ хоти, дит̣т̣хева дхамме випа̄кам̣ детӣти.

439. имам̣ пана тхерасса дхаммакатхам̣ сутва̄ па̄йа̄сира̄джан̃н̃о тхерам̣ нимантетва̄ сатта̄хам̣ тхерасса маха̄да̄нам̣ датва̄ тато пат̣т̣ха̄йа маха̄джанасса да̄нам̣ пат̣т̣хапеси. там̣ сандха̄йа атха кхо па̄йа̄си ра̄джан̃н̃отиа̄ди вуттам̣. таттха кан̣а̄джаканти сакун̣д̣акам̣ уттан̣д̣улабхаттам̣. билан̇гадутийанти кан̃джикадутийам̣. дхорака̄ни ча ваттха̄нӣти тхӯла̄ни ча ваттха̄ни. гул̣ава̄лака̄нӣти гул̣адаса̄ни, пун̃джапун̃джавасена т̣хитамахантадаса̄нӣти аттхо. евам̣ ануддисатӣти евам̣ упадисати. па̄да̄пӣти па̄денапи.

440. асаккаччанти саддха̄вирахитам̣ ассаддхада̄нам̣. асахаттха̄ти на сахаттхена. ачиттӣкатанти читтӣка̄равирахитам̣, на читтӣка̄рампи паччупат̣т̣ха̄петва̄ на пан̣ӣтачиттам̣ катва̄ ада̄си. апавиддханти чхад̣д̣итам̣ виппатитам̣. сун̃н̃ам̣ серӣсаканти серӣсакам̣ на̄ма екам̣ туччхам̣ раджатавима̄нам̣ упагато. тасса кира два̄ре маха̄сирӣсаруккхо, тена там̣ ‘‘серӣсака’’нти вуччати.

441. а̄йасма̄ гавам̣патӣти тхеро кира пуббе мануссака̄ле гопа̄лада̄рака̄нам̣ джет̣т̣хако хутва̄ махато сирӣсасса мӯлам̣ содхетва̄ ва̄ликам̣ окиритва̄ екам̣ пин̣д̣апа̄тикаттхерам̣ руккхамӯле нисӣда̄петва̄ аттана̄ ладдхам̣ а̄ха̄рам̣ датва̄ тато чуто тасса̄нубха̄вена тасмим̣ раджатавима̄не ниббатти. сирӣсаруккхо вима̄надва̄ре ат̣т̣ха̄си. со пан̃н̃а̄са̄йа вассехи пхалати, тато пан̃н̃а̄са васса̄ни гата̄нӣти девапутто сам̣вегам̣ а̄паджджати. со апарена самайена амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле мануссесу ниббаттитва̄ саттху дхаммакатхам̣ сутва̄ арахаттам̣ патто. пубба̄чин̣н̣авасена пана дива̄виха̄раттха̄йа тадева вима̄нам̣ абхин̣хам̣ гаччхати, там̣ кирасса утусукхам̣ хоти. там̣ сандха̄йа ‘‘тена кхо пана самайена а̄йасма̄ гавам̣патӣ’’тиа̄ди вуттам̣.

со саккаччам̣ да̄нам̣ датва̄ти со парасса сантакампи да̄нам̣ саккаччам̣ датва̄. евама̄рочесӣти ‘‘саккаччам̣ да̄нам̣ детха̄’’тиа̄дина̄ найена а̄рочеси. тан̃ча пана тхерасса а̄рочанам̣ сутва̄ маха̄джано саккаччам̣ да̄нам̣ датва̄ девалоке ниббатто. па̄йа̄сисса пана ра̄джан̃н̃асса парича̄рака̄ саккаччам̣ да̄нам̣ датва̄пи никантивасена гантва̄ тассева сантике ниббатта̄. там̣ кира диса̄ча̄рикавима̄нам̣ ват̣т̣аниат̣авийам̣ ахоси. па̄йа̄сидевапутто ча екадивасам̣ ва̄н̣иджака̄нам̣ дассетва̄ аттано катакаммам̣ катхесӣти.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣

па̄йа̄сира̄джан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нит̣т̣хита̄ ча маха̄ваггассаттхаван̣н̣ана̄.

маха̄ваггат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.