📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

дӣгханика̄йе

сӣлаккхандхаваггаабхинават̣ӣка̄

(дутийо бха̄го)

2. са̄ман̃н̃апхаласуттаван̣н̣ана̄

ра̄джа̄маччакатха̄ван̣н̣ана̄

150. ида̄ни са̄ман̃н̃апхаласуттасса сам̣ван̣н̣ана̄ккамо ануппаттоти дассетум̣ ‘‘евам̣…пе… сутта’’нтиа̄дима̄ха. таттха анупуббападаван̣н̣ана̄ти ануккамена падаван̣н̣ана̄, падам̣ падам̣ пати ануккамена ван̣н̣ана̄ти вуттам̣ хоти. пуббе вуттан̃хи, утта̄нам̣ ва̄ падаман̃н̃атра ван̣н̣ана̄пи ‘‘анупуббападаван̣н̣ана̄’’ твева вуччати. еван̃ча катва̄ ‘‘апуббападаван̣н̣ана̄’’типи пат̣ханти, пуббе аван̣н̣итападаван̣н̣ана̄ти аттхо. дуггаджанападат̣т̣ха̄нависесасампада̄дийогато падха̄набха̄вена ра̄джӯхи гахитат̣т̣хена евам̣на̄макам̣, на пана на̄маматтена̄ти а̄ха ‘‘тан̃хӣ’’тиа̄ди. нану маха̄вагге маха̄говиндасутте а̄гато еса пурохито ева, на ра̄джа̄, касма̄ со ра̄джасаддавачанӣйабха̄вена гахитоти? маха̄говиндена пурохитена париггахитампи четам̣ рен̣уна̄ на̄ма магадхара̄джена париггахитамева̄ти аттхасамбхавато евам̣ вуттам̣, на пана со ра̄джасаддавачанӣйабха̄вена гахито тасса ра̄джа̄бха̄вато. маха̄говиндапариггахитабха̄вакиттанан̃хи тада̄ рен̣уран̃н̃а̄ париггахитабха̄вӯпалаккхан̣ам̣. со хи тасса саббакиччака̄рако пурохито, идампи ча локе самуда̄чин̣н̣ам̣ ‘‘ра̄джакаммапасутена катампи ран̃н̃а̄ ката’’нти. идам̣ вуттам̣ хоти – мандха̄туран̃н̃а̄ чева маха̄говиндам̣ бодхисаттам̣ пурохитама̄н̣а̄петва̄ рен̣уран̃н̃а̄ ча ан̃н̃ехи ча ра̄джӯхи париггахитатта̄ ра̄джагаханти. кечи пана ‘‘маха̄говиндо’’ти маха̄нубха̄во еко пура̄тано ра̄джа̄ти ваданти. париггахитатта̄ти ра̄джадха̄нӣбха̄вена париггахитатта̄. гайхатӣти хи гахам̣, ра̄джӯнам̣, ра̄джӯхи ва̄ гаханти ра̄джагахам̣. нагарасадда̄пеккха̄йа напум̣саканиддесо.

ан̃н̃епеттха пака̄рети нагарама̄панена ран̃н̃а̄ ка̄ритасаббагехатта̄ ра̄джагахам̣, гиджджхакӯт̣а̄дӣхи пан̃чахи паббатехи париккхиттатта̄ паббатара̄джехи париккхиттагехасадисантипи ра̄джагахам̣, сампаннабхаваната̄йа ра̄джама̄нам̣ гехантипи ра̄джагахам̣, сусам̣вихита̄раккхата̄йа анаттха̄вахитука̄мена упагата̄нам̣ пат̣ира̄джӯнам̣ гахам̣ гахан̣абхӯтантипи ра̄джагахам̣, ра̄джӯхи дисва̄ самма̄ патит̣т̣ха̄питатта̄ тесам̣ гахам̣ гехабхӯтантипи ра̄джагахам̣, а̄ра̄мара̄ман̣еййата̄дӣхи ра̄джати, нива̄сасукхата̄дина̄ ча саттехи маматтавасена гайхати париггайхатӣтипи ра̄джагаханти едисе пака̄ре. на̄маматтамева пуббе вуттанайена̄ти аттхо. со пана падесо висесат̣т̣ха̄набха̄вена ул̣а̄расаттапарибхоготи а̄ха ‘‘там̣ панета’’нтиа̄ди. таттха ‘‘буддхака̄ле, чаккаваттика̄ле ча̄’’ти идам̣ йебхуййавасена вуттам̣ ан̃н̃ада̄пи када̄чи самбхавато, ‘‘нагарам̣ хотӣ’’ти ча идам̣ упалаккхан̣амева манусса̄ва̄сассева асамбхавато. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘сесака̄ле сун̃н̃ам̣ хотӣ’’тиа̄ди. тесанти йаккха̄нам̣. васанавананти а̄па̄набхӯмибхӯтам̣ упаванам̣.

ависесена̄ти виха̄рабха̄васа̄ман̃н̃ена, саддантарасаннидха̄насиддхам̣ висесапара̄масанамантарена̄ти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто вихарати, (а. ни. 5.101; па̄чи. 147; пари. 441) пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати, (дха. са. 160) метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихарати, (дӣ. ни. 3.71, 308; ма. ни. 1.77, 459, 509; 2.309, 315; 3.230; вибха. 642) саббанимитта̄нам̣ аманасика̄ра̄ анимиттам̣ четосама̄дхим̣ упасампаджджа вихаратӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.459) саддантарасаннидха̄насиддхена висесапара̄масанена йатха̄ккамам̣ ирийа̄патхавиха̄ра̄дивисесавиха̄расаман̇гӣпаридӣпанам̣, на евамидам̣, идам̣ пана татха̄ висесапара̄масанамантарена ан̃н̃атаравиха̄расаман̇гӣпаридӣпананти.

сатипи ча вуттанайена ан̃н̃атаравиха̄расаман̇гӣпаридӣпане идха ирийа̄патхасан̇кха̄тависесавиха̄расаман̇гӣпаридӣпанамева самбхаватӣти дассети ‘‘идха пана̄’’тиа̄дина̄. касма̄ пана саддантарасаннидха̄насиддхасса висесапара̄масанасса̄бха̄вепи идха висесавиха̄расаман̇гӣпаридӣпанам̣ самбхаватӣти? висесавиха̄расаман̇гӣпаридӣпанасса саддантарасан̇кха̄тависесавачанасса абха̄вато ева. висесавачане хи асати висесамиччхата̄ висесо пайоджитабботи. апича ирийа̄патхасама̄йогапаридӣпанасса аттхато сиддхатта̄ татха̄дӣпанамева самбхаватӣти. касма̄ ча̄йаматтхо сиддхоти? диббавиха̄ра̄дӣнампи са̄дха̄ран̣ато. када̄чипи хи ирийа̄патхавиха̄рена вина̄ на бхавати тамантарена аттабха̄вапарихаран̣а̄бха̄ватоти.

ирийанам̣ паваттанам̣ ирийа̄, ка̄йикакирийа̄, тасса̄ паваттанупа̄йабха̄вато патхоти ирийа̄патхо, т̣ха̄нанисаджджа̄дайо. на хи т̣ха̄нанисаджджа̄диаваттха̄хи вина̄ кан̃чи ка̄йикам̣ кирийам̣ паваттетум̣ сакка̄, тасма̄ со та̄йа паваттанупа̄йоти вуччати. вихарати паваттати етена, вихаран̣аматтам̣ ва̄ танти виха̄ро, со ева виха̄ро татха̄, аттхато панеса т̣ха̄нанисаджджа̄диа̄ка̄раппаватто чатусантатирӯпаппабандхова. диви бхаво диббо, таттха бахулам̣ паваттийа̄ брахмапа̄рисаджджа̄дидевалоке бхавоти аттхо, йо ва̄ таттха дибба̄нубха̄во, тадаттха̄йа сам̣ваттатӣти диббо, абхин̃н̃а̄бхинӣха̄ра̄дивасена ва̄ маха̄гатикатта̄ диббо, сова виха̄ро, диббабха̄ва̄вахо ва̄ виха̄ро диббавиха̄ро, махаггатаджджха̄на̄ни. неттийам̣ [нетти. 86 (аттхато сама̄нам̣)] пана чатассо а̄руппасама̄паттийо а̄нен̃джавиха̄ра̄ти висум̣ вуттам̣, там̣ пана метта̄джджха̄на̄дӣнам̣ брахмавиха̄рата̄ вийа та̄сам̣ бха̄вана̄висесабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. ат̣т̣хакатха̄су пана диббабха̄ва̄вахаса̄ман̃н̃ато та̄пи ‘‘диббавиха̄ра̄’’ твева вутта̄. брахма̄нам̣, брахмабхӯта̄ ва̄ хитӯпасам̣ха̄ра̄дивасена паваттийа̄ сет̣т̣хабхӯта̄ виха̄ра̄ти брахмавиха̄ра̄, метта̄джджха̄на̄дивасена паватта̄ чатассо аппаман̃н̃а̄йо. арийа̄ уттама̄, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣атта̄ ва̄ арийа̄нам̣ виха̄ра̄ти арийавиха̄ра̄, чатассопи пхаласама̄паттийо. идха пана рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нам̣, таббасена паватта̄ аппаман̃н̃а̄йо, чатуттхаджджха̄никааггапхаласама̄патти ча бхагавато диббабрахмаарийавиха̄ра̄.

ан̃н̃атаравиха̄расаман̇гӣпаридӣпананти та̄самекато аппаваттатта̄ екена ва̄ двӣхи ва̄ саман̇гӣбха̄вапаридӣпанам̣, бха̄валопена̄йам̣ бха̄ваппадха̄нена ва̄ ниддесо. бхагава̄ хи лобхадосамохуссанне локе сакапат̣ипаттийа̄ венеййа̄нам̣ винайанаттхам̣ там̣ там̣ виха̄ре упасампаджджа вихарати. татха̄ хи йада̄ сатта̄ ка̄месу виппат̣ипаджджанти, тада̄ кира бхагава̄ диббена виха̄рена вихарати тесам̣ алобхакусаламӯлуппа̄данаттхам̣ ‘‘аппева на̄ма имам̣ пат̣ипаттим̣ дисва̄ еттха ручимуппа̄детва̄ ка̄месу вираджджеййу’’нти. йада̄ пана иссарийаттхам̣ саттесу виппат̣ипаджджанти, тада̄ брахмавиха̄рена вихарати тесам̣ адосакусаламӯлуппа̄данаттхам̣ ‘‘аппева на̄ма имам̣ пат̣ипаттим̣ дисва̄ еттха ручимуппа̄детва̄ адосена досам̣ вӯпасамеййу’’нти. йада̄ пана паббаджита̄ дхамма̄дхикаран̣ам̣ виваданти, тада̄ арийавиха̄рена вихарати тесам̣ амохакусаламӯлуппа̄данаттхам̣ ‘‘аппева на̄ма имам̣ пат̣ипаттим̣ дисва̄ еттха ручимуппа̄детва̄ амохена мохам̣ вӯпасамеййу’’нти. еван̃ча катва̄ имехи диббабрахмаарийавиха̄рехи сатта̄нам̣ вивидхам̣ хитасукхам̣ харати, ирийа̄патхавиха̄рена ча екам̣ ирийа̄патхаба̄дханам̣ ан̃н̃ена ирийа̄патхена виччхиндитва̄ апарипатантам̣ аттабха̄вам̣ харатӣти вуттам̣ ‘‘ан̃н̃атаравиха̄расаман̇гӣпаридӣпана’’нти.

‘‘тена̄’’тиа̄ди йатха̄вуттасам̣ван̣н̣ана̄йа гун̣адассанам̣, тасма̄ти аттхо, йатха̄вуттаттхасаматтханам̣ ва̄. тена ирийа̄патхавиха̄рена вихаратӣти самбандхо. татха̄ вадама̄но пана вихаратӣти еттха ви-саддо виччхеданаттхаджотако, ‘‘харатӣ’’ти етасса ча нети паваттетӣти аттхоти н̃а̄пети ‘‘т̣хитопӣ’’тиа̄дина̄ виччхеданайана̄ка̄рена вуттатта̄. еван̃хи сати таттха касса кена виччхинданам̣, катхам̣ касса найананти антолӣначоданам̣ сандха̄йа̄ха. ‘‘со хӣ’’тиа̄дӣти айампи самбандхо упапанно хоти. йадипи бхагава̄ екенева ирийа̄патхена чиратарам̣ ка̄лам̣ паваттетум̣ саккоти, татха̄пи упа̄диннакасса на̄ма сарӣрасса айам̣ сабха̄воти дассетум̣ ‘‘екам̣ ирийа̄патхаба̄дхана’’нтиа̄ди вуттам̣. апарипатантанти бха̄ванапум̣саканиддесо, апатама̄нам̣ катва̄ти аттхо. йасма̄ пана бхагава̄ йаттха каттхачи васанто венеййа̄нам̣ дхаммам̣ десенто, на̄на̄сама̄паттӣхи ча ка̄лам̣ вӣтина̄менто васати, сатта̄нам̣, аттано ча вивидхам̣ сукхам̣ харати, тасма̄ вивидхам̣ харатӣти вихаратӣти евампеттха аттхо ведитаббо.

гочарага̄манидассанаттхам̣ ‘‘ра̄джагахе’’ти ватва̄ буддха̄наманурӯпанива̄сат̣т̣ха̄надассанаттхам̣ пуна ‘‘амбаване’’ти вуттанти дассенто ‘‘идамасса̄’’тиа̄дима̄ха. асса̄ти бхагавато. тасса̄ти ра̄джагахасан̇кха̄тасса гочарага̄масса. йасса самӣпавасена ‘‘ра̄джагахе’’ти бхуммавачанам̣ паваттати, сопи тасса самӣпавасена ваттабботи дассети ‘‘ра̄джагахасамӣпе амбаване’’ти имина̄. самӣпаттхети амбаванасса самӣпаттхе. етанти ‘‘ра̄джагахе’’ти вачанам̣. бхуммавачананти а̄дха̄равачанам̣. бхаванти еттха̄ти хи бхуммам̣, а̄дха̄ро, тадева вачанам̣ татха̄, бхумме паваттам̣ ва̄ вачанам̣ вибхатти бхуммавачанам̣, тена йуттам̣ татха̄, саттамӣвибхаттийуттападанти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – ка̄мам̣ бхагава̄ амбаванейева вихарати. тассамӣпатта̄ пана гочарага̄мадассанаттхам̣ бхуммавачанавасена ‘‘ра̄джагахе’’типи вуттам̣ йатха̄ там̣ ‘‘ган̇га̄йам̣ га̄во чаранти, кӯпе гаггакула’’нти ча̄ти. аненева йади бхагава̄ ра̄джагахе вихарати, атха на ваттаббам̣ ‘‘амбаване’’ти. йади ча амбаване, евампи на ваттаббам̣ ‘‘ра̄джагахе’’ти. на хи ‘‘па̄т̣алипутте па̄са̄де васатӣ’’тиа̄дӣсу вийа идха адхикаран̣а̄дхикаран̣асса абха̄вато адхикаран̣асса двайаниддесо йутто сийа̄ти чодана̄ анавака̄са̄ ката̄ти дат̣т̣хаббам̣. кума̄рабхато ева кома̄рабхаччо сакаттхавуттипаччайена, нируттинайена ва̄ йатха̄ ‘‘бхисаггамева бхесаджджа’’нти. ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄дина̄ кхандхакапа̄л̣ивасена тадаттхам̣ са̄дхети. касма̄ ча амбаванам̣ джӣвакасамбандхам̣ катва̄ вуттанти ануйогена мӯлато пат̣т̣ха̄йа таматтхам̣ дассенто ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха.

доса̄бхисаннанти ва̄тапитта̄дивасена уссаннадосам̣. виречетва̄ти досаппакопато вивечетва̄. сивеййакам̣ дуссайуганти сивират̣т̣хе джа̄там̣ махаггхам̣ дуссайугам̣. дивасасса дваттиккхаттунти екассева дивасасса двива̄ре ва̄ тива̄ре ва̄ бха̄ге, бхумматтхе ва̄ етам̣ са̄мивачанам̣, екасмим̣йева дивасе двива̄рам̣ ва̄ тива̄рам̣ ва̄ти аттхо. тамбапат̣т̣аван̣н̣ена̄ти тамбалохапат̣т̣аван̣н̣ена. сачӣварабхаттена̄ти чӣварена, бхаттена ча. ‘‘там̣ сандха̄йа̄’’ти имина̄ на бхагава̄ амбаванаматтейева вихарати, атха кхо евам̣ кате виха̄ре. со пана тададхикаран̣ата̄йа висум̣ адхикаран̣абха̄вена на вуттоти сандха̄йабха̄ситаматтхам̣ дассети. са̄ман̃н̃е хи сати сандха̄йабха̄ситаниддха̄ран̣ам̣.

ад̣д̣хена тел̣аса ад̣д̣хател̣аса. та̄дисехи бхиккхусатехи. ад̣д̣хо панеттха сатассева. йена хи пайутто таббха̄гава̄чако ад̣д̣хасаддо, со ча кхо пан̣н̣а̄са̄ва, тасма̄ пан̃н̃а̄са̄йа ӯна̄ни тел̣аса бхиккхусата̄нӣти аттхам̣ вин̃н̃а̄петум̣ ‘‘ад̣д̣хасатена̄’’тиа̄ди вуттам̣. ад̣д̣хамева сатам̣ сатасса ва̄ ад̣д̣хам̣ татха̄.

ра̄джатӣти аттано иссарийасампаттийа̄ диббати собхати ча. ран̃джетӣти да̄на̄дина̄, сассамедха̄дина̄ ча чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи рамети, аттани ва̄ ра̄гам̣ каротӣти аттхо. ча-саддо четтха викаппанаттхо. джанападава̄чино путхувачанапаратта̄ ‘‘магадха̄на’’нти вуттам̣, джанаппада̄падесена ва̄ табба̄сика̄нам̣ гахитатта̄. ран̃н̃оти питу бимбиса̄раран̃н̃о. сасати хим̣сатӣти сатту, верӣ, аджа̄тойева сатту аджа̄тасатту. ‘‘немиттакехи ниддит̣т̣хо’’ти вачанена ча аджа̄тасса тасса саттубха̄во на та̄ва хоти, саттубха̄васса пана татха̄ ниддит̣т̣хатта̄ евам̣ вохарӣйатӣти дассети. аджа̄тассева пана тасса ‘‘ран̃н̃о лохитам̣ пивеййа’’нти девийа̄ дохал̣асса паваттатта̄ аджа̄тойевеса ран̃н̃о саттӯтипи ваданти.

‘‘тасми’’нтиа̄дина̄ тадаттхам̣ виварати, саматтхети ча. дохал̣оти абхила̄со. бха̄рийети гаруке, ан̃н̃есам̣ асаккун̣еййе ва̄. асакконтӣти асаккун̣ама̄на̄. акатхентӣти акатхайама̄на̄ сама̄на̄. нибандхитва̄ти вачаса̄ бандхитва̄. суван̣н̣асаттхакена̄ти суван̣н̣амайена саттхакена, гханасуван̣н̣акатена̄ти аттхо. айомайан̃хи ран̃н̃о сарӣрам̣ упанетум̣ айуттанти ваданти. суван̣н̣апариккхатена ва̄ айомайасаттхена̄ти аттхепи айамева̄дхиппа̄йо. ба̄хум̣ пха̄ла̄петва̄ти лохитасира̄ведхавасена ба̄хум̣ пха̄ла̄петва̄. кеваласса лохитасса габбхинийа̄ дуджджӣрабха̄вато удакена самбхиндитва̄ па̄йеси. хан̃н̃иссатӣти хан̃н̃иссате, а̄йатим̣ ханӣйатети аттхо. немиттака̄нам̣ вачанам̣ татхам̣ ва̄ сийа̄, витатхам̣ ва̄ти адхиппа̄йена ‘‘путтоти ва̄ дхӣта̄ти ва̄ на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти вуттам̣. ‘‘аттано’’тиа̄дина̄ ан̃н̃ампи ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ нива̄реси. ран̃н̃о бха̄во раджджам̣, раджджасса самӣпе паваттатӣти опараджджам̣, т̣ха̄нантарам̣.

маха̄ти махатӣ. сама̄се вийа хи ва̄кйепи махантасаддасса маха̄десо. дхура̄ти ган̣асса дхурабхӯта̄, дхорайха̄ джет̣т̣хака̄ти аттхо. дхурам̣ нӣхара̄мӣти ган̣адхурама̄ваха̄ми, ган̣абандхийам̣ ниббаттесса̄мӣти вуттам̣ хоти. ‘‘со на сакка̄’’тиа̄дина̄ пуна чинтана̄ка̄рам̣ дассети. иддхипа̄т̣иха̄рийена̄ти ахимекхаликакума̄раван̣н̣авикуббаниддхина̄. тена̄ти аппа̄йукабха̄вена. хӣти нипа̄таматтам̣. тена хӣти ва̄ уййоджанаттхе нипа̄то. тена вуттам̣ ‘‘кума̄рам̣…пе… уййоджесӣ’’ти. буддхо бхависса̄мӣти еттха ити-саддо идаматтхо, имина̄ кхандхаке а̄гатанайена̄ти аттхо. пуббе кхотиа̄дӣхипи кхандхакапа̄л̣ийева (чӯл̣ава. 339).

поттханийанти чхурикам̣. йам̣ ‘‘накхара’’нтипи вуччати, дива̄ дивасети (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.150) дивасассапи дива̄. са̄мйаттхе хетам̣ бхуммавачанам̣ ‘‘дива̄ дивасасса̄’’ти ан̃н̃аттха дассанато. дивасса дивасетипи ват̣т̣ати ака̄рантассапи дивасаддасса виджджама̄натта̄. непа̄тикампи дива̄саддамиччханти саддавидӯ, маджджханхикавела̄йанти аттхо. са̄ хи дивасасса висесо дивасоти. ‘‘бхӣто’’тиа̄ди парийа̄йо, ка̄йатхамбханена ва̄ бхӣто. хадайамам̣сачаланена уббигго. ‘‘джа̄неййум̣ ва̄, ма̄ ва̄’’ти парисан̇ка̄йа уссан̇кӣ. н̃а̄те сати аттано а̄гаччхама̄набхайавасена утрасто. вуттаппака̄ранти девадаттена вутта̄ка̄рам̣ виппака̄ранти апака̄рам̣ анупака̄рам̣, випарӣтакиччам̣ ва̄. саббе бхиккхӯти девадаттапарисам̣ сандха̄йа̄ха.

аччхиндитва̄ти апанайанавасена вилумпитва̄. раджджена̄ти виджитена. екасса ран̃н̃о а̄н̣а̄паваттит̣т̣ха̄нам̣ ‘‘раджджа’’нти хи вуттам̣, ра̄джабха̄вена ва̄.

манасо аттхо иччха̄ маноратхо ра-ка̄ра̄гамам̣, та-ка̄ралопан̃ча катва̄, читтасса ва̄ на̄на̄рамман̣есу виббхамакаран̣ато манасо ратхо ива маноратхо, мано ева ратхо вийа̄ти ва̄ маноратхотипи неруттика̄ ваданти. сукиччака̄римхӣти сукиччака̄рӣ амхи. авама̄нанти аваман̃н̃анам̣ ана̄дарам̣. мӯлагхаччанти джӣвита̄ воропанам̣ сандха̄йа̄ха, бха̄ванапум̣сакаметам̣. ра̄джакула̄нам̣ кира саттхена гха̄танам̣ ра̄джӯнамана̄чин̣н̣ам̣, тасма̄ со ‘‘нану бханте’’тиа̄дима̄ха. та̄панагехам̣ на̄ма ун̣хагаха̄панагехам̣, там̣ пана дхӯменева аччхинна̄. тена вуттам̣ ‘‘дхӯмагхара’’нти. каммакаран̣аттха̄йа̄ти та̄пана каммакаран̣аттхамева. кеначи чха̄дитатта̄ уччо ан̇готи уччан̇го, йасса кассачи гахан̣аттхам̣ пат̣иччханно уннатан̇готи идха адхиппето. тена вуттам̣ ‘‘уччан̇гам̣ катва̄ пависитум̣ ма̄ детха̄’’ти. ‘‘уччхан̇ге катва̄’’типи па̄т̣хо, евам̣ сати маджджхиман̇гова, уччхан̇ге кин̃чи гахетаббам̣ катва̄ти аттхо. мол̣ийанти чӯл̣а̄йам̣ ‘‘чхетва̄на мол̣им̣ варагандхава̄сита’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.1; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.55; апа. ат̣т̣ха. 1.авидӯренида̄накатха̄; бу. вам̣. ат̣т̣ха. 27.авидӯренида̄накатха̄; джа̄. ат̣т̣ха. 1.авидӯренида̄накатха̄) вийа. тена̄ха ‘‘мол̣им̣ бандхитва̄’’ти. чатумадхурена̄ти сапписаккарамадхуна̄л̣икераснехасан̇кха̄техи чатӯхи мадхурехи абхисан̇кхатапа̄нависесена̄ти ваданти, там̣ маха̄дхаммасама̄да̄насуттапа̄л̣ийа̄ (ма. ни. 1.473) на самети. вуттан̃хи таттха ‘‘дадхи ча мадху ча саппи ча пха̄н̣итан̃ча екаджджхам̣ сам̣сат̣т̣ха’’нти, (ма. ни. 1.485) тадат̣т̣хакатха̄йан̃ча вуттам̣ ‘‘дадхи ча мадху ча̄ти супарисуддхам̣ дадхи ча сумадхурам̣ мадху ча. екаджджхам̣ сам̣сат̣т̣ханти екато катва̄ мисситам̣ а̄лул̣итам̣. тасса танти тасса там̣ чатумадхурабхесаджджам̣ пивато’’ти ‘‘аттупаккамена маран̣ам̣ на йутта’’нти манаси катва̄ ра̄джа̄ тасса̄ сарӣрам̣ лехитва̄ йа̄пети. на хи арийа̄ атта̄нам̣ винипа̄тенти.

маггапхаласукхена̄ти маггапхаласукхавата̄, сота̄паттимаггапхаласукхӯпасан̃хитена чан̇камена йа̄петӣти аттхо. ха̄ресса̄мӣти апанесса̄ми. вӣтаччитехӣти вигатааччитехи джа̄лавигатехи суддхан̇га̄рехи. кеначи сан̃н̃аттоти кеначи самма̄ н̃а̄пито, овадитоти вуттам̣ хоти. массукаран̣аттха̄йа̄ти массувисодханаттха̄йа. манам̣ каротха̄ти йатха̄ ран̃н̃о манам̣ хоти, татха̄ каротха. пуббети пуримабхаве. четийан̇ган̣ети гандхапуппха̄дӣхи пӯджанат̣т̣ха̄набхӯте четийасса бхӯмитале. нисаджджанаттха̄йа̄ти бхиккхусан̇гхасса нисӣданаттха̄йа. пан̃н̃аттакат̣аса̄раканти пан̃н̃апетаббауттамакилан̃джам̣. татха̄видхо килан̃джо хи ‘‘кат̣аса̄рако’’ти вуччати. тасса̄ти йатха̄вуттасса каммадвайасса. там̣ пана манопадосавасенева тена катанти дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ха –

‘‘манопуббан̇гама̄ дхамма̄, маносет̣т̣ха̄ маномайа̄;

манаса̄ че падут̣т̣хена, бха̄сати ва̄ кароти ва̄;

тато нам̣ дуккхаманвети, чаккам̣ва вахато пада’’нти. (дха. па. 1; нетти. 90);

парича̄ракоти саха̄йако. абхедепи бхедамива воха̄ро локе па̄кат̣оти вуттам̣ ‘‘йаккхо хутва̄ ниббаттӣ’’ти. ека̄йапи хи уппа̄дакирийа̄йа идха бхедавоха̄ро, пат̣исандхивасена хутва̄, паваттивасена ниббаттӣти ва̄ паччекам̣ йоджетаббам̣, пат̣исандхивасена ва̄ паваттанасан̇кха̄там̣ са̄тисайаниббаттанам̣ н̃а̄петум̣ ека̄йева кирийа̄ пададвайена вутта̄. татха̄вачанан̃хи пат̣исандхивасена ниббаттанейева диссати ‘‘маккат̣ако на̄ма девапутто хутва̄ ниббатти (дха. па. ат̣т̣ха. 1.5) кан̣т̣ако на̄ма…пе… ниббатти, (джа̄. ат̣т̣ха. 1.авидӯренида̄накатха̄) ман̣д̣ӯко на̄ма…пе… ниббаттӣ’’тиа̄дӣсу вийа. двиннам̣ ва̄ пада̄нам̣ бха̄ваттхамапеккхитва̄ ‘‘йаккхо’’тиа̄дӣсу са̄миаттхе паччаттавачанам̣ катам̣ пурима̄йа паччхимависесанато, парича̄ракасса…пе… йаккхасса бха̄вена ниббаттӣти аттхо, хетваттхе ва̄ еттха тва̄-саддо йаккхасса бха̄вато паваттанахетӯти. асса пана ран̃н̃о маха̄пун̃н̃ассапи сама̄насса таттха бахулам̣ ниббаттапуббата̄йа чирапаричитаниканти васена таттхева ниббатти ведитабба̄.

там̣ дивасамева̄ти ран̃н̃о маран̣адивасейева. кхобхетва̄ти путтаснехасса балавабха̄вато, там̣сахаджа̄тапӣти вегасса ча савиппха̄рата̄йа там̣ самут̣т̣ха̄нарӯпадхаммехи пхаран̣авасена сакаласарӣрам̣ а̄лол̣етва̄. тена̄ха ‘‘ат̣т̣химин̃джам̣ а̄хачча ат̣т̣ха̄сӣ’’ти. питугун̣анти питуно аттани синехагун̣ам̣. тена вуттам̣ ‘‘майи джа̄тепӣ’’тиа̄ди. виссаджджетха виссаджджетха̄ти туритавасена, сокавасена ча вуттам̣.

анут̣т̣хубхитва̄ти ачхад̣д̣етва̄.

на̄л̣а̄гирихаттхим̣ мун̃ча̄петва̄ти еттха ити-саддо пака̄раттхо, тена ‘‘абхима̄ракапурисапесена̄диппака̄рена̄’’ти пуббе вуттаппака̄раттайам̣ пачча̄масати, каттхачи пана со на дит̣т̣хо. пан̃ча ваттхӯнӣти ‘‘са̄дху бханте бхиккхӯ йа̄ваджӣвам̣ а̄ран̃н̃ика̄ ассӯ’’тиа̄дина̄ (па̄ра̄. 409; чӯл̣ава. 343) винайе вутта̄ни пан̃ча ваттхӯни. йа̄читва̄ти еттха йа̄чанам̣ вийа катва̄ти аттхо. на хи со пат̣ипаджджитука̄мо йа̄чатӣти айаматтхо винайе (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.410) вуттойева. сан̃н̃а̄песса̄мӣти чинтетва̄ сан̇гхабхедам̣ катва̄ти самбандхо. идан̃ча тасса аниккхиттадхурата̄дассанавасена вуттам̣, со пана акатепи сан̇гхабхеде техи сан̃н̃а̄петийева. ун̣халохитанти балавасокасамут̣т̣хитам̣ ун̣хабхӯтам̣ лохитам̣. маха̄нирайети авӣчинирайе. виттха̄ракатха̄найоти аджа̄тасаттупаса̄дана̄дивасена виттха̄рато ваттабба̄йа катха̄йа найаматтам̣. касма̄ панеттха са̄ на вутта̄, нану сан̇гӣтикатха̄ вийа кхандхаке (чӯл̣ава. 343) а̄гата̄пи са̄ ваттабба̄ти чодана̄йа а̄ха ‘‘а̄гататта̄ пана саббам̣ на вутта’’нти, кхандхаке а̄гататта̄, кин̃чиматтасса ча вачанаккамасса вуттатта̄ на еттха кочи виродхоти адхиппа̄йо. ‘‘ева’’нтиа̄ди йатха̄нусандхина̄ нигаманам̣.

косаларан̃н̃оти пасенадикосаласса питу маха̄косаларан̃н̃о. нану видехасса ран̃н̃о дхӣта̄ ведехӣти аттхо самбхаватӣти чоданамапанети ‘‘на видехаран̃н̃о’’ти имина̄. атха кенат̣т̣хена̄ти а̄ха ‘‘пан̣д̣ита̄дхивачанамета’’нти, пан̣д̣итавевачанам̣, пан̣д̣итана̄манти ва̄ аттхо. айам̣ пана падаттхо кена ниббачанена̄ти вуттам̣ ‘‘татра̄йа’’нтиа̄ди. видантӣти джа̄нанти. ведена̄ти каран̣абхӯтена н̃а̄н̣ена. ‘‘ӣхатӣ’’ти етасса паваттатӣтипи аттхо т̣ӣка̄йам̣ вутто. ведехӣти идха нада̄диган̣оти а̄ха ‘‘ведехийа̄’’ти.

сойева ахо тадахо, саттамӣвачанена пана ‘‘тадахӯ’’ти падасиддхи. еттха̄ти етасмим̣ дивасе. упасаддена висит̣т̣хо васасаддо упавасанейева, на васанаматте, упавасанан̃ча сама̄да̄намева̄ти дассетум̣ ‘‘сӣлена̄’’тиа̄ди вуттам̣. еттха ча сӣлена̄ти са̄сане арийупосатхам̣ сандха̄йа вуттам̣. анасанена̄ти абхун̃джанаматтасан̇кха̄там̣ ба̄хирупосатхам̣. ва̄-саддо четтха анийаматтхо, тена екаччам̣ манодуччаритам̣, дуссӣлйа̄дин̃ча сан̇ган̣ха̄ти. татха̄ хи гопа̄лакупосатхо абхиджджха̄сахагатасса читтасса васена вутто, ниган̣т̣хупосатхо мосаваджджа̄дивасена. йатха̄ха виса̄кхупосатхе ‘‘со тена абхиджджха̄сахагатена четаса̄ дивасам̣ атина̄метӣ’’ти, (а. ни. 3.71) ‘‘ити йасмим̣ самайе сачче сама̄дапетабба̄, муса̄ва̄де тасмим̣ самайе сама̄дапетӣ’’ти (а. ни. 3.71) ча а̄ди.

евам̣ адхиппетаттха̄нурӯпам̣ ниббачанам̣ дассетва̄ ида̄ни аттхуддха̄равасена ниббачана̄нурӯпам̣ адхиппетаттхам̣ дассетум̣ ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. еттха̄ти упосатхасадде. сама̄насаддавачанӣйа̄нам̣ анекаппабхеда̄нам̣ аттха̄намуддхаран̣ам̣ аттхуддха̄ро сама̄насаддавачанӣйесу ва̄ аттхесу адхиппетассева аттхасса уддхаран̣ам̣ аттхуддха̄ротипи ват̣т̣ати. анекаттхадассанан̃хи адхиппетаттхасса уддхаран̣аттхамева. нану ча ‘‘аттхаматтам̣ пати садда̄ абхинивисантӣ’’тиа̄дина̄ аттхуддха̄ре чодана̄, содхана̄ ча хет̣т̣ха̄ вутта̄йева. апича висесасаддасса ава̄чакабха̄вато па̄тимоккхуддеса̄дивисайопи упосатхасаддо са̄ман̃н̃арӯпо ева, атха касма̄ па̄тимоккхуддеса̄дивисесависайо вуттоти? саччаметам̣, айам̣ панаттхо та̄дисам̣ саддаса̄ман̃н̃амана̄дийитва̄ таттха таттха самбхаваттхадассанавасенева вуттоти, евам̣ саббаттха. сӣладит̣т̣хивасена (сӣласуддхивасена дӣ. ни. т̣ӣ. 1.150) упетехи самаггехи васӣйати на ут̣т̣хӣйатӣти упосатхо, па̄тимоккхуддесо. сама̄да̄навасена, адхит̣т̣ха̄навасена ва̄ упечча арийава̄са̄диаттха̄йа васитаббо а̄васитабботи упосатхо, сӣлам̣. анасана̄дивасена упечча васитаббо ануваситабботи упосатхо, ватасама̄да̄насан̇кха̄то упава̄со. навамахаттхикулапарийа̄панне хаттхина̄ге кин̃чи кирийаманапеккхитва̄ там̣куласамбхӯтата̄маттам̣ пати рул̣хивасенева упосатхоти саман̃н̃а̄, тасма̄ таттха на̄мапан̃н̃атти ведитабба̄. арайо упагантва̄ усети да̄хетӣти упосатхо, усасаддо да̄хетипи саддавидӯ ваданти. дивасе пана упосатха саддапаватти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вутта̄йева. ‘‘суддхасса ве сада̄пхаггӯ’’тиа̄дӣсу суддхасса̄ти саббасо килесамала̄бха̄вена парисуддхасса. вети нипа̄таматтам̣, бйаттанти ва̄ аттхо. сада̄ти ниччака̄лампи. пхаггӯти пхаггун̣ӣнаккхаттамева йуттам̣ бхавати, нируттинайена четасса сиддхи. йасса хи сундарикабха̄радва̄джасса на̄ма бра̄хман̣асса пхаггун̣ама̄се уттарапхаггун̣ӣйуттадивасе титтханха̄нам̣ каронтасса сам̣ваччхарампи катапа̄папава̄ханам̣ хотӣти ладдхи. тато там̣ вивечетум̣ идам̣ маджджхима̄гама̄варе мӯлапан̣н̣а̄саке ваттхасутте бхагавата̄ вуттам̣. суддхассупосатхо сада̄ти йатха̄вуттакилесамаласуддхийа̄ парисуддхасса упосатхан̇га̄ни, ватасама̄да̄на̄ни ча асама̄дийатопи ниччака̄лам̣ упосатхава̄со ева бхаватӣти аттхо. ‘‘на бхиккхаве’’тиа̄дӣсу ‘‘абхиккхуко а̄ва̄со на гантаббо’’ти нӣхаритва̄ самбандхо. упаваситаббадивасоти упавасанакаран̣адивасо, адхикаран̣е ва̄ таббасаддо дат̣т̣хаббо. еван̃хи ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттаниббачанена самети. антогадха̄вадха̄ран̣ена, ан̃н̃аттха̄поханена ча нива̄ран̣ам̣ сандха̄йа ‘‘сесадвайанива̄ран̣аттха’’нти вуттам̣. ‘‘паннарасе’’ти падама̄раббха дивасавасена йатха̄вуттаниббачанам̣ катанти дассенто ‘‘тенева вутта’’нтиа̄дима̄ха. пан̃чадасаннам̣ титхӣнам̣ пӯран̣авасена ‘‘паннарасо’’ти хи дивасо вутто.

‘‘та̄ни еттха сантӣ’’ти еттакейева вутте нанвета̄ни ан̃н̃аттха̄пи сантӣти чодана̄ сийа̄ти там̣ нива̄ретум̣ ‘‘тада̄ кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. анена бахусо, атисайато ва̄ еттха таддхитависайо пайуттоти дассети. ча̄тума̄сӣ, ча̄тума̄синӣти ча паччайависесена иттхилин̇гейева парийа̄йавачанам̣. парийоса̄набхӯта̄ти ча пӯран̣абха̄вамева сандха̄йа вадати та̄йа сахева чатума̄сапарипун̣н̣абха̄вато. идха̄ти па̄л̣ийам̣. тӣхи а̄ка̄рехи пӯретӣти пун̣н̣а̄ти аттхам̣ дассети ‘‘ма̄сапун̣н̣ата̄йа̄’’тиа̄дина̄. таттха тада̄ каттикама̄сасса пун̣н̣ата̄йа ма̄сапун̣н̣ата̄. пуримапун̣н̣амито хи пат̣т̣ха̄йа йа̄ва апара̄ пун̣н̣амӣ, та̄ва еко ма̄соти таттха воха̄ро. васса̄насса утуно пун̣н̣ата̄йа утупун̣н̣ата̄. каттикама̄салаккхитасса сам̣ваччхарасса пун̣н̣ата̄йа сам̣ваччхарапун̣н̣ата̄. пуримакаттикама̄сато пабхути йа̄ва апаракаттикама̄со, та̄ва еко каттикасам̣ваччхароти евам̣ сам̣ваччхарапун̣н̣ата̄йа̄ти вуттам̣ хоти. локика̄нам̣ матена пана ма̄савасена сам̣ваччхарасаман̃н̃а̄ лаккхита̄. татха̄ ча лаккхан̣ам̣ гарусан̇кантивасена. вуттан̃хи джотисаттхе

‘‘наккхаттена саходайа-маттхам̣ йа̄ти сӯраманти;

тасса сан̇кам̣ татра ваттаббам̣, вассам̣ ма̄сакаменева̄’’ти.

минӣйати дивасо етена̄ти ма̄. тасса хи гатийа̄ дивасо минитаббо ‘‘па̄т̣ипадо дутийа̄, татийа̄’’тиа̄дина̄. еттха пун̣н̣оти етисса̄ раттийа̄ саббакала̄па̄рипӯрийа̄ пун̣н̣о. чандасса хи сол̣асамо бха̄го ‘‘кала̄’’ти вуччати, тада̄ ча чандо сабба̄сампи сол̣асаннам̣ кала̄нам̣ васена парипун̣н̣о хутва̄ диссати. еттха ча ‘‘тадахупосатхе паннарасе’’ти пада̄ни дивасавасена вутта̄ни, ‘‘комудийа̄’’тиа̄дӣни тадекадесараттивасена.

касма̄ пана ра̄джа̄ амаччапаривуто нисинно, на екакова̄ти чодана̄йа содхана̄лесам̣ дассетум̣ па̄л̣ипадаттхамева аватва̄ ‘‘еварӯпа̄йа̄’’тиа̄дӣнипи вадати. етехи ча̄йам̣ содхана̄лесо дассито ‘‘евам̣ ручийама̄на̄йа раттийа̄ тада̄ паваттатта̄ татха̄ паривуто нисинно’’ти. дховийама̄надиса̄бха̄га̄йа̄ти еттха̄пи вийасаддо йоджетаббо. раджатавима̄наниччхаритехӣти раджатавима̄нато никкхантехи, раджатавима̄наппабха̄йа ва̄ виппхуритехи. ‘‘висаро’’ти идам̣ мутта̄вал̣иа̄дӣнампи висесанападам̣. аббхам̣ дхӯмо раджо ра̄хӯти име чатта̄ро упаккилеса̄ па̄л̣инайена (а. ни. 4.50; па̄чи. 447). ра̄джа̄маччехӣти ра̄джакуласамуда̄гатехи амаччехи. атха ва̄ ануйуттакара̄джӯхи чева амаччехи ча̄ти аттхо. кан̃чана̄санети сӣха̄сане. ‘‘ран̃н̃ам̣ ту хемама̄санам̣, сӣха̄санаматхо ва̄л̣абӣджаниттхӣ ча ча̄мара’’нти хи вуттам̣. касма̄ нисинноти нисӣданаматте чодана̄. ета нти канданам̣, пабодханам̣ ва̄. итӣти имина̄ хетуна̄. наккхатта нти каттика̄наккхаттачхан̣ам̣. самма̄ гхоситаббам̣ етарахи наккхаттанти сан̇гхут̣т̣хам̣. пан̃чаван̣н̣акусумехи ла̄джена, пун̣н̣агхат̣ехи ча пат̣иман̣д̣итам̣ гхаресу два̄рам̣ йасса тадетам̣ нагарам̣ пан̃ча…пе… два̄рам̣. дхаджо ват̣о. пат̣а̄ко пат̣т̣оти сӣхал̣ийа̄ ваданти. тада̄ кира падӣпуджджаланасӣсена катанаккхаттам̣. татха̄ хи умма̄дантиджа̄така̄дӣсупи (джа̄. 2.18.57) каттикама̄се евамева вуттам̣. тена̄ха ‘‘самуджджалитадӣпама̄ла̄лан̇катасаббадиса̄бха̄га’’нти. вӣтхи на̄ма ратхика̄ маха̄магго. раччха̄ на̄ма аниббиддха̄ кхуддакамагго. таттха таттха нисиннавасена сама̄набха̄гена па̄т̣ийеккам̣ наккхаттакӣл̣ам̣ анубхавама̄нена самабхикин̣н̣анти вуттам̣ хоти. маха̄ат̣т̣хакатха̄йам̣ евам̣ ватва̄пи таттхева ити саннит̣т̣ха̄нам̣ катанти аттхо.

уда̄нам̣ уда̄ха̄роти аттхато екам̣. ма̄нанти ма̄напаттам̣ каттубхӯтам̣. чхад̣д̣анавасена авасеко. сотавасена огхо. пӣтивачананти пӣтисамут̣т̣ха̄навачанам̣ каммабхӯтам̣. хадайанти читтам̣ каттубхӯтам̣. гахетунти бахи аниччхаран̣авасена ган̣хитум̣, хадайантойева т̣хапетум̣ на саккотӣти адхиппа̄йо. тена вуттам̣ ‘‘адхикам̣ хутва̄’’тиа̄ди. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ вачанам̣ пат̣игга̄хака нирапеккхам̣ кевалам̣ ул̣а̄ра̄йа пӣтийа̄ васена сарасато сахаса̄ва мукхато ниччхарати, тадевидха ‘‘уда̄на’’нти адхиппетанти.

досехи ита̄ гата̄ апагата̄ти досина̄ та-ка̄расса на-ка̄рам̣ катва̄ йатха̄ ‘‘килесе джито виджита̄вӣти джино’’ти а̄ха ‘‘доса̄пагата̄’’ти. йадипи сутте вуттам̣ ‘‘чатта̄роме бхиккхаве чандимасӯрийа̄нам̣ упаккилеса̄, йехи упаккилесехи упаккилит̣т̣ха̄ чандимасӯрийа̄ на тапанти на бха̄санти на вирочанти. катаме чатта̄ро? аббха̄ бхиккхаве…пе… махика̄. дхӯмо раджо. ра̄ху бхиккхаве чандимасӯрийа̄нам̣ упаккилесо’’ти, (чӯл̣ава. 447) татха̄пи татийупаккилесасса пабхедадассана васена ат̣т̣хакатха̄найена дассетум̣ ‘‘пан̃чахи упаккилесехӣ’’ти вуттам̣. айаматтхо ча раман̣ӣйа̄дисаддайогато н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. анӣйа-саддопи бахула̄ катваттха̄бхидха̄йако йатха̄ ‘‘ниййа̄ника̄ дхамма̄’’ти (дха. са. дукама̄тика̄ 96) дассети ‘‘рамайатӣ’’ти имина̄. джун̣ха̄васена раттийа̄ сурӯпаттама̄ха ‘‘вуттадосавимутта̄йа̄’’тиа̄дина̄. аббха̄дайо четтха вуттадоса̄. айан̃ча хету ‘‘дасситум̣ йутта̄’’ти еттха̄пи самбаджджхитаббо. тена ка̄ран̣ена, утусампаттийа̄ ча па̄са̄диката̄ дат̣т̣хабба̄. ӣдиса̄йа раттийа̄ йутто дивасо ма̄со уту сам̣ваччхароти евам̣ дивасама̄са̄дӣнам̣ лаккхан̣а̄ саллаккхан̣упа̄йа̄ бхавитум̣ йутта̄, тасма̄ лаккхитабба̄ти лаккхан̣ийа̄, са̄ ева лаккхан̃н̃а̄ йа-вато н̣а-ка̄расса н̃а-ка̄ра̄десавасена йатха̄ ‘‘поккхаран̃н̃о сума̄пита̄’’ти а̄ха ‘‘дивасама̄са̄дӣна’’нтиа̄ди.

‘‘йам̣ но пайирупа̄сато читтам̣ пасӣдеййа̄’’ти вачанато саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ти еттха параматтхасаман̣о, параматтхабра̄хман̣о ча адхиппето, на пана паббаджджа̄маттасаман̣о, на ча джа̄тиматтабра̄хман̣оти вуттам̣ ‘‘самитапа̄пата̄йа̄’’тиа̄ди. бахати па̄пе бахи каротӣти бра̄хман̣о нируттинайена. бахувачане ваттаббе екавачанам̣, екавачане ва̄ ваттаббе бахувачанам̣ вачанабйаттайо вачанавипалла̄соти аттхо. идха пана ‘‘пайирупа̄сата’’нти ваттаббе ‘‘пайирупа̄сато’’ти вуттатта̄ бахувачане ваттаббе екавачанавасена вачанабйаттайо дассито. аттани, гарут̣т̣ха̄нийе ча хи екасмимпи бахувачанаппайого нирул̣хо. пайирупа̄сатоти ча ван̣н̣авипарийа̄йаниддесо еса йатха̄ ‘‘пайируда̄ха̄сӣ’’ти. айан̃хи бахулам̣ дит̣т̣хапайого, йадидам̣ парисадде йа-ка̄рапаре ван̣н̣авипарийа̄йо. татха̄ хи аккхарачинтака̄ ваданти ‘‘парийа̄дӣнам̣ райа̄диван̣н̣асса йара̄дӣхи випарийа̄йо’’ти. йанти саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄. имина̄ саббенапи вачанена̄ти ‘‘раман̣ӣйа̄ вата̄’’тиа̄дивачанена. обха̄санимиттакамманти обха̄сабхӯтам̣ нимиттакаммам̣, парибйаттам̣ нимиттакаран̣анти аттхо. маха̄пара̄дхата̄йа̄ти маха̄досата̄йа.

‘‘тена хӣ’’тиа̄ди тадаттхавиваран̣ам̣. девадатто ча̄ти еттха ча-саддо самуччайавасена аттхупанайане, тена йатха̄ ра̄джа̄ аджа̄тасатту аттано питу арийаса̄вакасса саттху упат̣т̣ха̄касса гха̄танена маха̄пара̄дхо, евам̣ бхагавато маха̄наттхакарасса девадаттасса апассайабха̄вена̄пӣти имаматтхам̣ упанети. тасса пит̣т̣хичха̄йа̄йа̄ти воха̄раматтам̣, тасса джӣвакасса пит̣т̣хиапассайена, там̣ памукхам̣ катва̄ апасса̄йа̄ти вуттам̣ хоти. виккхепапаччхеданаттханти ваккхама̄на̄йа аттано катха̄йа уппаджджанакавиккхепасса паччхинданаттхам̣, ануппаджджанаттханти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘тассам̣ хӣ’’тиа̄ди. асиккхита̄нанти ка̄йавачӣсам̣йамане вигатасиккха̄нам̣. кулӯпакети куламупагате саттха̄ре. гахита̄са̄рата̄йа̄ти гахетаббагун̣аса̄равигатата̄йа. ниббиккхепанти ан̃н̃есамапанайанавирахитам̣.

бхадданти авассайасампанната̄йа сундарам̣.

151. айан̃чаттхо има̄йа па̄л̣иччха̄йа̄йа адхигато, имаматтхамева ва̄ антогадхам̣ катва̄ па̄л̣ийамевам̣ вуттанти дассети ‘‘тена̄ха̄’’тиа̄дина̄. асаттха̄пи сама̄но саттха̄ пат̣ин̃н̃а̄то йена̄ти саттхупат̣ин̃н̃а̄то, тасса абуддхасса̄пи сама̄насса буддхапат̣ин̃н̃а̄тасса ‘‘ахамеко локе аттхадхамма̄нуса̄сако’’ти а̄чарийапат̣ин̃н̃а̄табха̄вам̣ ва̄ сандха̄йа евам̣ вуттам̣. ‘‘со кира̄’’тиа̄дина̄ ануссутиматтам̣ пати пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄найова кирасаддена вутто. еса найо парато маккхалипаданиббачанепи. екӯнада̄сасатам̣ пӯрайама̄ноти екенӯнада̄сасатам̣ аттана̄ саддхим̣ анӯнада̄сасатам̣ катва̄ пӯрайама̄но. евам̣ джа̄йама̄но чеса ман̇галада̄со джа̄то. джа̄тарӯпенева̄ти ма̄тукуччхито виджа̄тавесенева, йатха̄ ва̄ сатта̄ аниваттха̄ апа̄рута̄ джа̄йанти, татха̄ джа̄тарӯпенева. упасан̇камантӣти упагата̄ бхаджанта̄ хонти. тадева паббаджджам̣ аггахесӣти тадева наггарӯпам̣ ‘‘айамева паббаджджа̄ на̄ма сийа̄’’ти паббаджджам̣ катва̄ аггахеси. паббаджим̣сӯти там̣ паббаджитаманупаббаджим̣су.

‘‘паббаджитасамӯхасан̇кха̄то’’ти етена паббаджитасамӯхата̄маттена сан̇гхо, на ниййа̄никадит̣т̣хивисуддхасӣласа̄ман̃н̃авасена сам̣хататта̄ти дассети. асса аттхӣти асса саттхупат̣ин̃н̃а̄тасса парива̄рабха̄вена аттхи. ‘‘сан̇гхӣ ган̣ӣ’’ти чедам̣ парийа̄йавачанам̣, сан̇кетаматтато на̄нанти а̄ха ‘‘свева̄’’тиа̄ди. свева̄ти ча паббаджитасамӯхасан̇кха̄то ева. кечи пана ‘‘паббаджитасамӯхавасена сан̇гхӣ, гахат̣т̣хасамӯхавасена ган̣ӣ’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣ ган̣е ева локе сан̇гха-саддасса нирул̣хатта̄. ачелакаватачарийа̄ди аттана̄ парикаппитаматтам̣ а̄ча̄ро. пан̃н̃а̄то па̄кат̣о сан̇гхӣа̄дибха̄вена. аппиччхо сантут̣т̣хоти аттхато екам̣. таттха лаббхама̄на̄ппиччхатам̣ дассетум̣ ‘‘аппиччхата̄йа ваттхампи на нива̄сетӣ’’ти вуттам̣. на хи тасмим̣ са̄санике вийа сантагун̣аниггӯхан̣алаккхан̣а̄ аппиччхата̄ лаббхати. йасоти киттисаддо. таранти етена сам̣са̄рогханти евам̣ самматата̄йа ладдхи титтхам̣ на̄ма ‘‘са̄дхӯ’’ти саммато, на ча са̄дхӯхи самматоти аттхама̄ха ‘‘айа’’нтиа̄дина̄. на хи тасса са̄дхӯхи самматата̄ лаббхати. сундаро саппурисоти двидха̄ аттхо. ассутаватоти ассута̄рийадхаммасса, каттуттхе четам̣ са̄мивачанам̣. ‘‘има̄ни ме ватасама̄да̄на̄ни еттакам̣ ка̄лам̣ сучин̣н̣а̄нӣ’’ти бахӯ раттийо джа̄на̄ти. та̄ панасса раттийо чирака̄лабхӯта̄ти катва̄ ‘‘чирам̣ паббаджитасса̄’’тиа̄ди вуттам̣, антаттхаан̃н̃ападаттхасама̄со чеса йатха̄ ‘‘ма̄саджа̄то’’ти. атха тасса пададвайасса ко висесоти че? чирапаббаджитаггахан̣енасса буддхисӣлата̄, раттан̃н̃ӯгахан̣ена таттха сампаджа̄ната̄ дассита̄, айаметасса висесоти. ким̣ пана аттхам̣ сандха̄йа со амаччо а̄ха̄ти вуттам̣ ‘‘ачирапаббаджитасса̄’’тиа̄ди. окаппанӣйа̄ти саддаханӣйа̄. аддха̄нанти дӣгхака̄лам̣. киттако пана соти а̄ха ‘‘две тайо ра̄джапариват̣т̣е’’ти, двиннам̣, тин̣н̣ам̣ ва̄ ра̄джӯнам̣ раджджа̄нуса̄санапат̣ипа̄т̣ийоти аттхо. ‘‘аддхагато’’ти ватва̄пи пуна катам̣ вайаггахан̣ам̣ оса̄навайа̄пеккхам̣ пададвайасса аттхависесасамбхаватоти дассети ‘‘паччхимавайа’’нти имина̄. убхайанти ‘‘аддхагато, вайоануппатто’’ти пададвайам̣.

ка̄джаро на̄ма еко руккхависесо, йо ‘‘пан̣н̣акаруккхо’’типи вуччати. дисва̄ вийа анаттаманоти самбандхо. пуббе питара̄ саддхим̣ саттху сантикам̣ гантва̄ десана̄йа сутапуббатам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘джха̄на̄…пе… ка̄мо’’ти. тилаккхан̣аббха̄хатанти тӣхи лаккхан̣ехи абхигхат̣итам̣. дассанена̄ти нидассанаматтам̣. со хи дисва̄ тена саддхим̣ алла̄пасалла̄пам̣ катва̄, тато акирийава̄дам̣ сутва̄ ча анаттамано ахоси. гун̣акатха̄йа̄ти абхӯтагун̣акатха̄йа. тена̄ха ‘‘сут̣т̣хутарам̣ анаттамано’’ти. йади анаттамано, касма̄ тун̣хӣ ахосӣти чоданам̣ висодхети ‘‘анаттамано сама̄нопӣ’’тиа̄дина̄.

152. госа̄ла̄йа̄ти евам̣на̄маке га̄мети вуттам̣. васса̄нака̄ле гуннам̣ патит̣т̣хитаса̄ла̄йа̄ти пана аттхе таббасена тасса на̄мам̣ са̄тисайамупапаннам̣ хоти бахуламанан̃н̃аса̄дха̄ран̣атта̄, татха̄пи со пора̄н̣ехи анануссутоти екаччава̄до на̄ма като. ‘‘ма̄ кхалӣти са̄мико а̄ха̄’’ти имина̄ татха̄вачанамупа̄да̄йа тасса а̄кхйа̄тападена саман̃н̃а̄ти дассети. сан̃н̃а̄йа хи ваттумиччха̄йа а̄кхйа̄тападампи на̄микам̣ бхавати йатха̄ ‘‘ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃о’’ти (маха̄ва. 17). сесанти ‘‘со пан̣н̣ена ва̄’’тиа̄дивачанам̣.

153. да̄са̄дӣсу сиривад̣д̣хака̄дина̄мамива аджитоти тасса на̄маматтам̣. кесехи ва̄йито камбало йасса̄типи йуджджати. пат̣икит̣т̣хатаранти нихӣнатарам̣. ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄дина̄ ан̇гуттара̄гаме тиканипа̄те маккхалисутта (а. ни. 3.138) ма̄хари. танта̄вута̄нӣти танте вӣта̄ни. ‘‘сӣте сӣто’’тиа̄дина̄ чхаха̄ка̄рехи тасса пат̣икит̣т̣хатарам̣ дассети.

154. пакуджджхати самма̄дит̣т̣хикесу бйа̄паджджатӣти пакудхо. ваччам̣ катва̄пӣти еттха пи-саддена бходжанам̣ бхун̃джитва̄пи кеначи асучина̄ маккхитва̄пӣти имаматтхам̣ сампин̣д̣ети. ва̄лика̄тхӯпам̣ катва̄ти ватасама̄да̄насӣсена ва̄лика̄сан̃чайам̣ катва̄, татха̄рӯпе анупагаманӣйат̣т̣ха̄не пуна ватам̣ сама̄да̄йа гаччхатӣти вуттам̣ хоти.

156. ‘‘ган̣т̣ханакилесо’’ти етасса ‘‘палибундханакилесо’’ти аттхавачанам̣, сам̣са̄ре парибундханакиччо кхеттаваттхупуттада̄ра̄дивисайо ра̄га̄дикилесоти аттхо. ‘‘евам̣ва̄дита̄йа̄’’ти имина̄ ладдхивасенасса на̄мам̣, на панаттхатоти дассети. йа̄ва хи со маггена самуггха̄т̣ито, та̄ва аттхийева. айам̣ пана вачанаттхо – ‘‘наттхи майхам̣ ган̣т̣хо’’ти ган̣ха̄тӣти ниган̣т̣хоти. на̄т̣асса̄ти евам̣на̄макасса.

кома̄рабхаччаджӣвакакатха̄ван̣н̣ана̄

157. саббатха̄ тун̣хӣбхӯтабха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘еса на̄га…пе… вийа̄’’ти вуттам̣. супан̣н̣оти гарул̣о, гаруд̣о ва̄ саккат̣аматена. ‘‘д̣а-л̣а̄на’мависесо’’ти хи таттха ваданти. йатха̄дхиппа̄йам̣ на ваттатӣти катва̄ ‘‘анаттхо вата ме’’ти вуттам̣. упасантасса̄ти саббатха̄ сан̃н̃амена упасамам̣ гатасса. джӣвакасса тун̣хӣбха̄во мама адхиппа̄йасса мадданасадисо, тасма̄ тадева тун̣хӣбха̄вам̣ пуччхитва̄ катха̄панена мама адхиппа̄йо сампа̄детабботи айаметтха ран̃н̃о адхиппа̄йоти дассенто ‘‘хаттхимхи кхо пана̄’’тиа̄дима̄ха. кинти ка̄ран̣апуччха̄йам̣ нипа̄тоти дассети ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти имина̄, йена тувам̣ тун̣хӣ, ким̣ там̣ ка̄ран̣анти ва̄ аттхам̣ дассети. таттха йатха̄самбхавам̣ ка̄ран̣ам̣ уддхаритва̄ адхиппа̄йам̣ дассетум̣ ‘‘имеса’’нтиа̄ди вуттам̣. йатха̄ етесанти етесам̣ кулӯпако аттхи йатха̄, имесам̣ ну кхо тин̣н̣ам̣ ка̄ран̣а̄нам̣ ан̃н̃атарена ка̄ран̣ена тун̣хӣ бхавасӣти пуччхатӣти адхиппа̄йо.

катха̄петӣти катха̄петука̄мо хоти. пан̃чапатит̣т̣хитена̄ти еттха пан̃чахи ан̇гехи абхимукхам̣ т̣хитена̄ти аттхо, па̄даджа̄н̣у каппара хаттха сӣсасан̇кха̄та̄ни пан̃ча ан̇га̄ни самам̣ катва̄ она̄метва̄ абхимукхам̣ т̣хитена пат̣хамам̣ вандитва̄ти вуттам̣ хоти. йампи ваданти ‘‘навакатаренупа̄ли бхиккхуна̄ вуд̣д̣хатарасса бхиккхуно па̄де вандантена име пан̃ча дхамме аджджхаттам̣ упат̣т̣ха̄петва̄ па̄да̄ вандитабба̄’тиа̄дикам̣ (пари. 469) винайапа̄л̣има̄харитва̄ екам̣сакаран̣аан̃джалипаггахан̣апа̄дасамба̄ханапемага̄равупат̣т̣ха̄панавасена пан̃чапатит̣т̣хитавандана̄’’ти, таметтха̄надхиппетам̣ дӯрато вандане йатха̄вуттапан̃чан̇гасса апарипун̣н̣атта̄. вандана̄ четтха пан̣амана̄ ан̃джалипаггахан̣акарапут̣асама̄його. ‘‘пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄’’ти ча ка̄йапан̣а̄мо вутто, ‘‘мама саттхуно’’тиа̄дина̄ пана вачӣпан̣а̄мо, тадубхайапуречара̄нучаравасена манопан̣а̄моти. ка̄мам̣ сабба̄пи татха̄гатасса пат̣ипатти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ аччхарийаббхутарӯпа̄ва, татха̄пи габбхокканти абхиджа̄ти абхиниккхамана абхисамбодхи дхаммачаккаппаваттана (сам̣. ни. 5.1081; пат̣и. ма. 3.30) йамакапа̄т̣иха̄рийадеворохана̄ни садеваке локе ативийа супа̄кат̣а̄ни, на сакка̄ кеначи пат̣иба̄хитунти та̄нийеветтха уддхат̣а̄ни.

иттхам̣ имам̣ пака̄рам̣ бхӯто паттоти иттхамбхӯто, тасса а̄кхйа̄нам̣ иттхамбхӯта̄кхйа̄нам̣, сойеваттхо иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхо. атха ва̄ иттхам̣ евам̣пака̄ро бхӯто джа̄тоти иттхамбхӯто, та̄дисоти а̄кхйа̄нам̣ иттхамбхӯта̄кхйа̄нам̣, тадеваттхо иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхо, тасмим̣ упайогавачананти аттхо. аббхуггатоти еттха хи абхисаддо падха̄навасена иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхаджотако каммаппавачанӣйо абхибхавитва̄ уггаманакирийа̄пака̄расса дӣпанато, тена пайогато ‘‘там̣ кхо пана бхагаванта’’нти идам̣ упайогавачанам̣ са̄миаттхе сама̄нампи аппадха̄навасена иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхадӣпанато ‘‘иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхе’’ти вуттам̣. тенева̄ха ‘‘тасса кхо пана бхагаватоти аттхо’’ти. нану ча ‘‘са̄дху девадатто ма̄тарамабхӣ’’ти еттха вийа ‘‘там̣ кхо пана бхагаванта’’нти еттха абхисаддо аппайутто, катхаметтха там̣пайогато упайогавачанам̣ сийа̄ти? аттхато пайуттатта̄. аттхасаддапайогесу хи аттхапайогойева падха̄ноти. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ ‘‘са̄дху девадатто ма̄тарамабхӣ’’ти еттха абхисаддапайогато иттхамбхӯта̄кхйа̄не упайогавачанам̣ катам̣, евамидха̄пи ‘‘там̣ кхо пана бхагавантам̣ абхи евам̣ калйа̄н̣о киттисаддо уггато’’ти абхисаддапайогато иттхамбхӯта̄кхйа̄не упайогавачанам̣ катанти. йатха̄ хи ‘‘са̄дху девадатто ма̄тарамабхӣ’’ти еттха ‘‘девадатто ма̄тарамабхи ма̄тувисайе, ма̄туйа̄ ва̄ са̄дхӯ’’ти евам̣ адхикаран̣аттхе, са̄миаттхе ва̄ бхуммавачанасса, са̄мивачанасса ва̄ пасан̇ге иттхамбхӯта̄кхйа̄наджотакена каммаппавачанӣйена абхисаддена пайогато упайогавачанам̣ катам̣, евамидха̄пи са̄миаттхе са̄мивачанаппасан̇ге йатха̄ ча таттха ‘‘девадатто ма̄тувисайе, ма̄ту самбандхӣ ва̄ са̄дхуттаппака̄раппатто’’ти айаматтхо вин̃н̃а̄йати, евамидха̄пи ‘‘бхагавато самбандхӣ киттисаддо аббхуггато абхибхавитва̄ уггаманаппака̄раппатто’’ти айаматтхо вин̃н̃а̄йати. таттха хи девадаттаггахан̣ам̣ вийа идха киттисаддаггахан̣ам̣, ‘‘ма̄тара’’нти вачанам̣ вийа ‘‘бхагаванта’’нти вачанам̣, са̄дхусаддо вийа уггатасаддо ведитаббо.

калйа̄н̣оти бхаддако. калйа̄н̣абха̄во часса калйа̄н̣агун̣ависайата̄йа̄ти а̄ха ‘‘калйа̄н̣агун̣асаманна̄гато’’ти, калйа̄н̣ехи гун̣ехи саманна̄гато таббисайата̄йа йуттоти аттхо. там̣ висайата̄ хеттха саманна̄гамо, калйа̄н̣агун̣ависайата̄йа таннисситоти адхиппа̄йо. сет̣т̣хоти парийа̄йавачанепи есева найо. сет̣т̣хагун̣ависайата̄ ева хи киттисаддасса сет̣т̣хата̄ ‘‘бхагава̄ти вачанам̣ сет̣т̣хам̣, бхагава̄ти вачанамуттама’’нтиа̄дӣсу (висуддхи. 1.142; па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄; уда̄. ат̣т̣ха. 1; итиву. ат̣т̣ха. нида̄наван̣н̣ана̄; маха̄ни. ат̣т̣ха. 49) вийа. ‘‘арахам̣ самма̄самбуддхо’’тиа̄дина̄ гун̣а̄нам̣ сам̣киттанато, садданӣйато ча ван̣н̣ойева киттисаддо на̄ма̄ти а̄ха ‘‘киттийева̄’’ти. ван̣н̣о ева хи киттетаббато китти, садданӣйато саддоти ча вуччати. киттипарийа̄йо хи саддасаддо йатха̄ ‘‘ул̣а̄расадда̄ исайо, гун̣аванто тапассино’’ти. киттивасена паватто саддо киттисаддоти бхинна̄дхикаран̣атам̣ дассети ‘‘тхутигхосо’’ти имина̄. киттисаддо хеттха тхутипарийа̄йо киттанамабхиттхаванам̣ киттӣти. тхутивасена паватто гхосо тхутигхосо, абхиттхавуда̄ха̄роти аттхо. абхисаддо абхибхаване, абхибхаванан̃четтха аджджхоттхаран̣амева̄ти вуттам̣ ‘‘аджджхоттхаритва̄’’ти, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е гун̣е а̄раббха паваттатта̄ абхибйа̄петва̄ти аттхо. кинти-саддо аббхуггатоти чодана̄йа ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄дима̄ха̄ти анусандхим̣ дассетум̣ ‘‘кинтӣ’’ти вуттам̣.

пада̄нам̣ самбаджджханам̣ падасамбандхо. со бхагава̄ти йо со саматим̣са па̄рамийо пӯретва̄ саббакилесе бхан̃джитва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо дева̄наматидево сакка̄наматисакко брахма̄наматибрахма̄ локана̄тхо бха̄гйавантата̄дӣхи ка̄ран̣ехи садеваке локе ‘‘бхагава̄’’ти паттхат̣акиттисаддо, со бхагава̄. йам̣ там̣-садда̄ хи ниччасамбандха̄. ‘‘бхагава̄’’ти ча идама̄дипадам̣ саттху на̄макиттанам̣. тена̄ха а̄йасма̄ дхаммасена̄пати ‘‘бхагава̄ти нетам̣ на̄мам̣ ма̄тара̄ катам̣, на питара̄ ката’’нтиа̄ди (маха̄ни. 6; чӯл̣ани. 2). парато пана ‘‘бхагава̄’’ти падам̣ гун̣акиттанам̣. йатха̄ каммат̣т̣ха̄никена‘‘араха’’нтиа̄дӣсу навасу т̣ха̄несу паччекам̣ итиписаддам̣ йоджетва̄ буддхагун̣а̄ ануссарӣйанти, евамидха буддхагун̣асам̣киттакена̄пӣти дассенто ‘‘итипи арахам̣…пе… итипи бхагава̄’’ти а̄ха. еван̃хи сати‘‘араха’’нтиа̄дӣхи навахи падехи йе садеваке локе ативийа па̄кат̣а̄ пан̃н̃а̄та̄ буддхагун̣а̄, те на̄наппака̄рато вибха̄вита̄ хонти ‘‘итипӣ’’ти пададвайена тесам̣ на̄наппака̄рата̄дӣпанато. ‘‘итипетам̣ бхӯтам̣, итипетам̣ таччха’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.6) вийа хи ити-саддо идха а̄саннапаччаккхакаран̣аттхо, пи-саддо сампин̣д̣анаттхо, тена ча несам̣ на̄наппака̄рабха̄во дӣпито, та̄ни ча гун̣асаллаккхан̣ака̄ран̣а̄ни саддха̄сампанна̄нам̣ вин̃н̃уджа̄тика̄нам̣ паччаккха̄ни хонти, тасма̄ та̄ни сам̣киттентена вин̃н̃уна̄ читтасса саммукхӣбхӯта̄нева катва̄ сам̣киттетабба̄нӣти дассенто ‘‘имина̄ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти а̄ха. еван̃хи нирӯпетва̄ киттенте йасса сам̣киттети, тасса бхагавати ативийа паса̄до хоти.

а̄ракатта̄ти килесехи сувидӯратта̄. арӣнанти килеса̄рӣнам̣. ара̄нанти сам̣са̄рачаккасса ара̄нам̣. хататта̄ти виддхам̣ситатта̄. паччайа̄дӣнанти чӣвара̄дипаччайа̄нан̃чева пӯджа̄ висеса̄нан̃ча. раха̄бха̄ва̄ти чаккхураха̄дӣнамабха̄вато. рахопа̄пакаран̣а̄бха̄во хи падаманатиккамма раха̄бха̄воти вуттам̣. евампи хи йатха̄дхиппетаматтхо лаббхатӣти. татоти висуддхимаггато (висуддхи. 1.123). йатха̄ ча висуддхимаггато, евам̣ там̣сам̣ван̣н̣ана̄йа параматтхаман̃джӯса̄йам̣ (висуддхи. т̣ӣ. 1.124) несам̣ виттха̄ро гахетаббо.

йасма̄ джӣвако бахусо саттху сантике буддхагун̣е сутва̄ т̣хито, дит̣т̣хасаччата̄йа ча саттхуса̄сане вигатакатхам̣катхо, саттхугун̣акатхане ча веса̄раджджаппатто, тасма̄ со евам̣ виттха̄рато ева а̄ха̄ти вуттам̣ ‘‘джӣвако пана̄’’тиа̄ди. ‘‘еттха ча̄’’тиа̄дина̄ са̄маттхийаттхама̄ха. тха̄мо десана̄н̃а̄н̣амева, балам̣ пана дасабалан̃а̄н̣ам̣. виссаттханти бха̄ванапум̣сакападам̣, ана̄сан̇канти аттхо.

пан̃чаван̣н̣а̄йа̄ти кхуддика̄дивасена пан̃чапака̄ра̄йа. нирантарам̣ пхут̣ам̣ ахоси ката̄дхика̄рабха̄вато. каммантара̄йавасена хисса ран̃н̃о гун̣асарӣрам̣ кхатӯпахатам̣ хоти. касма̄ панеса джӣвакамева гаманасаджджа̄йа а̄н̣а̄петӣти а̄ха ‘‘има̄йа̄’’тиа̄ди.

158. ‘‘уттама’’нти ватва̄ на кевалам̣ уттамабха̄войеветтха ка̄ран̣ам̣, атха кхо аппасаддата̄пӣти дассетум̣ ‘‘ассайа̄наратхайа̄на̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. хаттхийа̄несу ча ниббисеванамева ган̣ханто хаттхинийопи каппа̄песи. пада̄нупаданти падаманугатам̣ падам̣ пурато гаччхантасса хаттхийа̄насса паде тесам̣ падам̣ катва̄, падасаддо четтха падавал̣ан̃дже. ниббутасса̄ти саббакилесадаратхавӯпасамасса. ниббутехева̄ти аппасаддата̄йа саддасан̇кхобханавӯпасамехева.

карен̣ӯти хаттхинипарийа̄йавачанам̣. кан̣ати саддам̣ каротӣти хи карен̣у, карова йасса̄, на дӣгхо дантоти ва̄ карен̣у, ‘‘карен̣ука̄’’типи па̄т̣хо, нируттинайена падасиддхи. а̄роханасаджджанам̣ кутха̄дӣнам̣ бандханамева. опавайханти ра̄джа̄намупавахитум̣ саматтхам̣. ‘‘опагуйха’’нтипи пат̣ханти, ра̄джа̄намупагӯхитум̣ гопитум̣ саматтханти аттхо. ‘‘евам̣ кирасса̄’’тиа̄ди пан̣д̣итабха̄вавибха̄ванам̣. катха̄ ваттатӣти ладдхока̄сабха̄вена дхаммакатха̄ паваттати. ‘‘ран̃н̃о а̄сан̇ка̄ниваттанаттхам̣ а̄саннача̄рӣбха̄вена хаттхинӣсу иттхийо нисаджджа̄пита̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.158) а̄чарийадхаммапа̄латтхерена вуттам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘иттхийо нисса̄йа пуриса̄нам̣ бхайам̣ на̄ма наттхи, сукхам̣ иттхипаривуто гамисса̄мӣ’’ти таттха ка̄ран̣ам̣ вуттамева. имина̄пи ка̄ран̣ена бхавитаббанти пана а̄чарийена евам̣ вуттам̣ сийа̄. ран̃н̃о паресам̣ дӯрупасан̇каманабха̄вадассанаттхам̣ та̄ пурисавесам̣ га̄ха̄петва̄ а̄вудхахаттха̄ ка̄рита̄. хаттхиника̄сата̄нӣти еттха хаттхинийо ева хаттхиника̄. ‘‘пан̃ча хаттхинийа̄ сата̄нӣ’’типи каттхачи па̄т̣хо, со айуттова ‘‘пан̃чаматтехи бхиккхусатехӣ’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 1) вийа ӣдисесу паччхимападасса сама̄сассева дассанато. кассачидева̄ти саннипатите маха̄джане йасса кассачи ева, тадан̃н̃есампи а̄йатим̣ маггапхала̄намупаниссайоти а̄ха ‘‘са̄ маха̄джанасса упака̄ра̄йа бхависсатӣ’’ти.

пат̣иведесӣти н̃а̄песи. упача̄равачананти воха̄равачанаматтам̣ тенева адхиппетаттхасса апарийоса̄нато. тена̄ха ‘‘тадева аттано ручийа̄ карохӣ’’ти. имина̄йева хи тадаттхапарийоса̄нам̣. ман̃н̃асӣти пакатийа̄ва джа̄на̄си. тадева̄ти гамана̄гаманамева. йади гантука̄мо, гаччха, атха на гантука̄мо, ма̄ гаччха, аттано ручийеветтха пама̄н̣анти вуттам̣ хоти.

159. па̄т̣иекка̄йева сандхивасена паччека̄. ‘‘махан̃ча’’нти паде каран̣аттхе паччаттавачананти а̄ха ‘‘махата̄’’ти. махантасса бха̄во махан̃чам̣. на кевалам̣ ниггахӣтантавасенева па̄т̣хо, атха кхо а̄ка̄рантавасена̄пӣти а̄ха ‘‘махачча̄типи па̄л̣ӣ’’ти. йатха̄ ‘‘кхаттийа̄’’ти ваттаббе ‘‘кхатйа̄’’ти, евам̣ ‘‘махатийа̄’’ти ваттаббе махатйа̄. пуна ча-ка̄рам̣ катва̄ махачча̄ти сандхивасена падасиддхи. пуллин̇гавасена ваттаббе иттхилин̇гавасена випалла̄со лин̇гавипарийа̄йо. висесанан̃хи бхиййо висесйалин̇га̄дига̄хакам̣. тийоджанасата̄нанти паччекам̣ тийоджанасатапариман̣д̣ала̄нам̣. двиннам̣ маха̄рат̣т̣ха̄нам̣ иссарийасирӣти ан̇гамагадхарат̣т̣ха̄нама̄дхипаччама̄ха. тадаттхам̣ виварати ‘‘тасса̄’’тиа̄дина̄. пат̣имуккавет̣хана̄нӣти а̄бандхасировет̣хана̄ни. а̄саттакхагга̄нӣти ам̣се оламбанавасена саннаддха̄сӣни. ман̣идан̣д̣атомарети ман̣идан̣д̣ан̇кусе.

‘‘апара̄пӣ’’тиа̄дина̄ падаса̄ парива̄ра̄ вутта̄. кхуджджава̄манака̄ весавасена, кира̄тасавараандхака̄дайо джа̄тивасена та̄сам̣ парича̄ракинийо дассита̄. висса̄сикапуриса̄ти вассаваре сандха̄йа̄ха. кулабхогаиссарийа̄дивасена махатӣ матта̄ пама̄н̣аметесанти маха̄матта̄, маха̄нубха̄ва̄ ра̄джа̄мачча̄. виджджа̄дхаратарун̣а̄ вийа̄ти манта̄нубха̄вена виджджа̄майиддхисампанна̄ виджджа̄дхаракума̄рака̄ вийа. рат̣т̣хийапутта̄ти бходжапутта̄. рат̣т̣хе паричарантӣти хи луддака̄ рат̣т̣хийа̄, тесам̣ на̄на̄вудхапаричайата̄йа ра̄джабхат̣абхӯта̄ путта̄ти аттхо, антарарат̣т̣хабходжака̄нам̣ ва̄ путта̄ рат̣т̣хийапутта̄, кхаттийа̄ бходжара̄джа̄но. ‘‘ануйутта̄ бхаванту те’’тиа̄дӣсу вийа хи т̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.159) вутто бходжасаддо бходжакава̄чакоти дат̣т̣хаббам̣. усса̄петва̄ти уддхам̣ паса̄ретва̄. джайасадданти ‘‘джайату маха̄ра̄джа̄’’тиа̄диджайапат̣ибаддхам̣ саддам̣. дханупантипариккхепоти дханупантипарива̄ро. саббаттха там̣га̄хакавасена ведитаббо. хаттхигхат̣а̄ти хаттхисамӯха̄. пахарама̄на̄ти пхусама̄на̄. ан̃н̃аман̃н̃асан̇гхат̣т̣ана̄ти авиччхедагаманена ан̃н̃аман̃н̃асамбандха̄. сен̣ийоти гандхикасен̣ӣдуссикасен̣ӣа̄дайо ‘‘анапалокетва̄ ра̄джа̄нам̣ ва̄ сан̇гхам̣ ва̄ ган̣ам̣ ва̄ пӯгам̣ ва̄ сен̣им̣ ва̄ ан̃н̃атра каппа̄ вут̣т̣ха̄пеййа̄’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 682) вийа. ‘‘ат̣т̣ха̄раса аккхобхин̣ӣ сенийо’’ти каттхачи ликханти, со анекесупи поттхакесу на дит̣т̣хо. анекасан̇кхйа̄ ча сена̄ хет̣т̣ха̄ ган̣ита̄ти айуттойева. тада̄ сабба̄вудхато сарова дӯрага̄мӣти катва̄ сарапатана̄тиккамаппама̄н̣ена ран̃н̃о парисам̣ сам̣видахати. киматтханти а̄ха ‘‘саче’’тиа̄ди.

сайам̣ бха̄йанат̣т̣хена читтутра̄со бхайам̣ йатха̄ татха̄ бха̄йатӣти катва̄. бха̄йитаббе ева ваттхусмим̣ бхайато упат̣т̣хите ‘‘бха̄йитаббамида’’нти бха̄йитабба̄ка̄рена тӣран̣ато н̃а̄н̣ам̣ бхайам̣ бхайато тӣретӣти катва̄. тенева̄ха висуддхимагге (висуддхи. 2.751) ‘‘бхайатупат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ам̣ пана бха̄йати, на бха̄йатӣти? на бха̄йати. тан̃хи ‘атӣта̄ сан̇кха̄ра̄ нируддха̄, паччуппанна̄ нируджджханти, ана̄гата̄ нируджджхиссантӣ’ти тӣран̣аматтамева хотӣ’’ти. бха̄йанат̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄рамман̣ам̣ бхайам̣ бха̄йати етасма̄ти катва̄. бха̄йанахетут̣т̣хена оттаппам̣ бхайам̣ па̄пато бха̄йати етена̄ти катва̄. бхайа̄наканти бха̄йана̄ка̄ро. тепӣти дӣгха̄йука̄ дева̄пи. дхаммадесананти пан̃часу кхандхесу паннарасалаккхан̣апат̣иман̣д̣итам̣ дхаммадесанам̣. йебхуййена̄ти т̣хапетва̄ кхӣн̣а̄савадеве тадан̃н̃есам̣ васена ба̄хуллато. кхӣн̣а̄саватта̄ хи тесам̣ читтутра̄сабхайампи на уппаджджати. ка̄мам̣ сӣхопамасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 2.4.33) читтутра̄сабхайампи тадаттхабха̄вена вуттам̣, идха пана пакаран̣а̄нурӯпато н̃а̄н̣абхайамева гахитам̣. сам̣веганти сахоттаппан̃а̄н̣ам̣. санта̄санти саббасо уббиджджанам̣. бха̄йитаббат̣т̣хена бхайамева бхӣмабха̄вена бхераванти бхайабхеравам̣, бхӣтаббаваттху. тена̄ха ‘‘а̄гаччхатӣ’’ти, етам̣ нарам̣ там̣ бхайабхеравам̣ а̄гаччхати нӯна̄ти аттхо.

бхӣрум̣ пасам̣сантӣти па̄пато бха̄йанато утра̄санато бхӣрум̣ пасам̣санти пан̣д̣ита̄. на хи таттха сӯранти тасмим̣ па̄пакаран̣е сӯрам̣ пагаббхадхам̣синам̣ на хи пасам̣санти. тена̄ха ‘‘бхайа̄ хи санто на каронти па̄па’’нти. таттха бхайа̄ти па̄путра̄сато, оттаппахетӯти аттхо.

чхамбхитасса̄ти тхамбхитасса, тха-ка̄расса чха-ка̄ра̄десо. тадаттхама̄ха ‘‘сакаласарӣрачалана’’нти, бхайавасена сакалака̄йапакампананти аттхо. уййодханам̣ сампаха̄ро.

екети уттаравиха̄рава̄сино. ‘‘ра̄джагахе’’тиа̄ди тесамадхиппа̄йавиваран̣ам̣. екекасмим̣ маха̄два̄ре две две катва̄ чатусат̣т̣хи кхуддакадва̄ра̄ни. ‘‘тада̄’’тиа̄дина̄ ака̄ран̣абха̄ве хетум̣ дассети.

ида̄ни сакава̄дам̣ дассетум̣ ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘джӣвако кира̄’’тиа̄ди а̄сан̇кана̄ка̄радассанам̣. асса̄ти аджа̄тасаттуран̃н̃о. уккан̣т̣хитоти анабхирато. чхаттам̣ усса̄петука̄мо ман̃н̃ети самбандхо. бха̄йитва̄ти бха̄йанахету. тасса̄ти джӣвакасса. саммасаддо сама̄наттхо, сама̄набха̄во ча вайена̄ти а̄ха ‘‘вайасса̄бхила̄по’’ти. вайена сама̄но вайассо йатха̄ ‘‘екара̄джа̄ хариссаван̣н̣о’’ти (джа̄. 1.2.17). сама̄насаддасса хи са̄десамиччханти саддавидӯ, тена абхила̄по а̄лапанам̣ татха̄, рул̣хӣниддесо еса, ‘‘ма̄риса̄’’ти а̄лапанамива. йатха̄ хи ма̄риса̄ти ниддуккхата̄бхила̄по садуккхепи нерайике вуччати ‘‘йада̄ кхо те ма̄риса сан̇куна̄ сан̇ку хадайе сама̄гаччхеййа̄’’тиа̄дӣсу, (ма. ни. 1.512) евам̣ йо кочи саха̄йо асама̄навайопи ‘‘самма̄’’ти вуччатӣти, тасма̄ саха̄йа̄бхила̄по иччева аттхо. каччи на ван̃чесӣти па̄л̣ийа̄ самбандхо. ‘‘на паламбхесӣ’’ти вуттепи идха парикаппаттхова самбхаватӣти вуттам̣ ‘‘на виппаламбхеййа̄сӣ’’ти, на палобхеййа̄сӣти аттхо. катха̄йа салла̄по, со ева ниггхосо татха̄.

винассеййа̄ти читтавигха̄тена вихан̃н̃еййа. ‘‘на там̣ дева̄’’тиа̄дивачанам̣ сандха̄йа ‘‘дал̣хам̣ катва̄’’ти вуттам̣. туритавасенидама̄мед̣итанти дассети ‘‘тарама̄нова̄’’ти имина̄. ‘‘абхиккама маха̄ра̄джа̄’’ти ватва̄ таттха ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘ете’’тиа̄ди вуттанти сасамбандхаматтхам̣ дассенто ‘‘маха̄ра̄джа чорабалам̣ на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха.

са̄ман̃н̃апхалапуччха̄ван̣н̣ана̄

160. айам̣ бахидва̄ракот̣т̣хакока̄со на̄гасса бхӯми на̄ма. тена̄ха ‘‘виха̄расса̄’’тиа̄ди. бхагавато теджоти буддха̄нубха̄во. ран̃н̃о сарӣрам̣ пхари йатха̄ там̣ сон̣адан̣д̣асса бра̄хман̣асса бхагавато сантикам̣ а̄гаччхантасса антованасан̣д̣агатасса. ‘‘аттано апара̄дхам̣ саритва̄ маха̄бхайам̣ уппаджджӣ’’ти идам̣ седамун̃чанасса ка̄ран̣адассанам̣. на хи буддха̄нубха̄вато седамун̃чанам̣ самбхавати ка̄йачиттапассаддхихетубха̄вато.

екети уттаравиха̄рава̄синойева. тадайуттамева̄ти дассети ‘‘имина̄’’тиа̄дина̄. абхима̄рети дхануггахе. дханапа̄ланти на̄л̣а̄гирим̣. со хи тада̄ на̄гарехи пӯджитадханара̄сино лаббханато ‘‘дханапа̄ло’’ти вохарӣйати. на кевалам̣ дит̣т̣хапуббатойева, атха кхо пакатийа̄пи бхагава̄ сан̃н̃а̄тоти дассетум̣ ‘‘бхагава̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. а̄кин̣н̣аваралаккхан̣оти баттим̣са маха̄пурисалаккхан̣е сандха̄йа̄ха. анубйан̃джанапат̣иман̣д̣итоти асӣта̄нубйан̃джане (джина̄лан̇ка̄рат̣ӣка̄йа виджа̄таман̇галаван̣н̣ана̄йам̣ виттха̄ро). чхаббан̣н̣а̄хи расмӣхӣти тада̄ ваттама̄на̄ расмийо. иссарийалӣл̣а̄йа̄ти иссарийавила̄сена. нану ча бхагавато сантике иссарийалӣла̄йа пуччха̄ ага̄равойева сийа̄ти чодана̄йа ‘‘пакати хеса̄’’тиа̄дима̄ха, пакатийа̄ пуччханато на ага̄равоти адхиппа̄йо. парива̄ретва̄ нисиннена бхиккхусан̇гхена пуре катепи аттхато тасса пурато нисинно на̄ма. тена̄ха ‘‘парива̄ретва̄’’тиа̄ди.

161. йена, тена̄ти ча бхумматтхе каран̣авачананти дассети ‘‘йаттха, таттха̄’’ти имина̄. йена ман̣д̣аласса два̄рам̣, тенӯпасан̇камӣти сампаттабха̄васса вуттатта̄ идха упагаманамева йуттанти а̄ха ‘‘упагато’’ти. ануччхавике екасмим̣ падесети йаттха вин̃н̃уджа̄тика̄ ат̣т̣хам̣су, тасмим̣. ко панеса ануччхавикападесо на̄ма? атидӯрата̄дичханисаджджадосавирахито падесо, напаччхата̄диат̣т̣ханисаджджадосавирахито ва̄. йатха̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ –

‘‘на паччхато на пурато, на̄пи а̄саннадӯрато;

на каччхе но пат̣ива̄те, на ча̄пи онатуннате;

име досе виссаджджетва̄, екамантам̣ т̣хита̄ ахӯ’’ти. (кху. па̄. ат̣т̣ха. евамичча̄дипа̄т̣хаван̣н̣ана̄; су. ни. ат̣т̣ха. 2.261);

тада̄ бхиккхусан̇гхе тун̣хӣбха̄васса анавасесато бйа̄питабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘тун̣хӣбхӯтам̣ тун̣хӣбхӯта’’нти виччха̄вачанам̣ вуттанти а̄ха ‘‘йато…пе… мева̄’’ти, йато йато бхиккхутоти аттхо. хаттхена, хаттхасса ва̄ кукатабха̄во хаттхакуккуччам̣, асан̃н̃амо, асампаджан̃н̃акирийа̄ ча. татха̄ па̄дакуккуччанти еттха̄пи. ва̄-саддо авуттавикаппане, тена тадан̃н̃опи чаккхусота̄диасан̃н̃амо наттхӣти вибха̄вито. таттха пана чаккхуасам̣йамо саббапат̣хамо дуннива̄рито ча̄ти тадабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита’’нтиа̄ди вуттам̣.

виппасаннарахадамива̄ти ана̄вилодакасарамива. йенетарахи…пе… имина̄ ме…пе… хотӯти самбандхо. ан̃н̃о хи аттхаккамо, ан̃н̃о саддаккамоти а̄ха ‘‘йена̄’’тиа̄ди. таттха ка̄йика-ва̄часикена упасамена ладдхена ма̄насикопи упасамо анума̄нато ладдхо ева̄ти катва̄ ‘‘ма̄насикена ча̄’’ти вуттам̣. сӣлӯпасамена̄ти сӣласан̃н̃амена. вуттаматтхам̣ локапакатийа̄ са̄дхенто ‘‘дуллабхан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. ладдха̄ти лабхитва̄.

упасаманти а̄ча̄расампаттисан̇кха̄там̣ сам̣йамам̣. ‘‘ева’’нтиа̄дина̄ татха̄ иччха̄йа ка̄ран̣ам̣ дассети. соти аййако, удайабхаддо ва̄. ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди тадаттха-саматтханам̣. гха̄тессатийева̄ти там̣ка̄ла̄пеккха̄йа вуттам̣. тена̄ха ‘‘гха̄тесӣ’’ти. идан̃хи сампатипеккхавачанам̣. пан̃чапариват̣т̣оти пан̃чара̄джапариват̣т̣о.

касма̄ евама̄ха, нану бхагавантамуддисса ра̄джа̄ на кин̃чи вадатӣти адхиппа̄йо. вачӣбхедети йатха̄вуттауда̄навачӣбхеде. тун̣хӣ ниравоти парийа̄йавачанаметам̣. ‘‘айа’’нтиа̄ди читтаджа̄нана̄ка̄радассанам̣. айам̣…пе… на саккхиссатӣти н̃атва̄ти самбандхо. вачана̄нантаранти уда̄навачана̄нантарам̣. йена̄ти йаттха падесе, йена ва̄ сотапатхена. йена пеманти еттха̄пи йатха̄рахамеса найо.

ката̄пара̄дхасса а̄лапанам̣ на̄ма дуккаранти сандха̄йа ‘‘мукхам̣ наппахотӣ’’ти вуттам̣. ‘‘а̄гама̄ кхо твам̣ маха̄ра̄джа йатха̄пема’’нти вачананиддит̣т̣хам̣ ва̄ тада̄ тадаттхадӣпана̄ка̄рена паваттам̣ на̄на̄найавичиттам̣ бхагавато мадхуравачанампи сандха̄йа евам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. екампи хи аттхам̣ бхагава̄ йатха̄ сотӯнам̣ н̃а̄н̣ам̣ паваттати, татха̄ десети. йам̣ сандха̄йа ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣ ‘‘бхагавата̄ абйа̄катам̣ тантипадам̣ на̄ма наттхи, саббесан̃н̃ева аттхопи бха̄сито’’ти. пан̃чаха̄ка̄рехӣти ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу самабха̄ва̄дисан̇кха̄техи пан̃чахи ка̄ран̣ехи. вуттан̃хетам̣ маха̄ниддесе (маха̄ни. 38, 162) –

‘‘пан̃чаха̄ка̄рехи та̄дӣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хе та̄дӣ, чатта̄вӣти та̄дӣ, тин̣н̣а̄вӣти та̄дӣ, мутта̄вӣти та̄дӣ, там̣ниддеса̄ та̄дӣ.

катхам̣ араха̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хе та̄дӣ? араха̄ ла̄бхепи та̄дӣ, ала̄бхепи, йасепи, айасепи, пасам̣са̄йапи, нинда̄йапи, сукхепи, дуккхепи та̄дӣ, екам̣ че ба̄хам̣ гандхена лимпеййум̣, екам̣ че ба̄хам̣ ва̄сийа̄ таччхеййум̣, амусмим̣ наттхи ра̄го, амусмим̣ наттхи пат̣игхам̣, анунайапат̣игхавиппахӣно, уггха̄тинигха̄тивӣтиватто, ануродхавиродхасаматикканто, евам̣ араха̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хе та̄дӣ.

катхам̣ араха̄ чатта̄вӣти та̄дӣ? арахато…пе… тхамбхо, са̄рамбхо, ма̄но, атима̄но, мадо, пама̄до, саббе килеса̄, саббе дуччарита̄, саббе даратха̄, саббе парил̣а̄ха̄, саббе санта̄па̄, сабба̄ кусала̄бхисан̇кха̄ра̄ чатта̄ ванта̄ мутта̄ пахӣна̄ пат̣иниссат̣т̣ха̄, евам̣ араха̄ чатта̄вӣти та̄дӣ.

катхам̣ араха̄ тин̣н̣а̄вӣти та̄дӣ? араха̄ ка̄могхам̣ тин̣н̣о, бхавогхам̣ тин̣н̣о, дит̣т̣хогхам̣ тин̣н̣о, авиджджогхам̣ тин̣н̣о, саббам̣ сам̣са̄рапатхам̣ тин̣н̣о уттин̣н̣о ниттин̣н̣о атикканто саматикканто вӣтиватто, со вут̣т̣хава̄со чин̣н̣ачаран̣о джа̄тимаран̣асан̇кхайо, джа̄тимаран̣асам̣са̄ро (маха̄ни. 38) наттхи тасса пунаббхавоти, евам̣ араха̄ тин̣н̣а̄вӣти та̄дӣ.

катхам̣ араха̄ мутта̄вӣти та̄дӣ? арахато ра̄га̄ читтам̣ муттам̣ вимуттам̣ сувимуттам̣, доса̄, моха̄, кодха̄, упана̄ха̄, маккха̄, пал̣а̄са̄, исса̄йа, маччхарийа̄, ма̄йа̄йа, са̄т̣хеййа̄, тхамбха̄, са̄рамбха̄, ма̄на̄, атима̄на̄, мада̄, пама̄да̄, саббакилесехи, саббадуччаритехи, саббадаратхехи, саббапарил̣а̄хехи, саббасанта̄пехи, сабба̄кусала̄бхисан̇кха̄рехи читтам̣ муттам̣ вимуттам̣ сувимуттам̣; евам̣ араха̄ мутта̄вӣти та̄дӣ.

катхам̣ араха̄ там̣ниддеса̄ та̄дӣ? араха̄ ‘сӣле сати сӣлава̄’ти там̣ниддеса̄ та̄дӣ, ‘саддха̄йа сати саддхо’ти, ‘вӣрийе сати вӣрийава̄’ти, ‘сатийа̄ сати сатима̄’ти, ‘сама̄дхимхи сати сама̄хито’ти, ‘пан̃н̃а̄йа сати пан̃н̃ава̄’ти, ‘виджджа̄йа сати тевиджджо’ти, ‘абхин̃н̃а̄йа сати чхал̣абхин̃н̃о’ти там̣ниддеса̄ та̄дӣ, евам̣ араха̄ там̣ниддеса̄ та̄дӣ’’ти.

бхагава̄ пана саббесампи та̄дӣнаматисайо та̄дӣ. тена̄ха ‘‘суппатит̣т̣хито’’ти. вуттампи четам̣ бхагавата̄ ка̄л̣ака̄ра̄масуттанте ‘‘ити кхо бхиккхаве татха̄гато дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄таббесу дхаммесу та̄дӣйева та̄дӣ, тамха̄ ча пана та̄димха̄ ан̃н̃о та̄дӣ уттаритаро ва̄ пан̣ӣтатаро ва̄ наттхӣти вада̄мӣ’’ти (а. ни. 4.24). атха ва̄ пан̃чавидха̄рийиддхисиддхехи пан̃чаха̄ка̄рехи та̄дилаккхан̣е суппатит̣т̣хитоти аттхо. вуттан̃хетам̣ а̄йасмата̄ дхаммасена̄патина̄ пат̣исамбхида̄магге –

‘‘катама̄ арийа̄ иддхи? идха бхиккху саче а̄кан̇кхати ‘пат̣икӯле аппат̣икӯласан̃н̃ӣ вихареййа’нти, аппат̣икӯласан̃н̃ӣ таттха вихарати, саче а̄кан̇кхати ‘аппат̣икӯле пат̣икӯласан̃н̃ӣ вихареййа’нти, пат̣икӯласан̃н̃ӣ таттха вихарати, саче а̄кан̇кхати ‘пат̣икӯле ча аппат̣икӯле ча аппат̣икӯласан̃н̃ӣ вихареййа’нти, аппат̣икӯласан̃н̃ӣ таттха вихарати, саче а̄кан̇кхати ‘аппат̣икӯле ча пат̣икӯле ча пат̣икӯласан̃н̃ӣ вихареййа’нти, пат̣икӯласан̃н̃ӣ таттха вихарати, саче а̄кан̇кхати ‘пат̣икӯле ча аппат̣икӯле ча тадубхайам̣ абхиниваджджетва̄ упеккхако вихареййам̣ сато сампаджа̄но’ти, упеккхако таттха вихарати сато сампаджа̄но’’ти (пат̣и. ма. 3.17).

бахиддха̄ти са̄санато бахисамайе.

162. еса̄ти бхиккхусан̇гхасса вандана̄ка̄ро. таматтхам̣ локасиддха̄йа упама̄йа са̄дхетум̣ ‘‘ра̄джа̄на’’нтиа̄ди вуттам̣. ока̄санти пуччхитаббат̣т̣ха̄нам̣.

на ме пан̃хависсаджджане бха̄ро аттхӣти саттху саббаттха аппат̣ихатан̃а̄н̣ача̄рата̄йа аттхато а̄панна̄йа дассанам̣. ‘‘йади а̄кан̇кхасӣ’’ти вуттейева хи еса аттхо а̄панно хоти. саббам̣ те виссаджджесса̄мӣти еттха̄пи айам̣ найо. ‘‘йам̣ а̄кан̇кхаси, там̣ пуччха̄’’ти вачаненева хи айаматтхо сиджджхати. аса̄дха̄ран̣ам̣ саббан̃н̃упава̄ран̣анти самбандхо. йади ‘‘йада̄кан̇кхасӣ’’ти на ваданти, атха катхам̣ вадантӣти а̄ха ‘‘сутва̄’’тиа̄ди. падесан̃а̄н̣ейева т̣хитатта̄ татха̄ вадантӣти ведитаббам̣. буддха̄ пана саббан̃н̃упава̄ран̣ам̣ пава̄рентӣти самбандхо.

‘‘пуччха̄вусо йада̄кан̇кхасӣ’’тиа̄дӣни суттапада̄ни йесам̣ пуггала̄нам̣ васена а̄гата̄ни, там̣ дассанаттхам̣ ‘‘йаккханариндадевасаман̣абра̄хман̣апарибба̄джака̄на’’нти вуттам̣. таттха хи ‘‘пуччха̄вусо йада̄кан̇кхасӣ’’ти а̄л̣авакасса йаккхасса ока̄сакаран̣ам̣, ‘‘пуччха маха̄ра̄джа̄’’ти наринда̄нам̣, ‘‘пуччха ва̄сава̄’’тиа̄ди дева̄наминдасса, ‘‘тена хӣ’’тиа̄ди саман̣а̄нам̣, ‘‘ба̄варисса ча̄’’тиа̄ди бра̄хман̣а̄нам̣, ‘‘пуччха мам̣ сабхийа̄’’тиа̄ди парибба̄джака̄нам̣ ока̄сакаран̣анти дат̣т̣хаббам̣. ва̄сава̄ти дева̄наминда̄лапанам̣. тадетан̃хи саккапан̃хасутте. манасиччхасӣти манаса̄ иччхаси.

ката̄вака̄са̄ти йасма̄ тумхе майа̄ катока̄са̄, тасма̄ ба̄варисса ча туйхам̣ аджитасса ча саббесан̃ча сеса̄нам̣ йам̣ кин̃чи саббам̣ сам̣сайам̣ йатха̄ манаса̄ иччхатха, татха̄ пуччхавхо пуччхатха̄ти йоджана̄. еттха ча ба̄варисса сам̣сайам̣ манаса̄ пуччхавхо, тумха̄кам̣ пана саббесам̣ сам̣сайам̣ манаса̄ ча ан̃н̃атха̄ ча йатха̄ иччхатха, татха̄ пуччхавхоти адхиппа̄йо. ба̄варӣ хи ‘‘аттано сам̣сайам̣ манаса̄ва пуччхатха̄’’ти антева̄сике а̄н̣а̄песи. вуттан̃хи –

‘‘ана̄варан̣адасса̄вӣ, йади буддхо бхависсати;

манаса̄ пуччхите пан̃хе, ва̄ча̄йа виссаджессатӣ’’ти. (су. ни. 1011);

тадетам̣ па̄ра̄йанавагге. татха̄ ‘‘пуччха мам̣ сабхийа̄’’тиа̄дипи.

буддхабхӯминти буддхат̣т̣ха̄нам̣, а̄саваккхайан̃а̄н̣ам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃ча. бодхисаттабхӯми на̄ма бодхисаттат̣т̣ха̄нам̣ па̄рамӣсамбхаран̣ан̃а̄н̣ам̣, бхӯмисаддо ва̄ аваттха̄ва̄чако, буддха̄ваттхам̣, бодхисатта̄ваттха̄йанти ча аттхо. екаттанайена хи паваттесу кхандхесу аваттха̄йева там̣ тада̄ка̄раниссита̄.

йо бхагава̄ бодхисаттабхӯмийам̣ падесан̃а̄н̣е т̣хито саббан̃н̃упава̄ран̣ам̣ пава̄реси, тасса тадева аччхарийанти самбандхо. катханти а̄ха ‘‘кон̣д̣ан̃н̃а пан̃ха̄нӣ’’тиа̄ди. таттха кон̣д̣ан̃н̃а̄ти готтавасена сарабхан̇гама̄лапанти. вийа̄карохӣти бйа̄карохи. са̄дхурӯпа̄ти са̄дхусабха̄ва̄. дхаммоти санантано павен̣ӣдхаммо. йанти а̄гаманакирийа̄пара̄масанам̣, йена ва̄ ка̄ран̣ена а̄гаччхати, тена вийа̄карохӣти самбандхо. вуддханти сӣлапан̃н̃а̄дӣхи вуддхиппаттам̣, гарунти аттхо. еса бха̄роти сам̣сайупаччхеданасан̇кха̄то есо бха̄ро, а̄гато бха̄ро тайа̄ авассам̣ вахитабботи адхиппа̄йо.

майа̄ ката̄вака̄са̄ бхонто пуччханту. касма̄ти че? ахан̃хи там̣ там̣ во бйа̄кариссам̣ н̃атва̄ сайам̣ локамимам̣, паран̃ча̄ти. сайанти ча сайамева парӯпадесена вина̄. евам̣ сарабхан̇гака̄ле саббан̃н̃упава̄ран̣ам̣ пава̄ресӣти самбандхо.

пан̃ха̄нанти дхаммайа̄гапан̃ха̄нам̣. антакаранти нит̣т̣ха̄накарам̣. сучиратена̄ти евам̣ на̄макена бра̄хман̣ена. пут̣т̣хунти пуччхитум̣. джа̄тийа̄ти пат̣исандхийа̄, ‘‘виджа̄тийа̄’’типи ваданти. пам̣сум̣ кӣл̣анто самбхавакума̄ро нисиннова хутва̄ пава̄ресӣти йоджетаббам̣.

таггха̄ти екам̣саттхе нипа̄то. йатха̄пи кусало татха̄ти йатха̄ саббадхаммакусало саббадхаммавидӯ буддхо джа̄на̄ти катхети, татха̄ те ахамаккхиссанти аттхо. джа̄на̄ти-саддо хи идха самбандхамупагаччхати. йатха̄ха ‘‘йена йасса хи самбандхо, дӯрат̣т̣хампи ча тасса та’’нти (са̄раттха. т̣ӣ. 1.пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄ван̣н̣ана̄). джа̄нана̄ четтха катхана̄. йатха̄ ‘‘имина̄ имам̣ джа̄на̄тӣ’’ти вуттова̄йаматтхо а̄чарийена. ра̄джа̄ ча кхо там̣ йади ка̄хати ва̄, на ва̄ти йо там̣ идха пуччхитум̣ песеси, со корабйара̄джа̄ там̣ тайа̄ пуччхитаматтхам̣, тайа̄ ва̄ пут̣т̣хена майа̄ аккха̄таматтхам̣ йади кароту ва̄, на ва̄ кароту, ахам̣ пана йатха̄дхаммам̣ те аккхиссам̣ а̄чиккхисса̄мӣти вуттам̣ хоти. джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ пана –

‘‘ра̄джа̄ ча кхо танти ахам̣ там̣ пан̃хам̣ йатха̄ тумха̄кам̣ ра̄джа̄ джа̄на̄ти джа̄нитум̣ саккоти, татха̄ аккхиссам̣. тато уттари ра̄джа̄ йатха̄ джа̄на̄ти, татха̄ йади кариссати ва̄, на ва̄ кариссати, каронтасса ва̄ акаронтасса ва̄ тассеветам̣ бхависсати, майхам̣ пана досо наттхӣти дӣпетӣ’’ти (джа̄. ат̣т̣ха. 5.16.172) –

джа̄на̄ти-саддо ва̄кйадвайаса̄дха̄ран̣авасена вутто.

163. сиппамева сиппа̄йатанам̣ а̄йатанасаддасса таббха̄вавуттитта̄. апича сиккхитаббата̄йа сиппан̃ча там̣ сатта̄нам̣ джӣвитавуттийа̄ ка̄ран̣абха̄вато, ниссайабха̄вато ва̄ а̄йатанан̃ча̄ти сиппа̄йатанам̣. сеййатхиданти екова нипа̄то, нипа̄тасамуда̄йо ва̄. тасса те катамети идха аттхоти а̄ха ‘‘катаме пана те’’ти. име катаметипи паччекаматтхо йуджджати. евам̣ саббаттха. идан̃ча ваттабба̄пеккханавасена вуттам̣, тасма̄ те сиппа̄йатаника̄ катамети аттхо. ‘‘путхусиппа̄йатана̄нӣ’’ти хи са̄дха̄ран̣ато сиппа̄ни уддиситва̄ упари там̣там̣сиппӯпаджӣвинова ниддит̣т̣ха̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа катха̄йа. касма̄ти че? папан̃чам̣ парихаритука̄матта̄. ан̃н̃атха̄ хи йатха̄дхиппета̄ни та̄ва сиппа̄йатана̄ни дассетва̄ пуна там̣там̣сиппӯпаджӣвинопи дассетабба̄ сийум̣ тесамеветтха падха̄нато адхиппетатта̄. еван̃ча сати катха̄папан̃чо бхавеййа, тасма̄ там̣ папан̃чам̣ парихаритум̣ сиппӯпаджӣвӣхи там̣там̣сиппа̄йатана̄ни сан̇гахетва̄ евама̄ха̄ти таматтхам̣ дассетум̣ ‘‘хаттха̄роха̄тиа̄дӣхи йе там̣ там̣ сиппам̣ нисса̄йа джӣванти, те дассетӣ’’ти вуттам̣. касма̄ти а̄ха ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄ди. сиппам̣ упанисса̄йа джӣвантӣти сиппӯпаджӣвино.

хаттхима̄рохантӣти хаттха̄роха̄, хаттха̄рул̣хайодха̄. хаттхим̣ а̄роха̄пайантӣти хаттха̄роха̄, хаттха̄чарийа хаттхиведжджа хаттхимен̣д̣а̄дайо. йена хи пайогена пурисо хаттхино а̄роханайогго хоти, там̣ хаттхисса пайогам̣ видха̄йанта̄нам̣ саббесампетесам̣ гахан̣ам̣. тена̄ха ‘‘саббепӣ’’тиа̄ди. таттха хаттха̄чарийа̄ на̄ма йе хаттхино, хаттха̄рохака̄нан̃ча сиккха̄пака̄. хаттхиведжджа̄ на̄ма хаттхибхисакка̄. хаттхимен̣д̣а̄ на̄ма хаттхӣнам̣ па̄дараккхака̄. хаттхим̣ ман̣д̣айанти раккхантӣти хаттхиман̣д̣а̄, тейева хаттхимен̣д̣а̄, хаттхим̣ миненти самма̄ видаханена хим̣сантӣти ва̄ хаттхимен̣д̣а̄. а̄ди-саддена хаттхӣнам̣ йавапада̄йака̄дайо сан̇ган̣ха̄ти. асса̄роха̄ти еттха̄пи суддхахетукаттувасена йатха̄вуттова аттхо. ратхе нийутта̄ ратхика̄. ратхараккха̄ на̄ма ратхасса а̄н̣ираккхака̄. дханум̣ ган̣хантӣти дхануггаха̄, исса̄са̄, дханум̣ ган̣ха̄пентӣти дхануггаха̄, дханусиппасиккха̄пака̄ дханва̄чарийа̄.

челена челапат̣а̄ка̄йа йуддхе аканти гаччхантӣти челака̄, джайаддхаджага̄хака̄ти а̄ха ‘‘йе йуддхе’’тиа̄ди. джайадхаджанти джайанаттхам̣, джайака̄ле ва̄ паггахитадхаджам̣. пуратоти сена̄йа пуббе. йатха̄ татха̄ т̣хите сенике бйӯхавича̄ран̣авасена тато тато чалайанти учча̄лентӣти чалака̄ти вуттам̣ ‘‘идха ран̃н̃о’’тиа̄ди. сакун̣аггхиа̄дайо вийа мам̣сапин̣д̣ам̣ парасена̄самӯхасан̇кха̄там̣ пин̣д̣ам̣ са̄хасиката̄йа чхетва̄ чхетва̄ дайанти уппатитва̄ уппатитва̄ ниггаччхантӣти пин̣д̣ада̄йака̄. тена̄ха ‘‘те кира̄’’тиа̄ди. са̄хасам̣ каронтӣти са̄хасика̄, тейева маха̄йодха̄. пин̣д̣амива̄ти та̄лапхалапин̣д̣амива̄ти ваданти, ‘‘мам̣сапин̣д̣амива̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.163) а̄чарийена вуттам̣. саббаттха ‘‘а̄чарийена̄’’ти вутте а̄чарийадхаммапа̄латтхерова гахетаббо. дутийавикаппе пин̣д̣е джанасамӯхасан̇кха̄те саммадде дайанти уппатанта̄ вийа гаччхантӣти пин̣д̣ада̄йака̄, дайа-саддо гатийам̣, айа-саддасса ва̄ да-ка̄ра̄гамена ниппхатти.

уггатуггата̄ти сан̇га̄мам̣ патва̄ джавапараккама̄дивасена ативийа уггата̄. тадева̄ти парехи вуттам̣ тамева сӣсам̣ ва̄ а̄вудхам̣ ва̄. паккхандантӣти вӣрасӯрабха̄вена асаджджама̄на̄ парасенаманупависанти. тха̄маджавабалапараккама̄дисампаттийа̄ маха̄на̄гасадисата̄. тена̄ха ‘‘хаттхиа̄дӣсупӣ’’тиа̄ди. екантасӯра̄ти екачарасӯра̄ антасаддасса таббха̄вавуттито, сӯрабха̄вена ека̄кино хутва̄ йуджджханака̄ти аттхо. саджа̄лика̄ти саваммика̄. санна̄хо кан̇кат̣о ваммам̣ кавачо ураччхадо джа̄лика̄ти хи аттхато екам̣. сачаммика̄ти джа̄лика̄ вийа сарӣрапаритта̄н̣ена чаммена сачаммика̄. чаммакан̃чуканти чаммамайакан̃чукам̣. пависитва̄ти тасса анто хутва̄, пат̣имун̃читва̄ти вуттам̣ хоти. сарапаритта̄н̣ам̣ чамманти чаммапат̣исиббитам̣ челакам̣, чаммамайам̣ ва̄ пхалакам̣. балавасинеха̄ти са̄мини атисайапема̄. гхарада̄сайодха̄ти антоджа̄тада̄сапарийа̄панна̄ йодха̄, ‘‘гхарада̄сикапутта̄’’типи па̄т̣хо, антоджа̄тада̄сӣнам̣ путта̄ти аттхо.

а̄л̣а̄рам̣ вуччати маха̄насам̣, таттха нийутта̄ а̄л̣а̄рика̄. пӯвика̄ти пӯвасампа̄дака̄, йе пӯвамева на̄наппака̄рато сампа̄детва̄ виккин̣анта̄ джӣванти. кесанакхасан̣т̣хапана̄дивасена манусса̄нам̣ алан̇ка̄равидхим̣ каппенти сам̣видахантӣти каппака̄. чун̣н̣авилепана̄дӣхи малахаран̣аван̣н̣асампа̄данавидхина̄ нха̄пенти наха̄нам̣ каронтӣти нха̄пика̄. наванта̄дивидхина̄ паватто ган̣анагантхо антара̄ чхидда̄бха̄вена аччхиддакоти вуччати, тадева пат̣хентӣти аччхиддакапа̄т̣хака̄. хаттхена адхиппа̄йавин̃н̃а̄панам̣, ган̣анам̣ ва̄ хаттхамудда̄. ан̇гулисан̇кочанан̃хи мудда̄ти вуччати, тена ча вин̃н̃а̄панам̣, ган̣анам̣ ва̄ хоти. хаттхасаддо четтха тадекадесесу ан̇гулӣсу дат̣т̣хаббо ‘‘на бхун̃джама̄но саббам̣ хаттхам̣ мукхе паккхиписса̄мӣ’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 618) вийа, тамупанисса̄йа джӣвантӣти муддика̄. тена̄ха ‘‘хаттхамудда̄йа̄’’тиа̄ди.

айака̄ро камма̄рака̄рако. дантака̄ро бхамака̄ро. читтака̄ро лепачиттака̄ро. а̄ди-саддена кот̣т̣акалекхакавилӣвака̄раит̣т̣хакака̄рада̄рука̄ра̄дӣнам̣ сан̇гахо. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. каран̣аниппха̄данавасена дассетва̄. сандит̣т̣хикамева̄ти асампара̄йиката̄йа са̄мам̣ дат̣т̣хаббам̣, сайаманубхавитаббам̣ аттапаччаккханти аттхо. упаджӣвантӣти упанисса̄йа джӣванти. сукхитанти сукхаппаттам̣. тха̄мабалӯпетабха̄вова пӣн̣ананти а̄ха ‘‘пӣн̣итам̣ тха̄мабалӯпета’’нти. упарӣти девалоке. татха̄ уддхантипи. со хи мануссалокато упаримо. аггам̣ вийа̄ти аггам̣, пхалам̣. ‘‘каммасса кататта̄ пхаласса ниббаттанато там̣ каммасса аггисикха̄ вийа хотӣ’’ти а̄чарийена вуттам̣. апича сагганти уттамам̣, пхалам̣. сагганти сут̣т̣ху аггам̣, рӯпасадда̄дидасавидхам̣ аттано пхалам̣ ниппха̄детум̣ арахатӣти аттхо. суаггика̄ва нируттинайена соваггика̄, даккхин̣а̄садда̄пеккха̄йа ча саббаттха иттхилин̇ганиддесо. сукхоти сукхӯпа̄йо ит̣т̣хо канто. аггети ул̣а̄ре. аттана̄ парибхун̃джитаббам̣ ба̄хирам̣ рӯпам̣, аттано ван̣н̣апоккхарата̄ ван̣н̣оти айаметесам̣ висесо. даккханти вад̣д̣ханти ета̄йа̄ти даккхин̣а̄, паричча̄гамайам̣ пун̃н̃анти а̄ха ‘‘даккхин̣ам̣ да̄на’’нти.

магго са̄ман̃н̃ам̣ самитапа̄пасан̇кха̄тасса саман̣асса бха̄воти катва̄, тасса випа̄катта̄ арийапхалам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣. ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄дина̄ маха̄ваггасам̣йуттапа̄л̣ивасена тадаттхам̣ са̄дхети. там̣ еса ра̄джа̄ на джа̄на̄ти арийадхаммасса аковидата̄йа. йасма̄ панеса ‘‘да̄сакассака̄дибхӯта̄нам̣ паббаджита̄нам̣ локато абхива̄дана̄дила̄бхо сандит̣т̣хикам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣ на̄ма̄’’ти чинтетва̄ ‘‘аттхи ну кхо кочи саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ ӣдисаматтхам̣ джа̄нанто’’ти вӣмам̣санто пӯран̣а̄дике пуччхитва̄ тесам̣ катха̄йа анадхигатавитто бхагавантампи етаматтхам̣ пуччхи. тасма̄ вуттам̣ ‘‘да̄сакассакопамам̣ сандха̄йа пуччхатӣ’’ти.

ра̄джа̄мачча̄ти ра̄джакуласамуда̄гата̄ амачча̄, ануйуттакара̄джа̄но чева амачча̄ ча̄типи аттхо. кан̣хапаккханти йатха̄пуччхите аттхе лаббхама̄надит̣т̣хигатӯпасам̣хитам̣ сам̣килесапаккхам̣. суккапаккханти таббидхурам̣ упари сутта̄гатам̣ вода̄напаккхам̣. саман̣акола̄халанти саман̣акотӯхалам̣ там̣ там̣ саман̣ава̄да̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃авиродхам̣. саман̣абхан̣д̣ананти тенева виродхена ‘‘евам̣ва̄дӣнам̣ тесам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ айам̣ досо, евам̣ва̄дӣнам̣ тесам̣ айам̣ досо’’ти евам̣ там̣ там̣ ва̄дасса парибха̄санам̣. иссара̄нуваттако хи локоти дхаммата̄дассанена тадаттхасаматтханам̣. аттано десана̄косаллена ран̃н̃о бха̄рам̣ каронто, на тадан̃н̃ена паравамбхана̄дика̄ран̣ена.

164. ну-саддо вийа но-саддопи пуччха̄йам̣ нипа̄тоти а̄ха ‘‘абхиджа̄на̄си нӯ’’ти. айан̃ча̄ти еттха ча-саддо на кевалам̣ абхиджа̄на̄сипаденева, атха кхо ‘‘пуччхита̄’’ти падена ча̄ти самуччайаттхо. катхам̣ йоджетабботи ануйогамапанети ‘‘идан̃хӣ’’тиа̄дина̄. пуччхита̄ нӯти пуббе пуччхам̣ катта̄ ну. нам̣ пут̣т̣хабха̄ванти та̄дисам̣ пуччхитабха̄вам̣ абхиджа̄на̄си ну. на те саммут̣т̣ханти тава на памут̣т̣хам̣ вата̄ти аттхо. апха̄сукабха̄воти татха̄ бха̄санена асукхабха̄во. пан̣д̣итапатирӯпака̄нанти (са̄мам̣ вийа аттано сакка̄ра̄нам̣ пан̣д̣итабха̄са̄нам̣) а̄мам̣ вийа пакка̄нам̣ пан̣д̣ита̄ бха̄са̄нам̣. (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.163) па̄л̣ипадааттхабйан̃джанесӯти па̄л̣исан̇кха̄те паде, тадаттхе таппарийа̄паннаккхаре ча, ва̄кйапарийа̄йо ва̄ бйан̃джанасаддо ‘‘аккхарам̣ падам̣ бйан̃джана’’нтиа̄дӣсу (нетти. 28) вийа. бхагавато рӯпам̣ сабха̄во вийа рӯпамасса̄ти бхагавантарӯпо, бхагава̄ вийа екантапан̣д̣итоти аттхо.

пӯран̣акассапава̄даван̣н̣ана̄

165. екамида̄ханти еттха иданти нипа̄таматтам̣, екам̣ самайамиччева аттхо. саммодети саммоданам̣ каротӣти саммоданӣйам̣. анӣйасаддо хи бахула̄ катваттха̄бхидха̄йако йатха̄ ‘‘ниййа̄ника̄’’ти, (дха. са. суттантадукама̄тика̄ 97) саммоданам̣ ва̄ джанетӣти саммоданийам̣ таддхитавасена. саритаббанти са̄ран̣ӣйам̣, саран̣асса ануччхавиканти ва̄ са̄ран̣ийам̣, етаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘саммодаджанакам̣ саритаббайуттака’’нти вуттам̣, саритаббайуттаканти ча саран̣а̄нуччхавиканти аттхо.

166. сахаттха̄ти сахаттхенева, тена суддхакатта̄рам̣ дассети, а̄н̣аттийа̄ти пана хетукатта̄рам̣, ниссаггийатха̄вара̄дайопи идха сахаттха каран̣енева сан̇гахита̄. хаттха̄дӣнӣти хаттхапа̄дакан̣н̣ана̄са̄дӣни. пачанам̣ даханам̣ виба̄дхананти а̄ха ‘‘дан̣д̣ена уппӣл̣ентасса̄’’ти. папан̃часӯданийам̣ на̄ма маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘пачато’’ти етасса ‘‘таджджентасса ва̄’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.97) дутийопи аттхо вутто, идха пана таджджанам̣, парибха̄санан̃ча дан̣д̣ена сан̇гахетва̄ ‘‘дан̣д̣ена уппӣл̣ентасса иччева вутта’’нти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.166) а̄чарийена вуттам̣, адхуна̄ пана поттхакесу ‘‘таджджентасса ва̄’’ти па̄т̣хопи бахусо диссати. соканти сокака̄ран̣ам̣, сочанантипи йуджджати ка̄ран̣асампа̄данена пхалассапи каттаббато. парехӣти аттано вачанакарехи каммабхӯтехи. пхандатоти еттха парасса пханданавасена суддхакаттуттхо на лаббхати, атха кхо аттано пханданавасенева̄ти а̄ха ‘‘парам̣ пхандантам̣ пханданака̄ле сайампи пхандато’’ти, аттана̄ катена парасса виба̄дханапайогена сайампи пхандатоти аттхо. ‘‘атипа̄та̄пайато’’ти падам̣ суддхакаттари, хетукаттари ча паваттатӣти дассети ‘‘ханантасса̄пи хана̄пентасса̄пӣ’’ти имина̄. саббаттха̄ти ‘‘а̄дийато’’тиа̄дӣсу. каран̣ака̄ран̣авасена̄ти сайам̣ка̄рапарам̣ка̄равасена.

гхарабхиттийа̄ анто ча бахи ча сандхи гхарасандхи. кин̃чипи асесетва̄ ниравасесо лопо вилумпанам̣ ниллопоти а̄ха ‘‘маха̄вилопа’’нти. ека̄га̄ре нийутто вилопо ека̄га̄рико. тена̄ха ‘‘екамева̄’’тиа̄ди. ‘‘парипантхе тит̣т̣хато’’ти еттха аччхинданаттхамева тит̣т̣хатӣти айаматтхо пакаран̣ато сиддхоти дассети ‘‘а̄гата̄гата̄на’’нтиа̄дина̄. ‘‘парито саббасо пантхе хананам̣ парипантхо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.166) айаматтхопи а̄чарийена вутто. каромӣти сан̃н̃а̄йа̄ти сан̃четаникабха̄вама̄ха, тенетам̣ дассети ‘‘сан̃чичча каротопи на карӣйати на̄ма, пагева асан̃чичча̄’’ти. па̄пам̣ на карӣйатӣти пуббе асато уппа̄детум̣ асаккун̣еййатта̄ па̄пам̣ акатамева на̄ма. тена̄ха ‘‘наттхи па̄па’’нти.

йади евам̣ катхам̣ сатта̄ па̄пе паваттантӣти аттано ва̄де парехи а̄ропитам̣ досамапанетука̄мо пӯран̣о имаматтхампи дассетӣти а̄ха ‘‘сатта̄ пана̄’’тиа̄ди. сан̃н̃а̄маттаметам̣ ‘‘па̄пам̣ каронтӣ’’ти, па̄пам̣ пана наттхева̄ти вуттам̣ хоти. евам̣ кирасса хоти – имесам̣ сатта̄нам̣ хим̣са̄дикирийа̄ атта̄нам̣ на па̄пун̣а̄ти тасса ниччата̄йа ниббика̄ратта̄, сарӣрам̣ пана ачетанам̣ кат̣т̣хакалин̇гарӯпамам̣, тасмим̣ викопитепи на кин̃чи па̄панти. парийанто вуччати неми парийоса̄не т̣хитатта̄. тена вуттам̣ а̄чарийена ‘‘ниситакхурамайанемина̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.166). дутийавикаппе чаккапарийоса̄намева парийанто, кхурена садисо парийанто йасса̄ти кхурапарийанто. кхураггахан̣ена четтха кхурадха̄ра̄ гахита̄ тадавародхато. па̄л̣ийам̣ чаккена̄ти чакка̄ка̄ракатена а̄вудхависесена. там̣ мам̣сакхалакаран̣асан̇кха̄там̣ нида̄нам̣ ка̄ран̣ам̣ йасса̄ти татонида̄нам̣, ‘‘паччаттавачанасса тоа̄десо, сама̄се часса лопа̄бха̄во’’ти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.21) ат̣т̣хакатха̄су вутто. ‘‘паччаттаттхе ниссаккавачанампи йуджджатӣ’’ти (са̄раттха. т̣ӣ. пат̣хамамаха̄сан̇гӣтикатха̄ван̣н̣ана̄) а̄чарийаса̄рипуттаттхеро. ‘‘ка̄ран̣аттхе нипа̄тасамуда̄йо’’типи аккхарачинтака̄.

ган̇га̄йа даккхин̣адиса̄ аппатирӯпадесо, уттарадиса̄ пана патирӯпадесоти адхиппа̄йена ‘‘даккхин̣ан̃че’’тиа̄ди вуттам̣, тан̃ча десадиса̄падесена таннива̄сино сандха̄йа̄ти дассетум̣ ‘‘даккхин̣атӣре’’тиа̄дима̄ха. хананада̄накирийа̄ хи тада̄йатта̄. маха̄йа̄ганти маха̄виджитаран̃н̃о йан̃н̃асадисампи маха̄йа̄гам̣. дамасаддо индрийасам̣варасса, упосатхасӣласса ча ва̄чакоти а̄ха ‘‘индрийадамена упосатхакаммена̄’’ти. кечи пана упосатхакаммена̄’ти идам̣ индрийадамасса висесанам̣, тасма̄ ‘упосатхакаммабхӯтена индрийадамена̄’ти’’ аттхам̣ ваданти, тадайуттамева тадубхайаттхава̄чакатта̄ дамасаддасса, аттхадвайасса ча висесавуттито. адхуна̄ хи каттхачи поттхаке ва̄-саддо, ча-саддопи диссати. сӣласам̣йамена̄ти тадан̃н̃ена ка̄йикава̄часикасам̣варена. саччавачанена̄ти амосаваджджена. тасса висум̣ вачанам̣ локе гарутарапун̃н̃асамматабха̄вато. йатха̄ хи па̄падхаммесу муса̄ва̄до гарутаро, евам̣ пун̃н̃адхаммесу амосаваджджо. тена̄ха бхагава̄ итивуттаке

‘‘екадхаммам̣ атӣтасса, муса̄ва̄дисса джантуно;

витин̣н̣апаралокасса, наттхи па̄пам̣ ака̄рийа’’нти. (итиву. 27);

паваттӣти йо кароти, тасса санта̄не пхалуппа̄дапаччайабха̄вена уппатти. еван̃хи ‘‘наттхи каммам̣, наттхи каммапхала’’нти акирийава̄дасса парипун̣н̣ата̄. сати хи каммапхале камма̄намакирийабха̄во катхам̣ бхависсати. саббатха̄пӣти ‘‘карото’’тиа̄дина̄ вуттена саббаппака̄ренапи.

лабуджанти ликучам̣. па̄папун̃н̃а̄нам̣ кирийамева пат̣иккхипати, на ран̃н̃а̄ пут̣т̣хам̣ сандит̣т̣хикам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣ бйа̄каротӣти адхиппа̄йо. идан̃хи авадха̄ран̣ам̣ випа̄капат̣иккхепаниваттанаттхам̣. йо хи каммам̣ пат̣иккхипати, тена аттхато випа̄копи пат̣иккхиттойева на̄ма хоти. татха̄ хи ваккхати ‘‘каммам̣ пат̣иба̄хантена̄пӣ’’тиа̄ди (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.170-172).

пат̣ира̄джӯхи анабхибхаванӣйабха̄вена висесато джитанти виджитам̣, екасса ран̃н̃о а̄н̣а̄паваттидесо. ‘‘ма̄ майхам̣ виджите васатха̄’’ти апаса̄дана̄ паббаджитасса пабба̄джанасан̇кха̄та̄ вихет̣хана̄йева̄ти вуттам̣ ‘‘вихет̣хетабба’’нти. тена вуттасса аттхасса ‘‘евамета’’нти упадха̄ран̣ам̣ саллаккхан̣ам̣ угган̣ханам̣, тадамина̄ пат̣иккхипатӣти а̄ха ‘‘са̄рато агган̣ханто’’ти. тасса пана аттхасса аддханийабха̄ва̄па̄данавасена читтена сандха̄ран̣ам̣ никкуджджанам̣, тадамина̄ пат̣иккхипатӣти дассети ‘‘са̄равасенева…пе… ат̣т̣хапенто’’ти имина̄. са̄равасенева̄ти уттамавасенева, авитатхатта̄ ва̄ парехи анучча̄лито тхирабхӯто аттхо апхеггубха̄вена са̄роти вуччати, там̣васенева̄ти аттхо. ниссаран̣анти ват̣т̣ато ниййа̄нам̣. параматтхоти авипарӣтаттхо, уттамасса ва̄ н̃а̄н̣асса̄рамман̣абхӯто аттхо. бйан̃джанам̣ пана тена уггахитан̃чева никкуджджитан̃ча татха̄йева бхагавато сантике бха̄ситатта̄.

маккхалигоса̄лава̄даван̣н̣ана̄

168. убхайена̄ти хетупаччайапат̣иседхавачанена. ‘‘виджджама̄намева̄’’ти имина̄ сабха̄вато виджджама̄нассева пат̣иккхипане тасса ан̃н̃а̄н̣амева ка̄ран̣анти дассети. сам̣килесапаччайанти сам̣килиссанасса малӣнасса ка̄ран̣ам̣. висуддхипаччайанти сам̣килесато висуддхийа̄ вода̄насса паччайам̣. аттака̄рети паччаттавачанасса е-ка̄равасена падасиддхи йатха̄ ‘‘ванаппагумбе йатха̄ пхуситагге’’ти, (кху. па̄. 13; су. ни. 236) паччаттаттхе ва̄ бхуммавачанам̣ йатха̄ ‘‘идамписса хоти сӣласми’’нти (дӣ. ни. 1.194), тадеваттхам̣ дассети ‘‘аттака̄ро’’ти имина̄. со ча тена тена саттена аттана̄ ка̄таббакаммам̣, аттана̄ ниппха̄детаббапайого ва̄. тена̄ха ‘‘йена̄’’тиа̄ди. саббан̃н̃утанти самма̄самбодхим̣. танти аттана̄ катакаммам̣. дутийападена̄ти ‘‘наттхи парака̄ре’’ти падена. парака̄ро ча на̄ма парасса ва̄хаса̄ иджджханакапайого. тена вуттам̣ ‘‘йам̣ парака̄ра’’нтиа̄ди. ова̄да̄нуса̄санинти ова̄дабхӯтамануса̄саним̣, пат̣хамам̣ ва̄ ова̄до, паччха̄ ануса̄санӣ. ‘‘парака̄ра’’нти падасса упалаккхан̣авасена аттхадассанан̃четам̣, локуттарадхамме парака̄ра̄вассайо наттхӣти а̄ха ‘‘т̣хапетва̄ маха̄сатта’’нти. аттхевеса локийадхамме йатха̄ там̣ амха̄кам̣ бодхисаттасса а̄л̣а̄рудаке нисса̄йа пан̃ча̄бхин̃н̃а̄локийасама̄паттила̄бхо, тан̃ча паччхимабхавикамаха̄саттам̣ сандха̄йа вуттам̣, паччекабодхисаттассапи еттхева сан̇гахо тесампи тадабха̄вато. мануссасобхагйатанти мануссесу субхагабха̄вам̣. еванти вуттаппака̄рена каммава̄дасса, кирийава̄дасса ча пат̣иккхипанена. джиначаккети ‘‘аттхи бхиккхаве каммам̣ кан̣хам̣ кан̣хавипа̄ка’’нтиа̄ди (а. ни. 4.232) найаппаватте камма̄нам̣, каммапхала̄нан̃ча аттхита̄паридӣпане буддхаса̄сане. паччанӣкакатханам̣ паха̄рада̄насадисанти ‘‘паха̄рам̣ дети на̄ма̄’’ти.

йатха̄вуттааттака̄рапарака̄ра̄бха̄вато ева сатта̄нам̣ паччаттапурисака̄ро на̄ма кочи наттхӣти сандха̄йа ‘‘наттхипурисака̄ре’’ти тасса пат̣иккхипанам̣ дассетум̣ ‘‘йена̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘деваттампӣ’’тиа̄дина̄, ‘‘мануссасобхагйата’’нтиа̄дина̄ ча вуттаппака̄ра̄. ‘‘бале патит̣т̣хита̄’’ти ватва̄ вӣрийамевидха баланти дассетум̣ ‘‘вӣрийам̣ катва̄’’ти вуттам̣. сатта̄нан̃хи дит̣т̣хадхаммикасампара̄йика нибба̄насампаттиа̄вахам̣ вӣрийабалам̣ наттхӣти со пат̣иккхипати, нидассанаматтан̃четам̣ вода̄нийабаласса пат̣иккхипанам̣ сам̣килесикасса̄пи баласса тена пат̣иккхипанато. йади вӣрийа̄дӣни пурисака̄равевачана̄ни, атха касма̄ тесам̣ висум̣ гахан̣анти а̄ха ‘‘идам̣ но вӣрийена̄’’тиа̄ди. идам̣ но вӣрийена̄ти идам̣ пхалам̣ амха̄кам̣ вӣрийена паваттам̣. паваттавачанапат̣иккхепакаран̣авасена̄ти ан̃н̃есам̣ паваттавоха̄равачанасса пат̣иккхепакаран̣авасена. вӣрийатха̄мапараккамасамбандханена паваттабалава̄дӣнам̣ ва̄дасса пат̣иккхепакаран̣авасена ‘‘наттхи бала’’нти падамива сабба̄нипета̄ни тена а̄дӣйантӣти адхиппа̄йо. тан̃ча вачанӣйаттхато вуттам̣, вачанаттхато пана тасса̄ тасса̄ кирийа̄йа уссаннат̣т̣хена балам̣. сӯравӣрабха̄ва̄вахат̣т̣хена вӣрийам̣. тадева дал̣хабха̄вато, порисадхурам̣ вахантена паваттетаббато ча пурисатха̄мо. парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманавасена паваттийа̄ пурисапараккамоти ведитаббам̣.

рӯпа̄дӣсу саттависаттата̄йа сатта̄. ассасанапассасанавасена паваттийа̄ па̄н̣анато па̄н̣а̄ти имина̄ аттхена сама̄непи пададвайе екиндрийа̄дивасена па̄н̣е вибхаджитва̄ саттато висесам̣ катва̄ еса вадатӣти а̄ха ‘‘екиндрийо’’тиа̄ди. бхавантӣти бхӯта̄ти саттапа̄н̣апарийа̄йепи сати ан̣д̣акоса̄дӣсу самбхаванат̣т̣хена тато висеса̄ва, тена вутта̄ти дассети ‘‘ан̣д̣а…пе… вадатӣ’’ти имина̄. ваттхикосо габбха̄сайо. джӣванато па̄н̣ам̣ дха̄ренто вийа вад̣д̣ханато джӣва̄. тена̄ха ‘‘са̄лийава̄’’тиа̄ди. а̄дисаддена вирул̣хадхамма̄ тин̣аруккха̄ гахита̄. наттхи етесам̣ сам̣килесависуддхӣсу васо са̄маттхийанти аваса̄. татха̄ абала̄ авӣрийа̄. тена̄ха ‘‘теса’’нтиа̄ди. нийата̄ти нийамана̄, ачхеджджасутта̄вутасса абхеджджаман̣ино вийа нийатаппаваттита̄йа гатиджа̄тибандха̄паваггавасена нийа̄моти аттхо. таттха таттха̄ти та̄су та̄су джа̄тӣсу. чханнам̣ абхиджа̄тӣнам̣ самбандхӣбхӯта̄нам̣ гаманам̣ самава̄йена сама̄гамо. самбандхӣнирапеккхопи бха̄васаддо самбандхӣсахито вийа пакатийаттхава̄чакоти а̄ха ‘‘сабха̄войева̄’’ти, йатха̄ кан̣т̣акасса тиккхата̄, капиттхапхала̄дӣнам̣ париман̣д̣алата̄, мигапаккхӣнам̣ вичитта̄ка̄рата̄ ча, евам̣ саббасса̄пи локасса хетупаччайамантарена татха̄ татха̄ парин̣а̄мо акуттимо сабха̄войева̄ти аттхо. тена вуттам̣ ‘‘йена̄’’тиа̄ди. парин̣аманам̣ на̄наппака̄рата̄патти. йена̄ти саттапа̄н̣а̄дина̄. йатха̄ бхавитаббам̣, татхева̄ти самбандхо.

чхал̣абхиджа̄тийо парато виттха̄рӣйиссанти. ‘‘сукхан̃ча дуккхан̃ча пат̣исам̣ведентӣ’’ти ваданто маккхали адуккхамасукхабхӯмим̣ саббена саббам̣ на джа̄на̄тӣти вуттам̣ ‘‘ан̃н̃а̄ адуккхамасукхабхӯми наттхӣти дассетӣ’’ти. айам̣ ‘‘сукхан̃ча дуккхан̃ча пат̣исам̣ведентӣ’’ти вачанам̣ каран̣абха̄вена гахетва̄ вутта̄ а̄чарийасса мати. поттхакесу пана ‘‘ан̃н̃а̄ сукхадуккхабхӯми наттхӣти дассетӣ’’ти айамева па̄т̣хо дит̣т̣хо, на ‘‘адуккхамасукхабхӯмӣ’’ти. евам̣ сати ‘‘чхасвева̄бхиджа̄тӣсӯ’’ти вачанам̣ адхикаран̣абха̄вена гахетва̄ чхасу ева абхиджа̄тӣсу сукхадуккхапат̣исам̣веданам̣, на техи ан̃н̃аттха, та̄йева сукхадуккхабхӯми, на тадан̃н̃а̄ти дассетӣти вуттанти ведитаббам̣. айамева ча йуттатаро пат̣иккхепитаббасса аттхасса бхӯмивасена вуттатта̄. йади хи ‘‘сукхан̃ча дуккхан̃ча пат̣исам̣ведентӣ’’ти вачанена пат̣иккхепитаббасса дассанам̣ сийа̄, атха ‘‘ан̃н̃а̄ адуккхамасукха̄ наттхӣ’’ти дассеййа, на ‘‘адуккхамасукхабхӯмӣ’’ти дассанахетувачанасса бхӯмиаттха̄бха̄вато. дассети четам̣ та̄сам̣ бхӯмийа̄ абха̄вамева, тена вин̃н̃а̄йати айам̣ па̄т̣хо, айан̃чаттхо йуттатароти.

памукхайонӣнанти мануссесу кхаттийабра̄хман̣а̄дивасена, тираччха̄на̄дӣсу сӣхабйаггха̄дивасена падха̄найонӣнам̣, падха̄ната̄ четтха уттамата̄. тена̄ха ‘‘уттамайонӣна’’нти. сат̣т̣хи сата̄нӣти чха сахасса̄ни. ‘‘пан̃ча ча каммуно сата̄нӣ’’ти падасса аттхадассанам̣ ‘‘пан̃ча каммасата̄ни ча̄’’ти. ‘‘есева найо’’ти имина̄ ‘‘кевалам̣ таккаматтакена нираттхакам̣ дит̣т̣хим̣ дӣпетӣ’’ти имамеваттхаматидисати. еттха ча ‘‘таккаматтакена̄’’ти ваданто йасма̄ таккика̄ авассайабхӯтататхаттхаггахан̣аан̇кусанайамантарена ниран̇кусата̄йа парикаппанасса йам̣ кин̃чи аттана̄ парикаппитам̣ са̄рато ман̃н̃ама̄на̄ татхева абхинивисса таттха ча дит̣т̣хига̄хам̣ ган̣ханти, тасма̄ на тесам̣ дит̣т̣хиваттхусмим̣ вин̃н̃ӯхи вича̄ран̣а̄ ка̄табба̄ти имамадхиппа̄йам̣ вибха̄вети. кечӣти уттаравиха̄рава̄сино. пан̃чиндрийавасена̄ти чаккха̄дипан̃чиндрийавасена. те хи ‘‘чаккхусотагха̄надживха̄ка̄йасан̇кха̄та̄ни има̄ни пан̃чиндрийа̄ни ‘пан̃ча камма̄нӣ’ти титтхийа̄ пан̃н̃апентӣ’’ти ваданти ‘‘ка̄йавачӣманокамма̄ни ча ‘тӣн̣и камма̄нӣ’ти’’. камманти ладдхӣти тадубхайам̣ ол̣а̄рикатта̄ парипун̣н̣акамманти ладдхи. манокаммам̣ анол̣а̄рикатта̄ упад̣д̣хакамманти ладдхӣти йоджана̄. ‘‘два̄сат̣т̣хи пат̣ипада̄’’ти ваттаббе сабха̄ванируттим̣ аджа̄нанто ‘‘дват̣т̣хипат̣ипада̄’’ти вадатӣти а̄ха ‘‘два̄сат̣т̣хи пат̣ипада̄’’ти. саддарачака̄ пана ‘‘два̄сат̣т̣хийа̄ салопо, аттама̄’’ти ваданти, тадайуттамева сабха̄ванируттийа̄ йогато асиддхатта̄. йади хи са̄ йогена сиддха̄ асса, евам̣ сабха̄ванируттийева сийа̄, татха̄ ча сати а̄чарийа̄нам̣ матена вируджджхатӣти ваданти. ‘‘чулла̄сӣти сахасса̄нӣ’’тиа̄дика̄ пана ан̃н̃атра дит̣т̣хапайога̄ сабха̄ванируттийева. диссати хи висуддхимагга̄дӣсу –

‘‘чулла̄сӣти сахасса̄ни, каппа̄ тит̣т̣ханти йе марӯ;

на твева тепи тит̣т̣ханти, двӣхи читтехи самохита̄’’ти. (висуддхи. 2.715; маха̄ни. 10, 39);

екасмим̣ каппети чатуннамасан̇кхйеййакаппа̄нам̣ ан̃н̃атарабхӯте екасмим̣ асан̇кхйеййакаппе. таттха̄пи ча виват̣т̣ат̣т̣ха̄йӣсан̃н̃итам̣ екамева сандха̄йа ‘‘дват̣т̣хантаракаппа̄’’ти вуттам̣. на хи со ассутаса̄санадхаммо итаре джа̄на̄ти ба̄хирака̄намависайатта̄, аджа̄нанто евама̄ха̄ти аттхо.

ураббхе хананти, хантва̄ ва̄ джӣвитам̣ каппентӣти ораббхика̄. еса найо са̄кун̣ика̄дӣсупи. лудда̄ти вутта̄васесака̄ йе кечи ча̄туппададжӣвика̄ неса̄да̄. ма̄гавикападасмин̃хи рохита̄димигаджа̄тийева гахита̄. бандхана̄га̄ре нийоджентӣти бандхана̄га̄рика̄. курӯракамманта̄ти да̄рун̣акамманта̄. айам̣ саббопи кан̣хакаммапасутата̄йа кан̣ха̄бхиджа̄тӣти вадати кан̣хасса дхаммасса абхиджа̄ти аббхуппатти йасса̄ти катва̄. бхиккхӯти буддхаса̄сане бхиккхӯ. кан̣т̣акети чхандара̄ге. сан̃н̃огавасена тесам̣ паккхипанам̣. кан̣т̣акасадисачхандара̄гена сан̃н̃утта̄ бхун̃джантӣти хи адхиппа̄йена ‘‘кан̣т̣аке паккхипитва̄’’ти вуттам̣. касма̄ти че? йасма̄ ‘‘те пан̣ӣтапан̣ӣте паччайе пат̣исевантӣ’’ти тасса миччха̄га̄хо, тасма̄ н̃а̄йаладдхепи паччайе бхун̃джама̄на̄ а̄джӣвакасамайасса виломага̄хита̄йа паччайесу кан̣т̣аке паккхипитва̄ кха̄данти на̄ма̄ти вадати кан̣т̣акавуттика̄ти кан̣т̣акена йатха̄вуттена саха джӣвика̄. айан̃хисса па̄л̣ийева̄ти айам̣ маккхалисса ва̄дадӣпана̄ аттана̄ рачита̄ па̄л̣ийева̄ти йатха̄вуттаматтхам̣ саматтхети. кан̣т̣акавуттика̄ ева на̄ма еке апаре паббаджита̄ ба̄хирака̄ санти, те нӣла̄бхиджа̄тӣти вадатӣти аттхо. те хи сависесам̣ аттакиламатха̄нуйогамануйутта̄. татха̄ хи те кан̣т̣аке ваттанта̄ вийа бхавантӣти кан̣т̣акавуттика̄ти вутта̄. нӣласса дхаммасса абхиджа̄ти йасса̄ти нӣла̄бхиджа̄ти. евамитаресупи.

амха̄кам̣ сан̃н̃оджанаган̣т̣хо наттхӣти ва̄дино ба̄хиракапаббаджита̄ ниган̣т̣ха̄. екамева са̄т̣акам̣ паридаханта̄ екаса̄т̣ака̄. кан̣хато парисуддхо нӣло, тато пана лохитотиа̄дина̄ йатха̄ккамам̣ тасса парисуддхам̣ ва̄дам̣ дассетум̣ ‘‘име кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. пан̣д̣аратара̄ти бхун̃джананаха̄напат̣иккхепа̄диватасама̄йогена парисуддхатара̄ кан̣ханӣламупа̄да̄йа лохитасса̄пи парисуддхабха̄вена ваттаббато. ода̄тавасана̄ти ода̄таваттхапаридахана̄. ачелакаса̄вака̄ти а̄джӣвакаса̄вакабхӯта̄. те кира а̄джӣвакаладдхийа̄ висуддхачиттата̄йа ниган̣т̣хехипи пан̣д̣аратара̄ халидда̄бха̄нампи пуриме упа̄да̄йа парисуддхабха̄ваппаттито. ‘‘ева’’нтиа̄дина̄ тасса чханда̄гаманам̣ дассети. нанда̄дӣнам̣ са̄вакабхӯта̄ паббаджита̄ а̄джӣвака̄. татха̄ а̄джӣвакинийо. нанда̄дайо кира татха̄рӯпам̣ а̄джӣвакапат̣ипаттим̣ уккам̣сам̣ па̄петва̄ т̣хита̄, тасма̄ ниган̣т̣хехи а̄джӣвакаса̄вакехи паббаджитехи пан̣д̣аратара̄ вутта̄ парамасукка̄бхиджа̄тӣти айам̣ тасса ладдхи.

пурисабхӯмийоти падха̄наниддесо. иттхӣнампи хета̄ бхӯмийо еса иччхатева. сатта дивасети аччантасан̃н̃огавачанам̣, еттакампи манда̄ момӯха̄ти. самба̄дхат̣т̣ха̄натоти ма̄тукуччхим̣ сандха̄йа̄ха. роданти чева вираванти ча тамануссаритва̄. кхеданам̣, кӣл̣анан̃ча кхид̣д̣а̄садденева сан̇гахетва̄ кхид̣д̣а̄бхӯми вутта̄. падасса никкхипанам̣ паданиккхипанам̣. йада̄ татха̄ падам̣ никкхипитум̣ саматтхо, тада̄ падавӣмам̣сабхӯми на̄ма̄ти бха̄во. вата̄ватасса джа̄нанака̄ле. бхиккху ча паннакотиа̄дипи тесам̣ ба̄хирака̄нам̣ па̄л̣ийева. таттха паннакоти бхиккха̄йа вичаран̣ако, тесам̣ ва̄ пат̣ипаттийа̄ пат̣ипаннако. джиноти джин̣н̣о джара̄васена хӣнадха̄туко, аттано ва̄ пат̣ипаттийа̄ пат̣ипаккхам̣ джинитва̄ т̣хито. со кира татха̄бхӯто дхаммампи кассачи на катхеси. тена̄ха ‘‘на кин̃чи а̄ха̄’’ти. от̣т̣хавадана̄дивиппака̄ре катепи кхаманавасена на кин̃чи катхетӣтипи ваданти. ала̄бхинти ‘‘со на кумбхимукха̄ пат̣игган̣ха̄тӣ’’тиа̄дина̄ найена маха̄сӣхана̄дасутте (дӣ. ни. 1.394; ма. ни. 1.155) вуттаала̄бхахетусама̄йогена ала̄бхим̣. татойева джигхаччха̄дуббалапаретата̄йа сайанапара̄йанат̣т̣хена саман̣ам̣ паннабхӯмӣти вадати.

а̄джӣвавуттисата̄нӣти сатта̄нама̄джӣвабхӯта̄ни джӣвика̄вуттисата̄ни. ‘‘парибба̄джакасата̄нӣ’’ти вуччама̄непи чеса сабха̄валин̇гамаджа̄нанто ‘‘парибба̄джакасате’’ти вадати. еваман̃н̃есупи. тена̄ха ‘‘парибба̄джакапаббаджджа̄сата̄нӣ’’ти. на̄габхаванам̣ на̄гаман̣д̣алам̣ йатха̄ ‘‘махим̣сакаман̣д̣ала’’нти. парама̄н̣уа̄ди раджо. пасуггахан̣ена ел̣акаджа̄ти гахита̄. мигаггахан̣ена руругавайа̄ди мигаджа̄ти. ган̣т̣химхӣти пхал̣умхи, паббети аттхо. ча̄тумаха̄ра̄джика̄дибрахмака̄йика̄дивасена, тесан̃ча антарабхедавасена бахӯ дева̄. таттха ча̄тумаха̄ра̄джика̄нам̣ екаччаантарабхедо маха̄самайасуттена (дӣ. ни. 2.331) дӣпетаббо. ‘‘со пана̄’’тиа̄дина̄ аджа̄нанто панеса бахӯ девепи сатта ева вадатӣти тасса аппама̄н̣атам̣ дассети. манусса̄пи ананта̄ти дӣпадесакулавам̣са̄джӣва̄дивибха̄гавасена. писа̄ча̄ ева песа̄ча̄, те апарапета̄дивасена махантамаханта̄, бахутара̄ти аттхо. ба̄хиракасамайе пана ‘‘чхаддантадахаманда̄кинийо кува̄л̣ийамучалиндана̄мена вохарита̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.168) а̄чарийена вуттам̣.

ган̣т̣хика̄ти паббаган̣т̣хика̄. паббаган̣т̣химхи хи павут̣асаддо. маха̄папа̄та̄ти маха̄тат̣а̄. па̄рисесанайена кхуддакапапа̄тасата̄ни. евам̣ супинесупи. ‘‘маха̄каппино’’ти идам̣ ‘‘маха̄каппа̄на’’нти аттхато ведитаббам̣. саддато панеса аджа̄нанто евам̣ вадатӣти на вича̄ран̣аккхамам̣. татха̄ ‘‘чулла̄сӣти сатасахасса̄нӣ’’ти идампи. со хи ‘‘чатура̄сӣти сатасахасса̄нӣ’’ти ваттумасакконто евам̣ вадати. саддарачака̄ пана ‘‘чатура̄сӣтийа̄ тулопо, часса чу, расса ло, двиттан̃ча̄’’ти ваданти. еттака̄ маха̄сара̄ти етаппама̄н̣авата̄ маха̄сарато, саттамаха̄саратоти вуттам̣ хоти. кира̄ти тасса ва̄да̄нуссаване нипа̄то. пан̣д̣итопи…пе… на гаччхати, касма̄? сатта̄нам̣ сам̣саран̣ака̄ласса нийатабха̄вато.

‘‘ачелакаватена ва̄ ан̃н̃ена ва̄ йена кеначӣ’’ти вуттаматидисати ‘‘та̄дисенева̄’’ти имина̄. тапокаммена̄ти тапакаран̣ена. еттха̄пи ‘‘та̄дисенева̄’’ти адхика̄ро. йо…пе… висуджджхати, со апарипаккам̣ каммам̣ парипа̄чети на̄ма̄ти йоджана̄. антара̄ти чатура̄сӣтимаха̄каппасатасахасса̄намаббхантаре. пхусса пхусса̄ти патва̄ патва̄. вуттапарима̄н̣ам̣ ка̄ланти чатура̄сӣтимаха̄каппасатасахассапама̄н̣ам̣ ка̄лам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – апарипаккам̣ сам̣саран̣анимиттам̣ каммам̣ сӣла̄дина̄ сӣгхам̣йева висуддхаппаттийа̄ парипа̄чети на̄ма. парипаккам̣ каммам̣ пхусса пхусса ка̄лена парипаккабха̄ва̄на̄па̄данена бйантим̣ вигаманам̣ кароти на̄ма̄ти. дон̣ена̄ти париминанадон̣атумбена. рӯпакавасенаттхо лаббхатӣти вуттам̣ ‘‘митам̣ вийа̄’’ти. на ха̄панавад̣д̣ханам̣ пан̣д̣итаба̄лавасена̄ти дассети ‘‘на сам̣са̄ро’’тиа̄дина̄. вад̣д̣ханам̣ уккам̣со. ха̄панам̣ авакам̣со.

катасуттагул̣ети катасуттават̣т̣ийам̣. палетӣти парети йатха̄ ‘‘абхисампара̄йо’’ти, (маха̄ни. 69; чӯл̣ани. 85; пат̣и. ма. 3.4) ра-ка̄расса пана ла-ка̄рам̣ катва̄ евам̣ вуттам̣ йатха̄ ‘‘палибуддхо’’ти (чӯл̣ани. 15; ми. па. 3.6). со ча чура̄диган̣авасена гатийанти вуттам̣ ‘‘гаччхатӣ’’ти. има̄йа упама̄йа чеса сатта̄нам̣ сам̣са̄ро ануккамена кхӣйатева, на вад̣д̣хати париччхиннарӯпатта̄ти имаматтхам̣ вибха̄ветӣти а̄ха ‘‘сутте кхӣн̣е’’тиа̄ди. таттхева̄ти кхӣйанат̣т̣ха̄нейева.

аджитакесакамбалава̄даван̣н̣ана̄

171. диннанти деййадхаммасӣсена да̄начетана̄йева вутта̄. там̣мукхена ча пхаланти дассети ‘‘диннасса пхала̄бха̄ва’’нти имина̄. диннан̃хи мукхйато анна̄диваттху, там̣ катхамеса пат̣иккхиписсати. еса найо йит̣т̣хам̣ хутанти еттха̄пи. саббаса̄дха̄ран̣ам̣ маха̄да̄нам̣ маха̄йа̄го. па̄хунабха̄вена каттаббасакка̄ро па̄хунакасакка̄ро. пхаланти а̄нисам̣сапхалам̣, ниссандапхалан̃ча. випа̄коти садисапхалам̣. чатуран̇гасаманна̄гате да̄не т̣ха̄нантара̄дипатти вийа хи а̄нисам̣со, сан̇кхабра̄хман̣асса да̄не (джа̄. 1.10.39) та̄н̣ала̄бхаматтам̣ вийа ниссандо, пат̣исандхисан̇кха̄там̣ садисапхалам̣ випа̄ко. айам̣ локо, паралокоти ча каммуна̄ ладдхаббо вутто пхала̄бха̄вамева сандха̄йа пат̣иккхипанато. паччаккхадит̣т̣хо хи локо катхам̣ тена пат̣иккхитто сийа̄. ‘‘саббе таттха таттхева уччхиджджантӣ’’ти имина̄ ка̄ран̣ама̄ха, йаттха йаттха бхавайониа̄дӣсу т̣хита̄ име сатта̄, таттха таттхева уччхиджджанти, нирудайавина̄савасена винассантӣти аттхо. тесӯти ма̄та̄питӯсу. пхала̄бха̄вавасенева вадати, на ма̄та̄питӯнам̣, на̄пи тесу ида̄ни карийама̄насакка̄ра̄сакка̄ра̄намабха̄вавасена тесам̣ локе паччаккхатта̄. пуббул̣асса вийа имесам̣ сатта̄нам̣ уппа̄до на̄ма кевало, на чавитва̄ а̄гаманапуббако аттхӣти дассанаттхам̣ ‘‘наттхи сатта̄ опапа̄тика̄’’ти вуттанти а̄ха ‘‘чавитва̄ упападжджанака̄ сатта̄ на̄ма наттхӣ’’ти. саман̣ена на̄ма йа̄тха̄вато джа̄нантена кассачи акатхетва̄ сан̃н̃атена бхавитаббам̣, ан̃н̃атха̄ ахопурисика̄ на̄ма сийа̄. кин̃хи паро парасса кариссати, татха̄ ча аттано сампа̄данасса кассачи авассайо ева на сийа̄ таттха таттхева уччхиджджанатоти имаматтхам̣ сандха̄йа ‘‘йе иман̃ча…пе… паведентӣ’’ти а̄ха. айам̣ ат̣т̣хакатха̄васесако аттхо.

чатӯсу маха̄бхӯтесу нийутто ча̄тумаха̄бхӯтико, аттхаматтато пана дассетум̣ ‘‘чатумаха̄бхӯтамайо’’ти вуттам̣. йатха̄ хи маттика̄йа ниббаттам̣ бха̄джанам̣ маттика̄майам̣, евамайампи чатӯхи маха̄бхӯтехи ниббатто чатумаха̄бхӯтамайоти вуччати. аджджхаттикапатхавӣдха̄тӯти саттасанта̄нагата̄ патхавӣдха̄ту. ба̄хирапатхавӣдха̄тунти бахиддха̄ маха̄патхавим̣, тена патхавӣйева ка̄йоти дассети. анугаччхатӣти анубандхати. убхайена̄пӣти пададвайенапи. упети упагаччхатӣти ба̄хирапатхавика̄йато тадекадесабхӯта̄ патхавӣ а̄гантва̄ аджджхаттикабха̄ваппатти хутва̄ саттабха̄вена сан̣т̣хита̄, са̄ ча маха̄патхавӣ гхат̣а̄дигатапатхавӣ вийа ида̄ни тамева ба̄хирам̣ патхавика̄йам̣ самуда̄йабхӯтам̣ пуна упети упагаччхати, саббасо тена ба̄хирапатхавика̄йена ниббисесатам̣ екӣбха̄вамева гаччхатӣти аттхо. а̄па̄дӣсупи есева найоти еттха паджджуннена маха̄самуддато гахитаа̄по вийа вассодакабха̄вена пунапи маха̄самуддам̣, сӯрийарам̣сито гахитаиндаггисан̇кха̄татеджо вийа пунапи сӯрийарам̣сим̣, маха̄ва̄йуккхандхато ниггатамаха̄ва̄то вийа пунапи маха̄ва̄йуккхандхам̣ упети упагаччхатӣти парикаппана̄маттена дит̣т̣хигатикасса адхиппа̄йо.

маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄нӣти манамева чхат̣т̣хам̣ йесам̣ чаккхусотагха̄надживха̄ка̄йа̄нам̣, та̄ни индрийа̄ни. а̄ка̄сам̣ паккханданти тесам̣ висайабха̄ва̄ти ваданти. висайӣгахан̣ена хи висайа̄пи гахита̄ ева хонти. катхам̣ ган̣ита̄ ман̃чапан̃чама̄ти а̄ха ‘‘ман̃чо чева…пе… аттхо’’ти. а̄л̣а̄ханам̣ суса̄нанти аттхато екам̣. гун̣а̄гун̣апада̄нӣти гун̣адосакот̣т̣ха̄са̄ни. сарӣрамева ва̄ пада̄ни там̣там̣кирийа̄йа паджджитаббато. па̄ра̄ватапаккхиван̣н̣а̄нӣти па̄ра̄ватасса на̄ма паккхино ван̣н̣а̄ни. ‘‘па̄ра̄ватапаккхаван̣н̣а̄нӣ’’ти па̄т̣хо, па̄ра̄ватасакун̣асса паттаван̣н̣а̄нӣти аттхо. бхасманта̄ти чха̄рика̄парийанта̄. тена̄ха ‘‘чха̄рика̄васа̄намева̄’’ти. а̄хутисадденеттха ‘‘диннам̣ йит̣т̣хам̣ хута’’нти вуттаппака̄рам̣ да̄нам̣ саббампи гахитанти дассети ‘‘па̄хунакасакка̄ра̄дибхедам̣ диннада̄на’’нти имина̄, вирӯпекасесаниддесо ва̄ еса. аттхоти адхиппа̄йато аттхо саддато тасса анадхигамитатта̄. евамӣдисесу. даббанти муйхантӣти даттӯ, ба̄лапуггала̄, техи даттӯхи. ким̣ вуттам̣ хотӣти а̄ха ‘‘ба̄ла̄ дентӣ’’тиа̄ди. па̄л̣ийам̣ ‘‘локо аттхӣ’’ти мати йесам̣ те аттхика̄, ‘‘аттхӣ’’ти чедам̣ непа̄тикападам̣, тесам̣ ва̄до аттхикава̄до, там̣ аттхикава̄дам̣.

таттха̄ти тесу йатха̄вуттесу тӣсу миччха̄ва̄дӣсу. каммам̣ пат̣иба̄хати акирийава̄дибха̄вато. випа̄кам̣ пат̣иба̄хати саббена саббам̣ а̄йатим̣ упапаттийа̄ пат̣иккхипанато. випа̄канти ча а̄нисам̣саниссандасадисапхалавасена тивидхампи випа̄кам̣. убхайам̣ пат̣иба̄хати саббасо хетупат̣иседханенева пхаласса̄пи пат̣иседхитатта̄. убхайанти ча каммам̣ випа̄кампи. со хи ‘‘ахетӯ аппаччайа̄ сатта̄ сам̣килиссанти, висуджджханти ча̄’’ти ваданто каммасса вийа випа̄касса̄пи сам̣килесависуддхӣнам̣ паччайатта̄бха̄ваджотанато тадубхайам̣ пат̣иба̄хати на̄ма. випа̄ко пат̣иба̄хито хоти асати каммасмим̣ випа̄ка̄бха̄вато. каммам̣ пат̣иба̄хитам̣ хоти асати випа̄ке каммасса нираттхаката̄паттито. итӣти вуттаттханидассанам̣. аттхатоти сарӯпато, висум̣ висум̣ там̣там̣дит̣т̣хидӣпакабха̄вена па̄л̣ийам̣ а̄гата̄пи тадубхайапат̣иба̄хака̄ва̄ти аттхо. паччекам̣ тивидхадит̣т̣хика̄ ева те убхайапат̣иба̄хакатта̄. ‘‘убхайаппат̣иба̄хака̄’’ти хи хетувачанам̣ хетугаббхатта̄ тасса висесанасса. ахетукава̄да̄ чева̄тиа̄ди пат̣ин̃н̃а̄вачанам̣ таппхалабха̄вена ниччхитатта̄. тасма̄ випа̄капат̣иба̄хакатта̄ наттхикава̄да̄, каммапат̣иба̄хакатта̄ акирийава̄да̄, тадубхайапат̣иба̄хакатта̄ ахетукава̄да̄ти йатха̄ла̄бхам̣ хетупхалата̄самбандхо ведитаббо. йо хи випа̄капат̣иба̄ханена наттхикадит̣т̣хико уччхедава̄дӣ, со аттхато каммапат̣иба̄ханена акирийадит̣т̣хико, убхайапат̣иба̄ханена ахетукадит̣т̣хико ча хоти. сесадвайепи есева найо.

‘‘йе ва̄ пана̄’’тиа̄дина̄ тесаманудит̣т̣хика̄нам̣ нийа̄моккантивиниччхайо вутто. таттха тесанти пӯран̣а̄дӣнам̣. саджджха̄йантӣти там̣ дит̣т̣хидӣпакам̣ гантхам̣ йатха̄ татха̄ техи катам̣ уггахетва̄ пат̣ханти. вӣмам̣сантӣти тасса аттхам̣ вича̄ренти. ‘‘теса’’нтиа̄ди вӣмам̣сана̄ка̄радассанам̣. ‘‘карото…пе… уччхиджджатӣ’’ти евам̣ вӣмам̣санта̄нам̣ тесанти самбандхо. тасмим̣ а̄рамман̣ети йатха̄парикаппите каммапхала̄бха̄ва̄дике ‘‘карото на карӣйати па̄па’’нтиа̄ди найаппаватта̄йа миччха̄дассанасан̇кха̄та̄йа ладдхийа̄ а̄рамман̣е. миччха̄сати сантит̣т̣хатӣти миччха̄сатисан̇кха̄та̄ ладдхисахагата̄ тан̣ха̄ сантит̣т̣хати. ‘‘карото на карӣйати па̄па’’нтиа̄дивасена хи ануссавӯпаладдхе аттхе тада̄ка̄рапаривитакканехи савиггахе вийа сарӯпато читтасса паччупат̣т̣хите чирака̄лапаричайена ‘‘евамета’’нти ниджджха̄наккхамабха̄вӯпагамане, ниджджха̄наккхантийа̄ ча татха̄ татха̄ гахите пунаппунам̣ татхева а̄севантасса бахулӣкаронтасса миччха̄витаккена сама̄нӣйама̄на̄ миччха̄ва̄йа̄мупаттхамбхита̄ атам̣сабха̄вампи ‘‘там̣сабха̄ва’’нти ган̣хантӣ миччха̄ладдхисахагата̄ тан̣ха̄ муса̄ витатхам̣ саран̣ато паваттанато миччха̄сатӣти вуччати. чатуран̇гуттарат̣ӣка̄йампи (а. ни. ат̣т̣ха. 2.4.30) чеса аттхо вуттойева. миччха̄сан̇каппа̄дайо вийа хи миччха̄сати на̄ма па̄т̣ийекко кочи дхаммо наттхи, тан̣ха̄сӣсена гахита̄нам̣ чатуннампи акусалаккхандха̄наметам̣ адхивачананти маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йампи саллекхасуттаван̣н̣ана̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.83) вуттам̣.

читтам̣ екаггам̣ хотӣти йатха̄сакам̣ витакка̄дипаччайала̄бхена тасмим̣ а̄рамман̣е ават̣т̣хитата̄йа анекаггатам̣ паха̄йа екаггам̣ аппитам̣ вийа хоти, читтасӣсена четтха миччха̄сама̄дхи ева вутто. со хи паччайависесехи ладдхабха̄вана̄бало ӣдисе т̣ха̄не сама̄дха̄напатирӯпакакиччакаройева хоти ва̄лавиджджхана̄дӣсу вийа̄ти дат̣т̣хаббам̣. джавана̄ни джавантӣти анекаккхаттум̣ тена̄ка̄рена пуббабха̄гийесу джаванава̄ресу паваттесу саннит̣т̣ха̄набхӯте саббапаччхиме джаванава̄ре сатта джавана̄ни джаванти. ‘‘пат̣хамаджаване сатекиччха̄ хонти, татха̄ дутийа̄дӣсӯ’’ти идам̣ дхаммасабха̄вадассанамева, на пана тасмим̣ кхан̣е тесам̣ тикиччха̄ кеначи сакка̄ ка̄тунти дассанам̣ тесвева т̣хатва̄ саттамаджаванасса авассамуппаджджама̄насса ниваттитум̣ асаккун̣еййатта̄, евам̣ лахупариватте ча читтава̄ре ова̄да̄нуса̄сана васена тикиччха̄йа асамбхавато. тена̄ха ‘‘буддха̄нампи атекиччха̄ аниваттино’’ти. арит̣т̣хакан̣т̣акасадиса̄ти арит̣т̣хабхиккхукан̣т̣акаса̄ман̣ерасадиса̄, те вийа атекиччха̄ аниваттино миччха̄дит̣т̣хигатика̄йева джа̄та̄ти вуттам̣ хоти.

таттха̄ти тесу тӣсу миччха̄дассанесу. кочи екам̣ дассанам̣ оккаматӣти йасса екасмим̣йева абхинивесо, а̄севана̄ ча паватта̄, со екамева дассанам̣ оккамати. кочи две, кочи тӣн̣ипӣти йасса двӣсу, тӣсупи ва̄ абхинивесо, а̄севана̄ ча паватта̄, со две, тӣн̣ипи оккамати, етена пана вачанена йа̄ пуббе ‘‘ити саббепете аттхато убхайаппат̣иба̄хака̄’’тиа̄дина̄ убхайаппат̣иба̄хаката̄мукхена дӣпита̄ аттхато сиддха̄ саббадит̣т̣хиката̄, са̄ пуббабха̄гийа̄. йа̄ пана миччхаттанийа̄моккантибхӯта̄, са̄ йатха̄сакам̣ паччайасамуда̄гамасиддхито бхинна̄рамман̣а̄нам̣ вийа висеса̄дхигама̄нам̣ екаджджхам̣ ануппаттийа̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ аббокин̣н̣а̄ ева̄ти дассети. ‘‘екасмим̣ оккантепӣ’’тиа̄дина̄ тиссаннампи дит̣т̣хӣнам̣ сама̄наса̄маттхийатам̣, сама̄напхалатан̃ча вибха̄вети. сагга̄варан̣а̄дина̄ хета̄ сама̄наса̄маттхийа̄ чева сама̄напхала̄ ча, тасма̄ тиссопи чета̄ екасса уппанна̄пи аббокин̣н̣а̄ ева, ека̄йа випа̄ке динне итара̄ тасса̄ анубалаппада̄йика̄йоти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘патто саггамагга̄варан̣ан̃чева̄’’тиа̄дим̣ ватва̄ ‘‘абхаббо’’тиа̄дина̄ тадеваттхам̣ а̄викароти. моккхамагга̄варан̣анти нибба̄напатхабхӯтасса арийамаггасса нива̄ран̣ам̣. пагева̄ти пат̣иккхепаттхе нипа̄то, моккхасан̇кха̄там̣ пана нибба̄нам̣ гантум̣ ка̄ на̄ма катха̄ти аттхо. апича пагева̄ти па̄ ева, пат̣хаматарамева моккхам̣ гантумабхаббо, моккхагаманатопи дӯратарамева̄ти вуттам̣ хоти. еваман̃н̃аттха̄пи йатха̄рахам̣.

‘‘ват̣т̣акха̄н̣у на̄меса сатто’’ти идам̣ вачанам̣ неййаттхамева, на нӣтаттхам̣. татха̄ хи вуттам̣ папан̃часӯданийам̣ на̄ма маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘ким̣ панеса екасмим̣йева аттабха̄ве нийато хоти, уда̄ху ан̃н̃асмимпӣти? екасмим̣йева нийато, а̄севанавасена пана бхавантарепи там̣ там̣ дит̣т̣хим̣ рочетийева̄’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.103). акусалан̃хи на̄метам̣ абалам̣ дуббалам̣, на кусалам̣ вийа сабалам̣ маха̄балам̣, тасма̄ ‘‘екасмим̣йева аттабха̄ве нийато’’ти таттха вуттам̣. ан̃н̃атха̄ самматтанийа̄мо вийа миччхаттанийа̄мопи аччантико сийа̄, на ча аччантико. йадевам̣ ват̣т̣акха̄н̣уджотана̄ катхам̣ йуджджеййа̄ти а̄ха ‘‘а̄севанавасена̄’’тиа̄ди, тасма̄ йатха̄ саттан̇гуттарапа̄л̣ийам̣ ‘‘саким̣ нимуггопи нимугго ева ба̄ло’’ти [а. ни. 7.15 (аттхато сама̄нам̣)] вуттам̣, евам̣ ват̣т̣акха̄н̣уджотана̄пи вутта̄. йа̄дисе хи паччайе пат̣ичча айам̣ там̣ там̣ дассанам̣ окканто, пуна када̄чи таппат̣ипаккхе паччайе пат̣ичча тато сӣсуккхипанамасса на хотӣти на ваттаббам̣. тасма̄ таттха, (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.102) идха ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘еварӯпасса хи йебхуййена бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхӣ’’ти йебхуййаггахан̣ам̣ катам̣, ити а̄севанавасена бхавантарепи там̣там̣дит̣т̣хийа̄ рочанато йебхуййенасса бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ наттхӣти катва̄ ват̣т̣акха̄н̣уко на̄меса джа̄то, на пана миччхаттанийа̄масса аччантиката̄йа̄ти нӣхаритва̄ н̃а̄таббаттхата̄йа неййаттхамидам̣, на нӣтаттханти ведитаббам̣. йам̣ сандха̄йа абхидхаммепи ‘‘араха̄, йе ча путхуджджана̄ маггам̣ на пат̣илабхиссанти, те рӯпаккхандхан̃ча на париджа̄нанти, ведана̄ккхандхан̃ча на париджа̄ниссантӣ’’тиа̄ди (йама. 1.кхандхайамака 210) вуттам̣. патхавигопакоти йатха̄вуттака̄ран̣ена патхавипа̄лако. тадаттхам̣ саматтхетум̣ ‘‘йебхуййена̄’’тиа̄ди вуттам̣.

евам̣ миччха̄дит̣т̣хийа̄ парамаса̄ваджджа̄нуса̄рена сотӯнам̣ сатимуппа̄денто ‘‘тасма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха тасма̄ти йасма̄ евам̣ сам̣са̄ракха̄н̣убха̄васса̄пи паччайо апан̣н̣акаджа̄то, тасма̄ париваджджеййа̄ти самбандхо. акалйа̄н̣аджананти калйа̄н̣адхаммавирахитаджанам̣ аса̄дхуджанам̣. а̄сӣвисанти а̄сума̄гатахала̄халам̣. бхӯтика̄моти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтха̄нам̣ васена аттано гун̣ехи вуд̣д̣хика̄мо. вичаккхан̣оти пан̃н̃а̄чаккхуна̄ вивидхаттхасса пассако, дхӣроти аттхо.

пакудхакачча̄йанава̄даван̣н̣ана̄

174. ‘‘акат̣а̄’’ти еттха та-ка̄расса т̣а-ка̄ра̄десоти а̄ха ‘‘аката̄’’ти, самена, висамена ва̄ кеначипи хетуна̄ аката̄, на вихита̄ти аттхо. татха̄ акат̣авидха̄ти еттха̄пи. наттхи катавидхо каран̣авидхи етесанти акат̣авидха̄. пададвайена̄пи локе кеначи хетупаччайена несам̣ аниббаттабха̄вам̣ дассети. тена̄ха ‘‘евам̣ карохӣ’’тиа̄ди. иддхийа̄пи на ниммита̄ти кассачи иддхимато четовасиппаттасса пуггаласса, девасса, иссара̄дино ча иддхийа̄пи на ниммита̄. анимма̄пита̄ти кассачи анимма̄пита̄. ка̄мам̣ саддато йуттам̣, аттхато ча пуримена сама̄нам̣, татха̄пи па̄л̣ийамат̣т̣хакатха̄йан̃ча ана̄гатамева агахетаббабха̄ве ка̄ран̣анти дассети ‘‘там̣ нева па̄л̣ийа’’нтиа̄дина̄.

брахмаджа̄ласуттасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.30) вуттаттхамева. идаметтха йоджана̄маттам̣ – ван̃джха̄ти хи ван̃джхапасуван̃джхата̄ла̄дайо вийа апхала̄ кассачи аджанака̄, тена патхавика̄йа̄дӣнам̣ рӯпа̄диджанакабха̄вам̣ пат̣иккхипати. рӯпасадда̄дайо хи патхавика̄йа̄дӣхи аппат̣ибаддхавуттика̄ти тасса ладдхи. паббатасса кӯт̣амива т̣хита̄ти кӯт̣ат̣т̣ха̄, йатха̄ паббатакӯт̣ам̣ кеначи аниббаттитам̣ кассачи ча аниббаттакам̣, еваметепи саттака̄йа̄ти адхиппа̄йо. йамидам̣ ‘‘бӣджато ан̇кура̄ди джа̄йатӣ’’ти вуччати, там̣ виджджама̄намева тато никкхамати, на авиджджама̄нам̣, итаратха̄ ан̃н̃атопи ан̃н̃асса упаладдхи сийа̄, еваметепи саттака̄йа̄, тасма̄ есикат̣т̣ха̄йит̣т̣хита̄ти. т̣хитатта̄ти ниббика̄рабха̄вена суппатит̣т̣хитатта̄. на чалантӣти на вика̄рама̄паджджанти. вика̄ра̄бха̄вато хи тесам̣ саттаннам̣ ка̄йа̄нам̣ есикат̣т̣ха̄йит̣т̣хитата̄, анин̃джанан̃ча аттано пакатийа̄ ават̣т̣ха̄намева. тена̄ха ‘‘на випарин̣амантӣ’’ти. пакатинти сабха̄вам̣. авипарин̣а̄мадхамматта̄ ева на ан̃н̃аман̃н̃ам̣ упахананти. сати хи вика̄рама̄па̄детаббабха̄ве упагха̄таката̄ сийа̄, татха̄ ануггахетаббабха̄ве сати анугга̄хаката̄пӣти тадабха̄вам̣ дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘на̄ла’’нтиа̄ди вуттам̣. патхавӣйева ка̄йекадесатта̄ патхавика̄йо йатха̄ ‘‘самуддо дит̣т̣хо’’ти, патхависамӯхо ва̄ ка̄йасаддасса самӯхава̄чакатта̄ йатха̄ ‘‘хаттхика̄йо’’ти. джӣвасаттама̄нам̣ ка̄йа̄нам̣ ниччата̄йа ниббика̄рабха̄вато на хантаббата̄, на гха̄тетаббата̄ ча, тасма̄ нева кочи ханта̄, гха̄тета̄ ва̄ аттхӣти дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘саттаннам̣ твева ка̄йа̄на’’нтиа̄ди вуттам̣. йади кочи ханта̄ наттхи, катхам̣ тесам̣ саттхаппаха̄роти таттха чодана̄йа̄ха ‘‘йатха̄’’тиа̄ди. таттха саттаннам̣ твева̄ти саттаннамева. итисаддо хеттха нипа̄таматтам̣. пахатанти пахаритам̣. екатодха̄ра̄дикам̣ саттхам̣. антаренева пависати, на тесу. идам̣ вуттам̣ хоти – кевалам̣ ‘‘ахам̣ имам̣ джӣвита̄ воропемӣ’’ти тесам̣ татха̄ сан̃н̃а̄маттамева, хананагха̄тана̄ди пана параматтхато наттхева ка̄йа̄нам̣ авикопанӣйабха̄ватоти.

ниган̣т̣хана̄т̣апуттава̄даван̣н̣ана̄

177. чатта̄ро йа̄ма̄ бха̄га̄ чатуйа̄мам̣, чатуйа̄мам̣ ева ча̄туйа̄мам̣. бха̄гаттхо хи идха йа̄ма-саддо йатха̄ ‘‘раттийа̄ пат̣хамо йа̄мо’’ти (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.368). со панеттха бха̄го сам̣варалаккхитоти а̄ха ‘‘чатукот̣т̣ха̄сена сам̣варена сам̣вуто’’ти, сам̣йаматтхо ва̄ йа̄масаддо йаманам̣ сан̃н̃аманам̣ йа̄моти катва̄. ‘‘йататто’’тиа̄дӣсу вийа хи анупасаггопи саупасагго вийа сан̃н̃аматтхава̄чако, со пана чатӯхи а̄ка̄рехӣти а̄ха ‘‘чатукот̣т̣ха̄сена сам̣варена̄’’ти. а̄ка̄ро кот̣т̣ха̄соти хи аттхато екам̣. ва̄рито саббава̄ри йасса̄йам̣ саббава̄рива̄рито йатха̄ ‘‘агйа̄хито’’ти. тена̄ха ‘‘ва̄ритасаббаудако’’ти. ва̄рисаддена четтха ва̄рипарибхого вутто йатха̄ ‘‘раттӯпарато’’ти. пат̣иккхитто саббасӣтодако таппарибхого йасса̄ти татха̄. танти сӣтодакам̣. саббава̄рийуттоти сам̣варалаккхан̣аматтам̣ катхитам̣. саббава̄ридхутоти па̄паниджджаралаккхан̣ам̣. саббава̄рипхут̣оти каммаккхайалаккхан̣анти имаматтхам̣ дассенто ‘‘саббена̄’’тиа̄дима̄ха, саббена па̄пава̄ран̣ена йуттоти хи саббаппака̄рена сам̣варалаккхан̣ена па̄пава̄ран̣ена саманна̄гато. дхутапа̄поти саббена ниджджаралаккхан̣ена па̄пава̄ран̣ена видхутапа̄по. пхут̣т̣хоти ат̣т̣ханнампи камма̄нам̣ кхепанена моккхаппаттийа̄ каммаккхайалаккхан̣ена саббена па̄пава̄ран̣ена пхут̣т̣хо, там̣ патва̄ т̣хитоти аттхо. ‘‘двейева гатийо бхаванти, анан̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.258; 2.34; 3.199, 200; ма. ни. 2.384, 398) вийа гамусаддо нит̣т̣ха̄наттхоти вуттам̣ ‘‘кот̣иппаттачитто’’ти, моккха̄дхигамена уттамамарийа̄даппаттачиттоти аттхо. ка̄йа̄дӣсу индрийесу сам̣йаметаббасса абха̄вато сам̣йатачитто. атӣте хеттха та-саддо. сам̣йаметаббасса авасесасса абха̄вато суппатит̣т̣хитачитто. кин̃чи са̄сана̄нуломанти па̄пава̄ран̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣. асуддхаладдхита̄йа̄ти ‘‘аттхи джӣво, со ча сийа̄ ниччо, сийа̄ аниччо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.177). евама̄дималӣналаддхита̄йа. сабба̄ти каммапакативибха̄га̄дивисайа̄пи сабба̄ ниджджха̄наккхантийо. дит̣т̣хийева̄ти миччха̄дит̣т̣хийо ева джа̄та̄.

сан̃чайабелат̣т̣хапуттава̄даван̣н̣ана̄

179-181. амара̄виккхепе вуттанайо ева̄ти брахмаджа̄ле амара̄виккхепава̄даван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.61) вуттанайо ева. касма̄? виккхепабйа̄каран̣абха̄вато, татхева ча таттха виккхепава̄дасса а̄гататта̄.

пат̣хамасандит̣т̣хикаса̄ман̃н̃апхалаван̣н̣ана̄

182. пӣл̣етва̄ти телайантена уппӣл̣етва̄, имина̄ ран̃н̃о а̄бхогама̄ха. вадато хи а̄бхогавасена саббаттха аттханиччхайо. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ча тада̄бхоган̃н̃ӯ, парампара̄бхататтхасса̄виродхино ча, тасма̄ саббаттха йатха̄ татха̄ вачанока̄саладдхабха̄ваматтена аттхо на вутто, атха кхо тесам̣ ваттумиччхитавасена̄ти гахетаббам̣, еван̃ча катва̄ таттха таттха аттхуддха̄ра̄дивасена аттхавивечана̄ ката̄ти.

183. йатха̄ те руччеййа̄ти ида̄ни майа̄ пуччхийама̄но аттхо йатха̄ тава читте руччеййа, тайа̄ читте руччетха̄ти аттхо. камматтхе хетам̣ кирийа̄падам̣. майа̄ ва̄ да̄ни пуччхийама̄наматтхам̣ тава сампада̄набхӯтасса рочеййа̄типи ват̣т̣ати. гхарада̄сийа̄ куччхисмим̣ джа̄то антоджа̄то. дханена кӣто дханаккӣто. бандхагга̄хагахито карамара̄нӣто. са̄мамева йена кеначи хетуна̄ да̄сабха̄вамупагато са̄мам̣да̄сабйопагато. са̄манти хи сайамева. да̄сабйанти да̄сабха̄вам̣. кочи да̄сопи сама̄но аласо каммам̣ акаронто ‘‘каммака̄ро’’ти на вуччати, со пана на татха̄бхӯтоти висесанаметанти а̄ха ‘‘аналасо’’тиа̄ди. дӯратоти дӯрадесато а̄гатам̣. пат̣хамамева̄ти аттано а̄саннатарат̣т̣ха̄нупасан̇каманато пагева пуретарамева. ут̣т̣хахатӣти га̄рававасена ут̣т̣хахитва̄ тит̣т̣хати, паччут̣т̣ха̄тӣти ва̄ аттхо. паччха̄ти са̄микасса нипаджджа̄йа паччха̄. сайанато авут̣т̣хитети раттийа̄ вибха̄йанавела̄йа сеййато авут̣т̣хите. паччӯсака̄латоти атӣтараттийа̄ паччӯсака̄лато. йа̄ва са̄мино раттим̣ ниддоккамананти апара̄йа бха̄винийа̄ раттийа̄ падосавела̄йам̣ йа̄ва ниддоккаманам̣. йа̄ атӣтараттийа̄ паччӯсавела̄, бха̄винийа̄ ча падосавела̄, еттхантаре саббакиччам̣ катва̄ паччха̄ нипататӣти вуттам̣ хоти. ким̣ ка̄рамева̄ти ким̣ каран̣ӣйамева кинти пуччха̄йа ка̄таббато, пуччхитва̄ ка̄таббавеййа̄ваччанти аттхо. пат̣иссавенева самӣпача̄рита̄ вутта̄ти а̄ха ‘‘пат̣исун̣анто вичаратӣ’’ти. пат̣икуддхам̣ мукхам̣ олокетум̣ на висахатӣтипи дассети ‘‘тут̣т̣хапахат̣т̣ха’’нти имина̄.

дево вийа̄ти а̄дхипаччапарива̄ра̄дисаманна̄гато падха̄надево вийа, тена ман̃н̃е-саддо идха упаматтхоти н̃а̄пети йатха̄ ‘‘аккха̄хатам̣ ман̃н̃е ат̣т̣ха̄си ран̃н̃о маха̄судассанасса антепурам̣ упасобхайама̄на’’нти (дӣ. ни. 2.245). со ватасса̄ханти еттха со вата ассам̣ аханти падаччхедо, со ра̄джа̄ вийа ахампи бхавеййам̣. кена̄ти че? йади пун̃н̃а̄ни кареййам̣, тена̄ти аттхоти а̄ха ‘‘со вата аха’’нтиа̄ди. ватасаддо упама̄йам̣. тена̄ха ‘‘еварӯпо’’ти. пун̃н̃а̄нӣти ул̣а̄ратарам̣ пун̃н̃ам̣ сандха̄йа вуттам̣ ан̃н̃ада̄ катапун̃н̃ато ул̣а̄ра̄йа паббаджджа̄йа адхиппетатта̄. ‘‘со ватасса̄йа’’нтипи па̄т̣хе со ра̄джа̄ вийа айам̣ ахампи ассам̣. катхам̣? ‘‘йади пун̃н̃а̄ни кареййа’’нти аттхасамбхавато ‘‘айамеваттхо’’ти вуттам̣. ассанти хи уттамапурисайоге ахам̣-саддо аппайуттопи айам̣-саддена пара̄масанато пайутто вийа хоти. со ахам̣ еварӯпо ассам̣ вата, йади пун̃н̃а̄ни кареййанти пат̣хамапа̄т̣хасса аттхамиччханти кечи. евам̣ сати дутийапа̄т̣хе ‘‘айамеваттхо’’ти аваттаббо сийа̄ таттха айам̣-саддена ахам̣-саддасса пара̄масанато, ‘‘со’’ти ча пара̄маситаббасса ан̃н̃асса самбхавато. йанти да̄нам̣. сатабха̄гампӣти сатабхӯтам̣ бха̄гампи, ран̃н̃а̄ диннада̄нам̣ сатадха̄ катва̄ таттха екабха̄гампӣти вуттам̣ хоти. йа̄ваджӣвам̣ на саккхисса̄ми да̄тунти йа̄ваджӣвам̣ да̄наттха̄йа усса̄хам̣ каронтопи сатабха̄гаматтампи да̄тум̣ на саккхисса̄ми, тасма̄ паббаджисса̄мӣти паббаджджа̄йам̣ усса̄хам̣ катва̄ти аттхо. ‘‘йам̣нӯна̄’’ти нипа̄то паривитакканаттхети вуттам̣ ‘‘евам̣ чинтанабха̄ва’’нти.

ка̄йена пихитоти ка̄йена сам̣варитаббасса ка̄йадва̄рена паваттанакасса па̄падхаммасса сам̣варан̣авасена пидахито. уссуккавачанавасена панаттхо вихареййа-падена самбаджджхитаббатта̄ти а̄ха ‘‘акусалапавесанадва̄рам̣ тхакетва̄’’ти. хутва̄ти хи сесо. акусалапавесанадва̄ранти ча ка̄йакаммабхӯта̄намакусала̄нам̣ павесанабхӯтам̣ ка̄йавин̃н̃аттисан̇кха̄там̣ два̄рам̣. сесапададвайепӣти ‘‘ва̄ча̄йа сам̣вуто, манаса̄ сам̣вуто’’ти пададвайепи. гха̄саччха̄данена парамата̄йа̄ти гха̄саччха̄данапарийесане саллекхавасена парамата̄йа, уккат̣т̣хабха̄ве ва̄ сан̣т̣хито гха̄саччха̄данаматтамева парамам̣ пама̄н̣ам̣ кот̣и етасса, на тато парам̣ кин̃чи а̄мисаджа̄там̣ парийесати, пачча̄сисати ча̄ти гха̄саччха̄данапарамо, тасса бха̄во гха̄саччха̄данапарамата̄типи ат̣т̣хакатха̄муттако найо. гхаситаббо аситабботи гха̄со, а̄ха̄ро, а̄бхусо чха̄дети паридахати етена̄ти аччха̄данам̣, нива̄санам̣, апича гхасанам̣ гха̄со, а̄бхусо чха̄дӣйате аччха̄данантипи йуджджати. етадаттхампӣти гха̄саччха̄данаттха̄йа̄пи. анесананти екавӣсативидхампи ананурӯпамесанам̣.

вивекат̣т̣хака̄йа̄нанти ган̣асан̇ган̣икато павивитте т̣хитака̄йа̄нам̣, самбандхӣбхӯта̄нам̣ ка̄йавивекоти самбандхо. неккхамма̄бхирата̄нанти джха̄на̄бхирата̄нам̣. парамавода̄наппатта̄нанти та̄йа ева джха̄на̄бхиратийа̄ парамам̣ уттамам̣ вода̄нам̣ читтависуддхим̣ патта̄нам̣. нирупадхӣнанти килесӯпадхиабхисан̇кха̄рӯпадхӣхи аччантавигата̄нам̣. висан̇кха̄рам̣ вуччати нибба̄нам̣, тададхигаманета̄ висан̇кха̄рагата̄, араханто, тесам̣. ‘‘евам̣ вутте’’ти имина̄ маха̄ниддесе (маха̄ни. 7, 9) а̄гатабха̄вам̣ дассети. еттха ча пат̣хамо вивеко итарехи двӣхи вивекехи саха̄пи ваттаббо итаресу сиддхесу тасса̄пи сиджджханато, вина̄ ча тасмим̣ сиддхепи итаре самасиджджханато. татха̄ дутийопи. татийо пана итарехи сахева ваттаббо. на вина̄ итаресу сиддхесуйева тасса сиджджханатоти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘ган̣асан̇ган̣икам̣ паха̄йа̄’’тиа̄ди тададхиппа̄йавибха̄ванам̣. таттха ган̣е джанасама̄гаме саннипатанам̣ ган̣асан̇ган̣ика̄, там̣ паха̄йа. ка̄йена еко вихарати вичарати пуггалавасена асаха̄йатта̄. читте килеса̄нам̣ саннипатанам̣ читтакилесасан̇ган̣ика̄, там̣ паха̄йа. еко вихарати килесавасена асаха̄йатта̄. маггасса екачиттаккхан̣икатта̄, готрабхуа̄дӣнан̃ча а̄рамман̣акаран̣аматтатта̄ на тесам̣ васена са̄тисайа̄ ниббутисукхасампхусана̄, пхаласама̄паттиниродхасама̄паттивасена пана са̄тисайа̄ти а̄ха ‘‘пхаласама̄паттим̣ ва̄ ниродхасама̄паттим̣ ва̄’’ти. пхалапарийоса̄но хи ниродхо. пависитва̄ти сама̄паджджанавасена антокатва̄. нибба̄нам̣ патва̄ти еттха уссуккавачанаметам̣ а̄рамман̣акаран̣ена, читтачетасика̄нам̣ ниродхена ча ниббутипаджджанасса адхиппетатта̄. чоданаттхети джа̄на̄петум̣ усса̄хакаран̣аттхе.

184. абхихаритва̄ти абхимукхабха̄вена нетва̄. нанти татха̄ паббаджджа̄йа вихарантам̣. абхиха̄роти нимантанавасена абхихаран̣ам̣. ‘‘чӣвара̄дӣхи пайоджанам̣ са̄дхесса̄мӣ’’ти вачанасесена йоджана̄. татха̄ ‘‘йенаттхо, там̣ вадеййа̄тха̄’’ти. чӣвара̄дивекалланти чӣвара̄дӣнам̣ лӯкхата̄йа викалабха̄вам̣. тадубхайампӣти тадева абхиха̄радвайампи. саппа̄йанти саббагелан̃н̃а̄пахаран̣авасена упака̄ра̄вахам̣. бха̄вино анаттхасса аджананавасена парипа̄ланам̣ раккха̄гутти. паччуппаннасса пана анаттхасса ниседхавасена парипа̄ланам̣ а̄варан̣агутти. киматтхийам̣ ‘‘дхаммика’нти висесананти а̄ха ‘‘са̄ панеса̄’’тиа̄ди. виха̄расӣма̄йа̄ти упача̄расӣма̄йа, ла̄бхасӣма̄йа ва̄.

185. кевало йади-евам̣-саддо пуббе вуттаттха̄пеккхакоти вуттам̣ ‘‘йади тава да̄со’’тиа̄ди. евам̣ сантети евам̣ лаббхама̄не сати. дутийам̣ упа̄да̄йа пат̣хамабха̄во, тасма̄ ‘‘пат̣хама’’нти бхан̣анто ан̃н̃асса̄пи аттхитам̣ дӣпети. тадева ча ка̄ран̣ам̣ катва̄ ра̄джа̄пи евама̄ха̄ти дассетум̣ ‘‘пат̣хаманти бхан̣анто’’тиа̄ди вуттам̣. тенева̄ти пат̣хамасаддена ан̃н̃асса̄пи аттхита̄дӣпаненева.

дутийасандит̣т̣хикаса̄ман̃н̃апхалаван̣н̣ана̄

186. касатӣти вилекхати касим̣ кароти. гахапатикоти еттха ка-саддо аппаттхоти вуттам̣ ‘‘екагехаматте джет̣т̣хако’’ти. идам̣ вуттам̣ хоти – гахасса пати гахапати, кхуддако гахапати гахапатико екасмин̃н̃ева гехаматте джет̣т̣хакатта̄ти, кхуддакабха̄во панасса гехавасенева̄ти катва̄ ‘‘екагехаматте’’ти вуттам̣. тена хи анекакуладжет̣т̣хакабха̄вам̣ пат̣иккхипати, гахам̣, геханти ча аттхато сама̄намева. карасаддо балимхӣти вуттам̣ ‘‘балисан̇кха̄та’’нти. каротӣти абхиниппха̄дети сампа̄дети. вад̣д̣хетӣти упарӯпари уппа̄данена махантам̣ санничайам̣ кароти.

касма̄ тадубхайампи вуттанти а̄ха ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди. аппампи паха̄йа паббаджитум̣ дуккаранти дассанан̃ча пагева махантанти вин̃н̃а̄панаттхам̣. еса̄ хи катхика̄нам̣ пакати, йадидам̣ йена кеначи пака̄рена аттхантаравин̃н̃а̄пананти. аппампи паха̄йа паббаджитум̣ дуккарабха̄во пана маджджхиманика̄йе маджджхимапан̣н̣а̄саке лат̣укикопамасуттена (ма. ни. 2.148 а̄дайо) дӣпетаббо. вуттан̃хи таттха ‘‘сеййатха̄пи уда̄йи пурисо далиддо ассако ана̄л̣хийо, тасса’сса екам̣ ага̄ракам̣ олуггавилуггам̣ ка̄ка̄тида̄йим̣ напарамарӯпам̣, ека̄ кхат̣опика̄ олуггавилугга̄ напарамарӯпа̄’’ти виттха̄ро. йади аппампи бхогам̣ паха̄йа паббаджитум̣ дуккарам̣, касма̄ да̄сава̄репи бхогаггахан̣ам̣ на катанти а̄ха ‘‘да̄сава̄ре пана̄’’тиа̄ди. аттанопи аниссароти атта̄нампи сайаманиссаро. йатха̄ ча да̄сасса бхога̄пи абхога̄йева пара̄йаттабха̄вато, евам̣ н̃а̄тайопӣти да̄сава̄ре н̃а̄типариват̣т̣аггахан̣ампи на катанти дат̣т̣хаббам̣. париват̣т̣ати парампарабха̄вена самантато а̄ват̣т̣атӣти париват̣т̣о, н̃а̄тийева. тена̄ха ‘‘н̃а̄тийева н̃а̄типариват̣т̣о’’ти.

пан̣ӣтатараса̄ман̃н̃апхалаван̣н̣ана̄

189. танти йатха̄ да̄сава̄ре ‘‘евамева̄’’ти вуттам̣, на татха̄ идха кассакава̄ре, тадавачанам̣ касма̄ти ануйун̃джеййа чети аттхо. евамева̄ти вуччама̄нети йатха̄ пат̣хамадутийа̄ни са̄ман̃н̃апхала̄ни пан̃н̃атта̄ни, татха̄йева пан̃н̃апетум̣ сакка̄ ну кхоти вутте. еварӯпа̄хӣти йатха̄вуттада̄сакассакӯпама̄садиса̄хи упама̄хи. са̄ман̃н̃апхалам̣ дӣпетум̣ пахоти анантапат̣ибха̄ната̄йа вичиттанайадесанабха̄вато. таттха̄ти евам̣ дӣпане. парийантам̣ на̄ма наттхи анантанайадесанабха̄вато, саване ва̄ асантосанена бхиййо бхиййо сотука̄мата̄джананато сотука̄мата̄йа парийантам̣ на̄ма наттхӣти аттхо. татха̄пӣти ‘‘десана̄йа уттаруттара̄дхикана̄на̄найавичиттабха̄ве сатипӣ’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.189) а̄чарийена вуттам̣, сатипи евам̣ апарийантабха̄ветипи йуджджати. анума̄нан̃а̄н̣ена чинтетва̄. упари висесанти там̣ т̣хапетва̄ тадупари висесамева са̄ман̃н̃апхалам̣ пуччханто. касма̄ти а̄ха ‘‘саване’’тиа̄ди. етена имаматтхам̣ дӣпети – анекаттха̄ сама̄на̄пи садда̄ ваттиччха̄нупуббика̄йева там̣тадаттхадӣпака̄ти.

са̄дхукам̣ са̄дхӯти екаттхаметам̣ са̄дхусаддассева ка-ка̄рена вад̣д̣хетва̄ вуттатта̄. тенева хи са̄дхукасаддассаттхам̣ вадантена са̄дхусаддо аттхуддха̄равасена уда̄хат̣о. тена ча нану са̄дхукасаддассева аттхуддха̄ро ваттаббо, на са̄дхусаддасса̄ти чодана̄ ниседхита̄. а̄йа̄чанети абхимукхам̣ йа̄чане, абхипаттхана̄йанти аттхо. сампат̣иччханети пат̣иггахан̣е. сампахам̣санети сам̣виджджама̄нагун̣авасена хам̣сане тосане, удаггата̄каран̣ети аттхо.

са̄дху дхаммаручӣти га̄тха̄ умма̄дантӣджа̄таке (джа̄. 2.18.101). таттха̄йамат̣т̣хакатха̄виниччхайапавен̣ӣ – сучаритадхамме рочетӣти дхаммаручи, дхаммаратоти аттхо. та̄дисо хи джӣвитам̣ джахантопи акаттаббам̣ на кароти. пан̃н̃а̄н̣ава̄ти пан̃н̃ава̄ н̃а̄н̣асампанно. митта̄намаддуббхоти митта̄нам̣ адуссанабха̄во. ‘‘адӯсако анупагха̄тако’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.189) а̄чарийена вуттам̣. ‘‘адруббхо’’типи па̄т̣хо да-ка̄расса дра-ка̄рам̣ катва̄.

дал̣хӣкаммети са̄таччакирийа̄йам̣. а̄н̣аттийанти а̄н̣а̄пане. идха̄пӣти са̄ман̃н̃апхалепи. асса̄ти са̄дхукасаддасса. ‘‘сун̣охи са̄дхукам̣ манаси карохӣ’’ти хи са̄дхукасаддена саванаманасика̄ра̄нам̣ са̄таччакирийа̄пи тада̄н̣а̄панампи джотитам̣ хоти. а̄йа̄чаненева ча уййоджанаса̄ман̃н̃ато а̄н̣атти сан̇гахита̄ти на са̄ висум̣ аттхуддха̄ре вутта̄. а̄н̣а̄рахасса хи а̄н̣атти, таданарахасса а̄йа̄чананти висесо. сундарепӣти сундараттхепи. ида̄ни йатха̄вуттена са̄дхукасаддасса аттхаттайена пака̄ситам̣ висесам̣ дассетум̣, тасса ва̄ аттхаттайасса идха йогйатам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘дал̣хӣкамматтхена хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. суггахитам̣ ган̣хантоти суггахитам̣ катва̄ ган̣ханто. сундаранти бха̄ванапум̣сакам̣. бхаддаканти пасаттхам̣, ‘‘дхамма’’нти имина̄ самбандхо. сундарам̣ бхаддаканти ва̄ савана̄нуггахан̣е парийа̄йавачанам̣.

манаси карохӣти еттха на а̄рамман̣апат̣ипа̄даналаккхан̣о манасика̄ро, атха кхо вӣтхипат̣ипа̄данаджаванапат̣ипа̄данаманасика̄рапуббаке читте т̣хапаналаккхан̣оти дассенто ‘‘а̄ваджджа, саманна̄хара̄’’ти а̄ха. авиккхиттачиттоти йатха̄вуттаманасика̄радвайапуббака̄йа читтапат̣ипа̄т̣ийа̄ ека̄рамман̣е т̣хапанавасена ануддхатачитто хутва̄. ниса̄мехӣти сун̣а̄хи, анаггхаратанамива ва̄ суван̣н̣аман̃джуса̄йа дуллабхадхаммаратанам̣ читте пат̣иса̄мехӣтипи аттхо. тена вуттам̣ ‘‘читте карохӣ’’ти. евам̣ пададвайасса паччекам̣ йоджана̄васена аттхам̣ дассетва̄ ида̄ни пат̣ийогӣвасена дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха сотиндрийавиккхепава̄ран̣ам̣ саване нийоджанавасена кирийантарапат̣иседханато, тена сотам̣ одаха̄ти аттхам̣ дассети. маниндрийавиккхепава̄ран̣ам̣ манасика̄рена дал̣хӣкамманийоджанена ан̃н̃ачинта̄пат̣иседханато. бйан̃джанавипалла̄сагга̄хава̄ран̣ам̣ ‘‘са̄дхука’’нти висесетва̄ вуттатта̄. аттхавипалла̄сагга̄хава̄ран̣епи еса найо.

дха̄ран̣ӯпапариккха̄дӣсӯти еттха а̄ди-саддена туланатӣран̣а̄дике, дит̣т̣хийа̄ суппат̣иведхе ча сан̇ган̣ха̄ти. йатха̄дхиппетаматтхам̣ бйан̃джети пака̄сети, сайаметена̄ти ва̄ бйан̃джанам̣, сабха̄ванирутти, саха бйан̃джанена̄ти сабйан̃джано, бйан̃джанасампанноти аттхо. сахаппаватти хи ‘‘сампанната̄ самава̄йата̄ виджджама̄ната̄’’тиа̄дина̄ анекавидха̄, идха пана сампанната̄йева тадан̃н̃асса асамбхавато, тасма̄ ‘‘саха бйан̃джанена̄’’ти ниббачанам̣ катва̄пи ‘‘бйан̃джанасампанно’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.189) аттхо а̄чарийена вуттоти дат̣т̣хаббам̣, йатха̄ там̣ ‘‘на кусала̄ акусала̄, кусалапат̣ипаккха̄’’ти (дха. са. 1) аран̣ӣйато упагантаббато анудха̄таббато аттхо, чатупа̄рисуддхисӣла̄ди, саха аттхена̄ти са̄ттхо, вуттанайена аттхасампанноти аттхо. са̄дхукападам̣ екамева сама̄нам̣ а̄вуттинайа̄дивасена убхайаттха йоджетаббам̣. катханти а̄ха ‘‘йасма̄’’тиа̄ди. дхаммо на̄ма танти. десана̄ на̄ма тасса̄ манаса̄ ваваттха̄пита̄йа тантийа̄ десана̄. аттхо на̄ма тантийа̄ аттхо. пат̣иведхо на̄ма тантийа̄, тантиаттхасса ча йатха̄бхӯта̄вабодхо. йасма̄ чете дхаммадесана̄ттхапат̣иведха̄ саса̄дӣхи вийа маха̄самуддо мандабуддхӣхи дуккхога̄ха̄, алаббханеййапатит̣т̣ха̄ ча, тасма̄ гамбхӣра̄. тена вуттам̣ ‘‘йасма̄…пе… манаси карохӣ’’ти. еттха ча пат̣иведхасса дуккарабха̄вато дхамматтха̄нам̣ дуккхога̄хата̄, десана̄н̃а̄н̣асса дуккарабха̄вато десана̄йа, уппа̄детумасаккун̣еййата̄йа, таббисайан̃а̄н̣уппаттийа̄ ча дуккарабха̄вато пат̣иведхасса дуккхога̄хата̄ ведитабба̄. йаметтха ваттаббам̣, там̣ нида̄наван̣н̣ана̄йам̣ вуттамева.

‘‘сун̣а̄хи са̄дхука’’нти ‘‘са̄дхукам̣ манаси карохӣ’’ти ваданто на кевалам̣ аттхаккамато ева айам̣ йоджана̄, атха кхо саддаккаматопи убхайаттха самбандхатта̄ти дассети. ‘‘сакка̄ маха̄ра̄джа̄’’ти идха̄пи ‘‘ан̃н̃ампи дит̣т̣хева дхамме сандит̣т̣хикам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣…пе… пан̣ӣтатаран̃ча̄’’ти идамануваттатӣти а̄ха ‘‘евам̣ пат̣ин̃н̃а̄там̣ са̄ман̃н̃апхаладесана’’нти. виттха̄рато бха̄сананти аттхамева дал̣хам̣ кароти ‘‘десесса̄мӣти сам̣кхиттадӣпана’’нтиа̄дина̄. хи-саддо четтха луттаниддит̣т̣хо. идам̣ вуттам̣ хоти – десанам̣ на̄ма уддисанам̣. бха̄санам̣ на̄ма ниддисанам̣ парибйаттакатханам̣. тена̄йаматтхо самбхаватӣти йатха̄вуттаматтхам̣ сага̄тха̄ваггасам̣йутте ван̇гӣсасутте (сам̣. ни. 1.214) га̄тха̄падена са̄дхетум̣ ‘‘тена̄ха̄’’тиа̄ди вуттам̣.

са̄л̣ика̄йива ниггхосоти са̄л̣ика̄йа ниггхосо вийа, йатха̄ са̄л̣ика̄йа а̄ла̄по мадхуро кан̣н̣асукхо пеманӣйо, еванти аттхо. пат̣ибха̄нанти четасса висесанам̣ лин̇габхедассапи висесанасса диссанато йатха̄ ‘‘гун̣о пама̄н̣а’’нти. пат̣ибха̄нанти ча саддо вуччати пат̣ибха̄ти там̣тада̄ка̄рена диссатӣти катва̄. удӣрайӣти учча̄райи, вуччати ва̄, каммагаббхан̃четам̣ кирийа̄падам̣. имина̄ четам̣ дӣпети – а̄йасмантам̣ дхаммасена̄патим̣ тхометука̄мена десана̄бха̄сана̄нам̣ висесам̣ дассентена пабхиннапат̣исамбхидена а̄йасмата̄ ван̇гӣсаттхерена ‘‘сан̇кхиттена, виттха̄рена̄’’ти ча висесанам̣ катам̣, тена̄йаматтхо вин̃н̃а̄йатӣти.

евам̣ вуттети ‘‘бха̄сисса̄мӣ’’ти вутте. ‘‘на кира бхагава̄ сан̇кхепенева десессати, атха кхо виттха̄ренапи бха̄сиссатӣ’’ти хи там̣ падам̣ сутва̄ва усса̄хаджа̄то сан̃джа̄тусса̄хо, хат̣т̣хатут̣т̣хоти аттхо. айама̄чарийасса адхиппа̄йо. апича ‘‘тена хи маха̄ра̄джа сун̣охи са̄дхукам̣ манаси карохи, бха̄сисса̄мӣ’’ти вуттам̣ саббампи уййоджанапат̣ин̃н̃а̄каран̣аппака̄рам̣ усса̄хаджананака̄ран̣ам̣ саббенева усса̄хасамбхавато, тасма̄ евам̣ вуттети ‘‘сун̣охи, са̄дхукам̣ манаси карохи, бха̄сисса̄мӣ’’ти вутте саббехева тӣхипи падехи усса̄хаджа̄тоти аттхо дат̣т̣хаббо. паччассосӣти пати ассоси бхагавато вачанасаманантарамева паччха̄ ассоси, ‘‘сакка̄ пана бханте’’тиа̄дина̄ ва̄ пуччхитва̄ пуна ‘‘евам̣ бханте’’ти ассосӣти аттхо. там̣ пана патиссаванам̣ аттхато сампат̣иччханамева̄ти а̄ха ‘‘сампат̣иччхи, пат̣иггахесӣ’’ти. тенева хи ‘‘ити аттхо’’ти аватва̄ ‘‘ити вуттам̣ хотӣ’’ти вуттам̣.

190. ‘‘атхасса бхагава̄ етадавоча̄’’ти вачанасамбандхаматтам̣ дассетва̄ ‘‘етам̣ авоча̄’’ти падам̣ вибхаджитва̄ аттхам̣ дассенто ‘‘ида̄нӣ’’тиа̄дима̄ха. ‘‘идха̄’’ти имина̄ вуччама̄нам̣ адхикаран̣ам̣ татха̄гатасса уппаттит̣т̣ха̄набхӯтам̣ локамева̄дхиппетанти дассети ‘‘десопадесе нипа̄то’’ти имина̄. десасса упадисанам̣ десопадесо, тасмим̣. йади саббаттха десопадесе, атха̄йаматтхо на ваттаббо авуттепи лаббхама̄натта̄ти чодана̄йа̄ха ‘‘сва̄йа’’нтиа̄ди. са̄ман̃н̃абхӯтам̣ идхасаддам̣ ган̣хитва̄ ‘‘сва̄йа’’нти вуттам̣, на ту йатха̄висеситаббам̣. татха̄ хи ваккхати ‘‘каттхачи падапӯран̣аматтамева̄’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.190). локам̣ упа̄да̄йа вуччати локасаддена сама̄на̄дхикаран̣абха̄вато. идха локети ча джа̄тиккхеттам̣, таттха̄пи айам̣ чаккава̄л̣о адхиппето. са̄санамупа̄да̄йа вуччати ‘‘саман̣о’’ти саддантарасаннидха̄нато. айан̃хи чатукан̇гуттарапа̄л̣и. таттха пат̣хамо саман̣оти сота̄панно. дутийо саман̣оти сакада̄га̄мӣ. вуттан̃хетам̣ таттхева –

‘‘катамо ча бхиккхаве пат̣хамо саман̣о? идха бхиккхаве бхиккху тин̣н̣ам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄ сота̄панно хотӣ’’ти, (а. ни. 4.241) ‘‘катамо ча бхиккхаве дутийо саман̣о? идха бхиккхаве бхиккху тин̣н̣ам̣ сам̣йоджана̄нам̣ париккхайа̄ ра̄гадосамоха̄нам̣ танутта̄ сакада̄га̄мӣ хотӣ’’ти (а. ни. 4.241) ча а̄ди.

ока̄санти кан̃чи падесамупа̄да̄йа вуччати ‘‘тит̣т̣хама̄насса̄’’ти саддантарасаннидха̄нато.

идхева тит̣т̣хама̄насса̄ти имиссам̣йева индаса̄лагуха̄йам̣ патит̣т̣хама̄насса, девабхӯтасса ме сатоти девабха̄вена, дево хутва̄ ва̄ бхӯтасса сама̄насса. мети ана̄дарайоге са̄мивачанам̣. пуна мети каттуттхе. идан̃хи саккапан̃хато уда̄хат̣ам̣.

падапӯран̣аматтамева ока̄са̄падисанасса̄пи асамбхавена аттхантарасса абодханато. пуббе вуттам̣ татха̄гатасса уппаттит̣т̣ха̄набхӯтамева сандха̄йа ‘‘лока’’нти вуттам̣. пуримам̣ уййоджанапат̣ин̃н̃а̄каран̣ависайе а̄лапананти пуна ‘‘маха̄ра̄джа̄’’ти а̄лапати. ‘‘араха’’нти а̄дайо садда̄ виттха̄рита̄ти йоджана̄. аттхато хи виттха̄ран̣ам̣ саддамукхенева хотӣти убхайаттха саддаггахан̣ам̣ катам̣. йасма̄ пана ‘‘апарехипи ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гато’’тиа̄дина̄ (уда̄. ат̣т̣ха. 18; итиву. ат̣т̣ха. 38) татха̄гата-саддо уда̄нат̣т̣хакатха̄дӣсу, ‘‘араха’’нти а̄дайо ча висуддхимаггат̣ӣка̄йам̣ (висуддхи. т̣ӣ. 1.130) апарехипи пака̄рехи виттха̄рита̄ а̄чарийена, тасма̄ тесу вуттанайенапи тесаматтхо ведитаббо. татха̄гатасса саттаника̄йантогадхата̄йа ‘‘идха пана сатталоко адхиппето’’ти ватва̄ таттха̄йам̣ йасмим̣ саттаника̄йе, йасмин̃ча ока̄се уппаджджати, там̣ дассетум̣ ‘‘сатталоке уппаджджама̄нопи ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. на девалоке, на брахмалокети еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ парато а̄гамиссати.

тасса̄парена̄ти тасса нигамасса апарена, тато бахӣти вуттам̣ хоти. татоти маха̄са̄лато. орато маджджхети аббхантарам̣ маджджхимападесо. евам̣ париччхиннети пан̃чанимиттабаддха̄ сӣма̄ вийа пан̃чахи йатха̄вуттанимиттехи париччхинне. ад̣д̣хатеййайоджанасатети пан̣н̣а̄сайоджанехи ӯнатийоджанасате. айан̃хи маджджхимаджанападо мудин̇гасан̣т̣ха̄но, на самапариват̣т̣о, на ча самачатурассо, уджукена каттхачи асӣтийоджано хоти, каттхачи йоджанасатико, татха̄пи чеса кут̣илапариччхедена минийама̄но парийанта париккхепато навайоджанасатико хоти. тена вуттам̣ ‘‘навайоджанасате’’ти. асӣтимаха̄тхера̄ти йебхуййавасена вуттам̣ суна̄парантакасса пун̣н̣аттхерасса̄пи маха̄са̄вакесу парийа̄паннатта̄. суна̄парантаджанападо хи паччантависайо. татха̄ хи ‘‘чанданаман̣д̣алама̄л̣апат̣иггахан̣е бхагава̄ на таттха арун̣ам̣ ут̣т̣хапетӣ’’ти маджджхима̄гама- (ма. ни. ат̣т̣ха. 4.397) сам̣йутта̄гамат̣т̣хакатха̄су (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.4.88-89) вуттам̣. са̄раппатта̄ти кулабхогиссарийа̄дивасена, сӣласа̄ра̄дивасена ча са̄рабхӯта̄. бра̄хман̣агахапатика̄тибрахма̄йупоккхараса̄тиа̄дибра̄хман̣а̄ чева ана̄тхапин̣д̣ика̄дигахапатика̄ ча.

таттха̄ти маджджхимападесе, тасмим̣йева ‘‘уппаджджатӣ’’ти вачане ва̄. суджа̄та̄йа̄ти евам̣на̄мика̄йа пат̣хамам̣ саран̣агаманика̄йа йасаттхерама̄туйа̄. чатӯсу панетесу викаппесу пат̣хамо буддхабха̄ва̄йа а̄саннатарапат̣ипаттидассанавасена вутто. а̄саннатара̄йа хи пат̣ипаттийа̄ т̣хитопи ‘‘уппаджджатӣ’’ти вуччати уппа̄дасса екантикатта̄, пагева пат̣ипаттийа̄ маттхаке т̣хито. дутийо буддхабха̄ва̄вахапаббаджджато пат̣т̣ха̄йа а̄саннаматтапат̣ипаттидассанавасена, татийо буддхакарадхаммапа̄рипӯрито пат̣т̣ха̄йа буддхабха̄ва̄йа пат̣ипаттидассанавасена. на хи маха̄сатта̄нам̣ антимабхавӯпапаттито пат̣т̣ха̄йа бодхисамбха̄расамбхаран̣ам̣ на̄ма аттхи буддхаттха̄йа ка̄лама̄гамайама̄ненева таттха патит̣т̣ханато. чатуттхо буддхабха̄вакарадхаммасама̄рамбхато пат̣т̣ха̄йа бодхийа̄ нийатабха̄вадассанена. бодхийа̄ хи нийатабха̄ваппаттито пабхути ‘‘буддхо уппаджджатӣ’’ти вин̃н̃ӯхи ваттум̣ сакка̄ уппа̄дасса екантикатта̄. йатха̄ пана ‘‘санданти надийо’’ти санданакирийа̄йа авиччхедамупа̄да̄йа ваттама̄наппайого, евам̣ уппа̄даттха̄йа пат̣ипаджджанакирийа̄йа авиччхедамупа̄да̄йа чатӯсупи викаппесу ‘‘уппаджджати на̄ма̄’’ти вуттам̣, паватта̄паратаваттама̄навачанан̃четам̣. чатуббидхан̃хи ваттама̄налаккхан̣ам̣ саддасаттхе пака̄ситам̣ –

‘‘ниччапаватти самӣпо, паваттупарато татха̄;

паватта̄парато чева, ваттама̄но чатуббидхо’’ти.

йасма̄ пана буддха̄нам̣ са̄вака̄нам̣ вийа на пат̣ипа̄т̣ийа̄ иддхивидхан̃а̄н̣а̄дӣни уппаджджанти, сахева пана арахаттамаггена сакалопи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дигун̣ара̄си а̄гато на̄ма хоти, тасма̄ тесам̣ ниппхаттасаббакиччатта̄ арахаттапхалаккхан̣е уппанно на̄ма̄ти екан̇гуттараван̣н̣ана̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.170) вуттам̣. асати хи ниппхаттасаббакиччатте на та̄вата̄ ‘‘уппанно’’ти ваттумарахати. саббапат̣хамам̣ уппаннабха̄ванти чатӯсу викаппесу саббапат̣хамам̣ ‘‘татха̄гато суджа̄та̄йа…пе… уппаджджати на̄ма̄’’ти вуттам̣ татха̄гатасса уппанната̄сан̇кха̄там̣ аттхибха̄вам̣. тадева сандха̄йа уппаджджатӣти вуттам̣ буддхабха̄ва̄йа а̄саннатарапат̣ипаттийам̣ т̣хитассева адхиппетатта̄. айамева хи аттхо мукхйато уппаджджатӣти ваттаббо. тена̄ха ‘‘татха̄гато…пе… аттхо’’ти.

еттха ча ‘‘уппанно’’ти вутте атӣтака̄лавасена кочи аттхам̣ ган̣хеййа̄ти танниваттанаттхам̣ ‘‘уппанно хотӣ’’ти вуттам̣. ‘‘уппанна̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. тикама̄тика̄ 17) вийа хи идха уппаннасаддо паччуппаннака̄лико. нану ча арахаттапхаласаман̇гӣсан̇кха̄то уппаннойева татха̄гато паведанадесана̄дӣни са̄дхети, атха касма̄ йатха̄вутто арахаттамаггапарийоса̄но уппаджджама̄нойева татха̄гато адхиппето. на хи со паведанадесана̄дӣни са̄дхети мадхупа̄йа̄сабходжанато йа̄ва арахаттамагго, та̄ва тесам̣ кичча̄намаса̄дханатоти? на хевам̣ дат̣т̣хаббам̣, буддхабха̄ва̄йа а̄саннатарапат̣ипаттийам̣ т̣хитасса уппаджджама̄насса гахан̣енева арахаттапхаласаман̇гӣсан̇кха̄тасса уппаннасса̄пи гахитатта̄. ка̄ран̣аггахан̣енева хи пхалампи гахитам̣ тадавина̄бха̄витта̄. ити паведанадесана̄диса̄дхакасса арахаттапхаласаман̇гинопи татха̄гатасса гахетаббатта̄ неййаттхамидам̣ ‘‘уппаджджатӣ’’ти вачанам̣ дат̣т̣хаббанти. татха̄ хи ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.170) уппаджджама̄но, уппаджджати, уппанноти тӣхи ка̄лехи аттхавибхаджане ‘‘дӣпан̇карапа̄дамӯле ладдхабйа̄каран̣ато йа̄ва ана̄га̄мипхала̄ уппаджджама̄но на̄ма, арахаттамаггаккхан̣е пана уппаджджати на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е уппанно на̄ма̄’’ти вуттам̣. айаметтха а̄чарийадхаммапа̄латтхерасса мати. йасма̄ пана екан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘екапуггало бхиккхаве локе уппаджджама̄но уппаджджатӣ’’ти (а. ни. 1.170) суттападаван̣н̣ана̄йам̣ ‘‘имасмимпи сутте арахаттапхалаккхан̣ам̣йева сандха̄йа уппаджджатӣ’’ти вуттам̣, ‘‘уппанно хотӣти айан̃хеттха аттхо’’ти (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.170) а̄гатам̣, тасма̄ идха̄пи арахаттапхалаккхан̣амева сандха̄йа уппаджджатӣти вуттанти дассети ‘‘саббапат̣хамам̣ уппаннабха̄вам̣ сандха̄йа̄’’ти имина̄. тена̄ха ‘‘уппанно хотӣти айан̃хеттха аттхо’’ти. саббапат̣хамам̣ уппаннабха̄ванти ча саббавенеййа̄нам̣ пат̣хаматарам̣ арахаттапхалавасена уппаннабха̄ванти аттхо. ‘‘уппанно хотӣ’’ти ча имина̄ арахаттапхалаккхан̣авасена атӣтака̄лам̣ дассетӣти. айамева ча найо ан̇гуттарат̣ӣка̄ка̄рена а̄чарийаса̄рипуттаттхерена адхиппетоти.

со бхагава̄ти йо со татха̄гато ‘‘араха’’нтиа̄дина̄ пакиттитагун̣о, со бхагава̄. ида̄ни ваттаббам̣ имасаддена нидассети вуччама̄наттхасса пара̄масанато. идам̣ вуттам̣ хоти – найидам̣ маха̄джанасса саммукхаматтам̣ сандха̄йа ‘‘имам̣ лока’’нти вуттам̣, атха кхо ‘‘садевака’’нтиа̄дина̄ ваккхама̄нам̣ анавасесапарийа̄да̄нам̣ сандха̄йа̄ти. ‘‘саха девехи садевака’’нтиа̄дина̄ йатха̄ва̄кйам̣ паданиббачанам̣ вуттам̣, йатха̄падам̣ пана ‘‘садевако’’тиа̄дина̄ ваттаббам̣, име ча таггун̣асам̣вин̃н̃а̄н̣аба̄хираттхасама̄са̄. еттха хи авайавена виггахо, самуда̄йо сама̄саттхо хоти лока̄вайавена катавиггахена локасамуда̄йасса йатха̄рахам̣ лаббхама̄натта̄. самава̄йаджотакасахасаддайоге хи айамева сама̄со вин̃н̃а̄йати. девехӣти ча пан̃чака̄ма̄вачарадевехи, арӯпа̄вачарадевехи ва̄. брахмуна̄ти рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачарабрахмуна̄, рӯпа̄вачарабрахмуна̄ ева ва̄, бахукаттука̄дӣнамива несам̣ сиддхи. паджа̄татта̄ти йатха̄сакам̣ каммакилесехи пака̄рена ниббаттакатта̄.

евам̣ вачанаттхато аттхам̣ дассетва̄ вачанӣйаттхато дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. пан̃чака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣ па̄рисесан̃а̄йена итаресам̣ падантарехи висум̣ гахитатта̄. чхат̣т̣хака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣ пачча̄саттин̃а̄йена. таттха хи ма̄ро джа̄то, таннива̄сӣ ча. йасма̄ чеса да̄марикара̄джапутто вийа таттха васитатта̄ па̄кат̣о, тасма̄ сантесупи ан̃н̃есу васаваттимаха̄ра̄джа̄дӣсу па̄кат̣атарена тенева висесетва̄ вуттоти, айан̃ча найо маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.290) пака̄ситова. ма̄раггахан̣ена четтха там̣самбандхино дева̄пи гахита̄ ока̄салокена саддхим̣ сатталокасса гахан̣ато. еван̃хи васаваттисатталокасса анавасесапарийа̄да̄нам̣ хоти. брахмака̄йика̄дибрахмаггахан̣ампи пачча̄саттин̃а̄йена. паччаттхикапачча̄миттасаман̣абра̄хман̣аггахан̣анти паччаттхика̄ ева пачча̄митта̄, тейева саман̣абра̄хман̣а̄, тесам̣ гахан̣ам̣ татха̄, тена ба̄хиракасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ам̣ вуттам̣, нидассанаматтан̃четам̣ апаччаттхикапачча̄митта̄нампи тесам̣ имина̄ гахан̣ато. самитапа̄паба̄хитапа̄пасаман̣абра̄хман̣аггахан̣анти пана са̄саникасаман̣абра̄хман̣а̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. ка̄мам̣ ‘‘садевака’’нтиа̄дивисесана̄нам̣ васенева саттависайопи локасаддо вин̃н̃а̄йати самава̄йаттхавасена тулйайогависайатта̄ тесам̣, ‘‘саломако сапаккхако’’тиа̄дӣсу пана виджджама̄наттхавасена атулйайогависайепи айам̣ сама̄со лаббхатӣти бйабхича̄радассанато абйабхича̄ренаттхан̃а̄пакам̣ паджа̄гахан̣анти а̄ха ‘‘паджа̄вачанена сатталокаггахан̣а’’нти, на пана локасаддена сатталокасса аггахитатта̄ евам̣ вуттам̣. тена̄ха ‘‘тӣхи падехи ока̄салокена саддхим̣ сатталоко’’ти. садевака̄дивачанена упапаттидева̄нам̣, сассаман̣абра̄хман̣ӣвачанена висуддхидева̄нан̃ча гахитатта̄ вуттам̣ ‘‘садева…пе… мануссаггахан̣а’’нти. таттха саммутидева̄ ра̄джа̄но. авасесамануссаггахан̣анти саммутидевехи, саман̣абра̄хман̣ехи ча авасит̣т̣хаманусса̄нам̣ гахан̣ам̣. еттха̄ти етесу падесу. тӣхи падехӣти садевакасама̄ракасабрахмакападехи. двӣхӣти сассаман̣абра̄хман̣ӣсадевамануссападехи. сама̄сападаттхесу сатталокассапи вуттанайена гахитатта̄ ‘‘ока̄салокена саддхим̣ сатталоко’’ти вуттам̣.

‘‘апаро найо’’тиа̄дина̄ апарампи вачанӣйаттхама̄ха. арӯпинопи сатта̄ аттано а̄нен̃джавиха̄рена вихаранто ‘‘диббантӣти дева̄’’ти идам̣ ниббачанам̣ ладдхумарахантӣти а̄ха ‘‘садевакаггахан̣ена арӯпа̄вачаралоко гахито’’ти. тенева̄ха бхагава̄ брахмаджа̄ла̄дӣсу ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанӯпага̄нам̣ дева̄нам̣ сахабйата’’нтиа̄ди, (а. ни. 3.197) арӯпа̄вачарабхӯто ока̄салоко, сатталоко ча гахитоти аттхо. евам̣ чхака̄ма̄вачарадевалоко, рӯпӣ брахмалокоти еттха̄пи. чхака̄ма̄вачарадевалокасса сависесам̣ ма̄равасе паваттанато вуттам̣ ‘‘сама̄ракаггахан̣ена чхака̄ма̄вачарадевалоко’’ти. со хи тасса да̄марикасса вийа васапаваттанока̄со. рӯпӣ брахмалоко гахито па̄рисесан̃а̄йена арӯпӣбрахмалокасса висум̣ гахитатта̄. чатупарисавасена̄ти кхаттийабра̄хман̣агахапатисаман̣ача̄тумаха̄ра̄джиката̄ватим̣сама̄рабрахмасан̇кха̄та̄су ат̣т̣хасу париса̄су кхаттийа̄дичатупарисавасенева тадан̃н̃а̄сам̣ садевака̄диггахан̣ена гахитатта̄. катхам̣ панеттха чатупарисавасена мануссалоко гахитоти? ‘‘сассаман̣абра̄хман̣и’’нти имина̄ саман̣апариса̄, бра̄хман̣апариса̄ ча гахита̄, ‘‘садеваманусса’’нти имина̄ кхаттийапариса̄, гахапатипариса̄ ча̄ти. ‘‘паджа’’нти имина̄ пана има̄йева чатассо париса̄ вутта̄. чатупарисасан̇кха̄там̣ паджанти хи идха аттхо.

ан̃н̃атха̄ гахетаббама̄ха ‘‘саммутидевехи ва̄ саха мануссалоко’’ти. катхам̣ пана гахитоти? ‘‘сассаман̣абра̄хман̣и’’нти имина̄ саман̣абра̄хман̣а̄ гахита̄, ‘‘садеваманусса’’нти имина̄ саммутидевасан̇кха̄та̄ кхаттийа̄, гахапатисуддасан̇кха̄та̄ ча авасесаманусса̄ти. ито пана ан̃н̃есам̣ мануссасатта̄намабха̄вато ‘‘паджа’’нти имина̄ етейева чатӯхи пака̄рехи т̣хита̄ мануссасатта̄ вутта̄. чатукулаппабхедам̣ паджанти хи идха аттхо. евам̣ викаппадвайепи паджа̄гахан̣ена чатупариса̄дивасена манусса̄нан̃н̃ева гахитатта̄ ида̄ни авасесасаттепи сан̇гахетва̄ дассетум̣ ‘‘авасесасаббасатталоко ва̄’’ти вуттам̣. еттха̄пи чатупарисавасена гахитена мануссалокена саха авасесасаббасатталоко гахито, саммутидевехи ва̄ саха авасесасаббасатталокоти йоджетаббам̣. на̄гагарул̣а̄дивасена ча авасесасаббасатталоко. идам̣ вуттам̣ хоти – чатупарисасахито авасесасуддана̄гасупан̣н̣анерайика̄дисатталоко, чатукулаппабхедамануссасахито ва̄ авасесана̄гасупан̣н̣анерайика̄дисатталоко гахитоти.

етта̄вата̄ бха̄гасо локам̣ гахетва̄ йоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни тена тена висесена абха̄гасо локам̣ гахетва̄ йоджанам̣ дассетум̣ ‘‘апичеттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха уккат̣т̣хапариччхедатоти уккам̣сагатипариччхедато, таббиджа̄нанена̄ти вуттам̣ хоти. пат̣хаманайена хи пан̃часу гатӣсу девагатипарийа̄панна̄ва пан̃чака̄магун̣асаман̇гита̄йа, дӣгха̄йуката̄йа̄ти евама̄дӣхи висесехи сет̣т̣ха̄. дутийанайена пана арӯпино дӯрасамуггха̄т̣итакилесадуккхата̄йа, сантапан̣ӣтаа̄нен̃джавиха̄расаман̇гита̄йа, ативийа дӣгха̄йуката̄йа̄ти евама̄дӣхи висесехи ативийа уккат̣т̣ха̄. а̄чарийехи пана дутийанайамева сандха̄йа вуттам̣. евам̣ пат̣хамападенева падха̄нанайена саббалокасса саччхикатабха̄ве сиддхепи имина̄ ка̄ран̣ависесена сесапада̄ни вутта̄нӣти дассети ‘‘тато йеса’’нтиа̄дина̄. татоти пат̣хамападато парам̣ а̄ха̄ти самбандхо. ‘‘чхака̄ма̄вачариссаро’’ тийева вутте сакка̄дӣнампи тасса а̄дхипаччам̣ сийа̄ти а̄сан̇ка̄ниваттанаттхам̣ ‘‘васаваттӣ’’ти вуттам̣, тена са̄хасикакаран̣ена васаватта̄панамева тасса̄дхипаччанти дассети. со хи чхат̣т̣хадевалокепи аниссаро таттха васаваттидевара̄джассева иссаратта̄. тена̄ха бхагава̄ ан̇гуттара̄гамаваре ат̣т̣ханипа̄те да̄на̄нисам̣сасутте ‘‘татра бхиккхаве васаваттӣ девапутто да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттхум̣ атирекам̣ каритва̄…пе… параниммитавасаваттӣ деве дасахи т̣ха̄нехи адхиган̣ха̄тӣ’’ти (а. ни. 8.36) виттха̄ро. маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йампи вуттам̣ ‘‘татра хи васаваттира̄джа̄ раджджам̣ ка̄рети, ма̄ро пана екасмим̣ падесе аттано париса̄йа иссарийам̣ паваттенто раджджапаччанте да̄марикара̄джапутто вийа васатӣ’’ти (ма. ни. 1.60) ‘‘брахма̄ маха̄нубха̄во’’тиа̄ди дасасахассийам̣ маха̄брахмуно васена вадати. ‘‘уккат̣т̣хапариччхедато’’ти хи хет̣т̣ха̄ вуттамева. ‘‘екан̇гулийа̄’’тиа̄ди екадесена маха̄нубха̄вата̄дассанам̣. ануттаранти сет̣т̣хам̣ навалокуттарам̣. путхӯти бахука̄, висум̣ бхӯта̄ ва̄. уккат̣т̣хат̣т̣ха̄на̄нанти уккам̣сагатика̄нам̣. бха̄ва̄нуккамоти бха̄вавасена паресамаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ ‘‘садевака’’нтиа̄дипада̄нам̣ ануккамо, бха̄вавасена анусандхиккамо ва̄ бха̄ва̄нуккамо, аттха̄нан̃чева пада̄нан̃ча анусандха̄напат̣ипа̄т̣ӣти аттхо, айамева ва̄ па̄т̣хо татха̄йева самантапа̄са̄дика̄йам̣ (па̄ра̄. ат̣т̣ха. веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄ 1) дит̣т̣хатта̄, а̄чарийаса̄рипуттаттхерена (са̄раттха. т̣ӣ. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄) ча ван̣н̣итатта̄. ‘‘вибха̄вана̄нуккамо’’типи па̄т̣хо диссати, со пана тесу адит̣т̣хатта̄ на сундаро.

ида̄ни пора̄н̣ака̄нам̣ сам̣ван̣н̣ана̄найам̣ дассетум̣ ‘‘пора̄н̣а̄ пана̄хӯ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ан̃н̃ападена ниравасесасатталокасса гахитатта̄ саббаттха авасесалоканти анавасесапарийа̄да̄нам̣ вуттам̣. тена̄ха ‘‘тибхавӯпаге сатте’’ти, тедха̄тукасан̇кха̄те тайо бхаве упагатасаттети аттхо. тӣха̄ка̄рехӣти девама̄рабрахмасахитата̄сан̇кха̄техи тӣхи а̄ка̄рехи. тӣсу падесӯти ‘‘садевака’’нтиа̄дӣсу тӣсу падесу. паккхипитва̄ти аттхавасена сан̇гахетва̄. тейева тибхавӯпаге сатте ‘‘сассаман̣абра̄хман̣им̣, садеваманусса’’нти пададвайе паккхипатӣти н̃а̄петум̣ ‘‘пуна̄’’ти вуттам̣. тена тена̄ка̄рена̄ти садевакатта̄дина̄, сассаман̣абра̄хман̣ӣбха̄ва̄дина̄ ча тена тена пака̄рена. ‘‘тибхавӯпаге сатте’’ти ватва̄ ‘‘тедха̄тукамева̄’’ти ваданта̄ ока̄салокена саддхим̣ сатталоко гахитоти дассенти. тедха̄тукамева парийа̄диннанти пора̄н̣а̄ пана̄хӯти йоджана̄.

са̄манти аттана̄. ан̃н̃аттха̄поханена, антогадха̄вадха̄ран̣ена ва̄ таппат̣иседханама̄ха ‘‘апаранеййо хутва̄’’ти, апарехи анабхиджа̄на̄петаббо хутва̄ти аттхо. абхин̃н̃а̄ти йа-ка̄ралопаниддесо йатха̄ ‘‘пат̣исан̇кха̄ йонисо’’ти (ма. ни. 1.23, 422; 2.24; 3.75; сам̣. ни. 4.120; а. ни. 6.58; маха̄ни. 206) вуттам̣ ‘‘абхин̃н̃а̄йа̄’’ти. абхисаддена на висесанаматтам̣ джотитам̣, атха кхо висесанамукхена каран̣ампӣти дассети ‘‘адхикена н̃а̄н̣ена̄’’ти имина̄. анума̄на̄дипат̣иккхепоти еттха а̄дисаддена упама̄нааттха̄паттисаддантарасаннидха̄насампайогавиппайогасахачаран̣а̄дина̄ ка̄ран̣алесаматтена паведанам̣ сан̇ган̣ха̄ти екаппама̄н̣атта̄. саббаттха аппат̣ихатан̃а̄н̣ача̄рата̄йа хи саббадхаммапаччаккха̄ буддха̄ бхагаванто. бодхети вин̃н̃а̄петӣти саддато аттхавачанам̣. пака̄сетӣти адхиппа̄йато. евам̣ саббаттха вивечитаббо.

ануттарам̣ вивекасукханти пхаласама̄паттисукхам̣. хитва̄пӣти пи-саддаггахан̣ам̣ пхаласама̄паттийа̄ антара̄ т̣хитика̄пи када̄чи бхагавато десана̄ хотӣти катва̄ катам̣. бхагава̄ хи дхаммам̣ десенто йасмим̣ кхан̣е париса̄ са̄дхука̄рам̣ ва̄ дети, йатха̄сутам̣ ва̄ дхаммам̣ паччавеккхати, там̣ кхан̣ампи пубба̄бхогена париччхиндитва̄ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати, йатха̄париччхедан̃ча сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа пуббе т̣хитат̣т̣ха̄нато пат̣т̣ха̄йа дхаммам̣ десетӣти ат̣т̣хакатха̄су (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.387) вуттова̄йаматтхо. аппам̣ ва̄ бахум̣ ва̄ десентоти уггхат̣итан̃н̃усса васена аппам̣ ва̄ випан̃читан̃н̃усса, неййасса ча васена бахум̣ ва̄ десенто. катхам̣ десетӣти а̄ха ‘‘а̄димхипӣ’’тиа̄ди. дхаммасса калйа̄н̣ата̄ ниййа̄никата̄йа, ниййа̄никата̄ ча саббасо анаваджджабха̄венева̄ти вуттам̣ ‘‘анаваджджамева катва̄’’ти. десана̄йа̄ти парийаттидхаммасса десака̄йаттена хи а̄н̣а̄дивидхина̄ атисаджджанам̣ пабодханам̣ десана̄ти парийаттидхаммо вуччати. кин̃ча̄пи авайававинимутто самуда̄йо на̄ма параматтхато кочи наттхи, йесу пана авайавесу самуда̄йарӯпена авеккхитесу га̄тха̄дисаман̃н̃а̄, там̣ тато бхиннам̣ вийа катва̄ сам̣са̄мивоха̄рама̄ропетва̄ дассенто ‘‘аттхи десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄на’’нти а̄ха. са̄санасса̄ти пат̣ипаттидхаммасса. са̄ситаббапуггалагатена хи йатха̄пара̄дха̄дина̄ са̄ситаббабха̄вена ануса̄санам̣, тадан̇гавинайа̄дивасена винайананти катва̄ пат̣ипаттидхаммо ‘‘са̄сана’’нти вуччати. аттхи са̄санасса а̄димаджджхапарийоса̄нанти самбандхо. чатуппадика̄йапӣти еттха пи-саддо самбха̄ване, тена евам̣ аппакатара̄йапи а̄димаджджхапарийоса̄несу калйа̄н̣ата̄, пагева бахутара̄йа̄ти самбха̄вети. падан̃четтха га̄тха̄йа чатуттхам̣со, йам̣ ‘‘па̄до’’типи вуччати, етенева типа̄дикачхапа̄дика̄супи йатха̄самбхавам̣ вибха̄гам̣ дассети. евам̣ сутта̄вайаве калйа̄н̣аттайам̣ дассетва̄ сакалепи сутте дассетум̣ ‘‘ека̄нусандхикасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха на̄тибахувибха̄гам̣ йатха̄нусандхина̄ ека̄нусандхикам̣ сандха̄йа ‘‘ека̄нусандхикасса̄’’ти а̄ха. итарасмим̣ пана тенева дхаммавибха̄гена а̄димаджджхапарийоса̄на̄ лаббхантӣти ‘‘анека̄нусандхикасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. нида̄нанти а̄нандаттхерена т̣хапитам̣ ка̄ладесадесакапариса̄диападисаналаккхан̣ам̣ нида̄нагантхам̣. идамавоча̄ти нигаманам̣ упалаккхан̣амева ‘‘ити йам̣ там̣ вуттам̣, идаметам̣ пат̣ичча вутта’’нти нигаманассапи гахетаббато. сан̇гӣтика̄ракехи т̣хапита̄нипи хи нида̄нанигамана̄ни саттху десана̄йа анувидха̄нато тадантогадха̄нева̄ти ведитаббам̣. анте анусандхӣти саббапаччхимо анусандхи.

‘‘сӣласама̄дхивипассана̄’’тиа̄дина̄ са̄санасса идха пат̣ипаттидхамматам̣ вибха̄вети. винайат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘са̄санадхаммо’’ти вуттатта̄ –

‘‘саббапа̄пасса акаран̣ам̣, кусаласса упасампада̄;

сачиттапарийодапанам̣, етам̣ буддха̄на са̄сана’’нти. (дӣ. ни. 2.90; дха. па. 183; нетти. 30, 50, 116, 124);

евам̣ вуттасса саттхуса̄санасса пака̄сако парийаттидхаммо ева сӣла̄диаттхавасена калйа̄н̣аттайавибха̄ване вутто. идха пана пат̣ипаттийева. тена ваккхати ‘‘идха десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ адхиппета’’нти. сӣласама̄дхивипассана̄ а̄ди на̄ма са̄санасампаттибхӯта̄нам̣ уттаримануссадхамма̄нам̣ мӯлабха̄вато. кусала̄нам̣ дхамма̄нанти анаваджджадхамма̄нам̣. дит̣т̣хӣти випассана̄, авина̄бха̄вато панеттха сама̄дхиггахан̣ам̣. маха̄ваггасам̣йутте ба̄хийасуттападамидам̣ (сам̣. ни. 5.381). ка̄мам̣ сутте арийамаггасса антадвайавигамена тесам̣ маджджхимапат̣ипада̄бха̄во вутто, маджджхимабха̄васа̄ман̃н̃ато пана самма̄пат̣ипаттийа̄ а̄рамбханиппхаттӣнам̣ маджджхимабха̄васса̄пи са̄дхакабха̄ве йуттанти а̄ха ‘‘аттхи бхиккхаве, маджджхима̄ пат̣ипада̄ татха̄гатена абхисамбуддха̄ти евам̣ вутто арийамагго маджджхам̣ на̄ма̄’’ти, сӣласама̄дхивипассана̄сан̇кха̄та̄нам̣ а̄рамбха̄нам̣, пхаланибба̄насан̇кха̄та̄нан̃ча ниппхаттӣнам̣ вемаджджхабха̄вато арийамагго маджджхам̣ на̄ма̄ти адхиппа̄йо. саупа̄дисесанибба̄надха̄тувасена пхалам̣ парийоса̄нам̣ на̄ма, анупа̄дисесанибба̄надха̄тувасена пана нибба̄нам̣. са̄санапарийоса̄на̄ хи нибба̄надха̄ту. маггасса ниппхатти пхалавасена, нибба̄насаччхикирийа̄йа ча хоти тато парам̣ каттабба̄бха̄ватоти ва̄ евам̣ вуттам̣. ида̄ни тесам̣ двиннампи са̄санасса парийоса̄натам̣ а̄гамена са̄дхетум̣ ‘‘етадаттхам̣ ида’’нтиа̄дима̄ха. етадева пхалам̣ аттхо йасса̄ти етадаттхам̣. бра̄хман̣а̄ти пин̇галакоччхабра̄хман̣ам̣ бхагава̄ а̄лапати. идан̃хи маджджхима̄гаме мӯлапан̣н̣а̄саке чӯл̣аса̄ропамасутта (ма. ни. 1.312 а̄дайо) падам̣. етадева пхалам̣ са̄рам̣ йасса̄ти етам̣са̄рам̣ ниггахита̄гамена. татха̄ етам̣парийоса̄нам̣. нибба̄ногадханти нибба̄нантогадхам̣. а̄вусо виса̄кха̄ти дхаммадинна̄йа тхерийа̄ виса̄кхагахапатима̄лапанам̣. идан̃хи чӯл̣аведалласутте (ма. ни. 1.460 а̄дайо) ‘‘са̄ттхам̣ сабйан̃джана’’нтиа̄дисаддантарасаннидха̄нато ‘‘идха десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ адхиппета’’нти вуттам̣.

евам̣ саддапабандхавасена десана̄йа калйа̄н̣аттайавибха̄гам̣ дассетва̄ тадаттхавасенапи дассенто ‘‘бхагава̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. аттхатопи хи тасса̄дхиппетабха̄вам̣ хи-саддена саматтхети. татха̄ саматтханамукхена ча аттхавасена калйа̄н̣аттайавибха̄гам̣ дассетӣти. аттхато панетам̣ дассенто йо тасмим̣ тасмим̣ аттхе катавидхи саддапабандхо га̄тха̄суттавасена ваваттхито парийаттидхаммойева идха десана̄ти вутто, тасса чаттхо висесато сӣла̄ди ева̄ти а̄ха ‘‘а̄димхи сӣла’’нтиа̄ди. висесакатханан̃хетам̣. са̄ман̃н̃ато пана сӣлаггахан̣ена сасамбха̄расӣлам̣ гахитам̣, татха̄ маггаггахан̣ена сасамбха̄рамагготи аттхаттайавасена анавасесато парийаттиаттхам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хати. итаратха̄ хи калйа̄н̣аттайавибха̄го асаббаса̄дха̄ран̣о сийа̄. еттха ча сӣламӯлакатта̄ са̄санасса сӣлена а̄дикалйа̄н̣ата̄ вутта̄, са̄санасампаттийа̄ вемаджджхабха̄вато маггена маджджхекалйа̄н̣ата̄. нибба̄на̄дхигамато уттари каран̣ӣйа̄бха̄вато нибба̄нена парийоса̄накалйа̄н̣ата̄. тена̄ти сӣла̄дидассанена. аттхавасена хи идха десана̄йа а̄дикалйа̄н̣а̄дибха̄во вутто. ‘‘тасма̄’’тиа̄ди йатха̄вутта̄нуса̄рена сотӯнамануса̄санӣдассанам̣.

еса̄ти йатха̄вутта̄ка̄рена катхана̄. катхикасан̣т̣хитӣти дхаммакатхикасса сан̣т̣ха̄нам̣ катханавасена самават̣т̣ха̄нам̣.

ван̣н̣ана̄ аттхавиваран̣а̄, пасам̣сана̄ ва̄. на со са̄ттхам̣ десети ниййа̄наттхавирахато тасса̄ десана̄йа. тасма̄ти чатусатипат̣т̣ха̄на̄диниййа̄наттхадесанато. екабйан̃джана̄дийутта̄ти ситхиладханита̄дибхедесу дасасу бйан̃джанесу екаппака̄ренева, двиппака̄ренева ва̄ бйан̃джанена йутта̄ дамил̣абха̄са̄ вийа. саббанирот̣т̣хабйан̃джана̄ти виват̣акаран̣ата̄йа от̣т̣хе апхуса̄петва̄ учча̄ретаббато саббатха̄ от̣т̣хапхусанарахитавимуттабйан̃джана̄ кира̄табха̄са̄ вийа. саббависсат̣т̣хабйан̃джана̄ти саббассева виссаджджанӣйайуттата̄йа саббатха̄ виссаггабйан̃джана̄ саварабха̄са̄ вийа. саббаниггахитабйан̃джана̄ти саббассева са̄нуса̄рата̄йа саббатха̄ биндусахитабйан̃джана̄ па̄расика̄димилаккхубха̄са̄ вийа. евам̣ ‘‘дамил̣акира̄тасаварамилаккхӯнам̣ бха̄са̄ вийа̄’’ти идам̣ паччекам̣ йоджетаббам̣. милаккхӯти ча па̄расика̄дайо. сабба̄песа̄ бйан̃джанекадесавасенева паваттийа̄ апарипун̣н̣абйан̃джана̄ти вуттам̣ ‘‘бйан̃джанапа̄рипӯрийа̄ абха̄вато абйан̃джана̄ на̄ма̄’’ти.

т̣ха̄накаран̣а̄ни ситхила̄ни катва̄ учча̄ретаббамаккхарам̣ пан̃часу ваггесу пат̣хамататийам̣ ситхилам̣. та̄ни аситхила̄ни катва̄ учча̄ретаббамаккхарам̣ тесвева дутийачатуттхам̣ дханитам̣. двиматтака̄ламаккхарам̣ дӣгхам̣. екаматтака̄лам̣ рассам̣.

пама̄н̣ам̣ екаматтасса, нимӣсумӣсато’ бравум̣;

ан̇гулипхот̣ака̄ласса, пама̄н̣ена̄пи абравум̣.

сан̃н̃огапарам̣, дӣгхан̃ча гарукам̣. асам̣йогапарам̣ рассам̣ лахукам̣. т̣ха̄накаран̣а̄ни ниггахетва̄ авиват̣ена мукхена учча̄ретаббам̣ ниггахитам̣. парападена самбаджджхитва̄ учча̄ретаббам̣ самбандхам̣. татха̄ асамбаджджхитаббам̣ ваваттхитам̣. т̣ха̄накаран̣а̄ни виссат̣т̣ха̄ни катва̄ виват̣ена мукхена учча̄ретаббам̣ вимуттам̣. дасадха̄тиа̄дӣсу евам̣ ситхила̄дивасена бйан̃джанабуддхисан̇кха̄тасса аккхаруппа̄дакачиттасса дасахи пака̄рехи бйан̃джана̄нам̣ пабхедоти аттхо. сабба̄ни хи аккхара̄ни читтасамут̣т̣ха̄на̄ни, йатха̄дхиппетаттхасса ча бйан̃джанато пака̄санато бйан̃джана̄нӣти, бйан̃джанабуддхийа̄ ва̄ каран̣абхӯта̄йа бйан̃джана̄нам̣ дасадха̄ пабхедотипи йуджджати.

амаккхетва̄ти амилеччхетва̄ авина̄сетва̄, аха̄петва̄ти аттхо. тадаттхама̄ха ‘‘парипун̣н̣абйан̃джанамева катва̄’’ти, йаматтхам̣ бхагава̄ н̃а̄петум̣ екага̄тхам̣, екава̄кйампи десети, таматтхам̣ париман̣д̣алападабйан̃джана̄йа ева десана̄йа десетӣти вуттам̣ хоти. тасма̄ти парипун̣н̣абйан̃джанадхаммадесанато. кеваласаддо идха анавасесава̄чако. на авомиссата̄дива̄чакоти а̄ха ‘‘сакала̄дхивачана’’нти. парипун̣н̣анти саббасо пун̣н̣ам̣. там̣ панаттхато ӯна̄дхиканиседхананти вуттам̣ ‘‘анӯна̄дхикавачана’’нти. таттха йадаттхам̣ десито, тасса са̄дхакатта̄ анӯната̄ ведитабба̄, таббидхурасса пана аса̄дхакатта̄ анадхиката̄. упанетаббасса ва̄ вода̄наттхасса авуттасса абха̄вато анӯната̄, апанетаббасса сам̣килесаттхасса вуттасса абха̄вато анадхиката̄. сакаланти саббабха̄гавантам̣. парипун̣н̣анти саббасо пун̣н̣амева. тена̄ха ‘‘екадесена̄пи апарипун̣н̣а̄ наттхӣ’’ти. апарисуддха̄ десана̄ хоти тан̣ха̄йа сам̣килит̣т̣хатта̄. локехи тан̣ха̄йа а̄маситаббато лока̄миса̄, чӣвара̄дайо паччайа̄, тесу агадхитачиттата̄йа лока̄мисанирапеккхо. хитапхаран̣ена̄ти хитато пхаран̣ена хитӯпасам̣ха̄рена висесанабхӯтена. метта̄бха̄вана̄йа каран̣абхӯта̄йа мудухадайо. уллумпанасабха̄васан̣т̣хитена̄ти сакаласам̣килесато, ват̣т̣адуккхато ча уддхаран̣а̄ка̄расан̣т̣хитена, ка̄рун̃н̃а̄дхиппа̄йена̄ти вуттам̣ хоти.

‘‘ито пат̣т̣ха̄йа дасса̄ми, еван̃ча дасса̄мӣ’’ти сама̄да̄таббат̣т̣хена да̄нам̣ ватам̣. пан̣д̣итапан̃н̃аттата̄йа сет̣т̣хат̣т̣хена брахмам̣, брахма̄нам̣ ва̄ сет̣т̣ха̄нам̣ чарийанти да̄намева брахмачарийам̣. маччхарийалобха̄диниггахан̣ена сама̄чин̣н̣атта̄ да̄намева сучин̣н̣ам̣. иддхӣти девиддхи. джутӣти пабха̄, а̄нубха̄во ва̄. балавӣрийӯпапаттӣти махата̄ балена, вӣрийена ча саманна̄гамо. на̄га̄ти варун̣ана̄гара̄джа̄нам̣ видхурапан̣д̣итасса а̄лапанам̣.

да̄напатӣти да̄наса̄мино. опа̄набхӯтанти удакатиттхамива бхӯтам̣.

дхӣра̄ти со видхурапан̣д̣итама̄лапати.

мадхуссавоти мадхурасасанданам̣. пун̃н̃анти пун̃н̃апхалам̣, ка̄ран̣авоха̄рена вуттам̣. брахмам̣, брахма̄нам̣ ва̄ чарийанти брахмачарийам̣, веййа̄ваччам̣. еса найо сесесупи.

титтирийанти титтирасакун̣ара̄джена бха̄ситам̣.

ан̃н̃атра та̄хӣти парада̄рабхӯта̄хи ваджджетва̄. амханти амха̄кам̣.

тапассӣ, лӯкхо, джегуччхӣ, павивиттоти чатуббидхасса дуккарасса кататта̄ чатуран̇гасаманна̄гатам̣. суданти нипа̄таматтам̣. ломахам̣санасуттам̣ маджджхима̄гаме мӯлапан̣н̣а̄саке, ‘‘маха̄сӣхана̄дасутта’’нтипи (ма. ни. 1.146) там̣ ваданти.

иддханти самиддхам̣. пхӣтанти пхуллитам̣. виттха̄риканти виттха̄рабхӯтам̣. ба̄худжан̃н̃анти бахӯхи джанехи ниййа̄никабха̄вена н̃а̄там̣. путхубхӯтанти бахубхӯтам̣. йа̄ва девамануссехӣти еттха девалокато йа̄ва мануссалока̄ супака̄ситанти адхиппа̄йавасена па̄са̄дикасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.170) вуттам̣, йа̄ва дева̄ ча манусса̄ ча̄ти аттхо. тасма̄ти йасма̄ сиккхаттайасан̇гахам̣ сакаласа̄санам̣ идха ‘‘брахмачарийа’’нти адхиппетам̣, тасма̄. ‘‘брахмачарийа’’нти имина̄ сама̄на̄дхикаран̣а̄ни саббапада̄ни йоджетва̄ аттхам̣ дассенто ‘‘со дхаммам̣ десетӣ’’тиа̄дима̄ха. ‘‘евам̣ десенто ча̄’’ти хи имина̄ брахмачарийасаддена дхаммасадда̄дӣнам̣ сама̄наттхатам̣ дассети, ‘‘дхаммам̣ десетӣ’’ти ватва̄пи ‘‘брахмачарийам̣ пака̄сетӣ’’ти вачанам̣ сарӯпато аттхаппака̄санаттханти ча вибха̄вети.

191. вуттаппака̄расампаданти йатха̄вуттаа̄дикалйа̄н̣ата̄диппабхедагун̣асампадам̣. дӯрасамусса̄ритама̄нассева са̄сане самма̄пат̣ипатти самбхавати, на ма̄наджа̄тикасса̄ти вуттам̣ ‘‘нихатама̄натта̄’’ти. уссаннатта̄ти бахулабха̄вато. бхогарӯпа̄диваттхука̄ мада̄ суппахеййа̄ хонти нимиттасса анават̣т̣ха̄нато, на татха̄ кулавиджджа̄димада̄ нимиттасса самават̣т̣ха̄нато. тасма̄ кхаттийабра̄хман̣акулӣна̄нам̣ паббаджита̄нампи джа̄тивиджджам̣ нисса̄йа ма̄наджаппанам̣ дуппаджаханти а̄ха ‘‘йебхуййена…пе… ма̄нам̣ каронтӣ’’ти. виджа̄тита̄йа̄ти випарӣтаджа̄тита̄йа, хӣнаджа̄тита̄йа̄ти аттхо. йебхуййена упаниссайасампанна̄ суджа̄тика̄ ева, на дуджджа̄тика̄ти евам̣ вуттам̣. патит̣т̣ха̄тум̣ на сакконтӣти сӣле патит̣т̣хахитум̣ на уссаханти, сувисуддхам̣ катва̄ сӣлам̣ раккхитум̣ на сакконтӣти вуттам̣ хоти. сӣламева хи са̄сане патит̣т̣ха̄, патит̣т̣ха̄тунти ва̄ саччапат̣иведхена локуттара̄йа патит̣т̣ха̄йа патит̣т̣ха̄тум̣. са̄ хи ниппарийа̄йато са̄сане патит̣т̣ха̄ на̄ма.

евам̣ бйатирекато аттхам̣ ватва̄ анвайатопи вадати ‘‘гахапатида̄рака̄ пана̄’’тиа̄дина̄. каччхехи седам̣ мун̃чантехӣти иттхамбхӯталаккхан̣е каран̣авачанам̣. татха̄ пит̣т̣хийа̄ лон̣ам̣ пуппхама̄на̄йа̄ти, седам̣ мун̃чантакаччха̄ лон̣ам̣ пуппхама̄напит̣т̣хика̄ хутва̄, техи ва̄ пака̄рехи лаккхита̄ти аттхо. бхӯмим̣ каситва̄ти бхӯмийа̄ кассанато, кхеттӯпаджӣванатоти вуттам̣ хоти. та̄дисасса̄ти джа̄тимантӯпаниссайасса. дуббалам̣ ма̄нам̣. балавам̣ даппам̣. камманти парикаммам̣. ‘‘итарехӣ’’тиа̄дина̄ ‘‘уссаннатта̄’’ти хетупадам̣ виварати. ‘‘итӣ’’ти ватва̄ тадапара̄маситаббам̣ дассети ‘‘нихатама̄натта̄’’тиа̄дина̄, итисаддо ва̄ нидассане, евам̣ йатха̄вуттанайена̄ти аттхо. еса найо ӣдисесу.

пачча̄джа̄тоти еттха а̄ка̄ро упасаггаматтанти а̄ха ‘‘патиджа̄то’’ти. парисуддханти ра̄га̄дӣнам̣ аччантамева паха̄надӣпанато нирупаккилесата̄йа саббатха̄ суддхам̣. дхаммасса са̄мӣ тадуппа̄дакат̣т̣хена, дхаммена ва̄ садевакасса локасса са̄мӣти дхаммасса̄мӣ. саддханти потхуджджаникасаддха̄васена саддаханам̣. вин̃н̃ӯджа̄тика̄нан̃хи дхаммасампаттигахан̣апуббика̄ саддха̄сиддхи чатӯсу пуггалесу дхаммаппама̄н̣адхаммаппасаннапуггалабха̄вато. ‘‘йо евам̣ сва̄ккха̄тадхаммо, самма̄самбуддхо вата со бхагава̄’’ти саддхам̣ пат̣илабхати. йоджанасатантарепи ва̄ падесе. джа̄йампатика̄ти джа̄нипатика̄. ка̄мам̣ ‘‘джа̄йампатика̄’’ти вуттейева гхараса̄микагхараса̄минӣвасена двиннамева гахан̣ам̣ вин̃н̃а̄йати, йасса пана пурисасса анека̄ паджа̄патийо, тасса ваттаббамева наттхи. ека̄йапи та̄ва сам̣ва̄со самба̄дхойева̄ти дассанаттхам̣ ‘‘две’’ти вуттам̣. ра̄га̄дина̄ кин̃чанам̣, кхеттаваттха̄дина̄ палибодханам̣, тадубхайена саха ваттатӣти сакин̃чанапалибодхано, сойеваттхо татха̄. ра̄го ева раджо, тада̄дика̄ досамохараджа̄. вуттан̃хи ‘‘ра̄го раджо на ча пана рен̣у вуччатӣ’’тиа̄ди (маха̄ни. 209; чӯл̣ани. 74) а̄гаманапатхата̄пи ут̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄ната̄ ева̄ти двепи сам̣ван̣н̣ана̄ екаттха̄, бйан̃джанамева на̄нам̣. алагганат̣т̣хена̄ти асаджджанат̣т̣хена аппат̣ибандхасабха̄вена. рӯпакавасена, таддхитавасена ва̄ аббхока̄соти дассетум̣ вийа-саддаггахан̣ам̣. евам̣ акусалакусалаппаваттӣнам̣ т̣ха̄на̄т̣ха̄набха̄вена гхара̄ва̄сапаббаджджа̄нам̣ самба̄дхаббхока̄сатам̣ дассетва̄ ида̄ни кусалаппаваттийа̄ ева ат̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄набха̄вена тесам̣ таббха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. раджа̄нам̣ саннипа̄тат̣т̣ха̄нам̣ вийа̄ти самбандхо.

висум̣ висум̣ падуддха̄рамакатва̄ сама̄сато аттхаван̣н̣ана̄ сан̇кхепакатха̄. екампи дивасанти екадивасаматтампи. акхан̣д̣ам̣ катва̄ти дуккат̣аматтасса̄пи ана̄паджджанена ачхиддам̣ катва̄. чаримакачиттанти чутичиттам̣. килесамалена̄ти тан̣ха̄сам̣килеса̄дималена. амалӣнанти асам̣килит̣т̣хам̣. парийода̄тат̣т̣хена ниммалабха̄вена сан̇кхам̣ вийа ликхитам̣ дхотанти сан̇кхаликхитам̣. аттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘ликхитасан̇кхасадиса’’нти вуттам̣. дхотасан̇кхасаппат̣ибха̄ганти тадаттхассева виваран̣ам̣. апича ликхитам̣ сан̇кхам̣ сан̇кхаликхитам̣ йатха̄ ‘‘агйа̄хито’’ти, тассадисатта̄ пана идам̣ сан̇кхаликхитантипи дассети, бха̄ванапум̣сакан̃четам̣. аджджха̄васата̄ти еттха адхи-саддена каммаппавачанӣйена йогато ‘‘ага̄ра’’нти етам̣ бхумматтхе упайогавачананти а̄ха ‘‘ага̄рамаджджхе’’ти. йам̣ нӯна йади пана паббаджеййам̣, са̄дху вата̄ти самбандхо. каса̄йена ратта̄ни ка̄са̄йа̄нӣти дассети ‘‘каса̄йарасапӣтата̄йа̄’’ти имина̄. касма̄ чета̄ни гахита̄нӣти а̄ха ‘‘брахмачарийам̣ чаранта̄нам̣ ануччхавика̄нӣ’’ти. аччха̄детва̄ти воха̄равачанаматтам̣, паридахитва̄ти аттхо, тан̃ча кхо нива̄санапа̄рупанавасена. ага̄рава̄со ага̄рам̣ уттарападалопена, тасса хитам̣ вуд̣д̣хиа̄вахам̣ касива̄н̣иджджа̄дикаммам̣. там̣ анага̄рийанти тасмим̣ анага̄рийе.

192. сахассатоти каха̄пан̣асахассато. бхогаккхандхо бхогара̄си. а̄бандханат̣т̣хена̄ти ‘‘путто натта̄ панатта̄’’тиа̄дина̄ пемавасена париччхедам̣ катва̄ бандханат̣т̣хена, етена а̄бандханаттхо париват̣т̣а-саддоти дассети. атха ва̄ пита̄махапитупутта̄дивасена париваттанат̣т̣хена париват̣т̣отипи йуджджати. ‘‘амха̄камете’’ти н̃а̄йантӣти н̃а̄тайо.

193. па̄тимоккхасам̣варена пихитака̄йавачӣдва̄ро сама̄но тена сам̣варена упето на̄ма̄ти катва̄ ‘‘па̄тимоккхасам̣варена саманна̄гато’’ти вуттам̣. а̄ча̄рагочара̄нам̣ виттха̄ро вибхан̇гат̣т̣хакатха̄дӣсу (вибха. ат̣т̣ха. 503) гахетаббо. ‘‘а̄ча̄рагочарасампанно’’тиа̄ди ча тассева па̄тимоккхасам̣варасам̣вутабха̄васса паччайадассанам̣. ан̣усадисата̄йа аппаматтакам̣ ‘‘ан̣ӯ’’ти вуттанти а̄ха ‘‘аппаматтакесӯ’’ти. асан̃чичча а̄паннаанукхуддака̄паттивасена, сахаса̄ уппаннаакусалачиттуппа̄давасена ча аппаматтаката̄. бхайадассӣти бхайадассанасӣло. самма̄ти авипарӣтам̣, сундарам̣ ва̄, таббха̄во ча саккаччам̣ йа̄ваджӣвам̣ авӣтиккамавасена. ‘‘сиккха̄падесӯ’’ти вуттейева тадавайавабхӯтам̣ ‘‘сиккха̄падам̣ сама̄да̄йа сиккхатӣ’’ти аттхасса гамйама̄натта̄ каммападам̣ на вуттанти а̄ха ‘‘там̣ там̣ сиккха̄пада’’нти, там̣ там̣ сиккха̄кот̣т̣ха̄сам̣, сиккха̄йа ва̄ адхигамупа̄йам̣, тасса̄ ва̄ ниссайанти аттхо.

еттха̄ти етасмим̣ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’тиа̄дивачане. а̄ча̄рагочараггахан̣енева̄ти ‘‘а̄ча̄рагочарасампанно’’ти вачаненева. тена̄ха ‘‘кусале ка̄йакаммавачӣкамме гахитепӣ’’ти. на хи а̄ча̄рагочарасаддаматтена кусалака̄йавачӣкаммаггахан̣ам̣ самбхавати, имина̄ пунаруттита̄йа чодана̄лесам̣ дассети. тасса̄ти а̄джӣвапа̄рисуддхисӣласса. уппаттидва̄радассанаттханти уппаттийа̄ ка̄йавачӣвин̃н̃аттисан̇кха̄тасса два̄расса камма̄падесена дассанаттхам̣, етена йатха̄вуттачодана̄йа содханам̣ дассети. идам̣ вуттам̣ хоти – сиддхепи сати пуна̄рамбхо нийама̄йа ва̄ хоти, аттхантарабодхана̄йа ва̄, идха пана аттхантарам̣ бодхети, тасма̄ уппаттидва̄радассанаттхам̣ вуттанти. кусалена̄ти ча саббасо анесанапаха̄нато анаваджджена. катхам̣ тена уппаттидва̄радассананти а̄ха ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄ди. ка̄йавачӣдва̄ресу уппаннена анаваджджена ка̄йакаммавачӣкаммена саманна̄гататта̄ парисуддха̄джӣвоти адхиппа̄йо. тадубхайамева хи а̄джӣвахетукам̣ а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣.

ида̄ни суттантарена сам̣сандитум̣ ‘‘мун̣д̣икапуттасуттантавасена ва̄ евам̣ вутта’’нти а̄ха. ва̄-саддо четтха суттантарасам̣сандана̄сан̇кха̄тааттхантаравикаппанаттхо. мун̣д̣икапуттасуттантам̣ на̄ма маджджхима̄гамаваре маджджхимапан̣н̣а̄саке, йам̣ ‘‘саман̣амун̣д̣икапуттасутта’’нтипи ваданти. таттха тхапатӣти пан̃чакан̇гам̣ на̄ма вад̣д̣хаким̣ бхагава̄ а̄лапати. тхапати-саддо хи вад̣д̣хакипарийа̄йо. идам̣ вуттам̣ хоти – йасма̄ ‘‘катаме ча тхапати кусала̄ сӣла̄? кусалам̣ ка̄йакаммам̣ кусалам̣ вачӣкамма’’нти сӣласса кусалака̄йакаммавачӣкаммабха̄вам̣ дассетва̄ ‘‘а̄джӣвапа̄рисуддхампи кхо ахам̣ тхапати сӣласмим̣ вада̄мӣ’’ти (ма. ни. 2.265) евам̣ паватта̄йа мун̣д̣икапуттасуттадесана̄йа ‘‘ка̄йакаммавачӣкаммена саманна̄гато кусалена̄’’ти сӣласса кусалака̄йакаммавачӣкаммабха̄вам̣ дассетва̄ ‘‘парисуддха̄джӣво’’ти евам̣ паватта̄ айам̣ са̄ман̃н̃апхаласуттадесана̄ екасан̇гаха̄ ан̃н̃адаттху сам̣сандати самети йатха̄ там̣ ган̇годакена йамунодакам̣, тасма̄ ӣдисӣпи бхагавато десана̄вибхӯти аттхева̄ти. сӣласмим̣ вада̄мӣти сӣланти вада̄ми, сӣласмим̣ ва̄ а̄дха̄рабхӯте антогадхам̣ парийа̄паннам̣, ниддха̄ран̣асамуда̄йабхӯте ва̄ екам̣ сӣланти вада̄ми.

тивидхена̄ти чӯл̣асӣламаджджхимасӣламаха̄сӣлато тивидхена. ‘‘маначчхат̣т̣хесӯ’’ти имина̄ ка̄йапан̃чама̄намева гахан̣ам̣ ниваттети. упари ниддесе ваккхама̄несу саттасу т̣ха̄несу. тивидхена̄ти чатӯсу паччекам̣ йатха̄ла̄бхайатха̄балайатха̄са̄руппата̄васена тиббидхена.

чӯл̣амаджджхимамаха̄сӣлаван̣н̣ана̄

194-211. еванти ‘‘со евам̣ паббаджито сама̄но па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто вихаратӣ’’тиа̄дина̄ найена. ‘‘сӣласми’’нти идам̣ ниддха̄ран̣е бхуммам̣ тато екасса ниддха̄ран̣ӣйатта̄ти а̄ха ‘‘екам̣ сӣла’’нти. апича имина̄ а̄дха̄ре бхуммам̣ дассети самуда̄йасса авайава̄дхит̣т̣ха̄натта̄ йатха̄ ‘‘руккхе са̄кха̄’’ти. ‘‘ида’’нти падена катваттхавасена сама̄на̄дхикаран̣ам̣ бхуммавачанасса катваттхе паваттанато йатха̄ ‘‘ванаппагумбе йатха пхуситагге’’ти (кху. па̄. 6.13; су. ни. 236) дассети ‘‘паччаттавачанаттхе ва̄ етам̣ бхумма’’нти имина̄. айамеваттхоти паччаттавачанаттхо ева. брахмаджа̄лети брахмаджа̄ласуттаван̣н̣ана̄йам̣, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.7) брахмаджа̄ласуттападе ва̄. сам̣ван̣н̣ана̄васена вуттанайена̄ти аттхо. ‘‘идамасса хоти сӣласми’’нти еттха маха̄сӣлапарийоса̄нена ниддха̄рийама̄насса абха̄вато паччаттавачанаттхойева самбхаватӣти а̄ха ‘‘идам̣ асса сӣлам̣ хотӣти аттхо’’ти, татойева ча па̄л̣ийам̣ апиггахан̣амакатанти дат̣т̣хаббам̣.

212. атта̄нува̄дапара̄нува̄дадан̣д̣абхайа̄дӣни асам̣варамӯлака̄ни бхайа̄ни. ‘‘сӣласса̄сам̣варатоти сӣласса асам̣варан̣ато, сӣласам̣вара̄бха̄ватоти аттхо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.280) а̄чарийена вуттам̣, ‘‘йадидам̣ сӣласам̣варато’’ти пана падасса ‘‘йам̣ идам̣ бхайам̣ сӣласам̣варато бхавеййа̄’’ти аттхавачанато, ‘‘сӣласам̣варахету бхайам̣ на саманупассатӣ’’ти ча аттхасса упапаттито сӣласам̣варато сӣласам̣варахетӯти аттхойева самбхавати. ‘‘йам̣ идам̣ бхайам̣ сӣласам̣варато бхавеййа̄’’ти хи па̄т̣хопи диссати. ‘‘сам̣варато’’ти хетум̣ ватва̄ тададхигамитааттхавасена ‘‘асам̣варамӯлакасса бхайасса абха̄ва̄’’типи хетум̣ вадати. йатха̄видха̄навихитена̄ти йатха̄видха̄нам̣ сампа̄дитена. кхаттийа̄бхисекена̄ти кхаттийабха̄ва̄вахена абхисекена. муддхани аваситтоти маттхакейева абхиситто. еттха ча ‘‘йатха̄видха̄навихитена̄’’ти имина̄ пора̄н̣ака̄чин̣н̣авидха̄насаман̇гита̄сан̇кха̄там̣ екам̣ ан̇гам̣ дассети, ‘‘кхаттийа̄бхисекена̄’’ти имина̄ кхаттийабха̄ва̄вахата̄сан̇кха̄там̣, ‘‘муддхани аваситто’’ти имина̄ муддханийева абхисин̃читабха̄васан̇кха̄там̣. ити тиван̇гасаманна̄гато кхаттийа̄бхисеко вутто хоти. йена абхиситтара̄джӯнам̣ ра̄джа̄нубха̄во самиджджхати. кена пана̄йаматтхо вин̃н̃а̄йатӣти? пора̄н̣акасаттха̄гатанайена. вуттан̃хи агган̃н̃асуттат̣т̣хакатха̄йам̣ маха̄саммата̄бхисекавибха̄вана̄йа ‘‘те панасса кхеттаса̄мино тӣхи сан̇кхехи абхисекампи акам̣сӯ’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.131) маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йан̃ча маха̄сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттам̣ ‘‘муддха̄васиттена̄ти тӣхи сан̇кхехи кхаттийа̄бхисекена муддхани абхиситтена̄’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.160) сӣхал̣ат̣т̣хакатха̄йампи чӯл̣асӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄йам̣ ‘‘пат̣хамам̣ та̄ва абхисекам̣ ган̣ханта̄нам̣ ра̄джӯнам̣ суван̣н̣амайа̄дӣни тӣн̣и сан̇кха̄ни ча ган̇годакан̃ча кхаттийакан̃н̃ан̃ча ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’тиа̄ди вуттам̣.

айам̣ пана таттха̄гатанайена абхисекавидха̄навиниччхайо – абхисекаман̇галаттхан̃хи алан̇катапат̣ийаттасса ман̣д̣апасса антокатасса удумбараса̄кхаман̣д̣апасса маджджхе суппатит̣т̣хите удумбарабхаддапӣт̣хамхи абхисека̄рахам̣ абхиджаччам̣ кхаттийам̣ нисӣда̄петва̄ пат̣хамам̣ та̄ва ман̇гала̄бхаран̣абхӯсита̄ джа̄тисампанна̄ кхаттийакан̃н̃а̄ ган̇годакапун̣н̣ам̣ суван̣н̣амайаса̄муддикадаккхин̣а̄ват̣т̣асан̇кхам̣ убхохи хаттхехи саккаччам̣ гахетва̄ сӣсопари усса̄петва̄ тена тасса муддхани абхисекодакам̣ абхисин̃чати, еван̃ча вадети ‘‘дева там̣ саббепи кхаттийаган̣а̄ атта̄нама̄раккхаттхам̣ имина̄ абхисекена абхисекикам̣ маха̄ра̄джам̣ каронти, твам̣ ра̄джадхаммесу т̣хито дхаммена самена раджджам̣ ка̄рехи, етесу кхаттийаган̣есу твам̣ путтасинеха̄нукампа̄йа сахитачитто, хитасамаметтачитто ча бхава, раккха̄варан̣агуттийа̄ тесам̣ раккхито ча бхава̄хӣ’’ти. тато пуна пурохитопи порохиччат̣ха̄на̄нурӯпа̄лан̇ка̄рехи алан̇катапат̣ийатто ган̇годакапун̣н̣ам̣ раджатамайам̣ сан̇кхам̣ убхохи хаттхехи саккаччам̣ гахетва̄ тасса сӣсопари усса̄петва̄ тена тасса муддхани абхисекодакам̣ абхисин̃чати, еван̃ча вадети ‘‘дева там̣ саббепи бра̄хман̣аган̣а̄ атта̄нама̄раккхаттхам̣ имина̄ абхисекена абхисекикам̣ маха̄ра̄джам̣ каронти, твам̣ ра̄джадхаммесу т̣хито дхаммена самена раджджам̣ ка̄рехи, етесу бра̄хман̣аган̣есу твам̣ путтасинеха̄нукампа̄йа сахитачитто, хитасамаметтачитто ча бхава, раккха̄варан̣агуттийа̄ тесам̣ раккхито ча бхава̄хӣ’’ти. тато пуна сет̣т̣хипи сет̣т̣хит̣т̣ха̄набхӯсанабхӯсито ган̇годакапун̣н̣ам̣ ратанамайам̣ сан̇кхам̣ убхохи хаттхехи саккаччам̣ гахетва̄ тасса сӣсопари усса̄петва̄ тена тасса муддхани абхисекодакам̣ абхисин̃чати, еван̃ча вадети ‘‘дева там̣ саббепи гахапатиган̣а̄ атта̄нама̄раккхаттхам̣ имина̄ абхисекена абхисекикам̣ маха̄ра̄джам̣ каронти, твам̣ ра̄джадхаммесу т̣хито дхаммена самена раджджам̣ ка̄рехи, етесу гахапатиган̣есу твам̣ путтасинеха̄нукампа̄йа сахитачитто, хитасамаметтачитто ча бхава, раккха̄варан̣агуттийа̄ тесам̣ раккхито ча бхава̄хӣ’’ти. те пана тасса евам̣ ваданта̄ ‘‘саче твам̣ амха̄кам̣ вачана̄нурӯпам̣ раджджам̣ кариссаси, иччетам̣ кусалам̣. но че кариссаси, тава муддха̄ саттадха̄ пхалатӯ’’ти евам̣ ран̃н̃о абхисапанти вийа̄ти дат̣т̣хаббанти. вад̣д̣хакӣсӯкараджа̄така̄дӣхи ча̄йаматтхо вибха̄ветаббо, абхисекопакаран̣а̄нипи самантапа̄са̄дика̄дӣсу (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.татийасан̇гӣтикатха̄) гахетабба̄нӣти.

йасма̄ нихатапачча̄митто, тасма̄ на саманупассатӣти самбандхо. анаваджджата̄ кусалабха̄вена̄ти а̄ха ‘‘кусалам̣ сӣлападат̣т̣ха̄нехӣ’’тиа̄ди. идам̣ вуттам̣ хоти – кусаласӣлападат̣т̣ха̄на̄ авиппат̣иса̄рапа̄моджджапӣтипассаддхидхамма̄, авиппат̣иса̄ра̄динимиттан̃ча уппаннам̣ четасикасукхам̣ пат̣исам̣ведети, четасикасукхасамут̣т̣ха̄нехи ча пан̣ӣтарӯпехи пхут̣т̣хасарӣрасса уппаннам̣ ка̄йикасукханти.

индрийасам̣варакатха̄ван̣н̣ана̄

213. са̄ман̃н̃асса висеса̄пеккхата̄йа идха̄дхиппетопи висесо тена апариччатто ева хотӣти а̄ха ‘‘чаккхусаддо каттхачи буддхачаккхумхи ваттатӣ’’тиа̄ди. виджджама̄намева хи абхидхеййабха̄вена висесаттхам̣ висесантараниваттанена висесасаддо вибха̄вети, на авиджджама̄нам̣. сесападесупи есева найо. ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ буддха̄намева чаккху дассананти буддхачаккху, а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ам̣, индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ан̃ча. самантато саббасо дассанат̣т̣хена чаккхӯти самантачаккху, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. татхӯпаманти паббатамуддхӯпамам̣, дхаммамайам̣ па̄са̄данти самбандхо. сумедха самантачаккху твам̣ джанатамавеккхассӯти аттхо. арийамаггаттайапан̃н̃а̄ти хет̣т̣хима̄рийамаггаттайапан̃н̃а̄. ‘‘дхаммачаккху на̄ма хет̣т̣хима̄ тайо магга̄, тӣн̣и ча пхала̄нӣ’’ти сал̣а̄йатанаваггат̣т̣хакатха̄йам̣ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.4.418) вуттам̣, идха пана маггехева пхала̄ни сан̇гахетва̄ дассети. чатусаччасан̇кха̄те дхамме чаккхӯти хи дхаммачаккху. пан̃н̃а̄йева дассанат̣т̣хена чаккхӯти пан̃н̃а̄чаккху, пуббенива̄са̄саваккхайан̃а̄н̣ам̣. диббачаккхумхӣти дутийавиджджа̄йа. идха̄ти ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄’’ти имасмим̣ па̄т̣хе. айанти чаккхусаддо. ‘‘паса̄дачаккхувоха̄рена̄’’ти имина̄ идха чаккхусаддо чаккхупаса̄дейева ниппарийа̄йато ваттати, парийа̄йато пана ниссайавоха̄рена нисситасса ваттаббато чаккхувин̃н̃а̄н̣епи йатха̄ ‘‘ман̃ча̄ уккут̣т̣хим̣ каронтӣ’’ти дассети. идха̄пи сасамбха̄ракатха̄ авасит̣т̣ха̄ти катва̄ сесападесупӣти пи-саддаггахан̣ам̣, ‘‘на нимиттагга̄хӣ’’тиа̄дипадесупӣти аттхо. вивидхам̣ асанам̣ кхеданам̣ бйа̄секо, килесо ева бйа̄секо, тена вирахито татха̄, вирахитата̄ ча асаммиссата̄, асаммиссабха̄во ча сампайога̄бха̄вато парисуддхата̄ти а̄ха ‘‘асаммиссам̣ парисуддха’’нти, килесадуккхена авомиссам̣, тато ча сувисуддханти аттхо. сати ча сувисуддхе индрийасам̣варе нӣваран̣есу падха̄набхӯтапа̄падхаммавигамена адхичитта̄нуйого хаттхагато ева хоти, тасма̄ адхичиттасукхамева ‘‘абйа̄секасукха’’нти вуччатӣти дассети ‘‘адхичиттасукха’’нти имина̄.

сатисампаджан̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄

214. самантато пака̄рехи, пакат̣т̣хам̣ ва̄ сависесам̣ джа̄на̄тӣти сампаджа̄но, тасса бха̄во сампаджан̃н̃ам̣, татха̄паваттан̃а̄н̣ам̣, тасса вибхаджанам̣ сампаджан̃н̃абха̄джанӣйам̣, тасмим̣ сампаджан̃н̃абха̄джанӣйамхи. ‘‘гамана’’нти имина̄ абхиккаманам̣ абхиккантанти бха̄васа̄дханама̄ха. татха̄ пат̣иккаманам̣ пат̣иккантанти вуттам̣ ‘‘ниваттана’’нти. гаманан̃четтха ниваттетва̄, аниваттетва̄ ча гаманам̣, ниваттанам̣ пана ниваттиматтамева, ан̃н̃аман̃н̃амупа̄да̄накирийа̄маттан̃четам̣ двайам̣. катхам̣ лаббхатӣти а̄ха ‘‘гамане’’тиа̄ди. абхихарантоти гаманавасена ка̄йам̣ упаненто. пат̣иниваттентоти тато пуна ниваттенто. апана̄ментоти апаккаманавасена парин̣а̄менто. а̄санасса̄ти пӣт̣хака̄диа̄санасса. пуримаан̇га̄бхимукхоти ат̣аника̄дипурима̄вайава̄бхимукхо. сам̣сарантоти сам̣саппанто. паччхимаан̇гападесанти ат̣аника̄дипаччхима̄йаваппадесам̣. пачча̄сам̣сарантоти пат̣иа̄саппанто. ‘‘есева найо’’ти имина̄ нипаннассева абхимукхам̣ сам̣саппанапат̣иа̄саппана̄ни дассети. т̣ха̄нанисаджджа̄сайанесу хи йо гаманавидхуро ка̄йасса пурато абхиха̄ро, со абхиккамо. паччхато апаха̄ро пат̣иккамоти лаккхан̣ам̣.

сампаджа̄нанам̣ сампаджа̄нам̣, тена аттана̄ каттаббакиччасса каран̣асӣло сампаджа̄нака̄рӣти а̄ха ‘‘сампаджан̃н̃ена саббакиччака̄рӣ’’ти. ‘‘сампаджан̃н̃амева ва̄ ка̄рӣ’’ти имина̄ сампаджа̄насса каран̣асӣло сампаджа̄нака̄рӣти дассети. ‘‘со хӣ’’тиа̄ди дутийавикаппасса саматтханам̣. ‘‘сампаджан̃н̃а’’нти ча имина̄ сампаджа̄на-саддасса сампаджан̃н̃апарийа̄йата̄ вутта̄. татха̄ хи а̄чарийа̄нандаттхерена вуттам̣ ‘‘самантато, самма̄, самам̣ ва̄ паджа̄нанам̣ сампаджа̄нам̣, тадева сампаджан̃н̃а’’нти (вибха. мӯлат̣ӣ. 2.523) айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – йатха̄ атикканта̄дӣсу асаммохам̣ уппа̄дети, татха̄ сампаджа̄насса ка̄ро каран̣ам̣ сампаджа̄нака̄ро, со етасса аттхӣти сампаджа̄нака̄рӣти.

дхаммато вад̣д̣хисан̇кха̄тена аттхена саха ваттатӣти са̄ттхакам̣, абхикканта̄ди, са̄ттхакасса сампаджа̄нанам̣ са̄ттхакасампаджан̃н̃ам̣. саппа̄йасса аттано патирӯпасса сампаджа̄нанам̣ саппа̄йасампаджан̃н̃ам̣. абхиккама̄дӣсу бхиккха̄ча̄рагочаре, ан̃н̃аттха ча паваттесу авиджахитакаммат̣т̣ха̄насан̇кха̄те гочаре сампаджа̄нанам̣ гочарасампаджан̃н̃ам̣. са̄ман̃н̃аниддесена, хи екасесанайена ва̄ гочарасаддо тадаттхадвайепи паваттати. атиккама̄дӣсу асаммуйханасан̇кха̄там̣ асаммохамева сампаджан̃н̃ам̣ асаммохасампаджан̃н̃ам̣. читтавасенева̄ти читтасса васенева, читтавасаманугатенева̄ти аттхо. париггахетва̄ти тулайитва̄ тӣретва̄, пат̣исан̇кха̄йа̄ти аттхо. сан̇гхадассаненева упосатхапава̄ран̣а̄диаттха̄йа гаманам̣ сан̇гахитам̣. а̄дисаддена касин̣апарикамма̄дӣнам̣ сан̇гахо. сан̇кхепато вуттам̣ тадаттхамева виваритум̣ ‘‘четийам̣ ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. арахаттам̣ па̄пун̣а̄тӣти уккат̣т̣ханиддесо еса. саматхавипассануппа̄данампи хи бхиккхуно вад̣д̣хийева. таттха̄ти асубха̄рамман̣е. кечӣти абхайагирива̄сино. а̄мисатоти чӣвара̄диа̄мисапаччайато. касма̄ти а̄ха ‘‘там̣ нисса̄йа̄’’тиа̄ди.

тасминти са̄ттхакасампаджан̃н̃авасена париггахитааттхе. йасма̄ пана дхаммато вад̣д̣хийева аттхо на̄ма, тасма̄ йам̣ ‘‘са̄ттхака’’нти адхиппетам̣ гаманам̣, там̣ саббампи саппа̄йамева̄ти сийа̄ ависесена кассачи а̄сан̇ка̄ти танниваттанаттхам̣ ‘‘четийадассанам̣ та̄ва̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. маха̄пӯджа̄йа̄ти махатийа̄ пӯджа̄йа, бахӯнам̣ пӯджа̄дивасети вуттам̣ хоти. читтакаммарӯпака̄нӣ вийа̄ти читтакаммакатапат̣има̄йо вийа, йантапайогена ва̄ на̄наппака̄равичиттакирийа̄ пат̣има̄йо вийа. татра̄ти та̄су париса̄су. асса̄ти бхиккхуно. асамапеккханам̣ на̄ма гехасситаан̃н̃а̄н̣упеккха̄васена а̄рамман̣асса айонисо гахан̣ам̣. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ уппаджджати упеккха̄ ба̄ласса мӯл̣хасса путхуджджанасса̄’’тиа̄ди (ма. ни. 3.308) ма̄туга̄масампхассавасена ка̄йасам̣сагга̄патти. хаттхиа̄дисаммаддена джӣвитантара̄йо. висабха̄гарӯпадассана̄дина̄ брахмачарийантара̄йо. ‘‘дасадва̄дасайоджанантаре париса̄ саннипатантӣ’’тиа̄дина̄ вуттаппака̄ренева. маха̄парисапарива̄ра̄нанти када̄чи дхаммассавана̄диаттха̄йа иттхипурисасаммиссапарива̄ре сандха̄йа вуттам̣.

тадаттхадӣпанаттханти асубхадассанасса са̄ттхакабха̄васан̇кха̄тасса аттхасса дӣпанаттхам̣. паббаджитадивасато пат̣т̣ха̄йа пат̣ивачанада̄навасена бхиккхӯнам̣ ануваттанакатха̄ а̄чин̣н̣а̄, тасма̄ пат̣ивачанасса ада̄навасена анануваттанакатха̄ тасса дутийа̄ на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘две катха̄ на̄ма на катхитапубба̄’’ти. две катха̄ти хи вачанакаран̣а̄каран̣акатха̄. таттха вачанакаран̣акатха̄йева катхитапубба̄, дутийа̄ на катхитапубба̄. тасма̄ суббачатта̄ пат̣ивачанамада̄сӣти аттхо.

еванти имина̄. ‘‘саче пана четийасса маха̄пӯджа̄йа̄’’тиа̄дикам̣ саббампи вуттаппака̄рам̣ пачча̄масати, на ‘‘пурисасса ма̄туга̄ма̄субха’’нтиа̄дикамева. париггахитам̣ са̄ттхакам̣, саппа̄йан̃ча йена со париггахитаса̄ттхакасаппа̄йо, тасса, тена йатха̄нупуббикам̣ сампаджан̃н̃апариггахан̣ам̣ дассети. вуччама̄найогакаммасса паваттит̣т̣ха̄ната̄йа бха̄вана̄йа а̄рамман̣ам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣, тадева бха̄вана̄йа висайабха̄вато гочаранти а̄ха ‘‘каммат̣т̣ха̄насан̇кха̄там̣ гочара’’нти. уггахетва̄ти йатха̄ уггаханимиттам̣ уппаджджати, евам̣ уггахакосалласса сампа̄данавасена уггахан̣ам̣ катва̄. бхиккха̄ча̄рагочарети бхиккха̄ча̄расан̇кха̄те гочаре, анена каммат̣т̣ха̄не, бхиккха̄ча̄ре ча гочарасаддоти дассети.

идха̄ти са̄сане. харатӣти каммат̣т̣ха̄нам̣ паваттанавасена нети, йа̄ва пин̣д̣апа̄тапат̣иккама̄ ануйун̃джатӣти аттхо. на пачча̄харатӣти а̄ха̄рӯпайогато йа̄ва дива̄т̣ха̄нупасан̇камана̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ на пат̣инети. таттха̄ти тесу чатӯсу бхиккхӯсу. а̄варан̣ӣйехӣти нӣваран̣ехи. пагева̄ти па̄тойева. сарӣрапарикамманти мукхадхована̄дисарӣрапат̣иджагганам̣. две тайо паллан̇кети две тайо нисаджджа̄ва̄ре. ӯрубаддха̄санан̃хеттха паллан̇ко. усуманти две тӣн̣и ун̣ха̄пана̄ни сандха̄йа вуттам̣. каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джитва̄ти тадахе мӯлабхӯтам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джитва̄. каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄ти каммат̣т̣ха̄намукхенева, каммат̣т̣ха̄намавиджаханто ева̄ти вуттам̣ хоти, тена ‘‘патопи ачетано’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.214; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.209; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.168; вибха. ат̣т̣ха. 523) ваккхама̄нам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣, йатха̄парихарийама̄нам̣ ва̄ авиджахитва̄ти дассети.

гантва̄ти па̄пун̣итва̄. буддха̄нуссатикаммат̣т̣ха̄нам̣ че, тадева нипаччака̄раса̄дханам̣. ан̃н̃ан̃че, анипаччака̄ракаран̣амива хотӣти дассетум̣ ‘‘саче’’тиа̄ди вуттам̣. атаббисайена там̣ т̣хапетва̄. ‘‘махантам̣ четийам̣ че’’тиа̄дина̄ каммат̣т̣ха̄никасса мӯлакаммат̣т̣ха̄наманасика̄расса папан̃ча̄бха̄вадассанам̣. ан̃н̃ена пана татха̄пи ан̃н̃атха̄пи вандитаббамева. татхева̄ти тиккхаттумева. парибхогачетийато са̄рӣрикачетийам̣ гарутаранти катва̄ ‘‘четийам̣ вандитва̄’’ти пуббака̄лакирийа̄васена вуттам̣. йатха̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘четийам̣ ба̄дхайама̄на̄ бодхиса̄кха̄ харитабба̄’’ти, (ма. ни. ат̣т̣ха. 4.128; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.275; вибха. ат̣т̣ха. 809) айам̣ а̄чарийасса мати, ‘‘бодхийан̇ган̣ам̣ паттена̄пӣ’’ти пана вачанато йади четийан̇ган̣ато гате бхиккха̄ча̄рамагге бодхийан̇ган̣ам̣ бхавеййа, са̄пи вандитабба̄ти магга̄нуккаменева ‘‘четийам̣ вандитва̄’’ти пуббака̄лакирийа̄вачанам̣, на ту гарука̄таббата̄нуккамена. еван̃хи сати бодхийан̇ган̣ам̣ пат̣хамам̣ паттена̄пи бодхим̣ вандитва̄ четийам̣ вандитаббам̣, екамева паттена̄пи тадева вандитаббам̣, тадубхайампи аппаттена на вандитаббанти айаматтхо сувин̃н̃а̄то хоти. бхиккха̄ча̄рагатамаггена хи паттат̣т̣ха̄не каттаббаантара̄ваттадассанаметам̣, на пана дхуваваттадассанам̣. пуббе хеса катаваттойева. тена̄ха ‘‘пагева четийан̇ган̣абодхийан̇ган̣аваттам̣ катва̄’’тиа̄ди. буддхагун̣а̄нуссаран̣авасенева бодхиа̄дипарибхогачетийепи нипаччакаран̣ам̣ упапаннанти дассети ‘‘буддхасса бхагавато саммукха̄ вийа нипаччака̄рам̣ дассетва̄’’ти имина̄. пат̣иса̄митат̣т̣ха̄нанти сопа̄намӯлабха̄васа̄ман̃н̃ена вуттам̣, буддха̄рамман̣апӣтивисайабхӯтачетийан̇ган̣абодхийан̇ган̣ато ба̄хират̣т̣ха̄нам̣ патва̄ти вуттам̣ хоти.

га̄масамӣпети га̄мӯпача̄ре. та̄ва пан̃хам̣ ва̄ пуччханти, дхаммам̣ ва̄ сотука̄ма̄ хонтӣти самбандхо. джанасан̇гахаттханти ‘‘майи акатхенте етесам̣ ко катхессатӣ’’ти дхамма̄нуггахена маха̄джанасса сан̇гахан̣аттхам̣. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄нам̣ вачанам̣ саматтхетум̣ ‘‘дхаммакатха̄ хи каммат̣т̣ха̄навинимутта̄ на̄ма наттхӣ’’ти вуттам̣. тасма̄ти йасма̄ ‘‘дхаммакатха̄ на̄ма ка̄табба̄йева̄’’ти ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ваданти, йасма̄ ва̄ дхаммакатха̄ каммат̣т̣ха̄навинимутта̄ на̄ма наттхи, тасма̄ дхаммакатхам̣ катхетва̄ти самбандхо. а̄чарийа̄нандаттхерена (вибха. мӯлат̣ӣ. 523) пана ‘‘тасма̄’’ти етасса ‘‘катхетабба̄йева̄ти вадантӣ’’ти етена самбандхо вутто. каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄ти аттана̄ парихарийама̄нам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ авиджаханавасена, таданугун̣ам̣йева дхаммакатхам̣ катхетва̄ти аттхо, дутийападепи есева найо. анумоданам̣ катва̄ти еттха̄пи ‘‘каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄’’ти адхика̄ро. таттха̄ти га̄мато никкхаманат̣т̣ха̄нейева.

‘‘пора̄н̣акабхиккхӯ’’тиа̄дина̄ пора̄н̣ака̄чин̣н̣адассанена йатха̄вуттаматтхам̣ дал̣хам̣ кароти. сампаттапариччхеденева̄ти ‘‘паричито апаричито’’тиа̄дивибха̄гам̣ акатва̄ сампаттакот̣ийа̄ ева, сама̄гамаматтенева̄ти аттхо. а̄нубха̄вена̄ти ануггахабалена. бхайети парачакка̄дибхайе. чха̄такети дуббхиккхе.

‘‘паччхимайа̄мепи нисаджджа̄чан̇камехи вӣтина̄метва̄’’тиа̄дина̄ вуттаппака̄рам̣. каронтасса̄ти карама̄нассева, ана̄даре четам̣ са̄мивачанам̣. каммаджатеджоти гахан̣им̣ сандха̄йа̄ха. паджджалатӣти ун̣хабха̄вам̣ джанети. татойева упа̄диннакам̣ ган̣ха̄ти, седа̄ муччанти. каммат̣т̣ха̄нам̣ вӣтхим̣ на̄рохати кхуда̄париссамена килантака̄йасса сама̄дха̄на̄бха̄вато. анупа̄диннам̣ одана̄диваттху. упа̄диннам̣ ударапат̣алам̣. антокуччхийан̃хи одана̄диваттхусмим̣ асати каммаджатеджо ут̣т̣хахитва̄ ударапат̣алам̣ ган̣ха̄ти, ‘‘чха̄тосми, а̄ха̄рам̣ ме детха̄’’ти вада̄пети, бхуттака̄ле ударапат̣алам̣ мун̃читва̄ ваттхум̣ ган̣ха̄ти, атха сатто екагго хоти, йато ‘‘чха̄йа̄раккхасо вийа каммаджатеджо’’ти ат̣т̣хакатха̄су вутто. со пагева̄ти еттха ‘‘тасма̄’’ти сесо. горӯпа̄нанти гуннам̣, госамӯха̄нам̣ ва̄, ваджато гочараттха̄йа никкхаманавела̄йамева̄ти аттхо. вуттавипарӣтанайена упа̄диннакам̣ мун̃читва̄ анупа̄диннакам̣ ган̣ха̄ти. антара̄бхаттети бхаттасса антаре, йа̄ва бхаттам̣ на бхун̃джати, та̄ва̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘каммат̣т̣ха̄насӣсена а̄ха̄ран̃ча парибхун̃джитва̄’’ти. авасесат̣т̣ха̄нети йа̄гуйа̄ аггахитат̣т̣ха̄не. татоти бхун̃джанато. пон̇кха̄нупон̇кханти каммат̣т̣ха̄на̄нупат̣т̣ха̄насса анаваччхедадассанаметам̣, уттаруттаринти аттхо, йатха̄ пон̇кха̄нупон̇кхам̣ паватта̄йа сарапат̣ипа̄т̣ийа̄ анаваччхедо, еваметасса̄пи каммат̣т̣ха̄нупат̣т̣ха̄насса̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘едиса̄ ча̄’’тиа̄дина̄ татха̄ каммат̣т̣ха̄наманасика̄расса̄пи са̄ттхакабха̄вам̣ дассети. а̄сананти нисаджджа̄санам̣.

никкхиттадхуроти бха̄вана̄нуйоге ануккхиттадхуро ана̄раддхавӣрийо. ваттапат̣ипаттийа̄ апарипӯран̣ена саббаватта̄ни бхиндитва̄. пан̃чавидхачетокхӣлавинибандхачиттоти пан̃чавидхена четокхӣлена, винибандхена ча сампайуттачитто. вуттан̃хи маджджхима̄гаме четокхӣласутте –

‘‘катамасса пан̃ча четокхӣла̄ аппахӣна̄ хонти? идха бхиккхаве бхиккху саттхари кан̇кхати, дхамме кан̇кхати, сан̇гхе кан̇кхати, сиккха̄йа кан̇кхати, сабрахмача̄рӣсу купито хотӣ’’ти, (ма. ни. 1.185)

‘‘катамасса пан̃ча четасо винибандха̄ асамуччхинна̄ хонти? идха бхиккхаве бхиккху ка̄ме авӣтара̄го хоти, ка̄йе авӣтара̄го хоти, рӯпе авӣтара̄го хоти, йа̄вадаттхам̣ удара̄вадехакам̣ бхун̃джитва̄ сеййасукхам̣ пассасукхам̣ миддхасукхам̣ ануйутто вихарати, ан̃н̃атарам̣ деваника̄йам̣ пан̣идха̄йа брахмачарийам̣ чаратӣ’’ти (ма. ни. 1.186). ча –

виттха̄ро. а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.215) пана пан̃чавидхачетовинибандхачиттабха̄войева падекадесамуллин̇гетва̄ дассито. читтасса качаваракха̄н̣укабха̄во хи четокхӣло, читтам̣ бандхитва̄ мут̣т̣хийам̣ вийа катва̄ ган̣ханабха̄во четасо винибандхо. пат̣хамо четтха вичикиччха̄досавасена, дутийо лобхавасена̄ти айаметесам̣ висесо. чаритва̄ти вичаритва̄. каммат̣т̣ха̄навирахавасена туччхо.

бха̄вана̄сахитамева бхиккха̄йа гатам̣, пачча̄гатан̃ча йасса̄ти гатапачча̄гатикам̣, тадева ваттам̣, тасса васена. аттака̄ма̄ти аттано хитасукхамиччханта̄, дхаммаччхандавантоти аттхо. дхаммо хи хитам̣, сукхан̃ча таннимиттаканти. атха ва̄ вин̃н̃ӯнам̣ аттато ниббисесатта̄, аттабха̄вапарийа̄паннатта̄ ча дхаммо атта̄ на̄ма, там̣ ка̄менти иччхантӣти аттака̄ма̄. адхуна̄ пана аттхака̄ма̄ти хитава̄чакена аттхасаддена па̄т̣хо диссати, дхаммасан̃н̃уттам̣ хитамиччханта̄, хитабхӯтам̣ ва̄ дхаммамиччханта̄ти тассаттхо. ин̣ат̣т̣а̄ти ин̣ена пӣл̣ита̄. татха̄ сесапададвайепи. еттха̄ти са̄сане.

усабхам̣ на̄ма вӣсати йат̣т̣хийо, га̄вутам̣ на̄ма асӣти усабха̄. та̄йа сан̃н̃а̄йа̄ти та̄диса̄йа па̄са̄н̣асан̃н̃а̄йа, каммат̣т̣ха̄наманасика̄рена ‘‘еттакам̣ т̣ха̄нама̄гата̄’’ти джа̄нанта̄ гаччхантӣти адхиппа̄йо. нанти килесам̣. каммат̣т̣ха̄навиппайуттачиттена па̄дуддха̄ран̣амакаттхука̄мато тит̣т̣хати, паччха̄гато пана т̣хитиманатиккамитука̄мато. соти уппаннакилесо бхиккху. айанти паччха̄гато. етанти парасса джа̄нанам̣. таттхева̄ти патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нейева. сойева найоти ‘‘айам̣ бхиккхӯ’’тиа̄дика̄ йо патит̣т̣ха̄не вутто, со ева нисаджджа̄йапи найо. паччхато а̄гаччханта̄нам̣ чхиннабхаттабха̄вабхайена̄пи йонисоманасика̄рам̣ парибрӯхетӣти идампи парасса джа̄наненева сан̇гахитанти дат̣т̣хаббам̣. пуримапа̄дейева̄ти пат̣хамам̣ каммат̣т̣ха̄навиппайуттачиттена уддхаритапа̄давал̣ан̃джейева. етӣти гаччхати. ‘‘а̄линдакава̄сӣ маха̄пхуссадеваттхеро вийа̄’’тиа̄дина̄ ат̣т̣ха̄нейеветам̣ катхитам̣. ‘‘ква̄йам̣ евам̣ пат̣ипаннапуббо’’ти а̄сан̇кам̣ ниваттети.

мадданта̄ти дхан̃н̃акаран̣ат̣т̣ха̄не са̄лисӣса̄дӣни мадданта̄. асса̄ти тхерасса, убхайа̄пеккхавачанаметам̣. асса арахаттаппаттадивасе чан̇каманакот̣ийанти ча. адхигамаппиччхата̄йа виккхепам̣ катва̄, нибандхитва̄ ча пат̣иджа̄нитва̄йева а̄рочеси.

пат̣хамам̣ та̄ва̄ти падасобханаттхам̣ парийа̄йавачанам̣. маха̄падха̄нанти бхагавато дуккарачарийам̣, амха̄кам̣ аттха̄йа локана̄тхена чхаббасса̄ни катам̣ дуккарачарийам̣ ‘‘ева̄хам̣ йатха̄балам̣ пӯджесса̄мӣ’’ти аттхо. пат̣ипаттипӯджа̄йева хи пасаттхатара̄ саттхупӯджа̄, на татха̄ а̄мисапӯджа̄. т̣ха̄начан̇камамева̄ти адхит̣т̣ха̄таббаирийа̄патхавасена вуттам̣, на бходжанака̄ла̄дӣсу авассам̣ каттаббанисаджджа̄йа пат̣иккхепавасена. евасаддена хи итара̄йа нисаджджа̄йа, сайанасса ча ниваттанам̣ кароти. виппайуттена уддхат̣е пат̣иниваттентоти сампайуттена уддхаритапа̄дейева пуна т̣хапанам̣ сандха̄йа̄ха. ‘‘га̄масамӣпам̣ гантва̄’’ти ватва̄ тадаттхам̣ виварати ‘‘га̄вӣ нӯ’’тиа̄дина̄. каччхакантаратоти упакаччхантарато, упакаччхе лаггитакаман̣д̣алутоти вуттам̣ хоти. удакаган̣д̣ӯсанти удака̄ваган̣д̣ака̄ракам̣. катинам̣ титхӣнам̣ пӯран̣ӣ катимӣ, ‘‘пан̃чамӣ ну кхо паккхасса, ат̣т̣хамӣ’’тиа̄дина̄ дивасам̣ ва̄ пуччхитоти аттхо. ана̄рочанасса акаттаббатта̄ а̄рочети. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘ануджа̄на̄ми бхиккхаве саббехева паккхаган̣анам̣ уггахету’’нтиа̄ди (маха̄ва. 156).

‘‘удакам̣ гилитва̄ а̄рочетӣ’’ти вуттанайена. таттха̄ти га̄мадва̄ре. нит̣т̣хубхананти удаканит̣т̣хубханат̣т̣ха̄нам̣. тесӯти мануссесу. н̃а̄н̣ачаккхусампаннатта̄ чаккхума̄. ӣдисоти сусаммат̣т̣хачетийан̇ган̣а̄дико. висуддхипава̄ран̣анти кхӣн̣а̄савабха̄вена пава̄ран̣ам̣.

вӣтхим̣ отаритва̄ ито чито ча анолокетва̄ пат̣хамамева вӣтхийо саллаккхетабба̄ти а̄ха ‘‘вӣтхийо саллаккхетва̄’’ти. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘па̄са̄дикена абхиккантена пат̣иккантена̄’’тиа̄ди (па̄ра̄. 432). там̣ гаманам̣ дассетум̣ ‘‘таттха ча̄’’тиа̄дима̄ха. ‘‘на хи джавена пин̣д̣апа̄тийадхутан̇гам̣ на̄ма кин̃чи аттхӣ’’ти имина̄ джавена гамане лолуппача̄рита̄ вийа аса̄руппатам̣ дассети. удакасакат̣анти удакаса̄расакат̣ам̣. тан̃хи висамабхӯмибха̄гаппаттам̣ ниччаламева ка̄тум̣ ват̣т̣ати. таданурӯпанти бхиккха̄да̄на̄нурӯпам̣. ‘‘а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃ам̣ упат̣т̣хапетва̄’’тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ парато а̄гамиссати. ратхасса аккха̄нам̣ телена аббхан̃джанам̣, ван̣асса лепанам̣, путтамам̣сасса кха̄данан̃ча тидха̄ упама̄ йасса а̄харан̣асса̄ти татха̄. ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатанти ‘‘йа̄вадева имасса ка̄йасса т̣хитийа̄, йа̄пана̄йа̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.23; 2.24, 387; сам̣. ни. 4.120; а. ни. 6.58; 5.9; вибха. 518; маха̄ни. 206) вуттехи ат̣т̣хахи ан̇гехи саманна̄гатам̣ катва̄. ‘‘нева дава̄йа̄’’тиа̄ди пана пат̣иккхепаматтадассанам̣. бхаттакиламатханти бхаттавасена уппаннакиламатхам̣. пуребхатта̄ди дива̄васена вуттам̣. пуримайа̄ма̄ди раттивасена.

гатапачча̄гатесу каммат̣т̣ха̄насса харан̣ам̣ ваттанти аттхам̣ дассенто ‘‘харан̣апачча̄харан̣асан̇кха̄та’’нти а̄ха. ‘‘йади упаниссайасампанно хотӣ’’ти идам̣ ‘‘девапутто хутва̄’’тиа̄дӣсупи саббаттха самбаджджхитаббам̣. таттха паччекабодхийа̄ упаниссайасампада̄ каппа̄нам̣ две асан̇кхйеййа̄ни, сатасахассан̃ча таджджа̄ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄расамбхаран̣ам̣, са̄вакабодхийа̄ аггаса̄вака̄нам̣ екамасан̇кхйеййам̣, каппасатасахассан̃ча, маха̄са̄вака̄нам̣ (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.ван̇гӣсаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ виттха̄ро) каппасатасахассамева, итаресам̣ пана атӣта̄су джа̄тӣсу виват̣т̣упаниссайавасена ка̄ланийамамантарена ниббаттитам̣ ниббедхабха̄гийакусалам̣. ‘‘сеййатха̄пӣ’’тиа̄дина̄ тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄нантаре етадаггат̣т̣хапита̄нам̣ тхера̄нам̣ саккхидассанам̣. таттха тхеро ба̄хийо да̄ручӣрийоти ба̄хийависайе сан̃джа̄тасам̣вад̣д̣хата̄йа ба̄хийо, да̄ручӣрапарихаран̣ато да̄ручӣрийоти ча саман̃н̃ито тхеро. со ха̄йасма̄ –

‘‘тасма̄ тиха те ба̄хийа евам̣ сиккхитаббам̣ ‘дит̣т̣хе дит̣т̣хаматтам̣ бхависсати, суте, муте, вин̃н̃а̄те вин̃н̃а̄таматтам̣ бхависсатӣ’ти, еван̃хи те ба̄хийа сиккхитаббам̣. йато кхо те ба̄хийа дит̣т̣хе дит̣т̣хаматтам̣ бхависсати, суте, муте, вин̃н̃а̄те вин̃н̃а̄таматтам̣ бхависсати, тато твам̣ ба̄хийа на тена. йато твам̣ ба̄хийа на тена, тато ба̄хийа на таттха. йато твам̣ ба̄хийа на таттха, тато твам̣ ба̄хийа невидха на хурам̣ на убхайамантарена, есеванто дуккхасса̄’ти’’ (уда̄. 10).

еттака̄йа десана̄йа арахаттам̣ саччха̄ка̄си. евам̣ са̄рипуттаттхера̄дӣнампи маха̄пан̃н̃ата̄дидӣпана̄ни суттапада̄ни виттха̄рато ваттабба̄ни. висесато пана ан̇гуттара̄гаме етадаггасуттапада̄ни (а. ни. 1.188) сикха̄паттанти кот̣иппаттам̣ нит̣т̣ха̄наппаттам̣ саббатха̄ парипун̣н̣ато.

танти асаммуйханам̣. еванти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рена ведитаббам̣. ‘‘атта̄ абхиккаматӣ’’ти имина̄ дит̣т̣хига̄хавасена, ‘‘ахам̣ абхиккама̄мӣ’’ти имина̄ ма̄нага̄хавасена, тадубхайасса пана вина̄ тан̣ха̄йа аппаваттанато тан̣ха̄га̄хавасена̄ти тӣхипи ман̃н̃ана̄хи андхаба̄лапутхуджджанасса абхиккаме саммуйханам̣ дассети. ‘‘татха̄ асаммуйханто’’ти ватва̄ тадева асаммуйханам̣ йена гханавиниббхогена хоти, там̣ дассенто ‘‘абхиккама̄мӣ’’тиа̄дима̄ха. читтасамут̣т̣ха̄нава̄йодха̄тӯти тенева абхиккаманачиттена самут̣т̣ха̄на̄, там̣читтасамут̣т̣ха̄ника̄ ва̄ ва̄йодха̄ту. вин̃н̃аттинти ка̄йавин̃н̃аттим̣. джанайама̄на̄ уппаджджати тасса̄ вика̄рабха̄вато. итӣти тасма̄ уппаджджанато. читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄равасена̄ти кирийамайачиттасамут̣т̣ха̄нава̄йодха̄туйа̄ вичалана̄ка̄расан̇кха̄така̄йавин̃н̃аттивасена. тасса̄ти ат̣т̣хисан̇гха̄т̣асса. абхиккаматоти абхиккамантасса. оматта̄ти аваматта̄ ла̄макаппама̄н̣а̄. ва̄йодха̄тутеджодха̄тувасена итара̄ две дха̄туйо.

идам̣ вуттам̣ хоти – йасма̄ четтха ва̄йодха̄туйа̄ анугата̄ теджодха̄ту уддхаран̣асса паччайо. уддхаран̣агатика̄ хи теджодха̄ту, тена тасса̄ уддхаран̣е ва̄йодха̄туйа̄ анугатабха̄во хоти, тасма̄ има̄сам̣ двиннаметтха са̄маттхийато адхиматтата̄, татха̄ абха̄вато пана итара̄сам̣ оматтата̄ти. йасма̄ пана теджодха̄туйа̄ анугата̄ ва̄йодха̄ту атихаран̣авӣтихаран̣а̄нам̣ паччайо. кирийагатика̄йа хи ва̄йодха̄туйа̄ атихаран̣авӣтихаран̣есу са̄тисайо бйа̄па̄ро, тена тасса̄ таттха теджодха̄туйа̄ анугатабха̄во хоти, тасма̄ има̄сам̣ двиннаметтха са̄маттхийато адхиматтата̄, итара̄сан̃ча тадабха̄вато оматтата̄ти дассети ‘‘татха̄ атихаран̣авӣтихаран̣есӯ’’ти имина̄. сатипи четтха анугамака̄нугантаббата̄висесе теджодха̄тува̄йодха̄тубха̄ваматтам̣ сандха̄йа татха̄саддаггахан̣ам̣ катам̣. пат̣хаме хи найе теджодха̄туйа̄ анугамаката̄, ва̄йодха̄туйа̄ анугантаббата̄, дутийе пана ва̄йодха̄туйа̄ анугамаката̄, теджодха̄туйа̄ анугантаббата̄ти. таттха аккантат̣т̣ха̄нато па̄дасса уккхипанам̣ уддхаран̣ам̣, т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ атиккамитва̄ пурато харан̣ам̣ атихаран̣ам̣. кха̄н̣уа̄дипарихаран̣аттхам̣, патит̣т̣хитапа̄дагхат̣т̣ана̄парихаран̣аттхам̣ ва̄ пассена харан̣ам̣ вӣтихаран̣ам̣, йа̄ва патит̣т̣хитапа̄до, та̄ва харан̣ам̣ атихаран̣ам̣, тато парам̣ харан̣ам̣ вӣтихаран̣анти ва̄ айаметесам̣ висесо.

йасма̄ патхавӣдха̄туйа̄ анугата̄ а̄подха̄ту воссаджджане паччайо. гарутарасабха̄ва̄ хи а̄подха̄ту, тена тасса̄ воссаджджане патхавӣдха̄туйа̄ анугатабха̄во хоти, тасма̄ та̄сам̣ двиннаметтха са̄маттхийато адхиматтата̄, итара̄сан̃ча тадабха̄вато оматтата̄ти дассенто а̄ха ‘‘воссаджджане…пе… балаватийо’’ти. йасма̄ пана а̄подха̄туйа̄ анугата̄ патхавӣдха̄ту санниккхепанасса паччайо. патит̣т̣ха̄бха̄ве вийа патит̣т̣ха̄панепи тасса̄ са̄тисайакиччатта̄ а̄подха̄туйа̄ тасса̄ анугатабха̄во хоти, татха̄ гхат̣т̣анакирийа̄йа патхавӣдха̄туйа̄ васена саннируджджханасса сиджджханато тасса̄ саннируджджханепи а̄подха̄туйа̄ анугатабха̄во хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘татха̄ санниккхепанасаннируджджханесӯ’’ти.

анугамака̄нугантаббата̄висесепи сати патхавӣдха̄туа̄подха̄тубха̄ваматтам̣ сандха̄йа татха̄саддаггахан̣ам̣ катам̣. пат̣хаме хи найе патхавӣдха̄туйа̄ анугамаката̄, а̄подха̄туйа̄ анугантаббата̄, дутийе пана а̄подха̄туйа̄ анугамаката̄, патхавӣдха̄туйа̄ анугантаббата̄ти. воссаджджанан̃четтха па̄дасса она̄манавасена воссагго, тато парам̣ бхӯмиа̄дӣсу патит̣т̣ха̄панам̣ санниккхепанам̣, патит̣т̣ха̄петва̄ ниммадданавасена гаманасса санниродхо саннируджджханам̣.

таттха̄ти тасмим̣ атиккамане, тесу ва̄ йатха̄вуттесу уддхаран̣а̄тихаран̣авӣтихаран̣авоссаджджанасанниккхепанасаннируджджханасан̇кха̄тесу чхасу кот̣т̣ха̄сесу. уддхаран̣ети уддхаран̣аккхан̣е. рӯпа̄рӯпадхамма̄ти уддхаран̣а̄ка̄рена паватта̄ рӯпадхамма̄, там̣самут̣т̣ха̄пака̄ ча арӯпадхамма̄. атихаран̣ам̣ на па̄пун̣анти кхан̣аматта̄ват̣т̣ха̄нато. саббаттха еса найо. таттха таттхева̄ти йаттха йаттха уддхаран̣а̄дике уппанна̄, таттха таттхева. на хи дхамма̄нам̣ десантарасан̇каманам̣ аттхи лахупариваттанато. паббам̣ паббанти париччхедам̣ париччхедам̣. сандхи сандхӣти ган̣т̣хи ган̣т̣хи. одхи одхӣти бха̄гам̣ бха̄гам̣. саббан̃четам̣ уддхаран̣а̄дикот̣т̣ха̄се сандха̄йа сабха̄гасантативасена вуттанти ведитаббам̣. итаро ева хи рӯпадхамма̄нампи паваттиккхан̣о гаманайогагаманасса̄да̄нам̣ девапутта̄нам̣ хет̣т̣хупарийена пат̣имукхам̣ дха̄ванта̄нам̣ сираси, па̄де ча бандхакхурадха̄ра̄сама̄гаматопи сӣгхатаро, йатха̄ тила̄нам̣ бхиджджайама̄на̄нам̣ пат̣апат̣а̄йанена бхедо лаккхӣйати, евам̣ сан̇кхатадхамма̄нам̣ уппа̄дена̄ти дассанаттхам̣ ‘‘пат̣апат̣а̄йанта̄’’ти вуттам̣, уппа̄давасена пат̣апат̣а-саддам̣ акаронта̄пи каронта̄ вийа̄ти аттхо. тилабхедалаккхан̣ам̣ пат̣апат̣а̄йанам̣ вийа хи сан̇кхатабхедалаккхан̣ам̣ уппа̄до уппанна̄намекантато бхиннатта̄. таттха̄ти абхиккамане. ко еко абхиккамати на̄бхиккаматийева. касса ва̄ екасса абхиккаманам̣ сийа̄, на сийа̄ ева. касма̄? параматтхато хи…пе… дха̄тӯнам̣ сайанам̣, тасма̄ти аттхо. андхаба̄лапутхуджджанасаммӯл̣хасса аттано абхиккамананиваттанан̃хетам̣ вачанам̣. атха ва̄ ‘‘ко еко…пе… абхиккамана’’нти чодана̄йа ‘‘параматтхато хӣ’’тиа̄дина̄ содхана̄ вутта̄.

тасмим̣ тасмим̣ кот̣т̣ха̄сети йатха̄вутте чхаббидхепи кот̣т̣ха̄се гамана̄дикасса апачча̄мат̣т̣хатта̄. ‘‘саддхим̣ рӯпена уппаджджате, нируджджхатӣ’’ти ча силокападена саха самбандхо. таттха пат̣хамападасамбандхе рӯпена̄ти йена кеначи сахуппаджджанакена рӯпена. дутийападасамбандхе пана ‘‘рӯпена̄’’ти идам̣ йам̣ тато нируджджхама̄начиттато упари саттарасамачиттасса уппа̄даккхан̣е уппаннам̣, тадева тасса нируджджхама̄начиттасса ниродхена саддхим̣ нируджджханакам̣ саттарасачиттаккхан̣а̄йукам̣ рӯпам̣ сандха̄йа вуттам̣, ан̃н̃атха̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄ сама̄на̄йука̄ сийум̣. йади ча сийум̣, атха ‘‘рӯпам̣ гарупарин̣а̄мам̣ дандханиродха’’нтиа̄ди (вибха. ат̣т̣ха. пакин̣н̣акакатха̄) ат̣т̣хакатха̄вачанехи, ‘‘на̄хам̣ бхиккхаве ан̃н̃ам̣ екадхаммампи саманупасса̄ми, йам̣ евам̣ лахупариваттам̣, йатхайидам̣ читта’’нти (а. ни. 1.38) евама̄дипа̄л̣ивачанехи ча виродхо сийа̄. читтачетасика̄ хи са̄рамман̣асабха̄ва̄ йатха̄балам̣ аттано а̄рамман̣апаччайабхӯтаматтхам̣ вибха̄венто ева уппаджджанти, тасма̄ тесам̣ там̣сабха̄ваниппхаттианантарам̣ ниродхо, рӯпадхамма̄ пана ана̄рамман̣а̄ пака̄сетабба̄, евам̣ тесам̣ пака̄сетаббабха̄ваниппхатти сол̣асахи читтехи хоти, тасма̄ екачиттаккхан̣а̄тӣтена саха саттарасачиттаккхан̣а̄йуката̄ рӯпадхамма̄намиччхита̄ти. лахупариваттанавин̃н̃а̄н̣ависесасса сан̇гатиматтапаччайата̄йа тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣, висайасан̇гатиматтата̄йа ча вин̃н̃а̄н̣асса лахупариваттита̄, дандхамаха̄бхӯтапаччайата̄йа рӯпасса гарупариваттита̄. йатха̄бхӯтам̣ на̄на̄дха̄тун̃а̄н̣ам̣ кхо пана татха̄гатассева, тена ча пуреджа̄тапаччайо рӯпадхаммова вутто, паччха̄джа̄тапаччайо ча татхева̄ти рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ сама̄наккхан̣ата̄ на йуджджатева, тасма̄ вуттанайеневеттха аттхо ведитабботи а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.214) вуттам̣, тадетам̣ читта̄нупариваттийа̄ вин̃н̃аттийа̄ еканиродхабха̄васса сувин̃н̃еййатта̄ евам̣ вуттам̣. тато савин̃н̃аттикена пуретарам̣ саттарасамачиттасса уппа̄даккхан̣е уппаннена рӯпена саддхим̣ ан̃н̃ам̣ читтам̣ нируджджхатӣти аттхо ведитаббо. ан̃н̃ам̣ читтам̣ нируджджхати, ан̃н̃ам̣ уппаджджате читтанти йоджетаббам̣. ан̃н̃о хи саддаккамо, ан̃н̃о аттхаккамоти. йан̃хи пуримуппаннам̣ читтам̣, там̣ нируджджхантам̣ ан̃н̃асса паччха̄ уппаджджама̄насса анантара̄дипаччайабха̄венева нируджджхати, татха̄ ладдхапаччайамева ан̃н̃ампи уппаджджате читтам̣, аваттха̄висесато четтха ан̃н̃атха̄. йади евам̣ тесамубхиннам̣ антаро лаббхеййа̄ти чоданам̣ ‘‘но’’ти апанетума̄ха ‘‘авӣчи манусамбандхо’’ти, йатха̄ вӣчи антаро на лаббхати, тадеведанти ависесам̣ видӯ ман̃н̃анти, евам̣ ану ану самбандхо читтасанта̄но, рӯпасанта̄но ча надӣсотова надийам̣ удакаппава̄хо вийа ваттатӣти аттхо. авӣчӣти хи нирантарата̄васена бха̄ванапум̣сакавачанам̣.

абхимукхам̣ локитам̣ а̄локитанти а̄ха ‘‘пуратопеккхана’’нти. йам̣диса̄бхимукхо гаччхати, тит̣т̣хати, нисӣдати, сайати ва̄, тадабхимукхам̣ пеккхананти вуттам̣ хоти. йасма̄ ча та̄дисама̄локитам̣ на̄ма хоти, тасма̄ таданугатадиса̄локанам̣ вилокитанти а̄ха ‘‘анудиса̄пеккхана’’нти, абхимукхадиса̄нурӯпагатесу ва̄мадаккхин̣апассесу вивидха̄ пеккхананти вуттам̣ хоти. хет̣т̣ха̄упарипаччха̄пеккханан̃хи ‘‘олокитауллокита̄палокита̄нӣ’’ти гахита̄ни. са̄руппавасена̄ти саман̣апатирӯпавасена, имина̄ва аса̄руппавасена итаресамаггахан̣анти сиджджхати. саммаджджанапарибхан̣д̣а̄дикаран̣е олокитасса, уллокахаран̣а̄дӣсу уллокитасса, паччхато а̄гаччхантапариссайапариваджджана̄дӣсу апалокитасса ча сийа̄ самбхавоти а̄ха ‘‘имина̄ ва̄’’тиа̄ди, етена упалаккхан̣аматтан̃четанти дассети.

ка̄йасаккхинти ка̄йена саччхикатам̣ паччаккхака̄ринам̣, са̄дхаканти аттхо. со хи а̄йасма̄ випассана̄ка̄ле ‘‘йамева̄хам̣ индрийесу агуттадва̄ратам̣ нисса̄йа са̄сане анабхиратиа̄дивиппака̄рам̣ патто, тамева сут̣т̣ху ниггахесса̄мӣ’’ти усса̄хаджа̄то балавахироттаппо, таттха ча ката̄дхика̄ратта̄ индрийасам̣варе уккам̣сапа̄рамиппатто, тенева нам̣ саттха̄ ‘‘етадаггам̣ бхиккхаве мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ индрийесу гуттадва̄ра̄нам̣, йадидам̣ нандо’’ти (а. ни. 1.230) етадагге т̣хапеси. нандасса̄ти каттуттхе са̄мивачанам̣. итӣти имина̄ а̄локанена.

са̄ттхаката̄ ча саппа̄йата̄ ча ведитабба̄ а̄локитавилокитасса̄ти аджджха̄харитва̄ самбандхо. тасма̄ти каммат̣т̣ха̄на̄виджаханассева а̄локитавилоките. гочарасампаджан̃н̃абха̄вато еттха̄ти а̄локитавилоките. аттано каммат̣т̣ха̄навасенева̄ти кхандха̄дикаммат̣т̣ха̄навасенева а̄локанавилоканам̣ ка̄таббам̣, на ан̃н̃о упа̄йо гавеситабботи адхиппа̄йо. каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄ти ваккхама̄накаммат̣т̣ха̄намукхенева. йасма̄ пана а̄локита̄ди на̄ма дхаммаматтассева паваттивисесо, тасма̄ тасса йа̄тха̄вато джа̄нанам̣ асаммохасампаджан̃н̃анти дассетум̣ ‘‘аббхантаре’’тиа̄ди вуттам̣. а̄локета̄ти а̄локенто. татха̄ вилокета̄. вин̃н̃аттинти ка̄йавин̃н̃аттим̣. итӣти тасма̄ уппаджджанато. читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄равасена̄ти кирийамайачиттасамут̣т̣ха̄на̄йа ва̄йодха̄туйа̄ вичалана̄ка̄расан̇кха̄така̄йавин̃н̃аттивасена. аккхидаланти аккхипат̣алам̣. адхо сӣдатӣти осӣдантам̣ вийа хет̣т̣ха̄ гаччхати. уддхам̣ лан̇гхетӣти лан̇гхентам̣ вийа упари гаччхати. йантакена̄ти аккхидалесу йоджитараджджуйо гахетва̄ париббхаманакачаккена. татоти татха̄ аккхидала̄намосӣдануллан̇гханато. манодва̄рикаджаванасса мӯлака̄ран̣апариджа̄нанам̣ мӯлапарин̃н̃а̄. а̄гантукасса аббха̄гатасса, та̄вака̄ликасса ча тан̇кхан̣аматтапаваттакасса бха̄во а̄гантуката̄вака̄ликабха̄во, тесам̣ васена.

таттха̄ти тесу га̄тха̄йа дасситесу саттасу читтесу. ан̇гакиччам̣ са̄дхайама̄нанти падха̄набхӯтаан̇гакиччам̣ ниппха̄дентам̣, сарӣрам̣ хутва̄ти вуттам̣ хоти. бхаван̇ган̃хи пат̣исандхисадисатта̄ падха̄наман̇гам̣, падха̄нан̃ча ‘‘сарӣра’’нти вуччати, авиччхедаппаваттихетубха̄вена ва̄ ка̄ран̣акиччам̣ са̄дхайама̄нанти аттхо. там̣ а̄ват̣т̣етва̄ти бхаван̇гаса̄ман̃н̃авасена вуттам̣, паватта̄ка̄рависесавасена пана атӣта̄дина̄ тиббидхам̣, таттха ча бхаван̇гупаччхедассева а̄ват̣т̣анам̣. танниродха̄ти тасса нируджджханато, анантарапаччайавасена хетувачанам̣. ‘‘пат̣хамаджаванепи…пе… саттамаджаванепӣ’’ти идам̣ пан̃чадва̄рикавӣтхийам̣ ‘‘айам̣ иттхӣ, айам̣ пурисо’’ти раджджанадуссанамуйхана̄намабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. таттха хи а̄ваджджанавот̣т̣хаббана̄нам̣ пуретарам̣ паватта̄йонисоманасика̄равасена айонисо а̄ваджджанавот̣т̣хаббана̄ка̄рена паваттанато ит̣т̣хе иттхирӯпа̄димхи лобхасахагатаматтам̣ джаванам̣ уппаджджати, анит̣т̣хе ча досасахагатаматтам̣, на панекантараджджанадуссана̄ди, манодва̄ре ева екантараджджанадуссана̄ди хоти, тасса пана манодва̄рикасса раджджанадуссана̄дино пан̃чадва̄рикаджаванам̣ мӯлам̣, йатха̄вуттам̣ ва̄ саббампи бхаван̇га̄ди, евам̣ манодва̄рикаджаванасса мӯлака̄ран̣авасена мӯлапарин̃н̃а̄ вутта̄, а̄гантуката̄вака̄ликата̄ пана пан̃чадва̄рика джаванассева апуббабха̄вавасена, иттарата̄васена ча. йуддхаман̣д̣алети сан̇га̄маппадесе. хет̣т̣хупарийавасена̄ти хет̣т̣ха̄ ча упари ча париваттама̄навасена, апара̄парам̣ бхаван̇гуппаттивасена̄ти аттхо. татха̄ бхаван̇гуппа̄давасена хи тесам̣ бхиджджитва̄ патанам̣, имина̄ пана хет̣т̣химасса, упаримасса ча бхаван̇гасса апара̄паруппаттивасена пан̃чадва̄рикаджаванато висадисасса манодва̄рикаджаванасса уппа̄дам̣ дассети тасса васенева раджджана̄дипаваттанато. тенева̄ха ‘‘раджджана̄дивасена а̄локитавилокитам̣ хотӣ’’ти.

а̄па̄тханти гочарабха̄вам̣. сакакиччаниппха̄данавасена̄ти а̄ваджджана̄дикиччаниппха̄данавасена. танти джаванам̣. чаккхудва̄ре рӯпасса а̄па̄тхагаманена а̄ваджджана̄дӣнам̣ паваттанато паваттика̄ран̣авасенева ‘‘гехабхӯте’’ти вуттам̣, на ниссайавасена. а̄гантукапурисо вийа̄ти аббха̄гатапурисо вийа. дувидха̄ хи а̄гантука̄ атитхиаббха̄гатавасена. таттха катапаричайо ‘‘атитхӣ’’ти вуччати, акатапаричайо ‘‘аббха̄гато’’ти, айамевидха̄дхиппето. тена̄ха ‘‘йатха̄ парагехе’’тиа̄ди. тасса̄ти джаванасса раджджанадуссанамуйханам̣ айуттанти самбандхо. а̄синесӯти нисиннесу. а̄н̣а̄каран̣анти аттано васакаран̣ам̣.

саддхим̣ сампайуттадхаммехи пхасса̄дӣхи. таттха таттхева сакакиччаниппха̄данат̣т̣ха̄не бхиджджанти. итӣти тасма̄ а̄ваджджана̄дивот̣т̣хаббанапарийоса̄на̄нам̣ бхиджджанато. иттара̄нӣти ачират̣т̣хитика̄ни. таттха̄ти тасмим̣ вачане айам̣ упама̄ти аттхо. удайаббайапариччхинно та̄ва таттако ка̄ло етесанти та̄вака̄лика̄ни, тасса бха̄во, там̣васена.

етанти асаммохасампаджан̃н̃ам̣. еттха̄ти етасмим̣ йатха̄вуттадхаммасамуда̄йе. дассанам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, тасса васенева а̄локанавилоканапан̃н̃а̄йанато а̄ваджджана̄дӣнамаггахан̣ам̣.

самава̄йети са̄маггийам̣. таттха̄ти пан̃чаккхандхавасена а̄локанавилокана пан̃н̃а̄йама̄не. нимиттаттхе четам̣ бхуммам̣, таббинимуттако ко еко а̄локети на твева а̄локети. ко ча еко вилокети натвева вилокетӣти аттхо.

‘‘татха̄’’тиа̄ди а̄йатанавасена, дха̄тувасена ча дассанам̣. чаккхурӯпа̄ни йатха̄рахам̣ дассанасса ниссайа̄рамман̣апаччайо, татха̄ а̄ваджджана̄ анантара̄дипаччайо, а̄локо упаниссайапаччайоти дассанасса суттантанайена парийа̄йато паччайата̄ вутта̄. сахаджа̄тапаччайопи дассанассева, нидассанаматтан̃четам̣ ан̃н̃аман̃н̃асампайуттааттхиавигата̄дипаччайа̄нампи лаббханато, ‘‘сахаджа̄та̄дипаччайа̄’’типи адхуна̄ па̄т̣хо диссати. ‘‘ева’’нтиа̄ди нигаманам̣.

ида̄ни йатха̄па̄т̣хам̣ самин̃джанапаса̄ран̣есу сампаджа̄нам̣ вибха̄венто ‘‘самин̃джите паса̄рите’’тиа̄дима̄ха. таттха пабба̄нанти паббабхӯта̄нам̣. там̣самин̃джанапаса̄ран̣енева хи саббесам̣ хаттхапа̄да̄нам̣ самин̃джанапаса̄ран̣ам̣ хоти, паббаметесанти ва̄ пабба̄ йатха̄ ‘‘саддхо’’ти, паббаванта̄нанти аттхо. читтавасенева̄ти читтаручийа̄ ева, читтаса̄маттхийа̄ ва̄. йам̣ йам̣ читтам̣ уппаджджати са̄ттхепи анаттхепи самин̃джитум̣, паса̄ритум̣ ва̄, там̣там̣читта̄нугатенева самин̃джанапаса̄ран̣амакатва̄ти вуттам̣ хоти. таттха̄ти самин̃джанапаса̄ран̣есу аттха̄наттхапаригган̣ханам̣ ведитаббанти самбандхо. кхан̣е кхан̣ети татха̄ т̣хитаккхан̣асса бйа̄паниччха̄вачанам̣. ведана̄ти сантхамбхана̄дӣхи руджджана̄. ‘‘ведана̄ уппаджджатӣ’’тиа̄дина̄ парампарапайоджанам̣ дассети. татха̄ ‘‘та̄ ведана̄ нуппаджджантӣ’’тиа̄дина̄пи. пуримам̣ пуриман̃хи паччхимасса паччхимасса ка̄ран̣авачанам̣. ка̄лети самин̃джитум̣, паса̄ритум̣ ва̄ йуттака̄ле. пха̄тинти вуддхим̣. джха̄на̄ди пана висесо.

татра̄йам̣ найоти саппа̄йа̄саппа̄йаапаригган̣хане ваттхусандассанасам̣н̇кха̄то найо. тадапариггахан̣е а̄дӣнавадассаненева париггахан̣епи а̄нисам̣со вибха̄витоти тесамидха уда̄харан̣ам̣ ведитаббам̣. маха̄четийан̇ган̣ети дут̣т̣хага̄ман̣иран̃н̃а̄ катасса хемама̄лӣна̄макасса маха̄четийасса ан̇ган̣е. вуттан̃хи –

‘‘дӣпаппаса̄дако тхеро, ра̄джино аййакасса ме;

евам̣ кира̄ха натта̄ те, дут̣т̣хага̄ман̣и бхӯпати.

маха̄пун̃н̃о маха̄тхӯпам̣, сон̣н̣ама̄лим̣ манорамам̣;

вӣсам̣ хаттхасатам̣ уччам̣, ка̄рессати ана̄гате’’ти.

бхӯмиппадесо четтха ан̇ган̣ам̣ ‘‘удан̇ган̣е таттха папам̣ авинду’’нтиа̄дису (джа̄. 1.1.2) вийа, тасма̄ упача̄рабхӯте сусан̇кхате бхӯмиппадесети аттхо. тенева ка̄ран̣ена гихӣ джа̄тоти ка̄йасам̣саггасама̄паджджанахетуна̄ уккан̣т̣хито хутва̄ хӣна̄йа̄ватто. джха̄йӣти джха̄йанам̣ д̣айханама̄паджджи. маха̄четийан̇ган̣епи чӣваракут̣им̣ катва̄ таттха саджджха̄йам̣ ган̣хантӣти вуттам̣ ‘‘чӣваракут̣идан̣д̣аке’’ти, чӣваракут̣ийа̄ чӣварачхаданаттха̄йа катадан̣д̣акети аттхо. ‘‘ман̣исаппо на̄ма сӣхал̣адӣпе виджджама̄на̄ ека̄ саппаджа̄тӣти вадантӣ’’ти а̄чарийа̄нандаттхерена, (вибха. мӯлат̣ӣ. 242) а̄чарийадхаммапа̄латтхерена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.214) ча вуттам̣. ‘‘кечи, апаре, ан̃н̃е’’ти ва̄ аватва̄ ‘‘ваданти’’ччева вачанан̃ча са̄рато гахетаббата̄вин̃н̃а̄панаттхам̣ ан̃н̃атха̄ гахетаббасса авачанато, тасма̄ на нӣласаппа̄ди идха ‘‘ман̣исаппо’’ти ведитаббо.

маха̄тхераваттхуна̄ти евам̣на̄макасса тхерасса ваттхуна̄. антева̄сикехӣти таттха нисиннесу бахӯсу антева̄сикесу екена антева̄сикена. тена̄ха ‘‘там̣ антева̄сика̄ пуччхим̣сӯ’’ти. каммат̣т̣ха̄нанти ‘‘аббхантаре атта̄ на̄ма̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.214) ваккхама̄наппака̄рам̣ дха̄тукаммат̣т̣ха̄нам̣. пакаран̣атопи хи аттхо вин̃н̃а̄йатӣти. таттха т̣хита̄нам̣ пуччханта̄нам̣ сан̇гахан̣авасена ‘‘тумхехӣ’’ти пуна путхувачанакаран̣ам̣. евам̣ рӯпам̣ сабха̄во йасса̄ти еварӯпо ниггахиталопавасена тена, каммат̣т̣ха̄наманасика̄расабха̄вена̄ти аттхо. еваметтха̄пӣти апи-саддена хет̣т̣ха̄ вуттам̣ а̄локитавилокитапаккхамапеккханам̣ кароти. айам̣ найо упарипи.

сутта̄кад̣д̣ханавасена̄ти йанте йоджитасутта̄нам̣ а̄вин̃чханавасена. да̄руйантасса̄ти да̄руна̄ катайантарӯпасса. там̣ там̣ кирийам̣ йа̄ти па̄пун̣а̄ти, хаттхапа̄да̄дӣхи ва̄ там̣ там̣ а̄ка̄рам̣ курума̄нам̣ йа̄ти гаччхатӣти йантам̣, нат̣ака̄дипан̃ча̄лика̄рӯпам̣, да̄руна̄ катам̣ йантам̣ татха̄, нидассанаматтан̃четам̣. татха̄ хи нам̣ поттхена ваттхена алан̇карийатта̄ поттхалика̄, пан̃ча ан̇га̄ни йасса̄ саджӣвассева̄ти пан̃ча̄лика̄ти ча вохаранти. хаттхапа̄далал̣ананти хаттхапа̄да̄нам̣ кампанам̣, хаттхапа̄дехи ва̄ лӣл̣а̄каран̣ам̣.

сан̇гха̄т̣ипаттачӣварадха̄ран̣ети еттха сан̇гха̄т̣ичӣвара̄нам̣ сама̄надха̄ран̣ата̄йа екатодассанам̣ гантхагарута̄панайанаттхам̣, антарава̄сакасса нива̄санавасена, сеса̄нам̣ па̄рупанавасена̄ти йатха̄рахаматтхо. таттха̄ти сан̇гха̄т̣ичӣварадха̄ран̣апаттадха̄ран̣есу. вуттаппака̄роти паччавеккхан̣авидхина̄ сутте вуттаппабхедо.

ун̣хапакатикасса̄ти ун̣ха̄лукасса парил̣а̄хабахулака̄йасса. сӣта̄лукасса̄ти сӣтабахулака̄йасса. гхананти аппитам̣. дупат̣т̣анти нидассанаматтам̣. ‘‘утуддхат̣а̄нам̣ дусса̄нам̣ чатуггун̣ам̣ сан̇гха̄т̣им̣, дигун̣ам̣ уттара̄сан̇гам̣, дигун̣ам̣ антарава̄сакам̣, пам̣сукӯле йа̄вадаттха’’нти (маха̄ва. 348) хи вуттам̣. випарӣтанти тадубхайато випарӣтам̣, тесам̣ тин̣н̣ампи асаппа̄йам̣. касма̄ти а̄ха ‘‘аггал̣а̄дида̄нена̄’’тиа̄ди. уддхаритва̄ аллӣйа̄панакхан̣д̣ам̣ аггал̣ам̣. а̄дисаддена туннакамма̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. татха̄-саддо анукад̣д̣ханаттхо, асаппа̄йамева̄ти. пат̣т̣ун̣н̣адесе па̄н̣акехи сан̃джа̄таваттхам̣ пат̣т̣ун̣н̣ам̣. ва̄кависесамайам̣ сетаван̣н̣ам̣ дукӯлам̣. а̄дисаддена косеййакамбала̄дикам̣ са̄нуломам̣ каппийачӣварам̣ сан̇ган̣ха̄ти. касма̄ти вуттам̣ ‘‘та̄дисан̃хӣ’’тиа̄ди. аран̃н̃е екакасса нива̄сантара̄йакаранти брахмачарийантара̄йекадесама̄ха. чора̄диса̄дха̄ран̣ато ча татха̄ вуттам̣. ниппарийа̄йена там̣ асаппа̄йанти самбандхо. аненева йатха̄вуттамасаппа̄йам̣ анекантам̣ татха̄рӯпапаччайена кассачи када̄чи саппа̄йасамбхавато. идам̣ пана двайам̣ екантамева асаппа̄йам̣ кассачи када̄чипи саппа̄йа̄бха̄ватоти дассети. миччха̄ а̄джӣванти етена̄ти миччха̄джӣво, анесанавасена паччайапарийесанапайого. нимиттакамма̄дӣхи паватто миччха̄джӣво татха̄, етена екавӣсативидхам̣ анесанапайогама̄ха. вуттан̃хи суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ кхуддакапа̄т̣хат̣т̣хакатха̄йан̃ча меттасуттаван̣н̣ана̄йам̣

‘‘йо имасмим̣ са̄сане паббаджитва̄ атта̄нам̣ на самма̄ пайоджети, кхан̣д̣асӣло хоти, екавӣсативидхам̣ анесанам̣ нисса̄йа джӣвикам̣ каппети. сеййатхидам̣? вел̣уда̄нам̣, паттада̄нам̣, пуппха, пхала, дантакат̣т̣ха, мукходака, сина̄на, чун̣н̣а, маттика̄да̄нам̣, ча̄т̣укамйатам̣, муггасӯпйатам̣, па̄рибхат̣утам̣, джан̇гхапесаникам̣, веджджакаммам̣, дӯтакаммам̣, пахин̣агаманам̣, пин̣д̣апат̣ипин̣д̣ам̣, да̄на̄нуппада̄нам̣, ваттхувиджджам̣, наккхаттавиджджам̣, ан̇гавиджджа’’нти.

абхидхаммат̣ӣка̄ка̄рена пана а̄чарийа̄нандаттхерена евам̣ вуттам̣ –

‘‘екавӣсати анесана̄ на̄ма веджджакаммам̣ кароти, дӯтакаммам̣ кароти, пахин̣акаммам̣ кароти, ган̣д̣ам̣ пха̄лети, арумаккханам̣ дети, уддхам̣виречанам̣ дети, адховиречанам̣ дети, наттхутелам̣ пачати, ван̣ателам̣ пачати, вел̣уда̄нам̣ дети, патта, пуппха, пхала, сина̄на, дантакат̣т̣ха, мукходака, чун̣н̣а, маттика̄да̄нам̣ дети, ча̄т̣укаммам̣ кароти, муггасӯпийам̣, па̄рибхат̣ум̣, джан̇гхапесаникам̣ два̄вӣсатимам̣ дӯтакаммена садисам̣, тасма̄ екавӣсатӣ’’ти (дха. са. мӯлат̣ӣ. 150-51).

ат̣т̣хакатха̄вачанан̃четтха брахмаджа̄ла̄дисуттантанайена вуттам̣, т̣ӣка̄вачанам̣ пана кхуддакаваттхувибхан̇га̄диабхидхамманайена, ато четтха кесан̃чи висамата̄ти ваданти, вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣. апича ‘‘нимиттакамма̄дӣ’’ти имина̄ нимиттобха̄сапарикатха̄йо вутта̄. ‘‘миччха̄джӣво’’ти пана йатха̄вуттапайого, тасма̄ нимиттакамман̃ча миччха̄джӣво ча, таббасена уппаннам̣ асаппа̄йам̣ сӣлавина̄санена анаттха̄вахатта̄ти аттхо. сама̄ха̄радвандепи хи каттхачи пуллин̇гапайого диссати йатха̄ ‘‘читтуппа̄до’’ти. атиручийе ра̄га̄дайо, атиаручийе ча доса̄дайоти а̄ха ‘‘акусала̄ дхамма̄ абхивад̣д̣хантӣ’’ти. танти тадубхайам̣. каммат̣т̣ха̄на̄виджаханавасена̄ти ваккхама̄накаммат̣т̣ха̄насса авиджаханавасена.

‘‘аббхантаре атта̄ на̄ма̄’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато асаммохасампаджан̃н̃ам̣ дассетва̄ ‘‘таттха чӣварампи ачетана’’нтиа̄дина̄ чӣварасса вийа ‘‘ка̄йопи ачетано’’ти ка̄йасса аттасун̃н̃ата̄вибха̄ванена таматтхам̣ паридӣпенто ‘‘тасма̄ нева сундарам̣ чӣварам̣ лабхитва̄’’тиа̄дина̄ вуттасса итарӣтарасантосасса ка̄ран̣ам̣ вибха̄ветӣти дат̣т̣хаббам̣. еван̃хи самбандхо ваттаббо – асаммохасампаджан̃н̃ам̣ дассенто ‘‘аббхантаре’’тиа̄дима̄ха. аттасун̃н̃ата̄вибха̄ванена пана тадаттхам̣ паридӣпитум̣ вуттам̣ ‘‘таттха чӣвара’’нтиа̄ди. ида̄ни аттасун̃н̃ата̄вибха̄ванасса пайоджанабхӯтам̣ итарӣтарасантосасан̇кха̄там̣ ладдхагун̣ам̣ пака̄сенто а̄ха ‘‘тасма̄ нева сундара’’нтиа̄дӣти.

таттха аббхантарети аттано санта̄не. таттха̄ти тасмим̣ чӣварапа̄рупане. тесу ва̄ па̄рупакаттапа̄рупитаббачӣваресу. ка̄йопӣти аттапан̃н̃аттиматто ка̄йопи. ‘‘тасма̄’’ти аджджха̄харитаббам̣, ачетанатта̄ти аттхо. аханти каммабхӯто ка̄йо. дха̄туйоти чӣварасан̇кха̄то ба̄хира̄ дха̄туйо. дха̄тусамӯханти ка̄йасан̇кха̄там̣ аджджхаттикам̣ дха̄тусамӯхам̣. поттхакарӯпапат̣иччха̄дане дха̄туйо дха̄тусамӯхам̣ пат̣иччха̄денти вийа̄ти самбандхо. пусанам̣ снехасечанам̣, пӯран̣ам̣ ва̄ поттхам̣, лепанакхананакирийа̄, тена катанти поттхакам̣, тамева рӯпам̣ татха̄, кхананакамманиббаттам̣ да̄руматтика̄дирӯпамидха̄дхиппетам̣. тасма̄ти ачетанатта̄, аттасун̃н̃абха̄вато ва̄.

на̄га̄нам̣ нива̄со ваммико на̄гаваммико. читтӣкаран̣ат̣т̣ха̄набхӯто руккхо четийаруккхо. кехичи саккатасса̄пи кехичи асаккатасса ка̄йасса упама̄набха̄вена йогйатта̄ тесамидха катханам̣. техӣти ма̄ла̄гандхагӯтхамутта̄дӣхи. аттасун̃н̃ата̄йа на̄гаваммикачетийаруккха̄дӣхи вийа ка̄йасан̇кха̄тена аттана̄ соманассам̣ ва̄ доманассам̣ ва̄ на ка̄таббанти вуттам̣ хоти.

‘‘лабхисса̄ми ва̄, но ва̄’’ти паччавеккхан̣апуббакена ‘‘лабхисса̄мӣ’’ти аттхасампассаненева гахетаббам̣. еван̃хи са̄ттхакасампаджан̃н̃ам̣ бхаватӣти а̄ха ‘‘сахаса̄ва аггахетва̄’’тиа̄ди.

гарупаттоти атибха̄рабхӯто патто. чатта̄ро ва̄ пан̃ча ва̄ ган̣т̣хика̄ чатупан̃чаган̣т̣хика̄ йатха̄ ‘‘дваттипатта̄ (па̄чи. 232), чхаппан̃чава̄ча̄’’ти (па̄чи. 61) ан̃н̃ападабхӯтасса хи ва̄-саддассева аттхо идха падха̄но чатуган̣т̣хика̄хато ва̄ пан̃чаган̣т̣хика̄хато ва̄ патто дуббисодханӣйоти викаппанавасена аттхасса гайхама̄натта̄. а̄хата̄ чатупан̃чаган̣т̣хика̄ йасса̄ти чатупан̃чаган̣т̣хика̄хато йатха̄ ‘‘агйа̄хито’’ти, чатупан̃чаган̣т̣хика̄хи ва̄ а̄хато татха̄, дуббисодханӣйабха̄васса хетугаббхавачанан̃четам̣. ка̄ман̃чаӯнапан̃чабандханасиккха̄паде (па̄ра̄. 612) пан̃чаган̣т̣хика̄хатопи патто парибхун̃джитаббабха̄вена вутто, дуббисодханӣйата̄маттена пана палибодхакаран̣ато идха асаппа̄йоти дат̣т̣хаббам̣. дуддхотапаттоти аган̣т̣хика̄хатампи пакатийа̄ва дуббисодханӣйапаттам̣ сандха̄йа̄ха. ‘‘там̣ дховантассева̄’’тиа̄ди тадубхайасса̄пи асаппа̄йабха̄ве ка̄ран̣ам̣. ‘‘ман̣иван̣н̣апатто пана лобханӣйо’’ти имина̄ кин̃ча̄пи со винайапарийа̄йена каппийо, суттантапарийа̄йена пана антара̄йакаран̣ато асаппа̄йоти дассети. ‘‘паттам̣ бхамам̣ а̄ропетва̄ маджджитва̄ пачанти ‘ман̣иван̣н̣ам̣ карисса̄ма̄’ти, на ват̣т̣атӣ’’ти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.па̄л̣имуттакавиниччхайо) хи винайат̣т̣хакатха̄су пачанакирийа̄маттамева пат̣иккхиттам̣. татха̄ хи ваданти ‘‘ман̣иван̣н̣ам̣ пана паттам̣ ан̃н̃ена катам̣ лабхитва̄ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти (са̄раттха. т̣ӣ. 2.85) ‘‘та̄дисан̃хи аран̃н̃е екакасса нива̄сантара̄йакара’’нтиа̄дина̄ чӣваре вуттанайена ‘‘нимиттакамма̄дивасена ладдхо пана екантаакаппийо сӣлавина̄санена анаттха̄вахатта̄’’тиа̄дина̄ амхехи вуттанайопи йатха̄рахам̣ нетаббо. севама̄насса̄ти хетванто гадхавачанам̣ абхивад̣д̣ханапариха̄йанасса.

‘‘аббхантаре’’тиа̄ди сан̇кхепо. ‘‘таттха̄’’тиа̄ди аттасун̃н̃ата̄вибха̄ванена виттха̄ро. сан̣д̣а̄сена̄ти камма̄ра̄нам̣ айогахан̣ависесена. аггиван̣н̣апаттаггахан̣ети аггина̄ джха̄питатта̄ аггиван̣н̣абхӯтапаттасса гахан̣е. ра̄га̄дипарил̣а̄хаджанакапаттасса ӣдисамева упама̄нам̣ йуттанти евам̣ вуттам̣.

‘‘апича̄’’тиа̄дина̄ сан̇гха̄т̣ичӣварапаттадха̄ран̣есу екато асаммохасампаджан̃н̃ам̣ дассети. чхиннахаттхапа̄де ана̄тхамануссети самбандхо. нӣламаккхика̄ на̄ма а̄са̄т̣икака̄рика̄. гава̄дӣнан̃хи ван̣есу нӣламаккхика̄хи ката̄ анайабйасанахетубхӯта̄ ан̣д̣ака̄ а̄са̄т̣ика̄ на̄ма вуччати. ана̄тхаса̄ла̄йанти ана̄тха̄нам̣ нива̄саса̄ла̄йам̣. дайа̄лука̄ти карун̣а̄бахула̄. ван̣аматтачол̣ака̄нӣти ван̣аппама̄н̣ена пат̣иччха̄данаттха̄йа чхинначол̣акхан̣д̣ака̄ни. кесан̃чӣти бахӯсу кесан̃чи ана̄тхаманусса̄нам̣. тхӯла̄нӣти тхаддха̄ни. таттха̄ти тасмим̣ па̄пун̣ане, бха̄валаккхан̣е, нимитте ва̄ етам̣ бхуммам̣. касма̄ти вуттам̣ ‘‘ван̣апат̣иччха̄данаматтенева̄’’тиа̄ди. чол̣акена, капа̄лена̄ти ча аттхайоге камматтхе татийа̄, каран̣аттхе ва̄. ван̣апат̣иччха̄данаматтенева бхесаджджакаран̣аматтенева̄ти пана висесанам̣, на пана ман̣д̣ана̄нубхавана̄диппака̄рена аттхоти. сан̇кха̄радуккхата̄дӣхи ничча̄турасса ка̄йасса парибхогабхӯта̄нам̣ паттачӣвара̄нам̣ едисамева упама̄намупапаннанти татха̄ вачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. сукхуматтасаллаккхан̣ена уттамасса сампаджа̄насса каран̣асӣлатта̄, пуримехи ча сампаджа̄нака̄рӣхи уттаматта̄ уттамасампаджа̄нака̄рӣ.

асана̄дикирийа̄йа каммависесайогато асита̄дипадехева каммависесасахито кирийа̄висесо вин̃н̃а̄йатӣти вуттам̣ ‘‘аситети пин̣д̣апа̄табходжане’’тиа̄ди. ат̣т̣хавидхопи аттхоти ат̣т̣хаппака̄ропи пайоджанависесо.

таттха пин̣д̣апа̄табходжана̄дӣсу аттхо на̄ма имина̄ маха̄сиваттхерава̄давасена ‘‘имасса ка̄йасса т̣хитийа̄’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 4.120; а. ни. 6.58; 8.9; дха. са. 1355; маха̄ни. 206) сутте вуттам̣ ат̣т̣хавидхампи пайоджанам̣ дассети. маха̄сиваттхеро (дха. са. 1.1355) хи ‘‘хет̣т̣ха̄ чатта̄ри ан̇га̄ни пат̣иккхепо на̄ма, упари пана ат̣т̣хан̇га̄ни пайоджанавасена самодха̄нетабба̄нӣ’’ти вадати. таттха ‘‘йа̄вадева имасса ка̄йасса т̣хитийа̄’’ти екаман̇гам̣, ‘‘йа̄пана̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘вихим̣сӯпаратийа̄’’ти екам̣, ‘‘брахмачарийа̄нуггаха̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘ити пура̄н̣ан̃ча веданам̣ пат̣ихан̇кха̄мӣ’’ти екам̣, ‘‘наван̃ча веданам̣ на уппа̄десса̄мӣ’’ти екам̣, ‘‘йа̄тра̄ ча ме бхависсатӣ’’ти екам̣, ‘‘анаваджджата̄ ча̄’’ти екам̣, пха̄сувиха̄ро пана бходжана̄нисам̣саматтанти евам̣ ат̣т̣ха ан̇га̄ни пайоджанавасена самодха̄нетабба̄ни. ан̃н̃атха̄ пана ‘‘нева дава̄йа̄’’ти екаман̇гам̣, ‘‘на мада̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘на ман̣д̣ана̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘на вибхӯсана̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘йа̄вадева имасса ка̄йасса т̣хитийа̄ йа̄пана̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘вихим̣сӯпаратийа̄ брахмачарийа̄нуггаха̄йа̄’’ти екам̣, ‘‘ити пура̄н̣ан̃ча веданам̣ пат̣ихан̇кха̄ми, наван̃ча веданам̣ на уппа̄десса̄мӣ’’ти екам̣, ‘‘йа̄тра̄ ча ме бхависсатӣ’’ти екам̣, ‘‘анаваджджата̄ ча пха̄сувиха̄ро ча̄’’ти пана бходжана̄нисам̣саматтанти вутта̄ни ат̣т̣хан̇га̄ни идха̄надхиппета̄ни. касма̄ти че? пайоджана̄намева абха̄вато, тесамева ча идха аттхасаддена вуттатта̄. нану ча ‘‘невадава̄йа̄тиа̄дина̄ найена вутто’’ти марийа̄давачанена дутийанайассева идха̄дхиппетабха̄во вин̃н̃а̄йатӣти? на, ‘‘нева дава̄йа̄’’тиа̄дина̄ пат̣иккхепан̇гадассанамукхена паччавеккхан̣апа̄л̣ийа̄ деситатта̄, йатха̄деситатантиккамассева марийа̄дабха̄вена дассанато. па̄т̣хаккаменева хи ‘‘нева дава̄йа̄тиа̄дина̄ найена̄’’ти вуттам̣, на аттхаккамена, тена пана ‘‘имасса ка̄йасса т̣хитийа̄тиа̄дина̄ найена̄’’ти ваттаббанти.

тидха̄ денте двидха̄ га̄хам̣ сандха̄йа ‘‘пат̣иггахан̣ам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣, бходжана̄дигахан̣аттха̄йа хаттхаота̄ран̣ам̣ бхун̃джана̄диаттха̄йа а̄лопакаран̣антиа̄дина̄ ануккамена бхун̃джана̄дипайого ва̄йодха̄тувасенева вибха̄вито. ва̄йодха̄тувиппха̄ренева̄ти еттха ева-саддена ниваттетаббам̣ дассети ‘‘на кочӣ’’тиа̄дина̄. кун̃чика̄ на̄ма ава̄пуран̣ам̣, йам̣ ‘‘та̄л̣о’’типи ваданти. йантакена̄ти чаккайантакена. йатати уггха̄т̣ананиггха̄т̣анауккхипананиккхипана̄дӣсу ва̄йамати етена̄ти хи йантакам̣. сан̃чун̣н̣акаран̣ам̣ мусалакиччам̣. антокатва̄ патит̣т̣ха̄панам̣ удуккхалакиччам̣. а̄лол̣итавилол̣итавасена париваттанам̣ хаттхакиччам̣. итӣти евам̣. таттха̄ти хаттхакиччаса̄дхане, бха̄валаккхан̣е, нимитте ва̄ бхуммам̣. танукакхел̣оти пасаннакхел̣о. бахалакхел̣оти а̄вилакхел̣о. дживха̄сан̇кха̄тена хаттхена а̄лол̣итавилол̣итавасена ито чито ча париваттакам̣ дживха̄хаттхапариваттакам̣. кат̣аччху, даббӣти каттхачи парийа̄йавачанам̣. ‘‘пуме кат̣аччху даббиттхӣ’’ти хи вуттам̣. идха пана йена бходжана̄дӣни антокатва̄ ган̣ха̄ти, со кат̣аччху, йа̄йа пана тесамуддхаран̣а̄дӣни кароти, са̄ даббӣти ведитаббам̣. пала̄ласантха̄ранти патит̣т̣ха̄набхӯтам̣ пала̄ла̄дисантха̄рам̣. нидассанаматтан̃хетам̣. дха̄рентоти патит̣т̣ха̄набха̄вена сампат̣иччханто. патхавӣсандха̄ракаджаласса там̣сандха̄ракава̄йуна̄ вийа парибхутта̄ха̄расса ва̄йодха̄туна̄ва а̄ма̄сайе ават̣т̣ха̄нанти дассети ‘‘ва̄йодха̄тувасенева тит̣т̣хатӣ’’ти имина̄. татха̄ парибхуттан̃хи а̄ха̄рам̣ ва̄йодха̄ту хет̣т̣ха̄ ча тирийан̃ча гханам̣ париват̣умам̣ катва̄ йа̄ва пакка̄ саннируджджханавасена а̄ма̄сайе патит̣т̣хитам̣ каротӣти. уддханам̣ на̄ма йаттха уккхалийа̄дӣни патит̣т̣ха̄петва̄ пачанти, йа̄ ‘‘чуллӣ’’типи вуччати. рассадан̣д̣о дан̣д̣ако. патодо йат̣т̣хи. итӣти вуттаппака̄раматидисати. вуттаппака̄рассева хи дха̄тувасена вибха̄вана̄. таттха атихаратӣти йа̄ва мукха̄ абхихарати. вӣтихаратӣти тато куччхийам̣ вимиссам̣ каронто харатӣ’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.214) а̄чарийадхаммапа̄латтхеро, а̄чарийа̄нандаттхеро пана ‘‘тато йа̄ва куччхи, та̄ва харатӣ’’ти (вибха. мӯлат̣ӣ. 523) а̄ха. тадубхайампи аттхато екамева убхайаттха̄пи куччхисамбандхаматтам̣ харан̣ассева адхиппетатта̄.

апича атихаратӣти мукхадва̄рам̣ атикка̄менто харати. вӣтихаратӣти куччхигатам̣ пассато харати. дха̄ретӣти а̄ма̄сайе патит̣т̣хитам̣ кароти. париваттетӣти апара̄парам̣ париваттанам̣ кароти. сан̃чун̣н̣етӣти мусалена вийа сан̃чун̣н̣анам̣ кароти. висосетӣти висосанам̣ на̄тисуккхам̣ кароти. нӣхаратӣти куччхито бахи ниддха̄рети. патхавӣдха̄тукиччесупи йатха̄вуттойева аттхо. та̄ни пана а̄ха̄расса дха̄ран̣апариваттанасан̃чун̣н̣анависосана̄ни патхавӣсахита̄ ева ва̄йодха̄ту ка̄тум̣ саккоти, на кевала̄, тасма̄ та̄ни патхавӣдха̄туйа̄пи киччабха̄вена вутта̄ни. синехетӣти темети. аллаттан̃ча анупа̄летӣти йатха̄ ва̄йодха̄туа̄дӣхи ативийа сосанам̣ на хоти, татха̄ аллабха̄ван̃ча на̄тиаллата̄каран̣авасена анупа̄лети. ан̃джасоти а̄ха̄расса пависанапариваттананиккхамана̄дӣнам̣ магго. вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯти мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту парийесанаджджхохаран̣а̄дивиджа̄нанасса адхиппетатта̄. таттха таттха̄ти тасмим̣ тасмим̣ парийесанаджджхохаран̣а̄дикичче. там̣там̣виджа̄нанасса паччайабхӯто там̣ниппха̄дакойева пайого самма̄пайого на̄ма. йена хи пайогена парийесана̄ди ниппхаджджати,. со таббисайавиджа̄нанампи ниппха̄дети на̄ма тадавина̄бха̄вато. таманва̄йа а̄гамма̄ти аттхо. а̄бхуджатӣти парийесанавасена, аджджха̄харан̣аджин̣н̣а̄джин̣н̣ата̄дипат̣исам̣веданавасена ча та̄ни парийесанаджджхохаран̣аджин̣н̣а̄джин̣н̣ата̄дӣни а̄ваджджети виджа̄на̄ти. а̄ваджджанапуббакатта̄ виджа̄нанасса виджа̄нанампеттха гахитанти ведитаббам̣. атха ва̄ самма̄пайого на̄ма самма̄пат̣ипатти. таманва̄йа а̄гамма. ‘‘аббхантаре атта̄ на̄ма кочи бхун̃джанако наттхӣ’’тиа̄дина̄ а̄бхуджати саманна̄харати, виджа̄на̄тӣти аттхо. а̄бхогапуббако хи саббо вин̃н̃а̄н̣абйа̄па̄роти ‘‘а̄бхуджати’’ччева вуттам̣.

гаманатоти бхиккха̄ча̄равасена гочарага̄мам̣ уддисса гаманато. пачча̄гаманампи гаманасабха̄ватта̄ имина̄ва сан̇гахитам̣. парийесанатоти гочарага̄ме бхиккха̄йа а̄хин̣д̣анато. парийесанасабха̄ватта̄ имина̄ва пат̣иккаманаса̄ла̄диупасан̇каманампи сан̇гахитам̣. парибхогатоти дантамусалехи сан̃чун̣н̣етва̄ дживха̄йа сампариваттанаккхан̣ейева антарахитаван̣н̣агандхасан̇кха̄рависесам̣ сува̄надон̣ийам̣ сува̄наваматху вийа парамаджегуччхам̣ а̄ха̄рам̣ парибхун̃джанато. а̄сайатоти евам̣ парибхуттасса а̄ха̄расса питтасемхапуббалохита̄сайабха̄вӯпагаманена парамаджигуччханахетубхӯтато а̄ма̄сайасса упари патит̣т̣ха̄накапитта̄дичатуббидха̄сайато. а̄сайати екаджджхам̣ паваттама̄нопи каммабалававаттхито хутва̄ марийа̄давасена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асан̇карато тит̣т̣хати паваттати еттха̄ти хи а̄сайо, а̄ма̄сайасса упари патит̣т̣ха̄нако питта̄ди чатуббидха̄сайо. марийа̄даттхо хи айама̄ка̄ро. нидха̄натоти а̄ма̄сайато. нидхети йатха̄бхутто а̄ха̄ро ничито хутва̄ тит̣т̣хати еттха̄ти хи а̄ма̄сайо ‘‘нидха̄на’’нти вуччати. апарипаккатоти бхутта̄ха̄рапарипа̄чанена гахан̣ӣсан̇кха̄тена каммаджатеджаса̄ апарипа̄като. парипаккатоти йатха̄вуттакаммаджатеджаса̄ва парипа̄като. пхалатоти ниппхаттито, самма̄парипаччама̄насса, асамма̄парипаччама̄насса ча бхутта̄ха̄расса йатха̄ккамам̣ кеса̄дикун̣апададдуа̄дирога̄бхиниппхаттисан̇кха̄тапайоджанатоти ва̄ аттхо. ‘‘идамасса пхала’’нти хи вуттам̣. ниссанданатоти аккхикан̣н̣а̄дӣсу анекадва̄ресу ито чито ча виссанданато. вуттан̃хи –

‘‘аннам̣ па̄нам̣ кха̄данӣйам̣, бходжанан̃ча маха̄рахам̣;

екадва̄рена пависитва̄, навадва̄рехи сандатӣ’’ти. (висуддхи. 1.303);

саммаккханатоти хаттхаот̣т̣ха̄диан̇гесу навасу два̄ресу парибхогака̄ле, парибхуттака̄ле ча йатха̄рахам̣ саббасо маккханато. саббаттха а̄ха̄ре пат̣иккӯлата̄ паччавеккхитабба̄ти саха па̄т̣хасесена йоджана̄. там̣там̣кирийа̄ниппхаттипат̣ипа̄т̣ивасена ча̄йам̣ ‘‘гаманато’’тиа̄дика̄ анупуббӣ т̣хапита̄. саммаккханам̣ пана парибхога̄дӣсу лаббхама̄нампи ниссандавасена висесато пат̣иккӯланти саббапаччха̄ т̣хапитанти дат̣т̣хаббам̣.

паттака̄лети йуттака̄ле, йатха̄вуттена ва̄ теджена парипаччанато учча̄рапасса̄вабха̄вам̣ паттака̄ле. вегасандха̄ран̣ена уппаннапарил̣а̄хатта̄ сакаласарӣрато седа̄ муччанти. татойева аккхӣни париббхаманти, читтан̃ча екаггам̣ на хоти. ан̃н̃е ча сӯлабхагандара̄дайо рога̄ уппаджджанти. саббам̣ танти седамуччана̄дикам̣.

ат̣т̣ха̄нети манусса̄мануссапариггахите кхеттадева̄йатана̄дике айуттат̣т̣ха̄не. та̄дисе хи каронтам̣ куддха̄ манусса̄, аманусса̄ ва̄ джӣвитаккхайампи па̄пенти. а̄паттӣти пана бхиккхубхиккхунӣнам̣ йатха̄рахам̣ дуккат̣апа̄читтийа̄. патирӯпе т̣ха̄нети вуттавипарӣте т̣ха̄не. саббам̣ танти а̄паттиа̄дикам̣.

никкхама̄пета̄ атта̄ на̄ма аттхи, тасса ка̄мата̄йа никкхамананти ба̄ламан̃н̃анам̣ ниваттетум̣ ‘‘ака̄мата̄йа̄’’ти вуттам̣, аттано аниччха̄йа апайогена ва̄йодха̄тувиппха̄ренева никкхаматӣти вуттам̣ хоти. санничита̄ти самуччайена т̣хита̄. ва̄йувегасамуппӣл̣ита̄ти ва̄йодха̄туйа̄ вегена самантато авапӣл̣ита̄, никкхаманасса четам̣ хетувачанам̣. ‘‘санничита̄ учча̄рапасса̄ва̄’’ти ватва̄ ‘‘со пана̄йам̣ учча̄рапасса̄во’’ти пуна вачанам̣ сама̄ха̄радвандепи пуллин̇гапайогасса самбхавата̄дассанаттхам̣. екаттамева хи тасса нийаталаккхан̣анти. аттана̄ нирапеккхам̣ ниссат̣т̣хатта̄ нева аттано аттха̄йа сантакам̣ ва̄ хоти, кассачипи дӣйанавасена аниссаджджитатта̄, джигуччханӣйатта̄ ча на парассапӣти аттхо. сарӣраниссандова̄ти сарӣрато виссанданамева никкхаманаматтам̣. сарӣре сати со хоти, на̄сатӣти сарӣрасса а̄нисам̣саматтантипи ваданти. тадайуттамева нидассанена висамабха̄вато. таттха хи ‘‘пат̣иджагганаматтамева̄’’ти вуттам̣, пат̣исодханаматтам̣ ева̄ти часса аттхо. вел̣уна̄л̣иа̄диудакабха̄джанам̣ удакатумбо. танти чхад̣д̣итаудакам̣.

‘‘гатети гамане’’ти пуббе абхиккамапат̣иккамагахан̣ена гаманепи пурато, паччхато ча ка̄йасса атихаран̣ам̣ вуттанти идха гаманамева гахита’’нти (вибха. мӯлат̣ӣ. 525) а̄чарийа̄нандаттхерена вуттам̣, там̣ кечива̄до на̄ма а̄чарийадхаммапа̄латтхерена катам̣. касма̄ти че? гамане паваттасса пурато, паччхато ча ка̄йа̄тихаран̣асса тадавина̄бха̄вато падавӣтиха̄ранийамита̄йа гаманакирийа̄йа ева сан̇гахитатта̄, вибхан̇гат̣т̣хакатха̄дӣхи (абхи. ат̣т̣ха. 2.523) ча виродханато. вуттан̃хи таттха гаманасса убхайаттха самавародхаттам̣, бхедаттан̃ча –

‘‘еттха ча еко ирийа̄патхо двӣсу т̣ха̄несу а̄гато. со хет̣т̣ха̄ ‘абхикканте пат̣икканте’ти еттха бхиккха̄ча̄рага̄мам̣ гаччхато ча а̄гаччхато ча аддха̄нагаманавасена катхито. ‘гате т̣хите нисинне’ти еттха виха̄ре чун̣н̣икапа̄дуддха̄раирийа̄патхавасена катхитоти ведитаббо’’ти.

‘‘гате’’тиа̄дӣсу аваттха̄бхедена кирийа̄бхедойева, на пана аттхабхедоти дассетум̣ ‘‘гаччханто ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. тена̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. таттха суттети дӣгханика̄йе, маджджхиманика̄йе ча сан̇гӣте сатипат̣т̣ха̄насутте (дӣ. ни. 2.372; ма. ни. 1.105) аддха̄наирийа̄патха̄ти чирапаваттака̄ дӣгхака̄лика̄ ирийа̄патха̄ аддха̄насаддасса чирака̄лавачанато ‘‘аддханийам̣ асса чират̣т̣хитика’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.184; 3.177; па̄ра̄. 21) вийа, аддха̄нагаманапаваттака̄ ва̄ дӣгхамаггика̄ ирийа̄патха̄. аддха̄насаддо хи дӣгхамаггапарийа̄йо ‘‘аддха̄нагаманасамайо’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 213, 217) вийа. маджджхима̄ти бхиккха̄ча̄ра̄дивасена паватта̄ на̄тичирака̄лика̄, на̄тидӣгхамаггика̄ ва̄ ирийа̄патха̄. чун̣н̣ийаирийа̄патха̄ти виха̄ре, ан̃н̃аттха ва̄ ито чито ча париваттана̄дивасена паватта̄ аппаматтакабха̄вена чун̣н̣авичун̣н̣ийабхӯта̄ ирийа̄патха̄. аппаматтакампи хи ‘‘чун̣н̣авичун̣н̣а’’нти локе ваданти. ‘‘кхуддакачун̣н̣икаирийа̄патха̄’’типи па̄т̣хо, кхуддака̄ хутва̄ вуттанайена чун̣н̣ика̄ ирийа̄патха̄ти аттхо. тасма̄ти евам̣ аваттха̄бхедена ирийа̄патхабхедаматтасса катханато. тесупӣти ‘‘гате т̣хите’’тиа̄дӣсупи. вуттанайена̄ти ‘‘абхикканте’’тиа̄дӣсу вуттанайена.

апарабха̄гети гаманаирийа̄патхато апарабха̄ге. т̣хитоти т̣хитаирийа̄патхасампанно. еттхева̄ти чан̇каманейева. евам̣ саббаттха йатха̄рахам̣.

гаманат̣ха̄нанисаджджа̄нам̣ вийа нисӣданасайанасса камавачанамайуттам̣ йебхуййена татха̄ кама̄бха̄ватоти ‘‘ут̣т̣ха̄йа’’ миччева вуттам̣.

джа̄гаритасаддасаннидха̄нато четтха бхаван̇готаран̣авасена ниддоккаманамева сайанам̣, на пана пит̣т̣хипаса̄ран̣аматтанти дассети ‘‘кирийа̄майапаватта̄на’’нтиа̄дина̄. дива̄сеййасиккха̄паде (па̄ра̄. 77) вийа пит̣т̣хипаса̄ран̣асса̄пи сайанаирийа̄патхабха̄вена екалаккхан̣атта̄ еттха̄вародханам̣ дат̣т̣хаббам̣. каран̣ам̣ кирийа̄, ка̄йа̄дикиччам̣, там̣ ниббаттентӣти кирийа̄майа̄ни таддхитасадда̄наманекаттхавуттито. атха ва̄ а̄ваджджанадвайакиччам̣ кирийа̄, та̄йа паката̄ни, ниббатта̄ни ва̄ кирийа̄майа̄ни. а̄ваджджанавасена хи бхаван̇гупаччхеде сати вӣтхичитта̄ни уппаджджантӣти. апара̄паруппаттийа̄ на̄наппака̄рато ваттанти париваттантӣти паватта̄ни. каттхачи пана ‘‘читта̄на’’нти па̄т̣хо, со абхидхаммат̣т̣хакатха̄дӣхи, (вибха. ат̣т̣ха. 523) тат̣т̣ӣка̄хи ча вируддхатта̄ на пора̄н̣апа̄т̣хоти ведитаббо. кирийа̄майа̄ни ева паватта̄ни татха̄, джаванам̣, саббампи ва̄ чхадва̄рикавӣтхичиттам̣. тена̄ха абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ (вибха. мӯлат̣ӣ. 525) ‘‘ка̄йа̄дикирийа̄майатта̄, а̄ваджджанакирийа̄самут̣т̣хитатта̄ ча джаванам̣, саббампи ва̄ чхадва̄раппаваттам̣ кирийа̄майапаваттам̣ на̄ма̄’’ти. аппаваттанти ниддоккаманака̄ле ануппаджджанам̣ суттам̣ на̄ма̄ти аттхо гахетаббо. неййаттхавачанан̃хи идам̣, итаратха̄ чхадва̄рикачитта̄нам̣ пуречара̄нучаравасена уппаджджанта̄нам̣ саббесампи два̄равимуттачитта̄нам̣ паваттам̣ суттам̣ на̄ма сийа̄, еван̃ча катва̄ ниддоккаманака̄лато ан̃н̃асмим̣ ка̄ле уппаджджанта̄нам̣ два̄равимуттачитта̄нампи паваттам̣ джа̄гарите сан̇гайхатӣти ведитаббам̣.

читтасса пайогака̄ран̣абхӯте от̣т̣ха̄дике пат̣ичча йатха̄сакам̣ т̣ха̄не саддо джа̄йатӣти а̄ха ‘‘от̣т̣хе ча пат̣ичча̄’’тиа̄ди. кин̃ча̄пи саддо йатха̄т̣ха̄нам̣ джа̄йати, от̣т̣ха̄лана̄дина̄ пана пайогенева джа̄йати, на вина̄ тена пайогена̄ти адхиппа̄йо. кечи пана ваданти ‘‘от̣т̣хе ча̄тиа̄ди саддуппаттит̣т̣ха̄нанидассана’’нти, тадайуттамева татха̄ авачанато. на хи ‘‘от̣т̣хе ча пат̣ичча̄’’тиа̄дина̄ сасамуччайена каммавачанена т̣ха̄навачанам̣ самбхаватӣти. таданурӯпанти тасса саддасса анурӯпам̣. бха̄санасса пат̣исан̃чиккханавиродхато тун̣хӣбха̄вапаккхе ‘‘апарабха̄ге бха̄сито ити пат̣исан̃чиккхатӣ’’ти на вуттам̣, тена ча вин̃н̃а̄йати ‘‘тун̣хӣбхӯтова пат̣исан̃чиккхатӣти аттхо’’ти.

бха̄санатун̣хӣбха̄ва̄нам̣ сабха̄вато бхеде сати айам̣ вибха̄го йутто сийа̄, на̄сатӣти ануйогена̄ха ‘‘упа̄да̄рӯпапаваттийан̃хӣ’’тиа̄ди. упа̄да̄рӯпасса садда̄йатанасса паватти татха̄, садда̄йатанасса паваттанам̣ бха̄санам̣, аппаваттанам̣ тун̣хӣти вуттам̣ хоти.

йасма̄ пана маха̄сиваттхерава̄де анантаре анантаре ирийа̄патхе паваттарӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ таттха таттхева ниродхадассанавасена сампаджа̄нака̄рита̄ гахита̄, тасма̄ там̣ маха̄сатипат̣т̣ха̄насутте (дӣ. ни. 2.376; ма. ни. 1.109) а̄гатаасаммохасампаджан̃н̃авипассана̄ва̄равасена ведитаббам̣, на чатуббидхасампаджан̃н̃авибха̄гавасена, ато таттхева тамадхиппетам̣, на идха̄ти дассенто ‘‘тайида’’нтиа̄дима̄ха. асаммохасан̇кха̄там̣ дхурам̣ джет̣т̣хакам̣ йасса вачанасса̄ти асаммохадхурам̣, маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттейева тасса вачанасса адхиппетабха̄васса хетугаббхамидам̣ вачанам̣. йасма̄ панеттха саббампи чатуббидхам̣ сампаджан̃н̃ам̣ лаббхати йа̄вадева са̄ман̃н̃апхалависесадассанападха̄натта̄ имисса̄ десана̄йа, тасма̄ там̣ идха адхиппетанти дассетум̣ ‘‘имасмим̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. вуттанайенева̄ти абхикканта̄дӣсу вуттанайенева. нану ‘‘сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гато’’ти етасса уддесасса̄йам̣ ниддесо, атха касма̄ сампаджан̃н̃авасенева виттха̄ро катоти чоданам̣ содхенто ‘‘сампаджа̄нака̄рӣти ча̄’’тиа̄дима̄ха, сатисампайуттассева сампаджа̄насса васена аттхасса видитаббатта̄ евам̣ виттха̄ро катоти вуттам̣ хоти. ‘‘сатисампайуттассева̄’’ти ча имина̄ йатха̄ сампаджан̃н̃асса киччато падха̄ната̄ гахита̄, евам̣ сатийа̄пӣти аттхам̣ дассети, на панетам̣ сатийа̄ сампаджан̃н̃ена саха бха̄ваматтадассанам̣. на хи када̄чи сатирахита̄ н̃а̄н̣аппаватти аттхӣти.

нану ча сампаджан̃н̃авасенева̄йам̣ виттха̄ро, атха касма̄ сатисампайуттасса сампаджан̃н̃асса васена аттхо ведитабботи чоданампи содхети ‘‘сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гатоти етасса хи падасса айам̣ виттха̄ро’’ти имина̄. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гато’’ти евам̣ екато уддит̣т̣хасса аттхасса виттха̄ратта̄ уддесе вийа ниддесепи тадубхайам̣ самадхурабха̄венева гахитанти. имина̄пи хи сатийа̄ сампаджан̃н̃ена самадхуратам̣йева вибха̄вети екато уддит̣т̣хасса аттхасса виттха̄рабха̄вадассанена тадаттхасса сиддхатта̄. ида̄ни вибхан̇ганайена̄пи тадаттхам̣ саматтхетум̣ ‘‘вибхан̇гаппакаран̣е пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. имина̄пи хи сампаджан̃н̃асса вийа сатийа̄петтха падха̄натам̣йева вибха̄вети. таттха ета̄ни пада̄нӣти ‘‘абхикканте пат̣икканте сампаджа̄нака̄рӣ хотӣ’’тиа̄дӣни уддесапада̄ни. вибхатта̄нева̄ти сатийа̄ сампаджан̃н̃ена сампайогамакатва̄ саббат̣т̣ха̄несу висум̣ висум̣ вибхатта̄нийева.

маджджхимабха̄н̣ака̄, пана а̄бхидхаммика̄ (вибха. ат̣т̣ха. 523) ча евам̣ ваданти – еко бхиккху гаччханто ан̃н̃ам̣ чинтенто ан̃н̃ам̣ витаккенто гаччхати, еко каммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ва гаччхати. татха̄ еко тит̣т̣ханто ан̃н̃ам̣ чинтенто ан̃н̃ам̣ витаккенто тит̣т̣хати, еко каммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ва тит̣т̣хати. еко нисӣданто ан̃н̃ам̣ чинтенто ан̃н̃ам̣ витаккенто нисӣдати, еко каммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ва нисӣдати. еко сайанто ан̃н̃ам̣ чинтенто ан̃н̃ам̣ витаккенто сайати, еко каммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ва сайати. еттакена пана гочарасампаджан̃н̃ам̣ на па̄кат̣ам̣ хотӣти чан̇каманена дӣпенти. йо хи бхиккху чан̇камам̣ отаритва̄ чан̇каманакот̣ийам̣ т̣хито паригган̣ха̄ти ‘‘па̄чӣначан̇каманакот̣ийам̣ паватта̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄ паччхимачан̇каманакот̣им̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, паччхимачан̇каманакот̣ийам̣ паватта̄пи па̄чӣначан̇каманакот̣им̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, чан̇каманавемаджджхе паватта̄ убхо кот̣ийо аппатва̄ еттхева нируддха̄, чан̇камане паватта̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄ т̣ха̄нам̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, т̣ха̄не паватта̄ нисаджджам̣, нисаджджа̄йа паватта̄ сайанам̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄’’ти евам̣ паригган̣ханто паригган̣хантойева бхаван̇гам̣ ота̄рети, ут̣т̣хаханто каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ва ут̣т̣хахати. айам̣ бхиккху гата̄дӣсу сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хоти.

евам̣ пана сутте каммат̣т̣ха̄нам̣ авибхӯтам̣ хоти, каммат̣т̣ха̄нам̣ авибхӯтам̣ на ка̄таббам̣, тасма̄ йо бхиккху йа̄ва саккоти, та̄ва чан̇камитва̄ т̣хатва̄ нисӣдитва̄ сайама̄но евам̣ париггахетва̄ сайати ‘‘ка̄йо ачетано, ман̃чо ачетано, ка̄йо на джа̄на̄ти ‘ахам̣ ман̃че сайито’ти, ман̃чопи на джа̄на̄ти ‘майи ка̄йо сайито’ти. ачетано ка̄йо ачетане ман̃че сайито’’ти. евам̣ паригган̣ханто паригган̣хантойева читтам̣ бхаван̇гам̣ ота̄рети, пабуджджханто каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ва пабуджджхати, айам̣ сутте сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хоти.

‘‘ка̄йа̄дикирийа̄ниппхаттанена таммайатта̄, а̄ваджджанакирийа̄самут̣т̣хитатта̄ ча джаванам̣, саббампи ва̄ чхадва̄раппаваттам̣ кирийа̄майапаваттам̣ на̄ма, тасмим̣ сати джа̄гаритам̣ на̄ма хотӣ’’ти паригган̣ханто бхиккху джа̄гарите сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма. апича раттиндивам̣ чха кот̣т̣ха̄се катва̄ пан̃ча кот̣т̣ха̄се джаггантопи джа̄гарите сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хоти.

вимутта̄йатанасӣсена дхаммам̣ десентопи, ба̄ттим̣са тираччха̄накатха̄ паха̄йа дасакатха̄ваттхунисситам̣ саппа̄йакатхам̣ катхентопи бха̄сите сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма.

ат̣т̣хатим̣са̄йа а̄рамман̣есу читтаручийам̣ манасика̄рам̣ паваттентопи дутийаджджха̄нам̣ сама̄паннопи тун̣хӣбха̄ве сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма. дутийан̃хи джха̄нам̣ вачӣсан̇кха̄равирахато висесато тун̣хӣбха̄во на̄ма̄ти. айампи найо пуриманайато висесанайатта̄ идха̄пи а̄харитва̄ ваттаббо. татха̄ хеса абхидхаммат̣т̣хакатха̄дӣсу (вибха. ат̣т̣ха. 523) ‘‘айам̣ панеттха апаропи найо’’ти а̄рабхитва̄ йатха̄вуттанайо вибха̄витоти. ‘‘евам̣ кхо маха̄ра̄джа̄’’тиа̄ди йатха̄ниддит̣т̣хасса аттхасса нигаманам̣, тасма̄ таттха ниддеса̄нурӯпам̣ аттхам̣ дассенто ‘‘ева’’нтиа̄дима̄ха. сатисампайуттасса сампаджан̃н̃асса̄ти хи ниддеса̄нурӯпам̣ аттхавачанам̣. таттха виниччхайо вуттойева. еванти имина̄ вуттаппака̄рена абхиккантапат̣икканта̄дӣсу саттасу т̣ха̄несу паччекам̣ чатуббидхена пака̄рена̄ти аттхо.

сантосакатха̄ван̣н̣ана̄

215. аттхадассанена падассапи вин̃н̃а̄йама̄натта̄ падаманапеккхитва̄ сантосасса аттани аттхита̄йа бхиккху сантут̣т̣хоти павуччатӣти аттхаматтам̣ дассетум̣ ‘‘итарӣтарапаччайасантосена саманна̄гато’’ти вуттам̣. сантуссати на луддхо бхаватӣти хи паданиббачанам̣. апича паданиббачанавасена аттхе вутте йасса сантосасса аттани аттхибха̄вато сантут̣т̣хо на̄ма, со апа̄кат̣оти там̣ па̄кат̣акаран̣аттхам̣ ‘‘итарӣтарапаччайасантосена саманна̄гато’’ти аттхаматтама̄ха, чӣвара̄дике йаттха каттхачи каппийапаччайе сантосена саман̇гӣбхӯтоти аттхо. итара-саддо хи анийамавачано двиккхаттум̣ вуччама̄но йам̣ кин̃чи-саддена сама̄наттхо хоти. тена вуттам̣ ‘‘йаттха каттхачи каппийапаччайе’’ти. атха ва̄ итарам̣ вуччати хӣнам̣ пан̣ӣтато ан̃н̃атта̄, татха̄ пан̣ӣтампи хӣнато ан̃н̃атта̄. ан̃н̃аман̃н̃а̄пеккха̄сиддха̄ хи итарата̄, тасма̄ хӣнена ва̄ пан̣ӣтена ва̄ чӣвара̄дикаппийапаччайена сантосена саман̇гӣбхӯтоти аттхо дат̣т̣хаббо. сантуссати тена, сантуссанаматтанти ва̄ сантосо, татха̄ паватто алобхо, алобхападха̄на̄ ва̄ чатта̄ро кхандха̄. лабханам̣ ла̄бхо, аттано ла̄бхасса анурӯпам̣ сантосо йатха̄ла̄бхасантосо. баланти ка̄йабалам̣, аттано баласса анурӯпам̣ сантосо йатха̄баласантосо. са̄руппанти саппа̄йам̣ патирӯпам̣ бхиккхуно ануччхавиката̄, аттано са̄руппасса анурӯпам̣ сантосо йатха̄са̄руппасантосо.

апаро найо – лаббхатети ла̄бхо, йо йо ла̄бхо йатха̄ла̄бхам̣, итарӣтарапаччайо, йатха̄ла̄бхена сантосо йатха̄ла̄бхасантосо. баласса анурӯпам̣ паваттатӣти йатха̄балам̣, аттано бала̄нуччхавикапаччайо, йатха̄-саддо четтха саса̄дханам̣ анурӯпакирийам̣ вадати, йатха̄ там̣ ‘‘адхичитта’’нти еттха адхи-саддо саса̄дханам̣ адхикаран̣акирийанти. йатха̄балена сантосо йатха̄баласантосо. са̄руппати патирӯпам̣ бхавати, собханам̣ ва̄ а̄ропетӣти са̄руппам̣, йам̣ йам̣ са̄руппам̣ йатха̄са̄руппам̣, бхиккхуно саппа̄йапаччайо, йатха̄са̄руппена сантосо йатха̄са̄руппасантосо. йатха̄вуттам̣ пабхедаманугата̄ ван̣н̣ана̄ пабхедаван̣н̣ана̄.

идха̄ти са̄сане. ан̃н̃ам̣ на паттхетӣти аппаттапаттханабха̄вама̄ха, лабхантопи на ган̣ха̄тӣти паттапаттхана̄бха̄вам̣. пат̣хамена аппаттапаттхана̄бха̄вейева вутте йатха̄ладдхато ан̃н̃асса апаттхана̄ на̄ма аппиччхата̄йапи сийа̄ паваттиа̄ка̄роти аппиччхата̄пасан̇габха̄вато татопи ниваттамева сантосасса сарӯпам̣ дассетум̣ дутийена паттапаттхана̄бха̄во вуттоти дат̣т̣хаббам̣. евамупарипи. пакатидуббалоти а̄ба̄дха̄дивирахепи сабха̄вадуббало. сама̄но сӣла̄дибха̄го йасса̄ти сабха̄го, саха ва̄ сӣла̄дӣхи гун̣абха̄гехи ваттатӣти сабха̄го, ладжджӣпесало бхиккху, тена. там̣ париваттетва̄ти пакатидуббала̄дӣнам̣ гаручӣварам̣ на пха̄субха̄ва̄вахам̣, сарӣракхеда̄вахан̃ча хотӣти пайоджанавасена париваттанам̣ вуттам̣, на атриччхата̄дивасена. атриччхата̄диппака̄рена хи париваттетва̄ лахукачӣварапарибхого сантосавиродхӣ хоти, тасса пана тадабха̄вато йатха̄вуттаппайоджанавасена париваттетва̄ лахукачӣварапарибхогопи на сантосавиродхӣти а̄ха ‘‘лахукена йа̄пентопи сантут̣т̣хова хотӣ’’ти. пайоджанавасена париваттетва̄ лахукачӣварапарибхогопи на та̄ва сантосавиродхӣ, пагева татха̄ апариваттетва̄ парибхогети самбха̄витасса аттхасса дассанаттхан̃хеттха апи-саддаггахан̣ам̣. чӣвараниддесепи ‘‘паттачӣвара̄дӣнам̣ ан̃н̃атара’’нти вачанам̣ йатха̄рутам̣ гахита̄васесапаччайасантосасса чӣварасантосе самавародхита̄дассанаттхам̣. ‘‘тхерако айама̄йасма̄ маллако’’тиа̄дӣсу тхеравоха̄расса пан̃н̃аттиматтепи паваттито дасавассато пабхути чиравассапаббаджитесвева идха паваттин̃а̄панаттхам̣ ‘‘тхера̄нам̣ чирапаббаджита̄на’’нти вуттам̣, тхера̄нанти ва̄ сан̇гхаттхерам̣ вадати. чирапаббаджита̄нанти пана тадавасесе вуд̣д̣хабхиккхӯ. сан̇ка̄ракӯт̣а̄дитоти качаварара̄сиа̄дито. анантака̄нӣти нантака̄ни пилотика̄ни. ‘‘а-ка̄ро четтха нипа̄таматта’’нти (ви. ва. ат̣т̣ха. 1165) вима̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. татха̄ ча̄ху ‘‘нантакам̣ каппат̣о джин̣н̣авасанам̣ ту пат̣аччара’’нти наттхи даса̄сан̇кха̄то анто кот̣и йесанти хи нантака̄ни, на-саддасса ту ана̄десе анантака̄нӣтипи йуджджати. сан̇кетаковида̄нам̣ пана а̄чарийа̄нам̣ татха̄ авуттатта̄ вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣. ‘‘санантака̄нӣ’’типи па̄т̣хо, нантакена саха сам̣сиббита̄ни пам̣сукӯла̄ни чӣвара̄нӣти аттхо. сан̇гха̄т̣инти тин̣н̣ам̣ чӣвара̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ чӣварам̣. тӣн̣ипи хи чӣвара̄ни сан̇гхат̣итатта̄ ‘‘сан̇гха̄т̣ӣ’’ти вуччанти. махаггхам̣ чӣварам̣, бахӯни ва̄ чӣвара̄ни лабхитва̄ та̄ни виссаджджетва̄ тадан̃н̃асса гахан̣ампи махиччхата̄динайе ат̣т̣хатва̄ йатха̄са̄руппанайе ева т̣хитатта̄ на сантосавиродхӣти а̄ха ‘‘тесам̣…пе… дха̄рентопи сантут̣т̣хова хотӣ’’ти. йатха̄са̄руппанайена йатха̄ладдхам̣ виссаджджетва̄ тадан̃н̃агахан̣ампи на та̄ва сантосавиродхӣ, пагева анан̃н̃агахан̣ена йатха̄ладдхассева йатха̄са̄руппам̣ парибхогети самбха̄витасса аттхасса дассанаттхан̃хеттха апи-саддаггахан̣ам̣, евам̣ сесапаччайесупи йатха̄балайатха̄са̄руппаниддесесу апи-саддаггахан̣е адхиппа̄йо ведитаббо.

пакативируддханти сабха̄венева асаппа̄йам̣. саман̣адхаммакаран̣асӣсена саппа̄йапаччайапарийесанам̣, парибхун̃джанан̃ча висесато йуттатаранти аттхантарам̣ вин̃н̃а̄петум̣ ‘‘йа̄пентопӣ’’ти аватва̄ ‘‘саман̣адхаммам̣ каронтопӣ’’ти вуттам̣. миссака̄ха̄ранти тан̣д̣уламугга̄дӣхи на̄на̄видхапуббан̣н̣а̄паран̣н̣ехи миссетва̄ катам̣ а̄ха̄рам̣.

ан̃н̃ампи сена̄сане йатха̄са̄руппасантосам̣ дассенто а̄ха ‘‘йо хӣ’’тиа̄ди. пат̣хаме хи найе йатха̄ладдхасса виссаджджанена, дутийе пана йатха̄паттасса асампат̣иччханена йатха̄са̄руппасантосо вуттоти айаметесам̣ висесо. хи-саддо четтха паккхантараджотако. маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана пи-саддо диссати. ‘‘уттамасена̄санам̣ на̄ма пама̄дат̣т̣ха̄на’’нти ватва̄ таббха̄вамева дассетум̣ ‘‘таттха нисиннасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. нидда̄бхибхӯтасса̄ти тхинамиддоккаманена читтачетасикагелан̃н̃абха̄вато бхаван̇гасантатисан̇кха̄та̄йа нидда̄йа абхибхӯтасса, нидда̄йантасса̄ти аттхо. пат̣ибуджджхатоти татха̄рӯпена а̄рамман̣антарена пат̣ибуджджхантасса пат̣ибуджджханахету ка̄мавитакка̄ па̄тубхавантӣти вуттам̣ хоти. ‘‘пат̣ибуджджханато’’типи хи каттхачи па̄т̣хо диссати. айампӣти пат̣хаманайам̣ упа̄да̄йа вуттам̣.

тесам̣ а̄бхатена̄ти техи тхера̄дӣхи а̄бхатена, тесам̣ ва̄ йена кеначи сантакена̄ти аджджха̄харитва̄ самбандхо. муттахарӣтаканти гомуттапарибха̄витам̣, пӯтибха̄вена ва̄ мочитам̣ чхад̣д̣итам̣ харӣтакам̣, ида̄ни пана поттхакесу ‘‘гомуттахарӣтака’’нти па̄т̣хо, со на пора̄н̣апа̄т̣хо таббан̣н̣ана̄йа (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.215) вируддхатта̄. чатумадхуранти маджджхима̄гамаваре маха̄дхаммасама̄да̄насутте (ма. ни. 1.484 а̄дайо) вуттам̣ дадхимадхусаппипха̄н̣итасан̇кха̄там̣ чатумадхурам̣, екасмин̃ча бха̄джане чатумадхурам̣ т̣хапетва̄ тесу йадиччхаси, там̣ ган̣ха̄хи бхантети аттхо. ‘‘сачасса̄’’тиа̄дина̄ тадубхайасса рогавӯпасаманабха̄вам̣ дассети. буддха̄дӣхи ван̣н̣итанти ‘‘пӯтимуттабхесаджджам̣ нисса̄йа паббаджджа̄’’тиа̄дина̄ (маха̄ва. 73, 128) самма̄самбуддха̄дӣхи пасаттхам̣. аппиччхата̄висит̣т̣ха̄йа сантут̣т̣хийа̄ нийоджанато парамена уккам̣сагатена сантосена сантуссатӣти парамасантут̣т̣хо.

ка̄ман̃ча сантосаппабхеда̄ йатха̄вуттатопи адхикатара̄ чӣваре вӣсати сантоса̄, пин̣д̣апа̄те паннараса, сена̄сане ча паннараса, гила̄напаччайе вӣсатӣти, идха пана сан̇кхепена два̄дасавидхойева сантосо вутто. тададхикатараппабхедо пана чатуран̇гуттаре маха̄арийавам̣сасуттат̣т̣хакатха̄йа (а. ни. ат̣т̣ха. 2.4.28) гахетаббо. тена̄ха ‘‘имина̄ пана̄’’тиа̄ди. евам̣ ‘‘идха маха̄ра̄джа бхиккху сантут̣т̣хо хотӣ’’ти еттха пуггала̄дхит̣т̣ха̄наниддит̣т̣хена сантут̣т̣хападенева сантосаппабхедам̣ дассетва̄ ида̄ни ‘‘ка̄йапариха̄рикена чӣварена куччхипариха̄рикена пин̣д̣апа̄тена̄’’тиа̄ди десана̄нурӯпам̣ тена сантосена сантут̣т̣хасса ануччхавикам̣ паччайаппабхедам̣, тасса ча ка̄йакуччхипариха̄рийабха̄вам̣ вибха̄венто евама̄ха̄ти айаметтха самбандхо. ка̄ман̃часса чӣварапин̣д̣апа̄техева йатха̄ккамам̣ ка̄йакуччхипариха̄рийехи сантут̣т̣хата̄ па̄л̣ийам̣ вутта̄, татха̄пи сесапариккха̄рачатуккена ча вина̄ вичаран̣амайуттам̣, саббаттха ча ка̄йакуччхипариха̄рийата̄ ладдхабба̄ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ айам̣ виниччхайо вуттоти дат̣т̣хаббам̣. дантакат̣т̣хаччхеданава̄сӣти лаккхан̣аматтам̣ тадан̃н̃акиччасса̄пи та̄йа са̄дхетаббатта̄, тена ваккхати ‘‘ман̃чапӣт̣ха̄нам̣ ан̇гапа̄дачӣваракут̣идан̣д̣акасаджджанака̄ле ча̄’’тиа̄ди. вуттампи четам̣ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄су ‘‘на хетам̣ каттхачипи па̄л̣ийама̄гата’’нти.

бандхананти ка̄йабандханам̣. парисса̄ванена парисса̄ванан̃ча, тена саха̄ти ва̄ аттхо. йутто каммат̣т̣ха̄набха̄вана̄сан̇кха̄то його йасса, тасмим̣ ва̄ його йуттоти йуттайого, тасса.

ка̄йам̣ парихаранти посенти, ка̄йасса ва̄ париха̄ро посанаматтам̣ пайоджанаметехӣти ка̄йапариха̄рийа̄ ка-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄. посанан̃четтха вад̣д̣ханам̣, бхаран̣ам̣ ва̄, татха̄ куччхипариха̄рийа̄пи ведитабба̄. бахиддха̄ва ка̄йасса упака̄ракабха̄вена ка̄йапариха̄рийата̄, аджджхохаран̣авасена сарӣрат̣т̣хитийа̄ упака̄ракабха̄вена куччхипариха̄рийата̄ти айаметесам̣ висесо. тена̄ха ‘‘тичӣварам̣ та̄ва̄’’тиа̄ди. ‘‘парихаратӣ’’ти етасса посетӣти аттхавачанам̣. итӣти нидассане нипа̄то, евам̣ вуттанайена ка̄йапариха̄рийам̣ хотӣти ка̄ран̣аджотане ва̄, тасма̄ посанато ка̄йапариха̄рийам̣ хотӣти. евамупарипи. чӣваракан̣н̣ена̄ти чӣварапарийантена.

кут̣ипарибхан̣д̣акаран̣ака̄лети кут̣ийа̄ самантато вилимпанена саммат̣т̣хакаран̣ака̄ле.

ан̇гам̣ на̄ма ман̃чапӣт̣ха̄нам̣ па̄дӯпари т̣хапито падха̄насамбха̄рависесо. йаттха падарасан̃чинанапит̣т̣хиапассайана̄дӣни каронти, йо ‘‘ат̣анӣ’’типи вуччати.

мадхуддумапуппхам̣ мадхукам̣ на̄ма, маккхика̄мадхӯхи катапӯвам̣ ва̄. париккха̄раматта̄ париккха̄рапама̄н̣ам̣. сеййам̣ пависантасса̄ти паччаттхаран̣акун̃чика̄нам̣ та̄дисе ка̄ле парибхуттабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. тена̄ха ‘‘татрат̣т̣хакам̣ паччаттхаран̣а’’нти. аттано сантакабха̄вена паччаттхаран̣а̄дхит̣т̣ха̄нена адхит̣т̣хахитва̄ таттхева сена̄сане тит̣т̣ханакан̃хи ‘‘татрат̣т̣хака’’нти вуччати. викаппанавачанато пана тесаман̃н̃атарасса навамата̄, йатха̄вуттапат̣ипа̄т̣ийа̄ четтха навамабха̄во, на ту тесам̣ татха̄патинийатабха̄вена. касма̄ти че? татха̄йева тесамадха̄ран̣ато. еса найо дасама̄дӣсупи. телам̣ пат̣иса̄метва̄ харита̄ вел̣уна̄л̣иа̄дика̄ телана̄л̣и. нану сантут̣т̣хапуггаладассане сантут̣т̣хова ат̣т̣хапариккха̄рико дассетабботи ануйоге йатха̄рахам̣ тесампи сантут̣т̣хабха̄вам̣ дассенто ‘‘етесу ча̄’’тиа̄дима̄ха. маханто париккха̄расан̇кха̄то бха̄ро етесанти маха̄бха̄ра̄, айам̣ адхуна̄ па̄т̣хо, а̄чарийадхаммапа̄латтхерена пана ‘‘маха̄гаджа̄’’ти па̄т̣хасса дит̣т̣хатта̄ ‘‘дуппосабха̄вена маха̄гаджа̄ вийа̄ти маха̄гаджа̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.215) вуттам̣, на те еттакехи париккха̄рехи ‘‘махиччха̄, асантут̣т̣ха̄, дуббхара̄, ба̄хуллавуттино’’ти ча ваттабба̄ти адхиппа̄йо. йади итарепи сантут̣т̣ха̄ аппиччхата̄дисабха̄ва̄, киметесампи васена айам̣ десана̄ иччхита̄ти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘бхагава̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хапариккха̄рикасса васена имисса̄ десана̄йа иччхитабха̄во катхам̣ вин̃н̃а̄йатӣти ануйогампи апанети ‘‘со хӣ’’тиа̄дина̄, тассева татха̄ паккантабха̄вена ‘‘ка̄йапариха̄рикена чӣварена̄’’тиа̄ди па̄л̣ийа̄ йогйато тасса васена иччхитабха̄во вин̃н̃а̄йатӣти вуттам̣ хоти. вачанӣйасса хетубха̄вадассанена хи ва̄чакасса̄пи хетубха̄во дасситоти. еван̃ча катва̄ ‘‘ити имасса̄’’тиа̄ди ладдхагун̣авачанампи упапаннам̣ хоти. саллахука̄ вутти джӣвика̄ йасса̄ти саллахукавутти, тасса бха̄во саллахукавуттита̄, там̣. ка̄йапа̄риха̄рийена̄ти бха̄ваппадха̄наниддесо, бха̄валопаниддесо ва̄ти дассети ‘‘ка̄йам̣ парихаран̣аматтакена̄’’ти имина̄, ка̄йапосанаппама̄н̣ена̄ти аттхо. татха̄ куччхипариха̄рийена̄ти еттха̄пи. вуттанайена четтха двидха̄ вачанаттхо, т̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.215) пана пат̣хамасса вачанаттхасса хет̣т̣ха̄ вуттатта̄ дутийова идха вуттоти дат̣т̣хаббам̣. мама̄йанатан̣ха̄йа а̄сан̇го. париггахатан̣ха̄йа бандхо. джийа̄муттоти дхануджийа̄йа мутто. йӯтха̄ти хаттхиган̣ато. тидха̄ пабхиннамадо мадахаттхӣ. ванапаббха̄ранти ване паббха̄рам̣.

чатӯсу диса̄су сукхавиха̄рита̄йа сукхавиха̄рат̣т̣ха̄набхӯта̄, ‘‘екам̣ дисам̣ пхаритва̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 3.308; ма. ни. 1.77, 459, 509; 2.309) ва̄ найена брахмавиха̄рабха̄вана̄пхаран̣ат̣т̣ха̄набхӯта̄ чатассо диса̄ етасса̄ти чатуддисо, со ева ча̄туддисо, чатассо ва̄ диса̄ чатуддисам̣, вуттанайена тамасса̄ти ча̄туддисо йатха̄ ‘‘саддхо’’ти. та̄свева диса̄су каттхачипи сатте ва̄ сан̇кха̄ре ва̄ бхайена на пат̣иханати, сайам̣ ва̄ техи на пат̣ихан̃н̃атети аппат̣игхо. сантуссама̄ноти сакена, сантена ва̄, самамева ва̄ туссанако. итарӣтарена̄ти йена кеначи паччайена, учча̄вачена ва̄. паричча сайанти паваттанти ка̄йачитта̄ни, та̄ни ва̄ парисайанти абхибхавантӣти париссайа̄, сӣхабйаггха̄дайо ба̄хира̄, ка̄маччханда̄дайо ча аджджхаттика̄ ка̄йачиттупаддава̄, упайогаттхе четам̣ са̄мивачанам̣. сахита̄ти адхива̄санакхантийа̄, вӣрийа̄дидхаммехи ча йатха̄рахам̣ кханта̄, гаханта̄ ча̄ти аттхо. тхаддхабха̄вакарабхайа̄бха̄вена ачхамбхӣ. еко чарети асаха̄йо ека̄кӣ хутва̄ чаритум̣ вихаритум̣ саккун̣еййа. саматтхане хи еййа-саддо йатха̄ ‘‘ко имам̣ виджат̣айе джат̣а’’нти (сам̣. ни. 1.23) кхаггависа̄н̣акаппата̄йа екавиха̄рӣти дассети ‘‘кхаггависа̄н̣акаппо’’ти имина̄. сан̣т̣ха̄нена кхаггасадисам̣ екамева маттхаке ут̣т̣хитам̣ виса̄н̣ам̣ йасса̄ти кхагго; кхаггасаддена там̣садисависа̄н̣асса гахитатта̄, махим̣саппама̄н̣о мигависесо, йо локе ‘‘пала̄са̄до, ган̣т̣хако’’ти ча вуччати, тасса виса̄н̣ена екӣбха̄вена садисоти аттхо. апича екавиха̄рита̄йа кхаггависа̄н̣акаппоти дассетумпи евам̣ вуттам̣. виттха̄ро панасса̄ аттхо кхаггависа̄н̣асуттаван̣н̣ана̄йам̣, (су. ни. ат̣т̣ха. 1.42) чӯл̣аниддесе (чӯл̣ани. 128) ча вуттанайена ведитаббо.

евам̣ ван̣н̣итанти кхаггависа̄н̣асутте бхагавата̄ татха̄ десана̄йа виваритам̣, тхомитам̣ ва̄. кхаггасса на̄ма мигасса виса̄н̣ена каппо садисо татха̄. каппа-саддо хеттха ‘‘саттхукаппена вата бхо кира са̄вакена саддхим̣ мантайама̄на̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.260) вийа пат̣ибха̄ге ваттати, тасса бха̄во кхаггависа̄н̣акаппата̄, там̣ со а̄паджджатӣти самбандхо.

ва̄та̄бхигха̄та̄дӣхи сийа̄ сакун̣о чхиннапаккхо, асан̃джа̄тапаккхо ва̄, идха пана д̣етум̣ саматтхо сапаккхикова адхиппетоти висесадассанаттхам̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘паккхӣ сакун̣о’’ти вуттам̣, на ту ‘‘а̄ка̄се анталиккхе чан̇каматӣ’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 3.11) вийа парийа̄йаматтадассанаттханти а̄ха ‘‘паккхайутто сакун̣о’’ти. уппататӣти уддхам̣ патати гаччхати, паккхандатӣти аттхо. видхунанта̄ти вибхинданта̄, вича̄лента̄ ва̄. аджджатана̄йа̄ти аджджабха̄ваттха̄йа. татха̄ сва̄тана̄йа̄ти еттха̄пи. аттано паттам̣ ева бха̄ро йасса̄ти сапаттабха̄ро. мама̄йанатан̣ха̄бха̄вена ниссан̇го. париггахатан̣ха̄бха̄вена нирапеккхо. йена ка̄манти йаттха аттано ручи, таттха. бха̄ванапум̣сакам̣ ва̄ етам̣. йена йатха̄ паватто ка̄моти хи йенака̄мо, там̣, йатха̄ка̄манти аттхо.

нӣваран̣аппаха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

216. пуббе вуттассева аттхачатуккасса пуна сампин̣д̣етва̄ катханам̣ киматтханти адхиппа̄йена ануйогам̣ уддхаритва̄ содхети ‘‘со…пе… ким̣ дассетӣ’’тиа̄дина̄. паччайасампаттинти самбха̄рапа̄рипӯрим̣. име чатта̄роти сӣласам̣варо индрийасам̣варо сампаджан̃н̃ам̣ сантосоти пуббе вутта̄ чатта̄ро а̄ран̃н̃икасса самбха̄ра̄. на иджджхатӣти на сампаджджати на сапхало бхавати. на кевалам̣ аниджджханаматтам̣, атха кхо айампи досоти дассети ‘‘тираччха̄нагатехи ва̄’’тиа̄дина̄. ваттаббатам̣ а̄паджджатӣти ‘‘асукасса бхиккхуно аран̃н̃е тираччха̄нагата̄нам̣ вийа, ваначарака̄нам̣ вийа ча нива̄санаматтамева, на пана аран̃н̃ава̄са̄нуччхавика̄ ка̄чи самма̄пат̣ипатти аттхӣ’’ти апава̄давасена вачанӣйабха̄вама̄паджджати, имассаттхасса пана дассанена вируджджханато саддхим̣-саддо на пора̄н̣оти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ а̄ран̃н̃акехи тираччха̄нагатехи, ваначарависабха̄гаджанехи ва̄ саддхим̣ виппат̣ипаттивасена васанӣйабха̄вам̣ а̄паджджати. ‘‘на бхиккхаве пан̣идха̄йа аран̃н̃е ваттхаббам̣, йо васеййа, а̄патти дуккат̣асса̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 223) вийа хи ваттхабба-саддо васитаббапарийа̄йо. татха̄ хи вибхан̇гат̣т̣хакатха̄йампи вуттам̣ ‘‘еварӯпасса хи аран̃н̃ава̄со ка̄л̣амаккат̣ааччхатараччхадӣпимига̄нам̣ ат̣авива̄сасадисо хотӣ’’ти (вибха. ат̣т̣ха. 526) адхиваттха̄ти адхивасанта̄. пат̣хамам̣ бхеравасаддам̣ са̄венти. та̄вата̄ апала̄йантасса хаттхехипи сӣсам̣ пахаритва̄ пала̄пана̄ка̄рам̣ каронтӣти а̄чарийаса̄рипуттаттхерена катхитам̣. евам̣ бйатирекато паччайасампаттийа̄ дасситабха̄вам̣ пака̄сетва̄ ида̄ни анвайатопи пака̄сетум̣ ‘‘йасса панете’’тиа̄ди вуттам̣. катхам̣ иджджхатӣти а̄ха ‘‘со хӣ’’тиа̄ди. ка̄л̣ако тилакоти ван̣н̣авика̄ра̄панарогавасена ан̃н̃аттха парийа̄йавачанам̣. вуттан̃хи –

‘‘дунна̄макан̃ча арисам̣, чхаддико ваматхӯрито;

даватху парита̄потха, тилако тилака̄л̣ако’’ти.

тиласан̣т̣ха̄нам̣ вийа джа̄йатӣти хи тилако, ка̄л̣о хутва̄ джа̄йатӣти ка̄л̣ако. идха пана пан̣н̣аттивӣтиккамасан̇кха̄там̣ тхуллаваджджам̣ ка̄л̣акасадисатта̄ ка̄л̣акам̣, миччха̄вӣтиккамасан̇кха̄там̣ ан̣уматтаваджджам̣ тилакасадисатта̄ тилаканти айам̣ висесо. танти татха̄ уппа̄дитам̣ пӣтим̣. вигатабха̄вена упат̣т̣ха̄нато кхайавайавасена саммасанам̣. кхӣйанат̣т̣хена хи кхайова вигато, випарӣто ва̄ хутва̄ айанат̣т̣хена вайотипи вуччати. арийабхӯми на̄ма локуттарабхӯми. итӣти арийабхӯмиоккаманато, девата̄нам̣ ван̣н̣абхан̣анато ва̄, таттха таттха девата̄нам̣ вачанам̣ сутва̄ тасса йасо паттхат̣оти вуттам̣ хоти, еван̃ча катва̄ хет̣т̣ха̄ вуттам̣ айасапаттхаран̣ампи девата̄нама̄рочанавасена̄ти гахетаббам̣.

вивитта-саддо джанавивекети а̄ха ‘‘сун̃н̃а’’нти. там̣ пана джанасадданиггхоса̄бха̄вена ведитаббам̣ саддакан̣т̣акатта̄ джха̄насса̄ти дассетум̣ ‘‘аппасаддам̣ аппаниггхосанти аттхо’’ти вуттам̣. джанакаггахан̣енева хи идха джан̃н̃ам̣ гахитам̣. татха̄ хи вуттам̣ вибхан̇ге ‘‘йадева там̣ аппаниггхосам̣, тадева там̣ виджанава̄та’’нти (вибха. 533). аппасадданти ча пакатисадда̄бха̄вама̄ха. аппаниггхосанти нагараниггхоса̄дисадда̄бха̄вам̣. ӣдисесу хи бйан̃джанам̣ са̄васесам̣ вийа, аттхо пана ниравасесоти ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣. маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄ван̣н̣ана̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.364) пана а̄чарийадхаммапа̄латтхеро евама̄ха ‘‘аппасаддасса париттапарийа̄йам̣ манаси катва̄ вуттам̣ ‘бйан̃джанам̣ са̄васесам̣ сийа̄’ти. тена̄ха ‘на хи тасса̄’тиа̄ди. аппасаддо панеттха абха̄ваттхотипи сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣ ‘аппа̄ба̄дхатан̃ча сан̃джа̄на̄мӣ’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.225) вийа̄’’ти. таматтхам̣ вибхан̇гапа̄л̣ийа̄ (вибха. 528) сам̣санданто ‘‘етадева̄’’тиа̄дима̄ха. етадева̄ти ча майа̄ сам̣ван̣н̣ийама̄нам̣ ниссаддатам̣ ева̄ти аттхо. сантикепӣти га̄ма̄дӣнам̣ самӣпепи едисам̣ вивиттам̣ на̄ма, пагева дӯрети аттхо. ана̄кин̣н̣анти асан̇кин̣н̣ам̣ асамба̄дхам̣. йасса сена̄санасса саманта̄ га̄вутампи ад̣д̣хайоджанампи паббатагаханам̣ ванагаханам̣ надӣгаханам̣ хоти, на кочи авела̄йа упасан̇камитум̣ саккоти, идам̣ сантикепи ана̄кин̣н̣ам̣ на̄ма. сетӣти сайати. а̄сатӣти нисӣдати. ‘‘еттха̄’’ти имина̄ сена-саддасса, а̄сана-саддасса ча адхикаран̣аттхабха̄вам̣ дассети, ча-саддена ча тадубхайападасса чаттхасама̄сабха̄вам̣. ‘‘тена̄ха̄’’тиа̄дина̄ вибхан̇гапа̄л̣имева а̄харати.

ида̄ни тасса̄йеваттхам̣ сена̄санаппабхедадассанавасена вибха̄ветум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. вибхан̇гапа̄л̣ийам̣ нидассананайена сарӯпато дасситасена̄санассева хи айам̣ вибха̄го. таттха виха̄ро па̄ка̄рапариччхинно сакало а̄ва̄со. ад̣д̣хайого дӣгхапа̄са̄до, ‘‘гарул̣асан̣т̣ха̄напа̄са̄до’’типи ваданти. па̄са̄до чатурассапа̄са̄до. хаммийам̣ мун̣д̣аччхаданапа̄са̄до. ат̣т̣о пат̣ира̄джӯнам̣ пат̣иба̄ханайогго чатупан̃чабхӯмако патиссайависесо. ма̄л̣о екакӯт̣асан̇гахито анекакон̣аванто патиссайависесо. апаро найо – виха̄ро дӣгхамукхапа̄са̄до. ад̣д̣хайого екапассачхаданакагехам̣. тасса кира екапассе бхитти уччатара̄ хоти, итарапассе нӣча̄, тена там̣ екачхаданакам̣ хоти. па̄са̄до а̄йатачатурассапа̄са̄до. хаммийам̣ мун̣д̣аччхаданакам̣ чандикан̇ган̣айуттам̣. гуха̄ кевала̄ паббатагуха̄. лен̣ам̣ два̄рабандхам̣ паббха̄рам̣. сесам̣ вуттанайамева. ‘‘ман̣д̣апоти са̄кха̄ман̣д̣апо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.216) евам̣ а̄чарийадхаммапа̄латтхерена, ан̇гуттарат̣ӣка̄ка̄рена ча а̄чарийаса̄рипуттаттхерена вуттам̣.

вибхан̇гат̣т̣хакатха̄йам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 527) пана виха̄роти саманта̄ париха̄рапатхам̣, антойева ча раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄ни дассетва̄ катасена̄санам̣. ад̣д̣хайоготи супан̣н̣аван̇кагехам̣. па̄са̄доти две кан̣н̣ика̄ни гахетва̄ като дӣгхапа̄са̄до. ат̣т̣оти пат̣ира̄джа̄дипат̣иба̄ханаттхам̣ ит̣т̣хака̄хи като бахалабхиттико чатупан̃чабхӯмако патиссайависесо. ма̄л̣оти бходжанаса̄ла̄садисо ман̣д̣алама̄л̣о. винайат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘екакӯт̣асан̇гахито чатурассапа̄са̄до’’ти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.482-487) вуттам̣. лен̣анти паббатам̣ кхан̣итва̄ ва̄ паббха̄расса аппахонакат̣т̣ха̄не кут̣т̣ам̣ ут̣т̣ха̄петва̄ ва̄ катасена̄санам̣. гуха̄ти бхӯмидари ва̄ йаттха раттиндивам̣ дӣпам̣ ладдхум̣ ват̣т̣ати, паббатагуха̄ ва̄ бхӯмигуха̄ ва̄ти вуттам̣.

там̣ а̄васатхабхӯтам̣ патиссайасена̄санам̣ вихаритаббат̣т̣хена, виха̄рат̣т̣ха̄нат̣т̣хена ча виха̄расена̄санам̣ на̄ма. маса̄рака̄дичатуббидхо ман̃чо. татха̄ пӣт̣хам̣. ун̣н̣абхисиа̄дипан̃чавидха̄ бхиси. сӣсаппама̄н̣ам̣ бимбоханам̣. виттха̄рато видаттхичатуран̇гулата̄, дӣгхато ман̃чавиттха̄раппама̄н̣ата̄ четтха сӣсаппама̄н̣ам̣. маса̄рака̄дӣни ман̃чапӣт̣хабха̄вато, бхисиупадха̄нан̃ча ман̃чапӣт̣хасамбандхато ман̃чапӣт̣хасена̄санам̣. ман̃чапӣт̣хабхӯтан̃хи сена̄санам̣, ман̃чапӣт̣хасамбандхан̃ча са̄ман̃н̃аниддесена, екасесена ва̄ ‘‘ман̃чапӣт̣хасена̄сана’’нти вуччати. а̄чарийаса̄рипуттаттхеропи евамева вадати. а̄чарийадхаммапа̄латтхерена пана ‘‘ман̃чапӣт̣хасена̄сананти ман̃чапӣт̣хан̃чева ман̃чапӣт̣хасамбандхасена̄санан̃ча̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.216) вуттам̣. чимилика̄ на̄ма судха̄парикаммаката̄йа бхӯмийа̄ ван̣н̣а̄нураккхан̣аттхам̣ пат̣акхан̣д̣а̄дӣхи сиббетва̄ ката̄. чаммакхан̣д̣о на̄ма сӣхабйаггхадӣпитараччхачамма̄дӣсупи йам̣ кин̃чи чаммам̣. ат̣т̣хакатха̄су (па̄чи. ат̣т̣ха. 112; ви. сан̇га. ат̣т̣ха. 82) хи сена̄санапарибхоге пат̣иккхиттачаммам̣ на диссати. тин̣асантха̄роти йесам̣ кесан̃чи тин̣а̄нам̣ сантха̄ро. есева найо пан̣н̣асантха̄репи. чимилика̄ди бхӯмийам̣ сантхаритаббата̄йа сантхатасена̄санам̣. йаттха ва̄ пана бхиккхӯ пат̣иккамантӣти т̣хапетва̄ ва̄ ета̄ни ман̃ча̄дӣни йаттха бхиккхӯ саннипатанти, саббаметам̣ сена̄санам̣ на̄ма̄ти евам̣ вуттам̣ авасесам̣ руккхамӯла̄дипат̣иккамитаббат̣т̣ха̄нам̣ абхисан̇кхаран̣а̄бха̄вато кевалам̣ сайанасса, ниссаджджа̄йа ча ока̄сабхӯтатта̄ ока̄сасена̄санам̣. сена̄санаггахан̣ена̄ти ‘‘вивиттам̣ сена̄сана’’нти имина̄ сена̄санасаддена вивиттасена̄санасса ва̄ а̄да̄нена, вачанена ва̄ гахитамева са̄ман̃н̃аджотана̄йа висесе ават̣т̣ха̄нато, висесаттхина̄ ча висесасса пайуджджитаббато.

йадевам̣ касма̄ ‘‘аран̃н̃а’’нтиа̄ди пуна вуттанти ануйогена ‘‘идха панасса̄’’тиа̄дима̄ха. евам̣ гахитесупи сена̄санесу йатха̄вуттасса бхиккхуно ануччхавикамева сена̄санам̣ дассетука̄матта̄ пуна евам̣ вуттанти адхиппа̄йо. ‘‘бхиккхунӣнам̣ васена а̄гата’’нти идам̣ винайе а̄гатамева сандха̄йа вуттам̣, на абхидхамме. винайе хи ган̣амха̄охӣйанасиккха̄паде (па̄чи. 691) бхиккхунӣнам̣ а̄ран̃н̃акадхутан̇гасса пат̣иккхиттатта̄ идампи ча та̄сам̣ аран̃н̃ам̣ на̄ма, на пана пан̃чадханусатикам̣ паччхимам̣ аран̃н̃амева сена̄санам̣, идампи ча та̄сам̣ ган̣амха̄охӣйана̄паттикарам̣, на ту пан̃чадханусатика̄димева аран̃н̃ам̣. вуттан̃хи таттха –

‘‘ека̄ ва̄ ган̣амха̄ охӣйеййа̄ти ага̄маке аран̃н̃е дутийика̄йа бхиккхунийа̄ дассанӯпача̄рам̣ ва̄ саванӯпача̄рам̣ ва̄ виджахантийа̄ а̄патти тхуллаччайасса, виджахите а̄патти сан̇гха̄дисесасса̄’’ти.

винайат̣т̣хакатха̄супи (па̄чи. ат̣т̣ха. 692) хи татха̄ва аттхо вуттоти. абхидхамме пана ‘‘аран̃н̃анти никкхамитва̄ бахи индакхӣла̄ саббаметам̣ аран̃н̃а’’нти (вибха. 529) а̄гатам̣. винайасуттанта̄ хи убхопи парийа̄йадесана̄ на̄ма, абхидхаммо пана ниппарийа̄йадесана̄, тасма̄ йам̣ на га̄мападесантогадхам̣, там̣ аран̃н̃анти ниппарийа̄йена дассетум̣ татха̄ вуттам̣. индакхӣла̄ бахи никкхамитва̄ йам̣ т̣ха̄нам̣ паваттам̣, саббаметам̣ аран̃н̃ам̣ на̄ма̄ти четтха аттхо. а̄ран̃н̃акам̣ на̄ма…пе… паччхиманти идам̣ пана суттантанайена а̄ран̃н̃акасиккха̄паде (па̄ра̄. 652) а̄ран̃н̃икам̣ бхиккхум̣ сандха̄йа вуттам̣ имасса бхиккхуно анурӯпам̣, тасма̄ висуддхимагге дхутан̇ганиддесе (висуддхи. 1.19) йам̣ тасса лаккхан̣ам̣ вуттам̣, там̣ йуттамева, ато таттха вуттанайена гахетаббанти адхиппа̄йо.

сандаччха̄йанти сӣтаччха̄йам̣. тена̄ха ‘‘таттха хӣ’’тиа̄ди. руккхамӯланти руккхасамӣпам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘йа̄вата̄ маджджханхике ка̄ле саманта̄ чха̄йа̄ пхарати, нива̄те пан̣н̣а̄ни нипатанти, етта̄вата̄ руккхамӯла’’нти. паббатанти суддхапа̄са̄н̣асуддхапам̣суубхайамиссакавасена тивидхопи паббато адхиппето, на сила̄майо ева. села-саддо пана ависесато паббатапарийа̄йоти катва̄ евам̣ вуттам̣. ‘‘таттха хӣ’’тиа̄дина̄ тадубхайасса анурӯпатам̣ дассети. диса̄су кха̄йама̄на̄сӯти дасасу диса̄су абхимукхӣбха̄вена диссама̄на̄су. татха̄рӯпенапи ка̄ран̣ена сийа̄ читтасса екаггата̄ти етам̣ вуттам̣, саббадиса̄хи а̄гатена ва̄тена бӣджийама̄набха̄вахетудассанаттханти кечи. кам̣ вуччати удакам̣ пипа̄савиноданасса ка̄ракатта̄. ‘‘йам̣ надӣтумбантипи надӣкун̃джантипи ваданти, там̣ кандаранти апаббатападесепи видугганадӣниваттанападесам̣ кандаранти дассетӣ’’ти (вибха. мӯлат̣ӣ. 530) а̄чарийа̄нандаттхеро, тенева вин̃н̃а̄йати ‘‘надӣтумбанадӣкун̃джасадда̄ надӣниваттанападесава̄чака̄’’ти. надӣниваттанападесо ча на̄ма надийа̄ никкхаманаудакена пуна ниваттитва̄ гато видуггападесо. ‘‘апаббатападесепӣ’’ти ваданто пана ат̣т̣хакатха̄йам̣ нидассанаматтена пат̣хамам̣ паббатападесанти вуттам̣, йатха̄вутто пана надӣпадесопи кандаро ева̄ти дассети.

‘‘таттха хӣ’’тиа̄дина̄пи нидассанаматтенева тасса̄нурӯпабха̄вама̄ха. усса̄петва̄ти пун̃джам̣ катва̄. ‘‘двиннам̣ паббата̄нампи а̄саннатаре т̣хита̄нам̣ оварака̄дисадисам̣ виварам̣ хоти, екасмим̣йева пана паббате уман̇гасадиса’’нти ваданти а̄чарийа̄. екасмим̣йева хи уман̇гасадисам̣ антолен̣ам̣ хоти упари пат̣иччханнатта̄, на двӣсу татха̄ аппат̣иччханнатта̄, тасма̄ ‘‘уман̇гасадиса’’нти идам̣ ‘‘екасмим̣ йева̄’’ти имина̄ самбандханӣйам̣. ‘‘маха̄вивара’’нти идам̣ пана убхайехипи. уман̇гасадисанти ча ‘‘судун̇га̄садиса’’нти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.216) а̄чарийена вуттам̣. судун̇га̄ти хи бхӯмигхарассетам̣ адхивачанам̣, ‘‘там̣ гахетва̄ судун̇га̄йа равантам̣ йаккхинӣ кхипӣ’’тиа̄дӣсу вийа. манусса̄нам̣ анупача̄рат̣т̣ха̄нанти пакатисан̃ча̄равасена мануссехи на сан̃чаритаббат̣т̣ха̄нам̣. кассанаваппана̄дивасена хи пакатисан̃ча̄рапат̣иккхепо идха̄дхиппето. тена̄ха ‘‘йаттха на касанти на вапантӣ’’ти. а̄дисаддена пана ‘‘ванапаттханти ванасан̣т̣ха̄наметам̣ сена̄сана̄нам̣ адхивачанам̣, ванапаттханти бхӣсанака̄наметам̣, ванапаттханти саломахам̣са̄наметам̣, ванапаттханти парийанта̄наметам̣, ванапаттханти на мануссӯпача̄ра̄наметам̣ сена̄сана̄нам̣ адхивачана’’нти (вибха. 531) имам̣ вибхан̇гапа̄л̣исесам̣ сан̇ган̣ха̄ти. паттхоти хи паббатасса сама̄набхӯми, йо ‘‘са̄нӯ’’типи вуччати, тассадисатта̄ пана манусса̄намасан̃чаран̣абхӯтам̣ ванам̣, тасма̄ паттхасадисам̣ ванам̣ ванапаттхоти висесанапаранипа̄то дат̣т̣хаббо. саббесам̣ сабба̄су диса̄су абхимукхо ока̄со аббхока̄соти а̄ха ‘‘аччханна’’нти, кеначи чхаданена антамасо руккхаса̄кха̄йапи на чха̄дитанти аттхо. дан̣д̣ака̄нам̣ упари чӣварам̣ чха̄детва̄ ката̄ чӣваракут̣и. никкад̣д̣хитва̄ти нӣхаритва̄. антопаббха̄рален̣асадисо пала̄лара̄сийева адхиппето, итаратха̄ тин̣апан̣н̣асантха̄расан̇гопи сийа̄ти вуттам̣ ‘‘паббха̄рален̣асадисе а̄лайе’’ти, паббха̄расадисе, лен̣асадисе ва̄ти аттхо. гаччхагумба̄дӣнампӣти пи-саддена пуриманайам̣ сампин̣д̣ети.

пин̣д̣апа̄тасса парийесанам̣ пин̣д̣апа̄то уттарападалопена, тато пат̣икканто пин̣д̣апа̄тапат̣иккантоти а̄ха ‘‘пин̣д̣апа̄тапарийесанато пат̣икканто’’ти. паллан̇канти еттха пари-саддо ‘‘самантато’’ти етасмим̣ аттхе, тасма̄ парисамантато ан̇канам̣ а̄санам̣ паллан̇ко ра-ка̄расса ла-ка̄рам̣, двибха̄ван̃ча катва̄ йатха̄ ‘‘палибуддхо’’ти, (ми. па. 6.3.6) самантабха̄во ча ва̄морум̣, даккхин̣орун̃ча самам̣ т̣хапетва̄ убхиннам̣ па̄да̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃асамбандханакаран̣ам̣. тена̄ха ‘‘самантато ӯрубаддха̄сана’’нти. ӯрӯнам̣ бандханавасена нисаджджа̄ва идха паллан̇ко, на а̄харимехи ва̄л̣ехи катоти вуттам̣ хоти. а̄бхуджитва̄ти ча йатха̄ паллан̇кавасена нисаджджа̄ хоти, татха̄ убхо па̄де а̄бхугге самин̃джите катва̄, там̣ пана убхиннам̣ па̄да̄нам̣ татха̄бандхата̄каран̣амева̄ти а̄ха ‘‘бандхитва̄’’ти. уджум̣ ка̄йанти еттха ка̄йа-саддо упаримака̄йависайо хет̣т̣химака̄йасса ануджукам̣ т̣хапанасса нисаджджа̄вачаненева вин̃н̃а̄питатта̄ти вуттам̣ ‘‘упаримам̣ сарӣрам̣ уджум̣ т̣хапетва̄’’ти. там̣ пана упаримака̄йасса уджукам̣ т̣хапанам̣ сарӯпато дассети ‘‘ат̣т̣ха̄раса̄’’тиа̄дина̄, ат̣т̣ха̄расаннам̣ пит̣т̣хикан̣т̣акат̣т̣хика̄нам̣ кот̣ийа̄ кот̣им̣ пат̣ипа̄данамева татха̄ т̣хапананти адхиппа̄йо.

ида̄ни татха̄ т̣хапанасса пайоджанам̣ дассенто ‘‘еван̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха еванти татха̄ т̣хапане сати, имина̄ ва̄ татха̄т̣хапанахетуна̄. на пан̣амантӣти на онаманти. ‘‘атхасса̄’’тиа̄ди пана парампарапайоджанадассанам̣. атха̄ти евам̣ анонамане. ведана̄ти пит̣т̣хигила̄на̄диведана̄. на парипататӣти на вигаччхати вӣтхим̣ на вилан̇гхети. тато ева пуббена̄парам̣ висесаппаттийа̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ вуддхим̣ пха̄тим̣ вепуллам̣ упагаччхати. парисаддо четтха абхисаддапарийа̄йо абхимукхаттхоти вуттам̣ ‘‘каммат̣т̣ха̄на̄бхимукха’’нти, бахиддха̄ путхутта̄рамман̣ато нива̄ретва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣йева пураккхатва̄ти аттхо. парисаддасса самӣпаттхатам̣ дассети ‘‘мукхасамӣпе ва̄ катва̄’’ти имина̄, мукхасса самӣпе вийа читте нибаддхам̣ упат̣т̣ха̄панавасена катва̄ти вуттам̣ хоти. парисаддасса самӣпаттхатам̣ вибхан̇гапа̄л̣ийа̄ (вибха. 537) са̄дхетум̣ ‘‘тенева̄’’тиа̄ди вуттам̣. на̄сикаггети на̄сапут̣агге. мукханимиттам̣ на̄ма уттарот̣т̣хасса вемаджджхаппадесо, йаттха на̄сикава̄то пат̣ихан̃н̃ати.

еттха ча йатха̄ ‘‘вивиттам̣ сена̄санам̣ бхаджатӣ’’тиа̄дина̄ (вибха. 508) бха̄вана̄нурӯпам̣ сена̄санам̣ дасситам̣, евам̣ ‘‘нисӣдатӣ’’ти имина̄ алӣна̄нуддхаччапаккхико санто ирийа̄патхо дассито, ‘‘паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄’’ти имина̄ нисаджджа̄йа дал̣хабха̄во, ‘‘паримукхам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄’’ти имина̄ а̄рамман̣апариггахан̣ӯпа̄йоти. пари-саддо париггахат̣т̣хо ‘‘парин̣а̄йика̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. 16) вийа. мукха-саддо ниййа̄нат̣т̣хо ‘‘сун̃н̃атавимоккхамукха’’нтиа̄дӣсу вийа. пат̣ипаккхато никкхаманамева хи ниййа̄нам̣. асаммосанабха̄во упат̣т̣ха̄нат̣т̣хо. татра̄ти пат̣исамбхида̄найе. париггахитаниййа̄нанти саббатха̄ гахита̄саммосата̄йа париггахитам̣, париччаттасаммосапат̣ипаккхата̄йа ча ниййа̄нам̣ сатим̣ катва̄, парамам̣ сатинепаккам̣ упат̣т̣хапетва̄ти вуттам̣ хоти. айам̣ а̄чарийадхаммапа̄латтхерасса, а̄чарийаса̄рипуттаттхерасса ча мати. атха ва̄ ‘‘ка̄йа̄дӣсу сут̣т̣хупаваттийа̄ париггахитам̣, тато ева ча ниййа̄набха̄вайуттам̣, ка̄йа̄дипариггахан̣ан̃а̄н̣асампайуттата̄йа ва̄ париггахитам̣, татойева ча ниййа̄набхӯтам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ти аттхо’’ти айам̣ а̄чарийа̄нандаттхерасса (вибха. мӯлат̣ӣ. 537) мати.

217. абхиджджха̄йати гиджджхати абхикан̇кхати ета̄йа̄ти абхиджджха̄, ка̄маччханданӣваран̣ам̣. луччанат̣т̣хена̄ти бхиджджанат̣т̣хена, кхан̣е кхан̣е бхиджджанат̣т̣хена̄ти аттхоти а̄чарийадхаммапа̄латтхерена, (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.217) ан̇гуттарат̣ӣка̄ка̄рена ча а̄чарийаса̄рипуттаттхерена вуттам̣. суттесу ча диссати ‘‘луччатӣти кхо бхиккху локоти вуччати. кин̃ча луччати? чаккху кхо бхиккху луччати, рӯпа̄ луччанти, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ луччатӣ’’тиа̄ди. (сам̣. ни. 4.82) абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣, (дха. са. ат̣т̣ха. 7-13) пана идха ча адхуна̄ поттхаке ‘‘луччанапалуччанат̣т̣хена̄’’ти ликхитам̣. таттха луччанамева палуччанапарийа̄йена висесетва̄ вуттам̣. лучасаддо хи апеккхана̄диаттхопи бхавати ‘‘олокетӣ’’тиа̄дӣсу, бхиджджанапабхиджджанат̣т̣хена̄ти аттхо. вам̣саттхапака̄синийам̣ пана вуттам̣ ‘‘кхан̣абхан̇гавасена луччанасабха̄вато, чутибхан̇гавасена ча палуччанасабха̄вато локо на̄ма̄’’ти (вам̣саттхапака̄синийам̣ на̄ма маха̄вам̣сат̣ӣка̄йам̣ пат̣хамапариччхеде пан̃чамага̄тха̄ ван̣н̣ана̄йам̣) кечи пана ‘‘бхиджджанауппаджджанат̣т̣хена̄’’ти аттхам̣ ваданти. а̄хаччабха̄ситавачанаттхена вируджджханато, лучасаддасса ча ануппа̄дава̄чакатта̄ айуттамеветам̣. апича а̄чарийехипи ‘‘луччанапалуччанат̣т̣хена̄’’ти па̄т̣хамева уллин̇гетва̄ татха̄ аттхо вутто сийа̄, паччха̄ пана парампара̄бхатавасена пама̄далекхатта̄ таттха таттха на дит̣т̣хоти дат̣т̣хаббам̣, на луччати на палуччатӣти йо гахитопи татха̄ на хоти, свева локо, аничча̄нупассана̄йа ва̄ луччати бхиджджати винассатӣти гахетаббова локоти там̣гахан̣арахита̄нам̣ локуттара̄нам̣ наттхи локата̄, дуккхасаччам̣ ва̄ локоти вуттам̣ ‘‘пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ локо’’ти. евам̣ таттха таттха вачанатопи йатха̄вутто кесан̃чи аттхо на йуттоти.

тасма̄ти пан̃чупа̄да̄наккхандха̄намева локабха̄вато. виккхамбханавасена̄ти еттха виккхамбханам̣ тадан̇гаппаха̄навасенева ануппа̄данам̣ аппаваттанам̣, на пана виккхамбханаппаха̄навасена пат̣ипаккха̄нам̣ сут̣т̣хупахӣнам̣. ‘‘пахӣнатта̄’’ти хи татха̄пахӣнасадисатам̣ ева сандха̄йа вуттам̣. касма̄ти че? джха̄насса анадхигататта̄. евам̣ пана пуббабха̄габха̄вана̄йа татха̄ паха̄натойеветам̣ читтам̣ вигата̄бхиджджхам̣ на̄ма, на ту чаккхувин̃н̃а̄н̣амива сабха̄вато абхиджджха̄вирахитатта̄ти дассетум̣ ‘‘на чаккхувин̃н̃а̄н̣асадисена̄’’ти вуттам̣. йатха̄ танти еттха танти нипа̄таматтам̣, там̣ читтам̣ ва̄. адхуна̄ мун̃чанасса, ана̄гате ча пуна ана̄да̄насса каран̣ам̣ парисодханам̣ на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. йатха̄ ча имасса читтасса пуббабха̄габха̄вана̄йа парисодхитатта̄ вигата̄бхиджджхата̄, евам̣ абйа̄панната̄, вигататхинамиддхата̄, ануддхатата̄, ниббичикиччхата̄ ча ведитабба̄ти нидассенто ‘‘бйа̄па̄дападосам̣ паха̄йа̄тиа̄дӣсупи есева найо’’ти а̄ха. пӯтикумма̄са̄дайоти а̄бхидосикайавакумма̄са̄дайо. пуримапакатинти парисуддхапан̣д̣арасабха̄вам̣, имина̄ вика̄рама̄паджджатӣти аттхам̣ дассети. вика̄ра̄паттийа̄ти пуримапакативиджаханасан̇кха̄тена вика̄рама̄паджджанена. ‘‘убхайа’’нтиа̄дина̄ тулйаттхасама̄сабха̄вама̄ха. ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе читтасса акаллата̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1162; вибха. 546) тхинасса, ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе ка̄йасса акаллата̄’’тиа̄дина̄ ча миддхасса абхидхамме ниддит̣т̣хатта̄ ‘‘тхинам̣ читтагелан̃н̃ам̣, миддхам̣ четасикагелан̃н̃а’’нти вуттам̣. сатипи хи тхинамиддхасса ан̃н̃аман̃н̃ам̣ авиппайоге читтака̄йалахута̄дӣнам̣ вийа читтачетасика̄нам̣ йатха̄ккамам̣ там̣там̣висесасса йа̄ тесам̣ акаллата̄дӣнам̣ висесапаччайата̄, айаметесам̣ сабха̄воти дат̣т̣хаббам̣. дит̣т̣ха̄локо на̄ма пассито раттим̣ чанда̄локадӣпа̄локаукка̄лока̄ди, дива̄ ча сӯрийа̄лока̄ди. раттимпи дива̄пи тасса сан̃джа̄нанасаматтха̄ сан̃н̃а̄ а̄локасан̃н̃а̄, тасса̄ ча вигатанӣваран̣а̄йа парисуддха̄йа аттхита̄ идха адхиппета̄. атисайаттхависит̣т̣хасса хи аттхиаттхасса авабодхако айамӣка̄роти дассенто ‘‘раттимпӣ’’тиа̄дима̄ха, вигататхинамиддхабха̄васса ка̄ран̣атта̄ четам̣ вуттам̣. суттесу па̄кат̣ова̄йаматтхо.

саратӣти сато, сампаджа̄на̄тӣти сампаджа̄ноти евам̣ пуггаланиддесоти дассети ‘‘сатийа̄ ча н̃а̄н̣ена ча саманна̄гато’’ти имина̄. сантесупи ан̃н̃есу вӣрийасама̄дхиа̄дӣсу касма̄ идамева убхайам̣ вуттам̣, вигата̄бхиджджха̄дӣсу ва̄ идам̣ убхайам̣ аватва̄ касма̄ идхева вуттанти ануйогамапанетум̣ ‘‘идам̣ убхайа’’нтиа̄ди вуттам̣, пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена ниддит̣т̣хасатисампаджан̃н̃асан̇кха̄там̣ идам̣ убхайанти аттхо. атиккамитва̄ т̣хитоти та-саддасса атӣтаттхатам̣ а̄ха, пуббабха̄габха̄вана̄йа паджаханамева ча атиккаманам̣. ‘‘катхам̣ идам̣ катхам̣ ида’’нти паваттатӣти катхам̣катха̄, вичикиччха̄, са̄ етасса аттхӣти катхам̣катхӣ, на катхам̣катхӣ акатхам̣катхӣ, ниббичикиччхоти вачанаттхо, аттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘катхам̣ идам̣ катхам̣ ида’нти евам̣ наппаваттатӣти акатхам̣катхӣ’’ти вуттам̣. ‘‘кусалесу дхаммесӯ’’ти идам̣ ‘‘акатхам̣катхӣ’’ти имина̄ самбаджджхитаббанти а̄ха ‘‘на вичикиччхати, на кан̇кхатӣти аттхо’’ти. вачанаттхалаккхан̣а̄дибхедатоти еттха а̄дисаддена паччайапаха̄напаха̄йака̄дӣнампи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. тепи хи пабхедато ваттабба̄ти.

218. вад̣д̣хийа̄ гахитам̣ дханам̣ ин̣ам̣ на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘вад̣д̣хийа̄ дханам̣ гахетва̄’’ти. вигато анто бйанто, со йасса̄ти бйантӣ. тена̄ха ‘‘вигатанта’’нти, вирахитада̄таббаин̣апарийантам̣ кареййа̄ти четасса аттхо. тесанти вад̣д̣хийа̄ гахита̄нам̣ ин̣адхана̄нам̣. парийанто на̄ма тадуттари да̄таббаин̣асесо. наттхи ин̣амасса̄ти ан̣ан̣о. тасса бха̄во а̄н̣ан̣йам̣. тамева нида̄нам̣ а̄н̣ан̣йанида̄нам̣, а̄н̣ан̣йахету а̄н̣ан̣йака̄ран̣а̄ти аттхо. а̄н̣ан̣йамева хи нида̄нам̣ ка̄ран̣амасса̄ти ва̄ а̄н̣ан̣йанида̄нам̣, ‘‘па̄моджджам̣ соманасса’’нти имехи самбандхо. ‘‘ин̣апалибодхато муттомхӣ’’ти балавапа̄моджджам̣ лабхати. ‘‘джӣвика̄нимиттампи ме авасит̣т̣хам̣ аттхӣ’’ти соманассам̣ адхигаччхати.

219. висабха̄гаведана̄ на̄ма дуккхаведана̄. са̄ хи кусалавипа̄касанта̄насса виродхибха̄вато сукхаведана̄йа висабха̄га̄, тасса̄ уппаттийа̄ каран̣абхӯта̄йа. какаченева̄ти какачена ива. чатуирийа̄патханти чатуббидхампи ирийа̄патхам̣. бйа̄дхито хи йатха̄ т̣ха̄нагаманесу асаматтхо, евам̣ нисаджджа̄дӣсупи. а̄ба̄дхетӣти пӣл̣ети. ва̄та̄дӣнам̣ вика̄рабхӯта̄ висама̄ваттха̄йева ‘‘а̄ба̄дхо’’ти вуччати. тена̄ха ‘‘там̣самут̣т̣ха̄нена дуккхена дуккхито’’ти, а̄ба̄дхасамут̣т̣ха̄нена дуккхаведана̄сан̇кха̄тена дуккхена дуккхито дуккхасаманна̄гатоти аттхо. дуккхаведана̄йа пана а̄ба̄дхабха̄вена а̄димхи ба̄дхатӣти а̄ба̄дхоти катва̄ а̄ба̄дхасан̇кха̄тена мӯлабйа̄дхина̄ а̄ба̄дхико, апара̄парам̣ сан̃джа̄тадуккхасан̇кха̄тена анубандхабйа̄дхина̄ дуккхитоти аттхо гахетаббо. еван̃хи сати дуккхаведана̄васена вуттасса дуккхитападасса а̄ба̄дхикападена висеситаббата̄ па̄кат̣а̄ хотӣти айаметтха а̄чарийадхаммапа̄латтхерена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.219) вуттанайо. адхикам̣ маттам̣ пама̄н̣ам̣ адхиматтам̣, ба̄л̣хам̣, адхиматтам̣ гила̄но дха̄тусан̇кхайена париккхӣн̣асарӣроти адхиматтагила̄но. адхиматтабйа̄дхипаретата̄йа̄ти адхиматтабйа̄дхипӣл̣итата̄йа. на руччеййа̄ти на руччетха, камматтхападан̃четам̣ ‘‘бхаттан̃часса̄’’ти еттха ‘‘асса̄’’ти каттудассанато. матта̄саддо анаттхакоти вуттам̣ ‘‘баламатта̄ти баламева̄’’ти, аппаматтакам̣ ва̄ балам̣ баламатта̄. тадубхайанти па̄моджджам̣, соманассан̃ча. лабхетха па̄моджджам̣ ‘‘рогато муттомхӣ’’ти. адхигаччхеййа соманассам̣ ‘‘аттхи ме ка̄йабала’’нти па̄л̣ийа̄ аттхо.

220. ка̄кан̣икаматтам̣ на̄ма ‘‘екагун̃джаматта’’нти ваданти. ‘‘дийад̣д̣хавӣхиматта’’нти винайат̣ӣка̄йам̣ вуттам̣. апича кан̣а-саддо кун̣д̣аке –

‘‘акан̣ам̣ атхусам̣ суддхам̣, сугандхам̣ тан̣д̣улаппхалам̣;

тун̣д̣икӣре пачитва̄на, тато бхун̃джанти бходжана’’нти. (дӣ. ни. 3.281) а̄дӣсу вийа;

‘‘кан̣о ту кун̣д̣ако бхаве’’ти (абхидха̄не бхакан̣д̣е чатуббан̣н̣авагге 454 га̄тха̄) хи вуттам̣. аппако пана кан̣о ка̄кан̣оти вуччати йатха̄ ‘‘ка̄лаван̣а’’нти, тасма̄ ка̄кан̣ова пама̄н̣амасса̄ти ка̄кан̣икам̣, ка̄кан̣икамева ка̄кан̣икаматтам̣, кхуддакакун̣д̣акаппама̄н̣амева̄ти аттхо дат̣т̣хаббо. еван̃хи сати ‘‘ра̄джада̄йо на̄ма ка̄кан̣икаматтам̣ на ват̣т̣ати, ад̣д̣хама̄саггханикам̣ мам̣сам̣ детӣ’’ти (джа̄. ат̣т̣ха. 6.уман̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄йа) вуттена уман̇гаджа̄такавачанена ча авируддхам̣ хоти. вайоти кхайо бхан̇го, тасса ‘‘бандхана̄ муттомхӣ’’ти а̄ваджджайато тадубхайам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘лабхетха па̄моджджам̣, адхигаччхеййа соманасса’’нти. вачана̄васесам̣ сандха̄йа ‘‘сесам̣ вуттанайенева̄’’тиа̄ди вуттам̣. вуттанайенева̄ти ча пат̣хамадутийападесу вуттанайенева. саббападесӯти татийа̄дӣсу тӣсу кот̣т̣ха̄сесу. екеко хи упама̄паккхо ‘‘пада’’нти вутто.

221-222. адхӣноти а̄йатто, на серибха̄вайутто. тена̄ха ‘‘аттано ручийа̄ кин̃чи ка̄тум̣ на лабхатӣ’’ти. евамитарасмимпи. йена гантука̄мо, тена ка̄мам̣ гамо на хотӣти сапа̄т̣хасесайоджанам̣ дассетум̣ ‘‘йена̄’’тиа̄ди вуттам̣. ка̄манти четам̣ бха̄ванапум̣сакавачанам̣, ка̄мена ва̄ иччха̄йа гамо ка̄мам̣гамо ниггахӣта̄гамена. да̄сабйа̄ти еттха бйа-саддасса бха̄ваттхатам̣ дассети ‘‘да̄сабха̄ва̄’’ти имина̄. апара̄дхӣната̄йа аттано бхуджо вийа сакичче еситаббо песитабботи бхуджиссо, сайам̣васӣти ниббачанам̣. ‘‘бхуджо на̄ма аттано йатха̄сукхам̣ винийого, со иссо иччхитаббо еттха̄ти бхуджиссо, асса̄мико’’ти мӯлапан̣н̣а̄сакат̣ӣка̄йам̣ вуттам̣. аттхаматтам̣ пана дассенто ‘‘аттано сантако’’ти а̄ха, атта̄ва аттано сантако, на парасса̄ти вуттам̣ хоти. анудаката̄йа кам̣ па̄нӣйам̣ та̄ренти еттха̄ти канта̄ро, аддха̄насаддо ча дӣгхапарийа̄йоти вуттам̣ ‘‘нирудакам̣ дӣгхамагга’’нти.

223. сеса̄нӣти бйа̄па̄да̄дӣни. татра̄ти дассане. айанти ида̄ни вуччама̄на̄ садисата̄, йена ин̣а̄дӣнам̣ упама̄бха̄во, ка̄маччханда̄дӣнан̃ча упамеййабха̄во хоти, со несам̣ упамопамеййасамбандхо садисата̄ти дат̣т̣хаббам̣. техӣти парехи ин̣аса̄микехи. кин̃чи пат̣иба̄хитунти пхарусавачана̄дикам̣ кин̃чипи пат̣иседхетум̣ на саккоти ин̣ам̣ да̄тумасаккун̣атта̄. касма̄ти вуттам̣ ‘‘титиккха̄ка̄ран̣а’’нтиа̄ди, ин̣асса титиккха̄ка̄ран̣атта̄ти аттхо. йо йамхи ка̄маччхандена раджджатӣти йо пуггало йамхи ка̄маччхандасса ваттхубхӯте пуггале ка̄маччхандена раджджати. тан̣ха̄сахагатена там̣ ваттхум̣ ган̣ха̄тӣти тан̣ха̄бхӯтена ка̄маччхандена там̣ ка̄маччхандасса ваттхубхӯтам̣ пуггалам̣ ‘‘мамета’’нти ган̣ха̄ти. сахагатасаддо хеттха таббха̄ваматто ‘‘йа̄йам̣ тан̣ха̄ понобхавика̄ нандӣра̄гасахагата̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.400; ма. ни. 1.133, 480; 3.373; сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 15; пат̣и. ма. 2.30) вийа. тена̄ти ка̄маччхандасса ваттхубхӯтена пуггалена. касма̄ти а̄ха ‘‘титиккха̄ка̄ран̣а’’нтиа̄ди, ка̄маччхандасса титиккха̄ка̄ран̣атта̄ти аттхо. титиккха̄садисо четтха ра̄гападха̄но акусалачиттуппа̄до ‘‘титиккха̄’’ти вутто, на ту ‘‘кхантӣ парамам̣ тапо титиккха̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.91; дха. па. 184) вийа тапабхӯто адосападха̄но читтуппа̄до. гхараса̄микехӣти гхарасса са̄микабхӯтехи сассусасураса̄микехи. иттхӣнам̣ ка̄маччхандо титиккха̄ка̄ран̣ам̣ хоти вийа̄ти самбандхо.

‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄дина̄ сеса̄нам̣ рога̄дисадисата̄ вутта̄. таттха питтадосакопанавасена питтарога̄туро. тасса питтакопанато саббампи мадхусаккара̄дикам̣ амадхурабха̄вена сампаджджатӣти вуттам̣ ‘‘титтакам̣ титтаканти уггиратийева̄’’ти. тумхе упаддаветха̄ти т̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.223) уддхат̣апа̄т̣хо, ‘‘упаддавам̣ каротха̄’’ти на̄мадха̄тувасена аттхо, ида̄ни пана ‘‘тумхехи упаддута̄’’ти па̄т̣хо диссати. виббхаматӣти ито чито ча а̄хин̣д̣ати, хӣна̄йа ва̄ а̄ваттати. мадхусаккара̄дӣнам̣ расам̣ на виндати на̄нубхавати на джа̄на̄ти на лабхати ча вийа̄ти самбандхо. са̄санарасанти са̄санасса расам̣, са̄санамева ва̄ расам̣.

наккхаттачхан̣ам̣ наккхаттам̣. тена̄ха ‘‘ахо наччам̣, ахо гӣта’’нти. муттоти бандханато памутто. дхаммассаванасса̄ти сотаббадхаммасса.

сӣгхам̣ паваттетаббакиччам̣ ачча̄йикам̣. сӣгхаттхо хи атисаддо ‘‘па̄н̣а̄типа̄то’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.193; вибха. 968) вийа. винайе апакатан̃н̃уна̄ти винайаккаме акусалена. пакатам̣ нит̣т̣ха̄нам̣ виниччхайам̣ джа̄на̄тӣти пакатан̃н̃ӯ, на пакатан̃н̃ӯ татха̄. со хи каппийа̄каппийам̣ йа̄тха̄вато на джа̄на̄ти. тена̄ха ‘‘кисмин̃чидева̄’’тиа̄ди. каппийамам̣сепӣти сӯкарамам̣са̄дикепи. акаппийамам̣сасан̃н̃а̄йа̄ти аччхамам̣са̄дисан̃н̃а̄йа.

дан̣д̣акасаддена̄пӣти са̄кха̄дан̣д̣акасадденапи. уссан̇китапарисан̇китоти авасан̇кито чева самантато сан̇кито ча, ативийа сан̇китоти вуттам̣ хоти. тада̄ка̄радассанам̣ ‘‘гаччхатипӣ’’тиа̄ди. со хи тхокам̣ гаччхатипи. гаччханто пана та̄йа уссан̇китапарисан̇китата̄йа таттха таттха тит̣т̣хатипи. ӣдисе канта̄ре гате ‘‘ко джа̄на̄ти, ким̣ бхависсатӣ’’ти ниваттатипи, тасма̄ ча гатат̣т̣ха̄нато агатат̣т̣ха̄намева бахутарам̣ хоти, тато ева ча со киччхена касирена кхемантабхӯмим̣ па̄пун̣а̄ти ва̄, на ва̄ па̄пун̣а̄ти. киччхена касирена̄ти парийа̄йавачанам̣, ка̄йикадуккхена кхеданам̣ ва̄ киччхам̣, четасикадуккхена пӣл̣анам̣ касирам̣. кхемантабхӯминти кхемабхӯтам̣ бхӯмим̣ антасаддасса таббха̄ватта̄, бхайасса кхӣйанам̣ ва̄ кхемо, сова анто париччхедо йасса̄ татха̄, са̄ ева бхӯмӣти кхемантабхӯми, там̣ ниббхайаппадесанти аттхо. ат̣т̣хасу т̣ха̄несӯти ‘‘таттха катама̄ вичикиччха̄? саттхари кан̇кхати вичикиччхати. дхамме. сан̇гхе. сиккха̄йа. пуббанте. апаранте. пуббанта̄паранте. идаппаччайата̄пат̣иччасамуппаннесу дхаммесу кан̇кхати вичикиччхатӣ’’ти (вибха. 915) вибхан̇ге вуттесу ат̣т̣хасу т̣ха̄несу. адхимуччитва̄ти виниччхинитва̄, саддахитва̄ ва̄. саддха̄йа ган̣хитунти саддхеййаваттхум̣ ‘‘идамева’’нти саддаханавасена ган̣хитум̣, саддахитум̣ на саккотӣти аттхо. итӣти тасма̄ вуттанайена асаккун̣анато антара̄йам̣ каротӣти самбандхо. ‘‘аттхи ну кхо, наттхи ну кхо’’ти аран̃н̃ам̣ павит̣т̣хасса а̄димхи ева саппанам̣ сам̣сайо а̄саппанам̣. тато парам̣ самантато, упарӯпари ва̄ саппанам̣ парисаппанам̣. убхайенапи таттхева сам̣сайавасена париббхаманам̣ дассети. тена̄ха ‘‘апарийога̄хана’’нти, ‘‘евамида’’нти самантато анога̄хананти аттхо. чхамбхитаттанти аран̃н̃асан̃н̃а̄йа уппаннам̣ чхамбхитабха̄вам̣ хадайамам̣сачаланам̣, утра̄санти вуттам̣ хоти. упамеййапаккхепи йатха̄рахамесаматтхо.

224. татра̄йам̣ садисата̄ти еттха пана аппахӣнапаккхе вуттанайа̄нуса̄рена садисата̄ ведитабба̄. йадаггена хи ка̄маччханда̄дайо ин̣а̄дисадиса̄, тадаггена ча тесам̣ паха̄нам̣ а̄н̣ан̣йа̄дисадисата̄ти. идам̣ пана анутта̄нападаттхаматтам̣ – самиддхатанти ад̣д̣хатам̣. пуббе пан̣н̣ама̄ропита̄йа вад̣д̣хийа̄ саха ваттатӣти савад̣д̣хикам̣. пан̣н̣анти ин̣ада̄наггахан̣е саллаккхан̣авасена ликхитапан̣н̣ам̣. пуна пан̣н̣анти ин̣айа̄чанавасена са̄саналикхитапан̣н̣ам̣. ниллепата̄йа̄ти дханасамбандха̄бха̄вена авилимпаната̄йа. татха̄ алаггата̄йа. парийа̄йавачанан̃хетам̣ двайам̣. атха ва̄ ниллепата̄йа̄ти вуттанайена авилимпанабха̄вена висесанабхӯтена алаггата̄йа̄ти аттхо. чха дхаммети асубханимиттасса уггахо, асубхабха̄вана̄нуйого, индрийесу гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти име чха дхамме. бха̄ветва̄ти брӯхетва̄, аттани ва̄ уппа̄детва̄. ануппаннаануппа̄данауппаннаппаха̄на̄дивибха̄ванавасена маха̄сатипат̣т̣ха̄насутте сависесам̣ па̄л̣ийа̄ а̄гататта̄ ‘‘маха̄сатипат̣т̣ха̄не ван̣н̣айисса̄ма̄’’ти вуттам̣. ‘‘маха̄сатипат̣т̣ха̄не’’ти ча имасмим̣ дӣгха̄гаме (дӣ. ни. 2.372 а̄дайо) сан̇гӣтама̄ха, на маджджхима̄гаме ника̄йантаратта̄. ника̄йантара̄гатопи хи аттхо а̄чарийехи ан̃н̃аттха йебхуййена вуттоти ваданти. еса найо бйа̄па̄да̄диппаха̄набха̄гепи. параваттхумхӣти а̄рамман̣абхӯте парасмим̣ ваттхусмим̣. мама̄йана̄бха̄вена нева сан̇го. париггаха̄бха̄вена на баддхо. дибба̄нипи рӯпа̄ни пассато килесо на самуда̄чарати, пагева ма̄нусийа̄нӣти самбха̄ване апи-саддо.

анаттхакароти аттано, парасса ча ахитакаро. чха дхаммети метта̄нимиттасса уггахо, метта̄бха̄вана̄нуйого, каммассаката̄, пат̣исан̇кха̄набахулата̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти име чха дхамме. таттхева̄ти маха̄сатипат̣т̣ха̄нейева. ча̄риттасӣламева уддисса пан̃н̃аттасиккха̄падам̣ ‘‘а̄ча̄рапан̣н̣аттӣ’’ти вуттам̣. а̄ди-саддена ва̄риттапан̣н̣аттисиккха̄падам̣ сан̇ган̣ха̄ти.

павеситоти павеса̄пито. бандхана̄га̄рам̣ павеса̄питатта̄ аладдханаккхатта̄нубхавано пурисо хи ‘‘наккхаттадивасе бандхана̄га̄рам̣ павесито пурисо’’ти вутто, наккхаттадивасе ева ва̄ тадананубхаванаттхам̣ татха̄ като пурисо евам̣ вуттотипи ват̣т̣ати. апарасминти тато паччхиме, ан̃н̃асмим̣ ва̄ наккхаттадивасе. ока̄санти каммака̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣, каммака̄ран̣аккхан̣ам̣ ва̄. маха̄наттхакаранти дит̣т̣хадхаммика̄диаттхаха̄панамукхена махато анаттхасса ка̄ракам̣. чха дхаммети атибходжане нимиттагга̄хо, ирийа̄патхасампариваттаната̄, а̄локасан̃н̃а̄манасика̄ро, аббхока̄сава̄со, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти име чха дхамме, дхамманаккхаттасса̄ти йатха̄вуттасотаббадхаммасан̇кха̄тасса махасса. са̄дхӯнам̣ ратиджананато хи дхаммопи чхан̣асадисат̣т̣хена ‘‘наккхатта’’нти вутто.

уддхаччакуккучче маха̄наттхакаранти пара̄йаттата̄па̄данена вуттанайена махато анаттхасса ка̄ракам̣. чха дхаммети бахуссутата̄, парипуччхаката̄, винайе пакатан̃н̃ута̄, вуд̣д̣хасевита̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти име чха дхамме. баласса, балена ва̄ аттана̄ иччхитасса каран̣ам̣ балакка̄ро, тена. неккхаммапат̣ипаданти нӣваран̣ато никкхаманапат̣ипадам̣ упача̄рабха̄ванамева, на пат̣хамам̣ джха̄нам̣. айан̃хи упача̄рабха̄вана̄дхика̄ро.

балава̄ти паччаттхикавидхаманасаматтхена балена балава̄ ванту-саддасса абхисайаттхависит̣т̣хасса аттхийаттхасса бодханато. хаттхаса̄ранти хаттхагатадханаса̄рам̣. саджджа̄вудхоти саджджитадханва̄диа̄вудхо, саннаддхапан̃ча̄вудхоти аттхо. сӯравӣрасевакаджанавасена сапарива̄ро. танти йатха̄вуттам̣ пурисам̣. балавантата̄йа, саджджа̄вудхата̄йа, сапарива̄рата̄йа ча чора̄ дӯратова дисва̄ пала̄йеййум̣. анаттхака̄рика̄ти самма̄пат̣ипаттийа̄ вибандхакаран̣ато вуттанайена ахитака̄рика̄. чха дхаммети бахуссутата̄, парипуччхаката̄, винайе пакатан̃н̃ута̄, адхимоккхабахулата̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти име чха дхамме. йатха̄ ба̄хусачча̄дӣни уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти, евам̣ вичикиччха̄йапӣти идха̄пи бахуссутата̄дайо тайопи дхамма̄ гахита̄, калйа̄н̣амиттата̄, пана саппа̄йакатха̄ ча пан̃чаннампи паха̄на̄йа сам̣ваттанти, тасма̄ та̄су тасса тасса нӣваран̣асса ануччхавикасеваната̄ дат̣т̣хабба̄. тин̣ам̣ вийа̄ти тин̣ам̣ бхайавасена на ган̣ети вийа. дуччаритаканта̄рам̣ ниттхаритва̄ти дуччаритачаран̣ӯпа̄йабхӯта̄йа вичикиччха̄йа ниттхаран̣авасена дуччаритасан̇кха̄там̣ канта̄рам̣ ниттхаритва̄. вичикиччха̄ хи самма̄пат̣ипаттийа̄ аппат̣ипаджджананимиттата̄мукхена миччха̄пат̣ипаттимева парибрӯхетӣти тасса̄ аппаха̄нам̣ дуччаритачаран̣ӯпа̄йо, паха̄нан̃ча дуччаритавидхӯнанӯпа̄йоти.

225. ‘‘тут̣т̣ха̄ка̄ро’’ти имина̄ па̄моджджам̣ на̄ма тарун̣апӣтим̣ дассети. са̄ хи тарун̣ата̄йа катхан̃чипи тут̣т̣ха̄ваттха̄ тут̣т̣ха̄ка̄раматтам̣. ‘‘тут̣т̣хасса̄’’ти идам̣ ‘‘памудитасса̄’’ти етасса аттхавачанам̣, тассаттхо ‘‘оккантикабха̄ваппатта̄йа пӣтийа̄ васена тут̣т̣хасса̄’’ти т̣ӣка̄йам̣ вутто, евам̣ сати па̄моджджападена оккантика̄ пӣтийева гахита̄ сийа̄. ‘‘сакаласарӣрам̣ кхобхайама̄на̄ пӣти джа̄йатӣ’’ти етасса̄ чаттхо ‘‘аттано савиппха̄риката̄йа, аттасамут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпуппаттийа̄ ча сакаласарӣрам̣ кхобхайама̄на̄ пхаран̣алаккхан̣а̄ пӣти джа̄йатӣ’’ти вутто, еван̃ча сати пӣтипадена пхаран̣а̄ пӣтийева гахита̄ сийа̄, ка̄ран̣ам̣ панеттха гавеситаббам̣. идха, пана ан̃н̃аттха ча тарун̣абалавата̄маттаса̄ман̃н̃ена пададвайасса аттхадӣпанато йа̄ ка̄чи тарун̣а̄ пӣти па̄моджджам̣, балаватӣ пӣти, пан̃чавидха̄йа ва̄ пӣтийа̄ йатха̄ккамам̣ тарун̣абалавата̄самбхавато пурима̄ пурима̄ па̄моджджам̣, паччхима̄ паччхима̄ пӣтӣтипи ваданти, айаметтха тадануччхавико аттхо. тут̣т̣хасса̄ти па̄моджджасан̇кха̄та̄йа тарун̣апӣтийа̄ васена тут̣т̣хасса. та-саддо хи атӣтаттхо, итаратха̄ хетупхаласамбандха̄бха̄ва̄паттито, хетупхаласамбандхабха̄васса ча вуттатта̄. ‘‘сакаласарӣрам̣ кхобхайама̄на̄’’ти имина̄ пӣти на̄ма еттха балавапӣтӣти дассети. са̄ хи аттано савиппха̄риката̄йа, аттасамут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпуппаттийа̄ ча сакаласарӣрам̣ сан̇кхобхайама̄на̄ джа̄йати. сакаласарӣре пӣтивегасса пӣтивиппха̄расса уппа̄данан̃четтха сан̇кхобханам̣.

пӣтисахитам̣ пӣти уттарападалопена. ким̣ пана там̣? мано, пӣти мано етасса̄ти сама̄со. пӣтийа̄ сампайуттам̣ мано йасса̄типи ват̣т̣ати, тасса. аттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘пӣтисампайуттачиттасса пуггаласса̄’’ти вуттам̣. ка̄йоти идха саббопи арӯпакала̄по адхиппето, на пана ка̄йалахута̄дӣсу вийа ведана̄диккхандхаттайамева, на ча ка̄йа̄йатана̄дӣсу вийа рӯпака̄йампӣти дассети ‘‘на̄мака̄йо’’ти имина̄. пассаддхидвайавасенева хеттха пассамбханамадхиппетам̣, пассамбханам̣ пана вигатакилесадаратхата̄ти а̄ха ‘‘вигатадаратхо хотӣ’’ти, пахӣнауддхачча̄дикилесадаратхоти аттхо. вуттаппака̄ра̄йа пуббабха̄габха̄вана̄йа васена четасикасукхам̣ пат̣исам̣ведентойева там̣самут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпапхут̣асарӣрата̄йа ка̄йикампи сукхам̣ пат̣исам̣ведетӣти вуттам̣ ‘‘ка̄йикампи четасикампи сукхам̣ ведайатӣ’’ти. имина̄ неккхаммасукхена̄ти ‘‘сукхам̣ ведетӣ’’ти евам̣ вуттена сам̣килесанӣваран̣апаккхато никкхантатта̄, пат̣хамаджджха̄напаккхикатта̄ ча йатха̄рахам̣ неккхаммасан̇кха̄тена упача̄расукхена аппана̄сукхена ча. сама̄дха̄нампеттха тадубхайенева̄ти вуттам̣ ‘‘упача̄равасена̄пи аппана̄васена̄пӣ’’ти.

еттха пана̄йамадхиппа̄йо – ка̄маччхандаппаха̄нато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва пассаддхака̄йасса сукхапат̣исам̣ведана̄, та̄ва йатха̄ пуббе, татха̄ идха̄пи пуббабха̄габха̄вана̄йева вутта̄, на аппана̄. татха̄ хи ка̄маччхандаппаха̄не а̄чарийадхаммапа̄латтхерена вуттам̣ ‘‘виккхамбханавасена̄ти еттха виккхамбханам̣ ануппа̄данам̣ аппаваттанам̣, на пат̣ипаккха̄нам̣ суппахӣната̄, пахӣнатта̄ти ча пахӣнасадисатам̣ сандха̄йа вуттам̣ джха̄насса анадхигататта̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.261). пассаддхака̄йасса сукхапат̣исам̣ведана̄йа ча вуттаппака̄ра̄йа пуббабха̄габха̄вана̄йа васена четасикасукхам̣ пат̣исам̣ведентойева там̣самут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпапхут̣асарӣрата̄йа ка̄йикампи сукхам̣ пат̣исам̣ведетӣти. апича ка̄ на̄ма катха̄ ан̃н̃ехи ваттабба̄ ат̣т̣хакатха̄йамева ‘‘чха дхамме бха̄ветва̄’’ти таттха таттха пуббабха̄габха̄вана̄йа вуттатта̄. сукхино читтасама̄дха̄не пана сукхасса упача̄рабха̄вана̄йа вийа аппана̄йапи ка̄ран̣атта̄, ‘‘со вивиччева ка̄мехӣ’’тиа̄дина̄ ча ваккхама̄на̄йа аппана̄йа хетупхалавасена самбаджджханато пуббабха̄гасама̄дхи, аппана̄сама̄дхи ча вутто, пуббабха̄гасукхамива ва̄ аппана̄сукхампи аппана̄сама̄дхисса ка̄ран̣амева̄ти тампи аппана̄сукхам̣ аппана̄сама̄дхино ка̄ран̣абха̄вена а̄чарийадхаммапа̄латтхерена гахитанти имаматтхамасаллаккхента̄ неккхаммападаттхам̣ йатха̄татхам̣ аггахетва̄ па̄л̣ийам̣, ат̣т̣хакатха̄йампи сам̣кин̣н̣а̄кулам̣ кечи каронтӣти.

пат̣хамаджджха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

226. йадевам̣ ‘‘сукхино читтам̣ сама̄дхийатӣ’’ти етенева упача̄равасенапи аппана̄васенапи читтасса сама̄дха̄нам̣ катхитам̣ сийа̄, евам̣ санте ‘‘со вивиччева ка̄мехӣ’’тиа̄дика̄ десана̄ киматтхийа̄ти чодана̄йа ‘‘со вивиччева…пе… вуттанти ведитабба’’нти вуттам̣. таттха ‘‘сама̄хите’’ти пададвайам̣ ‘‘дассанаттхам̣ вутта’’нти имехи самбандхитва̄ сама̄хитатта̄ татха̄ дассанаттхам̣ вуттанти адхиппа̄йо ведитаббо. упаривисесадассанаттханти упача̄расама̄дхито, пат̣хамаджджха̄на̄дисама̄дхито ча упари паттаббасса пат̣хамадутийаджджха̄на̄дивисесасса дассанаттхам̣. упача̄расама̄дхисамадхигаменева хи пат̣хамаджджха̄на̄дивисесо самадхигантум̣ сакка̄, на пана тена вина̄, дутийаджджха̄на̄дисамадхигамепи па̄моджджуппа̄да̄дика̄ран̣апарампара̄ иччхитабба̄, дутийамагга̄дисамадхигаме пат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхи вийа̄ти дат̣т̣хаббам̣. аппана̄сама̄дхина̄ти пат̣хамаджджха̄на̄диаппана̄сама̄дхина̄. тасса сама̄дхиноти йо аппана̄лаккхан̣о сама̄дхи ‘‘сукхино читтам̣ сама̄дхийатӣ’’ти саббаса̄дха̄ран̣авасена вутто, тасса сама̄дхино. пабхедадассанаттханти дутийаджджха̄на̄дивибха̄гасса чева пат̣хама̄бхин̃н̃а̄дивибха̄гасса ча пабхедадассанаттхам̣. караджака̄йанти чатусантатирӯпасамуда̄йабхӯтам̣ ча̄тумаха̄бхӯтикака̄йам̣. со хи габбха̄сайе карӣйатӣти катва̄ карасан̇кха̄тато пуппхасамбхавато джа̄татта̄ караджоти вуччати. кароти хи ма̄ту сон̣итасан̇кха̄тапуппхасса, питу суккасан̇кха̄тасамбхавасса ча на̄мам̣, тато джа̄то пана ан̣д̣аджаджала̄буджавасена габбхасеййакака̄йова. ка̄мам̣ опапа̄тика̄дӣнампи хетусампанна̄нам̣ йатха̄вуттасама̄дхисамадхигамо самбхавати, татха̄пи йебхуййатта̄, па̄кат̣атта̄ ча свева ка̄йо вуттоти. кароти путте ниббаттетӣти каро, суккасон̣итам̣, карена джа̄то караджотипи ваданти.

нану ча на̄мака̄йопи вивекаджена пӣтисукхена татха̄ ладдхӯпака̄рова сийа̄, атха касма̄ йатха̄вутто рӯпака̄йова идха гахитоти? саддантара̄бхисамбандхена адхигататта̄. ‘‘абхисандетӣ’’тиа̄дисаддантара̄бхисамбандхато хи рӯпака̄йо ева идха бхагавата̄ вуттоти адхигамӣйати тассева абхисандана̄дикирийа̄йогйатта̄ти. абхисандетӣти абхисанданам̣ кароти, со имамева ка̄йам̣ вивекаджена пӣтисукхена̄ти хи бхедавасена, самуда̄йа̄вайававасена ча парикаппана̄маттасиддха̄ хетукирийа̄ еттха лаббхати, абхисанданам̣ панетам̣ джха̄намайена пӣтисукхена караджака̄йасса тинтабха̄ва̄па̄данам̣, саббаттхакамева ча лӯкхабха̄васса̄панайананти а̄ха ‘‘темети снехетӣ’’ти, авассутабха̄вам̣, аллабха̄ван̃ча каротӣти аттхо. аттхато пана абхисанданам̣ на̄ма йатха̄вуттапӣтисукхасамут̣т̣ха̄нехи пан̣ӣтарӯпехи ка̄йасса париппхаран̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. тенева̄ха ‘‘саббаттха паваттапӣти сукхам̣ каротӣ’’ти. там̣самут̣т̣ха̄нарӯпапхаран̣авасенева хи саббаттха паваттапӣтисукхата̄. парисандетӣтиа̄дӣсупи есева найо. бхастам̣ на̄ма чаммапасиббакам̣. париппхаратӣти суддхакирийа̄падам̣. тена вуттам̣ ‘‘самантато пхусатӣ’’ти, со имамева ка̄йам̣ вивекаджена пӣтисукхена самантато пхут̣т̣хо бхаватӣти аттхо. пхусанакирийа̄йеветтха упапанна̄, на бйа̄панакирийа̄ бхиккхуссева суддхакаттубха̄вато. саббам̣ етасса аттхӣти саббава̄ йатха̄ ‘‘гун̣ава̄’’ти, тасса саббавато, ‘‘авайава̄вайавӣсамбандхе авайавини са̄мивачана’’нти саддалаккхан̣ена панетасса ‘‘кин̃чӣ’’ти авайавена самбаджджханато авайавӣвисайойевеса саббасаддоти мантва̄ чхавимам̣са̄дикот̣т̣ха̄сасан̇кха̄тена авайавена авайавӣбха̄вам̣ дассенто а̄ха ‘‘саббакот̣т̣ха̄савато ка̄йасса̄’’ти. ‘‘кин̃чӣ’’ти етасса ‘‘упа̄…пе… т̣ха̄на’’нти аттхавачанам̣. упа̄диннакасантатипаваттит̣т̣ха̄нети каммаджарӯпасантатийа̄ паваттит̣т̣ха̄не апхут̣ам̣ на̄ма на хотӣти самбандхо. чхавимам̣салохита̄нугатанти чхавимам̣салохита̄дикаммаджарӯпаманугатам̣. йаттха йаттха каммаджарӯпам̣, таттха таттха читтаджарӯпасса̄пи бйа̄панато тена тасса ка̄йасса пхут̣абха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘апхут̣ам̣ на̄ма на хотӣ’’ти вуттам̣.

227. чхекоти кусало, там̣ пана косаллам̣ ‘‘кам̣сатха̄ле нха̄нийачун̣н̣а̄ни а̄киритва̄’’тиа̄дисаддантарасаннидха̄нато, пакаран̣ато ча нха̄нийачун̣н̣а̄нам̣ каран̣е, пайоджане, пин̣д̣ане ча саматтхата̄васена ведитаббанти дассети ‘‘пат̣ибало’’тиа̄дина̄. кам̣сасаддо пана ‘‘махатийа̄ кам̣сапа̄тийа̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.61) суван̣н̣е а̄гато, ‘‘кам̣со упахато йатха̄’’тиа̄дӣсу (дха. па. 134) киттималохе, ‘‘упакам̣со на̄ма ра̄джа̄ маха̄кам̣сасса атраджо’’тиа̄дӣсу [джа̄. ат̣т̣ха. 4.10.164 (аттхато сама̄нам̣)] пан̣н̣аттиматте. идха пана йаттха каттхачи лохети а̄ха ‘‘йена кеначи лохена катабха̄джане’’ти. нану упама̄каран̣аматтамевидам̣, атха касма̄ кам̣сатха̄лакасса сависесасса гахан̣ам̣ катанти ануйогам̣ парихарати ‘‘маттика̄бха̄джана’’нтиа̄дина̄. ‘‘сандентасса̄’’ти паримаддетва̄ пин̣д̣ам̣ каронтассева бхиджджати, на пана санданаккхамам̣ хоти, ана̄даралаккхан̣е четам̣ са̄мивачанам̣. кирийантарасса паваттанаккхан̣ейева кирийантарасса паваттанан̃хи ана̄даралаккхан̣ам̣. ‘‘париппхосакам̣ париппхосака’’нти идам̣ бха̄ванапум̣саканти дассети ‘‘син̃читва̄ син̃читва̄’’ти имина̄. пхусасаддо четтха парисин̃чане йатха̄ там̣ ва̄тавут̣т̣хисамайе ‘‘дево ча тхокам̣ тхокам̣ пхуса̄йатӣ’’ти, (па̄чи. 362) тасма̄ тато тато нха̄нийачун̣н̣ато упари удакена бйа̄панакаран̣авасена парисин̃читва̄ парисин̃читва̄ти аттхо. анупасаггопи хи саддо саупасагго вийа пакаран̣а̄дхигатасса аттхасса дӣпако, ‘‘син̃читва̄ син̃читва̄’’ти пана вачанам̣ ‘‘париппхосакам̣ париппхосака’’нти етасса ‘‘сандеййа̄’’ти еттха висесанабха̄вавин̃н̃а̄панаттхам̣. евамӣдисесу. ‘‘сандеййа̄’’ти еттха санда-саддо пин̣д̣акаран̣ети вуттам̣ ‘‘пин̣д̣ам̣ кареййа̄’’ти. анугата̄ти анупависанавасена гата̄ упагата̄. париггахита̄ти парито гахита̄ самантато пхут̣т̣ха̄.

антаро ча ба̄хиро ча падесо, техи саха паваттатӣти сантараба̄хира̄, нха̄нийапин̣д̣и, ‘‘самантараба̄хира̄’’типи па̄т̣хо, ма-ка̄ро падасандхивасена а̄гамо. йатха̄вуттена париггахитата̄ка̄ран̣енева сантараба̄хиро нха̄нийапин̣д̣и пхут̣а̄ удакаснехена̄ти а̄ха ‘‘саббаттхакамева удакасинехена пхут̣а̄’’ти. саббаттха паваттанам̣ саббаттхакам̣, бха̄ванапум̣сакан̃четам̣, саббападесе хутва̄ ева пхут̣а̄ти аттхо. ‘‘сантараба̄хира̄ пхут̣а̄’’ти ча имина̄ нха̄нийапин̣д̣ийа̄ саббасо удакена темитабха̄вама̄ха, ‘‘на ча паггхаран̣ӣ’’ти пана имина̄ тинта̄йапи та̄йа гханатхаддхабха̄вам̣. тена̄ха ‘‘на ча биндум̣ бинду’’нтиа̄ди. удакасса пхуситам̣ пхуситам̣, на ча паггхаран̣ӣ сӯданӣти аттхо, ‘‘биндум̣ удакам̣’’ типи каттхачи па̄т̣хо, удакасан̇кха̄там̣ биндунти тассаттхо. биндусаддо хи ‘‘бйа̄ламбамбудхарабиндӯ’’тиа̄дӣсу вийа дха̄ра̄вайаве. евам̣ пана апаггхаран̣ато хаттхенапи двӣхипи тӣхипи ан̇гулехи гахетум̣, оват̣т̣ика̄йа ва̄ ка̄тум̣ сакка̄. йади хи са̄ паггхаран̣ӣ асса, евам̣ сати снехавигаманена суккхатта̄ тхаддха̄ хутва̄ татха̄ гахетум̣, ка̄тум̣ ва̄ на сакка̄ти вуттам̣ хоти. оват̣т̣ика̄йа̄ти париват̣т̣улавасена, гул̣ика̄васена са̄ пин̣д̣и ка̄тум̣ сакка̄ти аттхо.

дутийаджджха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

229. та̄хи та̄хи удакасира̄хи уббхиджджати уддхам̣ никкхаматӣти уббхидам̣, та̄дисам̣ удакам̣ йасса̄ти уббхидодако, да-ка̄расса пана та-ка̄ре кате уббхитодако, имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘уббхиннаудако’’ти вуттам̣, надӣтӣре кхатакӯпако вийа уббхиджджанакаудакоти аттхо. уббхиджджанакампи удакам̣ каттхачи хет̣т̣ха̄ уббхиджджитва̄ дха̄ра̄васена ут̣т̣хахитва̄ бахи гаччхати, на там̣ кочи антойева патит̣т̣хитам̣ ка̄тум̣ саккоти дха̄ра̄васена ут̣т̣хаханато, идха пана ва̄лика̄тат̣е вийа удакарахадасса антойева уббхиджджитва̄ таттхева тит̣т̣хати, на дха̄ра̄васена ут̣т̣хахитва̄ бахи гаччхатӣти вин̃н̃а̄йати акхобхакасса саннисиннассева удакасса адхиппетатта̄ти имаматтхам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘на хет̣т̣ха̄’’тиа̄ди. хет̣т̣ха̄ти удакарахадасса хет̣т̣ха̄ маха̄удакасира̄, лохита̄нугата̄ лохитасира̄ вийа удака̄нугато патхавипадесо ‘‘удакасира̄’’ти вуччати. уггаччханакаудакоти дха̄ра̄васена ут̣т̣хаханакаудако. антойева̄ти удакарахадасса анто саматалападесе ева. уббхиджджанакаудакоти уббхиджджитва̄ таттхева тит̣т̣ханакаудако. а̄гаманамагготи ба̄хирато удакарахада̄бхимукхам̣ а̄гаманамагго. ка̄лена ка̄ланти рул̣хӣпадам̣ ‘‘еко ека̄йа̄’’тиа̄ди (па̄ра̄. 443, 444, 452) вийа̄ти вуттам̣ ‘‘ка̄ле ка̄ле’’ти. анваддхама̄санти еттха анусаддо бйа̄пане. васса̄насса аддхама̄сам̣ аддхама̄санти аттхо. евам̣ анудаса̄ханти еттха̄пи. вут̣т̣хинти вассанам̣. ануппаваччхеййа̄ти на упаваччхеййа. вассасаддато часса сиддхӣти дассети ‘‘на вассеййа̄’’ти имина̄.

‘‘сӣта̄ ва̄ридха̄ра̄’’ти иттхилин̇гападасса ‘‘сӣтам̣ дха̄ра’’нти напум̣сакалин̇гена аттхавачанам̣ дха̄расаддасса двилин̇гикабха̄вавин̃н̃а̄панаттхам̣. сӣтанти кхобхана̄бха̄вена сӣталам̣, пура̄н̣апан̣н̣атин̣акат̣т̣ха̄дисам̣кин̣н̣а̄бха̄вена ва̄ сетам̣ парисуддхам̣. сетам̣ сӣтанти хи парийа̄йо. касма̄ панеттха уббхидодакойева рахадо гахито, на итарети ануйогамапанети ‘‘хет̣т̣ха̄ уггаччханаудакан̃хӣ’’тиа̄дина̄. уггантва̄ уггантва̄ бхиджджантанти ут̣т̣хахитва̄ ут̣т̣хахитва̄ дха̄ра̄киран̣авасена уббхиджджантам̣, винассантам̣ ва̄. кхобхетӣти а̄лол̣ети. вут̣т̣хӣти вассанам̣. дха̄ра̄нипа̄тапуббул̣акехӣти удакадха̄ра̄нипа̄техи ча татойева ут̣т̣хитаудакапуббул̣акасан̇кха̄техи пхен̣апат̣алехи ча. евам̣ йатха̄ккамам̣ тин̣н̣ампи рахада̄намагахетаббатам̣ ватва̄ уббхидодакассева гахетаббатам̣ вадати ‘‘саннисиннамева̄’’тиа̄дина̄. таттха саннисиннамева̄ти самма̄, самам̣ ва̄ нисиннамева, апариккхобхата̄йа ниччаламева, суппасаннамева̄ти адхиппа̄йо. иддхиниммитамива̄ти иддхимата̄ иддхийа̄ татха̄ ниммитам̣ ива. таттха̄ти тасмим̣ упамопамеййавачане. сесанти ‘‘абхисандетӣ’’тиа̄дикам̣.

татийаджджха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

231. ‘‘уппалинӣ’’тиа̄ди гаччхассапи ванассапи адхивачанам̣. идха пана ‘‘йа̄ва агга̄, йа̄ва ча мӯла̄’’ти вачанайогена ‘‘аппекачча̄нӣ’’тиа̄дина̄ уппалагаччха̄дӣнамева гахетаббата̄йа ванамева̄дхиппетам̣, тасма̄ ‘‘уппала̄нӣти уппалагаччха̄ни. еттха̄ти уппалаване’’тиа̄дина̄ аттхо ведитаббо. авайавена хи самуда̄йасса ниббачанам̣ катам̣. екан̃хи уппалагаччха̄ди уппала̄дийева, чатупан̃чаматтампи пана уппала̄дивананти вохарӣйати, са̄раттхадӣпанийам̣ пана джала̄сайопи уппалиниа̄дибха̄вена вутто. еттха ча̄ти етасмим̣ падаттайе, етесу ва̄ тӣсу уппалападумапун̣д̣арӣкасан̇кха̄тесу аттхесу. ‘‘сетараттанӣлесӯ’’ти уппаламева вуттам̣, сетуппалараттуппаланӣлуппалесӯти аттхо. йам̣ кин̃чи уппалам̣ уппаламева уппаласаддасса са̄ман̃н̃ана̄мавасена тесу саббесупи паваттанато. сатапаттанти еттха сатасаддо бахупарийа̄йо ‘‘сатаггхӣ сатарам̣си сӯрийо’’тиа̄дӣсу вийа анекасан̇кхйа̄бха̄вато. еван̃ча катва̄ анекапаттасса̄пи падумабха̄ве сан̇гахо сиддхо хоти. паттанти ча пуппхадаламадхиппетам̣. ван̣н̣анийамена сетам̣ падумам̣, раттам̣ пун̣д̣арӣканти са̄санавоха̄ро, локе пана ‘‘раттам̣ падумам̣, сетам̣ пун̣д̣арӣка’’нти ваданти. вуттан̃хи ‘‘пун̣д̣арӣкам̣ ситам̣ раттам̣, коканадам̣ кока̄сако’’ти. раттаван̣н̣ата̄йа хи кокана̄мака̄нам̣ сунакха̄нам̣ на̄дайато садда̄пайато, техи ча аситаббато ‘‘коканадам̣, кока̄сако’’ти ча падумам̣ вуччати. йатха̄ха ‘‘падмам̣ йатха̄ коканадам̣ сугандха’’нти. айам̣ панеттха вачанаттхо удакам̣ па̄ти, удаке ва̄ плаватӣти уппалам̣. пан̇ке давати гаччхати, пака̄рена ва̄ давати вирухатӣти падумам̣. пан̣д̣арам̣ ван̣н̣амасса, махантата̄йа ва̄ муд̣итаббам̣кхан̣д̣етаббанти пун̣д̣арӣкам̣ ма-ка̄расса па-ка̄ра̄дивасена. муд̣исаддан̃хи муд̣арисаддам̣ ва̄ кхан̣д̣анаттхамиччханти саддавидӯ, саддасаттхато четтха падасиддхи. йа̄ва агга̄, йа̄ва ча мӯла̄ удакена абхисандана̄дибха̄вадассанаттхам̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘удака̄нуггата̄нӣ’’ти вачанам̣, тасма̄ удакато на уггата̄ниччева аттхо, на ту удаке анурӯпагата̄нӣти а̄ха ‘‘удака̄…пе… гата̄нӣ’’ти. идха пана уппала̄дӣни вийа караджака̄йо, удакам̣ вийа татийаджджха̄насукхам̣ дат̣т̣хаббам̣.

чатуттхаджджха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

233. йасма̄ пана чатуттхаджджха̄начиттамева ‘‘четаса̄’’ти вуттам̣, тан̃ча ра̄га̄диупаккилесамала̄пагамато нирупаккилесам̣ ниммалам̣, тасма̄ упаккилесавигаманамева парисуддхабха̄воти а̄ха ‘‘нирупаккилесат̣т̣хена парисуддха’’нти. йасма̄ ча парисуддхассева паччайависесена паваттивисесо парийода̄тата̄ суддхантасуван̣н̣асса нигхам̣санена пабхассарата̄ вийа, тасма̄ пабхассарата̄йева парийода̄тата̄ти а̄ха ‘‘пабхассарат̣т̣хена парийода̄та’’нти. виджджу вийа пабха̄йа ито чито ча ниччхаран̣ам̣ пабхассарам̣ йатха̄ ‘‘а̄бхассара̄’’ти. ода̄тена ваттхена̄ти еттха ‘‘ода̄тена̄’’ти гун̣авачанам̣ сандха̄йа ‘‘ода̄тена…пе… ида’’нти вуттам̣. утупхаран̣аттханти ун̣хасса утуно пхаран̣адассанаттхам̣. касма̄ти а̄ха ‘‘килит̣т̣хаваттхена̄’’тиа̄ди. утупхаран̣ам̣ на хотӣти ода̄таваттхена вийа сависесам̣ утупхаран̣ам̣ на хоти, аппакаматтамева хотӣти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘тан̇кхан̣а…пе… балавам̣ хотӣ’’ти. ‘‘тан̇кхан̣адхотапарисуддхена̄’’ти ча етена ода̄тасаддо еттха парисуддхавачано ева ‘‘гихӣ ода̄таваттхавасано’’тиа̄дӣсу вийа, на сетавачано йена кеначи тан̇кхан̣адхотапарисуддхенева утупхаран̣асамбхаватоти дассети.

нану ча па̄л̣ийам̣ ‘‘на̄сса кин̃чи сабба̄вато ка̄йасса ода̄тена ваттхена апхут̣ам̣ асса̄’’ти ка̄йасса ода̄таваттхапхаран̣ам̣ вуттам̣, на пана ваттхасса утупхаран̣ам̣, атха касма̄ утупхаран̣ам̣ идха вуттанти ануйогена̄ха ‘‘имисса̄йа хӣ’’тиа̄ди. йасма̄ ваттхам̣ вийа караджака̄йо, утупхаран̣ам̣ вийа чатуттхаджджха̄насукхам̣, тасма̄ еваматтхо ведитабботи вуттам̣ хоти, етена ча ода̄тена ваттхена сабба̄вато ка̄йасса пхаран̣а̄самбхавато, упамеййена ча айуттатта̄ ка̄йаггахан̣ена таннисситаваттхам̣ гахетаббам̣, ваттхаггахан̣ена ча таппаччайам̣ утупхаран̣анти дассети. неййаттхато хи айам̣ упама̄ вутта̄. вичитрадесана̄ хи буддха̄ бхагавантоти. йогино хи караджака̄йо ваттхам̣ вийа дат̣т̣хаббо утупхаран̣асадисена чатуттхаджджха̄насукхена пхаритаббатта̄, утупхаран̣ам̣ вийа чатуттхаджджха̄насукхам̣ ваттхасса вийа тена караджака̄йасса пхаран̣ато, пурисасса сарӣрам̣ вийа чатуттхаджджха̄нам̣ утупхаран̣ат̣т̣ха̄нийасса сукхасса ниссайабха̄вато. тена̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. идан̃хи йатха̄вуттавачанасса гун̣адассанам̣. еттха ча па̄л̣ийам̣ ‘‘парисуддхена четаса̄’’ти четогахан̣ена чатуттхаджджха̄насукхам̣ бхагавата̄ вуттанти н̃а̄петум̣ ‘‘чатуттхаджджха̄насукхам̣, чатуттхаджджха̄насукхена̄’’ти ча вуттанти дат̣т̣хаббам̣. нану ча чатуттхаджджха̄насукхам̣ на̄ма са̄талаккхан̣ам̣ наттхӣти? саччам̣, сантасабха̄ватта̄ панеттха упеккха̄йева ‘‘сукха’’нти адхиппета̄. тена вуттам̣ саммохавиноданийам̣ ‘‘упеккха̄ пана сантатта̄, сукхамиччева бха̄сита̄’’ти (вибха. ат̣т̣ха. 232; висуддхи. 2.644; маха̄ни. ат̣т̣ха. 27; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.105).

етта̄вата̄ти пат̣хамаджджха̄на̄дхигамапаридӣпанато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва чатуттхаджджха̄на̄дхигамапаридӣпана̄, та̄вата̄ вачанаккамена. лабханам̣ ла̄бхо, со етасса̄ти ла̄бхӣ, рӯпаджджха̄на̄нам̣ ла̄бхӣ рӯпаджджха̄нала̄бхӣ йатха̄ ‘‘ла̄бхӣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’’нти, (сам̣. ни. 2.70; уда̄. 38) лабханасӣло ва̄ ла̄бхӣ. ким̣ лабханасӣло? рӯпаджджха̄на̄нӣтипи йуджджати. евамитарасмимпи. на арӯпаджджха̄нала̄бхӣти на ведитабботи йоджетаббам̣. касма̄ти вуттам̣ ‘‘на хӣ’’тиа̄ди, ат̣т̣ханнампи сама̄паттӣнам̣ упари абхин̃н̃а̄дхигаме авина̄бха̄ватоти вуттам̣ хоти. чуддасаха̄ка̄рехӣти ‘‘касин̣а̄нуломато, касин̣апат̣иломато касин̣а̄нуломапат̣иломато, джха̄на̄нуломато, джха̄напат̣иломато, джха̄на̄нуломапат̣иломато, джха̄нуккантикато, касин̣уккантикато, джха̄накасин̣уккантикато, ан̇гасан̇кантито, а̄рамман̣асан̇кантито, ан̇га̄рамман̣асан̇кантито ан̇гававаттха̄нато, а̄рамман̣ававаттха̄нато’’ти (висуддхи. 2.365) висуддхимагге вуттехи имехи чуддасаха̄ка̄рехи. сатипи джха̄несу а̄ваджджана̄дипан̃чавидхавасӣбха̄ве айамева чуддасавидхо васӣбха̄во абхин̃н̃а̄ ниббаттане екантена иччхитабботи дассентена ‘‘чуддасаха̄ка̄рехи чин̣н̣авасӣбха̄ва’’нти вуттам̣, имина̄ ча арӯпасама̄паттӣсу чин̣н̣авасӣбха̄вам̣ вина̄ рӯпасама̄паттӣсу ева чин̣н̣авасӣбха̄вена сама̄патти на иджджхатӣти та̄сам̣ абхин̃н̃а̄дхигаме авина̄бха̄вам̣ дассетӣти ведитаббам̣.

нану йатха̄па̄т̣хамева виниччхайо ваттабботи чоданам̣ содхети ‘‘па̄л̣ийам̣ пана̄’’тиа̄дина̄, са̄васесапа̄т̣хабха̄вато нӣхаритва̄ еса виниччхайо ваттабботи вуттам̣ хоти. йаджджевам̣ арӯпаджджха̄на̄нипи па̄л̣ийам̣ гахетабба̄ни, атха касма̄ та̄ни аггахетва̄ са̄васесапа̄т̣хо бхагавата̄ катоти? сабба̄бхин̃н̃а̄нам̣ висесато рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄напа̄дакатта̄. сатипи хи та̄сам̣ татха̄ авина̄бха̄ве висесато панета̄ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄напа̄дака̄, тасма̄ та̄сам̣ таппа̄дакабха̄вавин̃н̃а̄панаттхам̣ таттхева т̣хатва̄ десана̄ ката̄, на пана арӯпа̄вачараджджха̄на̄нам̣ идха ананупайогато. тена̄ха ‘‘арӯпаджджха̄на̄ни а̄харитва̄ катхетабба̄нӣ’’ти.

випассана̄н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

234. ‘‘пуна чапарам̣ маха̄ра̄джа (па̄л̣ийам̣ наттхи) бхиккхӯ’’ти ватва̄пи киматтхам̣ дассетум̣ ‘‘со’’ти падам̣ пуна вуттанти чодана̄йа̄ха ‘‘со…пе… дассетӣ’’ти, йатха̄рутавасена, неййаттхавасена ча вутта̄су ат̣т̣хасу сама̄паттӣсу чин̣н̣авасита̄висит̣т̣хам̣ бхиккхум̣ дассетум̣ евам̣ вуттанти адхиппа̄йо. сесанти ‘‘со’’ти падаттхато сесам̣ ‘‘евам̣ сама̄хите’’тиа̄дӣсу ваттаббам̣ са̄дхиппа̄йаматтхаджа̄там̣. н̃еййам̣ джа̄на̄тӣти н̃а̄н̣ам̣, тадева паччаккхам̣ катва̄ пассатӣти дассанам̣, н̃а̄н̣амева дассанам̣ на чаккха̄диканти н̃а̄н̣адассанам̣, пан̃чавидхампи н̃а̄н̣ам̣, тайидам̣ пана н̃а̄н̣адассанападам̣ са̄сане йесу н̃а̄н̣ависесесу нирул̣хам̣, там̣ саббам̣ аттхуддха̄равасена дассенто ‘‘н̃а̄н̣адассананти магган̃а̄н̣ампи вуччатӣ’’тиа̄дима̄ха. н̃а̄н̣адассанависуддхаттханти н̃а̄н̣адассанасса висуддхипайоджана̄йа. пха̄сувиха̄роти арийавиха̄рабхӯто сукхавиха̄ро. бхагаватопӣти на кевалам̣ девата̄рочанамева, атха кхо тада̄ бхагаватопи н̃а̄н̣адассанам̣ удапа̄дӣти аттхо. сатта̄хам̣ ка̄лан̇катасса асса̄ти сатта̄хака̄лан̇като. ‘‘ка̄ла̄мо’’ти готтавасена вуттам̣. четовимутти [вимутти (ат̣т̣хакатха̄йам̣)] на̄ма арахаттапхаласама̄патти. йасма̄ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ н̃еййасан̇кха̄те тебхӯмакасан̇кха̄ре аничча̄дито джа̄на̄ти, бхан̇га̄нупассанато ча пат̣т̣ха̄йа паччаккхато те пассати, тасма̄ йатха̄вуттат̣т̣хена н̃а̄н̣адассанам̣ на̄ма джа̄танти дассети ‘‘идха пана̄’’тиа̄дина̄.

абхинӣхаратӣти випассана̄бхимукхам̣ читтам̣ тадан̃н̃акаран̣ӣйато нӣхаритва̄ харатӣти айам̣ саддато аттхо, адхиппа̄йато пана там̣ дассетум̣ ‘‘випассана̄н̃а̄н̣асса̄’’тиа̄ди вуттам̣. тадабхимукхабха̄войева хисса таннинната̄дикаран̣ам̣, там̣ пана вуттанайена ат̣т̣хан̇гасаманна̄гате тасмим̣ читте випассана̄ккамена джа̄те випассана̄бхимукхам̣ читтапесанамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. танниннанти тассам̣ випассана̄йам̣ ниннам̣. итарадвайам̣ тассева вевачанам̣. тассам̣ пон̣ам̣ ван̇кам̣ паббха̄рам̣ нӣчанти аттхо. брахмаджа̄ле вуттойева. оданакумма̄сехи упачӣйати вад̣д̣ха̄пӣйати, упачайати ва̄ вад̣д̣хатӣти аттхам̣ сандха̄йа ‘‘оданена̄’’тиа̄ди вуттам̣. аниччуччха̄данапаримадданабхеданавиддхам̣санадхаммоти еттха ‘‘аниччадхаммо’’тиа̄дина̄ дхаммасаддо паччекам̣ йоджетаббо. таттха аниччадхаммоти пабхан̇гута̄йа аддхувасабха̄во. дуггандхавигха̄таттха̄йа̄ти сарӣре дуггандхасса вигама̄йа. уччха̄данадхаммоти уччха̄детаббата̄сабха̄во, имасса пӯтика̄йасса дуггандхабха̄вато гандходака̄дӣхи уббат̣т̣анавилимпанаджа̄тикоти аттхо. уччха̄данена хи пӯтика̄йе седава̄тапиттасемха̄дӣхи гарубха̄вадуггандха̄намапагамо хоти. маха̄самба̄ханам̣ малла̄дӣнам̣ ба̄хувад̣д̣хана̄диаттхам̣ва хоти, ан̇гапаччан̇га̄ба̄дхавиноданаттхам̣ пана кхуддакасамба̄ханамева йуттанти а̄ха ‘‘кхуддакасамба̄ханена̄’’ти, мандасамба̄ханена̄ти аттхо. паримадданадхаммоти паримаддитаббата̄сабха̄во.

евам̣ анийамитака̄лавасена аттхам̣ ватва̄ ида̄ни нийамитака̄лавасена аттхам̣ вадати ‘‘дахарака̄ле’’тиа̄дина̄. ва̄-саддо четтха аттхадассанавасенева аттхантаравикаппанасса вин̃н̃а̄йама̄натта̄ на пайутто, луттаниддит̣т̣хо ва̄. дахарака̄лети ачиравиджа̄така̄ле. сайа̄петва̄ ан̃чханапӣл̣ана̄дивасена паримадданадхаммоти самбандхо. митанти бха̄ванапум̣саканиддесо, тена йатха̄пама̄н̣ам̣, мандам̣ ва̄ ан̃чханапӣл̣ана̄дӣни дассети. ан̃чханан̃четтха а̄кад̣д̣ханам̣. пӣл̣анам̣ самба̄ханам̣. а̄дисаддена самин̃джанауггамана̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. евам̣ парихаритопӣти уччха̄дана̄дина̄ сукхедхитопи. бхиджджати чева̄ти аниччата̄дивасена нассати ча. викирати ча̄ти евам̣ бхинданто ча кин̃чи пайоджанам̣ аса̄дхенто виппакин̣н̣ова хоти. евам̣ навахи падехи йатха̄рахам̣ ка̄йе самудайавайадхамма̄нупассита̄ дассита̄ти имаматтхам̣ вибха̄венто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха чхахи падехӣти ‘‘рӯпӣ, ча̄тумаха̄бхӯтико, ма̄та̄петтикасамбхаво, оданакумма̄сӯпачайо, уччха̄данадхаммо, паримадданадхаммо’’ти имехи чхахи падехи. йуттам̣ та̄ва хоту маджджхе тӣхипи падехи ка̄йасса самудайакатханам̣ тесам̣ тадаттхадӣпанато, ‘‘рӯпӣ, уччха̄данадхаммо, паримадданадхаммо’’ти пана тӣхи тпадехи катхам̣ тасса татха̄катханам̣ йуттам̣ сийа̄ тесам̣ тадаттхасса адӣпанатоти? йуттамева тесампи тадаттхасса дӣпитатта̄. ‘‘рӯпӣ’’ти хи идам̣ аттано паччайабхӯтена утуа̄ха̄ралаккхан̣ена рӯпена рӯпава̄ти аттхасса дӣпакам̣. паччайасан̇гамависит̣т̣хе хи тадассаттхиаттхе айамӣка̄ро. ‘‘уччха̄данадхаммо, паримадданадхаммо’’ти ча идам̣ пададвайам̣ татха̄видхарӯпуппа̄данена сан̣т̣ха̄насампа̄данаттхасса дӣпаканти. двӣхӣти ‘‘бхеданадхаммо, виддхам̣санадхаммо’’ти двӣхи падехи. нисситан̃ча ка̄йапарийа̄панне хадайаваттхумхи нисситатта̄ випассана̄читтасса. тада̄ паваттан̃хи випассана̄читтамева ‘‘идан̃ча ме вин̃н̃а̄н̣а’’нти а̄саннапаччаккхавасена вуттам̣. пат̣ибаддхан̃ча ка̄йена вина̄ аппаваттанато, ка̄йасан̃н̃ита̄нан̃ча рӯпадхамма̄нам̣ а̄рамман̣акаран̣ато.

235. сут̣т̣ху обха̄сатӣти субхо, пабха̄сампанно ман̣и, та̄йа ева пабха̄сампаттийа̄ ман̣ино бхадрата̄ти аттхаматтам̣ дассетум̣ ‘‘субхоти сундаро’’ти вуттам̣. парисуддха̄карасамут̣т̣ха̄намева ман̣ино сувисуддхаджа̄тита̄ти а̄ха ‘‘джа̄тима̄ти парисуддха̄карасамут̣т̣хито’’ти. сувисуддхаратана̄карато самут̣т̣хитоти аттхо. а̄карапаривисуддхимӯлако ева хи ман̣ино курувиндаджа̄тиа̄диджа̄тивисесоти. идха̄дхиппетасса пана вел̣урийаман̣ино вил̣ӯра (ви. ва. ат̣т̣ха. 34 а̄дайо ва̄кйаккхкхндхесу пасситаббам̣) паббатасса, вил̣ӯра га̄масса ча авидӯре парисуддха̄каро. йебхуййена хи со тато самут̣т̣хито. татха̄ хеса вил̣ӯрана̄макасса паббатасса, га̄масса ча авидӯре самут̣т̣хитатта̄ вел̣урийоти пан̃н̃а̄йиттха, девалоке паваттассапи ча там̣садисаван̣н̣анибхата̄йа тадева на̄мам̣ джа̄там̣ йатха̄ там̣ мануссалоке ладдхана̄мавасена девалоке девата̄нам̣, со пана майӯрагӣва̄ван̣н̣о ва̄ хоти ва̄йасапаттаван̣н̣о ва̄ синиддхавен̣упаттаван̣н̣о ва̄ти а̄чарийадхаммапа̄латтхерена параматтхадӣпанийам̣ (ви. ва. ат̣т̣ха. 34) вуттам̣. винайасам̣ван̣н̣ана̄су (ви. ви. т̣ӣ. 1.281) пана ‘‘аллавел̣уван̣н̣о’’ти ваданти. татха̄ хисса ‘‘вам̣саван̣н̣о’’типи на̄мам̣ джа̄там̣. ‘‘ман̃джа̄раккхиман̣д̣алаван̣н̣о’’ти ча вутто, татойева со идха падесе ман̃джа̄раман̣ӣти па̄кат̣о хоти. чаккаваттипарибхога̄рахапан̣ӣтатараман̣ибха̄вато пана тассева па̄л̣ийам̣ вачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ха ‘‘пуна чапарам̣ а̄нанда ран̃н̃о маха̄судассанасса ман̣иратанам̣ па̄турахоси, со ахоси ман̣и вел̣урийо субхо джа̄тима̄ ат̣т̣хам̣со’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.248). па̄са̄н̣асаккхара̄дидосанӣхаран̣авасенева парикамманиппхаттӣти дассети ‘‘апанӣтапа̄са̄н̣асаккхаро’’ти имина̄.

чхавийа̄ ева сан̣хабха̄вена аччхата̄, на сан̇гха̄тасса̄ти а̄ха ‘‘аччхоти тануччхавӣ’’ти. тато чева висесена пасанноти дассетум̣ ‘‘сут̣т̣ху пасанно’’ти вуттам̣. парибхогаман̣иратана̄ка̄расампатти сабба̄ка̄расампанната̄. тена̄ха ‘‘дхованаведхана̄дӣхӣ’’тиа̄ди. па̄са̄н̣а̄дӣсу дхотата̄ дхованам̣, ка̄л̣ака̄диапахаран̣аттха̄йа чева суттена а̄вунаттха̄йа ча виджджхитаббата̄ ведханам̣. а̄дисаддена та̄пасан̣хакаран̣а̄дӣнам̣ сан̇гахо. ван̣н̣асампаттинти а̄вунитасуттасса ван̣н̣асампаттим̣. касма̄ти вуттам̣ ‘‘та̄диса’’нтиа̄ди, та̄дисассева а̄вутасса па̄кат̣абха̄ватоти вуттам̣ хоти.

ман̣и вийа караджака̄йо паччавеккхитаббато. а̄вутасуттам̣ вийа вин̃н̃а̄н̣ам̣ анупависитва̄ т̣хитатта̄. чаккхума̄ пурисо вийа випассана̄ла̄бхӣ бхиккху саммадева тасса дассанато, тасса пурисасса ман̣ино а̄вибхӯтака̄ло вийа тасса бхиккхуно ка̄йасса а̄вибхӯтака̄ло танниссайасса па̄кат̣абха̄вато. суттасса̄вибхӯтака̄ло вийа тесам̣ дхамма̄нама̄вибхӯтака̄ло таннисситасса па̄кат̣абха̄ватоти айаметтха упама̄сампа̄дане ка̄ран̣авибха̄вана̄, ‘‘а̄вутасуттам̣ вийа випассана̄н̃а̄н̣а’’нти каттхачи па̄т̣хо, ‘‘идан̃ча вин̃н̃а̄н̣а’’нти вачанато пана ‘‘вин̃н̃а̄н̣а’’нти па̄т̣хова сундаратаро, ‘‘випассана̄вин̃н̃а̄н̣а’’нти ва̄ бхавитаббам̣. випассана̄н̃а̄н̣ам̣ абхинӣхаритва̄ти випассана̄н̃а̄н̣а̄бхимукхам̣ читтам̣ нӣхаритва̄.

татра̄ти вел̣урийаман̣имхи. тада̄рамман̣а̄нанти ка̄йасан̃н̃итарӯпадхамма̄рамман̣а̄нам̣. ‘‘пхассапан̃чамака̄на’’нтиа̄дипадаттайассетам̣ висесанам̣ аттхаваса̄ лин̇гавибхаттивачанавипарин̣а̄моти катва̄ паччхимападасса̄пи висесанабха̄вато. пхассапан̃чамакаггахан̣ена, саббачиттачетасикаггахан̣ена ча гахитадхамма̄ випассана̄читтуппа̄дапарийа̄панна̄ ева̄ти дат̣т̣хаббам̣. еван̃хи тесам̣ випассана̄вин̃н̃а̄н̣агатикатта̄ а̄вутасуттам̣ вийа ‘‘випассана̄вин̃н̃а̄н̣а’’нти хет̣т̣ха̄ вуттавачанам̣ авиродхитам̣ хоти. касма̄ пана випассана̄вин̃н̃а̄н̣ассева гахан̣анти? ‘‘идан̃ча ме вин̃н̃а̄н̣ам̣ еттха ситам̣ еттха пат̣ибаддха’’нти имина̄ тассева вачанато. ‘‘айам̣ кхо ме ка̄йо’’тиа̄дина̄ хи випассана̄н̃а̄н̣ена випасситва̄ ‘‘тадева випассана̄н̃а̄н̣асампайуттам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ еттха ситам̣ еттха пат̣ибаддха’’нти ниссайависайа̄дивасена манаси кароти, тасма̄ тассева идха гахан̣ам̣ самбхавати, на̄н̃н̃асса̄ти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘випассана̄вин̃н̃а̄н̣ассева ва̄ а̄вибхӯтака̄ло’’ти. дхаммасан̇гаха̄дӣсу (дха. са. 2 а̄дайо) деситанайена па̄кат̣абха̄вато четтха пхассапан̃чамака̄нам̣ гахан̣ам̣, ниравасесапариггахан̣ато саббачиттачетасика̄нам̣, йатха̄рутам̣ деситавасена падха̄набха̄вато випассана̄вин̃н̃а̄н̣асса̄ти ведитаббам̣. ким̣ панете паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса а̄вибхаванти, уда̄ху пуггаласса̄ти? паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ассева, тасса пана а̄вибхӯтатта̄ пуггаласса̄пи а̄вибхӯта̄ на̄ма хонти, тасма̄ ‘‘бхиккхуно а̄вибхӯтака̄ло’’ти вуттанти.

йасма̄ панидам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ магган̃а̄н̣а̄нантарам̣ хоти, тасма̄ локийа̄бхин̃н̃а̄нам̣ парато, чхат̣т̣хабхин̃н̃а̄йа ча пурато ваттаббам̣, атха касма̄ сабба̄бхин̃н̃а̄нам̣ пуратова вуттанти чодана̄лесам̣ дассетва̄ парихаранто ‘‘идан̃ча випассана̄н̃а̄н̣а’’нтиа̄дима̄ха. ‘‘идан̃ча магган̃а̄н̣а̄нантара’’нти хи имина̄ йатха̄вуттам̣ чодана̄лесам̣ дассети. таттха ‘‘магган̃а̄н̣а̄нантара’’нти сикха̄ппаттавипассана̄бхӯтам̣ готрабхун̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣. тадева хи арахаттамаггасса, саббесам̣ ва̄ маггапхала̄наманантарам̣ хоти, падха̄нато пана таббачаненева саббассапи випассана̄н̃а̄н̣асса гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣ ависесато тасса идха вуттатта̄. маггасаддена ча арахаттамаггассева гахан̣ам̣ тассева̄бхин̃н̃а̄парийа̄паннатта̄, абхин̃н̃а̄самбандхена ча чодана̄самбхавато. локийа̄бхин̃н̃а̄нам̣ пурато вуттам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ та̄сам̣ на̄нантарата̄йа анупака̄рам̣, а̄саваккхайан̃а̄н̣асан̇кха̄та̄йа пана локуттара̄бхин̃н̃а̄йа пурато вуттам̣ тасса̄ анантарата̄йа упака̄рам̣, тасма̄ идам̣ локийа̄бхин̃н̃а̄нам̣ парато, чхат̣т̣ха̄бхин̃н̃а̄йа ча пурато ваттаббам̣. касма̄ пана упака̄рат̣т̣ха̄не татха̄ аватва̄ анупака̄рат̣т̣ха̄нева бхагавата̄ вуттанти хи чодана̄ самбхавати. ‘‘евам̣ сантепӣ’’тиа̄ди париха̄радассанам̣. таттха евам̣ сантепӣти йадипи н̃а̄н̣а̄нупуббийа̄ магган̃а̄н̣асса анантарата̄йа упака̄рам̣ хоти, евам̣ сатипӣти аттхо.

абхин̃н̃а̄ва̄рети чхал̣абхин̃н̃а̄васена вутте десана̄ва̄ре. етасса антара̄ ва̄ро наттхӣти пан̃часу локийа̄бхин̃н̃а̄су катхита̄су а̄кан̇кхеййасутта̄дӣсу (ма. ни. 1.65) вийа чхат̣т̣ха̄бхин̃н̃а̄пи авассам̣ катхетабба̄ абхин̃н̃а̄лаккхан̣абха̄вена таппарийа̄паннато, на ча випассана̄н̃а̄н̣ам̣ локийа̄бхин̃н̃а̄нам̣, чхат̣т̣ха̄бхин̃н̃а̄йа ча антара̄ павесетва̄ катхетаббам̣ анабхин̃н̃а̄лаккхан̣абха̄вена тадапарийа̄паннато. ити етасса випассана̄н̃а̄н̣асса та̄самабхин̃н̃а̄нам̣ антара̄ ва̄ро наттхи, тасма̄ таттха авасара̄бха̄вато идхева рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄на̄нантарам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ катхитанти адхиппа̄йо. ‘‘йасма̄ ча̄’’тиа̄дина̄ аттхантарама̄ха. таттха ча-саддо самуччайаттхо, тена на кевалам̣ випассана̄н̃а̄н̣асса идха дассане тадева ка̄ран̣ам̣, атха кхо идампӣти имаматтхам̣ самуччина̄тӣти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.235) вуттам̣. саддавидӯ пана ӣдисе т̣ха̄не ча-саддо ва̄-саддаттхо, со ча викаппаттхоти ваданти, тампи йуттамева аттхантарадассане пайуттатта̄. аттана̄ пайуджджитаббасса хи виджджама̄наттхассева джотака̄ упасагганипа̄та̄ йатха̄ магганидассане са̄кха̄бхан̇га̄, йатха̄ ча адиссама̄на̄ джотане падӣпа̄ти евамӣдисесу. хоти четтха –

‘‘аттхантарадассанамхи, ча саддо йади диссати;

самуччайе викаппе со, гахетаббо вибха̄вина̄’’ти.

акатасаммасанасса̄ти хетугаббхападам̣. татха̄ катасаммасанасса̄ти ча. ‘‘диббена чаккхуна̄ бхеравампи рӯпам̣ пассатоти еттха иддхивидхан̃а̄н̣ена бхеравам̣ рӯпам̣ нимминитва̄ мам̣сачаккхуна̄ пассатотипи ваттаббам̣. евампи хи абхин̃н̃а̄ла̄бхино апарин̃н̃а̄таваттхукасса бхайам̣ санта̄со уппаджджати уччава̄ликава̄симаха̄на̄гаттхерасса вийа̄’’ти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.235) вуттам̣. йатха̄ четтха, евам̣ дибба̄йа сотадха̄туйа̄ бхеравам̣ саддам̣ сун̣атоти еттха̄пи иддхивидхан̃а̄н̣ена бхеравам̣ саддам̣ нимминитва̄ мам̣сасотена сун̣атопӣти ваттаббамева. евампи хи абхин̃н̃а̄ла̄бхино апарин̃н̃а̄таваттхукасса бхайам̣ санта̄со уппаджджати уччава̄ликава̄симаха̄на̄гаттхерасса вийа. тхеро хи кон̃чана̄дасахитам̣ саббасетам̣ хаттхина̄гам̣ ма̄петва̄ дисва̄, сутва̄ ча сан̃джа̄табхайасанта̄соти ат̣т̣хакатха̄су (вибха. ат̣т̣ха. 2.882; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.81; висуддхи. 2.733) вутто. аничча̄дивасена катасаммасанасса дибба̄йа…пе… бхайам̣ санта̄со на уппаджджатӣти самбандхо. бхайавиноданахету на̄ма випассана̄н̃а̄н̣ена катасаммасаната̄, тасса, тена ва̄ сампа̄данаттханти аттхо. идхева̄ти чатуттхаджджха̄на̄нантарамева. ‘‘апича̄’’тиа̄дина̄ йатха̄па̄т̣хам̣ йуттатаранайам̣ дассети. випассана̄йа паваттам̣ па̄моджджапӣтипассаддхипарампара̄гатасукхам̣ випассана̄сукхам̣. па̄т̣ийекканти джха̄на̄бхин̃н̃а̄дӣхи асаммиссам̣ висум̣ бхӯтам̣ сандит̣т̣хикам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣. тена̄ха бхагава̄ дхаммападе

‘‘йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;

лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нтиа̄ди. (дха. па. 374);

идха̄пи вуттам̣ ‘‘идампи кхо маха̄ра̄джа сандит̣т̣хикам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣…пе… пан̣ӣтатаран̃ча̄’’ти, тасма̄ па̄л̣ийа̄ сам̣санданато имамева найам̣ йуттатаранти ваданти. а̄дитова̄ти абхин̃н̃а̄нама̄димхийева.

маномайиддхин̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

236-7. маномайанти еттха пана майасаддо апарапан̃н̃аттивика̄рападапӯран̣аниббаттиа̄дӣсу анекесваттхесу а̄гато. идха пана ниббаттиаттхети дассетум̣ ‘‘манена ниббаттита’’нти вуттам̣. ‘‘абхин̃н̃а̄манена ниббаттита’’нти аттхоти а̄чарийена̄ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.236, 237) вуттам̣. висуддхимагге (висуддхи. 2.397) пана ‘‘адхит̣т̣ха̄наманена ниммитатта̄ маномайа’’нти а̄гатам̣, абхин̃н̃а̄манена, адхит̣т̣ха̄наманена ча̄ти убхайатха̄пи ниббаттатта̄ убхайампетам̣ йуттамева. ан̇гам̣ на̄ма хаттхапа̄да̄дитам̣там̣самуда̄йам̣, паччан̇гам̣ на̄ма каппараджан̣н̣уа̄ди тасмим̣ тасмим̣ самуда̄йе авайавам̣. ‘‘ахӣниндрийа’’нти еттха парипун̣н̣ата̄йева ахӣната̄, на ту аппан̣ӣтата̄, парипун̣н̣абха̄во ча чаккхусота̄дӣнам̣ сан̣т̣ха̄навасенева. ниммитарӯпе хи паса̄до на̄ма наттхӣти дассетум̣ ‘‘сан̣т̣ха̄навасена авикалиндрийа’’нти вуттам̣, имина̄ва тасса джӣвитиндрийа̄дӣнампи абха̄во вуттоти дат̣т̣хаббам̣. сан̣т̣ха̄навасена̄ти ча камаладала̄дисадисасан̣т̣ха̄наматтавасена, на рӯпа̄бхигха̄та̄рахабхӯтаппаса̄да̄дииндрийавасена. ‘‘саббан̇гапаччан̇гим̣ ахӣниндрийа’’нти вуттамеваттхам̣ саматтхенто ‘‘иддхимата̄’’тиа̄дима̄ха. авиддхакан̣н̣оти кулача̄риттавасена кан̣н̣а̄лан̇ка̄рапил̣андханаттхам̣ авиджджхитакан̣н̣о, нидассанаматтаметам̣. тена̄ха ‘‘сабба̄ка̄рехӣ’’ти, ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄вайавависеса̄дисабба̄ка̄рехӣти аттхо. тена̄ти иддхимата̄.

айамеваттхо па̄л̣ийампи вибха̄витоти а̄ха ‘‘мун̃джамха̄ ӣсикантиа̄диупама̄ттайампи хи…пе… вутта’’нти. каттхачи пана ‘‘мун̃джамха̄ ӣсикантиа̄ди упама̄маттам̣. йампи хи садисабха̄вадассанаттхамева вутта’’нти па̄т̣хо диссати. таттха ‘‘упама̄матта’’нти имина̄ аттхантарадассанам̣ ниваттети, ‘‘йампи хӣ’’тиа̄дина̄ пана тасса упама̄бха̄вам̣ саматтхети. нийата̄напеккхена ча йам̣-саддена ‘‘мун̃джамха̄ ӣсика’’нтиа̄дивачанамева пачча̄масати. садисабха̄вадассанаттхамева̄ти сан̣т̣ха̄натопи ван̣н̣атопи авайавависесатопи садисабха̄вадассанаттхам̣йева. катхам̣ садисабха̄воти вуттам̣ ‘‘мун̃джасадиса̄ ева хӣ’’тиа̄ди. мун̃джам̣ на̄ма тин̣ависесо, йена коччха̄дӣни каронти. ‘‘пава̄хеййа̄’’ти вачанато анто т̣хита̄ ева ӣсика̄ адхиппета̄ти дассети ‘‘анто ӣсика̄ хотӣ’’ти имина̄. ӣсика̄ти ча кал̣ӣро. висуддхимаггат̣ӣка̄йам̣ пана ‘‘кан̣д̣а’’нти (висуддхи. т̣ӣ. 2.399) вуттам̣. ват̣т̣а̄йа косийа̄ти париват̣т̣ула̄йа асикосийа̄. паттхат̣а̄йа̄ти пат̣т̣ика̄йа. карад̣итаббо бха̄джетабботи каран̣д̣о, пел̣а̄. карад̣итаббо джигуччхитабботи каран̣д̣о, ниммокам̣. идха̄пи ниммокамева̄ти а̄ха ‘‘каран̣д̣а̄ти идампӣ’’тиа̄ди. вилӣвакаран̣д̣о на̄ма пел̣а̄. касма̄ ахикан̃чукассева на̄мам̣, на вилӣвакаран̣д̣акасса̄ти чоданам̣ содхети ‘‘ахикан̃чуко хӣ’’тиа̄дина̄, свева ахина̄ садисо, тасма̄ тассева на̄манти вуттам̣ хоти. висуддхимаггат̣ӣка̄йам̣ пана ‘‘каран̣д̣а̄йа̄ти пел̣а̄йа, ниммокатоти ча вадантӣ’’ти (висуддхи. т̣ӣ. 2.399) вуттам̣. таттха пел̣а̄гахан̣ам̣ ахина̄ асадисата̄йа вича̄ретаббам̣.

йаджджевам̣ ‘‘сеййатха̄пи пана маха̄ра̄джа пурисо ахим̣ каран̣д̣а̄ уддхареййа̄’’ти пурисасса каран̣д̣ато ахиуддхаран̣ӯпама̄йа айаматтхо вируджджхеййа. на хи со хаттхена тато уддхаритум̣ сакка̄ти ануйогена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. ‘‘уддхареййа̄’’ти хи анийамавачанепи хаттхена уддхаран̣ассева па̄кат̣атта̄ там̣дассанамива джа̄там̣. тена̄ха ‘‘хаттхена уддхарама̄но вийа дассито’’ти. ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄ди читтена уддхаран̣асса хетудассанам̣. ахино на̄ма пан̃часу т̣ха̄несу саджа̄тим̣ на̄тиваттанти упапаттийам̣, чутийам̣, виссат̣т̣ханиддоккамане, сама̄наджа̄тийа̄ метхунапат̣исеване, джин̣н̣атача̄панайанети вуттам̣ ‘‘саджа̄тийам̣ т̣хито’’ти. урагаджа̄тийамева т̣хито паджахати, на на̄гиддхийа̄ ан̃н̃аджа̄тирӯпоти аттхо. идан̃хи махиддхике на̄ге сандха̄йа вуттам̣. сарӣрам̣ кха̄дайама̄нам̣ вийа̄ти аттанойева тачам̣ аттано сарӣрам̣ кха̄дайама̄нам̣ вийа. пура̄н̣атачам̣ джигуччхантоти джин̣н̣ата̄йа каттхачи муттам̣ каттхачи оламбитам̣ джин̣н̣атачам̣ джигуччханто. чатӯхӣти ‘‘саджа̄тийам̣ т̣хито, нисса̄йа, тха̄мена, джигуччханто’’ти йатха̄вуттехи чатӯхи ка̄ран̣ехи. татоти кан̃чукато. ан̃н̃ена̄ти аттато ан̃н̃ена. читтена̄ти пурисасса читтенева, на хаттхена. сеййатха̄пи на̄ма пурисо ахим̣ пасситва̄ ‘‘ахо вата̄хам̣ имам̣ ахим̣ кан̃чукато уддхареййа’’нти ахим̣ каран̣д̣а̄ читтена уддхареййа, тасса евамасса ‘‘айам̣ ахи, айам̣ каран̣д̣о, ан̃н̃о ахи, ан̃н̃о каран̣д̣о, каран̣д̣а̄ твева ахи уббхато’’ти, евамева…пе… со имамха̄ ка̄йа̄ ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ абхиниммина̄ти…пе… ахӣниндрийанти айаметтха адхиппа̄йо.

иддхивидхан̃а̄н̣а̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

239. бха̄джана̄дивикатикирийа̄ниссайабхӯта̄ супарикаммакатаматтика̄дайо вийа викуббанакирийа̄ниссайабха̄вато иддхивидхан̃а̄н̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣.

241. пуббе нӣваран̣аппаха̄нава̄ре вийа канта̄раггахан̣ам̣ акатва̄ кевалам̣ аддха̄намаггаггахан̣ам̣ кхемамаггадассанаттхам̣. касма̄ пана кхемамаггассева дассанам̣, на канта̄рамаггасса, нану упама̄дассанаматтаметанти чоданам̣ парихаранто ‘‘йасма̄’’тиа̄дима̄ха. ‘‘аппат̣ибхайан̃хӣ’’тиа̄ди пана кхемамаггассева гахан̣ака̄ран̣адассанам̣. ва̄та̄тапа̄динива̄ран̣аттхам̣ сӣсе са̄т̣акам̣ катва̄. татха̄ татха̄ пана парипун̣н̣авачанам̣ упама̄сампаттийа̄ упамеййасампа̄данаттхам̣, адхиппетасса ча упамеййаттхасса сувин̃н̃а̄панаттхам̣, хетуда̄харан̣абхедйабхедака̄дисампаннавачанена ча вин̃н̃ӯджа̄тика̄нам̣ читта̄ра̄дханаттханти ведитаббам̣. евам̣ саббаттха. сукхам̣ ваваттхапетӣти акиччхам̣ акасирена саллаккхети, париччхиндати ча.

243. мандо утта̄насеййакада̄ракопи ‘‘дахаро’’ти вуччатӣти тато висесанаттхам̣ ‘‘йува̄’’ти вуттанти мантва̄ йувасаддена висеситаббамева дахарасаддасса аттхам̣ дассетум̣ ‘‘тарун̣о’’ти вуттам̣. татха̄ йува̄пи кочи аниччханако, аниччханато ча аман̣д̣анаджа̄тикоти тато висесанаттхам̣ ‘‘ман̣д̣анаджа̄тико’’тиа̄ди вуттанти мантва̄ ман̣д̣анаджа̄тика̄дисаддена висеситаббамева йувасаддасса аттхам̣ дассетум̣ ‘‘йоббаннена саманна̄гато’’ти вуттам̣. па̄л̣ийан̃хи йатха̄ккамам̣ падаттайасса висеситаббависесакабха̄вена вачанато татха̄ сам̣ван̣н̣ана̄ ката̄, итаратха̄ екакена̄пи падена адхиппетаттха̄дхигамика̄ сапарива̄ра̄ сам̣ван̣н̣ана̄ва ка̄табба̄ сийа̄ти. ‘‘ман̣д̣анапакатико’’ти вуттамева виваритум̣ ‘‘дивасасса̄’’тиа̄дима̄ха. кан̣икасаддо досапарийа̄йо, досо ча на̄ма ка̄л̣атилака̄дӣти дассети ‘‘ка̄л̣атилака̄’’тиа̄дина̄. ка̄л̣атилаппама̄н̣а̄ биндаво ка̄л̣атилака̄ни, ка̄л̣а̄ ва̄ камма̄са̄, йе ‘‘са̄сапабӣджика̄’’типи вуччанти. тилаппама̄н̣а̄ биндаво тилака̄ни. ван̇гам̣ на̄ма вийан̇гам̣ випарин̣а̄митаман̇гам̣. йоббаннапӣл̣ака̄дайо мукхадӯсипӣл̣ака̄, йе ‘‘кхарапӣл̣ака̄’’ типи вуччанти. мукханимиттанти мукхаччха̄йам̣. мукхе гато досо мукхадосо. лаккхан̣авачанаматтаметам̣ мукхе адосассапи па̄кат̣абха̄васса адхиппетатта̄, йатха̄ ва̄ мукхе досо, евам̣ мукхе адосопи мукхадосоти саралопена вутто са̄ман̃н̃аниддесатопи анекаттхасса вин̃н̃а̄таббатта̄, писаддалопена ва̄ айаматтхо ведитаббо. авуттопи хи аттхо сампин̣д̣анавасена вутто вийа вин̃н̃а̄йати, мукхадосо ча мукхаадосо ча мукхадосоти екадесасарӯпекасесанайенапеттха аттхо дат̣т̣хаббо. еван̃хи аттхасса парипун̣н̣ата̄йа ‘‘паресам̣ сол̣асавидхам̣ читтам̣ па̄кат̣ам̣ хотӣ’’ти вачанам̣ саматтхитам̣ хоти. тенетам̣ вуччати –

‘‘ваттаббасса̄васит̣т̣хасса, га̄хо нидассана̄дина̄;

аписадда̄дилопена, екасесанайена ва̄.

асама̄не садде тидха̄, чатудха̄ ча сама̄наке;

са̄ман̃н̃аниддесатопи, ведитаббо вибха̄вина̄’’ти.

‘‘сара̄гам̣ ва̄ читта’’нтиа̄дина̄ па̄л̣ийам̣ вуттам̣ сол̣асавидхам̣ читтам̣.

245. пуббенива̄сан̃а̄н̣ӯпама̄йанти пуббенива̄сан̃а̄н̣асса, пуббенива̄сан̃а̄н̣е ва̄ дассита̄йа упама̄йа. касма̄ пана па̄л̣ийам̣ га̄маттайамева упама̄не гахитанти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘там̣ диваса’’нтиа̄ди вуттам̣. там̣ дивасам̣ катакирийа̄ на̄ма па̄катикасаттасса̄пи йебхуййена па̄кат̣а̄ хоти. тасма̄ там̣ дивасам̣ гантум̣ саккун̣еййам̣ га̄маттайамева бхагавата̄ гахитам̣, на тадуттарӣти адхиппа̄йо. кин̃ча̄пи па̄л̣ийам̣ там̣дивасаггахан̣ам̣ наттхи, га̄маттайаггахан̣ена пана тадахева катакирийа̄ адхиппета̄ти мантва̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ там̣дивасаггахан̣ам̣ катанти дат̣т̣хаббам̣. там̣дивасагатага̄маттайаггахан̣енева ча маха̄бхинӣха̄рехи ан̃н̃есампи пуббенива̄сан̃а̄н̣ала̄бхӣнам̣ тӣсупи бхавесу катакирийа̄ йебхуййена па̄кат̣а̄ хотӣти дӣпитанти дат̣т̣хаббам̣. етадаттхампи хи га̄маттайаггахан̣анти. тӣсу бхавесу катакирийа̄йа̄ти абхисампара̄йесу пуббе дит̣т̣хадхамме пана ида̄ни, пуббе ча катакиччасса.

247. па̄л̣ийам̣ ратхика̄йа вӣтхим̣ сан̃чарантети ан̃н̃а̄йа ратхика̄йа ан̃н̃ам̣ ратхим̣ сан̃чарантети аттхо, тена апара̄парам̣ сан̃чаран̣ам̣ дасситанти а̄ха ‘‘апара̄парам̣ сан̃чаранте’’ти, там̣там̣киччавасена ито чито ча сан̃чарантети вуттам̣ хоти, айамеваттхо ратхивӣтхисадда̄намекаттхатта̄. син̇гха̄т̣акамхӣти вӣтхичатукке. па̄са̄до вийа бхиккхусса караджака̄йо дат̣т̣хаббо таттха патит̣т̣хитасса дат̣т̣хаббадассанасиддхито. мам̣сачаккхумато хи диббачаккхусамадхигамо. йатха̄ха ‘‘мам̣сачаккхусса уппа̄до, магго диббасса чаккхуно’’ти (итиву. 61). чаккхума̄ пурисо вийа айамева диббачаккхум̣ патва̄ т̣хито бхиккху дат̣т̣хаббасса дассанато. гехам̣ пависанто, тато никкхаманто вийа ча ма̄тукуччхим̣ пат̣исандхивасена пависанто, тато ча виджа̄тивасена никкхаманто ма̄тукуччхийа̄ гехасадисатта̄. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘ма̄тарам̣ кут̣икам̣ брӯси, бхарийам̣ брӯси кула̄вака’’нти (сам̣. ни. 1.19). айам̣ ат̣т̣хакатха̄муттако найо – гехам̣ пависанто вийа аттабха̄вам̣ упападжджанавасена оккаманто, геха̄ никкхаманто вийа ча аттабха̄вато чаванавасена апаккаманто аттабха̄васса гехасадисатта̄. вуттан̃хи ‘‘гахака̄рака дит̣т̣хоси, пуна гехам̣ на ка̄хасӣ’’ти (дха. па. 154).

апара̄парам̣ сан̃чаран̣акасатта̄ти пунаппунам̣ сам̣са̄ре париббхаманакасатта̄. аббхока̄сат̣т̣ха̄нети аджджхока̄садесабхӯте. маджджхети нагарасса маджджхабхӯте син̇гха̄т̣аке. таттха таттха̄ти тасмим̣ тасмим̣ бхавекадесе. ниббаттасатта̄ти уппаджджама̄накасатта̄. имина̄ хи тасмим̣ тасмим̣ бхаве джа̄тасам̣ваддхе сатте вадати, ‘‘апара̄парам̣ сан̃чаран̣акасатта̄’’ти пана етена татха̄ анийамитака̄лике са̄дха̄ран̣асатте. еван̃хи тесам̣ йатха̄ккамам̣ сан̃чаран̣акасаннисиннакаджанопамата̄ упапанна̄ хотӣти. тӣсу бхавесу ниббаттасатта̄нам̣ а̄вибхӯтака̄лоти еттха пана вуттаппака̄ра̄нам̣ саббесампи сатта̄нам̣ анийамато гахан̣ам̣ ведитаббам̣.

нану ча̄йам̣ диббачаккхукатха̄, атха касма̄ ‘‘тӣсу бхавесӯ’’ти чатувока̄рабхавасса̄пи сан̇гахо като. на хи со арӯпадхамма̄рамман̣оти ануйогам̣ парихаранто ‘‘идан̃ча̄’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘иданти тӣсу бхавесу ниббаттасатта̄нанти идам̣ вачана’’нти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.247) айаметтха а̄чарийасса мати, евам̣ сати ат̣т̣хакатха̄чарийехи ат̣т̣хакатха̄йамева йатха̄вутто ануйого парихаритоти. айам̣ панеттха амха̄кам̣ кханти – нану ча̄йам̣ диббачаккхукатха̄, атха касма̄ ‘‘диббена чаккхуна̄ висуддхена атиккантама̄нусакена сатте пассати чавама̄не упападжджама̄не’’тиа̄дина̄ ависесато чатувока̄рабхавӯпагасса̄пи сан̇гахо като. на хи со арӯпадхамма̄рамман̣оти ануйогам̣ парихаранто ‘‘идан̃ча̄’’тиа̄дима̄ха. таттха иданти ‘‘сатте пассати чавама̄не упападжджама̄не’’тиа̄дивачанам̣. еван̃хи сати ат̣т̣хакатха̄чарийехи па̄л̣ийамева йатха̄вутто ануйого парихаритоти. йадаггена со па̄л̣ийам̣ парихарито, тадаггена ат̣т̣хакатха̄йампи тасса̄ аттхаван̣н̣ана̄бха̄вато. десана̄сукхаттхамева̄ти кевалам̣ десана̄сукхаттхам̣ ева ависесена вуттам̣, на пана чатувока̄рабхавӯпага̄нам̣ диббачаккхусса а̄вибха̄васаббха̄вато. ‘‘т̣хапетва̄ арӯпабхава’’нти ва̄ ‘‘двӣсу бхавесӯ’’ти ва̄ сатте пассати ка̄ма̄вачарабхавато, рӯпа̄вачарабхавато ча чавама̄нети ва̄ ка̄ма̄вачарабхаве, рӯпа̄вачарабхаве ча упападжджама̄нети ва̄ вуччама̄на̄ хи десана̄ йатха̄рахам̣ бхедйабхедака̄дивибха̄ванена сукха̄сукха̄вабодха̄ ча на хоти, ависесена пана евамева вуччама̄на̄ сукха̄сукха̄вабодха̄ ча. десетум̣, авабодхетун̃ча сукарата̄пайоджанан̃хи ‘‘десана̄сукхаттха’’нти вуттам̣. касма̄ти а̄ха ‘‘а̄руппе…пе… наттхӣ’’ти, диббачаккхугочарабхӯта̄нам̣ рӯпадхамма̄намабха̄ватоти вуттам̣ хоти.

а̄саваккхайан̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄

248. идха випассана̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄начиттам̣ ведитаббам̣, на локийа̄бхин̃н̃а̄су вийа абхин̃н̃а̄па̄дакам̣. випассана̄па̄даканти ча випассана̄йа падат̣т̣ха̄набхӯтам̣, випассана̄ ча на̄меса̄ тивидха̄ випассакапуггалабхедена маха̄бодхисатта̄нам̣ випассана̄, паччекабодхисатта̄нам̣ випассана̄, са̄вака̄нам̣ випассана̄ ча̄ти. таттха маха̄бодхисатта̄нам̣, паччекабодхисатта̄нан̃ча випассана̄ чинта̄майан̃а̄н̣асамбандхика̄ сайамбхун̃а̄н̣абхӯта̄, са̄вака̄нам̣ пана сутамайан̃а̄н̣асамбандхика̄ паропадесасамбхӯта̄. са̄ ‘‘т̣хапетва̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ авасесарӯпа̄рӯпаджджха̄на̄нам̣ ан̃н̃атарато вут̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄дина̄ анекадха̄, арӯпамукхавасена чатудха̄туваваттха̄не вутта̄нам̣ тесам̣ тесам̣ дха̄тупариггахамукха̄нан̃ча ан̃н̃атарамукхавасена анекадха̄ ча висуддхимагге (висуддхи. 2.664) на̄на̄найато вибха̄вита̄, маха̄бодхисатта̄нам̣ пана чатувӣсатикот̣исатасахассамукхена пабхедагаманато на̄на̄найам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асанниссайасса арийамагган̃а̄н̣асса адхит̣т̣ха̄набхӯтам̣ пуббабха̄ган̃а̄н̣агаббхам̣ ган̣ха̄пентам̣ парипа̄кам̣ гаччхантам̣ парамагамбхӣрам̣ сан̣хасукхуматарам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ хоти, йам̣ ат̣т̣хакатха̄су ‘‘маха̄ваджиран̃а̄н̣а’’нти вуччати, йасса ча паваттивибха̄гена чатувӣсатикот̣исатасахассаппабхедасса па̄дакабха̄вена сама̄паджджийама̄на̄ чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кхйа̄ девасикам̣ саттху вал̣ан̃джанасама̄паттийо вуччанти. сва̄йам̣ буддха̄нам̣ випассана̄ча̄ро параматтхаман̃джуса̄йам̣ висуддхимаггаван̣н̣ана̄йам̣ (висуддхи. т̣ӣ. 1.144) уддесато а̄чарийена дассито, тато со аттхикехи гахетаббо. идха пана са̄вака̄нам̣ випассана̄ва адхиппета̄.

‘‘а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣а̄йа̄’’ти идам̣ кирийа̄пайоджанабхӯте тадаттхе сампада̄навачанам̣, тасма̄ асатипи пайоджанава̄чаке пайоджанавасенева аттхо ведитабботи а̄ха ‘‘кхайан̃а̄н̣аниббаттанаттха̄йа̄’’ти. евамӣдисесу. нибба̄нам̣, арахаттамагго ча уккат̣т̣ханиддесена идха кхайо на̄ма, таттха н̃а̄н̣ам̣ кхайан̃а̄н̣ам̣, тасса ниббаттанасан̇кха̄то аттхо пайоджанам̣, тадаттха̄йа̄ти аттхо. кхепети па̄падхамме самуччхиндатӣти кхайо, магго. со пана па̄паккхайо а̄саваккхайена вина̄ наттхи, тасма̄ ‘‘кхайе н̃а̄н̣а’’нти (дха. са. суттантадукама̄тика̄ 148) еттха кхайаггахан̣ена а̄саваккхайова вуттоти дассети ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайо’’ти имина̄. ануппа̄де н̃а̄н̣анти а̄сава̄намануппа̄дабхӯте арийапхале н̃а̄н̣ам̣. кхӣйим̣су а̄сава̄ еттха̄ти кхайо, пхалам̣. самитапа̄пата̄йа саман̣о, самитапа̄пата̄ ча ниппарийа̄йато арахаттапхаленева̄ти а̄ха ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣти еттха пхала’’нти. кхайа̄ти ча кхӣн̣атта̄ти аттхо. кхӣйанти а̄сава̄ еттха̄ти кхайо, нибба̄нам̣. ‘‘а̄саваккхайа̄’’ти пана сама̄савасена двибха̄вам̣ катва̄ вуттатта̄ ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайо’’ти падасса аттхуддха̄ре а̄саваккхайападаггахан̣ам̣.

‘‘параваджджа̄нупассисса̄’’тиа̄дига̄тха̄ дхаммападе (дха. па. 253). таттха уджджха̄насан̃н̃иноти гарахасан̃н̃ино. ара̄ти дӯра̄. ‘‘ара̄ син̇гха̄ми ва̄риджа’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.234; джа̄. 1.6.116) вийа хи дӯраттхойам̣ нипа̄то. ‘‘а̄ра̄’’типи па̄т̣хо. ара̄саддо вийа а̄ра̄саддопи дӯраттхе еко нипа̄тоти ведитаббо. тадева хи падам̣ саддасаттхе уда̄хат̣ам̣. ка̄ман̃ча дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘арахаттамаггасан̇кха̄та̄ а̄ра̄ дӯрам̣ гатова хотӣ’’ти (дха. па. ат̣т̣ха. 2.253) вуттам̣, татха̄пи а̄сававад̣д̣хийа̄ сан̇кха̄ре вад̣д̣хенто висан̇кха̄рато сувидӯрадӯро, тасма̄ ‘‘а̄ра̄ со а̄саваккхайа̄’’ти еттха а̄саваккхайападам̣ висан̇кха̄ра̄дхивачанампи самбхаватӣти а̄ха ‘‘нибба̄на’’нти. кхайанам̣ кхайо, а̄сава̄нам̣ кхан̣аниродхо. сесам̣ тасса парийа̄йавачанам̣. бхан̇го а̄сава̄нам̣ кхайоти вуттоти йоджана̄. идха пана нибба̄нампи маггопи авина̄бха̄вато. на хи нибба̄намана̄раббха маггенева а̄сава̄нам̣ кхайо хотӣти.

танниннанти тасмим̣ а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣е ниннам̣. сесам̣ тассева вевачанам̣. па̄л̣ийам̣ идам̣ дуккханти дуккхасса арийасаччасса париччхиндитва̄, анавасесетва̄ ча тада̄ тасса бхиккхуно паччаккхато гахитабха̄вадассананти дассетум̣ ‘‘еттака’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха хи еттакам̣ дуккханти тасса париччхиджджа гахитабха̄вадассанам̣. на ито бхиййоти анавасесетва̄ гахитабха̄вадассанам̣. тена̄ха ‘‘саббампи дуккхасачча’’нтиа̄ди. сарасалаккхан̣апат̣иведхавасена паджа̄нанамева йатха̄бхӯтам̣ паджа̄нанам̣ на̄ма̄ти дассети ‘‘сарасалаккхан̣апат̣иведхена̄’’ти имина̄. расоти сабха̄во раситаббо джа̄нитабботи катва̄, аттано расо сарасо, со ева лаккхан̣ам̣, тасса асаммохато пат̣ивиджджханена̄ти аттхо. асаммохато пат̣ивиджджханан̃ча на̄ма йатха̄ тасмим̣ н̃а̄н̣е паватте паччха̄ дуккхасаччасса сарӯпа̄дипариччхеде саммохо на хоти, татха̄ тасса паваттийева. тена вуттам̣ ‘‘йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти. ‘‘ниббаттика’’нти имина̄ ‘‘дуккхам̣ самудети етасма̄ти дуккхасамудайо’’ти ниббачанам̣ дассети. тадубхайанти дуккхам̣, дуккхасамудайо ча. йам̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ти йам̣ нибба̄нам̣ маггасса а̄рамман̣апаччайат̣т̣хена ка̄ран̣абхӯтам̣ а̄гамма. т̣ха̄нанти хи ка̄ран̣ам̣ вуччати тит̣т̣хати еттха пхалам̣ тада̄йаттата̄йа̄ти катва̄. тадубхайам̣ патва̄ти ча тадубхайавато пуггаласса тадубхайасса патти вийа вутта̄. пуггалассева хи а̄рамман̣акаран̣авасена нибба̄наппатти, на тадубхайасса. апича патва̄ти па̄пун̣анахету, пуггаласса а̄рамман̣акаран̣авасена сама̄паджджанатоти аттхо. асама̄накаттуке вийа хи сама̄накаттукепи тва̄паччайасса хетваттхе паватти саддасаттхесу па̄кат̣а̄. аппаваттӣти аппаваттинимиттам̣ ‘‘на паваттати тадубхайаметена̄’’ти катва̄, аппаваттит̣т̣ха̄нам̣ ва̄ ‘‘на паваттати тадубхайаметтха̄’’ти катва̄, анена ча ‘‘дуккхам̣ нируджджхати еттха, етена̄ти ва̄ дуккханиродхо’’ти ниббачанам̣ дассети, дуккхасамудайасса пана гахан̣ам̣ там̣ниббаттакасса нируджджханато тасса̄пи нируджджханадассанаттханти дат̣т̣хаббам̣. нибба̄нападейева та-саддо ниваттатӣти айам̣-саддо пуна вутто. саббана̄микан̃хи падам̣ вуттасса ва̄ лин̇гасса га̄хакам̣, вуччама̄насса ва̄. тасса̄ти дуккханиродхасса. сампа̄паканти саччхикаран̣авасена саммадева па̄пакам̣, етена ча ‘‘дуккханиродхам̣ гамайати, гаччхати ва̄ ета̄йа̄ти дуккханиродхага̄минӣ, са̄йева пат̣ипада̄ дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄’’ти ниббачанам̣ дассети.

килесавасена̄ти а̄савасан̇кха̄такилесавасена. тадева а̄савапарийа̄йена дассенто пуна а̄ха, тасма̄ на еттха пунаруттидосоти адхиппа̄йо. парийа̄йадесана̄бха̄во на̄ма хи а̄вен̣ико буддхадхаммоти хет̣т̣ха̄ вуттова̄йаматтхо. нану ча а̄сава̄нам̣ дуккхасаччапарийа̄йова аттхи, на сесасаччапарийа̄йо, атха касма̄ сарӯпато дасситасачча̄нийева килесавасена парийа̄йато пуна дассенто евама̄ха̄ти вуттанти? саччам̣, там̣самбандхатта̄ пана сесасачча̄нам̣ там̣самудайа̄дипарийа̄йопи лаббхатӣти катва̄ евам̣ вуттанти ведитаббам̣. дуккхасаччапарийа̄йабхӯтаа̄савасамбандха̄ни хи а̄савасамудайа̄дӣнӣти, сачча̄ни дассентотипи йоджетаббам̣. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣а̄йа̄’’ти а̄раддхатта̄ четтха а̄сава̄намева гахан̣ам̣, на сесакилеса̄нам̣ татха̄ ана̄раддхатта̄ти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи ‘‘ка̄ма̄сава̄пи читтам̣ вимуччатӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.248; ма. ни. 1.433; 3.19) а̄сававимуттасӣсенева саббакилесавимутти вутта̄. ‘‘идам̣ дуккханти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ миссакамаггова идха катхито локийавипассана̄йа локуттарамаггасса миссакатта̄ти вуттам̣ ‘‘саха випассана̄йа кот̣иппаттам̣ маггам̣ катхесӣ’’ти. ‘‘джа̄нато пассато’’ти имина̄ тайопи парин̃н̃а̄саччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайа̄ вутта̄ чатусаччападжа̄нана̄йа ева чатукиччасиддхито, паха̄на̄бхисамайо пана па̄рисесато ‘‘вимуччатӣ’’ти имина̄ вуттоти а̄ха ‘‘маггаккхан̣ам̣ дассетӣ’’ти. чатта̄ри хи кичча̄ни чатусаччападжа̄нана̄йа ева сиддха̄ни. йатха̄ха ‘‘там̣ кхо панидам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣ парин̃н̃а̄танти ме бхиккхаве пуббе анануссутесу дхаммесу чаккхум̣ удапа̄дӣ’’тиа̄ди (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 15; пат̣и. ма. 2.29). айам̣ ат̣т̣хакатха̄муттако найо – джа̄нато пассатоти ча хетуниддесо, ‘‘джа̄нанахету пассанахету ка̄ма̄сава̄пи читтам̣ вимуччатӣ’’тиа̄дина̄ йоджана̄. ка̄ман̃четтха джа̄нанапассанакирийа̄нам̣, вимуччанакирийа̄йа ча сама̄нака̄лата̄, татха̄пи дхамма̄нам̣ сама̄нака̄лика̄нампи паччайапаччайуппанната̄ сахаджа̄та̄дикот̣ийа̄ лаббхатӣти, хетугаббхависесаната̄дассанаметантипи ваданти.

бхава̄саваггахан̣ена четтха бхавара̄гасса вийа бхавадит̣т̣хийа̄пи самавародхоти дит̣т̣ха̄савасса̄пи сан̇гахо дат̣т̣хаббо, адхуна̄ пана ‘‘дит̣т̣ха̄сава̄пи читтам̣ вимуччатӣ’’ти каттхачи па̄т̣хо диссати, со на пора̄н̣о, паччха̄ пама̄даликхитоти ведитаббо. бхайабхеравасуттасам̣ван̣н̣ана̄дӣсу (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.54) анека̄супи татхева сам̣ван̣н̣итатта̄. еттха ча кин̃ча̄пи па̄л̣ийам̣ саччапат̣иведхо анийамитапуггаласса анийамитака̄лавасена вутто, татха̄пи абхисамайака̄ле тасса паччуппаннатам̣ упа̄да̄йа ‘‘евам̣ джа̄нато евам̣ пассато’’ти ваттама̄нака̄ланиддесо като, со ча ка̄мам̣ кассачи маггаккхан̣ато парам̣ йа̄ваджджатана̄ атӣтака̄лико ева, саббапат̣хамам̣ панасса атӣтака̄ликаттам̣ пхалаккхан̣ена ведитаббанти а̄ха ‘‘вимуттасминти имина̄ пхалаккхан̣а’’нти. паччавеккхан̣ан̃а̄н̣анти пхалапаччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ татха̄ чева вуттатта̄. таггахан̣ена пана тадавина̄бха̄вато сеса̄ни ниравасеса̄ни гахетабба̄ни, екадеса̄ни ва̄ апарипун̣н̣а̄йапи паччавеккхан̣а̄йа самбхавато. ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дӣхи падехи ‘‘на̄парам̣ иттхатта̄йа̄’’ти падапарийоса̄нехи. тасса̄ти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса. бхӯминти паваттит̣т̣ха̄нам̣. нану ча ‘‘вимуттасмим̣ вимутта’’нти вуттам̣ пхаламева тасса а̄рамман̣асан̇кха̄та̄ бхӯми, атха катхам̣ ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дӣхи тасса бхӯмидассананти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘тена хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. йасма̄ пана пахӣнакилесапаччавеккхан̣ена виджджама̄насса̄пи каммасса а̄йатим̣ аппат̣исандхикабха̄вато ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’ти паджа̄на̄ти, йасма̄ ча маггапаччавеккхан̣а̄дӣхи ‘‘вуситам̣ брахмачарийа’’нтиа̄дӣни паджа̄на̄ти, тасма̄ ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дӣхи тасса бхӯмидассананти вуттам̣ хоти. ‘‘тена н̃а̄н̣ена̄’’ти хи йатха̄рутато, авина̄бха̄вато ча гахитена пан̃чавидхена паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена̄ти аттхо.

‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’ти еттха сотуджана̄нам̣ сувин̃н̃а̄панаттхам̣ параммукха̄ вийа чоданам̣ самут̣т̣ха̄пети ‘‘катама̄ пана̄’’тиа̄дина̄. йена пана̄дхиппа̄йена чодана̄ ката̄, тададхиппа̄йам̣ пака̄сетва̄ париха̄рам̣ ваттука̄мо ‘‘на та̄васса̄’’тиа̄дима̄ха. ‘‘на та̄ва…пе… виджджама̄натта̄’’ти ваккхама̄намева хи аттхам̣ манаси катва̄ айам̣ чодана̄ самут̣т̣ха̄пита̄, таттха на та̄васса атӣта̄ джа̄ти кхӣн̣а̄ти асса бхиккхуно атӣта̄ джа̄ти, на та̄ва маггабха̄вана̄йа кхӣн̣а̄. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘пуббева кхӣн̣атта̄’’ти, маггабха̄вана̄йа пуриматарамева нируджджханавасена кхӣн̣атта̄ти адхиппа̄йо. на ана̄гата̄ асса джа̄ти кхӣн̣а̄ маггабха̄вана̄йа̄ти йоджана̄. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘ана̄гате ва̄йа̄ма̄бха̄вато’’ти, идан̃ча ана̄гатабха̄васа̄ман̃н̃амева гахетва̄ лесена чодана̄дхиппа̄йавибха̄ванаттхам̣ вадати, на ана̄гатависесам̣ ана̄гате маггабха̄вана̄йа кхепанапайога̄бха̄ватоти аттхо. виджджама̄нейева хи пайого самбхавати, на авиджджама̄нети вуттам̣ хоти. ана̄гатависесо панеттха адхиппето, тасса ча кхепане ва̄йа̄мопи лаббхатева. тена̄ха ‘‘йа̄ пана маггасса̄’’тиа̄ди. ана̄гатависесоти ча абха̄вите магге уппаджджана̄рахо анантараджа̄тибхедо вуччати. на паччуппанна̄ асса джа̄ти кхӣн̣а̄ маггабха̄вана̄йа̄ти йоджана̄. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘виджджама̄натта̄’’ти, екабхавапарийа̄панната̄йа виджджама̄натта̄ти аттхо. таттха таттха бхаве пат̣хама̄бхиниббаттилаккхан̣а̄ хи джа̄ти. ‘‘йа̄ пана̄’’тиа̄дина̄ пана маггабха̄вана̄йа килесахетувина̄санамукхена ана̄гатаджа̄тийа̄ ева кхӣн̣абха̄во пака̄ситоти дат̣т̣хаббам̣. екачатупан̃чавока̄рабхавесӯти бхаваттайаггахан̣ам̣ вуттанайена анавасесато джа̄тийа̄ кхӣн̣абха̄вадассанаттхам̣, пуббапададвайепеттха уттарападалопо. екачатупан̃чаккхандхаппабхеда̄ти еттха̄пи есева найо. ‘‘там̣ со’’тиа̄ди ‘‘катхан̃ча нам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти чодана̄йа содхана̄вачанам̣. таттха танти йатха̄вуттам̣ джа̄тим̣. соти кхӣн̣а̄саво бхиккху. паччавеккхитва̄ти паджа̄нана̄йа пуббабха̄ге пахӣнакилесапаччавеккхан̣адассанам̣. еван̃ча катва̄ паччавеккхан̣апарампара̄йа татха̄ паджа̄нана̄ сиддха̄ти дат̣т̣хаббам̣. паччавеккхан̣антаравибха̄ванаттхамева хи ‘‘джа̄нанто паджа̄на̄тӣ’’ти ваттама̄навачанадвайам̣ вуттам̣, джа̄нанто хутва̄, джа̄нанахету ва̄ паджа̄на̄ти на̄ма̄ти аттхо.

брахмачарийава̄со на̄ма уккат̣т̣ханиддесато маггабрахмачарийасса ниббаттанамева̄ти а̄ха ‘‘паривуттха’’нти, самантато ниравасесена васитам̣ паричин̣н̣анти аттхо. касма̄ панидам̣ со атӣтака̄лавасена паджа̄на̄тӣти ануйогена̄ха ‘‘путхуджджанакалйа̄н̣акена хи саддхи’’нтиа̄ди. путхуджджанакалйа̄н̣акопи хи хет̣т̣ха̄ вутталаккхан̣о сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно на̄ма даккхин̣авибхан̇гасутта̄дӣсу (ма. ни. 3.379) татха̄ ева вуттатта̄. васанти на̄ма̄ти васанта̄ ева на̄ма хонти, на вуттхава̄са̄. тасма̄ти вуттхава̄сатта̄. нану ча ‘‘со ‘идам̣ дуккха’’нти йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ па̄л̣ийам̣ самма̄дит̣т̣хийева вутта̄, на самма̄сан̇каппа̄дайо, атха касма̄ ‘‘чатӯсу саччесу чатӯхи маггехи парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄васена сол̣асавидхам̣ киччам̣ нит̣т̣ха̄пита’’нти ат̣т̣хан̇гикасса маггасса са̄дха̄ран̣ато вуттанти? самма̄сан̇каппа̄дӣнампи чатукиччаса̄дханавасена паваттито. самма̄дит̣т̣хийа̄ хи чатӯсу саччесу парин̃н̃а̄дикиччаса̄дханавасена паваттама̄на̄йа самма̄сан̇каппа̄дӣнампи сеса̄нам̣ дуккхасачче парин̃н̃а̄бхисамайа̄нугун̣а̄ва паватти, итарасаччесу ча несам̣ паха̄на̄бхисамайа̄дивасена паватти па̄кат̣а̄ ева̄ти. дуккханиродхамаггесу йатха̄ккамам̣ парин̃н̃а̄саччхикирийа̄бха̄вана̄пи йа̄вадева самудайапаха̄наттха̄ти катва̄ тадаттхейева та̄сам̣ паккхипанена ‘‘катам̣ каран̣ӣйа’’нти падасса адхиппа̄йам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘тена̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘дуккхамӯлам̣ самуччхинна’’нти имина̄пи тадева пака̄рантарена вибха̄вети.

касма̄ панеттха ‘‘катам̣ каран̣ӣйа’’нти атӣтаниддесо катоти а̄ха ‘‘путхуджджанакалйа̄н̣ака̄дайо’’тиа̄ди. име пака̄ра̄ иттхам̣, таббха̄во иттхаттанти дассети ‘‘иттхабха̄ва̄йа̄’’ти имина̄, а̄йа-саддо ча сампада̄наттхе, тадаттха̄йа̄ти аттхо. те пана пака̄ра̄ арийамаггабйа̄па̄рабхӯта̄ парин̃н̃а̄дайо идха̄дхиппета̄ти вуттам̣ ‘‘евам̣ сол̣асакиччабха̄ва̄йа̄’’ти. те хи маггам̣ паччавеккхато магга̄нубха̄вена па̄кат̣а̄ хутва̄ упат̣т̣хаханти магге паччавеккхите там̣киччапаччавеккхан̣а̄йапи сукхена сиддхито. евам̣ са̄дха̄ран̣ато чатӯсу маггесу паччекам̣ чатукиччавасена сол̣асакиччабха̄вам̣ пака̄сетва̄ тесупи киччесу паха̄намева падха̄нам̣ тадаттхатта̄ итаресам̣ парин̃н̃а̄дӣнанти тадева висесато пака̄сетум̣ ‘‘килесаккхайабха̄ва̄йа ва̄’’ти а̄ха.

апича пуриманайена паччавеккхан̣апарампара̄йа паччавеккхан̣авидхим̣ дассетва̄ ида̄ни падха̄натта̄ пахӣнакилесапаччавеккхан̣авидхимева дассетум̣ евам̣ вуттантипи дат̣т̣хаббам̣. дутийавикаппе айам̣ пака̄ро иттхам̣, таббха̄во иттхаттам̣, а̄йасаддо четтха сампада̄навачанасса ка̄рийабхӯто ниссаккаттхети дассети ‘‘иттхабха̄вато’’ти имина̄. ‘‘имасма̄ евам̣ пака̄ра̄’’ти пана ваданто пака̄ро на̄ма пака̄равантато аттхато бхедо наттхи. йади хи со бхедо асса, тассева со пака̄ро на сийа̄, тасма̄ иттхам̣-саддо пака̄равантава̄чако, аттхато пана абхедепи сати авайава̄вайавита̄дина̄ бхедапарикаппана̄васена сийа̄ кин̃чи бхедаматтхам̣, тасма̄ иттхаттасаддо пака̄рава̄чакоти дассети. айамидха т̣ӣка̄йам̣, (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.248) маджджхима̄гамат̣ӣка̄винайат̣ӣка̄дӣсу (са̄раттха. т̣ӣ. 1.14) ча а̄гатанайо.

саддавидӯ пана паваттинимитта̄нуса̄рена евамиччханти – айам̣ пака̄ро асса̄ти иттхам̣, пака̄раванто. вичитра̄ хи таддхитавутти. тасса бха̄во иттхаттам̣, пака̄ро, имаматтхам̣ дассенто ‘‘иттхабха̄вато имасма̄ евам̣ пака̄ра̄’’ти а̄ха̄ти. пат̣хамавикаппепи йатха̄рахам̣ еса найо. ида̄ни ваттама̄накхандхасанта̄на̄ти сарӯпакатханам̣. апаранти ана̄гатам̣. ‘‘име пана пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ тит̣т̣хантӣ’’ти ида̄ни па̄т̣хо, ‘‘име пана чаримакаттабха̄васан̇кха̄та̄ пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ тит̣т̣хантӣ’’ти пана маджджхима̄гамавинайат̣ӣка̄дӣсу, (са̄раттха. т̣ӣ. 1.14) идха ча т̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.248) уллин̇гитапа̄т̣хо. таттха чаримакаттабха̄васан̇кха̄та̄ти екасантатипарийа̄паннабха̄вена паччхимакаттабха̄вакатхита̄. парин̃н̃а̄та̄ти маггена париччхиджджа н̃а̄та̄. тит̣т̣хантӣти аппатит̣т̣ха̄ анока̄са̄ тит̣т̣ханти. етена хи тесам̣ кхандха̄нам̣ апарин̃н̃а̄мӯла̄бха̄вена апатит̣т̣ха̄бха̄вам̣ дассети. апарин̃н̃а̄мӯлика̄ хи патит̣т̣ха̄, тадабха̄вато пана аппатит̣т̣ха̄бха̄во. йатха̄ха ‘‘кабал̣ӣка̄ре че бхиккхаве а̄ха̄ре аттхи ра̄го, аттхи нандӣ, аттхи тан̣ха̄, патит̣т̣хитам̣ таттха вин̃н̃а̄н̣ам̣ вирул̣ха’’нтиа̄ди (сам̣. ни. 2.64; катха̄. 296; маха̄ни. 7). тадупамам̣ вибха̄вети ‘‘чхиннамӯлака̄ руккха̄ вийа̄’’ти имина̄, йатха̄ чхиннамӯлака̄ руккха̄ мӯла̄бха̄вато аппатит̣т̣ха̄ анока̄са̄ тит̣т̣ханти, еваметепи апарин̃н̃а̄мӯла̄бха̄ватоти. айаметтха опаммасам̣сандана̄. чаримакачиттаниродхена̄ти паринибба̄начиттаниродхена. анупа̄да̄ноти аниндхано. апан̣н̣аттикабха̄ванти йесу кхандхесу виджджама̄несу татха̄ татха̄ парикаппана̄сиддха̄ пан̃н̃атти, тадабха̄вато тасса̄пи дхарама̄накапан̃н̃аттийа̄ абха̄вена апан̃н̃аттикабха̄вам̣ гамиссанти. пан̣н̣атти пан̃н̃аттӣти хи аттхато екам̣ йатха̄ ‘‘пан̃н̃а̄са пан̣н̣а̄са̄’’ти. пан̃н̃а̄са пан̣н̣а̄десоти хи аккхарачинтака̄ ваданти.

249. йебхуййена сам̣кхипати сан̇кучито бхаватӣти сан̇кхепо, паббатаматтхакам̣. тан̃хи паббатапа̄дато ануккамена бахулам̣ сам̣кхиттам̣ сан̇кучитам̣ хоти. тена̄ха ‘‘паббатаматтхаке’’ти, паббатасикхарети аттхо. айам̣ ат̣т̣хакатха̄муттако найо – сан̇кхипӣйати паббатабха̄вена ган̣ӣйатӣти сан̇кхепо, паббатапарийа̄панно падесо, тасмим̣ паббатапарийа̄панне падесети аттхоти. ана̄вилоти ака̄лусийо, са̄ часса ана̄вилата̄ каддама̄бха̄вена хотӣти а̄ха ‘‘никкаддамо’’ти. сапати апада̄пи сама̄на̄ гаччхатӣти сиппи, кхуддака̄ сиппи сиппийо ка̄-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄, йо ‘‘муттико’’типи вуччати. савати пасаватӣти самбуко, йам̣ ‘‘джаласутти, сан̇кхалика̄’’ти ча вохаранти. сама̄ха̄ре йебхуййато напум̣сакапайоготи вуттам̣ ‘‘сиппийасамбука’’нти. евамӣдисесу. саккхара̄ти мут̣т̣хиппама̄н̣а̄ па̄са̄н̣а̄. катхала̄нӣти капа̄лакхан̣д̣а̄ни. самӯхава̄чакасса гхат̣а̄саддасса иттхи лин̇гасса̄пи диссанато ‘‘гумба’’нти падассаттхам̣ дассети ‘‘гхат̣а̄’’ти имина̄.

ка̄ман̃ча ‘‘сиппийасамбукампи саккхаракатхалампи маччхагумбампи тит̣т̣хантампи чарантампӣ’’ти еттха саккхаракатхалам̣ тит̣т̣хатийева, сиппийасамбукамаччхагумба̄ни чарантипи тит̣т̣хантипи, татха̄пи сахачаран̣анайена сабба̄нева чаранти вийа евам̣ вуттанти аттхам̣ дассенто ‘‘тит̣т̣хантампи чарантампӣти еттха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха хи ‘‘саккхаракатхалам̣ тит̣т̣хатийева̄’’тиа̄дина̄ йатха̄самбхаваматтхам̣ дассети, ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄дина̄ пана сахачаран̣анайам̣. пана-саддо аручисам̣сӯчане, татха̄пӣти аттхо. антарантара̄ти бахӯнам̣ га̄вӣнамантарантара̄ т̣хита̄су га̄вӣсу виджджама̄на̄супи. га̄воти га̄вийо. итара̄пӣти т̣хита̄пи нисинна̄пи. чарантӣти вуччанти сахачаран̣анайена. тит̣т̣хантамева̄тиа̄дӣсу айамадхиппа̄йо – сиппийасамбукамаччхагумба̄нам̣ чаран̣акирийа̄йапи йогато т̣ха̄накирийа̄йа анекантатта̄ екантато тит̣т̣хантамева на када̄чипи чарантам̣ саккхаракатхалам̣ упа̄да̄йа сиппийасамбукампи маччхагумбампи тит̣т̣хантанти вуттам̣, на ту тесам̣ т̣ха̄накирийамупа̄да̄йа. тесам̣ пана чаран̣акирийамупа̄да̄йа ‘‘чарантампӣ’’ти пи-саддалопо хеттха дат̣т̣хаббо. итарампи двайанти сиппийасамбукамаччхагумбам̣ падавасена евам̣ вуттам̣. итаран̃ча двайанти сиппийасамбукамаччхагумбамева. чарантанти вуттанти еттха̄пи тесам̣ т̣ха̄накирийамупа̄да̄йа ‘‘тит̣т̣хантампӣ’’ти пи-саддалопо, еваметтха ат̣т̣хакатха̄чарийехи сахачаран̣анайо дассито, а̄чарийадхаммапа̄латтхерена пана йатха̄ла̄бханайопи. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘ким̣ ва̄ има̄йа сахачарийа̄йа, йатха̄ла̄бхаггахан̣ам̣ панеттха дат̣т̣хаббам̣. саккхаракатхаласса хи васена тит̣т̣хантанти, сипписамбукасса маччхагумбасса ча васена тит̣т̣хантампи чарантампӣти евам̣ йоджана̄ ка̄табба̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.249). алаббхама̄насса̄пи аттхасса сахайогӣвасена десана̄маттам̣ пати сахачаран̣анайо, са̄дха̄ран̣ато деситасса̄пи аттхасса самбхававасена вивечанам̣ пати йатха̄ла̄бханайоти убхайатха̄пи йуджджати.

евампеттха ваданти – ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘саккхаракатхалам̣ тит̣т̣хатийева, итара̄ни чарантипи тит̣т̣хантипӣ’’ти имина̄ йатха̄ла̄бханайо дассито йатха̄самбхавам̣ аттхасса вивечитатта̄, ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄дина̄ пана сахачаран̣анайо алаббхама̄насса̄пи аттхасса сахайогӣвасена десана̄маттасса вибха̄витатта̄ти, тадетампи анупаваджджамева аттхасса йуттатта̄, ат̣т̣хакатха̄йан̃ча татха̄ дассанасса̄пи самбхаватоти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘таттха̄’’тиа̄ди упама̄сам̣санданам̣. тӣрети удакарахадасса тӣре. удакарахадо ча на̄ма каттхачи самуддопи вуччати ‘‘рахадопи таттха гамбхӣро, самуддо саритодако’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.278). каттхачи джала̄сайопи ‘‘рахадопи таттха дхаран̣ӣ на̄ма, йато мегха̄ павассанти, васса̄ йато пата̄йантӣ’’тиа̄дӣсу, (дӣ. ни. 3.281) идха̄пи джала̄сайойева. со хи удакавасена рахо чаккхураха̄дикам̣ дада̄тӣти удакарахадо о-ка̄расса а-ка̄рам̣ катва̄. саддавидӯ пана ‘‘удакам̣ харатӣти удакарахадо нируттинайена̄’’ти ваданти.

‘‘етта̄вата̄’’тиа̄дина̄ чатуттхаджджха̄на̄нтарам̣ дасситавипассана̄н̃а̄н̣ато пат̣т̣ха̄йа йатха̄вуттаттхасса сампин̣д̣анам̣. таттха етта̄вата̄ти ‘‘пуна чапарам̣ маха̄ра̄джа бхиккху евам̣ сама̄хите читте…пе… н̃а̄н̣адассана̄йа читтам̣ абхинӣхаратӣ’’тиа̄дина̄ еттакена, етапарима̄н̣авантена ва̄ вачанаккамена. випассана̄н̃а̄н̣анти н̃а̄н̣адассанана̄мена дасситам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣, тасса ча висум̣ ган̣анадассанена хет̣т̣ха̄ чатуттхаджджха̄на̄нантарам̣ ваттаббата̄ка̄ран̣есу тӣсу найесу татийанайассева йуттатарабха̄вопи дӣпитоти дат̣т̣хаббам̣. маномайан̃а̄н̣асса иддхивидхасамавародхитабха̄ве висуддхимагге (висуддхи. 2.379 а̄дайо) вуттепи идха па̄л̣ийам̣ висум̣ деситатта̄ висум̣ ева гахан̣ам̣, татха̄ десана̄ ча па̄т̣ийеккасандит̣т̣хикаса̄ман̃н̃апхалаттха̄ти дат̣т̣хаббам̣. ана̄гатам̣сан̃а̄н̣айатха̄каммӯпаган̃а̄н̣адвайасса па̄л̣ийам̣ ана̄гататта̄ ‘‘диббачаккхувасена ниппханна’’нти вуттам̣, таббасена ниппханнатта̄ таггахан̣енева гахитам̣ там̣ н̃а̄н̣адвайанти вуттам̣ хоти. диббачаккхусса хи ана̄гатам̣сан̃а̄н̣ам̣, йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣ан̃ча̄ти двепи н̃а̄н̣а̄ни парибхан̣д̣а̄ни хонтӣти. диббачаккхун̃а̄н̣анти чутӯпапа̄тан̃а̄н̣ана̄мена дасситам̣ диббачаккхун̃а̄н̣ам̣.

саббесам̣ пана дасаннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ а̄рамман̣авибха̄гасса висуддхимагге ана̄гататта̄ таттха̄на̄гатан̃а̄н̣а̄нам̣ а̄рамман̣авибха̄гам̣ дассетум̣ ‘‘теса’’нтиа̄ди вуттам̣. тесанти дасаннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣. таттха̄ти тасмим̣ а̄рамман̣авибха̄ге, тесу ва̄ дасасу н̃а̄н̣есу. бхӯмибхедато париттамахаггатам̣, ка̄лабхедато атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣, санта̄набхедато аджджхаттабахиддха̄ ча̄ти випассана̄н̃а̄н̣ам̣ саттавидха̄рамман̣ам̣. паритта̄рамман̣а̄дитикаттайенева хи тасса а̄рамман̣авибха̄го, на магга̄рамман̣атикена. ниммитарӯпа̄йатанаматтамева̄ти аттана̄ ниммитам̣ рӯпа̄рамман̣амева, аттана̄ ва̄ ниммите маномайе ка̄йе виджджама̄нам̣ рӯпа̄йатанамева̄типи йуджджати. идан̃хи тасса н̃а̄н̣асса абхиниммийама̄не маномайе ка̄йе рӯпа̄йатанамева̄раббха паваттанато вуттам̣, на пана таттха гандха̄йатана̄дӣнамабха̄вато. на хи рӯпакала̄по гандха̄йатана̄дивирахито аттхӣти саббатха̄ париниппханнамева ниммитарӯпам̣. тена̄ха ‘‘париттапаччуппаннабахиддха̄рамман̣а’’нти, йатха̄ккамам̣ бхӯмика̄ласанта̄набхедато тиббидха̄рамман̣анти аттхо. нибба̄навасена екадхамма̄рамман̣ампи сама̄нам̣ а̄саваккхайан̃а̄н̣ам̣ паритта̄рамман̣а̄дитикавасена тивидха̄рамман̣ам̣ дассетум̣ ‘‘аппама̄н̣абахиддха̄наваттабба̄рамман̣а’’нти вуттам̣. тан̃хи париттатикавасена аппама̄н̣а̄рамман̣ам̣, аджджхаттикавасена бахиддха̄рамман̣ам̣, атӣтатикавасена наваттабба̄рамман̣ан̃ча хоти.

уттаритарасаддо, пан̣ӣтатарасаддо ча парийа̄йоти дассети ‘‘сет̣т̣хатара’’нти имина̄. ратанакӯт̣ам̣ вийа кӯт̣а̄га̄расса арахаттам̣ кӯт̣ам̣ уттаман̇габхӯтам̣ бхагавато десана̄йа арахаттапарийоса̄натта̄ти а̄ха ‘‘арахаттаникӯт̣ена̄’’ти. десанам̣ нит̣т̣ха̄песӣти титтхакараматахаравибха̄виним̣ на̄на̄видхакуханалапана̄димиччха̄джӣвавиддхам̣синим̣ тивидхасӣла̄лан̇катапарамасаллекхапат̣ипаттипаридӣпиним̣ джха̄на̄бхин̃н̃а̄диуттаримануссадхаммавибхӯсиним̣ чуддасавидхамаха̄са̄ман̃н̃пхалапат̣иман̣д̣итам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ са̄ман̃н̃апхаладесанам̣ ратана̄га̄рам̣ вийа ратанакӯт̣ена арахаттакӯт̣ена нит̣т̣ха̄песи ‘‘вимуттасми’’нти имина̄, арахаттапхаласса деситатта̄ти аттхо.

аджа̄тасаттуупа̄сакаттапат̣иведана̄катха̄ван̣н̣ана̄

250. етта̄вата̄ бхагавата̄ деситасса са̄ман̃н̃апхаласуттасса аттхаван̣н̣анам̣ катва̄ ида̄ни дхаммасан̇га̄хакехи сан̇гӣтасса ‘‘евам̣ вутте’’тиа̄дипа̄т̣хассапи аттхаван̣н̣анам̣ каронто пат̣хамам̣ самбандхам̣ дассетум̣ ‘‘ра̄джа̄’’тиа̄дима̄ха. таттха таттха̄ти тасмим̣ тасмим̣ са̄ман̃н̃апхале, суттападесе ва̄. каран̣ам̣ ка̄ро, са̄дху ити ка̄ро татха̄, ‘‘са̄дху бхагава̄, са̄дху сугата̄’’тиа̄дина̄ там̣ паваттенто. а̄димаджджхапарийоса̄нанти десана̄йа а̄дин̃ча маджджхан̃ча парийоса̄нан̃ча. саккаччам̣ са̄дарам̣ га̄равам̣ сутва̄, ‘‘чинтетва̄’’ти еттха идам̣ пуббака̄лакирийа̄вачанам̣. име пан̃хе путхӯ саман̣абра̄хман̣е пуччханто ахам̣ чирам̣ вата амхи, евам̣ пуччхантопи ахам̣ тхусе кот̣т̣енто вийа кан̃чи са̄рам̣ на̄латтханти йоджана̄. татха̄ йо…пе… виссаджджеси, тасса бхагавато гун̣асампада̄ ахо вата. дасабаласса гун̣а̄нубха̄вам̣ аджа̄нанто ахам̣ ван̃чито сучирам̣ вата амхӣти. ван̃читоти ча ан̃н̃а̄н̣ена ван̃чито а̄ват̣т̣ито, мохена пат̣иччха̄дито амхӣти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘дасабаласса гун̣а̄нубха̄вам̣ аджа̄нанто’’ти. са̄ман̃н̃аджотана̄ хи висесе аватит̣т̣хати. чинтетва̄ а̄викаронтоти самбандхо. уллан̇гханасаматтха̄йапи уббегапӣтийа̄ ануллан̇гханампи сийа̄ти а̄ха ‘‘пан̃чавидха̄йа пӣтийа̄ пхут̣асарӣро’’ти. пхут̣асарӣроти ча пхуситасарӣроти аттхо, на бйа̄питасарӣроти сабба̄йа пӣтийа̄ абйа̄питатта̄. танти аттано паса̄дасса а̄викаран̣ам̣, упа̄сакаттапаведанан̃ча. а̄раддхам̣ дхаммасан̇га̄хакехи.

абхикканта̄ти атикканта̄ вигата̄, вигатабха̄во ча кхайо ева̄ти а̄ха ‘‘кхайе диссатӣ’’ти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘никкханто пат̣хамо йа̄мо’’ти. абхиккантатароти ативийа кантатаро манорамо, та̄дисо ча сундаро бхаддако на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘сундаре’’ти.

‘‘ко ме’’тиа̄ди га̄тха̄ вима̄наваттхумхи (ви. ва. 857). таттха коти девана̄гайаккхагандхабба̄дӣсу катамо. мети мама. па̄да̄нӣти па̄де, лин̇гавипарийа̄йойам̣. иддхийа̄ти ӣдиса̄йа девиддхийа̄. йасаса̄ти ӣдисена парива̄рена, париджанена ча. джаланти джаланто виджджотама̄но. абхиккантена̄ти ативийа кантена каманӣйена, абхирӯпена̄ти вуттам̣ хоти. ван̣н̣ена̄ти чхавиван̣н̣ена сарӣраван̣н̣анибха̄йа. сабба̄ обха̄сайам̣ диса̄ти сабба̄ дасапи диса̄ обха̄сайанто. чандо вийа, сӯрийо вийа ча екобха̄сам̣ ека̄локам̣ каронто ко вандатӣти самбандхо.

абхирӯпети атирекарӯпе ул̣а̄раван̣н̣ена сампаннарӯпе. аббха̄нумоданети абхианумодане абхиппамодитабха̄ве. киматтхийам̣ ‘‘аббха̄нумодане’’ти вачананти а̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. йуттам̣ та̄ва хоту аббха̄нумодане, касма̄ пана̄йам̣ двиккхаттум̣ вуттоти чодана̄йа содхана̄мукхена а̄мед̣итависайам̣ ниддха̄рети ‘‘бхайе кодхе’’тиа̄дина̄, имина̄ саддалаккхан̣ена хетубхӯтена евам̣ вутто, имина̄ ча имина̄ ча висайена̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘са̄дху са̄дху бханте’’ти а̄мед̣итавасена аттхам̣ дассетва̄ тасса висайам̣ ниддха̄ренто евама̄ха̄типи самбандхам̣ ваданти. таттха ‘‘чоро чоро, саппо саппо’’тиа̄дӣсу бхайе а̄мед̣итам̣, ‘‘виджджха виджджха, пахара пахара̄’’тиа̄дӣсу кодхе, ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.127; 3.35; 5.1085) пасам̣са̄йам̣, ‘‘гаччха гаччха, луна̄хи луна̄хӣ’’тиа̄дӣсу турите, ‘‘а̄гаччха а̄гаччха̄’’тиа̄дӣсу котӯхале, ‘‘буддхо буддхоти чинтенто’’тиа̄дӣсу (бу. вам̣. 2.44) аччхаре, ‘‘абхиккаматха̄йасманто абхиккаматха̄йасманто’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.20; а. ни. 9.11) ха̄се, ‘‘кахам̣ екапуттака, кахам̣ екапуттака̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.63) соке, ‘‘ахо сукхам̣, ахо сукха’’нтиа̄дӣсу (уда̄. 20; дӣ. ни. 3.305) паса̄де. часаддо авуттасамуччайаттхо, тена гараха̄ асамма̄на̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ‘‘па̄по па̄по’’тиа̄дӣсу хи гараха̄йам̣, ‘‘абхирӯпака абхирӯпака̄’’тиа̄дӣсу асамма̄не. еваметесу навасу, ан̃н̃есу ча висайесу а̄мед̣итавачанам̣ будхо кареййа, йоджеййа̄ти аттхо. а̄мед̣анам̣ пунаппунамучча̄ран̣ам̣, а̄мед̣ӣйати ва̄ пунаппунамучча̄рӣйатӣти а̄мед̣итам̣, екассеваттхасса дваттиккхаттум̣ вачанам̣. мед̣исаддо хи умма̄дане, а̄пуббо ту дваттиккхаттумучча̄ран̣е ваттати йатха̄ ‘‘етадева йада̄ ва̄кйа-ма̄мед̣айати ва̄саво’’ти.

евам̣ а̄мед̣итавасена двиккхаттум̣ вуттабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни найидам̣ а̄мед̣итавасенева двиккхаттум̣ вуттам̣, атха кхо паччекаматтхадвайавасенапӣти дассенто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. а̄мед̣итавасена аттхам̣ дассетва̄ виччха̄васена̄пи дассенто евама̄ха̄типи ваданти, тадайуттамева бйа̄петаббасса двиккхаттумавуттатта̄. бйа̄петаббасса хи бйа̄пакена гун̣акирийа̄даббена бйа̄паниччха̄йа дваттиккхаттум̣ вачанам̣ виччха̄ йатха̄ ‘‘га̄мо га̄мо раман̣ӣйо’’ти. таттха абхиккантанти абхиккаманӣйам̣, таббха̄во ча атиит̣т̣хата̄йа̄ти вуттам̣ ‘‘атиит̣т̣ха’’нтиа̄ди, падаттайан̃четам̣ парийа̄йавачанам̣. еттха̄ти двӣсу абхиккантасаддесу. ‘‘абхикканта’’нти вачанам̣ апеккхитва̄ напум̣сакалин̇гена вуттам̣, там̣ пана бхагавато вачанам̣ дхаммадесана̄йева̄ти катва̄ ‘‘йадидам̣ бхагавато дхаммадесана̄’’ти а̄ха, йа̄йам̣ бхагавато дхаммадесана̄ майа̄ сута̄, тадидам̣ бхагавато дхаммадесана̄сан̇кха̄там̣ вачанам̣ абхиккантанти аттхо. евам̣ пат̣иниддесопи хи аттхато абхедатта̄ йутто ева ‘‘йаттха ча диннам̣ махаппхалама̄хӯ’’тиа̄дӣсу (ви. ва. 888) вийа. ‘‘абхикканта’’нти вуттасса ва̄ аттхаматтадассанам̣ етам̣, тасма̄ аттхавасена лин̇гавибхаттивипарин̣а̄мо ведитаббо, ка̄рийавипарин̣а̄мавасена четтха вибхаттивипарин̣а̄мата̄. вачананти хеттха сесо, абхиккантам̣ бхагавато вачанам̣, йа̄йам̣ бхагавато дхаммадесана̄ майа̄ сута̄, са̄ абхиккантам̣ абхикканта̄ти аттхо. дутийападепи ‘‘абхиккантанти паса̄данам̣ апеккхитва̄ напум̣сакалин̇гена вутта’’нтиа̄дина̄ йатха̄рахамеса найо нетаббо.

‘‘бхагавато вачана’’нтиа̄дина̄ аттхадвайасарӯпам̣ дассети. таттха досана̄санатоти ра̄га̄дикилесадосавиддхам̣санато. гун̣а̄дхигаманатоти сӣла̄дигун̣а̄нам̣ сампа̄данавасена адхигама̄панато. йе гун̣е десана̄ адхигамети, тесу ‘‘гун̣а̄дхигаманато’’ти вуттесуйева гун̣есу падха̄набхӯта̄ гун̣а̄ дассетабба̄ти те падха̄набхӯте гун̣е та̄ва дассетум̣ ‘‘саддха̄джананато пан̃н̃а̄джананато’’ти вуттам̣. саддха̄падха̄на̄ хи локийа̄ гун̣а̄, пан̃н̃а̄падха̄на̄ локуттара̄ти, падха̄наниддесо чеса десана̄йа адхигаметаббехи сӣласама̄дхидука̄дӣхипи йоджана̄самбхавато. ан̃н̃ампи аттхадвайам̣ дассети ‘‘са̄ттхато’’тиа̄дина̄. сӣла̄диаттхасампаттийа̄ са̄ттхато. сабха̄ванируттисампаттийа̄ сабйан̃джанато. сувин̃н̃еййасаддапайогата̄йа утта̄нападато. сан̣хасукхумабха̄вена дуббин̃н̃еййаттхата̄йа гамбхӣраттхато. синиддхамудумадхурасаддапайогата̄йа кан̣н̣асукхато. випулависуддхапеманӣйаттхата̄йа хадайан̇гамато. ма̄на̄тима̄навидхаманена анаттуккам̣санато. тхамбхаса̄рамбханиммадданена апаравамбханато. хита̄дхиппа̄йаппаваттийа̄ паресам̣ ра̄гапарил̣а̄ха̄дивӯпасаманена карун̣а̄сӣталато. килесандхака̄равидхаманена пан̃н̃а̄вада̄тато. авада̄там̣, ода̄танти ча аттхато екам̣. каравӣкарутаман̃джута̄йа а̄па̄тхараман̣ӣйато. пубба̄пара̄вируддхасувисуддхата̄йа вимаддаккхамато. а̄па̄тхараман̣ӣйата̄йа ева суййама̄насукхато. вимаддаккхамата̄йа, хитаджджха̄сайаппаваттита̄йа ча вӣмам̣сийама̄нахитатоти еваметтха аттхо ведитаббо. а̄дисаддена пана сам̣са̄рачакканиваттанато, саддхаммачаккаппаваттанато, миччха̄ва̄давиддхам̣санато, самма̄ва̄дапатит̣т̣ха̄панато, акусаламӯласамуддхаран̣ато, кусаламӯласам̣ропанато, апа̄йадва̄равидха̄нато, саггамаггадва̄равиваран̣ато, парийут̣т̣ха̄навӯпасаманато, анусайасамуггха̄т̣анатоти евама̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо.

на кевалам̣ пададвайенева, тато парампи чатӯхи упама̄хӣти пи-саддо сампин̣д̣анаттхо. ‘‘чаккхуманто рӯпа̄ни даккхантӣ’’ти идам̣ ‘‘телападжджотам̣ дха̄реййа̄’’ти чатуттхаупама̄йа а̄ка̄раматтадассанам̣, на пана упамантарадассананти а̄ха ‘‘чатӯхи упама̄хӣ’’ти. адхомукхат̣т̣хапитанти кеначи адхомукхам̣ т̣хапитам̣. хет̣т̣ха̄мукхаджа̄танти сабха̄венева хет̣т̣ха̄мукхам̣ джа̄там̣. уггха̄т̣еййа̄ти виват̣ам̣ кареййа. ‘‘хаттхе гахетва̄’’ти сама̄чиккхан̣адассанаттхам̣ вуттам̣, ‘‘пураттха̄бхимукхо, уттара̄бхимукхо ва̄ гаччха̄’’тиа̄дина̄ вачанаматтам̣ аватва̄ ‘‘еса магго, евам̣ гаччха̄’’ти хаттхе гахетва̄ ниссандехам̣ дассеййа̄ти вуттам̣ хоти. ка̄л̣апаккхе ча̄туддасӣ ка̄л̣апаккхача̄туддасӣ. нирантараруккхагаханена екаггхано ванасан̣д̣о гханаванасан̣д̣о. мегхасса пат̣алам̣ мегхапат̣алам̣, мегхаччханната̄ти вуттам̣ хоти. никкуджджитам̣ уккуджджеййа̄ти кассачипи а̄дхеййасса ана̄дха̄рабхӯтам̣ кин̃чи бха̄джанам̣ а̄дха̄рабха̄ва̄па̄данавасена уккуджджеййа упари мукхам̣ т̣хапеййа. хет̣т̣ха̄мукхаджа̄тата̄йа вимукхам̣, адхомукхат̣т̣хапитата̄йа асаддхамме патитанти евам̣ пададвайам̣ никкуджджитападасса йатха̄дасситена аттхадвайена йатха̄рахам̣ йоджетаббам̣, на йатха̄сан̇кхйам̣. аттано сабха̄венева хи еса ра̄джа̄ саддхаммавимукхо, па̄памиттена пана девадаттена питугха̄та̄дӣсу уййоджитатта̄ асаддхамме патитоти. вут̣т̣ха̄пентена бхагавата̄ти самбандхо.

‘‘кассапасса бхагавато’’тиа̄дина̄ тада̄ ран̃н̃а̄ авуттасса̄пи аттха̄паттиматтадассанам̣. ка̄ман̃ча ка̄маччханда̄дайопи пат̣иччха̄дака̄ нӣваран̣абха̄вато, миччха̄дит̣т̣хи пана сависесам̣ пат̣иччха̄дика̄ сатте миччха̄бхинивесавасена̄ти а̄ха ‘‘миччха̄дит̣т̣хигаханапат̣иччханна’’нти. тена̄ха бхагава̄ ‘‘миччха̄дит̣т̣хипарама̄хам̣ бхиккхаве ваджджам̣ вада̄мӣ’’ти, [а. ни. 1.310 (аттхато сама̄нам̣)] миччха̄дит̣т̣хисан̇кха̄тагумбапат̣иччханнанти аттхо. ‘‘миччха̄дит̣т̣хигаханапат̣иччханнам̣ са̄санам̣ виварантена̄’’ти ваданто саббабуддха̄нам̣ ека̄ва анусандхи, екам̣ва са̄сананти катва̄ кассапасса бхагавато са̄санампи имина̄ саддхим̣ екаса̄санам̣ каротӣти дат̣т̣хаббам̣. ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄дӣсупи хи татха̄ чева вуттам̣, еван̃ча катва̄ миччха̄дит̣т̣хигаханапат̣иччханнасса са̄санасса виваран̣авачанам̣ упапаннам̣ хотӣти.

саббо акусаладхаммасан̇кха̄то апа̄йага̄мимагго куммагго куччхито магготи катва̄. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ уджупат̣ипаккхата̄йа миччха̄дит̣т̣хиа̄дайо ат̣т̣ха миччхаттадхамма̄ миччха̄магго моккхамаггато миччха̄ витатхо магготи катва̄. тенева хи тадубхайасса пат̣ипаккхатам̣ сандха̄йа ‘‘саггамоккхамаггам̣ а̄викаронтена̄’’ти вуттам̣. саббо хи кусаладхаммо саггамагго. самма̄дит̣т̣хиа̄дайо ат̣т̣ха самматтадхамма̄ моккхамагго. саппиа̄дисанниссайо падӣпо на татха̄ уджджало, йатха̄ теласанниссайоти телападжджотаггахан̣ам̣. дха̄реййа̄ти дхареййа, сама̄хареййа сама̄дахеййа̄ти аттхо. буддха̄диратанарӯпа̄нӣти буддха̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ ван̣н̣а̄йатана̄ни. тесам̣ буддха̄диратанарӯпа̄нам̣ пат̣иччха̄дакасса мохандхака̄расса виддхам̣сакам̣ татха̄. десана̄сан̇кха̄там̣ паджджотам̣ татха̄. тадубхайам̣ тулйа̄дхикаран̣авасена вийӯхитва̄ тасса дха̄рако сама̄дахакоти аттхена ‘‘таппат̣иччха̄дакамохандхака̄равиддхам̣сакадесана̄паджджотадха̄ракена̄’’ти вуттам̣. етехи парийа̄йехӣти йатха̄вуттехи никкуджджитуккуджджанапат̣иччханнавиваран̣амагга̄чиккхан̣ателападжджотадха̄ран̣а сан̇кха̄та чатуббидхопамопамитаббаппака̄рехи, йатха̄вуттехи ва̄ на̄на̄видхакуханалапана̄димиччха̄джӣвавидхамана̄дивибха̄ванапарийа̄йехи. тена̄ха ‘‘анекапарийа̄йена дхаммо пака̄сито’’ти.

‘‘ева’’нтиа̄дина̄ ‘‘еса̄ха’’нтиа̄дипа̄т̣хасса самбандхам̣ дассети. пасанначиттата̄йапасанна̄ка̄рам̣ кароти. пасанначиттата̄ ча имам̣ десанам̣ сутва̄ ева̄ти аттхам̣ н̃а̄петум̣ ‘‘има̄йа десана̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. има̄йа десана̄йа хетубхӯта̄йа. пасанна̄ка̄ранти пасаннехи са̄дхуджанехи каттаббасакка̄рам̣. саран̣анти пат̣исаран̣ам̣. тена̄ха ‘‘пара̄йан̣а’’нти. пара̄йан̣ата̄ пана анаттханиседханена, аттхасампа̄данена ча̄ти вуттам̣ ‘‘агхасса та̄та̄, хитасса ча видха̄та̄’’ти. агхасса̄ти ниссакке са̄мивачанам̣, па̄патоти аттхо. дуккхатотипи ваданти кечи. та̄йати авассайам̣ каротӣти та̄та̄. хитасса̄ти упайогаттхе са̄мивачанам̣. видахати сам̣видха̄нам̣ каротӣти видха̄та̄. ‘‘ити имина̄ адхиппа̄йена̄’’ти ваданто ‘‘итисаддо четтха луттаниддит̣т̣хо, со ча а̄ка̄раттхо’’ти дассети. саран̣анти гаманам̣. хита̄дхиппа̄йена бхаджанам̣, джа̄нанам̣ ва̄, еван̃ча катва̄ винайат̣т̣хакатха̄дӣсу ‘‘саран̣анти гаччха̄мӣ’’ти сахева итисаддена аттхо вуттоти. еттха хи на̄йам̣ гами-саддо нӣ-садда̄дайо вийа двикаммико, тасма̄ йатха̄ ‘‘аджам̣ га̄мам̣ нетӣ’’ти вуччати, евам̣ ‘‘бхагавантам̣ саран̣ам̣ гаччха̄мӣ’’ти ваттум̣ на сакка̄, ‘‘саран̣анти гаччха̄мӣ’’ти пана ваттаббам̣, тасма̄ еттха итисаддо луттаниддит̣т̣хоти ведитаббам̣, еван̃ча катва̄ ‘‘йо буддхам̣ саран̣ам̣ гаччхати, со буддхам̣ ва̄ гаччхеййа саран̣ам̣ ва̄’’ти (кху. па̄. ат̣т̣ха. 1.гаматӣйадӣпана̄) кхуддаканика̄йат̣т̣хакатха̄йа уддхат̣а̄ чодана̄ анавака̄са̄. на хи гами-саддам̣ духа̄динйа̄диган̣икам̣ каронти аккхарачинтака̄ти. хоту та̄ва гами-саддасса екакаммабха̄во, татха̄пи ‘‘гаччхатева пуббам̣ дисам̣, гаччхати паччхимам̣ диса’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.159; 3.87) вийа ‘‘бхагавантам̣, саран̣а’’нти пададвайасса сама̄на̄дхикаран̣ата̄ йутта̄ти? на, тасса пададвайасса сама̄на̄дхикаран̣абха̄ва̄нупапаттито. тасса хи сама̄на̄дхикаран̣абха̄ве адхиппете пат̣ихатачиттопи бхагавантам̣ упасан̇каманто буддхам̣ саран̣ам̣ гато на̄ма сийа̄. йан̃хи там̣ ‘‘буддхо’’ти висеситам̣ саран̣ам̣, тамевеса гатоти, на четтха анупапаттикена аттхена аттхо, тасма̄ ‘‘бхагаванта’’нти гаманӣйаттхасса дӣпанам̣, ‘‘саран̣а’’нти пана гамана̄ка̄расса̄ти вуттанайена итилопавасенева аттхо гахетабботи. дхамман̃ча сан̇гхан̃ча̄ти еттха̄пи есева найо. хонти четтха –

‘‘гамисса екакамматта̄, итилопам̣ виджа̄нийа̄;

пат̣игха̄таппасан̇гатта̄, на ча тулйаттхата̄ сийа̄.

тасма̄ гаманӣйаттхасса, пуббападам̣ва джотакам̣;

гамана̄ка̄расса парам̣, итйуттам̣ саран̣аттайе’’ти.

‘‘ити имина̄ адхиппа̄йена бхагавантам̣ гаччха̄мӣ’’ти пана ваданто аненева адхиппа̄йена бхаджанам̣, джа̄нанам̣ ва̄ саран̣агаманам̣ на̄ма̄ти нийамети. таттха ‘‘гаччха̄мӣ’’тиа̄дӣсу пуримасса пуримасса паччхимам̣ паччхимам̣ аттхавачанам̣, ‘‘гаччха̄мӣ’’ти етасса ва̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄дассанавасена па̄т̣ийеккамева аттхавачанам̣ ‘‘бхаджа̄мӣ’’тиа̄дипадаттайам̣. бхаджанан̃хи саран̣а̄дхиппа̄йена упасан̇каманам̣, севанам̣ сантика̄вачарабха̄во, пайирупа̄санам̣ ваттапат̣иваттакаран̣ена упат̣т̣ха̄нанти евам̣ саббатха̄пи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣атам̣йева дассети. евам̣ ‘‘гаччха̄мӣ’’ти падасса гатиаттхам̣ дассетва̄ буддхиаттхампи дассетум̣ ‘‘евам̣ ва̄’’тиа̄дима̄ха, таттха еванти ‘‘бхагава̄ ме саран̣а’’нтиа̄дина̄ адхиппа̄йена. касма̄ пана ‘‘гаччха̄мӣ’’ти падасса ‘‘буджджха̄мӣ’’ти айаматтхо лаббхатӣти чоданам̣ содхети ‘‘йесан̃хӣ’’тиа̄дина̄, анена ча нируттинайамантарена сабха̄ватова гамудха̄тусса буддхиаттхоти дӣпети. дха̄тӯнанти мӯласаддасан̇кха̄та̄нам̣ и, йа̄, каму, гамуичча̄дӣнам̣.

‘‘адхигатамагге, саччхикатаниродхе’’ти пададвайена̄пи пхалат̣т̣ха̄ ева дассита̄, на маггат̣т̣ха̄ти те дассенто ‘‘йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не ча̄’’ти а̄ха. нану ча калйа̄н̣апутхуджджанопи ‘‘йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджатӣ’’ти вуччатӣти? кин̃ча̄пи вуччати, ниппарийа̄йена пана маггат̣т̣ха̄ ева татха̄ ваттабба̄, на итаро нийа̄моккамана̄бха̄вато. татха̄ хи те ева ‘‘апа̄йесу апатама̄не дха̄ретӣ’’ти вутта̄. самматтанийа̄моккаманена хи апа̄йавинимуттисамбхавоти. евам̣ анекехипи винайа- (са̄раттха. т̣ӣ. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄) суттантат̣ӣка̄ка̄рехӣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.250) вуттам̣, тадетам̣ самматтанийа̄моккаманавасена ниппарийа̄йато апа̄йавинимуттаке сандха̄йа вуттам̣, таданупапаттивасена пана парийа̄йато апа̄йавинимуттакам̣ калйа̄н̣апутхуджджанампи ‘‘йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не’’ти падена дассетӣти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хеса даккхин̣авибхан̇гасутта̄дӣсу (ма. ни. 3.379) сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипаннабха̄вена вуттоти, чхаттавима̄не (ви. ва. 886 а̄дайо) чхаттама̄н̣авако четтха нидассанам̣. адхигатамагге, саччхикатаниродхе ча йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не ча пуггале апа̄йесу апатама̄не катва̄ дха̄ретӣти сапа̄т̣хасесайоджана̄. атӣтака̄ликена хи пуримапададвайена пхалат̣т̣ха̄намева гахан̣ам̣, ваттама̄нака̄ликена ча паччхимена падена саха калйа̄н̣апутхуджджанена маггат̣т̣ха̄намева. ‘‘апатама̄не’’ти пана падена дха̄ран̣а̄ка̄радассанам̣ апатанакаран̣авасенева дха̄ретӣти, дха̄ран̣асарӯпадассанам̣ ва̄. дха̄ран̣ам̣ на̄ма апатанакаран̣амева̄ти, апатанакаран̣ан̃ча апа̄йа̄диниббаттакакилесавиддхам̣санавасена ват̣т̣ато ниййа̄намева. ‘‘апа̄йесӯ’’ти хи дуккхабахулат̣т̣ха̄ната̄йа падха̄навасена вуттам̣, ват̣т̣адуккхесу пана саббесупи апатама̄не катва̄ дха̄ретӣти аттхо ведитаббо. татха̄ хи абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘сота̄паттимагго четтха апа̄йабхавато вут̣т̣ха̄ти, сакада̄га̄мимагго сугатика̄мабхавекадесато, ана̄га̄мимагго ка̄мабхавато, арахаттамагго рӯпа̄рӯпабхавато, саббабхавехипи вут̣т̣ха̄ти ева̄ти вадантӣ’’ти (дха. са. ат̣т̣ха. 350) еван̃ча катва̄ арийамагго ниййа̄никата̄йа, нибба̄нан̃ча тасса тадаттхасиддхихетута̄йа̄ти убхайамева ниппарийа̄йена дхаммо на̄ма̄ти сарӯпато дассетум̣ ‘‘со аттхато арийамагго чева нибба̄нан̃ча̄’’ти вуттам̣. нибба̄нан̃хи а̄рамман̣ам̣ лабхитва̄ арийамаггасса тадаттхасиддхи, сва̄йаматтхо ча па̄л̣ийа̄ ева сиддхоти а̄ха ‘‘вуттан̃чета’’нтиа̄ди. йа̄вата̄ти йаттака̄. тесанти таттака̄нам̣ дхамма̄нам̣. ‘‘агго аккха̄йатӣ’’ти ваттаббе о-ка̄расса а-ка̄рам̣, ма-ка̄ра̄гаман̃ча катва̄ ‘‘аггамаккха̄йатӣ’’ти вуттам̣. ‘‘аккха̄йатӣ’’ти четтха итисаддо а̄диаттхо, пака̄раттхо ва̄, тена ‘‘йа̄вата̄ бхиккхаве дхамма̄ сан̇кхата̄ ва̄ асан̇кхата̄ ва̄, вира̄го тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’тиа̄ди (итиву. 90; а. ни. 4.34) суттападам̣ сан̇ган̣ха̄ти, ‘‘виттха̄ро’’ти имина̄ ва̄ тадавасесасан̇гахо.

йасма̄ пана арийапхала̄нам̣ ‘‘та̄йа саддха̄йа авӯпасанта̄йа̄’’тиа̄ди вачанато маггена самуччхинна̄нам̣ килеса̄нам̣ пат̣иппассаддхиппаха̄накиччата̄йа ниййа̄на̄нугун̣ата̄, ниййа̄напарийоса̄ната̄ ча, парийаттийа̄ пана ниййа̄надхаммасамадхигамахетута̄йа ниййа̄на̄нугун̣ата̄ти имина̄ парийа̄йена вуттанайена дхаммабха̄во лаббхати, тасма̄ тадубхайампи сан̇ган̣ханто ‘‘на кевалан̃ча̄’’тиа̄дима̄ха. сва̄йаматтхо ча па̄т̣ха̄рул̣хо ева̄ти дассети ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дина̄. таттха чхаттама̄н̣авакавима̄нети чхатто кира на̄ма сетабйа̄йам̣ бра̄хман̣ама̄н̣авако, со уккат̣т̣ха̄йам̣ поккхараса̄тибра̄хман̣асса сантике сиппам̣ уггахетва̄ ‘‘гарудаккхин̣ам̣ дасса̄мӣ’’ти уккат̣т̣ха̄бхимукхо гаччхати, атхасса бхагава̄ антара̄магге чорантара̄йам̣, та̄ватим̣сабхаване ниббаттама̄нан̃ча дисва̄ га̄тха̄бандхавасена саран̣агаманавидхим̣ десеси, тасса та̄ватим̣сабхаванупагасса тим̣сайоджаникам̣ вима̄нам̣ чхаттама̄н̣авакавима̄нам̣. девалокепи хи тасса мануссака̄ле саман̃н̃а̄ йатха̄ ‘‘ман̣д̣ӯко девапутто, (ви. ва. 858 а̄дайо) куверо девара̄джа̄’’ти, идха пана чхаттама̄н̣авакавима̄нам̣ ваттху ка̄ран̣ам̣ етасса̄ти катва̄ уттарападалопена ‘‘на татха̄ тапати набхе сӯрийо, чандо ча на бха̄сати на пхуссо, йатха̄’’тиа̄дика̄ (ви. ва. 889) десана̄ ‘‘чхаттама̄н̣авакавима̄на’’нти вуччати, татра̄йам̣ га̄тха̄ парийа̄панна̄, тасма̄ чхаттама̄н̣авакавима̄наваттхудесана̄йанти аттхо ведитаббо.

ка̄мара̄го бхавара̄готи евама̄дибхедо ана̄дика̄лавибха̄вито саббопи ра̄го вираджджати пахӣйати етена̄ти ра̄гавира̄го, магго. еджа̄сан̇кха̄та̄йа тан̣ха̄йа, антониджджха̄налаккхан̣асса ча сокасса тадуппаттийам̣ саббасо париккхӣн̣атта̄ наттхи еджа̄, соко ча етасминти анеджам̣, асокан̃ча, пхалам̣. тадат̣т̣хакатха̄йам̣ (ви. ва. ат̣т̣ха. 887) пана ‘‘тан̣ха̄васит̣т̣ха̄нам̣ соканимитта̄нам̣ килеса̄нам̣ пат̣иппассамбханато асока’’нти вуттам̣. дхаммамасан̇кхатанти сампаджджа самбхӯйа паччайехи аппат̣исан̇кхататта̄ асан̇кхатам̣ аттано сабха̄вадха̄ран̣ато параматтхадхаммабхӯтам̣ нибба̄нам̣. тадат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘дхамманти сабха̄вадхаммам̣. сабха̄вато гахетаббадхаммо хеса, йадидам̣ маггапхаланибба̄на̄ни, на парийаттидхаммо вийа пан̃н̃аттидхаммавасена̄’’ти (ви. ва. ат̣т̣ха. 887) вуттам̣, евам̣ сати дхаммасаддо тӣсупи т̣ха̄несу йоджетаббо. аппат̣икӯласаддена ча таттха нибба̄намева гахитам̣ ‘‘наттхи еттха кин̃чипи пат̣икӯла’’нти катва̄, аппат̣икӯланти ча авиродхадӣпанато кин̃чи авируддхам̣, ит̣т̣хам̣ пан̣ӣтанти ва̄ аттхо. пагун̣арӯпена паваттитатта̄, пакат̣т̣хагун̣авибха̄ванато ва̄ пагун̣ам̣. йатха̄ха ‘‘вихим̣сасан̃н̃ӣ пагун̣ам̣ на бха̄сим̣, дхаммам̣ пан̣ӣтам̣ мануджесу брахме’’ти (ма. ни. 1.283; 2.339; маха̄ва. 9).

дхаммаккхандха̄ катхита̄ти йоджана̄. евам̣ идха чатӯхипи падехи парийаттидхаммойева гахито, тадат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘саванавела̄йам̣, упапариккхан̣авела̄йам̣, пат̣ипаджджанавела̄йанти саббада̄пи ит̣т̣хамева̄ти мадхурам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асанниссайа̄йа пат̣ибха̄насампада̄йа паваттитатта̄ суппаваттибха̄вато, нипун̣абха̄вато ча пагун̣ам̣, вибхаджитаббасса аттхасса кхандха̄дивасена, кусала̄дивасена, уддеса̄дивасена ча сут̣т̣ху вибхаджанато сувибхаттанти тӣхипи падехи парийаттидхаммамева вадатӣ’’ти (ви. ва. ат̣т̣ха. 887) вуттам̣. а̄па̄тхака̄ле вийа маджджанака̄лепи, катхентасса вийа сун̣антасса̄пи саммукхӣбха̄вато убхатопаччаккхата̄дассанаттхам̣ идхева ‘‘има’’нти а̄саннапаччаккхавачанама̄ха. пуна ‘‘дхамма’’нти идам̣ йатха̄вуттасса чатуббидхасса̄пи дхаммасса са̄дха̄ран̣авачанам̣. парийаттидхаммопи хи саран̣есу ча сӣлесу ча патит̣т̣ха̄наматта̄йапи йа̄тха̄вапат̣ипаттийа̄ апа̄йапатанато дха̄рети, имасса ча аттхасса идамева чхаттама̄н̣авакавима̄нам̣ са̄дхаканти дат̣т̣хаббам̣. са̄дха̄ран̣абха̄вена йатха̄вуттам̣ дхаммам̣ паччаккхам̣ катва̄ дассенто пуна ‘‘има’’нти а̄ха. йасма̄ чеса̄ бха-ка̄раттайена ча пат̣иман̣д̣ита̄ додхакага̄тха̄, тасма̄ татийапа̄де мадхурасадде ма-ка̄ро адхикопи арийачарийа̄дипадехи вийа анекаккхарападена йуттатта̄ анупаваджджоти дат̣т̣хаббам̣.

дит̣т̣хисӣласан̇гха̄тена̄ти ‘‘йа̄йам̣ дит̣т̣хи арийа̄ ниййа̄ника̄ ниййа̄ти таккарасса самма̄ дуккхаккхайа̄йа, татха̄рӯпа̄йа дит̣т̣хийа̄ дит̣т̣хиса̄ман̃н̃агато вихаратӣ’’ти (дӣ. ни. 3.324, 356; а. ни. 6.11; пари. 274) евам̣ вутта̄йа дит̣т̣хийа̄ чева ‘‘йа̄ни та̄ни сӣла̄ни акхан̣д̣а̄ни аччхидда̄ни асабала̄ни акамма̄са̄ни бхуджисса̄ни вин̃н̃упасаттха̄ни апара̄мат̣т̣ха̄ни сама̄дхисам̣ваттаника̄ни, татха̄рӯпехи сӣлехи сӣласа̄ман̃н̃агато вихаратӣ’’ти (дӣ. ни. 3.324, 356; ма. ни. 1.492; 3.54; а. ни. 6.92; пари. 274) евам̣ вутта̄нам̣ сӣла̄нан̃ча сам̣хатабха̄вена, дит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ена̄ти аттхо. сам̣хатоти сан̇гхат̣ито, саметоти вуттам̣ хоти. арийапуггала̄ хи йаттха каттхачи дӯре т̣хита̄пи аттано гун̣аса̄маггийа̄ сам̣хата̄ ева. ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дина̄ а̄хаччапа̄т̣хена саматтхети.

йаттха̄ти йасмим̣ сан̇гхе. диннанти париччаттам̣ анна̄дидеййадхаммам̣, га̄тха̄бандхатта̄ четтха ануна̄сикалопо. додхакага̄тха̄ хеса̄. махаппхалама̄хӯти ‘‘махаппхала’’нти буддха̄дайо а̄ху. чатӯсӯти четтха ча-ка̄ро адхикопи вуттанайена анупаваджджо. аччантамева килеса̄сучито висуддхатта̄ сучӣсу. ‘‘сота̄панно сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 5.488) вуттесу чатӯсу пурисайугесу. чатусаччадхаммасса, нибба̄надхаммасса ча паччаккхато дассанена, арийадхаммасса паччаккхадасса̄вита̄йа ва̄ дхаммадаса̄. те пуггала̄ маггат̣т̣хапхалат̣т̣хе йугале акатва̄ висум̣ висум̣ пуггалаган̣анена ат̣т̣ха ча хонти. имам̣ сан̇гхам̣ саран̣аттхам̣ саран̣а̄йа пара̄йан̣а̄йа апа̄йадуккхават̣т̣адуккхапарита̄н̣а̄йа упехи упагаччха бхаджа сева, евам̣ ва̄ джа̄на̄хи буджджхассӯти саха йоджана̄йа аттхо. йаттха йесу сучӣсу чатӯсу пурисайугесу диннам̣ махаппхалама̄ху, дхаммадаса̄ те пуггала̄ ат̣т̣ха ча, имам̣ сан̇гхам̣ саран̣аттхамупехӣти ва̄ самбандхо. евампи хи пат̣иниддесо йутто ева аттхато абхиннатта̄ти дат̣т̣хаббам̣. га̄тха̄сукхаттхан̃четтха пурисападе ӣка̄рам̣, пуггала̄паде ча рассам̣ катва̄ ниддесо.

етта̄вата̄ти ‘‘еса̄ха’’нтиа̄дивачанаккамена. тӣн̣и ваттхӯни ‘‘саран̣а’’нти гамана̄ни, тиккхаттум̣ ва̄ ‘‘саран̣а’’нти гамана̄нӣти саран̣агамана̄ни. пат̣иведесӣти аттано хадайагатам̣ ва̄ча̄йа паведеси.

саран̣агаманакатха̄ван̣н̣ана̄

саран̣агаманасса висайаппабхедапхаласам̣килесабхеда̄нам̣ вийа, катту ча вибха̄вана̄ таттха косалла̄йа хоти йева̄ти саха каттуна̄ там̣ видхим̣ дассетум̣ ‘‘ида̄ни тесу саран̣агаманесу косаллаттхам̣…пе… ведитаббо’’ти вуттам̣. ‘‘йо ча саран̣ам̣ гаччхатӣ’’ти имина̄ хи катта̄рам̣ вибха̄вети тена вина̄ саран̣агаманассева асамбхавато, ‘‘саран̣агамана’’нти имина̄ ча саран̣агаманамева, ‘‘саран̣а’’нтиа̄дӣхи пана йатха̄ккамам̣ висайа̄дайо. касма̄ панеттха вода̄нам̣ на гахитам̣, нану вода̄навибха̄вана̄пи таттха косалла̄йа хотӣти? саччаметам̣, там̣ пана сам̣килесаггахан̣енева аттхато вибха̄витам̣ хотӣти на гахитам̣. йа̄ни хи несам̣ сам̣килесака̄ран̣а̄ни ан̃н̃а̄н̣а̄дӣни, тесам̣ саббена саббам̣ ануппанна̄нам̣ ануппа̄данена, уппанна̄нан̃ча паха̄нена вода̄нам̣ хотӣти. аттхатоти саран̣асаддаттхато, ‘‘саран̣аттхато’’типи па̄т̣хо, айамеваттхо. хим̣саттхасса сарасаддасса васенетам̣ сиддханти дассенто дха̄тваттхавасена ‘‘хим̣сатӣти саран̣а’’нти ватва̄ там̣ пана хим̣санам̣ кесам̣, катхам̣, касса ва̄ти чоданам̣ содхети ‘‘саран̣агата̄на’’нтиа̄дина̄. кесанти хи саран̣агата̄нам̣. катханти тенева саран̣агаманена. касса̄ти бхайа̄дӣнанти йатха̄ккамам̣ содхана̄. таттха саран̣агата̄нанти ‘‘саран̣а’’нти гата̄нам̣. саран̣агаманена̄ти ‘‘саран̣а’’нти гаманена кусаладхаммена. бхайанти ват̣т̣абхайам̣. санта̄санти читтутра̄сам̣ тенева четасикадуккхасса сан̇гахитатта̄. дуккханти ка̄йикадуккхаггахан̣ам̣. дуггатипарикилесанти дуггатипарийа̄паннам̣ саббампи дуккхам̣ ‘‘дуггатийам̣ парикилиссанам̣ сам̣виба̄дханам̣, самупата̄панам̣ ва̄’’ти катва̄, тайидам̣ саббам̣ парато пхалакатха̄йам̣ а̄ви бхависсати. хим̣санан̃четтха вина̄санамева, на пана саттахим̣санамива̄ти дассети ‘‘ханати вина̄сетӣ’’ти имина̄. етанти саран̣ападам̣. адхивачананти на̄мам̣, пасиддхавачанам̣ ва̄, йатха̄бхуччам̣ ва̄ гун̣ам̣ адхикичча паваттавачанам̣. тена̄ха ‘‘ратанаттайассева̄’’ти.

евам̣ хим̣санаттхавасена ависесато саран̣асаддаттхам̣ дассетва̄ ида̄ни тадаттхавасенева висесато дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. ратанаттайасса паччекам̣ хим̣санака̄ран̣адассанамева хи пуриманайато имасса висесоти. таттха хите паваттанена̄ти ‘‘сампаннасӣла̄ бхиккхаве вихаратха̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.64, 69) аттхе сатта̄нам̣ нийоджанена. ахита̄ ча ниваттанена̄ти ‘‘па̄н̣а̄типа̄тасса кхо па̄пако випа̄ко, па̄пакам̣ абхисампара̄йа’’нтиа̄дина̄ а̄дӣнавадассана̄димукхена анаттхато ча сатта̄нам̣ ниваттанена. бхайам̣ хим̣сатӣти хита̄хитесу аппаваттипаваттихетукам̣ бйасанам̣ аппаваттикаран̣ена вина̄сети. бхаваканта̄ра̄ утта̄ран̣ена маггасан̇кха̄то дхаммо, пхаланибба̄насан̇кха̄то пана асса̄сада̄нена сатта̄нам̣ бхайам̣ хим̣сатӣти йоджана̄. ка̄ра̄нанти да̄навасена, пӯджа̄васена ча упанӣта̄нам̣ сакка̄ра̄нам̣. анупасаггопи хи саддо саупасагго вийа аттхависесава̄чако ‘‘аппакампи катам̣ ка̄рам̣, пун̃н̃ам̣ хоти махаппхала’’нтиа̄дӣсу вийа. ануттарадаккхин̣еййабха̄вато випулапхалапат̣ила̄бхакаран̣ена сатта̄нам̣ бхайам̣ хим̣ сатӣти йоджетаббам̣. имина̄пи парийа̄йена̄ти ратанаттайасса паччекам̣ хим̣сакабха̄вака̄ран̣адассанавасена вибхаджитва̄ вуттена имина̄пи ка̄ран̣ена. йасма̄ панидам̣ саран̣ападам̣ на̄тхападам̣ вийа суддхана̄мападатта̄ дха̄тваттхам̣ антонӣтам̣ катва̄ сан̇кетаттхампи вадати, тасма̄ хет̣т̣ха̄ саран̣ам̣ пара̄йан̣анти аттхо вуттоти дат̣т̣хаббам̣.

евам̣ саран̣аттхам̣ дассетва̄ ида̄ни саран̣агаманаттхам̣ дассенто ‘‘таппаса̄да̄’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘самма̄самбуддхо бхагава̄, сва̄ккха̄то дхаммо, суппат̣ипанно сан̇гхо’’ти евама̄дина̄ тасмим̣ ратанаттайе паса̄до таппаса̄до, тадева ратанаттайам̣ гару етасса̄ти таггару, тасса бха̄во таггарута̄, таппаса̄до ча таггарута̄ ча таппаса̄датаггарута̄, та̄хи. вихатакилесо видхутавичикиччха̄саммоха̄саддхийа̄дипа̄падхамматта̄, тадева ратанаттайам̣ пара̄йан̣ам̣ пара̄гати та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ етасса̄ти таппара̄йан̣о, тасса бха̄во таппара̄йан̣ата̄, са̄йева а̄ка̄ро таппара̄йан̣ата̄ка̄ро, тена паватто таппара̄йан̣ата̄ка̄раппаватто. еттха ча паса̄даггахан̣ена локийам̣ саран̣агаманама̄ха. тан̃хи саддха̄падха̄нам̣, на н̃а̄н̣ападха̄нам̣, гарута̄гахан̣ена пана локуттарам̣. арийа̄ хи ратанаттайам̣ гун̣а̄бхин̃н̃ата̄йа па̄са̄н̣аччхаттам̣ вийа гарум̣ катва̄ пассанти, тасма̄ таппаса̄дена тадан̇гаппаха̄навасена вихатакилесо, таггарута̄йа ча ага̄равакаран̣ахетӯнам̣ самуччхедавасена̄ти йоджетаббам̣. таппара̄йан̣ата̄ панеттха таггатиката̄ти та̄йа чатуббидхампи ваккхама̄нам̣ саран̣агаманам̣ гахитанти дат̣т̣хаббам̣. ависесена ва̄ паса̄дагарута̄ джотита̄ти паса̄даггахан̣ена анавеччаппаса̄дасса локийасса, авеччаппаса̄дасса ча локуттарасса гахан̣ам̣, татха̄ гарута̄гахан̣ена локийасса гарукаран̣асса, локуттарасса ча̄ти убхайенапи падена убхайампи локийалокуттарасаран̣агаманам̣ йоджетаббам̣. уппаджджати читтаметена̄ти уппа̄до, сампайуттадхаммасамӯхо, читтан̃ча там̣ уппа̄до ча̄ти читтуппа̄до. сама̄ха̄радвандепи хи каттхачи пуллин̇гамиччханти саддавидӯ, тада̄ка̄раппаваттам̣ саддха̄пан̃н̃а̄дисампайуттадхаммасахитам̣ читтам̣ саран̣агаманам̣ на̄ма ‘‘саран̣анти гаччхати етена̄ти катва̄’’ти вуттам̣ хоти. ‘‘там̣саман̇гӣ’’тиа̄ди каттувибха̄вана̄. тена йатха̄вуттачиттуппа̄дена саман̇гӣти там̣саман̇гӣ. тена̄ха ‘‘вуттаппака̄рена читтуппа̄дена̄’’ти. упетӣти бхаджати севати пайирупа̄сати, джа̄на̄ти ва̄, буджджхатӣти аттхо.

локуттарам̣ саран̣агаманам̣ кесанти а̄ха ‘‘дит̣т̣хасачча̄на’’нти, ат̣т̣ханнам̣ арийапуггала̄нанти аттхо. када̄ там̣ иджджхатӣти а̄ха ‘‘маггаккхан̣е’’ти, ‘‘иджджхатӣ’’ти падена четасса самбандхо. маггаккхан̣е иджджхама̄ненева хи чатусачча̄дхигамена пхалат̣т̣ха̄нампи саран̣агамаката̄ сиджджхати локуттарасаран̣агаманасса бхеда̄бха̄вато, тесан̃ча екасанта̄натта̄. катхам̣ там̣ иджджхатӣти а̄ха ‘‘саран̣агаманупаккилесасамуччхедена̄’’тиа̄ди, упапаккилесасамуччхедато, а̄рамман̣ато, киччато ча сакалепи ратанаттайе иджджхатӣти вуттам̣ хоти. саран̣агаманупаккилесасамуччхедена̄ти четтха паха̄на̄бхисамайам̣ сандха̄йа вуттам̣, а̄рамман̣атоти саччхикирийа̄бхисамайам̣. нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄ а̄рамман̣ато иджджхатӣти хи йоджетаббам̣, тва̄-саддо ча хетуттхава̄чако йатха̄ ‘‘сакко хутва̄ ниббаттӣ’’ти (дха. па. ат̣т̣ха. 1.2.29). апича ‘‘а̄рамман̣ато’’ти вуттамеваттхам̣ сарӯпато нийамети ‘‘нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄’’ти имина̄. ‘‘киччато’’ти тадавасесам̣ бха̄вана̄бхисамайам̣ парин̃н̃а̄бхисамайан̃ча сандха̄йа вуттам̣. ‘‘а̄рамман̣ато нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄’’ти етена ва̄ маггаккхан̣а̄нурӯпам̣ ека̄рамман̣атам̣ дассетва̄ ‘‘киччато’’ти имина̄ паха̄нато авасесам̣ киччаттайам̣ дасситанти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘маггаккхан̣е, нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄’’ти ча вуттатта̄ аттхато магган̃а̄н̣асан̇кха̄то чатусачча̄дхигамо ева локуттарасаран̣агамананти вин̃н̃а̄йати. таттха хи чатусачча̄дхигамане саран̣агаманупаккилесасса паха̄на̄бхисамайавасена самуччхинданам̣ бхавати, нибба̄надхаммо пана саччхикирийа̄бхисамайавасена, маггадхаммо ча бха̄вана̄бхисамайавасена пат̣ивиджджхийама̄нойева саран̣агаманаттхам̣ са̄дхети, буддхагун̣а̄ пана са̄вакагочарабхӯта̄ парин̃н̃а̄бхисамайавасена пат̣ивиджджхийама̄на̄ саран̣агаманаттхам̣ са̄дхенти, татха̄ арийасан̇гхагун̣а̄. тена̄ха ‘‘сакалепи ратанаттайе иджджхатӣ’’ти.

пхалапарийаттӣнампеттха вуттанайена магга̄нугун̣аппаваттийа̄ гахан̣ам̣, апарин̃н̃еййабхӯта̄нан̃ча буддхасан̇гхагун̣а̄нам̣ таггун̣аса̄ман̃н̃ата̄йа̄ти дат̣т̣хаббам̣. еван̃хи сакалабха̄вависит̣т̣хавачанам̣ упапаннам̣ хотӣти. иджджхантан̃ча сахева иджджхати, на локийам̣ вийа пат̣ипа̄т̣ийа̄ асаммохапат̣иведхена пат̣ивиддхатта̄ти гахетаббам̣. падӣпасса вийа хи екаккхан̣ейева маггасса чатукиччаса̄дхананти. йе пана ваданти ‘‘саран̣агаманам̣ нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄ на паваттати, маггасса адхигататта̄ пана адхигатамева там̣ хоти екачча̄нам̣ тевиджджа̄дӣнам̣ локийавиджджа̄дайо вийа̄’’ти, тесам̣ пана вачане локийамева саран̣агаманам̣ сийа̄, на локуттарам̣, тан̃ча айуттамева дувидхасса̄пи тасса иччхитаббатта̄. тадан̇гаппаха̄нена саран̣агаманупаккилесавиккхамбханам̣. а̄рамман̣ато буддха̄дигун̣а̄рамман̣ам̣ хутва̄ти еттха̄пи вуттанайена аттхо, саран̣агаманупаккилесавиккхамбханато, а̄рамман̣ато ча сакалепи ратанаттайе иджджхатӣти вуттам̣ хоти.

танти локийасаран̣агаманам̣. ‘‘самма̄самбуддхо бхагава̄’’тиа̄дина̄ саддха̄пат̣ила̄бхо. саддха̄мӯлика̄ти йатха̄вуттасаддха̄пуббан̇гама̄. сахаджа̄тавасена пуббан̇гамата̄йева хи таммӯликата̄ саддха̄вирахитасса буддха̄дӣсу самма̄дассанасса асамбхавато. самма̄дит̣т̣хи на̄ма буддхасубуддхатам̣, дхаммасудхамматам̣ сан̇гхасуппат̣ипаннатан̃ча локийа̄вабодхавасена самма̄ н̃а̄йена дассанато. ‘‘саддха̄пат̣ила̄бхо’’ти имина̄ самма̄дит̣т̣хивирахита̄пи саддха̄ локийасаран̣агамананти дассети, ‘‘саддха̄мӯлика̄ ча самма̄дит̣т̣хӣ’’ти пана етена саддхӯпаниссайа̄ йатха̄вутта̄ пан̃н̃а̄ти. локийампи хи саран̣агаманам̣ дувидхам̣ н̃а̄н̣асампайуттам̣, н̃а̄н̣авиппайуттан̃ча. таттха пат̣хамена падена ма̄та̄дӣхи усса̄хитада̄рака̄дӣнам̣ вийа н̃а̄н̣авиппайуттам̣ саран̣агаманам̣ гахитам̣, дутийена пана н̃а̄н̣асампайуттам̣. тадубхайамева пун̃н̃акирийаваттху висесабха̄вена дассетум̣ ‘‘дасасу пун̃н̃акирийаваттхӯсу дит̣т̣хиджукамманти вуччатӣ’’ти а̄ха. дит̣т̣хи ева аттано паччайехи уджум̣ карӣйатӣти хи аттхена самма̄дит̣т̣хийа̄ дит̣т̣хиджукаммабха̄во, дит̣т̣хи уджум̣ карӣйати етена̄ти аттхена пана саддха̄йапи. саддха̄самма̄дит̣т̣хиггахан̣ена четтха таппадха̄насса̄пи читтуппа̄дасса гахан̣ам̣, дит̣т̣хиджукаммападена ча йатха̄вуттена каран̣аса̄дханена, еван̃ча катва̄ ‘‘таппара̄йан̣ата̄ка̄раппаватто читтуппа̄до’’ти хет̣т̣ха̄ вуттавачанам̣ саматтхитам̣ хоти, саддха̄самма̄дит̣т̣хӣнам̣ пана висум̣ гахан̣ам̣ там̣сампайуттачиттуппа̄дасса таппадха̄ната̄йа̄ти дат̣т̣хаббам̣.

тайиданти локийам̣ саран̣агаманамева пачча̄масати локуттарасса татха̄ бхеда̄бха̄вато. тасса хи маггаккхан̣ейева вуттанайена иджджханато татха̄видхасса сама̄да̄насса авиджджама̄натта̄ еса бхедо на самбхаватӣти. атта̄ санниййа̄тӣйати аппӣйати париччаджӣйати етена̄ти аттасанниййа̄танам̣, йатха̄вуттам̣ саран̣агаманасан̇кха̄там̣ дит̣т̣хиджукаммам̣. там̣ ратанаттайам̣ пара̄йан̣ам̣ пат̣исаран̣аметасса̄ти таппара̄йан̣о, пуггало, читтуппа̄до ва̄, тасса бха̄во таппара̄йан̣ата̄, тадева дит̣т̣хиджукаммам̣. ‘‘саран̣а’’нти адхиппа̄йена сиссабха̄вам̣ антева̄сикабха̄васан̇кха̄там̣ ваттапат̣иватта̄дикаран̣ам̣ упагаччхати етена̄ти сиссабха̄вӯпагаманам̣. саран̣агамана̄дхиппа̄йенева пан̣ипатати етена̄ти пан̣ипа̄то, пан̣ипатанан̃четтха абхива̄данапаччут̣т̣ха̄наан̃джаликаммаса̄мӣчикаммамева, саббаттха ча аттхато йатха̄вуттадит̣т̣хиджукаммамева ведитаббам̣.

сам̣са̄радуккханиттхаран̣аттхам̣ аттано аттабха̄васса париччаджанам̣ аттапариччаджанам̣. таппара̄йан̣ата̄дӣсупи есева найо. хитопадесакатха̄парийа̄йена дхаммасса̄пи а̄чарийабха̄во самуда̄чарӣйати ‘‘пхало амбо апхало ча, те саттха̄ро убхо мама̄’’тиа̄дӣсу вийа̄ти а̄ха ‘‘дхаммасса антева̄сико’’ти. ‘‘абхива̄дана̄’’тиа̄ди пан̣ипа̄тасса аттхадассанам̣. буддха̄дӣнам̣йева̄ти авадха̄ран̣асса аттасанниййа̄тана̄дӣсупи сӣхагатикавасена адхика̄ро ведитаббо. еван̃хи тадан̃н̃аниваттанам̣ катам̣ хотӣти. ‘‘имесан̃хӣ’’тиа̄ди чатудха̄ паваттанасса саматтханам̣, ка̄ран̣адассанам̣ ва̄.

евам̣ аттасанниййа̄тана̄дӣни екена пака̄рена дассетва̄ ида̄ни апарехипи пака̄рехи дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣, етена аттасанниййа̄танатаппара̄йан̣ата̄дӣнам̣ чатуннам̣ парийа̄йантарехипи аттасанниййа̄танатаппара̄йан̣ата̄ди катамева хоти аттхасса абхиннатта̄ йатха̄ там̣ ‘‘сиккха̄паччаккха̄наабхӯта̄рочана̄нӣ’’ти дассети. джӣвитапарийантиканти бха̄ванапум̣сакавачанам̣, йа̄ваджӣвам̣ гаччха̄мӣти аттхо. маха̄кассапо кира сайамева паббаджитавесам̣ гахетва̄ маха̄титтхабра̄хман̣ага̄мато никкхамитва̄ гаччханто тига̄вутамаггам̣ паччуггаманам̣ катва̄ антара̄ ча ра̄джагахам̣, антара̄ ча на̄л̣андам̣ бахупуттаканигродхаруккхамӯле екакамева нисиннам̣ бхагавантам̣ пасситва̄ ‘‘айам̣ бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти аджа̄нантойева ‘‘саттха̄ран̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййа’’нтиа̄дина̄ (сам̣. ни. 2.154) саран̣агаманамака̄си. тена вуттам̣ ‘‘маха̄кассапасса саран̣агаманам̣ вийа̄’’ти. виттха̄ро кассапасам̣йуттат̣т̣хакатха̄йам̣ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.154) гахетаббо. таттха саттха̄ран̃чавата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййанти саче ахам̣ саттха̄рам̣ пассеййам̣, имам̣ бхагавантам̣йева пассеййам̣. на хи ме ито ан̃н̃ена саттха̄ра̄ бхавитум̣ сакка̄. сугатан̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййанти саче ахам̣ самма̄пат̣ипаттийа̄ сут̣т̣ху гататта̄ сугатам̣ на̄ма пассеййам̣, имам̣ бхагавантам̣йева пассеййам̣. на хи ме ито ан̃н̃ена сугатена бхавитум̣ сакка̄. самма̄самбуддхан̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййанти саче ахам̣ самма̄ са̄ман̃ча сачча̄ни буддхатта̄ самма̄самбуддхам̣ на̄ма пассеййам̣, имам̣ бхагавантам̣йева пассеййам̣, на хи ме ито ан̃н̃ена самма̄самбуддхена бхавитум̣ сакка̄ти айаметтха ат̣т̣хакатха̄. саббаттха ча-саддо, вата-саддо ча падапӯран̣аматтам̣, че-саддена ва̄ бхавитаббам̣ ‘‘саче’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.154) вуттатта̄. вата-саддо ча пасситука̄мата̄йа екам̣саттхам̣ дӣпетӣтипи йуджджати.

‘‘со аха’’нтиа̄ди суттанипа̄те а̄л̣авакасутте. таттха кин̃ча̄пи маггенева тасса саран̣агаманама̄гатам̣, сота̄паннабха̄вадассанаттхам̣, пана паса̄да̄нурӯпадассанаттхан̃ча евам̣ ва̄чам̣ бхиндатӣти тадат̣т̣хакатха̄йам̣ (су. ни. ат̣т̣ха. 1.181) вуттам̣. га̄ма̄ га̄манти ан̃н̃асма̄ девага̄ма̄ ан̃н̃ам̣ девага̄мам̣, девата̄нам̣ ва̄ кхуддакам̣, махантан̃ча га̄мантипи аттхо. пура̄ пуранти еттха̄пи есева найо. дхаммасса ча судхамматанти буддхасса субуддхатам̣, дхаммасса судхамматам̣, сан̇гхасса суппат̣ипаннатан̃ча абхиттхавитва̄ти саха самуччайена, па̄т̣хасесена ча аттхо, самбуддхам̣ намассама̄но дхаммагхосако хутва̄ вичарисса̄мӣти вуттам̣ хоти.

а̄л̣авака̄дӣнанти а̄ди-саддена са̄та̄гирахемавата̄дӣнампи сан̇гахо. нану ча ете а̄л̣авака̄дайо адхигатамаггатта̄ маггенева а̄гатасаран̣агамана̄, касма̄ тесам̣ таппара̄йан̣ата̄саран̣агаманам̣ вуттанти? маггена̄гатасаран̣агаманехипи техи таппара̄йан̣ата̄ка̄расса паведитатта̄. ‘‘со ахам̣ вичарисса̄ми…пе… судхамматам̣, (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 194) те майам̣ вичарисса̄ма, га̄ма̄ га̄мам̣ нага̄ нагам̣…пе… судхаммата’’нти (су. ни. 182) ча хи етехи таппара̄йан̣ата̄ка̄ро паведито. тасма̄ саран̣агаманависесаманапеккхитва̄ паведана̄ка̄раматтам̣ упадисантена евам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. атха̄ти ‘‘катхам̣ кхо бра̄хман̣о хотӣ’’тиа̄дина̄ пут̣т̣хасса ат̣т̣хавидхапан̃хасса ‘‘пуббенива̄сам̣ йо ведӣ’’тиа̄дина̄ бйа̄каран̣апарийоса̄нака̄ле. идан̃хи маджджхимапан̣н̣а̄саке брахма̄йусутте (ма. ни. 2.394) паричумбатӣти парипхусати. парисамба̄хатӣти паримаджджати. евампи пан̣ипа̄то дат̣т̣хабботи евампи параманипаччака̄рена пан̣ипа̄то дат̣т̣хаббо.

со панеса̄ти пан̣ипа̄то. н̃а̄ти…пе… васена̄ти еттха н̃а̄тивасена, бхайавасена, а̄чарийавасена, даккхин̣еййавасена̄ти паччекам̣ йоджетаббам̣ двандапарато суййама̄натта̄. таттха н̃а̄тивасена̄ти н̃а̄тибха̄вавасена. бха̄ваппадха̄наниддесо хи айам̣, бха̄валопаниддесо ва̄ таббха̄вассева адхиппетатта̄. евам̣ сесесупи пан̣ипа̄тападена четесам̣ самбандхо таббасена пан̣ипа̄тасса чатуббидхатта̄. тена̄ха ‘‘даккхин̣еййапан̣ипа̄тена̄’’ти, даккхин̣еййата̄хетукена пан̣ипа̄тенева̄ти аттхо. итарехӣти н̃а̄тибха̄ва̄дихетукехи пан̣ипа̄техи. ‘‘сет̣т̣хавасенева̄’’тиа̄ди тассеваттхасса саматтханам̣. ида̄ни ‘‘на итарехӣ’’тиа̄дина̄ вуттамева аттхаттайам̣ йатха̄ккамам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘тасма̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘са̄кийо ва̄’’ти питупаккхато н̃а̄тикуладассанам̣, ‘‘колийо ва̄’’ти пана ма̄тупаккхато. вандатӣти пан̣ипа̄тасса упалаккхан̣авачанам̣. ра̄джапӯджитоти ра̄джӯхи, ра̄джӯнам̣ ва̄ пӯджито йатха̄ ‘‘га̄мапӯджито’’ти. пӯджа̄вачанапайоге хи каттари са̄мивачанамиччханти саддавидӯ. бхагаватоти бодхисаттабхӯтасса, буддхабхӯтасса ва̄ бхагавато. уггахитанти сиккхитасиппам̣.

‘‘чатудха̄’’тиа̄ди син̇га̄лова̄дасутте (дӣ. ни. 3.265) гхарама̄васанти гхаре васанто, каммаппавачанӣйайогато четтха бхумматтхе упайогавачанам̣. каммам̣ пайоджайети касива̄н̣иджджа̄дикаммам̣ пайоджеййа. кула̄нан̃хи на саббака̄лам̣ екасадисам̣ ваттати, када̄чи ра̄джа̄дивасена а̄пада̄пи уппаджджати, тасма̄ ‘‘а̄пада̄су уппанна̄су бхависсатӣ’’ти евам̣ манаси катва̄ нидха̄пеййа̄ти а̄ха ‘‘а̄пада̄су бхависсатӣ’’ти. имесу пана чатӯсу кот̣т̣ха̄сесу ‘‘екена бхоге бхун̃джеййа̄’’ти вуттакот̣т̣ха̄сатойева гахетва̄ бхиккхӯнампи капан̣аддхика̄дӣнампи да̄нам̣ да̄таббам̣, песака̄ранха̄питака̄дӣнампи ветанам̣ да̄таббанти айам̣ бхогапариггахан̣а̄нуса̄санӣ, еварӯпам̣ ануса̄саним̣ уггахетва̄ти аттхо. идан̃хи дит̣т̣хадхаммикам̣йева сандха̄йа вадати, сампара̄йикам̣, пана ниййа̄никам̣ ва̄ ануса̄саним̣ пачча̄сисантопи даккхин̣еййапан̣ипа̄тамева кароти на̄ма̄ти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘йо пана̄’’тиа̄ди ‘‘сет̣т̣хавасенева…пе… ган̣ха̄тӣ’’ти вуттассаттхасса виттха̄равачанам̣.

‘‘ева’’нтиа̄ди пана ‘‘сет̣т̣хавасена ча бхиджджатӣ’’ти вуттасса бйатирекадассанам̣. аттхаваса̄ лин̇гавибхаттивипарин̣а̄моти катва̄ гахитасаран̣а̄йа упа̄сика̄йа ва̄типи йоджетаббам̣. евамӣдисесу. паббаджитампӣти пи-саддо самбха̄ванаттхоти вуттам̣ ‘‘пагева апаббаджита’’нти. саран̣агаманам̣ на бхиджджати сет̣т̣хавасена авандитатта̄. татха̄ти анукад̣д̣ханаттхе нипа̄то ‘‘саран̣агаманам̣ на бхиджджатӣ’’ти. рат̣т̣хапӯджитатта̄ти рат̣т̣хе, рат̣т̣хава̄сӣнам̣ ва̄ пӯджитатта̄. тайидам̣ бхайавасена вандитаббабха̄вассева саматтханам̣, на ту абхедасса ка̄ран̣адассанам̣, тасса пана ка̄ран̣ам̣ сет̣т̣хавасена авандитатта̄ти ведитаббам̣. вуттан̃хи ‘‘сет̣т̣хавасена ча бхиджджатӣ’’ти. сет̣т̣хавасена̄ти локе аггадаккхин̣еййата̄йа сет̣т̣хабха̄вавасена̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘айам̣ локе аггадаккхин̣еййоти вандатӣ’’ти. титтхийампи вандато на бхиджджати, пагева итарам̣. саран̣агаманаппабхедоти саран̣агаманавибха̄го, таббибха̄гасамбандхато четтха сакка̄ абхедопи сукхена дассетунти абхедадассанам̣ катам̣.

арийамагго ева локуттарасаран̣агамананти чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни випа̄капхалабха̄вена вутта̄ни. саббадуккхаккхайоти сакаласса ват̣т̣адуккхасса ануппа̄даниродхо нибба̄нам̣. еттха ча каммасадисам̣ випа̄капхалам̣, таббипарӣтам̣ а̄нисам̣сапхаланти дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ хи са̄либӣджа̄дӣнам̣ пхала̄ни там̣садиса̄ни випакка̄ни на̄ма хонти, випа̄канируттин̃ча лабханти, на мӯлан̇курапаттаккхандхана̄л̣а̄ни, евам̣ кусала̄кусала̄нам̣ пхала̄ни арӯпадхаммабха̄вена, са̄рамман̣абха̄вена ча садиса̄ни випакка̄ни на̄ма хонти, випа̄канируттин̃ча лабханти, на тадан̃н̃а̄ни камманиббатта̄нипи каммаасадиса̄ни, та̄ни пана а̄нисам̣са̄ни на̄ма хонти, а̄нисам̣санируттиматтан̃ча лабхантӣти. ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дина̄ дхаммападе аггидаттабра̄хман̣аваттхупа̄л̣има̄харитва̄ дассети.

йо ча̄ти еттха ча-саддо бйатиреке, йо пана̄ти аттхо. татра̄йамадхиппа̄йо – бйатирекаттхадӣпане йади ‘‘бахум̣ ве саран̣ам̣ йанти, паббата̄ни вана̄ни ча̄’’тиа̄дина̄ (дха. па. 188) вуттам̣ кхемам̣ саран̣ам̣ на хоти, на уттамам̣ саран̣ам̣, етан̃ча саран̣ама̄гамма саббадуккха̄ на памуччати, евам̣ сати ким̣ на̄ма ваттху кхемам̣ саран̣ам̣ хоти, уттамам̣ саран̣ам̣, ким̣ на̄ма ваттхум̣ саран̣ама̄гамма саббадуккха̄ памуччатӣти че?

йо ча буддхан̃ча дхамман̃ча, сан̇гхан̃ча саран̣ам̣ гато…пе…

етам̣ кхо саран̣ам̣ кхемам̣, етам̣ саран̣амуттамам̣;

етам̣ саран̣ама̄гамма, саббадуккха̄ памуччатӣти. (дха. па. 190-92);

евамӣдисесу. локийасса саран̣агаманасса ан̃н̃атиттхийа̄вандана̄дина̄ куппанато, чаланато ча акуппам̣ ачалам̣ локуттарамева саран̣агаманам̣ пака̄сетум̣ ‘‘чатта̄ри арийасачча̄ни, саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣ’’ти вуттам̣. ва̄ча̄силит̣т̣хаттхан̃четтха самма̄саддасса рассаттам̣. ‘‘дуккха’’нтиа̄ди ‘‘чатта̄ри арийасачча̄нӣ’’ти вуттасса сарӯпадассанам̣. дуккхасса ча атиккаманти дуккханиродхам̣. дуккхӯпасамага̄минанти дуккханиродхага̄мим̣. ‘‘ета’’нти ‘‘чатта̄ри…пе… пассатӣ’’ти (дха. па. 190) евам̣ вуттам̣ локуттарасаран̣агаманасан̇кха̄там̣ арийасаччадассанам̣. кхо-саддо авадха̄ран̣аттхо падаттайепи йоджетаббо.

ниччато анупагамана̄дивасена̄ти ‘‘ничча’’нти аггахан̣а̄дивасена, итина̄ ниддиситаббехи то-саддамиччханти саддавидӯ. ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дина̄ н̃а̄н̣авибхан̇га̄дӣсу (ма. ни. 3.126; а. ни. 1.268) а̄гатам̣ па̄л̣им̣ са̄дхакабха̄вена а̄харати. ат̣т̣ха̄нанти джанакахетупат̣иккхепо. анавака̄соти паччайахетупат̣иккхепо. убхайена̄пи ка̄ран̣амева пат̣иккхипати. йанти йена ка̄ран̣ена. дит̣т̣хисампанноти маггадит̣т̣хийа̄ сампанно сота̄панно. кан̃чи сан̇кха̄ранти чатубхӯмакесу сан̇кхатасан̇кха̄ресу екампи сан̇кха̄рам̣. ниччато упагаччхеййа̄ти ‘‘ниччо’’ти ган̣хеййа. сукхато упагаччхеййа̄ти ‘‘екантасукхӣ атта̄ хоти арого парам̣ маран̣а̄’’ти (дӣ. ни. 1.76) евам̣ аттадит̣т̣хивасена ‘‘сукхо’’ти ган̣хеййа, дит̣т̣хивиппайуттачиттена пана арийаса̄вако парил̣а̄хавӯпасаматтхам̣ маттахаттхипаритта̄сито чоккхабра̄хман̣о вийа укка̄рабхӯмим̣ кан̃чи сан̇кха̄рам̣ сукхато упагаччхати. аттава̄ре касин̣а̄дипан̣н̣аттисан̇гахан̣аттхам̣ ‘‘сан̇кха̄ра’’нти аватва̄ ‘‘дхамма’’нти вуттам̣. йатха̄ха парива̄ре –

‘‘аничча̄ саббе сан̇кха̄ра̄, дуккха̄натта̄ ча сан̇кхата̄;

нибба̄нан̃чева пан̃н̃атти, анатта̄ ити ниччхайа̄’’ти. (пари. 257);

имесу пана тӣсупи ва̄ресу арийаса̄вакасса чатубхӯмакавасенева париччхедо ведитаббо, тебхӯмакавасенева ва̄. йам̣ йан̃хи путхуджджано ‘‘ниччам̣ сукхам̣ атта̄’’ти га̄хам̣ ган̣ха̄ти, там̣ там̣ арийаса̄вако ‘‘аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄’’ти ган̣ханто га̄хам̣ винивет̣хети.

‘‘ма̄тара’’нтиа̄дӣсу джаника̄ ма̄та̄, джанако пита̄, мануссабхӯто кхӣн̣а̄саво араха̄ти адхиппето. ким̣ пана арийаса̄вако техи ан̃н̃ампи па̄н̣ам̣ джӣвита̄ воропеййа̄ти? етампи ат̣т̣ха̄намева. чаккаваттираджджасакаджӣвитахетупи хи со там̣ джӣвита̄ на воропеййа, татха̄пи путхуджджанабха̄васса маха̄са̄ваджджата̄дассанаттхам̣ арийабха̄васса ча балавата̄пака̄санаттхам̣ евам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. падут̣т̣хачиттоти вадхакачиттена падӯсаначитто, падӯситачитто ва̄. лохитам̣ уппа̄деййа̄ти джӣвама̄накасарӣре кхуддакамаккхика̄йа пиванаматтампи лохитам̣ уппа̄деййа. сан̇гхам̣ бхиндеййа̄ти сама̄насам̣ва̄сакам̣ сама̄насӣма̄йам̣ т̣хитам̣ сан̇гхам̣ пан̃чахи ка̄ран̣ехи бхиндеййа, вуттан̃хетам̣ ‘‘пан̃чахупа̄ли а̄ка̄рехи сан̇гхо бхиджджати каммена, уддесена, вохаранто, анусса̄ванена, сала̄кагга̄хена̄’’ти (пари. 458) ан̃н̃ам̣ саттха̄ранти ито ан̃н̃ам̣ титтхакарам̣ ‘‘айам̣ ме саттха̄’’ти евам̣ ган̣хеййа, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣти аттхо. бхавасампада̄ти сугатибхавена сампада̄, идам̣ випа̄капхалам̣. бхогасампада̄ти мануссабхогадевабхогехи сампада̄, идам̣ пана а̄нисам̣сапхалам̣. ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дина̄ девата̄сам̣йутта̄дипа̄л̣им̣ (сам̣. ни. 1.37) са̄дхакабха̄вена дассети.

гата̄ сети еттха се-ити нипа̄таматтам̣. на те гамиссанти апа̄йабхӯминти те буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄ таннимиттам̣ апа̄йам̣ на гамиссанти. ма̄нусанти ча га̄тха̄бандхавасена висан̃н̃оганиддесо, мануссесу джа̄танти аттхо. девака̄йанти девасан̇гхам̣, девапурам̣ ва̄ ‘‘дева̄нам̣ ка̄йо самӯхо еттха̄’’ти катва̄.

‘‘апарампӣ’’тиа̄дина̄ сал̣а̄йатанавагге моггалла̄насам̣йутте (сам̣. ни. 4.341) а̄гатам̣ ан̃н̃ампи пхалама̄ха, апарампи пхалам̣ маха̄моггалла̄наттхерена вуттанти аттхо. ан̃н̃е девети асаран̣ан̇гате деве. дасахи т̣ха̄нехӣти дасахи ка̄ран̣ехи. ‘‘диббена̄’’тиа̄ди тассарӯпадассанам̣. адхиган̣хантӣти абхибхаванти атиккамитва̄ тит̣т̣ханти. ‘‘еса найо’’ти имина̄ ‘‘са̄дху кхо дева̄наминда дхаммасаран̣агаманам̣ хотӣ’’ти (сам̣. ни. 4.341) суттападам̣ атидисати. вела̄масуттам̣ на̄ма ан̇гуттараника̄йе наванипа̄те джа̄тиготтарӯпабхогасаддха̄пан̃н̃а̄дӣхи марийа̄давела̄тиккантехи ул̣а̄рехи гун̣ехи саманна̄гататта̄ вела̄мана̄макасса бодхисаттабхӯтасса чатура̄сӣтисахассара̄джӯнам̣ а̄чарийабра̄хман̣асса да̄накатха̄пат̣исан̃н̃уттам̣ суттам̣ (а. ни. 9.20) таттха хи карӣсасса чатуттхабха̄гаппама̄н̣а̄нам̣ чатура̄сӣтисахассасан̇кхйа̄нам̣ суван̣н̣апа̄тирӯпийапа̄тикам̣сапа̄тӣнам̣ йатха̄ккамам̣ рӯпийасуван̣н̣а хиран̃н̃апӯра̄нам̣, сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄нам̣, чатура̄сӣтийа̄ хаттхисахасса̄нам̣ чатура̄сӣтийа̄ ассасахасса̄нам̣, чатура̄сӣтийа̄ ратхасахасса̄нам̣, чатура̄сӣтийа̄ дхенусахасса̄нам̣, чатура̄сӣтийа̄ кан̃н̃а̄сахасса̄нам̣, чатура̄сӣтийа̄ паллан̇касахасса̄нам̣, чатура̄сӣтийа̄ ваттхакот̣исахасса̄нам̣, апарима̄н̣асса ча кхаджджабходжджа̄дибхедасса а̄ха̄расса париччаджанавасена саттама̄са̄дхика̄ни саттасам̣ваччхара̄ни нирантарам̣ паваттавела̄мамаха̄да̄нато екасса сота̄паннасса диннада̄нам̣ махаппхалатарам̣, тато сатам̣сота̄панна̄нам̣ диннада̄нато екасса сакада̄га̄мино, тато екасса ана̄га̄мино, тато екасса арахато, тато екасса паччекабуддхасса, тато самма̄самбуддхасса, тато буддхаппамукхасса сан̇гхасса диннада̄нам̣ махаппхалатарам̣, тато ча̄туддисам̣ сан̇гхам̣ уддисса виха̄ракаран̣ам̣, тато саран̣агаманам̣ махаппхалатаранти айаматтхо пака̄сито. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йам̣ гахапати вела̄мо бра̄хман̣о да̄нам̣ ада̄си маха̄да̄нам̣, йо чекам̣ дит̣т̣хисампаннам̣ бходжеййа, идам̣ тато махаппхалатарам̣, йо ча сатам̣ дит̣т̣хисампанна̄нам̣ бходжеййа, йо чекам̣ сакада̄га̄мим̣ бходжеййа, идам̣ тато махаппхалатара’’нтиа̄ди (а. ни. 9.20).

имина̄ ча уккат̣т̣хапариччхедато локуттарассева саран̣агаманасса пхалам̣ дасситанти ведитаббам̣. татха̄ хи вела̄масуттат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘саран̣ам̣ гаччхеййа̄ти еттха маггена̄гатам̣ аниваттанасаран̣ам̣ адхиппетам̣, апаре пана̄ху ‘атта̄нам̣ ниййа̄тетва̄ диннатта̄ саран̣агаманам̣ тато махаппхалатара’нти вутта’’нти (а. ни. ат̣т̣ха. 3.9.20) кӯт̣адантасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ваккхати ‘‘йасма̄ ча саран̣агаманам̣ на̄ма тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ джӣвитапаричча̄гамайам̣ пун̃н̃акаммам̣ саггасампаттим̣ дети, тасма̄ махаппхалатаран̃ча маха̄нисам̣сатаран̃ча̄ти ведитабба’’нти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.350, 351) имина̄ пана найена локийасса̄пи саран̣агаманасса пхалам̣ идха дасситамева̄ти гахетаббам̣. а̄чарийадхаммапа̄латтхеренапи (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.250) хи айамеваттхо иччхитоти вин̃н̃а̄йати идха чева ан̃н̃а̄су ча маджджхима̄гамат̣ӣка̄дӣсу ависесатойева вуттатта̄, а̄чарийаса̄рипуттаттхерена̄пи айаматтхо абхимато сийа̄ са̄раттхадӣпанийам̣, (са̄раттха. т̣ӣ. веран̃джакаан̣д̣аван̣н̣ана̄.15) ан̇гуттарат̣ӣка̄йан̃ча тадубхайаса̄дха̄ран̣авачанато. апаре пана ваданти ‘‘кӯт̣адантасуттат̣т̣хакатха̄йампи (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.249) локуттарассева саран̣агаманасса пхалам̣ вутта’’нти, тадайуттамева татха̄ авуттатта̄. ‘‘йасма̄…пе… детӣ’’ти хи тадубхайаса̄дха̄ран̣ака̄ран̣авасена тадубхайасса̄пи пхалам̣ таттха вуттанти. вела̄масутта̄дӣнанти еттха а̄дисаддена (а. ни. 4.34; итиву. 90) аггаппаса̄дасуттачхаттама̄н̣авакавима̄на̄дӣнам̣ (ви. ва. 886 а̄дайо) сан̇гахо дат̣т̣хаббо.

ан̃н̃а̄н̣ам̣ на̄ма ваттхуттайасса гун̣а̄намаджа̄нанам̣ таттха саммохо. сам̣сайо на̄ма ‘‘буддхо ну кхо, на ну кхо’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.216) вичикиччха̄. миччха̄н̃а̄н̣ам̣ на̄ма ваттхуттайасса гун̣а̄нам̣ агун̣абха̄вапарикаппанена випарӣтагга̄хо. а̄дисаддена ана̄дара̄га̄рава̄дӣнам̣ сан̇гахо. сам̣килиссатӣти сам̣килит̣т̣хам̣ малӣнам̣ бхавати. на маха̄джутикантиа̄дипи сам̣килесапарийа̄йо ева. таттха на маха̄джутиканти на махуджджалам̣, апарисуддхам̣ апарийода̄танти аттхо. на маха̄виппха̄ранти на маха̄нубха̄вам̣, апан̣ӣтам̣ анул̣а̄ранти аттхо. са̄ваджджоти тан̣ха̄дит̣т̣ха̄дивасена садосо. тадева пхалавасена вибха̄ветум̣ ‘‘анит̣т̣хапхало’’ти вуттам̣, са̄ваджджатта̄ акантипхало хотӣти аттхо. локийасаран̣агаманам̣ сиккха̄сама̄да̄нам̣ вийа агахитака̄лапариччхедам̣ джӣвитапарийантамева хоти, тасма̄ тасса кхандхабхедена бхедо, со ча тан̣ха̄дит̣т̣ха̄дивирахитатта̄ адосоти а̄ха ‘‘анаваджджо ка̄лакирийа̄йа хотӣ’’ти. соти анаваджджо саран̣агаманабхедо. сатипи анаваджджатте ит̣т̣хапхалопи на хоти, пагева анит̣т̣хапхало авипа̄катта̄. на хи там̣ акусалам̣ хоти, атха кхо бхеданаматтанти адхиппа̄йо. бхавантарепӣти ан̃н̃асмимпи бхаве.

дхарасаддасса двикаммикатта̄ ‘‘упа̄сака’’нти идампи каммамева, тан̃ча кхо а̄ка̄рат̣т̣ха̄нети аттхаматтам̣ дассетум̣ ‘‘упа̄сако айанти евам̣ дха̄ретӯ’’ти вуттам̣. дха̄ретӯти ча упадха̄ретӯти аттхо. упадха̄ран̣ан̃четтха джа̄нанамева̄ти дассети ‘‘джа̄на̄тӯ’’ти имина̄. упа̄сакавидхикосаллаттханти упа̄сакабха̄вавидха̄накосаллаттхам̣. ко упа̄сакоти сарӯпапуччха̄, ким̣ лаккхан̣о упа̄сако на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. касма̄ти хетупуччха̄, кена паваттинимиттена упа̄сакасаддо тасмим̣ пуггале нирул̣хоти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘касма̄ упа̄сакоти вуччатӣ’’ти. саддасса хи абхидхеййе паваттинимиттамева тадаттхасса таббха̄вака̄ран̣ам̣. кимасса сӣланти ватасама̄да̄напуччха̄, кӣдисам̣ асса упа̄сакасса сӣлам̣, киттакена ватасама̄да̄нена̄йам̣ сӣласампанно на̄ма хотӣти аттхо. ко а̄джӣвоти каммасама̄да̄напуччха̄, ко асса самма̄а̄джӣво, кена каммасама̄да̄нена асса а̄джӣво самбхаватӣти пуччхати, со пана миччха̄джӣвасса париваджджанена хотӣти миччха̄джӣвопи вибхаджӣйати. ка̄ випаттӣти тадубхайесам̣ виппат̣ипаттипуччха̄, ка̄ асса упа̄сакасса сӣласса, а̄джӣвасса ча випаттӣти аттхо. са̄ман̃н̃аниддит̣т̣хе хи сати анантарассева видхи ва̄ пат̣иседхо ва̄ти анантарасса гахан̣ам̣. ка̄ сампаттӣти тадубхайесамева самма̄пат̣ипаттипуччха̄, ка̄ асса упа̄сакасса сӣласса, а̄джӣвасса ча сампаттӣти вуттанайена аттхо. сарӯпавачанаттха̄дисан̇кха̄тена пака̄рена киратӣти пакин̣н̣ам̣, тадева пакин̣н̣акам̣, анека̄ка̄рена паваттам̣ аттхавиниччхайанти аттхо.

йо кочӣти кхаттийабра̄хман̣а̄дӣсу йо кочи, имина̄ падена ака̄ран̣аметтха джа̄тиа̄дивисесоти дассети, ‘‘саран̣агато’’ти имина̄ пана саран̣агаманамеветтха пама̄н̣анти. ‘‘гахат̣т̣хо’’ти ча имина̄ а̄га̄рикесвева упа̄сакасаддо нирул̣хо, на паббаджджӯпагатесӯти. таматтхам̣ маха̄ваггасам̣йутте маха̄на̄масуттена (сам̣. ни. 5.1033) са̄дхенто ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дима̄ха. таттха йатоти буддха̄дисаран̣агаманато. маха̄на̄ма̄ти аттано чӯл̣апитуно суккоданасса путтам̣ маха̄на̄мам̣ на̄ма сакйара̄джа̄нам̣ бхагава̄ а̄лапати. етта̄вата̄ти еттакена буддха̄дисаран̣агаманена упа̄сако на̄ма хоти, на джа̄тиа̄дӣхи ка̄ран̣ехӣти адхиппа̄йо. ка̄ман̃ча тапуссабхаллика̄нам̣ вийа двева̄чикаупа̄сакабха̄вопи аттхи, со пана тада̄ ваттхуттайа̄бха̄вато када̄чийева хотӣти саббада̄ паваттам̣ тева̄чикаупа̄сакабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘саран̣агато’’ти вуттам̣. тепи хи паччха̄ тисаран̣агата̄ ева, на четтха самбхавати ан̃н̃ам̣ пат̣иккхипитва̄ екам̣ ва̄ две ва̄ саран̣агато упа̄сако на̄ма̄ти имаматтхампи н̃а̄петум̣ евам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

упа̄санатоти тенева саран̣агаманена, таттха ча саккаччака̄рита̄йа га̄равабахума̄на̄дийогена пайирупа̄санато, имина̄ катваттхам̣ дассети. тена̄ха ‘‘со хӣ’’тиа̄ди.

вераман̣ийоти еттха верам̣ вуччати па̄н̣а̄типа̄та̄дидуссӣлйам̣, тасса ман̣анато хананато вина̄санато вераман̣ийо на̄ма, пан̃ча виратийо виратипадха̄натта̄ тасса сӣласса. татха̄ хи уда̄хат̣е маха̄на̄масутте вуттам̣ ‘‘па̄н̣а̄типа̄та̄ пат̣ивирато хотӣ’’тиа̄ди (сам̣. ни. 5.1033) ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄дина̄ са̄дхакам̣, сарӯпан̃ча дассети йатха̄ там̣ уййа̄напа̄ласса екенева удакапатит̣т̣ха̄напайогена амбасечанам̣, гарусина̄нан̃ча. йатха̄ха амбавима̄не (ви. ва. 1151 а̄дайо) –

‘‘амбо ча ситто саман̣о ча нха̄пито,

майа̄ ча пун̃н̃ам̣ пасутам̣ анаппакам̣;

ити со пӣтийа̄ ка̄йам̣, саббам̣ пхарати аттано’’ти.

[‘‘амбо ча син̃чато а̄си, саман̣о ча наха̄пито;

бахун̃ча пун̃н̃ам̣ пасутам̣, ахо сапхалам̣ джӣвита’’нти. (идха т̣ӣка̄йам̣ мӯлапа̄т̣хо)]

евамӣдисесу. етта̄вата̄ти еттакена пан̃чаверавиратиматтена.

миччха̄ван̣иджджа̄ти айуттаван̣иджджа̄, на самма̄ван̣иджджа̄, аса̄руппаван̣иджджакамма̄нӣти аттхо. паха̄йа̄ти акаран̣енева паджахитва̄. дхаммена̄ти дхаммато анапетена, тена миччха̄ван̣иджджакаммена а̄джӣванато ан̃н̃ампи адхаммикам̣ а̄джӣванам̣ пат̣иккхипати. самена̄ти ависамена, тена ка̄йависама̄дидуччаритам̣ ваджджетва̄ ка̄йасама̄дина̄ сучаритена а̄джӣванам̣ дассети. ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дина̄ пан̃чан̇гуттарапа̄л̣има̄харитва̄ са̄дхакам̣, сарӯпан̃ча дассети. ва̄н̣иджа̄нам̣ айанти ван̣иджджа̄, йасса кассачи виккайо, иттхилин̇гападаметам̣. саттхаван̣иджджа̄ти а̄вудхабхан̣д̣ам̣ катва̄ ва̄ ка̄ретва̄ ва̄ йатха̄катам̣ пат̣илабхитва̄ ва̄ тасса виккайо. саттаван̣иджджа̄ти мануссавиккайо. мам̣саван̣иджджа̄ти сӯнака̄ра̄дайо вийа мигасӯкара̄дике посетва̄ мам̣сам̣ сампа̄детва̄ виккайо. маджджаван̣иджджа̄ти йам̣ кин̃чи маджджам̣ йоджетва̄ тасса виккайо. висаван̣иджджа̄ти висам̣ йоджетва̄, сан̇гахетва̄ ва̄ тасса виккайо. таттха саттхаван̣иджджа̄ паропародханимиттата̄йа акаран̣ӣйа̄ти вутта̄, саттаван̣иджджа̄ абхуджиссабха̄вакаран̣ато, мам̣саван̣иджджа̄ вадхахетуто, маджджаван̣иджджа̄ пама̄дат̣т̣ха̄нато, висаван̣иджджа̄ парӯпагха̄така̄ран̣ато.

тассева̄ти йатха̄вуттасса пан̃чавераман̣илаккхан̣асса сӣласса чева пан̃чамиччха̄ван̣иджджа̄диппаха̄налаккхан̣асса а̄джӣвасса ча пат̣иниддесо. випаттӣти бхедо, пакопо ча. евам̣ сӣлаа̄джӣвавипаттивасена упа̄сакасса випаттим̣ дассетва̄ ассаддхийа̄дивасенапи дассенто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. йа̄йа̄ти ассаддхийа̄дивиппат̣ипаттийа̄. чан̣д̣а̄лоти нӣчадхаммаджа̄тикат̣т̣хена упа̄сакачан̣д̣а̄ло. маланти малӣнат̣т̣хена упа̄сакамалам̣. патикит̣т̣хоти ла̄макат̣т̣хена упа̄саканихӣно. са̄писса̄ти са̄пи ассаддхийа̄дивиппат̣ипатти асса упа̄сакасса випаттӣти ведитабба̄. ка̄ пана̄йанти вуттам̣ ‘‘те ча̄’’тиа̄ди. упа̄сакачан̣д̣а̄ласуттам̣, (а. ни. 5.175) упа̄сакаратанасуттан̃ча пан̃чан̇гуттаре. таттха буддха̄дӣсу, каммакаммапхалесу ча саддха̄випарийа̄йо миччха̄вимоккхо ассаддхийам̣, тена саманна̄гато ассаддхо. йатха̄вуттасӣлавипаттиа̄джӣвавипаттивасена дуссӣло. ‘‘имина̄ дит̣т̣ха̄дина̄ идам̣ на̄ма ман̇галам̣ хотӣ’’ти евам̣ ба̄ладжанапарикаппитена котӯхаласан̇кха̄тена дит̣т̣хасутамутаман̇галена саманна̄гато котӯхаламан̇галико. ман̇галам̣ паччетӣти дит̣т̣хаман̇гала̄дибхедам̣ ман̇галамева паттийа̄йати но камманти каммассакатам̣ но паттийа̄йати. ито ча бахиддха̄ти ито саббан̃н̃убуддхаса̄санато бахиддха̄ ба̄хиракасамайе. ча-саддо ат̣т̣ха̄напайутто, саббаттха ‘‘ассаддхо’’тиа̄дӣсу йоджетаббо. даккхин̣еййам̣ парийесатӣти дуппат̣ипаннам̣ даккхин̣а̄рахасан̃н̃ӣ гавесати. таттха̄ти бахиддха̄ ба̄хиракасамайе. пуббака̄рам̣ каротӣти пат̣хаматарам̣ да̄нама̄нана̄дикам̣ кусалакирийам̣ кароти, ба̄хиракасамайе пат̣хаматарам̣ кусалакирийам̣ катва̄ паччха̄ са̄сане каротӣти вуттам̣ хотӣти. таттха̄ти ва̄ тесам̣ ба̄хирака̄нам̣ титтхийа̄нантипи ваданти. еттха ча даккхин̣еййапарийесанапуббака̄ре екам̣ катва̄ пан̃ча дхамма̄ ведитабба̄.

асса̄ти упа̄сакасса. сӣласампада̄ти йатха̄вуттена пан̃чавераман̣илаккхан̣ена сӣлена сампада̄. а̄джӣвасампада̄ти пан̃чамиччха̄ван̣иджджа̄диппаха̄налаккхан̣ена а̄джӣвена сампада̄. евам̣ сӣласампада̄а̄джӣвасампада̄васена упа̄сакасса сампаттим̣ дассетва̄ саддха̄дивасенапи дассенто ‘‘йе часса̄’’тиа̄дима̄ха. йе ча пан̃ча дхамма̄, тепи асса сампаттӣти йоджана̄. дхаммехӣти гун̣ехи. чатуннам̣ париса̄нам̣ ратиджананат̣т̣хена упа̄сакова ратанам̣ упа̄сакаратанам̣. гун̣асобха̄киттисаддасугандхата̄дӣхи упа̄сакова падумам̣ упа̄сакападумам̣. татха̄ упа̄сакапун̣д̣арӣкам̣. сесам̣ випаттийам̣ вуттавипарийа̄йена ведитаббам̣.

ниган̣т̣хӣнанти ниган̣т̣хасаман̣ӣнам̣. а̄димхӣти пат̣хаматтхе. уччхагганти уччхуаггам̣ уччхукот̣и. татха̄ вел̣агганти еттха̄пи. кот̣ийанти парийантакот̣ийам̣, парийантаттхети аттхо. амбилагганти амбилакот̣т̣ха̄сам̣. татха̄ титтакагганти еттха̄пи. виха̄раггена̄ти оваракакот̣т̣ха̄сена ‘‘имасмим̣ габбхе васанта̄нам̣ идам̣ на̄ма пхалам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’тиа̄дина̄ там̣там̣васанат̣т̣ха̄накот̣т̣ха̄сена̄ти аттхо. паривен̣аггена̄ти еттха̄пи есева найо. аггети еттха упайогавачанасса ека̄ра̄десо, вачанавипалла̄со ва̄, катва̄-саддо ча сесоти вуттам̣ ‘‘а̄дим̣ катва̄’’ти. бха̄ваттхе та̄-саддоти дассети ‘‘аджджабха̄ва’’нти имина̄, аджджабха̄во ча на̄ма тасмим̣ дхаммассаванасамайе дхарама̄наката̄па̄пун̣акабха̄во. тада̄ хи там̣ ниссайавасена дхарама̄натам̣ нимиттам̣ катва̄ там̣дивасанисситаарун̣уггаманато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва пуна арун̣уггамана̄ еттхантаре аджджасаддо паваттати, тасма̄ тасмим̣ самайе дхарама̄наката̄сан̇кха̄там̣ аджджабха̄вам̣ а̄дим̣ катва̄ти аттхо дат̣т̣хаббо. аджджатанти ва̄ аджджаиччева аттхо та̄-саддасса сакаттхавуттито йатха̄ ‘‘девата̄’’ти, айам̣ а̄чарийа̄нам̣ мати. евам̣ пат̣хамаккхарена диссама̄напа̄т̣ха̄нурӯпам̣ аттхам̣ дассетва̄ ида̄ни татийаккхарена диссама̄напа̄т̣ха̄нурӯпам̣ аттхам̣ дассетум̣ ‘‘аджджадаггети ва̄ па̄т̣хо’’тиа̄ди вуттам̣. а̄гамаматтатта̄ дака̄ро падасандхикаро. аджджа̄ти хи непа̄тикамидам̣ падам̣. тена̄ха ‘‘аджджа агганти аттхо’’ти.

‘‘па̄н̣о’’ти идам̣ параматтхато джӣвитиндрийе ева, ‘‘па̄н̣упета’’нти ча каран̣аттхенева сама̄соти н̃а̄петум̣ ‘‘йа̄ва ме джӣвитам̣ паваттати, та̄ва упета’’нти а̄ха. упети упагаччхатӣти хи упето, па̄н̣ехи каран̣абхӯтехи упето па̄н̣упетоти аттхо а̄чарийехи абхимато. имина̄ ча ‘‘па̄н̣упетанти идам̣ падам̣ тасса саран̣агаманасса а̄па̄н̣акот̣иката̄дассана’’нти имаматтхам̣ вибха̄вети. ‘‘па̄н̣упета’’нти хи имина̄ йа̄ва ме па̄н̣а̄ дхаранти, та̄ва саран̣ам̣ упето, упенто ча на ва̄ча̄маттена, на ча екава̄рам̣ читтуппа̄даматтена, атха кхо па̄н̣а̄нам̣ париччаджанавасена йа̄ваджӣвам̣ упетоти а̄па̄н̣акот̣иката̄ дассита̄. ‘‘тӣхи…пе… гата’’нти идам̣ ‘‘саран̣ам̣ гата’’нти етасса аттхавачанам̣. ‘‘анан̃н̃асаттхука’’нти идам̣ пана антогадха̄вадха̄ран̣ена, ан̃н̃аттха̄поханена ча ниваттетаббаттхадассанам̣. екаччо каппийака̄ракасаддасса аттхо упа̄сакасаддасса вачанӣйопи бхаватӣти вуттам̣ ‘‘упа̄сакам̣ каппийака̄рака’’нти, аттасанниййа̄танасаран̣агаманам̣ ва̄ сандха̄йа евам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. евам̣ ‘‘па̄н̣упета’’нти имина̄ нӣтаттхато дасситам̣ тасса саран̣агаманасса а̄па̄н̣акот̣икатам̣ дассетва̄ евам̣ ваданто панеса ра̄джа̄ ‘‘джӣвитена саха ваттхуттайам̣ пат̣ипӯдженто саран̣агаманам̣ раккха̄мӣ’’ти адхиппа̄йам̣ вибха̄ветӣти неййаттхато вибха̄витам̣ тасса ран̃н̃о адхиппа̄йам̣ вибха̄венто ‘‘ахан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха хи-саддо саматтхане, ка̄ран̣аттхе ва̄, тена има̄йа йуттийа̄, имина̄ ва̄ ка̄ран̣ена упа̄сакам̣ мам̣ бхагава̄ дха̄ретӯти айаматтхо пака̄сито.

аччайанам̣ са̄дхумарийа̄дам̣ атиккамма маддитва̄ паваттанам̣ аччайо, ка̄йика̄диаджджха̄ча̄расан̇кха̄то досоти а̄ха ‘‘апара̄дхо’’ти, аччети абхибхавитва̄ паваттати етена̄ти ва̄ аччайо, ка̄йика̄дивӣтиккамасса паваттанако акусаладхаммасан̇кха̄то досо ева, со ча апараджджхати етена̄ти апара̄дхоти вуччати. со хи апараджджхантам̣ пурисам̣ абхибхавитва̄ паваттати. тена̄ха ‘‘атиккамма абхибхавитва̄ паватто’’ти. дхамманти дасара̄джадхаммам̣. виттха̄ро панетасса маха̄хам̣саджа̄така̄дӣхи вибха̄ветаббо. чаратӣти а̄чарати кароти. дхамменева̄ти дхаммато анапетенева, анапетакусаладхамменева̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘на питугха̄тана̄дина̄ адхаммена̄’’ти. ‘‘пат̣игган̣ха̄тӯ’’ти етасса адхива̄санам̣ сампат̣иччхатӯти саддато аттхо, адхиппа̄йато пана аттхам̣ дассетум̣ ‘‘кхаматӯ’’ти вуттам̣. пуна акаран̣аметтха сам̣вароти дассети ‘‘пуна еварӯпасса̄’’тиа̄дина̄. ‘‘апара̄дхасса̄’’тиа̄ди ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вевачанам̣.

251. ‘‘йатха̄дхаммо т̣хито, татхева̄’’ти имина̄пи йатха̄-саддасса анурӯпаттхама̄ха, са̄дхусама̄чин̣н̣акусаладхамма̄нурӯпанти аттхо. пат̣исаддасса анаттхакатам̣ дассети ‘‘каросӣ’’ти имина̄. пат̣икаммам̣ каросӣтипи ваданти. йатха̄дхаммам̣ пат̣икаран̣ам̣ на̄ма ката̄пара̄дхасса кхама̄панамева̄ти а̄ха ‘‘кхама̄песӣти вуттам̣ хотӣ’’ти. ‘‘пат̣игган̣ха̄ма̄’’ти етасса адхива̄санам̣ сампат̣иччха̄ма̄ти аттхам̣ дассети ‘‘кхама̄ма̄’’ти имина̄. вуддхи хеса̄ти еттха ха-ка̄ро падасилит̣т̣хата̄йа а̄гамо, хи-саддо ва̄ нипа̄таматтам̣. еса̄ти йатха̄дхаммам̣ пат̣икирийа̄, а̄йатим̣ сам̣вара̄паджджана̄ ча. тена̄ха ‘‘йо аччайам̣…пе… а̄паджджатӣ’’ти. садевакена локена ‘‘саран̣а’’нти аран̣ӣйато упагантаббато татха̄гато арийо на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘буддхасса бхагавато’’ти. винети сатте етена̄ти винайо, са̄санам̣. ваддхати саггамоккхасампатти ета̄йа̄ти вуддхи. катама̄ пана са̄, йа̄ ‘‘еса̄’’ти ниддит̣т̣ха̄ вуддхӣти чоданамапанетум̣ ‘‘йо аччайа’’нтиа̄ди вуттанти самбандхам̣ дассети ‘‘катама̄’’тиа̄дина̄, йа̄ айам̣ сам̣вара̄паджджана̄, са̄ ‘‘еса̄’’ти ниддит̣т̣ха̄ вуддхи на̄ма̄ти аттхо. ‘‘йатха̄дхаммам̣ пат̣икаротӣ’’ти идам̣ а̄йатим̣ сам̣вара̄паджджана̄йа пуббакирийа̄дассананти вин̃н̃а̄панаттхам̣ ‘‘йатха̄дхаммам̣ пат̣икаритва̄ а̄йатим̣ сам̣вара̄паджджана̄’’ти вуттам̣. еса̄ хи а̄чарийа̄нам̣ пакати, йадидам̣ йена кеначи пака̄рена адхиппа̄йантаравин̃н̃а̄панам̣, етападена пана тасса̄пи пат̣иниддесо самбхавати ‘‘йатха̄дхаммам̣ пат̣икаротӣ’’ типи пат̣иниддиситаббасса дассанато. кечи пана ‘‘йатха̄дхаммам̣ пат̣икаротӣ’ти идам̣ пуббакирийа̄маттассева дассанам̣, на пат̣иниддиситаббасса. ‘а̄йатин̃ча сам̣варам̣ а̄паджджатӣ’ти идам̣ пана пат̣иниддиситаббассева̄ти вин̃н̃а̄панаттхам̣ евам̣ вутта’’нти ваданти, тадайуттамева кхама̄панасса̄пи вуддхихетубха̄вена арийӯпава̄де вуттатта̄. итаратха̄ хи кхама̄пана̄бха̄вепи а̄йатим̣ сам̣вара̄паджджана̄йа ева арийӯпава̄да̄пагаманам̣ вуттам̣ сийа̄, на ча пана вуттам̣, тасма̄ вуттанайенева аттхо ведитабботи.

касма̄ пана ‘‘йа̄йа’’нтиа̄дина̄ дхамманиддесо дассито, нану па̄л̣ийам̣ ‘‘йо аччайа’’нтиа̄дина̄ пуггаланиддесо катоти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘десанам̣ пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. пуггала̄дхит̣т̣ха̄нам̣ каронтоти пуггала̄дхит̣т̣ха̄надхаммадесанам̣ каронто. пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄пи хи пуггала̄дхит̣т̣ха̄надхаммадесана̄, пуггала̄дхит̣т̣ха̄напуггаладесана̄ти дувидха̄ хоти. айаметтха̄дхиппа̄йо – кин̃ча̄пи ‘‘вуддхи хеса̄’’тиа̄дина̄ дхамма̄дхит̣т̣ха̄надесана̄ а̄раддха̄, татха̄пи пуна пуггала̄дхит̣т̣ха̄нам̣ каронтена ‘‘йо аччайа’’нтиа̄дина̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄надесана̄ а̄раддха̄ десана̄вила̄савасена, венеййаджджха̄сайавасена ча̄ти. тадубхайавасенева хи дхамма̄дхит̣т̣ха̄на̄дибхедена чатуббидха̄ десана̄.

252. вачаса̄йаттети вачаса̄ а̄йатте. ва̄ча̄пат̣ибандхаттети ваданти, там̣ ‘‘со хӣ’’тиа̄дина̄ вируддхам̣ вийа диссати. вачаса̄йаттхети пана ва̄ча̄парийоса̄наттхети аттхо йутто оса̄накаран̣аттхасса са̄саддасса васена са̄йасадданиппхаттито йатха̄ ‘‘да̄йо’’ти. еван̃хи саматтханавачанампи упапаннам̣ хоти. гамана̄йа катам̣ ва̄ча̄парийоса̄нам̣ катва̄ вуттатта̄ тасмим̣йева аттхе ваттатӣти. хандасаддан̃хи чоданаттхе, вачасаггаттхе ча иччханти. ‘‘ханда да̄ни бхиккхаве а̄мантайа̄мӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.218; сам̣. ни. 1.186) хи чоданаттхе, ‘‘ханда да̄ни апа̄йа̄мӣ’’тиа̄дӣсу (джа̄. 2.22.843) вачасаггаттхе, вачасагго ча на̄ма ва̄ча̄виссаджджанам̣, тан̃ча ва̄ча̄парийоса̄намева̄ти дат̣т̣хаббам̣. дуккаракиччавасена бахукиччата̄ти а̄ха ‘‘балавакичча̄’’ти. ‘‘авассам̣ каттаббам̣ киччам̣, итарам̣ каран̣ӣйам̣. пат̣хамам̣ ва̄ каттаббам̣ киччам̣, паччха̄ каттаббам̣ каран̣ӣйам̣. кхуддакам̣ ва̄ киччам̣, махантам̣ каран̣ӣйа’’нтипи уда̄нат̣т̣хакатха̄дӣсу (уда̄. ат̣т̣ха. 15) вуттам̣. йам̣-там̣-садда̄нам̣ ниччасамбандхатта̄, гаманака̄ладжа̄нанато, ан̃н̃акирийа̄йа ча анупайуттатта̄ ‘‘тасса ка̄лам̣ твамева джа̄на̄сӣ’’ти вуттам̣. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘тайа̄ н̃а̄там̣ гаманака̄лам̣ твамева н̃атва̄ гаччха̄хӣ’’ти. атха ва̄ йатха̄ каттаббакиччанийоджане ‘‘имам̣ джа̄на, имам̣ дехи, имам̣ а̄хара̄’’ти (па̄чи. 88, 93) вуттам̣, татха̄ идха̄пи тайа̄ н̃а̄там̣ ка̄лам̣ твамева джа̄на̄си, гаманавасена карохӣти гамане нийоджетӣти дассетум̣ ‘‘твамева джа̄на̄сӣ’’ти па̄т̣хасесо вуттоти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ катва̄’’тиа̄ди йатха̄сама̄чин̣н̣ам̣ пакаран̣а̄дхигатаматтам̣ дассетум̣ вуттам̣. таттха падаккхин̣анти пака̄рато катам̣ даккхин̣ам̣. тена̄ха ‘‘тиккхатту’’нти. дасанакхасамодха̄насамуджджаланти двӣсу хаттхесу джа̄та̄нам̣ дасаннам̣ накха̄нам̣ самодха̄нена екӣбха̄вена самуджджалантам̣, тена двиннам̣ каратала̄нам̣ самат̣т̣хапанам̣ дассети. ан̃джалинти хаттхапут̣ам̣. ан̃джати бйаттим̣ пака̄сети ета̄йа̄ти ан̃джали. ан̃джу-саддан̃хи бйаттийам̣, алипаччайан̃ча иччханти саддавидӯ. абхимукхова̄ти саммукхо ева, на бхагавато пит̣т̣хим̣ дассетва̄ти аттхо. пан̃чаппатит̣т̣хитавандана̄найо вутто ева.

253. имасмим̣йева аттабха̄ве випаччанака̄нам̣ аттано пуббе катакусаламӯла̄нам̣ кхан̣анена кхато, тесамева упахананена упахато, пададвайенапи тасса камма̄пара̄дхамева дассети парийа̄йавачанатта̄ пададвайасса. кусаламӯласан̇кха̄тапатит̣т̣ха̄бхеданена кхатӯпахатабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘бхиннапатит̣т̣хо джа̄то’’ти вуттам̣. патит̣т̣ха̄, мӯланти ча аттхато екам̣. патит̣т̣хахати самматтанийа̄моккаманам̣ ета̄йа̄ти хи патит̣т̣ха̄, тасса кусалӯпаниссайасампада̄, са̄ кирийа̄пара̄дхена бхинна̄ вина̄сита̄ етена̄ти бхиннапатит̣т̣хо. тадева виттха̄ренто ‘‘татха̄’’тиа̄дима̄ха. йатха̄ кусаламӯласан̇кха̄та̄ аттано патит̣т̣ха̄наджа̄та̄, татха̄ анена ран̃н̃а̄ аттана̄ва атта̄ кхато кханитоти йоджана̄. кхатоти хи идам̣ идха каммавасена сиддхам̣, па̄л̣ийам̣ пана каттувасена̄ти дат̣т̣хаббам̣. пададвайасса парийа̄йатта̄ ‘‘упахато’’ти идха на вуттам̣.

‘‘ра̄го раджо на ча пана рен̣у вуччатӣ’’тиа̄ди (маха̄ни. 209; чӯл̣ани. 74) вачанато ра̄гадосамоха̄ва идха раджо на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘ра̄гараджа̄дивирахита’’нти. вӣтасаддасса вигатапарийа̄йатам̣ дассети ‘‘вигататта̄’’ти имина̄. дхаммесу чаккхунти чатусаччадхаммесу паваттам̣ тесам̣ дассанат̣т̣хена чаккхум̣. дхаммесӯти ва̄ хет̣т̣химесу тӣсу маггадхаммесу. чаккхунти сота̄паттимаггасан̇кха̄там̣ екам̣ чаккхум̣, самуда̄йекадесавасена а̄дха̄раттхасама̄сойам̣, на ту ниддха̄ран̣аттхасама̄со. со хи са̄санагантхесу, саккатагантхесу ча саббаттха пат̣исиддхоти. дхаммамайанти саматхавипассана̄дхаммена ниббаттам̣, имина̄ ‘‘дхаммена ниббаттам̣ чаккху дхаммачаккхӯ’’ти аттхама̄ха. апича дхаммамайанти сӣла̄дитивидхадхаммаккхандхойева майа-саддасса сакаттхе паваттанато, анена ‘‘дхаммойева чаккху дхаммачаккхӯ’’ти аттхама̄ха. ан̃н̃есу т̣ха̄несӯти ан̃н̃есу суттападесесу, етена йатха̄па̄т̣хам̣ тивидхаттхатам̣ дассети. идха пана сота̄паттимаггассеветам̣ адхивачанам̣, тасмимпи анадхигате ан̃н̃есам̣ ваттаббата̄йева абха̄ватоти адхиппа̄йо.

ида̄ни ‘‘кхата̄йам̣ бхиккхаве ра̄джа̄’’тиа̄дипа̄т̣хасса сувин̃н̃еййамадхиппа̄йам̣ дассенто ‘‘идам̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха на̄бхависса̄ти саче на абхависсатха, евам̣ сатӣти аттхо. атӣте хи идам̣ ка̄ла̄типаттивачанам̣, на ана̄гатети дат̣т̣хаббам̣. еса найо сота̄паттимаггам̣ патто абхависса̄ти еттха̄пи. нану ча маггапа̄пун̣анавачанам̣ бхависсама̄натта̄ ана̄гатака̄ликанти? саччам̣ анийамите, идха пана ‘‘идхева̄сане нисинно’’ти нийамитатта̄ атӣтака̄ликамева̄ти ведитаббам̣. идан̃хи бхагава̄ ран̃н̃о а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа ачирапаккантассева авоча̄ти. па̄памиттасам̣саггена̄ти девадаттена, девадаттапариса̄сан̇кха̄тена ча па̄памиттена сам̣саггато. асса̄ти сота̄паттимаггасса. ‘‘евам̣ сантепӣ’’тиа̄дина̄ па̄т̣ха̄на̄рул̣хам̣ вачана̄васесам̣ дассети. тасма̄ти саран̣ам̣ гататта̄ муччиссатӣти самбандхо. ‘‘мама ча са̄санамахантата̄йа̄’’ти па̄т̣хо йутто, каттхачи пана ча-саддо на диссати, таттха со луттаниддит̣т̣хоти дат̣т̣хаббам̣. на кевалам̣ саран̣ам̣ гататта̄йева муччиссати, атха кхо йаттха еса пасанно, пасанна̄ка̄ран̃ча кароти, тасса ча тивидхассапи са̄санасса уттамата̄йа̄ти хи саха самуччайена аттхо адхиппетоти.

‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди дуккаракаммавипа̄като сукарена муччанена упама̄дассанам̣. кочӣти кочи пурисо. кассачӣти кассачи пурисасса, ‘‘вадха’’нти еттха бха̄вайоге камматтхе са̄мивачанам̣. пуппхамут̣т̣химаттена дан̣д̣ена̄ти пуппхамут̣т̣химаттасан̇кха̄тена дханадан̣д̣ена. муччеййа̄ти вадхакаммадан̣д̣ато муччеййа, дан̣д̣ена̄ти ва̄ ниссаккаттхе каран̣авачанам̣ ‘‘сумутта̄ майам̣ тена маха̄саман̣ена̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.232; чӯл̣ава. 437) вийа, пуппхамут̣т̣химаттена дханадан̣д̣ато, вадхадан̣д̣ато ча муччеййа̄ти аттхо. лохакумбхийанти лохакумбхинараке. таттха хи таданубхаванака̄нам̣ сатта̄нам̣ каммабалена лохамайа̄ махатӣ кумбхӣ ниббатта̄, тасма̄ там̣ ‘‘лохакумбхӣ’’ти вуччати. упариматалато адхо патанто, хет̣т̣химаталато уддхам̣ гаччханто, убхайатха̄ пана сат̣т̣хивассасахасса̄ни хонти. вуттан̃ча –

‘‘сат̣т̣хивассасахасса̄ни, парипун̣н̣а̄ни саббасо;

нирайе паччама̄на̄нам̣, када̄ анто бхависсатӣ’’ти. (пе. ва. 802; джа̄. 1.4.54);

‘‘хет̣т̣химаталам̣ патва̄, упариматалам̣ па̄пун̣итва̄ муччиссатӣ’’ти ваданто имаматтхам̣ дӣпети – йатха̄ ан̃н̃е сет̣т̣хипутта̄дайо апара̄парам̣ адхо патанта̄, уддхам̣ гаччханта̄ ча анека̄ни вассасатасахасса̄ни таттха паччанти, на татха̄ айам̣, айам̣ пана ра̄джа̄ йатха̄вуттака̄ран̣ена екава̄рамева адхо патанто, уддхан̃ча гаччханто сат̣т̣хивассасахасса̄нийева паччитва̄ муччиссатӣти. айам̣ пана аттхо куто ладдхоти ануйогам̣ парихаранто ‘‘идампи кира бхагавата̄ вуттамева̄’’ти а̄ха. кирасаддо четтха ануссаванаттхо, тена бхагавата̄ вуттабха̄васса а̄чарийапарампарато суййама̄натам̣, имасса ча аттхасса а̄чарийапарампара̄бхатабха̄вам̣ дӣпети. атха па̄л̣ийам̣ сан̇гӣтам̣ сийа̄ти чоданамапанети ‘‘па̄л̣ийам̣ пана на а̄рул̣ха’’нти имина̄, пакин̣н̣акадесана̄бха̄вена па̄л̣ийамана̄рул̣хатта̄ па̄т̣хабха̄вена на сан̇гӣтанти адхиппа̄йо. пакин̣н̣акадесана̄ хи па̄л̣ийамана̄рул̣ха̄ти ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣.

йади анантаре аттабха̄ве нараке паччати, евам̣ сати имам̣ десанам̣ сутва̄ ко ран̃н̃о а̄нисам̣со ладдхоти кассачи а̄сан̇ка̄ сийа̄ти тада̄сан̇ка̄ниваттанаттхам̣ чоданам̣ уддхаритва̄ парихаритум̣ ‘‘идам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄дина̄ нидда̄ла̄бха̄дикам̣ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикам̣ анекавидхам̣ маха̄нисам̣сам̣ сарӯпато нийаметва̄ дассети. еттха хи ‘‘айам̣…пе… ниддам̣ лабхатӣ’’ти имина̄ нидда̄ла̄бхам̣ дассети, тада̄ ка̄йикачетасикадуккха̄пагатабха̄ван̃ча нидда̄ла̄бхасӣсена, ‘‘тин̣н̣ам̣…пе… ака̄сӣ’’ти имина̄ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ маха̄сакка̄ракирийам̣, ‘‘потхуджджаника̄йа…пе… на̄хосӣ’’ти имина̄ са̄тисайам̣ потхуджджаникасаддха̄пат̣ила̄бхам̣ дассетӣти евама̄ди дит̣т̣хадхаммико, ‘‘ана̄гате…пе… паринибба̄йиссатӣ’’ти имина̄ пана уккам̣сато сампара̄йико дассито, анавасесато пана апара̄паресу бхавесу апарима̄н̣ойева сампара̄йико ведитаббо.

таттха мадхура̄йа̄ти мадхурарасабхӯта̄йа. оджавантийа̄ти мадхурарасасса̄пи са̄рабхӯта̄йа оджа̄йа оджаватийа̄. путхуджджане бхава̄ потхуджджаника̄. пан̃ча ма̄ре висесато джитава̄ти виджита̄вӣ, парӯпадесавирахата̄ четтха висесабха̄во. паччекам̣ абхисамбуддхоти паччекабуддхо, ана̄чарийако хутва̄ са̄ман̃н̃ева самбодхим̣ абхисамбуддхоти аттхо. татха̄ хи ‘‘паччекабуддха̄ сайамева буджджханти, на паре бодхенти, аттхарасамева пат̣ивиджджханти, на дхаммарасам̣. на хи те локуттарадхаммам̣ пан̃н̃аттим̣ а̄ропетва̄ десетум̣ сакконти, мӯгена дит̣т̣хасупино вийа, ваначаракена нагаре са̄йитабйан̃джанарасо вийа ча несам̣ дхамма̄бхисамайо хоти, саббам̣ иддхисама̄паттипат̣исамбхида̄пабхедам̣ па̄пун̣антӣ’’ти (су. ни. ат̣т̣ха. 1.кхаггависа̄н̣асуттаван̣н̣ана̄; апа. ат̣т̣ха. 1.90, 91) ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣.

еттха̄ха – йади ран̃н̃о каммантара̄йа̄бха̄ве тасмим̣йева а̄сане дхаммачаккху уппаджджиссатха, атха катхам̣ ана̄гате паччекабуддхо хутва̄ паринибба̄йиссати. йади ча ана̄гате паччекабуддхо хутва̄ паринибба̄йиссати, атха катхам̣ тасмим̣йева а̄сане дхаммачаккху уппаджджиссатха, нану име са̄вакабодхипаччекабодхиупаниссайа̄ бхиннаниссайа̄ двиннам̣ бодхӣнам̣ аса̄дха̄ран̣абха̄вато. аса̄дха̄ран̣а̄ хи ета̄ две йатха̄ккамам̣ пан̃чан̇гадвайан̇гасампаттийа̄, абхинӣха̄расамиддхивасена, па̄рамӣсамбхаран̣ака̄лавасена, абхисамбуджджханавасена ча̄ти? на̄йам̣ виродхо ито паратойевасса паччекабодхисамбха̄ра̄нам̣ самбхаран̣ӣйатта̄. са̄вакабодхийа̄ буджджханакасатта̄пи хи асати тасса̄ самава̄йе ка̄лантаре паччекабодхийа̄ буджджхиссанти татха̄бхинӣха̄расса самбхаватоти. апаре пана бхан̣анти – ‘‘паччекабодхийа̄йева̄йам̣ ра̄джа̄ ката̄бхинӣха̄ро. ката̄бхинӣха̄ра̄пи хи таттха нийатимаппатта̄ тасса н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ анупагататта̄ саттху саммукхӣбха̄ве са̄вакабодхим̣ па̄пун̣иссантӣти бхагава̄ ‘сача̄йам̣ бхиккхаве ра̄джа̄’тиа̄димавоча, маха̄бодхисатта̄намева ча а̄нантарийапаримутти хоти, на итаресам̣ бодхисатта̄нам̣. татха̄ хи паччекабодхийам̣ нийато сама̄но девадатто чирака̄ласамбхӯтена локана̄тхе а̄гха̄тена гарутара̄ни а̄нантарийакамма̄ни пасави, тасма̄ каммантара̄йена айам̣ ида̄ни асамаветадассана̄бхисамайо ра̄джа̄ паччекабодхинийа̄мена ана̄гате виджита̄вӣ на̄ма паччекабуддхо хутва̄ паринибба̄йиссатӣ’’ти дат̣т̣хаббам̣, йуттатараметтха вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣.

йатха̄вуттам̣ па̄л̣имева сам̣ван̣н̣ана̄йа нигамавасена дассенто ‘‘идамавоча̄’’тиа̄дима̄ха. тассаттхо хи хет̣т̣ха̄ вуттоти. апича па̄л̣ийамана̄рул̣хампи аттхам̣ сан̇гахетум̣ ‘‘идамавоча̄’’тиа̄дина̄ нигаманам̣ каротӣти дат̣т̣хаббам̣.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа аджджавамаддавасораччасаддха̄сатидхитибуддхикхантивӣрийа̄дидхаммасаман̇гина̄ са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе асан̇га̄сам̣хирависа̄радан̃а̄н̣ача̄рина̄ анекаппабхедасакасамайасамайантарагаханаджджхога̄хина̄ маха̄ган̣ина̄ маха̄веййа̄каран̣ена н̃а̄н̣а̄бхивам̣садхаммасена̄патина̄матхерена маха̄дхаммара̄джа̄дхира̄джагаруна̄ ката̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхаппака̄санийа̄ са̄ман̃н̃апхаласуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄.

са̄ман̃н̃апхаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. амбат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄

аддха̄нагаманаван̣н̣ана̄

254. евам̣ са̄ман̃н̃апхаласуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни амбат̣т̣хасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣ока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, са̄ман̃н̃апхаласуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса амбат̣т̣хасуттабха̄вам̣ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… косалесӯти амбат̣т̣хасутта’’нти а̄ха. евамӣдисесу. итисаддо четтха а̄диаттхо, падаттхавипалла̄саджотако пана итисаддо луттаниддит̣т̣хо, а̄дисаддалопо ва̄ еса, упалаккхан̣аниддесо ва̄. апуббападаван̣н̣ана̄ на̄ма хет̣т̣ха̄ аггахитата̄йа апуббасса падасса аттхавибхаджана̄. ‘‘хитва̄ пунаппуна̄гата-маттхам̣ аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.гантха̄рамбхакатха̄) хи вуттам̣, ‘‘анупуббападаван̣н̣ана̄’’ти каттхачи па̄т̣хо, со айуттова т̣ӣка̄йа ануддхат̣атта̄, татха̄ асам̣ван̣н̣итатта̄ ча.

‘‘ра̄джакума̄ра̄ готтавасена косала̄ на̄ма̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.254) а̄чарийена вуттам̣. аккхарачинтака̄ пана ваданти ‘‘косам̣ ланти ган̣ханти, кусалам̣ ва̄ пуччхантӣти косала̄’’ти. джанападиноти джанападаванто, джанападасса ва̄ иссара̄. ‘‘косала̄ на̄ма ра̄джакума̄ра̄’’ти вуттейева сиддхепи ‘‘джанападино’’ти вачанам̣ сантесупи ан̃н̃есу там̣там̣на̄мапан̃н̃а̄тесу таттха нивасантесу джанападибха̄вато тесамева нивасанамупа̄да̄йа джанападасса̄йам̣ саман̃н̃а̄ти дассанаттхам̣. ‘‘тесам̣ нива̄со’’ти имина̄ ‘‘косала̄нам̣ нива̄са̄ косала̄’’ти таддхитам̣ дассети. ‘‘екопи джанападо’’ти имина̄ пана саддатойеветам̣ путхувачанам̣, аттхато панеса еко ева̄ти вибха̄вети. апи-саддо четтха ануггахе, тена ка̄мам̣ екойевеса джанападо, татха̄пи имина̄ ка̄ран̣ена путхувачанамупапаннанти анугган̣ха̄ти. йади екова джанападо, катхам̣ таттха бахувачананти а̄ха ‘‘рул̣хисаддена̄’’тиа̄ди, рул̣хисаддатта̄ бахувачанамупапаннанти вуттам̣ хоти. нисситесу пайуттасса путхувачанасса, путхубха̄васса ва̄ ниссайе абхиниропана̄ идха рул̣хи, тена вуттам̣ а̄чарийена идха чева ан̃н̃аттха ча маджджхима̄гамат̣ӣка̄дӣсу ‘‘аккхарачинтака̄ хи ӣдисесу т̣ха̄несу йутте вийа ӣдисалин̇гавачана̄ни иччханти, айаметтха рул̣хи йатха̄ ‘ан̃н̃аттха̄пи курӯсу вихарати, ан̇гесу вихаратӣ’ти ча̄’’ти. кечи пана косалана̄ма̄бхиниропанамиччханти, айуттаметам̣ путхувачанасса аппайуджджитаббатта̄. на̄ма̄бхиниропана̄йа хи екавачанампи бхавати йатха̄ ‘‘сӣхо га̄йатӣ’’ти. таббисеситепи джанападасадде джа̄тисаддатта̄ екавачанамева. тена̄ха ‘‘тасмим̣ косалесу джанападе’’ти, косалана̄маке тасмим̣ джанападети аттхо. абхӯтато хи воха̄раматтам̣ рул̣хи, бхӯтатойева аттхо виниччхинитаббо. йатха̄ хи –

‘‘санти путта̄ видеха̄нам̣, дӣгха̄ву рат̣т̣хавад̣д̣хано;

те раджджам̣ ка̄райиссанти, митхила̄йам̣ паджа̄патӣ’’ти. (джа̄. 2.22.276) а̄дӣсу –

там̣путтасан̇кха̄тасса екаттхасса рул̣хивасена ‘‘путта̄’’ти бахувачанапайого, татха̄ идха̄пи таннива̄сасан̇кха̄тасса екаттхасса рул̣хивасена ‘‘косалесӯ’’ти бахувачанапайого хоти. йатха̄ ча ‘‘па̄н̣ам̣ на хан̃н̃е, на ча’диннама̄дийе’’тиа̄дӣсу (а. ни. 8.42, 43, 45) джа̄тивасена бахваттха̄намекавачанапайого, татха̄ идха̄пи джа̄тивасена авайаваппабхедена бахваттхасса ‘‘джанападе’’ти екавачанапайого хоти. вуттан̃ча а̄чарийена маджджхима̄гамат̣ӣка̄йам̣ ‘‘таббисесанепи джанападасадде джа̄тисадде екавачанамева. тена̄ха ‘тасмим̣ ан̇гесу джанападе’ти’’.

евам̣ рул̣хивасена бахумхи вийа ваттаббе бахувачанам̣ дассетва̄ ида̄ни бахваттхавасена бахумпи ева ваттаббе бахувачанам̣ дассенто ‘‘пора̄н̣а̄ пана̄хӯ’’тиа̄дима̄ха. пана-саддо четтха висесаттхаджотано, тена путхуаттхависайата̄йа еветам̣ путхувачанам̣, на рул̣хивасена̄ти ваккхама̄нам̣ висесам̣ джотети. со хи падесо тийоджанасатапарима̄н̣ата̄йа бахуппабхедоти, имасмим̣ пана найе тесу косалесу джанападесӯти аттхо ведитаббо. маха̄пана̄данти маха̄пана̄даджа̄така (джа̄. 1.3.40, 41, 42) суручиджа̄такесу (джа̄. 1.14.102 а̄дайо) а̄гатам̣ суручино на̄ма видехаран̃н̃о путтам̣ маха̄пана̄дана̄макам̣ ра̄джакума̄рам̣. на̄на̄на̄т̣ака̄нӣти бхан̣д̣укан̣д̣апан̣д̣укан̣д̣апамукха̄ни чхасатасахасса̄ни на̄на̄видхана̄т̣ака̄ни, каттхачи пана а̄дисаддопи дит̣т̣хо, со джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ на диссати, йади ча диссати, тена нат̣алан̇гхака̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ситаматтампӣти михитаматтампи. тасса кира диббана̄т̣ака̄нам̣ анантарабхавейева дит̣т̣хатта̄ мануссана̄т̣ака̄нам̣ наччам̣ аманун̃н̃ам̣ ахоси. нан̇гала̄нипи чхад̣д̣етва̄ти касикаммаппаха̄навасена нан̇гала̄ни паха̄йа, нидассанаматтан̃четам̣. на хи кевалам̣ кассака̄ ева, атха кхо ан̃н̃епи убхайарат̣т̣хава̄сино манусса̄ аттано аттано киччам̣ паха̄йа тасмим̣ ман̇галат̣т̣ха̄не саннипатим̣су. тада̄ кира маха̄пана̄дакума̄расса па̄са̄даман̇галам̣, чхаттаман̇галам̣, а̄ва̄хаман̇галанти тӣн̣и ман̇гала̄ни екато акам̣су, ка̄сивидехарат̣т̣хава̄синопи таттха саннипатитва̄ атирекасаттавасса̄ни чхан̣аманубхавим̣сӯти, адхуна̄ пана ‘‘нан̇гала̄дӣнӣ’’ти па̄т̣хо диссати, со на пора̄н̣апа̄т̣хо т̣ӣка̄йамануддхат̣атта̄.

маха̄джанака̄йе саннипатитети кечи ‘‘пахам̣санавидхим̣ дассетва̄ ра̄джакума̄рам̣ ха̄са̄песса̄ма̄’’ти, кечи ‘‘там̣ кӣл̣анам̣ пассисса̄ма̄’’ти евам̣ маха̄джанасамӯхе саннипатите. атуламба̄бхируханада̄ручитакапавесана̄ди на̄на̄кӣл̣а̄йо дассетва̄. саккапесито кира диббана̄т̣ако ра̄джан̇ган̣е а̄ка̄се т̣хатва̄ упад̣д̣хабха̄гам̣ на̄ма дассети, екова хаттхо, еко па̄до, екам̣ аккхи, ека̄ да̄т̣ха̄ наччати чалати, упад̣д̣хам̣ пхандати, сесам̣ ниччаламахоси, там̣ дисва̄ маха̄пана̄до тхокам̣ хаситамака̄си, имаматтхам̣ сандха̄йа ‘‘со диббана̄т̣акам̣ дассетва̄ хаса̄песӣ’’ти вуттам̣. сухаджджа̄ на̄ма висса̄сика̄ ‘‘сут̣т̣ху хадайаметеса’’нти катва̄. а̄дисаддена н̃а̄такапариджана̄дӣнам̣ сан̇гахо. тасма̄ти татха̄ вачанато. там̣ кусаланти вачанам̣ упа̄да̄йа̄ти еттха ‘‘каччи кусалам̣? а̄ма кусала’’нти вачанапат̣ивачанавасена паваттакусалава̄дита̄йа те манусса̄ а̄дито ‘‘кусала̄’’ти саман̃н̃ам̣ лабхим̣су, тесам̣ кусала̄нам̣ иссара̄ти ра̄джакума̄ра̄ косала̄ на̄ма джа̄та̄, тесам̣ нива̄сат̣т̣ха̄ната̄йа пана падесо косала̄ти пуббе вуттанайамева. тена̄ха ‘‘со падесо косала̄ти вуччатӣ’’ти. евам̣ маджджхима̄гамат̣ӣка̄йам̣ а̄чарийенева вуттам̣. татра̄йамадхиппа̄йо сийа̄ – ‘‘со падесо косала̄ти вуччатӣ’’ти сан̃н̃ӣсан̃н̃а̄ йатха̄ккамам̣ екавачанабахувачанавасена вуттатта̄ пуриманайе вийа идха̄пи рул̣хивасенева бахувачанам̣ хоти. ра̄джакума̄ра̄нам̣ на̄мала̄бхахетуматтан̃хеттха висесоти. идха пана а̄чарийена евам̣ вуттам̣ со падесоти падесаса̄ман̃н̃ато вуттам̣, вачанавипалла̄сена ва̄, те падеса̄ти аттхо. косала̄ти вуччати кусала̄ ева косала̄ти катва̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.254) татра̄йамадхиппа̄йо сийа̄ – со падесоти джа̄тисаддавасена, вачанавипалла̄сена ва̄ вуттатта̄ путхуаттхависайата̄йа ева бахувачанам̣ хоти. падесасса на̄мала̄бхахету хеттха висесоти. ‘‘кусала’’нти хи вачанамупа̄да̄йа рул̣хина̄мавасена вуттанайена косала̄ йатха̄ ‘‘йева̄панакам̣, натумха̄кавагго’’ти. апича вачанапат̣ивачанавасена ‘‘кусала’’нти ваданти еттха̄ти косала̄. вичитра̄ хи таддхитавуттӣти. кусаланти ча а̄рогйам̣ ‘‘каччи ну бхото кусалам̣, каччи бхото ана̄майа’’нтиа̄дӣсу (джа̄. 1.15.145; джа̄. 2.20.129) вийа, каччи тумха̄кам̣ а̄рогйам̣ хотӣти аттхо, чхекам̣ ва̄ ‘‘кусала̄ наччагӣтасса, сиккхита̄ ча̄туриттхийо’’тиа̄дӣсу (джа̄. 2.22.94) вийа, каччи тесам̣ на̄т̣ака̄нам̣ чхеката̄ хотӣти аттхо.

чаран̣ам̣ ча̄рика̄, чаран̣ам̣ ва̄ ча̄ро, со ева ча̄рика̄, тайидам̣ маггагаманамева идха̄дхиппетам̣, на чун̣н̣икагаманаматтанти дассетум̣ ‘‘аддха̄нагамана’’нти вуттам̣, бха̄ванапум̣сакан̃четам̣, аддха̄нагаманасан̇кха̄та̄йа ча̄рика̄йа чарама̄ноти вуттам̣ хоти, абхедепи ва̄ бхедавоха̄рена вуттам̣ йатха̄ ‘‘дива̄виха̄рам̣ нисӣдӣ’’ти, (ма. ни. 1.256) аддха̄нагаманасан̇кха̄там̣ ча̄рикам̣ чарама̄но, чаран̣ам̣ каронтоти аттхо. саббаттхако хи карабхӯдха̄тӯнаматтхоти. ‘‘аддха̄намагга’’нтипи каттхачи па̄т̣хо, со на сундаро. на хи ча̄рика̄саддо маггава̄чакоти. ида̄ни там̣ вибха̄гена дассетва̄ идха̄дхиппетам̣ нийаменто ‘‘ча̄рика̄ ча на̄меса̄’’тиа̄дима̄ха. са̄вака̄нампи рул̣хивасена ча̄рика̄йа самбхавато тато висесети ‘‘бхагавато’’ти имина̄. татха̄ хи маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘ча̄рикам̣ чарама̄ноти еттха кин̃ча̄пи айам̣ ча̄рика̄ на̄ма маха̄джанасан̇гахаттхам̣ буддха̄нам̣йева лаббхати, буддхе упа̄да̄йа пана рул̣хисаддена са̄вака̄нампи вуччати килан̃джа̄дӣхи катабӣджанӣпи та̄лаван̣т̣ам̣ вийа̄’’ти. дӯрепӣти еттха пи-саддена, апи-саддена ва̄ на̄тидӯрепӣти сампин̣д̣анам̣ таттха̄пи ча̄рика̄самбхавато. бодханеййапуггаланти чатусаччапат̣иведхавасена бодхана̄рахапуггалам̣. сахаса̄ гамананти сӣгхагаманам̣. ‘‘маха̄кассапасса паччуггамана̄дӣсӯ’’ти вуттамева сарӯпато дассети ‘‘бхагава̄ хӣ’’тиа̄дина̄. паччуггаччхантоти пат̣имукхам̣ гаччханто, паччут̣т̣хахантоти аттхо. ‘‘татха̄’’ти имина̄ ‘‘тим̣сайоджана’’нти падаманукад̣д̣хати. паккуса̄ти на̄ма гандха̄рара̄джа̄. маха̄каппино на̄ма куккут̣аватӣра̄джа̄. дханийо на̄ма коран̣д̣асет̣т̣хипутто гопо.

евам̣ дхаммагарута̄киттанамукхена маха̄кассапапаччуггамана̄дӣни (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.154) екадесена дассетва̄ ида̄ни ванава̄ситиссаса̄ман̣ерасса ваттхум̣ виттха̄ретва̄ ча̄рикам̣ дассетум̣ ‘‘екадиваса’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. ко панеса тиссаса̄ман̣еро на̄ма? са̄ваттхийам̣ дхаммасена̄патино упат̣т̣ха̄какуле джа̄то маха̄пун̃н̃о ‘‘пин̣д̣апа̄тада̄йакатиссо, камбалада̄йакатиссо’’ти ча пуббе ладдхана̄мо паччха̄ ‘‘ванава̄ситиссо’’ти па̄кат̣о кхӣн̣а̄саваса̄ман̣еро. виттха̄ро дхаммападе (дха. па. ат̣т̣ха. 1.74 ванава̄сӣтиссаса̄ман̣ераваттху). а̄ка̄сага̄мӣхи саддхим̣ а̄ка̄сенева гантука̄мо бхагава̄ ‘‘чхал̣абхин̃н̃а̄нам̣ а̄рочехӣ’’ти авоча. тасса̄ти тиссаса̄ман̣ерасса. танти бхагавантам̣ саддхим̣ бхиккхусан̇гхена чӣварам̣ па̄рупантам̣. но тхеро но ораматтако вата̄ти самбандхо, гун̣ена ла̄макаппама̄н̣ико но хотӣти аттхо.

аттано патта̄санети бхиккхӯнам̣ а̄санапарийанте. тесам̣ га̄мика̄нам̣ да̄напат̣исам̣йуттам̣ ман̇галам̣ ватва̄. касма̄ пана садевакасса локасса маггадесакопи сама̄но бхагава̄ евама̄ха̄ти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘бхагава̄ кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. маггадесакоти нибба̄намаггасса, сугатимаггасса ва̄ десако.

та̄йа̄ти аран̃н̃асан̃н̃а̄йа. сан̇гхакаммавасена сиджджхама̄на̄пи упасампада̄ саттху а̄н̣а̄васена сиджджханато ‘‘буддхада̄йаджджам̣ те дасса̄мӣ’’ти вуттанти ваданти. апаре пана ‘‘апарипун̣н̣авӣсативассассева тасса упасампадам̣ ануджа̄нанто саттха̄ ‘буддхада̄йаджджам̣ те дасса̄мӣ’ти авоча̄’’ти ваданти. дхаммасена̄патина̄ упаджджха̄йена упасампа̄детва̄, татойевеса дхаммасена̄патино саддхивиха̄рикоти ат̣т̣хакатха̄су вутто. дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ пана дхаммасена̄патиа̄дитхера̄нам̣ чатта̄лӣсабхиккхусахассапарива̄ра̄нам̣ аттано аттано парива̄рехи саддхим̣ паччекам̣ гаманам̣, бхагавато ча екакассева гаманам̣ кхуддакабха̄н̣ака̄нам̣ матена вуттам̣, идха, пана маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йан̃ча (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.65) ан̃н̃атха̄ гаманам̣ дӣгхабха̄н̣акамаджджхимабха̄н̣ака̄нам̣ матена̄ти дат̣т̣хаббам̣. айанти маха̄кассапа̄дӣнаматтха̄йа ча̄рика̄. йам̣ пана анугган̣хантасса бхагавато гаманам̣, айам̣ атуритача̄рика̄ на̄ма̄ти самбандхо.

имам̣ пана ча̄риканти атуритача̄рикам̣. маха̄ман̣д̣аланти маджджхимадесапарийа̄панненева ба̄хиримена пама̄н̣ена париччхиннатта̄ махантатарам̣ ман̣д̣алам̣. маджджхимаман̣д̣аланти итаресам̣ убхиннам̣ вемаджджхе паваттам̣ ман̣д̣алам̣. антоман̣д̣аланти итарехи кхуддакам̣ ман̣д̣алам̣, итаресам̣ ва̄ антогадхатта̄ антимам̣ ман̣д̣алам̣, аббхантаримам̣ ман̣д̣аланти вуттам̣ хоти. ким̣ панимесам̣ пама̄н̣анти а̄ха ‘‘каттха̄’’тиа̄ди. таттха навайоджанасатиката̄ маджджхимадесапарийа̄паннавасенева гахетабба̄ тато парам̣ атуритача̄рика̄йа агаманато. тадуттари хи туритача̄рика̄йа ева татха̄гато гаччхати, на атуритача̄рика̄йа. пава̄ретва̄ва ча̄рика̄чаран̣ам̣ буддха̄чин̣н̣анти вуттам̣ ‘‘маха̄пава̄ран̣а̄йа пава̄ретва̄’’тиа̄ди. па̄т̣ипададивасети пат̣хамакаттикапун̣н̣амийа̄ анантаре па̄т̣ипадавасе. саманта̄ти гатагатат̣т̣ха̄насса чатӯсу пассесу самантато. маха̄джанака̄йасса саннипатанато пуримам̣ пуримам̣ а̄гата̄ нимантетум̣ лабханти. татха̄ саннипатанамева дассетум̣ ‘‘итаресӯ’’тиа̄ди вуттам̣. саматхавипассана̄ тарун̣а̄ хонтӣти еттха саматхасса тарун̣абха̄во упача̄расама̄дхивасена, випассана̄йа пана сан̇кха̄рапариччхедан̃а̄н̣ам̣, кан̇кха̄витаран̣ан̃а̄н̣ам̣, саммасанан̃а̄н̣ам̣, магга̄магган̃а̄н̣анти чатуннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ васена ведитаббо. тарун̣авипассана̄ти хи тесам̣ чатуннам̣ н̃а̄н̣а̄намадхивачанам̣. пава̄ран̣а̄сан̇гахам̣ датва̄ти ануматида̄навасена датва̄. каттикапун̣н̣ама̄йанти паччхимакаттикапун̣н̣амийам̣. ‘‘мигасирасса пат̣хамапа̄т̣ипададивасе’’ти идам̣ маджджхимадесавоха̄равасена мигасирама̄сасса пат̣хамам̣ па̄т̣ипададивасам̣ сандха̄йа вуттам̣, етарахи паваттавоха̄равасена пана паччхимакаттикама̄сасса ка̄л̣апаккхапа̄т̣ипададивасо ведитаббо.

ан̃н̃енапи ка̄ран̣ена̄ти бхиккхӯнам̣ саматхавипассана̄тарун̣абха̄вато ан̃н̃енапи маджджхимаман̣д̣але венеййа̄нам̣ н̃а̄н̣апарипа̄ка̄дика̄ран̣ена. чатума̄санти а̄сал̣хӣпун̣н̣амийа̄ па̄т̣ипадато йа̄ва паччхимакаттикапун̣н̣амӣ, та̄ва чатума̄сам̣. ‘‘саманта̄ йоджанасата’’нтиа̄дина̄ вуттанайенева. васанам̣ вассам̣, васанакирийа̄, вуттхам̣ васитам̣ вассамасса̄ти вуттхавассо, тасса. татха̄гатена винетаббатта̄ ‘‘бхагавато венеййасатта̄’’ти са̄миниддесо вутто, каттуниддесо ва̄ еса. венеййасатта̄ти ча чарита̄нурӯпам̣ винетаббасатта̄. индрийапарипа̄кам̣ а̄гамайама̄ноти саддха̄дииндрийа̄нам̣ вимуттипарипа̄чанабха̄вена парипаккам̣ пат̣има̄ненто. пхуссама̄гхапхаггун̣ачиттама̄са̄нам̣ ан̃н̃атарама̄сасса пат̣хамадивасе никкхаманато ма̄санийамо еттха на катоти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘екама̄сам̣ ва̄ двитичатума̄сам̣ ва̄ таттхева васитва̄’’ти. таттхева̄ти вассӯпагаманат̣т̣ха̄не ева. ‘‘саттахи ва̄’’тиа̄ди ‘‘екама̄сам̣ ва̄’’тиа̄дина̄ йатха̄ккамам̣ йоджетаббам̣ – йади апарампи екама̄сам̣ таттхева васати, саттахи ма̄сехи ча̄рикам̣ парийоса̄пети. йади двима̄сам̣ чхахи, йади тима̄сам̣ пан̃чахи, йади чатума̄сам̣ таттхева васати, чатӯхи ма̄сехи ча̄рикам̣ парийоса̄петӣти. касма̄ пана ча̄рика̄гамананти а̄сан̇ка̄ниваттанаттхам̣ ‘‘итӣ’’тиа̄ди вуттам̣. атирекам̣ джара̄дуббало ба̄л̣хаджин̣н̣о. те када̄ пассиссанти, на пассиссанти ева. лока̄нукампака̄йа̄ти лока̄нукампака̄йа ева. тена вуттам̣ ‘‘на чӣвара̄дихетӯ’’ти.

джан̇гхавиха̄равасена̄ти джан̇гха̄хи вичаран̣авасена, джан̇гха̄хи вичаритва̄ таттха таттха катипа̄хам̣ нивасанавасена ва̄. саббирийа̄патхаса̄дха̄ран̣ан̃хи виха̄равачанам̣. сарӣрапха̄сукаттха̄йа̄ти екасмим̣йева т̣ха̄не нибаддхава̄савасена уссаннадха̄тукасса сарӣрасса вичаран̣ена пха̄субха̄ваттха̄йа. ат̣т̣хуппаттика̄ла̄бхикан̇кханаттха̄йа̄ти аггиккхандхопамасутта (а. ни. 7.72) магхадеваджа̄така̄ди (джа̄. 1.1.9) десана̄нам̣ вийа дхаммадесана̄йа абхикан̇кхитаббаат̣т̣хуппаттика̄латтха̄йа, ат̣т̣хуппаттика̄ласса ва̄ абхикан̇кханаттха̄йа, ат̣т̣хуппаттика̄ле дхаммадесанаттха̄йа̄ти вуттам̣ хоти. сиккха̄падапан̃н̃а̄панаттха̄йа̄ти сура̄па̄насиккха̄пада̄ди (па̄чи. 327, 328, 329) пан̃н̃а̄пане вийа сиккха̄пада̄нам̣ пан̃н̃а̄панаттха̄йа. бодханаттха̄йа̄ти ан̇гулима̄ла̄дайо (ма. ни. 2.347) вийа бодханеййасатте чатусаччабодханаттха̄йа. махата̄ти махатийа̄. кан̃чи, катипайе ва̄ пуггале уддисса ча̄рика̄ нибаддхача̄рика̄. тадан̃н̃а̄ самбахуле уддисса га̄манигаманагарапат̣ипа̄т̣ийа̄ ча̄рика̄ анибаддхача̄рика̄. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. йам̣ чаратӣти кирийа̄пара̄масанам̣.

‘‘еса̄ идха адхиппета̄’’ти вуттамева виттха̄рато дассетум̣ ‘‘тада̄ кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. дасасахассилокадха̄туйа̄ти джа̄тиккхеттабхӯтам̣ дасасахассачаккава̄л̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣. касма̄ти че? таттхева бхаббасатта̄нам̣ самбхавато. таттха хи сатте бхаббе парипаккиндрийе пасситум̣ буддхан̃а̄н̣ам̣ абхинӣхаритва̄ т̣хито бхагава̄ н̃а̄н̣аджа̄лам̣ паттхаратӣти вуччати, идан̃ча девабрахма̄нам̣ васена вуттам̣. манусса̄ пана имасмим̣йева чаккава̄л̣е, имасмим̣йева ча сапарива̄ре джамбудӣпе бодханеййа̄ хонти. бодханеййабандхавети бодханеййасаттасан̇кха̄те бхагавато бандхаве. готта̄дисамбандха̄ вийа хи саччапат̣иведхасамбандха̄ венеййа̄ бхагавато бандхава̄ на̄ма̄ти. гочарабха̄вӯпагаманам̣ сандха̄йа ‘‘саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аджа̄ласса анто павит̣т̣хо’’ти вуттам̣. бхагава̄ кира маха̄карун̣а̄сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ тато вут̣т̣ха̄йа ‘‘йе сатта̄ бхабба̄ парипаккан̃а̄н̣а̄, те майхам̣ н̃а̄н̣асса упат̣т̣хахантӯ’’ти читтам̣ адхит̣т̣ха̄йа саманна̄харати, тасса сахасаманна̄ха̄ра̄ еко ва̄ две ва̄ самбахула̄ ва̄ тада̄ винайӯпага̄ венеййа̄ н̃а̄н̣асса а̄па̄тхама̄гаччханти, айаметтха буддха̄нубха̄во. евама̄па̄тхагата̄нам̣ пана несам̣ упаниссайам̣ пуббачарийам̣, пуббахетум̣, сампати ваттама̄нан̃ча пат̣ипаттим̣ олокети. венеййасаттапаригган̣ханаттхан̃хи саманна̄ха̄ре кате пат̣хамам̣ несам̣ венеййабха̄вена упат̣т̣ха̄нам̣ хоти, атха ‘‘ким̣ ну кхо бхависсатӣ’’ти саран̣агамана̄дивасена кан̃чи ниппхаттим̣ вӣмам̣сама̄но пуббӯпаниссайа̄дӣни олокети. тена̄ха ‘‘атха бхагава̄’’тиа̄ди. соти амбат̣т̣хо. ва̄дапат̣ива̄дам̣ катва̄ти ‘‘евам̣ ну те амбат̣т̣ха̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.262) майа̄ вуттавачанасса ‘‘йе ча кхо те бхо готама мун̣д̣ака̄ саман̣ака̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.263) пат̣ивачанам̣ датва̄, асаббхива̄кйанти асаппурисава̄чам̣, тиккхаттум̣ иббхава̄данипа̄танавасена на̄наппака̄рам̣ са̄дхусабха̄ва̄йа ва̄ча̄йа ваттумайуттам̣ ва̄кйам̣ ваккхатӣти вуттам̣ хоти. ниббисевананти вигататуданам̣, ма̄надаппавасена апагатапариниппхандананти аттхо.

авасаритаббанти упагантаббам̣. тасса га̄масса идам̣ на̄маматтам̣, киметтха аттхапарийесана̄йа̄ти вуттам̣ ‘‘иджджха̄нан̇галантипи па̄т̣хо’’ти. ‘‘йена диса̄бха̄гена̄’’ти каран̣аниддеса̄нурӯпам̣ каран̣аттхе упайогавачананти дассети ‘‘тена авасарӣ’’ти имина̄. ‘‘йасмим̣ падесе’’ти пана бхумманиддеса̄нурӯпам̣ ‘‘там̣ ва̄ авасарӣ’’ти вуттам̣. тадубхайамеваттхам̣ виварати ‘‘тена диса̄бха̄гена̄’’тиа̄дина̄. гатоти упагато, агама̄сӣти аттхо. пуна гатоти сампатто, сампа̄пун̣ӣти аттхо. ‘‘иччха̄нан̇гале’’ти идам̣ тада̄ бхагавато гочарага̄манидассанам̣, самӣпаттхе четам̣ бхуммам̣. ‘‘иччха̄нан̇галаванасан̣д̣е’’ти идам̣ пана нива̄сат̣т̣ха̄надассанам̣, ниппарийа̄йато адхикаран̣е четам̣ бхумманти тадубхайампи падам̣ висесаттхадассанена виваранто ‘‘иччха̄нан̇галам̣ упанисса̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. ‘‘сӣлакхандха̄ва̄ра’’нтиа̄ди вуттанайена венеййахитасамапеккханавасенева бхагавато виха̄радассанам̣. таттха дхаммара̄джасса бхагавато саббасо адхамманигган̣ханапара̄ ева пат̣ипатти, са̄ ча сӣласама̄дхипан̃н̃а̄васена̄ти сӣла̄диттайассева гахан̣ам̣. сӣлакхандха̄ва̄ранти чаккаваттиран̃н̃о да̄руит̣т̣хака̄дикатам̣ кхандха̄ва̄расадисам̣ сӣласан̇кха̄там̣ кхандха̄ва̄рам̣ бандхитва̄ вихаратӣти самбандхо. да̄руккхандха̄дӣхи а̄самантато варанти париккхипанти еттха̄ти хи кхандха̄ва̄ро а-ка̄расса дӣгхам̣ катва̄, ра̄джӯнам̣ ачиранива̄сат̣т̣ха̄нам̣. таттха пана бхагавато ачиранивасанакирийа̄самбандхаматтена бхайанива̄ран̣ат̣т̣хена там̣садисата̄йа сӣлампи татха̄ вуччати. сама̄дхиконтанти самма̄сама̄дхисан̇кха̄там̣ ман̇галасаттим̣. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападанти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ джайамантападам̣. париваттайама̄ноти париджаппама̄но. ‘‘саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асара’’нтипи па̄т̣хо, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аваджираггасарам̣ апара̄парам̣ сампариваттама̄ноти аттхо. йатха̄бхиручитена виха̄рена̄ти саббавиха̄раса̄дха̄ран̣адассанам̣, диббавиха̄ра̄дӣсу йена йена аттана̄ абхиручитена виха̄рена вихаратӣти аттхо.

поккхараса̄тиваттхуван̣н̣ана̄

255. мантети ируведа̄димантасаттхе. ируведа̄дайо хи гуттабха̄ситаббат̣т̣хена ‘‘манта̄’’ти вуччанти. ан̣а-саддо саддети а̄ха ‘‘саджджха̄йатӣ’’ти. локийа̄ пана ваданти ‘‘брахмуно апаччам̣ бра̄хман̣о, на̄гамо, н̣аттам̣, дӣгха̄дӣ’’ти. касма̄ айамева вачанаттхо вуттоти а̄ха ‘‘идамева̄’’тиа̄ди. атха кесам̣ итаро вачанаттхоти чоданамапанети ‘‘арийа̄ пана̄’’тиа̄дина̄. атха ва̄ йам̣ локийа̄ ваданти ‘‘брахмуна̄ джа̄то бра̄хман̣о’’тиа̄динируттим̣, там̣ пат̣иккхипитум̣ евам̣ вуттам̣. ‘‘идамева̄’’ти хи авадха̄ран̣ена там̣ пат̣иккхипати. ‘‘джа̄тибра̄хман̣а̄на’’нти пана имина̄ саддантарена дасситесу джа̄тибра̄хман̣ависуддхибра̄хман̣авасена дувидхесу бра̄хман̣есу висуддхибра̄хман̣а̄нам̣ нируттим̣ дассенто ‘‘арийа̄ пана̄’’тиа̄дима̄ха. баханти па̄пе бахи каронтӣти хи арийа̄ бра̄хман̣а̄ нируттинайена. ‘‘тасса кира ка̄йо сетапоккхарасадисо’’ти идамевасса на̄мала̄бхахетудассанам̣, сесам̣ пана таппасан̇гена йатха̄виджджама̄нависесадассанамева. тена̄ха ‘‘ити нам̣ поккхарасадисатта̄ поккхараса̄тӣти сан̃джа̄нантӣ’’ти. поккхарена садисо ка̄йо йасса̄ти хи поккхараса̄тӣ нируттинайена. са̄тасаддо ва̄ садисаттхо, поккхарена са̄то садисо ка̄йо татха̄, со йасса̄ти поккхараса̄тӣ. сетапоккхарасадисоти сетападумаван̣н̣о. деванагарети а̄лакаманда̄дидевапуре. усса̄питараджататоран̣анти гамбхӣранеманикха̄там̣ аччуггатам̣ раджатамайам̣ индакхӣлам̣. ка̄л̣амегхара̄джӣти када̄чи диссама̄на̄ ка̄л̣ааббхалекха̄. раджатапана̄л̣ика̄ти раджатамайатумбам̣. суват̣т̣ита̄ти ват̣т̣абха̄васса йуттат̣т̣ха̄не сут̣т̣ху ват̣т̣ула̄. ка̄л̣аван̇гатилака̄дӣнамабха̄вена супарисуддха̄. ‘‘ара̄джаке’’тиа̄дина̄пи собхаггаппаттабха̄вамева нидассети.

ида̄ни апарампи тасса на̄мала̄бхахетум̣ дассенто ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. таттха ча ‘‘химавантападесе маха̄саре падумагаббхе ниббаттӣ’’ти идамевасса на̄мала̄бхахетудассанам̣. сесам̣ пана таппасан̇гена татха̄паватта̄ка̄радассанамева. тена̄ха ‘‘ити нам̣ поккхаре сайитатта̄ поккхараса̄тӣти сан̃джа̄нантӣ’’ти. поккхаре камале сайатӣти хи поккхараса̄тӣ, са̄там̣ ва̄ вуччати самасан̣т̣ха̄нам̣, поккхаре джа̄там̣ самасан̣т̣ха̄нам̣ татха̄, тамассаттхӣтипи поккхараса̄тӣ. йам̣ пана а̄чарийена вуттам̣ ‘‘имасса бра̄хман̣асса кӣдисо пуббайого, йена нам̣ бхагава̄ анугган̣хитум̣ там̣ т̣ха̄нам̣ упагатоти а̄ха̄’’ти, (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.255) тадетам̣ ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄дивачанам̣ екадесамева сандха̄йа вуттам̣. ‘‘со тато мануссалока’’нтиа̄дивачанато девалоке ниббаттӣти еттха апара̄парам̣ ниббатти ева вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. татха̄рӯпена каммена ниббаттимева сандха̄йа ‘‘ма̄тукуччхива̄сам̣ джигуччхитва̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘падумагаббхе ниббаттӣ’’ти имина̄ сам̣седаджойева хутва̄ ниббаттӣти дассети. на пуппхатӣти на викасати. тена̄ти та̄пасена. на̄л̣атоти пуппхадан̣д̣ато. суван̣н̣ачун̣н̣ехи пин̃джарам̣ хемаван̣н̣о йасса̄ти суван̣н̣ачун̣н̣апин̃джаро, там̣, суван̣н̣ачун̣н̣ехи викин̣н̣абха̄вена хемаван̣н̣анти аттхо. пин̃джарасаддо хи хемаван̣н̣апарийа̄йоти са̄раттхадӣпанийам̣ (са̄раттха. т̣ӣ. 1.22) вуттам̣. еса найо падумарен̣упин̃джаранти еттха̄пи. раджатабимбаканти рӯпийамайарӯпакам̣. пат̣иджагга̄мӣти посеми. па̄ранти парийоса̄нам̣, ниппхатти ва̄ вуччати надӣсамудда̄дӣнам̣ парийоса̄набхӯтам̣ па̄рам̣ вийа̄ти катва̄. пат̣исандхипан̃н̃а̄сан̇кха̄тена сабха̄ван̃а̄н̣ена пан̣д̣ито. ити каттаббесу, ведесу ва̄ виса̄радапан̃н̃а̄сан̇кха̄тена веййаттийена бйатто. аггабра̄хман̣оти диса̄па̄моккхабра̄хман̣о. сиппанти ведасиппам̣ тассева пакаран̣а̄дхигататта̄. брахмадеййам̣ ада̄сӣти ваккхама̄нанайена брахмадеййам̣ катва̄ ада̄си.

‘‘аджджха̄васатӣ’’ти еттха адхи-саддо, а̄-саддо ча упасаггаматтам̣, тато ‘‘уккат̣т̣ха’’нти идам̣ аджджха̄пуббавасайоге бхумматтхе упайогавачанам̣. адхи-саддо ва̄ иссарийаттхо, а̄-саддо марийа̄даттхо тато ‘‘уккат̣т̣ха’’нти идам̣ каммаппавачанӣйайоге бхумматтхе упайогавачананти дассети ‘‘уккат̣т̣хана̄маке’’тиа̄дина̄. тадеваттхам̣ виваритум̣ ‘‘тасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘тасса нагарасса са̄мико хутва̄’’ти хи ‘‘абхибхавитва̄’’ти етассаттхавиваран̣ам̣, тенетам̣ дӣпети ‘‘са̄мибха̄во абхибхавана’’нти. ‘‘йа̄йа марийа̄да̄йа̄’’тиа̄ди пана а̄-саддассаттхавиваран̣ам̣, тенетам̣ дӣпети ‘‘а̄саддо марийа̄даттхо, марийа̄да̄ ча на̄ма йа̄йа таттха васитаббам̣, са̄йева апара̄дхӣната̄’’ти. йа̄йа марийа̄да̄йа̄ти хи йа̄йа апара̄дхӣната̄сан̇кха̄та̄йа анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄йа аваттха̄йа̄ти аттхо. ‘‘упасаггавасена̄’’тиа̄ди пана ‘‘уккат̣т̣хана̄маке’’ти етассаттхавиваран̣ам̣, тенетам̣ дӣпети ‘‘сатипи бхуммавачанаппасан̇ге дха̄тваттха̄нуваттакависесакабхӯтехи дувидхехипи упасаггехи йуттатта̄ упайогавачанамеветтха вихита’’нти. ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди пана аттха̄нугатасаман̃н̃а̄паридӣпанам̣. ваттху на̄ма нагарама̄пана̄рахабхӯмиппадесо ‘‘а̄ра̄маваттху, виха̄раваттхӯ’’тиа̄дӣсу вийа.

укка̄ти дан̣д̣адӣпика̄. аггахесунти ‘‘аджджа ман̇галадивасо, тасма̄ сунаккхаттам̣, таттха̄пи айам̣ сукхан̣о ма̄ атиккамӣ’’ти раттивибха̄йанам̣ анураккханта̄, раттийам̣ а̄локакаран̣аттха̄йа укка̄ т̣хапетва̄ укка̄су джалама̄на̄су нагарасса ваттхум̣ аггахесум̣, тенетам̣ дӣпети – укка̄су т̣хита̄ти уккат̣т̣ха̄. мӯлавибхуджа̄ди а̄катиган̣апаккхепена, нируттинайена ва̄ укка̄су виджджотайантӣсу т̣хита̄ти уккат̣т̣ха̄, татха̄ укка̄су т̣хита̄су т̣хита̄ а̄сӣтипи уккат̣т̣ха̄ти. маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана евам̣ вуттам̣ ‘‘тан̃ча нагарам̣ ‘ман̇галадивасо сукхан̣о, сунаккхаттам̣ ма̄ атиккамӣ’ти раттимпи укка̄су т̣хита̄су ма̄питатта̄ уккат̣т̣ха̄типи вуччати, дан̣д̣адӣпика̄су джа̄летва̄ дха̄рийама̄на̄су ма̄питатта̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти, (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.мӯлапарийа̄йасуттаван̣н̣ана̄) тадапимина̄ сам̣сандати чева самети ча нагараваттхупариггахассапи нагарама̄панапарийа̄паннатта̄ти дат̣т̣хаббам̣. апаре пана бхан̣анти ‘‘бхӯмибха̄гасампаттийа̄, упакаран̣асампаттийа̄, мануссасампаттийа̄ ча там̣ нагарам̣ уккат̣т̣хагун̣айогато уккат̣т̣ха̄ти на̄мам̣ лабхатӣ’’ти. локийа̄ пана ваданти ‘‘укка̄ дха̄рӣйати етасса ма̄питака̄лети уккат̣т̣ха̄, ван̣н̣авика̄ройа’’нти, иттхилин̇гавасена ча̄йам̣ саман̃н̃а̄, теневидха пайого диссати ‘‘йатха̄ ча бхавам̣ готамо уккат̣т̣ха̄йа ан̃н̃а̄ни упа̄сакакула̄ни упасан̇каматӣ’’ти (дӣ. ни. 1.299) мӯлапарийа̄йасутта̄дӣсу (ма. ни. 1.1) ча ‘‘екам̣ самайам̣ бхагава̄ уккат̣т̣ха̄йам̣ вихарати субхагаване са̄лара̄джамӯле’’тиа̄ди. еваметтха хоту упасаггавасена упайогавачанам̣, катхам̣ панетам̣ сесападесу сийа̄ти ануйогена̄ха ‘‘тасса анупайогатта̄ сесападесӯ’’ти. таттха тасса̄ти упасаггавасена упайогасан̃н̃уттасса ‘‘уккат̣т̣ха’’нти падасса. анупайогатта̄ти висесанабха̄вена анупайуттатта̄. сесападесӯти ‘‘саттуссада’’нтиа̄дӣсу саттасу падесу.

ким̣ ну кхва̄йам̣ саддапайого саддалаккхан̣а̄нугатоти чоданамапанети ‘‘таттха…пе… парийеситабба’’нти имина̄. таттха̄ти упасаггавасена, анупайогавасена ча упайогавачананти вутте дуббидхепи видха̄не. лаккхан̣анти гахан̣ӯпа̄йан̃а̄йабхӯтам̣ саддалаккхан̣ам̣, суттам̣ ва̄. парийеситаббанти саддасаттхесу виджджама̄натта̄ н̃а̄н̣ена гавеситаббам̣, гахетаббанти вуттам̣ хоти. етена хи саддалаккхан̣а̄нугатова̄йам̣ саддапайоготи дассети, саддавидӯ ча иччханти ‘‘упаануадхиа̄ичча̄дипуббавасайоге саттамийаттхе упайогавачанам̣ па̄пун̣а̄ти, висеситаббападе ча йатха̄видхиманупайого висесанапада̄нам̣ сама̄на̄дхикаран̣абхӯта̄на’’нти. татра йада̄ адхи-саддо, а̄-саддо ча упасаггаматтам̣, тада̄ ‘‘татийа̄саттамӣнан̃ча̄’’ти лаккхан̣ена аджджха̄пуббавасайоге упайогавачанам̣. татха̄ хи ваданти ‘‘саттамийаттхе ка̄ладиса̄су упа̄нваджджха̄васайоге, адхипуббасит̣ха̄васа̄нам̣ пайоге, таппа̄нача̄ресу ча дутийа̄. ка̄ле пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄, екам̣ самайам̣ бхагава̄, кан̃чи ка̄лам̣ пуреджа̄тапаччайена паччайо, имам̣ раттим̣ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но. диса̄йам̣ пуримам̣ дисам̣ дхатарат̣т̣хо. упа̄дипуббавасайоге га̄мам̣ упавасати, га̄мам̣ анувасати, га̄мам̣ а̄васати, ага̄рам̣ аджджха̄васати, адхипуббасит̣ха̄васа̄нам̣ пайоге патхавим̣ адхисессати, га̄мам̣ адхитит̣т̣хати, га̄мам̣ аджджха̄васати. таппа̄нача̄ресу надим̣ пивати, га̄мам̣ чарати ичча̄дӣти.

йада̄ пана адхи-саддо иссарийаттхо, а̄-саддо ча марийа̄даттхо, тада̄ ‘‘каммаппавачанӣйайутте’’ти лаккхан̣ена каммаппавачанӣйайоге упайогавачанам̣. татха̄ хи ваданти ‘‘ануа̄дайо упасагга̄, дхӣа̄дайо нипа̄та̄ ча каммаппавачанӣйасан̃н̃а̄ хонти кирийа̄сан̇кха̄там̣ каммам̣ павачанӣйам̣ йесам̣ те каммаппавачанӣйа̄’’ти. сесапада̄нам̣ пана йатха̄видхиманупайоге катарена лаккхан̣ена упайогавачананти? йатха̄вутталаккхан̣енева. йаджджевам̣ тесампи а̄дха̄рабха̄вато на̄на̄дха̄рата̄ сийа̄ти? на, бахӯнампи пада̄нам̣ нагаравасена екаттхабха̄вато. сакаттхаматтан̃хи тесам̣ на̄на̄каран̣анти. ан̃н̃е пана саддавидӯ евамиччханти ‘‘сама̄на̄дхикаран̣апада̄нам̣ паччекам̣ кирийа̄самбандханена висеситаббападена сама̄навачаната̄ йатха̄ ‘кат̣ам̣ кароти, випулам̣, дассанӣйа’нти еттха ‘кат̣ам̣ кароти, випулам̣ кароти, дассанӣйам̣ каротӣ’ти паччекам̣ кирийа̄самбандханена камматтхейева дутийа̄’’ти, тадетам̣ вича̄ретаббам̣ висесанапада̄нам̣ сама̄на̄дхикаран̣а̄нам̣ кирийа̄самбаджджхана̄бха̄вато. йада̄ хи кирийа̄самбаджджханам̣, тада̄ висесанамева на хотӣти.

уссадата̄ на̄меттха бахулата̄ти вуттам̣ ‘‘бахуджана’’нти. там̣ пана бахулатам̣ дассети ‘‘а̄кин̣н̣аманусса’’нтиа̄дина̄. аран̃н̃а̄дӣсу гахетва̄ посетабба̄ поса̄ванийа̄, етена тесам̣ дхаммабха̄вам̣ дассети. а̄виджджхитва̄ти париккхипитва̄. кхан̣итва̄ ката̄ поккхаран̣ӣ, а̄бандхитва̄ катам̣ тал̣а̄кам̣. аччхиннӯдакат̣т̣ха̄нейева джаладжакусума̄ни джа̄та̄нӣти вуттам̣ ‘‘удакасса ниччабхарита̄нева̄’’ти. удакасса̄ти ча пӯран̣акирийа̄йоге каран̣аттхе са̄мивачанам̣ ‘‘маханте маханте са̄н̣ипасиббаке ка̄ра̄петва̄ хиран̃н̃асуван̣н̣асса пӯра̄петва̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 34) вийа. саха дхан̃н̃ена̄ти садхан̃н̃анти нагарасадда̄пеккха̄йа напум̣сакалин̇гена вуттам̣, йатха̄ва̄кйам̣ ва̄ упайогавачанена. евам̣ саббаттха. пуббан̣н̣а̄паран̣н̣а̄дибхедам̣ бахудхан̃н̃асанничайанти еттха а̄дисаддена тадубхайавинимуттам̣ ала̄букумбхан̣д̣а̄дисӯпеййам̣ сан̇ган̣ха̄ти. тена̄йаматтхо вин̃н̃а̄йати – найидха дхан̃н̃асаддо са̄лиа̄дидхан̃н̃ависесава̄чако, посане са̄дхуттаматтена пана ниравасесапуббан̣н̣а̄паран̣н̣асӯпеййава̄чако, вирӯпекасесавасена ва̄ пайуттоти. етта̄вата̄ти йатха̄вуттападаттайена. ра̄джалӣла̄йа̄ти ра̄джӯнам̣ вила̄сена. самиддхийа̄ упабхогапарибхогасампун̣н̣абха̄вена сампатти самиддхисампатти.

‘‘ра̄джабхогга’’нти вутте ‘‘кена динна’’нти авассам̣ пуччхитаббато евам̣ вуттанти дассети ‘‘кена̄’’тиа̄дина̄. ран̃н̃а̄ вийа бхун̃джитаббанти ва̄ ра̄джабхогганти ат̣т̣хакатха̄то апаро найо. йа̄ва путтанаттапанаттапарампара̄ куласантакабха̄вена ра̄джато ладдхатта̄ ‘‘ран̃н̃о да̄йабхӯта’’нти вуттам̣. ‘‘дхаммада̄йа̄да̄ ме бхиккхаве бхаватха̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.29) вийа ча да̄йасаддо да̄йаджджапарийа̄йоти а̄ха ‘‘да̄йаджджанти аттхо’’ти. катхам̣ диннатта̄ брахмадеййам̣ на̄ма̄ти чоданам̣ парихарати ‘‘чхаттам̣ усса̄петва̄’’тиа̄дина̄. ра̄джанӣха̄рена парибхун̃джитаббато хи уддхам̣ парибхогала̄бхасса брахмадеййата̄ на̄ма наттхи, идан̃ча татха̄ диннамева, тасма̄ брахмадеййам̣ на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. чхеджджабхеджджанти сарӣрадан̣д̣адханадан̣д̣а̄дибхедам̣ дан̣д̣ама̄ха. надӣтиттхапаббата̄дӣсӯти надӣтиттхапаббатапа̄дага̄мадва̄раат̣авимукха̄дӣсу. сетаччхаттаггахан̣ена сесара̄джакакудхабхан̣д̣ампи гахитам̣ таппамукхатта̄ти ведитаббам̣. ‘‘ран̃н̃а̄ бхун̃джитабба’’нтвева вутте идха̄дхиппетаттхо на па̄кат̣оти хутва̄-саддаггахан̣ам̣ катам̣. тан̃хи со ра̄джакулато асамуда̄гатопи ра̄джа̄ хутва̄ бхун̃джитум̣ лабхатӣти айамидха̄дхиппето аттхо. да̄таббанти да̄йам̣, ‘‘ра̄джада̄йа’’нти имина̄ва ран̃н̃а̄ диннабха̄ве сиддхе ‘‘ран̃н̃а̄ пасенадина̄ косалена динна’’нти пуна ча вачанам̣ киматтхийанти а̄ха ‘‘да̄йакара̄джадӣпанаттха’’нтиа̄ди. асукена ран̃н̃а̄ диннанти да̄йакара̄джасса адӣпитатта̄ евам̣ вуттанти адхиппа̄йо. еттха ча пат̣хаманайе ‘‘ра̄джабхогга’’нти паде пуччха̄самбхавато идам̣ вуттам̣, дутийанайе пана ‘‘ра̄джада̄йа’’нти падети айампи висесо дат̣т̣хаббо. таттха атибахулата̄йа пурато т̣хапанока̄са̄бха̄вато пассенапи оданасӯпабйан̃джана̄ди дӣйати етасса̄ти пасенади, алуттасама̄савасена. со хи ра̄джа̄ тан̣д̣уладон̣асса оданампи тадупийена сӯпабйан̃джанена бхун̃джати. татха̄ хи нам̣ бхуттапа̄тара̄сака̄ле саттху сантикама̄гантва̄ ито чито ча сампариваттантам̣ нидда̄йа абхибхуййама̄нам̣ уджукам̣ нисӣдитумасакконтам̣ бхагава̄ –

‘‘миддхӣ йада̄ хоти махаггхасо ча,

нидда̄йита̄ сампариваттаса̄йӣ;

маха̄вара̄хова нива̄павут̣т̣хо,

пунаппунам̣ габбхамупети мандо’’ти. (дха. па. 325; нетти. 26, 90);

има̄йа га̄тха̄йа овади. бха̄гинеййан̃ча со судассанам̣ на̄ма ма̄н̣авам̣ –

‘‘мануджасса сада̄ сатӣмато,

маттам̣ джа̄нато ладдхабходжане;

танукасса бхаванти ведана̄,

сан̣икам̣ джӣрати а̄йупа̄лайа’’нти. (сам̣. ни. 1.24) –

имам̣ га̄тхам̣ бхагавато сантике уггаха̄петва̄ аттано бхун̃джантасса оса̄напин̣д̣ака̄ле девасикам̣ бхан̣а̄пети, со апарена самайена тасса̄ га̄тха̄йа аттхам̣ саллаккхетва̄ пунаппунам̣ оса̄напин̣д̣апарихаран̣ена на̄л̣икоданаматта̄йа сан̣т̣хахитва̄ танусарӣро балава̄ сукхаппатто ахосӣти. уда̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ (уда̄. ат̣т̣ха. 12) пана евам̣ вуттам̣ ‘‘пачча̄миттам̣ парасенам̣ джина̄тӣти пасенадӣ’’ти. саддавидӯпи хи джа-ка̄расса да-ка̄ре идамуда̄харанти. со хи аттано бха̄гинеййам̣ аджа̄тасаттура̄джа̄нам̣, пан̃чачорасата̄дӣни ча аваруддхака̄ни джина̄тӣти. косаларат̣т̣хасса̄дхипатибха̄вато косало, тасма̄ косала̄дхипатина̄ пасенади на̄макена ран̃н̃а̄ диннанти аттхо ведитаббо. ниссат̣т̣хапариччаттата̄сан̇кха̄тена пуна аггахетаббабха̄венева диннатта̄ идха брахмадеййам̣ на̄ма, на ту пуриманайе вийа ра̄джасан̇кхепена парибхун̃джитаббабха̄вена диннатта̄ти а̄ха ‘‘йатха̄’’тиа̄ди. ниссат̣т̣хам̣ хутва̄, ниссат̣т̣хабха̄вена ва̄ париччаттам̣ ниссат̣т̣хапариччаттам̣, муттача̄гавасена чаджитанти аттхо.

саванам̣ упалаббхоти дассети ‘‘упалабхӣ’’ти имина̄, со ча̄йамупалаббхо саванавасенева джа̄нананти вуттам̣ ‘‘сотадва̄расампаттавачананиггхоса̄нуса̄рена ан̃н̃а̄сӣ’’ти. сотадва̄ра̄нуса̄равин̃н̃а̄н̣авӣтхивасена джа̄нанамева хи идха саванам̣ тенева ‘‘саман̣о кхалу бхо готамо’’тиа̄дина̄ вуттассаттхасса адхигататта̄, на пана сотадва̄равӣтхивасена сутаматтам̣ тена тадаттхасса анадхигататта̄. авадха̄ран̣апхалатта̄ саддапайогасса саббампи ва̄кйам̣ антогадха̄вадха̄ран̣ам̣. тасма̄ тадаттхаджотакасаддена вина̄пи ан̃н̃аттха̄поханавасена ассоси ева, на̄сса кочи саванантара̄йо ахосӣти айаматтхо вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘падапӯран̣аматте нипа̄то’’ти, антогадха̄вадха̄ран̣епи ча саббасмим̣ ва̄кйе нӣтаттхато авадха̄ран̣аттхам̣ кхо-саддаггахан̣ам̣ ‘‘ева̄’’ти са̄маттхийа̄ са̄тисайам̣ етадаттхасса вин̃н̃а̄йама̄натта̄ти пат̣хамавикаппо вутто, нӣтаттхато авадха̄ран̣ена ко аттхо екантико като, авадха̄рито ча̄ти вуттам̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. атха падапӯран̣аматтена кхо-саддена ким̣ пайоджананти чоданамапанети ‘‘падапӯран̣ена̄’’тиа̄дина̄, аккхарасамӯхападасса, падасамӯхава̄кйасса ча силит̣т̣хата̄пайоджанаматтамева̄ти аттхо. ‘‘ассосӣ’’ти хидам̣ падам̣ кхо-садде гахите тена пхуллитам̣ ман̣д̣итам̣ вибхӯситам̣ вийа хонтам̣ пӯритам̣ на̄ма хоти, тена ча пуримапаччхимапада̄ни сукхучча̄ран̣авасена силит̣т̣ха̄ни хонти, на тасмим̣ аггахите, тасма̄ падапӯран̣аматтампи падабйан̃джанасилит̣т̣хата̄пайоджананти вуттам̣ хоти. маттасаддо четтха висесаниваттиаттхо, тенасса анаттхантарадӣпаната̄ дассита̄, ева-саддена пана падабйан̃джанасилит̣т̣хата̄йа екантиката̄.

‘‘саман̣о кхалӯ’’тиа̄ди йатха̄сутаттханидассананти дассети ‘‘ида̄нӣ’’тиа̄дина̄. самитапа̄патта̄ти еттха аччантам̣ анавасесато сава̄санам̣ самитапа̄патта̄ти аттхо гахетаббо. еван̃хи ба̄хиракавӣтара̄гасеккха̄секкхапа̄пасаманато бхагавато па̄пасаманам̣ йатха̄рахам̣ висеситам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘бхагава̄ ча ануттарена арийамаггена самитапа̄по’’ти. тадеваттхам̣ ниддесапа̄т̣хена са̄дхетум̣ ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дима̄ха. асса̄ти анена бхиккхуна̄, бхагавата̄ ва̄. самита̄ти сама̄пита̄, самабха̄вам̣ ва̄ а̄па̄дайита̄, асса ва̄ сампада̄набхӯтасса санта̄ хонтӣти аттхо. аттха̄нугата̄ ча̄йам̣ бхагавати саман̃н̃а̄ти вуттам̣ ‘‘бхагава̄ ча̄’’тиа̄ди. тена̄ти татха̄ самитапа̄патта̄. йатха̄бхӯтам̣ паватто йатха̄бхуччам̣, тадева гун̣о, тена адхигатам̣ татха̄. ‘‘кхалӯ’’ти идам̣ непа̄тикам̣ кхалупаччха̄бхаттикападе (ми. па. 4.1.8) вийа, на на̄мам̣, анекаттхатта̄ ча нипа̄та̄нам̣ ануссаванаттхова идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘ануссаванаттхе нипа̄то’’ти, парампарасаванан̃четтха ануссаванам̣. бра̄хман̣аджа̄тисамуда̄гатанти бра̄хман̣аджа̄тийа̄ а̄гатам̣, джа̄тисиддханти вуттам̣ хоти. а̄лапанаматтанти пийа̄лапанавачанаматтам̣, на тадуттари аттхапаридӣпанам̣. пийасамуда̄ха̄ра̄ хете ‘‘бхо’’ти ва̄ ‘‘а̄вусо’’ти ва̄ ‘‘дева̄нам̣ пийа̄’’ти ва̄. дхаммападе бра̄хман̣аваттхупа̄т̣хена, (дха. па. 315 а̄дайо) суттанипа̄те ча ва̄сет̣т̣хасуттападена бра̄хман̣аджа̄тисамуда̄гата̄лапанабха̄вам̣ саматтхетум̣ ‘‘вуттампи чета’’нтиа̄дима̄ха.

татра̄йаматтхо – саче ра̄га̄дикин̃чанехи сакин̃чано асса, со а̄мантана̄дӣсу ‘‘бхо бхо’’ти ваданто хутва̄ вичаран̣ато бхова̄дӣйева на̄ма хоти, на бра̄хман̣о. ‘‘акин̃чанам̣ ана̄да̄нам̣, тамахам̣ брӯми бра̄хман̣а’’нти (дха. па. 396, су. ни. 625) сесага̄тха̄падам̣. таттха ра̄га̄дайо сатте кин̃чанти мадданти палибуддхантӣти кин̃чана̄ни. манусса̄ кира гон̣ехи кхалам̣ мадда̄пента̄ ‘‘кин̃чехи капила, кин̃чехи ка̄л̣ака̄’’ти ваданти, тасма̄ кин̃чанасаддо мадданаттхо ведитаббо. йатха̄ха ниддесе ‘‘акин̃чананти ра̄гакин̃чанам̣, доса, моха, ма̄на, дит̣т̣хи, килесакин̃чанам̣, дуччаритакин̃чанам̣, йассете кин̃чана̄ пахӣна̄ самуччхинна̄ вӯпасанта̄ пат̣иппассаддха̄ абхаббуппаттика̄ н̃а̄н̣аггина̄ дад̣д̣ха̄, со вуччати акин̃чано’’ти (чӯл̣ани. 28, 32, 60, 63). готамоти готтавасена парикиттанам̣, йам̣ ‘‘а̄диччаготта’’нтипи локе ваданти, сакйапуттоти пана джа̄тивасена са̄кийоти ча тассева вевачанам̣. вуттан̃хетам̣ паббаджджа̄сутте

‘‘а̄дичча̄ на̄ма готтена, са̄кийа̄ на̄ма джа̄тийа̄;

тамха̄ кула̄ паббаджитомхи, на ка̄ме абхипаттхайа’’нти. (су. ни. 425);

татха̄ ча̄ха ‘‘готамоти бхагавантам̣ готтавасена парикиттетӣ’’тиа̄ди. таттха гам̣ та̄йатӣти готтам̣, ‘‘готамо’’ти паваттама̄нам̣ абхидха̄нам̣, буддхин̃ча екам̣сикависайата̄йа раккхатӣти аттхо. йатха̄ хи буддхи а̄рамман̣абхӯтена аттхена вина̄ на ваттати, евам̣ абхидха̄нам̣ абхидхеййабхӯтена, тасма̄ со готтасан̇кха̄то аттхо та̄ни раккхатӣти вуччати, го-саддо четтха абхидха̄не, буддхийан̃ча ваттати. татха̄ хи ваданти –

‘‘го гон̣е чендрийе бхумйам̣, вачане чева буддхийам̣;

а̄дичче расмийан̃чева, па̄нӣйепи ча ваттате;

тесу аттхесу гон̣е тхӣ, пума̄ ча итаре пума̄’’ти.

таттха ‘‘госу дуйхама̄на̄су гато, гопан̃чамо’’тиа̄дӣсу госаддо гон̣е ваттати. ‘‘гочаро’’тиа̄дӣсу индрийе. ‘‘гораккха’’нтиа̄дӣсу бхӯмийам̣. татха̄ хи суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йа ва̄сет̣т̣хасуттасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ вуттам̣ ‘‘гораккханти кхеттараккхам̣, касикамманти вуттам̣ хоти. патхавӣ хи ‘го’ти вуччати, таппабхедо ча ‘‘кхетта’’нти (су. ни. ат̣т̣ха. 2.619-626). ‘‘готтам̣ на̄ма две готта̄ни хӣнан̃ча готтам̣, уккат̣т̣хан̃ча готта’’нтиа̄дӣсу (па̄чи. 15) вачане, буддхийан̃ча ваттати. ‘‘гоготтам̣ готамам̣ наме’’ти пора̄н̣акавирачана̄йа а̄дичче, а̄диччабандхум̣ готамам̣ самма̄самбуддхам̣ нама̄мӣти хи аттхо, ‘‘ун̣хагӯ’’тиа̄дӣсу расмийам̣, ун̣ха̄ га̄во расмийо етасса̄ти хи ун̣хагу, сӯрийо. ‘‘госӣтачандана’’нтиа̄дӣсу (а. ни. т̣ӣ. 1.49) па̄нӣйе, госан̇кха̄там̣ па̄нӣйам̣ вийа сӣтам̣, тадева чанданам̣ татха̄. тасмин̃хи уддханато уддхаритапаккутхитателасмим̣ паккхитте тан̇кхан̣ан̃н̃ева там̣ телам̣ сӣталам̣ хотӣти. етесу пана аттхесу гон̣е ваттама̄но го-саддо йатха̄рахам̣ иттхилин̇го чева пуллин̇го ча, сесесу пана пуллин̇гойева.

ким̣ панетам̣ готтам̣ на̄ма̄ти? ан̃н̃акулапарампара̄йа аса̄дха̄ран̣ам̣ тасса куласса а̄дипурисасамуда̄гатам̣ там̣кулапарийа̄паннаса̄дха̄ран̣ам̣ са̄ман̃н̃арӯпанти дат̣т̣хаббам̣. са̄дха̄ран̣амева хи идам̣ там̣кулапарийа̄панна̄нам̣ са̄дха̄ран̣ато ча са̄ман̃н̃арӯпам̣. татха̄ хи там̣куле джа̄та̄ суддходанамаха̄ра̄джа̄дайопи ‘‘готамо’’ твева вуччанти, тенева бхагава̄ аттано питарам̣ суддходанамаха̄ра̄джа̄нам̣ ‘‘атиккантавара̄ кхо готама татха̄гата̄’’ти (маха̄ва. 105) авоча, вессаван̣опи маха̄ра̄джа̄ бхагавантам̣ ‘‘виджджа̄чаран̣асампаннам̣, буддхам̣ ванда̄ма готама’’нти, (дӣ. ни. 3.288) а̄йасма̄пи ван̇гӣсо а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ ‘‘са̄дху нибба̄панам̣ брӯхи, анукампа̄йа готама̄’’ти (сам̣. ни. 1.212). идха пана бхагавантамева. тена̄ха ‘‘бхагавантам̣ готтавасена парикиттетӣ’’ти. тасма̄ти йатха̄вуттаматтхаттайам̣ пачча̄масати. еттха ча ‘‘саман̣о’’ти имина̄ сариккхакаджанехи бхагавато бахуматабха̄во дассито таббисайасамитапа̄пата̄парикиттанато, ‘‘готамо’’ти имина̄ локийаджанехи таббисайаул̣а̄раготтасамбхӯтата̄парикиттанато.

сакйасса суддходанамаха̄ра̄джасса путто сакйапутто, имина̄ пана учча̄кулапаридӣпанам̣ удитодитавипулакхаттийакуласамбхӯтата̄парикиттанато. саббакхаттийа̄нан̃хи а̄дибхӯтамаха̄самматамаха̄ра̄джато пат̣т̣ха̄йа асамбхиннам̣ ул̣а̄ратамам̣ сакйара̄джакулам̣. йатха̄ха –

‘‘маха̄самматара̄джасса, вам̣саджо хи маха̄муни;

каппа̄дисмин̃хи ра̄джа̄си, маха̄самматана̄мако’’ти. (маха̄вам̣се дутийапариччхеде пат̣хамага̄тха̄);

катхам̣ саддха̄паббаджитабха̄вапаридӣпананти а̄ха ‘‘кеначӣ’’тиа̄ди. париджийанам̣ париха̄йанам̣ па̄риджун̃н̃ам̣, париджиратӣти ва̄ париджин̣н̣о, тасса бха̄во па̄риджун̃н̃ам̣, тена. н̃а̄типа̄риджун̃н̃абхогапа̄риджун̃н̃а̄дина̄ кеначи па̄риджун̃н̃ена париха̄нийа̄ анабхибхӯто анаджджхоттхат̣о хутва̄ паббаджитоти аттхо. тадева парийа̄йантарена вибха̄ветум̣ ‘‘апариккхӣн̣ам̣йева там̣ кулам̣ паха̄йа̄’’ти вуттам̣. апариккхӣн̣анти хи н̃а̄типа̄риджун̃н̃абхогапа̄риджун̃н̃а̄дина̄ кеначи па̄риджун̃н̃ена апариккхайам̣. саддха̄йа паббаджитоти саддха̄йа ева паббаджито. еван̃хи ‘‘кеначӣ’’тиа̄дина̄ ниваттитавачанам̣ сӯпапаннам̣ хоти. нану ча ‘‘сакйакула̄ паббаджито’’ти идам̣ учча̄кула̄ паббаджитабха̄вапаридӣпанамева сийа̄ тадаттхассева вин̃н̃а̄йама̄натта̄, на саддха̄паббаджитабха̄вапаридӣпанам̣ тадаттхасса авин̃н̃а̄йама̄натта̄ти? на кхо паневам̣ дат̣т̣хаббам̣ махантам̣ н̃а̄типариват̣т̣ам̣, махантан̃ча бхогаккхандхам̣ паха̄йа саддха̄паббаджитабха̄васса аттхато сиддхатта̄. татха̄ хи локана̄тхасса абхиджа̄тийам̣ тасса куласса на кин̃чи па̄риджун̃н̃ам̣, атха кхо вуд̣д̣хийева, тато тасса самиддхатамабха̄во локе па̄кат̣о пан̃н̃а̄то хоти, тасма̄ ‘‘сакйакула̄ паббаджито’’ти еттакейева вутте татха̄ самиддхатамам̣ кулам̣ паха̄йа саддха̄паббаджитабха̄во сиддхойева̄ти, имам̣ париха̄рам̣ ‘‘кеначи па̄риджун̃н̃ена̄’’тиа̄дина̄ вибха̄ветӣти дат̣т̣хаббам̣. тато паранти ‘‘косалесу ча̄рикам̣ чарама̄но’’тиа̄дивачанам̣.

‘‘са̄дху дхаммаручи ра̄джа̄, са̄дху пан̃н̃а̄н̣ава̄ наро;

са̄дху митта̄намадуббхо, па̄пасса̄каран̣ам̣ сукха’’нти. а̄дӣсу –

вийа са̄дхусаддо идха сундараттхоти а̄ха ‘‘сундарам̣ кхо пана̄’’ти. кхоти авадха̄ран̣аттхе нипа̄то, пана̄ти паккхантараттхе. евам̣ са̄ттхаката̄вин̃н̃а̄панаттхан̃хи сам̣ван̣н̣ана̄йаметесам̣ гахан̣ам̣. сундаранти ча бхаддакам̣, бхаддаката̄ ча пассанта̄нам̣ хитасукха̄вахабха̄вена̄ти вуттам̣ ‘‘аттха̄вахам̣ сукха̄ваха’’нти. аттхо четтха дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхавасена тивидхам̣ хитам̣ сукхампи татхева тивидхам̣ сукхам̣.

татха̄рӯпа̄нанти та̄диса̄нам̣, айам̣ саддато аттхо. аттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘еварӯпа̄на’’нти вуттам̣. йа̄дисехи ча гун̣ехи бхагава̄ саманна̄гато чатуппама̄н̣икасса локасса саббака̄лампи-аччанта̄йа-саддха̄йа-паса̄данӣйо тесам̣ йатха̄бхӯтасабха̄ватта̄, та̄дисехи гун̣ехи саманна̄гатабха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘татха̄рӯпа̄нам̣ арахата’’нти вуттанти дассенто ‘‘йатха̄рӯпо’’тиа̄дима̄ха. ладдхасаддха̄нанти ладдхасаддаха̄нам̣, параджанасса саддхам̣ пат̣илабханта̄нанти вуттам̣ хоти. ладдхасадда̄нанти ва̄ пат̣иладдхакиттисадда̄нам̣, етена ‘‘арахата’’нти падасса араханта̄нанти аттхо, арахантасаман̃н̃а̄йа ча па̄кат̣абха̄во дассито, апича ‘‘йатха̄рӯпо со бхавам̣ готамо’’ти имина̄ ‘‘татха̄рӯпа̄на’’нти падасса анийамавасена аттхам̣ дассетва̄ сарӯпанийамавасенапи дассетум̣ ‘‘йатха̄бхуччагун̣а̄дхигамена локе арахантоти ладдхасаддха̄на’’нти вуттам̣, идампи хи ‘‘татха̄рӯпа̄на’’нти падассева аттхадассанам̣, айамева ча найо а̄чарийехи адхиппето идха т̣ӣка̄йам̣, (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.255) са̄раттхадӣпанийан̃ча татхева вуттатта̄. ‘‘йатха̄рӯпа̄ те бхаванто араханто’’ти аватва̄ ‘‘йатха̄рӯпо со бхавам̣ готамо’’ти вачанам̣ бхагаватийева гаруга̄рававасена ‘‘татха̄рӯпа̄нам̣ арахата’’нти путхувачананиддит̣т̣хабха̄вавин̃н̃а̄панаттхам̣. аттани, гарӯсу ча хи бахувачанам̣ иччханти саддавидӯ. ‘‘йатха̄бхучча…пе… арахата’’нти имина̄ ча дхаммаппама̄н̣а̄нам̣, лӯкхаппама̄н̣а̄нан̃ча сатта̄нам̣ бхагавато паса̄да̄вахатам̣ йатха̄рутато дассети арахантабха̄васса тесан̃н̃ева йатха̄рахам̣ висайатта̄, там̣дассанена пана итаресампи рӯпаппама̄н̣агхосаппама̄н̣а̄нам̣ паса̄да̄вахата̄ дассита̄йева тадавина̄бха̄ватоти дат̣т̣хаббам̣.

паса̄дасомма̄нӣти пасанна̄ни, сӣтала̄ни ча, паса̄давасена ва̄ сӣтала̄ни, анена пасаннаманатам̣ дассети. ‘‘дассана’’нти вуттепи тадуттари каттаббата̄самбхавато айам̣ самбха̄ванаттхо лаббхатӣти а̄ха ‘‘дассанаматтампи са̄дху хотӣ’’ти. итаратха̄ хи ‘‘дассанан̃н̃ева са̄дху, на тадуттари каран̣а’’нти анадхиппетаттхо а̄паджджати, самбха̄ванаттхо четтха пи-саддо, апи-саддо ва̄ луттаниддит̣т̣хо. ‘‘брахмачарийам̣ пака̄сетӣ’’ти еттха ити-саддо ‘‘аббхуггато’’ти имина̄ самбандхамупагато, тасма̄ айам̣ ‘‘са̄дху хотӣ’’ти идха ити-саддо ‘‘бра̄хман̣о поккхараса̄тӣ амбат̣т̣хам̣ ма̄н̣авам̣ а̄мантесӣ’’ти имина̄ самбаджджхитаббо, ‘‘аджджха̄сайам̣ катва̄’’ти ча па̄т̣хасесо тадаттхасса вин̃н̃а̄йама̄натта̄. йасса хи аттхо вин̃н̃а̄йати, саддо на пайуджджати, со ‘‘па̄т̣хасесо’’ти вуччати, имаматтхам̣ вибха̄венто а̄ха ‘‘дассанаматтампи са̄дху хотӣти евам̣ аджджха̄сайам̣ катва̄’’ти. мӯлапан̣н̣а̄саке чӯл̣асӣхана̄дасуттат̣т̣хакатха̄йа (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.144) а̄гатам̣ косийасакун̣аваттху четтха катхетаббам̣.

амбат̣т̣хама̄н̣авакатха̄ван̣н̣ана̄

256. ‘‘аджджха̄йако’’ти идам̣ пат̣хамапакатийа̄ гараха̄вачанамева, дутийапакатийа̄ пасам̣са̄вачанам̣ катва̄ вохаранти йатха̄ там̣ ‘‘пурисо наро’’ти дассетум̣ агган̃н̃асуттапада (дӣ. ни. 3.132) муда̄хат̣ам̣. таттха имети джха̄йакана̄мена саман̃н̃ита̄ джана̄. на джха̄йантӣти пан̣н̣акут̣ӣсу джха̄нам̣ на аппенти на ниппха̄денти, га̄манигамаса̄мантам̣ осаритва̄ ведагантхе каронта̄ва аччхантӣти аттхо. там̣ панетесам̣ бра̄хман̣аджха̄йакасан̇кха̄там̣ пат̣хамадутийана̄мам̣ упа̄да̄йа татийамева джа̄танти а̄ха ‘‘аджджха̄йака̄твева татийам̣ аккхарам̣ упаниббатта’’нти, аккхаранти ча нирутти саман̃н̃а̄. са̄ хи тасмим̣йева нирул̣хабха̄вена ан̃н̃аттха асан̃чаран̣ато ‘‘аккхара’’нти вуччати. манте париваттетӣти веде саджджха̄йати, парийа̄пун̣а̄тӣти аттхо. идха хи адхиа̄пуббаи-саддавасена падасандхи, итараттха пана джхе-саддавасена. манте дха̄ретӣти йатха̄адхӣте манте асаммӯл̣хе катва̄ хадайе т̣хапети.

а̄тхаббан̣аведо парӯпагха̄такаратта̄ са̄дхӯнамапарибхоготи катва̄ ‘‘ируведайаджуведаса̄маведа̄на’’нти вуттам̣. таттха иччанте тхомӣйанте дева̄ ета̄йа̄ти иру ича-дха̄тувасена ча-ка̄расса ра-ка̄рам̣ катва̄, иттхилин̇гойам̣. йаджджанте пуджджанте дева̄ анена̄ти йаджу пуннапум̣сакалин̇гавасена. сойанти антам̣ каронти, са̄йанти ва̄ танум̣ каронти па̄паманена̄ти са̄мам̣ со-дха̄тупаккхе о-ка̄расса а̄-ка̄рам̣ катва̄. виданти дхаммам̣, каммам̣ ва̄ етехӣти веда̄, те ева манта̄ ‘‘сугатийопи мунанти, суййанти ча етехӣ’’ти катва̄. пахаран̣ам̣ сан̇гхат̣т̣анам̣ пахатам̣, от̣т̣ха̄нам̣ пахатам̣ татха̄, тасса каран̣авасена, от̣т̣ха̄ни ча̄летва̄ пагун̣абха̄вакаран̣авасена па̄рам̣ гато, на аттхавибха̄ванавасена̄ти вуттам̣ хоти. па̄рагӯти ча ниччаса̄пеккхата̄йа китантасама̄со.

‘‘саха нигхан̣т̣уна̄’’тиа̄дина̄ йатха̄ва̄кйам̣ вибхатйантавасена ниббачанадассанам̣. нигхан̣т̣уруккха̄дӣнанти нигхан̣т̣у на̄ма руккхависесо, тада̄дика̄наматтха̄нанти аттхо, етена нигхан̣т̣уруккхапарийа̄йам̣ а̄дим̣ катва̄ таппамукхена сесапарийа̄йа̄нам̣ таттха дасситатта̄ со гантхо нигхан̣т̣у на̄ма йатха̄ там̣ ‘‘па̄ра̄джикакан̣д̣о, кусалаттико’’ти айаматтхо дассито имина̄ йатха̄рутамева тадаттхасса адхигататта̄. а̄чарийа̄ пана евам̣ ваданти ‘‘вачанӣйава̄чакабха̄вена аттхам̣, саддан̃ча никхад̣ати бхиндати вибхаджджа дассетӣти никхан̣д̣у, со ева кха-ка̄расса гха-ка̄рам̣ катва̄ ‘нигхан̣д̣ӯ’ти вутто’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.256), тадетам̣ ат̣т̣хакатха̄найато ан̃н̃анайадассананти гахетаббам̣. итаратха̄ хи со ат̣т̣хакатха̄йа виродхо сийа̄, вича̄ретаббаметам̣. аккхарачинтака̄ пана евамиччханти ‘‘таттха таттха̄гата̄ни на̄ма̄ни ниссесато гхат̣енти ра̄сим̣ каронти еттха̄ти нигхан̣т̣у ниггахита̄гамена̄’’ти. вевачанаппака̄саканти парийа̄йасаддадӣпакам̣, екекасса аттхасса анекапарийа̄йавачанавибха̄ваканти аттхо. нидассанаматтан̃четам̣ анекесампи аттха̄нам̣ екасаддавачанӣйата̄вибха̄ванавасенапи тасса гантхасса паваттатта̄. ко панесоти? етарахи на̄малин̇га̄нуса̄санаратанама̄ла̄бхидха̄наппадӣпика̄ди. вачӣбхеда̄дилаккхан̣а̄ кирийа̄ каппӣйати етена̄ти кирийа̄каппо, татхева вивидхам̣ каппӣйати етена̄ти викаппо, кирийа̄каппо ча со викаппо ча̄ти кирийа̄каппавикаппо. со хи ван̣н̣ападасамбандхападаттха̄дивибха̄гато бахувикаппоти катва̄ ‘‘кирийа̄каппавикаппо’’ти вуччати, со ча гантхависесойева̄ти вуттам̣ ‘‘кавӣнам̣ упака̄ра̄вахам̣ саттха’’нти, чатуннампи кавӣнам̣ кавибха̄васампада̄бхогасампада̄дипайоджанавасена упака̄ра̄вахо гантхоти аттхо. ко панесоти? кабйабандханавидхивидха̄йако кабйа̄лан̇ка̄рагӣта̄субодха̄лан̇ка̄ра̄ди. идам̣ пана мӯлакирийа̄каппагантхам̣ сандха̄йа вуттам̣. со хи маха̄висайо сатасахассага̄тха̄парима̄н̣о, йам̣ ‘‘найачарийа̄дипакаран̣а’’нтипи ваданти. вачанаттхато пана кит̣айати гамети н̃а̄пети кирийа̄дивибха̄ганти кет̣убхам̣ кит̣а-дха̄туто абхапаччайавасена, а-ка̄расса ча ука̄ро. атха ва̄ кирийа̄дивибха̄гам̣ анавасесапарийа̄да̄нато кит̣енто гаманто обхети пӯретӣти кет̣убхам̣ кит̣а-саддӯпападаубхадха̄тувасена. апича кит̣анти гаччханти кавайо бандхесу косалламетена̄ти кет̣убхам̣, пуриманайеневеттха падасиддхи. т̣ха̄накаран̣а̄дивибха̄гато, ниббачанавибха̄гато ча аккхара̄ пабхедӣйанти етена̄ти аккхараппабхедо, там̣ пана чхасу ведан̇гесу парийа̄паннам̣ пакаран̣адвайамева̄ти вуттам̣ ‘‘сиккха̄ ча нирутти ча̄’’ти. таттха сиккханти аккхарасамайамета̄йа̄ти сиккха̄, ака̄ра̄диван̣н̣а̄нам̣ т̣ха̄накаран̣апайатанапат̣ипа̄дакасаттхам̣. ниччхайена, ниссесато ва̄ утти нирутти, ван̣н̣а̄гамаван̣н̣авипарийа̄йа̄дилаккхан̣ам̣. вуттан̃ча –

‘‘ван̣н̣а̄гамо ван̣н̣авипарийа̄йо,

две ча̄паре ван̣н̣авика̄рана̄са̄;

дха̄тусса аттха̄тисайена його,

тадуччате пан̃чавидха̄ нируттӣ’’ти. (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄; висуддхи. 1.144; маха̄ни. ат̣т̣ха. 1.50);

идха пана таббасена анекадха̄ ниббачанапаридӣпакам̣ саттхам̣ уттарападалопена ‘‘нируттӣ’’ти адхиппетам̣ ниббачанавибха̄гатопи аккхарапабхедабха̄васса а̄чарийехи (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.256) вуттатта̄, тамантарена ниббачанавибха̄гасса ча бйа̄каран̣ан̇гена сан̇гахитатта̄. бйа̄каран̣ам̣, нирутти ча хи паччекамева ведан̇гам̣ йатха̄ху –

‘‘каппо бйа̄каран̣ам̣ джоти-саттхам̣ сиккха̄ нирутти ча;

чхандовичити чета̄ни, ведан̇га̄ни ваданти чха̄’’ти.

тасма̄ бйа̄каран̣ан̇гена асан̇карабхӯтамева нируттинайена ниббачанамидха̄дхиппетам̣, на чхасу бйан̃джанападесу вийа тадубхайаса̄дха̄ран̣аниббачанам̣ ведан̇гависайатта̄ти ведитаббам̣. айам̣ панеттха маха̄ниддесат̣т̣хакатха̄йа (маха̄ни. ат̣т̣ха. 50) а̄гатанируттинайавиниччхайо. таттха хи ‘‘наккхаттара̄джа̄рива та̄рака̄на’’нти (джа̄. 1.1.11, 25) еттха ра-ка̄ра̄гамо вийа авиджджама̄насса аккхарасса а̄гамо ван̣н̣а̄гамо на̄ма. хим̣санатта̄ ‘‘хим̣со’’ти ваттаббе ‘‘сӣхо’’ти париваттанам̣ вийа виджджама̄на̄намаккхара̄нам̣ хет̣т̣хупарийавасена париваттанам̣ ван̣н̣авипарийа̄йо на̄ма. ‘‘навачханнакеда̄ни диййатӣ’’ти (джа̄. 1.6.88) еттха а-ка̄расса е-ка̄ра̄паджджанам̣ вийа ан̃н̃аккхарасса ан̃н̃аккхара̄паджджанам̣ ван̣н̣авика̄ро на̄ма. ‘‘джӣванасса мӯто джӣванамӯто’’ти ваттаббе ‘‘джӣмӯто’’ти ва-ка̄ра на-ка̄ра̄нам̣ вина̄со вийа виджджама̄наккхара̄нам̣ вина̄со ван̣н̣авина̄со на̄ма. ‘‘пхаруса̄хи ва̄ча̄хи пакуббама̄но, а̄саджджа мам̣ твам̣ вадасе кума̄ра̄’’ти (джа̄. 1.10.85) еттха ‘‘пакуббама̄но’’ти падасса абхибхавама̄ноти аттхапат̣ипа̄данам̣ вийа таттха таттха йатха̄йогам̣ висесаттхапат̣ипа̄данам̣ дха̄тӯнаматтха̄тисайена його на̄ма̄ти.

йатха̄вуттаппабхеда̄нам̣ тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ айам̣ чатуттхойева сийа̄, атха кена саддхим̣ пан̃чамоти а̄ха ‘‘а̄тхаббан̣аведам̣ чатуттхам̣ катва̄’’ти. а̄тхаббан̣аведо на̄ма а̄тхаббан̣аведикехи вихито парӯпагха̄такаро манто, со пана итиха̄сапан̃чамабха̄ваппака̄санаттхам̣ ган̣итата̄маттена гахито, на сарӯпавасена, еван̃ча катва̄ ‘‘етеса’’нти падасса тесам̣ тин̣н̣ам̣ веда̄нантвева аттхо гахетаббо. тан̃хи ‘‘тин̣н̣ам̣ веда̄на’’нти етасса висесананти. итиха аса̄ти евам̣ идха локе ахоси ‘‘а̄са̄’’типи каттхачи па̄т̣хо, сойеваттхо. иха т̣ха̄не ити евам̣, идам̣ ва̄ каммам̣, ваттхум̣ ва̄ а̄са иччха̄хӣтипи аттхо. тасса гантхасса маха̄висайата̄дӣпанаттхан̃четтха виччха̄вачанам̣, имина̄ ‘‘итиха̄са̄’’ти вачанена пат̣исам̣йутто итиха̄со таддхитавасена̄ти аттхам̣ дассети. итиха а̄са, итиха а̄са̄’’ти ӣдисавачанапат̣исам̣йутто итиха̄со нируттинайена̄ти аттхадассанантипи ваданти. аккхарачинтака̄ пана евамиччханти ‘‘итиха-саддо па̄рампарийопадесе екова нипа̄то, асати виджджатӣти асо, итиха асо етасминти итиха̄со сама̄савасена̄’’ти, тесам̣ мате ‘‘итиха аса̄’’ти еттха евам̣ па̄рампарийопадесо аса виджджама̄но ахосӣти аттхо. ‘‘пура̄н̣акатха̄сан̇кха̄то’’ти имина̄ тасса гантхависесабха̄вама̄ха, бха̄ратана̄мака̄нам̣ двебха̄тикара̄джӯнам̣ йуддхакатха̄, ра̄маран̃н̃о сӣта̄харан̣акатха̄, нарасӣхара̄джуппаттикатха̄ти евама̄дипура̄н̣акатха̄сан̇кха̄то бха̄ратапура̄н̣ара̄мапура̄н̣анарасӣхапура̄н̣а̄дигантхо итиха̄со на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘тесам̣ итиха̄сапан̃чама̄нам̣ веда̄на’’нти имина̄ йатха̄ва̄кйам̣ ‘‘тин̣н̣ам̣ веда̄на’’нти еттха висесанабха̄вам̣ дассети.

паджджати аттхо етена̄ти падам̣, на̄ма̄кхйа̄топасагганипа̄та̄дивасена анекавибха̄гам̣ вибхаттийантападам̣. тадапи бйа̄каран̣е а̄гатамева̄ти вуттам̣ ‘‘тадавасеса’’нти, падато авасесам̣ пакатипаччайа̄дисаддалаккхан̣абхӯтанти аттхо. там̣ там̣ саддам̣, тадаттхан̃ча бйа̄кароти бйа̄чиккхати етена̄ти бйа̄каран̣ам̣, висесена ва̄ а̄карӣйанте пакатипаччайа̄дайо абхиниппха̄дӣйанте еттха, анена̄ти ва̄ бйа̄каран̣ам̣, са̄дхусадда̄наманва̄кхйа̄йакам̣ муддхабодхабйа̄каран̣а са̄рассатабйа̄каран̣а па̄н̣инӣбйа̄каран̣ачандрабйа̄каран̣а̄ди адхуна̄пи виджджама̄насаттхам̣. адхӣйатӣти аджджха̄йати. ведетӣти паресам̣ ва̄чети. ча-саддо аттхадвайасамуччинанаттхо, викаппанаттхо ва̄ аттхантарасса викаппитатта̄. вичитра̄ хи таддхитавутти. падакоти бйа̄каран̣есу а̄гатападакосаллам̣ сандха̄йа вуттам̣, веййа̄каран̣оти тадавасит̣т̣хапакатипаччайа̄дисаддавидхикосалланти имассаттхасса вин̃н̃а̄панаттхам̣ пададвайасса екато аттхавачанам̣. еса̄ хи а̄чарийа̄нам̣ пакати, йадидам̣ йена кеначи пака̄рена аттхантаравин̃н̃а̄панам̣. айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – те ева веде падасо ка̄йатӣти падакоти. таттха падасоти гаджджабандхападжджабандхападена. ка̄йатӣти катхети йатха̄ ‘‘джа̄така’’нти, имина̄ ведака̄ракасаматтхатам̣ дассети. еван̃хи ‘‘аджджха̄йако’’тиа̄дӣхи имасса висесо па̄кат̣о хотӣти.

а̄йатим̣ хитам̣ ба̄ладжанасан̇кха̄то локо на йатати на ӣхати анена̄ти лока̄йатам̣. тан̃хи гантхам̣ нисса̄йа сатта̄ пун̃н̃акирийа̄йа читтампи на уппа̄денти, лока̄ ва̄ ба̄ладжана̄ а̄йатанти уссаханти ва̄дасса̄дена еттха̄ти лока̄йатам̣. ан̃н̃аман̃н̃авируддхам̣, саггамоккхавируддхам̣ ва̄ танонти еттха̄ти витан̣д̣о д̣а-паччайавасена, на-ка̄расса ча н̣а-ка̄рам̣ катва̄, вируддхена ва̄дадан̣д̣ена та̄л̣енти ва̄дино еттха̄ти витан̣д̣о тад̣и-дха̄тувасена, ниггахӣта̄гаман̃ча катва̄. адесампи йам̣ нисса̄йа ва̄дӣнам̣ ва̄до паватто, там̣ тесам̣ десатопи упача̄равасена вуччати йатха̄ ‘‘чаккхум̣ локе пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣, еттхеса̄ тан̣ха̄ пахӣйама̄на̄ пахӣйати, еттха нируджджхама̄на̄ нируджджхатӣ’’ти, (дӣ. ни. 2.401; ма. ни. 1.133; вибха. 204) висесена ва̄ пан̣д̣ита̄нам̣ манам̣ тад̣енти ча̄ленти етена̄ти витан̣д̣о, там̣ ваданти, со ва̄до ва̄ етесанти витан̣д̣ава̄да̄, тесам̣ саттхам̣ татха̄. лаккхан̣адӣпакасаттхам̣ уттарападалопена, таддхитавасена ва̄ лаккхан̣анти дассети ‘‘лаккхан̣адӣпака’’нтиа̄дина̄. лаккхӣйати буддхабха̄ва̄ди анена̄ти лаккхан̣ам̣, нигродхабимбата̄ди. тена̄ха ‘‘йесам̣ васена̄’’тиа̄ди. два̄дасасахассагантхапама̄н̣анти еттха бха̄н̣ава̄раппама̄н̣а̄дӣсу вийа ба̄ттим̣саккхарагантхова адхиппето. вуттан̃хи –

‘‘ат̣т̣хаккхара̄ екападам̣, ека̄ га̄тха̄ чатуппадам̣;

га̄тха̄ чека̄ мато гантхо, гантхо ба̄ттим̣сатаккхаро’’ти.

два̄дасахи гун̣итасахассаба̄ттим̣саккхарагантхаппама̄н̣анти аттхо. йаттха̄ти йасмим̣ лаккхан̣асаттхе, а̄дха̄ре четам̣ бхуммам̣ йатха̄ ‘‘руккхе са̄кха̄’’ти. сол̣аса ча сахассан̃ча сол̣асасахассам̣, сол̣аса̄дхикасахассага̄тха̄парима̄н̣а̄ти аттхо. еван̃хи а̄дха̄ра̄дхеййавачанам̣ сӯпапаннам̣ хотӣти. падха̄навасена буддха̄нам̣ лаккхан̣адӣпанато буддхаманта̄ на̄ма. паччекабуддха̄дӣнампи хи лаккхан̣ам̣ таттха дӣпитамева. тена вуттам̣ ‘‘йесам̣ васена̄’’тиа̄ди.

‘‘анӯно парипӯрака̄рӣ’’ти аттхаматтадассанам̣, саддато пана адхигатаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘авайо на хотӣ’’ти вуттам̣. ко панеса авайоти ануйогамапанети ‘‘авайо на̄ма̄’’тиа̄дина̄. айаметта̄дхиппа̄йо – йо та̄ни сандха̄ретум̣ саккоти, со ‘‘вайо’’ти вуччати. йо пана на саккоти, со авайо на̄ма. йо ча авайо на хоти, со ‘‘две пат̣иседха̄ пакатийаттхагамака̄’’ти н̃а̄йена вайо ева̄ти. вайатӣти хи вайо, а̄димаджджхапарийоса̄несу каттхачипи апарикиламанто авиттха̄йанто те гантхе санта̄не пан̣ети бйавахаратӣти аттхо. айам̣ пана винайат̣т̣хакатха̄найо (па̄ра̄. 84) – анавайоти ану авайо, сандхивасена у-ка̄ралопо, ану ану авайо анӯно, парипун̣н̣асиппоти аттхо. вайоти хи ха̄ни ‘‘а̄йавайо’’тиа̄дӣсу вийа, наттхи етасса йатха̄вуттагантхесу вайо ӯната̄ти авайо, ану ану авайо анавайоти.

‘‘анун̃н̃а̄то’’ти падасса каммаса̄дханавасена, ‘‘пат̣ин̃н̃а̄то’’ти падасса ча каттуса̄дханавасена аттхам̣ дассенто ‘‘а̄чарийена̄’’тиа̄дима̄ха. асса̄ти амбат̣т̣хасса. па̄л̣ийам̣ ‘‘йамахам̣ джа̄на̄ми, там̣ твам̣ джа̄на̄сӣ’’ти идам̣ ануджа̄нана̄ка̄радассанам̣, ‘‘йам̣ твам̣ джа̄на̄си, тамахам̣ джа̄на̄мӣ’’ти идам̣ пана пат̣иджа̄нана̄ка̄радассананти дассети ‘‘йам̣ аха’’нтиа̄дина̄. ‘‘а̄ма а̄чарийа̄’’ти хи йатха̄гатам̣ пат̣иджа̄нанавачанамева аттхавасена вуттам̣. йанти тевиджджакам̣ па̄вачанам̣. тасса̄ти а̄чарийасса. пат̣ивачанада̄намева пат̣ин̃н̃а̄ татха̄, та̄йа сайамева пат̣ин̃н̃а̄тоти аттхо. ‘‘саке’’тиа̄ди ануджа̄нанапат̣иджа̄нана̄дхика̄радассанам̣. адесассапи десамива каппана̄маттена̄ти вуттам̣ ‘‘катарасми’’нтиа̄ди. сасса аттано сантакам̣ сакам̣. а̄чарийа̄нам̣ парампарато, парампарабхӯтехи ва̄ а̄чарийехи а̄гатам̣ а̄чарийакам̣. тиссо виджджа̄, та̄сам̣ самӯхо тевиджджакам̣, ведаттайам̣. падха̄нам̣ вачанам̣, пакат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ ат̣т̣хака̄дӣнам̣ вачанам̣ па̄вачанам̣.

257. ида̄ни йена̄дхиппа̄йена бра̄хман̣о поккхараса̄тӣ амбат̣т̣хам̣ ма̄н̣авам̣ а̄мантетва̄ ‘‘айам̣ та̄та̄’’тиа̄дивачанамабрви, тададхиппа̄йам̣ вибха̄венто ‘‘еса кира̄’’тиа̄дима̄ха. таттха уггатасса̄ти пуббе па̄кат̣асса киттимато пора̄н̣аджанасса. бахӯ джана̄ти пӯран̣акассапа̄дайо сандха̄йа вуттам̣. екаччанти кхаттийа̄диджа̄тимантам̣, локасамматам̣ ва̄ джанам̣. гарӯти бха̄рийам̣, атта̄нам̣ тато мочетва̄ апагаманаматтампи дуккарам̣ хоти, пагева тадуттари каран̣анти вуттам̣ хоти. анаттхо на̄ма татха̄пагамана̄дина̄ нинда̄бйа̄росаупа̄рамбха̄ди.

‘‘аббхуггато’’ти еттха абхисаддайогена иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхавасенева ‘‘готама’’нти упайогавачанам̣. ‘‘там̣ бхавантам̣, татха̄ сантам̣йева̄’’ти падесупи тасса анупайогатта̄ тадаттхавасенева̄ти дассети ‘‘тасса бхото’’тиа̄дина̄. тена̄ха ‘‘идха̄пӣ’’тиа̄ди. татха̄ сатойева̄ти йена̄ка̄рена арахата̄дина̄ саддо аббхуггато, тена̄ка̄рена сантасса бхӯтасса ева тасса бхавато готамасса саддо йади ва̄ аббхуггатоти аттхо. апича там̣ бхавантам̣ готамам̣ татха̄ сантам̣йева̄ти екассапи аттхасса двиккхаттум̣ самбандхабха̄вена вачанам̣ са̄ман̃н̃ависит̣т̣хата̄парикаппанена аттхависесавин̃н̃а̄панаттхам̣, тасма̄ ‘‘тасса бхото готамасса̄’’ти са̄ман̃н̃асамбандхабха̄вена виччхиндитва̄ ‘‘татха̄ сатойева̄’’ти висесасамбандхабха̄вена йоджетаббам̣. йади-саддо четтха сам̣сайаттхо двиннампи аттха̄нам̣ сам̣сайитаббатта̄. ва̄-саддо ча викаппанаттхо тесу екасса викаппетаббатта̄. саддавидӯ пана евам̣ ваданти – ‘‘имасса вачанам̣ саччам̣ ва̄ йади ва̄ муса̄’’тиа̄дӣсу вийа йади-саддо ва̄-саддо ча убхопи викаппаттха̄йева. йади-саддопи хи ‘‘йам̣ йадева парисам̣ упасан̇камати йади кхаттийапарисам̣ йади бра̄хман̣апариса’’нтиа̄дӣсу (а. ни. 5.34) ва̄-саддаттхо диссати. ‘‘аппам̣ вассасатам̣ а̄йу, ида̄нетарахи виджджатӣ’’тиа̄дӣсу вийа ча идха сама̄наттхасаддапайоготи. па̄л̣ийам̣ ‘‘йади ва̄ но татха̄’’ти идампи ‘‘сантам̣йева саддо аббхуггато’’ти имина̄ самбаджджхитва̄ йатха̄вуттанайенева йоджетаббам̣. нану ‘‘готама’’нти падейева упайогавачанам̣ сийа̄, на еттха̄ти чодана̄йа ‘‘идха̄пӣ’’тиа̄ди вуттам̣, тасса анупайогатта̄, виччхиндитва̄ самбандхависесабха̄вена йоджетаббатта̄ ва̄ идха̄пи иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхавасенева упайогавачанам̣ на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. иттхамбхӯта̄кхйа̄нам̣ аттхо йасса татха̄, абхисаддо, иттхамбхӯта̄кхйа̄намева ва̄ аттхо татха̄, сойеваттхо. йадаггена хи саддайого хоти, тадаггена аттхайогопӣти.

258. бхоти аттано а̄чарийам̣ а̄лапати. йатха̄-саддам̣ са̄ттхакам̣ катва̄ саха па̄т̣хасесена йоджетум̣ ‘‘йатха̄ сакка̄’’тиа̄ди вуттам̣. соти бхагава̄. пуриманайе а̄ка̄раттхаджотанайатха̄-саддайогйато катханти пуччха̄маттам̣, идха пана тадайогйато ‘‘а̄ка̄рапуччха̄’’ти вуттам̣. ба̄хиракасамайе а̄чарийамхи упаджджха̄йасамуда̄ча̄роти а̄ха ‘‘атха нам̣ упаджджха̄йо’’ти, упаджджха̄йасан̃н̃ито а̄чарийабра̄хман̣оти аттхо.

ка̄ман̃ча манто, брахмам̣, каппоти тиббидхо ведо, татха̄пи ат̣т̣хака̄ди вуттам̣ падха̄набхӯтам̣ мӯлам̣ манто, тадаттхавиваран̣аматтхам̣ брахмам̣, таттха вуттанайена йан̃н̃акирийа̄видха̄нам̣ каппоти мантассева падха̄набха̄вато, итаресан̃ча танниссайенева джа̄татта̄ мантаггахан̣ена брахмакаппа̄нампи гахан̣ам̣ сиддхамева̄ти дассети ‘‘тӣсу ведесӯ’’ти имина̄. мантоти хи ат̣т̣хака̄дӣхи исӣхи вуттамӯлаведассева на̄мам̣, ведоти саббасса, тасма̄ ‘‘ведесӯ’’ти вутте саббесампи гахан̣ам̣ сиджджхатӣти ведитаббам̣. лаккхан̣а̄нӣти лаккхан̣адӣпака̄ни мантапада̄ни. паджджагаджджабандхапавесанавасена паккхипитва̄. бра̄хман̣авесенева̄ти ведава̄чакабра̄хман̣алин̇генева. ведети маха̄пурисалаккхан̣аманте. махесаккха̄ сатта̄ти маха̄пун̃н̃аванто пан̣д̣итасатта̄. джа̄ниссанти ити манаси катва̄ ва̄чентӣти самбандхо. тена̄ти татха̄ ва̄чанато. пуббети ‘‘татха̄гато уппаджджиссатӣ’’ти ваттаббака̄лато пабхути татха̄гатасса дхарама̄нака̄ле. аджджха̄йитаббава̄четаббабха̄вена а̄гаччханти па̄кат̣а̄ бхаванти. екага̄тха̄двига̄тха̄дивасена ануккамена антарадха̄йанти. на кевалам̣ лаккхан̣аманта̄йева, атха кхо ан̃н̃епи веда̄ бра̄хман̣а̄нам̣ ан̃н̃а̄н̣абха̄вена ануккамена антарадха̄йанти ева̄ти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258) вуттам̣.

буддхабха̄вапаттхана̄ пан̣идхи, па̄рамӣсамбхаран̣ам̣ сама̄да̄нам̣, каммассаката̄дипан̃н̃а̄ н̃а̄н̣ам̣. ‘‘пан̣идхимахато сама̄да̄намахатотиа̄дина̄ паччекам̣ махантасаддо йоджетаббо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258) а̄чарийена вуттам̣. еван̃ча сати карун̣а̄ а̄ди йесам̣ саддха̄сӣла̄дӣнам̣ те карун̣а̄дайо, те ева гун̣а̄ карун̣а̄дигун̣а̄, пан̣идхи ча сама̄да̄нан̃ча н̃а̄н̣ан̃ча карун̣а̄дигун̣а̄ ча, техи маханто пан̣идхисама̄да̄нан̃а̄н̣акарун̣а̄дигун̣амахантоти ниббачанам̣ ка̄таббам̣. еван̃хи двандатопаратта̄ махантасаддо паччекам̣ йоджӣйатӣти. апича пан̣идхи ча сама̄да̄нан̃ча н̃а̄н̣ан̃ча карун̣а̄ ча, тама̄ди йесам̣ те татха̄, тейева гун̣а̄, техи махантоти ниббачаненапи аттхо сӯпапанно хоти, пан̣идхимахантата̄ди часса буддхавам̣са (бу. вам̣. 9 а̄дайо) чарийа̄пит̣ака̄ди (чарийа̄. 1 а̄дайо) васена ведитаббо. маха̄пада̄насуттат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘маха̄пурисасса̄ти джа̄тиготтакулападеса̄дивасена махантасса пурисасса̄’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33) вуттам̣. таттха ‘‘кхаттийо, бра̄хман̣о’’ти евама̄ди джа̄ти. ‘‘кон̣д̣ан̃н̃о, готамо’’ти евама̄ди готтам̣. ‘‘пон̣ика̄, чиккхаллика̄, са̄кийа̄, колийа̄’’ти евама̄ди кулападесо, тадетам̣ саббампи идха а̄дисаддена сан̇гахитанти дат̣т̣хаббам̣. еван̃хи сати ‘‘двейева гатийо бхавантӣ’’ти убхиннам̣ са̄дха̄ран̣авачанам̣ саматтхитам̣ хотӣти.

нит̣т̣ха̄ти ниппхаттийо сиддхийо. нанва̄йам̣ гати-саддо анекаттхо, касма̄ нит̣т̣ха̄йамева вуттоти а̄ха‘‘ка̄ман̃ча̄йа’’нтиа̄ди. бхавабхедети нирайа̄дибхавависесе. со хи сучаритадуччаритакаммена саттехи упападжджанавасена гантабба̄ти гати. гаччхати паваттати еттха̄ти гати, нива̄сат̣т̣ха̄нам̣. гамати йатха̄сабха̄вам̣ джа̄на̄тӣти гати. пан̃н̃а̄, гаманам̣ бйа̄панам̣ гати, виссат̣абха̄во, со пана ито ча етто ча бйа̄петва̄ т̣хитата̄ва. гаманам̣ ниппхаттанам̣ гати, нит̣т̣ха̄, аджджха̄сайапат̣исаран̣аттха̄пи нидассананайена гахита̄. татха̄ хеса ‘‘имесам̣ кхо ахам̣ бхиккхӯнам̣ сӣлаванта̄нам̣ калйа̄н̣адхамма̄нам̣ нева джа̄на̄ми а̄гатим̣ ва̄ гатим̣ ва̄’’ти (ма. ни. 1.508) еттха аджджха̄сайе ваттати, ‘‘нибба̄нам̣ арахато гатӣ’’ти (пари. 339) еттха пат̣исаран̣е, пара̄йан̣е апассайети аттхо. гаччхати йатха̄ручи паваттатӣти гати, аджджха̄сайо. гаччхати авачарати, авачаран̣авасена ва̄ паваттати еттха̄ти гати, пат̣исаран̣ам̣. саббасан̇кхатависан̃н̃уттасса хи арахато нибба̄намева пат̣исаран̣ам̣, идха пана нит̣т̣ха̄йам̣ ваттатӣти ведитаббо тадан̃н̃есамависайатта̄.

нану двиннам̣ ниппхаттӣнам̣ нимиттабхӯта̄ни лаккхан̣а̄ни висадиса̄нева, атха касма̄ ‘‘йехи саманна̄гатасса̄’’тиа̄дина̄ тесам̣ садисабха̄во вуттоти чодана̄лесам̣ дассетва̄ содхенто ‘‘таттха кин̃ча̄пӣ’’тиа̄дима̄ха. сама̄непи нигродхабимбата̄дилаккхан̣абха̄ве аттхева кочи несам̣ висесоти дассетум̣ ‘‘на техева буддхо хотӣ’’ти вуттам̣. ‘‘йатха̄ хи буддха̄нам̣ лаккхан̣а̄ни сувисада̄ни, супарибйатта̄ни, парипун̣н̣а̄ни ча хонти, на евам̣ чаккаваттӣна’’нти айам̣ пана висесо а̄чарийадхаммапа̄латтхерена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258) пака̄сито. джа̄йанти бхиннесупи аттхесу абхиннадхӣсадда̄ ета̄йа̄ти джа̄ти, лаккхан̣абха̄ваматтам̣. вуттан̃хи –

‘‘сабала̄дӣсу бхиннесу, йа̄йа ваттантубхиннадхӣ;

садда̄ са̄ джа̄тиреса̄ ча, ма̄ла̄суттамиванвита̄’’ти.

тасма̄ лаккхан̣ата̄маттена сама̄набха̄вато висадиса̄нипи та̄нийева чаккаваттиниппхаттинимиттабхӯта̄ни лаккхан̣а̄ни садиса̄ни вийа катва̄ та̄ни буддханиппхаттинимиттабхӯта̄ни лаккхан̣а̄ни на̄ма̄ти идам̣ вачанам̣ вуччатӣти аттхо. адхиа̄пуббавасайоге бхумматтхе упайогавачананти а̄ха ‘‘ага̄ре васатӣ’’ти чатӯхи аччхарийадхаммехӣти абхирӯпата̄, дӣгха̄йуката̄, аппа̄ба̄дхата̄, бра̄хман̣агахапатика̄нам̣ пийамана̄пата̄ти имехи чатӯхи аччхарийасабха̄вабхӯта̄хи иддхӣхи. йатха̄ха –

‘‘ра̄джа̄ а̄нанда, маха̄судассано чатӯхи иддхӣхи саманна̄гато ахоси. катама̄хи чатӯхи иддхӣхи? идха̄нанда, ра̄джа̄ маха̄судассано абхирӯпо ахоси дассанӣйо па̄са̄дико’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.252).

четийаджа̄таке (джа̄. ат̣т̣ха. 3.8.44) а̄гатанайам̣ гахетва̄пи евам̣ ваданти ‘‘сарӣрато чанданагандхо ва̄йати, айам̣ ека̄ иддхи. мукхато уппалагандхо ва̄йати, айам̣ дутийа̄. чатта̄ро девапутта̄ чатӯсу диса̄су саббака̄лам̣ кхаггахаттха̄ а̄раккхам̣ ган̣ханти, айам̣ татийа̄. а̄ка̄сена вичарати, айам̣ чатуттхӣ’’ти. ана̄гатавам̣сасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ пана ‘‘абхирӯпабха̄во ека̄ иддхи, самавепа̄кинийа̄ гахан̣ийа̄ саманна̄гатабха̄во дутийа̄, йа̄вата̄йукампи сакалалокасса дассана̄титтикабха̄во татийа̄, а̄ка̄сача̄рибха̄во чатуттхӣ’’ти вуттам̣. таттха самавепа̄кинийа̄ гахан̣ийа̄ саманна̄гатабха̄воти самавипа̄чанийа̄ каммаджатеджодха̄туйа̄ сампанната̄. йасса хи бхуттаматтова а̄ха̄ро джӣрати, йасса ва̄ пана пут̣абхаттам̣ вийа татхева тит̣т̣хати, убхопете на самавепа̄кинийа̄ саманна̄гата̄. йасса пана пуна бхаттака̄ле бхаттаччхандо уппаджджатева, айам̣ самавепа̄кинийа̄ саманна̄гато на̄ма, татха̄рӯпата̄ти аттхо. сан̇гахаваттхӯхӣти да̄нам̣, пийавачанам̣, аттхачарийа̄, сама̄наттата̄ти имехи сан̇гахопа̄йехи. йатха̄ха –

‘‘да̄нан̃ча пеййаваджджан̃ча, аттхачарийа̄ ча йа̄ идха;

сама̄наттата̄ ча дхаммесу, таттха таттха йатха̄рахам̣;

ете кхо сан̇гаха̄ локе, ратхасса̄н̣ӣва йа̄йато.

ете ча сан̇гаха̄ на̄ссу, на ма̄та̄ путтака̄ран̣а̄;

лабхетха ма̄нам̣ пӯджам̣ ва̄, пита̄ ва̄ путтака̄ран̣а̄.

йасма̄ ча сан̇гаха̄ ете, самапеккханти пан̣д̣ита̄;

тасма̄ махаттам̣ паппонти, па̄сам̣са̄ ча бхаванти те’’ти. (дӣ. ни. 3.273);

ран̃джанатоти пӣтисоманассавасена ран̃джанато, на ра̄гавасена, пӣтисоманасса̄нам̣ джананатоти вуттам̣ хоти. чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи ран̃джанат̣т̣хена ра̄джа̄ти пана саббесам̣ ра̄джӯнам̣ саман̃н̃а̄ татха̄ акаронта̄нампи вилӣвабӣджана̄дӣсу та̄лаван̣т̣авоха̄ро вийа рул̣хивасена паваттито, тасма̄ ‘‘аччхарийадхаммехӣ’’ти аса̄дха̄ран̣аниббачанам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

саддаса̄маттхийато анекадха̄ чаккаваттӣсаддасса вачанаттхам̣ дассенто падха̄набхӯтам̣ вачанаттхам̣ пат̣хамам̣ дассетум̣ ‘‘чаккаратана’’нтиа̄дима̄ха. идамева хи падха̄нам̣ чаккаратанасса паваттанамантарена чаккаваттибха̄ва̄на̄паттито. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄су вуттам̣ ‘‘китта̄вата̄ чаккаваттӣ хотӣти? екан̇гуладван̇гуламаттампи чаккаратане а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ паватте’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.243; ма. ни. ат̣т̣ха. 3.256). йасма̄ пана ра̄джа̄ чаккаваттӣ екам̣сам̣ уттара̄сан̇гам̣ каритва̄ ва̄махаттхена хаттхисон̣д̣асадисапана̄л̣им̣ суван̣н̣абхин̇ка̄рам̣ уккхипитва̄ даккхин̣ахаттхена чаккаратанам̣ удакена аббхуккиритва̄ ‘‘паваттату бхавам̣ чаккаратанам̣, абхивиджина̄ту бхавам̣ чаккаратана’’нти (дӣ. ни. 2.244) вачанена чаккаратанам̣ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ паваттеси, тасма̄ та̄дисам̣ паватта̄панам̣ сандха̄йа ‘‘чаккаратанам̣ ваттетӣ’’ти вуттам̣. йатха̄ха ‘‘атха кхо а̄нанда ра̄джа̄ маха̄судассано ут̣т̣ха̄йа̄сана̄…пе… чаккаратанам̣ аббхуккири ‘паваттату бхавам̣ чаккаратана’нти’’а̄ди (дӣ. ни. 2.244). на кевалан̃ча чаккасаддо чаккаратанейева ваттати атха кхо сампаттичакка̄дӣсупи, тасма̄ там̣тадаттхава̄чакасаддаса̄маттхийатопи вачанаттхам̣ дассети ‘‘сампаттичаккехӣ’’тиа̄дина̄. таттха сампаттичаккехӣти –

‘‘патирӯпе васе десе, арийамиттакаро сийа̄;

самма̄пан̣идхисампанно, пуббе пун̃н̃акато наро;

дхан̃н̃ам̣ дханам̣ йасо китти, сукхан̃четам̣дхиваттатӣ’’ти. (а. ни. 4.31) –

вуттехи патирӯпадесава̄са̄дисампаттичаккехи. ваттатӣти паваттати сампаджджати, упарӯпари кусаладхаммам̣ ва̄ пат̣ипаджджати. техӣти сампаттичаккехи. паранти саттаника̄йам̣, йатха̄ сайам̣саддо суддхакаттуттхасса джотако, татха̄ парам̣саддопи хетукаттуттхасса̄ти ведитаббам̣. ваттетӣти паваттети сампа̄дети, упарӯпари кусаладхаммам̣ ва̄ пат̣ипаджджа̄пети. йатха̄ха –

‘‘ра̄джа̄ маха̄судассано евама̄ха ‘па̄н̣о на хантаббо, адиннам̣ на а̄да̄таббам̣, ка̄месу миччха̄ на чаритабба̄, муса̄ на бхан̣итабба̄, маджджам̣ на па̄таббам̣, йатха̄бхуттан̃ча бхун̃джатха̄’ти. йе кхо пана̄нанда пураттхима̄йа диса̄йа пат̣ира̄джа̄но, те ран̃н̃о маха̄судассанасса ануйанта̄ ахесу’’нтиа̄ди (дӣ. ни. 2.244).

ирийа̄патхачакка̄нанти ирийа̄патхабхӯта̄нам̣ чакка̄нам̣. ирийа̄патхопи хи ‘‘чакка’’нти вуччати ‘‘чатучаккам̣ навадва̄ра’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.29, 109). йатха̄ха –

‘‘ратхан̇ге лаккхан̣е дхаммо-рачаккесвирийа̄патхе;

чаккам̣ сампаттийам̣ чакка-ратане ман̣д̣але бале;

кула̄лабхан̣д̣е а̄н̣а̄йа-ма̄йудхе да̄нара̄сисӯ’’ти.

ваттоти паваттанам̣ уппаджджанам̣, имина̄ва ирийа̄патхачаккам̣ ваттети парахита̄йа уппа̄детӣти ниббачанампи дассети аттхато сама̄натта̄. татха̄ ча̄ха –

‘‘атха кхо там̣ а̄нанда чаккаратанам̣ пураттхимам̣ дисам̣ паватти, анвадева ра̄джа̄ маха̄судассано саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа. йасмим̣ кхо пана̄нанда, падесе чаккаратанам̣ патит̣т̣ха̄си, таттха ра̄джа̄ маха̄судассано ва̄сам̣ упагаччхи саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.244).

айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – аппат̣ихатам̣ а̄н̣а̄сан̇кха̄там̣ чаккам̣ ваттетӣти чаккаваттӣ. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘пан̃чахи бхиккхаве дхаммехи саманна̄гато ра̄джа̄ чаккаваттӣ дхамменева чаккам̣ ваттети, там̣ хоти чаккам̣ аппат̣иваттийам̣ кеначи мануссабхӯтена паччаттхикена па̄н̣ина̄. катамехи пан̃чахи? идха бхиккхаве ра̄джа̄ чаккаваттӣ аттхан̃н̃ӯ ча хоти, дхамман̃н̃ӯ ча маттан̃н̃ӯ, ча ка̄лан̃н̃ӯ ча парисан̃н̃ӯ ча. имехи кхо…пе… па̄н̣ина̄’’тиа̄ди (а. ни. 5.131).

кхаттийаман̣д̣ала̄дисан̃н̃итам̣ чаккам̣ самӯхам̣ аттано васе ваттети ануваттетӣтипи чаккаваттӣ. вуттан̃хи ‘‘йе кхо пана̄нанда пураттхима̄йа диса̄йа пат̣ира̄джа̄но, те ран̃н̃о маха̄судассанасса ануйанта̄ ахесу’’нтиа̄ди (дӣ. ни. 2.244). чаккалаккхан̣ам̣ ваттати етасса̄типи чаккаваттӣ. тена̄ха ‘‘имасса дева кума̄расса хет̣т̣ха̄ па̄даталесу чакка̄ни джа̄та̄ни сахасса̄ра̄ни санемика̄ни сана̄бхика̄ни сабба̄ка̄рапарипӯра̄нӣ’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.35). чаккам̣ махантам̣ ка̄йабалам̣ ваттати етасса̄типи чаккаваттӣ. вуттан̃хетам̣ ‘‘айан̃хи дева кума̄ро саттуссадо…пе… айан̃хи дева кума̄ро сӣхапуббаддхака̄йо’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.35). тена хисса лаккхан̣ена махаббалабха̄во вин̃н̃а̄йати. чаккам̣ дасавидхам̣, два̄дасавидхам̣ ва̄ ваттадхаммам̣ ваттати пат̣ипаджджатӣти чаккаваттӣ. тена вуттам̣ ‘‘на хи те та̄та диббам̣ чаккаратанам̣ петтикам̣ да̄йаджджам̣, ин̇гха твам̣ та̄та арийе чаккаваттиватте ватта̄хӣ’’тиа̄ди (дӣ. ни. 3.83). чаккам̣ махантам̣ да̄нам̣ ваттети паваттетӣтипи чаккаваттӣ. вуттан̃ча –

‘‘пат̣т̣хапеси кхо а̄нанда ра̄джа̄ маха̄судассано та̄сам̣ поккхаран̣ӣнам̣ тӣре еварӯпам̣ да̄нам̣ аннам̣ аннаттхикасса, па̄нам̣ па̄наттхикасса, ваттхам̣ ваттхаттхикасса, йа̄нам̣ йа̄наттхикасса, сайанам̣ сайанаттхикасса, иттхим̣ иттхиттхикасса, хиран̃н̃ам̣ хиран̃н̃аттхикасса, суван̣н̣ам̣ суван̣н̣аттхикасса̄’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.254).

ра̄джа̄ти са̄ман̃н̃ам̣ тадан̃н̃аса̄дха̄ран̣ато. чаккаваттӣти висесам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ато. дхаммасаддо н̃а̄йе, само ева ча н̃а̄йо на̄ма̄ти а̄ха ‘‘н̃а̄йена самена̄’’ти. ваттати уппаджджати, пат̣ипаджджатӣти ва̄ аттхо. ‘‘идам̣ на̄ма чаратӣ’’ти авуттепи са̄ман̃н̃аджотана̄йа висесе ават̣т̣ха̄нато, висесаттхина̄ ча висесасса пайуджджитаббатта̄ ‘‘садаттхапараттхе’’ти йоджӣйати. падесаггахан̣е хи асати гахетаббасса ниппадесата̄ вин̃н̃а̄йати йатха̄ ‘‘диккхито на дада̄тӣ’’ти. йасма̄ чаккаваттира̄джа̄ дхамменева раджджамадхигаччхати, на адхаммена парӯпагха̄та̄дина̄. тасма̄ вуттам̣ ‘‘дхаммена раджджам̣ лабхитва̄’’тиа̄ди, дхаммена̄ти ча н̃а̄йена, кусаладхаммена ва̄. ран̃н̃о бха̄во раджджам̣, иссарийам̣.

паресам̣ хитопа̄йабхӯтам̣ дхаммам̣ кароти, чаратӣти ва̄ дхаммико. аттано хитопа̄йабхӯтасса дхаммасса ка̄рако, чарако ва̄ ра̄джа̄ти дхаммара̄джа̄ти имам̣ сависесам̣ аттхам̣ дассети ‘‘парахитадхаммакаран̣ена ва̄’’тиа̄дина̄. айам̣ пана маха̄пада̄нат̣т̣хакатха̄найо – дасавидхе кусаладхамме, агатирахите ва̄ ра̄джадхамме нийуттоти дхаммико; тенева дхаммена локам̣ ран̃джетӣти дхаммара̄джа̄. парийа̄йавачанамева хи идам̣ пададвайанти. а̄чарийена пана евам̣ вуттам̣ ‘‘чаккаваттиваттасан̇кха̄там̣ дхаммам̣ чарати, чаккаваттиваттасан̇кха̄то ва̄ дхаммо етасса, етасмим̣ ва̄ аттхӣти дхаммико, дхаммато анапетатта̄ дхаммо ча со ран̃джанат̣т̣хена ра̄джа̄ ча̄ти дхаммара̄джа̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258). ‘‘ра̄джа̄ хоти чаккаваттӣ’’ти вачанато ‘‘ча̄туранто’’ти идам̣ чатудӣписсаратам̣ вибха̄ветӣти а̄ха ‘‘ча̄туранта̄йа̄’’тиа̄ди. чатта̄ро самудда̄ анта̄ парийоса̄на̄ етисса̄ти ча̄туранта̄, патхавӣ. са̄ хи чатӯсу диса̄су пураттхимасамудда̄дичатусамуддапарийоса̄натта̄ евам̣ вуччати. тена вуттам̣ ‘‘чатусамудда анта̄йа̄’’ти, са̄ пана авайавабхӯтехи чатуббидхехи дӣпехи вибхӯсита̄ екалокадха̄тупарийа̄панна̄ патхавӣйева̄ти дассети ‘‘чатуббидхадӣпавибхӯсита̄йа патхавийа̄’’ти имина̄. йатха̄ха –

‘‘йа̄вата̄ чандимасӯрийа̄, парихаранти диса̄ бханти вирочана̄;

саббева да̄са̄ мандха̄ту, йе ча па̄н̣а̄ патхависсита̄’’ти.

еттха ча ‘‘чатудӣпавибхӯсита̄йа̄’’ти аватва̄ чатуббидхадӣпавибхӯсита̄йа̄ти видхасаддаггахан̣ам̣ паччекам̣ пан̃часатапариттадӣпа̄нампи маха̄дӣпейева сан̇гахан̣аттхам̣ садда̄тириттена аттха̄тириттасса вин̃н̃а̄йама̄натта̄, кот̣т̣ха̄сава̄чакена ва̄ видхасаддена сама̄набха̄га̄нам̣ гахитатта̄ти дат̣т̣хаббам̣. копа̄дипаччаттхикети еттха а̄дисаддена ка̄мамохама̄намада̄дике сан̇ган̣ха̄ти. виджетӣти там̣ка̄ла̄пеккха̄йа ваттама̄навачанам̣, виджитава̄ти аттхо. саддавидӯ хи атӣте та̄вӣсаддамиччханти. ‘‘саббара̄джа̄но виджетӣ’’ти ваданто ка̄мам̣ чаккаваттино кеначи йуддхам̣ на̄ма наттхи, йуддхена пана са̄дхетаббасса виджайасса сиддхийа̄ ‘‘виджитасан̇га̄мо’’ твева вуттоти дассети.

тха̄варасса дхувасса бха̄во тха̄варийам̣, йатха̄ джанападе тха̄варийам̣ патто, там̣ дассетум̣ ‘‘на сакка̄ кеначӣ’’тиа̄ди вуттам̣, имина̄ кеначи акампийат̣т̣хена джанападе тха̄варийаппаттоти таппурисасама̄сам̣ дассети, итарена ча дал̣хабхаттибха̄вато джанападо тха̄варийаппатто етасминти ан̃н̃ападаттхасама̄сам̣. тамхӣти асмим̣ ра̄джини. йатха̄ джанападо тасмим̣ тха̄варийам̣ патто, тада̄викаронто ‘‘ануйутто’’тиа̄дима̄ха. таттха ануйуттоти ниччапайутто. сакамманиратоти чаккаваттино раджджакамме сада̄ паватто. ачало асампаведхӣти парийа̄йавачанаметам̣, чора̄нам̣ ва̄ вилопанаматтена ачало, да̄марикаттена асампаведхӣ. чорехи ва̄ ачало, пат̣ира̄джӯхи асампаведхӣ. анатимудубха̄вена ва̄ ачало, анатичан̣д̣абха̄вена асампаведхӣ. татха̄ хи атичан̣д̣асса ран̃н̃о баликхан̣д̣а̄дӣхи локам̣ пӣл̣айато манусса̄ маджджхимаджанападам̣ чхад̣д̣етва̄ паббатасамуддатӣра̄дӣни нисса̄йа паччанте ва̄сам̣ каппенти, атимудукасса ча ран̃н̃о чораса̄хасикаджанавилопапӣл̣ита̄ манусса̄ паччантам̣ паха̄йа джанападамаджджхе ва̄сам̣ каппенти, ити еварӯпе ра̄джини джанападо тха̄варабха̄вам̣ на па̄пун̣а̄ти. етасмим̣ пана тадубхайавирахите суван̣н̣атула̄ вийа самабха̄ваппатте ра̄джини раджджам̣ ка̄райама̄не джанападо па̄са̄н̣апит̣т̣хийам̣ т̣хапетва̄ айопат̣т̣ена париккхитто вийа ачало асампаведхӣ тха̄варийаппаттоти.

сеййатхиданти екова нипа̄то, ‘‘со катамо, там̣ катамам̣, са̄ катама̄’’тиа̄дина̄ йатха̄рахам̣ лин̇гавибхаттивачанавасена пайоджийама̄нова хоти, идха та̄ни катама̄нӣти пайуттоти а̄ха ‘‘тасса чета̄нӣ’’тиа̄ди. чачати чаккаваттино йатха̄ручи а̄ка̄са̄дигамана̄йа париббхаматӣти чаккам̣. чаккаратанан̃хи антосамут̣т̣хитава̄йодха̄тувасена ран̃н̃о чаккаваттисса вачанасаманантарамева паваттати, на чандасӯрийавима̄на̄ди вийа бахисамут̣т̣хитава̄йодха̄тувасена̄ти вима̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ (ви. ва. ат̣т̣ха. 1.пат̣хамапӣт̣хавима̄наван̣н̣ана̄) вуттам̣. ратиджананат̣т̣хена̄ти пӣтисоманассуппа̄данат̣т̣хена. тан̃хи пассантасса, сун̣антасса ча анаппакам̣ пӣтисоманассам̣ уппаджджати аччхарийадхамматта̄. вачанаттхато пана рамети ратим̣ каротӣти ратанам̣, раманам̣ ва̄ ратам̣, там̣ нетӣти ратанам̣, ратам̣ ва̄ джанетӣти ратанам̣ джа-ка̄ралопавасена̄типи неруттика̄. саббаттха̄ти хаттхиратана̄дӣсу.

читтӣкатабха̄ва̄дина̄пи чаккасса ратанат̣т̣хо ведитаббо, со пана ратиджананат̣т̣хенева екасан̇гахата̄йа висум̣ на гахито. касма̄ екасан̇гахоти че? читтӣката̄дибха̄вассапи ратинимиттатта̄. атха ва̄ гантхабйа̄сам̣ парихаритука̄мена читтӣката̄дибха̄во на гахитоти ведитаббам̣. ан̃н̃а̄су пана ат̣т̣хакатха̄су (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.223; кху. па̄. ат̣т̣ха. 6.3.йа̄нӣдха̄тига̄тха̄ван̣н̣ана̄; су. ни. ат̣т̣ха. 1.226; маха̄ни. ат̣т̣ха. 156) евам̣ вуттам̣ –

‘‘ратиджананат̣т̣хена ратанам̣. апича –

читтӣкатам̣ махаггхан̃ча, атулам̣ дуллабхадассанам̣;

аномасаттапарибхогам̣, ратанам̣ тена вуччати.

‘‘чаккаратанасса ча ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа ан̃н̃ам̣ деват̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на хоти, саббепи гандхапуппха̄дӣхи тассева пӯджан̃ча абхива̄дана̄дӣни ча каронтӣти читтӣкатат̣т̣хена ратанам̣. чаккаратанасса ча еттакам̣ на̄ма дханам̣ аггхатӣти аггхо наттхи, ити махаггхат̣т̣хенапи ратанам̣. чаккаратанан̃ча ан̃н̃ехи локе виджджама̄наратанехи асадисанти атулат̣т̣хена ратанам̣. йасма̄ пана йасмим̣ каппе буддха̄ уппаджджанти, тасмим̣йева чаккаваттино уппаджджанти, буддха̄ ча када̄чи карахачи уппаджджанти, тасма̄ дуллабхадассанат̣т̣хенапи ратанам̣. тадетам̣ джа̄тирӯпакулаиссарийа̄дӣхи аномасса ул̣а̄расаттассева уппаджджати, на ан̃н̃асса̄ти аномасаттапарибхогат̣т̣хенапи ратанам̣. йатха̄ ча чаккаратанам̣, евам̣ сеса̄нипӣ’’ти.

татра̄йам̣ тат̣т̣ӣка̄йа, ан̃н̃аттха ча вуттанайена аттхавибха̄вана̄ – идан̃хи ‘‘читтӣката’’нтиа̄дивачанам̣ ниббачанаттхавасена вуттам̣ на хоти, атха кинти че? локе ‘‘ратана’’нти самматасса ваттхуно гарука̄таббабха̄вена вуттам̣. сарӯпато панетам̣ локийамаха̄джанена самматам̣ хиран̃н̃асуван̣н̣а̄дикам̣, чаккаваттиран̃н̃о уппаннам̣ чаккаратана̄дикам̣, катан̃н̃укатаведипуггала̄дикам̣, саббуккат̣т̣хапариччхедавасена буддха̄дисаран̣аттайан̃ча дат̣т̣хаббам̣. ‘‘ахо манохара’’нти читте каттаббата̄йа читтӣкатам̣, сва̄йам̣ читтӣка̄ро тасса пӯджанӣйата̄йа̄ти катва̄ пӯджанӣйанти аттхам̣ ваданти. кечи пана ‘‘вичитракатат̣т̣хена читтӣката’’нти бхан̣анти, там̣ на гахетаббам̣ идха читтасаддасса хадайава̄чакатта̄ ‘‘читтӣкатва̄ сун̣а̄тха ме’’ти (бу. вам̣. 1.80) а̄хаччабха̄ситапа̄л̣ийам̣ вийа. татха̄ ча̄ху ‘‘йатха̄рахамиван̣н̣а̄гамо бхӯкаресӯ’’ти. ‘‘пасса читтӣкатам̣ рӯпам̣, ман̣ина̄ кун̣д̣алена ча̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.302) пана пуббе авичитрам̣ ида̄ни вичитрам̣ катанти читтӣкатанти аттхо гахетаббо таттха читтасаддасса вичитрава̄чакатта̄. махантам̣ випулам̣ апаримитам̣ аггхатӣти махаггхам̣. наттхи етасса тула̄ упама̄, тулам̣ ва̄ садисанти атулам̣. када̄чидева уппаджджанато дуккхена ладдхаббадассанатта̄ дуллабхадассанам̣. аномехи ул̣а̄рагун̣ехева саттехи парибхун̃джитаббато аномасаттапарибхогам̣.

ида̄ни несам̣ читтӣката̄диаттха̄нам̣ сависесам̣ чаккаратане лаббхама̄натам̣ дассетва̄ итаресупи те атидиситум̣ ‘‘йатха̄ ча чаккаратана’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ан̃н̃ам̣ деват̣т̣ха̄нам̣ на̄ма на хоти ран̃н̃о анан̃н̃аса̄дха̄ран̣иссарийа̄дисампаттипат̣ила̄бхахетуто, ан̃н̃есам̣ сатта̄нам̣ йатхиччхитаттхапат̣ила̄бхахетуто ча. аггхо наттхи ативийа ул̣а̄расамуджджаларатанатта̄, аччхарийаббхутадхаммата̄йа ча. йадаггена ча махаггхам̣, тадаггена атулам̣. сатта̄нам̣ па̄паджигуччханена вигатака̄л̣ако пун̃н̃апасутата̄йа ман̣д̣абхӯто йа̄дисо ка̄ло буддхуппа̄да̄рахо, та̄дисе ева чаккаваттӣнампи самбхавоти а̄ха ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄ди. када̄чи карахачӣти парийа̄йавачанам̣, ‘‘када̄чӣ’’ти ва̄ йатха̄вуттака̄лам̣ сандха̄йа вуттам̣, ‘‘карахачӣ’’ти джамбусиридӣпасан̇кха̄там̣ десам̣. тена̄ха –

‘‘ка̄лам̣ дӣпан̃ча десан̃ча, кулам̣ ма̄тарамева ча;

име пан̃ча вилокетва̄, уппаджджати маха̄йасо’’ти. (дха. па. ат̣т̣ха. 1.1.10);

упама̄васена четам̣ вуттам̣. упамопамеййа̄нан̃ча на аччантамева садисата̄, тасма̄ йатха̄ буддха̄ када̄чи карахачи уппаджджанти, на татха̄ чаккаваттино, чаккаваттино пана анекада̄пи буддхуппа̄дакаппе уппаджджантӣти аттхо гахетаббо. евам̣ сантепи чаккаваттиваттапӯран̣асса дуккарабха̄вато дуллабхуппа̄дойева̄ти имина̄ дуллабхуппа̄дата̄са̄ман̃н̃ена тесам̣ дуллабхадассаната̄ вутта̄ти ведитаббам̣. ка̄мам̣ чаккаратана̄нубха̄вена самиджджхама̄но гун̣о чаккаваттипарива̄раджанаса̄дха̄ран̣о, татха̄пи чаккаваттӣ ева нам̣ са̄мибха̄вена висавита̄йа парибхун̃джатӣти ваттаббатам̣ арахати тадаттхамева уппаджджанатоти дассенто ‘‘тадета’’нтиа̄дима̄ха. йатха̄вутта̄нам̣ пан̃чаннам̣, чханнампи ва̄ аттха̄нам̣ сесаратанесупи лаббханато ‘‘евам̣ сеса̄нипӣ’’ти вуттам̣.

имехи пана ратанехи ра̄джа̄ чаккаваттӣ киматтхам̣ паччанубхоти, нану вина̄пи тесу кеначи ран̃н̃а̄ чаккаваттина̄ бхавитаббанти чодана̄йа тасса техи хатха̄рахаматтхапаччанубхаванадассанена кеначипи авина̄бха̄витам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘имесу пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. аджитам̣ пураттхима̄дидиса̄йа кхаттийаман̣д̣алам̣ джина̄ти махесаккхата̄сам̣ваттанийакамманиссандабха̄вато. йатха̄сукхам̣ анувичарати хаттхиратанам̣, ассаратанан̃ча абхирухитва̄ тесам̣ а̄нубха̄вена антопа̄тара̄сам̣йева самуддапарийантам̣ патхавим̣ анупарийа̄йитва̄ ра̄джадха̄нийа̄ ева пачча̄гаманато. парин̣а̄йакаратанена виджитаманураккхати таттха таттха каттаббакиччасам̣видаханато. авасесехи ман̣иратанаиттхиратанагахапатиратанехи упабхун̃джанена паваттам̣ упабхогасукхам̣ анубхавати йатха̄рахам̣ техи татха̄нубхаванасиддхито. со хи ман̣иратанена йоджанаппама̄н̣е падесе андхака̄рам̣ видхаметва̄ а̄локадассана̄дина̄ сукхаманубхавати, иттхиратанена атиккантама̄нусакарӯпадассана̄дивасена, гахапатиратанена иччхитиччхитаман̣иканакараджата̄дидханапат̣ила̄бхавасена сукхаманубхавати.

ида̄ни саттийа̄, саттипхалена ча йатха̄вуттаматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘пат̣хамена̄’’тиа̄ди вуттам̣. тивидха̄ хи саттийо ‘‘сакконти саматтхенти ра̄джа̄но ета̄йа̄’’ти катва̄. йатха̄ху –

‘‘пабха̄вусса̄хаманта̄нам̣, васа̄ тиссо хи саттийо;

пабха̄во дан̣д̣аджо теджо, пата̄по ту ча косаджо.

манто ча мантанам̣ со ту, чатуккан̣н̣о двигочаро;

тигочаро ту чхаккан̣н̣о, рахассам̣ гуйхамуччате’’ти.

таттха вӣрийабалам̣ усса̄хасатти. пат̣хамена часса чаккаратанена тадануйого парипун̣н̣о хоти. касма̄ти че? тена усса̄хасаттийа̄ паваттетаббасса аппат̣ихата̄н̣а̄чаккабха̄васса сиддхито. пан̃н̃а̄балам̣ мантасатти. паччхимена часса парин̣а̄йакаратанена тадануйого. касма̄ти че? тасса саббара̄джакиччесу кусалабха̄вена мантасаттийа̄ вийа авираджджханапайогатта̄. даманена, дханена ча пабхуттам̣ пабхӯсатти. хаттхиассагахапатиратанехи часса тадануйого парипун̣н̣о хоти. касма̄ти че? хаттхиассаратана̄нам̣ маха̄нубха̄вата̄йа, гахапатиратанато пат̣иладдхакосасампаттийа̄ ча пабха̄васаттийа̄ вийа пабха̄васамиддхисиддхито. иттхиман̣иратанехи тивидхасаттийогапхалам̣ парипун̣н̣ам̣ хотӣти самбандхо, йатха̄вутта̄хи тивидха̄хи саттӣхи пайуджджанато йам̣ пхалам̣ ладдхаббам̣. там̣ саббам̣ техи парипун̣н̣ам̣ хотӣти аттхо. касма̄ти че? техева упабхогасукхасса сиджджханато.

дувидхасукхавасенапи йатха̄вуттаматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘со иттхиман̣иратанехӣ’’тиа̄ди катхитам̣. бхогасукханти самӣпе катва̄ парибхогавасена паваттасукхам̣. сесехӣти тадавасесехи чакка̄дипан̃чаратанехи. апаччаттхиката̄васена паваттасукхам̣ иссарийасукхам̣. ида̄ни тесам̣ сампаннахетувасенапи кеначи авина̄бха̄витамева вибха̄ветум̣ ‘‘висесато’’тиа̄дима̄ха. адосакусаламӯладжанитакамма̄нубха̄вена̄ти адосасан̇кха̄тена кусаламӯлена сахаджа̄та̄дипаччайавасена уппа̄дитакаммасса а̄нубха̄вена сампаджджанти сомматараратанаджа̄тикатта̄. каммапхалан̃хи йебхуййена каммасариккхакам̣. маджджхима̄ни ман̣ииттхигахапатиратана̄ни алобхакусаламӯладжанитакамма̄нубха̄вена сампаджджанти ул̣а̄радханасса, ул̣а̄радханапат̣ила̄бхака̄ран̣асса ча паричча̄гасампада̄хетукатта̄. паччхимам̣ парин̣а̄йакаратанам̣ амохакусаламӯладжанитакамма̄нубха̄вена сампаджджати маха̄пан̃н̃енева чаккаваттира̄джакиччасса паринетаббатта̄, маха̄пан̃н̃абха̄васса ча амохакусаламӯладжанитакамманиссандабха̄вато. боджджхан̇гасам̣йуттети маха̄вагге дутийе боджджхан̇гасам̣йутте (сам̣. ни. 5.223). ратанасуттасса̄ти таттха пан̃чамавагге сан̇гӣтасса дутийасса ратанасуттасса (сам̣. ни. 5.223). упадесо на̄ма сависесам̣ саттаннам̣ ратана̄нам̣ вича̄ран̣авасена паватто найо.

саран̣ато пат̣ипаккхавидхаманато сӯра̄ саттиванто, ниббхайа̄ваха̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘абхӣрукаджа̄тика̄’’ти. асуре виджинитва̄ т̣хитатта̄ сакко дева̄наминдо дхӣро на̄ма, тасса сенан̇габха̄вато девапутто ‘‘ан̇га’’нти вуччати, дхӣрасса ан̇гам̣, тасса рӯпамива рӯпам̣ йесам̣ те дхӣран̇гарӯпа̄, тена вуттам̣ ‘‘девапуттасадисака̄йа̄’’ти. екети са̄расама̄сана̄мака̄ а̄чарийа̄, тадаккхаманто а̄ха ‘‘айам̣ панеттха̄’’тиа̄ди. сабха̄воти сабха̄вабхӯто аттхо. уттамасӯра̄ти уттамайодха̄. сӯрасаддо хи идха йодхаттхо. еван̃хи пуриманайато имасса висесата̄ хоти, ‘‘уттаматтхо сӯрасаддо’’типи ваданти, ‘‘уттама̄ сӯра̄ вуччантӣ’’типи хи па̄т̣хо диссати. вӣра̄нанти вӣрийаванта̄нам̣. ан̇ганти ка̄ран̣ам̣ ‘‘ан̇гӣйати н̃а̄йати пхаламетена̄’’ти катва̄. йена вӣрийена ‘‘дхӣра̄’’ти вуччанти, тадева дхӣран̇гам̣ на̄ма̄ти а̄ха ‘‘вӣрийанти вуттам̣ хотӣ’’ти. рӯпанти сарӣрам̣. тена вуттам̣ ‘‘вӣрийамайасарӣра̄ вийа̄’’ти. вӣрийамева вӣрийамайам̣ йатха̄ ‘‘да̄намайа’’нти, (дӣ. ни. 3.305; итиву. 60; нетти. 34) тасма̄ вӣрийасан̇кха̄тасарӣра̄ вийа̄ти аттхо. вӣрийам̣ пана на екантарӯпанти вийа-саддаггахан̣ам̣ катам̣. апича дхӣран̇гена ниббаттам̣ дхӣран̇ганти аттхам̣ дассетум̣ ‘‘вӣрийамайасарӣра̄ вийа̄’’ти вуттам̣, евампи вӣрийато рӯпам̣ на екантам̣ ниббаттанти вийа-саддена дассети. атха ва̄ рӯпам̣ сарӣрабхӯтам̣ дхӣран̇гам̣ вӣрийаметесанти йоджетаббам̣, татха̄пи вӣрийам̣ на̄ма кин̃чи савиггахам̣ на хотӣти дӣпети ‘‘вӣрийамайасарӣра̄ вийа̄’’ти имина̄, идха̄пи майасаддо сакаттхейева дат̣т̣хаббо, тасма̄ савиггахавӣрийасадиса̄ти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – савиггахам̣ че вӣрийам̣ на̄ма сийа̄, те часса путта̄ там̣садиса̄йева бхавеййунти айамева чаттхо а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258) анумато. маха̄пада̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ пана евам̣ вуттам̣ ‘‘дхӣран̇гам̣ рӯпаметесанти дхӣран̇гарӯпа̄, вӣрийаджа̄тика̄ вӣрийасабха̄ва̄ вӣрийамайа̄ акила̄суно ахесум̣, дивасампи йуджджханта̄ на киламантӣти вуттам̣ хотӣ’’ти, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.34) тадетам̣ рӯпасаддасса сабха̄ваттхатам̣ сандха̄йа вуттанти дат̣т̣хаббам̣. идха чева ан̃н̃аттха каттхачи ‘‘дхитан̇гарӯпа̄’’ти па̄т̣хо диссати. вӣрийаттхопи хи дхитисаддо хоти ‘‘саччам̣ дхаммо дхити ча̄го, дит̣т̣хам̣ со ативаттатӣ’’тиа̄дӣсу (джа̄. 1.1.57) дхитисаддо вийа. каттхачи пана ‘‘вӣран̇га’’нти па̄т̣хова дит̣т̣хо. йатха̄ руччати, татха̄ гахетаббам̣.

нану ча ран̃н̃о чаккаваттисса пат̣исена̄ на̄ма наттхи, йа’масса путта̄ памаддеййум̣, атха касма̄ ‘‘парасенаппамаддана̄’’ти вуттанти чоданам̣ содхенто ‘‘саче’’тиа̄дима̄ха, парасена̄ хоту ва̄, ма̄ ва̄, ‘‘саче пана бхавеййа̄’’ти парикаппана̄маттена тесам̣ евама̄нубха̄ватам̣ дассетум̣ татха̄ вуттанти адхиппа̄йо, ‘‘парасенаппамаддана̄’’ти вуттепи парасенам̣ памаддитум̣ саматтха̄ти аттхо гахетаббо пакаран̣атопи аттхантарасса вин̃н̃а̄йама̄натта̄, йатха̄ ‘‘сиккхама̄нена бхиккхаве бхиккхуна̄ ан̃н̃а̄таббам̣ парипуччхитаббам̣ парипан̃хитабба’’нти (па̄чи. 434) етасса падабха̄джанӣйе (па̄чи. 436) ‘‘сиккхитука̄мена̄’’ти аттхаггахан̣анти имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘там̣ паримаддитум̣ саматтха̄’’ти вуттам̣. на хи те парасенам̣ памадданта̄ тит̣т̣ханти, атха кхо памадданасаматтха̄ ева хонти. еваман̃н̃атрапи йатха̄рахам̣. парасенам̣ памаддана̄йа саматтхентӣти парасенаппамаддана̄ти аттхам̣ дассетӣтипи ваданти.

пуббе катӯпачитасса етарахи випаччама̄накасса пун̃н̃адхаммасса чиратарам̣ випаччитум̣ паччайабхӯтам̣ чаккаваттиваттасамуда̄гатам̣ пайогасампаттисан̇кха̄там̣ дхаммам̣ дассетум̣ ‘‘дхаммена̄’’ти падасса ‘‘па̄н̣о на хантабботиа̄дина̄ пан̃часӣладхаммена̄’’ти аттхама̄ха. айан̃хи аттхо ‘‘йе кхо пана̄нанда пураттхима̄йа диса̄йа пат̣ира̄джа̄но, те ра̄джа̄нам̣ маха̄судассанам̣ упасан̇камитва̄ евама̄хам̣су ‘ехи кхо маха̄ра̄джа, сва̄гатам̣ те маха̄ра̄джа, сакам̣ те маха̄ра̄джа, ануса̄са маха̄ра̄джа̄’ти. ра̄джа̄ маха̄судассано евама̄ха ‘па̄н̣о на хантаббо, адиннам̣ на а̄да̄таббам̣, ка̄месу миччха̄ на чаритабба̄, муса̄ на бхан̣итабба̄, маджджам̣ на па̄таббам̣, йатха̄бхуттан̃ча бхун̃джатха̄’ти. йе кхо пана̄нанда пураттхима̄йа диса̄йа пат̣ира̄джа̄но, те ран̃н̃о маха̄судассанасса ануйанта̄ ахесу’’нтиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.244) а̄гатам̣ ран̃н̃о ова̄дадхаммам̣ сандха̄йа вутто. еван̃хи ‘‘адан̣д̣ена асаттхена̄’’ти идампи висесанавачанам̣ сусаматтхитам̣ хоти. ан̃н̃а̄супи суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄дӣсу (су. ни. ат̣т̣ха. 226; кху. па̄. ат̣т̣ха. 6.3; дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.223) айамеваттхо вутто.

маха̄пада̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘адан̣д̣ена̄ти йе ката̄пара̄дхе сатте сатампи сахассампи ган̣ханти, те дханадан̣д̣ена раджджам̣ ка̄ренти на̄ма, йе чхеджджабхеджджам̣ ануса̄санти, те саттхадан̣д̣ена. айам̣ пана дувидхампи дан̣д̣ам̣ паха̄йа адан̣д̣ена аджджха̄васати. асаттхена̄ти йе екатодха̄ра̄дина̄ саттхена парам̣ вихесанти, те саттхена раджджам̣ ка̄ренти на̄ма. айам̣ пана саттхена кхуддакамаккхика̄йапи пиванаматтам̣ лохитам̣ кассачи ануппа̄детва̄ дхамменева, ‘ехи кхо маха̄ра̄джа̄’ти евам̣ пат̣ира̄джӯхи сампат̣иччхита̄гамано вуттаппака̄рам̣ патхавим̣ абхивиджинитва̄ аджджха̄васати абхибхавитва̄ са̄мӣ хутва̄ васатӣти аттхо’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.34) вуттам̣, тадетам̣ ‘‘дхаммена̄’’ти падасса ‘‘пуббе катӯпачитена етарахи випаччама̄накена йена кеначи пун̃н̃адхаммена̄’’ти аттхам̣ сандха̄йа вуттам̣. тенева хи ‘‘дхаммена пат̣ира̄джӯхи сампат̣иччхита̄гамано вуттаппака̄рам̣ патхавим̣ абхивиджинитва̄ аджджха̄васатӣ’’ти. а̄чарийенапи (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258) вуттам̣ дхаммена̄ти катӯпачитена аттано пун̃н̃адхаммена. тена хи сан̃чодита̄ патхавийам̣ саббара̄джа̄но паччуггантва̄ ‘‘сва̄гатам̣ те маха̄ра̄джа̄’’тиа̄дӣни ватва̄ аттано раджджам̣ ран̃н̃о чаккаваттисса ниййа̄тенти. тена вуттам̣ ‘‘со имам̣ патхавим̣ са̄гарапарийантам̣ адан̣д̣ена асаттхена дхаммена абхивиджийа аджджха̄васатӣ’’ти, тенапи йатха̄вуттамеваттхам̣ дассети, тасма̄ убхайатха̄пи еттха аттхо йутто ева̄ти дат̣т̣хаббам̣. чаккаваттиваттапӯран̣а̄дипайогасампаттимантарена хи пуббе катӯпачитакамменева евамаджджха̄васанам̣ на самбхавати, татха̄ пуббе катӯпачитакаммамантарена чаккаваттиваттапӯран̣а̄дипайогасампаттийа̄ ева̄ти.

евам̣ екам̣ ниппхаттим̣ катхетва̄ дутийам̣ ниппхаттим̣ катхетум̣ йадетам̣ ‘‘саче кхо пана̄’’тиа̄дивачанам̣ вуттам̣, таттха анутта̄наматтхам̣ дассенто ‘‘арахам̣…пе… виват̣т̣аччхадоти еттха̄’’тиа̄дима̄ха. йасма̄ ра̄га̄дайо сатта па̄падхамма̄ локе уппаджджанти, уппаджджама̄на̄ ча те саттасанта̄нам̣ чха̄детва̄ парийонандхитва̄ кусалаппаваттим̣ нива̄ренти, тасма̄ те идха чхадасаддена вутта̄ти дассети ‘‘ра̄гадоса̄’’тиа̄дина̄. дуччаританти миччха̄дит̣т̣хито ан̃н̃ена манодуччаритена саха тӣн̣и дуччарита̄ни, миччха̄дит̣т̣хи пана висесена сатта̄нам̣ чхаданато, парамаса̄ваджджатта̄ ча висум̣ гахита̄. вуттан̃ча ‘‘саббе те имехева два̄сат̣т̣хийа̄ ваттхӯхи антоджа̄лӣката̄, еттха сита̄ва уммуджджама̄на̄ уммуджджантӣ’’тиа̄ди (дӣ. ни. 1.146). татха̄ муйханат̣т̣хена мохо, авидитакаран̣ат̣т̣хена авиджджа̄ти паваттиа̄ка̄рабхедена ан̃н̃а̄н̣амева двидха̄ вуттам̣. татха̄ хисса двидха̄пи чхаданаттхо катхито ‘‘андхатамам̣ тада̄ хоти, йам̣ мохо сахате нара’’нти, (маха̄ни. 5, 156, 195) ‘‘авиджджа̄йа нивуто локо, вевиччха̄ пама̄да̄ наппака̄сатӣ’’ти (су. ни. 1039; чӯл̣ани. па̄ра̄йанавагга.2) ча. евам̣ ра̄гадоса̄дӣнампи чхаданаттхо ваттаббо. маха̄пада̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33) пана ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хикилесатан̣ха̄васена сатта па̄падхамма̄ гахита̄. татра ран̃джанат̣т̣хена ра̄го, тан̣ха̄йанат̣т̣хена тан̣ха̄ти паваттиа̄ка̄рабхедена лобхо ева двидха̄ вутто. татха̄ хисса двидха̄пи чхаданаттхо екантикова. йатха̄ха ‘‘андхатамам̣ тада̄ хоти, йам̣ ра̄го сахате нара’’нти, ‘‘ка̄мандха̄ джа̄ласан̃чханна̄, тан̣ха̄чхаданачха̄дита̄’’ти (уда̄. 94) ча, килесаггахан̣ена ча вутта̄васит̣т̣ха̄ вичикиччха̄дайо вутта̄.

саттахи пат̣иччханнети хетугаббхавачанам̣, саттахи па̄падхаммехи пат̣иччханнатта̄ килесавасена андхака̄ре локети аттхо. там̣ чхадананти саттапа̄падхаммасан̇кха̄там̣ чхаданам̣. виват̣т̣етва̄ти виват̣т̣ам̣ катва̄ вигаметва̄. тадева парийа̄йантарена вуттам̣ ‘‘самантато сан̃джа̄та̄локо хутва̄’’ти. килесачхаданавигамо ева хи а̄локо, етена виват̣т̣айитаббо вигаметабботи виват̣т̣о, чха̄дети пат̣иччха̄детӣти чхадо, виват̣т̣о чхадо анена̄ти виват̣т̣аччхада̄, виват̣т̣аччхадо ва̄ти аттхам̣ дассети. айан̃хи виват̣т̣аччхадасаддо дал̣хадхаммапаччаккхадхаммасадда̄дайо вийа пуллин̇гавасена а̄ка̄ранто, ока̄ранто ча хоти. татха̄ хи маха̄пада̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хикилесатан̣ха̄сан̇кха̄там̣ чхаданам̣ а̄варан̣ам̣ виват̣ам̣ виддхам̣ситам̣ виват̣акам̣ етена̄ти виват̣аччхадо, ‘виват̣т̣аччхада̄’типи па̄т̣хо, айамеваттхо’’ти, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33) тасса̄ лӣнаттхаппака̄санийампи вуттам̣ ‘‘виват̣т̣аччхада̄ти ока̄расса а̄ка̄рам̣ катва̄ ниддесо’’ти. саддавидӯ пана ‘‘а̄дханва̄дитоти лаккхан̣ена сама̄сантагатехи дханусадда̄дӣхи квачи а̄паччайо’’ти ватва̄ ‘‘кан̣д̣ивадханва̄, паччаккхадхамма̄, виват̣т̣аччхада̄’’ти пайогамуда̄харанти.

касма̄ падаттайаметам̣ вуттанти ануйогам̣ хета̄лан̇ка̄ранайена парихаранто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха, таттха̄ти ча тӣсу падесӯти аттхо. пӯджа̄висесам̣ пат̣игган̣хитум̣ арахатӣти араханти аттхена пӯджа̄рахата̄ вутта̄. йасма̄ самма̄самбуддхо, тасма̄ пӯджа̄рахата̄ти тасса̄ пӯджа̄рахата̄йа хету вутто. сава̄санасаббакилесаппаха̄напуббакатта̄ буддхабха̄васса буддхаттахетубхӯта̄ виват̣т̣аччхадата̄ вутта̄. камма̄дивасена тивидхам̣ ват̣т̣ан̃ча ра̄га̄дивасена саттавидхо чхадо ча ват̣т̣аччхада̄, ват̣т̣аччхадехи вигато, вигата̄ ва̄ ват̣т̣аччхада̄ йасса̄ти виват̣т̣аччхадо, виват̣т̣аччхада̄ ва̄, двандапуббаго пана ви-саддо убхайаттха йоджетабботи имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘виват̣т̣о ча виччхадо ча̄’’ти вуттам̣. евампи ваданти ‘‘виват̣т̣о ча со виччхадо ча̄ти виват̣т̣аччхадо, уттарападе пуббападалопоти аттхам̣ дассетӣ’’ти. ‘‘арахам̣ ват̣т̣а̄бха̄вена̄’’ти идам̣ килесехи а̄ракатта̄, килеса̄рӣнам̣ сам̣са̄рачаккасса̄ра̄нан̃ча хататта̄, па̄пакаран̣е ча раха̄бха̄ва̄ти аттхам̣ сандха̄йа вуттам̣. идан̃хи пхалена хета̄нума̄надассанам̣ – йатха̄ там̣ дхӯмена аггисса, удакогхена упари вут̣т̣хийа̄, етена ча аттхена арахабха̄во хету, ват̣т̣а̄бха̄во пхаланти айам̣ а̄чарийамати. ‘‘паччайа̄дӣнам̣, пӯджа̄висесасса ча арахатта̄’’ти пана хетуна̄ пхала̄нума̄надассанампи сийа̄ йатха̄ там̣ аггина̄ дхӯмасса, упари вут̣т̣хийа̄ удакогхасса. ‘‘самма̄самбуддхо чхадана̄бха̄вена̄’’ти идам̣ пана хетуна̄ пхала̄нума̄надассанам̣ сава̄санасаббакилесаччхадана̄бха̄вапуббакатта̄ самма̄самбуддхабха̄васса. арахаттамаггена хи виччхадата̄, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена самма̄самбуддхабха̄во. ‘‘виват̣т̣о ча виччхадо ча̄’’ти идам̣ хетудвайам̣. ка̄ман̃ча а̄чарийаматийа̄ пхалена хетуанума̄надассане виват̣т̣ата̄ пхаламева хоти, хетуанума̄надассанасса, пана татха̄н̃а̄н̣асса ча хетубха̄вато хетуйева на̄ма̄ти ведитаббам̣.

евам̣ падаттайавачане хета̄лан̇ка̄ранайена пайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни чатувеса̄раджджавасенапи дассенто ‘‘дутийена̄’’тиа̄дима̄ха. таттха дутийена веса̄раджджена̄ти ‘‘чатта̄рима̄ни бхиккхаве татха̄гатасса веса̄раджджа̄ни, йехи веса̄раджджехи саманна̄гато татха̄гато а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти, париса̄су сӣхана̄дам̣ надати, брахмачаккам̣ паваттетӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 4.8; ма. ни. 1.150) бхагавата̄ вуттаккамена дутийабхӯтена ‘‘кхӣн̣а̄савасса те пат̣иджа̄нато ‘име а̄сава̄ апариккхӣн̣а̄’ти, татра вата мам̣ саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ дево ва̄ ма̄ро ва̄ брахма̄ ва̄ кочи ва̄ локасмим̣ саха дхаммена пат̣ичодессатӣти нимиттаметам̣ бхиккхаве на саманупасса̄ми, етамахам̣ бхиккхаве нимиттам̣ асаманупассанто кхемаппатто абхайаппатто веса̄раджджаппатто вихара̄мӣ’’ти паридӣпитена веса̄раджджена. пуримасиддхӣти пуримасса ‘‘араха’’нти падасса аттхасиддхи арахаттасиддхи, дутийавеса̄раджджасса тадаттхабха̄вато тена веса̄раджджена тадаттхасиддхӣти вуттам̣ хоти. ‘‘кхӣн̣а̄савасса те пат̣иджа̄нато ‘име а̄сава̄ апариккхӣн̣а̄’ ти’’а̄дина̄ вуттамева хи дутийавеса̄раджджам̣ ‘‘килесехи а̄ракатта̄’’тиа̄дина̄ вутто ‘‘араха’’нти падасса аттхоти. тато ча вин̃н̃а̄йати ‘‘йатха̄ дутийена веса̄раджджена пуримасиддхи, евам̣ пурименапи аттхена дутийавеса̄раджджасиддхӣ’’ти. еван̃ча катва̄ имина̄ найена чатувеса̄раджджавасена падаттайавачане пайоджанадассанам̣ упапаннам̣ хоти. итаратха̄ хи кин̃чипайоджана̄бха̄вато идам̣йева вачанам̣ идха аваттаббам̣ сийа̄ти. еса найо сесесупи.

пат̣хамена̄ти вуттанайена пат̣хамабхӯтена ‘‘самма̄самбуддхасса те пат̣иджа̄нато ‘име дхамма̄ анабхисамбуддха̄’ти, татра…пе… вихара̄мӣ’’ти паридӣпитена веса̄раджджена. дутийасиддхӣти дутийасса ‘‘самма̄самбуддхо’’ти падасса аттхасиддхи буддхаттасиддхи тасса тадаттхабха̄вато. татийачатуттхехӣти вуттанайенева татийачатуттхабхӯтехи ‘‘йе кхо пана те антара̄йика̄ дхамма̄ вутта̄, те пат̣исевато на̄лам̣ антара̄йа̄йа̄ти, татра…пе… вихара̄мӣ’’ти ча ‘‘йасса кхо пана те аттха̄йа дхаммо десито, со на ниййа̄ти таккарасса самма̄ дуккхаккхайа̄йа̄ти, татра…пе… вихара̄мӣ’’ти (а. ни. 4.8; ма. ни. 1.150) ча паридӣпитехи веса̄раджджехи. татийасиддхӣти татийасса ‘‘виват̣т̣аччхада̄’’ти падасса аттхасиддхи виват̣т̣аччхадаттхасиддхи техи тасса па̄кат̣абха̄ватоти аттхо. ‘‘йа̄тха̄вато антара̄йиканиййа̄никадхамма̄падесена хи саттху виват̣т̣аччхадабха̄во локе па̄кат̣о ахосӣ’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.258) а̄чарийена вуттам̣, виват̣т̣аччхадабха̄венева антара̄йиканиййа̄никадхаммадесана̄сиддхито ‘‘татийена татийачатуттхасиддхӣ’’типи ваттум̣ йуджджати.

евам̣ падаттайавачане чатувеса̄раджджавасена пайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни чаккхуттайавасенапи дассенто ‘‘пуриман̃ча̄’’тиа̄дима̄ха. таттха ча-саддо упанйа̄саттхо. пуримам̣ ‘‘араха’’нти падам̣ бхагавато хет̣т̣химамаггапхалаттайан̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ дхаммачаккхум̣ са̄дхети килеса̄рӣнам̣, сам̣са̄рачаккасса ара̄нан̃ча хатабха̄вадӣпанато. дутийам̣ ‘‘самма̄самбуддхо’’ти падам̣ а̄сайа̄нусайаиндрийапаропарийаттан̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ буддхачаккхум̣ са̄дхети самма̄самбуддхассева там̣самбхавато. тадетан̃хи н̃а̄н̣адвайам̣ са̄вакапаччекабуддха̄нам̣ на самбхавати. татийам̣ ‘‘виват̣т̣аччхада̄’’ти падам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ самантачаккхум̣ са̄дхети сава̄санасаббакилесаппаха̄надӣпанато. ‘‘самма̄самбуддхо’’ти хи ватва̄ ‘‘виват̣т̣аччхада̄’’ти вачанам̣ самма̄самбуддхабха̄ва̄йа сава̄санасаббакилесаппаха̄нам̣ вибха̄ветӣти. ‘‘ахам̣ кхо пана та̄та амбат̣т̣ха манта̄нам̣ да̄та̄’’ти идам̣ аппадха̄нам̣, ‘‘твам̣ манта̄нам̣ пат̣иггахета̄’’ти идамева падха̄нам̣ самуттеджана̄вачананти сандха̄йа ‘‘твам̣ манта̄нам̣ пат̣иггахета̄ти имина̄’сса мантесу сӯрабха̄вам̣ джанетӣ’’ти вуттам̣, лаккхан̣авибха̄ване висадан̃а̄н̣ата̄сан̇кха̄там̣ сӯрабха̄вам̣ джанетӣти аттхо.

259. евам̣ бхоти еттха евам̣-саддо вачанасампат̣иччхане нипа̄то, вачанасампат̣иччханан̃четтха татха̄ майам̣ там̣ бхавантам̣ готамам̣ ведисса̄ма, твам̣ манта̄нам̣ пат̣иггахета̄ти ча евам̣ паваттасса поккхараса̄тино вачанасса сампат̣иггахо. ‘‘тассаттхо’’тиа̄дина̄пи хи тадеваттхам̣ дассети. татха̄ ча вуттам̣ ‘‘бра̄хман̣асса поккхараса̄тисса пат̣иссутва̄’’ти, там̣ панеса а̄чарийасса самуттеджана̄йа лаккхан̣есу вигатасаммохабха̄вена буддхаманте сампассама̄натта̄ вадатӣти дассенто ‘‘сопӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘та̄йа̄ти та̄йа йатха̄вутта̄йа самуттеджана̄йа̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.259) а̄чарийена вуттам̣, адхуна̄ пана поттхакесу ‘‘та̄йа а̄чарийакатха̄йа̄’’ти па̄т̣хо диссати. аттхато чеса авируддхойева. мантесу сатисамуппа̄дика̄ хи катха̄ самуттеджана̄ти.

айа̄набхӯминти йа̄насса абхӯмим̣, йа̄нена йа̄тумасаккун̣еййат̣т̣ха̄набхӯтам̣, два̄ракот̣т̣хакасамӣпам̣ гантва̄ти аттхо.

ависесена вуттассапи вачанасса аттхо ат̣т̣хакатха̄пама̄н̣ато висесена гахетабботи а̄ха ‘‘т̣хитамаджджханхикасамайе’’ти. саббесама̄чин̣н̣авасена пат̣хаманайам̣ ватва̄ падха̄ника̄намева а̄вен̣ика̄чин̣н̣авасена дутийанайо вутто. дива̄падха̄ника̄ти дива̄падха̄на̄нуйун̃джанака̄, дивасабха̄ге саман̣адхаммакаран̣аттхам̣ те евам̣ чан̇камантӣти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘та̄диса̄нан̃хӣ’’тиа̄ди. ‘‘паривен̣ато паривен̣ама̄гаччханто папан̃чо хоти, пуччхитва̄ва пависисса̄мӣ’’ти амбат̣т̣хасса тадупасан̇камана̄дхиппа̄йам̣ вибха̄венто ‘‘со кира̄’’тиа̄дима̄ха.

260. абхин̃н̃а̄такуле джа̄то абхин̃н̃а̄таколан̃н̃о. ка̄ман̃ча ваккхама̄нанайена пуббе амбат̣т̣хакуламапан̃н̃а̄там̣, тада̄ пана пан̃н̃а̄танти а̄ха ‘‘тада̄ кира̄’’тиа̄ди. рӯпаджа̄тимантакула̄падесехӣти ‘‘айамӣдисо’’ти ападисанахетубхӯтехи чатӯхи рӯпаджа̄тимантакулехи. йена те бхиккхӯ чинтайим̣су, тададхиппа̄йам̣ а̄ви ка̄тум̣ ‘‘йо хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. ависесато вуттампи висесато вин̃н̃а̄йама̄наттхам̣ сандха̄йа бха̄ситавачананти дассети ‘‘гандхакут̣им̣ сандха̄йа̄’’ти имина̄. евамӣдисесу.

атуритоти авега̄йанто, ‘‘атуранто’’типи па̄т̣хо, сойеваттхо. катхам̣ пависанто атарама̄но пависати на̄ма̄ти а̄ха ‘‘сан̣ика’’нтиа̄ди. таттха падаппама̄н̣ат̣т̣ха̄нети двиннам̣ пада̄нам̣ антаре мут̣т̣хиратанапама̄н̣ат̣т̣ха̄не. синдува̄ро на̄ма еко пуппхӯпагаруккхо, йасса сетам̣ пуппхам̣ хоти, йо ‘‘ниггун̣д̣ӣ’’ типи вуччати. памукханти гандхакут̣игаббхапамукхам̣. ‘‘кун̃чикаччхиддасамӣпе’’ти вуттавачанам̣ саматтхетум̣ ‘‘два̄рам̣ кира̄’’тиа̄ди вуттам̣.

261. ‘‘да̄нам̣ дадама̄нехӣ’’ти имина̄ па̄рамита̄нубха̄вена сайамева два̄равиваран̣ам̣ дассети.

бхагавата̄ саддхим̣ саммодим̣сӯти еттха саматтхена сам̣-саддена вин̃н̃а̄йама̄нам̣ бхагавато техи саддхим̣ пат̣хамам̣ паваттамодата̄сан̇кха̄там̣ неййаттхам̣ дассенто ‘‘йатха̄’’тиа̄дима̄ха. бхагава̄пи хи ‘‘каччи бхо ма̄н̣ава̄ кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйа’’нтиа̄дӣни пуччханто техи ма̄н̣авехи саддхим̣ пуббабха̄сита̄йа пат̣хаман̃н̃ева паваттамодо ахоси. самаппаваттамода̄ти бхагавато таданукаран̣ена самам̣ паваттасам̣сандана̄. тадаттхам̣ саха упама̄йа дассетум̣ ‘‘сӣтодакам̣ вийа̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха параманиббутакилесадаратхата̄йа бхагавато сӣтодакасадисата̄, аниббутакилесадаратхата̄йа ча ма̄н̣ава̄нам̣ ун̣ходакасадисата̄ дат̣т̣хабба̄. саммодитанти сам̣сандитам̣. мудасаддо хеттха сам̣санданейева, на па̄модждже, еван̃хи йатха̄вуттаупама̄вачанам̣ саматтхитам̣ хоти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘екӣбха̄ва’’нти, саммоданакирийа̄йа сама̄натам̣ екарӯпатанти аттхо.

кхаманӣйанти ‘‘чатучаккам̣ навадва̄рам̣ сарӣрайантам̣ дуккхабахулата̄йа сабха̄вато дуссахам̣ каччи кхамитум̣ саккун̣еййа’’нти пуччханти, йа̄панӣйанти а̄ха̄ра̄дипаччайапат̣ибаддхавуттикам̣ чираппабандхасан̇кха̄та̄йа йа̄пана̄йа каччи йа̄петум̣ саккун̣еййам̣, сӣсарога̄диа̄ба̄дха̄бха̄вена каччи аппа̄ба̄дхам̣, дуккхаджӣвика̄бха̄вена каччи аппа̄тан̇кам̣, там̣там̣киччакаран̣е ут̣т̣ха̄насукхата̄йа каччи лахут̣т̣ха̄нам̣, таданурӯпабалайогато каччи балам̣, сукхавиха̄рапхаласаббха̄вена каччипха̄сувиха̄ро аттхӣти саббаттха каччи-саддам̣ йоджетва̄ аттхо ведитаббо. балаппатта̄ пӣти пӣтийева. тарун̣а̄ пӣти па̄моджджам̣. саммоданам̣ джанети каротӣти саммоданикам̣, тадева саммоданийам̣ ка-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄. саммодетаббато саммоданӣйанти имаматтхам̣ дассети ‘‘саммодитум̣ йуттабха̄вато’’ти имина̄. евам̣ а̄чарийехи вуттам̣. саммодитум̣ арахатӣти саммоданикам̣, тадева саммоданийам̣ йатха̄вуттанайена̄ти имаматтхампи дассетӣти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘са̄рету’’нти етасса ‘‘нирантарам̣ паваттету’’нти аттхавачанам̣. саритаббабха̄ватоти ануссаритаббабха̄вато. ‘‘са̄ретум̣ арахатӣ’’ти аттхе йатха̄падам̣ дӣгхена ‘‘са̄ран̣ӣйа’’нти вуттам̣. ‘‘саритабба’’нти аттхе пана ‘‘саран̣ӣйа’’нти ваттаббе дӣгхам̣ катва̄ ‘‘са̄ран̣ӣйа’’нти вуттанти ведитаббам̣. евам̣ саддато аттхам̣ дассетва̄ ида̄ни аттхаматтато дассетум̣ ‘‘суййама̄насукхато’’тиа̄ди вуттам̣. таттха суййама̄насукхатоти а̄па̄тхамадхураттама̄ха, ануссарийама̄насукхатоти вимаддараман̣ӣйаттам̣. бйан̃джанапарисуддхата̄йа̄ти сабха̄ванируттибха̄вена тасса̄ катха̄йа вачанача̄турийам̣, аттхапарисуддхата̄йа̄ти аттхасса нирупаккилесаттам̣. анекехи парийа̄йехӣти анекехи ка̄ран̣ехи.

апаса̄десса̄мӣти ман̇кум̣ карисса̄ми. убхосу кхандхесу са̄т̣акам̣ а̄саджджетва̄ кан̣т̣хе оламбанам̣ сандха̄йа ‘‘кан̣т̣хе оламбитва̄’’ти вуттам̣. дуссакан̣н̣ам̣ гахетва̄ти ниваттхаса̄т̣акасса кот̣им̣ екена хаттхена гахетва̄. чан̇камитума̄руханам̣ сандха̄йа ‘‘чан̇камам̣ абхирухитва̄’’ти а̄ха. дха̄тусамата̄ти раса̄дидха̄тӯнам̣ сама̄ваттхата̄, арогата̄ти аттхо. па̄са̄дикаттханти паса̄даджананаттхам̣ ‘‘гатагатат̣т̣ха̄не’’ти имина̄ самбандхо. ‘‘па̄са̄дикатта̄’’типи па̄т̣хо, тассаттхо – ан̇гапаччан̇га̄нам̣ паса̄да̄вахатта̄ти, ‘‘уппаннабахума̄на̄’’ти имина̄ самбандхо. уппан̣д̣анакатханти авахаситаббата̄йуттакатхам̣. ‘‘ана̄ча̄рабха̄васа̄ран̣ӣйа’’нти тасса висесанам̣, ана̄ча̄рабха̄вена са̄ран̣ӣйам̣ ‘‘ана̄ча̄ро вата̄йа’’нти саритаббаканти аттхо.

262. ка̄тум̣ дуккарамасаккун̣еййам̣ киччамайам̣ а̄рабхӣти дассетум̣ ‘‘бхаваггам̣ гахетука̄мо вийа̄’’тиа̄ди вуттам̣. асаккун̣еййан̃хетам̣ садевакенапи локена, йадидам̣ бхагавато апаса̄данам̣. тена̄ха ‘‘ат̣т̣ха̄не ва̄йаматӣ’’ти. ханда тена саддхим̣ мантемӣти евам̣ ат̣т̣ха̄не ва̄йамантопи айам̣ ба̄ло ‘‘майи кин̃чи акатхенте майа̄ саддхим̣ уттари катхетумпи на висахатӣ’’ти ма̄намева пагган̣хиссати, катхенте пана катха̄пасан̇генасса джа̄тиготте вибха̄вите ма̄наниггахо бхависсати, ‘‘ханда тена саддхим̣ мантемӣ’’ти бхагава̄ амбат̣т̣хам̣ ма̄н̣авам̣ етадавоча̄ти аттхо. а̄ча̄расама̄ча̄расиккха̄панена а̄чарийа̄, тесам̣ пана а̄чарийа̄нам̣ пакат̣т̣ха̄ а̄чарийа̄ти па̄чарийа̄ йатха̄ ‘‘папита̄махо’’ти имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘а̄чарийехи ча тесам̣ а̄чарийехи ча̄’’ти вуттам̣.

пат̣хамаиббхава̄даван̣н̣ана̄

263. кин̃ча̄пи ‘‘сайа̄но ва̄’’тиа̄дивачанам̣ на ваттаббам̣, ма̄навасена пана йугагга̄хам̣ каронто вадатӣти дассенто ‘‘ка̄мам̣ тӣсӯ’’тиа̄дима̄ха. таттха тӣсу ирийа̄патхесӯти т̣ха̄нагамананисаджджа̄су. тесвева хи а̄чарийена саддхим̣ саллапитумарахати, на ту сайане гарукаран̣ӣйа̄нам̣ сайа̄на̄нампи саммукха̄ гарука̄рехи сайанасса акаттаббабха̄вато. катха̄салла̄панти катха̄васена йугагга̄хакаран̣аттхам̣ саллапанам̣. сайа̄нена хи а̄чарийена саддхим̣ сайа̄насса катха̄ на̄ма а̄ча̄ро на хоти, татха̄петам̣ итарехи садисам̣ катва̄ катханам̣ идха катха̄салла̄по.

йам̣ панетам̣ ‘‘сайа̄но ва̄ хи бхо готама бра̄хман̣о сайа̄нена бра̄хман̣ена саддхим̣ саллапитумарахатӣ’’ти вуттасса салла̄пасса ана̄ча̄рабха̄вавибха̄ванам̣ саттха̄ра̄ амбат̣т̣хена саддхим̣ катхентена катам̣, там̣ па̄л̣ивасена сан̇гӣтимана̄рул̣хампи агарахита̄йа а̄чарийапарампара̄йа йа̄ваджджатана̄ сама̄бхатанти ‘‘йе ча кхо те бхо готама̄’’тиа̄дика̄йа упарипа̄л̣ийа̄ самбандхабха̄вена дассенто ‘‘тато кира̄’’тиа̄дима̄ха. горӯпанти го нӯна рӯпакавасена вуттатта̄, рӯпасаддасса ча таббха̄вавуттито. йади ахӣл̣енто бхавеййа, ‘‘мун̣д̣а̄ саман̣а̄’’ти вадеййа, хӣл̣енто пана гарахаттхена ка-саддена падам̣ вад̣д̣хетва̄ ‘‘мун̣д̣ака̄ саман̣ака̄’’ти вадатӣти дассетум̣ ‘‘мун̣д̣е мун̣д̣а̄’’тиа̄ди вуттам̣. иббха̄ти гахапатика̄ти аттхаматтавачанам̣, саддато пана ибхасса пайого ибхо уттарападалопена, там̣ ибхам̣ арахантӣти иббха̄ двиттам̣ катва̄. ким̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ собханам̣ гаманато ибхасан̇кха̄то хаттхива̄ханабхӯто парасса васена паваттати, на аттано, еваметепи бра̄хман̣а̄нам̣ суссӯсака̄ судда̄ парасса васена паваттанти, на аттано, тасма̄ ибхасадисапайогата̄йа иббха̄ти. те пана кут̣умбиката̄йа гхарава̄сино гхараса̄мика̄ хонтӣти аттхаматтам̣ дассети ‘‘гахапатика̄’’ти имина̄.

кан̣ха̄ти кан̣хаджа̄тика̄. двиджа̄ ева хи суддхаджа̄тика̄, на итарети тасса̄дхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘ка̄л̣ака̄’’ти. пита̄махабха̄вена н̃а̄тибандхаватта̄ бандху. тена̄ха ‘‘пита̄махоти вохарантӣ’’ти. апачча̄ти путта̄. мукхато никкханта̄ти бра̄хман̣а̄нам̣ пуббапуриса̄ брахмуно мукхато никкханта̄, айам̣ тесам̣ пат̣хамуппаттӣти адхиппа̄йо. сесападесупи есева найо. айам̣ панеттха висесо – ‘‘иббха̄ кан̣ха̄’’ти ватва̄ ‘‘бандхупа̄да̄пачча̄’’ти ваданто кулавасена саман̣а̄ вессакулапарийа̄панна̄, пат̣хамуппаттивасена пана брахмуно пит̣т̣хипа̄дато никкханта̄, на пакативесса̄ вийа на̄бхитоти дассетӣти, идам̣ панасса ‘‘мукхато никкханта̄’’тиа̄дивачанатопи ативийа асамавеккхитапуббавачанам̣ чатуван̣н̣апарийа̄паннассева саман̣абха̄васамбхавато. анийаметва̄ти ависесетва̄, ануддесикабха̄вена̄ти аттхо.

ма̄намева нисса̄йа катхесӣти ма̄намева̄пассайам̣ катва̄ атта̄нам̣ уккам̣сенто, паре ча вамбхенто ‘‘мун̣д̣ака̄ саман̣ака̄’’тиа̄дивачанам̣ катхеси. джа̄на̄песса̄мӣти аттано готтапама̄н̣ам̣ йа̄тха̄вато вибха̄ванена вин̃н̃а̄песса̄ми. аттхоти хитам̣, иччхитаваттху ва̄, там̣ пана каттаббакиччамева̄ти вуттам̣ ‘‘а̄гантва̄ каттаббакиччасан̇кха̄то аттхо’’ти, со етасса аттхӣти аттхикам̣ йатха̄ ‘‘дан̣д̣ико’’ти. дутийассапи пуггалава̄чакасса тадассаттхипаччайасса виджджама̄натта̄ пат̣хамена тада̄рамман̣икачиттамева вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘тасса ма̄н̣авасса читта’’нти. аттхикамасса аттхӣти аттхикава̄ йатха̄ ‘‘гун̣ава̄’’ти.

‘‘йа̄йева кхо панаттха̄йа̄’’ти лин̇гавипалла̄савасена вуттанти дассети ‘‘йенева кхо панаттхена̄’’ти имина̄. тенева̄ха ‘‘тамева аттханти идам̣ пурисалин̇гавасенева вутта’’нти. таттха хи са̄бха̄викалин̇гата̄дассанена идха аса̄бха̄викалин̇гата̄сиддхӣти. айам̣ панеттха ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – йа̄йа аттха̄йа̄ти пуллин̇гавасенева тадаттхе сампада̄навачанам̣, йасса каттаббакиччасан̇кха̄тасса аттхасса аттха̄йа̄ти аттхоти. асса̄ти амбат̣т̣хасса дассетва̄ти самбандхо. ан̃н̃есам̣ сантикам̣ а̄гата̄нанти гарут̣т̣ха̄нийа̄нам̣ сантикамупагата̄нам̣ са̄дхурӯпа̄нам̣. ваттанти тесам̣ сама̄чин̣н̣ам̣. пакаран̣атойева ‘‘а̄чарийакуле’’ти аттхо вин̃н̃а̄йати, ‘‘авуситава̄’’ти ча асиккхитабха̄войева воха̄равасена вутто йатха̄ там̣ чӣварада̄нам̣ тичӣварена аччха̄десӣти. тена̄ха ‘‘а̄чарийакуле авуситава̄ асиккхито’’ти. асиккхитатта̄ ева аппассуто, ‘‘вуситама̄нӣ’’ти ча пада̄пеккха̄йа апарийоситавачанатта̄ сама̄ноти па̄т̣хасесоти дассети ‘‘аппассутова сама̄но’’ти имина̄. ба̄хусаччан̃хи на̄ма йа̄вадева упасаматтхам̣ иччхитаббам̣, тадабха̄вато пана̄йам̣ амбат̣т̣хо авуситава̄ асиккхито аппассутоти вин̃н̃а̄йатӣти евампи аттха̄паттито ка̄ран̣ам̣ вибха̄венто а̄ха ‘‘киман̃н̃атра авуситатта̄’’ти. имампи самбандхам̣ дӣпети ‘‘етасса хӣ’’тиа̄дина̄. йатха̄рутато пана пхарусавачанасамуда̄ча̄рена анупасамака̄ран̣адассанаметам̣. татра̄йам̣ йоджана̄ – ‘‘киман̃н̃атра авуситатта̄’’ти идам̣ ка̄ран̣ам̣ етасса амбат̣т̣хасса пхарусавачанасамуда̄ча̄ре ка̄ран̣анти. ‘‘пхарусавачанасамуда̄ча̄рена̄’’типи па̄т̣хо, татха̄ самуда̄ча̄равасена вуттам̣ ка̄ран̣анти аттхо. евампи йодженти – авуситатта̄ авуситабха̄вам̣ ан̃н̃атра т̣хапетва̄ етасса евам̣ пхарусавачанасамуда̄ча̄ре ка̄ран̣ам̣ киман̃н̃ам̣ аттхӣти. пуримайоджана̄веттха йуттатара̄ йатха̄па̄т̣хам̣ йоджетаббато. ‘‘ан̃н̃атра̄’’ти нипа̄тайогато авуситатта̄ти упайогаттхе ниссаккавачанам̣. тадева ка̄ран̣ам̣ саматтхети ‘‘а̄чарийакуле’’тиа̄дина̄.

264. кодхасан̇кха̄тасса парасса васа̄нугатачиттата̄йа асакамано. ма̄наниммаданаттханти ма̄насса ниммаданаттхам̣ абхимадданаттхам̣, амаданаттхам̣ ва̄, ма̄намадавирахаттханти аттхо. досам̣ уггилетва̄ти синехапа̄нена килиннам̣ ва̄тапиттасемхадосам̣ уббаманам̣ катва̄. готтена готтанти амбат̣т̣хенева бхагавата̄ пут̣т̣хена вуттена са̄ваджджена пура̄танаготтена адхуна̄ анаваджджасан̃н̃итам̣ готтам̣. кула̄падесена кула̄падесанти еттха̄пи есева найо. ут̣т̣ха̄петва̄ти са̄ваджджато ут̣т̣хаханам̣ катва̄, уддхаритва̄ти вуттам̣ хоти. готтан̃четтха а̄дипурисавасена, кула̄падесо пана таданвайе уппанна̄бхин̃н̃а̄тапурисавасена гахетаббо йатха̄ ‘‘а̄диччо ма̄гхаво’’ти. са̄кийа̄нан̃хи а̄диччаготтам̣ адитийа̄ на̄ма девадхӣта̄йа путтабхӯтам̣ а̄дипурисам̣ пати хоти, там̣ ‘‘готамаготта’’нтипи ваданти. йатха̄ха паббаджджа̄сутте

‘‘а̄дичча̄ на̄ма готтена, са̄кийа̄ на̄ма джа̄тийа̄;

тамха̄ кула̄ паббаджитомхи, на ка̄ме абхипаттхайа’’нти. (су. ни. 425);

ма̄гхавакулам̣ пана таданвайе абхин̃н̃а̄там̣ мачалага̄микапурисам̣ пати хотӣти. готтамӯласса га̄райхата̄йа ама̄наваттхубха̄вапаведанато ‘‘ма̄наддхаджам̣ мӯле чхетва̄ нипа̄тесса̄мӣ’’ти вуттам̣. гхат̣т̣ентоти джа̄тиготтавасена омасанто. хӣл̣ентоти хӣл̣анам̣ гарахам̣ каронто. ‘‘чан̣д̣а̄ бхо готама сакйаджа̄тӣ’’тиа̄дина̄ са̄кийесу чан̣д̣абха̄ва̄дидосам̣ па̄питесу саман̣опи готамо па̄пито бхависсатӣти адхиппа̄йо.

йасмим̣ ма̄нуссайакодхуссайа̄ ан̃н̃аман̃н̃ӯпаттхаддха̄, со ‘‘чан̣д̣о’’ти вуччатӣти дассети ‘‘ма̄нанисситакодхайутта̄’’ти имина̄, пакатӯпаниссайа̄рамман̣авасена четтха нисситабха̄во, на сахаджа̄та̄дивасена. кхара̄ти читтена, ва̄ча̄йа ча каккхал̣а̄. лахука̄ти тарун̣а̄ авуддхакамма̄. тена̄ха ‘‘аппакенева̄’’тиа̄ди. ала̄букат̣а̄ханти ла̄бупхаласса абхеджджакапа̄лам̣. ат̣т̣хакатха̄муттаканайам̣ дассетум̣ ‘‘бхасса̄ти са̄хасика̄ти кечи ваданти, са̄рамбхака̄ти апаре’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.264) а̄чарийена вуттам̣. сама̄на̄ти хонта̄ бхавама̄на̄ти асасаддавасенаттхоти а̄ха ‘‘санта̄ти пуримападассева вевачана’’нти. на саккаронтӣти сакка̄рам̣ на каронтӣти аттхамева вин̃н̃а̄пети ‘‘на бра̄хман̣а̄на’’нтиа̄дина̄. апачитикамманти пан̣ипа̄такаммам̣. ‘‘йадиме сакйа̄’’ти паччхимава̄кйе йа-саддасса кирийа̄пара̄масанасса анийамасса ‘‘тайидам̣ бхо готама̄’’ти пуримава̄кйе та-саддена нийаманам̣ ведитаббанти а̄ха ‘‘йам̣ име сакйа̄’’тиа̄ди. на̄нуломанти аттано джа̄тийа̄ на ануччхавикам̣.

дутийаиббхава̄даван̣н̣ана̄

265. сандха̄га̄рападаниббачанам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. тада̄ абхиситтасакйара̄джӯнампи бахутам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘абхиситтасакйара̄джа̄но’’ти. ка̄ман̃хи сакйара̄джакуле йо саббесам̣ вуддхатаро, саматтхо ча, со ева абхисекам̣ лабхати. екаччо пана абхиситто сама̄но ‘‘идам̣ раджджам̣ на̄ма бахукиччам̣ бахубйа̄па̄ра’’нти тато ниббиджджа раджджам̣ вайаса̄ анантарасса ниййа̄тети, када̄чи сопи ан̃н̃асса̄ти евам̣ парампара̄ниййа̄танавасена тада̄ бахӯ абхиситтапубба̄ сакйара̄джа̄но хонтӣти идам̣ а̄чарийасса̄бхиматам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.265). апича йатха̄рахам̣ т̣ха̄нантаресу абхиситтасакйара̄джӯнампи бахутам̣ сандха̄йа евама̄ха̄типи йуджджати. те хи ‘‘ра̄джа̄но’’ти вуччанти. йатха̄ха –

‘‘ра̄джа̄но на̄ма патхабйа̄ра̄джа̄, падесара̄джа̄, ман̣д̣алика̄, антарабхогика̄, аккхадасса̄, маха̄матта̄, йе ва̄ пана чхеджджабхеджджам̣ каронта̄ ануса̄санти, ете ра̄джа̄но на̄ма̄’’ти (па̄ра̄. 92).

сам̣ха̄римехи ва̄л̣арӯпехи като паллан̇ко, бхаддапӣт̣хам̣ ветта̄санам̣. михитаматтам̣ хаситаматтам̣. анухасантӣти мамуддесикам̣ маха̄хаситам̣ каронти, идан̃хи ‘‘ануджаггханта̄’’ти етасса сам̣ван̣н̣ана̄падам̣. джаггхасаддо ча маха̄хасане паваттати ‘‘на уджджаггхика̄йа антарагхаре гамисса̄мӣ’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 586) вийа.

кан̣ха̄йанато пат̣т̣ха̄йа парампара̄гатам̣ кулавам̣сам̣ ануссававасена джа̄нанти. кула̄бхима̄нино хи йебхуййена паресам̣ учча̄вачам̣ кулам̣ татха̄ татха̄ уда̄харанти, аттано ча кулавам̣сам̣ джа̄нанти, евам̣ амбат̣т̣хопи, татха̄ хеса парато бхагавата̄ пуччхито ваджирапа̄н̣и бхайена аттано кулавам̣сам̣ йа̄тха̄вато катхесӣти. оламбетва̄ти хаттхисон̣д̣асан̣т̣ха̄на̄дина̄ са̄т̣акам̣ аваламбетва̄. татоти татха̄джа̄нанато, гаманато ча. маман̃н̃ева ман̃н̃ети мамамева ануджаггханта̄ ман̃н̃е.

татийаиббхава̄даван̣н̣ана̄

266. кхетталед̣д̣ӯнанти кхетте касанавасена ут̣т̣ха̄питаматтика̄кхан̣д̣а̄нам̣. лед̣д̣ука̄намантаре нива̄ситатта̄ ‘‘лед̣д̣укика̄’’ иччева (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.266) сан̃н̃а̄та̄ кхуддакасакун̣ика̄. маджджхимапан̣н̣а̄саке лед̣д̣укикопамасуттаван̣н̣ана̄йам̣ ‘‘ча̄такасакун̣ика̄’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.150) вутта̄, нигхан̣т̣усаттхесу пана там̣ ‘‘ла̄пасакун̣ика̄’’ти ваданти. кодхавасена лаггитунти упанайхитум̣, а̄гха̄там̣ бандхитунти аттхо.

‘‘амхе хам̣сакон̃чаморасаме каротӣ’’ти ваданто хет̣т̣ха̄ гахитам̣ ‘‘на там̣ кочи хам̣со ва̄ кон̃чо ва̄ моро ва̄ а̄гантва̄ ким̣ твам̣ лапасӣти ниседхетӣ’’ти идампи вачанам̣ сан̇гӣтимана̄рул̣хам̣ тада̄ бхагавата̄ вуттамева̄ти дассети. тада̄ вадантойева хи евам̣ каротӣти ваттумарахати. ‘‘евам̣ ну те’’тиа̄дивачанам̣, ‘‘авуситава̄йева̄’’тиа̄дивачанан̃ча ма̄навасена саман̣ена готамена вуттанти амбат̣т̣хо ман̃н̃атӣти адхиппа̄йена̄ха ‘‘нимма̄но да̄ни джа̄тоти ман̃н̃ама̄но’’ти.

да̄сипуттава̄даван̣н̣ана̄

267. нимма̄детӣти а-ка̄расса а̄-ка̄рам̣ катва̄ ниддесо умма̄де мадасаддена ниппханнатта̄ти дассети ‘‘ниммадетӣ’’ти имина̄. нимма̄нети вигатама̄не. йади пана̄хам̣ готтам̣ пуччхеййам̣ са̄дху вата̄ти аттхо. па̄кат̣ам̣ ка̄тукамйата̄йа тиккхаттум̣ маха̄саддена авоча. касма̄ авоча̄ти пана асуддхабха̄вам̣ джа̄нантасса̄пи татха̄вачане ка̄ран̣апуччха̄. готтабхӯтам̣ на̄мамева адхиппетам̣, на висум̣ готтанти а̄ха ‘‘ма̄та̄петтиканти ма̄та̄питӯнам̣ сантака’’нти. готтан̃хи питито ладдхаббам̣ петтикамева, на ма̄та̄петтикам̣. на хи бра̄хман̣а̄нам̣ саготта̄йа ева а̄ва̄хавива̄хо иччхито, готтана̄мам̣ пана джа̄тисиддхам̣, на киттимам̣, на гун̣ана̄мам̣ ва̄, джа̄ти ча убхайасамбандхинӣти ма̄та̄петтикамева, на петтикаматтам̣. на̄маготтанти готтабхӯтам̣ на̄мам̣, на киттимам̣, на гун̣ана̄мам̣ ва̄ висесанапаранипа̄тавасена вуттатта̄ йатха̄ ‘‘агйа̄хито’’ти. на̄ман̃ча тадева павен̣ӣвасена паваттатта̄ готтан̃ча̄ти хи на̄маготтам̣. таттха йа̄ ‘‘кан̣ха̄йано’’ти на̄мапан̣н̣атти нирул̣ха̄, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘пан̣н̣аттивасена на̄ма’’нти. там̣ панетам̣ на̄мам̣ кан̣хаисито пат̣т̣ха̄йа тасмим̣ кулапарампара̄васена а̄гатам̣, на етасмим̣йева нирул̣ханти вуттам̣ ‘‘павен̣ӣвасена готта’’нти. готтападасса вачанаттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.

‘‘ануссарато’’ти еттха на кевалам̣ ануссаран̣аматтам̣ адхиппетам̣, атха кхо куласуддхивӣмам̣санавасенева̄ти а̄ха ‘‘кулакот̣им̣ содхентасса̄’’ти, кулаггам̣ висодхентасса̄ти аттхо. ‘‘аййапутта̄’’ти еттха аййасаддо аййиракети вуттам̣ ‘‘са̄мино путта̄’’ти. чатӯсу да̄сӣсу диса̄ окка̄каран̃н̃о антоджа̄тада̄сӣ. тена̄ха ‘‘гхарада̄сийа̄ путто’’ти. еттха ча йасма̄ амбат̣т̣хо джа̄тим̣ нисса̄йа ма̄натхаддхо, на ча тасса йа̄тха̄вато джа̄тийа̄ авибха̄вита̄йа ма̄наниггахо карӣйати, акате ча ма̄наниггахе ма̄навасена ратанаттайам̣ апараджджхиссати, кате пана ма̄наниггахе апарабха̄ге ратанаттайе пасӣдиссати, на чедисӣ ва̄ча̄ пхарусава̄ча̄ на̄ма хоти читтасса сан̣хабха̄вато. маджджхимапан̣н̣а̄саке абхайасуттан̃ча (ма. ни. 2.83) еттха нидассанам̣. кечи ча джана̄ каккхал̣а̄йа ва̄ча̄йа вутта̄ аггина̄ вийа лоха̄дайо мудубха̄вам̣ гаччханти, тасма̄ бхагава̄ амбат̣т̣хам̣ ниббисеванам̣ каттука̄мо ‘‘аййапутта̄ сакйа̄ бхаванти, да̄сипутто твамаси сакйа̄на’’нти авоча.

‘‘идхекаччо па̄пабхиккху татха̄гатаппаведитам̣ дхаммавинайам̣ парийа̄пун̣итва̄ аттано дахатӣ’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 195) вийа дахасаддо дха̄ран̣аттхо, дха̄ран̣ан̃четтха пуббапурисавасена сан̃н̃а̄пананти а̄ха ‘‘окка̄ко но пуббапурисо’’тиа̄ди. дахасаддан̃хи бхасмӣкаран̣е, дха̄ран̣е ча иччханти саддавидӯ. пабха̄ ниччхаратӣти пабхассарам̣ хутва̄ никкхамати татха̄рӯпена пун̃н̃акаммена данта̄нам̣ пабхассарабха̄вато.

тети джет̣т̣хакума̄ре. пат̣хамакаппика̄нанти пат̣хамакаппасса а̄дика̄ле ниббатта̄нам̣. кирасаддена четтха ануссаваттхена, йо вуччама̄на̄йа ра̄джапарампара̄йа кесан̃чи матибхедо, там̣ уллин̇гети. ануссававачаненева хи анануссуто уттаравиха̄рава̄сиа̄дӣнам̣ матибхедо нира̄карӣйатӣти. маха̄самматасса̄ти агган̃н̃асутте ваккхама̄нанайена ‘‘айам̣ но ра̄джа̄’’ти маха̄джанена самманнитва̄ т̣хапитатта̄ ‘‘маха̄саммато’’ти евам̣ самматасса. йам̣ сандха̄йа ваданти –

‘‘а̄диччакуласамбхӯто, сувисуддхагун̣а̄каро;

маха̄нубха̄во ра̄джа̄си, маха̄самматана̄мако.

йо чаккхубхӯто локасса, гун̣арам̣сисамуджджало;

тамонудо вирочиттха, дутийо вийа бха̄н̣ума̄.

т̣хапита̄ йена марийа̄да̄, локе локахитесина̄;

ваваттхита̄ саккун̣анти, на вилан̇гхайиту джана̄.

йасассинам̣ теджассинам̣, локасӣма̄нураккхакам̣;

а̄дибхӯтам̣ маха̄вӣрам̣, катхайанти ‘манӯ’ти йа’’нти. (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.267);

тасса ча путтапапуттапарампарам̣ сандха̄йа евам̣ ваданти –

‘‘тасса путто маха̄теджо, роджо на̄ма махӣпати;

тасса путто варароджо, паваро ра̄джаман̣д̣але.

тасса̄си калйа̄н̣агун̣о, калйа̄н̣о на̄ма атраджо;

ра̄джа̄ тасса̄си танайо, варакалйа̄н̣ана̄мако.

тасса путто маха̄вӣро, мандха̄та̄ ка̄мабхогинам̣;

аггабхӯто махиндена, ад̣д̣хараджджена пӯджито.

тасса сӯну маха̄теджо, варамандха̄туна̄мако;

‘упосатхо’ти на̄мена, тасса путто маха̄йасо.

варо на̄ма маха̄теджо, тасса путто маха̄варо;

тасса̄си упавароти, путто ра̄джа̄ маха̄бало.

тасса путто магхадево, деватулйо махӣпати;

чатура̄сӣти сахасса̄ни, тасса путтапарампара̄.

тесам̣ паччхимако ра̄джа̄, ‘окка̄ко’ити виссуто;

маха̄йасо маха̄теджо, акхуддо ра̄джаман̣д̣але’’ти. (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.267);

идам̣ ат̣т̣хакатха̄нупародхавачанам̣. йам̣ пана дӣпавам̣се вуттам̣ –

‘‘пат̣хама̄бхиситто ра̄джа̄, бхӯмипа̄ло джутиндхаро;

маха̄саммато на̄мена, раджджам̣ ка̄реси кхаттийо.

тасса путто роджо на̄ма, варароджо ча кхаттийо;

калйа̄н̣о варакалйа̄н̣о, упосатхо махиссаро.

мандха̄та̄ саттамо тесам̣, чатудӣпамхи иссаро;

варо упаваро ра̄джа̄, четийо ча махиссаро’’тиа̄ди.

йан̃ча маха̄вам̣са̄дӣсу вуттам̣ –

‘‘маха̄самматара̄джасса, вам̣саджо хи маха̄муни;

каппа̄дисмим̣ ра̄джа̄си, маха̄самматана̄мако.

роджо ча варароджо ча, татха̄ калйа̄н̣ака̄ дуве;

упосатхо ча мандха̄та̄, варако павара̄ дуве’’тиа̄ди.

саббаметам̣ йебхуййато ат̣т̣хакатха̄виродхавачанам̣. ат̣т̣хакатха̄йан̃хи мандха̄тура̄джа̄ чхат̣т̣хо вутто, магхадевара̄джа̄ ека̄дасамо, тасса ча путтапарампара̄йа чатура̄сӣтисахассара̄джӯнам̣ паччхимако окка̄кара̄джа̄, тесу пана мандха̄тура̄джа̄ саттамо вутто, магхадевара̄джа̄ анекесам̣ ра̄джасахасса̄нам̣ паччхимако, тасса ча путтапарампара̄йа анекара̄джасахасса̄нам̣ паччхимако окка̄кара̄джа̄ти евама̄дина̄ анекадха̄ виродхавачанам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ нира̄кароти. нану авочумха ‘‘кирасаддена четтха ануссаваттхена, йо вуччама̄на̄йа ра̄джапарампара̄йа кесан̃чи матибхедо, там̣ уллин̇гетӣ’’ти. тесам̣ паччхатоти магхадевапарампара̄бхӯта̄нам̣ кал̣а̄раджанакапарийоса̄на̄нам̣ чатура̄сӣтикхаттийасахасса̄нам̣ апарабха̄гети йатха̄нуссутам̣ а̄чарийена вуттам̣. дӣпавам̣са̄дӣсу пана ‘‘кал̣а̄раджанакаран̃н̃о путтапарампара̄йа анекакхаттийасахасса̄нам̣ паччхимако ра̄джа̄ суджа̄то на̄ма, тасса путто окка̄ко ра̄джа̄’’ти вуттам̣. магхадевапарампара̄йа анекасахассара̄джӯнам̣ апарабха̄ге пат̣хамо окка̄ко на̄ма ра̄джа̄ ахоси, тасса парампара̄бхӯта̄нам̣ пана анекасахассара̄джӯнам̣ апарабха̄ге дутийо окка̄ко на̄ма ра̄джа̄ ахоси, тассапи парампара̄йа анекасахассара̄джӯнам̣ апарабха̄ге татийо окка̄ко на̄ма ра̄джа̄ ахоси. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тайо окка̄кавам̣са̄ ахесу’’нтиа̄ди.

джа̄тийа̄ пан̃чамадивасе на̄макамма̄диман̇галам̣ лока̄чин̣н̣анти вуттам̣ ‘‘пан̃чамадивасе алан̇каритва̄’’ти. сахаса̄ варам̣ ада̄синти путтадассанена балавасоманассаппатто туритам̣ авӣмам̣ситва̄ тут̣т̣хида̄йавасена варам̣ ада̄сим̣ ‘‘йам̣ иччхаси, там̣ ган̣ха̄хӣ’’ти. са̄ти джантукума̄рама̄та̄. раджджам̣ парин̣а̄метум̣ иччхатӣти мама варада̄нам̣ антарам̣ катва̄ имам̣ раджджам̣ парин̣а̄метум̣ иччхати.

раджджам̣ ка̄рессантӣти ра̄джабха̄вам̣ маха̄джанена маха̄джанам̣ ва̄ ка̄ра̄пессанти. наппасахеййа̄ти нива̄саттха̄йа парийатто на бхавеййа.

кал̣а̄раван̣н̣ата̄йа капилабра̄хман̣о на̄ма ахоси. никкхамма̄ти гхара̄ва̄сато ка̄мехи ча никкхамитва̄. са̄ко на̄ма саббаса̄рамайо руккхависесо, йена па̄са̄да̄ди карӣйате, там̣самуда̄йабхӯте ванасан̣д̣ети аттхо. бхӯмийа̄ паваттам̣ бхуммам̣, там̣ гун̣адосам̣ джа̄лети джотети, там̣ ва̄ джалати джотати па̄кат̣ам̣ бхавати ета̄йа̄ти бхуммаджа̄ла̄. хет̣т̣ха̄ ча̄ти еттха ча-саддена ‘‘асӣтихаттхе’’ти идаманукад̣д̣хати. етасмим̣ падесети са̄каванасан̣д̣ама̄ха. кхандхапантивасена даккхин̣а̄ват̣т̣а̄. са̄кха̄пантивасена па̄чӣна̄бхимукха̄. техӣти мигасӯкарехи, ман̣д̣ӯкамӯсикехи ча. тети сӣхабйаггха̄дайо саппабил̣а̄ра̄ ча.

еттха̄ти евам̣ ма̄пийама̄не нагаре. тумха̄кам̣ пурисесу парийа̄паннам̣ екекампи пурисам̣ паччаттхикабхӯтам̣ ан̃н̃ам̣ пурисасатампи пурисасахассампи абхибхавитум̣ на саккхиссатӣти йоджана̄. чаккаваттибалена̄ти чаккаваттибалабха̄вена. атисеййоти ативийа уттамо бхавеййа. капиласса исино васанат̣т̣ха̄натта̄ капилаваттху.

несам̣ сантике бхавеййа̄ти самбандхо. асадисасам̣йогети джа̄тийа̄ асадиса̄нам̣ гхара̄ва̄сапайоге хетубхӯте. авасеса̄хи аттано аттано кан̣ит̣т̣ха̄хи.

вад̣д̣хама̄на̄нанти ана̄даре са̄мивачанам̣, анантара̄йика̄йа путтадхӣтувад̣д̣хана̄йа вад̣д̣хама̄несу ева удапа̄дӣти аттхо. лохитаката̄йа ковил̣а̄рапуппхасадиса̄ни. кут̣т̣харого на̄ма са̄самасӯрӣрога̄ вийа йебхуййена сан̇каманасабха̄воти вуттам̣ ‘‘айам̣ рого сан̇каматӣ’’ти. упари падарена пат̣иччха̄детва̄ пам̣сум̣ ра̄сикаран̣ена датва̄. на̄т̣акиттхийо на̄ма наччантийо. ра̄джабхарийа̄йо ородха̄ на̄ма. тасса̄ти сусирасса. мигасакун̣а̄дӣнанти еттха а̄дисаддена ваначаракапета̄дике сан̇ган̣ха̄ти.

тасмим̣ ра̄маран̃н̃е нисиннети самбандхо. падарети да̄рупхалаке. кхаттийама̄йа̄рочанена аттано кхаттийабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄.

ма̄тиканти ма̄тито а̄гатам̣. па̄бхатанти мӯлабхан̣д̣ам̣, пан̣н̣а̄ка̄ро ва̄. ран̃н̃оти ра̄мара̄джасса джет̣т̣хапуттабхӯтасса ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о. таттха̄ти ба̄ра̄н̣асийам̣. идхева̄ти химавантапассейева. нагаранти ра̄джадха̄нӣбхӯтам̣ маха̄нагарам̣. коларуккхо на̄ма кут̣т̣хабхесаджджупаго еко руккхависесо. бйаггхапатхети бйаггхамагге.

ма̄тула̄ти ма̄ту бха̄таро. кесаггахан̣анти кесавен̣ибандханам̣. дуссаггахан̣анти ваттхасса нивасана̄ка̄ро. нха̄натиттханти йатха̄вутта̄йа поккхаран̣ийа̄ удаканха̄натиттхам̣. ида̄нипи тесам̣ джа̄тисамбхеда̄бха̄вам̣ дассенто ‘‘евам̣ теса’’нтиа̄дима̄ха. а̄ва̄хо да̄рика̄харан̣ам̣. вива̄хо да̄рика̄да̄нам̣. таттха̄ти тесу сакйаколийесу. дха̄тусадда̄наманекаттхатта̄ самусаддо нива̄саттхоти вуттам̣ ‘‘васантӣ’’ти. аггети упайогаттхе бхуммавачанам̣, а̄дйаттхе ча аггасаддо, кирийа̄висесоти ча дассети ‘‘там̣ агга’’нтиа̄дина̄. йадеттха бхагавата̄ вуттам̣ ‘‘атха кхо амбат̣т̣ха ра̄джа̄ окка̄ко уда̄нам̣ уда̄неси ‘сакйа̄ вата бхо кума̄ра̄, парамасакйа̄ вата бхо кума̄ра̄’ти, тадагге кхо пана амбат̣т̣ха сакйа̄ пан̃н̃а̄йантӣ’’ти, тадетам̣ саддато, аттхато ча са̄бха̄виканиббачананидассанам̣ ‘‘сака̄хи бхагинӣхипи саддхим̣ сам̣ва̄савасена джа̄тисамбхедамакатва̄ кулавам̣сам̣ анураккхитум̣ саккун̣анти саматтхентӣти сакйа̄’’ти тейева саддарачана̄висесена са̄кийа̄. йам̣ панетам̣ саккатанигхан̣т̣усаттхесу вуттам̣ –

‘‘са̄каруккхапат̣иччханнам̣, ва̄сам̣ йасма̄ пура̄кам̣су;

тасма̄ дит̣т̣ха̄ вам̣саджа̄те, бхуви ‘сакйа̄’ти виссута̄’’ти.

тадетам̣ саддаматтам̣ пати аса̄бха̄виканиббачананидассанам̣ ‘‘капиламунино васанат̣т̣ха̄не са̄каване васантӣти сакйа̄, са̄кийа̄’’ти ча.

ка̄л̣аван̣н̣ата̄йа кан̣хо на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘ка̄л̣аван̣н̣а’’нтиа̄ди. хануйам̣ джа̄та̄ массӯ, уттарот̣т̣хасса убхосу пассесу да̄т̣ха̄ка̄рена джа̄та̄ да̄т̣хика̄. идан̃ча аттхаматтена вуттам̣, таддхитавасена пана йатха̄ етарахи йаккхе ‘‘писа̄чо’’ти саман̃н̃а̄, евам̣ тада̄ ‘‘кан̣хо’’ти, тасма̄ джа̄таматтейева сабйа̄харан̣ена писа̄часадисата̄йа кан̣хоти. татха̄хи вуттам̣ ‘‘йатха̄ кхо пана амбат̣т̣ха етарахи манусса̄ писа̄че дисва̄ ‘писа̄ча̄’ти сан̃джа̄нанти, евамева кхо амбат̣т̣ха тена кхо пана самайена манусса̄ писа̄че ‘кан̣ха̄’ти сан̃джа̄нантӣ’’тиа̄ди. таттха писа̄чо джа̄тоти ида̄ни па̄кат̣ана̄мена сувин̃н̃а̄панаттхам̣ пуримападассева вевачанам̣ вуттам̣. ‘‘на сакабал̣ена мукхена бйа̄харисса̄мӣ’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 619) вийа упасаггавасена саддакаран̣аттхо харасаддо, пуна дутийопасаггена йутто учча̄саддакаран̣е ваттатӣти вуттам̣ ‘‘учча̄саддамака̄сӣ’’ти.

268. аттано упа̄рамбхамочанаттха̄йа̄ти а̄чарийена, амбат̣т̣хена ча аттано аттано упари па̄петаббопава̄дасса апанайанаттхам̣. ‘‘аттано’’ти хетам̣ виччха̄лопавачанам̣. парибхиндиссатӣти анаттхака̄мата̄паведанена парибхедам̣ кариссати, песун̃н̃ам̣ упасам̣хариссатӣти вуттам̣ хоти. аттхавин̃н̃а̄пане са̄дханата̄йа ва̄ча̄ ева каран̣ам̣ ва̄ккаран̣ам̣ нируттинайена, там̣ калйа̄н̣амасса̄ти калйа̄н̣ава̄ккаран̣о. асмим̣ вачанети еттха тасаддена ка̄мам̣ ‘‘чатта̄роме бхо готама ван̣н̣а̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.266) амбат̣т̣хена хет̣т̣ха̄ вутто джа̄тива̄до пара̄маситаббо хоти, татха̄песа джа̄тива̄до веде вуттавидхина̄йева тена пат̣имантетаббо, тасма̄ пат̣имантанахетубха̄вена пасиддхам̣ ведаттайавачанамева пара̄маситаббанти дассетум̣ вуттам̣ ‘‘аттана̄ уггахите ведаттайавачане’’ти. ида̄ни ‘‘пора̄н̣ам̣ кхо пана те амбат̣т̣ха ма̄та̄петтика’’нтиа̄дина̄ бхагавата̄ вуттавачанассапи пара̄масанам̣ дассенто ‘‘етасмим̣ ва̄ да̄сипуттавачане’’ти а̄ха. апича пат̣имантетунти еттха пат̣имантана̄ на̄ма пан̃ха̄виссаджджана̄, уттарикатхана̄ ва̄, тасма̄ аттхадвайа̄нурӯпам̣ таббисайасса та-саддена пара̄масанам̣ дассетӣти дат̣т̣хаббам̣.

269. та̄ва̄ти мантана̄йа пат̣хамамева, аката̄йа ева мантана̄йа̄ти вуттам̣ хоти. дуджджа̄на̄ти дуббин̃н̃еййа̄, пат̣хамамева сӣсамуккхипитум̣ асаматтханато, джа̄тийа̄ ча дуббин̃н̃еййатта̄, ат̣т̣асса ча дуккаран̣ато амбат̣т̣хо сайамева мочетӯти адхиппа̄йо. аттана̄ва сакйесу иббхава̄данипа̄танена аттано упари па̄пун̣анам̣ сандха̄йа ‘‘аттана̄ баддхам̣ пут̣ака’’нти вуттам̣, аттана̄ва баддхам̣ пут̣ол̣инти аттхо.

270. дхаммо на̄ма ка̄ран̣ам̣ ‘‘дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу (вибха. 718 а̄дайо) вийа, дхаммена саха ваттатӣти сахадхаммо, со ева сахадхаммикоти а̄ха ‘‘сахетуко’’тиа̄ди, парийа̄йавачанаметам̣. джанако ва̄ хету, упаттхамбхако ка̄ран̣ам̣. ан̃н̃ена ат̣т̣ха̄нагатена ан̃н̃ам̣ ат̣т̣ха̄нагатам̣ вачанам̣. тена̄ха ‘‘йо хӣ’’тиа̄ди.

татоти двиккхаттум̣ чодана̄то парам̣, татийачодана̄йа ана̄гата̄йа ева паккамисса̄мӣти вуттам̣ хоти.

271. пӯджитаббато сакко девара̄джа̄ йаккхо на̄ма. йо аггисса пакативан̣н̣о, тена саманна̄гатанти вуттам̣ ‘‘а̄диттанти аггиван̣н̣а’’нти. кандало на̄ма пуппхӯпагаруккхависесо, йасса сетам̣ пуппхам̣ пуппхати, макул̣амписса сетаван̣н̣ам̣ да̄т̣ха̄ка̄рам̣ хоти. вирӯпарӯпанти випарӣтарӯпасан̣т̣ха̄нам̣.

ат̣т̣хамасатта̄хе аджапа̄ланигродхамӯле нисиннасса саббабуддхасса а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣ам̣ аппоссуккатам̣ сандха̄йа ‘‘ахан̃чева̄’’тиа̄ди вуттам̣. аваттама̄нети аппат̣ипаджджама̄не, анануваттама̄не ва̄. тасма̄ти тада̄ татха̄пат̣ин̃н̃а̄татта̄. та̄сетва̄ пан̃хам̣ виссаджджа̄песса̄мӣти а̄гато йатха̄ там̣ мӯлапан̣н̣а̄саке а̄гатасса саччакапарибба̄джакасса сама̄гаме (ма. ни. 1.357).

‘‘бхагава̄ чева пассати амбат̣т̣хо ча̄’’ти еттха итаресамадассане дувидхампи ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘йади хӣ’’тиа̄дима̄ха. хи-саддо ка̄ран̣аттхе нипа̄то. йасма̄ агару, йасма̄ ча вадеййум̣, тасма̄ти самбандхо. ан̃н̃есампи са̄дха̄ран̣ато агару абха̄рийам̣. а̄ва̄хетва̄ти мантабалена авха̄нам̣ катва̄. тасса̄ти амбат̣т̣хасса. антокуччхи антаантагун̣а̄дико. ва̄дасан̇гхат̣т̣ети ва̄ча̄сан̇гхат̣т̣ане. ман̃н̃ама̄ноти ман̃н̃анато. самбандхадассанан̃хетам̣.

272. та̄н̣ам̣ гавесама̄ноти ‘‘айамева саман̣о готамо ито бхайато мама та̄йако’’ти бхагавантам̣йева ‘‘та̄н̣а’’нти парийесанто, упагаччхантоти вуттам̣ хоти. сесапададвайепи есева найо. та̄йатӣти йатхӯпат̣т̣хитабхайато па̄лети. тена̄ха ‘‘раккхатӣ’’ти, каттуса̄дханаметам̣. нилӣйатӣти йатхӯпат̣т̣хитенева бхайена упаддуто нилӣно хоти, адхикаран̣аса̄дханаметам̣. сарасаддо хим̣сане, тан̃ча виддхам̣санамева адхиппетанти вуттам̣ ‘‘бхайам̣ хим̣сати виддхам̣сетӣ’’ти, каттуса̄дханаметам̣.

амбат̣т̣хавам̣сакатха̄ван̣н̣ана̄

274. ган̇га̄йа даккхин̣атоти ган̇га̄йа на̄ма надийа̄ даккхин̣адиса̄бха̄ге. бра̄хман̣ата̄паса̄ти брахмакулино та̄паса̄. сарам̣ ва̄ саттиа̄дайо ва̄ парасса упари кхипитука̄масса манта̄нубха̄вена хаттхам̣ на париваттати, хаттхе пана апариваттанте куто а̄вудхам̣ париваттиссатӣти татха̄ апариваттанам̣ сандха̄йа ‘‘а̄вудхам̣ на париваттатӣ’’ти вуттам̣. бхадрам̣ бхоти сампат̣иччханам̣, са̄дхӯти аттхо. дхануна̄ кхиттасарена агаманӣйам̣ сасамбха̄ракатха̄найена ‘‘дхану агаманӣйа’’нти вуттам̣ йатха̄ ‘‘дхануна̄ виджджхати, чаккхуна̄ пассатӣ’’ти. амбат̣т̣хам̣ на̄ма виджджанти сатта̄нам̣ сарӣре аббхан̇гам̣ т̣хапетӣти амбат̣т̣ха̄ нируттинайена, евам̣ладдхана̄мам̣ мантавиджджанти аттхо. йато амбат̣т̣ха̄ виджджа̄ етасмим̣ аттхӣти катва̄ кан̣хо иси ‘‘амбат̣т̣хо’’ти пан̃н̃а̄йиттха, таббам̣саджа̄тата̄йа пана̄йам̣ ма̄н̣аво ‘‘амбат̣т̣хо’’ти вохарӣйати. со кира ‘‘катхам̣ на̄ма̄хам̣ диса̄йа да̄сийа̄ куччхимхи ниббатто’’ти там̣ хӣнам̣ джа̄тим̣ джигуччханто ‘‘ханда̄хам̣ йатха̄ татха̄ имам̣ джа̄тим̣ содхесса̄мӣ’’ти ниггато. тена вуттам̣ ‘‘ида̄ни ме маноратхам̣ пӯресса̄мӣ’’ти. айан̃хисса маноратхо – виджджа̄балена ра̄джа̄нам̣ та̄сетва̄ тасса дхӣтарам̣ ладдхака̄лато пат̣т̣ха̄йа мйа̄йам̣ да̄саджа̄ти содхита̄ бхависсатӣти.

сет̣т̣хамантети сет̣т̣хабхӯте ведаманте. ко ну ким̣ ка̄ран̣а̄ да̄сипутто сама̄но маддарӯпим̣ дхӣтарам̣ йа̄чатӣти аттхо. кхурати чхиндати, кхурам̣ ва̄ па̄ти пиватӣти кхураппо, кхурамасса агге аппӣйати т̣хапӣйатӣти ва̄ кхураппо, саро. манта̄нубха̄вена ран̃н̃о ба̄хуккхамбхаматтам̣ джа̄там̣, тена пана ба̄хуккхамбхена ‘‘ко джа̄на̄ти, ким̣ бхависсатӣ’’ти ра̄джа̄ бхӣто уссан̇кӣ утрасто ахоси. татха̄ ча вуттам̣ ‘‘бхайена ведхама̄но ат̣т̣ха̄сӣ’’ти.

сарабхан̇гаджа̄таке (джа̄. 2.17.52) а̄гата̄нам̣ дан̣д̣акӣра̄джа̄дӣнам̣ паччха̄ окка̄кара̄джа̄ ахоси, тесам̣ паватти ча саббаттха чирака̄лам̣ па̄кат̣а̄ти а̄ха ‘‘дан̣д̣акӣран̃н̃о’’тиа̄ди. апараддхасса дан̣д̣акӣран̃н̃о, апараддхо на̄л̣икеро, аджджуно ча̄ти самбандхо. сатипи ва̄лука̄дивассе а̄вудхавассенева вина̄соти вуттам̣ ‘‘а̄вудхавут̣т̣хийа̄’’ти. ‘‘айампи ӣдисо маха̄нубха̄во’’ти ман̃н̃ама̄на̄ евам̣ чинтайанта̄ бхайена авочунти дат̣т̣хаббам̣.

ундрийиссатӣти бхиндийиссати. каммарӯпан̃хетам̣ ‘‘патхавӣ’’ти каммакаттувасена вуттатта̄ йатха̄ ‘‘кусуло бхиджджатӣ’’ти. тена̄ха ‘‘бхиджджиссатӣ’’ти. тхусамут̣т̣хӣти пала̄самут̣т̣хи, бхусамут̣т̣хи ва̄. касма̄ти а̄ха ‘‘сарасантхамбханаматте’’тиа̄ди.

бхӣтатасита̄ бхайавасена чхамбхитасарӣра̄ уддхаггалома̄ хонти хат̣т̣халома̄, абхӣтатасита̄ пана бхайупаддава̄бха̄вато аччхамбхитасарӣра̄ патиталома̄ хонти ахат̣т̣халома̄, кхемена соттхина̄ тит̣т̣ханти, та̄йа пана патиталомата̄йа тасса соттхибха̄во па̄кат̣о хотӣти пхалена ка̄ран̣ам̣ вибха̄ветум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘палломо’ти вуттанти дассети ‘‘панналомо’’тиа̄дина̄. нируттинайена падасиддхи йатха̄ там̣ бхайабхеравасутте ‘‘бхиййо палломама̄па̄дим̣ аран̃н̃е виха̄ра̄йа̄’’ти (ма. ни. 1.36 а̄дайо). иданти оса̄навачанам̣. ‘‘саче ме ра̄джа̄ там̣ да̄рикам̣ дассети, кума̄ро соттхи палломо бхависсатӣ’’ти пат̣ин̃н̃а̄каран̣ам̣ пакаран̣атойева па̄кат̣ам̣. тена̄ти кан̣хена. мантети ба̄хуккхамбхакамантасса пат̣иппассамбхакавиджджа̄сан̇кха̄те манте. еварӯпа̄нан̃хи бхайупаддавакара̄нам̣ манта̄нам̣ екам̣сенева пат̣иппассамбхакаманта̄хонти йатха̄ там̣ кусума̄ракавиджджа̄дӣнам̣. париваттитети паджаппите. аттано дхӣтуйа̄ апава̄дамочанаттхам̣ там̣ ада̄сам̣ бхуджиссам̣ кароти. тасса̄ анурӯпе иссарийе т̣хапанаттхам̣ ул̣а̄ре ча нам̣ т̣ха̄не т̣хапеси. екена паккхена̄ти ма̄тупаккхена. карун̣а̄йанто самасса̄санаттхам̣ а̄ха, на пана учча̄кулӣнабха̄вадассанаттхам̣. тена̄ха ‘‘атха кхо бхагава̄’’тиа̄ди.

кхаттийасет̣т̣хабха̄ваван̣н̣ана̄

275. бра̄хман̣есӯти воха̄раматтам̣, бра̄хман̣а̄нам̣ самӣпе бра̄хман̣ехи ладдхабба̄ни а̄сана̄дӣни лабхетха̄ти вуттам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘бра̄хман̣а̄нам̣ антаре’’ти. кевалам̣ ведасаттха̄нурӯпам̣ паралокагате саддха̄йа ева ка̄таббам̣, на тадан̃н̃ам̣ кин̃чи абхипаттхентена̄ти саддханти ниббачанам̣ дассетум̣ ‘‘матаке уддисса катабхатте’’ти вуттам̣. ман̇гала̄дибхаттети еттха а̄дисаддена уссавадевата̄ра̄дхана̄дибхатте сан̇ган̣ха̄ти. йан̃н̃абхаттети па̄пасан̃н̃ама̄дивасена катабхатте. ‘‘па̄пасан̃н̃ама̄дибхатто бхависсатӣ’’тиа̄дина̄ хи аггихомо идха йан̃н̃ам̣. па̄хунака̄нанти атитхӣнам̣. ана̄гантука̄нампи па̄хен̣акабхаттам̣ ‘‘па̄хуна’’нтвева вуччатӣти а̄ха ‘‘пан̣н̣а̄ка̄рабхатте ва̄’’ти. а̄ват̣ам̣ нива̄ран̣ам̣. ана̄ват̣ам̣ анива̄ран̣ам̣. кхаттийабха̄вам̣ аппатто убхатосуджа̄та̄бха̄вато. тена̄ха ‘‘апарисуддхо’’ти.

276. иттхийа̄ ва̄ иттхим̣ каритва̄ти еттха каран̣ам̣ на̄ма кирийа̄са̄ман̃н̃ависайам̣ карабхӯдха̄тӯнам̣ аттхавасена саббадха̄твантогадхатта̄ти а̄ха ‘‘парийеситва̄’’ти. кхаттийакума̄расса бхарийа̄бхӯтам̣ бра̄хман̣акан̃н̃ам̣ иттхим̣ парийеситва̄ гахетва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ иттхийа̄ ва̄ кхаттийа̄ва сет̣т̣ха̄, ‘‘хӣна̄ бра̄хман̣а̄’’ти па̄л̣имуда̄харитва̄ йоджетаббам̣. ‘‘пурисена ва̄ пурисам̣ каритва̄ти еттха̄пи есева найо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.276) а̄чарийена вуттам̣. таттха̄пи хи кхаттийакан̃н̃а̄йа патибхӯтам̣ бра̄хман̣акума̄рам̣ пурисам̣ парийеситва̄ гахетва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ пурисена ва̄ кхаттийа̄ва сет̣т̣ха̄, хӣна̄ бра̄хман̣а̄ти йоджана̄. кисмин̃чидева пакаран̣ети еттха пакаран̣ам̣ на̄ма ка̄ран̣ам̣ ‘‘етасмим̣ нида̄не етасмим̣ пакаран̣е’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 42, 90) вийа, тасма̄ ра̄га̄дивасена паккхалите т̣ха̄не хетубхӯтети аттхо, там̣ пана аттхато апара̄дхова, со ча акаттаббакаран̣анти а̄ха ‘‘кисмин̃чидева досе’’тиа̄ди. бхассасаддо бхасмапарийа̄йо. бхасӣйати нираттхакабха̄вена кхипӣйатӣти хи бхассам̣, чха̄рика̄. ‘‘вадхитва̄’’ти етасса аттхавачанам̣ ‘‘окиритва̄’’ти.

277. каммакилесехи джанетаббо, техи ва̄ джа̄йатӣти джанито, свева джането, мануссова. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘йе готтапат̣иса̄рино’’ти. тадетам̣ паджа̄вачанам̣ вийа джа̄тисаддавасена бахумхи екавачананти а̄ха ‘‘паджа̄йа̄ти аттхо’’ти. етасмим̣ джанетипи йуджджати. пат̣исарантӣти готтам̣ пат̣ичча ‘‘ахам̣ готамо, ахам̣ кассапо’’тиа̄дина̄ саран̣ам̣ каронти вичинанти.

пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

виджджа̄чаран̣акатха̄ван̣н̣ана̄

278. имасмим̣ пана силоке а̄харийама̄не брахмагарука̄ саддхеййатам̣ а̄паджджиссанти, амбат̣т̣хо ча ‘‘виджджа̄чаран̣асампанно’’ти падам̣ сутва̄ виджджа̄чаран̣ам̣ пуччхиссати, евамайам̣ виджджа̄чаран̣апаридӣпанӣ десана̄ маха̄джанасса са̄ттхика̄ бхависсатӣти пасситва̄ локана̄тхо имам̣ силокам̣ санан̇кума̄рабха̄ситам̣ а̄харӣти имаматтхампи вибха̄венто ‘‘има̄йа пана га̄тха̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. итаратха̄ хи бхагава̄пи асаббан̃н̃ӯ пара̄вассайо бхавеййа, на ча йуджджати бхагавато пара̄вассайата̄ самма̄самбуддхабха̄вато. тена̄ха ‘‘ахампи хи, амбат̣т̣ха, евам̣ вада̄мӣ’’тиа̄ди. бра̄хман̣асамайе сиддханти бра̄хман̣аладдхийа̄ па̄кат̣ам̣. ваккхама̄нанайена джа̄тива̄да̄дипат̣исам̣йуттам̣. ‘‘сам̣сандитва̄ти гхат̣етва̄, авируддхам̣ катва̄ти аттхо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.277) а̄чарийенавуттам̣. ида̄ни пана поттхакесу ‘‘пат̣иккхипитва̄’’ти па̄т̣хо диссати, со айуттова. касма̄ти че? на хи па̄л̣ийам̣ бра̄хман̣асамайасиддхам̣ виджджа̄чаран̣ам̣ пат̣иккхипати, тадева амбат̣т̣хена чинтитам̣ виджджа̄чаран̣ам̣ гхат̣етва̄ авируддхам̣ катва̄ ануттарам̣ виджджа̄чаран̣ам̣ десетӣти.

ва̄доти ладдхи, вачӣбхедо ва̄. тена̄ха ‘‘бра̄хман̣а…пе…а̄дивачана’’нти. ладдхипи хи ваттаббатта̄ вачанамева. иданти аджджхенаджджха̄панайаджанайа̄джана̄дикаммам̣, на вессасса, на кхаттийасса, на тадан̃н̃есанти аттхам̣ а̄дисаддена сан̇ган̣ха̄ти. саббаттха̄ти готтава̄дама̄нава̄десу. таттха̄пи хи готтава̄доти готтам̣ а̄раббха ва̄до, кассапассевидам̣ ват̣т̣ати, на косийасса̄тиа̄дивачананти аттхо. ма̄нава̄доти ма̄нам̣ а̄раббха аттуккам̣санапаравамбханавасена ва̄до, бра̄хман̣ассевидам̣ ват̣т̣ати, на суддасса̄тиа̄дивачананти аттхо. джа̄тива̄де винибаддха̄ти джа̄тисаннисситава̄де пат̣ибаддха̄. саббаттха̄ти готтава̄давинибаддха̄дӣсу. готтава̄давинибаддха̄ти хи готтава̄де винибаддха̄. ма̄нава̄давинибаддха̄ти ма̄нава̄де винибаддха̄, йе хи бра̄хман̣ассева аджджхенаджджха̄панайаджанайа̄джана̄дайоти евам̣ аттуккам̣санапаравамбханавасена паватта̄, те ма̄нава̄давинибаддха̄ ча хонти. а̄ва̄хавива̄хавинибаддха̄ти а̄ва̄хавива̄хесу винибаддха̄. йе хи винибаддхаттайавасена ‘‘арахаси ва̄ мам̣ твам̣, на ва̄ мам̣ твам̣ арахасӣ’’ти евам̣ паваттанака̄, те а̄ва̄хавива̄хавинибаддха̄ ча хонтӣти имаматтхасесам̣ сандха̄йа ‘‘еса найо’’ти вуттам̣. а̄ва̄хавива̄хавинибаддхабха̄вавибха̄ванаттхан̃хи ‘‘арахаси ва̄ мам̣ твам̣, на ва̄ мам̣ твам̣ арахасӣ’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣, тадетам̣ джа̄тива̄да̄дӣхи тӣхи падехи йоджетаббам̣. а̄вуттиа̄динайена хи джа̄тива̄да̄дайо двиккхаттуматтхадӣпака̄. татха̄ хи а̄чарийена вуттам̣ ‘‘йе пана а̄ва̄хавива̄хавинибаддха̄, те ева самбандхаттайавасена ‘арахаси ва̄ мам̣ твам̣, на ва̄ мам̣ твам̣ арахасӣ’ти евам̣ паваттанака̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.278).

нану пуббе виджджа̄чаран̣ам̣ пут̣т̣хам̣, касма̄ там̣ пуна пуччхатӣти чоданам̣ содхенто ‘‘тато амбат̣т̣хо’’тиа̄дима̄ха. таттха йаттха̄ти йассам̣ виджджа̄чаран̣асампаттийам̣. бра̄хман̣асамайасиддхам̣ сандха̄йа вуттам̣. лаггисса̄ма̄ти олагга̄ антогадха̄ бхависса̄ма. татоти та̄йа виджджа̄чаран̣асампада̄йа. аваккхипӣти авача̄си. параматтхато авиджджа̄чаран̣а̄нийева ‘‘виджджа̄чаран̣а̄нӣ’’ти гахетва̄ т̣хито хи параматтхато виджджа̄чаран̣есу вибхаджийама̄несу со тато дӯрато апанӣто на̄ма хоти. йаттха̄ти йассам̣ пана виджджа̄чаран̣асампаттийам̣. ануттаравиджджа̄чаран̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣. джа̄нанакирийа̄йоге каммампи йуджджанакирийа̄йоге катта̄йева упапанно. падха̄накирийа̄пеккха̄ хи ка̄рака̄ти вуттам̣ ‘‘айам̣ но виджджа̄чаран̣асампада̄ н̃а̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. евамӣдисесу. самуда̄гаматоти а̄дисамут̣т̣ха̄нато.

279. ка̄мам̣ чаран̣апарийа̄паннатта̄ чаран̣авасена ниййа̄тетум̣ ват̣т̣ати, амбат̣т̣хасса пана асамапатхагаманам̣ нива̄ренто сӣлавасенева ниййа̄тетӣти имаматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘чаран̣апарийа̄паннампӣ’’ти вуттам̣. брахмаджа̄ле (дӣ. ни. 1.7, 11, 21) вуттанайена кхуддака̄дибхедам̣ тивидхам̣ сӣлам̣. сӣлавасенева̄ти сӣлапарийа̄йавасенева. кин̃чи кин̃чи сӣланти бра̄хман̣а̄нам̣ джа̄тисиддхам̣ ахим̣сана̄дийаманийамалаккхан̣ам̣ аппаматтакам̣ сӣлам̣. тасма̄ти татха̄ виджджама̄натта̄, аттани виджджама̄нам̣ сӣламаттампи нисса̄йа лаггеййа̄ти адхиппа̄йо. ‘‘таттха таттхева лаггеййа̄ти тасмим̣ тасмим̣йева бра̄хман̣асамайасиддхе сӣламатте ‘чаран̣а’нти лаггеййа̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.279) а̄чарийена вуттам̣, тадетам̣ ат̣т̣хакатха̄йамева са̄ка̄равачанасса вуттатта̄ вича̄ретаббам̣, адхиппа̄йаматтадассанам̣ ва̄ етам̣. айам̣ панеттха аттхо – таттха таттхева лаггеййа̄ти тасмим̣ тасмим̣йева аттани виджджама̄насӣламаттапат̣исам̣йуттат̣т̣ха̄не ‘‘майампи чаран̣асампанна̄’’ти лаггеййа, тасма̄ сӣлавасенева ниййа̄тетӣти самбандхо. татха̄пасан̇га̄бха̄вато пана упари чаран̣авасенева ниййа̄тетӣти дассенто ‘‘йам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄наниддесенева арӯпа̄вачараджджха̄на̄нампи ниддит̣т̣хабха̄ва̄паттито ‘‘ат̣т̣хапи сама̄паттийо ‘чаран̣а’нти ниййа̄тита̄’’ти вуттам̣. та̄нипи хи ан̇гасамата̄йа чатуттхаджджха̄на̄нева̄ти. ниййа̄тита̄ти ча асесато нӣхаритва̄ гахита̄, нидассита̄ти аттхо. випассана̄н̃а̄н̣ато пана̄ти ‘‘со евам̣ сама̄хите читте парисуддхе парийода̄те анан̇ган̣е вигатӯпаккилесе мудубхӯте камманӣйе т̣хите а̄нен̃джаппатте н̃а̄н̣адассана̄йа читтам̣ абхинӣхарати абхининна̄метӣ’’тиа̄дина̄ найена випассана̄н̃а̄н̣ато пат̣т̣ха̄йа.

чатуапа̄йамукхакатха̄ван̣н̣ана̄

280. асампа̄пун̣антоти а̄рабхитва̄пи сампаджджитумасакконто. ависахама̄ноти а̄рабхитумева асакконто. ‘‘кха̄рӣ’’ти та̄пасапариккха̄рассетам̣ адхивачанам̣, со ча анекабхедоти вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘аран̣ӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха аран̣ӣти хет̣т̣химупаримавасена аггидхаманакам̣ аран̣ӣдвайам̣. каман̣д̣алӯти кун̣д̣ика̄. суджа̄ти хомадабби. суджа̄саддо хи хомакаммани хабйанна̄дӣнамуддхаран̣аттхам̣ катадаббийам̣ ваттати йатха̄ там̣ кӯт̣адантасутте ‘‘пат̣хамо ва̄ дутийо ва̄ суджам̣ пагган̣ханта̄на’’нти (дӣ. ни. 1.341). татха̄ хи имасмим̣йева т̣ха̄не а̄чарийена вуттам̣ ‘‘суджа̄ти даббӣ’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.280). хабйанна̄дӣнам̣ сукхаггахан̣аттхам̣ джа̄йатӣти хи суджа̄. кечи пана имаматтхамавича̄ретва̄ туннаттхамева гахетва̄ ‘‘сӯчӣ’’ти пат̣ханти, тадайуттамева а̄чарийена татха̄ аван̣н̣итатта̄. чамати адатӣти чамаро, мигависесо, тасса ва̄лена ката̄ бӣджанӣ ча̄мара̄. а̄дисаддена тидан̣д̣атигхат̣ика̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. куччхитена ван̇ка̄ка̄рена джа̄йатӣти ка̄джо йатха̄ ‘‘ка̄лаван̣а’’нти; качати бха̄рам̣ бандхати еттха̄ти ва̄ ка̄чо. дувидхампи хи падамиччханти саддавидӯ. кха̄рибхаританти кха̄рӣхи парипун̣н̣ам̣. екена ви-ка̄рена падам̣ вад̣д̣хетва̄ ‘‘кха̄рививидха’’нти пат̣ханта̄нам̣ ва̄де самуччайасама̄сена аттхам̣ дассенто ‘‘йе пана̄’’тиа̄дима̄ха.

нану упасампаннасса бхиккхуно са̄саникопи йо кочи анупасампанно аттхато парича̄ракова хоти апи кхӣн̣а̄саваса̄ман̣еро, киман̇гам̣ пана ба̄хиракапаббаджитети ануйогам̣ пати таттха висесам̣ дассетум̣ ‘‘ка̄ман̃ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. вуттанайена̄ти ‘‘каппийа…пе… ваттакаран̣авасена̄’’ти евам̣ вуттанайена. анекасатасахассасам̣варавинайасама̄да̄навасена упасампаннабха̄васса висит̣т̣хабха̄вато кхӣн̣а̄саваса̄ман̣еропи путхуджджанабхиккхуно парича̄ракоти вутто.

‘‘навакот̣исахасса̄ни, асӣтисатакот̣ийо;

пан̃н̃а̄сасатасахасса̄ни, чхаттим̣са ча пуна̄паре;

ете сам̣варавинайа̄, самбуддхена пака̄сита̄;

пеййа̄ламукхена ниддит̣т̣ха̄, сиккха̄ винайасам̣варе’’ти. (висуддхи. 1.20; апа. ат̣т̣ха. 2.55; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.2.37);

евам̣ вуттаппабхеда̄нам̣ анекасатасахасса̄нам̣ сам̣варавинайа̄нам̣ сама̄да̄йа сиккханена упарибхӯта̄ аггабхӯта̄ сампада̄ти хи упасампада̄, та̄йа чеса упасампада̄йа путхуджджанабхиккху упасампанноти.

айам̣ пана̄ти йатха̄вутталаккхан̣о та̄пасо. та̄паса̄ хи каммава̄дикирийава̄дино, на са̄санасса пат̣а̄н̣ӣбхӯта̄, йато несам̣ паббаджитума̄гата̄нам̣ вина̄ва титтхийапарива̄сена кхандхаке паббаджджа̄ анун̃н̃а̄та̄. тапо етесаматтхӣти та̄паса̄ та-ка̄расса дӣгхам̣ катва̄. ‘‘ломаса̄’’тиа̄дӣсу вийа хи са-паччайамиччханти саддавидӯ. идам̣ вуттам̣ хоти – ка̄мам̣ кхӣн̣а̄савопи са̄ман̣еро путхуджджанасса бхиккхуно аттхато парича̄ракова хоти, со пана ваттакаран̣аматтенева парича̄рако, на ла̄макабха̄вена. та̄пасо ту гун̣авасена чева веййа̄ваччакаран̣авасена ча ла̄макабха̄венева парича̄рако, на ваттакаран̣аматтена, евамимесам̣ на̄на̄каран̣ам̣ сандха̄йа та̄пасассева парича̄раката̄ вутта̄ти.

‘‘касма̄’’тиа̄дина̄ чодако ка̄ран̣ам̣ чодети. ‘‘йасма̄’’тиа̄дина̄ а̄чарийо ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ парихарати. евам̣ сан̇кхепато парихаритаматтхам̣ виваритум̣ ‘‘имасмин̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. асакконтанти асаматтханена виппат̣ипаджджантам̣ аладжджим̣. кхурадха̄рӯпаманти кхурадха̄ра̄нам̣ маттхакенева аккамитва̄ гаманӯпамам̣. бахуджанасаммата̄ти маха̄джанена сет̣т̣хасаммата̄. ан̃н̃ети апаре бхиккхӯ. идха̄ти та̄пасапаббаджджа̄йа. чхандена саха чарантӣти сачхандача̄рино, йатха̄ка̄мам̣ пат̣ипаннака̄ти вуттам̣ хоти. анусиккхантоти дит̣т̣ха̄нугатийа̄ сиккханто. та̄паса̄ва бахука̄ хонти, на бхиккхӯ.

куда̄лапит̣ака̄нам̣ ниббачанам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. бахуджанакуха̄панаттханти бахуно джанасса вимха̄панаттхам̣. аггиса̄ланти аггихуттаса̄лам̣. на̄на̄да̄рӯхӣти пала̄саруккхадан̣д̣а̄дӣхи на̄на̄видхасамидха̄да̄рӯхи. хомакаран̣авасена̄ти йан̃н̃акаран̣авасена.

удакавасенеттха па̄на̄га̄рам̣. тена̄ха ‘‘па̄нӣйам̣ упат̣т̣хапетва̄’’тиа̄ди. йам̣ бхаттапут̣ам̣ ва̄ йа̄ни тан̣д̣ула̄дӣни ва̄ти самбандхо. амбилайа̄гу на̄ма такка̄диамбиласам̣йутта̄ йа̄гу. тан̣ха̄дӣхи а̄маситаббато чӣвара̄ди а̄мисам̣ на̄ма. вад̣д̣хийа̄ти дигун̣атигун̣а̄дивад̣д̣хийа̄. кут̣умбам̣ сан̣т̣хапетӣти дханам̣ патит̣т̣ха̄пети. йатха̄вуттаматтхам̣ па̄л̣ийам̣ нидассанаматтена вуттанти а̄ха ‘‘идам̣ панасса пат̣ипаттимукха’’нти, идам̣ пана па̄л̣ивачанам̣ асса чатуттхасса пуггаласса кохан̃н̃апат̣ипаттийа̄ мукхаматтанти аттхо. касма̄ти че? со хи на̄на̄видхена кохан̃н̃ена локам̣ вимха̄пайанто таттха аччхати. тена̄ха ‘‘имина̄ хӣ’’тиа̄ди. еванти ‘‘таттха па̄нӣйам̣ упат̣т̣хапетва̄’’тиа̄дина̄ вуттанайена.

‘‘сабба̄пи та̄пасапаббаджджа̄ ниддит̣т̣ха̄’’ти дхамма̄дхит̣т̣ха̄нанайена дасситамева пуггала̄дхит̣т̣ха̄нанайена виваритум̣ ‘‘ат̣т̣хавидха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. кхала̄дӣсу манусса̄нам̣ сантике упатит̣т̣хитва̄ вӣхимуггама̄сатила̄дӣни бхиккха̄чарийанийа̄мена сан̇кад̣д̣хитва̄ ун̃чханам̣ ун̃чха̄, са̄ ева чарийа̄ вутти етесанти ун̃чха̄чарийа̄. аггипаккика̄йа бхаттабхиккха̄йа джӣвантӣти аггипаккика̄, на аггипаккика̄ анаггипаккика̄, тан̣д̣улабхиккха̄йа ева джӣвика̄ти вуттам̣ хоти. ун̃чха̄чарийа̄ хи кхала̄дӣни гантва̄ упатит̣т̣хитва̄ мануссехи диййама̄нам̣ кхалаггам̣ на̄ма дхан̃н̃ам̣ пат̣игган̣ханти, анаггипаккика̄ пана та̄дисамапат̣игган̣хитва̄ тан̣д̣уламева пат̣игган̣хантӣти айаметесам̣ висесо. на сайам̣ пачантӣти аса̄мапа̄ка̄, паккабхиккха̄йа ева джӣвика̄. айо вийа кат̣т̣хино мут̣т̣хиппама̄н̣о па̄са̄н̣о айамут̣т̣хи на̄ма, тена ваттантӣти айамут̣т̣хика̄. дантена уппа̄т̣итам̣ ваккалам̣ руккхаттачо дантаваккалам̣, тена ваттантӣти дантаваккалика̄. паваттам̣ руккха̄дито па̄та̄питам̣ пхалам̣ бхун̃джанти сӣлена̄ти паваттапхалабходжино. пан̣д̣упала̄сасаддасса екасесанайена двидха̄ аттхо, джин̣н̣ата̄йа пан̣д̣убхӯтам̣ пала̄сан̃чева джин̣н̣апаккабха̄вена там̣садисам̣ пуппхапхала̄ди ча̄ти. тена ваккхати ‘‘сайам̣ патита̄нева пуппхапхалапан̣д̣упала̄са̄дӣни кха̄данта̄ йа̄пентӣ’’ти, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.280) тена ваттантӣти пан̣д̣упала̄сика̄, сайам̣патитапан̣н̣апуппхапхалабходжино. ида̄ни те ат̣т̣хавидхепи сарӯпато дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. кен̣ийаджат̣илаваттху кхандхакаван̣н̣ана̄йа (маха̄ва. ат̣т̣ха. 300) гахетаббам̣.

сан̇кад̣д̣хитва̄ти бхиккха̄чарийа̄васена екаджджхам̣ катва̄.

тан̣д̣улабхиккханти тан̣д̣уламева бхиккхам̣. бхиккхитабба̄ йа̄читабба̄, бхиккхӯнам̣ айанти ва̄ бхиккха̄ти хи бхиккха̄саддо тан̣д̣ула̄дӣсупи нирул̣хо. тена вуттам̣ ‘‘пачитва̄ парибхун̃джантӣ’’ти.

бхиккха̄парийет̣т̣хи на̄ма дуккха̄ти паресам̣ гехато гехам̣ гантва̄ бхиккха̄йа парийесана̄ на̄ма дӣнавуттибха̄вена дуккха̄.

йе пана ‘‘па̄са̄н̣асса париггахо на̄ма дуккхо паббаджитасса̄’’ти дантехева уппа̄т̣етва̄ кха̄данти, те дантаваккалика̄ на̄ма̄ти айам̣ ат̣т̣хакатха̄муттаканайо.

пан̣д̣упала̄сасаддо пуппхапхалависайопи садисата̄каппанена̄ти дассети ‘‘пуппхапхалапан̣д̣упала̄са̄дӣнӣ’’ти имина̄.

тети пан̣д̣упала̄сика̄. нидассанаматтаметам̣ ан̃н̃есампи татха̄ бхедасамбхавато. па̄пун̣анат̣т̣ха̄нети гахетум̣ сампа̄пун̣анат̣т̣ха̄не. екаруккхатоти пат̣хамам̣ упагатаруккхато.

катхаметта̄вата̄ сабба̄пи та̄пасапаббаджджа̄ ниддит̣т̣ха̄ти чодана̄ на та̄ва висодхита̄ти а̄ха ‘‘има̄ пана̄’’тиа̄ди. чатӯхийева̄ти ‘‘кха̄ривидхама̄да̄йа̄’’тиа̄дина̄ вутта̄хи паваттапхалабходжаника̄, кандамӯлапхалабходжаника̄, агйа̄га̄рика̄, а̄га̄рика̄ чети чатӯхи ева та̄пасапаббаджджа̄хи. ага̄рам̣ бхаджантӣти ага̄рам̣ нива̄сабха̄вена упагаччханти. имина̄ хи ‘‘чатудва̄рам̣ ага̄рам̣ каритва̄ аччхатӣ’’тиа̄дина̄ идха вутта̄йа чатуттха̄йа та̄пасапаббаджджа̄йа тесамавародхатам̣ дассети. евамитаресупи пат̣иломато йоджана̄ ведитабба̄. аггипаричаран̣авасена агйа̄га̄рам̣ бхаджанти. евам̣ пана тесамавародхатам̣ ваданто таданурӯпам̣ имесампи паччекам̣ дувидхатам̣ дассетӣти дат̣т̣хаббам̣.

281. а̄чарийена поккхараса̄тина̄ саха паваттатӣти са̄чарийако, тасса. апа̄йамукхампӣти вина̄сака̄ран̣ампи. пагева виджджа̄чаран̣асампада̄йа сандиссанети пи-саддо гараха̄йам̣. тена вуттам̣ ‘‘апи ну твам̣ има̄йа ануттара̄йа виджджа̄чаран̣асампада̄йа сандиссаси са̄чарийако’’тиа̄ди. татра̄йамат̣т̣хакатха̄муттаканайо – ‘‘но хидам̣ бхо готама̄’’ти сандиссанам̣ пат̣иккхипитва̄ асандиссана̄ка̄рамева вибха̄ветум̣ ‘‘ко ча̄ха’’нтиа̄ди вуттам̣. са̄чарийако ахам̣ ко ча кӣдисо хутва̄ ануттара̄йа виджджа̄чаран̣асампада̄йа сандисса̄ми, ануттара̄ виджджа̄чаран̣асампада̄ ка̄ ча кӣдиса̄ хутва̄ са̄чарийаке майи сандиссати, а̄рака̄ ахам̣…пе… са̄чарийакоти саха па̄т̣хасесена йоджана̄.

282. апа̄йе вина̄санупа̄йе нийутто а̄па̄йико. таббха̄вам̣ на парипӯрети парипӯретум̣ на саккотӣти апарипӯрама̄но, таббха̄вена апарипун̣н̣оти аттхо. аттана̄ а̄па̄йикена хонтена̄пи таббха̄вам̣ апарипӯрама̄нена поккхараса̄тина̄ еса̄ ва̄ча̄ бха̄сита̄ти аттхато самбандхатта̄ катваттхе четам̣ паччаттавачананти а̄ха ‘‘а̄па̄йикена̄пи апарипӯрама̄нена̄’’ти. апича аттана̄ апарипӯрама̄нена а̄па̄йикена̄пи сайам̣ апарипӯрама̄на̄па̄йикена хутва̄пи поккхараса̄тина̄ еса̄ ва̄ча̄ бха̄сита̄ти аттхайуттито иттхамбхӯталаккхан̣е четам̣ паччаттавачанантипи евам̣ вуттам̣. ан̃н̃о хи саддаккамо, ан̃н̃о аттхаккамоти. кечи пана ‘‘каран̣аттхамева дассетум̣ евам̣ вутта’’нти ваданти, тадайуттамева пададвайасса каттупадена сама̄наттхатта̄, сама̄наттха̄нан̃ча пада̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ каран̣абха̄ва̄нупапаттито, аламатипапан̃чена.

пуббакаисибха̄ва̄нуйогаван̣н̣ана̄

283. дӣйатети датти, са̄ ева даттиканти а̄ха ‘‘диннака’’нти. ада̄тука̄мампи да̄тука̄мам̣ катва̄ саммукха̄ парама̄ват̣т̣ети саммӯл̣хам̣ кароти ета̄йа̄ти саммукха̄ват̣т̣анӣ. тена̄ха ‘‘на демӣти ваттум̣ на саккотӣ’’ти. пуна тасса̄ти бра̄хман̣асса. ка̄ран̣а̄нурӯпам̣ ра̄джӯнам̣ пун̣н̣апаттанти а̄ха ‘‘касма̄ ме динно’’ти. сан̇кхапалитакут̣т̣ханти дхотасан̇кхамива сетакут̣т̣хам̣. сетапоккхарараджатато гун̣асама̄нака̄йатта̄ евама̄ха. анугаччхатӣти параманубандхати.

йади дувидхенапи ка̄ран̣ена ра̄джа̄ бра̄хман̣асса саммукха̄бха̄вам̣ на дети, атха касма̄ тадупасан̇каманам̣ на пат̣иккхиттанти а̄ха ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄ди. ‘‘кхеттавиджджа̄йа̄ти нӣтисаттхе’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.283) а̄чарийена вуттам̣. хет̣т̣ха̄пи брахмаджа̄лаван̣н̣ана̄йам̣ евам̣ вуттам̣ ‘‘кхеттавиджджа̄ти аббхеййама̄сураккхара̄джасаттха̄динӣтисаттха’’нти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.21) дуссаметтха тирокаран̣ийам̣. тена̄ха ‘‘са̄н̣ипа̄ка̄расса анто т̣хатва̄’’ти. антасаддена пана таббха̄вена паде вад̣д̣хийама̄не дуссантам̣ йатха̄ ‘‘вананто’’ти. ‘‘пайа̄танти саддхам̣, сассатикам̣ ва̄. тена̄ха абхихаритва̄ динна’’нти а̄чарийена вуттам̣, тасма̄ матакабхаттасан̇кхепена ва̄ ниччабхаттасан̇кхепена ва̄ абхихаритва̄ диннам̣ бхиккханти аттхо ведитаббо. ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄ди аттха̄паттивачанам̣. нит̣т̣ханти ниччхайам̣. касма̄ пана бхагава̄ бра̄хман̣асса еварӯпам̣ амана̄пам̣ маммавачанам̣ авоча̄ти чоданам̣ ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ содхетум̣ ‘‘идам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. рахассампи пат̣иччханнампи маммавачанам̣ пака̄сесӣти самбандхо.

284. ра̄джа̄санам̣ на̄ма хаттхиккхандхападесам̣ сандха̄йа ‘‘хаттхигӣва̄йа ва̄ нисинно’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣. ратхӯпаттхарети ратхасса упари аттхаритападесе. тена̄ха ‘‘ратхамхӣ’’тиа̄ди. уггатуггатехӣти уггата̄наматисайена уггатехи. на хи виччха̄сама̄со локикехи абхиматоти. ран̃н̃о апаччам̣ ра̄джан̃н̃о, бахукаттам̣ пати, екасесанайена ва̄ ‘‘ра̄джан̃н̃ехӣ’’ти вуттам̣. па̄кат̣амантананти пака̄сабхӯтам̣ мантанам̣. тадевидха̄дхиппетам̣, на рахассамантанам̣ судда̄дӣхипи суййама̄насса иччхитатта̄. тена вуттам̣ ‘‘атха а̄гаччхеййа суддо ва̄ суддада̄со ва̄’’тиа̄ди. та̄дисехийева̄ти ран̃н̃о а̄ка̄расадисехева. тассаттхасса са̄дханасаматтхам̣ вачанам̣ ран̃н̃а̄ бхан̣итам̣ йатха̄, татха̄ сопи тассаттхасса са̄дханасаматтхамева бхан̣итам̣ вачанам̣ апину бхан̣атӣти йоджетаббам̣.

285. ‘‘паватта̄ро’’ти етасса па̄вачанабха̄вена ватта̄роти саддато аттхо. йасма̄ пана те татха̄бхӯта̄ манта̄нам̣ паваттака̄ на̄ма, тасма̄ адхиппа̄йато аттхам̣ дассетум̣ ‘‘паваттайита̄ро’’ти вуттам̣. вадасаддена, хи тупаччайена ча ‘‘ватта̄ро’’ти падасиддхи, татха̄ ватусаддена ‘‘паваттайита̄ро’’ти. идам̣ а̄чарийасса (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.285) ча а̄чарийаса̄рипуттаттхерасса ча матам̣. ватусадденева ‘‘паватта̄ро’’ти падасиддхим̣ дассетӣтипи кечи ваданти. пададвайасса тулйа̄дхикаран̣атта̄ ‘‘мантамева̄’’ти вуттам̣. ‘‘судде бахи катва̄ рахо бха̄ситаббат̣т̣хена манта̄ ева там̣ там̣ аттхапат̣ипаттихетута̄йа пада’’нти хи тулйа̄дхикаран̣ам̣ хоти, анупанӣта̄са̄дха̄ран̣ата̄йа рахассабха̄вена ваттабба̄йа мантанакирийа̄йа падамадхигамупа̄йантипи мантападанти ат̣т̣хакатха̄муттако найо. гӣтанти га̄йанавасена саджджха̄йитам̣, га̄йанампидха удатта̄нудатта̄дисарасампа̄данавасенева адхиппетанти вуттам̣ ‘‘сарасампаттивасена̄’’ти. па̄вачанабха̄вена ан̃н̃есам̣ вуттам̣. таман̃н̃есам̣ ва̄да̄панавасена ва̄читам̣. сан̇гахетва̄ упарӯпари сан̃н̃ӯл̣ха̄васена самупабйӯл̣хам̣. ируведайаджуведаса̄маведа̄дивасена, таттха̄пи паччекам̣ мантабрахма̄дивасена, аджджха̄йа̄нува̄ка̄дивасена ча ра̄сикатам̣. йатха̄вуттанайенева пин̣д̣ам̣ катва̄ т̣хапитам̣. ан̃н̃есам̣ ва̄читам̣ анува̄чентӣти ан̃н̃есам̣ каммабхӯта̄нам̣ техи ва̄ча̄питам̣ мантападам̣ етарахи бра̄хман̣а̄ ан̃н̃есам̣ анува̄ча̄пенти.

тесанти мантакаттӯнам̣. диббачаккхупарибхан̣д̣ам̣ йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣ам̣, паччаккхато дассанат̣т̣хена диббачаккхусадисан̃ча пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа ‘‘диббена чаккхуна̄’’ти вуттам̣. ато диббачаккхупарибхан̣д̣ена йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣ена сатта̄нам̣ каммассаката̄дӣни чева диббачаккхусадисена пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣ена атӣтакаппе бра̄хман̣а̄нам̣ мантаджджхенавидхин̃ча олокетва̄ти аттхо гахетаббо. рӯпамева хи паччуппаннам̣ диббачаккхусса а̄рамман̣анти тамидха ат̣т̣ха̄нагатам̣ хоти. па̄вачанена саха сам̣сандитва̄ти йам̣ кассапасамма̄самбуддхена вуттам̣ ват̣т̣асаннисситам̣ вачанам̣, тена саха сам̣сандитва̄ авируддхам̣ катва̄. на хи тесам̣ виват̣т̣асанниссито аттхо паччаккхато хоти. гантхим̣сӯти паджджагаджджабандхавасена саккатабха̄са̄йа бандхим̣су. апара̄ парети ат̣т̣хака̄дӣхи апара̄ ан̃н̃епи паре паччхима̄ окка̄кара̄джака̄ла̄дӣсу уппанна̄. па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни паккхипитва̄ти ат̣т̣хака̄дӣхи гантхитамантападесвева па̄н̣а̄типа̄та̄дикилесасаннисситапада̄нам̣ таттха таттха паккхипанам̣ катва̄. вируддхе акам̣сӯти суттанипа̄те бра̄хман̣адхаммикасутта̄дӣсу (су. ни. бра̄хман̣адхаммикасутта) а̄гатанайена сам̣килесикаттхадӣпанато паччанӣкабхӯте акам̣су. исӣти нидассанаматтам̣. ‘‘иси ва̄ иситтха̄йа пат̣ипанно ва̄’’ти хи ваттаббам̣. касма̄ панеттха пат̣ин̃н̃а̄гахан̣авасена десана̄сотапатитам̣ на каротӣти а̄ха ‘‘идха бхагава̄’’тиа̄ди. идха̄ти ‘‘тйа̄хам̣ манте адхӣйа̄ми, ‘са̄чарийако’ти твам̣ ман̃н̃асӣ’’ти вуттат̣т̣ха̄не. пат̣ин̃н̃ам̣ аггахетва̄ти йатха̄ хет̣т̣ха̄ пат̣ин̃н̃а̄ гахита̄, татха̄ ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси амбат̣т̣ха, та̄вата̄ твам̣ бхависсаси иси ва̄ иситтха̄йа ва̄ пат̣ипанно са̄чарийакоти, но хидам̣ бхо готама̄’’ти евам̣ идха пат̣ин̃н̃ам̣ аггахетва̄.

286. нира̄магандха̄ти килеса̄сучивасена виссагандхарахита̄. аниттхигандха̄ти иттхӣнам̣ гандхаматтассапи ависаханена иттхигандхарахита̄. раджоджалладхара̄ти пакатираджаседа̄диджалладхара̄. па̄ка̄рапурисагуттӣти па̄ка̄ра̄варан̣ам̣, пуриса̄варан̣ан̃ча. еттха пана ‘‘нира̄магандха̄’’ти етена тесам̣ дасаннам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ виккхамбхитакилесатам̣ дассети, ‘‘аниттхигандха̄, брахмача̄рино’’ти ча етена екавиха̄ритам̣, ‘‘раджоджалладхара̄’’ти етена ман̣д̣анавибхӯсана̄бха̄вам̣, ‘‘аран̃н̃а̄йатане паббатапа̄десу васим̣сӯ’’ти етена мануссӯпача̄рам̣ паха̄йа вивиттава̄сам̣, ‘‘ванамӯлапхала̄ха̄ра̄ васим̣сӯ’’ти етена са̄лимам̣содана̄дипан̣ӣта̄ха̄ра пат̣иккхепам̣, ‘‘йада̄’’тиа̄дина̄ йа̄нава̄ханапат̣иккхепам̣, ‘‘саббадиса̄сӯ’’тиа̄дина̄ раккха̄варан̣апат̣иккхепам̣. еван̃ча дассенто миччха̄пат̣ипада̄паккхикам̣ са̄чарийакасса амбат̣т̣хасса вуттим̣ упа̄да̄йа самма̄пат̣ипада̄паккхика̄пи тесам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ вутти арийавинайе самма̄пат̣ипаттим̣ упа̄да̄йа миччха̄пат̣ипада̄йева. катхан̃хи на̄ма те бхависсати саллекхапат̣ипаттийуттата̄ти. ‘‘евам̣ су те’’тиа̄дина̄ бхагава̄ амбат̣т̣хам̣ сантадждженто нигган̣ха̄тӣтипи вибха̄вети. идан̃хи ваккхама̄на̄йа па̄л̣ийа̄ пин̣д̣аттхадассананти.

дуссапат̣т̣ика̄ дуссапат̣т̣ам̣. дуссакала̄по дуссавен̣ӣ. вет̣хакехӣти вет̣хакапат̣т̣акехи, дуссехи сам̣вет̣хетва̄ катанамитапха̄сука̄хӣти вуттам̣ хоти. каппетунти каттарика̄йа чхиндитум̣. каппитава̄лехӣти еттха̄пи есева найо. ‘‘на бхиккхаве массу каппа̄петабба’’нтиа̄дӣсу (чӯл̣ава. 275) вийа хи капусаддо чхедане ваттати. йуттат̣т̣ха̄несӯти гӣва̄сӣсава̄ладхӣсу. ва̄ла̄ти тесу т̣ха̄несу джа̄йама̄на̄ лома̄. сахачаран̣авасена, т̣ха̄нӣна̄мена ва̄ ‘‘куттава̄ла̄’’ти вутта̄. кечи пана ‘‘ва̄л̣айуттатта̄’’ти па̄т̣хам̣ каппетва̄ ва̄л̣арӯпайуттатта̄ти аттхам̣ ваданти, па̄л̣ийа̄напеккханамева тесам̣ досо. ‘‘куттава̄лехи вал̣ава̄ратхехӣ’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣. саманта̄нагаранти нагарасса самантато. па̄ка̄расса адхобха̄ге катасудха̄каммам̣ т̣ха̄нам̣ нагарасса самӣпе каттаббато, упака̄ракаран̣ато ча ‘‘упака̄рика̄’’ти вуччати. нагарасса упака̄рика̄ ета̄санти нагарӯпака̄рика̄йо, ра̄джадха̄нӣапеккха̄йа иттхилин̇ганиддесо. тена̄ха ‘‘идха пана̄’’тиа̄ди. матӣти вичикиччха̄васена анекам̣сикаджа̄нана̄. упари десана̄йа авад̣д̣хака̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘идам̣ бхагава̄’’тиа̄дима̄ха. па̄л̣ийам̣ со мам̣ пан̃хена̄ти со джано мам̣ пуччха̄васена содхеййа. ахам̣ веййа̄каран̣ена содхесса̄мӣти ахампимам̣ виссаджджана̄васена содхесса̄мӣти йатха̄рахамадхика̄равасена аттхо ведитаббо.

двелаккхан̣адассанаван̣н̣ана̄

287. ‘‘нисинна̄на’’нтиа̄ди ана̄даре са̄мивачанам̣, висесанам̣ ва̄. сан̇кучите ирийа̄патхе анавасесато лаккхан̣а̄нам̣ дуббибха̄ванато ‘‘на саккотӣ’’ти вуттам̣, татха̄ сувибха̄ванато пана ‘‘саккотӣ’’ти. парийесанасукхаттхамева тада̄чин̣н̣ата̄ дат̣т̣хабба̄. тена̄ти дувидхенапи ка̄ран̣ена.

гавесӣти н̃а̄н̣ена парийесанамака̄си. ган̣айантоти н̃а̄н̣енева сан̇калайанто. сама̄найӣти самма̄ а̄найи сама̄хари. ‘‘кан̇кхатӣ’’ти падасса а̄кан̇кхатӣти аттхоти а̄ха ‘‘ахо вата̄’’тиа̄ди. анупасаггампи хи падам̣ каттхачи саупасаггамива аттхависесава̄чакам̣ йатха̄ ‘‘готрабхӯ’’ти. тато тато сарӣраппадесато. киччхатӣти киламати. тена̄ха ‘‘на саккоти дат̣т̣ху’’нти. та̄йа̄ти ‘‘вичинанто киччхатӣ’’ти вутта̄йа вичикиччха̄йа. татоти саннит̣т̣ха̄нам̣ агаманато. евам̣ ‘‘кан̇кхатӣ’’ти падасса а̄сисанаттхатам̣ дассетва̄ ида̄ни сам̣сайаттхатам̣ дассенто ‘‘кан̇кха̄йа ва̄’’тиа̄дима̄ха. таттха кан̇кха̄йа̄ти ‘‘кан̇кхатӣ’’ти падена вутта̄йа кан̇кха̄йа. асатвападха̄нан̃хи а̄кхйа̄тикам̣. еса найо сесесупи. аваттха̄пабхедагата̄ вимати ева ‘‘тӣхи дхаммехӣ’’ти вутта̄, типпака̄рехи сам̣сайадхаммехӣти аттхо. ка̄лусийабха̄воти аппасанната̄йа хетубхӯто а̄вилабха̄во.

ваттхикосена̄ти на̄бхийа̄ адхобха̄гасан̇кха̄те ваттхимхи джа̄тена лин̇гапасиббакена. ‘‘ан̣д̣акосо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.152, 189; 2.27; а. ни. 7.71; па̄ра̄. 11) вийа хи косасаддо паривет̣хакапасиббаке ваттати. ваттхена гухитаббатта̄ ваттхагуйхам̣. йасма̄ бхагавато косохитам̣ ваттхагуйхам̣ саббабуддха̄вен̣икам̣ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ сувисуддхакан̃чанаман̣д̣аласаннибхам̣, аттано сан̣т̣ха̄насаннивесасундарата̄йа а̄джа̄неййагандхахаттхино варан̇гапарамача̄рубха̄вам̣, викасама̄натапанийа̄равиндасамуджджалакесара̄ваттавила̄сам̣, сан̃джха̄пабха̄нуран̃джитаджалаванантара̄бхилаккхитасампун̣н̣ачандаман̣д̣аласобхан̃ча аттано сирийа̄ абхибхуййа вира̄джати, йам̣ ба̄хираббхантарамалехи анупаккилит̣т̣хата̄йа, чирака̄лапаричитабрахмачарийа̄дхика̄рата̄йа, сан̣т̣хитасан̣т̣ха̄насампаттийа̄ ча копӣнампи сама̄нам̣ акопӣнамева джа̄там̣. тена вуттам̣ ‘‘бхагавато хӣ’’тиа̄ди. варава̄ран̣ассева̄ти варагандхахаттхино ива. пахӯтабха̄ванти путхулабха̄вам̣. еттхева хи тасса сам̣сайо. танумудусукума̄ра̄дӣсу панасса гун̣есу вича̄ран̣а̄ ева на̄хоси.

288. ‘‘татха̄рӯпа’’нти идам̣ сама̄сападанти а̄ха ‘‘там̣рӯпа’’нти. еттха̄ти йатха̄ амбат̣т̣хо косохитам̣ ваттхагуйхамаддасса, татха̄ иддха̄бхисан̇кха̄рамабхисан̇кхаран̣е. имина̄ хи ‘‘татха̄рӯпам̣ иддха̄бхисан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхарӣ’’тиа̄дипа̄л̣ипара̄масанам̣, ато четтха саха иддха̄бхисан̇кха̄ранайена ваттхагуйхадассанака̄ран̣ам̣ милиндапан̃ха̄па̄т̣хена (ми. па. 3.3) вибха̄витам̣ хоти. кечи пана ‘‘ваттхагуйхадассане’’ти пара̄масанти, тадайуттамева. на хи там̣ па̄л̣ийам̣, ат̣т̣хакатха̄йан̃ча аттхи, йам̣ евам̣ пара̄маситаббам̣ сийа̄, иддха̄бхисан̇кха̄ранайо ча авибха̄вито хоти. киметтха ан̃н̃ена ваттаббам̣ чатупат̣исамбхида̄паттена чхал̣абхин̃н̃ена ва̄дӣварена бхадантана̄гасенаттхерена вуттанайенева сампат̣иччхитаббатта̄. хирӣ карӣйате еттха̄ти хирикаран̣ам̣, тадева ока̄со татха̄, хирийитаббат̣т̣ха̄нам̣. уттарасса̄ти суттанипа̄те а̄гатасса уттарама̄н̣авасса (ма. ни. 2.384). саббесампи четесам̣ ваттху суттанипа̄тато гахетаббам̣.

чха̄йанти пат̣ибимбам̣. катхам̣ дассеси, кӣдисам̣ ва̄ти а̄ха ‘‘иддхийа̄’’тиа̄ди. чха̄йа̄рӯпакаматтанти бхагавато пат̣ибимбарӯпакамева, на пакативаттхагуйхам̣, тан̃ча буддхасанта̄нато винимуттатта̄ рӯпакаматтам̣ бхагавата̄ садисаван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄вайавам̣ иддхимайам̣ бимбакамева хоти, еван̃ча катва̄ аппакаттхена ка-ка̄рена висеситавачанам̣ упапаннам̣ хоти. чха̄йа̄рӯпакаматтам̣ иддхийа̄ абхисан̇кхаритва̄ дассесӣти самбандхо. ‘‘там̣ пана дассенто бхагава̄ йатха̄ аттано буддхарӯпам̣ на диссати, татха̄ катва̄ дассетӣ’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.288) а̄чарийа̄ ваданти. тадетам̣ бхадантана̄гасенаттхерена вуттена иддха̄бхисан̇кхатачха̄йа̄рӯпакаматтадассанавачанена сам̣сандати чева самети ча йатха̄ там̣ ‘‘кхӣрена кхӣрам̣, ган̇годакена йамунодака’’нти дат̣т̣хаббам̣. татха̄вачаненева хи сесабуддхарӯпасса тан̇кхан̣е адасситабха̄во аттхато а̄панно хоти. нива̄сананиваттхата̄дивачанена панеттха буддхасанта̄нато винимуттассапи чха̄йа̄рӯпакасса нива̄сана̄диабахигатабха̄во дассито, на ча чодетаббам̣ ‘‘катхам̣ нива̄сана̄диантарагатам̣ чха̄йа̄рӯпакам̣ бхагава̄ дассети, катхан̃ча амбат̣т̣хо пассатӣ’’ти. ачинтеййо хи иддхивисайоти. чха̄йам̣ дит̣т̣хети чха̄йа̄йа дит̣т̣ха̄йа. етанти чха̄йа̄рӯпакам̣. буджджханаке сати джӣвитанимиттампи хадайамам̣сам̣ дассеййа̄ти адхиппа̄йо. ниннетва̄ти нӣхаритва̄. айамева ва̄ па̄т̣хо. каллосӣти виссаджджане твам̣ кусало чхеко аси, йатха̄вутто ва̄ виссаджджана̄магго упапанно йутто асӣти аттхо. ‘‘кусало’’ти кечи пат̣ханти, айуттаметам̣. милиндапан̃хе хи саббаттха виссаджджана̄васа̄не ‘‘калло’’ иччева дит̣т̣хоти.

нинна̄метва̄ти мукхато нӣхаран̣авасена кан̣н̣асота̄диабхимукхам̣ пан̣а̄метва̄, адхиппа̄йамева дассетум̣ ‘‘нӣхаритва̄’’ти вуттам̣. катхинасӯчим̣ вийа̄ти гханасукхумабха̄ва̄па̄данена каккхал̣асӯчимива катва̄. татха̄каран̣ена̄ти катхинасӯчим̣ вийа каран̣ена. еттха̄ти пахӯтадживха̄йа. мудубха̄во, дӣгхабха̄во, танубха̄во ча дассито амудуно гханасукхумабха̄ва̄па̄данаттхамасаккун̣еййатта̄ти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.288) вуттам̣. татра̄йамадхиппа̄йо – йасма̄ мудумева гханасукхумабха̄ва̄па̄данаттхам̣ саккоти, тасма̄ татха̄каран̣ена мудубха̄во дассито агги вийа дхӯмена. йасма̄ ча мудуйева гханасукхумабха̄ва̄паджджанена дӣгхага̄ми, тасма̄ кан̣н̣асота̄нумасанена дӣгхабха̄во дассито. йасма̄ пана муду ева гханасукхумабха̄ва̄паджджанена тану хоти, тасма̄ на̄сика̄сота̄нумасанена танубха̄во дасситоти. апутхуласса татха̄пат̣иччха̄данаттхамасаккун̣еййатта̄ нала̄т̣аччха̄данена путхулабха̄во дассито.

289. паттхенто хутва̄ удиккхантоти йоджетаббам̣.

290. мӯлавачанам̣ катха̄. пат̣ивачанам̣ салла̄по.

291. ‘‘уддхума̄така’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 5.242; висуддхи. 1.102) вийа ка-саддо джигуччханаттхоти вуттам̣ ‘‘тамева джигуччханто’’ти. тамева̄ти пан̣д̣итабха̄вамева, амбат̣т̣хамева̄типи аттхо. амбат̣т̣хан̃хи сандха̄йа евама̄ха. татха̄ хи па̄л̣ийам̣ вуттам̣ ‘‘евам̣…пе… амбат̣т̣хам̣ ма̄н̣авам̣ етадавоча̄’’ти. ка̄ман̃ча амбат̣т̣хам̣ сандха̄йа евам̣ вуттам̣, на̄маготтавасена пана анийамам̣ катва̄ гараханто путхувачанена вадатӣти ведитаббам̣. ‘‘йадева кхо тва’’нти етасса анийамавачанасса ‘‘еварӯпена̄’’ти идам̣ нийамавачананти дассети ‘‘йа̄дисо’’тиа̄дина̄. бха̄венабха̄валаккхан̣е бхуммавачанаттхе каран̣авачананти вуттам̣ ‘‘едисе аттхачараке’’ти. на ан̃н̃атра̄ти на ан̃н̃аттха сугатийам̣. еттха пана ‘‘аттхачаракена̄’’ти имина̄ бйатирекамукхена анаттхачаракатам̣йева вибха̄ветӣти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘упанеййа упанеййа̄’’ти идам̣ тва̄дйантам̣ виччха̄вачананти а̄ха ‘‘бра̄хман̣о кхо пана̄’’тиа̄ди. евам̣ упанетва̄ упанетва̄ти там̣ там̣ досам̣ упанӣйа упанӣйа. тена̄ха ‘‘сут̣т̣ху да̄са̄дибха̄вам̣ а̄ропетва̄’’ти. па̄тесӣти пават̣т̣анавасена па̄теси. йан̃ча агама̄си, тампи асса татха̄гаманасан̇кха̄там̣ т̣ха̄нам̣ аччхиндитва̄ти йоджана̄.

поккхараса̄тибуддхӯпасан̇каманаван̣н̣ана̄

292-3-6. киттако пана соти вуттам̣ ‘‘саммоданӣйакатха̄йапи ка̄ло наттхӣ’’ти. а̄гама̄ нӯти а̄гато ну. кхоти нипа̄таматтам̣. идха̄ти еттха, тумха̄кам̣ сантиканти аттхо. адхива̄сетӯти са̄дийату, там̣ пана са̄дийанам̣ идха манаса̄ва сампат̣иггахо, на ка̄йава̄ча̄хӣти а̄ха ‘‘сампат̣иччхатӯ’’ти. аджджа паваттама̄нам̣ аджджатанам̣, пун̃н̃ам̣, пӣтипа̄моджджан̃ча, имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘йам̣ ме’’тиа̄ди вуттам̣. ка̄ранти упака̄рам̣, сакка̄рам̣ ва̄. ачопетва̄ти ача̄летва̄.

297. ‘‘сахаттха̄’’ти идам̣ каран̣аттхе ниссаккавачанам̣. тена̄ха ‘‘сахаттхена̄’’ти. сухитанти дха̄там̣, джигхаччха̄дуккха̄бха̄вена ва̄ сукхитам̣. йа̄вадаттханти йа̄ва аттхо, та̄ва бходжанена тада̄ катам̣. пат̣иккхепапава̄ран̣а̄веттха адхиппета̄, на нимантанапава̄ран̣а̄ти а̄ха ‘‘ала’’нтиа̄ди. ‘‘хаттхасан̃н̃а̄йа̄’’ти нидассанаматтам̣ ан̃н̃аттха мукхавика̄рена, вачӣбхедена ча пат̣иккхепасса вуттатта̄, екаккхан̣епи ча татха̄пат̣иккхепасса лаббханато. онӣта̄ паттато па̄н̣и етасса̄ти онӣтапаттапа̄н̣ӣти бхинна̄дхикаран̣ависайо типадо ба̄хираттхасама̄со. муддхаджан̣а-ка̄рена, пана сан̃н̃огата-ка̄рена ча он̣иттасаддо вина̄бхӯтети дассети ‘‘он̣иттапаттапа̄н̣интипи па̄т̣хо’’тиа̄дина̄. сучикаран̣аттхе ва̄ он̣иттасаддо. он̣иттам̣ а̄миса̄панайанена сучикатам̣ паттам̣ па̄н̣и ча асса̄ти хи он̣иттапаттапа̄н̣и. тена̄ха ‘‘хаттхе ча паттан̃ча дховитва̄’’ти. ‘‘он̣иттам̣ на̄на̄бхӯтам̣ вина̄бхӯтам̣, а̄миса̄панайанена ва̄ сучикатам̣ паттам̣ па̄н̣ито асса̄ти он̣иттапаттапа̄н̣ӣ’’ти (са̄раттха. т̣ӣ. 1.23) са̄раттхадӣпанийам̣ вуттам̣. таттха паччхимавачанам̣ ‘‘хаттхе ча паттан̃ча дховитва̄’’ти имина̄ асам̣санданато вича̄ретаббам̣. евам̣бхӯтанти ‘‘бхутта̄вим̣ онӣтапаттапа̄н̣и’’нти вуттаппака̄рена бхӯтам̣.

298. анупуббим̣ катханти анупуббам̣ катхетаббам̣ катхам̣. тена̄ха ‘‘анупат̣ипа̄т̣икатха’’нти. ка̄ пана са̄ти а̄ха ‘‘да̄на̄нантарам̣ сӣла’’нтиа̄ди, тена̄йаматтхо бодхито хоти – да̄накатха̄ та̄ва пачураджанесупи паваттийа̄ саббаса̄дха̄ран̣атта̄, сукаратта̄, сӣле патит̣т̣ха̄насса упа̄йабха̄вато ча а̄дито катхетабба̄. паричча̄гасӣло хи пуггало париггахаваттхӯсу виниссат̣абха̄вато сукхенева сӣла̄ни сама̄дийати, таттха ча суппатит̣т̣хито хоти, сӣлена да̄йакапат̣игга̄хакасуддхито пара̄нуггахам̣ ватва̄ парапӣл̣а̄ниваттивачанато, кирийадхаммам̣ ватва̄ акирийадхаммавачанато, бхогасампаттихетум̣ ватва̄ бхавасампаттихетувачанато ча да̄накатха̄нантарам̣ сӣлакатха̄ катхетабба̄. тан̃че да̄насӣлам̣ ват̣т̣анисситам̣, айам̣ бхавасампатти тасса пхаланти дассанаттхам̣ сӣлакатха̄нантарам̣ саггакатха̄. та̄йа хи евам̣ дасситам̣ хоти ‘‘имехи да̄насӣламайехи, пан̣ӣтапан̣ӣтатара̄дибхедабхиннехи ча пун̃н̃акирийаваттхӯхи ета̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣсу пан̣ӣтапан̣ӣтатара̄дибхедабхинна̄ апаримеййа̄ диббасампаттийо ладдхабба̄’’ти. сва̄йам̣ сагго ра̄га̄дӣхи упаккилит̣т̣хо, саббатха̄ пана техи анупаккилит̣т̣хо арийамагготи дассанаттхам̣ саггакатха̄нантарам̣ маггакатха̄. магган̃ча катхентена тададхигамупа̄йадассанаттхам̣ ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнаво, ока̄ро, сам̣килесо, неккхамме а̄нисам̣со ча катхетаббо. саггапарийа̄панна̄пи хи саббе ка̄ма̄ на̄ма бахва̄дӣнава̄ аничча̄ аддхува̄ випарин̣а̄мадхамма̄, пагева итарети а̄дӣнаво, саббепи ка̄ма̄ хӣна̄ гамма̄ потхуджджаника̄ анарийа̄ анаттхасам̣хита̄ти ла̄макабха̄во ока̄ро, саббепи бхава̄ килеса̄нам̣ ваттхубхӯта̄ти сам̣килесо, саббасам̣килесавиппайуттам̣ нибба̄нанти неккхамме а̄нисам̣со ча катхетабботи. айампи аттхо бодхитоти ведитаббо. магготи хи еттха ити-саддена а̄дйаттхена ка̄ма̄дӣнава̄дӣнампи сан̇гахоти айаматтхаван̣н̣ана̄ ката̄. тена̄ха ‘‘сеййатхидам̣ – да̄накатхам̣ сӣлакатхам̣ саггакатхам̣ ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнавам̣ ока̄рам̣ сам̣килесам̣ неккхамме а̄нисам̣сам̣ пака̄сетӣ’’ти. виттха̄ро са̄раттхадӣпанийам̣ (са̄раттха. т̣ӣ. 3.26) гахетаббо.

каси-саддо н̃а̄н̣ена гахан̣ети а̄ха ‘‘гахита̄’’тиа̄ди. са̄мам̣саддена ниваттетаббаматтхам̣ дассети ‘‘аса̄дха̄ран̣а̄ ан̃н̃еса’’нти имина̄, локуттарадхамма̄дхигаме парӯпадесавигататта̄, екенева локе пат̣хамам̣ ануттара̄йа самма̄самбодхийа̄ абхисамбуддхатта̄ ча ан̃н̃есамаса̄дха̄ран̣а̄ти вуттам̣ хоти. дхаммачаккхунти еттха сота̄паттимаггова адхиппето, на брахма̄йусутте (ма. ни. 2.383 а̄дайо) вийа хет̣т̣хима̄ тайо магга̄, на ча чӯл̣ара̄хулова̄дасутте (ма. ни. 3.416) вийа а̄саваккхайо. ‘‘тасса уппаттиа̄ка̄радассанаттха’’нти касма̄ вуттам̣, нану магган̃а̄н̣ам̣ асан̇кхатадхамма̄рамман̣амева, на сан̇кхатадхамма̄рамман̣анти чоданам̣ содхенто ‘‘тан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. киччавасена̄ти асаммохапат̣иведхакиччавасена.

поккхараса̄тиупа̄сакаттапат̣иведана̄катха̄ван̣н̣ана̄

299. па̄л̣ийам̣ ‘‘дит̣т̣хадхаммо’’тиа̄дӣсу дассанам̣ на̄ма н̃а̄н̣ато ан̃н̃ампи чаккха̄дидассанам̣ аттхӣти танниваттанаттхам̣ ‘‘паттадхаммо’’ти вуттам̣. патти ча н̃а̄н̣апаттито ан̃н̃а̄пи ка̄йагамана̄дипатти виджджатӣти тато висесадассанаттхам̣ ‘‘видитадхаммо’’ти вуттам̣. са̄ панеса̄ видитадхаммата̄ екадесатопи хотӣти ниппадесато видитадхамматам̣ дассетум̣ ‘‘парийога̄л̣хадхаммо’’ти вуттам̣, тенасса сачча̄бхисамбодхамева дӣпети. магган̃а̄н̣ан̃хи ека̄бхисамайавасена парин̃н̃а̄дичатукиччам̣ са̄дхентам̣ ниппадесена чатусаччадхаммам̣ самантато ога̄л̣хам̣ на̄ма хоти. тена̄ха ‘‘дит̣т̣хо арийасаччадхаммо етена̄ти дит̣т̣хадхаммо’’ти. ‘‘катхам̣ пана екамева н̃а̄н̣ам̣ екасмим̣ кхан̣е чатта̄ри кичча̄ни са̄дхентам̣ паваттати. на хи та̄дисам̣ локе дит̣т̣хам̣, на а̄гамо ва̄ та̄дисо аттхӣ’’ти на ваттаббам̣. йатха̄ хи падӣпо екасмим̣йева кхан̣е ват̣т̣им̣ дахати, снехам̣ парийа̄дийати, андхака̄рам̣ видхамати, а̄локан̃ча̄пи дассети, еваметам̣ н̃а̄н̣анти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘маггасаман̇гисса н̃а̄н̣ам̣ дуккхепетам̣ н̃а̄н̣ам̣, дуккхасамудайепетам̣ н̃а̄н̣ам̣, дуккханиродхепетам̣ н̃а̄н̣ам̣, дуккханиродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йапетам̣ н̃а̄н̣а’’нти (вибха. 794) суттападампеттха уда̄харитаббанти.

тин̣н̣а̄ вичикиччха̄ти саппат̣ибхайаканта̄расадиса̄ сол̣асаваттхука̄, ат̣т̣хаваттхука̄ ча вичикиччха̄ анена витин̣н̣а̄. вигата̄ катхам̣катха̄ти паваттиа̄дӣсу ‘‘евам̣ ну кхо, на ну кхо’’ти евам̣ паваттика̄ катхам̣катха̄ асса вигата̄ самуччхинна̄. виса̄радабха̄вам̣ паттоти са̄раджджакара̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ пахӣнатта̄, таппат̣ипаккхесу ча сӣла̄дигун̣есу суппатит̣т̣хитатта̄ виса̄радабха̄вам̣ веййаттийам̣ патто адхигато. са̄йам̣ веса̄раджджаппатти суппатит̣т̣хитата̄ каттха̄ти чодана̄йа ‘‘саттхуса̄сане’’ти вуттанти дассенто ‘‘каттха? саттхуса̄сане’’ти а̄ха. аттана̄ва паччаккхато дит̣т̣хатта̄, адхигататта̄ ча на асса паччайо паччетаббо паро аттхӣти аттхо. таттха̄дхиппа̄йама̄ха ‘‘на парасса̄’’тиа̄дина̄. на ваттатӣти на паваттати, на пат̣ипаджджати ва̄, на парам̣ паччети паттийа̄йатӣти апараппаччайотипи йуджджати. йам̣ панеттха ваттаббампи авуттам̣, тадетам̣ пуббе вуттатта̄, парато вуччама̄натта̄ ча авуттанти ведитаббам̣.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа аджджавамаддавасораччасаддха̄сатидхитибуддхикхантивӣрийа̄дидхаммасаман̇гина̄ са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе асан̇га̄сам̣хӣрависа̄радан̃а̄н̣ача̄рина̄ анекаппабхедасакасамайасамайантарагаханаджджхога̄хина̄ маха̄ган̣ина̄ маха̄веййа̄каран̣ена н̃а̄н̣а̄бхивам̣садхаммасена̄патина̄маттхерена маха̄дхаммара̄джа̄дхира̄джагаруна̄ ката̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ амбат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

амбат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. сон̣адан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄

300. евам̣ амбат̣т̣хасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни сон̣адан̣д̣асуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, амбат̣т̣хасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса сон̣адан̣д̣асуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… ан̇гесӯти сон̣адан̣д̣асутта’’нти а̄ха. сундарабха̄вена са̄тисайа̄ни ан̇га̄ни етесаматтхӣти ан̇га̄. таддхитапаччайасса атисайависит̣т̣хе аттхита̄аттхе паваттито, падха̄нато ра̄джакума̄ра̄, рул̣хивасена пана джанападоти вуттам̣ ‘‘ан̇га̄ на̄ма̄’’тиа̄ди. идха̄пи адхиппета̄, на амбат̣т̣хасутте ева. ‘‘тада̄ кира̄’’тиа̄ди тасса̄ ча̄рика̄йа ка̄ран̣авачанам̣. а̄гамане а̄дӣнавам̣ дассетва̄ пат̣иккхипанавасена а̄гантум̣ на дассанти, на̄нуджа̄ниссантӣти адхиппа̄йо.

нӣла̄сокакан̣ика̄раковил̣а̄ракундара̄джаруккха̄дисаммиссата̄йа там̣ чампакаванам̣ нӣла̄дипан̃чаван̣н̣акусумапат̣иман̣д̣итам̣, на чампакаруккха̄нан̃н̃ева нӣла̄дипан̃чаван̣н̣акусумата̄йа̄ти ваданти, татха̄рӯпа̄йа пана дха̄туйа̄ чампакаруккха̄ва нӣла̄дипан̃чаван̣н̣ампи кусумам̣ пуппханти. ида̄нипи хи каттхачи десе диссанти, еван̃ча йатха̄рутампи ат̣т̣хакатха̄вачанам̣ упапаннам̣ хоти. кусумагандхасугандхети вуттанайена саммиссака̄нам̣, суддхачампака̄нам̣ ва̄ кусума̄нам̣ гандхехи сугандхе. евам̣ пана ваданто на ма̄панака̄лейева тасмим̣ нагаре чампакаруккха̄ уссанна̄, атха кхо апарабха̄гепӣти дассети. ма̄панака̄ле хи чампакаруккха̄намуссанната̄йа там̣ нагарам̣ ‘‘чампа̄’’ти на̄мам̣ лабхи. иссаратта̄ти адхипатибха̄вато. сена̄ етасса аттхӣти сенико, свева сенийо. бахубха̄вависит̣т̣ха̄ четтха аттхита̄ таддхитапаччайена джотита̄ти вуттам̣ ‘‘махатийа̄ сена̄йа саманна̄гататта̄’’ти. са̄расуван̣н̣асадисата̄йа̄ти уттамаджа̄тисуван̣н̣асадисата̄йа. чӯл̣адуккхаккхандхасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ пана евам̣ вуттам̣ ‘‘сенийо’’ти тасса на̄мам̣, бимбӣти аттабха̄васса на̄мам̣ вуччати, со тасса са̄рабхӯто дассанӣйо па̄са̄дико аттабха̄васамиддхийа̄ бимбиса̄роти вуччатӣ’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.180).

301-2. сам̣хата̄ти саннипатанавасена сан̇гхат̣ита̄, саннипатита̄ти вуттам̣ хоти. екекисса̄йа диса̄йа̄ти екека̄йа падесабхӯта̄йа диса̄йа. па̄л̣ийам̣ бра̄хман̣агахапатика̄намадхиппетатта̄ ‘‘сан̇гхино’’ти ваттаббе ‘‘сан̇гхӣ’’ти путхутте екавачанам̣ вуттанти дассети ‘‘етеса’’нти имина̄. евам̣ а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.301, 302) вуттам̣, сан̇гхӣти пана дӣгхавасена бахувачанампи диссати. аган̣а̄ти асамӯхабхӯта̄ аган̣абандха̄, ‘‘аган̣ана̄’’типи па̄т̣хо, айамеваттхо, сан̇кхйа̄ттхасса айуттатта̄. на хи тесам̣ сан̇кхйа̄ аттхӣти. идам̣ вуттам̣ хоти – пуббе антонагаре аган̣а̄пи паччха̄ бахинагаре ган̣ам̣ бхӯта̄ патта̄ти ган̣ӣбхӯта̄ти. абхӯтатаббха̄ве хи кара̄сабхӯйоге а-ка̄расса ӣ-ка̄ра̄десо, ӣпаччайо ва̄. ра̄джара̄джан̃н̃а̄дӣнам̣ дан̣д̣адхаро пурисова тато тато кхаттийа̄нам̣ та̄йанато раккхан̣ато кхатта̄ нируттинайена. со хи йаттха техи песито, таттха тесам̣ досам̣ парихаранто йуттапаттавасена пуччхитаматтхам̣ катхети. тена̄ха ‘‘пуччхитапан̃хе бйа̄каран̣асаматтхо’’ти. кула̄падеса̄дина̄ махатӣ матта̄ пама̄н̣аметасса̄ти маха̄матто.

сон̣адан̣д̣агун̣акатха̄ван̣н̣ана̄

303. екасса ран̃н̃о а̄н̣а̄паваттит̣т̣ха̄на̄ни раджджа̄ни на̄ма, висит̣т̣ха̄ни раджджа̄ни вираджджа̄ни, та̄нева вераджджа̄ни, на̄на̄видха̄ни вераджджа̄ни татха̄, тесу джа̄та̄тиа̄дина̄ тидха̄ таддхитаниббачанам̣. вичитра̄ хи таддхитавуттӣти. йан̃н̃а̄нубхаванаттханти йасса кассачи йан̃н̃асса анубхаванаттхам̣. тети на̄на̄вераджджака̄ бра̄хман̣а̄. тасса̄ти сон̣адан̣д̣абра̄хман̣асса. уттамабра̄хман̣оти абхиджанасампаттийа̄, виттасампаттийа̄, виджджа̄сампаттийа̄ ча уггататаро, ул̣а̄ро ва̄ бра̄хман̣о. а̄ват̣т̣анӣма̄йа̄ вутта̄ва. ла̄бхамаччхерена ниппӣл̣итата̄йа асаннипа̄то бхависсати.

ан̇гети гамети аттано пхалам̣ н̃а̄пети, сайам̣ ва̄ ан̇гӣйати гамӣйати н̃а̄йатӣти ан̇гам̣, хету. тена̄ха ‘‘ка̄ран̣ена̄’’ти. локадхаммата̄нуссаран̣ена апара̄нипи ка̄ран̣а̄ни а̄хам̣сӯти дассенто ‘‘ева’’нтиа̄дима̄ха.

двӣхи паккхехӣти ма̄тупаккхена, питупаккхена ча̄ти двӣхи н̃а̄типаккхехи. ‘‘убхато суджа̄то’’ти хи еттхакейева вутте йехи кехичи двӣхи бха̄гехи суджа̄таттам̣ виджа̄неййа, суджа̄тасаддо ча ‘‘суджа̄то ча̄рудассано’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.399) а̄рохасампаттипарийа̄йопи хотӣти джа̄тивасенева суджа̄таттам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘ма̄тито ча питито ча̄’’ти вуттам̣. тена̄ха ‘‘бхото ма̄та̄ бра̄хман̣ӣ’’тиа̄ди. еванти вуттаппака̄рена, ма̄тупаккхато ча питупаккхато ча паччекам̣ тивидхена н̃а̄типариват̣т̣ена̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘сам̣суддхагахан̣ико’’ти имина̄пи ‘‘ма̄тито ча питито ча̄’’ти вуттамеваттхам̣ саматтхетӣти а̄ха ‘‘сам̣суддха̄ те ма̄тугахан̣ӣ’’ти, сам̣суддха̄ва анан̃н̃апурисаса̄дха̄ран̣а̄ти аттхо. анорасапуттавасена̄пи хи локе ма̄та̄питусаман̃н̃а̄ диссати, идха панасса орасапуттавасенева иччхита̄ти дассетум̣ ‘‘сам̣суддхагахан̣ико’’ти вуттам̣. габбхам̣ ган̣ха̄ти дха̄ретӣти гахан̣ӣ, татийа̄ват̣т̣асан̇кха̄то габбха̄сайасан̃н̃ито ма̄тукуччхипадесо самавепа̄кинийа̄ти самавипа̄чанийа̄. еттха̄ти маха̄судассанасутте. йатха̄бхуттама̄ха̄рам̣ випа̄чанавасена ган̣ха̄ти на чхад̣д̣етӣти гахан̣ӣ, каммаджатеджодха̄ту, йа̄ ‘‘удараггӣ’’ти локе пан̃н̃а̄йати.

питупита̄ти питуно пита̄. пита̄махоти а̄маха-паччайена таддхитасиддхи. ‘‘чатуйуга’’нтиа̄дӣсу вийа там̣ тадаттхе йуджджитаббато ка̄лависесо йугам̣ на̄ма. етам̣ йугасаддена а̄йуппама̄н̣авачанам̣ абхила̄паматтам̣ локавоха̄равачанаматтамева, адхиппетаттхато пана пита̄махойева пита̄махайугасаддена вутто тассева падха̄набха̄вена адхиппетатта̄ти адхиппа̄йо. тато уддханти пита̄махато упари. тена̄ха ‘‘пуббапуриса̄’’ти, тадавасеса̄ пуббака̄ чха пуриса̄ти аттхо. пурисаггахан̣ан̃четтха уккат̣т̣ханиддесена катанти дат̣т̣хаббам̣. еван̃хи ‘‘ма̄тито’’ти па̄л̣ивачанам̣ саматтхитам̣ хоти.

татра̄йамат̣т̣хакатха̄муттаканайо – ма̄та̄ ча пита̄ ча питаро, питӯнам̣ питаро пита̄маха̄, тесам̣ йуго двандо пита̄махайуго, тасма̄, йа̄ва саттама̄ пита̄махайуга̄ пита̄махадванда̄ти аттхо ведитаббо, еван̃ча пита̄махаггахан̣енева ма̄та̄махопи гахито. йугасаддо четтха екасесо ‘‘йуго ча йуго ча йуго’’ти, ато таттха таттха н̃а̄типариват̣т̣е пита̄махадвандам̣ гахитам̣ хотӣти.

‘‘йа̄ва саттама̄ пита̄махайуга̄’’ти идам̣ ка̄ка̄пеккханамива убхайаттха самбандхагатанти а̄ха ‘‘ева’’нтиа̄ди. йа̄ва саттамо пурисо, та̄ва аккхитто анупакут̣т̣хо джа̄тива̄дена̄ти самбандхо. аккхиттоти аппаттакхепо. анаваккхиттоти саддхатха̄липа̄ка̄дӣсу на чхад̣д̣ито. на упакут̣т̣хоти на упаккосито. ‘‘джа̄тива̄дена̄’’ти идам̣ хетумхи каран̣авачананти дассетум̣ ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’тиа̄ди вуттам̣. итипӣти имина̄пи ка̄ран̣ена. еттха ча ‘‘убхато…пе… йуга̄’’ти етена бра̄хман̣асса йонидоса̄бха̄во дассито сам̣суддхагахан̣икабха̄вакиттанато, ‘‘аккхитто’’ти етена кирийа̄пара̄дха̄бха̄во. кирийа̄пара̄дхена хи сатта̄ кхепам̣ па̄пун̣анти. ‘‘анупакут̣т̣хо’’ти етена айуттасам̣сагга̄бха̄во. айуттасам̣сагган̃хи пат̣ичча сатта̄ аккосам̣ лабхантӣти.

иссароти а̄дхипатеййасам̣ваттанийакаммабалена ӣсанасӣло, са̄ панасса иссарата̄ вибхавасампаттипаччайа̄ па̄кат̣а̄ джа̄та̄, тасма̄ ад̣д̣хабха̄вапарийа̄йена дассенто ‘‘ад̣д̣хоти иссаро’’ти а̄ха. махантам̣ дханамасса бхӯмигатам̣, веха̄сагатан̃ча̄ти махаддхано. тасса̄ти тасса тасса гун̣асса, айамева ча па̄т̣хо адхуна̄ диссати. агун̣ам̣йева дассема̄ти анвайато тасса гун̣ам̣ ватва̄ бйатирекато бхагавато анупасан̇каманака̄ран̣ам̣ агун̣амева дассема.

адхикарӯпоти висит̣т̣харӯпо уттамасарӣро. дассанам̣ арахатӣти дассанӣйоти а̄ха ‘‘дассанайогго’’ти. паса̄дам̣ а̄вахатӣти па̄са̄дико. тена̄ха ‘‘паса̄даджананато’’ти. поккхарасаддо идха сундараттхе, сарӣраттхе ча нирул̣хо. ван̣н̣асса̄ти ван̣н̣адха̄туйа̄. пака̄санийена парисуддханимиттена ван̣н̣асаддасса ван̣н̣адха̄туйам̣ паваттанато таннимиттамева ван̣н̣ата̄, са̄ ча ван̣н̣аниссита̄ти абхедавасена вуттам̣ ‘‘уттамена парисуддхена ван̣н̣ена̄’’ти. сарӣрам̣ пана саннивесависит̣т̣хам̣ карачаран̣агӣва̄сӣса̄дисамуда̄йам̣, тан̃ча авайавабхӯтена сан̣т̣ха̄нанимиттена гайхати, тасма̄ таннимиттамева поккхарата̄ти вуттам̣ ‘‘сарӣрасан̣т̣ха̄насампаттийа̄’’ти, уттама̄йа сарӣрасан̣т̣ха̄насампаттийа̄типи йоджетаббам̣. аттхаваса̄ хи лин̇гавибхаттивипарин̣а̄мо. саббесу ван̣н̣есу суван̣н̣аван̣н̣ова уттамоти а̄ха ‘‘парисуддхаван̣н̣есупи сет̣т̣хена суван̣н̣аван̣н̣ена саманна̄гато’’ти. татха̄ хи буддха̄, чаккаваттино ча суван̣н̣аван̣н̣а̄ва хонти. йасма̄ пана ваччхасасаддо сарӣра̄бхе паваттати, тасма̄ брахмаваччхасӣти уттамасарӣра̄бхо, суван̣н̣а̄бхо иччева аттхо. имамева хи аттхам̣ сандха̄йа ‘‘маха̄брахмуно сарӣрасадисенева сарӣрена саманна̄гато’’ти вуттам̣, на брахмуджугаттатам̣. ока̄соти саббан̇гапаччан̇гат̣т̣ха̄нам̣. а̄рохапарин̣а̄хасампаттийа̄, авайавапа̄рипӯрийа̄ ча дассанасса ока̄со на кхуддакоти аттхо. тена̄ха ‘‘сабба̄нева̄’’тиа̄ди.

сӣланти йаманийамалаккхан̣ам̣ сӣлам̣, там̣ панасса раттан̃н̃ута̄йа вуддхам̣ ваддхитанти висесато ‘‘вуддхасӣлӣ’’ти вуттам̣. вуддхасӣлена̄ти саббада̄ самма̄йогато вуддхена дхувасӣлена. еван̃ча катва̄ падаттайампетам̣ адхиппетаттхато висит̣т̣хам̣ хоти, саддаттхаматтам̣ пана сандха̄йа ‘‘идам̣ вуддхасӣлӣпадассева вевачана’’нти вуттам̣. пан̃часӣлато парам̣ таттха сӣласса абха̄вато, тесамаджа̄нанато ча ‘‘пан̃часӣламаттамева̄’’ти а̄ха.

ва̄ча̄йа париман̣д̣алападабйан̃джаната̄ ева сундарабха̄воти вуттам̣ ‘‘сундара̄ париман̣д̣алападабйан̃джана̄’’ти. т̣ха̄накаран̣асампаттийа̄, сиккха̄сампаттийа̄ ча кассачипи анӯната̄йа париман̣д̣алапада̄ни бйан̃джана̄ни аккхара̄ни етисса̄ти париман̣д̣алападабйан̃джана̄. аккхарамева хи там̣тадаттхава̄чакабха̄вена париччхиннам̣ падам̣. атха ва̄ падамева аттхасса бйан̃джакатта̄ бйан̃джанам̣, ситхиладханита̄диаккхарапа̄рипӯрийа̄ ча падабйан̃джанасса париман̣д̣алата̄, париман̣д̣алам̣ падабйан̃джанаметисса̄ти татха̄. апича паджджати аттхо етена̄ти падам̣, на̄ма̄ди, йатха̄дхиппетаматтхам̣ бйан̃джетӣти бйан̃джанам̣, ва̄кйам̣, тесам̣ парипун̣н̣ата̄йа париман̣д̣алападабйан̃джана̄. аттхавин̃н̃а̄пане са̄дханата̄йа ва̄ча̄ва каран̣ам̣ ва̄ккаран̣анти тулйа̄дхикаран̣атам̣ дассетум̣ ‘‘уда̄харан̣агхосо’’ти вуттам̣, вачӣбхедасаддоти аттхо. тасса бра̄хман̣асса, тена ва̄ бха̄ситаббасса аттхасса гун̣апарипун̣н̣абха̄вена пӯре гун̣ехи парипун̣н̣абха̄ве бхава̄ти порӣ. пуна пурети ра̄джадха̄нӣмаха̄нагаре. бхаватта̄ти сам̣вад̣д̣хатта̄. сукхума̄латтанена̄ти сукхума̄лабха̄вена, имина̄ тасса̄ ва̄ча̄йа мудусан̣хаттама̄ха. апалибуддха̄йа̄ти питтасемха̄дӣхи апарийонаддха̄йа, хетугаббхападаметам̣. тато ева хи йатха̄вуттадоса̄бха̄воти. д̣ам̣сетва̄ вийа екадесакатханам̣ сандит̣т̣хам̣, сан̣икам̣ чира̄йитва̄ катханам̣ виламбитам̣, ‘‘санниддхавиламбита̄дӣ’’типи па̄т̣хо. саддена аджанакам̣ вачинам̣, маммакасан̇кха̄там̣ ва̄ екаккхарамева дваттиккхаттумучча̄ран̣ам̣ санниддхам̣. а̄дисаддена дуккхалита̄нукад̣д̣хита̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. ел̣а̄гал̣ена̄ти ел̣а̄паггхаран̣ена. ‘‘ел̣а̄ гал̣антӣ’’ти вуттассева двидха̄ аттхам̣ дассетум̣ ‘‘ла̄ла̄ ва̄ паггхарантӣ’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘пассе’л̣амӯгам̣ урагам̣ дудживха’’нтиа̄дӣсу (джа̄. 1.7.49) вийа хи ел̣а̄саддо ла̄ла̄йа, кхел̣е ча паваттати. кхел̣апхусита̄нӣти кхел̣абиндӯни.

татра̄йамат̣т̣хакатха̄муттаканайо – еланти досо вуччати ‘‘йа̄ са̄ ва̄ча̄ нела̄ кан̣н̣асукха̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.8, 194) вийа. дуппан̃н̃а̄ ча садосамева катхам̣ катхента̄ елам̣ паггхара̄пенти, тасма̄ тесам̣ ва̄ча̄ елагал̣а̄ на̄ма хоти, таббипарӣта̄йа̄ти аттхо. ‘‘а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄’’ти имина̄ тасса̄ ва̄ча̄йа аттхапа̄рипӯрим̣ вадати. вин̃н̃а̄панасаддена етасса самбандхо.

джара̄джин̣н̣ата̄йа джин̣н̣оти кхан̣д̣иччапа̄личча̄дибха̄вама̄па̄дито. вуддхимарийа̄даппаттоти вуддхийа̄ париччхедам̣ парийантам̣ патто. джа̄тимахаллаката̄йа̄ти упапаттийа̄ махаллакабха̄вена. тена̄ха ‘‘чирака̄лаппасуто’’ти. аддхасаддо аддха̄напарийа̄йо дӣгхака̄лава̄чако. киттако пана соти а̄ха ‘‘две тайо ра̄джапариват̣т̣е’’ти, двиннам̣ тин̣н̣ам̣ ра̄джӯнам̣ раджджапаса̄санапат̣ипа̄т̣ийоти аттхо. ‘‘аддхагато’’ти ватва̄пи катам̣ вайогахан̣ам̣ оса̄навайа̄пеккханти вуттам̣ ‘‘паччхимавайам̣ сампатто’’ти. паччхимо татийабха̄готи вассасатасса тидха̄ катесу бха̄гесу татийо оса̄набха̄го. паччекам̣ теттим̣савассато ча адхикама̄сапаккха̄дипи вибхаджӣйати, тасма̄ саттасат̣т̣химе вассе йатха̄рахам̣ лаббхама̄нама̄сапаккхадивасато пат̣т̣ха̄йа паччхимавайо ведитаббо. а̄чарийаса̄рипуттаттхеренапи хи имамеваттхам̣ сандха̄йа ‘‘саттасат̣т̣хивассато пат̣т̣ха̄йа паччхимавайо кот̣т̣ха̄со’’ти (са̄раттха. т̣ӣ. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄) вуттам̣. итаратха̄ хи ‘‘паччхимавайо на̄ма вассасатасса паччхимо татийабха̄го’’ти ат̣т̣хакатха̄вачанена виродхо бхавеййа̄ти.

евам̣ кеваладжа̄тивасена пат̣хамавикаппам̣ ватва̄ гун̣амиссакавасенапи дутийавикаппам̣ вадантена ‘‘апича̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха на̄йам̣ джин̣н̣ата̄ вайоматтена, атха кхо кулапариват̣т̣ена пура̄н̣ата̄ти а̄ха ‘‘джин̣н̣оти пора̄н̣о’’тиа̄ди. чирака̄лаппаваттакуланвайоти чирака̄лам̣ паваттакулапариват̣т̣о, тена̄сса кулавасена удитодитабха̄вама̄ха. ‘‘вайоануппатто’’ти имина̄ джа̄тивуддхийа̄ ваккхама̄натта̄, гун̣авуддхийа̄ ча тато са̄тисайатта̄ ‘‘вуддхоти сӣла̄ча̄ра̄дигун̣авуддхийа̄ йутто’’ти вуттам̣. ваккхама̄нам̣ пати па̄рисесаггахан̣ан̃хетам̣. татха̄ джа̄тимахаллаката̄йапи тенева падена ваккхама̄натта̄, вибхавамахаттата̄йа ча анавасеситатта̄ ‘‘махаллакоти вибхавамахантата̄йа саманна̄гато’’ти а̄ха. маггапат̣ипанноти бра̄хман̣а̄нам̣ йуттапат̣ипаттивӣтхим̣ авоккамма чаран̣авасена упагатоти аттхам̣ дассети ‘‘бра̄хман̣а̄на’’нтиа̄дина̄. джа̄тивуддхабха̄вамануппатто, тампи антимавайам̣ паччхимавайамева ануппаттоти са̄дхиппа̄йайоджана̄. имина̄ хи паччхимавайавасена джа̄тивуддхабха̄вам̣ дассетӣти.

буддхагун̣акатха̄ван̣н̣ана̄

304. та̄дисехи маха̄нубха̄вехи саддхим̣ йугагга̄хавасена т̣хапанампи на ма̄диса̄нам̣ пан̣д̣итаджа̄тӣнамануччхавикам̣, куто пана уккам̣савасена т̣хапананти идам̣ бра̄хман̣асса на йуттарӯпанти дассенто ‘‘на кхо пана мета’’нтиа̄дима̄ха. таттха йепи гун̣а̄ аттано гун̣ехи садиса̄, тепи гун̣е уттаритарейева ман̃н̃ама̄но пака̄сетӣти самбандхо. садиса̄ти ча екадесена садиса̄. на хи буддха̄нам̣ гун̣ехи саббатха̄ садиса̄ кечипи гун̣а̄ ан̃н̃есу лаббханти. ‘‘ко ча̄ха’’нтиа̄ди уттаритара̄ка̄радассанам̣. ахан̃ча кӣдисо на̄ма хутва̄ садисо бхависса̄ми, саман̣асса…пе… гун̣а̄ ча кӣдиса̄ на̄ма хутва̄ садиса̄ бхависсантӣти са̄дхиппа̄йайоджана̄. кечи навам̣ па̄т̣хам̣ каронти, айамева мӯлапа̄т̣хо йатха̄ там̣ амбат̣т̣хасутте ‘‘ко ча̄хам̣ бхо готама са̄чарийако, ка̄ ча ануттара̄ виджджа̄чаран̣асампада̄’’ти. итарети аттано гун̣ехи асадисе гун̣е, ‘‘пака̄сетӣ’’ти имина̄ва самбандхо. екантенева̄ти садисагун̣а̄нам̣ вийа пасан̇га̄бха̄вена.

евам̣ нийа̄менто сон̣адан̣д̣о идам̣ аттхаджа̄там̣ дӣпети. йатха̄ хӣти еттха хи-саддо ка̄ран̣е. тена̄ха ‘‘тасма̄ майамева араха̄ма̄’’ти. гопадаканти га̄вийа̄ кхурат̣т̣ха̄не т̣хитаудакам̣. гун̣ети садисагун̣епи, пагева асадисагун̣е.

сат̣т̣хикуласатасахассанти сат̣т̣хисахасса̄дхикам̣ куласатасахассам̣. дхаммападат̣т̣хакатха̄дӣсу (дха. па. ат̣т̣ха. 16) пана каттхачи бхагавато асӣтикуласахассата̄вачанам̣ екекапаккхамева сандха̄йа̄ти ведитаббам̣.

судха̄мат̣т̣хапоккхаран̣ийоти судха̄йа парикаммаката̄ поккхаран̣ийо. саттаратана̄нанти саттахи ратанехи. пӯрайоге хи каран̣аттхе бахулам̣ чхат̣т̣хӣвачанам̣. па̄са̄данийӯха̄дайоти упарипа̄са̄де т̣хитатула̄сӣса̄дайо. ‘‘саттаратана̄на’’нти адхика̄ро, абхедепи бхедавоха̄ро еса. кулапарийа̄йена̄ти суддходанамаха̄ра̄джасса асамбхиннакхаттийакула̄нуккамена. тесупӣти чатӯсу нидхӣсупи. гахитам̣ гахитам̣ т̣ха̄нам̣ пӯратийева дханена па̄катикамева хоти, на ӯнам̣.

бхаддакена̄ти сундарена. паччхимавайе вуттанайена пат̣хамавайо ведитаббо. ма̄та̄питӯнам̣ аниччха̄йа паббаджджа̄ва ана̄даро тена йутте аттхе са̄мивачананти вуттам̣ хоти. етесанти ма̄та̄питӯнам̣. кандитва̄ти ‘‘кахам̣ пийапуттака̄’’тиа̄дина̄ паридевитва̄.

апарима̄н̣ойева̄ти ‘‘еттако есо’’ти кеначи париччхиндитумасаккун̣еййата̄йа апариччхиннойева. две вел̣ӯ адхокат̣иматтакамева хонтӣти а̄ха ‘‘двиннам̣ вел̣ӯнам̣ упари кат̣иматтамева̄’’ти. па̄рамита̄нубха̄вена бра̄хман̣асса ева пан̃н̃а̄йати, бхагава̄ пана тада̄ пакатиппама̄н̣ова̄ти дассетум̣ ‘‘пан̃н̃а̄йама̄но’’ти вуттамива диссати, вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣. ‘‘на хӣ’’тиа̄дина̄ па̄рамита̄баленева евам̣ апарима̄н̣ата̄, на иддхибалена̄ти дассетӣ’’ти ваданти. атулоти асадисо. ‘‘дхаммападе га̄тхама̄ха̄’’ти каттхачи па̄т̣хо айуттова. на хи дхаммападе айам̣ га̄тха̄ диссати. судха̄пин̣д̣ийаттхера̄пада̄на̄дӣсу (апа. 1.10.судха̄пин̣д̣ийаттхера̄пада̄на) пана̄йам̣ га̄тха̄ а̄гата̄, са̄ ча кхо ан̃н̃аваттхусмим̣ ева, на имасмим̣ ваттхумхи, тасма̄ па̄л̣ивасена сан̇гӣтимана̄рул̣ха̄ пакин̣н̣акадесана̄йева̄йам̣ га̄тха̄ти дат̣т̣хаббам̣.

таттха те та̄дисети парийа̄йавачанаметам̣ ‘‘аппам̣ вассасатам̣ а̄йу, ида̄нетарахи виджджатӣ’’тиа̄дӣсу (бу. вам̣. 27.21) вийа, ‘‘ета̄дисе’’типи пат̣ханти, тадасундарам̣ апада̄на̄дӣсу татха̄ адиссанато. килесапаринибба̄нена париниббуте куточипи абхайе те та̄дисе пӯджайато еттха идам̣ пун̃н̃ам̣ кеначи маха̄нубха̄вена апи сан̇кха̄тум̣ на сакка̄ти аттхо.

ба̄хантаранти двиннам̣ ба̄хӯнамантарам̣. два̄даса йоджанасата̄нӣти два̄даса̄дхика̄ни йоджанасата̄ни. бахалантарена̄ти саманта̄ сарӣрапарин̣а̄хаппама̄н̣ена. путхулатоти виттха̄рато. ан̇гулипабба̄нӣти екека̄ни ан̇гулипабба̄ни. бхамукантаранти двиннам̣ бхамука̄намантарам̣. мукхам̣ виттха̄рато двийоджанасатам̣ париман̣д̣алато висум̣ вуттатта̄. ‘‘едисо бхагава̄’’ти йа̄ парехи вутта̄ катха̄, тасса̄ анурӯпанти йатха̄катхам̣, имина̄ ан̃н̃ехи вуттам̣ бхагавато ван̣н̣акатхам̣ сутва̄ олокетука̄мата̄йа а̄гатоти дассети, йатха̄катханти ва̄ кӣдисам̣. ‘‘йатха̄катхам̣ пана тумхе бхиккхаве самагга̄ саммодама̄на̄ авивадама̄на̄ пха̄сукам̣ вассам̣ васиттха̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 194) вийа хи пуччха̄йам̣ еса нипа̄тасамуда̄йо, еко ва̄ нипа̄то.

гандхакут̣ипаривен̣ети гандхакут̣ийа̄ паривен̣е, гандхакут̣ито бахи паривен̣аббхантарети аттхо. таттха̄ти ман̃чаке. ‘‘сӣхасеййам̣ каппесӣ’’ти йатха̄ ра̄ху асуриндо а̄йа̄мато, виттха̄рато, уббедхато ча бхагавато рӯпака̄йасса париччхедам̣ гахетум̣ на саккоти, татха̄ рӯпам̣ иддха̄бхисан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхаронто сӣхасеййам̣ каппесӣ’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.304) евам̣ а̄чарийена вуттам̣, ‘‘тадетам̣ ‘на майа̄ асуринда адхомукхена па̄рамийо пӯрита̄, уддхаггамева катва̄ да̄нам̣ динна’’нти ат̣т̣хакатха̄вачанена аччантамева вируддхам̣ хоти. етан̃хи гандхакут̣идва̄равиваран̣а̄дӣсу вийа па̄рамита̄нубха̄васиддхидассанам̣, ан̃н̃атха̄ тадева вачанам̣ ваттаббам̣ бхавеййа̄’’ти ваданти, вӣмам̣ситва̄ сампат̣иччхитаббам̣. адхомукхена̄ти осаккитавӣрийатам̣ сандха̄йа вуттам̣, уддхаггамева̄ти аносаккитавӣрийатам̣, уббхакот̣икам̣ катва̄ти аттхо. тада̄ ра̄ху упа̄сакабха̄вам̣ пат̣иведесӣти а̄ха ‘‘там̣ диваса’’нтиа̄ди.

килесехи а̄ракатта̄ арийам̣ нируттинайена, атойева уттамата̄ парисуддхата̄ти вуттам̣ ‘‘уттамам̣ парисуддха’’нти. анаваджджат̣т̣хена кусалам̣, на сукхавипа̄кат̣т̣хена тасса арахатамасамбхавато. кусаласӣлена̄ти анавадждженева виддхастасава̄санакилесена сӣлена. еван̃ча катва̄ падачатуккампетам̣ адхиппетаттхато висит̣т̣хам̣ хоти, саддаттхаматтам̣ пана сандха̄йа ‘‘идамасса вевачана’’нти вуттам̣.

каттхачи чатура̄сӣтипа̄н̣асахасса̄ни, каттхачи апарима̄н̣а̄пи деваманусса̄ти аттхам̣ сандха̄йа ‘‘бхагавато екека̄йа дхаммадесана̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. маха̄самайасутта (дӣ. ни. 2.331 а̄дайо) ман̇галасутта- (кху. па̄. 5.1 а̄дайо; су. ни. 261 а̄дайо) десана̄дӣсу хи чатувӣсатийа̄ т̣ха̄несу асан̇кхйеййа̄ апаримеййа̄ деваманусса̄ маггапхала̄матам̣ пивим̣су. кот̣исатасахасса̄дипарима̄н̣енапи бахӯ ева, нидассанавасена паневам̣ вуттам̣. тасма̄ ануттарасиккха̄пакабха̄вена бхагава̄ бахӯнам̣ а̄чарийо, тесам̣ а̄чарийабхӯта̄нам̣ са̄вака̄нама̄чарийабха̄вена са̄вакавенеййа̄нам̣ па̄чарийо. бхагавата̄ хи диннанайе т̣хатва̄ са̄вака̄ венеййам̣ виненти, тасма̄ бхагава̄ва тесам̣ падха̄но а̄чарийоти.

вадантасса̄дхиппетова аттхо пама̄н̣ам̣, на лаккхан̣аха̄ра̄дивисайоти а̄ха ‘‘бра̄хман̣о пана̄’’тиа̄ди. ‘‘имасса ва̄ пӯтика̄йасса̄’’ти па̄т̣ха̄васа̄не пеййа̄лам̣ катва̄ ‘‘келана̄ пат̣икелана̄’’ти вуттам̣. айан̃хи кхуддакаваттхувибхан̇гапа̄л̣и (вибха. 854) ‘‘ба̄хира̄нам̣ ва̄ париккха̄ра̄нам̣ ман̣д̣ана̄’’тиа̄ди пеййа̄лавасена гайхати. таттха имасса ва̄ пӯтика̄йасса̄ти имасса ва̄ мануссасарӣрасса. йатха̄ хи тадахуджа̄топи син̇га̄ло ‘‘джарасин̇га̄ло’’ твева, ӯруппама̄н̣а̄пи ча галочилата̄ ‘‘пӯтилата̄’’ твева сан̇кхйам̣ гаччхати, евам̣ суван̣н̣аван̣н̣опи мануссасарӣро ‘‘пӯтика̄йо’’ твева, тасса ман̣д̣ана̄ти аттхо. келана̄ти кӣл̣ана̄. ‘‘кела̄йана̄’’типи пат̣ханти. пат̣икелана̄ти пат̣икӣл̣ана̄. чапаласса бха̄во ча̄палйам̣, ча̄паллам̣ ва̄, йена саманна̄гато пуггало вассасатикопи сама̄но тадахуджа̄тада̄рако вийа хоти, тасседамадхивачананти ведитаббам̣.

апа̄пе пуре кароти, на ва̄ па̄пам̣ пуре каротӣти апа̄папуреккха̄роти йутта̄йуттасама̄сена дувидхаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘апа̄пе навалокуттарадхамме’’тиа̄ди вуттам̣. апа̄пети ча па̄папат̣ипаккхе, па̄павирахите ва̄. брахмани сет̣т̣хе бхагавати бхава̄ тасса дхаммадесана̄васена арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄татта̄, брахмуно ва̄ бхагавато апаччам̣ гарукаран̣а̄дина̄, йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаттийа̄ ча, брахмам̣ ва̄ сет̣т̣хам̣ арийамаггам̣ джа̄на̄тӣти брахман̃н̃а̄, арийаса̄вакасан̇кха̄та̄ паджа̄. тена̄ха ‘‘са̄рипуттамоггалла̄на̄’’тиа̄ди. бра̄хман̣ападжа̄йа̄ти бахитапа̄пападжа̄йа. ‘‘апа̄папуреккха̄ро’’ти еттха ‘‘пуреккха̄ро’’ти падамадхика̄роти дассети ‘‘етисса̄йа ча паджа̄йа пуреккха̄ро’’ти имина̄. ча-саддо самуччайаттхо ‘‘на кевалам̣ апа̄папуреккха̄ро ева, атха кхо брахман̃н̃а̄йа ча паджа̄йа самбандхабхӯта̄йа пуреккха̄ро’’ти. ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄ди адхиппа̄йаматтадассанам̣. ‘‘апа̄папуреккха̄ро’’ти идам̣ ‘‘брахман̃н̃а̄йа паджа̄йа̄’’ти имина̄ва самбандхитаббам̣, на ча паччекаматтхадӣпакам̣, пакатибра̄хман̣аджа̄тивасенапи четасса аттхо ведитабботи дассенто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. айуттасама̄со ча̄йам̣. па̄панти па̄пакаммам̣, ахитам̣ дуккханти аттхо. тасса самбандхипеккхатта̄ касса̄ апа̄папуреккха̄роти пуччха̄йа евама̄ха̄ти дассетум̣ ‘‘касса̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘аттана̄’’тиа̄ди тадаттхавиваран̣ам̣. бра̄хман̣ападжа̄йа̄ти бра̄хман̣аджа̄типаджа̄йа.

ран̃джанти ат̣т̣ам̣ бхаджанти ра̄джа̄но етена̄ти рат̣т̣хам̣, екасса ран̃н̃о раджджабхӯтака̄сикосала̄димаха̄джанапада̄. джана̄ паджджанти сукхаджӣвикам̣ па̄пун̣анти еттха̄ти джанападо, екасса ран̃н̃о радждже екекакот̣т̣ха̄сабхӯта̄ уттарапатхадаккхин̣апатха̄дикхуддакаджанапада̄. таттха̄ти татха̄ а̄гатесу. пуччха̄йа̄ти аттана̄ абхисан̇кхата̄йа пуччха̄йа. виссаджджана̄сампат̣иччханети виссаджджана̄йа аттано н̃а̄н̣ена сампат̣иггахан̣е. кесан̃чи упаниссайасампаттим̣, н̃а̄н̣апарипа̄кам̣, читта̄ча̄ран̃ча н̃атва̄ бхагава̄ва пуччха̄йа усса̄хам̣ джанетва̄ виссаджджетӣти адхиппа̄йо.

‘‘таттха катамам̣ са̄кхалйа’’нтиа̄ди никкхепакан̣д̣апа̄л̣и (дха. са. 1350). аддха̄надаратханти дӣгхамагга̄гаманапариссамам̣. асса̄ти бхагавато, мукхападуманти самбандхо. ба̄ла̄тапасампхассаненева̄ти абхинавуггатасӯрийарам̣сисампхассанена ива. татха̄ хи сӯрийо ‘‘падмабандхӯ’’ти локе па̄кат̣о, чандо пана ‘‘кумудабандхӯ’’ти. пун̣н̣ачандасса сирийа̄ сама̄на̄ сирӣ етасса̄ти пун̣н̣ачандасассирикам̣. катхам̣ никкуджджитасадисата̄ти а̄ха ‘‘сампатта̄йа̄’’тиа̄ди. еттха пана ‘‘ехи сва̄гатава̄дӣ’’ти имина̄ сукхасамбха̄сапуббакам̣ пийава̄дитам̣ дассети, ‘‘сакхило’’ти имина̄ сан̣хава̄чатам̣, ‘‘саммодако’’ти имина̄ пат̣исандха̄ракусалатам̣, ‘‘аббха̄кут̣ико’’ти имина̄ саббаттхева виппасаннамукхатам̣, ‘‘утта̄намукхо’’ти имина̄ сукхасалла̄патам̣, ‘‘пуббабха̄сӣ’’ти имина̄ дхамма̄нуггахасса ока̄сакаран̣ена хитаджджха̄сайатам̣ дассетӣти ведитаббам̣.

йаттха кира̄ти еттха кира-саддо аручисӯчане –

‘‘кхан̣аваттхупариттатта̄, а̄па̄тхам̣ на ваджанти йе;

те дхамма̄рамман̣а̄ на̄ма, йе’сам̣ рӯпа̄дайо кира̄’’ти. –

а̄дӣсу (абхидхамма̄вата̄ра-ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄рамман̣авибха̄ге чхат̣т̣хаануччхеде – 77) вийа, тена бхагавата̄ адхивуттхападесе на девата̄нубха̄вена манусса̄нам̣ анупаддавата̄, атха кхо буддха̄нубха̄вена̄ти дассети. буддха̄нубха̄венева хи та̄ а̄раккхам̣ ган̣ханти. пам̣суписа̄чака̄дайоти пам̣сунисситаписа̄чака̄дайо. а̄дисаддена бхӯтараккхаса̄дӣнам̣ гахан̣ам̣. ида̄ни буддха̄нубха̄вамева па̄кат̣ам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣.

ануса̄ситаббо сан̇гхо на̄ма саббопи венеййаджанасамӯхо. сайам̣ уппа̄дито сан̇гхо на̄ма ниббаттитаарийапуггаласамӯхо. ‘‘та̄дисо’’ти имина̄ ‘‘сайам̣ ва̄ уппа̄дито’’ти вуттавикаппо ева пачча̄мат̣т̣хо анантарасса видхи пат̣иседхова̄ти катва̄, тасма̄ ‘‘пуримападассева ва̄’’ти викаппантарагахан̣анти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.304) вуттам̣. татра̄йамадхиппа̄йо – ка̄мам̣ ‘‘ган̣ӣ’’ти идам̣ ‘‘сан̇гхӣ’’ти падассева вевачанам̣, аттхаматтам̣ пана дассетум̣ йатха̄вуттавикаппадвайе дутийавикаппамева пачча̄маситва̄ ‘‘та̄дисовасса ган̣о аттхӣ’’ти вуттатта̄ авасит̣т̣хассапи пат̣хамавикаппасса сан̇гахан̣аттхам̣ ‘‘пуримападассева ва̄ вевачанамета’’нти вуттанти. евампи ваданти – дхаммасена̄патиттхера̄дӣнам̣ паччекаган̣ӣнам̣ ган̣ам̣, суттантика̄диган̣ам̣ ва̄ сандха̄йа ‘‘та̄дисо’’тиа̄ди вуттам̣. таттха̄пи хи саббова бхиккхуган̣о ануса̄ситаббо на̄ма, ниббаттитаарийаган̣о пана сайам̣ уппа̄дито на̄ма, тасма̄ ‘‘та̄дисо’’ти имина̄ викаппадвайасса̄пи пачча̄масанам̣ упапаннам̣ хоти. евам̣ пададвайасса висесаттхатам̣ дассетва̄ саббатха̄ сама̄наттхатам̣ дассетум̣ ‘‘пуримападассева̄’’тиа̄ди вуттанти. пӯран̣амаккхалиа̄дӣнам̣ бахӯнам̣ титтхакара̄нам̣, ниддха̄ран̣е четам̣ са̄мивачанам̣. ачелака̄диматтакенапи ка̄ран̣ена̄ти ниччол̣ата̄диматтакенапи аппиччхасантут̣т̣хата̄дисама̄ропаналаккхан̣ена ка̄ран̣ена.

навака̄ти абхинава̄. па̄хунака̄ти пахен̣акам̣ пат̣игган̣хитумануччхавика̄, етена дувидхесу а̄гантукесу пуретарама̄гатавасена идха атитхино, на бходжанавела̄йама̄гатавасена аббха̄гата̄ти дассети. парийа̄пун̣а̄мӣти париччхиндитум̣ джа̄на̄ми, дха̄тваттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘джа̄на̄мӣ’’ти вуттам̣.

каппампӣти а̄йукаппампи, бхан̣еййа чети самбандхо. чирам̣ чирака̄ле каппо кхӣйетха, дӣгхамантаре дӣгхака̄лантарепи татха̄гатасса ван̣н̣о на кхӣйетха̄ти йоджана̄. ‘‘чира’’нти четтха ваттаббепи чхандаха̄нибхайа̄ рассаттхам̣ ниггахиталопо, атидӣгхака̄лам̣ ва̄ сандха̄йа ‘‘чирадӣгхамантаре’’ти вуттам̣, убхайаттха самбандхитаббаметам̣, кирийа̄раха̄дийоге вийа ча антарайоге адхикаккхарапа̄до анупаваджджо, айан̃ча га̄тха̄ абхӯтапарикаппана̄васена ат̣т̣хакатха̄су (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.304; 3.141; ма. ни. ат̣т̣ха. 2.425; уда̄. ат̣т̣ха. 53; бу. вам̣. ат̣т̣ха. 4.4; чарийа̄. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄, пакин̣н̣акакатха̄; апа. ат̣т̣ха. 2.7.20) вутта̄ татха̄ бха̄сама̄насса абха̄вато.

305. нанти а̄чарийам̣. алам̣-саддо идха арахаттхо ‘‘аламева ниббиндиту’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.272; сам̣. ни. 2.134, 143) вийа̄ти а̄ха ‘‘йуттамева̄’’ти. пут̣ена нетва̄ аситаббато парибхун̃джитаббато пут̣осам̣ вуччати па̄тхеййам̣. иттхамбхӯталаккхан̣е каран̣авачанам̣ дассети ‘‘там̣ гахетва̄’’ти имина̄. па̄л̣ийам̣ пут̣ам̣сенапи кулапуттена̄ти самбандхам̣ дассетум̣ ‘‘тена пут̣ам̣сена̄’’ти вуттам̣. ‘‘ам̣сена̄’’тиа̄ди адхиппа̄йаматтадассанам̣, вахантена кулапуттена упасан̇камитум̣ аламева̄ти аттхо.

сон̣адан̣д̣апаривитаккаван̣н̣ана̄

306-7. на идха тиро-саддо ‘‘тирокуд̣д̣е ва̄ тиропа̄ка̄ре ва̄ чхад̣д̣еййа ва̄ чхад̣д̣а̄пеййа ва̄’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 825) вийа бахиаттхоти а̄ха ‘‘антованасан̣д̣е гатасса̄’’ти. таттха виха̄ропи ванасан̣д̣апарийа̄панноти дассети ‘‘виха̄раббхантарам̣ павит̣т̣хасса̄’’ти имина̄. ете ан̃джалим̣ пан̣а̄метва̄ нисинна̄ миччха̄дит̣т̣хивасена убхатопаккхика̄, ‘‘итаре пана самма̄дит̣т̣хивасена екатопаккхика̄’’ти аттхато а̄панно хоти. далиддатта̄, н̃а̄типа̄риджун̃н̃а̄дина̄ джин̣н̣атта̄ ча на̄маготтавасена апа̄кат̣а̄ хутва̄ па̄кат̣а̄ бхавитука̄ма̄ евамакам̣сӯти адхиппа̄йо. кера̄т̣ика̄ти сат̣ха̄. таттха̄ти двӣсу джанесу. татоти висса̄сато, да̄нато ва̄.

бра̄хман̣апан̃н̃аттиван̣н̣ана̄

309. анонатака̄йавасена тхаддхагатто, на ма̄навасена. тена па̄л̣ийам̣ ваккхати ‘‘аббхунна̄метва̄’’ти. четовитаккам̣ сандха̄йа читтасӣсена ‘‘читтам̣ ан̃н̃а̄сӣ’’ти вуттам̣. вигха̄танти читтадуккхам̣.

311. сакасамайети бра̄хман̣аладдхийам̣. мӣйама̄ноти марийама̄но. дит̣т̣хисан̃джа̄наненева̄ти аттано ладдхисан̃джа̄наненева. суджанти хомадаббим̣, ниббачанам̣ вуттамева. ган̣хантесӯти джуханаттхам̣ ган̣ханакесу, ирувиджджесӯти аттхо. ируведавасена хомакаран̣ато хи йан̃н̃айаджака̄ ‘‘ирувиджджа̄’’ти вуччанти. пат̣хамо ва̄ти таттха саннипатитесу суджа̄кирийа̄йам̣ саббападха̄но ва̄. дутийо ва̄ти таданантарико ва̄. ‘‘суджа’’нти идам̣ каран̣аттхе упайогавачананти а̄ха ‘‘суджа̄йа̄’’ти. аггихуттамукхата̄йа йан̃н̃асса йан̃н̃е диййама̄нам̣ суджа̄мукхена диййати. вуттан̃ча ‘‘аггихуттамукха̄ йан̃н̃а̄, са̄виттӣ чхандасо мукха’’нти (ма. ни. 2.400). тасма̄ ‘‘диййама̄на’’нти айам̣ па̄т̣хасесо вин̃н̃а̄йатӣти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.311) вуттам̣. апича суджа̄йа диййама̄нам̣ суджанти таддхитавасена аттхам̣ дассетум̣ евама̄ха. пора̄н̣а̄ти ат̣т̣хакатха̄чарийа̄. пуримава̄де четтха да̄навасена пат̣хамо ва̄ дутийо ва̄, паччхимава̄де а̄да̄навасена̄ти айаметесам̣ висесо. висесатоти виджджа̄чаран̣ависесато, на бра̄хман̣ехи иччхитавиджджа̄чаран̣аматтато. уттамабра̄хман̣асса̄ти ануттарадаккхин̣еййата̄йа уккат̣т̣хабра̄хман̣асса. йатха̄дхиппетасса хи виджджа̄чаран̣ависесадӣпакасса ‘‘катамам̣ пана там̣ бра̄хман̣асӣлам̣, катама̄ са̄ пан̃н̃а̄’’тиа̄дивачанасса ока̄сакаран̣аттхамева ‘‘имесам̣ пана бра̄хман̣а пан̃чаннам̣ ан̇га̄на’’нтиа̄дивачанам̣ бхагава̄ авоча, тасма̄ падха̄навачана̄нурӯпаманусандхим̣ дассетум̣ ‘‘бхагава̄ пана̄’’тиа̄ди вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

313. апавадатӣти ван̣н̣а̄дӣни апанетва̄ вадати, аттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘пат̣иккхипатӣ’’ти вуттам̣. иданти ‘‘ма̄ бхавам̣ сон̣адан̣д̣о евам̣ авача̄’’тиа̄дивачанам̣. бра̄хман̣асамайанти бра̄хман̣асиддхантам̣. ма̄ бхиндӣти ма̄ вина̄сеси.

316. самойева хутва̄ самоти самасамо, саббатха̄ самоти аттхо. парийа̄йадвайан̃хи атисайаттхадӣпакам̣ йатха̄ ‘‘дуккхадуккхам̣, рӯпарӯпа’’нти. екадесаматтато пана ан̇гакена ма̄н̣авена тесам̣ самабха̄вато там̣ ниваттенто ‘‘т̣хапетва̄ екадесаматта’’нтиа̄дима̄ха. кулакот̣ипаридӣпананти куласса а̄дипаридӣпанам̣. йасма̄ аттано бхагинийа̄…пе… на джа̄ниссати, тасма̄ на тасса ма̄та̄питуматтам̣ сандха̄йа вадати, кулакот̣ипаридӣпанам̣ пана сандха̄йа вадатӣти адхиппа̄йо. ‘‘аттхабхан̃джанака’’нти имина̄ каммапатхапаттам̣ вадати. гун̣ети йатха̄вутте пан̃часӣле. атха̄пи сийа̄ти йадипи тумха̄кам̣ евам̣ паривитакко сийа̄, бхиннасӣласса̄пи пуна пакатисӣле т̣хитасса бра̄хман̣абха̄вам̣ ван̣н̣а̄дайо са̄дхентӣти евам̣ сийа̄ти аттхо. ‘‘са̄дхетӣ’’ти па̄т̣хе ‘‘ван̣н̣о’’ти катта̄ а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.316) аджджха̄хат̣о, нидассанан̃четам̣. мантаджа̄тӣсупи хи есева найо. сӣламева̄ти пуна пакатибхӯтам̣ сӣламева бра̄хман̣абха̄вам̣ са̄дхессати, касма̄ти че ‘‘тасмим̣ хи…пе… ван̣н̣а̄дайо’’ти. таттха саммохаматтам̣ ван̣н̣а̄дайоти ван̣н̣амантаджа̄тийо бра̄хман̣абха̄васса ан̇ганти саммохаматтаметам̣, асамавеккхитва̄ катхитамидам̣.

сӣлапан̃н̃а̄катха̄ван̣н̣ана̄

317. катхито бра̄хман̣ена пан̃хоти ‘‘сӣлава̄ ча хотӣ’’тиа̄дина̄ двиннамева ан̇га̄нам̣ васена йатха̄пуччхито пан̃хо йа̄тха̄вато виссаджджито. еттха̄ти йатха̄виссаджджите аттхе, ан̇гадвайе ва̄. тасса̄ти сон̣адан̣д̣асса. йади екаман̇гам̣ т̣хапеййа, атха патит̣т̣ха̄тум̣ на саккун̣еййа. йади пана на т̣хапеййа, атха саккун̣еййа, ким̣ панеса татха̄ саккхиссати ну кхо, ноти вӣмам̣санаттхамева евама̄ха, на ту екасса ан̇гасса т̣хапанӣйатта̄ти вуттам̣ хоти. татха̄ ча̄ха ‘‘еваметам̣ бра̄хман̣а̄’’тиа̄ди. дховитатта̄ва парисуджджхананти а̄ха ‘‘сӣлапарисуддха̄’’ти, сӣласампаттийа̄ саббасо суддха̄ анупаккилит̣т̣ха̄ти аттхо. куто дуссӣле пан̃н̃а̄ асама̄хитатта̄ тасса. куто ва̄ пан̃н̃а̄рахите джал̣е ел̣амӯге сӣлам̣ сӣлавибха̄гасса, сӣлапарисодханӯпа̄йасса ча аджа̄нанато. ел̣а̄ мукхе гал̣ати йасса̄ти ел̣амӯго кха-ка̄расса га-ка̄рам̣ катва̄, еламукхо, еламӯко ва̄. ити бахудха̄ па̄т̣хоти бхайабхеравасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.48) вутто. пакат̣т̣хам̣ уккат̣т̣хам̣ н̃а̄н̣ам̣ пан̃н̃а̄н̣анти катва̄ па̄катикам̣ н̃а̄н̣ам̣ ниваттетум̣ ‘‘пан̃н̃а̄н̣а’’нти вуттам̣. випассана̄дин̃а̄н̣ан̃хи идха̄дхиппетам̣, тадетам̣ пака̄рехи джа̄нанато пан̃н̃а̄ва̄ти а̄ха ‘‘пан̃н̃а̄йева̄’’ти.

чатупа̄рисуддхисӣлена дхота̄ти сама̄дхипадат̣т̣ха̄нена чатупа̄рисуддхисӣлена сакаласам̣килесамалависуддхийа̄ дховита̄ висуддха̄. тена̄ха ‘‘катхам̣ пана̄’’тиа̄ди. таттха дховатӣти суджджхати. сат̣т̣хиасӣтивасса̄нӣти сат̣т̣хивасса̄ни ва̄ асӣтивасса̄ни ва̄. маран̣ака̄лепи, пагева ан̃н̃асмим̣ ка̄ле. маха̄сат̣т̣хивассаттхеро вийа̄ти сат̣т̣хивассамаха̄тхеро вийа. ведана̄париггахаматтампӣти еттха ведана̄париггахо на̄ма йатха̄уппаннам̣ веданам̣ сабха̄васарасато упадха̄ретва̄ пуна падат̣т̣ха̄нато ‘‘айам̣ ведана̄ пхассам̣ пат̣ичча уппаджджати, со ча пхассо аниччо дуккхо випарин̣а̄мадхаммо’’ти лаккхан̣аттайам̣ а̄ропетва̄ паваттитавипассана̄. евам̣ пассантена хи сукхена сакка̄ са̄ ведана̄ адхива̄сетум̣ ‘‘ведана̄ ева ведайатӣ’’ти. веданам̣ виккхамбхетва̄ти йатха̄уппаннам̣ дуккхаведанам̣ ануваттитва̄ випассанам̣ а̄рабхитва̄ вӣтхипат̣ипанна̄йа випассана̄йа там̣ винодетва̄. сам̣сума̄рапатитена̄ти кумбхӣлена вийа бхӯмийам̣ урена нипаджджама̄нена. ‘‘на̄ха’’нтиа̄дим̣ татха̄ сӣлараккхан̣амева дуккаранти катва̄ вадати. сӣле патит̣т̣хитасса хи арахаттам̣ хаттхагатам̣йева. йатха̄ха ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа…пе… виджат̣айе джат̣а’’нти (сам̣. ни. 1.23, 192; пет̣ако. 22; ми. па. 2.9) чатӯсу пуггалесу уггха̄т̣итан̃н̃уно ева̄йам̣ висайоти а̄ха ‘‘уггха̄т̣итан̃н̃ута̄йа̄’’ти. пан̃н̃а̄йа сӣлам̣ дховитва̄ти сӣлам̣ а̄димаджджхапарийоса̄несу акхан̣д̣а̄дибха̄ва̄па̄данена пан̃н̃а̄йа сувисодхитам̣ катва̄. сантатимаха̄маттаваттху дхаммападе (дха. па. ат̣т̣ха. 2.сантимаха̄маттаваттху).

318. ‘‘касма̄ а̄ха̄’’ти упаридесана̄йа ка̄ран̣ам̣ пуччхати. ладжджа̄ на̄ма ‘‘сӣласса ча джа̄тийа̄ ча гун̣адосаппака̄санена саман̣ена готамена пуччхитапан̃хам̣ виссаджджесӣ’’ти париса̄йа пан̃н̃а̄тата̄, са̄ татха̄ виссаджджитумасаматтхата̄йа бхиджджиссатӣти аттхо, пат̣хамам̣ аладжджама̄нопи ида̄ни ладжджисса̄мӣти вуттам̣ хоти. параманти пама̄н̣ам̣. ‘‘еттакапарама̄ майа’’нти пада̄нам̣ тулйа̄дхикаран̣атам̣ дассетум̣ ‘‘те майа’’нти вуттам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘сӣлапан̃н̃а̄н̣а’’нти вачанамева амха̄кам̣ парамам̣, тадаттхабхӯта̄ни пан̃часӣла̄ни, ведаттайавибха̄ванам̣ пан̃н̃ан̃ча лаккхан̣а̄дито ниддха̄ретва̄ джа̄нанам̣ наттхи, кевалам̣ таттха вачӣпарама̄ва майанти. айам̣ панеттха ат̣т̣хакатха̄муттаканайо – еттакапарама̄ти еттакауккам̣сакот̣ика̄, пат̣хамам̣ пан̃ха̄виссаджджана̄ва амха̄кам̣ уккам̣сакот̣ӣти аттхо. тена̄ха ‘‘майа̄ сакасамайавасена пан̃хо виссаджджито’’ти. паранти атирекам̣. бха̄ситасса̄ти вачанасса саддасса.

айам̣ пана висесоти сӣланиддесе ниййа̄танаматтам̣ апеккхитва̄ вуттам̣. тена̄ха ‘‘сӣламиччева ниййа̄тита’’нти. са̄ман̃н̃апхаласутте (дӣ. ни. 1.150) хи сӣлам̣ ниййа̄тетва̄пи пуна са̄ман̃н̃апхаламиччева ниййа̄титам̣. саббесампи махаггатачитта̄нам̣ н̃а̄н̣асампайуттатта̄, джха̄на̄нан̃ча там̣ сампайогато ‘‘аттхато пан̃н̃а̄сампада̄’’ти вуттам̣. пан̃н̃а̄ниддесе хи джха̄напан̃н̃ам̣ адхит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ пат̣хамам̣ випассана̄пан̃н̃а̄ ниййа̄тита̄. тена̄ха ‘‘випассана̄пан̃н̃а̄йа̄’’тиа̄ди.

сон̣адан̣д̣аупа̄сакаттапат̣иведана̄катха̄ван̣н̣ана̄

321. дахаро йува̄ти еттха дахаравачанена пат̣хамайоббанабха̄вам̣ дассети. пат̣хамайоббанака̄лагато хи ‘‘дахаро’’ти вуччати. путтасса путто натта̄ на̄ма. наппахотӣти на сампаджджати, путтанаттаппама̄н̣опи на хотӣти аттхо. ‘‘а̄сана̄ ме там̣ вут̣т̣ха̄на’’нти етасса аттха̄паттим̣ дассетум̣ ‘‘мама ага̄равена̄’’тиа̄ди вуттам̣. етанти ан̃джалипаггахан̣ам̣. айан̃хи йатха̄ татха̄ аттано маха̄джанасса самбха̄ванам̣ уппа̄детва̄ кохан̃н̃ена паре вимха̄петва̄ ла̄бхуппа̄данам̣ ниджигӣсанто вичарати, тасма̄сса ативийа кухакабха̄вам̣ дассенто ‘‘имина̄ кира̄’’тиа̄дим̣ вадати. ага̄равам̣ на̄ма наттхӣти ага̄рававачанам̣ на̄ма наттхи, на̄йам̣ бхагавати ага̄равена ‘‘ахан̃чева кхо пана̄’’тиа̄дима̄ха, атха кхо аттано ла̄бхапариха̄нибхайенева̄ти вуттам̣ хоти.

322. тан̇кхан̣а̄нурӯпа̄йа̄ти йа̄дисӣ тада̄ тасса аджджха̄сайаппаватти, таданурӯпа̄йа̄ти маджджхепадалопена аттхо. тада̄ тасса виват̣т̣асаннисситасса та̄дисасса н̃а̄н̣апарипа̄касса абха̄вато кевалам̣ аббхудайасанниссито ева аттхо дасситоти а̄ха ‘‘дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикам̣ аттхам̣ сандассетва̄’’ти, паччаккхато вибха̄ветва̄ти аттхо. кусале дхаммети тебхӯмаке кусаладхамме, айаметтха ниппарийа̄йато аттхо. парийа̄йато пана ‘‘чатубхӯмаке’’типи ваттум̣ ват̣т̣ати локуттаракусалассапи а̄йатим̣ лаббхама̄натта̄. татха̄ хи ваккхати ‘‘а̄йатим̣ нибба̄наттха̄йа, ва̄сана̄бха̄гийа̄йа ва̄’’ти. таттха̄ти кусале дхамме йатха̄сама̄дапите. нанти сон̣адан̣д̣абра̄хман̣ам̣. самуттеджетва̄ти саммадева упарӯпари ниса̄нетва̄ пун̃н̃акирийа̄йа тиккхависадабха̄вама̄па̄детва̄. там̣ пана аттхато таттха усса̄хаджананамева хотӣти а̄ха ‘‘саусса̄хам̣ катва̄’’ти. та̄йа ча саусса̄хата̄йа̄ти евам̣ пун̃н̃акирийа̄йа саусса̄хата̄ нийамато дит̣т̣хадхаммика̄диаттхасампа̄данӣти йатха̄вутта̄йа саусса̄хата̄йа ча сампахам̣сетва̄ти самбандхо. ан̃н̃ехи ча виджджама̄нагун̣ехӣти еварӯпа̄ те гун̣асаман̇гита̄ ча екантена дит̣т̣хадхаммика̄диаттханиппха̄данӣти тасмим̣ виджджама̄нехи, ан̃н̃ехи ча гун̣ехи сампахам̣сетва̄ саммадева хат̣т̣хатут̣т̣хабха̄вама̄па̄детва̄ти аттхо.

йади бхагава̄ дхаммаратанавассам̣ васси, атха касма̄ со висесам̣ на̄дхигаччхӣти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘бра̄хман̣о пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. кухаката̄йа̄ти вуттанайена кохан̃н̃акатта̄, имина̄ пайогасампаттиабха̄вам̣ дассети. йаджджевам̣ касма̄ бхагава̄ тасса татха̄ дхаммаратанавассам̣ вассӣти пат̣ичоданампи содхенто ‘‘кеваламасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха кеваланти ниббедха̄секкхабха̄гийена асаммиссам̣. нибба̄наттха̄йа̄ти нибба̄на̄дхигаматтха̄йа, паринибба̄наттха̄йа ва̄. а̄йатим̣ висеса̄дхигаманӯпа̄йабхӯта̄ пун̃н̃акирийа̄су паричайасан̇кха̄та̄ ва̄сана̄ ева бха̄го, тасмим̣ упа̄йабха̄вена паватта̄ти ва̄сана̄бха̄гийа̄. на хи бхагавато нираттхака̄ чатуппадикага̄тха̄матта̄пи дхаммадесана̄ аттхи. тена̄ха ‘‘сабба̄ пуримапаччхимакатха̄’’ти. а̄дито четтха пабхути йа̄ва бра̄хман̣асса виссаджджана̄парийоса̄нам̣, та̄ва пуримакатха̄, бхагавато пана сӣлапан̃н̃а̄виссаджджана̄ паччхимакатха̄. бра̄хман̣ена вутта̄пи хи буддхагун̣а̄дипат̣исан̃н̃утта̄ катха̄ а̄йатим̣ нибба̄наттха̄йа ва̄сана̄бха̄гийа̄ ева̄ти. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ сон̣адан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

сон̣адан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. кӯт̣адантасуттаван̣н̣ана̄

323. евам̣ сон̣адан̣д̣асуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни кӯт̣адантасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, сон̣адан̣д̣а суттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса кӯт̣адантасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… магадхесӯти кӯт̣адантасутта’’нти а̄ха. ‘‘магадха̄ на̄ма джанападино ра̄джакума̄ра̄’’тиа̄дӣсу амбат̣т̣хасутте косаладжанападаван̣н̣ана̄йам̣ амхехи вуттанайо йатха̄рахам̣ нетаббо. айам̣ панеттха висесо – магена саддхим̣ дха̄вантӣти магадха̄, ра̄джакума̄ра̄, мам̣сесу ва̄ гиджджхантӣти магадха̄ нируттинайена. рул̣хито, паччайалопато ча тесам̣ нива̄сабхӯтепи джанападе вуддхи на хотӣти неруттика̄. джанападана̄мейева бахувачанам̣, на джанападасадде джа̄тисаддатта̄ти вуттам̣ ‘‘тасмим̣ магадхесу джанападе’’ти. ито паранти ‘‘магадхесӯ’’ти падато парам̣ ‘‘ча̄рикам̣ чарама̄но’’тиа̄дивачанам̣. пуримасуттадвайети амбат̣т̣хасон̣адан̣д̣асуттадвайе. вуттанайамева̄ти йам̣ таттха а̄гатасадисам̣ идха̄гатам̣, там̣ аттхаван̣н̣ана̄то вуттанайамева, таттха вуттанайенева ведитаббанти вуттам̣ хоти. ‘‘тарун̣о амбаруккхо амбалат̣т̣хика̄’’ти брахмаджа̄ласуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.2) вуттатта̄ ‘‘амбалат̣т̣хика̄ брахмаджа̄ле вуттасадиса̄ва̄’’ти а̄ха.

йан̃н̃а̄ва̄т̣ам̣ сампа̄детва̄ маха̄йан̃н̃ам̣ уддисса савин̃н̃а̄н̣ака̄ни, авин̃н̃а̄н̣ака̄ни ча йан̃н̃ӯпакаран̣а̄ни упат̣т̣хапита̄нӣти аттхам̣ сандха̄йа ‘‘маха̄йан̃н̃о упаккхат̣о’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣, там̣ панетам̣ упакаран̣ам̣ тесам̣ татха̄ саджджанамева̄ти дассети ‘‘саджджито’’ти имина̄. ваччхатарасата̄нӣти йувабха̄ваппатта̄ни балававаччхасата̄ни. ваччха̄нам̣ висеса̄ти хи ваччхатара̄, те пана ваччха̄ ева хонти, на дамма̄, на ча балӣбадда̄ти а̄ха ‘‘ваччхасата̄нӣ’’ти. айам̣ а̄чарийамати (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.323). тара-саддо ва̄ анаттхакоти вуттам̣ ‘‘ваччхасата̄нӣ’’ти. еван̃хи саббопи ваччхаппабхедо сан̇гахито хоти. етети усабха̄дайо ураббхапарийоса̄на̄. анекесанти анекаджа̄тика̄нам̣. мигапаккхӣнанти махим̣сарурупасадакурун̇гагокан̣н̣амига̄нан̃чева моракапин̃джарават̣т̣акатиттира ла̄па̄дипаккхӣнан̃ча. сан̇кхйа̄васена анекатам̣ саттасатаггахан̣ена париччхиндитум̣ ‘‘саттасаттасата̄нӣ’’ти вуттам̣, саттасата̄ни, саттасата̄ни ча̄ти аттхо. тхӯн̣анти йан̃н̃опакаран̣а̄нам̣ мигапаккхӣнам̣ бандханаттхамбхам̣. йӯпотипи тасса на̄мам̣. тена̄ха ‘‘йӯпасан̇кха̄та’’нти.

328. видха̄ти виппат̣иса̄равинодана̄. йо хи йан̃н̃асан̇кха̄тасса пун̃н̃асса упаккилесо, тасса видхаманато нива̄ран̣ато ниродханато видха̄ вуччанти виппат̣иса̄равинодана̄, та̄ ева пун̃н̃а̄бхисандам̣ авиччхиндитва̄ т̣хапентӣти ‘‘т̣хапана̄’’ти ча вутта̄. авиппат̣иса̄рато ева хи упарӯпари пун̃н̃а̄бхисандаппаваттӣти. т̣хапана̄ чета̄ йан̃н̃асса а̄димаджджхапарийоса̄навасена тӣсу ка̄лесу паваттийа̄ типпака̄ра̄ти а̄ха ‘‘тит̣т̣хапана’’нти. париккха̄расаддо четтха парива̄рапарийа̄йо ‘‘парикаронти йан̃н̃ам̣ абхисан̇кхаронтӣ’’ти катва̄. тена̄ха ‘‘сол̣асапарива̄ра’’нти.

маха̄виджитара̄джайан̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄

336. пуббе бхӯтам̣ бхӯтапуббам̣ йатха̄ ‘‘дит̣т̣хапубба’’нти а̄ха ‘‘пуббачарита’’нти, аттано пуримаджа̄тисамбхӯтам̣ бодхисамбха̄рабхӯтам̣ пун̃н̃ачарийанти аттхо. татха̄ хи тасса ануга̄минидхисса тха̄варанидхина̄ нидассанам̣ упапаннам̣ хоти. саддавидӯ пана ваданти ‘‘бхӯтапуббанти идам̣ ка̄ласаттамийа̄ непа̄тикапада’’нти. атӣтака̄лети хи тесам̣ матена аттхо. асса̄ти анена. махантам̣ патхавӣман̣д̣алам̣ виджитанти самбандхо. махантам̣ ва̄ виджитам̣ патхавӣман̣д̣аламасса аттхӣти аттхо. ‘‘анторат̣т̣хети йасса виджите вихарати, тасса рат̣т̣хе’’тиа̄дӣсу вийа хи виджитасаддо радждже паваттати, имина̄ тасса екара̄джабха̄вам̣ дӣпети, на чаккаваттира̄джабха̄вам̣ саттаратанасампанната̄авачанато. па̄л̣ийам̣ на йена кеначи сантакаматтена ад̣д̣хата̄ти дассетум̣ ‘‘ад̣д̣хо’’ти ватва̄ ‘‘махаддхано’’ти вуттам̣. тена̄ха ‘‘йо кочӣ’’тиа̄ди. ад̣д̣хата̄ хи на̄ма вибхавасампаннатта̄ са̄ ча там̣ тадупа̄да̄йа вуччати. татха̄ махаддханата̄пӣти там̣ тха̄маппаттам̣ уккам̣сагатам̣ дассетум̣ ‘‘апарима̄н̣асан̇кхйена̄’’ти а̄ха. бхун̃джитаббат̣т̣хена висесато ка̄ма̄ идха бхога̄ на̄ма̄ти дассети. ‘‘пан̃чака̄магун̣авасена̄’’ти имина̄. пин̣д̣апин̣д̣авасена̄ти бха̄джана̄лан̇ка̄ра̄дивибха̄гам̣ ахутва̄ кевалам̣ кхан̣д̣акхан̣д̣авасена.

рӯпам̣ аппетва̄, анаппетва̄ ва̄ ма̄саппама̄н̣ена като ма̄сако. а̄дисаддена тха̄лака̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. анекакот̣исан̇кхйена̄ти каха̄пан̣а̄нам̣ кот̣исата̄диппама̄н̣ам̣ сандха̄йа вуттам̣ хет̣т̣химантена кот̣исатаппама̄н̣енева кхаттийамаха̄са̄лабха̄ваппаттито.

тут̣т̣хӣти суманата̄. упакаран̣асаддо четтха ка̄ран̣апарийа̄йо. ким̣ пана танти а̄ха ‘‘на̄на̄видха̄лан̇ка̄расуван̣н̣араджатабха̄джана̄дибхеда’’нти. а̄дисаддена ваттхасеййа̄васатха̄дӣни сан̇гайханти, суван̣н̣араджатаман̣имутта̄вел̣урийаваджирапава̄л̣а̄ни сатта ратана̄нӣти ваданти. йатха̄ху –

‘‘суван̣н̣ам̣ раджатам̣ мутта̄, ман̣ивел̣урийа̄ни ча;

ваджиран̃ча пава̄л̣анти, сатта̄ху ратана̄ниме’’ти.

са̄ливӣхиа̄ди саттадхан̃н̃ам̣ са̄нуломам̣ пуббаннам̣ на̄ма пуреккхатам̣ сассапхаланти катва̄. таббипарийа̄йато муггама̄са̄ди тадавасесам̣ апараннам̣ на̄ма. апараннато пуббе паваттаманнам̣ пуббаннам̣, тато апарасмим̣ паваттаманнам̣ апараннам̣. нна-ка̄расса пана н̣н̣а-ка̄ре кате пуббан̣н̣ам̣, апаран̣н̣ан̃ча̄ти неруттика̄. пубба̄парабха̄во панетесам̣ а̄дикаппе самбхава̄самбхававасена ведитаббо. пуримам̣ ‘‘ад̣д̣хо махаддхано пахӯтаджа̄тарӯпараджато’’ти вачанам̣ девасикам̣ париббайада̄нагахан̣а̄дивасена, париваттанадханадхан̃н̃авасена ча вуттам̣, идам̣ пана ‘‘пахӯтадханадхан̃н̃о’’ти вачанам̣ нидха̄нагатадханавасена, сан̇гахитадхан̃н̃авасена ча̄ти имам̣ висесам̣ сандха̄йа айам̣ найо дассито. вӣсакаха̄пан̣амбан̣а̄дидевасикавал̣ан̃джанампи хи маха̄са̄лалаккхан̣ам̣.

ида̄ни таббипарӣтавасена висесам̣ дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄дина̄ дутийанайо а̄раддхо. имина̄ ева хи пуримавачанам̣ нидха̄нагатадханавасена, сан̇гахитадхан̃н̃авасена ча вуттанти аттхато сиддхам̣ хоти. таттха иданти ‘‘пахӯтадханадхан̃н̃о’’ти вачанам̣. асса̄ти маха̄виджитаран̃н̃о. дивасе дивасе парибхун̃джитаббам̣ девасикам̣, бха̄ванапум̣сакаметам̣. да̄сакаммакарапориса̄дӣнам̣ веттана̄нуппада̄нам̣ париббайада̄нам̣. ин̣асодхана̄дивасена дханадхан̃н̃а̄нама̄да̄нам̣ гахан̣ам̣. а̄дисаддена ин̣ада̄на̄дӣнам̣ сан̇гахо. париваттанадханадхан̃н̃авасена̄ти кайавиккайакаран̣ена париваттитабба̄нам̣ дханадхан̃н̃а̄нам̣ васена. каттхачи пана самуччайавирахитапа̄т̣хо диссати. таттха ‘‘париббайада̄наггахан̣а̄дивасена̄’’ти идам̣ париваттанападена самбандхам̣ катва̄ та̄дисена видхина̄ ито чито ча париваттетабба̄нам̣ дханадхан̃н̃а̄нам̣ васена̄ти аттхо ведитаббо.

кот̣т̣хам̣ вуччати дхан̃н̃ат̣т̣хапанат̣т̣ха̄нам̣, тадева ага̄рам̣ татха̄. тена̄ха ‘‘дхан̃н̃ена парипун̣н̣акот̣т̣ха̄га̄ро’’ти. евам̣ са̄рагаббхам̣ косо, дхан̃н̃ат̣т̣хапанат̣т̣ха̄нам̣ кот̣т̣ха̄га̄ранти дассетва̄ ида̄ни тато ан̃н̃атха̄пи там̣ дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йатха̄ асино тиккхабха̄вапариха̄рато париччхадо ‘‘косо’’ти вуччати, евам̣ ран̃н̃о тиккхабха̄вапариха̄ракатта̄ чатуран̇гинӣ сена̄ ‘‘косо’’ти а̄ха ‘‘чатуббидхо косо’’тиа̄ди. ‘‘два̄дасапурисо хаттхӣ’’тиа̄дина̄ (па̄чи. 314) вутталаккхан̣ена четтха хаттхиа̄дайо гахетабба̄. ваттхакот̣т̣ха̄га̄раггахан̣енева саббассапи куппабхан̣д̣ат̣т̣хапанат̣т̣ха̄насса гахитатта̄ ‘‘кот̣т̣ха̄га̄рам̣ тивидха’’нтиа̄ди вуттам̣. джа̄тарӯпараджатато хи ан̃н̃ам̣ лохаайада̄рувиса̄н̣аваттха̄дикамаса̄радаббам̣ гопетаббато га-ка̄расса ка-ка̄рам̣ катва̄ куппам̣ вуччати. джа̄тарӯпараджатанидха̄нам̣ дханакот̣т̣ха̄га̄рам̣. таттха таттха ратанам̣ вилокетва̄ чаран̣ам̣ ратанавилоканача̄рика̄. ка̄мам̣ таматтхам̣ ра̄джа̄ джа̄на̄ти, бхан̣д̣а̄га̄рикена пана катха̄петва̄ париса̄йа ниссаддабха̄ва̄па̄данаттхамева евам̣ пуччхати. татха̄ катха̄пане хи асати париса̄ саддам̣ кариссати ‘‘касма̄ ра̄джа̄ парампара̄гатам̣ куладханам̣ вина̄сетӣ’’ти, тато ча пакатиккхобхо бхависсати, сати пана татха̄ катха̄пане ‘‘етам̣ка̄ран̣а̄ там̣ чхад̣д̣етӣ’’ти ниссаддабха̄вама̄паджджиссати. тато ча пакатиккхобхо на бхависсати, тасма̄ татха̄ пуччхатӣти ведитаббам̣. маран̣авасанти маран̣асса, маран̣асан̇кха̄там̣ ва̄ висайам̣.

337. па̄л̣ийам̣ ‘‘а̄мантетва̄’’ти етасса мантитука̄мо хутва̄ти аттхам̣ вин̃н̃а̄петум̣ ‘‘екена пан̣д̣итена саддхим̣ мантетва̄’’ти вуттам̣. дха̄тваттха̄нуваттако хеттха упасагго, пакаран̣а̄дхигато ча каттхачи аттхависесо йатха̄ ‘‘сиккхама̄нена бхиккхаве бхиккхуна̄ ан̃н̃а̄таббам̣ парипуччхитаббам̣ парипан̃хитабба’’нти (па̄чи. 434). татха̄ хисса падабха̄джане вуттам̣ ‘‘сиккхама̄нена̄ти сиккхитука̄мена. ан̃н̃а̄таббанти джа̄нитабба’’нтиа̄ди (па̄чи. 436). а̄мантесӣти мантитука̄моси. джанападасса анупаддаваттхам̣, йан̃н̃асса ча чира̄наппаваттанаттхам̣ бра̄хман̣о чинтесӣти а̄ха ‘‘айам̣ ра̄джа̄’’тиа̄ди. а̄харанта̄нам̣ манусса̄нам̣ геха̄нӣти самбандхо, ана̄даре ва̄ етам̣ са̄мивачанам̣.

338. сатта̄нам̣ хитасукхасса видӯсанато, ахитадуккхасса ча а̄ваханато кан̣т̣акасадисата̄йа чора̄ ева идха ‘‘кан̣т̣ака̄’’ти вуттам̣ ‘‘чоракан̣т̣акехи сакан̣т̣ако’’ти. йатха̄ га̄мава̄сӣнам̣ гха̄така̄ га̄магха̄така̄ абхедавасена, упача̄рена ча ниссайана̄масса нисситепи паваттанато, евам̣ пантхика̄нам̣ духана̄ ба̄дхана̄ пантхадуха̄. дхаммато апетасса айуттасса каран̣асӣло адхаммака̄рӣ, йо ва̄ аттано виджите джанапада̄дӣнам̣ тато тато анаттхато та̄йанена кхаттийена каттаббадхаммо, тасса акаран̣асӣлоти аттхо. дассӯти чора̄наметам̣ адхивачанам̣. дам̣сенти виддхам̣сентӣти хи дассаво ниггахӣталопена, те ева кхӣласадисатта̄ кхӣланти дассукхӣлам̣. йатха̄ хи кхетте кхӣлам̣ касана̄дӣнам̣ сукхаппаваттим̣, мӯласанта̄нена сассапарибуддхин̃ча вибандхати, евам̣ дассавопи радждже ра̄джа̄н̣а̄йа сукхаппаваттим̣, мӯлавирул̣хийа̄ джанападапарибуддхин̃ча вибандхантӣ. па̄н̣ача̄гам̣ дассетум̣ ‘‘ма̄ран̣ена̄’’ти вуттам̣, хим̣санам̣ дассетум̣ ‘‘кот̣т̣анена̄’’ти. вадхасаддо хи хим̣санаттхопи хоти ‘‘вадхати на родати, а̄патти дуккат̣асса̄’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 880) вийа, каппара̄дӣхи потханена̄ти аттхо. адду на̄ма да̄руккхандхена като бандханопакаран̣ависесо, тена бандханам̣ татха̄. а̄дисаддена раджджубандханасан̇кхаликабандханагхарабандхана̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. ха̄-дха̄туйа̄ джа̄нипаданиппхаттим̣ дассети ‘‘ха̄нийа̄’’ти имина̄, са̄ ча дханаха̄йанамева̄ти вуттам̣ ‘‘сатам̣ ган̣хатха̄’’тиа̄ди.

пан̃часикхаматтам̣ т̣хапетва̄ мун̣д̣а̄панам̣ пан̃часикхамун̣д̣акаран̣ам̣. там̣ ‘‘ка̄капаккхакаран̣а’’нтипи вохаранти. сӣсе чхакан̣одака̄васечанам̣ гомайасин̃чанам̣. кудан̣д̣ако на̄ма чатухаттхато ӯно рассадан̣д̣ако, йо ‘‘гаддуло’’типи вуччати, тена бандханам̣ кудан̣д̣акабандханам̣. а̄дисаддена кхурамун̣д̣ам̣ каритва̄ бхасмапут̣авадхана̄дӣнам̣ сан̇гахо. самма̄саддо н̃а̄йаттхоти а̄ха ‘‘хетуна̄’’тиа̄ди, парийа̄йавачанаметам̣. ӯханисса̄мӣти уддхарисса̄ми, апанесса̄мӣти аттхо. пуббе таттха катапаричайата̄йа усса̄хам̣ каронти. ‘‘ануппадетӯ’’ти етасса ану ану падетӯти аттхам̣ сандха̄йа ‘‘динне аппахонте’’тиа̄ди вуттам̣. касиупакаран̣абхан̣д̣ам̣ пха̄лапа̄джанайуганан̇гала̄ди, имина̄ па̄л̣ийам̣ бӣджабхаттамева нидассанавасена вуттанти дассети. саккхикаран̣апан̣н̣а̄ропананибандханам̣ вад̣д̣хийа̄ саха ва̄ вина̄ ва̄ пуна гахетука̄масса да̄не хоти, идха пана тадубхайампи наттхи пуна аггахетука̄матта̄ти вуттам̣ ‘‘саккхим̣ акатва̄’’тиа̄ди. тена̄ха ‘‘мӯлаччхеджджавасена̄’’ти. саккхинти тада̄ паччаккхакаджанам̣. пан̣н̣е ана̄ропетва̄ти та̄ла̄дипан̣н̣е йатха̄чин̣н̣ам̣ ликханавасена ана̄ропетва̄. ан̃н̃аттха пан̣н̣а̄ка̄репи па̄бхатасаддо, идха пана бхан̣д̣амӯлейева̄ти а̄ха ‘‘бхан̣д̣амӯласса̄’’тиа̄ди. бхан̣д̣амӯлан̃хи пака̄рато удайабхан̣д̣а̄ни а̄бхарати сам̣харати етена̄ти па̄бхатам̣. удайадханато пагева а̄бхатам̣ па̄бхатанти саддавидӯ, пан̣н̣а̄ка̄ро пана там̣ тадаттхам̣ паттхентехи а̄бхарӣйатети па̄бхатам̣. паттханаттхаджотако хи айам̣ па-саддо.

‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄дина̄ па̄бхатасаддасса мӯлабхан̣д̣аттхатам̣ чӯл̣асет̣т̣хиджа̄такапа̄т̣хена (джа̄. 1.1.4) са̄дхети. татра̄йамат̣т̣хакатха̄ (джа̄. ат̣т̣ха. 1.1.4) ‘‘аппакенапӣти тхокенапи париттакенапи. медха̄вӣти пан̃н̃ава̄. па̄бхатена̄ти бхан̣д̣амӯлена. вичаккхан̣оти воха̄ракусало. самут̣т̣ха̄пети атта̄нанти махантам̣ дханан̃ча йасан̃ча уппа̄детва̄ таттха атта̄нам̣ сан̣т̣ха̄пети патит̣т̣ха̄пети. йатха̄ ким̣? ан̣ум̣ аггим̣ва сандхамам̣, йатха̄ пан̣д̣итапурисо париттам̣ аггим̣ ануккамена гомайачун̣н̣а̄дӣни паккхипитва̄ мукхава̄тена дхаманто самут̣т̣ха̄пети вад̣д̣хети махантам̣ аггиккхандхам̣ кароти, евамева пан̣д̣ито тхокампи па̄бхатам̣ лабхитва̄ на̄на̄упа̄йехи пайоджетва̄ дханан̃ча йасан̃ча вад̣д̣хети, вад̣д̣хетва̄ ча пана таттха атта̄нам̣ патит̣т̣ха̄пети, та̄йа ева ва̄ пана дханайасамахантата̄йа атта̄нам̣ самут̣т̣ха̄пети, абхин̃н̃а̄там̣ па̄кат̣ам̣ каротӣти аттхо’’ти.

дивасе дивасе да̄таббам̣ девасикам̣. ма̄се ма̄се да̄таббам̣ ма̄сикам̣. а̄дисаддена анупосатхика̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. тасса тасса пурисасса. кусала̄нурӯпена, камма̄нурӯпена сӯрабха̄ва̄нурӯпена̄ти двандато парам̣ суййама̄но анурӯпасаддо паччекам̣ йоджетаббо. чхекабха̄ва̄нурӯпата̄ четтха кусала̄нурӯпам̣. каттхачи куласаддо диссати, со ча джа̄н̣усон̣иа̄дикула̄намива кула̄нурӯпампи да̄таббато йуджджатева. сена̄пачча̄ди т̣ха̄нантарам̣, имина̄ бхаттаветанам̣ ниддит̣т̣хаматтанти дассети. сакакаммапасутатта̄, анупаддаватта̄ ча дханадхан̃н̃а̄нам̣ ра̄сико ра̄сика̄рабхӯто. кхемена т̣хита̄ти анупаддавена паватта̄. тена̄ха ‘‘абхайа̄’’ти, куточипи бхайарахита̄ти аттхо. мода̄ модама̄на̄ти мода̄йа модама̄на̄, соманассенева модама̄на̄, на сам̣санданаматтена̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘бхагавата̄ саддхим̣ саммодӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.381) хи мудасаддо сам̣санданепи паваттати, ан̃н̃е мода̄ хутва̄ апарепи модама̄на̄ вихарантӣти ва̄ аттхо. тена̄ха ‘‘ан̃н̃аман̃н̃ам̣ памудитачитта̄ти, асан̃н̃огепи ваттиччха̄йева вуддхӣти двидха̄ па̄т̣хо вутто. иддхапхӣтабха̄ванти самиддхавепуллабха̄вам̣.

чатупариккха̄раван̣н̣ана̄

339. тасмим̣ тасмим̣ кичче ануйанти ануваттантӣти ануйанта̄. тейева а̄нуйанта̄ йатха̄ ‘‘анубха̄во ева а̄нубха̄во’’ти, ‘‘а̄нуйутта̄’’типи па̄т̣хо, тасмим̣ тасмим̣ кичче ануйуджджантӣти хи а̄нуйутта̄ вуттанайена. асса̄ти ран̃н̃о. тети а̄нуйантакхаттийа̄дайо. ‘‘амхе еттха бахи каротӣ’’ти аттамана̄ на бхависсанти. ‘‘нибандхавипула̄йа̄гамо га̄мо нигамо. вивад̣д̣хитамаха̄а̄йо маха̄га̄мо’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.338) а̄чарийена вуттам̣. ‘‘апа̄ка̄рапариккхепо са̄пан̣о нигамо, сапа̄ка̄ра̄пан̣ам̣ нагарам̣, там̣ таббипарӣто га̄мо’’ти (кан̇кха̄витаран̣ӣ абхинават̣ӣка̄йам̣ сан̇гха̄дисесакан̣д̣е куладӯсакасиккха̄паде пасситаббам̣) винайат̣ӣка̄су. гасанти маданти еттха̄ти га̄мо, свева па̄кат̣о че, нигамо на̄ма атиреко га̄моти катва̄. бхусаттхо хеттха нӣ-саддо, сан̃н̃а̄саддатта̄ ча рассоти саддавидӯ. джанападаттхо вуттова. ‘‘са̄мйа̄маччо сакха̄ косо, дугган̃ча виджитам̣ бала’’нти вутта̄су саттасу ра̄джапакатӣсу ран̃н̃о тадавасеса̄нам̣ чханнам̣ васена хитасукха̄тивуддхи, тадекадеса̄ ча а̄нуйанта̄дайоти а̄ха ‘‘йам̣ тумха̄ка’’нтиа̄ди.

там̣там̣киччесу ран̃н̃а̄ ама̄ саха бхавантӣти амачча̄. ‘‘ама̄ва̄сӣ’’тиа̄дӣсу вийа хи самакирийа̄йа ама̄ти абйайападам̣, ча-паччайена таддхитасиддхӣти неруттика̄. раджджакиччавоса̄санака̄ле пана те ран̃н̃а̄ пийа̄, сахапаваттанака̄ ча бхавантӣти дассети ‘‘пийасаха̄йака̄’’ти имина̄. ран̃н̃о парисати бхава̄ ‘‘па̄рисаджджа̄. ке пана тети вуттам̣ ‘‘сеса̄ а̄н̣аттика̄рака̄’’ти, йатха̄вутта̄нуйуттакхаттийа̄дӣхи авасеса̄ ран̃н̃о а̄н̣а̄кара̄ти аттхо. сатипи деййадхамме а̄нубха̄васампаттийа̄, парива̄расампаттийа̄ ча абха̄ве та̄дисам̣ да̄тум̣ на сакка̄. вуддхака̄ле ча та̄диса̄нампи ра̄джӯнам̣ тадубхайам̣ ха̄йатева, деййадхамме пана асати пагева̄ти дассетум̣ ‘‘деййадхаммасмин̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. деййадхаммасмим̣ асати ча махаллакака̄ле ча да̄тум̣ на сакка̄ти йоджана̄. етена̄ти йатха̄вуттака̄ран̣адвайена. ануматийа̄ти ануджа̄нанена. паккха̄ти сапаккха̄ йан̃н̃асса ан̇габхӯта̄. йан̃н̃ам̣ парикаронтӣти париккха̄ра̄, самбха̄ра̄, те ча тасса йан̃н̃асса ан̇габхӯтатта̄ парива̄ра̄ вийа хонтӣти а̄ха ‘‘парива̄ра̄ бхавантӣ’’ти. ‘‘ратхо’’тиа̄дина̄ идха̄надхиппетаматтхам̣ ниседхети.

‘‘ратхо сетапариккха̄ро, джха̄наккхо чаккавӣрийо;

упеккха̄ дхурасама̄дхи, аниччха̄ парива̄ран̣а’’нти. (сам̣. ни. 5.4);

хи сам̣йуттамаха̄ваггапа̄л̣и. таттха ратхоти брахмайа̄насан̃н̃ито ат̣т̣хан̇гикамаггаратхо. сетапариккха̄роти чатупа̄рисуддхисӣла̄лан̇ка̄ро. ‘‘сӣлапариккха̄ро’’типи па̄т̣хо. джха̄наккхоти випассана̄сампайутта̄нам̣ пан̃чаннам̣ джха̄нан̇га̄нам̣ васена джха̄намайааккхо. чаккавӣрийоти вӣрийачакко. упеккха̄ дхурасама̄дхӣти упеккха̄ двиннам̣ дхура̄нам̣ самата̄. аниччха̄ парива̄ран̣анти алобхо сӣхадхамма̄дӣни вийа парива̄ран̣ам̣.

ат̣т̣хапариккха̄раван̣н̣ана̄

340. убхато суджа̄та̄дӣхи вуччама̄нехи. йасаса̄ти пан̃чавидхена а̄нубха̄вена. тена̄ха ‘‘а̄н̣а̄т̣хапанасаматтхата̄йа̄’’ти. ‘‘саддхо’’ти етасса ‘‘да̄та̄да̄насса пхалам̣ паччанубхоти паттийа̄йатӣ’’ти аттхам̣ дассетум̣ ‘‘да̄насса̄’’тиа̄ди вуттам̣. да̄не сӯроти да̄насӯро, деййадхамме ӣсакампи сан̇гам̣ акатва̄ муттача̄го, таббха̄во пана каммассаката̄н̃а̄н̣асса тиккхависадабха̄вена ведитаббо. тасса хи тиккхависадабха̄вам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘саддо’’ти ватва̄ ‘‘да̄насӯро’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘на саддха̄маттакена̄’’тиа̄ди. йасса хи каммассаката̄ паччаккхамива упат̣т̣ха̄ти, со евам̣ вутто. йам̣ да̄нам̣ детӣти йам̣ деййадхаммам̣ парасса дети. тасса пати хутва̄ти таббисайам̣ лобхам̣ сут̣т̣хумабхибхаванто тасса адхипати хутва̄ дети. ка̄ран̣опача̄равачанан̃хетам̣. паратопи есева найо. таббисайена лобхена ана̄кад̣д̣ханӣйатта̄ на да̄со, на саха̄йо.

тадеваттхам̣ бйатирекато, анвайато ча виваритва̄ дассенто ‘‘йо хӣ’’тиа̄дима̄ха. идха̄надхиппетасса хи да̄са̄дидвайасса бйатирекато дассанам̣. кха̄данӣйабходжанӣйа̄дӣсу мадхурассева пан̣ӣтатта̄ ‘‘мадхурам̣ бхун̃джатӣ’’ти вуттам̣, нидассанаматтам̣ ва̄ етам̣, пан̣ӣтам̣ парибхун̃джатӣти вуттам̣ хоти. да̄со хутва̄ дети тан̣ха̄йа да̄сабйатам̣ упагататта̄. саха̄йо хутва̄ дети тасса пийабха̄ва̄ниссаджджанато. са̄мӣ хутва̄ дети таттха тан̣ха̄да̄сабйато атта̄нам̣ мочетва̄ абхибхуййа паваттанато. йам̣ панетам̣ а̄чарийена вуттам̣ ‘‘са̄мипарибхогасадиса̄’’ти, (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.340) там̣ тан̣ха̄да̄сабйаматиккантата̄са̄ман̃н̃ам̣ сандха̄йа вуттам̣. на хи кхӣн̣а̄савасса парибхого са̄мипарибхого вийа кхӣн̣а̄савассева да̄нам̣ да̄наса̄мӣти аттхо упапанно хоти, паччха̄ ва̄ пама̄даликхитаметам̣. та̄дисоти да̄наса̄мисабха̄во.

самитапа̄пасаман̣аба̄хитапа̄пабра̄хман̣а̄ уккат̣т̣ханиддесенеттха вутта̄, паббаджджа̄маттасаман̣аджа̄тиматтабра̄хман̣а̄ ва̄ капан̣а̄диггахан̣ена гахита̄ти ведитаббам̣. дуггата̄ти дуккарам̣ джӣвикамупагата̄ касиравуттика̄. тена̄ха ‘‘далиддаманусса̄’’ти. патха̄виноти маггага̄мино. ван̣иббака̄ти да̄йака̄нам̣ гун̣акиттанавасена, каммапхалакиттанамукхена ча йа̄чанака̄ сеййатха̄пи наггачарийа̄дайоти аттхам̣ дассетум̣ ‘‘йе ит̣т̣хам̣ динна’’нтиа̄ди вуттам̣. тадубхайенева хи да̄насса ван̣н̣атхомана̄ самбхавати. йе вичаранти, те ван̣иббака̄ на̄ма̄ти йоджетаббам̣. пасатаматтанти вӣхитан̣д̣ула̄дивасена вуттам̣, сара̄ваматтанти йа̄губхатта̄дивасена. опа̄нам̣ вуччати ога̄хетва̄ па̄таббато надӣтал̣а̄ка̄дӣнам̣ саббаса̄дха̄ран̣ам̣ титтхам̣, опа̄намивабхӯтоти опа̄набхӯто. тена̄ха ‘‘удапа̄набхӯто’’тиа̄ди. хутва̄ти бха̄вато. сутамева сутаджа̄танти джа̄тасаддасса анаттхантарава̄чакаттама̄ха йатха̄ ‘‘косаджа̄та’’нти.

атӣта̄диаттхачинтанасаматтхата̄ на̄ма тасса ран̃н̃о анума̄навасена, итикаттаббата̄васена ча ведитабба̄, на буддха̄нам̣ вийа таттха паччаккхадассита̄йа̄ти дассетум̣ ‘‘атӣте’’тиа̄ди вуттам̣. пун̃н̃а̄пун̃н̃а̄нисам̣сачинтанан̃четтха пакаран̣а̄дхигатавасена ведитаббам̣. пун̃н̃асса̄ти йан̃н̃апун̃н̃асса. да̄йакачиттампӣти да̄йака̄нам̣, да̄йакам̣ ва̄ читтампи, да̄тукамйата̄читтампӣти вуттам̣ хоти. имесу пана ат̣т̣хасу ан̇гесу ад̣д̣хата̄дайо пан̃ча йан̃н̃асса та̄ва париккха̄ра̄ хонту техи вина̄ тасса асиджджханато, суджа̄тата̄, пана сӯрӯпата̄ ча катхам̣ йан̃н̃асса париккха̄ро сийа̄ тадубхайена вина̄пи тасса сиджджханатоти чодана̄йа саббесампи ат̣т̣ханнаман̇га̄нам̣ париккха̄рабха̄вам̣ анвайато, бйатирекато ча дассенто ‘‘ете хи кира̄’’тиа̄дима̄ха. еттха ча кечи евам̣ ваданти ‘‘йатха̄ ад̣д̣хата̄дайо пан̃ча йан̃н̃асса екам̣сатова ан̇га̄ни, на евам̣ суджа̄тата̄, сурӯпата̄ ча, тадубхайам̣ пана анекам̣сатова ан̇ганти дӣпетум̣ аручисӯчакасса кирасаддасса гахан̣ам̣ ката’’нти. те хи ‘‘айам̣ дуджджа̄тотиа̄дивачанасса анекам̣сикатам̣ ман̃н̃ама̄на̄ татха̄ ваданти, тайидам̣ аса̄рам̣. саббаса̄дха̄ран̣авасена хетам̣ бйатирекато йан̃н̃асса ан̇габха̄вадассанам̣ таттха сийа̄ кесан̃чи татха̄ паривитакко’’ти тасса̄пи авака̄са̄бха̄вадассанаттхамева евам̣ вуттатта̄, тадубхайаса̄дха̄ран̣авасенева анекам̣сато ан̇габха̄васса адассанато ча. кирасаддо панеттха тада̄ бра̄хман̣асса чинтита̄ка̄расӯчанаттхо дат̣т̣хаббо. еваманена чинтетва̄ ‘‘има̄нипи ат̣т̣хан̇га̄ни тассева йан̃н̃асса париккха̄ра̄ бхавантӣти вутта̄нӣ’’ти кирасаддена тасса чинтита̄ка̄ро сӯчито хоти. евама̄дӣнӣти еттха а̄дисаддена ‘‘айам̣ вирӯпо киттакам̣…пе… упаччхиндиссати, айам̣ далиддо, аппесаккхо, ассаддхо, аппассуто, на аттхан̃н̃ӯ, на медха̄вӣ киттакам̣…пе… упаччхиндиссатӣ’’ти етесам̣ сан̇гахо ведитаббо.

чатупариккха̄ра̄диван̣н̣ана̄

341. ‘‘суджам̣ пагган̣ханта̄на’’нти еттха сон̣адан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.311-313) вуттесу двӣсу викаппесу дутийавикаппам̣ ниседхенто ‘‘маха̄йа̄га’’нтиа̄дима̄ха, тена ча пурохитасса сайамева кат̣аччхуггахан̣аджотанена евам̣ сахаттха̄ саккаччам̣ да̄не йуттапайуттата̄ иччхитабба̄ти дассети. евам̣ дуджджа̄тасса̄ти еттха̄пи ‘‘суджа̄тата̄йа анекам̣сато ан̇габха̄вадассанамевида’’нти аггахетва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайена саббаса̄дха̄ран̣авасенева аттхо гахетаббо. а̄дисаддена хи ‘‘евам̣ анаджджха̄йакасса…пе… дуссӣласса…пе… дуппан̃н̃асса сам̣видха̄нена паваттада̄нам̣ киттакам̣ ка̄лам̣ паваттиссатӣ’’ти етесам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. тасма̄ти тадубхайака̄ран̣ато.

тиссовидха̄ван̣н̣ана̄

342. тин̣н̣ам̣ т̣ха̄на̄нанти да̄насса а̄димаджджхапарийоса̄насан̇кха̄та̄нам̣ тиссаннам̣ бхӯмӣнам̣, аваттха̄на̄нанти аттхо. чалантӣти кампанти пурима̄ка̄рена на тит̣т̣ханти. каран̣аттхети татийа̄вибхаттиаттхе. каран̣ӣйасадда̄пеккха̄йа хи каттари ева етам̣ са̄мивачанам̣, на каран̣е. йебхуййена хи каран̣аджотакавачанасса аттхабха̄вато ануттакатта̄ва каран̣аттхоти идха̄дхиппето. паччха̄нута̄пасса акаран̣ӯпа̄йам̣ дассетум̣ ‘‘пубба…пе… патит̣т̣хапетабба̄’’ти вуттам̣. таттха ачала̄ти дал̣ха̄ кеначи асам̣хӣра̄. патит̣т̣хапетабба̄ти суппатит̣т̣хита̄ ка̄табба̄. татха̄ патит̣т̣ха̄панӯпа̄йампи дассенто ‘‘еван̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. татха̄ патит̣т̣ха̄панена хи йатха̄ там̣ да̄нам̣ сампати йатха̄дхиппа̄йам̣ ниппаджджати, евам̣ а̄йатимпи випулапхалата̄йа махаппхалам̣ хоти виппат̣иса̄рена анупаккилит̣т̣хабха̄вато. двӣсу т̣ха̄несӯти йаджама̄найит̣т̣хат̣т̣ха̄несу. виппат̣иса̄ро…пе… на каттабботи аттхам̣ сандха̄йа ‘‘есева найо’’ти вуттам̣. мун̃чачетана̄ти паричча̄гачетана̄, тасса̄ ниччалабха̄во на̄ма муттача̄гата̄ пубба̄бхисан̇кха̄равасена ул̣а̄рабха̄во. паччха̄самануссаран̣ачетана̄ти парачетана̄, тасса̄ пана ниччалабха̄во ‘‘ахо майа̄ да̄нам̣ диннам̣ са̄дху сут̣т̣хӯ’’ти да̄насса саккаччам̣ паччавеккхан̣авасена ведитаббо. тадубхайачетана̄нам̣ ниччалакаран̣ӯпа̄йам̣ бйатирекато дассетум̣ ‘‘татха̄…пе… хотӣ’’ти вуттам̣. таттха татха̄ акаронтасса̄ти мун̃чачетанам̣, паччха̄самануссаран̣ачетанан̃ча ниччаламакаронтасса, виппат̣иса̄рам̣, уппа̄дентасса̄ти вуттам̣ хоти. ‘‘на̄пи ул̣а̄ресу бхогесу читтам̣ наматӣ’’ти идам̣ пана паччха̄самануссаран̣ачетана̄йа ева бйатирекато ниччалакаран̣ӯпа̄йадассанам̣. еван̃хи йатха̄ниддит̣т̣ханидассанам̣ упапаннам̣ хоти. таттха ул̣а̄ресу бхогесӯти кхеттависесе паричча̄гасса кататта̄ ладдхесупи ул̣а̄ресу бхогесу. на̄пи читтам̣ намати паччха̄ виппат̣иса̄рена упаккилит̣т̣хабха̄вато. йатха̄ катханти а̄ха ‘‘маха̄рорува’’нтиа̄ди. тасса хи сет̣т̣хисса гахапатино ваттху косаласам̣йутте, (сам̣. ни. 1.131) майхакаджа̄таке (джа̄. ат̣т̣ха. 3.6.майхакаджа̄такаван̣н̣ана̄) ча а̄гатам̣. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘бхӯтапуббам̣ со маха̄ра̄джа сет̣т̣хи гахапати тагарасикхим̣ на̄ма паччекасамбуддхам̣ пин̣д̣апа̄тена пат̣ипа̄деси, ‘детха саман̣асса пин̣д̣апа̄та’нти ватва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми, датва̄ ча пана паччха̄ виппат̣иса̄рӣ ахоси ‘‘вараметам̣ пин̣д̣апа̄там̣ да̄са̄ ва̄ каммакара̄ ва̄ бхун̃джеййу’’’нтиа̄ди.

со кира ан̃н̃есупи дивасесу там̣ паччекабуддхам̣ пассати, да̄тум̣ панасса читтам̣ на уппаджджати, тасмим̣ пана дивасе айам̣ падумаватийа̄ девийа̄ татийапутто тагарасикхӣ паччекабуддхо гандхама̄данапаббате пхаласама̄паттисукхена вӣтина̄метва̄ пуббан̣хасамайе вут̣т̣ха̄йа анотаттадахе мукхам̣ дховитва̄ маносила̄тале нива̄сетва̄ ка̄йабандханам̣ бандхитва̄ паттачӣварама̄да̄йа абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ джха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ иддхийа̄ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ нагарадва̄ре оруйха чӣварам̣ па̄рупитва̄ паттама̄да̄йа нагарава̄сӣнам̣ гхарадва̄ресу сахассабхан̣д̣икам̣ т̣хапенто вийа па̄са̄дикехи абхиккамана̄дӣхи анупуббена сет̣т̣хино гхарадва̄рам̣ сампатто, там̣ дивасан̃ча сет̣т̣хи па̄това ут̣т̣ха̄йа пан̣ӣтам̣ бходжанам̣ бхун̃джитва̄ гхарадва̄ракот̣т̣хаке а̄санам̣ пан̃н̃апетва̄ дантантара̄ни содхенто нисинно хоти. со паччекабуддхам̣ дисва̄ там̣ дивасам̣ па̄това бхутва̄ нисиннатта̄ да̄начиттам̣ уппа̄детва̄ бхарийам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘имасса саман̣асса пин̣д̣апа̄там̣ дехӣ’’ти ватва̄ ра̄джупат̣т̣ха̄наттхам̣ пакка̄ми. сет̣т̣хибхарийа̄ сампаджан̃н̃аджа̄тика̄ чинтеси ‘‘майа̄ еттакена ка̄лена имасса ‘детха̄’ти вачанам̣ на сутапуббам̣, да̄пентопи ча аджджа на йасса ва̄ тасса ва̄ да̄пети, вӣтара̄гадосамохасса вантакилесасса охитабха̄расса паччекабуддхасса да̄пети, йам̣ ва̄ там̣ ва̄ адатва̄ пан̣ӣтам̣ пин̣д̣апа̄там̣ дасса̄мӣ’’ти гхара̄ никкхамма паччекабуддхам̣ пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ паттам̣ а̄да̄йа антонивесане пан̃н̃атта̄сане нисӣда̄петва̄ супарисуддхехи са̄литан̣д̣улехи бхаттам̣ сампа̄детва̄ таданурӯпам̣ кха̄данӣйам̣, бйан̃джанам̣, сӯпеййан̃ча абхисан̇кхаритва̄ паттам̣ пӯретва̄ бахи гандхехи алан̇каритва̄ паччекабуддхасса хаттхесу патит̣т̣хапетва̄ ванди. паччекабуддхо ‘‘ан̃н̃есампи паччекабуддха̄нам̣ сан̇гахам̣ карисса̄мӣ’’ти апарибхун̃джитва̄ва анумоданам̣ ватва̄ пакка̄ми. сопи кхо сет̣т̣хи ра̄джупат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ а̄гаччханто паччекабуддхам̣ дисва̄ а̄ха ‘‘майам̣ тумха̄кам̣ пин̣д̣апа̄там̣ детха̄’’ти ватва̄ пакканта̄, апи во ладдхо пин̣д̣апа̄то’’ти? а̄ма, сет̣т̣хи ладдхоти. ‘‘пасса̄ма̄’’ти гӣвам̣ уккхипитва̄ олокеси, атхасса пин̣д̣апа̄тагандхо ут̣т̣хахитва̄ на̄сапут̣ам̣ пахари. со читтам̣ сам̣йаметум̣ асакконто паччха̄ виппат̣иса̄рӣ ахоси, тасса пана виппат̣иса̄расса уппанна̄ка̄ро ‘‘варамета’’нтиа̄дина̄ па̄л̣ийам̣ вуттойева. пин̣д̣апа̄тада̄нена панеса саттаккхаттум̣ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упапанно, саттаккхаттумева ча са̄ваттхийам̣ сет̣т̣хикуле ниббатто, айан̃часса саттамо бхаво, паччха̄ виппат̣иса̄рена пана на̄пи ул̣а̄ресу бхогесу читтам̣ намати. вуттан̃хетам̣ сам̣йуттаваралан̃чхаке –

‘‘йам̣ кхо со маха̄ра̄джа сет̣т̣хи гахапати датва̄ паччха̄ виппат̣иса̄рӣ ахоси ‘вараметам̣ пин̣д̣апа̄там̣ да̄са̄ ва̄ каммакара̄ ва̄ бхун̃джеййу’нти, тасса каммасса випа̄кена на̄ссул̣а̄ра̄йа бхаттабхога̄йа читтам̣ намати, на̄ссул̣а̄ра̄йа ваттхабхога̄йа, йа̄набхога̄йа, на̄ссул̣а̄ра̄нам̣ пан̃чаннам̣ ка̄магун̣а̄нам̣ бхога̄йа читтам̣ наматӣ’’ти (сам̣. ни. 1.131).

майхакаджа̄такепи вуттам̣ –

‘‘ити маха̄ра̄джа а̄гантукасет̣т̣хи тагарасикхипаччекабуддхасса диннапаччайена бахум̣ дханам̣ лабхи, датва̄ апарачетанам̣ пан̣ӣтам̣ ка̄тум̣ асаматтхата̄йа пан̣ӣте бхоге бхун̃джитум̣ на̄саккхӣ’’ти (джа̄. ат̣т̣ха. 3.6.майхакаджа̄такаван̣н̣ана̄).

бха̄ту панеса екам̣ путтам̣ (дха. па. ат̣т̣ха. 2.354) са̄патеййасса ка̄ран̣а̄ джӣвитам̣ воропеси, тена каммена бахӯни васса̄ни нирайе паччиттха, саттаккхаттун̃ча апуттако джа̄то, ида̄нипи тенева каммена маха̄рорувам̣ упапанно. тена вуттам̣ ‘‘маха̄рорувам̣ упапаннасса сет̣т̣хигахапатино вийа̄’’ти, пуримапаччхимачетана̄васена четтха аттхо ведитаббо. ека̄ хи четана̄ две пат̣исандхийо на детӣти.

дасаа̄ка̄раван̣н̣ана̄

343. а̄кароти аттано анурӯпата̄йа самарийа̄дапариччхедам̣ пхалам̣ ниббаттетӣти а̄ка̄ро, ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘дасахи ка̄ран̣ехӣ’’ти. марийа̄даттхо хеттха а̄-саддо. на дуссӣлесвева, атха кхо сӣлавантесупи виппат̣иса̄рам̣ уппа̄дессати. тадубхайепи на уппа̄детабботи хи дассетум̣ апи-саддена, пи-саддена ва̄ сампин̣д̣анам̣ кароти. пат̣игга̄хакатова уппаджджатӣти балаватарам̣ виппат̣иса̄рам̣ сандха̄йа вуттам̣, дуббало пана деййадхаммато, парива̄раджанатопи уппаджджатева. уппаджджитум̣ йуттанти уппаджджана̄рахам̣. виппат̣иса̄рампи винодесӣти самбандхо. тесам̣йева̄ти па̄н̣а̄типа̄тӣнамева. йаджанам̣ на̄меттха да̄намева̄дхиппетам̣, на аггиджухананти а̄ха ‘‘дету бхава’’нти. виссаджджатӯти муттача̄гавасена чаджату. аббхантаранти аджджхаттам̣ сакасанта̄не.

сол̣аса̄ка̄раван̣н̣ана̄

344. ануматипаккха̄дайо ева хет̣т̣ха̄ йан̃н̃асса ваттхум̣ катва̄ ‘‘сол̣асапариккха̄ра̄’’ти вутта̄, идха пана сандассана̄дивасена анумодана̄йа а̄раддхатта̄ вуттам̣ ‘‘сол̣асахи а̄ка̄рехӣ’’ти. дассетва̄ти аттано десана̄нубха̄вена паччаккхамива пхалам̣ дассетва̄, анекава̄рам̣ пана дассанато ‘‘дассетва̄ дассетва̄’’ти бйа̄панавачанам̣, тадева а̄бхусо мед̣анат̣т̣хена а̄мед̣итавачананти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.344) вуттам̣. ‘‘сама̄дапетва̄ сама̄дапетва̄’’тиа̄дӣсупи есева найо. таматтханти да̄напхалавасена каммапхаласамбандхаматтхам̣. сама̄дапетва̄ти сутаматтам̣ акатва̄ йатха̄ ра̄джа̄ таматтхам̣ саммадева а̄дийати читте каронто суггахитам̣ катва̄ ган̣ха̄ти, татха̄ саккаччам̣ а̄да̄петва̄.

‘‘виппат̣иса̄равиноданена̄’’ти идам̣ нидассанаматтам̣. лобхадосамохаисса̄маччхарийама̄на̄дайопи хи да̄начиттасса упаккилеса̄, тесам̣ виноданенапи там̣ вода̄питам̣ самуттеджитам̣ на̄ма хоти тиккхависадабха̄ва̄паттито, а̄саннатарабха̄вато пана виппат̣иса̄равиноданамева гахитам̣. паваттите хи да̄не тасса самбхавоти. йа̄тха̄вато виджджама̄нехи гун̣ехи хат̣т̣хапахат̣т̣хабха̄ва̄па̄данам̣ сампахам̣сананти а̄ха ‘‘сундара’’нтиа̄ди. дхамматоти саччато. тадаттхамева дассетум̣ ‘‘дхаммена самена ка̄ран̣ена̄’’ти вуттам̣. саччан̃хи дхаммато анапетатта̄ дхаммам̣, упасамачарийабха̄вато самам̣, йуттабха̄вена ка̄ран̣анти ча вуччати.

345. тасмим̣ йан̃н̃е руккхатин̣аччхедопи на̄ма на̄хоси, куто па̄н̣авадхоти па̄н̣авадха̄бха̄вассева дал̣хӣкаран̣аттхам̣, саббасо випарӣтагга̄хехи авидӯситата̄дассанаттхан̃ча па̄л̣ийам̣ ‘‘нева га̄во хан̃н̃им̣сӯ’’тиа̄дӣни ватва̄пи ‘‘на руккха̄ чхиджджим̣сӯ’’тиа̄ди вуттанти дассенто ‘‘йе йӯпана̄маке’’тиа̄дима̄ха. барихисаттха̄йа̄ти париччхедаттха̄йа. ванама̄ла̄сан̇кхепена̄ти ванапуппхехи гандхитама̄ла̄нийа̄мена. евам̣ а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.345) вуттам̣, ванапантиа̄ка̄рена̄ти аттхо. бхӯмийам̣ ва̄ паттхарантӣти ведибхӯмим̣ париккхипанта̄ таттха таттха паттхаранти. манта̄дина̄ хи парисан̇кхата̄ бхӯми виндати асса ла̄бхасакка̄рети катва̄ ‘‘ведӣ’’ти вуччати. тепи руккха̄ тепи дабба̄ти самбандхо, каммакатта̄ четам̣ двайам̣, абхихитакаммам̣ ва̄. ваттиччха̄йа хи йатха̄саттим̣ ка̄рака̄ бхаванти. вуттанайена па̄н̣авадха̄бха̄васса дал̣хӣкаран̣аттхам̣, випарӣтагга̄хена авидӯситабха̄вадассанаттхан̃четанти дассети ким̣ пана̄’’тиа̄дина̄. антогехада̄со антоджа̄то. а̄дисаддена дханаккӣтакарамара̄нӣтаса̄мам̣да̄сабйӯпагата̄нам̣ сан̇гахо. пуббамева̄ти бхатикаран̣ато пагева. дханам̣ гахетва̄ти дивасе дивасе йатха̄каммам̣ гахетва̄. бхаттаветананти девасикам̣ бхаттан̃чева ма̄сика̄дипариббайан̃ча. вуттова̄йаматтхо. таджджита̄ти сантаджджита̄. парикамма̄нӣти саббабха̄гийа̄ни камма̄ни, учча̄вача̄ни камма̄нӣти аттхо. пийасамуда̄ча̄ренева̄ти ит̣т̣хавачаненева. йатха̄на̄мавасенева̄ти па̄кат̣ана̄ма̄нурӯпенева. саппителанаванӣтададхимадхупха̄н̣итена чева̄ти еттха ча-саддо авуттасамуччайаттхо, тена пан̣ӣтапан̣ӣта̄нам̣ на̄наппака̄ра̄нам̣ кха̄данӣйабходжанӣйа̄дӣнан̃чева ваттхайа̄нама̄ла̄гандхавилепанасеййа̄васатха̄дӣнан̃ча сан̇гахо дат̣т̣хаббо, тена̄ха ‘‘пан̣ӣтехи саппитела̄дисаммиссехева̄’’тиа̄ди. тасса тасса ка̄ласса анурӯпехи йа̄гу…пе… па̄нака̄дӣхӣти самбандхо. саппиа̄дӣнанти саппиа̄дӣхи.

346. пат̣иса̄метаббато, аттано аттано сантакабха̄вато ча сам̣ на̄ма дханам̣ вуччати, тасса патӣти сапати ниггахиталопена, дханава̄, дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикахита̄вахатта̄ тасса хитанти са̄патеййам̣, тадева дханам̣. тена̄ха ‘‘пахӯтам̣ дхана’’нти. аккхайадхаммамева̄ти акхайасабха̄вамева. га̄мабха̄гена̄ти сам̣киттанавасена га̄ме ва̄ гахетаббабха̄гена, евам̣ а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.346) вуттам̣, паччекам̣ сабха̄гага̄макот̣т̣ха̄сена̄типи аттхо. сесесупи есева найо.

347. йан̃н̃а̄ва̄т̣оти кхан̣ита̄ва̄т̣асса ассамедха̄дийан̃н̃айаджанат̣т̣ха̄нассетам̣ адхивачанам̣, таббоха̄рена пана идха да̄наса̄ла̄йа ева, та̄йа ча пураттхиманагарадва̄ре ката̄йа пураттхимабха̄ге ева̄ти аттхам̣ дассети ‘‘пураттхимато нагарадва̄ре’’тиа̄дина̄. там̣ пана т̣ха̄нам̣ ран̃н̃о да̄наса̄ла̄йа на̄тидӯре ева̄ти а̄ха ‘‘йатха̄’’тиа̄ди. йато таттха па̄тара̄сам̣ бхун̃джитва̄ акилантарӯпа̄йева са̄йанхе ран̃н̃о да̄наса̄лам̣ сампа̄пун̣анти. ‘‘даккхин̣ена йан̃н̃а̄ва̄т̣асса̄’’тиа̄дӣсупи есева найо. йа̄гум̣ пивитва̄ти хи йа̄гусӣсена па̄тара̄сабходжанама̄ха.

348. мадхуранти са̄дурасам̣. упари ваттаббаматтханти ‘‘апича ме бхо евам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ вуччама̄наматтхам̣. париха̄рена̄ти бхагавантам̣ гарум̣ катва̄ ага̄равапариха̄рена, уджукабха̄ва̄панайанена ва̄, уджукавуттим̣ парихаритва̄ ван̇кавуттийа̄ва йатха̄чинтитаматтхам̣ пуччханто евама̄ха̄ти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘уджукамева пуччхайама̄но ага̄раво вийа хотӣ’’ти.

ниччада̄наанукулайан̃н̃аван̣н̣ана̄

349. ут̣т̣ха̄йа̄ти да̄не ут̣т̣ха̄навӣрийама̄ха, самут̣т̣ха̄йа̄ти тасса са̄таччакирийам̣. касива̄н̣иджджа̄дикамма̄ни акаронто далиддийа̄дианаттха̄паттийа̄ нассиссатӣти адхиппа̄йо. аппасамбха̄ратаро чева махаппхалатаро ча̄ти сан̇кхепато ат̣т̣хакатха̄йам̣ вутто па̄л̣ийам̣ пана ‘‘аппаттхатаро ча аппасама̄рамбхатаро ча махаппхалатаро ча маха̄нисам̣сатаро ча̄’’ти па̄т̣хо. таттха аппасамбха̄ратароти ативийа париттасамбха̄ро, асама̄раббхийасамбха̄ро. аппаттхатароти пана ативийа аппакиччо, аттхо четтха киччам̣, ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘аппат̣т̣хатаро’’типи па̄т̣хо. самма̄ а̄рабхӣйати йан̃н̃о етена̄ти сама̄рамбхо, самбха̄расамбхаран̣авасена паваттасаттапӣл̣а̄, аппо сама̄рамбхо етасса̄ти татха̄, айам̣ пана̄тисайена̄ти аппасама̄рамбхатаро. випа̄касан̃н̃итам̣ махантам̣ садисам̣ пхаламетасса̄ти махаппхало, айам̣ пана̄тисайена̄ти махаппхалатаро. удайасан̃н̃итам̣ махантам̣ ниссанда̄дипхаламетасса̄ти маха̄нисам̣со, айам̣ пана̄тисайена̄ти маха̄нисам̣сатаро. дхувада̄на̄нӣти дхува̄ни тхира̄ни авиччхинна̄ни катва̄ да̄таббада̄на̄ни. ниччабхатта̄нӣти еттха бхаттасӣсена чатупаччайаггахан̣ам̣. анукулайан̃н̃а̄нӣти анукулам̣ кула̄нуккамам̣ упа̄да̄йа да̄таббада̄на̄ни. тена̄ха ‘‘амха̄ка’’нтиа̄ди. йа̄ни паваттетабба̄ни, та̄ни анукулайан̃н̃а̄ни на̄ма̄ти йоджетаббам̣. нибаддхада̄на̄нӣти нибандхетва̄ нийаметва̄ павен̣ӣвасена паваттитада̄на̄ни.

хаттхидантена ката̄ дантамайасала̄ка̄, йаттха да̄йака̄нам̣ на̄мам̣ ан̇канти, имина̄ там̣ ниччабхаттам̣ сала̄када̄навасена̄ти дассети. там̣ куланти ана̄тхапин̣д̣икакулам̣. да̄лиддийена̄ти далиддабха̄вена. ‘‘екасала̄като уддхам̣ да̄тум̣ на̄саккхӣ’’ти имина̄ екенапи сала̄када̄нена нибаддхада̄нам̣ упаччхиндитумадатва̄ анураккхан̣ама̄ха. ран̃н̃оти сетава̄ханаран̃н̃о.

а̄дӣни ватва̄ти еттха а̄дисаддена ‘‘касма̄ сено вийа мам̣сапесим̣ паккхандитва̄ ган̣ха̄сӣ’’ти евама̄дӣнам̣ самасамада̄не уссукканавачана̄нам̣ сан̇гахо. галагга̄ха̄ти галаггахан̣а̄. ‘‘каммаччхедавасена̄’’ти имина̄ аттано аттано каммока̄са̄да̄нампи пӣл̣а̄йева̄ти дассети. сама̄рамбхасаддо четтха пӣл̣анаттхоти а̄ха ‘‘пӣл̣а̄сан̇кха̄то сама̄рамбхо’’ти. пуббачетана̄мун̃чачетана̄апарачетана̄сампаттийа̄ да̄йакавасена тӣн̣и ан̇га̄ни, вӣтара̄гата̄вӣтадосата̄вӣтамохата̄пат̣ипаттийа̄ даккхин̣еййавасена ча тӣн̣ӣти евам̣ чхал̣ан̇гасаманна̄гата̄ хоти даккхин̣а̄, чхал̣ан̇гуттаре нандама̄та̄суттан̃ча (а. ни. 6.37) тассаттхасса са̄дхакам̣. апара̄парам̣ уппаджджанакачетана̄васена маха̄надӣ вийа, махогхо вийа ча ито чито ча абхисандитва̄ паккхандитва̄ паваттито пун̃н̃амева пун̃н̃а̄бхисандо. татха̄видханти пама̄н̣асса ка̄тум̣ асукараттама̄ха. ка̄ран̣амахаттена пхаламахаттампи ведитаббам̣ упари наджджа̄ вут̣т̣хийа̄ махогхо вийа̄ти вуттам̣ ‘‘тасма̄’’тиа̄ди.

350. наванавоти саббада̄ абхинаво, дивасе дивасе да̄йакасса бйа̄па̄ра̄паджджанато киччапарийоса̄нам̣ наттхӣти вуттам̣ ‘‘екена̄’’тиа̄ди. йатха̄раддхасса а̄ва̄сасса катипайена̄пи ка̄лена парисама̄петаббато киччапарийоса̄нам̣ аттхӣти а̄ха ‘‘пан̣н̣аса̄ла’’нтиа̄ди. маха̄виха̄репи киччапарийоса̄насса аттхита̄упа̄йам̣ дассетум̣ ‘‘екава̄рам̣ дханапаричча̄гам̣ катва̄’’ти вуттам̣. суттантапарийа̄йена̄ти сабба̄савасуттанта̄дипа̄л̣инайена. нава̄нисам̣са̄ти сӣтапат̣игха̄та̄дайо пат̣исалла̄на̄ра̄мапарийоса̄на̄ йатха̄паччавеккхан̣ам̣ ган̣ита̄ нава удайа̄, аппаматтата̄йа чете вутта̄.

йасма̄ пана а̄ва̄сам̣ дентена на̄ма саббампи паччайаджа̄там̣ диннамева хоти. йатха̄ха сам̣йутта̄гамаваралан̃чхаке ‘‘со ча саббададо хоти йо дада̄ти упассайа’’нти (сам̣. ни. 1.42), сада̄ пун̃н̃апавад̣д̣ханӯпа̄йан̃ча етам̣. вуттан̃хи таттхева ‘‘йе даданти упассайам̣, тесам̣ дива̄ ча ратто ча, сада̄ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣ’’ти (сам̣. ни. 1.47) татха̄ хи две тайо га̄ме пин̣д̣а̄йа чаритва̄ кин̃чи аладдха̄ а̄гатасса̄пи чха̄йӯдакасампаннам̣ а̄ра̄мам̣ пависитва̄ наха̄йитва̄ патиссайе мухуттам̣ нипаджджитва̄ ут̣т̣ха̄йа нисиннасса ка̄йе балам̣ а̄харитва̄ паккхиттам̣ вийа хоти. бахи вичарантасса ча ка̄йе ван̣н̣адха̄ту ва̄та̄тапехи киламати, патиссайам̣ пависитва̄ два̄рам̣ пидха̄йа мухуттам̣ нипаннасса висабха̄гасантати вӯпасаммати, сабха̄гасантати патит̣т̣ха̄ти, ван̣н̣адха̄ту а̄харитва̄ паккхитта̄ вийа хоти. бахи вичарантасса ча па̄де кан̣т̣ако виджджхати, кха̄н̣у пахарати, сарӣсапа̄дипариссайа̄ чева чорабхайан̃ча уппаджджати, патиссайам̣ пависитва̄ два̄рам̣ пидха̄йа нипаннасса саббе те париссайа̄ на хонти, саджджха̄йантасса дхаммапӣтисукхам̣, каммат̣т̣ха̄нам̣ манаси каронтасса упасамасукхан̃ча уппаджджати бахиддха̄ виккхепа̄бха̄вато. бахи вичарантасса ча ка̄йе седа̄ муччанти аккхӣни пханданти, сена̄санам̣ пависанаккхан̣е ман̃чапӣт̣ха̄дӣни на пан̃н̃а̄йанти, мухуттам̣ нипаннасса пана аккхипаса̄до а̄харитва̄ паккхитто вийа хоти, два̄рава̄тапа̄наман̃чапӣт̣ха̄дӣни пан̃н̃а̄йанти. етасмин̃ча а̄ва̄се васантам̣ дисва̄ манусса̄ чатӯхи паччайехи саккаччам̣ упат̣т̣хаханти. тена вуттам̣ ‘‘а̄ва̄сам̣ дентена…пе… хотӣ’’ти ‘‘сада̄ пун̃н̃апавад̣д̣ханӯпа̄йан̃ча ета’’нти ча, тасма̄ ете йатха̄вутта̄ саббепи а̄нисам̣са̄ ведитабба̄.

кхандхакапарийа̄йена̄ти сена̄санаккхандхаке (чӯл̣ава. 294) а̄гатавинайапа̄л̣инайена. таттха хи а̄гата̄ –

‘‘сӣтам̣ ун̣хам̣ пат̣иханти, тато ва̄л̣амига̄ни ча;

сарӣсапе ча макасе, сисире ча̄пи вут̣т̣хийо.

тато ва̄та̄тапо гхоро, сан̃джа̄то пат̣ихан̃н̃ати;

лен̣аттхан̃ча сукхаттхан̃ча, джха̄йитун̃ча випасситум̣.

виха̄рада̄нам̣ сан̇гхасса, аггам̣ буддхена ван̣н̣итам̣;

тасма̄ хи пан̣д̣ито посо, сампассам̣ аттхаматтано.

виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте;

тесам̣ аннан̃ча па̄нан̃ча, ваттхасена̄сана̄ни ча.

дадеййа уджубхӯтесу, виппасаннена четаса̄;

те тасса дхаммам̣ десенти, саббадуккхапанӯданам̣;

йам̣ со дхаммам̣ идхан̃н̃а̄йа, паринибба̄ти ана̄саво’’ти. –

ра̄джагахасет̣т̣ха̄дӣнам̣ виха̄рада̄нена анумодана̄га̄тха̄йо пеййа̄лавасена дассита̄. таттха сӣтам̣ ун̣ханти утувисабха̄гавасена вуттам̣. сисире ча̄пи вут̣т̣хийоти еттха сисироти сампхуситакава̄то вуччати. вут̣т̣хийоти уджукамегхавут̣т̣хийо ева. ета̄ни сабба̄ни ‘‘пат̣ихантӣ’’ти имина̄ва падена йоджетабба̄ни.

пат̣ихан̃н̃атӣти виха̄рена пат̣ихан̃н̃ати. лен̣аттханти нилӣйанаттхам̣. сукхаттханти сӣта̄дипариссайа̄бха̄вена сукхавиха̄раттхам̣. ‘‘джха̄йитун̃ча випасситу’’нти идампи пададвайам̣ ‘‘сукхаттхан̃ча̄’’ти имина̄ва падена йоджетаббам̣. идан̃хи вуттам̣ хоти – сукхаттхан̃ча виха̄рада̄нам̣, катамасукхаттхам̣? джха̄йитум̣, випасситун̃ча йам̣ сукхам̣ тадаттхам̣. атха ва̄ парападенапи йоджетаббам̣ – джха̄йитун̃ча випасситун̃ча виха̄рада̄нам̣, ‘‘идха джха̄йиссати випассиссатӣ’’ти дадато виха̄рада̄нам̣ сан̇гхасса аггам̣ буддхена ван̣н̣итам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘со ча саббададо хоти, йо дада̄ти упассайа’’нти (сам̣. ни. 1.42).

йасма̄ ча аггам̣ ван̣н̣итам̣, тасма̄ хи пан̣д̣ито посоти га̄тха̄. ва̄сайеттха бахуссутети еттха виха̄ре парийаттибахуссуте ча пат̣иведхабахуссуте ча ва̄сеййа. тесам̣ аннан̃ча̄ти йам̣ тесам̣ ануччхавикам̣ аннан̃ча па̄нан̃ча ваттха̄ни ча ман̃чапӣт̣ха̄дисена̄сана̄ни ча, там̣ саббам̣ тесу уджубхӯтесу акут̣илачиттесу. дадеййа̄ти нидахеййа. тан̃ча кхо виппасаннена четаса̄, на читтаппаса̄дам̣ вира̄дхетва̄. евам̣ виппасанначиттасса хи те тасса дхаммам̣ десенти…пе… паринибба̄ти ана̄савоти айаметтха ат̣т̣хакатха̄найо.

айам̣ пана а̄чарийадхаммапа̄латтхерена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.350) чева а̄чарийаса̄рипуттаттхерена (са̄раттха. т̣ӣ. 3.295) ча сам̣ван̣н̣ито т̣ӣка̄найо – сӣтанти аджджхаттам̣ дха̄туккхобхавасена ва̄ бахиддха̄ утувипарин̣а̄мавасена ва̄ уппаджджанакасӣтам̣. ун̣ханти аггисанта̄пам̣, тасса ванад̣а̄ха̄дӣсу самбхаво дат̣т̣хаббо. пат̣ихантӣти пат̣иба̄дхати йатха̄ тадубхайавасена ка̄йачитта̄нам̣ ба̄дханам̣ на хоти, евам̣ кароти. сӣтун̣хаббха̄хате хи сарӣре виккхиттачитто бхиккху йонисо падахитум̣ на саккоти, ва̄л̣амига̄нӣти сӣхабйаггха̄дичан̣д̣амиге. гуттасена̄санан̃хи а̄ран̃н̃акампи пависитва̄ два̄рам̣ пидха̄йа нисиннасса те париссайа̄ на хонти. сарӣсапети йе кечи саранте гаччханте дӣгхаджа̄тике саппа̄дике. макасети нидассанаматтаметам̣, т̣ам̣са̄дӣнампи етенева сан̇гахо дат̣т̣хаббо. сисирети сисирака̄лавасена, сатта̄хаваддалика̄дивасена ча уппанне сисирасампхассе. вут̣т̣хийоти йада̄ тада̄ уппанна̄ вассавут̣т̣хийо пат̣ихантӣти йоджана̄.

ва̄та̄тапо гхороти руккхагаччха̄дӣнам̣ уммӯлабхан̃джана̄дивасена паваттийа̄ гхоро сараджаараджа̄дибхедо ва̄то чева гимхапарил̣а̄хасамайесу уппаттийа̄ гхоро сӯрийа̄тапо ча пат̣ихан̃н̃ати пат̣иба̄хӣйати. лен̣аттханти на̄на̄рамман̣ато читтам̣ ниваттетва̄ пат̣исалла̄на̄ра̄маттхам̣. сукхаттханти вуттапариссайа̄бха̄вена пха̄сувиха̄раттхам̣. джха̄йитунти ат̣т̣хатим̣са̄йа а̄рамман̣есу йаттха каттхачи читтам̣ упанибандхитва̄ упаниджджха̄йитум̣. випасситунти аничча̄дито сан̇кха̄ре саммаситум̣.

виха̄рети патиссайе. ка̄райети ка̄ра̄пеййа. раммети манораме нива̄сасукхе. ва̄сайеттха бахуссутети ка̄ретва̄ пана еттха виха̄ре бахуссуте сӣлаванте калйа̄н̣адхамме нива̄сеййа, те нива̄сенто пана тесам̣ бахуссута̄нам̣ йатха̄ паччайехи киламатхо на хоти, евам̣ аннан̃ча па̄нан̃ча ваттхасена̄сана̄ни ча дадеййа уджубхӯтесу аджджха̄сайасампаннесу каммакаммапхала̄нам̣, ратанаттайагун̣а̄нан̃ча саддаханена виппасаннена четаса̄.

ида̄ни гахат̣т̣хапаббаджита̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ӯпака̄ритам̣ дассетум̣ ‘‘те тасса̄’’ти га̄тхама̄ха. таттха тети бахуссута̄. тасса̄ти упа̄сакасса. дхаммам̣ десентӣти сакалават̣т̣адуккхапанӯданам̣ саддхаммам̣ десенти. йам̣ со дхаммам̣ идхан̃н̃а̄йа̄ти со упа̄сако йам̣ саддхаммам̣ имасмим̣ са̄сане самма̄пат̣ипаджджанена джа̄нитва̄ аггамагга̄дхигаманена ана̄саво хутва̄ паринибба̄ти ека̄дасаггивӯпасамена сӣти бхаватӣти.

сӣтапат̣игха̄та̄дика̄ випассана̄васа̄на̄ тераса, анна̄дила̄бхо, дхаммассаванам̣, дхамма̄вабодхо, паринибба̄нанти еваметтха саттараса а̄нисам̣са̄ вутта̄.

пат̣иггахан̣ака̄нам̣ виха̄равасена уппаннапхала̄нурӯпампи да̄йака̄нам̣ виха̄рада̄напхалам̣ ведитаббам̣. йебхуййена хи каммасариккхакапхалам̣ лабхантӣти а̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. ‘‘сан̇гхасса пана париччаттатта̄’’ти имина̄ сан̇гхикавиха̄рамева падха̄навасена вадати, сан̇гхикавиха̄ро на̄меса ча̄туддисам̣ сан̇гхам̣ уддисса катавиха̄ро, йам̣ сандха̄йа падабха̄джанийам̣ вуттам̣ ‘‘сан̇гхико на̄ма виха̄ро сан̇гхасса динно хоти париччатто’’ти. йаттха хи четийам̣ патит̣т̣хитам̣ хоти, дхаммассаванам̣ карӣйати, чатӯхи диса̄хи бхиккхӯ а̄гантва̄ аппат̣ипуччхитва̄йева па̄де дховитва̄ кун̃чика̄йа два̄рам̣ виваритва̄ сена̄санам̣ пат̣иджаггитва̄ йатха̄пха̄сукам̣ гаччханти, со антамасо чатуратаника̄пи пан̣н̣аса̄ла̄ хоту, ча̄туддисам̣ сан̇гхам̣ уддисса катавиха̄ротвева вуччати.

351. лобхам̣ нигган̣хитум̣ асакконтасса дуппариччаджа̄. ‘‘екабхиккхусса ва̄’тиа̄ди упа̄сака̄нам̣ татха̄ сама̄да̄не а̄чин̣н̣ам̣, дал̣хатарам̣ сама̄да̄нан̃ча дассетум̣ вуттам̣, саран̣ам̣ пана тесам̣ са̄мам̣ сама̄диннампи сама̄диннамева хотӣ’’ти ваданти. сан̇гхасса ва̄ ган̣асса ва̄ сантикети йоджана̄. таттха̄ти йатха̄гахите саран̣е, ‘‘тасса̄’’типи па̄т̣хо, йатха̄гахитасаран̣асса̄ти аттхо. наттхи пунаппунам̣ каттаббата̄ти вин̃н̃ӯджа̄тике сандха̄йа вуттам̣. вин̃н̃ӯджа̄тика̄намева хи саран̣а̄диаттхакосалла̄нам̣ суван̣н̣агхат̣е сӣхаваса̄ вийа акуппам̣ саран̣агаманам̣ тит̣т̣хати. ‘‘джӣвитапаричча̄гамайам̣ пун̃н̃а’’нти ча идам̣ ‘‘саче твам̣ йатха̄гахитам̣ саран̣ам̣ на бхиндиссати, ева̄хам̣ там̣ ма̄ремӣ’’ти ка̄мам̣ кочи тин̣хена саттхена джӣвита̄ воропеййа, татха̄пи ‘‘нева̄хам̣ буддхам̣ ‘на буддхо’ти, дхаммам̣ ‘на дхаммо’ти, сан̇гхам̣ ‘на сан̇гхо’ти вада̄мӣ’’ти дал̣хатарам̣ катва̄ гахитасаран̣асса васена вуттам̣. ‘‘саггасампаттим̣ детӣ’’ти нидассанаматтаметам̣. пхала̄нисам̣са̄ни панасса саран̣агаманаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.250 саран̣агаманакатха̄) вутта̄нева.

352. ваккхама̄нанайена верахетута̄йа верам̣ вуччати па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄падхаммо, там̣ ман̣ати ‘‘майи идха т̣хита̄йа катхама̄гаччхасӣ’’ти таджджентӣ вийа нива̄ретӣти вераман̣ӣ, тато ва̄ па̄падхаммато вирамати ета̄йа̄ти ‘‘вираман̣ӣ’’ти ваттаббе нируттинайена и-ка̄расса е-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘вераман̣ӣ’’ти вуттам̣. кхуддакапа̄т̣хат̣т̣хакатха̄йам̣ пана̄ха ‘‘вераман̣исиккха̄падам̣, вираман̣исиккха̄паданти двидха̄саджджха̄йам̣ каронтӣ’’ти (кху. па̄. ат̣т̣ха. са̄дха̄ран̣авибха̄вана̄) кусалачиттасампайутта̄веттха вирати адхиппета̄, на пхаласампайутта̄ йан̃н̃а̄дхикаран̣ато. асама̄диннасӣласса сампаттато йатхӯпат̣т̣хитавӣтиккамитаббаваттхуто вирати сампаттавирати. сама̄да̄навасена уппанна̄ вирати сама̄да̄навирати. сету вуччати арийамагго, таппарийа̄панна̄ хутва̄ па̄падхамма̄нам̣ самуччхедавасена гха̄танаппаватта̄ вирати сетугха̄тавирати. ан̃н̃атра ‘‘самуччхедавиратӣ’’типи вутта̄. ида̄ни та̄ сарӯпато дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. джа̄ти…пе… дӣнӣти ападиситаббаджа̄тиготтакула̄дӣни. а̄дисаддена вайаба̄хусачча̄дӣнам̣ сан̇гахо. парихаратӣти авӣтиккамавасена париваджджети, сӣхал̣адӣпе чакканаупа̄сакасса вийа сампаттавирати ведитабба̄.

‘‘па̄н̣ам̣ на хана̄мӣ’’тиа̄дӣсу а̄дайаттхена ити-саддена, викаппаттхена ва̄-саддена ва̄ ‘‘адиннам̣ на̄дийа̄ми, адинна̄да̄на̄ вирама̄ми, вераман̣им̣ сама̄дийа̄мӣ’’ти евама̄дӣнам̣ паччекаматтха̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. еван̃ча катва̄ ‘‘сиккха̄пада’’ миччева аватва̄ ‘‘сиккха̄пада̄нӣ’’ти вуттам̣. па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣инти самбандхо. сама̄дийа̄мӣти самма̄ а̄дийа̄ми, авӣтиккама̄дхиппа̄йена, акхан̣д̣а̄’ чхидда̄’ камма̄са̄’ сабалака̄рита̄йа ча ган̣ха̄мӣти вуттам̣ хоти. уттаравад̣д̣хама̄напаббатава̄сиупа̄сакасса (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.89 кусалакаммапатхаван̣н̣ана̄; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.109-111; дха. са. ат̣т̣ха. кусалакаммапатхаван̣н̣ана̄) вийа сама̄да̄навирати ведитабба̄.

маггасампайутта̄ти самма̄дит̣т̣хийа̄димаггасампайутта̄. ида̄ни таттха̄ таттха̄гатесу дхаммато, кот̣т̣ха̄сато, а̄рамман̣ато, ведана̄то, мӯлато, а̄да̄нато, бхедатотиа̄дина̄ анекадха̄ виниччхайесу сан̇кхепенева а̄рамман̣ато виниччхайам̣ дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. пурима̄ двети сампаттасама̄да̄навиратийо. ‘‘джӣвитиндрийа̄диваттхӯ’’ти параматтхато па̄н̣о вутто, пан̃н̃аттито пана ‘‘сатта̄диваттхӯ’’ти ваттаббам̣, еван̃хи ‘‘саттейева а̄рабхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄, абрахмачарийа̄ ча вираматӣ’’ти (кху. па̄. ат̣т̣ха. еката̄на̄ната̄дивиниччхайа) кхуддака̄гамат̣т̣хакатха̄вачанена сам̣сандати саметӣти. а̄дисаддена четтха саттасан̇кха̄равасена адиннаваттху, татха̄ пхот̣т̣хаббаваттху, витатхаваттху, сан̇кха̄равасенева сура̄мерайаваттхӯти етесам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. там̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттантӣти йатха̄вуттам̣ вӣтиккамаваттхум̣ а̄ламбитва̄ вӣтиккаманачетана̄сан̇кха̄тавирамитаббаваттхуто вираман̣авасена паваттанти. паччхима̄ти сетугха̄тавирати. нибба̄на̄рамман̣а̄ва татха̄пи киччаса̄дханато. имина̄ пана таттхева а̄гатесу тӣсу а̄чарийава̄десу две пат̣иба̄хитва̄ екассева̄нуджа̄нанам̣ ведитаббам̣.

‘‘сампаттавирати, хи сама̄да̄навирати ча йадева паджахати, там̣ аттано па̄н̣а̄типа̄та̄диакусаламева̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттатӣ’’ти кечи ваданти. ‘‘сама̄да̄навирати йато вирамати, там̣ аттано ва̄ паресам̣ ва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄диакусаламева̄ламбан̣ам̣ катва̄ паваттати. сампаттавирати пана йато вирамати, тесам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ а̄ламбан̣а̄нева а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттатӣ’’ти апаре. ‘‘двайампи четам̣ йато па̄н̣а̄типа̄та̄диакусалато вирамати, тесама̄рамман̣абхӯтам̣ вӣтиккамитаббаваттхумева̄ламбан̣ам̣ катва̄ паваттати. пуримапуримападаттхан̃хи вӣтиккамаваттхума̄ламбан̣ам̣ катва̄ паччхимапаччхимападаттхато вирамитаббаваттхуто вираматӣ’’ти ан̃н̃е. пат̣хамава̄до четтха айуттойева. касма̄? тасса аттано па̄н̣а̄типа̄та̄диакусаласса паччуппанна̄бха̄вато, абахиддха̄бха̄вато ча. сиккха̄падавибхан̇ге хи пан̃чаннам̣ сиккха̄пада̄нам̣ паччуппанна̄рамман̣ата̄, бахиддха̄рамман̣ата̄ ча вутта̄. татха̄ дутийава̄допи айуттойева. касма̄? пуримава̄дена саммиссатта̄, паресам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄диакусала̄рамман̣абха̄ве ча анеканти катта̄, двиннам̣ а̄ламбан̣аппабхедавачанато ча. татийава̄до пана йутто саббабха̄н̣ака̄намабхимато, тасма̄ тадева ануджа̄на̄тӣти дат̣т̣хаббам̣. тена вуттам̣ ‘‘тӣсу а̄чарийава̄десу две пат̣иба̄хитва̄ екассева̄нуджа̄нанам̣ ведитабба’’нти.

еттха̄ха – йаджджетам̣ виратидвайам̣ джӣвитиндрийа̄дивӣтиккамитаббаваттхумева̄ламбан̣ам̣ катва̄ паваттеййа, евам̣ сати ан̃н̃ам̣ чинтенто ан̃н̃ам̣ кареййа, йан̃ча паджахати, там̣ на джа̄неййа̄ти айа’манадхиппето аттхо а̄паджджатӣти? вуччате – на хи киччаса̄дханавасена паваттенто ‘‘ан̃н̃ам̣ чинтенто ан̃н̃ам̣ каротӣ’’ти ва̄ ‘‘йан̃ча паджахати, там̣ на джа̄на̄тӣ’’ти ва̄ вуччати. йатха̄ пана арийамагго нибба̄на̄рамман̣ова килесе паджахати, евам̣ джӣвитиндрийа̄диваттха̄рамман̣ампетам̣ виратидвайам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни дуссӣлйа̄ни паджахати. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘а̄рабхитва̄на аматам̣, джаханто саббапа̄паке;

нидассанан̃четтха бхаве, маггат̣т̣хорийапуггало’’ти. (кху. па̄. ат̣т̣ха. еката̄на̄ната̄виниччхайа);

ида̄ни сан̇кхепенева а̄да̄нато, бхедато ва̄ виниччхайам̣ дассетум̣ ‘‘еттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ сӣлам̣ сама̄дийа̄мӣ’’тиа̄дина̄ екато екаджджхам̣ ган̣ха̄ти. евампи хи киччавасена ета̄сам̣ пан̃чавидхата̄ вин̃н̃а̄йати. сабба̄нипи бхинна̄ни хонти екаджджхам̣ сама̄диннатта̄. на хи тада̄ пан̃чан̇гикаттам̣ сӣласса сампаджджати. йам̣ ту вӣтиккантам̣, тенева каммабаддхо. ‘‘па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣исиккха̄падам̣ сама̄дийа̄мӣ’’тиа̄дина̄ екекам̣ висум̣ висум̣ ган̣ха̄ти. ‘‘вераман̣исиккха̄пада’’нти ча идам̣ сама̄сабха̄вена кхуддакапа̄т̣хат̣т̣хакатха̄йам̣ (кху. па̄. ат̣т̣ха. са̄дха̄ран̣авибха̄вана̄) вуттам̣, па̄л̣ипоттхакесу пана ‘‘вераман̣и’’нти ниггахитантамева бйа̄сабха̄вена диссати. гахат̣т̣хавасена четам̣ вуттам̣. са̄ман̣ера̄нам̣ пана йатха̄ татха̄ ва̄ сама̄да̄не екасмим̣ бхинне сабба̄нипи бхинна̄ни хонти па̄ра̄джика̄паттито. ити екаджджхам̣, паччекан̃ча сама̄да̄не висесо идха вутто, кхуддака̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘екаджджхам̣ сама̄дийато ека̄йева вирати ека̄ва четана̄ хоти, киччавасена панета̄сам̣ пан̃чавидхаттам̣ вин̃н̃а̄йати. паччекам̣ сама̄дийато пана пан̃чева виратийо, пан̃ча ча четана̄ хонтӣ’’ти (кху. па̄. ат̣т̣ха. еката̄на̄ната̄дивиниччхайа) айам̣ висесо вутто. бхедепи ‘‘йатха̄ татха̄ ва̄ сама̄дийанту, са̄ман̣ера̄нам̣ екасмим̣ бхинне сабба̄нипи бхинна̄ни хонти. па̄ра̄джикат̣т̣ха̄нийа̄ни хи та̄ни тесам̣. йам̣ ту вӣтиккантам̣ хоти, тенева каммабаддхо. гахат̣т̣ха̄нам̣ пана екасмим̣ бхинне екамева бхиннам̣ хоти, йато тесам̣ там̣сама̄да̄ненева пуна пан̃чан̇гикаттам̣ сӣласса сампаджджатӣ’’ти вуттам̣. йатха̄вуттопи дӣгхабха̄н̣ака̄нам̣ ва̄до апарева̄до на̄ма таттха като.

сетугха̄тавиратийа̄ пана бхедо на̄ма наттхи пат̣ипаккхасамуччхинданена акуппасабха̄ватта̄. тадеваттхам̣ дассентена ‘‘бхавантарепӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ‘‘бхавантарепӣ’’ти имина̄ аттано арийабха̄вам̣ аджа̄нантопӣти аттхам̣ вин̃н̃а̄пети. джӣвитахетупи, пагева ан̃н̃ахету. ‘‘нева па̄н̣ам̣ ханати, на сурам̣ пиватӣ’’ти идам̣ маджджхепеййа̄ланиддит̣т̣хам̣, мигападавал̣ан̃джананайена ва̄ вуттам̣. суранти ча нидассанаматтам̣. саббампи хи сура̄мерайамаджджапама̄дат̣т̣ха̄на̄нуйогам̣ на кароти. ‘‘маджджанти тадева убхайам̣, йам̣ ва̄ панан̃н̃ампи сура̄сававинимуттам̣ маданӣйа’’нти (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.1134) сам̣йуттамаха̄ваггат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. кхуддакапа̄т̣хат̣т̣хакатха̄йан̃ча ‘‘тадубхайамева маданӣйат̣т̣хена маджджам̣, йам̣ ва̄ панан̃н̃ампи кин̃чи аттхи маданӣйам̣, йена пӣтена матто хоти паматто, идам̣ вуччати маджджа’’нти (кху. па̄. ат̣т̣ха. пуримапан̃часиккха̄падаван̣н̣ана̄) ‘‘саче писса̄’’тиа̄дина̄ таттхева висесадассанам̣, аджа̄нантассапи кхӣрамева мукхам̣ пависати, на сура̄, пагева джа̄нантасса. кон̃часакун̣а̄нанти кунтасакун̣а̄нам̣. сачепи мукхе кхӣрамиссаке удаке паккхипантӣти йоджетаббам̣. ‘‘на четтха упамопамеййа̄нам̣ самбаддхата̄ сийа̄ кон̃часакун̣а̄нам̣ йонисиддхатта̄’’ти кочи вадеййа̄ти а̄ха ‘‘ида’’нтиа̄ди. йонисиддханти мануссатираччха̄на̄нам̣ уддхам̣ тирийамева дӣгхата̄ вийа, бака̄нам̣ мегхасаддена, куккут̣ӣнам̣ ва̄тена габбхаггахан̣ам̣ вийа ча джа̄тисиддхам̣, ити кочи вадеййа чети аттхо. ‘‘чева̄’’типи па̄т̣хам̣ ватва̄ самуччайаттхамиччханти кечи. дхаммата̄сиддханти бодхисатте куччхигате бодхисаттама̄ту сӣлам̣ вийа, виджа̄те тасса̄ диван̇гаманам̣ вийа ча сабха̄вена сиддхам̣, маггадхаммата̄йа ва̄ арийамагга̄нубха̄вена сиддханти ведитаббанти виссаджджеййа̄ти аттхо.

дит̣т̣хиджукаран̣ам̣ на̄ма бха̄рийам̣ дуккарам̣, тасма̄ саран̣агаманам̣ сиккха̄падасама̄да̄нато махат̣т̣хатарамева, на аппат̣т̣хатаранти адхиппа̄йо. етанти сиккха̄падам̣. йатха̄ ва̄ татха̄ ва̄ ган̣хантасса̄пӣти а̄дарам̣ га̄равамакатва̄ сама̄дийантасса̄пи. са̄дхукам̣ ган̣хантасса̄пӣти саккаччам̣ сӣла̄ни сама̄дийантасса̄пи аппат̣т̣хатарамева, аппасама̄рамбхатаран̃ча, на дигун̣ам̣ усса̄хо каран̣ӣйоти вуттам̣ хоти. сӣлам̣ идха абхайада̄ната̄йа да̄нам̣, анавасесам̣ ва̄ саттаника̄йам̣ дайати раккхатӣти да̄нам̣. айаметтха ат̣т̣хакатха̄муттаканайо – саран̣ам̣ упагатена ка̄йава̄ча̄читтехи саккаччам̣ ваттхуттайапӯджа̄ ка̄табба̄, таттха ча сам̣килесо са̄дхукам̣ парихаритаббо, сиккха̄пада̄ни пана сама̄да̄наматтам̣, сампаттаваттхуто вираман̣аматтан̃ча̄ти саран̣агаманато сӣласса аппат̣т̣хатарата̄, аппасама̄рамбхатарата̄ ча ведитабба̄. саббесам̣ сатта̄нам̣ джӣвитада̄на̄дина̄ дан̣д̣анидха̄нато, сакалалокийалокуттара гун̣а̄дхит̣т̣ха̄нато часса махаппхалатарата̄, маха̄нисам̣сатарата̄ ча дат̣т̣хабба̄ти.

таматтхам̣ па̄л̣ийа̄ са̄дхенто ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дима̄ха. таттха ‘‘агга̄нӣ’’ти н̃а̄татта̄ агган̃н̃а̄ни. чирараттата̄йа н̃а̄татта̄ раттан̃н̃а̄ни. ‘‘арийа̄нам̣ са̄дхӯнам̣ вам̣са̄нӣ’’ти н̃а̄татта̄ вам̣сан̃н̃а̄ни. пуримака̄нам̣ а̄дипуриса̄нам̣ ета̄нӣти пора̄н̣а̄ни. саббасо кеначипи пака̄рена са̄дхӯхи на кин̣н̣а̄ни на чхад̣д̣ита̄нӣти асам̣кин̣н̣а̄ни. айан̃ча найо несам̣ йатха̄ атӣте, евам̣ етарахи, ана̄гате ча̄ти а̄ха ‘‘асам̣кин̣н̣апубба̄нӣ’’тиа̄ди. атӣте хи ка̄ле асам̣кин̣н̣абха̄васса ‘‘асам̣кин̣н̣апубба̄нӣ’’ти нидассанам̣, паччуппанне ‘‘на сан̇кийантӣ’’ти, ана̄гате ‘‘на сан̇кийиссантӣ’’ти. атойева аппат̣икут̣т̣ха̄ни на пат̣иккхитта̄ни. на хи када̄чипи вин̃н̃ӯ саман̣абра̄хман̣а̄ хим̣са̄дипа̄падхаммам̣ ануджа̄нанти. апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ абхайам̣ детӣти саббесу бхӯтесу нихитадан̣д̣атта̄ сакалассапи саттаника̄йасса бхайа̄бха̄вам̣ дети. на хи арийаса̄вакато кассачи бхайам̣ хоти. аверанти вера̄бха̄вам̣. абйа̄паджджханти ниддуккхатам̣. ‘‘апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ абхайам̣ датва̄’’тиа̄ди а̄нисам̣садассанам̣, хетумпи четтха тва̄-саддо йатха̄ ‘‘ма̄тарам̣ саритва̄ родатӣ’’ти.

йам̣ кин̃чи чаджаналаккхан̣ам̣, саббам̣ там̣ йан̃н̃оти а̄ха ‘‘идан̃ча пана̄’’тиа̄ди. на ну ча пан̃часӣлам̣ саббака̄ликам̣. абуддхуппа̄дака̄лепи хи вин̃н̃ӯ там̣ сама̄дийанти, на ча екантато вимутта̄йатанам̣ ба̄хирака̄нампи сама̄диннатта̄. саран̣агаманам̣ пана буддхуппа̄дахетукам̣, екантато ча вимутта̄йатанам̣, катхам̣ таттха саран̣агаманато пан̃часӣласса махаппхалата̄ти а̄ха ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. джет̣т̣хаканти махаппхалабха̄вена уттамам̣. ‘‘саран̣агаманейева патит̣т̣ха̄йа̄’’ти имина̄ тасса сӣласса саран̣агаманена абхисан̇кхататта̄ тато махаппхалатам̣, татха̄ анабхисан̇кхатасса ча сӣласса аппапхалатам̣ дассети.

353. ӣдисамева̄ти евам̣ сам̣килесапат̣ипаккхамева хутва̄. нану ча пат̣хамаджджха̄на̄дийан̃н̃а̄йева десетабба̄, касма̄ буддхуппа̄дато пат̣т̣ха̄йа десанама̄рабхатӣти ануйогам̣ парихаритум̣ ‘‘тивидха…пе… дассетука̄мо’’ти вуттам̣. тивидхасӣлапа̄рипӯрийам̣ т̣хитасса хи несам̣ йан̃н̃а̄нам̣ аппат̣т̣хатарата̄, махаппхалатарата̄ ча хоти, тасма̄ там̣ дассетука̄матта̄ буддхуппа̄дато пат̣т̣ха̄йа десанам̣ а̄рабхатӣти вуттам̣ хоти. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. хет̣т̣ха̄ вуттехи гун̣ехӣти еттха ‘‘со там̣ дхаммам̣ сутва̄ татха̄гате саддхам̣ пат̣илабхатӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.191) хет̣т̣ха̄ вутта̄ саран̣агаманам̣, сӣласампада̄, индрийесу гуттадва̄рата̄ти евама̄дайо гун̣а̄ ведитабба̄. пат̣хамам̣ джха̄нам̣ ниббаттенто на киламатӣти йоджана̄. та̄нӣти пат̣хамаджджха̄на̄дӣни. ‘‘пат̣хамам̣ джха̄на’’нтиа̄дина̄ па̄л̣ийам̣ пан̣ӣта̄намева джха̄на̄нам̣ уккат̣т̣ханиддесо катоти мантава̄ ‘‘екам̣ каппам̣, ат̣т̣ха каппе’’тиа̄ди вуттам̣, маха̄каппавасена четтха аттхо. хӣнам̣ пана пат̣хамам̣ джха̄нам̣ асан̇кхйеййакаппасса татийабха̄гам̣ а̄йум̣ дети. маджджхимам̣ упад̣д̣хакаппам̣. хӣнам̣ дутийам̣ джха̄нам̣ две каппа̄ни, маджджхимам̣ чатта̄рӣтиа̄дина̄ аттхо нетаббо. апича йасма̄ пан̣ӣта̄нийеветтха джха̄на̄ни адхиппета̄ни махаппхалатарабха̄вадассанапаратта̄ десана̄йа, тасма̄ ‘‘пат̣хамам̣ джха̄нам̣ екам̣ каппа’’нтиа̄дина̄ пан̣ӣта̄нева джха̄на̄ни ниддит̣т̣ха̄нӣти дат̣т̣хаббам̣.

тадева̄ти чатуттхаджджха̄намева. чатукканайена хи десана̄ а̄гата̄. йади евам̣ катхам̣ а̄руппата̄ти а̄ха ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дисама̄паттивасена бха̄вита’’нти, татха̄ бха̄витатта̄ чатуттхаджджха̄намева а̄руппам̣ хутва̄ вӣсатикаппасахасса̄дӣни а̄йум̣ детӣти адхиппа̄йо. айам̣ а̄чарийасса мати. атха ва̄ тадева̄ти а̄руппасан̇кха̄там̣ чатуттхаджджха̄намева, там̣ пана касма̄ вӣсатикаппасахасса̄дӣни а̄йум̣ детӣти вуттам̣ ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дисама̄паттивасена бха̄вита’’нти, татха̄ бха̄витатта̄ евам̣ детӣти адхиппа̄йо. апаро найо ‘‘тадева̄’’ти вутте рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄намева̄ти аттхо а̄паджджеййа̄ти там̣ ниваттетум̣ ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дисама̄паттивасена бха̄вита’’нти а̄ха, татха̄ бха̄витам̣ ан̇гасамата̄йа чатуттхаджджха̄насан̇кха̄там̣ а̄руппаджджха̄намева̄дхиппетанти вуттам̣ хоти.

саммадева ниччасан̃н̃а̄дипат̣ипаккхавидхаманавасена паваттама̄на̄ пуббабха̄гийе ева бодхипаккхийадхамме сама̄нентӣ випассана̄ випассакапуггаласса анаппакам̣ пӣтисоманассам̣ сама̄вахатӣти вуттам̣ ‘‘випассана̄сукхасадисасса пана сукхасса абха̄ва̄ махаппхала’’нти. йатха̄ха дхаммара̄джа̄ дхаммападе

‘‘йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;

лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 374);

йасма̄ пана̄йам̣ десана̄ имина̄ ануккамена има̄ни н̃а̄н̣а̄ни ниббаттентасса васена паваттита̄, тасма̄ ‘‘випассана̄н̃а̄н̣е патит̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄дина̄ хет̣т̣химам̣ хет̣т̣химам̣ упаримасса упаримасса патит̣т̣ха̄бхӯтам̣ катва̄ вуттам̣. сама̄нарӯпанимма̄нам̣ на̄ма маномайиддхийа̄ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣акиччанти а̄ха ‘‘аттано…пе… махаппхала̄’’ти. хаттхиасса̄дививидхарӯпакаран̣ам̣ викуббанам̣, тасса дассанасаматтхата̄йа. иччхитиччхитат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма пуримаджа̄тӣсу иччхитиччхито кхандхападесо. арахаттамаггенева маггасукхам̣ нит̣т̣хитанти вуттам̣ ‘‘ати…пе… махаппхала’’нти. сама̄пентоти парийоса̄пенто.

кӯт̣адантаупа̄сакаттапат̣иведана̄дикатха̄ван̣н̣ана̄

354-8. ‘‘абхиккантам̣ бхо готама̄’’тиа̄ди десана̄йа паса̄давачанам̣, ‘‘еса̄хам̣ бхаванта’’нтиа̄ди пана саран̣агаманавачананти тадубхайасамбандхам̣ дассенто ‘‘десана̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. танӯти мандо ка̄йикачетасикасукхасамупабйӯхато. саббе те па̄н̣айоти ‘‘сатта ча усабхасата̄нӣ’’тиа̄дина̄ вутте саббе те па̄н̣ино. там̣ паваттинти тесам̣ па̄н̣ӣнам̣ мочана̄ка̄рам̣. а̄кулабха̄воти бхагавато сантике дхаммасса сутатта̄ па̄н̣ӣсу ануддайам̣ упат̣т̣хапетва̄ т̣хитасса ‘‘катхан̃хи на̄ма майа̄ та̄ва бахӯ па̄н̣ино ма̄ран̣аттха̄йа бандха̄пита̄’’ти читте парибйа̄кулабха̄во, йасма̄ аттхи, тасма̄ на десетӣти йоджана̄, ‘‘удапа̄дӣ’’типи па̄т̣хо. сутва̄ти ‘‘мутта̄ бхо те па̄н̣айо’’ти а̄рочитавачанам̣ сутва̄. читтача̄роти читтаппаватти. ‘‘каллачиттам̣ мудучиттам̣ винӣваран̣ачиттам̣ удаггачиттам̣ пасанначитта’’нти идам̣ падапан̃чакам̣ сандха̄йа‘‘каллачиттантиа̄дӣ’’ти вуттам̣. таттха ‘‘да̄накатхам̣ сӣлакатха’’нтиа̄дина̄ вутта̄йа анупуббикатха̄йа а̄нубха̄вена. ка̄маччхандавигамена каллачиттата̄ арогачиттата̄, бйа̄па̄давигамена метта̄васена мудучиттата̄ акатхиначиттата̄, уддхаччакуккуччавигамена виккхепа̄бха̄вато винӣваран̣ачиттата̄ техи амалӣначиттата̄, тхинамиддхавигамена сампаггахан̣авасена удаггачиттата̄ амалӣначиттата̄, вичикиччха̄вигамена самма̄пат̣ипаттийа̄ авимуттата̄йа пасанначиттата̄ ана̄вилачиттата̄ ча хотӣти а̄ха ‘‘анупуббикатха̄нубха̄вена виккхамбхитанӣваран̣атам̣ сандха̄йа вутта’’нти. йам̣ панеттха аттхато авибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ кӯт̣адантасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

кӯт̣адантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. маха̄лисуттаван̣н̣ана̄

бра̄хман̣адӯтаваттхуван̣н̣ана̄

359. евам̣ кӯт̣адантасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни маха̄лисуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, кӯт̣адантасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса маха̄лисуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… веса̄лийанти маха̄лисутта’’нти а̄ха. пунаппунам̣ виса̄лабха̄вӯпагаманатоти еттха̄йам̣ сан̇кхепо – ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о кира аггамахесийа̄ мам̣сапесигаббхена две да̄рака̄ ниббатта̄ дхӣта̄ ча путто ча, тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄хена сол̣асаккхаттум̣ путтадхӣтувасена две две да̄рака̄ виджа̄та̄. тато тесам̣ да̄рака̄нам̣ йатха̄ккамам̣ вад̣д̣хента̄нам̣ паччекам̣ сапарива̄ра̄нам̣ а̄ра̄муййа̄нанива̄сат̣т̣ха̄напарива̄расампаттим̣ гахетум̣ аппахонаката̄йа нагарам̣ тиккхаттум̣ га̄вутантарена га̄вутантарена париккхипим̣су, евам̣ тасса пунаппунам̣ типа̄ка̄рапариккхепена виса̄лабха̄вамупагататта̄ ‘‘веса̄лӣ’’твева на̄мам̣ джа̄там̣. тена вуттам̣ ‘‘пунаппунам̣ виса̄лабха̄вӯпагаманато веса̄лӣти ладдхана̄маке нагаре’’ти. виттха̄ракатха̄ четтха маха̄сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄йа, (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.146) ратанасуттаван̣н̣ана̄йа (кху. па̄. ат̣т̣ха. веса̄ливаттху; су. ни. ат̣т̣ха. 1.ратанасуттаван̣н̣ана̄) ча гахетабба̄. бахинагарети нагарато бахи, на амбапа̄ливанам̣ вийа антонагарасмим̣. сайам̣джа̄танти сайамева джа̄там̣ аропимам̣. махантабха̄вена̄ти руккхагаччха̄нам̣, т̣хитока̄сасса ча махантабха̄вена. тенева̄ха ‘‘химавантена саддхим̣ ека̄баддхам̣ хутва̄’’ти. йам̣ пана венайика̄нам̣ матена винайат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ –

‘‘таттха маха̄ванам̣ на̄ма сайам̣джа̄там̣ аропимам̣ сапариччхедам̣ махантам̣ ванам̣. капилаваттхуса̄манта̄ пана маха̄ванам̣ химавантена саха ека̄баддхам̣ апариччхедам̣ хутва̄ маха̄самуддам̣ а̄хачча т̣хитам̣, идам̣ та̄дисам̣ на хотӣ’’ти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.162).

там̣ маджджхимабха̄н̣акасам̣йуттабха̄н̣ака̄нампи сама̄накатха̄. маджджхимат̣т̣хакатха̄йан̃хи (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.352) сам̣йуттат̣т̣хакатха̄йан̃ча (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.37) татхева вуттам̣. идха пана дӣгхабха̄н̣ака̄нам̣ матена евам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. йади ча ‘‘ахутва̄’’ти каттхачи па̄т̣хо диссати, евам̣ сати саббесампи сама̄нава̄до сийа̄ти. кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄сан̇кхепена̄ти хам̣саман̣д̣ала̄ка̄расан̇кха̄тахам̣сават̣т̣акаччханнена кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄нийа̄мена, татха̄ кататта̄ па̄са̄дойева ‘‘кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄’’ти вутто, таббоха̄рена пана сакалопи сан̇гха̄ра̄моти вуттам̣ хоти. винайат̣т̣хакатха̄йам̣ (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.162) ту евам̣ вуттам̣ –

‘‘кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄ пана маха̄ванам̣ нисса̄йа кате а̄ра̄ме кӯт̣а̄га̄рам̣ антокатва̄ хам̣сават̣т̣акаччхаданена ката̄ сабба̄ка̄расампанна̄ буддхасса бхагавато гандхакут̣и ведитабба̄’’ти.

косалесу джа̄та̄, бхава̄, те ва̄ нива̄со етесанти косалака̄. евам̣ ма̄гадхака̄. джанападава̄чино хи па̄йато пуллин̇гапутхувачана̄. йасса акаран̣е пуггало маха̄джа̄нийо хоти, там̣ каран̣ам̣ арахатӣти каран̣ӣйанти вуччати. тена̄ха ‘‘авассам̣ каттаббакаммена̄’’ти. ака̄тумпи ват̣т̣ати асати самава̄йе, тасма̄ самава̄йе сати каттаббато там̣ киччанти вуччатӣти адхиппа̄йо.

360. йа̄ буддха̄нам̣ уппаджджана̄раха̄ на̄наттасан̃н̃а̄, та̄сам̣ васена ‘‘на̄на̄рамман̣ача̄рато’’ти вуттам̣, на̄на̄рамман̣аппаваттитоти аттхо. самбхавантассева хи пат̣иседхо, на асамбхавантасса. пат̣иккамма̄ти ниваттетва̄ татха̄ читтам̣ ануппа̄детва̄. саллӣноти джха̄насама̄паттийа̄ екатта̄рамман̣ам̣ аллӣно. нилӣноти тассева вевачанам̣. тена вуттам̣ ‘‘екӣбха̄ва’’нтиа̄ди. сапарива̄ратта̄ анекопи тада̄ еко вийа бхаватӣти екӣбха̄во, там̣ екӣбха̄вам̣. йена̄йасма̄ на̄гито, там̣ сандха̄йа ‘‘тасма̄ т̣ха̄на̄’’ти вуттам̣.

от̣т̣хаддхаличчхавиваттхуван̣н̣ана̄

361. аддхот̣т̣хата̄йа̄ти упад̣д̣хот̣т̣хата̄йа. тасса кира уттарот̣т̣хасса аппаката̄йа тирийам̣ пха̄летва̄ аддхамапанӣтам̣ вийа кха̄йати чатта̄ро данте, две ча да̄т̣ха̄ на чха̄дети, тена нам̣ ‘‘от̣т̣хаддхо’’ти вохарати. кечи пана ‘‘адхо-саддена па̄т̣хам̣ парикаппетва̄ хет̣т̣ха̄ от̣т̣хасса оламбаката̄йа ‘‘от̣т̣ха̄дхо’’ти аттхам̣ ваданти, тадайуттамева татха̄ па̄т̣хасса адиссанато, а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.361) ча аван̣н̣итатта̄. айам̣ кира упосатхико да̄йако да̄напати саддхо пасанно буддхама̄мако дхаммасан̇гхама̄мако. тена̄ха ‘‘пуребхатта’’нтиа̄ди. кхандхаке, (маха̄ва. 289) маха̄паринибба̄насутте (дӣ. ни. 2.161) ча а̄гатанайена ‘‘нӣлапӣта̄ди…пе… та̄ватим̣сапарисасаппат̣ибха̄га̄йа̄’’ти вуттам̣. айам̣ пана веса̄лӣ бхагавато ка̄ле иддха̄ чева вепуллаппатта̄ ча ахоси. таттха хи ра̄джӯнамева сатта сахасса̄ни, сатта сата̄ни, сатта ча ра̄джа̄но ахесум̣, татха̄ йувара̄джасена̄патибхан̣д̣а̄га̄рикапабхутӣнампи, па̄са̄дакӯт̣а̄га̄раа̄ра̄мапоккхаран̣иа̄дайопи таппарима̄н̣а̄йева, бахуджана̄, а̄кин̣н̣аманусса̄, субхиккха̄ ча. тена вуттам̣ ‘‘махатийа̄ личчхавипариса̄йа̄’’ти. тасса пана куласса а̄дибхӯта̄нам̣ йатха̄вутта̄нам̣ мам̣сапесийа̄ ниббаттада̄рака̄нам̣ та̄пасена па̄йитам̣ йам̣ кхӣрам̣ ударам̣ пависати, саббам̣ там̣ ман̣ибха̄джанагатам̣ вийа диссати, чаримакабхаве бодхисатте куччхигате бодхисаттама̄ту вийа удараччхавийа̄ ативиппасанната̄йа те ниччхавӣ ахесум̣. апаре пана̄ху ‘‘сиббетва̄ т̣хапита̄ вийа несам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ лӣна̄ чхави ахосӣ’’ти. евам̣ те ниччхавита̄йа ва̄ лӣначчхавита̄йа ва̄ личчхавӣти пан̃н̃а̄йим̣су, нируттинайена четтха падасиддхи, таббам̣се уппанна̄ саббепи личчхавайо на̄ма джа̄та̄. тена̄ха ‘‘личчхавипариса̄йа̄’’ти, личчхавира̄джӯнам̣, личчхавивам̣сабхӯта̄йа ва̄ париса̄йа̄ти аттхо. махантам̣ йасам̣ ла̄ти ган̣ха̄тӣти маха̄ли йатха̄ ‘‘бхадда̄лӣ’’ти. мӯлана̄манти ма̄та̄питӯхи катана̄мам̣.

362. са̄сане йуттапайуттоти бха̄ванамануйутто. саббаттха сӣхасама̄навуттинопи бхагавато париса̄йа махатте сати тададжджха̄сайа̄нурӯпам̣ паваттийама̄на̄йа дхаммадесана̄йа висесо хотӣти а̄ха ‘‘махантена усса̄хена дхаммам̣ десессатӣ’’ти.

‘‘висса̄сико’’ти ватва̄ тамасса висса̄сикабха̄вам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тхӯласарӣроти ват̣харасарӣро. тхерасса кхӣн̣а̄савабха̄вато ‘‘а̄ласийабха̄во аппахӣно’’ти на ваттаббо, ва̄сана̄лесам̣ пана упа̄да̄йа ‘‘ӣсакам̣ аппахӣно вийа хотӣ’’ти вуттам̣. на хи са̄вака̄нам̣ буддха̄намива сава̄сана̄ килеса̄ пахӣйанти. йатха̄вуттам̣ па̄са̄дамева сандха̄йа ‘‘кӯт̣а̄га̄рамаха̄геха̄’’ти вуттам̣. па̄чӣнамукха̄ти па̄чӣнапамукха̄.

363. винеййаджана̄нупародхена буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ пат̣иха̄рийавиджамбханам̣ хотӣти а̄ха ‘‘атха кхо’’тиа̄ди. гандхакут̣ито никкхаманавела̄йан̃хи чхаббан̣н̣а̄ буддхарасмийо а̄вел̣а̄вел̣а̄ йамала̄ йамала̄ хутва̄ сависесам̣ пабхассара̄ виниччхарим̣су. та̄хи ‘‘бхагава̄ никкхаматӣ’’ти сама̄рочитамива никкхаманам̣ сан̃джа̄ним̣су. тена вуттам̣ ‘‘сам̣сӯчитаниккхамано’’ти.

364. ‘‘аджджа̄’’ти вуттадивасато атӣтаманантарам̣ хиййодивасам̣ пуримам̣ на̄ма, татха̄ ‘‘хиййо’’ти вуттадивасато парам̣ пуриматарам̣ атисайена пуриматта̄. ити имесу двӣсу дивасесу ваваттхито йатха̄ккамам̣ пуримапуриматарабха̄во. евам̣ сантепи йадеттха ‘‘пуриматара’’нти вуттам̣, тато пабхути йам̣ йам̣ орам̣, там̣ там̣ пуримам̣. йам̣ йам̣ парам̣, там̣ там̣ пуриматаранти дассенто ‘‘тато пат̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. орапа̄рабха̄васса вийа, хи диса̄видиса̄бха̄васса вийа ча пуримапуриматарабха̄васса апеккха̄сиддхи. мӯладивасатотиа̄дидивасато. аггети упайогаттхе бхуммавачанам̣, упайогавачанасса ва̄ е-ка̄ра̄десоти дассети ‘‘агга’’нти имина̄, пат̣хаманти аттхо. там̣ панеттха пара̄ атӣта̄ кот̣ийева̄ти а̄ха ‘‘паракот̣им̣ катва̄’’ти. йам̣-саддо париччхеде нипа̄то, таппайогена ча̄йам̣ ‘‘вихара̄мӣ’’ти ваттама̄напайого, аттхо пана атӣтавасена ведитабботи дассетум̣ ‘‘йа̄ва виха̄си’’нти вуттам̣. тасса̄ти дивасасса. пат̣хамавикаппе ‘‘вихара̄мӣ’’ти имасса ‘‘йадагге’’ти имина̄ уджукам̣ та̄ва самбандхитва̄ паччха̄ ‘‘начирам̣ тӣн̣и васса̄нӣ’’ти пама̄н̣авачанам̣ йоджетаббам̣. дутийавикаппе пана ‘‘начирам̣ тӣн̣и васса̄нӣ’’ти имехипи кут̣илам̣ самбандхо каттаббо. начиранти четам̣ бха̄ванапум̣сакам̣, аччантасан̃н̃огам̣ ва̄. тан̃хи пама̄н̣ато висесетум̣ ‘‘тӣн̣и васса̄нӣ’’ти вадати. тена̄ха ‘‘начирам̣ виха̄сим̣ тӣн̣ийева васса̄нӣ’’ти.

айанти сунаккхатто. пийаджа̄тика̄нӣти ит̣т̣хасабха̄ва̄ни. са̄таджа̄тика̄нӣти мадхурасабха̄ва̄ни. мадхурасадисата̄йа хи ‘‘мадхура’’нти манорамам̣ вуччати. а̄рамман̣ам̣ каронтена ка̄мена упасам̣хита̄нӣти ка̄мӯпасам̣хита̄ни, ка̄манӣйа̄ни. тена̄ха ‘‘ка̄масса̄дайутта̄нӣ’’ти, а̄рамман̣икена ка̄масан̇кха̄тена асса̄дена сан̃н̃утта̄ни, ка̄масан̇кха̄тасса ва̄ асса̄дасса йогйа̄нӣти аттхо. сарӣрасан̣т̣ха̄нети сарӣрабимбе, а̄дха̄ре четам̣ бхуммам̣. тасма̄ саддена̄ти там̣ нисса̄йа тато уппаннена саддена̄ти аттхо. апича вина̄ па̄т̣хасесам̣ бхавитаббападенева самбандхитаббам̣. мадхурена̄ти ит̣т̣хена са̄тена. кан̣н̣асаккхалийанти кан̣н̣апат̣т̣ика̄йам̣.

етта̄вата̄ти диббасотан̃а̄н̣апарикаммасса акатханаматтена. ‘‘аттана̄ н̃а̄тампи на катхети, ким̣ имасса са̄сане адхит̣т̣ха̄нена̄’’ти куджджханто бхагавати а̄гха̄там̣ бандхитва̄, саха куджджханенева чеса джха̄на̄бхин̃н̃а̄ париха̄йи. чинтесӣти ‘‘касма̄ ну кхо со майхам̣ там̣ парикаммам̣ на катхесӣ’’ти паривича̄ренто айонисо уммуджджанавасена чинтеси. ануккамена̄ти па̄тхикасутте, (дӣ. ни. 3.3 а̄дайо) маха̄сӣхана̄дасутте (дӣ. ни. 1.381) ча а̄гатанайена там̣ там̣ айуттамева чинтенто, бха̄санто, каронто ча ануккамена бхагавати баддха̄гха̄тата̄йа са̄сане патит̣т̣хам̣ алабханто гихибха̄вам̣ патва̄ таматтхам̣ катхети.

екам̣сабха̄витасама̄дхиван̣н̣ана̄

366-371. екам̣са̄йа̄ти тадаттхе чатуттхӣвачанам̣, екам̣саттханти аттхо. ам̣сасаддо четтха кот̣т̣ха̄сапарийа̄йо, со ча адхика̄рато диббарӯпадассанадиббасаддасаванавасена ведитабботи а̄ха ‘‘екакот̣т̣ха̄са̄йа̄’’тиа̄ди. ва̄-саддо четтха викаппане екам̣сассева̄дхиппетатта̄. анудиса̄йа̄ти пураттхимадаккхин̣а̄дибхеда̄йа чатуббидха̄йа анудиса̄йа. убхайакот̣т̣ха̄са̄йа̄ти диббарӯпадассанаттхам̣, диббасаддасаванаттхан̃ча. бха̄витоти йатха̄ диббачаккхун̃а̄н̣ам̣, диббасотан̃а̄н̣ан̃ча самадхигатам̣ хоти, евам̣ бха̄вито. тайидам̣ висум̣ висум̣ парикаммакаран̣ена иджджхантӣсу ваттаббам̣ наттхи, екаджджхам̣ иджджхантӣсупи каменева киччасиддхи бхавати екаджджхам̣ киччасиддхийа̄ асамбхавато. па̄л̣ийампи хи ‘‘дибба̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ дассана̄йа, дибба̄нан̃ча садда̄нам̣ савана̄йа̄’’ти идам̣ екасса убхайасаматтхата̄сандассанамева, на екаджджхам̣ киччасиддхисамбхавасандассанам̣. ‘‘екам̣сабха̄вито сама̄дхи хетӯ’’ти имина̄ сунаккхатто диббачаккхун̃а̄н̣а̄йа ева парикаммасса кататта̄ виджджама̄нампи диббасаддам̣ на̄ссосӣти дассети.

372. диббачаккхун̃а̄н̣ато диббасотан̃а̄н̣амева сет̣т̣ханти ман̃н̃ама̄но маха̄ли етаматтхам̣ пуччхатӣти а̄ха ‘‘идам̣ диббасотена…пе… ман̃н̃е’’ти. апан̣н̣аканти авираджджханакам̣, анаваджджам̣ ва̄. сама̄дхийева бха̄ветаббат̣т̣хена сама̄дхибха̄вана̄. ‘‘диббасотан̃а̄н̣ам̣ сет̣т̣ха’’нти ман̃н̃ама̄нена ча тена диббачаккхун̃а̄н̣ампи диббасотенева саха гахетва̄ ‘‘ета̄сам̣ нӯна бханте’’тиа̄дина̄ путхувачанена пуччхитанти дассетум̣ ‘‘убхайам̣сабха̄вита̄нам̣ сама̄дхӣна’’нти вуттам̣. ба̄хира̄ ета̄ сама̄дхибха̄вана̄ аниййа̄никатта̄. та̄ хи ито ба̄хирака̄нампи иджджханти. на аджджхаттика̄ бхагавата̄ са̄муккам̣сикабха̄вена аппаведитатта̄. на хи те сачча̄ни вийа са̄муккам̣сика̄. йадаттханти йесам̣ аттха̄йа, абхедепи бхедавачанаметам̣, йасса ва̄ висесанабхӯтасса аттха̄йа. тети арийапхаладхамме. ‘‘та’’нтипи адхуна̄ па̄т̣хо. те хи саччхика̄табба̄, ‘‘аттхи кхо маха̄ли ан̃н̃ева дхамма̄…пе… йесам̣ саччхикирийа̄хету бхиккхӯ майи брахмачарийам̣ чарантӣ’’ти саччхика̄таббадхамма̄ ча идха вутта̄.

чатуарийапхалаван̣н̣ана̄

373. сам̣йоджентӣти бандхенти. тасма̄ти йасма̄ ват̣т̣адуккхабхайе сам̣йоджанато таттха сатте сам̣йодженти на̄ма, тасма̄. каттхачи ‘‘ват̣т̣адуккхамайе ратхе’’ти па̄т̣хо, на пора̄н̣о татха̄ а̄чарийена аван̣н̣итатта̄. маггасотам̣ а̄панно, на паса̄да̄дисотам̣. ‘‘сототи бхиккхаве арийамаггассетам̣ адхивачана’’нти хи вуттам̣. а̄панноти ча а̄дито паттоти аттхо а̄-упасаггасса а̄дикаммани паваттанато, идам̣ пана пхалат̣т̣хавасена вадати. атӣтака̄лавачанан̃хетам̣, маггаккхан̣е пана маггасотам̣ а̄паджджати на̄ма. тенева̄ха даккхин̣авибхан̇ге ‘‘сота̄панне да̄нам̣ дети, сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанне да̄нам̣ детӣ’’ти (ма. ни. 3.379) апатанадхаммоти анупападжджанасабха̄во. дхамманийа̄мена̄ти упаримаггадхамманийа̄мена. хет̣т̣химантена саттамабхавато упари анупападжджанадхаммата̄йа ва̄ нийатоти ат̣т̣хакатха̄муттаканайо. парам̣ айанам̣ пара̄гати асса аттхӣти аттхо. анена̄ти пуна татийасама̄савачанам̣, ва̄-саддо четтха луттаниддит̣т̣хо.

тануттам̣ на̄ма паваттийа̄ мандата̄, вирал̣ата̄ ча̄ти вуттам̣ ‘‘танутта̄’’тиа̄ди. карахачӣти нипа̄таматтам̣, парийа̄йавачанам̣ ва̄. ‘‘орена че ма̄со сесо гимха̄нанти вассикаса̄т̣икачӣварам̣ парийесеййа̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 627) вийа ора-саддо на атирекаттхоти а̄ха ‘‘хет̣т̣ха̄бха̄гийа̄на’’нти, хет̣т̣ха̄бха̄гасса ка̄мабхавасса паччайабха̄вена хита̄нанти аттхо. ‘‘суддха̄ва̄сабхӯмийа’’нти тесам̣ упапаттит̣т̣ха̄надассанам̣. опапа̄тикоти упапа̄тико упапа̄тане са̄дхука̄рӣ. тена̄ха ‘‘сесайонипат̣иккхепавачанамета’’нти паринибба̄надхаммоти анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄насабха̄во. вимуччатӣти вимутти, читтамева вимутти четовимуттӣти вуттам̣ ‘‘читтависуддхи’’нтиа̄ди. читтасӣсена четтха сама̄дхи гахито ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о, читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайа’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.23, 192; пет̣ако. 22; ми. па. 1.1.9) вийа. пан̃н̃а̄вимуттинти еттха̄пи есева найо. тена̄ха ‘‘арахаттапхалапан̃н̃а̄ва пан̃н̃а̄вимуттӣ’’ти. са̄манти аттана̄ва, апараппаччайена̄ти аттхо. ‘‘абхиджа̄нитва̄’’ти имина̄ тва̄дипаччайака̄рийасса йа-ка̄расса лопо дассито. ‘‘абхин̃н̃а̄йа̄’’ти имина̄ пана на̄-вачанака̄рийасса̄ти дат̣т̣хаббам̣. саччхӣти паччаккхаттхе непа̄тикам̣. паччаккхакаран̣ам̣ на̄ма ануссава̄ка̄рапаривитакка̄дике мун̃читва̄ сарӯпато а̄рамман̣акаран̣ам̣.

арийаат̣т̣хан̇гикамаггаван̣н̣ана̄

374-5. уппатитва̄ти а̄ка̄самаггена д̣етва̄. пат̣ипаджджати арийа̄са̄вако нибба̄нам̣, арийапхалан̃ча ета̄йа̄ти пат̣ипада̄, са̄ ча тасса пуббабха̄го ева̄ти арийамагго пуббабха̄гапат̣ипада̄на̄мена идха вутто. а̄татавитата̄дивасена пан̃чан̇гикам̣. диса̄видиса̄нивит̣т̣хападесена ат̣т̣хан̇гико. ат̣т̣хан̇гато мутто ан̃н̃о кочи ат̣т̣хан̇гико на̄ма магго наттхӣти а̄ха ‘‘ат̣т̣хан̇гаматтойева̄’’тиа̄дина̄. на хи авайававинимутто самуда̄йо на̄ма кочи аттхӣти. тасма̄ ‘‘ат̣т̣ха ан̇га̄ни асса̄ти ан̃н̃ападаттхасама̄сам̣ акатва̄ ‘ат̣т̣ха ан̇га̄ни ат̣т̣хан̇га̄ни, та̄ни асса сантӣти ат̣т̣хан̇гико’ти сама̄сагаббхатаддхитавасена падасиддхи ка̄табба̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.374, 375) а̄чарийена вуттам̣, адхиппа̄йо четтха чинтетаббо. ан̃н̃ападаттхасама̄се хи кате на сакка̄ ат̣т̣хан̇гаат̣т̣хан̇гика̄нам̣ бхедо ан̃н̃аман̃н̃ам̣ випарийа̄йам̣ катва̄пи нийаметум̣ бйа̄се убхайападаттхапарабха̄вена сахева сан̇кхйа̄париччхедена аттха̄паттито. сама̄сагаббхе пана таддхите кате сакка̄ ева тесам̣ бхедо ан̃н̃аман̃н̃ам̣ випарийа̄йам̣ катва̄ нийаметум̣ сама̄се уттарападаттхапарабха̄вена вина̄ва сан̇кхйа̄париччхедена аттха̄паттито. екаттхибха̄валаккхан̣о хи сама̄соти. дхаммада̄йа̄дасуттантат̣ӣка̄йам̣ пана а̄чарийенева евам̣ вуттам̣ ‘‘йасма̄ магган̇гасамуда̄йе маггавоха̄ро хоти, самуда̄йо ча самуда̄йӣхи саманна̄гато, тасма̄ аттано авайавабхӯта̄ни ат̣т̣ха ан̇га̄ни етасса сантӣти ат̣т̣хан̇гико’’ти. пат̣хаманайе четтха ан̇гина̄ ан̇гасса ат̣т̣хан̇гикабха̄во вутто, дутийанайе пана ан̇гена ан̇гиноти айаметесам̣ висесо.

ида̄ни ат̣т̣хан̇гикамагге лаккхан̣ато, киччакхан̣а̄рамман̣абхедакамато ча виниччхайам̣ дассенто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. самма̄дассаналаккхан̣а̄ти авипарӣтам̣ йа̄тха̄вато чатуннамарийасачча̄нам̣ паччаккхамева дассанасабха̄ва̄. самма̄ абхиниропаналаккхан̣оти нибба̄на̄рамман̣е читтасса авипарӣтамабхиниропанасабха̄во. самма̄ париггахан̣алаккхан̣а̄ти чатуран̇гасаманна̄гата̄ ва̄ча̄ джане сан̇ган̣ха̄тӣти таббипаккхато виратисабха̄ва̄ самма̄ва̄ча̄ бхедакарамиччха̄ва̄чаппаха̄нена джане, сампайуттадхамме ча паригган̣ханакиччаватӣ хоти, евам̣ авипарӣтам̣ париггахан̣асабха̄ва̄. самма̄ самут̣т̣ха̄паналаккхан̣оти йатха̄ чӣваракамма̄дико камманто екам̣ ка̄таббам̣ самут̣т̣ха̄пети, там̣там̣кирийа̄ниппха̄дако ва̄ четана̄сан̇кха̄то камманто хаттхапа̄дачалана̄дикам̣ кирийам̣ самут̣т̣ха̄пети, евам̣ са̄ваджджакаттаббакирийа̄самут̣т̣ха̄пакамиччха̄каммантаппаха̄нена самма̄камманто нираваджджасамут̣т̣ха̄панакиччава̄ хоти, сампайутте ча самут̣т̣ха̄пенто ева паваттатӣти авипарӣтам̣ самут̣т̣ха̄панасабха̄во. самма̄ вода̄паналаккхан̣оти ка̄йава̄ча̄нам̣, кхандхасанта̄насса ча сам̣килесабхӯтамиччха̄джӣваппаха̄нена авипарӣтам̣ вода̄панасабха̄во. самма̄ паггахалаккхан̣оти сасампайуттадхаммасса читтасса сам̣килесапаккхе патитумадатва̄ авипарӣтам̣ паггахан̣асабха̄во. самма̄ упат̣т̣ха̄налаккхан̣а̄ти та̄дибха̄валаккхан̣ена авипарӣтам̣ таттха упат̣т̣ха̄насабха̄во. самма̄ сама̄дха̄налаккхан̣оти виккхепавиддхам̣санена авипарӣтам̣ читтасса сама̄даханасабха̄во.

сахаджекат̣т̣хата̄йа дит̣т̣хекат̣т̣ха̄ авиджджа̄дайо миччха̄дит̣т̣хито ан̃н̃е аттано паччанӣкакилеса̄ на̄ма. пассатӣти пака̄сети киччапат̣иведхена пат̣ивиджджхати. тена̄ха ‘‘таппат̣и…пе… асаммохато’’ти. идан̃хи тасса̄ пассана̄ка̄радассанам̣. тенева хи самма̄дит̣т̣хисан̇кха̄тена ан̇гена таттха паччавеккхан̣а̄ паваттати. пурима̄ни две кичча̄ни саббесамева са̄дха̄ран̣а̄нӣти а̄ха ‘‘самма̄сан̇каппа̄дайопӣ’’тиа̄ди. ‘‘татхева̄’’ти имина̄ ‘‘аттано паччанӣкакилесехи саддхи’’нти идаманукад̣д̣хати.

пуббабха̄гети упача̄раккхан̣е. упача̄рабха̄вана̄васена анекава̄рам̣ паваттачиттаккхан̣икатта̄ на̄наккхан̣а̄. аничча̄дилаккхан̣ависайатта̄ на̄на̄рамман̣а̄. маггасса екачиттаккхан̣икатта̄ екаккхан̣а̄. нибба̄на̄рамман̣атта̄ ека̄рамман̣а̄. киччатоти пуббабха̄ге дуккха̄дин̃а̄н̣ехи каттаббена идха са̄тисайам̣ ниббаттена киччена, имассева ва̄ н̃а̄н̣асса дуккха̄диппака̄санакиччена. чатта̄ри на̄ма̄ни лабхати чатӯсу саччесу ка̄таббакичча ниббаттито.тӣн̣и на̄ма̄ни лабхати ка̄масан̇каппа̄диппаха̄наниббаттито. сиккха̄падавибхан̇ге ‘‘виратичетана̄, саббе сампайуттадхамма̄ ча сиккха̄пада̄нӣ’’ти (вибха. 704) вуччанти. таттха пана падха̄на̄нам̣ виратичетана̄нам̣ васена ‘‘виратийопи хонти четана̄йопӣ’’ти вуттам̣, муса̄ва̄да̄дӣхи вираман̣ака̄ле ва̄ виратийо, субха̄сита̄дива̄ча̄бха̄сана̄дика̄ле четана̄йо хонтӣти йоджетабба̄. четана̄нам̣ амагган̇гатта̄ ‘‘маггаккхан̣е пана виратийова̄’’ти а̄ха. екассева н̃а̄н̣асса дуккха̄дин̃а̄н̣ата̄ вийа, ека̄йева виратийа̄ муса̄ва̄да̄дивиратибха̄во вийа ча ека̄йа ева четана̄йа самма̄ва̄ча̄дикиччаттайаса̄дхана̄самбхавена самма̄ва̄ча̄дибха̄ва̄сиддхито, там̣сиддхийан̃ча ан̇гаттайатта̄сиддхито ча евам̣ вуттантипи дат̣т̣хаббам̣. имина̄ чета̄сам̣ дувидхатам̣, абхедатан̃ча дассети. саммаппадха̄насатипат̣т̣ха̄навасена̄ти чатусаммаппадха̄начатусатипат̣т̣ха̄набха̄вавасена.

йадипи сама̄дхиупака̄рака̄нам̣ абхиниропана̄ нумаджджанасампийа̄йану пабрӯханасанта̄нам̣ витаккавича̄рапӣтисукхопеккха̄нам̣ васена чатӯхи джха̄нехи самма̄сама̄дхи вибхатто, татха̄пи ва̄йа̄мо вийа ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дичатува̄йа̄макиччам̣, сати вийа ча асубха̄сукха̄ничча̄наттабхӯтесу ка̄йа̄дӣсу субха̄дисан̃н̃а̄паха̄начатусатикиччам̣ екова сама̄дхи чатуккаджджха̄насама̄дхикиччам̣ на са̄дхети. тасма̄ пуббабха̄гепи пат̣хамаджджха̄насама̄дхи пат̣хамаджджха̄насама̄дхи ева. татха̄ маггаккхан̣епи пуббабха̄гепи дутийаджджха̄насама̄дхи дутийаджджха̄насама̄дхи ева. татха̄ маггаккхан̣епи пуббабха̄гепи татийаджджха̄насама̄дхи татийаджджха̄насама̄дхи ева. татха̄ маггаккхан̣епи пуббабха̄гепи чатуттхаджджха̄насама̄дхи чатуттхаджджха̄насама̄дхи ева. татха̄ маггаккхан̣епӣти а̄ха ‘‘пуббабха̄гепи маггаккхан̣епи самма̄сама̄дхийева̄’’ти.

тасма̄ти пан̃н̃а̄паджджотатта̄ авиджджа̄ндхака̄рам̣ видхамитва̄ пан̃н̃а̄саттхатта̄ килесачоре гха̄тентоти йатха̄рахам̣ йоджетаббам̣. йасма̄ пана ана̄димати сам̣са̄ре имина̄ йогина̄ када̄чипи асамуггха̄т̣итапуббо килесаган̣о, тасса самуггха̄т̣ако ча арийамагго. айан̃четтха самма̄дит̣т̣хи парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена паваттийа̄ пуббан̇гама̄ хоти бахӯпака̄ра̄, тасма̄. тадева бахӯпака̄ратам̣ ка̄ран̣абха̄вена дассетум̣ ‘‘йогино бахӯпака̄ратта̄’’ти вуттам̣.

тасса̄ти самма̄дит̣т̣хийа̄. ‘‘бахӯпака̄ро’’ти ватва̄ там̣ бахӯпака̄ратам̣ упама̄йа вибха̄венто ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. айам̣ тамбакам̣са̄димайатта̄ кӯт̣о. там̣парихаран̣ато маха̄са̄рата̄йа чхеко. еванти йатха̄ херан̃н̃икасса чаккхуна̄ дисва̄ каха̄пан̣авибха̄гаджа̄нане кирийа̄са̄дхакатамабха̄вена каран̣антарам̣ бахука̄рам̣ йадидам̣ хаттхо, евам̣ йогино пан̃н̃а̄йа олокетва̄ дхаммавибха̄гаджа̄нане пуббача̄рӣбха̄вена дхаммантарам̣ бахука̄рам̣ йадидам̣ витакко витаккетва̄ва пан̃н̃а̄йа тадавабодхато. тасма̄ самма̄сан̇каппо самма̄дит̣т̣хийа̄ бахука̄роти адхиппа̄йо. дутийаупама̄йам̣ еванти йатха̄ таччхако парена париваттетва̄ париваттетва̄ диннам̣ даббасамбха̄рам̣ ва̄сийа̄ таччхетва̄ геха̄дикаран̣акамме упанети, евам̣ йогӣ витаккена лаккхан̣а̄дито витаккетва̄ диннадхамме йа̄тха̄вато париччхиндитва̄ парин̃н̃а̄бхисамайа̄дикамме упанетӣти йоджана̄. вачӣбхедасса упака̄рако витакко са̄ваджджа̄наваджджавачӣбхеде ниваттанапаваттанакара̄йа самма̄ва̄ча̄йапи упака̄ракова̄ти а̄ха ‘‘сва̄йа’’нтиа̄ди. ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄дина̄ дхаммадинна̄йа бхиккхунийа̄ виса̄кхасса на̄ма гахапатино вуттам̣ чӯл̣аведалласуттападам̣ (ма. ни. 1.464) са̄дхакабха̄вена дассети. бхиндатӣти ниччха̄рети.

вачӣбхеданийа̄мика̄ ва̄ча̄ ка̄йикакирийа̄нийа̄макасса каммантасса упака̄рика̄ти тадаттхам̣ локато па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. убхайам̣ сучаританти ка̄йасучаритам̣, вачӣсучаритан̃ча. а̄джӣват̣т̣хамакасӣлам̣ на̄ма чатуббидхавачӣсучаритативидхака̄йасучаритехи саддхим̣ самма̄а̄джӣвам̣ ат̣т̣хамам̣ катва̄ вуттам̣ а̄дибрахмачарийакасӣлам̣. йан̃хи сандха̄йа вуттам̣ ‘‘пуббева кхо панасса ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ а̄джӣво супарисуддхо хотӣ’’ти. тадубхайа̄нантаранти дуччаритадвайаппаха̄йакасса сучаритадвайапа̄рипӯрихетубхӯтасса самма̄ва̄ча̄самма̄каммантадвайасса анантарам̣. суттапаматтена̄ти аппоссуккам̣ суттена, паматтена ча. идам̣ вӣрийанти чатуббидхам̣ саммаппадха̄навӣрийам̣. ка̄йа̄дӣсӯти ка̄йаведана̄читтадхаммесу. индрийасамата̄дайо сама̄дхисса упака̄рака̄. таббидхура̄ дхамма̄ анупака̄рака̄. гатийоти ниппхаттийо, кичча̄дисабха̄ве ва̄. саманвеситва̄ти упадха̄ретва̄, хетумхи ча̄йам̣ тва̄паччайо.

двепаббаджитаваттхуван̣н̣ана̄

376-7. касма̄ а̄раддханти анусандхика̄ран̣ам̣ пуччхитва̄ там̣ виссаджджетум̣ ‘‘айам̣ кира̄’’тиа̄ди вуттам̣ тена аджджха̄сайа̄нусандхивасена̄йам̣ упари десана̄ паватта̄ти дассети. тена̄ти татха̄ладдхикатта̄. асса̄ти личчхавиран̃н̃о. десана̄йанти сан̣хасукхума̄йа сун̃н̃атапат̣исан̃н̃утта̄йа йатха̄деситадесана̄йа. на̄дхимуччатӣти на саддахати на пасӣдати. тантидхаммам̣ на̄ма катхентоти йесам̣ аттха̄йа дхаммо катхӣйати, таттха тесам̣ асатипи маггапат̣иведхе кевалам̣ са̄сане павен̣ӣбхӯтам̣, парийаттибхӯтам̣ ва̄ тантидхаммам̣ катва̄ катхенто, тена тада̄ тесам̣ маггапат̣иведха̄бха̄вам̣ дассети. еварӯпасса̄ти самма̄самбуддхатта̄ авипарӣтадесаната̄йа евам̣па̄кат̣адхаммака̄йасса саттхуно. асса̄ти пат̣хамаджджха̄на̄дисамадхигамена сама̄хитачиттасса кулапуттасса етам̣ ‘‘там̣ джӣва’’нтиа̄дина̄ уччхеда̄дигахан̣ам̣ апи ну йуттанти пуччхати, ладдхийа̄ пана джха̄на̄дхигамаматтена на та̄ва вивечитатта̄ ‘‘йуттамассета’’нти техи вутте джха̄нала̄бхинопетам̣ гахан̣ам̣ айуттамева̄ти там̣ уччхедава̄дам̣, сассатава̄дам̣ ва̄ ‘‘ахам̣ кхо…пе… на вада̄мӣ’’тиа̄дина̄ пат̣иккхипитва̄ти са̄дхиппа̄йаттхо. етанти пат̣хамаджджха̄на̄дикам̣. еванти йатха̄вуттанайена. атха ча пана̄ти евам̣ джа̄нанато, пассанато ча. ка̄мам̣ випассака̄дидассанампи па̄л̣ийам̣ катам̣, арахаттакӯт̣ена пана десана̄ нит̣т̣ха̄пита̄ти дассетум̣ ‘‘уттари кхӣн̣а̄савам̣ дассетва̄’’ти вуттам̣. те хи две паббаджита̄ випассакато пат̣т̣ха̄йа ‘‘на каллам̣ тассетам̣ вачана̄йа̄’’ти авочум̣. имасса̄ти кхӣн̣а̄савасса. кин̃ча̄пи ‘‘аттамана̄ ахесу’’нти па̄л̣ийам̣ на вуттам̣, ‘‘на калла’’нтиа̄дина̄ пана виссаджджана̄вачаненева тесам̣ аттаманата̄ ведитабба̄ти а̄ха ‘‘те мама̄’’тиа̄ди. таттха йасма̄ кхӣн̣а̄саво вигатасаммохо тин̣н̣авичикиччхо, тасма̄ тасса татха̄ ваттумайуттанти уппаннаниччхайата̄йа там̣ мама вачанам̣ сутва̄ аттамана̄ ахесунти аттхо. сопи кхо личчхави ра̄джа̄ те вийа татха̄сан̃джа̄таниччхайатта̄ аттамано ахоси. тена̄ха ‘‘евам̣ вутте сопи аттамано ахосӣ’’ти. йам̣ панеттха аттхато авибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ маха̄лисуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

маха̄лисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. джа̄лийасуттаван̣н̣ана̄

двепаббаджитаваттхуван̣н̣ана̄

378. евам̣ маха̄лисуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни джа̄лийасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, маха̄лисуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса джа̄лийасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… косамбийанти джа̄лийасутта’’нти а̄ха. ‘‘гхоситена̄’’тиа̄дина̄ маджджхелопасама̄сам̣ дассети, гхоситасса а̄ра̄мотипи ваттаббам̣. евампи хи ‘‘ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 234) вийа да̄йакакиттанам̣ хоти, евам̣ пана киттенто а̄йасма̄ а̄нандо ан̃н̃епи тасса дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджане нийоджетӣти ан̃н̃аттха вуттам̣. таттха койам̣ гхоситасет̣т̣хи на̄ма, катхан̃ча̄нена а̄ра̄мо ка̄рито, катхам̣ пана таттха бхагава̄ виха̄сӣти пуччха̄йа саббам̣ там̣ виссаджджанам̣ самуда̄гамато пат̣т̣ха̄йа сан̇кхепатова дассенто ‘‘пуббе кира̄’’тиа̄дима̄ха. аллакаппарат̣т̣ханти бахӯсу поттхакесу диссати, каттхачи пана ‘‘аддиларат̣т̣ха’’нти ча ‘‘дамил̣арат̣т̣ха’’нти ча ликхитам̣. татоти аллакаппарат̣т̣хато. ‘‘путтам̣…пе… агама̄сӣ’’ти идампи ‘‘тассетам̣ камма’’нти н̃а̄петум̣ вуттам̣. тада̄ти тесам̣ га̄мам̣ павит̣т̣хадивасе. балавапа̄йа̄санти гарутарам̣ бахупа̄йа̄сам̣. джӣра̄петунти самавепа̄кинийа̄ гахан̣ийа̄ пакка̄петум̣. асаннихитети гехато бахи ан̃н̃ам̣ гате. бхуссатӣти надати, ‘‘бхубху’’ити сунакхасаддам̣ каротӣти аттхо. идамписса екам̣ каммам̣. паччекабуддхе пана чӣваракамматтха̄йа ан̃н̃ам̣ т̣ха̄нам̣ гате сунакхасса хадайам̣ пха̄литам̣. тираччха̄на̄ на̄мете уджуджа̄тика̄ хонти акут̣ила̄, манусса̄ пана ан̃н̃ам̣ хадайена чинтети, ан̃н̃ам̣ мукхена катхенти. тенева̄ха ‘‘гаханан̃хетам̣ бханте йадидам̣ манусса̄, утта̄накан̃хетам̣ бханте йадидам̣ пасаво’’ти (ма. ни. 2.3).

ити со та̄йа паччекабуддхе синехавасена уджудит̣т̣хита̄йа акут̣илата̄йа ка̄лан̇катва̄ та̄ватим̣сабхаване ниббатто. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘со…пе… ниббаттӣ’’ти. тасса пана кан̣н̣амӯле катхентасса саддо сол̣асайоджанат̣т̣ха̄нам̣ пхарати, пакатикатха̄саддо пана сакалам̣ дасайоджанасахассам̣ деванагарам̣, евам̣ сарагхосасампаттийа̄ ‘‘гхосакадевапутто’’ твева на̄мам̣ ахоси. айамасса паччекабуддхе синехена бхуккаран̣асса ниссандо. чавитва̄ти а̄ха̄раккхайена чавитва̄. девалокато хи девапутта̄ а̄йуккхайена, пун̃н̃аккхайена, а̄ха̄раккхайена, копена̄ти чатӯхи ка̄ран̣ехи чаванти. имасса пана ка̄магун̣е парибхун̃джато мут̣т̣хассатисса а̄ха̄раккхайена чаванам̣ хоти. со косамбийам̣ нагарасобхинийа̄ куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. нагарасобхинийо кира дхӣтарам̣ пат̣иджагганти, на путтам̣. дхӣтаро хи та̄сам̣ павен̣им̣ гхат̣айанти, тасма̄ са̄пи там̣ сан̇ка̄ракӯт̣е чхад̣д̣а̄пети. айамасса пуббе путтачхад̣д̣анакаммасса ниссандо. па̄пакамман̃хи на̄метам̣ ‘‘аппака’’нти на̄ваман̃н̃итаббам̣. тамеко мануссо ка̄касунакхапарива̄ритам̣ дисва̄ ‘‘путто ме ладдхо’’ти гехам̣ неси, тасса пана хаттхато косамбакасет̣т̣хи каха̄пан̣асахассам̣ датва̄ аггахеси, таматтхам̣ сандха̄йа ‘‘косамбийам̣ екасса куласса гхаре ниббаттӣ’’тиа̄ди вуттам̣. саттаккхаттум̣ гха̄та̄панаттхам̣ упаккамакаран̣ампи путтачхад̣д̣анакаммассева ниссандо. сет̣т̣хидхӣта̄йа̄ти джанападасет̣т̣хино дхӣта̄йа. веййаттийена̄ти пан̃н̃а̄веййаттийена. са̄ хи тасса питара̄ песитам̣ ма̄ра̄панапан̣н̣ам̣ пха̄летва̄ вива̄хапан̣н̣ам̣ бандхитва̄ джӣвитала̄бхам̣ кароти. та̄йева сарасампаттийа̄ гхоситасет̣т̣хи на̄ма джа̄то.

сарӣрасантаппанаттханти химавантева мӯлапхала̄ха̄рата̄йа килантасарӣрасса лон̣амбиласеванена пӣнанаттхам̣. тасита̄ти пипа̄сита̄. киланта̄ти париссантака̄йа̄. ват̣аруккханти маха̄нигродхаруккхам̣. те кира там̣ патва̄ тасса мӯле нисӣдим̣су. атха джет̣т̣хаката̄пасо нигродхаруккхасса собха̄сампаттим̣ пасситва̄ ‘‘маха̄нубха̄во ман̃н̃е еттха адхивуттха̄ девата̄. са̄дху вата̄йам̣ девата̄ исиган̣асса па̄нӣйа̄дида̄нена аддха̄напариссамам̣ винодеййа̄’’ти чинтеси. девата̄пи татха̄ чинтитам̣ утва̄ исиган̣асса па̄нӣйанха̄накабходжана̄ни ада̄си. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. джет̣т̣хаката̄пасасса пана татха̄ чинтанам̣ ависесато саббаттха а̄ропетва̄ ‘‘сан̇гахам̣ пачча̄сисанта̄’’ти вуттам̣. ‘‘хаттхам̣ паса̄ретва̄’’ти имина̄ хаттхаппаса̄ран̣аматтена тасса̄ йатхиччхитаниппхаттим̣ дассети. девата̄ а̄ха̄ти са̄ аттано пун̃н̃асса париттакатта̄ ладжджа̄йа катхетум̣ ависахантӣпи пунаппунам̣ ниппӣл̣ийама̄на̄ евама̄ха. соти ана̄тхапин̣д̣ико гахапати. бхатака̄нанти бхатийа̄ веййа̄ваччам̣ каронта̄нам̣ да̄сапесакаммакара̄нам̣. пакатибхаттаветанамева̄ти пакатийа̄ да̄таббабхаттаветанамева. тада̄ упосатхикатта̄ каммам̣ акаронта̄нампи каммакаран̣адивасе да̄таббабхаттаветанамева, на тато ӯнанти аттхо. дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ кхуддакабха̄н̣ака̄нам̣ матена ‘‘са̄йама̄саттха̄йа а̄гато’’ти (дха. па. ат̣т̣ха. 1.2.са̄ма̄ватӣваттху) вуттам̣, идха пана дӣгхабха̄н̣ака̄нам̣ матена ‘‘маджджханхике па̄тара̄саттха̄йа а̄гато’’ти. кан̃чӣти кан̃чипи бхатакам̣, кин̃чипи бхатакакамманти ва̄ самбандхо. маджджханхикака̄латта̄ ‘‘упад̣д̣хадивасо гато’’ти а̄ха, тена упад̣д̣хадивасамева сама̄диннатта̄ ‘‘упад̣д̣хӯпосатхо’’ти там̣ вохарантӣти дассети. дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. па. ат̣т̣ха. 1.2 са̄ма̄ватӣваттху) раттибха̄гена упад̣д̣хӯпосатхо вутто, идха пана маджджханхикато пат̣т̣ха̄йа дивасабха̄генева, тадавасесадивасараттибха̄гена ва̄. асамепи хи бха̄ге упад̣д̣хасаддо паваттати. тадахева̄ти арун̣уггаманака̄лам̣ сандха̄йа вуттам̣.

‘‘гхосопи кхо дуллабхо локасмим̣ йадидам̣ буддхо’’ти сан̃джа̄тапӣтипа̄моджджо. тадахева̄ти косамбим̣ паттадивасато дутийадивасейева. турита̄ттха̄ти турита̄ аттха, сӣгхайа̄йино бхаватха̄ти аттхо. ехибхиккхупаббаджджам̣ сандха̄йа ‘‘паббаджитва̄’’ти вуттам̣. арахаттанти чатупат̣исамбхида̄самалан̇катам̣ арахантабха̄вам̣. тепи сет̣т̣хино сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа ад̣д̣хама̄саматтам̣ да̄на̄ни датва̄ пачча̄гамма тайо виха̄ре ка̄ресум̣. бхагава̄ пана девасикам̣ екекасмим̣ виха̄ре васати. йасса ча виха̄ре вуттхо, тассева гхаре пин̣д̣а̄йа чарати, тада̄ пана гхоситасса виха̄ре вихарати. тена вуттам̣ ‘‘косамбийам̣ вихарати гхосита̄ра̄ме’’ти.

ба̄хирасамайаматтена упаджджха̄йо, на са̄сане вийа упаджджха̄йалаккхан̣ена. упечча парасса ва̄ча̄йа а̄рамбханам̣ ба̄дханам̣ упа̄рамбхо, досадассанавасена гхат̣т̣ананти аттхо. тена̄ха ‘‘ва̄дам̣ а̄ропетука̄ма̄ хутва̄’’ти. ваданти нинда̄васена катхенти етена̄ти хи ва̄до, досо, тама̄ропетука̄ма̄ упари патит̣т̣хапетука̄ма̄ хутва̄ти аттхо. катхама̄ропетука̄ма̄ти а̄ха ‘‘ити кира̄’’тиа̄ди. там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣранти йам̣ ваттху джӣвасан̃н̃итам̣, тадева сарӣрасан̃н̃итам̣. идан̃хи ‘‘рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’ти вуттава̄дам̣ гахетва̄ ваданти. рӯпан̃ча атта̄нан̃ча адвайам̣ екӣбха̄вам̣ катва̄ саманупассанавасена, ‘‘сатто’’ти ва̄ ба̄хиракапарикаппитам̣ атта̄нам̣ сандха̄йа ваданти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘идхева сатто бхиджджатӣ’’ти. асса̄ти саман̣асса готамасса. бхиджджатӣти нирудайавина̄савасена винассати. тена джӣвитасарӣра̄нам̣ анан̃н̃атта̄нуджа̄нанато, сарӣрасса ча бхедадассанато. на хеттха йатха̄ дит̣т̣хабхедавата̄ сарӣрато анан̃н̃атта̄ адит̣т̣хопи джӣвасса бхедо вутто, евам̣ адит̣т̣хабхедавата̄ джӣвато анан̃н̃атта̄ сарӣрасса̄пи абхедоти сакка̄ ваттум̣ тасса бхедасса паччаккхасиддхатта̄, бхӯтупа̄да̄йарӯпавинимуттасса ча сарӣрасса абха̄ватоти имина̄ адхиппа̄йена̄ха ‘‘уччхедава̄до хотӣ’’ти.

ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣранти ан̃н̃адева ваттху джӣвасан̃н̃итам̣, ан̃н̃ам̣ сарӣрасан̃н̃итам̣. идан̃хи ‘‘рӯпавантам̣ атта̄нам̣ саманупассатӣ’’тиа̄динайаппаваттава̄дам̣ гахетва̄ ваданти. рӯпабхедассева дит̣т̣хатта̄, аттани ча тадабха̄вато ‘‘атта̄ ниччо’’ти айаматтхо а̄панно ва̄ти имина̄ адхиппа̄йена̄ха ‘‘сатто сассато а̄паджджатӣ’’ти.

379-380. тайидам̣ несам̣ ван̃джха̄путтасса дӣгхарассата̄дипарикаппанасадисам̣, тасма̄йам̣ пан̃хо т̣хапанӣйо. на хеса аттханиссито, на дхамманиссито, на̄дибрахмачарийако, на ниббида̄диаттха̄йа сам̣ваттати. пот̣т̣хапа̄дасуттан̃четтха нидассанам̣. там̣ таттха ра̄джанимӣланам̣ катва̄ ‘‘тена ха̄вусосун̣а̄тха̄’’тиа̄дина̄ саттха̄ несам̣ упари дхаммадесанама̄рабхӣти а̄ха ‘‘атха бхагава̄’’тиа̄ди. сассатуччхедадит̣т̣хийо две анта̄. арийамагго маджджхима̄ пат̣ипада̄. тасса̄йева пат̣ипада̄йа̄ти миччха̄пат̣ипада̄йа ева.

саддха̄паббаджитасса̄ти саддха̄йа паббаджитасса ‘‘евамахам̣ ито ват̣т̣адуккхато ниссарисса̄мӣ’’ти паббаджджамупагатасса, таданурӯпан̃ча сӣлам̣ пӯретва̄ пат̣хамаджджха̄нена сама̄хитачиттасса. етанти килесават̣т̣апаривуддхидӣпанам̣ ‘‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’’нтиа̄дикам̣ дит̣т̣хисам̣килесанисситавачанам̣. ниббичикиччхо на хотӣти дхаммесу тин̣н̣авичикиччхо на хоти, таттха таттха а̄саппанапарисаппанавасена паваттатӣти аттхо.

етамевам̣ джа̄на̄мӣти йена со бхиккху пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати, етам̣ сасампайуттам̣ дхаммам̣ ‘‘махаггатачитта’’нти евам̣ джа̄на̄ми. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘махаггатачиттаметанти сан̃н̃ам̣ т̣хапеси’’нти. но ча евам̣ вада̄мӣти йатха̄ дит̣т̣хигатика̄ там̣ дхаммаджа̄там̣ саниссайам̣ абхедато ган̣ханта̄ ‘‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’’нти, тадубхайам̣ ва̄ бхедато ган̣ханта̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃а сарӣра’’нти аттано миччха̄га̄хам̣ паведенти, евамахам̣ на вада̄ми тасса дхаммасса супарин̃н̃а̄татта̄. тена̄ха ‘‘атха кхо’’тиа̄ди. ба̄хирака̄ йебхуййена касин̣аджджха̄на̄ни ева ниббаттентӣти вуттам̣ ‘‘касин̣апарикаммам̣ бха̄вентасса̄’’ти. йасма̄ бха̄вана̄нубха̄вена джха̄на̄дхигамо, бха̄вана̄ ча патхавӣкасин̣а̄дисан̃джа̄нанамукхена хотӣти катва̄ сан̃н̃а̄сӣсена ниддисӣйати, тасма̄ ‘‘сан̃н̃а̄балена уппанна’’нти а̄ха. тена вуттам̣ ‘‘патхавӣкасин̣амеко сан̃джа̄на̄тӣ’’тиа̄ди. йасма̄ пана бхагавата̄ таттха таттха ва̄ре ‘‘атха ча пана̄хам̣ на вада̄мӣ’’ти вуттам̣, тасма̄ бхагавато вачанамупадесам̣ катва̄ на ваттаббам̣ киретам̣ кевалина̄ уттамапурисена̄ти адхиппа̄йена ‘‘на каллам̣ тассета’’нти а̄хам̣су, на сайам̣ пат̣ибха̄нена̄ти дассетум̣ ‘‘ман̃н̃ама̄на̄ вадантӣ’’ти вуттам̣. сесам̣ анантарасутте вуттанайатта̄, па̄кат̣атта̄ ча сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ джа̄лийасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

джа̄лийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. маха̄сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄

ачелакассапаваттхуван̣н̣ана̄

381. евам̣ джа̄лийасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни маха̄сӣхана̄дасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, джа̄лийасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса маха̄сӣхана̄дасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… урун̃н̃а̄йам̣ вихаратӣти маха̄сӣхана̄дасутта’’нти а̄ха. етадева на̄манти йасмим̣ рат̣т̣хе там̣ нагарам̣, тасса рат̣т̣хассапи йасмим̣ нагаре бхагава̄ виха̄си, тасса нагарассапи ‘‘урун̃н̃а̄’’твева на̄мам̣, тасма̄ урун̃н̃а̄йанти урун̃н̃а̄на̄маджанападе урун̃н̃а̄на̄манагарети а̄вуттиа̄динайена аттхо ведитаббо. имина̄ имаматтхам̣ дассети – на саббаттха нийатапуллин̇гапутхувачана̄ва джанападава̄чӣ садда̄, каттхачи анийатапуллин̇гапутхувачана̄пи йатха̄ ‘‘а̄л̣авийам̣ вихаратӣ’’ти (па̄чи. 84, 89) кечи джанападамеваттхам̣ ваданти, там̣ апанетум̣ ‘‘бхагава̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. раман̣ӣйоти манохарабхӯмибха̄гата̄йа, чха̄йӯдакасампаттийа̄, джанавивиттата̄йа ча манорамо. мига̄нам̣ абхайам̣ дети еттха̄ти мигада̄йо. тена̄ха ‘‘со’’тиа̄ди. челам̣ ваттхам̣, там̣ наттхи асса̄ти ачелоти вуттам̣ ‘‘наггапарибба̄джако’’ти. на̄манти готтана̄мам̣. тапанам̣ сантапанам̣ ка̄йасса кхеданам̣ тапо, со етасса аттхӣти тапассӣ. йасма̄ татха̄бхӯто тапам̣ ниссито, тапо ча там̣ ниссито хоти, тасма̄ ‘‘тапанисситака’’нти а̄ха. мутта̄ча̄ра̄дӣти еттха а̄дисаддена парато па̄л̣ийа (дӣ. ни. 1.397) ма̄гата̄ хаттха̄палекхана̄дайо сан̇гахита̄. лӯкхам̣ пхарусам̣ са̄дхусаммата̄ча̄равирахато апаса̄данӣйам̣ а̄джӣвати ваттатӣти лӯкха̄джӣвӣти ат̣т̣хакатха̄муттаканайо. уппан̣д̣етӣти ухасанавасена парибха̄сати. упавадатӣти аван̃н̃а̄пуббакам̣ апавадати. тена вуттам̣ ‘‘хӣл̣ети вамбхетӣ’’ти. ‘‘хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу вийа дхаммасаддо хетупарийа̄йоти а̄ха ‘‘ка̄ран̣асса анука̄ран̣а’’нти. татха̄вуттасаддаттхойеветтха ка̄ран̣асаддасса хетубха̄вато. аттхаваса̄ пайутто хи саддапайого. сойева ча саддаттхо парехи вуччама̄но анука̄ран̣ам̣ таданурӯпам̣ тассадисам̣ ва̄ тато паччха̄ ва̄ вуттака̄ран̣абха̄вато. парехӣти йесам̣ тумхехи идам̣ вуттам̣, техи парехи. вуттака̄ран̣ена̄ти йатха̄ техи вуттам̣, татха̄ че тумхехи на вуттам̣, евам̣ сати техи вуттака̄ран̣ена сака̄ран̣о хутва̄ тумха̄кам̣ ва̄до ва̄ тато парам̣ тасса анува̄до ва̄ кочи аппаматтакопи вин̃н̃ӯхи гарахитаббам̣ ка̄ран̣ам̣ т̣ха̄нам̣ на̄гаччхеййа, кимевам̣ на̄гаччхатӣти йоджана̄. ‘‘идам̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ тадеваттхам̣ сан̇кхепато дассети.

382. ида̄ни йам̣ вибхаджджава̄дам̣ сандха̄йа бхагавата̄ ‘‘на мете вуттава̄дино’’ти сан̇кхепена ватва̄ там̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘идха̄хам̣ кассапа̄’’тиа̄ди вуттам̣, там̣ вибха̄гена дассенто ‘‘идхекаччо’’тиа̄дима̄ха. бхагава̄ хи нираттхакам̣ анупасамасам̣ваттаникам̣ ка̄йакиламатхам̣ ‘‘аттакиламатха̄нуйого дуккхо анарийо анаттхасам̣хито’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 13). гарахати, са̄ттхакам̣ пана упасамасам̣ваттаникам̣ ка̄йакиламатхам̣ ‘‘а̄ран̃н̃ико хоти, пам̣сукӯлико хотӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 5.181, 182; пари. 325) ван̣н̣ети. аппапун̃н̃ата̄йа̄ти апун̃н̃ата̄йа. аппасаддо четтха ‘‘дваттичхаданасса парийа̄йам̣ аппахарите т̣хитена адхит̣т̣ха̄табба’’нтиа̄дӣсу (па̄чи. 135) вийа абха̄ваттхо. миччха̄дит̣т̣хибха̄вато каммапхалам̣ пат̣иккхипантена ‘‘наттхи динна’’нтиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.171; ма. ни. 1.445; 2.94, 225; 3.91, 116, 136; сам̣. ни. 3.210; а. ни. 3.118; 10.176; дха. са. 1221; вибха. 907) миччха̄дит̣т̣хим̣ пураккхатва̄ джӣвитавуттихету татха̄ татха̄ дуччаритапӯран̣ам̣ сандха̄йа ‘‘тӣн̣и дуччарита̄ни пӯретва̄’’ти вуттам̣.

бхиййосоматта̄йа̄ти маттато атирекам̣. ‘‘бхиййосо’’ти хи идам̣ бхиййосаддена сама̄наттхам̣ непа̄тикам̣. анесанавасена̄ти кохан̃н̃е т̣хатва̄ асантагун̣асамбха̄ваниччха̄йа йатха̄ татха̄ тапам̣ катва̄ анеситаббамесана̄васена миччха̄джӣвена̄ти аттхо. йатха̄вуттанайена джӣвитавуттихету тӣн̣и дуччарита̄ни пӯретва̄. име двети ‘‘аппапун̃н̃о, пун̃н̃ава̄’’ти ча вутте дуччаритака̄рино две пуггале.

дутийанайе име двети ‘‘аппапун̃н̃о, пун̃н̃ава̄’’ти ча вутте сучаритака̄рино две пуггале.

пат̣хамадутийанайесу вуттанайенева татийачатуттханайесупи йатха̄ккамам̣ аттхо ведитаббо. пат̣хамататийанайесу четтха ахетукаакирийава̄дино. дутийачатуттханайесу пана каммакирийава̄диноти дат̣т̣хаббам̣. аппадуккхавиха̄рӣти аппакам̣ дуккхена виха̄рӣ. ба̄хирака̄ча̄райуттоти са̄сана̄ча̄рато ба̄хиракена титтхийа̄ча̄рена йутто. атта̄нам̣ сукхетва̄ти адхаммикена анесана̄йа ладдхапаччайанимиттена сукхена атта̄нам̣ сукхетва̄ сукхам̣ катва̄, ‘‘сукхе т̣хапетва̄’’ти адхуна̄ па̄т̣хо.

‘‘на да̄ни майа̄ садисо аттхӣ’’тиа̄дина̄ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хисан̇кха̄та̄нам̣ тиссаннам̣ ман̃н̃ана̄нам̣ васена дуччаритапӯран̣ама̄ха. ла̄бхасакка̄рам̣ ва̄ уппа̄денто тӣн̣и дуччарита̄ни пуретва̄ти самбандхо. миччха̄дит̣т̣хивасена̄ти ‘‘наттхи ка̄месу досо’’ти евам̣ паваттамиччха̄дит̣т̣хивасена. парибба̄джика̄йа̄ти ба̄хирапаббаджджамупагата̄йа та̄пасада̄рика̄йа, чханнапарибба̄джика̄йа ча. ‘‘апаро’’ти еттха̄пи хи ‘‘та̄пасо ва̄ чханнапарибба̄джако ва̄’’ти адхика̄ро. дахара̄йа̄ти тарун̣а̄йа. мудука̄йа̄ти сукхума̄ла̄йа. ломаса̄йа̄ти танутамбаломата̄йа аппаломаватийа̄. ломам̣ етисса̄ аттхӣти ломаса̄. лин̇гаттайепи хи са-паччайена падасиддхимиччханти саддавидӯ. ка̄месӯти ваттхука̄месу. па̄таббатанти парибхун̃джитаббам̣. парибхогаттхо хеттха па̄-саддо, таббасаддо ча бха̄васа̄дхано. та̄-саддо пана сакаттхе йатха̄ ‘‘девата̄’’ти, па̄таббатанти ва̄ парибхун̃джанакатам̣, каттуса̄дхано четтха таббасаддо йатха̄ упарипан̣н̣а̄саке пан̃чаттайасутте ‘‘йе хи кечи бхиккхаве саман̣а̄ ва̄ бра̄хман̣а̄ ва̄ дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄таббасан̇кха̄раматтена етасса а̄йатанасса упасампадам̣ пан̃н̃апентӣ’’ти (ма. ни. 3.24) татха̄ хи тадат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘виджа̄на̄тӣти вин̃н̃а̄таббам̣, дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄таматтена пан̃чадва̄рикасан̃н̃а̄паваттиматтена̄ти айан̃хи еттха аттхо’’ти, (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.24) тат̣т̣ӣка̄йан̃ча ‘‘йатха̄ ниййантӣти ниййа̄ника̄ти бахулам̣ вачанато каттуса̄дхано ниййа̄никасаддо, евам̣ идха вин̃н̃а̄таббасаддоти а̄ха ‘виджа̄на̄тӣти вин̃н̃а̄табба’нти,’’ та̄-саддо пана бха̄ве. асса̄дийама̄напаккхе т̣хито килесака̄мопи ваттхука̄мапарийа̄паннойева, тасма̄ тесу йатха̄ручи парибхун̃джантоти аттхо.

иданти найачатуккавасена вуттам̣ аттхаппабхедавибхаджанам̣. ‘‘титтхийавасена а̄гатам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ татха̄ вибхаттатта̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.382) а̄чарийена вуттам̣, татха̄йева пана па̄л̣ийампи вибхаттанти ведитаббам̣. са̄санепӣти имасмим̣ са̄санепи.

катхам̣ лаббхатӣти а̄ха ‘‘екаччо хӣ’’тиа̄ди. йасма̄ на лабхати, тасма̄ анесанам̣ катва̄тиа̄дина̄ йоджетаббам̣. арахаттам̣ ва̄ аттани асантам̣ ‘‘аттхи ме’’ти йатха̄рутам̣ пат̣иджа̄нитва̄. са̄мантаджаппанапаччайапат̣исеванаирийа̄патхасаннисситасан̇кха̄та̄ни тӣн̣и ва̄ куханаваттхӯни пат̣исевитва̄.

та̄дисова̄ти дхутан̇га (висуддхи. 1.22; тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.844 а̄дайо) сама̄да̄навасена лӯкха̄джӣвӣ ева. анесанавасена̄ти нидассанаматтам̣. ‘‘арахаттапат̣иджа̄нанена̄’’тиа̄дипи хи ваттаббам̣.

дуллабхасукхо бхависса̄ми дуггатӣсу упапаттийа̄ти адхиппа̄йо. асакконтоти еттха антасаддо бха̄валаккхан̣е, асаккун̣ама̄не сатӣти аттхо.

383. асукат̣т̣ха̄натоти асукабхавато. а̄гата̄ти упапаттивасена идха̄гата̄. ида̄ни гантаббат̣т̣ха̄нан̃ча̄ти упапаттивасенева а̄йатим̣ гамитаббабхаван̃ча. татоти атӣтабхавато. пуна упапаттинти а̄йатим̣ анантарабхаве пуна упапаттим̣, тато анантарабхавепи пуна упапаттинти пунаппунам̣ ниббаттим̣. кена ка̄ран̣ена гарахисса̄мӣти еттха йатха̄бхӯтамаджа̄нанто иччха̄досавасена йам̣ кин̃чи гарахеййа, на татха̄ ча̄хам̣, ахам̣ пана йатха̄бхӯтам̣ джа̄нанто саббампетам̣ кена ка̄ран̣ена гарахисса̄ми, саббассапетасса тапасса гараха̄йа ка̄ран̣ам̣ наттхӣти имамадхиппа̄йам̣ дассенто ‘‘гарахитаббамева̄’’тиа̄дима̄ха. бхан̣д̣иканти пут̣абхан̣д̣икам̣. упама̄паккхе парисуддхата̄йа дхотам̣, татха̄ адхотан̃ча, упамеййапаккхе пана пасам̣ситаббагун̣ата̄йа дхотам̣ парисуддхам̣, татха̄ адхотан̃ча̄ти аттхо. таматтханти гарахитаббасса чева гарахан̣ам̣, пасам̣ситаббасса ча пасам̣санам̣.

384. дит̣т̣хадхаммикасса, сампара̄йикасса ча аттхасса са̄дханавасена паваттийа̄ гарукатта̄ на кочи на са̄дхӯти вадати. пан̃чавидхам̣ веранти па̄н̣а̄типа̄та̄дипан̃чавидхаверам̣. тан̃хи пан̃чавидхасса сӣласса пат̣ипаккхабха̄вато, сатта̄нам̣ верахетута̄йа ча ‘‘вера’’нти вуччати, тато ева ча там̣ на кочи ‘‘са̄дхӯ’’ти вадати татха̄ дит̣т̣хадхаммика̄диаттха̄намаса̄дханато, сатта̄нам̣ са̄дхубха̄васса дӯсанато ча. на нирундхитаббанти рӯпаггахан̣е на нива̄ретаббам̣. дассанӣйадассанаттхо хи чаккхупат̣ила̄бхоти тесамадхиппа̄йо. айамева найо сота̄дӣсупи. йадаггена тесам̣ пан̃чадва̄ре асам̣варо са̄дху, тадаггена таттха сам̣варо на са̄дхӯти адхиппа̄йо хотӣти а̄ха ‘‘пуна…пе… асам̣вара’’нти.

айаметтха ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – йам̣ те екаччам̣ ваданти ‘‘са̄дхӯ’’ти те ‘‘еке саман̣абра̄хман̣а̄’’ти вутта̄ титтхийа̄ йам̣ аттакиламатха̄нуйога̄дим̣ ‘‘са̄дхӯ’’ти ваданти, там̣ майам̣ на ‘‘са̄дхӯ’’ти вада̄ма. йам̣ те…пе… ‘‘на са̄дхӯ’’ти йам̣ пана те анаваджджапаччайапарибхогам̣, суниваттхасупа̄рута̄дисамма̄пат̣ипаттин̃ча ‘‘на са̄дхӯ’’ти ваданти, там̣ майам̣ ‘‘са̄дхӯ’’ти вада̄ма̄ти.

ити йам̣ парава̄дамӯлакам̣ чатуккам̣ дасситам̣, тадева пуна сакава̄дамӯлакам̣ чатуккам̣ катва̄ дасситанти вин̃н̃а̄петум̣ ‘‘ева’’нтиа̄ди вуттам̣. йан̃хи кин̃чи кеначи сама̄нам̣, тенапи там̣ сама̄намева. йан̃ча кин̃чи кеначи асама̄нам̣, тенапи там̣ асама̄намева̄ти а̄ха ‘‘сама̄на̄сама̄ната’’нти. еттха ча сама̄натанти сама̄ната̄маттам̣. анавасесато хи паха̄таббадхамма̄нам̣ паха̄нам̣, упасампа̄детаббадхамма̄нам̣ упасампа̄данан̃ча сакава̄дева диссати, на парава̄де. тена вуттам̣ ‘‘тйа̄хам̣ упасан̇камитва̄ евам̣ вада̄мӣ’’тиа̄ди. сакава̄дапарава̄да̄нурӯпам̣ вуттанайена пан̃часӣла̄дивасенева аттхо ведитаббо.

самануйун̃джа̄панакатха̄ван̣н̣ана̄

385. антамити а̄н̣аттийам̣ пан̃чамӣаттанопадам̣. ладдхим̣ пуччхантоти ‘‘ким̣ саман̣о готамо сам̣килесадхамме анавасесам̣ паха̄йа ваттати, уда̄ху паре ган̣а̄чарийа̄, еттха та̄ва аттано ладдхим̣ вадехӣ’’ти евам̣ пат̣ин̃н̃а̄там̣ сиддхантам̣ пуччханто. ка̄ран̣ам̣ пуччхантоти ‘‘саман̣ова готамо сам̣килесадхамме анавасесам̣ паха̄йа ваттатӣ’’ти вутте ‘‘ка̄ран̣енапи етаматтхам̣ га̄хайа̄’’ти евам̣ хетум̣ пуччханто. убхайам̣ пуччхантоти ‘‘идам̣ на̄меттха ка̄ран̣а’’нти ка̄ран̣ам̣ ватва̄ пат̣ин̃н̃а̄те аттхе са̄дхийама̄не анвайато, бйатирекато ча ка̄ран̣ам̣ саматтхетум̣ садиса̄садисаппабхедам̣ упамода̄харан̣адвайам̣ пуччханто. апича хетупамода̄харан̣авасена тилаккхан̣асампаттийа̄ йатха̄пат̣ин̃н̃а̄те аттхе са̄дхите саммадева ану паччха̄ бха̄санто нигаментопи саманубха̄сати на̄ма̄ти ведитаббам̣. ‘‘упасам̣харитва̄’’ти па̄т̣хасесо. ‘‘ким̣ те’’тиа̄ди упасам̣харан̣а̄ка̄радассанам̣. дутийападепӣти ‘‘сан̇гхена ва̄ сан̇гха’’нти падепи. вачанасесам̣, упасам̣харан̣а̄ка̄ран̃ча сандха̄йа ‘‘есева найо’’ти вуттам̣.

таматтханти там̣ паха̄таббадхамма̄нам̣ анавасесам̣ паха̄йа ваттанасан̇кха̄там̣, сама̄да̄таббадхамма̄нам̣ анавасесам̣ сама̄да̄йа ваттанасан̇кха̄тан̃ча аттхам̣. йоджетва̄ти акусала̄дипадехи йоджетва̄. акосалласамбхӯта̄диаттхена акусала̄ чева татойева акусала̄ти ча сан̇кха̄та̄, сан̇кха̄тасаддо четтха н̃а̄таттхо, кот̣т̣ха̄саттхо ча йуджджатӣти а̄ха ‘‘н̃а̄та̄, кот̣т̣ха̄сам̣ ва̄ катва̄ т̣хапита̄’’ти, пуримена четтха падена еканта̄кусале вадати, паччхимена там̣ сахагате, таппат̣ипаккхийе ча. еван̃хи кот̣т̣ха̄сакаран̣ена т̣хапанам̣ упапаннам̣ хоти. акусалапаккхикабха̄вена хи ваваттха̄панам̣ кот̣т̣ха̄сакаран̣ам̣. аваджджасаддо досаттхо га̄райхапарийа̄йатта̄, а-саддасса ча таббха̄вавуттитоти а̄ха ‘‘садоса̄’’ти. арийа̄ на̄ма ниддоса̄. име пана акусала̄ катхан̃чипи ниддоса̄ на хонтӣти ниддосат̣т̣хена арийа̄ бхавитум̣ на̄лам̣ асаматтха̄.

386-392. ‘‘йа’’нти етам̣ ка̄ран̣е паччаттавачананти дассети ‘‘йена̄’’ти имина̄. йам̣ ва̄ пана̄ти асамбха̄вана̄вачанаметам̣, йам̣ ва̄ пана кин̃чӣти аттхо. паха̄йа ваттантӣти ча аттхаваса̄ путхувачанавипарин̣а̄моти вуттам̣ ‘‘йам̣ ва̄ там̣ ва̄ аппаматтакам̣ паха̄йа ваттантӣ’’ти. ган̣а̄чарийа̄ четтха пӯран̣амаккхалиа̄дайо. саттхупабхаватта̄ сан̇гхасса сан̇гхасампаттийа̄пи саттхусампатти вибха̄вӣйатӣти а̄ха ‘‘сан̇гха…пе… сиддхито’’ти, са̄ пана пасам̣са̄ паса̄дахетука̄ти паса̄дамукхена там̣ дассетум̣ ‘‘пасӣдама̄на̄пӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха сампин̣д̣анаттхена пи-саддена аппасӣдама̄на̄пи евамева на пасӣдантӣти сампин̣д̣ети. йатха̄ хи анвайато саттхусампаттийа̄ са̄вакесу, са̄вакасампаттийа̄ ча саттхари паса̄до самуччӣйати, евам̣ бйатирекато саттхувипаттийа̄ са̄вакесу, са̄вакавипаттийа̄ ча саттхариаппаса̄доти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘татха̄ хӣ’’тиа̄ди таббиваран̣ам̣. сарӣрасампаттинти рӯпасампаттим̣, рӯпака̄йапа̄рипӯринти аттхо. рӯпаппама̄н̣е сатте сандха̄йа идам̣ вуттам̣, ‘‘дхаммадесанам̣ ва̄ сутва̄’’ти иданту гхосаппама̄н̣е, дхаммаппама̄н̣е ча, ‘‘бхиккхӯнам̣ пана̄ча̄рагочара’’нтиа̄дим̣ пана дхаммаппама̄н̣е, лӯкхаппама̄н̣е ча. а̄ча̄рагочара̄дӣхи дхаммо, самма̄пат̣ипаттийа̄ лӯкхо ча хоти. тасма̄ ‘‘бхаванти ватта̄ро’’ти пат̣хамападе рӯпаппама̄н̣а̄, гхосаппама̄н̣а̄, дхаммаппама̄н̣а̄ ча, дутийападе дхаммаппама̄н̣а̄ва йоджетабба̄. кӣварӯпоти киттакаджа̄тико. йа̄ сан̇гхасса пасам̣са̄ти а̄нетва̄ самбандхо, айамева ва̄ па̄т̣хо.

таттха йа̄ буддха̄нам̣, буддхаса̄вака̄намева ча па̄сам̣сата̄, ан̃н̃есан̃ча тадабха̄во джотито, там̣ виратиппаха̄насам̣варуддесавасена нӣхаритва̄ дассенто ‘‘айамадхиппа̄йо’’тиа̄дима̄ха. таттха сетугха̄тавиратийа̄ арийамаггасампайуттатта̄ ‘‘саббена саббам̣ наттхӣ’’ти вуттам̣. ат̣т̣хасама̄паттивасена виккхамбханаппаха̄наматтам̣, випассана̄маттавасена тадан̇гаппаха̄наматтанти йатха̄ла̄бхам̣ йоджетаббам̣. випассана̄маттавасена̄ти ча ‘‘аничча’’нти ва̄ ‘‘дуккха’’нти ва̄ вивидхам̣ дассанаматтавасена, на пана на̄марӯпававаттха̄напаччайапаригган̣ханапуббакам̣ лаккхан̣аттайам̣ а̄ропетва̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ саммасанавасена. на̄марӯпапариччхедо, хи анатта̄нупассана̄ ча ба̄хирака̄нам̣ наттхи. итара̄ни самуччхедапат̣иппассаддхиниссаран̣аппаха̄на̄ни тӣн̣и саббена саббам̣ наттхи маггапхаланибба̄натта̄. локийапан̃часӣлато ан̃н̃о саббопи сӣласам̣варо, ‘‘кхамо хоти сӣтасса ун̣хасса̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.24; 3.159; а. ни. 4.114) вутто супарисуддхо кхантисам̣варо, ‘‘пан̃н̃а̄йете пидхиййаре’’тиа̄дина̄ (су. ни. 1041; чӯл̣ани. 60) вутто килеса̄нам̣ самуччхедако магган̃а̄н̣асан̇кха̄то н̃а̄н̣асам̣варо, маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ пидаханавасена паватто супарисуддхо индрийасам̣варо, ‘‘ануппанна̄нам̣ па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ ануппа̄да̄йа̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.403; ма. ни. 1.135; сам̣. ни. 5.8; вибха. 205) вутто саммаппадха̄насан̇кха̄то вӣрийасам̣вароти имам̣ сам̣варапан̃чакам̣ сандха̄йа ‘‘сесам̣ саббена саббам̣ наттхӣ’’ти вуттам̣.

‘‘пан̃ча кхо паниме па̄тимоккхуддеса̄’’тиа̄дина̄ йатха̄вуттасӣлассева пуна гахан̣ам̣ са̄сане сӣласса бахубха̄вам̣ дассетва̄ тадекадесе ева паресам̣ ават̣т̣ха̄надассанаттхам̣. ‘‘упосатхуддеса̄’’ти адхуна̄ па̄т̣хо. пан̃н̃а̄йатӣти патит̣т̣хитабха̄вена па̄кат̣о хоти, тасма̄ майа̄ хи…пе… наттхӣти йоджетаббам̣. сӣхана̄данти сет̣т̣хана̄дам̣, абхӣтана̄дам̣ кеначи аппат̣иваттийава̄дам̣. йам̣ пана ваданти –

‘‘уттарасмим̣ паде бйаггха-пун̇гавосабхакун̃джара;

сӣхасаддӯлана̄га̄дйа̄, пуме сет̣т̣хаттхагочара̄’’ти.

там̣ йебхуййавасена̄ти дат̣т̣хаббам̣.

арийаат̣т̣хан̇гикамаггаван̣н̣ана̄

393. ‘‘айам̣ пана йатха̄вутто мама ва̄до авипарӣтова, тассевам̣ авипарӣтабха̄во имам̣ маггам̣ пат̣ипаджджитва̄ апараппаччайато джа̄нитаббо’’ти евам̣ авипарӣтабха̄ва̄вабодханаттхам̣. па̄л̣ийам̣ ‘‘аттхи кассапа̄’’тиа̄дӣсу айам̣ йоджана̄ – йам̣ маггам̣ пат̣ипанно са̄мам̣йева аттапаччаккхато евам̣ н̃ассати даккхати ‘‘саман̣о готамо ваданто йуттапаттака̄ле татхабха̄вато бхӯтам̣, екам̣сена хита̄вахабха̄вато аттхам̣, дхаммато анапетатта̄ дхаммам̣, винайайогато, паресан̃ча винайанато винайам̣ вадатӣ’’ти, со майа̄ сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ паведито сакалават̣т̣адуккханиссаран̣абхӯто аттхи кассапа магго, тасса ча адхигамӯпа̄йабхӯта̄ пуббабха̄гапат̣ипада̄ти, тена ‘‘саман̣о готамо име дхамме анавасесам̣ паха̄йа ваттатӣ’’тиа̄ди найаппаватто ва̄до кеначи асампакампито йатха̄бхӯта сӣхана̄доти дассети. даккхатӣти четтха ссати-саддена падасиддхи ‘‘йатра хи на̄ма са̄вако еварӯпам̣ н̃ассати ва̄ даккхати ва̄ саккхим̣ кариссатӣ’’тиа̄дӣсу вийа.

‘‘еваметам̣ йатха̄бхӯтам̣ саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣ’’тиа̄ди суттападесу (а. ни. 3.134) вийа ча магган̃ча пат̣ипадан̃ча екато катва̄ дассенто. ‘‘айамева̄’’ти са̄вадха̄ран̣авачанам̣ маггасса путхубха̄вапат̣иккхепаттхам̣, саббаарийаса̄дха̄ран̣абха̄вадассанаттхам̣, са̄сане па̄кат̣абха̄вадассанаттхан̃ча. тена̄ха ‘‘ека̄йано айам̣ бхиккхаве магго сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’ти (дӣ. ни. 2.373; ма. ни. 1.106; сам̣. ни. 5.367, 384).

‘‘есева магго наттхан̃н̃о, дассанасса висуддхийа̄’’ти, (дха. па. 274) –

‘‘ека̄йанам̣ джа̄тикхайантадассӣ,

маггам̣ паджа̄на̄ти хита̄нукампӣ;

етена маггена атарим̣ су пуббе,

тариссанти йе ча таранти огха’’нти. (сам̣. ни. 5.384, 409; чӯл̣ани. 107, 211; нетти. 170) ча –

саббесу чева суттападесесу, абхидхаммападесесу (вибха. 355) ча екова̄йам̣ магго па̄кат̣оти.

тапопаккамакатха̄ван̣н̣ана̄

394. тапойева упаккамитаббато, а̄рабхитаббато тапопаккама̄ти а̄ха ‘‘тапа̄рамбха̄’’ти, а̄рамбханан̃четтха тапакаран̣амева̄ти дассети ‘‘тапокамма̄нӣ’’ти имина̄. саман̣акаммасан̇кха̄та̄ти саман̣ехи каттаббакаммасан̃н̃ита̄. бра̄хман̣акаммасан̇кха̄та̄ти еттха̄пи есева найо. ниччолоти ниссат̣т̣хачоло саббена саббам̣ пат̣иккхиттачоло. челам̣, чолоти ча парийа̄йавачанам̣. кочи чхиннабхиннапат̣апилотикадхаропи дасантайуттасса ваттхасса абха̄вато ‘‘ниччоло’’ти ваттаббатам̣ лабхеййа̄ти там̣ ниваттетум̣ ‘‘нагго’’ти вуттам̣, наггийаватасама̄да̄нена саббатха̄ нагготи аттхо. локийакулапутта̄ча̄равирахитата̄ва виссат̣т̣ха̄ча̄рата̄ти дассети ‘‘учча̄ракамма̄дӣсӯ’’тиа̄дина̄. катхам̣ вирахитоти а̄ха ‘‘т̣хитакова̄’’тиа̄ди, идан̃ча нидассанаматтам̣ вамитва̄ мукхавиккха̄лана̄диа̄ча̄рассапи тена виссат̣т̣хатта̄. апаликхатӣти удакена адхованато апалихати. со кира дан̣д̣акам̣ ‘‘сатто’’ти пан̃н̃апети, тасма̄ там̣ пат̣ипадам̣ пӯренто евам̣ каротӣти вуттам̣ ‘‘учча̄рам̣ ва̄’’тиа̄ди. таттха апаликхатӣти апакасати.

‘‘ехи бхаданто’’ти вутте упагаманасан̇кха̄то видхи ехибхадданто, там̣ чаратӣти ехибхаддантико, рул̣хисаддена четтха таддхитасиддхи йатха̄ ‘‘ехипассико’’ти, (ма. ни. 1.74) таппат̣иккхепена наехибхаддантико, тадеваттхам̣ дассети ‘‘бхиккха̄гахан̣аттха’’нтиа̄дина̄. на етӣти на а̄гаччхати. евам̣ натит̣т̣хабхаддантикоти еттха̄пи. саман̣ена на̄ма сайам̣вачанакаренева бхавитаббам̣, на паравачанакарена̄ти адхиппа̄йена тадубхайампи…пе… на кароти. пуретаранти там̣ т̣ха̄нам̣ аттана̄ упагаманато пат̣хаматарам̣, там̣ кира со ‘‘бхиккхуна̄ на̄ма йа̄диччхакӣ ева бхиккха̄ гахетабба̄’’ти адхиппа̄йена на ган̣ха̄ти. уддиссакатам̣ пана ‘‘мама нимиттабха̄вена бахӯ кхуддака̄ па̄н̣а̄ сан̇гха̄т̣ама̄па̄дита̄’’ти адхиппа̄йена на̄дхива̄сети. нимантанампи ‘‘евам̣ тесам̣ вачанам̣ катам̣ бхависсатӣ’’ти адхиппа̄йена на са̄дийати. кумбхӣти паккабхиккха̄паккхиттакумбхо. уккхалӣти бхиккха̄пачанакумбхо. паччхӣти бхиккха̄паккхиттапит̣акам̣. татопӣти кумбхӣкал̣опитопи. кумбхӣа̄дӣсупи со саттасан̃н̃ӣти а̄ха ‘‘кумбхӣкал̣опийо’’тиа̄ди. ‘‘айам̣ ма’’нтиа̄дӣсупи есева найо. антаранти убхиннамантара̄л̣ам̣.

кабал̣антара̄йоти а̄лопасса антара̄йо. еттха̄пи со саттасан̃н̃ӣ. пурисантарагата̄йа̄ти пурисасамӣпагата̄йа. ратиантара̄йоти ка̄маратийа̄ антара̄йо. га̄масабха̄га̄дивасена сан̇гамма киттенти етисса̄ти сам̣китти. татха̄ сам̣хат̣атан̣д̣ула̄дисан̃чайо тена катабхаттамидха̄дхиппетанти вуттам̣ ‘‘сам̣киттетва̄ катабхаттесӯ’’ти. маджджхиманика̄йе маха̄сӣхана̄дасуттантат̣ӣка̄йам̣ пана а̄чарийенева евам̣ вуттам̣ ‘‘сам̣киттайанти ета̄йа̄ти сам̣китти, га̄мава̄сӣхи самуда̄йавасена кирийама̄накирийа̄, еттха пана бхаттасам̣китти адхиппета̄ти а̄ха ‘сам̣киттетва̄ катабхаттесӯ’ти’’. идам̣ пана тасса уккат̣т̣хапат̣ипада̄ти дассети ‘‘уккат̣т̣хо’’тиа̄дина̄. йатха̄ четтха, евам̣ ‘‘наехибхаддантико’’тиа̄дӣсупи уккат̣т̣хапат̣ипада̄дассанам̣ ведитаббам̣. са̄саддо сунакхапарийа̄йо. тасса̄ти сунакхасса. таттха̄ти тасмим̣ т̣ха̄не. самӯхасамӯхача̄ринӣти сан̇гхасан̇гхача̄ринӣ. манусса̄ти веййа̄ваччакараманусса̄.

совӣраканти кан̃джикам̣. ‘‘лон̣асовӣрака’’нти кечи, тадайуттамева, ‘‘саббасассасамбха̄рехи ката’’нти вуттатта̄. лон̣асовӣракан̃хи саббамаччхамам̣сапуппхапхала̄дисамбха̄ракатам̣. сура̄па̄намева̄ти маджджалаккхан̣аппатта̄йа сура̄йа па̄намева. мерайампеттха сан̇гахитам̣ лаккхан̣аха̄рена, екасесанайена ва̄. саббесупӣти са̄ваджджа̄наваджджесупи кан̃джикасура̄дӣсу. ека̄га̄рамева бхиккха̄чарийа̄йа упагаччхатӣти ека̄га̄рико. ниваттатӣти пачча̄гаччхати, сати бхиккха̄ла̄бхе тадуттари на гаччхатӣти вуттам̣ хоти. ека̄лопенева ваттатӣти ека̄лопико. дӣйати ета̄йа̄ти датти, дваттиа̄лопаматтагга̄хи кхуддакам̣ бхиккха̄да̄набха̄джанам̣. тена̄ха ‘‘кхуддакапа̄тӣ’’ти. аггабхиккханти ана̄мат̣т̣хабхиккхам̣, сама̄бхисан̇кхатата̄йа ва̄ уттамабхиккхам̣. абхун̃джанавасена еко хо етасса̄ти ека̄хико, а̄ха̄ро, там̣ а̄ха̄рам̣ а̄ха̄ретӣти аттхо. со пана аттхато екадивасалан̇гхакоти вуттам̣ ‘‘екадивасантарика’’нти. еса найо ‘‘два̄хика’’нтиа̄дӣсупи. апича ека̄хам̣ абхун̃джитва̄ ека̄хам̣ бхун̃джанам̣, ека̄хава̄ро ва̄ ека̄хикам̣. двӣхам̣ абхун̃джитва̄ двӣхам̣ бхун̃джанам̣, двӣхава̄ро ва̄ два̄хикам̣. сесадвайепи айам̣ найо. уккат̣т̣хо хи парийа̄йабхаттабходжанико двӣхам̣ абхун̃джитва̄ ека̄хамева бхун̃джати. евам̣ сесадвайепи. маджджхима̄гамат̣ӣка̄йам̣ пана ‘‘ека̄хам̣ антарабхӯтам̣ етасса аттхӣти ека̄хикам̣. сесападесупи еса найо’’ти вуттам̣. ‘‘тхера̄ бхиккхӯ бхиккхунийо оваданти парийа̄йена̄’’тиа̄дӣсу вийа ва̄раттхо парийа̄йа саддо. ека̄хава̄рена̄ти ека̄хикава̄рена. ‘‘ека̄хика’’нтиа̄дина̄ вуттавидхимева пат̣ипа̄т̣ийа̄ паваттабха̄вена дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘ити еварӯпа’’нтиа̄ди вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

395. са̄ма̄ко на̄ма годхумо. сайам̣джа̄та̄ вӣхиджа̄тӣти аропимавӣхиджа̄ти. йадева ‘‘вӣхӣ’’ти ваданти. ликхитва̄ти каситва̄. силесопӣти кан̣ика̄ра̄дируккханиййа̄сопи. кун̣д̣аканти танутарам̣ тан̣д̣уласакалам̣, тан̣д̣улакхан̣д̣аканти аттхо. оданена катам̣ кан̃джийам̣ оданакан̃джийам̣. ‘‘ва̄ситакена пин̃н̃а̄кена наха̄йеййа̄’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 1203) вийа пин̃н̃а̄ка саддо тилапит̣т̣хапарийа̄йо. йатха̄ха ‘‘пин̃н̃а̄кам̣ на̄ма тилапит̣т̣хам̣ вуччатӣ’’ти. ‘‘тарун̣акадаликкхандхамева пин̃н̃а̄ка’’нти кечи, на гахетаббаметам̣ каттхачипи татха̄ авачанато.

396. сан̣ехи сан̣ава̄кехи ниббаттита̄ни са̄н̣а̄ни, ан̃н̃ехи миссака̄ни са̄н̣а̄ни ева маса̄н̣а̄ни нируттинайена, на чхачӣварапарийа̄панна̄ни бхан̇га̄ни. кечи пана ‘‘маса̄н̣а̄ни на̄ма чол̣ависеса̄нӣти парикаппетва̄ массакачол̣а̄нӣ’’ти пат̣ханти, тадайуттамева пора̄н̣ехи татха̄ авуттатта̄. еракатин̣а̄дӣнӣти еттха а̄дисаддена аккамакачикадалива̄ка̄дӣнам̣ сан̇гахо, ерака̄дӣхи ката̄ни хи чхава̄ни ла̄мака̄ни дусса̄нӣти ваттаббатам̣ лабханти. чхавасаддо хеттха хӣнава̄чако, пуримавикаппе пана матасарӣрава̄чако. чхад̣д̣итанантака̄нӣти чхад̣д̣итапилотика̄ни. аджинасседанти аджинам̣, пакатиаджинамигачаммам̣, тадева маджджхе пха̄литакан̃че, аджинасса кхипам̣ пха̄литамупад̣д̣ханти аджинаккхипам̣. ‘‘сакхуракантипи вадантӣ’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.155) папан̃часӯданийам̣ вуттам̣, двиннам̣ тин̣н̣ам̣ ва̄ самудитан̃че, аджинаккхипанти тесамадхиппа̄йо. винайасам̣ван̣н̣ана̄су пана ‘‘аджинамева абхедато аджинаккхипа’’нти вуттам̣. кандитва̄ти уджджавуджджавена кандитва̄. ‘‘гантхетва̄’’типи па̄т̣хо, ват̣т̣етва̄ бандхитва̄ти аттхо. еван̃хи пхалакачӣре нидассанам̣ упапаннам̣ хоти. йам̣ сандха̄йа вуттанти аджитава̄дасса пат̣икит̣т̣хатарабха̄ве упама̄дассанаттхам̣ йадева кесакамбалам̣ сандха̄йа ан̇гуттара̄гаме (а. ни. 3.138) вуттам̣.

танта̄вута̄нӣти тантам̣ паса̄ретва̄ вӣта̄ни. пат̣икит̣т̣хоти хӣно. касма̄ти вуттам̣ ‘‘кесакамбало’’тиа̄ди. па̄л̣ийам̣ уббхат̣т̣хако’’ти етасса ‘‘уддхам̣ т̣хитако’’ти аттхо маджджхима̄гамат̣т̣хакатха̄йам̣ маха̄сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.215) вутто. уббхасаддо хи упариаттхе непа̄тико йатха̄ ‘‘уббхаджа̄н̣уман̣д̣ала’’нти. анекапарима̄н̣а̄, хи нипа̄та̄, анекаттха̄ ча.

миччха̄ва̄йа̄мавасенева уккут̣икавата̄нуйоготи а̄ха ‘‘уккут̣икавӣрийам̣ ануйутто’’ти. на кевалам̣ нисиннойева уккут̣ико, атха кхо гаччхантопи…пе… гаччхати. айакан̣т̣акети айомайакан̣т̣аке. пакатикан̣т̣акети сала̄какан̣т̣аке. уччабхӯмийам̣ тхан̣д̣иласаддоти вуттам̣ ‘‘учче бхӯмит̣т̣ха̄не’’ти. айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – тхан̣д̣иланти сама̄пакатибхӯми вуччати ‘‘паттхан̣д̣иле па̄турахосӣ’’тиа̄дӣсу вийа. амаракосепи хи нигхан̣т̣усаттхе вуттам̣ ‘‘ведӣ париккхата̄ бхӯми, саме тхан̣д̣илам̣ ча̄туре’’ти (саттарасамавагге 18 га̄тха̄йам̣) тасма̄ тхан̣д̣иле анантарахита̄йа пакатибхӯмийам̣ сеййампи каппетӣти аттхо. йам̣ сандха̄йа таттхева нигхан̣т̣усаттхе вуттам̣ ‘‘йо тхан̣д̣иле вата васа̄, сете тхан̣д̣иласа̄йи со’’ти (саттарасамавагге 44 га̄тха̄йам̣) раджо ева джаллам̣ малӣнам̣ раджоджаллам̣. тена вуттам̣ ‘‘сарӣра’’нтиа̄ди. ладдхам̣ а̄сананти нисӣдитум̣ йатха̄ладдхама̄санам̣. акопетва̄ти ан̃н̃аттха анупагантва̄. татха̄ ча̄ха ‘‘таттхева нисӣданасӣло’’ти. евам̣ нисӣданто хи там̣ акопенто на̄ма хоти. чатӯсу маха̄викат̣есу гӯтхамевидха̄дхиппетанти вуттам̣ ‘‘гӯтхам̣ вуччатӣ’’ти. тан̃хи а̄сайавасена вирӯпам̣ кат̣атта̄ ‘‘викат̣а’’нти вуччати. са̄йам̣ татийанти са̄йанхасамайасан̇кха̄там̣ татийасамайам̣. асса̄ти удакорохана̄нуйогасса. па̄топадамива са̄йам̣падам̣ непа̄тикам̣. ануса̄ралопена пана ‘‘са̄йататийака’’нтипи па̄т̣хо диссати.

еттха ча ‘‘ачелако хотӣ’’тиа̄дӣни йа̄ва ‘‘тхусодакам̣ пиватӣ’’ти ета̄ни ватапада̄ни екава̄ра̄ни, ‘‘ека̄га̄рико ва̄ хотӣ’’тиа̄дӣни пана на̄на̄ва̄ра̄ни, на̄на̄ка̄лика̄ни ва̄. татха̄ ‘‘са̄кабхаккхо ва̄ хотӣ’’тиа̄дӣни, ‘‘са̄н̣а̄нипи дха̄рети, маса̄н̣а̄нипи дха̄ретӣ’’тиа̄дӣни ча. татха̄ хеттха ва̄-саддаггахан̣ам̣, пи-саддаггахан̣ан̃ча катам̣. пи-саддопи идха викаппаттхо ева дат̣т̣хаббо. пуримесу пана ватападесу тадубхайампи на катам̣, еван̃ча катва̄ ‘‘ачелако хотӣ’’ти ватва̄ ‘‘са̄н̣а̄нипи дха̄ретӣ’’тиа̄дивачанасса, ‘‘раджоджалладхаропи хотӣ’’ти ватва̄ ‘‘удакорохана̄нуйогамануйутто вихаратӣ’’ти вачанасса ча авиродхо сиддхо хоти. атха ва̄ киметтха авиродхачинта̄йа. умматтакапаччхисадисо хи титтхийава̄до. апича ‘‘ачелако хотӣ’’ти а̄рабхитва̄ таппасан̇гена саббампи ан̃н̃аман̃н̃авиродхамева аттакиламатха̄нуйогам̣ дассентена тена ачелакассапена ‘‘са̄н̣а̄нипи дха̄ретӣ’’тиа̄ди вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

тапопаккаманираттхаката̄ван̣н̣ана̄

397. сӣласампада̄дӣхӣти сӣласампада̄, сама̄дхисампада̄, пан̃н̃а̄сампада̄ти има̄хи локуттара̄хи сампада̄хи. вина̄ти вирахитатта̄, вина̄ ва̄ та̄хи на када̄чипи са̄ман̃н̃ам̣ ва̄ брахман̃н̃ам̣ ва̄ самбхавати, тасма̄ тесам̣ тапопаккама̄нам̣ нираттхакатам̣ дассентоти сапа̄т̣хасесайоджана̄. досаверавирахитанти досасан̇кха̄таверато вирахитам̣. идан̃хи досасса метта̄йа уджупат̣ипаккхато вуттам̣. йам̣ пана а̄чарийена вуттам̣ ‘‘досаггахан̣ена ва̄ саббепи джха̄напат̣ипаккха̄ сам̣килесадхамма̄ гахита̄. вераггахан̣ена паччаттхикабхӯта̄ сатта̄. йадаггена хи досарахитам̣, тадаггена верарахита’’нти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.397), тадетам̣ па̄л̣ийам̣ верасаддассева виджджама̄натта̄, ат̣т̣хакатха̄йан̃ча тадаттхамева дассетум̣ досасаддасса вуттатта̄ вича̄ретаббам̣.

398. еттакаматтанти наггачарийа̄диматтам̣. па̄кат̣абха̄вена ка̄йати аттхам̣ гаметӣти пакати, локасиддхава̄до. тена̄ха ‘‘пакатикатха̄ еса̄’’ти. ‘‘матта̄ сукхапаричча̄га̄’’тиа̄дӣсу (дха. па. 290) вийа матта̄саддо аппаттам̣ антонӣтам̣ катва̄ пама̄н̣ава̄чакоти а̄ха ‘‘имина̄’’тиа̄ди. тена пана пама̄н̣ена паха̄таббо ева пат̣ипаттиккамо пакаран̣аппатто. имина̄ ‘‘тапопаккамена̄’’ти саддантарена ва̄ адхигатоти дассети ‘‘пат̣ипаттиккамена̄’’ти имина̄. татоти тасма̄ са̄ман̃н̃абрахман̃н̃асса аппаматтакенева пат̣ипаттиккамена судуккарабха̄вато. имам̣ хетусамбандхам̣ сандха̄йа ‘‘падасамбандхена саддхи’’нти вуттам̣. саббаттха̄ти саббава̄ресу.

399. ан̃н̃атха̄ти йади ачелакабха̄ва̄дина̄ са̄ман̃н̃ам̣ ва̄ брахман̃н̃ам̣ ва̄ абхависса, евам̣ сати сувиджа̄нова саман̣о, сувиджа̄но бра̄хман̣о. йасма̄ пана тумхе ито ан̃н̃атха̄ва са̄ман̃н̃ам̣, ан̃н̃атха̄ брахман̃н̃ам̣ вадатха, тасма̄ дуджджа̄нова саман̣о дуджджа̄но бра̄хман̣оти аттхо. тена̄ха ‘‘идам̣ сандха̄йа̄ха̄’’ти. там̣ пакатива̄дам̣ пат̣иккхипитва̄ти йам̣ пуббе па̄катикам̣ са̄ман̃н̃ам̣, брахман̃н̃ан̃ча хадайе т̣хапетва̄ тена ачелакассапена ‘‘дуккарам̣ судуккара’’нти вуттам̣, бхагавата̄ ча тамева сандха̄йа ‘‘пакати кхо еса̄’’тиа̄ди бха̄ситам̣, тамева идха па̄катикаса̄ман̃н̃абрахман̃н̃ависайам̣ катхам̣ пат̣исам̣харитва̄. сабха̄ватова параматтхато ева саман̣асса, бра̄хман̣асса ча дуджджа̄набха̄вам̣ а̄викаронто пунапи ‘‘пакати кхо’’тиа̄дима̄ха. татра̄пӣти саман̣абра̄хман̣ава̄депи. падасамбандханти хетупадена саддхим̣ пубба̄парава̄кйасамбандхам̣.

сӣласама̄дхипан̃н̃а̄сампада̄ван̣н̣ана̄

400-1. пан̣д̣итоти хетусампаттисиддхена пан̣д̣иччена саманна̄гато. катхам̣ уггахесӣти парипаккан̃а̄н̣атта̄ гхат̣е падӣпена вийа аббхантаре самуджджалантена пан̃н̃а̄веййаттийена таттха таттха бхагавата̄ деситаматтхам̣ паригган̣ханто там̣ десанам̣ упадха̄реси. йасма̄ уггахеси, тасма̄…пе… видитва̄ти самбандхо. тасса ча̄ти йо ачелако хоти, йа̄ва удакорохана̄нуйогамануйутто вихарати, тасса ча. тасса чети ва̄ падаччхедо, абха̄вита̄ асаччхиката̄ хоти чети йоджана̄. та̄ сампаттийо пуччха̄ми, йа̄хи саман̣о ча бра̄хман̣о ча хотӣти адхиппа̄йо. сӣласампада̄дивиджа̄нанаттханти сӣласампада̄дивиджа̄нанахету. ‘‘касма̄ пуччхатӣ’’ти хи вуттам̣. атха-саддо четтха ка̄ран̣е. евамӣдисесу. сӣласампада̄йа̄ти еттха итисаддо а̄диаттхо, упалаккхан̣аниддесо ва̄йам̣, тена ‘‘читтасампада̄йа, пан̃н̃а̄сампада̄йа̄’’ти пададвайам̣ сан̇ган̣ха̄ти. тена̄ха ‘‘сӣлачиттапан̃н̃а̄сампада̄хи ан̃н̃а̄’’ти. имехи ча асеккхасӣла̄диккхандхаттайам̣ сан̇гахитанти вуттам̣ ‘‘арахаттапхаламева̄’’ти. таттха ка̄ран̣ам̣ дассети ‘‘арахаттапхалапарийоса̄на’’нтиа̄дина̄. идан̃хи ка̄колоканамива убхайа̄пеккхавачанам̣.

сӣхана̄дакатха̄ван̣н̣ана̄

402. ануттаранти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄йа, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣аттхависайата̄йа ча ануттарам̣. маха̄сӣхана̄данти махантам̣ буддхасӣхана̄дам̣. ативийа аччантависуддхата̄йа парамависуддхам̣. ‘‘параманти уккат̣т̣хам̣. тена̄ха ‘уттама’нти’’ а̄чарийена вуттам̣, уккат̣т̣хапарийа̄йо ча парамасаддо аттхӣти тасса̄дхиппа̄йо. сӣламева̄ти локийасӣламаттатта̄ сӣласа̄ман̃н̃амева. йатха̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ бхагавато локуттарасӣлам̣ сава̄санапат̣ипаккхадхаммавиддхам̣санато, евам̣ локийасӣлампи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣амева тадануччхавикабха̄вена паваттатта̄. еван̃хи ‘‘на̄хам̣ таттха̄’’ти па̄л̣ивачанам̣ упапаннам̣ хоти. ‘‘йа̄вата̄ кассапа арийам̣ парамам̣ сӣла’’нти идам̣ ‘‘сӣласса ван̣н̣ам̣ бха̄сантӣ’’ти еттха а̄ка̄радассанам̣. ‘‘йадидам̣ адхисӣла’’нти идам̣ пана ‘‘таттха̄’’ти пададвайе анийамавачанам̣. ‘‘йадидам̣ адхисӣла’’нти ча локийалокуттаравасена дувидхампи буддхасӣлам̣ екаджджхам̣ катва̄ вуттам̣, тасма̄ та-садденапи убхайассева пара̄масананти дассетум̣ ‘‘таттха сӣлепи парамасӣлепӣ’’тиа̄дима̄ха. самасаманти самена висесанабхӯтена сӣлена саманти аттхам̣ вин̃н̃а̄петум̣ ‘‘мама сӣласамена сӣлена майа̄ сама’’нти вуттам̣. тасмим̣ сӣлети дувидхепи сӣле. ити иманти евам̣ имам̣ сӣлависайам̣. пат̣хаманти уппаттиккамато пат̣хамам̣ паваттатта̄ пат̣хамабхӯтам̣.

тапатӣти килесе сантаппати, видхаматӣти аттхо. ‘‘тадева̄’’ти имина̄ тулйа̄дхикаран̣асама̄сама̄ха. джигуччхатӣти хӣл̣ети ла̄макато т̣хапети. а̄рака̄ килесехӣти катва̄ ниддосатта̄ арийа̄. а̄рамбхаваттхувасена̄ти ат̣т̣ха̄рамбхаваттхувасена. випассана̄вӣрийасан̇кха̄та̄ти випассана̄сампайуттавӣрийасан̇кха̄та̄. локийаматтатта̄ таподжигуччха̄ва. маггапхаласампайутта̄ вӣрийасан̇кха̄та̄ таподжигуччха̄ти адхика̄равасена самбандхо. саббуккат̣т̣хабха̄вато парама̄ на̄ма. йатха̄ йувино бха̄во йоббанам̣, евам̣ джигуччхино бха̄во джегуччхам̣. йадидам̣ адхиджегуччханти сӣле вийа локийалокуттаравасена дувидхампи буддхаджегуччхам̣. таттха̄ти джегуччхепи адхиджегуччхепи. каммассаката̄пан̃н̃а̄ти ‘‘аттхи диннам̣, аттхи йит̣т̣ха’’нтиа̄ди (ма. ни. 1.441; вибха. 793) найаппаваттам̣ н̃а̄н̣ам̣. йатха̄ха вибхан̇ге

‘‘таттха катарам̣ каммассаката̄н̃а̄н̣ам̣, аттхи диннам̣, аттхи йит̣т̣хам̣, аттхи хутам̣, аттхи сукат̣адуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄ко…пе… т̣хапетва̄ сачча̄нуломикам̣ н̃а̄н̣ам̣ сабба̄пи са̄сава̄ кусала̄ пан̃н̃а̄ каммассаката̄н̃а̄н̣а’’нти (вибха. 793).

саббампи хи акусалам̣ аттано ва̄ хоту, парасса ва̄, на сакам̣ на̄ма. касма̄? аттхабхан̃джанато, анаттхаджананато ча. татха̄ саббампи кусалам̣ сакам̣ на̄ма. касма̄? анаттхабхан̃джанато, аттхаджананато ча. евам̣ каммассакабха̄ве паватта̄ пан̃н̃а̄ каммассаката̄пан̃н̃а̄ на̄ма. випассана̄пан̃н̃а̄ти маггасаччасса, параматтхасаччасса ча ануломанато сачча̄нуломикасан̃н̃ита̄ випассана̄пан̃н̃а̄, локийаматтато пан̃н̃а̄ва. иттхилин̇гасса напум̣сакалин̇гавипарийа̄йо идха лин̇гавипалла̄со. йа̄йам̣ адхипан̃н̃а̄ти сӣле вийа локийалокуттаравасена дувидха̄пи буддхапан̃н̃а̄. таттха̄ти пан̃н̃а̄йапи адхипан̃н̃а̄йапи. йатха̄рахам̣ париттамахаггатабха̄вато вимуттийева на̄ма. маггапхалавасена килеса̄нам̣ самуччхинданапат̣иппассамбхана̄ни самуччхедапат̣иппассаддхивимуттийо. атха ва̄ самма̄ва̄ча̄дивиратӣнам̣ адхисӣлаггахан̣ена, самма̄ва̄йа̄масса адхиджегуччхаггахан̣ена, самма̄дит̣т̣хийа̄ адхипан̃н̃а̄ггахан̣ена гахитатта̄ аггахитаггахан̣ена самма̄сан̇каппасатисама̄дхайо маггапхалапарийа̄панна̄ самуччхедапат̣иппассаддхивимуттийо дат̣т̣хабба̄. ниссаран̣авимутти пана нибба̄намева. йа̄ айам̣ адхивимуттӣти сӣле вуттанайена дувидха̄пи адхивимутти. таттха̄ти вимуттийа̄пи адхивимуттийа̄пи.

403. йам̣ кин̃чи джанавивиттат̣т̣ха̄нам̣ сун̃н̃а̄га̄рамидха̄дхиппетам̣. таттха надантена вина̄ ан̃н̃о джано наттхӣти дассетум̣ ‘‘екакова̄’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хасу париса̄сӯти кхаттийапариса̄, бра̄хман̣агахапатисаман̣ача̄тумаха̄ра̄джиката̄ватим̣сама̄рабрахмапариса̄ти има̄су ат̣т̣хасу париса̄су.

тадаттхам̣ маджджхима̄гамаваре маха̄сӣхана̄дасуттападена (ма. ни. 1.150) са̄дхенто ‘‘чатта̄рима̄нӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха веса̄раджджа̄нӣти виса̄радабха̄ва̄, н̃а̄н̣аппаха̄наантара̄йиканиййа̄никадхаммадесана̄нимиттам̣ куточипи асантассанабха̄ва̄ ниббхайабха̄ва̄ти аттхо. ‘‘веса̄раджджа’’нти хи чатӯсу т̣ха̄несу са̄раджджа̄бха̄вам̣ паччавеккхантасса уппаннасоманассамайан̃а̄н̣ассетам̣ на̄мам̣. ан̃н̃ехи пана аса̄дха̄ран̣атам̣ дассетум̣ ‘‘татха̄гатасса татха̄гатавеса̄раджджа̄нӣ’’ти вуттам̣. ‘‘йатха̄ ва̄ пуббабуддха̄нам̣ веса̄раджджа̄ни пун̃н̃уссайасампаттийа̄ а̄гата̄ни, татха̄ а̄гатавеса̄раджджа̄нӣ’’ти ва̄ дутийасса татха̄гатасаддасса тулйа̄дхикаран̣атта̄ евам̣ вуттам̣. айам̣ ат̣т̣хакатха̄найо. неруттика̄ пана ваданти ‘‘сама̄се сиддхе са̄ман̃н̃атта̄, сан̃н̃а̄саддатта̄ ча татха̄ вутта’’нти. а̄сабхам̣ т̣ха̄нанти сет̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ уттамат̣т̣ха̄нам̣. саббан̃н̃утам̣ пат̣иджа̄нанавасена абхимукхам̣ гаччханти, ат̣т̣хапарисам̣ упасан̇камантӣти ва̄ а̄сабха̄, буддха̄, тесам̣ т̣ха̄нантипи аттхо.

апича тайо пун̇гава̄ – гавасатаджет̣т̣хако усабхо, гавасахассаджет̣т̣хако васабхо. ваджасатаджет̣т̣хако ва̄ усабхо, ваджасахассаджет̣т̣хако васабхо. екага̄макхетте ва̄ джет̣т̣хо усабхо, двӣсу га̄макхеттесу джет̣т̣хо васабхо, саббагавасет̣т̣хо саббаттха джет̣т̣хо саббапариссайасахо сето па̄са̄дико маха̄бха̄равахо асанисатасаддехипи акампанӣйо нисабхоти. нисабхова идха ‘‘усабхо’’ти адхиппето. идампи хи тасса парийа̄йавачанам̣. усабхасса иданти а̄сабхам̣, идам̣ пана а̄сабхам̣ вийа̄ти а̄сабхам̣. йатхева хи нисабхасан̇кха̄то усабхо усабхабалена саманна̄гато чатӯхи па̄дехи патхавим̣ уппӣл̣етва̄ ачалат̣т̣ха̄нена тит̣т̣хати, евам̣ татха̄гатопи дасататха̄гатабалена саманна̄гато чатӯхи веса̄раджджапа̄дехи ат̣т̣хапариса̄патхавим̣ уппӣл̣етва̄ садеваке локе кеначи паччаттхикена пачча̄миттена акампийо ачалат̣т̣ха̄нена тит̣т̣хати. евам̣ тит̣т̣хама̄нова там̣ а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣ивиджа̄на̄ти упагаччхати на паччаккха̄ти аттани а̄ропети. тена вуттам̣ ‘‘а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄тӣ’’ти.

сӣхана̄дам̣ надатӣти ‘‘сет̣т̣хана̄дам̣ абхӣтана̄дам̣ надатӣ’’ти вуттова̄йаматтхо. атха ва̄ сӣхана̄дасадисам̣ на̄дам̣ надати. айаматтхо кхандхаваггасам̣йутте а̄гатена сӣхана̄дасуттена (сам̣. ни. 3.78) дӣпетаббо. йатха̄ ва̄ сӣхо мигара̄джа̄ париссайа̄нам̣ саханато, гон̣амахим̣ саматтава̄ран̣а̄дӣнам̣ хананато ча ‘‘сӣхо’’ти вуччати, евам̣ татха̄гато мунира̄джа̄ локадхамма̄нам̣ саханато, параппава̄да̄нам̣ хананато ча ‘‘сӣхо’’ти вуччати. евам̣ вуттасса сӣхасса на̄дам̣ надати. таттха йатха̄ мигасӣхо сӣхабалена саманна̄гато саббаттха виса̄радо вигаталомахам̣со сӣхана̄дам̣ надати, евам̣ татха̄гатасӣхо дасататха̄гатабалена саманна̄гато ат̣т̣хасу париса̄су виса̄радо вигаталомахам̣со ‘‘ити рӯпа’’нтиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.78; а. ни. 8.2) найена на̄на̄видхадесана̄вила̄сасампаннам̣ сӣхана̄дам̣ надати. тена вуттам̣ ‘‘париса̄су сӣхана̄дам̣ надатӣ’’ти.

пан̃хам̣ абхисан̇кхаритва̄ти н̃а̄тумиччхитам̣ аттхам̣ аттано н̃а̄н̣абала̄нурӯпам̣ абхисан̇кхаритва̄. тан̇кхан̣ан̃н̃ева̄ти пуччхитаккхан̣ейева т̣ха̄нуппаттикапат̣ибха̄нена виссаджджети. аджджха̄сайа̄нурӯпам̣, аттхадхамма̄нурӯпан̃ча виссаджджанато читтам̣ паритосетийева. асса̄ти саман̣асса готамасса. сотаббам̣ ман̃н̃антӣти ат̣т̣хаккхан̣аваджджитена навамена кхан̣ена лаббхама̄натта̄ ‘‘йам̣ но саттха̄ са̄сати, там̣ майам̣ сосса̄ма̄’’ти а̄дарабха̄ваджа̄та̄ махантенева усса̄хена сотаббам̣ сампат̣иччхитаббам̣ ман̃н̃ати. каллачитта̄ мудучитта̄ти паса̄да̄бхивуддхийа̄ вигатупаккилесата̄йа каллачитта̄ мудучитта̄ хонти. муддхаппасанна̄ти туччхаппасанна̄ нираттхакаппасанна̄. пасанна̄ка̄ро на̄ма пасаннехи ка̄таббасакка̄ро, со дувидхо дхамма̄мисапӯджа̄васена, таттха а̄мисапӯджам̣ дассенто ‘‘пан̣ӣта̄нӣ’’тиа̄дима̄ха. дхаммапӯджа̄ пана па̄л̣ийамева ‘‘татхатта̄йа пат̣ипаджджантӣ’’ти имина̄ дассита̄. татха̄бха̄ва̄йа̄ти йатха̄бха̄ва̄йа йасса ват̣т̣адуккханиссаран̣асса аттха̄йа дхаммо десито, татха̄бха̄ва̄йа. тадеваттхам̣ дассетум̣ ‘‘дхамма̄нудхаммапат̣ипаттипӯран̣аттха̄йа̄’’ти вуттам̣. дхамма̄нудхаммапат̣ипатти хи ват̣т̣адуккханиссаран̣апарийоса̄на̄, са̄ ча дхамма̄нудхаммапат̣ипатти йа̄йа анупуббийа̄ пат̣ипаджджитабба̄, пат̣ипаджджанта̄нан̃ча сати аджджхаттикан̇гасамава̄йе екам̣сика̄ тасса̄ па̄рипӯрӣти там̣ анупуббим̣ дассенто ‘‘кечи саран̣есӯ’’тиа̄дима̄ха. йатха̄ пӯрента̄ пӯретум̣ саккоти на̄ма, татха̄ пӯран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘сабба̄ка̄рена пана пӯрентӣ’’ти вуттам̣.

имасмим̣ панока̄сети ‘‘пат̣ипанна̄ ча а̄ра̄дхентӣ’’ти сӣхана̄дакиччапа̄рипӯрит̣т̣хапане па̄л̣ипадесе. самодха̄нетабба̄ти сан̇калайитабба̄. екаччам̣…пе… пасса̄мӣти бхагавато еко сӣхана̄до аса̄дха̄ран̣о ан̃н̃ехи аппат̣иваттийо сет̣т̣хана̄до абхӣтана̄доти катва̄. еса найо сесесупи. апарам̣ тапассинти адхика̄ро. пурима̄нам̣ дасаннанти ‘‘екаччам̣ тапассим̣ нирайе ниббаттам̣ пасса̄мӣ’’ти вуттасӣхана̄дато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ‘‘вимуттийа̄ майхам̣ садисо наттхӣ’’ти вуттасӣхана̄да̄ пуримака̄нам̣ дасаннам̣ сӣхана̄да̄нам̣, ниддха̄ран̣е четам̣ са̄мивачанам̣. тена̄ха ‘‘екекасса̄’’ти. ‘‘париса̄су ча надатӣ’’ти а̄дайо ‘‘пат̣ипанна̄ ча мам̣ а̄ра̄дхентӣ’’ти парийоса̄на̄ даса даса сӣхана̄да̄ парива̄ра̄. ‘‘екаччам̣ тапассим̣ нирайе ниббаттам̣ пасса̄мӣ’’ти хи сӣхана̄дам̣ наданто бхагава̄ париса̄су надати виса̄радо хутва̄ надати, таттха ча пан̃хам̣ пуччханти, пан̃хам̣ виссаджджети, виссаджджанена парасса читтам̣ а̄ра̄дхети, сутва̄ сотаббам̣ ман̃н̃анти, сутва̄ ча бхагавато пасӣданти, пасанна̄ ча пасанна̄ка̄рам̣ каронти, йам̣ пат̣ипаттим̣ десети, татхатта̄йа пат̣ипаджджанти, пат̣ипанна̄ ча мам̣ а̄ра̄дхентӣти евам̣ парива̄ретва̄ аттхайоджана̄ самбхавати. айамева найо сесесупи навасу.

‘‘ева’’нтиа̄дина̄ йатха̄вутта̄нам̣ сӣхана̄да̄нам̣ сан̇калайитва̄ дассанам̣. те даса̄ти ‘‘париса̄су ча надатӣ’’ти а̄дайо даса сӣхана̄да̄. пурима̄нам̣ дасаннанти йатха̄вутта̄нам̣ мӯлабхӯта̄нам̣ пуримака̄нам̣ дасасӣхана̄да̄нам̣. парива̄равасена̄ти мӯлим̣ катва̄ паччекам̣ парива̄равасена йоджийама̄на̄ сатам̣ сӣхана̄да̄. пурима̄ ча даса̄ти мӯламӯлийо катва̄ парива̄равасена айоджийама̄на̄ пуримака̄ ча даса̄ти евам̣ даса̄дхикам̣ сӣхана̄дасатам̣ хоти. ан̃н̃асмим̣ пана суттети маджджхима̄гамачӯл̣асӣхана̄дасутта̄димхи (ма. ни. 1.193) тена̄ти сан̇кхйа̄махаттена. маха̄сӣхана̄датта̄ идам̣ суттам̣ ‘‘маха̄сӣхана̄да’’нти вуччати, на пана маджджхиманика̄йе маха̄сӣхана̄дасуттамива чӯл̣асӣхана̄дасуттамупа̄да̄йа̄ти адхиппа̄йо.

титтхийапарива̄сакатха̄ван̣н̣ана̄

404. пат̣иседхетва̄ти татха̄ бха̄ва̄бха̄вадассанена пат̣иккхипитва̄. йам̣ бхагава̄ па̄тхикавагге удумбарикасутте (дӣ. ни. 3.57) ‘‘идха нигродха тапассӣ’’тиа̄дина̄ упаккилесавибха̄гам̣, па̄рисуддхивибха̄ган̃ча дассенто сапарисасса нигродхапарибба̄джакасса пурато сӣхана̄дам̣ надати, там̣ дассетум̣ ‘‘ида̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. надитапуббанти удумбарикасутте а̄гатанайена пуббе нигродхапарибба̄джакасса надитам̣. тапабрахмача̄рӣти уттаматапача̄рӣ, тапена ва̄ вӣрийена брахмача̄рӣ. иданти ‘‘ра̄джагахе…пе… пан̃хам̣ апуччхӣ’’ти па̄л̣ийам̣ а̄гатавачанам̣. а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.403) пана йатха̄вуттам̣ ат̣т̣хакатха̄вачанамева пачча̄мат̣т̣хам̣. еттха ча ка̄мам̣ йада̄ нигродхо пан̃хамапуччхи, бхагава̄ часса виссаджджеси, на тада̄ бхагава̄ гиджджхакӯт̣е паббате вихарати, ра̄джагахасамӣпейева удумбарика̄йа девийа̄ уййа̄не вихарати таттхева татха̄ пуччхитатта̄, виссаджджитатта̄ ча, татха̄пи гиджджхакӯт̣е паббате бхагавато виха̄ро на та̄ва виччхинно, тасма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘татра ма’’нтиа̄дивачанам̣, ат̣т̣хакатха̄йан̃ча ‘‘татра ра̄джагахе гиджджхакӯт̣е паббате вихарантам̣ ма’’нтиа̄дивачанам̣ вуттанти имаматтхампи ‘‘йам̣ там̣ бхагава̄’’тиа̄дина̄ вин̃н̃а̄петӣти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘гиджджхакӯт̣е паббате’’ти идам̣ таттха катавиха̄рам̣ сандха̄йа вуттанти дассети ‘‘гиджджхакӯт̣е маха̄виха̄ре’’ти имина̄. удумбарика̄йа̄ти танна̄мика̄йа. уййа̄нети таттха катапарибба̄джака̄ра̄мам̣ сандха̄йа вадати. нигродхо на̄ма чханнапарибба̄джако. сандха̄но на̄ма пан̃чаупа̄сакасатапарива̄ро ана̄га̄миупа̄сако. катха̄салла̄панти ‘‘йаггхе гахапати джа̄неййа̄си, кена саман̣о готамо саддхим̣ саллапатӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 3.53) салла̄пакатхам̣. паранти атисайаттхе нипа̄то. вийа̄ти падапӯран̣аматте йатха̄ там̣ ‘‘ативийа̄’’ти. андхаба̄ланти пан̃н̃а̄чаккхуна̄ андхам̣ ба̄ладжанам̣. йогети найе, дуккханиссаран̣ӯпа̄йети аттхо.

405. анена̄ти бхагавата̄. кхандхакети маха̄вагге паббаджджакхандхаке (маха̄ва. 96) йам̣ парива̄сам̣ паривасатӣти йоджана̄. ‘‘пуббе ан̃н̃атиттхийо бхӯтоти ан̃н̃атиттхийапуббо’’ти (са̄раттха. т̣ӣ. 76) а̄чарийаса̄рипуттаттхерена вуттам̣. пат̣хамам̣ паббаджджам̣ гахетва̄ва паривасатӣти а̄ха ‘‘са̄ман̣ерабхӯмийам̣ т̣хито’’ти. танти двӣхи а̄ка̄рехи вуттам̣ парива̄сам̣. паббаджджанти ‘‘а̄кан̇кхати паббаджджам̣, а̄кан̇кхати упасампада’’нти еттха вуттам̣ паббаджджаггахан̣ам̣. ‘‘уттаридираттатираттам̣ сахасеййам̣ каппеййа̄’’ти (па̄чи. 51) еттха дираттаггахан̣ам̣ вийа вачанасилит̣т̣хата̄васенева вуттам̣. йасма̄ пана са̄ман̣ерабхӯмийам̣ т̣хитенева париваситаббам̣, на гихибхӯтена, тасма̄ апариваситва̄йева паббаджджам̣ лабхати. на га̄маппавесана̄дӣнӣти еттха а̄дисаддена навесийа̄видхава̄тхуллакума̄рикапан̣д̣акабхиккхунигочарата̄, сабрахмача̄рӣнам̣ ким̣ каран̣ӣйесу даккха̄наласа̄дита̄, уддесапарипуччха̄дӣсу тиббаччхандата̄, йасса титтха̄йатанато идха̄гато, тасса аван̣н̣абхан̣ане аттаманата̄, буддха̄дӣнам̣ аван̣н̣абхан̣ане анаттаманата̄, йасса титтха̄йатанато идха̄гато, тасса ван̣н̣абхан̣ане анаттаманата̄, буддха̄дӣнам̣ ван̣н̣абхан̣ане аттаманата̄ти имесам̣ саттаватта̄нам̣ сан̇гахо ведитаббо. пӯрентена париваситаббанти йада̄ паривасати, тада̄ пӯрама̄нена париваситаббам̣. ат̣т̣хаваттапӯран̣ена̄ти йатха̄вутта̄нам̣ ат̣т̣ханнам̣ ватта̄нам̣ пӯран̣ена. еттха̄ти парива̄се, упасампада̄йа ва̄. гхам̣ситва̄ кот̣т̣етва̄ти аджджха̄сайавӣмам̣санавасена суван̣н̣ам̣ вийа гхам̣ситва̄ кот̣т̣етва̄. паббаджджа̄йа̄ти нидассанаматтам̣. упасампада̄пи хи тена сан̇гайхати.

‘‘ган̣амаджджхе нисӣдитва̄ти упасампада̄каммасса ган̣аппахонака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ маджджхе сан̇гхаттхеро вийа тасса ануггахаттхам̣ нисӣдитва̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.405) а̄чарийена вуттам̣, ида̄ни пана бахӯсупи поттхакесу ‘‘там̣ нисӣда̄петва̄’’ти ка̄ритавасена па̄т̣хо диссати. ачирамупасампаннасса асса̄ти ачирӯпасампанно, аттхаматтам̣ пана дассетум̣ ‘‘упасампанно хутва̄ начирамева̄’’ти а̄ха. ка̄йачиттавивека̄ва идха̄дхиппета̄ упадхививекаттхам̣ пат̣ипаджджана̄дхика̄ратта̄ти вуттам̣ ‘‘ка̄йена чева читтена ча̄’’ти. вӯпакат̣т̣хоти вивитто. та̄дисасса сӣлависодхане аппама̄до авуттасиддхоти каммат̣т̣ха̄не аппама̄дамева дассети. песитачиттоти нибба̄нам̣ пати песитачитто, таннинно таппон̣о таппаббха̄роти вуттам̣ хоти, евам̣бхӯто ча татха̄ анапеккхата̄йа виссаджджитака̄йо на̄ма̄ти адхиппа̄йама̄вика̄тум̣ ‘‘виссат̣т̣хааттабха̄во’’ти вуттам̣. атта̄ти четтха читтам̣ вуччати рӯпака̄йасса ависайатта̄. йасса̄ти арахаттапхаласса. джа̄тикулапутта̄пи а̄ча̄расампанна̄ ева арахатта̄дхигама̄йа паббаджджа̄пеккха̄ хонтӣти тепи джа̄тикулапутте техева а̄ча̄ракулапуттехи екасан̇гахе каронто ‘‘а̄ча̄ракулапутта̄’’ти а̄ха. имина̄ хи а̄ча̄расампанна̄ джа̄тикулапутта̄пи сан̇гахита̄ хонти. а̄ча̄расампанна̄намева̄дхиппетабха̄во ча ‘‘саммадева̄’’ти саддантарена вин̃н̃а̄йати. ‘‘отин̣н̣омхи джа̄тийа̄’’тиа̄дина̄ найена хи сам̣вегапуббикам̣ йатха̄нусит̣т̣хам̣ паббаджджам̣ сандха̄йа ‘‘саммадева̄’’ти вуттам̣. тена̄ха ‘‘хетуна̄ва ка̄ран̣енева̄’’ти. таттха хетуна̄ти найена упа̄йена. ка̄ран̣енева̄ти таббиваран̣авачанам̣. танти арахаттапхалам̣. тадева хи ‘‘ануттарам̣ брахмачарийапарийоса̄на’’нти ваттумарахати ан̃н̃есам̣ татха̄ абха̄вато. ‘‘йам̣там̣садда̄ ниччасамбандха̄’’ти садданайенапи тадаттхам̣ дассети ‘‘тасса хӣ’’тиа̄дина̄. ‘‘йассаттха̄йа…пе… паббаджджантӣ’’ти пуббе вуттасса тасса арахаттапхаласса аттха̄йа кулапутта̄ паббаджанти, тасма̄ арахаттапхаламидха̄дхиппетанти вин̃н̃а̄йатӣти адхиппа̄йо. наттхи паро джано татха̄ саччхикаран̣е паччайо йасса̄ти апараппаччайо, там̣. упа-саддо вийа сам̣-саддопи дха̄тусадда̄нуваттакоти вуттам̣ ‘‘па̄пун̣итва̄’’ти, патва̄ адхигантва̄ти аттхо. упа-саддо ва̄ дха̄тусадда̄нуваттако, сам̣-саддо пана дха̄тувисесакоти а̄ха ‘‘сампа̄детва̄’’ти, асеккха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄йо ниппха̄детва̄, парипӯретва̄ва̄ти аттхо.

нит̣т̣ха̄петунти нигаманавасена парийоса̄петум̣. ‘‘брахмачарийапарийоса̄нам̣…пе… виха̄сӣ’’ти имина̄ ева хи арахаттаникӯт̣ена десана̄ парийоса̄пита̄, там̣ пана нигаметум̣ ‘‘ан̃н̃атаро…пе… ахосӣ’’ти дхаммасан̇га̄хакехи вуттам̣. екатова идха ан̃н̃атаро, на пана на̄маготта̄дӣхи апа̄кат̣ато. араханта̄нанти убба̄хане четам̣ са̄мивачанам̣. татха̄ убба̄хитатта̄ ча тесамаббхантароти аттхо а̄панноти адхиппа̄йам̣ дассенто ‘‘бхагавато’’тиа̄дима̄ха. кечи пана евам̣ ваданти – араханта̄нанти четам̣ самбандхейева са̄мивачанам̣, ато четтха саха па̄т̣хасесена адхиппа̄йаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘бхагавато’’тиа̄ди вуттанти. йам̣ панеттха аттхато на вибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхаппака̄санийа̄ маха̄сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

маха̄сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. пот̣т̣хапа̄дасуттаван̣н̣ана̄

пот̣т̣хапа̄дапарибба̄джакаваттхуван̣н̣ана̄

406. евам̣ маха̄сӣхана̄дасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни пот̣т̣хапа̄дасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, маха̄сӣхана̄дасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса пот̣т̣хапа̄дасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… са̄ваттхийанти пот̣т̣хапа̄дасутта’’нти а̄ха. ‘‘са̄ваттхийа’’нти идам̣ самӣпаттхе бхумманти дассетум̣ ‘‘са̄ваттхим̣ упанисса̄йа̄’’ти вуттам̣, чӣвара̄дипаччайапат̣ибаддхата̄йа упаниссайам̣ катва̄ти аттхо. джето на̄ма ра̄джакума̄ро, тена ропитатта̄ сам̣вад̣д̣хитатта̄ парипа̄литатта̄ джетасса ванам̣ упавананти аттхама̄ха ‘‘джетасса кума̄расса ване’’ти. судатто на̄ма гахапати ана̄тха̄нам̣ пин̣д̣асса да̄йакатта̄ ана̄тхапин̣д̣ико. тена джетасса хаттхато ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣исантхаран̣ена там̣ кин̣итва̄ ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣ӣхева сена̄санам̣ ка̄ра̄петва̄ ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣ӣхева виха̄рамахам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ евам̣ чатупан̃н̃а̄сахиран̃н̃акот̣ипаричча̄гена со а̄ра̄мо буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ниййа̄тито. тена̄ха ‘‘ана̄тхапин̣д̣икена гахапатина̄ а̄ра̄мо ка̄рито’’ти. пуппхапхалапаллава̄дигун̣асампаттийа̄, па̄н̣ино нива̄сапха̄сута̄дина̄ ва̄ висесена паббаджита̄ тато тато а̄гамма раманти ануккан̣т̣хита̄ хутва̄ нивасанти еттха̄ти а̄ра̄мо. атха ва̄ йатха̄вуттагун̣асампаттийа̄ таттха таттха гатепи аттано аббхантаре а̄нетва̄ раметӣти а̄ра̄мо.

пхот̣о йасса па̄десу джа̄тоти пот̣т̣хапа̄до. пхот̣о пот̣т̣хоти хи парийа̄йо. парибба̄джако дувидхо чханнапарибба̄джако, аччханнапарибба̄джако ча. таттха аччханнапарибба̄джакопи ачелако а̄джӣвакоти дувидхо. тесу ачелако саббена саббам̣ нагго, а̄джӣвако пана упари екамева ваттхам̣ упакаччхакантаре павесетва̄ парихарати, хет̣т̣ха̄ нагго. айам̣ пана дувидхопеса на хотӣти вуттам̣ ‘‘чханнапарибба̄джако’’ти, ваттхаччха̄йа̄чха̄данапаббаджджӯпагататта̄ чханнапарибба̄джакасан̇кхйам̣ гатоти аттхо. бра̄хман̣амаха̄са̄лоти маха̄вибхавата̄йа маха̄са̄ратам̣ патто бра̄хман̣о. ган̣а̄чарийоти са̄пеккхата̄йа сама̄со. самайанти са̄ман̃н̃аниддесо, екасесаниддесо ва̄, там̣ там̣ самайанти аттхо. павадантӣти пака̄рато ваданти, аттана̄ аттана̄ уггахитанийа̄мена йатха̄ татха̄ самайам̣ вадантӣти аттхо. та̄руккхоти тасса на̄мам̣. пабхути саддена тодеййаджа̄н̣усон̣ӣсон̣адан̣д̣акӯт̣аданта̄дике сан̇ган̣ха̄ти, а̄дисаддена пана чханнапарибба̄джака̄дике. тиндуко на̄ма ка̄л̣аккхандхаруккхо. чӣранти панти. тиндука̄ чӣрам̣ еттха сантӣти тиндукачӣро. татха̄ ека̄ са̄ла̄ еттха̄ти екаса̄лако. бхӯтапуббагатийа̄ таматтхам̣ виттха̄рато дассенто ‘‘йасма̄’’тиа̄дима̄ха. ити катва̄ти имина̄ ка̄ран̣ена. ‘‘тасми’’нтиа̄дина̄ йатха̄па̄т̣хам̣ вибхатйантадассанам̣.

анека̄ка̄ра̄навасесан̃еййаттхавибха̄гато, апара̄паруппаттито ча бхагавато н̃а̄н̣ам̣ локе паттхат̣амива хотӣти вуттам̣ ‘‘саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ паттхаритва̄’’ти, йато тасса н̃а̄н̣аджа̄лата̄ вуччати. венеййа̄нам̣ тадантогадхабха̄во хет̣т̣ха̄ вуттова. венеййасаттапаригган̣ханаттхам̣ саманна̄ха̄ре кате пат̣хамам̣ несам̣ венеййабха̄венева упат̣т̣ха̄нам̣ хоти, атха саран̣агамана̄дивасена киччаниппхатти вӣмам̣сӣйатӣти а̄ха ‘‘кинну кхо бхависсатӣти упапариккханто’’ти. ниродханти сан̃н̃а̄ниродхам̣. ниродха̄ вут̣т̣ха̄нанти тато ниродхато вут̣т̣ха̄нам̣ сан̃н̃уппаттим̣. саббабуддха̄нам̣ н̃а̄н̣ена сам̣сандитва̄ти йатха̄ те ниродхам̣, ниродхато вут̣т̣ха̄нан̃ча бйа̄карим̣су, бйа̄кариссанти ча, татха̄ бйа̄каран̣авасена сам̣сандитва̄. катипа̄хаччайена̄ти двӣхатӣхаччайена. па̄л̣ийамева хи имаматтхам̣ ваккхати. саран̣ам̣ гамиссатӣти ‘‘саран̣а’’мити гамиссати. ‘‘хаттхиса̄рипуттоти хаттхиса̄рино путто’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.406) а̄чарийена вуттам̣. адхуна̄ пана ‘‘читто хаттхиса̄рипутто’’ твева па̄т̣хо диссати, читто на̄ма хаттха̄чарийасса путтоти аттхо.

сураттадупат̣т̣анти раджанена самма̄ раттам̣ дигун̣ам̣ антарава̄сакам̣ париваттанавасена нива̄сетва̄. ‘‘йугандхарапаббатам̣ париккхипитва̄’’ти идам̣ парикаппавачанам̣ ‘‘та̄дисо аттхи че, там̣ вийа̄’’ти. мегхаван̣н̣анти раттамегхаван̣н̣ам̣, сан̃джха̄пабха̄нуран̃джитамегхасан̇ка̄санти аттхо. пат̣хамена четтха сан̣т̣ха̄насампаттим̣ дассети, дутийена ван̣н̣асампаттим̣. екам̣саварагатанти ва̄мам̣савараппаваттам̣. татха̄ хи суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ ван̇гӣсасуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттам̣ ‘‘екам̣санти ча ва̄мам̣сам̣ па̄рупитва̄ т̣хитассетам̣ адхивачанам̣. йато йатха̄ ва̄мам̣сам̣ па̄рупитва̄ т̣хитам̣ хоти, татха̄ чӣварам̣ катва̄ти евамассаттхо ведитаббо’’ти [су. ни. ат̣т̣ха. нигродхакаппасутта (ван̇гӣсасутта) ван̣н̣ана̄] таттха етанти ‘‘екам̣сам̣ чӣварам̣ катва̄’’ти вачанам̣. йатоти йатха̄вуттавачанасса па̄рупитва̄ т̣хитассева адхивачанатта̄ евамасса аттхо ведитабботи самбандхо. паччаггханти екам̣ катва̄ анадхит̣т̣хитака̄ле па̄т̣еккам̣ махаггхам̣, паччаггхам̣ ва̄ абхинавам̣, аббхун̣хе тан̇кхан̣е ниббаттанти аттхо. пуриман̃четтха аттхавикаппам̣ кечи на иччхати. татха̄ хи а̄чарийенева уда̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘паччаггхети абхинаве, паччекам̣ махаггхата̄йа паччаггхети кечи, там̣ на сундарам̣. на хи буддха̄ бхагаванто махаггхам̣ пат̣игган̣ханти, парибхун̃джанти ча̄’’ти, идха̄пи тена паччхимойева аттхавикаппо гахито. абхинавата̄йа ‘‘паччаггха’’нти ча идам̣ а̄дито татха̄ ладдхавоха̄рена, анан̃н̃апарибхогата̄йа ча вуттам̣, татха̄ ва̄ саттху адхит̣т̣ха̄нена там̣ паттам̣ саббака̄лам̣ ‘‘паччаггха’’нтвева вуччати. селамайапаттанти муггаван̣н̣асила̄майам̣ чатумаха̄ра̄джадаттийам̣ паттам̣. айамева хи бхагавата̄ ниччапарибхутто патто самачиттасуттаван̣н̣ана̄дӣсупи (а. ни. ат̣т̣ха. 2.2.37) татха̄ вуттатта̄.

407. аттано ручивасена аджджха̄сайавасена, на парехи усса̄хитоти адхиппа̄йо. ‘‘атиппагабха̄вамева дисва̄’’ти ча идам̣ бхӯтакатханам̣ на та̄ва бхиккха̄чаран̣авела̄ сампатта̄ти дассанаттхам̣. бхагава̄ хи тада̄ ка̄лассева виха̄рато никкханто ‘‘ва̄сана̄бха̄гийа̄йа дхаммадесана̄йа пот̣т̣хапа̄дам̣ анугган̣хисса̄мӣ’’ти. па̄л̣ийам̣ атиппаго кхоти еттха ‘‘паго’’ти идам̣ качча̄йанаматена па-иччупасаггато о-ка̄рага-ка̄ра̄гамане сиддхам̣. па-саддойева па̄тоаттхам̣ вадати. ан̃н̃есам̣ пана саддавидӯнам̣ матена па̄топадамива непа̄тикам̣. тенева таттха таттха ат̣т̣хакатха̄су (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.1) вуттам̣ ‘‘атиппаго кхоти ативийа па̄то’’ти. апича пат̣хамам̣ гаччхати дивасабха̄вена паваттатӣти паготи ниббачанам̣ имина̄ дасситам̣. дувидхо кхалусаддо вийа хи паготи саддо на̄манипа̄топасаггавасена тивидхо. еван̃хи идха ‘‘атиппагабха̄вамева дисва̄’’ти вачанам̣ упапаннам̣ хоти.

йам̣нӯна̄ти еса нипа̄то ан̃н̃аттха сам̣сайапаридӣпано, идха пана сам̣сайапатирӯпакапаридӣпанова. касма̄ ‘‘сам̣сайапаридӣпане’’ти вуттам̣, нану буддха̄нам̣ сам̣сайо наттхӣти а̄ха ‘‘буддха̄нан̃ча̄’’тиа̄ди. сам̣сайо на̄ма наттхи бодхимӯле ева тасса самуггха̄т̣итатта̄. паривитаккапуббабха̄готи адхиппетакиччасса пуббабха̄ге паваттапаривитакко. еса̄ти ‘‘карисса̄ма, на карисса̄ма̄’’тиа̄дико еса читта̄ча̄ро саббабуддха̄нам̣ лаббхати самбхавати вича̄ран̣авасенева паваттанато, на пана сам̣сайавасена. тена̄ха̄ти йенеса саббабуддха̄нам̣ лаббхати, тена бхагава̄ евама̄ха̄ти имамева па̄л̣им̣ имасса аттхасса са̄дхакам̣ кароти. айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – йам̣нӯна̄ти парикаппане нипа̄то. ‘‘упасан̇камеййа’’нти кирийа̄падена вуччама̄нойева хи аттхо анена джотӣйати. тасма̄ ахам̣ йам̣нӯна йади пана упасан̇камеййам̣ са̄дху вата̄ти йоджана̄. ‘‘йади пана̄’’ти идампи тена сама̄наттханти вуттам̣ ‘‘йади пана̄ханти аттхо’’ти.

408. асса̄ти парибба̄джакапариса̄йа. уддхам̣гаманавасена̄ти уннатабахулата̄йа уггантва̄ уггантва̄ паваттанавасена. диса̄су паттхат̣авасена̄ти випулабха̄вена бхӯтапарампара̄йа саббадиса̄су паттхаран̣авасена. еттха ча па̄л̣ийам̣ йатха̄ уннатапа̄йо саддо унна̄до, евам̣ випулабха̄вена упарӯпари паваттопи унна̄дойева̄ти тадубхайам̣ екаджджхам̣ катва̄ ‘‘унна̄динийа̄’’ти вуттам̣, пуна тадубхайамева вибха̄гам̣ катва̄ ‘‘учча̄саддамаха̄садда̄йа̄’’ти. ато па̄л̣инайа̄нурӯпамева аттхам̣ виваратӣти дат̣т̣хаббам̣. ида̄ни парибба̄джакапариса̄йа учча̄саддамаха̄саддата̄ка̄ран̣ам̣, тасса ча паваттиа̄ка̄рам̣ дассенто ‘‘тесан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. ба̄ла̄тапети абхинавуггатасӯрийа̄тапе. ка̄масса̄до на̄ма ка̄магун̣асса̄до. бхавасса̄до на̄ма ка̄мара̄га̄дисахагато бхавесу асса̄до.

сӯрийуггамане кхаджджопанамива ниппабхатам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘кхаджджопанакӯпама̄ джа̄та̄’’ти. ла̄бхасакка̄ропи но парихӣноти аттхо ба̄веруджа̄такена (джа̄. 1.4.154) дӣпетаббо. парисадосоти париса̄йа паваттадосо.

409. сан̣т̣хапесӣти сан̃н̃аманавасена саммадева т̣хапеси. сан̣т̣хапанан̃четтха тираччха̄накатха̄йа ан̃н̃аман̃н̃асмим̣ ага̄равасса чаджа̄панавасена а̄ча̄расиккха̄панам̣, йатха̄вуттадосасса нигӯханан̃ча хотӣти а̄ха ‘‘сиккха̄песӣ’’тиа̄ди. нанти парисам̣. аппасадданти ниссаддам̣ учча̄саддамаха̄садда̄бха̄вам̣. ‘‘еко нисӣдатӣ’’тиа̄ди аттха̄паттидассанам̣. вуддхинти ла̄бхагун̣авуддхим̣. паттхайама̄ноти паттхайанахету. ма̄нанте хи лаккхан̣е, хетумхи ча иччханти саддавидӯ. ида̄ни таматтхам̣ виттха̄ретум̣ ‘‘парибба̄джака̄ кира̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. апараддханти апараджджхитам̣. наппамаджджантӣти пама̄дам̣ на а̄паджджанти, на ага̄равам̣ каронтӣти вуттам̣ хоти.

410. но а̄гате а̄нандоти амха̄кам̣ бхагавати а̄гате а̄нандо пӣти хоти. ‘‘чирассам̣ кхо бханте бхагава̄ имам̣ парийа̄йамака̄сӣ’’ти вачанам̣ пуббепи таттха а̄гатапуббатта̄ вуттавачанамива хотӣти чоданам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ парихаранто ‘‘касма̄ а̄ха̄’’тиа̄дима̄ха. пийасамуда̄ча̄ра̄ти пийа̄ла̄па̄. тасма̄ти татха̄ пийасамуда̄ча̄расса паваттанато. на кевалам̣ айамева, атха кхо ан̃н̃епи паббаджита̄ йебхуййена бхагавато апачитим̣ каронтева̄ти тадан̃н̃есампи ба̄хуллакаммена тадаттхам̣ са̄дхетум̣ ‘‘бхагавантан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘учча̄кулӣната̄йа̄’’ти, маха̄самматара̄джато пат̣т̣ха̄йа асамбхиннакхаттийакулата̄йа̄ти аттхо. татха̄ хи сон̣адан̣д̣ена вуттам̣ ‘‘саман̣о кхалу бхо готамо учча̄кула̄ паббаджито асамбхиннакхаттийакула̄’’ти, (дӣ. ни. 1.304) тена са̄сане аппасанна̄нампи кулага̄равена бхагавати апачитим̣ дассети. етасмим̣ антаре ка̄ на̄ма катха̄ти йатха̄вуттапариччхедаббхантаре кӣдиса̄ на̄ма катха̄. виппаката̄ти а̄раддха̄ хутва̄ апарийосита̄. ‘‘ка̄ катха̄ виппаката̄’’ти пана ваданто аттхато тасса̄ парийоса̄панам̣ пат̣иджа̄на̄ти на̄ма. ка̄ катха̄ти ча ависесачодана̄, тасма̄ йасса̄ тасса̄ саббасса̄пи катха̄йа парийоса̄панам̣ пат̣ин̃н̃а̄там̣ хоти, тан̃ча пат̣иджа̄нанам̣ падесан̃н̃уно ависам̣йанти а̄ха ‘‘йа̄ва…пе… саббан̃н̃упава̄ран̣ам̣ пава̄ресӣ’’ти. еса̄ти парибба̄джакапариса̄йа катхита̄ ра̄джакатха̄дика̄. нисса̄ра̄ти нираттхакабха̄вена са̄рарахита̄.

абхисан̃н̃а̄ниродхакатха̄ван̣н̣ана̄

411. ‘‘тит̣т̣хатеса̄’’ти етасса а̄паннаматтхам̣ дассенто ‘‘саче’’тиа̄дима̄ха. сука̄ран̣анти сундарам̣ аттха̄вахам̣ хита̄вахам̣ ка̄ран̣ам̣. йаттха̄ти ан̃н̃атариссам̣ са̄ла̄йам̣. на̄на̄титтхасан̇кха̄та̄су ладдхӣсу нийутта̄ти на̄на̄титтхийа̄н̣ийасаддена. н̣икасаддена ва̄ ка-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄ йатха̄ ‘‘антийо’’ти. ‘‘айам̣ ким̣ вадати айам̣ ким̣ вадатӣ’’ти кутӯхалам̣ кола̄халаметтха аттхӣти котӯхала̄, са̄ ева са̄ла̄ котӯхаласа̄ла̄ти а̄ха ‘‘котӯхалуппаттит̣т̣ха̄нато’’ти. упасаггаматтам̣ дха̄тваттха̄нуваттанато. сан̃н̃а̄сӣсена̄йам̣ десана̄, тасма̄ сан̃н̃а̄сахагата̄ саббепи дхамма̄ гайханти, таттха пана читтам̣ падха̄нанти вуттам̣ ‘‘читтаниродхе’’ти. паха̄навасена пана аччантаниродхасса техи анадхиппетатта̄, ависайатта̄ ча ‘‘кхан̣иканиродхе’’ти а̄ха. ка̄мам̣ сопи тесам̣ ависайова, аттхато пана ниродхакатха̄ вуччама̄на̄ таттхева тит̣т̣хати, тасма̄ аттха̄паттиматтам̣ пати татха̄ вуттанти ведитаббам̣. тасса̄ти абхисан̃н̃а̄ниродхакатха̄йа. ‘‘киттигхосо’’ти ‘ахо буддха̄нубха̄во, бхавантарапат̣иччханнампи ка̄ран̣ам̣ евам̣ хаттха̄малакам̣ вийа паччаккхато дассети, са̄ваке ча едисе сам̣варасама̄да̄не патит̣т̣ха̄петӣ’ти тхутигхосо йа̄ва бхавагга̄ паттхаратӣти. а̄чарийена вуттам̣. ида̄ни пана ‘‘сакаладжамбудӣпе бхагавато катха̄киттигхосо паттхаратӣ’’ти па̄т̣хо диссати. пат̣ибха̄гакирийанти пал̣а̄савасена пат̣ибха̄габхӯтам̣ пайогам̣. бхавантарасамайанти татра татра вут̣т̣ха̄насамайам̣ абхӯтапарикаппитам̣ кин̃чи усса̄рийаваттхум̣ аттано самайам̣ катва̄ катхенти. кин̃чидева сиккха̄паданти ‘‘екамӯлакена бхавитаббам̣, еттакам̣ велам̣ екасмим̣йева т̣ха̄не нисӣдитабба’’нти евама̄дикам̣ кин̃чидева ка̄ран̣ам̣ сиккха̄кот̣т̣ха̄сам̣ катва̄ пан̃н̃апенти. ниродхакатханти ниродхасама̄паттикатхам̣.

тесӯти котӯхаласа̄ла̄йам̣ саннипатитесу на̄на̄титтхийасаман̣абра̄хман̣есу. екаччети еке. пуримоти ‘‘ахетӯ аппаччайа̄ пурисасса сан̃н̃а̄ уппаджджантипи нируджджхантипӣ’’тиа̄дина̄ вуттава̄дӣ. еттха̄ти чатӯсу ва̄дӣсу. йва̄йам̣ идха уппаджджатӣти самбандхо. сама̄паттинти асан̃н̃ӣбхава̄вахам̣ ва̄йокасин̣апарикаммам̣, а̄ка̄сакасин̣апарикаммам̣ ва̄ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄насама̄паттим̣, пан̃чамаджджха̄насама̄паттим̣ ва̄. ниродхети хет̣т̣ха̄ вуттанайена сан̃н̃а̄ниродхе. хетум̣ апассантоти йена хетуна̄ асан̃н̃ӣбхаве сан̃н̃а̄йа ниродхо саббасо ануппа̄до, йена ча тато чутасса идха пан̃чавока̄рабхаве сан̃н̃а̄йа уппа̄до, тадубхайампи хетум̣ ависайата̄йа апассанто.

дутийоти ‘‘сан̃н̃а̄ хи бхо пурисасса атта̄’’тиа̄дина̄ вуттава̄дӣ. нанти пат̣хамава̄дим̣. ниседхетва̄ти ‘‘на кхо пана метам̣ бхо евам̣ бхависсатӣ’’ти евам̣ пат̣иккхипитва̄. мигасин̇гата̄пасасса̄ти евам̣на̄маката̄пасасса. тасса кира маттхаке мигасин̇га̄ка̄рена две чӯл̣а̄ ут̣т̣хахим̣су, ‘‘исисин̇го’’типи тасса на̄мам̣. асан̃н̃акабха̄ванти мун̃чха̄паттийа̄ кирийа̄майасан̃н̃а̄васена вигатасан̃н̃ибха̄вам̣. ваккхати хи ‘‘висан̃н̃ӣ хутва̄’’ти. чатта̄лӣсанипа̄те а̄гатанайена мигасин̇гата̄пасаваттхум̣ сан̇кхепато дассетум̣ ‘‘мигасин̇гата̄пасо кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. виккхамбханавасена килеса̄нам̣ санта̄панато аттантапо. дуккаратапата̄йа гхоратапо тиббатапо. ниббисеванабха̄ва̄па̄данена саббасо мила̄питачаккха̄дитиккхиндрийата̄йа парамадхитиндрийо. саккавима̄нанти пан̣д̣укамбаласила̄санам̣ сандха̄йа̄ха. тан̃хи татха̄рӯпапаччайа̄ када̄чи ун̣хам̣, када̄чи тхаддхам̣, када̄чи чалитам̣ хоти. ‘‘сакка…пе… паттхетӣ’’ти айонисо чинтетва̄ песеси. бхагготи бхан̃джитакусаладжджха̄сайо, адхуна̄ пана ‘‘лагго’’ти па̄т̣хам̣ ликханти. тена диббапхассена̄ти хаттхаггахан̣аматтадиббапхассена. танти татха̄ сан̃н̃а̄пат̣ила̄бхам̣. евама̄ха̄ти евам̣ ‘‘сан̃н̃а̄ хи бхо пурисасса атта̄’’тиа̄дина̄ а̄ка̄рена сан̃н̃а̄ниродхама̄ха. имина̄ва найена ито паресупи двӣсу т̣ха̄несу па̄л̣има̄харитва̄ йоджана̄ ведитабба̄.

татийоти ‘‘санти хи бхо саман̣абра̄хман̣а̄’’тиа̄дина̄ вуттава̄дӣ. а̄тхаббан̣апайоганти а̄тхаббан̣аведавихитам̣ а̄тхаббан̣ика̄нам̣ висан̃н̃ибха̄ва̄па̄данаппайогам̣. упакад̣д̣ханам̣ а̄харан̣ам̣. апакад̣д̣ханам̣ апахаран̣ам̣. а̄тхаббан̣ам̣ пайоджетва̄ти а̄тхаббан̣аведе а̄гатам̣ аггиджуханапуббакам̣ мантападам̣ пайоджетва̄ сӣсаччхинната̄дидассанена сан̃н̃а̄ниродхама̄ха. тасса̄ти йасса сӣсаччхинната̄ди дасситам̣, тасса.

чатуттхоти ‘‘санти хи бхо девата̄ махиддхика̄’’тиа̄дина̄ вуттава̄дӣ. йаккхада̄сӣнанти девада̄сӣнам̣, йа̄ ‘‘йогаватийо’’типи вуччанти, йогинийотипи па̄кат̣а̄. маданидданти сура̄маданимиттакам̣ супанам̣. деватӯпаха̄ранти наччанага̄йана̄дина̄ девата̄нам̣ пӯджам̣. сура̄па̄тинти па̄типун̣н̣ам̣ сурам̣. дива̄ти атидива̄, уссӯрети аттхо. танти татха̄ супитва̄ вут̣т̣хаханам̣. суттака̄ле девата̄нам̣ сан̃н̃а̄пакад̣д̣ханавасена ниродхам̣ сама̄панна̄, пабуддхака̄ле сан̃н̃упакад̣д̣ханавасена ниродха̄ вут̣т̣хита̄ти ман̃н̃ама̄ноти адхиппа̄йо.

ел̣амӯгакатха̄ вийа̄ти имесам̣ пан̣д̣итама̄нӣнам̣ катха̄ андхаба̄лакатха̄садисӣ. чатта̄ро ниродхети ан̃н̃аман̃н̃авидхуре чатта̄ропи ниродхе. екена бхавитаббанти екасабха̄венева бхавитаббам̣. на бахуна̄ти на ча ан̃н̃аман̃н̃авируддхена бахувидхена на̄на̄сабха̄вена бхавитаббам̣. тена̄пи екена̄ти екасабха̄вабхӯтена тена̄пи ниродхена. ан̃н̃енева̄ти техи вутта̄ка̄рато ан̃н̃а̄ка̄ренева бхавитаббам̣. соти екасабха̄вабхӯто ниродхо. ан̃н̃атра саббан̃н̃уна̄ти саббан̃н̃убуддхам̣ т̣хапетва̄. идха̄ти котӯхаласа̄ла̄йам̣. айам̣ ниродхо айам̣ ниродхоти двиккхаттум̣ бйа̄паниччха̄вачанам̣ саттха̄ аттано десана̄вила̄сена анека̄ка̄равока̄рам̣ ниродхам̣ вибха̄вессатӣти дассанаттхам̣ катам̣. ахо нӯна̄ти еттха ахоти аччхарийе нипа̄то, нӯна̄ти ануссаран̣е. тасма̄ ахо нӯна бхагава̄ти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣адесанатта̄ бхагава̄ ниродхампи ахо аччхарийам̣ катва̄ а̄ра̄дхеййа ман̃н̃ети адхиппа̄йо. ахо нӯна сугатоти еттха̄пи есева найо. аччхарийавибха̄ванато ева четтха двиккхаттум̣ а̄мед̣итавачанам̣. аччхарийаттхопи хеса ахосаддо ануссаран̣амукхенева пот̣т̣хапа̄дена гахито. тасма̄ вуттам̣ ‘‘ануссаран̣аттхе нипа̄тадвайа’’нти. тена̄ти ануссаран̣аттхамукхена паваттанато. ‘‘ахо…пе… сугато’’ти вачанена етадахосӣти йоджана̄. ‘‘йам̣там̣садда̄ ниччасамбандха̄’’ти са̄дхиппа̄йам̣ йоджанам̣ дассетум̣ ‘‘йо етеса’’нтиа̄дима̄ха. ка̄ладесапуггала̄дивибха̄гена бахубхедатта̄ имесам̣ ниродхадхамма̄нанти бахутте са̄мивачанам̣, кусаласаддайоге четам̣ бхумматтхе дат̣т̣хаббам̣. кусало нипун̣о чхекоти парийа̄йавачанаметам̣. ахо нӯна катхеййа̄ти аччхарийам̣ катва̄ катхеййа ман̃н̃е. со сугатоти самбандхо. чин̣н̣авасита̄йа̄ти ниродхасама̄паттийам̣ чин̣н̣авасӣбха̄ватта̄. сабха̄вам̣ джа̄на̄тӣти ниродхасабха̄вам̣ йа̄тха̄вато джа̄на̄ти.

ахетукасан̃н̃уппа̄даниродхакатха̄ван̣н̣ана̄

412. гхарамаджджхейева паккхалита̄ти йатха̄ гхарато бахи гантука̄ма̄ пуриса̄ маггам̣ анотаритва̄ гхаравиваре саматале виват̣ан̇ган̣е ева паккхаланам̣ патта̄, евам̣сампадамиданти аттхо. аса̄дха̄ран̣о хету, са̄дха̄ран̣о паччайоти евама̄дивибха̄го ан̃н̃атра вутто, идха пана тена вибха̄гена пайоджанам̣ наттхи сан̃н̃а̄йа ака̄ран̣абха̄вапат̣иккхепапаратта̄ чодана̄йа̄ти вуттам̣ ‘‘ка̄ран̣ассева на̄ма’’нти. йам̣ пана па̄л̣ийам̣ вуттам̣ ‘‘сахетӯ хи пот̣т̣хапа̄да саппаччайа̄ пурисасса сан̃н̃а̄ уппаджджантипи нируджджхантипӣ’’ти, таттха сахетӯ саппаччайа̄ уппаджджанти, уппанна̄ пана нируджджхантийева, на тит̣т̣хантӣти дассанаттхам̣ ‘‘нируджджхантипӣ’’ти вачанам̣, на ту ниродхасса сахетусапаччайата̄дассанаттхам̣. уппа̄дойева хи сахетуко, на ниродхо. йади хи ниродхопи сахетуко сийа̄, тассапи пуна ниродхена бхавитаббам̣ ан̇кура̄дӣнам̣ пуна ан̇кура̄дина̄ вийа, на ча тасса пуна ниродхо аттхи, тасма̄ вуттанайенева па̄л̣ийа̄ аттхо ведитаббо. айан̃ча найо кхан̣аниродхавасена вутто. йо пана йатха̄париччхиннака̄лавасена саббасо ануппа̄даниродхо, со ‘‘сахетуко’’ти ведитаббо татха̄рӯпа̄йа пат̣ипаттийа̄ вина̄ абха̄вато. тена̄ха бхагава̄ ‘‘сиккха̄ ека̄ сан̃н̃а̄ уппаджджати, сиккха̄ ека̄ сан̃н̃а̄ нируджджхатӣ’’ти (дӣ. ни. 1.412) тато ева ча ат̣т̣хакатха̄йампи (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.413) вуттам̣ ‘‘сан̃н̃а̄йа сахетукам̣ уппа̄даниродхам̣ дӣпету’’нти. етан̃хи па̄л̣ивачанам̣, ат̣т̣хакатха̄вачанан̃ча ануппа̄даниродхам̣ сандха̄йа вуттанти дат̣т̣хаббам̣. сиккха̄ти хетваттхе паччаттавачанам̣, йа-ка̄ралопо ва̄ ‘‘сан̇кхйа̄пи тамха̄ ванапатта̄ паккамитабба’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.192) вийа. хетубха̄во часса̄ упари а̄ви бхависсати. екасаддо ча ан̃н̃апарийа̄йо, на сан̇кхйа̄ва̄чӣ ‘‘иттхеке сато саттасса̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.85-91, 94-98; ма. ни. 3.21) вийа̄ти а̄ха ‘‘сиккха̄йа екачча̄ сан̃н̃а̄ джа̄йантӣ’’ти. сесападесупи есева найо.

413. виттха̄ретукамйата̄ти виттха̄ретука̄мата̄йа. пуччха̄васена̄ти катхетукамйата̄пуччха̄васена, виттха̄ретукамйата̄пуччха̄васена̄ти ва̄ сама̄со. ‘‘пот̣т̣хапа̄дассева̄йам̣ пуччха̄’’ти а̄сан̇ка̄йа ‘‘бхагава̄ авоча̄’’ти па̄л̣ийам̣ вуттам̣. сан̃н̃а̄йа…пе… дӣпетум̣ та̄ дассентоти йоджетаббам̣. таттха̄ти тассам̣ упари ваккхама̄на̄йа десана̄йа. татийа̄ти адхипан̃н̃а̄сиккха̄ а̄гата̄ти самбандхо. ‘‘айам̣…пе… деситоти еттха самма̄дит̣т̣хисамма̄сан̇каппавасена а̄гата̄. касма̄ти че? парийа̄паннатта̄, сабха̄вато, упака̄рато ча йатха̄рахам̣ пан̃н̃а̄ккхандхе авародхатта̄ сан̇гахитатта̄ти адхиппа̄йо. татха̄ хи чӯл̣аведалласутте вуттам̣ ‘‘йа̄ ча̄вусо виса̄кха самма̄дит̣т̣хи, йо ча самма̄сан̇каппо, име дхамма̄ пан̃н̃а̄ккхандхе сан̇гахита̄’’ти (ма. ни. 1.462) ка̄ман̃четтха вуттанайена тиссопи сиккха̄ а̄гата̄, татха̄пи адхичиттасиккха̄йа ева абхисан̃н̃а̄ниродхо дассито. итара̄ пана тасса̄ самбха̄рабха̄вена а̄нӣта̄ти айаматтхо па̄л̣ивасена ведитаббо.

пан̃чака̄магун̣икара̄готи пан̃ча ка̄макот̣т̣ха̄се а̄раббха уппаджджанакара̄го. асамуппаннака̄мача̄роти ваттама̄нуппанната̄васена насамуппанно йо кочи ка̄мача̄ро, йа̄ ка̄чи лобхуппатти. адхуна̄ пана ‘‘асамуппаннака̄мара̄го’’ти па̄т̣хо, со айуттова аттхато вируддхатта̄. ка̄мара̄го четтха висайавасена нийамитатта̄ ка̄магун̣а̄рамман̣ова лобхо дат̣т̣хаббо, ка̄мача̄ро пана джха̄наникантибхавара̄га̄диппабхедо саббопи лобхача̄ро. ка̄манат̣т̣хена, ка̄месу паваттанат̣т̣хена ча ка̄мача̄ро. саббепи хи тебхӯмакадхамма̄ ка̄манӣйат̣т̣хена ка̄ма̄. йасма̄ убхайесампи сахачаран̣ан̃а̄йена ка̄масан̃н̃а̄бха̄во хоти, тасма̄ ‘‘ка̄масан̃н̃а̄’’ти падуддха̄рам̣ катва̄ тадубхайамева ниддит̣т̣ханти ведитаббам̣. ‘‘таттха̄’’тиа̄ди асамуппаннака̄мача̄рато пан̃чака̄магун̣икара̄гасса висесадассанам̣, асамуппаннака̄мача̄рассева ва̄ идха̄дхиппетабха̄вадассанам̣. ка̄мам̣ пан̃чака̄магун̣икара̄гопи асамуппанно ева ана̄га̄мимаггена самуггха̄т̣ӣйати, тасмим̣ пана самуггха̄т̣итепи на саббо ра̄го самуггха̄т̣ам̣ гаччхати тасса аггамаггена самуггха̄т̣итатта̄. тасма̄ пан̃чака̄магун̣икара̄гаггахан̣ена итарасса саббасса гахан̣ам̣ на хотӣти убхайаттхаса̄дха̄ран̣ена парийа̄йена убхайамева сан̇гахетва̄ па̄л̣ийам̣ ка̄масан̃н̃а̄ггахан̣ам̣ катам̣, ато тадубхайам̣ сарӯпато, висесато ча дассетва̄ саббасан̇га̄хикабха̄вато ‘‘асамуппаннака̄мача̄ро пана имасмим̣ т̣ха̄не ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣. тасма̄ти асамуппаннака̄мача̄рассева идха ват̣т̣анато айаматтхо ведитабботи йоджана̄. тасса̄ти пат̣хамаджджха̄насаман̇гино пуггаласса. садисатта̄ти ка̄масан̃н̃а̄дибха̄вена сама̄натта̄, етена па̄л̣ийам̣ ‘‘пурима̄’’ти идам̣ садисакаппана̄васена вуттанти дассети. ана̄гата̄ хи идха ‘‘нируджджхатӣ’’ти вутта̄ ануппа̄дасса адхиппетатта̄. тасма̄ ана̄гатамева дассетум̣ ‘‘ануппанна̄ва нуппаджджатӣ’’ти вуттам̣.

вивекаджапӣтисукхасан̇кха̄та̄ти вивекаджапӣтисукхехи саха аккха̄та̄, на вивекаджапӣтисукха̄нӣти аккха̄та̄. там̣сампайутта̄ хи сан̃н̃а̄йева идха̄дхиппета̄, на вивекаджапӣтисукха̄ни. атха ва̄ вивекаджапӣтисукхакот̣т̣ха̄сика̄ти аттхо. сан̇кха̄тасаддо хеттха кот̣т̣ха̄саттхо ‘‘адиннам̣ тхеййасан̇кха̄там̣ а̄дийеййа̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 89, 91) вийа. ка̄маччханда̄диол̣а̄рикан̇гаппаха̄навасена на̄наттхасан̃н̃а̄пат̣игхасан̃н̃а̄хи нипун̣ата̄йа сукхума̄. бхӯтата̄йа сачча̄. тадеваттхам̣ дассети ‘‘бхӯта̄’’ти имина̄. сукхумабха̄вена, параматтхабха̄вена ча авипарӣтасабха̄ва̄ти аттхо. евам̣ бйа̄савасена йатха̄па̄т̣хаматтхам̣ дассетва̄ сама̄савасенапи йатха̄па̄т̣хамева дассенто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. сама̄сабйа̄савасена хи двидха̄ па̄т̣хо диссати. ‘‘ка̄маччханда̄диол̣а̄рикан̇гаппаха̄навасена̄’’ти имина̄ сампайуттадхамма̄нам̣ бха̄вана̄нубха̄васиддха̄, сан̃н̃а̄йа сан̣хасукхумата̄ нӣваран̣авиккхамбханавасена вин̃н̃а̄йатӣти дассети. бхӯтата̄йа̄ти сукхумабха̄вена, параматтхабха̄вена ча авипарӣтата̄йа, виджджама̄ната̄йа ва̄. вивекаджехӣти нӣваран̣авивекато джа̄техи. ида̄ни джха̄насаман̇гӣвасена вуттасса дутийападасса аттхам̣ дассетум̣ ‘‘са̄ асса̄’’тиа̄ди вуттам̣. саббаттха̄ти саббава̄ресу.

сама̄паджджана̄дхит̣т̣ха̄нам̣ вийа вут̣т̣ха̄нампиджха̄не парийа̄паннам̣ хоти йатха̄ там̣ дхамма̄нам̣ бхан̇гаккхан̣о дхаммесу, а̄ваджджанапаччавеккхан̣а̄ни пана на джха̄напарийа̄панна̄ни, тасма̄ джха̄напарийа̄паннамева васӣкаран̣ам̣ гахетва̄ ‘‘сама̄паджджанто, адхит̣т̣хаханто, вут̣т̣хаханто ча сиккхатӣ’’ти вуттам̣. танти пат̣хамаджджха̄нам̣. тена…пе… джха̄нена̄ти идампи ‘‘сиккха̄’’ти етасса сам̣ван̣н̣ана̄падам̣. тена̄ти ча хетумхи каран̣авачанам̣, пат̣хамаджджха̄нена хетуна̄ти аттхо. хетубха̄во четтха джха̄насса вивекаджапӣтисукхасукхумасаччасан̃н̃а̄йа уппаттийа̄ сахаджа̄та̄дипаччайабха̄во. ка̄масан̃н̃а̄йа пана ниродхасса упаниссайапаччайабха̄вова. со ча кхо суттантапарийа̄йена. татха̄ чева хет̣т̣ха̄ сам̣ван̣н̣итам̣ ‘‘татха̄рӯпа̄йа пат̣ипаттийа̄ вина̄ абха̄вато’’ти етенупа̄йена̄ти йва̄йам̣ пат̣хамаджджха̄натаппат̣ипаккхасан̃н̃а̄васена ‘‘сиккха̄ ека̄ сан̃н̃а̄ уппаджджати, сиккха̄ ека̄ сан̃н̃а̄ нируджджхатӣ’’ти еттха найо вутто, етена найена. саббаттха̄ти саббава̄ресу.

414. ида̄ни а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанапарама̄йа ева сан̃н̃а̄йа дассане ка̄ран̣ам̣ вибха̄венто ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄дима̄ха. йасма̄ идан̃ча…пе… уддхат̣анти самбандхо. кесам̣ панидам̣ ан̇гато саммасананти вуттам̣ ‘‘ат̣т̣хасама̄паттийа̄’’тиа̄ди. ан̇гатоти джха̄нан̇гато. идан̃хи анупададхаммавипассана̄йа лаккхан̣авачанам̣. анупададхаммавипассанан̃хи каронто сама̄паттим̣ патва̄ ан̇гатова саммасанам̣ кароти, на ча сан̃н̃а̄ сама̄паттийа̄ кин̃чи ан̇гам̣ хоти. атха ча панетам̣ вуттам̣ ‘‘идан̃ча сан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄ти евам̣ ан̇гато саммасанам̣ уддхат̣а’’нти, тасма̄ лаккхан̣авачанаметам̣. ан̇гатоти ва̄ авайаватоти аттхо, анупададхамматоти вуттам̣ хоти. кала̄патоти самӯхато. йасма̄ панеттха сама̄паттивасена там̣там̣сан̃н̃а̄нам̣ уппа̄даниродхе вуччама̄не ан̇гавасена со вутто хоти, тасма̄ ‘‘идан̃ча̄’’тиа̄дина̄ ан̇гатова саммасанам̣ дассетӣти ведитаббам̣. тасма̄ти сан̃н̃а̄васенева ан̇гато саммасанасса уддхат̣атта̄. тадева̄ти а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанамева, на невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ таттха пат̣усан̃н̃а̄бха̄вато.

‘‘йо’’ти ваттаббе ‘‘йато’’ти вуттанти а̄ха ‘‘йо на̄ма̄’’ти йатха̄ ‘‘а̄димхӣ’’ти ваттаббе ‘‘а̄дито’’ти вуччати аттхе париггайхама̄не йатха̄йуттавибхаттийа̄ва то-саддасса лаббханато. на̄ма-саддо четтха кхо-саддо вийа ва̄ча̄силит̣т̣хата̄маттам̣. сасседанти сакам̣, аттана̄ адхигатаджха̄нам̣, тасмим̣ сан̃н̃а̄ сакасан̃н̃а̄, са̄ етассаттхӣти сакасан̃н̃ӣти вуттам̣ ‘‘аттано пат̣хамаджджха̄насан̃н̃а̄йа сан̃н̃ава̄’’ти. ӣка̄ро четтха упари вуччама̄наниродхапа̄даката̄йа са̄тисайа̄йа джха̄насан̃н̃а̄йа аттхибха̄ваджотако дат̣т̣хаббо. тенева̄ха ‘‘анупуббена сан̃н̃аггам̣ пхусатӣ’’тиа̄ди. тасма̄ таттха таттха сакасан̃н̃ита̄ггахан̣ена тасмим̣ тасмим̣ джха̄не саббасо сучин̣н̣авасӣбха̄во дӣпитоти ведитаббам̣.

локийа̄нанти ниддха̄ран̣е са̄мивачанам̣, са̄миаттхе ева ва̄. йадаггена хи там̣ тесу сет̣т̣хам̣, тадаггена тесампи сет̣т̣ханти. вибхатта̄вадхиаттхе ва̄ са̄мивачанам̣. еттха пана ‘‘локийа̄на’’нти висесанам̣ локуттарасама̄паттӣхи тасса асет̣т̣хабха̄вато катам̣. сесам̣ ‘‘киччака̄ракасама̄паттӣна’’нти пана висесанам̣ акиччака̄ракасама̄паттито тасса асет̣т̣хабха̄ватоти дат̣т̣хаббам̣. акиччака̄раката̄ часса̄ ‘‘йатхева хи таттха сан̃н̃а̄, евам̣ пхасса̄дайопӣ’’ти, ‘‘йадаггена хи таттха дхамма̄ сан̇кха̄ра̄васесабха̄ваппаттийа̄ пакативипассака̄нам̣ саммаситум̣ асаккун̣еййарӯпена т̣хита̄, тадаггена хет̣т̣химасама̄паттидхамма̄ вийа пат̣укиччакаран̣асаматтха̄пи на хонтӣ’’ти ча ат̣т̣хакатха̄су (висуддхи. 1.287) пат̣усан̃н̃а̄кичча̄бха̄вавачанато вин̃н̃а̄йати. сва̄йаматтхо параматтхаман̃джӯса̄йа на̄ма висуддхимаггат̣ӣка̄йа а̄руппакатха̄йам̣ (висуддхи. т̣ӣ. 1.286) а̄чарийена сависесам̣ вутто, тасма̄ таттха вуттанайенева ведитаббо. кечи пана ‘‘йатха̄ хет̣т̣хима̄ хет̣т̣хима̄ сама̄паттийо упарима̄нам̣ упарима̄нам̣ сама̄паттӣнам̣ адхит̣т̣ха̄накиччам̣ са̄дхенти, на евам̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄патти кассачипи адхит̣т̣ха̄нам̣ са̄дхети, тасма̄ са̄ акиччака̄рика̄ итара̄ киччака̄рика̄’’ти ваданти, тадайуттам̣ тасса̄пи випассана̄читтапаридамана̄дӣнам̣ адхит̣т̣ха̄накиччаса̄дханато, тасма̄ пуримойева аттхо йутто. касма̄ четам̣ тесамагганти а̄ха ‘‘а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасама̄паттийа’’нтиа̄ди. ‘‘итӣ’’ти ватва̄ ‘‘локийа̄нам̣…пе… аггатта̄’’ти тассаттхо вутто, ‘‘аггатта̄’’ти еттха ва̄ нидассанаметам̣.

пакаппетӣти сам̣видахати. джха̄нам̣ сама̄паджджанто хи джха̄насукхам̣ аттани сам̣видахати на̄ма. абхисан̇кхаротӣти а̄йӯхати сампин̣д̣ети. сампин̣д̣анаттхо хи самуда̄йаттхо. йасма̄ пана никантивасена четана̄киччасса маттхакаппатти, тасма̄ пхалӯпача̄рена ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘никантим̣…пе… на̄ма̄’’ти вуттам̣. има̄ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄ти ида̄ни лаббхама̄на̄ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄. там̣саматиккаменева упариджха̄наттха̄йа четана̄бхисан̇кхаран̣асамбхавато нируджджхеййум̣. ан̃н̃а̄ти а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄хи ан̃н̃а̄. ол̣а̄рика̄ти тато тхӯлатара̄. ка̄ пана та̄ти а̄ха ‘‘бхаван̇гасан̃н̃а̄’’ти. а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанато вут̣т̣ха̄йа ева хи упариджха̄наттха̄йа четана̄бхисан̇кхаран̣а̄ни бхавеййум̣, еван̃ча а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄ нируджджхеййум̣, вут̣т̣ха̄нан̃ча бхаван̇гавасена хоти, тато парампи йа̄ва упариджха̄насама̄паджджанам̣, та̄ва антарантара̄ бхаван̇гасан̃н̃а̄ уппаджджеййум̣, та̄ ча а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄хи ол̣а̄рика̄ти адхиппа̄йо.

четентова̄ти невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанаджджха̄нам̣ екам̣ две читтава̄репи сама̄паджджанавасена пакаппенто ева. на чететӣти татха̄ хет̣т̣химаджха̄несу вийа ва̄ пубба̄бхога̄бха̄вато на пакаппети на̄ма. пубба̄бхогавасена хи джха̄нам̣ пакаппенто идха ‘‘чететӣ’’ти вутто. абхисан̇кхаронтова̄ти таттха аппахӣнаникантиката̄васена а̄йӯханто ева. на̄бхисан̇кхаротӣти татха̄ хет̣т̣химаджха̄несу вийа ва̄ пубба̄бхога̄бха̄вато на̄йӯхати на̄ма. ‘‘ахаметам̣ джха̄нам̣ ниббаттеми упасампа̄деми сама̄паджджа̄мӣ’’ти хи евам̣ абхисан̇кхаран̣ам̣ таттха са̄лайассева хоти, на ана̄лайасса, тасма̄ екадвичиттаккхан̣икампи джха̄нам̣ паваттенто таттха аппахӣнаникантиката̄йа ‘‘абхисан̇кхаронто ева̄’’ти вутто. йасма̄ панасса татха̄ хет̣т̣химаджха̄несу вийа ва̄ таттха пубба̄бхого наттхи, тасма̄ ‘‘на абхисан̇кхаротӣ’’ти вуттам̣. ‘‘имасса бхиккхуно’’тиа̄ди вуттассеваттхасса виваран̣ам̣. таттха йасма̄ имасса…пе… аттхи, тасма̄ ‘‘на четети, на̄бхисан̇кхаротӣ’’ти ча вуттанти адхиппа̄йо. а̄бхогасаманна̄ха̄роти а̄бхогасан̇кха̄то, а̄бхогавасена ва̄ читтасса а̄рамман̣а̄бхимукхам̣, а̄рамман̣асса ва̄ читта̄бхимукхам̣ анва̄ха̄ро. ‘‘сва̄йаматтхо’’тиа̄дина̄ тадеваттхам̣ упама̄йа пат̣ипа̄дети. путтагхара̄чиккхан̣ена̄ти путтагхарасса а̄рочананайена.

гантва̄ а̄да̄йа а̄гатанти самбандхо. паччха̄бха̄гети а̄санаса̄ла̄йа паччхимадиса̄йам̣ т̣хитасса питугхарасса паччха̄бха̄ге. татоти путтагхарато. ладдхагхарамева̄ти йатонена бхиккха̄ ладдха̄, тамева гхарам̣ путтагехамева. а̄санаса̄ла̄ вийа а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасама̄патти тато питугхарапуттагхарат̣т̣ха̄нийа̄нам̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатананиродхасама̄паттӣнам̣ упагантаббато. питугехам̣ вийа невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄патти аманасика̄таббато, маджджхе т̣хитатта̄ ча. путтагехам̣ вийа ниродхасама̄патти манасика̄таббато, парийанте т̣хитатта̄ ча. питугхарам̣ аманасикаритва̄ти пависитва̄ саматиккантампи питугхарам̣ аманасикаритва̄. путтагхарассева а̄чиккхан̣ам̣ вийа екам̣ две читтава̄ре сама̄паджджитаббампи невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ аманасикаритва̄ парато ниродхасама̄паттаттха̄йа ева манасика̄ро дат̣т̣хаббо. евам̣ аманасика̄раса̄ман̃н̃ена, манасика̄раса̄ман̃н̃ена ча упамопамеййата̄ вутта̄ а̄чиккхан̣енапи манасика̄рассева джотанато. на хи манасика̄рена вина̄ а̄чиккхан̣ам̣ самбхавати.

та̄ джха̄насан̃н̃а̄ти екам̣ две читтава̄ре паватта̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанаджха̄насан̃н̃а̄. ниродхасама̄паттийан̃хи йатха̄рахам̣ чатуттха̄руппакусалакирийаджаванам̣ двиккхаттумева джавати, на тадуттари. нируджджхантӣти сарасавасенева нируджджханти, пубба̄бхисан̇кха̄рабалена пана упари ануппа̄до. йатха̄ ча джха̄насан̃н̃а̄нам̣, евам̣ итарасан̃н̃а̄нампӣти а̄ха ‘‘ан̃н̃а̄ ча̄’’тиа̄ди. нуппаджджанти йатха̄париччхиннака̄ланти адхиппа̄йо. со евам̣ пат̣ипанно бхиккхӯти йатха̄вутте сан̃н̃агге т̣хитабха̄вена пат̣ипанно бхиккху, со ча кхо ана̄га̄мӣ ва̄ араха̄ ва̄ двӣхи пхалехи саманна̄гамо, тин̣н̣ам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ пат̣иппассаддхи, сол̣асавидха̄ н̃а̄н̣ачарийа̄, нававидха̄ сама̄дхичарийа̄ти имесам̣ васена ниродхапат̣ипа̄данапат̣ипаттим̣ пат̣ипанноти аттхо. анупуббаниродхавасена читтачетасика̄нам̣ аппаваттийева сан̃н̃а̄ведана̄сӣсена ‘‘сан̃н̃а̄ведайитаниродха’’нти вутта̄. пхусатӣти еттха пхусанам̣ на̄ма винданам̣ пат̣иладдхӣти дассети ‘‘виндати пат̣илабхатӣ’’ти имина̄. аттхато пана вуттанайена йатха̄париччхиннака̄лам̣ читтачетасика̄нам̣ саббасо аппаваттийева.

нираттхаката̄йа упасаггаматтам̣, тасма̄ сан̃н̃а̄ иччева аттхо. ниродхападена анантарикам̣ катва̄ сама̄паттипаде ваттаббе тесам̣ двиннамантаре сампаджа̄нападам̣ т̣хапитанти а̄ха ‘‘ниродхападена антарикам̣ катва̄ вутта’’нти. тена вуттам̣ ‘‘ану…пе… аттхо’’ти, тена айуттасама̄сойам̣ йатха̄рутапа̄т̣хоти дассети. татра̄пӣти тасмим̣ йатха̄падаманупуббит̣хапанепи айам̣ висесаттхоти йоджана̄. сампаджа̄нантасса̄ти там̣ там̣ сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа таттха таттха сан̇кха̄ра̄нам̣ саммасанавасена паджа̄нантасса пуггаласса. антети йатха̄вутта̄йа ниродхапат̣ипа̄данапат̣ипаттийа̄ парийоса̄не. дутийавикаппе сампаджа̄нантасса̄ти сампаджа̄нака̄рино, имина̄ ниродхасама̄паттисама̄паджджанакасса бхиккхуно а̄дито пат̣т̣ха̄йа саббапа̄т̣иха̄рикапан̃н̃а̄йа саддхим̣ аттхаса̄дхика̄ пан̃н̃а̄ киччато дассита̄ хоти. тена̄ха ‘‘пан̣д̣итасса бхиккхуно’’ти. вачанасеса̄пеккха̄’ напеккхата̄ двиннам̣ викаппа̄нам̣ висесо.

сам̣ван̣н̣анока̄са̄нуппаттито ниродхасама̄паттикатха̄ катхетабба̄. сабба̄ка̄рена̄ти ниродхасама̄паттийа̄ сарӯпависесо, сама̄паджджанако, сама̄паджджанат̣т̣ха̄нам̣, сама̄паджджанака̄ран̣ам̣, сама̄паджджана̄ка̄роти евама̄дина̄ саббаппака̄рена. таттха̄ти висуддхимагге (висуддхи. 1.307) катхитатова̄ти катхитат̣т̣ха̄нато ева, тевӣсатимапариччхедатоти аттхо, на идха там̣ вада̄ма пунаруттибха̄вато, гантхагарукабха̄вато ча̄ти адхиппа̄йо.

па̄л̣ийам̣ евам̣ кхо аханти еттха а̄ка̄раттхо евам̣-саддо уггахита̄ка̄радассананти катва̄. евам̣ пот̣т̣хапа̄да̄ти еттха пана сампат̣иччханаттхо татхева ануджа̄нананти катва̄. тена̄ха ‘‘сууггатитам̣ тайа̄’ти ануджа̄нанто’’ти.

415. сан̃н̃а̄ агга̄ еттха̄ти сан̃н̃аггам̣, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣. авасесасама̄паттӣсупи сан̃н̃аггам̣ аттхӣти еттха пана сан̃н̃аггабха̄во ‘‘сан̃н̃агга’’нти вутто, сан̃н̃а̄йева агганти тулйа̄дхикаран̣асама̄со ва̄. ‘‘путхӯ’’ти айам̣ лин̇гавипалла̄со, ника̄ралопо ва̄ти вуттам̣ ‘‘бахӯнӣ’’ти. ‘‘йатха̄’’ти имина̄ каран̣аппака̄расан̇кха̄то пака̄рависесо гахито, на пака̄раса̄ман̃н̃анти дассети ‘‘патхавӣкасин̣а̄дӣсӯ’’тиа̄дина̄. ‘‘идам̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄ди таббиваран̣ам̣. джха̄на̄нам̣ та̄ва йутто каран̣абха̄во сан̃н̃а̄ниродхапхусанасса са̄дхакатамабха̄вато, касин̣а̄нам̣ пана катханти? тесампи со йутто ева. йадаггена хи джха̄на̄нам̣ ниродхапхусанасса са̄дхакатамабха̄во, тадаггена касин̣а̄нампи тадавина̄бха̄вато. анекакаран̣а̄пи ча кирийа̄ хотийева йатха̄ ‘‘ан̃н̃ена маггена йа̄нена дӣпика̄йа гаччхатӣ’’ти.

екава̄ранти саким̣. пуримасан̃н̃а̄ниродханти ка̄масан̃н̃а̄ниродхам̣, на пана ниродхасама̄паттисан̃н̃итам̣ сан̃н̃а̄ниродхам̣. екам̣ сан̃н̃агганти екам̣ сан̃н̃а̄бхӯтам̣ аггам̣, еко сан̃н̃аггабха̄во ва̄ хет̣т̣хима̄йа сан̃н̃а̄йа уккат̣т̣хабха̄вато. сан̃н̃а̄ ча са̄ агган̃ча̄ти хи сан̃н̃аггам̣, на сан̃н̃а̄су агганти. йатха̄ пана сан̃н̃а̄ агго еттха̄ти сан̃н̃аггам̣, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣, евам̣ сесаджха̄нампи. йена ча нимиттена джха̄нам̣ ‘‘сан̃н̃агга’’нти вуттам̣, тадева сан̃н̃а̄сан̇кха̄там̣ нимиттам̣ бха̄валопена, бха̄ваппадха̄нена ва̄ идха̄дхиппетам̣. две ва̄рети двиккхаттум̣. сатасахассам̣ сан̃н̃агга̄нӣти мигападавал̣ан̃джананиддесо. сесакасин̣есӯти касин̣а̄намева гахан̣ам̣ ниродхакатха̄йа адхикататта̄, тато ева четтха джха̄наггахан̣енапи касин̣аджджха̄на̄ни ева гахита̄нӣти ведитаббам̣. йатха̄ ‘‘патхавӣкасин̣ена каран̣абхӯтена̄’’ти тада̄рамман̣икам̣ джха̄нам̣ ана̄маситва̄ вуттам̣, евам̣ ‘‘пат̣хамаджджха̄нена каран̣абхӯтена̄’’ти тада̄рамман̣ам̣ ана̄маситва̄ вадати. ‘‘итӣ’’тиа̄дина̄ тадеваттхам̣ сан̇гахетва̄ нигаманам̣ кароти. саббампӣти екава̄рам̣ сама̄паннаджджха̄насан̃н̃ампи. сан̇гахетва̄ти сан̃джа̄наналаккхан̣ена там̣сабха̄ва̄нативаттанато сан̇гахам̣ катва̄, сама̄паджджанавасена, сан̃джа̄наналаккхан̣ена ча еката̄ти вуттам̣ хоти. апара̄паранти пунаппунам̣. бахӯни сан̃н̃агга̄ни хонти.

416. пат̣хаманайе джха̄нападат̣т̣ха̄нам̣ випассанам̣ вад̣д̣хентасса пуггаласса васена сан̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄ни дассита̄ни. дутийанайе пана йасма̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггена гхат̣ентасса магган̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, тасма̄ випассана̄маггавасена сан̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄ни дассита̄ни. татийанайе ча йасма̄ пат̣хаманайо ол̣а̄рико, дутийанайопи миссакоти тадубхайам̣ асамбха̄ветва̄ аччантасукхумагамбхӣрам̣ ниббаттиталокуттарамева дассетум̣ маггапхалавасена сан̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄ни дассита̄ни. тайопете найа̄ маггасодханавасена дассита̄.

‘‘айам̣ панеттха са̄ро’’ти вибха̄ветум̣ типит̣акамаха̄сиваттхерава̄до а̄бхато. татха̄ хи ‘‘арахаттапхаласан̃н̃а̄йа уппа̄да̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.416) тхерава̄да̄нукӯламева упари аттхо сам̣ван̣н̣итоти. име бхиккхӯти пуримава̄дино бхиккхӯ. тада̄ дӣгханика̄йатантим̣ париваттанте имам̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ йатха̄вуттапат̣ипа̄т̣ийа̄ тайо найе катхенте бхиккхӯ сандха̄йа евам̣ тхеро вадати. ниродхам̣ пуччхитва̄ тасмим̣ катхите таданантарам̣ сан̃н̃а̄н̃а̄н̣уппаттим̣ пуччханто аттхато ниродха̄ вут̣т̣ха̄нам̣ пуччхати на̄ма. ниродхато ча вут̣т̣ха̄нам̣ арахаттапхалуппаттийа̄ ва̄ сийа̄, ана̄га̄мипхалуппаттийа̄ ва̄, таттха сан̃н̃а̄ падха̄на̄, таданантаран̃ча паччавеккхан̣ан̃а̄н̣анти тадубхайам̣ ниддха̄ренто тхеро ‘‘пот̣т̣хапа̄до хет̣т̣ха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха бхагава̄ти а̄лапанавачанам̣.

йатха̄ маггавӣтхийам̣ маггапхалан̃а̄н̣есу уппаннесу нийамато маггапхалапаччавеккхан̣ан̃а̄н̣а̄ни хонти, евам̣ пхаласама̄паттивӣтхийам̣ пхалапаччавеккхан̣ан̃а̄н̣анти вуттам̣ ‘‘паччха̄ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а’’нти. ‘‘идам̣ арахаттапхала’’нти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса уппаттиа̄ка̄радассанам̣. айамева паччайо идаппаччайо ма-ка̄расса да-ка̄рам̣ катва̄. да-ка̄ренапи пакатипадамиччханти кечи саддавидӯ. со пана тхерава̄де на пхаласама̄дхисан̃н̃а̄ ева̄ти а̄ха ‘‘пхаласама̄дхисан̃н̃а̄паччайа̄’’ти, арахаттапхаласама̄дхисахагатасан̃н̃а̄паччайа̄ти аттхо. кира̄ти ануссаран̣аттхе нипа̄то. йатха̄дхигатадхамма̄нуссаран̣апаккхийа̄ хи паччавеккхан̣а̄. сама̄дхисӣсена четтха саббам̣ арахаттапхалам̣ гахитам̣ сахачаран̣ан̃а̄йена, тасмим̣ асати паччавеккхан̣а̄йа асамбхавоти па̄л̣ийам̣ ‘‘идаппаччайа̄’’ти вуттам̣. евамидха дӣгхабха̄н̣ака̄нам̣ матена пхалапаччавеккхан̣а̄йа екантиката̄ дассита̄. чӯл̣адуккхаккхандхасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ пана евам̣ вуттам̣ ‘‘са̄ пана на саббесам̣ парипун̣н̣а̄ хоти. еко хи пахӣнакилесамева паччавеккхати, еко авасит̣т̣хакилесамева, еко маггамева, еко пхаламева, еко нибба̄намева. има̄су пана пан̃часу паччавеккхан̣а̄су екам̣ ва̄ две ва̄ но ладдхум̣ на ват̣т̣антӣ’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.175), тадетам̣ маджджхимабха̄н̣ака̄нам̣ матена вуттам̣. а̄бхидхаммика̄ пана ваданти –

‘‘маггам̣ пхалан̃ча нибба̄нам̣, паччавеккхати пан̣д̣ито;

хӣне килесе сесе ча, паччавеккхати ва̄ на ва̄’’ти. (абхидхамматтхасан̇гахат̣т̣хакатха̄йам̣ каммат̣т̣ха̄насан̇гахавибха̄ге висуддхибхеде);

сан̃н̃а̄аттакатха̄ван̣н̣ана̄

417. ‘‘га̄масӯкаро’’ти имина̄ ванасӯкарамапанети. еван̃хи упама̄вачанам̣ сӯпапаннам̣ хотӣти. десана̄йа сан̣хабха̄вена са̄рамбхамаккхаисса̄дималависодханато сутамайан̃а̄н̣ам̣ нха̄питам̣ вийа, сукхумабха̄вена анувилиттам̣ вийа, тилаккхан̣аббха̄хатата̄йа кун̣д̣ала̄дйа̄лан̇ка̄равибхӯситам̣ вийа ча хоти. таданупависато н̃а̄н̣асса, татха̄бха̄ва̄ там̣саман̇гино ча пуггаласса татха̄бха̄ва̄патти, ниродхакатха̄йа ниведанан̃часса сирисайане павесанасадисанти а̄ха ‘‘сан̣хасукхума…пе… а̄ра̄питопӣ’’ти. таттха̄ти тиссам̣ ниродхакатха̄йам̣. мандабуддхита̄йа сукхам̣ на винданто алабханто, аджа̄нанто ва̄. малавидӯситата̄йа гӯтхат̣т̣ха̄насадисам̣. аттано ладдхинти аттадит̣т̣хим̣. ануматим̣ гахетва̄ти анун̃н̃ам̣ гахетва̄ ‘‘едисо ме атта̄’’ти ануджа̄на̄петва̄, аттано ладдхийам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ти вуттам̣ хоти.

па̄л̣ийам̣ кам̣ пана̄ти ол̣а̄рико, маномайо, арӯпӣти тин̣н̣ам̣ аттава̄да̄нам̣ васена тивидхесу атта̄несу катарам̣ атта̄нам̣ паччесӣти аттхо. ‘‘десана̄йа сукусало’’ти имина̄ ‘‘авассам̣ ме бхагава̄ ладдхим̣ виддхам̣сессатӣ’’ти тасса манасика̄рам̣ дассети. парихарантоти виддхам̣санато апаненто, арӯпӣ атта̄ти аттано ладдхим̣ нигӯхантоти адхиппа̄йо. па̄л̣ийам̣ ‘‘ол̣а̄рикам̣ кхо’’тиа̄димхи парибба̄джакавачане айамадхиппа̄йо – йасма̄ чатусантатирӯпаппабандхам̣ екаттавасена гахетва̄ рӯпӣбха̄вато ‘‘ол̣а̄рико атта̄’’ти паччети аттава̄дӣ, аннапа̄нопат̣т̣ха̄натан̃часса парикаппетва̄ ‘‘сассато’’ти ман̃н̃ати, рӯпӣбха̄вато ева ча сан̃н̃а̄йа ан̃н̃аттам̣ н̃а̄йа̄гатамева, йам̣ ведава̄дино ‘‘аннамайо, па̄намайо’’ти ча двидха̄ вохаранти, тасма̄ парибба̄джако там̣ аттава̄диматам̣ атта̄нам̣ сандха̄йа ‘‘ол̣а̄рикам̣ кхо’’тиа̄дима̄ха̄ти.

‘‘ол̣а̄рико ча хи те пот̣т̣хапа̄да атта̄ абхависса̄’’тиа̄димхи бхагавато вачане ча̄йамадхиппа̄йо – йади атта̄ рӯпӣ бхавеййа, евам̣ сати рӯпам̣ атта̄ сийа̄, на ча сан̃н̃ӣ сан̃н̃а̄йа арӯпабха̄вато, рӯпадхамма̄нан̃ча асан̃джа̄нанасабха̄ватта̄. рӯпӣ ча сама̄но йади тава матена ниччо, сан̃н̃а̄ ча апара̄парам̣ паваттанато таттха таттха бхиджджатӣти бхедасаббха̄вато аничча̄, евампи ‘‘ан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄, ан̃н̃о атта̄’’ти сан̃н̃а̄йа абха̄вато ачетанова атта̄ хоти, тасма̄ еса атта̄ на каммасса ка̄рако, на ча пхаласса упабхун̃джанакоти а̄паннамева̄ти имам̣ досам̣ дассенто бхагава̄ ‘‘ол̣а̄рико ча̄’’тиа̄дима̄ха̄ти. таттха̄ти ‘‘рӯпӣ атта̄’’ти ва̄де. пачча̄гаччхатоти сесакирийа̄пеккха̄йа камматтхейева упайогавачанам̣, пачча̄гаччхатоти ча пачча̄гаччхантасса, джа̄нантасса, пат̣ичча ва̄дена паваттасса̄ти ва̄ аттхо. ‘‘ан̃н̃а̄ ча сан̃н̃а̄ уппаджджати, ан̃н̃а̄ ча сан̃н̃а̄ нируджджхантӣ’’ти касма̄ вуттам̣, нану уппа̄дапуббако ниродхо, на ча уппаннам̣ анируджджханакам̣ на̄ма аттхӣти чоданам̣ содхетум̣ ‘‘чатуннам̣ кхандха̄на’’нтиа̄ди вуттам̣. сатипи несам̣ ека̄ламбан̣аваттхукабха̄ве уппа̄даниродха̄дхика̄ратта̄ екуппа̄даниродхабха̄вова вутто. апара̄паранти пон̇кха̄нупон̇кха.

418-420. па̄л̣ийам̣ маномайанти джха̄наманасо васена маномайам̣. йо хи ба̄хирапаччайанирапеккхо, со манаса̄ва ниббаттоти маномайо. рӯпалоке ниббаттасарӣрам̣ сандха̄йа вадати. йам̣ ведава̄дино ‘‘а̄нандамайо, вин̃н̃а̄н̣амайо’’ти ча двидха̄ вохаранти. татра̄пӣти ‘‘маномайо атта̄’’ти ва̄депи. досе диннети ‘‘ан̃н̃а̄ва сан̃н̃а̄ бхависсатӣ’’тиа̄дина̄ досе динне аттано ладдхим̣йева ваданто ‘‘арӯпим̣ кхо’’тиа̄дима̄ха̄ти самбандхо. идха̄пи пуримава̄де вуттанайена ‘‘йади атта̄ маномайо саббан̇гапаччан̇гӣ ахӣниндрийо бхавеййа, евам̣ сати рӯпам̣ атта̄ сийа̄, на ча сан̃н̃ӣ сан̃н̃а̄йа арӯпабха̄вато’’тиа̄ди саббам̣ досадассанам̣ ведитаббам̣. таматтхан̃хи дассенто бхагава̄ ‘‘маномайо ча хи те пот̣т̣хапа̄да̄’’тиа̄димавоча. касма̄ пана̄йам̣ парибба̄джако пат̣хамам̣ ол̣а̄рикам̣ атта̄нам̣ пат̣иджа̄нитва̄ там̣ ладдхим̣ виссаджджетва̄ пуна маномайам̣ атта̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти? тампи виссаджджитва̄ пуна арӯпим̣ атта̄нам̣ пат̣иджа̄на̄тӣти? ка̄ман̃четтха ка̄ран̣ам̣ ‘‘тато со арӯпӣ атта̄ти евам̣ладдхико сама̄нопи…пе… а̄дима̄ха̄’’ти хет̣т̣ха̄ вуттамева, татха̄пи име титтхийа̄ на̄ма анават̣т̣хитачитта̄ тхусара̄симхи никха̄такха̄н̣уко вийа чан̃чала̄ти ка̄ран̣антарампи дассетум̣ ‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. сан̃н̃а̄ наппатит̣т̣ха̄тӣти а̄рамман̣е сан̃джа̄нанавасена сан̃н̃а̄ на патит̣т̣ха̄ти, а̄рамман̣е сан̃н̃ам̣ на каротӣти вуттам̣ хоти. сан̃н̃а̄патит̣т̣ха̄нака̄лети еттха̄пи айам̣ найо.

татра̄пӣти ‘‘арӯпӣ атта̄’’ти ва̄депи. сан̃н̃а̄йа̄ти пакатисан̃н̃а̄йа, евам̣ бхадантадхаммапа̄латтхерена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.418-420) вуттам̣. ан̃н̃асмим̣ титтха̄йатане уппа̄даниродханти хи самбандхо. тена ведика̄нам̣ матена на̄наккхан̣е уппанна̄йа на̄на̄рамман̣а̄йа сан̃н̃а̄йа уппа̄даниродхамиччхатӣти дассети. кечи пана ‘‘а̄чарийасан̃н̃а̄йа̄’’ти пат̣ханти, тадайуттам̣ аттхасса вируддхатта̄, тхерена ча ануддхат̣атта̄. апара̄парам̣ паватта̄йа сан̃н̃а̄йа уппа̄давайадассанато уппа̄даниродхам̣ иччхати. татха̄пи ‘‘сан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄’’ти паваттасаман̃н̃ам̣ ‘‘атта̄’’ти гахетва̄ тасса авиччхедам̣ парикаппенто сассатам̣ ман̃н̃ати. тена̄ха ‘‘атта̄нам̣ пана сассатам̣ ман̃н̃атӣ’’ти. тасма̄ти апара̄парам̣ паваттасан̃н̃а̄йа на̄маматтена сассатам̣ ман̃н̃анато. сан̃н̃а̄йа уппа̄даниродхаматте ат̣т̣хатва̄ тадуттари сассатагга̄хасса гахан̣ато досам̣ дассетӣти адхиппа̄йо. татхева̄ти йатха̄ ‘‘рӯпӣ атта̄, маномайо атта̄’’ти ча ва̄дадвайе аттано асан̃н̃ата̄, еван̃часса ‘‘ачетаната̄’’тиа̄дидосаппасан̇го дуннива̄ро, татхева имасмим̣ ва̄депӣти аттхо. миччха̄дассанена̄ти аттадит̣т̣хисан̇кха̄тена миччха̄бхинивесена. абхибхӯтатта̄ти ана̄дика̄лабха̄витабха̄вена аджджхоттхат̣атта̄, нива̄ритан̃а̄н̣ача̄ратта̄ти вуттам̣ хоти. йена сантатигханена, самӯхагханена ча ван̃чито ба̄ло пабандхавасена паваттама̄нам̣ дхаммасамӯхам̣ миччха̄га̄хавасена ‘‘атта̄’’ти ча ‘‘ниччо’’ти ча абхинивисса вохарати, там̣ екаттасан̃н̃итам̣ сантатигханам̣, самӯхагханан̃ча винибхуджджа йа̄тха̄вато джа̄нанам̣ гханавиниббхого, со ча саббена саббам̣ титтхийа̄нам̣ наттхи. тасма̄ айампи парибба̄джако та̄дисасса н̃а̄н̣апарипа̄касса абха̄вато вуччама̄нампи на̄наттам̣ на̄н̃н̃а̄сӣти а̄ха ‘‘там̣ на̄наттам̣ аджа̄нанто’’ти. сан̃н̃а̄ на̄ма̄йам̣ на̄на̄рамман̣а̄ на̄на̄ккхан̣е уппаджджати, вети ча̄ти ведика̄нам̣ матам̣. сан̃н̃а̄йа уппа̄даниродхам̣ пассантопи сан̃н̃а̄майам̣ сан̃н̃а̄бхӯтам̣ атта̄нам̣ парикаппетва̄ йатха̄вуттагханавиниббхога̄бха̄вато ниччамева катва̄ дит̣т̣химан̃н̃ана̄йа ман̃н̃ати. татха̄бхӯтасса ча тасса сан̣хасукхумапарамагамбхӣрадхаммата̄ на н̃а̄йатева̄ти идам̣ ка̄ран̣ам̣ пассантена бхагавата̄ ‘‘дуджджа̄нам̣ кхо’’тиа̄ди вуттанти дассенто ‘‘атхасса бхагава̄’’тиа̄дима̄ха.

дит̣т̣хиа̄дӣсу ‘‘евамета’’нти дассанам̣ абхинивисанам̣ дит̣т̣хи. тасса̄ ева пуббабха̄габхӯтам̣ ‘‘евамета’’нти ниджджха̄навасена кхаманам̣ кханти. татха̄ рочанам̣ ручи. ‘‘ан̃н̃атха̄йева̄’’тиа̄ди тесам̣ дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ вибхаджджа дассанам̣. таттха ан̃н̃атха̄йева̄ти йатха̄ арийавинайе антадвайам̣ анупагамма маджджхимапат̣ипада̄васена дассанам̣ хоти, тато ан̃н̃атха̄йева. ан̃н̃адева̄ти йам̣ параматтхато виджджати кхандха̄йатана̄ди, тасса ча̄пи аниччата̄ди, тато ан̃н̃адева параматтхато авиджджама̄нам̣ аттасассата̄дикам̣ тайа̄ кхамате чева руччате ча̄ти аттхо. а̄бхусо йун̃джанам̣ а̄його. тена вуттам̣ ‘‘йуттапайуттата̄’’ти. пат̣ипаттийа̄ти параматтачинтана̄дипарибба̄джакапат̣ипаттийа̄. а̄чарийасса бха̄во а̄чарийакам̣, йатха̄ татха̄ ова̄да̄нуса̄санам̣, тадассаттхӣти а̄чарийако йатха̄ ‘‘саддхо’’ти а̄ха ‘‘ан̃н̃аттха̄’’тиа̄ди. ан̃н̃асмим̣ титтха̄йатане тава а̄чарийабха̄во аттхӣти йоджана̄. ‘‘тена̄’’тиа̄ди саха йоджана̄йа йатха̄ва̄кйам̣ дассанам̣. ‘‘айам̣ параматтхо, айам̣ саммутӣ’’ти имасса вибха̄гасса дуббибха̄гатта̄ дуджджа̄нам̣ етам̣ на̄наттам̣. ‘‘йаджджетам̣ дуджджа̄нам̣ та̄ва тит̣т̣хату, ан̃н̃ам̣ панаттхам̣ бхагавантам̣ пуччха̄мӣ’’ти чинтетва̄ татха̄ пат̣ипаннатам̣ дассетум̣ ‘‘атха парибба̄джако’’тиа̄ди вуттам̣. ан̃н̃о ва̄ сан̃н̃а̄тоти сан̃н̃а̄сабха̄вато ан̃н̃асабха̄во ва̄ атта̄ хотӯти аттхо. адхуна̄ пана ‘‘ан̃н̃а̄ ва̄ сан̃н̃а̄’’ти па̄т̣хо диссати. асса̄ти аттано.

локӣйати диссати, патит̣т̣хахати ва̄ еттха пун̃н̃апа̄пам̣, таббипа̄ко ча̄ти локо, атта̄. со хисса ка̄рако, ведако ча̄ти иччхито. дит̣т̣хигатанти ‘‘сассато атта̄ ча локо ча̄’’тиа̄ди (дӣ. ни. 1.31; уда̄. 55) найапаваттам̣ дит̣т̣хигатам̣. на хеса дит̣т̣ха̄бхинивесо дит̣т̣хадхаммика̄диаттханиссито тадасам̣ваттанато. йо хи там̣ сам̣ваттанако, со ‘‘там̣ ниссито’’ти ваттаббатам̣ лабхеййа йатха̄ там̣ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄ро. етенева найена на дхамманисситата̄пи сам̣ван̣н̣етабба̄. брахмачарийасса а̄ди а̄дибрахмачарийам̣, тадева а̄дибрахмачарийакам̣ йатха̄ ‘‘винайо ева венайико’’ти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 8). тена̄ха ‘‘сиккхаттайасан̇кха̄тасса̄’’тиа̄ди. саббампи ва̄кйам̣ антогадха̄вадха̄ран̣ам̣ тасса авадха̄ран̣апхалатта̄ти вуттам̣ ‘‘а̄диматта’’нти. тадидха адхисӣласиккха̄ва. са̄ хи сиккхаттайасан̇гахите са̄санабрахмачарийе а̄дибхӯта̄, на ан̃н̃аттха вийа а̄джӣват̣т̣хамака̄ди а̄дибрахмачарийаканти дассети ‘‘адхисӣласиккха̄матта’’нти имина̄. ниббинданаттха̄йа̄ти уккан̣т̣хитабха̄ва̄йа. ‘‘абхиджа̄нана̄йа̄ти н̃а̄тапарин̃н̃а̄васена абхиджа̄нанаттха̄йа. самбуджджханаттха̄йа̄ти тӣран̣апаха̄напарин̃н̃а̄васена самбодханаттха̄йа̄’’ти ваданти. апича абхиджа̄нана̄йа̄ти абхин̃н̃а̄пан̃н̃а̄васена джа̄нана̄йа. там̣ пана ват̣т̣асса паччаккхакаран̣амева хотӣти а̄ха ‘‘паччаккхакирийа̄йа̄’’ти. самбуджджханаттха̄йа̄ти парин̃н̃а̄бхисамайавасена пат̣иведхаттха̄йа. дит̣т̣ха̄бхинивесасса сам̣са̄рават̣т̣е ниббида̄вира̄ганиродхупасама̄сам̣ваттанам̣ ват̣т̣антогадхатта̄, тасса ват̣т̣асамбандханато ча. татха̄ абхин̃н̃а̄самбодханибба̄на̄сам̣ваттанан̃ча дат̣т̣хаббам̣.

ка̄мам̣ тан̣ха̄пи дуккхасабха̄ва̄ ева, тасса̄ пана самудайабха̄вена висум̣ гахитатта̄ ‘‘тан̣хам̣ т̣хапетва̄’’ти вуттам̣. пабха̄ванатоти уппа̄данато. дуккхам̣ пабха̄вентӣпи тан̣ха̄ авиджджа̄дипаччайантарасахита̄ ева пабха̄вети, на кевала̄ти а̄ха ‘‘саппаччайа̄’’ти. аппаваттӣти аппаваттинимиттам̣. на паваттанти еттха дуккхасамудайа̄, етасмим̣ ва̄ адхигатети хи аппаватти. дуккханиродхам̣ нибба̄нам̣ гаччхати, тадаттхан̃ча са̄ пат̣ипаджджитабба̄ти дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄. маггапа̄тубха̄воти маггасамуппа̄до. пхаласаччхикирийа̄ти пхаласса̄дхигамавасена паччаккхакаран̣ам̣. там̣ а̄ка̄ранти там̣ тун̣хӣбха̄васан̇кха̄там̣ гаманалин̇га а̄роченто вийа, на пана абхимукхам̣ а̄рочети.

421. самантато нигган̣ханавасена тоданам̣ виджджханам̣ саннитодакам̣. маноган̣а̄дӣнам̣ висесанасса напум̣сакалин̇гена ниддит̣т̣хатта̄ ‘‘ва̄ча̄йа саннитодакена̄’’ти вуттам̣. тена̄ха ‘‘вачанапатодакена̄’’ти. атха ва̄ ‘‘ва̄ча̄йа̄’’ти идам̣ ‘‘саннитодакена̄’’ти еттха каран̣авачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. ‘‘вачанапатодакена̄’’ти хи вачанена патодакена̄ти аттхо, ‘‘ва̄ча̄йа̄’’ти ва̄ самбандхе са̄мивачанам̣. ва̄ча̄йа саннитоданакирийа̄йа саджджхаббхаритамакам̣сӯти йоджетаббам̣. ‘‘саджджхаббхарита’’нти етасса ‘‘сам̣ адхи абхи арибха’’нти падаччхедо, самантато бхусам̣ аританти аттхо, сатаматтехи туттакехи вийа вивидхехи парибба̄джакава̄ча̄тоданехи тудим̣ сӯти вуттам̣ хоти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘упари виджджхим̣сӯ’’ти. сабха̄вато виджджама̄нанти параматтхасабха̄вато упалаббхама̄нам̣, на пакатиа̄ди вийа анупалаббхама̄нам̣. таччханти саччам̣. татханти авипарӣтам̣. аттхато вевачанамева там̣ падаттайам̣. навалокуттарадхаммесӯти висайе бхуммам̣, те дхамме висайам̣ катва̄. т̣хитасабха̄ванти ават̣т̣хитасабха̄вам̣, тадуппа̄даканти аттхо. локуттарадхамманийа̄манийатанти локуттарадхаммасампа̄пананийа̄мена нийатам̣. ида̄ни пана ‘‘локуттарадхамманийа̄мата’’нти па̄т̣хо, со на пора̄н̣о а̄чарийена ануддхат̣атта̄. касма̄ панеса̄ пат̣ипада̄ дхаммат̣т̣хитата̄ дхамманийа̄мата̄ти а̄ха ‘‘буддха̄нан̃хӣ’’тиа̄ди. са̄ти пат̣ипада̄. едиса̄ти ‘‘дхаммат̣т̣хитата’’нтиа̄дина̄ вуттаппака̄ра̄.

читтахаттхиса̄рипуттапот̣т̣хапа̄даваттхуван̣н̣ана̄

422. хаттхим̣ са̄рети даметӣти хаттхиса̄рӣ, хаттха̄чарийо. сукхумесу аттхантаресӯти кхандха̄йатана̄дӣсу сукхуман̃а̄н̣агочаресу дхаммесу. абхидхаммико киреса. кусалоти пуббепи буддхаса̄сане катапаричайата̄йа чхеко. та̄дисе читтети гихибха̄вачитте. итаро пана там̣ сутва̄ва на виббхами, паббаджджа̄йамева абхирамӣти адхиппа̄йо. гихибха̄ве а̄нисам̣сакатха̄йа катхитатта̄ти еттха сӣлавантасса бхиккхуно татха̄ катханена виббхамане нийоджитатта̄ ида̄ни сайампи сӣлава̄ ева хутва̄ чха ва̄ре виббхамӣти адхиппа̄йо гахетаббо. каммасариккхакена хи каммапхалена бхавитаббам̣. катхента̄нанти ана̄даре са̄мивачанам̣. маха̄са̄вакасса катхитети маха̄са̄вакабхӯтена маха̄кот̣т̣хикаттхерена апаса̄данавасена катхите, катхананимиттам̣ патит̣т̣хам̣ ладдхум̣ асакконтоти аттхо. ‘‘виббхамитва̄ гихӣ джа̄то’’ти идам̣ саттамава̄рамива вуттам̣. дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. па. ат̣т̣ха. 1.3 читтахаттхаттхераваттху) пана куда̄лапан̣д̣итаджа̄таке (джа̄. ат̣т̣ха. 1.1.7 кудда̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄) ча чхаккхаттумева виббхаманава̄ро вутто. гихисаха̄йакоти гихика̄ле саха̄йако. апасаккантопи на̄ма̄ти апи на̄ма апасакканто, га̄райхавачанаметам̣. паббаджитум̣ ват̣т̣атӣти паббаджджа̄ ват̣т̣ати.

423. пан̃н̃а̄чаккхуно наттхита̄йа̄ти сувуттадуруттасамависамадассанасаматтхасса пан̃н̃а̄чаккхуно абха̄вена. йа̄дисена чаккхуна̄ со ‘‘чаккхума̄’’ти вутто, там̣ дассетум̣ ‘‘субха̄сита̄’’тиа̄ди вуттам̣. айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – екам̣сика̄ти екантика̄, нибба̄навахабха̄вена ниччхита̄ти вуттам̣ хоти. пан̃н̃атта̄ти ваваттхапита̄. на екам̣сика̄ти на екантика̄ нибба̄на̄вахабха̄вена ниччхита̄ ват̣т̣антогадхабха̄ватоти адхиппа̄йо. айаматтхо хи ‘‘касма̄ чете пот̣т̣хапа̄да майа̄ екам̣сика̄ дхамма̄ десита̄ пан̃н̃атта̄, ете пот̣т̣хапа̄да аттхасам̣хита̄…пе… нибба̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’тиа̄дисуттападехи сам̣сандати саметӣти.

екам̣сикадхаммаван̣н̣ана̄

425. ‘‘касма̄ а̄рабхӣ’’ти ка̄ран̣ам̣ пуччхитва̄ ‘‘аниййа̄никабха̄вадассанаттха’’нти пайоджанам̣ виссаджджитам̣. пхале хи сиддхе хетупи сиддхо хотӣти, айам̣ а̄чарийамати (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.425) апаре пана ‘‘едисесу аттхасаддо ка̄ран̣е ваттати, хетваттхе ча паччаттавачанам̣, тасма̄ аниййа̄никабха̄вадассананти еттха аниййа̄никабха̄вадассанака̄ран̣а̄’’ти аттхамиччханти. пан̃н̃а̄питанит̣т̣ха̄йа̄ти паведитавимуттимаггасса. ват̣т̣адуккхапарийоса̄нам̣ гаччхати ета̄йа̄ти нит̣т̣ха̄ти хи вимутти вутта̄ ‘‘гот̣т̣ха̄ пат̣т̣хитага̄во’’ти (ма. ни. 1.156) маха̄сӣхана̄дасуттападе вийа т̣ха̄-саддасса гатиаттхе паваттанато. нит̣т̣ха̄магго ча идха уттарападалопена ‘‘нит̣т̣ха̄’’ти адхиппето. тассева хи ниййа̄никата̄, аниййа̄никата̄ ча вуччати, на нит̣т̣ха̄йа. ниййа̄тӣти ниййа̄ника̄ йа-ка̄расса ка-ка̄рам̣ катва̄. анӣйасаддо хи бахулам̣ каттуттха̄бхидха̄йако, на ниййа̄ника̄ аниййа̄ника̄, тасса̄ бха̄во татха̄. ниййа̄нам̣ ва̄ ниггаманам̣ ниссаран̣ам̣, ват̣т̣адуккхасса вӯпасамоти аттхо, ниййа̄намева ниййа̄никам̣, на ниййа̄никам̣ аниййа̄никам̣, со ева бха̄во сабха̄во аниййа̄никабха̄во, тасса дассанаттханти йоджетаббам̣.

‘‘саббе хӣ’’тиа̄ди тадаттхавиваран̣ам̣. аматам̣ нибба̄нам̣ нит̣т̣хамити пан̃н̃апети йатха̄ти самбандхо. локатхӯпика̄дивасена нит̣т̣хам̣ пан̃н̃апентӣти ‘‘нибба̄нам̣ нибба̄на’’нти вачанаса̄ман̃н̃аматтам̣ гахетва̄ татха̄ пан̃н̃апенти. локатхӯпика̄ на̄ма брахмабхӯми вуччати локасса тхӯпикасадисата̄парикаппанена. кечи пана ‘‘невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанабхӯмим̣ локатхӯпика̄’’ти ваданти, тадайуттам̣ ат̣т̣хакатха̄су татха̄ авачанато. а̄дисаддена четтха ‘‘ан̃н̃о пурисо, ан̃н̃а̄ пакатӣ’’ти пакатипурисантара̄вабодхо моккхо, буддхиа̄дигун̣авинимуттасса аттано асакаттани ават̣т̣ха̄нам̣ моккхо, ка̄йавипаттикати джа̄тибандха̄нам̣ апаваджджанавасена аппаватто моккхо, парена пурисена палоката̄ моккхо, там̣самӣпата̄ моккхо, там̣сама̄його моккхоти евама̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. тасмим̣ тасмин̃хи самайе нит̣т̣хам̣ апан̃н̃апенто на̄ма наттхи. бра̄хман̣а̄нам̣ пат̣хамаджджха̄набрахмалоко нит̣т̣ха̄. таттха хи несам̣ ничча̄бхинивесо йатха̄ там̣ бакасса брахмуно, (ма. ни. 1.501) векханаса̄дита̄паса̄нам̣ а̄бхассара̄, сан̃чайа̄дипарибба̄джака̄нам̣ субхакин̣ха̄, а̄джӣвака̄нам̣ ‘‘анантама̄насо’’ти парикаппито асан̃н̃ӣбхаво. имасмим̣ пана са̄сане арахаттам̣ нит̣т̣ха̄, саббепи чете дит̣т̣хивасена брахмалока̄дӣни арахаттаман̃н̃ана̄йа ‘‘нибба̄нам̣ нибба̄на’’нти вачанаса̄ман̃н̃аматтам̣ гахетва̄ татха̄ пан̃н̃апенти, на пана параматтхато несам̣самайе нибба̄напан̃н̃а̄панасса лаббханатоти а̄ха ‘‘са̄ ча на ниййа̄ника̄’’тиа̄ди. йатха̄пан̃н̃атта̄ти йена йена пака̄рена пан̃н̃атта̄, пан̃н̃аттаппака̄ра̄ хутва̄ти аттхо. на ниййа̄тӣти ‘‘йена̄ка̄рена нит̣т̣ха̄ па̄пун̣ӣйатӣ’’ти техи паведита̄, тена̄ка̄рена тасса̄ апаттаббата̄йа на ниййа̄ти. пан̣д̣итехи пат̣иккхитта̄ти ‘‘на̄йам̣ нит̣т̣ха̄ пат̣ипада̄ ват̣т̣асса анатиккаманато’’ти буддха̄дӣхи пан̣д̣итехи пат̣иккхитта̄. ниваттатӣти пат̣иккхепака̄ран̣авачанам̣, йасма̄ техи пан̃н̃атта̄ нит̣т̣ха̄ пат̣ипада̄ на ниййа̄ти на гаччхати, ан̃н̃адаттху там̣саман̇гинам̣ пуггалам̣ сам̣са̄ре ева париббхама̄пентӣ ниваттати, тасма̄ пан̣д̣итехи пат̣иккхитта̄ти аттхо. танти аниййа̄никабха̄вам̣.

джа̄нам̣, пассанти ча путхувачанавипарийа̄йоти а̄ха ‘‘джа̄нанта̄ пассанта̄’’ти. гаччханта̄дисадда̄нан̃хи ‘‘йа̄ пана бхиккхунӣ джа̄нам̣ сабхиккхукам̣ а̄ра̄мам̣ ана̄пуччха̄ пависеййа̄’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 1024) лин̇гавасена випарийа̄йо, джа̄нантӣти аттхо. ‘‘йа̄чам̣ ададамаппийо’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 346; джа̄. 1.7.55) вибхаттивасена, йа̄чантасса̄ти аттхо. идха пана путхувачанавасена̄ти ведитаббам̣. падха̄нам̣ джа̄нанам̣ на̄ма паччаккхато джа̄нанам̣ тасса джет̣т̣хабха̄вато, дассанамаппадха̄нам̣ тасса сам̣сайа̄нубандхатта̄ти айам̣ камо вутто ‘‘джа̄нам̣ пасса’’нти. тенеттха джа̄нанена дассанам̣ висесети. еван̃хи дит̣т̣хапубба̄ни кхо тасмим̣ локе манусса̄нам̣ сарӣрасан̣т̣ха̄на̄дӣнӣти екато адхиппа̄йадассанам̣ сӯпапаннам̣ хоти. айан̃хеттха̄дхиппа̄йо ‘‘ким̣ тумха̄кам̣ екантасукхе локе паччаккхато н̃а̄н̣адассанам̣ аттхӣ’’ти. джа̄нанти ва̄ тасса локасса анума̄нависайатам̣ вуччати, пассанти паччаккхато висайатам̣. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘апи тумха̄кам̣ локо паччаккхато н̃а̄то, уда̄ху анума̄нато’’ти.

йасма̄ пана локе паччаккхабхӯто аттхо индрийагочарабха̄вена па̄кат̣о, тасма̄ па̄кат̣ена аттхена адхиппа̄йам̣ дассетум̣ ‘‘дит̣т̣хапубба̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. дит̣т̣хападена ва̄ дассанам̣, таданугатан̃ча джа̄нанам̣ гахетва̄ тадубхайенева аттхена адхиппа̄йам̣ вибха̄ветум̣ евам̣ вуттантипи дат̣т̣хаббам̣. дит̣т̣хапубба̄нӣти хи дассанена, таданугатена ча н̃а̄н̣ена гахитапубба̄нӣти аттхо. еван̃ча катва̄ ‘‘сарӣрасан̣т̣ха̄на̄дӣнӣ’’ти самарийа̄давачанам̣ саматтхитам̣ хоти. ‘‘аппа̄т̣ихӣраката’’нти айам̣ ануна̄сикалопаниддесоти а̄ха ‘‘аппа̄т̣ихӣракам̣ та’’нти. там̣ вачанам̣ аппа̄т̣ихӣракам̣ сампаджджатӣти самбандхо. аппа̄т̣ихӣрападе ануна̄сикалопо, ‘‘ката’’нти ча екам̣ паданти кечи, тадайуттам̣ сама̄сасамбхавато, ануна̄сикалопасса ча аваттаббатта̄. еваметтха ван̣н̣айанти – пат̣ипаккхахаран̣ато пат̣иха̄рийам̣, тадева па̄т̣иха̄рийам̣. аттана̄ уттаравирахитавачанам̣. па̄т̣иха̄рийамеветтха ‘‘па̄т̣ихӣрака’’нти вуттам̣ парехи вуччама̄науттарехи сауттаратта̄, на па̄т̣ихӣраканти аппа̄т̣ихӣракам̣. вирахаттхо четтха а-саддо. тена̄ха ‘‘пат̣ихаран̣авирахита’’нти. сауттаран̃хи вачанам̣ тена уттаравачанена пат̣ихарӣйати випариваттӣйати, тасма̄ уттаравачанам̣ пат̣ихаран̣ам̣ на̄ма, тато вирахитанти аттхо. тасма̄ ева ниййа̄насса пат̣ихаран̣амаггасса абха̄вато ‘‘аниййа̄ника’’нти ваттаббатам̣ лабхати. тена вуттам̣ ‘‘аниййа̄ника’’нти.

426. вила̄со иттхилӣл̣а̄, йо ‘‘син̇га̄рабха̄ваджа̄ кирийа̄’’типи вуччати. а̄каппо кесабандхаваттхаггахан̣а̄диа̄ка̄рависесо, весасам̣видха̄нам̣ ва̄. а̄дисаддена ха̄ва̄дӣнам̣ сан̇гахо. ха̄ва̄ти хи ча̄турийам̣ вуччати.

тайоаттапат̣ила̄бхаван̣н̣ана̄

428. а̄хито ахам̣ма̄но еттха̄ти атта̄, аттабха̄воти а̄ха ‘‘аттабха̄вапат̣ила̄бхо’’ти. катхам̣ дассетӣти вуттам̣ ‘‘ол̣а̄рикаттабха̄вапат̣ила̄бхена̄’’тиа̄ди. ка̄мабхавам̣ дассети итарабхавадвайаттабха̄вато ол̣а̄рикатта̄. рӯпабхавам̣ дассети джха̄наманена ниббаттам̣ хутва̄ рӯпӣбха̄вена упалаббханато. арӯпабхавам̣ дассети арӯпӣбха̄вена упалаббханато. сам̣килесика̄ дхамма̄ на̄ма два̄даса акусалачиттуппа̄да̄ тадабха̄ве кассачи сам̣килесасса асамбхавато. вода̄нийа̄ дхамма̄ на̄ма саматхавипассана̄ та̄сам̣ васена саббасо читтавода̄насса сиджджханато.

429. пат̣ипаккхадхамма̄нам̣ асамуччхеде сати на када̄чипи анаваджджадхамма̄нам̣ ва̄ па̄рипӯрӣ, вепуллам̣ ва̄ самбхавати, самуччхеде пана сати самбхаватӣти маггапхалапан̃н̃а̄намева гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣, та̄ хи саким̣ парипун̣н̣а̄пи апарихӣнадхамматта̄ парипун̣н̣а̄ ева бхаванти. тарун̣апӣтӣти уппаннаматта̄ аладдха̄севана̄ дуббалапӣти. балаватут̣т̣хӣти пунаппунам̣ уппаттийа̄ ладдха̄севана̄ упаривисеса̄дхигамасса паччайабхӯта̄ тхиратара̄ пӣти. ида̄ни сан̇кхепато пин̣д̣аттхам̣ дассенто ‘‘ким̣ вутта’’нтиа̄дима̄ха. таттха йам̣ виха̄рам̣ сайам̣…пе… вихариссатӣти авочумха̄ти самбандхо. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ виха̄рам̣ ‘‘сам̣килесикавода̄нийадхамма̄нам̣ паха̄на̄бхивуддхинит̣т̣хам̣ пан̃н̃а̄йа па̄рипӯривепуллабхӯтам̣ имасмим̣йева аттабха̄ве апараппаччайена н̃а̄н̣ена паччаккхато сампа̄детва̄ вихариссатӣ’’ти катхайимха̄ти. таттха̄ти тасмим̣ виха̄ре. тасса̄ти ова̄дакарасса бхиккхуно. евам̣ вихаратоти вуттаппака̄рена вихаран̣ахету, вихарантасса ва̄. таннимиттам̣ па̄моджджам̣, памодаппабхава̄ пӣти, таппаччайабхӯтам̣ пассаддхидвайам̣, татха̄ сӯпат̣т̣хита̄ сати, уккам̣сагатата̄йа уттаман̃а̄н̣ам̣. сукхо ча виха̄ро бхависсатӣти йоджана̄. ка̄йачиттапассаддхӣ хи ‘‘пассаддхӣ’’ти вутта̄, айамева ва̄ па̄т̣хо. ‘‘на̄мака̄йапассаддхӣ’’типи пат̣ханти, тадайуттамева пассаддхидвайасса авина̄бха̄вато. касма̄ панеса сукхо виха̄роти а̄ха ‘‘саббавиха̄ресӯ’’тиа̄ди, саббесупи ирийа̄патхавиха̄ра̄дӣсу сантапан̣ӣтата̄йа имассева сукхатта̄ ‘‘сукхо виха̄ро’’ти ваттаббатам̣ арахатӣти вуттам̣ хоти. катхам̣ сукхоти вуттам̣ ‘‘упасанто парамамадхуро’’ти.

пат̣хамаджджха̄не пат̣иладдхаматте хӣнабха̄вато пӣти дуббала̄ па̄моджджапаккхика̄, субха̄вите пана тасмим̣ пагун̣е са̄ пан̣ӣта̄ балавабха̄вато парипун̣н̣акичча̄ пӣтӣти вуттам̣ ‘‘пат̣хамаджджха̄не па̄моджджа̄дайо чхапи дхамма̄ лаббхантӣ’’ти. па̄моджджам̣ ниваттатӣти дуббалапӣтисан̇кха̄там̣ па̄моджджам̣ чхасу дхаммесу ниваттати ха̄йати. витаккавича̄раккхобхавирахитена хи чатукканайавибхатте дутийаджджха̄не саббада̄ пӣти балаватӣ ева хоти, на пат̣хамаджджха̄не вийа када̄чи дуббала̄ти евам̣ вуттам̣. пӣти ниваттати таппаха̄ненева татийаджджха̄насса лаббханато. ‘‘сукхо виха̄ро’’ти имина̄ сама̄дхи гахитоти а̄ха ‘‘татха̄ чатуттхе’’ти. йе пана ‘‘сукхо виха̄ро’ти етена сукхам̣ гахита’’нти ваданти, тесам̣ матена сантавуттита̄йа упеккха̄пи чатуттхаджджха̄не ‘‘сукха’’миччева бха̄сита̄ти (вибха. ат̣т̣ха. 232; висуддхи. 2.644; маха̄ни. ат̣т̣ха. 27; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 105) катва̄ татха̄ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. имасмим̣йева дӣгханика̄йе (дӣ. ни. 1.432; 3.166, 358) а̄гатам̣ анекадха̄ десана̄найамуддхаритва̄ идха деситанайам̣ нийаметум̣ ‘‘имесӯ’’тиа̄ди вуттам̣. суддха…пе… катхитанти упаримаггам̣ акатхетва̄ кевалам̣ випассана̄па̄дакамева джха̄нам̣ катхитам̣. чатӯхи…пе… катхита̄ти випассана̄па̄дакабха̄вена джха̄на̄ни катхетва̄ тато парам̣ випассана̄пуббака̄ чатта̄ропи магга̄ катхита̄. чатуттхаджджха̄никапхаласама̄патти катхита̄ти пат̣хамаджджха̄ника̄дика̄ пхаласама̄паттийо акатхетва̄ чатуттхаджджха̄ника̄ ева пхаласама̄патти катхита̄. пӣтивевачанамева катва̄ти двиннам̣ пӣтӣнам̣ екасмим̣ читтуппа̄де ануппаджджанато па̄моджджам̣ пӣтивевачанамева катва̄, тадубхайам̣ абхедато катва̄ти вуттам̣ хоти. пӣтисукха̄нам̣ апариччаттатта̄, ‘‘сукхо виха̄ро’’ти ча са̄тисайасса сукхавиха̄расса гахитатта̄ ‘‘дутийаджджха̄никапхаласама̄патти на̄ма катхита̄’’ти вуттам̣. ка̄мам̣ пат̣хамаджджха̄непи пӣтисукха̄ни лаббханти, та̄ни пана витаккавича̄рапариккхобхена на таттха сантапан̣ӣта̄ни, идха ча сантапан̣ӣта̄нева адхиппета̄ни, тасма̄ дутийаджджха̄ника̄ ева пхаласама̄патти гахита̄, на пат̣хамаджджха̄ника̄ти дат̣т̣хаббам̣.

432-437. вибха̄ванаттхоти пака̄санаттхо сарӯпато нирӯпанаттхо ‘‘на саман̣о готамо бра̄хман̣е джин̣н̣е …пе… абхива̄дети ва̄ паччут̣т̣хети ва̄ а̄санена ва̄ нимантетӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 8.11; па̄ра̄. 2) вийа. тена̄ха ‘‘айам̣ со’’тиа̄ди. ‘‘айам̣ аттапат̣ила̄бхо со ева̄’’ти евам̣ сарӯпато вибха̄ветва̄ пака̄сетва̄. айанти хи бхагавата̄ пуббе вуттам̣ аттапат̣ила̄бхам̣ а̄саннапаччаккхабха̄вена пачча̄масати, соти пана парехи пуччхийама̄нам̣ параммукхабха̄вена. на нам̣ евам̣ вада̄ма̄ти еттха нанти ол̣а̄рикаматтапат̣ила̄бхам̣. саппа̄т̣ихӣракатанти еттха пуббе вуттанайена аттхо ведитаббо. парехи чодитавачанапат̣иха̄ракам̣ сауттаравачанам̣ саппа̄т̣ихӣраканти хи айамева висесо. туччхоти муса̄ абхӯто. соти маномайо, арӯпо ва̄ аттапат̣ила̄бхо. свева̄ти со ева ол̣а̄рико аттапат̣ила̄бхо. тасмим̣ самайе саччо хотӣти тасмим̣ паччуппаннасамайе виджджама̄но хоти. аттапат̣ила̄бхотвева ниййа̄тесӣти аттапат̣ила̄бхасаддена татха̄ ева парийоса̄песи, на пана нам̣ ‘‘аттапат̣ила̄бхо’’ти сан̇кхйам̣ гаччхатӣти пан̃н̃аттим̣ сарӯпато нӣхаритва̄ дассесӣти адхиппа̄йо. рӯпа̄дайо четтха дхамма̄ти рӯпаведана̄дайо ева еттха локе сабха̄вадхамма̄. на̄маматтаметанти рӯпа̄дике пан̃чаккхандхе упа̄да̄йа на̄мапан̃н̃аттиматтаметам̣ ‘‘аттапат̣ила̄бхо’’ти. еварӯпа̄ воха̄ра̄ти ‘‘ол̣а̄рико аттапат̣ила̄бхо’’тиа̄дивоха̄ра̄. на̄мапан̃н̃аттивасена̄ти на̄мабхӯтапан̃н̃аттиматтавасена. ‘‘аттапат̣ила̄бхо’ти сан̇кхйам̣ гаччхатӣ’’ти ниййа̄танаттхам̣.

438. еван̃ча пана ватва̄ти рӯпа̄дике упа̄да̄йа пан̃н̃аттиматтаметам̣ аттапат̣ила̄бхоти имаматтхам̣ ‘‘йасмим̣ читта самайе’’тиа̄дина̄ ватва̄. пат̣ипуччхитва̄ти йатха̄ паре пуччхеййум̣, татха̄ ка̄лавибха̄гато пат̣ипада̄ни пуччхитва̄. винайанаттханти йатха̄пуччхитасса аттхасса н̃а̄панавасена винайанаттха̄йа. йе те атӣта̄ дхамма̄ти атӣтасамайе атӣтаттапат̣ила̄бхасса упа̄да̄набхӯта̄ рӯпа̄дайо дхамма̄. те етарахи наттхи нируддхатта̄. тато ева ‘‘ахесу’’нти сан̇кхйам̣ гата̄. тасма̄ти упа̄да̄насса атӣтасмим̣йева самайе лаббханато. сопӣти тадупа̄да̄но ме аттапат̣ила̄бхопи. тасмим̣йева самайети атӣте ева самайе. саччо ахосӣти бхӯто виджджама̄но вийа ахоси. ана̄гатапаччуппанна̄нанти ана̄гата̄нан̃чевапаччуппанна̄нан̃ча рӯпа̄дидхамма̄нам̣ упа̄да̄набхӯта̄нам̣. тада̄ абха̄ва̄ти тасмим̣ атӣтасамайе абха̄ва̄ авиджджама̄натта̄. тадупа̄да̄набхӯто ана̄гато, паччуппанно ча аттапат̣ила̄бхо тасмим̣ атӣта самайе могхо туччхо муса̄ наттхӣти аттхо. аттхатоти пан̃н̃аттиаттхато. на̄маматтамева̄ти саман̃н̃а̄маттамева. параматтхато анупалаббхама̄натта̄ аттапат̣ила̄бхам̣ пат̣иджа̄на̄ти.

‘‘есева найо’’ти имина̄ йе те ана̄гата̄ дхамма̄, те етарахи наттхи, ‘‘бхависсантӣ’’ти пана сан̇кхйам̣ гата̄, тасма̄ сопи ме аттапат̣ила̄бхо тасмим̣йева самайе саччо бхависсати. атӣтапаччуппанна̄нам̣ пана дхамма̄нам̣ тада̄ абха̄ва̄ тасмим̣ самайе ‘‘могхо атӣто, могхо паччуппанно’’ти евам̣ аттхато на̄маматтамева аттапат̣ила̄бхам̣ пат̣иджа̄на̄ти. йе име паччуппанна̄ дхамма̄, те етарахи ‘‘аттхӣ’’ти сан̇кхйам̣ гата̄, тасма̄ йва̄йам̣ ме аттапат̣ила̄бхо, со ида̄ни саччо хоти. атӣта̄на̄гата̄нам̣ пана дхамма̄нам̣ адхуна̄ абха̄ва̄ етарахи ‘‘могхо атӣто, могхо ана̄гато’’ти евам̣ аттхато на̄маматтамева аттапат̣ила̄бхам̣ пат̣иджа̄на̄тӣти имаматтхам̣ атидисати.

439-443. сам̣сандитунти сама̄нетум̣. гава̄ти га̄вито. таттха̄ти кхӣра̄дӣсу пан̃чагорасесу. йасмим̣ самайе кхӣрам̣ хотӣти йасмим̣ ка̄ле бхӯтупа̄да̄йасан̃н̃итам̣ упа̄да̄нависесам̣ упа̄да̄йа кхӣрапан̃н̃атти хоти. на тасмим̣…пе… гаччхати кхӣрапан̃н̃аттиупа̄да̄насса бхӯтупа̄да̄йарӯпасса дадхиа̄дипан̃н̃аттийа̄ анупа̄да̄нато. пат̣инийатаваттхука̄ хи ета̄ локасаман̃н̃а̄. тена̄ха ‘‘йе дхамме упа̄да̄йа̄’’тиа̄ди. сан̇кха̄йати катхӣйати ета̄йа̄ти сан̇кха̄. аттам̣ нӣхаритва̄ уччанти ваданти ета̄йа̄ти нирутти. там̣ тадаттхам̣ наманти сатта̄ етена̄ти на̄мам̣, татха̄ вохаранти етена̄ти воха̄ро, пан̃н̃аттийева. ‘‘йасмим̣ самайе’’тиа̄дина̄ кхӣре вуттанайам̣ дадхиа̄дӣсупи ‘‘еса найо саббаттха̄’’ти атидисати.

самануджа̄нанаматтака̄нӣти ‘‘идам̣ кхӣрам̣, идам̣ дадхӣ’’тиа̄дина̄ та̄дисесу бхӯтупа̄да̄йарӯпависесесу локе парампара̄гатам̣ пан̃н̃аттим̣ аппат̣иккхипитва̄ самануджа̄нанам̣ вийа паччайависесависит̣т̣хам̣ рӯпа̄дикхандхасамӯхам̣ упа̄да̄йа ‘‘ол̣а̄рико аттапат̣ила̄бхо’’ти ча ‘‘маномайо аттапат̣ила̄бхо’’ти ча ‘‘арӯпо аттапат̣ила̄бхо’’ти ча татха̄ татха̄ самануджа̄нанаматтака̄ни, на ча таббинимутто упа̄да̄нато ан̃н̃о кочи параматтхато аттхӣти вуттам̣ хоти. нируттиматтака̄нӣти садданируттийа̄ гахан̣ӯпа̄йаматтака̄ни. ‘‘сатто пхассо’’тиа̄дина̄ хи саддаггахан̣уттарака̄лам̣ таданувиддхапан̣н̣аттиггахан̣амукхенева тадаттха̄вабодхо. татха̄ ча̄ху –

‘‘пат̣хамам̣ саддам̣ сотена, тӣтам̣ дутийачетаса̄;

на̄мам̣ татийачиттена, аттхам̣ чатуттхачетаса̄’’ти. (ман̣иса̄раман̃джуса̄т̣ӣка̄йам̣ паччайасан̇гахавибха̄гепи);

вачанапатхаматтака̄нӣти тассева вевачанам̣. нируттийева хи ан̃н̃есампи дит̣т̣ха̄нугатима̄паджджанта̄нам̣ ка̄ран̣ат̣т̣хена вачанапатхо. воха̄раматтака̄нӣти татха̄ татха̄ воха̄раматтака̄ни. на̄мапан̣н̣аттиматтака̄нӣти тассева парийа̄йо, там̣там̣на̄мапан̃н̃а̄панаматтака̄нӣти аттхо. саббаметанти ‘‘аттапат̣ила̄бхо’’ти ва̄ ‘‘сатто’’ти ва̄ ‘‘посо’’ти ва̄ саббаметам̣ воха̄раматтакам̣. касма̄ти че, параматтхато анупалаббханатоти дассетум̣ ‘‘йасма̄’’тиа̄ди вуттам̣. сун̃н̃оти параматтхато вивитто.

йаджджевам̣ касма̄ чеса̄ буддхехипи вуччатӣти чоданам̣ содхенто ‘‘буддха̄нам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. саммутийа̄ воха̄расса катханам̣ саммутикатха̄. параматтхасса сабха̄вадхаммасса катханам̣ параматтхакатха̄. параматтхасаннисситакатха̄бха̄вато аничча̄дикатха̄пи ‘‘параматтхакатха̄’’ти вутта̄. параматтхадхаммойева хи ‘‘аниччо, дуккхо’’ти ча вуччати, на саммутидхаммо.

‘‘аничча̄ саббе сан̇кха̄ра̄, дуккха̄натта̄ ча сан̇кхата̄;

нибба̄нан̃чева пан̃н̃атти, анатта̄ ити ниччхайа̄’’ ти. (пари. 257) –

вачанато панеса ‘‘анатта̄’’ти вуччати, кхандха̄дипан̃н̃атти пана таджджа̄пан̃н̃атти вийа параматтхасанниссайа̄, а̄саннатара̄ ча, пуггалапан̃н̃аттиа̄дайо вийа на дӯре, тасма̄ кхандха̄дикатха̄пи ‘‘параматтхакатха̄’’ти вутта̄, кхандха̄дисӣсена ва̄ тадупа̄да̄насабха̄вадхамма̄ ева гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣. нану ча сабха̄вадхамма̄пи саммутимукхенева десанама̄роханти, на параматтхамукхена, тасма̄ сабба̄пи десана̄ саммутикатха̄ва сийа̄ти? найидамевам̣ катхетаббадхаммавибха̄гена катха̄вибха̄гасса адхиппетатта̄, на ча саддо кеначи паваттинимиттена вина̄ аттхам̣ пака̄сетӣти.

касма̄ чевам̣ дуббидха̄ буддха̄нам̣ катха̄ паваттатӣти ануйогам̣ ка̄ран̣авибха̄ванена парихаритум̣ ‘‘таттха йо’’тиа̄ди вуттам̣. аттхам̣ виджа̄нитум̣ чатусаччам̣ пат̣ивиджджхитум̣ ват̣т̣ато ниййа̄тум̣ арахаттасан̇кха̄там̣ джайагга̄хам̣ гахетум̣ саккоти. йасма̄ параматтхакатха̄йа ева саччасампат̣иведхо, арийасаччакатха̄ ча сикха̄ппатта̄ десана̄, тасма̄ винеййапуггалавасена а̄дито саммутикатхам̣ катхентопи бхагава̄ парато параматтхакатхам̣йева катхетӣти а̄ха ‘‘тасса̄’’тиа̄ди. ‘‘а̄дитова саммутикатхам̣ катхетӣ’’ти хи ваданто парато параматтхакатхампи катхетӣти дӣпети, итараттха пана ‘‘а̄дитова катхетӣ’’ти аваданто саббаттхапӣти. ‘‘татха̄’’тиа̄дина̄ катха̄двайакатхане парийа̄йантарам̣ вибха̄вети. бодхетва̄ти венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ татха̄ татха̄ десетаббаматтхам̣ джа̄на̄петва̄, имина̄ пана имаматтхам̣ дассети – каттхачи саммутикатха̄пуббика̄ параматтхакатха̄ хоти пуггаладжджха̄сайавасена, каттхачи параматтхакатха̄пуббика̄ саммутикатха̄, ити винеййадаммакусаласса саттху венеййаджджха̄сайавасена татха̄ татха̄ десана̄ паваттатӣти. саббаттха пана бхагава̄ дхамматам̣ авиджаханто ева саммутимануваттати, саммутим̣ апариччаджантойева дхамматам̣ вибха̄вети, нам̣ таттха абхинивеса̄тидха̄вана̄ни. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ‘‘джанападанируттим̣ на̄бхинивисеййа, саман̃н̃ам̣ на̄тидха̄веййа̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.439-443).

пат̣хамам̣ саммутикатха̄катханам̣ пана венеййавасена йебхуййена буддха̄нама̄чин̣н̣анти там̣ ка̄ран̣ена саддхим̣ дассенто ‘‘пакатийа̄ пана̄’’тиа̄дима̄ха. лӯкха̄ка̄ра̄ти венеййа̄наманабхисамбуджджханавасена лӯкхасадиса̄. нану ча саммути на̄ма параматтхато авиджджама̄натта̄ абхӯта̄, там̣ катхам̣ буддха̄ катхентӣти вуттам̣ ‘‘саммутикатхам̣ катхента̄пӣ’’тиа̄ди. саччамева̄ти татхамева. сабха̄вамева̄ти саммутибха̄вена там̣сабха̄вамева. тена̄ха ‘‘амуса̄ва̄’’ти. параматтхасса пана сачча̄дибха̄ве ваттаббамева наттхи.

ко панимесам̣ саммутипараматтхадхамма̄нам̣ висесоти? йасмим̣ бхинне, буддхийа̄ ва̄ авайававиниббхоге кате на там̣сан̃н̃а̄, со гхат̣апат̣а̄диппабхедо саммути, таббипарийа̄йато параматтхо. на хи каккхал̣апхусана̄дисабха̄ве айам̣ найо лаббхати. евам̣ сантепи вуттанайена саммути ча саччасабха̄ва̄ ева̄ти а̄ха ‘‘дуве сачча̄ни аккха̄сӣ’’тиа̄ди. таттха дуве сачча̄ни аккха̄сӣти на̄на̄десабха̄са̄кусало тин̣н̣ам̣ веда̄наматтхасам̣ван̣н̣анако а̄чарийо вийа на̄на̄видхасаммутипараматтхакусало бхагава̄ венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ дувейева сачча̄ни аккха̄сӣти аттхо. там̣ сарӯпато, парима̄н̣ато ча дассети ‘‘саммутим̣ параматтхан̃ча, татийам̣ нӯпалаббхатӣ’’ти имина̄. вадатам̣ вароти саббесам̣ ваданта̄нам̣ варо. локасан̇кетаматтасиддха̄ саммути. парамо уттамо авипарӣто йатха̄бхӯтасабха̄во параматтхо.

ида̄ни несам̣ саччасабха̄вам̣ саха ка̄ран̣ена дассетум̣ ‘‘сан̇кетавачана’’нти га̄тха̄ вутта̄. йасма̄ локасаммутика̄ран̣ам̣, тасма̄ сан̇кетавачанам̣ саччам̣, йасма̄ ча дхамма̄нам̣ бхӯталаккхан̣ам̣, тасма̄ параматтхавачанам̣ саччанти йоджана̄. локасаммутика̄ран̣анти хи сан̇кетавачанасса саччабха̄ве ка̄ран̣адассанам̣, локасиддха̄ саммути сан̇кетавачанасса ависам̣ва̄даната̄йа ка̄ран̣анти аттхо, висам̣ва̄дана̄бха̄вато сан̇кетавачанам̣ саччанти вуттам̣ хоти. дхамма̄нам̣ бхӯталаккхан̣анти ча параматтхавачанасса саччабха̄ве ка̄ран̣адассанам̣. сабха̄вадхамма̄нам̣ йо бхӯто авипарӣто сабха̄во, тасса лаккхан̣ам̣ ан̇ганам̣ н̃а̄пананти аттхо, йа̄тха̄вато ависам̣ва̄данавасена паваттанато параматтхавачанам̣ саччанти адхиппа̄йо. анан̇ган̣асуттат̣ӣка̄йам̣ пана а̄чарийенева ниссаккавачанена падамуллин̇гетва̄ ‘‘локасаммутика̄ран̣а̄ти локасаман̃н̃ам̣ нисса̄йа паваттанато. дхамма̄нанти сабха̄вадхамма̄нам̣. бхӯтака̄ран̣а̄ти йатха̄бхӯтасабха̄вам̣ нисса̄йа паваттанато’’ти вуттам̣.

ан̃н̃аттха пана –

‘‘тасма̄ вохаракусаласса, локана̄тхасса саттхуно;

саммутим̣ вохарантасса, муса̄ва̄до на джа̄йатӣ’’ти. (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.57; а. ни. ат̣т̣ха. 1.170; итиву. ат̣т̣ха. 24) –

айампи гун̣апаридӣпанӣ га̄тха̄ диссати. таттха тасма̄ти саччасса дувидхатта̄, сан̇кетавачанасса ва̄ саччабха̄вато. саммутим̣ вохарантасса̄ти ‘‘пуггало сатто’’тиа̄дина̄ локасаман̃н̃ам̣ катхентасса муса̄ва̄до на̄ма на джа̄йатӣти аттхо. апича ‘‘ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ пуггала катхам̣ катхети хироттаппадӣпанаттхам̣, каммассаката̄дӣпанаттхам̣, паччаттапурисака̄радӣпанаттхам̣, а̄нантарийадӣпанаттхам̣, брахмавиха̄радӣпанаттхам̣, пуббенива̄садӣпанаттхам̣, даккхин̣а̄висуддхидӣпанаттхам̣, локасаммутийа̄ аппаха̄наттхан̃ча̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.57; а. ни. ат̣т̣ха. 1.170; итиву. ат̣т̣ха. 24; катха̄. анут̣ӣ. 1) таттха таттха вуттака̄ран̣ампи а̄харитва̄ идха ваттаббам̣.

йади татха̄гато параматтхасаччам̣ саммадева абхисамбуджджхитва̄ т̣хитопи локасаман̃н̃а̄бхӯтам̣ саммутисаччам̣ гахетва̄ва вадати, еван̃четтха ко локийамаха̄джанехи висесоти вуттам̣ ‘‘йа̄хӣ’’тиа̄ди, айам̣ па̄л̣ийам̣ самбандхо. идам̣ вуттам̣ хоти – локийамаха̄джано аппахӣнапара̄ма̄сатта̄ ‘‘етам̣ мама̄’’тиа̄дина̄ пара̄масанто вохарати. татха̄гато пана саббасо пахӣнапара̄ма̄сатта̄ апара̄масантова йасма̄ локасаман̃н̃а̄хи вина̄ локийо аттхо локена дуббин̃н̃еййо, тасма̄ та̄хи там̣ вохарати. татха̄ вохаранто ча аттано десана̄вила̄сена венеййасатте параматтхасачче патит̣т̣ха̄петӣти. десанам̣ виниват̣т̣етва̄ти хет̣т̣ха̄ вутта̄йа дит̣т̣ха̄бхинивесапат̣исан̃н̃утта̄йа ват̣т̣акатха̄йа виниваттетва̄ вивечетва̄. арахаттаникӯт̣ена нит̣т̣ха̄песӣти ‘‘апара̄маса’’нти имина̄ падена тан̣ха̄ма̄напара̄ма̄саппаха̄накиттанена таппаха̄йакаарахаттасан̇кха̄таникӯт̣ена десанам̣ парийоса̄песи. йам̣ панеттха аттхато на вибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ пот̣т̣хапа̄дасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

пот̣т̣хапа̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. субхасуттаван̣н̣ана̄

субхама̄н̣авакаваттхуван̣н̣ана̄

444. евам̣ пот̣т̣хапа̄дасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни субхасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, пот̣т̣хапа̄дасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса субхасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… са̄ваттхийанти субхасутта’’нти а̄ха. ануна̄сикалопена ‘‘ачира париниббуте’’ти вуттанти дассети ‘‘ачирам̣ париниббуте’’ти имина̄ йатха̄ пот̣т̣хапа̄дасутте ‘‘аппа̄т̣ихӣрака там̣ бха̄ситам̣ сампаджджатӣ’’ти, ачирам̣ париниббутасса асса̄ти ва̄ ачирапариниббуто йатха̄ ‘‘ачирапакканто, ма̄саджа̄то’’ти. аттхаматтам̣ пана дассетум̣ евам̣ вуттам̣. ачирапариниббутети ча саттху париниббутабха̄васса чирака̄лата̄пат̣иккхепена а̄санната̄маттам̣ дасситам̣, ка̄лапариччхедо пана на дасситоти там̣ дассенто ‘‘паринибба̄нато’’тиа̄дима̄ха. виса̄кхапун̣н̣амито уддхам̣ йа̄ва джет̣т̣хапун̣н̣амӣ, та̄ва ка̄лам̣ сандха̄йа ‘‘ма̄саматте’’ти вуттам̣. маттасаддена пана тасса ка̄ласса кин̃чи асампун̣н̣атам̣ джотети. тудисан̃н̃ито га̄мо нива̄со етасса̄ти тодеййо. там̣ панеса йасма̄ сон̣адан̣д̣о (дӣ. ни. 1.300) вийа чампам̣, кӯт̣аданто (дӣ. ни. 1.323) вийа ча кха̄н̣уматам̣ аджджха̄васати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘тасса адхипатитта̄’’ти, иссарабха̄ватоти аттхо. айампи хи ран̃н̃о пасенадикосаласса пурохитабра̄хман̣о. путтампи а̄ха̄ти субхам̣ ма̄н̣авампи оваданто а̄ха.

ан̃джана̄нанти аккхиан̃джанаттха̄йа гхам̣ситаан̃джана̄нам̣. ваммика̄нанти кимисама̄хат̣аваммика̄нам̣ сан̃чайам̣ дисва̄ти самбандхо. мадхӯнанти маккхикамадхӯнам̣. сама̄ха̄ранти макарандасанничайам̣. пан̣д̣ито гхарама̄васети йасма̄ аппатараппатарепи гайхама̄не бхога̄ кхӣйанти, аппатараппатарепи ча сан̃чийама̄не вад̣д̣ханти, тасма̄ йатха̄вуттамупаматтайам̣ пан̃н̃а̄йа дисва̄ вин̃н̃уджа̄тико кин̃чипи вайамакатва̄ а̄йамева уппа̄денто гхаревасе гхара̄ва̄саманутит̣т̣хеййа̄ти лобха̄деситапат̣ипаттим̣ упадисати.

ада̄намева сиккха̄петва̄ сиккха̄панахету лобха̄бхибхӯтата̄йа тасмим̣йева гхаре сунакхо хутва̄ ниббатти. лобхавасикасса хи дуггати па̄т̣икан̇кха̄, ‘‘джанавасабхо на̄ма йаккхо хутва̄ ниббаттӣ’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.150) еттха вуттанайена аттхо ведитаббо. пуббапаричайена ативийа пийа̄йати. вуттан̃хи ‘‘пуббева саннива̄сена̄’’тиа̄ди (джа̄. 1.2.174). никкхантети кеначидева каран̣ӣйена бахи ниггате. субхам̣ ма̄н̣авам̣ анугган̣хитука̄мо екакова бхагава̄ пин̣д̣а̄йа па̄виси. бхукка̄ранти ‘‘бху бхӯ’’ти сунакхасаддакаран̣ам̣. ‘‘бхо бхо’’ти бра̄хман̣асамуда̄ча̄рена парибхавитва̄ парибхаванахету. ‘‘бхова̄ди на̄ма со хоти, саче хоти сакин̃чано’’ти (дха. па. 396; су. ни. 625) хи вуттам̣. нану ча хет̣т̣ха̄ ‘‘ада̄намева сиккха̄петва̄ сунакхо хутва̄ ниббатто’’ти а̄ха, касма̄ панеттха ‘‘пуббепи мам̣ ‘бхо бхо’ти парибхавитва̄ сунакхо джа̄то’’ти вадатӣти? татха̄ ниббаттийа̄ тадубхайаса̄дха̄ран̣апхалатта̄. а̄нисам̣сапхалан̃хи са̄дха̄ран̣акамменапи джа̄там̣, на випа̄капхалам̣ вийа екакамменева̄ти дат̣т̣хаббам̣. авӣчим̣ гамиссаси катока̄сасса каммасса пат̣иба̄хитумасаккун̣еййабха̄вато. ‘‘джа̄на̄ти мам̣ саман̣о готамо’’ти виппат̣иса̄рӣ хутва̄. уддханантарети чулликантаре. нанти сунакхам̣.

там̣ паваттинти бхагавата̄ йатха̄вуттака̄ран̣ам̣. бра̄хман̣ача̄риттасса апариха̄питатам̣ сандха̄йа, татха̄ питарам̣ уккам̣сенто ‘‘брахмалоке ниббатто’’ти а̄ха. мукха̄рул̣ханти сайам̣пат̣ибха̄навасена мукхама̄рул̣хам̣. там̣ паваттим̣ пуччхӣти ‘‘сутаметам̣ бхо готама майхам̣ пита̄ сунакхо хутва̄ ниббатто’’ти тумхехи вуттам̣, ‘‘кимидам̣ саччам̣ ва̄ асаччам̣ ва̄’’ти пуччхи. татхева ватва̄ти йатха̄ пуббе сунакхасса вуттам̣, татхева ватва̄. ависам̣ва̄данаттханти сачча̄панаттхам̣, ‘‘тодеййабра̄хман̣о сунакхо хутва̄ ниббатто’’ти вачанасса ависам̣ва̄данена аттано ависам̣ва̄дибха̄вадассанаттханти вуттам̣ хоти. апподаканти аппакена удакена сампа̄дитам̣. мадхупа̄йа̄санти са̄дурасам̣, мадхуйоджитам̣ ва̄ па̄йа̄сам̣. татха̄ ака̄си, йатха̄ бхагавата̄ вуттам̣. ‘‘саббам̣ дассесӣти буддха̄нубха̄вена со сунакхо там̣ саббам̣ нетва̄ дассеси, на джа̄тиссарата̄йа. бхагавантам̣ дисва̄ бхуккаран̣ам̣ пана пуримаджа̄тисиддхава̄сана̄васена̄’’ти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.444) евам̣ а̄чарийена вуттам̣. упарипан̣н̣а̄саке пана чӯл̣акаммавибхан̇гасуттат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘сунакхо ‘н̃а̄томхи имина̄’ти родитва̄ ‘хум̣ ху’нти каронто дхананидха̄нат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ па̄дена патхавим̣ кхан̣итва̄ сан̃н̃ам̣ ада̄сӣ’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 3.289) джа̄тиссара̄ка̄рама̄ха, вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣.

‘‘бхавапат̣иччханнам̣ на̄ма еварӯпам̣ сунакхапат̣исандхиантарам̣ па̄кат̣ам̣ саман̣асса готамасса, аддха̄ еса саббан̃н̃ӯ’’ти бхагавати пасанначитто. ан̇гавиджджа̄па̄т̣хако киреса. тенасса етадахоси ‘‘имам̣ дхаммапан̣н̣а̄ка̄рам̣ катва̄ саман̣ам̣ готамам̣ пан̃хам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти, тато со чуддаса пан̃хе абхисан̇кхаритва̄ бхагавантам̣ пуччхи. тена вуттам̣ ‘‘чуддаса пан̃хе пуччхитва̄’’ти. таттха чуддаса пан̃хети ‘‘диссанти хи бхо готама манусса̄ аппа̄йука̄, диссанти дӣгха̄йука̄. диссанти бавха̄ба̄дха̄, аппа̄ба̄дха̄. дуббан̣н̣а̄, ван̣н̣аванто. аппесаккха̄, махесаккха̄. аппабхога̄, маха̄бхога̄. нӣчакулӣна̄, учча̄кулӣна̄. диссанти дуппан̃н̃а̄, диссанти пан̃н̃аванто. ко ну кхо бхо готама хету ко паччайо, йена манусса̄нам̣йева сатам̣ мануссабхӯта̄нам̣ диссанти хӣнапан̣ӣтата̄’’ти (ма. ни. 3.289) име чӯл̣акаммавибхан̇гасутте а̄гате чуддаса пан̃хе. ‘‘каммассака̄ ма̄н̣ава сатта̄ каммада̄йа̄да̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 3.289) сан̇кхепато, виттха̄рато ча виссаджджанапарийоса̄не бхагавантам̣ саран̣ам̣ гато. ан̇гасубхата̄йа ‘‘субхо’’ тисса на̄мам̣. ма̄н̣авоти пана махаллакака̄лепи тарун̣авоха̄рена нам̣ вохарати. аттано бхогага̄матоти тудига̄мато а̄гантва̄ тан̇кхан̣икам̣ васати. тенева па̄л̣ийам̣ ‘‘кеначидева каран̣ӣйена̄’’ти вуттам̣.

445. ‘‘ека̄ ча ме кан̇кха̄ аттхӣ’’ти имина̄ упари пуччхийама̄насса пан̃хасса пагева тена абхисан̇кхатабха̄вам̣ дассети. ма̄н̣аваканти кхуддакама̄н̣авам̣ ‘‘екапуттако, (ма. ни. 2.296, 353; па̄ра̄. 26) пийапуттако’’тиа̄дӣсу вийа ка-саддасса кхуддакаттхе паваттанато. висабха̄гаведана̄ти дуккхаведана̄. са̄ хи кусалакамманиббатте аттабха̄ве уппаджджанакасукхаведана̄пат̣ипаккхабха̄вато ‘‘висабха̄гаведана̄’’ти ча ка̄йам̣ га̄л̣ха̄ хутва̄ ба̄дханато пӣл̣анато ‘‘а̄ба̄дхо’’ти ча вуччати. кӣдиса̄ пана са̄ти а̄ха ‘‘йа̄ екадесе’’тиа̄ди. екадесе уппаджджитва̄ти сарӣрекадесе ут̣т̣хахитва̄пи апариваттибха̄вакаран̣ато айапат̣т̣ена а̄бандхитва̄ вийа ган̣ха̄ти, имина̄ балаварого а̄ба̄дхо на̄ма̄ти дассети. киччхаджӣвитакароти асукхаджӣвита̄вахо, имина̄ дуббало аппаматтако рого а̄тан̇ко на̄ма̄ти дассети. ут̣т̣ха̄нанти сайананисаджджа̄дито ут̣т̣хаханам̣, тена йатха̄ татха̄ апара̄парам̣ сарӣрасса париваттанам̣ вадати. гаруканти бха̄рийам̣ акиччасиддхикам̣. гила̄нассева ка̄йе балам̣ на хотӣти самбандхо. лахут̣т̣ха̄нена четтха гелан̃н̃а̄бха̄во пуччхито. хет̣т̣ха̄ чатӯхи падехи апха̄сувиха̄ра̄бха̄вам̣ пуччхитва̄пи ида̄ни пуна пха̄сувиха̄рабха̄вам̣ пуччхати, тена сависесо еттха пха̄сувиха̄ро пуччхитоти вин̃н̃а̄йати. асатипи хи атисайаттхаджотане садде аттха̄паттито атисайаттхо лаббхатева йатха̄ ‘‘абхирӯпасса кан̃н̃а̄ да̄табба̄’’ти. тена̄ха ‘‘гаманат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄ди. пуримам̣ а̄н̣а̄панавачанам̣, идам̣ пана пуччхитабба̄ка̄радассананти айамимесам̣ висесоти дассети ‘‘атхасса̄’’тиа̄дина̄.

447. ка̄ло на̄ма упасан̇каманасса йуттапаттака̄ло, самайо на̄ма тассева паччайаса̄маггӣ, аттхато панеса таджджам̣ сарӣрабалан̃чева таппаччайапариссайа̄бха̄во ча. упа̄да̄нам̣ на̄ма н̃а̄н̣ена тесам̣ гахан̣ам̣ саллаккхан̣анти а̄ха ‘‘пан̃н̃а̄йа̄’’тиа̄ди. ‘‘све гаманака̄ло бхависсатӣ’’ти имина̄ ка̄лам̣, ‘‘ка̄йе’’тиа̄дина̄ самайан̃ча сарӯпато дассети. пхариссатӣти пхаран̣авасена т̣хассати.

448. четийарат̣т̣хети четират̣т̣хе. йа-ка̄рена хи падам̣ вад̣д̣хетва̄ евам̣ вуттам̣. ‘‘четират̣т̣хато ан̃н̃ам̣ висум̣йевекам̣ рат̣т̣ха’’нтипи ваданти. ‘‘йасма̄ маран̣ам̣ на̄ма та̄диса̄нам̣ дасабала̄нам̣ рогавасенева хоти, тасма̄ йена рогена там̣ джа̄там̣, тасса сарӯпапуччха̄, ка̄ран̣апуччха̄, маран̣ахетукачиттасанта̄папуччха̄, тасса ча санта̄пасса саббалокаса̄дха̄ран̣ата̄, татха̄ маран̣асса ча аппат̣икаран̣ата̄’’ти евама̄дина̄ маран̣апат̣исан̃н̃уттам̣ саммоданӣйам̣ катхам̣ катхесӣти дассетум̣ ‘‘бхо а̄нанда̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘ко на̄ма̄’’тиа̄дина̄ хи рогам̣ пуччхати, ‘‘ким̣ бхагава̄ парибхун̃джӣ’’ти имина̄ ка̄ран̣ам̣, ‘‘апича̄’’тиа̄дина̄ читтасанта̄пам̣, ‘‘саттха̄ на̄ма̄’’тиа̄дина̄ тасса саббалокаса̄дха̄ран̣атам̣, ‘‘ека̄ да̄нӣ’’тиа̄дина̄ маран̣асса аппат̣икаран̣атам̣ дассетӣти дат̣т̣хаббам̣. маха̄джа̄нӣти маха̄ха̄ни. йатра̄ти йена ка̄ран̣ена париниббуто, тена ко да̄ни ан̃н̃о маран̣а̄ муччиссатӣтиа̄дина̄ йоджетаббам̣. ида̄нӣти ча аттано манасика̄рам̣ пати воха̄раматтена вуттам̣. ладжджиссатӣти ладжджа̄ вийа бхависсати, виджджиссатӣти аттхо. пӣтабхесаджджа̄нурӯпам̣ а̄ха̄рабходжанам̣ пора̄н̣а̄чин̣н̣анти а̄ха ‘‘пӣта…пе… датва̄’’ти.

хутва̄ти па̄т̣хасесо сантика̄вачарабха̄васса висесанато. ма̄ро па̄пима̄ вийа на рандхагавесӣ, уттарама̄н̣аво вийа ча на вӣмам̣сана̄дхиппа̄йо, апи ту кхалу упат̣т̣ха̄ко хутва̄ сантика̄вачароти хи висесети. на рандхагавесӣти на чхиддагавесӣ. йесу дхаммесӯти вимоккхупа̄йесу ниййа̄никадхаммесу. дхарантӣти адхуна̄ тит̣т̣ханти, паваттантӣти аттхо.

449. аттхато пайуттата̄йа саддапайогасса саддапабандхалаккхан̣а̄ни тӣн̣и пит̣ака̄ни тадаттхабхӯтехи сӣла̄дӣхи тӣхи дхаммаккхандхехи сан̇гайхантӣти вуттам̣ ‘‘тӣн̣и пит̣ака̄ни тӣхи кхандхехи сан̇гахетва̄’’ти. сан̇кхиттена катхитанти ‘‘тин̣н̣ам̣ кхо ма̄н̣ава кхандха̄на’’нти евам̣ ган̣анато, са̄ман̃н̃ато ча сан̇кхепенева катхитам̣. ‘‘катамесам̣ тин̣н̣а’’нти айам̣ адит̣т̣хаджотана̄пуччха̄йева, на катхетукамйата̄пуччха̄. ма̄н̣авассева хи айам̣ пуччха̄, на тхерасса̄ти а̄ха ‘‘ма̄н̣аво’’тиа̄ди. ан̃н̃аттха пана ӣдисесу т̣ха̄несу катхетукамйата̄пуччха̄йева диссати, на адит̣т̣хаджотана̄пуччха̄. идха пана ат̣т̣хакатха̄йам̣ евам̣ вуттам̣, тадетам̣ ат̣т̣хакатха̄пама̄н̣ато паччетаббам̣. тада̄ паваттама̄нан̃хи паччаккхам̣ катва̄ ат̣т̣хакатхампи сан̇гахама̄ропим̣су. катхетукамйата̄пуччха̄бха̄ве панасса тхерассева вачаната̄ сийа̄.

сӣлаккхандхаван̣н̣ана̄

450-453. сӣлаккхандхасса̄ти еттха падаттхавипалла̄сака̄рӣ итисаддо лутто, аттханиддесо вийа садданиддесо ва̄, йатха̄руто ча итисаддо а̄дйаттхо, пака̄раттхо ва̄, тена ‘‘арийасса сама̄дхиккхандхасса…пе… патит̣т̣хапесӣ’’ти айам̣ па̄т̣хо гахитоти дат̣т̣хаббам̣. тена вуттам̣ ‘‘тесу дасситесӯ’’ти, тесу тӣсу кхандхесу уддесавасена дасситесӯти аттхо. бхагавата̄ вуттанайенева̄ти са̄ман̃н̃апхала̄дӣсу (дӣ. ни. 1.194) деситанайенева, тена имасса суттасса буддхабха̄ситабха̄вам̣ дассетӣти ведитаббам̣. са̄сане на сӣламева са̄роти арийамаггаса̄ре бхагавато са̄сане йатха̄дасситам̣ сӣлам̣ са̄ро ева на хоти са̄равато махато руккхасса папат̣икат̣т̣ха̄никатта̄. ат̣т̣ха̄напайутто хи евасаддо йатха̄т̣ха̄не на йоджетаббо. йаджджевам̣ касма̄ тамидха гахитанти а̄ха ‘‘кевала’’нтиа̄ди. джха̄на̄диуттаримануссадхамме адхигантука̄масса адхит̣т̣ха̄наматтам̣ таттха аппатит̣т̣хитасса тесамасамбхавато. вуттан̃хи ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о’’тиа̄ди (сам̣. ни. 1.23, 192; пет̣ако. 22) атха ва̄ са̄сане на сӣламева са̄роти ка̄ман̃четтха са̄сане маггапхаласӣласан̇кха̄там̣ локуттарасӣлампи са̄рамева, татха̄пи на сӣлаккхандхо ева са̄ро хоти, атха кхо сама̄дхиккхандхопи пан̃н̃а̄ккхандхопи са̄ро ева̄ти евампеттха йатха̄пайуттена евасаддена аттхо ведитаббо, пуримойева панаттхо йуттатаро. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘ито уттарӣ’’тиа̄ди. ан̃н̃ампи каттаббанти сесакхандхадвайам̣.

сама̄дхиккхандхаван̣н̣ана̄

454. касма̄ панеттха тхеро сама̄дхиккхандхам̣ пут̣т̣хопи индрийасам̣вара̄дике виссаджджеси, нану евам̣ санте ан̃н̃ам̣ пут̣т̣хо ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто амбам̣ пут̣т̣хо лабуджам̣ бйа̄каронто вийа хотӣти ӣдисӣ чодана̄ идха анока̄са̄ти дассенто ‘‘катхан̃ча…пе… а̄рабхӣ’’ти а̄ха, тенеттха индрийасам̣вара̄дайопи сама̄дхиупака̄ракатам̣ упа̄да̄йа сама̄дхиккхандхапаккхикабха̄вена уддит̣т̣ха̄ти дассети. йе те индрийасам̣вара̄дайоти самбандхо. рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄надесана̄нантарам̣ абхин̃н̃а̄десана̄йа авасароти катва̄ рӯпаджджха̄на̄нева а̄гата̄ни, на арӯпаджджха̄на̄ни. рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄напа̄дика̄ хи сапарибхан̣д̣а̄ чхапи абхин̃н̃а̄йо. йасма̄ пана локийа̄бхин̃н̃а̄йо иджджхама̄на̄ ат̣т̣хасу сама̄паттӣсу чуддасавидхена читтапаридаманена вина̄ на иджджханти, тасма̄ абхин̃н̃а̄су десийама̄на̄су арӯпаджджха̄на̄нипи десита̄нева хонти на̄нантарикабха̄вато. тена̄ха ‘‘а̄нетва̄ пана дӣпетабба̄нӣ’’ти, вуттанайена десита̄нева катва̄ сам̣ван̣н̣акехи пака̄сетабба̄нӣти аттхо. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘чатуттхаджджха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’ти имина̄ва арӯпаджджха̄нампи сан̇гахитанти дассетум̣ ‘‘чатуттхаджджха̄нена хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. чатуттхаджджха̄намева хи рӯпавира̄габха̄вана̄васена паваттам̣ ‘‘арӯпаджджха̄на’’нти вуччати.

471-480. на читтекаггата̄маттакенева̄ти еттха хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена т̣ха̄на̄т̣ха̄напайуттасса евасаддасса̄нурӯпаматтхо ведитаббо. локийасама̄дхиккхандхасса пана адхиппетатта̄ ‘‘на читтекаггата̄…пе… аттхӣ’’ти вуттам̣. арийо сама̄дхиккхандхоти еттха хи арийасаддо суддхаматтапарийа̄йова, на локуттарапарийа̄йо. йатха̄ четтха, татха̄ арийо сӣлаккхандхоти еттха̄пи. итоти пан̃н̃а̄ккхандхато, со ча уккат̣т̣хато арахаттапхалапарийа̄панно ева̄ти а̄ха ‘‘арахаттапарийоса̄на’’нтиа̄ди. локийа̄бхин̃н̃а̄пат̣исамбхида̄хи вина̄пи хи арахатте адхигате ‘‘наттхева уттарикаран̣ӣйа’’нти сакка̄ ваттум̣ йадаттхам̣ бхагавати брахмачарийам̣ вуссати, тасса сиддхатта̄. идха пана локийа̄бхин̃н̃а̄йопи а̄гата̄йева. сесаметтха сувин̃н̃еййам̣.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ субхасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

субхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. кеват̣т̣асуттаван̣н̣ана̄

кеват̣т̣агахапатипуттаваттхуван̣н̣ана̄

481. евам̣ субхасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни кеват̣т̣асуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, субхасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса кеват̣т̣асуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… на̄л̣анда̄йанти кеват̣т̣асутта’’нти а̄ха. па̄ва̄рикасса̄ти евам̣на̄макасса сет̣т̣хино. амбаванети амбаруккхабахуле упаване. там̣ кира со сет̣т̣хи бхагавато ануччхавикам̣ гандхакут̣им̣, бхиккхусан̇гхасса ча раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄накут̣иман̣д̣апа̄дӣни сампа̄детва̄ па̄ка̄рапариккхиттам̣ два̄ракот̣т̣хакасампаннам̣ катва̄ буддхаппамукхасса сан̇гхасса ниййа̄теси, пуримавоха̄рена панеса виха̄ро ‘‘па̄ва̄рикамбавана’’нтвева вуччати. ‘‘кеват̣т̣о’’ тидам̣ на̄маматтам̣. ‘‘кеват̣т̣ехи сам̣раккхитатта̄, тесам̣ ва̄ сантике самбуддхатта̄’’ти кечи. гахапатипуттасса̄ти еттха ка̄ман̃чеса тада̄ гахапатит̣т̣ха̄не т̣хито, питу панасса ачирака̄лакатата̄йа пуримасаман̃н̃а̄йа ‘‘гахапатипутто’’твева вохарӣйати. тена̄ха ‘‘гахапатимаха̄са̄ло’’ти, маха̄вибхавата̄йа маха̄са̄ро гахапатӣти аттхо, ра-ка̄расса пана ла-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘маха̄са̄ло’’ти вуттам̣ йатха̄ ‘‘палибуддхо’’ти (чӯл̣ани. 15; ми. па. 6.3.7; джа̄. ат̣т̣ха. 2.3.102) саддхо пасанноти потхуджджаникасаддха̄васена ратанаттайасаддха̄йа саманна̄гато, татойева ратанаттайаппасанно. каммакаммапхаласаддха̄йа ва̄ саддхо, ратанаттайаппаса̄дабахулата̄йа пасанно. саддха̄дхикатта̄йева̄ти татха̄чинта̄йа хетувачанам̣, саддха̄дхико хи умма̄даппатто вийа хоти.

самиддха̄ти саммадева иддха̄, вибхавасампаттийа̄ вепуллаппатта̄ сампун̣н̣а̄, а̄кин̣н̣а̄ бахӯ манусса̄ еттха̄ти аттхам̣ сандха̄йа ‘‘ам̣сакӯт̣ена̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘ехи твам̣ бхиккху анваддхама̄сам̣, анума̄сам̣, анусам̣ваччхарам̣ ва̄ манусса̄нам̣ паса̄да̄йа иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ карохӣ’’ти екасса бхиккхуно а̄н̣а̄панамева сама̄дисанам̣, там̣ пана тасмим̣ т̣ха̄не т̣хапанам̣ на̄ма̄ти а̄ха ‘‘т̣ха̄нантаре т̣хапетӯ’’ти. уттариманусса̄нанти пакатимануссехи уттаритара̄нам̣ уттамапуриса̄нам̣ буддха̄дӣнам̣ джха̄йӣнам̣, арийа̄нан̃ча. дхамматоти адхигамадхаммато, джха̄на̄бхин̃н̃а̄маггапхаладхамматоти аттхо, ниддха̄ран̣е четам̣ ниссаккавачанам̣. тато хи иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ ниддха̄рети. евам̣ уттарисаддам̣ мануссасаддена екападам̣ катва̄ ида̄ни па̄т̣иха̄рийасаддена самбаджджхитаббам̣ висумева падам̣ каронто ‘‘дасакусаласан̇кха̄тато ва̄’’тиа̄дима̄ха. мануссадхамматоти пакатимануссадхаммато. паджджалитападӣпоти паджджалантападӣпо. теласнеханти теласечанам̣. ра̄джагахасет̣т̣хиваттхусминти ра̄джагахасет̣т̣хино чанданапаттада̄наваттхумхи (чӯл̣ава. 252). сиккха̄падам̣ пан̃н̃а̄песӣти ‘‘на бхиккхаве гихӣнам̣ уттаримануссадхаммам̣ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассетаббам̣. йо дассеййа, а̄патти дуккат̣асса̄’’ти (чӯл̣ава. 252) викуббаниддхипат̣иккхепакам̣ идам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апеси.

482. гун̣асампаттито ача̄ванам̣ сандха̄йа етам̣ вуттанти дассети ‘‘на гун̣авина̄санена̄’’ти имина̄. тена̄ха ‘‘сӣлабхеда’’нтиа̄ди. висаханто на̄ма наттхӣти нива̄ритат̣т̣ха̄не уссаханто на̄ма наттхи. евампи имина̄ ка̄ран̣антарена̄йам̣ уссахантоти дассетум̣ ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. йасма̄ висса̄сико, тасма̄ висса̄сам̣ вад̣д̣хетва̄ти йоджана̄. вад̣д̣хетва̄ти ча брӯхетва̄, вибхӯтам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ти аттхо.

иддхипа̄т̣иха̄рийаван̣н̣ана̄

483-4. а̄дӣнаванти досам̣. катхам̣ тена ката̄, каттха ва̄ уппанна̄ти а̄ха ‘‘таттха кира̄’’тиа̄ди. екена̄ти гандха̄рена на̄ма исина̄ва. еван̃хи пуббена̄парам̣ сам̣сандатӣти. гандха̄рӣ на̄меса̄ виджджа̄ чӯл̣агандха̄рӣ, маха̄гандха̄рӣти дувидха̄ хоти. таттха чӯл̣агандха̄рӣ на̄ма тивассато орам̣ матасатта̄нам̣ упапаннат̣т̣ха̄наджа̄нана̄ виджджа̄. ван̇гӣсаваттху (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.220; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.212) четтха са̄дхакам̣. маха̄гандха̄рӣ на̄ма тасса чева джа̄нана̄, тадуттари ча иддхивидхан̃а̄н̣акаммасса са̄дхика̄ виджджа̄. йебхуййена хеса̄ иддхивидхан̃а̄н̣акиччам̣ са̄дхети. тасса̄ кира виджджа̄йа са̄дхако пуггало та̄дисе десе, ка̄ле ча мантам̣ париджаппетва̄ бахудха̄пи атта̄нам̣ дассети, хаттхиа̄дӣнипи дассети, адассанӣйопи хоти, аггитхамбхампи кароти, джалатхамбхампи кароти, а̄ка̄сепи атта̄нам̣ дассети, саббам̣ индаджа̄ласадисам̣ дат̣т̣хаббам̣. ат̣т̣оти дуккхито ба̄дхито. тена̄ха ‘‘пӣл̣ито’’ти.

а̄десана̄па̄т̣иха̄рийаван̣н̣ана̄

485. ка̄мам̣ ‘‘четасика’’нти идам̣ йе четаси нийутта̄ читтена сампайутта̄, тесам̣ са̄дха̄ран̣авачанам̣, са̄дха̄ран̣е пана гахите читтависесо дассито на̄ма хоти. са̄ман̃н̃аджотана̄ ча висесе аватит̣т̣хати, тасма̄ четасикападасса йатха̄дхиппетаматтхам̣ дассенто ‘‘соманассадоманассам̣ адхиппета’’нти а̄ха. соманассаггахан̣ена четтха тадекат̣т̣ха̄ ра̄га̄дайо, саддха̄дайо ча дхамма̄ дассита̄ хонти, доманассаггахан̣ена доса̄дайо. витаккавича̄ра̄ пана сарӯпенева дассита̄. пи-саддасса ваттаббасампин̣д̣анаттхо сувин̃н̃еййоти а̄ха ‘‘евам̣ тава мано’’ти, имина̄ пака̄рена тава мано паваттоти аттхо. кена пака̄рена̄ти вуттам̣ ‘‘соманассито ва̄’’тиа̄ди. ‘‘евампи те мано’’ти идам̣ соманасситата̄диматтадассанам̣, на пана йена соманассито ва̄ доманассито ва̄, там̣ дассананти там̣ читтам̣ дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘итипи те читта’’нти вуттам̣. итисаддо четтха нидассанаттхо ‘‘аттхӣти кхо качча̄на айамеко анто’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.15; 3.90) вийа. тена̄ха ‘‘идан̃чидан̃ча аттха’’нти. пи-саддо идха̄пи вуттасампин̣д̣анаттхо. парасса чинтам̣ манати джа̄на̄ти ета̄йа̄ти чинта̄ман̣и на-ка̄расса н̣а-ка̄рам̣ катва̄, са̄ ева пуббападамантарена ман̣ика̄. чинта̄ на̄ма на читтена вина̄ бхаватӣти а̄ха ‘‘паресам̣ читтам̣ джа̄на̄тӣ’’ти. ‘‘тасса̄ кира виджджа̄йа са̄дхако пуггало та̄дисе десе, ка̄ле ча мантам̣ париджаппитва̄ йасса читтам̣ джа̄нитука̄мо, тасса дит̣т̣хасута̄дивисесасан̃джа̄нанамукхена читта̄ча̄рам̣ ануминанто катхетӣ’’ти кечи. ‘‘ва̄чам̣ ниччхара̄петва̄ таттха аккхарасаллаккхан̣авасена катхетӣ’’ти апаре. са̄ пана виджджа̄ падакусаладжа̄такена (джа̄. 1.9.49 а̄дайо) дӣпетабба̄.

ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийаван̣н̣ана̄

486. паваттента̄ти паваттанака̄ хутва̄, паваттанавасена витаккетха̄ти вуттам̣ хоти. еванти хи йатха̄нусит̣т̣ха̄йа ануса̄санийа̄ видхивасена, пат̣иседхавасена ча паваттиа̄ка̄рапара̄масанам̣, са̄ ча ануса̄санӣ самма̄витакка̄нам̣, миччха̄витакка̄нан̃ча паваттиа̄ка̄радассанавасена таттха а̄нисам̣сасса, а̄дӣнавасса ча вибха̄ванаттхам̣ паваттати. аниччасан̃н̃амева, на ниччасан̃н̃ам̣. пат̣ийогӣниваттанаттхан̃хи ева-ка̄раггахан̣ам̣. идха̄пи евам̣-саддасса аттхо, пайоджанан̃ча вуттанайенева ведитаббам̣. идам̣-гахан̣епи есева найо. пан̃чака̄магун̣икара̄ганти нидассанаматтам̣ тадан̃н̃ара̄гасса чева доса̄дӣнан̃ча паха̄насса иччхитатта̄, таппаха̄насса ча тадан̃н̃ара̄га̄дикхепанасса упа̄йабха̄вато дут̣т̣халохитавимочанасса пуббадут̣т̣хамам̣сакхепанӯпа̄йата̄ вийа. локуттарадхаммамева̄ти авадха̄ран̣ам̣ пат̣ипаккхабха̄вато са̄ваджджадхамманиваттанапарам̣ дат̣т̣хаббам̣ тасса̄дхигамӯпа̄йа̄нисам̣сабхӯта̄нам̣ тадан̃н̃есам̣ анаваджджадхамма̄нам̣ на̄нантарикабха̄вато. иддхивидхам̣ иддхипа̄т̣иха̄рийанти дассети иддхийева па̄т̣иха̄рийанти катва̄. сесапададвайепи есева найо.

па̄т̣иха̄рийападасса пана вачанаттхам̣ (уда̄. ат̣т̣ха. пат̣хамабодхисуттаван̣н̣ана̄; итиву. ат̣т̣ха. нида̄наван̣н̣ана̄) ‘‘пат̣ипаккхахаран̣ато, ра̄га̄дикилеса̄панайанато па̄т̣иха̄рийа’’нти ваданти, бхагавато пана пат̣ипаккха̄ ра̄га̄дайо на санти йе харитабба̄. путхуджджана̄нампи вигатупаккилесе ат̣т̣хан̇гагун̣асаманна̄гате читте хатапат̣ипаккхе иддхивидхам̣ паваттати, тасма̄ таттха паваттавоха̄рена ча на сакка̄ идха ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти ваттум̣. саче пана маха̄ка̄рун̣икасса бхагавато венеййагата̄ ча килеса̄ пат̣ипаккха̄, тесам̣ харан̣ато ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти вуттам̣, евам̣ сати йуттаметам̣. атха ва̄ бхагавато чева са̄санасса ча пат̣ипаккха̄ титтхийа̄, тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийам̣. те хи дит̣т̣хихаран̣авасена, дит̣т̣хиппака̄сане асаматтхабха̄вена ча иддхиа̄десана̄нуса̄санӣхи харита̄ апанӣта̄ хонтӣти. ‘‘пат̣ӣ’’ти ва̄ айам̣ саддо ‘‘паччха̄’’ти етасса аттхам̣ бодхети ‘‘тасмим̣ пат̣ипавит̣т̣хамхи, ан̃н̃о а̄ган̃чхи бра̄хман̣о’’ти (су. ни. 985; чӯл̣ани. 4) па̄ра̄йанасуттападе вийа, тасма̄ сама̄хите читте вигатупаккилесе ча катакиччена паччха̄ харитаббам̣ паваттетаббанти пат̣иха̄рийам̣, аттано ва̄ упаккилесесу чатуттхаджджха̄намаггехи харитесу паччха̄ харан̣ам̣ пат̣иха̄рийам̣, иддхиа̄десана̄нуса̄санийо ча вигатупаккилесена катакиччена ча саттахитаттхам̣ пуна паваттетабба̄, харитесу ча аттано упаккилесесу парасатта̄нам̣ упаккилесахаран̣а̄ни хонтӣти пат̣иха̄рийа̄ни на̄ма бхаванти, пат̣иха̄рийамева па̄т̣иха̄рийам̣. пат̣иха̄рийе ва̄ иддхиа̄десана̄нуса̄санисамуда̄йе бхавам̣ екекам̣ ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти вуччати. пат̣иха̄рийам̣ ва̄ чатуттхаджджха̄нам̣, магго ча пат̣ипаккхахаран̣ато, таттха джа̄там̣, тасмим̣ ва̄ нимиттабхӯте, тато ва̄ а̄гатанти па̄т̣иха̄рийам̣, иддхиа̄десана̄нуса̄санӣхи ва̄ парасанта̄не паса̄да̄дӣнам̣ пат̣ипаккхасса килесасса харан̣ато вуттанайена па̄т̣иха̄рийам̣. сататам̣ дхаммадесана̄ти саббака̄лам̣ десетаббадхаммадесана̄.

иддхипа̄т̣иха̄рийена̄ти саха̄дийоге каран̣авачанам̣, тена саддхим̣ а̄чин̣н̣анти аттхо. итараттха̄пи еса найо. дхаммасена̄патисса а̄чин̣н̣анти йоджетаббам̣. таматтхам̣ кхандхакаваттхуна̄ са̄дхенто ‘‘девадатте’’тиа̄дима̄ха. гайа̄сӣсети гайа̄га̄масса авидӯре гайа̄сӣсана̄мако хаттхикумбхасадисо пит̣т̣хипа̄са̄н̣о аттхи, йаттха бхиккхусахассассапи ока̄со хоти, тасмим̣ пит̣т̣хипа̄са̄н̣е. ‘‘читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄’’ти имина̄ а̄десана̄па̄т̣иха̄рийам̣ дассети, ‘‘дхаммам̣ десесӣ’’ти имина̄ ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийам̣, ‘‘викуббанам̣ дассетва̄’’ти имина̄ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣. маха̄на̄га̄ти маха̄кхӣн̣а̄сава̄ араханто. ‘‘на̄го’’ти хи арахато адхивачанам̣ наттхи а̄гу па̄паметасса̄ти катва̄. йатха̄ха сабхийасутте

‘‘а̄гум̣ на кароти кин̃чи локе,

саббасам̣йоге висаджджа бандхана̄ни;

саббаттха на саджджатӣ вимутто,

на̄го та̄ди павуччате татхатта̄’’ти. (су. ни. 527; маха̄ни. 80; чӯл̣ани. 27, 139);

ат̣т̣хакатха̄йам̣ панеттха ‘‘дхаммасена̄патисса дхаммадесанам̣ сутва̄ пан̃часата̄ бхиккхӯ сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣су. маха̄моггалла̄насса дхаммадесанам̣ сутва̄ арахаттапхале’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.486) вуттам̣. сан̇гхабхедакаккхандхакапа̄л̣ийам̣ пана ‘‘атха кхо тесам̣ бхиккхӯнам̣ а̄йасмата̄ са̄рипуттена а̄десана̄па̄т̣иха̄рийа̄нуса̄санийа̄, а̄йасмата̄ ча маха̄моггалла̄нена иддхипа̄т̣иха̄рийа̄нуса̄санийа̄ овадийама̄на̄нам̣ ануса̄сийама̄на̄нам̣ вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ удапа̄ди ‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’нти’’ (чӯл̣ава. 345) убхиннампи тхера̄нам̣ дхаммадесана̄йа тесам̣ дхаммачаккхупат̣ила̄бхова дассито, тайидам̣ висадисавачанам̣ дӣгхабха̄н̣ака̄нам̣, кхандхакабха̄н̣ака̄нан̃ча матибхедена̄ти дат̣т̣хаббам̣. сан̇га̄хакабха̄сита̄ хи айам̣ па̄л̣и, ат̣т̣хакатха̄ ча техева сан̇гахама̄ропита̄, апича па̄л̣ийам̣ упаримаггапхалампи сан̇гахетва̄ ‘‘дхаммачаккхум̣ удапа̄дӣ’’ти вуттам̣ йатха̄ там̣ брахма̄йусутте, (ма. ни. 2.343) чӯл̣ара̄хулова̄дасутте (ма. ни. 3.416) ча̄ти ведитаббам̣.

‘‘ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийам̣ пана буддха̄нам̣ сататам̣ дхаммадесана̄’’ти са̄тисайата̄йа вуттам̣. саупа̄рамбха̄ни йатха̄вуттена патирӯпакена упа̄рамбхитаббато. садоса̄ни пара̄ропитадосасамуччхинданасса анупа̄йабха̄вато. садосатта̄ ева аддха̄нам̣ на тит̣т̣ханти чирака̄лат̣т̣ха̄йӣни на хонти. аддха̄нам̣ атит̣т̣ханато на ниййантӣти пхалена хетуно анума̄нам̣. аниййа̄никата̄йа хи та̄ни анаддханийа̄ни. ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийам̣ анупа̄рамбхам̣ висуддхиппабхавато, висуддхиниссайато ча. татойева ниддосам̣. на хи таттха пубба̄паравиродха̄дидосасамбхаво аттхи. ниддосатта̄ ева аддха̄нам̣ тит̣т̣хати параппава̄дава̄техи, килесава̄техи ча анупахантаббато. аддха̄нам̣ тит̣т̣ханато ниййа̄тӣти идха̄пи пхалена хетуно анума̄нам̣. ниййа̄никата̄йа хи там̣ аддханийам̣. тасма̄ти йатха̄вуттака̄ран̣ато, тена ча упа̄рамбха̄дим̣, анупа̄рамбха̄дин̃ча̄ти убхайам̣ йатха̄ккамам̣ убхайаттха га̄райхапа̄сам̣сабха̄ва̄нам̣ хетубха̄вена пачча̄масати.

бхӯтаниродхесакаваттхуван̣н̣ана̄

487. аниййа̄никабха̄вадассанаттханти йасма̄ маха̄бхӯтапарийесако бхиккху пуримесу двӣсу па̄т̣иха̄рийесу васиппатто сукусалопи сама̄но маха̄бхӯта̄нам̣ апарисесаниродхасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ на̄вабуджджхи, тасма̄ тадубхайа̄ни ниййа̄на̄вахатта̄бха̄вато аниййа̄ника̄нӣти тесам̣ аниййа̄никабха̄вадассанаттхам̣. ниййа̄никабха̄вадассанаттханти ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийам̣ таккарасса екантато ниййа̄на̄ваханти тассева ниййа̄никабха̄вадассанаттхам̣.

евам̣ етисса̄ десана̄йа мукхйапайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни анусан̇гикапайоджанам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. ниййа̄намева хи етисса̄ десана̄йа мукхйапайоджанам̣ тасса тадаттхабха̄вато. буддха̄нам̣ пана махантабха̄во анусан̇гикапайоджанам̣ аттха̄паттийа̄ва гантаббато. кӣдисо на̄меса бхиккхӯти а̄ха ‘‘йо маха̄бхӯте’’тиа̄ди. парийесантоти апарийесам̣ нируджджханавасена маха̄бхӯте гавесанто, тесам̣ анавасесаниродхам̣ вӣмам̣сантоти вуттам̣ хоти. вичаритва̄ти дхаммата̄йа чодийама̄но паричаритва̄. дхаммата̄сиддхам̣ киретам̣, йадидам̣ тасса бхиккхуно татха̄ вичаран̣ам̣ йатха̄ абхиджа̄тийам̣ маха̄патхавикампа̄ди. виссаджджока̄санти виссаджджат̣т̣ха̄нам̣, ‘‘виссаджджакара’’нтипи па̄т̣хо, виссаджджаканти аттхо. тасма̄ти буддхамева пуччхитва̄ никкан̇кхатта̄, тассева виссаджджитум̣ саматтхата̄йа̄ти вуттам̣ хоти. махантабха̄ваппака̄санаттханти садеваке локе анан̃н̃аса̄дха̄ран̣асса буддха̄нам̣ махантабха̄васса маха̄нубха̄вата̄йа дӣпанаттхам̣. идан̃ча ка̄ран̣анти ‘‘саббесампи буддха̄нам̣ са̄сане едисо еко бхиккху тада̄нубха̄ваппака̄сако хотӣ’’ти имампи ка̄ран̣ам̣.

каттха̄ти нимитте бхуммам̣, касмим̣ т̣ха̄не ка̄ран̣абхӯтети аттхам̣ дассетум̣ ‘‘ким̣ а̄гамма̄’’ти вуттам̣, ким̣ а̄рамман̣ам̣ паччайабхӯтам̣ адхигантва̄ адхигаманахетӯти аттхо. тена̄ха ‘‘ким̣ паттасса̄’’ти. кима̄рамман̣ам̣ паттасса пуггаласса нируджджхантӣти самбандхо, хетугаббхависесанаметам̣. тети маха̄бхӯта̄. аппаваттивасена̄ти пуна ануппаджджанавасена. сабба̄ка̄рена̄ти вачанаттхалаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на-самут̣т̣ха̄накала̄пачун̣н̣ана̄наттекаттавиниббхога̄- виниббхогасабха̄га-висабха̄гааджджхаттикаба̄хирасан̇гахапаччайасаманна̄ха̄рапаччайавибха̄га̄ка̄рато, сасамбха̄расан̇кхепасасамбха̄равибхаттисалаккхан̣асан̇кхепасалаккхан̣авибхаттиа̄ка̄рато ча̄ти саббена а̄ка̄рена.

488. диббанти еттха пан̃чахи ка̄магун̣ехи саман̇гӣбхӯта̄ хутва̄ вичаранти, кӣл̣анти, джотенти ча̄ти дева̄, девалока̄. те йанти упагаччханти етена̄ти девайа̄нийо йатха̄ ‘‘ниййа̄ника̄’’ти (дха. са. дукама̄тика̄ 97) еттха анӣйасаддо катваттхе, татха̄ идха каран̣аттхети дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘тена хеса̄’’тиа̄ди. васам̣ ваттентоти еттха васаваттанам̣ на̄ма йатхиччхитат̣т̣ха̄нагаманам̣. танти иддхивидхан̃а̄н̣ам̣. чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но етесам̣ иссара̄ти ча̄тумаха̄ра̄джика̄. касма̄ панеса самӣпе т̣хитам̣ садевакалокападжджотам̣ бхагавантам̣ апуччхитва̄ дӯре деве упасан̇камӣти чоданамапанети ‘‘самӣпе т̣хита’’нтиа̄дина̄. ‘‘йе дева̄ маггапхалала̄бхино, тепи таматтхам̣ екадесена джа̄неййум̣, буддхависайо пана̄йам̣ пан̃хо пуччхито’’ти чинтетва̄ ‘‘на джа̄на̄ма̄’’ти а̄хам̣су. тена̄ха ‘‘буддхависайе’’тиа̄ди. на лаббха̄ти на сакка̄, аджджхоттхаран̣ам̣ на̄меттха пуччха̄йа нибба̄дхананти вуттам̣ ‘‘пунаппунам̣ пуччхатӣ’’ти. ‘‘хаттхато мочесса̄ма̄’’ти воха̄равасена вуттам̣, ханда нам̣ дӯрамапанесса̄ма̄ти вуттам̣ хоти. абхиккантатара̄ти еттха абхисаддо атисаддаттхоти а̄ха ‘‘атиккантатара̄’’ти, рӯпасампаттийа̄ чева пан̃н̃а̄пат̣ибха̄на̄дигун̣ехи ча амхе абхибхуййа паресам̣ ка̄манӣйатара̄ти аттхо. пан̣ӣтатара̄ти ул̣а̄ратара̄. тена вуттам̣ ‘‘уттаматара̄’’ти.

491-493. сахассаккхо пана сакко абхисамета̄вӣ а̄гатапхало вин̃н̃а̄таса̄сано, со касма̄ там̣ бхиккхум̣ упа̄йена ниййоджесӣти ануйогамапанети ‘‘айам̣ пана висесо’’тиа̄дина̄.

кхаджджопанаканти раттим̣ джалантам̣ кхуддакакимим̣. дхаманто вийа̄ти мукхава̄там̣ денто вийа. аттхи чева̄ти едисо маха̄бхӯтапарийесако пуггало на̄ма виджджама̄но ева бхавеййа, майа̄ апеситойева паччха̄ джа̄ниссатӣти адхиппа̄йо. татоти татха̄ чинтанато парам̣. иддхивидхан̃а̄н̣ассева адхиппетатта̄ девайа̄нийасадисова. ‘‘девайа̄нийамагготи ва̄…пе… абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣анти ва̄ саббаметам̣ иддхивидхан̃а̄н̣ассева на̄ма’’нти идам̣ па̄л̣ийам̣, ат̣т̣хакатха̄су ча таттха таттха а̄гатарул̣хина̄мавасена вуттам̣. сабба̄супи хи абхин̃н̃а̄су девайа̄нийамагга̄диекачиттаккхан̣икааппана̄дина̄мам̣ йатха̄рахам̣ самбхавати.

494. а̄гаманапуббабха̄ге нимиттанти брахмуно а̄гаманасса пуббабха̄ге уппаджджанаканимиттам̣. удайато пуббабха̄гети а̄нетва̄ самбандхо. имети брахмака̄йика̄. веййа̄каран̣ена̄ти бйа̄каран̣ена. ана̄раддхачиттоти ана̄ра̄дхитачитто атут̣т̣хачитто. ва̄данти досам̣. виккхепанти ва̄ча̄йа вивидха̄ кхепанам̣.

495. кухакатта̄ти вуттанайена абхӯтато ан̃н̃есам̣ вимха̄петука̄матта̄. ‘‘гухакатта̄’’ти пат̣хитва̄ гуйхитука̄матта̄ти аттхампи ваданти кечи.

тӣрадассӣсакун̣ӯпама̄ван̣н̣ана̄

497. падесена̄ти екадесена, упа̄диннакена саттасанта̄напарийа̄паннена̄ти аттхо. анупа̄диннакепӣти аниндрийабаддхепи. ниппадесатоти анавасесато. тасма̄ти татха̄ пуччхитатта̄, пуччха̄йа айуттабха̄ватоти адхиппа̄йо. пуччха̄мӯл̣хасса̄ти пуччхитумаджа̄нанато пуччха̄йа саммӯл̣хасса. витатхапан̃хо хи ‘‘пуччха̄мӯл̣хо’’ти вуччати йатха̄ ‘‘маггамӯл̣хо’’ти. пуччха̄йа досам̣ дассетва̄ти тена катапуччха̄йа пуччхита̄ка̄ре досам̣ вибха̄ветва̄. пуччха̄виссаджджананти татха̄ сиккха̄пита̄йа авитатхапуччха̄йа виссаджджанам̣. йасма̄ виссаджджанам̣ на̄ма пуччха̄нурӯпам̣, пуччха̄сабха̄гена виссаджджетаббато, на ча татха̄гата̄ вираджджхитва̄ катапуччха̄нурӯпам̣ вираджджхитва̄ва виссадждженти, аттхасабха̄гата̄йа ча виссаджджанасса пуччхака̄ тадаттхам̣ анавабуджджханта̄ саммуйханти, тасма̄ пуччхам̣ сиккха̄петва̄ авитатхапуччха̄йа виссаджджанам̣ буддха̄нама̄чин̣н̣анти ведитаббам̣. тена̄ха ‘‘касма̄’’тиа̄ди. дувин̃н̃а̄пайоти йатха̄вуттака̄ран̣ена дувин̃н̃а̄петаббо.

498. на патит̣т̣ха̄тӣти паччайам̣ катва̄ на патит̣т̣хахати. ‘‘каттха̄’’ти идам̣ нимитте бхумманти а̄ха ‘‘ким̣ а̄гамма̄’’ти. аппатит̣т̣ха̄ти аппаччайа̄, саббена саббам̣ самуччхиннака̄ран̣а̄ти аттхо. упа̄диннам̣йева̄ти индрийабаддхамева. йасма̄ екадиса̄бхимукхам̣ санта̄навасена бахудха̄ сан̣т̣хите рӯпаппабандхе дӣгхасан̃н̃а̄, тамупа̄да̄йа тато аппакам̣ сан̣т̣хите рассасан̃н̃а̄, тадубхайан̃ча висесато рӯпаггахан̣амукхена гайхати, тасма̄ ‘‘сан̣т̣ха̄навасена̄’’тиа̄ди вуттам̣. аппапарима̄н̣е рӯпасан̇гха̄те ан̣усан̃н̃а̄, тадупа̄да̄йа тато махати тхӯласан̃н̃а̄, идампи двайам̣ висесато рӯпаггахан̣амукхена гайхатӣти а̄ха ‘‘имина̄пӣ’’тиа̄ди. ‘‘пи-саддена четтха ‘сан̣т̣ха̄навасена упа̄да̄рӯпам̣ вутта’’нти еттха̄пи ван̣н̣аматтамева катхитанти имаматтхам̣ самуччина̄тӣ’’ти ваданти. ван̣н̣асаддо хеттха рӯпа̄йатанапарийа̄йова. субханти сундарам̣, ит̣т̣ханти аттхо. асубханти асундарам̣, анит̣т̣ханти аттхо. тена̄ха ‘‘ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ паневам̣ катхита’’нти. дӣгхам̣ рассам̣ ан̣ум̣ тхӯлам̣ субха̄субханти тӣсупи т̣ха̄несу рӯпа̄йатанамукхена упа̄да̄рӯпассева гахан̣ам̣ бхӯтарӯпа̄нам̣ висум̣ гахитатта̄ти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘каттха а̄по ча патхавӣ, теджо ва̄йо на га̄дхатӣ’’ти хи бхӯтарӯпа̄ни висум̣ гайханти. на̄манти ведана̄диккхандхачатуккам̣. тан̃хи а̄рамман̣а̄бхимукхам̣ наманато, на̄макаран̣ато ча ‘‘на̄ма’’нти вуччати. хет̣т̣ха̄ ‘‘дӣгхам̣ расса’’нтиа̄дина̄ вуттамева идха руппанат̣т̣хена рӯпасан̃н̃а̄йа гахитанти дассети ‘‘дӣгха̄дибхеда’’нти имина̄. а̄дисаддена а̄па̄дӣнан̃ча сан̇гахо. йасма̄ ва̄ дӣгха̄дисаман̃н̃а̄ на рӯпа̄йатанаваттхука̄ва, атха кхо бхӯтарӯпаваттхука̄пи. татха̄ хи сан̣т̣ха̄нам̣ пхусанамукхенапи гайхати, тасма̄ дӣгхарасса̄диггахан̣ена бхӯтарӯпампи гайхатева̄ти имаматтхам̣ вин̃н̃а̄петум̣ ‘‘дӣгха̄дибхедам̣ рӯпа’’ миччева вуттам̣. ким̣ а̄гамма̄ти ким̣ адхигантва̄ кисса адхигаманахету. ‘‘упаруджджхатӣ’’ти идам̣ ануппа̄даниродхам̣ сандха̄йа вуттам̣, на кхан̣аниродханти а̄ха ‘‘асесаметам̣ наппаваттатӣ’’ти.

499. татра веййа̄каран̣ам̣ бхаватӣти анусандхивачанаматтам̣ чун̣н̣ийапа̄т̣хам̣ ватва̄ веййа̄каран̣авачанабхӯтам̣ вин̃н̃а̄н̣антиа̄дим̣ силокама̄ха̄ти адхиппа̄йо. вин̃н̃а̄таббанти висит̣т̣хена н̃а̄н̣ена н̃а̄таббам̣, саббан̃а̄н̣уттамена арийамагган̃а̄н̣ена паччаккхато джа̄нитаббанти аттхо. тена̄ха ‘‘нибба̄нассетам̣ на̄ма’’нти. нидассӣйатети нидассанам̣, чаккхувин̃н̃еййам̣, на нидассанам̣ анидассанам̣, ачаккхувин̃н̃еййанти аттхам̣ ваданти. нидассанам̣ ва̄ упама̄, тадетасса наттхӣти анидассанам̣. на хи нибба̄насса ниччасса екабхӯтасса аччантапан̣ӣтасабха̄васса садисам̣ нидассанам̣ куточи лаббхатӣти. йам̣ ахутва̄ самбхоти, хутва̄ пат̣ивети, там̣ сан̇кхатам̣ удайавайантехи саантам̣, асан̇кхатасса пана нибба̄насса ниччасса те убхопи анта̄ на санти, тато ева навабха̄ва̄пагамасан̇кха̄та̄ джарата̄пи тасса наттхӣти вуттам̣ ‘‘уппа̄данто ва̄’’тиа̄ди. таттха уппа̄дантоти уппа̄да̄ваттха̄. вайантоти бхан̇га̄ваттха̄. т̣хитасса ан̃н̃атхаттантоти джарата̄ вутта̄. авасесаггахан̣ена т̣хита̄ваттха̄ анун̃н̃а̄та̄ хоти. титтхасса̄ти па̄натиттхасса. таттха ниббачанам̣ дассети ‘‘тан̃хӣ’’тиа̄дина̄. папантӣти пака̄рена пиванти. татха̄ хи а̄чарийена вуттам̣ ‘‘папанти еттха̄ти папанти вуттам̣. еттха хи папанти па̄натиттха’’нти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.499) нируттинайена, йатха̄руталаккхан̣ена ва̄ па-ка̄расса бха-ка̄ро като. саббатоти саббакаммат̣т̣ха̄намукхато. тена̄ха ‘‘ат̣т̣хатим̣са̄йа каммат̣т̣ха̄несу йена йена мукхена̄’’ти. айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – пака̄рена бха̄санам̣ джотанам̣ пабха̄, саббато пабха̄ асса̄ти саббатопабхам̣, кеначи анупаккилит̣т̣хата̄йа самантато пабхассарам̣ висуддханти аттхо. еттха нибба̄нети нимитте бхуммам̣ дассети ‘‘идам̣ нибба̄нам̣ а̄гамма̄’’ти имина̄. йена нибба̄намадхигатам̣, там̣ сантатипарийа̄панна̄нам̣йева идха ануппа̄даниродхо адхиппетоти вуттам̣ ‘‘упа̄диннакадхаммаджа̄там̣ нируджджхати, аппаваттам̣ хотӣ’’ти.

таттха̄ти йадетам̣ ‘‘вин̃н̃а̄н̣асса ниродхена̄’’ти падам̣ вуттам̣, тасмим̣. вин̃н̃а̄н̣ам̣ уддхарати тасса вибхаджджитаббатта̄. чаримакавин̃н̃а̄н̣анти арахато чутичиттасан̇кха̄там̣ паринибба̄начиттам̣. абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣анти пун̃н̃а̄диабхисан̇кха̄рачиттам̣. еттхетам̣ упаруджджхатӣти етасмим̣ нибба̄не етам̣ на̄марӯпам̣ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ нируджджхати. тена̄ха ‘‘виджджха̄та…пе… бха̄вам̣ йа̄тӣ’’ти. виджджха̄тадӣпасикха̄ вийа̄ти ниббутадӣпасикха̄ вийа. ‘‘абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣асса̄пӣ’’тиа̄дина̄ саупа̄дисесанибба̄надха̄тумукхена анупа̄дисесанибба̄надха̄тумева вадати на̄марӯпасса анавасесато упаруджджханасса адхиппетатта̄. тена вуттам̣ ‘‘ануппа̄давасена упаруджджхатӣ’’ти. сота̄паттимагган̃а̄н̣ена̄ти каттари, каран̣е ва̄ каран̣авачанам̣, ниродхена̄ти пана хетумхи. еттха̄ти нибба̄не. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ кеват̣т̣асуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

кеват̣т̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

12. лохиччасуттаван̣н̣ана̄

лохиччабра̄хман̣аваттхуван̣н̣ана̄

501. евам̣ кеват̣т̣асуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни лохиччасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, кеват̣т̣асуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса лохиччасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… косалесӯти лохиччасутта’’нти а̄ха. са̄лаватика̄ти ка̄ран̣амантарена иттхилин̇гавасена тасса га̄масса на̄мам̣. га̄ман̣ика̄бха̄вена̄ти кечи. ватийа̄ти кан̣т̣акаса̄кха̄диватийа̄. лохито на̄ма тасса куле пуббапурисо, таббам̣савасена лохитасса апаччам̣ лохиччоти бра̄хман̣асса готтато а̄гатана̄мам̣.

502. ‘‘кин̃хи паро парасса кариссатӣ’’ти пара̄нукампа̄ вирахитатта̄ ла̄макам̣. на ту уччхедасассата̄нам̣ ан̃н̃атарасса̄ти а̄ха ‘‘на пана̄’’тиа̄ди. дит̣т̣хигатанти хи ладдхиматтам̣ адхиппетам̣, ан̃н̃атха̄ уччхедасассатагга̄хавинимутто кочи дит̣т̣хигга̄хо на̄ма наттхӣти тесаман̃н̃атарам̣ сийа̄. ‘‘уппаннам̣ хотӣ’’ти идам̣ манаси, вачаси ча уппанната̄са̄дха̄ран̣авачананти дассети ‘‘на кевалан̃ча̄’’тиа̄дина̄. со кира…пе… бха̄сатийева̄ти ча тасса̄ ладдхийа̄ локе па̄кат̣абха̄вам̣ вадати. йасма̄ пана аттато ан̃н̃о паро хоти, тасма̄ йатха̄ ануса̄сакато ануса̄ситаббо паро, евам̣ ануса̄ситаббатопи ануса̄сакоти дассетум̣ ‘‘паро’’тиа̄ди вуттам̣. ким̣-садда̄пеккха̄йа четтха ‘‘кариссатӣ’’ти ана̄гатака̄лавачанам̣, ана̄гатепи ва̄ тена тасса ка̄таббам̣ наттхӣти дассанаттхам̣. кусалам̣ дхамманти анаваджджадхаммам̣ никкилесадхаммам̣, вимоккхадхамманти аттхо. ‘‘паресам̣ дхаммам̣ катхесса̄мӣ’’ти техи атта̄нам̣ парива̄ра̄петва̄ вичаран̣ам̣ киматтхийам̣, а̄сайавуддхассапи ануродхена вина̄ там̣ на хоти, тасма̄ аттана̄…пе… виха̄таббанти вадати. тена̄ха ‘‘евам̣сампадамидам̣ па̄пакам̣ лобхадхаммам̣ вада̄мӣ’’ти.

504. ‘‘иттхилин̇гавасена̄’’ти имина̄ пуллин̇гикассапи аттхасса иттхилин̇гасаман̃н̃а̄ти дассети. соти лохиччабра̄хман̣о. бха̄роти бхагавато парисаба̄хуллатта̄, аттано ча бахукиччакаран̣ӣйатта̄ гару дуккарам̣.

508. катха̄пха̄сукаттханти катха̄сукхаттхам̣, сукхена катхам̣ катхетун̃чева сотун̃ча̄ти аттхо. айам̣ упа̄сакоти росиканха̄питам̣ а̄ха. аппева на̄ма сийа̄ти еттха пӣтивасена а̄мед̣итам̣ дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи там̣ ‘‘буддхагаджджита’’нти вуччати. бхагава̄ хи ӣдисесу т̣ха̄несу висесато пӣтисоманассаджа̄то хоти, тасма̄ пӣтивасена пат̣хамам̣ гаджджати, дутийампи анугаджджати. ким̣ висесам̣ гаджджанаманугаджджананти вуттам̣ ‘‘айа’’нтиа̄ди. а̄до бха̄санам̣ алла̄по, сан̃н̃оге паре рассо. тадуттари саха бха̄санам̣ салла̄по.

лохиччабра̄хман̣а̄нуйогаван̣н̣ана̄

509. самудайасан̃джа̄тӣти а̄йуппа̄доти а̄ха ‘‘бхогуппа̄до’’ти. татоти са̄лаватика̄йа. ла̄бхантара̄йакароти дханадхан̃н̃ала̄бхасса антара̄йакаро. анупуббо капи-саддо а̄кан̇кханаттхоти дассети ‘‘иччхатӣ’’ти имина̄. айам̣ ат̣т̣хакатха̄то апаро найо – са̄тисайена хитена анукампако анугган̣ханако хита̄нукампӣти. сампаджджатӣти а̄севанала̄бхена ниппаджджати, балаватӣ хоти аваггаха̄ти аттхо. тена вуттам̣ ‘‘нийата̄ хотӣ’’ти.

510-511. дутийам̣ упапаттинти ‘‘нану ра̄джа̄ пасенадикосало’’тиа̄дина̄ вуттам̣ дутийам̣ упапаттим̣ т̣ха̄нам̣ йуттим̣. ка̄ран̣ан̃хи бхагава̄ упама̄мукхена дассети, има̄йа ча упапаттийа̄ тумхе чева ан̃н̃е ча̄ти лохиччампи антокатва̄ сам̣веджанам̣ катам̣ хоти. йе ча име кулапутта̄ дибба̄ габбха̄ парипа̄чентӣти йоджана̄. упаниссайасампаттийа̄, н̃а̄н̣апарипа̄касса ва̄ абха̄вена асакконта̄. каммападена атулйа̄дхикаран̣атта̄ парипа̄ченти кирийа̄йа вибхаттивипалла̄сена упайогаттхе паччаттавачанам̣. йе пана ‘‘парипаччантӣ’’ти каммарӯпена пат̣ханти, тесам̣ мате вибхаттивипалла̄сена пайоджанам̣ наттхи каммакаттубха̄вато, аттхо панасса дутийавикаппе вуттанайена да̄на̄дипун̃н̃ависесо ведитаббо. ахита̄нукампа̄дита̄ ча тасса там̣саман̇гӣсаттавасена хоти. диви бхава̄ти дибба̄. габбхенти парипаччанавасена аттани пабандхентӣти габбха̄, девалока̄. ‘‘чханнам̣ девалока̄на’’нти нидассанавачанаметам̣. брахмалокасса̄пи хи диббагаббхабха̄во лаббхатева диббавиха̄рахетукатта̄. еван̃ча катва̄ ‘‘бха̄ванам̣ бха̄вайама̄на̄’’ти идампи вачанам̣ саматтхитам̣ хоти. ‘‘девалокага̄миним̣ пат̣ипадам̣ пӯрайама̄на̄’’ти ватва̄ там̣ пат̣ипадам̣ сарӯпато дассетум̣ ‘‘да̄нам̣ дадама̄на̄’’тиа̄ди вуттам̣. бхаванти еттха йатха̄ручи сукхасамаппита̄ти бхава̄, вима̄на̄ни. девабха̄ва̄вахатта̄ дибба̄. вуттанайенева габбха̄. да̄на̄дайо девалокасам̣ваттаника пун̃н̃ависеса̄. дибба̄ бхава̄ти идха девалокапарийа̄панна̄ упапаттибхава̄ адхиппета̄. тада̄вахо хи каммабхаво пуббе гахитоти а̄ха ‘‘девалоке випа̄каккхандха̄’’ти.

тайочодана̄рахаван̣н̣ана̄

513. анийа̄митенева̄ти анийамитенева, ‘‘твам̣ евам̣ дит̣т̣хико, евам̣ сатта̄нам̣ анаттхасса ка̄рако’’ти евам̣ ануддесикенева. саббалокапаттхат̣а̄йа ладдхийа̄ самуппаджджанато йа̄ва бхавагга̄ уггатам̣. ма̄нанти ‘‘ахаметам̣ джа̄на̄ми, ахаметам̣ пасса̄мӣ’’ти евам̣ паваттам̣ пан̣д̣итама̄нам̣. бхиндитва̄ти видхаметва̄, джаха̄петва̄ти аттхо. тайо саттха̄рети асампа̄дитааттахито анова̄дакараса̄вако ча асампа̄дитааттахито ова̄дакараса̄вако ча сампа̄дитааттахито анова̄дакараса̄вако чети име тайо саттха̄ре. чатуттхо пана самма̄самбуддхо на чодана̄рахо, тасма̄ ‘‘там̣ тена пуччхито ева катхесса̄мӣ’’ти чодана̄рахева тайо саттха̄ре пат̣хамам̣ дассети, паччха̄ чатуттхам̣ саттха̄рам̣. ка̄ман̃четтха чатуттхо саттха̄ еко адутийо анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о, татха̄пи со йесам̣ уттаримануссадхамма̄нам̣ васена ‘‘дхаммамайо ка̄йо’’ти вуччати, тесам̣ самуда̄йабхӯтопи те гун̣а̄вайаве саттхут̣т̣ха̄нийе катва̄ дассенто бхагава̄ ‘‘айампи кхо лохичча саттха̄’’ти абха̄си.

ан̃н̃а̄ти йа-ка̄ралопаниддесо ‘‘сайам̣ абхин̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.28, 37; ма. ни. 1.154, 444) вийа, тадаттхе четам̣ сампада̄навачананти дассети ‘‘ан̃н̃а̄йа̄’’тиа̄дина̄. са̄вакаттам̣ пат̣иджа̄нитва̄ т̣хитатта̄ екадесенасса са̄санам̣ каронтӣти а̄ха ‘‘нирантарам̣ тасса са̄санам̣ акатва̄’’ти. уккамитва̄ уккамитва̄ти када̄чи татха̄ каран̣ам̣, када̄чи татха̄ акаран̣ан̃ча сандха̄йа виччха̄вачанам̣, йадиччхитам̣ каронтӣти адхиппа̄йо. пат̣иккамантийа̄ти анабхиратийа̄ ага̄равена апагаччхантийа̄. тена вуттам̣ ‘‘аниччхантийа̄’’тиа̄ди. ека̄йа̄ти адутийа̄йа иттхийа̄, сампайоганти метхунадхаммасама̄йогам̣. еко иччхеййа̄ти адутийо пурисо сампайогам̣ иччхеййа̄ти а̄нетва̄ самбандхо. осаккана̄димукхена иттхипурисасамбандханидассанам̣ гехассита̄гехасситаапеккхавасена тасса саттхуно са̄вакесу пат̣ипаттидассанаттхам̣. ативираттабха̄вато дат̣т̣хумпи аниччхама̄нам̣ параммукхим̣ т̣хитам̣ иттхим̣. лобхена̄ти парива̄рам̣ нисса̄йа уппаджджанакала̄бхасакка̄ралобхена. ӣдисоти евам̣сабха̄во саттха̄. йена̄ти лобхадхаммена. таттха сампа̄дехӣти тасмим̣ пат̣ипаттидхамме патит̣т̣хитам̣ катва̄ сампа̄дехи. ка̄йаван̇ка̄дивигамена уджум̣ карохи.

514. сассарӯпака̄ни тин̣а̄нӣти сассасадиса̄ни нӣва̄ра̄дитин̣а̄ни.

515. евам̣ чоданам̣ арахатӣти вуттанайена са̄вакесу аппоссуккабха̄ва̄па̄дане нийоджанавасена чоданам̣ арахати, на пат̣хамо вийа ‘‘еварӯпо тава лобхадхаммо’’тиа̄дина̄, на ча дутийо вийа ‘‘атта̄намева та̄ва таттха сампа̄дехӣ’’тиа̄дина̄. касма̄? сампа̄дитааттахитата̄йа татийасса.

начодана̄рахасаттхуван̣н̣ана̄

516. на чодана̄рахоти еттха йасма̄ чодана̄рахата̄ на̄ма саттхувиппат̣ипаттийа̄ ва̄ са̄вакавиппат̣ипаттийа̄ ва̄ убхайавиппат̣ипаттийа̄ ва̄ хоти, тайидам̣ саббампи имасмим̣ саттхари наттхи, тасма̄ на чодана̄рахоти имаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘айан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. ассава̄ти пат̣иссава̄.

517. майа̄ гахита̄йа дит̣т̣хийа̄ти саббасо анавадждже анупавадждже самма̄пат̣ипанне, паресан̃ча саммадева самма̄пат̣ипаттим̣ дассенте саттхари абхӯтадоса̄ропанавасена миччха̄гахита̄йа нирайага̄минийа̄ па̄падит̣т̣хийа̄. наракапапа̄танти наракасан̇кха̄там̣ маха̄папа̄там̣. папатанти еттха̄ти хи папа̄то. дхаммадесана̄хаттхена̄ти дхаммадесана̄сан̇кха̄тена хаттхена. саггамаггатхалети саггага̄мимаггабхӯте пун̃н̃адхамматхале, ча̄тумаха̄ра̄джика̄дисаггасота̄паттиа̄димаггасан̇кха̄те ва̄ тхале. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ лохиччасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

лохиччасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

13. тевиджджасуттаван̣н̣ана̄

518. евам̣ лохиччасуттам̣ сам̣ван̣н̣етва̄ ида̄ни тевиджджасуттам̣ сам̣ван̣н̣енто йатха̄нупуббам̣ сам̣ван̣н̣анока̄сасса паттабха̄вам̣ вибха̄ветум̣, лохиччасуттасса̄нантарам̣ сан̇гӣтасса суттасса тевиджджасуттабха̄вам̣ ва̄ пака̄сетум̣ ‘‘евам̣ ме сутам̣…пе… косалесӯти тевиджджасутта’’нти а̄ха. на̄манти на̄маматтам̣. диса̄ва̄чӣсаддато пайуджджама̄но енасаддо адураттхе иччхито, таппайогена ча пан̃чамийаттхе са̄мивачанам̣, тасма̄ ‘‘уттарена̄’’ти падена адӯраттхаджотанам̣, пан̃чамийаттхе ча са̄мивачанам̣ дассетум̣ ‘‘манаса̄кат̣ато авидӯре уттарапассе’’ти вуттам̣. ‘‘диса̄ва̄чӣсаддато пан̃чамӣвачанасса адӯраттхаджотанато адӯраттхам̣ дассетум̣ енасаддена евам̣ вутта’’нти кечи, саттамийаттхе четам̣ татийа̄вачанам̣ ‘‘пуббена га̄мам̣ раман̣ӣйа’’нтиа̄дӣсу вийа. ‘‘аккхарачинтака̄ пана ена-саддайоге авадхива̄чини паде упайогавачанам̣ иччханти, аттхо пана са̄мивасенева иччхито, тасма̄ идха са̄мивачанавасенева вутта’’нти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.518) айам̣ а̄чарийамати. тарун̣аамбаруккхасан̣д̣ети тарун̣амбаруккхасамӯхе. руккхасамуда̄йасса хи ванасаман̃н̃а̄.

519. кулача̄ритта̄дисампаттийа̄ти еттха а̄дисаддена мантаджджхена̄бхирӯпата̄дисампаттим̣ сан̇ган̣ха̄ти. таттха таттха̄ти тасмим̣ тасмим̣ десе, куле ва̄. те нива̄сат̣т̣ха̄нена висесенто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. мантасаджджха̄йакаран̣аттханти а̄тхаббан̣аманта̄нам̣ саджджха̄йакаран̣аттхам̣. тена вуттам̣ ‘‘ан̃н̃есам̣ бахӯнам̣ павесанам̣ нива̄ретва̄’’ти. надӣтӣрети ачираватийа̄ надийа̄ тӣре.

магга̄маггакатха̄ван̣н̣ана̄

520. джан̇гхача̄ранти чан̇камена, ито чито ча вичаран̣ам̣. со хи джан̇гха̄су киламатхавиноданаттхам̣ чаран̣ато ‘‘джан̇гхавиха̄ро, джан̇гхача̄ро’’ти ча вутто. тена̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘анучан̇каманта̄нам̣ анувичаранта̄на’’нти. чун̣н̣аматтика̄ди нха̄нӣйасамбха̄ро. тена вуттанти убхосупи анучан̇камана̄нувичаран̣а̄нам̣ лаббханато евам̣ вуттам̣. магго четтха брахмалокагаманӯпа̄йапат̣ипада̄бхӯто уджумагго. иччхитат̣т̣ха̄нам̣ уджукам̣ маггати упагаччхати етена̄ти хи магго, тадан̃н̃о амагго, а-саддо ва̄ вуддхиаттхо дат̣т̣хаббо. татха̄ хи ‘‘катамам̣ ну кхо’’тиа̄дина̄ маггамева дассети. пат̣ипаданти брахмалокага̄мимаггасса пуббабха̄гапат̣ипадам̣.

ан̃джаса̄йаноти уджумаггасса вевачанам̣ парийа̄йадвайасса атирекаттхадӣпанато йатха̄ ‘‘падат̣т̣ха̄на’’нти. дутийавикаппе ан̃джасасаддо уджукапарийа̄йо. ниййа̄тӣти ниййа̄нийо, со ева ниййа̄никоти дассети ‘‘ниййа̄йанто’’ти имина̄. ниййа̄нико ниййа̄тӣти ча екантаниййа̄нам̣ вуттам̣, гаччханто хутва̄ гаччхатӣти аттхо. касма̄ магго ‘‘ниййа̄тӣ’’ти вутто, нанвеса гамане абйа̄па̄роти? саччам̣. йасма̄ панасса ниййа̄ту-пуггалавасена ниййа̄набха̄во лаббхати, тасма̄ ниййа̄йантапуггаласса йонисо пат̣ипаджджанавасена ниййа̄йанто магго ‘‘ниййа̄тӣ’’ти вутто. каротӣти аттано санта̄не уппа̄дети. татха̄ уппа̄дентойева хи там̣ пат̣ипаджджати на̄ма. саха бйети ваттатӣти сахабйо, сахаваттанако, тасса бха̄во сахабйата̄ти вуттам̣ ‘‘сахабха̄ва̄йа̄’’ти. сахабха̄воти ча салоката̄, самӣпата̄ ва̄ ведитабба̄. татха̄ ча̄ха ‘‘екат̣т̣ха̄не па̄тубха̄ва̄йа̄’’ти. сакамева̄ти аттано а̄чарийена поккхараса̄тина̄ катхитамева. тхометва̄ти ‘‘айамева уджумагго айаман̃джаса̄йано’’тиа̄дина̄ пасам̣ситва̄. татха̄ пагган̣хитва̄. бха̄радва̄джопи сакамева аттано а̄чарийена та̄руккхена катхитамева а̄чарийава̄дам̣ тхометва̄ пагган̣хитва̄ вичаратӣти йоджана̄. тена вуттанти йатха̄ татха̄ ва̄ абхинивит̣т̣хабха̄вена па̄л̣ийам̣ вуттам̣.

521-522. аниййа̄ника̄ва̄ти аппа̄т̣иха̄рика̄ва, ан̃н̃аман̃н̃асса ва̄де досам̣ дассетва̄ авипарӣтаттхадассанаттхам̣ уттарарахита̄ ева̄ти аттхо. туланти ма̄напаттхатулам̣. ан̃н̃аман̃н̃ава̄дасса а̄дитова вируддхаггахан̣ам̣ виггахо, свева виваданавасена апара̄парам̣ уппанно вива̄доти а̄ха ‘‘пуббуппаттико’’тиа̄ди. дувидхопи есоти виггахо, вива̄доти двидха̄ вуттопи есо виродхо. на̄на̄а̄чарийа̄нам̣ ва̄датоти на̄на̄ручика̄нам̣ а̄чарийа̄нам̣ ва̄дабха̄вато. на̄на̄ва̄до на̄на̄видхо ва̄доти катва̄, адхуна̄ пана ‘‘на̄на̄а̄чарийа̄нам̣ ва̄до на̄на̄ва̄до’’ти па̄т̣хо.

523. екасса̄пӣти тумхесу двӣсу екасса̄пи. екасминти сакава̄дапарава̄десу екасмимпи. сам̣сайо наттхӣти ‘‘магго ну кхо, на магго’’ти вичикиччха̄ наттхи, ан̃джаса̄нан̃джаса̄бха̄ве пана сам̣сайо. тена вуттам̣ ‘‘еса кира̄’’тиа̄ди евам̣ сатӣти йади саббаттха маггасан̃н̃ино, евам̣ сати ‘‘кисмим̣ во виггахо’’ти бхагава̄ пуччхати. итисаддена четтха а̄дйаттхена вива̄до, на̄на̄ва̄до ча сан̇гахито.

524. ‘‘иччхитат̣т̣ха̄нам̣ уджукам̣ маггати упагаччхати етена̄ти магго, уджумагго. тадан̃н̃о амагго, а-саддо ва̄ вуддхиаттхо дат̣т̣хаббо’’ти хет̣т̣ха̄ вуттова̄йаматтхо. ануджумаггети еттха̄пи а-саддо вуддхиаттхо ча йуджджати. тамева ваттхунти саббесампи бра̄хман̣а̄нам̣ маггасса маггабха̄васан̇кха̄там̣, сакамаггасса уджумаггабха̄васан̇кха̄тан̃ча ваттхум̣. саббе тети саббе те на̄на̄а̄чарийехи вуттамагга̄, йе па̄л̣ийам̣ ‘‘аддхарийа̄ бра̄хман̣а̄’’тиа̄дина̄ вутта̄. айаметтха па̄л̣иаттхо – аддхаро на̄ма йан̃н̃ависесо, тадупайогибха̄вато аддхарийа̄ни вуччанти йаджӯни, та̄ни саджджха̄йантӣти аддхарийа̄, йаджуведино. титтирина̄ на̄ма исина̄ ката̄ манта̄ти титтира̄, те саджджха̄йантӣти титтирийа̄, йаджуведино ева. йаджуведаса̄кха̄ хеса̄, йадидам̣ титтиранти. чхандо вуччати висесато са̄маведо, там̣ сарена ка̄йантӣти чхандока̄, са̄маведино. ‘‘чхандога̄’’типи татийаккхарена пат̣ханти, со еваттхо. бахаво ирийо тхомана̄ еттха̄ти бавха̄ри, ируведо, там̣ адхӣйантӣти бавха̄риджджха̄.

бахӯнӣти еттха̄йам̣ упама̄сам̣сандана̄ – йатха̄ те на̄на̄магга̄ екам̣сато тасса га̄масса ва̄ нигамасса ва̄ павеса̄йа хонти, евам̣ бра̄хман̣ехи пан̃н̃а̄пийама̄на̄пи на̄на̄магга̄ екам̣сато брахмалокӯпагамана̄йа брахмуна̄ сахабйата̄йа хонтӣти.

525. пат̣иджа̄нитва̄ паччха̄ ниггайхама̄на̄ аваджа̄нантӣти пуббе ниддосатам̣ саллаккхама̄на̄ пат̣иджа̄нитва̄ паччха̄ садосабха̄вена ниггайхама̄на̄ ‘‘нетам̣ мама вачана’’нти аваджа̄нанти, на пат̣иджа̄нантӣти аттхо.

527-529. те тевиджджа̄ти тевиджджака̄ те бра̄хман̣а̄. евасаддена н̃а̄пито аттхо идха наттхӣти ва-ка̄ро гахито, со ча анаттхакова̄ти дассети ‘‘а̄гамасандхиматта’’нти имина̄, ван̣н̣а̄гамена падантарасандхиматтам̣ катанти аттхо. андхапавен̣ӣти андхапанти. ‘‘пан̣н̣а̄сасат̣т̣хи андха̄’’ти идам̣ тасса̄ андхапавен̣ийа̄ махато гаччхагумбасса анупаригаманайогйата̄дассанам̣. еван̃хи те ‘‘сучирам̣ велам̣ майам̣ маггам̣ гаччха̄ма̄’’ти сан̃н̃ино хонти. андха̄нам̣ парампарасам̣саттавачанена йат̣т̣хига̄хакавирахата̄ дассита̄ти вуттам̣ ‘‘йат̣т̣хига̄хакена̄’’тиа̄ди. тадуда̄харан̣ам̣ дассентена ‘‘еко кира̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. анупаригантва̄ти кан̃чи ка̄лам̣ ануккамена самантато гантва̄. каччханти каччхабандхадуссакан̣н̣ам̣. ‘‘каччхам̣ бандхантӣ’’тиа̄дӣсу (чӯл̣ава. ат̣т̣ха. 280; ви. сан̇га. ат̣т̣ха. 34.42) вийа хи каччхасаддо ниббасанависесапарийа̄йо. апича каччханти упакаччхакат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘самба̄дхо на̄ма убхо упакаччхака̄ муттакаран̣а’’нтиа̄дӣсу (па̄чи. 800) вийа хи ка̄йекадесава̄чако каччхасаддо. чаккхума̄ти йат̣т̣хига̄хакам̣ вадати. ‘‘пуримо’’тиа̄ди йатха̄вуттаккамена ведитаббо. на̄макан̃н̃ева̄ти аттха̄бха̄вато на̄маматтамева, там̣ пана бха̄ситам̣ техи са̄расан̃н̃итампи на̄маматтата̄йа аса̄рабха̄вато нихӣнамева̄ти аттхаматтам̣ дассети ‘‘ла̄макам̣йева̄’’ти имина̄.

530. йоти брахмалоко. йатоти бхумматтхе ниссаккавачанам̣. са̄ман̃н̃аджотана̄йа висесе аватит̣т̣ханато висесапара̄масанам̣ дассетум̣ ‘‘йасмим̣ ка̄ле’’ти вуттам̣. ‘‘уггаманака̄ле’’тиа̄дина̄ пакаран̣а̄дхигатама̄ха. а̄йа̄чантӣти уггаманам̣ паттхенти. касма̄? локасса бахука̄рабха̄вато. татха̄ тхомана̄дӣсу. соммоти сӣтало. айам̣ кира бра̄хман̣а̄нам̣ ладдхи ‘‘пуббебра̄хман̣а̄нама̄йа̄чана̄йа чандимасӯрийа̄’гантва̄ локе обха̄сам̣ каронтӣ’’ти.

532. идха пана ким̣ ваттаббанти имасмим̣ пана аппаччаккхабхӯтасса брахмуно сахабйата̄йа маггадесане тевиджджа̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ ким̣ ваттаббам̣ аттхи, йе паччаккхабхӯта̄нампи чандимасӯрийа̄нам̣ сахабйата̄йа маггам̣ десетум̣ на сакконтӣти адхиппа̄йо. ‘‘йаттха̄’’ти имина̄ ‘‘идха̄’’ти вуттамеваттхам̣ пачча̄масати.

ачираватӣнадӣупама̄катха̄ван̣н̣ана̄

542. самабхарита̄ти сампун̣н̣а̄. тато ева ка̄капеййа̄. па̄ра̄ти па̄риматӣра, а̄лапанаметанти дассетум̣ ‘‘амбхо’’ти вуттам̣. апа̄ранти ориматӣрам̣. ехӣти а̄гаччха̄хи. вата̄ти екам̣сена. атха гамиссаси, евам̣ сати ехӣти йоджана̄. ‘‘аттхиме’’тиа̄ди авха̄нака̄ран̣ам̣.

544. пан̃часӣла…пе… ведитабба̄ йаманийама̄дибра̄хман̣адхамма̄нам̣ тадантогадхабха̄вато. таббипарӣта̄ти пан̃часӣла̄дивипарӣта̄ пан̃чавера̄дайо. инданти индана̄макам̣ девапуттам̣, саккам̣ ва̄. ‘‘ачираватийа̄ тӣре нисинно’’ти имина̄ йасса̄ тӣре нисинно, тадева упамам̣ катва̄ а̄харати дхаммара̄джа̄ дхаммадха̄туйа̄ суппат̣ивиддхатта̄ти дассети. ‘‘пунапӣ’’ти ватва̄ ‘‘апарампӣ’’ти вачанам̣ итара̄йапи надӣупама̄йа сан̇ган̣ханаттхам̣.

546. ка̄майитаббат̣т̣хена̄ти ка̄манӣйабха̄вена. бандханат̣т̣хена̄ти ка̄майитаббато сатта̄нам̣ читтасса а̄бандханабха̄вена. ка̄ман̃ча̄йам̣ гун̣асаддо аттхантаресупи дит̣т̣хапайого, тесам̣ панеттха асамбхавато па̄рисесан̃а̄йена бандханат̣т̣хойева йуттоти дассетум̣ айаматтхуддха̄ро а̄раддхо. ахата̄нанти адхота̄нам̣ абхинава̄нам̣. еттха̄ти кхандхакапа̄л̣ипаде пат̣алат̣т̣хоти пат̣аласаддасса, пат̣аласан̇кха̄то ва̄ аттхо. гун̣ат̣т̣хоти гун̣асаддасса аттхо на̄ма. еса найо сесесупи. аччентӣти атиккамма паваттанти. еттха̄ти соманассаджа̄такапа̄л̣ипаде. даккхин̣а̄ти тираччха̄нагате да̄начетана̄. еттха̄ти даккхин̣авибхан̇гасуттападе (ма. ни. 3.379) ма̄ла̄гун̣ети ма̄ла̄да̄ме. еттха̄ти сатипат̣т̣ха̄на- (дӣ. ни. 2.378; ма. ни. 1.109) дхаммападапа̄л̣ипадесу, (дха. па. 53) нидассанаматтан̃четам̣ кот̣т̣ха̄са̄падха̄насӣла̄дисукка̄дисампада̄джийа̄супи паваттанато. хоти четтха –

‘‘гун̣о пат̣алара̄са̄нисам̣се кот̣т̣ха̄сабандхане;

сӣласукка̄дйападха̄не, сампада̄йа джийа̄йа ча̄’’ти.

есева̄ти бандханат̣т̣хо ева. на хи рӯпа̄дӣнам̣ ка̄метаббабха̄ве вуччама̄не пат̣алат̣т̣хо йуджджати татха̄ ка̄метаббата̄йа анадхиппетатта̄. ра̄сат̣т̣ха̄дӣсупи есева найо. па̄рисесато пана бандханат̣т̣хова йуджджати. йадаггена хи несам̣ ка̄метаббата̄, тадаггена бандханабха̄воти.

кот̣т̣ха̄сат̣т̣хопи четтха йуджджатева чаккхувин̃н̃еййа̄дикот̣т̣ха̄сабха̄вена несам̣ ка̄метаббато. кот̣т̣ха̄се ча гун̣асаддо диссати ‘‘дигун̣ам̣ вад̣д̣хетабба’’нтиа̄дӣсу вийа.

‘‘асан̇кхйеййа̄ни на̄ма̄ни, сагун̣ена махесино;

гун̣ена на̄мамуддхеййам̣, апи на̄масахассато’’ти. (дха. са. ат̣т̣ха. 1313; уда̄. ат̣т̣ха. 53; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.76) –

а̄дӣсу пана сампада̄т̣т̣хо гун̣асаддо, сопи идха на йуджджатӣти ануддхат̣о.

дассанамева идха виджа̄нананти а̄ха ‘‘пасситабба̄’’ти. ‘‘сотавин̃н̃а̄н̣ена сотабба̄’’тиа̄диаттхам̣ ‘‘етенупа̄йена̄’’ти атидисати. гавесита̄пи ‘‘ит̣т̣ха̄’’ти вуччанти, те идха на̄дхиппета̄ти дассетум̣ ‘‘парийит̣т̣ха̄ ва̄ хонту ма̄ ва̄’’ти вуттам̣. иччхита̄ ева хи идха ит̣т̣ха̄, тена̄ха ‘‘ит̣т̣ха̄рамман̣абхӯта̄’’ти, сукха̄рамман̣абхӯта̄ти аттхо. ка̄манӣйа̄ти ка̄метабба̄. ит̣т̣хабха̄вена манам̣ аппайанти вад̣д̣хентӣти мана̄па̄. пийаджа̄тика̄ти пийасабха̄ва̄. а̄рамман̣ам̣ катва̄ти атта̄нама̄рамман̣ам̣ катва̄. каммабхӯте а̄рамман̣е сати ра̄го уппаджджатӣти там̣ ка̄ран̣абха̄вена нидассенто ‘‘ра̄гуппаттика̄ран̣абхӯта̄’’ти а̄ха.

гедхена̄ти лобхена. абхибхӯта̄ хутва̄ пан̃ча ка̄магун̣е парибхун̃джантӣти йоджана̄. муччха̄ка̄ранти мохана̄ка̄рам̣. адхиосанна̄ти адхигайха аджджхоса̄йа авасанна̄. тена вуттам̣ ‘‘ога̄л̣ха̄’’ти. са̄нанти аваса̄нам̣. паринит̣т̣ха̄наппатта̄ти гилитва̄ паринит̣т̣ха̄панавасена паринит̣т̣ха̄нам̣ уййа̄та̄. а̄дӣнаванти ка̄мапарибхоге сампати, а̄йатин̃ча досам̣ апассанта̄. гха̄саччха̄дана̄дисамбхоганимиттасам̣килесато ниссаранти апагаччханти етена̄ти ниссаран̣ам̣, йонисо паччавеккхитва̄ тесам̣ парибхогапан̃н̃а̄. тадабха̄вато аниссаран̣апан̃н̃а̄ти аттхам̣ дассенто ‘‘идаметтха̄’’тиа̄дима̄ха. паччавеккхан̣апарибхогавирахита̄ти йатха̄вуттапаччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена парибхогато вирахита̄.

548-9. а̄варантӣти кусаладхаммуппаттим̣ а̄дито ва̄ренти. нива̄рентӣти ниравасесато ва̄райанти. онандхантӣти ога̄ханта̄ вийа чха̄денти. парийонандхантӣти саббасо чха̄денти. а̄варан̣а̄дӣнам̣ васена̄ти йатха̄вутта̄нам̣ а̄варан̣а̄диаттха̄нам̣ васена. те хи а̄севанабалавата̄йа пуримапуримехи паччхимапаччхима̄ дал̣хатаратама̄дибха̄ваппатта̄.

сам̣санданакатха̄ван̣н̣ана̄

550. иттхипариггахе сати пурисасса пан̃чака̄магун̣апариггахо парипун̣н̣о ева хотӣти вуттам̣ ‘‘иттхипариггахена сапариггахо’’ти. ‘‘иттхипариггахена апариггахо’’ти ча идам̣ тевиджджабра̄хман̣есу диссама̄напариггаха̄нам̣ дут̣т̣хуллатамапариггаха̄бха̄вадассанам̣. евам̣ бхӯта̄нам̣ тевиджджа̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ ка̄ брахмуна̄ сам̣сандана̄, брахма̄ пана саббена саббам̣ апариггахоти. верачиттена аверо, куто етасса верапайоготи адхиппа̄йо. читтагелан̃н̃асан̇кха̄тена̄ти читтуппа̄дагелан̃н̃асан̃н̃итена, имина̄ тасса рӯпака̄йагелан̃н̃абха̄во вутто хоти. бйа̄паджджхена̄ти дуккхена. уддхаччакуккучча̄дӣхӣти еттха а̄дисаддена тадекат̣т̣ха̄ сам̣килесадхамма̄ сан̇гайханти. атойеветтха ‘‘уддхаччакуккучча̄бха̄вато’’ти тадубхайа̄бха̄ваматтахетувачанам̣ саматтхитам̣ хоти. аппат̣ипаттихетубхӯта̄йа вичикиччха̄йа сати на када̄чи читтам̣ пурисасса васе ваттати, пахӣна̄йа пана та̄йа сийа̄ читтасса пурисавасе ваттананти а̄ха ‘‘вичикиччха̄йа̄’’тиа̄ди. читтагатика̄ти читтавасика̄. тена вуттам̣ ‘‘читтасса васе ваттантӣ’’ти. на та̄дисоти бра̄хман̣а̄ вийа на читтавасико хоти, атха кхо васӣбхӯтаджха̄на̄бхин̃н̃ата̄йа читтам̣ аттано васе ваттетӣти васаваттӣ.

552. брахмалокамаггети брахмалокага̄мимагге пат̣ипаджджитаббе, пан̃н̃а̄петаббе ва̄, там̣ пан̃н̃апента̄ти адхиппа̄йо. упагантва̄ти миччха̄пат̣ипаттийа̄ упасан̇камитва̄, пат̣иджа̄нитва̄ ва̄. саматаланти сан̃н̃а̄йа̄ти маттхаке екан̇гулам̣ ва̄ упад̣д̣хан̇гулам̣ ва̄ суккхата̄йа саматаланти сан̃н̃а̄йа. пан̇кам̣ отин̣н̣а̄ вийа̄ти анекапорисам̣ маха̄пан̇кам̣ отин̣н̣а̄ вийа. ануппависантӣти апа̄йамаггам̣ брахмалокамаггасан̃н̃а̄йа ога̄ханти. тато ева сам̣сӣдитва̄ виса̄дам̣ па̄пун̣анти. еванти ‘‘саматала’’нтиа̄дина̄ вуттанайена. сам̣сӣдитва̄ти нимуджджитва̄. марӣчика̄йа̄ти мигатан̣хика̄йа каттубхӯта̄йа. ван̃четва̄ти надӣсадисам̣ пака̄санена ван̃четва̄. ва̄йама̄на̄ти ва̄йамама̄на̄, айамева ва̄ па̄т̣хо. суккхатаран̣ам̣ ман̃н̃е тарантӣти суккханадӣтаран̣ам̣ таранти ман̃н̃е. абхиннепи бхедавачанаметам̣. тасма̄ти йасма̄ тевиджджа̄ амаггамева ‘‘магго’’ти упагантва̄ сам̣сӣданти, тасма̄. йатха̄ тети те ‘‘саматала’’нти сан̃н̃а̄йа пан̇кам̣ отин̣н̣а̄ сатта̄ хаттхапа̄да̄дӣнам̣ сам̣бхан̃джанам̣ парибхан̃джанам̣ па̄пун̣анти йатха̄. идхева ча̄ти имасмин̃ча аттабха̄ве. сукхам̣ ва̄ са̄там̣ ва̄ на лабхантӣти джха̄насукхам̣ ва̄ випассана̄са̄там̣ ва̄ на лабханти, куто маггасукхам̣ ва̄ нибба̄наса̄там̣ ва̄ти адхиппа̄йо. маггадӣпаканти ‘‘маггадӣпака’’ миччева техи абхиматам̣. тевиджджаканти тевиджджаттхан̃а̄пакам̣. па̄вачананти пакат̣т̣хавачанасамматам̣ па̄т̣хам̣. тевиджджа̄нам̣ бра̄хман̣а̄нанти самбандхе са̄мивачанам̣. ирин̣анти аран̃н̃а̄нийа̄ идам̣ адхивачананти а̄ха ‘‘ага̄макам̣ маха̄ран̃н̃а’’нти. анупабхогаруккхехӣти мигаруруа̄дӣнампи анупабхога̄рахехи ким̣ пакка̄дивисаруккхехи. йаттха̄ти йасмим̣ ване. париваттитумпи на сакка̄ хонти маха̄кан̣т̣акагаччхагаханата̄йа. н̃а̄тӣнам̣ бйасанам̣ вина̄со н̃а̄тибйасанам̣. евам̣ бхогасӣлабйасанесупи. рого ева бйасати виба̄дхатӣти рогабйасанам̣. евам̣ дит̣т̣хибйасанепи.

554. нану джа̄тасадденева айаматтхо сиддхоти чоданамапанети ‘‘йо хӣ’’тиа̄дина̄. джа̄то хутва̄ сам̣вад̣д̣хито джа̄тасам̣вад̣д̣хоти а̄чарийена (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.554) вуттам̣, джа̄то ча со сам̣вад̣д̣хо ча̄ти джа̄тасам̣вад̣д̣хоти пана йуджджати висесанапаранипа̄татта̄. на саббасо паччаккха̄ хонти паричайа̄бха̄вато. чираниккхантоти никкханто хутва̄ чирака̄ло. чирам̣ никкхантасса асса̄ти хи чираниккханто. ‘‘джа̄тасам̣вад̣д̣хо’’ти пададвайена аттхасса парипун̣н̣а̄бха̄вато ‘‘тамена’’нти каммападам̣ ‘‘та̄вадева авасат̣а’’нти пуна висесетӣти вуттам̣ хоти. дандха̄йитаттанти виссаджджане мандаттам̣ сан̣икавутти, там̣ пана сам̣сайавасена чира̄йанам̣ на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘кан̇кха̄васена чира̄йитатта’’нти. виттха̄йитаттанти са̄раджджитаттам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана виттха̄йитаттам̣ на̄ма тхамбхитаттанти адхиппа̄йена ‘‘тхаддхабха̄ваггахан̣а’’нти вуттам̣. аппат̣ихатабха̄вам̣ дассети тассева ана̄варан̣ан̃а̄н̣абха̄вато. нанветампи антара̄йапат̣ихатам̣ сийа̄ти а̄сан̇кам̣ парихарати ‘‘тасса хӣ’’тиа̄дина̄. ма̄ра̄ват̣т̣ана̄дивасена̄ти еттха чаккхумохамуччха̄ка̄ла̄ди сан̇гайхати. на сакка̄ тасса кеначи антара̄йо ка̄тум̣ чатӯсу анантара̄йикадхаммесу парийа̄паннабха̄вато.

555. уиччупасаггайоге лумпасаддо, луписаддо ва̄ уддхаран̣аттхо хотӣти вуттам̣ ‘‘уддхаратӯ’’ти. упасаггависесена хи дха̄тусадда̄ аттхависесавуттино хонти йатха̄ ‘‘а̄да̄на’’нти. паджа̄саддо пакаран̣а̄дхигататта̄ да̄ракависайоти а̄ха ‘‘бра̄хман̣ада̄рака’’нти.

брахмалокамаггадесана̄ван̣н̣ана̄

556-7. ‘‘апуббанти имина̄ сам̣ван̣н̣етаббата̄ка̄ран̣ам̣ дӣпети. йасса атисайена балам̣ аттхи, со балава̄ти вуттам̣ ‘‘баласампанно’’ти. сан̇кхам̣ дхаметӣти сан̇кхадхамако, сан̇кхам̣ дхамайитва̄ тато саддапаваттако. ‘‘балава̄’’тиа̄дивисесанам̣ киматтхийанти а̄ха ‘‘дуббало хӣ’’тиа̄ди. балавато пана сан̇кхасаддоти самбандхо. аппана̄ва ват̣т̣ати пат̣ипаккхато саммадева четасо вимуттибха̄вато, тасма̄ евам̣ вуттанти адхиппа̄йо.

пама̄н̣акатам̣ каммам̣ на̄ма ка̄ма̄вачарам̣ вуччати пама̄н̣акара̄нам̣ сам̣килесадхамма̄нам̣ авиккхамбханато. татха̄ хи там̣ брахмавиха̄рапуббабха̄габхӯтам̣ пама̄н̣ам̣ атиккамитва̄ одиссака̄нодиссакадиса̄пхаран̣авасена вад̣д̣хетум̣ на сакка̄. вуттавипарийа̄йато пана рӯпа̄рӯпа̄вачарам̣ аппама̄н̣акатам̣ каммам̣ на̄ма. тена̄ха ‘‘тан̃хӣ’’тиа̄ди. таттха арӯпа̄вачаре одиссака̄нодиссакавасена пхаран̣ам̣ на лаббхати, татха̄ диса̄пхаран̣ан̃ча. кечи пана ‘‘там̣ а̄гаманавасена лаббхатӣ’’ти ваданти, тадайуттам̣. на хи брахмавиха̄раниссандо а̄руппам̣, атха кхо касин̣аниссандо, тасма̄ йам̣ субха̄витам̣ васӣбха̄вам̣ па̄питам̣ а̄руппам̣, там̣ аппама̄н̣акатанти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘йам̣ ва̄ са̄тисайам̣ брахмавиха̄рабха̄вана̄йа абхисан̇кхатена санта̄нена ниббаттитам̣, йан̃ча брахмавиха̄расама̄паттито вут̣т̣ха̄йа сама̄паннам̣ арӯпа̄вачараджджха̄нам̣, там̣ имина̄ парийа̄йена пхаран̣апама̄н̣авасена аппама̄н̣аката’’нти апаре. вӣмам̣ситва̄ гахетаббам̣.

рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаракаммети рӯпа̄вачаракамме ча арӯпа̄вачаракамме ча сати. на охӣйати на тит̣т̣хатӣти катӯпачитампи ка̄ма̄вачаракаммам̣ йатха̄дхигате махаггатаджджха̄не апарихӣне там̣ абхибхавитва̄ пат̣иба̄хитва̄ сайам̣ охӣйакам̣ хутва̄ пат̣исандхим̣ да̄тум̣ саматтхабха̄ве на тит̣т̣хати. ‘‘на авасиссатӣ’’ти етасса хи аттхавачанам̣ ‘‘на охӣйатӣ’’ти, тадетам̣ ‘‘на аватит̣т̣хатӣ’’ти етасса висесавачанам̣, парийа̄йавачанам̣ ва̄. тена̄ха ‘‘ким̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄ди. лаггитунти а̄варитум̣ ниседхетум̣. т̣ха̄тунти пат̣ибалам̣ хутва̄ патит̣т̣ха̄тум̣. пхаритва̄ти пат̣ипхаритва̄. парийа̄дийитва̄ти тасса са̄маттхийам̣ кхепетва̄. ока̄сам̣ гахетва̄ти випа̄када̄нока̄сам̣ гахетва̄, имина̄ ‘‘лаггитум̣ ва̄ т̣ха̄тум̣ ва̄’’ти вачанамева виттха̄ретӣти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘атха кхо’’тиа̄ди аттха̄паттидассанам̣. каммасса парийа̄дийанам̣ на̄ма тасса випа̄куппа̄данам̣ ниседхетва̄ аттано випа̄куппа̄данамева̄ти а̄ха ‘‘тасса̄’’тиа̄ди. тасса̄ти ка̄ма̄вачаракаммасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄. сайамева̄ти рӯпа̄рӯпа̄вачаракаммамева. брахмасахабйатам̣ упанети асати та̄диса̄нам̣ четопан̣идхивисесети адхиппа̄йо. тиссабрахма̄дӣнам̣ вийа хи маха̄пун̃н̃а̄нам̣ четопан̣идхивисесена махаггатакаммам̣ париттакаммасса випа̄кам̣ на пат̣иба̄хатӣти дат̣т̣хаббам̣.

атха махаггатасса гарукакаммасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ париттам̣ лахукакаммам̣ катхаматтано випа̄касса ока̄сам̣ каротӣти? тӣсупи кира винайаган̣т̣хипадесу евам̣ вуттам̣ ‘‘никантибаленева джха̄нам̣ париха̄йати, тато парихӣнаджха̄натта̄ париттакаммам̣ ладдхока̄са’’нти. кечи пана ваданти ‘‘анӣваран̣а̄ваттха̄йа никантийа̄ джха̄насса париха̄ни вӣмам̣ситва̄ гахетабба̄’’ти. идаметтха йуттатарака̄ран̣ам̣ – асатипи махаггатакаммуно випа̄капат̣иба̄ханасаматтхе париттакамме ‘‘иджджхати бхиккхаве сӣлавато четопан̣идхи висуддхатта̄ сӣласса̄’’ти (дӣ. ни. 1.504; сам̣. ни. 4.352; а. ни. 8.35) вачанато ка̄мабхаве четопан̣идхи махаггатакаммасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ париттакаммуно випа̄кока̄сам̣ каротӣти. евам̣ метта̄дивиха̄рӣти вуттанайена аппана̄патта̄нам̣ метта̄дӣнам̣ брахмавиха̄ра̄нам̣ васена виха̄рӣ.

559. пат̣хамамупанидха̄йа дутийам̣, киметам̣, йамупанидхӣйатӣти вуттам̣ ‘‘пат̣хамамева̄’’тиа̄ди. маджджхимапан̣н̣а̄саке сан̇гӣтанти аджджха̄харитва̄ самбандхо. пунаппунам̣ саран̣агаманам̣ дал̣хатарам̣, махаппхалатаран̃ча, тасма̄ дутийампи саран̣агаманам̣ катанти ведитаббам̣. катипа̄хаччайена̄ти двӣхатӣхаччайена. паббаджитва̄ти са̄ман̣ерапаббаджджам̣ гахетва̄. агган̃н̃асуттампи (дӣ. ни. 3.112) амум̣йева ва̄сет̣т̣хама̄раббха катхеси, на̄н̃н̃анти н̃а̄петум̣ ‘‘агган̃н̃асутте’’тиа̄ди вуттам̣. таттха а̄гатанайена упасампадан̃чева арахаттан̃ча алаттхум̣ пат̣илабхим̣сӯти аттхо. йаметтха аттхато на вибхаттам̣, тадетам̣ сувин̃н̃еййамева.

ити суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа парамасукхумагамбхӣрадуранубодхаттхапаридӣпана̄йа сувималавипулапан̃н̃а̄веййаттийаджанана̄йа аджджавамаддавасораччасаддха̄сатидхитибуддхикхантивӣрийа̄дидхаммасаман̇гина̄ са̄т̣т̣хакатхе пит̣акаттайе асан̇га̄сам̣хӣрависа̄радан̃а̄н̣ача̄рина̄ анекаппабхедасакасамайасамайантарагаханаджджхога̄хина̄ маха̄ган̣ина̄ маха̄веййа̄каран̣ена н̃а̄н̣а̄бхивам̣садхаммасена̄патина̄матхерена маха̄дхаммара̄джа̄дхира̄джагаруна̄ ката̄йа са̄дхувила̄синийа̄ на̄ма лӣнаттхапака̄санийа̄ тевиджджасуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхапака̄сана̄.

тевиджджасуттасам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

татридам̣ са̄дхувила̄синийа̄ са̄дхувила̄синиттасмим̣ хоти –

бйан̃джанан̃чева аттхо ча, виниччхайо ча саббатха̄;

са̄дхакена вина̄ вутто, наттхи четтха йато тато.

сампассатам̣ судхӣматам̣, са̄дхӯнам̣ читтатосанам̣;

кароти вивидхам̣ са̄йам̣, тена са̄дхувила̄синӣти.

нигаманакатха̄

етта̄вата̄ ча –

саддхамме па̄т̣аваттха̄йа, са̄санасса ча вуддхийа̄;

ван̣н̣ана̄ йа̄ сама̄раддха̄, сӣлаккхандхакатха̄йа са̄.

са̄дхувила̄синӣ на̄ма, саббасо паринит̣т̣хита̄;

пан̣н̣а̄са̄йа са̄дхика̄йа, бха̄н̣ава̄раппама̄н̣ато.

анекасетибхиндо йо, анантабалава̄хано;

сирӣпавара̄дина̄мо, ра̄джа̄ на̄на̄рат̣т̣хиссаро.

джамбудӣпатале рамме, мараммависайе ака̄;

тамбадӣпарат̣т̣хе пурам̣, амарапурана̄макам̣.

ман̣д̣ала̄чаласа̄мантам̣, ера̄ватӣнадисситам̣;

на̄на̄джана̄нама̄ва̄сам̣, хемапа̄са̄далан̇катам̣.

татра̄бхисекапатто со, раджджам̣ ка̄реси дхаммато;

ра̄джа̄га̄рамаха̄тхӯпам̣, ака̄си сампаса̄данам̣.

уддхаммам̣ уббинайан̃ча, паха̄йа джинаса̄санам̣;

висодхеси йатха̄бхӯтам̣, сататам̣ дал̣хама̄насо.

тенева ка̄рите рамме, чха̄йӯдакасамаппите;

двипа̄ка̄рапариккхитте, бха̄вана̄бхирата̄рахе.

маха̄мунисаман̃н̃а̄ йа̄, самбуддхасаммукха̄ ката̄;

пат̣има̄ там̣па̄са̄дамха̄, уджуа̄саннадаккхин̣е.

асока̄ра̄маа̄ра̄ме, пан̃чабхӯмимаха̄лайе;

ратанабхӯмикитти вхайе, дхаммапа̄са̄далан̇кате.

татха̄ даккхин̣адевийа̄, нагарасамӣпе кате;

пуббуттаре джайабхӯми-китта̄бхидха̄накепи ча.

татхевуттарадевийа̄, нагараббхантаре кате;

сон̣н̣агухатхӯпантике, парима̄н̣акана̄маке.

татха̄ ча упара̄джена, кате нагарапаччхиме;

маха̄гухатхӯпантике, ман̇гала̄ва̄сана̄маке.

ити сон̣н̣авиха̄ресу, васам̣некесу ва̄рато;

саккато саббара̄джӯнам̣, тиккхаттум̣ ладдхалан̃чхано.

н̃а̄н̣а̄бхивам̣садхаммасена̄патӣти сувикхйа̄то;

двевибхан̇га̄дидха̄ран̣а̄, упаджджха̄чарийатам̣ патто.

лан̇ка̄дӣпа̄гата̄нампи, парадӣпанива̄синам̣;

бхиккхӯнам̣ ва̄чако дхаммам̣, пат̣ипаттим̣ нийоджако.

йам̣ нисса̄йа висодхеси, са̄санам̣ еса бхӯпати;

аттхабйан̃джанасампаннам̣, со’ка̄си ван̣н̣анам̣ имам̣.

самбуддхапаринибба̄на̄, пан̃чата̄лӣсаке’ддхаке;

тисате двисахассе ча, сампатте са̄ сунит̣т̣хита̄.

пет̣ака̄лан̇ка̄равхайам̣, неттисам̣ван̣н̣анам̣ субхам̣;

иман̃ча сан̇кхаронтена, йам̣ пун̃н̃ам̣ пасутам̣ майа̄.

ан̃н̃ампи тена пун̃н̃ена, патва̄на бодхимуттамам̣;

та̄райитва̄ бахӯ сатте, мочеййам̣ бхавабандхана̄.

сада̄ раккханту ра̄джа̄но, дхамменева паджам̣ имам̣;

нирата̄ пун̃н̃акаммесу, джотенту джинаса̄санам̣.

име ча па̄н̣ино саббе, саббада̄ нирупаддава̄;

ниччам̣ калйа̄н̣асан̇каппа̄, паппонту аматам̣ паданти.

ити дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа сӣлаккхандхаваггасам̣ван̣н̣ана̄йа

са̄дхувила̄синӣ на̄ма абхинават̣ӣка̄ саматта̄.

сӣлаккхандхаваггаабхинават̣ӣка̄ нит̣т̣хита̄.