📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
дӣгханика̄йе
маха̄ваггат̣ӣка̄
1. маха̄пада̄насуттаван̣н̣ана̄
пуббенива̄сапат̣исам̣йуттакатха̄ван̣н̣ана̄
1. йатха̄джа̄та̄нам̣ ¶ ¶ ¶ карерируккха̄нам̣ гханапаттаса̄кха̄вит̣апехи ман̣д̣апасан̇кхепехи сан̃чханно падесо ‘‘карериман̣д̣апо’’ти адхиппето. два̄рети два̄расамӣпе. два̄ре т̣хитаруккхавасена ан̃н̃аттха̄пи саман̃н̃а̄ аттхӣти дассетум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. катхам̣ пана бхагава̄ маха̄гандхакут̣ийам̣ аваситва̄ тада̄ карерикут̣ика̄йам̣ виха̄сӣти? са̄пи буддхасса бхагавато васанагандхакут̣и ева̄ти дассенто ‘‘антоджетаване’’тиа̄дима̄ха. салал̣а̄га̄ранти девада̄руруккхехи катагехам̣. пакатибхаттасса паччхатоти бхиккхӯнам̣ па̄катикабхаттака̄лато паччха̄, т̣хитамаджджханхикато упарӣти аттхо. пин̣д̣апа̄тато пат̣икканта̄нанти пин̣д̣апа̄табходжанато апета̄нам̣. тена̄ха ‘‘бхаттакичча’’нтиа̄ди.
ман̣д̣аласан̣т̣ха̄на̄ ¶ ма̄л̣асан̇кхепена ката̄ нисӣданаса̄ла̄ ‘‘ман̣д̣алама̄л̣а’’нти адхиппета̄ти а̄ха ‘‘нисӣданаса̄ла̄йа̄’’ти. пуббенива̄сапат̣исам̣йутта̄ти еттха пубба-саддо атӣтависайо, нива̄са-саддо каммаса̄дхано, кхандхавинимутто ча ниваситадхаммо наттхи, кхандха̄ ча санта̄навасенева паваттантӣти а̄ха ‘‘пуббенивуттхаккхандхасанта̄насан̇кха̄тена пуббенива̄сена̄’’ти. йоджетва̄ти ¶ висайабха̄вена йоджетва̄. паваттита̄ти катхита̄. дхаммӯпасам̣хитатта̄ дхаммато анапета̄ти дхаммӣ. тена̄ха ‘‘дхаммасам̣йутта̄’’ти.
удапа̄дӣти ¶ падуддха̄ро, тасса уппанна̄ джа̄та̄ти имина̄ самбандхо. там̣ панасса̄ уппанна̄ка̄рам̣ па̄л̣ийам̣ сан̇кхепатова дасситам̣, виттха̄рато дассетум̣ ‘‘ахо аччхарийа’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ке ануссаранти, ке на̄нуссарантӣти пададвайе пат̣хамам̣йева саппапан̃чанам̣, на итаранти тадева пуггалабхедато, ка̄лавибха̄гато, ануссаран̣а̄ка̄рато, опаммато ниддисантена ‘‘титтхийа̄ ануссарантӣ’’тиа̄ди вуттам̣. аггаппаттакаммава̄диноти сикха̄ппаттакаммава̄дино ‘‘аттхи каммам̣ аттхи каммавипа̄ко’’ти (пат̣и. ма. 1.234) евам̣ каммассаката̄н̃а̄н̣е т̣хита̄ та̄пасапарибба̄джака̄. чатта̄лӣсам̣йева каппе ануссарантӣти брахмаджа̄ла̄дӣсу (дӣ. ни. 1.33) бхагавата̄ татха̄ париччхиджджа вуттатта̄. тато парам̣ на ануссарантӣти татха̄вачанан̃ча дит̣т̣хигатопат̣т̣хакасса тесам̣ н̃а̄н̣асса паридуббалабха̄вато.
са̄вака̄ти маха̄са̄вака̄ тесан̃хи каппасатасахассам̣ пубба̄бхинӣха̄ро. пакатиса̄вака̄ пана тато ӯнакамева ануссаранти. йасма̄ ‘‘каппа̄нам̣ лаккха̄дхикам̣ екам̣, две ча асан̇кхйеййа̄нӣ’’ти ка̄лавасена евам̣ парима̄н̣о йатха̄ккамам̣ аггаса̄вакапаччекабуддха̄нам̣ пун̃н̃ан̃а̄н̣а̄бхинӣха̄ро, са̄вакабодхипаччекабодхипа̄рамита̄самбхаран̣ан̃ча, тасма̄ вуттам̣ ‘‘две аггаса̄вака̄…пе… каппасатасахассан̃ча̄’’ти. йади бодхисамбха̄расамбхаран̣ака̄лапариччхинно тесам̣ тесам̣ арийа̄нам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣авибхаво, евам̣ санте буддха̄намписса сапариччхедата̄ а̄панна̄ти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘буддха̄нам̣ пана еттаканти париччхедо наттхи, йа̄ватакам̣ а̄кан̇кханти, та̄ватакам̣ ануссарантӣ’’ти ‘‘йа̄ватакам̣ неййам̣, та̄ватакам̣ н̃а̄н̣а’’нти (маха̄ни. 156; чӯл̣ани. 85; пат̣и. ма. 3, 5) вачанато. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса вийа хи буддха̄нам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄нампи сависайе париччхедо на̄ма наттхи, тасма̄ йам̣ ¶ йам̣ н̃а̄тум̣ иччханти, те там̣ там̣ джа̄нанти ева. атха ва̄ сатипи ка̄лапариччхеде карун̣ӯпа̄йакосаллапариггаха̄дина̄ са̄тисайатта̄ маха̄бодхисамбха̄ра̄нам̣ пан̃н̃а̄па̄рамита̄йа паваттиа̄нубха̄васса париччхедо на̄ма наттхи, куто таннимиттака̄нам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄нанти вуттам̣ ‘‘буддха̄нам̣…пе… наттхӣ’’ти.
кхандхапат̣ипа̄т̣ийа̄ти ¶ ¶ йатха̄паччайам̣ анупуббапаваттама̄на̄нам̣ кхандха̄нам̣ анупуббийа̄. кхандхаппаваттинти ведана̄диккхандхаппаваттим̣. тесан̃хи анубхавана̄диа̄ка̄раггахан̣амасса са̄тисайам̣, там̣ сан̃н̃а̄бхаве таттха таттха ануссаран̣авасена гахетва̄ гаччханта̄ екавока̄рабхаве алабханта̄ ‘‘на пассантӣ’’ти вутта̄, джа̄ле патита̄ вийа сакун̣а̄, маччха̄ вийа ча̄ти адхиппа̄йо. кун̣т̣ха̄ вийа̄ти дандха̄ вийа. пан̇гул̣а̄ вийа̄ти пӣт̣хасаппино вийа. дит̣т̣хим̣ ган̣хантӣти адхиччасамуппанникадит̣т̣хим̣ ган̣ханти. йат̣т̣хикот̣ихетукам̣ гаманам̣ йат̣т̣хикот̣игаманам̣ кхандхапат̣ипа̄т̣ийа̄ амун̃чанато.
евам̣ сантепӣти ка̄мам̣ буддхаса̄вака̄пи асан̃н̃абхаве кхандхаппаваттим̣ на пассанти, евам̣ сантепи те буддхаса̄вака̄ асан̃н̃абхавам̣ лан̇гхитва̄ парато ануссаранти. ‘‘ват̣т̣е’’тиа̄ди татха̄ тесам̣ ануссаран̣а̄ка̄радассанам̣. буддхехи диннанайе т̣хатва̄ти ‘‘йаттха пан̃чакаппасата̄ни рӯпаппаваттийева, на арӯпаппаватти, со асан̃н̃абхаво’’ти евам̣ самма̄самбуддхехи десита̄йам̣ дхамманеттийам̣ т̣хатва̄. еван̃хи антара̄ чутипат̣исандхийо апассанта̄ парато ануссаранти сеййатха̄пи а̄йасма̄ собхитоти (тхерага̄. ат̣т̣ха. 1.2.164 собхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄). со кира пуббенива̄се чин̣н̣авасӣ хутва̄ анупат̣ипа̄т̣ийа̄ аттано ниббаттат̣т̣ха̄нам̣ ¶ ануссаранто йа̄ва асан̃н̃абхаве аттано ачиттакапат̣исандхи та̄ва аддаса, тато парам̣ пан̃чакаппасатапарима̄н̣е ка̄ле чутипат̣исандхийо адисва̄ аваса̄не чутим̣ дисва̄ ‘‘ким̣ на̄мета’’нти а̄ваджджайама̄но найавасена ‘‘асан̃н̃абхаво бхависсатӣ’’ти нит̣т̣хам̣ агама̄си. атха нам̣ бхагава̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ пуббенива̄сам̣ ануссаранта̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. ‘‘чутипат̣исандхим̣ олокетва̄’’ти идам̣ чутипат̣исандхивасена тесам̣ н̃а̄н̣асса сан̇каманадассанам̣, тена саббасо бхаве ана̄маситва̄ гантум̣ на сакконтӣти дассети.
там̣ тадева пассантӣти йатха̄ на̄ма сарадасамайе т̣хитамаджджханхикавела̄йа чатуратанике гехе чаккхумато пурисасса рӯпагатам̣ супа̄кат̣амева хотӣти локасиддхаметам̣, сийа̄ пана тасса сукхуматаратирохита̄дибхедасса рӯпагатасса агочарата̄. на твева буддха̄нам̣ н̃а̄тум̣ иччхитасса н̃еййасса агочарата̄, атха кхо там̣ н̃а̄н̣а̄локена обха̄ситам̣ хаттхатале а̄малакам̣ вийа супа̄кат̣ам̣ сувибхӯтамева хоти ¶ татха̄ н̃еййа̄варан̣асса суппахӣнатта̄. тена̄ха ‘‘буддха̄ пана аттана̄ ва̄ парехи ва̄ дит̣т̣хакатасутам̣, сӯрийаман̣д̣алобха̄сасадиса’’нти ча а̄ди.
татха̄ са̄вака̄ ча паччекабуддха̄ ча̄ти. еттха татха̄-саддена ‘‘аттана̄ дит̣т̣хакатасутамева ануссарантӣ’’ти ¶ идам̣ упасам̣харати, тена саппадесамева несам̣ ануссаран̣ам̣, на ниппадесанти нидассети.
кхаджджопанакаобха̄сасадисам̣ н̃а̄н̣асса ативийа аппа̄нубха̄вата̄йа. са̄вака̄нанти еттха пакатиса̄вака̄нам̣ па̄катикападӣпобха̄сасадисам̣. маха̄са̄вака̄нам̣ (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.21 ван̇гӣсеттхарага̄тха̄ван̣н̣ана̄йа виттха̄ро) маха̄падӣпобха̄сасадисам̣. тена̄ха висуддхимагге (висуддхи. 2.402) ‘‘укка̄пабха̄садиса’’нти. осадхита̄ракобха̄сасадисанти ¶ уссанна̄ пабха̄ ета̄йа дхӣйати, осадхӣнам̣ ва̄ анубалаппада̄йакатта̄ ‘‘осадхӣ’’ти евам̣ ладдхана̄ма̄йа та̄рака̄йа пабха̄садисам̣. сарадасӯрийаман̣д̣алобха̄сасадисам̣ саббасо андхака̄равидхаманато. апат̣убха̄вахетуко висайаггахан̣е чан̃чалабха̄во кхалитам̣, кун̣т̣хибха̄вахетуко висайасса анабхисамайо пат̣игха̄то. а̄ваджджанапат̣ибаддхамева̄ти а̄ваджджанаматта̄дхӣнам̣, а̄ваджджитаматте ева йатхиччхитасса пат̣ивиджджханаканти аттхо. сесапададвайепи есева найо.
асан̇гааппат̣ихатам̣ паваттама̄нам̣ бхагавато н̃а̄н̣ам̣ лахутарепи висайе, гарутаре ча екасадисамева̄ти дассетум̣ ‘‘дуббалапаттапут̣е’’тиа̄дина̄ упама̄двайам̣ вуттам̣. дхаммака̄йатта̄ бхагавато гун̣ам̣ а̄раббха паватта̄ ‘‘бхагавантам̣йева а̄раббха уппанна̄’’ти вуттам̣. там̣ саббампӣти там̣ йатха̄вуттам̣ саббампи пуббенива̄сапат̣исам̣йуттам̣ катхам̣. титтхийа̄нам̣, са̄вака̄нан̃ча пуббенива̄са̄нуссаран̣ам̣ бхагавато пуббенива̄са̄нуссаран̣асса хӣнуда̄харан̣адассанавасенеттха катхитам̣. еван̃хи бхагавато махантабха̄во висесато пака̄сито хотӣти. сан̇кхепатоти сама̄сато. йаттакопи пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣асса паваттибхедо аттано н̃а̄н̣асса висайабхӯто, там̣ саббам̣ тада̄ йатха̄катхитам̣ те бхиккхӯ сан̇кхипитва̄ ‘‘итипӣ’’ти а̄хам̣су. тасса ча анека̄ка̄рата̄йа а̄мед̣итавачанам̣, пи-саддо сампин̣д̣анаттхо, ‘‘ити кхо бхиккхаве саппат̣ибхайо ба̄ло’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.124; а. ни. 3.1) вийа а̄ка̄раттхо ити-саддоти дассенто ‘‘евампӣ’’ти тадаттхама̄ха.
2-3. вуттамева̄ти ¶ еттха ча идха па̄т̣хе йам̣ ваттаббам̣ тена па̄т̣хена са̄дха̄ран̣ам̣, там̣ вуттамева̄ти адхиппетам̣, на аса̄дха̄ран̣ам̣ апуббападаван̣н̣ана̄йа адхикататта̄ти там̣ дассенто ¶ ‘‘айамева хи висесо’’тиа̄дима̄ха. ‘‘ассосӣ’’ти идам̣ саванакиччаниппхаттийа̄ вуттам̣ саддаггахан̣амукхена тадаттха̄вабодхасса сиддхатта̄. таттха пана па̄л̣ийам̣ ‘‘имам̣ сам̣кхийадхаммам̣ видитва̄’’ иччева (дӣ. ни. 1.2) вуттам̣. име бхиккхӯ мама гун̣е тхоменти, катхам̣? мама пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ а̄раббха̄ти йоджана̄. ниппхаттинти киччаниппхаттим̣, тена ка̄таббакиччасиддханти аттхо. ноти пуччха̄ва̄чӣ ¶ ну-ити имина̄ сама̄наттхо нипа̄тоти вуттам̣ ‘‘иччхеййа̄тха нӯ’’ти. нанти бхагавантам̣. ‘‘йам̣ бхагава̄’’ти еттха йам̣-саддена кирийа̄пара̄масанабхӯтена ‘‘дхаммим̣ катхам̣ катхеййа̄’’ти евам̣ вуттам̣. дхаммикатха̄каран̣ам̣ пара̄мат̣т̣хам̣ ‘‘етасса̄’’ти падасса аттхоти а̄ха ‘‘етасса дхаммикатха̄каран̣асса̄’’ти, а̄даравасена пана там̣ двиккхаттум̣ вуттам̣.
4. сун̣а̄тха̄ти еттха ити-саддо а̄диаттхо, пака̄раттхо ва̄, етена ‘‘манаси каротха̄’’ти падам̣ сан̇ган̣ха̄ти. сота̄вадха̄нам̣ сотасса одаханам̣, суссӯса̄ти аттхо. чхиннам̣ упаччхиннам̣ ват̣умам̣ сам̣са̄рават̣т̣ам̣ етесанти чхиннават̣умака̄, самма̄самбуддха̄, ан̃н̃е ча кхӣн̣а̄сава̄, идха пана самма̄самбуддха̄ адхиппета̄. тесан̃хи саббасо ануссаран̣ам̣ итаресам̣ ависайо. тена̄ха ‘‘ан̃н̃есам̣ аса̄дха̄ран̣а’’нти. паччаттавачане диссати йам̣-саддо камматтхадӣпанато. упайогавачане диссати йам̣-саддо пуччханакирийа̄йа камматтхадӣпанато. танти ча упайогавачанамева пуччхати-саддасса двикаммакабха̄вато. йанти йена ка̄ран̣ена̄ти айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘каран̣авачане диссатӣ’’ти. бхуммети дат̣т̣хабботи йатха̄ йам̣-саддо на кевалам̣ паччаттаупайогесу ева, атха кхо каран̣епи диссати, евам̣ идха бхуммети дат̣т̣хаббо. дасасахассилокадха̄тунти джа̄тиккхеттабхӯтам̣ дасасахассачаккава̄л̣ам̣. унна̄денто уппаджджи ¶ анекаччхарийапа̄тубха̄вапат̣иман̣д̣итатта̄ буддхуппа̄дасса.
ка̄ласса бхаддата̄ на̄ма таттха сатта̄нам̣ гун̣авибхӯтийа̄, буддхуппа̄дапарама̄ ча гун̣авибхӯтӣти таббахулата̄ йасса каппасса бхаддата̄ти а̄ха ‘‘пан̃чабуддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итатта̄ сундаракаппе’’ти, татха̄ са̄рабхӯтагун̣авасена ‘‘са̄ракаппе’’ти ¶ . ‘‘имам̣ каппам̣ тхоменто евама̄ха̄’’ти ватва̄ имасса каппасса татха̄ тхометаббата̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ти дассетум̣ ‘‘йато пат̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йато пат̣т̣ха̄йа̄ти йато пабхути абхинӣха̄ро катоти мануссатта̄диат̣т̣хан̇гасаманна̄гато абхинӣха̄ро паваттито. сам̣са̄расса ана̄дибха̄вато имасса бхагавато абхинӣха̄рато пуретарам̣ уппанна̄ самма̄самбуддха̄ ананта̄ апаримеййа̄ти техи уппаннакаппе ниваттенто ‘‘етасмим̣ антаре’’ти а̄ха. ка̄мам̣ дӣпан̇карабуддхуппа̄де айам̣ бхагава̄ абхинӣха̄рамака̄си, тасса пана бхагавато ниббатти имасса абхинӣха̄рато пуриматара̄ти вуттам̣ ‘‘амха̄кам̣…пе… ниббаттим̣сӯ’’ти.
асан̇кхйеййакаппапарийоса̄нети маха̄каппа̄нам̣ асан̇кхйеййапарийоса̄не. еса найо ито паресупи. ‘‘ито тим̣сакаппасахасса̄нам̣ упарӣ’’ти етена падумуттарасса бхагавато, сумедхасса ча бхагавато антаре екӯнасаттатикаппасахасса̄ни буддхасун̃н̃а̄ни ахесунти дассети. ‘‘ито ат̣т̣ха̄расаннам̣ каппасахасса̄нам̣ упарӣ’’ти имина̄ суджа̄тасса бхагавато, аттхадассисса ча бхагавато антаре ¶ екенӯна̄ни два̄дасакаппасахасса̄ни буддхасун̃н̃а̄ни ахесунти дассети. ‘‘ито чатунавуте каппе’’ти имина̄ дхаммадассисса бхагавато, сиддхаттхасса ча бхагавато антаре чха̄дхиканавасатуттара̄ни саттарасакаппасахасса̄ни буддхасун̃н̃а̄ни ахесунти дассети. ‘‘екатим̣се каппе’’ти имина̄ випассисса бхагавато, сикхисса ча бхагавато антаре сат̣т̣хи каппа̄ни буддхасун̃н̃а̄ни ахесунти дассети. те саббепи падумуттарасса бхагавато орам̣ сумедха̄дӣхи уппаннакаппехи саддхим̣ самодха̄нийама̄на̄ сатасахасса̄ каппа̄ хонти, йаттха маха̄са̄вака̄дайо (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.21 ван̇гӣсаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) виват̣т̣ӯ паниссайа̄ни ¶ кусала̄ни самбхарим̣су. буддхасун̃н̃епи локе паччекабуддха̄ уппаджджитва̄ тесам̣ пурисависеса̄нам̣ пун̃н̃а̄бхисанда̄бхибуддхийа̄ паччайа̄ хонти. ‘‘евамайа’’нтиа̄ди вуттамеваттхам̣ нигаманавасена вадати.
‘‘ким̣ панета’’нтиа̄ди пуббанимиттавибха̄ванаттха̄йа а̄раддхам̣. таттха етанти буддха̄нам̣ уппаджджанам̣. каппасан̣т̣ха̄нака̄ласминти виват̣т̣акаппасса сан̣т̣хаханака̄ле. екамасан̇кхйеййанти сам̣ват̣т̣ат̣т̣ха̄йим̣ сандха̄йа̄ха. екан̇ган̣ам̣ хутва̄ т̣хитети паббатаруккхагаччха̄дӣнам̣, мегха̄дӣнан̃ча абха̄вена виват̣ам̣ан̇ган̣ам̣ хутва̄ т̣хите. локасаннива̄сети ¶ бха̄джаналокена саннивиситаббат̣т̣ха̄не. вӣсати йат̣т̣хийо усабхам̣. ‘‘усабхаматта̄, две усабхаматта̄’’тиа̄дина̄ паччекам̣ матта̄-саддо йоджетаббо. йоджанасахассаматта̄ хутва̄ти патама̄на̄ва удакадха̄ра̄ йоджанасахассаматтам̣ а̄ка̄сат̣т̣ха̄нам̣ пхаритва̄ паваттийа̄ йоджанасахассаматта̄ хутва̄. йа̄ва авинат̣т̣хабрахмалока̄ти йа̄ва а̄бхассарабрахмалока̄, йа̄ва субхакин̣хабрахмалока̄, йа̄ва вехаппхалабрахмалока̄ти аттхо.
ва̄тавасена̄ти сат̣т̣хисахасса̄дхиканавайоджанасатасахассуббедхасса сандха̄ракава̄таман̣д̣аласса васена. маха̄бодхипаллан̇коти маха̄бодхипаллан̇каппадесама̄ха. тасса паччха̄ вина̄со, пат̣хамам̣ сан̣т̣хаханан̃ча дхаммата̄васена ведитаббам̣. таттха̄ти тасмим̣ падесе. пуббанимиттам̣ хутва̄ти буддхаппа̄дасса пуббанимиттам̣ хутва̄. пуббанимиттасанниссайо хи гаччхо нисситавоха̄рена татха̄ вутто. тена̄ха ‘‘тасса̄’’тиа̄ди. кан̣н̣ика̄баддха̄ни хутва̄ти а̄баддхакан̣н̣ика̄ вийа хутва̄. суддха̄ва̄сабрахма̄но аттамана̄…пе… гаччхантӣти йоджана̄. вехаппхалепи субхакин̣хе сан̇гахетва̄ ‘‘нава брахмалока̄’’ти вуттам̣. татха̄ хи те ¶ чатуттхим̣йева вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣ бхаджанти. никкхамантесӯти маха̄бхиниккхаманам̣ абхиниккхамантесу. абхиджа̄ти панеттха джа̄тибха̄васа̄ман̃н̃ена габбхоккантийа̄ва сан̇гахита̄. нимӣйати анумӣйати пхалам̣ етена̄ти нимиттам̣, ка̄ран̣ам̣. н̃а̄пакампи хи ка̄ран̣ам̣ дисва̄ тасса абйабхича̄рӣбха̄вена пхалам̣ сиддхамева катва̄ ган̣хи, йатха̄ там̣ асито иси абхиджа̄тийам̣ маха̄пурисасса лаккхан̣а̄ни дисва̄ тесам̣ абйабхича̄рӣбха̄вена буддхагун̣е сиддхе ева катва̄ ган̣хи, евам̣ ¶ пана гайхама̄нам̣ таннимиттакам̣ пхалам̣ тада̄нубха̄вена сиддхам̣ вийа вохарӣйати таббха̄ве бха̄вато. тена̄ха ‘‘тесам̣ нимитта̄нам̣ а̄нубха̄вена̄’’тиа̄ди. татха̄ ча̄ха бхагава̄ ‘‘со тена лаккхан̣ена саманна̄гато…пе… ра̄джа̄ сама̄но ким̣ лабхати, буддхо сама̄но ким̣ лабхатӣ’’ти (дӣ. ни. 3.202, 204) ча евама̄ди. имаматтханти пан̃ча буддха̄ имасмим̣ каппе уппаджджиссантӣти имаматтхам̣ йа̄тха̄вато джа̄ним̣су.
джа̄типариччхеда̄диван̣н̣ана̄
5-7. каппапариччхедавасена̄ти ¶ ‘‘ито со еканавуте каппе’’тиа̄дина̄ йаттха йаттха каппе те те буддха̄ уппанна̄, тасса тасса каппасса париччхинданавасена париджа̄нанавасена. ‘‘идам̣ та’’нти хи нийаметва̄ париччхиджджа джа̄нанам̣ париччхинданам̣ париччхедо. париттанти иттарам̣. лахуканти саллахукам̣, а̄йуно адхиппетатта̄ рассанти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘убхайаметам̣ аппакассева вевачана’’нти.
‘‘аппам̣ ва̄ бхиййо’’ти ависесаджотанам̣ ‘‘вӣсам̣ ва̄ тим̣сам̣ ва̄’’тиа̄дина̄ анийамитавасенева йатха̄ла̄бхато ¶ ваваттхапетва̄ айан̃ча найо апачуроти дассенто ‘‘евам̣ дӣгха̄йуко пана атидуллабхо’’ти а̄ха. идам̣ там̣ висесававаттха̄панам̣ пуггалесу паккхипитва̄ дассенто ‘‘таттха виса̄кха̄’’тиа̄дима̄ха.
йади евам̣ касма̄ амха̄кам̣ бхагава̄ таттакампи ка̄лам̣ на джӣви, нану маха̄бодхисатта̄ чаримабхаве ативийаул̣а̄ратамена пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рена пат̣исандхим̣ ган̣хантӣти? саччаметанти. таттха ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘випассӣа̄дайо пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха абхиджа̄тийа̄ метта̄т̣ха̄ната̄йа абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣асса метта̄пуббабха̄гата̄. таданугун̣ан̃хи тесам̣ висесато пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣. тасса висесато бахулам̣ кхемавитаккӯпаниссайата̄йа соманассасахагатата̄, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣апаропадесарахитан̃а̄н̣ависесӯпаниссайата̄йа н̃а̄н̣асампайуттата̄, асан̇кха̄риката̄ ча ведитабба̄, асан̇кхйеййам̣ а̄йу а̄дха̄рависесато, ниссайависесато, пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вато, паваттиа̄ка̄рависесато ча апаримеййа̄нубха̄вата̄йа ка̄ран̣асса. таттха чиратарам̣ ка̄лам̣ санта̄насса па̄рамита̄парибха̄витата̄ а̄дха̄рависесата̄. алобхаджджха̄сайа̄диа̄сайасампада̄ ниссайависесата̄. ла̄бхамаччхарийа̄дипа̄падхаммавиккхамбханам̣ пат̣ипаккхадӯрӣбха̄во. саббасатта̄нам̣ сакалават̣т̣адуккханиссаран̣аттха̄йа а̄йӯхана̄ паваттиа̄ка̄рависесо ведитаббо.
айан̃ча ¶ найо саббесам̣ маха̄бодхисатта̄нам̣ чаримабхава̄бхиниббаттакакамма̄йӯхане са̄дха̄ран̣оти тасса пхалена̄пи екасадисенева бхавитаббанти ¶ а̄ха ‘‘ити саббе буддха̄ асан̇кхйеййа̄йука̄’’ти, асан̇кхйеййака̄ла̄ваттха̄на̄йука̄ти аттхо. асан̇кхйеййа̄йукасам̣ваттанасаматтхам̣ паричитам̣ каммам̣ хоти, буддха̄ пана тада̄ манусса̄нам̣ ¶ парама̄йуппама̄н̣а̄нурӯпамева ка̄лам̣ т̣хатва̄ паринибба̄йанти тато парам̣ т̣хатва̄ са̄дхетаббапайоджана̄бха̄вато, дхаммата̄веса̄ти ва̄ ведитабба̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана тато парам̣ пана ат̣т̣ха̄насса ‘‘утубходжанавипаттийа̄’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.5) ка̄ран̣ам̣ вуттам̣, ‘‘там̣ локаса̄дха̄ран̣ам̣ локе джа̄тасам̣вуддха̄нам̣ татха̄гата̄нам̣ на хотӣ’’ти на сакка̄ ваттум̣. татха̄ хи несам̣ рогакиламатха̄дайо хонтийева. утубходжанавасена̄ти асампаннасса, сампаннасса ча утуно, бходжанасса ча васена йатха̄ккамам̣ а̄йу ха̄йатипи вад̣д̣хатипи. а̄йӯти ча парама̄йу адхиппетам̣. таттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ брахмаджа̄ла̄дит̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.40) вуттамева.
ида̄ни таматтхам̣ самуда̄гамато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ ‘‘таттха йада̄’’тиа̄ди вуттам̣. дхамме нийутта̄ дхаммика̄, на дхаммика̄ адхаммика̄, хим̣са̄диадхаммапасута̄. адхаммикамева хоти иссараджана̄нам̣ ануваттанена, паресам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанена ча. ун̣хавала̄хака̄ девата̄ти ун̣хаутуно паччайабхӯтамегхама̄ла̄самут̣т̣ха̄пака̄ девапутта̄. тесам̣ кира татха̄ читтуппа̄дасамака̄ламева йатхиччхитат̣т̣ха̄нам̣ ун̣хам̣ пхарама̄на̄ вала̄хакама̄ла̄ на̄тибахала̄ ито чито набхам̣ чха̄дентӣ витаноти. еса найо сӣтавала̄хакавассавала̄хака̄су. аббхавала̄хака̄ пана девата̄ сӣтун̣хавассехи вина̄ кевалам̣ аббхапат̣алассева самут̣т̣ха̄пака̄ ведитабба̄. та̄санти еттха ‘‘митта̄’’ти падам̣ а̄нетва̄ йоджана̄. ка̄мам̣ хет̣т̣ха̄ вутта̄ саттавидха̄пи девата̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄ва та̄ пана тена тена висесена ватва̄ ида̄ни тадан̃н̃е пат̣хамабхӯмике ка̄ма̄вачарадеве са̄ман̃н̃ато ган̣ханто ‘‘ча̄тумаха̄ра̄джика̄’’ти а̄ха. та̄сам̣ адхаммиката̄йа̄ти ра̄джӯнам̣ адхаммикабха̄вамӯлакена упара̄джа̄диадхаммикабха̄вапарампара̄бхатена та̄сам̣ девата̄нам̣ адхаммикабха̄вена. висамам̣ чандимасӯрийа̄ парихарантӣти ¶ бахва̄ба̄дхата̄ди анит̣т̣хапхалӯпаниссайабхӯтасса йатха̄вуттаадхаммиката̄сан̃н̃итасса са̄дха̄ран̣асса па̄пакаммасса балена висамам̣ ва̄йантена ва̄йуна̄ пӣл̣ийама̄на̄ чандимасӯрийа̄ синерум̣ париккхипанта̄ висамам̣ париваттанти йатха̄маггена наппаваттантӣти ¶ . ассидам̣ йатха̄ чандимасӯрийа̄нам̣ висамапариваттанам̣ висамава̄тасан̇кхобхахетукам̣, евам̣ утувасса̄дивисамаппаваттӣти дассетум̣ ‘‘ва̄то йатха̄маггена на ва̄йатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. девата̄нанти сӣтавала̄хакадевата̄дидевата̄нам̣. тена̄ха ‘‘сӣтун̣хабхедо утӯ’’тиа̄ди. тасмим̣ асампаджджантети тасмим̣ йатха̄вутте вассабӣджабхӯте утумхи йатха̄ка̄лам̣ сампаттим̣ анупагаччханте.
‘‘на ¶ самма̄ дево вассатӣ’’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘када̄чӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха када̄чи вассатӣти када̄чи авассанака̄ле вассати. када̄чи на вассатӣти када̄чи васситаббака̄ле на вассати. каттхачи вассати, каттхачи на вассатӣти падесама̄ха. ‘‘вассантопӣ’’тиа̄ди ‘‘када̄чи вассати, када̄чи на вассатӣ’’ти пададвайассева аттхавиваран̣ам̣. вигатагандхаван̣н̣араса̄дӣти а̄ди-саддена нироджатам̣ сан̇ган̣ха̄ти. екасмим̣ падесети бхаттапачанабха̄джанасса екапассе. уттан̣д̣уланти па̄като уккантатан̣д̣улам̣. тӣха̄ка̄рехӣти саббасо апарин̣атам̣, екадесена парин̣атам̣, дупарин̣атан̃ча̄ти евам̣ тӣха̄ка̄рехи. паччати пакка̄сайам̣ упагаччхати. аппа̄йука̄ти еттха ‘‘дуббан̣н̣а̄ ча̄’’типи ваттаббам̣. евам̣ утубходжанавасена а̄йу ха̄йати хетумхи апариккхӣн̣епи паччайасса паридуббалатта̄.
‘‘йада̄ пана̄’’тиа̄ди суккапаккхасса аттхо вуттавипарийа̄йена ведитаббо.
вад̣д̣хитва̄ ¶ вад̣д̣хитва̄ парихӣнанти ведитаббам̣. касма̄? на хи екасмим̣ антаракаппе анеке буддха̄ уппаджджанти, еко ева пана уппаджджатӣти. ида̄ни таматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘катха’’нтиа̄ди вуттам̣. чатта̄ри т̣хатва̄ти аччантасам̣йоге упайогавачанам̣. йам̣йам̣а̄йупарима̄н̣есӯти йаттакайаттакапарама̄йуппама̄н̣есу. тесампӣти буддха̄нам̣. там̣ тадева а̄йупарима̄н̣ам̣ хоти, таттха ка̄ран̣ам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева.
джа̄типариччхеда̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄
бодхипариччхедаван̣н̣ана̄
8. мӯлети ¶ мӯла̄вайавасса самӣпе. там̣ пана тасса̄ хет̣т̣ха̄падесо хотӣти а̄ха ‘‘па̄т̣алируккхасса хет̣т̣ха̄’’ти. там̣дивасанти аттана̄ джа̄тадивасе, там̣дивасанти ва̄ там̣ бхагавато абхисамбодхидивасе. со кира бодхируккхо са̄лакалйа̄н̣ӣ вийа патхавийа̄ аббхантаре ева пуретарам̣ вад̣д̣хенто абхисамбодхидивасе патхавим̣ уббхиджджитва̄ ут̣т̣хито ратанасатам̣ уччо, та̄вадева ча виттхато хутва̄ набхам̣ пӯренто ат̣т̣ха̄си. айампи киретасса руккхабха̄вена вийа ан̃н̃ехи вематтата̄. гханасам̣хатана̄л̣аван̣т̣ата̄йа кан̣н̣икабаддхехи вийа пуппхехи. екасан̃чханна̄ти пуппха̄нам̣ нирантарата̄йа ¶ екаджджхам̣ сан̃чханна̄, таттха таттха нибаддха…пе… самуджджаланти тахам̣ тахам̣ оламбитакусумада̄мехи чева тахам̣ тахам̣ кхиттама̄ла̄пин̣д̣ӣхи ча ито чито виппакин̣н̣авивидхаван̣т̣амуттапуппхехи ча саммадева уджджалам̣. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сирӣсампатта̄нӣти ан̃н̃аман̃н̃асса сирийа̄ собха̄йа сампанна̄ни. буддхагун̣авибхавасиринти самма̄самбуддхехи абхигантаббагун̣авибхӯтисобхам̣. пат̣ивиджджхама̄ноти адхигаччханто.
сетамбаруккхоти сетаван̣н̣апхало амбаруккхо. тадева̄ти ¶ па̄т̣алийа̄ вуттаппама̄н̣амева. екатоти екапассе. сураса̄нӣти сумадхурараса̄ни.
екова паллан̇коти екова паллан̇каппадесо. со со руккхо ‘‘бодхӣ’’ти вуччати буджджханти еттха̄ти катва̄.
са̄вакайугапариччхедаван̣н̣ана̄
9. са̄вакапариччхедети са̄вакайугапариччхеде. ‘‘кхан̣д̣атисса’’нти двепи екаджджхам̣ гахетва̄ екаттавасена вуттанти а̄ха ‘‘кхан̣д̣о ча тиссо ча̄’’ти, буддха̄нам̣ саходаро, вема̄тикопи ва̄ джет̣т̣хабха̄та̄ на хотӣти ‘‘екапитико канит̣т̣хабха̄та̄’’ти вуттам̣. авасесехи путтехи. ‘‘пан̃н̃а̄па̄рамийа̄ маттхакам̣ патто’’ти ватва̄ тасса маттхакаппаттам̣ гун̣ависесам̣ дассетум̣ ‘‘сикхина̄ бхагавата̄’’тиа̄ди вуттам̣.
уттароти уттамо. пуна уттароти тхерам̣ на̄мена вадати. па̄ранти паракот̣иматтхакам̣. пан̃н̃а̄висайети пан̃н̃а̄дхика̄ре. паваттит̣т̣ха̄навасена хи паваттим̣ вадати.
са̄вакасаннипа̄тапариччхедаван̣н̣ана̄
10. упосатханти ¶ а̄н̣а̄па̄тимоккхам̣. дутийататийесӯти дутийе, татийе ча са̄вакасаннипа̄те. есева найоти чатуран̇гикатам̣ атидисати. абхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа ваттхум̣ катхетва̄ паббаджджа̄ дӣпетабба̄, са̄ пана йасма̄ маноратхапӯран̣ийам̣ ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.211) виттха̄рато а̄гата̄, тасма̄ таттха вуттанайенева ведитабба̄ти.
упат̣т̣ха̄капариччхедаван̣н̣ана̄
11. нибаддхупат̣т̣ха̄кабха̄ванти ¶ а̄рамбхато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва паринибба̄на̄ нийатаупат̣т̣ха̄кабха̄вам̣. анийатуупат̣т̣ха̄ка̄ пана бхагавато пат̣хамабодхийам̣ бахӯ ахесум̣. тена̄ха ‘‘бхагавато хӣ’’тиа̄ди. ида̄ни а̄нандаттхеро йена ка̄ран̣ена саттху нибаддхупат̣т̣ха̄кабха̄вам̣ упагато, йатха̄ ча упагато, там̣ дассетум̣ ‘‘таттха екада̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘ахам̣ имина̄ маггена гаччха̄мӣ’’ти а̄ха анайабйасана̄па̄дакена каммуна̄ чодийама̄но ¶ . атха нам̣ бхагава̄ таматтхам̣ ана̄рочетва̄ва кхемам̣ маггам̣ сандха̄йа ‘‘ехи бхиккху имина̄ гаччха̄ма̄’’ти а̄ха. касма̄ панасса бхагава̄ таматтхам̣ на̄рочесӣти? а̄рочитепи асаддаханто на̄дийиссати. тан̃хи тасса хоти дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа̄тити. тети те гаманам̣, ‘‘та’’нти ва̄ па̄т̣хо.
анва̄саттоти анубаддхо, упаддуто ва̄. дхаммага̄раваниссито сам̣вего дхаммасам̣вего ‘‘амхесу на̄ма тит̣т̣хантесу бхагаватопи ӣдисам̣ джа̄та’’нти. ‘‘ахам̣ упат̣т̣хахисса̄мӣ’’ти ваданто дхаммасена̄пати аттхато евам̣ ваданто на̄ма хотӣти ‘‘ахам̣ бханте тумхе’’тиа̄ди вуттам̣. асун̃н̃а̄йева ме са̄ диса̄ти асун̃н̃а̄йева мама са̄ диса̄. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘тава ова̄до буддха̄нам̣ ова̄дасадисо’’ти.
васитум̣ на дассатӣти екагандхакут̣ийам̣ ва̄сам̣ на лабхиссатӣти адхиппа̄йо. параммукха̄ деситасса̄пи дхаммасса̄ти суттантадесанам̣ сандха̄йа вуттам̣. абхидхаммадесана̄ панасса параммукха̄ва паватта̄ пагева йа̄чана̄йа. тасса̄ ва̄чана̄маггопи са̄рипуттаттхераппабхаво. касма̄? со ниддесапат̣исамбхида̄ вийа ¶ тхерасса бхиккхуто гахитадхаммаккхандхапаккхийо. апаре пана ‘‘дхаммабхан̣д̣а̄га̄рико пат̣ипа̄т̣ийа̄ тикадукесу девасикам̣ катока̄со бхагавантам̣ пан̃хам̣ пуччхи, бхагава̄писса пуччхитапуччхитам̣ найада̄навасена виссаджджеси. евам̣ абхидхаммопи саттха̄ра̄ параммукха̄ деситопи тхерена саммукха̄ пат̣иггахитова ахосӣ’’ти ваданти. саббам̣ вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣.
аггупат̣т̣ха̄коти упат̣т̣ха̄не саккаччака̄рита̄йа аггабхӯто упат̣т̣ха̄ко. тхеро хи упат̣т̣ха̄кат̣т̣ха̄нам̣ ладдхака̄лато пат̣т̣ха̄йа бхагавантам̣ дувидхена удакена, тивидхена дантакат̣т̣хена, па̄дапарикаммена, гандхакут̣ипаривен̣асаммаджджанена̄ти евама̄дӣхи киччехи упат̣т̣хаханто ‘‘има̄йа на̄ма вела̄йа саттху идам̣ на̄ма ладдхум̣ ват̣т̣ати, идам̣ на̄ма ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ ¶ там̣ там̣ ниппха̄денто махатим̣ дан̣д̣адӣпикам̣ гахетва̄ екараттим̣ гандхакут̣ипаривен̣ам̣ нава ва̄ре анупарийа̄йати. евам̣ хисса ахоси ¶ ‘‘саче ме тхинамиддхам̣ оккамеййа, бхагавати паккосанте пат̣ивачанам̣ да̄тум̣ на̄хам̣ саккун̣еййа’’нти, тасма̄ саббараттим̣ дан̣д̣адӣпикам̣ хаттхена на мун̃чати. тена вуттам̣ ‘‘аггупат̣т̣ха̄ко’’ти.
12. питума̄туджа̄танагарапариччхедо питумукхена а̄гататта̄ ‘‘питипариччхедо’’ти вутто.
виха̄рам̣ па̄висӣти гандхакут̣им̣ па̄виси. еттакам̣ катхетва̄ти каппапариччхеда̄динавава̄рапат̣иман̣д̣итам̣ випассӣа̄дӣнам̣ саттаннам̣ буддха̄нам̣ пуббенива̄сапат̣исам̣йуттам̣ етта̄вата̄ десанам̣ десетва̄. касма̄ панеттха бхагава̄ випассӣа̄дӣнам̣ саттаннам̣йева буддха̄нам̣ пуббенива̄сам̣ катхеси, на буддхавам̣садесана̄йам̣ (бу. вам̣. 64 га̄тха̄дайо) вийа пан̃чавӣсатийа̄ буддха̄нам̣, тато ва̄ пана бхиййоти? анадхика̄рато, пайоджана̄бха̄вато ча. буддхавам̣садесана̄йан̃хи (бу. вам̣. 75) –
‘‘кӣдисо те маха̄вӣра, абхинӣха̄ро наруттама;
камхи ка̄ле тайа̄ вӣра, паттхита̄ бодхимуттама̄’’ти. а̄дина̄ –
паваттам̣ там̣ пуччхам̣ адхика̄рам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ йасса самма̄самбуддхасса па̄дамӯле аттана̄ маха̄бхинӣха̄ро като, там̣ дӣпан̇карам̣ бхагавантам̣ а̄дим̣ катва̄ йесам̣ чатувӣсатийа̄ буддха̄нам̣ сантика̄ бодхийа̄ ладдхабйа̄каран̣о хутва̄ таттха таттха па̄рамийо пӯреси, тесам̣ пат̣ипаттисан̇кха̄то пуббенива̄со, аттано ча пат̣ипатти катхита̄, идха пана та̄дисо адхика̄ро наттхи ¶ , йена дӣпан̇карато пат̣т̣ха̄йа, тато ва̄ пана пурато буддхе а̄раббха пуббенива̄сам̣ катхеййа. тасма̄ на еттха буддхавам̣садесана̄йам̣ вийа пуббенива̄со виттха̄рито. йасма̄ ча буддха̄нам̣ десана̄ на̄ма десана̄йа бха̄джанабхӯта̄нам̣ пуггала̄нам̣ н̃а̄н̣абала̄нурӯпа̄, на аттано н̃а̄н̣абала̄нурӯпа̄, тасма̄ таттха аггаса̄вака̄нам̣, маха̄са̄вака̄нам̣, (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.21 ван̇гӣсаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) та̄диса̄нан̃ча ¶ девабрахма̄нам̣ васена десана̄ виттха̄рита̄. идха пана пакатиса̄вака̄нам̣, та̄диса̄нан̃ча девата̄нам̣ васена пуббенива̄сам̣ катхенто саттаннамева буддха̄нам̣ пуббенива̄сам̣ катхеси. татха̄ хи не бхагава̄ палобханавасена самуттеджетум̣ саппапан̃чата̄йа катха̄йа десанам̣ маттхакам̣ апа̄петва̄ва гандхакут̣им̣ па̄виси. татха̄ ча имисса̄ ева десана̄йа ануса̄рато а̄т̣а̄на̄т̣ийапаритта- (дӣ. ни. 3.275) десана̄дайо паватта̄.
апичеттха ¶ бхагава̄ аттано суддха̄ва̄сача̄рика̄вибха̄винийа̄ упаридесана̄йа сан̇гахаттхам̣ випассӣа̄дӣнам̣ ева саттаннам̣ самма̄самбуддха̄нам̣ пуббенива̄сам̣ катхеси. тесам̣йева хи са̄вака̄ тада̄ чева етарахи ча суддха̄ва̄сабхӯмийам̣ т̣хита̄, на ан̃н̃есам̣ париниббутатта̄. ‘‘сиддхаттхатиссапхусса̄нам̣ кира буддха̄нам̣ са̄вака̄ суддха̄ва̄сесу упапанна̄ упапаттисаманантарамева имасмим̣ са̄сане упака̄дайо вийа арахаттам̣ адхигантва̄ начирассева паринибба̄йим̣су, на таттха таттха йа̄вата̄йукам̣ ат̣т̣хам̣сӯ’’ти ваданти. татха̄ йесам̣ самма̄самбуддха̄нам̣ пат̣иведхаса̄санам̣ екам̣сато ниччхайе на аджджа̄пи дхарати, на антарахитам̣, те ева киттенто випассӣа̄дӣнам̣йева бхагаванта̄нам̣ пуббенива̄сам̣ имасмим̣ сутте катхеси венеййаджджха̄сайавасена. апубба̄чариманийамо пана апара̄парам̣ сам̣саран̣акасаттава̄савасена екисса̄ локадха̄туйа̄ иччхитоти на тенетам̣ вируджджхатӣти дат̣т̣хаббам̣. нирантарам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ти абхиджа̄тито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва па̄тимоккхуддесо йа̄ва та̄ буддхакиччасиддхи, та̄ва маттхакам̣ сикхам̣ па̄петва̄. на та̄ва катхитоти йоджана̄.
тантинти дхамматантим̣, парийаттинти аттхо. путтапуттама̄туйа̄навиха̄радханавиха̄рада̄йака̄дӣнам̣ самбахула̄нам̣ аттха̄нам̣ вибха̄ванавасена паваттава̄ро самбахулава̄ро.
самбахулава̄раван̣н̣ана̄
ка̄ман̃ча̄йам̣ ¶ па̄л̣ийам̣ ана̄гато, ат̣т̣хакатха̄су а̄гататта̄ пана а̄нетва̄ ¶ дӣпетабботи там̣ дӣпенто ‘‘саббабодхисатта̄нан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. кулавам̣со кула̄нуккамо. павен̣ӣти парампара̄. ‘‘касма̄’’ти путтуппаттийа̄ ка̄ран̣ам̣ пуччхитва̄ там̣ виссадждженто ‘‘саббан̃н̃убодхисатта̄нан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха, тена тесам̣ джа̄танагара̄ди пан̃н̃а̄йама̄нам̣ екам̣сато мануссабха̄васан̃джа̄нанаттхам̣ иччхитаббам̣, ан̃н̃атха̄ йатха̄дхиппетабуддхакиччасиддхи ева на сийа̄ти дассети, йато маха̄сатта̄нам̣ чаримабхаве мануссалоке ева па̄тубха̄во, на ан̃н̃аттха.
самбахулапариччхедаван̣н̣ана̄
чанда̄дӣнам̣ собха̄висесам̣ рахети чаджа̄петӣти ра̄ху, ра̄хуггахо, идха пана ра̄ху вийа̄ти ра̄ху. бандхананти ча анаттхуппаттит̣т̣ха̄натам̣ сандха̄йа вуттам̣. татха̄ маха̄саттена вуттавачанамева гахетва̄ кума̄расса ‘‘ра̄хуло’’ти на̄мам̣ акам̣су. атха̄ти нипа̄таматтам̣. рочинӣти рочанасӣла̄, уджджаларӯпа̄ти ¶ аттхо. ручаггатӣти ручам̣ пабха̄там̣ а̄гатибхӯта̄, га-ка̄ра̄гамам̣ катва̄ вуттам̣. иттхиратанабха̄вато мануссалоке сабба̄сам̣ иттхӣнам̣ бимбапат̣иччханнабхӯта̄ти бимба̄.
джха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа̄ти па̄дакаджджха̄нато ут̣т̣ха̄йа.
ат̣т̣хан̇гулуббедха̄ти ат̣т̣хан̇гулаппама̄н̣абахалабха̄ва̄. чӯл̣ам̣сена чха̄детва̄ти тирийабха̄гена т̣хапанавасена саббам̣ виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ чха̄детва̄. суван̣н̣айат̣т̣хипха̄лехӣти пха̄лаппама̄н̣а̄хи суван̣н̣айат̣т̣хӣхи. суван̣н̣ахаттхипа̄да̄нӣти пакатихаттхипа̄дапарима̄н̣а̄ни суван̣н̣акхан̣д̣а̄ни. вуттанайенева̄ти чӯл̣ам̣сенева. суван̣н̣акат̣т̣ӣхӣти суван̣н̣акхан̣д̣ехи. салаккхан̣а̄нанти лаккхан̣асампанна̄нам̣ сахасса̄ра̄нам̣.
бодхипаллан̇коти абхисамбуджджханака̄ле нисаджджат̣т̣ха̄нам̣. авиджахитоти ¶ буддха̄нам̣ татха̄нисаджджа̄йа анан̃н̃аттхабха̄вӣбха̄вато апариччатто. тена̄ха ‘‘екасмим̣йева т̣ха̄не хотӣ’’ти. пат̣хамападаган̣т̣хика̄ти паччхиме сопа̄напхалаке т̣хатва̄ т̣хапийама̄насса даккхин̣апа̄дасса патит̣т̣хаханат̣т̣ха̄нам̣. там̣ пана йасма̄ дал̣хам̣ тхирам̣ кеначи абхеджджам̣ хоти, тасма̄ ‘‘падаган̣т̣хӣ’’ти вуттам̣. йасмим̣ ¶ бхӯмибха̄ге ида̄ни джетаванамаха̄виха̄ро, таттха йасмим̣ т̣ха̄не пурима̄нам̣ саббабуддха̄нам̣ ман̃ча̄ пан̃н̃атта̄, тасмим̣йева падесе амха̄кампи бхагавато ман̃чо пан̃н̃аттоти катва̄ ‘‘чатта̄ри ман̃чапа̄дат̣т̣ха̄на̄ни авиджахита̄нева хонтӣ’’ти вуттам̣. ман̃ча̄нам̣ пана махантакхуддакабха̄вена ман̃чапан̃н̃а̄панападесасса маханта̄махантата̄ аппама̄н̣ам̣, буддха̄нубха̄вена пана со падесо саббада̄ екаппама̄н̣ойева хотӣти ‘‘чатта̄ри ман̃чапа̄дат̣т̣ха̄на̄ни авиджахита̄нева хонтӣ’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣. виха̄ропи на виджахито йева̄ти еттха̄пи есева найо. пуримам̣ виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ на париччаджатӣти хи аттхо.
висит̣т̣ха̄ матта̄ виматта̄, виматта̄ва вематтам̣, висадисата̄ти аттхо. пама̄н̣ам̣ а̄рохо. падха̄нам̣ дуккаракирийа̄. расмӣти сарӣраппабха̄.
‘‘сатта̄нам̣ па̄катикахаттхена чхахаттхо маджджхимапурисо, тато тигун̣ам̣ бхагавато сарӣраппама̄н̣анти бхагава̄ ат̣т̣ха̄расахаттхо’’ти ваданти. апаре пана бхан̣анти ‘‘манусса̄нам̣ па̄катикахаттхена чатухаттхо маджджхимапурисо, тато тигун̣ам̣ бхагавато сарӣраппама̄н̣анти бхагава̄ два̄дасахаттхо упа̄диннакарӯпадхаммавасена, самантато пана бйа̄маматтам̣ бйа̄маппабха̄ пхаратӣти упари чхахаттхам̣ аббхуггато, бахалатараппабха̄ рӯпена саддхим̣ ат̣т̣ха̄расахаттхо хотӣ’’ти.
аддханийанти ¶ дӣгхака̄лам̣.
аджджха̄сайапат̣ибаддханти бодхисамбха̄расамбхаран̣ака̄ле татха̄паваттаджджха̄сайа̄дхӣнам̣, татха̄паваттапаттхана̄нурӯпам̣ випулам̣, випулатаран̃ча ¶ хотӣти аттхо. сва̄йаматтхо чарийа̄пит̣акаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева ведитаббо. еттха ча йасма̄ сарӣраппама̄н̣ам̣, падха̄нам̣, сарӣраппабха̄ ча буддха̄нам̣ висадиса̄ти идха па̄л̣ийам̣ ана̄гата̄, тасма̄ техи саддхим̣ вематтата̄са̄ман̃н̃ена а̄йукула̄нипи идха а̄харитва̄ дӣпита̄ни. пат̣ивиддхагун̣есӯти адхигатасаббан̃н̃угун̣есу. нану ча бодхисамбха̄ресу, венеййапуггалапарима̄н̣е ча вематтам̣ наттхӣти? саччам̣ наттхи, тадубхайам̣ пана буддхагун̣аггахан̣ена гахитамева хотӣти на уддхат̣ам̣. йадаггена хи саббабуддха̄нам̣ буддхагун̣есу вематтам̣ наттхи, тадаггена несам̣ самбодхисамбха̄ресупи вематтам̣ наттхӣти. касма̄? хетуанурӯпата̄йа пхаласса ¶ , екантенева венеййапуггалапарима̄н̣е вематтабха̄во вибха̄вито. маха̄бодхисатта̄нан̃хи хетуаваттха̄йам̣ самбхатӯпаниссайиндрийапарипа̄ка̄ венеййапуггала̄ чаримабхаве арахаттасампаттийа̄ парипосита̄ни камалавана̄ни сӯрийарасмисампхассена вийа татха̄гатагун̣а̄нубха̄васампхассена вибодхам̣ упагаччхантӣти дӣпесум̣ ат̣т̣хакатха̄чарийа̄.
нидхикумбхоти чатта̄ро маха̄нидхайо сандха̄йа вадати. джа̄то ча̄ти. ча-саддена катамаха̄бхинӣха̄ро ча̄ти айампи аттхо сан̇гахитоти дат̣т̣хаббо. вуттам̣ хетам̣ буддхавам̣се –
‘‘та̄ра̄ган̣а̄ вирочанти, наккхатта̄ гаганаман̣д̣але;
виса̄кха̄ чандима̄йутта̄, дхувам̣ буддхо бхависсатӣ’’ти. (бу. вам̣. 65);
‘‘етенева ча саббабуддха̄нам̣ виса̄кха̄наккхаттенева маха̄бхинӣха̄ро хотӣ’’ти ча ваданти.
13. айам̣ ¶ гатӣти айам̣ паватти паваттана̄ка̄ро, ан̃н̃е пуббенива̄сам̣ ануссаранта̄ имина̄ а̄ка̄рена ануссарантӣти аттхо, йасма̄ чутито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва пат̣исандхи, та̄ва ануссаран̣ам̣ а̄роханам̣ атӣтаатӣтатараатӣтатама̄диджа̄тисан̇кха̄те пуббенива̄се н̃а̄н̣асса абхимукхабха̄вена паваттӣти катва̄. тасма̄ пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва чути, та̄ва ануссаран̣ам̣ ороханам̣ пуббенива̄се пат̣имукхабха̄вена н̃а̄н̣асса паваттӣти а̄ха ‘‘паччха̄мукхам̣ н̃а̄н̣ам̣ песетва̄’’ти. чутигантаббанти йам̣ панидам̣ чутийа̄ н̃а̄н̣агатийа̄ гантаббам̣, там̣ гаманам̣ буджджхананти аттхо. гаруканти бха̄рийам̣ дуккарам̣. тена̄ха ‘‘а̄ка̄се падам̣ дассенто вийа̄’’ти. апарампи ка̄ран̣анти ¶ чхиннават̣ума̄нуссаран̣ам̣ паччха̄мукхам̣ н̃а̄н̣ам̣ песанато апарам̣ аччхарийаббхутака̄ран̣ам̣. йатра̄ти паччаттаттхе, на̄ма̄ти аччхарийаттхе нипа̄то, хи-саддо анаттхако. тена̄ха ‘‘йо на̄ма татха̄гато’’ти. еван̃ча катва̄ ‘‘йатра̄’’ти нипа̄тавасена висум̣ йатра-саддаггахан̣ам̣ саматтхитам̣ хоти. папан̃ченти саттасанта̄нам̣ сам̣са̄ре виттха̄рентӣти папан̃чам̣. каммават̣т̣ам̣ вуччатӣти килесават̣т̣асса папан̃чаггахан̣ена, випа̄кават̣т̣асса дуккхаггахан̣ена гахитатта̄. парийа̄диннават̣т̣ети саббасо кхепитават̣т̣е. ‘‘маггасӣлена пхаласӣлена̄’’ти ватва̄ тайидам̣ маггапхаласӣлам̣ локийасӣлапуббакам̣, буддха̄нан̃ча ¶ локийасӣлампи локуттарасӣлам̣ вийа анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ ева̄ти дассетум̣ ‘‘локийалокуттарасӣлена̄’’ти вуттам̣. сама̄дхипан̃н̃а̄супи есева найо. сама̄дхипаккха̄ти сама̄дхи ча сама̄дхипаккха̄ ча сама̄дхипаккха̄, екадесасарӯпекасесо дат̣т̣хаббо. тена̄ха ‘‘маггасама̄дхина̄’’тиа̄ди, ‘‘виха̄ро гахито ва̄’’ти ча. сама̄дхипаккха̄ на̄ма вӣрийасатиа̄дайо.
сайанти аттана̄. нӣваран̣а̄дӣхӣти нӣваран̣ехи чева тадекат̣т̣хехи ча па̄падхаммехи, витаккавича̄ра̄дӣхи ча. ‘‘вимуттатта̄ ¶ вимуттӣти сан̇кхйам̣ гаччхантӣ’’ти имина̄ вимутти-саддасса каммаса̄дханатам̣ а̄ха ат̣т̣хасама̄паттиа̄дивисайатта̄ тасса. вимуттатта̄ти ча ‘‘виккхамбханавасена вимуттатта̄’’тиа̄дина̄ йоджетаббам̣. тасса тасса̄ти аничча̄нупассана̄дикасса. паччанӣкан̇гавасена̄ти паха̄таббапат̣ипаккхаан̇гавасена. пат̣иппассаддханте уппаннатта̄ти килеса̄нам̣ пат̣иппассамбханам̣ пат̣иппассаддхам̣, со ева анто парийоса̄набха̄вато, тасмим̣ са̄дхетаббе ниббаттатта̄, там̣там̣маггаваджджхакилеса̄нам̣ пат̣иппассамбханавасена паваттатта̄ти аттхо. килесехи ниссат̣ата̄, апагамо ча нибба̄насса техи вивиттатта̄ ева̄ти а̄ха ‘‘дӯре т̣хитатта̄’’ти.
16. дхаммадха̄тӯти дхамма̄нам̣ сабха̄во, аттхато чатта̄ри арийасачча̄ни. суппат̣ивиддха̄ти сут̣т̣ху пат̣ивиддха̄ сава̄сана̄нам̣ саббесам̣ килеса̄нам̣ паджаханато. еван̃хи саббан̃н̃ута̄, дасабалан̃а̄н̣а̄дайо ча̄ти саббе буддхагун̣а̄ бхагавата̄ адхигата̄ ахесум̣. арахаттам̣ дхаммадха̄тӯти кечи. саббан̃н̃утан̃а̄н̣анти апаре. двӣхи падехӣти двӣхи ва̄кйехи. а̄баддханти пат̣ибаддхам̣ там̣мӯлакатта̄ упаридесана̄йа. девача̄рикакола̄халанти аттано девалоке ча̄рика̄йам̣ суддха̄ва̄садева̄нам̣ кутӯхалаппаваттим̣ дассенто суттантапарийоса̄не (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.91) вича̄рессати, аттхато вибха̄вессатӣти йоджана̄. айам̣ десана̄ти ‘‘ито со бхиккхаве’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.4) виттха̄рато паваттитадесанама̄ха. нида̄накан̣д̣етиа̄дито деситам̣ уддесадесанама̄ха. са̄ хи имисса̄ десана̄йа нида̄нат̣т̣ха̄нийатта̄ татха̄ вутта̄.
бодхисаттадхаммата̄ван̣н̣ана̄
17. ‘‘випассӣти ¶ тасса на̄ма’’нти ватва̄ тасса анваттхатам̣ дассетум̣ ‘‘тан̃ча кхо’’тиа̄ди вуттам̣. вивидхе аттхети тирохитавидӯрадесагата̄дике нӣла̄дивасена ¶ на̄на̄видхе, тадан̃н̃е ча индрийагочарабхӯте те ча йатхӯпагате, воха̄равиниччхайе ча̄ти на̄на̄видхе аттхе. пассанакусалата̄йа̄ти дассане нипун̣абха̄вена. йа̄тха̄вато ¶ н̃еййам̣ буджджхатӣти бодхи, со ева саттайогато бодхисаттоти а̄ха ‘‘пан̣д̣итасатто буджджханакасатто’’ти. сучинтитачинтита̄дина̄ пана пан̣д̣итабха̄ве ваттаббамева наттхи. йада̄ ча пана̄нена маха̄бхинӣха̄ро като, тато пат̣т̣ха̄йа маха̄бодхийам̣ екантаниннатта̄ бодхимхи сатто бодхисаттоти а̄ха ‘‘бодхисан̇кха̄тесӯ’’тиа̄ди. магган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃хи саббан̃н̃утан̃а̄н̣ам̣, саббан̃н̃утан̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃ча магган̃а̄н̣ам̣ ‘‘бодхӣ’’ти вуччати. ‘‘сато сампаджа̄но’’ти имина̄ чатуттха̄йа габбха̄ваккантийа̄ оккамӣти дассети. чатассо хи габбха̄ваккантийо идхекаччо габбхо ма̄тукуччхийам̣ оккамане, т̣ха̄не, никкхаманети тӣсу т̣ха̄несу асампаджа̄но хоти, екаччо пат̣хаме т̣ха̄не сампаджа̄но, на итаресу, екаччо пат̣хаме, дутийе ча т̣ха̄не сампаджа̄но, на татийе, екаччо тӣсупи т̣ха̄несу сампаджа̄но хоти. таттха пат̣хама̄ габбха̄вакканти локийамаха̄джанасса васена вутта̄, дутийа̄ асӣтимаха̄са̄вака̄нам̣ (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.21 ван̇гӣсаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄йа виттха̄ро) васена, татийа̄ двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣, паччекабуддха̄нан̃ча васена. те кира каммаджава̄техи уддхам̣па̄да̄ адхосира̄ анекасатапорисе папа̄те вийа йонимукхе кхитта̄ та̄л̣аччхиггал̣ена хаттхӣ вийа самба̄дхена йонимукхена никкхаманта̄ махантам̣ дуккхам̣ па̄пун̣анти, тена несам̣ ‘‘майам̣ никкхама̄ма̄’’ти сампаджан̃н̃ам̣ на хоти. чатуттха̄ саббан̃н̃убодхисатта̄нам̣ васена. те хи ма̄тукуччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣ханта̄пи паджа̄нанти, таттха васанта̄пи паджа̄нанти, никкхаманака̄лепи паджа̄нанти. на хи те каммаджава̄та̄ уддхам̣па̄де адхосире катва̄ кхипитум̣ сакконти, две хаттхе паса̄ритва̄ аккхӣни уммӣлетва̄ т̣хитака̄ва никкхамантӣти. н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ти пуббабха̄ге пан̃чамаха̄вилоканан̃а̄н̣ехи чева ‘‘ида̄ни чава̄мӣ’’ти чутипариччхинданан̃а̄н̣ена ча апарабха̄ге ‘‘идха майа̄ пат̣исандхи гахита̄’’ти пат̣исандхипариччхинданан̃а̄н̣ена ча париччхиджджа джа̄нитва̄.
пан̃чаннам̣ ¶ маха̄паричча̄га̄нам̣, н̃а̄таттхачарийа̄дӣнан̃ча сатипи па̄рамийа̄ парийа̄паннабха̄ве самбха̄рависесабха̄вадассанаттхам̣ висум̣ гахан̣ам̣. таттха ан̇гапаричча̄го, найанапаричча̄го, аттапаричча̄го, раджджапаричча̄го, путтада̄рапаричча̄готи име ¶ пан̃ча маха̄паричча̄га̄. таттха̄пи ка̄мам̣ ан̇гапаричча̄га̄дайопи да̄напа̄рамӣйева, татха̄пи паричча̄гависесабха̄вадассанаттхан̃чева судуккарабха̄вадассанаттхан̃ча ¶ маха̄паричча̄га̄нам̣ висум̣ гахан̣ам̣. тато ева ча ан̇гапаричча̄гатопи висум̣ найанапаричча̄гаггахан̣ам̣, паричча̄габха̄васа̄ман̃н̃епи раджджапаричча̄гапуттада̄рапаричча̄гаггахан̣ан̃ча катам̣. н̃а̄тӣнам̣ аттхачарийа̄ н̃а̄таттхачарийа̄, са̄ ча кхо карун̣а̄йанавасена. татха̄ сатталокасса дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтха̄нам̣ васена хитачарийа̄ локаттхачарийа̄. каммассаката̄н̃а̄н̣авасена, анаваджджакамма̄йатанасиппа̄йатанавиджджа̄т̣ха̄навасена, кхандха̄йатана̄дивасена, лаккхан̣аттайа̄дитӣран̣авасена ча аттано, паресан̃ча таттха сатипат̣т̣ха̄нена н̃а̄н̣ача̄ро буддхачарийа̄, са̄ панаттхато пан̃н̃а̄па̄рамӣйева, н̃а̄н̣асамбха̄рависесата̄дассанаттхам̣ пана висум̣ гахан̣ам̣. буддхачарийа̄нанти бахувачананиддесена пуббайогапуббачарийа̄дхаммаккха̄на̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. таттха гатапачча̄гатаваттасан̇кха̄та̄йа пуббабха̄гапат̣ипада̄йа саддхим̣ абхин̃н̃а̄сама̄паттиниппха̄данам̣ пуббайого. да̄на̄дӣсуйева са̄тисайапат̣ипатти пуббачарийа̄. ‘‘йа̄ва чарийа̄пит̣аке сан̇гахита̄ абхинӣха̄ро пуббайого, ка̄йа̄дививекавасена екачарийа̄ пуббачарийа̄’’ти кечи. да̄на̄дӣнан̃чева аппиччхата̄дӣнан̃ча сам̣са̄ранибба̄несу а̄дӣнава̄нисам̣са̄нан̃ча вибха̄ванавасена, сатта̄нам̣ бодхиттайе патит̣т̣ха̄панапарипа̄чанавасена ¶ ча паваттакатха̄ дхаммаккха̄нам̣. кот̣им̣ патва̄ти парам̣ парийантам̣ парамуккам̣сам̣ па̄пун̣итва̄. саттамаха̄да̄на̄нӣти ат̣т̣хавассикака̄ле ‘‘хадайамам̣са̄дӣнипи йа̄чака̄нам̣ дадеййа’’нти аджджха̄сайам̣ уппа̄детва̄ диннада̄нам̣, ман̇галахаттхида̄нам̣, гаманака̄ле диннам̣ саттасаттакамаха̄да̄нам̣, маггам̣ гаччхантена диннам̣ ассада̄нам̣, ратхада̄нам̣, путтада̄нам̣, бхарийа̄да̄нанти има̄ни сатта маха̄да̄на̄ни (чарийа̄. 79) датва̄.
‘‘ида̄нева ме маран̣ам̣ хотӯ’’ти адхимуччитва̄ ка̄лакаран̣ам̣ адхимуттика̄лакирийа̄, там̣ бодхисатта̄нам̣йева, на ан̃н̃есам̣. бодхисатта̄ кира дӣгха̄йукадевалоке т̣хита̄ ‘‘идха т̣хитасса ме бодхисамбха̄расамбхаран̣ам̣ на самбхаватӣ’’ти катва̄ таттха ва̄сато ниббиндама̄наса̄ хонти, тада̄ вима̄нам̣ пависитва̄ аккхӣни нимӣлетва̄ ‘‘ито уддхам̣ ме джӣвитам̣ наппаваттатӯ’’ти читтам̣ адхит̣т̣ха̄йа нисӣданти, читта̄дхит̣т̣ха̄насаманантарамева маран̣ам̣ хоти. па̄рамӣдхамма̄нан̃хи ¶ уккам̣саппаваттийа̄ тасмим̣ тасмим̣ аттабха̄ве абхин̃н̃а̄сама̄паттӣхи санта̄насса висеситатта̄ аттасинехасса танубха̄вена, саттесу ча маха̄карун̣а̄йа ул̣а̄рабха̄вена адхит̣т̣ха̄насса тиккхависадабха̄ва̄паттийа̄ бодхисатта̄нам̣ адхиппа̄йа̄ самиджджханти. читте, вийа каммесу ча несам̣ васӣбха̄во, тасма̄ йаттха упапанна̄нам̣ па̄рамийо саммадева парибрӯханти. вуттанайена ка̄лам̣ катва̄ таттха упападжджанти. татха̄ хи амха̄кам̣ маха̄сатто имасмим̣йева каппе на̄на̄джа̄тӣсу апарихӣнаджджха̄но ка̄лам̣ катва̄ брахмалоке ниббатто, аппакамева ка̄лам̣ таттха т̣хатва̄ тато чавитва̄ мануссалоке ниббатто, па̄рамӣсамбхаран̣апасуто ахоси. тена вуттам̣ ‘‘бодхисатта̄нам̣йева, на ¶ ан̃н̃еса’’нти. ‘‘екенааттабха̄вена антарена па̄рамӣнам̣ саббасо пӯритатта̄’’ти имина̄ пайоджана̄бха̄вато таттха т̣хатва̄ адхимуттика̄лакирийа̄ ¶ на̄ма на̄хосӣти дассети. апи ча таттха йа̄вата̄йукат̣т̣ха̄нам̣ чаримабхаве анекамаха̄нидхисамут̣т̣ха̄напуббика̄йа диббасампаттисадиса̄йа маха̄сампаттийа̄ ниббатти вийа, буддхабхӯтасса асадисада̄на̄дивасена анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ала̄бхуппатти вийа ча ‘‘ито парам̣ маха̄пурисасса диббасампаттианубхаванам̣ на̄ма наттхӣ’’ти усса̄хаджа̄тасса пун̃н̃асамбха̄расса васена̄ти дат̣т̣хаббам̣. айан̃хеттха дхаммата̄.
мануссаган̣ана̄васена, на деваган̣ана̄васена. пуббанимитта̄нӣти чутийа̄ пуббанимитта̄ни. амила̄йитва̄ти еттха амила̄таггахан̣енева та̄сам̣ ма̄ла̄нам̣ ван̣н̣асампада̄йапи гандхасампада̄йапи собха̄сампада̄йапи авина̄со дасситоти дат̣т̣хаббам̣. ба̄хираббхантара̄нам̣ раджоджалла̄нам̣ лепассапи абха̄вато дева̄нам̣ сарӣрагата̄ни ваттха̄ни саббака̄лам̣ парисуддхаппабхассара̄нева хутва̄ тит̣т̣хантӣти а̄ха ‘‘ваттхесупи есева найо’’ти. нева сӣтам̣ на ун̣ханти йасса сӣтасса пат̣ика̄равасена адхикам̣ севийама̄нам̣ ун̣хам̣, сайамева ва̄ кхаратарам̣ хутва̄ абхибхавантам̣ сарӣре седам̣ уппа̄деййа, та̄дисам̣ нева сӣтам̣, на ун̣хам̣ хоти. тасмим̣ ка̄лети йатха̄вуттамаран̣а̄саннака̄ле. биндубиндувасена̄ти чхиннасутта̄йа а̄муттамутта̄валийа̄ нипатанта̄ муттагул̣ика̄ вийа бинду бинду хутва̄. седа̄ти седадха̄ра̄ муччанти. данта̄нам̣ кхан̣д̣итабха̄во кхан̣д̣иччам̣. кеса̄нам̣ палитабха̄во па̄личчам̣. а̄ди-саддена валиттачатам̣ сан̇ган̣ха̄ти. килантарӯпо аттабха̄во хоти, на пана кхан̣д̣иччапа̄личча̄дӣти ¶ адхиппа̄йо. уккан̣т̣хита̄ти анабхирати. са̄ наттхи ¶ упарӯпари ул̣а̄раул̣а̄ра̄намева бхога̄нам̣ висесато дувиджа̄нана̄нам̣ упатит̣т̣хаханато. ниссасантӣти ун̣хам̣ ниссасанти. виджамбхантӣти анабхиративасена виджамбханам̣ каронти.
пан̣д̣ита̄ ева̄ти буддхисампанна̄ ева девата̄. йатха̄ девата̄ сампатиджа̄та̄ ‘‘кӣдисена пун̃н̃акаммена идха ниббатта̄’’ти чинтетва̄ ‘‘имина̄ на̄ма пун̃н̃акаммена идха ниббатта̄’’ти джа̄нанти, евам̣ атӣтабхаве аттана̄ катам̣, ан̃н̃ада̄пи ва̄ екаччам̣ пун̃н̃акаммам̣ джа̄нантийева маха̄пун̃н̃а̄ти а̄ха ‘‘йе маха̄пун̃н̃а̄’’тиа̄ди.
на пан̃н̃а̄йанти чиратарака̄латта̄ парама̄йуно. аниййа̄никанти на ниййа̄на̄вахам̣ сатта̄нам̣ абха̄джанабха̄вато. сатта̄ на парама̄йуно хонти на̄ма па̄пуссанната̄йа̄ти а̄ха ‘‘тада̄ хи сатта̄ уссаннакилеса̄ хонтӣ’’ти. еттха̄ха – касма̄ самма̄самбуддха̄ мануссалоке ева уппаджджанти, на девабрахмалокесӯти? девалоке та̄ва нуппаджджанти брахмачарийава̄сасса анока̄сабха̄вато, татха̄ аначчхарийабха̄вато ¶ . аччхарийадхамма̄ хи буддха̄ бхагаванто, тесам̣ са̄ аччхарийадхаммата̄ деваттабха̄ве т̣хита̄нам̣ на па̄кат̣а̄ хоти йатха̄ мануссабхӯта̄нам̣, девабхӯте хи самма̄самбуддхе диссама̄нам̣ буддха̄нубха̄вам̣ дева̄нубха̄вато локо дахати, на буддха̄нубха̄вато, татха̄ сати ‘‘самма̄самбуддхо’’ти на̄дхимуччати на сампасӣдати, иссарагуттагга̄хам̣ на виссаджджети, деваттабха̄васса ча чирака̄ла̄дхит̣т̣ха̄нато екаччасассатава̄дато на паримуччати. брахмалоке нуппаджджантӣти еттха̄пи есева найо. сатта̄нам̣ та̄дисагга̄хавинимочанаттхан̃хи буддха̄ бхагаванто мануссасугатийам̣йева уппаджджанти, на девасугатийам̣. мануссасугатийам̣ уппаджджанта̄пи опапа̄тика̄ на хонти, сати ча опапа̄тикӯпапаттийам̣ вуттадоса̄нативаттанато, дхаммавенеййа̄нам̣ дхамматантийа̄ т̣хапанасса ¶ вийа дха̄тувенеййа̄нам̣ дха̄тӯнам̣ т̣хапанасса иччхитаббатта̄ ча. на хи опапа̄тика̄нам̣ паринибба̄нато уддхам̣ сарӣрадха̄туйо тит̣т̣ханти. мануссалоке уппаджджанта̄пи маха̄бодхисатта̄ чаримабхаве мануссабха̄васса па̄кат̣абха̄вакаран̣а̄йа пана да̄рапариггахампи каронта̄ йа̄ва путтамукхадассана̄ ага̄рамаджджхе тит̣т̣ханти, парипа̄кагатасӣланеккхаммапан̃н̃а̄дипа̄рамика̄пи на абхиниккхамантӣти. ким̣ ва̄ ета̄йа ¶ ка̄ран̣ачинта̄йа ‘‘саббабуддхехи а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣а̄, йадидам̣ мануссабхӯта̄нам̣йева абхисамбуджджхана̄, на девабхӯта̄на’’нти. айаметтха дхаммата̄. татха̄ хи тадаттхо маха̄бхинӣха̄ропи мануссабхӯта̄нам̣йева иджджхати, на девабхӯта̄нам̣.
касма̄ пана самма̄самбуддха̄ джамбудӣпе ева уппаджджанти, на сесадӣпесу? кечи та̄ва а̄ху ‘‘йасма̄ патхавийа̄ на̄бхибхӯта̄, буддха̄нубха̄васахита̄ ачалат̣т̣ха̄набхӯта̄ бодхиман̣д̣абхӯми джамбудӣпе ева, тасма̄ джамбудӣпе ева уппаджджантӣ’’ти, татха̄ ‘‘итаресампи авиджахитат̣т̣ха̄на̄нам̣ таттхева лаббханато’’ти. айам̣ панеттха амха̄кам̣ кханти – йасма̄ пуримабуддха̄нам̣, маха̄бодхисатта̄нам̣, паччекабуддха̄нан̃ча ниббаттийа̄ са̄вакабодхисатта̄нам̣ са̄вакабодхийа̄ абхинӣха̄ро, са̄вакапа̄рамийа̄ самбхаран̣ам̣, парипа̄чанан̃ча буддхакхеттабхӯте имасмим̣ чаккава̄л̣е джамбудӣпе ева иджджхати, на ан̃н̃аттха. венеййа̄нам̣ винайанаттхо ча буддхуппа̄доти аггаса̄вакамаха̄са̄вака̄ди венеййависеса̄пеккха̄йа етасмим̣ джамбудӣпе ева буддха̄ ниббаттанти, на сесадӣпесу. айан̃ча найо саббабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣оти. тесам̣ уттамапуриса̄нам̣ таттхева уппатти сампаттичакка̄нам̣ вийа ан̃н̃аман̃н̃ӯпаниссайато апара̄парам̣ ¶ ваттатӣти дат̣т̣хаббам̣, етенева имам̣ чаккава̄л̣ам̣ маджджхе катва̄ имина̄ саддхим̣ чаккава̄л̣а̄нам̣ дасасахассассева кхеттабха̄во дӣпито ито ан̃н̃асса буддха̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄насса тепит̣аке буддхавачане анупалаббханато. тена̄ха ‘‘тӣсу дӣпесу буддха̄ на ниббаттанти, джамбудӣпейева ниббаттантӣти дӣпам̣ пассӣ’’ти. имина̄ найена десанийа̄мепи ка̄ран̣ам̣ нӣхаритва̄ ваттаббам̣.
ида̄ни ¶ ча кхаттийакулам̣ локасамматам̣ бра̄хман̣а̄нампи пӯджанӣйабха̄вато. ‘‘ра̄джа̄ пита̄ бхависсатӣ’’ти кулам̣ пасси питувасена куласса ниддиситаббато.
‘‘дасаннам̣ ма̄са̄нам̣ упари сатта диваса̄нӣ’’ти пасси, тена аттано антара̄йа̄бха̄вам̣ ан̃н̃а̄си, тасса̄ ча туситабхаве диббасампаттипаччанубхаванам̣.
та̄ девата̄ти дасасахассичаккава̄л̣адевата̄. катхам̣ пана та̄ девата̄ тада̄ бодхисаттасса пӯритапа̄рамибха̄вам̣, катхам̣ часса буддхабха̄вам̣ джа̄нантӣти? махесаккха̄нам̣ ¶ девата̄нам̣ васена, йебхуййена ча та̄ девата̄ абхисамайабха̄гино. татха̄ хи бхагавато дхаммада̄насам̣вибха̄ге анекава̄рам̣ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄саннипа̄то ахоси.
‘‘чава̄мӣ’’ти джа̄на̄ти чутиа̄саннаджаванехи н̃а̄н̣асахитехи чутийа̄ упат̣т̣хитабха̄васса пат̣исам̣видитатта̄. чутичиттам̣ на джа̄на̄ти чутичиттаккхан̣асса иттарабха̄вато. татха̄ хи там̣ чутӯпапа̄тан̃а̄н̣ассапи ависайова. пат̣исандхичиттепи есева найо. а̄ваджджанапарийа̄йоти а̄ваджджанаккамо. йасма̄ екава̄рам̣ а̄ваджджитаматтена а̄рамман̣ам̣ ниччхинитум̣ на сакка̄, тасма̄ там̣ ева̄рамман̣ам̣ дутийам̣, татийан̃ча а̄ваджджитва̄ ниччхайати. а̄ваджджанасӣсена четтха джаванава̄ро гахито. тена̄ха ‘‘дутийататийачиттава̄ре ева джа̄ниссатӣ’’ти. чутийа̄ пуретарам̣ катипайачиттава̄рато пат̣т̣ха̄йа ‘‘маран̣ам̣ ме а̄санна’’нти ¶ джа̄нанато ‘‘чутиккхан̣епи чава̄мӣти джа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣. пат̣исандхийа̄ пана апуббабха̄вато пат̣исандхичиттам̣ на джа̄на̄ти. никантийа̄ уппаттито парато ‘‘асукасмим̣ ме т̣ха̄не пат̣исандхи гахита̄’’ти джа̄на̄ти. тасмим̣ ка̄лети пат̣исандхиггахан̣ака̄ле. дасасахассилокадха̄ту кампатӣти еттха кампанака̄ран̣ам̣ хет̣т̣ха̄ брахмаджа̄лаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.149) вуттамева. аттхато панеттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ парато маха̄паринибба̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.171) а̄гамиссати. маха̄ка̄рун̣ика̄ буддха̄ бхагаванто сатта̄нам̣ хитасукхавидха̄натаппарата̄йа бахулам̣ соманассика̄ва хонтӣти тесам̣ пат̣хамамаха̄випа̄качиттена пат̣исандхиггахан̣ам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.17; дха. са. ат̣т̣ха. 498; ма. ни. ат̣т̣ха. 4.200) вуттам̣. маха̄сиваттхеропана йадипи маха̄ка̄рун̣ика̄ буддха̄ бхагаванто сатта̄нам̣ хитасукхавидха̄натаппара̄ва, вивекаджджха̄сайа̄ пана висан̇кха̄ранинна̄ саббасан̇кха̄ресу аджджхупеккханабахула̄ти пан̃чамамаха̄випа̄качиттена пат̣исандхиггахан̣ама̄ха.
пуре пун̣н̣ама̄йа саттамадивасато пат̣т̣ха̄йа̄ти пун̣н̣ама̄йа пуре саттамадивасато пат̣т̣ха̄йа, суккапаккхе ¶ навамито пат̣т̣ха̄йа̄ти аттхо. саттаме дивасети навамито саттаме дивасе а̄сал̣хипун̣н̣ама̄йам̣. идам̣ супинанти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рам̣. маджджхимат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘анотаттадахам̣ нетва̄ екамантам̣ ат̣т̣хам̣су. атха несам̣ девийо а̄гантва̄ мануссамалахаран̣аттхам̣ нха̄петва̄’’ти ¶ (ма. ни. ат̣т̣ха. 4.200) вуттам̣. таттха несам̣ девийоти маха̄ра̄джӯнам̣ девийо. чаритва̄ти гочарам̣ чаритва̄.
харитӯпалитта̄йа̄ти харитена гомайена катапарибхан̣д̣а̄йа. ‘‘со ча кхо пурисагаббхо, на иттхигаббхо, путто те бхависсатӣ’’ти еттакамева ¶ те бра̄хман̣а̄ аттано супинасаттханайена катхесум̣. ‘‘саче ага̄рам̣ аджджха̄васиссатӣ’’тиа̄ди пана девата̄виггахена таматтхам̣ йа̄тха̄вато паведесум̣.
дхаммата̄ти еттха дхамма-саддо ‘‘джа̄тидхамма̄нам̣ бхиккхаве сатта̄на’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.131; 3.373; пат̣и. ма. 1.33) вийа пакатипарийа̄йо, дхаммо ева дхаммата̄ йатха̄ дево ева девата̄ти а̄ха ‘‘айам̣ сабха̄во’’ти, айам̣ пакатӣти аттхо. сва̄йам̣ сабха̄во аттхато татха̄ нийатабха̄воти а̄ха ‘‘айам̣ нийа̄моти вуттам̣ хотӣ’’ти. нийа̄мо пана бахувидхоти те саббе аттхуддха̄ранайена уддхаритва̄ идха̄дхиппетанийа̄мамева дассетум̣ ‘‘нийа̄мо ча на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха камма̄нам̣ нийа̄мо камманийа̄мо. еса найо утунийа̄ма̄дӣсу тӣсу. итаро пана дхаммо ева нийа̄мо дхамманийа̄мо, дхаммата̄.
кусаласса каммасса. нисенто тикхин̣ам̣ каронто.
арӯпа̄дибхӯмибха̄гависесавасена утувисесадассанато утувисесена сиджджхама̄на̄нам̣ руккха̄дӣнам̣ пуппхапхала̄диггахан̣ам̣ ‘‘тесу тесу джанападесӯ’’ти висесетва̄ вуттам̣. тасмим̣ тасмим̣ ка̄лети тасмим̣ тасмим̣ васанта̄дика̄ле.
мадхурато бӣджато титтато бӣджатоти йоджана̄.
18. ваттама̄насамӣпе ваттама̄не вийа вохаритаббанти ‘‘оккаматӣ’’ти вуттанти а̄ха ‘‘окканто хотӣти айамеваттхо’’ти. евам̣ хотӣти евам̣ вуттаппака̄ренасса сампаджа̄нана̄ хоти. на оккамама̄не пат̣исандхиккхан̣асса дувин̃н̃еййата̄йа. йатха̄ ча вуттам̣ ‘‘пат̣исандхичиттам̣ на джа̄на̄тӣ’’ти. дасасахассачаккава̄л̣апаттхаран̣ена ¶ ва̄ аппама̄н̣о. ативийа самуджджаланабха̄вена ул̣а̄ро ¶ . дева̄нубха̄ванти дева̄нам̣ пабха̄нубха̄вам̣. дева̄нан̃хи пабхам̣ со обха̄со ¶ абхибхавати, на тесам̣ а̄дхипаччам̣. тена̄ха ‘‘ниваттхаваттхасса̄’’тиа̄ди.
лока̄нам̣ локадха̄тӯнам̣ антаро виваро локантаро, со ева иттхилин̇гавасена ‘‘локантарика̄’’ти вутто. руккхагаччха̄дина̄ кеначи на хан̃н̃антӣти агха̄, асамба̄дха̄. тена̄ха ‘‘ниччавиват̣а̄’’ти. асам̣вута̄ти хет̣т̣ха̄, упари ча кеначи на пихита̄. тена вуттам̣ ‘‘хет̣т̣ха̄пи аппатит̣т̣ха̄’’ти. таттха пи-саддена йатха̄ хет̣т̣ха̄ удакасса пидха̄йика̄ патхавӣ наттхӣти асам̣вута̄ локантарика̄, евам̣ упарипи чаккава̄л̣есу вийа девавима̄на̄нам̣ абха̄вато асам̣вута̄ аппатит̣т̣ха̄ти дассети. андхака̄ро еттха аттхӣти андхака̄ра̄. чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ на джа̄йати а̄локасса абха̄вато, на чаккхуно. татха̄ хи ‘‘тена обха̄сена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сан̃джа̄нантӣ’’ти вуттам̣. джамбудӣпе т̣хитамаджджханхикавела̄йам̣ пуббавидехава̄сӣнам̣ аттхан̇гаманавасена упад̣д̣хам̣ сӯрийаман̣д̣алам̣ пан̃н̃а̄йати, апарагойа̄нава̄сӣнам̣ уггаманавасена, евам̣ сесадӣпесу пӣти а̄ха ‘‘екаппаха̄ренева тӣсу дӣпесу пан̃н̃а̄йантӣ’’ти. ито ан̃н̃атха̄ пана двӣсу ева дӣпесу екаппаха̄рена пан̃н̃а̄йантӣти. екека̄йа диса̄йа нава нава йоджанасатасахасса̄ни андхака̄равидхаманампи имина̄ва найена дат̣т̣хаббам̣. пабха̄йа наппахонтӣти аттано пабха̄йа обха̄ситум̣ анабхисамбхунанти. йугандхарапаббатаппама̄н̣е а̄ка̄се вичаран̣ато ‘‘чаккава̄л̣апаббатасса вемаджджхена вичарантӣ’’ти вуттам̣.
ва̄ват̣а̄ти ¶ кха̄данаттхам̣ ган̣хитум̣ упаккаманта̄. випариваттитва̄ти виваттитва̄. чхиджджитва̄ти муччха̄паттийа̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато муччитва̄, ан̇гапаччан̇гачхеданена ва̄ чхиджджитва̄. аччантакха̄рети а̄тапасанта̄па̄бха̄вена атисӣтабха̄вамева сандха̄йа аччантакха̄рата̄ вутта̄ сийа̄. на хи там̣ каппасан̣т̣хаханаудакам̣ сампаттикарамаха̄мегхавут̣т̣хам̣ патхависандха̄ракам̣ каппавина̄сакам̣ удакам̣ вийа кха̄рам̣ бхавитум̣ арахати. татха̄ хи сати патхавӣпи вилӣйеййа, тесам̣ ва̄ па̄пакаммабалена пета̄нам̣ удакасса пуббакхел̣абха̄ва̄патти вийа тасса удакасса тада̄ кха̄рабха̄ва̄патти хотӣти вуттам̣ ‘‘аччантакха̄ре удаке’’ти.
екайа̄гупа̄наматтампӣти патта̄дибха̄джанагатам̣ йа̄гум̣ гал̣очиа̄диуддхаран̣ийа̄ гахетва̄ пиванаматтампи ка̄лам̣. самантатоти саббабха̄гато чхаппака̄рампи.
19. чатуннам̣ ¶ маха̄ра̄джа̄нам̣ васена̄ти вессаван̣а̄дичатумаха̄ра̄джабха̄васа̄ман̃н̃ена.
йатха̄виха̄ранти ¶ йатха̄сакам̣ виха̄рам̣.
20. пакатийа̄ти аттано пакатийа̄ ева. тена̄ха ‘‘сабха̄венева̄’’ти. парасса сантике гахан̣ена вина̄ аттано сабха̄венева сайамева адхит̣т̣хахитва̄ сӣласампанна̄. бодхисаттама̄та̄пӣти амха̄кам̣ бодхисаттама̄та̄пи. ка̄ладевиласса̄ти йатха̄ ка̄ладевиласса сантике ан̃н̃ада̄ ган̣ха̄ти, бодхисатте пана…пе… сайамева сӣлам̣ аггахеси, татха̄ випассӣбодхисаттама̄та̄пӣти адхиппа̄йо.
21. ‘‘мануссесӯ’’ти идам̣ пакатича̄риттавасена вуттам̣, ‘‘манусситтхийа̄ на̄ма мануссапурисесу пуриса̄дхиппа̄йачиттам̣ уппаджджеййа̄’’ти. бодхисаттасса ма̄туйа̄ пана девесупи та̄дисам̣ читтам̣ нуппаджджатева. йатха̄ бодхисаттасса а̄нубха̄вена бодхисаттама̄ту пуриса̄дхиппа̄йачиттам̣ нуппаджджати, евам̣ тасса а̄нубха̄венева са̄ кеначи пурисена анабхибхаванӣйа̄ти а̄ха ‘‘па̄да̄ на ваханти диббасан̇кхалика̄ вийа баджджхантӣ’’ти.
22. пуббе ¶ ‘‘ка̄магун̣ӯпасам̣хитам̣ читтам̣ нуппаджджатӣ’’ти вуттам̣, пуна ‘‘пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппита̄ саман̇гӣбхӯта̄ парича̄ретӣ’’ти ча вуттам̣. катхамидам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на вируджджхатӣти а̄ха ‘‘пуббе’’тиа̄ди. ваттхупат̣иккхепоти абрахмачарийаваттхупат̣иседхо. тена̄ха ‘‘пуриса̄дхиппа̄йавасена̄’’ти. а̄рамман̣апат̣ила̄бхоти рӯпа̄дипан̃чака̄магун̣а̄рамман̣ассева пат̣ила̄бхо.
23. киламатхоти кхедо, ка̄йасса гарубха̄вакатхинабха̄ва̄дайопи тасса̄ тада̄ на хонти ева. ‘‘тирокуччхигатам̣ пассатӣ’’ти вуттам̣. када̄ пат̣т̣ха̄йа пассатӣти а̄ха ‘‘калала̄дика̄лам̣ атиккамитва̄’’тиа̄ди. дассане пайоджанам̣ сайамева вадати. тасса абха̄вато калала̄дика̄ле на пассати. путтена дахарена мандена утта̄насеййакена саддхим̣. ‘‘йам̣ там̣ ма̄тӯ’’тиа̄ди пакатича̄риттавасена вуттам̣. чаккаваттигаббхатопи хи сависесам̣ бодхисаттагаббхо париха̄рам̣ лабхати пун̃н̃асамбха̄расса са̄тисайатта̄, тасма̄ бодхисаттама̄та̄ ативийа саппа̄йа̄ха̄ра̄ча̄ра̄ ча хутва̄ саккаччам̣ парихарати. сукхава̄саттханти бодхисаттасса сукхава̄саттхам̣. пураттха̄бхимукхоти ма̄ту ¶ пуримабха̄га̄бхимукхо. ида̄ни тирокуччхигатасса диссама̄ната̄йа аббхантарам̣, ба̄хиран̃ча ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘пуббе катакамма’’нтиа̄ди вуттам̣. асса̄ти девийа̄. ваттхунти куччхим̣. пхаликааббхапат̣ала̄дино вийа бодхисаттама̄тукуччхитачасса патанубха̄вена а̄локасса вибандха̄бха̄вато йатха̄ бодхисаттама̄та̄ куччхигатам̣ бодхисаттам̣ пассати, ким̣ евам̣ бодхисаттопи ма̄тарам̣, ан̃н̃ан̃ча пурато т̣хитам̣ рӯпагатам̣ пассати, ноти а̄ха ‘‘бодхисатто пана̄’’тиа̄ди. касма̄ ¶ пана сати чаккхумхи, а̄локе ча на пассатӣти а̄ха ‘‘на хи антокуччхийам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджатӣ’’ти. асса̄сапасса̄са̄ вийа хи таттха чаккхувин̃н̃а̄н̣ампи на уппаджджати таджджасса саманна̄ха̄расса абха̄вато.
24. йатха̄ ¶ ан̃н̃а̄ иттхийо виджа̄таппаччайа̄ та̄дисена рогена абхибхӯта̄пи хутва̄ маранти, бодхисаттама̄ту пана бодхисатте куччхигате тасса виджа̄йананимиттам̣, на кочи рого уппаджджати, кевалам̣ а̄йупариккхайенева ка̄лам̣ кароти, сва̄йаматтхо хет̣т̣ха̄ вутто ева. ‘‘бодхисаттена васитат̣т̣ха̄нан̃хӣ’’тиа̄ди тасса ка̄ран̣авачанам̣. ан̃н̃есам̣ апарибхоганти ан̃н̃ехи на парибхун̃джитаббам̣, на парибхогайогйанти аттхо. татха̄ сати бодхисаттапиту ан̃н̃а̄йа аггамахесийа̄ бхавитаббам̣, татха̄пи бодхисаттама̄тари дхарантийа̄ айуджджама̄наканти а̄ха ‘‘на ча сакка̄’’тиа̄ди. апанетва̄ти аггамахесит̣ха̄нато нӣхаритва̄. аттани чхандара̄гавасенева бахиддха̄ а̄рамман̣апарийесана̄ти висайиниса̄ра̄го сатта̄нам̣ висайесу са̄ра̄гасса балавака̄ран̣анти дассенто а̄ха ‘‘сатта̄нам̣ аттабха̄ве чхандара̄го балава̄ хотӣ’’ти. анураккхитум̣ на саккотӣти самма̄ габбхапариха̄рам̣ на̄нуйун̃джати. тена габбхо бахва̄ба̄дхо хоти. ваттху висадам̣ хотӣти габбха̄сайо висуддхо хоти. ма̄ту маджджхимавайасса татийакот̣т̣ха̄се бодхисаттагаббхоккаманампи тасса̄ а̄йупарима̄н̣авилоканенева сан̇гахитам̣ вайовасена уппаджджанакавика̄расса париваджджанато. иттхисабха̄вена уппаджджанакавика̄ро пана бодхисаттасса а̄нубха̄венева вӯпасамати.
25. саттама̄саджа̄тоти пат̣исандхиггахан̣ато саттаме ма̄се джа̄то. со сӣтун̣хаккхамо на хоти ативийа сукхума̄лата̄йа. ат̣т̣хама̄саджа̄то ¶ ка̄мам̣ саттама̄саджа̄тато буддхивайава̄, екачче пана чаммападеса̄ вуддхим̣ па̄пун̣анта̄ гхат̣т̣анам̣ на саханти, тена со на джӣвати. ‘‘саттама̄саджа̄тасса пана на та̄ва те джа̄та̄’’ти ваданти.
27. дева̄ ¶ пат̣хамам̣ пат̣игган̣хантӣти ‘‘локана̄тхам̣ маха̄пурисам̣ сайамева пат̣хамам̣ пат̣игган̣ха̄ма̄’’ти сан̃джа̄тага̄равабахума̄на̄ аттано пӣтим̣ паведента̄ кхӣн̣а̄сава̄ суддха̄ва̄сабрахма̄но а̄дито пат̣игган̣ханти. сӯтивесанти сӯтиджагганадха̄тивесам̣. екети абхайагирива̄сино. маччхаккхисадисам̣ чхавивасена. ат̣т̣ха̄си на нисӣди, на нипаджджи ва̄. тена вуттам̣ ‘‘т̣хита̄ва бодхисаттам̣ бодхисаттама̄та̄ виджа̄йатӣ’’ти. ниддуккхата̄йа т̣хита̄ ева хутва̄ виджа̄йати. дуккхасса хи балавабха̄вато там̣ дуккхам̣ асахама̄на̄ ан̃н̃а̄ иттхийо нисинна̄ ва̄ нипанна̄ ва̄ виджа̄йанти.
28. аджинаппавен̣ийа̄ти ¶ аджиначаммехи сиббитва̄ катапавен̣ийа̄. маха̄теджоти маха̄нубха̄во. маха̄йасоти маха̄парива̄ро, випулакиттигхосо ча.
29. бхаггавибхагга̄ти самба̄дхат̣т̣ха̄нато никкхаманена вибха̄витатта̄ бхагга̄, вибхагга̄ вийа ча хутва̄, тена несам̣ ависадабха̄вамева дассети. алагго хутва̄ти габбха̄сайе, йонипадесе ча каттхачи алагго асатто хутва̄, йато ‘‘дхамакаран̣ато удаканиккхаманасадиса’’нти вуттам̣. удакена̄ти габбха̄сайагатена удакена. амаккхитова никкхамати саммаккхитасса та̄дисасса удакасемха̄дикассева таттха абха̄вато. бодхисаттасса хи пун̃н̃а̄нубха̄вато пат̣исандхиггахан̣ато пат̣т̣ха̄йа там̣ т̣ха̄нам̣ пуббепи висуддхам̣ висесато парамасугандхагандхакут̣и вийа чанданагандхам̣ ва̄йантам̣ тит̣т̣хати.
удакават̣т̣ийоти удакаккхандха̄.
31. мухуттаджа̄тоти мухуттена джа̄то хутва̄ мухуттаматтова. анудха̄рийама̄нети ¶ анукӯлавасена нӣйама̄не. а̄гата̄нева̄ти там̣ т̣ха̄нам̣ упагата̄ни ева. анекаса̄кханти ратанамайа̄некасатапатит̣т̣ха̄нахӣракам̣. сахассаман̣д̣аланти тесам̣ упарит̣т̣хитам̣ анекасахассаман̣д̣алахӣракам̣. марӯти дева̄. на кхо пана евам̣ дат̣т̣хаббам̣ падавӣтиха̄рато пагева диса̄вилоканасса ¶ кататта̄. тена̄ха ‘‘маха̄сатто хӣ’’тиа̄ди. екан̇ган̣а̄нӣти виват̣абха̄вена виха̄ран̇ган̣апаривен̣ан̇ган̣а̄ни вийа екан̇ган̣асадиса̄ни ахесум̣. садисопи наттхӣти тумха̄кам̣ идам̣ вилоканам̣ висит̣т̣хе пасситум̣ ‘‘идха тумхехи садисопи наттхи, куто уттаритаро’’ти а̄хам̣су. агготи падха̄но, кена панасса падха̄ната̄ти а̄ха ‘‘гун̣ехӣ’’ти. пат̣хама-саддо четтха падха̄напарийа̄йо. бодхисаттасса пана падха̄ната̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ти а̄ха ‘‘саббапат̣хамо’’ти, саббападха̄ноти аттхо. етассева̄ти аггасаддассева. еттха ча махесаккха̄ та̄ва дева̄ татха̄ ча ваданти, итаре пана катханти? маха̄саттасса а̄нубха̄вадассана̄дина̄. махесаккха̄нан̃хи дева̄нам̣ маха̄саттасса а̄нубха̄во вийа тена садиса̄нампи а̄нубха̄во паччаккхо ахосӣти, итаре пана тесам̣ вачанам̣ сутва̄ саддаханта̄ ануминанта̄ татха̄ а̄хам̣су. парипа̄кагатапуббахетусам̣сиддха̄йа дхаммата̄йа чодийама̄но имасмим̣…пе… бйа̄ка̄си.
джа̄таматтассева бодхисаттасса т̣ха̄на̄дӣни йесам̣ висеса̄дхигама̄нам̣ пуббанимиттабхӯта̄нӣти те ниддха̄ретва̄ дассенто ‘‘еттха ча̄’’тиа̄дима̄ха. таттха патит̣т̣ха̄нам̣ чатуриддхипа̄дапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣ иддхипа̄давасена локуттарадхаммесу суппатит̣т̣хитабха̄васамиджджханато. уттара̄бхимукхабха̄во ¶ локасса ¶ уттаран̣авасена гаманасса пуббанимиттам̣. тена хи бхагава̄ садевакасса локасса абхибхӯто, кеначи анабхибхӯто ахоси. тена̄ха ‘‘маха̄джанам̣ аджджхоттхаритва̄ абхибхавитва̄ гаманасса пуббанимитта’’нти. татха̄ саттападагаманам̣ саттападабоджджхан̇гасампаннаарийамаггагаманасса. сувисуддхасетаччхаттадха̄ран̣ам̣ сувисуддхавимуттичхаттадха̄ран̣асса. пан̃чара̄джакакудхабхан̣д̣асама̄його пан̃чавидхавимуттигун̣асама̄йогасса. ана̄ват̣адиса̄нувилоканам̣ ана̄ват̣ан̃а̄н̣ата̄йа. ‘‘аггохамасмӣ’’тиа̄дина̄ ачхамбхитава̄ча̄бха̄санам̣ кеначи авибандханӣйата̄йа аппаваттийасса саддхаммачаккаппаваттанасса. ‘‘айамантима̄ джа̄тӣ’’ти а̄йатим̣ джа̄тийа̄ абха̄вакиттана̄ анупа̄ди…пе… пуббанимиттанти ведитаббам̣ тасса тасса ана̄гате ладдхаббависесасса там̣ там̣ нимиттам̣ абйабхича̄рӣти катва̄. на а̄гатоти имасмим̣ сутте, ан̃н̃аттха ча ваккхама̄на̄йа анупуббийа̄ на а̄гато. а̄харитва̄ти тасмим̣ тасмим̣ сутте, ат̣т̣хакатха̄су ча а̄гатанайена а̄харитва̄ дӣпетаббо.
‘‘дасасахассилокадха̄ту ¶ кампӣ’’ти идам̣ сатипи идха па̄л̣ийам̣ а̄гататте ваккхама̄на̄нам̣ аччхарийа̄нам̣ мӯлабхӯтам̣ дассетум̣ вуттам̣, евам̣ ан̃н̃ампи еварӯпам̣ дат̣т̣хаббам̣. тантибаддха̄ вӣн̣а̄ чаммабаддха̄ бхерийоти пан̃чан̇гикатӯрийасса нидассанаматтам̣, ча-саддена ва̄ итаресампи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ‘‘андубандхана̄дӣни тан̇кхан̣е ева чхаджджитва̄ пуна па̄катика̄нева хонти, татха̄ джаччандха̄дӣнам̣ чаккхусота̄дӣни татха̄рӯпакаммапаччайа̄ тасмим̣йева кхан̣е уппаджджитва̄ та̄вадева вигаччхантӣ’’ти ваданти. чхиджджим̣сӯти ча па̄десу бандхат̣т̣ха̄несу чхиджджим̣су. вигаччхим̣сӯти вӯпасамим̣су. а̄ка̄сат̣т̣хакаратана̄ни на̄ма там̣там̣вима̄нагатаман̣иратана̄дӣни. сакатеджобха̄сита̄нӣти ¶ ативийа самуджджала̄йа аттано пабха̄йа обха̄сита̄ни ахесум̣. наппаваттӣти на саннипа̄то. на ва̄йӣти кхаро ва̄то на ва̄йи. мудусукхо пана сатта̄нам̣ сукха̄вахо ва̄йи. патхавигата̄ ахесум̣ уччат̣т̣ха̄не т̣ха̄тум̣ ависаханта̄. утусампанноти анун̣ха̄сӣтата̄сан̇кха̄тена утуна̄ сампанно. аппхот̣анам̣ вуччати бхуджахаттхасан̇гхат̣т̣анасаддо, аттхато пана ва̄махаттхам̣ уре т̣хапетва̄ даккхин̣ена путхупа̄н̣ина̄ хаттхата̄л̣анена саддакаран̣ам̣. мукхена уссел̣анам̣ саддасса мун̃чанам̣ сел̣анам̣. екаддхаджама̄ла̄ ахоси нирантарам̣ дхаджама̄ла̄самодха̄нагата̄йа. на кевалан̃ча ета̄ни ева, атха кхо ан̃н̃а̄нипи ‘‘вичиттапуппхасугандхапуппхавассадевопавасси сӯрийе диссама̄не ева та̄рака̄ обха̄сим̣су, аччхам̣ виппасаннам̣ удакам̣ патхавито уббхиджджи, била̄сайа̄ ча тираччха̄на̄ а̄сайато никкхамим̣су, ра̄гадосамоха̄пи тану бхавим̣су, патхавийам̣ раджо вӯпасами, анит̣т̣хагандхо вигаччхи, диббагандхо ва̄йи, рӯпино дева̄ сарӯпенева манусса̄нам̣ а̄па̄тхам̣ агамам̣су, сатта̄нам̣ чутӯпапа̄та̄ на̄хесу’’нти евама̄дӣни ¶ йа̄ни маха̄бхинӣха̄расамайе уппанна̄ни дваттим̣сапуббанимитта̄ни, та̄ни анавасесато тада̄ ахесунти.
татра̄пӣти тесупи патхавикампа̄дӣсу евам̣ пуббанимиттабха̄во ведитаббо. на кевалам̣ сампатиджа̄тасса т̣ха̄на̄дӣсу ева̄ти адхиппа̄йо. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣апат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣ саббасса н̃еййасса, титтхакараматасса ча ча̄ланато. кеначи анусса̄хита̄нам̣йева имасмим̣йева екачаккава̄л̣е саннипа̄то кеначи анусса̄хита̄нам̣йева екаппаха̄ренева ¶ саннипатитва̄ дхаммапат̣игган̣ханасса пуббанимиттам̣. пат̣хамам̣ девата̄нам̣ пат̣иггахан̣ам̣ диббавиха̄рапат̣ила̄бхасса, паччха̄ манусса̄нам̣ пат̣иггахан̣ам̣ таттхева т̣ха̄насса ниччаласабха̄вато ¶ а̄нен̃джавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. вӣн̣а̄нам̣ сайам̣ ваджджанам̣ парӯпадесена вина̄ сайамева анупуббавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. бхерӣнам̣ ваджджанам̣ чаккава̄л̣апарийанта̄йа париса̄йа паведанасаматтхасса дхаммабхерийа̄ ануса̄ванасса аматадундубхигхосанасса пуббанимиттам̣. андубандхана̄дӣнам̣ чхедо ма̄навинибандхабхеданасса пуббанимиттам̣. маха̄джанасса рогавигамо тассева сакалават̣т̣адуккхарогавигамабхӯтасса саччапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. ‘‘маха̄джанасса̄’’ти падам̣ ‘‘маха̄джанасса диббачаккхупат̣ила̄бхасса, маха̄джанасса диббасотадха̄тупат̣ила̄бхасса̄’’тиа̄дина̄ таттха таттха а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. иддхипа̄дабха̄вана̄васена са̄тисайан̃а̄н̣аджавасампаттисиддхӣти а̄ха ‘‘пӣт̣хасаппӣнам̣ джавасампада̄ чатуриддхипа̄дапат̣ила̄бхасса пуббанимитта’’нти. супат̣т̣анасампа̄пун̣анам̣ чатупат̣исамбхида̄дхигамасса пуббанимиттам̣. аттха̄дианурӯпам̣ аттха̄дӣсу сампат̣ипаттибха̄вато. ратана̄нам̣ сакатеджобха̄ситаттам̣ йам̣ локасса дхаммобха̄сам̣ дассессати, тена тасса сакатеджобха̄ситаттасса пуббанимиттам̣.
чатубрахмавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣ тасса саббасо веравӯпасаманато. ека̄дасааггинибба̄панасса пуббанимиттам̣ дуннибба̄пананибба̄набха̄вато. н̃а̄н̣а̄лока̄дассанасса пуббанимиттам̣ ана̄локе а̄локадассанабха̄вато. нибба̄нарасена̄ти килеса̄нам̣ нибба̄йанарасена. екарасабха̄васса̄ти са̄санасса саббаттха екарасабха̄васса, тан̃ча кхо амадхурасса ¶ локасса саббасо мадхурабха̄ва̄па̄данена. два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатабхинданасса пуббанимиттам̣ саббасо дит̣т̣хигатава̄та̄панайанавасена. а̄ка̄са̄диаппатит̣т̣хависамачан̃чалат̣т̣ха̄нам̣ паха̄йа сакун̣а̄нам̣ патхавигаманам̣ та̄дисам̣ миччха̄га̄хам̣ паха̄йа сатта̄нам̣ па̄н̣ехи ратанаттайасаран̣агаманасса пуббаниттам̣. бахуджанакантата̄йа̄ти чандасса вийа бахуджанасса кантата̄йа. сӯрийасса ун̣хасӣтавиваджджитаутусукхата̄ парил̣а̄хавиваджджитака̄йикачетасикасукхаппаттийа̄ пуббанимиттам̣. девата̄нам̣ аппхот̣ана̄дӣхи кӣл̣анам̣ памодуппатти бхавантагаманена, дхаммасабха̄вабодханена ча уда̄навасена памодавибха̄ванасса пуббанимиттам̣. дхаммавегавассанасса̄ти десана̄н̃а̄н̣авегена дхамма̄матасса вассанасса ¶ пуббанимиттам̣. ка̄йагата̄сативасена ладдхам̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ уппа̄дитамаггапхаласукха̄нубхаво ка̄йагата̄сатиаматапат̣ила̄бхо, тасса пана ка̄йасса̄пи атаппакасукха̄вахатта̄ кхуда̄пипа̄са̄пӣл̣ана̄бха̄во пуббанимиттам̣ вутто ¶ . ат̣т̣хакатха̄йам̣пана кхудам̣, пипа̄сан̃ча бхиндитва̄ вуттам̣. таттха пуббанимитта̄нам̣ бхедо висесаса̄ман̃н̃авибха̄гена, гобалӣбаддан̃а̄йена ча гахетаббо. ‘‘сайамева̄’’ти падам̣ ‘‘ат̣т̣хан̇гикамаггадва̄равиваран̣асса̄’’ти еттха̄пи а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. бхаритабха̄васса̄ти парипун̣н̣абха̄васса. ‘‘арийаддхаджама̄ла̄ма̄лита̄йа̄ти ка̄са̄йаддхаджама̄ла̄вантата̄йа̄’’ти кечи, садевакасса локасса пана арийамаггабоджджхан̇гаддхаджама̄ла̄хи ма̄либха̄васса пуббанимиттам̣. йам̣ панеттха ануддхат̣ам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.
еттха̄ти ‘‘сампатиджа̄то’’тиа̄дина̄ а̄гате имасмим̣ ва̄ре. виссаджджитова, тасма̄ амхехи идха апуббам̣ ваттаббам̣ наттхӣти адхиппа̄йо. тада̄ ¶ патхавийам̣ гаччхантопи маха̄сатто а̄ка̄сена гаччханто вийа маха̄джанасса татха̄ упат̣т̣ха̄сӣти айаметтха нийати дхамманийа̄мо бодхисатта̄нам̣ дхаммата̄ ти идам̣ нийатива̄давасена катханам̣. пуббе пуримаджа̄тӣсу та̄дисасса пун̃н̃асамбха̄ракаммасса кататта̄ упачитатта̄ маха̄джанасса татха̄ упат̣т̣ха̄сӣти идам̣ пуббекатакаммава̄давасена катханам̣. имесам̣ сатта̄нам̣ упари ӣсанасӣлата̄йа йатха̄сакам̣ каммамева иссаро на̄ма, тасса нимма̄нам̣ аттано пхаласса ниббаттанам̣ маха̄пурисопи садевакам̣ локам̣ абхибхавитум̣ саматтхена ул̣а̄рена пун̃н̃акаммена ниббаттито, тена иссарена ниммито на̄ма, тасса ча̄йам̣ нимма̄нависесо, йадидам̣ маха̄нубха̄вата̄, йа̄йа маха̄джанасса татха̄ упат̣т̣ха̄сӣти идам̣ иссаранимма̄навасена катханам̣. евам̣ там̣ там̣ бахулам̣ ватва̄ ким̣ има̄йа парийа̄йакатха̄йа̄ти аваса̄не уджукамева бйа̄кари. сампатиджа̄то патхавийам̣ катхам̣ падаса̄ гаччхати, евам̣ маха̄нубха̄во а̄ка̄сена ман̃н̃е гаччхатӣти парикаппанавасена а̄ка̄сена гаччханто вийа ахоси. сӣгхатарам̣ пана саттападавӣтиха̄рена гататта̄ диссама̄нарӯпопи маха̄джанасса адиссама̄но вийа ахоси. ачелакабха̄во, кхуддакасарӣрата̄ ча та̄дисасса ирийа̄патхасса на ануччхавика̄ти камма̄нубха̄васан̃джанитапа̄т̣иха̄рийавасена алан̇катапат̣ийатто вийа, сол̣асавассуддесико вийа ча маха̄джанасса упат̣т̣ха̄сӣти ведитаббам̣. маха̄саттасса пун̃н̃а̄нубха̄вена тада̄ татха̄ упат̣т̣ха̄наматтамеветанти. паччха̄ ба̄лада̄ракова ахоси, на та̄дисоти. буддхабха̄ва̄нуччхавикасса бодхисатта̄нубха̄васса йа̄тха̄вато паведитатта̄ париса̄ часса бйа̄каран̣ена буддхена вийа…пе… аттамана̄ ахоси.
саббадхаммата̄ти ¶ ¶ сабба̄ сол̣асавидха̄пи йатха̄вутта̄ дхаммата̄ ¶ саббабодхисатта̄нам̣ хонтӣти ведитабба̄ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄радассанена несам̣ екасадисатта̄.
дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аван̣н̣ана̄
33. дукӯлачумбат̣акети дахарасса нипаджджанайогйата̄васена пат̣исам̣хат̣адукӯласукхуме. ‘‘кхаттийо бра̄хман̣о’’ти евама̄ди джа̄ти. ‘‘кон̣д̣ан̃н̃о готамо’’ти евама̄ди готтам̣. ‘‘пон̣ика̄ чиккхаллика̄ са̄кийа̄ кол̣ийа̄’’ти евама̄ди кулападесо. а̄ди-саддена рӯписсарийапарива̄ра̄дисаббасампаттийо сан̇ган̣ха̄ти. махантасса̄ти випуласса, ул̣а̄расса̄ти аттхо. ниппхаттийоти сиддхийо. гантаббагатийа̄ти гати-саддасса каммаса̄дханатама̄ха. упападжджанавасена хи сучаритадуччаритехи гантабба̄ти гатийо, упапаттибхавависесо. гаччхати йатха̄ручи паваттатӣти гати, аджджха̄сайо. пат̣исаран̣ети пара̄йан̣е авассайе. саббасан̇кхатависам̣йуттасса хи арахато нибба̄намева там̣пат̣исаран̣ам̣. тйа̄ханти те ахам̣.
дасавидхе кусаладхамме, агарахите ча ра̄джадхамме (джа̄. 2 маха̄мам̣саджа̄таке виттха̄ро) нийуттоти дхаммико. тена ча дхаммена сакалам̣ локам̣ ран̃джетӣти дхаммара̄джа̄. йасма̄ чаккаваттӣ дхаммена н̃а̄йена раджджам̣ адхигаччхати, на адхаммена, тасма̄ вуттам̣ ‘‘дхаммена ладдхараджджатта̄ дхаммара̄джа̄’’ти. чатӯсу диса̄су самуддапарийоса̄ната̄йа чатуранта̄ на̄ма таттха таттха дӣпе маха̄патхавӣти а̄ха ‘‘пураттхима…пе… иссаро’’ти. виджита̄вӣти виджетаббасса виджитава̄, ка̄макодха̄дикасса аббхантарасса, пат̣ира̄джабхӯтасса ба̄хирасса ча ариган̣асса виджайи, виджетва̄ т̣хитоти аттхо. ка̄мам̣ чаккаваттино кеначи йуддхам̣ на̄ма наттхи, йуддхена пана са̄дхетаббасса виджайасса сиддхийа̄ ‘‘виджитасан̇га̄мо’’ти вуттам̣. джанападова чатуббидхааччхарийадхамма̄дисаманна̄гате асмим̣ ра̄джини тха̄варийам̣ кеначи асам̣ха̄рийам̣ дал̣хам̣ бхаттабха̄вам̣ патто, джанападе ¶ ва̄ аттано дхаммика̄йа пат̣ипаттийа̄ тха̄варийам̣ тхирабха̄вам̣ паттоти джанападаттха̄варийаппатто. манусса̄нам̣ уре саттхам̣ т̣хапетва̄ иччхитадханахаран̣а̄дина̄ параса̄хасака̄рита̄йа са̄хасика̄.
ратиджананат̣т̣хена̄ти атаппакапӣтисоманассуппа̄данена. саддаттхато пана раметӣти ратанам̣. ‘‘ахо манохара’’нти читте каттаббата̄йа читтӣкатам̣ ¶ . ‘‘сва̄йам̣ читтӣка̄ро тасса пӯджанӣйата̄йа̄’’ти читтӣкатанти пӯджанӣйанти аттхам̣ ваданти. махантам̣ випулам̣ апаримитам̣ мӯлам̣ аггхатӣти махаггхам̣. наттхи етасса тула̄ упама̄ти атулам̣, асадисам̣. када̄чи ева уппаджджанато дуккхена ладдхаббатта̄ ¶ дуллабхадассанам̣. аномехи ул̣а̄рагун̣ехева саттехи парибхун̃джитаббато аномасаттапарибхогам̣. ида̄ни несам̣ читтӣката̄диаттха̄нам̣ сависесам̣ чаккаратане лаббхама̄натам̣ дассетва̄ итаресупи те атидиситум̣ ‘‘чаккаратанасса ча̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. ан̃н̃ам̣ деват̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на хоти ран̃н̃о анан̃н̃аса̄дха̄ран̣иссарийа̄дисампаттипат̣ила̄бхахетуто, сатта̄нан̃ча йатхиччхитаттхапат̣ила̄бхахетуто. аггхо наттхи ативийа ул̣а̄расамуджджаласаттаратанамайатта̄, аччхарийаббхутамаха̄нубха̄вата̄йа ча. йадаггена махаггхам̣, тадаггена атулам̣. сатта̄нам̣ па̄паджигуччханена вигатака̄л̣ако пун̃н̃апасутата̄йа ман̣д̣абхӯто йа̄дисо ка̄ло буддхуппа̄да̄рахо, та̄дисе ева чаккаваттӣнампи самбхавоти а̄ха ‘‘йасма̄ ча пана̄’’тиа̄ди. упама̄васена четам̣ вуттам̣, упамопамеййа̄нан̃ча на аччантамева садисата̄. тасма̄ йатха̄ буддха̄ када̄чи карахачи уппаджджанти, на татха̄ чаккаваттино, евам̣ сантепи чаккаваттиваттапарипӯран̣асса̄пи дуккарабха̄ватопи дуллабхуппа̄да̄йева̄ти ¶ , имина̄ дуллабхуппа̄дата̄са̄ман̃н̃ена тесам̣ дуллабхадассаната̄ вутта̄ти ведитаббам̣. ка̄мам̣ чаккаратана̄нубха̄вена сиджджхама̄но гун̣о чаккаваттипарива̄раса̄дха̄ран̣о, татха̄пи ‘‘чаккаваттӣ ева нам̣ са̄мибха̄вена висавита̄йа парибхун̃джатӣ’’ти ваттаббатам̣ арахати тадаттхам̣ уппаджджанатоти дассенто ‘‘тадета’’нтиа̄дима̄ха. йатха̄вутта̄нам̣ пан̃чаннам̣, чханнампи ва̄ аттха̄нам̣ итараратанесупи лаббханато ‘‘евам̣ сеса̄нипӣ’’ти вуттам̣. хаттхиасса-парин̣а̄йакаратанехи аджитавиджайато, чаккаратанена ча парива̄рабха̄вена, сесехи парибхогӯпакаран̣абха̄вена саманна̄гато. хаттхиассаман̣ииттхиратанехи парибхогӯпакаран̣абха̄вена сесехи парива̄рабха̄вена̄ти йоджана̄.
чатуннам̣ маха̄дӣпа̄нам̣ сиривибхаванти таттха ладдхам̣ сирисампаттин̃чева бхогасампаттин̃ча. та̄дисамева̄ти ‘‘пуребхаттамева̄’’тиа̄дина̄ вутта̄нубха̄вамева. йоджанаппама̄н̣ам̣ падесам̣ бйа̄панена йоджанаппама̄н̣ам̣ андхака̄рам̣. атидӣгхата̄дичхаббидхадосапариваджджитам̣.
сӯра̄ти саттиванто, ниббхайа̄ти аттхоти а̄ха ‘‘абхӣрука̄’’ти. ан̇ганти ка̄ран̣ам̣. йена ка̄ран̣ена ‘‘вӣра̄’’ти вуччеййум̣, там̣ вӣран̇гам̣. тена̄ха ‘‘вӣрийассетам̣ ¶ на̄ма’’нти. йа̄ва чаккава̄л̣апаббата̄ чаккасса ваттанато ‘‘чаккава̄л̣апаббатам̣ сӣмам̣ катва̄ т̣хитасамуддапарийанта’’нти вуттам̣. ‘‘адан̣д̣ена̄’’ти имина̄ва дханадан̣д̣асса, сарӣрадан̣д̣асса ча акаран̣ам̣ вуттам̣. ‘‘асаттхена̄’’ти имина̄ пана сена̄йа йуджджханасса̄ти тадубхайам̣ дассетум̣ ‘‘йе ката̄пара̄дхе’’тиа̄ди вуттам̣. вуттаппака̄ранти са̄гарапарийантам̣.
‘‘ран̃джанат̣т̣хена ра̄го, тан̣ха̄йанат̣т̣хена тан̣ха̄’’ти паваттиа̄ка̄рабхедена ¶ лобхо ева двидха̄ вутто ¶ . татха̄ хисса двидха̄пи чхаданат̣т̣хо екантико. йатха̄ха ‘‘андхатамам̣ тада̄ хоти, йам̣ ра̄го сахате нара’’нти, (нетти. 11, 27) ‘‘тан̣ха̄чхаданачха̄дита̄’’ти (уда̄. 64) ча. имина̄ найена доса̄дӣнампи чхаданат̣т̣хо ваттаббо. килесаггахан̣ена вичикиччха̄дайо сесакилеса̄ вутта̄. йасма̄ те саббе па̄падхамма̄ уппаджджама̄на̄ саттасанта̄нам̣ чха̄детва̄ парийонандхитва̄ тит̣т̣ханти кусалаппаваттим̣ нива̄ренти, тасма̄ те ‘‘чхадана̄, чхада̄’’ти ча вутта̄. виват̣т̣аччхада̄ти ча о-ка̄расса а̄-ка̄рам̣ катва̄ ниддесо.
35. та̄санти двиннампи ниппхаттӣнам̣. нимиттабхӯта̄нӣти н̃а̄пакака̄ран̣абхӯта̄ни. татха̄ хи лаккхӣйати маха̄пурисабха̄во етехӣти лаккхан̣а̄ни. т̣ха̄нагамана̄дӣсу бхӯмийам̣ сут̣т̣ху самам̣ патит̣т̣хита̄ па̄да̄ етасса̄ти суппатит̣т̣хитапа̄до. там̣ панасса суппатит̣т̣хитапа̄датам̣ бйатирекамукхена вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха аггаталанти аггапа̄даталам̣. пан̣хӣти пан̣хиталам̣. пассанти па̄даталасса двӣсу пассесу екекам̣, убхайамева ва̄ парийантам̣ пассам̣. ‘‘асса пана̄’’тиа̄ди анвайато аттхавибха̄ванам̣. суван̣н̣апа̄дукаталамива уджукам̣ никкхипийама̄нам̣. екаппаха̄ренева̄ти екаккхан̣ейева. сакалам̣ па̄даталам̣ бхӯмим̣ пхусати никкхипане. екаппаха̄ренева сакалам̣ па̄даталам̣ бхӯмито ут̣т̣хахатӣти йоджана̄. тасма̄ айам̣ суппатит̣т̣хитапа̄доти нигаманам̣. йам̣ панеттха ваттаббам̣ анупуббанинна̄диаччхарийаббхутам̣ ¶ ниссандапхалам̣, там̣ парато лаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.201) а̄вибхависсатӣти.
на̄бхи диссатӣти лаккхан̣ачаккасса на̄бхи париман̣д̣аласан̣т̣ха̄на̄ супарибйатта̄ хутва̄ диссати, лаббхатӣти адхиппа̄йо. на̄бхипариччхинна̄ти тассам̣ на̄бхийам̣ париччхинна̄ париччхедавасена т̣хита̄. на̄бхимукхапариккхепапат̣т̣оти пакатичаккасса ¶ аккхаббха̄хатапарихаран̣аттхам̣ на̄бхимукхе т̣хапетаббам̣ париккхепапат̣т̣о, таппат̣иччханно идха адхиппето. немиман̣ика̄ти немийам̣ а̄валибха̄вена т̣хитаман̣ика̄лекха̄. самбахулава̄роти бахувидхалекхан̇гавибха̄ванава̄ро. саттӣти а̄вудхасатти. сириваччхоти сириан̇га̄. нандӣти даккхин̣а̄ваттам̣. соваттикоти соваттиан̇го. ват̣ам̣сакоти а̄вел̣ам̣. вад̣д̣хама̄наканти пуримаха̄дӣсу дӣпан̇кам̣. морахаттхакоти морапин̃чхакала̄по, морапин̃чхапат̣исиббито ва̄ бӣджанӣвисесо. ва̄л̣абӣджанӣти ча̄марива̄лам̣. сиддхаттха̄ди пун̣н̣агхат̣апун̣н̣апа̄тийо. ‘‘чаккава̄л̣о’’ти ватва̄ тасса падха̄на̄вайаве дассетум̣ ‘‘химава̄ синеру…пе… сахасса̄нӣ’’ти вуттам̣. ‘‘чаккаваттиран̃н̃о парисам̣ упа̄да̄йа̄’’ти идам̣ хаттхиратана̄дӣнампи таттха лаббхама̄набха̄вадассанам̣. сабботисаттиа̄дико йатха̄вутто ан̇гависесо чаккалаккхан̣ассева парива̄роти ведитаббо.
‘‘а̄йатапан̣хӣ’’ти ¶ идам̣ ан̃н̃есам̣ пан̣хито дӣгхатам̣ сандха̄йа ¶ вуттам̣, на пана атидӣгхатанти а̄ха ‘‘парипун̣н̣апан̣хӣ’’ти. йатха̄ пана пан̣хилаккхан̣ам̣ парипун̣н̣ам̣ на̄ма хоти, там̣ бйатирекамукхена дассетум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. а̄раггена̄ти ман̣д̣ала̄йа сикха̄йа. ват̣т̣етва̄ти йатха̄ суват̣т̣ам̣ хоти, евам̣ ват̣т̣етва̄. раттакамбалаген̣д̣укасадиса̄ти раттакамбаламайаген̣д̣укасадиса̄.
‘‘маккат̣ассева̄’’ти дӣгхабха̄вам̣, саматан̃ча сандха̄йетам̣ вуттам̣. ниййа̄сателена̄ти чхаттиританиййа̄са̄диниййа̄сасаммиссена телена, йам̣ ‘‘сурабхиниййа̄са’’нтипи ваданти. ниййа̄сателаггахан̣ан̃четтха харита̄лават̣т̣ийа̄ гханасиниддхабха̄вадассанаттхам̣.
йатха̄ сатаккхаттум̣ вихатам̣ каппа̄сапат̣алам̣ саппиман̣д̣е оса̄ритам̣ ативийа муду хоти, евам̣ маха̄пурисасса хаттхапа̄да̄ти дассенто ‘‘саппиман̣д̣е’’тиа̄дима̄ха. талуна̄ти сукхума̄ла̄.
чаммена̄ти ан̇гулантаравет̣хитачаммена. пат̣ибаддхаан̇гулантароти екато самбаддхаан̇гулантаро на хоти. екаппама̄н̣а̄ти дӣгхато сама̄наппама̄н̣а̄. йавалаккхан̣анти аббхантарато ан̇гулипаббе т̣хитам̣ йавалаккхан̣ам̣. пат̣ивиджджхитва̄ти там̣там̣пабба̄нам̣ сама̄надесата̄йа ан̇гулӣнам̣ паса̄ритака̄лепи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виджджхита̄ни вийа пхуситва̄ тит̣т̣ханти.
сан̇кха̄ ¶ вуччанти гоппхака̄, уддхам̣ сан̇кха̄ етесанти уссан̇кха̄, па̄да̄. пит̣т̣хипа̄дети пит̣т̣хипа̄дасамӣпе. тена̄ти пит̣т̣хипа̄де т̣хитагоппхакабха̄вена баддха̄ хонтӣти йоджана̄. тайидам̣ ‘‘тена̄’’ти падам̣ упарипададвайепи йоджетаббам̣ ¶ ‘‘тена баддхабха̄вена на йатха̄сукхам̣ париват̣т̣анти, тена йатха̄сукхам̣ напариват̣т̣анена гаччханта̄нам̣ па̄датала̄нипи на диссантӣ’’ти. упарӣти пит̣т̣хипа̄дато двитиан̇гулиматтам̣ уддхам̣, ‘‘чатуран̇гуламатта’’нти ча ваданти. нигӯл̣ха̄ни ча хонти, на ан̃н̃есам̣ вийа пан̃н̃а̄йама̄на̄ни. тена̄ти гоппхака̄нам̣ упари патит̣т̣хитабха̄вена. асса̄ти маха̄пурисасса. сатипи десантараппаваттийам̣ ниччалоти дассанаттхам̣ на̄бхиггахан̣ам̣. ‘‘адхока̄йова ин̃джатӣ’’ти идам̣ пуримападасса ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ адхока̄йова ин̃джати, тасма̄ на̄бхито…пе… ниччало хоти. ‘‘сукхена па̄да̄ париват̣т̣антӣ’’ти идам̣ пана пуримасса, паччхимасса ча ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ сукхена па̄да̄ париват̣т̣анти, тасма̄ адхока̄йова ин̃джати, йасма̄ сукхена па̄да̄ париват̣т̣анти, тасма̄ пуратопи…пе… паччхатойева̄ти.
йасма̄ ен̣имигасса самантато екасадисамам̣са̄ ануккамена уддхам̣ тхӯла̄ джан̇гха̄ хонти, татха̄ ¶ маха̄пурисасса̄пи, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ен̣имигасадисаджан̇гхо’’ти. парипун̣н̣аджан̇гхоти самантато мам̣сӯпачайена парипун̣н̣аджан̇гхо. тена̄ха ‘‘на екато’’тиа̄ди.
етена̄ти ‘‘анонаманто’’тиа̄дивачанена, джа̄н̣упха̄субха̄вадӣпанена̄ти аттхо. авасесаджана̄ти имина̄ лаккхан̣ена рахитаджана̄. кхуджджа̄ ва̄ хонти хет̣т̣химака̄йато упаримака̄йасса рассата̄йа, ва̄мана̄ ва̄ упаримака̄йато хет̣т̣химака̄йасса рассата̄йа, етена т̣хапетва̄ самма̄самбуддхам̣, чаккаваттинан̃ча итаре сатта̄ кхуджджапаккхика̄, ва̄манапаккхика̄ ча̄ти дассети.
ка̄мам̣ сабба̄пи падумакан̣н̣ика̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ва, кан̃чанападумакан̣н̣ика̄ пана пабхассарабха̄вена тато са̄тисайа̄ти ¶ а̄ха ‘‘суван̣н̣ападумакан̣н̣икасадисехӣ’’ти. охитанти самохитам̣ антогадхам̣. татха̄бхӯтам̣ пана там̣ тена чханнам̣ хотӣти а̄ха ‘‘пат̣иччханна’’нти.
суван̣н̣аван̣н̣оти суван̣н̣аван̣н̣аван̣н̣оти айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘джа̄тихин̇гулакена̄’’тиа̄ди, сва̄йаматтхо а̄вуттин̃а̄йена ча ведитаббо. сарӣрапарийа̄йо идха ван̣н̣а-саддоти адхиппа̄йо. пат̣хамавикаппам̣ ватва̄ ¶ татха̄рӯпа̄йа пана рул̣хийа̄ абха̄вам̣ манаси катва̄ ван̣н̣адха̄тупарийа̄йамева ван̣н̣а-саддам̣ гахетва̄ дутийавикаппо вутто. тасма̄ пададвайена̄пи суниддхантасуван̣н̣асадисачхавиван̣н̣оти вуттам̣ хоти.
раджоти сукхумараджо. джалланти малӣнабха̄ва̄вахо рен̣усан̃чайо. тена̄ха ‘‘малам̣ ва̄’’ти. йади виваттати, катхам̣ нха̄на̄дӣнӣти а̄ха ‘‘хаттхадхована̄дӣнӣ’’тиа̄ди.
а̄ват̣т̣апарийоса̄нети падаккхин̣а̄ват̣т̣анавасена паваттасса а̄ват̣т̣асса анте.
брахмуно сарӣрам̣ пурато ва̄ паччхато ва̄ анонамитва̄ уджукамева уггатанти а̄ха ‘‘брахма̄ вийа уджугатто’’ти. са̄ пана̄йам̣ уджугаттата̄ авайавесу буддхиппаттесу дат̣т̣хабба̄, на дахарака̄лети вуттам̣ ‘‘уггатадӣгхасарӣро бхависсатӣ’’ти. итаресӯти ‘‘кхандхаджа̄н̣ӯсӯ’’ти имесу двӣсу т̣ха̄несу наманта̄ пурато намантӣти а̄нетва̄ самбандхо. пассаван̇ка̄ти даккхин̣апассена ва̄ ва̄мапассена ва̄ ван̇ка̄. сӯласадиса̄ти поттхакарӯпакаран̣е т̣хапитасӯлапа̄дасадиса̄.
хаттхапит̣т̣хиа̄дивасена сатта сарӣра̄вайава̄ уссада̄ упачитамам̣са̄ етасса̄ти саттуссадо. ат̣т̣хикот̣ийо ¶ пан̃н̃а̄йантӣти йоджана̄. нигӯл̣хасира̄джа̄лехӣти лаккхан̣авачанаметанти тена нигӯл̣хаат̣т̣хикот̣ӣхӣтипи вуттамева хотӣти. хаттхапит̣т̣ха̄дӣхӣти ¶ еттха а̄ди-саддена ам̣сакӯт̣акхандхакӯт̣а̄нам̣ сан̇гахе сиддхе там̣ екадесена дассенто ‘‘ват̣т̣етва̄…пе… кхандхена̄’’ти а̄ха. ‘‘сила̄рӯпакам̣ вийа̄’’тиа̄дина̄ ва̄ нигӯл̣хаам̣сакӯт̣ата̄пи вибха̄вита̄ йева̄ти дат̣т̣хаббам̣.
сӣхасса пуббаддхам̣ сӣхапуббаддхам̣, парипун̣н̣а̄вайавата̄йа сӣхапуббаддхам̣ вийа сакало ка̄йо асса̄ти сӣхапуббаддхака̄йо. тена̄ха ‘‘сӣхасса пуббаддхака̄йо вийа саббо ка̄йо парипун̣н̣о’’ти. сӣхассева̄ти сӣхасса вийа. дуссан̣т̣хитависан̣т̣хито на хотӣти дут̣т̣ху сан̣т̣хито, вирӯпасан̣т̣хито ча на хоти, тесам̣ тесам̣ авайава̄нам̣ айуттабха̄вена, вирӯпабха̄вена ча сан̣т̣хити упагато на хотӣти аттхо. сан̣т̣хантӣти сан̣т̣хаханти. дӣгхехӣти ан̇гулина̄са̄дӣхи. рассехӣти гӣва̄дӣхи. тхӯлехӣти ӯруба̄хуа̄дӣхи ¶ . кисехӣти кесаломамаджджха̄дӣхи. путхулехӣти аккхихаттхатала̄дӣхи. ват̣т̣ехӣти джан̇гхахаттха̄дӣхи.
сатапун̃н̃алаккхан̣ата̄йа на̄на̄читтена пун̃н̃ачиттена читтито сан̃джа̄тачиттабха̄во ‘‘ӣдисо ева буддха̄нам̣ дхаммака̄йасса адхит̣т̣ха̄нам̣ бхавитум̣ йутто’’ти дасапа̄рамӣхи саджджито абхисан̇кхато, ‘‘да̄начиттена пун̃н̃ачиттена̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, да̄навасена, сӣла̄дивасена ча паваттапун̃н̃ачиттена̄ти аттхо.
двиннам̣ кот̣т̣а̄нам̣ антаранти двиннам̣ пит̣т̣хиба̄ха̄нам̣ вемаджджхам̣ пит̣т̣химаджджхасса упарибха̄го. читам̣ парипун̣н̣анти аниннабха̄вена читам̣, двӣхи кот̣т̣ехи саматалата̄йа парипун̣н̣ам̣. уггамма̄ти уггантва̄, аниннам̣ саматалам̣ хутва̄ти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘суван̣н̣апхалакам̣ вийа̄’’ти.
нигродхо вийа париман̣д̣алоти париман̣д̣аланигродхо вийа ¶ париман̣д̣ало, ‘‘нигродхапариман̣д̣алапариман̣д̣ало’’ти ваттаббе екасса париман̣д̣ала-саддасса лопам̣ катва̄ ‘‘нигродхапариман̣д̣ало’’ти вутто. тена̄ха ‘‘самаккхандхаса̄кхо нигродхо’’тиа̄ди. на хи саббо нигродхо париман̣д̣алоти, париман̣д̣аласаддасаннидха̄нена ва̄ париман̣д̣алова нигродхо гайхатӣти екасса париман̣д̣аласаддасса лопена вина̄пи айаматтхо лаббхатӣти а̄ха ‘‘нигродхо вийа париман̣д̣ало’’ти. йа̄ватако асса̄ти йа̄ватаквасса о-ка̄расса ва-ка̄ра̄десам̣ катва̄.
самават̣т̣итаккхандхоти самам̣ суват̣т̣итаккхандхо. кон̃ча̄ вийа дӣгхагала̄, бака̄ вийа ван̇кагала̄ ¶ , вара̄ха̄ вийа путхулагала̄ти йоджана̄. суван̣н̣а̄л̣ин̇гасадисоти суван̣н̣амайакхуддакамудин̇гасадисо.
расаггасаггӣти мадхура̄дибхедам̣ расам̣ гасанти анто павесантӣти расаггаса̄ расаггаса̄нам̣ агга̄ расаггасагга̄, та̄ етасса сантӣти расаггасаггӣ. тена̄ти оджа̄йа апхаран̣ена хӣнадха̄тукатта̄ те бахва̄ба̄дха̄ хонти.
ханӯти санниссайаданта̄дха̄расса саман̃н̃а̄, там̣ бхагавато сӣхасса хану вийа, тасма̄ бхагава̄ сӣхахану. таттха йасма̄ буддха̄нам̣ рӯпака̄йасса, дхаммака̄йасса ча упама̄ на̄ма хӣнӯпама̄ва, наттхи сама̄нӯпама̄, куто адхикӯпама̄, тасма̄ айампи хӣнӯпама̄ти дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. йасма̄ маха̄пурисасса хет̣т̣хима̄нурӯпавасенева упаримампи сан̣т̣хитам̣, тасма̄ вуттам̣ ¶ ‘‘двепи парипун̣н̣а̄нӣ’’ти, тан̃ча кхо на саббасо париман̣д̣алата̄йа, атха кхо тибха̄га̄васесаман̣д̣алата̄йа̄ти а̄ха ‘‘два̄дасийа̄ паккхасса чандасадиса̄нӣ’’ти. саллаккхетва̄ти аттано лаккхан̣асаттха̄нуса̄рена ¶ упадха̄ретва̄. данта̄нам̣ уччанӣчата̄ аббхантараба̄хирапассавасенапи ведитабба̄, на аггавасенева. тена̄ха ‘‘айапат̣т̣акена чхиннасан̇кхапат̣алам̣ вийа̄’’ти. айапат̣т̣аканти какачам̣ адхиппетам̣. сама̄ бхависсанти, на висама̄, самасан̣т̣ха̄на̄ти аттхо.
са̄тисайам̣ мудудӣгхапутхулата̄диппака̄рагун̣а̄ хутва̄ бхӯта̄ джа̄та̄ти пабхӯта̄, бха-ка̄расса ха-ка̄рам̣ катва̄ пахӯта̄ дживха̄ етасса̄ти пахӯтадживхо.
виччхиндитва̄ виччхиндитва̄ паваттасарата̄йа чхиннассара̄пи. анека̄ка̄рата̄йа бхиннассара̄пи. ка̄касса вийа аманун̃н̃асарата̄йа ка̄кассара̄пи. апалибуддхатта̄ти анупаддутаваттхукатта̄, ваттхӯти ча аккхаруппаттит̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣. ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатоти еттха ан̇га̄ни парато а̄гамиссанти. ман̃джугхосоти мадхурассаро.
абхинӣланеттоти адхиканӣланетто, адхиката̄ ча са̄тисайам̣ нӣлабха̄вена ведитабба̄, на неттанӣлабха̄вассева адхикабха̄ватоти а̄ха ‘‘на сакаланӣланетто’’тиа̄ди. пӣталохитаван̣н̣а̄ сетаман̣д̣алагатара̄дживасена. нӣласетака̄л̣аван̣н̣а̄ пана там̣там̣ман̣д̣алавасенева ведитабба̄.
‘‘чаккхубхан̣д̣анти аккхидала’’нти кечи. ‘‘аккхидалават̣ума’’нти ан̃н̃е. аккхидалехи пана ¶ саддхим̣ аккхибимбанти ведитаббам̣. еван̃хи виниггатагамбхӣраджотана̄пи йутта̄ хоти. ‘‘адхиппета’’нти имина̄ айаметтха адхиппа̄йо екадесена самуда̄йупалаккхан̣ан̃а̄йена̄ти дассети. йасма̄ пакхума-саддо локе аккхидалаломесу нирул̣хо, тенева̄ха ‘‘мудусиниддханӣласукхумапакхума̄чита̄ни аккхӣнӣ’’ти.
кин̃ча̄пи ун̣н̣а̄-саддо локе ависесато ломапарийа̄йо, идха пана ломависесава̄чакоти а̄ха ‘‘ун̣н̣а̄ лома’’нти. нала̄т̣авемаджджхе ¶ джа̄та̄ти нала̄т̣амаджджхагата̄ джа̄та̄. ода̄тата̄йа упама̄, на мудута̄йа ¶ . ун̣н̣а̄ хи татопи са̄тисайам̣ мудутара̄. тена̄ха‘‘саппи ман̣д̣е’’тиа̄ди. раджатапуббул̣аканти раджатамайата̄ракама̄ха.
две аттхавасе пат̣ичча вуттанти йасма̄ буддха̄, чаккаваттино ча парипун̣н̣анала̄т̣ата̄йа, парипун̣н̣асӣсабимбата̄йа ча ‘‘ун̣хӣсасӣса̄’’ти вуччанти, тасма̄ те две аттхавасе пат̣ичча ‘‘ун̣хӣсасӣсо’’ти идам̣ вуттам̣. ида̄ни там̣ аттхадвайам̣ маха̄пурисе суппатит̣т̣хитанти ‘‘маха̄пурисасса хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сан̣хатамата̄йа, суван̣н̣аван̣н̣ата̄йа, пабхассарата̄йа, парипун̣н̣ата̄йа ча ран̃н̃о бандхаун̣хӣсапат̣т̣о вийа вирочати. каписӣса̄ти двидха̄бхӯтасӣса̄. пхаласӣса̄ти пхалитасӣса̄. ат̣т̣хисӣса̄ти мам̣сасса абха̄вато ативийа ат̣т̣хита̄йа, патанубха̄вато ва̄ тачонаддхаат̣т̣химаттасӣса̄. тумбасӣса̄ти ла̄бусадисасӣса̄. паббха̄расӣса̄ти пит̣т̣хибха̄гена оламбама̄насӣса̄. пуриманайена̄ти парипун̣н̣анала̄т̣ата̄паккхена. ун̣хӣсавет̣хитасӣсо вийа̄ти ун̣хӣсапат̣т̣ена вет̣хитасӣсападесо вийа. ун̣хӣсам̣ вийа̄ти чхекена сиппина̄ вирачитаун̣хӣсаман̣д̣алам̣ вийа.
випассӣсаман̃н̃а̄ван̣н̣ана̄
37. тасса виттха̄роти тасса лаккхан̣апаригган̣хане немиттака̄нам̣ сантаппанасса виттха̄ро виттха̄ракатха̄. габбхоккантийам̣ нимиттабхӯта супинапат̣игга̄хакасантаппане вуттойева. ниддосена̄ти кха̄рикалон̣ика̄дидосарахитена. дха̄тийоти тхан̃н̃апа̄йика̄ дха̄тийо. та̄ хи дха̄пенти тхан̃н̃ам̣ па̄йентӣти дха̄тийо. ‘‘татха̄’’ти имина̄ ‘‘сат̣т̣хи’’нти падам̣ упасам̣харати ¶ , сеса̄пӣти нха̄пика̄, дха̄рика̄, париха̄рика̄ти има̄ тивидха̄. та̄пи даханти видаханти нха̄нам̣ даханти дха̄рентӣти ‘‘дха̄тийо’’ твева вуччанти. таттха дха̄ран̣ам̣ ураса̄, ӯруна̄, хаттхехи ва̄ сучирам̣ велам̣ сандха̄ран̣ам̣. парихаран̣ам̣ ¶ ан̃н̃асса ан̇като аттано ан̇кам̣, ан̃н̃асса ба̄хуто аттано ба̄хум̣ упасам̣харантехи харан̣ам̣ сампа̄панам̣.
38. ман̃джуссароти сан̣хассаро. йо хи сан̣хо, со кхаро на хотӣти а̄ха ‘‘акхарассаро’’ти. ваггуссароти манораммассаро, манораммата̄ часса ча̄турийане пун̃н̃айогатоти а̄ха ‘‘чхеканипун̣ассаро’’ти. мадхурассароти сотасукхассаро, сотасукхата̄ часса ативийа ит̣т̣хабха̄вена̄ти а̄ха ‘‘са̄тассаро’’ти. пеманӣйассароти ¶ пийа̄йитаббассаро, пийа̄йитаббата̄ часса сун̣анта̄нам̣ аттани бхаттисамуппа̄данена̄ти а̄ха ‘‘пемаджанакассаро’’ти. каравӣкассароти. каравӣкасаддо йесам̣ сатта̄нам̣ сотапатхам̣ упагаччхати, те аттано сарасампаттийа̄ пакатим̣ джаха̄петва̄ авасе каронто аттано васе ваттети, евам̣ мадхуроти дассенто ‘‘татрида’’нтиа̄дима̄ха. таттха ‘‘каравӣкасакун̣е’’тиа̄ди тасса сабха̄вакатханам̣. лал̣итанти пӣтивегасамут̣т̣хитам̣ лӣл̣ам̣. чхад̣д̣етва̄ти ‘‘сан̇кхаран̣ампи мадхурасаддасаванантара̄йакара’’нти тин̣а̄ни апанетва̄. аниккхипитва̄ти бхӯмийам̣ аниккхипитва̄ а̄ка̄сагатамева катва̄. анубаддхамига̄ ва̄л̣амигехи. тато маран̣абхайам̣ хитва̄. паккхе паса̄ретва̄ти паккхе йатха̄паса̄рите катва̄ апатанта̄ тит̣т̣ханти.
суван̣н̣апан̃джарам̣ виссаджджеси йоджанаппама̄н̣е а̄ка̄се аттано а̄н̣а̄йа паваттанато. тена̄ха ‘‘со ра̄джа̄н̣а̄йа̄’’тиа̄ди. лал̣им̣сӯти лал̣итам̣ ка̄тум̣ а̄рабхим̣су. там̣ пӣтинти ¶ там̣ буддхагун̣а̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ тенева нӣха̄рена пунаппунам̣ паваттам̣ пӣтим̣ авиджахитва̄ виккхамбхитакилеса̄ тхера̄нам̣ сантике ладдхадхаммассаванасаппа̄йа̄ упаниссайасампаттийа̄ парипаккан̃а̄н̣ата̄йа саттахи…пе… патит̣т̣ха̄си. саттасатаматтена ородхаджанена саддхим̣ падаса̄ва тхера̄нам̣ сантикам̣ упагататта̄ ‘‘саттахи джан̇гхасатехи саддхи’’нти вуттам̣. татоти каравӣкасаддато. сатабха̄гена…пе… ведитаббо анекакаппакот̣исатасамбхӯтапун̃н̃асамбха̄расамуда̄гатаваттхусампаттибха̄вато.
39. каммавипа̄каджанти са̄тисайасучаритакамманиббаттам̣ питтасемхарухира̄дӣхи апалибуддхам̣ дӯрепи а̄рамман̣ам̣ сампат̣иччханасаматтхам̣ каммавипа̄кена сахаджа̄там̣, каммасса ва̄ випа̄кабха̄вена джа̄там̣ паса̄дачаккху. дувидхан̃хи диббачаккхум̣ каммамайам̣, бха̄вана̄майанти. татридам̣ каммамайанти а̄ха ‘‘на бха̄вана̄майа’’нти. бха̄вана̄майам̣ пана бодхимӯле уппаджджиссати. айам̣ ‘‘со’’ти саллаккхан̣ам̣ ка̄мам̣ мановин̃н̃а̄н̣ена хоти, чаккхувин̃н̃а̄н̣ена пана тасса татха̄ вибха̄витатта̄ мановин̃н̃а̄н̣асса таттха татха̄паваттӣти а̄ха ‘‘йена нимиттам̣…пе… саккотӣ’’ти.
40. вачанаттхоти ¶ ¶ саддаттхо. нимӣлананти нимӣланадассанам̣ нависуддхам̣, татха̄ ча аккхӣни авиват̣а̄ни нимӣладассанасса на висуддхибха̄вато. таббипарийа̄йато пана дассанам̣ висуддхам̣, виват̣ан̃ча̄ти а̄ха ‘‘антарантара̄’’тиа̄ди.
41. нӣ-ити – джа̄нанаттхам̣ дха̄тум̣ гахетва̄ а̄ха ‘‘панайати джа̄на̄тӣ’’ти. йато вуттам̣ ‘‘анимитта̄ на на̄йаре’’ти (висуддхи. 1.174; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.20), ‘‘видӯбхи ¶ неййам̣ нараварасса̄’’ти (нетти. сан̇гахава̄ра) ча. нӣ-ити пана паваттанаттхам̣ дха̄тум̣ гахетва̄ ‘‘найати паваттетӣ’’ти. аппаматто ахоси тесу тесу киччакаран̣ӣйесу.
42. васса̄ва̄со вассам̣ уттарападалопена, тасма̄ вассам̣, вассе ва̄, саннива̄сапха̄сута̄йа арахатӣти вассико, па̄са̄до. ма̄са̄ пана вассе утумхи бхава̄ти вассика̄. итаресӯти хемантикам̣ гимхиканти имесу. есева найоти уттарападалопена ниддесам̣ атидисати.
на̄тиуччо хоти на̄тинӣчоти гимхико вийа уччо, хемантико вийа нӣчо на хоти, атха кхо тадубхайавемаджджхалаккхан̣ата̄йа на̄тиуччо хоти, на̄тинӣчо. асса̄ти па̄са̄дасса. на̄тибахӯнӣти гимхикасса вийа на атибахӯни. на̄титанӯнӣти хемантикасса вийа на кхуддака̄ни, танутараджа̄ла̄ни ча. миссака̄нева̄ти хемантике вийа на ун̣ханийа̄нева, гимхике вийа ча на сӣтанийа̄нева, атха кхо убхайамиссака̄нева. танука̄нӣти на путхула̄ни. ун̣хаппавесанаттха̄йа̄ти сӯрийасанта̄па̄нуппавеса̄йа. бхиттинийӯха̄нӣти даккхин̣апассе бхиттӣсу нийӯха̄ни. синиддханти синехавантам̣, синиддхаггахан̣енева часса гаруката̄пи вутта̄ ева. кат̣укасаннисситанти тикат̣ука̄дикат̣укадраббӯпасан̃хитам̣. удакайанта̄нӣти удакадха̄ра̄виссандайанта̄ни. йатха̄ джалайанта̄ни, евам̣ химайанта̄нипи таттха каронти ева. тасма̄ хеманте вийа хима̄ни патанта̄нийева хонтӣти ча ведитаббам̣.
саббат̣т̣ха̄на̄нипӣти ¶ сабба̄ни пат̣икирийа̄нха̄набходжанакӣл̣а̄сан̃чаран̣а̄дит̣т̣ха̄на̄нипи, на нива̄сат̣т̣ха̄на̄нийева. тена̄ха ‘‘дова̄рика̄пӣ’’тиа̄ди. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘ра̄джа̄ кира̄’’тиа̄ди.
пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
джин̣н̣апурисаван̣н̣ана̄
44. гопа̄насиван̇канти ¶ ¶ ван̇кагопа̄насӣ вийа. ван̇ка̄нан̃хи ван̇кабха̄васса нидассанаттхам̣ аван̇кагопа̄насӣпи гайхати. а̄бхоггаван̇канти а̄дито пат̣т̣ха̄йа аббхуггата̄йа кут̣иласарӣрата̄йа ван̇кам̣. тена̄ха ‘‘кхандхе’’тиа̄ди. дан̣д̣апарам̣ дан̣д̣аггахан̣апарам̣ айанам̣ гаманам̣ етасса̄ти дан̣д̣апара̄йанам̣, дан̣д̣о ва̄ парам̣ а̄йанам̣ гаманака̄ран̣ам̣ етасса̄ти дан̣д̣апара̄йанам̣. т̣ха̄на̄дӣсу дан̣д̣о гати авассайо етасса тена вина̄ аппаваттанатоти дан̣д̣агатикам̣, гаччхати етена̄ти ва̄ гати, дан̣д̣о гати гаманака̄ран̣ам̣ етасса̄ти дан̣д̣агатикам̣. дан̣д̣апат̣исаран̣анти еттха̄пи есева найо. джара̄туранти джара̄йа килантам̣ ассавасам̣. йада̄ ратхо пурато хотӣти дведха̄патхе сампатте пурато гаччханте балака̄йе таттха екам̣ сан̣т̣ха̄нам̣ а̄рул̣хо маджджхе гаччханто бодхисаттена а̄рул̣хо ратхо итарам̣ сан̣т̣ха̄нам̣ гаччханто йада̄ пурато хоти. паччха̄ балака̄йоти тада̄ паччха̄ хоти саббо балака̄йо. та̄дисе ока̄сети та̄дисе вуттаппака̄ре маггаппадесе. там̣ пурисанти там̣ джин̣н̣апурисам̣. суддха̄ва̄са̄ти сиддхаттха̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ самма̄самбуддха̄нам̣ са̄сане брахмачарийам̣ чаритва̄ суддха̄ва̄сабхӯмийам̣ ниббаттабрахма̄но. те хи тада̄ таттха тит̣т̣ханти. ‘‘ким̣ ¶ панесо джин̣н̣о на̄ма̄’’ти есо тайа̄ вуччама̄но ким̣ аттхато, там̣ ме ниддха̄ретва̄ катхехӣти дассети. аниддха̄ритасарӯпатта̄ хи тасса аттано бодхисатто лин̇гасаббана̄мена там̣ ваданто ‘‘ки’’нти а̄ха. ‘‘йатха̄ ким̣ те джа̄та’’нти двайамева хи локе йебхуййато джа̄йати иттхӣ ва̄ пурисо ва̄, татха̄пи там̣ лин̇гасаббана̄мена вуччати, евам̣ сампадамидам̣ ведитаббам̣. ‘‘ким̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄ди тасса аниддха̄ритасарӯпатам̣йева вибха̄вети.
‘‘тена хӣ’’тиа̄ди ‘‘айан̃ча джин̣н̣абха̄во саббаса̄дха̄ран̣атта̄ майхампи упари а̄паттито ева̄’’ти маха̄саттасса сам̣виджджана̄ка̄равибха̄ванам̣. ратхам̣ са̄ретӣти са̄ратхи. кӣл̣а̄виха̄раттхам̣ уййутта̄ йанти упагаччханти етанти уййа̄нам̣. аланти пат̣иккхепавачанам̣. на̄ма̄ти гарахан̣е нипа̄то ‘‘катхан̃хина̄ма̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 39, 42, 87, 88, 90, 166, 170; па̄чи. 1, 13, 36) вийа. джа̄тийа̄ а̄дӣнавадассанаттхам̣ там̣мӯласса уммӯланам̣ вийа хотӣти, тасса ча авасситабха̄вато ‘‘джа̄тийа̄ мӯлам̣ ¶ кхан̣анто нисӣдӣ’’ти а̄ха. сиддхе хи ка̄ран̣е пхалам̣ сиддхамева хотӣти. пӣл̣ам̣ джанетва̄ антотуданавасена саббапат̣хамам̣ хадайам̣ анупависса т̣хитатта̄ пат̣хамена саллена хадайе виддхо вийа нисӣдӣти йоджана̄.
бйа̄дхипурисаван̣н̣ана̄
47. пуббе ¶ вуттанайенева̄ти ‘‘суддха̄ва̄са̄ кира̄’’тиа̄дина̄ пуббе вуттенева найена. а̄ба̄дхиканти а̄ба̄дхавантам̣. дуккхитанти сан̃джа̄тадуккхам̣. аджа̄танти аджа̄табха̄во, нибба̄нам̣ ва̄.
ка̄лакатапурисаван̣н̣ана̄
50. бхантанеттакуппала̄ди вивидхам̣ катва̄ ла̄таббато вила̄то, вайхам̣, сивика̄ ча̄ти а̄ха ‘‘вила̄танти сивика’’нти. сивика̄йа дит̣т̣хапуббатта̄ маха̄сатто читакапан̃джарам̣ ‘‘сивика’’нти а̄ха. ито пат̣игатанти ито бхавато апагатам̣ ¶ . катака̄ланти парийоса̄питаджӣванака̄лам̣. тена̄ха ‘‘йаттака’’нтиа̄ди.
паббаджитаван̣н̣ана̄
53. дхаммам̣ чаратӣти дхаммачаран̣о, тасса бха̄во дхаммачаран̣абха̄воти дхаммачарийамева вадати. евам̣ екекасса падасса̄ти йатха̄ ‘‘са̄дхудхаммачарийа̄ти паббаджито’’ти йоджана̄, евам̣ ‘‘са̄дхусамачарийа̄ти паббаджито’’тиа̄дина̄ екекасса падасса йоджана̄ ведитабба̄. сабба̄нӣти ‘‘са̄дхудхаммачарийа̄’’тиа̄дӣсу а̄гата̄ни сабба̄ни дхаммасамакусалапун̃н̃апада̄ни. дасакусалакаммапатхавевачана̄нӣти да̄на̄дӣни дасакусаладхаммапарийа̄йапада̄ни.
бодхисаттапаббаджджа̄ван̣н̣ана̄
54. паббаджитасса дхаммим̣ катхам̣ сутва̄ти самбандхо. ан̃н̃ан̃ча сан̇гӣтиана̄рул̣хам̣ тена тада̄ вуттам̣ дхаммим̣ катханти йоджана̄. ‘‘вам̣сова̄’’ти падаттайена дхаммата̄ еса̄ти дассети. чирассам̣ чирассам̣ пассанти дӣгха̄йукабха̄вато. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘бахӯнам̣ васса̄нам̣…пе… аччайена̄’’ти. тенева̄ти на чирассам̣ дит̣т̣хабха̄венева. ачирака̄лантарикамева пуббака̄лакирийам̣ дассенто ‘‘джин̣н̣ан̃ча дисва̄…пе… паббаджитан̃ча дисва̄, тасма̄ ахам̣ паббаджитомхи ра̄джа̄’’ти а̄ха ¶ йатха̄ ‘‘нхатва̄ ваттхам̣ паридахитва̄ гандхам̣ вилимпитва̄ ма̄лам̣ пил̣андхитва̄ бхутто’’ти.
маха̄джанака̄йаанупаббаджджа̄ван̣н̣ана̄
55. ‘‘касма̄ ¶ панеттха̄’’тиа̄дина̄ тесам̣ чатура̄сӣтийа̄ па̄н̣асахасса̄нам̣ маха̄сатте сам̣бхаттатам̣, сам̣вегабахулатан̃ча дассети, йато сутат̣т̣ха̄нейева т̣хатва̄ н̃а̄тимитта̄дӣсу кин̃чи ана̄мантетва̄ маттаварава̄ран̣о вийа айомайабандханам̣ гханабандханам̣ чхиндитва̄ паббаджджам̣ упагаччхим̣су.
чатта̄ро ма̄се ча̄рикам̣ чари на та̄ва н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄.
йада̄ пана н̃а̄н̣ам̣ парипа̄кам̣ гатам̣, там̣ дассенто ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. саббева име паббаджита̄ мама гаманам̣ ¶ джа̄ниссанти, джа̄нанта̄ ча мам̣ анубандхиссантӣти адхиппа̄йо. саннисӣвесӯти саннисиннесу. сан̣атева̄ти сан̣ати вийа саддам̣ кароти вийа.
авивека̄ра̄ма̄нанти анабхиратививека̄нам̣. айам̣ ка̄лоти айам̣ тесам̣ паббаджита̄нам̣ мама гаманасса аджа̄нанака̄ло. никкхамитва̄ти пан̣н̣аса̄ла̄йа ниггантва̄, маха̄бхиниккхаманам̣ пана пагева никкханто. па̄рамита̄нубха̄вена ут̣т̣хитам̣ упари девата̄хи диббапаччаттхаран̣ехи супан̃н̃аттампи маха̄саттасса пун̃н̃а̄нубха̄вена сиддхатта̄ тена пан̃н̃аттам̣ вийа хотӣти вуттам̣ ‘‘паллан̇кам̣ пан̃н̃апетва̄’’ти. ‘‘ка̄мам̣ тачо ча нха̄ру ча, ат̣т̣хи ча авасиссатӯ’’тиа̄ди (ма. ни. 2.184; сам̣. ни. 2.22, 237; а. ни. 2.5; 8.13; маха̄ни. 17, 196) найаппаваттам̣ чатуран̇гавӣрийам̣ адхит̣т̣хахитва̄. вӯпака̄санти вивекава̄сам̣.
ан̃н̃енева̄ти йаттха маха̄пурисо тада̄ вихарати, тато ан̃н̃енева диса̄бха̄гена. ка̄мам̣ бодхиман̣д̣о джамбудӣпасса маджджхе на̄бхит̣т̣ха̄нийо, тада̄ пана браха̄ран̃н̃е вивитте йогӣнам̣ пат̣исалла̄наса̄руппо хутва̄ тит̣т̣хати, тадан̃н̃о пана джамбудӣпаппадесо йебхуййена бахуджано а̄кин̣н̣амануссо иддхо пхӣто ахоси. тена те там̣ там̣ джанапададесам̣ уддисса гата̄ ‘‘анто джамбудӣпа̄бхимукха̄ ча̄рикам̣ пакканта̄’’ти вутта̄ анто джамбудӣпа̄бхимукха̄, на химаванта̄дипаббата̄бхимукха̄ти аттхо.
бодхисаттаабхинивесаван̣н̣ана̄
57. ка̄мам̣ ¶ бхагава̄ буддхо хутва̄ саттасатта̄ха̄ни таттхева васи, саббапат̣хамам̣ пана виса̄кхапун̣н̣амам̣ ¶ сандха̄йа ‘‘екараттива̄сам̣ упагатасса̄’’ти вуттам̣. рахогатасса̄ти рахо джанавивиттам̣ т̣ха̄нам̣ упагатасса, тена ган̣асан̇ган̣ика̄бха̄вена маха̄саттасса ка̄йавивекама̄ха. пат̣исаллӣнасса̄ти ¶ на̄на̄рамман̣ача̄рато читтасса ниваттийа̄ пати саммадева нилӣнасса таттха ависат̣ачиттасса, тена читтасан̇ган̣ика̄бха̄венасса пуббабха̄гийам̣ читтавивекама̄ха. дуккханти джа̄тиа̄димӯлакам̣ дуккхам̣. ка̄мам̣ чутӯпапа̄та̄пи джа̄тимаран̣а̄ни ева, маран̣аджа̄тийова ‘‘джа̄йати мӣйатӣ’’ти пана ватва̄ ‘‘чавати упападжджатӣ’’ти вачанам̣ на екабхавапарийа̄панна̄нам̣ несам̣ гахан̣ам̣, атха кхо на̄на̄бхавапарийа̄панна̄нам̣ екаджджхам̣ гахан̣анти дассенто а̄ха ‘‘идам̣ двайам̣…пе… вутта’’нти. касма̄ пана локасса киччха̄паттипаривитаккане ‘‘джара̄маран̣асса̄’’ти джара̄маран̣авасена нийаманам̣ катанти а̄ха ‘‘йасма̄’’тиа̄ди. джара̄маран̣амева упат̣т̣ха̄ти а̄дитоти адхиппа̄йо. абхинивит̣т̣хасса̄ти а̄раддхасса. пат̣иччасамуппа̄дамукхена випассана̄рамбхе тасса джара̄маран̣ато пат̣т̣ха̄йа абхинивесо аггато йа̄ва мӯлам̣ отаран̣ам̣ вийа̄ти а̄ха ‘‘бхаваггато отарантасса вийа̄’’ти.
упа̄йаманасика̄ра̄ти упа̄йена манасикаран̣ато манасика̄расса паваттанато. ида̄ни там̣ упа̄йаманасика̄рапарийа̄йам̣ йонисоманасика̄рам̣ сарӯпато, паваттиа̄ка̄рато ча дассетум̣ ‘‘аничча̄дӣни хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. йонисоманасика̄ро на̄ма хотӣти йа̄тха̄вато манасика̄рабха̄вато. аничча̄дӣнӣти а̄ди-саддена дуккха̄наттаасубха̄дӣнам̣ гахан̣ам̣. айанти ‘‘етадахосӣ’’ти евам̣ вутто ‘‘кимхи ну кхо сатӣ’’тиа̄динайаппаватто манасика̄ро. тесам̣ ан̃н̃атароти тесу аничча̄диманасика̄ресу ан̃н̃атаро еко. ко пана соти? аниччаманасика̄рова, таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘удайаббайа̄нупассана̄васена паваттатта̄’’ти. йан̃хи уппаджджати чева чавати ча, там̣ аниччам̣ удайавайапариччхиннатта̄ аддхуванти катва̄. тасса пана таббха̄вадассанам̣ йа̄тха̄ваманасика̄рата̄йа йонисоманасика̄ро ¶ . ито йонисоманасика̄ра̄ти хетумхи ниссаккавачананти тасса имина̄ ‘‘упа̄йаманасика̄рена̄’’ти хетумхи каран̣авачанена аттхама̄ха. сама̄гамо ахосӣти ¶ йа̄тха̄вато пат̣ивиджджханавасена сан̇гамо ахоси. ким̣ пана танти ким̣ пана там̣ джара̄маран̣ака̄ран̣анти а̄ха ‘‘джа̄тӣ’’ти. ‘‘джа̄тийа̄ кхо’’тиа̄дӣсу айам̣ сан̇кхепаттхо – кимхи ну кхо сати джара̄маран̣ам̣ хоти, ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣а’’нти джара̄маран̣ака̄ран̣ам̣ паригган̣хантасса бодхисаттасса ‘‘йасмим̣ сати йам̣ хоти, асати ча на хоти, там̣ тасса ка̄ран̣а’’нти евам̣ абйабхича̄рика̄ран̣апаригган̣хане ‘‘джа̄тийа̄ кхо сати джара̄маран̣ам̣ хоти, джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти йа̄ джара̄маран̣асса ка̄ран̣апаригга̄хика̄ пан̃н̃а̄ уппаджджати, та̄йа уппаджджантийа̄ сама̄гамо ахосӣти. саббапада̄нӣти ‘‘кимхи ну кхо сати джа̄ти хотӣ’’тиа̄дина̄ а̄гата̄ни джа̄тиа̄дӣни вин̃н̃а̄н̣апарийоса̄на̄ни нава пада̄ни.
два̄дасападике ¶ пат̣иччасамуппа̄де идха йа̄ни две пада̄ни аггахита̄ни, тесам̣ аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ пуччхитва̄ виссаджджетука̄мо тесам̣ гахетабба̄ка̄рам̣ та̄ва дассенто ‘‘еттха пана̄’’тиа̄дима̄ха. паччаккхабхӯтам̣ паччуппаннабхавам̣ пат̣хамам̣ гахетва̄ таданантарам̣ ана̄гатам̣ ‘‘дутийа’’нти гахан̣е атӣто татийо хотӣти а̄ха ‘‘авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄ хи атӣто бхаво’’ти. нану четтха ана̄гатасса̄пи бхавасса гахан̣ам̣ на самбхавати паччуппаннавасена абхинивесасса джотитатта̄ти? саччаметам̣, ка̄ран̣е пана гахите пхалам̣ гахитамева хотӣти татха̄ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. апи четтха ана̄гатопи аддха̄ аттхато сан̇гахито ева, йато парато ‘‘на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатана’’нтиа̄дина̄ ана̄гатаддхасан̇гахика̄ десана̄ паватта̄. техӣти авиджджа̄сан̇кха̄рехи а̄рамман̣абхӯтехи. на гхат̣ийати на самбаджджхати. маха̄пурисо хи паччуппаннавасена абхинивит̣т̣хоти агхат̣ане ка̄ран̣ама̄ха. адит̣т̣хехӣти анавабуддхехи, иттхамбхӯталаккхан̣е четам̣ каран̣авачанам̣. сати анубодхе пат̣иведхена бхавитаббанти а̄ха ‘‘на ¶ сакка̄ буддхена бхавиту’’нти. имина̄ти маха̄саттена. тети авиджджа̄сан̇кха̄ра̄. бхаваупа̄да̄натан̣ха̄васенева̄ти бхаваупа̄да̄натан̣ха̄дассанавасенева. дит̣т̣ха̄ там̣сабха̄ватам̣сахагатехи техи сама̄найогаккхаматта̄. висуддхимагге (висуддхи. 2.570) катхита̄ва, тасма̄ на идха катхетабба̄ти адхиппа̄йо.
58. паччайатоти хетуто, сан̇кха̄ратоти аттхо. ‘‘кимхи ну кхо сати джара̄маран̣ам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ хи хетупарампара̄васена пхалапарампара̄йа вуччама̄на̄йа ¶ ‘‘кимхи ну кхо сати вин̃н̃а̄н̣ам̣ хотӣ’’ти вича̄ран̣а̄йа ‘‘сан̇кха̄ре кхо сати вин̃н̃а̄н̣ам̣ хотӣ’’ти вин̃н̃а̄н̣асса висесака̄ран̣абхӯте сан̇кха̄ре аггахите тато вин̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣иниваттати на̄ма, на саббапаччайато. тенева̄ха ‘‘на̄марӯпе кхо сати вин̃н̃а̄н̣ам̣ хотӣ’’ти (дӣ. ни. 2.58), на̄мампи четтха сахаджа̄та̄дивасенева паччайабхӯтам̣ адхиппетам̣, на каммӯпаниссайавасена паччуппаннавасена абхинивисасса джотитатта̄. а̄рамман̣атоти авиджджа̄сан̇кха̄расан̇кха̄таа̄рамман̣ато, атӣтабхавасан̇кха̄таа̄рамман̣ато ва̄. атӣтаддхапарийа̄панна̄ хи авиджджа̄сан̇кха̄ра̄. йато пат̣иниваттама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ атӣтабхаватопи пат̣иниваттати на̄ма. убхайампӣти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ампи випассана̄вин̃н̃а̄н̣ампи. на̄марӯпам̣ на̄тиккаматӣти паччайабхӯтам̣, а̄рамман̣абхӯтан̃ча на̄марӯпам̣ на̄тиккамати тена вина̄ аваттанато. тена̄ха ‘‘на̄марӯпато парам̣ на гаччхатӣ’’ти.
вин̃н̃а̄н̣е на̄марӯпасса паччайе хонтети вин̃н̃а̄н̣е на̄масса, рӯпасса, на̄марӯпасса ча паччайе хонте. на̄марӯпе ча вин̃н̃а̄н̣асса паччайе хонтети татха̄ на̄ме, рӯпе, на̄марӯпе ча вин̃н̃а̄н̣асса ¶ паччайе хонтети чатувока̄раекавока̄рапан̃чавока̄рабхававасена йатха̄рахам̣ йоджана̄ ведитабба̄, двӣсупи ан̃н̃аман̃н̃апаччайесу хонтесӯти пана пан̃чавока̄рабхававасенева. еттакена̄ти евам̣ вин̃н̃а̄н̣а на̄марӯпа̄нам̣ ¶ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ упаттхамбханавасена паваттийа̄. джа̄йетха ва̄…пе… упападжджетха ва̄ти ‘‘сатто джа̄йати…пе… упападжджати ва̄’’ти саман̃н̃а̄ хоти вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпавинимуттасса саттапан̃н̃аттийа̄ упа̄да̄набхӯтасса дхаммасса абха̄вато. тена̄ха ‘‘ито хӣ’’тиа̄ди. етадева̄ти вин̃н̃а̄н̣ам̣, на̄марӯпанти етам̣ двайамева.
пан̃ча пада̄нӣти ‘‘джа̄йетха ва̄’’тиа̄дӣни пан̃ча пада̄ни. нану таттха пат̣хамататийехи чатуттхапан̃чама̄ни аттхато абхинна̄нӣти а̄ха ‘‘саддхим̣ апара̄парам̣ чутипат̣исандхӣхӣ’’ти. пуна там̣ етта̄вата̄ти вуттаматтханти йо ‘‘етта̄вата̄’’ти падена пуббе вутто, тамева йатха̄вуттаматтхам̣ ‘‘йадида’’нтиа̄дина̄ ниййа̄тенто нидассенто пуна ватва̄. ануломапаччайа̄ка̄равасена̄ти паччайадхаммадассанапуббакам̣ паччайуппаннадхаммадассанавасена. паччайадхамма̄нан̃хи аттано паччайуппаннасса ¶ паччайабха̄во идаппаччайата̄ паччайа̄ка̄ро, со ча ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дина̄ вутто. сам̣са̄раппаваттийа̄ ануломанато ануломапаччайа̄ка̄ро. джа̄тиа̄дикам̣ саббам̣ ват̣т̣адуккхам̣ читтена самихитена катам̣ самӯхавасена гахетва̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘дуккхаккхандхасса̄’’ти вуттанти а̄ха ‘‘джа̄ти…пе… дуккхара̄сисса̄’’ти.
59. дуккхаккхандхасса анекава̄рам̣ самудайадассанавасена вин̃н̃а̄н̣асса паваттатта̄ ‘‘самудайо самудайо’’ти а̄мед̣итавачанам̣ авоча. атха ва̄ ‘‘евам̣ самудайо хотӣ’’ти идам̣ на кевалам̣ ниббаттинидассанападам̣, атха кхо пат̣иччасамуппа̄да-саддо вийа самуппа̄дамукхена идха самудайа-саддо ниббаттимукхена паччайаттам̣ вадати. вин̃н̃а̄н̣а̄дайо бхаванта̄ идха паччайадхамма̄ ниддит̣т̣ха̄, те са̄ман̃н̃арӯпена бйа̄паниччха̄васена ган̣ханто ‘‘самудайо самудайо’’ти а̄ха, еван̃ча катва̄ йам̣ ваккхати ‘‘имасмим̣ сати ¶ идам̣ хотӣти паччайасан̃джа̄нанаматтам̣ катхита’’нти, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.59) там̣ саматтхитам̣ хоти. йади евам̣ ‘‘удайадассанапан̃н̃а̄ веса̄’’ти идам̣ катханти? на̄йам̣ досо паччайато удайадассанамукхена ниббаттилаккхан̣адассанасса самбхавато. дассанат̣т̣хена чаккхӯти самудайасса паччаккхато дассанабха̄вена чаккху вийа̄ти чаккху. н̃а̄такаран̣ат̣т̣хена̄ти йатха̄ самудайо саммадева н̃а̄то хоти авабуддхо, евам̣ каран̣ат̣т̣хена. паджа̄нанат̣т̣хена̄ти ‘‘вин̃н̃а̄н̣а̄дитам̣там̣паччайуппаттийа̄ етасса дуккхаккхандхасса самудайо хотӣ’’ти пака̄рато джа̄нанат̣т̣хена. ниббиджджхитва̄ пат̣ивиджджхитва̄ уппаннат̣т̣хена̄ти аниббиджджхитва̄ пуббе удайадассанапан̃н̃а̄йа пат̣ипаккхадхамме ниббиджджхитва̄ ‘‘айам̣ самудайо’’ти паччайато, кхан̣ато ча, сарӯпато пат̣ивиджджхитва̄ ¶ уппаннабха̄вена, ниббиджджханат̣т̣хена пат̣ивиджджханат̣т̣хена виджджа̄ти вуттам̣ хоти. обха̄сат̣т̣хена̄ти самудайасабха̄вапат̣иччха̄данакасса мохандхака̄расса ча килесандхака̄расса ча видхаманавасена авабха̄сакабха̄вена.
ида̄ни йатха̄вуттаматтхам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха чаккхум̣ удапа̄дӣти па̄л̣ийам̣ падуддха̄ро. катхам̣ удапа̄дӣти чети а̄ха ‘‘дассанат̣т̣хена̄’’ти. ‘‘самудайасса паччаккхато дассанабха̄вена̄ти вутто ва̄йаматтхо. имина̄ найена сесападесупи аттхо ведитаббо. чаккхудхаммоти чаккхӯти па̄л̣идхаммо. дассанат̣т̣хо аттхоти дассанасабха̄во тена ¶ пака̄сетаббо аттхо. сесесупи есева найо. еттакехи падехӣти имехи пан̃чахи падехи. ‘‘ким̣ катхита’’нти пин̣д̣аттхам̣ пуччхати. паччайасан̃джа̄нанаматтанти вин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ паччайадхамма̄нам̣ на̄марӯпа̄дипаччайуппаннасса паччайасабха̄васан̃джа̄нанаматтам̣ катхитам̣ ависесато паччайасабха̄васаллаккхан̣асса джотитатта̄. сан̇кха̄ра̄нам̣ саммадева ¶ удайадассанасса джотитатта̄ ‘‘вӣтхипат̣ипанна̄ тарун̣авипассана̄ катхита̄’’ти ча вуттам̣.
61. аттана̄ адхигататта̄ а̄саннапаччаккхата̄йа ‘‘айа’’нти вуттам̣, арийамагга̄дӣнам̣ магганат̣т̣хена магготи. пуббабха̄гавипассана̄ хеса̄. тена̄ха ‘‘бодха̄йа̄’’ти. бодхападасса бха̄васа̄дханатам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘чатусаччабуджджханаттха̄йа̄’’ти. парин̃н̃а̄паха̄набха̄вана̄бхисамайа̄ йа̄вадева саччхикирийа̄бхисамайаттха̄ нибба̄на̄дхигаматтхатта̄ брахмачарийава̄сасса̄ти вуттам̣ ‘‘нибба̄набуджджханаттха̄йа ева ва̄’’ти. ‘‘нибба̄нам̣ парамам̣ сукха’’нти (ма. ни. 2.215, 217; дха. па. 204) хи вуттам̣. буджджхатӣти чатта̄ри арийасачча̄ни екапат̣иведхена пат̣ивиджджхати, тена бодха-саддасса каттуса̄дханаттама̄ха. паччаттападехӣти пат̣хама̄вибхаттидӣпакехи падехи. нибба̄намева катхитам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄ди нируджджхати еттха̄ти катва̄. аниббаттиниродханти саббасо паччайаниродхена ануппа̄даниродхам̣ аччантаниродхам̣.
62. саббехева етехи падехӣти ‘‘чаккхӯ’’тиа̄дӣхи пан̃чахи падехи. ниродхасан̃джа̄нанаматтамева̄ти ‘‘ниродхо ниродхоти кхо’’тиа̄дина̄ ниродхасса сан̃джа̄нанаматтамева катхитам̣ пубба̄рамбхабха̄вато, на тасса пат̣ивиджджханавасена паччаккхато дассанам̣ арийамаггасса анадхигататта̄. сан̇кха̄ра̄нам̣ саммадева ниродхадассанам̣ на̄ма сикха̄ппатта̄йа випассана̄йа васена иччхитаббанти ‘‘вут̣т̣ха̄нага̄минӣ балававипассана̄ катхита̄’’ти ча вуттам̣.
63. видитва̄ти ¶ пуббабха̄гийена н̃а̄н̣ена джа̄нитва̄. тато апарабха̄гети вуттанайена паччайаниродхаджа̄нанато паччха̄бха̄ге. упа̄да̄насса паччайабхӯтесӯти чатуббидхассапи упа̄да̄насса а̄рамман̣апаччайа̄дина̄ паччайабхӯтесу, упа̄да̄нийесӯти аттхо ¶ . вахантоти паваттенто. иданти ‘‘апарена самайена̄’’тиа̄ди вачанам̣. касма̄ вуттанти ‘‘йа̄йа пат̣ипаттийа̄ саббепи маха̄бодхисатта̄ чаримабхаве бодха̄йа пат̣ипаджджанти, випассана̄йа маха̄бодхисаттена татхева пат̣ипанна’’нти катхетукамйата̄васена пуччха̄вачанам̣. тена̄ха ¶ ‘‘саббейева хӣ’’тиа̄ди. таттха путтасса джа̄тадивасе маха̄бхиниккхаманам̣, падха̄на̄нуйого ча дхаммата̄васена ведитаббо, итарам̣ итикаттаббата̄васена. таттха̄пи чирака̄лапарибха̄вана̄йа ладдха̄севана̄йа маха̄карун̣а̄йа сан̃чодитама̄насатта̄ ‘‘киччхам̣ вата̄йам̣ локо а̄панно’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.57; сам̣. ни. 2.4, 10) сам̣са̄радуккхато мочетум̣ иччхитасса сатталокасса киччха̄паттидассанамукхена джара̄маран̣ато пат̣т̣ха̄йа паччайа̄ка̄расаммасанампи дхаммата̄ва. татха̄ атта̄дхӣната̄йа, кеначи анупакхататта̄, асечанакасукхавиха̄рата̄йа, чатуттхаджджха̄никата̄йа ча а̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄на̄нуйого. пан̃часу кхандхесу абхинивиситва̄ти вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпа̄дипарийа̄йена гахитесу пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу випассана̄бхинивесавасена абхинивиситва̄ пат̣ипаттим̣ а̄рабхитва̄. ануккаманти ану ану га̄митаббато пат̣ипаджджитаббато ‘‘ануккама’’нти ладдхана̄мам̣ анупуббапат̣ипаттим̣. катва̄ти пат̣ипаджджитва̄.
ити рӯпанти еттха дутийо ити-саддо нидассанаттхо, тена пат̣хамо ити-саддо сарӯпасса, парима̄н̣асса ча бодхако анекаттхатта̄ нипа̄та̄нам̣,а̄вуттиа̄дивасена ва̄йаматтхо ведитаббо. антогадха̄вадха̄ран̣ан̃ча ва̄кйам̣ дассенто ‘‘идам̣ рӯпам̣, еттакам̣ рӯпам̣, ито уддхам̣ рӯпам̣ наттхӣ’’тиа̄дима̄ха ¶ . таттха ‘‘руппанасабха̄ва’’нти имина̄ са̄ман̃н̃ато рӯпасса сабха̄во дассито, ‘‘бхӯтупа̄да̄йабхеда’’нтиа̄дина̄ висесато, тадубхайенапи ‘‘идам̣ рӯпа’’нти падасса аттхо ниддит̣т̣хо. таттха лаккхан̣ам̣ на̄ма тасса тасса рӯпависесасса анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о сабха̄во. расо тассева аттано пхалам̣ пати паччайабха̄во. паччупат̣т̣ха̄нам̣ тасса параматтхато виджджама̄натта̄ йа̄тха̄вато н̃а̄н̣асса гочарабха̄во. падат̣т̣ха̄нам̣ а̄саннака̄ран̣ам̣, тенасса паччайа̄йаттавуттита̄ дассита̄. ‘‘анавасесарӯпапариггахо’’ти имина̄ пана ‘‘еттакам̣ рӯпам̣, ито уддхам̣’’ рӯпам̣ наттхӣти пададвайасса̄пи аттхо ниддит̣т̣хо рӯпасса саббасо парийа̄да̄навасена нийа̄манато. ‘‘ити рӯпасса самудайо’’ти еттха пана ити-саддо ‘‘ити кхо бхиккхаве саппат̣ибхайо ба̄ло’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.124; а. ни. 3.1) вийа пака̄раттхоти а̄ха ‘‘итӣти ева’’нти.
авиджджа̄самудайа̄ти ¶ авиджджа̄йа уппа̄да̄, аттхибха̄ва̄ти аттхо. ниродханиродхӣ хи уппа̄до аттхибха̄вава̄чакопи хоти, тасма̄ пуримабхавасиддха̄йа ¶ авиджджа̄йа сати имасмим̣ бхаве рӯпасамудайо, рӯпасса уппа̄до хотӣти аттхо. ‘‘тан̣ха̄самудайа̄’’тиа̄дӣсупи есева найо. а̄ха̄расамудайа̄ти еттха пана паваттипаччайесу кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расса балавата̄йа со ева гахито. тасмим̣ пана гахите паваттипаччайата̄са̄ман̃н̃ена утучитта̄ни гахита̄нева хонтӣти чатусамут̣т̣ха̄никарӯпасса паччайато удайадассанам̣ вибха̄витамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘ниббаттилаккхан̣а’’нтиа̄дина̄ ка̄лавасена удайадассанама̄ха. таттха ниббаттилаккхан̣анти рӯпасса уппа̄дасан̇кха̄там̣ сан̇кхаталаккхан̣ам̣. пассантопӣти на кевалам̣ паччайасамудайамева, атха кхо кхан̣ато удайам̣ пассантопи. аддха̄васена хи пат̣хамам̣ удайам̣ пасситва̄ т̣хито пуна сантативасена дисва̄ ануккамена кхан̣авасена пассати. авиджджа̄ниродха̄ рӯпаниродхоти аггамаггена ¶ авиджджа̄йа ануппа̄даниродхато ана̄гатасса рӯпасса ануппа̄даниродхо хоти паччайа̄бха̄ве абха̄вато. тан̣ха̄ниродха̄ камманиродхоти еттха̄пи есева найо. а̄ха̄раниродха̄ти паваттипаччайасса кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расса абха̄вена. рӯпаниродхоти там̣самут̣т̣ха̄нарӯпасса абха̄во хоти. сесам̣ вуттанайамева. ‘‘випарин̣а̄малаккхан̣а’’нти бхан̇гака̄лавасена хетам̣ вайадассанам̣, тасма̄ там̣ аддха̄васена пат̣хамам̣ пасситва̄ пуна сантативасена дисва̄ ануккамена кхан̣авасена пассати. айан̃ча найо па̄катикавипассакавасена вутто, бодхисатта̄нам̣ панетам̣ наттхи. еса найо удайадассанепи.
‘‘ити ведана̄’’тиа̄дӣсупи хет̣т̣ха̄ рӯпе вуттанайа̄нуса̄рена аттхо ведитаббо. тена̄ха ‘‘айам̣ ведана̄, еттака̄ ведана̄’’тиа̄ди. таттха ведайита…пе… сабха̄ванти еттха ‘‘ведайитасабха̄вам̣…пе… виджа̄нанасабха̄ва’’нти паччекам̣ сабха̄ва- саддо йоджетаббо. ведайитасабха̄ванти анубхаванасабха̄вам̣. сан̃джа̄нанасабха̄ванти ‘‘нӣлам̣ пӣта’’нтиа̄дина̄ а̄рамман̣асса саллаккхан̣асабха̄вам̣. абхисан̇кхаран̣асабха̄ванти а̄йӯханасабха̄вам̣. виджа̄нанасабха̄ванти а̄рамман̣асса упаладдхисабха̄вам̣. сукха̄дӣти а̄ди-саддена дуккхасоманассадоманассупеккха̄ведана̄нам̣ сан̇гахо рӯпасан̃н̃а̄дӣти а̄ди-саддена саддасан̃н̃а̄дӣнам̣, пхасса̄дӣти а̄ди-саддена четана̄ витакка̄дӣнам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнанти а̄ди-саддена саббесам̣ локийавин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ сан̇гахо. йатха̄ ча вин̃н̃а̄н̣е, еса найо ведана̄дӣсупи. тесанти ¶ ‘‘самудайо’’ти вуттадхамма̄нам̣. тӣсу кхандхесӯти ведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхесу. ‘‘пхут̣т̣хо ведети, пхут̣т̣хо сан̃джа̄на̄ти, пхут̣т̣хо чететӣ’’ти (сам̣. ни. 4.93) вачанато ¶ ‘‘пхассасамудайа̄’’ти ваттаббам̣. ‘‘на̄марӯпапаччайа̄пи вин̃н̃а̄н̣а’’нти (вибха. 246; дӣ. ни. 2.97) вачанато вин̃н̃а̄н̣аккхандхе ‘‘на̄марӯпасамудайа̄’’ти ваттаббам̣. тесам̣ йева̄ти ¶ тӣсу кхандхесу ‘‘пхассасса вин̃н̃а̄н̣аккхандхе на̄марӯпасса̄’’ти пхассана̄марӯпа̄нам̣йева васена аттхан̇гамападампи йоджетаббам̣, авиджджа̄дайо пана рӯпе вуттасадиса̄ ева̄ти адхиппа̄йо.
самапан̃н̃а̄салаккхан̣авасена̄ти паччайато вӣсати кхан̣ато пан̃ча̄ти пан̃чавӣсатийа̄ удайалаккхан̣а̄нам̣, паччайато вӣсати кхан̣ато пан̃ча̄ти пан̃чавӣсатийа̄ ева вайалаккхан̣а̄нам̣ ча̄ти самапан̃н̃а̄са̄йа удайавайалаккхан̣а̄нам̣ васена. таттха пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ удайо лаккхӣйати етехӣти лаккхан̣а̄нӣти вуччанти авиджджа̄дисамудайоти, татха̄ тесам̣ ануппа̄даниродхо лаккхӣйати етехӣти лаккхан̣а̄нӣти вуччанти авиджджа̄дӣнам̣ аччантаниродхо. ниббаттивипарин̣а̄малаккхан̣а̄ни пана сан̇кхаталаккхан̣амева̄ти. евам̣ ета̄ни самапан̃н̃а̄салаккхан̣а̄ни сарӯпато ведитабба̄ни. йатха̄нуккамена вад̣д̣хитети йатха̄вуттаудайаббайан̃а̄н̣е тиккхе сӯре пасанне хутва̄ ваханте тато парам̣ ваттабба̄нам̣ бхан̇ган̃а̄н̣а̄дӣнам̣ уппаттипат̣ипа̄т̣ийа̄ буддхиппатте парамуккам̣сагате випассана̄н̃а̄н̣е. пагева хи чхаттим̣сакот̣исатасахассамукхена паваттена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄нуччхавикена маха̄ваджиран̃а̄н̣асан̇кха̄тена саммасанан̃а̄н̣ена самбхата̄нубха̄вам̣ габбхам̣ ган̣хантам̣ парипа̄кам̣ гаччхантам̣ пат̣ипада̄висуддхин̃а̄н̣ам̣ апаримитака̄ле самбхата̄йа пан̃н̃а̄па̄рамийа̄ а̄нубха̄вена уккам̣сапа̄рамиппаттам̣ ануккамена вут̣т̣ха̄нага̄минибха̄вам̣ упагантва̄ йада̄ арийамаггена гхат̣ети, тада̄ арийамаггачиттам̣ саббакилесехи маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ вимуччати ¶ , вимуччантан̃ча татха̄ вимуччати, йатха̄ саббан̃еййа̄варан̣аппаха̄нам̣ хоти. йам̣ килеса̄нам̣ ‘‘сава̄санаппаха̄на’’нти вуччати, тайидам̣ паха̄нам̣ аттхато ануппаттиниродхоти а̄ха ‘‘ануппа̄даниродхена̄’’ти. а̄савасан̇кха̄техи килесехӣти бхавато а̄бхаваггам̣, дхаммато а̄готрабхум̣ саванато паваттанато а̄савасан̃н̃итехи ра̄го, дит̣т̣хи, мохоти имехи килесехи. лаккхан̣авачанан̃четам̣, па̄л̣ийам̣ йадидам̣ ‘‘а̄савехӣ’’ти, тадекат̣т̣хата̄йа пана саббехипи ¶ килесехи саббехипи па̄падхаммехи читтам̣ вимуччати. аггахетва̄ти тесам̣ килеса̄нам̣ лесаматтампи аггахетва̄.
маггаккхан̣е вимуччати на̄ма там̣там̣маггаваджджхакилесехи пхалаккхан̣е вимуттам̣ на̄ма. маггаккхан̣е ва̄ вимуттан̃чева вимуччати ча̄ти упаримаггаккхан̣е хет̣т̣химамаггаваджджхехи вимуттан̃чева йатха̄сакам̣ паха̄таббехи вимуччати ча. пхалаккхан̣е вимуттамева̄ти саббасмимпи пхалаккхан̣е вимуттамева, на вимуччати на̄ма.
саббабандхана̄ти орамбха̄гийуддхамбха̄гийасан̇гахита̄ саббасма̄пи бхавасан̃н̃оджана̄, виппамутто висесато пака̄рехи мутто. сувикаситачиттасанта̄ноти са̄тисайам̣ н̃а̄н̣арасмисампхассена сут̣т̣ху саммадева ¶ сампхуллачиттасанта̄но. ‘‘чатта̄ри магган̃а̄н̣а̄нӣ’’тиа̄ди йехи н̃а̄н̣ехи сувикаситачиттасанта̄но, тесам̣ екадесена дассанам̣. ниппадесато дассанам̣ пана парато а̄гамиссати, тасма̄ таттхева та̄ни вибхаджисса̄ма. сакале ча буддхагун̣ети атӣтам̣се аппат̣ихатан̃а̄н̣а̄дике саббепи буддхагун̣е. йада̄ хи локана̄тхо аггамаггам̣ адхигаччхати, тада̄ саббе гун̣е хаттхагате кароти на̄ма. тато парам̣ ‘‘хаттхагате катва̄ т̣хито’’ти вуччати.
‘‘парипун̣н̣асан̇каппо’’ти ватва̄ парипун̣н̣асан̇каппата̄паридӣпанам̣ уда̄нам̣ дассетум̣ ‘‘анекаджа̄тисам̣са̄ра’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха а̄дито двиннам̣ га̄тха̄наматтхо хет̣т̣ха̄ брахмаджа̄ланида̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄ван̣н̣ана̄) вутто ева. парато ¶ пана айогханахатасса̄ти айо хан̃н̃ати етена̄ти айогханам̣, камма̄ра̄нам̣ айокӯт̣ам̣, айомут̣т̣хи ча, тена айогханена хатасса пахатасса. ева-саддо четтха нипа̄таматтам̣. джалато джа̄таведасоти джалайама̄насса аггисса, ана̄даре ва̄ етам̣ са̄мивачанам̣. анупуббӯпасантасса̄ти ануккамена упасантасса виккхамбхантасса нируддхасса. йатха̄ на н̃а̄йате гатӣти йатха̄ тасса гати на н̃а̄йати. идам̣ вуттам̣ хоти – айомут̣т̣хикӯт̣а̄дина̄ пахататта̄ айогханена хатасса пахатасса айогатасса, кам̣сабха̄джана̄дигатасса ва̄ джалама̄насса аггисса ануккамена упасантасса дасасу диса̄су на каттхачи гати пан̃н̃а̄йати паччайаниродхена аппат̣исандхиканируддхатта̄ти. евам̣ самма̄вимутта̄нанти самма̄ хетуна̄ н̃а̄йена тадан̇гавиккхамбханавимуттипуббан̇гама̄йа ¶ самуччхедавимуттийа̄ арийамаггена чатӯхипи упа̄да̄нехи, а̄савехи ча муттатта̄ самма̄ вимутта̄нам̣, тато ева ка̄мабандханасан̇кха̄там̣ ка̄могхабхавогха̄дибхедам̣ авасит̣т̣хаогхан̃ча таритва̄ т̣хитатта̄ ка̄мабандхогхата̄рӣнам̣ сут̣т̣ху пат̣ипассамбхитасаббакилесавиппхандитатта̄ килеса̄бхисан̇кха̄рава̄техи акампанӣйата̄йа ачалам̣ нибба̄насан̇кха̄там̣ сан̇кха̄рӯпасамам̣ сукхам̣ патта̄нам̣ адхигата̄нам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ гати деваманусса̄дибхеда̄су гатӣсу ‘‘айам̣ на̄ма̄’’ти пан̃н̃а̄петаббата̄йа абха̄вато пан̃н̃а̄петум̣ наттхи на упалаббхати, йатха̄вуттаджа̄таведо вийа апан̃н̃аттикабха̄вамева те гаччхантӣти аттхо. евам̣ манаси каронтоти ‘‘евам̣ анекаджа̄тисам̣са̄ра’’нтиа̄дина̄ (дха. па. 153) аттано катакиччаттам̣ манаси каронто бодхипаллан̇ке нисиннова вирочиттха̄ти йоджана̄.
дутийабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
брахмайа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄
64. йаннӯна̄ти ¶ ¶ паривитакканаттхе нипа̄то, аханти бхагава̄ атта̄нам̣ ниддисатӣти а̄ха ‘‘йади пана̄ха’’нти. ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’тиа̄ди йатха̄ амха̄кам̣ бхагава̄ абхисамбуддхо хутва̄ вимуттисукхапат̣исам̣ведана̄дивасена саттасу сатта̄хесу пат̣ипаджджи, тато паран̃ча дхаммагамбхӣрата̄паччавеккхан̣а̄дивасена, евамева саббепи самма̄самбуддха̄ абхисамбуддхака̄ле пат̣ипаджджим̣су, те ча сатта̄ха̄дайо татхева ваваттхапӣйантӣти айам̣ саббесампи буддха̄нам̣ дхаммата̄. тасма̄ випассӣ бхагава̄ абхисамбуддхака̄ле татха̄ пат̣ипаджджӣти дассетум̣ а̄раддхам̣. таттха ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’ти идам̣ саттамасатта̄хато парам̣, сатта̄хато ориме ча паватта̄йа пат̣ипаттийа̄ васена вуттам̣, на паллан̇касатта̄хасса вийа ат̣т̣хамасса на̄ма сатта̄хасса ваваттхитасса лаббхама̄натта̄. анантароти ‘‘адхигато кхо мйа̄йам̣ дхаммо’’тиа̄дико витакко (дӣ. ни. 2.67; ма. ни. 1.281; 2.337; сам̣. ни. 1.172; маха̄ва. 7, 8).
пат̣ивиддхоти сайамбхун̃а̄н̣ена ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ пат̣имукхам̣ пат̣ивиджджханавасена паватто, йатха̄бхӯтам̣ авабуддхоти аттхо. дхаммоти чатусаччадхаммо таббинимуттасса ¶ пат̣ивиджджхитаббадхаммасса абха̄вато. гамбхӣроти маха̄самуддо вийа макасатун̣д̣асӯчийа̄ ан̃н̃атра самупачитапарипаккан̃а̄н̣асамбха̄рехи ан̃н̃есам̣ н̃а̄н̣ена алаббханеййаппатит̣т̣хо. тена̄ха ‘‘утта̄набха̄вапат̣иккхепавачанамета’’нти. алаббханеййаппатит̣т̣хо ога̄хитум̣ асаккун̣еййата̄йа сарӯпато висесато ча пасситум̣ на сакка̄ти а̄ха ‘‘гамбхӣратта̄ва дуддасо’’ти. дуккхена дат̣т̣хабботи киччхена кеначи када̄чидева дат̣т̣хаббо. йам̣ пана дат̣т̣хумева на сакка̄, тасса ога̄хетва̄ ану ану буджджхане катха̄ ева наттхӣти а̄ха ‘‘дуддасатта̄ва дуранубодхо’’ти. дуккхена авабуджджхитаббо авабодхасса дуккарабха̄вато. имасмим̣ т̣ха̄не ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха бхиккхаве дуккаратарам̣ ва̄ дурабхисамбхаватарам̣ ва̄’’ти (сам̣. ни. 5.1115) суттападам̣ ¶ ваттаббам̣. санта̄рамман̣ата̄йа ва̄ санто. ниббутасаббапарил̣а̄хата̄йа ниббуто. падха̄набха̄вам̣ нӣтоти ва̄ пан̣ӣто. атиттикарат̣т̣хена атаппако са̄дурасабходжанам̣ вийа. еттха ча ниродхасаччам̣ сантам̣ а̄рамман̣анти санта̄рамман̣ам̣, маггасаччам̣ сантам̣, санта̄рамман̣ан̃ча̄ти санта̄рамман̣ам̣ анупасантасабха̄ва̄нам̣ килеса̄нам̣, сан̇кха̄ра̄нан̃ча абха̄вато санто ниббутасаббапарил̣а̄хатта̄ ниббуто, сантапан̣ӣтабха̄венева тадаттха̄йа асечанаката̄йа атаппаката̄ дат̣т̣хабба̄. тена̄ха ‘‘идам̣ двайам̣ локуттарамева сандха̄йа вутта’’нти. уттаман̃а̄н̣асса висайатта̄ на таккена авачаритаббо, тато ева нипун̣ан̃а̄н̣агочарата̄йа, сан̣хасукхумасабха̄ватта̄ ча нипун̣о. ба̄ла̄нам̣ ависайатта̄ пан̣д̣итехи ева ведитабботи пан̣д̣итаведанӣйо. а̄лӣйанти абхирамитаббат̣т̣хена ¶ севӣйантӣти а̄лайа̄, пан̃ча ка̄магун̣а̄. а̄лайанти абхираман̣авасена севантӣти а̄лайа̄, тан̣ха̄вичарита̄ни. а̄лайарата̄ти а̄лайанирата̄. сут̣т̣ху мудита̄ ативийа мудита̄ ануккан̣т̣ханато. раматӣти ратим̣ виндати кӣл̣ати лал̣ати. име сатта̄ йатха̄ ка̄магун̣е, евам̣ ра̄гампи асса̄денти абхинанданти йева̄ти вуттам̣ ‘‘дувидхампӣ’’тиа̄ди.
т̣ха̄нам̣ сандха̄йа̄ти т̣ха̄на-саддам̣ сандха̄йа. аттхато пана ‘‘т̣ха̄на’’нти ча пат̣иччасамуппа̄до ева адхиппето. тит̣т̣хати еттха пхалам̣ тада̄йаттавуттита̄йа̄ти т̣ха̄нам̣, сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайабхӯта̄ авиджджа̄дайо. имесам̣ сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайа̄ти идаппаччайа̄, авиджджа̄дайова. идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄ йатха̄ дево ева девата̄ ¶ , идаппаччайа̄нам̣ ва̄ авиджджа̄дӣнам̣ аттано пхалам̣ пат̣ичча паччайабха̄во ¶ уппа̄данасаматтхата̄ идаппаччайата̄, тена параматтхапаччайалаккхан̣о пат̣иччасамуппа̄до дассито хоти. пат̣ичча самуппаджджати пхалам̣ етасма̄ти пат̣иччасамуппа̄до. пададвайена̄пи дхамма̄нам̣ паччайат̣т̣хо ева вибха̄вито. тена̄ха ‘‘сан̇кха̄ра̄дипаччайа̄нам̣ авиджджа̄дӣнаметам̣ адхивачана’’нти. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄су (висуддхи. 2.570) вуттанайена ведитаббо.
саббасан̇кха̄расаматхотиа̄ди саббанти саббасан̇кха̄расаматха̄дипада̄бхидхеййам̣ саббам̣, аттхато нибба̄намева. ида̄ни тасса нибба̄набха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘йасма̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. танти нибба̄нам̣. а̄гамма̄ти пат̣ичча арийамаггасса а̄рамман̣апаччайахету. саммантӣти аппат̣исандхикӯпасамавасена самманти. татха̄ санта̄ ча сависесам̣ упасанта̄ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘вӯпасаммантӣ’’ти, етена саббе сан̇кха̄ра̄ самманти еттха̄ти саббасан̇кха̄расаматхо, нибба̄нанти дассети. саббасан̇кха̄рависам̣йутте хи нибба̄не саббасан̇кха̄равӯпасамапарийа̄йо н̃а̄йа̄гато йева̄ти. сесепадесупи есева найо. упадхӣйати еттха дуккханти упадхи, кхандха̄дайо. пат̣иниссат̣т̣ха̄ти самуччхедавасена париччатта̄ хонти. сабба̄ тан̣ха̄ти ат̣т̣хасатаппабхеда̄ сабба̄пи тан̣ха̄. саббе килесара̄га̄ти ка̄мара̄гарӯпара̄га̄дибхеда̄ саббепи килесабхӯта̄ ра̄га̄, саббепи ва̄ килеса̄ идха килесара̄га̄ти ведитабба̄, на лобхависеса̄ ева читтасса випарӣтабха̄ва̄па̄данато. йатха̄ха ‘‘раттампи читтам̣ випарин̣атам̣, дут̣т̣хампи читтам̣ випарин̣атам̣, мӯл̣хампи читтам̣ випарин̣ата’’нти (па̄ра̄. 271) вираджджантӣти ¶ аттано сабха̄вам̣ виджаханти. саббам̣ дуккханти джара̄маран̣а̄дибхедам̣ саббам̣ ват̣т̣адуккхам̣. бхавена бхаванти тена тена бхавена бхавантарам̣. бхаваникантибха̄вена сам̣сиббати, пхалена ва̄ саддхим̣ каммам̣ сатан̣хассева а̄йатим̣ пунаббхавабха̄вато. тато ва̄нато никкхантам̣ таттха тасса саббасо абха̄вато. чиранисаджджа̄чирабха̄санехи пит̣т̣хиа̄гила̄йаната̄лугаласоса̄дивасена ка̄йакиламатхо чева ка̄йавихеса̄ ¶ ча ведитабба̄. са̄ ча кхо десана̄йа аттхам̣ аджа̄нанта̄нам̣, аппат̣ипаджджанта̄нан̃ча васена, джа̄нанта̄нам̣, пана пат̣ипаджджанта̄нан̃ча десана̄йа ка̄йапариссамопи саттху апариссамова. тена̄ха бхагава̄ ‘‘на ча мам̣ дхамма̄дхикаран̣ам̣ вихесесӣ’’ти (уда̄. 10). татха̄ хи вуттам̣ ‘‘йа̄ аджа̄нанта̄нам̣ десана̄ на̄ма, со мама киламатхо асса̄’’ти. убхайанти читтакиламатхо, читтавихеса̄ ¶ ча̄ти убхайам̣ петам̣ буддха̄нам̣ наттхи, бодхимӯлейева самуччхиннатта̄.
65. анубрӯханам̣ сампин̣д̣анам̣. соти ‘‘аписсӯ’’ти нипа̄то. випассинти пат̣и-саддайогена са̄миаттхе упайогавачананти а̄ха ‘‘випассисса̄’’ти. вуддхиппатта̄ аччхарийа̄ ва̄ аначчхарийа̄. вуддхиаттхопи хи ака̄ро хоти йатха̄‘‘асеккха̄ дхамма̄’’ти (дха. са. тикама̄тика̄йа 11). каппа̄нам̣ чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни сатасахассан̃ча садевакасса локасса дхаммасам̣вибха̄гакаран̣аттхамева па̄рамийо ¶ пӯретва̄ ида̄ни самадхигатадхаммара̄джасса таттха аппоссукката̄паттидӣпаната̄, га̄тха̄ттхасса аччхарийата̄, тасса вуддхиппатти ча̄ти ведитабба̄. аттхадва̄рена хи га̄тха̄нам̣ аначчхарийата̄. гочара̄ ахесунти упат̣т̣хахим̣су. упат̣т̣ха̄нан̃ча витаккетаббата̄ва̄ти а̄ха ‘‘паривитаккайитаббатам̣ па̄пун̣им̣сӯ’’ти.
йади сукха̄пат̣ипада̄ва катхам̣ киччхата̄ти а̄ха ‘‘па̄рамӣпӯран̣ака̄ле’’тиа̄ди. евама̄дӣни дуппариччаджа̄ни дентасса. ха-ити ва̄ бйаттанти етасмим̣ аттхе нипа̄то, ‘‘екам̣саттхе’’ти кечи. ха бйаттам̣, екам̣сена ва̄ алам̣ ниппайоджанам̣ евам̣ киччхена адхигатасса дхаммасса десетунти йоджана̄. халанти ‘‘ала’’нти имина̄ сама̄наттхам̣ падам̣ ‘‘халанти вада̄мӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. т̣ӣ. 1.172) вийа. ра̄гадосапхут̣т̣хехӣти пхут̣т̣хависена вийа саппена ра̄гена, досена ча сампхут̣т̣хехи абхибхӯтехи. ра̄гадоса̄нугатехӣти ра̄гадосехи анубандхехи.
ничча̄дӣнанти ниччагга̄ха̄дӣнам̣. евам̣ гатанти евам̣ паваттам̣ аничча̄диа̄ка̄рена паваттам̣. ‘‘чатусаччадхамма’’нти идам̣ аничча̄дӣсу, саччесу ча йатха̄ла̄бхавасена гахетаббам̣. евам̣ гатанти ва̄ евам̣ ‘‘аничча’’нтиа̄дина̄ абхинивиситва̄ майа̄, ан̃н̃ехи ча самма̄самбуддхехи гатам̣, н̃а̄там̣ пат̣ивиддханти аттхо. ка̄мара̄гена, бхавара̄гена ча ратта̄ нӣваран̣ехи нивутачиттата̄йа, дит̣т̣хира̄гена ратта̄ випарӣта̄бхинивесена на даккханти йа̄тха̄вато имам̣ дхаммам̣ наппат̣ивиджджхиссанти. евам̣ га̄ха̄петунти ‘‘аничча’’нтиа̄дина̄ сабха̄вена йа̄тха̄вато дхамме ¶ джа̄на̄петум̣. ра̄гадосапаретата̄пи несам̣ саммӯл̣хабха̄венева̄ти а̄ха ‘‘тамокхандхена а̄вут̣а̄’’ти.
дхаммадесана̄йа ¶ аппоссукката̄паттийа̄ ка̄ран̣ам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘касма̄ пана̄’’тиа̄дина̄ сайамева чоданам̣ самут̣т̣ха̄пети. таттха йатха̄йам̣ ида̄ни дхаммадесана̄йа ¶ аппоссукката̄патти саббабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣адхаммата̄васена, саббабодхисатта̄нам̣ а̄дито ‘‘ким̣ ме ан̃н̃а̄тавесена̄’’тиа̄дина̄ (бу. вам̣. 2.99) маха̄бхинӣха̄ре аттано читтасса самусса̄ханам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣адхаммата̄ ва̄ти а̄ха ‘‘ким̣ ме’’тиа̄ди. таттха ан̃н̃а̄тавесена̄ти садевакам̣ локам̣ унна̄денто буддхо ахутва̄ кевалам̣ буддха̄нам̣ са̄вакабха̄вӯпагаманавасена ан̃н̃а̄тарӯпена. тивидхам̣ ка̄ран̣ам̣ аппоссукката̄паттийа̄ пат̣ипаккхасса балавабха̄во, дхаммасса парамагамбхӣрата̄, таттха ча бхагавато са̄тисайам̣ га̄раванти там̣ дассетум̣ ‘‘тасса хӣ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха пат̣ипаккха̄ на̄ма ра̄га̄дайо килеса̄ самма̄пат̣ипаттийа̄ антара̄йакаратта̄. тесам̣ балавабха̄вато чирапарибха̄вана̄йа саттасанта̄нато дуббисодхийата̄йа те сатте маттахаттхино вийа дуббалам̣ пурисам̣ аджджхоттхаритва̄ анайабйасанам̣ а̄па̄дента̄ анекасатайоджана̄йа̄мавиттха̄рам̣ суничитам̣ гханасаннивесам̣ кан̣т̣акадуггампи адхисенти. дӯраппабхеда дуччхеджджата̄хи дуббисодхийатам̣ пана дассетум̣ ‘‘атхасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ча анто а̄мат̣т̣хата̄йа кан̃джикапун̣н̣ала̄бу чирапарива̄сиката̄йа таккабхаритача̄т̣и снехатинтадуббалабха̄вена васа̄телапӣтапилотика̄; теламисситата̄йа ан̃джанамаккхитахаттха̄ дуббисодханӣйа̄ вутта̄. хӣнӯпама̄ ¶ чета̄ рӯпаппабандхабха̄вато, ачирака̄ликатта̄ ча малӣната̄йа, килесасам̣килесо ева пана дуббисодханӣйатаро ана̄дика̄ликатта̄, анусайитатта̄ ча. тена̄ха ‘‘атисам̣килит̣т̣ха̄’’ти. йатха̄ ча дуббисодханӣйата̄йа евам̣ гамбхӣрадуддасадуранубодха̄нампи вуттаупама̄ хӣнӯпама̄ва.
гамбхӣропи дхаммо пат̣ипаккхавидхаманена супа̄кат̣о бхавеййа, пат̣ипаккхавидхаманам̣ пана самма̄пат̣ипаттипат̣ибаддхам̣, са̄ саддхаммасавана̄дхӣна̄, там̣ саттхари, дхамме ча паса̄да̄йаттам̣. со висесато локе самбха̄ванӣйасса гарука̄таббасса абхипаттхана̄хетукоти пана̄л̣ика̄йа сатта̄нам̣ дхаммасампат̣ипаттийа̄ брахмайа̄чана̄динимиттанти там̣ дассенто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха.
66. ‘‘ан̃н̃атаро’’ти аппан̃н̃а̄то вийа кин̃ча̄пи вуттам̣, атха кхо па̄кат̣о пан̃н̃а̄тоти дассетум̣ ‘‘имасмим̣ чаккава̄л̣е джет̣т̣хакамаха̄брахма̄’’ти вуттам̣. маха̄брахмабхаване джет̣т̣хакамаха̄брахма̄. со хи сакко вийа ¶ ка̄мадевалоке, брахмалоке ча па̄кат̣о пан̃н̃а̄то. упаккилесабхӯтам̣ аппам̣ ра̄га̄дираджам̣ етасса̄ти аппараджам̣, аппараджам̣ аккхи пан̃н̃а̄чаккху йесам̣ те там̣сабха̄ва̄ти катва̄ аппараджаккхаджа̄тика̄ти имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘пан̃н̃а̄майе’’тиа̄дима̄ха. аппам̣ ра̄га̄дираджам̣ йесам̣ те там̣сабха̄ва̄ аппараджаккхаджа̄тика̄ти еваметтха аттхо ведитаббо. ассаваната̄ти ‘‘сайам̣ ¶ абхин̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.28, 405; ма. ни. 1.154, 444) вийа каран̣е паччаттавачананти а̄ха ‘‘ассаваната̄йа̄’’ти. дасапун̃н̃акирийаваттхувасена̄ти да̄на̄дидасавидхавимуттипарипа̄чанӣйапун̃н̃акирийаваттхӯнам̣ васена. тена̄ха ‘‘ката̄дхика̄ра̄’’тиа̄ди. папан̃часӯданийам̣ пана ‘‘два̄дасапун̃н̃акирийавасена̄’’ти ¶ (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.282) вуттам̣, там̣ да̄на̄дӣсу саран̣агаманапарахитапарин̣а̄манадвайа паккхипанавасена вуттам̣.
69. гарут̣т̣ха̄нийесу га̄рававасена гарукарапаттхана̄ аджджхесана̄, са̄пи аттхато паттхана̄ ева̄ти вуттам̣ ‘‘йа̄чана’’нти. падесависайан̃а̄н̣адассанам̣ хутва̄ буддха̄нам̣йева а̄вен̣икабха̄вато идам̣ н̃а̄н̣адвайам̣ ‘‘буддхачаккхӯ’’ти вуччатӣти а̄ха ‘‘имесан̃хи двиннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ буддхачаккхӯти на̄ма’’нти. тин̣н̣ам̣ магган̃а̄н̣а̄нанти хет̣т̣хима̄нам̣ тин̣н̣ам̣ магган̃а̄н̣а̄нам̣ ‘‘дхаммачаккхӯ’’ти на̄мам̣, чатусаччадхаммадассананти катва̄ дассанаматтабха̄вато. йато та̄ни н̃а̄н̣а̄ни виджджӯпама̄бха̄вена вутта̄ни, аггамагган̃а̄н̣ам̣ пана н̃а̄н̣акиччасса сикха̄ппаттийа̄ дассанаматтам̣ на хотӣти ‘‘дхаммачаккхӯ’’ти на вуччатӣти. йато там̣ ваджирӯпама̄бха̄вена вуттам̣. вуттанайенева̄ти ‘‘аппараджаккхаджа̄тика̄’’ти еттха вуттанайенева. йасма̄ мандакилеса̄ ‘‘аппараджаккха̄’’ти вутта̄, тасма̄ бахалакилеса̄ ‘‘маха̄раджаккха̄’’ти ведитабба̄. пат̣ипаккхавидхаманасаматтхата̄йа тиккха̄ни сӯра̄ни висада̄ни, вуттавипарийа̄йена мудӯни. саддха̄дайо а̄ка̄ра̄ти саддахана̄диппака̄ре вадати. сундара̄ти калйа̄н̣а̄. саммохавиноданийам̣ пана ‘‘йесам̣ а̄сайа̄дайо кот̣т̣ха̄са̄ сундара̄, те сва̄ка̄ра̄’’ти (вибха. ат̣т̣ха. 814) вуттам̣, там̣ има̄йа аттхаван̣н̣ана̄йа ан̃н̃адаттху сам̣сандати ¶ саметӣти дат̣т̣хаббам̣. йато саддха̄сампада̄дивасена аджджха̄сайасса сундарата̄ти, таббипарийа̄йато асундарата̄ти. ка̄ран̣ам̣ на̄ма паччайа̄ка̄ро, сачча̄ни ва̄. паралоканти сампара̄йам̣. там̣ дуккха̄вахам̣ ваджджам̣ вийа бхайато пасситаббанти вуттам̣ ‘‘паралокан̃чева ваджджан̃ча бхайато пассантӣ’’ти. сампаттибхавато ва̄ ан̃н̃атта̄ випаттибхаво ‘‘паралоко’’ти вуттам̣ ‘‘пара…пе… пассантӣ’’ти.
айам̣ ¶ панеттха па̄л̣ӣти еттха ‘‘аппараджаккха̄’’дипада̄нам̣ аттхавибха̄ване айам̣ тасса татха̄бха̄васа̄дхакапа̄л̣и. саддха̄дӣнан̃хи вимуттипарипа̄чакадхамма̄нам̣ балавабха̄во таппат̣ипаккха̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ дуббалабха̄венева хоти, тесан̃ча балавабха̄во саддха̄дӣнам̣ дуббалабха̄вена̄ти вимуттипарипа̄чакадхамма̄нам̣ сависесам̣ аттхита̄наттхита̄васена ‘‘аппараджаккха̄ маха̄раджаккха̄’’ти а̄дайо па̄л̣ийам̣ (пат̣и. ма. 1.111) вибхаджитва̄ дассита̄. ити саддха̄дӣнам̣ васена пан̃ча аппараджаккха̄, асаддхийа̄дӣнам̣ васена пан̃ча маха̄раджаккха̄. евам̣ тиккхиндрийамудиндрийа̄дайоти вибха̄вита̄ пан̃н̃а̄са пуггала̄. саддха̄дӣнам̣ пана антарабхедена анекабхеда̄ ведитабба̄. кхандха̄дайо ева ¶ луджджанапалуджджанат̣т̣хена локо, сампаттибхавабхӯто локо сампаттибхавалоко, сугатисан̇кха̄то упапаттибхаво, сампатти самбхавати етена̄ти сампаттисамбхавалоко сугатисам̣ваттанийо каммабхаво. дуггатисан̇кха̄таупапаттибхавадуггатисам̣ваттанийакаммабхава̄ випаттибхавалокавипаттисамбхавалока̄.
пуна екакадука̄дивасена локам̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘еко локо’’тиа̄ди вуттам̣. а̄ха̄ра̄дайо хи луджджанапалуджджанат̣т̣хена локоти. таттха ‘‘еко локо саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти (дӣ. ни. 3.303; а. ни. 10.27, 28; пат̣и. ма. 1.2, 112, 208) йа̄йам̣ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа катха̄йа саббасан̇кха̄ра̄нам̣ паччайа̄йаттавуттита̄ вутта̄, та̄йа саббо сан̇кха̄ралоко еко екавидхо пака̄рантарасса̄бха̄вато. ‘‘две лока̄’’тиа̄дӣсупи имина̄ ¶ найена аттхо ведитаббо. на̄маггахан̣ена четтха нибба̄насса аггахан̣ам̣ тасса алокасабха̄ватта̄. нану ча ‘‘а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти еттха паччайа̄йаттавуттита̄йа маггапхала̄нампи локата̄ а̄паджджатӣти? на̄паджджати парин̃н̃еййа̄нам̣ дуккхасаччадхамма̄нам̣ ‘‘идха локо’’ти адхиппетатта̄. атха ва̄ на луджджати на палуджджатӣти йо гахито, татха̄ на хоти, со локоти там̣гахан̣арахита̄нам̣ локуттара̄нам̣ наттхи локата̄. упа̄да̄на̄нам̣ а̄рамман̣абхӯта̄ кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄. ануродха̄диваттхубхӯта̄ ла̄бха̄дайо ат̣т̣ха локадхамма̄. даса̄йатана̄нӣти даса рӯпа̄йатана̄ни виват̣т̣аджджха̄сайасса адхиппетатта̄. тасса ча саббам̣ тебхӯмакакаммам̣ гарахитаббам̣, ваджджитаббан̃ча хутва̄ упат̣т̣ха̄тӣти вуттам̣ ‘‘саббе абхисан̇кха̄ра̄ ваджджам̣, саббе бхавага̄микамма̄ ваджджа’’нти. йесам̣ ¶ пуггала̄нам̣ саддха̄дайо манда̄, те идха ‘‘ассаддха̄’’тиа̄дина̄ вутта̄. на пана саббена саббам̣ саддха̄дӣнам̣ абха̄ватоти аппараджаккхадука̄дӣсу пан̃часу дукесу екекасмим̣ даса даса катва̄ ‘‘пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехи има̄ни пан̃чиндрийа̄ни джа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣. атха ва̄ анвайато, бйатирекато ча саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ паропарийаттам̣ джа̄на̄тӣти катва̄ татха̄ вуттам̣. еттха ча аппараджаккха̄дивасена а̄ваджджантасса бхагавато те сатта̄ пун̃джапун̃джа̄ва хутва̄ упат̣т̣хаханти, на екека̄.
уппала̄ни еттха сантӣти уппалинӣ, гаччхопи джала̄сайопи, идха пана джала̄сайо адхиппетоти а̄ха ‘‘уппалаване’’ти. йа̄ни удакасса анто нимугга̄нева хутва̄ пусанти вад̣д̣ханти, та̄ни антонимуггапосӣнӣ. дӣпита̄нӣти ат̣т̣хакатха̄йам̣ пака̄сита̄ни, идхева ва̄ ‘‘ан̃н̃а̄нипӣ’’тиа̄дина̄ дӣпита̄ни. уггхат̣итан̃н̃ӯти уггхат̣анам̣ на̄ма н̃а̄н̣уггхат̣анам̣, н̃а̄н̣е уггхат̣итаматте ева джа̄на̄тӣти аттхо. випан̃читам̣ ¶ виттха̄рамеваматтхам̣ джа̄на̄тӣти випан̃читан̃н̃ӯ. уддеса̄дӣхи нетабботи неййо. саха уда̄хат̣авела̄йа̄ти уда̄ха̄ре дхаммасса уддесе уда̄хат̣аматте ева. дхамма̄бхисамайоти чатусаччадхаммасса н̃а̄н̣ена саддхим̣ абхисамайо. айам̣ вуччатӣти айам̣ ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ ¶ найена сан̇кхиттена ма̄тика̄йа дӣпийама̄на̄йа десана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ арахаттам̣ ган̣хитум̣ саматтхо ‘‘пуггало уггхат̣итан̃н̃ӯ’’ти вуччати. айам̣ вуччатӣти айам̣ сан̇кхиттена ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ виттха̄рена аттхе вибхаджийама̄не арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ саматтхо ‘‘пуггало випан̃читан̃н̃ӯ’’ти вуччати. уддесатоти уддесахету, уддисантасса, уддиса̄пентасса ва̄ти аттхо. парипуччхатоти аттхам̣ парипуччхантасса. анупуббена дхамма̄бхисамайо хотӣти ануккамена арахаттаппатто хоти. на та̄йа джа̄тийа̄ дхамма̄бхисамайо хотӣти тена аттабха̄вена маггам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ антамасо джха̄нам̣ ва̄ випассанам̣ ва̄ ниббаттетум̣ на саккоти. айам̣ вуччати пуггало падапарамоти айам̣ пуггало бйан̃джанападамева парамам̣ асса̄ти ‘‘падапарамо’’ти вуччати.
йети йе дувидхе пуггале сандха̄йа вуттам̣ вибхан̇ге камма̄варан̣ена̄ти пан̃чавидхена а̄нантарийакаммена. випа̄ка̄варан̣ена̄ти ахетукапат̣исандхийа̄. йасма̄ духетука̄нампи арийамаггапат̣иведхо наттхи, тасма̄ духетукапат̣исандхипи ¶ ‘‘випа̄ка̄варан̣амева̄’’ти ведитабба̄. килеса̄варан̣ена̄ти нийатамиччха̄дит̣т̣хийа̄. ассаддха̄ти буддха̄дӣсу саддха̄ рахита̄. аччхандика̄ти каттукамйата̄кусалаччхандарахита̄, уттаракурука̄ манусса̄ аччхандикат̣т̣ха̄нам̣ павит̣т̣ха̄. дуппан̃н̃а̄ти бхаван̇гапан̃н̃а̄йа парихӣна̄, бхаван̇гапан̃н̃а̄йа пана парипун̣н̣а̄йапи йасса бхаван̇гам̣ локуттарасса паччайо на хоти, сопи дуппан̃н̃о ева на̄ма. абхабба̄ нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтанти ¶ кусалесу дхаммесу самматтанийа̄масан̇кха̄там̣ арийамаггам̣ оккамитум̣ адхигантум̣ абхабба̄. ‘‘на камма̄варан̣ена̄’’тиа̄дӣни вуттавипарийа̄йена ведитабба̄ни.
‘‘ра̄гачарита̄’’тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ параматтхадӣпанийам̣ [параматтхаман̃джӯса̄йам̣ висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йанти бхавитаббам̣ –
‘‘са̄ еса̄ параматтха̄нам̣, таттха таттха йатха̄рахам̣;
нидха̄нато параматтха-ман̃джӯса̄ на̄ма на̄мато’’ти. (висуддхимаггамаха̄т̣ӣка̄йа нигамане сайамева вуттатта̄)] висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена ведитаббам̣;
70. а̄раббха̄ти аттано адхиппетасса аттхасса бхагавато джа̄на̄панам̣ уддисса̄ти аттхо. село паббато уччо хоти тхиро ча, на пам̣супаббато, миссакапаббато ва̄ти а̄ха ‘‘селе йатха̄ паббатамуддханӣ’’ти. дхаммамайам̣ па̄са̄данти локуттарадхаммама̄ха. со хи паббатасадисо ча хоти саббадхамме атиккамма аббхуггатат̣т̣хена па̄са̄дасадисо ча, пан̃н̃а̄парийа̄йо ва̄ идха дхамма-саддо ¶ . са̄ хи аббхуггатат̣т̣хена па̄са̄доти абхидхамме (дха. са. ат̣т̣ха. 16) ниддит̣т̣ха̄. татха̄ ча̄ха –
‘‘пан̃н̃а̄па̄са̄дама̄руйха, асоко сокиним̣ паджам̣;
паббатат̣т̣хова бхӯмат̣т̣хе, дхӣро ба̄ле авеккхатӣ’’ти. (дха. па. 28);
‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄дӣсу йатха̄ паббате т̣хатва̄ раттандхака̄ре хет̣т̣ха̄ олокентасса пурисасса кхетте кеда̄рапа̄л̣икут̣ийо, таттха сайитаманусса̄ ча на пан̃н̃а̄йанти ануджджалабха̄вато. кут̣ика̄су пана аггиджа̄ла̄ пан̃н̃а̄йати уджджалабха̄вато евам̣ дхаммапа̄са̄дама̄руйха сатталокам̣ олокайато бхагавато н̃а̄н̣асса а̄па̄тхам̣ на̄гаччханти акатакалйа̄н̣а̄ сатта̄ н̃а̄н̣аггина̄ ануджджалабха̄вато, анул̣а̄рабха̄вато ча раттим̣ кхитта̄ сара̄ ¶ вийа хонти. катакалйа̄н̣а̄ пана бхаббапуггала̄ дӯре т̣хита̄пи бхагавато н̃а̄н̣асса а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти парипаккан̃а̄н̣аггита̄йа ¶ самуджджалабха̄вато, ул̣а̄расанта̄ната̄йа химавантапаббато вийа ча̄ти евам̣ йоджана̄ ведитабба̄.
ут̣т̣хехӣти твам̣ дхаммадесана̄йа аппоссукката̄сан̇кха̄тасан̇коча̄паттито кила̄субха̄вато ут̣т̣хаха. вӣрийавантата̄йа̄ти са̄тисайа чатуббидхасаммаппадха̄навӣрийавантата̄йа. вӣрасса хи бха̄во, каммам̣ ва̄ вӣрийам̣. килесама̄расса вийа маччума̄рассапи а̄йатим̣ асамбхавато ‘‘маччукилесама̄ра̄на’’нти вуттам̣. абхисан̇кха̄рама̄равиджайасса аггахан̣ам̣ килесама̄равиджайенева таббиджайасса джотитабха̄вато. ва̄ханасаматтхата̄йа̄ти сам̣са̄рамаха̄канта̄рато нибба̄насан̇кха̄там̣ кхемаппадесам̣ сампа̄панасаматтхата̄йа.
71. ‘‘апа̄рутам̣ тесам̣ аматасса два̄ра’’нти кечи пат̣ханти. нибба̄насса два̄рам̣ пависанамагго виваритва̄ т̣хапито маха̄карун̣ӯпаниссайена сайамбхун̃а̄н̣ена адхигататта̄. саддхам̣ памун̃чантӯти саддхам̣ паведенту, аттано саддахана̄ка̄рам̣ упат̣т̣ха̄пентӯти аттхо. сукхена акиччхена паваттанӣйата̄йа суппаваттитам̣. на бха̄сим̣ на бха̄сисса̄мӣти чинтеси.
аггаса̄вакайугаван̣н̣ана̄
73. саллапитва̄ти ‘‘виппасанна̄ни кхо те а̄вусо индрийа̄нӣ’’тиа̄дина̄ (маха̄ва. 60) а̄ла̄пасалла̄пам̣ катва̄. тан̃хисса апарабха̄ге саттху сантикам̣ упасан̇каманасса паччайо ахоси.
75-6. анупуббим̣ ¶ катханти анупуббийа̄ анупуббам̣ катхетаббам̣ катхам̣. ка̄ пана са̄ти? да̄на̄дикатха̄. таттха да̄накатха̄ та̄ва пачураджанесу паваттийа̄ саббаса̄дха̄ран̣атта̄, сукаратта̄, сӣле патит̣т̣ха̄насса упа̄йабха̄вато ча а̄дито катхита̄. паричча̄гасӣло хи пуггало париггахаваттхӯсу ¶ ниссан̇габха̄вато сукхенева сӣла̄ни сама̄дийати, таттха ча суппатит̣т̣хито хоти. сӣлена да̄йакапат̣игга̄хакависуддхито пара̄нуггахам̣ ватва̄ парапӣл̣а̄ниваттивачанато, кирийадхаммам̣ ватва̄ акирийадхаммавачанато, бхогасампаттихетум̣ ¶ ватва̄ бхавасампаттихетувачанато ча да̄накатха̄нантарам̣ сӣлакатха̄ катхита̄, тан̃че да̄насӣлам̣ ват̣т̣анисситам̣, айам̣ бхавасампатти тасса пхаланти дассанаттхам̣, имехи ча да̄насӣламайехи пан̣ӣтапан̣ӣтатара̄дибхедабхиннехи пун̃н̃акирийаваттхӯхи ета̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣсу пан̣ӣтапан̣ӣтатара̄дибхедабхинна̄ апаримеййа̄ диббабхогабхавасампаттийо хонтӣти дассанаттхам̣ таданантарам̣ саггакатхам̣. ватва̄ айам̣ сагго ра̄га̄дӣхи упаккилит̣т̣хо, саббада̄ анупаккилит̣т̣хо арийамагготи дассанаттхам̣ сагга̄нантарам̣ маггакатха̄ катхетабба̄. магган̃ча катхентена тададхигамупа̄йадассанаттхам̣ саггапарийа̄панна̄пи, пагева итаре саббепи ка̄ма̄ на̄ма бахва̄дӣнава̄, аничча̄ адхува̄, випарин̣а̄мадхамма̄ти ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнаво, хӣна̄, гамма̄, потхуджджаника̄, анарийа̄, анаттхасан̃хита̄ти тесам̣ ока̄ро ла̄макабха̄во, саббепи бхава̄ килеса̄нам̣ ваттхубхӯта̄ти таттха сам̣килесо, саббасо килесавиппамуттам̣ нибба̄нанти неккхамме а̄нисам̣со ча катхетабботи айаматтхо маггантӣти еттха ити-саддена а̄диаттхаджотакена бодхитоти ведитаббам̣.
сукха̄нам̣ нида̄нанти дит̣т̣хадхаммика̄нам̣, сампара̄йика̄нам̣, нибба̄напат̣исам̣йутта̄нан̃ча̄ти саббесампи сукха̄нам̣ ка̄ран̣ам̣. йан̃хи кин̃чи локе бхогасукхам̣ на̄ма, там̣ саббам̣ да̄нанида̄нанти па̄кат̣о йаматтхо. йам̣ пана там̣ ¶ джха̄навипассана̄маггапхаланибба̄напат̣исам̣йуттам̣ сукхам̣, тасса̄пи да̄нам̣ упаниссайапаччайо хотийева. сампаттӣнам̣ мӯланти йа̄ има̄ локе падесараджджам̣ сириссарийам̣ саттаратанасамуджджалачаккаваттисампада̄ти евам̣пабхеда̄ ма̄нусика̄ сампаттийо, йа̄ ча ча̄тумаха̄ра̄джикача̄тумаха̄ра̄джа̄дибхеда̄ диббасампаттийо, йа̄ ва̄ панан̃н̃а̄пи сампаттийо, та̄сам̣ сабба̄сам̣ идам̣ да̄нам̣ на̄ма мӯлам̣ ка̄ран̣ам̣. бхога̄нанти бхун̃джитаббат̣т̣хена ‘‘бхого’’ти ладдхана̄ма̄нам̣ мана̄пийарӯпа̄дӣнам̣, танниссайа̄нан̃ча упабхогасукха̄нам̣. авассайат̣т̣хена патит̣т̣ха̄. висамагатасса̄ти бйасанаппаттасса. та̄н̣анти раккха̄ тато парипа̄ланато. лен̣анти бйасанехи парипа̄чийама̄насса олӣйанападесо. гатӣти гантаббат̣т̣ха̄нам̣. пара̄йан̣анти пат̣исаран̣ам̣. авассайоти винипатитум̣ аденто ниссайо. а̄рамман̣анти олуббха̄рамман̣ам̣.
ратанамайасӣха̄санасадисанти саббаратанамайасаттан̇гамаха̄сӣха̄санасадисам̣ махаггхам̣ хутва̄ саббасо винипатитум̣ ¶ аппада̄нато. маха̄патхависадисам̣ гатагатат̣т̣ха̄не ¶ патит̣т̣ха̄йа лабха̄панато. а̄ламбанараджджусадисанти йатха̄ дуббаласса пурисасса а̄ламбанараджджу уттит̣т̣хато, тит̣т̣хато ча упаттхамбхо, евам̣ да̄нам̣ сатта̄нам̣ сампаттибхаве уппаттийа̄, т̣хитийа̄ ча паччайабха̄вато. дуккханиттхаран̣ат̣т̣хена̄ти дуггатидуккханиттхаран̣ат̣т̣хена. самасса̄санат̣т̣хена̄ти ¶ лобхамаччхарийа̄дипат̣исаттупаддавато саммадева асса̄санат̣т̣хена. бхайапаритта̄н̣ат̣т̣хена̄ти да̄лиддийабхайато парипа̄ланат̣т̣хена. маччхерамала̄дӣхӣти маччхералобхадосаисса̄вичикиччха̄дит̣т̣хи а̄дичиттамалехи. анупалиттат̣т̣хена̄ти анупаккилит̣т̣хата̄йа. тесанти маччхерамала̄дикачавара̄нам̣. етехи ева дура̄садат̣т̣хена. асанта̄санат̣т̣хена̄ти анабхибхаванӣйата̄йа санта̄са̄бха̄вена. йо хи да̄йако да̄напати, со сампатипи куточи на бха̄йати, пагева а̄йатим̣. дхаммасӣсена пуггало вутто. балавантат̣т̣хена̄ти маха̄балавата̄йа. да̄йако хи да̄напати сампати паккхабалена балава̄ хоти, а̄йатим̣ пана ка̄йабала̄дӣхипи. абхиман̇галасамматат̣т̣хена̄ти ‘‘вад̣д̣хика̄ран̣а’’нти абхисамматабха̄вена. випаттибхавато сампаттибхавӯпанайанам̣ кхемантабхӯмисампа̄панам̣, бхавасан̇га̄мато йогаккхемасампа̄панан̃ча кхемантабхӯмисампа̄панат̣т̣хо.
ида̄ни да̄нам̣ ват̣т̣агата̄ уккам̣саппатта̄ сампаттийо вийа виват̣т̣агата̄пи та̄ сампа̄детӣти бодхичарийабха̄венапи да̄нагун̣е дассетум̣ ‘‘да̄нан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха саккама̄рабрахмасампаттийо аттахита̄йа ева, чаккаваттисампатти пана аттахита̄йа, парахита̄йа ча̄ти дассетум̣ са̄ та̄сам̣ парато вутта̄, ета̄ локийа̄, има̄ пана локуттара̄ти дассетум̣ тато парам̣ ‘‘са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣а’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха̄пи уккат̣т̣хуккат̣т̣хатаруккат̣т̣хатама̄ти дассетум̣ камена н̃а̄н̣аттайам̣ вуттам̣. тесам̣ пана да̄насса паччайабха̄во хет̣т̣ха̄ вутто ева. етеневасса брахмасампаттийа̄пи паччайабха̄во дӣпитоти ведитаббо.
да̄нан̃ча на̄ма даккхин̣еййесу хитаджджха̄сайена ва̄ пӯджанаджджха̄сайена ва̄ аттано сантакасса паресам̣ париччаджанам̣, тасма̄ да̄йако саттесу екантахитаджджха̄сайо пурисапуггало, со ‘‘паресам̣ хим̣сати, паресам̣ ва̄ сантакам̣ харатӣ’’ти ат̣т̣ха̄наметанти а̄ха ‘‘да̄нам̣ даданто сӣлам̣ сама̄да̄тум̣ саккотӣ’’ти. сӣласадисо алан̇ка̄ро наттхӣти акиттимам̣ хутва̄ саббака̄лам̣ собха̄висеса̄вахатта̄. сӣлапуппхасадисам̣ пуппхам̣ наттхӣти еттха̄пи ¶ есева найо. сӣлагандхасадисо гандхо наттхӣти еттха ‘‘чанданам̣ ¶ тагарам̣ ва̄пӣ’’тиа̄дика̄ (дха. па. 55) га̄тха̄, ‘‘гандхо исӣнам̣ чирадиккхита̄нам̣, ка̄йа̄ чуто гаччхати ма̄лутена̄’’тиа̄дика̄ (джа̄. 2.17.55) ча ваттабба̄ ¶ . сӣлан̃хи сатта̄нам̣ а̄бхаран̣ан̃чева алан̇ка̄ро ча гандхавилепанан̃ча парасса дассанӣйабха̄ва̄вахан̃ча. тена̄ха ‘‘сӣла̄лан̇ка̄рена хӣ’’тиа̄ди.
‘‘айам̣ сагго лаббхатӣ’’ти идам̣ маджджхимехи чханда̄дӣхи а̄раддхам̣ сӣлам̣ сандха̄йа̄ха. тена̄ха сакко девара̄джа̄ –
‘‘хӣнена брахмачарийена, кхаттийе упападжджати;
маджджхимена ча деваттам̣, уттамена висуджджхатӣ’’ти. (джа̄. 2.22.429);
ит̣т̣хоти сукхо, кантоти каманӣйо, мана̄поти манавад̣д̣ханако, там̣ панасса ит̣т̣ха̄дибха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘ниччаметтха кӣл̣а̄’’тиа̄ди вуттам̣. ниччанти саббака̄лам̣ кӣл̣а̄ти ка̄мӯпасам̣хита̄ сукхавиха̄ра̄. сампаттийоти бхогасампаттийо. диббанти диббабхавам̣ девалокапарийа̄паннам̣. сукханти ка̄йикам̣, четасикан̃ча сукхам̣. диббасампаттинти диббабхавам̣ а̄йусампаттим̣, ван̣н̣айасаиссарийасампаттим̣, рӯпа̄дисампаттин̃ча. евама̄дӣти а̄ди-саддена йа̄ма̄дӣхи анубхавитаббам̣ диббасампаттим̣ вадати.
аппасса̄да̄ти нирасса̄да̄ пан̣д̣итехи йатха̄бхӯтам̣ пассантехи таттха асса̄детаббата̄бха̄вато. бахудуккха̄ти маха̄дуккха̄ сампати, а̄йатин̃ча випуладуккха̄нубандхатта̄. бахупа̄йа̄са̄ти анекавидхапариссайа̄. еттха̄ти ка̄месу. бхиййоти бахум̣. досоти аниччата̄дина̄, аппасса̄дата̄дина̄ ча дӯситабха̄во, йато те вин̃н̃ӯнам̣ читтам̣ на̄ра̄дхенти. атха ва̄ а̄дӣнам̣ ва̄ти паваттатӣти а̄дӣнаво, парамакапан̣ата̄, татха̄ ¶ ча ка̄ма̄ йатха̄бхӯтам̣ паччавеккханта̄нам̣ паччупатит̣т̣ханти. ла̄макабха̄воти нихӣнабха̄во асет̣т̣хехи севитаббатта̄, сет̣т̣хехи на севитаббатта̄ ча. сам̣килиссананти виба̄дхетаббата̄ упата̄петаббата̄. неккхамме а̄нисам̣санти еттха йаттака̄ ка̄месу а̄дӣнава̄, таппат̣ипаккхато таттака̄ неккхамме а̄нисам̣са̄. апи ча ‘‘неккхаммам̣ на̄метам̣ асамба̄дхам̣ асам̣килит̣т̣хам̣, никкхантам̣ ка̄мехи, никкхантам̣ ка̄масан̃н̃а̄йа, никкхантам̣ ка̄мавитаккехи, никкхантам̣ ка̄мапарил̣а̄хехи, никкхантам̣ бйа̄па̄дато’’тиа̄дина̄ ¶ (са̄раттха. т̣ӣ. 3.26 маха̄вагге) найена неккхамме а̄нисам̣се пака̄сеси, паббаджджа̄йа, джха̄на̄дӣсу ча гун̣е вибха̄веси ван̣н̣еси.
вуттанайанти еттха йам̣ авуттанайам̣ ‘‘каллачитте’’тиа̄ди, таттха каллачиттети камманийачитте, хет̣т̣ха̄ ¶ паваттитадесана̄йа ассаддхийа̄дӣнам̣ читтадоса̄нам̣ вигататта̄ упаридесана̄йа бха̄джанабха̄вӯпагаманена каммаккхамачиттети аттхо. ассаддхийа̄дайо хи йасма̄ читтасса рогабхӯта̄ тада̄ те вигата̄, тасма̄ арогачиттети аттхо. дит̣т̣хима̄на̄дикилесавигаманена мудучитте. ка̄маччханда̄дивигамена винӣваран̣ачитте. самма̄пат̣ипаттийам̣ ул̣а̄рапӣтипа̄моджджайогена удаггачитте. таттха саддха̄сампаттийа̄ пасанначитте. йада̄ ча бхагава̄ ан̃н̃а̄сӣти самбандхо. атха ва̄ каллачиттети ка̄маччхандавигамена арогачитте. мудучиттети бйа̄па̄давигамена метта̄васена акатхиначитте. винӣваран̣ачиттети уддхаччакуккуччавигамена виккхепасса вигататта̄ тена апихитачитте. удаггачиттети тхинамиддхавигамена ¶ сампаггахитавасена алӣначитте. пасанначиттети вичикиччха̄вигамена самма̄пат̣ипаттийам̣ адхимуттачитте, евампеттха аттхо ведитаббо.
‘‘сеййатха̄пӣ’’тиа̄дина̄ упама̄васена несам̣ сам̣килесаппаха̄нам̣, арийамаггуппа̄дан̃ча дассети. апагатака̄л̣аканти вигатака̄л̣акам̣. саммадева̄ти сут̣т̣ху ева. раджананти нӣлапӣта̄диран̇гаджа̄там̣. пат̣игган̣хеййа̄ти ган̣хеййа пабхассарам̣ бхавеййа. тасмим̣йева а̄санети тиссамева нисаджджа̄йам̣, етена несам̣ лахувипассаката̄, тиккхапан̃н̃ата̄, сукхапат̣ипада̄кхиппа̄бхин̃н̃ата̄ ча дассита̄ хоти. вираджанти апа̄йагаманӣйара̄гараджа̄дӣнам̣ вигамена вираджам̣. анавасесадит̣т̣хивичикиччха̄мала̄пагаманена вӣтамалам̣. пат̣хамамаггаваджджхакилесараджа̄бха̄вена ва̄ вираджам̣. пан̃чавидхадуссӣлйамала̄пагаманена вӣтамалам̣. дхаммачаккхунти брахма̄йусутте (ма. ни. 2.383) хет̣т̣хима̄ тайо магга̄ вутта̄, чӯл̣ара̄хулова̄де (ма. ни. 3.416) а̄саваккхайо, идха пана сота̄паттимагго адхиппето. ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’’нти тасса уппаттиа̄ка̄радассананти. нану ча магган̃а̄н̣ам̣ асан̇кхатадхамма̄рамман̣ам̣, на сан̇кхатадхамма̄рамман̣анти? саччаметам̣. йасма̄ там̣ ниродхам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ киччавасена саббасан̇кхатам̣ пат̣ивиджджхантам̣ уппаджджати, тасма̄ татха̄ вуттам̣.
‘‘суддхам̣ ваттха’’нти нидасситаупама̄йам̣ идам̣ упама̄сам̣санданам̣ ваттхам̣ вийа читтам̣, ваттхасса а̄гантукамалехи килит̣т̣хабха̄во вийа читтасса ра̄га̄дималехи сам̣килит̣т̣хабха̄во ¶ , дхованасила̄ вийа анупуббикатха̄, удакам̣ вийа саддха̄, удаке теметва̄ ӯсагомайачха̄рика̄бхарехи ка̄л̣акападесе самуччхиндитва̄ ваттхасса дхованапайого ¶ вийа саддха̄синехена теметва̄ теметва̄ сатисама̄дхипан̃н̃а̄хи досе ситхилӣ катва̄ сута̄дивидхина̄ читтасса содхане вӣрийа̄рамбхо, тена пайогена ваттхе на̄на̄ка̄л̣ака̄пагамо вийа вӣрийа̄рамбхена килесавиккхамбханам̣, ран̇гаджа̄там̣ вийа арийамагго, тена суддхасса ваттхасса пабхассарабха̄во вийа виккхамбхитакилесасса читтасса маггена парийодапананти. ‘‘дит̣т̣хадхамма̄’’ти ¶ ватва̄ дассанам̣ на̄ма н̃а̄н̣адассанато ан̃н̃ампи аттхӣти там̣ ниваттанаттхам̣ ‘‘паттадхамма̄’’ти вуттам̣. патти ча н̃а̄н̣асампаттито ан̃н̃ампи виджджатӣти тато висесадассанаттхам̣ ‘‘видитадхамма̄’’ти вуттам̣. са̄ пана видитадхаммата̄ дхаммесу екадесена̄пи хотӣти ниппадесато видитабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘парийога̄л̣хадхамма̄’’ти вуттам̣, тена несам̣ сачча̄бхисамбодхим̣йева вибха̄вети. магган̃а̄н̣ан̃хи ека̄бхисамайавасена парин̃н̃а̄дикиччам̣ са̄дхентам̣ ниппадесатова чатусаччадхаммам̣ самантато ога̄хантам̣ пат̣ивиджджхатӣти. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.
77. чӣварада̄на̄дӣнӣти чӣвара̄дипариккха̄рада̄нам̣ сандха̄йа̄ха. йо хи чӣвара̄дике ат̣т̣ха париккха̄ре, паттачӣварамева ва̄ сота̄панна̄диарийасса, путхуджджанассева ва̄ сӣласампаннасса датва̄ ‘‘идам̣ париккха̄рада̄нам̣ ана̄гате ехибхиккхубха̄ва̄йа паччайо хотӯ’’ти паттханам̣ пат̣т̣хапеси, тасса ча сати адхика̄расампаттийам̣ буддха̄нам̣ саммукхӣбха̄ве иддхимайапариккха̄рала̄бха̄йа сам̣ваттатӣти ведитаббам̣. вассасатикаттхера̄ вийа а̄каппасампанна̄ти адхиппа̄йо.
сандассесӣти сут̣т̣ху паччаккхам̣ катва̄ дассеси. идхалокаттханти идхалокабхӯтам̣ кхандхапан̃чакасан̇кха̄таматтхам̣. паралокаттханти еттха̄пи есева найо. дассесӣти са̄ман̃н̃алаккхан̣ато, салаккхан̣ато ча дассеси. тена̄ха ‘‘аничча’’нтиа̄ди. таттха хутва̄ абха̄вато аниччанти дассеси. удайаббайапат̣ипӣл̣анато дуккханти дассеси. авасаваттанато анатта̄ти дассеси. име руппана̄дилаккхан̣а̄ пан̃чаккхандха̄ти ра̄сат̣т̣хена кхандхе дассеси. име чаккха̄дисабха̄ва̄ ¶ ниссаттаниджджӣват̣т̣хена ат̣т̣ха̄раса дха̄туйоти дассеси. има̄ни чаккха̄дисабха̄ва̄нева два̄ра̄рамман̣абхӯта̄ни два̄даса а̄йатана̄нӣти дассеси. име ¶ авиджджа̄дайо джара̄маран̣апарийоса̄на̄ два̄даса паччайадхамма̄ пат̣иччасамуппа̄доти дассеси. рӯпаккхандхасса хет̣т̣ха̄ вуттанайена паччайато чатта̄ри, кхан̣ато еканти има̄ни пан̃ча лаккхан̣а̄ни дассеси. татха̄ти имина̄ ‘‘пан̃ча лаккхан̣а̄нӣ’’ти падам̣ а̄кад̣д̣хати. дассентоти ити-саддо нидассанаттхо, еванти аттхо. нирайанти ат̣т̣хамаха̄нирайасол̣асауссаданирайаппабхедам̣ саббасо нирайам̣ дассеси. тираччха̄найонинти апададвипадачатуппадабахуппада̄дибхедам̣ мигапасупаккхисарӣсапа̄дивибха̄гам̣ на̄на̄видхам̣ тираччха̄налокам̣. петтивисайанти кхуппипа̄сикаванта̄сикапарадаттӯпаджӣвиниджджха̄матан̣хика̄дибхедабхиннам̣ на̄на̄видхам̣ петасатталокам̣. асурака̄йанти ка̄лакан̃чика̄сураника̄йам̣. евам̣ та̄ва дуггатибхӯтам̣ паралокаттхам̣ ватва̄ ида̄ни сугатибхӯтам̣ ваттум̣ ‘‘тин̣н̣ам̣ кусала̄нам̣ випа̄ка’’нтиа̄ди вуттам̣. вехаппхале субхакин̣н̣ейева сан̇гахетва̄ асан̃н̃ӣсу, арӯпӣсу ча сампаттийа̄ дассетабба̄йа абха̄вато дувин̃н̃еййата̄йа ‘‘наваннам̣ брахмалока̄на’’нтвева вуттам̣.
ган̣ха̄песӣти ¶ те дхамме сама̄динне ка̄ра̄песи.
самуттеджанам̣ на̄ма сама̄диннадхамма̄нам̣ йатха̄ анупака̄рака̄ дхамма̄ париха̄йанти, пахӣйанти ча, упака̄рака̄ дхамма̄ паривад̣д̣ханти, висуджджханти ча, татха̄ несам̣ усса̄хуппа̄дананти а̄ха ‘‘аббхусса̄хесӣ’’ти. йатха̄ пана там̣ усса̄хуппа̄данам̣ хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘идхалокаттхан̃чева̄’’тиа̄ди вуттам̣. та̄сетва̄ та̄сетва̄ти парибйаттабха̄ва̄па̄данена теджетва̄ теджетва̄. адхигатам̣ вийа катва̄ти йесам̣ катхети, техи таматтхам̣ паччаккхато анубхуййама̄нам̣ вийа катва̄. венеййа̄нан̃хи буддхехи пака̄сийама̄но ¶ аттхо паччаккхатопи па̄кат̣атаро хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. татха̄ хи бхагава̄ евам̣ тхомӣйати –
‘‘а̄диттопи айам̣ локо, ека̄дасахи аггибхи;
на татха̄ йа̄ти сам̣вегам̣, саммохапалигун̣т̣хито.
сутва̄дӣнавасан̃н̃уттам̣, йатха̄ ва̄чам̣ махесино;
паччаккхатопи буддха̄нам̣, вачанам̣ сут̣т̣ху па̄кат̣а’’нти.
тена̄ха ‘‘дваттим̣сакаммака̄ран̣апан̃чавӣсатимаха̄бхайаппабхедан̃хӣ’’тиа̄ди. дваттим̣сакаммака̄ран̣а̄ни ‘‘хаттхампи чхиндантӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.178) дуккхаккхандхасутте а̄гатанайена ¶ ведитабба̄ни. пан̃чавӣсатимаха̄бхайа̄ни ‘‘джа̄тибхайам̣ джара̄бхайам̣ бйа̄дхибхайам̣ маран̣абхайа’’нтиа̄дина̄ (чӯл̣ани. 123) таттха таттха сутте а̄гатанайена ведитабба̄ни. а̄гха̄танабхан̣д̣ика̄ адхикут̣т̣анакал̣ин̇гарам̣, йам̣ ‘‘ачча̄дха̄на’’нтипи вуччати.
пат̣иладдхагун̣ена чодесӣти ‘‘там̣там̣гун̣а̄дхигамена айампи тумхехи пат̣иладдхо, а̄нисам̣со айампӣ’’ти паччаккхато дассенто ‘‘ким̣ ито пуббе еварӯпам̣ аттхӣ’’ти чоденто вийа ахоси. тена̄ха ‘‘маха̄нисам̣сам̣ катва̄ катхесӣ’’ти.
таппаччайан̃ча киламатханти сан̇кха̄рапаваттихетукам̣ тасмим̣ тасмим̣ саттасанта̄не уппаджджанакапариссамам̣ сам̣вигха̄там̣ вихесам̣. идха̄ти хет̣т̣ха̄ пат̣хамамагга̄дхигаматтха̄йа катха̄йа. саббасан̇кха̄рӯпасамабха̄вато сантам̣. атиттикарапарамасукхата̄йа пан̣ӣтам̣. сакаласам̣са̄рабйасанато та̄йанаттхена ¶ та̄н̣ам̣. тато ниббиндахадайа̄нам̣ нилӣйанат̣т̣ха̄ната̄йа лен̣ам̣. а̄ди-саддена гатипат̣исаран̣ам̣ парамасса̄соти евама̄дӣнам̣ сан̇гахо.
маха̄джанака̄йапаббаджджа̄ван̣н̣ана̄
80. сан̇гхаппахонака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ абха̄ва̄ ‘‘сан̇гхасса апарипун̣н̣атта̄’’ти вуттам̣. две аггаса̄вака̄ ева хи тада̄ ахесум̣.
ча̄рика̄ануджа̄нанаван̣н̣ана̄
86. ‘‘када̄ ¶ удапа̄дӣ’’ти пуччхам̣ ‘‘самбодхито’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато виссаджджетва̄ пуна там̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘бхагава̄ кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. питу сан̇гахам̣ каронто виха̄си самбодхито ‘‘сатта сам̣ваччхара̄ни сатта ма̄се сатта дивасе’’ти а̄нетва̄ самбандхо, тан̃ча кхо венеййа̄нам̣ тада̄ абха̄вато. килан̃джехи бахи чха̄да̄петва̄, ваттхехи анто пат̣иччха̄да̄петва̄, упари ча ваттхехи чха̄да̄петва̄, тасса хет̣т̣ха̄ суван̣н̣а…пе… вита̄нам̣ ка̄ра̄петва̄. ма̄ла̄ваччхакети пуппхама̄ла̄хи ваччха̄ка̄рена вет̣хите. гандхантарети ча̄т̣ибхаритагандхасса антаре. пуппха̄нӣти ча̄т̣иа̄дибхарита̄ни джаладжапуппха̄ни чева чан̇котака̄дибхарита̄ни тхаладжапуппха̄ни ча.
ка̄ман̃ча̄йам̣ ¶ ра̄джа̄ буддхапита̄, татха̄пи буддха̄ на̄ма локагаруно, на те кеначи васе ваттетабба̄, атха кхо те ева паре аттано васе ваттенти, тасма̄ ра̄джа̄ ‘‘на̄хам̣ бхиккхусан̇гхам̣ демӣ’’ти а̄ха.
да̄намукханти да̄накаран̣ӯпа̄йам̣, да̄наваттанти аттхо. на да̄ни ме анун̃н̃а̄та̄ти ида̄ни ме да̄нам̣ на анун̃н̃а̄та̄, но на ануджа̄нантӣти аттхо.
паритассанаджӣвитанти дуккхаджӣвика̄ да̄лиддийанти аттхо.
саббесам̣ бхиккхӯнам̣ пахосӣти бхагавато ат̣т̣хасат̣т̣хи ча бхиккхусатасахасса̄нам̣ бха̄гато да̄тум̣ пахоси, на саббесам̣ парийаттабха̄вена. тена̄ха ‘‘сена̄патипи аттано деййадхаммам̣ ада̄сӣ’’ти. джет̣т̣хикат̣т̣ха̄нети джет̣т̣хикадевит̣т̣ха̄не.
татхева ¶ катва̄ти чарапурисе т̣хапетва̄. сучинти суддхам̣. пан̣ӣтанти ул̣а̄рам̣, бха̄ванапум̣сакан̃четам̣ ‘‘екаманта’’нтиа̄дӣсу (па̄ра̄. 2) вийа. бхан̃джитва̄ти маддитва̄, пӣл̣етва̄ти ¶ аттхо. джа̄тисаппикхӣра̄дӣхийева̄ти антоджа̄тасаппикхӣра̄дӣхийева, амха̄камева га̄виа̄дито гахитасаппиа̄дӣхийева̄ти аттхо.
90. пара̄пава̄дам̣, пара̄пака̄рам̣, сӣтун̣ха̄дибхедан̃ча гун̣а̄пара̄дхам̣ кхамати сахати адхива̄сетӣти кханти. са̄ пана йасма̄ сӣла̄дӣнам̣ пат̣ипаккхадхамме сависесам̣ тапати сантапати видхаматӣти парамам̣ уттамам̣ тапо. тена̄ха ‘‘адхива̄санакханти на̄ма парамам̣ тапо’’ти. ‘‘адхива̄санакхантӣ’’ти имина̄ дхамманиджджха̄наккхантито висесети. титиккханам̣ кхаманам̣ титиккха̄.аккхарачинтака̄ хи кхама̄йам̣ титиккха̄-саддам̣ ван̣н̣енти. тенева̄ха ‘‘кхантийа̄ ева вевачана’’нтиа̄ди. сабба̄ка̄рена̄ти сантапан̣ӣтанипун̣асивакхема̄дина̄ саббаппака̄рена. со паббаджито на̄ма на хоти пабба̄джитаббадхаммасса апабба̄джанато. тассева татийападасса вевачанам̣ анаттхантаратта̄.
‘‘на хӣ’’тиа̄дина̄ там̣ еваттхам̣ виварати. уттаматтхена параманти вуччати пара-саддасса сет̣т̣хава̄чакатта̄, ‘‘пуггалапаропаран̃н̃ӯ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 7.68; нетти. 118) вийа. паранти ан̃н̃ам̣. ида̄ни пара-саддам̣ ан̃н̃апарийа̄йамева гахетва̄ аттхам̣ дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. маласса̄ти па̄памаласса. апабба̄джитатта̄ти анӣхат̣атта̄ анира̄кататта̄ ¶ . самитатта̄ти ниродхитатта̄ тесам̣ па̄падхамма̄нам̣. ‘‘самитатта̄ хи па̄па̄нам̣ саман̣оти павуччатӣ’’ти хи вуттам̣.
апича бхагава̄ бхиккхӯнам̣ па̄тимоккхам̣ уддисанто па̄тимоккхакатха̄йа ча сӣлападха̄натта̄ сӣласса ча висесато досо пат̣ипаккхоти ¶ тасса нигган̣ханавидхим̣ дассетум̣ а̄дито ‘‘кхантӣ парамам̣ тапо’’ти а̄ха, тена анит̣т̣хасса пат̣ихананӯпа̄йо вутто, титиккха̄гахан̣ена пана ит̣т̣хасса, тадубхайенапи уппаннам̣ ратим̣ абхибхуййа вихаратӣти айаматтхо дасситоти. тан̣ха̄ва̄насса вӯпасаманато нибба̄нам̣ парамам̣ ваданти буддха̄. таттха кхантиггахан̣ена пайогавипаттийа̄ абха̄во дассито, титиккха̄гахан̣ена а̄сайавипаттийа̄ абха̄во. татха̄ кхантиггахан̣ена пара̄пара̄дхасахата̄, титиккха̄гахан̣ена паресу анапараджджхана̄ дассита̄. евам̣ ка̄ран̣амукхена анвайато па̄тимоккхам̣ дассетва̄ ида̄ни бйатирекато там̣ дассетум̣ ‘‘на хӣ’’тиа̄ди вуттам̣, тена йатха̄ сатта̄нам̣ джӣвита̄ воропанам̣, па̄н̣илед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи виба̄дханан̃ча ‘‘парӯпагха̄то, паравихет̣хана’’нти вуччати, евам̣ тесам̣ мӯласа̄патеййа̄вахаран̣ам̣, да̄рапара̄масанам̣, висам̣ва̄данам̣, ан̃н̃аман̃н̃абхеданам̣, пхарусавачанена маммагхат̣т̣анам̣, нираттхакавиппала̄по ¶ , парасантакагиджджханам̣, уччхедавинданам̣, миччха̄бхинивесанан̃чаупагха̄то, вихет̣ханан̃ча хотӣти йасса кассачи акусаласса каммапатхасса, каммасса ча каран̣ена паббаджито, саман̣о ча на хотӣти дассети.
сабба̄кусаласса̄ти саббасса̄пи два̄даса̄кусалачиттуппа̄дасан̇гахитасса са̄ваджджадхаммасса. каран̣ам̣ на̄ма тасса аттано санта̄не уппа̄дананти таппат̣иккхепато акаран̣ам̣ ‘‘ануппа̄дана’’нти вуттам̣. ‘‘кусаласса̄’’ти идам̣ ‘‘етам̣ буддха̄на са̄сана’’нти ваккхама̄натта̄ арийамаггадхамме, тесан̃ча самбха̄рабхӯте тебхӯмакакусаладхамме самбодхетӣти а̄ха ‘‘чатубхӯмакакусаласса̄’’ти. упасампада̄ти упасампа̄данам̣, там̣ пана тасса самадхигамоти а̄ха ‘‘пат̣ила̄бхо’’ти. читтаджотананти читтасса пабхассарабха̄вакаран̣ам̣ саббасо парисодханам̣. йасма̄ ¶ аггамаггасаман̇гино читтам̣ саббасо парийодапӣйати на̄ма, аггапхалаккхан̣е пана парийодапитам̣ хоти пуна парийодапетаббата̄йа абха̄вато, ити паринит̣т̣хитапарийодапанатам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘там̣ пана арахаттена хотӣ’’ти. саббапа̄пам̣ паха̄йа тадан̇га̄дивасенева̄ти адхиппа̄йо. ‘‘сӣласам̣варена̄’’ти хи имина̄ тебхӯмакасса̄пи сан̇гахе итараппаха̄на̄нампи сан̇гахо хотӣти, еван̃ча катва̄ саббаггахан̣ам̣ саматтхитам̣ хоти ¶ . саматхавипассана̄хӣти локийалокуттара̄хи саматхавипассана̄хи. сампа̄детва̄ти ниппха̄детва̄. сампа̄данан̃четтха хетубхӯта̄хи пхалабхӯтасса сахаджа̄та̄хипи, пагева пуримасиддха̄хӣти дат̣т̣хаббам̣.
кассачӣти хӣна̄дӣсу кассачи саттасса кассачи упава̄дасса, тена давакамйата̄йапи упаваданам̣ пат̣иккхипати. упагха̄тасса акаран̣анти еттха̄пи ‘‘кассачӣ’’ти а̄нетва̄ самбандхо. ка̄йена̄ти ча нидассанаматтаметам̣ манаса̄пи паресам̣ анаттхачинтана̄дивасена упагха̄такаран̣асса ваджджетаббатта̄. ка̄йена̄ти ва̄ еттха арӯпака̄йасса̄пи сан̇гахо дат̣т̣хаббо, на чопанака̄йакараджака̄йа̄намева. па атимоккханти пака̄рато ативийа сӣлесу мукхйабхӯтам̣. ‘‘атипамоккха’’нти тамева падам̣ упасаггабйаттайена вадати. евам̣ бхедато падаван̣н̣анам̣ катва̄ татвато вадати ‘‘уттамасӣла’’нти. ‘‘па̄ти ва̄’’тиа̄дина̄ па̄ланато раккхан̣ато ативийа моккханато ативийа мочанато па̄тимоккханти дассети. ‘‘па̄па̄ ати моккхетӣти атимоккхо’’ти нимиттасса каттубха̄вена упачаритаббато. йо ва̄ нанти йо ва̄ пуггало нам̣ па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣ па̄ти ¶ сама̄дийитва̄ авикопенто раккхати, там̣ ‘‘па̄тӣ’’ти ладдхана̄мам̣ па̄тимоккхасам̣варасӣле т̣хитам̣ моккхетӣти па̄тимоккханти айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато пана па̄тимоккхападасса аттхо висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ (висуддхи. т̣ӣ. 1.14) вуттанайена ведитаббо.
маттан̃н̃ута̄ти ¶ бходжане маттан̃н̃ута̄, са̄ пана висесато паччайасаннисситасӣлавасена гахетабба̄ти а̄ха ‘‘пат̣иггахан̣апарибхогавасена пама̄н̣ан̃н̃ута̄’’ти. а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлавасена̄пи гайхама̄не ‘‘парийесанависсаджджанавасена̄’’типи ваттаббам̣. сан̇гхат̣т̣анавирахитанти джанасан̇гхат̣т̣анавирахитам̣, нираджанасамба̄дхам̣ вивиттанти аттхо. чатупаччайасантосо дӣпито паччайасантосата̄са̄ман̃н̃ена итарадвайасса̄пи лаккхан̣аха̄ранайена джотитабха̄вато. ‘‘ат̣т̣хасама̄паттивасибха̄ва̄йа̄’’ти имина̄ пайоджанадассанавасена йадаттхам̣ вивиттасена̄санасеванам̣ иччхитам̣, со адхичитта̄нуйого вутто. ат̣т̣ха сама̄паттийо четтха випассана̄йа па̄дакабхӯта̄ адхиппета̄, на йа̄ ка̄чӣти сакаласса̄пи адхичитта̄нуйогасса джотитабха̄во ведитаббо.
девата̄рочанаван̣н̣ана̄
91. етта̄вата̄ти ¶ еттакена суттападесена. таттха̄пи ча имина̄…пе… катханена суппат̣ивиддхабха̄вам̣ пака̄сетва̄ти йоджана̄. ча-саддо бйатирекаттхо, тена ида̄ни вуччама̄наттхам̣ уллан̇гети. екамида̄ханти екам̣ ахам̣. идам̣-саддо нипа̄таматтам̣. а̄ди-саддена ‘‘бхиккхаве самайа’’нти евама̄ди па̄т̣хо сан̇гахито. ахам̣ бхиккхаве екам̣ самайанти евам̣ петтха падайоджана̄.
субхагаванети субхагатта̄ субхагам̣, сундарасирикатта̄ ¶ , сундарака̄матта̄ ва̄ти аттхо. субхаган̃хи там̣ сирисампаттийа̄, сундаре четтха ка̄ме манусса̄ паттхенти. бахуджанакантата̄йапи там̣ субхагам̣. ванайатӣти ванам̣, аттасампаттийа̄ аттани синехам̣ уппа̄детӣти аттхо. вануте ити ва̄ ванам̣, аттасампаттийа̄ ева ‘‘мам̣ парибхун̃джатха̄’’ти сатте йа̄чати вийа̄ти аттхо. субхаган̃ча там̣ ванан̃ча̄ти субхагаванам̣, тасмим̣ субхагаване. ат̣т̣хакатха̄йам̣пана ким̣ имина̄ папан̃чена̄ти ‘‘евам̣ на̄маке ване’’ти вуттам̣. ка̄мам̣ са̄ларуккхопи ‘‘са̄ло’’ти вуччати, йо кочи руккхопи ванаппати джет̣т̣хакаруккхопи. идха пана паччхимо ева адхиппетоти а̄ха ‘‘ванаппатиджет̣т̣хакасса мӯле’’ти. мӯласамуггха̄тавасена̄ти анусайасамуччхинданавасена.
на виха̄йантӣти акуппадхаммата̄йа на виджаханти. ‘‘на кан̃чи саттам̣ тапантӣти атаппа̄’’ти идам̣ тесу тасса̄ саман̃н̃а̄йа нирул̣хата̄йа вуттам̣, ан̃н̃атха̄ саббепи суддха̄ва̄са̄ на кан̃чи саттам̣ тапантӣти атаппа̄ на̄ма сийум̣. ‘‘на виха̄йантӣ’’тиа̄диниббачанесупи есева найо. сундарадассана̄ти дассанӣйа̄ти айаматтхоти а̄ха ‘‘абхирӯпа̄’’тиа̄ди. сундараметесам̣ дассананти ¶ собханаметесам̣ чаккхуна̄ дассанам̣, вин̃н̃а̄н̣ена дассанам̣ пӣти аттхо. саббе хева…пе… джет̣т̣ха̄ пан̃чавока̄рабхаве тато висит̣т̣ха̄нам̣ абха̄вато.
саттаннам̣ буддха̄нам̣ васена̄ти саттаннам̣ самма̄самбуддха̄нам̣ апада̄навасена. авихехи аджджхит̣т̣хена екена авиха̄брахмуна̄ катхита̄ техи саббехи катхита̄ на̄ма хонтӣти вуттам̣ ‘‘татха̄ авихехӣ’’ти. есева найо сесесупи. тена̄ха бхагава̄ ‘‘девата̄ мам̣ етадавочу’’нти. йам̣ пана па̄л̣ийам̣ ‘‘анека̄ни девата̄сата̄нӣ’’ти вуттам̣, там̣ саббам̣ ¶ паччха̄ аттано са̄сане ¶ висесам̣ адхигантва̄ таттха уппанна̄нам̣ васена вуттам̣. анусандхидвайампӣти дхаммадха̄тупада̄нусандхи, девата̄рочанапада̄нусандхӣти дувидхам̣ анусандхим̣. ниййа̄тентоти нигаменто. йам̣ панеттха аттхато авибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева̄ти.
маха̄пада̄насуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
2. маха̄нида̄насуттаван̣н̣ана̄
нида̄наван̣н̣ана̄
95. джанападиноти ¶ ¶ ¶ джанападаванто, джанападасса ва̄ иссараса̄мино ра̄джакума̄ра̄ готтавасена курӯ на̄ма. тесам̣ нива̄со йади еко джанападо, катхам̣ бахувачананти а̄ха ‘‘рул̣хисаддена̄’’ти. аккхарачинтака̄ хи ӣдисесу т̣ха̄несу йутте вийа ӣдисалин̇гавачана̄ни иччханти. айаметтха рул̣хи йатха̄ ан̃н̃аттха̄пи ‘‘ан̇гесу вихарати, маллесу вихаратӣ’’ти ча. таббисесанепи джанападасадде джа̄тисадде екавачанамева. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана̄ти пана-саддо висесаттхаджотано, тена ‘‘путхуаттхависайата̄йа еветам̣ путхувачана’’нти ‘‘бахуке пана̄’’тиа̄дина̄ ваккхама̄нам̣ висесам̣ джотети. сутва̄ти мандха̄тумаха̄ра̄джасса а̄нубха̄вадассана̄нуса̄рена парампара̄нугатам̣ катхам̣ сутва̄. анусам̣йа̄йантена̄ти анувичарантена. етесам̣ т̣ха̄нанти чандимасӯрийамукхена ча̄тумаха̄ра̄джикабхаванама̄ха. тена̄ха ‘‘таттха агама̄сӣ’’тиа̄ди. соти мандха̄тумаха̄ра̄джа̄. танти ча̄тумаха̄ра̄джикараджджам̣. гахетва̄ти сампат̣иччхитва̄. пуна пуччхи парин̣а̄йакаратанам̣.
дова̄рикабхӯмийам̣ тит̣т̣ханти судхамма̄йа девасабха̄йа, девапурасса ча чатӯсу два̄ресу а̄раккха̄йа адхигататта̄. ‘‘диббаруккхасахассапат̣иман̣д̣ита’’нти ¶ идам̣ ‘‘читталата̄вана’’нтиа̄дӣсупи йоджетаббам̣.
патхавийам̣ патит̣т̣ха̄сӣти бхасситва̄ патхавийа̄ а̄саннат̣т̣ха̄не ат̣т̣ха̄си. на хи чаккаратанам̣ бхӯмийам̣ патати, татха̄т̣хитан̃ча начирассева антарадха̄йи тенаттабха̄вена чаккаваттииссарийасса абха̄вато. ‘‘чиратарам̣ ка̄лам̣ т̣хатва̄’’ти апаре. ра̄джа̄ екакова агама̄си аттано а̄нубха̄вена. мануссабха̄воти мануссагандхасарӣраниссанда̄димануссабха̄во. па̄турахосӣти девалоке паваттивипа̄када̄йино апара̄парийа̄йа веданӣйасса каммасса катока̄сатта̄ саббада̄ сол̣асавассуддесиката̄ ма̄ла̄мила̄йана̄ди диббабха̄во па̄турахоси. тада̄ манусса̄нам̣ асан̇кхеййа̄йуката̄йа ¶ саккараджджам̣ ка̄ретва̄. ‘‘ким̣ ме имина̄ упаддхараджджена̄’’ти атриччхата̄йа атиттова. мануссалоке утуно каккхал̣ата̄йа ва̄та̄тапена пхут̣т̣хагатто ка̄ламака̄си.
авайавесу ¶ сиддхо висесо самуда̄йасса висесако хотӣти екампи рат̣т̣хам̣ бахувачанена вохарийати.
да-ка̄рена аттхам̣ ван̣н̣айанти нируттинайена. камма̄соти камма̄сапа̄до вуччати уттарападалопена йатха̄ ‘‘рӯпабхаво рӯпа’’нти. катхам̣ пана со ‘‘камма̄сапа̄до’’ти вуччатӣти а̄ха ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди. дамитоти еттха кӣдисам̣ даманам̣ адхиппетанти а̄ха ‘‘пориса̄дабха̄вато пат̣иседхито’’ти. ‘‘име пана тхера̄ти маджджхимабха̄н̣ака̄’’ти кечи. апаре пана ‘‘ат̣т̣хакатха̄чарийа̄’’ти, ‘‘дӣгхабха̄н̣ака̄’’ти ваданти. убхайатха̄пи чӯл̣акамма̄садаммам̣ сандха̄йа татха̄ ваданти. йаккхинипутто хи камма̄сапа̄до алӣнасаттукума̄рака̄ле (чарийа̄. 2.75) бодхисаттена таттха дамито. сутасомака̄ле (джа̄. 2.21.371) пана ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ пориса̄дабха̄вапат̣иседханена йаттха дамито, там̣ маха̄камма̄садаммам̣ на̄ма. ‘‘путто’’ти ватва̄ ‘‘атраджо’’ти вачанам̣ орасапуттабха̄вадассанаттхам̣.
йехи а̄васитаппадесо ‘‘курурат̣т̣ха’’нти на̄мам̣ лабхи, те уттаракуруто а̄гатаманусса̄ таттха раккхитанийа̄менева пан̃ча сӣла̄ни раккхим̣су. тесам̣ дит̣т̣ха̄нугатийа̄ паччхимаджаната̄ти со десадхаммавасена авиччхедато паваттама̄но куруваттадхаммоти ¶ пан̃н̃а̄йиттха. айан̃ча аттхо курудхаммаджа̄такена дӣпетаббо. со апарабха̄ге пат̣хамам̣ йаттха сам̣килит̣т̣хо джа̄то, там̣ дассетум̣ ‘‘курурат̣т̣хава̄сӣна’’нтиа̄ди вуттам̣. йаттха бхагавато васанока̄сабхӯто кочи виха̄ро на хоти, таттха кевалам̣ гочарага̄макиттанам̣ нида̄накатха̄йа пакати йатха̄ там̣ саккесу вихарати девадахам̣ на̄ма сакйа̄нам̣ нигамоти имаматтхам̣ дассенто ‘‘авасанока̄сато’’тиа̄дима̄ха.
‘‘а̄йасма̄’’ти ва̄ ‘‘дева̄нам̣ пийа̄’’ти ва̄ ‘‘татра бхава’’нти ва̄ пийасамуда̄ха̄ро есоти а̄ха ‘‘а̄йасма̄ти пийавачанамета’’нти. тайидам̣ пийавачанам̣ гаруга̄рававасена вуччатӣти а̄ха ‘‘га̄рававачанамета’’нти.
атидӯраачча̄саннаваджджанена на̄тидӯрана̄чча̄саннам̣ на̄ма гахитам̣, там̣ пана авакам̣сато убхиннам̣ паса̄ритахаттха̄нам̣ ¶ сан̇гхат̣т̣анена ведитаббам̣. чаккхуна̄ чаккхум̣ а̄хачча дат̣т̣хаббам̣ хоти, тена̄пи ага̄равамева катам̣ хоти. гӣвам̣ париваттетва̄ти париваттанавасена гӣвам̣ паса̄ретва̄.
куласан̇гахаттха̄йа̄ти ¶ кула̄нуддайата̄васена кула̄нам̣ анугган̣ханаттха̄йа сахассабхан̣д̣икам̣ никкхипанто вийа бхиккхапат̣игган̣ханена тесам̣ махато пун̃н̃а̄бхисандасса джананена. пат̣исаммаджджитва̄ти антева̄сикехи саммаджджанат̣т̣ха̄нам̣ саккаччака̄рита̄йа пуна саммаджджитва̄. тиккхаттунти ‘‘а̄дито пат̣т̣ха̄йа анта’’нтиа̄дина̄ вуттачатура̄ка̄рӯпасан̃хите тайо ва̄ре, тенасса два̄дасаккхаттум̣ саммаситабха̄вама̄ха.
амха̄кам̣ бхагавато гамбхӣрабха̄венева катхитатта̄ сесабуддхехипи евамева катхитоти дхамманвайе т̣хатва̄ вуттам̣ ‘‘саббабуддхехи…пе… катхито’’ти. са̄линданти сапарибхан̣д̣ам̣. ‘‘синерум̣ уккхипанто вийа̄’’ти ¶ имина̄ та̄диса̄йа десана̄йа судуккарабха̄вама̄ха. суттамева ‘‘суттантакатха’’нти а̄ха дхаммаккхандхабха̄вато. йатха̄ винайапан̣н̣аттибхӯмантарасамайантара̄нам̣ виджа̄нанам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ саббан̃н̃утан̃а̄н̣ассева висайо, евам̣ антадвайавинимуттасса ка̄ракаведакарахитасса паччайа̄ка̄расса вибхаджанам̣ пӣти дассетум̣ ‘‘буддха̄нан̃хӣ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха т̣ха̄на̄нӣти ка̄ран̣а̄ни. гаджджитам̣ махантам̣ хотӣти там̣ десетаббассева анекавидхата̄йа, дувин̃н̃еййата̄йа ча на̄на̄найехи паваттама̄нам̣ десана̄гаджджитам̣ махантам̣ випулам̣, бахубхедан̃ча хоти. н̃а̄н̣ам̣ анупависатӣти тато ева десана̄н̃а̄н̣ам̣ десетаббадхамме вибха̄гасо курума̄нам̣ ану ану пависати, тена анупависса т̣хитам̣ вийа хотӣти аттхо. буддхан̃а̄н̣асса махантабха̄во пан̃н̃а̄йатӣти евам̣видхасса на̄ма дхаммасса десакам̣, пат̣иведхакан̃ча̄ти буддха̄нам̣ десана̄н̃а̄н̣асса, пат̣иведхан̃а̄н̣асса ча ул̣а̄рабха̄во па̄кат̣о хоти. еттха ча кин̃ча̄пи ‘‘саббам̣ вачӣкаммам̣ буддхасса бхагавато н̃а̄н̣апуббан̇гамам̣ н̃а̄н̣а̄нупариватта’’нти (маха̄ни. 69, 169; чӯл̣ани. 85; пат̣и. ма. 3.5; нетти. 14) вачанато сабба̄пи бхагавато десана̄ н̃а̄н̣арахита̄ наттхи, сӣхасама̄навуттита̄йа саббаттха сама̄наппаватти. десетаббавасена пана десана̄ висесато н̃а̄н̣ена анупавит̣т̣ха̄, гамбхӣратара̄ ча хотӣти дат̣т̣хаббам̣. катхам̣ пана винайапан̃н̃аттим̣ патва̄ десана̄ тилаккхан̣аббха̄хата̄ сун̃н̃атапат̣исам̣йутта̄ хотӣти? таттха̄пи саннисиннапариса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ паваттама̄на̄ десана̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ аниччата̄дивибха̄ванам̣, саббадхамма̄нам̣ аттаттанийата̄бха̄ваппака̄санан̃ча хоти. тенева̄ха ‘‘анекапарийа̄йена ¶ дхаммим̣ катхам̣ катва̄’’тиа̄ди.
а̄паджджа̄ти ¶ патва̄ йатха̄ н̃а̄н̣акон̃чана̄дам̣ виссаджджети, евам̣ па̄пун̣итва̄.
пама̄н̣а̄тиккамети ¶ апарима̄н̣аттхе ‘‘йа̄ван̃чидам̣ тена бхагавата̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.4) вийа. апаримеййабха̄ваджотано хи айам̣ йа̄ва-саддо. тена̄ха ‘‘атигамбхӣро аттхо’’ти. авабха̄сатӣти н̃а̄йати упат̣т̣ха̄ти. н̃а̄н̣асса татха̄ упат̣т̣ха̄нан̃хи сандха̄йа ‘‘диссатӣ’’ти вуттам̣. нану еса пат̣иччасамуппа̄до екантагамбхӣрова, таттха касма̄ гамбхӣра̄вабха̄сата̄ джотита̄ти? саччаметам̣, екантагамбхӣрата̄дассанаттхамева панасса гамбхӣра̄вабха̄саггахан̣ам̣. тасма̄ ан̃н̃аттха лаббхама̄нам̣ чатукот̣икам̣ бйатирекамукхена нидассетва̄ там̣ евасса екантагамбхӣратам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘екан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. етам̣ наттхӣти агамбхӣро, агамбхӣра̄вабха̄со ча̄ти етам̣ двайам̣ наттхи, тена йатха̄дассите чатукот̣ике паччхима̄ ека кот̣и лаббхатӣти дассети. тена̄ха ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄ди.
йехи гамбхӣрабха̄вехи пат̣иччасамуппа̄до ‘‘гамбхӣро’’ти вуччати, те чатӯхи упама̄хи уллин̇генто ‘‘бхаваггаггахан̣а̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. йатха̄ бхаваггам̣ хаттхам̣ паса̄ретва̄ гахетум̣ на сакка̄ дӯрабха̄вато, евам̣ сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ авиджджа̄дипаччайасамбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хо па̄катикан̃а̄н̣ена гахетум̣ на сакка̄. йатха̄ синерум̣ бхиндитва̄ мин̃джам̣ паббатарасам̣ па̄катикапурисена нӣхаритум̣ на сакка̄, евам̣ пат̣иччасамуппа̄дагате дхамматтха̄дике па̄катикан̃а̄н̣ена бхиндитва̄ вибхаджджа пат̣ивиджджханавасена джа̄нитум̣ на сакка̄. йатха̄ маха̄самуддам̣ па̄катикапурисасса ба̄худвайена падха̄ритум̣ на сакка̄, евам̣ вепуллат̣т̣хена маха̄самуддасадисам̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ па̄катикан̃а̄н̣ена десана̄васена падха̄ритум̣ на сакка̄. йатха̄ маха̄патхавим̣ париваттетва̄ ¶ па̄катикапурисасса патхаводжам̣ гахетум̣ на сакка̄, евам̣ ‘‘иттхам̣ авиджджа̄дайо сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайа̄ хонтӣ’’ти тесам̣ паччайабха̄во па̄катикан̃а̄н̣ена нӣхаритва̄ гахетум̣ на сакка̄ти. евам̣ чатуббидхагамбхӣрата̄васена чатассо упама̄ йоджетабба̄. па̄катикан̃а̄н̣авасена ча̄йаматтхайоджана̄ ката̄ дит̣т̣хасачча̄нам̣ таттха пат̣иведхасабха̄вато, татха̄пи йасма̄ са̄вака̄нам̣, паччекабуддха̄нан̃ча таттха саппадесамева н̃а̄н̣ам̣, буддха̄нам̣йева ниппадесам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘буддхависайам̣ пан̃ха’’нтиа̄ди.
усса̄дентоти ¶ пан̃н̃а̄йа уккам̣сенто, угган̣хантоти аттхо. апаса̄дентоти ниббхаччханто, нигган̣хантоти аттхо.
усса̄дана̄ван̣н̣ана̄
тена̄ти маха̄пан̃н̃а̄бха̄вена. таттха̄ти тхерасса сатипи утта̄набха̄ве, пат̣иччасамуппа̄дассаан̃н̃есам̣ ¶ гамбхӣрабха̄ве. субходжанарасапут̣т̣хасса̄ти сундарена бходжанарасена поситасса. катайогасса̄ти нибаддхапайогена катапаричайасса. маллапа̄са̄н̣анти маллехи махаббалехева уккхипитаббапа̄са̄н̣ам̣. кухим̣ имасса бха̄рийат̣т̣ха̄нанти касмим̣ пассе имасса па̄са̄н̣асса гарутараппадесоти тасса саллахукабха̄вам̣ дӣпенто вадати.
тимирапин̇галенева дӣпенти тасса маха̄виппха̄рабха̄вато. тена̄ха ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди. паккутхатӣти паккутхантам̣ вийа париваттати парито виваттати. лаккхан̣авачанан̃хетам̣. пит̣т̣хийам̣ сакалинападака̄пит̣т̣хам̣. ка̄йӯпапаннасса̄ти махата̄ ка̄йена упетасса, маха̄ка̄йасса̄ти аттхо.
пин̃чхават̣т̣ӣти пин̃чхакала̄по. супан̣н̣ава̄танти на̄гаггахан̣а̄дӣсу паккхапаппхот̣анавасена уппаджджанакава̄там̣.
пуббӯпаниссайасампаттикатха̄ван̣н̣ана̄
‘‘пуббӯпаниссайасампаттийа̄’’тиа̄дина̄ уддит̣т̣хака̄ран̣а̄ни виттха̄рато виваритум̣ ‘‘ито кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха итоти ито каппато ¶ . сатасахассимети сатасахассаме. хам̣са̄ватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси джа̄танагарам̣. дхурапатта̄нӣти ба̄хирапатта̄ни, йа̄ни дӣгхатама̄ни.
канит̣т̣хабха̄та̄ти вема̄тикабха̄та̄ канит̣т̣хо йатха̄ амха̄кам̣ бхагавато нандаттхеро. буддха̄нан̃хи саходара̄ бха̄таро на̄ма на хонти. катхам̣ джет̣т̣ха̄ та̄ва на уппаджджанти, канит̣т̣ха̄нам̣ пана асамбхаво ева. бхоганти вибхавам̣. упасантоти чораджанитасан̇кхобхавӯпасамена упасанто джанападо.
две са̄т̣аке нива̄сетва̄ти са̄т̣акадвайамева аттано ка̄йапариха̄рикам̣ катва̄ итарам̣ саббасамбха̄рам̣ аттато мочетва̄.
паттаггахан̣аттханти антопаккхиттаун̣хабходжанатта̄ апара̄парам̣ хаттхе париваттентасса паттаггахан̣аттхам̣. уттариса̄т̣аканти аттано уттариса̄т̣акам̣. ета̄ни ¶ па̄кат̣ат̣т̣ха̄на̄нӣти ета̄ни йатха̄вутта̄ни бхагавато десана̄йа па̄кат̣а̄ни тхерасса пун̃н̃акаран̣ат̣т̣ха̄на̄ни.
пат̣исандхим̣ ¶ гахетва̄ти амха̄кам̣ маха̄бодхисаттасса пат̣исандхиггахан̣адивасе ева пат̣исандхим̣ гахетва̄.
титтхава̄са̄диван̣н̣ана̄
уггахан̣ам̣ па̄л̣ийа̄ угган̣ханам̣. саванам̣ аттхасаванам̣. парипуччханам̣ ган̣т̣хит̣т̣ха̄несу аттхапарипуччханам̣. дха̄ран̣ам̣ па̄л̣ийа̄пи па̄л̣иаттхассапи читте т̣хапанам̣. саббан̃четам̣ идха пат̣иччасамуппа̄давасена ведитаббам̣.
сота̄панна̄нан̃ча…пе... упат̣т̣ха̄титаттха саммохавиддхам̣санена ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’’нти (дӣ. ни. 1.298; сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 16; чӯл̣ани. 4, 7, 8) аттапаччаккхавасена упат̣т̣ха̄нато. на̄марӯпапариччхедоти саха паччайена на̄марӯпасса париччхиджджа авабодхо.
пат̣иччасамуппа̄дагамбхӣрата̄ван̣н̣ана̄
‘‘аттхагамбхӣрата̄йа̄’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваритум̣ ¶ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. джа̄типаччайасамбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хоти джа̄типаччайато самбхӯтам̣ хутва̄ сахитасса аттано паччайа̄нурӯпасса джара̄маран̣асса уддхам̣ уддхам̣ а̄гатабха̄во, анупаваттаттхоти аттхо. атха ва̄ самбхӯтат̣т̣хо ча самуда̄гатат̣т̣хо ча самбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хо. ‘‘на джа̄тито джара̄маран̣ам̣ на хоти,’’ на ча джа̄тим̣ вина̄ ‘‘ан̃н̃ато хотӣ’’ти хи джа̄типаччайасамбхӯтат̣т̣хо вутто, иттхан̃ча джа̄тито самуда̄гаччхатӣти джа̄типаччайасамуда̄гатат̣т̣хо, йа̄ йа̄ джа̄ти йатха̄ йатха̄ паччайо хоти, таданурӯпапа̄тубха̄воти аттхо. со анупачитакусаласамбха̄ра̄нам̣ н̃а̄н̣асса таттха аппатит̣т̣хата̄йа ага̄дхат̣т̣хена гамбхӣро. сесападесупи есева найо.
авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайат̣т̣хоти йена̄ка̄рена йадаваттха̄ авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо хоти. йена хи паваттиа̄ка̄рена, йа̄йа ча аваттха̄йа аваттхита̄ авиджджа̄ тесам̣ тесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо хоти, тадубхайассапи дуравабодханӣйато авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ навахи а̄ка̄рехи паччайат̣т̣хо ¶ анупачитакусаласамбха̄ра̄нам̣ н̃а̄н̣асса таттха аппатит̣т̣хата̄йа ага̄дхат̣т̣хена гамбхӣро. еса найо сесападесупи.
каттхачи ¶ ануломато десӣйати, каттхачи пат̣иломатоти идха пана паччайуппа̄да̄ паччайуппаннуппа̄дасан̇кха̄то ануломо, паччайаниродха̄ паччайуппаннаниродхасан̇кха̄то ча пат̣иломо адхиппето. а̄дито пана пат̣т̣ха̄йа антагаманам̣ ануломо, антато ча а̄дигаманам̣ пат̣иломоти адхиппето. а̄дито пат̣т̣ха̄йа ануломадесана̄йа, антато пат̣т̣ха̄йа пат̣иломадесана̄йа ча тисандхи чатусан̇кхепо. ‘‘име бхиккхаве чатта̄ро а̄ха̄ра̄ ким̣ нида̄на̄’’тиа̄дика̄йа (сам̣. ни. 2.11) ча вемаджджхато пат̣т̣ха̄йа пат̣иломадесана̄йа, ‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, тин̣н̣ам̣ сан̇гати пхассо, пхассапаччайа̄ ведана̄’’тиа̄дика̄йа (сам̣. ни. 2.43, 45) ануломадесана̄йа ча двисандхи тисан̇кхепо. ‘‘сам̣йоджанийесу ¶ бхиккхаве дхаммесу асса̄да̄нупассино вихарато тан̣ха̄ павад̣д̣хати, тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄на’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.53, 57) екасандхи двисан̇кхепо. екан̇го хи пат̣иччасамуппа̄до десито. лаббхатева хи со ‘‘татра бхиккхаве сутава̄ арийаса̄вако пат̣иччасамуппа̄дам̣йева са̄дхукам̣ йонисо манаси кароти ‘ити имасмим̣ сати идам̣ хоти…пе… нируджджхатӣ’ти. сукхаведанийам̣ бхиккхаве пхассам̣ пат̣ичча уппаджджати сукхаведана̄’’ти (сам̣. ни. 2.62) имасса суттасса васена ведитаббо. ити тена тена ка̄ран̣ена татха̄ татха̄ паваттетаббатта̄ пат̣иччасамуппа̄до десана̄йа гамбхӣро. тена̄ха ‘‘айам̣ десана̄гамбхӣрата̄’’ти. на хи таттха саббан̃н̃утан̃а̄н̣ато ан̃н̃ам̣ н̃а̄н̣ам̣ патит̣т̣хам̣ лабхати.
‘‘авиджджа̄йа пана̄’’тиа̄дӣсу джа̄наналаккхан̣асса н̃а̄н̣асса пат̣ипаккхабхӯто авиджджа̄йа ан̃н̃а̄н̣ат̣т̣хо. а̄рамман̣асса паччаккхакаран̣ена дассанабхӯтасса пат̣ипаккхабхӯто адассанат̣т̣хо. йенеса̄ аттано сабха̄вена дуккха̄дӣнам̣ йа̄тха̄васарасам̣ пат̣ивиджджхитум̣ на дети чха̄детва̄ парийонандхитва̄ тит̣т̣хати, со тасса̄ сачча̄сампат̣иведхат̣т̣хо. абхисан̇кхаран̣ам̣ сам̣видха̄нам̣, пакаппананти аттхо. а̄йӯханам̣ сампин̣д̣анам̣, сампайуттадхамма̄нам̣ аттано кичча̄нурӯпата̄йа ра̄сӣкаран̣анти аттхо. апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рекадесо сара̄го. ан̃н̃о вира̄го. ра̄гасса ва̄ аппат̣ипаккхабха̄вато ра̄гаппавад̣д̣хако, ра̄гуппаттипаччайо ¶ ча саббопи апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро сара̄го. итаро таббидӯрабха̄вато вира̄го. ‘‘дӣгхараттам̣ хетам̣ бхиккхаве ассутавато путхуджджанасса аджджхоситам̣ мама̄йитам̣ пара̄мат̣т̣хам̣ ‘етам̣ мама, есохамасми, есо ме атта̄’ти’’ (сам̣. ни. 2.61) аттапара̄ма̄сасса ¶ вин̃н̃а̄н̣ам̣ висесато ваттху вуттанти вин̃н̃а̄н̣асса сун̃н̃атат̣т̣хо гамбхӣро. атта̄ виджа̄на̄ти сам̣саратӣти сабйа̄па̄рата̄сан̇кантиабхинивесабалавата̄йа абйа̄па̄раасан̇кантипат̣исандхипа̄тубха̄ват̣т̣ха̄ ча гамбхӣра̄. на̄марӯпасса пат̣исандхиккхан̣е екатова уппа̄до екуппа̄до, паваттийам̣ висум̣ висум̣ йатха̄рахам̣ екуппа̄до. на̄масса рӯпена, рӯпасса ча на̄мена асампайогато виниббхого на̄масса на̄мена ¶ , рӯпасса ча рӯпена екаччасса екаччена авиниббхого (на̄масса на̄мена авиниббхого вибха. мӯлат̣ӣ. 242) йоджетаббо. екуппа̄деканиродхехи авиниббхоге адхиппете со рӯпасса ча екакала̄папаваттино рӯпена лаббхатӣти. атха ва̄ екачатувока̄рабхавесу на̄марӯпа̄нам̣ асахаваттанато ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виниббхого, пан̃чавока̄рабхаве сахаваттанато авиниббхого ча ведитаббо.
на̄масса а̄рамман̣а̄бхимукхам̣ наманам̣ наманат̣т̣хо. рӯпасса виродхипаччайасамава̄йе висадисуппатти руппанат̣т̣хо. индрийапаччайабха̄во адхипатийат̣т̣хо. ‘‘локопесо, два̄ра̄песа̄, кхеттам̣ пета’’нти вутталока̄диаттхо чаккха̄дӣсу пан̃часу йоджетаббо. мана̄йатанасса пана луджджанато, маносампхасса̄дӣнам̣ два̄ракхеттабха̄вато ча ете аттха̄ ведитабба̄. а̄па̄тхагата̄нам̣ рӯпа̄дӣнам̣ пака̄санайогйата̄лаккхан̣ам̣ обха̄санам̣ чаккха̄дӣнам̣ висайибха̄во, мана̄йатанасса виджа̄нанам̣. сан̇гхат̣т̣анат̣т̣хо висесато чаккхусампхасса̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣, итаре чханнампи йоджетабба̄. пхусанан̃ча пхассасса сабха̄во. сан̇гхат̣т̣анам̣ расо, итаре упат̣т̣ха̄на̄ка̄ра̄. а̄рамман̣араса̄нубхаванат̣т̣хо расавасена вутто, ведайитат̣т̣хо лаккхан̣авасена. сукхадуккхама аджджхаттабха̄во ¶ йатха̄ккамам̣ тиссаннам̣ ведана̄нам̣ сабха̄вавасена вутто. ‘‘атта̄ ведайатӣ’’ти абхинивесасса балавабха̄вато ниджджӣват̣т̣хо ведана̄йа гамбхӣро. ниджджӣва̄йа ва̄ ведана̄йа ведайитам̣ ниджджӣваведайитам̣, со ева аттхоти ниджджӣваведайитат̣т̣хо.
саппӣтикатан̣ха̄йа ¶ абхинандитат̣т̣хо. балаватаратан̣ха̄йа гилитва̄ паринит̣т̣ха̄панам̣ аджджхоса̄нат̣т̣хо. итаре пана джет̣т̣хабха̄ваоса̄ран̣асамуддадуратиккамаапа̄рипӯривасена ведитабба̄. а̄да̄наггахан̣а̄бхинивесат̣т̣ха̄ чатуннампи упа̄да̄на̄нам̣ сама̄на̄, пара̄ма̄сат̣т̣хо дит̣т̣хупа̄да̄на̄дӣнамева, татха̄ дуратиккамат̣т̣хо. ‘‘дит̣т̣хиканта̄ро’’ти (дха. са. 392) хи вачанато дит̣т̣хӣнам̣ дуратиккамата̄. дал̣хаггахан̣атта̄ ва̄ чатуннампи дуратиккамат̣т̣хо йоджетаббо. йонигатит̣хитинива̄сесукхипананти сама̄се бхуммавачанасса алопо дат̣т̣хаббо. еван̃хи тена а̄йӯхана̄бхисан̇кхаран̣апада̄нам̣ сама̄со хоти. йатха̄ татха̄ джа̄йанам̣ джа̄тиаттхо. тасса̄ пана саннипа̄тато джа̄йанам̣ сан̃джа̄тиаттхо. ма̄тукуччхим̣ оккамитва̄ вийа джа̄йанам̣ оккантиаттхо. со джа̄тито ниббаттанам̣ ниббаттиаттхо. кевалам̣ па̄тубхаванам̣ па̄тубха̄ват̣т̣хо.
джара̄маран̣ан̇гам̣ маран̣аппадха̄нанти тасса маран̣ат̣т̣ха̄ ева кхайа̄дайо гамбхӣра̄ти дассита̄. уппаннауппанна̄нан̃хи наванава̄нам̣ кхайена камена кхан̣д̣ичча̄дипарипаккапаваттийам̣ локе джара̄воха̄роти ¶ . кхайат̣т̣хо ва̄ джара̄йа вуттоти дат̣т̣хаббо. навабха̄ва̄пагамо хи ‘‘кхайо’’ти ¶ ваттум̣ йуттоти випарин̣а̄мат̣т̣хо двиннампи васена йоджетаббо, сантативасена ва̄ джара̄йа кхайавайабха̄ва̄, саммутикхан̣икавасена маран̣асса бхедавипарин̣а̄мат̣т̣ха̄ йоджетабба̄. авиджджа̄дӣнам̣ сабха̄во пат̣ивиджджхӣйатӣти пат̣иведхо. вуттан̃хетам̣ нида̄накатха̄йам̣ ‘‘тесам̣ тесам̣ ва̄ таттха таттха вуттадхамма̄нам̣ пат̣ивиджджхитаббо салаккхан̣асан̇кха̄то авипарӣтасабха̄во пат̣иведхо’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄; абхи. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄) со хи авиджджа̄дӣнам̣ сабха̄во магган̃а̄н̣енева асаммохапат̣иведхавасена пат̣ивиджджхитаббато ан̃н̃а̄н̣асса алаббханеййапатит̣т̣хата̄йа ага̄дхат̣т̣хена гамбхӣро. са̄ сабба̄пӣти са̄ йатха̄вутта̄ сан̇кхепато чатуббидха̄ виттха̄рато анекаппабхеда̄ сабба̄пи пат̣иччасамуппа̄дасса гамбхӣрата̄ тхерасса утта̄нака̄ вийа упат̣т̣ха̄си чатӯхи ан̇гехи саманна̄гататта̄. уда̄ху ан̃н̃есампӣти ‘‘майхам̣ та̄ва еса пат̣иччасамуппа̄до утта̄нако хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, ким̣ ну кхо ан̃н̃есампи евам̣ утта̄нако хутва̄ упат̣т̣ха̄тӣ’’ти ма̄ евам̣ авача майа̄ва диннанайе чатусаччакаммат̣т̣ха̄навидхимхи т̣хатва̄.
апаса̄дана̄ван̣н̣ана̄
ол̣а̄риканти ¶ ваттхувӣтиккамасаматтхата̄васена тхӯлам̣. ка̄мам̣ ка̄мара̄гапат̣игха̄йева аттхато ка̄мара̄гапат̣игхасам̣йоджана̄ни, ка̄мара̄гапат̣игха̄нусайа̄ ча, татха̄пи ан̃н̃ойева сам̣йоджанат̣т̣хо бандханабха̄вато, ан̃н̃о анусайанат̣т̣хо аппахӣнабха̄вена санта̄не тха̄магамананти катва̄, ити киччависесависит̣т̣хабхеде гахетва̄ ‘‘чатта̄ро килесе’’ти ча вуттам̣. есева найо итаресупи. ан̣усахагатети ан̣усабха̄вам̣ упагате. таббха̄ваттхо хи айам̣ сахагата-саддо ‘‘нандира̄гасахагата̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.400; ма. ни. 1.91, 133, 460; 3.374; сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 14; вибха. 203; пат̣и. ма. 1.34; 2.30) вийа.
йатха̄ упаримагга̄дхигаманавасена саччасампат̣иведхо ¶ паччайа̄ка̄рапат̣иведхавасена, евам̣ са̄вакабодхипаччекабодхисамма̄самбодхиадхигаманавасенапи саччасампат̣иведхо паччайа̄ка̄рапат̣иведхавасенева̄ти дассетум̣ ‘‘касма̄ ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. саббатха̄ва̄ти саббаппака̄ренева кин̃чипи пака̄рам̣ асесетва̄ти аттхо. йе ката̄бхинӣха̄ра̄нам̣ маха̄бодхисатта̄нам̣ вӣрийасса уккат̣т̣хамаджджхимамудута̄васена бодхисамбха̄расамбхаран̣е ка̄лабхеда̄ иччхита̄, те дассенто ‘‘чатта̄ри, ат̣т̣ха, сол̣аса ва̄ асан̇кхйеййа̄нӣ’’ти а̄ха, сва̄йаматтхо чарийа̄пит̣акаван̣н̣ана̄йа гахетаббо. са̄вако падесан̃а̄н̣е ¶ т̣хитоти са̄вако хутва̄ секкхабха̄вато таттха̄пи падесан̃а̄н̣е т̣хито. буддха̄нам̣ катха̄йа ‘‘там̣ татха̄гато абхисаметӣ’’тиа̄дика̄йа паччанӣкам̣ хоти. анан̃н̃аса̄дха̄ран̣асса хи васена буддха̄нам̣ сӣхана̄до, на ан̃н̃аса̄дха̄ран̣асса.
‘‘ва̄йамантассева̄’’ти имина̄ висесато н̃а̄н̣асамбха̄расамбхаран̣ам̣ пан̃н̃а̄па̄рамита̄пӯран̣ам̣ вадати. тасса ча саббампи пун̃н̃ам̣ упаниссайо.
‘‘еса деваманусса̄нам̣, саббака̄мададо нидхи;
йам̣ йадева̄бхипаттхенти, саббаметена лаббхатӣ’’ти. (кху. па̄. 8.10) –
хи вуттам̣. тасма̄ маха̄бодхисатта̄нам̣ саббесампи пун̃н̃асамбха̄ро йа̄вадева н̃а̄н̣асамбха̄раттхо самма̄самбодхисамадхигамасаматтхатта̄ти а̄ха ‘‘паччайа̄ка̄рам̣ ¶ …пе… наттхӣ’’ти. ида̄ни паччайа̄ка̄рапат̣иведхассева ва̄ маха̄нубха̄вата̄дассанамукхена пат̣иччасамуппа̄дассева парамагамбхӣратам̣ дассетум̣ ‘‘авиджджа̄’’тиа̄ди вуттам̣. навахи а̄ка̄рехӣти уппа̄да̄дӣхи навахи а̄ка̄рехи. авиджджа̄ хи сан̇кха̄ра̄нам̣ уппа̄до хутва̄ паччайо хоти, паваттам̣ хутва̄ нимиттам̣, а̄йӯханам̣, сам̣його, палибодхо, самудайо, хету, паччайо хутва̄ паччайо хоти. евам̣ сан̇кха̄ра̄дайо вин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣. вуттан̃хетам̣ пат̣исамбхида̄магге ‘‘катхам̣ ¶ паччайапариггахе пан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣? авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ уппа̄дат̣т̣хити ча паваттат̣т̣хити ча нимиттат̣т̣хити ча а̄йӯханат̣т̣хити ча сан̃н̃огат̣т̣хити ча палибодхат̣т̣хити ча самудайат̣т̣хити ча хетут̣т̣хити ча паччайат̣т̣хити ча имехи наваха̄ка̄рехи авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ паччайасамуппанна̄’’тиа̄ди (пат̣и. ма. 1.45).
таттха наваха̄ка̄рехӣти навахи паччайабха̄вӯпагамана̄ка̄рехи. уппаджджати етасма̄ пхаланти уппа̄до, пхалуппаттийа̄ ка̄ран̣абха̄во. сати ча авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄ уппаджджанти, на̄сати, тасма̄ авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ уппа̄до хутва̄ паччайо хоти. татха̄ авиджджа̄йа сати сан̇кха̄ра̄ паваттанти, нӣйанти ча. йатха̄ ча бхава̄дӣсу кхипанти, евам̣ тесам̣ авиджджа̄ паччайо хоти. татха̄ а̄йӯханти пхалуппаттийа̄ гхат̣енти, сам̣йуджджанти аттано пхалена. йасмим̣ санта̄не сайам̣ уппанна̄, там̣ палибундханти. паччайантарасамава̄йе удайанти уппаджджанти. хиноти ча сан̇кха̄ра̄нам̣ ка̄ран̣абха̄вам̣ гаччхати. пат̣ичча авиджджам̣ сан̇кха̄ра̄ айанти паваттантӣти евам̣ авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ ка̄ран̣абха̄вӯпагаманависеса̄ уппа̄да̄дайо ведитабба̄. таттха татха̄ сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄дӣсу уппа̄дат̣т̣хитиа̄дӣсупи. тит̣т̣хати етена̄ти т̣хити, ка̄ран̣ам̣. уппа̄до ева т̣хити уппа̄дат̣т̣хити ¶ . есева найо сесесупи. ‘‘паччайо хотӣ’’ти идам̣ идха локана̄тхена тада̄ паччайапариггахасса а̄раддхабха̄вадассанам̣. со ча а̄рамбхо н̃а̄йа̄рул̣хо ‘‘йатха̄ ча пуримехи маха̄бодхисаттехи бодхимӯле паваттито, татхева ча паваттито’’ти. аччхарийавега̄бхихата̄ дасасахассилокадха̄ту сан̇кампи сампакампӣти дассенто ‘‘дит̣т̣хаматтева̄’’тиа̄дима̄ха.
етасса дхаммасса̄ти етасса пат̣иччасамуппа̄дасан̃н̃итасса ¶ дхаммасса. со пана йасма̄ аттхато хетупабхава̄нам̣ хету. тена̄ха ‘‘етасса паччайадхаммасса̄’’ти, джа̄тиа̄дӣнам̣ джара̄маран̣а̄дипаччайата̄йа̄ти аттхо. на̄марӯпапариччхедо, тасса ча паччайапариггахо на пат̣хама̄бхинивесаматтена хоти ¶ , атха кхо таттха апара̄парам̣ н̃а̄н̣уппаттисан̃н̃итена ану ану буджджханена, тадубхайа̄бха̄вам̣ пана дассенто ‘‘н̃а̄тапарин̃н̃а̄васена ананубуджджхана̄’’ти а̄ха. ниччасан̃н̃а̄дӣнам̣ паджаханавасена ваттама̄на̄ випассана̄ дхамме ча пат̣ивиджджхантӣ ева на̄ма хоти пат̣ипаккхавиккхамбханена тиккхависадабха̄ва̄паттито, тададхит̣т̣ха̄набхӯта̄ ча тӣран̣апарин̃н̃а̄, арийамагго ча парин̃н̃а̄паха̄на̄бхисамайавасена паваттийа̄ тӣран̣апаха̄напарин̃н̃а̄сан̇гахо ча̄ти тадубхайапат̣иведха̄бха̄вам̣ дассенто ‘‘тӣран̣а…пе… аппат̣ивиджджхана̄’’ти а̄ха. тантам̣ вуччати ваттхавӣнанаттхам̣ тантава̄йехи дан̣д̣аке а̄сан̃джитва̄ паса̄ритасуттапат̣т̣ӣ танӣйатӣти катва̄. там̣ пана суттасанта̄на̄кулата̄йа нидассанабха̄вена а̄куламева гахитанти а̄ха ‘‘тантам̣ вийа а̄кулакаджа̄та̄’’ти. сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. сама̄нетунти пуббена парам̣ самам̣ катва̄ а̄нетум̣, ависамам̣ уджум̣ ка̄тунти аттхо. тантамева ва̄ а̄кулам̣ танта̄кулам̣, танта̄кулам̣ вийа джа̄та̄ бхӯта̄ти танта̄куладжа̄та̄. маджджхимам̣ пат̣ипадам̣ анупагантва̄ антадвайапатанена паччайа̄ка̄ре кхалита̄ а̄кула̄ бйа̄кула̄ хонти. тенева антадвайапатанена там̣там̣дит̣т̣хига̄хавасена париббхаманта̄ уджукам̣ дхаммат̣т̣хити катхам̣ пат̣ипаджджитум̣ на джа̄нанти. тена̄ха ‘‘на сакконти там̣ паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄ту’’нти. две бодхисаттети паччекабодхисаттамаха̄бодхисатте. аттано дхаммата̄йа̄ти аттано сабха̄вена, паропадесена вина̄ти аттхо. таттха таттха гул̣акаджа̄танти тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не джа̄тагул̣акампи ган̣т̣хӣти ¶ суттаган̣т̣хи. тато ева ган̣т̣хибаддхам̣ баддхаган̣т̣хикам̣. паччайесу паккхалитва̄ти аниччадуккха̄натта̄дисабха̄весу паччайадхаммесу ничча̄дигга̄хавасена паккхалитва̄. паччайе уджум̣ ка̄тум̣ асакконта̄ти тассева ничча̄дигга̄хасса ависсаджджанато паччайадхамманимиттам̣ аттано дассанам̣ уджум̣ ка̄тум̣ асакконта̄ идам̣сачча̄бхинивесака̄йагантхавасена ган̣т̣хикаджа̄та̄ хонтӣти а̄ха ‘‘два̄сат̣т̣хи…пе… ган̣т̣хибаддха̄’’ти. йе хи кечи саман̣а̄ ва̄ бра̄хман̣а̄ ва̄ сассатадит̣т̣хиа̄дидит̣т̣хийо ниссита̄ аллӣна̄.
винанато ¶ ‘‘кула̄’’ти иттхилин̇гавасена ладдхана̄масса тантава̄йасса ган̣т̣хикам̣ на̄ма а̄кулабха̄вена аггато ва̄ мӯлато ва̄ дувин̃н̃еййа̄йева кхалитатантасуттанти а̄ха ‘‘кула̄ган̣т̣хикам̣ вуччати песака̄ракан̃джийасутта’’нти. сакун̣ика̄ти кула̄вакасакун̣ика̄. са̄ хи руккхаса̄кха̄су оламбанакула̄вака̄ ¶ хоти. тан̃хи са̄ кула̄вакам̣ тато тато тин̣ахӣра̄дике а̄нетва̄ татха̄ винандхати, йатха̄ тесам̣ песака̄ракан̃джийасуттам̣ вийа аггена ва̄ аггам̣ мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ вивечетум̣ ва̄ на сакка̄. тена̄ха ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди. тадубхайампӣти ‘‘кула̄ган̣т̣хика’’нти вуттам̣ кан̃джийасуттам̣, кула̄вакан̃ча. пуриманайенева̄ти ‘‘евамева сатта̄’’тиа̄дина̄ пуббе вуттанайенева.
ка̄мам̣ мун̃джапаббаджатин̣а̄ни йатха̄джа̄та̄нипи дӣгхабха̄вена патитва̄ аран̃н̃ат̣т̣ха̄не ан̃н̃аман̃н̃ам̣ винандхитва̄ а̄кулабйа̄кула̄ни хутва̄ тит̣т̣ханти, та̄ни пана на татха̄ ¶ дуббивечийа̄ни, йатха̄ раджджубхӯта̄нӣти дассетум̣ ‘‘йатха̄ та̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.
апа̄йа̄ти авад̣д̣хита̄, сукхена, сукхахетуна̄ ва̄ вирахита̄ти аттхо. дуккхасса гатибха̄ватоти а̄па̄йикасса дуккхасса паваттит̣т̣ха̄набха̄вато. сукхасамуссайатоти аббхудайато. винипатитатта̄ти вирӯпам̣ нипатитатта̄ йатха̄ тенаттабха̄вена сукхасамуссайо на хоти, евам̣ нипатитатта̄. итароти сам̣са̄ро. нану ‘‘апа̄йа’’нтиа̄дина̄ вуттопи сам̣са̄ро ева̄ти? саччаметам̣, нирайа̄дӣнам̣ пана адхиматтадуккхабха̄вадассанаттхам̣ апа̄йа̄диггахан̣ам̣. гобалӣбаддан̃а̄йена̄йаматтхо ведитаббо. кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣ӣти пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ хетупхалабха̄вена апара̄парам̣ паватти. аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄ти авиччхедена паваттама̄на̄. там̣ саббампӣти там̣ ‘‘апа̄йа’’нтиа̄дина̄ вуттам̣ саббам̣ апа̄йадуккхан̃чева ват̣т̣адуккхан̃ча. ‘‘маха̄самудде ва̄туккхиттана̄ва̄ вийа̄’’ти идам̣ париббхамат̣т̣ха̄насса махантадассанаттхан̃чева париббхаманасса анават̣т̣хитата̄дассанаттхан̃ча ‘‘упама̄йа. йантесу йуттагон̣о вийа̄’’ти идам̣ пана авасабха̄вадассанаттхан̃чева дуппамоккхабха̄вадассанаттхан̃ча̄ти ведитаббам̣.
пат̣иччасамуппа̄даван̣н̣ана̄
имина̄ та̄ва̄ти еттха та̄ва-саддо каматтхо, тена ‘‘танта̄кулакаджа̄та̄’’ти падасса анусандхи парато а̄вибхависсатӣти дӣпети. аттхи идаппаччайа̄ти еттха айам̣ паччайоти идаппаччайо, тасма̄ идаппаччайа̄, имасма̄ паччайа̄ти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘имасма̄ на̄ма паччайа̄ джара̄маран̣а’’нти ¶ евам̣ ваттаббо аттхи ну кхо джара̄маран̣асса паччайоти. тена̄ха ¶ ‘‘аттхи ну кхо…пе… бхавеййа̄’’ти. еттха хи ‘‘ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣ам̣? джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти упари джа̄тисаддапаччайасаддасама̄на̄дхикаран̣ена ¶ ким̣-саддена идам̣-саддасса сама̄на̄дхикаран̣ата̄дассанато каммадха̄райасама̄сата̄ идаппаччайасаддасса йуджджати. на хеттха ‘‘имасса паччайа̄ идаппаччайа̄’’ти джара̄маран̣асса, ан̃н̃асса ва̄ паччайато джара̄маран̣асамбхавапуччха̄ самбхавати вин̃н̃а̄табха̄вато, асамбхавато ча, джара̄маран̣асса пана паччайапуччха̄ самбхавати. паччайасаддасама̄на̄дхикаран̣ата̄йан̃ча идам̣-саддасса ‘‘имасма̄ паччайа̄’’ти паччайапуччха̄ йуджджати.
са̄ пана сама̄на̄дхикаран̣ата̄ йадипи ан̃н̃ападаттхасама̄сепи лаббхати, ан̃н̃ападаттхавачаниччха̄бха̄вато панеттха каммадха̄райасама̄со ведитаббо. са̄мивачанасама̄сапаккхе пана наттхева сама̄на̄дхикаран̣ата̄самбхавоти. нану ча ‘‘идаппаччайата̄ пат̣иччасамуппа̄до’’ти еттха идаппаччайа-саддо са̄мивачанасама̄со иччхитоти? саччам̣ иччхито уджукамева таттха пат̣иччасамуппа̄давачаниччха̄ти катва̄, идха пана кевалам̣ джара̄маран̣асса паччайапарипуччха̄ адхиппета̄, тасма̄ йатха̄ таттха идам̣-саддасса пат̣иччасамуппа̄дависесаната̄, идха ча ‘‘пуччхитаббапаччайаттхата̄ самбхавати, татха̄ таттха, идха ча сама̄сакаппана̄ ведитабба̄. касма̄ пана таттха каммадха̄райасама̄со на иччхитоти? хетуппабхава̄нам̣ хету пат̣иччасамуппа̄доти имасса аттхасса каммадха̄райасама̄се асамбхаватоти имасса, аттано паччайа̄нурӯпасса анурӯпо паччайо идаппаччайоти етасса ча аттхасса иччхитатта̄. йо панеттха идам̣-саддена гахито аттхо, со ‘‘аттхи идаппаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти джара̄маран̣аггахан̣енева гахитоти идам̣-саддо пат̣иччасамуппа̄дато париччаджанато ан̃н̃асса асамбхавато паччайе ¶ аватит̣т̣хати, тенеттха каммадха̄райасама̄со. таттха пана идам̣-саддасса тато париччаджанака̄ран̣ам̣ наттхӣти са̄мивачанасама̄со ева иччхито. ат̣т̣хакатха̄йам̣пана йасма̄ джара̄маран̣а̄дӣнам̣ паччайапуччха̄мукхена̄йам̣ пат̣иччасамуппа̄дадесана̄ а̄раддха̄, пат̣иччасамуппа̄до ча на̄ма аттхато хетуппабхава̄нам̣ хетӯти вутто ва̄йаматтхо, тасма̄ ‘‘имасса джара̄маран̣асса паччайо’’ти еваматтхаван̣н̣ана̄ ката̄.
пан̣д̣итена̄ти екам̣сабйа̄каран̣ӣйа̄дипан̃ха̄висесаджа̄нанасаматтха̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гатена. тамева хисса пан̣д̣иччам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣ ¶ . йа̄дисасса джӣвасса дит̣т̣хигатико сарӣрато анан̃н̃аттам̣ пуччхати ‘‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’’нти, со евам̣ параматтхато нупалаббхати, катхам̣ тасса ван̃джха̄танайасса вийа дӣгхарассата̄ сарӣрато ан̃н̃ата̄ ва̄ анан̃н̃ата̄ ва̄ бйа̄ка̄табба̄ сийа̄, тасма̄сса пан̃хасса т̣хапанӣйата̄ ведитабба̄. тун̣хӣбха̄во на̄меса пуччхато ана̄даро вихеса̄ ¶ вийа хотӣти ‘‘абйа̄катамета’’нти пака̄рантарама̄ха. евам̣ абйа̄каран̣ака̄ран̣ам̣ н̃а̄тука̄масса катхетаббам̣ хоти, катхите ча джа̄нантасса пама̄допи евам̣ сийа̄, катханавидхи пана ‘‘йа̄дисасса̄’’тиа̄дина̄ дассито ева. евам̣ аппат̣ипаджджитва̄ти евам̣ т̣хапанӣйапан̃хе вийа тун̣хӣбха̄ва̄дим̣ ана̄паджджитва̄ ева. ‘‘аппат̣ипаджджитва̄’’ти вачанам̣ нидассанаматтаметам̣. ‘‘ким̣ саббам̣ аничча’’нти вутте ‘‘ким̣ сан̇кхатам̣ сандха̄йа пуччхаси, уда̄ху асан̇кхата’’нти пат̣ипуччхитва̄ бйа̄ка̄таббам̣ хоти ‘‘ким̣ кхандхапан̃чакам̣ парин̃н̃еййа’’нти пут̣т̣хе ‘‘аттхи таттха парин̃н̃еййам̣, аттхи на парин̃н̃еййа’’нти вибхаджджа бйа̄ка̄таббам̣ хоти, евам̣ аппат̣ипаджджитва̄ти ча айаметтха аттхо иччхитоти. пуббе йасса паччайасса аттхита̄маттам̣ ¶ чодитанти аттхита̄маттам̣ виссаджджитам̣. пуччха̄сабха̄гена хи виссаджджананти. ида̄ни тассева сарӯпапуччха̄ карӣйатӣти ‘‘пуна ки’’нти вуттам̣. идха̄пи ‘‘йатха̄’’тиа̄ди саббам̣ а̄нетва̄ ваттаббам̣.
‘‘еса найо саббападесӯ’’ти атидесавасена уссуккам̣ катва̄ ‘‘на̄марӯпапаччайа̄’’тиа̄дина̄ таттха апава̄до а̄раддхо. йасма̄ дассетука̄мо, тасма̄ идам̣ вуттанти йоджана̄. чханнам̣ випа̄касампхасса̄нам̣йева гахан̣ам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣а̄ди ведана̄парийоса̄на̄ випа̄кавидхӣти катва̄ анекесу суттападесу, (ма. ни. 3.126; уда̄. 1) абхидхамме (вибха. 225) ча йебхуййена тесам̣йева гахан̣асса нирул̣хатта̄. идха̄ти имасмим̣ сутте. ча-саддо бйатирекаттхо, тенеттха ‘‘гахитампӣ’’тиа̄дина̄ вуччама̄нам̣йева висесам̣ джотети. паччайабха̄во на̄ма паччайуппанна̄пеккхо тена вина̄ тасса асамбхавато. тасма̄ сал̣а̄йатанаппаччайа̄ти ‘‘сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассо’’ти имина̄ падена̄ти йоджана̄. авайавена ва̄ самуда̄йопалаккхан̣аметам̣ ‘‘сал̣а̄йатанапаччайа̄’’ти, тасма̄ ‘‘сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассо’’ти имина̄ падена̄ти вуттам̣ хоти. гахитампӣти чхаббидхам̣ випа̄капхассампи. аггахитампӣти авипа̄капхассампи кусала̄кусалакирийа̄пхассампи. паччайуппаннависесам̣ дассетука̄моти ¶ йоджана̄. на четтха паччайуппаннова упа̄динно иччхито, атха кхо паччайопи упа̄динно иччхитоти аджджхаттика̄йатанассева сал̣а̄йатанаггахан̣ена гахан̣анти катва̄ вуттам̣ ‘‘сал̣а̄йатанато…пе… дассетука̄мо’’ти. на хи пхассасса чаккха̄дисал̣а̄йатанамева паччайо, атха кхо ‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, тин̣н̣ам̣ сан̇гати пхассо’’тиа̄ди (ма. ни. 3.421, 425, 426; сам̣. ни. 2.44, 45; 2.4.60; катха̄. 465, 467) вачанато рӯпа̄йатана̄дирӯпан̃ча чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дина̄ман̃ча паччайо, тасма̄ имам̣ чаккха̄дисал̣а̄йатанато атириттам̣ ¶ а̄ваджджана̄ди вийа са̄дха̄ран̣ам̣ ахутва̄, тасса тасса пхассасса са̄дха̄ран̣ата̄йа ан̃н̃ам̣ висесапаччайам̣ пи-саддена ависит̣т̣хам̣ са̄дха̄ран̣апаччайам̣ пидассетука̄мо бхагава̄, ‘‘на̄марӯпапаччайа̄ ¶ пхассо’’ти идам̣ вуттанти йоджана̄. абхидхаммабха̄джанӣйепи имамева паччайам̣ сандха̄йа ‘‘на̄марӯпапаччайа̄ пхассо’’ти вуттанти тадат̣т̣хакатха̄йам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 243) ‘‘паччайависесадассанаттхан̃чева маха̄нида̄надесана̄сан̇гахаттхан̃ча̄’’ти аттхаван̣н̣ана̄ ката̄. паччайа̄нанти джа̄тиа̄дӣнам̣ паччайадхамма̄нам̣. нида̄нам̣ катхитанти джара̄маран̣а̄дикасса нида̄наттам̣ катхитам̣ екам̣сико паччайабха̄во катхито. тан̃хи тесам̣ паччайабха̄ве абйабхича̄рӣти дассетум̣ ‘‘ити кхо панета’’нтиа̄дина̄ упари десана̄ паватта̄. ниджджат̣ети ниджджа̄лаке. ниггумбети никкхепе. пададвайена̄пи а̄кула̄бха̄вамева дассети, тасма̄ ана̄кулам̣ абйа̄кулам̣ махантам̣ паччайанида̄наметтха катхитанти маха̄нида̄нам̣ суттам̣ ан̃н̃атха̄бха̄васса абха̄вато.
98. тесам̣ тесам̣ паччайа̄нанти тесам̣ тесам̣ джа̄тиа̄дӣнам̣ паччайа̄нам̣. йасма̄ паччайабха̄во на̄ма техи техи паччайехи анӯна̄дхикехева тасса тасса пхаласса самбхавато татхо таччхо, таппака̄ро ва̄ са̄маггиупагатесу паччайесу мухуттампи татхо ниббаттанадхамма̄нам̣ асамбхава̄бха̄вато. авитатхо ависам̣ва̄данако висам̣ва̄дана̄ка̄равирахито ан̃н̃адхаммапаччайехи ан̃н̃адхамма̄нуппаттито. ‘‘анан̃н̃атха̄’’ти вуччати ан̃н̃атха̄бха̄васса абха̄вато. тасма̄ ‘‘татхам̣ авитатхам̣ анан̃н̃атхам̣ паччайабха̄вам̣ дассету’’нти вуттам̣. парийа̄йати ¶ аттано пхалам̣ париггахетва̄ ваттатӣти парийа̄йо, хетӯти а̄ха ‘‘парийа̄йена̄ти ка̄ран̣ена̄’’ти. саббена саббанти деватта̄дина̄ ¶ саббабха̄вена сабба̄ джа̄ти. саббатха̄ саббанти таттха̄пи ча̄тумаха̄ра̄джика̄дисабба̄ка̄рена сабба̄, нипа̄тадвайаметам̣, нипа̄тан̃ча абйайам̣, тан̃ча саббалин̇гавибхаттивачанесу ека̄ка̄рамева хотӣти па̄л̣ийам̣ ‘‘саббена саббам̣ саббатха̄ сабба’’нти вуттам̣. аттхавачане пана тасса тасса джа̄тисадда̄пеккха̄йа иттхиаттхавуттитам̣ дассетум̣ ‘‘сабба̄ка̄рена сабба̄’’тиа̄ди вуттам̣. имина̄ва найена̄ти имина̄ джа̄тива̄ре вуттенева найена. дева̄дӣсӯти а̄ди-саддена гандхаббайаккха̄дике па̄л̣ийам̣ (дӣ. ни. 2.98) а̄гате, тадантарабхеде ча сан̇ган̣ха̄ти.
идха никкхиттааттхавибхаджанаттхети имасмим̣ ‘‘кассачи кимхичӣ’’ти анийамато уддесавасена вуттаттхасса ниддисанаттхе джотетаббе нипа̄то, тадаттхаджотанам̣ нипа̄тападанти аттхо. тасса̄ти тасса падасса. тети дхаммадесана̄йа сампада̄набхӯтам̣ тхерам̣ вадати. сеййатхиданти ва̄ те катамети чети аттхо. йе хи ‘‘кассачӣ’’ти, ‘‘кимхичӣ’’ти ча анийамато вутто аттхо, те катамети. катхетукамйата̄пуччха̄ хеса̄. девабха̄ва̄йа̄ти девабха̄ваттхам̣. кхандхаджа̄тӣти кхандхапа̄тубха̄во, йатха̄ кхандхесу уппаннесу ‘‘дева̄’’ти саман̃н̃а̄ хоти, татха̄ тесам̣ уппа̄доти аттхо. тена̄ха ‘‘йа̄йа̄’’ти а̄ха. саббападесӯти ‘‘гандхабба̄нам̣ гандхаббаттха̄йа̄’’тиа̄дӣсу саббесу джа̄тиниддесападесу ¶ , бхава̄дипадесу ча. йена хи найена саче хи джа̄тӣти айаматтхайоджана̄ ката̄, джа̄тиниддесападесова ‘‘бхаво’’тиа̄дина̄ бхава̄дипадесупи со ка̄табботи. дева̄ти упапаттидева̄ ча̄тумаха̄ра̄джикато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва бхавагга̄ диббанти ка̄магун̣а̄дӣхи кӣл̣анти лал̣анти вихаранти джотантӣти катва̄. гандхам̣ аббанти парибхун̃джантӣти гандхабба̄, дхатарат̣т̣хасса ¶ маха̄ра̄джасса парива̄рабхӯта̄. йаджанти вессаван̣асакка̄дике пӯджентӣти йаккха̄, тена тена ва̄ пан̣идхикамма̄дина̄ йаджитабба̄ пӯджетабба̄ти йаккха̄, вессаван̣асса маха̄ра̄джасса парива̄рабхӯта̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘аманусса̄’’ти ависесена вуттам̣. бхӯта̄ти кумбхан̣д̣а̄, вирӯл̣хакасса маха̄ра̄джасса парива̄рабхӯта̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘йе кечи ниббаттасатта̄’’ти ависесена вуттам̣. ат̣т̣хипаккха̄ бхамаратуппал̣а̄дайо. чаммапаккха̄ джатусин̇га̄ла̄дайо. ломапаккха̄ хам̣самора̄дайо. сарӣсапа̄ ахивиччхикасатападиа̄дайо.
‘‘тесам̣ ¶ теса’’нти идам̣ на йева̄панаканиддесо вийа авуттасан̇гахаттхам̣ вачанам̣, атха кхо айева̄панаканиддесо вийа вуттасан̇гахаттханти. а̄ди-садденева ча а̄мед̣итаттхо сан̇гайхатӣти а̄ха ‘‘тесам̣ тесам̣ девагандхабба̄дӣна’’нти. тадатта̄йа̄ти там̣бха̄ва̄йа, йатха̄рӯпесу кхандхесу паваттама̄несу ‘‘дева̄ гандхабба̄’’ти локасаман̃н̃а̄ хоти, татха̄рӯпата̄йа̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘девагандхабба̄дибха̄ва̄йа̄’’ти. ‘‘ниродхо, вигамо’’ти ча пат̣иладдхатта̄ла̄бхасса бха̄во вуччати, идха пана аччанта̄бха̄во адхиппето ‘‘саббасо джа̄тийа̄ асатӣ’’ти аватва̄ ‘‘джа̄тиниродха̄’’ти вуттатта̄ти а̄ха ‘‘абха̄ва̄ти аттхо’’ти.
пхалаттха̄йа хинотӣти йатха̄ пхалам̣ тато ниббаттати, евам̣ хиноти паваттати, тасса хетубха̄вам̣ упагаччхатӣти аттхо. идам̣ ган̣хатха нанти ‘‘идам̣ ме пхалам̣, ган̣хатха на’’нти евам̣ аппети вийа ниййа̄тети вийа. ‘‘еса найо’’ти ависесам̣ атидиситва̄ висесаматтасса аттхам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. нану ча̄йам̣ джа̄ти париниппханна̄, сан̇кхатабха̄ва̄ ча на хоти вика̄рабха̄вато, татха̄ джара̄маран̣ам̣, тасса катхам̣ са̄ хету хотӣти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ¶ ‘‘джара̄маран̣асса хӣ’’тиа̄ди. таббха̄ве бха̄во, тадабха̄ве ча абха̄во джара̄маран̣асса джа̄тийа̄ упаниссайата̄.
99. ока̄сапариггахоти паваттит̣т̣ха̄напариггахо. упапаттибхаве йуджджати упапаттиккхандха̄нам̣ йатха̄вуттат̣т̣ха̄нато ан̃н̃аттха ануппаджджанато. идха пана̄ти имасмим̣ сутте ‘‘ка̄мабхаво’’тиа̄дина̄ а̄гате имасмим̣ т̣ха̄не. каммабхаве йуджджати ка̄мабхава̄диджотана̄ висесато тасса джа̄тийа̄ паччайабха̄ватоти. тена̄ха ‘‘со хи джа̄тийа̄ упаниссайакот̣ийа̄ва паччайо’’ти. нану ча упапаттибхавопи ¶ джа̄тийа̄ упаниссайавасена паччайо хотӣти? саччам̣ хоти, со пана на татха̄ падха̄набхӯто, каммабхаво пана падха̄набхӯто паччайо джанакабха̄ватоти. ‘‘со хи джа̄тийа̄’’тиа̄ди вуттам̣ ка̄мабхавӯпагам̣ каммам̣ ка̄мабхаво. еса найо рӯпа̄рӯпабхавесупи. ока̄сапариггахова като‘‘кимхичӣ’’ти имина̄ саттапариггахасса кататта̄.
100. тин̣н̣ампи каммабхава̄нанти ка̄макаммабхава̄дӣнам̣ тин̣н̣ампи каммабхава̄нам̣. тин̣н̣ан̃ча упапаттибхава̄нанти ка̄мупапаттибхава̄дӣнам̣ тин̣н̣ан̃ча упапаттибхава̄нам̣. татха̄ ¶ сеса̄нипӣти дит̣т̣хупа̄да̄на̄дӣни сесупа̄да̄на̄нипи тин̣н̣ампи каммабхава̄нам̣, тин̣н̣ан̃ча упапаттибхава̄нам̣ паччайоти аттхо. итӣти евам̣ вуттанайена. два̄даса каммабхава̄ два̄даса упапаттибхава̄ти чатувӣсатибхава̄ ведитабба̄. йасма̄ каммабхавасса паччайабха̄вамукхенева упа̄да̄нам̣ упапаттибхавасса паччайо на̄ма хоти, на ан̃н̃атха̄, тасма̄ упа̄да̄нам̣ каммабхавасса уджукамева паччайабха̄воти а̄ха ‘‘ниппарийа̄йенеттха два̄даса каммабхава̄ лаббхантӣ’’ти. тесанти каммабхава̄нам̣. сахаджа̄такот̣ийа̄ти акусаласса каммабхавасса сахаджа̄там̣ упа̄да̄нам̣ сахаджа̄такот̣ийа̄, итарам̣ анантарӯпаниссайа̄дивасена упаниссайакот̣ийа̄, кусаласса каммабхавасса пана ¶ упаниссайакот̣ийа̄ва паччайо. еттха ча йатха̄ ан̃н̃аман̃н̃аниссайасампайуттааттхиавигата̄дипаччайа̄нам̣ сахаджа̄тапаччайена екасан̇гахатам̣ дассетум̣ ‘‘сахаджа̄такот̣ийа̄’’ти вуттам̣, евам̣ а̄рамман̣ӯпаниссайаанантарӯпаниссайапакатӯпаниссайа̄нам̣ екаджджхам̣ гахан̣авасена ‘‘упаниссайакот̣ийа̄’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
101. упа̄да̄насса̄ти еттха ка̄мупа̄да̄насса тан̣ха̄ упаниссайакот̣ийа̄ва паччайо, сесупа̄да̄на̄нам̣ сахаджа̄такот̣ийа̄пи упаниссайакот̣ийа̄пи вин̃н̃а̄н̣а̄ди ча ведана̄парийоса̄на̄ випа̄кавидхӣти катва̄.
102. йадидам̣ ведана̄ти еттха випа̄каведана̄ти тамева та̄ва упаниссайакот̣ийа̄ паччайо итаракот̣ийа̄ асамбхавато. ан̃н̃а̄ти кусала̄кусалакирийаведана̄. ан̃н̃атха̄пӣти сахаджа̄такот̣ийа̄пи.
103. етта̄вата̄ти джара̄маран̣а̄дӣнам̣ паччайапарампара̄дассанавасена паватта̄йа еттака̄йа десана̄йа. пуриматан̣ханти пуримабхавасиддхам̣ тан̣хам̣. ‘‘еса паччайо тан̣ха̄йа, йадидам̣ ведана̄’’ти ватва̄ таданантарам̣ ‘‘пхассапаччайа̄ ведана̄ти ити кхо панетам̣ вутта’’нтиа̄дина̄ ведана̄йа паччайабхӯтасса пхассасса уддхаран̣ам̣ ан̃н̃есу суттесу а̄гатанайена пат̣иччасамуппа̄дасса десана̄магго ¶ , там̣ пана анотаритва̄ самуда̄ча̄ратан̣ха̄дассанамукхенева тан̣ха̄мӯлакадхамме десенто а̄чин̣н̣адесана̄маггато оккаманто вийа, тан̃ча десанам̣ пассато аппаваттанти пасайха балакка̄рена десенто вийа ча хотӣти а̄ха ‘‘ида̄нӣ’’тиа̄ди. две тан̣ха̄ти идха̄дхиппетатан̣ха̄ ева ¶ двидха̄ бхинданто а̄ха. есанатан̣ха̄ти бхога̄нам̣ парийесанавасена паваттатан̣ха̄. еситатан̣ха̄ти парийит̣т̣хесу бхогесу уппаджджама̄натан̣ха̄. самуда̄ча̄ратан̣ха̄йа̄ти парийут̣т̣ха̄навасена паваттатан̣ха̄йа. дувидха̄песа̄ веданам̣ пат̣ичча тан̣ха̄ ¶ на̄ма ведана̄паччайа̄ ча аппат̣иладдха̄нам̣ бхога̄нам̣ пат̣ила̄бха̄йа парийесана̄, ладдхесу ча тесупа̄табйата̄паттиа̄ди хотӣти.
паритассанавасена парийесати ета̄йа̄ти парийесана̄. а̄сайато, пайогато ча парийесана̄ татха̄паватто читтуппа̄до. тена̄ха ‘‘тан̣ха̄йа сати хотӣ’’ти. рӯпа̄диа̄рамман̣апат̣ила̄бхоти саваттхука̄нам̣ рӯпа̄диа̄рамман̣а̄нам̣ гавесанавасена, паваттийам̣ пана апарийит̣т̣хам̣йева лаббхати, тампи аттхато парийесана̄йа ладдхамева на̄ма татха̄рӯпасса каммасса пуббекататта̄ ева лаббханато. тена̄ха ‘‘со хи парийесана̄йа сати хотӣ’’ти. сукхавиниччхайанти сукхам̣ висесато ниччхинотӣти сукхавиниччхайо, сукхам̣ сабха̄вато, самудайато, аттхан̇гаманато, ниссаран̣ато ча йа̄тха̄вато джа̄нитва̄ паваттан̃а̄н̣ам̣, там̣ сукхавиниччхайам̣. джан̃н̃а̄ти джа̄неййа. ‘‘субхасукха’’нтиа̄дикам̣ а̄рамман̣е абхӯта̄ка̄рам̣ вивидхам̣ ниннабха̄вена ниччхиноти а̄ропетӣти виниччхайо. асса̄да̄нупассанатан̣ха̄дит̣т̣хийа̄пи евамева виниччхайабха̄во ведитаббо. имасмим̣ пана сутте витаккойева а̄гатоти йоджана̄. имасмим̣ пана суттети саккапан̃хасутте. (дӣ. ни. 2.358) таттха хи ‘‘чхандо кхо, дева̄нам̣ инда, витакканида̄но’’ти а̄гатам̣. идха̄ти имасмим̣ маха̄нида̄насутте. ‘‘витаккенева виниччхина̄тӣ’’ти етена ‘‘виниччхӣйати етена̄ти виниччхайо’’ти виниччхайа-саддасса каран̣аса̄дханама̄ха. ‘‘еттака’’нтиа̄ди виниччхайана̄ка̄радассанам̣.
чханданат̣т̣хена чхандо, евам̣ ран̃джанат̣т̣хена ра̄го, сва̄йам̣ ана̄севаната̄йа мандо хутва̄ паватто идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘дуббалара̄гасса̄дхивачана’’нти. аджджхоса̄нанти тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинивисанам̣. ‘‘майхам̣ ¶ ида’’нти хи тан̣ха̄га̄хо йебхуййена аттагга̄хасанниссайова хоти. тена̄ха ‘‘ахам̣ мама’’нти, ‘‘балавасаннит̣т̣ха̄на’’нти ча тесам̣ га̄ха̄нам̣ тхирабха̄ваппаттима̄ха. тан̣ха̄дит̣т̣хивасена париггахакаран̣анти ‘‘ахам̣ мама’’нти балавасаннит̣т̣ха̄навасена абхинивит̣т̣хасса ¶ аттаттанийагга̄хаваттхуно ан̃н̃а̄са̄дха̄ран̣ам̣ вийа катва̄ париггахетва̄ т̣ха̄нам̣, татха̄паватто лобхасахагатачиттуппа̄до. аттана̄ париггахитасса ваттхуно йасса васена парехи са̄дха̄ран̣абха̄васса асахама̄но ¶ хоти пуггало, со дхаммо асаханата̄. евам̣ вачанаттхам̣ ваданти нируттинайена. саддалаккхан̣е пана йасса дхаммасса васена маччхарийайогато пуггало маччхаро, тасса бха̄во, каммам̣ ва̄ маччхарийам̣, маччхеро дхаммо. маччхарийасса балавабха̄вато а̄дарена раккхан̣ам̣ а̄раккхоти а̄ха ‘‘два̄ра…пе… сут̣т̣ху раккхан̣а’’нти. аттано пхалам̣ каротӣти каран̣ам̣, йам̣ кин̃чи ка̄ран̣ам̣, адхикам̣ каран̣анти адхикаран̣ам̣, висесака̄ран̣ам̣. висесака̄ран̣ан̃ча бхога̄нам̣ а̄раккхадан̣д̣а̄да̄на̄дианаттхасамбхавасса̄ти вуттам̣ ‘‘а̄раккха̄дхикаран̣а’’нтиа̄ди. параниседханаттханти ма̄ран̣а̄дина̄ паресам̣ виба̄дханаттхам̣. а̄дӣйати етена̄ти а̄да̄нам̣, дан̣д̣асса а̄да̄нам̣ дан̣д̣а̄да̄нам̣, абхибхавитва̄ паравихет̣ханачиттуппа̄до. саттха̄да̄непи есева найо. хаттхапара̄ма̄са̄дивасена ка̄йена ка̄таббакалахо ка̄йакалахо. маммагхат̣т̣ана̄дивасена ва̄ча̄йа ка̄таббакалахо ва̄ча̄калахо. вируджджханавасена вирӯпам̣ ган̣ха̄ти етена̄ти виггахо. вируддхам̣ вадати етена̄ти вива̄до. тувам̣ туванти ага̄рававачанасахачаран̣ато тувам̣ тувам̣, саббете татха̄паватта̄ досасахагатачиттуппа̄да̄ ведитабба̄. тена̄ха бхагава̄ ‘‘анеке па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ самбхавантӣ’’ти (дӣ. ни. 2.104).
112. десанам̣ ниваттесӣти ‘‘тан̣хам̣ пат̣ичча парийесана̄’’тиа̄дина̄ ануломанайена паваттитам̣ десанам̣ пат̣иломанайена ¶ пуна ‘‘а̄раккха̄дхикаран̣а’’нти а̄рабханто ниваттеси. пан̃чака̄магун̣икара̄гавасена̄ти а̄рамман̣абхӯта̄ пан̃ча ка̄магун̣а̄ етасса аттхӣти пан̃чака̄магун̣ико, таттха ран̃джанавасена абхираман̣авасена паваттара̄го, тасса васена уппанна̄ ран̃джанавасена тан̣ха̄йанавасена паватта̄ рӯпа̄дитан̣ха̄ва ка̄месу тан̣ха̄ти ка̄матан̣ха̄. бхавати аттхи саббака̄лам̣ тит̣т̣хатӣти паватта̄ бхавадит̣т̣хи уттарападалопена бхаво, там̣сахагата̄ тан̣ха̄ бхаватан̣ха̄. вибхавати винассати уччхиджджатӣти паватта̄ вибхавадит̣т̣хи вибхаво уттарападалопена, там̣сахагата̄ тан̣ха̄ вибхаватан̣ха̄ти а̄ха ‘‘сассатадит̣т̣хӣ’’тиа̄ди. име две дхамма̄ти ¶ ‘‘еса паччайо упа̄да̄насса, йадидам̣ тан̣ха̄’’ти (дӣ. ни. 2.101) евам̣ вутта̄ ват̣т̣амӯлатан̣ха̄ ча ‘‘тан̣хам̣ пат̣ичча парийесана̄’’ти (дӣ. ни. 2.103) евам̣ вутта̄ самуда̄ча̄ратан̣ха̄ ча̄ти име две дхамма̄. ват̣т̣амӯласамуда̄ча̄равасена̄ти ват̣т̣амӯлавасена чева самуда̄ча̄равасена ча. двӣхи кот̣т̣ха̄сехӣти двӣхи бха̄гехи. двӣхи авайавехи самосаранти ниббаттанавасена самам̣ ваттанти итоти самосаран̣ам̣, паччайо, екам̣ самосаран̣ам̣ ета̄санти екасамосаран̣а̄. кена пана екасамосаран̣а̄ти а̄ха ‘‘ведана̄йа̄’’ти. двепи хи тан̣ха̄ ведана̄паччайа̄ ева̄ти. тена̄ха ‘‘ведана̄паччайена екапаччайа̄’’ти. тато тато осаритва̄ а̄гантва̄ самавасанат̣т̣ха̄нам̣ осаран̣а самосаран̣ам̣. ведана̄йа ¶ самам̣ саха екасмим̣ а̄рамман̣е осаран̣акапаваттанака̄ ведана̄ самосаран̣а̄ти а̄ха ‘‘идам̣ сахаджа̄тасамосаран̣ам̣ на̄ма̄’’ти.
113. саббети уппаттидва̄равасена бхиндитва̄ вутта̄ савипа̄капхасса̄ ева вин̃н̃а̄н̣а̄ди ведана̄парийоса̄на̄ випа̄кавитхӣти ¶ катва̄. пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ на̄ма ват̣т̣акатха̄ти а̄ха ‘‘т̣хапетва̄ чатта̄ро локуттаравипа̄капхассе’’ти. бахудха̄ти бахуппака̄рена. айан̃хи пан̃чадва̄ре чаккхупаса̄да̄диваттхука̄нам̣ пан̃чаннам̣ ведана̄нам̣ чаккхусампхасса̄дико пхассо сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каа̄ха̄расампайуттааттхиавигатавасена ат̣т̣хадха̄ паччайо хоти. сеса̄нам̣ пана екекасмим̣ два̄ре сампат̣иччханасантӣран̣атада̄рамман̣авасена паватта̄нам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄каведана̄нам̣ чаккхусампхасса̄дико пхассо упаниссайавасена екадха̄ва паччайо хоти. манодва̄репи тада̄рамман̣авасена паватта̄нам̣ ка̄ма̄вачаравипа̄каведана̄нам̣ сахаджа̄таманосампхассо татхева ат̣т̣хадха̄ паччайо хоти, татха̄ пат̣исандхибхаван̇гачутивасена паватта̄нам̣ тебхӯмакавипа̄каведана̄нам̣. йа̄ пана та̄ манодва̄ре тада̄рамман̣авасена паватта̄ ка̄ма̄вачараведана̄, та̄сам̣ манодва̄ра̄ваджджанасампайутто маносампхассо упаниссайавасена екадха̄ва паччайо хотӣти евам̣ пхассо бахудха̄ ведана̄йа паччайо хотӣти ведитаббам̣.
114. ведана̄дӣнанти ведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣а̄нам̣. асадисабха̄ва̄ти анубхаванасан̃джа̄нана̄бхисан̇кхаран̣авиджа̄нанабха̄ва̄. те хи ан̃н̃аман̃н̃авидхурена ведайита̄дирӯпена а̄кирийанти пан̃н̃а̄йантӣти а̄ка̄ра̄ти вуччанти. тейева̄ти ¶ ведана̄дӣнам̣ те ева ведайита̄диа̄ка̄ра̄. са̄дхукам̣ дассийама̄на̄ти саккаччам̣ паччаккхато вийа пака̄сийама̄на̄. там̣ там̣ лӣнаматтхам̣ гаментӣти ‘‘арӯпат̣т̣хо а̄рамман̣а̄бхимукханаманат̣т̣хо’’ти евама̄дикам̣ там̣ там̣ лӣнам̣ апа̄кат̣аматтхам̣ гаменти н̃а̄пентӣти лин̇га̄ни. тасса тасса сан̃джа̄нанахетутоти тасса тасса арӯпат̣т̣ха̄дикасса саллаккхан̣асса ка̄ран̣атта̄. нимӣйанти анумӣйанти етехӣти нимитта̄ни. татха̄ татха̄ арӯпабха̄ва̄диппака̄рена, ведайита̄диппака̄рена ча уддиситаббато катхетаббато уддеса̄. тасма̄ти ‘‘асадисабха̄ва̄’’тиа̄дина̄ вуттамеваттхам̣ ка̄ран̣абха̄вена пачча̄масати. йасма̄ ведана̄дӣнам̣ ан̃н̃аман̃н̃аасадисабха̄ва̄ йатха̄вуттенаттхена а̄ка̄ра̄дайо, тасма̄ айам̣ ида̄ни вуччама̄но еттха па̄л̣ипаде аттхо.
на̄масамӯхасса̄ти а̄рамман̣а̄бхимукхам̣ наманат̣т̣хена ‘‘на̄ма’’нти ладдхасаман̃н̃асса ¶ ведана̄дичатуккхандхасан̇кха̄тасса арӯпадхаммапун̃джасса. пан̃н̃аттӣти ‘‘на̄мака̄йо арӯпакала̄по арӯпино ¶ кхандха̄’’тиа̄дика̄ пан̃н̃а̄пана̄ хоти. четана̄падха̄натта̄ сан̇кха̄раккхандхадхамма̄нам̣ ‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ четана̄ка̄ре’’тиа̄ди вуттам̣. татха̄ хи суттантабха̄джанӣйе сан̇кха̄раккхандхавибхаджане ‘‘йа̄ четана̄ сан̃четана̄ сан̃четайитатта’’нти (вибха. 249 абхидхаммабха̄джанӣйе) четана̄ва ниддит̣т̣ха̄. асатӣти асантесу. вачанавипалла̄сена хи евам̣ вуттам̣. чатта̄ро кхандхе ваттхум̣ катва̄ти ведана̄ сан̃н̃а̄ читтам̣ четана̄дайоти име чатуккхандхасан̃н̃ите ниссайапаччайабхӯте дхамме ваттхум̣ катва̄. айан̃ча найо пан̃чадва̄репи самбхаватӣти ‘‘манодва̄ре’’ти висеситам̣. адхивачанасампхассавевачаноти адхивачанамукхена пан̃н̃аттимукхена гахетаббатта̄ ‘‘адхивачанасампхассо’’ти ладдхана̄мо. соти маносампхассо. пан̃чавока̄ре ча хадайаваттхум̣ нисса̄йа лаббханато рӯпака̄йе пан̃н̃а̄йатева, айам̣ пана найо идха на иччхито ведана̄дипат̣иккхепавасена асамбхавапарийа̄йасса джотитатта̄ти ‘‘пан̃чапаса̄де ваттхум̣ катва̄ уппаджджеййа̄’’ти аттхо вутто. на хи ведана̄санниссайена вина̄ пан̃чапаса̄де ваттхум̣ катва̄ маносампхассасса самбхаво аттхи. уппаттит̣т̣ха̄не асати ануппаттит̣т̣ха̄нато пхаласса уппатти на̄ма када̄чипи наттхӣти имаматтхам̣ йатха̄дхигатасса аттхасса нидассанавасена дассенто ‘‘амбаруккхе’’тиа̄дима̄ха ¶ . рӯпака̄йатоти кевалам̣ рӯпака̄йато. тасса̄ти маносампхассасса.
виродхипаччайасаннипа̄те вибхӯтатара̄ висадисуппатти, тасмим̣ ва̄ сати аттано санта̄не виджджама̄нассева висадисуппаттихетубха̄во руппана̄ка̄ро. со ева руппана̄ка̄ро ваттхусаппат̣игха̄дикам̣ там̣ там̣ лӣнаматтхам̣ гаметӣти лин̇гам̣. тасса тасса сан̃джа̄нанахетуто нимиттам̣. татха̄ татха̄ уддиситаббато уддесоти еваметтха а̄ка̄ра̄дайо аттхато ¶ ведитабба̄. ваттха̄рамман̣а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апат̣ихананам̣ пат̣игхо, тато пат̣игхато джа̄то пат̣игхасампхассо. тена̄ха ‘‘саппат̣игха’’нтиа̄ди. на̄мака̄йатоти кевалам̣ на̄мака̄йато. тасса̄ти пат̣игхасампхассасса. сесам̣ пат̣хамапан̃хе вуттанайамева.
убхайавасена̄ти на̄мака̄йо рӯпака̄йоти убхайасанниссайасса адхивачанасампхассо пат̣игхасампхассоти убхайасампхассасса васена.
висум̣ висум̣ паччайам̣ дассетва̄ти бйатирекамукхена паччекам̣ на̄мака̄йарӯпака̄йасан̃н̃итам̣ паччайам̣ дассетва̄. тесанти пхасса̄нам̣. ависесатоти висесам̣ акатва̄ са̄ман̃н̃ато. дассетунти бйатирекамукхенева дассетум̣. есева хетӯти еса чхасупи два̄ресу паватто на̄марӯпасан̇кха̄то хету йатха̄рахам̣ двиннампи пхасса̄нам̣. ида̄ни там̣ йатха̄рахам̣ паваттим̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘чаккхудва̄ра̄дӣсу хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
сампайуттака̄ ¶ кхандха̄ти пхассена сампайутта̄ ведана̄дайо кхандха̄. а̄ваджджанасса̄пи сампайуттаккхандхаггахан̣еневеттха гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣ тадавина̄бха̄вато. парато маносампхассепи есева найо. пан̃чавидхопӣти чаккхусампхасса̄дивасена пан̃чавидхопи. со пхассоти пат̣игхасампхассо. бахудха̄ти бахуппака̄рена. татха̄ хи випа̄кана̄мам̣ випа̄касса анекабхедасса маносампхассасса сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄касампайуттааттхиавигатавасена саттадха̄ паччайо хоти. йам̣ панеттха а̄ха̄ракиччам̣, там̣ а̄ха̄рапаччайавасена. йам̣ индрийакиччам̣, там̣ индрийапаччайавасена паччайо хоти. авипа̄кам̣ пана на̄мам̣ авипа̄касса маносампхассасса т̣хапетва̄ випа̄капаччайам̣ итаресам̣ васена паччайо хоти. рӯпам̣ пана чаккха̄йатана̄дибхедам̣ чаккхусампхасса̄дикасса пан̃чавидхасса пхассасса ниссайапуреджа̄таиндрийавиппайуттааттхиавигатавасена ¶ ¶ чхадха̄ паччайо хоти. рӯпа̄йатана̄дибхедам̣ тасса пан̃чавидхасса а̄рамман̣апуреджа̄тааттхиавигатавасена чатудха̄ паччайо хоти. маносампхассасса пана та̄ни рӯпа̄йатана̄дӣни, дхамма̄рамман̣ан̃ча татха̄ ча а̄рамман̣апаччайаматтенева паччайо хоти. ваттхурӯпам̣ пана маносампхассасса ниссайапуреджа̄тавиппайуттааттхиавигатавасена пан̃чадха̄ паччайо хоти. евам̣ на̄марӯпам̣ асса пхассасса бахудха̄ паччайо хотӣти ведитаббам̣.
115. пат̣хамуппаттийам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄марӯпасса висесапаччайоти имаматтхам̣ бйатирекамукхена дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘ма̄тукуччхимхи на оккамиссатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. габбхасеййакапат̣исандхи хи ба̄хирато ма̄тукуччхим̣ оккамантасса вийа хонтӣпи аттхато йатха̄паччайам̣ кхандха̄нам̣ таттха пат̣хамуппаттийева. тена̄ха ‘‘пависитва̄…пе… на ваттиссатха̄’’ти. суддханти кевалам̣ вин̃н̃а̄н̣ена амисситам̣ вирахитам̣. ‘‘авасеса’’нти идам̣ на̄ма̄пеккхам̣, тасма̄ авасесам̣ на̄марӯпанти имам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ т̣хапетва̄ авасесам̣ на̄марӯпам̣ ва̄ти аттхо. пат̣исандхивасена оккантанти пат̣исандхиггахан̣авасена, ма̄тукуччхим̣ оккамантасса ва̄ пат̣хама̄вайавабха̄вена отин̣н̣ам̣. воккамиссатха̄ти сантативиччхедам̣ вина̄сам̣ упагамиссатха, там̣ пана маран̣ам̣ на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘чутивасена̄’’ти. асса̄ти вин̃н̃а̄н̣асса, тан̃ча кхо вин̃н̃а̄н̣аса̄ман̃н̃авасена вуттам̣. тена̄ха ‘‘тассева читтасса ниродхена̄’’ти, пат̣исандхичиттассева ниродхена̄ти аттхо. татоти пат̣исандхичиттато. пат̣исандхичиттасса, тато дутийататийачитта̄нам̣ ва̄ ниродхена чути на хотӣти вуттаматтхам̣ йуттито вибха̄ветум̣ ‘‘пат̣исандхичиттена хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. етасмим̣ антарети етасмим̣ сол̣асачиттаккхан̣е ка̄ле. антара̄йо наттхӣти еттха да̄ракасса та̄ва маран̣антара̄йо ма̄ хоту тада̄ чутичиттасса асамбхавато, ма̄ту пана катхам̣ тада̄ маран̣антара̄йа̄бха̄воти? там̣ там̣ ка̄лам̣ анатиккамитва̄ ¶ тадантарейева ¶ чаванадхамма̄йа габбхаггахан̣ассева асамбхавато. тена̄ха ‘‘айан̃хи анока̄со на̄ма̄’’ти, чутийа̄ти адхиппа̄йо.
пат̣исандхичиттена саддхим̣ самут̣т̣хитарӯпа̄нӣти оккантиккхан̣е уппаннакаммаджарӯпа̄ни вадати. та̄ни хи ниппарийа̄йато пат̣исандхичиттена саддхим̣ самут̣т̣хитарӯпа̄ни на̄ма, на утусамут̣т̣ха̄на̄ни пат̣исандхичиттасса уппа̄дато паччха̄ самут̣т̣хитатта̄. читтаджа̄ха̄раджа̄нам̣ ¶ пана тада̄ асамбхаво ева. йа̄ни пат̣исандхичиттена саддхим̣ самут̣т̣хитарӯпа̄ни, та̄ни тивидха̄ни тасса уппа̄даккхан̣е самут̣т̣хита̄ни, т̣хитиккхан̣е самут̣т̣хита̄ни, бхан̇гаккхан̣е самут̣т̣хита̄нӣти. тесу уппа̄даккхан̣е самут̣т̣хита̄ни саттарасамасса бхаван̇гасса уппа̄даккхан̣е нируджджханти, т̣хитиккхан̣е самут̣т̣хита̄ни т̣хитиккхан̣е нируджджханти, бхан̇гаккхан̣е самут̣т̣хита̄ни бхан̇гаккхан̣е нируджджханти. таттха ‘‘бхан̃джама̄но дхаммо бхан̃джама̄насса дхаммасса паччайо хотӣ’’ти на сакка̄ ваттум̣, уппа̄де, пана т̣хитийан̃ча на на сакка̄ти ‘‘саттарасамасса бхаван̇гасса уппа̄даккхан̣е, т̣хитиккхан̣е ча дхаранта̄нам̣ васена тасса паччайампи да̄тум̣ на сакконтӣ’’ти вуттам̣. рӯпака̄йӯпаттхамбхитассева хи на̄мака̄йасса пан̃чавока̄ре паваттӣти. техи рӯпадхаммехи тасса читтасса балаватарам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘саттарасамасса…пе… паватти паваттатӣ’’ти. павен̣ӣ гхат̣ийатӣти ат̣т̣хачатта̄лӣсакаммаджасса ¶ рӯпапавен̣ӣ самбандха̄ хутва̄ паваттати. пат̣хаман̃хи пат̣исандхичиттам̣, тато йа̄ва сол̣асамам̣ бхаван̇гачиттам̣, тесу екекасса уппа̄дат̣хитибхан̇гавасена тайо тайо кхан̣а̄. таттха екекасса читтасса тӣсу тӣсу кхан̣есу саматим̣са саматим̣са каммаджарӯпа̄ни уппаджджанти. ити сол̣асатика̄ ат̣т̣хачатта̄лӣсам̣ хонти. еса найо тато паресупи. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘ат̣т̣хачатта̄лӣсакаммаджасса рӯпапавен̣ӣ самбандха̄ хутва̄ паваттатӣ’’ти. саче пана на сакконтӣти пат̣исандхичиттена саддхим̣ самут̣т̣хитарӯпа̄ни саттарасамасса бхаван̇гасса паччайам̣ да̄тум̣ саче на сакконти. йади хи пат̣исандхичиттато саттарасамам̣ чутичиттам̣ сийа̄, пат̣исандхичиттасса т̣хитибхан̇гаккхан̣есупи каммаджарӯпам̣ на уппаджджеййа, пагева бхаван̇гачиттаккхан̣есу. татха̄ сати наттхева тасса читтасса паччайала̄бхоти паватти наппаваттати, павен̣ӣ на гхат̣ийатева, ан̃н̃адаттху виччхиджджати. тена̄ха ‘‘воккаматити на̄ма хотӣ’’тиа̄ди.
иттхатта̄йа̄ти иттхам̣пака̄рата̄йа. йа̄дисо габбхасеййакасса аттабха̄во, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. тасса ча пан̃чаккхандха̄ анӯна̄ ева хонтӣти а̄ха ‘‘евам̣ парипун̣н̣апан̃чаккхандхабха̄ва̄йа̄’’ти. упаччхиджджиссатха̄ти санта̄навиччхедена виччхиндеййа. суддхам̣ на̄марӯпамева̄ти вин̃н̃а̄н̣авирахитам̣ кевалам̣ на̄марӯпамева. авайава̄нам̣ па̄рипӯри вуд̣д̣хи. тхирабха̄ваппатти вирӯл̣хи. махаллакабха̄ваппатти вепуллам̣. та̄ни ¶ ча йатха̄ккамам̣ пат̣хама̄дивайавасена хонтӣти вуттам̣ ‘‘пат̣хамавайавасена̄’’тиа̄ди. ва̄-саддо анийаматтхо, тена вассасахассадвайа̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо.
вин̃н̃а̄н̣амева̄ти ¶ нийамавачанам̣, ито ба̄хиракаппитасса аттано, иссара̄дӣнан̃ча пат̣иккхепападам̣, на авиджджа̄дипхасса̄дипат̣иккхепападам̣ пат̣ийогӣниваттанападатта̄ авадха̄ран̣асса. тена̄ха ‘‘есева хетӯ’’тиа̄ди. айан̃ча найо хет̣т̣ха̄пи саббападесу йатха̄рахам̣ ваттаббо. ида̄ни вин̃н̃а̄н̣амева на̄марӯпасса падха̄нака̄ран̣анти имаматтхам̣ опаммавасена вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. паччекам̣ вийа самудитасса̄пи на̄марӯпасса вин̃н̃а̄н̣ена вина̄ аттакичча̄саматтхатам̣ дассетум̣ ‘‘твам̣ на̄марӯпам̣ на̄ма̄’’ти екаджджхам̣ гахан̣ам̣. пуреча̄рикети пуббан̇гамева. вин̃н̃а̄н̣ан̃хи ¶ сахаджа̄тадхамма̄нам̣ пуббан̇гамам̣. тена̄ха бхагава̄ ‘‘манопуббан̇гама̄ дхамма̄’’ти. (дха. па. 1; нетти. 90, 92; пет̣ако. 13, 83) бахудха̄ти анекаппака̄рена паччайо хоти.
катхам̣? випа̄кана̄масса хи пат̣исандхийам̣ ан̃н̃ам̣ ва̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣ сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каа̄ха̄раиндрийасампайуттааттхиавигатапаччайехи навадха̄ паччайо хоти. ваттхурӯпасса пат̣исандхийам̣ сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄каа̄ха̄раиндрийавиппайуттааттхиавигатапаччайехи навадха̄ паччайо хоти. т̣хапетва̄ пана ваттхурӯпам̣ сесарӯпасса имесу навасу ан̃н̃аман̃н̃апаччайам̣ апанетва̄ сесехи ат̣т̣хахи паччайехи паччайо хоти. абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ам̣ пана асан̃н̃асаттарӯпасса, пан̃чавока̄ре ва̄ каммаджасса суттантикапарийа̄йато упаниссайавасена екадха̄ва паччайо хоти. авасесан̃хи пат̣хамабхаван̇гато пабхути саббампи вин̃н̃а̄н̣ам̣ тасса на̄марӯпасса йатха̄рахам̣ паччайо хотӣти ведитаббам̣. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато пана паччайанайе дассийама̄не сабба̄пи маха̄пакаран̣акатха̄ а̄нетабба̄ хотӣти на виттха̄рита̄. катхам̣ панетам̣ паччетаббам̣ ‘‘пат̣исандхина̄марӯпам̣ вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ хотӣ’’ти? суттато, йуттито ча. па̄л̣ийан̃хи ‘‘читта̄нупариваттино дхамма̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. ма̄тика̄ 62) найена бахудха̄ ведана̄дӣнам̣ вин̃н̃а̄н̣апаччайата̄ а̄гата̄. йуттито пана идха читтаджена рӯпена дит̣т̣хена адит̣т̣хасса̄пи рӯпасса вин̃н̃а̄н̣ам̣ паччайо хотӣти вин̃н̃а̄йати. читтехи пасанне, аппасанне ва̄ таданурӯпа̄ни рӯпа̄ни уппаджджама̄на̄ни дит̣т̣ха̄ни, дит̣т̣хена ча адит̣т̣хасса анума̄нам̣ хотӣти. имина̄ идха ‘‘дит̣т̣хена читтаджарӯпена адит̣т̣хасса̄пи пат̣исандхирӯпасса вин̃н̃а̄н̣ам̣ паччайо хотӣ’’ти паччетаббаметам̣ ¶ . каммасамут̣т̣ха̄насса̄пи хи рӯпасса читтасамут̣т̣ха̄насса вийа вин̃н̃а̄н̣апаччайата̄ пат̣т̣ха̄не а̄гата̄ти.
116. идха ¶ ¶ самудайа-саддо самуда̄йа-саддо вийа самӯхапарийа̄йоти а̄ха ‘‘дуккхара̄сисамбхаво’’ти. екакоти асаха̄йо ра̄джапариса̄рахито. пассеййа̄ма те ра̄джабха̄вам̣ амхехи вина̄ти адхиппа̄йо. йатха̄рахам̣ парисам̣ ран̃джетӣти хи ра̄джа̄. аттхатоти аттхасиддхито авадантампи вадати вийа. ‘‘хадайаваттху’’нти имина̄ва танниссайопи гахито ва̄ти дат̣т̣хаббам̣. а̄нантарийабха̄вато ниссайаниссайопи ‘‘ниссайо’’ твева вуччатӣти. пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄ма бхавеййа̄си, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣти аттхо. тена̄ха ‘‘пассеййа̄ма̄’’тиа̄ди. бахудха̄ти анекадха̄ паччайо хоти. катхам̣? на̄мам̣ та̄ва пат̣исандхийам̣ сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавипа̄касампайуттааттхиавигатапаччайехи саттадха̄ вин̃н̃а̄н̣асса паччайо хотӣти. кин̃чи панеттха хетупаччайена, кин̃чи а̄ха̄рапаччайена̄ти евам̣ ан̃н̃атха̄пи паччайо хоти. авипа̄кам̣ пана на̄мам̣ йатха̄вуттесу паччайесу т̣хапетва̄ випа̄капаччайам̣ итарехи чхахи паччайехи паччайо хоти. кин̃чи панеттха хетупаччайена, кин̃чи а̄ха̄рапаччайена̄ти ан̃н̃атха̄пи паччайо хоти, тан̃ча кхо паваттийам̣йева, на пат̣исандхийам̣. рӯпато пана хадайаваттху пат̣исандхийам̣ вин̃н̃а̄н̣асса сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавиппайуттааттхи авигатапаччайехи чхадха̄ва паччайо хоти. паваттийам̣ пана сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃апаччайаваджджитехи пан̃чахи пуреджа̄тапаччайена саха техева паччайехи паччайо хоти. чаккха̄йатана̄дибхедам̣ пана пан̃чавидхампи рӯпам̣ йатха̄ккамам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дибхедасса вин̃н̃а̄н̣асса ниссайапуреджа̄таиндрийавиппайуттааттхиавигатапаччайехи паччайо хотӣти евам̣ на̄марӯпам̣ вин̃н̃а̄н̣асса бахудха̄ паччайо хотӣти ведитаббам̣.
йва̄йамануккамена вин̃н̃а̄н̣асса на̄марӯпам̣, пат̣исандхина̄марӯпасса ¶ , ча вин̃н̃а̄н̣ам̣ пати паччайабха̄во, со када̄чи вин̃н̃а̄н̣асса са̄тисайо, када̄чи на̄марӯпасса, када̄чи убхиннам̣ садисоти тивидхопи со ‘‘етта̄вата̄’’ти падена екаджджхам̣ гахитоти дассенто ‘‘вин̃н̃а̄н̣е…пе… паваттесӯ’’ти ватва̄ пуна йамидампи вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄марӯпасан̃н̃ита̄нам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃аниссайена паватта̄нам̣ еттакена сабба̄ сам̣са̄рават̣т̣аппаваттӣти имаматтхам̣ дассенто ‘‘еттакена…пе… пат̣исандхийо’’ти а̄ха. таттха еттакена̄ти еттакенева, на ито ан̃н̃ена кеначи ка̄ракаведакасабха̄вена аттана̄, иссара̄дина̄ ва̄ти аттхо. антогадха̄вадха̄ран̣ан̃хетам̣ падам̣.
вачанаматтамева ¶ адхикичча̄ти да̄са̄дӣсу сиривад̣д̣хака̄ди-садда̄ вийа ататхатта̄ вачанаматтамева адхика̄рам̣ катва̄ паваттасса. тена̄ха ‘‘аттхам̣ адисва̄’’ти. воха̄расса̄ти вохаран̣аматтасса. патхоти паваттимагго паваттийа̄ висайо. йасма̄ саран̣акирийа̄васена пуггало ‘‘сато’’ти вуччати, сампаджа̄нанакирийа̄васена ‘‘сампаджа̄но’’ти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ка̄ран̣а̄падесавасена̄’’ти. ка̄ран̣ам̣ ¶ ниддха̄ретва̄ утти нируттӣти. екамева аттхам̣ ‘‘пан̣д̣ито’’тиа̄дина̄ пака̄рато н̃а̄панато ‘‘пан̃н̃аттӣ’’ти ваданти. со ева хи ‘‘пан̣д̣ито’’ти ча ‘‘бйатто’’ти ча ‘‘медха̄вӣ’’ти ча пан̃н̃а̄пӣйатӣти. пан̣д̣иччаппака̄рато пана пан̣д̣ито, веййаттийаппака̄рато бйаттоти пан̃н̃а̄пӣйатӣти евам̣ пака̄рато пан̃н̃а̄панато пан̃н̃атти. йасма̄ идха адхивачананируттипан̃н̃аттипада̄ни сама̄наттха̄ни. саббан̃ча вачанам̣ адхивачана̄дибха̄вам̣ бхаджати, тасма̄ кесучи вачанависесесу висесена паваттехи адхивачана̄дисаддехи сабба̄ни вачана̄ни пан̃н̃аттиаттхаппака̄санаса̄ман̃н̃ена вутта̄нӣти имина̄ адхиппа̄йена айаматтхайоджана̄ ката̄ти ведитабба̄.
атха ва̄ адхи-саддо упарибха̄ве, упари вачанам̣ адхивачанам̣. касса упари? пака̄сетаббасса аттхасса̄ти па̄кат̣о йаматтхо. адхӣнам̣ ва̄ вачанам̣ адхивачанам̣. кена адхӣнам̣? аттхена. татха̄ там̣там̣аттхаппака̄сена ¶ ниччхитам̣, нийатам̣ ва̄ вачанам̣ нирутти. патхавӣдха̄тупуриса̄дитам̣там̣пака̄рена н̃а̄панато пан̃н̃аттӣти евам̣ адхивачана̄дипада̄нам̣ саббавачанесу паватти ведитабба̄, ан̃н̃атха̄ сиривад̣д̣хакадханавад̣д̣хакаппака̄ра̄намева нируттита̄, ‘‘пан̣д̣ито вийатто’’ти евам̣ пака̄ра̄намева екамева аттхам̣ тена тена пака̄рена н̃а̄пента̄нам̣ пан̃н̃аттита̄ ча а̄паджджеййа̄ти. евам̣ тӣхипи на̄мехи вуттасса воха̄расса паваттимаггопи саха вин̃н̃а̄н̣ена на̄марӯпанти етта̄вата̄ва иччхитаббо. тена̄ха ‘‘итӣ’’тиа̄ди. пан̃н̃а̄йа авачаритаббанти пан̃н̃а̄йа паваттитаббам̣, н̃еййанти аттхо. тена̄ха ‘‘джа̄нитабба’’нти. ват̣т̣анти килесават̣т̣ам̣, каммават̣т̣ам̣, випа̄кават̣т̣анти тивидхампи ват̣т̣ам̣. ваттатӣти паваттати. тайидам̣ ‘‘джа̄йетха̄’’тиа̄дина̄ пан̃чахи падехи вуттасса аттхасса нигаманавасена вуттам̣. а̄ди-саддена иттхӣтипуриса̄тиа̄дӣнампи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. на̄мапан̃н̃аттаттха̄йа̄ти кхандха̄дипхасса̄дисатта̄дииттха̄дина̄масса пан̃н̃а̄панаттха̄йа. ваттхупи етта̄вата̄ва. тена̄ха ‘‘кхандхапан̃чакампи етта̄вата̄ва пан̃н̃а̄йатӣ’’ти. етта̄вата̄ еттакена, саха вин̃н̃а̄н̣ена на̄марӯпаппаваттийа̄ти аттхо.
аттапан̃н̃аттиван̣н̣ана̄
117. анусандхийати ¶ етена̄ти анусандхи, хет̣т̣ха̄ а̄гатадесана̄йа анусандха̄навасена паватта̄ упаридесана̄, са̄ пат̣хамападасса дассита̄, ида̄ни дутийападасса дассетабба̄ти таматтхам̣ дассенто ‘‘ити бхагава̄’’тиа̄дима̄ха. рӯпинти рӯпавантам̣. париттанти на випулам̣, аппаканти аттхо. йасма̄ атта̄ на̄ма кочи параматтхато наттхи. кевалам̣ пана дит̣т̣хигатика̄нам̣ парикаппитаматтам̣ ¶ , тасма̄ йаттха несам̣ аттасан̃н̃а̄, йатха̄ часса рӯпибха̄ва̄дипарикаппана̄ хоти, там̣ дассенто ‘‘йо’’тиа̄дима̄ха. рӯпим̣ париттанти аттано упат̣т̣хитакасин̣арӯпавасена рӯпим̣, тасса авад̣д̣хитабха̄вена париттам̣. пан̃н̃апети нӣлакасин̣а̄дивасена на̄на̄касин̣ала̄бхӣ. танти атта̄нам̣ ¶ . анантанти касин̣анимиттасса аппама̄н̣ата̄йа париччхедасса анупат̣т̣ха̄нато антарахитам̣. уггха̄т̣етва̄ти бха̄вана̄йа апанетва̄. нимиттапхут̣т̣хока̄санти тена касин̣анимиттена пхут̣т̣хаппадесам̣. тесӯти чатӯсу арӯпаккхандхесу. вин̃н̃а̄н̣аматтамева̄ти ‘‘вин̃н̃а̄н̣амайо атта̄’’ти евам̣ва̄дӣ.
118. ‘‘етарахӣ’’ти са̄вадха̄ран̣амидам̣ паданти тадаттхам̣ дассенто ‘‘ида̄нева̄’’ти ватва̄ авадха̄ран̣ена ниваттитаматтхам̣ а̄ха ‘‘на ито пара’’нти. таттха таттхева сатта̄ уччхиджджантӣти уччхедава̄дӣ, тена̄ха ‘‘уччхедавасенетам̣ вутта’’нти. бха̄винти саббам̣ сада̄ бха̄вим̣ авинассанакам̣. тена̄ха ‘‘сассатавасенетам̣ вутта’’нти. ататха̄сабха̄ванти йатха̄ парава̄дӣ ваданти, на татха̄ сабха̄вам̣. татхабха̄ва̄йа̄ти уччхедабха̄ва̄йа ва̄ сассатабха̄ва̄йа ва̄. анийамавачанан̃хетам̣ вуттам̣ са̄ман̃н̃аджотана̄васена. сампа̄десса̄мӣти татхабха̄вам̣ асса сампаннам̣ катва̄ дассайисса̄ми, патит̣т̣ха̄песса̄мӣти аттхо. татха̄ хи ваккхати ‘‘сассатава̄дан̃ча джа̄на̄петва̄’’тиа̄ди. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.118) имина̄ти ‘‘ататхам̣ ва̄ пана̄’’тиа̄ди вачанена, ануччхедасабха̄вампи сама̄нам̣ сассатава̄дино мативасена̄ти адхиппа̄йо. упакаппесса̄мӣти упечча саматтхайисса̄ми.
евам̣ сама̄нанти евам̣ бхӯтам̣ сама̄нам̣. рӯпакасин̣аджджха̄нам̣ рӯпам̣ уттарападалопена, адхигаманавасена там̣ етасса аттхӣти рӯпӣти а̄ха ‘‘рӯпинти рӯпакасин̣ала̄бхи’’нти. париттатта̄нудит̣т̣хӣти еттха рӯпӣ-саддопиа̄вуттиа̄динайена а̄нетва̄ ваттаббо, рӯпӣбха̄вампи хи со дит̣т̣хигатико париттабха̄вам̣ вийа ¶ аттано абхинивисса т̣хитоти. арӯпинти еттха̄пи есева найо. ‘‘паттапала̄сабахулагаччхасан̇кхепена гханагаханаджат̣а̄вита̄на̄ ¶ на̄тидӣгхасанта̄на̄ валли, таббипарӣта̄ лата̄’’ти ваданти. аппахӣнат̣т̣хена̄ти маггена асамуччхиннабха̄вена. ка̄ран̣ала̄бхе сати уппаджджана̄рахата̄ анусайанат̣т̣хо.
арӯпакасин̣ам̣ на̄ма касин̣уггха̄т̣им̣ а̄ка̄сам̣, на париччхинна̄ка̄сакасин̣ам̣. ‘‘убхайампи арӯпакасин̣амева̄’’ти кечи. арӯпаккхандхагочарам̣ ва̄ти ведана̄дайо арӯпаккхандха̄ ‘‘атта̄’’ти абхинивесасса гочаро етасса̄ти арӯпаккхандхагочаро, дит̣т̣хигатико, там̣ арӯпаккхандхагочарам̣. ва̄-саддо вуттавикаппаттхо. саддайоджана̄ пана арӯпам̣ арӯпаккхандха̄ гочарабхӯта̄ етасса аттхӣти арӯпӣ, там̣ арӯпим̣. ла̄бхино чатта̄роти рӯпакасин̣а̄дила̄бхавасена там̣ там̣ дит̣т̣хива̄дам̣ сайамева парикаппетва̄ ¶ там̣ а̄да̄йа паггайха пан̃н̃а̄панака̄ чатта̄ро дит̣т̣хигатика̄. тесам̣ антева̄сика̄ти тесам̣ ла̄бхӣнам̣ ва̄дам̣ паччаккхато, парампара̄йа ча уггахетва̄ татхева нам̣ кхамитва̄ рочетва̄ пан̃н̃а̄панака̄ чатта̄ро. таккика̄ чатта̄роти касин̣аджджха̄насса ала̄бхино кевалам̣ такканавасенева йатха̄вутте чатта̄ро дит̣т̣хива̄де сайамева абхинивисса паггайха т̣хита̄ чатта̄ро. тесам̣ антева̄сика̄ пуббе вуттанайена ведитабба̄.
нааттапан̃н̃аттиван̣н̣ана̄
119. а̄раддхавипассакопӣти сампара̄йикавипассакопи, тена балававипассана̄йа т̣хитам̣ пуггалам̣ дассети. на пан̃н̃апети ева абахуссуто пӣти адхиппа̄йо. та̄дисо хи випассана̄йа а̄нубха̄во. са̄саникопи джха̄на̄бхин̃н̃а̄ла̄бхӣ ‘‘на пан̃н̃апетӣ’’ти на ваттабботи со идха на уддхат̣о. ида̄ни несам̣ апан̃н̃а̄пане ка̄ран̣ам̣ дассети ‘‘етесан̃хӣ’’тиа̄дина̄. иччева н̃а̄н̣ам̣ хоти, на випарӣтагга̄хо тасса ка̄ран̣асса дӯрасамусса̄ритатта̄. арӯпаккхандха̄ иччева н̃а̄н̣ам̣ хотӣти йоджана̄.
аттасаманупассана̄ван̣н̣ана̄
121. дит̣т̣хивасена саманупасситва̄, на н̃а̄н̣авасена. са̄ ча саманупассана̄ аттхато дит̣т̣хидассанавасена.
‘‘веданам̣ ¶ аттато саманупассатӣ’’ти евам̣ ¶ а̄гата̄ ведана̄ккхандхаваттхука̄ сакка̄йадит̣т̣хи. ит̣т̣ха̄дибхедам̣ а̄рамман̣ам̣ на пат̣исам̣ведетӣти аппат̣исам̣веданоти ведакабха̄вапат̣иккхепамукхена сан̃джа̄нана̄дибха̄вопи пат̣иккхитто хоти тадавина̄бха̄ватоти а̄ха ‘‘имина̄ рӯпаккхандхаваттхука̄ сакка̄йадит̣т̣хи катхита̄’’ти. ‘‘атта̄ ме ведийатӣ’’ти имина̄ аппат̣исам̣веданаттам̣ пат̣иккхипати. тена̄ха ‘‘нопи аппат̣исам̣ведано’’ти. ‘‘ведана̄дхаммо’’ти пана имина̄ ‘‘ведана̄ ме атта̄’’ти имам̣ ва̄дам̣ пат̣иккхипати. ведана̄сан̇кха̄то дхаммо етасса аттхӣти хи ведана̄дхаммоти ведана̄йа саманна̄гатабха̄вам̣ тасса пат̣иджа̄на̄ти. тена̄ха ‘‘етасса ча ведана̄дхаммо авиппайуттасабха̄во’’ти. сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣аккхандхаваттхука̄ сакка̄йадит̣т̣хи катхита̄ти а̄нетва̄ самбандхо. ‘‘ведана̄сампайуттатта̄ ведийатӣ’’ти там̣сампайогато там̣киччакатама̄ха йатха̄ четана̄йогато четано пурисоти. саббесампи там̣ са̄рамман̣адхамма̄нам̣ а̄рамман̣а̄нубхаванам̣ лаббхатева, тан̃ча кхо екадесато пхут̣т̣хата̄маттато ¶ , ведана̄йа пана виссавита̄йа са̄мибха̄вена а̄рамман̣араса̄нубхавананти. тасса̄ васена сан̃н̃а̄дайопи там̣сампайуттатта̄ ‘‘ведийатӣ’’ти вуччанти. татха̄ хи вуттам̣ ат̣т̣хаса̄линийам̣ ‘‘а̄рамман̣араса̄нубхаванат̣т̣ха̄нам̣ патва̄ сесасампайуттадхамма̄ екадесаматтакамева анубхавантӣ’’ти, (дха. са. ат̣т̣ха. 1 дхаммуддесакатха̄) ра̄джасӯданидассанена ва̄йаматтхо таттха вибха̄вито ева. етасса̄ти сан̃н̃а̄диккхандхаттайасса. ‘‘авиппайуттасабха̄во’’ти имина̄ ависам̣йогаджанитам̣ кан̃чи висесам̣ т̣ха̄нам̣ дӣпети.
122. таттха̄ти тесу ва̄ресу. тӣсу дит̣т̣хигатикесӯти ‘‘ведана̄ ме атта̄’’ти, ‘‘аппат̣исам̣ведано ме атта̄’’ти, ‘‘ведана̄дхаммо ме атта̄’’ти ча евам̣ва̄десу ¶ тӣсу дит̣т̣хигатикесу. тиссаннам̣ ведана̄нам̣ бхиннасабха̄ватта̄ сукхам̣ веданам̣ ‘‘атта̄’’ти саманупассато дуккхам̣, адуккхамасукхам̣ ва̄ веданам̣ ‘‘атта̄’’ти саманупассана̄ на йутта̄. евам̣ сесадвайе пӣти а̄ха ‘‘йо йо йам̣ йам̣ веданам̣ атта̄ти саманупассатӣ’’ти.
123. ‘‘хутва̄ абха̄вато’’ти имина̄ удайаббайавантата̄йа аничча̄ти дассети, ‘‘техи техӣ’’тиа̄дина̄ анекака̄ран̣асан̇кхататта̄ сан̇кхата̄ти. там̣ там̣ паччайанти ‘‘индрийам̣, а̄рамман̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣ам̣, сукха, веданӣйо пхассо’’ти ¶ евам̣ а̄дикам̣ там̣ там̣ аттано ка̄ран̣ам̣ пат̣ичча нисса̄йа самма̄ сассата̄дибха̄васса, уччхеда̄дибха̄васса ча абха̄вена н̃а̄йена самака̄ран̣ена садисака̄ран̣ена анурӯпака̄ран̣ена уппанна̄. кхайасабха̄ва̄ти кхайадхамма̄, вайасабха̄ва̄ти вайадхамма̄ вираджджанасабха̄ва̄ти вира̄гадхамма̄, нируджджханасабха̄ва̄ти ниродхадхамма̄, чатӯхипи падехи ведана̄йа бхан̇габха̄вамева дассети. тена̄ха ‘‘кхайоти…пе… кхайадхамма̄тиа̄ди вутта’’нти.
вигатоти сабха̄вавигамена вигато. екассева̄ти екассева дит̣т̣хигатикасса. тӣсупи ка̄лесӯти тиссаннам̣ ведана̄нам̣ паваттика̄лесу. есо ме атта̄ти ‘‘есо сукхаведана̄сабха̄во, дуккхаадуккхамасукхаведана̄сабха̄во ме атта̄’’ти ким̣ пана хотӣ, екассева бхиннасабха̄ватам̣ анумматтако катхам̣ паччетӣти адхиппа̄йена пуччхати. итаро евампи тасса на хоти йева̄ти дассенто ‘‘ким̣ пана на бхависсатӣ’’тиа̄дима̄ха. висесена̄ти сукха̄дивибха̄гена. сукхан̃ча дуккхан̃ча̄ти еттха ча-саддена адуккхамасукхам̣ сан̇ган̣ха̄ти, сукхасан̇гахамева ва̄ тена катам̣ сантасукхумабха̄вато. ависесена̄ти авибха̄гена ведана̄са̄ман̃н̃ена. вокин̣н̣анти сукха̄дибхедена вомиссакам̣. там̣ тивидхампи веданам̣ еса ¶ дит̣т̣хигатико екаджджхам̣ гахетва̄ атта̄ти саманупассати. екаккхан̣е ча бахӯнам̣ ведана̄нам̣ уппа̄до а̄паджджати ависесена ведана̄сабха̄ватта̄. аттано хи тасмим̣ ¶ сати сада̄ саббаведана̄паваттиппасан̇гато дит̣т̣хигатико агатийа̄ екаккхан̣епи бахӯнампи ведана̄нам̣ уппаттим̣ пат̣иджа̄неййа̄ти тасса авасарам̣ аденто ‘‘на екаккхан̣е бахӯнам̣ ведана̄нам̣ уппатти аттхӣ’’ти а̄ха, паччаккхавируддхаметанти адхиппа̄йо. етена петам̣ наккхаматӣти етена вируддхаттаса̄дханенапи саббена саббам̣ аттано абха̄венапи пан̣д̣ита̄нам̣ на руччати, етам̣ дассанам̣ дхӣра̄ наккхамантӣти аттхо.
124. индрийабаддхепи рӯпаппабандхе ва̄йодха̄тувиппха̄равасена ка̄чи кирийа̄ на̄ма лаббхатӣти суддхарӯпаккхандхепи йаттха када̄чи ва̄йодха̄тувиппха̄ро лаббхати, тамева нидассанабха̄вена ган̣ханто ‘‘та̄лаван̣т̣е ва̄ ва̄тапа̄не ва̄’’ти а̄ха. ведана̄дхаммесӯти ведана̄дхаммавантесу. ‘‘ахамасмӣ’’ти имина̄ тайопи кхандхе екаджджхам̣ гахетва̄ ахам̣ка̄расса уппаджджана̄ка̄ро вуттоти. ‘‘айамахамасмӣ’’ти пана имина̄ таттха екам̣ екам̣ гахетва̄ ахам̣ка̄расса уппаджджана̄ка̄ро вутто. тена̄ха ‘‘екадхаммопӣ’’тиа̄ди ¶ . танти ‘‘ахамасмӣ’’ти ахам̣ка̄руппаттим̣. са̄ хи чатуккхандханиродхена анупалаббхама̄насанниссайа̄ сасависа̄н̣атикхин̣ата̄ вийа на бхавеййа̄ва̄ти.
етта̄вата̄ти ‘‘китта̄вата̄ ча а̄нанда̄’’тиа̄дина̄ ‘‘танта̄кулакаджа̄та̄’’ти падасса анусандхидассанавасена паваттена еттакена десана̄дхаммена. ка̄мам̣ хет̣т̣ха̄пи ват̣т̣акатха̄ва катхита̄, идха пана дит̣т̣хигатикасса ват̣т̣ато сӣсуккхипана̄саматтхата̄вибха̄ванавасена миччха̄дит̣т̣хийа̄ маха̄са̄ваджджабха̄вадӣпанийакатха̄ пака̄сита̄ти там̣ дассенто ‘‘ват̣т̣акатха̄ катхита̄’’ти а̄ха. нану ват̣т̣амӯлам̣ авиджджа̄ тан̣ха̄, та̄ ана̄маситва̄ тато ан̃н̃атха̄ касма̄ идха ват̣т̣акатха̄ катхита̄ти а̄ха ‘‘бхагава̄ ¶ хӣ’’тиа̄ди. авиджджа̄сӣсена̄ти авиджджам̣ уттаман̇гам̣ катва̄, авиджджа̄мукхена̄ти аттхо. кот̣и на пан̃н̃а̄йатӣти ‘‘асукасса на̄ма самма̄самбуддхасса, чаккаваттино ва̄ ка̄ле авиджджа̄ уппанна̄, на тато пуббе аттхӣ’’ти авиджджа̄йа а̄ди марийа̄да̄ аппат̣ихатасса мама саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса̄пи на пан̃н̃а̄йати авиджджама̄натта̄ ева̄ти аттхо. айам̣ паччайо идаппаччайо, тасма̄ идаппаччайа̄, имасма̄ а̄сава̄дика̄ран̣а̄ти аттхо. бхаватан̣ха̄йа̄ти бхавасам̣йоджанабхӯта̄йа тан̣ха̄йа. бхавадит̣т̣хийа̄ти сассатадит̣т̣хийа̄. ‘‘таттха таттха упападжджанто’’ти имина̄ ‘‘ито еттха етто идха̄’’ти евам̣ апарийантам̣ апара̄паруппаттим̣ дассети. тена̄ха ‘‘маха̄самудде’’тиа̄ди.
126. паччайа̄ка̄рамӯл̣хасса̄ти бхӯтакатханаметам̣, на висесанам̣. саббопи хи дит̣т̣хигатико паччайа̄ка̄рамӯл̣хо ева̄ти. виват̣т̣ам̣ катхентоти ват̣т̣ато винимуттатта̄ виват̣т̣ам̣, вимоккхо, там̣ катхенто ¶ . ка̄ракасса̄ти саттхуова̄дака̄ракасса, самма̄пат̣ипаджджантасса̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘сатипат̣т̣ха̄навиха̄рино’’ти. со хи ведана̄нупассана̄йа, дхамма̄нупассана̄йа ча самма̄пат̣ипаттийа̄ ‘‘нева веданам̣ атта̄нам̣ саманупассатӣ’’тиа̄дина̄ ваттаббатам̣ арахати. тена̄ха ‘‘еварӯпо хӣ’’тиа̄ди. саббадхаммесӯти саббесу тебхӯмакадхаммесу. те хи саммасанӣйа̄. на ан̃н̃анти ведана̄йа ан̃н̃ам̣ сан̃н̃а̄дидхаммам̣ атта̄нам̣ на саманупассатӣти. ‘‘кхандхалока̄дайо’’ти рӯпа̄дидхамма̄ ева вуччанти, тесам̣ самӯхоти дассетум̣ ‘‘рӯпа̄дӣсу дхаммесӯ’’ти вуттам̣. на упа̄дийати дит̣т̣хитан̣ха̄га̄хавасена. ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 4.108; маха̄ни. 21, 178; дха. са. 1121; вибха. 832, 866) паваттама̄наман̃н̃ана̄пи ¶ тан̣ха̄дит̣т̣химан̃н̃ана̄ вийа паритассанарӯпа̄ ева̄ти а̄ха ‘‘тан̣ха̄дит̣т̣хима̄напаритассана̄йапӣ’’ти.
са̄ евам̣ дит̣т̣хӣти са̄ арахато евам̣пака̄ра̄ дит̣т̣хӣти йо вадеййа ¶ , тадакаллам̣, там̣ на йуттанти аттхо. евамасса дит̣т̣хӣти еттха̄пи евам̣пака̄ра̄ асса арахато дит̣т̣хӣтиа̄дина̄ йоджетаббам̣. еван̃хи сатӣти йо вадеййа ‘‘хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ итисса дит̣т̣хӣ’’ти, тасса че вачанам̣ татхева̄ти аттхо. ‘‘араха̄ на кин̃чи джа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣ бхавеййа джа̄нато татха̄ дит̣т̣хийа̄ абха̄вато. тенева̄ти татха̄ ваттумайуттатта̄ ева. чатуннампи найа̄нанти ‘‘хоти татха̄гато’’тиа̄дина̄ а̄гата̄нам̣ чатуннам̣ ва̄ра̄нам̣. а̄дито тӣсу ва̄ресу сан̇кхипитва̄ парийоса̄нава̄ре виттха̄ритатта̄ ‘‘аваса̄не ‘там̣ кисса хетӯ’тиа̄дима̄ха̄’’ти вуттам̣. ‘‘а̄дито тӣсу ва̄ресу татхева десана̄ паватта̄, йатха̄ парийоса̄нава̄ре, па̄л̣и пана сан̇кхитта̄’’ти кечи.
воха̄роти ‘‘сатто иттхӣ пурисо’’тиа̄дина̄, ‘‘кхандха̄а̄йатана̄нӣ’’тиа̄дина̄, ‘‘пхассо ведана̄’’тиа̄дина̄ ча воха̄ритаббавоха̄ро. тасса пана воха̄расса паваттит̣т̣ха̄нам̣ на̄ма сан̇кхепато име ева̄ти а̄ха ‘‘кхандха̄ а̄йатана̄ни дха̄туйо’’ти. йасма̄ нибба̄нам̣ пуббабха̄ге сан̇кха̄ра̄нам̣ ниродхабха̄венева пан̃н̃а̄пийати ча, тасма̄ тасса̄пи кхандхамукхена авачаритаббата̄ лаббхатӣти ‘‘пан̃н̃а̄йа авачаритаббам̣ кхандхапан̃чака’’нти вуттам̣. тена̄ха бхагава̄ ‘‘имасмим̣йева бйа̄маматте кал̣еваре сасан̃н̃имхи саманаке локан̃ча пан̃н̃апеми локасамудайан̃ча локаниродхан̃ча локаниродхага̄минин̃ча пат̣ипада’’нти. (сам̣. ни. 1.107; а. ни. 4.45) пан̃н̃а̄вачаранти ва̄ тебхӯмакадхамма̄наметам̣ гахан̣анти ‘‘кхандхапан̃чака’’нтвева вуттам̣, тасма̄ ‘‘йа̄вата̄ пан̃н̃а̄’’ти еттха̄пи локийапан̃н̃а̄йа ева гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. ват̣т̣акатха̄ хеса̄ти. татха̄ хи ‘‘йа̄вата̄ ват̣т̣ам̣ ват̣т̣ати’’ иччева вуттам̣. тенева̄ха ‘‘танта̄кулакападассева анусандхи дассито’’ти. йасма̄ бхагава̄ дит̣т̣хисӣсенеттха ват̣т̣акатхам̣ катхетва̄ йатха̄нусандхина̄пи ват̣т̣акатхам̣ катхеси, тасма̄ ‘‘танта̄кулакападассева ¶ ¶ анусандхи дассито’’ти са̄вадха̄ран̣ам̣ катва̄ вуттам̣. пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ панеттха йа̄вадева тасса гамбхӣрабха̄вавибха̄ванаттха̄йа виттха̄рита̄, виват̣т̣акатха̄пи сама̄на̄ идха пачча̄мат̣т̣ха̄ти дат̣т̣хаббам̣.
саттавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитиван̣н̣ана̄
127. гаччханто ¶ гаччхантоти саматхапат̣ипаттийам̣ суппатит̣т̣хито хутва̄ випассана̄гаманена, маггагаманена ча гаччханто гаччханто. убхохи бха̄гехи муччанато убхатобха̄гавимутто на̄ма хоти. со ‘‘евам̣ асаманупассанто’’ти вутто випассана̄йа̄никоти катва̄ ‘‘йо ча на саманупассатӣти вутто со йасма̄ гаччханто гаччханто пан̃н̃а̄вимутто на̄ма хотӣ’’ти вуттам̣. хет̣т̣ха̄ вутта̄нанти ‘‘китта̄вата̄ ча, а̄нанда, атта̄нам̣ на пан̃н̃апенто на пан̃н̃а̄петӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.119), ‘‘йато кхо, а̄нанда, бхиккху нева веданам̣ атта̄нам̣ саманупассатӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.125 а̄дайо) ча хет̣т̣ха̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄нам̣ двиннам̣ путхуджджанабхиккхӯнам̣. нигамананти ниссаран̣ам̣. на̄манти пан̃н̃а̄вимутта̄дина̄мам̣.
пат̣исандхивасена вутта̄ти на̄наттака̄йана̄наттасан̃н̃ита̄висесависит̣т̣хапат̣исандхивасена вутта̄ сатта вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо. там̣там̣саттаника̄йам̣ пати ниссайато хи на̄наттака̄йа̄дита̄ там̣парийа̄паннапат̣исандхисамуда̄гата̄ти дат̣т̣хабба̄ тадабхиниббаттакакаммабхавасса татха̄ а̄йӯхитатта̄. чатассо а̄гамиссантӣти рӯпаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхавасена чатассо вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо а̄гамиссанти ‘‘рӯпупа̄йам̣ ва̄ а̄вусо вин̃н̃а̄н̣ам̣ тит̣т̣хама̄нам̣ тит̣т̣хатӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 3.311). вин̃н̃а̄н̣апатит̣т̣ха̄насса̄ти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса етарахи ¶ патит̣т̣ха̄нака̄ран̣асса. аттхато вуттависесависит̣т̣ха̄ пан̃чавока̄ре рӯпаведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандха̄, чатувока̄ре ведана̄дайо тайо кхандха̄ ведитабба̄. сатта̄ва̄сабха̄вам̣ упа̄да̄йа ‘‘две ча а̄йатана̄нӣти две нива̄сат̣т̣ха̄на̄нӣ’’ти вуттам̣. нива̄сат̣т̣ха̄напарийа̄йопи а̄йатанасаддо хоти йатха̄ ‘‘дева̄йатанадвайа’’нти. саббанти вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хити а̄йатанадвайанти сакалам̣. тасма̄ гахитам̣ таттха екамева аггахетва̄ти адхиппа̄йо. парийа̄да̄нам̣ анавасесаггахан̣ам̣ на гаччхати ват̣т̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитиа̄йатанадвайа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃аантогадхатта̄.
нидассанаттхе нипа̄то, тасма̄ сеййатха̄пи манусса̄ти йатха̄ манусса̄ти вуттам̣ хоти. висесо хотийева сатипи ба̄хирасса ка̄ракасса абхеде аджджхаттикасса бхиннатта̄. на̄наттам̣ ка̄йе етесам̣, на̄натто ¶ ва̄ ка̄йо етесанти на̄наттака̄йа̄, имина̄ найена сесападесупи ¶ аттхо ведитаббо. несанти манусса̄нам̣. на̄натта̄ сан̃н̃а̄ етесам̣ аттхӣти на̄наттасан̃н̃ино. сукхасамуссайато винипа̄то етесам̣ аттхӣти винипа̄тика̄ сатипи девабха̄ве диббасампаттийа̄ абха̄вато, апа̄йесу ва̄ гато наттхи нипа̄то етесанти винипа̄тика̄. тена̄ха ‘‘чатуапа̄йавинимутта̄’’ти. дхаммападанти сатипат̣т̣ха̄на̄дидхаммакот̣т̣ха̄сам̣. виджа̄нийа̄ти сутамайена та̄ва н̃а̄н̣ена виджа̄нитва̄. тадануса̄рена йонисоманасика̄рам̣ парибрӯханто сӣлависуддхиа̄дикам̣ самма̄пат̣ипаттим̣ апи пат̣ипаджджема. са̄ ча пат̣ипатти хита̄йа дит̣т̣хадхаммика̄дисакалахита̄йа амха̄кам̣ сийа̄. ида̄ни таттха сӣлапат̣ипаттим̣ та̄ва вибха̄гена дассенто ‘‘па̄н̣есу ча̄’’ти га̄тхама̄ха.
брахмака̄йе пат̣хамаджджха̄наниббатте брахмасамӯхе, брахманика̄йе ва̄ бхава̄ти брахмака̄йика̄. маха̄брахмуно париса̄йа бхава̄ти брахмапа̄рисаджджа̄ тасса парича̄ракат̣т̣ха̄не т̣хитатта̄. маха̄брахмуно пурохитат̣т̣ха̄не т̣хита̄ти брахмапурохита̄ ¶ . а̄йуван̣н̣а̄дӣхи маханто брахма̄ноти маха̄брахмуно. сатипи тесам̣ тивидха̄нампи пат̣хамена джха̄нена абхиниббаттабха̄ве джха̄насса пана паваттибхедена айам̣ висесоти дассетум̣ ‘‘брахмапа̄рисаджджа̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. париттена̄ти хӣнена, са̄ часса хӣната̄ чханда̄дӣнам̣ хӣната̄йа ведитабба̄, пат̣иладдхаматтам̣ ва̄ хӣнам̣. каппасса̄ти асан̇кхйеййакаппасса. хӣнапан̣ӣта̄нам̣ маджджхе бхаватта̄ маджджхимена, са̄ часса маджджхимата̄ чханда̄дӣнам̣ маджджхимата̄йа ведитабба̄, пат̣илабхитва̄ на̄тисубха̄витам̣ ва̄ маджджхимам̣. упад̣д̣хакаппоти асан̇кхйеййакаппасса упад̣д̣хакаппо. виппха̄рикатароти брахмапа̄рисаджджехи пама̄н̣ато випулатаро, сабха̄вато ул̣а̄ратаро ча хоти. сабха̄венапи хи ул̣а̄ратарова, там̣ панеттха аппама̄н̣ам̣. татха̄ хи паритта̄бха̄дӣнам̣, париттасубха̄дӣнан̃ча ка̄йе сатипи сабха̄вавематте екаттавасенева ваваттха̄пӣйатӣти ‘‘екаттака̄йа̄’’ твева вуччанти. пан̣ӣтена̄ти уккат̣т̣хена, са̄ часса уккат̣т̣хата̄ чханда̄дӣнам̣ уккат̣т̣хата̄йа ведитабба̄, субха̄витам̣ ва̄ саммадева васибха̄вам̣ па̄питам̣ пан̣ӣтам̣ падха̄набха̄вам̣ нӣтанти катва̄, идха̄пи каппо асан̇кхйеййакаппавасенева ведитаббо парипун̣н̣асса маха̄каппасса асамбхавато. итӣти евам̣ вуттаппака̄рена. тети ‘‘брахмака̄йика̄’’ти вутта̄ тивидха̄пи брахма̄но. сан̃н̃а̄йа екатта̄ти тихетукабха̄вена сан̃н̃а̄йа екаттасабха̄ватта̄ ¶ . на хи тасса̄ сампайуттадхаммавасена ан̃н̃опи кочи бхедо аттхи.
еванти имина̄ на̄наттака̄йаекаттасан̃н̃иноти дассети.
дан̣д̣аукка̄йа̄ти дан̣д̣адӣпика̄йа. саратӣти дха̄вати вийа. виссаратӣти виппакин̣н̣а̄ вийа дха̄вати ¶ . две каппа̄ти две маха̄каппа̄. ито паресупи есева найо. идха̄ти имасмим̣ сутте. уккат̣т̣хапариччхедавасена а̄бхассараггахан̣енева саббепи те паритта̄бха̄, аппама̄н̣а̄бха̄пи гахита̄.
собхана̄ пабха̄ субха̄, субха̄йа кин̣н̣а̄ субха̄кин̣н̣а̄ти ваттаббе а̄-ка̄расса рассаттам̣, антима-н̣а-ка̄расса ха-ка̄ран̃ча катва̄ ‘‘субхакин̣ха̄’’ти вутта̄, ат̣т̣хакатха̄йам̣пана ниччала̄йа екаггхана̄йа пабха̄йа субхоти парийа̄йавачананти ¶ ‘‘субхена окин̣н̣а̄ викин̣н̣а̄’’ти аттхо вутто, еттха̄пи антима-н̣а-ка̄расса ха-ка̄ракаран̣ам̣ иччхитаббамева. на чхиджджитва̄ чхиджджитва̄ пабха̄ гаччхати екаггханатта̄. чатуттхавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитимева бхаджанти ка̄йасса, сан̃н̃а̄йа ча екарӯпатта̄. випуласантасукха̄йуван̣н̣а̄дипхалатта̄ вехаппхала̄. еттха̄ти вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийам̣.
виват̣т̣апаккхе т̣хита̄ напунара̄ваттанато. ‘‘на саббака̄лика̄’’ти ватва̄ тамева асаббака̄ликаттам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘каппасатасахассампӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сол̣асакаппасахассаччайена уппанна̄нам̣ суддха̄ва̄сабрахма̄нам̣ паринибба̄йанато, ан̃н̃есан̃ча таттха ануппаджджанато буддхасун̃н̃е локе сун̃н̃ам̣ там̣ т̣ха̄нам̣ хоти, тасма̄ суддха̄ва̄са̄ на саббака̄лика̄, кхандха̄ва̄рат̣т̣ха̄насадиса̄ хонти суддха̄ва̄сабхӯмийо. имина̄ суттена суддха̄ва̄са̄нам̣ сатта̄ва̄сабха̄вадӣпаненева вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитибха̄во дӣпито, тасма̄ суддха̄ва̄са̄пи саттасу вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу чатуттхавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣ навасу сатта̄ва̄сесу чатуттхасатта̄ва̄сам̣йева бхаджанти.
сукхуматта̄ти сан̇кха̄ра̄васесасукхумабха̄ваппаттатта̄. парибйаттавин̃н̃а̄н̣акичча̄бха̄вато нева вин̃н̃а̄н̣ам̣, саббасо авин̃н̃а̄н̣ам̣ на хотӣти на̄вин̃н̃а̄н̣ам̣, тасма̄ париппхут̣авин̃н̃а̄н̣акиччавантӣсу вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу аватва̄.
128. тан̃ча вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитинти пат̣хамам̣ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитим̣. хет̣т̣ха̄ вуттанайена сарӯпато, манусса̄дивибха̄гато, сан̇кхепато, ‘‘на̄ман̃ча рӯпан̃ча̄’’ти бхедато ¶ ча паджа̄на̄ти. тасса̄ самудайан̃ча̄ти тасса̄ пат̣хама̄йа вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийа̄ пан̃чавӣсативидхам̣ самудайан̃ча паджа̄на̄ти. аттхан̇гамепи есева найо. асса̄детаббато, асса̄дато ча асса̄дам̣. айам̣ аничча̄дибха̄во а̄дӣнаво. чхандара̄го винӣйати етена, еттха ва̄ти чхандара̄гавинайо, саха маггена нибба̄нам̣. чхандара̄гаппаха̄нанти еттха̄пи есева найо. ма̄надит̣т̣хӣнам̣ васена̄ханти ва̄, тан̣ха̄васена маманти ва̄ абхинандана̄пи ма̄насса паритассана̄ вийа дат̣т̣хабба̄. саббаттха̄ти саббесу сесесу ат̣т̣хасупи ва̄ресу ¶ . таттха̄ти упари тӣсу вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу дутийа̄йатанесу. таттха хи рӯпам̣ наттхи. пуна таттха̄ти пат̣хама̄йатане. таттха хи еко рӯпаккхандхова. еттха̄ти ¶ ча тамева сандха̄йа вуттам̣. таттха хи рӯпасса каммасамут̣т̣ха̄натта̄ а̄ха̄равасена йоджана̄ на самбхавати.
йато кхоти еттха то-саддо да̄-саддо вийа ка̄лавачано ‘‘йато кхо, са̄рипутта, бхиккхусан̇гхо’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 21) вийа̄ти вуттам̣ ‘‘йада̄ кхо’’ти. аггахетва̄ти кан̃чипи сан̇кха̄рам̣ ‘‘етам̣ мама̄’’тиа̄дина̄ аггахетва̄. пан̃н̃а̄вимуттоти ат̣т̣ханнам̣ вимоккха̄нам̣ анадхигататта̄ са̄тисайасса сама̄дхибаласса абха̄вато пан̃н̃а̄баленева вимутто. тена̄ха ‘‘ат̣т̣ха вимоккхе асаччхикатва̄ пан̃н̃а̄баленева̄’’тиа̄ди. аппаваттинти а̄йатим̣ аппаваттим̣ катва̄. паджа̄нанто вимуттоти ва̄ пан̃н̃а̄вимутто, пат̣хамаджджха̄напхассена вина̄ париджа̄нана̄диппака̄рехи чатта̄ри сачча̄ни джа̄нанто пат̣ивиджджханто тесам̣ кичча̄нам̣ маттхакаппаттийа̄ нит̣т̣хитакиччата̄йа висесена муттоти вимутто. со пан̃н̃а̄вимутто. суккхавипассакоти саматхабха̄вана̄синеха̄бха̄вена суккха̄ лӯкха̄, асиниддха̄ ва̄ випассана̄ етасса̄ти суккхавипассако. т̣хатва̄ти па̄дакакаран̣авасена т̣хатва̄. ан̃н̃атарасминти ча ан̃н̃атараан̃н̃атарасмим̣, екекасминти аттхо. еван̃хисса пан̃чавидхата̄ сийа̄. ‘‘на хева кхо ат̣т̣ха вимоккхе ка̄йена пхуситва̄ вихаратӣ’’ти имина̄ са̄тисайасса сама̄дхибаласса абха̄во дӣпито. ‘‘пан̃н̃а̄йа часса дисва̄’’тиа̄дина̄ са̄тисайасса пан̃н̃а̄баласса бха̄во. пан̃н̃а̄йа часса дисва̄ а̄сава̄ париккхӣн̣а̄ хонтӣти на а̄сава̄ пан̃н̃а̄йа пассанти, дассанака̄ран̣а̄ пана париккхӣн̣а̄ ‘‘дисва̄ париккхӣн̣а̄’’ти вутта̄. дассана̄йаттапариккхайатта̄ ева хи дассанам̣ а̄сава̄нам̣ кхайасса пуримакирийа̄ хоти.
ат̣т̣хавимоккхаван̣н̣ана̄
129. екасса ¶ бхиккхуноти саттасу арийапуггалесу екасса бхиккхуно. вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитиа̄дина̄ париджа̄нана̄дивасаппа ваттаниггаманан̃ча ¶ пан̃н̃а̄вимуттана̄ман̃ча. итарасса̄ти убхатобха̄гавимуттасса. име сандха̄йа хи пуббе ‘‘двиннам̣ бхиккхӯна’’нти вуттам̣. кенат̣т̣хена̄ти кена сабха̄вена. сабха̄во хи н̃а̄н̣ена йа̄тха̄вато аран̣ӣйато н̃а̄таббато ‘‘аттхо’’ти вуччати, со ева ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘ат̣т̣хо’’ти вутто. адхимуччанат̣т̣хена̄ти адхикам̣ сависесам̣ муччанат̣т̣хена, етена сатипи саббасса̄пи рӯпа̄вачараджджха̄насса виккхамбханавасена пат̣ипаккхато вимуттабха̄ве йена бха̄вана̄висесена там̣ джха̄нам̣ са̄тисайам̣ пат̣ипаккхато вимуччитва̄ паваттати, со бха̄вана̄висесо дӣпито. бхавати хи сама̄наджа̄тийуттопи бха̄вана̄висесена паваттиа̄ка̄рависесо, йатха̄ там̣ саддха̄вимуттата̄ дит̣т̣хиппаттасса. татха̄ паччанӣкадхаммехи сут̣т̣ху вимуттата̄йа ¶ , евам̣ аниггахитабха̄вена нира̄сан̇ката̄йа абхиративасена сут̣т̣ху адхимуччанат̣т̣хенапи вимоккхо. тена̄ха ‘‘а̄рамман̣е ча̄’’тиа̄ди. айам̣ панаттхоти айам̣ адхимуччанат̣т̣хо паччхиме вимоккхе ниродхе наттхи, кевало вимуттат̣т̣хо ева таттха лаббхати, там̣ сайамева парато ваккхати.
рӯпӣти йена̄йам̣ сасантатипарийа̄паннена рӯпена саманна̄гато, там̣ йасса джха̄насса хетубха̄вена висит̣т̣хам̣ рӯпам̣ хоти, йена висит̣т̣хена рӯпена ‘‘рӯпӣ’’ти вуччеййа рӯпӣ-саддасса атисайаттхадӣпанато, тадева сасантатипарийа̄паннарӯпавасена пат̣иладдхам̣ джха̄нам̣ идха параматтхато рӯпӣбха̄васа̄дхаканти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘аджджхатта’’нтиа̄ди. рӯпаджджха̄нам̣ рӯпам̣ уттарападалопена. рӯпа̄нӣти панеттха пуримападалопо дат̣т̣хаббо. тена вуттам̣ ‘‘нӣлакасин̣а̄дирӯпа̄нӣ’’ти. рӯпе касин̣арӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄, са̄ етасса аттхӣти рӯпасан̃н̃ӣ, сан̃н̃а̄сӣсена джха̄нам̣ вадати. таппат̣иккхепена ¶ арӯпасан̃н̃ӣ. тена̄ха ‘‘аджджхаттам̣ на рӯпасан̃н̃ӣ’’тиа̄ди.
‘‘анто аппана̄йам̣ субханти а̄бхого наттхӣ’’ти имина̄ пубба̄бхогавасена татха̄ адхимутти сийа̄ти дассети. еван̃хеттха татха̄ваттаббата̄паттичодана̄ саматтхита̄ хоти. йасма̄ сувисуддхесу нӣла̄дӣсу ван̣н̣акасин̣есу таттха ката̄дхика̄ра̄нам̣ абхиративасена сут̣т̣ху адхимуччанат̣т̣хо самбхавати ¶ , тасма̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ татха̄ татийо вимоккхо сам̣ван̣н̣ито, йасма̄ пана метта̄васена паваттама̄на̄ бха̄вана̄ сатте аппат̣икӯлато даханти тесу тато адхимуччитва̄ва паваттати, тасма̄ пат̣исамбхида̄магге (пат̣и. ма. 212) ‘‘брахмавиха̄рабха̄вана̄ субхавимоккхо’’ти вутта̄, тайидам̣ убхайампи тена тена парийа̄йена вуттатта̄ на вируджджхатӣти дат̣т̣хаббам̣.
саббасоти анавасесато. на хи чатуннам̣ арӯпаккхандха̄нам̣ екадесопи таттха авассиссати. висуддхатта̄ти йатха̄париччхиннака̄ле ниродхитатта̄. уттамо вимоккхо на̄ма арийехева сама̄паджджитаббато, арийапхалапарийоса̄натта̄ дит̣т̣хева дхамме нибба̄наппаттибха̄вато ча.
130. а̄дито пат̣т̣ха̄йа̄ти пат̣хамасама̄паттито пат̣т̣ха̄йа. йа̄ва парийоса̄на̄ сама̄патти, та̄ва. ат̣т̣хатва̄ти каттхачи сама̄паттийам̣ ат̣т̣хито ева, нирантарамева пат̣ипа̄т̣ийа̄, уппат̣ипа̄т̣ийа̄ ча сама̄паджджатева̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘ито чито ча сан̃чаран̣авасена вутта’’нти. иччхати сама̄паджджитум̣. таттха ‘‘сама̄паджджати пависатӣ’’ти сама̄паттисаман̇гӣпуггало там̣ там̣ павит̣т̣хо вийа хотӣти катва̄ вуттам̣.
двӣхи ¶ бха̄гехи вимуттоти арӯпаджджха̄нена виккхамбханавимоккхена, маггена самуччхедавимоккхена̄ти двӣхи вимуччанабха̄гехи, арӯпасама̄паттийа̄ рӯпака̄йато, маггена на̄мака̄йатоти двӣхи вимуччитаббабха̄гехи ча вимутто. тена̄ха ‘‘арӯпасама̄паттийа̄’’тиа̄ди ¶ . вимуттоти хи килесехи вимутто, вимуччанто ча килеса̄нам̣ виккхамбханасамуччхинданехи ка̄йадвайато вимуттоти айаметтха аттхо. га̄тха̄йа ча а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанала̄бхино упасивабра̄хман̣асса бхагавата̄ ‘‘на̄мака̄йа̄ вимутто’’ти убхатобха̄гавимутто муни аккха̄то. таттха аттхам̣ палетӣти аттхам̣ гаччхати. на упети сан̇кханти ‘‘асукам̣ на̄ма дисам̣ гато’’ти воха̄рам̣ на гаччхати. евам̣ муни на̄мака̄йа̄ вимуттоти евам̣ арӯпам̣ упапанно секкхамуни пакатийа̄ пуббева рӯпака̄йа̄ вимутто, таттха ча чатуттхамаггам̣ ниббаттетва̄ на̄мака̄йасса парин̃н̃а̄татта̄ пуна на̄мака̄йа̄пи вимутто. убхатобха̄гавимутто кхӣн̣а̄саво хутва̄ анупа̄да̄йа паринибба̄насан̇кха̄там̣ ¶ аттхам̣ палети на упети сан̇кхам̣, ‘‘кхаттийо бра̄хман̣о’’ти евам̣ а̄дикам̣ саман̃н̃ам̣ на гаччхатӣти аттхо.
‘‘ан̃н̃атарато вут̣т̣ха̄йа̄’’ти идам̣ ким̣ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дӣсу ан̃н̃атарала̄бхӣвасена вуттам̣, уда̄ху сабба̄руппала̄бхӣвасена̄ти йатхиччхаси, татха̄ хоту, йади сабба̄руппала̄бхӣвасена вуттам̣, на кочи виродхо. атха таттха ан̃н̃атарала̄бхӣвасена вуттам̣, ‘‘йато кхо, а̄нанда, бхиккху име ат̣т̣ха вимоккхе ануломампи сама̄паджджатӣ’’тиа̄дивачанена вируджджхеййа̄ти? йасма̄ арӯпа̄вачараджджха̄несу екасса̄пи ла̄бхӣ ‘‘ат̣т̣хавимоккхала̄бхӣ’’ твева вуччати ат̣т̣хавимоккхе екадесасса̄пи там̣на̄мада̄насаматтхата̄самбхавато. айан̃хи ат̣т̣хавимоккхасаман̃н̃а̄ самуда̄йе вийа тадекадесепи нирул̣ха̄паттисаман̃н̃а̄ вийа̄ти. тена вуттам̣ ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дӣсу ан̃н̃атарато вут̣т̣ха̄йа̄’’ти. ‘‘пан̃чавидхо хотӣ’’ти ватва̄ чхаббидхатам̣писса кечи парикаппенти, там̣ тесам̣ матиматтам̣, ниччхитова̄йам̣ пан̃хо пубба̄чарийехӣти дассетум̣ ‘‘кечи пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха кечӣти уттаравиха̄рава̄сино, са̄расама̄са̄чарийа̄ ча. те хи ‘‘убхатобха̄гавимуттоти ¶ убхайабха̄гавимутто сама̄дхивипассана̄то’’ти ватва̄ рӯпа̄вачарасама̄дхина̄пи сама̄дхипарипантхато вимуттим̣ ман̃н̃анти. евам̣ рӯпаджджха̄набха̄гена, арӯпаджджха̄набха̄гена ча убхато вимуттоти па̄йасама̄но. ‘‘та̄дисамева̄’’ти имина̄ йа̄дисам̣ арӯпа̄вачараджджха̄нам̣ килесавиккхамбхане, та̄дисам̣ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нам̣ пӣти имаматтхам̣ уллан̇гети. тена̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди.
убхатобха̄гавимуттапан̃хоти убхатобха̄гавимуттасса чхаббидхатам̣ нисса̄йа уппаннапан̃хо. ван̣н̣анам̣ нисса̄йа̄ти тасса падасса аттхавачанам̣ нисса̄йа. чирена̄ти тхерасса апарабха̄ге чирена ка̄лена. виниччхайанти ¶ сам̣сайачхедакам̣ саннит̣т̣ха̄нам̣ патто. там̣ пан̃ханти таматтхам̣. н̃а̄тум̣ иччхито хи аттхо пан̃хо. на кеначи сутапуббанти кеначи кин̃чи на сутапуббам̣, идам̣ аттхаджа̄танти адхиппа̄йо. кин̃ча̄пи упеккха̄сахагатам̣, кин̃ча̄пи килесе виккхамбхетӣти паччекам̣ кин̃ча̄пи-саддо йоджетаббо. самуда̄чаратӣти паваттати. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘име хӣ’’тиа̄дина̄, тена рӯпа̄вачарабха̄ванато а̄руппабха̄вана̄ сависесам̣ килесе виккхамбхети рӯпавира̄габха̄вана̄бха̄вато ¶ , упарибха̄вана̄бха̄вато ча̄ти дассетӣти. еван̃ча катва̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄руппабха̄вана̄ниддесе йам̣ вуттам̣ ‘‘тассевам̣ тасмим̣ нимитте пунаппунам̣ читтам̣ ча̄рентасса нӣваран̣а̄ни виккхамбханти сати сантит̣т̣хатӣ’’тиа̄ди, (висуддхи. 1.281) там̣ саматтхатам̣ хотӣти. идам̣ суттанти пуггалапан̃н̃аттипа̄т̣хама̄ха (пу. па. ниддеса 27). саббан̃хи буддхавачанам̣ аттхасӯчана̄диаттхена суттанти вутто ва̄йаматтхо. йам̣ пана таттха ¶ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. ат̣т̣ханнам̣ вимоккха̄нам̣ анулома̄дито сама̄паджджанена са̄тисайам̣ санта̄насса абхисан̇кхататта̄, ат̣т̣хаман̃ча уттамам̣ вимоккхам̣ падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аггамагга̄дхигамена убхатобха̄гавимуччанато ча има̄йа убхатобха̄гавимуттийа̄ саббасет̣т̣хата̄ ведита̄ти дат̣т̣хабба̄.
маха̄нида̄насуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
3. маха̄паринибба̄насуттаван̣н̣ана̄
131. пӯджанӣйабха̄вато ¶ ¶ , ¶ буддхасампадан̃ча паха̄йа паваттата̄ махантан̃ча там̣ паринибба̄нан̃ча̄ти маха̄паринибба̄нам̣; сава̄санаппаха̄нато махантам̣ килесаккхайам̣ нисса̄йа паваттам̣ паринибба̄нантипи маха̄паринибба̄нам̣; махата̄ ка̄лена махата̄ ва̄ гун̣ара̄сина̄ са̄дхитам̣ паринибба̄нантипи маха̄паринибба̄нам̣; махантабха̄ва̄йа, дха̄тӯнам̣ бахубха̄ва̄йа паринибба̄нантипи маха̄паринибба̄нам̣; махато локато ниссат̣ам̣ паринибба̄нантипи маха̄паринибба̄нам̣; саббалока̄са̄дха̄ран̣атта̄ буддха̄нам̣ сӣла̄дигун̣ехи махато буддхасса бхагавато паринибба̄нантипи маха̄паринибба̄нам̣; махати са̄сане патит̣т̣хите паринибба̄нантипи маха̄паринибба̄нанти буддхасса бхагавато паринибба̄нам̣ вуччати, таппат̣исам̣йуттам̣ суттам̣ маха̄паринибба̄насуттам̣. гиджджха̄ еттха васантӣти гиджджхам̣, гиджджхам̣ кӯт̣ам̣ етасса̄ти гиджджхакӯт̣о, гиджджхам̣ вийа ва̄ гиджджхам̣, кӯт̣ам̣, там̣ етасса̄ти гиджджхакӯт̣о, паббато, тасмим̣ гиджджхакӯт̣е. тена̄ха ‘‘гиджджха̄’’тиа̄ди. абхийа̄тука̄моти еттха абхи-саддо абхибхаванаттхо, ‘‘абхивиджа̄на̄тӯ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.244; 3.85; ма. ни. 3.256) вийа̄ти а̄ха ‘‘абхибхаванаттха̄йа йа̄тука̄мо’’ти. ваджджира̄джа̄ноти ‘‘ваджджетабба̄ име’’тиа̄дито паваттам̣ вачанам̣ упа̄да̄йа ‘‘ваджджӣ’’ти ладдхана̄ма̄ ра̄джа̄но, ваджджӣрат̣т̣хасса ва̄ ра̄джа̄но ваджджира̄джа̄но. ваджджират̣т̣хасса пана ваджджисаман̃н̃а̄ таннива̄сира̄джакума̄равасена ведитабба̄. ра̄джиддхийа̄ти ра̄джабха̄ва̄нугатена сабха̄вена. со пана сабха̄во несам̣ ¶ ган̣ара̄джӯнам̣ митхо са̄маггийа̄ локе па̄кат̣о, чират̣т̣ха̄йӣ ча ахосӣти ‘‘самаггабха̄вам̣ катхесӣ’’ти вуттам̣. ану ану там̣саман̇гино бха̄вети вад̣д̣хетӣти анубха̄во, анубха̄во ева а̄нубха̄во, пата̄по, со пана несам̣ пата̄по хаттхиасса̄дива̄ханасампаттийа̄, таттха ча сусиккхитабха̄вена локе па̄кат̣о джа̄тоти ‘‘етена…пе… катхесӣ’’ти вуттам̣. та̄л̣аччхиггалена̄ти кун̃чика̄чхиддена. асананти сарам̣. атипа̄тайиссантӣти атикка̄менти. пон̇кха̄нупон̇кханти пон̇кхасса анупон̇кхам̣, пуримасарасса пон̇кхапада̄нугатапон̇кхам̣ итарам̣ сарам̣ катва̄ти аттхо. авира̄дхитанти авираджджхитам̣. уччхиндисса̄мӣти уммӯланавасена куласантатим̣ чхиндисса̄ми. айанам̣ ¶ вад̣д̣ханам̣ айо, таппат̣иккхепена анайоти а̄ха ‘‘авад̣д̣хийа̄ етам̣ на̄ма’’нти. виккхипатӣти видӯрато кхипати, апанетӣти аттхо.
ган̇га̄йанти ¶ ган̇га̄самӣпе. пат̣т̣анага̄манти сакат̣апат̣т̣анага̄мам̣. а̄н̣а̄ти а̄н̣а̄ ваттати. ад̣д̣хайоджананти ча тасмим̣ пат̣т̣ане ад̣д̣хайоджанат̣т̣ха̄нава̄сино сандха̄йа вуттам̣. татра̄ти тасмим̣ пат̣т̣ане. балава̄гха̄таджа̄тоти уппаннабалавакодхо.
мети майхам̣. гатена̄ти гаманена.
ра̄джаапариха̄нийадхаммаван̣н̣ана̄
134. сӣтам̣ ва̄ ун̣хам̣ ва̄ наттхи, та̄йам̣ вела̄йам̣ пун̃н̃а̄нубха̄вена буддха̄нам̣ саббака̄лам̣ самасӣтун̣ха̄ва уту хоти, там̣ сандха̄йа татха̄ вуттам̣. абхин̣хам̣ саннипа̄та̄ти ниччасаннипа̄та̄, там̣ пана ниччасаннипа̄татам̣ дассетум̣ ‘‘дивасасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. саннипа̄табахула̄ти пачурасаннипа̄та̄. воса̄нанти сан̇кочам̣. ‘‘йа̄вакӣва’’нти екамеветам̣ падам̣ анийамато парима̄н̣ава̄чӣ, ка̄ло четтха адхиппетоти а̄ха ‘‘йаттакам̣ ка̄ла’’нти. ‘‘вуддхийева̄’’тиа̄дина̄ вуттаматтхам̣ бйатирекамукхена ¶ дассетум̣ ‘‘абхин̣хам̣ асаннипатанта̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. а̄кула̄ти кхубхита̄, на пасанна̄. бхиджджитва̄ти ваггабандхато вибхаджджа висум̣ висум̣ хутва̄.
саннипа̄табхерийа̄ти саннипа̄та̄рочанабхерийа̄. ад̣д̣хабхутта̄ ва̄ти са̄мибхутта̄ ча. осӣдама̄нети ха̄йама̄не.
пуббе акатанти пуббе аниббаттам̣. сун̇канти бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ гаччхантехи паббатакхан̣д̣а надӣтиттхага̄мадва̄ра̄дӣсу ра̄джапуриса̄нам̣ да̄таббабха̄гам̣. балинти ниппханнасасса̄дито чхабха̄гам̣, саттабха̄гантиа̄дина̄ ладдхакарам̣. дан̣д̣анти дасавӣсатикаха̄пан̣а̄дикам̣ апара̄дха̄нурӯпам̣ гахетаббадханадан̣д̣ам̣. ваджджидхамманти ваджджира̄джадхаммам̣. ида̄ни апан̃н̃аттапан̃н̃а̄пана̄дӣсу таппат̣иккхепа а̄дӣнава̄нисам̣се виттха̄рато дассетум̣ ‘‘тесам̣ апан̃н̃атта’’нтиа̄ди вуттам̣. па̄ричарийаккхама̄ти упат̣т̣ха̄наккхама̄.
кулабхогаиссарийа̄дивасена махатӣ матта̄ пама̄н̣ам̣ етесанти маха̄матта̄, нӣтисаттхавихите виниччхайе ¶ т̣хапита̄ маха̄матта̄ виниччхайамаха̄матта̄, тесам̣. дентӣти ниййа̄тенти. саче чороти евам̣сан̃н̃ино саче хонти. па̄пабхӣрута̄йа аттана̄ кин̃чи аватва̄. дан̣д̣анӣтисан̃н̃ите воха̄ре нийутта̄ти воха̄рика̄, йе ‘‘дхаммат̣т̣ха̄’’ти вуччанти. суттадхара̄ нӣтисуттадхара̄ ¶ , ӣдисе воха̄равиниччхайе нийаметва̄ т̣хапита̄. парампара̄бхатесу ат̣т̣хасу кулесу джа̄та̄ агатигаманавирата̄ ат̣т̣хамахаллакапуриса̄ ат̣т̣хакулика̄.
сакка̄ранти упака̄рам̣. гарубха̄вам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ти ‘‘име амха̄кам̣ гаруно’’ти таттха гарубха̄вам̣ пати пати упат̣т̣хапетва̄. ма̄нентӣти самма̄ненти, там̣ пана самма̄нанам̣ тесу несам̣ аттаманата̄пуббаканти а̄ха ‘‘манена пийа̄йантӣ’’ти. нипаччака̄ранти пан̣ипа̄там̣. дассентӣти ‘‘име амха̄кам̣ пита̄маха̄ ¶ , ма̄та̄маха̄’’тиа̄дина̄ нӣчачитта̄ хутва̄ гаручитта̄ка̄рам̣ дассенти. сандха̄ретунти самбандхам̣ авиччхиннам̣ катва̄ гхат̣етум̣.
пасайха̄ка̄расса̄ти балакка̄расса. ка̄мам̣ вуддхийа̄ пӯджанӣйата̄йа ‘‘вуддхиха̄нийо’’ти вуттам̣, аттхо пана вутта̄нуккаменева йоджетаббо, па̄л̣ийам̣ ва̄ йасма̄ ‘‘вуддхийева па̄т̣икан̇кха̄, но париха̄нӣ’’ти вуттам̣, тасма̄ тадануккамена ‘‘вуддхиха̄нийо’’ти вуттам̣.
випаччитум̣ аладдхока̄се па̄пакамме, тасса каммасса випа̄ке ва̄ анавасарова деватопасагго, тасмим̣ пана ладдхока̄се сийа̄ деватопасаггасса авасароти а̄ха ‘‘ануппаннам̣…пе… вад̣д̣хентӣ’’ти. етенева ануппаннам̣ сукханти еттха̄пи аттхо ведитаббо. ‘‘балака̄йасса дигун̣атигун̣ата̄дассанам̣, пат̣ибхайабха̄вадассана’’нти евам̣ а̄дина̄ девата̄нам̣ сан̇га̄масӣсе саха̄йата̄ ведитабба̄.
аниччхитанти анит̣т̣хам̣. а̄варан̣атоти ниседханато. йасса дхаммато анапета̄ дхаммийа̄ти идха ‘‘дхаммика̄’’ти вутта̄. мигасӯкара̄дигха̄та̄йа сунакха̄дӣнам̣ кад̣д̣хитва̄ ваначаран̣ам̣ ва̄джо, мигава̄, таттха нийутта̄, те ва̄ ва̄дженти нентӣти ва̄джика̄, мигавадхача̄рино. читтаппаваттим̣ пуччхати. ка̄йикава̄часикапайогена хи са̄ локе па̄кат̣а̄ пака̄сабхӯта̄ти.
135. дева̄йатанабха̄вена читатта̄, локасса читтӣка̄рат̣т̣ха̄натта̄ ча четийам̣ ахоси.
ка̄мам̣ка̄равасена кин̃чипи на каран̣ӣйа̄ти акаран̣ӣйа̄. ка̄мам̣ка̄ро пана хаттхагатакаран̣авасена̄ти ¶ а̄ха ‘‘аггахетабба̄ти аттхо’’ти. абхимукхайуддхена̄ти абхимукхам̣ уджукамева сан̇га̄макаран̣ена. упала̄панам̣ ¶ са̄мам̣ да̄нан̃ча̄ти дассетум̣ ‘‘ала’’нтиа̄ди вуттам̣. бхедопи идха упа̄йо ева̄ти вуттам̣ ‘‘ан̃н̃атра митхубхеда̄йа̄’’ти. йуддхасса пана анупа̄йата̄ ¶ пагева пака̄сита̄. иданти ‘‘ан̃н̃атра упала̄пана̄йа, ан̃н̃атра митхубхеда̄’’ти ча идам̣ вачанам̣. катха̄йа найам̣ лабхитва̄ти ‘‘йа̄вакӣван̃ча…пе… но париха̄нӣ’’ти има̄йа бхагавато катха̄йа найам̣ упа̄йам̣ лабхитва̄.
анукампа̄йа̄ти ваджджира̄джесу ануггахена. асса̄ти бхагавато.
катханти ваджджӣхи саддхим̣ ка̄таббайуддхакатхам̣. уджум̣ карисса̄мӣти пат̣ира̄джа̄но а̄нетва̄ па̄ка̄рапарикха̄нам̣ ан̃н̃атха̄бха̄ва̄па̄данена уджубха̄вам̣ карисса̄ми.
патит̣т̣хитагун̣оти патит̣т̣хита̄чарийагун̣о. иссара̄ саннипатанту, майам̣ аниссара̄, таттха гантва̄ ким̣ карисса̄ма̄ти личчхавино на саннипатим̣сӯти йоджана̄. сӯра̄ саннипатантӯти еттха̄пи есева найо.
балабхеринти йуддха̄йа балака̄йасса ут̣т̣ха̄набхерим̣.
бхиккхуапариха̄нийадхаммаван̣н̣ана̄
136. апариха̄на̄йа хита̄ти апариха̄нийа̄, на париха̄йанти етехӣти ва̄ апариха̄нийа̄, те пана йасма̄ апариха̄нийа̄ ка̄рака̄ на̄ма хонти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘апариха̄никаре’’ти. йасма̄ пана те париха̄никара̄нам̣ уджупат̣ипаккхабхӯта̄, тасма̄ а̄ха ‘‘вуддхихетубхӯте’’ти. йасма̄ бхагавато десана̄ упарӯпари н̃а̄н̣а̄локам̣ паса̄дентӣ сатта̄нам̣ хадайандхака̄рам̣ видхамати, пака̄сетаббе ча аттхе хаттхатале а̄малакам̣ вийа сут̣т̣хутарам̣ па̄кат̣е катва̄ дассети, тасма̄ вуттам̣ ‘‘чандасахассам̣…пе… катхайисса̄мӣ’’ти.
йасма̄ бхагава̄ ‘‘тасса бра̄хман̣асса саммукха̄ ваджджӣнам̣ абхин̣хасаннипа̄та̄дипат̣ипаттим̣ катхентойева айам̣ апариха̄нийакатха̄ аниййа̄ника̄ ват̣т̣аниссита̄, майхам̣ пана са̄сане татха̄рӯпӣ катха̄ катхетабба̄, са̄ хоти ниййа̄ника̄ виват̣т̣аниссита̄, йа̄йа са̄санам̣ майхам̣ паринибба̄нато парампи ¶ аддханийам̣ асса чират̣т̣хитика’’нти чинтеси, тасма̄ бхиккхӯ саннипа̄та̄петва̄ тесам̣ апариха̄нийе дхамме десенто тенева нийа̄мена десеси. тена вуттам̣ ‘‘идам̣ ваджджисаттаке вуттасадисамева̄’’ти. евам̣ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ ¶ виттха̄рато дассенто ‘‘идха̄пи ча̄’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘тато’’тиа̄ди ¶ диса̄су а̄гатаса̄сане вуттам̣ там̣ катханам̣. виха̄расӣма̄ а̄кула̄ йасма̄, тасма̄ упосатхапава̄ран̣а̄ т̣хита̄.
олӣйама̄накоти па̄л̣ито, аттхато ча винассама̄но. уккхипа̄пента̄ти пагун̣абха̄вакаран̣ена, аттхасам̣ван̣н̣анена ча пагган̣ханта̄.
са̄ваттхийам̣ бхиккхӯ вийа па̄читтийам̣ деса̄петабботи (па̄ра̄. 565 виттха̄раваттху). ваджджипуттака̄ вийа дасаваттхудӣпанена (чӯл̣ава. 446 виттха̄раваттху). ‘‘гихигата̄нӣти гихипат̣исам̣йутта̄нӣ’’ти ваданти. гихӣсу гата̄ни, техи н̃а̄та̄ни гихигата̄ни. дхӯмака̄ло етасса̄ти дхӯмака̄ликам̣ читакадхӯмавӯпасамато парам̣ аппаваттанато.
тхирабха̄ваппатта̄ти са̄сане тхирабха̄вам̣ аниваттитабха̄вам̣ упагата̄. тхерака̄ракехӣти тхерабха̄васа̄дхакехи сӣла̄дигун̣ехи асеккхадхаммехи. бахӯ раттийоти паббаджита̄ хутва̄ бахӯ раттийо джа̄нанти. сӣла̄дигун̣есу патит̣т̣ха̄панамева са̄сане парин̣а̄йаката̄ти а̄ха ‘‘тӣсу сиккха̄су паваттентӣ’’ти.
ова̄дам̣ на денти абха̄джанабха̄вато. павен̣ӣкатханти а̄чарийапарампара̄бхатам̣ самма̄пат̣ипаттидӣпанам̣ дхаммакатхам̣. са̄рабхӯтам̣ дхаммапарийа̄йанти саматхавипассана̄маггапхаласампа̄панена са̄рабхӯтам̣ боджджхан̇гакосаллаануттарасӣтӣбха̄ваадхичиттасутта̄дидхамматантим̣.
пунаббхавада̄нам̣ пунаббхаво уттарападалопена. итарети йе на паччайавасика̄ на а̄мисачаккхука̄, те на гаччханти тан̣ха̄йа васам̣.
а̄ран̃н̃акесӯти аран̃н̃абха̄гесу аран̃н̃апарийа̄паннесу. нану йаттха каттхачипи тан̣ха̄ са̄ваджджа̄ ева̄ти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘га̄мантасена̄санесу хӣ’’тиа̄ди, тена ‘‘ануттаресу вимоккхесу пихам̣ упат̣т̣ха̄пайато’’ти еттха вуттасинеха̄дайо вийа а̄ран̃н̃акесу сена̄санесу са̄лайата̄ севитаббапаккхийа̄ ева̄ти дассети.
аттана̄ва̄ти ¶ ¶ сайамева, тена парехи анусса̄хита̄нам̣ сарасенева ана̄гата̄нам̣ песала̄нам̣ бхиккхӯнам̣ а̄гаманам̣, а̄гата̄нан̃ча пха̄сувиха̄рам̣ пачча̄сисантӣти дассети. имина̄ нӣха̄рена̄ти има̄йа пат̣ипаттийа̄. аггахитадхаммаггахан̣анти ¶ аггахитасса парийаттидхаммасса уггахан̣ам̣. гахитасаджджха̄йакаран̣анти уггахитасса сут̣т̣ху аттхачинтанам̣. чинтанаттхо хи саджджха̄йасаддо.
ентӣти упагаччханти. нисӣданти а̄санапан̃н̃а̄пана̄дина̄.
137. а̄рамитаббат̣т̣хена каммам̣ а̄ра̄мо. камме рата̄, на гантхадхуре, ва̄садхуре ва̄ти каммарата̄, ануйутта̄ти таппарабха̄вена пунаппунам̣ пасута̄. ити ка̄таббакамманти там̣ там̣ бхиккхӯнам̣ ка̄таббам̣ учча̄вачакаммам̣ чӣваравича̄ран̣а̄ди. тена̄ха ‘‘сеййатхида’’нтиа̄ди. упаттхамбхананти дупат̣т̣атипат̣т̣а̄дикаран̣ам̣. тан̃хи пат̣хамапат̣ала̄дӣнам̣ упаттхамбханака̄ран̣атта̄ татха̄ вуттам̣. йади евам̣ катхам̣ айам̣ каммара̄мата̄ пат̣иккхитта̄ти а̄ха ‘‘екаччо хӣ’’тиа̄ди.
каронто йева̄ти йатха̄вуттатираччха̄накатхам̣ катхентойева. атираччха̄накатха̄бха̄вепи тасса таттха таппарабха̄вадассанаттхам̣ авадха̄ран̣авачанам̣. парийантака̄рӣти сапарийантам̣ катва̄ ватта̄. ‘‘парийантаватим̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄’’ти (дӣ. ни. 1.9, 194) хи вуттам̣. аппабхассо ва̄ти паримитакатхойева екантена катхетаббассева катханато. сама̄паттисама̄паджджанам̣ арийо тун̣хӣбха̄во.
нидда̄йатийева̄ти ¶ ниддоккамане ана̄дӣнавадассӣ нидда̄йатийева. ирийа̄патхапариваттана̄дина̄ на нам̣ винодети.
евам̣ сам̣сат̣т̣хо ва̄ти вуттанайена ган̣асан̇ган̣ика̄йа сам̣сат̣т̣хо ева вихарати.
дуссӣла̄ па̄пиччха̄ на̄ма̄ти сайам̣ ниссӣла̄ асантагун̣асамбха̄ваниччха̄йа саманна̄гататта̄ па̄па̄ ла̄мака̄ иччха̄ етесанти па̄пиччха̄.
па̄папуггалехи меттикаран̣ато па̄памитта̄. техи сада̄ саха паваттанена па̄пасаха̄йа̄. таттха нинната̄дина̄ тададхимуттата̄йа па̄пасампаван̇ка̄.
138. саддха̄ етесам̣ аттхӣти саддха̄ти а̄ха ‘‘саддха̄сампанна̄’’ти. а̄гаманӣйапат̣ипада̄йа а̄гатасаддха̄ ¶ а̄гаманӣйасаддха̄, са̄ са̄тисайа̄ маха̄бодхисатта̄нам̣ паропадесена вина̄ саддхеййаваттхум̣ авипарӣтато ога̄хетва̄ ¶ адхимуччанатоти а̄ха ‘‘саббан̃н̃убодхисатта̄нам̣ хотӣ’’ти. саччапат̣иведхато а̄гатасаддха̄ адхигамасаддха̄ сурабандха̄дӣнам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.118; дха. па. ат̣т̣ха. 1.суппабуддхакут̣т̣хиваттху; уда̄. ат̣т̣ха. 43) вийа. ‘‘самма̄самбуддхо бхагава̄’’тиа̄дина̄ буддха̄дӣсу уппаджджанакапаса̄до паса̄дасаддха̄ маха̄каппинара̄джа̄дӣнам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.231; дха. па. ат̣т̣ха. 1.маха̄каппинаттхераваттху; тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.маха̄каппинаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄, виттха̄ро) вийа. ‘‘евамета’’нти оккантитва̄ паккхандитва̄ саддаханавасена каппанам̣ окаппанам̣. дувидха̄пӣти паса̄дасаддха̄пи окаппанасаддха̄пи. таттха паса̄дасаддха̄ апаранеййарӯпа̄ хоти саванаматтена пасӣданато. окаппанасаддха̄ саддхеййаваттхум̣ ога̄хетва̄ анупависитва̄ ‘‘евамета’’нти паччаккхам̣ каронтӣ вийа паваттати. тена̄ха ‘‘саддха̄дхимутто ваккалиттхерасадисо хотӣ’’ти. тасса хӣти окаппанасаддха̄йа саманна̄гатасса. хирӣ етасса аттхӣти хири, хири мано етесанти хиримана̄ти а̄ха ‘‘па̄па…пе… читта̄’’ти. па̄пато оттаппенти уббиджджанти бха̄йантӣти оттаппӣ.
баху сутам̣ суттагеййа̄ди етена̄ти бахуссуто, сутаггахан̣ам̣ четтха нидассанаматтам̣ дха̄ран̣апаричайапарипуччха̄нупеккханадит̣т̣хиниджджха̄на̄нам̣ ¶ петтха иччхитаббатта̄. саванамӯлакатта̄ ва̄ тесампи таггахан̣енева гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. аттхака̄мена парийа̄пун̣итаббато, дит̣т̣хадхаммика̄дипурисаттхасиддхийа̄ парийаттабха̄вато ча парийатти, тӣн̣и пит̣ака̄ни. саччаппат̣иведхо сачча̄нам̣ пат̣ивиджджханам̣. тадапи ба̄хусаччам̣ йатха̄вуттаба̄хусаччакиччаниппхаттито. парийатти адхиппета̄ саччапат̣иведха̄вахена ба̄хусаччена бахуссутабха̄васса идха иччхитатта̄. соти парийаттибахуссуто. чатуббидхо хоти пан̃чамасса пака̄расса абха̄вато. саббаттхакабахуссутоти ниссайамуччанакабахуссута̄дайо вийа падесико ахутва̄ пит̣акаттайе саббаттхакамева ба̄хусаччасаббха̄вато саббасса аттхасса ка̄йанато катханато саббаттхакабахуссуто. те идха адхиппета̄ пат̣ипаттипат̣иведхасаддхамма̄нам̣ мӯлабхӯте парийаттисаддхамме суппатит̣т̣хитабха̄вато.
а̄раддханти паггахитам̣. там̣ пана дувидхампи вӣрийа̄рамбхавибха̄гена дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха екака̄ти ека̄кино, вӯпакат̣т̣хавиха̄риноти аттхо.
пуччхитва̄ти ¶ парато пуччхитва̄. сампат̣иччха̄петунти ‘‘твам̣ асукана̄мо’’ти ватва̄ техи ‘‘а̄ма̄’’ти пат̣иджа̄на̄петунти аттхо. евам̣ чираката̄диануссаран̣асаматтхасатинепакка̄нам̣ аппакасиренева ¶ сатисамбоджджхан̇габха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччхатӣти дассанаттхам̣ ‘‘еварӯпе бхиккхӯ сандха̄йа̄’’ти вуттам̣. тенева̄ха ‘‘апича̄’’тиа̄ди.
139. буджджхати ета̄йа̄ти ‘‘бодхӣ’’ти ладдхана̄ма̄йа самма̄дит̣т̣хиа̄дидхаммаса̄маггийа̄ ан̇готи боджджхан̇го, пасаттхо, сундаро ва̄ боджджхан̇го самбоджджхан̇го. упат̣т̣ха̄налаккхан̣оти ка̄йаведана̄читтадхамма̄нам̣ асубхадуккха̄ничча̄наттабха̄васаллаккхан̣асан̇кха̄там̣ а̄рамман̣е упат̣т̣ха̄нам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти упат̣т̣ха̄налаккхан̣о. чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ пӣл̣ана̄диппака̄рато вичайо упапариккха̄ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти павичайалаккхан̣о. ануппанна̄ кусала̄нуппа̄дана̄дивасена читтасса ¶ паггахо пагган̣ханам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти паггахалаккхан̣о. пхаран̣ам̣ виппха̄риката̄ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти пхаран̣алаккхан̣о. упасамо ка̄йачиттапарил̣а̄ха̄нам̣ вӯпасаманам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти упасамалаккхан̣о. авиккхепо виккхепавиддхам̣санам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти авиккхепалаккхан̣о. лӣнуддхаччарахите адхичитте паваттама̄не паггаханиггахасампахам̣санесу абйа̄ват̣атта̄ аджджхупеккханам̣ пат̣исан̇кха̄нам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти пат̣исан̇кха̄налаккхан̣о.
чатӯхи ка̄ран̣ехӣти сатисампаджан̃н̃ам̣, мут̣т̣хассатипуггалапариваджджана̄, упат̣т̣хитассатипуггаласевана̄, тададхимуттата̄ти имехи чатӯхи ка̄ран̣ехи. чхахи ка̄ран̣ехӣти парипуччхаката̄, ваттхувисадакирийа̄, индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄, дуппан̃н̃апуггалапариваджджана̄, пан̃н̃авантапуггаласевана̄, тададхимуттата̄ти имехи чхахи ка̄ран̣ехи. маха̄сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йам̣ пана ‘‘саттахи ка̄ран̣ехӣ’’ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.385; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.118) ваккхати, там̣ гамбхӣран̃а̄н̣ачарийа̄паччавеккхан̣а̄ти имам̣ ка̄ран̣ам̣ паккхипитва̄ ведитаббам̣. навахи ка̄ран̣ехӣти апа̄йабхайапаччавеккхан̣а̄, гаманавӣтхипаччавеккхан̣а̄, пин̣д̣апа̄тасса апача̄йаната̄, да̄йаджджамахаттапаччавеккхан̣а̄, саттхумахаттапаччавеккхан̣а̄, сабрахмача̄рӣмахаттапаччавеккхан̣а̄, кусӣтапуггалапариваджджана̄, а̄раддхавӣрийапуггаласевана̄, тададхимуттата̄ти имехи навахи ка̄ран̣ехи. маха̄сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.385; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.118) пана ¶ а̄нисам̣садасса̄вита̄, джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄ти имехи саддхим̣ ‘‘ека̄даса̄’’ти ваккхати. дасахи ка̄ран̣ехӣти буддха̄нуссати, дхамма̄нуссати, сан̇гхасӣлача̄гадевата̄упасама̄нуссати, лӯкхапуггалапариваджджана̄, синиддхапуггаласевана̄, тададхимуттата̄ти имехи дасахи. маха̄сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.385; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.118) пана паса̄данийасуттантапаччавеккхан̣а̄йа саддхим̣ ‘‘ека̄даса̄’’ти ваккхати. саттахи ка̄ран̣ехӣти пан̣ӣтабходжанасеваната̄ ¶ , утусукхасеваната̄, ирийа̄патхасукхасеваната̄, маджджхаттапайогата̄, са̄раддхака̄йапуггалапариваджджаната̄ ¶ , пассаддхака̄йапуггаласеваната̄, тададхимуттата̄ти имехи саттахи. дасахи ка̄ран̣ехӣти ваттхувисадакирийа̄, индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄, нимиттакусалата̄, самайе читтасса паггахан̣ам̣, самайе читтасса ниггахан̣ам̣, самайе читтасса сампахам̣санам̣, самайе читтасса аджджхупеккханам̣, асама̄хитапуггалапариваджджанам̣, сама̄хитапуггаласеванам̣, тададхимуттата̄ти имехи дасахи ка̄ран̣ехи. маха̄сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.385; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.118) пана ‘‘джха̄навимоккхапаччавеккхан̣а̄’’ти имина̄ саддхим̣ ‘‘ека̄дасахӣ’’ти ваккхати. пан̃чахи ка̄ран̣ехӣти саттамаджджхаттата̄, сан̇кха̄рамаджджхаттата̄, саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджана̄, саттасан̇кха̄рамаджджхаттапуггаласевана̄, тададхимуттата̄ти имехи пан̃чахи ка̄ран̣ехи. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ маха̄сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.385; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.118) а̄гамиссати. ка̄мам̣ бодхипаккхийадхамма̄ на̄ма ниппарийа̄йато арийамаггасампайутта̄ ева ниййа̄никабха̄вато. суттантадесана̄ на̄ма парийа̄йакатха̄ти ‘‘имина̄ випассана̄…пе… катхесӣ’’ти вуттам̣.
140. тебхӯмаке сан̇кха̄ре ‘‘аничча̄’’ти анупассати ета̄йа̄ти аничча̄нупассана̄, татха̄ паватта̄ випассана̄, са̄ пана йасма̄ аттана̄ сахагатасан̃н̃а̄йа бха̄вита̄йа вибха̄вита̄ ева хотӣти вуттам̣ ‘‘аничча̄нупассана̄йа саддхим̣ уппаннасан̃н̃а̄’’ти. сан̃н̃а̄сӣсена ва̄йам̣ випассана̄йа ева ниддесо. анаттасан̃н̃а̄дӣсупи есева найо. локийавипассана̄пи хонти, йасма̄ ‘‘аничча’’нтиа̄дина̄ та̄ паваттантӣти. локийавипассана̄пӣти пи-саддена миссака̄петтха сантӣти аттхато а̄паннанти аттха̄паттисиддхаматтхам̣ ниддха̄ретва̄ сарӯпато дассетум̣ ‘‘вира̄го’’тиа̄ди вуттам̣. таттха а̄гатавасена̄ти татха̄ а̄гатапа̄л̣ивасена ‘‘вира̄го ниродхо’’ти хи таттха ¶ нибба̄нам̣ вуттанти идха ¶ ‘‘вира̄гасан̃н̃а̄, ниродхасан̃н̃а̄’’ти вуттасан̃н̃а̄ нибба̄на̄рамман̣а̄пи сийум̣. тена вуттам̣ ‘‘две локуттара̄пи хонтӣ’’ти.
141. метта̄ етасса аттхӣти меттам̣, читтам̣. там̣самут̣т̣ха̄нам̣ ка̄йакаммам̣ меттам̣ ка̄йакаммам̣. еса найо сесадвайепи. има̄нипи метта̄ка̄йакамма̄дӣни бхиккхӯнам̣ васена а̄гата̄ни тесам̣ сет̣т̣хапарисабха̄вато. йатха̄ пана бхиккхӯсупи лаббханти, евам̣ гихӣсупи лаббханти чатупарисаса̄дха̄ран̣атта̄ти там̣ дассенто ‘‘бхиккхӯнан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. ка̄мам̣ а̄дибрахмачарийакадхаммассаваненапи метта̄ка̄йакамма̄ни лаббханти, ниппарийа̄йато пана ча̄риттадхаммассаванена айаматтхо иччхитоти дассенто ‘‘а̄бхисама̄ча̄рикадхаммапӯран̣а’’нти а̄ха. тепит̣акампи буддхавачанам̣ парипуччханааттхакатханавасена паваттийама̄нам̣ хитаджджха̄сайена паваттитаббато.
а̄вӣти ¶ пака̄сам̣, пака̄сабха̄во четтха йам̣ уддисса там̣ ка̄йакаммам̣ карӣйати, тасса саммукхабха̄ватоти а̄ха ‘‘саммукха̄’’ти. рахоти аппака̄сам̣, аппака̄сата̄ ча йам̣ уддисса там̣ ка̄йакаммам̣ карӣйати, тасса паччаккха̄бха̄ватоти а̄ха ‘‘параммукха̄’’ти. саха̄йабха̄вагаманам̣ тесам̣ пурато. убхайехӣти навакехи, тхерехи ча.
паггайха̄ти пагган̣хитва̄ уччам̣ катва̄.
ка̄мам̣ метта̄синехасиниддха̄нам̣ найана̄нам̣ уммӣлана̄, пасаннена мукхена олоканан̃ча меттам̣ ка̄йакаммамева, йасса пана читтасса васена найана̄нам̣ метта̄синехасиниддхата̄, мукхасса ча пасанната̄, там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘меттам̣ манокаммам̣ на̄ма̄’’ти.
ла̄бхасаддо каммаса̄дхано ‘‘ла̄бха̄вата, ла̄бхо ладдхо’’тиа̄дӣсу вийа, со четтха ‘‘дхаммаладдха̄’’ти вачанато атӣтака̄ликоти а̄ха ‘‘чӣвара̄дайо ладдхапаччайа̄’’ти. дхаммато ¶ а̄гата̄ти дхаммика̄. тена̄ха ‘‘дхаммаладдха̄’’ти. имамева хи аттхам̣ дассетум̣ ‘‘кухана̄дӣ’’тиа̄ди вуттам̣. читтена вибхаджанапуббакам̣ ка̄йена вибхаджананти мӯламева дассетум̣ ‘‘евам̣ читтена вибхаджана’’нти вуттам̣, тена читтуппа̄даматтенапи пат̣ивибха̄го на ка̄табботи дассети. аппат̣ивибхаттанти бха̄ванапум̣саканиддесо, аппат̣ивибхаттам̣ ва̄ ла̄бхам̣ бхун̃джатӣти камманиддесо ева.
там̣ ¶ там̣ нева гихӣнам̣ дети аттано а̄джӣвасодханаттхам̣. на аттана̄ бхун̃джатӣти аттана̄ва на парибхун̃джати ‘‘майхам̣ аса̄дха̄ран̣абхогита̄ ма̄ хотӯ’’ти. ‘‘пат̣игган̣ханто ча…пе… пассатӣ’’ти имина̄ тасса ла̄бхасса тӣсупи ка̄лесу са̄дха̄ран̣ато т̣хапанам̣ дасситам̣. ‘‘пат̣игган̣ханто ча сан̇гхена са̄дха̄ран̣ам̣ хотӯ’’ти имина̄ пат̣иггахан̣ака̄ло дассито, ‘‘гахетва̄…пе… пассатӣ’’ти имина̄ пат̣иггахитака̄ло, тадубхайам̣ пана та̄дисена пубба̄бхогена вина̄ на хотӣти аттхасиддхо пуримака̄ло. тайидам̣ пат̣иггахан̣ато пуббе васса хоти ‘‘сан̇гхена са̄дха̄ран̣ам̣ хотӯти пат̣иггахесса̄мӣ’’ти. пат̣игган̣хантасса хоти ‘‘сан̇гхена са̄дха̄ран̣ам̣ хотӯти пат̣игган̣ха̄мӣ’’ти. пат̣иггахетва̄ хоти ‘‘сан̇гхена са̄дха̄ран̣ам̣ хотӯти пат̣иггахитам̣ майа̄’’ти евам̣ тилаккхан̣асампаннам̣ катва̄ ладдхала̄бхам̣ оса̄налаккхан̣ам̣ авикопетва̄ парибхун̃джанто са̄дха̄ран̣абхогӣ, аппат̣ивибхаттабхогӣ ча хоти.
имам̣ пана са̄ран̣ӣйадхамманти имам̣ чатуттхам̣ саритаббайуттадхаммам̣. на хи…пе… ган̣ханти, тасма̄ ¶ са̄дха̄ран̣абхогита̄ ева дуссӣласса наттхӣти а̄рамбхопи та̄ва на самбхавати, куто пӯран̣анти адхиппа̄йо. ‘‘парисуддхасӣло’’ти имина̄ ла̄бхасса дхаммикабха̄вам̣ дассети. ‘‘ваттам̣ акхан̣д̣енто’’ти имина̄ аппат̣ивибхаттабхогитам̣, са̄дха̄ран̣абхогитан̃ча дассети. сати пана тадубхайе са̄ран̣ӣйадхаммо пӯрито ева хотӣти а̄ха ‘‘пӯретӣ’’ти. ‘‘одиссакам̣ ¶ катва̄’’ти етена анодиссакам̣ катва̄ питуно, а̄чарийупаджджха̄йа̄дӣнам̣ ва̄ тхера̄санато пат̣т̣ха̄йа дентасса са̄ран̣ӣйадхаммойева хотӣти. са̄ран̣ӣйадхаммо панасса на хотӣти пат̣иджагганат̣т̣ха̄не одиссакам̣ катва̄ диннатта̄. тена̄ха ‘‘палибодхаджагганам̣ на̄ма хотӣ’’тиа̄ди. йади евам̣ саббена саббам̣ са̄ран̣ӣйадхаммапӯракасса одиссакада̄нам̣ на ват̣т̣атӣти? но на ват̣т̣ати йуттат̣т̣ха̄нети дассенто ‘‘тена пана̄’’тиа̄дима̄ха. гила̄на̄дӣнам̣ одиссакам̣ катва̄ да̄нам̣ аппат̣ивибха̄гапаккхикам̣ ‘‘асукасса на дасса̄мӣ’’ти пат̣иккхепасса абха̄вато. бйатирекаппадха̄но хи пат̣ивибха̄го. тена̄ха ‘‘авасеса’’нтиа̄ди. ада̄тумпӣти пи-саддена да̄тумпи ват̣т̣атӣти дассети, тан̃ча кхо карун̣а̄йанавасена, на ваттапӯран̣авасена.
сусиккхита̄йа̄ти са̄ран̣ӣйадхаммапӯран̣авидхимхи сут̣т̣ху сиккхита̄йа, сукусала̄йа̄ти аттхо. ида̄ни тасса̄ косаллам̣ дассетум̣ ‘‘сусиккхита̄йа хӣ’’тиа̄ди ¶ вуттам̣. ‘‘два̄дасахи вассехи пӯрати, на тато ора’’нти имина̄ тасса дуппӯран̣ам̣ дассети. татха̄ хи со махаппхало маха̄нисам̣со, дит̣т̣хадхаммикехипи та̄ва гарутарехи пхала̄нисам̣сехи ча анугато. там̣саман̇гӣ ча пуггало висесала̄бхӣ арийапуггало вийа локе аччхарийаббхутадхаммасаманна̄гато хоти. татха̄ хи со дуппаджахам̣ да̄намайасса, сӣламайасса ча пун̃н̃асса пат̣ипаккхадхаммам̣ судӯре виккхамбхитам̣ катва̄ сувисуддхена четаса̄ локе па̄кат̣о пан̃н̃а̄то хутва̄ вихарати, тассимаматтхам̣ бйатирекато, анвайато ча вибха̄ветум̣ ‘‘саче хӣ’’тиа̄ди вуттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.
ида̄ни йе сампара̄йике, дит̣т̣хадхаммике ча а̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘ева’’нтиа̄ди вуттам̣. нева исса̄, на маччхарийам̣ хоти чирака̄лабха̄вана̄йа видхутабха̄вато. манусса̄нам̣ пийо хоти паричча̄гасӣлата̄йа висуддхатта̄. тена̄ха ‘‘дадам̣ пийо хоти бхаджанти нам̣ бахӯ’’тиа̄ди ¶ (а. ни. 5.34). сулабхапаччайо хоти да̄навасена ул̣а̄раджджха̄сайа̄нам̣ паччайала̄бхасса идха̄нисам̣сабха̄вато да̄насса. паттагатам̣ асса диййама̄нам̣ на кхӣйати паттагатавасена два̄дасавассикасса маха̄паттасса авиччхедена пӯритатта̄. аггабхан̣д̣ам̣ лабхати девасикам̣ даккхин̣еййа̄нам̣ аггато пат̣т̣ха̄йа да̄насса диннатта̄. бхайева̄…пе… а̄паджджанти деййапат̣игга̄хакавикаппам̣ ¶ акатва̄ аттани нирапеккхачиттена чирака̄лам̣ да̄напӯрата̄йа паса̄дитачиттатта̄.
татра̄ти тесу а̄нисам̣сесу вибха̄ветаббесу. има̄ни там̣ дӣпана̄ни ваттхӯни ка̄ран̣а̄ни. алабханта̄пӣти амаха̄пун̃н̃ата̄йа на ла̄бхино сама̄на̄пи. бхиккха̄ча̄рамаггасабха̄ганти сабха̄гам̣ таббха̄гийам̣ бхиккха̄ча̄рамаггам̣ джа̄нанти.
ануттаримануссадхамматта̄, тхера̄нам̣ сам̣сайавиноданаттхан̃ча ‘‘са̄ран̣ӣйадхаммо ме бханте пӯрито’’ти а̄ха. татха̄ хи дутийаваттхусмимпи тхерена атта̄ пака̄сито. манусса̄нам̣ пийата̄йа, сулабхапаччайата̄йапи идам̣ ваттхумева. паттагата̄кхӣйанасса пана висесам̣ вибха̄ванато ‘‘идам̣ та̄ва…пе… еттха ваттху’’нти вуттам̣.
гирибхан̣д̣амаха̄пӯджа̄йа̄ти ¶ четийагиримхи сакалалан̇ка̄дӣпе, йоджанаппама̄н̣е самудде ча на̄ва̄сан̇гха̄т̣а̄дике т̣хапетва̄ дӣпапуппхагандха̄дӣхи карийама̄намаха̄пӯджа̄йам̣. парийа̄йенапӣти лесенапи. ануччхавиканти са̄ран̣ӣйадхаммапӯран̣атопи идам̣ йатха̄бхӯтаппаведанам̣ тумха̄кам̣ ануччхавиканти аттхо.
ана̄рочетва̄ва пала̄йим̣су чорабхайена. ‘‘аттано дуджджӣвика̄йа̄’’ти ча ваданти.
ват̣т̣иссатӣти капписсати. тхерӣ са̄ран̣ӣйадхаммапӯрика̄ ахоси, тхерасса пана сӣлатедженева девата̄ уссуккам̣ а̄паджджи.
наттхи ¶ етесам̣ кхан̣д̣анти акхан̣д̣а̄ни. там̣ пана несам̣ кхан̣д̣ам̣ дассетум̣ ‘‘йасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха упасампаннасӣла̄нам̣ уддесаккамена а̄ди анта̄ ведитабба̄. тена̄ха ‘‘саттасӯ’’тиа̄ди. анупасампаннасӣла̄нам̣ пана сама̄да̄наккаменапи а̄ди анта̄ лаббханти. парийанте чхиннаса̄т̣ако вийа̄ти ваттханте, дасанте ва̄ чхиннаваттхам̣ вийа, висадисӯда̄харан̣ам̣ четам̣ ‘‘акхан̣д̣а̄нӣ’’ти имасса адхигататта̄. евам̣ сеса̄нипи уда̄харан̣а̄ни. кхан̣д̣итабхинната̄ кхан̣д̣ам̣, там̣ етасса аттхӣти кхан̣д̣ам̣, сӣлам̣. ‘‘чхидда’’нтиа̄дӣсупи есева найо. вемаджджхе бхиннам̣ винивиджджханавасена висабха̄гаван̣н̣ена га̄вӣ вийа̄ти самбандхо. сабаларахита̄ни асабала̄ни. татха̄ акамма̄са̄ни. сӣласса тан̣ха̄да̄сабйато мочанам̣ виват̣т̣ӯпаниссайабха̄ва̄па̄данам̣. йасма̄ ча там̣саман̇гӣпуггало серӣ сайам̣васӣ бхуджиссо на̄ма хоти, тасма̄пи бхуджисса̄ни. тенева̄ха ‘‘бхуджиссабха̄вака̄ран̣ато ¶ бхуджисса̄нӣ’’ти. супарисуддхабха̄вена па̄сам̣сатта̄ вин̃н̃упасаттха̄ни. имина̄хам̣ сӣлена дево ва̄ бхавеййам̣, деван̃н̃атаро ва̄, таттха ‘‘ниччо дхуво сассато’’ти, ‘‘сӣлена суддхӣ’’ти ча евам̣ а̄дина̄ тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи апара̄мат̣т̣хатта̄. ‘‘айам̣ те сӣлесу досо’’ти чатӯсупи випаттӣсу йа̄йа ка̄йачи випаттийа̄ дассанена пара̄мат̣т̣хум̣ ануддхам̣сетум̣. сама̄дхисам̣ваттанаппайоджана̄ни сама̄дхисам̣ваттаника̄ни.
сама̄набха̄вӯпагатасӣла̄ти сӣласампаттийа̄ сама̄набха̄вам̣ упагатасӣла̄ сабха̄гавуттика̄. ка̄мам̣ путхуджджана̄нан̃ча чатупа̄рисуддхисӣле на̄наттам̣ на сийа̄, там̣ ¶ пана на екантикам̣, идам̣ екантикам̣ нийатабха̄ватоти а̄ха ‘‘наттхи маггасӣле на̄натта’’нти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттанти маггасӣлам̣ сандха̄йа етам̣ ‘‘йа̄ни та̄ни сӣла̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
йа̄йанти йа̄ айам̣ майхан̃чева тумха̄кан̃ча паччаккхабхӯта̄ ¶ . дит̣т̣хӣти маггасамма̄дит̣т̣хи. ниддоса̄ти нидхутадоса̄, самуччхиннара̄га̄дипа̄падхамма̄ти аттхо. ниййа̄тӣти ват̣т̣адуккхато ниссарати нигаччхати. сайам̣ ниййантассева хи ‘‘там̣саман̇гӣпуггалам̣ ват̣т̣адуккхато ниййа̄петӣ’’ти вуччати. йа̄ саттху анусит̣т̣хи, там̣ каротӣти таккаро, тасса, йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджанакасса̄ти аттхо. сама̄надит̣т̣хибха̄ванти садисадит̣т̣хибха̄вам̣ саччасампат̣иведхена абхиннадит̣т̣хибха̄вам̣. вуддхийева̄ти арийавинайе гун̣ехи вуд̣д̣хийева, но париха̄нӣти айам̣ апариха̄нийадхаммадесана̄ аттанопи са̄санасса аддханийатам̣ а̄кан̇кхантена бхагавата̄ идха десита̄.
142. а̄саннапаринибба̄натта̄ти катипайама̄са̄дхикена сам̣ваччхараматтена паринибба̄нам̣ бхависсатӣти катва̄ вуттам̣. етам̣йева̄ти ‘‘ити сӣла’’нтиа̄дикам̣йева ити сӣланти еттха ити-саддо пака̄раттхо, парима̄н̣аттхо ча екаджджхам̣ катва̄ гахитоти а̄ха ‘‘евам̣ сӣлам̣ еттакам̣ сӣла’’нти. евам̣ сӣланти евам̣ пабхедам̣ сӣлам̣. еттаканти етам̣ парамам̣, на ито бхиййо. чатупа̄рисуддхисӣланти маггасса самбха̄рабхӯтам̣ локийачатупа̄рисуддхисӣлам̣. читтекаггата̄ сама̄дхӣти еттха̄пи есева найо. йасмим̣ сӣле т̣хатва̄ти йасмим̣ локуттаракусаласса падат̣т̣ха̄набхӯте ‘‘пуббева кхо панасса ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ а̄джӣво супарисуддхо хотӣ’’ти (ма. ни. 3.431; катха̄. 874) евам̣ вуттасӣле патит̣т̣ха̄йа. есоти маггапхаласама̄дхи. парибха̄витоти тена сӣлена саббасо бха̄вито самбха̄вито. махаппхало хоти маха̄нисам̣соти маггасама̄дхи та̄ва са̄ман̃н̃апхалехи махаппхало, ват̣т̣адуккхавӯпасамена маха̄нисам̣со. итаро пат̣иппассаддхиппаха̄нена махаппхало, ниббутисукхуппаттийа̄ маха̄нисам̣со. йамхи сама̄дхимхи ¶ т̣хатва̄ти йасмим̣ локуттаракусаласса ¶ падат̣т̣ха̄набхӯте па̄дакаджджха̄насама̄дхимхи чева вут̣т̣ха̄нага̄минисама̄дхимхи ча т̣хатва̄. са̄ти маггапхалапан̃н̃а̄. тена парибха̄вита̄ти тена йатха̄вуттасама̄дхина̄ саббасо бха̄вита̄ парибха̄вита̄. махаппхаламаха̄нисам̣сата̄ сама̄дхимхи вуттанайена ведитабба̄. апи ча те боджджхан̇гамагган̇гаджха̄нан̇гаппабхедахетута̄йа махаппхала̄ саттадаккхин̣еййапуггалавибха̄гахетута̄йа ¶ маха̄нисам̣са̄ти ведитабба̄. йа̄йа пан̃н̃а̄йа т̣хатва̄ти йа̄йам̣ випассана̄пан̃н̃а̄йам̣, сама̄дхивипассана̄пан̃н̃а̄йам̣ ва̄ т̣хатва̄. саматхайа̄никасса хи сама̄дхисахагата̄пи пан̃н̃а̄ магга̄дхигама̄йа висесапаччайо хотийева. саммадева̄ти сут̣т̣хуйева йатха̄ а̄сава̄нам̣ лесопи на̄васиссати, евам̣ саббасо а̄савехи вимуччати. аггамаггаккхан̣ан̃хи сандха̄йетам̣ вуттам̣.
143. локийаттхасадда̄нам̣ вийа абхиранта-саддасса сиддхи дат̣т̣хабба̄. абхирантам̣ абхиратам̣ абхиратӣти хи аттхато екам̣. абхиранта-саддо ча̄йам̣ абхиручипарийа̄йо, на асса̄дапарийа̄йо. асса̄давасена хи каттхачи васантасса асса̄даваттхувигамена сийа̄ тасса таттха анабхирати, йадидам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ наттхи, пагева буддха̄нанти а̄ха ‘‘буддха̄нам̣…пе… наттхӣ’’ти. абхиративасена каттхачи васитва̄ тадабха̄вато ан̃н̃аттха гаманам̣ на̄ма буддха̄нам̣ наттхи. венеййавинайанаттхам̣ пана каттхачи васитва̄ тасмим̣ сиддхе венеййавинайанаттхамева тато ан̃н̃аттха гаччханти, айаметтха йатха̄ручи. а̄йа̄ма̄ти еттха а̄-саддо ‘‘а̄гаччха̄’’ти имина̄ сама̄наттхоти а̄ха ‘‘ехи йа̄ма̄’’ти. айа̄ма̄ти пана па̄т̣хе а-ка̄ро нипа̄таматтам̣. сантика̄вачаратта̄ тхерам̣ а̄лапати, на пана тада̄ саттху сантике васанта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ абха̄вато. апариччхиннаган̣ано хи тада̄ бхагавато сантике бхиккхусан̇гхо ¶ . тена̄ха ‘‘махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхи’’нти. амбалат̣т̣хика̄гамананти амбалат̣т̣хика̄гаманапат̣исам̣йуттапа̄т̣хама̄ха. па̄т̣алигаманети еттха̄пи есева найо. утта̄намева анантарам̣, хет̣т̣ха̄ ча сам̣ван̣н̣итарӯпатта̄.
са̄рипуттасӣхана̄даван̣н̣ана̄
145. ‘‘а̄йасма̄ са̄рипутто’’тиа̄ди па̄т̣хаджа̄там̣. сампаса̄данӣйети сампаса̄данӣйасутте (дӣ. ни. 3.141) виттха̄ритам̣ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣, тасма̄ майампи таттхева нам̣ аттхато виттха̄райисса̄ма̄ти адхиппа̄йо.
дуссӣлаа̄дӣнававан̣н̣ана̄
148. а̄гантва̄ ¶ васанти еттха а̄гантука̄ти а̄васатхо, тадева ага̄ранти а̄ха ‘‘а̄васатха̄га̄ранти а̄гантука̄нам̣ а̄васатхагеха’’нти. двиннам̣ ¶ ра̄джӯнанти личчхавира̄джамагадхара̄джӯнам̣. саха̄йака̄ти севака̄. кула̄нӣти кут̣умбике. сантхатанти сантхари, саббам̣ сантхари саббасантхари, там̣ саббасантхарим̣. бха̄ванапум̣саканиддесо ча̄йам̣. тена̄ха ‘‘йатха̄ саббам̣ сантхатам̣ хоти, ева’’нти.
149. дуссӣлоти еттха ду-саддо абха̄ваттхо ‘‘дуппан̃н̃о’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.449; а. ни. 5.10) вийа, на гарахаттхоти а̄ха ‘‘асӣло ниссӣло’’ти. бхиннасам̣вароти еттха йо сама̄диннасӣло кеначи ка̄ран̣ена сӣлабхедам̣ патто, со та̄ва бхиннасам̣варо хоти. йо пана саббена саббам̣ асама̄диннасӣло а̄ча̄рахӣно, со катхам̣ бхиннасам̣варо на̄ма хотӣти? сопи са̄дхусама̄ча̄расса париха̄нийасса бхедитатта̄ бхиннасам̣варо ева на̄ма. виссат̣т̣хасам̣варо сам̣варарахитоти хи вуттам̣ хоти.
там̣ там̣ сиппат̣т̣ха̄нам̣. ма̄гха̄така̄лети ‘‘ма̄ гха̄тетха па̄н̣ино’’ти евам̣ ма̄гха̄та̄ти гхосанам̣ гхоситадивасе.
аббхуггаччхати па̄пако киттисаддо.
аджджха̄сайена ман̇ку хотийева виппат̣иса̄рибха̄вато.
тасса̄ти ¶ дуссӣласса. сама̄да̄йа паваттит̣т̣ха̄нанти ут̣т̣ха̄йа самут̣т̣ха̄йа катака̄ран̣ам̣. а̄па̄тхам̣ а̄гаччхатӣти там̣ манасо упат̣т̣ха̄ти. уммӣлетва̄ идхалоканти уммӣланака̄ле аттано путтада̄ра̄дидассанавасена идха локам̣ пассати. нимӣлетва̄ паралоканти нимӣланака̄ле гатинимиттупат̣т̣ха̄навасена паралокам̣ пассати. тена̄ха ‘‘чатта̄ро апа̄йа̄’’тиа̄ди. пан̃чамападанти ‘‘ка̄йасса бхеда̄’’тиа̄дина̄ вутто пан̃чамо а̄дӣнавакот̣т̣ха̄со.
сӣлавантаа̄нисам̣саван̣н̣ана̄
150. вуттавипарийа̄йена̄ти вутта̄йа а̄дӣнавакатха̄йа випарийа̄йена. ‘‘аппаматто там̣ там̣ касива̄н̣иджджа̄дим̣ ¶ йатха̄ка̄лам̣ сампа̄детум̣ саккотӣ’’тиа̄дина̄ ‘‘па̄сам̣сам̣ сӣламасса аттхӣти сӣлава̄. сӣласампанноти сӣлена саманна̄гато. сампаннасӣло’’ти евама̄дикам̣ пана аттхавачанам̣ сукаранти ана̄мат̣т̣хам̣.
151. па̄л̣имуттака̄йа̄ти ¶ сан̇гӣтиана̄рул̣ха̄йа дхаммикатха̄йа. таттхева̄ти а̄васатха̄га̄ре ева.
па̄т̣алипуттанагарама̄панаван̣н̣ана̄
152. иссарийаматта̄йа̄ти иссарийаппама̄н̣ена, иссарийена чева виттӯпакаран̣ена ча̄ти евам̣ ва̄ аттхо дат̣т̣хаббо. упабхогӯпакаран̣а̄нипи хи локе ‘‘матта̄’’ти вуччанти. па̄т̣алига̄мам̣ нагарам̣ катва̄ти пуббе ‘‘па̄т̣алига̄мо’’ти ладдхана̄мам̣ т̣ха̄нам̣ ида̄ни нагарам̣ катва̄. ма̄пентӣти патит̣т̣ха̄пенти. а̄йамукхапаччхинданаттханти а̄йадва̄ра̄нам̣ упаччхедана̄йа. ‘‘сахассасева̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, сахассасо ева. тена̄ха ‘‘екекаваггавасена сахассам̣ сахассам̣ хутва̄’’ти. гхараваттхӯнӣти гхарапатит̣т̣ха̄панат̣т̣ха̄на̄ни. читта̄ни намантӣти там̣там̣девата̄нубха̄вена таттха таттхева читта̄ни наманти ваттхувиджджа̄па̄т̣хака̄нам̣, йаттха йаттха та̄хи ваттхӯни париггахита̄ни. сиппа̄нубха̄вена̄ти сиппа̄нугатавиджджа̄нубха̄вена. на̄гагга̄хоти на̄га̄нам̣ нива̄саппариггахо. сесадвайесупи есева найо. па̄са̄н̣оти аппалаккхан̣апа̄са̄н̣о. кха̄н̣укоти йо кочи кха̄н̣уко ¶ . сиппам̣ джаппитва̄ та̄дисам̣ са̄рамбхат̣т̣ха̄нам̣ парихаритва̄ ана̄рамбхе т̣ха̄не та̄хи ваттхупаригга̄хика̄хи девата̄хи саддхим̣ мантайама̄на̄ вийа там̣там̣геха̄ни ма̄пенти упадесада̄навасена. несанти ваттхувиджджа̄па̄т̣хака̄нам̣, сабба̄сам̣ девата̄нам̣. ман̇галам̣ вад̣д̣ха̄пессантӣти ман̇галам̣ брӯхессанти. пан̣д̣итадассана̄дӣни хи уттамаман̇гала̄ни. тена̄ха ‘‘атха майа’’нтиа̄ди.
саддо аббхуггаччхати авайавадхаммена самуда̄йасса ападиситаббато йатха̄ ‘‘алан̇като девадатто’’ти.
арийакаманусса̄нанти арийадесава̄симанусса̄нам̣. ра̄сивасенева̄ти ‘‘сахассам̣ сатасахасса’’нтиа̄дина̄ ра̄сивасенева, аппакасса пана бхан̣д̣асса кайавиккайо ан̃н̃аттха̄пи лаббхатева̄ти ‘‘ра̄сивасенева̄’’ти вуттам̣. ва̄н̣иджа̄йа патхо паваттит̣т̣ха̄нанти ван̣иппатхоти пуримавикаппе аттхо дутийавикаппе пана ва̄н̣иджа̄нам̣ патхо паваттит̣т̣ха̄нанти, ван̣иппатхоти имаматтхам̣ дассенто ¶ ‘‘ва̄н̣иджа̄нам̣ васанат̣т̣ха̄на’’нти а̄ха. бхан̣д̣апут̣е бхинданти моченти еттха̄ти пут̣абхедананти айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘бхан̣д̣апут̣е…пе… вуттам̣ хотӣ’’ти.
ча-ка̄раттхо ¶ самуччайаттхо ва̄-саддо.
153. ка̄л̣акан̣н̣ӣ сатта̄ти аттана̄ кан̣хадхаммабахулата̄йа паресан̃ча кан̣хавипа̄ка̄наттханиббаттинимиттата̄йа ‘‘ка̄л̣акан̣н̣ӣ’’ти ладдхана̄ма̄ парӯпаддавакара̄ аппесаккхасатта̄. танти бхагавантам̣. пуббан̣хасамайанти пуббан̣хе екам̣ самайам̣. га̄маппависананӣха̄рена̄ти га̄маппавесана нивасана̄ка̄рена. ка̄йапат̣ибаддхам̣ катва̄ти чӣварам̣ па̄рупитва̄, паттам̣ хаттхена гахетва̄ти аттхо.
еттха̄ти ¶ етасмим̣ ва̄ сакаппитаппадесе. сан̃н̃атети саммадева сан̃н̃ате сусам̣вутака̄йава̄ча̄читте.
паттим̣ дадеййа̄ти аттана̄ пасутам̣ пун̃н̃ам̣ та̄сам̣ девата̄нам̣ ануппададжджеййа. ‘‘пӯджита̄’’тиа̄дӣсу тадева паттида̄нам̣ пӯджа̄, ана̄гате ева упаддаве а̄раккхасам̣видха̄нам̣ пат̣ипӯджа̄. ‘‘йебхуййена н̃а̄тиманусса̄ н̃а̄типета̄нам̣ паттида̄на̄дина̄ пӯджанама̄нана̄дӣни каронти име пана ан̃н̃а̄така̄пи сама̄на̄ татха̄ каронти, тасма̄ несам̣ саккаччам̣ а̄раккха̄ сам̣видха̄табба̄’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сампава̄ретва̄ девата̄ таттха уссуккам̣ а̄паджджантӣти дассенто ‘‘име’’тиа̄дима̄ха. баликаммакаран̣ам̣ ма̄нанам̣, сампати уппаннапариссайахаран̣ам̣ пат̣има̄нанти дассетум̣ ‘‘ете’’тиа̄ди вуттам̣.
сундара̄ни пассатӣти сундара̄ни ит̣т̣ха̄ни ева пассати, на анит̣т̣ха̄ни.
154. а̄н̣ийо кот̣т̣етва̄ти лахуке да̄рудан̣д̣е гахетва̄ кава̄т̣апхалаке вийа ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самбандхе ка̄тум̣ а̄н̣ийо кот̣т̣етва̄. на̄ва̄сан̇кхепена катам̣ ул̣умпам̣, вел̣унал̣а̄дике сан̇гхаритва̄ валлиа̄дӣхи кала̄павасена бандхитва̄ каттаббам̣ куллам̣.
удакат̣т̣ха̄нассетам̣ адхивачананти йатха̄вуттасса йасса кассачи удакат̣т̣ха̄насса етам̣ ‘‘ан̣н̣ава’’нти адхивачанам̣, самуддассева̄ти адхиппа̄йо. саранти идха надӣ адхиппета̄ сарати сандатӣти ¶ катва̄. гамбхӣравиттхатанти ага̄дхат̣т̣хена гамбхӣрам̣, сакалалокаттайабйа̄пита̄йа виттхатам̣. висаджджа̄ти ана̄саджджа аппатва̄. паллала̄ни тесам̣ атаран̣ато. вина̄йева куллена̄ти ӣдисам̣ удакам̣ куллена ӣдисена вина̄ ева тин̣н̣а̄ медха̄вино джана̄, тан̣ха̄сарам̣ пана арийамаггасан̇кха̄там̣ сетум̣ катва̄ ниттин̣н̣а̄ти йоджана̄.
пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
арийасаччакатха̄ван̣н̣ана̄
155. маха̄пана̄дасса ¶ ¶ ран̃н̃о. па̄са̄дакот̣ийам̣ катага̄моти па̄са̄дасса патитатхупика̄йа патит̣т̣хитат̣т̣ха̄не нивит̣т̣хага̄мо. арийабха̄вакара̄нанти йе пат̣ивиджджханти, тесам̣ арийабха̄вакара̄нам̣ нимиттасса каттубха̄вӯпача̄равасенева вуттам̣. таччха̄випалла̄сабхӯтабха̄вена сачча̄нам̣. анубодхо пуббабха̄гийам̣ н̃а̄н̣ам̣, пат̣иведхо магган̃а̄н̣ена абхисамайо, таттха йасма̄ анубодхапуббако пат̣иведхо анубодхена вина̄ на хоти, анубодхопи екаччо пат̣иведхена самбандхо, тадубхайа̄бха̄вахетукан̃ча ват̣т̣ева сам̣саран̣ам̣, тасма̄ вуттам̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘ананубодха̄…пе… тумха̄кан̃ча̄’’ти. пат̣исандхиггахан̣авасена бхавато бхавантарӯпагаманам̣ сандха̄ванам̣, апара̄парам̣ чаванупападжджанавасена сан̃чаран̣ам̣ сам̣саран̣анти а̄ха ‘‘бхавато’’тиа̄ди. сандха̄витасам̣саритапада̄нам̣ каммаса̄дханатам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘майа̄ ча тумхехи ча̄’’ти пат̣хамавикаппе. дутийавикаппе пана бха̄васа̄дханатам̣ хадайе катва̄ ‘‘маман̃чева тумха̄кан̃ча̄’’ти йатха̄рутавасенева вуттам̣. найанасаматтха̄ти па̄панасаматтха̄, дӣгхараджджуна̄ баддхасакун̣ам̣ вийа раджджухаттхо пурисо десантарам̣ тан̣ха̄раджджуна̄ баддхам̣ саттасанта̄нам̣ абхисан̇кха̄ро бхавантарам̣ нети ета̄йа̄ти бхаванетти, тан̣ха̄, са̄ арийамаггасаттхена сут̣т̣ху хата̄ чхинна̄ти бхаванеттисамӯхата̄.
ана̄ваттидхаммасамбодхипара̄йан̣аван̣н̣ана̄
156. две га̄ма̄ ‘‘на̄тика̄’’ти евам̣ ладдхана̄мо, н̃а-ка̄расса ча̄йам̣ на-ка̄ра̄десена ниддесо ‘‘анимитта̄ на на̄йаре’’тиа̄дӣсу (висуддхи. 1.174; джа̄. ат̣т̣ха. 2.2.34) вийа. тена̄ха ‘‘н̃а̄тига̄маке’’ти ¶ . гин̃джака̄ вуччанти ит̣т̣хака̄, гин̃джака̄хи ева като а̄васатхоти гин̃джака̄васатхо ¶ . со кира а̄ва̄со йатха̄ судха̄парикаммена сампайоджанам̣ наттхи, евам̣ ит̣т̣хака̄хи ева чинитва̄ чха̄детва̄ като. тена вуттам̣ ‘‘ит̣т̣хака̄майе а̄васатхе’’ти. тула̄дан̣д̣акава̄т̣апхалака̄ни пана да̄румайа̄нева.
157. орам̣ вуччати ка̄мадха̄ту, паччайабха̄вена там̣ орам̣ бхаджантӣти орамбха̄гийа̄ни, орамбха̄гасса ва̄ хита̄ни орамбха̄гийа̄ни. тена̄ха ‘‘хет̣т̣ха̄бха̄гийа̄на’’нтиа̄ди. тӣхи маггехӣти хет̣т̣химехи тӣхи маггехи. техи ¶ паха̄таббата̄йа хи несам̣ сам̣йоджана̄нам̣ орамбха̄гийата̄. орамбхан̃джийа̄ни ва̄ орамбха̄гийа̄ни вутта̄ни нируттинайена. ида̄ни бйатирекамукхена несам̣ орамбха̄гийабха̄вам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. виккхамбхита̄ни саматтхата̄вигха̄тена путхуджджана̄нам̣, самуччхинна̄ни саббасо абха̄вена арийа̄нам̣ рӯпа̄рӯпабхавӯпапаттийа̄ вибандха̄йа на хонтӣти вуттам̣ ‘‘авиккхамбхита̄ни асамуччхинна̄нӣ’’ти. ниббаттавасена̄ти пат̣исандхиггахан̣авасена. гантум̣ на денти махаггатага̄микамма̄йӯханасса винибандханато. сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣни тӣн̣и сам̣йоджана̄ни ка̄маччхандабйа̄па̄да̄ вийа махаггатӯпапаттийа̄ авинибандхабхӯта̄нипи ка̄мабхавӯпапаттийа̄ висесапаччайатта̄ таттха махаггатабхаве ниббаттампи танниббаттихетукаммапариккхайе ка̄мабхавӯпапаттипаччайата̄йа махаггатабхавато а̄нетва̄ пуна идхева ка̄мабхаве ева ниббатта̄пенти, тасма̄ сабба̄нипи пан̃чапи сам̣йоджана̄ни орамбха̄гийа̄ни ева. пат̣исандхивасена ана̄гаманасабха̄ва̄ти пат̣исандхиггахан̣авасена тасма̄ лока̄ идха на а̄гаманасабха̄ва̄. буддхадассанатхерадассанадхаммассавана̄нам̣ панаттха̄йасса а̄гаманам̣ анива̄ритам̣.
када̄чи карахачи уппаттийа̄ савирал̣а̄ка̄рата̄ ¶ парийут̣т̣ха̄намандата̄йа абахалата̄ти дведха̄пи танубха̄во. абхин̣ханти бахусо. бахалабахала̄ти тиббатибба̄. йаттха уппаджджанти, там̣ санта̄нам̣ мадданта̄, пхаранта̄, са̄дхента̄, андхака̄рам̣ каронта̄ уппаджджанти, двӣхи пана маггехи пахӣнатта̄ танукатанука̄ мандаманда̄ уппаджджанти. ‘‘путтадхӣтаро хонтӣ’’ти идам̣ ака̄ран̣ам̣. татха̄ хи ан̇гапаччан̇гапара̄масанаматтенапи те хонти. иданти ‘‘ра̄гадосамоха̄нам̣ танутта̄’’ти идам̣ вачанам̣. бхаватанукавасена̄ти аппакабхававасена. танти маха̄сиваттхерасса вачанам̣ пат̣иккхиттанти самбандхо. йе бхава̄ арийа̄нам̣ лаббханти, те парипун̣н̣алаккхан̣абхава̄ ева. йе на лаббханти, таттха кӣдисам̣ там̣ бхаватанукам̣, тасма̄ убхайатха̄пи бхаватанукасса асамбхаво ева̄ти дассетум̣ ‘‘сота̄паннасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хаме бхаве бхаватанукам̣ наттхи ат̣т̣хамассева бхавасса саббассева абха̄вато. сесесупи есева найо.
ка̄ма̄вачаралокам̣ ¶ сандха̄йа вуттам̣ итарасса локасса васена татха̄ ваттум̣ асаккун̣еййатта̄. йо хи сакада̄га̄мӣ девамануссалокесу вомиссакавасена ниббаттати, сопи ка̄мабхававасенева париччхиндитаббо. бхагавата̄ ча ка̄малоке т̣хатва̄ ‘‘сакидева имам̣ локам̣ а̄гантва̄’’ти ¶ вуттам̣, ‘‘имам̣ локам̣ а̄гантва̄’’ти ча имина̄ пан̃часу сакада̄га̄мӣсу чатта̄ро ваджджетва̄ екова гахито. екаччо хи идха сакада̄га̄мипхалам̣ патва̄ идхева паринибба̄йати, екаччо идха патва̄ девалоке паринибба̄йати, екаччо девалоке патва̄ таттхева паринибба̄йати, екаччо девалоке патва̄ идхӯпападжджитва̄ паринибба̄йати, име чатта̄ро идха на лаббханти. йо пана идха патва̄ девалоке йа̄вата̄йукам̣ васитва̄ пуна идхӯпападжджитва̄ паринибба̄йати, айам̣ идха адхиппето. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана имам̣ локанти ка̄мабхаво адхиппетоти имаматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘саче хӣ’’тиа̄дина̄ ан̃н̃ам̣йева чатуккам̣ дасситам̣.
чатӯсу ¶ …пе… сабха̄воти аттхо апа̄йагаманӣйа̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ саббасо пахӣнатта̄. дхамманийа̄мена̄ти маггадхамманийа̄мена. нийато упаримагга̄дхигамасса авассам̣бха̄вибха̄вато. тена̄ха ‘‘самбодхипара̄йан̣о’’ти.
дхамма̄да̄садхаммапарийа̄йаван̣н̣ана̄
158. тесам̣ тесам̣ н̃а̄н̣агатинти тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ ‘‘асуко сота̄панно, асуко сакада̄га̄мӣ’’тиа̄дина̄ там̣там̣н̃а̄н̣а̄дхигаманам̣. н̃а̄н̣ӯпапаттим̣ н̃а̄н̣а̄бхисампара̄йанти тато парампи ‘‘нийато самбодхипара̄йан̣о, сакидева имам̣ локам̣ а̄гантва̄ дуккхассантам̣ кариссатӣ’’тиа̄дина̄ ча н̃а̄н̣асахитам̣ уппаттипаччайабха̄вам̣. олокентасса н̃а̄н̣ачаккхуна̄ пеккхантасса ка̄йакиламатхова, на тена ка̄чи венеййа̄нам̣ аттхасиддхӣти адхиппа̄йо. читтавихеса̄ти читтакхедо, са̄ килесӯпасам̣хитатта̄ буддха̄нам̣ наттхи. а̄дӣйати а̄локӣйати атта̄ етена̄ти а̄да̄сам̣, дхаммабхӯтам̣ а̄да̄сам̣ дхамма̄да̄сам̣, арийамагган̃а̄н̣ассетам̣ адхивачанам̣, тена арийаса̄вака̄ чатӯсу арийасаччесу виддхастасаммохатта̄ атта̄нампи йа̄тха̄вато н̃атва̄ йа̄тха̄вато бйа̄кареййа, таппака̄санато пана дхаммапарийа̄йасса суттасса дхамма̄да̄сата̄ ведитабба̄. йена дхамма̄да̄сена̄ти идха пана маггадхаммамева вадати.
авечча йа̄тха̄вато джа̄нитва̄ таннимиттауппаннапаса̄до авеччапаса̄до, магга̄дхигамена уппаннапаса̄до ¶ , со пана йасма̄ па̄са̄н̣апаббато вийа ниччало, на ча кеначи ка̄ран̣ена вигаччхати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ачалена аччутена̄’’ти.
‘‘пан̃часӣла̄нӣ’’ти ¶ гахат̣т̣хавасенетам̣ вуттам̣ техи екантапарихаран̣ӣйато. арийа̄нам̣ пана сабба̄ни сӣла̄ни канта̄нева. тена̄ха ‘‘саббопи панеттха сам̣варо лаббхатийева̄’’ти.
саббесанти ¶ саббесам̣ арийа̄нам̣. сиккха̄пада̄виродхена̄ти йатха̄ бхӯтарочана̄патти на хоти, евам̣. йуттат̣т̣ха̄нети ка̄тум̣ йуттат̣т̣ха̄не.
амбапа̄лӣган̣ика̄ваттхуван̣н̣ана̄
161. тада̄ кира веса̄лӣ иддха̄ пхӣта̄ саббан̇гасампанна̄ ахоси вепуллаппатта̄, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘кхандхаке вуттанайена веса̄лийа̄ сампаннабха̄во ведитаббо’’ти. тасмим̣ кира бхиккхусан̇гхе пан̃часатаматта̄ бхиккхӯ нава̄ ачирапаббаджита̄ ахесум̣ осаннавӣрийа̄ ча. татха̄ хи ваккхати ‘‘таттха кира екачче бхиккхӯ осаннавӣрийа̄’’тиа̄ди (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.165). сатипаччупат̣т̣ха̄наттханти тесам̣ сатипаччупат̣т̣ха̄панаттхам̣. саратӣти ка̄йа̄дике йатха̄сабха̄вато н̃а̄н̣асампайутта̄йа сатийа̄ ануссарати упадха̄рети. сампаджа̄на̄тӣти самам̣ пака̄рехи джа̄на̄ти авабуджджхати. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана парато сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106) а̄гамиссати.
саббасан̇га̄хаканти сарӣрагатасса чева ваттха̄лан̇ка̄рагатасса ча̄ти саббасса нӣлабха̄васса сан̇га̄хакам̣ вачанам̣. тассева̄ти нӣла̄ти саббасан̇га̄хакавасена вуттааттхассева. вибха̄гадассананти пабхедадассанам̣. йатха̄ те личчхавира̄джа̄но апӣта̄диван̣н̣а̄ ева кечи вилепанавасена пӣта̄диван̣н̣а̄ кха̄йим̣су, евам̣ анӣла̄диван̣н̣а̄ ева кечи вилепанавасена нӣла̄диван̣н̣а̄ кха̄йим̣сӯти вуттам̣ ‘‘на тесам̣ пакативан̣н̣о нӣло’’тиа̄ди. нӣло ман̣и етесӯти нӣламан̣и, инданӣламаха̄нӣла̄динӣларатанавинаддха̄ алан̇ка̄ра̄. те кира суван̣н̣авирачите хи ман̣иобха̄сехи еканӣла̄ вийа кха̄йанти. нӣламан̣икхачита̄ти нӣларатанапариккхитта̄. нӣлаваттхапариккхитта̄ти нӣлаваттханӣлакампалапариккхепа̄. нӣлаваммикехӣти нӣлакагхат̣апариккхиттехи. саббападесӯти ‘‘пӣта̄ хонтӣ’’тиа̄дисаббападесу. париват̣т̣есӣти ¶ пат̣игхат̣т̣еси. а̄харанти имасма̄ ра̄джапуриса̄ балинти а̄ха̄ро, таппаттаджанападоти а̄ха ‘‘са̄ха̄ранти саджанапада’’нти. ан̇гулипхот̣опи ан̇гулийа̄ ча̄ланавасенева ¶ ¶ хотӣти вуттам̣ ‘‘ан̇гулим̣ ча̄лесу’’нти. амбака̄йа̄ти ма̄туга̄мена. упача̄равачанам̣ хетам̣ иттхӣсу, йадидам̣ ‘‘амбака̄ ма̄туга̄мо джананика̄’’ти.
авалокетха̄ти апаваттитва̄ олоканам̣ олокетха. там̣ пана апаваттитва̄ олоканам̣ ану ану дассанам̣ хотӣти а̄ха ‘‘пунаппунам̣ пассатха̄’’ти. упанетха̄ти ‘‘йатха̄йам̣ личчхавира̄джапариса̄ собха̄тисайена йутта̄, евам̣ та̄ватим̣сапариса̄’’ти упанайам̣ каротха. тена̄ха ‘‘та̄ватим̣сехи самаке катва̄ пассатха̄’’ти.
‘‘упасам̣харатха бхиккхаве личчхавипарисам̣ та̄ватим̣сасадиса’’нти найидам̣ нимиттагга̄хе нийоджанам̣, кевалам̣ пана диббасампаттисадиса̄ етесам̣ ра̄джӯнам̣ иссарийасампаттӣти анупуббикатха̄йа саггасампаттикатханам̣ вийа дат̣т̣хаббам̣. тесу пана бхиккхӯсу екачча̄нам̣ таттха нимиттагга̄хопи сийа̄, там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘нимиттагга̄хе уййоджетӣ’’ти. хитака̄мата̄йа тесам̣ бхиккхӯнам̣ йатха̄ а̄йасмато нандасса хитака̄мата̄йа саггасампаттидассанам̣. тена̄ха ‘‘татра кира̄’’тиа̄ди. осаннавӣрийа̄ти самма̄пат̣ипаттийам̣ авасаннавӣрийа̄, оссат̣т̣хавӣрийа̄ ва̄ти аттхо. аниччалаккхан̣авибха̄ванаттханти тесам̣ ра̄джӯнам̣ васена бхиккхӯнам̣ аниччалаккхан̣авибхӯтабха̄ваттхам̣.
вел̣увага̄мавассӯпагаманаван̣н̣ана̄
163. самӣпе вел̣увага̄моти пуббан̣хам̣ ва̄ са̄йанхам̣ ва̄ гантва̄ ниваттанайогйе а̄саннат̣т̣ха̄не нивит̣т̣ха̄ парива̄рага̄мо. сан̇гамма̄ти самма̄ гантва̄. асса̄ти бхагавато.
164. пхарусоти каккхал̣о, гарутароти аттхо. висабха̄гароготи ¶ дха̄тувисабха̄гата̄йа самут̣т̣хито бахалатарарого, на а̄ба̄дхаматтам̣. н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ти ведана̄нам̣ кхан̣икатам̣, дуккхатам̣, аттасун̃н̃атан̃ча йа̄тха̄вато н̃а̄н̣ена париччхиджджа паритулетва̄. адхива̄сесӣти та̄ абхибхаванто йатха̄паримаддита̄ка̄расаллаккхан̣ена аттани а̄ропетва̄ ва̄сеси, на та̄хи абхибхуййама̄но. тена̄ха ‘‘авихан̃н̃ама̄но’’тиа̄ди. адуккхийама̄ноти четодуккхавасена адуккхийама̄но ¶ , ка̄йадуккхам̣ пана ‘‘наттхӣ’’ти на сакка̄ ваттум̣. асати хи тасмим̣ адхива̄сана̄йа ева асамбхавоти. ана̄мантетва̄ти ана̄лапитва̄. анапалокетва̄ти ависсаджджитва̄. тена̄ха ‘‘ова̄да̄нуса̄саним̣ адатва̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти. пуббабха̄гавӣрийена̄ти пхаласама̄паттийа̄ парикаммавӣрийена. пхаласама̄паттивӣрийена̄ти пхаласама̄паттисампайуттавӣрийена. виккхамбхетва̄ти ¶ винодетва̄. йатха̄ на̄ма пуппханасамайе чампака̄дируккхе векхе динне йа̄ва со векхо на̄панӣйати, та̄васса пуппханасаматтхата̄ виккхамбхита̄ винодита̄ хоти, евамева йатха̄вуттавӣрийавекхада̄нена та̄ ведана̄ саттху сарӣре йатха̄париччхиннам̣ ка̄лам̣ виккхамбхита̄ винодита̄ ахесум̣. тена вуттам̣ ‘‘виккхамбхетва̄ти винодетва̄’’ти. джӣвитампи джӣвитасан̇кха̄ро каммуна̄ сан̇кхарӣйатӣти катва̄. чхиджджама̄нам̣ виродхипаччайасама̄йогена пайогасампаттийа̄ гхат̣етва̄ т̣хапӣйати. адхит̣т̣ха̄йа̄ти адхит̣т̣ха̄нам̣ катва̄. тена̄ха ‘‘дасама̄се ма̄ уппаджджиттха̄ти сама̄паттим̣ сама̄паджджӣ’’ти. там̣ пана ‘‘адхит̣т̣ха̄нам̣, паваттана’’нти ча ваттаббатам̣ арахатӣти вуттам̣ ‘‘адхит̣т̣хахитва̄ паваттетва̄’’ти.
кхан̣икасама̄паттӣти та̄дисам̣ пубба̄бхисан̇кха̄рам̣ акатва̄ т̣ха̄насо сама̄паджджитаббасама̄патти. пуна сарӣрам̣ ведана̄ аджджхоттхарати сависесапубба̄бхисан̇кха̄расса акататта̄. рӯпасаттакаарӯпасаттака̄ни висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄су ¶ (висуддхи. т̣ӣ. 2.706, 717) виттха̄ританайена ведитабба̄ни. сут̣т̣ху виккхамбхети пубба̄бхисан̇кха̄расса са̄тисайатта̄. ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. апабйӯл̣хоти апанӣто. чуддасаха̄ка̄рехи саннетва̄ти тесам̣йева рӯпасаттакаарӯпасаттака̄нам̣ васена чуддасахи пака̄рехи випассана̄читтам̣, сакаламева ва̄ аттабха̄вам̣ висабха̄гарогасан̃джаниталӯкхабха̄ванирогакаран̣а̄йа синехетва̄ на уппаджджийева самма̄самбуддхена са̄тисайасама̄паттивегена сувиккхамбхитатта̄.
гила̄но хутва̄ пуна вут̣т̣хитоти пуббе гила̄но хутва̄ пуна тато гила̄набха̄вато вут̣т̣хито. мадхуракабха̄во на̄ма сарӣрасса тхамбхитаттам̣, там̣ пана гарубха̄вапуббаканти а̄ха ‘‘сан̃джа̄тагарубха̄во сан̃джа̄татхаддхабха̄во’’ти. ‘‘на̄на̄ка̄рато на упат̣т̣хахантӣ’’ти имина̄ диса̄саммохопи ме ахоси ¶ сокабалена̄ти дассети. сатипат̣т̣ха̄на̄дидхамма̄ти ка̄йа̄нупассана̄дайо анупассана̄дхамма̄ пуббе вибхӯта̄ хутва̄ упат̣т̣хаханта̄пи ида̄ни майхам̣ па̄кат̣а̄ на хонти.
165. аббхантарам̣ кароти на̄ма аттанийева т̣хапанато. пуггалам̣ аббхантарам̣ кароти на̄ма сама̄наттата̄васена дхаммена пуббе тасса сан̇ган̣хато. дахарака̄лети аттано дахарака̄ле. кассачи акатхетва̄ти кассачи аттано антева̄сикасса упанигӯхабхӯтам̣ гантхам̣ акатхетва̄. мут̣т̣хим̣ катва̄ти мут̣т̣хигатам̣ вийа рахасибхӯтам̣ катва̄. йасмим̣ ва̄ нат̣т̣хе саббо там̣мӯлако дхаммо винассати, со а̄дито мӯлабхӯто дхаммо, муссати винассати дхаммо етена нат̣т̣хена̄ти мут̣т̣хи, там̣ татха̄рӯпам̣ мут̣т̣хим̣ катва̄ парихаритва̄ т̣хапитам̣ кин̃чи наттхӣти дассети.
ахамева̄ти ¶ авадха̄ран̣ам̣ бхиккхусан̇гхапарихаран̣асса ан̃н̃аса̄дха̄ран̣иччха̄дассанаттхам̣, авадха̄ран̣ена пана вина̄ ‘‘ахам̣ бхиккхусан̇гха’’нтиа̄ди бхиккхусан̇гхапарихаран̣е ахам̣ка̄рамамам̣ка̄ра̄бха̄вадассананти дат̣т̣хаббам̣. уддиситаббат̣т̣хена̄ти ‘‘саттха̄’’ти уддиситаббат̣т̣хена. ма̄ ва̄ ¶ ахесум̣ бхиккхӯти адхиппа̄йо. ‘‘ма̄ ва̄ ахосӣ’’ти ва̄ па̄т̣хо. евам̣ на хотӣти ‘‘ахам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’тиа̄ди а̄ка̄рена читтаппаватти на хоти. ‘‘паччхимавайаануппаттабха̄вадӣпанаттхам̣ вутта’’нти имина̄ вайо вийа буддхакиччампи парийоситакамманти дӣпети. сакат̣асса ба̄хаппадесе дал̣хӣбха̄ва̄йа вет̣хада̄нам̣ ба̄хабандхо. чакканемисандхӣнам̣ дал̣хӣбха̄ва̄йа вет̣хада̄нам̣ чаккабандхо.
таматтханти вет̣хамиссакена ман̃н̃ети вуттаматтхам̣. рӯпа̄дайо ева дхамма̄ савиггахо вийа упат̣т̣ха̄нато рӯпанимитта̄дайо, тесам̣ рӯпанимитта̄дӣнам̣. локийа̄нам̣ ведана̄нанти йа̄сам̣ ниродханена пхаласама̄патти сама̄паджджитабба̄, та̄сам̣ ниродха̄ пха̄су хоти, татха̄ ба̄л̣хаведана̄бхитуннасарӣрасса̄пи. тадаттха̄йа̄ти пхаласама̄паттивиха̄раттха̄йа. двӣхи бха̄гехи а̄по гато еттха̄ти дӣпо, огхена паригато хутва̄ анаджджхоттхат̣о бхӯмибха̄го, идха пана чатӯхипи огхехи, сам̣са̄рамахогхенева ва̄ анаджджхоттхат̣о атта̄ ‘‘дӣпо’’ти адхиппето. тена̄ха ‘‘маха̄самуддагата̄’’тиа̄ди. аттассаран̣а̄ти аттаппат̣исаран̣а̄. аттагатика̄ ва̄ти аттапара̄йан̣а̄ва ¶ . ма̄ ан̃н̃агатика̄ти ан̃н̃ам̣ кин̃чи гатим̣ пат̣исаран̣ам̣ пара̄йан̣ам̣ ма̄ чинтайиттха. касма̄? атта̄ на̄меттха параматтхато дхаммо аббхантарат̣т̣хена, со евам̣ сампа̄дито тумха̄кам̣ дӣпам̣ та̄н̣ам̣ гати пара̄йан̣анти. тена вуттам̣ ‘‘дхаммадӣпа̄’’тиа̄ди. татха̄ ча̄ха ‘‘атта̄ хи аттано на̄тхо, ко хи на̄тхо паро сийа̄’’ти (дха. па. 160, 380) упадесаматтамева ¶ хи парасмим̣ пат̣ибаддхам̣, ан̃н̃а̄ сабба̄ сампатти пурисасса атта̄дхӣна̄ ева. тена̄ха бхагава̄ ‘‘тумхехи киччам̣ а̄таппам̣, аккха̄та̄ро татха̄гата̄’’ти (дха. па. 276). тамаггети тамайогасса агге тасса атикканта̄бха̄вато. тенева̄ха ‘‘име аггатама̄’’тиа̄ди. мама̄ти мама са̄сане. саббепи те чатусатипат̣т̣ха̄нагочара̄ ва̄ти чатуббидхам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ бха̄ветва̄ брӯхетва̄ тадева гочарам̣ аттано паваттит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ т̣хита̄ ева бхиккхӯ агге бхависсанти.
дутийабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нимиттобха̄сакатха̄ван̣н̣ана̄
166. анекава̄рам̣ ¶ бхагава̄ веса̄лийам̣ вихарати, тасма̄ имам̣ веса̄липпавесанам̣ нийаметва̄ дассетум̣ ‘‘када̄ па̄висӣ’’ти пуччхитва̄ а̄гаманато пат̣т̣ха̄йа там̣ дассенто ‘‘бхагава̄ кира̄’’тиа̄дима̄ха. а̄гатамаггенева̄ти пуббе йа̄ва вел̣увага̄мака̄ а̄гатамаггенева пат̣иниваттенто. йатха̄париччхедена̄ти йатха̄париччхиннака̄лена. татоти пхаласама̄паттито. айанти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄ро. дива̄т̣т̣ха̄нолокана̄ди паринибба̄насса екантикабха̄вадассанам̣. оссат̣т̣хоти виссат̣т̣хо а̄йусан̇кха̄ро ‘‘сатта̄хамева майа̄ джӣвитабба’’нти.
джет̣т̣хаканит̣т̣хабха̄тика̄нанти саббева сабрахмача̄рино сандха̄йа вадати.
пат̣ипа̄десса̄мӣти маггапат̣ипаттийа̄ нийоджесса̄ми. ман̣ипхалакети ман̣икхачите памукхе аттхатапхалаке. там̣ пат̣хамам̣ ¶ дассананти йам̣ вел̣уване парибба̄джакарӯпена а̄гатасса сиддхам̣ дассанам̣, там̣ пат̣хамадассанам̣. йам̣ ва̄ аномадассисса бхагавато вачанам̣ саддахантена тада̄ абхинӣха̄рака̄ле паччаккхато ¶ вийа тумха̄кам̣ дассанам̣ сиддхам̣, там̣ пат̣хамадассанам̣. пачча̄гаманача̄риканти пачча̄гаманаттхам̣ ча̄рикам̣.
сатта̄ханти аччантасам̣йоге упайогавачанам̣. тхерасса джа̄товаракагехам̣ кира итарагехато вивекат̣т̣хам̣, виват̣ан̇ган̣ан̃ча, тасма̄ девабрахма̄нам̣ упасан̇каманайогйанти ‘‘джа̄товаракам̣ пат̣иджаггатха̄’’ти вуттам̣. соти упаревато. там̣ паваттинти таттха васитука̄мата̄йа вуттам̣ там̣.
‘‘джа̄нанта̄пи татха̄гата̄ пуччхантӣ’’ти (па̄ра̄. 16, 165) имина̄ нӣха̄рена тхеро ‘‘ке тумхе’’ти пуччхи. ‘‘твам̣ чатӯхи маха̄ра̄джехи махантатаро’’ти пут̣т̣хо аттано махаттам̣ саттху упари паккхипанто ‘‘а̄ра̄микасадиса̄ ете упа̄сике амха̄кам̣ саттхуно’’ти а̄ха. са̄вакасампаттикиттанампи хи аттхато саттху сампаттим̣йева вибха̄вети.
сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа̄ти тхерасса десана̄нубха̄вена, аттано ча упаниссайасампаттийа̄ н̃а̄н̣асса парипаккатта̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хахитва̄.
айанти ¶ йатха̄вутта̄. еттха̄ти ‘‘веса̄лим̣ пин̣д̣а̄йа па̄висӣ’’ти етасмим̣ веса̄лӣпавесе. анупуббӣкатха̄ти анупуббадӣпанӣ катха̄.
167. уденайаккхасса четийат̣т̣ха̄нети уденасса на̄ма йаккхасса а̄йатанабха̄вена ит̣т̣хака̄хи чите маха̄джанасса читтӣкатат̣т̣ха̄не. катавиха̄роти бхагавантам̣ уддисса катавиха̄ро. вуччатӣти пуримавоха̄рена ‘‘уденачетийа’’нти вуччати. готамака̄дӣсупӣти ‘‘готамакачетийа’’нти евам̣ а̄дӣсупи. есева найоти четийат̣т̣ха̄не катавиха̄рабха̄вам̣ атидисати. вад̣д̣хита̄ти ¶ бха̄вана̄па̄рипӯривасена парибрӯхита̄. пунаппунам̣ ката̄ти бха̄вана̄йа бахулӣкаран̣ена апара̄парам̣ паваттита̄. йуттайа̄нам̣ вийа ката̄ти йатха̄ йуттам̣ а̄джан̃н̃айа̄нам̣ чхекена са̄ратхина̄ адхит̣т̣хитам̣ йатха̄ручи паваттати, евам̣ йатха̄ручипаваттирахатам̣ гамита̄. патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. ваттху вийа ката̄ти саббасо упаккилесависодханена иддхивисайата̄йа паваттит̣т̣ха̄набха̄вато сувисодхитапариссайаваттху вийа ката̄. адхит̣т̣хита̄ти пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вато субха̄витабха̄вена там̣там̣адхит̣т̣ха̄найогйата̄йа т̣хапита̄ ¶ . самантато чита̄ти саббабха̄гена бха̄ванупачайам̣ гамита̄. тена̄ха ‘‘сувад̣д̣хита̄’’ти. сут̣т̣ху сама̄раддха̄ти иддхибха̄вана̄йа сикха̄ппаттийа̄ саммадева сам̣севита̄.
анийамена̄ти ‘‘йасса кассачӣ’’ти анийамавачанена. нийаметва̄ти ‘‘татха̄гатасса̄’’ти сарӯпадассанена нийаметва̄. а̄йуппама̄н̣анти парама̄йуппама̄н̣ам̣ вадати, тассева гахан̣е ка̄ран̣ам̣ брахмаджа̄ласуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.40; дӣ. ни. т̣ӣ. 1.40) вуттанайенева ведитаббам̣. маха̄сиваттхеро пана ‘‘маха̄бодхисатта̄нам̣ чаримабхаве пат̣исандхида̄йино каммасса асан̇кхйеййа̄йуката̄сам̣ваттанасаматтхатам̣ хадайе т̣хапетва̄ буддха̄нам̣ а̄йусан̇кха̄расса париссайавиккхамбханасаматтхата̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ ева̄ти имам̣ бхаддакаппамева тит̣т̣хеййа̄’’ти авоча. ‘‘кхан̣д̣ичча̄дӣхи абхибхуййатӣ’’ти етена йатха̄ иддхибалена джара̄йа на пат̣игха̄то, евам̣ тена маран̣ассапи на пат̣игха̄тоти аттхато а̄паннамева̄ти. ‘‘ква саро кхитто, ква ча нипатито’’ти ан̃н̃атха̄ вут̣т̣хитена̄пи тхерава̄дена ат̣т̣хакатха̄вачанамева саматтхитанти дат̣т̣хаббам̣ ¶ . тена̄ха ‘‘со на руччати…пе… нийамита’’нти.
парийут̣т̣хитачиттоти йатха̄ кин̃чи аттха̄наттхам̣ саллаккхетум̣ на сакка̄, евам̣ абхибхӯтачитто. со пана абхибхаво махата̄ удакогхена аппакасса удакасса аджджхоттхаран̣ам̣ вийа ахосӣти вуттам̣ ‘‘аджджхоттхат̣ачитто’’ти. ан̃н̃опӣти тхерато, арийехи ва̄ ан̃н̃опи йо кочи путхуджджано. путхуджджанаггахан̣ан̃четтха йатха̄ саббена саббам̣ аппахӣнавипалла̄со ма̄рена парийут̣т̣хитачитто кин̃чи ¶ аттхам̣ саллаккхетум̣ на саккоти, евам̣ тхеро бхагавата̄ катам̣ нимиттобха̄сам̣ саббасо на саллаккхесӣти дассанаттхам̣. тена̄ха ‘‘ма̄ро хӣ’’тиа̄ди. чатта̄ро випалла̄са̄ти асубхе ‘‘субха’’нти сан̃н̃а̄випалла̄со, читтавипалла̄со, дуккхе ‘‘сукха’’нти сан̃н̃а̄випалла̄со, читтавипалла̄соти име чатта̄ро випалла̄са̄. тена̄ти йадипи итаре ат̣т̣ха випалла̄са̄ пахӣна̄, татха̄пи йатха̄вутта̄нам̣ чатуннам̣ випалла̄са̄нам̣ аппахӣнабха̄вена. асса̄ти тхерасса. маддатӣти пхусанаматтена мадданто вийа хоти, ан̃н̃атха̄ тена маддите сатта̄нам̣ маран̣амева сийа̄. ким̣ саккхиссати, на саккхиссатӣти адхиппа̄йо. касма̄ ¶ на саккхиссати, нану еса аггаса̄вакасса куччхим̣ павит̣т̣хоти? саччам̣ павит̣т̣хо, тан̃ча кхо аттано а̄нубха̄вадассанаттхам̣, на виба̄дхана̄дхиппа̄йена. виба̄дхана̄дхиппа̄йена пана идха ‘‘ким̣ саккхиссатӣ’’ти вуттам̣ хадайамадданасса адхигататта̄. нимиттобха̄санти еттха ‘‘тит̣т̣хату бхагава̄ каппа’’нти сакалакаппам̣ ават̣т̣ха̄найа̄чана̄йа ‘‘йасса кассачи а̄нанда чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄’’тиа̄дина̄ ан̃н̃а̄падесена аттано чатуриддхипа̄дабха̄вана̄нубха̄вена каппам̣ ават̣т̣ха̄насаматтхата̄васена сан̃н̃уппа̄данам̣ нимиттам̣, татха̄ пана парийа̄йам̣ мун̃читва̄ уджукам̣йева аттано адхиппа̄йавибха̄ванам̣ обха̄со. джа̄нантойева ва̄ти ма̄рена парийут̣т̣хитабха̄вам̣ джа̄нанто ева. аттано апара̄дхахетуто ¶ сатта̄нам̣ соко тануко хоти, на балава̄ти а̄ха ‘‘доса̄ропанена сокатанукаран̣аттха’’нти. ким̣ пана тхеро ма̄рена парийут̣т̣хитачиттака̄ле паваттим̣ паччха̄ джа̄на̄тӣти? на джа̄на̄ти сабха̄вена, буддха̄нубха̄вена пана ануджа̄на̄ти.
ма̄райа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄
168. анаттхе нийодженто гун̣ама̄ран̣ена ма̄рети, вира̄гавибандханена ва̄ джа̄тинимиттата̄йа таттха таттха джа̄там̣ джа̄там̣ ма̄ренто вийа хотӣти ‘‘ма̄ретӣти ма̄ро’’ти вуттам̣. ативийа па̄пата̄йа па̄пима̄. кан̣хадхаммехи саманна̄гато кан̣хо. вира̄га̄дигун̣а̄нам̣ антакаран̣ато антако. сатта̄нам̣ анаттха̄вахапат̣ипаттим̣ на муччатӣти намучи. аттано ма̄рапа̄сена паматте бандхати, паматта̄ ва̄ бандхӯ етасса̄ти паматтабандху. саттамасатта̄хато парам̣ сатта аха̄ни сандха̄йа̄ха ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’ти на пана паллан̇касатта̄ха̄ди вийа нийатакиччасса ат̣т̣хамасатта̄хасса на̄ма лаббханато. саттамасатта̄хасса хи парато аджапа̄ланигродхамӯле маха̄брахмуно, саккасса ча деваран̃н̃о пат̣ин̃н̃а̄тадхаммадесанам̣ бхагавантам̣ н̃атва̄ ‘‘ида̄ни сатте дхаммадесана̄йа мама висайам̣ атиккама̄пессатӣ’’ти сан̃джа̄тадоманассо хутва̄ т̣хито чинтеси ‘‘ханда да̄на̄хам̣ нам̣ упа̄йена паринибба̄песса̄ми, евамасса маноратхо ан̃н̃атхаттам̣ гамиссати, мама ча маноратхо иджджхиссатӣ’’ти ¶ . евам̣ пана чинтетва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ екам̣ антам̣ т̣хито ‘‘паринибба̄ту да̄ни бханте бхагава̄’’тиа̄дина̄ паринибба̄нам̣ йа̄чи, там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’тиа̄ди. таттха аджджа̄ти а̄йусан̇кха̄россаджджанадивасам̣ сандха̄йа̄ха. бхагава̄ часса абхисандхим̣ джа̄нантопи ¶ там̣ ана̄викатва̄ паринибба̄насса ака̄лабха̄вамева пака̄сенто йа̄чанам̣ пат̣иккхипи. тена̄ха ‘‘на та̄ва̄ха’’нтиа̄ди.
маггавасена вийатта̄ти саччасампат̣иведхавеййаттийена бйатта̄. татхева винӣта̄ти маггавасена килеса̄нам̣ самуччхедавинайанена винӣта̄. татха̄ виса̄рада̄ти арийамагга̄дхигаменева саттхуса̄сане веса̄раджджаппаттийа̄ виса̄рада̄ ¶ , са̄раджджакара̄нам̣ дит̣т̣хивичикиччха̄дипа̄падхамма̄нам̣ вигамена виса̄радабха̄вам̣ патта̄ти аттхо. йасса сутасса васена ват̣т̣адуккхато ниссаран̣ам̣ самбхавати, там̣ идха уккат̣т̣ханиддесена ‘‘сута’’нти адхиппетанти а̄ха ‘‘тепит̣акавасена̄’’ти. тин̣н̣ам̣ пит̣ака̄нам̣ самӯхо тепит̣акам̣, тӣн̣и ва̄ пит̣ака̄ни типит̣акам̣, типит̣акамева тепит̣акам̣, тасса васена. тамева̄ти йам̣ там̣ тепит̣акам̣ сотаббабха̄вена ‘‘сута’’нти вуттам̣, тамева. дхамманти парийаттидхаммам̣. дха̄рентӣти суван̣н̣абха̄джане паккхиттасӣхавасам̣ вийа авинассантам̣ катва̄ суппагун̣асуппаваттибха̄вена дха̄ренти хадайе т̣хапенти. ити парийаттидхаммавасена бахуссутадхаммадхарабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни пат̣иведхадхаммавасенапи там̣ дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. арийадхаммасса̄ти маггапхаладхаммасса, нававидхасса̄пи ва̄ локуттарадхаммасса. анудхаммабхӯтанти адхигама̄йа анурӯпадхаммабхӯтам̣. ануччхавикапат̣ипаданти ча тамева випассана̄дхаммама̄ха, чхаббидха̄ висуддхийо ва̄. анудхамманти тасса̄ йатха̄вуттапат̣ипада̄йа анурӯпам̣ абхисаллекхитам̣ аппиччхата̄дидхаммам̣. чаран̣асӣла̄ти сама̄да̄йа паваттанасӣла̄. ану маггапхаладхаммо етисса̄ти ва̄ анудхамма̄, вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄, тасса̄ чаран̣асӣла̄. аттано а̄чарийава̄данти аттано а̄чарийасса самма̄самбуддхасса ва̄дам̣. садевакасса локасса а̄ча̄расиккха̄панена а̄чарийо, бхагава̄. тасса ва̄до, чатусаччадесана̄.
а̄чиккхиссантӣти а̄дито катхессанти, аттана̄ уггахитанийа̄мена паре угган̣ха̄пессантӣти аттхо. десессантӣти ва̄чессанти, па̄л̣им̣ самма̄ пабодхессантӣти аттхо. пан̃н̃а̄пессантӣти паджа̄на̄пессанти, сан̇ка̄пессантӣти аттхо. пат̣т̣хапессантӣти пака̄рехи т̣хапессанти, пака̄сессантӣти аттхо. вивариссантӣти виват̣ам̣ кариссанти. вибхаджиссантӣти вибхаттам̣ кариссанти. утта̄ним̣ кариссантӣти ¶ анутта̄нам̣ гамбхӣрам̣ утта̄нам̣ па̄кат̣ам̣ кариссанти. саха дхаммена̄ти еттха дхамма-саддо ка̄ран̣апарийа̄йо ‘‘хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу ¶ (вибха. 270) вийа̄ти а̄ха ‘‘сахетукена сака̄ран̣ена вачанена̄’’ти. саппа̄т̣иха̄рийанти саниссаран̣ам̣ ¶ , йатха̄ парава̄дам̣ бхан̃джитва̄ сакава̄до патит̣т̣хахати, евам̣ хетуда̄харан̣ехи йатха̄дхигатаматтхам̣ сампа̄детва̄ дхаммам̣ катхессанти. тена̄ха ‘‘ниййа̄никам̣ катва̄ дхаммам̣ десессантӣ’’ти, нававидхам̣ локуттарадхаммам̣ пабодхессантӣти аттхо. еттха ча ‘‘пан̃н̃а̄пессантӣ’’тиа̄дӣхи чхахи падехи чха аттхапада̄ни дассита̄ни, а̄дито пана двӣхи падехи чха бйан̃джанапада̄ни. етта̄вата̄ тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ сам̣ван̣н̣ана̄найена сан̇гахетва̄ дасситам̣ хоти. вуттан̃хетам̣ неттийам̣ ‘‘два̄дасапада̄ни суттам̣, там̣ саббам̣ бйан̃джанан̃ча аттхо ча̄’’ти (нетти. сан̇кха̄ре).
сиккхаттайасан̇гахитанти адхисӣласиккха̄дисиккхаттайасан̇гахан̣ам̣. сакалам̣ са̄санабрахмачарийанти анавасесам̣ саттхуса̄санабхӯтам̣ сет̣т̣хачарийам̣. самиддханти саммадева вад̣д̣хитам̣. джха̄насса̄давасена̄ти техи техи бхиккхӯхи самадхигатаджха̄насукхавасена. вуддхиппаттанти ул̣а̄рапан̣ӣтабха̄вагаманена саббасо паривуддхим̣ упагатам̣. саббапа̄липхуллам̣ вийа абхин̃н̃а̄сампаттивасена абхин̃н̃а̄сампада̄хи са̄сана̄бхивуддхийа̄ маттхакаппаттито. патит̣т̣хитавасена̄ти патит̣т̣ха̄навасена, патит̣т̣хаппаттийа̄ти аттхо. пат̣иведхавасена бахуно джанасса хитанти ба̄худжан̃н̃ам̣. тена̄ха ‘‘бахуджана̄бхисамайавасена̄’’ти. путху путхулам̣ бхӯтам̣ джа̄там̣, путху ва̄ путхуттам̣ бхӯтам̣ паттанти ¶ путхубхӯтам̣. тена̄ха ‘‘сабба̄ка̄ра…пе… патта’’нти. сут̣т̣ху пака̄ситанти сут̣т̣ху саммадева а̄дикалйа̄н̣а̄дибха̄вена паведитам̣.
а̄йусан̇кха̄раоссаджджанаван̣н̣ана̄
169. сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ти айам̣ ка̄йа̄дивибха̄го аттабха̄васан̃н̃ито дуккхабха̄ро майа̄ еттакам̣ ка̄лам̣ вахито, ида̄ни пана на вахитаббо, етасса аваханаттхам̣ чиратарам̣ ка̄лам̣ арийамаггасамбха̄ро самбхато, сва̄йам̣ арийамагго пат̣ивиддхо, йато име ка̄йа̄дайо асубха̄дито саммадева парин̃н̃а̄та̄, чатуббидхампи самма̄сатим̣ йатха̄татхам̣ висайе сут̣т̣ху упат̣т̣хитам̣ катва̄. н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ти йасма̄ имасса аттабха̄васан̃н̃итасса дуккхабха̄расса вахане пайоджанабхӯтам̣ аттахитам̣ та̄ва маха̄бодхимӯле ева парисама̄питам̣, парахитам̣ пана буддхавенеййавинайанам̣ парисама̄питаббам̣, там̣ ¶ ида̄ни ма̄саттайенева парисама̄панам̣ па̄пун̣иссати, тасма̄ абха̄си ‘‘виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти, евам̣ буддхан̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ саббабха̄гена ниччхайам̣ катва̄. а̄йусан̇кха̄рам̣ виссаджджӣти а̄йуно джӣвитасса абхисан̇кха̄ракам̣ пхаласама̄паттидхаммам̣ ‘‘на сама̄паджджисса̄мӣ’’ти виссаджджи там̣виссаджджаненева тена абхисан̇кхарийама̄нам̣ джӣвитасан̇кха̄рам̣ ‘‘наппаваттесса̄мӣ’’ти виссаджджи. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. т̣ха̄намахантата̄йапи паваттиа̄ка̄рамахантата̄йапи маханто патхавӣкампо. таттха т̣ха̄намахантата̄йа бхӯмича̄ласса махаттам̣ дассетум̣ ¶ ‘‘тада̄ кира…пе… кампиттха̄’’ти вуттам̣. са̄ пана джа̄тиккхеттабхӯта̄ дасасахассӣ локадха̄ту ева, на йа̄ ка̄чи, йа̄ маха̄бхинӣха̄рамаха̄джа̄тиа̄дӣсупи кампиттха. тада̄пи таттика̄йа ева кампане ким̣ ка̄ран̣ам̣ ¶ ? джа̄тиккхеттабха̄вена тассева а̄дито париггахасса кататта̄. париггахакаран̣ам̣ часса дхаммата̄васена ведитаббам̣. татха̄ хи пуримабуддха̄нампи та̄ватакамева джа̄тиккхеттам̣ ахоси. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘дасасахассӣ локадха̄тӯ, ниссадда̄ хонти нира̄кула̄…пе… маха̄самуддо а̄бхуджати, дасасахассӣ пакампатӣ’’ти ча а̄ди (бу. вам̣. 84-91). удакапарийантам̣ катва̄ чхаппака̄рапаведханена авӣтара̄ге бхим̣сетӣти бхим̣сано, со ева бхим̣санакоти а̄ха ‘‘бхайаджанако’’ти. девабхерийоти девадундубхисаддасса парийа̄йавачанаматтам̣. на четтха ка̄чи бхерӣ ‘‘девадундубхӣ’’ти адхиппета̄, атха кхо уппа̄табха̄вена лаббхама̄но а̄ка̄сагато ниггхосасаддо. тена̄ха ‘‘дево’’тиа̄ди. девоти мегхо. тасса хи аччхабха̄вена а̄ка̄сасса васса̄бха̄вена суккхагаджджитасан̃н̃ите садде ниччхаранте девадундубхисаман̃н̃а̄. тена̄ха ‘‘дево суккхагаджджитам̣ гаджджӣ’’ти.
пӣтивегависсат̣т̣ханти ‘‘евам̣ чиратарам̣ ка̄лам̣ вахито айам̣ аттабха̄васан̃н̃ито дуккхабха̄ро, ида̄ни на чирассева никкхиписсатӣ’’ти сан̃джа̄тасоманассо бхагава̄ сабха̄венева пӣтивегависсат̣т̣хам̣ уда̄нам̣ уда̄неси. евам̣ пана уда̄нентена айампи аттхо са̄дхито хотӣти дассанаттхам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘касма̄’’тиа̄ди вуттам̣.
тулӣйатӣти туланти тула-саддо каммаса̄дханоти дассетум̣ ‘‘тулита’’нти вуттам̣. аппа̄нубха̄вата̄йа париччхиннам̣. татха̄ хи там̣ парито кхан̣д̣итабха̄вена ‘‘паритта’’нти вуччати. пат̣ипаккхавиккхамбханато дӣгхасанта̄ната̄йа, випулапхалата̄йа ¶ ча на тулам̣ на париччхиннам̣. йехи ка̄ран̣ехи пуббе ависесато махаггатам̣ ‘‘атула’’нти вуттам̣, та̄ни ка̄ран̣а̄ни ¶ рӯпа̄вачарато а̄руппасса са̄тисайа̄ни виджджантӣти ‘‘арӯпа̄вачарам̣ атула’’нти вуттам̣, итаран̃ча ‘‘тула’’нти, аппавипа̄кам̣ тӣсупи каммесу йам̣ танувипа̄кам̣ хӣнам̣, там̣ тулам̣. бахувипа̄канти йам̣ маха̄випа̄кам̣ пан̣ӣтам̣, там̣ атулам̣. йам̣ панеттха маджджхимам̣, там̣ хӣнам̣, уккат̣т̣ханти двидха̄ бхиндитва̄ двӣсу бха̄гесу паккхипитаббам̣. хӣнаттикаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева аппабахувипа̄катам̣ ниддха̄ретва̄ тасса васена тула̄тулабха̄во ведитаббо. самбхавати етасма̄ти самбхавоти а̄ха ‘‘самбхавасса хетубхӯта’’нти. нийакаджджхаттаратоти сасанта̄надхаммесу випассана̄васена, гочара̄севана̄йа ча нирато. савипа̄кам̣ сама̄нам̣ паваттивипа̄каматтада̄йикаммам̣ савипа̄кат̣т̣хена самбхавам̣. на ча там̣ ка̄ма̄дибхава̄бхисан̇кха̄раканти тато висесанаттхам̣ ‘‘самбхава’’нти ватва̄ ‘‘бхавасан̇кха̄ра’’нти вуттам̣. оссаджджӣти арийамаггена авассаджджи ¶ . кавачам̣ вийа аттабха̄вам̣ парийонандхитва̄ т̣хитам̣ аттани самбхӯтатта̄ аттасамбхавам̣ килесан̃ча абхиндӣти килесабхедасахабха̄викаммоссаджджанам̣ дассенто тадубхайасса ка̄ран̣ам̣ авоча ‘‘аджджхаттарато сама̄хито’’ти.
тӣрентоти ‘‘уппа̄до бхайам̣, ануппа̄до кхема’’нтиа̄дина̄ вӣмам̣санто. ‘‘туленто тӣренто’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘пан̃чаккхандха̄’’ти а̄дим̣ ватва̄ бхавасан̇кха̄расса авассаджджана̄ка̄рам̣ сарӯпато дассеси. ‘‘ева’’нтиа̄дина̄ пана уда̄наван̣н̣ана̄йам̣ а̄дито вуттаматтхам̣ нигаманавасена дассеси.
маха̄бхӯмича̄лаван̣н̣ана̄
171. йанти каран̣е ва̄ адхикаран̣е ва̄ паччаттавачананти адхиппа̄йена а̄ха ‘‘йена самайена, йасмим̣ ва̄ самайе’’ти. уккхепакава̄та̄ти ¶ удакасандха̄ракава̄там̣ упаччхиндитва̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато кхепакава̄та̄. ‘‘сат̣т̣хи…пе… бахала’’нти идам̣ тасса ва̄тасса уббедхаппама̄н̣амева гахетва̄ вуттам̣, а̄йа̄мавиттха̄рато пана дасасахассачаккава̄л̣аппама̄н̣ампи удакасандха̄ракава̄там̣ упаччхиндатийева. а̄ка̄сети пуббе ва̄тена патит̣т̣хитока̄се. пуна ва̄тоти уккхепакава̄те татха̄катва̄ вигате удакасандха̄ракава̄то пуна а̄бандхитва̄ ¶ ган̣ха̄ти йатха̄ там̣ удакам̣ на бхассати, евам̣ уттхамбхентам̣ а̄бандханавита̄навасена бандхитва̄ ган̣ха̄ти. тато удакам̣ уггаччхатӣти тато а̄бандхитва̄ гахан̣ато тена ва̄тена уттхамбхитам̣ удакам̣ уггаччхати упари гаччхати. хотийева̄ти антарантара̄ хотийева. бахалабха̄вена̄ти маха̄патхавийа̄ махантабха̄вена. сакала̄ хи маха̄патхавӣ тада̄ оггаччхати, уггаччхати ча, тасма̄ кампанам̣ на пан̃н̃а̄йати.
иджджханасса̄ти иччхитаттхасиджджханасса. анубхавитаббассаиссарийасампаттиа̄дикасса. паритта̄ти пат̣иладдхаматта̄ на̄тисубха̄вита̄. татха̄ ча бха̄вана̄ балаватӣ на хотӣти а̄ха ‘‘дуббала̄’’ти. сан̃н̃а̄сӣсена хи бха̄вана̄ вутта̄. аппама̄н̣а̄ти пагун̣а̄ субха̄вита̄. са̄ хи тхира̄ дал̣хатара̄ хотӣти а̄ха ‘‘балава̄’’ти. ‘‘паритта̄ патхавӣсан̃н̃а̄, аппама̄н̣а̄ а̄посан̃н̃а̄’’ти десана̄маттамева, а̄посан̃н̃а̄йа пана субха̄вита̄йа патхавӣкампо сукхенева иджджхатӣти айаметтха адхиппа̄йо ведитаббо. сам̣ведженто диббасампаттийа̄ паматтам̣ саккам̣ девара̄джа̄нам̣. вӣмам̣санто ва̄ та̄вадева самадхигатам̣ аттано иддхибалам̣. маха̄моггалла̄наттхерасса па̄са̄дакампанам̣ па̄кат̣анти там̣ ана̄маситва̄ сан̇гхараккхитаса̄ман̣ерасса па̄са̄дакампанам̣ дассетум̣ ‘‘со кира̄йасма̄’’тиа̄ди вуттам̣. пӯтимиссо ¶ гандхо етасса̄ти пӯтигандхо, тена пӯтигандхенева ¶ адхигатама̄тукуччхисамбхавам̣ вийа гандхенева сӣсена, ативийа да̄рако ева̄ти аттхо.
а̄чарийанти а̄чарийӯпадесам̣. иддха̄бхисан̇кха̄ро на̄ма иддхивидхаппат̣ипаккха̄дӣбха̄вена иччхитаббо, со ча упа̄йе косалласса аттана̄ на самма̄ уггахитатта̄ на та̄ва сиккхитоти а̄ха ‘‘асиккхитва̄ва йуддхам̣ павит̣т̣хосӣ’’ти. ‘‘пилаванта’’нти имина̄ сакаламева па̄са̄даваттхум̣ удакам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄таббапа̄са̄дова таттха пилаватӣти дассети. адхит̣т̣ха̄наккамам̣ пана упама̄йа дассенто ‘‘та̄та…пе… джа̄на̄хӣ’’ти а̄ха. таттха капаллакапӯванти а̄ситтакапӯвам̣, там̣ пачанта̄ капа̄ле пат̣хамам̣ кин̃чи пит̣т̣хам̣ т̣хапетва̄ ануккамена вад̣д̣хетва̄ антантена париччхинданти пӯвам̣ самантато париччхиннам̣ катва̄ т̣хапенти, евам̣ ‘‘а̄покасин̣авасена ‘па̄са̄дена патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ удакам̣ хотӯ’ти адхит̣т̣хаханто самантато па̄са̄дасса йа̄ва парийанта̄ йатха̄ удакам̣ хоти, татха̄ адхит̣т̣ха̄табба’’нти упама̄йа упадисати.
маха̄пада̄не ¶ вуттамева̄ти ‘‘дхаммата̄ еса̄, бхиккхаве, йада̄ бодхисатто тусита̄ ка̄йа̄ чавитва̄ ма̄тукуччхим̣ оккаматӣ’’ти (дӣ. ни. 2.18) ватва̄ ‘‘айан̃ча дасасахассӣ локадха̄ту сан̇кампати сампакампати сампаведхатӣ’’ти (дӣ. ни. 2.18), татха̄ ‘‘дхаммата̄ еса̄, бхиккхаве, йада̄ бодхисатто ма̄тукуччхимха̄ никкхаматӣ’’ти (дӣ. ни. 2.30) ватва̄ ‘‘айан̃ча дасасахассӣ локадха̄ту сан̇кампати сампакампати сампаведхатӣ’’ти (дӣ. ни. 2.32) ча ¶ маха̄бодхисаттасса габбхоккантийам̣, абхиджа̄тийан̃ча дхаммата̄васена маха̄пада̄непатхавӣкампасса вуттатта̄ итаресупи чатӯсу т̣ха̄несу патхавӣкампо дхаммата̄васенева̄ти маха̄пада̄неаттхато вуттам̣ ева̄ти адхиппа̄йо.
ида̄ни несам̣ патхавӣкампанам̣ ка̄ран̣ато, паваттиа̄ка̄рато ча вибха̄гам̣ дассетум̣ ‘‘ити имесӯ’’тиа̄ди вуттам̣. дха̄тукопена̄ти уккхепакадха̄тусан̇кха̄та̄йа ва̄йодха̄туйа̄ пакопена. иддха̄нубха̄вена̄ти н̃а̄н̣иддхийа̄ ва̄ каммавипа̄каджиддхийа̄ ва̄ пабха̄вена, теджена̄ти аттхо. пун̃н̃атеджена̄ти пун̃н̃а̄нубха̄вена, маха̄бодхисаттасса пун̃н̃абалена̄ти аттхо. н̃а̄н̣атеджена̄ти пат̣иведхан̃а̄н̣а̄нубха̄вена. са̄дхука̄рада̄навасена̄ти йатха̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ена пат̣иведхан̃а̄н̣а̄нубха̄вена абхихата̄ маха̄патхавӣ абхисамбодхийам̣ акампиттха, евам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ена десана̄н̃а̄н̣а̄нубха̄вена абхихата̄ маха̄патхавӣ акампиттха, там̣ панасса̄ са̄дхука̄рада̄нам̣ вийа хотӣти ‘‘са̄дхука̄рада̄навасена̄’’ти вуттам̣.
йена ¶ пана бхагава̄ асӣтианубйан̃джанапат̣иман̣д̣итадваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣а- (дӣ. ни. 2.33; 3.198; ма. ни. 2.385) вичитрарӯпака̄йо сабба̄ка̄рапарисуддхасӣлаккхандха̄дигун̣аратанасамиддхидхаммака̄йо пун̃н̃амахаттатха̄мамахаттайасамахаа̄иддхимахаттапан̃н̃а̄махатта̄нам̣ парамуккам̣сагато асамо асамасамо аппат̣ипуггало арахам̣ самма̄самбуддхо аттано аттабха̄васан̃н̃итам̣ кхандхапан̃чакам̣ каппам̣ ва̄ каппа̄васесам̣ ва̄ т̣хапетум̣ саматтхопи сан̇кхатадхаммам̣ пат̣иджигуччхана̄ка̄раппаваттена н̃а̄н̣ависесена тин̣а̄йапи аман̃н̃ама̄но а̄йусан̇кха̄россаджджанавидхина̄ нирапеккхо оссаджджи. таданубха̄ва̄бхихата̄ маха̄патхавӣ а̄йусан̇кха̄россаджджане акампиттха, там̣ панасса̄ ка̄рун̃н̃асабха̄васан̣т̣хита̄ вийа хотӣти вуттам̣ ‘‘ка̄рун̃н̃асабха̄вена̄’’ти ¶ . йасма̄ бхагава̄ паринибба̄насамайе чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кхйа̄ сама̄паттийо ¶ сама̄паджджи антарантара̄ пхаласама̄паттисама̄паджджанена, тасса пуббабха̄ге са̄тисайам̣ тиккхам̣ сӯрам̣ випассана̄н̃а̄н̣ан̃ча паваттеси, ‘‘йадаттхан̃ча майа̄ евам̣ сучирака̄лам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о парамуккам̣сагато н̃а̄н̣асамбха̄ро самбхато, ануттаро ча вимоккхо самадхигато, тасса вата ме сикха̄ппаттапхалабхӯта̄ аччантанит̣т̣ха̄ анупа̄дисесанибба̄надха̄ту аджджа самиджджхатӣ’’ти бхиййо ативийа соманассаппаттасса бхагавато пӣтивиппха̄ра̄дигун̣авипулатара̄нубха̄во парехи аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄тисайо удапа̄ди, йасса сама̄паттибаласамупабрӯхитасса н̃а̄н̣а̄тисайасса а̄нубха̄вам̣ сандха̄йа идам̣ вуттам̣ ‘‘двеме пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самасамавипа̄ка̄’’тиа̄ди (уда̄. 75), тасма̄ тасса а̄нубха̄вена самабхихата̄ маха̄патхавӣ акампиттха. там̣ панасса̄ тассам̣ вела̄йам̣ а̄родана̄ка̄раппатти вийа хотӣти ‘‘ат̣т̣хамо а̄роданена̄’’ти вуттам̣.
ида̄ни сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘ма̄тукуччхим̣ оккаманте’’тиа̄дима̄ха. айам̣ панаттхоти ‘‘са̄дхука̄рада̄навасена̄’’тиа̄дина̄ вутто аттхо. патхавӣдевата̄йа васена̄ти еттха самуддадевата̄ вийа маха̄патхавийа̄ адхидевата̄ кира на̄ма аттхи. та̄дисе ка̄ран̣е сати тасса̄ читтавасена айам̣ маха̄патхавӣ сан̇кампати сампакампати сампаведхати, йатха̄ ва̄тавала̄хакадевата̄нам̣ читтавасена ва̄та̄ ва̄йанти, сӣтун̣хааббхавассавала̄хакадевата̄нам̣ читтавасена сӣта̄дайо бхаванти. татха̄ хи виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ абхисамбодхиаттхам̣ бодхируккхамӯле нисиннасса локана̄тхасса антара̄йакаран̣аттхам̣ упат̣т̣хитам̣ ма̄рабалам̣ видхамитум̣ –
‘‘ачетана̄йам̣ ¶ патхавӣ, авин̃н̃а̄йа сукхам̣ дукхам̣;
са̄пи да̄набала̄ майхам̣, саттаккхаттум̣ пакампатха̄’’ти. (чарийа̄. 1.124) –
вачанасаманантарам̣ ¶ маха̄патхавӣ бхиджджитва̄ сапарисам̣ ма̄рам̣ париваттеси. етанти са̄дхука̄рада̄на̄ди. йадипи наттхи ачетанатта̄, дхаммата̄васена пана вуттанайена сийа̄ти сакка̄ ваттум̣. дхаммата̄ пана аттхато дхаммасабха̄во, со пун̃н̃адхаммасса ва̄ н̃а̄н̣адхаммасса ва̄ а̄нубха̄васабха̄воти. тайидам̣ саббам̣ вича̄ритамева, еван̃ча катва̄ –
‘‘име ¶ дхамме саммасато, сабха̄васарасалаккхан̣е;
дхамматеджена васудха̄, дасасахассӣ пакампатха̄’’ти. (бу. вам̣. 1.166);
а̄ди вачанан̃ча саматтхитам̣ хоти.
ниддит̣т̣ханидассананти ниддит̣т̣хасса аттхасса ниййа̄танам̣, нигамананти аттхо. етта̄вата̄ти патхавӣкампа̄диуппа̄даджананена чева патхавӣкампасса бхагавато хетунидассанена ча. ‘‘аддха̄ аджджа бхагавата̄ а̄йусан̇кха̄ро оссат̣т̣хо’’ти саллаккхеси па̄рисесан̃а̄йена. еван̃хи тада̄ тхеро таматтхам̣ вӣмам̣сеййа на̄йам̣ бхӯмикампо дха̄туппакопахетуко тасса апан̃н̃а̄йама̄нарӯпатта̄, ба̄хиракопи иси евам̣ маха̄нубха̄во буддхака̄ле наттхи, са̄саникопи саттху ана̄рочетва̄ евам̣ каронто на̄ма наттхи, сеса̄нам̣ пан̃чаннам̣ ида̄ни асамбхаво, евам̣ бхӯмикампо ча̄йам̣ маха̄бхим̣санако саломахам̣со ахоси, тасма̄ па̄рисесато а̄ха ‘‘аджджа бхагавата̄ а̄йусан̇кха̄ро оссат̣т̣хоти саллаккхесӣ’’ти.
ат̣т̣хапарисаван̣н̣ана̄
172. ока̄сам̣ адатва̄ти ‘‘тит̣т̣хату бханте бхагава̄ каппа’’нтиа̄ди (дӣ. ни. 2.178) найаппаватта̄йа тхерасса а̄йа̄чана̄йа авасарам̣ адатва̄. ан̃н̃а̄нипи ат̣т̣хака̄ни сампин̣д̣енто хетуат̣т̣хакато ан̃н̃а̄ни париса̄бхибха̄йатанавимоккхавасена ¶ тӣн̣и ат̣т̣хака̄ни сан̇гахетва̄ дассенто ‘‘ат̣т̣ха кхо има̄’’тиа̄дима̄ха. ‘‘а̄йасмато а̄нандасса сокуппаттим̣ парихаранто виккхепам̣ каронто’’ти кечи сахаса̄ бхан̣ите балавасоко уппаджджеййа̄ти.
сама̄гантаббато, сама̄гаччхатӣти ва̄ сама̄гамо, париса̄. бимбиса̄рапамукхо сама̄гамо бимбиса̄расама̄гамо. сесадвайепи есева найо. бимбиса̄ра…пе… сама̄гама̄дисадисам̣ кхаттийапарисанти йоджана̄. ан̃н̃есу чаккава̄л̣есупи лаббхатейева саттху кхаттийапариса̄диупасан̇каманам̣. а̄дито техи саддхим̣ саттху бха̄санам̣ а̄ла̄по. катханапат̣икатханам̣ салла̄по. дхаммупасан̃хита̄ пуччха̄ пат̣ипуччха̄ ¶ дхаммаса̄каччха̄. сан̣т̣ха̄нам̣ пат̣ичча катханам̣ сан̣т̣ха̄напарийа̄йатта̄ ¶ ван̣н̣а-саддасса ‘‘махантам̣ хаттхира̄джаван̣н̣ам̣ абхинимминитва̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.138) вийа. ‘‘теса’’нти падам̣ убхайапада̄пеккхам̣ ‘‘тесампи лаккхан̣асан̣т̣ха̄нам̣ вийа саттху сарӣрасан̣т̣ха̄нам̣, тесам̣ кевалам̣ пан̃н̃а̄йати ева̄’’ти. на̄пи а̄муккаман̣икун̣д̣ало бхагава̄ хотӣти йоджана̄. чхиннассара̄ти двидха̄бхӯтассара̄. гаггарассара̄ти джаджджаритассара̄. бха̄сантаранти тесам̣ сатта̄нам̣ бха̄сато ан̃н̃ам̣ бха̄сам̣. вӣмам̣са̄ти чинтана̄. ‘‘киматтхам̣…пе… десетӣ’’ти идам̣ нану атта̄нам̣ джа̄на̄петва̄ дхамме катхите тесам̣ са̄тисайо паса̄до хотӣти имина̄ адхиппа̄йена вуттам̣? йесам̣ атта̄нам̣ аджа̄на̄петва̄ва дхамме катхите паса̄до хоти, на джа̄на̄петва̄, та̄дисе сандха̄йа саттха̄ татха̄ кароти. таттха пайоджанама̄ха ‘‘ва̄санаттха̄йа̄’’ти. евам̣ сутопӣти евам̣ авин̃н̃а̄тадесако авин̃н̃а̄та̄гаманопи суто дхаммо аттано дхаммасудхаммата̄йева ана̄гате паччайо хоти сун̣антасса.
‘‘а̄нанда̄’’тиа̄дико сан̇гӣтиана̄рул̣хо па̄л̣идхаммо ева татха̄ дассито. еса найо ито паресупи еварӯпесу т̣ха̄несу.
ат̣т̣хаабхибха̄йатанаван̣н̣ана̄
173. абхибхаватӣти ¶ абхибху, парикаммам̣, н̃а̄н̣ам̣ ва̄. абхибху а̄йатанам̣ етасса̄ти абхибха̄йатанам̣, джха̄нам̣. абхибхавитаббам̣ ва̄ а̄рамман̣асан̇кха̄там̣ а̄йатанам̣ етасса̄ти абхибха̄йатанам̣. а̄рамман̣а̄бхибхаванато абхибху ча там̣ а̄йатанан̃ча йогино сукхависеса̄нам̣ адхит̣т̣ха̄набха̄вато, мана̄йатанадхамма̄йатанабха̄вато ва̄типи сасампайуттам̣ джха̄нам̣ абхибха̄йатанам̣. тена̄ха ‘‘абхибхаванака̄ран̣а̄нӣ’’тиа̄ди. та̄ни хӣти абхибха̄йатанасан̃н̃ита̄ни джха̄на̄ни. ‘‘пуггаласса н̃а̄н̣уттарийата̄йа̄’’ти идам̣ убхайаттха̄пи йоджетаббам̣. катхам̣? пат̣ипаккхабха̄вена паччанӣкадхамме абхибхаванти пуггаласса н̃а̄н̣уттарийата̄йа а̄рамман̣а̄ни абхибхаванти. н̃а̄н̣абаленева хи а̄рамман̣а̄бхибхаванам̣ вийа пат̣ипаккха̄бхибхаво пӣти.
парикаммавасена аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ, на аппана̄васена. на хи пат̣ибха̄ганимитта̄рамман̣а̄ аппана̄ аджджхаттависайа̄ самбхавати, там̣ пана аджджхаттапарикаммавасена ладдхам̣ ¶ касин̣анимиттам̣ ависуддхамева хоти, на бахиддха̄парикаммавасена ладдхам̣ вийа висуддхам̣.
паритта̄нӣти ¶ йатха̄ладдха̄ни суппасара̄ваматта̄ни. тена̄ха ‘‘авад̣д̣хита̄нӣ’’ти. париттавасенева̄ти ван̣н̣авасена а̄бхоге виджджама̄непи париттавасенева идам̣ абхибха̄йатанам̣ вуттам̣. париттата̄ хеттха абхибхаванасса ка̄ран̣ам̣. ван̣н̣а̄бхоге сатипи асатипи абхибха̄йатанабха̄вана̄ на̄ма тиккхапан̃н̃ассева самбхавати, на итарасса̄ти а̄ха ‘‘н̃а̄н̣уттарико пуггало’’ти. абхибхавитва̄ сама̄паджджатӣти еттха абхибхаванам̣, сама̄паджджанан̃ча упача̄раджджха̄на̄дхигамасаманантарамева аппана̄джха̄нуппа̄дананти а̄ха ‘‘саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣ’’ти. саха нимиттуппа̄дена̄ти ча аппана̄парива̄са̄бха̄васса лаккхан̣ам̣ вачанаметам̣. йо ‘‘кхиппа̄бхин̃н̃о’’ти вуччати, татопи н̃а̄н̣уттарассева абхибха̄йатанабха̄вана̄. еттха̄ти етасмим̣ нимитте. аппанам̣ па̄петӣти бха̄ванам̣ аппанам̣ нети.
еттха ¶ ча кечи ‘‘уппанне упача̄раджджха̄не там̣ а̄раббха йе хет̣т̣химантена две тайо джаванава̄ра̄ паваттанти, те упача̄раджджха̄напаккхика̄ ева, таданантаран̃ча бхаван̇гапарива̄сена, упача̄ра̄севана̄йа ча вина̄ аппана̄ хоти, саха нимиттуппа̄денева аппанам̣ па̄петӣ’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣. на хи парива̄ситапарикаммена аппана̄ва̄ро иччхито, на̄пи махаггатаппама̄н̣аджджха̄несу вийа упача̄раджджха̄не екантато паччавеккхан̣а̄ иччхитабба̄, тасма̄ упача̄раджджха̄на̄дхигаманато парам̣ катипайабхаван̇гачитта̄васа̄не аппанам̣ па̄пун̣анто ‘‘саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣ’’ти вутто. саха нимиттуппа̄денева̄ти ча адхиппа̄йикамидам̣ вачанам̣, на нӣтаттхам̣, адхиппа̄йо вуттанайенева ведитаббо, на антосама̄паттийам̣ тада̄ татха̄рӯпасса а̄бхогасса асамбхавато. сама̄паттито вут̣т̣хитасса а̄бхого пуббабха̄габха̄вана̄йавасена джха̄наккхан̣е паваттам̣ абхибхавана̄ка̄рам̣ гахетва̄ паваттоти дат̣т̣хаббам̣. абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘имина̄ тасса пубба̄бхого катхито’’ти (дха. са. ат̣т̣ха. 204) вуттам̣. антосама̄паттийам̣ татха̄ а̄бхога̄бха̄ве касма̄ ‘‘джха̄насан̃н̃а̄йапӣ’’ти вуттанти а̄ха ‘‘абхибхавана…пе… аттхӣ’’ти.
вад̣д̣хитаппама̄н̣а̄нӣти ¶ випулаппама̄н̣а̄нӣти аттхо, на екан̇гуладван̇гула̄дивасена вад̣д̣хим̣ па̄пита̄нӣти татха̄ вад̣д̣ханассеветтха асамбхавато. тена̄ха ‘‘маханта̄нӣ’’ти. бхаттавад̣д̣хитаканти бхун̃джанабха̄джанам̣ вад̣д̣хетва̄ диннабхаттам̣, ека̄сане пурисена бхун̃джитаббабхаттато упад̣д̣хабхаттанти аттхо.
рӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄, са̄ асса аттхӣти рӯпасан̃н̃ӣ, на рӯпасан̃н̃ӣ арӯпасан̃н̃ӣ, сан̃н̃а̄сӣсена джха̄нам̣ вадати. рӯпасан̃н̃а̄йа ануппа̄данам̣ еветтха ала̄бхита̄.
бахиддха̄ва ¶ ¶ уппаннанти бахиддха̄ ваттхусмим̣йева уппаннам̣. абхидхамме пана ‘‘аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни…пе… аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти (дха. са. 220) евам̣ чатуннам̣ абхибха̄йатана̄нам̣ а̄гататта̄ абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 204) ‘‘касма̄ пана ‘йатха̄ суттанте аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄нӣтиа̄ди вуттам̣, евам̣ аватва̄ идха чатӯсупи абхибха̄йатанесу аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ита̄ва вутта̄’ти чоданам̣ катва̄ ‘аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйато’ти ка̄ран̣ам̣ ватва̄, таттха ва̄ хи идха ва̄ бахиддха̄ рӯпа̄нева абхибхавитабба̄ни, тасма̄ та̄ни нийамато ваттабба̄нӣти татра̄пи идха̄пи вутта̄ни. ‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’ти идам̣ пана саттху десана̄вила̄саматтамева̄’’ти вуттам̣. еттха ча ван̣н̣а̄бхогарахита̄ни, сахита̄ни ча сабба̄ни паритта̄ни ‘‘паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти вутта̄ни, татха̄ аппама̄н̣а̄ни ‘‘аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти. аттхи хи со парийа̄йо паритта̄ни абхибхуййа та̄ни че када̄чи ван̣н̣авасена а̄бхуджита̄ни хонти, суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни абхибхуййа̄ти. парийа̄йакатха̄ хи суттантадесана̄ти. абхидхамме (дха. са. 222) пана ниппарийа̄йадесанатта̄ ван̣н̣а̄бхогарахита̄ни висум̣ вутта̄ни, татха̄ сахита̄ни. аттхи хи убхайаттха абхибхаванависесоти. татха̄ идха парийа̄йадесанатта̄ вимоккха̄нампи абхибхаванапарийа̄йо аттхӣти ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’’тиа̄дина̄ пат̣хамадутийаабхибха̄йатанесу пат̣хамавимоккхо, татийачатуттхаабхибха̄йатанесу дутийавимоккхо, ван̣н̣а̄бхибха̄йатанесу татийавимоккхо ча абхибхаванаппаваттито сан̇гахито. абхидхамме пана ниппарийа̄йадесанатта̄ вимоккха̄бхибха̄йатана̄ни асан̇карато дассетум̣ вимоккхе ваджджетва̄ абхибха̄йатана̄ни катхита̄ни ¶ ; сабба̄ни ча вимоккхакичча̄ни джха̄на̄ни вимоккхадесана̄йам̣ вутта̄ни. тадетам̣ ¶ ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’’ти а̄гатасса абхибха̄йатанадвайасса абхидхамме абхибха̄йатанесу авачанато ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣнан̃ча саббавимоккхакиччаса̄дха̄ран̣авачанабха̄вато ваваттха̄нам̣ катанти вин̃н̃а̄йати. ‘‘аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйато’’ти идам̣ каттхачипи ‘‘аджджхаттам̣ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти аватва̄ саббаттха йам̣ вуттам̣ ‘‘бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти, тасса ка̄ран̣авачанам̣, тена йам̣ ан̃н̃ахетукам̣, там̣ тена хетуна̄ вуттам̣. йам̣ пана десана̄вила̄сахетукам̣ аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ита̄йа ева абхидхамме (дха. са. 223) вачанам̣, на тасса ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣ маггитаббанти дассети. аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйата̄ ча тесам̣ бахиддха̄ рӯпа̄нам̣ вийа абхӯтатта̄. десана̄вила̄со ча йатха̄вуттававаттха̄навасена ведитаббо венеййаджджха̄сайавасена виджджама̄напарийа̄йакатха̄бха̄вато. ‘‘суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти етенева сиддхатта̄ на нӣла̄ди абхибха̄йатана̄ни ваттабба̄нӣти че? там̣ на, нӣла̄дӣсу ката̄дхика̄ра̄нам̣ нӣла̄дибха̄вассева абхибхаванака̄ран̣атта̄. на хи тесам̣ парисуддха̄парисуддхаван̣н̣а̄нам̣ ¶ париттата̄, аппама̄н̣ата̄ ва̄ абхибхаванака̄ран̣ам̣, атха кхо нӣла̄дибха̄во ева̄ти. етесу ча паритта̄дикасин̣арӯпесу йам̣ йам̣ чаритасса има̄ни абхибха̄йатана̄ни иджджханти, там̣ дассетум̣ ‘‘имесу пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
саббасан̇га̄хакавасена̄ти сакаланӣлаван̣н̣анӣланидассананӣланибха̄са̄нам̣ са̄дха̄ран̣авасена. ван̣н̣авасена̄ти сабха̄ваван̣н̣авасена. нидассанавасена̄ти пасситаббата̄васена чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дивин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ гахетаббата̄васена. обха̄савасена̄ти саппабха̄сата̄йа авабха̄санавасена. ума̄пуппханти атасипуппхам̣. нӣламева хоти ван̣н̣асан̇кара̄бха̄вато. ба̄ра̄н̣асисамбхаванти ба̄ра̄н̣асийам̣ самут̣т̣хитам̣.
екаччасса ито ба̄хиракасса аппама̄н̣ам̣ ативиттха̄ритам̣ касин̣анимиттам̣ ¶ олокентасса бхайам̣ уппаджджеййа ‘‘ким̣ ну кхо идам̣ сакалам̣ локам̣ абхибхавитва̄ аджджхоттхаритва̄ ган̣ха̄тӣ’’ти, татха̄гатасса пана та̄дисам̣ бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ наттхӣти абхӣтабха̄вадассанаттхамева а̄нӣта̄ни.
ат̣т̣хавимоккхаван̣н̣ана̄
174. утта̄наттха̄йева ¶ хет̣т̣ха̄ аттхато вибхаттатта̄. екаччасса вимоккхоти гхосопи бхайа̄вахо ват̣т̣а̄бхиратабха̄вато, татха̄гатасса пана вимоккхе упасампаджджа вихаратопи там̣ наттхӣти абхӣтабха̄вадассанаттхамева а̄нӣта̄ни.
а̄нандайа̄чанакатха̄ван̣н̣ана̄
178. бодхӣти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. тан̃хи ‘‘чатумагган̃а̄н̣апат̣иведха’’нтвева вуттам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аппат̣иведхасса там̣мӯлакатта̄. евам̣ вуттабха̄ванти ‘‘а̄кан̇кхама̄но а̄нанда татха̄гато каппам̣ ва̄ тит̣т̣хеййа̄’’ти (дӣ. ни. 2.166) евам̣ вуттабха̄вам̣.
179. тампи ол̣а̄риканимиттам̣ катам̣ тасса ма̄рена парийут̣т̣хитачетасо на пат̣ивиддхам̣ на саллаккхитам̣.
183. а̄дикехӣти евама̄дӣхи митта̄маччасухаджджа̄хи. пийа̄йитаббато пийехи. манавад̣д̣ханато ¶ мана̄пехи. джа̄тийа̄ти джа̄тианурӯпагаманена. на̄на̄бха̄во висум̣бха̄во асамбаддхабха̄во. маран̣ена вина̄бха̄воти чутийа̄ тенаттабха̄вена апунара̄ваттанато виппайого. бхавена ан̃н̃атха̄бха̄воти бхавантараггахан̣ена пурима̄ка̄рато ан̃н̃а̄ка̄рата̄ ‘‘ка̄ма̄вачарасатто рӯпа̄вачаро хотӣ’’тиа̄дина̄, таттха̄пи ‘‘мануссо дево хотӣ’’тиа̄дина̄пи йоджетаббо. кутеттха лаббха̄ти куто кухим̣ кисмим̣ на̄ма т̣ха̄не еттха етасмим̣ кхандхаппаватте ‘‘йам̣ там̣ джа̄там̣…пе… ма̄ палуджджӣ’’ти ладдхум̣ сакка̄. на сакка̄ ева та̄дисасса ка̄ран̣асса абха̄ватоти а̄ха ‘‘нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти. евам̣ аччхарийаббхутадхаммам̣ татха̄гатасса̄пи сарӣрам̣, киман̇гам̣ пана ан̃н̃есанти адхиппа̄йо. ‘‘пачча̄вамиссатӣ’’ти нетам̣ т̣ха̄нам̣ ¶ виджджати сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ а̄йусан̇кха̄ра̄нам̣ оссат̣т̣хатта̄, буддхакиччасса ча парийоса̄питатта̄. на хеттха ма̄саттайато парам̣ буддхавенеййа̄ лаббхантӣти.
184. са̄санасса чират̣т̣хити на̄ма сасамбха̄рехи арийамаггадхаммехи кевалехӣти а̄ха ‘‘саббам̣ локийалокуттаравасенева катхита’’нти локийа̄хи ¶ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄хи вина̄ локуттарадхаммасамадхигамасса асамбхавато.
татийабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
на̄га̄палокитаван̣н̣ана̄
186. на̄га̄палокитанти на̄гасса вийа апалокитам̣, хаттхина̄гасса апалоканасадисам̣ апалокананти аттхо. а̄хачча̄ти пхуситва̄. ан̇кусакалагга̄ни вийа̄ти ан̇кусака̄ни вийа ан̃н̃аман̃н̃асмим̣ лагга̄ни а̄сатта̄ни хутва̄ т̣хита̄ни. ека̄баддха̄нӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ екато а̄баддха̄ни. тасма̄ти гӣват̣т̣хӣнам̣ екаггхана̄нам̣ вийа ека̄баддхабха̄вена, на кевалам̣ гӣват̣т̣хӣнам̣йева, атха кхо сабба̄нипи та̄ни буддха̄нам̣ т̣хапетва̄ ба̄хусандхиа̄дика̄ два̄даса маха̄сандхийо, ан̇гулисандхийо ча итарасандхӣсу ека̄баддха̄ни хутва̄ т̣хита̄ни, йато несам̣ пакатихаттхӣнам̣ кот̣исахассабалаппама̄н̣ам̣ ка̄йабалам̣ хоти. веса̄линагара̄бхимукхам̣ ака̄си кан̣т̣акапариваттане вийа капиланагара̄бхимукхам̣. йади евам̣ катхам̣ там̣ на̄га̄палокитам̣ на̄ма джа̄там̣? тададжджха̄сайам̣ упа̄да̄йа. бхагава̄ ¶ хи на̄га̄палокитавасенева апалокетука̄мо джа̄то, пун̃н̃а̄нубха̄вена панасса патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ париватти, тена там̣ ‘‘на̄га̄палокитам̣’’ твева вуччати.
‘‘идам̣ паччхимакам̣ а̄нанда татха̄гатасса ¶ веса̄лийа̄ дассана’’нти найидам̣ веса̄лийа̄ апалоканасса ка̄ран̣авачанам̣ анекантикатта̄, бхӯтакатханаматтам̣ панетам̣. маггасодханавасена там̣ дассетва̄ ан̃н̃адеветтха апалоканака̄ран̣ам̣ дассетука̄мо ‘‘нану ча̄’’тиа̄дима̄ха. там̣ там̣ саббам̣ паччхимадассанамева ануккамена кусина̄рам̣ гантва̄ паринибба̄тука̄мата̄йа тато тато никкхантатта̄. ‘‘аначчхарийатта̄’’ти имина̄ йатха̄вуттам̣ анекантикаттам̣ парихарати, тайидам̣ содханаматтам̣. идам̣ панеттха авипарӣтам̣ ка̄ран̣анти дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. на хи бхагава̄ са̄пеккхо веса̄лим̣ апалокеси, ‘‘идам̣ пана ме гаманам̣ апунара̄гамана’’нти дассанамукхена бахуджанахита̄йа бахуджанасукха̄йа лока̄нукампа̄йа апалокеси. тена̄ха ‘‘апича веса̄лира̄джа̄но’’тиа̄ди.
антакароти ¶ сакалават̣т̣адуккхасса сакасанта̄не, парасанта̄не ча вина̄сакаро абха̄вакаро. буддхачаккхудхаммачаккхудиббачаккхумам̣сачаккхусамантачаккхусан̇кха̄техи пан̃чахи чаккхӯхи чаккхума̄. сава̄сана̄нам̣ килеса̄нам̣ самуччхиннатта̄ са̄тисайам̣ килесапаринибба̄нена париниббуто.
чатумаха̄падесаван̣н̣ана̄
187. маха̄ока̄сети маханте ока̄се. маханта̄ни дхаммасса патит̣т̣ха̄панат̣т̣ха̄на̄ни. йесу патит̣т̣ха̄пито дхаммо ниччхӣйати асандехато, ка̄ни пана та̄ни? а̄гаманависит̣т̣ха̄ни суттотаран̣а̄дӣни. дутийавикаппе ападисантӣти ападеса̄, ‘‘саммукха̄ метам̣ а̄вусо бхагавато сута’’нтиа̄дина̄ кеначи а̄бхатасса ‘‘дхаммо’’ти виниччхинане ка̄ран̣ам̣. ким̣ пана танти? тасса йатха̄бхатасса суттотаран̣а̄ди ева. йади евам̣ катхам̣ чатта̄роти? йасма̄ дхаммасса две сампара̄йа̄ саттха̄, са̄вака̄ ча, тесу ча са̄вака̄ сан̇гхаган̣апуггалавасена тивидха̄ ¶ , евам̣ ‘‘тумха̄кам̣ майа̄ йам̣ дхаммо пат̣иггахито’’ти ападиситабба̄нам̣ бхедена чатта̄ро. тена̄ха ‘‘саммукха̄ ме там̣ а̄вусо бхагавато сута’’нтиа̄ди. татха̄ ча вуттам̣ неттийам̣ ‘‘чатта̄ро маха̄падеса̄ буддха̄падесо сан̇гха̄падесо самбахулаттхера̄падесо екаттхера̄падесо. име чатта̄ро маха̄падеса̄’’ти (нетти. 18) буддхо ападесо етасса̄ти буддха̄падесо. еса найо сесесупи. тена̄ха ‘‘буддха̄дайо…пе… маха̄ка̄ран̣а̄нӣ’’ти.
188. нева ¶ абхинандитаббанти на сампат̣иччхитаббам̣. гантхасса сампат̣иччханам̣ на̄ма савананти а̄ха ‘‘на сотабба’’нти. падабйан̃джана̄нӣти пада̄ни ча бйан̃джана̄ни ча, аттхапада̄ни, бйан̃джанапада̄ни ча̄ти аттхо. паджджати аттхо етехӣти пада̄ни, аккхара̄дӣни бйан̃джанапада̄ни. паджджитаббато пада̄ни, сан̇ка̄сана̄дӣни аттхапада̄ни. ат̣т̣хакатха̄йам̣пана ‘‘‘падасан̇кха̄та̄ни бйан̃джана̄нӣ’ти бйан̃джанапада̄нева вутта̄нӣ’’ти кечи, там̣ на, аттхам̣ бйан̃джентӣти бйан̃джана̄ни, бйан̃джанапада̄ни, техи бйан̃джитаббато бйан̃джана̄ни, аттхапада̄нӣти убхайасан̇гахато. имасмим̣ т̣ха̄нети тена̄бхатасуттасса имасмим̣ падесе. па̄л̣и вутта̄ти кевало па̄л̣идхаммо паватто. аттхо вуттоти па̄л̣ийа̄ аттхо паватто ниддит̣т̣хо. анусандхи катхитоти йатха̄раддхадесана̄йа, упари десана̄йа ча анусандха̄нам̣ катхитам̣ самбандхо катхито ¶ . пубба̄парам̣ катхитанти пуббена̄парам̣ авируджджханан̃чева висеса̄дха̄нан̃ча катхитам̣ пака̄ситам̣. евам̣ па̄л̣идхамма̄дӣни саммадева саллаккхетва̄ гахан̣ам̣ са̄дхукам̣ уггахан̣анти а̄ха ‘‘сут̣т̣ху гахетва̄’’ти. сутте ота̄ретабба̄нӣти ¶ н̃а̄н̣ена сутте ога̄хетва̄ та̄ретабба̄ни, там̣ пана ога̄хетва̄ таран̣ам̣ таттха отаран̣ам̣ ануппавесанам̣ хотӣти вуттам̣ ‘‘сутте ота̄ретабба̄нӣ’’ти. сам̣сандетва̄ дассанам̣ сандассананти а̄ха ‘‘винайе сам̣сандетабба̄нӣ’’ти.
ким̣ пана там̣ суттам̣, ко ва̄ винайоти вича̄ран̣а̄йа а̄чарийа̄нам̣ матибхедамукхена таматтхам̣ дассетум̣ ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. винайоти вибхан̇гапа̄т̣хама̄ха. со хи ма̄тика̄сан̃н̃итасса суттасса аттхасӯчанато ‘‘сутта’’нти ваттаббатам̣ арахати. вивидханайатта̄, висит̣т̣ханайатта̄ ча винайо, кхандхакапа̄т̣хо. еванти евам̣ суттавинайесу париггайхама̄несу винайапит̣акампи на парийа̄дӣйати парива̄рапа̄л̣ийа̄ асан̇гахитатта̄. суттанта̄бхидхаммапит̣ака̄ни ва̄ суттам̣ аттхасӯчана̄диаттхасамбхавато. евампӣти ‘‘суттанта̄бхидхаммапит̣ака̄ни суттам̣, винайапит̣акам̣ винайо’’ти евам̣ суттавинайавибха̄ге вуччама̄непи. на та̄ва парийа̄дӣйантӣти на та̄ва анавасесато париггайханти, касма̄ти а̄ха ‘‘асуттана̄макан̃хӣ’’тиа̄ди. йасма̄ ‘‘сутта’’нти имам̣ на̄мам̣ ана̄ропетва̄ сан̇гӣтампи джа̄така̄дибуддхавачанам̣ аттхи, тасма̄ вуттанайена тӣн̣и пит̣ака̄ни на парийа̄дин̣н̣а̄нӣти. суттанипа̄тауда̄наитивуттака̄дӣни дӣгханика̄йа̄дайо вийа суттана̄мам̣ а̄ропетва̄ асан̇гӣта̄нӣти адхиппа̄йе панеттха джа̄така̄дӣхи саддхим̣ та̄нипи гахита̄ни. буддхавам̣сачарийа̄пит̣ака̄нам̣ панеттха аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ маггитаббам̣, ким̣ ва̄ тена магганена? саббопа̄йам̣ ван̣н̣ана̄найо тхерава̄дам̣ дассанамукхена пат̣иккхитто ева̄ти.
аттхӣти ким̣ аттхи, асуттана̄макам̣ буддхавачанам̣ наттхи ева̄ти дассети. татха̄ хи нида̄наван̣н̣ана̄йам̣ ¶ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄ван̣н̣ана̄; са̄раттха. т̣ӣ. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄ван̣н̣ана̄) амхехи вуттам̣ ¶ ‘‘суттанти са̄ман̃н̃авидхи, висесавидхайо паре’’ти. там̣ саббам̣ пат̣иккхипитва̄ ‘‘суттанти винайо’’тиа̄дина̄ вуттам̣ сам̣ван̣н̣ана̄найам̣ ‘‘на̄йаматтхо идха̄дхиппето’’ти пат̣исодхетва̄. винети етена килесети винайо, килесавинайанӯпа̄йо, со ева ча нам̣ каротӣти ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘винайо пана ка̄ран̣а’’нти.
дхаммети ¶ парийаттидхамме. сара̄га̄йа̄ти сара̄габха̄ва̄йа ка̄мара̄габхавара̄гапарибрӯхана̄йа. сан̃н̃ога̄йа̄ти бхавасам̣йоджана̄йа. а̄чайа̄йа̄ти ват̣т̣асса вад̣д̣ханаттха̄йа. махиччхата̄йа̄ти махиччхабха̄ва̄йа. асантут̣т̣хийа̄ти асантут̣т̣хибха̄ва̄йа. сан̇ган̣ика̄йа̄ти килесасан̇ган̣аган̣асан̇ган̣авиха̄ра̄йа. косаджджа̄йа̄ти кусӣтабха̄ва̄йа. дуббхарата̄йа̄ти дуппосата̄йа. вира̄га̄йа̄ти сакалават̣т̣ато вираджджанаттха̄йа. висан̃н̃ога̄йа̄ти ка̄мабхава̄дӣхи висам̣йуджджанаттха̄йа. апачайа̄йа̄ти саббасса̄пи ват̣т̣асса апачайана̄йа, нибба̄на̄йа̄ти аттхо. аппиччхата̄йа̄ти паччайаппиччхата̄дивасена саббасо иччха̄пагама̄йа. сантут̣т̣хийа̄ти два̄дасавидхасантут̣т̣хибха̄ва̄йа. павивека̄йа̄ти павивиттабха̄ва̄йа, ка̄йавивека̄дитадан̇гавивека̄дививекасиддхийа̄. вӣрийа̄рамбха̄йа̄ти ка̄йикасса чева, четасикасса ча вӣрийасса паггахан̣аттха̄йа. субхарата̄йа̄ти сукхапосанаттха̄йа. евам̣ йо парийаттидхаммо уггахан̣адха̄ран̣апарипуччха̄манасика̄равасена йонисо пат̣ипаджджантасса сара̄га̄дибха̄вапариваджджанасса ка̄ран̣ам̣ хутва̄ вира̄га̄дибха̄ва̄йа сам̣ваттати, екам̣сато есо дхаммо. есо винайо, саммадева ¶ апа̄йа̄дӣсу апатанавасена дха̄ран̣ато, килеса̄нам̣ винайанато, саттху самма̄самбуддхасса ова̄да̄нусит̣т̣хибха̄вато етам̣ саттхуса̄сананти дха̄реййа̄си джа̄неййа̄си, авабуджджхеййа̄сӣти аттхо. чатусаччасса сӯчанам̣ суттанти а̄ха ‘‘суттети тепит̣аке буддхавачане’’ти. тепит̣акан̃хи буддхавачанам̣ саччавинимуттам̣ наттхи. ра̄га̄дивинайанака̄ран̣ам̣ татха̄гатена суттападена пака̄ситанти а̄ха ‘‘винайети етасмим̣ ра̄га̄дивинайака̄ран̣е’’ти.
сутте осаран̣ан̃четтха тепит̣аке буддхавачане парийа̄панната̄васенева ведитаббам̣, на ан̃н̃атха̄ти а̄ха ‘‘суттапат̣ипа̄т̣ийа̄ каттхачи ана̄гантва̄’’ти. чхаллим̣ ут̣т̣хапетва̄ти арогасса махато руккхасса тит̣т̣хато упаккамена чхаллийа̄ сакалика̄йа, папат̣ика̄йа ва̄ ут̣т̣хапанам̣ вийа арогасса са̄санадхаммасса тит̣т̣хато бйан̃джанаматтена таппарийа̄паннам̣ вийа хутва̄ чхаллисадисам̣ пубба̄паравируддхата̄дидосам̣ ут̣т̣хапетва̄ паридӣпетва̄, та̄диса̄ни пана екам̣сато гул̣хавессантара̄дипарийа̄панна̄ни хонтӣти а̄ха ‘‘гул̣хавессантара…пе…пан̃н̃а̄йантӣти аттхо’’ти ¶ . ра̄га̄дивинайети ра̄га̄дӣнам̣ винайанаттхе. тада̄ка̄рата̄йа на пан̃н̃а̄йама̄на̄ни на диссама̄на̄ни чхад̣д̣етабба̄ни ваджджитабба̄ни на гахетабба̄ни. саббаттха̄ти саббава̄ресу.
имасмим̣ ¶ пана т̣ха̄нети имасмим̣ маха̄падесаниддесат̣т̣ха̄не. ‘‘сутте чатта̄ро маха̄падеса̄’’тиа̄дина̄ вуттампи авуттена саддхим̣ гахетва̄ пакин̣н̣акакатха̄йа ма̄тикам̣ уддисати. н̃а̄тум̣ ¶ иччхито аттхо пан̃хо, тасса виссаджджана̄ни пан̃ха̄бйа̄каран̣а̄ни, аттхасӯчана̄диаттхена суттам̣, па̄л̣и, там̣ суттам̣ ануломети анукӯлетӣти сутта̄нуломам̣, маха̄падесо. а̄чарийа̄ ваданти сам̣ван̣н̣енти па̄л̣им̣ етена̄ти а̄чарийава̄до ат̣т̣хакатха̄. тасса тасса тхерасса аттано ева мати адхиппа̄йоти аттаномати. дхаммавиниччхайе паттети дхамме виниччхинитаббе упат̣т̣хите. имети анантарам̣ вутта̄ чатта̄ро маха̄падеса̄. памӣйати дхаммо париччхиджджати виниччхӣйати етена̄ти пама̄н̣ам̣. тена̄ха ‘‘йам̣ еттха саметӣ’’тиа̄ди. итаранти маха̄падесесу асаментам̣. пуна итаранти акаппийам̣ ануломентам̣ каппийам̣ пат̣иба̄хантам̣ сандха̄йа̄ха.
екам̣сенева бйа̄ка̄таббо виссаджджетабботи екам̣сабйа̄каран̣ӣйо. вибхаджджа̄ти пуччхитаматтхам̣ авадха̄ран̣а̄дибхедена вибхаджитва̄. пат̣ипуччха̄ти пуччхантам̣ пуггалам̣ пат̣ипуччхитва̄. т̣хапанӣйоти тидха̄пи ависсаджджанӣйатта̄ т̣хапанӣйо бйа̄каран̣ам̣ акатва̄ т̣хапетаббо. ‘‘чаккхум̣ аничча’’нти пан̃хе уттарапада̄вадха̄ран̣ам̣ сандха̄йа ‘‘екам̣сенева бйа̄ка̄табба’’нти вуттам̣ ниччата̄йа лесасса̄пи таттха абха̄вато. пуримапада̄вадха̄ран̣е пана вибхаджджабйа̄каран̣ӣйата̄ чаккхусотесу висесаттхаса̄ман̃н̃аттха̄нам̣ аса̄дха̄ран̣абха̄вато. двиннам̣ тесам̣ садисата̄чодана̄ пат̣ипуччханамукхенева бйа̄каран̣ӣйа̄ пат̣иккхепавасена, анун̃н̃а̄тавасена ча виссаджджитаббатоти а̄ха ‘‘йатха̄ чаккху, татха̄ сотам̣…пе… айам̣ пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо’’ти. там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣранти джӣвасарӣра̄нам̣ анан̃н̃ата̄пан̃хо. йасса йена анан̃н̃ата̄чодита̄, со ева параматтхато ¶ нупалаббхатӣти ван̃джха̄танайасса маттеййата̄киттанасадисоти абйа̄ка̄таббата̄йа т̣хапанӣйо вуттоти. има̄ни чатта̄ри пан̃хабйа̄каран̣а̄ни пама̄н̣ам̣ тенева найена тесам̣ пан̃ха̄нам̣ бйа̄ка̄таббато.
винайамаха̄падесо каппийа̄нуломавидха̄нато ниппарийа̄йато ануломакаппийам̣ на̄ма, маха̄падесабха̄вена пана там̣садисата̄йа суттантамаха̄падесесупи ‘‘ануломакаппийа’’нти айам̣ ат̣т̣хакатха̄воха̄ро. йадипи таттха таттха бхагавата̄ паваттитапакин̣н̣акадесана̄ва ат̣т̣хакатха̄, са̄ пана дхаммасан̇га̄хакехи пат̣хамам̣ тӣн̣и пит̣ака̄ни сан̇га̄йитва̄ тасса аттхаван̣н̣ана̄нурӯпенева ¶ ва̄чана̄маггам̣ а̄ропитатта̄ ‘‘а̄чарийава̄до’’ти вуччати а̄чарийа̄ ваданти сам̣ван̣н̣енти па̄л̣им̣ етена̄ти. тена̄ха ¶ ‘‘а̄чарийава̄до на̄ма ат̣т̣хакатха̄’’ти. тиссо сан̇гӣтийо а̄рул̣хо ева ча буддхавачанасса аттхасам̣ван̣н̣ана̄бхӯто катха̄магго махиндаттхерена тамбапан̣н̣идӣпам̣ а̄бхато паччха̄ тамбапан̣н̣ийехи маха̄тхерехи сӣхал̣абха̄са̄йа т̣хапито ника̄йантараладдхисан̇карапарихаран̣аттхам̣. аттаномати на̄ма тхерава̄до. найагга̄хена̄ти сутта̄дито лаббхама̄нанайаггахан̣ена. анубуддхийа̄ти сутта̄дӣнийева анугатабуддхийа̄. аттано пат̣ибха̄нанти аттано ева тасса аттхасса вуттанайена упат̣т̣ха̄нам̣, йатха̄упат̣т̣хита̄ аттха̄ ева татха̄ вутта̄. саментамева гахетаббанти йатха̄ суттена сам̣сандати, евам̣ маха̄падесато аттха̄ уддхаритабба̄ти дассети. пама̄дапа̄т̣хавасена а̄чарийава̄дасса када̄чи па̄л̣ийа̄ асам̣сандана̄пи сийа̄, со на гахетабботи дассенто а̄ха ‘‘а̄чарийава̄допи суттена саментойева гахетаббо’’ти. саббадуббала̄ пуггаласса сайам̣ пат̣ибха̄набха̄вато. татха̄ ча са̄пи гахетабба̄, кӣдисӣ? суттена самента̄ йева̄ти йоджана̄. та̄сӯти тӣсу сан̇гӣтӣсу. ‘‘а̄гатамева пама̄н̣а’’нти имина̄ маха̄кассапа̄дӣхи сан̇гӣтамева ‘‘сутта’’нти идха̄дхиппетанти тадан̃н̃асса ¶ суттабха̄вамева пат̣иккхипати. тадаттха̄ ева хи тиссо сан̇гӣтийо. таттха̄ти га̄райхасутте. на чева сутте осаранти, на ча винайе сандиссантӣти ведитабба̄ни тасса асуттабха̄вато тена ‘‘ануломакаппийам̣ суттена саментамева гахетабба’’нти вуттам̣ еваттхам̣ нигаманавасена нидассети. саббаттха ‘‘на итара’’нти вачанам̣ таттха таттха гахита̄вадха̄ран̣апхаладассанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
камма̄рапуттачундаваттхуван̣н̣ана̄
189. сӯкарамаддаванти ванавара̄хасса мудумам̣сам̣. йасма̄ чундо арийаса̄вако сота̄панно, ан̃н̃е ча бхагавато, бхиккхусан̇гхасса ча а̄ха̄рам̣ пат̣ийа̄дента̄ анаваджджамева пат̣ийа̄денти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘паваттамам̣са’’нти. там̣ кира̄ти ‘‘на̄титарун̣асса̄’’тиа̄дина̄ вуттависесам̣. татха̄ хи там̣ ‘‘муду чева синиддхан̃ча̄’’ти вуттам̣. мудумам̣сабха̄вато хи абхисан̇кхаран̣ависесена ча ‘‘маддава’’нти вуттам̣. оджам̣ паккхипим̣су ‘‘айам̣ бхагавато паччхимако а̄ха̄ро’’ти пун̃н̃ависеса̄пеккха̄йа, там̣ пана татха̄паккхиттадиббоджата̄йа гарутарам̣ джа̄там̣.
ан̃н̃е ¶ йам̣ дуджджӣрам̣, там̣ аджа̄нанта̄ ‘‘кассачи адатва̄ вина̄сита’’нти упавадеййунти парӯпава̄дамочанаттхам̣ бхагава̄ ‘‘на̄хам̣ та’’нтиа̄дина̄ сӣхана̄дам̣ надати.
190. катхам̣ пана̄йам̣ сӣхана̄до нану там̣ бхагаватопи самма̄парин̣а̄мам̣ на гатанти? найидам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣, йасма̄ ‘‘саммадева там̣ бхагавато парин̣а̄мам̣ гата’’нти ваттум̣ арахати таппаччайа̄ уппаннасса ¶ вика̄расса абха̄вато, ан̃н̃апаччайасса ча вика̄расса мудубха̄вам̣ а̄па̄дитатта̄. тена̄ха ‘‘на пана бхуттаппаччайа̄’’тиа̄ди. на хи бхагава̄, ан̃н̃е ва̄ пана кхӣн̣а̄сава̄ нававедануппа̄данавасена а̄ха̄рам̣ парибхун̃джанти ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатамева катва̄ а̄ха̄расса упабхун̃джанато. йади евам̣ касма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘бхаттам̣ бхутта̄висса кхаро а̄ба̄дхо уппаджджӣ’’тиа̄ди вуттам̣? там̣ бходжануттарака̄лам̣ ¶ уппаннатта̄ вуттам̣. ‘‘на пана бхуттапаччайа̄’’ти вутто ва̄йаматтхо ат̣т̣хакатха̄йам̣. катупачитасса ладдхока̄сасса каммасса васена балаватипи роге уппанне гарусиниддхабходжанаппаччайа̄ ведана̄ниггахо джа̄то, тена̄ха ‘‘йади хӣ’’тиа̄ди. паттхитат̣т̣ха̄нети иччхитат̣т̣ха̄не, иччха̄ часса таттха гантва̄ винетаббавенеййа̄пеккха̄ дат̣т̣хабба̄. га̄тха̄йампи ‘‘сута’’нти имина̄ сутаматтам̣, паресам̣ вачанаматтаметам̣, на пана бходжанаппаччайа̄ а̄ба̄дхам̣ пхуси дхӣроти дассети.
па̄нӣйа̄харан̣аван̣н̣ана̄
191. пасаннабха̄вена удакасса аччхабха̄во ведитабботи а̄ха ‘‘аччходака̄ти пасаннодака̄’’ти. са̄дурасатта̄ са̄тата̄ти а̄ха ‘‘мадхуродака̄’’ти. танукамева салилам̣ висесато сӣталам̣, на бахаланти а̄ха ‘‘танусӣталасалила̄’’ти. никкаддама̄ти сетабха̄васса ка̄ран̣ама̄ха. пан̇качиккхалла̄дивасена хи удакасса виван̣н̣ата̄, сабха̄вато пана там̣ сетаван̣н̣ам̣ ева̄ти.
пуккусамаллапуттаваттхуван̣н̣ана̄
192. дхурава̄тети пат̣имукхава̄те. дӣгхапин̇галоти дӣгхо хутва̄ пин̇галачаккхуко. пин̇галаккхико хи со ‘‘а̄л̣а̄ро’’ти пан̃н̃а̄йиттха. еварӯпанти даккхати кариссати бхависсатӣти ӣдисам̣. ӣдисесӯти йатра йам̣ча̄ти еварӯпанипа̄тасаддайуттат̣т̣ха̄несу.
193. вичарантийо ¶ мегхагаббхато ниччхарантийо вийа хонтӣти вуттам̣ ‘‘ниччхарантӣсӯти вичарантӣсӯ’’ти. нававидха̄йа̄ти наваппака̄ра̄йа. навасу хи пака̄ресу екавидха̄пи асани таппарийа̄панната̄йа ‘‘нававидха̄’’ твева вуччати. ӣдисӣ хи еса̄ рул̣хи ат̣т̣хавимоккхапаттипи саман̃н̃а̄ вийа. асан̃н̃ам̣ кароти, йо тасса̄ саддена ¶ , теджаса̄ ча аджджхоттхат̣о. екам̣ чакканти екам̣ ман̣д̣алам̣. сан̇ка̄рам̣ тӣрентӣ париччхиджджантӣ вийа дассетӣти сатера̄. гаггара̄йама̄на̄ти гаггара̄тисаддам̣ каронтӣ, ануравадассанан̃хетам̣. каписӣса̄ти каписӣса̄ка̄раватӣ. маччхавилолика̄ти ¶ удаке париппхандама̄намаччхо вийа вилул̣ита̄ка̄ра̄. куккут̣асадиса̄ти паса̄ритапаккхакуккут̣а̄ка̄ра̄. нан̇галасса кассанака̄ле кассака̄нам̣ хаттхена гахетаббат̣т̣ха̄не ман̣ика̄ хоти, там̣ упа̄да̄йа нан̇галам̣ ‘‘дан̣д̣аман̣ика̄’’ти вуччати, тасма̄ дан̣д̣аман̣ика̄ка̄ра̄ дан̣д̣аман̣ика̄. тена̄ха ‘‘нан̇галасадиса̄’’ти. деве вассантепи саджотибхӯтата̄йа удакена атеметаббато маха̄сани ‘‘суккха̄санӣ’’ти вутта̄. тена̄ха ‘‘патитат̣т̣ха̄нам̣ самуггха̄т̣етӣ’’ти.
бхуса̄га̄ракети бхусамайе ага̄раке. таттха кира махантам̣ пала̄лапун̃джам̣ аббхантарато пала̄лам̣ никкад̣д̣хитва̄ са̄ла̄садисам̣ паббаджита̄нам̣ васанайоггат̣т̣ха̄нам̣ катам̣, тада̄ бхагава̄ таттха васи, там̣ пана кхаламан̣д̣алам̣ са̄ла̄садисанти а̄ха ‘‘кхаласа̄ла̄йа’’нти. еттха̄ти хетумхи бхуммавачананти а̄ха ‘‘етасмим̣ ка̄ран̣е’’ти, асанипа̄тена чханнам̣ джана̄нам̣ хатака̄ран̣ети аттхо. со твам̣ бхантети айамева ва̄ па̄т̣хо.
194. син̇гӣ на̄ма кира уттамам̣ ативийа пабхассарам̣ буддха̄нам̣ чхавиван̣н̣обха̄сам̣ девалокато а̄гатасуван̣н̣ам̣. тенева̄ха ‘‘син̇гӣсуван̣н̣аван̣н̣а’’нти. ‘‘ким̣ пана тхеро там̣ ган̣хӣ’’ти сайамева пуччхам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ таттха ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄дима̄ха. тенева ка̄ран̣ена̄ти упат̣т̣ха̄кат̣т̣ха̄насса маттхакаппатти, паресам̣ ¶ вачанока̄сапаччхеданам̣, тена ваттхена саттху пӯджанам̣, саттху аджджха̄сайа̄нуваттананти имина̄ тенева йатха̄вуттена чатуббидхена ка̄ран̣ена.
195. тхеро ча та̄вадева там̣ син̇гӣван̣н̣ам̣ мат̣т̣хадуссам̣ бхагавато упана̄меси ‘‘пат̣игган̣хату ме бханте бхагава̄ имам̣ мат̣т̣хадуссам̣, там̣ мамасса дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄’’ти. пат̣иггахеси бхагава̄, пат̣иггахетва̄ва нам̣ парибхун̃джи ¶ . тена вуттам̣ ‘‘бхагава̄пи тато екам̣ нива̄сеси, екам̣ па̄рупӣ’’ти. та̄вадева кира там̣ бхиккхӯ оват̣т̣икаран̣аматтена туннакаммам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ тхерасса упанесум̣, тхеро бхагавато упана̄меси. хатаччикам̣ вийа̄ти пат̣ихатаппабхам̣, вийа-саддо нипа̄таматтам̣. бхагавато хи сарӣраппабха̄хи абхибхуййама̄на̄ тасса ваттхайугасса пабхассарата̄ на̄хоси. антантенева̄ти анто анто ева, аббхантарато ева̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘бахипанасса пабха̄ наттхӣ’’ти.
‘‘пасаннарӯпам̣ самут̣т̣ха̄петӣ’’ти етенетасса а̄ха̄расса бхуттаппаччайа̄ на со роготи айаматтхо дӣпито. двӣсу ка̄лесу евам̣ хоти двиннам̣ нибба̄надха̄тӯнам̣ самадхигамасамайабха̄вато. упаваттане антарена йамакаса̄ла̄нанти еттха ваттаббам̣ парато а̄гамиссати.
196. саббам̣ ¶ суван̣н̣аван̣н̣амева ахоси ативийа парисуддха̄йа пабхассара̄йа екаггхана̄йа бхагавато сарӣраппабха̄йа нирантарам̣ абхибхӯтатта̄.
дхаммети парийаттидхамме. паватта̄ти па̄вачанабха̄вена десета̄. пуратова нисӣди ова̄даппат̣икаран̣абха̄вато.
197. да̄на̄нисам̣сасан̇кха̄та̄ ¶ ла̄бха̄ти ван̣н̣ада̄набалада̄на̄дибхеда̄ да̄насса а̄нисам̣сасан̃н̃ита̄ дит̣т̣хадхаммика̄, сампара̄йика̄ ча ла̄бха̄ иччхитабба̄. те ала̄бха̄ти те саббе туйхам̣ ала̄бха̄, ла̄бха̄ ева на хонти. дит̣т̣хева дхамме паччаккхабхӯте имасмим̣йева аттабха̄ве бхава̄ дит̣т̣хадхаммика̄. сампаретаббато печча гантаббато ‘‘сампара̄йо’’ти ладдхана̄ме паралоке бхава̄ сампара̄йика̄. дит̣т̣хадхаммика̄ ча сампара̄йика̄ ча дит̣т̣хадхаммикасампара̄йика̄. да̄на̄нисам̣сасан̇кха̄та̄ ла̄бха̄ти да̄на̄нисам̣сабхӯта̄ ла̄бха̄. саббатха̄ самамева хутва̄ самам̣ пхалам̣ етесам̣ на екадесена̄ти самасамапхала̄. пин̣д̣апа̄та̄ти таббисайам̣ да̄намайам̣ пун̃н̃ама̄ха.
йади кхеттавасена несам̣ самапхалата̄ адхиппета̄, сатипи екасанта̄набха̄ве путхуджджанаарахантабха̄васиддхам̣ нану тесам̣ кхеттам̣ висит̣т̣ханти дассетум̣ ‘‘нану ча̄’’тиа̄дима̄ха. паринибба̄насамата̄йа̄ти килесапаринибба̄накхандхапаринибба̄набха̄вена паринибба̄насамата̄йа. ‘‘парибхун̃джитва̄ париниббуто’’ти етена ¶ йатха̄ пан̣ӣтапин̣д̣апа̄тапарибхогӯпаттхамбхитарӯпака̄йасанниссайо дхаммака̄йо сукхенева килесе париччаджи, бходжанасаппа̄йасам̣сиддхийа̄ евам̣ сукхенева кхандхе париччаджӣти евам̣ килесапаричча̄гасса, кхандхапаричча̄гасса ча сукхасиддхинимиттата̄йа убхиннам̣ пин̣д̣апа̄та̄нам̣ самапхалата̄ джотита̄. ‘‘пин̣д̣апа̄тасӣсена ча пин̣д̣апа̄тада̄нам̣ джотита’’нти вутто ва̄йаматтхо. йатха̄ хи суджа̄та̄йа ‘‘имам̣ а̄ха̄рам̣ нисса̄йа майхам̣ девата̄йа ван̣н̣асукхабала̄дигун̣а̄ саммадева сампаджджеййу’’нти ул̣а̄ро аджджха̄сайо тада̄ ахоси, евам̣ чундассапи камма̄рапуттасса ‘‘имам̣ а̄ха̄рам̣ нисса̄йа бхагавато ван̣н̣асукхабала̄дигун̣а̄ саммадева сампаджджеййу’’нти ул̣а̄ро аджджха̄сайоти евампи несам̣ убхиннам̣ самапхалата̄ ведитабба̄. сатипи чатувӣсатикот̣исатасахассасама̄паттӣнам̣ девасикам̣ вал̣ан̃джанасама̄паттибха̄ве йатха̄ пана абхисамбуджджханадивасе абхинававипассанам̣ пат̣т̣хапенто рӯпасаттака̄ди (висуддхи. т̣ӣ. 2.707 виттха̄ро) васена чуддасаха̄ка̄рехи ¶ саннетва̄ маха̄випассана̄мукхена та̄ сама̄паттийо сама̄паджджи, евам̣ паринибба̄надивасепи сабба̄ та̄ сама̄паджджӣти евам̣ сама̄паттисамата̄йапи тесам̣ самапхалата̄. чундасса та̄ва ануссаран̣ам̣ ул̣а̄ратарам̣ хоту бхагавато диннабха̄вена ан̃н̃атхатта̄бха̄вато, суджа̄та̄йа пана ¶ катхам̣ девата̄йа диннанти? евам̣сан̃н̃ибха̄ватоти а̄ха ‘‘суджа̄та̄ ча̄’’тиа̄ди. апарабха̄гети абхисамбодхито апарабха̄ге. пуна апарабха̄гети паринибба̄нато парато. дхаммасӣсанти дхамма̄нам̣ маттхакабхӯтам̣ нибба̄нам̣. ме гахитанти мама васена гахитам̣. тена̄ха ‘‘майхам̣ кира̄’’тиа̄ди.
адхипатибха̄во а̄дхипатеййанти а̄ха ‘‘джет̣т̣хабха̄васам̣ваттанийака’’нти.
сам̣варети сӣласам̣варе. веранти па̄н̣а̄типа̄та̄дипан̃чавидхам̣ верам̣. тан̃хи веридхаммабха̄вато, верахетута̄йа ча ‘‘вера’’нти вуччати. косаллам̣ вуччати н̃а̄н̣ам̣, тена йутто кусалоти а̄ха ‘‘кусало пана н̃а̄н̣асампанно’’ти. н̃а̄н̣асампада̄ на̄ма н̃а̄н̣апа̄рипӯрӣ, са̄ ча аггамаггавасена ведитабба̄, аггамагго ча ниравасесато килесе паджахатӣти а̄ха ‘‘арийамаггена…пе… джаха̄тӣ’’ти. имам̣ па̄пакам̣ джахитва̄ти да̄нена та̄ва лобхамаччхарийа̄дипа̄пакам̣, сӣлена па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пакам̣ джахитва̄ тадан̇гавасена паха̄йа тато саматхавипассана̄дхаммехи виккхамбханавасена, тато маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ самуччхедавасена анавасесам̣ па̄пакам̣ паха̄йа. татха̄ ¶ пахӣнатта̄ ева ра̄га̄дӣнам̣ кхайа̄ килесанибба̄нена саббасо килесавӯпасамена ниббуто париниббутоти саупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ десана̄йа кӯт̣ам̣ ган̣ханто ‘‘ити чундасса…пе… сампассама̄но уда̄нам̣ уда̄несӣ’’ти.
чатуттхабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
йамакаса̄лаван̣н̣ана̄
198. евам̣ ¶ там̣ кусина̄ра̄йам̣ хотӣти йатха̄ анура̄дхапурасса тхӯпа̄ра̄мо даккхин̣апаччхимадиса̄йам̣, евам̣ там̣ уййа̄нам̣ кусина̄ра̄йа даккхин̣апаччхимадиса̄йам̣ хоти. тасма̄ти йасма̄ нагарам̣ пависитука̄ма̄ уййа̄нато упечча ваттанти гаччханти етена̄ти ‘‘упаваттана’’нти вуччати, там̣ са̄лапантибха̄вена т̣хитам̣ са̄лаванам̣. антарена̄ти вемаджджхе. тасса кира ман̃чакасса̄ти таттха пан̃н̃апийама̄насса тасса ман̃чакасса. татра̄пи…пе… еко па̄дабха̄гасса, тасма̄ ‘‘антарена йамакаса̄ла̄на’’нти вуттам̣. сам̣сиббитва̄ти ан̃н̃аман̃н̃аа̄саттавит̣апаса̄кхата̄йа сам̣сиббитва̄ вийа. ‘‘т̣хитаса̄кха̄’’типи вуттам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣. йам̣ пана па̄л̣ийам̣ ‘‘уттарасӣсакам̣ ман̃чакам̣ ¶ пан̃н̃апехӣ’’ти вуттам̣, там̣ паччхимадассанам̣ дат̣т̣хум̣ а̄гата̄нам̣ девата̄нам̣ дат̣т̣хум̣ йогйата̄васена вуттам̣. кечи пана ‘‘уттарадиса̄вилоканамукхам̣ пуббадиса̄сӣсакам̣ катва̄ ман̃чакам̣ пан̃н̃апехӣти аттхо’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣.
ете на̄га̄намуттама̄ти ете готтато гочариа̄дина̄мака̄ хаттхина̄гесу балена сет̣т̣хатама̄. маджджхимат̣т̣хакатха̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.148) пана кечи хаттхино ито ан̃н̃атха̄ а̄гата̄, со пана несам̣ на̄маматтакато бхедо дат̣т̣хаббо.
парибхуттака̄лато пат̣т̣ха̄йа…пе… париккхайам̣ гатам̣, ‘‘на пана парибхуттаппаччайа̄’’ти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхо дат̣т̣хаббо. чан̇гава̄рети ӯмийам̣. катока̄сасса каммасса васена йатха̄самут̣т̣хито рого а̄рогйам̣ абхимаддатӣти катва̄ етаматтхам̣ дассенто ‘‘вийа̄’’ти вуттам̣. йасма̄ бхагава̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайена ¶ каппам̣, каппа̄васесам̣ ва̄ т̣ха̄тум̣ саматтхо ева, таттакам̣ ка̄лам̣ ¶ т̣ха̄не пайоджана̄бха̄вато а̄йусан̇кха̄ре оссаджджитва̄ та̄дисасса каммасса ока̄сам̣ ада̄си, тасма̄ етаматтхам̣ дассенто ‘‘вийа̄’’типи ваттум̣ йуджджатийева.
кусалам̣ ка̄таббам̣ ман̃н̃иссанти ‘‘евам̣ махаппхалам̣, евам̣ маха̄нисам̣сам̣, маха̄нубха̄ван̃ча там̣ кусала’’нти.
екасса̄пи саттасса ват̣т̣адуккхавӯпасамо буддха̄нам̣ гарутаро хутва̄ упат̣т̣ха̄ти атидуллабхабха̄вато, тасма̄ ‘‘апарампи пассатӣ’’тиа̄ди вуттам̣, сва̄йаматтхо ма̄ган̣д̣ийасуттена (су. ни. 841) дӣпетаббо.
татийам̣ пана ка̄ран̣ам̣ сатта̄нам̣ уппаджджанакаанаттхапарихаран̣анти там̣ дассенто пуна ‘‘апарампи пассатӣ’’тиа̄дима̄ха.
сӣхасеййанти. еттха сайанам̣ сеййа̄, сӣхасса вийа сеййа̄ сӣхасеййа̄, там̣ сӣхасеййам̣. атха ва̄ сӣхасеййанти сет̣т̣хасеййам̣, йадидам̣ аттхадвайам̣ парато а̄гамиссати.
‘‘ва̄мена пассена сентӣ’’ти евам̣ вутта̄ ка̄мабхогисеййа̄, даккхин̣апассена сайа̄но на̄ма наттхи даккхин̣ахаттхасса сарӣраггахан̣а̄дийогаккхамато, пурисавасена четам̣ вуттам̣.
екена ¶ пассена сайитум̣ на сакконти дуккхуппаттито.
айам̣ сӣхасеййа̄ти айам̣ евам̣ вутта̄ сӣхасеййа̄. ‘‘теджуссадатта̄’’ти имина̄ сӣхасса абхӣрубха̄вам̣ дассети. бхӣрука̄ хи сесамига̄ аттано а̄сайам̣ пависитва̄ санта̄сапуббакам̣ йатха̄ татха̄ сайанти, сӣхо пана абхӣрубха̄вато сатока̄рӣ бхиккху вийа сатим̣ упат̣т̣ха̄петва̄ва сайати. тена̄ха ‘‘пуримапа̄де’’тиа̄ди. даккхин̣е пуримапа̄де ва̄масса пуримапа̄дасса т̣хапанавасена две пуримапа̄де екасмим̣ т̣ха̄не т̣хапетва̄. паччхимапа̄дети две паччхимапа̄де. вуттанайенева идха̄пи екасмим̣ т̣ха̄не па̄дат̣т̣хапанам̣ ведитаббам̣, т̣хитока̄сасаллаккхан̣ам̣ абхӣрубха̄венева. ‘‘сӣсам̣ пана уккхипитва̄’’тиа̄дина̄ вутта̄ сӣхакирийа̄ анутра̄сапабуджджханам̣ ¶ вийа абхӣрубха̄васиддха̄ дхаммата̄васенева̄ти ведитабба̄. сӣхавиджамбхитавиджамбханам̣ ативелам̣ ека̄ка̄рена т̣хапита̄нам̣ сарӣра̄вайава̄нам̣ гамана̄дикирийа̄су йогйабха̄ва̄па̄данаттхам̣. тиккхаттум̣ сӣхана̄данаданам̣ аппесаккхамигаджа̄тапарихаран̣аттхам̣.
сети ¶ абйа̄ват̣абха̄вена паваттати еттха̄ти сеййа̄, чатуттхаджджха̄намева сеййа̄ чатуттхаджджха̄насеййа̄. ким̣ пана там̣ чатуттхаджджха̄нанти? а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣, тато хи вут̣т̣хахитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ бхагава̄ ануккамена аггамаггам̣ адхигантва̄ татха̄гато джа̄тоти. ‘‘тайидам̣ падат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма, на сеййа̄, татха̄пи йасма̄ ‘чатуттхаджджха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ саманантара̄ бхагава̄ паринибба̄йӣ’ти (дӣ. ни. 2.219) ваккхати, тасма̄ локийачатуттхаджджха̄насама̄патти ева татха̄гатасеййа̄’’ти кечи, евам̣ сати паринибба̄нака̄лика̄ва татха̄гатасеййа̄ти а̄паджджати, на ча бхагава̄ локийачатуттхаджджха̄насама̄паджджанабахуло виха̄си. аггапхалавасена паваттам̣ панеттха чатуттхаджджха̄нам̣ ведитаббам̣. таттха йатха̄ сатта̄нам̣ ниддупагаманалаккхан̣а̄ сеййа̄ бхаван̇гачиттавасена хоти, са̄ ча несам̣ пат̣хамаджа̄тисаманвайа̄ йебхуййавуттика̄, евам̣ бхагавато арийаджа̄тисаманвайам̣ йебхуййавуттикам̣ аггапхалабхӯтам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ ‘‘татха̄гатасеййа̄’’ти ведитаббам̣. сӣхасеййа̄ на̄ма сет̣т̣хасеййа̄ти а̄ха ‘‘уттамасеййа̄’’ти.
наттхи етисса̄ ут̣т̣ха̄нанти анут̣т̣ха̄на̄, сеййа̄, там̣ анут̣т̣ха̄насеййам̣. ‘‘ито ут̣т̣хахисса̄мӣ’’ти манасика̄расса абха̄вато ‘‘ут̣т̣ха̄насан̃н̃ам̣ манаси каритва̄’’ти на вуттам̣. еттха̄ти етасмим̣ анут̣т̣ха̄насеййупагамане. ка̄йавасена анут̣т̣ха̄нам̣, на читтавасена, читтавасена ча анут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ниддупагамананти ¶ тадабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘нидда̄васена̄’’тиа̄ди вуттам̣. бхаван̇гасса̄ти ниддупагаманалаккхан̣асса бхаван̇гасса.
саббапа̄липхулла̄ти ¶ саббаттхакамева викасанавасена пхулла̄, на екадесавикасанавасена. тена̄ха ‘‘саббе самантато пуппхита̄’’ти. екаччханна̄ти сампхуллапуппхехи ека̄ка̄рена саббаттхева чха̄дита̄. уллокападума̄нӣти хет̣т̣ха̄ олокента̄ни вийа тит̣т̣ханападума̄ни. морапин̃чхакала̄по вийа пан̃чаван̣н̣апуппхасан̃чха̄дитатта̄.
нандапоккхаран̣ӣсамбхава̄нӣти нандапоккхаран̣ӣтӣрасамбхава̄ни. маха̄тумбаматтанти а̄л̣хакаматтам̣. павит̣т̣ха̄нӣти кхитта̄ни. сарӣрамева окирантӣти сарӣрамева аджджхокиранти.
девата̄нам̣ ¶ упакаппаначанданачун̣н̣а̄нӣти сат̣т̣хипи пан̃н̃а̄сампи йоджана̄ни ва̄йанакасетаван̣н̣ачанданачун̣н̣а̄ни. диббагандхаджа̄лачун̣н̣а̄нӣти диббагандхадиббачун̣н̣а̄ни. харита̄лаан̃джаначун̣н̣а̄дӣнипи дибба̄ни парамасугандха̄ни ева̄ти ведитабба̄ни. тенева̄ха ‘‘саббадиббагандхава̄савикатийо’’ти.
екачаккава̄л̣е саннипатитва̄ анталиккхе ваджджанти маха̄бхиниккхаманака̄ле вийа.
та̄ти девата̄. гантхама̄на̄ ва̄ти ма̄лам̣ рачантийо ева. апаринит̣т̣хита̄ ва̄ти йатха̄дхиппа̄йам̣ парийосита̄ ева. хаттхена хаттханти аттано хаттхена парасса хаттхам̣. гӣва̄йа гӣванти кан̣т̣хага̄хавасена аттано гӣва̄йа парасса гӣвам̣. гахетва̄ти а̄маситва̄. маха̄йасо маха̄йасоти а̄мед̣итавасена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄ла̄павачанам̣.
199. махантам̣ усса̄ханти татха̄гатасса пӯджа̄сакка̄равасена паваттийама̄нам̣ махантам̣ усса̄хам̣ дисва̄.
са̄йева ¶ пана пат̣ипада̄ти пуббабха̄гапат̣ипада̄ ева. ануччхавикатта̄ти адхигантаббасса нававидхалокуттарадхаммасса анурӯпатта̄.
сӣланти ча̄риттасӣлама̄ха. а̄ча̄рапан̃н̃аттӣти ча̄риттасӣлам̣. йа̄ва готрабхутоти йа̄ва готрабхун̃а̄н̣ам̣, та̄ва паваттетабба̄ саматхавипассана̄ самма̄пат̣ипада̄. ида̄ни там̣ самма̄пат̣ипадам̣ бйатирекато, анвайато ча вибха̄ветум̣ ‘‘тасма̄’’тиа̄ди вуттам̣. джинака̄л̣асуттанти джинамаха̄вад̣д̣хакина̄ т̣хапитам̣ ваджджетаббагахетаббадхаммасандассанака̄л̣асуттам̣ сиккха̄падамарийа̄дам̣, упа̄сакопа̄сика̄ва̄ресу ¶ ‘‘гандхапӯджам̣ ма̄ла̄пӯджам̣ каротӣ’’ти вачанам̣ ча̄риттасӣлапаккхе т̣хапетва̄ каран̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣, тена бхиккхубхиккхунӣнампи татха̄каран̣ам̣ анун̃н̃а̄тамева̄ти дат̣т̣хаббам̣.
айан̃хӣти дхамма̄нудхаммапат̣ипадам̣ сандха̄йа вадати.
упава̄н̣аттхераван̣н̣ана̄
200. апанесӣти т̣хитаппадесато йатха̄ апагаччхати, евамака̄си, на пана ниббхаччхи. тена̄ха ‘‘а̄нандо’’тиа̄ди. вуттасадиса̄ ва̄ти самачиттапарийа̄йадесана̄йам̣ (а. ни. 2.37) вуттасадиса̄ ева. а̄ва̄рентоти чха̄денто.
йасма̄ ¶ кассапассабуддхасса четийе а̄раккхадевата̄ ахоси, тасма̄ тхерова теджуссадо, на ан̃н̃е арахантоти а̄нетва̄ йоджана̄.
ида̄ни а̄гаманато пат̣т̣ха̄йа таматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘випассимхи кира самма̄самбуддхе’’тиа̄ди а̄раддхам̣. ‘‘ча̄тумаха̄ра̄джика̄ девата̄’’ти идам̣ гобалӣбаддан̃а̄йена гахетаббам̣ бхуммадевата̄дӣнампи таппарийа̄паннатта̄. тесам̣ манусса̄нам̣.
таттха̄ти кассапасса бхагавато четийе.
чхиннапа̄то вийа чхиннапа̄то, там̣ чхиннапа̄там̣, ¶ бха̄ванапум̣саканиддесо йам̣. а̄ват̣т̣антӣти абхимукхабха̄вена ват̣т̣анти. йаттха патита̄, тато катипайаратанат̣т̣ха̄нам̣ ват̣т̣анавасенева гантва̄ пуна йатха̄патитамева т̣ха̄нам̣ ват̣т̣анавасена а̄гаччханти. тена̄ха ‘‘а̄ват̣т̣антийо патитат̣т̣ха̄намева а̄гаччхантӣ’’ти. виват̣т̣антӣти йаттха патита̄, тато виниват̣т̣анти. тена̄ха ‘‘патитат̣т̣ха̄нато парабха̄гам̣ ват̣т̣ама̄на̄ гаччхантӣ’’ти. пурато ват̣т̣анам̣ а̄ват̣т̣анам̣, итарам̣ тивидхампи виват̣т̣ананти дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. девата̄ дха̄ретум̣ на саккоти удакам̣ вийа осӣданато. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. таттха̄ти пакатипатхавийам̣. девата̄ осӣданти дха̄тӯнам̣ сан̣хасукхума̄лабха̄вато. патхавийам̣ ¶ патхавим̣ ма̄песунти пакатипатхавийам̣ аттано сарӣрам̣ дха̄ретум̣ саматтхам̣ иддха̄нубха̄вена патхавим̣ ма̄песум̣.
ка̄мам̣ доманассе асатипи екаччо ра̄го хотийева, ра̄ге пана асати доманассасса асамбхаво ева̄ти тадекат̣т̣хабха̄ватоти а̄ха ‘‘вӣтара̄га̄ти пахӣнадоманасса̄’’ти. сила̄тхамбхасадиса̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу ниббика̄рата̄йа.
чатусам̣веджанӣйат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄
202. апа̄раган̇га̄йа̄ти ган̇га̄йа орамбха̄ге. ‘‘сан̇ка̄рачхад̣д̣акасаммаджджанийо гахетва̄’’тиа̄ди аттано аттано васанат̣т̣ха̄не ваттакаран̣а̄ка̄радассанам̣. ‘‘евам̣ двӣсу ка̄лесӯ’’тиа̄ди нидассанаттхам̣ пачча̄масанам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ адхигатам̣.
каммаса̄дхано ¶ самбха̄ванаттхо бха̄ванӣйа-саддоти а̄ха ‘‘манаса̄ бха̄вите самбха̄вите’’ти. дутийавикаппе пана бха̄ванам̣, вад̣д̣ханан̃ча пат̣ипаккхапаха̄натоти а̄ха ‘‘йе ва̄’’тиа̄ди.
буддха̄дӣсу тӣсу ваттхӯсу пасанначиттасса, на каммапхаласаддха̄маттена. са̄ часса саддха̄сампада̄ евам̣ ¶ ведитабба̄ти пхалена хетум̣ дассенто ‘‘ваттасампаннасса̄’’ти а̄ха. сам̣вего на̄ма сахоттаппан̃а̄н̣ам̣, абхиджа̄тит̣т̣ха̄на̄дӣнипи тасса уппаттихетӯни бхавантӣти а̄ха ‘‘сам̣вегаджанака̄нӣ’’ти.
четийапӯджанаттхам̣ ча̄рика̄ четийача̄рика̄. сагге патит̣т̣хахиссантийева буддхагун̣а̄рамман̣а̄йа кусалачетана̄йа саггасам̣ваттанийабха̄вато.
а̄нандапуччха̄катха̄ван̣н̣ана̄
203. еттха̄ти ма̄туга̄ме. айам̣ уттама̄ пат̣ипатти, йадидам̣ адассанам̣, дассанамӯлакатта̄ таппаччайа̄нам̣ сабба̄наттха̄нам̣. лобхоти ка̄мара̄го. читтачалана̄ пат̣ипаттиантара̄йакаро читтаккхобхо. мурумура̄петва̄ти саат̣т̣хикам̣ катва̄ кха̄дане ануравадассанам̣. апаримитам̣ ка̄лам̣ дуккха̄нубхаванам̣ апариччхиннадуккха̄нубхаванам̣. висса̄соти висан̇го гхат̣т̣ана̄бха̄во. ота̄роти таттха читтасса ¶ ануппавесо. асихаттхена верӣпурисена, писа̄чена̄пи кха̄дитука̄мена. а̄сӣдети аккамана̄дивасена ба̄дхеййа. асса̄ти ма̄туга̄масса. паббаджитехи каттаббакамманти а̄мисапат̣иггахан̣а̄ди паббаджитехи ка̄таббам̣ каммам̣. сатӣти ва̄ ка̄йагата̄сати упат̣т̣ха̄петабба̄.
204. атантибаддха̄ти абха̄раваха̄. песитачитта̄ти нибба̄нам̣ пати песитачитта̄.
205. вихатена̄ти каппа̄савихананадхануна̄ паббаджат̣а̄нам̣ виджат̣анавасена хатена. тена̄ха ‘‘супотхитена̄’’ти, асан̇каран̣авасена сут̣т̣ху потхитена̄ти аттхо, дассанӣйасам̣веджанӣйат̣т̣ха̄накиттанена ча васанат̣т̣ха̄нам̣ катхитам̣.
а̄нандааччхарийадхаммаван̣н̣ана̄
207. тхерам̣ адисва̄ а̄мантесӣти таттха адисва̄ а̄ваджджанто тхерасса т̣хитат̣т̣ха̄нам̣, паваттин̃ча н̃атва̄ а̄мантеси.
ка̄йакаммасса ¶ ¶ хитабха̄во хитаджджха̄сайена паваттитатта̄ти а̄ха ‘‘хитавуддхийа̄ катена̄’’ти. сукхабха̄во ка̄йикадуккха̄бха̄во, четасикасукхабха̄во четасикасукхасамут̣т̣хитатта̄ ча̄ти вуттам̣ ‘‘сукхасоманассенева катена̄’’ти. а̄вираховибха̄гато адвайабха̄вато адвайена̄ти имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. саттху кхеттабха̄васампаттийа̄, тхерасса аджджха̄сайасампаттийа̄ ча ‘‘еттакамида’’нти пама̄н̣ам̣ гахетум̣ асаккун̣еййата̄йа пама̄н̣авирахитатта̄ тасса каммасса̄ти а̄ха ‘‘чаккава̄л̣ампӣ’’тиа̄ди.
евам̣ паваттитена̄ти евам̣ одиссакаметта̄бха̄вана̄йа васена паваттитена. виват̣т̣ӯпаниссайабхӯтам̣ катам̣ упачитам̣ пун̃н̃ам̣ етена̄ти катапун̃н̃о, арахатта̄дхигама̄йа ката̄дхика̄роти аттхо. тена̄ха ‘‘абхинӣха̄расампанносӣти дассетӣ’’ти.
208. каттхачи сан̇кучитам̣ хутва̄ т̣хитам̣ маха̄патхавим̣ паттхаранто вийа, пат̣исам̣хат̣ам̣ хутва̄ т̣хитам̣ а̄ка̄сам̣ виттха̄ренто вийа, чатусат̣т̣ха̄дхикайоджанасатасахассуббедхам̣ чаккава̄л̣агирим̣ адхо оса̄ренто вийа, ат̣т̣хасат̣т̣ха̄дхикасахассайоджанасатасахассуббедхам̣ синерум̣ уккхипенто вийа, сатайоджана̄йа̄мавиттха̄рам̣ маха̄джамбум̣ кхандхе гахетва̄ ча̄ленто вийа̄ти пан̃ча хи упама̄ хи тхерасса гун̣акатха̄ ¶ махантабха̄вадассанаттхан̃чева ан̃н̃есам̣ дуккат̣абха̄вадассанаттхан̃ча а̄гата̄ва. етенева ча̄ти ча-саддена ‘‘ахам̣ етарахи арахам̣ самма̄самбуддхо’’ (дӣ. ни. 2.4), ‘‘садевакасмим̣ локасмим̣ наттхи ме пат̣ипуггало’’ти (ма. ни. 1.285; 2.341; маха̄ва. 11; катха̄. 405; ми. па. 5.11) ча евам̣ а̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. бйаттоти ¶ кхандхакосалла̄дисан̇кха̄тена веййаттийена саманна̄гато. медха̄вӣти медха̄сан̇кха̄та̄йа самма̄бха̄вита̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гато.
209. пат̣исантха̄радхамманти пакатича̄риттавасена вуттам̣, упагата̄нам̣ пана бхиккхӯнам̣ бхиккхунӣнан̃ча пуччха̄виссаджджанавасена чева читтаручивасена ча йатха̄ка̄лам̣ дхаммам̣ десетийева, упа̄сакопа̄сика̄нам̣ пана упанисиннакатха̄васена.
маха̄судассанасуттадесана̄ван̣н̣ана̄
210. кхуддака-саддо ¶ патирӯпава̄чӣ, ка-саддо аппаттхоти а̄ха ‘‘кхуддаканагаракети нагарапатирӯпаке самба̄дхе кхуддаканагараке’’ти. дхупарависа̄ласан̣т̣ха̄ната̄йа там̣ ‘‘уджджан̇галанагарака’’нти вуттанти а̄ха ‘‘висаманагараке’’ти. ан̃н̃есам̣ маха̄нагара̄нам̣ екадесаппама̄н̣ата̄йа са̄кха̄садисе. еттха ча ‘‘кхуддаканагараке’’ти имина̄ тасса нагарасса аппакабха̄во вутто, ‘‘уджджан̇галанагараке’’ти имина̄ бхӯмивипаттийа̄ нихӣнабха̄во, ‘‘са̄кха̄нагараке’’ти имина̄ аппадха̄набха̄во. са̄раппатта̄ти вибхаваса̄ра̄дина̄ са̄рамахаттам̣ патта̄.
каха̄пан̣асакат̣анти еттха ‘‘двикумбхам̣ сакат̣ам̣. кумбхо пана дасамбан̣о’’ти ваданти. две пависантӣти две каха̄пан̣асакат̣а̄ни две а̄йавасена пависанти.
субхиккха̄ти сулабха̄ха̄ра̄, сундара̄ха̄ра̄ ча. тена̄ха ‘‘кхаджджабходжджасампанна̄’’ти. саддам̣ каронтети раваса̄рина̄ тут̣т̣хабха̄вена кон̃чана̄дам̣ каронте. авивитта̄ти асун̃н̃а̄, када̄чи ратхо пат̣хамам̣ гаччхати, там̣ ан̃н̃о анубандханто гаччхати, када̄чи дутийам̣ вуттаратхо пат̣хамам̣ гаччхати, итаро там̣ анубандхати евам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анубандхама̄на̄. еттха̄ти куса̄ватӣнагаре. тасса махантабха̄вато чева иддха̄дибха̄вато ча ниччам̣ пайоджита̄нева бхериа̄дӣни тӯрийа̄ни, самма ¶ самма̄ти ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пийа̄ла̄пасаддо самма-саддо. кам̣сата̄л̣а̄дисаббата̄л̣а̄вачарасаддо та̄л̣а-саддо, кӯт̣абхери-саддо кумбхатхӯн̣асаддо.
еварӯпа̄ ¶ садда̄ хонти качавара̄кин̣н̣авӣтхита̄йа, аран̃н̃е кандамӯлапан̣н̣а̄диггахан̣а̄йа, таттха дуккхаджӣвиката̄йа ча̄ти йатха̄ккамам̣ йоджетаббам̣. идха на евам̣ ахоси девалоке вийа саббасо парипун̣н̣асампаттиката̄йа.
махантам̣ кола̄халанти саддха̄сампанна̄нам̣ девата̄нам̣, упа̄сака̄нан̃ча васена пурато пурато махатӣ уггхосана̄ хоти. таттха бхагавантам̣ уддисса катасса виха̄расса абха̄вато, бхиккхусан̇гхасса ча махантабха̄вато те а̄гантва̄…пе… песеси. песенто ча ‘‘катхан̃хи на̄ма бхагава̄ паччхиме ка̄ле аттано паваттим̣ амха̄кам̣ на̄рочеси, несам̣ доманассам̣ ма̄ ахосӣ’’ти ‘‘аджджа кхо ва̄сет̣т̣ха̄’’тиа̄дина̄ са̄санам̣ песеси.
малла̄нам̣ вандана̄ван̣н̣ана̄
211. агхам̣ ¶ дуккхам̣ а̄венти пака̄сентӣти агха̄вино, па̄кат̣ӣбхӯтадуккха̄ти а̄ха ‘‘уппаннадуккха̄’’ти. н̃а̄тиса̄лохитабха̄вена кулам̣ париваттати еттха̄ти кулапариваттам̣. там̣ там̣кулӣнабха̄гена т̣хито саттаника̄йо ‘‘кулапариваттасо’’ти вуттанти а̄ха ‘‘кулапариватта’’нти. те пана там̣там̣кулапариваттапариччхинна̄ маллара̄джа̄но тасмим̣ нагаре вӣтхиа̄дисабха̄гена васантӣти вуттам̣ ‘‘вӣтхисабха̄гена чева раччха̄сабха̄гена ча̄’’ти.
субхаддапарибба̄джакаваттхуван̣н̣ана̄
212. кан̇кха̄ ева кан̇кха̄дхаммо. екато ва̄ти бхӯмим̣ авибхаджитва̄ са̄дха̄ран̣атова. бӣджато ча аггам̣ гахетва̄ а̄ха̄рам̣ сампа̄детва̄ да̄нам̣ бӣджаггам̣. габбхака̄лети габбхадха̄ран̣ато парам̣ кхӣраггахан̣ака̄ле. тена̄ха ‘‘габбхам̣ пха̄летва̄ кхӣрам̣ нихаритва̄’’тиа̄ди. путхукака̄лети сасса̄нам̣ на̄типакке путхукайогйапхалака̄ле. ла̄йанагганти паккасса сассасса лаване лавана̄рамбхе да̄нам̣ ада̄си. лунасса ¶ сассасса вен̣ивасена бандхитва̄ т̣хапанам̣ вен̣икаран̣ам̣. тасса а̄рамбхе да̄нам̣ вен̣аггам̣. вен̣ийо пана екато катва̄ ра̄сикаран̣ам̣ кала̄по. таттха аггада̄нам̣ кала̄паггам̣. кала̄пато нӣхаритва̄ маддане аггада̄нам̣ кхалаггам̣. маддитам̣ опхун̣итва̄ дхан̃н̃асса ра̄сикаран̣е аггада̄нам̣ кхалабхан̣д̣аггам̣. дхан̃н̃асса кхалато кот̣т̣хе паккхипане аггада̄нам̣ кот̣т̣хаггам̣. уддхаритва̄ти кот̣т̣хато уддхаритва̄.
‘‘нава ¶ аггада̄на̄ни ада̄сӣ’’ти имина̄ ‘‘катхам̣ ну кхо ахам̣ саттху сантике аггатова муччеййа’’нти аггаггада̄навасена виват̣т̣ӯпаниссайасса кусаласса катӯпачитатта̄, н̃а̄н̣асса ча татха̄ парипа̄кам̣ гататта̄ аггадхаммадесана̄йа тасса бха̄джанабха̄вам̣ дассети. тена̄ха ‘‘имам̣ аггадхаммам̣ тасса десесса̄мӣ’’тиа̄ди. охӣйитва̄ сан̇кочам̣ а̄паджджитва̄.
213. ан̃н̃а̄тука̄мова на сандит̣т̣хим̣ пара̄ма̄сӣ. аббхан̃н̃им̣сӯти сандехаджа̄тасса пуччха̄вачананти катва̄ джа̄ним̣сӯти аттхама̄ха. тена̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘саббева на аббхан̃н̃им̣сӯ’’ти. несанти пӯран̣а̄дӣнам̣. са̄ пат̣ин̃н̃а̄ти ‘‘карото кхо маха̄ра̄джа ка̄райато’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.166) пат̣ин̃н̃а̄та̄, саббан̃н̃упат̣ин̃н̃а̄ ¶ ева ва̄. ниййа̄ника̄ти саппа̄т̣иха̄рийа̄, тесам̣ ва̄ сиддхантасан̇кха̄та̄ пат̣ин̃н̃а̄ ват̣т̣ато ниссаран̣ат̣т̣хена ниййа̄ника̄ти. са̄санасса сампаттийа̄ тесам̣ саббан̃н̃утам̣, таббипарийа̄йато ча асаббан̃н̃утам̣ гаччхатӣти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. аттха̄бха̄ватоти субхаддасса са̄дхетаббааттха̄бха̄вато. ока̄са̄бха̄ватоти татха̄ виттха̄ритам̣ катва̄ дхаммам̣ десетум̣ авасара̄бха̄вато. ида̄ни тамева ока̄са̄бха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘пат̣хамайа̄масми’’нтиа̄ди вуттам̣.
214. йесам̣ ¶ саман̣абха̄вакара̄нам̣ дхамма̄нам̣ сампа̄данена саман̣о, те пана уккат̣т̣ханиддесена арийамаггадхамма̄ти чатумаггасам̣сиддхийа̄ па̄л̣ийам̣ чатта̄ро саман̣а̄ вутта̄ти те ба̄хирасамайе саббена саббам̣ наттхӣти дассенто ‘‘пат̣хамо сота̄паннасаман̣о’’тиа̄дима̄ха. пуримадесана̄йа̄ти ‘‘йасмин̃ча кхо, субхадда, дхаммавинайе’’тиа̄дина̄ вутта̄йа десана̄йа. бйатирекато, анвайато ча адхиппето аттхо вибха̄вӣйатӣти пат̣хаманайопеттха ‘‘пуримадесана̄йа̄’’ти падена сан̇гахито ва̄ти дат̣т̣хаббо. аттано са̄санам̣ нийаменто а̄ха ‘‘имасмим̣ кхо’’ти йоджана̄. а̄раддхавипассакехӣти сама̄дхикаммикавипассакехи, сикха̄ппаттавипассаке сандха̄йа вуттам̣, на пат̣т̣хапитавипассане. апаре пана ‘‘ба̄хиракасамайе випассана̄рамбхасса гантхопи наттхева̄ти ависесавачанамета’’нти ваданти. адхигатат̣т̣ха̄нанти адхигатасса ка̄ран̣ам̣, тадаттхам̣ пуббабха̄гапат̣ипаданти аттхо, йена сота̄паттимагго адхигато, на упаримагго, со сота̄паттимагге т̣хито акуппадхаммата̄йа тасса, таттха ва̄ сиддхито т̣хитапуббо бхӯтапуббагатийа̄ти сота̄паттимаггат̣т̣хо сота̄панно, на сесаарийа̄ бхӯмантаруппаттито. сота̄панно хи аттана̄ адхигатат̣т̣ха̄нам̣ сота̄паттимаггам̣ ан̃н̃асса катхетва̄ сота̄паттимаггат̣т̣хам̣ кареййа, на ат̣т̣хамако асамбхавато. еса найо сесамаггат̣т̣хесӯти еттха̄пи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. пагун̣ам̣ каммат̣т̣ха̄нанти аттано пагун̣ам̣ випассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣, етенева ‘‘ависесавачана’’нти ва̄до пат̣иккхиттоти дат̣т̣хаббо.
саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ ¶ адхиппетам̣. тан̃хи саббан̃еййадхамма̄вабодхане ‘‘кусалам̣ чхекам̣ нипун̣а’’нти вуччати таттха ¶ асан̇гааппат̣ихатам̣ паваттатӣти катва̄. самадхика̄ни ¶ екена вассена. н̃а̄йанти етена чатусаччадхаммам̣ йа̄тха̄вато пат̣ивиджджхантӣти н̃а̄йо, локуттарамагготи а̄ха ‘‘арийамаггадхаммасса̄’’ти. падиссати етена арийамагго паччаккхато диссатӣти падесо, випассана̄ти вуттам̣ ‘‘падесе випассана̄магге’’ти. саман̣опӣти еттха пи-саддо ‘‘падесаваттӣ’’ти еттха̄пи а̄нетва̄ самбандхитабботи а̄ха ‘‘падесаватти…пе… наттхӣти вуттам̣ хотӣ’’ти.
215. соти татха̄вутто антева̄сӣ. тена̄ти а̄чарийена. аттано т̣ха̄не т̣хапито хоти парапабба̄джана̄дӣсу нийуттатта̄.
саккхиса̄вакоти паччаккхаса̄вако, саммукхаса̄вакоти аттхо. бхагавати дхарама̄нети дхарама̄насса бхагавато сантике. сесадвайепи есева найо. саббопи соти саббо со тивидхопи. айам̣ пана арахаттам̣ патто, тасма̄ парипун̣н̣агата̄йа маттхакаппатто паччхимо саккхиса̄вакоти.
пан̃чамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татха̄гатапаччхимава̄ча̄ван̣н̣ана̄
216. танти бхиккхусан̇гхасса ова̄дакан̇гам̣ дассетум̣…пе… вуттам̣ дхаммасан̇га̄хакехӣти адхиппа̄йо. сутта̄бхидхаммасан̇гахитасса дхаммасса атисаджджанам̣ самбодханам̣ десана̄, тассева пака̄рато н̃а̄панам̣ венеййасанта̄не т̣хапанам̣ пан̃н̃а̄пананти ‘‘дхаммопи десито чева ¶ пан̃н̃атто ча̄’’ти вуттам̣. татха̄ винайатантисан̇гахитасса ка̄йава̄ча̄нам̣ винайанато ‘‘винайо’’ти ладдха̄дхивачанасса аттхасса атисаджджанам̣ самбодханам̣ десана̄, тассева пака̄рато н̃а̄панам̣ асан̇карато т̣хапанам̣ пан̃н̃а̄пананти ‘‘винайопи десито чева пан̃н̃атто ча̄’’ти вуттам̣. адхисӣласиккха̄ниддесабха̄вена са̄санасса мӯлабхӯтатта̄ винайо пат̣хамам̣ сиккхитабботи там̣ та̄ва айамуддесам̣ сарӯпато дассенто ‘‘майа̄ хи во’’тиа̄дима̄ха. таттха сатта̄паттиккхандхавасена̄ти саттаннам̣ а̄паттиккхандха̄нам̣ авӣтиккаманӣйата̄васена ¶ . саттхукиччам̣ са̄дхессати ‘‘идам̣ во каттаббам̣, идам̣ во на каттабба’’нти каттабба̄каттаббасса вибха̄гена ануса̄санато.
тена ¶ тена̄ка̄рена̄ти тена тена венеййа̄нам̣ аджджха̄сайа̄нурӯпена пака̄рена. име дхаммети име саттатим̣сабодхипаккхийадхамме. таппадха̄натта̄ суттантадесана̄йа ‘‘суттантапит̣акам̣ десита’’нти вуттам̣. саттхукиччам̣ са̄дхессати там̣там̣чарийа̄нурӯпам̣ самма̄пат̣ипаттийа̄ ануса̄санато. кусала̄кусала̄бйа̄катавасена нава хетӯ. ‘‘сатта пхасса̄’’тиа̄ди саттавин̃н̃а̄н̣адха̄тусампайогавасена вуттам̣. дхамма̄нуломе тикапат̣т̣ха̄на̄дайо чха, татха̄ дхаммапаччанӣйе, дхамма̄нуломапаччанӣйе, дхаммапаччанӣйа̄нуломети чатувӣсати самантапат̣т̣ха̄на̄ни етасса̄ти чатувӣсатисамантапат̣т̣ха̄нам̣, там̣ пана паччайа̄нулома̄дивасена вибхаджийама̄нам̣ апарима̄н̣анайам̣ ева̄ти а̄ха ‘‘анантанайамаха̄пат̣т̣ха̄напат̣иман̣д̣ита’’нти. саттхукиччам̣ са̄дхессатӣти кхандха̄дивибха̄гена н̃а̄йама̄нам̣ чатусаччасамбодха̄вахатта̄ саттха̄ра̄ самма̄самбуддхена ка̄таббакиччам̣ ниппха̄дессати.
овадиссанти ануса̄сиссанти ова̄да̄нуса̄санӣкиччаниппха̄данато.
ча̄риттанти самуда̄ча̄ра̄, навесу пийа̄ла̄пам̣ вуд̣д̣хесу ¶ га̄рава̄ла̄панти аттхо. тена̄ха ‘‘бхантети ва̄ а̄йасма̄ти ва̄’’ти. га̄рававачанам̣ хетам̣ йадидам̣ бхантети ва̄ а̄йасма̄ти ва̄, локе пана ‘‘татра бхава’’нти, ‘‘дева̄нам̣ пийа̄’’ти ча га̄рававачанамева.
‘‘а̄кан̇кхама̄но самӯханатӯ’’ти вутте ‘‘на а̄кан̇кхама̄но на самӯханатӯ’’типи вуттамева хотӣти а̄ха ‘‘викаппавачаненева т̣хапесӣ’’ти. баланти н̃а̄н̣абалам̣. йади асамӯхананам̣ дит̣т̣хам̣, тадева ча иччхитам̣, атха касма̄ бхагава̄ ‘‘а̄кан̇кхама̄но самӯханатӯ’’ти авоча̄ти? татха̄рӯпапуггаладжджха̄сайавасена. санти хи кечи кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни сама̄да̄йа сам̣ваттитум̣ аниччханта̄, тесам̣ татха̄ авуччама̄не бхагавати вигха̄то уппаджджеййа, там̣ тесам̣ бхависсати дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа, татха̄ пана вутте тесам̣ вигха̄то на уппаджджеййа ‘‘амха̄кам̣ ева̄йам̣ досо, йато амхесу ева кечи самӯхананам̣ на иччхантӣ’’ти. кечи ‘‘сакаласса пана са̄санасса сан̇гха̄йаттабха̄вакаран̣аттхам̣ татха̄ вутта’’нти ваданти. йан̃ча кин̃чи саттха̄ра̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ саман̣а̄ сакйапуттийа̄ сираса̄ сампат̣иччхитва̄ джӣвитам̣ вийа раккханти. татха̄ хи те ‘‘кхудда̄нукхуддака̄ни сиккха̄пада̄ни а̄кан̇кхама̄но сан̇гхо самӯханатӯ’’ти ¶ вуттепи на самӯханим̣су, ан̃н̃адаттху ‘‘пурато вийа тасса аччайепи раккхим̣су ева̄’’ти саттхуса̄санасса ¶ , сан̇гхасса ча махантабха̄вадассанаттхампи татха̄ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи а̄йасма̄ а̄нандо, ан̃н̃епи ва̄ бхиккхӯ ‘‘катамам̣ пана бханте кхуддакам̣, катамам̣ анукхуддака’’нти на пуччхим̣су самӯханаджджха̄сайассева абха̄вато.
на там̣ евам̣ гахетаббанти ‘‘на̄гасенаттхеро кхудда̄нукхуддакам̣ джа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ вуттам̣ там̣ несам̣ вачанам̣ имина̄ вутта̄ка̄рена на гахетаббам̣ адхиппа̄йасса авидитатта̄. ида̄ни там̣ адхиппа̄йам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘на̄гасенаттхеро ¶ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. йасма̄ на̄гасенаттхеро (милиндапан̃хе абхеджджавагге виттха̄ро) паресам̣ ва̄дапатхопаччхеданаттхам̣ сан̇гӣтика̄ле дхаммасан̇га̄хакамаха̄тхерехи гахитакот̣т̣ха̄сесу ча антимакот̣т̣ха̄самева гахетва̄ милиндара̄джа̄нам̣ пан̃н̃а̄песи. маха̄кассапаттхеро пана екасиккха̄падампи асамӯханитука̄мата̄йа татха̄ каммава̄чам̣ са̄вети, тасма̄ там̣ тесам̣ вачанам̣ татха̄ на гахетаббам̣.
217. двел̣хаканти двидха̄га̄хо, анекам̣сагга̄хоти аттхо. виматӣти сам̣сайа̄патти. тена̄ха ‘‘виниччхитум̣ асаматтхата̄’’ти. там̣ во вада̄мӣти там̣ сам̣сайавантам̣ бхиккхум̣ сандха̄йа во тумхе вада̄ми.
никкан̇кхабха̄вапаччаккхакаран̣ан̃а̄н̣ам̣ йева̄ти буддха̄дӣсу тесам̣ бхиккхӯнам̣ никкан̇кхабха̄васса паччаккхака̄рийа̄бха̄вато таматтхам̣ пат̣ивиджджхитва̄ т̣хитам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амева. еттха етасмим̣ аттхе.
218. аппамаджджанам̣ аппама̄до, со пана аттхато н̃а̄н̣ӯпасан̃хита̄ сати. йасма̄ таттха сатийа̄ бйа̄па̄ро са̄тисайо, тасма̄ ‘‘сатиавиппава̄сена̄’’ти вуттам̣. аппама̄дападейева паккхипитва̄ ада̄си там̣ аттхато, тасса сакаласса буддхавачанасса сан̇ган̣ханато ча.
париниббутакатха̄ван̣н̣ана̄
219. джха̄на̄дӣсу, читте ча парамуккам̣сагатавасӣбха̄вата̄йа ‘‘еттаке ка̄ле еттака̄ сама̄паттийо сама̄паджджитва̄ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти ка̄лапариччхедам̣ катва̄ сама̄патти сама̄паджджанам̣ ‘‘паринибба̄напарикамма’’нти адхиппетам̣. тхероти ануруддхаттхеро.
айампи ¶ ча̄ти йатха̄вуттапан̃часат̣т̣хийа̄ джха̄на̄нам̣ сама̄паннабха̄вакатха̄пи сан̇кхепакатха̄ ева, касма̄ ¶ ? йасма̄ бхагава̄ тада̄пи девасикам̣ вал̣ан̃джанасама̄паттийо сабба̄пи апариха̄петва̄ сама̄паджджи ева̄ти дассенто ‘‘нибба̄напурам̣ пависанто’’тиа̄дима̄ха.
има̄ни двепи саманантара̄нева паччавеккхан̣а̄йапи йебхуййена̄нантарийаката̄йа джха̄напаккхикабха̄вато, йасма̄ ¶ бхаван̇гачиттам̣ саббапаччхимам̣, тато бхавато чаванато ‘‘чутӣ’’ти вуччати, тасма̄ на кевалам̣ айамева бхагава̄, атха кхо саббепи сатта̄ бхаван̇гачиттенева чавантӣти дассетум̣ ‘‘йе хи кечӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
220. пат̣ибха̄гапуггалавирахитоти сӣла̄дигун̣ехи асадисата̄йа садисапуггаларахито.
221. сан̇кха̄ра̄ вӯпасаманти еттха̄ти вӯпасамоти евам̣сан̇кха̄там̣ н̃а̄там̣ катхитам̣ нибба̄нам̣.
222. йанти паччатте упайогавачананти а̄ха ‘‘йо ка̄лам̣ акарӣ’’ти.
сувикаситенева̄ти пӣтисоманассайогато сут̣т̣ху викаситена мудитена. веданам̣ адхива̄сеси абха̄васамудайо като сут̣т̣ху парин̃н̃а̄татта̄. ана̄варан̣авимоккхо саббасо ниббутабха̄вато.
223. а̄каронти аттано пхала̄ни сама̄на̄ка̄ре каронтӣти а̄ка̄ра̄, ка̄ран̣а̄ни. сабба̄ка̄раварӯпетети саббехи а̄ка̄раварехи уттамака̄ран̣ехи сӣла̄дигун̣ехи саманна̄гатети аттхо.
225. катхам̣бхӯта̄ти кӣдиса̄бхӯта̄.
чуллакаддха̄нанти париттам̣ ка̄лам̣ дваттина̄д̣ика̄маттам̣ велам̣.
буддхасарӣрапӯджа̄ван̣н̣ана̄
227. кам̣сата̄л̣а̄ди та̄л̣ам̣ авачарати еттха̄ти ‘‘та̄л̣а̄вачара’’нти вуччати а̄тата̄дитӯрийабхан̣д̣ам̣. тена̄ха ‘‘саббам̣ тӯрийабхан̣д̣а’’нти.
даккхин̣адиса̄бха̄генева̄ти ¶ ¶ ан̃н̃ена диса̄бха̄гена ана̄харитва̄ йамакаса̄ла̄нам̣ т̣ха̄нато даккхин̣адиса̄бха̄генева, татопи даккхин̣адиса̄бха̄гам̣ харитва̄ нетва̄.
джетаванасадисети са̄ваттхийа̄ джетаванасадисе т̣ха̄не, ‘‘джетаванасадисе т̣ха̄не’’типи па̄т̣хо.
228. паса̄дханаман̇галаса̄ла̄йа̄ти ¶ абхисекака̄ле алан̇каран̣аман̇галаса̄ла̄йа.
229. девада̄нийоти тасса чорасса на̄мам̣.
маха̄кассапаттхераваттхуван̣н̣ана̄
231. па̄ва̄йа̄ти па̄ва̄ нагарато. а̄ваджджанапат̣ибаддхатта̄ джа̄нанасса ана̄ваджджитатта̄ саттху паринибба̄нам̣ аджа̄нанто ‘‘дасабалам̣ пассисса̄мӣ’’ти тхеро чинтеси, саттху сарӣре ва̄ саттхусан̃н̃ам̣ уппа̄денто татха̄ чинтеси. тенева̄ха ‘‘атха бхагавантам̣ уккхипитва̄’’ти. ‘‘дхувам̣ париниббуто бхависсатӣ’’ти чинтеси па̄рисесан̃а̄йена. джа̄нантопи тхеро а̄джӣвакам̣ пуччхийева, пуччхане пана ка̄ран̣ам̣ сайамева пака̄сетум̣ ‘‘ким̣ пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣.
аджджа сатта̄хапариниббутоти аджджа дивасато пат̣иломато саттаме ахани париниббуто.
232. на̄л̣ийа̄ ва̄пакена̄ти на̄л̣ийа̄ чева тхавика̄йа ча.
ман̃джукети ман̃джубха̄н̣ине мадхурассаре. пат̣ибха̄неййакети пат̣ибха̄наванте. бхун̃джитва̄ па̄таббайа̄гӯти пат̣хамам̣ бхун̃джитва̄ пивитаббайа̄гу.
тасса̄ти субхаддасса вуд̣д̣хапаббаджитасса.
а̄ра̄дхитаса̄санети сама̄хитаса̄сане. аланти саматтхо. па̄поти па̄папуггало. осакка̄петунти ха̄петум̣ антарадха̄петум̣.
пан̃хава̄ра̄ти пан̃ха̄ вийа виссаджджана̄ни ‘‘йасмим̣ самайе ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ ¶ хотӣ’’тиа̄дина̄, (дха. са. 1.1) ‘‘йасмим̣ самайе рӯпӯпапаттийа̄ маггам̣ бха̄ветӣ’’тиа̄дина̄ ¶ ¶ (дха. са. 1.251) ча паватта̄ни екам̣ две бхӯмантара̄ни. мӯле нат̣т̣хе писа̄часадиса̄ бхависса̄ма̄ти йатха̄ руккхе адхиваттхо писа̄чо тасса са̄кха̄парива̄ре нат̣т̣хе кхандхам̣ нисса̄йа васати, кхандхе нат̣т̣хе мӯлам̣ нисса̄йа васати, мӯле пана нат̣т̣хе аниссайова хоти, татха̄ бхависса̄ма̄ти аттхо. атха ва̄ мӯле нат̣т̣хети писа̄чена кира руккхагаччха̄дӣнам̣ кан̃чидева мӯлам̣ чхиндитва̄ аттано путтасса диннам̣, йа̄ва там̣ тасса хаттхато на вигаччхати, та̄ва со там̣ падесам̣ адиссама̄нарӯпо вичарати. йада̄ пана тасмим̣ кеначи аччхиннабха̄вена ва̄ сативиппава̄савасена ва̄ нат̣т̣хе манусса̄нампи диссама̄нарӯпо вичарати, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘мӯле нат̣т̣хе писа̄часадиса̄ бхависса̄ма̄’’ти.
мам̣ ка̄йасаккхим̣ катва̄ти там̣ пат̣ипадам̣ ка̄йена саччхикатавантам̣ тасма̄ тасса̄ десана̄йа саккхибхӯтам̣ мам̣ катва̄. пат̣иччха̄песи там̣ пат̣иччха̄панам̣ кассапасуттена дӣпетаббам̣.
233. чанданагхат̣ика̄ба̄хуллато чанданачитака̄.
там̣ сутва̄ти там̣ а̄йасмата̄ ануруддхаттхерена вуттам̣ девата̄нам̣ адхиппа̄йам̣ сутва̄.
234. дасикатантам̣ ва̄ти паливет̣хитаахатака̄сикаваттха̄нам̣ дасат̣ха̄нена тантуматтампи ва̄. да̄руккхандхам̣ ва̄ти чандана̄дичитакада̄руккхандхам̣ ва̄.
235. самуда̄йесу паваттавоха̄ра̄нам̣ авайавесу диссанато сарӣрасса авайавабхӯта̄ни ат̣т̣хӣни ‘‘сарӣра̄нӣ’’ти вутта̄ни.
на виппакирим̣сӯти сарӯпенева т̣хита̄ти аттхо. ‘‘сеса̄ виппакирим̣сӯ’’ти ватва̄ йатха̄ пана та̄ виппакин̣н̣а̄ ахесум̣, там̣ дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣.
удакадха̄ра̄ никкхамитва̄ нибба̄песунти девата̄нубха̄вена. евам̣ махатийо бахӯ удакадха̄ра̄ киматтха̄йа̄ти а̄ха ¶ ‘‘бхагавато читако маханто’’ти. маха̄ хи со вӣсаратанасатико. ат̣т̣хадантакехӣти нан̇галехи ат̣т̣хева хи несам̣ дантасадиса̄ни поттха̄ни хонти, тасма̄ ‘‘ат̣т̣хадантака̄нӣ’’ти вуччати.
дхаммакатха̄ва ¶ ¶ пама̄н̣анти ативийа аччхарийаббхутабха̄вато пассанта̄нам̣, сун̣анта̄нан̃ча са̄тисайам̣ паса̄да̄вахабха̄вато, сависесам̣ буддха̄нубха̄вадӣпанато. париниббутасса хи буддхасса бхагавато еварӯпо а̄нубха̄воти там̣ паваттим̣ катхента̄нам̣ дхаммакатхика̄нам̣ аттано н̃а̄н̣абала̄нурӯпам̣ паваттийама̄на̄ дхаммакатха̄ еветтха пама̄н̣ам̣ ван̣н̣етаббасса аттхасса маха̄висайатта̄, тасма̄ ван̣н̣ана̄бхӯми на̄меса̄ти адхиппа̄йо. чатуджджа̄тийагандхапарибхан̣д̣ам̣ ка̄ретва̄ти тагаракун̇кумайаванапуппхатама̄лапатта̄ни писитва̄ катагандхена парибхан̣д̣ам̣ ка̄ретва̄. кхачитва̄ти таттха таттха оламбанавасена рачетва̄, гандхаваттхӯни гахетва̄ гантхитама̄ла̄ гандхада̄ма̄ни ратана̄вал̣ийо ратанада̄ма̄ни. бахикилан̃джапариккхепасса, антоса̄н̣ипариккхепасса каран̣ена са̄н̣икилан̃джапариккхепам̣ ка̄ретва̄. ва̄тагга̄хинийо пат̣а̄ка̄ ва̄тапат̣а̄ка̄. сарабхарӯпапа̄дако паллан̇ко сарабхамайапаллан̇ко, тасмим̣ сарабхамайапаллан̇ке.
саттихаттха̄ пуриса̄ саттийо там̣сахачаран̣ато йатха̄ ‘‘кунта̄ пачарантӣ’’ти, техи самантато раккха̄панам̣ пан̃чакаран̣анти а̄ха ‘‘саттихаттхехи пурисехи париккхипа̄петва̄’’ти. дханӯхӣти еттха̄пи есева найо. санна̄хагаваччхикам̣ вийа катва̄ нирантара̄ват̣т̣хитаа̄раккхасанна̄хена гаваччхиджа̄лам̣ вийа катва̄.
са̄дхукӣл̣итанти ¶ сапарахитам̣ са̄дханат̣т̣хена са̄дхӯ, тесам̣ кӣл̣итам̣ ул̣а̄рапун̃н̃апасаванато, сампара̄йикаттха̄виродхикам̣ кӣл̣а̄виха̄ранти аттхо.
сарӣрадха̄тувибхаджанаван̣н̣ана̄
236. имина̄ва нийа̄мена̄ти йена нӣха̄рена маха̄тале нисинно кан̃чи париха̄рам̣ акатва̄ кевалам̣ имина̄ нийа̄менева. супинакоти дуссупинако. дукӯладупат̣т̣ам̣ нива̄сетва̄ти две дукӯлаваттха̄ни екаджджхам̣ катва̄ нива̄сетва̄. еван̃хи та̄ни сокасамаппитасса̄пи абхасситва̄ тит̣т̣ханти.
абхисекасин̃чакоти раджджа̄бхисеке абхисекаман̇галасин̃чако уттамаман̇галабха̄вато. висан̃н̃ӣ джа̄то йатха̄ там̣ бхагавато гун̣ависеса̄матарасан̃н̃ута̄йа ават̣т̣хитапемо потхуджджаникасаддха̄йа патит̣т̣хитапаса̄до катӯпака̄рата̄йа сан̃джанитачиттамаддаво.
суван̣н̣абимбисакаван̣н̣анти ¶ ¶ сувирачита апассенасадисам̣.
касма̄ панеттха па̄веййака̄ па̄л̣ийам̣ саббапаччхато гахита̄, ким̣ те кусина̄ра̄йа а̄саннатара̄пи саббапаччхато ут̣т̣хита̄? а̄ма, саббапаччхато ут̣т̣хита̄ти дассетум̣ ‘‘таттха па̄веййака̄’’тиа̄ди вуттам̣.
дха̄тупа̄санаттханти саттху дха̄тӯнам̣ пайирупа̄сана̄йа. несам̣ паккха̄ ахесум̣ ‘‘н̃а̄йена тесам̣ сантака̄ дха̄туйо’’ти.
237. дон̣агаджджитам̣ на̄ма авоча саттху аваттхаттайӯпасам̣хитам̣. етадаттхамева хи бхагава̄ маггам̣ гаччханто ‘‘паччхато а̄гаччханто дон̣о бра̄хман̣о йа̄ва ме падавал̣ан̃джам̣ пассати, та̄ва ма̄ вигаччхатӯ’’ти адхит̣т̣ха̄йа ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисӣди. дон̣опи кхо ¶ бра̄хман̣о ‘‘има̄ни садеваке локе аггапуггаласса пада̄нӣ’’ти саллаккхенто пада̄нуса̄рена саттху сантикам̣ упагаччхи, саттха̄писса дхаммам̣ десеси, тенапи со бхагавати нивит̣т̣хасаддхо ахоси. етадавоча, ким̣ авоча̄ти а̄ха ‘‘сун̣анту…пе… авоча̄’’ти.
ка̄йена екасаннипа̄та̄ ва̄ча̄йа екавачана̄ абхиннавачана̄ евам̣ самагга̄ хотха. тасса панидам̣ ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘саммодама̄на̄’’ти. тена̄ха ‘‘читтена̄пи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ саммодама̄на̄ хотха̄’’ти.
238. тато тато сама̄гатасан̇гха̄нанти тато тато аттано васанат̣т̣ха̄нато сама̄гантва̄ саннипатитабха̄вена сама̄гатасан̇гха̄нам̣. татха̄ сама̄патитасамӯхабха̄вена сама̄гатаган̣а̄нам̣. вачанасампат̣иччханена пат̣иссун̣итва̄.
дха̄тутхӯпапӯджа̄ван̣н̣ана̄
239. йаккхагга̄хо девата̄весо. кхипитакам̣ дха̄туккхобхам̣ уппа̄детва̄ кхипитакарого. арочако а̄ха̄расса аруччанарого.
саттамадивасети ¶ саттавассасаттама̄сато парато саттаме дивасе. бала̄нурӯпена̄ти вибхавабала̄нурӯпена.
паччха̄ сан̇гӣтика̄рака̄ти дутийам̣ татийам̣ сан̇гӣтика̄рака̄. дха̄тӯнам̣ антара̄йам̣ дисва̄ти таттха таттха четийе йатха̄патит̣т̣ха̄питабха̄венева т̣хита̄нам̣ ¶ дха̄тӯнам̣ миччха̄дит̣т̣хика̄нам̣ васена антара̄йам̣ дисва̄, маха̄дха̄тунидха̄нена саммадева раккхита̄нам̣ ана̄гате асокена дхаммаран̃н̃а̄ тато уддхаритва̄ виттха̄ритабха̄ве кате садевакасса локасса хитасукха̄вахабха̄ван̃ча дисва̄ти адхиппа̄йо. паричаран̣аматтамева̄ти гахетва̄ паричаритаббадха̄туматтамева. ра̄джӯнам̣ хаттхе т̣хапетва̄, на четийесу. татха̄ хи паччха̄ асокамаха̄ра̄джа̄ четийесу дха̄тӯнам̣ на лабхати.
пуримам̣ ¶ пуримам̣ катасса ган̣ханайогйам̣ паччхимам̣ паччхимам̣ ка̄ренто ат̣т̣ха ат̣т̣ха харичандана̄димайе каран̣д̣е ча тхӯпе ча ка̄реси. лохитачанданамайа̄дӣсупи есева найо. ман̣икаран̣д̣есӯти лохитан̇камаса̄рагаллапхаликамайе т̣хапетва̄ авасесаман̣ивичиттакесу каран̣д̣есу.
тхӯпа̄ра̄мачетийаппама̄н̣анти дева̄нам̣пийатиссамаха̄ра̄джена ка̄ритачетийаппама̄н̣ам̣.
ма̄ла̄ ма̄ мила̄йантӯти ‘‘йа̄ва асоко дхаммара̄джа̄ бахи четийа̄ни ка̄ретум̣ ито дха̄туйо уддхариссати, та̄ва ма̄ла̄ ма̄ мила̄йантӯ’’ти адхит̣т̣хахитва̄. а̄вин̃чханараджджуйанти аггал̣а̄вин̃чханараджджуйам̣. кун̃чикамуддиканти два̄равиваран̣аттхам̣ кун̃чикан̃чева муддикан̃ча.
ва̄л̣асан̇гха̄тайантанти куккулам̣ пат̣ибхайадассанам̣ ан̃н̃аман̃н̃апат̣ибаддхагамана̄дита̄йа сан̇гха̄т̣итарӯпакайантам̣ йоджеси. тена̄ха ‘‘кат̣т̣харӯпака̄нӣ’’тиа̄ди. а̄н̣ийа̄ бандхитва̄ти анекакат̣т̣харӯпавичиттайантам̣ аттано дева̄нубха̄вена ека̄йа ева а̄н̣ийа̄ бандхитва̄ виссакаммо девалокамева гато. ‘‘самантато’’тиа̄ди пана тасмим̣ дха̄тунида̄не аджа̄тасаттуно киччависеса̄нут̣т̣ха̄надассанам̣.
‘‘асукат̣т̣ха̄не на̄ма дха̄тунидха̄на’’нти ран̃н̃а̄ пуччхите ‘‘тасмим̣ саннипа̄те висесала̄бхино на̄хесу’’нти кечи. ‘‘атта̄нам̣ нигӯхитва̄ тасса вуд̣д̣хатарасса вачанам̣ нисса̄йа вӣмам̣санто джа̄ниссатӣти на катхесу’’нти апаре. йаккхада̄сакети упаха̄ра̄дивидхина̄ девата̄весанаке бхӯта̄вигга̄хаке.
имам̣ ¶ ¶ паданти ‘‘еваметам̣ бхӯтапубба’’нти дутийасан̇гӣтика̄рехи т̣хапитам̣ имам̣ падам̣. маха̄дха̄тунидха̄нампи тасса аттхам̣ катва̄ татийасан̇гӣтика̄ра̄пи т̣хапайим̣су.
маха̄паринибба̄насуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
4. маха̄судассанасуттаван̣н̣ана̄
куса̄ватӣра̄джадха̄нӣван̣н̣ана̄
242. сован̣н̣амайа̄ти ¶ ¶ ¶ суван̣н̣амайа̄. айам̣ па̄ка̄роти саббаратанамайо па̄ка̄ро. тайо тайоти анто ча тайо, бахи ча тайоти тайо тайо.
есикаттхамбхо индакхӣло нагарасобхано алан̇ка̄раттхамбхо. ан̇гӣйати н̃а̄йати путхулабха̄во етена̄ти ан̇гам̣, париккхепо. типорисам̣ ан̇гам̣ етисса̄ти типорисан̇га̄. тена̄ха ‘‘тена̄’’тиа̄ди. тена пан̃чахаттхаппама̄н̣ена типорисена. пан̣н̣апхалесупӣти саббаратанамайа̄нам̣ та̄ла̄нам̣ пан̣н̣апхалесупи. есева найоти ‘‘пан̣н̣есу екам̣ паттакам̣ сован̣н̣амайам̣, екам̣ рӯпийамайам̣. пхалесупи еко лекха̄бха̄во сован̣н̣амайо, еко рӯпийамайо’’тиа̄дико айаматтхо атидит̣т̣хо. па̄ка̄рантарети двиннам̣ двиннам̣ па̄ка̄ра̄нам̣ антаре. екека̄ хутва̄ т̣хита̄ та̄лапанти.
чхекоти пат̣у сувисадо, со часса пат̣убха̄во маноса̄роти а̄ха ‘‘сундаро’’ти. ран̃джетунти ра̄гам̣ уппа̄детум̣. кхаматева̄ти рочатева. на бӣбхаччхетӣти на таджджети, сотасукхабха̄вато пийа̄йитаббо ча хоти. кумбхатхун̣ададдарика̄ди екаталам̣ тӯрийам̣. убхайаталам̣ па̄кат̣амева. саббато парийонаддхам̣ чатурассаамбан̣акам̣, пан̣ава̄ди ча. вам̣са̄дӣти а̄ди-саддена сан̇кха̄дикам̣ сан̇ган̣ха̄ти. сумуччхитасса̄ти сут̣т̣ху парийаттасса. пама̄н̣ети на̄тидал̣хана̄тиситхилата̄сан̇кха̄те маджджхиме муччханаппама̄н̣е ¶ . хаттхам̣ ва̄ па̄дам̣ ва̄ ча̄летва̄ти хаттхалайапа̄далайе саджджетва̄. наччанта̄ти са̄кха̄наччам̣ наччанта̄.
чаккаратанаван̣н̣ана̄
243. упосатхам̣ ¶ вуччати ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатам̣ саббадивасесу гахат̣т̣хехи раккхитаббасӣлам̣, сама̄да̄навасена там̣ тасса аттхӣти упосатхико, тасса упосатхикасса. тена̄ха ‘‘сама̄диннаупосатхан̇гасса̄’’ти. тада̄ти тасмим̣ ¶ ка̄ле. касмим̣ пана ка̄лети? йасмим̣ ка̄ле чаккаваттибха̄васам̣ваттанийада̄насӣла̄дипун̃н̃асамбха̄расамуда̄гамасампанно пӯритачаккаваттиватто ка̄ладӣпадесависесапачча̄джа̄тийа̄ чева куларӯпабхога̄дхипатеййа̄дигун̣ависесасампаттийа̄ ча таданурӯпе аттабха̄ве т̣хито хоти, тасмим̣ ка̄ле. та̄дисе хи ка̄ле чаккаваттибха̄вӣ пурисависесо йатха̄вуттагун̣асаманна̄гато ра̄джа̄ кхаттийо муддха̄васитто висуддхасӣло анупосатхам̣ сатасахассависсаджджана̄дина̄ самма̄пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджати, на йада̄ чаккаратанам̣ уппаджджати, тада̄ ева. име ча висеса̄ саббачаккаваттӣнам̣ са̄дха̄ран̣авасена вутта̄. тена̄ха ‘‘па̄това…пе… дхаммата̄’’ти. бодхисатта̄нам̣ пана чаккаваттибха̄ва̄вахагун̣а̄пи чаккаваттигун̣а̄пи са̄тисайа̄ва хонти.
вуттаппака̄рапун̃н̃акаммапаччайанти чаккаваттибха̄ва̄вахада̄надамасам̣йама̄дипун̃н̃акаммахетукам̣. нӣламан̣исан̇гха̄тасадисанти инданӣламан̣исан̃чайасама̄нам̣. дибба̄нубха̄вайуттатта̄ти дассанеййата̄, манун̃н̃агхосата̄, а̄ка̄сага̄мита̄, обха̄сависсаджджана̄, аппат̣игха̄тата̄, ран̃н̃о иччхитаттханиппхаттика̄ран̣ата̄ти евама̄дӣхи диббасадисехи а̄нубха̄вехи саманна̄гататта̄, етена диббам̣ вийа̄ти диббанти дассети. на хи там̣ девалокапарийа̄паннам̣. сахассам̣ ара̄ етасса̄ти ва̄ сахасса̄рам̣. саббехи а̄ка̄рехӣти саббехи сундарехи парипун̣н̣а̄вайаве лаккхан̣асампанне чакке иччхитаббехи а̄ка̄рехи. парипӯранти парипун̣н̣ам̣, са̄ часса̄ па̄рипӯрим̣ ида̄нева виттха̄рессати.
пана̄л̣ӣти чхиддам̣. суддхасиниддхадантапантийа̄ ниббивара̄йа̄ти ¶ адхиппа̄йо. тасса̄ пана пана̄л̣ийа̄ самантато пассасса раджатамайатта̄ са̄рараджатамайа̄ вутта̄. йасма̄ часса чаккасса ратхачаккасса вийа антобха̄во на̄ма наттхи, тасма̄ вуттам̣ ‘‘убхосупи ба̄хирантесӯ’’ти. катапариккхепа̄ хоти пана̄л̣ӣти йоджана̄. на̄бхипана̄л̣ипариккхепапат̣т̣есӯти на̄бхипариккхепапат̣т̣е чева на̄бхийа̄ пана̄л̣ипариккхепапат̣т̣е ча.
тесанти ара̄нам̣. гхат̣ака̄ на̄ма алан̇ка̄рабхӯта̄ кхуддакапун̣н̣агхат̣а̄. татха̄ ман̣ика̄ на̄ма мутта̄вал̣ика̄. париччхедалекха̄ тасса тасса париччхедадассанавасена т̣хита̄ париччхинналекха̄. а̄ди-саддена ¶ ма̄ла̄камма̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. сувибхатта̄нева̄ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асам̣кин̣н̣атта̄ сут̣т̣ху вибхатта̄ни.
‘‘суратта̄’’тиа̄дӣсу ¶ сураттаггахан̣ена маха̄на̄маван̣н̣атам̣ пат̣иккхипати, суддхаггахан̣ена сам̣н̇килит̣т̣хатам̣, синиддхаггахан̣ена лӯкхатам̣. ка̄мам̣ тасса чаккаратанасса немиман̣д̣алам̣ асандхикамева ниббаттам̣, саббаттхакамева пана кевалам̣ пава̄л̣аван̣н̣ена ча собхатӣти пакатичаккасса сандхийуттат̣т̣ха̄не сураттасуван̣н̣апат̣т̣а̄димайа̄хи ват̣т̣апариччхедалекха̄хи пан̃н̃а̄йама̄на̄хи сасандхика̄ вийа диссантӣти а̄ха ‘‘сандхӣсу панасса̄’’тиа̄ди.
немиман̣д̣алапит̣т̣хийанти немиман̣д̣аласса пит̣т̣хипадесе. а̄ка̄сача̄рибха̄вато хисса таттха ва̄тагга̄хӣ пава̄л̣адан̣д̣о хоти. дасаннам̣ дасаннам̣ ара̄нам̣ антарети дасаннам̣ дасаннам̣ ара̄нам̣ антаре самӣпе падесе. чхиддаман̣д̣алакхачитоти ман̣д̣аласан̣т̣ха̄начхиддавичитто. сукусаласаманна̄хатасса̄ти сут̣т̣ху кусалена сиппина̄ пахатасса, ва̄дитасса̄ти аттхо. ваггӯти манорамо. раджанӣйоти сун̣анта̄нам̣ ра̄гуппа̄дако. каманӣйоти канто. самосаритакусумада̄ма̄ти оламбитасугандхакусумада̄ма̄. немипариккхепасса̄ти ¶ немипарийантапариккхепасса. на̄бхипана̄л̣ийа̄ двиннам̣ пасса̄нам̣ васена ‘‘двиннампи на̄бхипана̄л̣ӣна’’нти вуттам̣. ека̄ ева хи са̄ пана̄л̣и. йехӣти йехи двӣхи мукхехи. пуна йехӣти йехи муттакала̄пехи.
одха̄пайама̄нанти сотум̣ авахита̄ни курума̄нам̣.
чандо пурато чаккаратанам̣ паччха̄ти евам̣ пубба̄парийена пубба̄парабха̄вена.
антепурасса̄ти анура̄дхапуре ран̃н̃о антепурасса. уттарасӣхапан̃джарасадисети тада̄ ран̃н̃о па̄са̄де та̄дисасса уттарадиса̄йа сӣхапан̃джарасса лаббхама̄натта̄ вуттам̣. сукхена сакка̄ти кин̃чи ана̄рухитва̄, сарӣран̃ча ануллан̇гхитва̄ йатха̄т̣хитенева хаттхена пуппхамут̣т̣хийо кхипитва̄ сукхена сакка̄ хоти пӯджетум̣.
на̄на̄вира̄гаратанаппабха̄самуджджаланти на̄на̄видхавичиттаван̣н̣аратанобха̄сапабхассарам̣. а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ паваттети а̄гантва̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато упари а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ паватте.
244. ра̄джа̄йутта̄ти ¶ ран̃н̃о кичче а̄йуттакапуриса̄.
синерум̣ ¶ ва̄мапассена катва̄ тасса дхуратарам̣ гаччханто ‘‘ва̄мапассена синерум̣ паха̄йа̄’’ти вуттам̣.
виниббедхена̄ти тирийам̣ винивиджджханавасена. саннивесаккхамоти кхандха̄ва̄расаннивесайогйо. сулабха̄ха̄рупакаран̣оти сукхенева ладдхаббадхан̃н̃агорасада̄рутин̣а̄дибходжанаса̄дхано.
парачакканти парасса ран̃н̃о сена̄, а̄н̣а̄ ва̄.
а̄гаманананданоти а̄гаманена нандиджанано. гаманена сочетӣти гаманасочано. упакаппетха̄ти упарӯпари каппетха, сам̣видахатха упанетха̄ти аттхо. упапариккхитва̄ти хетутопи сабха̄ватопи пхалатопи дит̣т̣хадхаммикасампара̄йика̄диа̄дӣнаватопи ¶ вӣмам̣ситва̄. вибха̄венти пан̃н̃а̄йа аттхам̣ вибхӯтам̣ каронтӣти вибха̄вино, пан̃н̃аванто. ануйанта̄ти ануваттака̄, ануваттакабха̄венева, пана ран̃н̃о ча маха̄нубха̄вена те джигуччханавасена па̄пато анораманта̄пи екачче оттаппавасена орамантӣти ведитаббам̣.
огаччхама̄нанти осӣдантам̣. йоджанаматтанти виттха̄рато йоджанаматтам̣ падесам̣. гамбхӣрабха̄вена пана йатха̄ бхӯми диссати, евам̣ огаччхати. тена̄ха ‘‘маха̄самуддатала’’нтиа̄ди. анте чаккаратанам̣ удакена сена̄йа анаджджхоттхаран̣аттхам̣. пураттхимо маха̄самуддо парийанто етасса̄ти пураттхимамаха̄самуддапарийанто, там̣ пураттхимамаха̄самуддапарийантам̣, пураттхимамаха̄самуддам̣ парийантам̣ катва̄ти аттхо.
ча̄туранта̄йа̄ти чатусамудданта̄йа, пураттхимадиса̄дичатукот̣т̣ха̄санта̄йа ва̄. собхайама̄нам̣ вийа̄ти вийа-саддо нипа̄таматтам̣. аттано аччхарийагун̣ехи собхантамева хи там̣ тит̣т̣хати. па̄л̣ийампи хи ‘‘упасобхайама̄нам̣’’ твева вуттам̣.
хаттхиратанаван̣н̣ана̄
246. харичандана̄дӣхӣти а̄ди-саддена чатуджджа̄тийагандха̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. а̄гаманам̣ чинтетха̄ти ¶ ваданти чаккаваттиваттасса пӯритата̄йа паричитатта̄. ка̄л̣атилака̄дӣнам̣ абха̄вена висуддхасетасарӣро. саттапатит̣т̣хоти бхӯмипхусанакехи ва̄ладхи, варан̇гам̣, хаттхоти имехи ча тӣхи, чатӯхи па̄дехи ча̄ти ¶ саттахи авайавехи патит̣т̣хитатта̄ саттапатит̣т̣хо. саббаканит̣т̣хоти саббехи чхаддантакулахаттхӣхи хӣно. упосатхакула̄ саббаджет̣т̣хоти упосатхакулато а̄гаччханто таттха саббаппадха̄но а̄гаччхатӣти йоджана̄. вуттанайена̄ти ‘‘маха̄да̄нам̣ датва̄’’тиа̄дина̄ вуттена найена. чаккаваттӣнам̣, чаккаваттипутта̄нан̃ча чаккаваттим̣ уддисса чинтайанта̄нам̣ а̄гаччхати. апанетва̄ти аттано а̄нубха̄вена апанетва̄. гандхамева хи тасса итаре хаттхӣ на саханти.
гхарадхенуваччхако вийа̄ти гхаре паричитадхенуйа̄ таттхева ¶ джа̄тасам̣ваддхаваччхако вийа. сакалапатхавинти сакалам̣ джамбудӣпасан̃н̃итам̣ патхавим̣.
ассаратанаван̣н̣ана̄
247. синдхавакулатоти синдхавасса̄джа̄нӣйакулато.
ман̣иратанаван̣н̣ана̄
248. сакат̣ана̄бхисамапарин̣а̄ханти парин̣а̄хато маха̄сакат̣асса на̄бхийа̄ самаппама̄н̣ам̣. убхосу антесӯти хет̣т̣ха̄, упари ча̄ти двӣсу антесу. кан̣н̣икапарийантатоти двиннам̣ кан̃чанападума̄нам̣ кан̣н̣ика̄йа парийантато. мутта̄джа̄лаке т̣хапетва̄ти сувисуддхе муттамайе джа̄лаке патит̣т̣ха̄петва̄. арун̣уггаманавела̄ вийа̄ти арун̣уггаманасӣсена сӯрийаудайаккхан̣ам̣ упалаккхети.
иттхиратанаван̣н̣ана̄
249. ‘‘иттхиратанам̣ па̄тубхаватӣ’’ти ватва̄ кутасса̄ па̄тубха̄воти дассетум̣ ‘‘маддара̄джакулато’’тиа̄ди вуттам̣. маддарат̣т̣хам̣ кира джамбудӣпе абхирӯпа̄нам̣ иттхӣнам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣. татха̄ хи ‘‘син̃чайамаха̄ра̄джасса девӣ, вессантарамаха̄ра̄джасса девӣ, бхаддака̄пила̄нӣ’’ти евама̄ди иттхиратанам̣ маддарат̣т̣хе ева уппаннам̣. пун̃н̃а̄нубха̄вена̄ти чаккаваттиран̃н̃о пун̃н̃атеджена.
сан̣т̣ха̄напа̄рипӯрийа̄ти хаттхапа̄да̄дисарӣра̄вайава̄нам̣ сусан̣т̣хита̄йа. авайавапа̄рипӯрийа̄ хи самуда̄йапа̄рипӯрисиддхи ¶ . рӯпанти сарӣрам̣ ‘‘рӯпам̣ твева сан̇кхам̣ гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.306) вийа. дассанӣйа̄ти сурӯпабха̄вена пасситаббайутта̄. тена̄ха ¶ ‘‘диссама̄на̄ва̄’’тиа̄ди. соманассавасена читтам̣ паса̄дети йонисо чинтента̄нам̣ каммапхаласаддха̄йа васена. паса̄да̄вахатта̄ти ка̄ран̣авачанена йатха̄ па̄са̄диката̄йа ван̣н̣апоккхарата̄сиддхи вутта̄, евам̣ дассанӣйата̄йа па̄са̄диката̄сиддхи, абхирӯпата̄йа ча дассанӣйата̄сиддхи ваттабба̄ти найам̣ дассети. пат̣иломато ва̄ ван̣н̣апоккхарата̄йа ¶ па̄са̄диката̄сиддхи, па̄са̄диката̄йа дассанӣйата̄сиддхи, дассанӣйата̄йа абхирӯпата̄сиддхи йоджетабба̄. евам̣ сарӣрасампаттивасена абхирӯпата̄дике дассетва̄ ида̄ни сарӣре доса̄бха̄вавасенапи те дассетум̣ ‘‘абхирӯпа̄ ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йатха̄ пама̄н̣айутта̄, евам̣ а̄рохапарин̣а̄хайогато ча па̄са̄дика̄ на̄тидӣгхата̄дайо, евам̣ манусса̄нам̣ диббарӯпата̄сампаттипӣти ‘‘аппатта̄ диббаван̣н̣а’’нти вуттам̣.
а̄рохасампатти вутта̄ уббедхена па̄са̄дикабха̄вато. парин̣а̄хасампатти вутта̄ кисатхӯладоса̄бха̄вато. ван̣н̣асампатти вутта̄ виван̣н̣ата̄бха̄вато. ка̄йавипаттийа̄ти сарӣрадосасса. сатава̄равихатасса̄ти саттаккхаттум̣ вихатасса, ‘‘сатава̄равихатасса̄’’ти ча идам̣ каппа̄сапичувасена вуттам̣, тӯлапичуно пана вихананамева наттхи. кун̇куматагаратуруккхайаванапуппха̄ни чатуджджа̄ти. ‘‘тама̄латагаратуруккхайаванапуппха̄нӣ’’ти апаре.
аггидад̣д̣ха̄ вийа̄ти а̄санагатена аггина̄ дад̣д̣ха̄ вийа. пат̣хамамева̄ти ра̄джа̄нам̣ дисва̄пи киччантараппасута̄ ахутва̄ киччантарато пат̣хамамева, дассанасамака̄лам̣ ева̄ти аттхо. ран̃н̃о нисаджджа̄йа паччха̄ нипа̄танам̣ нисӣданам̣ сӣлам̣ етисса̄ти паччха̄нипа̄тинӣ. там̣ там̣ аттана̄ ран̃н̃о ка̄таббакиччам̣ ‘‘ким̣ каромӣ’’ти пуччхитаббата̄йа ким̣ каран̣ам̣ пат̣иса̄ветӣти ким̣ка̄рапат̣исса̄винӣ.
ма̄туга̄мо на̄ма йебхуййена сат̣хаджа̄тико, иттхиратанасса пана там̣ наттхӣти дассетум̣ ‘‘сва̄сса̄’’тиа̄ди вуттам̣.
гун̣а̄ти рӯпагун̣а̄ чева а̄ча̄рагун̣а̄ ча. пуримакамма̄нубха̄вена̄ти катасса пуримакаммасса̄нубха̄вена иттхиратанасса ¶ таббха̄васам̣ваттанийасса пуримакаммасса а̄нубха̄вена. чаккаваттинопи парива̄расампаттисам̣ваттанийам̣ пун̃н̃акаммам̣ та̄дисасса пхалависесасса упаниссайо хотийева. тена̄ха ‘‘чаккаваттино ¶ пун̃н̃ам̣ упанисса̄йа̄’’ти, етена сесесупи савин̃н̃а̄н̣акаратанесу аттано ¶ каммавасена ниббаттесупи тесам̣ тесам̣ висеса̄нам̣ тадупаниссайата̄ вибха̄вита̄ ева̄ти дат̣т̣хабба̄. пуббе екадесавасена лаббхама̄на̄ па̄рипӯрӣ ран̃н̃о чаккаваттибха̄вӯпагаманато пат̣т̣ха̄йа сабба̄ка̄рапарипӯра̄ джа̄та̄.
гахапатиратанаван̣н̣ана̄
250. пакатийа̄ ва̄ти сабха̄венева чаккаратанапа̄тубха̄вато пуббепи. йа̄дисам̣ ран̃н̃о чаккаваттисса пун̃н̃абалам̣ нисса̄йа йатха̄вутта̄ чаккаратана̄нубха̄ваниббатти, та̄дисам̣ етасса пун̃н̃абалам̣ нисса̄йа гахапатиратанасса каммавипа̄каджам̣ диббачаккхум̣ ниббаттетӣти а̄ха ‘‘чаккаратана̄нубха̄васахита’’нти. ка̄ран̣асса хи екасантатипатитата̄йа, пхаласса ча сама̄нака̄ликата̄йа татха̄вачанам̣.
парин̣а̄йакаратанаван̣н̣ана̄
251. ‘‘айам̣ дхаммо, айам̣ адхаммо’’тиа̄дина̄ каммассаката̄вабодханасан̇кха̄тасса пан̣д̣итабха̄васса аттхита̄йа пан̣д̣ито. ба̄хусаччабйаттийа̄ бйатто. сабха̄васиддха̄йа медха̄сан̇кха̄та̄йа пакатипан̃н̃а̄йа аттхита̄йа медха̄вӣ. аттано йа̄тха̄вабуддхаматтхам̣ паресам̣ вибха̄ветум̣ пака̄сетум̣ саматтхата̄йа вибха̄вӣ. ваваттхапетунти ниччхитум̣.
чатуиддхисаманна̄гатаван̣н̣ана̄
252. випаччанам̣ випа̄ко, випа̄ко ева вепа̄ко йатха̄ ‘‘викатамева веката’’нти. самам̣ на̄тисӣтана̄ччун̣хата̄йа ависамам̣ бхуттасса вепа̄ко етисса̄ аттхӣти самавепа̄кинӣ, та̄йа самавепа̄кинийа̄.
дхаммапа̄са̄дапоккхаран̣иван̣н̣ана̄
253. джанара̄сим̣ ка̄ретва̄ тена джанара̄сина̄ кхан̣итва̄ на ма̄песи. кин̃чарахӣти а̄ха ‘‘ран̃н̃о пана̄’’тиа̄ди. таттха ка̄ран̣ам̣ парато а̄гамиссати. ека̄йа ведика̄йа париккхитта̄ поккхаран̣ийо ¶ . паривен̣апариччхедапарийантети еттха паривен̣ам̣ на̄ма самантато виват̣ан̇ган̣абхӯтам̣ поккхаран̣ийа̄ ¶ тӣрам̣, тасса париччхедабхӯте парийанте ека̄йа ведика̄йа ¶ париккхитта̄ поккхаран̣ийо. етадахосӣти етам̣ ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ има̄су поккхаран̣ӣсӯ’’тиа̄дикам̣ ахосӣти. сабботуканти саббесу утӯсу пуппханакам̣. на̄на̄ван̣н̣ауппалабӣджа̄дӣнӣти раттанӣла̄дина̄на̄ван̣н̣апуппхена пуппханакауппалабӣджа̄дӣни. джаладжатхаладжама̄ланти джаладжатхаладжапуппхама̄лам̣.
254. парича̄равасена̄ти тан̇кхан̣икапарича̄равасена, идан̃ча пат̣хамам̣ пат̣т̣хапитанийа̄менева вуттам̣, паччха̄ пана йа̄насайана̄дӣни вийа иттхийопи аттхика̄нам̣ париччатта̄ ева. тена̄ха ‘‘иттхӣхипӣ’’тиа̄ди. паричча̄гавасена̄ти нирапеккхапаричча̄гавасена. дӣйатӣти да̄нам̣, деййаваттху. там̣ аггӣйати ниссаджджӣйати еттха̄ти да̄наггам̣, паривесанат̣т̣ха̄нам̣. та̄диса̄ни аттхӣти йа̄диса̄ни ран̃н̃о да̄нагге кхомасукхума̄дӣни ваттха̄ни, та̄диса̄ни йесам̣ аттано сантака̄ни санти. оха̄йа̄ти паха̄йа таттхева т̣хапетва̄. аттхо аттхи йесам̣ тети аттхика̄. евам̣ анаттхика̄пи дат̣т̣хабба̄.
255. калахасаддопӣти пи-саддена да̄на̄дхиппа̄йена гехато нӣхатам̣ пуна гехам̣ павесетум̣ на йуттанти имаматтхам̣ самуччети. тена̄ха ‘‘на кхо етам̣ амха̄кам̣ патирӯпа’’нтиа̄ди (дӣ. ни. 2.255).
257. ун̣хӣсаматтхакети сикха̄парийантаматтхаке. париччхедаматтхакети па̄са̄дан̇ган̣апариччхедасса маттхаке.
258. харатӣти ативийа пабхассарабха̄вена чаккхӯни пат̣ихарантам̣ дуддиккхата̄йа дит̣т̣хийо харати апанентам̣ ¶ вийа хоти. там̣ пана харан̣ам̣ несам̣ париппханданена̄ти а̄ха ‘‘пханда̄петӣ’’ти.
пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
джха̄насампаттиван̣н̣ана̄
260. махатийа̄ иддхийа̄ти махантена иччхитаттхасамиджджханена. тесам̣йева иччхитиччхитаттха̄нам̣. ‘‘анубхавитабба̄на’’нти ¶ имина̄ а̄нубха̄ва-саддасса каммаса̄дханатам̣ дассети. пуббе сампаннам̣ катва̄ деййадхаммапаричча̄гасса катабха̄вам̣ дассенто ‘‘сампаттипаричча̄гасса̄’’ти а̄ха. атта̄нам̣ дамети етена̄ти дамо.
бодхисаттапуббайогаван̣н̣ана̄
асса̄ти ¶ маха̄судассанаран̃н̃о. еко тхероти аппан̃н̃а̄то на̄маготтато ан̃н̃атаро путхуджджано тхеро. тхерам̣ дисва̄ти ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисиннам̣ дисва̄. кат̣т̣хаттхаран̣анти кат̣т̣хамайам̣ аттхаран̣ам̣, да̄рупхалаканти аттхо.
парибхогабха̄джананти па̄нӣйапарибходжанӣйа̄дипарибхогайогйам̣ бха̄джанам̣. а̄ракан̣т̣аканти сӯчивиджджханакакан̣т̣акам̣. пиппхаликанти кхуддакасаттхакам̣. удакатумбаканти кун̣д̣икам̣.
кӯт̣а̄га̄радва̄рейева ниваттесӣти кӯт̣а̄га̄рам̣ павит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа тесам̣ миччха̄витакка̄нам̣ паваттийа̄ ока̄сам̣ на̄да̄си.
261. касин̣амева пан̃н̃а̄йати маха̄пурисасса таттха таттха ката̄дхика̄ратта̄, тесан̃ча падеса̄нам̣ супарикаммакатакасин̣асадисатта̄.
262. чатта̄ри джха̄на̄нӣти чатта̄ри касин̣аджджха̄на̄ни. касин̣аджджха̄наппаман̃н̃а̄нам̣йева вачанам̣ та̄сам̣ тада̄ а̄дарага̄рававасена ниббаттитатта̄. маха̄бодхисатта̄нан̃хи арӯпаджджха̄несу ¶ а̄даро наттхи, абхин̃н̃а̄падат̣т̣ха̄натам̣ пана сандха̄йа та̄нипи ниббаттенти, тасма̄ маха̄сатто та̄пасапарибба̄джакака̄ле йаттаке локийагун̣е ниббаттети, те саббепи тада̄ ниббаттесийева. тена̄ха ‘‘маха̄пурисо пана̄’’тиа̄ди.
чатура̄сӣтинагарасахасса̄диван̣н̣ана̄
263. абхихаритаббабхаттанти упанетаббабхаттам̣.
264. нибаддхаваттанти пуббе упанибаддхам̣ па̄каваттам̣.
субхадда̄девиупасан̇каманаван̣н̣ана̄
265. а̄ват̣т̣етва̄ти ¶ ативиситва̄. йам̣ йам̣ ран̃н̃о иччхитам̣ да̄нӯпакаран̣ан̃чева бхогӯпакаран̣ан̃ча, тасса тасса татхева самиддхабха̄вам̣ виттхавати.
266. саче пана ра̄джа̄ джӣвите чхандам̣ джанеййа, ито парампи чирам̣ ка̄лам̣ тит̣т̣хеййа махиддхико маха̄нубха̄воти евам̣ махаджджха̄сайа̄ девӣ бхогесу, джӣвите ча ра̄джа̄нам̣ са̄пеккхам̣ ка̄тум̣ ва̄йами. тена вуттам̣ ‘‘ма̄ ¶ хева кхо ра̄джа̄’’тиа̄ди. тенева̄ха ‘‘тасса ка̄лан̇кирийам̣ аниччхама̄на̄’’тиа̄ди. чхандам̣ джанехӣти еттха чханда-саддо тан̣ха̄парийа̄йоти а̄ха ‘‘пемам̣ уппа̄дехӣ’’ти. апеккхати а̄рамман̣ам̣ ета̄йа на виссаджджетӣти апеккха̄, тан̣ха̄.
267. гарахита̄ти еттха кехи гарахита̄, касма̄ ча гарахита̄ти антолӣнам̣ чоданам̣ виссадждженто ‘‘буддхехӣ’’тиа̄дима̄ха, тена вин̃н̃угарахитатта̄, дуггатисам̣ваттанийато ча са̄пеккхака̄лакирийа̄ париваджджетабба̄ти дассети.
268. екамантам̣ гантва̄ти ран̃н̃о чаккхупатхам̣ виджахитва̄.
брахмалокӯпагаманаван̣н̣ана̄
269. сон̣асса̄ти кол̣ивӣсасса сон̣асса. ека̄ бхаттапа̄тӣти екам̣ бхаттавад̣д̣хитакам̣. та̄дисам̣ бхаттанти татха̄рӯпам̣ гарум̣ мадхурам̣ синиддхам̣ бхаттам̣. бхутта̄нанти бхуттаванта̄нам̣.
271. да̄саманусса̄ти да̄са̄ чева а̄йуттакаманусса̄ ча.
ида̄ни йатха̄вутта̄йа ран̃н̃о маха̄судассанасса бхогасампаттийа̄ каммасариккхатам̣ уддхаранто ‘‘ета̄ни пана̄’’тиа̄дима̄ха, там̣ сувин̃н̃еййамева.
272. а̄дито ¶ пат̣т̣ха̄йа̄ти самуда̄гаманато пат̣т̣ха̄йа. йаттха там̣ пун̃н̃ам̣ а̄йӯхитам̣, йато са̄ сампатти ниббатта̄, тато татийаттабха̄вато пабхути. маха̄судассанасса джа̄такадесана̄ хи тада̄ самуда̄гаманато пат̣т̣ха̄йа бхагавата̄ десита̄ти. пам̣сва̄га̄ракӣл̣ам̣ вийа̄ти йатха̄ на̄ма да̄рака̄ пам̣сӯхи ва̄пигехабходжана̄дӣни ¶ дассента̄ йатха̄ручи кӣл̣итва̄ гаманака̄ле саббам̣ там̣ видхам̣сента̄ гаччханти, евамева бхагава̄ маха̄судассанака̄ле аттана̄ анубхӯтам̣ диббасампаттисадисам̣ ачинтеййа̄нубха̄васампаттим̣ виттха̄рато дассетва̄ пуна аттано десанам̣ а̄дӣнаваниссаран̣адассанавасена виват̣т̣а̄бхимукхам̣ випариваттенто ‘‘сабба̄ са̄ сампатти аниччата̄йа випарин̣ата̄ видхам̣сита̄’’ти дассенто ‘‘пасса̄нанда̄’’тиа̄дима̄ха. випарин̣ата̄ти випарин̣а̄мам̣ сабха̄вавигамам̣ гата̄. тена̄ха ‘‘пакативиджаханена̄’’тиа̄ди. пакатӣти сабха̄вадхамма̄нам̣ удайавайапариччхинно ¶ каккхал̣апхусана̄дисабха̄во, со бхан̇гаккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа джахито, париччаджанто саббасо наттхева. тена̄ха ‘‘ниббутападӣпо вийа апан̃н̃аттикабха̄вам̣ гата̄’’ти.
етта̄вата̄ти а̄дито пат̣т̣ха̄йа паваттена еттакена десана̄маггена. анека̄ни вассакот̣исатасахасса̄нийева уббедхо етисса̄ти анекавассакот̣исатасахассуббедха̄. аниччалаккхан̣ам̣ а̄да̄йа̄ти там̣ сампаттигатам̣ аниччалаккхан̣ам̣ десана̄йа гахетва̄ вибха̄ветва̄. йатха̄ ниссен̣имуччане та̄дисам̣ сатахаттхуббедхам̣ руккхам̣ пакатипурисена а̄рохитум̣ на сакка̄, евам̣ аниччата̄вибха̄ванена тасса̄ сампаттийа̄ апеккха̄ниссен̣имуччане ¶ кеначи а̄рохитум̣ на сакка̄ти а̄ха ‘‘аниччалаккхан̣ам̣ а̄да̄йа ниссен̣им̣ мун̃чанто вийа̄’’ти. тенева̄ти йатха̄вуттака̄ран̣енева, а̄дито са̄тисайам̣ ка̄месу асса̄дам̣ дассетва̄пи упари несам̣ ‘‘пасса̄нанда̄’’тиа̄дина̄ а̄дӣнавам̣, ока̄рам̣, сам̣килесам̣, неккхамме а̄нисам̣сан̃ча вибха̄ветва̄ десана̄йа нит̣т̣ха̄питатта̄. пуббети атӣтака̄ле. васабхара̄джа̄ти васабхана̄мако сӣхал̣амаха̄ра̄джа̄.
удакапуппхул̣а̄дайоти а̄ди-саддена тин̣агге усса̄вабиндуа̄дике сан̇ган̣ха̄ти.
маха̄судассанасса пана̄ти пана-саддо висесаттхаджотано, тена маха̄судассанамаха̄ра̄джа̄ джха̄на̄бхин̃н̃а̄сама̄паттийо ниббаттеси, тадаггена парисуддхе ча саман̣абха̄ве патит̣т̣хито, йато видхуйа ева ка̄мавитакка̄дисаман̣абха̄васам̣килесам̣ сун̃н̃а̄га̄рам̣ па̄виси, евам̣бхӯтасса̄пи тасса ка̄лам̣ кирийато саттаме дивасе сабба̄ чаккаваттисампатти антарахита̄, на тато парам̣, ахо аччхарийамануссо анан̃н̃аса̄дха̄ран̣агун̣ависесоти имам̣ висесам̣ дассети.
ана̄рул̣ханти ‘‘ра̄джа̄ кира пуббе гахапатикуле ниббаттӣ’’тиа̄дина̄, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.260) ‘‘пуна тхерам̣ а̄мантесӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.272) ча вуттаматтхам̣ ¶ сандха̄йа̄ха. со хи имасмим̣ сутте сан̇гӣтим̣ ана̄рул̣хо, ан̃н̃аттха пана а̄гато имисса̄ десана̄йа пит̣т̣хиваттакабха̄вена. йам̣ панеттха аттхато на вибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййам̣ ева̄ти.
маха̄судассанасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
5. джанавасабхасуттаван̣н̣ана̄
на̄тикийа̄дибйа̄каран̣аван̣н̣ана̄
273-275. ‘‘парито’’ти ¶ ¶ ¶ падам̣ йатха̄ самантаттхава̄чако, евам̣ самӣпаттхава̄чакопи хотӣти саманта̄ са̄манта̄ти аттхо вутто. а̄мед̣итена пана самантаттхо джотито. йасса пана са̄манта̄ джанападесу ‘‘на̄тике вихаратӣ’’ти вуттатта̄ на̄тикасса̄ти вин̃н̃а̄то йаматтхо. йасса парито джанападесу бйа̄кароти, таттха парича̄рака̄рака̄нам̣ бйа̄каран̣ам̣ авуттасиддхам̣, нидассанавасена ва̄ тасса ваккхама̄натта̄ ‘‘парито парито джанападесу’’ иччева вуттам̣. парича̄ракети упа̄саке. тена̄ха ‘‘буддхадхаммасан̇гха̄нам̣ парича̄раке’’ти. упапаттӣсӯти ниббаттӣсу. н̃а̄н̣агатипун̃н̃а̄нам̣ упапаттӣсӯти еттха н̃а̄н̣агатӯпапатти на̄ма тасса тасса магган̃а̄н̣агаманасса ниббатти. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘пан̃чаннам̣ орамбха̄гийа̄нам̣ париккхайа̄’’тиа̄ди. пун̃н̃ӯпапатти на̄ма там̣там̣деваника̄йӯпапатти. саббаттха̄ти ‘‘ваджджималлесӯ’’тиа̄дике саббаттха чатӯсупи падесу. пуримесӯти па̄л̣ийам̣ вутте сандха̄йа̄ха. дасасуйева̄ти тесу ева дасасу джанападесу. парича̄раке бйа̄кароти бйака̄табба̄нам̣ бахӯнам̣ таттха лаббханато. на̄тике бхава̄ на̄тикийа̄.
нит̣т̣хан̇гата̄ти нит̣т̣хам̣ ниччхайам̣ упагата̄.
а̄нандапарикатха̄ван̣н̣ана̄
276. йасма̄ сан̇гхасуппат̣ипатти на̄ма дхаммасудхаммата̄йа, дхаммасудхаммата̄ ча буддхасубуддхата̄йа, тасма̄ ‘‘ахо дхаммо, ахо сан̇гхо’’ти дхаммасан̇гхагун̣акиттана̄пи аттхато буддхагун̣акиттана̄ ева хотӣти ‘‘бхагавантам̣ ¶ киттайама̄нарӯпа̄’’ти падасса ‘‘ахо дхаммо’’тиа̄дина̄пи аттхо вутто.
278. н̃а̄н̣агатӣти ¶ ‘‘пан̃чаннам̣ орамбха̄гийа̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄’’тиа̄дина̄ а̄гатам̣ паха̄таббапаха̄навасена паваттам̣ магган̃а̄н̣агаманам̣. йасма̄ тасса̄ ева н̃а̄н̣агатийа̄ васена тасса тасса арийапуггаласса опапа̄тиката̄дивисесо, тасма̄ там̣ та̄дисам̣ тасса абхисампара̄йам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘н̃а̄н̣а̄бхисампара̄йамева̄’’ти.
279. упасантам̣ ¶ пати саммати а̄локӣйатӣти упасантапатисо. упасантадассано упасантауссанно. бха̄тирива̄ти еттха ра-ка̄ро падасандхикаро, ива-саддо бхусаттхоти а̄ха ‘‘ативийа бха̄тӣ’’ти.
джанавасабхайаккхаван̣н̣ана̄
280. джет̣т̣хакабха̄вена джане васабхасадисоти джанавасабхоти асса девапуттасса на̄мам̣ ахоси.
ито девалока̄ чавитва̄ саттаккхаттум̣ мануссалоке ра̄джабхӯтасса. мануссалока̄ чавитва̄ саттаккхаттум̣ девабхӯтасса. еттхева̄ти етасмим̣йева ча̄тумаха̄ра̄джикабхаве, еттха̄пи вессаван̣асса сахабйата̄васена.
281. а̄сисанам̣ а̄са̄, паттхана̄. а̄са̄сӣсена четтха каттукамйата̄кусалаччхандам̣ вадати. тенева̄ха ‘‘сакада̄га̄мимаггаттха̄йа̄’’тиа̄ди. йадаггети еттха агга-саддо а̄дипарийа̄йоти а̄ха ‘‘там̣ дивасам̣ а̄дим̣ катва̄’’ти. ‘‘пуримам̣…пе… авинипа̄то’’ти идам̣ йатха̄ таттакам̣ ка̄лам̣ сугатито сугатӯпапаттийева ¶ ахоси, татха̄ катӯпачитакусалакамматта̄. пхуссасса самма̄самбуддхасса ка̄лато пабхути хи самбхатавиват̣т̣ӯпаниссайакусаласамбха̄ро еса девапутто. аначчхарийанти ану ану аччхарийам̣. тена̄ха ‘‘пунаппунам̣ аччхарийамева̄’’ти. сайам̣париса̄йа̄ти сака̄йа париса̄йа. бхагавато дит̣т̣хасадисамева̄ти а̄ваджджанасаманантарам̣ йатха̄ те бхагавато чатувӣсатисатасахассаматта̄ сатта̄ н̃а̄н̣агатито дит̣т̣ха̄, евам̣ тумхехи дит̣т̣хасадисамева. вессаван̣асса саммукха̄ сутам̣ майа̄ти вадати.
девасабха̄ван̣н̣ана̄
282. вассӯпана̄йикасан̇гахаттханти ¶ вассӯпана̄йика̄йа а̄раккха̄сам̣видха̄навасена бхиккхӯнам̣ сан̇гахан̣аттхам̣ ‘‘вассӯпагата̄ бхиккхӯ евам̣ сукхена саман̣адхаммам̣ каронтӣ’’ти, пава̄ран̣асан̇гахо панасса пава̄ретва̄ саттху сантикам̣ гаччханта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ антара̄магге париссайапарихаран̣аттхам̣. дхаммассаванаттхам̣ дӯрат̣т̣ха̄нам̣ ¶ гаччхантесупи есева найо. аттана̄пи а̄гантва̄ дхаммассаванаттхам̣ саннипатийева. еттхеттха̄ти еттха еттха аййа̄нам̣ васанат̣т̣ха̄не.
тада̄пӣти ‘‘пурима̄ни бханте диваса̄нӣ’’ти вуттака̄лепи. етенева ка̄ран̣ена̄ти вассӯпана̄йиканимиттамева. тена̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘тадахупосатхе паннарасе вассӯпана̄йика̄йа̄’’тиа̄ди. а̄санепи нисаджджа̄йа судхамма̄йа девасабха̄йа пат̣хамам̣ девесу та̄ватим̣сесу нисиннесу тасса̄ чатӯсу два̄ресу чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но нисӣданти, идам̣ несам̣ а̄сане нисаджджа̄йа ча̄риттам̣ хоти.
йенаттхена̄ти йена киччена йена пайоджанена. а̄раккхаттханти а̄раккхабхӯтаматтхам̣. вуттам̣ вачанам̣ етесанти вуттавачана̄, маха̄ра̄джа̄но.
283. атиккамитва̄ти абхибхавитва̄.
санан̇кума̄ракатха̄ван̣н̣ана̄
284. абхисамбхавитум̣ адхигантум̣ асаккун̣еййо анабхисамбхаванӣйо. тена̄ха ‘‘аппаттаббо’’тиа̄ди. чаккхуйева патхо рӯпадассанасса магго упа̄йоти чаккхупатхо, тасмим̣ чаккхупатхасминти а̄ха ‘‘чаккхупаса̄де’’ти, чаккхусса гочарайогго ва̄ чаккхупатхоти а̄ха ‘‘а̄па̄тхе ва̄’’ти. на̄бхибхаватӣти на абхибхавати, гочарабха̄вам̣ ¶ на гаччхатӣти аттхо. хет̣т̣ха̄ хет̣т̣ха̄ти та̄ватим̣сато пат̣т̣ха̄йа хет̣т̣ха̄ хет̣т̣ха̄, на ча̄тумаха̄ра̄джикато пат̣т̣ха̄йа, на̄пи брахмапа̄рисаджджато пат̣т̣ха̄йа. ‘‘ча̄тумаха̄ра̄джика̄ хи та̄ватим̣са̄нам̣ йатха̄ джа̄тирӯпа̄ни пасситум̣ сакконти, татха̄ брахма̄но хет̣т̣хима̄ упарима̄на’’нти кечи, там̣ на йуттам̣. на хи хет̣т̣хима̄ брахма̄но упарима̄нам̣ мӯлапат̣исандхирӯпам̣ пасситум̣ сакконти, ма̄питамева пасситум̣ сакконтӣти дат̣т̣хаббам̣.
сун̣антова ¶ ниддам̣ оккамӣти гатийо упадха̄ренто бахи висат̣авитаккавиччхедена сан̇кочам̣ а̄панначиттата̄йа. майхам̣ аййакасса̄ти бхагавантам̣ сандха̄йа вадати.
пан̃ча сикха̄ етасса̄ти пан̃часикхо, пан̃часикхо вийа пан̃часикхоти а̄ха ‘‘пан̃часикхагандхаббасадисо’’ти. мама̄йантӣти пийа̄йанти.
285. сумуттоти ¶ сарадосехи сут̣т̣ху мутто. йехи питтасемха̄дӣхи палибуддхатта̄ саро ависсат̣т̣хо сийа̄, тадабха̄вато виссат̣т̣хоти дассенто а̄ха ‘‘апалибуддхо’’ти. вин̃н̃а̄петӣти вин̃н̃еййо, антогадхахетуаттхо каттуса̄дхано еса вин̃н̃еййасаддоти а̄ха ‘‘аттхавин̃н̃а̄пано’’ти. сарасса мадхурата̄ на̄ма маддаванти а̄ха ‘‘мадхуро мудӯ’’ти. саванам̣ арахатӣти саванӣйо. савана̄рахата̄йа ча а̄па̄тхасукхата̄йа̄ти а̄ха ‘‘кан̣н̣асукхо’’ти. биндӯти пин̣д̣ито. а̄кот̣итабхиннакам̣сасаддо вийа анека̄вайаво ахутва̄ ниравайаво, екабха̄воти аттхо. тена̄ха ‘‘екаггхано’’ти, етеневасса ависа̄рита̄ сам̣ван̣н̣ита̄ дат̣т̣хабба̄. гамбхӣруппаттит̣т̣ха̄ната̄йа часса гамбхӣрата̄ти а̄ха ‘‘на̄бхимӯлато’’тиа̄ди. евам̣ самут̣т̣хитоти джӣвха̄диппаха̄раматтасамут̣т̣хито. амадхуро ча хоти уппаттит̣т̣ха̄на̄нам̣ парилахубха̄вато. на ча дӯрам̣ са̄вети вӣрабха̄ва̄бха̄вато. нинна̄дӣ сувипулабха̄вато сависесам̣ нинна̄до, па̄сам̣санинна̄до ва̄. тена̄ха ‘‘маха̄мегха…пе… йутто’’ти.
паччхимам̣ паччхиманти дутийам̣, чатуттхам̣, чхат̣т̣хам̣, ат̣т̣хаман̃ча падам̣. пуримасса пуримасса̄ти йатха̄ккамам̣ пат̣хамасса, татийасса, пан̃чамасса, саттамасса ча. аттхойева̄ти аттханиддесо ева. виссат̣т̣хата̄ хисса вин̃н̃еййата̄йа ведитабба̄, ман̃джубха̄во саванӣйата̄йа, биндубха̄во ависа̄рита̄йа, гамбхӣрабха̄во нинна̄дита̄йа̄ти. йатха̄парисанти еттха йатха̄-саддо парима̄н̣ава̄чӣ, на пака̄ра̄дива̄чӣти а̄ха ‘‘йаттака̄ ¶ париса̄’’ти, тена парисаппама̄н̣ам̣ евасса саро ниччхарати, айамасса дхаммата̄ти дассети. тена̄ха ‘‘таттакамева̄’’тиа̄ди.
‘‘йе хи кечӣ’’тиа̄ди ‘‘йа̄ван̃ча со бхагава̄’’тиа̄дина̄ вуттасса аттхасса хетукиттанавасена саматтханам̣ саран̣есу несам̣ ниччасеванена, сӣлесу ча патит̣т̣ха̄панена чхака̄масаггасампаттиануппа̄данато. тена̄ха ‘‘йе хи кечи…пе… вадатӣ’’ти. ниббематикагахитасаран̣ети маггена̄гатасаран̣агамане. те хи саббасо самуггха̄титавичикиччхата̄йа ратанаттайе авеччаппаса̄дена саманна̄гата̄йева, потхуджджаникасаддха̄йа васена буддха̄дӣнам̣ гун̣е ога̄хетва̄ ¶ джа̄нанти, апаранеййабуддхино те парийа̄йато ниббематикагахитасаран̣а̄ ведитабба̄. гандхаббадеваган̣анти гандхаббадевасамӯхам̣. тука̄ ¶ вуччати кхӣрин̣ӣ йа̄ тука̄типи вуччати. тасса̄ чун̣н̣ам̣ тука̄пит̣т̣хам̣. там̣ кот̣т̣етва̄ паккхиттам̣ гханам̣ нирантарачитам̣ хутва̄ тит̣т̣хати.
бха̄витаиддхипа̄даван̣н̣ана̄
287. супан̃н̃атта̄ти сут̣т̣ху пака̄рехи н̃а̄пита̄ бодхита̄, асан̇карато ва̄ т̣хапита̄, там̣ пана бодханам̣, асан̇карато т̣хапанан̃ча аттхато десана̄ ева̄ти а̄ха ‘‘сукатхита̄’’ти. иджджханат̣т̣хена̄ти самиджджханат̣т̣хена, ниппаджджанасса ка̄ран̣абха̄вена̄ти аттхо. патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. иддхийа̄ па̄доти иддхипа̄до, иддхийа̄ адхигамупа̄йоти аттхо. тена хи йасма̄ упарӯпари висесасан̇кха̄там̣ иддхим̣ паджджанти па̄пун̣анти, тасма̄ ‘‘па̄до’’ти вуччати. иджджхатӣти иддхи, самиджджхати ниппаджджатӣти аттхо. иддхи ева па̄до иддхипа̄до, иддхикот̣т̣ха̄соти аттхо. евам̣ та̄ва ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄’’ти еттха аттхо ведитаббо. иддхипахонаката̄йа̄ти иддхийа̄ ниппха̄дане саматтхабха̄ва̄йа. иддхивисавита̄йа̄ти иддхийа̄ ниппха̄дане йогйабха̄ва̄йа. анекаттхатта̄ хи дха̄тӯнам̣ йогйаттхо ви-пуббо ¶ су-саддо, висаванам̣ ва̄ паджджанам̣ висавита̄, таттха ка̄мака̄рита̄ висавита̄. тена̄ха ‘‘пунаппуна’’нтиа̄ди. иддхивикуббаната̄йа̄ти викуббаниддхийа̄ вивидхарӯпакаран̣а̄йа. тена̄ха ‘‘на̄наппака̄рато катва̄ дассанаттха̄йа̄’’ти.
‘‘чхандан̃ча бхиккху адхипатим̣ каритва̄ лабхати сама̄дхим̣, лабхати читтассекаггатам̣, айам̣ вуччати чхандасама̄дхӣ’’ти (вибха. 432) има̄йа па̄л̣ийа̄ чханда̄дхипати сама̄дхи чхандасама̄дхӣти адхипатисаддалопам̣ катва̄ сама̄со вуттоти вин̃н̃а̄йати, адхипатисаддаттхадассанавасена пана ‘‘чхандахетуко, чханда̄дхико ва̄ сама̄дхи чхандасасама̄дхӣ’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣вуттанти ведитаббам̣. ‘‘падха̄набхӯта̄ти вӣрийабхӯта̄’’ти кечи ваданти. сан̇кхатасан̇кха̄ра̄диниваттанаттхан̃хи падха̄наггахан̣анти. атха ва̄ там̣ там̣ висесам̣ сан̇кхаротӣти сан̇кха̄ро, саббампи вӣрийам̣. таттха чатукиччаса̄дхакато ан̃н̃асса ниваттанаттхам̣ падха̄наггахан̣анти падха̄набхӯта̄ сет̣т̣хабхӯта̄ти аттхо. чатуббидхасса пана вӣрийасса адхиппетатта̄ бахувачананиддесо като. висум̣ сама̄сайоджанавасена йо пуббе иддхипа̄даттхо па̄дасса упа̄йаттхатам̣, кот̣т̣ха̄саттхатан̃ча гахетва̄ йатха̄йогавасена идха ¶ вутто, со ваккхама̄на̄нам̣ пат̣ила̄бхапуббабха̄га̄нам̣ каттукаран̣иддхибха̄вам̣, уттарачӯл̣абха̄джанӣйе ва̄ вуттехи чханда̄дӣхи иддхипа̄дехи са̄дхетабба̄йа иддхийа̄ каттиддхибха̄вам̣, чханда̄дӣнан̃ча каран̣иддхибха̄вам̣ сандха̄йа вуттоти ведитаббо, тасма̄ ‘‘иджджханат̣т̣хена иддхӣ’’ти еттха каттуаттхо, каран̣аттхо ча екаджджхам̣ гахетва̄ ¶ вуттоти каттуаттхам̣ та̄ва дассетум̣ ‘‘ниппхаттипарийа̄йена иджджханат̣т̣хена ва̄’’ти ватва̄ итарам̣ дассенто ‘‘иджджханти ¶ ета̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. вуттанти каттха вуттам̣? иддхипа̄давибхан̇гапа̄т̣хе. (вибха. 434) татха̄бхӯтасса̄ти тена̄ка̄рена бхӯтасса, те чханда̄дидхамме пат̣илабхитва̄ т̣хитасса̄ти аттхо. ‘‘ведана̄ккхандхо’’тиа̄дӣхи чханда̄дайо антокатва̄ чатта̄ропи кхандха̄ катхита̄. сесесӯти сесиддхипа̄десу.
вӣрийиддхипа̄даниддесе ‘‘вӣрийасама̄дхипадха̄насан̇кха̄расаманна̄гата’’нти двиккхаттум̣ вӣрийам̣ а̄гатам̣. таттха пуримам̣ сама̄дхивисесанам̣ ‘‘вӣрийа̄дхипати сама̄дхи вӣрийасама̄дхӣ’’ти, дутийам̣ саманна̄гаман̇гадассанам̣. двейева хи саббаттха саманна̄гаман̇га̄ни, сама̄дхи, падха̄насан̇кха̄ро ча. чханда̄дайо хи сама̄дхивисесана̄ни, падха̄насан̇кха̄ро пана падха̄навачаненева висесито, на чханда̄дӣхӣти на идха вӣрийа̄дхипатита̄ падха̄насан̇кха̄расса вутта̄ хоти. вӣрийан̃ча сама̄дхим̣ висесетва̄ т̣хитамева, саманна̄гаман̇гавасена пана падха̄насан̇кха̄равачанена вуттанти на̄пи двӣхи вӣрийехи саманна̄гамо вутто хоти. йасма̄ пана чханда̄дӣхи висит̣т̣хо сама̄дхи, татха̄висит̣т̣хенева ча тена сампайутто падха̄насан̇кха̄ро, сесадхамма̄ ча, тасма̄ сама̄дхивисесана̄нам̣ васена чатта̄ро иддхипа̄да̄ вутта̄, висесанабха̄во ча чханда̄дӣнам̣ там̣там̣авассайадассанавасена хотӣти ‘‘чхандасама̄дхи…пе… иддхипа̄да’’нти еттха ниссайаттхепи па̄да-садде упа̄йаттхена чханда̄дӣнам̣ иддхипа̄дата̄ вутта̄ хоти. тенева хи абхидхамме уттарачӯл̣абха̄джанӣйе (вибха. 456) ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄ чхандиддхипа̄до’’тиа̄дина̄ чханда̄дӣнамева иддхипа̄дата̄ вутта̄. пан̃хапуччхаке (вибха. 457 а̄дайо) ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄ идха бхиккху чхандасама̄дхӣ’’тиа̄дина̄ ¶ ча уддесам̣ катва̄пи пуна чханда̄дӣнам̣йева кусала̄дибха̄во вибхатто. упа̄йиддхипа̄дадассанаттхамева хи ниссайиддхипа̄дадассанам̣ катам̣, ан̃н̃атха̄ чатуббидхата̄ на сийа̄ти. айаметтха па̄л̣ивасена аттхавиниччхайо ведитаббо. ида̄ни пат̣ила̄бхапуббабха̄га̄нам̣ васена иддхипа̄де вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди ¶ вуттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева. идха иддхипа̄дакатха̄ сан̇кхепенева вутта̄ти а̄ха ‘‘виттха̄рена пана…пе… вутта̄’’ти.
кечӣти абхайагирива̄сино. тесу хи екачче ‘‘иддхи на̄ма аниппханна̄’’ти ваданти, екачче ‘‘иддхипа̄до пана аниппханно’’ти ваданти, аниппханноти ча параматтхато асиддхо, наттхӣти аттхо. а̄бхатоти абхидхаммапа̄т̣хато (вибха. 458) дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.287) а̄нӣто пуриманайато ан̃н̃ена̄ка̄рена десана̄йа паваттатта̄. чхандо ева иддхипа̄до чхандиддхипа̄до. есева найо сесесупи. име пана̄ти имасмим̣ сутте а̄гата̄ иддхипа̄да̄ ¶ . рат̣т̣хапа̄латтхеро (ма. ни. 2.293; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.210; апа. ат̣т̣ха. 2.рат̣т̣хапа̄латтхераапада̄наван̣н̣ана̄йа виттха̄ро) ‘‘чханде сати катхам̣ на̄нуджа̄ниссантӣ’’ти сатта̄хам̣ бхатта̄ни абхун̃джитва̄ ма̄та̄питаро ануджа̄на̄петва̄ паббаджитва̄ чхандамева авасса̄йа локуттарам̣ дхаммам̣ ниббаттесӣти а̄ха ‘‘рат̣т̣хапа̄латтхеро…пе… ниббаттесӣ’’ти. сон̣аттхеро (маха̄ва. 243; а. ни. 6.55; тхерага̄. ат̣т̣ха. терасанипа̄та; апа. ат̣т̣ха. 2.сон̣акот̣ивӣсаттхераапада̄наван̣н̣ана̄йа виттха̄ро) бха̄ванамануйутто а̄раддхавӣрийо парамасукхума̄ло па̄десу пхот̣есу джа̄тесупи вӣрийам̣ наппат̣ипассамбхесӣти а̄ха ‘‘сон̣аттхеро вӣрийам̣ дхурам̣ катва̄’’ти. самбхӯтаттхеро (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.саммӯтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄йа виттха̄ро) ‘‘читтавато ким̣ на̄ма на сиджджхатӣ’’ти читтам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ бха̄ванам̣ а̄ра̄дхесӣти а̄ха ‘‘самбхӯтаттхеро читтам̣ дхурам̣ катва̄’’ти. могхаттхеро вӣмам̣сам̣ авассайи, тасма̄ тасса бхагава̄ ‘‘сун̃н̃ато локам̣ авеккхассӯ’’ти (су. ни. 1125; бу. вам̣. 54.353; маха̄. ни. 186; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ 144; могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддесе 88; нетти. 5; пет̣ако. 22, 31) сун̃н̃ата̄катхам̣ катхеси, пан̃н̃а̄нисситама̄наниггахаттхам̣, пан̃н̃а̄йа париггахаттхан̃ча двиккхаттум̣ пуччхито сама̄но пан̃хам̣ ¶ катхеси. тена̄ха ‘‘а̄йасма̄ могхара̄джа̄ вӣмам̣сам̣ дхурам̣ катва̄’’ти.
пунаппунам̣ чхандуппа̄данам̣ песанам̣ вийа хотӣти чхандасса упат̣т̣ха̄насадисата̄ вутта̄.
параккамена̄ти параккамасӣсена сӯрабха̄вам̣ вадати. тха̄мабха̄вато ча вӣрийасса сӯрабха̄васадисата̄ дат̣т̣хабба̄.
чинтанаппадха̄натта̄ читтасса мантасам̣видха̄насадисата̄ вутта̄.
джа̄тисампатти ¶ на̄ма висит̣т̣хаджа̄тита̄. ‘‘саббадхаммесу ча пан̃н̃а̄ сет̣т̣ха̄’’ти вӣмам̣са̄йа джа̄тисампаттисадисата̄ вутта̄. саммохавиноданийам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 433) пана читтиддхипа̄дасса джа̄тисампаттисадисата̄, вӣмам̣сиддхипа̄дасса мантабаласадисата̄ ча йоджита̄.
анекам̣ вихитам̣ видхам̣ етасса̄ти анекавихитанти а̄ха ‘‘анекавидха’’нти. видха-саддо кот̣т̣ха̄сапарийа̄йо ‘‘екавидхена н̃а̄н̣аваттхӯ’’тиа̄дӣсу (вибха. 751) вийа̄ти а̄ха ‘‘иддхивидханти иддхикот̣т̣ха̄са’’нти.
тивидхаока̄са̄дхигамаван̣н̣ана̄
288. ‘‘сукхасса̄’’ти ¶ идам̣ тин̣н̣ампи сукха̄нам̣ са̄дха̄ран̣авачананти а̄ха ‘‘джха̄насукхасса маггасукхасса пхаласукхасса̄’’ти. на̄наппана̄паттата̄йа пана аппадха̄натта̄ упача̄раджджха̄насукхасса, випассана̄сукхасса четтха аггахан̣ам̣. пуримесу та̄ва двӣсу ока̄са̄дхигамесу тӣн̣ипи сукха̄ни лаббханти, татийе пана катханти? таттха ка̄мам̣ тӣн̣и на лаббханти, две пана лаббхантийева. йатха̄ла̄бхавасена хетам̣ вуттам̣. ‘‘саккхаракатхалампи маччхагумбампи чарантампи тит̣т̣хантампӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.249; ма. ни. 1.433; 2.259; а. ни. 1.45, 46) вийа. сам̣сат̣т̣хоти сам̣саггам̣ упагато саман̇гӣбхӯто, со пана техи саманна̄гатачиттопи хотӣти вуттам̣ ‘‘сампайуттачитто’’ти. арийадхамманти арийабха̄вакарам̣ дхаммам̣. упа̄йатоти видхито. патхатоти маггато. ка̄ран̣атоти хетуто. йена хи видхина̄ дхамма̄нудхаммапат̣ипатти хоти, со ¶ упети етена̄ти упа̄йо, со тададхигамасса маггабха̄вато патхо, тасса каран̣ато ка̄ран̣анти ча вуччати.
‘‘аниччантиа̄дивасена манаси каротӣ’’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваритум̣ ‘‘йонисо манасика̄ро на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха упа̄йаманасика̄роти кусаладхаммаппаваттийа̄ ка̄ран̣абхӯто манасика̄ро. патхаманасика̄роти тасса ева маггабхӯто манасика̄ро. аниччети а̄диантавантата̄йа, аначчантиката̄йа ча аничче тебхӯмаке сан̇кха̄ре ‘‘аничча’’нти манасика̄роти йоджана̄. есева найо сесесупи. айам̣ пана висесо тасмим̣йева удайаббайапат̣ипӣл̣аната̄йа дуккханато, дуккхамато ча дуккхе, авасаваттанаттхена, анаттасабха̄вата̄йа ча анаттани, асучисабха̄вата̄йа ¶ асубхе. саббампи хи тебхӯмакам̣ сан̇кхатам̣ килеса̄сучипаггхаран̣ато ‘‘асубха’’нтвева ваттум̣ арахати. сачча̄нуломикена ва̄ти сачча̄бхисамайасса ануломанавасена. ‘‘читтасса а̄ват̣т̣ана̄’’тиа̄дина̄ а̄ваджджана̄йа паччайабхӯта̄ тато пуримуппанна̄ манодва̄рика̄ кусаладжаванаппаватти пхалавоха̄ренева татха̄ вутта̄. тасса̄ хи васена са̄ кусалуппаттийа̄ упаниссайо хотӣти. а̄ваджджана̄ хи бхаван̇гачиттам̣ а̄ват̣т̣етӣти читтасса а̄ват̣т̣ана̄, ану ану а̄ват̣т̣етӣти анва̄ват̣т̣ана̄. бхаван̇га̄рамман̣ато ан̃н̃ам̣ а̄бхуджатӣти а̄бхого. саманна̄харатӣти саманна̄ха̄ро. тадева̄рамман̣ам̣ атта̄нам̣ анубандхитва̄ анубандхитва̄ уппаджджама̄не манаси кароти т̣хапетӣти манасика̄ро. айам̣ вуччатӣти айам̣ упа̄йаманасика̄ралаккхан̣о йонисоманасика̄ро на̄ма вуччати, йасса васена пуггало дуккха̄дӣни сачча̄ни а̄ваджджитум̣ саккоти.
асам̣сат̣т̣хоти ¶ на сам̣сат̣т̣хо ка̄ма̄дӣхи вивитто вина̄бхӯто. ка̄ма̄дивисам̣саггахету уппаджджанакасукхам̣ на̄ма вивекаджам̣ пӣтисукханти ¶ а̄ха ‘‘пат̣хамаджджха̄насукха’’нти. ка̄мам̣ пат̣хамаджджха̄насукхампи соманассамева, суттесу пана там̣ ка̄йикасукхасса̄пи паччайабха̄вато висесато ‘‘сукха’’нтвева вуччатӣти идха̄пи джха̄набхӯтам̣ соманассам̣ сукханти, итарам̣ соманассам̣. тена вуттам̣ ‘‘сукха̄’’ти. хетумхи ниссаккавачананти а̄ха ‘‘джха̄насукхапаччайа̄’’ти. апара̄парам̣ соманассанти джха̄на̄дхигамахету паччавеккхан̣а̄дивасена пунаппунам̣ уппаджджанакасоманассам̣.
памоданам̣ памудо, тарун̣апӣти, тато памуда̄. ‘‘па̄моджджам̣ пӣтаттха̄йа̄’’тиа̄дӣсу тарун̣апӣти ‘‘па̄моджджа’’нти вуччати, идха пана пакат̣т̣хо мудо памудо па̄моджджанти адхиппетам̣, тан̃ча соманассарахитам̣ наттхӣти авина̄бха̄вита̄йа ‘‘балаватарам̣ пӣтисоманасса’’нти вуттам̣. джха̄насса уджувипаччанӣкатам̣ сандха̄йа ‘‘пан̃ча нӣваран̣а̄ни виккхамбхетва̄’’ти вуттам̣. джха̄нам̣ пана тадекат̣т̣хе саббепи килесе, саббепи акусале дхамме виккхамбхетийева, аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хати пат̣ипаккхадхаммехи анабхибхаванӣйато. тасма̄ти ока̄саггахан̣ато, ладдхока̄сата̄йа̄ти аттхо. маггапхаласукха̄дхигама̄йа ока̄сабха̄вато ва̄ ока̄со, асса адхигамо ока̄са̄дхигамо. пуримапаккхе пана ока̄сам̣ авасарам̣ адхигаччхати етена̄ти ока̄са̄дхигамо.
рӯпасабха̄вата̄йа ¶ , екантарӯпа̄дхӣнавуттита̄йа, савиппха̄риката̄йа ча а̄на̄па̄навитаккавича̄ра̄нам̣ тхӯлабха̄вам̣ ануджа̄нанто ‘‘ка̄йавачӣсан̇кха̄ра̄ та̄ва ол̣а̄рика̄ хонтӯ’’ти а̄ха. таббидхурата̄йа пана екачча̄нам̣ ведана̄сан̃н̃а̄нам̣ тхӯлатам̣ анануджа̄нанто ‘‘читтасан̇кха̄ра̄ катхам̣ ол̣а̄рика̄’’ти а̄ха. итаро ‘‘аппахӣнатта̄’’ти ка̄ран̣ам̣ ватва̄ ‘‘ка̄йасан̇кха̄ра̄ хӣ’’тиа̄дина̄ таматтхам̣ виварати. тети читтасан̇кха̄ра̄. аппахӣна̄ сан̇кха̄ра̄ лаббхама̄насан̇кха̄ранимиттата̄йа ‘‘ол̣а̄рика̄’’ти ваттум̣ араханти, пахӣна̄ пана тадабха̄вато ‘‘сукхума̄’’ти а̄ха ‘‘пахӣне упа̄да̄йа ¶ аппахӣнатта̄ ол̣а̄рика̄ на̄ма джа̄та̄’’ти. па̄л̣ийам̣ ‘‘ка̄йасан̇кха̄ра̄нам̣ пат̣иппассаддхийа̄’’ти вуттатта̄ ‘‘сукханти чатуттхаджджха̄никапхаласама̄паттисукха’’нти вуттам̣. ‘‘читтасан̇кха̄ра̄нам̣ пат̣иппассаддхийа̄’’ти пана вуттатта̄ ‘‘ниродха̄ вут̣т̣хахантасса̄’’ти вуттам̣. вачӣсан̇кха̄рапат̣иппассаддхи ка̄йасан̇кха̄рапат̣иппассаддхийа̄ва сиддха̄ти ведитабба̄. тенева̄ха ‘‘дутийа…пе… висум̣ на вутта̄нӣ’’ти. па̄л̣ийам̣ пана аттхато сиддха̄пи супа̄кат̣абха̄вена вибха̄ветум̣ сарӯпато ган̣ха̄ти. на хи арийавинайе аттха̄паттивибха̄вана̄ абхидхаммадесана̄йа пакатӣти. йатха̄ нӣваран̣авиккхамбханан̃ча пат̣хамасса джха̄насса адхигама̄йа упа̄йо, евам̣ сукхадуккхавиккхамбханам̣ чатуттхасса ¶ джха̄насса адхигама̄йа упа̄йоти ‘‘чатуттхаджджха̄нам̣ сукхам̣ дуккхам̣ виккхамбхетва̄’’ти вуттам̣. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.
авиджджа̄ра̄га̄дӣхи саха ваджджехӣти са̄ваджджам̣, акусалам̣, тадабха̄вато анаваджджам̣ кусалам̣. аттано хитасукхам̣ а̄кан̇кхантена севанӣйато севитаббам̣, кусалам̣, таббипарийа̄йато на севитаббам̣, акусалам̣. ла̄макабха̄вена хӣнам̣, акусалам̣, сет̣т̣хабха̄вена пан̣ӣтам̣, кусаланти са̄ваджджадука̄дайо тайопи дука̄ йатха̄рахам̣ етесам̣ кусала̄кусалакаммапатха̄нам̣ васенева ведитабба̄. саббанти йатха̄вуттам̣ саббам̣ чатӯхи дукехи сан̇гахитам̣ дхаммаджа̄там̣. йатха̄рахам̣ кан̣хан̃ча суккан̃ча пат̣идвандибха̄вато, саппат̣ибха̄ган̃ча аппат̣ибха̄ган̃ча адвайабха̄вато. ват̣т̣апат̣иччха̄дика̄ авиджджа̄ пахӣйати чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ саммадева пат̣ивиджджханато. тато ева арахаттамаггавиджджа̄ уппаджджати. сукханти евам̣ каммапатхамукхена тебхӯмакадхамме саммаситва̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ арахатте патит̣т̣хахантасса йам̣ арахаттамаггасукхан̃чева арахаттапхаласукхан̃ча, там̣ идха ‘‘сукха’’нти адхиппетам̣. антогадха̄ ева на̄нантарийабха̄вато.
ат̣т̣хатим̣са̄рамман̣авасена̄ти ¶ ¶ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄нам̣ ат̣т̣хатим̣са̄йа каммат̣т̣ха̄на̄нам̣ васена. виттха̄ретва̄ катхетабба̄ пат̣хамаджджха̄на̄дивасена а̄гататта̄ти адхиппа̄йо. ‘‘катха’’нтиа̄дина̄ тамева виттха̄ретва̄ катханам̣ найато дассети. ‘‘чатувӣсатийа̄ т̣ха̄несӯ’’тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ маха̄паринибба̄наван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.219) вуттамева. ‘‘ниродхасама̄паттим̣ па̄петва̄’’ти имина̄ арӯпаджджха̄на̄нипи гахита̄ни хонти техи вина̄ ниродхасама̄паттисама̄паджджанасса асамбхавато, чатуттхаджджха̄насабха̄ватта̄ ча тесам̣. даса упача̄раджджха̄на̄нӣти т̣хапетва̄ ка̄йагата̄сатим̣ а̄на̄па̄нан̃ча ат̣т̣ха ануссатийо, сан̃н̃а̄ваваттха̄нан̃ча̄ти даса упача̄раджджха̄на̄ни. адхисӣлам̣ на̄ма сама̄дхисам̣ваттанийанти тасса хет̣т̣химантена пат̣хамаджджха̄нам̣ парийоса̄нанти вуттам̣ ‘‘адхисӣласиккха̄ пат̣хамам̣ ока̄са̄дхигамам̣ бхаджатӣ’’ти. адхичиттам̣ на̄ма чатуттхаджджха̄нанит̣т̣хам̣ тадантогадхатта̄ арӯпаджджха̄на̄нам̣, таппарийоса̄натта̄ пхаладжджха̄на̄нанти вуттам̣ ‘‘адхичиттасиккха̄ дутийа’’нти. маттхакаппатта̄ адхипан̃н̃а̄сиккха̄ на̄ма аггамаггавиджджа̄ти а̄ха ‘‘адхипан̃н̃а̄сиккха̄ татийа’’нти. сиккхаттайавасена тайо ока̄са̄дхигаме нӣхарантена йатха̄рахам̣ там̣там̣суттавасенапи нӣхаритаббанти дассенто ‘‘са̄ман̃н̃апхалепӣ’’тиа̄дима̄ха.
йадаггена ча тиссо сиккха̄ йатха̄ккамам̣ тайо ока̄са̄дхигаме бхаджанти, тадаггена таппадха̄натта̄ йатха̄ккамам̣ тӣн̣и пит̣ака̄ни те бхаджантӣти дассетум̣ ‘‘тӣсу пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. тӣн̣и ¶ пит̣ака̄ни вибхаджитва̄ти тин̣н̣ам̣ ока̄са̄дхигама̄нам̣ васена йатха̄нупуббам̣ тӣн̣и пит̣ака̄ни виттха̄ретва̄ катхетум̣ лабхисса̄ма̄ти. самодха̄нетва̄ти сама̄йоджетва̄ таттха вуттаматтхам̣ имасса суттасса аттхабха̄вена сама̄нетва̄. дуккатхитанти асамбандхакатханена, атипапан̃чакатханена ва̄ дут̣т̣ху катхитанти на сакка̄ ваттум̣ татха̄катханассева сукатханабха̄ватоти а̄ха ‘‘тепит̣акам̣…пе… сукатхитам̣ хотӣ’’ти.
чатусатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄
289. на кевалам̣ абхидхаммапарийа̄йенева кусалат̣т̣хо гахетаббо, атха кхо ба̄хитикапарийа̄йена пӣти а̄ха ‘‘пхалакусаласса ча̄’’ти. кхемат̣т̣хена̄ти чатӯхипи йогехи анупаддавабха̄вена ¶ . самма̄ сама̄хитоти саматхавасена ¶ чева випассана̄васена ча сут̣т̣ху сама̄хито. екаггачиттоти виккхепасса дӯрасамусса̄ритатта̄ екаггатам̣ авиккхепам̣ паттачитто. аттано ка̄йатоти аджджхаттам̣ ка̄йе ка̄йа̄нупассана̄васена самма̄ сама̄хитачитто сама̄но ‘‘сама̄хито йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти пассатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.5; 5.1071, 1072; нетти. 40; ми. па. 1.14) вачанато. таттха н̃а̄н̣адассанам̣ ниббаттенто тато бахиддха̄ парасса ка̄йепи н̃а̄н̣адассанам̣ ниббаттети. тена̄ха ‘‘парасса ка̄йа̄бхимукхам̣ н̃а̄н̣ам̣ песетӣ’’ти. самма̄ виппасӣдатӣти самма̄ сама̄дха̄напаччайена абхиппаса̄дена н̃а̄н̣ӯпасан̃хитена аджджхаттам̣ ка̄йам̣ окаппети. саббаттха̄ти саббат̣т̣ха̄несу. сати катхита̄ти йоджана̄. локийалокуттарамиссака̄ катхита̄ анупассана̄н̃а̄н̣адассана̄нам̣ тадубхайаса̄дха̄ран̣абха̄вато.
саттасама̄дхипариккха̄раван̣н̣ана̄
290. еттха̄ти имисса̄ катха̄йа. джха̄наккхасса вӣрийачаккасса арийамаггаратхасса сӣлам̣ вибхӯсанабха̄вена вуттанти а̄ха ‘‘алан̇ка̄ро париккха̄ро на̄ма̄’’ти. саттахи нагарапариккха̄рехӣти нагарам̣ парива̄ретва̄ раккхан̣акехи катапариккхепо, парикха̄, удда̄по, па̄ка̄ро, есика̄, палигха̄, па̄ка̄рапаккхан̣д̣иланти имехи саттахи нагарапариккха̄рехи. самбхарӣйати пхалам̣ етена̄ти самбха̄ро, ка̄ран̣ам̣. бхесаджджан̃хи бйа̄дхивӯпасаманена джӣвитасса ка̄ран̣ам̣. парива̄рапариккха̄равасена̄ти парива̄расан̇кха̄тапариккха̄равасена. париккха̄ро хи самма̄дит̣т̣хийа̄дайо маггадхамма̄ самма̄сама̄дхисса сахаджа̄та̄дипаччайабха̄вена парикаран̣ато абхисан̇кхаран̣ато. упечча ниссӣйатӣти упаниса̄, саха упаниса̄йа̄ти саупанисоти ¶ а̄ха ‘‘саупаниссайо’’ти, сахака̄рӣка̄ран̣абхӯто дхаммасамӯхо идха ‘‘упаниссайо’’ти ¶ адхиппето. самма̄ пасаттха̄ сундара̄ дит̣т̣хи етасса̄ти самма̄дит̣т̣хи, пуггало, тасса самма̄дит̣т̣хисса. со пана йасма̄ патит̣т̣хитасамма̄дит̣т̣хико, тасма̄ вуттам̣ ‘‘самма̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитасса̄’’ти. самма̄сан̇каппо пахотӣти маггасамма̄дит̣т̣хийа̄ дуккха̄дӣсу париджа̄нана̄дикиччам̣ са̄дхентийа̄ ка̄мавитакка̄дике самуггха̄т̣енто самма̄сан̇каппо йатха̄ аттано киччаса̄дхане пахоти, татха̄ паваттим̣ панасса дассенто а̄ха ‘‘самма̄сан̇каппо паваттатӣ’’ти. еса найо саббападесӯти ‘‘самма̄сан̇каппасса самма̄ва̄ча̄ пахотӣ’’тиа̄дӣсу сесападесу йатха̄вуттаматтхам̣ атидисати.
еттха ¶ ча йасма̄ нибба̄на̄дхигама̄йа пат̣ипаннасса йогино бахӯпака̄ра̄ самма̄дит̣т̣хи. татха̄ хи са̄ ‘‘пан̃н̃а̄паджджото, пан̃н̃а̄саттха’’нти ча вутта̄. та̄йа хи со авиджджандхака̄рам̣ видхамитва̄ килесачоре гха̄тенто кхемена нибба̄нам̣ па̄пун̣а̄ти, тасма̄ арийамаггакатха̄йам̣ самма̄дит̣т̣хи а̄дито гайхати, идха пана пуггала̄дхит̣т̣ха̄надесана̄йа ‘‘самма̄дит̣т̣хисса̄’’ти вуттам̣. йасма̄ пана самма̄дит̣т̣хипуггало неккхаммасан̇каппа̄дивасена саммадева сан̇каппети, на миччха̄ка̄масан̇каппа̄дивасена, тасма̄ самма̄дит̣т̣хисса самма̄сан̇каппо пахоти. йасма̄ ча самма̄сан̇каппо самма̄ва̄ча̄йа упака̄рако. йатха̄ха ‘‘пуббе кхо гахапати витаккетва̄ вича̄ретва̄ паччха̄ ва̄чам̣ бхиндатӣ’’ти, (сам̣. ни. 2.348) тасма̄ самма̄сан̇каппасса самма̄ва̄ча̄ пахоти. йасма̄ пана ‘‘идан̃чидан̃ча карисса̄ма̄’’ти хи пат̣хамам̣ ва̄ча̄йа сам̣видахитва̄ йебхуййена те те камманта̄ самма̄ пайоджӣйанти, тасма̄ ва̄ча̄ ка̄йакаммасса упака̄рика̄ти самма̄ва̄часса самма̄камманто пахоти. йасма̄ пана чатуббидхам̣ вачӣдуччаритам̣, тивидхан̃ча ка̄йадуччаритам̣ паха̄йа убхайам̣ сучаритам̣ пӯрентассева а̄джӣват̣т̣хамакасӣлам̣ пӯрати, на итарасса ¶ , тасма̄ самма̄ва̄часса самма̄каммантасса ча самма̄а̄джӣво пахоти. висуддхидит̣т̣хисамуда̄гатасамма̄а̄джӣвасса йонисо падха̄насса самбхавато самма̄а̄джӣвасса самма̄ва̄йа̄мо пахоти. йонисо падахантасса ка̄йа̄дӣсу чатӯсу ваттхӯсу сати сӯпат̣т̣хита̄ хотӣти самма̄ва̄йа̄масса самма̄сати пахоти. йасма̄ евам̣ сӯпат̣т̣хита̄ сати сама̄дхисса упака̄ра̄нупака̄ра̄нам̣ дхамма̄нам̣ гатийо саманнеситва̄ пахоти екатта̄рамман̣е читтам̣ сама̄дха̄тум̣, тасма̄ самма̄сатисса самма̄сама̄дхи пахотӣти. айан̃ча найо пуббабха̄ге на̄на̄ккхан̣ика̄нам̣ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ васена вутто, маггаккхан̣е пана самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ тасса тасса сахаджа̄та̄дивасена вутто ‘‘самма̄дит̣т̣хисса самма̄сан̇каппо пахотӣ’’тиа̄дӣнам̣ пада̄наматтхо йутто, айамева ча идха̄дхиппето. тена̄ха ‘‘айам̣ панаттхо’’тиа̄ди.
магган̃а̄н̣ети маггапарийа̄паннан̃а̄н̣е т̣хитасса там̣саман̇гино. маггапан̃н̃а̄ хи чатуннам̣ сачча̄нам̣ самма̄дассанат̣т̣хена ‘‘маггасамма̄дит̣т̣хӣ’’ти вутта̄, са̄ ева несам̣ йа̄тха̄вато джа̄нанато пат̣ивиджджханато идха ¶ ‘‘магган̃а̄н̣а’’нтипи вутта̄. маггавимуттӣти маггена килеса̄нам̣ вимуччанам̣ самуччхедаппаха̄намева. пхаласамма̄дит̣т̣хи ева ¶ ‘‘пхаласамма̄н̃а̄н̣а’’нти парийа̄йена вуттам̣, парийа̄йавачанан̃ча вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббам̣. пхалавимутти пана пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.
аматасса два̄ра̄ти арийамаггама̄ха. со пана вина̄ ча а̄чарийамут̣т̣хина̄ анантарам̣ аба̄хирам̣ каритва̄ йа̄вадева мануссехи суппака̄ситатта̄ виват̣о. дхаммавинӣта̄ти арийадхамме винӣта̄. со панеттха килеса̄нам̣ самуччхедавинайавасена ведитабботи а̄ха ‘‘самма̄ниййа̄нена ниййа̄та̄’’ти.
аттхӣти путхуттхависайам̣ нипа̄тападам̣ ‘‘аттхи ¶ имасмим̣ ка̄йе кеса̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.377; ма. ни. 1.110; 3.154; сам̣. ни. 4.127; а. ни. 6.29; 10.60; вибха. 356; кху. па̄. 2.1.дваттим̣саа̄ка̄ра; нетти. 47) вийа̄ти а̄ха ‘‘ана̄га̄мино ча аттхӣ’’ти. тенева̄ха ‘‘аттхи чеветтха сакада̄га̄мино’’ти. бахиддха̄ сам̣йоджанапаччайо ниббаттихетубхӯто пун̃н̃абха̄го етисса̄ аттхӣти пун̃н̃абха̄га̄, атисайависит̣т̣хо четтха аттхиаттхо ведитаббо. оттаппама̄ноти уттасанто бха̄йанто. на пана наттхи, аттхи ева̄ти дӣпети.
291. асса̄ти вессаван̣асса. ладдхи пана на аттхи пат̣ивиддхасаччатта̄. ‘‘абхисамайе висесо наттхӣ’’ти етена саббепи саббан̃н̃угун̣а̄ саббабуддха̄нам̣ садиса̄ ева̄ти дассети.
292. ка̄ран̣асса екарӯпатта̄ има̄ни пана пада̄нӣти на кевалам̣ ‘‘тайидам̣ брахмачарийа’’нтиа̄дӣни пада̄ни, атха кхо ‘‘имаматтхам̣ джанавасабхо йаккхо’’тиа̄дӣни пада̄ни пӣти.
джанавасабхасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
6. маха̄говиндасуттаван̣н̣ана̄
293. пан̃чакун̣д̣аликоти ¶ ¶ ¶ виссат̣т̣хапан̃чавен̣ико. чатумаггат̣т̣ха̄несӯти чатуннам̣ магга̄нам̣ винивиджджхитва̄ гатат̣т̣ха̄несу. таттха хи ката̄ са̄ла̄дайо чатӯхи диса̄хи а̄гатаманусса̄нам̣ упабхогаккхама̄ хонти. ‘‘еварӯпа̄нӣ’’ти имина̄ руккхамӯласодхана̄дӣни чева йатха̄сатти аннада̄на̄дӣни ча пун̃н̃а̄ни сан̇ган̣ха̄ти. ‘‘суван̣н̣аккхандхасадисо аттабха̄во ит̣т̣хо канто мана̄по ахосӣ’’ти па̄т̣хо. сакат̣асахассаматтанти ва̄хасахассаматтам̣, ва̄хо пана вӣсати кха̄рӣ, кха̄рӣ сол̣асадон̣аматта̄, дон̣ам̣ сол̣аса на̄л̣ийо ведитабба̄. кумбхам̣ дасамбан̣а̄ни. ‘‘сахассана̄л̣ийо’’ти кечи. раттасуван̣н̣акан̣н̣иканти раттасуван̣н̣амайам̣ ват̣ам̣сакам̣.
йасма̄ маджджхимайа̄ме ева девата̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитум̣ авасарам̣ лабханти, тасма̄ ‘‘екакот̣т̣ха̄сам̣ атӣта̄йа̄’’ти вуттам̣. атиккантаван̣н̣оти ативийа каманӣйарӯпо, кевалакаппанти ва̄ манам̣ ӯнам̣ авасесам̣, ӣсакам̣ асаматтанти аттхо бхагавато хи самӣпат̣т̣ха̄нам̣ мун̃читва̄ саббо гиджджхакӯт̣авиха̄ро тена обха̄сито. тена̄ха ‘‘чандима̄ вийа̄’’тиа̄ди.
девасабха̄ван̣н̣ана̄
294. ратанаматтакан̣н̣икаруккханиссандена̄ти ратанаппама̄н̣аруккхамайакӯт̣ада̄напун̃н̃аниссандена, тасса ва̄ пун̃н̃асса ниссандапхалабха̄вена. ниббаттасабха̄йанти самут̣т̣хитаупат̣т̣ха̄наса̄ла̄йам̣. ман̣имайа̄ти падумара̄га̄диман̣имайа̄. а̄н̣ийоти тхамбхатула̄сан̇гха̄т̣ака̄дӣсу ва̄л̣арӯпа̄дисан̇гха̄т̣анакаа̄н̣ийо.
гандхаббара̄джа̄ти гандхаббака̄йика̄нам̣ девата̄нам̣ ра̄джа̄. йе ¶ та̄ватим̣са̄нам̣ а̄саннава̄сино ча̄тумаха̄ра̄джика̄ дева̄, те пурато каронто ‘‘двӣсу девалокесу девата̄ пурато катва̄ нисинно’’ти вутто. сесесупи тӣсу т̣ха̄несу есева найо.
на̄гара̄джа̄ти ¶ на̄га̄нам̣ адхипати, на пана сайам̣ на̄гаджа̄тико.
а̄сати нисӣдати еттха̄ти а̄санам̣, нисаджджат̣т̣ха̄нанти а̄ха ‘‘нисӣдитум̣ ока̄со’’ти. ‘‘еттха̄’’ти падам̣ нипа̄таматтам̣, еттха̄ти ва̄ етасмим̣ па̄т̣хе. аттхуддха̄ранайена ¶ ваттаббам̣ пуббе вуттам̣ чатуббидхамева. та̄ватим̣са̄, екачче ча ча̄тумаха̄ра̄джика̄ йатха̄ладдха̄йа сампаттийа̄ тха̄варабха̄ва̄йа, а̄йатим̣ содхана̄йа ча пан̃ча сӣла̄ни раккханти, те тасса висодханаттхам̣ пава̄ран̣а̄сан̇гахам̣ каронти. тена вуттам̣ ‘‘маха̄пава̄ран̣а̄йа̄’’тиа̄ди.
вассасахассанти мануссаган̣ана̄йа вассасахассам̣.
паннапала̄соти патитапатто. кха̄ракаджа̄тоти джа̄такхуддакамакул̣о. йе хи нӣлапаттака̄ ативийа кхуддака̄ макул̣а̄, те ‘‘кха̄рака̄’’ти вуччанти. джа̄лакаджа̄тоти техийева кхуддакамакул̣ехи джа̄таджа̄лако саббасо джа̄ло вийа джа̄то. кечи пана ‘‘джа̄лакаджа̄тоти екаджа̄ло вийа джа̄то’’ти аттхам̣ ваданти. па̄ричхаттако кира кха̄ракаггахан̣ака̄ле саббаттхакамева паллавико хоти, те часса паллава̄ пабхассарапава̄л̣аван̣н̣асамуджджала̄ хонти, тена со саббасо самуджджаланто тит̣т̣хати. кут̣умалакаджа̄тоти сан̃джа̄тамаха̄макул̣о. коракаджа̄тоти сан̃джа̄тасӯчибхедо сампати викасама̄на̄ваттхо. саббапа̄липхуллоти саббасо пхуллитавикасито.
кантанакава̄тоти дева̄нам̣ пун̃н̃акаммапаччайа̄ пуппха̄нам̣ чхинданакава̄то. кантатӣти чхиндати. сампат̣иччханакава̄тоти чхинна̄нам̣ чхинна̄нам̣ пуппха̄нам̣ сампат̣игган̣ханакава̄то ¶ . наччантоти на̄на̄видхабхаттим̣ саннивесавасена наччанам̣ каронто. ан̃н̃атарадевата̄нанти на̄маготтавасена аппан̃н̃а̄тадевата̄нам̣.
рен̣уват̣т̣ӣти рен̣усан̇гха̄то. кан̣н̣икам̣ а̄хачча̄ти судхамма̄йа кӯт̣ам̣ а̄хантва̄.
ат̣т̣ха дивасети пан̃чамийа̄ саддхим̣ паккхе чатта̄ро дивасе сандха̄йа вуттам̣. йатха̄вуттесу ат̣т̣хасу дивасесу дхаммассаванам̣ нибаддхам̣ тада̄ паваттатӣти тато ан̃н̃ада̄ ка̄ритам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘ака̄ладхаммассаванам̣ ка̄рита’’нти. четийе чхаттасса хет̣т̣ха̄ ка̄таббаведика̄ чхаттаведика̄. четийам̣ париккхипитва̄ падаккхин̣акаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ антокатва̄ ка̄таббаведика̄ пут̣аведика̄. четийасса куччхим̣ париккхипитва̄ ¶ там̣ самбандхамева катва̄ ка̄таббаведика̄ куччхиведика̄. сӣхарӯпапа̄дакам̣ а̄санам̣ сӣха̄санам̣. убхосу пассесу сӣхарӯпайуттам̣ сопа̄нам̣ сӣхасопа̄нам̣.
аттамана̄ ¶ хонти анийа̄манакабха̄вато. тенева̄ха ‘‘маха̄пун̃н̃е пураккхатва̄’’тиа̄ди. пава̄ран̣а̄сан̇гахаттха̄йа саннипатита̄ти ведитабба̄ ‘‘тадахупосатхе паннарасе пава̄ран̣а̄йа пун̣н̣а̄йа пун̣н̣ама̄йа раттийа̄’’ти (дӣ. ни. 2.294) вачанато.
295. навахи ка̄ран̣ехӣти ‘‘итипи со бхагава̄ араха’’нтиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.157, 255) вуттехи арахатта̄дӣхи навахи буддха̄нубха̄вадӣпанехи ка̄ран̣ехи. дхаммасса ча̄ти еттха ча-саддо авуттасамуччайаттхоти тена сампин̣д̣итаматтхам̣ дассенто ‘‘уджуппат̣ипанната̄дибхедам̣ сан̇гхасса ча суппат̣ипатти’’нти а̄ха.
ат̣т̣хайатха̄бхуччаван̣н̣ана̄
296. йатха̄ анантамева а̄нан̃чам̣, бхисаккамева бхесаджджам̣ ¶ , евам̣ йатха̄бхӯта̄ ева йатха̄бхучча̄ти па̄л̣ийам̣ вуттанти а̄ха ‘‘йатха̄бхуччети йатха̄бхӯте’’ти. ван̣н̣етаббато киттетаббато ван̣н̣а̄, гун̣а̄. катхам̣ пат̣ипанноти хетуаваттха̄йам̣, пхалааваттха̄йам̣, сатта̄нам̣ упака̄ра̄ ваттха̄йанти тӣсупи аваттха̄су локана̄тхасса бахуджанахита̄йа пат̣ипаттийа̄ катхетукамйата̄пуччха̄. татха̄ хи нам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва парийоса̄на̄ сан̇кхепенева дассенто ‘‘дӣпан̇карапа̄дамӯле’’тиа̄дима̄ха. таттха абхинӣхарама̄ноти абхинӣха̄рам̣ каронто. йам̣ панеттха маха̄бхинӣха̄ре, па̄рамӣсу ча ваттаббам̣, там̣ брахмаджа̄лат̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.7) вуттам̣ ева̄ти таттха вуттанайенева ведитаббам̣.
‘‘кхантива̄дита̄пасака̄ле’’тиа̄ди (джа̄. 1.кхантӣва̄дӣджа̄така) хетуаваттха̄йамева анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄йа судуккара̄йа бахуджанахита̄йа пат̣ипаттийа̄ вибха̄ванам̣. йатха̄дхиппетам̣ хитасукхам̣ йа̄йа кирийа̄йа вина̄ на иджджхати, са̄пи тадаттха̄ ева̄ти дассетум̣ ‘‘туситапуре йа̄вата̄йукам̣ тит̣т̣хантопӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
дхаммачаккаппаваттана̄ди (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 13; пат̣и. ма. 3.30) пана ниббаттита̄ бахуджанахита̄йа пат̣ипатти. а̄йусан̇кха̄россаджджанампи ‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ тит̣т̣ха̄мӣ’’ти паваттийа̄ бахуджанахита̄йа пат̣ипатти. анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄навасена бахуджанахита̄йа ¶ пат̣ипатти. тена̄ха ‘‘йа̄васса̄’’тиа̄ди. сесапада̄нӣти ‘‘бахуджанасукха̄йа̄’’тиа̄дӣни пада̄ни. паччхиманти ‘‘аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа̄’’ти ¶ падаттайам̣. пуримасса̄ти тато пуримасса падаттайасса. аттхоти аттханиддесо.
йадипи атӣтенан̇гена саманна̄гата̄ саттха̄ро ахесум̣, тепи пана буддха̄ ева̄ти аттхато амха̄кам̣ саттха̄ анан̃н̃оти а̄ха ‘‘атӣтепи буддхато ан̃н̃ам̣ на саманупасса̄ма̄’’ти. йатха̄ ча атӣте, евам̣ ана̄гате ча̄ти айаматтхо найато лаббхатӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘ана̄гатепи на саманупасса̄ма̄’’ти. сакко пана девара̄джа̄ таматтхам̣ аттха̄паннамева катва̄ ‘‘на панетарахи’’ иччева̄ха. ким̣ сакко катхетӣти вича̄ретва̄ти ‘‘нева атӣтам̣се саманупассама̄’ти ¶ ваданто сакко ким̣ катхетӣ’’ти вича̄ран̣ам̣ самут̣т̣хапетва̄. йасма̄ атӣте буддха̄ ахесум̣, ана̄гате бхависсантӣти на̄йаматтхо саккена девара̄джена парин̃н̃а̄то, те пана буддхаса̄ман̃н̃ена амха̄кам̣ бхагавата̄ саддхим̣ гахетва̄ етарахи ан̃н̃асса саббена саббам̣ абха̄вато татха̄ вуттанти дассетум̣ ‘‘етарахӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сва̄ккха̄та̄дӣнӣти сва̄ккха̄тапада̄дӣни. кусала̄дӣнӣти ‘‘идам̣ кусала’’нтиа̄дӣни пада̄ни.
ган̇га̄йамуна̄нам̣ асама̄гамат̣т̣ха̄не удакам̣ бхиннаван̣н̣ам̣ хонтампи сама̄гамат̣т̣ха̄не абхиннаван̣н̣ам̣ ева̄ти а̄ха ‘‘ван̣н̣енапи сам̣сандати саметӣ’’ти. таттха кира ган̇годакасадисамева йамунодакам̣. йатха̄ нибба̄нам̣ кеначи килесена анупаккилит̣т̣хата̄йа парисуддхам̣, евам̣ нибба̄нага̄минипат̣ипада̄пи кеначи килесена анупаккилит̣т̣хата̄йа парисуддха̄ва иччхитабба̄. тена̄ха ‘‘на хӣ’’тиа̄ди. йена парисуддхаттхена нибба̄насса, нибба̄нага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа ча а̄ка̄сӯпамата̄, со кеначи анупалепо, анупаккилесо ча̄ти а̄ха ‘‘а̄ка̄сампи алаггам̣ парисуддха’’нти. ида̄ни таматтхам̣ нидассанена вибхӯтам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘чандимасӯрийа̄на’’нтиа̄ди вуттам̣. сам̣сандати йуджджати пат̣ипаджджитаббата̄пат̣ипаджджанехи ан̃н̃аман̃н̃а̄нуччхавиката̄йа.
пат̣ипада̄йа т̣хита̄нанти пат̣ипадам̣ маггапат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджама̄на̄нам̣. вуситаватанти брахмачарийава̄сам̣ вуситаванта̄нам̣ етесам̣. ладдхасаха̄йоти ета̄сам̣ пат̣ипада̄нам̣ васена ладдхасаха̄йо. таттха таттха са̄вакехи саттху ка̄таббакичче. идам̣ пана ‘‘адутийо’’тиа̄ди суттантаре а̄гатавачанам̣ ан̃н̃ехи асадисат̣т̣хена вуттам̣, на йатха̄вуттасаха̄йа̄бха̄вато. апануджджа̄ти апанӣйа виваджджетва̄. ‘‘апануджджа̄’’ти ча антогадха̄вадха̄ран̣ам̣ ¶ идам̣ вачанам̣ екантикатта̄ тасса апанодасса̄ти вуттам̣ ‘‘апануджджева̄’’ти.
лаббхатӣти ¶ ¶ ла̄бхо, со пана уккам̣сагативиджа̄нанена са̄тисайо, випуло ева ча идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘маха̄ла̄бхо уппанно’’ти. уссаннапун̃н̃аниссандасамуппанноти йатха̄вуттака̄лам̣ самбхатасувипулаул̣а̄ратарапун̃н̃а̄бхисандато ниббатто.‘‘име ниббатта̄, ито парам̣ майхам̣ ока̄со наттхӣ’’ти усса̄хаджа̄то вийа упарӯпари вад̣д̣хама̄но удапа̄ди. саббадиса̄су хи йамакамаха̄мегхо ут̣т̣хахитва̄ маха̄мегхам̣ вийа саббапа̄рамийо ‘‘екасмим̣ аттабха̄ве випа̄кам̣ дасса̄ма̄’’ти сампин̣д̣ита̄ вийа бхагавато идам̣ ла̄бхасакка̄расилокам̣ ниббаттайим̣су, тато аннапа̄наваттхайа̄нама̄ла̄гандхавилепана̄дихаттха̄ кхаттийабра̄хман̣а̄дайо упагантва̄ ‘‘кахам̣ буддхо, кахам̣ бхагава̄, кахам̣ девадево, кахам̣ нара̄сабхо, кахам̣ пурисасӣхо’’ти бхагавантам̣ парийесанти, сакат̣асатехипи паччайе а̄харитва̄ ока̄сам̣ алабхама̄на̄ саманта̄ га̄вутаппама̄н̣ампи сакат̣адхурена сакат̣адхурам̣ а̄хачча тит̣т̣ханти чева анубандханти ча андхакавиндабра̄хман̣а̄дайо вийа. саббам̣ кхандхаке, тесу тесу ча суттесу а̄гатанайена ведитаббам̣. тена̄ха ‘‘ла̄бхасакка̄ро махогхо вийа̄’’тиа̄ди.
пат̣ипа̄т̣ибхаттанти бахӯсу ‘‘да̄нам̣ дасса̄ма̄’’ти а̄хат̣апат̣ипа̄т̣ика̄йа ут̣т̣хитесу анупат̣ипа̄т̣ийа̄ да̄табба бхаттам̣.
маттхакам̣ патто анан̃н̃аса̄дха̄ран̣атта̄ тасса да̄насса. упа̄йам̣ а̄чиккхи на̄гара̄нам̣ асаккун̣еййарӯпена да̄нам̣ да̄петум̣. са̄лакалйа̄н̣ируккха̄ ра̄джапариггаха̄ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣а̄, тасма̄ тесам̣ падарехи ман̣д̣апо ка̄рито, хаттхино ча ра̄джабхан̣д̣абхӯта̄ на̄гарехи на сакка̄ ладдхунти техи чхаттам̣ дха̄ра̄питам̣, татха̄ кхаттийадхӣта̄хи веййа̄ваччам̣ ка̄ритам̣. ‘‘пан̃ча а̄санасата̄нӣ’’ти идам̣ са̄лакалйа̄н̣иман̣д̣апе пан̃н̃атте сандха̄йа вуттам̣, тато бахи пана бахӯни пан̃н̃атта̄ни ахесум̣ ¶ . чатуджджа̄тийагандхам̣ писати буддхаппамукхасса сан̇гхасса пӯджанаттхан̃чева паттасса уббат̣анаттхан̃ча. удаканти паттадхованаудакам̣. анаггха̄ни ахесум̣ анаггхаратана̄бхисан̇кхататта̄.
саттадха̄ муддха̄ пхалиссати ана̄дарака̄ран̣а̄дина̄. ка̄л̣ам̣ олокесса̄мӣти ка̄л̣ам̣ евам̣ анупеккхисса̄ми, тасса уппаджджанакам̣ анаттхам̣ парихарисса̄мӣти аттхо.
кадарийа̄ти ¶ тхаддхамаччхарино пун̃н̃акаммавимукха̄. девалокам̣ на ваджанти пун̃н̃асса акататта̄, маччхарибха̄вена ча па̄пасса пасутатта̄. ба̄ла̄ти дуччинтитачинтана̄дина̄ ба̄лалаккхан̣айутта̄. наппасам̣санти да̄нам̣ пасам̣ситумпи на висаханти. дхӣроти дхӣтисампанно ул̣а̄рапан̃н̃о парехи катам̣ да̄нам̣ ¶ анумодама̄нопи, тенева да̄на̄нумоданенева. сукхӣ параттха̄ти паралоке ка̄йикачетасикасукхасаман̇гӣ хоти.
варароджо на̄ма тасмим̣ ка̄ле еко кхаттийо, тасса варароджасса. анаваджджа…пе… пхалеййа абхӯтава̄дибха̄ватоти адхиппа̄йо. атирекападасахассена тим̣са̄дхикена ад̣д̣хатеййага̄тха̄сатена ван̣н̣амева катхеси рӯпаппасанната̄йа ча.
йа̄ва ман̃н̃е кхаттийа̄ти еттха йа̄ва̄ти авадхипариччхедавачанам̣, ан̃н̃ети нипа̄таматтам̣, йа̄ва кхаттийа̄ кхаттийе авадхим̣ катва̄ саббе деваманусса̄ти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘кхаттийа̄ бра̄хман̣а̄’’тиа̄ди. мадапаматтоти ла̄бхасакка̄расилокамадена паматто чева таданвайена пама̄дена паматто ча хутва̄.
таданвайамева̄ти таданугатамева. ва̄ча̄…пе… саметӣти вачӣкаммака̄йакамма̄ни ан̃н̃аман̃н̃ам̣ авируддха̄ни, ан̃н̃адаттху сам̣санданти. аджа̄ ева мига̄ти аджа̄мига̄, те аджа̄миге.
тин̣н̣авичикиччхо саббасо атиккантавичикиччха̄канта̄ро ¶ . нану ча саббепи сота̄панна̄ тин̣н̣авичикиччха̄, вигатакатхам̣катха̄ ча? саччаметам̣, идам̣ пана на та̄дисам̣ тин̣н̣авичикиччхатам̣ сандха̄йа вуттам̣, атха кхо саббасмим̣ н̃еййадхамме сабба̄ка̄ра̄вабодхасан̇кха̄тасаннит̣т̣ха̄навасена саббасо нира̄катам̣ сандха̄йа̄ти дассенто ‘‘йатха̄ хӣ’’ти а̄дима̄ха. уссаннуссаннатта̄ти паропарабха̄вато, айан̃ча аттхо бхагавато анекадха̄туна̄на̄дха̄тун̃а̄н̣абаленапи иджджхати. саббаттха вигатакатхам̣катхо саббадасса̄вибха̄вато. саббесам̣ параматтхадхамма̄нам̣ сачча̄бхисамайавасена пат̣ивиддхатта̄ вуттам̣ ‘‘воха̄равасена̄’’ти ва̄ на̄маготта̄дивасена̄ти аттхо.
парийоситасан̇каппоти саббасо нит̣т̣хитаманоратхо. нану ча арийамаггена парийоситасан̇каппата̄ на̄ма сол̣асакиччасиддхийа̄ катакаран̣ӣйабха̄вена, на саббан̃еййадхамма̄вабодхена̄ти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘пуббе ¶ анануссутесӯ’’тиа̄ди. са̄вака̄нам̣ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣ вийа, хи паччекабуддха̄нам̣ паччекабодхин̃а̄н̣ам̣ вийа ча самма̄самбуддха̄нам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ чатусачча̄бхисамбодхапуббакамева̄ти. анануссутесӯти на ануссутесу. са̄манти сайамева. пададвайена̄пи парато гхосена вина̄ти дассети. таттха̄ти нимиттаттхе бхуммам̣, сачча̄бхисамбодханимиттанти аттхо. сачча̄бхисамбодхо ча аггамаггавасена̄ти ¶ дат̣т̣хаббам̣. балесу ча васӣбха̄ванти дасаннам̣ балан̃а̄н̣а̄нам̣ йатха̄ручи паватти. джа̄татта̄ джа̄та̄ти самма̄самбуддхе вадати.
297. таттха таттха ра̄джадха̄ниа̄дике нибаддхава̄сам̣ васанто. тӣсу ман̣д̣алесу йатха̄ка̄лам̣ ча̄рикам̣ чаранто.
298. асса̄ти пхаласса. танти ка̄ран̣ам̣. двиннампи екато уппаттийа̄ ка̄ран̣ам̣ наттхи, пагева тин̣н̣ам̣, чатуннам̣ ва̄ти. ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди ‘‘екисса̄ локадха̄туйа̄’’ти вутталокадха̄туйа̄ ¶ пама̄н̣апариччхедадассанаттхам̣ а̄раддхам̣.
йа̄вата̄ти йаттакена т̣ха̄нена. парихарантӣти синерум̣ париккхипанта̄ париваттанти. диса̄ти диса̄су, бхумматтхе етам̣ паччаттавачанам̣. бханти диббанти. вирочана̄ти обха̄санта̄, вирочана̄ ва̄ собхама̄на̄ чандимасӯрийа̄ бханти, тато ева диса̄ ча бханти. та̄ва сахассадха̄ти таттако сахассалоко.
еттаканти имам̣ чаккава̄л̣ам̣ маджджхе катва̄ имина̄ва саддхим̣ чаккава̄л̣ам̣ дасасахассам̣. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ маха̄пада̄наван̣н̣ана̄йам̣ вуттамева. на пан̃н̃а̄йатӣти тӣсу пит̣акесу ана̄гататта̄.
санан̇кума̄ракатха̄ван̣н̣ана̄
300. ван̣н̣ена̄ти рӯпасампаттийа̄. сувин̃н̃еййатта̄ там̣ ана̄маситва̄ йасасаддассева аттхама̄ха. алан̇ка̄рапарива̄рена̄ти алан̇ка̄рена ча парива̄рена ча. пун̃н̃асирийа̄ти пун̃н̃иддхийа̄.
301. сампаса̄данети сампаса̄даджанане. сам̣пуббо кха̄-саддо джа̄нанаттхо ‘‘сан̇кха̄йетам̣ пат̣исеватӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.168) вийа̄ти а̄ха ‘‘джа̄нитва̄ мода̄ма̄’’ти.
говиндабра̄хман̣аваттхуван̣н̣ана̄
304. йа̄ва ¶ дӣгхараттанти йа̄ва парима̄н̣ато, апаримитака̄лапаридӣпанаметанти а̄ха ‘‘еттаканти…пе… атичираратта’’нти. маха̄пан̃н̃ова со бхагава̄ти тена брахмуна̄ ануматипуччха̄васена ¶ дева̄нам̣ вуттанти дассенто ‘‘маха̄пан̃н̃ова со бхагава̄. ноти катхам̣ тумхе ман̃н̃атха̄’’ти а̄ха. сайамеветам̣ пан̃хам̣ бйа̄ка̄тука̄мо ‘‘бхӯтапуббам̣ бхо’’ти а̄дим̣ а̄ха̄ти самбандхо. евам̣ пана бйа̄каронтена аттхато айампи аттхо вутто на̄ма хотӣти дассенто ‘‘аначчхарийамета’’нти а̄дима̄ха. тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нанти ¶ килеса̄бхисан̇кха̄радевапуттама̄ра̄нам̣. ‘‘аначчхарийамета’’нти вуттамеваттхам̣ нигаманавасена ‘‘киметтха аччхарийа’’нти пунапи вуттам̣.
ран̃н̃о дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикааттха̄нам̣ пуро дха̄нато пуре пуре сам̣видха̄нато пурохитоти а̄ха ‘‘саббакичча̄ни ануса̄санапурохито’’ти. говиндийа̄бхисекена̄ти говиндасса т̣ха̄не т̣хапана̄бхисекена. там̣ кира тасса бра̄хман̣асса кулапарампара̄гатам̣ т̣ха̄нантарам̣. джотитатта̄ти а̄вудха̄нам̣ джотитатта̄. па̄ланасаматтхата̄йа̄ти ран̃н̃о, апаримитасса ча саттака̄йасса анаттхато парипа̄ланасаматтхата̄йа.
самма̄ воссаджджитва̄ти сут̣т̣ху тассева̄га̄равабха̄вена виссаджджитва̄ ниййа̄тетва̄. там̣ таматтхам̣ киччам̣ пассатӣти аттхадасо.
305. бхаванам̣ вад̣д̣ханам̣ бхаво, бхавати етена̄ти ва̄ бхаво, вад̣д̣хика̄ран̣ам̣ сандхивасена ма-ка̄ра̄гамо, о-ка̄расса ча а-ка̄ра̄десам̣ катва̄ ‘‘бхаваматтхӯ’’ти вуттам̣. бхавантам̣ джотипа̄ланти пана са̄миаттхе упайогавачананти а̄ха ‘‘бхото’’ти. ма̄ паччабйа̄ха̄сӣти ма̄ пат̣иккхипӣти аттхо. со пана пат̣иккхепо пат̣ивачанам̣ хотӣти а̄ха ‘‘ма̄ пат̣ибйа̄ха̄сӣ’’ти. абхисамбхосӣти камманта̄нам̣ сам̣видха̄не саматтхо хотӣти а̄ха ‘‘сам̣видахитва̄’’ти. бхава̄бхавам̣, пан̃н̃ан̃ча винди пат̣илабхӣти говиндо, маханто говиндо маха̄говиндо. ‘‘го’’ти хи пан̃н̃а̄йетам̣ адхивачанам̣ гаччхати аттхе буджджхатӣти.
раджджасам̣вибхаджанаван̣н̣ана̄
306. екапитика̄ ¶ вема̄тука̄ канит̣т̣хабха̄таро. айам̣ абхиситтоти айам̣ рен̣у ра̄джакума̄ро питу аччайена радждже абхиситто. ра̄джака̄рака̄ти ра̄джапуттам̣ радждже патит̣т̣ха̄пета̄ро.
307. мадентӣти ¶ маданӣйа̄ти каттуса̄дханатам̣ дассенто ‘‘мадакара̄’’ти а̄ха. мадакаран̣ам̣ пана пама̄дасса висесака̄ран̣анти вуттам̣ ‘‘пама̄дакара̄’’ти.
308. рен̣усса ¶ раджджасамӣпе дасага̄вутаматтавиттхата̄ни хутва̄ апарабха̄ге тийоджанасатам̣ виттхататта̄ сабба̄ни чха раджджа̄ни сакат̣амукха̄ни пат̣т̣хапеси. вита̄насадисам̣ чатурассабха̄вато.
310. саха̄ти га̄тха̄йа падапарипӯран̣аттхам̣ вуттам̣. тасса аттхам̣ дассенто ‘‘тенева саха̄’’ти а̄ха. саха̄ти ва̄ авина̄бха̄ваттхе нипа̄то, со саха а̄сум̣ сатта бха̄радха̄ти йоджетаббо, тена те десантаре васанта̄ вичиттена сахабха̄вино авина̄бха̄виноти дӣпети. раджджабха̄рам̣ дха̄ренти аттани а̄ропенти вахантӣти бха̄радха̄.
пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
киттисаддааббхуггаманаван̣н̣ана̄
311. анупурохите т̣хапесӣти анупурохите катва̄ т̣хапеси, анупурохите ва̄ т̣ха̄не т̣хапеси. тисаванам̣ каронте сандха̄йа ‘‘дивасасса тиккхатту’’нти вуттам̣. двӣсу сандхӣсу саванам̣ каронте сандха̄йа ‘‘са̄йам̣, па̄то ва̄’’ти вуттам̣. тато пат̣т̣ха̄йа̄ти ватачарийам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ нха̄така̄лато пабхути.
312. абхиуггаччхӣти ут̣т̣хахи удапа̄ди. ачинтетва̄ти ‘‘катхам̣ кхо ахам̣ брахмуна̄ саддхим̣ мантеййа’’нти ачинтетва̄ евам̣ читтампи ануппа̄детва̄. тена сама̄гаманассева абха̄вато амантетва̄. там̣ дисва̄ти там̣ карун̣а̄брахмавиха̄рабха̄ванам̣ брахмадассанӯпа̄йам̣ дисва̄ н̃а̄н̣ачаккхуна̄.
313. еванти ¶ евам̣ ран̃н̃о а̄рочетва̄ пат̣исалла̄нам̣ упагате. саббаттха̄ти саббесу чханнам̣ кхаттийа̄нам̣, саттаннам̣ бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄нам̣ ¶ , саттаннам̣ на̄т̣акасата̄нам̣, чатта̄рӣса̄йа ча бхарийа̄нам̣ а̄пуччханава̄ресу.
316. са̄дисийоти джа̄тийа̄ са̄дисийоти а̄ха ‘‘самаван̣н̣а̄ самаджа̄тика̄’’ти.
317. сантха̄га̄ранти джха̄наманасика̄рена бахи висат̣авитаккавӯпасаманена читтасса сантхамбханам̣ ¶ ага̄рам̣, джха̄наса̄ланти аттхо. гахита̄ва̄ти бха̄вана̄нуйогена маха̄саттена аттано читтасанта̄не уппа̄данавасена гахита̄ ева. наттхи джха̄ненева виккхамбхитатта̄. висесато хисса карун̣а̄йа бха̄витатта̄ анабхирати уккан̣т̣хана̄ наттхи, метта̄йа бха̄витатта̄ бхайапаритассана̄ наттхи. уккан̣т̣хана̄ти пана брахмадассане уссуккам̣, паритассана̄ти тадабхипаттхана̄ти а̄ха ‘‘брахмуно пана̄’’тиа̄ди.
брахмуна̄са̄каччха̄ван̣н̣ана̄
318. читтутра̄соти читтасса утра̄санаматтам̣. катханти саттаника̄йанива̄сат̣т̣ха̄нана̄маготта̄дӣнам̣ васена кена пака̄рена. тена̄ха ‘‘ки’’нтиа̄ди.
соти йе те панаканасанантабандхасатанасанан̇кума̄рака̄лана̄мака̄ локе па̄кат̣а̄ пан̃н̃а̄та̄ брахма̄но, тесу санан̇кума̄ро на̄ма̄ханти дассети.
аггханти гарут̣т̣ха̄нийа̄нам̣ да̄таббам̣а̄ха̄рам̣. мадхуса̄канти мадхура̄ха̄рам̣, йам̣ кин̃чи атитхино да̄таббам̣ а̄ха̄рам̣ упача̄равасена евам̣ вадати. тена̄ха ‘‘мадхуса̄кам̣ пана̄’’тиа̄ди. пуччха̄ма̄ти нимантанавасена пуччха̄ма.
319. маха̄сатто чатта̄ро брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ т̣хитопи тесу ‘‘брахмасахабйата̄йа магго’’ти аниббематиката̄йа ‘‘кан̇кхӣ’’ти авоча. кечи пана ‘‘тапокаммена париккхӣн̣асарӣрата̄йа, брахмасама̄гамена бхайа̄дисамуппаттийа̄ ча пат̣иладдхаматтехи брахмавиха̄рехи парихӣно ахоси, тасма̄ авиккхамбхитавичикиччхата̄йа ‘кан̇кхӣ’ти авоча̄’’ти ваданти. парасса ведийа̄ видита̄ параведийа̄, те пана тасса па̄кат̣а̄ вибхӯта̄ти а̄ха ‘‘парасса ¶ па̄кат̣есу параведийесӯ’’ти. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘парена сайам̣ абхисан̇кхататта̄’’ти. мама̄ти ¶ каммам̣ мамам̣ка̄ро, маматтанти а̄ха ‘‘идам̣ мама…пе… тан̣ха’’нти. ‘‘мама’’нти кароти етена̄ти хи мамам̣ка̄ро, татха̄паватта̄ тан̣ха̄. мануджесӯти ниддха̄ран̣е бхуммам̣, на висайети а̄ха ‘‘мануджесу йо кочӣ’’ти. ‘‘екодибхӯто’’ти падасса бха̄ваттхам̣ та̄ва дассенто ‘‘екӣбхӯто’’ти ватва̄ пуна там̣ виваранто ‘‘еко тит̣т̣ханто еко нисӣданто’’ти а̄ха. та̄дисоти еко хутва̄ паваттанако. бхӯтоти джа̄то. джха̄не адхимутти на̄ма тасмим̣ ниббаттите, аниббаттите куто адхимуттӣти а̄ха ‘‘джха̄нам̣ ниббаттетва̄ти аттхо’’ти. виссагандхо на̄ма кодха̄дикилесапарибха̄вана̄ти тесам̣ виккхамбханена ¶ виссагандхавирахито. етесу дхаммесӯти паббаджджа̄нам̣ вивекава̄сакарун̣а̄брахмавиха̄ра̄дидхаммесу.
320. авидва̄ти на видитава̄. а̄варита̄ти кусала̄нам̣ уттаримануссадхамма̄нам̣ уппаттинива̄ран̣ена а̄варита̄. пӯтика̄ти бйа̄панначиттата̄дина̄ пӯтибхӯта̄. килесавасена дуггандхам̣ виссагандхам̣ ва̄йати. нирайа̄диапа̄йесу ниббаттанасӣлата̄йа а̄па̄йика̄ти а̄ха ‘‘апа̄йӯпага̄’’ти. чора̄дӣхи упаддутасса пависитука̄масса па̄ка̄ракава̄т̣апарикха̄дӣхи вийа нагарам̣ кодха̄дӣхи нивуто пихито брахмалоко асса̄ти нивутабрахмалоко. пуччхати ‘‘кена̄ват̣а̄’’ти ваданто.
муса̄ва̄дова мосаваджджам̣ йатха̄ бхисаккамева бхесаджджам̣. куджджханам̣ дуссанам̣. дит̣т̣ха̄дӣсу адит̣т̣ха̄дива̄дита̄васена паресам̣ висам̣ва̄данам̣ парависам̣ва̄данам̣. садисам̣ патирӯпам̣ дассетва̄ палобханам̣ садисам̣ дассетва̄ ван̃чанам̣. митта̄нам̣ вихим̣санам̣ меттибхедо миттадуббханам̣. дал̣хамаччхарита̄ тхаддхамаччхарийам̣. аттани виджджама̄нам̣ нихӣнатам̣, садисатам̣ ва̄ атиккамитва̄ ман̃н̃анам̣. паресам̣ сампаттийа̄ асаханам̣ кхӣйанам̣. аттасампаттийа̄ нигӯханавасена, парехи са̄дха̄ран̣абха̄ва̄саханавасена ча вивидха̄ иччха̄ ручи етасса̄ти вивиччха̄. кадарийата̄йа ¶ мудукам̣ маччхарийам̣. йаттха каттхачӣти сакасантаке, парасантаке, хӣна̄тике ча̄ти йаттха каттхачи а̄рамман̣е. луббханам̣ а̄рамман̣асса гахан̣ам̣ абхигиджджханам̣. маджджанам̣ сеййа̄дивасена маданам̣ сампаггахо. муйханам̣ а̄рамман̣асса анавабодхо. етесӯти етесу йатха̄вуттесу кодха̄дӣсу саттасанта̄насса килиссанато виба̄дханато, упата̄панато ча килесасан̃н̃итесу па̄падхаммесу. йутта̄ пайутта̄ сампайутта̄ авирахита̄.
еттха ¶ ча̄йам̣ брахма̄ маха̄саттена а̄магандхе супут̣т̣хо аттано йатха̄упат̣т̣хите па̄падхамме чуддасахи падехи вибхаджитва̄ катхеси, те пана та̄дисам̣ паваттивисесам̣ упа̄да̄йа вутта̄пи кечи пуна вутта̄, а̄магандхасутте (су. ни. 242) пана вутта̄пи кечи идха саббасо на вутта̄, евам̣ сантепи лаккхан̣аха̄ранайена, тадекат̣т̣хата̄йа ва̄ тесам̣ петтха сан̇гахо дат̣т̣хаббо. тена̄ха ‘‘идам̣ пана сутта’’нтиа̄ди. таттха а̄магандхасуттена дӣпетва̄ти идха сарӯпато авутте а̄магандхепи вуттехи екалаккхан̣ата̄дина̄ а̄магандхасуттена пака̄сетва̄ катхетаббам̣ таттха несам̣ сарӯпато катхитатта̄. а̄магандхасуттампи имина̄ дӣпетаббам̣ идха вутта̄нампи кесан̃чи а̄магандха̄нам̣ таттха авуттабха̄вато. йасма̄ а̄магандхасутте вутта̄пи а̄магандха̄ аттхато идха сан̇гахам̣ самосаран̣ам̣ гаччханти, тасма̄ идха вутте парихаран̣авасена дассентена йасма̄ четтха кечи абхидхамманайена акилесасабха̄ва̄пи саттасанта̄насса ¶ виба̄дханат̣т̣хена ‘‘килеса̄’’ти ваттаббатам̣ араханти, тасма̄ ‘‘чуддасасу килесесӯ’’ти вуттам̣.
нимма̄дам̣ мила̄панам̣ кхепананти а̄ха ‘‘нимма̄детабба̄ паха̄табба̄’’ти. буддхатантӣти буддхабха̄вӣнам̣ павен̣ӣ, буддхабха̄винопи ‘‘буддха̄’’ти вуччанти йатха̄ ‘‘агама̄ ра̄джагахам̣ буддхо’’ти. маха̄пурисасса дал̣хӣкаммам̣ катва̄ти маха̄пурисасса ‘‘паббаджисса̄маха’’нти ¶ паваттачиттуппа̄дасса дал̣хӣкаммам̣ катва̄.
рен̣ура̄джаа̄мантана̄ван̣н̣ана̄
321. мама манам̣ харитва̄ти мама читтам̣ апанетва̄ тасса васена аваттитва̄.
екӣбха̄вам̣ упагантва̄ вуттхасса̄ти ка̄йавивекапарибрӯханена екӣбха̄вам̣ упагантва̄ тапокаммавасена вуттхасса. кусапаттехи париттхатоти барихисехи ведийа̄ самантато сантхарито. ака̄чоти ван̣о ван̣асадисакхан̣д̣иччавирахито. тена̄ха ‘‘акаккасо’’ти.
чхакхаттийаа̄мантана̄ван̣н̣ана̄
322. сиккхеййа̄ма̄ти сиккха̄пеййа̄ма, сиккха̄панан̃четтха аттхибха̄ва̄па̄дананти а̄ха ‘‘упала̄пеййа̄ма̄’’ти.
323. йасса ¶ вӣрийа̄рамбхасса, кхантибаласса ча абха̄вена паббаджита̄нам̣ саман̣адхаммо парипун̣н̣о, парисуддхо ча на хоти, тесу вӣрийа̄рамбхакхантибалесу те те нийоджетум̣ ‘‘а̄рамбхавхо’’тиа̄ди вуттам̣.
карун̣а̄джха̄намагготи карун̣а̄джха̄насан̇кха̄то магго. уджумагготи брахмалокагамане уджубхӯто магго. ануттароти сет̣т̣хо брахмавиха̄расабха̄вато. тена̄ха ‘‘уттамамагго на̄ма̄’’ти. саббхи раккхито са̄дхӯхи йатха̄ париха̄ни на хоти, евам̣ пат̣ипаккхадӯрӣкаран̣ена раккхито гопито. ‘‘саддхаммо саббхи ваккхито’’ти кечи пат̣ханти, тесам̣ сапарахитаса̄дханена са̄дхӯхи буддха̄дӣхи катхито паведитоти аттхо.
тан̇кхан̣авиддхам̣санадхамманти ¶ йасмим̣ кхан̣е виродхидхаммасама̄його, тасмим̣йева кхан̣е винассанасабха̄вам̣, йо ва̄ со гаманасса̄да̄нам̣ девапутта̄нам̣ хет̣т̣хупарийена пат̣имукхам̣ дха̄ванта̄нам̣ сираси, па̄де ча баддхакхурадха̄ра̄сама̄гаманатопи сӣгхатарата̄йа атииттаро паваттиккхан̣о, тенева винассанасабха̄вам̣. тасса джӣвитасса. гатинти нит̣т̣хам̣. манта̄йанти мантеййанти ¶ вуттам̣ хотӣти а̄ха ‘‘мантетабба’’нти. каран̣аттхе ва̄ бхумманти ‘‘манта̄йа’’нти идам̣ бхуммам̣ каран̣аттхе дат̣т̣хаббам̣ йатха̄ ‘‘н̃а̄та̄йа’’нти. саббапалибодхети саббепи кусалакирийа̄йа вибандхе упародхе.
бра̄хман̣амаха̄са̄ла̄дӣнам̣ а̄мантана̄ван̣н̣ана̄
324. аппесаккха̄ти аппа̄нубха̄ва̄ти а̄ха ‘‘паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄ди.
чаккаватти ра̄джа̄ вийа самбха̄вито.
маха̄говиндапаббаджджа̄ван̣н̣ана̄
328. сама̄паттӣнам̣ а̄джа̄нанам̣ на̄ма аттапаччаккхата̄, саччхикирийа̄ти а̄ха ‘‘на саккхим̣су ниббаттету’’нти.
329. имина̄ти ‘‘сара̄маха’’нти имина̄ падена. ‘‘сара̄маха’’нти хи вадантена бхагавато маха̄брахмуна̄ катхитам̣ ‘‘татхева та’’нти бхагавата̄ пат̣ин̃н̃а̄тамева джа̄танти. на ват̣т̣е ниббинданаттха̄йа чатусаччакаммат̣т̣ха̄накатха̄йа абха̄вато. асати пана ват̣т̣е ниббида̄йа вира̄га̄нам̣ асамбхаво ева̄ти а̄ха ¶ ‘‘на вира̄га̄йа̄’’тиа̄ди. екантамева ват̣т̣е ниббинданаттха̄йа анека̄ка̄равока̄рават̣т̣е а̄дӣнававибха̄ванато.
‘‘ниббида̄йа̄’’ти имина̄ падена випассана̄ вутта̄. еса найо сесесупи. ваваттха̄накатха̄ти випассана̄магганибба̄на̄нам̣ там̣там̣падехи ваваттхапетва̄ катха̄. айаметтха ниппарийа̄йакатха̄ти а̄ха ‘‘парийа̄йена пана̄’’тиа̄ди.
330. парипӯретунти бха̄вана̄па̄рипӯривасена парипун̣н̣е ка̄тум̣, ниббаттетунти аттхо. брахмачарийачин̣н̣акулапутта̄нанти ¶ чин̣н̣амаггабрахмачарийа̄нам̣ кулапутта̄нанти уккат̣т̣ханиддесена арахаттаникӯт̣ена десанам̣ нит̣т̣хапеси.
абхинанданам̣ на̄ма сампат̣иччханам̣ ‘‘абхинанданти а̄гата’’нтиа̄дӣсу ¶ вийа, тан̃четтха аттхато читтасса аттаманата̄ти а̄ха ‘‘читтена сампат̣иччханто абхинандитва̄’’ти. ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти ва̄ча̄йа сампахам̣сана̄ анумодана̄ти а̄ха ‘‘ва̄ча̄йа сампахам̣сама̄но анумодитва̄’’ти.
маха̄говиндасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
7. маха̄самайасуттаван̣н̣ана̄
нида̄наван̣н̣ана̄
331. уда̄нанти ¶ ¶ ¶ ран̃н̃а̄ окка̄кена джа̄тисамбхедапариха̄ранимиттам̣ паваттитам̣ уда̄нам̣ пат̣ичча. екопи джанападо рул̣хисаддена ‘‘сакка̄’’ти вуччатӣти еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ маха̄нида̄наван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена ведитаббам̣. аропитети кеначи аропите.
а̄варан̣ена̄ти сетуна̄. бандха̄петва̄ти пам̣супала̄сапа̄са̄н̣аматтика̄кхан̣д̣а̄дӣхи а̄л̣им̣ тхирам̣ ка̄ра̄петва̄.
‘‘джа̄тим̣ гхат̣т̣етва̄ калахам̣ вад̣д̣хайим̣сӯ’’ти сан̇кхепена вуттаматтхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘колийакаммакара̄ вадантӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
тӣн̣и джа̄така̄нӣти пханданаджа̄такапатхавӣундрийаджа̄такалат̣укикаджа̄така̄ни две джа̄така̄нӣти руккхадхамма ват̣т̣акаджа̄така̄ни.
тена̄ти бхагавата̄. калахака̄ран̣абха̄воти калахака̄ран̣асса аттхибха̄во.
ат̣т̣ха̄нети ака̄ран̣е. верам̣ катва̄ти виродхам̣ уппа̄детва̄. ‘‘кут̣ха̄рихаттхо пурисо’’тиа̄дина̄ пханданаджа̄такам̣ катхеси. ‘‘дуддубха̄йати бхадданте’’тиа̄дина̄ патхавӣундрийаджа̄такам̣ катхеси. ‘‘ванда̄ми там̣ кун̃джара̄’’тиа̄дина̄ лат̣укикаджа̄такам̣ катхеси.
‘‘са̄дхӯ ¶ самбахула̄ н̃а̄тӣ; апи руккха̄ аран̃н̃аджа̄;
ва̄то вахати екат̣т̣хам̣, брахантампи ванаппати’’нти. –
а̄дина̄ руккхадхаммаджа̄такам̣ катхеси.
‘‘саммодама̄на̄ ¶ гаччханти, джа̄лам̣ а̄да̄йа паккхино;
йада̄ те вивадиссанти, тада̄ ехинти ме васа’’нти. –
а̄дина̄ ват̣т̣акаджа̄такам̣ катхеси.
‘‘аттадан̣д̣а̄ ¶ бхайам̣ джа̄там̣, джанам̣ пассатха медхагам̣;
сам̣вегам̣ киттайисса̄ми, йатха̄ сам̣виджитам̣ майа̄’’ти. (су. ни. 1.941);
а̄дина̄ аттадан̣д̣асуттам̣ катхеси.
там̣там̣палобханакирийа̄ ка̄йава̄ча̄хи параккамантийо ‘‘уккан̣т̣хантӯ’’ти са̄санам̣ песенти.
кун̣а̄ладахети кун̣а̄ладахатӣре патит̣т̣ха̄йа. пуччхитапуччхитам̣ катхеси (джа̄. 2.кун̣а̄ладжа̄така) ‘‘ануккамена кун̣а̄ласакун̣ара̄джасса пуччханаппасан̇гена кун̣а̄ладжа̄такам̣ катхесса̄мӣ’’ти. анабхиратим̣ винодеси иттхӣнам̣ досадассанамукхена ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнавока̄расам̣килесавибха̄ванена.
косаджджам̣ видхамитва̄ пурисатха̄мапарибрӯханена ‘‘уттамапурисасадисехи но бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти уппанначитта̄.
ависсат̣т̣хакамманта̄ти аративиноданато пат̣т̣ха̄йа ависсат̣т̣хасаман̣акамманта̄, апаричаттакаммат̣т̣ха̄на̄ти аттхо. нисӣдитум̣ ват̣т̣атӣти бхагава̄ чинтесӣти йоджана̄.
падуминийанти падумассаре. викасим̣су гун̣аган̣авибодхена. ‘‘айам̣ имасса…пе… на катхесӣ’’ти имина̄ саббепи те бхиккхӯ та̄вадева пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гататта̄ ан̃н̃аман̃н̃асса ладжджама̄на̄ ¶ аттана̄ пат̣ивиддхависесам̣ бхагавато на̄рочесунти дассети. ‘‘кхӣн̣а̄сава̄на’’нтиа̄дина̄ таттха ка̄ран̣ама̄ха.
осӣдаматтети бхагавато сантикам̣ упагатаматте. арийаман̣д̣алети арийасамӯхе. па̄чӣнайугандхарапариккхепатоти йугандхарапаббатасса па̄чӣнапариккхепато, на ба̄хиракехи уччама̄наудайапаббатато. ра̄ман̣еййакадассанаттханти буддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итатта̄ висесато раман̣ӣйасса локасса раман̣ӣйабха̄вадассанаттхам̣. уллан̇гхитва̄ти ¶ ут̣т̣хахитва̄. еварӯпе кхан̣е лайе мухуттети йатха̄вутте чандаман̣д̣аласса ут̣т̣хитаккхан̣е ут̣т̣хитавела̄йам̣ ут̣т̣хитамухуттети упарӯпари ка̄ласса вад̣д̣хитабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣.
татха̄ ¶ тесам̣ бхиккхӯнам̣ джа̄тиа̄дивасена бхагавато анурӯпапарива̄ритам̣ дассенто ‘‘таттха̄’’ти а̄дима̄ха.
сама̄паннадевата̄ти а̄саннат̣т̣ха̄не джха̄насама̄патти сама̄паннадевата̄. чалим̣сӯти ут̣т̣хахим̣су. косаматтам̣ т̣ха̄нам̣ саддантарам̣. джамбудӣпе кира а̄дито тесат̣т̣химатта̄ни нагарасахасса̄ни уппанна̄ни, татха̄ дутийам̣, татха̄ татийам̣, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тиккхаттум̣ тесат̣т̣хийа̄ нагарасахассесӯ’’ти. те пана сампин̣д̣етва̄ сатасахассато парам̣ асӣтисахасса̄ни, навасахасса̄ни ча хонти. наванавутийа̄ дон̣амукхасатасахассесӯти навасатасахасса̄дхикесу навутисатасахассесу дон̣амукхесу. дон̣амукханти ча маха̄нагарасса а̄йуппаттит̣т̣ха̄набхӯтам̣ па̄данагарам̣ вуччати. чханнавутийа̄ пат̣т̣анакот̣исатасахассесӯти чхакот̣иадхиканавутикот̣исатасахассапат̣т̣анесу. тамбапан̣н̣идӣпа̄дӣсу чхапан̣н̣а̄са̄йа ратана̄каресу. евам̣ пана нагарадон̣имукхапат̣т̣анаратана̄кара̄дивибха̄гена катханам̣ там̣там̣адхиваттха̄йа васантӣнам̣ девата̄нам̣ бахубха̄вадассанаттхам̣. йади дасасахассачаккава̄л̣есу девата̄ саннипатита̄, атха касма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘дасахи ча локадха̄тӯхӣ’’ти вуттанти а̄ха ‘‘дасасахасса…пе… адхиппета̄’’ти, тена сахассилокадха̄ту идха ‘‘ека̄ локадха̄тӯ’’ти вутта̄ти ведитаббам̣.
лохапа̄са̄дети а̄дито кате лохапа̄са̄де. брахмалокети хет̣т̣химе брахмалоке. йади та̄ девата̄ евам̣ нирантара̄, паччха̄ а̄гата̄нам̣ ока̄со ева на бхавеййа̄ти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘йатха̄ кхо пана̄’’тиа̄ди. суддха̄ва̄сака̄йам̣ упапанна̄ суддха̄ва̄сака̄йика̄, та̄сам̣ пана йасма̄ суддха̄ва̄сабхӯми нива̄сат̣т̣ха̄нам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘суддха̄ва̄сава̄сӣна’’нти. а̄ва̄са̄ти а̄ва̄санат̣т̣ха̄набхӯта̄ ¶ ¶ , девата̄ пана орамбха̄гийа̄нам̣, итаресан̃ча сам̣йоджана̄нам̣ самуччхинданена суддхо а̄ва̄со етесанти суддха̄ва̄са̄.
332. пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отари ан̃н̃аттха ока̄сам̣ алабхама̄но. евам̣ сеса̄пи. буддха̄нам̣ абхимукхамагго буддхавӣтхи. йа̄ва чаккава̄л̣а̄ оттхаритум̣ оваритум̣ на сакка̄. пахат̣абуддхавӣтхийа̄ва̄ти буддха̄нам̣ сантикам̣ упасан̇камантехи техи девабрахмехи вал̣ан̃джитавӣтхийа̄ва. самити сан̇гати саннипа̄то самайо, маханто самайо маха̄самайоти а̄ха ‘‘маха̄самӯхо’’ти ¶ . паваддхам̣ ванам̣ павананти а̄ха ‘‘ванасан̣д̣о’’ти. девагхат̣а̄ти девасамӯха̄.
сама̄дахам̣сӯти сама̄дахитам̣ локуттарасама̄дхина̄ сут̣т̣ху аппитам̣ акам̣су, йатха̄сама̄хитам̣ пана сама̄дхина̄ йоджитам̣ на̄ма хотӣти вуттам̣ ‘‘сама̄дхина̄ йоджесу’’нти. саббесам̣ гомуттаван̇ка̄дӣнам̣ дӯрасамӯханитатта̄ саббе…пе… акарим̣су. найати ассе етехӣти нетта̄ни, йотта̄ни. авӣтхипат̣ипанна̄нам̣ асса̄нам̣ вӣтхипат̣ипа̄данам̣ расмиггахан̣ена пахотӣти ‘‘саббайотта̄ни гахетва̄ ачоденто’’ти ватва̄ там̣ пана ачоданам̣ ава̄ран̣ам̣ ева̄ти а̄ха ‘‘ачоденто ава̄ренто’’ти.
йатха̄ кхӣлам̣ бхиттийам̣ ва̄ бхӯмийам̣ ва̄ а̄кот̣итам̣ дуннӣхаран̣ам̣, йатха̄ ча палигхам̣ нагараппавесанива̄ран̣ам̣, йатха̄ ча индакхӣлам̣ гамбхӣранеми суникха̄там̣ дуннӣхаран̣ам̣, евам̣ ра̄га̄дайо саттасанта̄нато дуннӣхаран̣а̄, нибба̄нанагараппавесанива̄ран̣а̄ ча̄ти те ‘‘кхӣлам̣, палигхам̣, индакхӣла’’нти ча вутта̄. тан̣ха̄еджа̄йа абха̄вена анеджа̄ парамасантут̣т̣хабха̄вена ча̄туддисатта̄ аппат̣ихатача̄рикам̣ чаранти.
гата̄сети гата̄ ева, на пана гамиссанти паринит̣т̣хитасаран̣агаманатта̄ти ¶ . локуттарасаран̣агаманам̣ адхиппетанти а̄ха ‘‘ниббематикасаран̣агаманена гата̄’’ти. те хи нийамена апа̄йабхӯмим̣ на гамиссанти, девака̄йан̃ча парипӯрессанти. йе пана локийена саран̣агаманена буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄се, на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣, сати ча паччайантарасамава̄йе паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣, девака̄йам̣ парипӯрессантӣти айаметтха аттхо.
девата̄саннипа̄таван̣н̣ана̄
333. етесанти ¶ девата̄саннипа̄та̄нам̣. ида̄нӣти имасмим̣ ка̄ле. буддха̄нанти ан̃н̃есам̣ буддха̄нам̣ абха̄ва̄. читтакаллата̄ читтамаддавам̣.
ким̣ пана бхагавата̄ва маханте девата̄сама̄гаме тесам̣ на̄маготтам̣ катхетум̣ сакка̄ти? а̄ма сакка̄ти дассетум̣ ‘‘буддха̄ на̄ма маханта̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха дит̣т̣ханти рӯпа̄йатанама̄ха, сутанти садда̄йатанам̣, мутанти сампаттагга̄хииндрийависайам̣ гандхарасапхот̣т̣хабба̄йатанам̣, вин̃н̃а̄танти вутта̄васесам̣ саббам̣ ¶ н̃еййам̣, паттанти парийеситва̄, апарийеситва̄ ва̄ сампаттам̣, парийеситанти паттам̣, аппаттам̣ ва̄ парийит̣т̣хам̣. анувичаритам̣ манаса̄ти кевалам̣ манаса̄ а̄лочитам̣. каттхачи нӣла̄дивасена вибхаттарӯпа̄рамман̣ети абхидхамме (дха. са. 615) ‘‘нӣлам̣ пӣтака’’нтиа̄дина̄ вибхатте йаттха каттхачи рӯпа̄рамман̣е кин̃чи рӯпа̄рамман̣ам̣ ва̄ на аттхӣти йоджана̄. бхерисадда̄дивасена̄ти еттха̄пи есева найо. йанти йам̣ а̄рамман̣ам̣. етесанти буддха̄нам̣.
ида̄ни йатха̄вуттаматтхам̣ па̄л̣ийа̄ саматтхетум̣ ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄ди вуттам̣. тада̄ джа̄нанакирийа̄йа апарийоситабха̄вадассанаттхам̣ ‘‘джа̄на̄мӣ’’ти ватва̄ йасма̄ йам̣ кин̃чи неййам̣ на̄ма, саббам̣ там̣ бхагавата̄ ан̃н̃а̄там̣ на̄ма наттхи, тасма̄ вуттам̣ ‘‘тамахам̣ аббхан̃н̃а̄си’’нти.
на олокенти пайоджана̄бха̄вато. випарӣта̄ ‘‘на камма̄варан̣ена саманна̄гата̄’’тиа̄дина̄ найена вутта̄. ‘‘йасса ман̇гала̄ самӯхата̄’’ти (су. ни. 362) а̄рабхитва̄ ‘‘ра̄гам̣ ¶ винайетха ма̄нусесу диббесу ка̄месу ча̄’’тиа̄дина̄ (су. ни. 363) ча ра̄ганиггахакатха̄ба̄хуллато самма̄парибба̄джанӣйасуттам̣ ра̄гачарита̄нам̣ саппа̄йам̣, ‘‘пийамаппийабхӯта̄ калаха вива̄да̄ паридевасока̄ сахамаччхара̄ ча̄’’тиа̄дина̄ (су. ни. 869; маха̄ни. 98) калаха̄дайо йато досато самут̣т̣хаханти, со ча досо йато пийабха̄вато, со ча пийабха̄во йато чхандато самут̣т̣хаханти, ити пхалато, ка̄ран̣апарампарато ча досе а̄дӣнававибха̄ванаба̄хуллато калахавива̄дасуттам̣ (су. ни. 869; маха̄ни. 98) досачарита̄нам̣ саппа̄йам̣ –
‘‘аппан̃хи етам̣ на алам̣ сама̄йа,
дуве вива̄дасса пхала̄ни брӯми;
етампи ¶ дисва̄ на вива̄дайетха,
кхема̄бхипассам̣ авива̄дабхӯми’’нти. (су. ни. 902; маха̄ни. 131) –
а̄дина̄ найена саммохавидхаманато, пан̃н̃а̄парибрӯханато ча маха̄бйӯхасуттам̣ мохачарита̄нам̣ саппа̄йам̣ –
‘‘парасса ¶ че дхаммам̣ ана̄нуджа̄нам̣,
ба̄ло, маго хоти нихӣнапан̃н̃о;
саббева ба̄ла̄ сунихӣнапан̃н̃а̄,
саббевиме дит̣т̣хипариббаса̄на̄’’ти. (су. ни. 886; маха̄ни. 115) –
а̄дина̄ найена сандит̣т̣хипара̄ма̄сита̄панайанамукхена сависайесу дит̣т̣хиггахан̣есу висат̣авитаккавиччхинданавасена паваттатта̄ чӯл̣абйӯхасуттам̣ витаккачарита̄нам̣ саппа̄йам̣ –
‘‘мӯлам̣ ¶ папан̃часан̇кха̄йа (ити бхагава̄),
манта̄ асмӣти саббам̣ упарундхе;
йа̄ ка̄чи тан̣ха̄ аджджхаттам̣,
та̄сам̣ винайа̄ сада̄ сато сиккхе’’ти. (су. ни. 922; маха̄ни. 151) –
папан̃часан̇кха̄йа мӯлам̣ авиджджа̄дикилесаджа̄там̣ асмӣти паваттама̄нан̃ча̄ти саббам̣ манта̄ пан̃н̃а̄йа упарундхеййа. йа̄ ка̄чи аджджхаттам̣ рӯпатан̣ха̄дибхеда̄ тан̣ха̄ уппаджджеййа, та̄сам̣ винайа̄ вӯпасама̄йа сада̄ сато упат̣т̣хитассати хутва̄ сиккхеййа̄ти евама̄ди упадесасса саддхова бха̄джанам̣. тасса хи со аттха̄вахоти туват̣т̣акасуттам̣ саддха̄чарита̄нам̣ саппа̄йам̣ –
‘‘вӣтатан̣хо пура̄ бхеда̄ (ити бхагава̄),
пуббамантаманиссито;
вемаджджхе ¶ нупасан̇кхеййо,
тасса наттхи пураккхата’’нти. (су. ни. 855; маха̄ни. 84) –
йо сарӣрабхедато пуббева пахӣнатан̣хо, тато ева атӣтаддхасан̃н̃итам̣ пуримакот̣т̣ха̄сам̣ тан̣ха̄ниссайена аниссито, вемаджджхе паччуппаннепи аддхани ‘‘ратто’’тиа̄дина̄ упасан̇кха̄таббо, тасса арахато тан̣ха̄дит̣т̣хипураккха̄ра̄нам̣ абха̄ва̄ ана̄гате аддхани кин̃чи пураккхатам̣ наттхӣти а̄дина̄ евам̣ гамбхӣракатха̄ба̄хуллато пӯра̄бхедасуттам̣ (су. ни. 855; маха̄ни. 84) буддхичарита̄нам̣ саппа̄йанти катва̄ вуттам̣ ‘‘атха несам̣ саппа̄йам̣ …пе… ваваттхапетва̄’’ти. манаса̄ка̄сӣти евам̣ чарийа̄йа васена манаси катва̄ пуна там̣ садисам̣ аттано ¶ десана̄никкхепайогйата̄васена манаси ака̄си. аттаджджха̄сайена ну кхо джа̄неййа̄ти параджджха̄сайа̄дим̣ анапеккхитва̄ майхам̣йева аджджха̄сайена а̄раддха десанам̣ ¶ джа̄неййа ну кхо. параджджха̄сайена̄ти саннипатита̄йа париса̄йа кассачи аджджха̄сайена. ат̣т̣хуппаттикена̄ти идха самут̣т̣хитаат̣т̣хуппаттийа̄. пуччха̄васена̄ти кассачи пуччхантасса пуччха̄васена. а̄раддхадесанам̣ джа̄неййа̄ти. ‘‘саче паччекабуддхо бхавеййа̄’’ти идам̣ имесам̣ сутта̄нам̣ десана̄йа пуччха̄ паччекабуддха̄нам̣ бха̄рийа̄, ависайа̄ ча̄ти дассанаттхам̣ вуттам̣. тена̄ха ‘‘сопи на саккун̣еййа̄’’ти.
еттха ча йасма̄ на ануматипуччха̄, катхетукамйата̄пуччха̄ ва̄ йутта̄, атха кхо дит̣т̣хасам̣санданапуччха̄садисӣ ва̄ виматиччхеданапуччха̄садисӣ ва̄ пуччха̄ йутта̄, та̄ва пуггаладжджха̄сайавасена паваттита̄ на̄ма хонти, на йатха̄дхаммавасена, таттха йади бхагава̄ татха̄ сайамева пуччхитва̄ сайамева виссаджджеййа, сун̣антӣнам̣ девата̄нам̣ саммохо бхавеййа ‘‘ким̣ на̄метам̣ бхагава̄ пат̣хамам̣ евама̄ха, пунапи евама̄ха̄’’ти, андхака̄рам̣ павит̣т̣ха̄ вийа хонти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘евам̣ пета̄ девата̄ на саккхиссанти пат̣ивиджджхиту’’нти. йатха̄дхаммадесана̄йам̣ пана катхетукамйата̄васена пуччханена саммохо хотӣти. сӯрийо уггатоти а̄ха девасан̇гхо а̄саннатарабха̄вена обха̄сасса випулаул̣а̄рабха̄вато. екисса̄ локадха̄туйа̄ти сутте (дӣ. ни. 3.161; ма. ни. 3.129; а. ни. 1.277; вибха. 809; нетти. 57; ми. па. 5.1.1) а̄гатанайена саббаттхева пана апуббам̣ ачаримам̣ две буддха̄ на хонтева. тенева̄ха – ‘‘ананта̄су…пе… аддаса̄’’ти.
га̄тха̄йам̣ пуччха̄мӣти ниммитабуддхо бхагавантам̣ пуччхитум̣ ока̄сам̣ ка̄ра̄песи. мунинти буддхамуним̣ ¶ . пахӯтапан̃н̃анти маха̄пан̃н̃ам̣. тин̣н̣анти чатурогхатин̣н̣ам̣. па̄ран̇гатанти нибба̄наппаттам̣, саббасса ва̄ н̃еййасса па̄рам̣ парийантам̣ гатам̣. париниббутам̣ саупа̄дисесанибба̄навасена. т̣хитаттанти ават̣т̣хитачиттам̣ локадхаммехи акампанеййата̄йа. никкхамма гхара̄ пануджджа ка̄мети ваттхука̄ме панӯдитва̄ гхара̄ва̄са̄ никкхамма. катхам̣ бхиккху самма̄ со локе париббаджеййа̄ти со бхиккху катхам̣ самма̄ париббаджеййа гаччхеййа вихареййа, анупалитто хутва̄ локам̣ атиккамеййа̄ти аттхо.
334. силокам̣ ¶ анукасса̄мӣти ¶ еттха силоко на̄ма па̄дасамудайо, исӣхи вуччама̄на̄ га̄тха̄типи вуччати. па̄дова нийатаван̣н̣а̄нупуббика̄нам̣ пада̄нам̣ самӯхо, там̣ силокам̣ анукасса̄ми паваттайисса̄мӣти аттхоти а̄ха ‘‘аккхара…пе… паваттайисса̄мӣ’’ти. йаттха̄ти адхикаран̣е бхуммам̣. а̄мед̣италопена̄йам̣ ниддесоти а̄ха ‘‘йесу йесу т̣ха̄несӯ’’ти. бхумма̄ти бхӯмипат̣ибаддханива̄са̄. там̣ там̣ ниссита̄ там̣ там̣ т̣ха̄нам̣ нисситаванто нисса̄йа васама̄на̄, техи саддхим̣ силокам̣ анукасса̄мӣти адхиппа̄йо. ‘‘йе сита̄ гиригаббхара’’нти имина̄ тесам̣ вивекава̄сам̣ дассети, ‘‘пахитатта̄ сама̄хита̄’’ти имина̄ бха̄вана̄бхийогам̣.
бахуджана̄ пан̃часатасан̇кхйатта̄. пат̣ипаккха̄бхибхаванато, теджуссадата̄йа ча сӣха̄ вийа павивиттата̄йа нилӣна̄. екаттанти екӣбха̄вам̣. ода̄тачитта̄ хутва̄ суддха̄ти арахаттамагга̄дхигамена парийода̄тачитта̄ хутва̄ суддха̄, на кевалам̣ сарӣрасуддхийа̄ва. виппасанна̄ти арийамаггаппаса̄дена висесато пасанна̄. читтасса а̄вилабха̄вакара̄нам̣ килеса̄нам̣ абха̄вена ана̄вила̄.
бхиккхӯ джа̄нитва̄ти бхиннакилесе бхиккхӯ ‘‘име диббачаккхуна̄ ете девака̄йе пассантӣти джа̄нитва̄. савананте джа̄татта̄ти дхаммассаванапарийоса̄не арийаджа̄тийа̄ джа̄татта̄. идам̣ саббанти идам̣ ‘‘бхиййо пан̃часате’’тиа̄дикам̣ саббам̣.
тадаттха̄йа вӣрийам̣ карим̣сӯти диббачаккхун̃а̄н̣а̄бхинӣха̄равасена вӣрийам̣ усса̄хам̣ акам̣су. тена̄ха ‘‘на там̣ техӣ’’тиа̄ди. саттаринти та-ка̄расса ра-ка̄ра̄десам̣ катва̄ вуттам̣, саттатинти аттхо. ‘‘сахасса’’нти пана ануваттати, саттатийогена бахувачанам̣. тена̄ха ‘‘еке сахассам̣. еке саттатисахасса̄нӣ’’ти.
анантанти антарахитам̣, там̣ пана ативийа махантам̣ на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘випула’’нти.
авеккхитва̄ти ¶ ¶ н̃а̄н̣ачаккхуна̄ висум̣ висум̣ авеккхитва̄ ‘‘ваваттхитва̄на̄’’типи пат̣ханти, со еваттхо. там̣ авеккханам̣ ниччхайакаран̣ам̣ хотӣти а̄ха ‘‘ваваттхапетва̄’’ти. пуббе вуттага̄тха̄су татийага̄тха̄йа паччхимаддхам̣, чатуттхага̄тха̄йа пуримаддхан̃ча сандха̄йа̄ха ‘‘пуббе вуттага̄тхамева̄’’ти.
виджа̄нанампи ¶ дассанам̣ ева̄ти а̄ха ‘‘пассатха олокетха̄’’ти. ва̄ча̄йатапаваттитабха̄вато ‘‘анупат̣ипа̄т̣ийа̄ва киттайисса̄мӣ’’ти вадати.
335. сатта сахасса̄ни сан̇кха̄йа̄ти сатта сахасса̄. йаккха̄йева̄ти йаккхаджа̄тика̄ ева. а̄нубха̄васампанна̄ти махесаккха̄. иддхимантоти ва̄ маха̄нубха̄ва̄. джутимантоти махаппабха̄. ван̣н̣авантоти атиккантаван̣н̣а̄. йасассиноти маха̄парива̄ра̄ чева паттхат̣акиттисадда̄ ча. самити-саддо самӣпаттхоти адхиппа̄йена̄ха ‘‘бхиккхӯнам̣ сантика’’нти.
хемаватапаббатети химавато самӣпе т̣хитапаббате.
ете саббепӣти ете саттасахасса̄ ка̄пилаваттхава̄, чхасахасса̄ хемавата̄, тисахасса̄ са̄та̄гира̄ти йатха̄вутта̄ саббепи сол̣асасахасса̄.
ра̄джагаханагарети ра̄джагаханагарасса самӣпе. танти кумбхӣрам̣.
336. ка̄мам̣ па̄чӣнадисам̣ паса̄сати, татха̄пи чатӯсупи диса̄су сапарива̄радӣпесу чатӯсупи маха̄дӣпесу гандхабба̄нам̣ джет̣т̣хако, катхам̣? саббе те тасса васе ваттанти. кумбхан̣д̣а̄нам̣ адхипатӣтиа̄дӣсупи есева найо.
тасса̄пи вирул̣хасса. та̄диса̄йева̄ти дхатарат̣т̣хасса путтасадиса̄ ева путхуттхато, на̄мато, балато, иддхиа̄дивисесато ча.
саббасан̇га̄хикавасена̄ти дасасахассилокадха̄туйа̄ паччекам̣ чатта̄ро ¶ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄ноти тесам̣ саббесам̣ сан̇ган̣ханавасена. тена̄ха ‘‘айан̃четтха̄’’тиа̄ди.
чатуро диса̄ти чатӯсу диса̄су. чатуро диса̄ джалама̄на̄ самуджджаланта̄ обха̄сента̄. йади ¶ евам̣ махатийа̄ париса̄йа а̄гата̄нам̣ катхам̣ ка̄пилаваттхаве ване т̣хита̄ти а̄ха ‘‘те пана̄’’тиа̄ди.
337. тесам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ да̄са̄ти йоджана̄. ма̄йа̄йа йутта̄, тасма̄ ма̄йа̄вино. ван̃чанам̣ етесу аттхи, ван̃чане ва̄ нийутта̄ти ван̃чаника̄. кера̄т̣ийаса̄т̣хеййена̄ти нихӣнасат̣хена каммена. ма̄йа̄ етесам̣ аттхӣти ¶ ма̄йа̄, те ча паресам̣ ван̃чанаттхам̣ йена ма̄йа̄каран̣ена ‘‘ма̄йа̄’’ти вутта̄, там̣ дассенто ‘‘ма̄йа̄ка̄рака̄’’ти а̄ха.
еттака̄ да̄са̄ти еттака̄ кут̣ен̣д̣уа̄дика̄ нигхан̣д̣упарийоса̄на̄ ат̣т̣хамаха̄ра̄джа̄нам̣ да̄са̄.
девара̄джа̄ноти дева̄ хутва̄ там̣там̣девака̄йасса ра̄джа̄но. читто ча сено ча читтасено ча̄ти тайо ете девапутта̄ па̄л̣ийам̣ екасесанайена вутта̄ти а̄ха ‘‘читто ча̄’’тиа̄ди.
бхиккхусан̇гхо самито саннипатито еттха̄ти бхиккхусан̇гхасамити, имам̣ ванам̣.
338. на̄гасадахава̄сика̄ти на̄гасадаханива̄сино. таттхеко кира на̄гара̄джа̄, чирака̄лам̣ васато тасса париса̄ махатӣ парампара̄гата̄ аттхи, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘таччхакана̄гапариса̄йа̄’’ти.
йамунава̄синоти йамуна̄йам̣ васанакана̄га̄. на̄гавоха̄рена̄ти хаттхина̄гавоха̄рена.
вуттаппака̄рети камбалассатаре т̣хапетва̄ итаре вуттаппака̄рана̄га̄. лобха̄бхибхӯта̄ти а̄ха̄ралобхена абхибхӯта̄. дибба̄нубха̄вата̄ти дибба̄нубха̄вато, дибба̄нубха̄вахету ва̄ дибба̄. ‘‘читрасупан̣н̣а̄’’ти на̄мам̣ вичитрасундарапаттавантата̄йа.
упавхайанта̄ти ¶ упечча катхента̄. ка̄колӯкаахинакула̄дайо вийа ан̃н̃аман̃н̃ам̣ джа̄тисамуда̄гатавера̄пи сама̄на̄ митта̄ вийа…пе… хат̣т̣хатут̣т̣хачитта̄ ан̃н̃аман̃н̃асминти адхиппа̄йо. буддхам̣йева те саран̣ам̣ гата̄ ‘‘буддха̄нубха̄венева майам̣ ан̃н̃аман̃н̃асмим̣ меттим̣ пат̣илабхимха̄’’ти.
339. бха̄тароти метхунабха̄таро. тена̄ха ‘‘суджа̄йа асуракан̃н̃а̄йа ка̄ран̣а̄’’ти.
тесӯти ¶ асуресу. ка̄лакан̃ча̄ти евам̣ на̄ма̄. маха̄бхисма̄ти бхим̣санакамаха̄сарӣра̄. абхабба̄ти самматтанийа̄мам̣ оккамитум̣ на бхабба̄ аччхандикатта̄ та̄дисасса чхандассева абха̄вато.
балино ¶ маха̄асурасса аббхатӣтатта̄ тасса путте ева киттенто бхагава̄ ‘‘сатан̃ча балипутта̄на’’нти а̄дима̄ха. со кира сукхумам̣ аттабха̄вам̣ ма̄петва̄ упагаччхи.
340. каммам̣ катва̄ти парикаммам̣ катва̄. ниббатта̄ти упача̄раджджха̄нена ниббатта̄. аппана̄джха̄нена пана ниббатта̄ брахма̄но хонти, те парато ваккхати ‘‘субрахма̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.341), айан̃ча ка̄ма̄вачарадевата̄ вуччати. тенева̄ха – ‘‘метта̄карун̣а̄ка̄йика̄ти метта̄джха̄не ча карун̣а̄джха̄не ча парикаммам̣ катва̄ ниббаттадева̄’’ти. метта̄джха̄не карун̣а̄джха̄нети метта̄джха̄нанимиттам̣ карун̣а̄джха̄нанимиттам̣, тадаттханти аттхо.
те а̄подева̄дайо йатха̄сакам̣ ваггавасена т̣хитатта̄ дасадха̄ т̣хита̄. йа̄ва карун̣а̄ка̄йика̄ даса девака̄йа̄. на̄наттаван̣н̣а̄ти на̄на̄сабха̄ваван̣н̣аванто.
вен̣д̣удевата̄ти вен̣д̣у на̄ма девата̄, евам̣ сахали девата̄. асамадевата̄, йамакадевата̄ти ‘‘две айанийо’’ти ваданти, таппамукха̄ две деваника̄йа̄ти. чандассӯпаниса̄ дева̄ чандасса упаниссайато ваттама̄на̄ тасса пурато ча паччхато ча пассато ча дха̄ванакадева̄. тена̄ха ‘‘чанданисситака̄ дева̄’’ти. сӯрийассӯпаниса̄, наккхаттаниссита̄ти еттха̄пи есева найо. кевалам̣ ва̄тава̄йанахетаво девата̄ ва̄тавала̄хака̄. татха̄ кевалам̣ аббхапат̣аласан̃чаран̣ахетаво аббхавала̄хака̄. ун̣хаппаваттихетаво ¶ ун̣хавала̄хака̄. вассавала̄хака̄ пана паджджуннасадиса̄ти. те идха на вутта̄. васудевата̄ на̄ма еко деваника̄йо, тесам̣ пуббан̇гаматта̄ ва̄саво, сакко.
дасетети ете вен̣д̣удевата̄дайо ва̄савапарийоса̄на̄ даса девака̄йа̄.
има̄нӣти ‘‘джаламаггӣ’’ти ча ‘‘сикха̄рива̄’’ти ча има̄ни тесам̣ на̄ма̄ни. кечи пана ма-ка̄ро падасандхикаро ‘‘джала̄’’ти ча ‘‘аггӣ’’ти ча ‘‘сикха̄рива̄’’ти ча има̄ни тесам̣ на̄ма̄нӣти ваданти. етети тесу ева ‘‘арит̣т̣хака̄, роджа̄’’ти ча вуттадевесу екачче,ума̄пуппханибха̄сино ¶ ван̣н̣ато ума̄пуппхасадиса̄ти еваматтхо гахетаббо, ан̃н̃атха̄ ека̄даса девака̄йа̄ сийум̣.
дасетети ¶ ете даса сахабхӯдева̄дайо ва̄саванесипарийоса̄на̄ даса девака̄йа̄. тенева ника̄йабхедавасена дасадха̄ва а̄гата̄.
‘‘сама̄на̄’’тиа̄ди тесам̣ дева̄нам̣ ника̄йасамуда̄йагатам̣ на̄мам̣. евам̣ сеса̄нампи.
дасетети ете сама̄на̄дика̄ маха̄па̄рагапарийоса̄на̄ даса девака̄йа̄. тенева ника̄йабхедена дасадха̄ а̄гата̄.
сукка̄дайо тайо девака̄йа̄. па̄моккхадева̄ти памукха̄ падха̄набхӯта̄ дева̄.
диса̄ти диса̄су. девоти мегхо. дасетети ете сукка̄дайо паджджуннапарийоса̄на̄ даса девака̄йа̄, те деваника̄йабхедена дасадха̄ а̄гата̄.
дасетети ете кхемийа̄дайо параниммитапарийоса̄на̄ даса девака̄йа̄, те деваника̄йабхедена дасадха̄ва а̄гата̄. таттха ‘‘кхемийа̄, кат̣т̣хака̄дайо ча пан̃ча̄пи садевака̄йа̄ та̄ватим̣сака̄йика̄’’ти ваданти. на̄манвайена̄ти ¶ на̄ма̄нугамена ‘‘а̄подевата̄’’тиа̄дина̄масабха̄гена. тенева̄ха ‘‘на̄мабха̄гена на̄макот̣т̣ха̄сена̄’’ти. сабба̄ девата̄ти дасасахассилокадха̄тӯсу сабба̄пи девата̄. ниддисати там̣там̣на̄масабха̄гена екаджджхам̣ катва̄.
павуттха̄ти пава̄сам̣ гата̄ вийа апета̄ти а̄ха ‘‘вигата̄’’ти. павуттха̄ ва̄ пака̄рато вуттха̄ вусита̄, тена джа̄ти вуситабба̄ асса̄ти павут̣т̣хаджа̄ти. ка̄л̣акабха̄ва̄ сам̣килесадхамма̄, саббасо тадабха̄вато ка̄л̣акабха̄ва̄тӣтам̣ дасабалам̣. лан̃чана̄бха̄вена ва̄ асита̄тиго ка̄л̣акабха̄ва̄тӣта̄йа сирийа̄ чандо, та̄дисам̣ чандам̣ вийа сирийа̄ вирочама̄нам̣.
341. еко брахма̄ти сага̄тхакавагге (сам̣. ни. 1.98) а̄гато субрахмадевапутто. брахмалоке ниббаттитва̄ хет̣т̣химесу патит̣т̣хита̄ арийабрахма̄но, на ¶ суддха̄ва̄сабрахма̄но. тиссамаха̄брахма̄ путхуджджано, йо апарабха̄ге мануссесу ниббаттитва̄ моггалипуттатиссаттхеро джа̄то.
сахассам̣ ¶ брахмалока̄нанти брахмалоко етесанти брахмалока̄, брахма̄но, тесам̣ брахмалока̄нам̣ сахассам̣ сатталокапарийа̄йо ча̄йам̣ локасаддоти а̄ха ‘‘маха̄брахма̄нам̣ сахассам̣ а̄гата’’нти. анантарага̄тха̄йам̣ ‘‘а̄гата̄’’ти вуттападамева аттхавасена вадати. йаттха̄ти йасмим̣ брахмасахассе. ан̃н̃е брахмети тадан̃н̃е брахма̄но. абхибхавитва̄ тит̣т̣хати ван̣н̣ена, йасаса̄ а̄йуна̄ ча.
иссара̄ти тенева васапаваттанена сесабрахма̄нам̣ адхипатино.
342. ка̄л̣акадхаммасаманна̄гато ка̄л̣акасса па̄пимасса ма̄расса ба̄лабха̄вам̣ пассатха, йо аттано ависайе нираттхакам̣ параккамитум̣ ва̄йамати.
вӣтара̄габха̄ва̄вахасса дхаммассаванасса антара̄йакаран̣ена ¶ авӣтара̄га̄ ра̄гена баддха̄ ева на̄ма хонтӣти вуттам̣ ‘‘ра̄гена баддхам̣ хотӯ’’ти.
бхайа̄накам̣ саран̃ча катва̄ти бхеравам̣ махантам̣ саддам̣ самут̣т̣хапетва̄.
ида̄ни там̣ саддам̣ упама̄йа дассенто ‘‘йатха̄’’ти а̄дима̄ха. кан̃чӣти тасмим̣ сама̄гаме кан̃чи деватам̣, ма̄нусакам̣ ва̄ аттано васе ваттетум̣ асакконто асайам̣васе сайан̃ча на аттано васе т̣хито. тена̄ха ‘‘асайам̣васӣ’’тиа̄ди.
343. ‘‘вӣтара̄гехӣ’’ти десана̄сӣсаметам̣. сабба̄йапи хи таттха сама̄гатапариса̄йа ма̄расена̄ апакканта̄ва. несам̣ ломампи ин̃джайум̣ тесам̣ ломаматтампи на ча̄лесум̣, куто антара̄йакаран̣ам̣. ити йаттака̄ таттха висесам̣ адхигаччхим̣су, тесам̣ саббесампи антара̄йа̄каран̣авасена аттхо вибха̄ветаббо, вӣтара̄гаггахан̣ена ва̄ сара̄гавӣтара̄гавибха̄вино ча таттха сан̇гахита̄ти ведитаббам̣. ма̄ро имам̣ га̄тхам̣ абха̄си аччхарийаббхутачиттаджа̄то. катхан̃хи на̄ма та̄ва гхоратарам̣ махатим̣ вибхим̣сакам̣ майи каронтепи саббе пиме ниббика̄ра̄ сама̄хита̄ ева. касма̄? виджита̄вино име уттамапуриса̄ти. тена̄ха ‘‘саббе’’тиа̄ди. йа̄дисо арийа̄нам̣ дхамманиссито ¶ памодо, на када̄чи та̄дисо анарийа̄нам̣ хотӣти ‘‘са̄сане бхӯтехи арийехи’’ иччетам̣ вуттам̣. ви-саддена вина̄ кевалопи сута-саддо викхйа̄таттхавачано хоти ‘‘сутадхаммасса̄’’тиа̄дӣсу (маха̄ва. 5; уда̄. 11) вийа̄ти а̄ха ‘‘джане виссута̄’’ти.
дӯрети ¶ дӯре падесе. дахарасса антара̄йам̣ парихарантӣ ‘‘на сакка̄ бханте сакалам̣ ка̄йам̣ дассету’’нти авоча̄ти.
маха̄самайасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
8. саккапан̃хасуттаван̣н̣ана̄
нида̄наван̣н̣ана̄
344. амбасан̣д̣а̄нам̣ ¶ ¶ ¶ адӯрабхаватта̄ екопи со бра̄хман̣ага̄мо ‘‘амбасан̣д̣а̄’’твева бахувачанавасена вуччати, йатха̄ ‘‘варан̣а̄ нагара’’нти. веди ева ведико, ведико ева ведийо ка-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄, тасмим̣ ведийаке. тена̄ха ‘‘ман̣иведика̄садисена̄’’тиа̄ди, инданӣла̄диман̣имайаведика̄садисена̄ти аттхо. пуббепӣти лен̣акаран̣ато пуббе, гуха̄рӯпена т̣хита̄, два̄ре индаса̄ларуккхаватӣ ча, тасма̄ ‘‘индаса̄лагуха̄’’ти вутта̄ пуримавоха̄рена.
уссуккам̣ вуччати абхиручи, там̣ пана буддхадассанака̄мата̄васена, татха̄ усса̄ханавасена ча паваттийа̄ ‘‘дхаммико усса̄хо’’ти вуттам̣. саккена садисо…пе… наттхӣти. йатха̄ха ‘‘аппама̄дена магхава̄, дева̄нам̣ сет̣т̣хатам̣ гато’’ти (дха. па. 30). париттакена̄ти апара̄парам̣ бахум̣ пун̃н̃акаммам̣ акатва̄ аппаматтакенева пун̃н̃акаммена.
саккопи ка̄мам̣ маха̄пун̃н̃акатабхӣрутта̄но хоти, са̄тисайа̄йа пана диббасампаттийа̄ вийогахетукена сокена дигун̣итена маран̣абхайена ¶ сам̣таджджито джа̄то. тена̄ха ‘‘сакко пана маран̣абхайа̄бхибхӯто ахосӣ’’ти.
диббачаккхуна̄ девата̄нам̣ дассанам̣ на̄ма пат̣ивиджджханасадисанти а̄ха ‘‘пат̣ивиджджхӣ’’ти. па̄т̣ийекко воха̄роти а̄вен̣ико пийасамуда̄ха̄ро. марисанийасампаттика̄ти ма̄риса̄. тесан̃хи сампаттийо маха̄нубха̄вата̄йа саханти упат̣т̣хаханти, ан̃н̃е айонисоманасика̄рата̄йа чева аппахука̄йа ча на сахантийева, са̄ пана несам̣ марисанийасампаттиката̄ дуккхавирахита̄йа̄ти вуттам̣ ‘‘ниддуккха̄типи вуттам̣ хотӣ’’ти. екако ва̄ти девапариса̄йа вина̄ а̄гататта̄ вуттам̣, ма̄талиа̄дайо ¶ пана та̄диса̄ саха̄йа̄ тада̄пи ахесум̣йева. татха̄ хи ваккхати ‘‘апи ча̄йам̣ а̄йасмато чакканемисаддена тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хито’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.352). ока̄сам̣ на̄ка̄си ¶ саккасса н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ а̄гаменто, ан̃н̃есан̃ча бахӯнам̣ дева̄нам̣ дхамма̄бхисамайам̣ упапариккхама̄но. соти сакко.
еванти вачанасампат̣иччхане нипа̄тоти а̄ха ‘‘евам̣ хотӯ’’тиа̄ди. бхаддам̣тава̄ти пана саккам̣ уддисса несам̣ а̄си ва̄до.
345. валлабхо…пе… дхаммам̣ сун̣а̄тӣти айаматтхо говиндасутта̄дӣхи (дӣ. ни. 2.294) дӣпетаббо. имина̄ катока̄сети имина̄ пан̃часикхена катока̄се бхагавати.
анучарийанти анучаран̣абха̄вам̣, там̣ панасса анучаран̣ам̣ на̄ма саддхим̣ гаманамева̄ти а̄ха ‘‘сахачаран̣ам̣ екато гамана’’нти.
сован̣н̣амайанти ¶ суван̣н̣амайам̣. поккхаранти вӣн̣а̄йа дон̣има̄ха. дан̣д̣оти вӣн̣адан̣д̣о. вет̣хака̄ти тантӣнам̣ бандхана̄йа чева уппӣл̣ана̄йа ча дхаметабба̄ вет̣хака̄. паттаканти поккхарам̣. самапан̃н̃а̄самуччхана̄ муччхетва̄ти йатха̄ самапан̃н̃а̄самуччхана̄ камато таттха сам̣муччханам̣ ка̄тум̣ сакка̄, евам̣ там̣ саджджетва̄ти аттхо. ‘‘самапан̃н̃а̄самуччхана̄ сам̣муччхетва̄’’ти ча идам̣ девалоке нийатам̣ вӣн̣а̄ва̄данавидхим̣ сандха̄йа вуттам̣. мануссалоке пана екавӣсати муччхана̄. тенева̄ха вӣн̣опамасуттаван̣н̣ана̄йам̣ –
‘‘сатта сара̄ тайо га̄ма̄, муччхана̄ екавӣсати;
та̄на̄ чекӯнапан̃н̃а̄са, иччете сараман̣д̣ала̄’’ти. (а. ни. ат̣т̣ха. 3.55; са̄раттха. т̣ӣ. 3.243);
таттха чхаджджо, усабхо, гандха̄ро, маджджхимо, пан̃чамо, дхевато, ниса̄доти ете сатта сара̄. чхаджджага̄мо, маджджхимага̄мо, са̄дха̄ран̣ага̄моти тайо га̄ма̄, сарасамӯха̄ти аттхо. мануссалоке ва̄данавидхина̄ екекассева ча сарасса васена тайо тайо муччхана̄ катва̄ екавӣсати муччхана̄. екекассева ча сарасса сатта сатта та̄набхеда̄, йато сарасса мандатарававаттха̄нам̣ хоти, те екӯнапан̃н̃а̄са та̄нависеса̄ти, тиссо дуве чатассо, чатассо тиссо дуве чатассоти два̄вӣсати сутибхеда̄ ¶ иччхита̄, айам̣ пана екекасса сарасса васена сатта сатта муччхана̄, антарасарасса ча ека̄ти самапан̃н̃а̄са̄йа муччхана̄нам̣ йогйабха̄вена вӣн̣ам̣ ваджджеси. тена вуттам̣ ‘‘самапан̃н̃а̄са ¶ муччхана̄ сам̣муччхетва̄’’ти. сесадеве джа̄на̄пенто саккасса гаманака̄ланти йоджана̄.
346. атирива̄ти ра-ка̄ро падасандхикаро, атӣва ативийа̄ти вуттам̣ хоти. пакати ¶ …пе… агама̄си маран̣абхайасам̣таджджитатта̄ тарама̄нарӯпо. тенева̄ха ‘‘нану ча̄’’тиа̄ди.
347. буддха̄ на̄ма маха̄ка̄рун̣ика̄, садевакасса локасса хитасукхаттха̄йа ева уппанна̄, те катхам̣ аттхикехи дурупасан̇кама̄ти а̄ха ‘‘ахам̣ сара̄го’’тиа̄ди. тадантарам̣ пат̣исаллӣна̄ти йена антарена йена кхан̣ена упасан̇камеййа, тадантарам̣ пат̣исаллӣна̄ джха̄нам̣ сама̄панна̄. тадантара-саддо ва̄ ‘‘етарахӣ’’ти имина̄ сама̄наттхоти а̄ха ‘‘сампати пат̣исаллӣна̄ ва̄’’ти.
пан̃часикхагӣтага̄тха̄ван̣н̣ана̄
348. са̄весӣти йатха̄дхиппетамуччханам̣ пат̣т̣хапетва̄ вӣн̣ам̣ ва̄денто там̣там̣т̣ха̄нуппаттийа̄ па̄кат̣ӣбхӯтамандата̄ваваттхам̣ дассенто сумадхуракомаламадхупа̄наматтамадхука̄равирута̄паха̄синилаккхан̣о пасаннабха̄нӣ самаравам̣ тантиссарам̣ са̄веси.
‘‘сакйапуттова джха̄нена, екоди нипако сато;
аматам̣ муни джигӣса̄но….
йатха̄пи муни нандеййа, патва̄ самбодхим̣ уттама’’нти. (дӣ. ни. 2.348);
ча евам̣ буддхӯпасан̃хита̄. буддхӯпасан̃хита̄ пана буддха̄нам̣ дхаммасарӣрам̣ а̄раббха ниссайам̣ катва̄ паваттита̄ти а̄ха ‘‘дхаммо арахата̄м̣ ива̄’’ти. дхаммӯпасан̃хита̄, арахаттӯпасан̃хита̄ ча ведитабба̄.
сӯрийасама̄насарӣра̄ти сӯрийасама̄наппабха̄сарӣра̄. тена̄ха ‘‘тасса̄ кира̄’’тиа̄ди. йасма̄ тимбаруно гандхаббадевара̄джасса сӯрийаваччха са̄ ¶ ан̇ке джа̄та̄, тасма̄ а̄ха ‘‘йам̣ тимбарум̣ девара̄джа̄нам̣ ¶ нисса̄йа твам̣ джа̄та̄’’ти. калйа̄н̣ан̇гата̄йа ‘‘калйа̄н̣ӣ’’ти вутта̄ти а̄ха ‘‘саббан̇гасобхана̄’’ти.
ра̄га̄весавасена ¶ пуббе вутта̄ га̄тха̄ ида̄нипи тамева а̄раббха пурато т̣хитам̣ вийа а̄лапанто вадати.
тханударанти пайодхаран̃ча ударан̃ча адхиппетанти а̄ха ‘‘тханавемаджджхам̣ ударан̃ча̄’’ти.
кин̃чи ка̄ран̣анти кин̃чи пӣл̣ам̣.
пакатим̣ джахитва̄ т̣хитам̣ абхираттабха̄вена.
ва̄мӯрӯти ручираӯрӯ. тена̄ха ‘‘ва̄ма̄ка̄рена̄’’тиа̄ди. ва̄мавикаситаручирасундара̄бхирӯпача̄русадда̄ хи екаттха̄ дат̣т̣хабба̄. на тикхин̣анти на тиккхам̣ на лӯкхам̣ на каккхал̣ам̣. манданти муду синиддхам̣.
анекабха̄воти анекасабха̄во, со пана бахувидхо на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘анекавидхо джа̄то’’ти. анекабха̄готи анекакот̣т̣ха̄со.
тайа̄ саддхим̣ випаччатанти тайа̄ сахитам̣йева ме там̣ каммам̣ випаччату, тайа̄ сахева тасса каммасса пхалам̣ анубхавеййанти адхиппа̄йо. тайа̄ саддхимева̄ти йатха̄ чаккаваттисам̣ваттанийакаммам̣ тасса ниссандапхалабхӯтена иттхиратанена саддхим̣йева випа̄кам̣ дети, евам̣ там̣ ме каммам̣ тайа̄ саддхим̣йева майхам̣ випа̄кам̣ дету.
екодӣти екодибха̄вам̣ гато, сама̄хитоти аттхо. джигӣса̄ноти джигӣсама̄но хоти. татха̄бхӯтова джигӣсати на̄ма̄ти татха̄ пат̣хамавикаппо вутто. дутийавикаппе пана ‘‘вичаратӣ’’ти кирийа̄падам̣ а̄харитва̄ аттхо вутто.
нандеййанти сама̄гамам̣ паттхенто вадати атисассирикарӯпасобха̄йа.
349. сам̣сандатӣти ¶ ¶ самети, йа̄йа муччхана̄йа, йена ча а̄ка̄рена тантиссаро паватто, там̣ муччханам̣ анативаттенто, тенева ча а̄ка̄рена гӣтассаропи паваттоти аттхо. йена аджджха̄сайена бхагава̄ пан̃часикхасса гандхаббе ван̣н̣ам̣ катхеси, йадаттхан̃ча катхеси, там̣ саббам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘касма̄’’тиа̄дима̄ха. наттхи бодхимӯле ева самуччхиннатта̄. упеккхако бхагава̄ анупалиттабха̄вато. сувимуттачитто бхагава̄ чхандара̄гато, саббасма̄ ¶ ча килеса̄. йади евам̣ касма̄ пан̃часикхасса гандхаббе ван̣н̣ам̣ катхесӣти а̄ха ‘‘саче пана̄’’тиа̄ди.
гантхита̄ти сандахита̄, та̄ пана нирантарам̣ катхийама̄на̄ ра̄сиката̄ вийа хонтӣти а̄ха ‘‘пин̣д̣ита̄’’ти. воха̄равачананти бхагавато, бхиккхӯнан̃ча пурато ваттаббам̣ упача̄равачанам̣.
упаначчантийа̄ти упагантва̄ наччантийа̄.
саккӯпасан̇каманаван̣н̣ана̄
350. ‘‘када̄ сам̣йӯл̣ха̄’’тиа̄дӣни ваданто пат̣исаммодати. виппака̄рампи дассеййа̄ти ад̣д̣хаката̄бхинайавасена наччампи дассеййа.
351. ‘‘абхивадито сакко дева̄наминдо’’тиа̄дӣнам̣ ‘‘тена кхо пана самайена̄’’тиа̄дӣнам̣ (па̄ра̄. 16, 24) вийа сан̇гӣтика̄равачанабха̄ве сам̣сайо наттхи, ‘‘еван̃ча пана татха̄гата̄’’ти идха пана сийа̄ сам̣сайоти ‘‘дхаммасан̇га̄хакаттхерехи т̣хапитавачана’’нти ватва̄ итарасса̄пи татха̄бха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘саббамета’’нтиа̄ди вуттам̣. вуд̣д̣хивачанена вуттоти ‘‘сукхӣ хоту пан̃часикха сакко дева̄нам̣ индо’’ти а̄сӣсава̄дам̣ вутто. ‘‘бхагавато па̄де сираса̄ вандатӣ’’ти ваданто абхива̄дети на̄ма ‘‘сукхӣ хотӯ’’ти а̄сӣсава̄дасса вада̄панато. татха̄ пана а̄сӣсава̄дам̣ ваданто абхивадати на̄ма саббака̄лам̣ татхева тит̣т̣ханато.
урум̣ ¶ вепуллам̣ дассати даккхатӣти урунда̄ вибхаттиалопена. виват̣а̄ ан̇ган̣ат̣т̣ха̄нам̣. йо пакатийа̄ гуха̄йам̣ андхака̄ро, со антарахитоти йо тассам̣ гуха̄йам̣ саттху самантато асӣтихаттхато айам̣ па̄катико андхака̄ро, со дева̄нам̣ ваттха̄бхаран̣асарӣробха̄сехи антарахито, а̄локо сампаджджи. асӣтихаттхе пана буддха̄локенева андхака̄ро антарахито, на ча саматтхо дева̄нам̣ обха̄со буддха̄нам̣ абхибхавитум̣.
352. чираппат̣ика̄ханти ¶ чираппабхутико ахам̣. ад̣д̣акаран̣ам̣ на̄ма наттхи авива̄да̄дхикаран̣ат̣т̣ха̄не ниббаттатта̄. кӣл̣а̄дӣнипӣти а̄ди-саддена дхаммассавана̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти.
салал̣амайагандхакут̣ийанти ¶ салал̣аруккхехи ран̃н̃а̄ пасенадина̄ ка̄ритагандхакут̣ийам̣. тенасса̄ти тена пхаладвайа̄дхигамена пахӣнаол̣а̄рикака̄мара̄гата̄йа асса̄ бхӯджатийа̄ девалоке абхиратийева наттхи. чакканемисаддена тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣хитоти еттха адхиппа̄йам̣ аджа̄нанта̄ ‘‘а̄рамман̣асса адхиматтата̄йа сама̄паттито вут̣т̣ха̄нам̣ джа̄та’’нти ман̃н̃еййунти там̣ пат̣иккхипанто ‘‘сама̄панно саддам̣ сун̣а̄тӣти но вата ре ваттаббе’’ти а̄ха. сати ча а̄рамман̣асан̇гхат̣т̣ана̄йам̣ гахан̣енапи бхавитаббанти адхиппа̄йена ‘‘сун̣а̄тӣ’’ти вуттам̣, итаро ‘‘пат̣хамам̣ джха̄нам̣ сама̄паннасса саддо кан̣т̣ако’’ти вачанаматтам̣ нисса̄йа саббасса̄пи джха̄насса саддо кан̣т̣акоти адхиппа̄йена пат̣иккхепам̣ асаханто ‘‘нану бхагава̄…пе… ¶ бхан̣атӣ’’ти имамева суттападам̣ уддхари. таттха йатха̄ досадассанапат̣ипаккхабха̄вана̄васена пат̣игхасан̃н̃а̄нам̣ суппахӣнатта̄ махата̄пи саддена арӯпасама̄паттито на вут̣т̣ха̄нам̣, евам̣ ‘‘уппа̄до бхайам̣, ануппа̄до кхема’’нтиа̄дина̄ саммадева досадассанапат̣ипаккхабха̄вана̄васена сабба̄сампи локийасан̃н̃а̄нам̣ аггамаггена саматиккантатта̄ а̄рамман̣а̄дхигамата̄йа на када̄чи пхаласама̄паттито вут̣т̣ха̄нам̣ хотӣти. татха̄ пана на суппахӣнатта̄ пат̣игхасан̃н̃а̄нам̣ саббарӯпасама̄паттито вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, пат̣хамаджджха̄нам̣ пана аппакампи саддам̣ на сахатӣти там̣сама̄паннасса ‘‘саддо кан̣т̣ако’’ти вуттам̣. йади пана пат̣игхасан̃н̃а̄нам̣ виккхамбхитатта̄ махата̄пи саддена арӯпасама̄паттито на вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, пагева маггапхаласама̄паттито. тена̄ха ‘‘чакканемисаддена̄’’тиа̄ди. чакканемисаддена̄ти ча найидам̣ каран̣авачанам̣ хетумхи, каран̣е ва̄ атха кхо сахайоге. имамева хи аттхам̣ дассетум̣ ‘‘бхагава̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
гопакаваттхуван̣н̣ана̄
353. парипӯрака̄ринӣти парипун̣н̣а̄ни, парисуддха̄ни ча катва̄ раккхитаватӣ. ‘‘иттхитта’’нтиа̄ди таттха вираджджана̄ка̄радассанам̣. дхиттхибха̄вам̣иттхибха̄васса дхикка̄ро хетӯти аттхо. аланти пат̣иккхепавачанам̣, пайоджанам̣ наттхӣти аттхо. вира̄джетӣти джигуччхати. ета̄ сампаттийоти чаккаваттисириа̄дика̄ ета̄ йатха̄вуттасампаттийо. тасма̄ пуббапаричайена упат̣т̣хитаникантивасена. упат̣т̣ха̄наса̄ланти судхаммадевасабхам̣.
соти ¶ ¶ ¶ гопакадевапутто. ват̣т̣етва̄ ват̣т̣етва̄ти томара̄дим̣ ваттентена вийа чоданавачанам̣ париват̣т̣етва̄ париват̣т̣етва̄. га̄л̣хам̣ виджджхитабба̄ти га̄л̣хатарам̣ гхат̣т̣етабба̄.
куто мукха̄ти куто паваттан̃а̄н̣амукха̄. тена̄ха ‘‘ан̃н̃авихитака̄’’ти. катапун̃н̃ети самма̄ катапун̃н̃е дхамме.
да̄йоти ла̄бхо. со хи дӣйати техи да̄таббатта̄ да̄йо, йесам̣ дӣйати, техи ладдхатта̄ ла̄бхоти ча вуччати. сан̇кха̄ре…пе… патит̣т̣хахим̣су ката̄дхика̄ратта̄. таттха та̄ватим̣сабхаване т̣хита̄нам̣йева ниббатто йатха̄ саккасса индаса̄лагуха̄йам̣ т̣хитассева саккаттабха̄во.
никантим̣ тасмим̣ гандхаббака̄йе а̄лайам̣ самуччхиндитум̣ на сакконто.
354. аттана̄ва ведитабботи аттана̄ва адхигантва̄ ведитаббо, на параппаччайикена. тумхехи вуччама̄на̄нӣти кевалам̣ тумхехи вуччама̄на̄ни.
вийа̄йа̄ма̄ти виссат̣т̣хам̣ вӣрийам̣ санта̄не паваттема. пакатийа̄ти рӯпа̄вачарабха̄вена, ‘‘ануссара’’нти ва̄ па̄т̣хо.
ка̄мара̄го ева ‘‘чхандо ра̄го чхандара̄го’’тиа̄ди паваттибхедена сам̣йоджанат̣т̣хена ‘‘ка̄мара̄гасам̣йоджана̄нӣ’’ти, йогагантха̄дипаваттиа̄ка̄рабхедена ‘‘ка̄мабандхана̄нӣ’’ти ча вутто. па̄пимайога̄нӣти еттха пана сесайогагантха̄нампи васена аттхо ведитаббо.
дувидха̄нанти ¶ ваттхука̄макилесака̄мавасена дувидха̄нам̣.
‘‘еттха ким̣, таттха ки’’нти ча пададвайе кинти нипа̄таматтам̣. ча̄туддисабха̄вети тесам̣ буддха̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ чатуддисайогйабха̄ве аппат̣ихат̣абха̄ве. буддхаратанан̃хи маха̄ка̄рун̣иката̄йа, ана̄варан̣ан̃а̄н̣ата̄йа, парамасантут̣т̣хата̄йа ча ча̄туддисам̣, дхаммаратанам̣ сва̄ккха̄тата̄йа, сан̇гхаратанам̣ суппат̣ипанната̄йа. тена̄ха ‘‘саббадиса̄су асаджджама̄но’’ти.
маджджхимасса пат̣хамаджджха̄насса адхигататта̄ та̄вадева ка̄йам̣ брахмапурохитам̣ адхигантва̄ та̄вадева пуримам̣ ¶ джха̄насатим̣ пат̣илабхитва̄ там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ орамбха̄гийасам̣йоджанасамуччхинданена маггапхалависесам̣ ана̄га̄мипхаласан̇кха̄там̣ висесам̣ аджджхагам̣су адхигаччхим̣су. кечи пана ‘‘ка̄ма̄вачараттабха̄вена ¶ маггапхала̄ни адхигаччхим̣сӯти адхиппа̄йена пан̃чамасса джха̄насса анадхигататта̄ суддха̄ва̄сесу на уппаджджим̣су, пат̣хамаджджха̄нала̄бхита̄йа пана брахмапурохитесу ниббаттим̣сӯ’’ти ваданти.
магхама̄н̣ававаттхуван̣н̣ана̄
355. висуддхоти висуддхааджджха̄сайо, упаниссайасампанноти адхиппа̄йо. га̄макаммакаран̣ат̣т̣ха̄нанти га̄мика̄нам̣ упат̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄нам̣ вадати. та̄ватакенева̄ти аттана̄ содхитат̣т̣ха̄нева ан̃н̃асса а̄гантва̄ ават̣т̣ха̄ненева. сатим̣ пат̣илабхитва̄ти ‘‘ахо майа̄ катакаммам̣ сапхалам̣ джа̄та’’нти йонисо читтам̣ уппа̄детва̄.
па̄са̄н̣ети маггамаджджхе уччатарабха̄вена т̣хитапа̄са̄н̣е. учча̄летва̄ти уддхаритва̄. етасса саггасса гаманамагганти етасса чанда̄дӣнам̣ уппаттит̣т̣ха̄набхӯтасса саггасса гаманамаггам̣ пун̃н̃акаммам̣.
сугативасена ладдхаббам̣, каха̄пан̣ан̃ча̄ти каха̄пан̣ам̣, дан̣д̣авасена ладдхаббам̣ бали дан̣д̣абали. гахапатика̄ ¶ ким̣ кариссантӣти гахапатика̄ на̄ма ат̣авика̄ вийа висаманиссита̄, те на кан̃чи анаттхам̣ кариссанти, евам̣ тайа̄ джа̄нама̄нена касма̄ майхам̣ на катхитанти йадипи пуббе на катхитам̣, етарахи пана бхайена катхитам̣, ма̄ майхам̣ досам̣ кареййа̄тха, а̄рочитака̄лато пат̣т̣ха̄йа на майхам̣ досоти вадати.
нибаддханти екантикам̣.
писун̣есӣти писун̣акаммамака̄си, тумха̄кам̣ антаре майхам̣ песун̃н̃ам̣ упасам̣харатӣти аттхо. пуна ахаран̣ӣйам̣ брахмадеййам̣ катва̄. майхампӣти майхампи аттха̄йа мам̣ уддисса пун̃н̃акаммам̣ каротха. нӣлуппалам̣ на̄ма викасама̄нам̣ удакато уггантва̄ва викасати, евам̣ ахутва̄ антоудаке пуппхитам̣ нӣлуппалам̣ вийа. амха̄кам̣ панидам̣ пун̃н̃акаммам̣ бхавантарӯпапаттийа̄ вина̄ имасмим̣йева аттабха̄ве випа̄кам̣ детӣти йоджана̄. чинта̄маттакампӣти доманассавасена чинта̄маттакампи.
пагева̄ти ¶ ка̄лассева, ативийа па̄тоти аттхо. кан̣н̣икӯпаганти кан̣н̣икайогйам̣. таччхетва̄ мат̣т̣хам̣ катва̄ кан̣н̣ика̄йа каттаббам̣ саббам̣ нит̣т̣хапетва̄. татха̄ хи са̄ ваттхена вет̣хетва̄ т̣хапита̄.
чайабандханам̣ ¶ са̄ла̄йа адхит̣т̣ха̄насаджджанам̣. кан̣н̣икаман̃чабандханам̣ кан̣н̣ика̄роханака̄ле а̄рухитва̄ ават̣т̣ха̄наат̣т̣акаран̣ам̣.
йасса аттхате пхалаке йасса пхалаке аттхатети йоджана̄.
авидӯрети са̄ла̄йа, ковил̣а̄раруккхасса ча авидӯре. саббаджет̣т̣хика̄ти сабба̄сам̣ тасса бхарийа̄нам̣ джет̣т̣хика̄ суджа̄та̄.
тассева̄ти саккассева. сантикети самӣпе сантика̄вачара̄ хутва̄ ниббатта̄. дхаджена саддхим̣ сахассайоджанико па̄са̄до.
каккат̣акавиджджханасӯласадисанти ¶ каккат̣аке ган̣хитум̣ тасса билапарийантасса виджджханасӯчисадисам̣.
маччхарӯпена̄ти матамаччхарӯпена. осаратӣти пилаванто гаччхати. тасса̄пи бакасакун̣ика̄йа пан̃ча вассасата̄ни а̄йу ахоси деванерайика̄нам̣ вийа мануссапетатираччха̄на̄нам̣ а̄йуно апариччхиннатта̄.
уккут̣т̣химака̄сӣти учча̄саддамака̄си.
пуббасаннива̄сена̄ти пуримаджа̄тӣсу чирасаннива̄сена. еван̃хи екачча̄нам̣ дит̣т̣хаматтенапи синехо уппаджджати. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘пуббева саннива̄сена, паччуппаннахитена ва̄;
евам̣ там̣ джа̄йате пемам̣, уппалам̣ва йатходаке’’ти. (джа̄. 1.2.174);
авасесесӯти ¶ асуре, саккам̣ т̣хапетва̄ двӣсу девалокесу девева сандха̄йа вадати.
аттханисситанти аттано, паресан̃ча аттхамева хитамева нисситам̣, там̣ пана хитам̣ сукхасса нида̄нанти а̄ха ‘‘ка̄ран̣аниссита’’нти.
пан̃хавеййа̄каран̣аван̣н̣ана̄
357. ким̣сам̣йоджана̄ти кӣдисасам̣йоджана̄. сатте анаттхе сам̣йодженти бандхантӣти сам̣йоджана̄нӣти а̄ха ‘‘ким̣бандхана̄, кена бандханена баддха̄’’ти. путхука̄йа̄ти бахӯ саттака̄йа̄ти а̄ха ‘‘бахӯ джана̄’’ти. верам̣ вуччати досоти а̄ха ‘‘авера̄ти аппат̣игха̄’’ти. а̄вудхена ¶ сарӣре дан̣д̣о а̄вудхадан̣д̣о, дханасса да̄панаттхена дан̣д̣о дханадан̣д̣о, тадубхайа̄каран̣ена тато винимутто адан̣д̣о, сампаттихаран̣ато, саха анаттхуппаттито ча сапатто, пат̣исаттӯти а̄ха ‘‘асапатта̄ти апаччаттхика̄’’ти. бйа̄паджджхам̣ ¶ вуччати читтадуккхам̣, таббирахита̄ абйа̄паджджха̄ти а̄ха ‘‘вигатадоманасса̄’’ти. пуббе ‘‘авера̄’’ти падена самбаддха̄гха̄така̄бха̄во вутто. тена̄ха ‘‘аппат̣игха̄’’ти. ‘‘аверино’’ти пана имина̄пи копаматтассапи ануппа̄данам̣. тена̄ха ‘‘каттхачи копам̣ на уппа̄детва̄’’ти. ‘‘вихаремӯ’’ти ча падам̣ пуримападехипи йоджетаббам̣ ‘‘авера̄ вихаремӯ’’тиа̄дина̄. айан̃ча авера̄дибха̄во сам̣вибха̄гена па̄кат̣о хотӣти дассетум̣ ‘‘аччхара̄йа̄’’ти а̄дим̣ ватва̄ ‘‘ити че несам̣ хотӣ’’ти вуттам̣. читтуппатти дал̣хатара̄пи хутва̄ паваттатӣти дассетум̣ ‘‘да̄нам̣ датва̄, пӯджам̣ катва̄ ча паттхайантӣ’’ти вуттам̣. ити чети че-саддо анвайасам̣саггена парикаппетӣти а̄ха ‘‘еван̃ча неса’’нти.
йа̄йа ка̄йачи паресам̣ сампаттийа̄ кхӣйанам̣ усӯйанам̣ асаханам̣ лаккхан̣ам̣ етисса̄ти парасампаттикхӣйаналаккхан̣а̄, йадаггена аттасампаттийа̄ парехи са̄дха̄ран̣абха̄вам̣ асаханалаккхан̣ам̣, тадаггенасса ‘‘нигӯханалаккхан̣а’’нтипи ваттаббам̣. татха̄ хисса пора̄н̣а̄ ‘‘ма̄ идам̣ аччхарийам̣ ан̃н̃есам̣ хоту, майхамева хотӯти маччхарийа’’нти ниббачанам̣ ваданти. абхидхамме ‘‘йа̄ парала̄бхасакка̄рагарука̄рама̄нанаванданапӯджана̄су исса̄ исса̄йана̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1126) никкхепакан̣д̣е, ‘‘йа̄ етесу паресам̣ ла̄бха̄дӣсу ким̣ имина̄ имеса’’нтиа̄дина̄ там̣сам̣ван̣н̣ана̄йан̃ча вутта̄нева, тасма̄ таттха вуттанайенева ведитабба̄нӣти адхиппа̄йо.
йасма̄ пана исса̄маччхарийа̄ни бахва̄дӣнава̄ни, тесам̣ вибха̄вана̄ локасса бахука̄ра̄ ¶ , тасма̄ абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ ¶ (дха. са. ат̣т̣ха. 1125) вибха̄вита̄нампи тесам̣ дит̣т̣хадхаммикепи сампара̄йике пиа̄дӣнаве дассенто ‘‘а̄ва̄самаччхарийена пана̄’’тиа̄дима̄ха. еттха̄ти етесу исса̄маччхарийесу, етесу ва̄ а̄ва̄самаччхарийа̄дӣсу пан̃часу маччхарийесу. сан̇ка̄рам̣ сӣсена уккхипитва̄ва вичарати ¶ таттха лаггачиттата̄йа, нихӣнаджджха̄сайата̄йа ча. мама̄ти майа̄, айамева ва̄ па̄т̣хо. лохитампи мукхато уггаччхати читтавигха̄тена сам̣таттахадайата̄йа. куччхивиречанампи хоти атиджалаггино. ан̃н̃о вибхавапат̣иведхадхаммо арийа̄нам̣йева хоти, те ча там̣ на маччхара̄йанти маччхарийасса саббасо пахӣнатта̄. пат̣иведхадхамме маччхарийасса асамбхаво ева̄ти а̄ха ‘‘парийаттидхаммамаччхарийена ча̄’’ти. ван̣н̣амаччхарийена дуббан̣н̣о, дхаммамаччхарийена ел̣амӯго дуппан̃н̃о хоти.
‘‘апича̄’’тиа̄ди пан̃чаннам̣ маччхарийа̄нам̣ васена каммасариккхакавипа̄кадассанам̣. а̄ва̄самаччхарийена лохагехе паччати паресам̣ а̄ва̄сапаччайахитасукханиседханато. куламаччхарийена аппала̄бхо хоти парехи кулесу ладдхаббала̄бханиседханато, аппала̄бхоти ча ала̄бхоти аттхо. ла̄бхамаччхарийена гӯтханирайе ниббаттати ла̄бхахету парехи ладдхаббасса асса̄даниседханато. саббатха̄пи нирасса̄до хи гӯтханирайо. ван̣н̣о на̄ма на хотӣти сарӣраван̣н̣о, гун̣аван̣н̣оти дувидхопи ван̣н̣о на̄маматтенапи на хоти, таттха таттха ниббаттама̄но вирӯпо ева хоти. сампаттинигӯханасабха̄вена маччхарийена вирӯпите санта̄не йебхуййена гун̣а̄ патит̣т̣хамева на лабханти, йе ча патит̣т̣хахеййум̣, тесампи васенасса ван̣н̣о на бхавеййа. те хи тасса локе раттим̣ кхитта̄ сара̄ вийа на пан̃н̃а̄йанти. дхаммамаччхарийена куккул̣анирайе. сота̄паттимаггена ¶ пахӣйати апа̄йагаманӣйабха̄вато. вера̄дӣхи на паримуччантийева таппаримуччана̄йа иччха̄йа аппаттаббатта̄ джа̄тиа̄дидхамма̄нам̣ сатта̄нам̣ джа̄тиа̄дӣхи вийа.
тин̣н̣а̄ меттха кан̇кха̄ти ма-ка̄ро падасандхикаро. етасмим̣ пан̃хети етасмим̣ ‘‘ким̣сам̣йоджана̄ ну кхо’’ти евам̣ н̃а̄тум̣ иччхите аттхе. тумха̄кам̣ вачанам̣ сутва̄ти ‘‘исса̄маччхарийасам̣йоджана̄’’ти евам̣ паваттам̣ тумха̄кам̣ виссаджджанавачанам̣ сутва̄. кан̇кха̄ тин̣н̣а̄ти йатха̄пуччхите аттхе сам̣сайо тарито вигато десана̄нуссаран̣аматтена, на самуччхедавасена̄ти а̄ха ‘‘на маггавасена̄’’тиа̄ди. айампи катхам̣катха̄ вигата̄ти кан̇кха̄йа вигататта̄ ева тасса̄ паваттиа̄ка̄рависесабхӯта̄ ‘‘идам̣ катха идам̣ катха’’нти айампи катхам̣катха̄ вигата̄ апагата̄.
358. нида̄на̄дӣни ¶ маха̄нида̄насуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.95) вуттаттха̄нева. пийа̄нам̣ ¶ аттано париггахабхӯта̄нам̣ саттасан̇кха̄ра̄нам̣ парехи са̄дха̄ран̣абха̄ва̄саханавасена, нигӯханавасена ча паваттанато пийасаттасан̇кха̄ранида̄нам̣ маччхарийам̣, аппийа̄нам̣ париггахабхӯта̄нам̣ сатта̄нам̣, сан̇кха̄ра̄нан̃ча асаханавасена паваттийа̄ аппийасаттасан̇кха̄ранида̄на̄ исса̄. йан̃хи кин̃чи аппийасамбандхам̣ бхаддакампи там̣ кодханасса аппийамева̄ти. убхайанти маччхарийам̣, исса̄ ча̄ти убхайам̣. убхайанида̄нанти пийанида̄нан̃чева аппийанида̄нан̃ча. пийа̄ти ит̣т̣ха̄. кел̣а̄йита̄ти дхана̄йита̄. мама̄йита̄ти маматтам̣ катва̄ париггахита̄. иссам̣ каротӣти ‘‘ким̣ имасса имина̄’’ти тасса пийасаттала̄бха̄саханавасена уссӯйати, тамева пийасаттам̣ йа̄чито. ахо ватасса̄ти са̄дху вата асса. ‘‘имасса пуггаласса еварӯпам̣ пийаваттху на бхавеййа̄’’ти иссам̣ кароти усӯйам̣ уппа̄дети. мама̄йанта̄ти кел̣а̄йанта̄. аппийети аппийе сатте тесам̣ сата̄пато. асса̄ти пуггаласса, йена те ладдха̄. тети ¶ саттасан̇кха̄ра̄, сачепи амана̄па̄ хонти аппийехи самуда̄гататта̄. випарӣтавуттита̄йа̄ти айа̄тха̄вага̄хита̄йа. ко ан̃н̃о еварӯпасса ла̄бхӣти тена атта̄нам̣ самбха̄венто иссам̣ ва̄ кароти. ан̃н̃асса та̄дисам̣ уппаджджама̄нампи ‘‘ахо ватасса еварӯпам̣ на бхавеййа̄’’ти иссам̣ ва̄ кароти, айан̃ча найо хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ на гахито.
ваттхука̄ма̄нам̣ парийесанавасена паватто чхандо парийесаначхандо. пат̣ила̄бхапаччайо чхандо пат̣ила̄бхачхандо. парибхун̃джанавасена паватто чхандо парибхогачхандо. пат̣иладдха̄нам̣ саннидха̄панавасена, сан̇гопанавасена ча паватто чхандо саннидхичхандо. дит̣т̣хадхаммикамева пайоджанам̣ чинтетва̄ виссаджджанавасена паватто чхандо виссаджджаначхандо. тена̄ха ‘‘катамо’’тиа̄ди.
айам̣ пан̃чавидхопи аттхато тан̣ха̄йанамева̄ти а̄ха ‘‘тан̣ха̄маттамева̄’’ти.
евам̣ вутто ‘‘ла̄бхам̣ пат̣ичча виниччхайо’’ти евам̣ маха̄нида̄насутте (дӣ. ни. 2.103) вутто виниччхайавитакко витакко на̄ма, на йо кочи витакко. ида̄ни йатха̄вуттам̣ ¶ виниччхайавитаккам̣ аттхуддха̄ранайена нӣхаритва̄ дассетум̣ ‘‘виниччхайо’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хасатанти ат̣т̣ха̄дхикам̣ сатам̣, тан̃ча кхо тан̣ха̄вичарита̄нам̣ сатам̣, на йасса кассачӣти дассетум̣ ‘‘тан̣ха̄вичарита’’нти вуттам̣. тан̣ха̄виниччхайо на̄ма тан̣ха̄йа васена ваккхама̄нанайена а̄рамман̣асса виниччхинанато. дит̣т̣хидассанавасена ‘‘идамева саччам̣, могхам̣ ан̃н̃а’’нти виниччхинанато дит̣т̣хивиниччхайо на̄ма. ит̣т̣хам̣ пан̣ӣтам̣, анит̣т̣хам̣ аппан̣ӣтам̣, пийа̄йитаббам̣ пийам̣, аппийа̄йитаббам̣ аппийам̣, тесам̣ ваваттха̄нам̣ тан̣ха̄васена на хоти. тан̣ха̄васена хи екаччо кин̃чи ваттхум̣ пан̣ӣтам̣ ман̃н̃ати, екаччо ¶ хӣнам̣, екаччо пийа̄йати, екаччо наппийа̄йати. тена̄ха ‘‘тадева хӣ’’тиа̄ди ¶ . ‘‘дасса̄мӣ’’ти идам̣ виссаджджаначханде вуттанайена чева ват̣т̣ӯпаниссайада̄навасена ча ведитаббам̣. тампи хи тан̣ха̄чхандахетуканти.
йаттха сайам̣ уппаджджанти, там̣ санта̄нам̣ сам̣са̄ре папан̃ченти виттха̄райантӣти папан̃ча̄. йасса ча уппанна̄, там̣ ‘‘ратто’’ти ва̄ ‘‘сатто’’ти ва̄ ‘‘миччха̄бхинивит̣т̣хо’’ти ва̄ папан̃ченти бйан̃джентӣти папан̃ча̄. йасма̄ тан̣ха̄дит̣т̣хийо адхиматта̄ хутва̄ паваттама̄на̄ там̣саман̇гӣпуггалам̣ паматта̄ка̄рам̣ па̄пенти, ма̄но пана джа̄тимада̄ди васена матта̄ка̄рампи, тасма̄ ‘‘маттапаматта̄ка̄рапа̄панат̣т̣хена̄’’ти вуттам̣. сан̇кха̄ вуччати кот̣т̣ха̄со бха̄гасо сан̇кха̄йати упат̣т̣ха̄тӣти. йасма̄ папан̃часан̃н̃а̄ там̣там̣два̄равасена, а̄рамман̣авасена ча бха̄гасо витаккасса паччайа̄ хонти, на кевала̄, тасма̄ папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄нида̄но витакко вутто, папан̃часан̃н̃а̄нам̣ ва̄ анекабхедабхиннатта̄ там̣самуда̄йо ‘‘папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄’’ти вутто. папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄ггахан̣ена ча анавасесо дуккхасамудайо вутто там̣там̣ нимиттатта̄ ват̣т̣адуккхасса̄ти.
йо ниродхо вӯпасамоти ниродхасаччама̄ха. тасса са̄руппанти тасса папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄йа ниродхасса вӯпасамасса адхигамупа̄йата̄йа са̄руппам̣ ануччхавикам̣, етена випассанам̣ вадати. таттха йатха̄вуттаниродхе а̄рамман̣акаран̣авасена гаччхати паваттатӣти таттхага̄минӣ, етена маггам̣. тена̄ха ‘‘саха випассана̄йа маггам̣ пуччхатӣ’’ти.
ведана̄каммат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄
359. пуччхитамева катхитам̣. йасма̄ саккена дева̄нам̣ индена папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄ниродхага̄минипат̣ипада̄ пуччхита̄ва, бхагава̄ ча тададхигамупа̄йам̣ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ тасса ¶ аджджха̄сайавасена ведана̄мукхена катхенто тиссо ведана̄ а̄рабхи, ити пуччхитамева катхентена пуччха̄нусандхивасена ¶ са̄нусандхимева ча катхитам̣. на хи буддха̄нам̣ ананусандхика̄ катха̄ на̄ма аттхи. ида̄нисса ведана̄мукхена арӯпакаммат̣т̣ха̄нассева катхане ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘девата̄нан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. караджака̄йасса сукхумата̄вачаненева аччантамудусукхума̄лабха̄ва̄пи вутта̄ ева̄ти дат̣т̣хаббам̣. каммаджанти каммаджатеджам̣. тасса балавабха̄во ул̣а̄рапун̃н̃акамманиббаттатта̄, ативийа гарумадхурасиниддхасуддха̄ха̄раджӣран̣ато ча. ека̄ха̄рампӣти ека̄ха̄рава̄рампи. ‘‘вилӣйантӣ’’ти етена караджака̄йасса мандата̄йа каммаджатеджасса балавабха̄вена а̄ха̄равела̄тиккамена несам̣ балаватӣ дуккхаведана̄ уппаджджама̄на̄ супа̄кат̣а̄ хотӣти дассети. нидассанаматтан̃четам̣ ¶ , сукхаведана̄пи пана несам̣ ул̣а̄рапан̣ӣтесу а̄рамман̣есу упарӯпари аниггахан̣авасена паваттама̄на̄ супа̄кат̣а̄ хутва̄ упат̣т̣ха̄тийева. упеккха̄пи тесам̣ када̄чи уппаджджама̄на̄ сантапан̣ӣтарӯпа̄ ева ит̣т̣хамаджджхатте ева а̄рамман̣е паваттанато. тенева̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди.
рӯпакаммат̣т̣ха̄нанти рӯпапариггахам̣, рӯпамукхена випассана̄бхинивесанти аттхо. арӯпакаммат̣т̣ха̄нанти еттха̄пи есева найо. таттха рӯпакаммат̣т̣ха̄нена саматха̄бхинивесопи сан̇гайхати, випассана̄бхинивесо пана идха̄дхиппетоти дассенто ‘‘рӯпапариггахо арӯпапариггахотипи етадева вуччатӣ’’ти а̄ха. чатудха̄туваваттха̄нанти еттха йебхуййена чатудха̄туваваттха̄нам̣ виттха̄ренто рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетӣти адхиппа̄йо. рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ дассетва̄ва катхети ‘‘евам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ вуччама̄нам̣ сут̣т̣ху вибхӯтам̣ па̄кат̣ам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄тӣ’’ти. ‘‘етена идха̄пи рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ екадесена вибха̄витамева̄’’ти ваданти.
ка̄ман̃четтха ведана̄васена арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣, тадан̃н̃адхаммавасенапи арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ лаббхатӣти там̣ вибха̄гена дассетум̣ ‘‘тивидхо хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха абхинивесоти ануппавесо, а̄рамбхоти аттхо. а̄рамбхе ева хи айам̣ вибха̄го, саммасанам̣ пана анавасесатова дхамме париггахетва̄ паваттатӣти. ‘‘париггахите рӯпакаммат̣т̣ха̄не’’ти ¶ идам̣ рӯпамукхена випассана̄бхинивесам̣ сандха̄йа вуттам̣, арӯпамукхена пана випассана̄бхинивесо йебхуййена саматхайа̄никасса иччхитаббо, со ча ¶ пат̣хамам̣ джха̄нан̇га̄ни париггахетва̄ тато парам̣ сесадхамме паригган̣ха̄ти. пат̣хама̄бхинипа̄тоти саббе четасика̄ читта̄йатта̄ читтакирийа̄бха̄вена вуччантӣти пхассо читтасса пат̣хама̄бхинипа̄то вутто. там̣ а̄рамман̣анти йатха̄париггахитам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄насан̃н̃итам̣ а̄рамман̣ам̣. уппаннапхассо пуггало, читтачетасикара̄си ва̄ а̄рамман̣ена пхут̣т̣хо пхассасахаджа̄та̄йа ведана̄йа там̣самака̄ламева ведети, пхассо пана обха̄сасса вийа падӣпо ведана̄дӣнам̣ паччайависесо хотӣти пуримака̄ло вийа вуччати, йа̄ тасса а̄рамман̣а̄бхиниропаналаккхан̣ата̄ вуччати. пхусантоти а̄рамман̣асса пхусана̄ка̄рена. айан̃хи арӯпадхамматта̄ екадесена аналлӣйама̄нопи рӯпам̣ вийа чаккхум̣, саддо вийа ча сотам̣, читтам̣, а̄рамман̣ан̃ча пхусанто вийа, сан̇гхат̣т̣енто вийа ча паваттатӣти. татха̄ хеса ‘‘сан̇гхат̣т̣анарасо’’ти вуччати.
а̄рамман̣ам̣ анубхавантӣти иссаравата̄йа висавита̄йа са̄мибха̄вена а̄рамман̣арасам̣ сам̣ведентӣ. пхасса̄дӣнан̃хи сампайуттадхамма̄нам̣ а̄рамман̣е екадесенева паватти пхусана̄диматтабха̄вато, ведана̄йа пана ¶ ит̣т̣ха̄ка̄расамбхога̄дивасена паваттанато а̄рамман̣е ниппадесато паватти. пхусана̄дибха̄вена хи а̄рамман̣аггахан̣ам̣ екадеса̄нубхаванам̣, ведайитабха̄вена гахан̣ам̣ йатха̄ка̄мам̣ сабба̄нубхаванам̣, евам̣сабха̄ва̄нева та̄ни гахан̣а̄нӣти на ведана̄йа вийа пхасса̄дӣнампи йатха̄ сакакиччакаран̣ена са̄мибха̄ва̄нубхаванам̣ чодетаббам̣. виджа̄нантанти париччхинданавасена висесато джа̄нантам̣. вин̃н̃а̄н̣ан̃хи минитаббаваттхум̣ на̄л̣ийа̄ минанто пурисо вийа а̄рамман̣ам̣ париччхиджджа вибха̄вентам̣ паваттати, на сан̃н̃а̄ вийа сан̃джа̄нанаматтам̣ ¶ хутва̄. татха̄ хи анена када̄чи лаккхан̣аттайавибха̄вана̄пи хоти, имесам̣ пана пхасса̄дӣнам̣ тасса тасса па̄кат̣абха̄во паччайависесасиддхасса пуббабха̄гасса васена ведитаббо.
евам̣ тасса тассева па̄кат̣абха̄вепи ‘‘саббам̣, бхиккхаве, абхин̃н̃еййа’’нти (сам̣. ни. 4.46; пат̣и. ма. 1.3), ‘‘саббан̃ча кхо, бхиккхаве, абхиджа̄на’’нти (сам̣. ни. 4.27) ча евама̄ди вачанато саббе саммасанупага̄ дхамма̄ париггахетабба̄ти дассенто ‘‘таттха йасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха пхассапан̃чамакейева̄ти авадха̄ран̣ам̣ тадантогадхатта̄ таггахан̣енева гахитатта̄ чатуннам̣ арӯпаккхандха̄нам̣. пхассапан̃чамакаггахан̣ан̃хи тасса саббасса саббачиттуппа̄даса̄дха̄ран̣абха̄вато ¶ . таттха ча пхассачетана̄ггахан̣ена саббасан̇кха̄раккхандхадхаммасан̇гахо четанаппадха̄натта̄ тесам̣. татха̄ хи суттантабха̄джанӣйе сан̇кха̄раккхандхавибхан̇ге ‘‘чаккхусампхассаджа̄ четана̄’’тиа̄дина̄ (вибха. 21) четана̄ва вибхатта̄, итаре пана кхандха̄ сарӯпенева гахита̄.
ваттхуниссита̄ти еттха ваттху-саддо караджака̄йависайо, на чхаббаттхувисайоти. катхамидам̣ вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘йам̣ сандха̄йа вутта’’нти. каттха пана вуттам̣? са̄ман̃н̃апхаласутте. соти караджака̄йо. ‘‘пан̃чаккхандхавинимуттам̣ на̄марӯпам̣ наттхӣ’’ти идам̣ адхика̄равасена вуттам̣. ан̃н̃атха̄ хи кхандхавинимуттампи на̄мам̣ аттхева̄ти. авиджджа̄дихетука̄ти авиджджа̄тан̣хупа̄да̄на̄дихетука̄. ‘‘випассана̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти саммасанто вичаратӣ’’ти имина̄ балававипассанам̣ ватва̄ пуна тасса уссукка̄панам̣, висеса̄дхигаман̃ча дассенто ‘‘со’’тиа̄дима̄ха.
идха̄ти имасмим̣ саккапан̃хасутте. ведана̄васена четтха арӯпакаммат̣т̣ха̄накатхане ка̄ран̣ам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева ¶ . йатха̄вуттесу ча тӣсу каммат̣т̣ха̄на̄бхинивесесу ведана̄васена каммат̣т̣ха̄на̄бхинивесо сукаро ведана̄нам̣ вибхӯтабха̄ватоти дассетум̣ ‘‘пхассавасена хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘на па̄кат̣ам̣ хотӣ’’ти идам̣ саккапамукха̄нам̣ тесам̣ дева̄нам̣ йатха̄ ведана̄ вибхӯта̄ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти, на евам̣ итарадвайанти ¶ катва̄ вуттам̣. ведана̄йа ева ча несам̣ вибхӯтабха̄во ведана̄мукхеневеттха бхагавата̄ десана̄йа а̄раддхатта̄. ‘‘ведана̄нам̣ уппаттийа̄ па̄кат̣ата̄йа̄’’ти идам̣ сукхадуккхаведана̄нам̣ васена вуттам̣. та̄сан̃хи паватти ол̣а̄рика̄, на итара̄йа. тадубхайаггахан̣амукхена ва̄ гахетаббатта̄ итара̄йапи паватти вин̃н̃ӯнам̣ па̄кат̣а̄ ева̄ти сукхадуккхаведана̄нан̃хӣ’’ти висесаггахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. ‘‘йада̄ сукхам̣ уппаджджатӣ’’тиа̄ди сукхаведана̄йа па̄кат̣абха̄вавибха̄ванам̣, тайидам̣ асама̄хитабхӯмивасена ведитаббам̣. таттха ‘‘сакалам̣ сарӣрам̣ кхо бханте’’нтиа̄дина̄ ка̄мам̣ паваттиол̣а̄риката̄йа авӯпасантасабха̄ваметам̣ сукхам̣, са̄талаккхан̣ата̄йа пана сампайуттадхамме, ниссайан̃ча анугган̣хантамева паваттатӣти дассети. ‘‘йада̄ дуккхам̣ уппаджджатӣ’’тиа̄дӣсу вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо.
дуддӣпана̄ти н̃а̄н̣ена дӣпетум̣ асаккун̣еййа̄, дуббин̃н̃еййа̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘андхака̄ра̄ абхибхӯта̄’’ти. андхака̄ра̄ти андхака̄рагатасадисӣ, джа̄нитука̄ме ¶ ча андхака̄ринӣ. пубба̄парам̣ самам̣ сукаре супалаккхитамаггавасена па̄са̄н̣атале мигагатамагго вийа ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣есу сукхадуккха̄нубхаванехи маджджхатта̄рамман̣есу ануминитаббата̄йа вуттам̣ ‘‘са̄ сукхадуккха̄нам̣…пе… па̄кат̣а̄ хотӣ’’ти. тена̄ха ‘‘йатха̄’’тиа̄ди. найато ган̣хантасса̄ти еттха̄йам̣ найо – йасма̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хависайа̄йа а̄рамман̣ӯпаладдхийа̄ анубхаванато нит̣т̣ха̄маджджхаттависайа̄ ча упаладдхи, тасма̄ на та̄йа ниранубхавана̄йа ¶ бхавитаббам̣, йам̣ таттха̄нубхаванам̣, са̄ адуккхамасукха̄. татха̄ анупалаббхама̄нам̣ рӯпа̄дианубхуййама̄нам̣ дит̣т̣хам̣ упалаббхати, йо пана маджджхатта̄рамман̣ам̣ таббисайасса вин̃н̃а̄н̣аппаваттийам̣, тасма̄ ананубхуййама̄нена тена на бхавитаббам̣. сакка̄ хи ваттум̣ анубхавама̄на̄ маджджхаттависайупаладдхи упаладдхибха̄вато. ит̣т̣ха̄нит̣т̣хависайупаладдхивисайам̣ пана ниранубхаванам̣ там̣ анупаладдхисабха̄вамева дит̣т̣хам̣, там̣ йатха̄рӯпанти. ниваттетва̄ти нӣхаритва̄, ‘‘соманассам̣па̄ха’’нтиа̄дина̄ сама̄наджа̄тийампи бхинданто ан̃н̃ехи арӯпадхаммехи вивечетва̄ асам̣сат̣т̣хам̣ катва̄ти аттхо.
айан̃ча рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄васена ниваттетва̄ десана̄ татха̄винетаббапуггала̄пеккха̄йа суттантаресупи (дӣ. ни. 2.373; ма. ни. 1.106, 390, 413, 450, 465, 467; ма. ни. 2.306, 209; 3.67, 342; сам̣. ни. 4.248) а̄гата̄ ева̄ти дассенто ‘‘на кевала’’нтиа̄дима̄ха. таттха маха̄сатипат̣т̣ха̄не (дӣ. ни. 2.273) татха̄ десана̄йа а̄гатабха̄во анантарамева а̄ви бхависсати, маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄надесана̄пи (ма. ни. 1.106) та̄дисӣ ева. чӯл̣атан̣ха̄сан̇кхайе ‘‘евам̣ четам̣, дева̄нам̣ инда, бхиккхуно сутам̣ хоти ‘саббе дхамма̄ на̄лам̣ абхинивеса̄йа̄’ти, со саббам̣ дхаммам̣ абхиджа̄на̄ти ¶ , саббам̣ дхаммам̣ абхин̃н̃а̄йа саббам̣ дхаммам̣ париджа̄на̄ти, саббам̣ дхаммам̣ парин̃н̃а̄йа йам̣ кин̃чи веданам̣ ведети сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄, со та̄су ведана̄су аничча̄нупассӣ вихарати, вира̄га̄нупассӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.390) а̄гатам̣. тена вуттам̣ ‘‘арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄васена ниваттетва̄ дассесӣ’’ти. маха̄тан̣ха̄сан̇кхайе пана ‘‘со ¶ евам̣ ануродхавиродхавиппахӣно йам̣ кин̃чи веданам̣ ведети сукхам̣ ва̄ дуккхам̣ ва̄ адуккхамасукхам̣ ва̄, со там̣ веданам̣ на̄бхинандати на̄бхивадати на̄джджхоса̄йа тит̣т̣хати. тасса там̣ веданам̣ анабхинандато анабхивадато анаджджхоса̄йа тит̣т̣хато йа̄ ведана̄су нандӣ ¶ са̄ нируджджхатӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.414) а̄гатам̣. чӯл̣аведалле ‘‘кати пана̄ййеведана̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.465) а̄гатам̣. маха̄ведалле ‘‘ведана̄ти, а̄вусо, вуччати, китта̄вата̄ ну кхо, а̄вусо, ‘ведана̄’ти вуччатӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.450) а̄гатам̣. евам̣ рат̣т̣хапа̄ласутта̄дӣсупи (ма. ни. 2.305) ведана̄каммат̣т̣ха̄насса а̄гатат̣т̣ха̄нам̣ уддхаритва̄ ваттаббам̣.
‘‘пат̣хамам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄’’ти вуттам̣, катхам̣ таметтха катхитанти а̄ха ‘‘рӯпакаммат̣т̣ха̄на’’нтиа̄ди. сан̇кхиттам̣, катхам̣ сан̇кхиттам̣? ведана̄йа а̄рамман̣аматтакам̣йева, йебхуййена ведана̄ рӯпадхамма̄рамман̣а̄ пан̃чадва̄равасена паваттанато. тена часса̄ пуримасиддха̄ ева а̄рамман̣анти веданам̣ вадантена тасса̄рамман̣адхамма̄ аттхато пат̣хаматарам̣ гахита̄ ева на̄ма хонтӣти има̄йа аттха̄паттийа̄ рӯпакаммат̣т̣ха̄нассеветтха пат̣хамам̣ гахитата̄ джотита̄, на сарӯпенева гахитатта̄. тена̄ха ‘‘тасма̄ па̄л̣ийам̣ на̄рул̣хам̣ бхависсатӣ’’ти.
360. двӣхи кот̣т̣ха̄сехӣти севитабба̄севитаббабха̄гехи. еварӯпанти йам̣ акусала̄нам̣ абхибуддхийа̄, кусала̄нан̃ча париха̄на̄йа сам̣ваттати, еварӯпам̣, там̣ пана ка̄мӯпасан̃хитата̄йа ‘‘геханиссита’’нти вуччатӣти а̄ха ‘‘гехаситасоманасса’’нти. ит̣т̣ха̄нанти пийа̄нам̣. канта̄нанти каманӣйа̄нам̣. мана̄па̄нанти манавад̣д̣ханака̄нам̣. тато ева мано раментӣти манорама̄нам̣. лока̄мисапат̣исам̣йутта̄нанти ¶ тан̣ха̄санниссита̄нам̣ ка̄мӯпасан̃хита̄нам̣. пат̣ила̄бхато саманупассатоти ‘‘ахо майа̄ има̄ни ладдха̄нӣ’’ти йатха̄ладдха̄ни рӯпа̄рамман̣а̄дӣни асса̄дайато. атӣтанти атиккантам̣. нируддханти ниродхаппаттам̣. випарин̣атанти сабха̄вавигамена вигатам̣. самануссаратоти асса̄данавасена анучинтайато. гехаситанти ка̄магун̣анисситам̣. ка̄магун̣а̄ хи ка̄мара̄гасса гехасадисатта̄ идха ‘‘геха’’нти адхиппета̄.
еварӯпанти йам̣ акусала̄нам̣ париха̄на̄йа, кусала̄нан̃ча абхибуддхийа̄ сам̣ваттати, еварӯпам̣, там̣ ¶ пана паббаджджа̄дивасена паваттийа̄ неккхаммӯпасан̃хитанти а̄ха ‘‘неккхаммаситам̣ соманасса’’нти. ида̄ни там̣ па̄л̣ивасенева дассетум̣ ‘‘таттха катама̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха випассана̄лаккхан̣е неккхамме ¶ дассите итара̄ни тасса ка̄ран̣ато, пхалато, аттхато ча дассита̄нева хонтӣти випассана̄лаккхан̣амева там̣ дассенто ‘‘рӯпа̄нантвева̄’’тиа̄дима̄ха. випарин̣а̄мавира̄ганиродханти джара̄йа випарин̣а̄метаббатан̃чева джара̄маран̣ехи палуджджанам̣ нируджджханан̃ча видитва̄ти йоджана̄. уппаджджати соманассанти випассана̄йа вӣтхипат̣ипаттийа̄ камена уппанна̄нам̣ па̄моджджапӣтипассаддхӣнам̣ упари анаппакам̣ соманассам̣ уппаджджати. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –
‘‘сун̃н̃а̄га̄рам̣ павит̣т̣хасса, сантачиттасса бхиккхуно;
ама̄нусӣ рати хоти, самма̄ дхаммам̣ випассато.
йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;
лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 374) ча –
неккхаммавасена̄ти паббаджджа̄дивасена. ‘‘ват̣т̣адуккхато ниттхарисса̄мӣ’’ти паббаджитум̣ бхиккхӯнам̣ сантикам̣ гаччхантасса, паббаджантасса, чатупа̄рисуддхисӣлам̣ анутит̣т̣хантасса, там̣ содхентасса, дхутагун̣е сама̄да̄йа ваттантасса, касин̣апарикамма̄дӣни каронтасса ча йа̄ пат̣ипатти, сабба̄ са̄ идха ‘‘неккхамма’’нти адхиппета̄. йебхуййена ануссатийа̄ ¶ упача̄раджджха̄нам̣ нит̣т̣ха̄тӣти катва̄ ‘‘ануссативасена̄’’ти ватва̄ ‘‘пат̣хамаджджха̄на̄дивасена̄’’ти вуттам̣. еттха ча йатха̄ паббаджджа̄ гхарабандханато никкхаманат̣т̣хена неккхаммам̣, евам̣ випассана̄дайопи там̣пат̣ипаккхато. тена̄ха –
‘‘паббаджджа̄ пат̣хамам̣ джха̄нам̣, нибба̄нан̃ча випассана̄;
саббепи кусала̄ дхамма̄, неккхамманти павуччаре’’ти. (итиву. ат̣т̣ха. 109);
йам̣ чети еттха чети нипа̄таматтам̣ соманассасса адхиппетатта̄. чатукканайавасенева ча суттантесу джха̄накатха̄ти вуттам̣ ‘‘дутийататийаджджха̄навасена̄’’ти. двӣсӯти ‘‘савитаккам̣ савича̄рам̣ авитаккам̣ авича̄ра’’нти вуттесу двӣсу соманассесу.
савитаккасавича̄ре соманассети париттабхӯмике, пат̣хамаджджха̄не ва̄ соманассе. абхинивит̣т̣хасоманассесӯти випассанам̣ пат̣т̣хапитасоманассесу. пи-саддена саммат̣т̣хасоманассесу пӣти имаматтхам̣ ¶ дассети. соманассавипассана̄топӣти ¶ савитаккасавича̄расоманассапаваттивипассана̄топи. авитаккаавича̄ра випассана̄ пан̣ӣтатара̄ саммаситадхаммавасенапи випассана̄йа висесасиддхито, йато маггепи татха̄рӯпа̄ висеса̄ иджджханти. айам̣ панаттхо ‘‘арийамагга боджджхан̇га̄дивисесам̣ випассана̄йа а̄рамман̣абхӯта̄ кхандха̄ нийаментӣ’’ти евам̣ паваттена морава̄пӣва̄симаха̄даттаттхерава̄дена дӣпетаббо.
361. гехаситадоманассам̣ на̄ма ка̄магун̣а̄нам̣ аппат̣ила̄бханимиттам̣, вигатанимиттан̃ча уппаджджанакадоманассам̣. аппат̣ила̄бхато саманупассатоти аппат̣ила̄бхена ‘‘ахамева на лабха̄мӣ’’ти паритассанато. самануссаратоти ‘‘аху вата ¶ ме там̣ вата наттхӣ’’тиа̄дина̄ ануссаран̣авасена чинтайато. тена̄ха ‘‘евам̣ чхасу два̄ресӯ’’тиа̄ди.
ануттаресу вимоккхесӯти сун̃н̃атапхала̄диарийапхалавимоккхесу. пиханти апеккхам̣, а̄санти аттхо. катхам̣ пана локуттарадхамме а̄раббха а̄са̄ уппаджджатӣти? на кхо панетам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣ ‘‘йам̣ а̄рамман̣акаран̣авасена таттха пиха̄ паваттатӣ’’ти ависайатта̄, пуггаласса ча анадхигатабха̄вато. ануссавӯпаладдхе пана ануттаравимоккхе уддисса пихам̣ упат̣т̣хапенто ‘‘таттха пихам̣ упат̣т̣хапетӣ’’ти вутто. тена̄ха ‘‘куда̄ссу на̄ма̄ха’’нтиа̄ди. чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате аничча̄дивасена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ти йоджана̄. ‘‘ит̣т̣ха̄рамман̣е’’ти ча имина̄ найидам̣ доманассам̣ сабха̄вато анит̣т̣хадхаммейева а̄раббха уппаджджанакам̣, атха кхо иччхита̄ла̄бхахетукам̣ иччха̄бхигха̄тавасена йаттха каттхачи а̄рамман̣е уппаджджанаканти дассети. евам̣ ‘‘куда̄ссу на̄ма̄ха’’нти вутта̄ка̄рена пихам̣ упат̣т̣хапетва̄ евам̣ имампи паккхам̣…пе… на̄саккхинти анусочатоти йоджана̄. ‘‘имасмим̣ паккхе, имасмим̣ ма̄се, имасмим̣ сам̣ваччхаре паббаджитум̣ на̄ладдхам̣, касин̣апарикаммам̣ ка̄тум̣ на̄ладдха’’нтиа̄дивасена паваттим̣ сандха̄йа ‘‘неккхаммавасена̄’’ти вуттам̣. ‘‘випассана̄васена̄’’тиа̄дӣсупи имина̄ найена йоджана̄ ведитабба̄.
йато ева-ка̄ро, тато ан̃н̃аттха нийамоти катва̄ ‘‘тасмимпи…пе… гехаситадоманассамева̄’’ти вуттам̣. на хеттха гехаситадоманассата̄ савитаккасавича̄ре нийата̄, атха кхо гехаситадоманассе савитаккасавича̄рата̄ ¶ нийата̄ пат̣ийогиниваттанаттхатта̄ ева-ка̄расса. ‘‘гехаситадоманассам̣ савитаккасавича̄рамева, на авитаккаавича̄ра’’нти. неккхаммаситадоманассам̣ пана сийа̄ савитаккасавича̄рам̣, сийа̄ авитаккаавича̄рам̣. савитаккасавича̄рассева ¶ ка̄ран̣абхӯтам̣ доманассам̣ савитаккасавича̄радоманассам̣. ким̣ там̣? гехаситадоманассам̣ ¶ , йам̣ пана неккхамма̄дивасена уппаннам̣, там̣ авитаккаавича̄расса ка̄ран̣абхӯтам̣ авитаккаавича̄радоманассанти. айан̃ча найо парийа̄йавасена вуттоти а̄ха ‘‘ниппарийа̄йена пана̄’’тиа̄ди. йади евам̣ касма̄ ‘‘йам̣ че авитаккам̣ авича̄ра’’нти па̄л̣ийам̣ вуттанти а̄ха ‘‘етасса пана̄’’тиа̄ди. ман̃н̃анавасена̄ти парикаппанавасена. вуттам̣ па̄л̣ийам̣.
татра̄ти тасмим̣ ман̃н̃ане. айам̣ ида̄ни вуччама̄но найо. доманассапаччайабхӯтети доманассасса паччайабхӯте. упача̄раджджха̄нан̃хи пат̣хамаджджха̄на̄дӣни ва̄ па̄дака̄ни катва̄ маггапхала̄ни ниббаттетука̄масса тесам̣ ала̄бхе доманассасса уппаджджане та̄ни тасса паччайа̄ на̄ма хонти ити те дхамма̄ пхалӯпача̄рена ‘‘доманасса’’нти вутта̄. йо пана татха̄ уппаннадоманассо дхураниккхепам̣ акатва̄ ануккамена випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапхаладхамме ниббаттети, те ка̄ран̣ӯпача̄рена ‘‘доманасса’’нти вутта̄ти имаматтхам̣ дассенто ‘‘идха бхиккхӯ’’тиа̄дима̄ха. нану етасса тада̄ доманассамева уппаннам̣, на доманассахетука̄ випассана̄маггапхаладхамма̄ уппанна̄, таттха катхам̣ доманассасаман̃н̃ам̣ а̄ропетва̄ вохаратӣти а̄ха ‘‘ан̃н̃есам̣ пат̣ипаттидассанавасена доманассанти гахетва̄’’тиа̄ди. савитаккасавича̄радоманассети савитаккасавича̄ранимитте доманассе. тӣхи ма̄сехи ниббаттетабба̄ тема̄сика̄, там̣ тема̄сикам̣. има̄ ча тема̄сика̄дайо пат̣ипада̄ татха̄паваттауккат̣т̣хамаджджхимамудиндрийавасена ведитабба̄, адхикамаджджхимамудусса̄хавасена ва̄. джаггатӣти джа̄гарикам̣ ануйун̃джати.
маха̄сиваттхераваттхуван̣н̣ана̄
сахассадвисахассасан̇кхйатта̄ маха̄ган̣е.
ат̣т̣хакатха̄тхера̄ти ат̣т̣хакатха̄йа аттхапат̣ипуччханакатхера̄. антара̄маггети бхиккхам̣ гахетва̄ га̄мато виха̄рам̣ пат̣игаманамагге ¶ . тайо…пе… га̄ха̄петва̄ти тӣн̣и чатта̄ри ун̣ха̄пана̄ни.
кеначи ¶ папан̃чена̄ти кеначи сарӣракиччабхӯтена папан̃чена. сан̃н̃ам̣ ака̄си раттийам̣ паччхато гаччхантам̣ асаллаккхенто.
касма̄ пана тхеро антева̄сика̄нам̣ ана̄рочетва̄ва гатоти а̄ха ‘‘тхеро кира̄’’тиа̄ди. арахаттам̣ на̄ма кинти тададхигамасса адуккарабха̄вам̣ сандха̄йа вадати. чатӯхи ирийа̄патхехӣти чатӯхипи ¶ ирийа̄патхехи паваттама̄насса, тасма̄ йа̄ва арахатта̄дхигама̄ сайанам̣ пат̣иккхипа̄мӣти адхиппа̄йо.
‘‘ануччхавикам̣ ну кхо те ета’’нти сам̣вегаджа̄то вӣрийам̣ самуттедженто арахаттам̣ аггахеси еттакам̣ ка̄лам̣ випассана̄йа сучин̣н̣абха̄вато н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄.
паримаджджӣти паримаси. кечи пана ‘‘паримаджджӣти париваттетва̄ тхерена дховийама̄нам̣ париггахетва̄ дховӣ’’ти аттхам̣ ваданти.
випассана̄йа а̄рамман̣ам̣ на̄ма упача̄раджджха̄напат̣хамаджджха̄на̄ди.
‘‘савитаккасавича̄радоманассе’’тиа̄дӣсу ваттаббам̣ соманассесу вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббам̣.
362. еварӯпа̄ти йа̄ акусала̄нам̣ абхибуддхийа̄, кусала̄нам̣ париха̄на̄йа ча сам̣ваттати, еварӯпа̄, са̄ пана ка̄мӯпасан̃хитата̄йа ‘‘гехасита̄’’ти вуччатӣти а̄ха ‘‘гехаситаупеккха̄’’ти. ‘‘ба̄ласса̄’’тиа̄дӣсу ба̄лакарадхаммайогато ба̄ласса аттахитапарахитабйа̄мӯл̣хата̄йа мӯл̣хасса путхӯнам̣ килеса̄дӣнам̣ джанана̄дӣхи ка̄ран̣ехи путхуджджанасса килесодхӣнам̣ маггодхӣхи аджитатта̄ анодхиджинасса, одхиджино ва̄йапеккха̄, одхисо ча килеса̄нам̣ джитатта̄, тенасса секкхабха̄вам̣ пат̣иккхипати. саттамабхава̄дито уддхам̣ паваттанавипа̄касса аджитатта̄ авипа̄каджинасса, випа̄каджина̄ ва̄ араханто аппат̣исандхикатта̄, тенасса асеккхаттам̣ пат̣иккхипати. анека̄дӣнаве саббесампи па̄падхамма̄нам̣ ¶ мӯлабхӯте саммохе а̄дӣнава̄нам̣ адассанасӣлата̄йа ана̄дӣнавадасса̄вино. а̄гама̄дхигама̄бха̄ва̄ ассутавато. едисо екам̣сена андхапутхуджджано на̄ма хотӣти тасса андхапутхуджджанабха̄вам̣ дассетум̣ пунапи ‘‘путхуджджанасса̄’’ти вуттам̣. еварӯпа̄ти вуттаппака̄ра̄ ¶ саммохапуббика̄. рӯпам̣ са̄ на̄тиваттатӣти рӯпа̄нам̣ саматиккамана̄йа ка̄ран̣ам̣ на хоти, рӯпа̄рамман̣е килесе на̄тиккаматӣти адхиппа̄йо. ан̃н̃а̄н̣а̄вибхӯтата̄йа а̄рамман̣е аджджхупеккханавасена паваттама̄на̄ лобхасампайуттаупеккха̄ идха̄дхиппета̄ти тасса лобхасса ануччхавикамева а̄рамман̣ам̣ дассенто ‘‘ит̣т̣ха̄рамман̣е’’ти а̄ха. анативаттама̄на̄ ана̄дӣнавадассита̄йа. тато ева асса̄да̄нупассанато таттхева лагга̄. абхисан̇гасса лобхасса васена, думмочанӣйата̄йа ча тена лаггита̄ вийа хутва̄ уппанна̄.
еварӯпа̄ти ¶ йа̄ акусала̄нам̣ паха̄на̄йа, кусала̄нан̃ча абхибуддхийа̄ сам̣ваттати, еварӯпа̄, са̄ пана паббаджджа̄дивасена паваттийа̄ неккхаммӯпасан̃хита̄ти а̄ха ‘‘неккхаммасита̄’’ти. ида̄ни там̣ па̄л̣ивасена дассетум̣ ‘‘таттха катама̄’’тиа̄ди вуттам̣, тассаттхо хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббо. рӯпам̣ са̄ ативаттатӣти рӯпасмим̣ саммадева а̄дӣнавадассанато. рӯпанийа̄та̄ти килесехи анабхибхаванӣйато. ит̣т̣хети сабха̄вато, сан̇каппато ча ит̣т̣хе а̄рамман̣е. араджджантасса̄ти на раджджантасса ра̄гам̣ ануппа̄дентасса. анит̣т̣хе адуссантасса̄ти еттха вуттанайена аттхо ведитаббо. самам̣ самма̄ йонисо на пеккханам̣ асамапеккханам̣, там̣ пана ит̣т̣ха̄нит̣т̣хамаджджхатте вийа ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесупи ба̄ласса хотӣти ‘‘ит̣т̣ха̄нит̣т̣хамаджджхатте’’ти аватва̄ ‘‘асамапеккханена асаммуйхантасса̄’’ти вуттам̣, тивидхепи а̄рамман̣е асамапеккханавасена муйхантасса̄ти аттхо. випассана̄н̃а̄н̣асампайутта̄ упеккха̄. неккхаммасита̄ упеккха̄ ведана̄сабха̄га̄ти уда̄сина̄ка̄рена паваттийа̄, упеккха̄ ¶ ведана̄йа ча сабха̄га̄. еттха упеккха̄ ва̄ти еттха етасмим̣ упеккха̄ниддесе ‘‘упеккха̄’’ти гахита̄ ева. тасма̄ти татрамаджджхаттупеккха̄йапи идха упеккха̄ггахан̣ена гахитатта̄. тан̃хи сандха̄йа ‘‘пат̣хамадутийататийачатуттхаджджха̄навасена уппаджджанакаупеккха̄’’ти вуттам̣.
та̄йапи неккхаммаситаупеккха̄йа̄ти ниддха̄ран̣е бхуммам̣. ‘‘йам̣ неккхаммавасена̄’’тиа̄ди хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄ наттхамева.
363. йади саккасса тада̄ сота̄паттипхалапаттийа̄ва упаниссайо, атха касма̄ бхагава̄ йа̄ва арахаттам̣ десанам̣ вад̣д̣хесӣти а̄ха ‘‘буддха̄нан̃хӣ’’тиа̄ди. тарун̣асаккоти абхинаво адхуна̄ па̄тубхӯто сакко. сампати ¶ па̄тубха̄ван̃хи сандха̄йа ‘‘тарун̣асакко’’ти вуттам̣, на тасса кума̄рата̄, вуддхата̄ ва̄ аттхи. гата̄гатат̣т̣ха̄нанти гамана̄гаманака̄ран̣ам̣. на пан̃н̃а̄йати на упалаббхати. габбхасеййака̄нан̃хи чаванта̄нам̣ каммаджарӯпам̣ вигаччхати анудева читтаджам̣, а̄ха̄раджан̃ча паччайа̄бха̄вато, утуджам̣ пана сучирампи ка̄лам̣ павен̣им̣ гхат̣т̣ентам̣ бхассантам̣ ва̄ сосантам̣ ва̄ килесантам̣ ва̄ вит̣т̣хатам̣ ва̄ хоти, на евам̣ дева̄нам̣. тесан̃хи опапа̄тикатта̄ каммаджарӯпе антарадха̄йанте сесатисантатирӯпампи тена саддхим̣ антарадха̄йати. тена̄ха ‘‘дӣпасикха̄гаманам̣ вийа хотӣ’’ти. сесадевата̄ на джа̄ним̣су пунапи саккаттабха̄вена тасмим̣йева т̣ха̄не ниббаттатта̄. тӣсу т̣ха̄несӯти соманассадоманассаупеккха̄виссаджджана̄васа̄нат̣т̣ха̄несу. ниббаттитапхаламева̄ти саппимха̄ саппиман̣д̣о вийа а̄гаманӣйапат̣ипада̄йа ниббаттитапхалабхӯтам̣ локуттарамаггапхаламева катхитам̣. сакун̣ика̄йа вийа кин̃чи гайхӯпагам̣ ¶ уппатитва̄ уд̣д̣етва̄ уллан̇гхитва̄. асса̄ти маггапхаласан̃н̃итасса арийасса дхаммасса.
па̄тимоккхасам̣вараван̣н̣ана̄
364. па̄тимоккхасам̣вара̄йа̄ти ¶ па̄тимоккхабхӯтасӣласам̣вара̄йа̄ти айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘уттамаджет̣т̣хакасӣласам̣вара̄йа̄’’ти. ‘‘па̄тимоккхасӣлан̃хи саббасӣлато джет̣т̣хакасӣла’’нти дӣгхава̄пӣвиха̄рава̄си суматтхеро вадати, антева̄сико панасса тепит̣акачӯл̣ана̄гаттхеро ‘‘па̄тимоккхасам̣варо ева сӣлам̣, итара̄ни пана ‘сӣланти вуттат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма аттхӣ’ти анануджа̄нанто индрийасам̣варо на̄ма чхадва̄рараккха̄маттакам̣, а̄джӣвапа̄рисуддхи дхаммена самена паччайуппа̄данаматтакам̣, паччайасаннисситам̣ пат̣иладдхапаччайе ‘ида маттха’нти паччавеккхитва̄ парибхун̃джанаматтакам̣, ниппарийа̄йена па̄тимоккхасам̣варова сӣлам̣. татха̄ хи йасса со бхинно, со итара̄ни раккхитум̣ абхаббатта̄ асӣло хоти. йасса пана саббасо арого сеса̄нам̣ раккхитум̣ бхаббатта̄ сампаннасӣло’’ти вадати, тасма̄ итаресам̣ тасса парива̄рабха̄вато, саббасо екадесена ча тадантогадхабха̄вато тадева падха̄насӣлам̣ на̄ма̄ти а̄ха ‘‘уттамаджет̣т̣хакасӣласам̣вара̄йа̄’’ти. таттха йатха̄ хет̣т̣ха̄ папан̃часан̃н̃а̄сан̇кха̄ниродхаса̄руппага̄миним̣ пат̣ипадам̣ пуччхитена бхагавата̄ папан̃часан̃н̃а̄нам̣, пат̣ипада̄йа ча мӯлабхӯтам̣ веданам̣ вибхаджитва̄ пат̣ипада̄ десита̄ саккасса аджджха̄сайавасена сам̣килесадхаммаппаха̄намукхена вода̄надхаммапа̄рипӯрӣти, евам̣ тасса̄ ева пат̣ипада̄йа мӯлабхӯтампи сӣласам̣варам̣ пуччхитена бхагавата̄ ¶ йато со висуджджхати, йатха̄ ча висуджджхати, тадубхайам̣ саккасса аджджха̄сайавасена вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘ка̄йасама̄ча̄рампӣ’’тиа̄ди вуттам̣ сам̣килесадхаммаппаха̄намукхена вода̄надхаммапа̄рипӯрӣти катва̄. сӣлакатха̄йам̣ асевитаббака̄йасама̄ча̄ра̄дикатхане ка̄ран̣ам̣ вуттамева, тасма̄ каммапатхавасена̄ти кусала̄кусалакаммапатхавасена.
каммапатхавасена̄ти ча каммапатхавича̄равасена ¶ . каммапатхабха̄вам̣ апатта̄нампи хи ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ асевитаббака̄дӣнам̣ асевитаббака̄йасама̄ча̄ра̄дибха̄во идха вуччатӣти. пан̣н̣аттивасена̄ти сиккха̄падапан̣н̣аттивасена. йато йато хи йа̄ йа̄ вераман̣ӣ, тадубхайепи вибха̄венто пан̣н̣аттивасена катхети на̄ма. тена̄ха ‘‘ка̄йадва̄ре’’тиа̄ди. сиккха̄падам̣ вӣтиккамати етена̄ти сиккха̄падавӣтиккамо, сиккха̄падасса вӣтиккамана̄ка̄рена паватто акусаладхаммо йам̣, тасса асевитаббака̄йасама̄ча̄ра̄дита̄. вӣтиккамапат̣ипаккхо авӣтиккамо, на вӣтиккамати етена̄ти авӣтиккамо, сӣлам̣.
миччха̄ самма̄ ча парийесати ета̄йа̄ти парийесана̄, а̄джӣво, аттхато паччайагавесанабйа̄па̄ро ка̄йавачӣдва̄рико. йади евам̣ касма̄ висум̣ гахан̣анти а̄ха ‘‘йасма̄’’тиа̄ди ¶ . арийа̄ ниддоса̄ парийесана̄ гавесана̄ти арийапарийесана̄, арийехи са̄дхӯхи парийеситабба̄типи арийапарийесана̄ти. вуттавипарийа̄йато анарийапарийесана̄ ведитабба̄.
джа̄тидхаммоти джа̄йанасабха̄во джа̄йанапакатико. джара̄дхаммоти джӣран̣асабха̄во. бйа̄дхидхаммоти бйа̄дхисабха̄во. маран̣адхаммоти мӣйанасабха̄во. сокадхаммоти сочанакасабха̄во. сам̣килесадхаммоти сам̣килиссанасабха̄во.
путтабхарийанти путта̄ ча бхарийа̄ ча. еса найо саббаттха. двандекаттавасена тесам̣ ниддесо. джа̄тарӯпараджатанти еттха пана йато вика̄рам̣ ана̄паджджитва̄ саббам̣ джа̄тарӯпамева хотӣти джа̄тарӯпам̣ на̄ма суван̣н̣ам̣. дхаваласабха̄вата̄йа раджатӣти раджатам̣, рӯпийам̣. идха пана суван̣н̣ам̣ т̣хапетва̄ йам̣ кин̃чи упабхогапарибхога̄рахам̣ ‘‘раджата’’нтвева гахитам̣ воха̄рӯпагама̄сака̄ди. джа̄тидхамма̄ хете, бхиккхаве, упадхайоти ¶ ете ка̄магун̣ӯпадхайо на̄ма хонти, те саббепи джа̄тидхамма̄ти дассети.
бйа̄дхидхаммава̄ра̄дӣсу ¶ джа̄тарӯпараджатам̣ на гахитам̣. на хетасса сӣсарога̄дайо бйа̄дхайо на̄ма санти, на сатта̄нам̣ вийа чутисан̇кха̄там̣ маран̣ам̣, на соке уппаджджати, чутисан̇кха̄там̣ маран̣анти ча екабхавапарийа̄паннакхандханиродхо, со тасса наттхи, кхан̣иканиродхо пана кхан̣е кхан̣е лаббхатева. ра̄га̄дӣхи пана сам̣килесехи сам̣килиссатӣти сам̣килесадхаммава̄ре гахитам̣ джа̄тарӯпам̣, татха̄ утусамут̣т̣ха̄натта̄ джа̄тидхаммава̄ре, малам̣ гахетва̄ джӣран̣ато джара̄дхаммава̄ре ча. арийехи на аран̣ӣйа̄, парийесана̄типи анарийапарийесана̄.
ида̄ни анесана̄васена̄пи там̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. имина̄ найена суккапаккхепи аттхо ведитаббо.
самбха̄рапарийесанам̣ пахаран̣ависа̄дигавесанам̣, пайогавасена пайогакаран̣ам̣ таджджа̄ва̄йа̄маджананам̣ та̄дисам̣ упаккаманиббаттанам̣, па̄н̣а̄типа̄та̄диаттхам̣ гаманам̣, паччекам̣ ка̄ла-саддо йоджетаббо ‘‘самбха̄рапарийесанака̄лато пат̣т̣ха̄йа, пайогакаран̣ака̄лато пат̣т̣ха̄йа, гаманака̄лато пат̣т̣ха̄йа̄’’ти. итароти ‘‘севитаббо’’ти вуттака̄йасама̄ча̄ра̄дико. читтампи уппа̄детаббам̣. татха̄ уппа̄дитачитто хи сати паччайасамава̄йе та̄дисам̣ пайогам̣ параккамам̣ каронто пат̣ипаттийа̄ маттхакам̣ ган̣ха̄ти. тена̄ха ‘‘читтуппа̄дампи кхо ахам̣, бхиккхаве, кусалесу дхаммесу бахупака̄рам̣ вада̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.84).
ида̄ни ¶ там̣ маттхакаппаттам̣ асевитаббам̣, севитаббан̃ча дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. сан̇гхабхеда̄дӣнанти а̄ди-саддена лохитуппа̄дана̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. буддхаратанасан̇гхаратанупат̣т̣ха̄нехева дхаммаратанупат̣т̣ха̄насиддхӣти а̄ха ‘‘дивасасса дваттиккхаттум̣ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ упат̣т̣ха̄нагамана̄дивасена̄’’ти ¶ . дхануггахапесанам̣ дхануггахапуриса̄нам̣ уййоджанам̣. а̄ди-саддена пан̃чаварайа̄чана̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. ‘‘аджа̄тасаттум̣ паса̄детва̄ ла̄бхуппа̄давасена парихӣнала̄бхасакка̄расса кулесу вин̃н̃а̄пана’’нти евама̄дим̣ анарийапарийесанам̣ парийесанта̄нам̣.
па̄рипӯрийа̄ти па̄рипӯриаттхам̣. аггамаггапхалавасенева хи севитабба̄нам̣ па̄рипӯрӣти тадаттхам̣ сабба̄ пуббабха̄гапат̣ипада̄, па̄тимоккхасам̣варопи аггамаггенева парипун̣н̣о ¶ хотӣти тадаттхам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ ватва̄ нигаменто ‘‘па̄тимоккхо…пе… хотӣ’’ти а̄ха.
индрийасам̣вараван̣н̣ана̄
365. индрийа̄нам̣ пидха̄на̄йа̄ти индрийа̄нам̣ пидаханаттха̄йа. индрийа̄ни ча чаккха̄дӣни два̄ра̄ни, тесам̣ пидха̄нам̣ сам̣варан̣ам̣ акусалуппаттито гопана̄ти а̄ха ‘‘гуттадва̄рата̄йа̄’’ти. асевитаббарӯпа̄дивасена индрийесу агуттадва̄рата̄ асам̣варо, сам̣килесадхаммавиппаха̄навасена вода̄надхаммапа̄рисуддхӣти. ка̄мам̣ па̄л̣ийам̣ асевитаббампи рӯпа̄ди дасситам̣, саккена пана индрийасам̣вара̄йа пат̣ипатти пуччхита̄ти тамева ниваттетва̄ дассетум̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣вуттам̣ ‘‘чаккхувин̃н̃еййам̣ рӯпампӣтиа̄ди севитаббарӯпа̄дивасена индрийасам̣варадассанаттхам̣ вутта’’нти. ‘‘тун̣хӣ ахосӣ’’ти ватва̄ тун̣хӣбха̄васса ка̄ран̣ам̣ бйатирекамукхена вибха̄ветум̣ ‘‘катхетука̄мопӣ’’тиа̄ди вуттам̣. айанти сакко дева̄нам̣ индо.
рӯпанти рӯпа̄йатанам̣, тасса асеванам̣ на̄ма адассанам̣ ева̄ти а̄ха ‘‘на севитаббам̣ на дат̣т̣хабба’’нти. йам̣ пана саттасанта̄нагатам̣ рӯпам̣ пассато пат̣икӯламанасика̄равасена, асубхасан̃н̃а̄ ва̄ сан̣т̣ха̄ти дассана̄нуттарийавасена. атха ва̄ каммапхаласаддаханавасена паса̄до ва̄ уппаджджати. хутва̄ абха̄ва̄ка̄расаллаккхан̣ена аниччасан̃н̃а̄пат̣ила̄бхо ва̄ хоти.
парийа̄йаккхаран̣ато ¶ аккхарам̣, ван̣н̣о, со ева нирантаруппаттийа̄ самуддито падава̄кйасан̃н̃ито, адхиппетаматтхам̣ бйан̃джетӣти бйан̃джанам̣, тайидам̣ ка̄бйана̄т̣ака̄дигатавевачанавасена, учча̄ран̣авасена ча вичиттасаннивесата̄йа татха̄паваттавикаппанавасена читтавичиттабха̄вена упатит̣т̣ханакам̣ ¶ сандха̄йа̄ха ‘‘йам̣ читтаккхарам̣ читтабйан̃джанампи саддам̣ сун̣ато ра̄га̄дайо уппаджджантӣ’’ти. аттханисситанти сампара̄йикаттханисситам̣. дхамманисситанти виват̣т̣адхамманисситам̣, локуттараратанаттайадхамманисситам̣ ва̄. паса̄доти ратанаттайасаддха̄, каммапхаласаддха̄пи. ниббида̄ ва̄ти аниччасан̃н̃а̄дивасена ват̣т̣ато уккан̣т̣ха̄ ва̄.
гандхараса̄випародха̄дивасена севийама̄нам̣ айонисо пат̣ипаннатта̄ асевитаббам̣ на̄ма. йонисо паччавеккхитва̄ севийама̄нам̣ сампаджан̃н̃авасена гахан̣ато севитаббам̣ на̄ма. тена вуттам̣ ‘‘йам̣ гандхам̣ гха̄йато’’тиа̄ди.
йам̣ ¶ пана пхусатоти йам̣ пана севитаббам̣ пхот̣т̣хаббам̣ аниппханнассева пхусато. а̄саваккхайо чева хоти джа̄гарийа̄нуйогасса маттхакаппаттито. вӣрийан̃ча супаггахитам̣ хоти чатуттхасса арийавам̣сасса уккам̣санато. паччхима̄ ча…пе… ануггахита̄ хоти самма̄пат̣ипаттийам̣ нийоджанато.
йе мановин̃н̃еййе дхамме ит̣т̣ха̄дибхеде саманна̄харантасса а̄ваджджантасса а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти. ‘‘мановин̃н̃еййа̄ дхамма̄’’ти вибхатти випарин̣а̄метабба̄, метта̄дивасена саманна̄харантасса йе мановин̃н̃еййа̄ дхамма̄ а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти, еварӯпа̄ севитабба̄ти йоджана̄. а̄ди-саддена карун̣а̄дӣнан̃чева аничча̄дӣнан̃ча сан̇гахо дат̣т̣хаббо. тин̣н̣ам̣ тхера̄нам̣ дхамма̄ти ида̄ни вуччама̄напат̣ипаттӣнам̣ тин̣н̣ам̣ тхера̄нам̣ мановин̃н̃еййа̄ дхамма̄. бахи дха̄витум̣ на ада̄синти антопаривен̣ам̣ а̄гатамева рӯпа̄дим̣ а̄раббха имасмим̣ тема̄се каммат̣т̣ха̄навинимуттам̣ ¶ читтам̣ када̄чи уппаннапуббам̣, антопаривен̣е ча висабха̄гарӯпа̄дӣнам̣ асамбхаво ева, тасма̄ висат̣авитаккавасена читтам̣ бахи дха̄витум̣ на ада̄синти дассети. нива̄сагехато нива̄санагаббхато. нийакаджджхаттакхандхапан̃чакато випассана̄гочарато. тхеро кира саббампи аттана̄ ка̄таббакирийам̣ каммат̣т̣ха̄насӣсенева пат̣ипаджджати.
366. асаммохасампаджан̃н̃авасена адведжджха̄бха̄вато еко анто етасса̄ти еканто, еканто ва̄до етесанти екантава̄да̄. тена̄ха ‘‘екам̣йева вадантӣ’’ти, абхиннава̄да̄ти аттхо. ека̄ча̄ра̄ти сама̄на̄ча̄ра̄. екаладдхика̄ти сама̄наладдхика̄. екапарийоса̄на̄ти сама̄нанит̣т̣ха̄на̄.
ити сакко пуббе аттана̄ сутам̣ путхусаман̣абра̄хман̣а̄нам̣ на̄на̄ва̄да̄ ча̄раладдхинит̣т̣ха̄нам̣ ида̄ни саччапат̣иведхена ¶ аса̄рато н̃атва̄ т̣хито, тасса ка̄ран̣ам̣ н̃а̄тука̄мо тамева та̄ва бйатирекамукхена пуччхати ‘‘саббева дхамма̄ ну кхо’’тиа̄дина̄.
дха̄тӯти аджджха̄сайадха̄ту уттарападалопена вутта̄, аджджха̄сайадха̄тӯти ча аттхато аджджха̄сайо ева̄ти а̄ха ‘‘анекаджджха̄сайо на̄наджджха̄сайо’’ти. ‘‘екасмим̣ гантука̄ме еко т̣ха̄тука̄мо хотӣ’’ти идам̣ нидассанавасена вуттам̣ ирийа̄патхепи на̄ма сатта̄ екаджджха̄сайа̄ дуллабха̄, пагева ¶ ладдхӣсӯти дассанаттхам̣. йам̣ йадева аджджха̄сайанти йам̣ йамева сассата̄диаджджха̄сайам̣. абхинивисантӣти там̣ там̣ ладдхим̣ дит̣т̣ха̄бхинивесавасена абхимукха̄ хутва̄ дуппат̣иниссаггибха̄вена нивисанти, а̄да̄нагга̄хам̣ ган̣ханти. тха̄мена ча пара̄ма̄сена ча̄ти дит̣т̣хитха̄мена ча дит̣т̣хипара̄ма̄сена ча. сут̣т̣ху ган̣хитва̄ти ативийа дал̣хагга̄хам̣ ган̣хитва̄. вохарантӣти йатха̄бхинивит̣т̣хам̣ дит̣т̣хива̄дам̣ пан̃н̃а̄пенти ¶ паре хи га̄хенти патит̣т̣хапенти. тена̄ха ‘‘катхенти дӣпенти киттентӣ’’ти, уггхосентӣти аттхо.
антам̣ атӣта̄ аччанта̄, аччанта̄ нит̣т̣ха̄ етесанти аччантанит̣т̣ха̄. саббесанти саббесам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣. йогаккхемотипи нибба̄нам̣ чатӯхипи йогехи ануппадут̣т̣хатта̄. ‘‘аччантайогаккхема̄’’ти ваттаббе и-ка̄рена ниддесена ‘‘аччантайогаккхемӣ’’ти вуттам̣, аччантайогаккхемо ва̄ етесам̣ аттхӣти аччантайогаккхемӣти. чаранти упагаччханти, адхигаччхантӣти аттхо. парийассати париккхиссати ват̣т̣адуккхантам̣ а̄гамма̄ти парийоса̄нантипи нибба̄насса на̄мам̣.
сан̇кхин̣а̄тӣти самуччхинданена кхепети. вина̄сетӣти тато ева саббасо адассанам̣ па̄пети. вимутта̄ти ват̣т̣адуккхато аччантаниггамена висесена мутта̄.
‘‘исса̄маччхарийам̣ еко пан̃хо’’ти касма̄ вуттам̣, нану исса̄маччхарийам̣ виссаджджананти? саччаметам̣, йо пана н̃а̄тум̣ иччхито аттхо, со пан̃хо. со ева ча виссаджджӣйатӣти на̄йам̣ досо, ан̃н̃атха̄ амбам̣ пут̣т̣хасса лабуджам̣ бйа̄каран̣ам̣ вийа сийа̄, евам̣ пан̃хасӣсена пан̃хабйа̄каран̣ам̣ вадати. татха̄ хи ‘‘пийа̄ппийа’’нтиа̄дина̄ виссаджджанапада̄нева гахита̄ни, ‘‘пийа̄ппийам̣ еко’’тиа̄дӣсупи есева найо. папан̃часан̃н̃а̄ти сан̃н̃а̄сӣсена папан̃ча̄ ева вутта̄ти а̄ха ‘‘папан̃чо еко’’ти. еттха ча йатха̄ па̄тимоккхасам̣варапуччха̄ ка̄йасама̄ча̄ра̄дивибха̄гена виссаджджитатта̄ тайо пан̃ха̄ джа̄та̄, евам̣ индрийасам̣варапуччха̄ рӯпа̄дивибха̄гена виссаджджитатта̄ чха пан̃ха̄ ¶ сийум̣. татха̄ сати екӯнавӣсати пуччха̄ сийум̣, атха индрийасам̣варата̄са̄ман̃н̃ена екова пан̃хо като, евам̣ сати па̄тимоккхасам̣варапуччха̄бха̄васа̄ман̃н̃ена тепи тайо екова пан̃хоти саббева два̄дасева пан̃ха̄ бхавеййунти? найидамевам̣. йасма̄ ка̄йасама̄ча̄ра̄дӣсу вибхаджджа ¶ вуччама̄несу маха̄висайата̄йа апарима̄н̣о вибха̄го самбхавати ¶ виссаджджетум̣. сакалампи винайапит̣акам̣ тасса ниддесо. рӯпа̄дӣсу пана вибхаджджа вуччама̄несу аппависайата̄йа на та̄дисо вибха̄го самбхавати виссаджджетум̣. ити маха̄висайата̄йа па̄тимоккхасам̣варапуччха̄ тайо пан̃ха̄ ката̄, индрийасам̣варапуччха̄ пана аппависайата̄йа екова пан̃хо като. тена вуттам̣ ‘‘чуддаса маха̄пан̃ха̄’’ти.
367. чаланат̣т̣хена̄ти кампанат̣т̣хена. тан̣ха̄ хи ка̄мара̄гарӯпара̄гаарӯпара̄га̄дивасена паваттийа̄ анават̣т̣хитата̄йа сайампи чалати, йаттха уппанна̄, тампи санта̄нам̣ бхава̄дӣсу парикад̣д̣ханена ча̄лети, тасма̄ чаланат̣т̣хена тан̣ха̄ еджа̄ на̄ма. пӣл̣анат̣т̣хена̄ти виба̄дханат̣т̣хена тасса тасса дуккхасса хетубха̄вена. падуссанат̣т̣хена̄ти адхаммара̄га̄дибха̄вена, саммукхапарам̣мукхена, килеса̄сучипаггхаран̣ена ча пака̄рато дуссанат̣т̣хена ган̣д̣о. ануппавит̣т̣хат̣т̣хена̄ти а̄сайасса дуннӣхаран̣ӣйабха̄вена ануппависанат̣т̣хена. кад̣д̣хати аттано ча ручийа̄ упанети. учча̄вачанти пан̣ӣтабха̄вам̣, нихӣнабха̄ван̃ча. йесу саман̣абра̄хман̣есу. ‘‘йеса̄ха’’нтипи па̄л̣и, тасса̄ кечи ‘‘йесам̣ аха’’нти аттхам̣ ваданти. еванти сута̄нурӯпам̣, уггаха̄нурӯпан̃ча. ‘‘ахам̣ кхо пана бханте ан̃н̃есам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ дхамма̄чарийо хонтопи бхагавато са̄вако…пе… самбодхипара̄йан̣о’’ти евам̣ аттано сота̄паннабха̄вам̣ джа̄на̄пети.
соманассапат̣ила̄бхакатха̄ван̣н̣ана̄
368. сама̄панноти самога̄л̣хо паваттасампаха̄ро вийа̄тибйӯл̣хо. джиним̣сӯти йатха̄ асура̄ пуна сӣсам̣ уккхипитум̣ на̄саккхим̣су, евам̣ дева̄ виджиним̣суйева̄ти дассенто а̄ха ‘‘дева̄ пуна апачча̄гамана̄йа асуре джиним̣сӯ’’ти. та̄дисо хисса джайо са̄тисайам̣ ведапат̣ила̄бха̄йа ахоси. дувидхампи ¶ оджанти диббам̣, асурам̣ ча̄ти двиппака̄рампи оджам̣. дева̄йева парибхун̃джиссанти асура̄нам̣ павеса̄бха̄вато. дан̣д̣асса авачаран̣ам̣ а̄варан̣ам̣ дан̣д̣а̄вачаро, саха дан̣д̣а̄вачарена̄ти садан̣д̣а̄вачаро, дан̣д̣ена пахаритва̄ ва̄ а̄варитва̄ ва̄ са̄дхетаббанти аттхо.
369. имасмим̣йева ¶ ока̄сети имиссамева индаса̄лагуха̄йам̣. девабхӯтасса мети пуббепи девабхӯтасса саккассева ме бхӯтасса. сатоти ида̄нипи саккассева сато пунара̄йу ча ме ладдхо.
дивийа̄ ¶ ка̄йа̄ти дибба̄, кхандхапан̃чакасан̇кха̄та̄ ка̄йа̄ти а̄ха ‘‘дибба̄ аттабха̄ва̄’’ти. ‘‘амӯл̣хо габбхам̣ есса̄мӣ’’ти имина̄ арийаса̄вака̄нам̣ андхапутхуджджана̄нам̣ вийа саммохамаран̣ам̣, асампаджа̄нагаббхоккаманан̃ча наттхи, атха кхо асаммохамаран̣ан̃чева сампаджа̄нагаббхоккаманан̃ча хотӣти дассети. арийаса̄вака̄ нийатагатикатта̄ сугатӣсу ева уппаджджанти, таттха̄пи мануссесу уппаджджанта̄ ул̣а̄ресу ева кулесу пат̣исандхим̣ ган̣хиссанти, саккасса̄пи та̄дисо аджджха̄сайо. тена вуттам̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘йаттха ме раматӣ мано’’ти, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘йаттха ме’’тиа̄ди. сакко пана аттано дибба̄нубха̄вена̄пи та̄дисам̣ джа̄нитум̣ саккотийева.
ка̄ран̣ена̄ти йуттена арийаса̄вакабха̄васса ануччхавикена. тена̄ха ‘‘самена̄’’ти.
сакада̄га̄мимаггам̣ сандха̄йа вадати чхат̣т̣хе аттхавасе ана̄га̄мимаггасса ваккхама̄натта̄. а̄джа̄нитука̄моти аппаттам̣ висесам̣ пат̣ивиджджхитука̄мо. мануссалоке анто бхависсати пуна ма̄нуссӯпапаттийа̄ абха̄вато.
пунадева̄ти мануссесу уппанно тато чавитва̄ пунадева ¶ . имасмим̣ та̄ватим̣садевалокасмим̣. уттамо, кӣдисоти а̄ха ‘‘сакко’’тиа̄ди.
антиме бхавети мама саббабхавесу антиме саббапарийоса̄не бхаве. ‘‘а̄йуна̄’’ти имина̄ ча там̣сахабха̄вино саббепи ван̣н̣а̄дике сан̇ган̣ха̄ти. ‘‘пан̃н̃а̄йа̄’’ти ча имина̄ саббепи саддха̄сативӣрийа̄дике. тасмим̣ аттабха̄вети тасмим̣ саббантиме саккаттабха̄ве. аканит̣т̣хага̄мӣ хутва̄ти антара̄йапаринибба̄йиа̄дибха̄вам̣ анупагантва̄ екам̣сато уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ ева хутва̄. тато ева ануккамена авиха̄дӣсу ниббаттанто. евама̄ха̄ти ‘‘со нива̄со бхависсатӣ’’ти евама̄ха. ‘‘авиха̄дӣсу…пе… ниббаттиссатӣ’’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваритум̣ ‘‘еса кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. айан̃ча найо на кевалам̣ саккассева, атха кхо маха̄сет̣т̣химаха̄упа̄сика̄нампи хотийева̄ти дассенто ‘‘сакко девара̄джа̄’’тиа̄дима̄ха.
370. бхавасампаттинибба̄насампаттӣнам̣ васена апарипун̣н̣аджджха̄сайата̄йа анит̣т̣хитаманоратхо там̣ там̣ ¶ паттука̄мойева хутва̄ т̣хито. йе ча саман̣ети ¶ йе ча паббаджите. павивиттавиха̄риноти ‘‘анекавивекаттайам̣ парибрӯхетва̄ вихарантӣ’’ти ман̃н̃а̄ми.
сампа̄дана̄ти маггасса упасампа̄данам̣ тасса сампа̄панам̣ саммадева па̄панам̣. вира̄дхана̄ти ана̄ра̄дхана̄ анупа̄йапат̣ипатти. на самбхонтӣти анабхисамбхун̣анти. йатха̄пуччхите аттхе анабхисамбхун̣анам̣ на̄ма самма̄ катхетум̣ асаматтхата̄ ева̄ти а̄ха ‘‘сампа̄детва̄ катхетум̣ на сакконтӣ’’ти.
тасма̄ти йасма̄ а̄диччена сама̄наготтата̄йа. тенева̄ха ‘‘а̄дичча на̄ма готтена̄’’ти, тасма̄ ¶ . а̄диччо бандху етасса̄ти а̄диччабандху, атха ва̄ а̄диччасса бандхӯти а̄диччабандху, бхагава̄, там̣ а̄диччабандхунам̣. а̄диччо хи сота̄панната̄йа бхагавато орасапутто. тенева̄ха –
‘‘йо андхака̄ре тамаси пабхан̇каро,
верочано ман̣д̣алӣ уггатеджо;
ма̄ ра̄ху гилӣ чарам̣ анталиккхе,
паджам̣ мамам̣ ра̄ху памун̃ча сӯрийа’’нти. (сам̣. ни. 1.91);
са̄манти са̄мам̣пайогам̣, саттху пана са̄вакасса са̄мам̣пайого на̄ма санипа̄то ева̄ти а̄ха ‘‘намакка̄рам̣ карома̄’’ти.
371. пара̄маситва̄ти ‘‘има̄йа на̄ма патхавийам̣ нисиннена майа̄ айам̣ аччхарийадхаммо адхигато’’ти соманассаджа̄то, ‘‘има̄йа на̄ма патхавийам̣ евам̣ аччхарийаббхутам̣ буддхаратанам̣ уппанна’’нти аччхарийаббхутачиттаджа̄то ча патхавим̣ пара̄маситва̄. паттхитапан̃ха̄ти дӣгхаратта̄нусайитасам̣сайасамуггха̄таттхам̣ ‘‘када̄ ну кхо бхагавантам̣ пуччхитум̣ лабха̄мӣ’’ти евам̣ абхипаттхитапан̃ха̄. йам̣ панеттха аттхато на вибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева̄ти.
саккапан̃хасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
9. маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄
уддесава̄ракатха̄ван̣н̣ана̄
373. ‘‘касма̄ ¶ ¶ ¶ бхагава̄ идам̣ суттамабха̄сӣ’’ти аса̄дха̄ран̣ам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ пуччхати, са̄дха̄ран̣ам̣ пана ‘‘па̄кат̣а’’нти ана̄маситва̄ ‘‘курурат̣т̣хава̄сӣна’’нтиа̄ди вуттам̣. самут̣т̣ха̄нанти хи десана̄нида̄нам̣, там̣ са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣абхедато дувидхам̣, са̄дха̄ран̣ампи аджджхаттикаба̄хирабхедато дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ам̣ аджджхаттикам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма бхагавато маха̄карун̣а̄. та̄йа хи самусса̄хитасса бхагавато венеййа̄нам̣ дхаммадесана̄йа читтам̣ удапа̄ди. йатха̄ха ‘‘саттесу ча ка̄рун̃н̃атам̣ пат̣ичча буддхачаккхуна̄ локам̣ волокесӣ’’тиа̄ди. (дӣ. ни. 2.69; ма. ни. 1.283; 2.339; сам̣. ни. 1.172; маха̄ва. 9) ба̄хирам̣ пана са̄дха̄ран̣ам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма дасасахассамаха̄брахмапарива̄расса сахампатимаха̄брахмуно аджджхесанам̣. татха̄ ча̄ха ‘‘брахмуно ча аджджхесанам̣ видитва̄’’ти. (дӣ. ни. 2.69; ма. ни. 1.283; 2.339; сам̣. ни. 1.179; маха̄ва. 9) тададжджхесануттарака̄лан̃хи дхаммапаччавеккхан̣а̄джанитам̣ аппоссуккатам̣ пат̣ипассамбхетва̄ бхагава̄ дхаммам̣ десетум̣ усса̄хаджа̄то ахоси. йатха̄ ча маха̄карун̣а̄, евам̣ дасабалан̃а̄н̣а̄дайо ча десана̄йа аджджхаттасамут̣т̣ха̄набха̄ве ваттабба̄. саббан̃хи н̃еййадхаммам̣, тесам̣ десетаббаппака̄рам̣, сатта̄нан̃ча а̄сайа̄нусайа̄дим̣ йа̄тха̄вато джа̄нитва̄ бхагава̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу косаллена венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ вичиттанайадесанам̣ паваттесӣти. аса̄дха̄ран̣ампи аджджхаттикаба̄хирабхедато дувидхамева. таттха аджджхаттикам̣ йа̄йа маха̄карун̣а̄йа, йена ча десана̄н̃а̄н̣ена ¶ идам̣ суттам̣ паваттитам̣, тадубхайам̣ ведитаббам̣, ба̄хирам̣ пана дассетум̣ ‘‘курурат̣т̣хава̄сӣна’’нтиа̄дима̄ха. тена вуттам̣ ‘‘аса̄дха̄ран̣ам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ пуччхатӣ’’ти, тена ‘‘аттаджджха̄сайа̄дӣсу чатӯсу суттаниккхепесу катаройа’’нти суттаниккхепо пуччхито хотӣти итаро ‘‘курурат̣т̣хава̄сӣна’’нтиа̄дина̄ ‘‘параджджха̄сайойам̣ суттаниккхепо’’ти дассети.
курурат̣т̣хам̣ ¶ кира тада̄ там̣нива̄сисатта̄нам̣ йонисоманасика̄равантата̄дина̄ йебхуййена суппат̣ипанната̄йа, пуббе ча катапун̃н̃ата̄балена тада̄ утуа̄дисампаттийуттамева ахоси. тена вуттам̣ ‘‘утупаччайа̄дисампаннатта̄’’ти. а̄ди-саддена бходжана̄дисампаттим̣ сан̇ган̣ха̄ти. кечи пана ‘‘пуббе ¶ паваттакуруваттадхамма̄нут̣т̣ха̄нава̄сана̄йа уттаракуру вийа йебхуййена утуа̄дисампаннамева хонтам̣ бхагавато ка̄ле са̄тисайам̣ утусаппа̄йа̄дийуттам̣ там̣ рат̣т̣хам̣ ахосӣ’’ти ваданти. читтасарӣракаллата̄йа̄ти читтасса, сарӣрасса ча арогата̄йа. ануггахитапан̃н̃а̄бала̄ти ладдхӯпака̄ран̃а̄н̣а̄нубха̄ва̄, ану ану ва̄ а̄чин̣н̣апан̃н̃а̄теджа̄. екавӣсатийа̄ т̣ха̄несути ка̄йа̄нупассана̄васена чуддасасу т̣ха̄несу, ведана̄нупассана̄васена екасмим̣ т̣ха̄не, татха̄ читта̄нупассана̄васена, дхамма̄нупассана̄васена пан̃часу т̣ха̄несӯти евам̣ екавӣсатийа̄ т̣ха̄несу. каммат̣т̣ха̄нам̣ арахатте паккхипитва̄ти чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ йатха̄ арахаттам̣ па̄пети, евам̣ десана̄васена арахатте паккхипитва̄. суван̣н̣ачан̇кот̣акасуван̣н̣аман̃джӯса̄су паккхитта̄ни суманачампака̄дина̄на̄пуппха̄ни, ман̣имутта̄дисаттаратана̄ни ча йатха̄ бха̄джанасампаттийа̄ сависесам̣ собханти, киччакара̄ни ча хонти манун̃н̃абха̄вато, евам̣ сӣладассана̄дисампаттийа̄ бха̄джанависесабхӯта̄йа курурат̣т̣хава̄сипариса̄йа десита̄ бхагавато айам̣ десана̄ бхиййосо матта̄йа собхати, киччака̄рӣ ча хотӣти имаматтхам̣ дассети ‘‘йатха̄ хи пурисо’’тиа̄дина̄. еттха̄ти курурат̣т̣хе.
пакатийа̄ти сарасатопи, имисса̄ сатипат̣т̣ха̄насуттадесана̄йа пуббепӣти адхиппа̄йо. ануйутта̄ вихаранти саттху десана̄нуса̄рато бха̄вана̄нуйогам̣.
виссат̣т̣хааттабха̄вена̄ти ¶ аничча̄дивасена кисмин̃чи йонисоманасика̄ре читтам̣ анийоджетва̄ рӯпа̄диа̄рамман̣е абхиративасена виссат̣т̣хачиттена бхавитум̣ на ват̣т̣ати, пама̄давиха̄рам̣ паха̄йа аппаматтена бхавитаббанти адхиппа̄йо.
ека̄йаноти еттха айана-саддо маггапарийа̄йо. на кевалам̣ айанамева, атха кхо ан̃н̃епи бахӯ маггапарийа̄йа̄ти падуддха̄рам̣ каронто ‘‘маггасса хӣ’’ти а̄дим̣ ватва̄ йади маггапарийа̄йо айана-саддо, касма̄ пуна ‘‘магго’’ти вуттанти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. таттха екамагготи еко ева магго. на хи нибба̄нага̄мимагго ан̃н̃о аттхӣти. нану сатипат̣т̣ха̄нам̣ идха магготи адхиппетам̣, тадан̃н̃е ча бахӯ маггадхамма̄ аттхӣти? саччам̣ аттхи, те пана сатипат̣т̣ха̄наггахан̣енева гахита̄ тадавина̄бха̄вато. татха̄ ¶ хи н̃а̄н̣авӣрийа̄дайо ниддесе гахита̄, уддесе пана сатийа̄ ева гахан̣ам̣ венеййаджджха̄сайавасена̄ти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘на двидха̄патхабхӯто’’ти имина̄ ¶ имасса маггасса анекамаггабха̄ва̄бха̄вам̣ вийа анибба̄нага̄мибха̄ва̄бха̄ван̃ча дассети. екена̄ти асаха̄йена. асаха̄йата̄ ча дувидха̄ аттадутийата̄бха̄вена ва̄, йа̄ ‘‘вӯпакат̣т̣хака̄йата̄’’ти вуччати, тан̣ха̄дутийата̄бха̄вена ва̄, йа̄ ‘‘павивиттачиттата̄’’ти вуччати. тена̄ха ‘‘вӯпакат̣т̣хена павивиттачиттена̄’’ти. сет̣т̣хопи локе ‘‘еко’’ти вуччати ‘‘йа̄ва паре ека̄хам̣ во каромӣ’’тиа̄дӣсӯти а̄ха ‘‘екасса̄ти сет̣т̣хасса̄’’ти. йади сам̣са̄рато ниссаран̣ат̣т̣хо айанат̣т̣хо, ан̃н̃есампи упаниссайасампанна̄нам̣ са̄дха̄ран̣ато, катхам̣ бхагаватоти а̄ха ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. имасмим̣ кхоти еттха кхо-саддо авадха̄ран̣е, тасма̄ имасмим̣ йева̄ти аттхо. десана̄бхедойева хесо, йадидам̣ ‘‘магго’’ти ва̄ ‘‘айано’’ти ва̄. айана-саддо ва̄ каммакаран̣а̄дивибха̄го. тена̄ха ‘‘аттхато пана еко ва̄’’ти.
на̄на̄мукхабха̄вана̄найаппаваттоти ка̄йа̄нупассана̄димукхена ¶ таттха̄пи а̄на̄па̄на̄димукхена бха̄вана̄найена паватто. ека̄йананти екага̄минам̣, нибба̄нага̄минанти аттхо. нибба̄нан̃хи адутийабха̄вато, сет̣т̣хабха̄вато ча ‘‘ека’’нти вуччати. йатха̄ха ‘‘екан̃хи саччам̣ на дутӣйаматтхӣ’’ти (су. ни. 890). ‘‘йа̄вата̄ бхиккхаве дхамма̄ сан̇кхата̄ ва̄ асан̇кхата̄ ва̄ вира̄го тесам̣ аггам̣ аккха̄йатӣ’’ти. (а. ни. 4.34; итиву. 90) кхайо ева антоти кхайанто, джа̄тийа̄ кхайантам̣ дит̣т̣хава̄ти джа̄тикхайантадассӣ. авибха̄гена саббепи сатте хитена анукампатӣти хита̄нукампӣ. атарим̣сӯти тарим̣су. пуббети пуримака̄ буддха̄, пуббе ва̄ атӣтака̄ле.
танти тесам̣ вачанам̣, там̣ ва̄ кирийа̄вуттива̄чакаттам̣ на йуджджати. на хи сан̇кхеййаппадха̄ната̄йа саттава̄чино екасаддасса кирийа̄вуттива̄чаката̄ аттхи. ‘‘сакимпи уддхам̣ гаччхеййа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 7.72) вийа саким̣ айаноти имина̄ бйан̃джанена бхавитаббам̣. еваматтхам̣ йоджетва̄ти ‘‘екам̣ айанам̣ асса̄’’ти евам̣ сама̄сападаттхам̣ йоджетва̄. убхайатха̄пӣти пуриманайена, паччхиманайена ча. на йуджджати идха̄дхиппетамаггасса анекава̄рам̣ паваттисаббха̄вато. тена̄ха ‘‘касма̄’’тиа̄ди. ‘‘анекава̄рампи айатӣ’’ти пуриманайасса айуттата̄дассанам̣, ‘‘анекан̃часса айанам̣ хотӣ’’ти паччхиманайасса.
имасмим̣ ¶ падети ‘‘ека̄йано айам̣ бхиккхаве магго’’ти имасмим̣ ва̄кйе, имасмим̣ ва̄ ‘‘пуббабха̄гамагго, локуттарамагго’’ти видха̄нападе. миссакамагготи локийена миссако локуттарамагго ¶ . висуддхиа̄дӣнам̣ ниппарийа̄йахетукам̣ ¶ сан̇ган̣ханто а̄чарийаттхеро ‘‘миссакамагго’’ти а̄ха. итаро парийа̄йахету идха̄дхиппетоти ‘‘пуббабха̄гамагго’’ти авоча.
саддам̣ сутва̄ти ‘‘ка̄ло бханте дхаммасавана̄йа̄’’ти ка̄ла̄рочанасаддам̣ паччаккхато, парампара̄йа ча сутва̄. евам̣ уккхипитва̄ти евам̣ ‘‘сундарам̣ манохарам̣ имам̣ катхам̣ чхад̣д̣ема̄’’ти ачхад̣д̣ента̄ уччхубха̄рам̣ вийа паггахетва̄ на вичаранти. а̄лул̣етӣти вилул̣ито а̄куло хотӣти аттхо. ека̄йанамагго вуччати пуббабха̄гасатипат̣т̣ха̄намагготи етта̄вата̄ идха̄дхиппетаттхе сиддхе тассева алан̇ка̄раттхам̣ со пана йасса пуббабха̄гамагго, там̣ дассетум̣ ‘‘магга̄нат̣т̣хан̇гико’’тиа̄дика̄ га̄тха̄пи пат̣исамбхида̄маггатова а̄нетва̄ т̣хапита̄.
нибба̄нагаманат̣т̣хена̄ти нибба̄нам̣ гаччхати адхигаччхати етена̄ти нибба̄нагаманам̣,сойева авипарӣтасабха̄вата̄йа аттхо, тена нибба̄нагаманат̣т̣хена, нибба̄на̄дхигамӯпа̄йата̄йа̄ти аттхо. магганӣйат̣т̣хена̄ти гавеситаббата̄йа. ‘‘гаманӣйат̣т̣хена̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, упагантаббата̄йа̄ти аттхо. ‘‘ра̄га̄дӣхӣ’’ти имина̄ ра̄гадосамоха̄нам̣йева гахан̣ам̣ ‘‘ра̄го малам̣, досо малам̣, мохо мала’’нти (вибха. 924) вачанато. ‘‘абхиджджха̄висамалобха̄дӣхӣ’’ти пана имина̄ саббесампи упаккилеса̄нам̣ сан̇ган̣ханаттхам̣ те висум̣ уддхат̣а̄. ‘‘сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’ти вуттасса аттхасса екантикатам̣ дассенто ‘‘татха̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. ка̄мам̣ ‘‘висуддхийа̄’’ти са̄ман̃н̃аджотана̄, читтассева пана висуддхи идха̄дхиппета̄ти дассетум̣ ‘‘рӯпамалавасена пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. на ¶ кевалам̣ ат̣т̣хакатха̄вачанамева, атха кхо идам̣ еттха а̄хачча бха̄ситанти дассенто ‘‘татха̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха.
са̄ пана̄йам̣ читтависуддхи сиджджхама̄на̄ йасма̄ сока̄дӣнам̣ ануппа̄да̄йа сам̣ваттати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккама̄йа̄’’тиа̄ди. таттха сочанам̣ н̃а̄тибйасана̄динимиттам̣ четасо санта̄по антониджджха̄нам̣ соко. н̃а̄тибйасана̄динимиттамева сока̄ватин̣н̣ато ‘‘кахам̣ екапуттака кахам̣ екапуттака̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 2.353, 354; сам̣. ни. 2.63) паридеванавасена ва̄ча̄виппала̄по паридаванам̣ ¶ паридево. а̄йатим̣ ануппаджджанам̣ идха саматиккамоти а̄ха ‘‘паха̄на̄йа̄’’ти. там̣ панасса саматиккама̄вахатам̣ нидассанавасена дассенто ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха.
таттха йам̣ пуббе, там̣ висодхехӣти атӣтесу кхандхесу тан̣ха̄сам̣килесависодханам̣ вуттам̣. паччха̄ти парато ¶ . тети туйхам̣. ма̄хӯти ма̄ аху. кин̃чананти ра̄га̄дикин̃чанам̣, етена ана̄гатесу кхандхесу сам̣килесависодханам̣ вуттам̣. маджджхети тадубхайавемаджджхе. но че гахессасӣти на упа̄дийиссаси че, етена паччуппанне кхандхаппабандхе упа̄да̄наппаватти вутта̄. упасанто чариссасӣти евам̣ аддхаттайагатасам̣килесависодхане сати ниббутасаббапарил̣а̄хата̄йа упасанто хутва̄ вихариссасӣти арахаттаникӯт̣ена га̄тхам̣ нит̣т̣хапеси. тена̄ха ‘‘имам̣ га̄тха’’нтиа̄ди.
путта̄ти ораса̄, ан̃н̃епи ва̄ диннакакиттима̄дайо йе кечи. пита̄ти джанако, ан̃н̃епи ва̄ питут̣т̣ха̄нийа̄. бандхава̄ти н̃а̄така̄. айан̃хеттха аттхо – путта̄ ва̄ пита̄ ва̄ бандхава̄ ва̄ антакена маччуна̄ адхипаннасса абхибхӯтасса маран̣ато та̄н̣а̄йа на хонти. касма̄? наттхи н̃а̄тӣсу та̄н̣ата̄ти. на хи н̃а̄тӣнам̣ васена маран̣ато а̄раккха̄ аттхи, тасма̄ пат̣а̄ча̄ре ¶ ‘‘убхо путта̄ ка̄лан̇ката̄’’тиа̄дина̄ (апа. тхерӣ 1.498) ма̄ нираттхакам̣ паридеви, дхаммам̣йева пана йа̄тха̄вато пасса̄ти адхиппа̄йо. сота̄паттипхале патит̣т̣хита̄ти йатха̄нуломам̣ паваттита̄йа са̄муккам̣сика̄йа дхаммадесана̄йа парийоса̄не сахассанайапат̣иман̣д̣ите сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. катхам̣ пана̄йам̣ сатипат̣т̣ха̄намаггавасена сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄сӣти а̄ха ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄ди. на хи чатусаччакаммат̣т̣ха̄накатха̄йа вина̄ са̄вака̄нам̣ арийамагга̄дхигамо аттхи. ‘‘имам̣ га̄тхам̣ сутва̄’’ти панидам̣ сокавиноданавасена паваттита̄йа га̄тха̄йа пат̣хамам̣ сутатта̄ вуттам̣, са̄пи хи саччадесана̄йа парива̄рабандха̄ ева аниччата̄катха̄ти катва̄. итарага̄тха̄йам̣ пана ваттаббамева наттхи. бха̄вана̄ти пан̃н̃а̄бха̄вана̄. са̄ хи идха адхиппета̄. тасма̄ти йасма̄ рӯпа̄дӣнам̣ аничча̄дито анупассана̄пи сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ва, тасма̄. тепӣти сантатимаха̄маттапат̣а̄ча̄ра̄пи.
пан̃часате ¶ чорети сатасатачорапарива̄ре пан̃чачоре пат̣ипа̄т̣ийа̄ песеси, те аран̃н̃ам̣ пависитва̄ тхерам̣ парийесанта̄ ануккамена тхерасса самӣпе сама̄гаччхим̣су. тена̄ха ‘‘те гантва̄ тхерам̣ парива̄ретва̄ нисӣдим̣сӯ’’ти. веданам̣ виккхамбхетва̄ти ӯрут̣т̣хибхедапаччайам̣ дуккхаведанам̣ аманасика̄рена винодетва̄. пӣтипа̄моджджам̣ уппаджджи виппат̣иса̄ралесассапи асамбхавато. тена̄ха ‘‘парисуддхам̣ сӣлам̣ нисса̄йа̄’’ти. тхерасса хи сӣлам̣ паччавеккхато парисуддхам̣ сӣлам̣ нисса̄йа ул̣а̄рам̣ пӣтипа̄моджджам̣ уппаджджама̄нам̣ ӯрут̣т̣хибхедаджанитам̣ дуккхаведанам̣ виккхамбхеси. тийа̄мараттинти аччантасам̣йоге упайогавачанам̣, тенасса випассана̄йам̣ аппама̄дам̣, пат̣ипаттиуссукка̄панан̃ча дассети. па̄да̄нӣти па̄де. сам̣йамесса̄мӣти сан̃н̃апесса̄ми, сан̃н̃аттим̣ карисса̄мӣти аттхо. ат̣т̣ийа̄мӣти джигуччха̄ми. хара̄йа̄мӣти ладжджа̄ми. випассисанти сампассим̣.
пачала̄йанта̄нанти ¶ ¶ пачала̄йика̄нам̣ ниддам̣ упагата̄нам̣. агатинти агочарам̣. ватасампанноти дхутагун̣асампанно. пама̄данти пачала̄йанам̣ сандха̄йа̄ха. оруддхама̄насоти упаруддхаадхичитто. пан̃джарасминти сарӣре. сарӣран̃хи нха̄русамбандхаат̣т̣хисан̇гха̄т̣ата̄йа идха ‘‘пан̃джара’’нти вуттам̣.
пӣтаван̣н̣а̄йа пана пат̣а̄ка̄йа ка̄йам̣ парихаран̣ато, маллайуддхачиттаката̄йа ча ‘‘пӣтамалло’’ти пан̃н̃а̄то паббаджитва̄ пӣтамаллаттхеро на̄ма джа̄то. тӣсу раджджесӯти пан̣д̣учол̣агол̣араджджесу. ‘‘саббамалла̄ сӣхал̣адӣпе сакка̄расамма̄нам̣ лабхантӣ’’ти тамбапан̣н̣идӣпам̣ а̄гамма. там̣йева ан̇кусам̣ катва̄ти ‘‘рӯпа̄дайо ‘мама̄’ти на гахетабба̄’’ти натумха̄каваггена пака̄ситаматтхам̣ аттано читтаматтахаттхино ан̇кусам̣ катва̄. па̄десу авахантесӯти ативелам̣ чан̇каманена аккамитум̣ асаматтхесу. джан̣н̣укехи чан̇камати ‘‘нисинне нидда̄йа авасаро хотӣ’’ти. бйа̄каритва̄ти аттано вӣрийа̄рамбхасса сапхалата̄паведанамукхена сабрахмача̄рӣнам̣ таттха усса̄хам̣ джаненто ан̃н̃ам̣ бйа̄каритва̄. бха̄ситанти вачанам̣, касса пана танти а̄ха ‘‘буддхасет̣т̣хасса саббалокаггава̄дино’’ти. ‘‘на тумха̄ка’’нтиа̄ди тасса паваттиа̄ка̄радассанам̣. тайидам̣ ме сан̇кха̄ра̄нам̣ аччантавӯпасамака̄ран̣анти дассенто ‘‘аничча̄ вата̄’’ти га̄тхама̄хари, тена ида̄на̄хам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣е кхан̣е бхан̇гасан̇кха̄тасса рогасса абха̄вена арого париниббутоти дассети.
асса̄ти ¶ саккасса. упапаттӣти девӯпапатти. пуна па̄катика̄ва ахоси саккабха̄венева упапаннатта̄.
субрахма̄ти евам̣на̄мо. аччхара̄нам̣ нирайӯпапаттим̣ дисва̄ тато пабхути сататам̣ паваттама̄нам̣ аттано читтутра̄сам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘ниччам̣ утрастамидам̣ читта’’нтиа̄ди. таттха утрастанти сантастам̣ бхӣтам̣ ¶ . уббигганти сам̣виггам̣. утрастанти ва̄ сам̣виггам̣. уббигганти бхайавасена саха ниссайена сан̃чалитам̣. ануппаннесӯти ана̄гатесу. киччесӯти тесу тесу итикаттаббесу. ‘‘киччхесӯ’’ти ва̄ па̄т̣хо, дуккхесӯти аттхо, нимиттаттхе четам̣ бхуммам̣, бха̄видуккханимиттанти аттхо. уппатитесӯти уппаннесу киччесӯти йоджана̄. тада̄ аттано парива̄расса уппаннам̣ дуккхам̣ сандха̄йа вадати.
боджджха̄ти бодхито, арийамаггатоти аттхо. ‘‘ан̃н̃атра̄’’ти ча падам̣ апеккхитва̄ ниссаккавачанам̣, бодхим̣ т̣хапетва̄ти аттхо. сесесупи есева найо. тапаса̄ти тапокаммато, тена магга̄дхигамасса упа̄йабхӯтам̣ саллекхапат̣ипадам̣ дассети. индрийасам̣вара̄ти маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ сам̣варан̣ато ¶ , етена сатисам̣варасӣсена саббампи сам̣варасӣлам̣, лаккхан̣аха̄ранайена ва̄ саббампи чатупа̄рисуддхисӣлам̣ дассети. саббаниссагга̄ти саббассапи ниссаджджанато саббакилесаппаха̄нато. килесесу хи ниссат̣т̣хесу каммават̣т̣ам̣, випа̄кават̣т̣ан̃ча ниссат̣т̣хамева хотӣти. соттхинти кхемам̣ анупаддаватам̣.
н̃а̄йати ниччхайена камати нибба̄нам̣, там̣ ва̄ н̃а̄йати пат̣ивиджджхӣйати етена̄ти н̃а̄йо, арийамагготи а̄ха ‘‘н̃а̄йо вуччати арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти. тан̣ха̄ва̄навирахитатта̄ти тан̣ха̄сан̇кха̄тава̄навивиттатта̄. тан̣ха̄ хи кхандхехи кхандхам̣, каммуна̄ пхалам̣, саттехи ча дуккхам̣ винати сам̣сиббатӣти ‘‘ва̄на’’нти вуччати, тайидам̣ наттхи еттха ва̄нам̣, на ва̄ етасмим̣ адхигате пуггаласса ва̄нанти нибба̄нам̣, асан̇кхата̄ дха̄ту. параппаччайена вина̄ паччаккхакаран̣ам̣ саччхикирийа̄ти а̄ха ‘‘аттапаччаккхата̄йа̄’’ти.
нану ‘‘висуддхийа̄’’ти читтависуддхийа̄ адхиппетатта̄ висуддхиггахан̣еневеттха сокасаматиккама̄дайопи гахита̄ ева хонти, те пуна касма̄ гахита̄ти ануйогам̣ сандха̄йа ‘‘таттха кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди вуттам̣. са̄санайуттиковидети саччапат̣иччасамуппа̄да̄дилаккхан̣а̄йам̣ дхамманӣтийам̣ чхеке. там̣ таматтхам̣ ¶ ¶ н̃а̄петӣти йе йе бодханеййапуггала̄ сан̇кхепавиттха̄ра̄дивасена йатха̄ йатха̄ бодхетабба̄, аттано десана̄вила̄сена бхагава̄ те те татха̄ татха̄ бодхенто там̣ таматтхам̣ н̃а̄пети. там̣ там̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дассентоти аттха̄паттим̣ аган̣енто там̣ таматтхам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дассенто. на хи самма̄самбуддхо аттха̄паттин̃а̄пака̄диса̄дханӣйавачана̄ти. сам̣ваттатӣти джа̄йати, хотӣти аттхо. йасма̄ анатиккантасокапаридевасса на када̄чи читтависуддхи аттхи сокапаридевасаматиккаманамукхенева читтависуддхийа̄ иджджханато, тасма̄ а̄ха ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккамена хотӣ’’ти. йасма̄ пана доманассапаччайехи дуккхадхаммехи пхут̣т̣хам̣ путхуджджанам̣ сока̄дайо абхибхаванти, парин̃н̃а̄тесу ча тесу те на хонти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккамо дуккхадоманасса̄нам̣ аттхан̇гамена̄’’ти. н̃а̄йасса̄ти аггамаггасса, татийамаггасса ча. тададхигамена хи йатха̄ккамам̣ дуккхадоманасса̄нам̣ аттхан̇гамо. саччхикирийа̄бхисамайасахабха̄вӣпи итара̄бхисамайо тадавина̄бха̄вато саччхикирийа̄бхисамайахетуко вийа вутто. н̃а̄йасса̄дхигамо нибба̄насса саччхикирийа̄йа̄ти пхалан̃а̄н̣ена ва̄ паччаккхакаран̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣, ‘‘нибба̄насса саччхикирийа̄йа̄’’ти сампада̄навачанан̃четам̣ дат̣т̣хаббам̣.
ван̣н̣абхан̣ананти пасам̣са̄вачанам̣. тайидам̣ на идхева, атха кхо ан̃н̃аттха̄пи саттху а̄чин̣н̣ам̣ ева̄ти ¶ дассенто ‘‘йатхева хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха а̄димхи калйа̄н̣ама̄ди ва̄ калйа̄н̣ам̣ етасса̄ти а̄дикалйа̄н̣ам̣. сесапададвайепи есева найо. аттхасампаттийа̄ са̄ттхам̣. бйан̃джанасампаттийа̄ сабйан̃джанам̣. сӣла̄дипан̃чадхаммаккхандхапа̄рипӯрито, упанетаббасса абха̄вато ча кевалапарипун̣н̣ам̣. нирупаккилесато апанетаббасса ча абха̄вато парисуддхам̣. сет̣т̣хачарийабха̄вато ¶ са̄санабрахмачарийам̣, маггабрахмачарийан̃ча во пака̄сесса̄мӣти. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимагге (висуддхи. 1.147) вуттанайенева ведитаббо. арийавам̣са̄ти арийа̄нам̣ буддха̄дӣнам̣ вам̣са̄ павен̣ийо. агган̃н̃а̄ти агга̄ти джа̄нитабба̄ саббавам̣сехи сет̣т̣хабха̄вато. раттан̃н̃а̄ти чираратта̄ти джа̄нитабба̄. вам̣сан̃н̃а̄ти буддха̄дӣнам̣ вам̣са̄ти джа̄нитабба̄. пора̄н̣а̄ти пура̄тана̄ анадхуна̄танатта̄. асан̇кин̣н̣а̄ти авикин̣н̣а̄ анапанӣта̄. асан̇кин̣н̣апубба̄ти ‘‘ким̣ имехӣ’’ти арийехи на апанӣтапубба̄ ¶ . на сан̇кӣйантӣти ида̄нипи техи на апанӣйанти. на сан̇кӣйиссантӣти ана̄гатепи техи на апанӣйиссанти. аппат̣икут̣т̣ха̄…пе… вин̃н̃ӯхӣти йе локе вин̃н̃ӯ саман̣абра̄хман̣а̄, техи аппаччаккхата̄ аниндита̄, агарахита̄ти аттхо. ‘‘висуддхийа̄’’тиа̄дӣхӣти висуддхиа̄дидӣпанехи. падехӣти ва̄кйехи, висуддхиаттхата̄дибхедабхиннехи ва̄ дхаммакот̣т̣ха̄сехи. упаддавети анаттхе. висуддхинти висуджджханам̣ сам̣килесаппаха̄нам̣. ва̄чуггатакаран̣ам̣ уггахо. парийа̄пун̣анам̣ паричайо. аттхасса хадайе т̣хапанам̣ дха̄ран̣ам̣. париваттанам̣ ва̄чанам̣.
гандха̄ракоти гандха̄радесе уппанно. пахонтӣти сакконти. аниййа̄никамагга̄ти миччха̄магга̄, миччхаттанийата̄нийатамагга̄пи ва̄. суван̣н̣анти кӯт̣асуван̣н̣ампи вуччати. ман̣ӣти ка̄чаман̣ипи, мутта̄ти вел̣уджа̄пи, пава̄л̣анти паллавопи вуччатӣти раттаджамбунада̄дипадехи те висесита̄.
на тато хет̣т̣ха̄ти идха̄дхиппетака̄йа̄дӣнам̣ ведана̄дисабха̄ватта̄бха̄ва̄, ка̄йаведана̄читтавимуттасса тебхӯмакадхаммасса висум̣ випалла̄саваттхантарабха̄вена гахитатта̄ ча хет̣т̣ха̄ гахан̣есу випалла̄саваттхӯнам̣ анит̣т̣ха̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣, пан̃чамасса пана випалла̄саваттхуно абха̄ва̄ ‘‘на уддха’’нти а̄ха. а̄рамман̣авибха̄гена хеттха сатипат̣т̣ха̄навибха̄готи. тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ти сатипат̣т̣ха̄на-саддасса ¶ аттхуддха̄радассанам̣, на идха па̄л̣ийам̣ вуттасса сатипат̣т̣ха̄на-саддасса аттхадассананти. а̄дӣсу хи сатигочароти еттха а̄ди-саддена ‘‘пхассасамудайа̄ ведана̄нам̣ самудайо, на̄марӯпасамудайа̄ читтасса самудайо, манасика̄расамудайа̄ дхамма̄нам̣ самудайо’’ти (сам̣. ни. 5.408) ‘‘сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти вутта̄нам̣ сабхигочара̄нам̣ пака̄саке суттаппадесе сан̇ган̣ха̄ти. евам̣ ‘‘пат̣исамбхида̄па̄л̣ийа’’мпи (пат̣и. ма. 2.34) авасесапа̄л̣иппадесадассанаттхо ¶ а̄ди-саддо дат̣т̣хаббо. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нанти сатийа̄ патит̣т̣ха̄таббат̣т̣ха̄нам̣. да̄на̄дӣни каронтасса рӯпа̄дӣни сатийа̄ т̣ха̄нам̣ хонтӣти там̣нива̄ран̣аттхама̄ха ‘‘падха̄нам̣ т̣ха̄на’’нти. па-саддо хи идха ‘‘пан̣ӣта̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. сам̣. ма̄тика̄ 14) вийа падха̄наттхадӣпакоти адхиппа̄йо.
арийоти арийам̣ саббасаттасет̣т̣хам̣ самма̄самбуддхама̄ха. еттха̄ти етасмим̣ сал̣а̄йатанавибхан̇гасутте.(ма. ни. 3.310) суттекадесена хи суттам̣ дассети. таттха хи –
‘‘тайо ¶ сатипат̣т̣ха̄на̄ йадарийо…пе… арахатӣти ити кхо панетам̣ вуттам̣, кин̃четам̣ пат̣ичча вуттам̣. идха, бхиккхаве, саттха̄ са̄вака̄нам̣ дхаммам̣ десети анукампако хитесӣ анукампам̣ упа̄да̄йа ‘идам̣ во хита̄йа идам̣ во сукха̄йа̄’ти. тасса са̄вака̄ на суссӯсанти. на сотам̣ одаханти, на ан̃н̃а̄ читтам̣ упат̣т̣хапенти, воккамма ча саттху са̄сана̄ ваттанти. татра, бхиккхаве, татха̄гато на чева анаттамано хоти, на ча анаттаманатам̣ пат̣исам̣ведети, анавассуто ча вихарати сато сампаджа̄но. идам̣, бхиккхаве, пат̣хамам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. йадарийо севати…пе… арахати.
пуна чапарам̣, бхиккхаве, саттха̄…пе...идам̣ во сукха̄йа̄ти ¶ . тасса екачче са̄вака̄ на суссӯсанти…пе… на ча воккамма саттху са̄сана̄ ваттанти. татра, бхиккхаве, татха̄гато на чева анаттамано хоти, на ча анаттаманатам̣ пат̣исам̣ведети, на ча аттамано хоти, на ча аттаманатам̣ пат̣исам̣ведети, анаттаманата̄ ча аттаманата̄ ча тадубхайам̣ абхиниваджджетва̄ упеккхако вихарати сато сампаджа̄но. идам̣ вуччати, бхиккхаве, дутийам̣.
пуна чапарам̣, бхиккхаве…пе… сукха̄йа̄ти, тасса са̄вака̄ суссӯсанти…пе… ваттанти. татра, бхиккхаве, татха̄гато аттамано чева хоти, аттаманатан̃ча пат̣исам̣ведети, анавассуто ча вихарати сато сампаджа̄но. идам̣ вуччати, бхиккхаве, татийа’’нти (ма. ни. 3.311).
евам̣ пат̣игха̄нунайехи анавассутата̄, ниччам̣ упат̣т̣хитассатита̄йа тадубхайавӣтиваттата̄ ‘‘сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутта̄. буддха̄нам̣йева хи ниччам̣ упат̣т̣хитассатита̄ хоти а̄вен̣икадхаммабха̄вато, на ¶ паччекабуддха̄дӣнам̣. па-саддо а̄рамбхам̣ джотети, а̄рамбхо ча паваттӣти катва̄ а̄ха ‘‘паваттайитаббатоти аттхо’’ти. сатийа̄ каран̣абхӯта̄йа пат̣т̣ха̄нам̣ пат̣т̣хапетаббам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. ана-саддо хи бахулам̣вачанена камматтхопи хотӣти. татха̄сса каттуаттхопи лаббхатӣти ‘‘пат̣т̣ха̄тӣти пат̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. пат̣т̣ха̄тӣти еттха па-саддо бхусаттхависит̣т̣хам̣ паккханданам̣ дӣпетӣти ‘‘оккандитва̄ паккхандитва̄ паттхаритва̄ паваттатӣти аттхо’’ти а̄ха. пуна бха̄ваттхам̣ сати, саддам̣, пат̣т̣ха̄насаддан̃ча ¶ ван̣н̣енто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха, тена пуримавикаппе сати, саддо, пат̣т̣ха̄на-саддо ча каттуаттхоти ¶ вин̃н̃а̄йати. саран̣ат̣т̣хена̄ти чиракатасса, чирабха̄ситасса ча ануссаран̣ат̣т̣хена. иданти йам̣ ‘‘сатийева сатипат̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣, идам̣. идха имасмим̣ суттападесе адхиппетам̣.
йади еванти. йади сати ева сатипат̣т̣ха̄нам̣, сати на̄ма еко дхаммо, евам̣ санте касма̄ ‘‘сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти бахувачананти а̄ха ‘‘сатибахутта̄’’тиа̄ди. йади бахука̄ та̄ сатийо, атха касма̄ ‘‘магго’’ти екавачананти йоджана̄. маггат̣т̣хена̄ти ниййа̄нат̣т̣хена. ниййа̄нико хи маггадхаммо, тенева ниййа̄никабха̄вена екаттӯпагато екантато нибба̄нам̣ гаччхати, аттхикехи ча тадаттхам̣ маггӣйатӣти а̄ха ‘‘вуттан̃хета’’нти, аттана̄ва пуббе вуттам̣ пачча̄харати. таттха чатассопи чета̄ти ка̄йа̄нупассана̄дивасена чатуббидха̄пи ча ета̄ сатийо. апарабха̄гети арийамаггаккхан̣е. киччам̣ са̄дхайама̄на̄ти пуббабха̄ге ка̄йа̄дӣсу субхасан̃н̃а̄дивидхаманавасена висум̣ висум̣ паваттитва̄ маггаккхан̣е сатийева таттха чатуббидхассапи випалла̄сасса самуччхедавасена паха̄накиччам̣ са̄дхайама̄на̄ а̄рамман̣акаран̣авасена нибба̄нам̣ гаччхати. чатукиччаса̄дханенева хеттха бахувачананиддесо. еван̃ча сатӣти евам̣ маггат̣т̣хена екаттам̣ упа̄да̄йа ‘‘магго’’ти екавачанена, а̄рамман̣абхедена чатуббидхатам̣ упа̄да̄йа ‘‘чатта̄ро’’ти ча ваттаббата̄йа сати виджджама̄натта̄. вачана̄нусандхина̄ ‘‘ека̄йано айа’’нтиа̄дика̄ десана̄ са̄нусандхика̄ва, на ананусандхика̄ти адхиппа̄йо. вуттамеваттхам̣ нидассанена пат̣ипа̄детум̣ ‘‘ма̄расенаппамаддана’’нти (сам̣. ни. 5.224) суттападам̣ а̄нетва̄ ‘‘йатха̄’’тиа̄дина̄ нидассанам̣ сам̣сандати. ‘‘тасма̄’’тиа̄ди нигаманам̣.
висесато ка̄йо, ведана̄ ча асса̄дасса ка̄ран̣анти таппаха̄наттхам̣ тесу тан̣ха̄ваттхӯсу ол̣а̄рикасукхумесу асубхадуккхабха̄вадассана̄ни мандатиккхапан̃н̃ехи тан̣ха̄чаритехи сукара̄нӣти та̄ни тесам̣ ‘‘висуддхимагго’’ти вутта̄ни. татха̄ ‘‘ниччам̣ атта̄’’ти абхинивесаваттхута̄йа дит̣т̣хийа̄ висесака̄ран̣есу читтадхаммесу аничча̄наттата̄дассана̄ни сара̄га̄дивасена, сан̃н̃а̄пхасса̄дивасена, нӣваран̣а̄дивасена ча на̄типпабхеда̄типпабхедагатесу тесу таппаха̄наттхам̣ мандатиккхапан̃н̃а̄нам̣ ¶ дит̣т̣хичарита̄нам̣ сукара̄нӣти тесам̣ та̄ни ‘‘висуддхимагго’’ти вутта̄ни. еттха ча ¶ йатха̄ читтадхамма̄нампи тан̣ха̄йа ¶ ваттхубха̄во самбхавати, татха̄ ка̄йаведана̄нампи дит̣т̣хийа̄ти сатипи несам̣ чатуннампи тан̣ха̄дит̣т̣хиваттхубха̄ве йо йасса̄ са̄тисайапаччайо, там̣ дассанаттхам̣ висесаггахан̣ам̣ катанти дат̣т̣хаббам̣. тиккхапан̃н̃асаматхайа̄нико ол̣а̄рика̄рамман̣ам̣ паригган̣ханто таттха ат̣т̣хатва̄ джха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ ут̣т̣ха̄йа веданам̣ паригган̣ха̄тӣти вуттам̣ ‘‘ол̣а̄рика̄рамман̣е асан̣т̣хаханато’’ти. випассана̄йа̄никасса пана сукхуме читте, дхаммесу ча читтам̣ паккхандатӣти читтадхамма̄нупассана̄нам̣ мандатиккхапан̃н̃авипассана̄йа̄ника̄нам̣ висуддхимаггата̄ вутта̄.
тесам̣ таттха̄ти еттха таттха-саддасса ‘‘паха̄наттха’’нти етена йоджана̄. парато тесам̣ таттха̄ти еттха̄пи есева найо. пан̃ча ка̄магун̣а̄ сависеса̄ ка̄йе лаббхантӣти висесена ка̄йо ка̄могхасса ваттху, бхавесу сукхаггахан̣авасена бхавасса̄до хотӣти бхавогхасса ведана̄ ваттху, сантатигханаггахан̣авасена висесато читте атта̄бхинивесо хотӣти дит̣т̣хогхасса читтам̣ ваттху, дхаммесу виниббхогасса дуккаратта̄, дхамма̄нам̣ дхаммаматтата̄йа дуппат̣ивиджджхатта̄ ча саммохо хотӣти авиджджогхасса дхамма̄ ваттху, тасма̄ тесу тесам̣ паха̄наттхам̣ чатта̄рова вутта̄.
евам̣ ка̄йа̄дӣнам̣ ка̄могха̄диваттхубха̄вакатханенева ка̄майогака̄ма̄сава̄дӣнампи ваттхубха̄во дӣпито хоти огхехи тесам̣ аттхато анан̃н̃атта̄. йадаггена ча ка̄йо ка̄могха̄дӣнам̣ ваттху, тадаггена абхиджджха̄ка̄йагантхасса ваттху. ‘‘дуккха̄йа ведана̄йа пат̣игха̄нусайо анусетӣ’’ти дуккхадуккхавипарин̣а̄мадуккхасан̇кха̄радуккхабхӯта̄ ведана̄ ¶ висесена бйа̄па̄дака̄йагантхасса ваттху. читте ниччаггахан̣авасена сассатасса аттано сӣлена суддхӣти а̄ди пара̄масанам̣ хотӣти сӣлаббатапара̄ма̄сасса читтам̣ ваттху. на̄марӯпапариччхедена бхӯтам̣ бхӯтато апассантасса бхававибхавадит̣т̣хисан̇кха̄то идам̣сачча̄бхинивесо хотӣти тасса дхамма̄ ваттху. ка̄йасса ка̄мупа̄да̄наваттхута̄ вуттанайа̄ва. йадаггена хи ка̄йо ка̄могхасса ваттху, тадаггена ка̄мупа̄да̄нассапи ваттху аттхато абхиннатта̄. сукхаведанасса̄давасена паралоканирапеккхо ‘‘наттхи динна’’нтиа̄дикам̣ (дӣ. ни. 1.171; ма. ни. 1.445; 2.95, 225; 3.91, 116; сам̣. ни. 3.210; дха. са. 1221; вибха. 938) пара̄ма̄сам̣ уппа̄детӣти дит̣т̣хупа̄да̄насса ведана̄ ваттху ¶ . читтадхамма̄нам̣ итарупа̄да̄наваттхута̄ татийачатуттхагантхайоджана̄йам̣ вуттанайа̄ ева. ка̄йаведана̄нам̣ чхандадоса̄гативаттхута̄ ка̄могхабйа̄па̄дака̄йагантхайоджана̄йам̣ вуттанайа̄ ева. сантатигханаггахан̣авасена сара̄га̄дичитте саммохо хотӣти моха̄гатийа̄ читтам̣ ваттху. дхаммасабха̄ва̄навабодхе бхайам̣ хотӣти бхайа̄гатийа̄ дхамма̄ ваттху.
а̄ха̄расамудайа̄ ¶ ка̄йасса самудайа̄, пхассасамудайа̄ ведана̄нам̣ самудайо, (сам̣. ни. 5.408) сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпанти (ма. ни. 3.126; уда̄. 1; вибха. 225) вачанато ка̄йа̄дӣнам̣ самудайабхӯта̄ кабал̣ӣка̄рапхассаманосан̃четана̄вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄ра̄ ка̄йа̄дипариджа̄нанена парин̃н̃а̄та̄ хонтӣти а̄ха ‘‘чатуббидха̄ха̄рапарин̃н̃аттха’’нти. пакаран̣анайоти неттипакаран̣авасена суттантасам̣ван̣н̣ана̄найо.
саран̣авасена̄ти ка̄йа̄дӣнам̣, кусала̄дидхамма̄нан̃ча упадха̄ран̣авасена. саранти гаччханти нибба̄нам̣ ета̄йа̄ти сатӣти имасмим̣ аттхе екатте екасабха̄ве нибба̄не самосаран̣ам̣ сама̄гамо екаттасамосаран̣ам̣. етадева хи дассетум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
еканибба̄напавесахетубхӯто ¶ ва̄ сама̄ната̄йа еко сатипат̣т̣ха̄насабха̄во екаттам̣, таттха самосаран̣ам̣ екаттасамосаран̣ам̣, там̣сабха̄гата̄ва, еканибба̄напавесахетубха̄вам̣ пана дассетум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄дима̄ха. етасмим̣ аттхе саран̣екаттасамосаран̣а̄ни сахева сатипат̣т̣ха̄некабха̄васса ка̄ран̣аттена вутта̄нӣти дат̣т̣хабба̄ни, пуримасмим̣ висум̣. саран̣авасена̄ти ва̄ гаманавасена̄ти аттхе сати тадева гаманам̣ самосаран̣анти, самосаран̣е ва̄ сати-саддаттхавасена авуччама̄не дха̄ран̣ата̄ва сатӣти сати-саддаттхантара̄бха̄ва̄ пуримам̣ сатибха̄васса ка̄ран̣ам̣, паччхимам̣ екабха̄васса̄ти нибба̄насамосаран̣епи сахита̄нева та̄ни сатипат̣т̣ха̄некабха̄васса ка̄ран̣а̄ни вутта̄ни хонти.
‘‘чуддасавидхена, нававидхена, сол̣асавидхена, пан̃чавидхена̄’’ти идам̣ упари па̄л̣ийам̣ (дӣ. ни. 2.374) а̄гата̄нам̣ а̄на̄па̄напабба̄дӣнам̣ васена вуттам̣, тесам̣ пана анантарабхедавасена, таданугатабхедавасена ча бха̄вана̄йа анекавидхата̄ лаббхатийева, чатӯсу диса̄су ут̣т̣ха̄накабхан̣д̣асадисата̄ ка̄йа̄нупассана̄дитам̣там̣сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄нубха̄васса дат̣т̣хабба̄.
катхетукамйата̄пуччха̄ ¶ итара̄сам̣ пуччха̄нам̣ идха асамбхавато, ниддеса̄дивасена десетукамйата̄йа ча татха̄ вуттатта̄. ‘‘идха̄’’ти вуччама̄напат̣ипаттисампа̄дакасса бхиккхуно санниссайадассанам̣, со часса санниссайо са̄санато ан̃н̃о наттхӣти вуттам̣ ‘‘идха̄ти имасмим̣ са̄сане’’ти. дхамма…пе… лапанаметам̣ тесам̣ аттано саммукха̄бхимукхабха̄вакаран̣аттхам̣, тан̃ча дхаммасса саккаччасаванаттхам̣. ‘‘гочаре ¶ бхиккхаве чаратха саке петтике висайе’’тиа̄ди (дӣ. ни. 3.80; сам̣. ни. 5.372) вачанато бхиккхугочара̄ ете дхамма̄, йадидам̣ ка̄йа̄нупассана̄дайо. таттха йасма̄ ка̄йа̄нупассана̄дипат̣ипаттийа̄ бхиккху хоти, тасма̄ ‘‘ка̄йа̄нупассӣ ¶ вихаратӣ’’тиа̄дина̄ бхиккхум̣ дассети бхиккхумхи там̣нийаматоти а̄ха ‘‘пат̣ипаттийа̄ бхиккхубха̄вадассанато’’ти. саттхучарийа̄нувидха̄йакатта̄, сакаласа̄санасампат̣игга̄хакатта̄ ча саббаппака̄ра̄йа ануса̄санийа̄ бха̄джанабха̄во. тасмим̣ гахитети бхиккхумхи гахите. бхиккхупариса̄йа джет̣т̣хабха̄вато ра̄джагаманан̃а̄йена итара̄ париса̄пи аттхато гахита̄ва хонтӣти а̄ха ‘‘сеса̄’’тиа̄ди. евам̣ пат̣хамам̣ ка̄ран̣ам̣ вибхаджитва̄ итарампи вибхаджитум̣ ‘‘йо ча има’’нтиа̄ди вуттам̣.
самам̣ чареййа̄ти ка̄йа̄ди висамачарийам̣ паха̄йа ка̄йа̄дӣхи самам̣ чареййа. ра̄га̄дивӯпасамена санто, индрийадамена данто, чатумагганийа̄мена нийато, сет̣т̣хачарита̄йа брахмача̄рӣ, саббаттха ка̄йадан̣д̣а̄диоропанена нидха̄йа дан̣д̣ам̣. арийабха̄ве т̣хито со еварӯпо ба̄хитапа̄пасамитапа̄пабхиннакилесата̄хи ‘‘бра̄хман̣о, саман̣о, бхиккхӯ’’ти ча ведитаббо.
‘‘айан̃чева ка̄йо, бахиддха̄ ча на̄марӯпа’’нтиа̄дӣсу кхандхапан̃чакам̣, татха̄ ‘‘сукхан̃ча ка̄йена пат̣исам̣ведетӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.271, 287; па̄ра̄. 11), ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе ка̄йасса пассаддхи пат̣иппассаддхӣ’’тиа̄дӣсу ча ведана̄дайо четасика̄ кхандха̄ ка̄йоти вуччантӣти ¶ тато висесанаттхам̣ ‘‘ка̄йети рӯпака̄йе’’ти а̄ха. кеса̄дӣнан̃ча дхамма̄нанти кеса̄дисан̃н̃ита̄нам̣ бхӯтупа̄да̄дхамма̄нам̣. евам̣ ‘‘чайат̣т̣хо сарӣрат̣т̣хо ка̄йат̣т̣хо’’ти садданайена ка̄йа-саддам̣ дассетва̄ ида̄ни нируттинайенапи там̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄ ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. а̄йантӣти уппаджджанти.
асаммиссатоти ¶ ведана̄дайопи еттха сита̄, еттха пат̣ибаддха̄ти ка̄йе ведана̄дианупассана̄пасан̇гепи а̄панне тато асаммиссатоти аттхо. самӯхависайата̄йа часса ка̄йа-саддасса, самуда̄йупа̄да̄ната̄йа ча асубха̄ка̄расса ‘‘ка̄йе’’ти екавачанам̣, татха̄ а̄рамман̣а̄дивибха̄гена анекабхедабхиннампи читтам̣ читтабха̄васа̄ман̃н̃ена екаджджхам̣ гахетва̄ ‘‘читте’’ти екавачанам̣, ведана̄ пана сукха̄дибхедабхинна̄ висум̣ висум̣ анупасситабба̄ти дассентена ‘‘ведана̄сӯ’’ти бахувачанена вутта̄, татхева ча ниддесо паваттито, дхамма̄ ча паропан̣н̣а̄сабхеда̄, анупасситабба̄ка̄рена ча анекабхеда̄ ева̄ти тепи бахувачанавасенева вутта̄.
авайавӣга̄хасаман̃н̃а̄тидха̄ванаса̄ра̄да̄на̄бхинивесаниседханаттхам̣ ка̄йам̣ ан̇гапаччан̇гехи, та̄ни ча кеса̄дӣхи, кеса̄дике ча бхӯтупа̄да̄йарӯпехи виниббхун̃джанто ‘‘татха̄ на ка̄йе’’тиа̄дима̄ха. па̄са̄да̄динагара̄вайавасамӯхе ¶ авайавӣва̄динопи авайавӣга̄хам̣ на каронти, ‘‘нагарам̣ на̄ма кочи аттхо аттхӣ’’ти пана кесан̃чи саман̃н̃а̄тидха̄ванам̣ сийа̄ти иттхипуриса̄дисаман̃н̃а̄тидха̄ване нагаранидассанам̣ вуттам̣. ан̇гапаччан̇гасамӯхо, кесалома̄дисамӯхо, бхӯтупа̄да̄йасамӯхо ча йатха̄вуттасамӯхо, таббинимутто ка̄йопи на̄ма кочи наттхи, пагева иттхиа̄дайоти а̄ха ‘‘ка̄йо ва̄ иттхӣ ва̄ пурисо ва̄ ан̃н̃о ва̄ кочи дхаммо диссатӣ’’ти. ‘‘кочи дхаммо’’ти имина̄ саттаджӣва̄дим̣ пат̣иккхипати, авайавӣ пана ка̄йапат̣иккхепенева пат̣иккхиттоти. йади евам̣ катхам̣ ка̄йа̄дисаман̃н̃а̄тидха̄вана̄нӣти а̄ха ‘‘йатха̄вуттадхамма…пе… каронтӣ’’ти. татха̄ татха̄ти ка̄йа̄диа̄ка̄рена.
йам̣ ¶ пассатӣти йам̣ иттхим̣, пурисам̣ ва̄ пассати. нану чаккхуна̄ иттхипурисадассанам̣ наттхӣти? саччаметам̣, ‘‘иттхим̣ пасса̄ми, пурисам̣ пасса̄мӣ’’ти пана паваттасан̃н̃а̄йа васена ‘‘йам̣ пассатӣ’’ти вуттам̣ миччха̄дассанена ва̄ дит̣т̣хийа̄ йам̣ пассати, на там̣ дит̣т̣хам̣ там̣ рӯпа̄йатанам̣ на хотӣти аттхо випарӣтагга̄хавасена миччха̄парикаппитарӯпатта̄. атха ва̄ там̣ кеса̄дибхӯтупа̄да̄йасамӯхасан̇кха̄там̣ дит̣т̣хам̣ на хоти, ачаккхувин̃н̃а̄н̣авин̃н̃еййатта̄ дит̣т̣хам̣ ва̄ там̣ на хоти. йам̣ дит̣т̣хам̣, там̣ на пассатӣти йам̣ рӯпа̄йатанам̣ кеса̄дибхӯтупа̄да̄йасамӯхасан̇кха̄там̣ дит̣т̣хам̣, там̣ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ бхӯтато на пассатӣти аттхо. апассам̣ баджджхатети имам̣ аттабха̄вам̣ йатха̄бхӯтам̣ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ апассанто ‘‘етам̣ ¶ мама, есо хамасми, есо ме атта̄’’ти килесабандханена баджджхати.
на ан̃н̃адхамма̄нупассӣти на ан̃н̃асабха̄ва̄нупассӣ, асубха̄дито ан̃н̃а̄ка̄ра̄нупассӣ на хотӣти аттхо. ‘‘ким̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ там̣ еваттхам̣ па̄кат̣ам̣ кароти. патхавӣка̄йанти кеса̄дикот̣т̣ха̄сам̣ патхавим̣ дхаммасамӯхатта̄ ‘‘ка̄йо’’ти вадати, лаккхан̣апатхавимева ва̄ анекаппабхедам̣ сакаласарӣрагатам̣, пубба̄парийабха̄вена ча паваттама̄нам̣ самӯхавасена гахетва̄ ‘‘ка̄йо’’ти вадати. ‘‘а̄пока̄йа’’нтиа̄дӣсупи есева найо.
евам̣ гахетаббасса̄ти ‘‘ахам̣ мама’’нти евам̣ аттаттанийабха̄вена андхаба̄лехи гахетаббасса.
ида̄ни саттаннам̣ анупассана̄ка̄ра̄нампи васена ка̄йа̄нупассанам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха аниччато анупассатӣти чатусамут̣т̣ха̄никам̣ ка̄йам̣ ‘‘аничча’’нти анупассати, евам̣ пассанто еван̃часса аничча̄ка̄рампи ‘‘анупассатӣ’’ти вуччати. татха̄бхӯтасса часса ниччагга̄хасса ¶ лесопи на хотӣти вуттам̣ ‘‘но ниччато’’ти. татха̄ хеса ‘‘ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣ’’ти ¶ (пат̣и. ма. 3.35) вутто. еттха ча ‘‘аниччато ева анупассатӣ’’ти ева-ка̄ро луттаниддит̣т̣хоти тена ниваттитаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘но ниччато’’ти вуттам̣. на четтха дуккхато анупассана̄диниваттанам̣ а̄сан̇китаббам̣ пат̣ийогӣниваттанапаратта̄ ева-ка̄расса, упари десана̄рул̣хатта̄ ча та̄сам̣. ‘‘дуккхато анупассатӣ’’тиа̄дӣсупи есева найо. айам̣ пана висесо – аниччасса дуккхатта̄ тамева ча ка̄йам̣ дуккхато анупассати, дуккхасса анаттатта̄ анаттато анупассати. йасма̄ пана йам̣ аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄, на там̣ абхинандитаббам̣, йан̃ча на абхинандитаббам̣, на таттха ран̃джитаббам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ниббиндати, но нандати. вираджджати, но раджджатӣ’’ти. со евам̣ араджджанто ра̄гам̣ ниродхети, но самудети самудайам̣ на каротӣти аттхо. евам̣ пат̣ипанно ча пат̣иниссаджджати, но а̄дийати. айан̃хи аничча̄дианупассана̄ тадан̇гавасена саддхим̣ ка̄йам̣ танниссайакхандха̄бхисан̇кха̄рехи килеса̄нам̣ париччаджанато, сан̇кхатадосадассанена таббипарӣте нибба̄не таннинната̄йа паккханданато ‘‘паричча̄гапат̣иниссагго чева паккханданапат̣иниссагго ча̄’’ти вуччати, тасма̄ та̄йа саманна̄гато бхиккху вуттанайена килесе париччаджати, нибба̄не ча паккхандати, татха̄бхӯто ча ниббаттанавасена килесе ¶ на а̄дийати, на̄пи адосадассита̄васена сан̇кхата̄рамман̣ам̣, тена вуттам̣ ‘‘пат̣иниссаджджати, но а̄дийатӣ’’ти. ида̄нисса та̄хи анупассана̄хи йесам̣ дхамма̄нам̣ паха̄нам̣ хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘аниччато анупассанто ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ниччасан̃н̃анти ‘‘сан̇кха̄ра̄ ничча̄’’ти евам̣ паваттам̣ випарӣтасан̃н̃ам̣. дит̣т̣хичиттавипалла̄саппаха̄намукхенева сан̃н̃а̄випалла̄саппаха̄нанти сан̃н̃а̄ггахан̣ам̣, сан̃н̃а̄сӣсена ва̄ тесампи ¶ гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. нандинти саппӣтикатан̣хам̣. сесам̣ вуттанайамева.
‘‘вихаратӣ’’ти имина̄ ка̄йа̄нупассана̄саман̇гино ирийа̄патхавиха̄ро вуттоти а̄ха ‘‘ирийатӣ’’ти, ирийа̄патхам̣ паваттетӣти аттхо. а̄рамман̣акаран̣авасена абхибйа̄панато ‘‘тӣсу бхавесӯ’’ти вуттам̣, уппаджджанавасена пана килеса̄ париттабхӯмака̄ ева̄ти. йадипи килеса̄нам̣ паха̄нам̣ а̄та̄пананти там̣ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнампи аттхева, а̄таппа-саддо вийа пана а̄та̄пасаддо вӣрийейева нирул̣хоти вуттам̣ ‘‘вӣрийассетам̣ на̄ма’’нти. атха ва̄ пат̣ипаккхаппаха̄не сампайуттадхамма̄нам̣ аббхуссаханавасена паваттама̄насса вӣрийасса са̄тисайам̣ тада̄та̄пананти вӣрийамева татха̄ вуччати, на ан̃н̃е дхамма̄. а̄та̄пӣти ча̄йамӣка̄ро пасам̣са̄йа, атисайасса ва̄ дӣпакоти а̄та̄пӣгахан̣ена саммаппадха̄насаман̇гитам̣ дассети. самма̄, самантато, са̄ман̃ча паджа̄нанто сампаджа̄но, асаммиссато ваваттха̄не ан̃н̃адхамма̄нупассита̄бха̄вена самма̄ авипарӣтам̣, сабба̄ка̄рападжа̄нанена самантато, упарӯпари висеса̄вахабха̄вена паваттийа̄ са̄мам̣ паджа̄нантоти аттхо ¶ . йади пан̃н̃а̄йа анупассати, катхам̣ сатипат̣т̣ха̄ната̄ти а̄ха ‘‘на хӣ’’тиа̄ди. саббаттхиканти саббаттха бхавам̣ саббаттха лӣне, уддхате ча читте иччхитаббатта̄. саббе ва̄ лӣне, уддхате ча бха̄ветабба̄ боджджхан̇га̄ аттхика̄ ета̄йа̄ти саббаттхика̄. сатийа̄ ладдхупака̄ра̄йа ева пан̃н̃а̄йа еттха йатха̄вутте ка̄йе каммат̣т̣ха̄нико бхиккху ка̄йа̄нупассӣ вихарати. анто сан̇кхепо антоолӣйано, косаджджанти аттхо. упа̄йапариггахети еттха сӣлависодхана̄ди, ган̣ана̄ди, уггахакосалла̄ди ча упа̄йо, таббипарийа̄йато анупа̄йо ведитаббо. йасма̄ ча упат̣т̣хитассати йатха̄вуттам̣ упа̄йам̣ на париччаджати, анупа̄йан̃ча на упа̄дийати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘мут̣т̣хассатӣ ¶ …пе… асаматтхо хотӣ’’ти. тена̄ти упа̄йа̄нупа̄йа̄нам̣ париггахапариваджджанесу, паричча̄га̄париггахесу ча асаматтхабха̄вена. асса йогино.
йасма̄ ¶ сатийеветтха сатипат̣т̣ха̄нам̣ вуттам̣, тасма̄сса сампайуттадхамма̄ вӣрийа̄дайо ан̇ганти а̄ха ‘‘сампайоган̇ган̃часса дассетва̄’’ти. ан̇га-саддо четтха ка̄ран̣апарийа̄йо дат̣т̣хаббо. сатиггахан̣енева четтха сама̄дхисса̄пи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣ тасса̄ сама̄дхиккхандхе сан̇гахитатта̄. йасма̄ ва̄ сатисӣсена̄йам̣ десана̄. на хи кевала̄йа сатийа̄ килесаппаха̄нам̣ самбхавати, нибба̄на̄дхигамо ва̄, на̄пи кевала̄ сати паваттати, тасма̄сса джха̄надесана̄йам̣ савитакка̄дивачанасса вийа сампайоган̇гадассаната̄ти ан̇га-саддасса авайавапарийа̄йата̄ дат̣т̣хабба̄. паха̄нан̇ганти ‘‘вивиччева ка̄мехӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.226; ма. ни. 1.271, 287, 297; сам̣. ни. 2.152; а. ни. 4.123; па̄ра̄. 11) вийа паха̄таббан̇гам̣ дассетум̣. йасма̄ еттха локийамагго адхиппето, на локуттарамагго, тасма̄ пуббабха̄гийамева винайам̣ дассенто ‘‘тадан̇гавинайена ва̄ виккхамбханавинайена ва̄’’ти а̄ха. тесам̣ дхамма̄нанти ведана̄дидхамма̄нам̣. тесан̃хи таттха анадхиппетатта̄ ‘‘аттхуддха̄ранайенетам̣ вутта’’нти вуттам̣. таттха̄ти вибхан̇ге. еттха̄ти ‘‘локе’’ти етасмим̣ паде.
ависесена двӣхипи нӣваран̣аппаха̄нам̣ вуттанти катва̄ пуна екекена вуттам̣ паха̄нависесам̣ дассетум̣ ‘‘висесена̄’’ти а̄ха. атха ва̄ ‘‘винеййа нӣваран̣а̄нӣ’’ти аватва̄ абхиджджха̄доманассавинайавачанасса пайоджанам̣ дассенто ‘‘висесена̄’’тиа̄дима̄ха. ка̄йа̄нупассана̄бха̄вана̄йа хи уджувипаччанӣка̄нам̣ ануродхавиродха̄дӣнам̣ паха̄надассанам̣ етасса пайоджананти. ка̄йасампаттимӯлакасса̄ти рӯпабалайоббана̄рогйа̄дисарӣрасампада̄нимиттасса. вуттавипарийа̄йато ка̄йавипаттимӯлако виродхо ведитаббо. ка̄йабха̄вана̄йа̄ти ка̄йа̄нупассана̄бха̄вана̄йа. са̄ хи идха ка̄йабха̄вана̄ти адхиппета̄. субхасукхабха̄ва̄дӣнанти ¶ а̄ди-саддена ¶ манун̃н̃аниччата̄дисан̇гахо дат̣т̣хаббо. асубха̄сукхабха̄ва̄дӣнанти еттха пана а̄ди-саддена аманун̃н̃ааниччата̄дӣнам̣. тена̄ти ануродха̄диппаха̄навачанена. ‘‘йога̄нубха̄во хӣ’’тиа̄ди вуттассеваттхасса па̄кат̣акаран̣ам̣. йога̄нубха̄во хи бха̄вана̄нубха̄во. йогасаматтхоти йогамануйун̃джитум̣ саматтхо. пуримена хи ‘‘ануродхавиродхавиппамутто’’тиа̄дивачанена бха̄ванам̣ ануйуттасса а̄нисам̣со вутто, дутийена бха̄ванам̣ ануйун̃джантасса пат̣ипатти. на хи ануродхавиродха̄дӣхи упаддутасса бха̄вана̄ иджджхати.
анупассӣти ¶ еттха̄ти ‘‘анупассӣ’’ти етасмим̣ паде лаббхама̄на̄йа анупассана̄йа анупассана̄джотана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ вуттанти еваматтхо дат̣т̣хаббо, ан̃н̃атха̄ ‘‘анупассана̄йа̄’’ти каран̣авачанам̣ на йуджджеййа. анупассана̄ ева хи каммат̣т̣ха̄нам̣, на еттха а̄рамман̣ам̣ адхиппетам̣, йуджджати ва̄. ка̄йапарихаран̣ам̣ вуттанти самбандхо. каммат̣т̣ха̄напарихаран̣асса четтха аттхасиддхатта̄ ‘‘ка̄йапарихаран̣а’’нтвева вуттам̣. каммат̣т̣ха̄никасса хи ка̄йапарихаран̣ам̣ йа̄вадева каммат̣т̣ха̄нам̣ парихаран̣аттханти. каммат̣т̣ха̄напарихаран̣асса ва̄ ‘‘а̄та̄пӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.373) вуччама̄натта̄ ‘‘ка̄йапарихаран̣а’’нтвева вуттам̣. ка̄йаггахан̣ена ва̄ на̄мака̄йасса̄пи гахан̣ам̣, на рӯпака̄йассева, тенева каммат̣т̣ха̄напарихаран̣ампи сан̇гахитам̣ хоти, еван̃ча катва̄ ‘‘вихаратӣти еттха вуттавиха̄рена̄’’ти еттхаггахан̣ан̃ча саматтхитам̣ хоти ‘‘ка̄йа̄нупассӣ вихаратӣ’’ти виха̄расса висесетва̄ вуттатта̄. ‘‘а̄та̄пӣ’’тиа̄ди пана сан̇кхепато вуттасса каммат̣т̣ха̄напарихаран̣асса саха са̄дханена виттха̄ретва̄ дассанам̣. а̄та̄пена̄ти а̄та̄паггахан̣ена. ‘‘сатисампаджан̃н̃ена̄’’тиа̄дӣсупи есева найо. саббаттхакакаммат̣т̣ха̄нанти буддха̄нуссати, метта̄, маран̣ассати ¶ , асубхабха̄вана̄ ча. идан̃хи чатуккам̣ йогина̄ парихарийама̄нам̣ ‘‘саббаттхакакаммат̣т̣ха̄на’’нти вуччати, саббаттха каммат̣т̣ха̄на̄нуйогасса̄раккхабхӯтатта̄ сатисампаджан̃н̃абалена авиччхиннасса парихаритаббатта̄ сатисампаджан̃н̃аггахан̣ена тасса вуттата̄ вутта̄. сатийа̄ ва̄ саматхо вутто тасса̄ сама̄дхиккхандхена сан̇гахитатта̄.
вибхан̇ге(вибха. ка̄йа̄нупассана̄ниддесе) пана аттхо вуттоти йоджана̄. тена̄ти саддаттхам̣ ана̄дийитва̄ бха̄ваттхассева вибхаджанавасена паваттена вибхан̇гапа̄т̣хена саха. ат̣т̣хакатха̄найоти саддаттхасса̄пи виваран̣авасена йатха̄рахам̣ вутто аттхасам̣ван̣н̣ана̄найо. йатха̄ сам̣сандатӣти йатха̄ аттхато, адхиппа̄йато ча авиломенто ан̃н̃адаттху сам̣сандати самети, евам̣ ведитаббо.
ведана̄дӣнам̣ пуна вачанети еттха ниссайапаччайабха̄вавасена читтадхамма̄нам̣ ведана̄саннисситатта̄, пан̃чавока̄рабхаве ¶ арӯпадхамма̄нам̣ рӯпапат̣ибаддхавуттито ча ведана̄йа ка̄йа̄дианупассана̄ппасан̇гепи а̄панне тато асаммиссато ваваттха̄нам̣ дассанаттхам̣, гханавиниббхога̄дидассанаттхан̃ча дутийам̣ ведана̄ггахан̣ам̣, тена на ведана̄йам̣ ка̄йа̄нупассӣ, читтадхамма̄нупассӣ ва̄, атха кхо ведана̄нупассӣ ¶ ева̄ти ведана̄сан̇кха̄те ваттхусмим̣ ведана̄нупассана̄ка̄рассева дассанена асаммиссато ваваттха̄нам̣ дасситам̣ хоти. татха̄ ‘‘йасмим̣ самайе сукха̄ ведана̄, на тасмим̣ самайе дуккха̄, адуккхамасукха̄ ва̄ ведана̄, йасмим̣ ва̄ пана самайе дуккха̄, адуккхамасукха̄ ва̄ ведана̄, на тасмим̣ самайе итара̄ ведана̄’’ти ведана̄бха̄васа̄ман̃н̃е аватва̄ там̣ там̣ веданам̣ виниббхуджджитва̄ дассанена гханавиниббхого дхувабха̄вавивеко дассито хоти, тена та̄сам̣ кхан̣аматта̄ват̣т̣ха̄надассанена аниччата̄йа ¶ , тато ева дуккхата̄йа, анаттата̄йа ча дассанам̣ вибха̄витам̣ хоти. гханавиниббхога̄дӣти а̄ди-саддена айампи аттхо ведитаббо. айан̃хи ведана̄йам̣ ведана̄нупассӣ ева, на ан̃н̃адхамма̄нупассӣ. ким̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ на̄ма ба̄ло аман̣исабха̄вепи удакапуббул̣аке ман̣иа̄ка̄ра̄нупассӣ хоти, на евам̣ айам̣ т̣хитираман̣ӣйепи ведайите, пагева итарасмим̣ манун̃н̃а̄ка̄ра̄нупассӣ, атха кхо кхан̣апабхан̇гурата̄йа, авасаваттита̄йа килеса̄сучипаггхаран̣ата̄йа ча аниччаанаттаасубха̄ка̄ра̄нупассӣ, випарин̣а̄мадуккхата̄йа, сан̇кха̄радуккхата̄йа ча висесато дуккха̄нупассӣ йева̄ти. евам̣ читта дхаммесупи йатха̄рахам̣ пунавачане пайоджанам̣ ваттаббам̣. локийа̄ ева саммасанача̄расса адхиппетатта̄. ‘‘кевалам̣ панидха̄’’тиа̄дина̄ ‘‘идха еттакам̣ ведитабба’’нти ведитаббапариччхедам̣ дассети. ‘‘еса найо’’ти имина̄ йатха̄ читтам̣, дхамма̄ ча анупасситабба̄, татха̄ та̄ни анупассанто читте читта̄нупассӣ, дхаммесу дхамма̄нупассӣти ведитабботи имаматтхам̣ атидисати. дуккхатоти дуккхасабха̄вато, дуккханти анупасситабба̄ти аттхо. сесапададвайепи есева найо.
йо сукхам̣ дуккхато адда̄ти йо бхиккху сукхам̣ веданам̣ випарин̣а̄мадуккхата̄йа ‘‘дуккха̄’’ти пан̃н̃а̄чаккхуна̄ аддаккхи. дуккхам̣ аддаккхи саллатоти дуккхам̣ веданам̣ пӣл̣а̄джананато, антотуданато, дуннӣхаран̣ато ча саллато аддаккхи пасси. адуккхамасукханти упеккха̄веданам̣. сантанти сукхадуккха̄ни вийа анол̣а̄риката̄йа, паччайавасена вӯпасантасабха̄вата̄йа ча сантам̣. аниччатоти хутва̄абха̄вато, удайавайавантато, та̄вака̄ликато, ниччапат̣ипаккхато ча ‘‘аничча’’нти йо аддаккхи. са ве саммаддасо ¶ бхиккху екам̣сена, парибйаттам̣ ва̄ ведана̄йа самма̄пассанакоти аттхо.
дуккха̄типӣти ¶ сан̇кха̄радуккхата̄йа дуккха̄ итипи. там̣ дуккхасминти саббам̣ там̣ ведайитам̣ дуккхасмим̣ ¶ антогадхам̣ парийа̄паннам̣ вада̄ми сан̇кха̄радуккхата̄нативаттанато. сукхадуккхатопи ча̄ти сукха̄дӣнам̣ т̣хитивипарин̣а̄ман̃а̄н̣асукхата̄йа, випарин̣а̄мат̣хитиан̃н̃а̄н̣адуккхата̄йа ча вуттатта̄ тиссопи ча сукхато, тиссопи ча дуккхато анупасситабба̄ти аттхо. сатта анупассана̄ хет̣т̣ха̄ пака̄сита̄ ева. сесанти йатха̄вуттам̣ сукха̄дивибха̄гато сесам̣ са̄мисанира̄миса̄дибхедам̣ ведана̄нупассана̄йам̣ ваттаббам̣.
а̄рамман̣а…пе… бхеда̄нанти рӯпа̄диа̄рамман̣ана̄наттасса нӣла̄дитаббхедасса, чханда̄диадхипатина̄наттасса хӣна̄дитаббхедасса, н̃а̄н̣аджха̄на̄дисахаджа̄тана̄наттасса сасан̇кха̄рика̄сан̇кха̄рикасавитакка̄дитаббхедасса, ка̄ма̄вачара̄дибхӯмина̄наттасса уккат̣т̣хамаджджхима̄дитаббхедасса, кусала̄дикаммана̄наттасса девагатисам̣ваттанийата̄дитаббхедасса, кан̣хасуккавипа̄кана̄наттасса дит̣т̣хадхаммаведанӣйата̄дитаббхедасса, париттабхӯмака̄дикирийа̄на̄наттасса тихетука̄дитаббхедасса васена анупасситаббанти йоджана̄. а̄ди-саддена саваттхука̄ваттхука̄дина̄наттасса пуггалаттайаса̄дха̄ран̣а̄дитаббхедасса ча сан̇гахо дат̣т̣хаббо. салаккхан̣аса̄ман̃н̃алаккхан̣а̄нанти пхусана̄дитам̣там̣лаккхан̣а̄нан̃чева аниччата̄диса̄ман̃н̃алаккхан̣а̄нан̃ча васена̄ти йоджана̄. сун̃н̃атадхаммасса̄ти анаттата̄сан̇кха̄тасун̃н̃ата̄сабха̄васса. йам̣ вибха̄ветум̣ абхидхамме‘‘тасмим̣ кхо пана самайе дхамма̄ хонти, кхандха̄ хонтӣ’’тиа̄дина̄ ¶ (дха. са. 121) сун̃н̃ата̄ва̄радесана̄ паватта̄, там̣ пахӣнамева пуббе пахӣнатта̄, тасма̄ тасса тасса пуна паха̄нам̣ на ваттаббам̣. на хи килеса̄ пахӣйама̄на̄ а̄рамман̣авибха̄гена пахӣйанти ана̄гата̄нам̣йева уппаджджана̄раха̄нам̣ паха̄таббатта̄, тасма̄ абхиджджха̄дӣнам̣ екаттха паха̄нам̣ ватва̄ итараттха на ваттаббам̣ ева̄ти имаматтхам̣ дассети ‘‘ка̄ман̃четтха̄’’тиа̄дина̄. атха ва̄ маггачиттаккхан̣е екаттха пахӣнам̣ саббаттха пахӣнамева хотӣти висум̣ висум̣ паха̄нам̣ на ваттаббам̣. маггена хи пахӣна̄ти ваттаббатам̣ араханти. таттха пурима̄йа чодана̄йа на̄на̄пуггалапариха̄ро, на хи екасса пахӣнам̣ тато ан̃н̃асса пахӣнам̣ на̄ма хоти. паччхима̄йа на̄на̄читтаккхан̣икапариха̄ро. на̄на̄читтаккхан̣ети хи локийамаггачиттаккхан̣ети адхиппа̄йо. пуббабха̄гамагго хи идха̄дхиппето. локийабха̄вана̄йа ча ка̄йе пахӣнам̣ на ведана̄дӣсу виккхамбхитам̣ ¶ хоти. йадипи наппаваттеййа, пат̣ипаккхабха̄вана̄йа суппахӣнатта̄ таттха са̄ ‘‘абхиджджха̄доманассасса аппаваттӣ’’ти на ваттабба̄, тасма̄ пунапи таппаха̄нам̣ ваттаббамева. екаттха пахӣнам̣ сесесупи пахӣнам̣ хотӣти локуттарасатипат̣т̣ха̄набха̄ванам̣, локийабха̄вана̄йа ва̄ саббаттха аппаваттиматтам̣ сандха̄йа вуттам̣. ‘‘пан̃чапи кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄ локо’’ти (вибха. 362, 364, 366) хи вибхан̇гечатӯсупи т̣ха̄несу вуттанти.
уддесава̄раван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
ка̄йа̄нупассана̄
а̄на̄па̄напаббаван̣н̣ана̄
374. а̄рамман̣авасена̄ти ¶ анупасситаббака̄йа̄диа̄рамман̣авасена. чатудха̄ бхиндитва̄ти уддесавасена чатудха̄ бхиндитва̄. тато чатуббидхасатипат̣т̣ха̄нато екекам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ ¶ гахетва̄ ка̄йам̣ вибхаджантоти па̄т̣хасесо.
катхан̃ча̄ти еттха катханти пака̄рапуччха̄, тена ниддисийама̄не ка̄йа̄нупассана̄пака̄ре пуччхати. ча-саддо бйатиреко, тена уддесава̄рена апа̄кат̣ам̣ ниддесава̄рена вибха̄вийама̄нам̣ висесам̣ джотети. ба̄хиракесупи ито екадесасса самбхавато саббаппака̄раггахан̣ам̣ катам̣ ‘‘саббаппака̄рака̄йа̄нупассана̄ниббаттакасса̄’’ти, тена йе име а̄на̄па̄напабба̄дивасена а̄гата̄ чуддасаппака̄ра̄, тадантогадха̄ ча аджджхатта̄дианупассана̄ппака̄ра̄, татха̄ ка̄йагата̄сатисутте (ма. ни. 3.153) вутта̄ кеса̄диван̣н̣асан̣т̣ха̄накасин̣а̄рамман̣ачатуккаджджха̄наппака̄ра̄, локийа̄диппака̄ра̄ ча, те саббепи анавасесато сан̇ган̣ха̄ти. име ча пака̄ра̄ имасмим̣йева са̄сане, на ито бахиддха̄ти вуттам̣ ‘‘саббаппака̄ра…пе… пат̣иседхано ча̄’’ти. таттха татха̄бха̄вапат̣иседханоти саббаппака̄рака̄йа̄нупассана̄ниббаттакасса пуггаласса ан̃н̃аса̄санасса ниссайабха̄вапат̣иседхано, етена идха бхиккхавети еттха идха-саддо антогадхаевасаддаттхоти дассети. санти хи екапада̄нипи авадха̄ран̣а̄ни йатха̄ ‘‘ва̄йубхаккхо’’ти. тена̄ха ‘‘идхева бхиккхаве ¶ саман̣о’’тиа̄ди. парипун̣н̣асаман̣аппакаран̣адхаммо хи со пуггало, йо саббаппака̄рака̄йа̄нупассана̄ниббаттако. параппава̄да̄ти паресам̣ ан̃н̃атиттхийа̄нам̣ на̄наппака̄ра̄ ва̄да̄ титтха̄йатана̄ни.
аран̃н̃а̄дикассева бха̄вана̄нурӯпасена̄санатам̣ дассетум̣ ‘‘имассахӣ’’тиа̄ди вуттам̣. дуддамо даматхам̣ анупагато гон̣о кӯт̣агон̣о. доханака̄ле йатха̄ тханехи анавасесато кхӣрам̣ на паггхарати, евам̣ дохапат̣ибандхинӣ кӯт̣адхену. рӯпа-садда̄дике пат̣ичча уппаджджанакаасса̄до рӯпа̄рамман̣а̄дирасо. пуббе а̄чин̣н̣а̄рамман̣анти паббаджджато пуббе, ана̄димати ва̄ сам̣са̄ре паричита̄рамман̣ам̣. нибандхеййа̄ти ¶ бандхеййа. сатийа̄ти саммадева каммат̣т̣ха̄насса саллаккхан̣авасена паватта̄йа сатийа̄. а̄рамман̣ети каммат̣т̣ха̄на̄рамман̣е. дал̣ханти тхирам̣, йатха̄ сатока̄рисса упача̄раппана̄бхедо сама̄дхи иджджхати, татха̄ тха̄магатам̣ катва̄ти аттхо.
висеса̄дхигамадит̣т̣хадхаммасукхавиха̄рападат̣т̣ха̄нанти ¶ саббесам̣ буддха̄нам̣, екачча̄нам̣ паччекабуддха̄нам̣, буддхаса̄вака̄нан̃ча висеса̄дхигамасса ан̃н̃ена каммат̣т̣ха̄нена адхигатависеса̄нам̣ дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расса падат̣т̣ха̄набхӯтам̣.
ваттхувиджджа̄чарийо вийа бхагава̄ йогӣнам̣ анурӯпанива̄сат̣т̣ха̄нупадисанато. бхиккху дӣписадисо аран̃н̃е екако вихаритва̄ пат̣ипаккханимматханавасена иччхитаттхаса̄дханато пхаламуттаманти са̄ман̃н̃апхалам̣ сандха̄йа вадати. параккамаджавайоггабхӯминти бха̄ванусса̄хаджавасса йоггакаран̣абхӯмибхӯтам̣.
аддха̄навасена паватта̄нам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ васена дӣгхам̣ ва̄ ассасанто, иттаравасена паватта̄нам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ васена рассам̣ ва̄ ассасантоти йоджана̄. евам̣ сиккхатоти асса̄сапасса̄са̄нам̣ дӣгхарассата̄паджа̄нанасаббака̄йаппат̣исам̣веданаол̣а̄рикол̣а̄рикапат̣иппассамбханавасена бха̄ванам̣ сиккхато, татха̄бхӯто ва̄ хутва̄ тиссо сиккха̄ паваттайато. асса̄сапасса̄санимиттети асса̄сапасса̄сасанниссайена упат̣т̣хитапат̣ибха̄ганимитте. асса̄сапасса̄се паригган̣ха̄ти рӯпамукхена випассанам̣ абхинивисанто, йо ‘‘асса̄сапасса̄сакаммико’’ти вутто. джха̄нан̇га̄ни паригган̣ха̄ти арӯпамукхена випассанам̣ абхинивисанто. ваттху на̄ма караджака̄йо читтачетасика̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄набха̄вато. ан̃н̃о сатто ва̄ пуггало ва̄ наттхӣти висуддхидит̣т̣хи ‘‘тайидам̣ ¶ дхаммаматтам̣, на ахетукам̣, на̄пи иссара̄дивисамахетукам̣, атха кхо авиджджа̄дихетука’’нти аддха̄ттайепи кан̇кха̄витаран̣ена витин̣н̣акан̇кхо. ‘‘йам̣ ¶ кин̃чи бхиккху рӯпа’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 1.361; 2.113; 3.86, 89; пат̣и. ма. 1.54) найена кала̄пасаммасанавасена тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄. удайавайа̄нупассана̄дивасена випассанам̣ вад̣д̣хенто. ануккамена маггапат̣ипа̄т̣ийа̄.
‘‘парасса ва̄ асса̄сапасса̄сака̄йе’’ти идам̣ саммасанава̄равасена̄йам̣ па̄л̣и паватта̄ти катва̄ вуттам̣, саматхавасена пана парасса асса̄сапасса̄сака̄йе аппана̄нимиттуппатти ева наттхи. ат̣т̣хапетва̄ти антарантара̄ на т̣хапетва̄. апара̄парам̣ сан̃чаран̣ака̄лоти аджджхаттабахиддха̄дхаммесупи нирантарам̣ ва̄ бха̄вана̄йа паваттанака̄ло катхито. екасмим̣ ка̄ле панидам̣ убхайам̣ на лаббхатӣти ‘‘аджджхаттам̣, бахиддха̄’’ти ча вуттам̣ идам̣ дхаммадвайам̣ гхат̣итам̣ екасмим̣ ка̄ле екато а̄рамман̣абха̄вена на лаббхати, екаджджхам̣ а̄ламбитум̣ на сакка̄ти аттхо.
самудети етасма̄ти самудайо, со ева ка̄ран̣ат̣т̣хена дхаммоти самудайадхаммо. асса̄сапасса̄са̄нам̣ уппаттихету караджака̄йа̄ди, тасса анупассанасӣло самудайадхамма̄нупассӣ, там̣ пана ¶ самудайадхаммам̣ упама̄йа дассенто ‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха бхастанти руттим̣. гаггарана̄л̣инти укка̄пана̄л̣им̣. тети караджака̄йа̄дике. йатха̄ асса̄сапасса̄сака̄йо караджака̄йа̄дисамбандхӣ там̣нимиттата̄йа, евам̣ караджака̄йа̄дайопи асса̄сапасса̄сака̄йасамбандхино там̣нимиттабха̄вена̄ти ‘‘самудайадхамма̄ ка̄йасми’’нти ваттаббатам̣ лабхантӣти вуттам̣ ‘‘самудайа…пе… вуччатӣ’’ти. пакатива̄чӣ ва̄ дхамма-саддо ‘‘джа̄тидхамма̄на’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.131; 3.310; пат̣и. ма. 1.33) вийа̄ти ка̄йасса паччайасамава̄йе уппаджджанакапакатика̄йа̄нупассӣ ва̄ ‘‘самудайадхамма̄нупассӣ’’ти вутто. тена̄ха ‘‘караджака̄йан̃ча̄’’тиа̄ди. еван̃ча катва̄ ка̄йасминти бхуммавачанам̣ сут̣т̣хутарам̣ йуджджати.
вайадхамма̄нупассӣти еттха ахетукаттепи вина̄сасса йесам̣ хетудхамма̄нам̣ ¶ абха̄ве йам̣ на хоти, тадабха̄во тасса абха̄васса хету вийа вохарӣйатӣти упача̄рато караджака̄йа̄диабха̄во асса̄сапасса̄сака̄йасса вайака̄ран̣ам̣ вутто. тена̄ха ‘‘йатха̄ бхаста̄йа̄’’тиа̄ди ¶ . айам̣ та̄веттха пат̣хамавикаппавасена аттхавибха̄вана̄. дутийавикаппавасена упача̄рена вина̄йева аттхо ведитаббо.
аджджхаттабахиддха̄нупассана̄ вийа бхиннаваттхувисайата̄йа самудайавайадхамма̄нупассана̄пи екака̄ле на лаббхатӣти а̄ха ‘‘ка̄лена самудайам̣ ка̄лена вайам̣ анупассанто’’ти. ‘‘аттхи ка̄йо’’ти ева-саддо луттаниддит̣т̣хоти ‘‘ка̄йова аттхӣ’’ти ватва̄ авадха̄ран̣ена ниваттитам̣ дассенто ‘‘на сатто’’тиа̄дима̄ха. тассаттхо – йо рӯпа̄дӣсу саттависаттата̄йа, паресан̃ча саджджа̄панат̣т̣хена, сатвагун̣айогато ва̄ ‘‘сатто’’ти парехи парикаппито, тасса саттаника̄йасса пӯран̣ато ча чаванупападжджанадхаммата̄йа галанато ча ‘‘пуггало’’ти, тхӣйати сам̣хан̃н̃ати еттха габбхоти ‘‘иттхӣ’’ти, пури пуре бха̄ге сети паваттатӣти ‘‘пурисо’’ти, а̄хито ахам̣ ма̄но еттха̄ти ‘‘атта̄’’ти, аттано сантакабха̄вена ‘‘аттанийа’’нти, паро на хотӣти катва̄ ‘‘аха’’нти, мама сантаканти катва̄ ‘‘мама̄’’ти, вуттаппака̄равинимутто ан̃н̃оти катва̄ ‘‘кочӣ’’ти, тасса сантакабха̄вена ‘‘кассачӣ’’ти, викаппетаббо кочи наттхи, кевалам̣ ‘‘ка̄йо ева аттхӣ’’ти. дасахипи падехи аттаттанийасун̃н̃атамева ка̄йасса вибха̄вети. еванти ‘‘ка̄йова аттхӣ’’тиа̄дина̄ вуттаппака̄рена.
н̃а̄н̣апама̄н̣аттха̄йа̄ти ка̄йа̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ парам̣ пама̄н̣ам̣ па̄панаттха̄йа. сатипама̄н̣аттха̄йа̄ти ка̄йапаригга̄хикам̣ сатим̣ паваттанасатим̣ парам̣ пама̄н̣ам̣ па̄панаттха̄йа. имасса хи вуттанайена ‘‘аттхи ка̄йо’’ти апара̄паруппаттивасена паччупат̣т̣хита̄ сати бхиййосо матта̄йа таттха н̃а̄н̣асса, сатийа̄ ча ¶ парибрӯхана̄йа хоти. тена̄ха ‘‘сатисампаджан̃н̃а̄нам̣ вуд̣д̣хаттха̄йа̄’’ти. имисса̄ ¶ бха̄вана̄йа тан̣ха̄дит̣т̣хигга̄ха̄нам̣ уджупат̣ипаккхатта̄ вуттам̣ ‘‘тан̣ха̄…пе… вихаратӣ’’ти. татха̄бхӯто ча локе кин̃чипи ‘‘аха’’нти ва̄ ‘‘мама’’нти ва̄ гахетаббам̣ на пассати, куто ган̣хеййа̄ти а̄ха ‘‘на ча кин̃чӣ’’тиа̄ди. евампӣти еттха пи-саддо хет̣т̣ха̄ ниддит̣т̣хасса та̄дисасса аттхасса абха̄вато авуттасамуччайаттхоти дассенто ‘‘упари аттхам̣ упа̄да̄йа̄’’ти а̄ха йатха̄ ‘‘антамасо тираччха̄нагата̄йапи, айампи па̄ра̄джико хотӣ’’ти. (па̄ра̄. 42) еванти пана ниддит̣т̣ха̄ка̄расса пачча̄масанам̣ нигаманавасена катанти а̄ха ‘‘имина̄ пана…пе… дассетӣ’’ти.
пуббабха̄гасатипат̣т̣ха̄насса ¶ идха адхиппетатта̄ вуттам̣ ‘‘сати дуккхасачча’’нти. са̄ пана сати йасмим̣ аттабха̄ве, тасса самут̣т̣ха̄пика̄ тан̣ха̄, тасса̄пи самут̣т̣ха̄пика̄ ева на̄ма хоти тадабха̄ве абха̄ватоти а̄ха ‘‘тасса̄ самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄’’ти, йатха̄ ‘‘сан̇кха̄рапаччайа̄’’ти (ма. ни. 3.126; уда̄. 1; вибха. 484). там̣вин̃н̃а̄н̣абӣджатам̣сантатисамбхӯто саббопи локийо вин̃н̃а̄н̣аппабандхо ‘‘сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣’’ твева вуччати суттантанайена. аппаваттӣти аппаваттинимиттам̣, убхиннам̣ аппаваттийа̄ нимиттабхӯтоти аттхо. на паваттати еттха̄ти ва̄ аппаватти. ‘‘дуккхапариджа̄нано’’тиа̄ди екантато чатукиччаса̄дханавасенева арийамаггасса паваттӣти дассетум̣ вуттам̣. авуттасиддхо хи тасса бха̄вана̄пат̣иведхо. чатусаччавасена̄ти чатусаччакаммат̣т̣ха̄навасена. уссаккитва̄ти висуддхипарампара̄йа а̄рухитва̄, бха̄ванам̣ упари нетва̄ти аттхо. ниййа̄намукханти ват̣т̣адуккхато ниссаран̣ӯпа̄йо.
а̄на̄па̄напаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ирийа̄патхапаббаван̣н̣ана̄
375. ирийа̄патхавасена̄ти ирийанам̣ ирийа̄, кирийа̄, идха пана ка̄йикапайого ¶ ведитаббо. ирийа̄нам̣ патхо паваттимагготи ирийа̄патхо, гамана̄дивасена паватта̄ сарӣра̄ваттха̄. гаччханто ва̄ хи сатто ка̄йена ка̄таббакирийам̣ кароти т̣хито ва̄ нисинно ва̄ нипанно ва̄ти, тесам̣ ирийа̄патха̄нам̣ васена, ирийа̄патхавибха̄гена̄ти аттхо. пуна чапаранти пуна ча апарам̣, йатха̄вуттаа̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄нато бхиййопи ан̃н̃ам̣ ка̄йа̄нупассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣ катхеми, сун̣а̄тха̄ти ва̄ адхиппа̄йо ¶ . ‘‘гаччханто ва̄’’тиа̄ди гамана̄диматтаджа̄нанасса, гамана̄дигатависесаджа̄нанасса ча са̄дха̄ран̣авачанам̣, таттха гамана̄диматтаджа̄нанам̣ на идха на̄дхиппетам̣, гамана̄дигатависесаджа̄нанам̣ пана адхиппетанти там̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘таттха ка̄ма’’нтиа̄ди вуттам̣. саттӯпаладдхинти ‘‘сатто аттхӣ’’ти упаладдхим̣ саттагга̄хам̣. на паджахати на париччаджати ‘‘ахам̣ гаччха̄ми, мама гамана’’нти га̄хасаббха̄вато. тато ева аттасан̃н̃ам̣ ‘‘аттхи атта̄ ка̄рако ведако’’ти евам̣ паваттам̣ випарӣтасан̃н̃ам̣ ¶ на уггха̄т̣ети на̄панети аппат̣ипаккхабха̄вато, ананубрӯханато ва̄. евам̣ бхӯтасса часса куто каммат̣т̣ха̄на̄дибха̄воти а̄ха ‘‘каммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ва̄ на хотӣ’’ти. ‘‘имасса пана̄’’тиа̄ди суккапаккхо, тасса вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо. тамева хи аттхам̣ виваритум̣ ‘‘идан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
таттха ко гаччхатӣти са̄дханам̣, кирийан̃ча авиниббхуттам̣ катва̄ гаманакирийа̄йа каттупуччха̄, са̄ каттубха̄вависит̣т̣хааттапат̣иккхепаттха̄ дхаммаматтассева гаманасиддхидассанато. касса гамананти тамеваттхам̣ парийа̄йантарена вадати са̄дханам̣, кирийан̃ча виниббхуттам̣ катва̄ гаманакирийа̄йа акаттусамбандхӣбха̄вавибха̄ванато. пат̣иккхепаттхан̃хи антонӣтам̣ катва̄ убхайаттхам̣ ким̣-саддо паватто. ким̣ ка̄ран̣а̄ти пана пат̣иккхиттакаттука̄йа ¶ гаманакирийа̄йа авипарӣтака̄ран̣апуччха̄. идан̃хи гаманам̣ на̄ма атта̄ манаса̄ сам̣йуджджати, мано индрийехи, индрийа̄ни аттехӣти евама̄ди миччха̄ка̄ран̣авинимуттаанурӯпапаччайахетуко дхамма̄нам̣ паваттиа̄ка̄рависесо. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди.
на кочи сатто ва̄ пуггало ва̄ гаччхати дхаммаматтассева гаманасиддхито, таббинимуттасса ча кассачи абха̄вато. ида̄ни дхаммаматтассева гаманасиддхим̣ дассетум̣ ‘‘читтакирийа̄ва̄йодха̄тувиппха̄рена̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха читтакирийа̄ ча са̄, ва̄йодха̄туйа̄ виппха̄ро виппханданан̃ча̄ти читтакирийа̄ва̄йодха̄тувиппха̄ро, тена. еттха ча читтакирийаггахан̣ена аниндрийабаддхава̄йодха̄тувиппха̄рам̣ ниваттети, ва̄йодха̄тувиппха̄раггахан̣ена четана̄вачӣвин̃н̃аттибхедам̣ читтакирийам̣ ниваттети, убхайена пана ка̄йавин̃н̃аттим̣ вибха̄вети. ‘‘гаччхатӣ’’ти ватва̄ йатха̄ паваттама̄не ка̄йе ‘‘гаччхатӣ’’ти воха̄ро хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘тасма̄’’тиа̄ди вуттам̣. танти гантука̄мата̄васена паваттачиттам̣. ва̄йам̣ джанетӣти ва̄йодха̄туадхикам̣ рӯпакала̄пам̣ уппа̄дети, адхиката̄ четтха са̄маттхийато, на пама̄н̣ато. гаманачиттасамут̣т̣хитам̣ сахаджа̄тарӯпака̄йасса тхамбханасандха̄ран̣ачалана̄нам̣ паччайабхӯтена а̄ка̄рависесена паваттама̄нам̣ ва̄йодха̄тум̣ сандха̄йа̄ха ‘‘ва̄йо вин̃н̃аттим̣ джанетӣ’’ти. адхиппа̄йасахабха̄вӣ хи вика̄ро вин̃н̃атти. йатха̄вуттаадхикабха̄венева ча ва̄йогахан̣ам̣ ¶ , на ва̄йодха̄туйа̄ ева джанакабха̄вато, ан̃н̃атха̄ вин̃н̃аттийа̄ ¶ упа̄да̄йарӯпабха̄во дурупапа̄до сийа̄. пурато абхинӣха̄ро пуратобха̄гена ка̄йасса паваттанам̣, йо ‘‘абхиккамо’’ти вуччати.
‘‘есева найо’’ти атидесена сан̇кхепато ватва̄ таматтхам̣ виваритум̣ ‘‘татра̄пи хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. кот̣ито пат̣т̣ха̄йа̄ти хет̣т̣химакот̣ито ¶ пат̣т̣ха̄йа па̄даталато пат̣т̣ха̄йа. усситабха̄воти уббиддхабха̄во.
евам̣ паджа̄натоти евам̣ читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄ренева гамана̄ди хотӣти паджа̄нато. тасса евам̣ паджа̄нана̄йа ниччхайагаманаттхам̣ ‘‘евам̣ хотӣ’’ти вича̄ран̣а̄ вуччати локе йатха̄бхӯтам̣ аджа̄нантехи миччха̄бхинивесавасена, локавоха̄равасена ва̄. аттхи пана̄ти аттано евам̣ вӣмам̣санавасена пуччха̄вачанам̣. наттхӣти ниччхайавасена саттасса пат̣иккхепавачанам̣. ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄ди тассева аттхасса упама̄йа вибха̄ванам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.
на̄ва̄ ма̄лутавегена̄ти йатха̄ ачетана̄ на̄ва̄ ва̄тавегена десантарам̣ йа̄ти, йатха̄ ча ачетано теджанам̣ кан̣д̣о джийа̄вегена десантарам̣ йа̄ти, татха̄ ачетано ка̄йо ва̄та̄хато йатха̄вуттава̄йуна̄ нӣто десантарам̣ йа̄тӣти евам̣ упама̄сам̣санданам̣ ведитаббам̣. саче пана кочи вадеййа ‘‘йатха̄ на̄ва̄теджана̄нам̣ пеллакасса пурисасса васена десантарагаманам̣, евам̣ ка̄йасса̄пӣ’’ти, хоту, евам̣ иччхито ва̄йаматтхо йатха̄ хи на̄ва̄теджана̄нам̣ сам̣хаталаккхан̣ассева пурисасса васена гаманам̣, на асам̣хаталаккхан̣асса, евам̣ ка̄йасса̄пӣти. ка̄ но ха̄ни, бхиййопи дхаммаматтата̄ва патит̣т̣хам̣ лабхати, на пурисава̄до. тена̄ха ‘‘йантасуттавасена̄’’тиа̄ди.
таттха пайуттанти хет̣т̣ха̄ вуттанайена гамана̄дикирийа̄васена паччайехи пайоджитам̣. т̣ха̄тӣти тит̣т̣хати. еттха̄ти имасмим̣ локе. вина̄ хетупаччайети гантука̄мата̄читтатам̣самут̣т̣ха̄нава̄йодха̄туа̄дихетупаччайехи вина̄. тит̣т̣хети тит̣т̣хеййа. ваджети ваджеййа гаччхеййа ко на̄ма̄ти самбандхо. пат̣иккхепаттхо четтха ким̣-саддоти хетупаччайавирахена т̣ха̄нагаманапат̣иккхепамукхена ¶ сабба̄йапи дхаммаппаваттийа̄ паччайа̄дхӣнавуттита̄вибха̄ванена аттасун̃н̃ата̄ вийа аниччадуккхата̄пи вибха̄вита̄ти дат̣т̣хабба̄.
пан̣ихитоти йатха̄ йатха̄ паччайехи пака̄рехи нихито ¶ т̣хапито. саббасан̇га̄хикавачананти саббесампи ¶ чатуннам̣ ирийа̄патха̄нам̣ екаджджхам̣ сан̇ган̣ханавачанам̣, пуббе висум̣ висум̣ ирийа̄патха̄нам̣ вуттатта̄ идам̣ несам̣ екаджджхам̣ гахетва̄ вачананти аттхо. пуриманайо ва̄ ирийа̄патхаппадха̄но вуттоти таттха ка̄йо аппадха̄но ануниппха̄дӣти идха ка̄йам̣ падха̄нам̣, ападха̄нан̃ча ирийа̄патхам̣ ануниппха̄дим̣ катва̄ дассетум̣ дутийанайо вуттоти евампеттха двиннам̣ найа̄нам̣ висесо ведитаббо. т̣хитоти паватто.
ирийа̄патхапаригган̣ханампи ирийа̄патхавато ка̄йассева паригган̣ханам̣ тасса аваттха̄висесабха̄ватоти вуттам̣ ‘‘ирийа̄патхапаригган̣ханена ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихаратӣ’’ти. теневеттха рӯпаккхандхавасенева самудайа̄дайо уддхат̣а̄. еса найо сесава̄ресупи. а̄дина̄ти еттха а̄ди-саддена йатха̄ ‘‘тан̣ха̄самудайа̄ каммасамудайа̄ а̄ха̄расамудайа̄’’ти ниббаттилаккхан̣ам̣ пассантопи рӯпаккхандхасса удайам̣ пассатӣти име чатта̄ро а̄ка̄ра̄ сан̇гайханти, евам̣ ‘‘авиджджа̄ниродха̄’’ти а̄дайопи пан̃ча а̄ка̄ра̄ сан̇гахита̄ти дат̣т̣хабба̄. сесам̣ вуттанайамева.
ирийа̄патхапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатусампаджан̃н̃апаббаван̣н̣ана̄
376. чатусампаджан̃н̃авасена̄ти самантато пака̄рехи, пакат̣т̣хам̣ ва̄ сависесам̣ джа̄на̄тӣти сампаджа̄но, сампаджа̄насса бха̄во сампаджан̃н̃ам̣, татха̄паваттам̣ н̃а̄н̣ам̣, хаттхавика̄ра̄дибхедабхиннатта̄ чатта̄ри сампаджан̃н̃а̄ни сама̄хат̣а̄ни чатусампаджан̃н̃ам̣, тасса васена. ‘‘абхикканте’’тиа̄дӣни са̄ман̃н̃апхале (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.214; дӣ. ни. т̣ӣ. 1.214 ва̄кйакхандхепи) ван̣н̣ита̄ни, на пуна ван̣н̣етабба̄ни, тасма̄ там̣там̣сам̣ван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄пи таттха вихитанайенева гахетабба̄. ‘‘абхикканте пат̣икканте сампаджа̄нака̄рӣ хотӣ’’тиа̄ди вачанато абхиккама̄дигатачатусампаджан̃н̃апаригган̣ханена рӯпака̄йассеветтха самудайадхамма̄нупассита̄ди адхиппетоти а̄ха ‘‘рӯпаккхандхассева самудайо ча вайо ча ¶ нӣхаритаббо’’ти. рӯпадхамма̄нам̣йева хи паваттиа̄ка̄рависеса̄ абхиккама̄дайоти. сесам̣ вуттанайамева.
чатусампаджан̃н̃апаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣иккӯламанасика̄рапаббаван̣н̣ана̄
377. пат̣иккӯламанасика̄равасена̄ти ¶ ¶ джигуччханӣйата̄йа пат̣икӯламева пат̣иккӯлам̣, йо пат̣иккӯласабха̄во пат̣иккӯла̄ка̄ро, тасса манаси каран̣авасена. антарена̄пи хи бха̄вава̄чинам̣ саддам̣ бха̄ваттхо вин̃н̃а̄йати йатха̄ ‘‘пат̣асса сукка’’нти. йасма̄ висуддхимагге (висуддхи. 1.182) вуттам̣, тасма̄ таттха, там̣сам̣ван̣н̣ана̄йан̃ча (висуддхи. т̣ӣ. 1.182 а̄дайо) вуттанайена ‘‘имамева ка̄йа’’нти а̄дӣнаматтхо ведитаббо.
ваттха̄дӣхи пасиббака̄ка̄рена бандхитва̄ катам̣ а̄ва̄т̣анам̣ путол̣и. на̄на̄ка̄ра̄ екасмим̣ т̣ха̄не саммисса̄ти етта̄вата̄ на̄на̄ван̣н̣а̄нам̣ кеса̄дӣнан̃ча упамеййата̄. вибхӯтака̄лоти пан̣н̣аттим̣ саматиккамитва̄ кеса̄дӣнам̣ асубха̄ка̄расса упат̣т̣хитака̄ло. ити-саддасса а̄ка̄раттхатам̣ дассенто ‘‘ева’’нти ватва̄ там̣ а̄ка̄рам̣ сарӯпато дассенто ‘‘кеса̄дипаригган̣ханена̄’’тиа̄дима̄ха. кеса̄дисан̃н̃ита̄нан̃хи асучибха̄ва̄нам̣ парамадуггандхаджегуччхапат̣иккӯла̄ка̄расса самудайато анупассана̄ идха ка̄йа̄нупассана̄ти. сесам̣ вуттанайамева.
пат̣иккӯламанасика̄рапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дха̄туманасика̄рапаббаван̣н̣ана̄
378. дха̄туманасика̄равасена̄ти патхавӣдха̄туа̄дика̄ чатассо дха̄туйо а̄раббха паваттабха̄вана̄манасика̄равасена, чатудха̄туваваттха̄навасена̄ти аттхо. дха̄туманасика̄ро, дха̄тукаммат̣т̣ха̄нам̣, чатудха̄туваваттха̄нанти хи аттхато екам̣. гогха̄такоти джӣвикаттха̄йа гуннам̣ гха̄тако. антева̄сикоти каммакаран̣авасена тасса самӣпава̄сӣ там̣ нисса̄йа джӣванако ¶ . винивиджджхитва̄ти екасмим̣ т̣ха̄не ан̃н̃аман̃н̃ам̣ винивиджджхитва̄. маха̄патха̄нам̣ вемаджджхат̣т̣ха̄насан̇кха̄тети чатуннам̣ маха̄патха̄нам̣ та̄йа ¶ ева винивиджджханат̣т̣ха̄ната̄йа вемаджджхасан̇кха̄те. йасма̄ те чатта̄ро маха̄патха̄ чатӯхи диса̄хи а̄гантва̄ таттха самохита̄ вийа хонти, тасма̄ там̣ т̣ха̄нам̣ чатумаха̄патхам̣, тасмим̣ чатумаха̄патхе. т̣хита-саддо ‘‘т̣хито ва̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.263; а. ни. 5.28) т̣ха̄насан̇кха̄таирийа̄патхасаман̇гита̄йа, т̣ха̄-саддасса ва̄ гатиниваттиаттхата̄йа ан̃н̃аттха т̣хапетва̄ гаманам̣ сесаирийа̄патхасаман̇гита̄йа ¶ бодхако, идха пана йатха̄ татха̄ рӯпака̄йасса паваттиа̄ка̄рабодхако адхиппетоти а̄ха ‘‘чатуннам̣ ирийа̄патха̄нам̣ йена кеначи а̄ка̄рена т̣хитатта̄ йатха̄ т̣хита’’нти. таттха а̄ка̄рена̄ти т̣ха̄на̄дина̄ рӯпака̄йасса паваттиа̄ка̄рена. т̣ха̄на̄дайо хи ирийа̄патхасан̇кха̄та̄йа кирийа̄йа патхо паваттимагготи ‘‘ирийа̄патхо’’ти вуччантӣти вутто ва̄йаматтхо. йатха̄т̣хитанти йатха̄паваттам̣, йатха̄вуттам̣ т̣ха̄намеветтха пан̣идха̄нанти адхиппетанти а̄ха ‘‘йатха̄ т̣хитатта̄ ча йатха̄пан̣ихита’’нти. ‘‘т̣хита’’нти ва̄ ка̄йасса т̣ха̄насан̇кха̄таирийа̄патхасама̄йогапаридӣпанам̣, ‘‘пан̣ихита’’нти тадан̃н̃аирийа̄патхасама̄йогапаридӣпанам̣. ‘‘т̣хита’’нти ва̄ ка̄йасан̇кха̄та̄нам̣ рӯпадхамма̄нам̣ тасмим̣ тасмим̣ кхан̣е сакиччавасена ават̣т̣ха̄напаридӣпанам̣, пан̣ихитанти паччайавасена техи техи паччайехи пака̄рато нихитам̣ пан̣ихитанти евампеттха аттхо ведитаббо. паччавеккхатӣти пати пати авеккхати, н̃а̄н̣ачаккхуна̄ виниббхуджджитва̄ висум̣ висум̣ пассати.
ида̄ни вуттамеваттхам̣ бха̄ваттхавибха̄ванавасена дассетум̣ ‘‘йатха̄ гогха̄такасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха посентасса̄ти мам̣сӯпачайапарибрӯхана̄йа кун̣д̣акабхаттакаппа̄сат̣т̣хиа̄дӣхи сам̣вад̣д̣хентасса. вадхитам̣ матанти хим̣ситам̣ хутва̄ матам̣. матанти ча матаматтам̣. тенева̄ха ‘‘та̄вадева̄’’ти. га̄вӣти сан̃н̃а̄ на антарадха̄йатӣти йа̄ни ан̇гапаччан̇га̄ни ¶ йатха̄саннивит̣т̣ха̄ни упа̄да̄йа га̄вӣсаман̃н̃а̄ матаматта̄йапи га̄вийа̄ тесам̣ там̣саннивесасса авинат̣т̣хатта̄. вилӣйанти бхиджджанти вибхуджджантӣти бӣла̄, бха̄га̄ ва-ка̄расса ба-ка̄рам̣, ика̄расса ча ӣка̄рам̣ катва̄. бӣласоти бӣлам̣ бӣлам̣ катва̄. вибхаджитва̄ти ат̣т̣хисан̇гха̄тато мам̣сам̣ вивечетва̄, тато ва̄ вивечитам̣ мам̣сам̣ бха̄гасо катва̄. тенева̄ха ‘‘мам̣сасан̃н̃а̄ паваттатӣ’’ти. паббаджитасса̄пи апариггахитакаммат̣т̣ха̄насса. гханавиниббхоганти сантатисамӯхакиччагхана̄нам̣ виниббхуджджанам̣ вивечанам̣. дха̄тусо ¶ паччавеккхатоти гханавиниббхогакаран̣ена дха̄тум̣ дха̄тум̣ патхавӣа̄дидха̄тум̣ висум̣ висум̣ катва̄ паччавеккхантасса. саттасан̃н̃а̄ти атта̄нудит̣т̣хивасена паватта̄ саттасан̃н̃а̄ти ваданти, воха̄равасена паваттасаттасан̃н̃а̄йапи тада̄ антарадха̄нам̣ йуттамева йа̄тха̄вато гханавиниббхогасса сампа̄данато. еван̃хи сати йатха̄вуттаопамматтхена упамеййаттхо ан̃н̃адаттху сам̣сандати самети. тенева̄ха ‘‘дха̄тувасенева читтам̣ сантит̣т̣хатӣ’’ти. даккхоти чхеко там̣там̣саман̃н̃а̄йа кусало ‘‘йатха̄джа̄те сӯнасмим̣ нан̇гут̣т̣хакхурависа̄н̣а̄диванте ат̣т̣химам̣са̄диавайавасамуда̄йе авибхатте га̄вӣсаман̃н̃а̄, на вибхатте. вибхатте пана ат̣т̣химам̣са̄диавайавасаман̃н̃а̄’’ти джа̄нанато. чатумаха̄патхо вийа чатуирийа̄патхоти га̄вийа̄ т̣хитачатумаха̄патхо вийа ка̄йасса паваттимаггабхӯто чатуббидхо ирийа̄патхо йасма̄ висуддхимагге (висуддхи. 1.305) виттха̄рита̄, тасма̄ таттха, там̣сам̣ван̣н̣ана̄йан̃ча (висуддхи. т̣ӣ. 1.306) вуттанайена ведитаббо. сесам̣ вуттанайамева.
дха̄туманасика̄рапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
навасиватхикапаббаван̣н̣ана̄
379. сиватхика̄йа ¶ апавиддхауддхума̄така̄дипат̣исам̣йутта̄нам̣ одхисо паватта̄нам̣ катха̄нам̣, тадабхидхеййа̄нан̃ча уддхума̄така̄диасубхабха̄га̄нам̣ сиватхикапабба̄нӣти сан̇гӣтика̄рехи гахитасаман̃н̃а̄ ¶ . тена̄ха ‘‘сиватхикапаббехи вибхаджиту’’нти. маритва̄ ека̄ха̄тиккантам̣ ека̄хаматам̣. уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ти джӣвитаккхайато упари маран̣ато парам̣. самуггатена̄ти самут̣т̣хитена. уддхума̄татта̄ти уддхам̣ уддхам̣ дхума̄татта̄ сӯнатта̄. сетараттехи випарибхиннам̣ вимисситам̣ нӣлам̣ винӣлам̣, пуримаван̣н̣авипарин̣а̄мабхӯтам̣ ва̄ нӣлам̣ винӣлам̣. винӣламева винӣлаканти ка-ка̄рена падавад̣д̣ханам̣ анаттхантарато йатха̄ ‘‘пӣтакам̣ лохитака’’нти (дха. са. 616). пат̣иккӯлатта̄ти джигуччханӣйатта̄. куччхитам̣ винӣланти винӣлаканти куччханаттхо ва̄ айам̣ ка-ка̄роти дассетум̣ вуттам̣ йатха̄ ‘‘па̄пако киттисаддо аббхуггаччхатӣ’’ти. (дӣ. ни. 3.316; а. ни. 5.213; маха̄ва. 285) парибхиннат̣т̣ха̄нехи ка̄какан̇ка̄дӣхи. виссандама̄напуббанти виссавантапуббам̣, тахам̣ тахам̣ паггхарантапуббанти аттхо. татха̄бха̄ванти виссандама̄напуббабха̄вам̣.
со ¶ бхиккхӯти йо ‘‘пассеййа сарӣрам̣ сиватхика̄йа чхад̣д̣ита’’нти вутто, со бхиккху. упасам̣харати садисатам̣. ‘‘айампи кхо’’тиа̄ди упасам̣харан̣а̄ка̄радассанам̣. а̄йӯти рӯпаджӣвитиндрийам̣, арӯпаджӣвитиндрийам̣ панеттха вин̃н̃а̄н̣агатикамева. усма̄ти каммаджатеджо. евам̣ пӯтикасабха̄войева̄ти евам̣ ативийа дуггандхаджегуччхапат̣иккӯлапӯбхикасабха̄во ева, на а̄йуа̄дӣнам̣ авигаме вийа маттасоти адхиппа̄йо. едисо бхависсатӣти евам̣бха̄вӣти а̄ха ‘‘евам̣ уддхума̄та̄дибхедо бхависсатӣ’’ти.
лун̃читва̄ лун̃читва̄ти уппа̄т̣етва̄ уппа̄т̣етва̄. са̄васесамам̣салохитайуттанти саббасо акха̄дитатта̄ тахам̣ тахам̣ сесена аппа̄васесена мам̣салохитена йуттам̣. ‘‘ан̃н̃ена хаттхат̣т̣хика’’нти ависесена хаттхат̣т̣хика̄нам̣ виппакин̣н̣ата̄ джотита̄ти анавасесато тесам̣ виппакин̣н̣атам̣ дассенто ‘‘чатусат̣т̣хибхедампӣ’’тиа̄дима̄ха ¶ .
теровассика̄нӣти тировассам̣ гата̄ни, та̄ни пана сам̣ваччхарам̣ вӣтиватта̄ни хонтӣти а̄ха ‘‘атиккантасам̣ваччхара̄нӣ’’ти. пура̄н̣ата̄йа гханабха̄вавигамена вичун̣н̣ата̄ идха пӯтибха̄воти со йатха̄ хоти, там̣ дассенто ‘‘аббхока̄се’’тиа̄дима̄ха. теровассика̄нева̄ти сам̣ваччхараматта̄тикканта̄ни ¶ ева. кхаджджама̄ната̄дивасена дутийасиватхикапабба̄дӣнам̣ ваваттха̄питатта̄ вуттам̣ ‘‘кхаджджама̄ната̄дӣнам̣ васена йоджана̄ ка̄табба̄’’ти.
навасиватхикапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
има̄нева двети авадха̄ран̣ена аппана̄каммат̣т̣ха̄нам̣ таттха нийамети ан̃н̃апаббесу тадабха̄вато. йато хи ева-ка̄ро, тато ан̃н̃аттха нийамети, тена паббадвайасса випассана̄каммат̣т̣ха̄ната̄пи аппат̣исиддха̄ дат̣т̣хабба̄ аниччата̄дидассанато. сан̇кха̄ресу а̄дӣнававибха̄вана̄ни сиватхикапабба̄нӣти а̄ха ‘‘сиватхика̄нам̣ а̄дӣнава̄нупассана̄васена вуттатта̄’’ти. ирийа̄патхапабба̄дӣнам̣ аппана̄вахата̄ па̄кат̣а̄ ева̄ти ‘‘сеса̄ни два̄дасапӣ’’ти вуттам̣. йам̣ панеттха аттхато авибхаттам̣. там̣ сувин̃н̃еййамева.
ка̄йа̄нупассана̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ведана̄нупассана̄ван̣н̣ана̄
380. сукхам̣ ¶ ведананти еттха сукхайатӣти сукха̄. сампайуттадхамме, ка̄йан̃ча ладдхасса̄де каротӣти аттхо. сут̣т̣ху ва̄ кха̄дати, кханати ва̄ ка̄йикам̣, четасикан̃ча̄ба̄дханти сукха̄. ‘‘сукарам̣ ока̄сада̄нам̣ етисса̄ти сукха̄’’ти апаре. ведайати а̄рамман̣арасам̣ анубхаватӣти ведана̄. ведайама̄ноти анубхавама̄но. ‘‘ка̄ма’’нтиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ ирийа̄патхапаббе вуттанайамева. сампаджа̄насса ведийанам̣ сампаджа̄наведийанам̣.
ваттхуа̄рамман̣а̄ти рӯпа̄диа̄рамман̣а̄. рӯпа̄диа̄рамман̣ан̃хеттха ведана̄йа паваттит̣т̣ха̄ната̄йа ‘‘ваттхӯ’’ти адхиппетам̣ ¶ . асса̄ти бхавеййа. дхаммавинимуттасса катту абха̄вато дхаммассева каттубха̄вам̣ дассенто ‘‘ведана̄ва ведайатӣ’’ти а̄ха. ‘‘воха̄раматтам̣ хотӣ’’ти етена ‘‘сукхам̣ веданам̣ ведайама̄но сукхам̣ веданам̣ ведайа̄мӣ’’ти идам̣ воха̄раматтанти дассети.
ниттхунантоти балавато ведана̄вегасса ниродхане а̄дӣнавам̣ дисва̄ тасса авасарада̄навасена ниттхунанто ¶ . вегасандха̄ран̣е хи атимахантам̣ дуккхам̣ уппаджджатӣти ан̃н̃ампи вика̄рам̣ уппа̄деййа, тена тхеро апара̄парам̣ париваттати. вӣрийасаматхам̣ йоджетва̄ти адхива̄санавӣрийасса адхиматтатта̄ тасса ха̄панавасена сама̄дхина̄ самарасата̄па̄данена вӣрийасаматхам̣ йоджетва̄. саха пат̣исамбхида̄хӣти локуттарапат̣исамбхида̄хи саха. арийамаггаккхан̣е хи пат̣исамбхида̄нам̣ асаммохавасена адхигамо, аттхапат̣исамбхида̄йа пана а̄рамман̣акаран̣авасенапи. локийа̄нампи ва̄ сати уппаттика̄ле таттха саматтхатам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘саха пат̣исамбхида̄хӣ’’ти. самасӣсӣти ва̄расамасӣсӣ хутва̄, паччавеккхан̣ава̄расса анантарава̄ре паринибба̄йӣти аттхо.
йатха̄ ча сукхам̣, евам̣ дуккханти йатха̄ ‘‘сукхам̣ ко ведайатӣ’’тиа̄дина̄ сампаджа̄наведийанам̣ сандха̄йа вуттам̣, евам̣ дуккхампи. таттха дуккхайатӣти дуккха̄, сампайуттадхамме, ка̄йан̃ча пӣл̣ети виба̄дхатӣти аттхо. дут̣т̣хум̣ ва̄ кха̄дати, кханати ка̄йикам̣, четасикан̃ча са̄танти дуккха̄. ‘‘дуккарам̣ ока̄сада̄нам̣ етисса̄ти дуккха̄’’ти апаре. арӯпакаммат̣т̣ха̄нанти арӯпапариггахам̣, арӯпадхаммамукхена випассана̄бхинивесананти аттхо. на па̄кат̣ам̣ хоти пхассасса, читтасса ча авибхӯта̄ка̄ратта̄. тена̄ха ‘‘андхака̄рам̣ вийа кха̄йатӣ’’ти. ‘‘на па̄кат̣ам̣ ¶ хотӣ’’ти ча ¶ идам̣ та̄дисе пуггале сандха̄йа вуттам̣, тесам̣ а̄дито ведана̄ва вибхӯтатара̄ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. еван̃хи йам̣ вуттам̣ саккапан̃хаван̣н̣ана̄ дӣсу ‘‘пхассо па̄кат̣о хоти, вин̃н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хотӣ’’ти, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.359) там̣ авиродхитам̣ хоти. ведана̄васена катхийама̄нам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ па̄кат̣ам̣ хотӣти йоджана̄. ‘‘ведана̄нам̣ уппаттипа̄кат̣ата̄йа̄’’ти ча идам̣ сукхадуккхаведана̄нам̣ васена вуттам̣. та̄сан̃хи паватти ол̣а̄рика̄, на итара̄йа. тадубхайаггахан̣амукхена ва̄ гахетаббатта̄ итара̄йапи паватти вин̃н̃ӯнам̣ па̄кат̣а̄ ева̄ти ‘‘ведана̄на’’нти ависесаггахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. саккапан̃хе вуттанайенева ведитаббо, тасма̄ таттха ваттаббо аттхависесо таттха лӣнаттхаппака̄санийам̣ вуттанайенева гахетаббо.
пуббе ‘‘ваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ведайатӣ’’ти ведана̄йа а̄рамман̣а̄дхӣнавуттита̄йа ча анаттата̄йа ча паджа̄нанам̣ вуттам̣, ида̄ни тасса̄ аниччата̄дипаджа̄нанам̣ дассенто ‘‘айам̣ апаропи паджа̄нанапарийа̄йо’’ти а̄ха. йатха̄ екасмим̣ кхан̣е читтадвайасса асамбхаво екаджджхам̣ анекантапаччайа̄бха̄вато, евам̣ ведана̄двайасса висит̣т̣ха̄рамман̣авуттито ча̄ти а̄ха ‘‘сукхаведана̄ккхан̣е дуккха̄йа ведана̄йа абха̄вато’’ти. нидассанаматтан̃четам̣ тада̄ упеккха̄ведана̄йапи абха̄вато, тена сукхаведана̄ккхан̣е бхӯтапубба̄нам̣ итараведана̄нам̣ хутва̄абха̄вападжа̄нанена сукхаведана̄йапи хутва̄ абха̄во н̃а̄то ева хотӣти тасса̄ па̄кат̣абха̄вамева дассенто ‘‘имисса̄ ча ¶ сукха̄йа ведана̄йа ито пат̣хамам̣ абха̄вато’’ти ¶ а̄ха, етенева ча та̄сампи ведана̄нам̣ па̄кат̣абха̄во дасситоти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘ведана̄ на̄ма аничча̄ адхува̄ випарин̣а̄мадхамма̄’’ти. аниччаггахан̣ена хи ведана̄нам̣ виддхам̣санабха̄во дассито виддхасте аниччата̄йа сувин̃н̃еййатта̄. адхуваггахан̣ена па̄кат̣абха̄во тасса асада̄бха̄вита̄дибха̄ванато. випарин̣а̄маггахан̣ена дуккхабха̄во тасса ан̃н̃атхаттадӣпанато, тена сукха̄пи ведана̄ дуккха̄, пагева итара̄ти тиссаннампи ведана̄нам̣ дуккхата̄ дассита̄ хоти. ити ‘‘йаданиччам̣ дуккхам̣, там̣ екантато анатта̄’’ти тӣсупи ведана̄су лаккхан̣аттайападжа̄нана̄ джотита̄ти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘итиха таттха сампаджа̄но хотӣ’’ти.
ида̄ни ¶ таматтхам̣ суттена (ма. ни. 2.205) са̄дхетум̣ ‘‘вуттампи чета’’нтиа̄дима̄ха. таттха нева тасмим̣ самайе дуккхам̣ веданам̣ ведетӣти тасмим̣ сукхаведана̄саман̇гисамайе нева дуккхам̣ веданам̣ ведети нируддхатта̄, ануппаннатта̄ ча йатха̄ккамам̣ атӣта̄на̄гата̄нам̣. паччуппанна̄йа пана асамбхаво вутто ева. сакиччаккхан̣аматта̄ват̣т̣ха̄нато аничча̄. самечча самбхуййа паччайехи кататта̄ сан̇кхата̄. ваттха̄рамман̣а̄дипаччайам̣ пат̣ичча уппаннатта̄ пат̣иччасамуппанна̄. кхайавайапалуджджананируджджханапакатита̄йа кхайадхамма̄ вайадхамма̄ вира̄гадхамма̄ ниродхадхамма̄ти дат̣т̣хабба̄.
килесехи а̄маситаббато а̄мисам̣ на̄ма, пан̃ча ка̄магун̣а̄, а̄рамман̣акаран̣авасена саха а̄мисехӣти са̄мисам̣. тена̄ха ‘‘пан̃чака̄магун̣а̄мисаниссита̄’’ти.
ито паранти ‘‘аттхи ведана̄’’ти евама̄ди па̄л̣им̣ сандха̄йа̄ха ‘‘ка̄йа̄нупассана̄йам̣ вуттанайамева̄’’ти.
ведана̄нупассана̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
читта̄нупассана̄ван̣н̣ана̄
381. сампайогавасена ¶ паваттама̄нена саха ра̄гена̄ти сара̄гам̣. тена̄ха ‘‘лобхасахагата’’нти. вӣтара̄ганти еттха ка̄мам̣ сара̄гападапат̣ийогина̄ вӣтара̄гападена бхавитаббам̣, саммасанача̄расса пана адхиппетатта̄ тебхӯмакассева гахан̣анти ‘‘локийакусала̄бйа̄ката’’нти ватва̄ ‘‘идам̣ пана̄’’тиа̄дина̄ тамева ¶ адхиппа̄йам̣ виварати. сеса̄ни две досамӯла̄ни, две мохамӯла̄нӣти чатта̄ри акусалачитта̄ни. тесан̃хи ра̄гена сампайога̄бха̄вато наттхева сара̄гата̄, там̣нимиттаката̄йа пана сийа̄ там̣сахитака̄ле соти наттхева вӣтара̄гата̄пӣти дуккхавинимуттата̄ еветтха лаббхатӣти а̄ха ‘‘нева пуримападам̣ на паччхимападам̣ бхаджантӣ’’ти. йади евам̣ падесикам̣ паджа̄нанам̣ а̄паджджатӣти? на̄паджджати, дукантарапарийа̄паннатта̄ тесам̣. йе пана ‘‘пат̣ипаккхабха̄ве агайхама̄не сампайога̄бха̄во еветтха пама̄н̣ам̣ екаччаабйа̄ката̄нам̣ вийа̄’’ти иччханти, тесам̣ матена сеса̄кусалачитта̄нампи дутийападасан̇гахо ведитаббо ¶ . дутийадукепи вуттанайена аттхо ведитаббо. акусаламӯлесу саха мохенева ваттатӣти самоханти а̄ха ‘‘вичикиччха̄сахагатан̃чева уддхаччасахагатан̃ча̄’’ти. йасма̄ четтха ‘‘сахева мохена̄ти самоха’’нти пуримапада̄вадха̄ран̣ампи лаббхатийева, тасма̄ вуттам̣ ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄ди. йатха̄ пана атимӯл̣хата̄йа па̄т̣ипуггаликанайена сависесамохавантата̄йа ‘‘момӯхачитта’’нти ваттаббато вичикиччха̄уддхаччасахагатадвайам̣ висесато ‘‘самоха’’нти вуччати, на татха̄ сеса̄кусалачитта̄нӣти ‘‘ват̣т̣антийева̄’’ти са̄сан̇кам̣ вадати. сампайогавасена тхинамиддхена анупатитам̣ анугатанти тхинамиддха̄нупатитам̣, пан̃чавидхам̣сасан̇кха̄рика̄кусалачиттам̣ сан̇кучитачиттам̣, сан̇кучитачиттам̣ на̄ма а̄рамман̣е сан̇кочанавасена паваттанато. паччайависесавасена тха̄маджа̄тена уддхаччена сахагатам̣ сам̣сат̣т̣ханти уддхаччасахагатам̣, ан̃н̃атха̄ саббампи акусалачиттам̣ ¶ уддхаччасахагатамева̄ти. пасат̣ачиттам̣ на̄ма а̄рамман̣е сависесам̣ виккхепавасена висат̣абха̄вена паваттанато.
килесавиккхамбханасаматтхата̄йа випулапхалата̄йа ча дӣгхасанта̄ната̄йа ча махантабха̄вам̣ гатам̣, махантехи ва̄ ул̣а̄раччханда̄дӣхи гатам̣ пат̣ипаннанти махаггатам̣, там̣ пана рӯпа̄рӯпабхӯмигатам̣ тато махантасса локе абха̄вато. тена̄ха ‘‘рӯпа̄рӯпа̄вачара’’нти. тасса четтха пат̣ийогӣ париттам̣ ева̄ти а̄ха ‘‘амахаггатанти ка̄ма̄вачара’’нти. атта̄нам̣ уттаритум̣ саматтхехи саха уттарехӣти сауттарам̣. таппат̣ипаккхена ануттарам̣. тадубхайам̣ упа̄да̄йупа̄да̄йа ведитаббанти а̄ха ‘‘сауттаранти ка̄ма̄вачарантиа̄ди. пат̣ипаккхавиккхамбханасаматтхена сама̄дхина̄ саммадева а̄хитам̣ сама̄хитам̣. тена̄ха ‘‘йасса̄’’тиа̄ди. йасса̄ти йасса читтасса. йатха̄вуттена сама̄дхина̄ на сама̄хитанти асама̄хитам̣. тена̄ха ‘‘убхайасама̄дхирахита’’нти. тадан̇гавимуттийа̄ вимуттам̣, ка̄ма̄вачаракусалачиттам̣, виккхамбханавимуттийа̄ вимуттам̣, махаггатачиттанти тадубхайам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тадан̇гавиккхамбханавимуттӣхи вимутта’’нти. йаттха тадубхайавимутти наттхи, там̣ убхайавимуттирахитанти гайхама̄не локуттарачиттепи сийа̄сан̇ка̄ти там̣ ниваттанаттхам̣ ‘‘самуччхеда…пе… ока̄сова наттхӣ’’ти а̄ха. ока̄сабха̄во ча ¶ саммасанача̄расса адхиппетатта̄ ведитаббо. йам̣ панеттха аттхато авибхаттам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄намева.
читта̄нупассана̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дхамма̄нупассана̄
нӣваран̣апаббаван̣н̣ана̄
382. паха̄табба̄дидхаммавибха̄гадассанавасена ¶ пан̃чадха̄ дхамма̄нупассана̄ ниддит̣т̣ха̄ти айаматтхо па̄л̣ито ева вин̃н̃а̄йатӣти таматтхам̣ уллин̇генто ‘‘пан̃чавидхена дхамма̄нупассанам̣ катхету’’нти а̄ха. йади евам̣ касма̄ нӣваран̣а̄дивасенева ниддит̣т̣ханти? винеййаджджха̄сайато. йесан̃хи ¶ венеййа̄нам̣ паха̄таббадхаммесу пат̣хамам̣ нӣваран̣а̄ни вибха̄гена ваттабба̄ни, тесам̣ васенеттха бхагавата̄ пат̣хамам̣ нӣваран̣есу дхамма̄нупассана̄ катхита̄. татха̄ хи ка̄йа̄нупассана̄пи саматхапуббан̇гама̄ десита̄, тато парин̃н̃еййесу кхандхесу, а̄йатанесу ча бха̄ветаббесу боджджхан̇гесу, парин̃н̃еййа̄дивибха̄гесу саччесу ча уттара̄ десана̄, тасма̄ четтха саматхабха̄вана̄пи йа̄вадева випассанаттха̄ иччхита̄. випассана̄падха̄на̄, випассана̄бахула̄ ча сатипат̣т̣ха̄надесана̄ти тасса̄ випассана̄бхинивесавибха̄гена деситабха̄вам̣ вибха̄венто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. таттха кхандха̄йатанадуккхасаччавасена миссакапариггахакатханам̣ дат̣т̣хаббам̣. сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхапариггахампӣти пи-саддена сакалапан̃чупа̄да̄наккхандхапариггахам̣ сампин̣д̣ети итаресам̣ тадантогадхатта̄.
‘‘кан̣хасуккадхамма̄нам̣ йуганандхата̄ наттхӣ’’ти паджа̄нанака̄ле абха̄ва̄ ‘‘абхин̣хасамуда̄ча̄равасена̄’’ти вуттам̣. сам̣виджджама̄нанти аттано санта̄не упалаббхама̄нам̣. йатха̄ти йена̄ка̄рена, со пана ‘‘ка̄маччхандасса уппа̄до хотӣ’’ти вуттатта̄ ка̄маччхандасса ка̄ран̣а̄ка̄рова, аттхато ка̄ран̣амева̄ти а̄ха ‘‘йена ка̄ран̣ена̄’’ти. ча-саддо ваккхама̄наттхасамуччайаттхо.
таттха̄ти ‘‘йатха̄ ча̄’’тиа̄дина̄ вуттападе. субхампӣти ка̄маччхандопи. со хи аттано гахан̣а̄ка̄рена ‘‘субха’’нти вутто, тена̄ка̄рена паваттанакасса ан̃н̃асса ка̄маччхандасса нимиттатта̄ ‘‘нимитта’’нти ¶ ча. ит̣т̣хам̣, ит̣т̣ха̄ка̄рена ва̄ гайхама̄нам̣ рӯпа̄ди субха̄рамман̣ам̣. а̄кан̇кхитасса хитасукхасса паттийа̄ анупа̄йабхӯто манасика̄ро анупа̄йаманасика̄ро. танти айонисоманасика̄рам̣ ¶ . таттха̄ти тасмим̣ сабха̄гахетубхӯте, а̄рамман̣абхӯте ча дувидхе субханимитте. а̄ха̄роти паччайо аттано пхалам̣ а̄харатӣти катва̄.
асубханти ¶ асубхаджджха̄нам̣ уттарападалопена, там̣ пана дасасу авин̃н̃а̄н̣акаасубхесу ча кеса̄дӣсу савин̃н̃а̄н̣акаасубхесу ча паваттам̣ дат̣т̣хаббам̣. кеса̄дӣсу хи сан̃н̃а̄ ‘‘асубхасан̃н̃а̄’’ти гирима̄нандасутте (а. ни. 10.60) вутта̄. еттха ча чатуббидхасса айонисоманасика̄расса, йонисоманасика̄расса ча гахан̣ам̣ ниравасесадассанаттхам̣ катанти дат̣т̣хаббам̣, тесу пана асубхесу ‘‘субха’’нти, ‘‘асубха’’нти ча манасика̄ро идха̄дхиппето, таданукӯлатта̄ пана итаре пӣти.
ека̄дасасу асубхесу пат̣иккӯла̄ка̄расса угган̣ханам̣, йатха̄ ва̄ таттха уггаханимиттам̣ уппаджджати, татха̄ пат̣ипатти асубханимиттасса уггахо. упача̄раппана̄ваха̄йа асубхабха̄вана̄йа ануйун̃джана̄ асубхабха̄вана̄нуйого. ‘‘бходжане маттан̃н̃уно мита̄ха̄расса тхинамиддха̄бхибхава̄бха̄ва̄ ота̄рам̣ алабхама̄но ка̄маччхандо пахӣйатӣ’’ти ваданти, айамева ча аттхо ниддесепи вуччати. йо пана бходжанасса пат̣иккӯлатам̣, таббипарин̣а̄масса тада̄дха̄расса тасса ча упаниссайабхӯтасса ативийа джегуччхатам̣, ка̄йасса ча а̄ха̄рат̣т̣хитикаттам̣ саммадева джа̄на̄ти, со саббасо бходжане пама̄н̣асса джа̄нанена бходжанематтан̃н̃ӯ на̄ма. та̄дисасса хи ка̄маччхандо пахӣйатева.
асубхакаммикатиссаттхеро дантат̣т̣хидасса̄вӣ. пахӣнасса̄ти виккхамбханавасена пахӣнасса. ито паресупи еварӯпесу т̣ха̄несу есева найо. абхидхаммапарийа̄йена (дха. са. 1159, 1503) саббопи лобхо ка̄маччханданӣваран̣анти а̄ха ‘‘арахаттамаггена̄’’ти.
пат̣игхампи пуримуппаннам̣ пат̣игханимиттам̣ ¶ парато уппаджджанакасса пат̣игхасса ка̄ран̣анти катва̄.
меджджати синийхатӣти митто, хитесӣ пуггало, тасмим̣ митте бхава̄, миттасса ва̄ еса̄ти метта̄, хитесита̄, тасса̄ метта̄йа. аппана̄пи упача̄ропи ват̣т̣ати са̄дха̄ран̣авачанабха̄вато. ‘‘четовимуттӣ’’ти ¶ вутте аппана̄ва ват̣т̣ати аппанам̣ аппатта̄йа пат̣ипаккхато сут̣т̣ху муччанасса абха̄вато. танти йонисоманасика̄рам̣. таттха̄ти метта̄йа. бахулам̣ паваттайатоти бахулӣка̄равато.
саттесу ¶ метта̄йанасса хитӯпасам̣ха̄расса уппа̄данам̣ паваттанам̣ метта̄нимиттасса уггахо, пат̣хамуппанно метта̄манасика̄ро парато уппаджджанакасса ка̄ран̣абха̄вато метта̄манасика̄рова метта̄нимиттам̣. каммамева сакам̣ етесанти каммассака̄, сатта̄, таббха̄во каммассаката̄, каммада̄йа̄дата̄. досаметта̄су йа̄тха̄вато а̄дӣнава̄нисам̣са̄нам̣ пат̣исан̇кха̄нам̣ вӣмам̣са̄ идха пат̣исан̇кха̄нам̣. метта̄виха̄рикалйа̄н̣амиттавантата̄ идха калйа̄н̣амиттата̄. одиссакаанодиссакадиса̄пхаран̣а̄нанти (одхисакаанодхисакадиса̄пхаран̣а̄нам̣ ма. ни. ат̣т̣ха. 1.115) аттаатипийасаха̄йамаджджхаттаверивасена одиссаката̄, сӣма̄самбхеде кате анодиссаката̄. ека̄дидиса̄пхаран̣авасена диса̄пхаран̣ата̄ метта̄йа уггахан̣е ведитабба̄. виха̄рараччха̄га̄ма̄дивасена ва̄ одиссакадиса̄пхаран̣ам̣. виха̄ра̄диуддесарахитам̣ пураттхима̄дидиса̄васена анодиссакадиса̄пхаран̣анти евам̣ двидха̄ уггахан̣ам̣ сандха̄йа ‘‘одиссакаанодиссакадиса̄пхаран̣а̄на’’нти вуттам̣. уггахоти ча йа̄ва упача̄ра̄ дат̣т̣хаббо. уггахита̄йа а̄севана̄ бха̄вана̄. таттха саббе сатта̄, па̄н̣а̄, бхӯта̄, пуггала̄, аттабха̄вапарийа̄панна̄ти етесам̣ васена пан̃чавидха̄, екекасмим̣ авера̄ хонту ¶ , абйа̄паджджха̄, анӣгха̄, сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯти чатудха̄ паваттито вӣсативидха̄ анодиссакапхаран̣а̄ метта̄. сабба̄ иттхийо, пуриса̄, арийа̄, анарийа̄, дева̄, манусса̄, винипа̄тика̄ти саттодхикаран̣авасена паватта̄ саттавидха̄, ат̣т̣хавӣсати видха̄ ва̄, дасахи диса̄хи дисодхикаран̣авасена паватта̄ дасавидха̄, екека̄йа ва̄ диса̄йа сатта̄дииттха̄диавера̄дибхедена асӣта̄дхикачатусатаппабхеда̄ ча одхисо пхаран̣а̄ ведитабба̄.
йена айонисоманасика̄рена аратиа̄дика̄ни уппаджджанти, со аратиа̄дӣсу айонисоманасика̄ро. тена ниппха̄детаббе хи идам̣ бхуммам̣. еса найо ито паресупи. уккан̣т̣хита̄ пантасена̄санесу, адхикусаладхаммесу ча уппаджджанабха̄варин̃чана̄. ка̄йавинамана̄ти караджака̄йасса вирӯпена̄ка̄рена намана̄. лӣна̄ка̄роти сан̇коча̄патти.
кусаладхаммапат̣ипаттийа̄ пат̣т̣хапанасабха̄вата̄йа, таппат̣ипаккха̄нам̣ висосанасабха̄вата̄йа ча а̄рамбхадха̄туа̄дито паваттавӣрийанти а̄ха ‘‘пат̣хама̄рамбхавӣрийа’’нти. йасма̄ пат̣хама̄рамбхаматтасса косаджджавидхаманам̣, тха̄магаманан̃ча ¶ наттхи, тасма̄ вуттам̣ ‘‘косаджджато никкхантата̄йа тато балаватара’’нти ¶ . йасма̄ пана апара̄паруппаттийа̄ ладдха̄севанам̣ упарӯпари висесам̣ а̄вахантам̣ ативийа тха̄магатамева хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато татопи балаватара’’нти.
атибходжане нимиттагга̄хоти атибходжане тхинамиддхасса нимиттагга̄хо ¶ , еттаке бхутте там̣ бходжанам̣ тхинамиддхасса ка̄ран̣ам̣ хоти, еттаке на хотӣти тхинамиддхасса ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ага̄хо хотӣти аттхо. бйатирекавасена четам̣ вуттам̣, тасма̄ ‘‘еттаке бхутте там̣ бходжанам̣ тхинамиддхасса ка̄ран̣ам̣ на хотӣ’’ти бходжане маттан̃н̃ута̄ ча аттхато дассита̄ти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘чатупан̃ча…пе… на хотӣ’’ти. дива̄ сӯрийа̄локанти дива̄ гахитанимиттам̣ сӯрийа̄локам̣ раттийам̣ манаси каронтасса̄пӣти еваметтха аттхо ведитаббо. дхутан̇га̄нам̣ вӣрийанисситатта̄ вуттам̣ ‘‘дхутан̇ганисситасаппа̄йакатха̄йапӣ’’ти.
куккуччампи ката̄ката̄нусочанавасена паваттама̄нам̣ четасо авӯпасама̄вахата̄йа уддхаччена сама̄налаккхан̣амева̄ти ‘‘авӯпасамо на̄ма авӯпасанта̄ка̄ро, уддхаччакуккуччамеветам̣ аттхато’’ти вуттам̣.
бахуссутасса гантхато, аттхато ча сутта̄дӣни вича̄рентасса таббахулавиха̄рино аттхаведа̄дипат̣ила̄бхасаббха̄вато виккхепо на хотӣти, йатха̄видхипат̣ипаттийа̄, йатха̄нурӯпапатика̄раппаваттийа̄ ча ката̄ката̄нусочанан̃ча на хотӣти ‘‘ба̄хусачченапи…пе… уддхаччакуккуччам̣ пахӣйатӣ’’ти а̄ха. йадаггена ба̄хусаччена уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати, тадаггена парипуччхаката̄винайапакатан̃н̃ута̄хипи там̣ пахӣйатӣти дат̣т̣хаббам̣. вуддхасевита̄ ча вуддхасӣлитам̣ а̄вахатӣти четовӯпасамакаратта̄ уддхаччакуккуччаппаха̄нака̄рӣ вутта̄. вуддхаттам̣ пана анапеккхитва̄ куккуччавинодака̄ винайадхара̄ калйа̄н̣амитта̄ вутта̄ти дат̣т̣хабба̄. виккхепо ча паббаджита̄нам̣ йебхуййена куккуччахетуко хотӣти ‘‘каппийа̄каппийапарипуччха̄бахуласса̄’’тиа̄дина̄ винайанайенева парипуччхаката̄дайо ниддит̣т̣ха̄. пахӣне уддхаччакуккуччети ¶ ниддха̄ран̣е бхуммам̣. куккуччасса доманассасахагататта̄ ана̄га̄мимаггена а̄йатим̣ ануппа̄до вутто.
тит̣т̣хати ¶ паваттати еттха̄ти т̣ха̄нӣйа̄ вичикиччха̄йа т̣ха̄нӣйа̄ вичикиччха̄т̣ха̄нӣйа̄, вичикиччха̄йа ка̄ран̣абхӯта̄ дхамма̄, тит̣т̣хатӣти ва̄ т̣ха̄нӣйа̄, вичикиччха̄ т̣ха̄нӣйа̄ етисса̄ти вичикиччха̄т̣ха̄нӣйа̄, аттхато вичикиччха̄ ева. са̄ хи пуримуппанна̄ парато уппаджджанакавичикиччха̄йа сабха̄гахетута̄йа аса̄дха̄ран̣ам̣ ка̄ран̣ам̣.
кусала̄кусала̄ти ¶ косалласамбхӯтат̣т̣хена кусала̄, таппат̣ипаккхато акусала̄. йе акусала̄, те са̄ваджджа̄, асевитабба̄, хӣна̄ ча. йе кусала̄, те анаваджджа̄, севитабба̄, пан̣ӣта̄ ча. кусала̄ ва̄ хӣнехи чханда̄дӣхи а̄раддха̄ хӣна̄, пан̣ӣтехи пан̣ӣта̄. кан̣ха̄ти ка̄л̣ака̄ читтасса апабхассарабха̄вакаран̣а̄. сукка̄ти ода̄та̄ читтасса пабхассарабха̄вакаран̣а̄. кан̣ха̄бхиджа̄тихетуто ва̄ кан̣ха̄. сукка̄бхиджа̄тихетуто сукка̄. те ева саппат̣ибха̄га̄. кан̣ха̄ хи уджувипаччанӣката̄йа суккасаппат̣ибха̄га̄, татха̄ сукка̄пи итарехи. атха ва̄ кан̣хасукка̄ ча саппат̣ибха̄га̄ ча кан̣хасуккасаппат̣ибха̄га̄. сукха̄ хи ведана̄ дуккха̄йа ведана̄йа саппат̣ибха̄га̄, дуккха̄ ча ведана̄ сукха̄йа ведана̄йа саппат̣ибха̄га̄ти.
ка̄мам̣ ба̄хусаччапарипуччхаката̄хи сабба̄пи ат̣т̣хаваттхука̄ вичикиччха̄ пахӣйати, татха̄пи ратанаттайавичикиччха̄мӯлика̄ сесавичикиччха̄ти катва̄ а̄ха ‘‘тӣн̣и ратана̄ни а̄раббха̄’’ти. ратанаттайагун̣а̄вабодхе ‘‘саттхари кан̇кхатӣ’’тиа̄ди (дха. са. 1008, 1123, 1167, 1241, 1263, 1270; вибха. 915) вичикиччха̄йа асамбхавоти. винайе пакатан̃н̃ута̄ ‘‘сиккха̄йа кан̇кхатӣ’’ти вутта̄йа вичикиччха̄йа паха̄нам̣ каротӣти а̄ха ‘‘винайе чин̣н̣авасӣбха̄васса̄пӣ’’ти. окаппанийасаддха̄сан̇кха̄таадхимоккхабахуласса̄ти ¶ саддхеййаваттхуно анупависанасаддха̄сан̇кха̄таадхимоккхена адхимуччанабахуласса, адхимуччанан̃ча адхимоккхуппа̄данамева̄ти дат̣т̣хаббам̣, саддха̄йа ва̄ ниннапон̣ата̄адхимутти адхимоккхо.
самудайавайа̄ти самудайавайадхамма̄. субханимиттаасубханимитта̄дӣсӯти ‘‘субханимитта̄дӣсу асубханимитта̄дӣсӯ’’ти а̄ди-саддо паччекам̣ йоджетаббо. таттха пат̣хамена а̄ди-саддена пат̣игханимитта̄дӣнам̣ сан̇гахо, дутийенаметта̄четовимуттиа̄дӣнам̣. сесаметтха йам̣ ваттаббам̣, там̣ вуттанайамева.
нӣваран̣апаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
кхандхапаббаван̣н̣ана̄
383. упа̄да̄нехи ¶ а̄рамман̣акаран̣а̄дивасена упа̄да̄табба̄ ва̄ кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄.
ити ¶ рӯпанти еттха ити-саддо идам̣-саддена сама̄наттхоти адхиппа̄йена̄ха ‘‘идам̣ рӯпа’’нти. тайидам̣ сарӯпаггахан̣абха̄вато анавасесапарийа̄да̄нам̣ хотӣти а̄ха ‘‘еттакам̣ рӯпам̣, на ито парам̣ рӯпам̣ аттхӣ’’ти. итӣти ва̄ пака̄раттхе нипа̄то, тасма̄ ‘‘ити рӯпа’’нти имина̄ бхӯтупа̄да̄дивасена йаттако рӯпасса пабхедо, тена саддхим̣ рӯпам̣ анавасесато парийа̄дийитва̄ дассети. сабха̄ватоти руппанасабха̄вато, чаккха̄диван̣н̣а̄дисабха̄вато ча. ведана̄дӣсупӣти еттха ‘‘айам̣ ведана̄, еттака̄ ведана̄, на ито парам̣ ведана̄ аттхӣти сабха̄вато веданам̣ паджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄, сабха̄ватоти ча ‘‘анубхаванасабха̄вато, са̄та̄дисабха̄вато ча̄’’ти евама̄дина̄ йоджетаббам̣. сесам̣ вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййамева.
кхандхапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
а̄йатанапаббаван̣н̣ана̄
384. чхасу аджджхаттикаба̄хиресӯти ‘‘чхасу аджджхаттикесу чхасу ба̄хиресӯ’’ти ‘‘чхасӯ’’ти падам̣ паччекам̣ йоджетаббам̣. касма̄ панета̄ни убхайа̄ни чхал̣ева вутта̄ни? чхавин̃н̃а̄н̣ака̄йуппаттидва̄ра̄рамман̣ававаттха̄нато. чаккхувин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ парийа̄паннасса хи вин̃н̃а̄н̣ака̄йасса чаккха̄йатанамева уппаттидва̄рам̣, рӯпа̄йатанамева ча а̄рамман̣ам̣, татха̄ итара̄ни итаресам̣, чхат̣т̣хасса пана бхаван̇гаманасан̇кха̄то мана̄йатанекадесо ¶ уппаттидва̄рам̣, аса̄дха̄ран̣ан̃ча дхамма̄йатанам̣ а̄рамман̣ам̣. чаккхатӣти чаккху, рӯпам̣ асса̄дети, вибха̄вети ча̄ти аттхо. сун̣а̄тӣти сотам̣. гха̄йатӣти гха̄нам̣. джӣвитанимиттата̄йа расо джӣвитам̣, там̣ джӣвитам̣ авха̄йатӣти дживха̄. куччхита̄нам̣ са̄савадхамма̄нам̣ а̄йо уппаттидесоти ка̄йо. муна̄ти а̄рамман̣ам̣ виджа̄на̄тӣти мано. рӯпайати ван̣н̣авика̄рам̣ а̄паджджама̄нам̣ хадайан̇гатабха̄вам̣ пака̄сетӣти рӯпам̣. саппати аттано паччайехи харӣйати сотавин̃н̃еййабха̄вам̣ гамӣйатӣти саддо. гандхайати аттано ваттхум̣ сӯчетӣти гандхо ¶ . расанти там̣ сатта̄ асса̄дентӣти расо. пхусӣйатӣти пхот̣т̣хаббам̣. аттано сабха̄вам̣ дха̄рентӣти дхамма̄. сабба̄ни пана а̄йа̄нам̣ танана̄диаттхена а̄йатана̄ни. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ (висуддхи. 2.510, 511, 512; висуддхи. т̣ӣ. 2.510) вуттанайенева ведитаббо.
чаккхун̃ча ¶ паджа̄на̄тӣти (дӣ. ни. 2.384; ма. ни. 1.117) еттха чаккху на̄ма паса̄дачаккху, на сасамбха̄рачаккху, на̄пи диббачаккхуа̄диканти а̄ха чаккхупаса̄данти. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘йам̣ чаккху чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йа паса̄до’’ти. (дха. са. 596) ча-саддо ваккхама̄наттхасамуччайаттхо. йа̄тха̄васарасалаккхан̣авасена̄ти авипарӣтасса аттано расасса чева лаккхан̣асса ча васена, рӯпесу а̄вин̃чханакиччасса чева рӯпа̄бхигха̄та̄рахабхӯтапаса̄далаккхан̣асса ча дат̣т̣хука̄мата̄нида̄накаммасамут̣т̣ха̄набхӯтапаса̄далаккхан̣асса ча васена̄ти аттхо. атха ва̄ йа̄тха̄васарасалаккхан̣авасена̄ти йа̄тха̄васарасавасена чева лаккхан̣авасена ча, йа̄тха̄васарасоти ¶ ча авипарӣтасабха̄во ведитаббо. со хи расӣйати авираддхапат̣иведхавасена асса̄дӣйати рамӣйатӣти ‘‘расо’’ти вуччати, тасма̄ салаккхан̣авасена̄ти вуттам̣ хоти. лаккхан̣авасена̄ти аничча̄диса̄ман̃н̃алаккхан̣авасена.
‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.204, 400; ма. ни. 3.421, 425, 426; сам̣. ни. 2.43, 45; 2.4.60) самудита̄нийева рӯпа̄йатана̄ни чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттихету, на висум̣ висунти имасса аттхасса джотанаттхам̣ ‘‘рӯпе ча̄’’ти путхувачанаггахан̣ам̣, та̄йа ева ча десана̄гатийа̄ ка̄мам̣ идха̄пи ‘‘рӯпе ча паджа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣, рӯпабха̄васа̄ман̃н̃ена пана саббам̣ екаджджхам̣ гахетва̄ бахиддха̄ чатусамут̣т̣ха̄никарӯпан̃ча̄ти екавачанавасена аттхо. сарасалаккхан̣а васена̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣асса висайабха̄вакиччасса васена чева чаккхупат̣ихананалаккхан̣асса васена ча̄ти йоджетаббам̣.
убхайам̣ пат̣ичча̄ти чаккхум̣ упаниссайапаччайавасена паччайабхӯтам̣, рӯпе а̄рамман̣а̄дхипатиа̄рамман̣ӯпаниссайавасена паччайабхӯте ча пат̣ичча. ка̄мам̣ айам̣ суттантасам̣ван̣н̣ана̄, ниппарийа̄йакатха̄ на̄ма абхидхаммасанниссита̄ ева̄ти абхидхамманайенева сам̣йоджана̄ни дассенто ‘‘ка̄мара̄га…пе… авиджджа̄сам̣йоджана’’нти ¶ а̄ха. таттха ка̄месу ра̄го, ка̄мо ча со ра̄го ча̄ти ва̄ ка̄мара̄го. со ева бандханат̣т̣хена сам̣йоджанам̣. айан̃хи йасса сам̣виджджати, там̣ пуггалам̣ ват̣т̣асмим̣ сам̣йоджети бандхати ити дуккхена саттам̣, бхава̄дике ва̄ бхавантара̄дӣхи, каммуна̄ ва̄ випа̄кам̣ сам̣йоджети бандхатӣти сам̣йоджанам̣. евам̣ пат̣игхасам̣йоджам̣а̄дӣнампи йатха̄рахаматтхо ваттаббо. сарасалаккхан̣авасена̄ти еттха пана саттасса ват̣т̣ато аниссаджджанасан̇кха̄тасса аттано киччасса чева йатха̄вуттабандханасан̇кха̄тасса лаккхан̣асса ча васена̄ти йоджетаббам̣.
бхавасса̄дадит̣т̣хисса̄даниваттанаттхам̣ ¶ ка̄масса̄даггахан̣ам̣. асса̄дайатоти абхирамантасса. абхинандатоти ¶ саппӣтикатан̣ха̄васена нандантасса. пададвайена̄пи балавато ка̄мара̄гасса паччайабхӯта̄ ка̄мара̄гуппатти вутта̄. еса найо сесесупи. анит̣т̣ха̄рамман̣ети еттха ‘‘а̄па̄тхагате’’ти вибхаттивипарин̣а̄манавасена ‘‘а̄па̄тхагата’’нти падам̣ а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. етам̣ а̄рамман̣анти етам̣ евам̣сукхумам̣ евам̣дуббибха̄гам̣ а̄рамман̣ам̣. ‘‘ниччам̣ дхува’’нти идам̣ нидассанаматтам̣. ‘‘уччхиджджиссати винассиссатӣти ган̣хато’’ти евама̄дӣнампи сан̇гахо иччхитаббо. пат̣хама̄йа сакка̄йадит̣т̣хийа̄ ануродхавасена ‘‘сатто ну кхо’’ти, итара̄йа ануродхавасена ‘‘саттасса ну кхо’’ти вичикиччхато. аттаттанийа̄дига̄ха̄нугата̄ хи вичикиччха̄ дит̣т̣хийа̄ асати абха̄вато. бхавам̣ паттхентасса̄ти ‘‘ӣдисе сампаттибхаве йасма̄ амха̄кам̣ идам̣ ит̣т̣хам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ сулабхам̣ джа̄там̣, тасма̄ а̄йатимпи едисо, ито ва̄ уттаритаро сампаттибхаво бхавеййа̄’’ти бхавам̣ ника̄ментасса. еварӯпанти еварӯпам̣ рӯпам̣. там̣садисе хи таббоха̄равасеневам̣ вуттам̣. бхавати хи там̣садисесу таббоха̄ро йатха̄ ‘‘са̄ ева титтирӣ, та̄ни ева осадха̄нӣ’’ти. усӯйатоти усӯйам̣ иссам̣ уппа̄дайато. ан̃н̃асса маччхара̄йатоти ан̃н̃ена аса̄дха̄ран̣абха̄вакаран̣ена маччхарийам̣ карото. саббехева йатха̄вуттехи навахи сам̣йоджанехи.
тан̃ча ка̄ран̣анти субханимиттапат̣игханимитта̄дивибха̄гам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄дирӯпа̄рамман̣ан̃чева таджджа̄йонисоманасика̄ран̃ча̄ти ¶ тасса тасса сам̣йоджанасса ка̄ран̣ам̣. авиккхамбхита̄самӯхатабхӯмиладдхуппаннам̣ там̣ сандха̄йа ‘‘аппахӣнат̣т̣хена уппаннасса̄’’ти вуттам̣. ваттама̄нуппанната̄ самуда̄ча̄раггахан̣енева гахита̄. йена ка̄ран̣ена̄ти йена випассана̄саматхабха̄вана̄сан̇кха̄тена ка̄ран̣ена ¶ . тан̃хи тасса тадан̇гавасена чева виккхамбханавасена ча паха̄нака̄ран̣ам̣. исса̄маччхарийа̄нам̣ апа̄йагаманӣйата̄йа пат̣хамамаггаваджджхата̄ вутта̄. йади евам̣ ‘‘тин̣н̣ам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄ сота̄панно хотӣ’’ти (а. ни. 4.241) суттападам̣ катханти? там̣ суттантапарийа̄йена вуттам̣. йатха̄нуломаса̄сана̄ хи суттантадесана̄, айам̣ пана абхидхамманайена сам̣ван̣н̣ана̄ти на̄йам̣ досоти. ол̣а̄рикасса̄ти тхӯласса, йато абхин̣хасамуппаттипарийут̣т̣ха̄натиббата̄ва хоти. ан̣усахагатасса̄ти вуттаппака̄ра̄бха̄вена ан̣убха̄вам̣ сукхумабха̄вам̣ гатасса. уддхаччасам̣йоджанассапеттха ануппа̄до вуттойева̄ти дат̣т̣хаббо йатха̄вуттасам̣йоджанехи авина̄бха̄вато. екаттхата̄йа сота̄дӣнам̣ сабха̄васарасалаккхан̣авасена паджа̄нана̄, таппаччайа̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ уппа̄да̄дипаджа̄нана̄ ча вуттанайенева ведитабба̄ти дассенто ‘‘есева найо’’ти атидисати.
аттано ва̄ дхаммесӯти аттано аджджхаттика̄йатанадхаммесу, аттано убхайадхаммесу ва̄. имасмим̣ паккхе аджджхаттика̄йатанапаригган̣ханена̄ти аджджхаттика̄йатанапаригган̣ханамукхена̄ти аттхо. еван̃ча ¶ анавасесато сапарасанта̄несу а̄йатана̄нам̣ париггахо сиддхо хоти. парасса ¶ ва̄ дхаммесӯти еттха̄пи есева найо. рӯпа̄йатанасса̄ти ад̣д̣хека̄дасаппабхедасса рӯпасабха̄васса а̄йатанасса рӯпаккхандхе ‘‘вуттанайена нӣхаритаббо’’ти а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. сесаккхандхесӯти ведана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄раккхандхесу. вуттанайена̄ти имина̄ атидесена рӯпаккхандхе ‘‘а̄ха̄расамудайа̄’’ти вин̃н̃а̄н̣аккхандхе ‘‘на̄марӯпасамудайа̄’’ти сесакхандхесу ‘‘пхассасамудайа̄’’ти имам̣ висесам̣ вибха̄вети, итарам̣ пана саббаттха сама̄нанти кхандхапаббе вийа а̄йатанапаббепи локуттараниваттанам̣ па̄л̣ийам̣ гахитам̣ наттхӣти вуттам̣ ‘‘локуттарадхамма̄ на гахетабба̄’’ти. сесам̣ вуттанайамева.
а̄йатанапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
боджджхан̇гапаббаван̣н̣ана̄
385. буджджханакасаттасса̄ти килесанидда̄йа пат̣ибуджджханакасаттасса, арийасачча̄нам̣ ва̄ пат̣ивиджджханакасаттасса. ан̇гесӯти ка̄ран̣есу, авайавесу ва̄ ¶ . удайавайан̃а̄н̣уппаттито пат̣т̣ха̄йа самбодхипат̣ипада̄йам̣ т̣хито на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘а̄раддхавипассакато пат̣т̣ха̄йа йога̄вачароти самбодхӣ’’ти. суттантадесана̄ на̄ма парийа̄йакатха̄, айан̃ча сатипат̣т̣ха̄надесана̄ локийамаггавасена паватта̄ти вуттам̣ ‘‘йога̄вачароти самбодхӣ’’ти, ан̃н̃атха̄ ‘‘арийаса̄вако’’ти вадеййа.
‘‘сатисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄’’ти падасса аттхо ‘‘вичикиччха̄т̣т̣ха̄нӣйа̄’’ти еттха вуттанайена ведитаббо. танти йонисоманасика̄рам̣. таттха̄ти сатийам̣, ниппха̄детаббе четам̣ бхуммам̣.
сати ча сампаджан̃н̃ан̃ча сатисампаджан̃н̃ам̣. атха ва̄ сатиппадха̄нам̣ абхикканта̄диса̄ттхакабха̄вапаригган̣ханан̃а̄н̣ам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣. там̣ саббаттха сатока̄рӣбха̄ва̄вахатта̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа хоти. йатха̄ паччанӣкадхаммаппаха̄нам̣, анурӯпадхаммасевана̄ ча ануппанна̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄да̄йа хоти, евам̣ сатирахитапуггалавиваджджана̄, сатока̄рӣпуггаласевана̄, таттха ча йуттаппайуттата̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа хотӣти имаматтхам̣ дассети ‘‘сатисампаджан̃н̃а’’нтиа̄дина̄. тиссадаттаттхеро на̄ма, йо бодхиман̣д̣е ¶ суван̣н̣асала̄кам̣ гахетва̄ ¶ ‘‘ат̣т̣ха̄расасу бха̄са̄су катарабха̄са̄йа дхаммам̣ катхемӣ’’ти парисам̣ пава̄реси. абхайаттхероти датта̄бхайаттхерама̄ха.
дхамма̄нам̣, дхаммесу ва̄ вичайо дхаммавичайо, со ева самбоджджхан̇го, тасса дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса. ‘‘кусала̄кусала̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄роти кусала̄дӣнам̣ там̣там̣сабха̄васарасалаккхан̣аа̄дикасса йа̄тха̄вато авабуджджханавасена уппанно н̃а̄н̣асампайуттачиттуппа̄до. со хи авипарӣтаманасика̄рата̄йа ‘‘йонисоманасика̄ро’’ти вутто, тада̄бхогата̄йа а̄ваджджана̄пи таггатика̄ ева, тасса абхин̣хам̣ паваттанам̣ бахулӣка̄ро. бхиййобха̄ва̄йа̄ти пунаппунам̣ бха̄ва̄йа. вепулла̄йа̄ти випулабха̄ва̄йа. па̄рипӯрийа̄ти парибрӯхана̄йа.
парипуччхаката̄ти парийога̄хетва̄ пуччхакабха̄во. а̄чарийе пайирупа̄ситва̄ пан̃чапи ника̄йе саха ат̣т̣хакатха̄йа парийога̄хетва̄ йам̣ йам̣ таттха ган̣т̣хит̣т̣ха̄набхӯтам̣, там̣ там̣ ‘‘идам̣ бханте катхам̣, имасса ко аттхо’’ти кхандха̄йатана̄диаттхам̣ ¶ пуччхантасса дхаммавичайасамбоджджхан̇го уппаджджати. тена̄ха ‘‘кхандхадха̄ту…пе… бахулата̄’’ти. ваттхӯнам̣ висадабха̄вакаран̣анти еттха читтачетасика̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄набха̄вато сарӣрам̣, таппат̣ибаддха̄ни чӣвара̄ни ча ‘‘ваттхӯнӣ’’ти адхиппета̄ни, та̄ни йатха̄ читтасса сукха̄ваха̄ни хонти, татха̄ каран̣ам̣ тесам̣ висадабха̄вакаран̣ам̣. тена вуттам̣ ‘‘аджджхаттикаба̄хира̄на’’нтиа̄ди. уссаннадосанти ва̄та̄диуссаннадосам̣. седамаламаккхитанти седена чева джаллика̄сан̇кха̄тена сарӣрамалена ча маккхитам̣. ча-саддена ан̃н̃ампи сарӣрасса, читтасса ча пӣл̣а̄вахам̣ ¶ сан̇ган̣ха̄ти. сена̄санам̣ ва̄ти ва̄-саддена патта̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ависаде сати, висайабхӯте ва̄. катхам̣ бха̄ванамануйуттасса та̄ни висайо? антарантара̄ паваттанакачиттуппа̄давасеневам̣ вуттам̣. те хи читтуппа̄да̄ читтекаггата̄йа апарисуддхабха̄ва̄йа сам̣ваттанти. читтачетасикесу ниссайа̄дипаччайабхӯтесу. н̃а̄н̣ампӣти пи-саддо сампин̣д̣анаттхо, тена на кевалам̣ там̣ ваттхуйева, атха кхо тасмим̣ апарисуддхе н̃а̄н̣ампи апарисуддхам̣ хотӣти ниссайа̄парисуддхийа̄ там̣ниссита̄парисуддхи вийа висайасса апарисуддхата̄йа висайино апарисуддхим̣ дассети.
самабха̄вакаран̣анти киччато анӯна̄дхикабха̄вакаран̣ам̣. саддхеййаваттхусмим̣ паччайавасена адхимоккхакиччасса пат̣утарабха̄вена, пан̃н̃а̄йа ависадата̄йа, вӣрийа̄дӣнан̃ча ситхилата̄дина̄ саддхиндрийам̣ балавам̣ хоти. тена̄ха ‘‘итара̄ни манда̄нӣ’’ти. татоти тасма̄ саддхиндрийасса балавабха̄вато ¶ , итаресан̃ча мандатта̄. косаджджапаккхе патитум̣ адатва̄ сампайуттадхамма̄нам̣ пагган̣ханам̣ анубалаппада̄нам̣ паггахо, паггахова киччам̣ паггахакиччам̣, ‘‘ка̄тум̣ на саккотӣ’’ти а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. а̄рамман̣ам̣ упагантва̄ т̣ха̄нам̣, аниссаджджанам̣ ва̄ упат̣т̣ха̄нам̣. виккхепапат̣иккхепо, йена ва̄ сампайутта̄ авиккхитта̄ хонти, со авиккхепо. рӯпагатам̣ вийа чаккхуна̄ йена йа̄тха̄вато висайасабха̄вам̣ пассати, там̣ дассанакиччам̣. ка̄тум̣ на саккоти балавата̄ саддхиндрийена абхибхӯтатта̄. сахаджа̄тадхаммесу хи индат̣т̣хам̣ ка̄рента̄нам̣ сахапаваттама̄на̄нам̣ дхамма̄нам̣ екарасата̄васенева аттхасиддхи, на ан̃н̃атха̄. тасма̄ти вуттамеваттхам̣ ка̄ран̣абха̄вена пачча̄масати. танти саддхиндрийам̣ ¶ . дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена̄ти йасса саддхеййасса ваттхуно ул̣а̄рата̄дигун̣е адхимуччанасса са̄тисайаппаваттийа̄ саддхиндрийам̣ ¶ балавам̣ джа̄там̣, тасса паччайапаччайуппанната̄дивибха̄гато йа̄тха̄вато вӣмам̣санена. еван̃хи евам̣дхаммата̄найена сабха̄васарасато париггайхама̄не савиппха̄ро адхимоккхо на хоти ‘‘айам̣ имесам̣ дхамма̄нам̣ сабха̄во’’ти париджа̄нанавасена пан̃н̃а̄бйа̄па̄расса са̄тисайатта̄. дхурийадхаммесу хи йатха̄ саддха̄йа балавабха̄ве пан̃н̃а̄йа мандабха̄во хоти, евам̣ пан̃н̃а̄йа балавабха̄ве саддха̄йа мандабха̄во хотӣти. тена вуттам̣ ‘‘там̣ дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ва̄, йатха̄ ва̄ манасикарото балавам̣ джа̄там̣, татха̄ аманасика̄рена ха̄петабба’’нти. татха̄ аманасика̄рена̄ти йена̄ка̄рена бха̄ванам̣ ануйун̃джантасса саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, тена̄ка̄рена бха̄вана̄йа анануйун̃джанатоти вуттам̣ хоти. идха дувидхена саддхиндрийасса балавабха̄во аттано ва̄ паччайависесена киччуттарийато, вӣрийа̄дӣнам̣ ва̄ мандакиччата̄йа. таттха пат̣хамавикаппе ха̄панавидхи дассито. дутийакаппе пана йатха̄ манаси карото вӣрийа̄дӣнам̣ мандакиччата̄йа саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, татха̄ аманасика̄рена, вӣрийа̄дӣнам̣ пат̣укиччабха̄ва̄вахена манасика̄рена саддхиндрийам̣ техи самарасам̣ каронтена ха̄петаббам̣. имина̄ найена сесиндрийесупи ха̄панавидхи ведитаббо.
ваккалиттхераваттхӯти. со хи а̄йасма̄ саддха̄дхимуттата̄йа ката̄дхика̄ро саттху рӯпака̄йадассанаппасуто ева хутва̄ вихаранто саттха̄ра̄ ‘‘ким̣ те ваккали имина̄ пӯтика̄йена дит̣т̣хена, йо кхо ваккали дхаммам̣ пассати, со мам̣ пассатӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.87; дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.208; дха. па. ат̣т̣ха. 2.380; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 2.2.130; дха. са. ат̣т̣ха. 1007; тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.ваккалиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) овадитва̄ каммат̣т̣ха̄не нийоджитопи там̣ анануйун̃джанто ¶ пан̣а̄мито атта̄нам̣ винипа̄тетум̣ папа̄тат̣т̣ха̄нам̣ абхирухи, атха нам̣ саттха̄ йатха̄нисиннова обха̄сам̣ виссаджджанена атта̄нам̣ дассетва̄ –
‘‘па̄моджджабахуло ¶ бхиккху, пасанно буддхаса̄сане;
адхигаччхе падам̣ сантам̣, сан̇кха̄рӯпасамам̣ сукха’’нти. (дха. па. 381) –
га̄тхам̣ ватва̄ ‘‘ехи ваккалӣ’’ти а̄ха. со тена аматенева абхиситто хат̣т̣хатут̣т̣хо хутва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапеси. саддха̄йа балавабха̄вато випассана̄вӣтхим̣ на отарати, там̣ н̃атва̄ бхагава̄ тасса индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ ада̄си. со саттха̄ра̄ диннанайе ¶ т̣хатва̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггаппат̣ипа̄т̣ийа̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тенетам̣ вуттам̣ ‘‘ваккалиттхераваттху четтха нидассана’’нти. еттха̄ти саддхиндрийасса адхиматтабха̄ве сесиндрийа̄нам̣ сакичча̄каран̣е.
итаракиччабхеданти упат̣т̣ха̄на̄дикиччависесам̣. пассаддха̄дӣти а̄ди-саддена сама̄дхиупеккха̄самбоджджхан̇га̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ха̄петаббанти йатха̄ саддхиндрийасса балавабха̄во дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ха̄йати, евам̣ вӣрийиндрийасса адхиматтата̄ пассаддхиа̄дибха̄вана̄йа ха̄йати сама̄дхипаккхийатта̄ тасса̄. татха̄ хи сама̄дхиндрийасса адхиматтатам̣ косаджджапа̄тато раккхантӣ вӣрийа̄дибха̄вана̄ вийа вӣрийиндрийасса адхиматтатам̣ уддхаччапа̄тато раккхантӣ екам̣сато ха̄пети. тена вуттам̣ ‘‘пассаддхаа̄дибха̄вана̄йа ха̄петабба’’нти. сон̣аттхерасса ваттхӯти сукума̄расон̣аттхерасса ваттху. (маха̄ва. 242; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.205) со хи а̄йасма̄ саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ сӣтаване вихаранто ‘‘мама сарӣрам̣ сукхума̄лам̣, на ча сакка̄ сукхенева сукхам̣ адхигантум̣, киламетва̄пи саман̣адхаммо ка̄таббо’’ти там̣ т̣ха̄начан̇камамева адхит̣т̣ха̄йа падха̄нам̣ ануйун̃джанто па̄даталесу пхот̣есу ут̣т̣хитесупи веданам̣ аджджхупеккхитва̄ дал̣хам̣ вӣрийам̣ каронто ачча̄раддхавӣрийата̄йа висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. саттха̄ таттха гантва̄ вӣн̣ӯпамова̄дена ¶ овадитва̄ вӣрийасамата̄йоджанавӣтхим̣ дассенто каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ гиджджхакӯт̣ам̣ гато. тхеропи саттха̄ра̄ диннанайена вӣрийасаматам̣ йоджетва̄ бха̄венто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ ‘‘сон̣аттхерасса ваттху дассетабба’’нти. сесесупӣти сатисама̄дхипан̃н̃индрийесупи.
саматанти саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анӯна̄надхикабха̄вам̣, татха̄ сама̄дхивӣрийа̄нам̣. йатха̄ хи саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ висум̣ висум̣ дхурийадхаммабхӯта̄нам̣ киччато ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на̄тиваттанам̣ висесато иччхитаббам̣, йато несам̣ самадхурата̄йа аппана̄ сампаджджати, евам̣ сама̄дхивӣрийа̄нам̣ косаджджуддхаччапаккхика̄нам̣ самарасата̄йа сати ан̃н̃аман̃н̃ӯпаттхамбханато сампайуттадхамма̄нам̣ антадвайапа̄та̄бха̄вена саммадева аппана̄ иджджхати. ‘‘балавасаддхо’’тиа̄ди бйатирекамукхена вуттассева ¶ аттхасса саматтханам̣. тассаттхо йо балаватийа̄ саддха̄йа саманна̄гато ависадан̃а̄н̣о, со мудхаппасанно хоти, на авеччаппасанно. татха̄ хи аваттхусмим̣ пасӣдати сеййатха̄пи титтхийаса̄вака̄. кера̄т̣икапаккханти ¶ са̄т̣хеййапаккхам̣ бхаджати. саддха̄хӣна̄йа пан̃н̃а̄йа атидха̄ванто ‘‘деййаваттхупаричча̄гена вина̄ читтуппа̄даматтенапи да̄намайам̣ пун̃н̃ам̣ хотӣ’’тиа̄дӣни парикаппети хетупатирӯпакехи ван̃чито, евам̣бхӯто ча суккхатаккавилуттачитто пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ на̄дийати сан̃н̃аттим̣ на гаччхати. тена̄ха ‘‘бхесаджджасамут̣т̣хито вийа рого атекиччхо хотӣ’’ти. йатха̄ четтха саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висамабха̄во на аттха̄вахо, анаттха̄вахова, евам̣, сама̄дхивӣрийа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висамабха̄во на аттха̄вахо, анаттха̄вахова, татха̄ на авиккхепа̄вахо, виккхепа̄вахова̄ти. косаджджам̣ абхибхавати, тена аппанам̣ на па̄пун̣а̄тӣти адхиппа̄йо. уддхаччам̣ абхибхаватӣти еттха̄пи есева найо. тадубхайанти саддха̄пан̃н̃а̄двайам̣, сама̄дхивӣрийадвайан̃ча. самам̣ ка̄таббанти самарасам̣ ка̄таббам̣ ¶ .
сама̄дхикаммикасса̄ти саматхакаммат̣т̣ха̄никасса. еванти евам̣ санте, саддха̄йа тхокам̣ балавабха̄ве сатӣти аттхо. саддахантоти ‘‘патхавӣ патхавӣти манасикаран̣аматтена катхам̣ джха̄нуппаттӣ’’ти ачинтетва̄ ‘‘аддха̄ самма̄самбуддхена вуттавидхи иджджхиссатӣ’’ти саддаханто саддхам̣ джаненто. окаппентоти а̄рамман̣ам̣ анупависитва̄ вийа адхимуччанавасена авакаппенто паккханданто. екаггата̄ балаватӣ ват̣т̣ати сама̄дхиппадха̄натта̄ джха̄насса. убхиннанти сама̄дхипан̃н̃а̄нам̣. сама̄дхикаммикасса сама̄дхино адхиматтата̄йа пан̃н̃а̄йа адхиматтата̄пи иччхитабба̄ти а̄ха ‘‘самата̄йапӣ’’ти, самабха̄вена̄пӣти аттхо. аппана̄ти локийаппана̄. татха̄ хи ‘‘хотийева̄’’ти са̄сан̇кам̣ вадати. локуттараппана̄ пана тесам̣ самабха̄венева иччхита̄. йатха̄ха ‘‘саматхавипассанам̣ йуганандхам̣ бха̄ветӣ’’ти (а. ни. 4.170; пат̣и. ма. 2.5).
йади висесато саддха̄пан̃н̃а̄нам̣, сама̄дхивӣрийа̄нан̃ча самата̄ва иччхита̄, катхам̣ сатӣти а̄ха ‘‘сати пана саббаттха балаватӣ ват̣т̣атӣ’’ти. саббаттха̄ти лӣнуддхаччапаккхикесу пан̃часу индрийесу. уддхаччапаккхикекадесе ган̣ханто ‘‘саддха̄вӣрийапан̃н̃а̄на’’нти а̄ха. ан̃н̃атха̄ пӣти ча гахетабба̄ сийа̄. татха̄ хи ‘‘косаджджапаккхикена сама̄дхина̄’’ иччева вуттам̣, на ‘‘пассаддхисама̄дхиупеккха̄хӣ’’ти. са̄ти сати. саббесу ра̄джакаммесу нийутто саббакаммико. тена̄ти тена саббаттха иччхитаббат̣т̣хена ка̄ран̣ена. а̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣. саббаттха нийутта̄ саббаттхика̄ саббаттха лӣне, уддхате ча читте иччхитаббатта̄, саббе ¶ ва̄ лӣне, уддхате ча читте бха̄ветабба̄ боджджхан̇га̄ ¶ аттхика̄ ета̄йа̄ти саббаттхика̄. читтанти кусалам̣ читтам̣. тасса хи сати пат̣исаран̣ам̣ ¶ пара̄йан̣ам̣ аппаттасса паттийа̄ анадхигатасса адхигама̄йа. тена̄ха ‘‘а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄ди.
кхандха̄дибхеде анога̄л̣хапан̃н̃а̄нанти парийаттиба̄хусаччавасенапи кхандха̄йатана̄дӣсу аппатит̣т̣хитабуддхӣнам̣. бахуссутасевана̄ хи сутамайан̃а̄н̣а̄ваха̄. тарун̣авипассана̄саман̇гӣпи бха̄вана̄майан̃а̄н̣е т̣хитатта̄ екам̣сато пан̃н̃ава̄ ева на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘самапан̃н̃а̄са лаккхан̣апаригга̄хика̄йа удайаббайапан̃н̃а̄йа саманна̄гатапуггаласевана̄’’ти. н̃еййадхаммасса гамбхӣрабха̄вавасена таппариччхедакан̃а̄н̣асса гамбхӣрабха̄ваггахан̣анти а̄ха ‘‘гамбхӣресу кхандха̄дӣсу паватта̄йа гамбхӣрапан̃н̃а̄йа̄’’ти. тан̃хи н̃еййам̣ та̄диса̄йа пан̃н̃а̄йа чаритаббато гамбхӣран̃а̄н̣ачарийам̣, тасса̄ ва̄ пан̃н̃а̄йа таттха пабхедато паватти гамбхӣран̃а̄н̣ачарийа̄, тасса̄ паччавеккхан̣а̄ти а̄ха ‘‘гамбхӣрапан̃н̃а̄йа пабхедапаччавеккхан̣а̄’’ти. йатха̄ сативепуллаппатто на̄ма араха̄ ева, евам̣ пан̃н̃а̄вепуллаппаттотипи со ева̄ти а̄ха ‘‘арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯрӣ хотӣ’’ти. вӣрийа̄дӣсупи есева найо.
‘‘таттам̣ айокхилам̣ хаттхе гаментӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 3.250, 267; а. ни. 3.36) вуттапан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣а̄ нирайе ниббаттасаттасса йебхуййена саббапат̣хамам̣ каронтӣти, девадӯтасутта̄дӣсу тасса а̄дито вуттатта̄ ча а̄ха ‘‘пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣ато пат̣т̣ха̄йа̄’’ти. сакат̣авахана̄дика̄лети а̄ди-саддена тадан̃н̃амануссехи, тираччха̄нехи ча виба̄дхийама̄нака̄лам̣ сан̇ган̣ха̄ти. ‘‘екам̣ буддхантара’’нти идам̣ апара̄парам̣ петесу ева уппаджджанакасаттавасена вуттам̣, екачча̄нам̣ ва̄ пета̄нам̣ екаччатираччха̄на̄нам̣ ¶ вийа татха̄ дӣгха̄йуката̄пи сийа̄ти татха̄ вуттам̣. татха̄ хи ‘‘ка̄ло на̄гара̄джа̄ чатуннам̣ буддха̄нам̣ саммукхӣбха̄вам̣ лабхитва̄ т̣хито меттеййассапи бхагавато саммукхӣбха̄вам̣ лабхиссатӣ’’ти ваданти, йам̣ тасса каппа̄йуката̄ вутта̄.
а̄нисам̣садасса̄виноти ‘‘вӣрийа̄йатто ева саббо локуттаро, локийо ча висеса̄дхигамо’’ти евам̣ вӣрийе а̄нисам̣садассанасӣласса. гаманавӣтхинти сапуббабха̄гам̣ нибба̄нага̄миним̣ пат̣ипадам̣, саха випассана̄йа арийамаггапат̣ипа̄т̣и ¶ , саттависуддхипарампара̄ ва̄. са̄ хи бхиккхуно ват̣т̣аниййа̄на̄йа гантабба̄ пат̣ипада̄ти катва̄ гаманавӣтхи на̄ма. ка̄йадал̣хӣбахулоти йатха̄ татха̄ ка̄йасса дал̣хӣкаммаппасуто. пин̣д̣анти рат̣т̣хапин̣д̣ам̣. паччайада̄йака̄нам̣ аттани ка̄расса аттано ¶ самма̄пат̣ипаттийа̄ махаппхалабха̄васса каран̣ена пин̣д̣асса бхиккха̄йа пат̣ипӯджана̄ пин̣д̣а̄пача̄йанам̣.
нӣхарантоти паттатхавикато нӣхаранто. там̣ саддам̣ сутва̄ти там̣ упа̄сика̄йа вачанам̣ аттано васанапан̣н̣аса̄ладва̄ре т̣хитова пан̃ча̄бхин̃н̃ата̄йа диббасотена сутва̄. мануссасампатти, диббасампатти, нибба̄насампаттӣти има̄ тиссо сампаттийо. да̄тум̣ саккхиссасӣти ‘‘тайи катена да̄намайена, веййа̄ваччамайена ча пун̃н̃акаммена кхеттависесабха̄вӯпагаманена апара̄парам̣ девамануссасампаттийо, анте нибба̄насампаттин̃ча да̄тум̣ саккхиссасӣ’’ти тхеро атта̄нам̣ пуччхати. ситам̣ каронто ва̄ти ‘‘акиччхенева майа̄ ват̣т̣адуккхам̣ саматикканта’’нти паччавеккхан̣а̄васа̄не сан̃джа̄тапа̄моджджавасена ситам̣ каронто ева.
виппат̣ипаннанти джа̄тидхаммакуладхамма̄дилан̇гханена асамма̄пат̣ипаннам̣. евам̣ йатха̄ асамма̄пат̣ипанно путто та̄йа ева асамма̄пат̣ипаттийа̄ куласанта̄нато ба̄хиро хутва̄ питу сантика̄ да̄йаджджасса на бха̄гӣ, евам̣. кусӣтопи тена кусӣтабха̄вена асамма̄пат̣ипанно ¶ саттху сантика̄ ладдхаббаарийадханада̄йаджджасса на бха̄гӣ. а̄раддхавӣрийова лабхати самма̄пат̣ипаджджанато. уппаджджати вӣрийасамбоджджхан̇готи йоджана̄, евам̣ саббаттха.
маха̄ти сӣла̄дӣхи гун̣ехи маханто випуло анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о. там̣ панасса гун̣амахаттам̣ дасасахассилокадха̄тукампанена локе па̄кат̣анти дассенто ‘‘саттхуно хӣ’’тиа̄дима̄ха.
йасма̄ саттхуса̄сане паббаджитасса паббаджджӯпагамена сакйапуттассабха̄во сампаджа̄йати, тасма̄ буддхапуттабха̄вам̣ дассенто ‘‘асамбхинна̄йа̄’’тиа̄дима̄ха.
аласа̄нам̣ бха̄вана̄йа на̄маматтампи аджа̄нанта̄нам̣ ка̄йадал̣хӣбахула̄нам̣ йа̄вадаттхам̣ бхун̃джитва̄ сеййасукха̄диануйун̃джанака̄нам̣ тираччха̄накатхика̄нам̣ пуггала̄нам̣ дӯрато ваджджана̄ кусӣтапуггалапариваджджана̄. ‘‘дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа̄’’тиа̄дина̄ ¶ (ма. ни. 1.423; 3.65; сам̣. ни. 4.120; маха̄ни. 161) бха̄вана̄раддхавасена а̄раддхавӣрийа̄нам̣ дал̣хапараккама̄нам̣ ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камана̄ а̄раддхавӣрийапуггаласевана̄. тена̄ха ‘‘куччхим̣ пӯретва̄’’тиа̄ди. висуддхимагге (висуддхи. 1.64) пана джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄, сабрахмача̄рӣмахаттапаччавеккхан̣а̄ти идам̣ двайам̣ на гахитам̣, тхинамиддхавиноданата̄, саммаппадха̄напаччавеккхан̣ата̄ти ¶ идам̣ двайам̣ гахитам̣. таттха а̄нисам̣садасса̄вита̄йа ева саммаппадха̄напаччавеккхан̣а̄ гахита̄ хоти локийалокуттарависеса̄дхигамасса вӣрийа̄йаттата̄дассанабха̄вато. тхинамиддхавиноданам̣ тададхимуттата̄йа ева гахитам̣ хоти, вӣрийуппа̄дане йуттаппайуттасса тхинамиддхавиноданам̣ аттхасиддхамева. таттха тхинамиддхавиноданакусӣтапуггалапариваджджанаа̄раддхавӣрийапуггаласевана- тададхимуттата̄пат̣ипаккхавидхаманапаччайӯпасам̣ха̄равасена, апа̄йабхайапаччавеккхан̣а̄дайо самуттеджанавасена вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄дака̄ дат̣т̣хабба̄.
пуримуппанна̄ ¶ пӣти парато уппаджджанакапӣтийа̄ висесака̄ран̣асабха̄гахетубха̄вато ‘‘пӣтийева пӣтисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄’’ти вутта̄, тасса̄ пана бахусо паваттийа̄ путхуттам̣ упа̄да̄йа бахувачананиддесо. йатха̄ са̄ уппаджджати, евам̣ пат̣ипатти тасса̄ уппа̄дакаманасика̄ро.
‘‘буддха̄нуссатӣ’’тиа̄дӣсу ваттаббам̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.123) вуттанайенева ведитаббам̣.
буддха̄нуссатийа̄ упача̄расама̄дхинит̣т̣хатта̄ вуттам̣ ‘‘йа̄ва упача̄ра̄’’ти. сакаласарӣрам̣ пхарама̄ноти пӣтисамут̣т̣ха̄нехи пан̣ӣтарӯпехи сакаласарӣрам̣ пхарама̄но. дхаммагун̣е ануссарантасса̄пи йа̄ва упача̄ра̄ сакаласарӣрам̣ пхарама̄но пӣтисамбоджджхан̇го уппаджджатӣти йоджана̄, евам̣ сесаануссатӣсу. паса̄данӣйасуттантапаччавеккхан̣а̄йан̃ча йоджетаббам̣ тасса̄пи вимутта̄йатанабха̄вена таггатикатта̄. сан̇кха̄ра̄нам̣ саппадесавӯпасамепи ниппадесавӯпасаме вийа татха̄ пан̃н̃а̄йа паваттито бха̄вана̄манасика̄ро килесавиккхамбханасаматтхо хутва̄ упача̄расама̄дхим̣ а̄ваханто татха̄рӯпапӣтисоманассасаманна̄гато пӣтисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа хотӣти а̄ха ‘‘сама̄паттийа̄…пе… паччавеккхантасса̄пӣ’’ти. таттха ‘‘виккхамбхита̄ килеса̄’’ти па̄т̣хо. те хи на самуда̄чарантӣти. ити-саддо ка̄ран̣аттхо, йасма̄ на самуда̄чаранти, тасма̄ там̣ несам̣ асамуда̄ча̄рам̣ паччавеккхантасса̄ти йоджана̄ ¶ . на хи килесе паччавеккхантасса боджджхан̇гуппатти йутта̄. паса̄данӣйесу т̣ха̄несу паса̄дасинеха̄бха̄вена тхӯсасамахадайата̄ лӯкхата̄, са̄ таттха а̄дарага̄рава̄каран̣ена вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘асаккаччакирийа̄йа сам̣сӯчиталӯкхабха̄ве’’ти.
ка̄йачиттадаратхавӯпасамалаккхан̣а̄ пассаддхи ева йатха̄вуттабодхиан̇габхӯто пассаддхисамбоджджхан̇го, тасса пассаддхисамбоджджхан̇гасса евам̣ уппа̄до хотӣти йоджана̄.
пан̣ӣтабходжанасеваната̄ти ¶ пан̣ӣтасаппа̄йабходжанасева ната̄ ¶ . утуирийа̄патхасукхаггахан̣ена саппа̄йаутуирийа̄патхаггахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. тан̃хи тивидхампи саппа̄йам̣ севийама̄нам̣ ка̄йасса каллата̄па̄данавасена читтасса каллатам̣ а̄вахантам̣ дувидха̄йапи пассаддхийа̄ ка̄ран̣ам̣ хоти. ахетукам̣ саттесу лаббхама̄нам̣ сукхадуккханти айамеко анто, иссара̄дивисамахетуканти пана айам̣ дутийо. ете убхо анте анупагамма йатха̄сакам̣ каммуна̄ хотӣти айам̣ маджджхима̄ пат̣ипатти. маджджхатто пайого йасса со маджджхаттапайого, тасса бха̄во маджджхаттапайогата̄. айан̃хи паха̄йа са̄раддхака̄йатам̣ пассаддхака̄йата̄йа ка̄ран̣ам̣ хонтӣ пассаддхидвайам̣ а̄вахати, етенева са̄раддхака̄йапуггалапариваджджанапассаддхака̄йапуггаласевана̄нам̣ тада̄ваханата̄ сам̣ван̣н̣ита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
йатха̄сама̄хита̄ка̄расаллаккхан̣авасена гайхама̄но пуримуппанно саматхо ева саматханимиттам̣. на̄на̄рамман̣е париббхаманена вивидхам̣ аггам̣ етасса̄ти бйагго, виккхепо. татха̄ хи со анават̣т̣ха̄нарасо, бхантата̄паччупат̣т̣ха̄но ча вутто, екаггата̄бха̄вато бйаггапат̣ипаккхоти абйагго, сама̄дхи. со ева нимиттанти пуббе вийа ваттаббам̣. тена̄ха ‘‘авиккхепат̣т̣хена ча абйагганимитта’’нти.
ваттхувисадакирийа̄, индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄ ча пан̃н̃а̄ваха̄ вутта̄, сама̄дха̄на̄ваха̄пи та̄ хонти сама̄дха̄на̄вахабха̄венева пан̃н̃а̄вахабха̄ватоти вуттам̣ ‘‘ваттхувисада…пе… ведитабба̄’’ти.
каран̣абха̄вана̄косалла̄нам̣ авина̄бха̄вато, раккханакосалласса ча там̣мӯлакатта̄ ‘‘нимиттакусалата̄ на̄ма касин̣анимиттасса уггахан̣акусалата̄’’ ¶ иччева вуттам̣. касин̣анимиттасса̄ти ча нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣. асубханимиттасса̄пи хи йасса кассачи джха̄нуппаттинимиттасса уггахан̣акосаллам̣ нимиттакусалата̄ ева̄ти. атиситхилавӣрийата̄дӣхӣти а̄ди-саддена пан̃н̃а̄пайогамандатам̣ ¶ , памодавекаллан̃ча сан̇ган̣ха̄ти. тасса пагган̣хананти тасса лӣнасса читтасса дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дисамут̣т̣ха̄панена лайа̄паттито самуддхаран̣ам̣. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘йасмин̃ча кхо, бхиккхаве, самайе лӣнам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло вӣрийасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло пӣтисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? лӣнам̣, бхиккхаве, читтам̣ там̣ етехи дхаммехи сусамут̣т̣ха̄пайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄литука̄мо асса, со таттха суккха̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа, суккха̄ни гомайа̄ни ¶ паккхипеййа, суккха̄ни кат̣т̣ха̄ни паккхипеййа, мукхава̄тан̃ча дадеййа, на ча пам̣сукена окиреййа, бхаббо ну кхо со пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄литунти. евам̣ бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).
еттха ча йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄самут̣т̣ха̄пана̄ти ведитабба̄, са̄ анантарам̣ вибха̄вита̄ ева. а̄раддхавӣрийата̄дӣхӣти а̄ди-саддена пан̃н̃а̄пайогабалаватам̣, памодуббила̄ванан̃ча сан̇ган̣ха̄ти. тасса нигган̣хананти тасса уддхатасса читтасса сама̄дхисамбоджджхан̇га̄дисамут̣т̣ха̄панена уддхата̄паттито ниседханам̣. вуттампи четам̣ бхагавата̄ –
‘‘йасмин̃ча кхо, бхиккхаве, самайе уддхатам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло сама̄дхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло упеккха̄самбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? уддхатам̣, бхиккхаве, читтам̣ там̣ етехи дхаммехи сувӯпасамайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петука̄мо асса, со таттха алла̄ни ¶ чева тин̣а̄ни…пе… пам̣сукена ча окиреййа, бхаббо ну кхо со пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петунти. евам̣ бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).
еттха̄пи ¶ йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена пассаддхисамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄самут̣т̣ха̄пана̄ти ведитабба̄, таттха пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄ вутта̄ ева. сама̄дхисамбоджджхан̇гасса анантарам̣ ваккхати. пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа̄ти пан̃н̃а̄бйа̄па̄расса аппабха̄вена. йатха̄ хи да̄нам̣ алобхападха̄нам̣, сӣлам̣ адосападха̄нам̣, евам̣ бха̄вана̄ амохападха̄на̄. таттха йада̄ пан̃н̃а̄ на балаватӣ хоти, тада̄ бха̄вана̄ пуббена̄парам̣ висеса̄ваха̄ на хоти, анабхисан̇кхато вийа а̄ха̄ро пурисасса йогино читтасса абхиручим̣ на джанети, тена там̣ нирасса̄дам̣ хоти, татха̄ бха̄вана̄йа саммадева авӣтхипат̣ипаттийа̄ упасамасукхам̣ на виндати, тена̄пи читтам̣ нирасса̄дам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘пан̃н̃а̄пайога…пе… нирасса̄дам̣ хотӣ’’ти. тасса сам̣вегуппа̄данам̣, паса̄дуппа̄данан̃ча тикиччхананти там̣ дассенто ‘‘ат̣т̣ха сам̣вегаваттхӯнӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣а̄ни йатха̄рахам̣ сугатийам̣, дуггатийан̃ча хонтӣти тадан̃н̃амева пан̃чавидхабандхана̄дикхуппипа̄са̄ди ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виба̄дхана̄дихетукам̣ апа̄йадуккхам̣ дат̣т̣хаббам̣, тайидам̣ саббам̣ тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ паччуппаннабхаванисситам̣ гахитанти атӣте ана̄гате ча ка̄ле ват̣т̣амӯлакадуккха̄ни висум̣ гахита̄ни. йе пана сатта̄ а̄ха̄рӯпаджӣвино, таттха ча ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино, тесам̣ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ ¶ джӣвика̄дуккхам̣ ат̣т̣хамам̣ сам̣вегаваттху гахитанти дат̣т̣хаббам̣. айам̣ вуччати самайе сампахам̣сана̄ти айам̣ бха̄вана̄читтасса сампахам̣ситаббасамайе вуттанайена сам̣вегаджананавасена чева паса̄дуппа̄данавасена ча саммадева пахам̣сана̄, сам̣вегаджананапуббакапаса̄дуппа̄данена тосана̄ти ¶ аттхо.
самма̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма̄ти лӣнуддхаччавирахена, саматхавӣтхипат̣ипаттийа̄ ча самма̄ ависамам̣ саммадева бха̄вана̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма. ‘‘алӣна’’нтиа̄дӣсу косаджджапаккхика̄нам̣ дхамма̄нам̣ анадхиматтата̄йа алӣнам̣, уддхаччапаккхика̄нам̣ анадхиматтата̄йа ануддхатам̣, пан̃н̃а̄пайогасампаттийа̄, упасамасукха̄дхигамена ча анирасса̄дам̣, тато ева а̄рамман̣е самаппаваттам̣ саматхавӣтхипат̣ипаннам̣. таттха алӣната̄йа паггахе, ануддхатата̄йа ниггахе, анирасса̄дата̄йа сампахам̣сане на бйа̄па̄рам̣ а̄паджджати. алӣна̄нуддхатата̄ хи а̄рамман̣е самаппаваттам̣, анирасса̄дата̄йа саматхавӣтхипат̣ипаннам̣, самаппаваттийа̄ ва̄ алӣнам̣ ануддхатам̣. саматхавӣтхипат̣ипаттийа̄ анирасса̄данти дат̣т̣хаббам̣. айам̣ вуччати самайе аджджхупеккханата̄ти айам̣ аджджхупеккхитаббасамайе бха̄вана̄читтасса паггаханиггахасампахам̣санесу абйа̄ват̣ата̄сан̇кха̄там̣ ¶ пат̣ипаккхам̣ абхибхуййа пеккхана̄ вуччати. пат̣ипаккхавиккхамбханато, випассана̄йа адхит̣т̣ха̄набха̄вӯпагаманато ча упача̄раджджха̄нампи сама̄дха̄на киччаниппхаттийа̄ пуггаласса сама̄хитабха̄васа̄дханам̣ ева̄ти таттха самадхурабха̄вена̄ха ‘‘упача̄рам̣ ва̄ аппанам̣ ва̄’’ти.
упеккха̄самбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄ти еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббам̣. ануродхавиродхавиппаха̄навасена маджджхаттабха̄во упеккха̄самбоджджхан̇гасса ка̄ран̣ам̣ тасмим̣ сати сиджджханато, асати ча асиджджханато. со ча маджджхаттабха̄во висайавасена дувидхоти а̄ха ‘‘саттамаджджхаттата̄ сан̇кха̄рамаджджхаттата̄’’ти. тадубхайе ча вируджджханам̣ пассаддхисамбоджджхан̇габха̄вана̄йа ева дӯрӣкатанти ануруджджханассева паха̄навидхим̣ дассетум̣ ‘‘саттамаджджхаттата̄’’тиа̄ди вуттам̣. тена̄ха ‘‘саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджаната̄’’ти. упеккха̄йа хи висесато ра̄го пат̣ипаккхо. татха̄ ча̄ха ‘‘упеккха̄ ра̄габахуласса ¶ висуддхимагго’’ти (висуддхи. 1.267). двӣха̄ка̄рехӣти каммассаката̄паччавеккхан̣ам̣, аттасун̃н̃ата̄паччавеккхан̣анти имехи двӣхи ка̄ран̣ехи. двӣхева̄ти авадха̄ран̣ам̣ сан̇кхйа̄сама̄ната̄дассанаттхам̣. сан̇кхйа̄ еветтха сама̄на̄, на сан̇кхйеййам̣ саббатха̄ сама̄нанти. асса̄микабха̄во анаттанийата̄. сати хи аттани тасса кин̃чанабха̄вена чӣварам̣, ан̃н̃ам̣ ва̄ кин̃чи аттанийам̣ на̄ма сийа̄, со пана кочи наттхева̄ти адхиппа̄йо. анаддханийанти на аддха̄наккхамам̣ на чират̣т̣ха̄йи, иттарам̣ аниччанти аттхо. та̄вака̄ликанти тассева вевачанам̣.
мама̄йатӣти маматтам̣ кароти ‘‘мама̄’’ти тан̣ха̄йа париггайха тит̣т̣хати.
мама̄йанта̄ти ¶ ма̄нам̣ даббам̣ каронта̄.
айам̣ сатипат̣т̣ха̄надесана̄ пуббабха̄гамаггавасена десита̄ти пуббабха̄гийабоджджхан̇ге сандха̄йа̄ха ‘‘боджджхан̇гапаригга̄хика̄ сати дуккхасачча’’нти. сесам̣ вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййамева.
боджджхан̇гапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатусаччапаббаван̣н̣ана̄
386. йатха̄сабха̄ватоти ¶ авипарӣтасабха̄вато. ба̄дханаккхан̣ато йо йо ва̄ сабха̄во йатха̄сабха̄во, тато, руппана̄ди каккхал̣а̄дисабха̄ватоти аттхо. джаникам̣ самут̣т̣ха̄пиканти паватталаккхан̣асса дуккхасса джаникам̣ нимитталаккхан̣асса самут̣т̣ха̄пикам̣. пуриматан̣ханти йатха̄париггахитасса дуккхасса ниббаттито пуретарам̣ сиддхам̣ тан̣хам̣. сиддхе хи ка̄ран̣е тасса пхалуппатти. айам̣ дуккхасамудайоти паджа̄на̄тӣти йоджана̄. айам̣ дуккханиродхоти еттха̄пи есева найо. убхиннам̣ аппаваттинти дуккхам̣, самудайо ча̄ти двиннам̣ аппаваттинимиттам̣, тадубхайам̣ на паватти ета̄йа̄ти аппаватти, асан̇кхата̄ дха̄ту. дуккхам̣ дуккхасаччам̣ ¶ париджа̄на̄ти парин̃н̃а̄бхисамайавасена париччхиндатӣти дуккхапариджа̄нано, арийамагго, там̣ дуккхапариджа̄нанам̣. сесапададвайепи имина̄ найена аттхо ведитаббо.
дуккхасаччаниддесаван̣н̣ана̄
388. евам̣ вутта̄ти евам̣ уддесавасена вутта̄. саббасатта̄нам̣ парийа̄да̄навачанам̣ бйа̄паниччха̄васена а̄мед̣итаниддесабха̄вато. саттаника̄йети сатта̄нам̣ ника̄йе, саттагхат̣е саттасамӯхети аттхо. деваманусса̄дибхеда̄су хи гатӣсу бхуммадева̄дикхаттийа̄дихаттхиа̄дикхуппипа̄сика̄дитам̣там̣джа̄тивисит̣т̣хо саттасамӯхо саттаника̄йо. ниппарийа̄йато кхандха̄нам̣ пат̣хама̄бхиниббатти джа̄тӣти катва̄ ‘‘джананам̣ джа̄тӣ’’ти ватва̄ сва̄йам̣ уппа̄давика̄ро апариниппханно ¶ йесу кхандхесу иччхитаббо, те тенева саддхим̣ дассетум̣ ‘‘савика̄ра̄на’’нтиа̄ди вуттам̣. савика̄ра̄нанти уппа̄дасан̇кха̄тена вика̄рена савика̄ра̄нам̣. джа̄тиа̄дӣни хи тӣн̣и лаккхан̣а̄ни дхамма̄нам̣ вика̄рависеса̄ти. ‘‘упасаггаман̣д̣итавевачана’’нти имина̄ кевалам̣ упасаггена падавад̣д̣ханам̣ катанти дассети. анупавит̣т̣ха̄ка̄рена̄ти ан̣д̣акосам̣, ваттхикосан̃ча ога̄хана̄ка̄рена. ниббаттисан̇кха̄тена̄ти а̄йатана̄нам̣ па̄рипӯрисам̣сиддхисан̇кха̄тена.
атха ва̄ джананам̣ джа̄тӣти апарипун̣н̣а̄йатанам̣ джа̄тима̄ха. сан̃джа̄тӣти сампун̣н̣а̄йатанам̣. сампун̣н̣а̄ хи джа̄ти сан̃джа̄ти. оккаманат̣т̣хена оккантӣти ан̣д̣аджаджала̄буджавасена ¶ джа̄ти. те хи ан̣д̣акосам̣, ваттхикосан̃ча оккаманта̄ пависанта̄ вийа пат̣исандхим̣ ган̣ханти. абхиниббаттанат̣т̣хена абхиниббаттӣти сам̣седаджаопапа̄тикавасена. те хи па̄кат̣а̄ ева хутва̄ ниббаттанти. абхибйатта̄ ниббатти абхиниббатти. ‘‘джананам̣ джа̄тӣ’’тиа̄ди а̄йатанавасена, йонивасена ча двӣхи двӣхи падехи саббасатте парийа̄дийитва̄ джа̄тим̣ дассетум̣ вуттам̣. ‘‘тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣…пе… абхиниббаттӣ’’ти саттавасена вуттатта̄ саммутикатха̄. па̄тубха̄воти еттха ити-саддо а̄диаттхо, пака̄раттхо ва̄, тена ‘‘а̄йатана̄нам̣ ¶ пат̣ила̄бхо’’ти имасса падасса сан̇гахо дат̣т̣хаббо. айампи хи параматтхакатха̄ти. екавока̄рабхава̄дӣсӯти екачатупан̃чавока̄рабхавесу. тасмим̣ кхандха̄нам̣ па̄тубха̄ве сати. а̄йатана̄нам̣ пат̣ила̄бхоти екачатувока̄рабхавесу двиннам̣ двиннам̣ а̄йатана̄нам̣ васена, сесесу рӯпадха̄туйам̣ пат̣исандхиккхан̣е уппаджджама̄на̄нам̣ пан̃чаннам̣, ка̄мадха̄туйам̣ викала̄викалиндрийа̄нам̣ васена саттаннам̣, наваннам̣, дасаннам̣, пунадасаннам̣, ека̄дасаннан̃ча а̄йатана̄нам̣ васена сан̇гахо дат̣т̣хаббо. па̄тубхаванта̄нева, на куточи а̄гата̄ни. пат̣иладдха̄ни на̄ма хонти саттасанта̄насса тасса сам̣виджджама̄натта̄. а̄йатана̄нам̣ пат̣ила̄бхоти ва̄ а̄йатана̄нам̣ аттала̄бхо ведитаббо.
389. сабха̄ваниддесоти сарӯпаниддесо. сарӯпан̃хетам̣ джин̣н̣ата̄йа, йадидам̣ ‘‘джара̄’’ти, ‘‘вайоха̄нӣти ва̄. джӣран̣амева джӣран̣ата̄, джӣрантасса ва̄ а̄ка̄ро та̄-саддена вуттоти а̄ха ‘‘а̄ка̄рабха̄ваниддесо’’ти. кхан̣д̣итаданта̄ кхан̣д̣ита̄ на̄ма уттарападалопена. йасса вика̄расса васена сатто ‘‘кхан̣д̣ито’’ти вуччати, там̣ кхан̣д̣иччам̣. татха̄ палита̄ни асса сантӣти ‘‘палито’’ти вуччати, там̣ па̄личчам̣. валиттачата̄йа ва̄ вали тачо асса̄ти валиттачо.
пхалӯпача̄рена̄ти пхалавоха̄рена.
390. чаванамева ¶ чаваната̄, чавантасса ва̄ а̄ка̄ро та̄-саддена вутто. кхандха̄ бхиджджантӣти екабхавапарийа̄паннасса кхандхасанта̄насса парийоса̄набхӯта̄ кхандха̄ бхиджджанти, тенева бхедена ниродханам̣ адассанам̣ гаччханти, тасма̄ бхедо антарадха̄нам̣ маран̣ам̣. маччумаран̣анти маччусан̇кха̄там̣ екабхавапарийа̄паннаджӣвитиндрийупаччхедабхӯтам̣ маран̣ам̣. тена̄ха ‘‘на кхан̣икамаран̣а’’нти. ‘‘маччу ¶ маран̣а’’нти сама̄сам̣ акатва̄ йо ‘‘маччӯ’’ти вуччати бхедо, йан̃ча маран̣ам̣ па̄н̣ача̄го, идам̣ вуччати маран̣анти висум̣ самбандхо на на йуджджати. ка̄лакирийа̄ти маран̣ака̄ло, анатиккаманӣйатта̄ висесена ‘‘ка̄ло’’ти вуттоти тасса кирийа̄, аттхато ¶ чутикхандха̄нам̣ бхедаппаттийева, ка̄ласса ва̄ антакасса кирийа̄ти йа̄ локе вуччати, са̄ чути, маран̣анти аттхо. айам̣ сабба̄пи саммутикатха̄ва ‘‘йам̣ тесам̣ тесам̣ сатта̄на’’нтиа̄дина̄ саттавасена вуттатта̄. айам̣ параматтхакатха̄ параматтхато лаббхама̄на̄нам̣ руппана̄дисабха̄ва̄нам̣ дхамма̄нам̣ винассанаджотана̄бха̄вато.
атта̄ти бхавати еттха читтанти аттабха̄во, кхандхасамӯхо, тасса никкхепо никкхипанам̣, па̄танам̣ вина̄соти аттхо. ат̣т̣хакатха̄йам̣пана ‘‘маран̣ам̣ паттасса̄’’тиа̄дина̄ никкхепахетута̄йа патанам̣ ‘‘никкхепо’’ти пхалӯпача̄рена вуттанти дассети. ‘‘кхандха̄нам̣ бхедо’’ти пабандхавасена паваттама̄насса дхаммасамӯхасса вина̄саджотана̄ти екадесато параматтхакатха̄, ‘‘джӣвитиндрийасса упаччхедо’’ти панеттха на кочи воха̄ралесо пӣти а̄ха ‘‘джӣвитиндрийасса упаччхедо пана сабба̄ка̄рато параматтхато маран̣а’’нти. евам̣ сантепи йасса кхандхабхедасса паваттатта̄ ‘‘тиссо мато, пхуссо мато’’ти воха̄ро хоти, со бхедо кхандхаппабандхасса анупаччхинната̄йа ‘‘саммутимаран̣а’’нти ваттаббатам̣ арахатӣти а̄ха ‘‘етадева саммутимаран̣антипи вуччатӣ’’ти. тена̄ха ‘‘джӣвитиндрийупаччхедамева хӣ’’тиа̄ди. саббасо пабандхасамуччхедо хи самуччхедамаран̣анти.
391. бйасанена̄ти анаттхена. ‘‘дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу (вибха. 721) вийа дхамма-саддо хетупарийа̄йоти а̄ха ‘‘дуккхака̄ран̣ена̄’’ти. сочананти лаккхитаббата̄йа сочаналаккхан̣о. сочитасса сочанакасса пуггаласса, читтасса ва̄ бха̄во сочитабха̄во. аббхантарети аттабха̄васса анто. аттано лӯкхасабха̄вата̄йа сосенто. тха̄магаманена самантато сосанавасена парисосенто.
392. ‘‘а̄дисса а̄дисса деванти паридеванти етена̄ти а̄дево’’ти а̄девана-саддам̣ катва̄ ассумочана̄дивика̄рам̣ а̄паджджанта̄нам̣ таббика̄ра̄паттийа̄ ¶ со саддо ка̄ран̣абха̄вена ¶ вутто. там̣ ¶ там̣ ван̣н̣анти там̣ там̣ гун̣ам̣. тассева̄ти а̄девапаридевассева. бха̄ваниддеса̄ти ‘‘а̄девитаттам̣ паридевитатта’’нти бха̄ваниддеса̄.
393. ниссайабхӯто ка̄йо етасса аттхӣти ка̄йикам̣. тена̄ха ‘‘ка̄йапаса̄даваттхука’’нти. дуккарам̣ кхаманам̣ етасса̄ти дуккхаманам̣, со ева аттхо сабха̄воти дуккхаманат̣т̣хо, тена. са̄тавидхурата̄йа аса̄там̣.
394. четаси бхаванти четасикам̣, там̣ пана йасма̄ читтена самам̣ пака̄рехи йуттам̣, тасма̄ а̄ха ‘‘читтасампайутта’’нти.
395. саббависайапат̣ипаттинива̄ран̣авасена самантато сӣданам̣ сам̣сӣданам̣. ут̣т̣ха̄тумпи асаккун̣еййата̄каран̣авасена атибалавам̣, вирӯпам̣ ва̄ сӣданам̣ висӣданам̣. читтакиламатхоти висӣдана̄ка̄рена читтасса парикхедо. упа̄йа̄со, сайам̣ на дуккхо досатта̄, сан̇кха̄раккхандхапарийа̄паннадхаммантаратта̄ ва̄. йе пана доманассамева ‘‘упа̄йа̄со’’ти вадеййум̣, те ‘‘упа̄йа̄со тӣхи кхандхехи екена̄йатанена ека̄йа дха̄туйа̄ сампайутто, екена кхандхена екена̄йатанена ека̄йа дха̄туйа̄ кехичи сампайутто’’ти (дха̄ту. 249). има̄йа па̄л̣ийа̄ пат̣иккхипитабба̄. упа-саддо бхусаттхоти а̄ха ‘‘балаватарам̣ а̄йа̄со упа̄йа̄со’’ти. дхаммаматтата̄дӣпано бха̄ваниддесо дхаммато ан̃н̃асса каттуабха̄ваджотано, асати ча каттари тена каттаббасса, париггахетаббасса ча абха̄во ева̄ти а̄ха ‘‘аттаттанийа̄бха̄вадӣпака̄бха̄ваниддеса̄’’ти.
398. джа̄тидхамма̄нанти еттха дхамма-саддо пакатипарийа̄йоти а̄ха ‘‘джа̄тисабха̄ва̄на’’нти, джа̄йанапакатика̄нанти вуттам̣ хоти. маггабха̄вана̄йа маггабха̄ваниччха̄хетуката̄ иччхитабба̄ти та̄дисам̣ иччхам̣ ниваттенто ‘‘вина̄ маггабха̄вана’’нти а̄ха. апаро найо на кхо панетанти йаметам̣ ‘‘ахо вата майам̣ на джа̄тидхамма̄ асса̄ма, на ча вата но джа̄ти а̄гаччхеййа̄’’ти евам̣ пахӣнасамудайесу ¶ арийесу виджджама̄нам̣ аджа̄тидхамматтам̣, париниббутесу ча виджджама̄нам̣ джа̄тийа̄ ана̄гаманам̣ иччхитам̣, там̣ иччхантасса̄пи маггабха̄вана̄йа вина̄ аппаттаббато ¶ , аниччхантасса̄пи бха̄вана̄йа паттаббато на иччха̄йа паттаббам̣ на̄ма хотӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. ваккхама̄наттхасампин̣д̣анаттхо пи-саддоти а̄ха ‘‘упари сеса̄ни упа̄да̄йа пи-ка̄ро’’ти. йанти хетуаттхе каран̣е паччаттавачананти а̄ха ‘‘йенапи дхаммена̄’’ти. хетуаттхо хи айам̣ дхамма-саддо ¶ , алаббханеййабха̄во еттха хету ведитаббо. танти ва̄ иччхитасса ваттхуно алаббханам̣, еваметтха ‘‘йампӣти йенапӣ’’ти вибхаттивипалла̄сена аттхо вутто. йада̄ пана йам̣-саддо ‘‘иччха’’нти етам̣ апеккхати, тада̄ ала̄бхависит̣т̣ха̄ иччха̄ вутта̄ хоти. йада̄ пана ‘‘на лабхатӣ’’ти етам̣ апеккхати, тада̄ иччха̄висит̣т̣хо ала̄бхо вутто хоти, со пана аттхато ан̃н̃о дхаммо наттхи, татха̄пи алаббханеййаваттхугата̄ иччха̄ва вутта̄ хоти. саббаттха̄ти ‘‘джара̄дхамма̄на’’нтиа̄дина̄ а̄гатесу саббава̄ресу.
самудайасаччаниддесаван̣н̣ана̄
400. пунаббхавакаран̣ам̣ пуноббхаво уттарападалопам̣ катва̄ мано-саддасса вийа пуримападасса о-ка̄рантата̄ дат̣т̣хабба̄. атха ва̄ сӣланат̣т̣хена ика-саддена гамитаттхатта̄ кирийа̄ва̄чакасса саддасса адассанам̣ дат̣т̣хаббам̣ йатха̄ ‘‘асӯпабхаккханасӣло асӯпико’’ти. саммохавиноданийам̣ пана ‘‘пунаббхавам̣ дети, пунаббхава̄йа сам̣ваттати, пунаппунам̣ бхаве ниббаттетӣти поноббхавика̄’’ти (вибха. ат̣т̣ха. 203) аттхо вутто со ‘‘таддхита̄’’ ити бахувачананиддесато, вичиттатта̄ ва̄ таддхитавуттийа̄, абхидха̄налаккхан̣атта̄ ¶ ва̄ таддхита̄нам̣ тесупи аттхесу поноббхавикасаддасиддхи самбхавеййа̄ти катва̄ вутто. таттха каммуна̄ сахаджа̄та̄ пунаббхавам̣ дети, асахаджа̄та̄ каммасаха̄йабхӯта̄ пунаббхава̄йа сам̣ваттати, дувидха̄пи пунаппунам̣ бхаве ниббаттетӣти дат̣т̣хабба̄. нанданат̣т̣хена, ран̃джанат̣т̣хена ча нандӣра̄го, йо ча нандӣра̄го, йа̄ ча тан̣ха̄йанат̣т̣хена тан̣ха̄, убхайаметам̣ екаттхам̣, бйан̃джанамева на̄нанти тан̣ха̄ ‘‘нандӣра̄гена саддхим̣ аттхато екаттамева гата̄’’ти вутта̄. таббха̄ваттхо хеттха саха-саддо ‘‘санидассана̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. дукама̄тика̄ 9) вийа. тасма̄ нандӣра̄гасахагата̄ти нандӣра̄габха̄вам̣ гата̄ сабба̄супи аваттха̄су нандӣра̄габха̄васса апаччаккха̄йа ваттанатоти аттхо. ра̄гасамбандхена уппаннасса̄ти вуттам̣. рӯпа̄рӯпабхавара̄гасса висум̣ вуччама̄натта̄ ка̄мабхаве ева бхавапаттхануппатти вутта̄ти ведитабба̄.
тасмим̣ ¶ тасмим̣ пийарӯпе пат̣хамуппаттивасена ‘‘уппаджджатӣ’’ти вуттам̣, пунаппунам̣ паваттивасена ‘‘нивисатӣ’’ти. парийут̣т̣ха̄на̄нусайавасена ва̄ уппаттинивеса̄ йоджетабба̄. сампаттийанти мануссасобхагге, деватте ча. аттано чаккхунти саваттхукам̣ чаккхум̣ вадати, сапаса̄дам̣ ва̄ мам̣сапин̣д̣ам̣. виппасаннам̣ пан̃чапаса̄данти парисуддхасуппасаннанӣлапӣталохитакан̣хаода̄таван̣н̣авантам̣. раджатапана̄л̣икам̣ вийа чхиддам̣ аббхантаре ода̄татта̄. па̄ман̇гасуттам̣ вийа а̄ламбакан̣н̣абаддхам̣. тун̇га̄ учча̄ дӣгха̄ на̄сика̄ тун̇гана̄са̄, евам̣ ладдхавоха̄рам̣ аттано гха̄нам̣. ‘‘ладдхавоха̄ра̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, тасмим̣ ¶ сати тун̇га̄ на̄са̄ йесам̣ те тун̇гана̄са̄, евам̣ ладдхавоха̄ра̄ сатта̄ аттано гха̄нанти йоджана̄ ¶ ка̄табба̄. дживхам̣…пе… ман̃н̃анти ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато, киччато ча. ка̄йам̣…пе… ман̃н̃анти а̄рохапарин̣а̄хасампаттийа̄. манам̣…пе… ман̃н̃анти атӣта̄диаттхачинтанасаматтхам̣. аттана̄ пат̣иладдха̄ни аджджхаттан̃ча сарӣрагандха̄дӣни, бахиддха̄ ча вилепанагандха̄дӣни. уппаджджама̄на̄ уппаджджатӣти йада̄ уппаджджама̄на̄ хоти, тада̄ еттха уппаджджатӣти са̄ман̃н̃ена гахита̄ уппа̄дакирийа̄ лаккхан̣абха̄вена вутта̄, висайависит̣т̣ха̄ ча лаккхитаббабха̄вена. на хи са̄ман̃н̃ависесехи на̄наттавоха̄ро на хотӣти. уппаджджама̄на̄ти ва̄ аниччхито уппа̄до хетубха̄вена вутто, уппаджджатӣти ниччхито пхалабха̄вена йади уппаджджама̄на̄ хоти, еттха уппаджджатӣти.
ниродхасаччаниддесаван̣н̣ана̄
401. ‘‘сабба̄ни нибба̄навевачана̄нева̄’’ти ватва̄ таматтхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘нибба̄нан̃хӣ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха а̄гамма̄ти нимиттам̣ катва̄. нибба̄нахетуко хи тан̣ха̄йа асесавира̄ганиродхо. кхайагаманавасена вираджджати. аппаваттигаманавасена нируджджхати. анапеккхата̄йа чаджанавасена, ха̄нивасена ва̄ чаджӣйати. пуна йатха̄ наппаваттати, татха̄ дӯра кхипанавасена пат̣иниссаджджӣйати. бандханабхӯта̄йа мочанавасена муччати. асам̣килесавасена на аллӣйати. касма̄ панетам̣ нибба̄нам̣ екамева сама̄нам̣ на̄на̄на̄мехи вуччатӣти? пат̣ипаккхана̄ната̄йа̄ти дассенто ‘‘екамева хӣ’’тиа̄дима̄ха. сан̇кхатадхаммавидхурасабха̄ватта̄ нибба̄насса на̄ма̄нипи гун̣анемиттикатта̄ сан̇кхатадхаммавидхура̄нева хонтӣти вуттам̣ ‘‘саббасан̇кхата̄нам̣ на̄мапат̣ипаккхавасена̄’’ти. асесам̣ вираджджати тан̣ха̄ еттха̄ти асесавира̄готи. еса найо сесесупи. айам̣ пана висесо – наттхи етасса уппа̄до, на ¶ ва̄ етасмим̣ адхигате пуггаласса уппа̄доти ануппа̄до, асан̇кхатадхаммо. ‘‘аппаватта’’нтиа̄дӣсупи имина̄ найена аттхо ведитаббо. а̄йӯханам̣ самудайо, таппат̣ипаккхавасена ана̄йӯханам̣.
тан̣ха̄ аппахӣне сати йаттха уппаджджати, паха̄не пана сати таттха ¶ таттхевасса̄ абха̄во судасситоти а̄ха ‘‘таттхева абха̄вам̣ дассету’’нти. апан̃н̃аттинти апан̃н̃а̄панам̣, ‘‘титта ала̄бу аттхӣ’’ти воха̄ра̄бха̄вам̣ ва̄. титтаала̄буваллийа̄ аппаваттим̣ иччханто пурисо вийа арийамагго, тасса тасса̄ аппаваттининначиттасса мӯлаччхеданам̣ вийа маггасса нибба̄на̄рамман̣асса тан̣ха̄йа паха̄нам̣, тадаппаватти вийа тан̣ха̄йа аппаваттибхӯтам̣ нибба̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣.
дутийаупама̄йам̣ ¶ даккхин̣адва̄рам̣ вийа нибба̄нам̣, чорагха̄така̄ вийа магго. даккхин̣адва̄ре гха̄тита̄пи чора̄ паччха̄ ‘‘ат̣авийам̣ чора̄ гха̄тита̄’’ти вуччанти, евам̣ нибба̄нам̣ а̄гамма нируддха̄пи тан̣ха̄ ‘‘чаккха̄дӣсу нируддха̄’’ти вуччати таттха киччакаран̣а̄бха̄ватоти дат̣т̣хаббам̣. пурима̄ ва̄ упама̄ маггена нируддха̄йа ‘‘пийарӯпаса̄тарӯпесу нируддха̄’’ти ваттаббата̄дассанаттхам̣ вутта̄, паччхима̄ нибба̄нам̣ а̄гамма нируддха̄йа ‘‘пийарӯпаса̄тарӯпесу нируддха̄’’ти ваттаббата̄дассанаттхам̣ вутта̄ти айам̣ ета̄сам̣ висесо.
маггасаччаниддесаван̣н̣ана̄
402. ан̃н̃амаггапат̣иккхепанаттханти титтхийехи парикаппитасса маггасса дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄бха̄вапат̣иккхепанаттхам̣, ан̃н̃асса ва̄ маггабха̄вапат̣иккхепо ан̃н̃амаггапат̣иккхепо, тадаттхам̣. ‘‘айа’’нти пана аттано, тесу ча бхиккхӯсу екачча̄нам̣ паччаккхабха̄вато а̄саннапаччаккхавачанам̣. а̄ракатта̄ти нируттинайена арийасаддасиддхима̄ха. арийабха̄вакаратта̄ти арийакаран̣о арийоти уттарападалопена, пуггаласса арийабха̄вакаратта̄ арийам̣ каротӣти ва̄ арийо, арийапхалапат̣ила̄бхакаратта̄ ва̄ арийам̣ пхалам̣ лабха̄пети джанетӣти арийо. пуримена четтха аттано киччавасена, паччхимена пхалавасена арийана̄мала̄бхо вуттоти дат̣т̣хаббо. чатусаччапат̣иведха̄вахам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ ¶ , чатусаччам̣ ва̄ уддисса паваттам̣ бха̄вана̄каммам̣ йогино сукхависеса̄нам̣ т̣ха̄набхӯтанти чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣. пурима̄ни две сачча̄ни ¶ ват̣т̣ам̣ паваттихетубха̄вато. паччхима̄ни виват̣т̣ам̣ ниваттитададхигамупа̄йабха̄вато. ват̣т̣е каммат̣т̣ха̄на̄бхинивесо сарӯпато париггахасаббха̄вато. виват̣т̣е наттхи ависайатта̄, висайатте ча пайоджана̄бха̄вато. пурима̄ни две сачча̄ни угган̣хитва̄ти самбандхо. каммат̣т̣ха̄напа̄л̣ийа̄ хи тадаттхасаллаккхан̣ена ва̄чуггатакаран̣ам̣ уггахо. тена̄ха ‘‘ва̄ча̄йа пунаппунам̣ париваттенто’’ти. ит̣т̣хам̣ кантанти ниродхамаггесу ниннабха̄вам̣ дассети, на абхинанданам̣, танниннабха̄войева ча таттха каммакаран̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣.
екапат̣иведхенева̄ти екан̃а̄н̣енева пат̣ивиджджханена. пат̣иведхо пат̣игха̄та̄бха̄вена висайе ниссан̇гача̄расан̇кха̄там̣ ниббиджджханам̣. абхисамайо авираджджхитва̄ висайасса адхигамасан̇кха̄то авабодхо. ‘‘идам̣ дуккхам̣, еттакам̣ дуккхам̣, на ито бхиййо’’ти париччхиндитва̄ джа̄нанамева вуттанайена пат̣иведхоти парин̃н̃а̄пат̣иведхо, тена. идан̃ча йатха̄ тасмим̣ н̃а̄н̣е паватте паччха̄ дуккхасса сарӯпа̄дипариччхеде саммохо на хоти, татха̄ паваттим̣ гахетва̄ вуттам̣, на пана магган̃а̄н̣асса ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 2.484; 3.104) паваттанато. пахӣнасса ¶ пуна аппаха̄таббата̄йа пакат̣т̣хам̣ ха̄нам̣ чаджанам̣ самуччхинданам̣, паха̄намева вуттанайена пат̣иведхоти паха̄напат̣иведхо, тена. айампи йасмим̣ килесе аппахӣйама̄не маггабха̄вана̄йа на бхавитаббам̣, асати ча ¶ маггабха̄вана̄йа йо уппаджджеййа, тасса килесасса пат̣игха̄там̣ каронтасса ануппаттидхамматам̣ а̄па̄дентасса н̃а̄н̣асса татха̄паваттийам̣ пат̣игха̄та̄бха̄вена ниссан̇гача̄рам̣ упа̄да̄йа евам̣ вутто. саччхикирийа̄ паччаккхакаран̣ам̣ ануссава̄ка̄рапаривитакка̄дике мун̃читва̄ сарӯпато а̄рамман̣акаран̣ам̣ ‘‘идам̣ та’’нти йатха̄сабха̄вато гахан̣ам̣, са̄ ева вуттанайена пат̣иведхоти саччхикирийа̄пат̣иведхо, тена. айам̣ панасса а̄варан̣асса асамуччхинданато н̃а̄н̣ам̣ ниродхам̣ а̄ламбитум̣ на саккоти, тасса самуччхинданато там̣ сарӯпато вибха̄вентамева паваттатӣти евам̣ вутто. бха̄вана̄ уппа̄дана̄, вад̣д̣хана̄ ча. таттха пат̣хамамагге уппа̄данат̣т̣хена, дутийа̄дӣсу вад̣д̣ханат̣т̣хена, убхайаттха̄пи ва̄ убхайатха̄пи ведитаббам̣. пат̣хамамаггепи хи йатха̄рахам̣ вут̣т̣ха̄нага̄минийам̣ паваттам̣ париджа̄нана̄дим̣ вад̣д̣хенто паваттоти вад̣д̣ханат̣т̣хена бха̄вана̄ сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. дутийа̄дӣсупи аппахӣнакилесаппаха̄нато, пуггалантарабха̄васа̄дханато ча уппа̄данат̣т̣хена бха̄вана̄ сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣, са̄ ева вуттанайена пат̣иведхоти бха̄вана̄пат̣иведхо, тена. айампи ¶ хи йатха̄ н̃а̄н̣е паватте паччха̄ маггадхамма̄нам̣ сарӯпапариччхеде саммохо на хоти, татха̄ паваттимева гахетва̄ вутто.
тит̣т̣ханту та̄ва йатха̄дхигата̄ маггадхамма̄, йатха̄паваттесу пхаладхаммесупи айам̣ йатха̄дхигатасаччадхаммесу вийа вигатасаммохова хоти. тенева̄ха ‘‘дит̣т̣хадхаммо паттадхаммо видитадхаммо парийога̄л̣хадхаммо’’ти (маха̄ва. 18; дӣ. ни. 1.299; ма. ни. 2.69) йато сачасса дхаммата̄сан̃чодита̄ йатха̄дхигатасаччадхамма̄ламбанийо маггавӣтхито парато маггапхалапахӣна̄васит̣т̣хакилесанибба̄на̄нам̣ ¶ паччавеккхан̣а̄ паваттанти, дуккхасаччаммопи сакка̄йадит̣т̣хиа̄дайо. айан̃ча аттхаван̣н̣ана̄ ‘‘парин̃н̃а̄бхисамайена̄’’тиа̄дӣсупи вибха̄ветабба̄. ека̄бхисамайена абхисаметӣти еттха̄ха витан̣д̣ава̄дӣ ‘‘арийамагган̃а̄н̣ам̣ чатӯсу саччесу на̄на̄бхисамайавасена киччакара’’нти, со абхидхамме (катха̄. 274) одхисокатха̄йа сан̃н̃а̄петаббо. ида̄ни тамева ека̄бхисамайам̣ виттха̄равасена вибха̄ветум̣ ‘‘евамасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘пуббабха̄ге…пе… пат̣иведхо хотӣ’’ти касма̄ вуттам̣, нану пат̣иведхо пуббабха̄гийо на хотӣти? саччаметам̣ ниппарийа̄йато, идха пана уггаха̄дивасена паватто авабодхо парийа̄йато татха̄ вутто. пат̣иведханимиттатта̄ ва̄ уггаха̄дивасена паваттам̣ дуккха̄дӣсу пуббабха̄ге н̃а̄н̣ам̣ ‘‘пат̣иведхо’’ти вуттам̣, на пат̣ивиджджханасабха̄вам̣. киччатоти пуббабха̄гехи дуккха̄дин̃а̄н̣ехи ка̄таббакиччасса идха ниппхаттито, имассева ва̄ н̃а̄н̣асса дуккха̄диппака̄санакиччато, парин̃н̃а̄дитоти аттхо. а̄рамман̣апат̣иведхоти саччхикирийа̄пат̣иведхама̄ха. са̄ти паччавеккхан̣а̄. идха̄ти ¶ имасмим̣ т̣ха̄не. уггаха̄дӣсу вуччама̄несу на вутта̄ анавасаратта̄. адхигаме хи сати тасса̄ сийа̄ авасаро.
там̣йева хи анавасарам̣ дассетум̣ ‘‘имасса ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. пуббе париггахатоти каммат̣т̣ха̄напариггахато пуббе. уггаха̄дивасена сачча̄нам̣ паригган̣ханан̃хи париггахо. татха̄ та̄ни паригган̣ханато манасика̄радал̣хата̄йа пуббабха̄гийа̄ дуккхапарин̃н̃а̄дайо хонти йева̄ти а̄ха ‘‘париггахато пат̣т̣ха̄йа хотӣ’’ти. апарабха̄гети маггаккхан̣е. дуддасатта̄ти аттано паваттиккхан̣авасена ¶ па̄кат̣а̄нипи пакатин̃а̄н̣ена сабха̄варасато дат̣т̣хум̣ асаккун̣еййатта̄. гамбхӣренева ча бха̄вана̄н̃а̄н̣ена, татха̄пи маттхакаппаттена арийамагган̃а̄н̣енева йа̄тха̄вато пасситаббатта̄ гамбхӣра̄ни ¶ . тена̄ха ‘‘лаккхан̣апат̣иведхато пана убхайампи гамбхӣра’’нти. итара̄ни асам̣килит̣т̣хаасам̣килесиката̄йа аччантасукхаппатта̄йа ануппаттибхавата̄йа, ануппаннапуббата̄йа ча паваттивасена апа̄кат̣атта̄ ча парамагамбхӣратта̄, татха̄ парамагамбхӣран̃а̄н̣енева пасситаббата̄йа пакатин̃а̄н̣ена дат̣т̣хум̣ на саккун̣еййа̄нӣти дуддаса̄ни. тена̄ха ‘‘итаресам̣ пана̄’’тиа̄ди. пайоготи кирийа̄, ва̄йа̄мо ва̄. тасса махантатарасса иччхитаббатам̣, дуккаратаратан̃ча упама̄хи дассети ‘‘бхаваггаггахан̣аттха’’нтиа̄дина̄. пат̣иведхаккхан̣ети арийасса маггасса чатусаччасампат̣иведхаккхан̣е. екамева там̣ н̃а̄н̣анти дуккха̄дӣсу парин̃н̃а̄дикиччаса̄дханавасена екамева там̣ магган̃а̄н̣ам̣ хоти.
имесу тӣсу т̣ха̄несӯти имесу вирамитаббата̄васена джотитесу тӣсу ка̄мабйа̄па̄давихим̣са̄витаккаваттхӯсу. висум̣ висум̣ уппаннасса тивидхаакусаласан̇каппасса. падапаччхедатоти еттха гатамагго ‘‘пада’’нти вуччати, йена ча упа̄йена ка̄ран̣ена ка̄мавитакко уппаджджати, со тасса гатамагготи тасса паччхедо гха̄то падапаччхедо, тато падапаччхедато. ануппаттидхаммата̄па̄данам̣ ануппаттиса̄дханам̣, тасса васена. маггакиччаса̄дханена магган̇гам̣ пӯрайама̄но екова тивидхакиччаса̄дхано кусаласан̇каппо уппаджджати. тивидха̄кусаласан̇каппасамуччхеданамева хеттха тивидхакиччаса̄дханам̣ дат̣т̣хаббам̣. имина̄ найена ‘‘имесу чатӯсу т̣ха̄несӯ’’тиа̄дӣсупи аттхо ведитаббо.
муса̄ва̄да̄вераман̣иа̄дайоти еттха йасма̄ сиккха̄падавибхан̇ге ¶ (вибха. 703) виратичетана̄, саббе сампайуттадхамма̄ ча сиккха̄пада̄нӣти а̄гата̄нӣти таттха падха̄на̄нам̣ виратичетана̄нам̣ васена ‘‘виратийопи хонти четана̄йопӣ’’ти (вибха. ат̣т̣ха. 703) саммохавиноданийам̣ вуттам̣, тасма̄ кечи ‘‘а̄ди-саддена на кевалам̣ писун̣ава̄ча̄ вераман̣иа̄дӣнам̣йева сан̇гахо, атха кхо та̄диса̄нам̣ четана̄нампи ¶ сан̇гахо’’ти ваданти, там̣ пуббабха̄гавасена вуччама̄натта̄ йуджджеййа, муса̄ва̄да̄дӣхи вираман̣ака̄ле ва̄ виратийо, субха̄сита̄дива̄ча̄бха̄сана̄дика̄ле ча четана̄йо йоджетабба̄, маггаккхан̣е пана виратийова иччхитабба̄ четана̄нам̣ амагган̇гатта̄. екасса н̃а̄н̣асса дуккха̄дин̃а̄н̣ата̄ вийа, ека̄йа виратийа̄ муса̄ва̄да̄дивиратибха̄во вийа ча ека̄йа четана̄йа самма̄ва̄ча̄дикиччаттайаса̄дханасабха̄ва̄бха̄ва̄ самма̄ва̄ча̄дибха̄ва̄сиддхито, там̣сиддхийам̣ ан̇гаттайата̄сиддхито ча.
бхиккхусса ¶ а̄джӣвахетукам̣ ка̄йавачӣдуччаритам̣ на̄ма айонисо а̄ха̄рапарийесанахетукамева сийа̄ти а̄ха ‘‘кха̄данӣйа…пе… дуччарита’’нти. ка̄йавачӣдуччаритаггахан̣ан̃ча ка̄йавачӣдва̄рейева а̄джӣвапакопо, на манодва̄рети дассанаттхам̣. тена̄ха ‘‘имесуйева саттасу т̣ха̄несӯ’’ти.
ануппанна̄нанти асамуда̄ча̄равасена ва̄ ананубхӯта̄рамман̣авасена ва̄ ануппанна̄нам̣. ан̃н̃атха̄ хи анаматагге сам̣са̄ре ануппанна̄ па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ на̄ма на санти. тена̄ха ‘‘екасмим̣ бхаве’’тиа̄ди. йасмим̣ бхаве айам̣ имам̣ вӣрийам̣ а̄рабхати, тасмим̣ екасмим̣ бхаве. джанетӣти уппа̄дети. та̄дисам̣ чхандам̣ курума̄но евам̣ чхандам̣ джанети на̄ма. ва̄йа̄мам̣ каротӣти пайогам̣ параккамам̣ кароти. вӣрийам̣ ¶ паваттетӣти ка̄йикачетасикавӣрийам̣ пака̄рато ваттети. вӣрийена читтам̣ паггахитам̣ каротӣти тенева сахаджа̄тавӣрийена читтам̣ уккхипенто косаджджапа̄тато ниседханена паггахитам̣ кароти. падаханам̣ паваттетӣти падха̄нам̣ вӣрийам̣ кароти. пат̣ипа̄т̣ийа̄ панета̄ни чатта̄ри пада̄ни а̄севана̄бха̄вана̄бахулӣкаммаса̄таччакирийа̄хи йоджетабба̄ни.
уппаннапубба̄нанти садисавоха̄рена вуттам̣. бхавати хи там̣садисесу таббоха̄ро йатха̄ ‘‘са̄ ева титтири, та̄ни ева осадха̄нӣ’’ти. тена̄ха ‘‘ида̄ни та̄дисе’’ти. уппанна̄нанти ‘‘ануппанна̄’’ти аваттаббатам̣ а̄панна̄нам̣. паха̄на̄йа̄ти паджаханаттха̄йа. ануппанна̄нам̣ кусала̄нанти еттха кусала̄ти уттаримануссадхамма̄ адхиппета̄, тесан̃ча уппа̄до на̄ма адхигамо пат̣ила̄бхо, таппат̣иккхепена ануппа̄до аппат̣ила̄бхоти а̄ха ‘‘аппат̣иладдха̄нам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣна’’нти. ‘‘т̣хитийа̄ вӣрийам̣ а̄рабхатӣ’’ти вутте на кхан̣ат̣хити адхиппета̄ тадаттхам̣ вӣрийа̄раббхена пайоджана̄бха̄вато, атха кхо пабандхат̣хити адхиппета̄ти а̄ха ‘‘пунаппунам̣ уппаттипабандхавасена т̣хитаттха’’нти. саммуссанам̣ пат̣ипаккхадхаммавасена адассанамупагамананти таппат̣иккхепена асаммуссанам̣ асаммосоти а̄ха ‘‘асаммоса̄йа̄ти авина̄санаттха’’нти. бхиййобха̄во пунаппунам̣ бхаванам̣, со пана ¶ упарӯпари уппаттӣти а̄ха ‘‘упарибха̄ва̄йа̄’’ти. вепуллам̣ абхин̣хаппаваттийа̄ пагун̣абалавабха̄ва̄паттӣти вуттам̣ ‘‘вепулла̄йа̄ти випулабха̄ва̄йа̄’’ти, махантабха̄ва̄йа̄ти аттхо. бха̄вана̄йа парипӯран̣аттханти джха̄на̄дибха̄вана̄парибрӯханаттхам̣.
чатӯсу ¶ т̣ха̄несӯти ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дӣсу чатӯсу т̣ха̄несу. киччаса̄дханавасена̄ти чатуббидхассапи киччасса ¶ екаджджхам̣ ниппха̄данавасена.
джха̄на̄ни пуббабха̄гепи маггаккхан̣епи на̄на̄ти йадипи сама̄дхиупака̄ракехи абхиниропана̄нумаджджанасампийа̄йанабрӯханасантасукхасабха̄вехи витакка̄дӣхи сампайогабхедато бха̄вана̄тисайаппаватта̄нам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нам̣ васена самма̄сама̄дхи вибхатто, татха̄пи ва̄йа̄мо вийа ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дичатува̄йа̄макиччам̣, сати вийа ча асубха̄сукха̄ничча̄наттесу ка̄йа̄дӣсу субха̄дисан̃н̃а̄ппаха̄начатусатикиччам̣, еко сама̄дхи чатуджха̄насама̄дхикиччам̣ на са̄дхетӣти пуббабха̄гепи пат̣хамаджджха̄насама̄дхи ева маггаккхан̣епи, татха̄ пуббабха̄гепи чатуттхаджджха̄насама̄дхи ева маггаккхан̣е пӣти аттхо. на̄на̄маггавасена̄ти пат̣хамамагга̄дина̄на̄маггавасена джха̄на̄ни на̄на̄. дутийа̄дайопи магга̄ дутийа̄дӣнам̣ джха̄на̄нам̣. айам̣ панасса̄ти еттха маггабха̄вена чатуббидхампи екаттена гахетва̄ ‘‘асса̄’’ти вуттам̣, асса маггасса̄ти аттхо. айанти пана айам̣ джха̄навасена саббасадисасабба̄садисекаччасадисата̄ висесо.
па̄дакаджджха̄нанийамена хотӣти идха па̄дакаджджха̄нанийамам̣ дхурам̣ катва̄ вуттам̣, йатха̄ четтха, евам̣ саммохавиноданийампи (вибха. ат̣т̣ха. 205). ат̣т̣хаса̄линийам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 350) пана випассана̄нийамо вутто саббава̄да̄виродхато, идха пана саммаситаджджха̄напуггаладжджха̄сайава̄даниваттанато па̄дакаджджха̄нанийамо вутто. випассана̄нийамо пана са̄дха̄ран̣атта̄ идха̄пи на пат̣иккхиттоти дат̣т̣хаббо. ан̃н̃е ча а̄чарийава̄да̄ парато ваккхама̄на̄ вибхаджитабба̄ти йатха̄вуттамева та̄ва па̄дакаджджха̄нанийамам̣ вибхаджанто а̄ха ‘‘па̄дакаджджха̄нанийамена та̄ва̄’’ти. пат̣хамаджджха̄нико хоти, йасма̄ а̄саннападесе вут̣т̣хитасама̄патти маггасса ¶ аттано садисабха̄вам̣ кароти бхӯмиван̣н̣о вийа годха̄ван̣н̣асса. парипун̣н̣а̄нева хонтӣти ат̣т̣ха сатта ча хонтӣти аттхо. сатта хонти самма̄сан̇каппасса абха̄вато. чха хонти пӣтисамбоджджхан̇гасса абха̄вато. магган̇габоджджхан̇га̄нам̣ саттачхабха̄вам̣ атидисати ‘‘еса найо’’ти. арӯпе чатуккапан̃чакаджджха̄нам̣…пе… вуттам̣ ат̣т̣хаса̄линийанти адхиппа̄йо. нану таттха ‘‘арӯпе тикачатуккаджджха̄нам̣ уппаджджатӣ’’ти (дха. са. ат̣т̣ха. 350) вуттам̣ ¶ , на ‘‘чатуккапан̃чакаджджха̄на’’нти? саччаметам̣, йесу пана сам̣сайо аттхи, тесам̣ уппаттидассанена ¶ , тена аттхато ‘‘чатуккапан̃чакаджджха̄нам̣ уппаджджатӣ’’ти вуттамева хотӣти евама̄ха̄ти ведитаббам̣. самуда̄йан̃ча апеккхитва̄ ‘‘тан̃ча локуттарам̣, на локийа’’нти а̄ха ‘‘авайавекаттам̣ лин̇гасамуда̄йасса висесакам̣ хотӣ’’ти. чатуттхаджджха̄намева хи таттха локийам̣ уппаджджати, на чатуккам̣, пан̃чакам̣ ва̄ти. еттха катханти па̄дакаджджха̄насса абха̄ва̄ катхам̣ дат̣т̣хаббанти аттхо. там̣джха̄ника̄васса таттха тайо магга̄ уппаджджанти, таджджха̄никам̣пат̣хамапхала̄дим̣ па̄дакам̣ катва̄ упаримаггабха̄вана̄йа̄ти адхиппа̄йо. тикачатуккаджджха̄никам̣ пана маггам̣ бха̄ветва̄ таттха уппаннасса арӯпачатуттхаджджха̄нам̣, таджджха̄никам̣ пхалан̃ча па̄дакам̣ катва̄ упаримаггабха̄вана̄йа ан̃н̃аджха̄ника̄пи уппаджджантӣти, джха̄нан̇га̄динийа̄мика̄ пубба̄бхисан̇кха̄расама̄паттипа̄дакам̣, на саммаситабба̄ти пхаласса̄пи па̄даката̄ дат̣т̣хабба̄.
кечи пана̄ти морава̄пӣмаха̄даттаттхерам̣ сандха̄йа̄ха. пуна кечӣти типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхерам̣ ¶ . татийава̄ре кечӣти ‘‘па̄дакаджджха̄намева нийаметӣ’’ти евам̣ ва̄динам̣ типит̣акачӯл̣ана̄гаттхеран̃чева анантарам̣ вутте две ча тхере т̣хапетва̄ итаре тхере сандха̄йа вадати.
403. сасантатипарийа̄панна̄нам̣ дуккхасамудайа̄нам̣ аппаваттибха̄вена париггайхама̄но ниродхопи сасантатипарийа̄панно вийа хотӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘аттано ва̄ чатта̄ри сачча̄нӣ’’ти. парасса ва̄ти еттха̄пи есева найо. тена̄ха бхагава̄ ‘‘имасмим̣йева бйа̄маматте кал̣еваре сасан̃н̃имхи саманаке локан̃ча пан̃н̃а̄пеми, локасамудайан̃ча пан̃н̃а̄пеми, локаниродхан̃ча пан̃н̃а̄пеми, локаниродхага̄минипат̣ипадан̃ча пан̃н̃а̄пемӣ’’ти (сам̣. ни. 1.107; а. ни. 4.45) катхам̣ пана а̄дикаммико ниродхамаггасачча̄ни паригган̣ха̄тӣти? ануссава̄дисиддхама̄ка̄рам̣ паригган̣ха̄ти. еван̃ча катва̄ локуттарабоджджхан̇ге уддисса̄пи париггахо на вируджджхати. йатха̄самбхаватоти самбхава̄нурӯпам̣, т̣хапетва̄ ниродхасаччам̣ сесасаччавасена самудайавайа̄ти ведитабба̄ти аттхо.
чатусаччапаббаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дхамма̄нупассана̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
404. ‘‘ат̣т̣хикасан̇кхаликам̣ ¶ самам̣са’’нтиа̄дика̄ сатта сиватхика̄ ат̣т̣хикакаммат̣т̣ха̄ната̄йа итара̄сам̣ ¶ уддхума̄така̄дӣнам̣ сабха̄венева̄ти наваннам̣ сиватхика̄нам̣ аппана̄каммат̣т̣ха̄ната̄ вутта̄. двейева̄ти а̄на̄па̄нам̣, дваттим̣са̄ка̄роти има̄ни двейева. абхинивесоти випассана̄бхинивесо, со пана саммасанийадхаммапариггахо. ирийа̄патха̄, а̄локита̄дайо ча рӯпадхамма̄нам̣ аваттха̄висесаматтата̄йа на саммасанупага̄ вин̃н̃аттиа̄дайо вийа. нӣваран̣абоджджхан̇га̄ а̄дито на париггахетабба̄ти ¶ вуттам̣ ‘‘ирийа̄патха…пе… на джа̄йатӣ’’ти. кеса̄диападесена тадупа̄да̄надхамма̄ вийа ирийа̄патха̄диападесена тадаваттха̄ рӯпадхамма̄ париггайханти, нӣваран̣а̄димукхена ча там̣сампайутта̄, там̣ниссайадхамма̄ти адхиппа̄йена маха̄сиваттхеро ча ирийа̄патха̄дӣсупи ‘‘абхинивесо джа̄йатӣ’’ти авоча. ‘‘аттхи ну кхо ме’’тиа̄ди пана сабха̄вато ирийа̄патха̄дӣнам̣ а̄дикаммикасса аниччхитабха̄вадассанам̣. апарин̃н̃а̄пуббика̄ хи парин̃н̃а̄ти.
ка̄мам̣ ‘‘идха бхиккхаве бхиккхӯ’’тиа̄дина̄ уддесаниддесесу таттха таттха бхиккхуггахан̣ам̣ катам̣ там̣пат̣ипаттийа̄ бхиккхубха̄вадассанаттхам̣, десана̄ пана саббаса̄дха̄ран̣а̄ти дассетум̣ ‘‘йо хи кочи бхиккхаве’’ иччева вуттам̣, на бхиккху йева̄ти дассенто ‘‘йо хи кочи бхиккху ва̄’’тиа̄дима̄ха. дассанамаггена н̃а̄тамарийа̄дам̣ анатиккамитва̄ джа̄нантӣ сикха̄ппатта̄ аггамаггапан̃н̃а̄ ан̃н̃а̄ на̄ма, тасса пхалабха̄вато аггапхалам̣ пӣти а̄ха ‘‘ан̃н̃а̄ти арахатта’’нти.
аппатарепи ка̄ле са̄санасса ниййа̄никабха̄вам̣ дассентоти йоджана̄. ниййа̄тентоти нигаменто.
маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
10. па̄йа̄сира̄джан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄
406. бхагавата̄ ¶ ¶ ¶ евам̣ гахитана̄матта̄ти йоджана̄. йасма̄ ра̄джапутта̄ локе ‘‘кума̄ро’’ти вохарӣйанти. айан̃ча ран̃н̃о киттимапутто, тасма̄ а̄ха ‘‘ран̃н̃о…пе… сан̃джа̄ним̣сӯ’’ти.
асса̄ти тхерасса. пун̃н̃а̄ни каронто каппасатасахассам̣ девесу чева мануссесу ча уппаджджитва̄ висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи индрийа̄нам̣ апарипаккатта̄. татийадивасети паббатам̣ а̄рул̣хадивасато татийе дивасе.
тесам̣ са̄вакабодхийа̄ нийатата̄йа, пун̃н̃асамбха̄расса ча са̄тисайатта̄ винипа̄там̣ агантва̄ екам̣ буддхантарам̣…пе… анубхаванта̄нам̣. девата̄йа̄ти пуббе сахадхаммача̄ринийа̄ суддха̄ва̄садевата̄йа.
‘‘кулада̄рика̄йа куччхимхи уппанно’’ти ватва̄ там̣ евасса уппаннабха̄вам̣ мӯлато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ ‘‘са̄ ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха са̄ти кулада̄рика̄. ча-саддо бйатирекаттхо, тена вуччама̄нам̣ висесам̣ джотети. кулагхаранти патикулагехам̣. габбханимиттанти габбхасса сан̣т̣хитабха̄ванимиттам̣. сатипи виса̄кха̄йа ча са̄ваттхива̄сикулапарийа̄паннатте тасса̄ таттха падха̄набха̄вадассанаттхам̣ ‘‘виса̄кхан̃ча̄’’ти вуттам̣ йатха̄ ‘‘бра̄хман̣а̄ а̄гата̄ ва̄сит̣т̣хопи а̄гато’’ти. девата̄ти идхапи са̄ ева суддха̄ва̄садевата̄. пан̃хети ‘‘бхиккху бхиккху айам̣ ваммико’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.249) а̄гате паннарасапан̃хе.
сетабйа̄ти иттхилин̇гавасена тасса нагарасса на̄мам̣. уттарена̄ти ¶ ена-саддайогена ‘‘сетабйа’’нти упайогавачанам̣ па̄л̣ийам̣ вуттам̣. аттхавачанена пана уттарасаддам̣ апеккхитва̄ сетабйатоти ниссаккаппайого като. анабхиситтакара̄джа̄ти кхаттийаджа̄тико абхисекам̣ аппатто.
па̄йа̄сира̄джан̃н̃аваттхуван̣н̣ана̄
407. дит̣т̣хийева ¶ дит̣т̣хигатанти гата-саддена падавад̣д̣ханама̄ха, дит̣т̣хийа̄ ва̄ гатаматтам̣ ¶ дит̣т̣хигатам̣, айа̄тха̄вагга̄хита̄йа гантабба̄бха̄вато дит̣т̣хийа̄ гахан̣аматтам̣, кевало миччха̄бхинивесоти аттхо, там̣ пана дит̣т̣хигатам̣ тасса айонисоманасика̄ра̄дивасена уппаджджитва̄ пат̣ипаккхасаммукхӣбха̄ва̄бха̄вато, анурӯпа̄ха̄рала̄бхато ча самуда̄ча̄раппаттам̣ джа̄танти па̄л̣ийам̣ ‘‘уппаннам̣ хотӣ’’ти вуттам̣. там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ ападиситва̄ти тато идха̄гаччханакасса, ито таттха гаччханакасса ча ападисанато ‘‘таттха таттхева сатта̄нам̣ уччхиджджанато’’ти евама̄ди там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ пат̣ирӯпакам̣ ападиситва̄.
408. а̄панна̄надхиппетаттхависайе айам̣ пура̄-саддапайоготи а̄ха ‘‘пура̄…пе… сан̃н̃а̄петӣти йа̄ва на сан̃н̃а̄петӣ’’ти.
чандимасӯрийаупама̄ван̣н̣ана̄
411. йатха̄ чандимасӯрийа̄ ул̣а̄равипулобха̄сата̄йа ан̃н̃ена обха̄сена анабхибхаванӣйа̄, евамайампи пан̃н̃а̄обха̄сена̄ти дассенто ‘‘чандима…пе… ан̃н̃ена̄’’тиа̄дима̄ха. а̄дӣхӣти а̄ди-саддена ‘‘киттаке т̣ха̄не ете паваттенти, киттакан̃ча т̣ха̄нам̣ несам̣ а̄бха̄ пхаратӣ’’ти евама̄димпи чоданам̣ сан̇ган̣ха̄ти. паливет̣хессатӣти а̄бандхиссати, ануйун̃джиссатӣти аттхо. ниббет̣хетум̣ там̣ виссаджджетум̣. тасма̄ти йасма̄ ¶ йатха̄вуттам̣ чоданам̣ ниббет̣хетум̣ на саккоти, тасма̄. аттано аниччхитам̣ сан̇гха̄танам̣ паккхам̣ пат̣иджа̄нанто ‘‘парасмим̣ локе, на имасми’’нтиа̄дима̄ха.
катхам̣ пана̄йам̣ наттхикадит̣т̣хи ‘‘дево’’ти пат̣иджа̄на̄тӣти таттха ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘бхагава̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘дева̄пи деваттабха̄венева уччхиджджанти, манусса̄пи мануссаттабха̄венева уччхиджджантӣ’’ти евам̣ ва̄ асса дит̣т̣хи, еван̃ча катва̄ ‘‘дева̄ те, на манусса̄’’ти вачанан̃ча на вируджджхати. евам̣ чандети чандавима̄не, на ча чанде ва̄ катхийанте.
412. а̄ба̄дхо етесам̣ аттхӣти а̄ба̄дхика̄. дуккхам̣ сан̃джа̄там̣ етесанти дуккхита̄. саддха̄йа айитабба̄ саддха̄йика̄, саддха̄йа паваттит̣т̣ха̄набхӯта̄. тена̄ха ‘‘ахам̣ тумхе’’тиа̄ди. паччайо паттийа̄йанам̣ етесу аттхӣти паччайика̄.
чораупама̄ван̣н̣ана̄
413. уддиситва̄ти ¶ ¶ упечча дассетва̄. каммака̄ран̣икасаттесӯти нерайика̄нам̣ сан̇гха̄танакасаттесу. каммамева̄ти техи техи нерайикехи катакаммамева. каммака̄ран̣ам̣ каротӣти а̄йӯхана̄нурӯпам̣ там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ кароти, татха̄ дуккхам̣ уппа̄детӣти аттхо. нирайапа̄ла̄ти еттха ити-саддо а̄диаттхо, тена таттха саббам̣ нирайакан̣д̣апа̄л̣им̣ (ма. ни. 3.259) сан̇ган̣ха̄ти. евам̣ суттато (ма. ни. 3.259) нирайапа̄ла̄нам̣ аттхибха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни йуттитопи дассетум̣ ‘‘мануссалоке’’тиа̄ди вуттам̣. таттха нерайике нирайе па̄ленти тато ниггантум̣ аппада̄навасена раккхантӣти нирайапа̄ла̄. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ папан̃часӯданӣт̣ӣка̄йам̣ гахетаббам̣.
гӯтхакӯпапурисаупама̄ван̣н̣ана̄
415. ниммаджджатха̄ти ¶ ниравасесато маджджатха содхетха. там̣ пана тасса тасса гӯтхасса татха̄ содханам̣ апанайанам̣ хотӣти а̄ха ‘‘апанетха̄’’ти.
асучӣти асуддхо, со пана йасма̄ манавад̣д̣ханако манохаро на хоти, тасма̄ а̄ха ‘‘амана̄по’’ти. асучисан̇кха̄там̣ асучибха̄гатам̣ аттано сабха̄ватам̣ гато паттоти асучисан̇кха̄тоти а̄ха ‘‘асучикот̣т̣ха̄сабхӯто’’ти. дуггандхоти дут̣т̣хагандхо анит̣т̣хагандхо, со пана на йо кочи, атха кхо пӯтигандхоти а̄ха ‘‘кун̣апагандхо’’ти. джигуччхитаббайуттоти хӣл̣итаббайутто. пат̣икӯло гха̄ниндрийасса пат̣икӯларӯпо. убба̄дхатӣти упарӯпари ба̄дхати. манусса̄нам̣ гандхо…пе… ба̄дхати ативийа асучисабха̄ватта̄, асучимхийева джа̄тасам̣ваддханабха̄вато, дева̄нан̃ча гха̄напаса̄дасса тиккхависадабха̄вато.
416. дӯре ниббатта̄ параниммитавасаваттиа̄дайо.
419. сундарадхаммети собханагун̣е. сугатисукханти сугати чева таппарийа̄паннам̣ сукхан̃ча.
габбхинӣупама̄ван̣н̣ана̄
420. пун̃н̃акаммато ¶ ети уппаджджатӣти айо, сукхам̣. таппат̣ипаккхато анайо, дуккхам̣ ¶ . апакканти на сиддхам̣ на нит̣т̣ха̄наппаттам̣. на парипа̄ченти на нит̣т̣ха̄нам̣ па̄пенти. на упаччхинданти аттавинипа̄тасса са̄ваджджабха̄вато. а̄гаментӣти удиккханти. ниббисанти йасса пана там̣ каммапхалам̣ ниббисанто нийун̃джанто, ниббисанти ва̄ ниббесам̣ ветанам̣ пат̣икан̇кханто бхатапурисо йатха̄.
421. уббхиндитва̄ти упасаггена падавад̣д̣ханаматтанти а̄ха ‘‘бхиндитва̄’’ти.
супинакаупама̄ван̣н̣ана̄
422. ‘‘никкхамантам̣ ва̄ пависантам̣ ва̄ джӣва’’нти идам̣ тасса аджджха̄сайавасена вуттам̣. со хи ‘‘сатта̄нам̣ супинадассанака̄ле ¶ аттабха̄вато джӣво бахи никкхамитва̄ там̣там̣а̄ра̄мара̄ман̣еййакадассана̄дивасена ито чито ча париббхамитва̄ пунадева аттабха̄вам̣ анупависатӣ’’ти евам̣ паваттамиччха̄га̄хавипаллаттачитто. атхасса тхеро кхуддака̄йа а̄н̣ийа̄ випулам̣ а̄н̣им̣ нӣхаранто вийа джӣвасаман̃н̃а̄мукхена уччхедадит̣т̣хим̣ нӣхаритука̄мо ‘‘апи ну та̄ туйхам̣ джӣвам̣ пассанти пависантам̣ ва̄ никкхамантам̣ ва̄’’ти а̄ха. йаттха пана татха̄рӯпа̄ джӣвасаман̃н̃а̄, там̣ дассенто ‘‘читта̄ча̄рам̣ джӣванти гахетва̄ а̄ха̄’’ти вуттам̣.
423. вет̣хетва̄ти векхада̄насан̇кхепена вет̣хетва̄. чаванака̄лети чаванасса чутийа̄ паттака̄ле, на чавама̄нака̄ле. рӯпаккхандхаматтамева̄ти катипайарӯпадхаммасан̇гха̄таматтамева. утусамут̣т̣ха̄нарӯпадхаммасамӯхаматтамева хи тада̄ лаббхати, матта-саддо ва̄ висесаниваттиаттхо, тена каммаджа̄дитисантатирӯпависесам̣ ниваттети. аппаватта̄ хонтӣти аппаваттика̄ хонти, на упалаббхатӣти аттхо. вин̃н̃а̄н̣е пана джӣвасан̃н̃ӣ, тасма̄ ‘‘вин̃н̃а̄н̣аккхандхо гаччхатӣ’’ти а̄ха, таттха анупалаббханатоти адхиппа̄йо.
сантаттаайогул̣аупама̄ван̣н̣ана̄
424. вӯпасантатеджанти вигатусмам̣.
425. а̄матоти еттха а̄-саддо а̄миса-саддо вийа упад̣д̣хапарийа̄йоти а̄ха ‘‘аддхамато’’ти, а̄матоти ва̄ ӣсам̣ даратхена ¶ усмана̄ йуттамаран̣о марантоти аттхо. мӣйама̄но хи ¶ авигатусмо хоти, на мато вийа вигатусмо. тена̄ха ‘‘маритум̣ а̄раддхо хотӣ’’ти. татха̄ ¶ рӯпасса одхунанам̣ на̄масса орато париваттанамева̄ти а̄ха ‘‘орато каротха̄’’ти. орато ка̄тука̄масса пана сам̣париваттанам̣ сандхунанам̣, там̣ пана парато каран̣анти а̄ха ‘‘парато каротха̄’’ти. парамукхам̣ катасса ито чито париваттанам̣ ниддхунананти а̄ха ‘‘апара̄парам̣ каротха̄’’ти. индрийа̄ни апарибхинна̄нӣти адхиппа̄йена ‘‘тан̃ча̄йатанам̣ на пат̣исам̣ведетӣ’’ти вуттам̣.
сан̇кхадхамаупама̄ван̣н̣ана̄
426. сан̇кхам̣ дхамати, дхама̄петӣти ва̄ сан̇кхадхамо. упала̄петва̄ти упарӯпари саддайогавасена салла̄петва̄, саддайуттам̣ катва̄ти аттхо. там̣ пана аттхато дхаманамева̄ти а̄ха ‘‘дхамитва̄’’ти.
аггикаджат̣илаупама̄ван̣н̣ана̄
428. а̄хито агги етасса аттхӣти аггико, сва̄сса аггикабха̄во йасма̄ аггихутама̄ла̄ведисампа̄данехи чева индханадхӯмабарихисасаппителӯпахаран̣ехи балипуппхадхӯмагандха̄диупаха̄рехи ча тасса пайирупа̄сана̄йа иччхито, тасма̄ вуттам̣ ‘‘аггипарича̄рако’’ти. а̄йум̣ па̄пун̣а̄пеййанти йатха̄ чираджӣвӣ хоти, евам̣ а̄йум̣ паччхимавайам̣ па̄пеййам̣. вад̣д̣хим̣ гамеййанти сарӣра̄вайаве, гун̣а̄вайаве ча пха̄тим̣ па̄пеййам̣. аран̣ӣ йугал̣анти уттара̄ран̣ӣ, адхара̄ран̣ӣти аран̣ӣдвайам̣.
429. еванти ‘‘ба̄ло па̄йа̄сира̄джан̃н̃о’’тиа̄диппака̄рена. тайа̄ти тхерам̣ сандха̄йа вадати. вуттайуттака̄ран̣амаккхалаккхан̣ена̄ти вуттайуттака̄ран̣асса маккханасабха̄вена. йугагга̄халаккхан̣ена̄ти самадхураггахан̣алаккхан̣ена. пала̄сена̄ти пала̄сетӣти пала̄со, парасса гун̣е уттаритаре д̣ам̣ситва̄ вийа чхад̣д̣енто аттано гун̣ехи саме каротӣти ¶ аттхо. самакаран̣арасо хи пала̄со, тена пала̄сена.
двесаттхава̄хаупама̄ван̣н̣ана̄
430. харитакапаттанти ¶ харитаббапаттам̣, аппапаттанти аттхо. тена̄ха ‘‘антамасо’’тиа̄ди. саннаддхадханукала̄панти еттха кала̄панти тӯн̣ӣрама̄ха, тан̃ча саннайхато дхануна̄ вина̄ на саннайхатӣти а̄ха ¶ ‘‘саннаддхадханукала̄па’’нти. а̄ситтодака̄ни ват̣ума̄нӣти гаманамагга̄ чева там̣там̣удакамагга̄ ча саммадева девена пхут̣т̣хатта̄ тахам̣ тахам̣ паггхаритаудака сандама̄наудака̄. тена̄ха ‘‘парипун̣н̣асалила̄ магга̄ ча кандара̄ ча̄’’ти.
йатха̄бхатена̄ти сакат̣есу йатха̄т̣хапитена, йатха̄ ‘‘амма ито карохӣ’’ти вутте т̣хапесӣти аттхо каран̣акирийа̄йа кирийа̄са̄ман̃н̃ава̄чӣбха̄вато. тасма̄ йатха̄ропитена, йатха̄гахитена̄ти аттхо вутто.
аккхадхуттакаупама̄ван̣н̣ана̄
434. пара̄джайагул̣анти йена гул̣ена, йа̄йа сала̄ка̄йа т̣хита̄йа ча пара̄джайо хоти, там̣ адассанам̣ гаменто гилати. паджджохананти пака̄рехи джуханакаммам̣. там̣ пана балида̄навасена карӣйатӣти а̄ха ‘‘баликамма’’нти.
са̄н̣абха̄рикаупама̄ван̣н̣ана̄
436. га̄мапаттанти га̄мо ева хутва̄ а̄паджджитаббам̣, сун̃н̃абха̄вена ана̄васитаббам̣. тена̄ха ‘‘вут̣т̣хитага̄мападесо’’ти. га̄мападанти йатха̄ пурисасса па̄даниккхиттат̣т̣ха̄нам̣ адхигатапариччхедам̣ ‘‘пада’’нти вуччати, евам̣ га̄мава̄сӣхи а̄васитат̣т̣ха̄нам̣ адхигатанивуттха̄га̄рам̣ ‘‘га̄мапада’’нти вуттам̣. тена̄ха ‘‘айамеваттхо’’ти. сусаннаддхоти ¶ сукхена гахетва̄ гаманайогйата̄васена сут̣т̣ху саджджито. там̣ пана сусаджджанам̣ сут̣т̣ху бандханавасенева̄ти а̄ха ‘‘субаддхо’’ти.
айа̄дӣнампи лохабха̄ве сатипи лоха-саддо са̄сане тамбалохе нирул̣хоти а̄ха ‘‘лоханти тамбалоха’’нти.
саран̣агаманаван̣н̣ана̄
437. абхираддхоти ¶ а̄ра̄дхитачитто, са̄санасса а̄ра̄дхитачиттата̄ пасӣданавасена̄ти а̄ха ‘‘абхиппасанно’’ти. пан̃хупат̣т̣ха̄на̄нӣти пан̃хесу упат̣т̣ха̄на̄ни майа̄ пуччхитаттхесу тумха̄кам̣ виссаджджанавасена н̃а̄н̣упат̣т̣ха̄на̄ни.
йан̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄
438. сан̇гха̄танти ¶ сам̣-саддо падавад̣д̣ханаматтанти а̄ха ‘‘гха̄та’’нти. випа̄капхалена̄ти садисапхалена. махаппхало на хоти гава̄дипа̄н̣агха̄тена упаккилит̣т̣хабха̄вато. гун̣а̄нисам̣сена̄ти уддайапхалена. а̄нубха̄ваджутийа̄ти пат̣ипаккхавигаманаджанитена сабха̄васан̇кха̄тена теджена. на маха̄джутико хоти апарисуддхабха̄вато. випа̄кавиппха̄рата̄йа̄ти випа̄капхаласса випулата̄йа, па̄рипӯрийа̄ти аттхо. дут̣т̣хукхеттети усабха̄дидосехи дӯситакхетте, там̣ пана ваппа̄бха̄вато аса̄рам̣ хотӣти а̄ха ‘‘нисса̄ракхетте’’ти. дуббхӯмети куччхитабхӯмибха̄ге, сва̄сса куччхитабха̄во аса̄рата̄йа ва̄ сийа̄ нинната̄дидосавасена ва̄. таттха пат̣хамо паккхо пат̣хамападена дасситоти итарам̣ дассенто ‘‘висамабхӯмибха̄ге’’ти а̄ха. дан̣д̣а̄бхигха̄та̄дина̄ чхиннабхинна̄ни. пӯтӣнӣти гомайалепада̄на̄дисукхена асуккха̄питатта̄ пӯтибха̄вам̣ гата̄ни. та̄ни пана йасма̄ са̄раванта̄ни на хонти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘нисса̄ра̄нӣ’’ти. ва̄та̄тапахата̄нӣти ва̄тена ча а̄тапена ча винат̣т̣хабӣджаса̄маттхийа̄ни. тена̄ха ‘‘парийа̄диннатеджа̄нӣ’’ти. йам̣ ¶ йатха̄джа̄тавӣхиа̄дигатена тан̣д̣улена ан̇куруппа̄данайогйабӣджаса̄маттхийам̣, там̣ тан̣д̣уласа̄ро, тасса а̄да̄нам̣ гахан̣ам̣ татха̄уппаджджанамева. ета̄ни пана бӣджа̄ни на та̄диса̄ни кхан̣д̣а̄дидосавантата̄йа. дха̄ра̄йа кхетте ануппавесанам̣ на̄ма вассанамева, там̣ пат̣иккхепавасена дассенто а̄ха ‘‘на самма̄ вассеййа̄’’ти. ан̇курамӯлапатта̄дӣхӣти четтха ан̇кураканда̄дӣхи уддхам̣ вуддхим̣, мӯладжат̣а̄дӣхи хет̣т̣ха̄ вирул̣хим̣, паттапуппха̄дӣхи самантато ча вепулланти йоджана̄.
апарӯпагха̄тена̄ти паресам̣ виба̄дханена. уппаннапаччайатоти ниббаттитагха̄саччха̄дана̄дидеййадхаммато. гава̄дигха̄тенапи хи таттха пат̣игга̄хака̄нам̣ гха̄со сан̇кӣйати. ‘‘апарӯпагха̄тита̄йа̄’’ти идам̣ сӣлавантата̄йа ка̄ран̣авачанам̣ ¶ . гун̣а̄тиреканти гун̣а̄тириттам̣, сӣла̄дилокуттарагун̣ехи висит̣т̣ханти аттхо. випула̄ти саддха̄сампада̄дивасена ул̣а̄ра̄.
уттарама̄н̣ававаттхуван̣н̣ана̄
439. атха кхо техи сакун̣д̣акехи тан̣д̣улехи сиддхам̣бхаттам̣ уттан̣д̣уламева хотӣти а̄ха ‘‘уттан̣д̣улабхатта’’нти. билан̇гам̣ вуччати а̄рана̄лам̣ билан̇гато ниббаттанато, тадева кан̃джийато джа̄танти кан̃джийам̣, там̣ дутийам̣ етасса̄ти билан̇гадутийам̣, там̣ ‘‘кан̃джикадутийа’’нти ча вуттам̣. дхорака̄нӣти дховийа̄ни. йасма̄ тхӯлатара̄нипи ‘‘тхӯла̄нӣ’’ти ваттаббатам̣ араханти, тасма̄ ‘‘тхӯла̄ни ¶ ча̄’’ти вуттам̣. гул̣адаса̄нӣти сутта̄нам̣ тхӯлата̄йа, кан̃джикасса бахалата̄йа ча пин̣д̣итадаса̄ни. тена̄ха ‘‘пун̃джапун̃джа…пе… даса̄нӣ’’ти. ануддисатӣти ану ану катхети.
440. асаккаччанти на саккаччам̣ ана̄дарака̄рам̣, там̣ пана ¶ каммапхаласаддха̄йа абха̄вена хотӣти а̄ха ‘‘саддха̄вирахита’’нти. ачиттӣкатанти читтӣка̄рапаччупат̣т̣ха̄панавасена на читтӣкатам̣. тена̄ха ‘‘читтӣка̄равирахита’’нтиа̄ди. читтӣка̄рарахитам̣ ва̄ ачиттӣкатам̣, йатха̄ катам̣ паресам̣ вимхайа̄вахам̣ хоти, татха̄ акатам̣. читтасса ул̣а̄рапан̣ӣтабха̄во пана асаккаччада̄ненева ба̄дхито. апавиддханти чхад̣д̣анӣйадхаммам̣ вийа апавиддхам̣ катва̄, етена тасмим̣ да̄не га̄рава̄каран̣ам̣ вадати. серӣсакам̣ на̄ма̄ти ‘‘серӣсака’’нти евам̣ на̄макам̣. туччханти париджанапариччхедавирахато риттам̣.
па̄йа̄сидевапуттаван̣н̣ана̄
441. тасса̄нубха̄вена̄ти тасса да̄насса а̄нубха̄вена. сирӣсаруккхоти пабхассаракхандхавит̣апаса̄кха̄пала̄сасампанно манун̃н̃адассано диббо сирӣсаруккхо. ат̣т̣ха̄сӣти пхаласса каммасариккхатам̣ дассенто вима̄надва̄ре ниббаттитва̄ ат̣т̣ха̄си. пубба̄чин̣н̣авасена̄ти пуримаджа̄тийам̣ таттха нива̄сапаричайанавасена. на кевалам̣ пубба̄чин̣н̣авасенева, атха кхо утусукхумавасена пӣти дассенто ‘‘таттха кирасса утусукхам̣ хотӣ’’ти а̄ха.
соти ¶ уттаро ма̄н̣аво. йади асаккаччам̣ да̄нам̣ датва̄ па̄йа̄си таттха ниббатто, па̄йа̄сисса парича̄рика̄ саккаччам̣ да̄нам̣ датва̄ катхам̣ таттха ниббатта̄ти а̄ха ‘‘па̄йа̄сисса пана̄’’ти. никантивасена̄ти па̄йа̄симхи са̄пеккха̄васена, пуббепи ва̄ таттха нивуттхапуббата̄йа. диса̄ча̄рикавима̄нанти а̄ка̄сат̣т̣хам̣ хутва̄ диса̄су вичаран̣акавима̄нам̣, на руккхапаббатасикхара̄дисамбандхам̣. ват̣т̣аниат̣авийанти вима̄навӣтхийанти.
па̄йа̄сира̄джан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
нит̣т̣хита̄ ча маха̄ваггат̣т̣хакатха̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.
маха̄ваггат̣ӣка̄ нит̣т̣хита̄.