📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

маджджхиманика̄йе

упарипан̣н̣а̄са-ат̣т̣хакатха̄

1. девадахавагго

1. девадахасуттаван̣н̣ана̄

1. евам̣ ме сутанти девадахасуттам̣. таттха девадахам̣ на̄ма̄ти дева̄ вуччанти ра̄джа̄но, таттха ча сакйара̄джӯнам̣ ман̇галапоккхаран̣ӣ ахоси па̄са̄дика̄ а̄раккхасампанна̄, са̄ дева̄нам̣ дахатта̄ ‘‘девадаха’’нти пан̃н̃а̄йиттха. тадупа̄да̄йа сопи нигамо девадахантвева сан̇кхам̣ гато. бхагава̄ там̣ нигамам̣ нисса̄йа лумбиниване вихарати. саббам̣ там̣ пуббекатахетӯти пуббе катакаммапаччайа̄. имина̄ каммаведанан̃ча кирийаведанан̃ча пат̣иккхипитва̄ екам̣ випа̄каведанамева сампат̣иччхантӣти дассети. евам̣ ва̄дино, бхиккхаве, ниган̣т̣ха̄ти имина̄ пуббе анийаметва̄ вуттам̣ нийаметва̄ дассети.

ахувамхева майанти идам̣ бхагава̄ тесам̣ аджа̄нанабха̄вам̣ джа̄нантова кевалам̣ калиса̄санам̣ а̄ропетука̄мо пуччхати. йе хи ‘‘майам̣ ахувамха̄’’типи на джа̄нанти, те катхам̣ каммасса катабха̄вам̣ ва̄ акатабха̄вам̣ ва̄ джа̄ниссанти. уттарипуччха̄йапи есева найо.

2. евам̣ сантети чӯл̣адуккхаккхандхе (ма. ни. 1.179-180) маха̄ниган̣т̣хасса вачане сачче сантети аттхо, идха пана еттакасса т̣ха̄насса тумха̄кам̣ аджа̄нанабха̄ве сантети аттхо. на калланти на йуттам̣.

3. га̄л̣хӯпалепанена̄ти бахалӯпалепанена, пунаппунам̣ висаран̃джитена, на пана кхалийа̄ литтена вийа. есанийа̄ти есанисала̄ка̄йа антамасо нантакават̣т̣ийа̄пи. есеййа̄ти гамбхӣрам̣ ва̄ утта̄нам̣ ва̄ти вӣмам̣сеййа. агадан̇га̄ранти джха̄махарӣтакасса ва̄ а̄малакасса ва̄ чун̣н̣ам̣. одахеййа̄ти паккхипеййа. ароготиа̄ди ма̄ган̣д̣ийасутте (ма. ни. 2.213) вуттамева.

евамева кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣, саллена виддхасса хи виддхака̄ле ведана̄йа па̄кат̣ака̄ло вийа имесам̣ ‘‘майам̣ пуббе ахувамха̄ ва̄ но ва̄, па̄пакаммам̣ акарамха̄ ва̄ но ва̄, еварӯпам̣ ва̄ па̄пам̣ карамха̄’’ти джа̄нанака̄ло сийа̄. ван̣амукхасса парикантана̄дӣсу чатӯсу ка̄лесу ведана̄йа па̄кат̣ака̄ло вийа ‘‘еттакам̣ ва̄ но дуккхам̣ ниджджин̣н̣ам̣, еттаке ва̄ ниджджин̣н̣е саббамева дуккхам̣ ниджджин̣н̣ам̣ бхависсати, суддханте патит̣т̣хита̄ на̄ма бхависса̄ма̄’’ти джа̄нанака̄ло сийа̄. апарабха̄ге пха̄субха̄ваджа̄нанака̄ло вийа дит̣т̣хева дхамме акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄на̄йа кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ упасампада̄йа джа̄нанака̄ло сийа̄. еваметтха ека̄йа упама̄йа тайо аттха̄, чатӯхи упама̄хи еко аттхо паридӣпито.

4. име пана тато екампи на джа̄нанти, вираджджхитва̄ гате салле авиддхова ‘‘виддхоси майа̄’’ти паччаттхикасса вачанаппама̄н̣енева ‘‘виддхосмӣ’’ти сан̃н̃ам̣ уппа̄детва̄ дуккхаппаттапурисо вийа кевалам̣ маха̄ниган̣т̣хасса вачанаппама̄н̣ена саббаметам̣ саддаханта̄ евам̣ саллопама̄йа бхагавата̄ ниггахита̄ пачча̄харитум̣ асакконта̄ йатха̄ на̄ма дуббало сунакхо мигам̣ ут̣т̣ха̄петва̄ са̄микасса абхимукхам̣ каритва̄ аттана̄ осаккати, евам̣ маха̄ниган̣т̣хасса маттхаке ва̄дам̣ паккхипанта̄ ниган̣т̣хо, а̄вусотиа̄дӣма̄хам̣су.

5. атха не бхагава̄ са̄чарийаке нигган̣ханто пан̃ча кхо иметиа̄дима̄ха. татра̄йасманта̄нанти тесу пан̃часу дхаммесу а̄йасманта̄нам̣. ка̄ атӣтам̣се саттхари саддха̄ти атӣтам̣сава̄димхи саттхари ка̄ саддха̄. йа̄ атӣтава̄дам̣ саддаханта̄нам̣ тумха̄кам̣ маха̄ниган̣т̣хасса саддха̄, са̄ катама̄? ким̣ бхӯтаттха̄ абхӯтаттха̄, бхӯтавипа̄ка̄ абхӯтавипа̄ка̄ти пуччхати. сесападесупи есева найо. сахадхаммиканти сахетукам̣ сака̄ран̣ам̣. ва̄дапат̣иха̄ранти пачча̄гаманакава̄дам̣. етта̄вата̄ тесам̣ ‘‘апанетха саддхам̣, саббадуббала̄ еса̄’’ти саддха̄чхедакава̄дам̣ на̄ма дассети.

6. авиджджа̄ ан̃н̃а̄н̣а̄ти авиджджа̄йа ан̃н̃а̄н̣ена. саммоха̄ти саммохена. випаччетха̄ти випарӣтато саддахатха, випалла̄сагга̄хам̣ ва̄ ган̣хатха̄ти аттхо.

7. дит̣т̣хадхаммаведанӣйанти имасмим̣йева аттабха̄ве випа̄када̄йакам̣. упаккамена̄ти пайогена. падха̄нена̄ти вӣрийена. сампара̄йаведанӣйанти дутийе ва̄ татийе ва̄ аттабха̄ве випа̄када̄йакам̣. сукхаведанӣйанти ит̣т̣ха̄рамман̣авипа̄када̄йакам̣ кусалакаммам̣. випарӣтам̣ дуккхаведанӣйам̣. парипаккаведанӣйанти парипакке ниппханне аттабха̄ве веданӣйам̣, дит̣т̣хадхаммаведанӣйассеветам̣ адхивачанам̣. апарипаккаведанӣйанти апарипакке аттабха̄ве веданӣйам̣, сампара̄йаведанӣйассеветам̣ адхивачанам̣. евам̣ сантепи айаметтха висесо – йам̣ пат̣хамавайе катам̣ пат̣хамавайе ва̄ маджджхимавайе ва̄ паччхимавайе ва̄ випа̄кам̣ дети, маджджхимавайе катам̣ маджджхимавайе ва̄ паччхимавайе ва̄ випа̄кам̣ дети, паччхимавайе катам̣ таттхева випа̄кам̣ дети, там̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ на̄ма. йам̣ пана саттадивасаббхантаре випа̄кам̣ дети, там̣ парипаккаведанӣйам̣ на̄ма. там̣ кусалампи хоти акусалампи.

татрима̄ни ваттхӯни – пун̣н̣о на̄ма кира дуггатамануссо ра̄джагахе суманасет̣т̣хим̣ нисса̄йа васати. таменам̣ екадивасам̣ нагарамхи наккхатте сан̇гхут̣т̣хе сет̣т̣хи а̄ха – ‘‘саче аджджа касиссаси, две ча гон̣е нан̇галан̃ча лабхиссаси. ким̣ наккхаттам̣ кӣл̣иссаси, касиссасӣ’’ти. ким̣ ме наккхаттена, касисса̄мӣти? тена хи йе гон̣е иччхаси, те гахетва̄ каса̄хӣти. со каситум̣ гато. там̣ дивасам̣ са̄рипуттаттхеро ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘касса сан̇гахам̣ каромӣ’’ти? а̄ваджджанто пун̣н̣ам̣ дисва̄ паттачӣварам̣ а̄да̄йа тасса касанат̣т̣ха̄нам̣ гато. пун̣н̣о касим̣ т̣хапетва̄ тхерасса дантакат̣т̣хам̣ датва̄ мукходакам̣ ада̄си. тхеро сарӣрам̣ пат̣иджаггитва̄ каммантасса авидӯре нисӣди бхатта̄бхиха̄рам̣ олокенто. атхасса бхарийам̣ бхаттам̣ а̄харантим̣ дисва̄ антара̄маггейева атта̄нам̣ дассеси.

са̄ са̄микасса а̄хат̣абхаттам̣ тхерасса патте паккхипитва̄ пуна гантва̄ ан̃н̃ам̣ бхаттам̣ сампа̄детва̄ дива̄ агама̄си. пун̣н̣о екава̄рам̣ каситва̄ нисӣди. са̄пи бхаттам̣ гахетва̄ а̄гаччхантӣ а̄ха – ‘‘са̄ми па̄това те бхаттам̣ а̄харийиттха, антара̄магге пана са̄рипуттаттхерам̣ дисва̄ там̣ тасса датва̄ ан̃н̃ам̣ пачитва̄ а̄харантийа̄ ме уссӯро джа̄то, ма̄ куджджхи са̄мӣ’’ти. бхаддакам̣ те бхадде катам̣, майа̄ тхерасса па̄това дантакат̣т̣хан̃ча мукходакан̃ча диннам̣, амха̄кам̣йева̄нена пин̣д̣апа̄топи парибхутто, аджджа тхерена катасаман̣адхаммасса майам̣ бха̄гино джа̄та̄ти читтам̣ паса̄деси. екава̄рам̣ каситат̣т̣ха̄нам̣ суван̣н̣амева ахоси. со бхун̃джитва̄ каситат̣т̣ха̄нам̣ олокенто виджджотама̄нам̣ дисва̄ ут̣т̣ха̄йа йат̣т̣хийа̄ пахаритва̄ раттасуван̣н̣абха̄вам̣ джа̄нитва̄ ‘‘ран̃н̃о акатхетва̄ парибхун̃джитум̣ на сакка̄’’ти гантва̄ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ там̣ саббам̣ сакат̣ехи а̄хара̄петва̄ ра̄джан̇ган̣е ра̄сим̣ ка̄ретва̄ ‘‘кассимасмим̣ нагаре еттакам̣ суван̣н̣ам̣ аттхӣ’’ти пуччхи. кассачи наттхӣти ча вутте сет̣т̣хит̣т̣ха̄намасса ада̄си. со пун̣н̣асет̣т̣хи на̄ма джа̄то.

апарампи ваттху – тасмим̣йева ра̄джагахе ка̄л̣авел̣ийо на̄ма дуггато аттхи. тасса бхарийа̄ пан̣н̣амбилайа̄гум̣ пачи. маха̄кассапаттхеро ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘касса сан̇гахам̣ каромӣ’’ти а̄ваджджанто там̣ дисва̄ гантва̄ гехадва̄ре ат̣т̣ха̄си. са̄ паттам̣ гахетва̄ саббам̣ таттха паккхипитва̄ тхерасса ада̄си, тхеро виха̄рам̣ гантва̄ саттху упана̄меси. саттха̄ аттано йа̄панаматтам̣ ган̣хи, сесам̣ пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣ пахоси. ка̄л̣авал̣ийопи там̣ т̣ха̄нам̣ патто чӯл̣акам̣ лабхи. маха̄кассапо саттха̄рам̣ ка̄л̣авал̣ийасса випа̄кам̣ пуччхи. саттха̄ ‘‘ито саттаме дивасе сет̣т̣хиччхаттам̣ лабхиссатӣ’’ти а̄ха. ка̄л̣авал̣ийо там̣ катхам̣ сутва̄ гантва̄ бхарийа̄йа а̄рочеси.

тада̄ ча ра̄джа̄ нагарам̣ анусан̃чаранто бахинагаре джӣвасӯле нисиннам̣ пурисам̣ аддаса. пурисо ра̄джа̄нам̣ дисва̄ учча̄саддам̣ ака̄си ‘‘тумха̄кам̣ ме бхун̃джанабхаттам̣ пахин̣атха дева̄’’ти. ра̄джа̄ ‘‘песесса̄мӣ’’ти ватва̄ са̄йама̄сабхатте упанӣте саритва̄ ‘‘имам̣ харитум̣ саматтхам̣ джа̄на̄тха̄’’ти а̄ха, нагаре сахассабхан̣д̣икам̣ ча̄ресум̣. татийава̄ре ка̄л̣авал̣ийасса бхарийа̄ аггахеси. атха нам̣ ран̃н̃о дассесум̣, са̄ пурисавесам̣ гахетва̄ пан̃ча̄вудхасаннаддха̄ бхаттапа̄тим̣ гахетва̄ нагара̄ никкхами. бахинагаре та̄ле адхиваттхо дӣгхата̄ло на̄ма йаккхо там̣ руккхамӯлена гаччхантим̣ дисва̄ ‘‘тит̣т̣ха тит̣т̣ха бхаккхоси ме’’ти а̄ха. на̄хам̣ тава бхаккхо, ра̄джадӯто аханти. каттха гаччхасӣти. джӣвасӯле нисиннасса пурисасса сантиканти. мамапи екам̣ са̄санам̣ харитум̣ саккхиссасӣти. а̄ма саккхисса̄мӣти. ‘‘дӣгхата̄ласса бхарийа̄ суманадевара̄джадхӣта̄ ка̄л̣ӣ путтам̣ виджа̄та̄’’ти а̄рочеййа̄си. имасмим̣ та̄ламӯле сатта нидхикумбхийо аттхи, та̄ твам̣ ган̣хеййа̄сӣти. са̄ ‘‘дӣгхата̄ласса бхарийа̄ суманадевара̄джадхӣта̄ ка̄л̣ӣ путтам̣ виджа̄та̄’’ти уггхосентӣ агама̄си.

суманадево йаккхасама̄гаме нисинно сутва̄ ‘‘еко мануссо амха̄кам̣ пийапаваттим̣ а̄харати, паккосатха на’’нти са̄санам̣ сутва̄ пасанно ‘‘имасса руккхасса париман̣д̣алаччха̄йа̄йа пхаран̣ат̣т̣ха̄не нидхикумбхийо туйхам̣ даммӣ’’ти а̄ха. джӣвасӯле нисиннапурисо бхаттам̣ бхун̃джитва̄ мукхапун̃чханака̄ле иттхипхассоти н̃атва̄ чӯл̣а̄йа д̣ам̣си, са̄ асина̄ аттано чӯл̣ам̣ чхиндитва̄ ран̃н̃о сантикам̣йева гата̄. ра̄джа̄ бхаттабходжитабха̄во катхам̣ джа̄нитабботи? чӯл̣асан̃н̃а̄йа̄ти ватва̄ ран̃н̃о а̄чиккхитва̄ там̣ дханам̣ а̄хара̄песи. ра̄джа̄ ан̃н̃асса еттакам̣ дханам̣ на̄ма аттхӣти. наттхи дева̄ти. ра̄джа̄ тасса̄ патим̣ тасмим̣ нагаре дханасет̣т̣хим̣ ака̄си. маллика̄йапи девийа̄ ваттху катхетаббам̣. има̄ни та̄ва кусалакамме ваттхӯни.

нандама̄н̣авако пана уппалаван̣н̣а̄йа тхерийа̄ виппат̣ипаджджи, тасса ман̃чато ут̣т̣ха̄йа никкхамитва̄ гаччхантасса маха̄патхавӣ бхиджджитва̄ ока̄самада̄си, таттхева маха̄наракам̣ павит̣т̣хо. нандопи гогха̄тако пан̣н̣а̄са васса̄ни гогха̄такакаммам̣ катва̄ екадивасам̣ бходжанака̄ле мам̣сам̣ алабханто екасса джӣвама̄накагон̣асса дживхам̣ чхиндитва̄ ан̇га̄ресу пача̄петва̄ кха̄дитум̣ а̄раддхо. атхасса дживха̄ мӯле чхиджджитва̄ бхаттапа̄тийам̣йева патита̄, со вираванто ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббатти. нандопи йаккхо ан̃н̃ена йаккхена саддхим̣ а̄ка̄сена гаччханто са̄рипуттаттхерам̣ наворопитехи кесехи раттибха̄ге аббхока̄се нисиннам̣ дисва̄ сӣсе пахаритука̄мо итарасса йаккхасса а̄рочетва̄ тена ва̄рийама̄нопи паха̄рам̣ датва̄ д̣айха̄ми д̣айха̄мӣти вираванто тасмим̣йева т̣ха̄не бхӯмим̣ пависитва̄ маха̄нирайе ниббаттоти има̄ни акусалакамме ваттхӯни.

йам̣ пана антамасо маран̣асантикепи катам̣ каммам̣ бхавантаре випа̄кам̣ дети, там̣ саббам̣ сампара̄йаведанӣйам̣ на̄ма. таттха йо апарихӣнасса джха̄насса випа̄ко ниббаттиссати, со идха ниббаттитавипа̄коти вутто. тасса мӯлабхӯтам̣ каммам̣ нева дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ на сампара̄йаведанӣйанти, на вича̄ритам̣, кин̃ча̄пи на вича̄ритам̣, сампара̄йаведанӣйамева панетанти ведитаббам̣. йо пат̣хамамагга̄дӣнам̣ бхавантаре пхаласама̄паттивипа̄ко, со идха ниббаттитагун̣отвева вутто. кин̃ча̄пи евам̣ вутто, маггакаммам̣ пана парипаккаведанӣйанти ведитаббам̣. маггачетана̄йева хи саббалахум̣ пхалада̄йика̄ анантарапхалатта̄ти.

8. бахуведанӣйанти сан̃н̃а̄бхавӯпагам̣. аппаведанӣйанти асан̃н̃а̄бхавӯпагам̣. саведанӣйанти савипа̄кам̣ каммам̣. аведанӣйанти авипа̄кам̣ каммам̣. евам̣ сантети имесам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйа̄дӣнам̣ камма̄нам̣ упаккамена сампара̄йаведанӣйа̄ди бха̄вака̄ран̣асса ала̄бхе сати. апхалоти ниппхало нираттхакоти. етта̄вата̄ аниййа̄никаса̄сане пайогасса апхалатам̣ дассетва̄ падха̄наччхедакава̄до на̄ма дасситоти ведитаббо. сахадхаммика̄ ва̄да̄нува̄да̄ти парехи вуттака̄ран̣ена сака̄ран̣а̄ хутва̄ ниган̣т̣ха̄нам̣ ва̄да̄ ча анува̄да̄ ча. га̄райхам̣ т̣ха̄нам̣ а̄гаччхантӣти вин̃н̃ӯхи гарахитаббам̣ ка̄ран̣ам̣ а̄гаччханти. ‘‘ва̄да̄нуппатта̄ га̄райхат̣т̣ха̄на̄’’типи па̄т̣хо. тассаттхо – парехи вуттена ка̄ран̣ена сака̄ран̣а̄ ниган̣т̣ха̄нам̣ ва̄дам̣ ануппатта̄ там̣ ва̄дам̣ сосента̄ мила̄пента̄ дуккат̣акаммака̄ринотиа̄дайо даса га̄райхат̣т̣ха̄на̄ а̄гаччханти.

9. сан̇гатибха̄вахетӯти нийатибха̄вака̄ран̣а̄. па̄пасан̇гатика̄ти па̄панийатино. абхиджа̄тихетӯти чхал̣абхиджа̄тихету.

10. евам̣ ниган̣т̣ха̄нам̣ упаккамасса апхалатам̣ дассетва̄ ида̄ни ниййа̄никаса̄сане упаккамасса вӣрийасса ча сапхалатам̣ дассетум̣ катхан̃ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха анаддхабхӯтанти анадхибхӯтам̣. дуккхена анадхибхӯто на̄ма мануссаттабха̄во вуччати, на там̣ аддхабха̄вети на̄бхибхаватӣти аттхо. тампи на̄наппака̄ра̄йа дуккарака̄рика̄йа пайодженто дуккхена аддхабха̄вети на̄ма. йе пана са̄сане паббаджитва̄ а̄ран̃н̃ака̄ ва̄ хонти руккхамӯлика̄дайо ва̄, те дуккхена на аддхабха̄венти на̄ма. ниййа̄никаса̄санасмин̃хи вӣрийам̣ самма̄ва̄йа̄мо на̄ма хоти.

тхеро пана̄ха – йо иссаракуле ниббатто саттавассико хутва̄ алан̇катаппат̣ийатто питуан̇ке нисинно гхаре бхаттакиччам̣ катва̄ нисиннена бхиккхусан̇гхена анумодана̄йа карийама̄на̄йа тиссо сампаттийо дассетва̄ саччесу пака̄ситесу арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, ма̄та̄питӯхи ва̄ ‘‘паббаджиссаси та̄та̄’’ти вутто ‘‘а̄ма паббаджисса̄мӣ’’ти ватва̄ нха̄петва̄ алан̇каритва̄ виха̄рам̣ нӣто тачапан̃чакам̣ угган̣хитва̄ нисинно кесесу оха̄рийама̄несу кхураггейева арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, навапаббаджито ва̄ пана маносила̄теламаккхитена сӣсена пунадивасе ма̄та̄питӯхи песитам̣ ка̄джабхаттам̣ бхун̃джитва̄ виха̄ре нисиннова арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, айам̣ на дуккхена атта̄нам̣ аддхабха̄вети на̄ма. айам̣ пана уккат̣т̣хасакка̄ро. йо да̄сикуччхийам̣ ниббатто антамасо раджатамуддикампи пил̣андхитва̄ горакапийан̇гуматтена̄пи сарӣрам̣ вилимпетва̄ ‘‘пабба̄джетха на’’нти нӣто кхурагге ва̄ пунадивасе ва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, айампи на анаддхабхӯтам̣ атта̄нам̣ дуккхена аддхабха̄вети на̄ма.

дхаммикам̣ сукхам̣ на̄ма сан̇гхато ва̄ ган̣ато ва̄ уппаннам̣ чатупаччайасукхам̣. анадхимуччхитоти тан̣ха̄муччхана̄йа амуччхито. дхаммикан̃хи сукхам̣ на париччаджа̄мӣти на таттха гедхо ка̄таббо. сан̇гхато хи уппаннам̣ сала̄кабхаттам̣ ва̄ васса̄ва̄сикам̣ ва̄ ‘‘идаматтхам̣ ета’’нти париччхиндитва̄ сан̇гхамаджджхе бхиккхӯнам̣ антаре парибхун̃джанто паттантаре падумам̣ вийа сӣласама̄дхивипассана̄маггапхалехи вад̣д̣хати. имасса̄ти паччуппанна̄нам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ мӯлабхӯтасса. дуккханида̄насса̄ти тан̣ха̄йа. са̄ хи пан̃чаккхандхадуккхасса нида̄нам̣. сан̇кха̄рам̣ падахатоти сампайогавӣрийам̣ каронтасса. вира̄го хотӣти маггена вира̄го хоти. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘сан̇кха̄рападха̄нена ме имасса дуккханида̄насса вира̄го хотӣ’’ти евам̣ паджа̄на̄тӣти имина̄ сукха̄пат̣ипада̄ кхиппа̄бхин̃н̃а̄ катхита̄. дутийава̄рена тасса сампайогавӣрийасса маджджхаттата̄ка̄ро катхито. со йасса хи кхва̄сса̄ти еттха айам̣ сан̇кхепаттхо – со пуггало йасса дуккханида̄насса сан̇кха̄рападха̄нена вира̄го хоти, сан̇кха̄рам̣ таттха падахати, маггападха̄нена падахати. йасса пана дуккханида̄насса аджджхупеккхато упеккхам̣ бха̄вентасса вира̄го хоти, упеккхам̣ таттха бха̄вети, маггабха̄вана̄йа бха̄вети. тасса̄ти тасса пуггаласса.

11. пат̣ибаддхачиттоти чхандара̄гена баддхачитто. тиббаччхандоти бахалаччхандо. тибба̄пеккхоти бахалапаттхано. сантит̣т̣хантинти екато тит̣т̣хантим̣. сан̃джаггхантинти маха̄хаситам̣ хасама̄нам̣. сам̣хасантинти ситам̣ курума̄нам̣.

евамева кхо, бхиккхавети еттха идам̣ опаммавибха̄ванам̣ – еко хи пурисо екисса̄ иттхийа̄ са̄ратто гха̄саччха̄данама̄ла̄лан̇ка̄ра̄дӣни датва̄ гхаре ва̄сети. са̄ там̣ атичаритва̄ ан̃н̃ам̣ севати. со ‘‘нӯна ахам̣ асса̄ анурӯпам̣ сакка̄рам̣ на каромӣ’’ти сакка̄рам̣ вад̣д̣хеси. са̄ бхиййосоматта̄йа атичаратийева. со – ‘‘айам̣ саккарийама̄на̄пи атичаратева, гхаре ме васама̄на̄ анаттхампи кареййа, нӣхара̄ми на’’нти парисамаджджхе алам̣вачанӣйам̣ катва̄ ‘‘ма̄ пуна гехам̣ па̄висӣ’’ти виссаджджеси. са̄ кеначи упа̄йена тена саддхим̣ сантхавам̣ ка̄тум̣ асакконтӣ нат̣аначчака̄дӣхи саддхим̣ вичарати. тасса пурисасса там̣ дисва̄ нева уппаджджати доманассам̣, соманассам̣ пана уппаджджати.

таттха пурисасса иттхийа̄ са̄раттака̄ло вийа имасса бхиккхуно аттабха̄ве а̄лайо. гха̄саччха̄дана̄дӣни датва̄ гхаре васа̄панака̄ло вийа аттабха̄васса пат̣иджагганака̄ло. тасса̄ атичаран̣ака̄ло вийа джаггийама̄нассева аттабха̄васса питтапакопа̄дӣнам̣ васена са̄ба̄дхата̄. ‘‘аттано анурӯпам̣ сакка̄рам̣ алабхантӣ атичаратӣ’’ти саллаккхетва̄ сакка̄равад̣д̣ханам̣ вийа ‘‘бхесаджджам̣ алабханто евам̣ хотӣ’’ти саллаккхетва̄ бхесаджджакаран̣ака̄ло. сакка̄ре вад̣д̣хитепи пуна атичаран̣ам̣ вийа питта̄дӣсу екасса бхесадждже карийама̄не сеса̄нам̣ пакопавасена пуна са̄ба̄дхата̄. парисамаджджхе алам̣вачанӣйам̣ катва̄ геха̄ никкад̣д̣ханам̣ вийа ‘‘ида̄ни те на̄хам̣ да̄со на каммакаро, анаматагге сам̣са̄ре там̣йева упат̣т̣хаханто вичарим̣, ко ме тайа̄ аттхо, чхиджджа ва̄ бхиджджа ва̄’’ти тасмим̣ анапеккхатам̣ а̄паджджитва̄ вӣрийам̣ тхирам̣ катва̄ маггена килесасамуггха̄танам̣. нат̣аначчака̄дӣхи наччама̄нам̣ вичарантим̣ дисва̄ йатха̄ тасса пурисасса доманассам̣ на уппаджджати, соманассамева уппаджджати, евамева имасса бхиккхуно арахаттам̣ паттасса питтапакопа̄дӣнам̣ васена а̄ба̄дхикам̣ аттабха̄вам̣ дисва̄ доманассам̣ на уппаджджати, ‘‘муччисса̄ми вата кхандхапариха̄радуккхато’’ти соманассамева уппаджджатӣти. айам̣ пана упама̄ ‘‘пат̣ибаддхачиттасса доманассам̣ уппаджджати, аппат̣ибаддхачиттасса наттхетанти н̃атва̄ иттхийа̄ чхандара̄гам̣ паджахати, евамайам̣ бхиккху сан̇кха̄рам̣ ва̄ падахантасса упеккхам̣ ва̄ бха̄вентасса дуккханида̄нам̣ пахӣйати, но ан̃н̃атха̄ти н̃атва̄ тадубхайам̣ сампа̄денто дуккханида̄нам̣ паджахатӣ’’ти етаматтхам̣ вибха̄ветум̣ а̄гата̄ти ведитабба̄.

12. йатха̄ сукхам̣ кхо ме вихаратоти йена сукхена вихаритум̣ иччха̄ми тена, ме вихарато. падахатоти песентасса. еттха ча йасса сукха̄ пат̣ипада̄ асаппа̄йа̄, сукхумачӣвара̄ни дха̄рентасса па̄са̄дике сена̄сане васантасса читтам̣ виккхипати, дуккха̄ пат̣ипада̄ саппа̄йа̄, чхиннабхинна̄ни тхӯлачӣвара̄ни дха̄рентасса суса̄наруккхамӯла̄дӣсу васантасса читтам̣ екаггам̣ хоти, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

евамева кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣, усука̄ро вийа хи джа̄тиджара̄маран̣абхӣто йогӣ дат̣т̣хаббо, ван̇какут̣иладжимхатеджанам̣ вийа ван̇какут̣иладжимхачиттам̣, две ала̄та̄ вийа ка̄йикачетасикавӣрийам̣, теджанам̣ уджум̣ каронтасса кан̃джикателам̣ вийа саддха̄, наманадан̣д̣ако вийа локуттарамагго, уссука̄расса ван̇какут̣иладжимхатеджанам̣ кан̃джикателена синехетва̄ ала̄тесу та̄петва̄ наманадан̣д̣акена уджукаран̣ам̣ вийа имасса бхиккхуно ван̇какут̣иладжимхачиттам̣ саддха̄йа синехетва̄ ка̄йикачетасикавӣрийена та̄петва̄ локуттарамаггена уджукаран̣ам̣, усука̄рассева евам̣ уджукатена теджанена сапаттам̣ виджджхитва̄ сампаттианубхаванам̣ вийа имасса йогино татха̄ уджукатена читтена килесаган̣ам̣ виджджхитва̄ па̄са̄дике сена̄сане ниродхавараталагатасса пхаласама̄паттисукха̄нубхаванам̣ дат̣т̣хаббам̣. идха татха̄гато сукха̄пат̣ипада̄кхиппа̄бхин̃н̃абхиккхуно, дуккха̄пат̣ипада̄дандха̄бхин̃н̃абхиккхуно ча пат̣ипаттийо катхита̄, итаресам̣ двиннам̣ на катхита̄, та̄ катхетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. има̄су ва̄ двӣсу катхита̄су итара̄пи катхита̄ва хонти, а̄гаманӣйапат̣ипада̄ пана на катхита̄, там̣ катхетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. саха̄гаманӣйа̄пи ва̄ пат̣ипада̄ катхита̄ва, адасситам̣ пана екам̣ буддхуппа̄дам̣ дассетва̄ екасса кулапуттасса никкхаманадесанам̣ арахаттена виниват̣т̣есса̄мӣти дассетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

девадахасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. пан̃чаттайасуттаван̣н̣ана̄

21. евам̣ ме сутанти пан̃чаттайасуттам̣. таттха екети екачче. саман̣абра̄хман̣а̄ти париббаджупагатабха̄вена саман̣а̄ джа̄тийа̄ бра̄хман̣а̄, локена ва̄ саман̣а̄ти ча бра̄хман̣а̄ти ча евам̣ саммата̄. апарантам̣ каппетва̄ викаппетва̄ ган̣хантӣти апарантакаппика̄. апарантакаппо ва̄ етесам̣ аттхӣтипи апарантакаппика̄. еттха ча антоти ‘‘сакка̄йо кхо, а̄вусо, еко анто’’тиа̄дӣсу (а. ни. 6.61) вийа идха кот̣т̣ха̄со адхиппето. каппоти тан̣ха̄дит̣т̣хийо. вуттампи четам̣ ‘‘каппоти удда̄нато две каппа̄ тан̣ха̄каппо ча дит̣т̣хикаппо ча̄’’ти. тасма̄ тан̣ха̄дит̣т̣хивасена ана̄гатам̣ кхандхакот̣т̣ха̄сам̣ каппетва̄ т̣хита̄ти апарантакаппика̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. тесам̣ евам̣ апарантам̣ каппетва̄ т̣хита̄нам̣ пунаппунам̣ уппаджджанавасена апарантамева анугата̄ дит̣т̣хӣти апаранта̄нудит̣т̣хино. те евам̣дит̣т̣хино там̣ апарантам̣ а̄раббха а̄гамма пат̣ичча ан̃н̃ампи джанам̣ дит̣т̣хигатикам̣ каронта̄ анекавихита̄ни адхивуттипада̄ни абхиваданти. анекавихита̄нӣти анекавидха̄ни. адхивуттипада̄нӣти адхивачанапада̄ни. атха ва̄ бхӯтаматтхам̣ адхибхавитва̄ йатха̄сабха̄вато аггахетва̄ ваттанато адхивуттийоти дит̣т̣хийо вуччанти, адхивуттӣнам̣ пада̄ни адхивуттипада̄ни, дит̣т̣хидӣпака̄ни вачана̄нӣти аттхо.

сан̃н̃ӣти сан̃н̃а̄саман̇гӣ. ароготи ниччо. иттхекети иттхам̣ еке, евамекети аттхо. имина̄ сол̣аса сан̃н̃ӣва̄да̄ катхита̄, асан̃н̃ӣти имина̄ ат̣т̣ха асан̃н̃ӣва̄да̄, невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣти имина̄ ат̣т̣ха невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄, сато ва̄ пана саттасса̄ти имина̄ сатта уччхедава̄да̄. таттха сатоти виджджама̄насса. уччхеданти упаччхедам̣. вина̄санти адассанам̣. вибхаванти бхававигамам̣. сабба̄нета̄ни ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄нева. дит̣т̣хадхамманибба̄нам̣ ва̄ти имина̄ пан̃ча дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄ катхита̄. таттха дит̣т̣хадхаммоти паччаккхадхаммо вуччати, таттха таттха пат̣иладдхааттабха̄вассетам̣ адхивачанам̣. дит̣т̣хадхамме нибба̄нам̣ дит̣т̣хадхамманибба̄нам̣, имасмим̣йева аттабха̄ве дуккхавӯпасаманти аттхо. сантам̣ ва̄ти сан̃н̃ӣтиа̄дивасена тӣха̄ка̄рехи сантам̣. тӣн̣и хонтӣти сан̃н̃ӣ атта̄тиа̄дӣни сантааттавасена екам̣, итара̄ни двети евам̣ тӣн̣и.

22. рӯпим̣ ва̄ти караджарӯпена ва̄ касин̣арӯпена ва̄ рӯпим̣. таттха ла̄бхӣ касин̣арӯпам̣ атта̄ти ган̣ха̄ти, таккӣ убхопи рӯпа̄ни ган̣ха̄тийева. арӯпинти арӯпасама̄паттинимиттам̣ ва̄, т̣хапетва̄ сан̃н̃а̄ккхандхам̣ сесаарӯпадхамме ва̄ атта̄ти пан̃н̃апента̄ ла̄бхинопи таккика̄пи евам̣ пан̃н̃апенти. татийадит̣т̣хи пана миссакага̄хавасена паватта̄, чатуттха̄ таккага̄хенева. дутийачатукке пат̣хамадит̣т̣хи сама̄паннакава̄рена катхита̄, дутийадит̣т̣хи асама̄паннакава̄рена, татийадит̣т̣хи суппаматтена ва̄ сара̄ваматтена ва̄ касин̣апарикаммавасена, чатуттхадит̣т̣хи випулакасин̣авасена катхита̄ти ведитабба̄.

етам̣ ва̄ панекесам̣ упа̄тиваттатанти сан̃н̃ӣтипадена сан̇кхепато вуттам̣ сан̃н̃а̄саттакам̣ атикканта̄нанти аттхо. апаре ат̣т̣хаканти ваданти. тадубхайам̣ парато а̄вибхависсати. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – кечи хи ета̄ сатта ва̄ ат̣т̣ха ва̄ сан̃н̃а̄ саматиккамитум̣ сакконти, кечи пана на сакконти. таттха йе сакконти, тева гахита̄. тесам̣ пана екесам̣ упа̄тиваттатам̣ атиккамитум̣ сакконта̄нам̣ йатха̄пи на̄ма ган̇гам̣ уттин̣н̣есу мануссесу еко дӣгхава̄пим̣ гантва̄ тит̣т̣хеййа, еко тато парам̣ маха̄га̄мам̣; евамева еке вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ аппама̄н̣ам̣ а̄нен̃джанти ватва̄ тит̣т̣ханти, еке а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣. таттха вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ та̄ва дассетум̣ вин̃н̃а̄н̣акасин̣амекети вуттам̣. парато ‘‘а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанамеке’’ти ваккхати. тайиданти там̣ идам̣ дит̣т̣хигатан̃ча дит̣т̣хипаччайан̃ча дит̣т̣ха̄рамман̣ан̃ча. татха̄гато абхиджа̄на̄тӣти. имина̄ паччайена идам̣ на̄ма дассанам̣ гахитанти абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена джа̄на̄ти.

ида̄ни тадева виттха̄ренто йе кхо те бхонтотиа̄дима̄ха. йа̄ ва̄ пана ета̄сам̣ сан̃н̃а̄нанти йа̄ ва̄ пана ета̄сам̣ ‘‘йади рӯпасан̃н̃а̄на’’нти евам̣ вуттасан̃н̃а̄нам̣. парисуддха̄ти нирупаккилеса̄. парама̄ти уттама̄. агга̄ти сет̣т̣ха̄. ануттарийа̄ аккха̄йатӣти асадиса̄ катхӣйати. йади рӯпасан̃н̃а̄нанти имина̄ чатассо рӯпа̄вачарасан̃н̃а̄ катхита̄. йади арӯпасан̃н̃а̄нанти имина̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанавин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанасан̃н̃а̄. итарехи пана двӣхи падехи сама̄паннакава̄ро ча асама̄паннакава̄ро ча катхитоти евамета̄ кот̣т̣ха̄сато ат̣т̣ха, аттхато пана сатта сан̃н̃а̄ хонти. сама̄паннакава̄ро хи пурима̄хи чхахисан̇гахитойева. тайидам̣ сан̇кхатанти там̣ идам̣ саббампи сан̃н̃а̄гатам̣ саддхим̣ дит̣т̣хигатена сан̇кхатам̣ паччайехи сама̄гантва̄ катам̣. ол̣а̄риканти сан̇кхататта̄ва ол̣а̄рикам̣. аттхи кхо пана сан̇кха̄ра̄нам̣ ниродхоти етесам̣ пана сан̇кхатанти вутта̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ ниродхасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ на̄ма аттхи. аттхетанти ити видитва̄ти там̣ кхо пана нибба̄нам̣ ‘‘аттхи ета’’нти евам̣ джа̄нитва̄. тасса ниссаран̣адасса̄вӣти тасса сан̇кхатасса ниссаран̣адассӣ нибба̄надассӣ. татха̄гато тадупа̄тиваттоти там̣ сан̇кхатам̣ атикканто саматиккантоти аттхо.

23. татра̄ти тесу ат̣т̣хасу асан̃н̃ӣва̄десу. рӯпим̣ ва̄тиа̄дӣни сан̃н̃ӣва̄де вуттанайенева ведитабба̄ни. айан̃ча йасма̄ асан̃н̃ӣва̄до, тасма̄ идха дутийачатуккам̣ на вуттам̣. пат̣иккосантӣти пат̣иба̄ханти пат̣иседхенти. сан̃н̃а̄ роготиа̄дӣсу а̄ба̄дхат̣т̣хена рого, садосат̣т̣хена ган̣д̣о, анупавит̣т̣хат̣т̣хена саллам̣. а̄гатим̣ ва̄ гатим̣ ва̄тиа̄дӣсу пат̣исандхивасена а̄гатим̣, чутивасена гатим̣, чаванавасена чутим̣, упападжджанавасена упапаттим̣, пунаппунам̣ уппаджджитва̄ апара̄парам̣ вад̣д̣ханавасена вуд̣д̣хим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣. ка̄ман̃ча чатувока̄рабхаве рӯпам̣ вина̄пи вин̃н̃а̄н̣асса паватти аттхи, сесе пана тайо кхандхе вина̄ наттхи. айам̣ пана пан̃хо пан̃чавока̄рабхававасена катхито. пан̃чавока̄ре хи еттаке кхандхе вина̄ вин̃н̃а̄н̣асса паватти на̄ма наттхи. витан̣д̣ава̄дӣ панеттха ‘‘ан̃н̃атра рӯпа̄тиа̄дивачанато арӯпабхавепи рӯпам̣, асан̃н̃а̄бхаве ча вин̃н̃а̄н̣ам̣ аттхи, татха̄ ниродхасама̄паннасса̄’’ти вадати. со ваттаббо – бйан̃джаначчха̄йа̄йа че аттхам̣ пат̣иба̄хаси, а̄гатим̣ ва̄тиа̄дивачанато там̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ паккхидвипадачатуппада̄ вийа уппатитва̄пи гаччхати, падаса̄пи гаччхати, говиса̄н̣аваллиа̄дӣни вийа ча вад̣д̣хатӣти а̄паджджати. йе ча бхагавата̄ анекасатесу суттесу тайо бхава̄ вутта̄, те арӯпабхавасса абха̄ва̄ двева а̄паджджанти. тасма̄ ма̄ евам̣ авача, йатха̄ вуттаматтхам̣ дха̄рехӣти.

24. татра̄ти ат̣т̣хасу невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄десу бхуммам̣. идха̄пи рӯпим̣ ва̄тиа̄дӣни вуттанайенева ведитабба̄ни. асан̃н̃а̄ саммохоти ниссан̃н̃абха̄во на̄меса саммохат̣т̣ха̄нам̣. йо хи кин̃чи на джа̄на̄ти, там̣ асан̃н̃ӣ есоти ваданти. дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄таббасан̇кха̄раматтена̄ти дит̣т̣хавин̃н̃а̄таббаматтена сутавин̃н̃а̄таббаматтена мутавин̃н̃а̄таббаматтена. еттха ча виджа̄на̄тӣти вин̃н̃а̄таббам̣, дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄таббаматтена пан̃чадва̄рикасан̃н̃а̄паваттиматтена̄ти айан̃хи еттха аттхо. сан̇кха̄раматтена̄ти ол̣а̄рикасан̇кха̄рапаваттиматтена̄ти аттхо. етасса а̄йатанасса̄ти етасса невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасса. упасампаданти пат̣ила̄бхам̣. бйасанам̣ хетанти вина̄со хеса, вут̣т̣ха̄нам̣ хетанти аттхо. пан̃чадва̄рикасан̃н̃а̄паваттан̃хи ол̣а̄рикасан̇кха̄рапаваттам̣ ва̄ аппаваттам̣ катва̄ там̣ сама̄паджджитаббам̣. тасса пана паваттена тато вут̣т̣ха̄нам̣ хотӣти дассети. сан̇кха̄расама̄паттипаттаббамаккха̄йатӣти ол̣а̄рикасан̇кха̄рапаваттийа̄ паттаббанти на аккха̄йати. сан̇кха̄ра̄васесасама̄паттипаттаббанти сан̇кха̄ра̄нам̣йева авасеса̄ бха̄вана̄васена саббасукхумабха̄вам̣ патта̄ сан̇кха̄ра̄, тесам̣ паваттийа̄ етам̣ паттаббанти аттхо. еварӯпесу хи сан̇кха̄ресу паваттесу етам̣ паттаббам̣ на̄ма хоти. тайиданти там̣ идам̣ етам̣ сукхумампи сама̄нам̣ сан̇кхатам̣ сан̇кхататта̄ ча ол̣а̄рикам̣.

25. татра̄ти саттасу уччхедава̄десу бхуммам̣. уддхам̣ саранти уддхам̣ вуччати ана̄гатасам̣са̄рава̄до, ана̄гатам̣ сам̣са̄рава̄дам̣ сарантӣти аттхо. а̄саттим̣йева абхиваданти лагганакам̣йева ваданти. ‘‘а̄сатта’’нтипи па̄т̣хо, тан̣хам̣йева вадантӣти аттхо. ити печча бхависса̄ма̄ти евам̣ печча бхависса̄ма. кхаттийа̄ бхависса̄ма, бра̄хман̣а̄ бхависса̄ма̄ти еваметтха найо нетаббо. ва̄н̣иджӯпама̄ ман̃н̃ети ва̄н̣иджӯпама̄ вийа ва̄н̣иджапат̣ибха̄га̄ ва̄н̣иджасадиса̄ майхам̣ упат̣т̣хаханти. сакка̄йабхайа̄ти сакка̄йасса бхайа̄. те хи йатхева ‘‘чатта̄ро кхо, маха̄ра̄джа, абхайасса бха̄йанти. катаме чатта̄ро? ган̣д̣уппа̄до кхо, маха̄ра̄джа, бхайа̄ патхавим̣ на кха̄дати ‘ма̄ патхавӣ кхийӣ’ти, конто кхо, маха̄ра̄джа, екапа̄дена тит̣т̣хати ‘ма̄ патхавӣ осӣдӣ’ти, кикӣ кхо, маха̄ра̄джа, утта̄на̄ сети ‘ма̄ амбха̄ ундрийӣ’ти, бра̄хман̣адхаммико кхо, маха̄ра̄джа, брахмачарийам̣ на чарати ‘ма̄ локо уччхиджджӣ’ти име чатта̄ро абхайасса бха̄йанти, евам̣ сакка̄йасса бха̄йанти’’. сакка̄йапариджегуччха̄ти тамева тебхӯмакасан̇кха̄там̣ сакка̄йам̣ париджигуччхама̄на̄. са̄ гаддулабаддхоти дан̣д̣аке раджджум̣ павесетва̄ баддхасунакхо. евамевимети еттха дал̣хаттхамбхо вийа кхӣло вийа ча тебхӯмакадхаммасан̇кха̄то сакка̄йо дат̣т̣хаббо, са̄ вийа дит̣т̣хигатико, дан̣д̣ако вийа дит̣т̣хи, раджджу вийа тан̣ха̄, гаддулена бандхитва̄ тхамбхе ва̄ кхӣле ва̄ упанибаддхасунакхасса аттано дхаммата̄йа чхиндитва̄ гантум̣ асаматтхасса анупаридха̄ванам̣ вийа дит̣т̣хигатикасса дит̣т̣хидан̣д̣аке павесита̄йа тан̣ха̄раджджуйа̄ бандхитва̄ сакка̄йе упанибаддхасса анупаридха̄ванам̣ ведитаббам̣.

26. има̄нева пан̃ча̄йатана̄нӣти има̄нева пан̃ча ка̄ран̣а̄ни. ити ма̄тикам̣ т̣хапентенапи пан̃чева т̣хапита̄ни, нигаментенапи пан̃чева нигамита̄ни, бха̄джентена пана чатта̄ри бха̄джита̄ни. дит̣т̣хадхамманибба̄нам̣ кухим̣ павит̣т̣ханти. екаттана̄наттавасена двӣсу падесу павит̣т̣ханти ведитаббам̣.

27. еван̃ча чатучатта̄лӣса апарантакаппике дассетва̄ ида̄ни ат̣т̣ха̄раса пуббантакаппике дассетум̣ санти, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха атӣтакот̣т̣ха̄сасан̇кха̄там̣ пуббантам̣ каппетва̄ викаппетва̄ ган̣хантӣти пуббантакаппика̄. пуббантакаппо ва̄ етесам̣ аттхӣти пуббантакаппика̄. евам̣ сесампи пуббе вуттаппака̄рам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. сассато атта̄ ча локо ча̄ти рӯпа̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ атта̄ти ча локоти ча гахетва̄ сассато амаро ниччо дхувоти абхиваданти. йатха̄ха ‘‘рӯпам̣ атта̄ чева локо ча сассато ча̄ти атта̄нан̃ча локан̃ча пан̃н̃апентӣ’’ти виттха̄ро. асассата̄дӣсупи есева найо. еттха ча пат̣хамава̄дена чатта̄ро сассатава̄да̄ вутта̄, дутийава̄дена сатта уччхедава̄да̄.

нану чете хет̣т̣ха̄ а̄гата̄, идха касма̄ пуна гахита̄ти. хет̣т̣ха̄ таттха таттха мато таттха таттхева уччхиджджатӣти дассанаттхам̣ а̄гата̄. идха пана пуббенива̄сала̄бхӣ дит̣т̣хигатико атӣтам̣ пассати, на ана̄гатам̣, тасса евам̣ хоти ‘‘пуббантато а̄гато атта̄ идхева уччхиджджати, ито парам̣ на гаччхатӣ’’ти имассаттхасса дассанаттхам̣ гахита̄. татийава̄дена чатта̄ро екаччасассатава̄да̄ вутта̄, чатуттхава̄дена чатта̄ро амара̄виккхепика̄ вутта̄. антава̄ти сапарийанто париччхинно париват̣умо. авад̣д̣хитакасин̣асса там̣ касин̣ам̣ атта̄ти ча локоти ча гахетва̄ евам̣ хоти. дутийава̄до вад̣д̣хитакасин̣асса васена вутто, татийава̄до тирийам̣ вад̣д̣хетва̄ уддхамадхо авад̣д̣хитакасин̣асса, чатуттхава̄до таккивасена вутто. анантарачатуккам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

екантасукхӣти нирантарасукхӣ. айам̣ дит̣т̣хи ла̄бхӣджа̄тиссаратаккӣнам̣ васена уппаджджати. ла̄бхино хи пуббенива̄сан̃а̄н̣ена кхаттийа̄дикуле екантасукхамева аттано джа̄тим̣ ануссарантасса евам̣ дит̣т̣хи уппаджджати. татха̄ джа̄тиссарасса паччуппаннам̣ сукхаманубхавато атӣта̄су саттасу джа̄тӣсу та̄дисамева аттабха̄вам̣ ануссарантасса. таккисса пана идха сукхасаман̇гино ‘‘атӣтепа̄хам̣ евамева ахоси’’нти таккенева уппаджджати.

екантадуккхӣти айам̣ дит̣т̣хи ла̄бхино нуппаджджати. со хи екантенева идха джха̄насукхена сукхӣ хоти. идха дуккхена пхут̣т̣хасса пана джа̄тиссарасса таккиссева ча са̄ уппаджджати. татийа̄ идха вокин̣н̣асукхадуккха̄нам̣ саббесампи тесам̣ уппаджджати, татха̄ чатуттха̄ дит̣т̣хи. ла̄бхино хи ида̄ни чатуттхаджджха̄навасена адуккхамасукхасса, пуббе чатуттхаджджха̄никамева брахмалокам̣ ануссарантасса. джа̄тиссарасса̄пи паччуппанне маджджхаттасса, ануссарантасса̄пи маджджхаттабхӯтат̣т̣ха̄намева ануссарантасса, таккинопи паччуппанне маджджхаттасса, атӣтепи евам̣ бхависсатӣти таккенева ган̣хантасса еса̄ дит̣т̣хи уппаджджати. етта̄вата̄ чатта̄ро сассатава̄да̄, чатта̄ро екаччасассатика̄, чатта̄ро анта̄нантика̄, чатта̄ро амара̄виккхепика̄, две адхичча-самуппанника̄ти ат̣т̣ха̄расапи пуббантакаппика̄ катхита̄ хонти.

28. ида̄ни дит̣т̣худдха̄рам̣ уддхаранто татра, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха паччаттам̣йева н̃а̄н̣анти паччаккхан̃а̄н̣ам̣. парисуддханти нирупаккилесам̣. парийода̄танти пабхассарам̣. саббападехи випассана̄н̃а̄н̣ам̣йева катхитам̣. саддха̄дайо хи пан̃ча дхамма̄ ба̄хирасамайасмимпи хонти, випассана̄н̃а̄н̣ам̣ са̄санасмим̣йева. таттха н̃а̄н̣абха̄гаматтамева парийодапентӣти майамидам̣ джа̄на̄ма̄ти евам̣ таттха н̃а̄н̣акот̣т̣ха̄сам̣ ота̄рентийева. упа̄да̄намаккха̄йатӣти на там̣ н̃а̄н̣ам̣, миччха̄дассанам̣ на̄метам̣, тасма̄ тадапи тесам̣ бхаванта̄нам̣ дит̣т̣хупа̄да̄нам̣ аккха̄йатӣти аттхо. атха̄пи там̣ джа̄нанаматталаккхан̣атта̄ н̃а̄н̣абха̄гаматтамева, татха̄пи тасса дассанасса анупа̄тиваттанато упа̄да̄напаччайато ча упа̄да̄намева. тадупа̄тиваттоти там̣ дит̣т̣хим̣ атикканто. етта̄вата̄ чатта̄ро сассатава̄да̄, чатта̄ро екаччасассатика̄, чатта̄ро анта̄нантика̄, чатта̄ро амара̄виккхепика̄, две адхиччасамуппанника̄, сол̣аса сан̃н̃ӣва̄да̄, ат̣т̣ха асан̃н̃ӣва̄да̄, ат̣т̣ха невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄, сатта уччхедава̄да̄, пан̃ча дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄ти брахмаджа̄ле а̄гата̄ два̄сат̣т̣хипи дит̣т̣хийо катхита̄ хонти. брахмаджа̄ле пана катхите идам̣ суттам̣ акатхитамева хоти. касма̄? идха тато атирека̄йа сакка̄йадит̣т̣хийа̄ а̄гататта̄. имасмим̣ пана катхите брахмаджа̄лам̣ катхитамева хоти.

30. ида̄ни има̄ два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо уппаджджама̄на̄ сакка̄йадит̣т̣хипамукхенева уппаджджантӣти дассетум̣ идха, бхиккхаве, екаччотиа̄дима̄ха. таттха пат̣иниссагга̄ти паричча̄гена. ка̄масам̣йоджана̄нам̣ анадхит̣т̣ха̄на̄ти пан̃чака̄магун̣атан̣ха̄нам̣ ниссат̣т̣хатта̄. павивекам̣ пӣтинти саппӣтикаджджха̄надвайапӣтим̣. нируджджхатӣти джха̄наниродхена нируджджхати. сама̄паттито пана вут̣т̣хитасса нируддха̄ на̄ма хоти. йатхева хи ‘‘адуккхамасукха̄йа ведана̄йа ниродха̄ уппаджджати нира̄мисам̣ сукхам̣, нира̄мисасукхасса ниродха̄ уппаджджати адуккхамасукха̄ ведана̄’’ти еттха на айаматтхо хоти – чатуттхаджджха̄наниродха̄ татийаджджха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣти. айам̣ панеттха аттхо – чатуттхаджджха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа татийам̣ джха̄нам̣ сама̄паджджати, татийаджджха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа чатуттхам̣ джха̄нам̣ сама̄паджджатӣти, евам̣сампадамидам̣ ведитаббам̣. уппаджджати доманассанти хӣнаджджха̄напарийа̄да̄накадоманассам̣. сама̄паттито вут̣т̣хитачиттасса пана камманӣйабха̄во катхито.

павивека̄ пӣтӣти са̄ ева джха̄надвайапӣти. йам̣ чха̄йа̄ джахатӣти йам̣ т̣ха̄нам̣ чха̄йа̄ джахати. ким̣ вуттам̣ хоти? йасмим̣ т̣ха̄не чха̄йа̄ аттхи, тасмим̣ а̄тапо наттхи. йасмим̣ а̄тапо аттхи, тасмим̣ чха̄йа̄ наттхӣти.

31. нира̄мисам̣ сукханти татийаджджха̄насукхам̣.

32. адуккхамасукханти чатуттхаджджха̄наведанам̣.

33. анупа̄да̄нохамасмӣти ниггахан̣о ахамасми. нибба̄насаппа̄йанти нибба̄насса саппа̄йам̣ упака̄рабхӯтам̣. нану ча маггадассанам̣ на̄ма саббаттха никантийа̄ суккха̄пита̄йа уппаджджати, катхаметам̣ нибба̄насса упака̄рапат̣ипада̄ на̄ма джа̄танти, саббаттха анупа̄дийанавасена агган̣ханавасена упака̄рапат̣ипада̄ на̄ма джа̄там̣. абхивадатӣти абхима̄нена упавадати. пуббанта̄нудит̣т̣хинти ат̣т̣ха̄расавидхампи пуббанта̄нудит̣т̣хим̣. апаранта̄нудит̣т̣хинти чатучатта̄рӣсавидхампи апаранта̄нудит̣т̣хим̣. упа̄да̄намаккха̄йатӣти ахамасмӣти гахан̣асса сакка̄йадит̣т̣хипарийа̄паннатта̄ дит̣т̣хупа̄да̄нам̣ аккха̄йати.

сантиварападанти вӯпасантакилесатта̄ сантам̣ уттамападам̣. чханнам̣ пхасса̄йатана̄нанти бхагавата̄ ‘‘йаттха чаккху ча нируджджхати рӯпасан̃н̃а̄ ча нируджджхати со а̄йатано ведитаббо’’ти еттха двиннам̣ а̄йатана̄нам̣ пат̣иккхепена нибба̄нам̣ дасситам̣.

‘‘йаттха а̄по ча патхавӣ, теджо ва̄йо на га̄дхати;

ато сара̄ ниваттанти, еттха ват̣т̣ам̣ на ваттати;

еттха на̄ман̃ча рӯпан̃ча, асесам̣ упаруджджхатӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.27) –

еттха пана сан̇кха̄рапат̣иккхепена нибба̄нам̣ дасситам̣.

‘‘каттха а̄по ча патхавӣ, теджо ва̄йо на га̄дхати;

каттха дӣгхан̃ча рассан̃ча, ан̣ум̣ тхӯлам̣ субха̄субхам̣;

каттха на̄ман̃ча рӯпан̃ча, асесам̣ упаруджджхатӣ’’ти. (дӣ. ни. 1.498);

татра веййа̄каран̣ам̣ бхавати –

‘‘вин̃н̃а̄н̣ам̣ анидассанам̣, анантам̣ саббато пабха’’нти –

еттха сан̇кха̄рапат̣иккхепена нибба̄нам̣ дасситам̣. имасмим̣ пана сутте чхаа̄йатанапат̣иккхепена дасситам̣. ан̃н̃аттха ча анупа̄да̄вимоккхоти нибба̄намева дасситам̣, идха пана арахаттапхаласама̄патти. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

пан̃чаттайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. кинтисуттаван̣н̣ана̄

34. евам̣ ме сутанти кинтисуттам̣. таттха писина̄ра̄йанти евам̣на̄маке ман̣д̣алападесе. балихаран̣ети тасмим̣ ванасан̣д̣е бхӯта̄нам̣ балим̣ а̄харанти, тасма̄ со балихаран̣анти вутто. чӣварахетӯти чӣварака̄ран̣а̄, чӣварам̣ пачча̄сӣсама̄ноти аттхо. итибхава̄бхавахетӯти евам̣ имам̣ десана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттхум̣ нисса̄йа тасмим̣ тасмим̣ бхаве сукхам̣ ведисса̄мӣти дхаммам̣ десетӣти ким̣ тумха̄кам̣ евам̣ хотӣти аттхо.

35. чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄тиа̄дайо саттатим̣са бодхипаккхийадхамма̄ локийалокуттара̄ва катхита̄. таттха̄ти тесу саттатим̣са̄йа дхаммесу. сийам̣сӯти бхавеййум̣. абхидхаммети висит̣т̣хе дхамме, имесу саттатим̣сабодхипаккхийадхаммесӯти аттхо. татра чети идампи бодхипаккхийадхаммесвева бхуммам̣. аттхато чева на̄нам̣ бйан̃джанато ча̄ти еттха ‘‘ка̄йова сатипат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄ва сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутте аттхато на̄нам̣ хоти, ‘‘сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти вутте пана бйан̃джанато на̄нам̣ на̄ма хоти. тадамина̄пӣти там̣ тумхе имина̄пи ка̄ран̣ена джа̄на̄тха̄ти аттхан̃ча бйан̃джанан̃ча сама̄нетва̄ атхасса ча ан̃н̃атха̄ гахитабха̄во бйан̃джанасса ча миччха̄ ропитабха̄во дассетаббо. йо дхаммо йо винайоти еттха аттхан̃ча бйан̃джанан̃ча вин̃н̃а̄панака̄ран̣амева дхаммо ча винайо ча.

37. аттхато хи кхо саметӣти сатийева сатипат̣т̣ха̄нанти гахита̄. бйан̃джанато на̄нанти кевалам̣ бйан̃джанамева сатипат̣т̣ха̄ноти ва̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ти ва̄ миччха̄ ропетха. аппаматтакам̣ кхоти суттантам̣ патва̄ бйан̃джанам̣ аппаматтакам̣ на̄ма хоти. париттаматтам̣ дханитам̣ катва̄ ропитепи хи ниббутим̣ паттум̣ сакка̄ хоти.

татридам̣ ваттху – виджайа̄ра̄мавиха̄рава̄сӣ киреко кхӣн̣а̄саваттхеро двиннам̣ бхиккхӯнам̣ суттам̣ а̄харитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто – ‘‘самуддхо самуддхоти, бхиккхаве, ассутава̄ путхуджджано бха̄сатӣ’’ти дханитам̣ катва̄ а̄ха. еко бхиккху ‘‘самуддхо на̄ма, бханте’’ти а̄ха. а̄вусо, самуддхоти вуттепи самуддоти вуттепи майам̣ лон̣аса̄гарамева джа̄на̄ма, тумхе пана но аттхагавесака̄, бйан̃джанагавесака̄, гаччхатха маха̄виха̄ре пагун̣абйан̃джана̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сантике бйан̃джанам̣ содха̄петха̄ти каммат̣т̣ха̄нам̣ акатхетва̄ва ут̣т̣ха̄песи. со апарабха̄ге маха̄виха̄ре бхерим̣ пахара̄петва̄ бхиккхусан̇гхасса чатӯсу маггесу пан̃хам̣ катхетва̄ва париниббуто. евам̣ суттантам̣ патва̄ бйан̃джанам̣ аппаматтакам̣ на̄ма хоти.

винайам̣ пана патва̄ но аппаматтакам̣. са̄ман̣ерапаббаджджа̄пи хи убхатосуддхито ват̣т̣ати, упасампада̄дикамма̄нипи ситхила̄дӣнам̣ дханита̄дикаран̣аматтенева куппанти. идха пана суттантабйан̃джанам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

38. атха чатуттхава̄ре вива̄до касма̄? сан̃н̃а̄йа вива̄до. ‘‘ахам̣ сатимева сатипат̣т̣ха̄нам̣ вада̄ми, айам̣ ‘ка̄йо сатипат̣т̣ха̄на’нти вадатӣ’’ти хи несам̣ сан̃н̃а̄ хоти. бйан̃джанепи есева найо.

39. на чодана̄йа таритаббанти на чоданаттха̄йа вега̄йитаббам̣. екаччо хи пуггало ‘‘нала̄т̣е те са̄сапаматта̄ пил̣ака̄’’ти вутто ‘‘майхам̣ нала̄т̣е са̄сапаматтам̣ пил̣акам̣ пассаси, аттано нала̄т̣е та̄лапаккаматтам̣ маха̄ган̣д̣ам̣ на пассасӣ’’ти вадати. тасма̄ пуггало упапариккхитаббо. адал̣хадит̣т̣хӣти ана̄да̄надит̣т̣хӣ сум̣сума̄рам̣ хадайе паккхипанто вийа дал̣хам̣ на ган̣ха̄ти.

упагха̄тоти чан̣д̣абха̄вена ван̣агхат̣т̣итасса вийа дуккхуппатти. суппат̣иниссаггӣти ‘‘ким̣ на̄ма ахам̣ а̄панно, када̄ а̄панно’’ти ва̄ ‘‘твам̣ а̄панно, тава упаджджха̄йо а̄панно’’ти ва̄ екам̣ две ва̄ре ватва̄пи ‘‘асукам̣ на̄ма асукадивасе на̄ма, бханте, а̄паннаттха, сан̣икам̣ ануссаратха̄’’ти саритва̄ та̄вадева виссаджджети. вихеса̄ти бахум̣ аттхан̃ча ка̄ран̣ан̃ча а̄харантасса ка̄йачиттакиламатхо. саккомӣти еварӯпо хи пуггало ока̄сам̣ ка̄ретва̄ ‘‘а̄паттим̣ а̄паннаттха, бханте’’ти вутто ‘‘када̄ кисмим̣ ваттхусми’’нти ватва̄ ‘‘асукадивасе асукасмим̣ ваттхусми’’нти вутте ‘‘на сара̄ми, а̄вусо’’ти вадати, тато ‘‘сан̣икам̣, бханте, саратха̄’’ти бахум̣ ватва̄ са̄рито саритва̄ виссаджджети. тена̄ха ‘‘саккомӣ’’ти. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитаббо.

упеккха̄ на̄тиман̃н̃итабба̄ти упеккха̄ на атиккамитабба̄, каттабба̄ джанетабба̄ти аттхо. йо хи еварӯпам̣ пуггалам̣ т̣хитакам̣йева пасса̄вам̣ каронтам̣ дисва̄пи ‘‘нану, а̄вусо, нисӣдитабба’’нти вадати, со упеккхам̣ атиман̃н̃ати на̄ма.

40. вачӣсам̣ха̄роти вачанасан̃ча̄ро. имехи катхитам̣ амӯсам̣ антарам̣ павесеййа, тумхе имехи идан̃чидан̃ча вутта̄ти амӯхи катхитам̣ имесам̣ антарам̣ павесеййа̄ти аттхо. дит̣т̣хипал̣а̄сотиа̄дӣхи читтасса ана̄ра̄дханийабха̄во катхито. там̣ джа̄нама̄но сама̄но гарахеййа̄ти там̣ саттха̄ джа̄нама̄но сама̄но ниндеййа амхети. етам̣ пана̄вусо, дхамманти етам̣ калахабхан̣д̣анадхаммам̣.

тан̃чети там̣ сан̃н̃аттика̄ракам̣ бхиккхум̣. евам̣ бйа̄кареййа̄ти майа̄ ете суддханте патит̣т̣ха̄пита̄ти аватва̄ йена ка̄ран̣ена сан̃н̃атти ката̄, тадева дассенто евам̣ бйа̄кареййа. та̄хам̣ дхаммам̣ сутва̄ти еттха дхаммоти са̄ран̣ӣйадхаммо адхиппето. на чева атта̄нантиа̄дӣсу ‘‘брахмалокаппама̄н̣о хеса агги ут̣т̣ха̄си, ко етаман̃н̃атра майа̄ нибба̄петум̣ саматтхо’’ти хи ваданто атта̄нам̣ уккам̣сети на̄ма. ‘‘еттака̄ джана̄ вичаранти, ока̄со ладдхум̣ на сакка̄, екопи еттакаматтам̣ нибба̄петум̣ саматтхо на̄ма наттхӣ’’ти вадама̄но парам̣ вамбхети на̄ма. тадубхайампеса на кароти. дхаммо панеттха самма̄самбуддхасса бйа̄каран̣ам̣, тесам̣ бхиккхӯнам̣ сан̃н̃аттикаран̣ам̣ анудхаммо, тадева бйа̄кароти на̄ма. на ча кочи сахадхаммикоти ан̃н̃о часса кочи сахетуко парехи вутто ва̄до ва̄ анува̄до ва̄ гарахитаббабха̄вам̣ а̄гаччханто на̄ма наттхи. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

кинтисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. са̄мага̄масуттаван̣н̣ана̄

41. евам̣ ме сутанти са̄мага̄масуттам̣. таттха са̄мага̄мети са̄ма̄ка̄нам̣ уссаннатта̄ евам̣ладдхана̄ме га̄ме. адхуна̄ ка̄лан̇катоти сампати ка̄лам̣ като. дведхикаджа̄та̄ти дведжджхаджа̄та̄ двебха̄гаджа̄та̄. бхан̣д̣ана̄дӣсу бхан̣д̣анам̣ пуббабха̄гакалахо, там̣ дан̣д̣а̄да̄на̄дивасена пан̣н̣аттивӣтиккамавасена ча ваддхитам̣ калахо, ‘‘на твам̣ имам̣ дхаммавинайам̣ а̄джа̄на̄сӣ’’тиа̄дикам̣ вируддхавачанам̣ вива̄до. витуданта̄ти витуджджанта̄. сахитам̣ мети мама вачанам̣ аттхасам̣хитам̣. адхичин̣н̣ам̣ те випара̄ваттанти йам̣ тава адхичин̣н̣ам̣ чирака̄ласеванавасена пагун̣ам̣, там̣ мама ва̄дам̣ а̄гамма ниваттам̣. а̄ропито те ва̄доти туйхам̣ упари майа̄ досо а̄ропито. чара ва̄даппамоккха̄йа̄ти бхаттапут̣ам̣ а̄да̄йа там̣ там̣ упасан̇камитва̄ ва̄даппамоккхаттха̄йа уттари парийесама̄но чара. ниббет̣хехи ва̄ти атха майа̄ а̄ропитава̄дато атта̄нам̣ мочехи. саче пахосӣти саче саккоси. вадхойева̄ти маран̣амева.

на̄т̣апуттийесӯти на̄т̣апуттасса антева̄сикесу. ниббиннарӯпа̄ти уккан̣т̣хитасабха̄ва̄, абхива̄дана̄дӣни на каронти. вираттарӯпа̄ти вигатапема̄. пат̣ива̄нарӯпа̄ти тесам̣ нипаччакирийато ниваттасабха̄ва̄. йатха̄ танти йатха̄ ча дураккха̄та̄дисабха̄ве дхаммавинайе ниббиннавираттапат̣ива̄нарӯпехи бхавитаббам̣, татхева джа̄та̄ти аттхо. дураккха̄тети дуккатхите. дуппаведитети дувин̃н̃а̄пите. анупасамасам̣ваттаникети ра̄га̄дӣнам̣ упасамам̣ ка̄тум̣ асаматтхо. бхиннатхӯпети бхиннапатит̣т̣хе. еттха хи на̄т̣апуттова несам̣ патит̣т̣хена тхӯпо, со пана бхинно мато. тена вуттам̣ ‘‘бхиннатхӯпе’’ти. аппат̣исаран̣ети тассева абха̄вена пат̣исаран̣авирахите.

нану ча̄йам̣ на̄т̣апутто на̄л̣андава̄сико, со касма̄ па̄ва̄йам̣ ка̄лам̣катоти. со кира упа̄лина̄ гахапатина̄ пат̣ивиддхасаччена дасахи га̄тха̄хи бха̄сите буддхагун̣е сутва̄ ун̣хам̣ лохитам̣ чхад̣д̣еси. атха нам̣ апха̄сукам̣ гахетва̄ па̄вам̣ агамам̣су, со таттха ка̄ламака̄си. ка̄лам̣ курума̄но ча ‘‘мама ладдхи аниййа̄ника̄ са̄рарахита̄, майам̣ та̄ва нат̣т̣ха̄, авасесаджано ма̄ апа̄йапӯрако ахоси. саче пана̄хам̣ ‘мама са̄санам̣ аниййа̄ника’нти ваккха̄ми, на саддахиссанти. йам̣нӯна̄хам̣ двепи джане на еканӣха̄рена угган̣ха̄пеййам̣, те мамаччайена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вивадиссанти. саттха̄ там̣ вива̄дам̣ пат̣ичча екам̣ дхаммакатхам̣ катхессати, тато те са̄санасса махантабха̄вам̣ джа̄тиссантӣ’’ти.

атха нам̣ еко антева̄сико упасан̇камитва̄ а̄ха ‘‘бханте, тумхе дуббала̄, майхам̣ имасмим̣ дхамме са̄рам̣ а̄чиккхатха а̄чарийаппама̄н̣а’’нти. а̄вусо, твам̣ мамаччайена сассатанти ган̣хеййа̄сӣти. апаропи там̣ упасан̇ками, там̣ уччхедам̣ ган̣ха̄песи. евам̣ двепи джане екаладдхике акатва̄ бахӯ на̄на̄нӣха̄рена угган̣ха̄петва̄ ка̄ламака̄си. те тасса сарӣракиччам̣ катва̄ саннипатитва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пуччхим̣су ‘‘касса̄вусо, а̄чарийо са̄рама̄чиккхӣ’’ти? еко ут̣т̣хахитва̄ майханти а̄ха. ким̣ а̄чиккхӣти? сассатанти. апаро там̣ пат̣иба̄хитва̄ майхам̣ са̄рам̣ а̄чиккхӣти а̄ха. евам̣ саббе ‘‘майхам̣ са̄рам̣ а̄чиккхи, ахам̣ джет̣т̣хако’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄дам̣ вад̣д̣хетва̄ аккосе чева парибха̄се ча хаттхапа̄дапаха̄ра̄дӣни ча паваттетва̄ екамаггена две агаччханта̄ на̄на̄диса̄су паккамим̣су, екачче гихӣ ахесум̣.

бхагавато пана дхарама̄нака̄лепи бхиккхусан̇гхе вива̄до на уппаджджи. саттха̄ хи тесам̣ вива̄дака̄ран̣е уппаннаматтейева сайам̣ ва̄ гантва̄ те ва̄ бхиккхӯ паккоса̄петва̄ кханти метта̄ пат̣исан̇кха̄ авихим̣са̄ са̄ран̣ӣйадхаммесу екам̣ ка̄ран̣ам̣ катхетва̄ вива̄дам̣ вӯпасамети. евам̣ дхарама̄нопи сан̇гхасса патит̣т̣ха̄ва ахоси. паринибба̄йама̄нопи авива̄дака̄ран̣ам̣ катва̄ва паринибба̄йи. бхагавата̄ хи сутте десита̄ чатта̄ро маха̄падеса̄ (а. ни. 4.180; дӣ. ни. 2.187) йа̄ваджджадиваса̄ бхиккхӯнам̣ патит̣т̣ха̄ ча авассайо ча. татха̄ кхандхаке десита̄ чатта̄ро маха̄падеса̄ (маха̄ва. 305) сутте вутта̄ни чатта̄ри пан̃хабйа̄каран̣а̄ни (а. ни. 4.42) ча. тенева̄ха – ‘‘йо во майа̄, а̄нанда, дхаммо ча винайо ча десито пан̃н̃атто, со во мамаччайена саттха̄’’ти (дӣ. ни. 2.216).

42. атха кхо чундо саман̣уддесоти айам̣ тхеро дхаммасена̄патисса канит̣т̣хабха̄тико. там̣ бхиккхӯ анупасампаннака̄ле чундо саман̣уддесоти самуда̄чаритва̄ тхерака̄лепи татхева самуда̄чарим̣су. тена вуттам̣ ‘‘чундо саман̣уддесо’’ти. упасан̇камӣти касма̄ упасан̇ками? на̄т̣апутте кира ка̄лам̣кате джамбудӣпе манусса̄ таттха таттха катхам̣ паваттайим̣су – ‘‘ниган̣т̣хо на̄т̣апутто еко саттха̄ти пан̃н̃а̄йиттха, тасса ка̄лакирийа̄йа са̄вака̄нам̣ еварӯпо вива̄до джа̄то, саман̣о пана готамо джамбудӣпе чандо вийа сӯрийо вийа ча па̄кат̣ойева, кӣдисо ну кхо саман̣е готаме париниббуте са̄вака̄нам̣ вива̄до бхависсатӣ’’ти. тхеро там̣ катхам̣ сутва̄ чинтеси – ‘‘имам̣ катхам̣ гахетва̄ дасабаласса а̄рочесса̄ми, саттха̄ ча етам̣ аттхуппаттим̣ катва̄ екам̣ десанам̣ катхессатӣ’’ти. со никкхамитва̄ йена са̄мага̄мо, йена̄йасма̄ а̄нандо тенупасан̇ками. уджумева бхагавато сантикам̣ агантва̄ йенасса упаджджха̄йо а̄йасма̄ а̄нандо тенупасан̇камӣти аттхо. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘упаджджха̄йо ме маха̄пан̃н̃о, со имам̣ са̄санам̣ саттху а̄рочессати, атха саттха̄ таданурӯпам̣ дхаммам̣ десессатӣ’’ти. катха̄па̄бхатанти катха̄мӯлам̣, мӯлан̃хи па̄бхатанти вуччати. йатха̄ха –

‘‘аппакенапи медха̄вӣ, па̄бхатена вичаккхан̣о;

самут̣т̣ха̄пети атта̄нам̣, ан̣ум̣ аггим̣ва сандхама’’нти. (джа̄. 2.1.4);

дассана̄йа̄ти дассанаттха̄йа. ким̣ панимина̄ бхагава̄ на дит̣т̣хапубботи? но на дит̣т̣хапуббо, айан̃хи а̄йасма̄ дива̄ нава ва̄ре раттим̣ нава ва̄рети ека̄хам̣ ат̣т̣ха̄раса ва̄ре упат̣т̣ха̄намева гаччхати. дивасасса пана сатаккхаттум̣ ва̄ сахассаккхаттум̣ ва̄ гантука̄мо сама̄нопи на ака̄ран̣а̄ гаччхати, екам̣ пан̃худдха̄рам̣ гахетва̄ва гаччхати. со там̣дивасам̣ тена гантука̄мо евама̄ха.

ахита̄йа дуккха̄йа деваманусса̄нанти екасмим̣ виха̄ре сан̇гхамаджджхе уппанно вива̄до катхам̣ деваманусса̄нам̣ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттати? косамбакаккхандхаке (маха̄ва. 451) вийа хи двӣсу бхиккхӯсу вива̄дам̣ а̄паннесу тасмим̣ виха̄ре тесам̣ антева̄сика̄ виваданти, тесам̣ ова̄дам̣ ган̣ханто бхиккхунисан̇гхо вивадати, тато тесам̣ упат̣т̣ха̄ка̄ виваданти, атха манусса̄нам̣ а̄раккхадевата̄ две кот̣т̣ха̄са̄ хонти. таттха дхаммава̄дӣнам̣ а̄раккхадевата̄ дхаммава̄динийо хонти, адхаммава̄дӣнам̣ адхаммава̄динийо хонти. тато та̄сам̣ а̄раккхадевата̄нам̣ митта̄ бхуммадевата̄ бхиджджанти. евам̣ парампара̄йа йа̄ва брахмалока̄ т̣хапетва̄ арийаса̄ваке саббе деваманусса̄ две кот̣т̣ха̄са̄ хонти. дхаммава̄дӣхи пана адхаммава̄динова бахутара̄ хонти, тато йам̣ бахӯхи гахитам̣, там̣ ган̣ханти. дхаммам̣ виссаджджетва̄ бахутара̄ва адхаммам̣ ган̣ханти. те адхаммам̣ пӯретва̄ вихаранта̄ апа̄йе ниббаттанти. евам̣ екасмим̣ виха̄ре сан̇гхамаджджхе уппанно вива̄до бахӯнам̣ ахита̄йа дуккха̄йа хоти.

43. абхин̃н̃а̄ десита̄ти маха̄бодхимӯле нисиннена паччаккхам̣ катва̄ паведита̄. патиссайама̄нарӯпа̄ вихарантӣти упанисса̄йа вихаранти. бхагавато аччайена̄ти етарахи бхагавантам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ сага̄рава̄ вихаранти, тумха̄кам̣, бханте, уггатеджата̄йа дура̄садата̄йа вива̄дам̣ джанетум̣ на сакконти, бхагавато пана аччайена вива̄дам̣ джанеййунти вадати. йаттха пана там̣ вива̄дам̣ джанеййум̣, там̣ дассенто аджджха̄джӣве ва̄ адхипа̄тимоккхе ва̄ти а̄ха. таттха аджджха̄джӣвети а̄джӣвахету а̄джӣвака̄ран̣а̄ – ‘‘бхиккху уттаримануссадхаммам̣ уллапати а̄патти па̄ра̄джикасса̄’’тиа̄дина̄ (пари. 287) найена парива̄ре пан̃н̃атта̄ни чха сиккха̄пада̄ни, та̄ни т̣хапетва̄ сеса̄ни саббасиккха̄пада̄ни адхипа̄тимоккхам̣ на̄ма. аппаматтако со а̄нанда̄ти аджджха̄джӣвам̣ адхипа̄тимоккхан̃ча а̄раббха уппаннавива̄до на̄ма йасма̄ парасса катха̄йапи аттано дхаммата̄йапи саллаккхетва̄ суппаджахо хоти, тасма̄ ‘‘аппаматтако’’ти вутто.

татра̄йам̣ найо – идхекаччо ‘‘на сакка̄ уттаримануссадхаммам̣ ануллапантена кин̃чи ладдху’’нтиа̄дӣни чинтетва̄ а̄джӣвахету уттаримануссадхаммам̣ ва̄ уллапати сан̃чариттам̣ ва̄ а̄паджджати, йо те виха̄ре васати, со бхиккху араха̄тиа̄дина̄ найена са̄мантаджаппанам̣ ва̄ кароти, агила̄но ва̄ аттано аттха̄йа пан̣ӣтабходжана̄ни вин̃н̃а̄петва̄ бхун̃джати, бхиккхунӣ ва̄ пана та̄ни вин̃н̃а̄петва̄ па̄т̣идесанӣйам̣ а̄паджджати, йо кочи дуккат̣аваттхукам̣ йам̣кин̃чи сӯподанавин̃н̃аттимева ва̄ кароти, ан̃н̃атарам̣ ва̄ пана пан̣н̣аттивӣтиккамам̣ каронто вихарати, таменам̣ сабрахмача̄рӣ евам̣ сан̃джа̄нанти – ‘‘ким̣ имасса имина̄ ла̄бхена ладдхена, йо са̄сане паббаджитва̄ миччха̄джӣвена джӣвикам̣ каппети, пан̣н̣аттивӣтиккамам̣ каротӣ’’ти. аттано дхаммата̄йаписса евам̣ хоти – ‘‘кисса майхам̣ имина̄ ла̄бхена, йва̄хам̣ евам̣ сва̄ккха̄те дхаммавинайе паббаджитва̄ миччха̄джӣвена джӣвикам̣ каппеми, пан̣н̣аттивӣтиккамам̣ каромӣ’’ти саллаккхетва̄ тато орамати. евам̣ парасса катха̄йапи аттано дхаммата̄йапи саллаккхетва̄ суппаджахо хоти. тена бхагава̄ ‘‘аппаматтако’’ти а̄ха.

магге ва̄ хи, а̄нанда, пат̣ипада̄йа ва̄ти локуттарамаггам̣ патва̄ вива̄до на̄ма саббасо вӯпасаммати, наттхи адхигатамагга̄нам̣ вива̄до. пуббабха̄гамаггам̣ пана пуббабха̄гапат̣ипадан̃ча сандха̄йетам̣ вуттам̣.

татра̄йам̣ найо – евам̣ бхиккхум̣ манусса̄ локуттарадхамме самбха̄венти. со саддхивиха̄рика̄дайо а̄гантва̄ вандитва̄ т̣хите пуччхати ‘‘ким̣ а̄гататтха̄’’ти. манасика̄таббакаммат̣т̣ха̄нам̣ пуччхитум̣, бхантети. нисӣдатха, кхан̣енева арахаттам̣ па̄петум̣ саматтхакаммат̣т̣ха̄накатхам̣ а̄чиккхисса̄мӣти ватва̄ вадати – ‘‘идха бхиккху аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ нисинно мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ манаси кароти, тасса там̣ манасикарото обха̄со уппаджджати. айам̣ пат̣хамамагго на̄ма. со дутийам̣ обха̄сан̃а̄н̣ам̣ ниббаттети, дутийамагго адхигато хоти, евам̣ татийан̃ча чатуттхан̃ча. етта̄вата̄ маггаппатто чева пхалаппатто ча хотӣ’’ти. атха те бхиккхӯ ‘‘акхӣн̣а̄саво на̄ма евам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетум̣ на саккоти, аддха̄йам̣ кхӣн̣а̄саво’’ти нит̣т̣хам̣ гаччханти.

со апарена самайена ка̄лам̣ кароти. саманта̄ бхиккха̄ча̄рага̄мехи манусса̄ а̄гантва̄ пуччханти ‘‘кеначи, бханте, тхеро пан̃хам̣ пуччхито’’ти. упа̄сака̄ пуббева тхерена пан̃хо катхито амха̄канти. те пуппхаман̣д̣апам̣ пуппхакӯт̣а̄га̄рам̣ саджджетва̄ суван̣н̣ена аккхипидха̄намукхапидха̄на̄дим̣ каритва̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ сатта̄хам̣ са̄дхукӣл̣икам̣ кӣл̣етва̄ джха̄петва̄ ат̣т̣хӣни а̄да̄йа четийам̣ каронти. ан̃н̃е а̄гантука̄ виха̄рам̣ а̄гантва̄ па̄де дховитва̄ ‘‘маха̄тхерам̣ пассисса̄ма, кахам̣, а̄вусо, маха̄тхеро’’ти пуччханти. париниббуто, бхантети. дуккарам̣, а̄вусо, тхерена катам̣ маггапхала̄ни ниббаттентена, пан̃хам̣ пуччхиттха, а̄вусоти. бхиккхӯнам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто имина̄ нийа̄мена катхеси, бхантети. на есо, а̄вусо, магго, випассанупаккилесо на̄меса, на тумхе джа̄ниттха, путхуджджано, а̄вусо, тхероти. те калахам̣ каронта̄ ут̣т̣хахитва̄ ‘‘сакалавиха̄ре бхиккхӯ ча бхиккха̄ча̄рага̄месу манусса̄ ча на джа̄нанти, тумхейева джа̄на̄тха. катарамаггена тумхе а̄гата̄, ким̣ во виха̄радва̄ре четийам̣ на дит̣т̣ха’’нти. евам̣ва̄дӣнам̣ пана бхиккхӯнам̣ сатам̣ ва̄, хоту сахассам̣ ва̄, йа̄ва там̣ ладдхим̣ наппаджаханти, саггопи маггопи ва̄ритойева.

апаропи та̄дисова каммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто евам̣ катхети – читтенева тӣсу уддханесу тӣн̣и капалла̄ни а̄ропетва̄ хет̣т̣ха̄ аггим̣ катва̄ читтенева аттано дваттим̣са̄ка̄рам̣ уппа̄т̣етва̄ капаллесу паккхипитва̄ читтенева дан̣д̣акена париваттетва̄ париваттетва̄ бхаджджитаббам̣, йа̄ джха̄йама̄не чха̄рика̄ хоти, са̄ мукхава̄тена пала̄сетабба̄. еттакена дхӯтапа̄по на̄меса саман̣о хоти. сесам̣ пуриманайенева виттха̄ретаббам̣.

апаро евам̣ катхети – читтенева маха̄ча̄т̣им̣ т̣хапетва̄ маттхум̣ йоджетва̄ читтенева аттано дваттим̣са̄ка̄рам̣ уппа̄т̣етва̄ таттха паккхипитва̄ маттхум̣ ота̄ретва̄ мантхитаббам̣. матхийама̄нам̣ вилӣйати, вилӣне упари пхен̣о уггаччхати. со пхен̣о парибхун̃джитаббо. етта̄вата̄ во аматам̣ парибхуттам̣ на̄ма бхависсати. ито парам̣ ‘‘атха те бхиккхӯ’’тиа̄ди саббам̣ пуриманайенева виттха̄ретаббам̣.

44. ида̄ни йо евам̣ вива̄до уппаджджеййа, тасса мӯлам̣ дассенто чхайима̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха ага̄равоти га̄рававирахито. аппатиссоти аппатиссайо анӣчавутти. еттха пана йо бхиккху саттхари дхарама̄не тӣсу ка̄лесу упат̣т̣ха̄нам̣ на йа̄ти, саттхари анупа̄хане чан̇каманте саупа̄хано чан̇камати, нӣче чан̇каме чан̇каманте учче чан̇каме чан̇камати, хет̣т̣ха̄ васанте упари васати, саттху дассанат̣т̣ха̄не убхо ам̣се па̄рупати, чхаттам̣ дха̄рети, упа̄ханам̣ дха̄рети, нха̄натиттхе учча̄рам̣ ва̄ пасса̄вам̣ ва̄ кароти, париниббуте ва̄ пана четийам̣ вандитум̣ на гаччхати, четийасса пан̃н̃а̄йанат̣т̣ха̄не саттхудассанат̣т̣ха̄не вуттам̣ саббам̣ кароти, ан̃н̃ехи ча бхиккхӯхи ‘‘касма̄ евам̣ кароси, на идам̣ ват̣т̣ати, самма̄сабуддхасса на̄ма ладжджитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти вутте ‘‘тӯн̣хӣ хоти, ким̣ буддхо буддхоти вадасӣ’’ти бхан̣ати, айам̣ саттхари ага̄раво на̄ма.

йо пана дхаммассаване сан̇гхут̣т̣хе саккаччам̣ на гаччхати, саккаччам̣ дхаммам̣ на сун̣а̄ти, нидда̄йати ва̄ саллапенто ва̄ нисӣдати, саккаччам̣ на ган̣ха̄ти на дха̄рети, ‘‘ким̣ дхамме ага̄равам̣ каросӣ’’ти вутте ‘‘тун̣хӣ хоти, дхаммо дхаммоти вадаси, ким̣ дхаммо на̄ма̄’’ти вадати, айам̣ дхамме ага̄раво на̄ма.

йо пана тхерена бхиккхуна̄ анаджджхит̣т̣хо дхаммам̣ десети, нисӣдати пан̃хам̣ катхети, вуд̣д̣хе бхиккхӯ гхат̣т̣енто гаччхати, тит̣т̣хати нисӣдати, дуссапаллаттхикам̣ ва̄ хаттхапаллаттхикам̣ ва̄ кароти, сан̇гхамаджджхе убхо ам̣се па̄рупати, чхаттупа̄ханам̣ дха̄рети, ‘‘бхиккхусан̇гхасса ладжджитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти вуттепи ‘‘тун̣хӣ хоти, сан̇гхо сан̇гхоти вадаси, ким̣ сан̇гхо, мигасан̇гхо аджасан̇гхо’’тиа̄дӣни вадати, айам̣ сан̇гхе ага̄раво на̄ма. екабхиккхусмимпи хи ага̄раве кате сан̇гхе катойева хоти. тиссо сиккха̄ пана апарипӯрайама̄нова сиккха̄йа на парипӯрака̄рӣ на̄ма.

аджджхаттам̣ ва̄ти аттани ва̄ аттано париса̄йа ва̄. ба̄хиддха̄ти парасмим̣ ва̄ парасса париса̄йа ва̄.

46. ида̄ни айам̣ чха т̣ха̄на̄ни нисса̄йа уппаннавива̄до вад̣д̣ханто йа̄ни адхикаран̣а̄ни па̄пун̣а̄ти, та̄ни дассетум̣ чатта̄рима̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха вӯпасаманаттха̄йа паваттама̄нехи саматхехи адхика̄табба̄нӣти адхикаран̣а̄ни. вива̄дова адхикаран̣ам̣ вива̄да̄дхикаран̣ам̣. итаресупи есева найо.

ида̄ни има̄нипи чатта̄ри адхикаран̣а̄ни патва̄ упари вад̣д̣хенто со вива̄до йехи саматхехи вӯпасаммати, тесам̣ дассанаттхам̣ сатта кхо паниметиа̄дима̄ха. таттха адхикаран̣а̄ни саменти вӯпасаментӣти адхикаран̣асаматха̄. уппаннуппанна̄нанти уппанна̄нам̣ уппанна̄нам̣. адхикаран̣а̄нанти етесам̣ вива̄да̄дхикаран̣а̄дӣнам̣ чатуннам̣. саматха̄йа вӯпасама̄йа̄ти саманаттхан̃чева вӯпасаманаттхан̃ча. саммукха̄винайо да̄таббо…пе… тин̣аваттха̄ракоти име сатта саматха̄ да̄табба̄.

татра̄йам̣ виниччхайакатха̄ – адхикаран̣есу та̄ва дхаммоти ва̄ адхаммоти ва̄ти ат̣т̣ха̄расахи ваттхӯхи виваданта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ йо вива̄до, идам̣ вива̄да̄дхикаран̣ам̣ на̄ма. сӣлавипаттийа̄ ва̄ а̄ча̄радит̣т̣хиа̄джӣвавипаттийа̄ ва̄ ануваданта̄нам̣ йо анува̄до упавадана̄ чева чодана̄ ча, идам̣ анува̄да̄дхикаран̣ам̣ на̄ма. ма̄тика̄йам̣ а̄гата̄ пан̃ча вибхан̇ге двети сатта а̄паттиккхандха̄ а̄патта̄дхикаран̣ам̣ на̄ма. йам̣ сан̇гхасса апалокана̄дӣнам̣ чатуннам̣ камма̄нам̣ каран̣ам̣, идам̣ кичча̄дхикаран̣ам̣ на̄ма.

таттха вива̄да̄дхикаран̣ам̣ двӣхи саматхехи саммати саммукха̄винайена ча йебхуййасика̄йа ча. саммукха̄винайенева саммама̄нам̣ йасмим̣ виха̄ре уппаннам̣, тасмим̣йева ва̄, ан̃н̃аттха вӯпасаметум̣ гаччханта̄нам̣ антара̄магге ва̄, йаттха гантва̄ сан̇гхасса ниййа̄титам̣, таттха сан̇гхена ва̄ ган̣ена ва̄ вӯпасаметум̣ асакконте таттхева убба̄хика̄йа самматапуггалехи ва̄ виниччхитам̣ саммати. евам̣ саммама̄не пана тасмим̣ йа̄ сан̇гхасаммукхата̄ дхаммасаммукхата̄, винайасаммукхата̄, пуггаласаммукхата̄, айам̣ саммукха̄винайо на̄ма.

таттха ча ка̄ракасан̇гхасса са̄маггивасена саммукхӣбха̄во сан̇гхасаммукхата̄. саметаббасса ваттхуно бхӯтата̄ дхаммасаммукхата̄. йатха̄ там̣ саметаббам̣, татхева саманам̣ винайасаммукхата̄. йо ча вивадати, йена ча вивадати, тесам̣ убхиннам̣ аттапаччаттхика̄нам̣ саммукхӣбха̄во пуггаласаммукхата̄. убба̄хика̄йа вӯпасаме панеттха сан̇гхасаммукхата̄ париха̄йати. евам̣ та̄ва саммукха̄винайенева саммати.

саче паневампи на саммати, атха нам̣ убба̄хика̄йа саммата̄ бхиккхӯ ‘‘на майам̣ саккома вӯпасамету’’нти сан̇гхассева ниййа̄тенти. тато сан̇гхо пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ бхиккхум̣ сала̄кагга̄хакам̣ самманнитва̄ тена гул̣хакавиват̣акасакан̣н̣аджаппакесу тӣсу сала̄кагга̄хесу ан̃н̃атаравасена сала̄кам̣ га̄хетва̄ саннипатитапариса̄йа дхаммава̄дӣнам̣ йебхуййата̄йа йатха̄ те дхаммава̄дино ваданти, евам̣ вӯпасантам̣ адхикаран̣ам̣ саммукха̄винайена ча йебхуййасика̄йа ча вӯпасантам̣ хоти. таттха саммукха̄винайо вуттанайо ева. йам̣ пана йебхуййасика̄йа каммасса каран̣ам̣, айам̣ йебхуййасика̄ на̄ма. евам̣ вива̄да̄дхикаран̣ам̣ двӣхи саматхехи саммати.

анува̄да̄дхикаран̣ам̣ чатӯхи саматхехи саммати саммукха̄винайена ча сативинайена ча амӯл̣хавинайена ча тассапа̄пийасика̄йа ча. саммукха̄винайенева саммама̄нам̣ йо ча анувадати, йан̃ча анувадати, тесам̣ вачанам̣ сутва̄, саче ка̄чи а̄патти наттхи, убхо кхама̄петва̄, саче аттхи, айам̣ на̄меттха а̄паттӣти евам̣ виниччхитам̣ вӯпасаммати. таттха саммукха̄винайалаккхан̣ам̣ вуттанайамева.

йада̄ пана кхӣн̣а̄савасса бхиккхуно амӯлика̄йа сӣлавипаттийа̄ ануддхам̣ситасса сативинайам̣ йа̄чама̄насса сан̇гхо н̃аттичатуттхена каммена сативинайам̣ дети, тада̄ саммукха̄винайена ча сативинайена ча вӯпасантам̣ хоти. динне пана сативинайе пуна тасмим̣ пуггале кассачи анува̄до на рухати.

йада̄ умматтако бхиккху умма̄давасена кате асса̄ман̣аке аджджха̄ча̄ре ‘‘сарата̄йасма̄ еварӯпим̣ а̄патти’’нти бхиккхӯхи вуччама̄но – ‘‘умматтакена ме, а̄вусо, етам̣ катам̣, на̄хам̣ там̣ сара̄мӣ’’ти бхан̣антопи бхиккхӯхи чодийама̄нова пуна ачоданаттха̄йа амӯл̣хавинайам̣ йа̄чати, сан̇гхо часса н̃аттичатуттхена каммена амӯл̣хавинайам̣ дети, тада̄ саммукха̄винайена ча амӯл̣хавинайена ча вӯпасантам̣ хоти. динне пана амӯл̣хавинайе пуна тасмим̣ пуггале кассачи таппаччайа̄ анува̄до на рухати.

йада̄ пана па̄ра̄джикена ва̄ па̄ра̄джикаса̄мантена ва̄ чодийама̄насса ан̃н̃ена̄н̃н̃ам̣ пат̣ичарато па̄пуссанната̄йа па̄пийасса пуггаласса – ‘‘сача̄йам̣ аччхиннамӯло бхависсати, самма̄ ваттитва̄ оса̄ран̣ам̣ лабхиссати, саче чхиннамӯло, айамевасса на̄сана̄ бхависсатӣ’’ти ман̃н̃ама̄но сан̇гхо н̃аттичатуттхена каммена тассапа̄пийасикам̣ кароти, тада̄ саммукха̄винайена ча тасса па̄пийасика̄йа ча вӯпасантам̣ хоти. евам̣ анува̄да̄дхикаран̣ам̣ чатӯхи саматхехи саммати.

а̄патта̄дхикаран̣ам̣ тӣхи саматхехи саммати саммукха̄винайена ча пат̣ин̃н̃а̄такаран̣ена ча тин̣аваттха̄ракена ча. тасса саммукха̄винайенева вӯпасамо наттхи. йада̄ пана екасса ва̄ бхиккхуно сантике сан̇гхаган̣амаджджхесу ва̄ бхиккху лахукам̣ а̄паттим̣ десети, тада̄ а̄патта̄дхикаран̣ам̣ саммукха̄винайена ча пат̣ин̃н̃а̄такаран̣ена ча вӯпасаммати. таттха саммукха̄винайо та̄ва йо ча десети, йасса ча десети, тесам̣ саммукхата̄. сесам̣ вуттанайамева. пуггаласса ча ган̣асса ча десана̄ка̄ле сан̇гхасаммукхата̄ париха̄йати. йам̣ панеттха ‘‘ахам̣, бханте, иттханна̄мам̣ а̄паттим̣ апанно’’ти ча, а̄ма ‘‘пасса̄мӣ’’ти ча пат̣ин̃н̃а̄та̄йа ‘‘а̄йатим̣ сам̣вареййа̄сӣ’’ти каран̣ам̣, там̣ пат̣ин̃н̃а̄такаран̣ам̣ на̄ма. сан̇гха̄дисесе парива̄са̄дийа̄чана̄ пат̣ин̃н̃а̄, парива̄са̄дӣнам̣ да̄нам̣ пат̣ин̃н̃а̄такаран̣ам̣ на̄ма.

двепаккхаджа̄та̄ пана бхан̣д̣анака̄рака̄ бхиккхӯ бахум̣ асса̄ман̣акам̣ аджджха̄ча̄рам̣ чаритва̄ пуна ладжджидхамме уппанне ‘‘саче майам̣ има̄хи а̄паттӣхи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ка̄ресса̄ма, сийа̄пи там̣ адхикаран̣ам̣ каккхал̣атта̄йа сам̣ваттеййа̄’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄паттийа̄ ка̄ра̄пане досам̣ дисва̄ йада̄ тин̣аваттха̄ракакаммам̣ каронти, тада̄ а̄патта̄дхикаран̣ам̣ саммукха̄винайена ча тин̣аваттха̄ракена ча саммати. татра хи йаттака̄ хаттхапа̄супагата̄ ‘‘на ме там̣ кхаматӣ’’ти евам̣ дит̣т̣ха̄викаммам̣ акатва̄ ‘‘дуккат̣ам̣ каммам̣ пуна ка̄таббам̣ камма’’нти на уккот̣енти, ниддампи окканта̄ хонти, саббесампи т̣хапетва̄ тхуллаваджджан̃ча гихипат̣исам̣йуттан̃ча сабба̄паттийо вут̣т̣хаханти. евам̣ а̄патта̄дхикаран̣ам̣ тӣхи саматхехи саммати. кичча̄дхикаран̣ам̣ екена саматхена саммати саммукха̄винайенева.

има̄ни чатта̄ри адхикаран̣а̄ни йатха̄нурӯпам̣ имехи саттахи саматхехи самманти. тена вуттам̣ ‘‘уппаннуппанна̄нам̣ адхикаран̣а̄нам̣ саматха̄йа вӯпасама̄йа саммукха̄винайо да̄таббо…пе… тин̣аваттха̄рако’’ти. айаметтха виниччхайанайо, виттха̄ро пана саматхаккхандхаке (чӯл̣ава. 185) а̄гатойева. виниччхайописса самантапа̄са̄дика̄йа вутто.

47. йо пана̄йам̣ имасмим̣ сутте ‘‘идха̄нанда, бхиккхӯ вивадантӣ’’тиа̄дико виттха̄ро вутто, со етена найена сан̇кхепатова вуттоти ведитаббо. таттха дхаммотиа̄дӣсу суттантапарийа̄йена та̄ва даса кусалакаммапатха̄ дхаммо, акусалакаммапатха̄ адхаммо. татха̄ ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти хет̣т̣ха̄ а̄гата̄ саттатим̣са бодхипаккхийадхамма̄, тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ тайо саммаппадха̄на̄ тайо иддхипа̄да̄ чха индрийа̄ни чха бала̄ни ат̣т̣ха боджджхан̇га̄ наван̇гико магго ча̄ти, чатта̄ро упа̄да̄на̄ пан̃ча нӣваран̣а̄нӣтиа̄дайо сан̇калит̣т̣хадхамма̄ ча̄ти айам̣ адхаммо.

таттха йам̣кин̃чи екам̣ адхаммакот̣т̣ха̄сам̣ гахетва̄ ‘‘имам̣ адхаммам̣ дхаммоти карисса̄ма, евам̣ амха̄кам̣ а̄чарийакулам̣ ниййа̄никам̣ бхависсати, майан̃ча локе па̄кат̣а̄ бхависса̄ма̄’’ти там̣ адхаммам̣ ‘‘дхаммо айа’’нти катхента̄ дхаммоти виваданти. таттхева дхаммакот̣т̣ха̄сесу екам̣ гахетва̄ ‘‘адхаммо айа’’нти катхента̄ адхаммоти виваданти.

винайапарийа̄йена пана бхӯтена ваттхуна̄ чодетва̄ са̄ретва̄ йатха̄пат̣ин̃н̃а̄йа ка̄таббакаммам̣ дхаммо на̄ма, абхӯтена пана ваттхуна̄ ачодетва̄ аса̄ретва̄ апат̣ин̃н̃а̄йа катаббакаммам̣ адхаммо на̄ма. тесупи адхаммам̣ ‘‘дхаммо айа’’нти катхента̄ дхаммоти виваданти, ‘‘адхаммо айа’’нти катхента̄ адхаммоти виваданти.

суттантапарийа̄йена пана ра̄гавинайо досавинайо мохавинайо сам̣варо паха̄нам̣ пат̣исан̇кха̄ти айам̣ винайо на̄ма, ра̄га̄дӣнам̣ авинайо асам̣варо аппаха̄нам̣ аппат̣исан̇кха̄ти айам̣ авинайо на̄ма. винайапарийа̄йена ваттхусампатти н̃аттисампатти ануса̄ванасампатти сӣмасампати парисасампаттӣти айам̣ винайо на̄ма, ваттхувипатти…пе… парисавипаттӣти айам̣ авинайо на̄ма. тесупи йам̣кин̃чи авинайам̣ ‘‘винайо айа’’нти катхента̄ винайоти виваданти, винайам̣ авинайоти катхента̄ авинайоти виваданти.

дхамманетти саманумаджджитабба̄ти дхаммараджджу анумаджджитабба̄ н̃а̄н̣ена гхам̣ситабба̄ упапариккхитабба̄. са̄ панеса̄ дхамманетти ‘‘ити кхо ваччха име даса дхамма̄ акусала̄ даса дхамма̄ кусала̄’’ти евам̣ маха̄ваччхаготтасутте (ма. ни. 2.194) а̄гата̄ти вутта̄. са̄ ева ва̄ хоту, йо ва̄ идха дхаммоти ча винайо ча вутто. йатха̄ таттха саметӣти йатха̄ та̄йа дхамманеттийа̄ самети, ‘‘дхаммо дхаммова хоти, адхаммо адхаммова, винайо винайова хоти, авинайо авинайова’’. татха̄ танти евам̣ там̣ адхикаран̣ам̣ вӯпасаметаббам̣. екачча̄нам̣ адхикаран̣а̄нанти идха вива̄да̄дхикаран̣амева дасситам̣, саммукха̄винайо пана на кисмин̃чи адхикаран̣е на лаббхати.

48. там̣ панетам̣ йасма̄ двӣхи саматхехи саммати саммукха̄винайена ча йебхуййасика̄йа ча, тасма̄ хет̣т̣ха̄ ма̄тика̄йа т̣хапита̄нуккамена ида̄ни сативинайасса ва̄ре паттепи там̣ аватва̄ вива̄да̄дхикаран̣айева та̄ва дутийасаматхам̣ дассенто катхан̃ча̄нанда, йебхуййасика̄тиа̄дима̄ха. таттха бахутара̄ти антамасо двӣхи тӣхипи атирекатара̄. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

49. ида̄ни хет̣т̣ха̄ авиттха̄ритам̣ сативинайам̣ а̄дим̣ катва̄ виттха̄рита̄васесасаматхе пат̣ипа̄т̣ийа̄ виттха̄ретум̣ катхан̃ча̄нанда, сативинайотиа̄дима̄ха. таттха па̄ра̄джикаса̄мантена ва̄ти две са̄манта̄ни кхандхаса̄мантан̃ча а̄паттиса̄мантан̃ча. таттха па̄ра̄джика̄паттиккхандхо сан̇гха̄дисеса̄паттиккхандхо тхуллаччайа-па̄читтийа-па̄т̣идесанӣйа-дуккат̣а-дуббха̄сита̄паттиккхандхоти евам̣ пуримасса паччхимакхандхам̣ кхандхаса̄мантам̣ на̄ма хоти. пат̣хамапа̄ра̄джикасса пана пуббабха̄ге дуккат̣ам̣, сеса̄нам̣ тхуллаччайанти идам̣ а̄паттиса̄мантам̣ на̄ма. таттха кхандхаса̄манте па̄ра̄джикаса̄мантам̣ гарука̄патти на̄ма хоти. сарата̄йасма̄ти сарату а̄йасма̄. екачча̄нам̣ адхикаран̣а̄нанти идха анува̄да̄дхикаран̣амева дасситам̣.

50. бха̄ситапариккантанти ва̄ча̄йа бха̄ситам̣ ка̄йена ча париккантам̣, параккамитва̄ катанти аттхо. екачча̄нанти идха̄пи анува̄да̄дхикаран̣амева адхиппетам̣. пат̣ин̃н̃а̄такаран̣е ‘‘екачча̄на’’нти а̄патта̄дхикаран̣ам̣ дасситам̣.

52. дава̄ти сахаса̄. рава̄ти ан̃н̃ам̣ бхан̣итука̄мена ан̃н̃ам̣ вуттам̣. евам̣ кхо, а̄нанда, тассапа̄пийасика̄ хотӣти тассапуггаласса па̄пуссанната̄ па̄пийасика̄ хоти. имина̄ каммасса ваттху дасситам̣. еварӯпасса хи пуггаласса каммам̣ ка̄ттаббам̣. каммена хи адхикаран̣асса вӯпасамо хоти, на пуггаласса па̄пуссанната̄йа. идха̄пи ча анува̄да̄дхикаран̣амева адхикаран̣анти ведитаббам̣.

53. катхан̃ча̄нанда, тин̣аваттха̄ракоти еттха идам̣ каммам̣ тин̣аваттха̄ракасадисатта̄ тин̣аваттха̄ракоти вуттам̣. йатха̄ хи гӯтхам̣ ва̄ муттам̣ ва̄ гхат̣т̣ийама̄нам̣ дуггандхата̄йа ба̄дхати, тин̣ехи аваттхаритва̄ суппат̣иччха̄дитасса панасса со гандхо на ба̄дхати, евамева йам̣ адхикаран̣ам̣ мӯла̄нумӯлам̣ гантва̄ вӯпасамийама̄нам̣ каккхал̣атта̄йа ва̄л̣атта̄йа бхеда̄йа сам̣ваттати, там̣ имина̄ каммена вӯпасантам̣ гӯтхам̣ вийа тин̣аваттха̄ракена пат̣иччханнам̣ вӯпасантам̣ хотӣти идам̣ каммам̣ тин̣аваттха̄ракасадисатта̄ тин̣аваттха̄ракоти вуттам̣. тасса идха̄нанда, бхиккхӯнам̣ бхан̣д̣анаджа̄та̄нантиа̄дивачанена а̄ка̄раматтамева дасситам̣, кхандхаке а̄гата̄йева панеттха каммава̄ча̄ пама̄н̣ам̣. т̣хапетва̄ тхуллаваджджам̣ т̣хапетва̄ гихипат̣исам̣йуттанти. еттха пана тхуллаваджджанти тхӯллаваджджам̣ па̄ра̄джикан̃чева сан̇гха̄дисесан̃ча. гихипат̣исам̣йуттанти гихӣнам̣ хӣнена кхум̣санавамбханадхаммикапат̣иссавесу а̄панна̄ а̄патти. адхикаран̣а̄нанти идха а̄патта̄дхикаран̣амева ведитаббам̣. кичча̄дхикаран̣асса пана васена идха на кин̃чи вуттам̣. кин̃ча̄пи на вуттам̣, саммукха̄винайенева панасса вӯпасамо хотӣти ведитаббо.

54. чхайиме, а̄нанда, дхамма̄ са̄ран̣ӣйа̄ти хет̣т̣ха̄ калахавасена суттам̣ а̄раддхам̣, упари са̄ран̣ӣйадхамма̄ а̄гата̄. ити йатха̄нусандхина̄ва десана̄ гата̄ хоти. хет̣т̣ха̄ косамбийасутте (ма. ни. 1.498-500) пана сота̄паттимаггасамма̄дит̣т̣хи катхита̄, имасмим̣ сутте сота̄паттипхаласамма̄дит̣т̣хи вутта̄ти ведитабба̄. ан̣унти аппаса̄ваджджам̣. тхӯланти маха̄са̄ваджджам̣. сесаметтха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

са̄мага̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сунаккхаттасуттаван̣н̣ана̄

55. евам̣ ме сутанти сунаккхаттасуттам̣. таттха ан̃н̃а̄ти арахаттам̣. бйа̄ката̄ти кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣхи чатӯхи падехи катхита̄. адхима̄нена̄ти аппатте паттасан̃н̃ино, анадхигате адхигатасан̃н̃ино хутва̄ адхигатам̣ амхехӣти ма̄нена бйа̄карим̣су.

56. еван̃четтха сунаккхатта татха̄гатасса хотӣти сунаккхатта еттха етесам̣ бхиккхӯнам̣ пан̃хабйа̄каран̣е – ‘‘идам̣ т̣ха̄нам̣ етесам̣ авибхӯтам̣ андхака̄рам̣, тениме анадхигате адхигатасан̃н̃ино, ханда несам̣ висодхетва̄ па̄кат̣ам̣ катва̄ дхаммам̣ десемӣ’’ти, еван̃ча татха̄гатасса хоти. атха ча панидхекачче…пе… тассапи хоти ан̃н̃атхаттанти бхагава̄ пат̣ипаннака̄нам̣ дхаммам̣ десети. йаттха пана иччха̄ча̄ре т̣хита̄ екачче могхапуриса̄ хонти, татра бхагава̄ пассати – ‘‘име имам̣ пан̃хам̣ уггахетва̄ аджа̄нитва̄ва джа̄нанта̄ вийа аппатте паттасан̃н̃ино хутва̄ га̄манигама̄дӣсу висевама̄на̄ вичариссанти, там̣ несам̣ бхависсати дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа̄’’ти евамасса̄йам̣ иччха̄ча̄ре т̣хита̄нам̣ ка̄ран̣а̄ пат̣ипаннака̄нампи аттха̄йа ‘‘дхаммам̣ десисса̄мӣ’’ти уппаннасса читтасса ан̃н̃атха̄бха̄во хоти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

58. лока̄миса̄дхимуттоти ват̣т̣а̄миса-ка̄ма̄миса-лока̄мисабхӯтесу пан̃часу ка̄магун̣есу адхимутто таннинно таггаруко таппаббха̄ро. таппатирӯпӣти ка̄магун̣асабха̄га̄. а̄нен̃джапат̣исам̣йутта̄йа̄ти а̄нен̃джасама̄паттипат̣исам̣йутта̄йа. сам̣сеййа̄ти катхеййа. а̄нен̃джасам̣йоджанена хи кхо висам̣йуттоти а̄нен̃джасама̄паттисам̣йоджанена висам̣сат̣т̣хо. лока̄миса̄дхимуттоти еварӯпо хи лӯкхачӣварадхаро маттика̄паттам̣ а̄да̄йа аттано садисехи катипайехи саддхим̣ паччантаджанападам̣ гаччхати, га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хака̄ле манусса̄ дисва̄ ‘‘маха̄пам̣сукулика̄ а̄гата̄’’ти йа̄губхатта̄дӣни сампа̄детва̄ саккаччам̣ да̄нам̣ денти, бхаттакичче нит̣т̣хите анумоданам̣ сутва̄ – ‘‘свепи, бханте, идхева пин̣д̣а̄йа пависатха̄’’ти ваданти. алам̣ упа̄сака̄, аджджа̄пи во бахӯнам̣ диннанти. тена хи, бханте, антовассам̣ идха васеййа̄тха̄ти адхива̄сетва̄ виха̄рамаггам̣ пуччхитва̄ виха̄рам̣ гаччханти. таттха сена̄санам̣ гахетва̄ паттачӣварам̣ пат̣иса̄менти. са̄йам̣ еко а̄ва̄сико те бхиккхӯ пуччхати ‘‘каттха пин̣д̣а̄йа чариттха̄’’ти? асукага̄мети. бхиккха̄сампанна̄ти? а̄ма еварӯпа̄ на̄ма манусса̄нам̣ саддха̄ хоти. ‘‘аджджева ну кхо ете едиса̄, ниччампи едиса̄’’ти? саддха̄ те манусса̄ ниччампи едиса̄, те нисса̄йева айам̣ виха̄ро вад̣д̣хатӣти. тато те пам̣сукулика̄ пунаппунам̣ тесам̣ ван̣н̣ам̣ катхенти, диваса̄васесам̣ катхетва̄ раттимпи катхенти. етта̄вата̄ иччха̄ча̄ре т̣хитасса сӣсам̣ никкхантам̣ хоти ударам̣ пха̄литам̣. евам̣ лока̄миса̄дхимутто ведитаббо.

59. ида̄ни а̄нен̃джасама̄паттила̄бхим̣ адхима̄никам̣ дассенто т̣ха̄нам̣ кхо панетантиа̄дима̄ха. а̄нен̃джа̄дхимуттасса̄ти килесасин̃чанавирахита̄су хет̣т̣хима̄су чхасу сама̄паттӣсу адхимуттасса танниннасса таггаруно таппаббха̄расса. се павуттети там̣ павуттам̣. чха сама̄паттила̄бхино хи адхима̄никасса пан̃чака̄магун̣а̄мисабандхана̄ патитапан̣д̣упала̄со вийа упат̣т̣ха̄ти. тенетам̣ вуттам̣.

60. ида̄ни а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасама̄патти ла̄бхино адхима̄никасса нигхам̣сам̣ дассетум̣ т̣ха̄нам̣ кхо пана̄тиа̄дима̄ха. таттха дведха̄ бхинна̄ти маджджхе бхинна̄. аппат̣исандхика̄ти кхуддака̄ мут̣т̣хипа̄са̄н̣аматта̄ джатуна̄ ва̄ силесена ва̄ аллӣйа̄петва̄ пат̣исандха̄тум̣ сакка̄. махантам̣ пана кут̣а̄га̄раппама̄н̣ам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. се бхиннети там̣ бхиннам̣. упари сама̄паттила̄бхино хи хет̣т̣ха̄сама̄патти дведха̄бхинна̄ села̄ вийа хоти, там̣ сама̄паджджисса̄мӣти читтам̣ на уппаджджати. тенетам̣ вуттам̣.

61. ида̄ни невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанала̄бхино адхима̄никасса ча нигхам̣сам̣ дассенто т̣ха̄нам̣ кхо пана̄тиа̄дима̄ха. таттха се вантети там̣ вантам̣. ат̣т̣хасама̄паттила̄бхино хи хет̣т̣ха̄сама̄паттийо вантасадиса̄ хутва̄ упат̣т̣хаханти, пуна сама̄паджджисса̄мӣти читтам̣ на уппаджджати. тенетам̣ вуттам̣.

62. ида̄ни кхӣн̣а̄савасса нигхам̣сам̣ дассенто т̣ха̄нам̣ кхо пана̄тиа̄дима̄ха. таттха се уччхиннамӯлети со уччхиннамӯло. упари сама̄паттила̄бхино хи хет̣т̣ха̄сама̄патти мӯлаччхинната̄ло вийа упат̣т̣ха̄ти, там̣ сама̄паджджисса̄мӣти читтам̣ на уппаджджати. тенетам̣ вуттам̣.

63. т̣ха̄нам̣ кхо пана̄ти па̄т̣ийекко анусандхи. хет̣т̣ха̄ хи сама̄паттила̄бхино адхима̄никассапи кхӣн̣а̄савассапи нигхам̣со катхито, суккхавипассакасса пана адхима̄никассапи кхӣн̣а̄савассапи на катхито. тесам̣ двиннампи нигхам̣сам̣ дассетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. там̣ пана пат̣иккхиттам̣. сама̄паттила̄бхино хи адхима̄никасса нигхам̣се катхите суккхавипассакассапи адхима̄никасса катхитова хоти, сама̄паттила̄бхино ча кхӣн̣а̄савасса катхите суккхавипассакакхӣн̣а̄савасса катхитова хоти. етесам̣ пана двиннам̣ бхиккхӯнам̣ саппа̄йа̄саппа̄йам̣ катхетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи.

таттха сийа̄ – путхуджджанасса та̄ва а̄рамман̣ам̣ асаппа̄йам̣ хоту, кхӣн̣а̄савасса катхам̣ асаппа̄йанти. йадаггена путхуджджанасса асаппа̄йам̣, тадаггена кхӣн̣а̄савасса̄пи асаппа̄йамева. висам̣ на̄ма джа̄нитва̄ кха̄дитампи аджа̄нитва̄ кха̄дитампи висамева. на хи кхӣн̣а̄савенапи ‘‘ахам̣ кхӣн̣а̄саво’’ти асам̣вутена бхавитаббам̣. кхӣн̣а̄савенапи йуттапайуттенева бхавитум̣ ват̣т̣ати.

64. таттха саман̣ена̄ти буддхасаман̣ена. чхандара̄габйа̄па̄дена̄ти со авиджджа̄сан̇кха̄то висадосо чхандара̄гена ча бйа̄па̄дена ча руппати куппати. асаппа̄йа̄нӣти авад̣д̣хикара̄ни а̄рамман̣а̄ни. ануддхам̣сеййа̄ти сосеййа мила̄пеййа. саупа̄дисесанти сагахан̣асесам̣, упа̄дитаббам̣ ган̣хитаббам̣ идха упа̄дӣти вуттам̣. аналан̃ча те антара̄йа̄йа̄ти джӣвитантара̄йам̣ те ка̄тум̣ асаматтхам̣. раджосӯканти раджо ча вӣхисука̄ди ча сӯкам̣. асу ча висадосоти со ча висадосо. тадубхайена̄ти йа̄ са̄ асаппа̄йакирийа̄ ча йо висадосо ча, тена убхайена. путхуттанти махантабха̄вам̣.

евамева кхоти еттха саупа̄да̄насаллуддха̄ро вийа аппахӣно авиджджа̄висадосо дат̣т̣хаббо, асаппа̄йакирийа̄йа т̣хитабха̄во вийа чхасу два̄ресу асам̣вутака̄ло, тадубхайена ван̣е путхуттам̣ гате маран̣ам̣ вийа сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттанам̣, маран̣аматтам̣ дуккхам̣ вийа ан̃н̃атара̄йа гарука̄йа сам̣килит̣т̣ха̄йа а̄паттийа̄ а̄паджджанам̣ дат̣т̣хаббам̣. суккапаккхепи имина̄ва найена опаммасам̣санданам̣ ведитаббам̣.

65. сатийа̄йетам̣ адхивачананти еттха сати пан̃н̃а̄гатика̄. локика̄йа пан̃н̃а̄йа локика̄ хоти, локуттара̄йа локуттара̄. арийа̄йетам̣ пан̃н̃а̄йа̄ти парисуддха̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа.

ида̄ни кхӣн̣а̄савасса балам̣ дассенто со вата̄тиа̄дима̄ха. таттха сам̣вутака̄рӣти пихитака̄рӣ. ити видитва̄ нирупадхӣти евам̣ джа̄нитва̄ килесупадхипаха̄на̄ нирупадхи хоти, нирупа̄да̄ноти аттхо. упадхисан̇кхайе вимуттоти упадхӣнам̣ сан̇кхайабхӯте нибба̄не а̄рамман̣ато вимутто. упадхисминти ка̄мупадхисмим̣. ка̄йам̣ упасам̣хариссатӣти ка̄йам̣ аллӣйа̄пессати. идам̣ вуттам̣ хоти – тан̣хаккхайе нибба̄не а̄рамман̣ато вимутто кхӣн̣а̄саво пан̃ча ка̄магун̣е севитум̣, ка̄йам̣ ва̄ упасам̣хариссати читтам̣ ва̄ уппа̄дессатӣти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджати. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

сунаккхаттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. а̄нен̃джасаппа̄йасуттаван̣н̣ана̄

66. евам̣ ме сутанти а̄нен̃джасаппа̄йасуттам̣. таттха аничча̄ти хутва̄ абха̄ват̣т̣хена аничча̄. ка̄ма̄ти ваттхука̄ма̄пи килесака̄ма̄пи. туччха̄ти ниччаса̄радхуваса̄рааттаса̄равирахитатта̄ ритта̄, на пана наттхӣти гахетабба̄. на хи туччхамут̣т̣хӣти вутте мут̣т̣хи на̄ма наттхӣти вуттам̣ хоти. йасса пана аббхантаре кин̃чи наттхи, со вуччати туччхо. муса̄ти на̄санака̄. мосадхамма̄ти нассанасабха̄ва̄, кхеттам̣ вийа ваттху вийа хиран̃н̃асуван̣н̣ам̣ вийа ча на пан̃н̃а̄йиттха, катипа̄хенева супинаке дит̣т̣ха̄ вийа нассанти на пан̃н̃а̄йанти. тена вуттам̣ ‘‘мосадхамма̄’’ти, ма̄йа̄катаметанти йатха̄ ма̄йа̄йа удакам̣ ман̣ӣти катва̄ дасситам̣, бадарипан̣н̣ам̣ каха̄пан̣оти катва̄ дасситам̣, ан̃н̃ам̣ ва̄ пана еварӯпам̣ дассанӯпача̄ре т̣хитассева татха̄ пан̃н̃а̄йати, упача̄ра̄тиккамато пат̣т̣ха̄йа па̄катикамева пан̃н̃а̄йати. евам̣ ка̄ма̄пи иттарапаччупат̣т̣ха̄нат̣т̣хена ‘‘ма̄йа̄ката’’нти вутта̄. йатха̄ ча ма̄йа̄ка̄ро удака̄дӣни ман̣иа̄дӣнам̣ васена дассенто ван̃чети, евам̣ ка̄ма̄пи аничча̄дӣни ничча̄дисабха̄вам̣ дассента̄ ван̃чентӣти ван̃чанакат̣т̣хенапи ‘‘ма̄йа̄ката’’нти вутта̄. ба̄лала̄пананти майхам̣ путто, майхам̣ дхӣта̄, майхам̣ хиран̃н̃ам̣ майхам̣ суван̣н̣анти евам̣ ба̄ла̄нам̣ ла̄панато ба̄лала̄панам̣. дит̣т̣хадхаммика̄ ка̄ма̄ти ма̄нусака̄ пан̃ча ка̄магун̣а̄. сампара̄йика̄ти те т̣хапетва̄ авасеса̄. дит̣т̣хадхаммика̄. ка̄масан̃н̃а̄ти ма̄нусаке ка̄ме а̄раббха уппаннасан̃н̃а̄. убхайаметам̣ ма̄радхеййанти ете ка̄ма̄ ча ка̄масан̃н̃а̄ ча убхайампи ма̄радхеййам̣. йехи убхайаметам̣ гахитам̣, тесан̃хи упари ма̄ро васам̣ ваттети. там̣ сандха̄йа ‘‘убхайаметам̣ ма̄радхеййа’’нти вуттам̣.

ма̄рассеса висайотиа̄дӣсупи йатха̄ чол̣асса висайо чол̣ависайо, пан̣д̣асса висайо пан̣д̣ависайо, сам̣вара̄нам̣ висайо сам̣варависайоти паваттанат̣т̣ха̄нам̣ висайоти вуччати, евам̣ йехи ете ка̄ма̄ гахита̄, тесам̣ упари ма̄ро васам̣ ваттети. там̣ сандха̄йа ма̄рассеса висайоти вуттам̣. пан̃ча пана ка̄магун̣е нива̄пабӣджам̣ вийа виппакиранто ма̄ро гаччхати. йехи пана те гахита̄, тесам̣ упари ма̄ро васам̣ ваттети. там̣ сандха̄йа ма̄рассеса нива̄поти вуттам̣. йатха̄ ча йаттха хаттхиа̄дайо васам̣ ваттенти, со хаттхигочаро ассагочаро аджагочароти вуччати, евам̣ йехи ете ка̄ма̄ гахита̄, тесу ма̄ро васам̣ ваттети. там̣ сандха̄йа ма̄рассеса гочароти вуттам̣.

еттха̄ти етесу ка̄месу. ма̄наса̄ти читтасамбхӯта̄. таттха сийа̄ – дувидхе та̄ва ка̄ме а̄раббха абхиджджха̄налаккхан̣а̄ абхиджджха̄, каран̣уттарийалаккхан̣о са̄рамбхо ча уппаджджату, бйа̄па̄до катхам̣ уппаджджатӣти? мама̄йите ваттхусмим̣ аччхиннепи сочанти, аччхиджджантепи сочанти, аччхиннасан̇кинопи сочанти, йо еварӯпо читтасса а̄гха̄тоти евам̣ уппаджджати. тева арийаса̄вакасса̄ти те арийаса̄вакасса. вака̄ро а̄гамасандхиматтам̣ хоти. идха манусиккхатоти имасмим̣ са̄сане сиккхантасса те тайопи килеса̄ антара̄йакара̄ хонти. абхибхуййа локанти ка̄малокам̣ абхибхавитва̄. адхит̣т̣ха̄йа манаса̄ти джха̄на̄рамман̣ачиттена адхит̣т̣хахитва̄. апариттанти ка̄ма̄вачарачиттам̣ париттам̣ на̄ма, тасса пат̣иккхепена махаггатам̣ апариттам̣ на̄ма. пама̄н̣антипи ка̄ма̄вачарамева, рӯпа̄вачарам̣ арӯпа̄вачарам̣ аппама̄н̣ам̣. субха̄витанти пана етам̣ ка̄ма̄вачара̄дӣнам̣ на̄мам̣ на хоти, локуттарассеветам̣ на̄мам̣. тасма̄ етасса васена апариттам̣ аппама̄н̣ам̣ субха̄витанти саббам̣ локуттарамева ват̣т̣ати.

таббахулавиха̄риноти ка̄мапат̣иба̄ханена тамева пат̣ипадам̣ бахулам̣ катва̄ вихарантасса. а̄йатане читтам̣ пасӣдатӣти ка̄ран̣е читтам̣ пасӣдати. ким̣ панеттха ка̄ран̣ам̣? арахаттам̣ ва̄, арахаттасса випассанам̣ ва̄, чатуттхаджджха̄нам̣ ва̄, чатуттхаджджха̄насса упача̄рам̣ ва̄. сампаса̄де сатӣти еттха дувидхо сампаса̄до адхимоккхасампаса̄до ча пат̣ила̄бхасампаса̄до ча. арахаттасса хи випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ вихарато маха̄бхӯта̄дӣсу упат̣т̣хахантесу йениме нӣха̄рена маха̄бхӯта̄ упат̣т̣хаханти, упа̄да̄рӯпа̄ упат̣т̣хаханти на̄марӯпа̄ упат̣т̣хаханти, паччайа̄ саббатха̄ упат̣т̣хаханти, лаккхан̣а̄рамман̣а̄ випассана̄ упат̣т̣хахати, аджджева арахаттам̣ ган̣хисса̄мӣти аппат̣иладдхейева а̄са̄ сантит̣т̣хати, адхимоккхам̣ пат̣илабхати. татийаджджха̄нам̣ ва̄ па̄дакам̣ катва̄ чатуттхаджджха̄наттха̄йа касин̣апарикаммам̣ каронтасса нӣваран̣авиккхамбхана̄дӣни саманупассато йениме нӣха̄рена нӣваран̣а̄ виккхамбханти, килеса̄ саннисӣданти, сати сантит̣т̣хати, сан̇кха̄рагатам̣ ва̄ вибхӯтам̣ па̄кат̣ам̣ хутва̄ диббачаккхукасса паралоко вийа упат̣т̣ха̄ти, читтуппа̄до лепапин̣д̣е лаггама̄но вийа упача̄рена сама̄дхийати, аджджева чатуттхаджджха̄нам̣ ниббаттесса̄мӣти апат̣иладдхейева а̄са̄ сантит̣т̣хати, адхимоккхам̣ пат̣илабхати. айам̣ адхимоккхасампаса̄до на̄ма. тасмим̣ сампаса̄де сати. йо пана арахаттам̣ ва̄ пат̣илабхати чатуттхаджджха̄нам̣ ва̄, тасса читтам̣ виппасаннам̣ хотийева. идха пана ‘‘а̄йатане читтам̣ пасӣдатӣ’’ти вачанато арахаттавипассана̄йа чева чатуттхаджджха̄нӯпача̄расса ча пат̣ила̄бхо пат̣ила̄бхасампаса̄доти ведитаббо. випассана̄ хи пан̃н̃а̄йа адхимуччанасса ка̄ран̣ам̣, упача̄рам̣ а̄нен̃джасама̄паттийа̄.

етарахи ва̄ а̄нен̃джам̣ сама̄паджджати. пан̃н̃а̄йа ва̄ адхимуччатӣти еттха етарахи ва̄ пан̃н̃а̄йа адхимуччати, а̄нен̃джам̣ ва̄ сама̄паджджатӣти евам̣ падапариваттанам̣ катва̄ аттхо ведитаббо. идан̃хи вуттам̣ хоти – тасмим̣ сампаса̄де сати етарахи ва̄ пан̃н̃а̄йа адхимуччати, арахаттам̣ саччхикаротӣти аттхо. там̣ анабхисамбхун̣анто а̄нен̃джам̣ ва̄ сама̄паджджати, атха ва̄ пан̃н̃а̄йа ва̄ адхимуччатӣти арахаттамаггам̣ бха̄вети, там̣ анабхисамбхун̣анто а̄нен̃джам̣ ва̄ сама̄паджджати. арахаттамаггам̣ бха̄ветум̣ асакконто етарахи чатусаччам̣ ва̄ саччхикароти. там̣ анабхисамбхун̣анто а̄нен̃джам̣ ва̄ сама̄паджджатӣти.

татра̄йам̣ найо – идха бхиккху татийаджджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ чатуттхаджджха̄насса касин̣апарикаммам̣ кароти. тасса нӣваран̣а̄ виккхамбханти, сати сантит̣т̣хати, упача̄рена читтам̣ сама̄дхийати. со рӯпа̄рӯпам̣ париган̣ха̄ти, паччайам̣ паригган̣ха̄ти, лаккхан̣а̄рамман̣икам̣ випассанам̣ ваваттхапети, тасса евам̣ хоти – ‘‘упача̄рена ме джха̄нам̣ висесабха̄гийам̣ бхавеййа, тит̣т̣хату висесабха̄гийата̄, ниббедхабха̄гийам̣ нам̣ карисса̄мӣ’’ти випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ саччхикароти. еттакенасса киччам̣ катам̣ на̄ма хоти. арахаттам̣ саччхика̄тум̣ асакконто пана тато осаккитама̄насо антара̄ на тит̣т̣хати, чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджатийева. йатха̄ ким̣? йатха̄ пурисо ‘‘ванамахим̣сам̣ гха̄тесса̄мӣ’’ти саттим̣ гахетва̄ анубандханто саче там̣ гха̄тети, сакалага̄мава̄сино тосессати, асакконто пана антара̄магге сасагодха̄дайо кхуддакамиге гха̄тетва̄ ка̄джам̣ пӯретва̄ етийева.

таттха пурисасса саттим̣ гахетва̄ ванамахим̣са̄нубандханам̣ вийа имасса бхиккхуно татийаджджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ чатуттхаджджха̄насса парикаммакаран̣ам̣, ванамахим̣сагха̄танам̣ вийа – ‘‘нӣваран̣авиккхамбхана̄дӣни саманупассато висесабха̄гийам̣ бхавеййа, тит̣т̣хату висесабха̄гийата̄, ниббедхабха̄гийам̣ нам̣ карисса̄мӣ’’ти випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттасса саччхикаран̣ам̣, махим̣сам̣ гха̄тетум̣ асакконтасса антара̄магге сасагодха̄дайо кхуддакамиге гха̄тетва̄ ка̄джам̣ пӯретва̄ гаманам̣ вийа арахаттам̣ саччхика̄тум̣ асакконтасса, тато осаккитва̄ чатуттхаджджха̄насама̄паджджанам̣ ведитаббам̣. маггабха̄вана̄ чатусаччасаччхикирийа̄йоджана̄супи есева найо.

ида̄ни арахаттам̣ саччхика̄тум̣ асакконтасса ниббаттат̣т̣ха̄нам̣ дассенто ка̄йасса бхеда̄тиа̄дима̄ха. таттха йанти йена ка̄ран̣ена там̣ сам̣ваттаникам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ асса а̄нен̃джӯпагам̣, там̣ ка̄ран̣ам̣ виджджатӣти аттхо. еттха ча там̣сам̣ваттаниканти тасса бхиккхуно сам̣ваттаникам̣. йена випа̄кавин̃н̃а̄н̣ена со бхиккху сам̣ваттати ниббаттати, там̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣. а̄нен̃джӯпаганти кусала̄нен̃джасабха̄вӯпагатам̣ асса, та̄дисамева бхавеййа̄ти аттхо. кечи кусалавин̃н̃а̄н̣ам̣ ваданти. йам̣ тасса бхиккхуно сам̣ваттаникам̣ упапаттихетубхӯтам̣ кусалавин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄нен̃джӯпагатам̣ асса, випа̄кака̄лепи танна̄макамева асса̄ти аттхо. со пана̄йаматтхо – ‘‘пун̃н̃ам̣ че сан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхароти, пун̃н̃ӯпагам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣ам̣. апун̃н̃ам̣ че сан̇кха̄рам̣ абхисан̇кха̄роти, апун̃н̃упагам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣ам̣. а̄нен̃джам̣ че сан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхароти, а̄нен̃джӯпагам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣а’’нти (сам̣. ни. 2.51) имина̄ найена ведитаббо. а̄нен̃джасаппа̄йа̄ти а̄нен̃джасса чатуттхаджджха̄насса саппа̄йа̄. на кевалан̃ча са̄ а̄нен̃джассева, упари арахаттасса̄пи саппа̄йа̄ва упака̄рабхӯта̄йева̄ти ведитабба̄. ити имасмим̣ пат̣хамакаа̄нен̃дже сама̄дхивасена осаккана̄ катхита̄.

67. ити пат̣исан̃чиккхатӣти чатуттхаджджха̄нам̣ патва̄ евам̣ пат̣исан̃чиккхати. айан̃хи бхиккху хет̣т̣химена бхиккхуна̄ пан̃н̃авантатаро тасса ча бхиккхуно аттано ча̄ти двиннампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. таббахулавиха̄риноти рӯпапат̣иба̄ханена тамева пат̣ипадам̣ бахулам̣ катва̄ вихарантасса. а̄нен̃джам̣ сама̄паджджатӣти а̄ка̄са̄нан̃ча̄йата̄на̄нен̃джам̣ сама̄паджджати. сесам̣ пуримасадисамева. йатха̄ ча идха, евам̣ саббаттха висесаматтамева пана ваккха̄ма. ити имасмим̣ дутийаа̄нен̃дже випассана̄васена осаккана̄ катхита̄, ‘‘йам̣кин̃чи рӯпа’’нти евам̣ випассана̄маггам̣ дассентена катхита̄ти аттхо.

ити пат̣исан̃чиккхатӣти а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ патва̄ евам̣ пат̣исан̃чиккхати. айан̃хи хет̣т̣ха̄ двӣхи бхиккхӯхи пан̃н̃авантатаро тесан̃ча бхиккхӯнам̣ аттано ча̄ти тин̣н̣ампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. убхайаметам̣ аниччанти еттха ат̣т̣ха екекакот̣т̣ха̄са̄ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикавасена пана сан̇кхипитва̄ убхайанти вуттам̣. на̄лам̣ абхинандитунти тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинандитум̣ на йуттам̣. сесапададвайепи есева найо. таббахулавиха̄риноти ка̄мапат̣иба̄ханена ча рӯпапат̣иба̄ханена ча тамева пат̣ипадам̣ бахулам̣ катва̄ вихарантасса. а̄нен̃джам̣ сама̄паджджатӣти вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатана̄нен̃джам̣ сама̄паджджати. имасмим̣ татийаа̄нен̃дже випассана̄васена осаккана̄ катхита̄.

68. ити пат̣исан̃чиккхатӣти вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ патва̄ евам̣ пат̣исан̃чиккхати. айан̃хи хет̣т̣ха̄ тӣхи бхиккхӯхи пан̃н̃авантатаро тесан̃ча бхиккхӯнам̣ аттано ча̄ти чатуннампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. йаттхета̄ апарисеса̄ нируджджхантӣти йам̣ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ патва̄ ета̄ хет̣т̣ха̄ вутта̄ саббасан̃н̃а̄ нируджджханти. етам̣ сантам̣ етам̣ пан̣ӣтанти етам̣ ан̇гасантата̄йа а̄рамман̣асантата̄йа ча сантам̣, атаппакат̣т̣хена пан̣ӣтам̣. таббахулавиха̄риноти та̄сам̣ сан̃н̃а̄нам̣ пат̣иба̄ханена тамева пат̣ипадам̣ бахулам̣ катва̄ вихарантасса. имасмим̣ пат̣хама̄кин̃чан̃н̃а̄йатане сама̄дхивасена осаккана̄ катхита̄.

ити пат̣исан̃чиккхатӣти вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанамева патва̄ евам̣ пат̣исан̃чиккхати. айан̃хи хет̣т̣ха̄ чатӯхи бхиккхӯхи пан̃н̃авантатаро тесан̃ча бхиккхӯнам̣ аттано ча̄ти пан̃чаннампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. аттена ва̄ аттанийена ва̄ти ахам̣ мама̄ти гахетаббена сун̃н̃ам̣ туччхам̣ риттам̣. еваметтха двикот̣ика̄ сун̃н̃ата̄ дассита̄. таббахулавиха̄риноти хет̣т̣ха̄ вуттапат̣ипадан̃ча иман̃ча сун̃н̃атапат̣ипадам̣ бахулам̣ катва̄ вихарантасса. имасмим̣ дутийа̄кин̃чан̃н̃а̄йатане випассана̄васена осаккана̄ катхита̄.

70. ити пат̣исан̃чиккхатӣти вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанамева патва̄ евам̣ пат̣исан̃чиккхати. айан̃хи хет̣т̣ха̄ пан̃чахи бхиккхӯхи пан̃н̃авантатаро тесан̃ча бхиккхӯнам̣ аттано ча̄ти чханнампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. на̄хам̣ квачани кассачи кин̃чанатасмим̣, на ча мама квачани кисмин̃чи кин̃чанам̣ наттхӣти еттха пана чатукот̣ика̄ сун̃н̃ата̄ катхита̄. катхам̣? айан̃хи на̄хам̣ квачанӣти квачи атта̄нам̣ на пассати, кассачи кин̃чанатасминти аттано атта̄нам̣ кассачи парасса кин̃чанабха̄ве упанетаббам̣ на пассати, аттано бха̄тит̣т̣ха̄не бха̄тарам̣ саха̄йат̣т̣ха̄не саха̄йам̣ париккха̄рат̣т̣ха̄не ва̄ париккха̄рам̣ ман̃н̃итва̄ упагантва̄ упанетаббам̣ на пассатӣти аттхо. на ча мама квачанӣти еттха мама – саддам̣ та̄ва т̣хапетва̄ на ча квачани парасса ча атта̄нам̣ квачи на пассатӣти айаматтхо. ида̄ни мама – саддам̣ а̄харитва̄ мама кисмин̃чи кин̃чанам̣ наттхӣти со парасса атта̄ мама кисмин̃чи кин̃чанабха̄ве аттхӣти на пассати. аттано бха̄тит̣т̣ха̄не бха̄тарам̣ саха̄йат̣т̣ха̄не саха̄йам̣ париккха̄рат̣т̣ха̄не ва̄ париккха̄ранти кисмин̃чи т̣ха̄не парасса атта̄нам̣ имина̄ кин̃чанабха̄вена упанетаббам̣ на пассатӣти аттхо. евамайам̣ йасма̄ нева каттхачи атта̄нам̣ пассати, на там̣ парасса кин̃чанабха̄ве упанетаббам̣ пассати, на парасса атта̄нам̣ пассати, на парасса атта̄нам̣ аттано кин̃чанабха̄ве упанетаббам̣ пассати, тасма̄ айам̣ сун̃н̃ата̄ чатукот̣ика̄ти ведитабба̄. таббахулавиха̄риноти хет̣т̣ха̄ вуттаппат̣ипадам̣ имам̣ чатукот̣исун̃н̃атан̃ча бахулам̣ катва̄ вихарантасса. имасмим̣ татийа̄кин̃чан̃н̃а̄йатанепи випассана̄васенева осаккана̄ катхита̄.

ити пат̣исан̃чиккхатӣти а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ патва̄ евам̣ пат̣исан̃чиккхати. айан̃хи хет̣т̣ха̄ чхахи бхиккхӯхи пан̃н̃авантатаро тесан̃ча бхиккхӯнам̣ аттано ча̄ти саттаннампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. йаттхета̄ апарисеса̄ нируджджхантӣти йам̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ патва̄ еттха ета̄ хет̣т̣ха̄ вутта̄ саббасан̃н̃а̄ нируджджханти. таббахулавиха̄риноти та̄сам̣ сан̃н̃а̄нам̣ пат̣иба̄ханена тамева пат̣ипадам̣ бахулам̣ катва̄ вихарантасса. имасмим̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатане сама̄дхивасена осаккана̄ катхита̄.

71. но часса но ча ме сийа̄ти саче майхам̣ пуббе пан̃чавидхам̣ каммават̣т̣ам̣ на а̄йӯхитам̣ асса, йам̣ ме идам̣ етарахи евам̣ пан̃чавидхам̣ випа̄кават̣т̣ам̣ етам̣ ме на сийа̄ наппаваттеййа̄ти аттхо. на бхависсатӣти саче етарахи пан̃чавидхам̣ каммават̣т̣ам̣ а̄йӯхитам̣ на бхависсати. на ме бхависсатӣти тасмим̣ асати ана̄гате ме пан̃чавидхам̣ випа̄кават̣т̣ам̣ на бхависсати. йадаттхи йам̣ бхӯтам̣ там̣ паджаха̄мӣти йам̣ аттхи йам̣ бхӯтам̣ етарахи кхандхапан̃чакам̣, там̣ паджаха̄ми. евам̣ упеккхам̣ пат̣илабхатӣти со бхиккху евам̣ випассанупеккхам̣ лабхатӣти аттхо.

паринибба̄йеййа ну кхо со, бханте, бхиккху на ва̄ паринибба̄йеййа̄ти ким̣ пуччха̄мӣти пуччхати, татийаджджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ т̣хитасса арахаттампи осаккана̄пи пат̣ипада̄пи пат̣исандхипи катхита̄, татха̄ чатуттхаджджха̄на̄дӣни па̄дака̄ни катва̄ т̣хита̄нам̣, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ па̄дакам̣ катва̄ т̣хитасса на кин̃чи катхитам̣, там̣ пуччха̄мӣти пуччхати. апеттха̄ти апи еттха. со там̣ упеккхам̣ абхинандатӣти со там̣ випассанупеккхам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хиабхинандана̄хи абхинандати. сесапададвайепи есева найо. таннисситам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣анти вин̃н̃а̄н̣ам̣ випассана̄нисситам̣ хоти. тадупа̄да̄нанти йам̣ никантивин̃н̃а̄н̣ам̣, там̣ тасса упа̄да̄нам̣ на̄ма гахан̣ам̣ на̄ма хоти. саупа̄да̄ноти сагахан̣о. на паринибба̄йатӣти випассана̄йа са̄лайо бхиккху мама са̄сане на паринибба̄йати. йо пана виха̄рапаривен̣аупат̣т̣ха̄ка̄дӣсу са̄лайо, тасмим̣ ваттаббамева наттхӣти дассети. кахам̣ пана̄ти? каттха пана? упа̄дийама̄но упа̄дийатӣти пат̣исандхим̣ ган̣хама̄но ган̣ха̄ти. упа̄да̄насет̣т̣хам̣ кира со, бхантети, бханте, со кира бхиккху гахетаббат̣т̣ха̄нам̣ сет̣т̣хам̣ уттамам̣ бхавам̣ упа̄дийати, сет̣т̣хабхаве пат̣исандхим̣ ган̣ха̄тӣти аттхо. имина̄ тасса бхиккхуно пат̣исандхи катхита̄. ида̄нисса арахаттам̣ катхетум̣ идха̄нанда̄тиа̄дима̄ха.

73. нисса̄йа нисса̄йа̄ти там̣ там̣ сама̄паттим̣ нисса̄йа. огхасса ниттхаран̣а̄ аккха̄та̄ти огхатаран̣ам̣ катхитам̣, татийаджджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ т̣хитабхиккхуно огханиттхаран̣а̄ катхита̄…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ па̄дакам̣ катва̄ т̣хитабхиккхуно огханиттхаран̣а̄ катхита̄ти вадати.

катамо пана, бханте, арийо вимоккхоти идха ким̣ пуччхати? сама̄паттим̣ та̄ва падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ ган̣ханто бхиккху на̄вам̣ ва̄ ул̣умпа̄дӣни ва̄ нисса̄йа махогхам̣ таритва̄ па̄рам̣ гаччханто вийа на киламати. суккхавипассако пана пакин̣н̣акасан̇кха̄ре саммаситва̄ арахаттам̣ ган̣ханто ба̄хубалена сотам̣ чхиндитва̄ па̄рам̣ гаччханто вийа киламати. ити имасса суккхавипассакасса арахаттам̣ пуччха̄мӣти пуччхати. арийаса̄вакоти суккхавипассако арийаса̄вако. айан̃хи хет̣т̣ха̄ ат̣т̣хахи бхиккхӯхи пан̃н̃авантатаро тесан̃ча бхиккхӯнам̣ аттано ча̄ти наваннампи каммат̣т̣ха̄нам̣ екато катва̄ саммасати. еса сакка̄йо йа̄вата̄ сакка̄йоти йаттако тебхӯмакават̣т̣асан̇кха̄то сакка̄йо на̄ма аттхи, саббопи со еса сакка̄йо, на ито парам̣ сакка̄йо аттхӣти пат̣исан̃чиккхати.

етам̣ аматам̣ йадидам̣ анупа̄да̄ читтасса вимоккхоти йо панеса читтасса анупа̄да̄вимоккхо на̄ма, етам̣ аматам̣ етам̣ сантам̣ етам̣ пан̣ӣтанти пат̣исан̃чиккхати. ан̃н̃аттха ча ‘‘анупа̄да̄ читтасса вимоккхо’’ти нибба̄нам̣ вуччати. имасмим̣ пана сутте суккхавипассакасса арахаттам̣ катхитам̣. сесам̣ саббаттха утта̄намева.

кевалам̣ пана имасмим̣ сутте саттасу т̣ха̄несу осаккана̄ катхита̄, ат̣т̣хасу т̣ха̄несу пат̣исандхи, навасу т̣ха̄несу арахаттам̣ катхитанти ведитаббам̣. катхам̣? татийам̣ джха̄нам̣ та̄ва па̄дакам̣ катва̄ т̣хитасса бхиккхуно осаккана̄ катхита̄, пат̣исандхи катхита̄, арахаттам̣ катхитам̣, татха̄ чатуттхаджджха̄нам̣, татха̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣. вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ пана падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ т̣хита̄нам̣ тин̣н̣ам̣ бхиккхӯнам̣ осаккана̄ катхита̄, пат̣исандхи катхита̄, арахаттам̣ катхитам̣. татха̄ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ па̄дакам̣ катва̄ т̣хитасса бхиккхуно. невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ па̄дакам̣ катва̄ т̣хитасса пана осаккана̄ наттхи, пат̣исандхи пана арахаттан̃ча катхитам̣. суккхавипассакасса арахаттамева катхитанти. евам̣ саттасу т̣ха̄несу осаккана̄ катхита̄, ат̣т̣хасу т̣ха̄несу пат̣исандхи, навасу т̣ха̄несу арахаттам̣ катхитанти ведитаббам̣. иман̃ча пана саттасу т̣ха̄несу осакканам̣ ат̣т̣хасу пат̣исандхим̣ навасу арахаттам̣ самодха̄нетва̄ катхентена имам̣ а̄нен̃джасаппа̄йасуттам̣ сукатхитам̣ на̄ма хотӣти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

а̄нен̃джасаппа̄йасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. ган̣акамоггалла̄насуттаван̣н̣ана̄

74. евам̣ ме сутанти ган̣акамоггалла̄насуттам̣. таттха йа̄ва паччхимасопа̄накал̣евара̄ти йа̄ва пат̣хамасопа̄напхалака̄ екадивасенева саттабхӯмико па̄са̄до на сакка̄ ка̄тум̣, ваттхум̣ содхетва̄ тхамбхусса̄панато пат̣т̣ха̄йа пана йа̄ва читтакаммакаран̣а̄ анупуббакирийа̄ четтха пан̃н̃а̄йатӣти дассети. йадидам̣ аджджхенети тайопи веда̄ на сакка̄ екадивасенева адхӣйитум̣, етесам̣ аджджхенепи пана анупуббакирийа̄ва пан̃н̃а̄йатӣти дассети. иссаттхети а̄вудхавиджджа̄йапи екадивасенева ва̄лаведхи на̄ма на сакка̄ ка̄тум̣, т̣ха̄насампа̄данамут̣т̣хикаран̣а̄дӣхи пана еттха̄пи анупуббакирийа̄ пан̃н̃а̄йатӣти дассети. сан̇кха̄нети ган̣ана̄йа. таттха анупуббакирийам̣ аттана̄ва дассенто евам̣ ган̣а̄пема̄тиа̄дима̄ха.

75. сеййатха̄пи бра̄хман̣а̄ти идха бхагава̄ йасма̄ ба̄хирасамайе йатха̄ йатха̄ сиппам̣ угган̣ханти, татха̄ татха̄ кера̄т̣ика̄ хонти, тасма̄ аттано са̄санам̣ ба̄хирасамайена анупаметва̄ бхадраасса̄джа̄нӣйена упаменто сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. бхадро хи асса̄джа̄нӣйо йасмим̣ ка̄ран̣е дамито хоти, там̣ джӣвитахетупи на̄тиккамати. евамева са̄сане самма̄пат̣ипанно кулапутто сӣлавелам̣ на̄тиккамати. мукха̄дха̄нети мукхат̣т̣хапане.

76. сатисампаджан̃н̃а̄йа ча̄ти сатисампаджан̃н̃а̄хи саман̇гибха̄ваттха̄йа. две хи кхӣн̣а̄сава̄ сататавиха̄рӣ ча носататавиха̄рӣ ча. таттха сататавиха̄рӣ йам̣кин̃чи каммам̣ катва̄пи пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджитум̣ саккоти, но сататавиха̄рӣ пана аппаматтакепи кичче киччаппасуто хутва̄ пхаласама̄паттим̣ аппетум̣ на саккоти.

татридам̣ ваттху – еко кира кхӣн̣а̄саваттхеро кхӣн̣а̄саваса̄ман̣ерам̣ гахетва̄ аран̃н̃ава̄сам̣ гато, таттха маха̄тхерасса сена̄санам̣ паттам̣, са̄ман̣ерасса на па̄пун̣а̄ти, там̣ витаккенто тхеро екадивасампи пхаласама̄паттим̣ аппетум̣ на̄саккхи. са̄ман̣еро пана тема̄сам̣ пхаласама̄паттиратийа̄ вӣтина̄метва̄ ‘‘саппа̄йо, бханте, аран̃н̃ава̄со джа̄то’’ти тхерам̣ пуччхи. тхеро ‘‘на джа̄то, а̄вусо’’ти а̄ха. ити йо еварӯпо кхӣн̣а̄саво, со име дхамме а̄дито пат̣т̣ха̄йа а̄ваджджитва̄ва сама̄паджджитум̣ саккхиссатӣти дассенто ‘‘сатисампаджан̃н̃а̄йа ча̄’’ти а̄ха.

78. йеме, бхо готама̄ти татха̄гате кира катхайантева бра̄хман̣асса ‘‘име пуггала̄ на а̄ра̄дхенти, име а̄ра̄дхентӣ’’ти найо удапа̄ди, там̣ дассенто евам̣ ваттума̄раддхо.

парамаджджадхаммесӯти аджджадхамма̄ на̄ма чхасаттха̄радхамма̄, тесу готамава̄дова, парамо уттамоти аттхо. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ган̣акамоггалла̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. гопакамоггалла̄насуттаван̣н̣ана̄

79. евам̣ ме сутанти гопакамоггалла̄насуттам̣. таттха ачирапариниббуте бхагаватӣти бхагавати ачирапариниббуте, дха̄тубха̄джанӣйам̣ катва̄ дхаммасан̇гӣтим̣ ка̄тум̣ ра̄джагахам̣ а̄гатака̄ле. ран̃н̃о паджджотасса а̄сан̇кама̄ноти чан̣д̣ападжджото на̄меса ра̄джа̄ бимбиса̄рамаха̄ра̄джасса саха̄йо ахоси, джӣвакам̣ песетва̄ бхесаджджака̄ритака̄лато пат̣т̣ха̄йа пана дал̣хамиттова джа̄то, со ‘‘аджа̄тасаттуна̄ девадаттасса вачанам̣ гахетва̄ пита̄ гха̄тито’’ти сутва̄ ‘‘мама пийамиттам̣ гха̄тетва̄ еса раджджам̣ карисса̄мӣти ман̃н̃ати, майхам̣ саха̄йасса саха̄йа̄нам̣ аттхикабха̄вам̣ джа̄на̄песса̄мӣ’’ти парисати ва̄чам̣ абха̄си. там̣ сутва̄ тасса а̄сан̇ка̄ уппанна̄. тена вуттам̣ ‘‘ран̃н̃о паджджотасса а̄сан̇кама̄но’’ти. каммантоти бахинагаре нагарапат̣исан̇кха̄ра̄панаттха̄йа каммантат̣т̣ха̄нам̣.

упасан̇камӣти майам̣ дхаммавинайасан̇гӣтим̣ ка̄ресса̄ма̄ти вичара̄ма, айан̃ча махесаккхо ра̄джаваллабхо сан̇гахе кате вел̣уванасса а̄раккхам̣ кареййа̄ти ман̃н̃ама̄но упасан̇ками. техи дхаммехӣти техи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣адхаммехи. саббена саббанти сабба̄ка̄рена саббам̣. саббатха̄ саббанти саббакот̣т̣ха̄сехи саббам̣. ким̣ пуччха̄мӣти пуччхати? чха хи саттха̄ро пат̣хаматарам̣ аппан̃н̃а̄такулехи никкхамитва̄ паббаджита̄, те татха̄гате дхарама̄нейева ка̄лам̣ката̄, са̄вака̄пи несам̣ аппан̃н̃а̄такулехева паббаджита̄. те тесам̣ аччайена маха̄вива̄дам̣ акам̣су. саман̣о пана готамо маха̄кула̄ паббаджито, тасса аччайена са̄вака̄нам̣ маха̄вива̄до бхависсатӣти айам̣ катха̄ сакаладжамбудӣпам̣ паттхарама̄на̄ удапа̄ди. самма̄самбуддхе ча дхаранте бхиккхӯнам̣ вива̄до на̄хоси. йопи ахоси, сопи таттхева вӯпасамито. париниббутака̄ле панасса – ‘‘ат̣т̣хасат̣т̣хийоджанасатасахассуббедхам̣ синерум̣ апава̄хитум̣ саматтхасса ва̄тасса пурато пура̄н̣апан̣н̣ам̣ ким̣ т̣хассати, даса па̄рамийо пӯретва̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ паттасса саттху аладжджама̄но маччура̄джа̄ касса ладжджиссатӣ’’ти маха̄сам̣вегам̣ джанетва̄ бхиййосоматта̄йа бхиккхӯ самагга̄ джа̄та̄ ативийа упасантупасанта̄, ким̣ ну кхо етанти идам̣ пуччха̄мӣти пуччхати. анусан̃н̃а̄йама̄ноти анусан̃джа̄йама̄но, ката̄катам̣ джанантоти аттхо. анувичарама̄но ва̄.

80. аттхи ну кхоти айампи хет̣т̣химапуччхамева пуччхати. аппат̣исаран̣ети аппат̣исаран̣е дхаммавинайе. ко хету са̄маггийа̄ти тумха̄кам̣ самаггабха̄васса ко хету ко паччайо. дхаммаппат̣исаран̣а̄ти дхаммо амха̄кам̣ пат̣исаран̣ам̣, дхаммо авассайоти дӣпети.

81. паваттатӣти пагун̣ам̣ хутва̄ а̄гаччхати. а̄патти хоти вӣтиккамоти убхайаметам̣ буддхасса а̄н̣а̄тиккаманамева. йатха̄дхаммам̣ йатха̄нусит̣т̣хам̣ ка̄рема̄ти йатха̄ дхаммо ча анусит̣т̣хи ча т̣хита̄, евам̣ ка̄рема̄ти аттхо.

на кира но бхаванто ка̄ренти дхаммо но ка̄ретӣти пададвайепи но ка̄ро нипа̄таматтам̣. евам̣ санте на кира бхаванто ка̄ренти, дхаммова ка̄ретӣти айаметтха аттхо.

83. таггха̄ти екам̣се нипа̄то. кахам̣ пана бхавам̣ а̄нандоти ким̣ тхерасса вел̣уване васанабха̄вам̣ на джа̄на̄тӣти? джа̄на̄ти. вел̣уванасса пана анена а̄раккха̄ динна̄, тасма̄ атта̄нам̣ уккам̣са̄петука̄мо пуччхати. касма̄ пана тена таттха а̄раккха̄ динна̄? со кира екадивасам̣ маха̄качча̄йанаттхерам̣ гиджджхакӯт̣а̄ отарантам̣ дисва̄ – ‘‘маккат̣о вийа есо’’ти а̄ха. бхагава̄ там̣ катхам̣ сутва̄ – ‘‘саче кхама̄пети, иччетам̣ кусалам̣. но че кхама̄пети, имасмим̣ вел̣уване гонан̇галамаккат̣о бхависсатӣ’’ти а̄ха. со там̣ катхам̣ сутва̄ – ‘‘саман̣асса готамасса катха̄йа дведха̄бха̄во на̄ма наттхи, паччха̄ ме маккат̣абхӯтака̄ле гочарат̣т̣ха̄нам̣ бхависсатӣ’’ти вел̣уване на̄на̄видхе руккхе ропетва̄ а̄раккхам̣ ада̄си. апарабха̄ге ка̄лам̣ катва̄ маккат̣о хутва̄ ниббатти. ‘‘вассака̄ра̄’’ти вутте а̄гантва̄ самӣпе ат̣т̣ха̄си. таггха̄ти саббава̄ресу екам̣савачанейева нипа̄то. таггха, бхо а̄нанда̄ти евам̣ тхерена парисамаджджхе аттано уккам̣ситабха̄вам̣ н̃атва̄ ахампи тхерам̣ уккам̣сисса̄мӣти евама̄ха.

84. на ча кхо, бра̄хман̣а̄ти тхеро кира чинтеси ‘‘самма̄самбуддхена ван̣н̣итаджджха̄нампи аттхи, аван̣н̣итаджджха̄нампи аттхи, айам̣ пана бра̄хман̣о саббамева ван̣н̣етӣти пан̃хам̣ висам̣ва̄дети, на кхо пана сакка̄ имасса мукхам̣ уллокетум̣ на пин̣д̣апа̄там̣ раккхитум̣, пан̃хам̣ уджум̣ катва̄ катхесса̄мӣ’’ти идам̣ ваттум̣ а̄раддхам̣. антарам̣ каритва̄ти аббхантарам̣ каритва̄. еварӯпам̣ кхо, бра̄хман̣а, со бхагава̄ джха̄нам̣ ван̣н̣есӣти идха саббасан̇га̄хакаджджха̄нам̣ на̄ма катхитам̣.

йам̣ но майанти айам̣ кира бра̄хман̣о вассака̄рабра̄хман̣ам̣ усӯйати, тена пуччхитапан̃хасса акатханам̣ пачча̄сӣсама̄но катхитабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘вассака̄рена пуччхитам̣ пан̃хам̣ пунаппунам̣ тасса на̄мам̣ ган̣ханто виттха̄ретва̄ катхеси, майа̄ пуччхитапан̃хам̣ пана йат̣т̣хикот̣ийа̄ уппӣл̣енто вийа екадесамева катхесӣ’’ти анаттамано ахоси, тасма̄ евама̄ха. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

гопакамоггалла̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. маха̄пун̣н̣амасуттаван̣н̣ана̄

85. евам̣ ме сутанти маха̄пун̣н̣амасуттам̣. таттха тадахӯти тасмим̣ аху, тасмим̣ дивасети аттхо. упавасанти еттха̄ти упосатхо. упавасантӣти сӣлена ва̄ анасанена ва̄ упета̄ хутва̄ васантӣти аттхо. айам̣ панеттха аттхуддха̄ро – ‘‘а̄йа̄ма, а̄вусо, каппина, упосатхам̣ гамисса̄ма̄’’тиа̄дӣсу хи па̄тимоккхуддесо упосатхо. ‘‘ат̣т̣хан̇гасаманна̄гато кхо виса̄кхе упосатхо упавуттхо’’тиа̄дӣсу (а. ни. 8.53) сӣлам̣. ‘‘суддхасса ве сада̄ пхаггу, суддхассупосатхо сада̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.79) упава̄со. ‘‘упосатхо на̄ма на̄гара̄джа̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.246) пан̃н̃атти. ‘‘на, бхиккхаве, тадахупосатхе сабхиккхука̄ а̄ва̄са̄’’тиа̄дӣсу (маха̄ва. 181) упаваситаббадивасо. идха̄пи сойева адхиппето. со панеса ат̣т̣хамӣча̄туддасӣпаннарасӣбхедена тивидхо. тасма̄ сесадвайанива̄ран̣аттхам̣ паннарасети вуттам̣. тена вуттам̣ ‘‘упавасанти еттха̄ти упосатхо’’ти. ма̄сапун̣н̣ата̄йа пун̣н̣а̄ сам̣пун̣н̣а̄ти пун̣н̣а̄. ма̄-ити чандо вуччати, со еттха пун̣н̣оти пун̣н̣ама̄. евам̣ пун̣н̣а̄йа пун̣н̣ама̄йа̄ти имасмим̣ пададвайе аттхо ведитаббо.

десанти ка̄ран̣ам̣. тена хи твам̣ бхиккху саке а̄сане нисӣдитва̄ пуччха̄ти касма̄ бхагава̄ т̣хитасса акатхетва̄ нисӣда̄песӣти. айам̣ кира бхиккху сат̣т̣химатта̄нам̣ падха̄нийабхиккхӯнам̣ сан̇гхаттхеро сат̣т̣хи бхиккхӯ гахетва̄ аран̃н̃е васати, те тасса сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ гхат̣енти ва̄йаманти. маха̄бхӯта̄ни паригган̣ханти упа̄да̄рӯпа̄ни, на̄марӯпапаччайалаккхан̣а̄рамман̣икавипассанам̣ паригган̣ханти. атха не а̄чарийупат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ вандитва̄ нисинне тхеро маха̄бхӯтапариггаха̄дӣни пуччхати. те саббам̣ катхенти, маггапхалапан̃хам̣ пуччхита̄ пана катхетум̣ на сакконти. атха тхеро чинтеси – ‘‘мама сантике етесам̣ ова̄дасса париха̄ни наттхи, име ча а̄раддхавӣрийа̄ вихаранти. куккут̣асса па̄нӣйапиванака̄ламаттампи несам̣ пама̄дакирийа̄ наттхи. евам̣ сантепи маггапхала̄ни ниббаттетум̣ на сакконти. ахам̣ имесам̣ аджджха̄сайам̣ на джа̄на̄ми, буддхавенеййа̄ ете бхависсанти, гахетва̄ не саттху сантикам̣ гаччха̄ми, атха несам̣ саттха̄ чарийавасена дхаммам̣ десессатӣ’’ти, те бхиккхӯ гахетва̄ саттху сантикам̣ а̄гато.

саттха̄пи са̄йанхасамайе а̄нандаттхерена упанӣтам̣ удакам̣ а̄да̄йа сарӣрам̣ утум̣ ган̣ха̄петва̄ мига̄рама̄тупа̄са̄дапаривен̣е пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисӣди, бхиккхусан̇гхопи нам̣ парива̄ретва̄ нисӣди.

тасмим̣ самайе сӯрийо аттхан̇гамети, чандо уггаччхати, маджджхат̣т̣ха̄не ча бхагава̄ нисинно. чандасса пабха̄ наттхи, сӯрийасса пабха̄ наттхи, чандимасӯрийа̄нам̣ пабхам̣ маккхетва̄ чхаббан̣н̣а̄ йамакабуддхарасмийо виджджотама̄на̄ пун̃джа̄ пун̃джа̄ хутва̄ диса̄видиса̄су дха̄вантӣти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена виттха̄ретаббам̣. ван̣н̣абхӯми на̄меса̄, дхаммакатхикассеветтха тха̄мо пама̄н̣ам̣, йаттакам̣ саккоти, таттакам̣ катхетаббам̣. дуккатхитанти на ваттаббам̣. евам̣ саннисинна̄йа париса̄йа тхеро ут̣т̣хахитва̄ саттха̄рам̣ пан̃хасса ока̄сам̣ ка̄реси. тато бхагава̄ – ‘‘саче имасмим̣ т̣хитаке пуччханте ‘а̄чарийо но ут̣т̣хито’ти сесабхиккхӯ ут̣т̣хахиссанти, евам̣ татха̄гате ага̄раво като бхависсати. атха нисинна̄ва пуччхиссанти, а̄чарийе ага̄раво като бхависсати, екагга̄ хутва̄ дхаммадесанам̣ пат̣иччхитум̣ на саккун̣иссанти. а̄чарийе пана нисинне тепи нисӣдиссанти. тато екагга̄ дхаммадесанам̣ пат̣иччхитум̣ саккун̣иссантӣ’’ти имина̄ ка̄ран̣ена бхагава̄ т̣хитасса акатхетва̄ нисӣда̄петӣти.

име ну кхо, бхантети виматипуччха̄ вийа катхита̄. тхеро пана пан̃чаккхандха̄нам̣ удайаббайам̣ паригган̣хитва̄ арахаттам̣ патто маха̄кхӣн̣а̄саво, наттхи етасса вимати. джа̄нантенапи пана аджа̄нантена вийа хутва̄ пуччхитум̣ ват̣т̣ати. саче хи джа̄нанто вийа пуччхати, ‘‘джа̄на̄ти айа’’нти тасса тасса виссадждженто екадесамева катхети. аджа̄нантена вийа пуччхите пана катхенто ито ча етто ча ка̄ран̣ам̣ а̄харитва̄ па̄кат̣ам̣ катва̄ катхети. кочи пана аджа̄нантопи джа̄нанто вийа пуччхати. тхеро еварӯпам̣ вачанам̣ ким̣ кариссати, джа̄нантойева пана аджа̄нанто вийа пуччхатӣти ведитаббо.

чхандамӯлака̄ти тан̣ха̄мӯлака̄. евам̣рӯпо сийанти саче ода̄то хотука̄мо, харита̄лаван̣н̣о ва̄ маносила̄ван̣н̣о ва̄ сийанти паттхети. саче ка̄л̣о хотука̄мо, нӣлуппалаван̣н̣о ва̄ ан̃джанаван̣н̣о ва̄ атасӣпуппхаван̣н̣о ва̄ сийанти паттхети. евам̣веданоти кусалаведано ва̄ сукхаведано ва̄ сийанти паттхети. сан̃н̃а̄дӣсупи есева найо. йасма̄ пана атӣте паттхана̄ на̄ма наттхи, паттхентена̄пи ча на сакка̄ там̣ ладдхум̣, паччуппаннепи на хоти, на хи ода̄то ка̄л̣абха̄вам̣ паттхетва̄ паччуппанне ка̄л̣о хоти, на ка̄л̣о ва̄ ода̄то, дӣгхо ва̄ рассо, рассо ва̄ дӣгхо, да̄нам̣ пана датва̄ сӣлам̣ ва̄ сама̄дийитва̄ ‘‘ана̄гате кхаттийо ва̄ хоми бра̄хман̣о ва̄’’ти паттхентасса паттхана̄ самиджджхати. тасма̄ ана̄гатамева гахитам̣.

кхандха̄дхивачананти кхандха̄нам̣ кхандхапан̣н̣атти киттакена хотӣти пуччхати.

маха̄бхӯта̄ хетӯти ‘‘тайо кусалахетӯ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 1441) хи хетухету вутто. авиджджа̄ пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дӣнам̣ са̄дха̄ран̣атта̄ са̄дха̄ран̣ахету. кусала̄кусалам̣ аттано аттано випа̄када̄не уттамахету. идха паччайахету адхиппето. таттха патхавӣдха̄ту маха̄бхӯтам̣ итаресам̣ тин̣н̣ам̣ бхӯта̄нам̣ упа̄да̄рӯпасса ча пан̃н̃а̄пана̄йа дассанаттха̄йа хету чева паччайо ча. евам̣ сесесупи йоджана̄ ведитабба̄.

пхассоти ‘‘пхут̣т̣хо, бхиккхаве, ведети, пхут̣т̣хо сан̃джа̄на̄ти, пхут̣т̣хо чететӣ’’ти (сам̣. ни. 4.93) вачанато пхассо тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣ пан̃н̃а̄пана̄йа хету чева паччайо ча. вин̃н̃а̄н̣аккхандхасса̄ти еттха пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ена та̄ва саддхим̣ габбхасеййака̄нам̣ упаримапариччхедена саматим̣са рӯпа̄ни сампайутта̄ ча тайо кхандха̄ уппаджджанти, там̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса пан̃н̃а̄пана̄йа хету чева паччайо ча. чаккхудва̄ре чаккхупаса̄до чева рӯпа̄рамман̣ан̃ча рӯпам̣, сампайутта̄ тайо кхандха̄ на̄мам̣. там̣ на̄марӯпам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣асса пан̃н̃а̄пана̄йа хету чева паччайо ча. есева найо сесавин̃н̃а̄н̣есу.

87. катхам̣ пана, бхантети идам̣ киттакена ну кхоти ват̣т̣ам̣ пуччханто евама̄ха. сакка̄йадит̣т̣хи на хотӣти идам̣ виват̣т̣ам̣ пуччханто евама̄ха.

88. айам̣ рӯпе асса̄доти имина̄ парин̃н̃а̄пат̣иведхо чева дуккхасаччан̃ча катхитам̣. айам̣ рӯпе а̄дӣнавоти имина̄ паха̄напат̣иведхо чева самудайасаччан̃ча. идам̣ рӯпе ниссаран̣анти имина̄ саччхикирийа̄пат̣иведхо чева ниродхасаччан̃ча. йе имесу тӣсу т̣ха̄несу самма̄дит̣т̣хиа̄дайо дхамма̄, айам̣ бха̄вана̄пат̣иведхо маггасаччам̣. сесападесупи есева найо.

89. бахиддха̄ти парасса савин̃н̃а̄н̣аке ка̄йе. саббанимиттесӯти имина̄ пана аниндрийабаддхампи сан̇ган̣ха̄ти. ‘‘савин̃н̃а̄н̣аке ка̄йе’’ти вачанена ва̄ аттано ча парасса ча ка̄йо гахитова, бахиддха̄ ча саббанимиттаггахан̣ена аниндрийабаддхам̣ ган̣ха̄ти.

90. анаттаката̄нӣти анаттани т̣хатва̄ ката̄ни. каматта̄нам̣ пхусиссантӣти катарасмим̣ аттани т̣хатва̄ випа̄кам̣ дассентӣти сассатадассанам̣ оккаманто евама̄ха. тан̣ха̄дхипатеййена̄ти тан̣ха̄джет̣т̣хакена. татра татра̄ти тесу тесу дхаммесу. сат̣т̣химатта̄нанти име бхиккхӯ пакатикаммат̣т̣ха̄нам̣ джахитва̄ ан̃н̃ам̣ навакаммат̣т̣ха̄нам̣ саммасанта̄ паллан̇кам̣ абхиндитва̄ тасмим̣йева а̄сане арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

маха̄пун̣н̣амасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. чӯл̣апун̣н̣амасуттаван̣н̣ана̄

91. евам̣ ме сутанти чӯл̣апун̣н̣амасуттам̣. таттха тун̣хӣбхӯтам̣ тун̣хӣбхӯтанти йам̣ йам̣ дисам̣ анувилокети, таттха таттха тун̣хӣбхӯтамева. анувилокетва̄ти пан̃чапаса̄дапат̣иман̣д̣ита̄ни аккхӣни уммӣлетва̄ тато тато вилокетва̄ антамасо хаттхакуккуччапа̄дакуккучча̄нампи абха̄вам̣ дисва̄. асаппурисоти па̄папурисо. но хетам̣, бхантети йасма̄ андхо андхам̣ вийа со там̣ джа̄нитум̣ на саккоти, тасма̄ евама̄хам̣су. етенева найена ито паресупи ва̄ресу аттхо ведитаббо. ассаддхасаманна̄гатоти па̄падхаммасаманна̄гато. асаппурисабхаттӣти асаппурисасевано. асаппурисачинтӣти асаппурисачинта̄йа чинтако. асаппурисамантӣти асаппурисамантанам̣ мантета̄. асаппурисава̄чоти асаппурисава̄чам̣ бха̄сита̄. асаппурисакаммантоти асаппурисакамма̄нам̣ катта̄. асаппурисадит̣т̣хӣти асаппурисадит̣т̣хийа̄ саманна̄гато. асаппурисада̄нанти асаппурисехи да̄таббам̣ да̄нам̣. тйа̄сса митта̄ти те асса митта̄. аттабйа̄ба̄дха̄йапи чететӣти па̄н̣ам̣ ханисса̄ми, адиннам̣ а̄дийисса̄ми, миччха̄ чарисса̄ми, даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттисса̄мӣти евам̣ аттано дуккхаттха̄йа чинтети. парабйа̄ба̄дха̄йа̄ти йатха̄ асуко асукам̣ па̄н̣ам̣ ханти, асукасса сантакам̣ адиннам̣ а̄дийати, даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттати, евам̣ нам̣ а̄н̣а̄песса̄мӣти евам̣ парасса дуккхаттха̄йа чинтети. убхайабйа̄ба̄дха̄йа̄ти ахам̣ асукан̃ча асукан̃ча гахетва̄ даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттисса̄мӣти евам̣ убхайадуккхаттха̄йа чинтетӣти.

аттабйа̄ба̄дха̄йапи мантетӣтиа̄дӣсу ахам̣ даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттисса̄мӣти мантенто аттабйа̄ба̄дха̄йа мантети на̄ма. асукам̣ даса акусалакаммапатхе сама̄дапесса̄мӣти мантенто парабйа̄ба̄дха̄йа мантети на̄ма. ан̃н̃ена саддхим̣ – ‘‘майам̣ убхопи екато хутва̄ даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттисса̄ма̄’’ти мантенто убхайабйа̄ба̄дха̄йа мантети на̄ма.

асаккаччам̣ да̄нам̣ детӣти деййадхаммампи пуггалампи на саккароти. деййадхаммам̣ на саккароти на̄ма уттан̣д̣ула̄дидосасаманна̄гатам̣ а̄ха̄рам̣ дети, на пасаннам̣ кароти. пуггалам̣ на саккароти на̄ма нисӣданат̣т̣ха̄нам̣ асаммаджджитва̄ йаттха ва̄ таттха ва̄ нисӣда̄петва̄ йам̣ ва̄ там̣ ва̄ а̄дха̄ракам̣ т̣хапетва̄ да̄нам̣ дети. асахаттха̄ти аттано хаттхена, на дети, да̄сакаммака̄ра̄дӣхи да̄пети. ачиттикатва̄ти хет̣т̣ха̄ вуттанайена деййадхаммепи пуггалепи на читтӣка̄рам̣ катва̄ дети. апавиддханти чхад̣д̣етука̄мо хутва̄ ваммике урагам̣ паккхипанто вийа дети. ана̄гаманадит̣т̣хикоти но пхалапа̄т̣икан̇кхӣ хутва̄ дети.

таттха упападжджатӣти на да̄нам̣ датва̄ нирайе упападжджати. йам̣ пана тена па̄паладдхика̄йа миччха̄дассанам̣ гахитам̣, та̄йа миччха̄дит̣т̣хийа̄ нирайе упападжджати. суккапаккхо вуттапат̣ипаккханайена ведитаббо. девамахаттата̄ти чхака̄ма̄вачарадева̄. мануссамахаттата̄ти тин̣н̣ам̣ кула̄нам̣ сампатти. сесам̣ саббаттха утта̄намева. идам̣ пана суттам̣ суддхават̣т̣авасенева катхитанти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

чӯл̣апун̣н̣амасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. анупадавагго

1. анупадасуттаван̣н̣ана̄

93. евам̣ ме сутанти анупадасуттам̣. таттха етадавоча̄ти етам̣ (пат̣и. ма. 3.4) ‘‘пан̣д̣ито’’тиа̄дина̄ найена дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхерасса гун̣акатхам̣ авоча. касма̄? авасесаттхересу хи маха̄моггалла̄наттхерасса иддхима̄ти гун̣о па̄кат̣о, маха̄кассапасса дхутава̄доти, ануруддхаттхерасса диббачаккхукоти, упа̄литтхерасса винайадхароти, ревататтхерасса джха̄йӣ джха̄на̄бхиратоти, а̄нандаттхерасса бахуссутоти. евам̣ тесам̣ тесам̣ тхера̄нам̣ те те гун̣а̄ па̄кат̣а̄, са̄рипуттаттхерасса пана апа̄кат̣а̄. касма̄? пан̃н̃авато хи гун̣а̄ на сакка̄ акатхита̄ джа̄нитум̣. ити бхагава̄ ‘‘са̄рипуттасса гун̣е катхесса̄мӣ’’ти сабха̄гапариса̄йа саннипа̄там̣ а̄гамеси. висабха̄гапуггала̄нан̃хи сантике ван̣н̣ам̣ катхетум̣ на ват̣т̣ати, те ван̣н̣е катхийама̄не аван̣н̣амева катхенти. имасмим̣ пана дивасе тхерасса сабха̄гапариса̄ саннипати, тасса̄ саннипатитабха̄вам̣ дисва̄ саттха̄ ван̣н̣ам̣ катхенто имам̣ десанам̣ а̄рабхи.

таттха пан̣д̣итоти дха̄тукусалата̄ а̄йатанакусалата̄ пат̣иччасамуппа̄дакусалата̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄накусалата̄ти имехи чатӯхи ка̄ран̣ехи пан̣д̣ито. маха̄пан̃н̃отиа̄дӣсу маха̄пан̃н̃а̄дӣхи саманна̄гатоти аттхо.

татридам̣ маха̄пан̃н̃а̄дӣнам̣ на̄наттам̣ – таттха катама̄ маха̄пан̃н̃а̄? маханте сӣлаккхандхе паригган̣ха̄тӣти маха̄пан̃н̃а̄, маханте сама̄дхиккхандхе, пан̃н̃а̄ккхандхе, вимуттиккхандхе, вимуттин̃а̄н̣адассанаккхандхе паригган̣ха̄тӣти маха̄пан̃н̃а̄, маханта̄ни т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄ни, маханта̄ виха̄расама̄паттийо, маханта̄ни арийасачча̄ни, маханте сатипат̣т̣ха̄не, саммаппадха̄не, иддхипа̄де, маханта̄ни индрийа̄ни, бала̄ни, боджджхан̇га̄ни, маханте арийамагге, маханта̄ни са̄ман̃н̃апхала̄ни, маханта̄ абхин̃н̃а̄йо, махантам̣ параматтхам̣ нибба̄нам̣ паригган̣ха̄тӣти маха̄пан̃н̃а̄.

катама̄ путхупан̃н̃а̄, путху на̄на̄кхандхесу н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти путхупан̃н̃а̄. путху на̄на̄дха̄тӯсу, путху на̄на̄а̄йатанесу, путху на̄на̄аттхесу, путху на̄на̄пат̣иччасамуппа̄десу, путху на̄на̄сун̃н̃атаманупалаббхесу, путху на̄на̄аттхесу, дхаммесу, нируттӣсу, пат̣ибха̄несу, путху на̄на̄сӣлаккхандхесу, путху на̄на̄сама̄дхи-пан̃н̃а̄-вимутти-вимуттин̃а̄н̣адассанаккхандхесу, путху на̄на̄т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄несу, путху на̄на̄виха̄расама̄паттӣсу, путху на̄на̄арийасаччесу, путху на̄на̄сатипат̣т̣ха̄несу, саммаппадха̄несу, иддхипа̄десу, индрийесу, балесу, боджджхан̇гесу, путху на̄на̄арийамаггесу, са̄ман̃н̃апхалесу, абхин̃н̃а̄су, путху на̄на̄джанаса̄дха̄ран̣е дхамме саматиккамма параматтхе нибба̄не н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти путхупан̃н̃а̄.

катама̄ ха̄сапан̃н̃а̄, идхекаччо ха̄сабахуло ведабахуло тут̣т̣хибахуло па̄моджджабахуло сӣлам̣ парипӯрети, индрийасам̣варам̣ парипӯрети, бходжане маттан̃н̃утам̣, джа̄гарийа̄нуйогам̣, сӣлаккхандхам̣, сама̄дхиккхандхам̣, пан̃н̃а̄ккхандхам̣, вимуттиккхандхам̣, вимуттин̃а̄н̣адассанаккхандхам̣ парипӯретӣти ха̄сапан̃н̃а̄. ха̄сабахуло па̄моджджабахуло т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нам̣ пат̣ивиджджхати, ха̄сабахуло виха̄расама̄паттийо парипӯретӣти ха̄сапан̃н̃а̄, ха̄сабахуло арийасачча̄ни пат̣ивиджджхати. сатипат̣т̣ха̄не, саммаппадха̄не, иддхипа̄де, индрийа̄ни, бала̄ни, боджджхан̇га̄ни, арийамаггам̣ бха̄ветӣти ха̄сапан̃н̃а̄, ха̄сабахуло са̄ман̃н̃апхала̄ни саччхикароти, абхин̃н̃а̄йо пат̣ивиджджхатӣти ха̄сапан̃н̃а̄, ха̄сабахуло ведатут̣т̣хипа̄моджджабахуло параматтхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаротӣти ха̄сапан̃н̃а̄.

катама̄ джаванапан̃н̃а̄, йам̣кин̃чи рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣…пе… йам̣ дӯре сантике ва̄, саббам̣ рӯпам̣ аниччато кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄. дуккхато кхиппам̣… анаттато кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄. йа̄ ка̄чи ведана̄…пе… йам̣кин̃чи вин̃н̃а̄н̣ам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣…пе… саббам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ аниччато дуккхато анаттато кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄. чаккху…пе… джара̄маран̣ам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ аниччато дуккхато анаттато кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄. рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ аниччам̣ кхайат̣т̣хена, дуккхам̣ бхайат̣т̣хена, анатта̄ аса̄ракат̣т̣хена̄ти тулайитва̄ тӣрайитва̄ вибха̄вайитва̄ вибхӯтам̣ катва̄ рӯпаниродхе нибба̄не кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄. ведана̄, сан̃н̃а̄, сан̇кха̄ра̄, вин̃н̃а̄н̣ам̣, чаккху…пе… джара̄маран̣ам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ аниччам̣ кхайат̣т̣хена…пе… вибхӯтам̣ катва̄ джара̄маран̣аниродхе нибба̄не кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄. рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣…пе… вин̃н̃а̄н̣ам̣. чаккху…пе… джара̄маран̣ам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ аниччам̣ сан̇кхатам̣ пат̣иччасамуппаннам̣ кхайадхаммам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхамманти тулайитва̄ тӣрайитва̄ вибха̄вайитва̄ вибхӯтам̣ катва̄ джара̄маран̣аниродхе нибба̄не кхиппам̣ джаватӣти джаванапан̃н̃а̄.

катама̄ тиккхапан̃н̃а̄, кхиппам̣ килесе чхиндатӣти тиккхапан̃н̃а̄. уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сети, уппаннам̣ бйа̄па̄давитаккам̣, уппаннам̣ вихим̣са̄витаккам̣, уппаннуппанне па̄паке акусале дхамме, уппаннам̣ ра̄гам̣, досам̣, мохам̣, кодхам̣, упана̄хам̣, маккхам̣, пал̣а̄сам̣, иссам̣, маччхарийам̣, ма̄йам̣, са̄т̣хеййам̣, тхамбхам̣, са̄рамбхам̣, ма̄нам̣, атима̄нам̣, мадам̣, пама̄дам̣, саббе килесе, саббе дуччарите, саббе абхисан̇кха̄ре, саббе бхавага̄микамме на̄дхива̄сети паджахати винодети бйантӣкароти анабха̄вам̣ гаметӣти тиккхапан̃н̃а̄. екасмим̣ а̄сане чатта̄ро арийамагга̄, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни, чатассо пат̣исамбхида̄йо, чха ча абхин̃н̃а̄йо адхигата̄ хонти саччхиката̄ пассита̄ пан̃н̃а̄йа̄ти тиккхапан̃н̃а̄.

катама̄ ниббедхикапан̃н̃а̄, идхекаччо саббасан̇кха̄ресу уббегабахуло хоти утта̄сабахуло уккан̣т̣ханабахуло аратибахуло анабхиратибахуло бахимукхо на рамати саббасан̇кха̄ресу, аниббиддхапуббам̣ аппада̄литапуббам̣ лобхаккхандхам̣ ниббиджджхати пада̄летӣти ниббедхикапан̃н̃а̄. аниббиддхапуббам̣ аппада̄литапуббам̣ досаккхандхам̣, мохаккхандхам̣, кодхам̣, упана̄хам̣…пе… саббе бхавага̄микамме ниббиджджхати пада̄летӣти ниббедхикапан̃н̃а̄.

анупададхаммавипассананти сама̄паттивасена ва̄ джха̄нан̇гавасена ва̄ анупат̣ипа̄т̣ийа̄ дхаммавипассанам̣ випассати, евам̣ випассанто аддхама̄сена арахаттам̣ патто. маха̄моггалла̄наттхеро пана саттахи дивасехи. евам̣ сантепи са̄рипуттаттхеро маха̄пан̃н̃авантатаро. маха̄моггалла̄наттхеро хи са̄вака̄нам̣ саммасанача̄рам̣ йат̣т̣хикот̣ийа̄ уппӣл̣енто вийа екадесамева саммасанто сатта дивасе ва̄йамитва̄ арахаттам̣ патто. са̄рипуттаттхеро т̣хапетва̄ буддха̄нам̣ паччекабуддха̄нан̃ча саммасанача̄рам̣ са̄вака̄нам̣ саммасанача̄рам̣ ниппадесам̣ саммаси. евам̣ саммасанто аддхама̄сам̣ ва̄йами. арахаттан̃ча кира патва̄ ан̃н̃а̄си – ‘‘т̣хапетва̄ буддхе ча паччекабуддхе ча ан̃н̃о са̄вако на̄ма пан̃н̃а̄йа майа̄ паттаббам̣ паттум̣ саматтхо на̄ма на бхависсатӣ’’ти. йатха̄ хи пурисо вел̣уйат̣т̣хим̣ ган̣хисса̄мӣти маха̄джат̣ам̣ вел̣ум̣ дисва̄ джат̣ам̣ чхиндантасса папан̃чо бхависсатӣти антарена хаттхам̣ павесетва̄ сампаттамева йат̣т̣хим̣ мӯле ча агге ча чхиндитва̄ а̄да̄йа паккамеййа, со кин̃ча̄пи пат̣хаматарам̣ гаччхати, йат̣т̣хим̣ пана са̄рам̣ ва̄ уджум̣ ва̄ на лабхати. апаро ча татха̄рӯпамева вен̣ум̣ дисва̄ ‘‘саче сампаттам̣ йат̣т̣хим̣ ган̣хисса̄ми, са̄рам̣ ва̄ уджум̣ ва̄ на лабхисса̄мӣ’’ти каччхам̣ бандхитва̄ махантена саттхена вен̣уджат̣ам̣ чхиндитва̄ са̄ра̄ чева уджӯ ча йат̣т̣хийо уччинитва̄ а̄да̄йа паккамеййа. айам̣ кин̃ча̄пи паччха̄ гаччхати, йат̣т̣хийо пана са̄ра̄ чева уджӯ ча лабхати. евам̣сампадамидам̣ ведитаббам̣ имесам̣ двиннам̣ тхера̄нам̣ падха̄нам̣.

евам̣ пана аддхама̄сам̣ ва̄йамитва̄ дхаммасена̄пати са̄рипуттаттхеро сӯкаракхатален̣адва̄ре бха̄гинеййасса дӣгханакхапарибба̄джакасса ведана̄париггахасуттанте десийама̄не дасабалам̣ бӣджайама̄но т̣хито десана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ паббаджитадивасато паннарасаме дивасе са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣асса маттхакам̣ патва̄ саттасат̣т̣хи н̃а̄н̣а̄ни пат̣ивиджджхитва̄ сол̣асавидхам̣ пан̃н̃ам̣ ануппатто.

татридам̣, бхиккхаве, са̄рипуттасса анупададхаммавипассана̄йа̄ти йа̄ анупададхаммавипассанам̣ випассатӣти анупададхаммавипассана̄ вутта̄, татра анупададхаммавипассана̄йа са̄рипуттасса идам̣ хоти. ида̄ни ваттаббам̣ там̣ там̣ випассана̄кот̣т̣ха̄сам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

94. пат̣хаме джха̄нети йе пат̣хаме джха̄не антосама̄паттийам̣ дхамма̄. тйа̄сса̄ти те асса. анупадававаттхита̄ хонтӣти анупат̣ипа̄т̣ийа̄ ваваттхита̄ париччхинна̄ н̃а̄та̄ видита̄ хонти. катхам̣? тхеро хи те дхамме олокенто абхиниропаналаккхан̣о витакко ваттатӣти джа̄на̄ти. татха̄ анумаджджаналаккхан̣о вича̄ро, пхаран̣алаккхан̣а̄ пӣти, са̄талаккхан̣ам̣ сукхам̣, авиккхепалаккхан̣а̄ читтекаггата̄, пхусаналаккхан̣о пхассо ведайиталаккхан̣а̄ ведана̄, сан̃джа̄наналаккхан̣а̄ сан̃н̃а̄, четайиталаккхан̣а̄ четана̄, виджа̄наналаккхан̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣, каттукамйата̄лаккхан̣о чхандо, адхимоккхалаккхан̣о адхимоккхо, пагга̄халаккхан̣ам̣ вӣрийам̣ упат̣т̣ха̄налаккхан̣а̄ сати, маджджхатталаккхан̣а̄ упеккха̄, анунайаманасика̄ралаккхан̣о манасика̄ро ваттатӣти джа̄на̄ти. евам̣ джа̄нам̣ абхиниропанат̣т̣хена витаккам̣ сабха̄вато ваваттхапети…пе… анунайаманасика̄ран̣ат̣т̣хена манасика̄рам̣ сабха̄вабха̄вато ваваттхапети. тена вуттам̣ ‘‘тйа̄сса дхамма̄ анупадававаттхита̄ хонтӣ’’ти.

видита̄ уппаджджантӣти уппаджджама̄на̄ видита̄ па̄кат̣а̄ва хутва̄ уппаджджанти. видита̄ упат̣т̣хахантӣти тит̣т̣хама̄на̄пи видита̄ па̄кат̣а̄ва хутва̄ тит̣т̣ханти. видита̄ аббхаттхам̣ гаччхантӣти нируджджхама̄на̄пи видита̄ па̄кат̣а̄ва хутва̄ нируджджханти. еттха пана там̣н̃а̄н̣ата̄ чева н̃а̄н̣абахута̄ ча мочетабба̄. йатха̄ хи тенева ан̇гулаггена там̣ ан̇гулаггам̣ на сакка̄ пхуситум̣, евамева тенева читтена тасса читтасса уппа̄до ва̄ т̣хити ва̄ бхан̇го ва̄ на сакка̄ джа̄нитунти. евам̣ та̄ва там̣н̃а̄н̣ата̄ мочетабба̄. йади пана две читта̄ни екато уппаджджеййум̣, екена читтена екасса уппа̄до ва̄ т̣хити ва̄ бхан̇го ва̄ сакка̄ бхавеййа джа̄нитум̣. две пана пхасса̄ ва̄ ведана̄ ва̄ сан̃н̃а̄ ва̄ четана̄ ва̄ читта̄ни ва̄ екато уппаджджанака̄ни на̄ма наттхи, екекамева уппаджджати. евам̣ н̃а̄н̣абахута̄ мочетабба̄. евам̣ санте катхам̣? маха̄тхерасса антосама̄паттийам̣ сол̣аса дхамма̄ видита̄ па̄кат̣а̄ хонтӣти. ваттха̄рамман̣а̄нам̣ париггахитата̄йа. тхерена хи ваттху чева а̄рамман̣ан̃ча париггахитам̣, тенасса тесам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄дам̣ а̄ваджджантасса уппа̄до па̄кат̣о хоти, т̣ха̄нам̣ а̄ваджджантасса т̣ха̄нам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, бхедам̣ а̄ваджджантасса бхедо па̄кат̣о хоти. тена вуттам̣ ‘‘видита̄ уппаджджанти видита̄ упат̣т̣хаханти видита̄ аббхаттхам̣ гаччхантӣ’’ти. ахутва̄ самбхонтӣти имина̄ удайам̣ пассати. хутва̄ пат̣ивентӣти имина̄ вайам̣ пассати.

анупа̄йоти ра̄гавасена анупагамано хутва̄. анапа̄йоти пат̣игхавасена анапагато. анисситоти тан̣ха̄дит̣т̣хиниссайехи аниссито. аппат̣ибаддхоти чхандара̄гена абаддхо. виппамуттоти ка̄мара̄гато виппамутто. висам̣йуттоти чатӯхи йогехи саббакилесехи ва̄ висам̣йутто. вимарийа̄дӣкатена̄ти ниммарийа̄дӣкатена. четаса̄ти евам̣видхена читтена вихарати.

таттха две марийа̄да̄ килесамарийа̄да̄ ча а̄рамман̣амарийа̄да̄ ча. саче хисса антосама̄паттийам̣ паватте сол̣аса дхамме а̄раббха ра̄га̄дайо уппаджджеййум̣, килесамарийа̄да̄ тена ката̄ бхавеййа, тесу панасса екопи на уппанноти килесамарийа̄да̄ наттхи. саче панасса антосама̄паттийам̣ паватте сол̣аса дхамме а̄ваджджантасса екачче а̄па̄тхам̣ на̄гаччхеййум̣. евамасса а̄рамман̣амарийа̄да̄ бхавеййум̣. те панасса сол̣аса дхамме а̄ваджджантасса а̄па̄тхам̣ ана̄гатадхаммо на̄ма наттхӣти а̄рамман̣амарийа̄да̄пи наттхи.

апара̄пи две марийа̄да̄ виккхамбханамарийа̄да̄ ча самуччхедамарийа̄да̄ ча. та̄су самуччхедамарийа̄да̄ упари а̄гамиссати, имасмим̣ пана т̣ха̄не виккхамбханамарийа̄да̄ адхиппета̄. тасса виккхамбхитапаччанӣкатта̄ наттхӣти вимарийа̄дикатена четаса̄ вихарати.

уттари ниссаран̣анти ито уттари ниссаран̣ам̣. ан̃н̃есу ча суттесу ‘‘уттари ниссаран̣а’’нти нибба̄нам̣ вуттам̣, идха пана анантаро висесо адхиппетоти ведитаббо. таббахулӣка̄ра̄ти тасса паджа̄нанасса бахулӣкаран̣ена. аттхитвевасса хотӣти тасса тхерасса аттхӣтийева дал̣хатарам̣ хоти. имина̄ найена сесава̄ресупи аттхо ведитаббо.

дутийава̄ре пана сампаса̄данат̣т̣хена сампаса̄до. сабха̄вато ваваттхапети.

чатуттхава̄ре упеккха̄ти сукхат̣т̣ха̄не веданупеккха̄ва. пассаддхатта̄ четасо ана̄бхоготи йо со ‘‘йадева таттха сукха’’нти четасо а̄бхого, етенетам̣ ол̣а̄рикамаккха̄йатӣти евам̣ пассаддхатта̄ четасо ана̄бхого вутто, тасса абха̄ва̄ти аттхо. сатипа̄рисуддхӣти парисуддха̄сатийева. упеккха̄пи па̄рисуддхиупеккха̄.

95. сато вут̣т̣хахатӣти сатийа̄ саманна̄гато н̃а̄н̣ена сампаджа̄но хутва̄ вут̣т̣ха̄ти. те дхамме саманупассатӣти йасма̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатане буддха̄нам̣йева анупададхаммавипассана̄ хоти, на са̄вака̄нам̣, тасма̄ еттха кала̄павипассанам̣ дассенто евама̄ха.

пан̃н̃а̄йа часса дисва̄ а̄сава̄ париккхӣн̣а̄ хонтӣти маггапан̃н̃а̄йа чатта̄ри сачча̄ни дисва̄ чатта̄ро а̄сава̄ кхӣн̣а̄ хонти. са̄рипуттаттхерасса саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ а̄харитва̄ арахаттам̣ паттава̄ропи аттхи, ниродхасама̄паттисама̄паннава̄ропи. арахаттам̣ паттава̄ро идха гахито, ниродхам̣ пана чин̣н̣авасита̄йа апара̄парам̣ сама̄паджджиссатӣти ваданти.

таттхасса йасмим̣ ка̄ле ниродхасама̄патти сӣсам̣ хоти, ниродхасса ва̄ро а̄гаччхати, пхаласама̄патти гӯл̣ха̄ хоти. йасмим̣ ка̄ле пхаласама̄патти сӣсам̣ хоти, пхаласама̄паттийа̄ ва̄ро а̄гаччхати, ниродхасама̄патти гӯл̣ха̄ хоти. джамбудӣпава̄сино тхера̄ пана ваданти ‘‘са̄рипуттаттхеро саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ а̄харитва̄ ана̄га̄мипхалам̣ саччхикатва̄ ниродхам̣ сама̄паджджи, ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ патто’’ти. те дхаммети антосама̄паттийам̣ паватте тисамут̣т̣ха̄никарӯпадхамме, хет̣т̣ха̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттийам̣ паваттадхамме ва̄. тепи хи имасмим̣ ва̄ре випасситаббадхамма̄ва, тасма̄ те ва̄ випассатӣти дассетум̣ идам̣ вуттанти ведитаббам̣.

97. васиппатоти чин̣н̣аваситам̣ патто. па̄рамиппаттоти ниппхаттим̣ патто. орасотиа̄дӣсу тхеро бхагавато уре ниббаттасаддам̣ сутва̄ джа̄тоти орасо, мукхена пабха̄витам̣ саддам̣ сутва̄ джа̄тоти мукхато джа̄то, дхаммена пана джа̄татта̄ ниммитатта̄ дхаммаджо дхамманиммито, дхаммада̄йасса а̄дийанато дхаммада̄йа̄до, а̄мисада̄йасса ана̄дийанато но а̄мисада̄йа̄доти ведитаббо. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

анупадасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. чхаббисодханасуттаван̣н̣ана̄

98. евам̣ ме сутанти чхаббисодханасуттам̣. таттха кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣсу екена̄пи падена ан̃н̃а̄ бйа̄ката̄ва хоти, двӣхипи. идха пана чатӯхи падехи ан̃н̃абйа̄каран̣ам̣ а̄гатам̣. дит̣т̣хе дит̣т̣хава̄дита̄тиа̄дӣсу йа̄йа четана̄йа дит̣т̣хе дит̣т̣хам̣ мети вадати, са̄ дит̣т̣хе дит̣т̣хава̄дита̄ на̄ма. сесападесупи есева найо. айаманудхаммоти айам̣ сабха̄во. абхинандитаббанти на кевалам̣ абхинандитаббам̣, париниббутасса панасса саббопи кхӣн̣а̄савасса сакка̄ро ка̄таббо. уттарим̣ пан̃хоти саче панасса веййа̄каран̣ена асантут̣т̣ха̄ хотха, уттаримпи айам̣ пан̃хо пуччхитабботи дассети. ито паресупи тӣсу ва̄ресу айамева найо.

99. абаланти дуббалам̣. вира̄гунанти вигаччханасабха̄вам̣. анасса̄сиканти асса̄савирахитам̣. упа̄йӯпа̄да̄на̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хӣнаметам̣ адхивачанам̣. тан̣ха̄дит̣т̣хийо хи тебхӯмакадхамме упентӣти упа̄йа̄, упа̄дийантӣти упа̄да̄на̄. четасо адит̣т̣ха̄на̄бхинивеса̄нусайа̄типи та̄сам̣йева на̄мам̣. читтан̃хи тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи сакка̄йадхаммесу тит̣т̣хати адхитит̣т̣хатӣти тан̣ха̄дит̣т̣хийо четасо адхит̣т̣ха̄на̄, та̄хи там̣ абхинивисатӣти абхинивеса̄, та̄хийева там̣ анусетӣти анусайа̄ти вуччанти. кхайа̄ вира̄га̄тиа̄дӣсу кхайена вира̄гена̄ти аттхо. сабба̄ни чета̄ни ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄нева.

100. патхавӣдха̄тӯти патит̣т̣ха̄надха̄ту. а̄подха̄тӯти а̄бандханадха̄ту. теджодха̄тӯти парипа̄чанадха̄ту. ва̄йодха̄тӯти виттхамбханадха̄ту. а̄ка̄садха̄тӯти асампхут̣т̣хадха̄ту. вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯти виджа̄нанадха̄ту. на анаттато упагаччхинти ахам̣ атта̄ти аттакот̣т̣ха̄сена на упагамим̣. на ча патхавӣдха̄тунисситанти патхавӣдха̄туниссита̄ сесадха̄туйо ча упа̄да̄рӯпан̃ча арӯпаккхандха̄ ча. тепи хи нисситаваттхурӯпа̄нам̣ патхавӣдха̄тунисситатта̄ екена парийа̄йена патхавӣдха̄туниссита̄ва. тасма̄ ‘‘на ча патхавӣдха̄туниссита’’нти ваданто сесарӯпа̄рӯпадхаммепи аттато на упагаччхинти вадати. а̄ка̄садха̄тунисситападе пана авиниббхогавасена саббампи бхӯтупа̄да̄рӯпам̣ а̄ка̄садха̄тунисситам̣ на̄ма, татха̄ там̣нисситарӯпаваттхука̄ арӯпаккхандха̄. евам̣ идха̄пи рӯпа̄рӯпам̣ гахитамева хоти. вин̃н̃а̄н̣адха̄тунисситападе пана сахаджа̄та̄ тайо кхандха̄ читтасамут̣т̣ха̄нарӯпан̃ча вин̃н̃а̄н̣адха̄тунисситанти рӯпа̄рӯпам̣ гахитамева хоти.

101. рӯпе чаккхувин̃н̃а̄н̣е чаккхувин̃н̃а̄н̣авин̃н̃а̄таббесу дхаммесӯти еттха йам̣ атӣте чаккхудва̄расса а̄па̄тхам̣ а̄гантва̄ нируддхам̣, йан̃ча ана̄гате а̄па̄тхам̣ а̄гантва̄ нируджджхиссати, йампи етарахи а̄гантва̄ нируддхам̣, там̣ саббам̣ рӯпам̣ на̄ма. йам̣ пана атӣтепи а̄па̄тхам̣ ана̄гантва̄ нируддхам̣, ана̄гатепи ана̄гантва̄ нируджджхиссати, етарахипи ана̄гантва̄ нируддхам̣, там̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣авин̃н̃а̄таббадхаммесу сан̇гахитанти вутте типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро а̄ха – ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не двидха̄ каротха, упари чхандова̄ре кинти кариссатха, найидам̣ лаббхатӣ’’ти. тасма̄ тӣсу ка̄лесу а̄па̄тхам̣ а̄гатам̣ ва̄ ана̄гатам̣ ва̄ саббампи там̣ рӯпамева, чаккхувин̃н̃а̄н̣асампайутта̄ пана тайо кхандха̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣авин̃н̃а̄таббадхамма̄ти ведитабба̄. айан̃хеттха аттхо ‘‘чаккхувин̃н̃а̄н̣ена саддхим̣ вин̃н̃а̄таббесу дхаммесӯ’’ти. чхандоти тан̣ха̄чхандо. ра̄готи свева раджджанавасена ра̄го. нандӣти свева абхинанданавасена нандӣ. тан̣ха̄ти свева тан̣ха̄йанавасена тан̣ха̄. сесадва̄ресупи есева найо.

102. ахан̇ка̄рамаман̇ка̄рама̄на̄нусайа̄ти еттха ахан̇ка̄ро ма̄но, маман̇ка̄ро тан̣ха̄, свева ма̄на̄нусайо. а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣а̄йа̄ти идам̣ пуббенива̄сам̣ диббачаккхун̃ча аватва̄ касма̄ вуттам̣? бхиккхӯ локийадхаммам̣ на пуччханти, локуттарамева пуччханти, тасма̄ пуччхитапан̃хам̣йева катхенто евама̄ха. екависсаджджитасуттам̣ на̄метам̣, чхаббисодханантиписса на̄мам̣. еттха хи чатта̄ро воха̄ра̄ пан̃ча кхандха̄ чха дха̄туйо чха аджджхаттикаба̄хира̄ни а̄йатана̄ни аттано савин̃н̃а̄н̣акака̄йо паресам̣ савин̃н̃а̄н̣акака̄йоти име чха кот̣т̣ха̄са̄ висуддха̄, тасма̄ ‘‘чхаббисодханийа’’нти вуттам̣. парасамуддава̄ситтхера̄ пана аттано ча парасса ча вин̃н̃а̄н̣акака̄йам̣ екамева катва̄ чатӯхи а̄ха̄рехи саддхинти чха кот̣т̣ха̄се ваданти.

име пана чха кот̣т̣ха̄са̄ ‘‘ким̣ те адхигатам̣, кинти те адхигатам̣, када̄ те адхигатам̣, каттха те адхигатам̣, катаме те килеса̄ пахӣна̄, катамесам̣ твам̣ дхамма̄нам̣ ла̄бхӣ’’ти (па̄ра̄. 198) евам̣ винайаниддесапарийа̄йена содхетабба̄.

еттха хи ким̣ те адхигатанти адхигамапуччха̄, джха̄навимоккха̄дӣсу сота̄паттимагга̄дӣсу ва̄ ким̣ тайа̄ адхигатам̣. кинти те адхигатанти упа̄йапуччха̄. айан̃хи еттха̄дхиппа̄йо – ким̣ тайа̄ аниччалаккхан̣ам̣ дхурам̣ катва̄ адхигатам̣, дуккха̄натталаккхан̣есу ан̃н̃атарам̣ ва̄, ким̣ ва̄ сама̄дхивасена абхинивиситва̄, уда̄ху випассана̄васена, татха̄ ким̣ рӯпе абхинивиситва̄, уда̄ху арӯпе, ким̣ ва̄ аджджхаттам̣ абхинивиситва̄, уда̄ху бахиддха̄ти. када̄ те адхигатанти ка̄лапуччха̄, пуббан̣хамаджджханхика̄дӣсу катарасмим̣ ка̄лети вуттам̣ хоти.

каттха те адхигатанти ока̄сапуччха̄, кисмим̣ ока̄се, ким̣ раттит̣т̣ха̄не дива̄т̣т̣ха̄не руккхамӯле ман̣д̣апе катарасмим̣ ва̄ виха̄рети вуттам̣ хоти. катаме те килеса̄ пахӣна̄ти пахӣнакилесе пуччхати, катарамаггаваджджха̄ тава килеса̄ пахӣна̄ти вуттам̣ хоти.

катамесам̣ твам̣ дхамма̄нам̣ ла̄бхӣти пат̣иладдхадхаммапуччха̄, пат̣хамамагга̄дӣсу катамесам̣ твам̣ дхамма̄нам̣ ла̄бхӣти вуттам̣ хоти.

тасма̄ ида̄ни чепи кочи бхиккху уттаримануссадхамма̄дхигамам̣ бйа̄кареййа, на со етта̄вата̄ва сакка̄таббо. имесу пана чхасу т̣ха̄несу содханаттхам̣ ваттаббо ‘‘ким̣ те адхигатам̣, ким̣ джха̄нам̣ уда̄ху вимоккха̄дӣсу ан̃н̃атара’’нти? йо хи йена адхигато дхаммо, со тасса па̄кат̣о хоти. саче ‘‘идам̣ на̄ма ме адхигата’’нти вадати, тато ‘‘кинти те адхигата’’нти пуччхитаббо. аниччалаккхан̣а̄дӣсу ким̣ дхурам̣ катва̄, ат̣т̣хатим̣са̄йа ва̄ а̄рамман̣есу рӯпа̄рӯпааджджхаттабахиддха̄дибхедесу ва̄ дхаммесу кена мукхена абхинивиситва̄ти? йо хи йасса̄бхинивесо, со тасса па̄кат̣о хоти.

саче пана ‘‘айам̣ на̄ма ме абхинивесо, евам̣ майа̄ адхигата’’нти вадати, тато ‘‘када̄ те адхигата’’нти пуччхитаббо, ‘‘ким̣ пуббан̣хе, уда̄ху маджджханхика̄дӣсу ан̃н̃атарасмим̣ ка̄ле’’ти? саббесан̃хи аттана̄ адхигатака̄ло па̄кат̣о хоти. саче ‘‘амукасмим̣ на̄ма ме ка̄ле адхигата’’нти вадати, тато ‘‘каттха те адхигата’’нти пуччхитаббо, ‘‘ким̣ дива̄т̣т̣ха̄не, уда̄ху раттит̣т̣ха̄на̄дӣсу ан̃н̃атарасмим̣ ока̄се’’ти? саббесан̃хи аттана̄ адхигатока̄со па̄кат̣о хоти. саче ‘‘амукасмим̣ на̄ма ме ока̄се адхигата’’нти вадати, тато ‘‘катаме те килеса̄ пахӣна̄’’ти пуччхитаббо, ‘‘ким̣ пат̣хамамаггаваджджха̄, уда̄ху дутийа̄димаггаваджджха̄’’ти? саббесан̃хи аттана̄ адхигатамаггена пахӣнакилеса̄ па̄кат̣а̄ хонти.

саче ‘‘име на̄ма ме килеса̄ пахӣна̄’’ти вадати, тато ‘‘катамесам̣ твам̣ дхамма̄нам̣ ла̄бхӣ’’ти пуччхитаббо, ‘‘ким̣ сота̄паттимаггасса, уда̄ху сакада̄га̄мимагга̄дӣсу ан̃н̃атарасса̄’’ти? саббесан̃хи аттана̄ адхигатадхаммо па̄кат̣о хоти. саче ‘‘имесам̣ на̄ма̄хам̣ дхамма̄нам̣ ла̄бхӣ’’ти вадати, етта̄вата̄писса вачанам̣ на саддха̄таббам̣. бахуссута̄ хи уггахапарипуччха̄кусала̄ бхиккхӯ има̄ни чха т̣ха̄на̄ни содхетум̣ сакконти. имасса бхиккхуно а̄гаманапат̣ипада̄ содхетабба̄, йади а̄гаманапат̣ипада̄ на суджджхати, ‘‘има̄йа пат̣ипада̄йа локуттарадхамма̄ на̄ма на лаббхантӣ’’ти апанетаббо.

йади панасса а̄гаманапат̣ипада̄ суджджхати, ‘‘дӣгхараттам̣ тӣсу сиккха̄су аппаматто джа̄гарийамануйутто чатӯсу паччайесу алагго а̄ка̄се па̄н̣исамена четаса̄ вихаратӣ’’ти пан̃н̃а̄йати, тасса бхиккхуно бйа̄каран̣ам̣ пат̣ипада̄йа саддхим̣ сам̣сандати самети. ‘‘сеййатха̄пи на̄ма ган̇годакам̣ йамунодакена саддхим̣ сам̣сандати самети, евамева супан̃н̃атта̄ тена бхагавата̄ са̄вака̄нам̣ нибба̄нага̄минӣ пат̣ипада̄ сам̣сандати самети нибба̄нан̃ча пат̣ипада̄ ча̄’’ти (дӣ. ни. 2.296) вуттасадисам̣ хоти.

апича кхо еттакена̄пи сакка̄ро на ка̄таббо. касма̄? екаччасса хи путхуджджанасса̄пи сато кхӣн̣а̄савапат̣ипаттисадиса̄ пат̣ипада̄ хоти. тасма̄ со бхиккху техи техи упа̄йехи утта̄сетаббо. кхӣн̣а̄савасса на̄ма асанийа̄пи маттхаке патама̄на̄йа бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со ва̄ на хоти, путхуджджанасса аппаматтакена̄пи хоти.

татрима̄ни ваттхӯни – дӣгхабха̄н̣акаабхайаттхеро кира екам̣ пин̣д̣апа̄тикам̣ париггахетум̣ асакконто дахарасса сан̃н̃ам̣ ада̄си. со там̣ нха̄йама̄нам̣ калйа̄н̣ӣнадӣмукхадва̄ре нимуджджитва̄ па̄де аггахеси. пин̣д̣апа̄тико кумбхӣлоти сан̃н̃а̄йа маха̄саддамака̄си, тада̄ нам̣ путхуджджаноти сан̃джа̄ним̣су. чандамукхатиссара̄джака̄ле пана маха̄виха̄ре сан̇гхаттхеро кхӣн̣а̄саво дуббалачаккхуко виха̄рейева аччхи. ра̄джа̄ тхерам̣ паригган̣хисса̄мӣти бхиккхӯсу бхиккха̄ча̄рам̣ гатесу аппасаддо упасан̇камитва̄ саппо вийа па̄де аггахеси. тхеро сила̄тхамбхо вийа ниччало хутва̄ ко еттха̄ти а̄ха? ахам̣, бханте, тиссоти. сугандхам̣ ва̄йаси но тисса̄ти? евам̣ кхӣн̣а̄савасса бхайам̣ на̄ма наттхӣти.

екаччо пана путхуджджанопи атисӯро хоти ниббхайо. со ран̃джанӣйена а̄рамман̣ена паригган̣хитаббо. васабхара̄джа̄пи хи екам̣ тхерам̣ паригган̣хама̄но гхаре нисӣда̄петва̄ тасса сантике бадараса̄л̣авам̣ маддама̄но нисӣди. маха̄тхерасса кхел̣о чали, тато тхерасса путхуджджанабха̄во а̄вибхӯто. кхӣн̣а̄савасса хи расатан̣ха̄ на̄ма суппахӣна̄, диббесупи расесу никанти на̄ма на хоти. тасма̄ имехи упа̄йехи париггахетва̄ сачасса бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со ва̄ расатан̣ха̄ ва̄ уппаджджати, на твам̣ араха̄ти апанетаббо. саче пана абхӣрӯ аччхамбхӣ анутра̄сӣ хутва̄ сӣхо вийа нисӣдати, дибба̄рамман̣епи никантим̣ на джанети. айам̣ бхиккху сампаннавеййа̄каран̣о саманта̄ ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣхи песитам̣ сакка̄рам̣ арахатӣти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

чхаббисодханасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. саппурисадхаммасуттаван̣н̣ана̄

105. евам̣ ме сутанти саппурисадхаммасуттам̣. таттха саппурисадхамманти саппуриса̄нам̣ дхаммам̣. асаппурисадхамманти па̄папуриса̄нам̣ дхаммам̣. евам̣ ма̄тикам̣ т̣хапетва̄пи пуна йатха̄ на̄ма маггакусало пурисо ва̄мам̣ мун̃читва̄ даккхин̣ам̣ ган̣ха̄ти. пат̣хамам̣ мун̃читаббам̣ катхети, евам̣ паха̄таббам̣ дхаммам̣ пат̣хамам̣ десенто катамо ча, бхиккхаве, асаппурисадхаммотиа̄дима̄ха. таттха учча̄кула̄ти кхаттийакула̄ ва̄ бра̄хман̣акула̄ ва̄. етадева хи куладвайам̣ ‘‘учча̄кула’’нти вуччати. со таттха пуджджоти со бхиккху тесу бхиккхӯсу пӯджа̄рахо. антарам̣ каритва̄ти аббхантарам̣ катва̄.

маха̄кула̄ти кхаттийакула̄ ва̄ бра̄хман̣акула̄ ва̄ вессакула̄ ва̄. идамева хи кулаттайам̣ ‘‘маха̄кула’’нти вуччати. маха̄бхогакула̄ти махантехи бхогехи саманна̄гата̄ кула̄. ул̣а̄рабхогакула̄ти ул̣а̄рехи пан̣ӣтехи бхогехи сампаннакула̄. имасмим̣ пададвайе чатта̄рипи кула̄ни лаббханти. йаттха каттхачи куле джа̄то хи пун̃н̃абалехи маха̄бхогопи ул̣а̄рабхогопи хотийева.

106. йасассӣти парива̄расампанно. аппан̃н̃а̄та̄ти раттим̣ кхиттасара̄ вийа сан̇гхамаджджха̄дӣсу на пан̃н̃а̄йанти. аппесаккха̄ти аппапарива̄ра̄.

107. а̄ран̃н̃икоти сама̄диннаа̄ран̃н̃икадхутан̇го. сесадхутан̇гесупи есева найо. имасмин̃ча сутте па̄л̣ийам̣ навева дхутан̇га̄ни а̄гата̄ни, виттха̄рена панета̄ни тераса хонти. тесу йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббам̣ сабба̄ка̄рена висуддхимагге дхутан̇ганиддесе вуттамева.

108. атаммайата̄ти таммайата̄ вуччати тан̣ха̄, ниттан̣ха̄ти аттхо. атаммайатан̃н̃ева антарам̣ каритва̄ти ниттан̣хатам̣йева ка̄ран̣ам̣ катва̄ аббхантарам̣ ва̄ катва̄, читте уппа̄детва̄ти аттхо.

ниродхава̄ре йасма̄ ана̄га̄микхӣн̣а̄сава̄ва там̣ сама̄паттим̣ сама̄паджджанти, путхуджджанасса са̄ наттхи, тасма̄ асаппурисава̄ро парихӣно. на кан̃чи ман̃н̃атӣти кан̃чи пуггалам̣ тӣхи ман̃н̃ана̄хи на ман̃н̃ати. на кухин̃чи ман̃н̃атӣти кисмин̃чи ока̄се на ман̃н̃ати. на кеначи ман̃н̃атӣти кеначи ваттхуна̄пи там̣ пуггалам̣ на ман̃н̃ати. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

саппурисадхаммасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. севитабба̄севитаббасуттаван̣н̣ана̄

109. евам̣ ме сутанти севитабба̄севитаббасуттам̣. таттха тан̃ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ка̄йасама̄ча̄ранти ан̃н̃ам̣ севитаббам̣ ка̄йасама̄ча̄рам̣, ан̃н̃ам̣ асевитаббам̣ вада̄ми, севитаббамева кеначи парийа̄йена асевитаббанти, асевитаббам̣ ва̄ севитаббанти ча на вада̄мӣти аттхо. вачӣсама̄ча̄ра̄дӣсу есева найо. ити бхагава̄ саттахи падехи ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ виттха̄рато авибхаджитва̄ва десанам̣ нит̣т̣ха̄песи. касма̄? са̄рипуттаттхерасса ока̄сакаран̣аттхам̣.

113. маносама̄ча̄ре миччха̄дит̣т̣хисамма̄дит̣т̣хийо дит̣т̣хипат̣ила̄бхавасена висум̣ ан̇гам̣ хутва̄ т̣хита̄ти на гахита̄.

114. читтуппа̄де акаммапатхаппатта̄ абхиджджха̄дайо ведитабба̄.

115. сан̃н̃а̄пат̣ила̄бхава̄ре абхиджджха̄сахагата̄йа сан̃н̃а̄йа̄тиа̄дӣни ка̄масан̃н̃а̄дӣнам̣ дассанаттхам̣ вутта̄ни.

117. сабйа̄баджджханти садуккхам̣. апаринит̣т̣хитабха̄ва̄йа̄ти бхава̄нам̣ апаринит̣т̣хитабха̄ва̄йа. еттха ча сабйа̄баджджхаттабха̄ва̄ на̄ма чатта̄ро хонти. путхуджджанопи хи йо тенаттабха̄вена бхавам̣ паринит̣т̣ха̄петум̣ на саккоти, тасса пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа акусала̄ дхамма̄ вад̣д̣ханти, кусала̄ дхамма̄ ча париха̄йанти, садуккхамева аттабха̄вам̣ абхиниббаттети на̄ма. татха̄ сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мино. путхуджджана̄дайо та̄ва хонту, ана̄га̄мӣ катхам̣ сабйа̄баджджхам̣ аттабха̄вам̣ абхиниббаттети, катхан̃часса акусала̄ дхамма̄ абхивад̣д̣ханти, кусала̄ дхамма̄ париха̄йантӣти. ана̄га̄мӣпи хи суддха̄ва̄се ниббатто уййа̄навима̄накаппаруккхе олокетва̄ ‘‘ахо сукхам̣ ахо сукха’’нти уда̄нам̣ уда̄нети, ана̄га̄мино бхавалобхо бхаватан̣ха̄ аппахӣна̄ва хонти, тасса аппахӣнатан̣хата̄йа акусала̄ вад̣д̣ханти на̄ма, кусала̄ париха̄йанти на̄ма, садуккхамева аттабха̄вам̣ абхиниббаттети, апаринит̣т̣хитабхавойева хотӣти ведитаббо.

абйа̄баджджханти адуккхам̣. айампи чатуннам̣ джана̄нам̣ васена ведитаббо. йо хи путхуджджанопи тенаттабха̄вена бхавам̣ паринит̣т̣ха̄петум̣ саккоти, пуна пат̣исандхим̣ на ган̣ха̄ти, тасса пат̣исандхиггахан̣ато пат̣т̣ха̄йа акусала̄ париха̄йанти, кусала̄йева вад̣д̣ханти, адуккхамева аттабха̄вам̣ ниббаттети, паринит̣т̣хитабхавойева на̄ма хоти. татха̄ сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мино. сота̄панна̄дайо та̄ва хонту, путхуджджано катхам̣ абйа̄баджджхааттабха̄вам̣ ниббаттети, катхан̃часса акусалапариха̄ниа̄дӣни хонтӣти. путхуджджанопи паччхимабхавико тенаттабха̄вена бхавам̣ паринит̣т̣ха̄петум̣ саматтхо хоти. тасса ан̇гулима̄ласса вийа екенӯнапа̄н̣асахассам̣ гха̄тентасса̄пи аттабха̄во абйа̄баджджхойева на̄ма, бхавам̣ паринит̣т̣ха̄петийева на̄ма. акусаламева ха̄йати, випассанамева габбхам̣ ган̣ха̄пети на̄ма.

119. чаккхувин̃н̃еййантиа̄дӣсу йасма̄ екаччасса тасмим̣йева рӯпе ра̄га̄дайо уппаджджанти, абхинандати асса̄дети, абхинанданто асса̄денто анайабйасанам̣ па̄пун̣а̄ти, екаччасса нуппаджджанти, ниббиндати вираджджати, ниббинданто вираджджанто ниббутим̣ па̄пун̣а̄ти, тасма̄ ‘‘тан̃ча ан̃н̃аман̃н̃а’’нти на вуттам̣. еса найо саббаттха.

евам̣ виттха̄рена аттхам̣ а̄джа̄неййунти еттха ке бхагавато имасса бха̄ситасса аттхам̣ а̄джа̄нанти, ке на а̄джа̄нантӣти? йе та̄ва имасса суттасса па̄л̣ин̃ча ат̣т̣хакатхан̃ча угган̣хитва̄ таккара̄ на хонти, йатха̄вуттам̣ ануломапат̣ипадам̣ на пат̣ипаджджанти, те на а̄джа̄нанти на̄ма. йе пана таккара̄ хонти, йатха̄вуттам̣ ануломапат̣ипадам̣ пат̣ипаджджанти, те а̄джа̄нанти на̄ма. евам̣ сантепи сапат̣исандхика̄нам̣ та̄ва дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа хоту, аппат̣исандхика̄нам̣ катхам̣ хотӣти. аппат̣исандхика̄ анупа̄да̄на̄ вийа джа̄таведа̄ паринибба̄йанти, каппасатасахасса̄нампи аччайена тесам̣ пуна дуккхам̣ на̄ма наттхи. ити екам̣сена тесам̣йева дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа хоти. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

севитабба̄севитаббасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. бахудха̄тукасуттаван̣н̣ана̄

124. евам̣ ме сутанти бахудха̄тукасуттам̣. таттха бхайа̄нӣтиа̄дӣсу бхайанти читтутра̄со. упаддавоти анекаггата̄ка̄ро. упасагготи упасат̣т̣ха̄ка̄ро таттха таттха лаггана̄ка̄ро. тесам̣ евам̣ на̄наттам̣ ведитаббам̣ – паббата̄дивисаманиссита̄ чора̄ джанападава̄сӣнам̣ песенти ‘‘майам̣ асукадивасе на̄ма тумха̄кам̣ га̄мам̣ пахарисса̄ма̄’’ти. там̣ паваттим̣ сутака̄лато пат̣т̣ха̄йа бхайам̣ санта̄сам̣ а̄паджджанти. айам̣ читтутра̄со на̄ма. ‘‘идха но чора̄ купита̄ анаттхампи а̄вахеййу’’нти хаттхаса̄рам̣ гахетва̄ двипадачатуппадехи саддхим̣ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ таттха таттха бхӯмийам̣ нипаджджанти, д̣ам̣самакаса̄дӣхи кхаджджама̄на̄ гумбантара̄ни пависанти, кха̄н̣укан̣т̣аке мадданти. тесам̣ евам̣ вичаранта̄нам̣ виккхиттабха̄во анекаггата̄ка̄ро на̄ма. тато чоресу йатха̄вутте дивасе ана̄гаччхантесу ‘‘туччхакаса̄санам̣ там̣ бхависсати, га̄мам̣ пависисса̄ма̄’’ти сапариккха̄ра̄ га̄мам̣ пависанти, атха тесам̣ павит̣т̣хабха̄вам̣ н̃атва̄ га̄мам̣ парива̄ретва̄ два̄ре аггим̣ датва̄ мануссе гха̄тетва̄ чора̄ саббам̣ вибхавам̣ вилумпетва̄ гаччханти. тесу гха̄тита̄васеса̄ аггим̣ нибба̄петва̄ кот̣т̣хаччха̄йабхиттиччха̄йа̄дӣсу таттха таттха лаггитва̄ нисӣданти нат̣т̣хам̣ анусочама̄на̄. айам̣ упасат̣т̣ха̄ка̄ро лаггана̄ка̄ро на̄ма.

нал̣а̄га̄ра̄ти нал̣ехи париччханна̄ ага̄ра̄, сесасамбха̄ра̄ панеттха руккхамайа̄ хонти. тин̣а̄га̄репи есева найо. ба̄лато уппаджджантӣти ба̄ламева нисса̄йа уппаджджанти. ба̄ло хи апан̣д̣итапурисо раджджам̣ ва̄ упараджджам̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ пана махантам̣ т̣ха̄нам̣ паттхенто катипайе аттана̄ садисе видхава̄путте маха̄дхутте гахетва̄ ‘‘етха ахам̣ тумхе иссаре карисса̄мӣ’’ти паббатагахана̄дӣни нисса̄йа антанте га̄ме пахаранто да̄марикабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ анупуббена нигамепи джанападепи пахарати, манусса̄ геха̄ни чхад̣д̣етва̄ кхемантат̣т̣ха̄нам̣ паттхайама̄на̄ паккаманти, те нисса̄йа васанта̄ бхиккхӯпи бхиккхунийопи аттано аттано васанат̣т̣ха̄на̄ни паха̄йа паккаманти. гатагатат̣т̣ха̄не бхиккха̄пи сена̄санампи дуллабхам̣ хоти. евам̣ чатуннам̣ париса̄нам̣ бхайам̣ а̄гатамева хоти. паббаджитесупи две ба̄ла̄ бхиккхӯ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄дам̣ пат̣т̣хапетва̄ чоданам̣ а̄рабханти. ити косамбива̄сика̄нам̣ вийа маха̄калахо уппаджджати, чатуннам̣ париса̄нам̣ бхайам̣ а̄гатамева хотӣти евам̣ йа̄ни ка̄ничи бхайа̄ни уппаджджанти, сабба̄ни та̄ни ба̄лато уппаджджантӣти ведитабба̄ни.

етадавоча̄ти бхагавата̄ дхаммадесана̄ маттхакам̣ апа̄петва̄ва нит̣т̣ха̄пита̄. йам̣нӯна̄хам̣ дасабалам̣ пуччхитва̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣еневасса десана̄йа па̄рипӯрим̣ кареййанти чинтетва̄ етам̣ ‘‘китта̄вата̄ ну кхо, бханте’’тиа̄дивачанам̣ авоча.

125. ат̣т̣ха̄расасу дха̄тӯсу ад̣д̣хека̄дасадха̄туйо рӯпапариггахо, ад̣д̣хат̣т̣хамакадха̄туйо арӯпапариггахоти рӯпа̄рӯпапариггахова катхито. сабба̄пи кхандхавасена пан̃чаккхандха̄ хонти. пан̃чапи кхандха̄ дуккхасаччам̣, тесам̣ самут̣т̣ха̄пика̄ тан̣ха̄ самудайасаччам̣, убхиннам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, ниродхападжа̄нана̄ пат̣ипада̄ маггасаччам̣. ити чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ екасса бхиккхуно ниггаманам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхитам̣ хоти. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато панета̄ дха̄туйо висуддхимагге катхита̄ва. джа̄на̄ти пассатӣти саха випассана̄йа магго вутто.

патхавӣдха̄туа̄дайо савин̃н̃а̄н̣акака̄йам̣ сун̃н̃ато ниссаттато дассетум̣ вутта̄. та̄пи пурима̄хи ат̣т̣ха̄расахи дха̄тӯхи пӯретабба̄. пӯрентена вин̃н̃а̄н̣адха̄туто нӣхаритва̄ пӯретабба̄. вин̃н̃а̄н̣адха̄ту хеса̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дивасена чхаббидха̄ хоти. таттха чаккхувин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ париггахита̄йа тасса̄ ваттху чаккхудха̄ту, а̄рамман̣ам̣ рӯпадха̄тӯти две дха̄туйо париггахита̄ва хонти. еса найо саббаттха. мановин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ пана париггахита̄йа тасса̄ пуримапаччхимавасена манодха̄ту, а̄рамман̣авасена дхаммадха̄тӯти две дха̄туйо париггахита̄ва хонти. ити има̄су ат̣т̣ха̄расасу дха̄тӯсу ад̣д̣хека̄дасадха̄туйо рӯпапариггахоти пуриманайенева идампи екасса бхиккхуно ниггаманам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхитам̣ хоти.

сукхадха̄тӯтиа̄дӣсу сукхан̃ча там̣ ниссаттасун̃н̃атат̣т̣хена дха̄ту ча̄ти сукхадха̄ту. еса найо саббаттха. еттха ча пурима̄ чатассо дха̄туйо саппат̣ипаккхавасена гахита̄, паччхима̄ две сариккхакавасена. авибхӯтабха̄вена хи упеккха̄дха̄ту авиджджа̄дха̄туйа̄ сариккха̄. еттха ча сукхадуккхадха̄тӯсу париггахита̄су ка̄йавин̃н̃а̄н̣адха̄ту париггахита̄ва хоти, сеса̄су париггахита̄су мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту париггахита̄ва хоти. има̄пи чха дха̄туйо хет̣т̣ха̄ ат̣т̣ха̄расахийева пӯретабба̄. пӯрентена упеккха̄дха̄туто нӣхаритва̄ пӯретабба̄. ити има̄су ат̣т̣ха̄расасу дха̄тӯсу ад̣д̣хека̄дасадха̄туйо рӯпапариггахоти пуриманайенева идампи екасса бхиккхуно ниггаманам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхитам̣ хоти.

ка̄мадха̄туа̄дӣнам̣ дведха̄витакке (ма. ни. 1.206) ка̄мавитакка̄дӣсу вуттанайенева аттхо ведитаббо. абхидхаммепи ‘‘таттха катама̄ ка̄мадха̄ту, ка̄мапат̣исам̣йутто такко витакко’’тиа̄дина̄ (вибха. 182) найенева ета̄сам̣ виттха̄ро а̄гатойева. има̄пи чха дха̄туйо хет̣т̣ха̄ ат̣т̣ха̄расахийева пӯретабба̄. пӯрентена ка̄мадха̄туто нӣхаритва̄ пӯретабба̄. ити има̄су ат̣т̣ха̄расасу дха̄тӯсу ад̣д̣хека̄дасадха̄туйо рӯпапариггахоти пуриманайенева идампи екасса бхиккхуно ниггаманам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхитам̣ хоти.

ка̄мадха̄туа̄дӣсу пан̃ча ка̄ма̄вачараккхандха̄ ка̄мадха̄ту на̄ма, пан̃ча рӯпа̄вачараккхандха̄ рӯпадха̄ту на̄ма, чатта̄ро арӯпа̄вачараккхандха̄ арӯпадха̄ту на̄ма. абхидхамме пана ‘‘таттха катама̄ ка̄мадха̄ту, хет̣т̣хато авӣчинирайам̣ парийантам̣ каритва̄’’тиа̄дина̄ (вибха. 182) найена ета̄сам̣ виттха̄ро а̄гатойева. има̄пи тиссо дха̄туйо хет̣т̣ха̄ ат̣т̣ха̄расахийева пӯретабба̄. пӯрентена ка̄мадха̄туто нӣхаритва̄ пӯретабба̄. ити има̄су ат̣т̣ха̄расасу дха̄тӯсу ад̣д̣хека̄дасадха̄туйо рӯпапариггахоти пуриманайенева идампи екасса бхиккхуно ниггаманам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхитам̣ хоти.

сан̇кхата̄ти паччайехи сама̄гантва̄ ката̄, пан̃чаннам̣ кхандха̄наметам̣ адхивачанам̣. на сан̇кхата̄ асан̇кхата̄. нибба̄нассетам̣ адхивачанам̣. има̄пи две дха̄туйо хет̣т̣ха̄ ат̣т̣ха̄расахийева пӯретабба̄. пӯрентена сан̇кхатадха̄туто нӣхаритва̄ пӯретабба̄. ити има̄су ат̣т̣ха̄расасу дха̄тӯсу ад̣д̣хека̄дасадха̄туйо рӯпапариггахоти пуриманайенева идампи екасса бхиккхуно ниггаманам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ катхитам̣ хоти.

126. аджджхаттикаба̄хира̄нӣти аджджхаттика̄ни ча ба̄хира̄ни ча. еттха хи чаккхуа̄дӣни аджджхаттика̄ни чха, рӯпа̄дӣни ба̄хира̄ни чха. идха̄пи джа̄на̄ти пассатӣти саха випассана̄йа магго катхито.

имасмим̣ сати идантиа̄ди маха̄тан̣ха̄сан̇кхайе виттха̄ритамева.

127. ат̣т̣ха̄нанти хетупат̣иккхепо. анавака̄соти паччайапат̣иккхепо. убхайена̄пи ка̄ран̣амева пат̣иккхипати. ка̄ран̣ан̃хи тада̄йаттавуттита̄йа аттано пхаласса т̣ха̄нанти ча авака̄соти ча вуччати. йанти йена ка̄ран̣ена. дит̣т̣хисампанноти маггадит̣т̣хийа̄ сампанно сота̄панно арийаса̄вако. кан̃чи сан̇кха̄ранти чатубхӯмакесу сан̇кхатасан̇кха̄ресу кан̃чи екасан̇кха̄рампи. ниччато упагаччхеййа̄ти ниччоти ган̣хеййа. нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣти етам̣ ка̄ран̣ам̣ наттхи на упалаббхати. йам̣ путхуджджаноти йена ка̄ран̣ена путхуджджано. т̣ха̄наметам̣ виджджатӣти етам̣ ка̄ран̣ам̣ аттхи. сассатадит̣т̣хийа̄ хи со тебхӯмакесу сан̇кхатасан̇кха̄ресу кан̃чи сан̇кха̄рам̣ ниччато ган̣хеййа̄ти аттхо. чатуттхабхӯмакасан̇кха̄ра̄ пана теджуссадатта̄ дивасам̣ сантатто айогул̣о вийа маккхика̄нам̣ дит̣т̣хийа̄ ва̄ ан̃н̃есам̣ ва̄ акусала̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ на хонти. имина̄ найена кан̃чи сан̇кха̄рам̣ сукхатотиа̄дӣсупи аттхо ведитаббо.

сукхато упагаччхеййа̄ти ‘‘екантасукхӣ атта̄ хоти арого парам̣ маран̣а̄’’ти (ма. ни. 3.21, 22) евам̣ аттадит̣т̣хивасена сукхато га̄хам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. дит̣т̣хивиппайуттачиттена пана арийаса̄вако парил̣а̄ха̄бхибхӯто парил̣а̄хавӯпасаматтхам̣ маттахаттхим̣ паритта̄сито вийа, чоккхабра̄хман̣о вийа ча гӯтхам̣ кан̃чи сан̇кха̄рам̣ сукхато упагаччхати. аттава̄ре касин̣а̄дипан̣н̣аттисан̇гахаттхам̣ сан̇кха̄ранти аватва̄ кан̃чи дхамманти вуттам̣. идха̄пи арийаса̄вакасса чатубхӯмакавасена ведитаббо, путхуджджанасса тебхӯмакавасена. саббава̄ресу арийаса̄вакасса̄пи тебхӯмакавасенева париччхедо ват̣т̣ати. йам̣ йан̃хи путхуджджано ган̣ха̄ти, тато тато арийаса̄вако га̄хам̣ винивет̣хети. путхуджджано хи йам̣ йам̣ ниччам̣ сукхам̣ атта̄ти ган̣ха̄ти, там̣ там̣ арийаса̄вако аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти ган̣ханто там̣ га̄хам̣ винивет̣хети.

128. ма̄тарантиа̄дӣсу джаника̄ва ма̄та̄, джанако пита̄, мануссабхӯтова кхӣн̣а̄саво араха̄ти адхиппето. ким̣ пана арийаса̄вако ан̃н̃ам̣ джӣвита̄ воропеййа̄ти? етампи ат̣т̣ха̄нам̣. сачепи хи бхавантарагатам̣ арийаса̄вакам̣ аттано арийабха̄вам̣ аджа̄нантампи кочи евам̣ вадеййа ‘‘имам̣ кунтхакипилликам̣ джӣвита̄ воропетва̄ сакалачаккава̄л̣агаббхе чаккаваттираджджам̣ пат̣ипаджджа̄хӣ’’ти, нева со там̣ джӣвита̄ воропеййа. атха̄пи нам̣ евам̣ вадеййа ‘‘саче имам̣ на гха̄тессаси, сӣсам̣ те чхиндисса̄ма̄’’ти. сӣсамевасса чхиндеййа, на ча со там̣ гха̄теййа. путхуджджанабха̄васса пана маха̄са̄ваджджабха̄вадассанаттхам̣ арийаса̄вакасса ча баладӣпанаттхаметам̣ вуттам̣. айан̃хеттха адхиппа̄йо – са̄ваджджо путхуджджанабха̄во, йатра хи на̄ма путхуджджано ма̄тугха̄та̄дӣнипи а̄нантарийа̄ни кариссати. маха̄бало ча арийаса̄вако, йо ета̄ни камма̄ни на каротӣти.

дут̣т̣хачиттоти вадхакачиттена падут̣т̣хачитто. лохитам̣ уппа̄деййа̄ти джӣвама̄накасарӣре кхуддакамаккхика̄йа пиванаматтампи лохитам̣ уппа̄деййа. сан̇гхам̣ бхиндеййа̄ти сама̄насам̣ва̄сакам̣ сама̄насӣма̄йа т̣хитам̣ пан̃чахи ка̄ран̣ехи сан̇гхам̣ бхиндеййа. вуттан̃хетам̣ ‘‘пан̃чахупа̄ли а̄ка̄рехи сан̇гхо бхиджджати. каммена уддесена вохаранто анусса̄ванена сала̄кагга̄хена̄’’ти (пари. 458).

таттха каммена̄ти апалокана̄дӣсу чатӯсу каммесу ан̃н̃атарена каммена. уддесена̄ти пан̃часу па̄тимоккхуддесесу ан̃н̃атарена уддесена. вохарантоти катхайанто, та̄хи та̄хи уппаттӣхи адхаммам̣ дхаммотиа̄дӣни ат̣т̣ха̄раса бхедакараваттхӯни дӣпенто. анусса̄ванена̄ти нану тумхе джа̄на̄тха майхам̣ учча̄кула̄ паббаджитабха̄вам̣ бахуссутабха̄ван̃ча, ма̄дисо на̄ма уддхаммам̣ уббинайам̣ саттхуса̄санам̣ га̄хеййа̄ти читтампи уппа̄детум̣ тумха̄кам̣ йуттам̣, ким̣ майхам̣ авӣчи нӣлуппалаванам̣ вийа сӣтало, ким̣ ахам̣ апа̄йато на бха̄йа̄мӣтиа̄дина̄ найена кан̣н̣амӯле вачӣбхедам̣ катва̄ анусса̄ванена. сала̄кагга̄хена̄ти евам̣ анусса̄ветва̄ тесам̣ читтам̣ упаттхамбхетва̄ аниваттидхамме катва̄ ‘‘ган̣хатха имам̣ сала̄ка’’нти сала̄кагга̄хена.

еттха ча каммамева уддесо ва̄ пама̄н̣ам̣, воха̄ра̄нусса̄ванасала̄кагга̄ха̄ пана пуббабха̄га̄. ат̣т̣ха̄расаваттхудӣпанавасена хи вохарантена таттха ручиджананаттхам̣ анусса̄ветва̄ сала̄ка̄йа га̄хита̄йапи абхиннова хоти сан̇гхо. йада̄ пана евам̣ чатта̄ро ва̄ атирека̄ ва̄ сала̄кам̣ га̄хетва̄ а̄вен̣икам̣ каммам̣ ва̄ уддесам̣ ва̄ каронти, тада̄ сан̇гхо бхинно на̄ма хоти. евам̣ дит̣т̣хисампанно пуггало сан̇гхам̣ бхиндеййа̄ти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджати. етта̄вата̄ ма̄тугха̄та̄дӣни пан̃ча а̄нантарийакамма̄ни дассита̄ни хонти, йа̄ни путхуджджано кароти, на арийаса̄вако, тесам̣ а̄вибха̄ваттхам̣ –

каммато два̄рато чева, каппат̣т̣хитийато татха̄;

па̄каса̄дха̄ран̣а̄дӣхи, вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

таттха каммато та̄ва – еттха хи мануссабхӯтассева мануссабхӯтам̣ ма̄тарам̣ ва̄ питарам̣ ва̄ апи париватталин̇гам̣ джӣвита̄ воропентасса каммам̣ а̄нантарийам̣ хоти, тасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хисса̄мӣти сакалачаккава̄л̣ам̣ маха̄четийаппама̄н̣ехи кан̃чанатхӯпехи пӯретва̄пи сакалачаккава̄л̣ам̣ пӯретва̄ нисиннабхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄пи буддхасса бхагавато сан̇гха̄т̣икан̣н̣ам̣ амун̃чанто вичаритва̄пи ка̄йасса бхеда̄ нирайамева упападжджати. йо пана сайам̣ мануссабхӯто тираччха̄набхӯтам̣ ма̄тарам̣ ва̄ питарам̣ ва̄, сайам̣ ва̄ тираччха̄набхӯто мануссабхӯтам̣, тираччха̄нойева ва̄ тираччха̄набхӯтам̣ джӣвита̄ воропети, тасса каммам̣ а̄нантарийам̣ на хоти, бха̄рийам̣ пана хоти, а̄нантарийам̣ а̄хаччева тит̣т̣хати. мануссаджа̄тика̄нам̣ пана васена айам̣ пан̃хо катхито.

таттха ел̣акачатуккам̣ сан̇га̄мачатуккам̣ чорачатуккан̃ча катхетаббам̣. ел̣акам̣ ма̄ремӣти абхисандхина̄пи хи ел̣акат̣т̣ха̄не т̣хитам̣ мануссо мануссабхӯтам̣ ма̄тарам̣ ва̄ питарам̣ ва̄ ма̄ренто а̄нантарийам̣ пхусати. ел̣ака̄бхисандхина̄ пана ма̄та̄пита̄абхисандхина̄ ва̄ ел̣акам̣ ма̄ренто а̄нантарийам̣ на пхусати. ма̄та̄пита̄абхисандхина̄ ма̄та̄питаро ма̄ренто пхусатева. есева найо итарасмимпи чатуккадвайе. йатха̄ ча ма̄та̄питӯсу, евам̣ арахантепи ета̄ни чатукка̄ни ведитабба̄ни.

мануссаарахантамева ма̄ретва̄ а̄нантарийам̣ пхусати, на йаккхабхӯтам̣. каммам̣ пана бха̄рийам̣, а̄нантарийасадисамева. мануссаарахантасса ча путхуджджанака̄лейева саттхаппаха̄ре ва̄ висе ва̄ диннепи йади со арахаттам̣ патва̄ тенева марати, арахантагха̄то хотийева. йам̣ пана путхуджджанака̄ле диннам̣ да̄нам̣ арахаттам̣ патва̄ парибхун̃джати, путхуджджанассева диннам̣ хоти. сесаарийапуггале ма̄рентасса а̄нантарийам̣ наттхи. каммам̣ пана бха̄рийам̣, а̄нантарийасадисамева.

лохитуппа̄де татха̄гатасса абхеджджака̄йата̄йа парӯпаккамена чаммаччхедам̣ катва̄ лохитапаггхаран̣ам̣ на̄ма наттхи. сарӣрасса пана антойева екасмим̣йева т̣ха̄не лохитам̣ самосарати. девадаттена павиддхасилато бхиджджитва̄ гата̄ сакалика̄пи татха̄гатасса па̄дантам̣ пахари, пхарасуна̄ пахат̣о вийа па̄до антолохитойева ахоси. татха̄ каронтасса а̄нантарийам̣ хоти. джӣвако пана татха̄гатасса ручийа̄ саттхакена чаммам̣ чхиндитва̄ тамха̄ т̣ха̄на̄ дут̣т̣халохитам̣ нӣхаритва̄ пха̄сумака̄си, татха̄ каронтасса пун̃н̃акаммамева хоти.

атха йе ча париниббуте татха̄гате четийам̣ бхинданти, бодхим̣ чхинданти дха̄тумхи упаккаманти, тесам̣ ким̣ хотӣти? бха̄рийам̣ каммам̣ хоти а̄нантарийасадисам̣. садха̄тукам̣ пана тхӯпам̣ ва̄ пат̣имам̣ ва̄ ба̄дхама̄нам̣ бодхиса̄кхам̣ чхиндитум̣ ват̣т̣ати. сачепи таттха нилӣна̄ сакун̣а̄ четийе ваччам̣ па̄тенти, чхиндитум̣ ват̣т̣атийева. парибхогачетийато хи сарӣрачетийам̣ махантатарам̣. четийаваттхум̣ бхиндитва̄ гаччхантам̣ бодхимӯлампи чхиндитва̄ харитум̣ ват̣т̣ати. йа̄ пана бодхиса̄кха̄ бодхигхарам̣ ба̄дхати, там̣ гехараккхан̣аттхам̣ чхиндитум̣ на лабхати, бодхиаттхан̃хи гехам̣, на гехаттха̄йа бодхи. а̄санагхарепи есева найо. йасмим̣ пана а̄санагхаре дха̄ту нихита̄ хоти, тасса раккхан̣аттха̄йа бодхиса̄кхам̣ чхиндитум̣ ват̣т̣ати. бодхиджагганаттхам̣ оджохаран̣аса̄кхам̣ ва̄ пӯтит̣т̣ха̄нам̣ ва̄ чхиндитум̣ ват̣т̣атийева, бхагавато сарӣрапат̣иджаггане вийа пун̃н̃ампи хоти.

сан̇гхабхеде сӣмат̣т̣хакасан̇гхе асаннипатите висум̣ парисам̣ гахетва̄ катавоха̄ра̄нусса̄вана-сала̄кагга̄хасса каммам̣ ва̄ каронтасса, уддесам̣ ва̄ уддисантасса бхедо ча хоти а̄нантарийакамман̃ча. самаггасан̃н̃а̄йа пана ват̣т̣атӣти каммам̣ каронтасса бхедова хоти, на а̄нантарийакаммам̣, татха̄ навато ӯнапариса̄йам̣. саббантимена париччхедена наваннам̣ джана̄нам̣ йо сан̇гхам̣ бхиндати, тасса а̄нантарийакаммам̣ хоти. ануваттака̄нам̣ адхаммава̄дӣнам̣ маха̄са̄ваджджакаммам̣. дхаммава̄дино пана анаваджджа̄.

таттха наваннамева сан̇гхабхеде идам̣ суттам̣ – ‘‘екато упа̄ли чатта̄ро хонти, екато чатта̄ро, навамо анусса̄вети, сала̄кам̣ га̄хети ‘айам̣ дхаммо айам̣ винайо идам̣ саттхуса̄санам̣, идам̣ ган̣хатха, имам̣ рочетха̄’ти, евам̣ кхо, упа̄ли, сан̇гхара̄джи чева хоти сан̇гхабхедо ча. наваннам̣ ва̄, упа̄ли, атиреканаваннам̣ ва̄ сан̇гхара̄джи чева хоти сан̇гхабхедо ча̄’’ти (чӯл̣ава. 351). етесу пана пан̃часу сан̇гхабхедо вачӣкаммам̣, сеса̄ни ка̄йакамма̄нӣти. евам̣ каммато вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

два̄ратоти сабба̄нева чета̄ни ка̄йадва̄ратопи вачӣдва̄ратопи самут̣т̣хаханти. пурима̄ни панеттха чатта̄ри а̄н̣аттикавиджджа̄майапайогавасена вачӣдва̄рато самут̣т̣хахитва̄пи ка̄йадва̄рамева пӯренти, сан̇гхабхедо хаттхамудда̄йа бхедам̣ каронтасса ка̄йадва̄рато самут̣т̣хахитва̄пи вачӣдва̄рамева пӯретӣти. еваметтха два̄ратопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

каппат̣т̣хитийатоти сан̇гхабхедойева четтха каппат̣т̣хитийо. сан̣т̣хаханте хи каппе каппавемаджджхе ва̄ сан̇гхабхедам̣ катва̄ каппавина̄сейева муччати. сачепи хи свева каппо винассиссатӣти аджджа сан̇гхабхедам̣ кароти, свева муччати, екадивасамева нирайе паччати. евам̣ каран̣ам̣ пана наттхи. сеса̄ни чатта̄ри камма̄ни а̄нантарийа̄нева хонти, на каппат̣т̣хитийа̄нӣти еваметтха каппат̣т̣хитийатопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

па̄катоти йена ча пан̃чапе’та̄ни камма̄ни ката̄ни хонти, тасса сан̇гхабхедойева пат̣исандхивасена випаччати, сеса̄ни ‘‘ахосикаммам̣, на̄хоси каммавипа̄ко’’ти евама̄дӣсу сан̇кхйам̣ гаччханти. сан̇гхасса бхеда̄бха̄ве лохитуппа̄до, тадабха̄ве арахантагха̄то, тадабха̄ве ча саче пита̄ сӣлава̄ хоти, ма̄та̄ дуссӣла̄, но ва̄ татха̄ сӣлаватӣ, питугха̄то пат̣исандхивасена випаччати. саче ма̄та̄питугха̄то, двӣсупи сӣлена ва̄ дуссӣлена ва̄ сама̄несу ма̄тугха̄това пат̣исандхивасена випаччати. ма̄та̄ хи дуккарака̄ринӣ бахӯпака̄ра̄ ча путта̄нанти еваметтха па̄катопи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

са̄дха̄ран̣а̄дӣхӣти пурима̄ни чатта̄ри саббесампи гахат̣т̣хапаббаджита̄нам̣ са̄дха̄ран̣а̄ни. сан̇гхабхедо пана ‘‘на кхо, упа̄ли бхиккхунӣ, сан̇гхам̣ бхиндати, на сиккхама̄на̄, на са̄ман̣еро, на са̄ман̣ерӣ, на упа̄сако, на упа̄сика̄ сан̇гхам̣ бхиндати, бхиккху кхо, упа̄ли, пакататто сама̄насам̣ва̄сако сама̄насӣма̄йам̣ т̣хито сан̇гхам̣ бхиндатӣ’’ти (чӯл̣ава. 351) вачанато вуттаппака̄расса бхиккхунова хоти, на ан̃н̃асса, тасма̄ аса̄дха̄ран̣о. а̄дисаддена саббепи те дуккхаведана̄сахагата̄ досамохасампайутта̄ ча̄ти еваметтха са̄дха̄ран̣а̄дӣхипи вин̃н̃а̄таббо виниччхайо.

ан̃н̃ам̣ саттха̄ранти ‘‘айам̣ ме саттха̄ саттхукиччам̣ ка̄тум̣ асаматтхо’’ти бхавантарепи ан̃н̃ам̣ титтхакарам̣ ‘‘айам̣ ме саттха̄’’ти евам̣ ган̣хеййа, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣти аттхо.

129. екисса̄ локадха̄туйа̄ти дасасахассилокадха̄туйа̄. тӣн̣и хи кхетта̄ни джа̄тикхеттам̣ а̄н̣а̄кхеттам̣ висайакхеттам̣. таттха джа̄тикхеттам̣ на̄ма дасасахассӣ локадха̄ту. са̄ хи татха̄гатасса ма̄тукуччхиоккаманака̄ле никкхаманака̄ле самбодхика̄ле дхаммачаккаппаваттане а̄йусан̇кха̄россаджджане паринибба̄не ча кампати. кот̣исатасахассачаккава̄л̣ам̣ пана а̄н̣а̄кхеттам̣ на̄ма. а̄т̣а̄на̄т̣ийаморапариттадхаджаггапариттаратанапаритта̄дӣнан̃хи еттха а̄н̣а̄ ваттати. висайакхеттасса пана парима̄н̣ам̣ наттхи. буддха̄нан̃хи ‘‘йа̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣ та̄ватакам̣ неййам̣, йа̄ватакам̣ неййам̣ та̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣, н̃а̄н̣апарийантикам̣ неййам̣ неййапарийантикам̣ н̃а̄н̣а’’нти (пат̣и. ма. 3.5) вачанато ависайо на̄ма наттхи.

имесу пана тӣсу кхеттесу т̣хапетва̄ имам̣ чаккава̄л̣ам̣ ан̃н̃асмим̣ чаккава̄л̣е буддха̄ уппаджджантӣти суттам̣ наттхи, на уппаджджантӣти пана аттхи. тӣн̣и пит̣ака̄ни винайапит̣акам̣ суттантапит̣акам̣ абхидхаммапит̣акам̣, тиссо сан̇гӣтийо маха̄кассапаттхерасса сан̇гӣти, йасаттхерасса сан̇гӣти, моггалипуттатиссаттхерасса сан̇гӣтӣти. има̄ тиссо сан̇гӣтийо а̄рул̣хе тепит̣аке буддхавачане имам̣ чаккава̄л̣ам̣ мун̃читва̄ ан̃н̃аттха буддха̄ уппаджджантӣти суттам̣ наттхи, на уппаджджантӣти пана аттхи.

апуббам̣ ачариманти апуре апаччха̄. екато на уппаджджанти, пуре ва̄ паччха̄ ва̄ уппаджджантӣти вуттам̣ хоти. таттха хи бодхипаллан̇ке бодхим̣ аппатва̄ на ут̣т̣хахисса̄мӣти нисиннака̄лато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхиггахан̣ам̣, та̄ва пуббети на ведитаббам̣. бодхисаттасса хи пат̣исандхиггахан̣ена дасасахассачаккава̄л̣акампаненева кхеттапариггахо като, ан̃н̃асса буддхасса уппатти нива̄рита̄ва хоти. паринибба̄нака̄лато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва са̄сапаматта̄ дха̄ту тит̣т̣хати, та̄ва паччха̄ти на ведитаббам̣. дха̄тӯсу хи т̣хита̄су буддха̄ т̣хита̄ва хонти. тасма̄ еттхантаре ан̃н̃асса буддхасса уппатти нива̄рита̄ва хоти. дха̄тупаринибба̄не пана джа̄те ан̃н̃асса буддхасса уппатти на нива̄рита̄.

тӣн̣и хи антарадха̄на̄ни на̄ма парийаттиантарадха̄нам̣, пат̣иведхаантарадха̄нам̣, пат̣ипаттиантарадха̄нанти. таттха парийаттӣти тӣн̣и пит̣ака̄ни. пат̣иведхоти саччапат̣иведхо. пат̣ипаттӣти пат̣ипада̄. таттха пат̣иведхо ча пат̣ипатти ча хотипи на хотипи. екасмин̃хи ка̄ле пат̣иведхадхара̄ бхиккхӯ бахӯ хонти, есо бхиккху путхуджджаноти ан̇гулим̣ паса̄ретва̄ дассетаббо хоти. имасмим̣йева дӣпе екава̄ре путхуджджанабхиккху на̄ма на̄хоси. пат̣ипаттипӯрика̄пи када̄чи бахӯ хонти када̄чи аппа̄. ити пат̣иведхо ча пат̣ипатти ча хотипи на хотипи, са̄санат̣т̣хитийа̄ пана парийатти пама̄н̣ам̣.

пан̣д̣ито хи тепит̣акам̣ сутва̄ двепи пӯрети. йатха̄ амха̄кам̣ бодхисатто а̄л̣а̄расса сантике пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ сатта ча сама̄паттийо ниббаттетва̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттийа̄ парикаммам̣ пуччхи, со на джа̄на̄мӣти а̄ха. тато удакасса сантикам̣ гантва̄ адхигатам̣ висесам̣ сам̣сандетва̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасса парикаммам̣ пуччхи, со а̄чиккхи, тасса вачанасаманантарамева маха̄сатто там̣ сампа̄деси, евамева пан̃н̃ава̄ бхиккху парийаттим̣ сутва̄ двепи пӯрети. тасма̄ парийаттийа̄ т̣хита̄йа са̄санам̣ т̣хитам̣ хоти.

йада̄ пана са̄ антарадха̄йати, тада̄ пат̣хамам̣ абхидхаммапит̣акам̣ нассати. таттха пат̣т̣ха̄нам̣ саббапат̣хамам̣ антарадха̄йати, ануккамена паччха̄ дхаммасан̇гахо, тасмим̣ антарахите итаресу двӣсу пит̣акесу т̣хитесу са̄санам̣ т̣хитамева хоти. таттха суттантапит̣аке антарадха̄йама̄не пат̣хамам̣ ан̇гуттараника̄йо ека̄дасакато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва екака̄ антарадха̄йати, таданантарам̣ сам̣йуттаника̄йо чаккапеййа̄лато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва огхатаран̣а̄ антарадха̄йати, таданантарам̣ маджджхиманика̄йо индрийабха̄ванато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва мӯлапарийа̄йа̄ антарадха̄йати, таданантарам̣ дӣгханика̄йо дасуттарато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва брахмаджа̄ла̄ антарадха̄йати. екисса̄пи двиннампи га̄тха̄нам̣ пуччха̄ аддха̄нам̣ гаччхати, са̄санам̣ дха̄ретум̣ на саккоти сабхийапуччха̄ (су. ни. сабхийасуттам̣) вийа а̄л̣авакапуччха̄ (су. ни. а̄л̣авакасуттам̣; сам̣. ни. 1.246) вийа ча. ета̄ кира кассапабуддхака̄лика̄ антара̄ са̄санам̣ дха̄ретум̣ на̄саккхим̣су.

двӣсу пана пит̣акесу антарахитесупи винайапит̣аке т̣хите са̄санам̣ тит̣т̣хати, парива̄ракхандхакесу антарахитесу убхатовибхан̇ге т̣хите т̣хитамева хоти. убхатовибхан̇ге антарахите ма̄тика̄йа т̣хита̄йапи т̣хитамева хоти. ма̄тика̄йа антарахита̄йа па̄тимоккхапаббаджджаупасампада̄су т̣хита̄су са̄санам̣ тит̣т̣хати. лин̇гамаддха̄нам̣ гаччхати, сетаваттхасаман̣авам̣со пана кассапабуддхака̄лато пат̣т̣ха̄йа са̄санам̣ дха̄ретум̣ на̄саккхи. паччхимакасса пана саччапат̣иведхато паччхимакасса сӣлабхедато ча пат̣т̣ха̄йа са̄санам̣ осаккитам̣ на̄ма хоти. тато пат̣т̣ха̄йа ан̃н̃асса буддхасса уппатти на ва̄рита̄ти.

тӣн̣и паринибба̄на̄ни на̄ма килесапаринибба̄нам̣ кхандхапаринибба̄нам̣ дха̄тупаринибба̄нанти. таттха килесапаринибба̄нам̣ бодхипаллан̇ке ахоси, кхандхапаринибба̄нам̣ кусина̄ра̄йам̣, дха̄тупаринибба̄нам̣ ана̄гате бхависсати. са̄санасса кира осакканака̄ле имасмим̣ тамбапан̣н̣идӣпе дха̄туйо саннипатитва̄ маха̄четийам̣ гамиссанти, маха̄четийато на̄гадӣпе ра̄джа̄йатаначетийам̣, тато маха̄бодхипаллан̇кам̣ гамиссанти, на̄габхаванатопи девалокатопи брахмалокатопи дха̄туйо маха̄бодхипаллан̇камева гамиссанти. са̄сапаматта̄пи дха̄ту антара̄ на нассиссати. сабба̄ дха̄туйо маха̄бодхипаллан̇ке ра̄сибхӯта̄ суван̣н̣аккхандхо вийа екаггхана̄ хутва̄ чхаббан̣н̣арасмийо виссаджджессанти, та̄ дасасахассилокадха̄тум̣ пхариссанти.

тато дасасахассачаккава̄л̣е девата̄ йо саннипатитва̄ ‘‘аджджа саттха̄ паринибба̄йати, аджджа са̄санам̣ осаккати, паччхимадассанам̣ да̄ни идам̣ амха̄ка’’нти дасабаласса париниббутадивасато махантатарам̣ ка̄рун̃н̃ам̣ кариссанти. т̣хапетва̄ ана̄га̄микхӣн̣а̄саве авасеса̄ сакабха̄вена сан̣т̣ха̄тум̣ на саккхиссанти. дха̄тӯсу теджодха̄ту ут̣т̣хахитва̄ йа̄ва брахмалока̄ уггаччхиссати, са̄сапаматта̄йапи дха̄туйа̄ сати екаджа̄ла̄ва бхависсати, дха̄тӯсу парийа̄да̄нам̣ гата̄су паччхиджджиссати. евам̣ махантам̣ а̄нубха̄вам̣ дассетва̄ дха̄тӯсу антарахита̄су са̄санам̣ антарахитам̣ на̄ма хоти. йа̄ва евам̣ на анантарадха̄йати, та̄ва ачаримам̣ на̄ма хоти. евам̣ апуббам̣ ачаримам̣ уппаджджеййунти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджати.

касма̄ пана апуббам̣ ачаримам̣ на уппаджджантӣти. аначчхарийатта̄. буддха̄ хи аччхарийаманусса̄. йатха̄ха – ‘‘екапуггало, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати аччхарийамануссо, катамо екапуггало, татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти (а. ни. 1.171-174).

йади ча две ва̄ чатта̄ро ва̄ ат̣т̣ха ва̄ сол̣аса ва̄ екато уппаджджеййум̣, на аччхарийа̄ бхавеййум̣. екасмин̃хи виха̄ре двиннам̣ четийа̄нампи ла̄бхасакка̄ро ул̣а̄ро на хоти бхиккхӯпи бахута̄йа на аччхарийа̄ джа̄та̄, евам̣ буддха̄пи бхавеййум̣. тасма̄ на уппаджджанти.

десана̄йа ча висеса̄бха̄вато. йан̃хи сатипат̣т̣ха̄на̄дибхедам̣ дхаммам̣ еко десети, ан̃н̃ена уппаджджитва̄пи сова десетаббо сийа̄. тато на аччхарийо сийа̄, екасмим̣ пана дхаммам̣ десенте десана̄пи аччхарийа̄ хоти.

вива̄да̄бха̄вато ча. бахӯсу ча буддхесу уппаджджантесу бахӯнам̣ а̄чарийа̄нам̣ антева̄сика̄ вийа ‘‘амха̄кам̣ буддхо па̄са̄дико, амха̄кам̣ буддхо мадхурассаро ла̄бхӣ пун̃н̃ава̄’’ти вивадеййум̣, тасма̄пи евам̣ на уппаджджанти. апичетам̣ ка̄ран̣ам̣ милиндаран̃н̃а̄ пут̣т̣хена на̄гасенаттхерена виттха̄ритамева. вуттан̃хи (ми. па. 5.1.1) –

‘‘таттха, бханте на̄гасена, бха̄ситампетам̣ бхагавата̄ ‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ екисса̄ локадха̄туйа̄ две араханто самма̄самбуддха̄ апуббам̣ ачаримам̣ уппаджджеййум̣, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’ти. десента̄ ча, бханте на̄гасена, саббепи татха̄гата̄ саттатим̣са бодхипаккхийадхамме десенти, катхайама̄на̄ ча чатта̄ри арийасачча̄ни катхенти, сиккха̄пента̄ ча тӣсу сиккха̄су сиккха̄пенти, ануса̄сама̄на̄ ча аппама̄дапат̣ипаттийам̣ ануса̄санти. йади, бханте на̄гасена, саббесампи татха̄гата̄нам̣ ека̄ десана̄ ека̄ катха̄ ека̄ сиккха̄ ека̄ анусит̣т̣хи, кена ка̄ран̣ена две татха̄гата̄ екаккхан̣е нуппаджджанти? екенапи та̄ва буддхуппа̄дена айам̣ локо обха̄саджа̄то. йади дутийо буддхо бхавеййа, двиннам̣ пабха̄йа айам̣ локо бхиййосоматта̄йа обха̄саджа̄то бхавеййа. овадама̄на̄ ча две татха̄гата̄ сукхам̣ овадеййум̣, ануса̄сама̄на̄ ча сукхам̣ ануса̄сеййум̣, таттха ме ка̄ран̣ам̣ брӯхи, йатха̄хам̣ ниссам̣сайо бхавеййанти.

айам̣ маха̄ра̄джа дасасахассӣ локадха̄ту екабуддхадха̄ран̣ӣ, екассева татха̄гатасса гун̣ам̣ дха̄рети, йади дутийо буддхо уппаджджеййа, на̄йам̣ дасасахассӣ локадха̄ту дха̄реййа, чалеййа кампеййа намеййа онамеййа винамеййа викиреййа видхамеййа виддхам̣сеййа, на т̣ха̄намупагаччхеййа.

йатха̄, маха̄ра̄джа, на̄ва̄ екапурисасандха̄ран̣ӣ бхавеййа. екасмим̣ пурисе абхирӯл̣хе са̄ на̄ва̄ самупа̄дика̄ бхавеййа. атха дутийо пурисо а̄гаччхеййа та̄дисо а̄йуна̄ ван̣н̣ена вайена пама̄н̣ена кисатхӯлена саббан̇гапаччан̇гена, со там̣ на̄вам̣ абхирӯхеййа. апину са̄ маха̄ра̄джа, на̄ва̄ двиннампи дха̄реййа̄ти? на хи, бханте, чалеййа кампеййа намеййа онамеййа винамеййа викиреййа видхамеййа виддхам̣сеййа, на т̣ха̄намупагаччхеййа, осӣдеййа удакети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, айам̣ дасасахассӣ локадха̄ту екабуддхадха̄ран̣ӣ, екассева татха̄гатасса гун̣ам̣ дха̄рети, йади дутийо буддхо уппаджджеййа, на̄йам̣ дасасахассӣ локадха̄ту дха̄реййа, чалеййа…пе… на т̣ха̄намупагаччхеййа.

йатха̄ ва̄ пана маха̄ра̄джа пурисо йа̄вадаттхам̣ бходжанам̣ бхун̃джеййа чха̄дентам̣ йа̄вакан̣т̣хамабхипӯрайитва̄, со дха̄то пӣн̣ито парипун̣н̣о нирантаро тандикато анонамитадан̣д̣аджа̄то пунадева таттакам̣ бходжанам̣ бхун̃джеййа, апину кхо, маха̄ра̄джа, пурисо сукхито бхавеййа̄ти? на хи, бханте, саким̣ бхуттова мареййа̄ти. евамева кхо, маха̄ра̄джа, айам̣ дасасахассӣ локадха̄ту екабуддхадха̄ран̣ӣ …пе… на т̣ха̄намупагаччхеййа̄ти.

ким̣ ну кхо, бханте на̄гасена, атидхаммабха̄рена патхавӣ чалатӣти? идха, маха̄ра̄джа, две сакат̣а̄ ратанапарипӯрита̄ бхавеййум̣ йа̄ва мукхасама̄. екасма̄ сакат̣ато ратанам̣ гахетва̄ екасмим̣ сакат̣е а̄киреййум̣, апину кхо там̣, маха̄ра̄джа, сакат̣ам̣ двиннампи сакат̣а̄нам̣ ратанам̣ дха̄реййа̄ти? на хи, бханте, на̄бхипи тасса пхалеййа, ара̄пи тасса бхиджджеййум̣, немипи тасса опатеййа, аккхопи тасса бхиджджеййа̄ти. ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, атиратанабха̄рена сакат̣ам̣ бхиджджатӣти? а̄ма, бхантети. евамева кхо, маха̄ра̄джа, атидхаммабха̄рена патхавӣ чалатӣти.

апича маха̄ра̄джа имам̣ ка̄ран̣ам̣ буддхабалапаридӣпана̄йа оса̄ритам̣, ан̃н̃ампи таттха абхирӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти. йади, маха̄ра̄джа, две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е уппаджджеййум̣, тесам̣ париса̄йа вива̄до уппаджджеййа – ‘‘тумха̄кам̣ буддхо амха̄кам̣ буддхо’’ти убхатопаккхаджа̄та̄ бхавеййум̣. йатха̄, маха̄ра̄джа, двиннам̣ балава̄мачча̄нам̣ париса̄йа вива̄до уппаджджеййа ‘тумха̄кам̣ амаччо амха̄кам̣ амаччо’ти убхатопаккхаджа̄та̄ хонти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, йади, две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е уппаджджеййум̣, тесам̣ париса̄йа вива̄до уппаджджеййа ‘тумха̄кам̣ буддхо амха̄кам̣ буддхо’ти убхатопаккхаджа̄та̄ бхавеййум̣. идам̣ та̄ва, маха̄ра̄джа, екам̣ ка̄ран̣ам̣, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти.

апарампи, маха̄ра̄джа, уттарим̣ ка̄ран̣ам̣ сун̣охи, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти. йади, маха̄ра̄джа, две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е уппаджджеййум̣, агго буддхоти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавеййа. джет̣т̣хо буддхоти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавеййа. сет̣т̣хо буддхоти, висит̣т̣хо буддхоти, уттамо буддхоти, паваро буддхоти, асамо буддхоти, асамасамо буддхоти, аппат̣исамо буддхоти, аппат̣ибха̄го буддхоти, аппат̣ипуггало буддхоти йам̣ вачанам̣, там̣ миччха̄ бхавеййа. идампи кхо твам̣, маха̄ра̄джа, ка̄ран̣ам̣ аттхато сампат̣иччха, йена ка̄ран̣ена две самма̄самбуддха̄ екаккхан̣е нуппаджджанти.

апича кхо маха̄ра̄джа буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ сабха̄вапакати еса̄, йам̣ екойева буддхо локе уппаджджати. касма̄ ка̄ран̣а̄? махантата̄йа саббан̃н̃убуддхагун̣а̄нам̣. ан̃н̃ампи маха̄ра̄джа йам̣ локе махантам̣, там̣ екам̣йева хоти. патхавӣ, маха̄ра̄джа, махантӣ, са̄ ека̄йева. са̄гаро маханто, со екойева. синеру гирира̄джа̄ маханто, со екойева. а̄ка̄со маханто, со екойева. сакко маханто, со екойева. ма̄ро маханто, со екойева. брахма̄ маханто, со екойева. татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо маханто, со екойева локасмим̣. йаттха те уппаджджанти, таттха ан̃н̃асса ока̄со на хоти. тасма̄, маха̄ра̄джа, татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо екойева локасмим̣ уппаджджатӣти. сукатхито, бханте на̄гасена, пан̃хо опаммехи ка̄ран̣ехӣ’’ти.

екисса̄ локадха̄туйа̄ти екасмим̣ чаккава̄л̣е. хет̣т̣ха̄ имина̄ва падена дасачаккава̄л̣асахасса̄ни гахита̄ни та̄нипи, екачаккава̄л̣енева париччхиндитум̣ ват̣т̣анти. буддха̄ хи уппаджджама̄на̄ имасмим̣йева чаккава̄л̣е уппаджджанти, уппаджджанат̣т̣ха̄не пана ва̄рите ито ан̃н̃есу чаккава̄л̣есу нуппаджджантӣти ва̄ритамева хоти.

апуббам̣ ачариманти еттха чаккаратанапа̄тубха̄вато пуббе пуббам̣, тассева антарадха̄нато паччха̄ чаримам̣. таттха двидха̄ чаккаратанасса антарадха̄нам̣ хоти, чаккаваттино ка̄лам̣кирийато ва̄ паббаджджа̄йа ва̄. антарадха̄йама̄нан̃ча пана там̣ ка̄лам̣кирийато ва̄ паббаджджато ва̄ саттаме дивасе антарадха̄йати, тато парам̣ чаккаваттино па̄тубха̄во ава̄рито.

касма̄ пана екачаккава̄л̣е две чаккаваттино нуппаджджантӣти. вива̄дупаччхедато аччхарийабха̄вато чаккаратанасса маха̄нубха̄вато ча. двӣсу хи уппаджджантесу ‘‘амха̄кам̣ ра̄джа̄ маханто амха̄кам̣ ра̄джа̄ маханто’’ти вива̄до уппаджджеййа. екасмим̣ дӣпе чаккаваттӣти ча екасмим̣ дӣпе чаккаваттӣти ча аначчхарийа̄ бхавеййум̣. йо ча̄йам̣ чаккаратанасса двисахассадӣпапарива̄ресу чатӯсу маха̄дӣпесу иссарийа̄нуппада̄насаматтхо маха̄нубха̄во, со париха̄йетха. ити вива̄дупаччхедато аччхарийабха̄вато чаккаратанасса маха̄нубха̄вато ча на екачаккава̄л̣е две уппаджджанти.

130. йам̣ иттхӣ асса арахам̣ самма̄самбуддхоти еттха тит̣т̣хату та̄ва саббан̃н̃угун̣е ниббаттетва̄ локутта̄ран̣асаматтхо буддхабха̄во, пан̣идха̄наматтампи иттхийа̄ на сампаджджати.

мануссаттам̣ лин̇гасампатти, хету саттха̄радассанам̣;

паббаджджа̄ гун̣асампатти, адхика̄ро ча чхандата̄;

ат̣т̣хадхаммасамодха̄на̄, абхинӣха̄ро самиджджхатӣти. (бу. вам̣. 2.59) –

има̄ни хи пан̣идха̄насампаттика̄ран̣а̄ни. ити пан̣идха̄нампи сампа̄детум̣ асаматтха̄йа иттхийа̄ куто буддхабха̄воти ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со йам̣ иттхӣ асса арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти вуттам̣. сабба̄ка̄рапарипӯро ча пун̃н̃уссайо сабба̄ка̄рапарипӯрамева аттабха̄вам̣ ниббаттетӣти пурисова арахам̣ хоти самма̄самбуддхо.

йам̣ иттхӣ ра̄джа̄ асса чаккаваттӣтиа̄дӣсупи йасма̄ иттхийа̄ косохитаваттхагуйхата̄дӣнам̣ абха̄вена лаккхан̣а̄ни на парипӯренти, иттхиратана̄бха̄вена саттаратанасаман̇гита̄ на сампаджджати, саббамануссехи ча адхико аттабха̄во на хоти, тасма̄ ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со йам̣ иттхӣ ра̄джа̄ асса чаккаваттӣ’’ти вуттам̣. йасма̄ ча саккатта̄дӣни тӣн̣и т̣ха̄на̄ни уттама̄ни, иттхилин̇ган̃ча хӣнам̣, тасма̄ тасса̄ саккатта̄дӣнипи пат̣исиддха̄ни.

нану ча йатха̄ иттхилин̇гам̣, евам̣ пурисалин̇гампи брахмалоке наттхи? тасма̄ ‘‘йам̣ пурисо брахматтам̣ кареййа, т̣ха̄наметам̣ виджджатӣ’’типи на ваттаббам̣ сийа̄ти. но на ваттаббам̣. касма̄? идха пурисасса таттха ниббаттанато. брахматтанти хи маха̄брахматтам̣ адхиппетам̣. иттхӣ ча идха джха̄нам̣ бха̄ветва̄ ка̄лам̣ катва̄ брахмапа̄рисаджджа̄нам̣ сахабйатам̣ упападжджати, на маха̄брахма̄нам̣, пурисо пана таттха на уппаджджатӣти на ваттаббо. сама̄непи четтха убхайалин̇га̄бха̄ве пурисасан̣т̣ха̄на̄ва брахма̄но, на иттхисан̣т̣ха̄на̄, тасма̄ сувуттамеветам̣.

131. ка̄йадуччаритасса̄тиа̄дӣсу йатха̄ нимбабӣджакоса̄такӣбӣджа̄дӣни мадхурапхалам̣ на ниббаттенти, аса̄там̣ амадхурамева ниббаттенти, евам̣ ка̄йадуччарита̄дӣни мадхуравипа̄кам̣ на ниббаттенти, амадхурамева випа̄кам̣ ниббаттенти. йатха̄ ча уччхубӣджаса̄либӣджа̄дӣни мадхурам̣ са̄дурасамева пхалам̣ ниббаттенти, на аса̄там̣ кат̣укам̣, евам̣ ка̄йасучарита̄дӣни мадхурамева випа̄кам̣ ниббаттенти, на амадхурам̣. вуттампи четам̣ –

‘‘йа̄дисам̣ вапате бӣджам̣, та̄дисам̣ харате пхалам̣;

калйа̄н̣ака̄рӣ калйа̄н̣ам̣, па̄пака̄рӣ ча па̄пака’’нти. (сам̣. ни. 1.256);

тасма̄ ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со йам̣ ка̄йадуччаритасса̄’’тиа̄ди вуттам̣.

ка̄йадуччаритасаман̇гӣтиа̄дӣсу саман̇гӣти пан̃чавидха̄ саман̇гита̄ а̄йӯханасаман̇гита̄ четана̄саман̇гита̄ каммасаман̇гита̄ випа̄касаман̇гита̄, упат̣т̣ха̄насаман̇гита̄ти. таттха кусала̄кусалакамма̄йӯханаккхан̣е а̄йӯханасаман̇гита̄ти вуччати. татха̄ четана̄саман̇гита̄. йа̄ва пана арахаттам̣ на па̄пун̣анти, та̄ва саббепи сатта̄ пуббе упачитам̣ випа̄ка̄рахам̣ каммам̣ сандха̄йа ‘‘каммасаман̇гино’’ти вуччанти, еса̄ каммасаман̇гита̄. випа̄касаман̇гита̄ випа̄каккхан̣ейева ведитабба̄. йа̄ва пана сатта̄ арахаттам̣ на па̄пун̣анти, та̄ва несам̣ тато тато чавитва̄ нирайе та̄ва уппаджджама̄на̄нам̣ аггиджа̄лалохакумбхиа̄дӣхи упат̣т̣ха̄на̄ка̄рехи нирайо, габбхасеййакаттам̣ а̄паджджама̄на̄нам̣ ма̄тукуччхи, девесу уппаджджама̄на̄нам̣ каппаруккхавима̄на̄дӣхи упат̣т̣ха̄на̄ка̄рехи девалокоти евам̣ уппаттинимиттам̣ упат̣т̣ха̄ти, ити несам̣ имина̄ уппаттинимиттаупат̣т̣ха̄нена апаримуттата̄ упат̣т̣ха̄насаман̇гита̄ на̄ма. са̄ чалати сеса̄ ниччала̄. нирайе хи упат̣т̣хитепи девалоко упат̣т̣ха̄ти, девалоке упат̣т̣хитепи нирайо упат̣т̣ха̄ти, мануссалоке упат̣т̣хитепи тираччха̄найони упат̣т̣ха̄ти, тираччха̄найонийа̄ ча упат̣т̣хита̄йапи мануссалоко упат̣т̣ха̄тийева.

татридам̣ ваттху – сон̣агирипа̄де кира ачелавиха̄ре сон̣аттхеро на̄ма еко дхаммакатхико, тасса пита̄ сунакхаджӣвико ахоси. тхеро там̣ пат̣иба̄хантопи сам̣варе т̣хапетум̣ асакконто ‘‘ма̄ насси джарако’’ти махаллакака̄ле ака̄макам̣ пабба̄джеси. тасса гила̄насеййа̄йа нипаннасса нирайо упат̣т̣ха̄ти, сон̣агирипа̄дато маханта̄ маханта̄ сунакха̄ а̄гантва̄ кха̄дитука̄ма̄ вийа сампарива̄ресум̣. со маха̄бхайабхӣто – ‘‘ва̄рехи, та̄та сон̣а, ва̄рехи, та̄та сон̣а̄’’ти а̄ха. ким̣ маха̄тхера̄ти. на пассаси та̄та̄ти там̣ паваттим̣ а̄чиккхи. сон̣аттхеро – ‘‘катхан̃хи на̄ма ма̄дисасса пита̄ нирайе ниббаттиссати, патит̣т̣ха̄’сса бхависса̄мӣ’’ти са̄ман̣ерехи на̄на̄пуппха̄ни а̄хара̄петва̄ четийан̇ган̣абодхийан̇ган̣есу таласантхаран̣апӯджам̣ а̄санапӯджан̃ча ка̄ретва̄ питарам̣ ман̃чена четийан̇ган̣ам̣ а̄харитва̄ ман̃че нисӣда̄петва̄ – ‘‘айам̣ маха̄тхера-пӯджа̄ тумха̄кам̣ аттха̄йа ката̄ ‘айам̣ ме бхагава̄ дуггатапан̣н̣а̄ка̄ро’ти ватва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ читтам̣ паса̄дехӣ’’ти а̄ха. со маха̄тхеро пӯджам̣ дисва̄ татха̄ каронто читтам̣ паса̄деси, та̄вадевасса девалоко упат̣т̣ха̄си, нанданавана-читталата̄вана-миссакавана-пха̄русакаванавима̄на̄ни чева на̄т̣ака̄ни ча парива̄ретва̄ т̣хита̄ни вийа ахесум̣. со ‘‘апетха апетха сон̣а̄’’ти а̄ха. кимидам̣ тхера̄ти? ета̄ те, та̄та, ма̄таро а̄гаччхантӣти. тхеро ‘‘сагго упат̣т̣хито маха̄тхерасса̄’’ти чинтеси. евам̣ упат̣т̣ха̄насаман̇гита̄ чалатӣти ведитабба̄. ета̄су саман̇гита̄су идха а̄йӯханачетана̄каммасаман̇гита̄васена ка̄йадуччаритасаман̇гӣтиа̄ди вуттам̣.

132. евам̣ вутте а̄йасма̄ а̄нандоти ‘‘евам̣ бхагавата̄ имасмим̣ сутте вутте тхеро а̄дито пат̣т̣ха̄йа саббасуттам̣ саманна̄харитва̄ евам̣ сассирикам̣ катва̄ деситасуттасса на̄ма бхагавата̄ на̄мам̣ на гахитам̣. хандасса на̄мам̣ ган̣ха̄песса̄мӣ’’ти чинтетва̄ бхагавантам̣ етадавоча.

тасма̄ тиха твантиа̄дӣсу айам̣ аттхайоджана̄ –

а̄нанда, йасма̄ имасмим̣ дхаммапарийа̄йе ‘‘ат̣т̣ха̄раса кхо има̄, а̄нанда, дха̄туйо, чха има̄, а̄нанда, дха̄туйо’’ти евам̣ бахудха̄туйо вибхатта̄, тасма̄ тиха твам̣ имам̣ дхаммапарийа̄йам̣ бахудха̄тукотипи нам̣ дха̄рехи. йасма̄ панеттха дха̄туа̄йатанапат̣иччасамуппа̄дат̣т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄навасена чатта̄ро париват̣т̣а̄ катхита̄, тасма̄ чатупариват̣т̣отипи нам̣ дха̄рехи. йасма̄ ча а̄да̄сам̣ олокентасса мукханимиттам̣ вийа имам̣ дхаммапарийа̄йам̣ олокентасса ете дха̄туа̄дайо аттха̄ па̄кат̣а̄ хонти, тасма̄ дхамма̄да̄сотипи нам̣ дха̄рехи. йасма̄ ча йатха̄ на̄ма парасенамаддана̄ йодха̄ сан̇га̄матӯрийам̣ паггахетва̄ парасенам̣ пависитва̄ сапатте маддитва̄ аттано джайам̣ ган̣ханти, евамева килесасенамаддана̄ йогино идха вуттавасена випассанам̣ паггахетва̄ килесе маддитва̄ аттано арахаттаджайам̣ ган̣ханти, тасма̄ аматадундубхӣтипи нам̣ дха̄рехи. йасма̄ ча йатха̄ сан̇га̄майодха̄ пан̃ча̄вудхам̣ гахетва̄ парасенам̣ виддхам̣сетва̄ джайам̣ ган̣ханти, евам̣ йогинопи идха вуттам̣ випассана̄вудхам̣ гахетва̄ килесасенам̣ виддхам̣сетва̄ арахаттаджайам̣ ган̣ханти. тасма̄ ануттаро сан̇га̄мавиджайотипи нам̣ дха̄рехӣти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

бахудха̄тукасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. исигилисуттаван̣н̣ана̄

133. евам̣ ме сутанти исигилисуттам̣. таттха ан̃н̃а̄ва саман̃н̃а̄ ахосӣти исигилисса исигилӣти саман̃н̃а̄йа уппаннака̄ле вебха̄ро на вебха̄роти пан̃н̃а̄йиттха, ан̃н̃а̄йевасса саман̃н̃а̄ ахоси. ан̃н̃а̄ пан̃н̃аттӣти идам̣ пуримападассева вевачанам̣. сесесупи есева найо.

тада̄ кира бхагава̄ са̄йанхасамайе сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа гандхакут̣ито никкхамитва̄ йасмим̣ т̣ха̄не нисинна̄нам̣ пан̃ча паббата̄ пан̃н̃а̄йанти, таттха бхиккхусан̇гхапаривуто нисӣдитва̄ име пан̃ча паббате пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄чиккхи. таттха на бхагавато паббатехи аттхо аттхи, ити имесу пана паббатесу пат̣ипа̄т̣ийа̄ катхийама̄несу исигилисса исигилибха̄во катхетаббо хоти. тасмим̣ катхийама̄не падумаватийа̄ путта̄нам̣ пан̃часата̄нам̣ паччекабуддха̄нам̣ на̄ма̄ни чева падумаватийа̄ ча паттхана̄ катхетабба̄ бхависсатӣти бхагава̄ имам̣ пан̃ча паббатапат̣ипа̄т̣им̣ а̄чиккхи.

пависанта̄ диссанти павит̣т̣ха̄ на диссантӣти йатха̄пха̄сукат̣т̣ха̄не пин̣д̣а̄йа чаритва̄ катабхаттакичча̄ а̄гантва̄ четийагаббхе йамакамаха̄два̄рам̣ виваранта̄ вийа там̣ паббатам̣ дведха̄ катва̄ анто пависитва̄ раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄ни ма̄петва̄ таттха васим̣су, тасма̄ евама̄ха. име исӣти име паччекабуддхаисӣ.

када̄ пана те таттха васим̣су? атӣте кира ануппанне татха̄гате ба̄ра̄н̣асим̣ упанисса̄йа екасмим̣ га̄маке ека̄ куладхӣта̄ кхеттам̣ раккхама̄на̄ екасса паччекабуддхасса пан̃чахи ла̄джа̄сатехи саддхим̣ екам̣ падумапуппхам̣ датва̄ пан̃ча путтасата̄ни паттхеси. тасмим̣йева ча кхан̣е пан̃часата̄ мигалуддака̄ мадхурамам̣сам̣ датва̄ ‘‘етисса̄ путта̄ бхавеййа̄ма̄’’ти паттхайим̣су. са̄ йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ девалоке ниббатта̄, тато чута̄ джа̄тассаре падумагаббхе ниббатти. тамеко та̄пасо дисва̄ пат̣иджагги, тасса̄ вичарантийа̄ва па̄дуддха̄ре па̄дуддха̄ре бхӯмито падума̄ни ут̣т̣хаханти. еко ваначарако дисва̄ ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ нам̣ а̄хара̄петва̄ аггамахесим̣ ака̄си, тасса̄ габбхо сан̣т̣ха̄си. маха̄падумакума̄ро ма̄тукуччхийам̣ васи, сеса̄ габбхамалам̣ нисса̄ ниббатта̄. вайаппатта̄ уййа̄не падумассаре кӣл̣анта̄ екекасмим̣ падуме нисӣдитва̄ кхайавайам̣ пат̣т̣хапетва̄ паччекабодхин̃а̄н̣ам̣ ниббаттайим̣су. айам̣ тесам̣ бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахоси –

‘‘сарорухам̣ падумапала̄сапаттаджам̣, супуппхитам̣ бхамараган̣а̄нучин̣н̣ам̣;

аниччата̄йупагатам̣ видитва̄, еко чаре кхаггависа̄н̣акаппо’’ти.

тасмим̣ ка̄ле те таттха васим̣су, тада̄ часса паббатасса исигилӣти саман̃н̃а̄ удапа̄ди.

135. йе саттаса̄ра̄ти арит̣т̣хо упарит̣т̣хо тагарасикхӣ йасассӣ судассано пийадассӣ гандха̄ро пин̣д̣оло упа̄сабхо нӣто татхо сутава̄ бха̄витаттоти терасаннам̣ паччекабуддха̄нам̣ на̄ма̄ни ватва̄ ида̄ни тесан̃ча ан̃н̃есан̃ча га̄тха̄бандхена на̄ма̄ни а̄чиккханто йе саттаса̄ра̄тиа̄дима̄ха. таттха саттаса̄ра̄ти сатта̄нам̣ са̄рабхӯта̄. анӣгха̄ти ниддуккха̄. нира̄са̄ти ниттан̣ха̄.

две джа̄линоти чӯл̣аджа̄ли маха̄джа̄лӣти две джа̄лина̄мака̄. сантачиттоти идампи екасса на̄мамева. пасси джахи упадхидуккхамӯланти еттха пасси на̄ма со паччекабуддхо, дуккхасса пана мӯлам̣ упадхим̣ джахӣти айамасса тхути. апара̄джитотипи екасса на̄мамева.

саттха̄ паватта̄ сарабхан̇го ломахам̣со уччан̇гама̄йоти име пан̃ча джана̄. асито ана̄саво маномайоти имепи тайо джана̄. ма̄наччхидо ча бандхума̄ти бандхума̄ на̄ма еко, ма̄насса пана чхиннатта̄ ма̄наччхидоти вутто. тада̄дхимуттотипи на̄мамева.

кетумбхара̄го ча ма̄тан̇го арийоти име тайо джана̄. атхаччутоти атха аччуто. аччутага̄мабйа̄ман̇коти име две джана̄. кхема̄бхирато ча соратоти име двейева.

сайхо аноманиккамоти сайхо на̄ма со буддхо, аномавӣрийатта̄ пана аноманиккамоти вутто. а̄нандо нандо упанандо два̄даса̄ти чатта̄ро а̄нанда̄, чатта̄ро нанда̄ чатта̄ро упананда̄ти евам̣ два̄даса. бха̄радва̄джо антимадехадха̄рӣти бха̄радва̄джо на̄ма со буддхо. антимадехадха̄рӣти тхути.

тан̣хаччхидоти сикхарисса̄йам̣ тхути. вӣтара̄готи ман̇галасса тхути. усабхаччхида̄ джа̄линим̣ дуккхамӯланти усабхо на̄ма со буддхо дуккхамӯлабхӯтам̣ джа̄линим̣ аччхида̄ти аттхо. сантам̣ падам̣ аджджхагамопанӣтоти упанӣто на̄ма со буддхо сантам̣ падам̣ аджджхагама̄. вӣтара̄готипи екасса на̄мамева. сувимуттачиттоти айам̣ кан̣хасса тхути.

ете ча ан̃н̃е ча̄ти ете па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ ча па̄л̣ийам̣ ана̄гата̄ ан̃н̃е ча етесам̣ екана̄мака̄йева. имесу хи пан̃часу паччекабуддхасатесу двепи тайопи дасапи два̄дасапи а̄нанда̄дайо вийа екана̄мака̄ ахесум̣. ити па̄л̣ийам̣ а̄гатана̄мехева саббесам̣ на̄ма̄ни вутта̄ни хонтӣти ито парам̣ висум̣ висум̣ аватва̄ ‘‘ете ча ан̃н̃е ча̄’’ти а̄ха. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

исигилисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. маха̄чатта̄рӣсакасуттаван̣н̣ана̄

136. евам̣ ме сутанти маха̄чатта̄рӣсакасуттам̣. таттха арийанти ниддосам̣ локуттарам̣, ниддосан̃хи ‘‘арийа’’нти вуччати. самма̄сама̄дхинти маггасама̄дхим̣. саупанисанти сапаччайам̣. сапариккха̄ранти сапарива̄рам̣.

париккхата̄ти парива̄рита̄. самма̄дит̣т̣хи пуббан̇гама̄ хотӣти двидха̄ самма̄дит̣т̣хи пуббан̇гама̄ хоти пуреча̄рика̄ випассана̄самма̄дит̣т̣хи ча маггасамма̄дит̣т̣хи ча. випассана̄самма̄дит̣т̣хи тебхӯмакасан̇кха̄ре аничча̄дивасена паривӣмам̣сати; маггасамма̄дит̣т̣хи пана паривӣмам̣санапарийоса̄не бхӯмиладдхам̣ ват̣т̣ам̣ самуггха̄т̣айама̄на̄ вӯпасамайама̄на̄ сӣтудакагхат̣асахассам̣ маттхаке а̄син̃чама̄на̄ вийа уппаджджати. йатха̄ хи кхеттам̣ курума̄но кассако пат̣хамам̣ аран̃н̃е руккхе чхиндати, паччха̄ аггим̣ дети, со агги пат̣хамам̣ чхинне руккхе анавасесе джха̄пети, евамева випассана̄самма̄дит̣т̣хи пат̣хамам̣ аничча̄дивасена сан̇кха̄ре вӣмам̣сати, маггасамма̄дит̣т̣хи та̄йа вӣмам̣санаттхам̣ сан̇кха̄ре пуна аппаваттивасена самуггха̄т̣айама̄на̄ уппаджджати, са̄ дувидха̄пи идха адхиппета̄.

миччха̄дит̣т̣хӣти паджа̄на̄тӣти миччха̄дит̣т̣хим̣ аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти лаккхан̣апат̣иведхена а̄рамман̣ато паджа̄на̄ти, самма̄дит̣т̣хим̣ киччато асаммохато паджа̄на̄ти. са̄сса хоти самма̄дит̣т̣хӣти са̄ евам̣ паджа̄нана̄ асса самма̄дит̣т̣хи на̄ма хоти.

два̄йам̣ вада̄мӣти двайам̣ вада̄ми, дувидхакот̣т̣ха̄сам̣ вада̄мӣти аттхо. пун̃н̃абха̄гийа̄ти пун̃н̃акот̣т̣ха̄сабхӯта̄. упадхивепакка̄ти упадхисан̇кха̄тасса випа̄касса да̄йика̄.

пан̃н̃а̄ пан̃н̃индрийантиа̄дӣсу вибхаджитва̄ вибхаджитва̄ аматадва̄рам̣ пан̃н̃апети дассетӣти пан̃н̃а̄. тасмим̣ аттхе индаттам̣ каротӣти пан̃н̃индрийам̣. авиджджа̄йа на кампатӣти пан̃н̃а̄балам̣. боджджхан̇гаппатта̄ хутва̄ чатусаччадхамме вичина̄тӣти дхаммавичайасамбоджджхан̇го. маггасампаттийа̄ пасат̣т̣ха̄ собхана̄ дит̣т̣хӣти самма̄дит̣т̣хи. арийамаггасса ан̇ганти магган̇гам̣. соти со бхиккху. паха̄на̄йа̄ти паджаханаттха̄йа. упасампада̄йа̄ти пат̣ила̄бхаттха̄йа. самма̄ва̄йа̄моти ниййа̄нико кусалава̄йа̄мо. сатоти сатийа̄ саманна̄гато хутва̄. анупаридха̄ванти анупариваттантӣти сахаджа̄та̄ ча пуреджа̄та̄ ча хутва̄ парива̄ренти. еттха хи самма̄ва̄йа̄мо ча самма̄сати ча локуттарасамма̄дит̣т̣хим̣ сахаджа̄та̄ парива̄ренти ра̄джа̄нам̣ вийа екаратхе т̣хита̄ асигга̄хачхаттагга̄ха̄. випассана̄самма̄дит̣т̣хи пана пуреджа̄та̄ хутва̄ парива̄рети ратхасса пурато паттика̄дайо вийа. дутийапаббато пат̣т̣ха̄йа пана самма̄сан̇каппа̄дӣнам̣ тайопи сахаджа̄тапарива̄ра̄ва хонтӣти ведитабба̄.

137. миччха̄сан̇каппоти паджа̄на̄тӣти миччха̄сан̇каппам̣ аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти лаккхан̣апат̣иведхена а̄рамман̣ато паджа̄на̄ти самма̄сан̇каппам̣ киччато асаммохато паджа̄на̄ти. ито апаресу самма̄ва̄ча̄дӣсупи евамева йоджана̄ ведитабба̄. ка̄масан̇каппа̄дайо дведха̄витаккасутте (ма. ни. 1.206) вутта̄йева.

таккотиа̄дӣсу такканавасена такко. свева ча упасаггена падам̣ вад̣д̣хетва̄ витаккоти вутто, свева сан̇каппанавасена сан̇каппо. екагго хутва̄ а̄рамман̣е аппетӣти аппана̄. упасаггена пана падам̣ вад̣д̣хетва̄ бйаппана̄ти вуттам̣. четасо абхиниропана̄ти читтасса абхиниропана̄. витаккасмин̃хи сати витакко а̄рамман̣е читтам̣ абхиниропети витакке пана асати аттанойева дхаммата̄йа читтам̣ а̄рамман̣ам̣ абхирухати джа̄тисампанно абхин̃н̃а̄тапурисо вийа ра̄джагехам̣. анабхин̃н̃а̄тасса хи пат̣иха̄рена ва̄ дова̄рикена ва̄ аттхо хоти, абхин̃н̃а̄там̣ джа̄тисампаннам̣ саббе ра̄джара̄джамаха̄матта̄ джа̄нантӣти аттанова дхаммата̄йа никкхамати чева пависати ча, евам̣сампадамидам̣ ведитаббам̣. ва̄чам̣ сан̇кхаротӣти вачӣсан̇кха̄ро. еттха ча локийавитакко ва̄чам̣ сан̇кхароти, на локуттаро. кин̃ча̄пи на сан̇кхароти, вачӣсан̇кха̄ротвева ча панасса на̄мам̣ хоти. самма̄сан̇каппам̣ анупаридха̄вантӣти локуттарасамма̄сан̇каппам̣ парива̄ренти. еттха ча тайопи неккхаммасан̇каппа̄дайо пуббабха̄ге на̄на̄читтесу лаббханти, маггаккхан̣е пана тин̣н̣ампи ка̄масан̇каппа̄дӣнан̃ча падаччхедам̣ самуггха̄там̣ каронто магган̇гам̣ пӯрайама̄но екова самма̄сан̇каппо уппаджджитва̄ неккхаммасан̇каппа̄дивасена тӣн̣и на̄ма̄ни лабхати. парато самма̄ва̄ча̄дӣсупи есева найо.

138. муса̄ва̄да̄ вераман̣ӣтиа̄дӣсу виратипи четана̄пи ват̣т̣ати. а̄ратӣтиа̄дӣсу вачӣдуччаритехи а̄рака̄ раматӣти а̄рати. вина̄ техи раматӣти вирати. тато тато пат̣иниватта̄ва хутва̄ техи вина̄ раматӣти пат̣ивирати. упасаггавасена ва̄ падам̣ вад̣д̣хитам̣, саббамидам̣ ораманабха̄вассева адхивачанам̣. верам̣ ман̣ати вина̄сетӣти вераман̣и. идампи ораманассева вевачанам̣.

139. па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣ӣтиа̄дӣсупи четана̄ виратӣти убхайампи ват̣т̣атийева.

140. кухана̄тиа̄дӣсу тивидхена куханаваттхуна̄ локам̣ ета̄йа кухайанти вимха̄пайантӣти кухана̄. ла̄бхасакка̄раттхика̄ хутва̄ ета̄йа лапантӣти лапана̄. нимиттам̣ сӣламетесанти немиттика̄, тесам̣ бха̄во немиттиката̄. ниппесо сӣламетесанти ниппесика̄, тесам̣ бха̄во ниппесиката̄. ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсанти магганти парийесантӣти ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсана̄, тесам̣ бха̄во ла̄бхена ла̄бхам̣ ниджигӣсаната̄. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рена панета̄ кухана̄дика̄ висуддхимагге сӣланиддесейева па̄л̣ин̃ча ат̣т̣хакатхан̃ча а̄харитва̄ пака̄сита̄. миччха̄а̄джӣвасса паха̄на̄йа̄ти еттха на кевалам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гатова миччха̄а̄джӣво, а̄джӣвахету пана паваттита̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дайо саттакаммапатхачетана̄пи миччха̄а̄джӣвова. та̄сам̣йева саттаннам̣ четана̄нам̣ падапаччхедам̣ самуггха̄там̣ курума̄нам̣ магган̇гам̣ пӯрайама̄на̄ уппанна̄ вирати самма̄а̄джӣво на̄ма.

141. самма̄дит̣т̣хисса̄ти маггасамма̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитасса пуггаласса. самма̄сан̇каппо пахотӣти маггасамма̄сан̇каппо пахоти, пхаласамма̄дит̣т̣хиссапи пхаласамма̄сан̇каппо пахотӣти евам̣ саббападесу аттхо ведитаббо. самма̄н̃а̄н̣асса самма̄вимуттӣти еттха пана маггасамма̄сама̄дхимхи т̣хитасса маггапаччавеккхан̣ам̣ самма̄н̃а̄н̣ам̣ пахоти, пхаласамма̄сама̄дхимхи т̣хитасса пхалапаччавеккхан̣ам̣ самма̄н̃а̄н̣ам̣ пахоти. маггапаччавеккхан̣асамма̄н̃а̄н̣е ча т̣хитасса маггасамма̄вимутти пахоти, пхалапаччавеккхан̣асамма̄н̃а̄н̣е т̣хитасса пхаласамма̄вимутти пахотӣти аттхо. еттха ча т̣хапетва̄ ат̣т̣ха пхалан̇га̄ни самма̄н̃а̄н̣ам̣ паччавеккхан̣ам̣ катва̄ самма̄вимуттим̣ пхалам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти вуттам̣.

142. самма̄дит̣т̣хисса, бхиккхаве, миччха̄дит̣т̣хи ниджджин̣н̣а̄ хотӣтиа̄дӣсу авасесаника̄йабха̄н̣ака̄ пхалам̣ катхитанти ваданти, маджджхимабха̄н̣ака̄ пана дасаннам̣ ниджджараваттхӯнам̣ а̄гатат̣т̣ха̄не магго катхитоти ваданти. таттха дассанат̣т̣хена самма̄дит̣т̣хи ведитабба̄, видитакаран̣ат̣т̣хена самма̄н̃а̄н̣ам̣, тададхимуттат̣т̣хена самма̄вимутти.

вӣсати кусалапаккха̄ти самма̄дит̣т̣хиа̄дайо даса, ‘‘самма̄дит̣т̣хипаччайа̄ ча анеке кусала̄ дхамма̄’’тиа̄дина̄ найена вутта̄ даса̄ти евам̣ вӣсати кусалапаккха̄ хонти. вӣсати акусалапаккха̄ти ‘‘миччха̄дит̣т̣хи ниджджин̣н̣а̄ хотӣ’’тиа̄дина̄ найена вутта̄ миччха̄дит̣т̣хиа̄дайо даса, ‘‘йе ча миччха̄дит̣т̣хипаччайа̄ анеке па̄пака̄’’тиа̄дина̄ вутта̄ даса ча̄ти евам̣ вӣсати акусалапаккха̄ ведитабба̄. маха̄чатта̄рӣсакоти маха̄випа̄када̄нена маханта̄нам̣ кусалапаккхика̄нан̃чева акусалапаккхика̄нан̃ча чатта̄рӣса̄йа дхамма̄нам̣ пака̄ситатта̄ маха̄чатта̄рӣсакоти.

имасмин̃ча пана сутте пан̃ча самма̄дит̣т̣хийо катхита̄ випассана̄самма̄дит̣т̣хи каммассаката̄самма̄дит̣т̣хи маггасамма̄дит̣т̣хи пхаласамма̄дит̣т̣хи паччавеккхан̣а̄самма̄дит̣т̣хӣти. таттха ‘‘миччха̄дит̣т̣хим̣ миччха̄дит̣т̣хӣти паджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ найена вутта̄ випассана̄самма̄дит̣т̣хи на̄ма. ‘‘аттхи динна’’нтиа̄дина̄ найена вутта̄ каммассаката̄самма̄дит̣т̣хи на̄ма. ‘‘самма̄дит̣т̣хисса, бхиккхаве, самма̄сан̇каппо пахотӣ’’ти еттха пана маггасамма̄дит̣т̣хи пхаласамма̄дит̣т̣хӣти двепи катхита̄. ‘‘самма̄н̃а̄н̣ам̣ пахотӣ’’ти. еттха пана паччавеккхан̣а̄самма̄дит̣т̣хи катхита̄ти ведитабба̄.

143. самма̄дит̣т̣хим̣ че бхавам̣ гарахатӣти миччха̄дит̣т̣хи на̄ма̄йам̣ собхана̄ти вадантопи самма̄дит̣т̣хи на̄ма̄йам̣ на собхана̄ти вадантопи самма̄дит̣т̣хим̣ гарахати на̄ма. оккала̄ти оккаладжанападава̄сино. вассабхан̃н̃а̄ти вассо ча бхан̃н̃о ча̄ти две джана̄. ахетува̄да̄ти наттхи хету наттхи паччайо сатта̄нам̣ висуддхийа̄ти евама̄дива̄дино. акирийава̄да̄ти карото на карӣйати па̄панти евам̣ кирийапат̣иккхепава̄дино. наттхикава̄да̄ти наттхи диннантиа̄дива̄дино. те имесу тӣсупи дассанесу оккантанийа̄ма̄ ахесум̣. катхам̣ панетесу нийа̄мо хотӣти. йо хи еварӯпам̣ ладдхим̣ гахетва̄ раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄не нисинно саджджха̄йати вӣмам̣сати, тасса ‘‘наттхи хету наттхи паччайо карото на карӣйати па̄пам̣, наттхи диннам̣, ка̄йасса бхеда̄ уччхиджджатӣ’’ти тасмим̣ а̄рамман̣е миччха̄сати сантит̣т̣хати, читтам̣ екаггам̣ хоти, джавана̄ни джаванти. пат̣хамаджаване сатекиччхо хоти, татха̄ дутийа̄дӣсу. саттаме буддха̄нампи атекиччхо аниваттӣ арит̣т̣хакан̣д̣акасадисо хоти.

таттха кочи екам̣ дассанам̣ оккамати, кочи две, кочи тӣн̣ипи, нийатамиччха̄дит̣т̣хикова хоти, патто саггамагга̄варан̣ан̃чева моккхамагга̄варан̣ан̃ча. абхаббо тасса аттабха̄васса анантарам̣ саггампи гантум̣, пагева моккхам̣, ват̣т̣акха̄н̣у на̄меса сатто патхавӣгопако, йебхуййена еварӯпасса бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ наттхи. вассабхан̃н̃а̄пи едиса̄ ахесум̣. нинда̄бйа̄росаупа̄рамбхабхайа̄ти аттано нинда̄бхайена гхат̣т̣анабхайена упава̄дабхайена ча̄ти аттхо. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

маха̄чатта̄рӣсакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. а̄на̄па̄нассатисуттаван̣н̣ана̄

144. евам̣ ме сутанти а̄на̄па̄нассатисуттам̣. таттха ан̃н̃ехи ча̄ти т̣хапетва̄ па̄л̣ийам̣ а̄гате даса тхере ан̃н̃ехипи абхин̃н̃а̄техи бахӯхи са̄вакехи саддхим̣. тада̄ кира маха̄ бхиккхусан̇гхо ахоси апариччхиннаган̣ано.

оваданти ануса̄сантӣти а̄мисасан̇гахена дхаммасан̇гахена ча̄ти двӣхи сан̇гахехи сан̇ган̣хитва̄ каммат̣т̣ха̄нова̄да̄нуса̄санӣхи оваданти ча ануса̄санти ча. те ча̄ти чака̄ро а̄гамасандхиматтам̣. ул̣а̄рам̣ пуббена̄парам̣ висесам̣ джа̄нантӣти сӣлапарипӯран̣а̄дито пуббависесато ул̣а̄ратарам̣ апарам̣ касин̣апарикамма̄дивисесам̣ джа̄нантӣти аттхо.

145. а̄раддхоти тут̣т̣хо. аппаттасса паттийа̄ти аппаттасса арахаттасса па̄пун̣анаттхам̣. сесапададвайепи айамева аттхо. комудим̣ ча̄тума̄сининти паччхимакаттикача̄тума̄сапун̣н̣амам̣. са̄ хи кумуда̄нам̣ аттхита̄йа комудӣ, чатуннам̣ вассика̄нам̣ ма̄са̄нам̣ парийоса̄натта̄ ча̄тума̄синӣти вуччати. а̄гамесса̄мӣти удиккхисса̄ми, аджджа апава̄ретва̄ йа̄ва са̄ а̄гаччхати, та̄ва каттхачи агантва̄ идхева васисса̄мӣти аттхо. ити бхиккхӯнам̣ пава̄ран̣асан̇гахам̣ ануджа̄нанто евама̄ха.

пава̄ран̣асан̇гахо на̄ма н̃аттидутийена каммена диййати касса панеса диййати, касса на диййатӣти. ака̄ракасса та̄ва ба̄лапутхуджджанасса на диййати, татха̄ а̄раддхавипассакасса чева арийаса̄вакасса ча. йасса пана саматхо ва̄ тарун̣о хоти випассана̄ ва̄, тасса диййати. бхагава̄пи тада̄ бхиккхӯнам̣ читта̄ча̄рам̣ паривӣмам̣санто саматхавипассана̄нам̣ тарун̣абха̄вам̣ н̃атва̄ – ‘‘майи аджджа пава̄ренте диса̄су вассам̣вут̣т̣ха̄ бхиккхӯ идха осариссанти. тато име бхиккхӯ вуд̣д̣хатарехи бхиккхӯхи сена̄сане гахите висесам̣ ниббаттетум̣ на саккхиссанти. сачепи ча̄рикам̣ паккамисса̄ми, имесам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ дуллабхамева бхависсати. майи пана апава̄ренте бхиккхӯпи имам̣ са̄ваттхим̣ на осариссанти, ахампи ча̄рикам̣ на паккамисса̄ми, евам̣ имесам̣ бхиккхӯнам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ апалибуддхам̣ бхависсати. те аттано аттано васанат̣т̣ха̄не пха̄су вихаранта̄ саматхавипассана̄ тха̄маджа̄та̄ катва̄ висесам̣ ниббаттетум̣ саккхиссантӣ’’ти со там̣дивасам̣ апава̄ретва̄ каттикапун̣н̣ама̄йам̣ пава̄ресса̄мӣти бхиккхӯнам̣ пава̄ран̣асан̇гахам̣ ануджа̄ни. пава̄ран̣асан̇гахасмин̃хи ладдхе йасса ниссайапат̣ипаннасса а̄чарийупаджджха̄йа̄ паккаманти, сопи ‘‘саче патирӯпо ниссайада̄йако а̄гамиссати, тасса сантике ниссайам̣ ган̣хисса̄мӣ’’ти йа̄ва гимха̄нам̣ паччхимама̄са̄ васитум̣ лабхати. сачепи сат̣т̣хивасса̄ бхиккхӯ а̄гаччханти, тасса сена̄санам̣ гахетум̣ на лабханти. айан̃ча пана пава̄ран̣асан̇гахо екасса диннопи саббесам̣ диннойева хоти.

са̄ваттхим̣ осарантӣти бхагавата̄ пава̄ран̣асан̇гахо динноти сутасутат̣т̣ха̄нейева йатха̄сабха̄вена екам̣ ма̄сам̣ васитва̄ каттикапун̣н̣ама̄йа упосатхам̣ катва̄ осаранте сандха̄йа идам̣ вуттам̣. пуббена̄паранти идха тарун̣асаматхавипассана̄су каммам̣ катва̄ саматхавипассана̄ тха̄маджа̄та̄ акам̣су, айам̣ пуббе висесо на̄ма. тато сама̄хитена читтена сан̇кха̄ре саммаситва̄ кечи сота̄паттипхалам̣…пе… кечи арахаттам̣ саччхикарим̣су. айам̣ апаро ул̣а̄ро висесо на̄ма.

146. аланти йуттам̣. йоджанаган̣ана̄нӣти екам̣ йоджанам̣ йоджанамева, дасапи йоджана̄ни йоджана̄нева, тато уддхам̣ йоджанаган̣ана̄нӣти вуччанти. идха пана йоджанасатампи йоджанасахассампи адхиппетам̣. пут̣осена̄пӣти пут̣осам̣ вуччати па̄тхеййам̣. там̣ па̄тхеййам̣ гахетва̄пи упасан̇камитум̣ йуттамева̄ти аттхо. ‘‘пут̣ам̣сена̄’’типи па̄т̣хо, тассаттхо – пут̣о ам̣се асса̄ти пут̣ам̣со, тена пут̣ам̣сена, ам̣се па̄тхеййапут̣ам̣ вахантена̄пӣти вуттам̣ хоти.

147. ида̄ни еварӯпехи чаран̣ехи саманна̄гата̄ еттха бхиккхӯ аттхӣти дассетум̣ санти, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха чатуннам̣ сатипат̣т̣ха̄на̄нантиа̄дӣни тесам̣ бхиккхӯнам̣ абхинивит̣т̣хакаммат̣т̣ха̄надассанаттхам̣ вутта̄ни. таттха саттатим̣са бодхипаккхийадхамма̄ локийалокуттара̄ катхита̄. татра хи йе бхиккхӯ тасмим̣ кхан̣е маггам̣ бха̄венти, тесам̣ локуттара̄ хонти. а̄раддхавипассака̄нам̣ локийа̄. аниччасан̃н̃а̄бха̄вана̄нуйоганти еттха сан̃н̃а̄сӣсена випассана̄ катхита̄. йасма̄ панеттха а̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄навасена абхинивит̣т̣ха̄ва бахӯ бхиккхӯ, тасма̄ сесакаммат̣т̣ха̄на̄ни сан̇кхепена катхетва̄ а̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄нам̣ виттха̄рена катхенто а̄на̄па̄нассати, бхиккхаветиа̄дима̄ха. идам̣ пана а̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄нам̣ сабба̄ка̄рена висуддхимагге виттха̄ритам̣, тасма̄ таттха вуттанайеневасса па̄л̣иттхо ча бха̄вана̄найо ча ведитаббо.

149. ка̄йан̃н̃атаранти патхавӣка̄йа̄дӣсу чатӯсу ка̄йесу ан̃н̃атарам̣ вада̄ми, ва̄йо ка̄йам̣ вада̄мӣти аттхо. атха ва̄ рӯпа̄йатанам̣…пе… кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄роти пан̃чавӣсати рӯпакот̣т̣ха̄са̄ рӯпака̄йо на̄ма. тесу а̄на̄па̄нам̣ пхот̣т̣хабба̄йатане сан̇гахитатта̄ ка̄йан̃н̃атарам̣ хоти, тасма̄пи евама̄ха. тасма̄тиха̄ти йасма̄ чатӯсу ка̄йесу ан̃н̃атарам̣ ва̄йока̄йам̣, пан̃чавӣсатирӯпакот̣т̣ха̄се ва̄ рӯпака̄йе ан̃н̃атарам̣ а̄на̄па̄нам̣ анупассати, тасма̄ ка̄йе ка̄йа̄нупассӣти аттхо. евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо. ведана̄н̃н̃атаранти тӣсу ведана̄су ан̃н̃атарам̣, сукхаведанам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. са̄дхукам̣ манасика̄ранти пӣтипат̣исам̣ведита̄дивасена уппаннам̣ сундараманасика̄рам̣. ким̣ пана манасика̄ро сукхаведана̄ хотӣти. на хоти, десана̄сӣсам̣ панетам̣. йатхева хи ‘‘аниччасан̃н̃а̄бха̄вана̄нуйогамануйутта̄’’ти еттха сан̃н̃а̄на̄мена пан̃н̃а̄ вутта̄, евамидха̄пи манасика̄рана̄мена ведана̄ вутта̄ти ведитабба̄. етасмим̣ чатукке пат̣хамападе пӣтисӣсена ведана̄ вутта̄, дутийападе сукханти сарӯпенева вутта̄. читтасан̇кха̄рапададвайе ‘‘сан̃н̃а̄ ча ведана̄ ча четасика̄, ете дхамма̄ читтапат̣ибаддха̄ читтасан̇кха̄ра̄’’ти (пат̣и. ма. 1.174) вачанато ‘‘витаккавича̄ре т̣хапетва̄ саббепи читтасампайуттака̄ дхамма̄ читтасан̇кха̄ре сан̇гахита̄’’ти вачанато читтасан̇кха̄рана̄мена ведана̄ вутта̄. там̣ саббам̣ манасика̄рана̄мена сан̇гахетва̄ идха ‘‘са̄дхукам̣ манасика̄ра’’нти а̄ха.

евам̣ сантепи йасма̄ еса̄ ведана̄ а̄рамман̣ам̣ на хоти, тасма̄ ведана̄нупассана̄ на йуджджатӣти. но на йуджджати, сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄йампи хи ‘‘там̣там̣сукха̄дӣнам̣ ваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ведайати, там̣ пана ведана̄паваттим̣ упа̄да̄йа ‘ахам̣ ведайа̄мӣ’ти воха̄раматтам̣ хотӣ’’ти вуттам̣. апича пӣтипат̣исам̣ведӣтиа̄дӣнам̣ аттхаван̣н̣ана̄йаметасса париха̄ро вуттойева. вуттан̃хетам̣ висуддхимагге –

‘‘двӣха̄ка̄рехи пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти а̄рамман̣ато ча асаммохато ча. катхам̣ а̄рамман̣ато пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти? саппӣтике две джха̄не сама̄паджджати, тасса сама̄паттиккхан̣е джха̄напат̣ила̄бхена а̄рамман̣ато пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти а̄рамман̣асса пат̣исам̣видитатта̄. катхам̣ асаммохато (пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти)? саппӣтике две джха̄не сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄насампайуттам̣ пӣтим̣ кхайато вайато саммасати, тасса випассана̄ккхан̣е лаккхан̣апат̣иведха̄ асаммохато пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти. вуттампи четам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ ‘дӣгхам̣ асса̄савасена читтасса екаггатам̣ авиккхепам̣ паджа̄нато сати упат̣т̣хита̄ хоти, та̄йа сатийа̄, тена н̃а̄н̣ена са̄ пӣти пат̣исам̣видита̄ хотӣ’ти. етенева найена авасесапада̄нипи аттхато ведитабба̄нӣ’’ти.

ити йатхева джха̄напат̣ила̄бхена а̄рамман̣ато пӣтисукхачиттасан̇кха̄ра̄ пат̣исам̣видита̄ хонти, евам̣ имина̄пи джха̄насампайуттена ведана̄сан̇кха̄таманасика̄рапат̣ила̄бхена а̄рамман̣ато ведана̄ пат̣исам̣видита̄ хоти. тасма̄ сувуттаметам̣ хоти ‘‘ведана̄су ведана̄нупассӣ тасмим̣ самайе бхиккху вихаратӣ’’ти.

на̄хам̣, бхиккхаве, мут̣т̣хассатисса асампаджа̄насса̄ти еттха айамадхиппа̄йо – йасма̄ читтапат̣исам̣ведӣ ассасисса̄мӣтиа̄дина̄ найена паватто бхиккху кин̃ча̄пи асса̄сапасса̄санимиттам̣ а̄рамман̣ам̣ кароти, тасса пана читтасса а̄рамман̣е сатин̃ча сампаджан̃н̃ан̃ча упат̣т̣хапетва̄ паваттанато читте читта̄нупассӣйева на̄меса хоти. на хи мут̣т̣хассатисса асампаджа̄насса а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄ аттхи. тасма̄ а̄рамман̣ато читтапат̣исам̣видита̄дивасена читте читта̄нупассӣ тасмим̣ самайе бхиккху вихаратӣти. со йам̣ там̣ абхиджджха̄доманасса̄нам̣ паха̄нам̣, там̣ пан̃н̃а̄йа дисва̄ са̄дхукам̣ аджджхупеккхита̄ хотӣти еттха абхиджджха̄йа ка̄маччханданӣваран̣ам̣, доманассавасена бйа̄па̄данӣваран̣ам̣ дасситам̣. идан̃хи чатуккам̣ випассана̄васенева вуттам̣, дхамма̄нупассана̄ ча нӣваран̣апабба̄дивасена чхаббидха̄ хоти, тасса̄ нӣваран̣апаббам̣ а̄ди, тассапи идам̣ нӣваран̣адвайам̣ а̄ди, ити дхамма̄нупассана̄йа а̄дим̣ дассетум̣ ‘‘абхиджджха̄доманасса̄на’’нти а̄ха. паха̄нанти аничча̄нупассана̄йа ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣти евам̣ паха̄накаран̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣. там̣ пан̃н̃а̄йа дисва̄ти там̣ аниччавира̄ганиродхапат̣иниссагга̄н̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ паха̄нан̃а̄н̣ам̣ апара̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа, тампи апара̄йа̄ти евам̣ випассана̄парампарам̣ дассети. аджджхупеккхита̄ хотӣти йан̃ча саматхапат̣ипаннам̣ аджджхупеккхати, йан̃ча екато упат̣т̣ха̄нам̣ аджджхупеккхатӣти двидха̄ аджджхупеккхати на̄ма. таттха сахаджа̄та̄нампи аджджхупеккхана̄ хоти а̄рамман̣ассапи аджджхупеккхана̄, идха а̄рамман̣ааджджхупеккхана̄ адхиппета̄. тасма̄тиха, бхиккхавети йасма̄ аничча̄нупассӣ ассасисса̄мӣтиа̄дина̄ найена паватто на кевалам̣ нӣваран̣а̄дидхамме, абхиджджха̄доманассасӣсена пана вутта̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄нан̃а̄н̣ампи пан̃н̃а̄йа дисва̄ аджджхупеккхита̄ хоти, тасма̄ ‘‘дхаммесу дхамма̄нупассӣ тасмим̣ самайе бхиккху вихаратӣ’’ти ведитаббо.

150. павичинатӣти аничча̄дивасена павичинати. итарам̣ пададвайам̣ етассева вевачанам̣. нира̄миса̄ти никкилеса̄. пассамбхатӣти ка̄йикачетасикадаратхапат̣иппассаддхийа̄ ка̄йопи читтампи пассамбхати. сама̄дхийатӣти самма̄ т̣хапийати, аппана̄паттам̣ вийа хоти. аджджхупеккхита̄ хотӣти сахаджа̄тааджджхупеккхана̄йа аджджхупеккхита̄ хоти.

евам̣ чуддасавидхена ка̄йапаригга̄хакасса бхиккхуно тасмим̣ ка̄йе сати сатисамбоджджхан̇го, сатийа̄ сампайуттам̣ н̃а̄н̣ам̣ дхаммавичайасамбоджджхан̇го, там̣сампайуттамева ка̄йикачетасикавӣрийам̣ вӣрийасамбоджджхан̇го, пӣти, пассаддхи, читтекаггата̄ сама̄дхисамбоджджхан̇го, имесам̣ чханнам̣ самбоджджхан̇га̄нам̣ аносакканаанативаттанасан̇кха̄то маджджхатта̄ка̄ро упеккха̄самбоджджхан̇го. йатхева хи самаппаваттесу ассесу са̄ратхино ‘‘айам̣ олӣйатӣ’’ти туданам̣ ва̄, ‘‘айам̣ атидха̄ватӣ’’ти а̄кад̣д̣ханам̣ ва̄ наттхи, кевалам̣ евам̣ пассама̄насса т̣хита̄ка̄рова хоти, евамева имесам̣ чханнам̣ самбоджджхан̇га̄нам̣ аносакканаанативаттанасан̇кха̄то маджджхатта̄ка̄ро упеккха̄самбоджджхан̇го на̄ма хоти. етта̄вата̄ ким̣ катхитам̣? екачиттаккхан̣ика̄ на̄на̄расалаккхан̣а̄ випассана̄самбоджджхан̇га̄ на̄ма катхита̄.

152. вивеканисситантиа̄дӣни вуттаттха̄нева. еттха пана а̄на̄па̄напаригга̄хика̄ сати локийа̄ хоти, локийа̄ а̄на̄па̄на̄ локийасатипат̣т̣ха̄нам̣ парипӯренти, локийа̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ локуттарабоджджхан̇ге парипӯренти, локуттара̄ боджджхан̇га̄ виджджа̄вимуттипхаланибба̄нам̣ парипӯренти. ити локийасса а̄гатат̣т̣ха̄не локийам̣ катхитам̣, локуттарасса а̄гатат̣т̣ха̄не локуттарам̣ катхитанти. тхеро пана̄ха ‘‘ан̃н̃аттха евам̣ хоти, имасмим̣ пана сутте локуттарам̣ упари а̄гатам̣, локийа̄ а̄на̄па̄на̄ локийасатипат̣т̣ха̄не парипӯренти, локийа̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ локийе боджджхан̇ге парипӯренти, локийа̄ боджджхан̇га̄ локуттарам̣ виджджа̄вимуттипхаланибба̄нам̣ парипӯренти, виджджа̄вимуттипадена хи идха виджджа̄вимуттипхаланибба̄нам̣ адхиппета’’нти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

а̄на̄па̄нассатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. ка̄йагата̄сатисуттаван̣н̣ана̄

153-4. евам̣ ме сутанти ка̄йагата̄сатисуттам̣. таттха гехасита̄ти пан̃чака̄магун̣аниссита̄. сарасан̇каппа̄ти дха̄ванасан̇каппа̄. сарантӣти хи сара̄, дха̄вантӣти аттхо. аджджхаттамева̄ти гочараджджхаттасмим̣йева. ка̄йагата̄сатинти ка̄йапаригга̄хикампи ка̄йа̄рамман̣ампи сатим̣. ка̄йапаригга̄хиканти вутте саматхо катхито хоти, ка̄йа̄рамман̣анти вутте випассана̄. убхайена саматхавипассана̄ катхита̄ хонти.

пуна чапарам̣…пе… евампи, бхиккхаве, бхиккху ка̄йагата̄сатим̣ бха̄ветӣти сатипат̣т̣ха̄не чуддасавидхена ка̄йа̄нупассана̄ катхита̄.

156. антогадха̄ва̄сса̄ти тасса бхиккхуно бха̄вана̄йа аббхантарагата̄ва хонти. виджджа̄бха̄гийа̄ти еттха сампайогавасена виджджам̣ бхаджантӣти виджджа̄бха̄гийа̄. виджджа̄бха̄ге виджджа̄кот̣т̣ха̄се ваттантӣтипи виджджа̄бха̄гийа̄. таттха випассана̄н̃а̄н̣ам̣, маномайиддхи, чха абхин̃н̃а̄ти ат̣т̣ха виджджа̄. пуримена аттхена та̄хи сампайуттадхамма̄пи виджджа̄бха̄гийа̄. паччхимена аттхена та̄су йа̄ ка̄чи ека̄ виджджа̄ виджджа̄, сеса̄ виджджа̄бха̄гийа̄ти евам̣ виджджа̄пи виджджа̄йа сампайутта̄ дхамма̄пи виджджа̄бха̄гийа̄тева ведитабба̄. четаса̄ пхут̣оти еттха дувидхам̣ пхаран̣ам̣ а̄попхаран̣ан̃ча, диббачаккхупхаран̣ан̃ча, таттха а̄покасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ а̄пена пхаран̣ам̣ а̄попхаран̣ам̣ на̄ма. евам̣ пхут̣епи маха̄самудде сабба̄ самуддан̇гама̄ куннадийо антогадха̄ва хонти, а̄локам̣ пана вад̣д̣хетва̄ диббачаккхуна̄ сакаласамуддасса дассанам̣ диббачаккхупхаран̣ам̣ на̄ма. евам̣ пхаран̣епи маха̄самудде сабба̄ самуддан̇гама̄ куннадийо антогадха̄ва хонти.

ота̄ранти виварам̣ чхиддам̣. а̄рамман̣анти килесуппаттипаччайам̣. лабхетха ота̄ранти лабхеййа павесанам̣, винивиджджхитва̄ йа̄ва парийоса̄на̄ гаччхеййа̄ти аттхо. никкхепананти никкхипанат̣т̣ха̄нам̣.

157. евам̣ абха̄витака̄йагата̄сатим̣ пуггалам̣ алламаттикапун̃джа̄дӣхи упаметва̄ ида̄ни бха̄витака̄йагата̄сатим̣ са̄рапхалака̄дӣхи упаметум̣ сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. таттха аггал̣апхалаканти кава̄т̣ам̣.

158. ка̄капеййоти мукхават̣т̣ийам̣ нисӣдитва̄ ка̄кена гӣвам̣ ана̄метва̄ва па̄таббо. абхин̃н̃а̄саччхикаран̣ӣйасса̄ти абхин̃н̃а̄йа саччхика̄таббасса. саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄тӣти паччаккхабха̄вам̣ па̄пун̣а̄ти. сати сати а̄йатанети сатисати ка̄ран̣е. ким̣ панеттха ка̄ран̣анти? абхин̃н̃а̄ва ка̄ран̣ам̣. а̄л̣ибандха̄ти марийа̄дабаддха̄.

йа̄нӣката̄йа̄ти йуттайа̄нам̣ вийа ката̄йа. ваттхуката̄йа̄ти патит̣т̣ха̄ката̄йа. анут̣т̣хита̄йа̄ти ануппаваттита̄йа. паричита̄йа̄ти паричайаката̄йа. сусама̄раддха̄йа̄ти сут̣т̣ху сама̄раддха̄йа сусампаггахита̄йа. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ка̄йагата̄сатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. сан̇кха̄рупапаттисуттаван̣н̣ана̄

160. евам̣ ме сутанти сан̇кха̄рупапаттисуттам̣. таттха сан̇кха̄рупапаттинти сан̇кха̄ра̄нам̣йева упапаттим̣, на саттасса, на посасса, пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рена ва̄ бхавӯпагаккхандха̄нам̣ упапаттим̣.

161. саддха̄йа саманна̄гатоти саддха̄дайо пан̃ча дхамма̄ локика̄ ват̣т̣анти. дахатӣти т̣хапети. адхит̣т̣ха̄тӣти патит̣т̣ха̄пети. сан̇кха̄ра̄ ча виха̄ра̄ ча̄ти саха паттхана̄йа саддха̄дайова пан̃ча дхамма̄. татрупапаттийа̄ти тасмим̣ т̣ха̄не ниббаттанаттха̄йа. айам̣ магго айам̣ пат̣ипада̄ти саха паттхана̄йа пан̃ча дхамма̄ва. йасса хи пан̃ча дхамма̄ аттхи, на паттхана̄, тасса гати анибаддха̄. йасса паттхана̄ аттхи, на пан̃ча дхамма̄, тассапи анибаддха̄. йесам̣ убхайам̣ аттхи, тесам̣ гати нибаддха̄. йатха̄ хи а̄ка̄се кхиттадан̣д̣о аггена ва̄ маджджхена ва̄ мӯлена ва̄ нипатиссатӣти нийамо наттхи, евам̣ сатта̄нам̣ пат̣исандхиггахан̣ам̣ анийатам̣. тасма̄ кусалам̣ каммам̣ катва̄ екасмим̣ т̣ха̄не паттханам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати.

165. а̄ман̣д̣анти а̄малакам̣. йатха̄ там̣ парисуддхачаккхусса пурисасса саббасова па̄кат̣ам̣ хоти, евам̣ тасса брахмуно саддхим̣ таттха ниббаттасаттехи сахассӣ локадха̄ту. еса найо саббаттха.

167. субхоти сундаро. джа̄тима̄ти а̄карасампанно. супарикаммакатоти дхована̄дӣхи сут̣т̣хукатапарикаммо. пан̣д̣укамбале никкхиттоти раттакамбале т̣хапито.

168. сатасахассоти локадха̄тусатасахассамхи а̄локапхаран̣абрахма̄. никкханти никкхена катам̣ пил̣андханам̣, никкхам̣ на̄ма пан̃часуван̣н̣ам̣, ӯнаканиккхена катам̣ паса̄дханан̃хи гхат̣т̣анамаджджанаккхамам̣ на хоти, атирекена катам̣ гхат̣т̣анамаджджанам̣ кхамати, ван̣н̣авантам̣ пана на хоти, пхарусадха̄тукам̣ кха̄йати. никкхена катам̣ гхат̣т̣анамаджджанан̃чева кхамати, ван̣н̣авантан̃ча хоти. джамбонаданти джамбунадийам̣ ниббаттам̣. маха̄джамбуруккхасса хи екека̄ са̄кха̄ пан̣н̣а̄са пан̣н̣а̄са йоджана̄ни вад̣д̣хита̄, та̄су маханта̄ надийо санданти, та̄сам̣ надӣнам̣ убхайатӣресу джамбупакка̄нам̣ патитат̣т̣ха̄не суван̣н̣ан̇кура̄ ут̣т̣хаханти, те надӣджалена вуйхама̄на̄ анупуббена маха̄самуддам̣ пависанти. там̣ сандха̄йа джамбонаданти вуттам̣. даккхакамма̄рапуттаукка̄мукхасукусаласампахат̣т̣ханти даккхена сукусалена камма̄рапуттена укка̄мукхе пачитва̄ сампахат̣т̣хам̣. укка̄мукхети уддхане. сампахат̣т̣ханти дхотагхат̣т̣итамаджджитам̣. ваттхопаме (ма. ни. 1.75-76) ча дха̄тувибхан̇ге (ма. ни. 3.357-360) ча пин̣д̣асодханам̣ вуттам̣. имасмим̣ сутте катабхан̣д̣асодханам̣ вуттам̣.

йам̣ пана саббава̄ресу пхаритва̄ адхимуччитва̄ти вуттам̣, таттха пан̃чавидхам̣ пхаран̣ам̣ четопхаран̣ам̣ касин̣апхаран̣ам̣ диббачаккхупхаран̣ам̣ а̄локапхаран̣ам̣ сарӣрапхаран̣анти. таттха четопхаран̣ам̣ на̄ма локадха̄тусахассе сатта̄нам̣ читтаджа̄нанам̣. касин̣апхаран̣ам̣ на̄ма локадха̄тусахассе касин̣апаттхаран̣ам̣. диббачаккхупхаран̣ам̣ на̄ма а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ диббена чаккхуна̄ сахассалокадха̄тудассанам̣. а̄локапхаран̣ампи етадева. сарӣрапхаран̣ам̣ на̄ма локадха̄тусахассе сарӣрапабха̄йа паттхаран̣ам̣. саббаттха има̄ни пан̃ча пхаран̣а̄ни авина̄сентена катхетаббанти.

типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхеро пана̄ха – ‘‘ман̣иопамме касин̣апхаран̣ам̣ вийа никкхопамме сарӣрапхаран̣ам̣ вийа диссатӣ’’ти. тасса ва̄дам̣ вийа ат̣т̣хакатха̄ на̄ма наттхӣти пат̣иккхитва̄ сарӣрапхаран̣ам̣ на саббака̄ликам̣, чатта̄рима̄ни пхаран̣а̄ни авина̄сетва̄ва катхетаббанти вуттам̣. адхимуччатӣти падам̣ пхаран̣ападассева вевачанам̣, атха ва̄ пхаратӣти паттхарати. адхимуччатӣти джа̄на̄ти.

169. а̄бха̄тиа̄дӣсу а̄бха̄дайо на̄ма па̄т̣ийекка̄ дева̄ наттхи, тайо паритта̄бха̄дайо дева̄ а̄бха̄ на̄ма, паритта̄субха̄дайо ча. субхакин̣ха̄дайо ча субха̄ на̄ма. вехаппхала̄дива̄ра̄ па̄кат̣а̄йева.

име та̄ва пан̃ча дхамме бха̄ветва̄ ка̄ма̄вачаресу ниббаттату. брахмалоке ниббаттам̣ пана а̄саваккхайан̃ча катхам̣ па̄пун̣а̄тӣти? име пан̃ча дхамма̄ сӣлам̣, со имасмим̣ сӣле патит̣т̣ха̄йа касин̣апарикаммам̣ катва̄ та̄ та̄ сама̄паттийо бха̄ветва̄ рӯпӣбрахмалоке ниббаттати, арӯпаджджха̄на̄ни ниббаттетва̄ арӯпӣбрахмалоке, сама̄паттипадат̣т̣ха̄нам̣ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ ана̄га̄мипхалам̣ саччхикатва̄ пан̃часу суддха̄ва̄сесу ниббаттати. упаримаггам̣ бха̄ветва̄ а̄саваккхайам̣ па̄пун̣а̄тӣти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

сан̇кха̄рупапаттисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. сун̃н̃атавагго

1. чӯл̣асун̃н̃атасуттаван̣н̣ана̄

176. евам̣ ме сутанти чӯл̣асун̃н̃атасуттам̣. таттха екамиданти тхеро кира бхагавато ваттам̣ катва̄ аттано дива̄т̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ка̄лапариччхедам̣ катва̄ нибба̄на̄рамман̣ам̣ сун̃н̃ата̄пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ нисинно йатха̄париччхедена вут̣т̣ха̄си. атхасса сан̇кха̄ра̄ сун̃н̃ато упат̣т̣хахим̣су. со сун̃н̃ата̄катхам̣ сотука̄мо джа̄то. атхасса етадахоси – ‘‘на кхо пана сакка̄ дхурена дхурам̣ пахарантена вийа гантва̄ ‘сун̃н̃ата̄катхам̣ ме, бханте, катхетха̄’ти бхагавантам̣ ваттум̣, ханда̄хам̣ йам̣ ме бхагава̄ нагаракам̣ упанисса̄йа вихаранто екам̣ катхам̣ катхеси, там̣ са̄реми, евам̣ ме бхагава̄ сун̃н̃ата̄катхам̣ катхессатӣ’’ти дасабалам̣ са̄ренто екамидантиа̄дима̄ха.

таттха иданти нипа̄таматтамева. каччиметам̣, бхантети тхеро екападе т̣хатва̄ сат̣т̣хипадасахасса̄ни уггахетва̄ дха̄ретум̣ саматтхо, ким̣ со ‘‘сун̃н̃ата̄виха̄рена̄’’ти екам̣ падам̣ дха̄ретум̣ на саккхиссати, сотука̄мена пана джа̄нантена вийа пуччхитум̣ на ват̣т̣ати, па̄кат̣ам̣ катва̄ виттха̄рийама̄нам̣ сун̃н̃ата̄катхам̣ сотука̄мо аджа̄нанто вийа евама̄ха. еко аджа̄нантопи джа̄нанто вийа хоти, тхеро еварӯпам̣ кохан̃н̃ам̣ ким̣ кариссати, аттано джа̄нанат̣т̣ха̄непи бхагавато апачитим̣ дассетва̄ ‘‘каччимета’’нтиа̄дима̄ха.

пуббепӣти пат̣хамабодхийам̣ нагаракам̣ упанисса̄йа вихаран̣ака̄лепи. етарахипӣти ида̄нипи. евам̣ пана ватва̄ чинтеси – ‘‘а̄нандо сун̃н̃ата̄катхам̣ сотука̄мо, еко пана сотум̣ саккоти, на уггахетум̣, еко сотумпи уггахетумпи саккоти, на катхетум̣, а̄нандо пана сотумпи саккоти уггахетумпи катхетумпи, (катхемисса) сун̃н̃ата̄катха’’нти. ити там̣ катхенто сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. таттха сун̃н̃о хаттхигава̄ссавал̣авена̄ти таттха кат̣т̣харӯпапоттхакарӯпачиттарӯпавасена ката̄ хаттхиа̄дайо аттхи, вессаван̣амандха̄та̄дӣнам̣ т̣хитат̣т̣ха̄не читтакаммавасена катампи, ратанапариккхата̄нам̣ ва̄тапа̄надва̄рабандхаман̃чапӣт̣ха̄дӣнам̣ васена сан̣т̣хитампи, джин̣н̣апат̣исан̇кхаран̣аттхам̣ т̣хапитампи джа̄тарӯпараджатам̣ аттхи, кат̣т̣харӯпа̄дивасена ката̄ дхаммасаванапан̃хапуччхана̄дивасена а̄гаччханта̄ ча иттхипуриса̄пи аттхи, тасма̄ на со техи сун̃н̃о. индрийабаддха̄нам̣ савин̃н̃а̄н̣ака̄нам̣ хаттхиа̄дӣнам̣, иччхитиччхитаккхан̣е парибхун̃джитаббасса джа̄тарӯпараджатасса, нибаддхава̄сам̣ васанта̄нам̣ иттхипуриса̄нан̃ча абха̄вам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

бхиккхусан̇гхам̣ пат̣ичча̄ти бхиккхӯсу хи пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хесупи виха̄рабхаттам̣ са̄дийантехи бхиккхӯхи чева гила̄нагила̄нупат̣т̣ха̄кауддесачӣваракаммапасута̄дӣхи ча бхиккхӯхи со асун̃н̃ова хоти, ити ниччампи бхиккхӯнам̣ аттхита̄йа евама̄ха. екаттанти екабха̄вам̣, екам̣ асун̃н̃атам̣ аттхӣти аттхо. еко асун̃н̃абха̄во аттхӣти вуттам̣ хоти. аманасикаритва̄ти читте акатва̄ ана̄ваджджитва̄ апаччавеккхитва̄. га̄масан̃н̃анти га̄моти паваттавасена ва̄ килесавасена ва̄ уппаннам̣ га̄масан̃н̃ам̣. мануссасан̃н̃а̄йапи есева найо. аран̃н̃асан̃н̃ам̣ пат̣ичча манаси кароти екаттанти идам̣ аран̃н̃ам̣, айам̣ руккхо, айам̣ паббато, айам̣ нӣлобха̄со ванасан̣д̣оти евам̣ екам̣ аран̃н̃ам̣йева пат̣ичча аран̃н̃асан̃н̃ам̣ манаси кароти. паккхандатӣти отарати. адхимуччатӣти еванти адхимуччати. йе ассу даратха̄ти йе ча паваттадаратха̄ ва̄ килесадаратха̄ ва̄ га̄масан̃н̃ам̣ пат̣ичча бхавеййум̣, те идха аран̃н̃асан̃н̃а̄йа на санти. дутийападепи есева найо. аттхи чева̄йанти айам̣ пана екам̣ аран̃н̃асан̃н̃ам̣ пат̣ичча уппаджджама̄на̄ паваттадаратхаматта̄ аттхи.

йан̃хи кхо таттха на хотӣти йам̣ мига̄рама̄тупа̄са̄де хаттхиа̄дайо вийа имисса̄ аран̃н̃асан̃н̃а̄йа га̄масан̃н̃а̄мануссасан̃н̃а̄васена уппаджджама̄нам̣ паваттадаратхакилесадаратхаджа̄там̣, там̣ на хоти. йам̣ пана таттха авасит̣т̣ханти йам̣ мига̄рама̄тупа̄са̄де бхиккхусан̇гхо вийа таттха аран̃н̃асан̃н̃а̄йа паваттадаратхаматтам̣ авасит̣т̣хам̣ хоти. там̣ сантамидам̣ аттхӣти паджа̄на̄тӣти там̣ виджджама̄намева ‘‘аттхи ида’’нти паджа̄на̄ти, сун̃н̃ата̄ваккантӣти сун̃н̃ата̄ниббатти.

177. аманасикаритва̄ мануссасан̃н̃анти идха га̄масан̃н̃ам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? евам̣ кирасса ахоси – ‘‘мануссасан̃н̃а̄йа га̄масан̃н̃ам̣ ниваттетва̄, аран̃н̃асан̃н̃а̄йа мануссасан̃н̃ам̣, патхавӣсан̃н̃а̄йа аран̃н̃асан̃н̃ам̣, а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасан̃н̃а̄йа патхавӣсан̃н̃ам̣…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄йа а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃ам̣, випассана̄йа невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасан̃н̃ам̣, маггена випассанам̣ ниваттетва̄ анупуббена аччантасун̃н̃атам̣ на̄ма дассесса̄мӣ’’ти. тасма̄ евам̣ десанам̣ а̄рабхи. таттха патхавӣсан̃н̃анти касма̄ аран̃н̃асан̃н̃ам̣ паха̄йа патхавӣсан̃н̃ам̣ манаси кароти? аран̃н̃асан̃н̃а̄йа висеса̄надхигаманато. йатха̄ хи пурисасса раман̣ӣйам̣ кхеттат̣т̣ха̄нам̣ дисва̄ – ‘‘идха вутта̄ са̄лиа̄дайо сут̣т̣ху сампаджджиссанти, маха̄ла̄бхам̣ лабхисса̄мӣ’’ти саттаккхаттумпи кхеттат̣т̣ха̄нам̣ олокентасса са̄лиа̄дайо на сампаджджантева, саче пана там̣ т̣ха̄нам̣ вихатакха̄н̣укакан̣т̣акам̣ катва̄ каситва̄ вапати, евам̣ санте сампаджджанти, евамева – ‘‘идам̣ аран̃н̃ам̣, айам̣ руккхо, айам̣ паббато, айам̣ нӣлобха̄со ванасан̣д̣о’’ти сачепи саттаккхаттум̣ аран̃н̃асан̃н̃ам̣ манаси кароти, невӯпача̄рам̣ на сама̄дхим̣ па̄пун̣а̄ти, патхавӣсан̃н̃а̄йа панасса дхувасеванам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ патхавӣкасин̣ам̣ парикаммам̣ катва̄ джха̄на̄ни ниббаттетва̄ джха̄нападат̣т̣ха̄нампи випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ сакка̄ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣. тасма̄ аран̃н̃асан̃н̃ам̣ паха̄йа патхавӣсан̃н̃ам̣ манаси кароти. пат̣ичча̄ти пат̣ичча самбхӯтам̣.

ида̄ни йасмим̣ патхавӣкасин̣е со патхавӣсан̃н̃ӣ хоти, тасса опаммадассанаттхам̣ сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. таттха усабхасса етанти а̄сабхам̣. ан̃н̃есам̣ пана гуннам̣ ган̣д̣а̄пи хонти паха̄ра̄пи. тесан̃хи чаммам̣ паса̄рийама̄нам̣ ниббаликам̣ на хоти, усабхасса лаккхан̣асампанната̄йа те доса̄ наттхи. тасма̄ тасса чаммам̣ гахитам̣. сан̇кусатена̄ти кхиласатена. сувихатанти паса̄ретва̄ сут̣т̣ху вихатам̣. ӯнакасатасан̇кувихатан̃хи ниббаликам̣ на хоти, сан̇кусатена вихатам̣ бхериталам̣ вийа ниббаликам̣ хоти. тасма̄ евама̄ха. уккӯлавиккӯланти уччанӣчам̣ тхалат̣т̣ха̄нам̣ ниннат̣т̣ха̄нам̣. надӣвидугганти надийо чева дуггамат̣т̣ха̄нан̃ча. патхавӣсан̃н̃ам̣ пат̣ичча манаси кароти екаттанти касин̣апатхавийам̣йева пат̣ичча самбхӯтам̣ екам̣ сан̃н̃ам̣ манаси кароти. даратхаматта̄ти ито пат̣т̣ха̄йа саббава̄ресу паваттадаратхавасена даратхаматта̄ ведитабба̄.

182. анимиттам̣ четосама̄дхинти випассана̄читтасама̄дхим̣. со хи ниччанимитта̄дивирахито анимиттоти вуччати. имамева ка̄йанти випассана̄йа ваттхум̣ дассети. таттха имамева̄ти имам̣ ева чатумаха̄бхӯтикам̣. сал̣а̄йатаниканти сал̣а̄йатанапат̣исам̣йуттам̣. джӣвитапаччайа̄ти йа̄ва джӣвитиндрийа̄нам̣ паватти, та̄ва джӣвитапаччайа̄ паваттадаратхаматта̄ аттхӣти вуттам̣ хоти.

183. пуна анимиттанти випассана̄йа пат̣ивипассанам̣ дассетум̣ вуттам̣. ка̄ма̄савам̣ пат̣ичча̄ти ка̄ма̄савам̣ пат̣ичча уппаджджанапаваттадаратха̄ идха на санти, арийамагге чева арийапхале ча наттхӣти вуттам̣ хоти. имамева ка̄йанти имам̣ упа̄дисесадаратхадассанаттхам̣ вуттам̣. ити мануссасан̃н̃а̄йа га̄масан̃н̃ам̣ ниваттетва̄…пе… маггена випассанам̣ ниваттетва̄ анупуббена аччантасун̃н̃ата̄ на̄ма дассита̄ хоти.

184. парисуддханти нирупаккилесам̣. ануттаранти уттаравирахитам̣ саббасет̣т̣хам̣. сун̃н̃атанти сун̃н̃атапхаласама̄паттим̣. тасма̄ти йасма̄ атӣтепи, буддхапаччекабуддхабуддхаса̄вакасан̇кха̄та̄ саман̣абра̄хман̣а̄. ана̄гатепи, етарахипи буддхабуддхаса̄вакасан̇кха̄та̄ саман̣абра̄хман̣а̄ имам̣йева парисуддхам̣ парамам̣ ануттарам̣ сун̃н̃атам̣ упасампаджджа вихарим̣су вихариссанти вихаранти ча, тасма̄. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

чӯл̣асун̃н̃атасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. маха̄сун̃н̃атасуттаван̣н̣ана̄

185. евам̣ ме сутанти маха̄сун̃н̃атасуттам̣. таттха ка̄л̣акхемакасса̄ти чхавиван̣н̣ена со ка̄л̣о, кхемакоти панасса на̄мам̣. виха̄роти тасмим̣йева нигродха̄ра̄ме екасмим̣ падесе па̄ка̄рена париккхипитва̄ два̄ракот̣т̣хакам̣ ма̄петва̄ хам̣сават̣т̣ака̄дисена̄сана̄ни чева ман̣д̣алама̄л̣абходжанаса̄ла̄дӣни ча патит̣т̣хапетва̄ като виха̄ро. самбахула̄ни сена̄сана̄нӣти ман̃чо пӣт̣хам̣ бхисибимбоханам̣ тат̣т̣ика̄ чаммакхан̣д̣о тин̣асантха̄ро пан̣н̣асантха̄ро пала̄ласантха̄ротиа̄дӣни пан̃н̃атта̄ни хонти, ман̃чена ман̃чам̣…пе… пала̄ласантха̄ренева пала̄ласантха̄рам̣ а̄хачча т̣хапита̄ни, ган̣абхиккхӯнам̣ васанат̣т̣ха̄насадисам̣ ахоси.

самбахула̄ ну кхоти бхагавато бодхипаллан̇кейева саббакилеса̄нам̣ самуггха̄т̣итатта̄ сам̣сайо на̄ма наттхи, витаккапуббабха̄га̄ пуччха̄, витаккапуббабха̄ге ча̄йам̣ нука̄ро нипа̄таматто. па̄т̣иматтхакам̣ гаччханте авиниччхито на̄ма на хоти. ито кира пуббе бхагавата̄ даса два̄даса бхиккхӯ екат̣т̣ха̄не васанта̄ на дит̣т̣хапубба̄.

атхасса етадахоси – ган̣ава̄со на̄ма̄йам̣ ват̣т̣е а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣о надӣотин̣н̣аудакасадисо, нирайатираччха̄найонипеттивисайа̄сурака̄йесупи, мануссалока-девалокабрахмалокесупи ган̣ава̄сова а̄чин̣н̣о. дасайоджанасахассо хи нирайо типучун̣н̣абхарита̄ на̄л̣и вийа саттехи нирантаро, пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣акаран̣ат̣т̣ха̄не сатта̄нам̣ пама̄н̣ам̣ ва̄ париччхедо ва̄ наттхи, татха̄ ва̄сӣхи таччхана̄дит̣ха̄несу, ити ган̣абхӯта̄ва паччанти. тираччха̄найонийам̣ екасмим̣ ваммике упасика̄нам̣ пама̄н̣ам̣ ва̄ париччхедо ва̄ наттхи, татха̄ екекабила̄дӣсупи кипиллика̄дӣнам̣. тираччха̄найонийампи ган̣ава̄сова. петанагара̄ни ча га̄вутика̄ни ад̣д̣хайоджаника̄нипи петабхарита̄ни хонти. евам̣ петтивисайепи ган̣ава̄сова. асурабхаванам̣ дасайоджанасахассам̣ кан̣н̣е паккхиттасӯчийа̄ кан̣н̣абилам̣ вийа хоти. ити асурака̄йепи ган̣ава̄сова. мануссалоке са̄ваттхийам̣ саттапан̣н̣а̄са куласатасахасса̄ни, ра̄джагахе анто ча бахи ча ат̣т̣ха̄раса мануссакот̣ийо васим̣су. евам̣ ан̃н̃есупи т̣ха̄несӯти мануссалокепи ган̣ава̄сова. бхуммадевата̄ а̄дим̣ катва̄ девалокабрахмалокесупи ган̣ава̄сова. екекасса хи девапуттасса ад̣д̣хатийа̄ на̄т̣акакот̣ийо хонти, навапи кот̣ийо хонти, екат̣т̣ха̄не дасасахасса̄пи брахма̄но васанти.

тато чинтеси – ‘‘майа̄ сатасахассакаппа̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни ган̣ава̄савиддхам̣санаттхам̣ даса па̄рамийо пӯрита̄, име ча бхиккхӯ ито пат̣т̣ха̄йева ган̣ам̣ бандхитва̄ ган̣а̄бхирата̄ джа̄та̄ анануччхавикам̣ каронтӣ’’ти. со дхаммасам̣вегам̣ уппа̄детва̄ пуна чинтеси – ‘‘саче ‘екат̣т̣ха̄не двӣхи бхиккхӯхи на васитабба’нти сакка̄ бхавеййа сиккха̄падам̣ пан̃н̃апетум̣, сиккха̄падам̣ пан̃н̃а̄пеййам̣, на кхо панетам̣ сакка̄. ханда̄хам̣ маха̄сун̃н̃ата̄пат̣ипаттим̣ на̄ма суттантам̣ десеми, йам̣ сиккха̄ка̄ма̄нам̣ кулапутта̄нам̣ сиккха̄падапан̃н̃атти вийа нагарадва̄ре никкхиттасаббака̄йикаа̄да̄со вийа ча бхависсати. тато йатха̄ на̄мекасмим̣ а̄да̄се кхаттийа̄дайо аттано ваджджам̣ дисва̄ там̣ паха̄йа анаваджджа̄ хонти, евамевам̣ майи париниббутепи пан̃чавассасахасса̄ни имам̣ суттам̣ а̄ваджджитва̄ ган̣ам̣ винодетва̄ екӣбха̄ва̄бхирата̄ кулапутта̄ ват̣т̣адуккхасса антам̣ кариссантӣ’’ти. бхагавато ча маноратхам̣ пӯрента̄ вийа имам̣ суттам̣ а̄ваджджитва̄ ган̣ам̣ винодетва̄ ват̣т̣адуккхам̣ кхепетва̄ париниббута̄ кулапутта̄ ган̣анапатхам̣ вӣтиватта̄. ва̄ликапит̣т̣хивиха̄репи хи а̄бхидхаммикаабхайаттхеро на̄ма вассӯпана̄йикасамайе самбахулехи бхиккхӯхи саддхим̣ имам̣ суттам̣ сан̃джха̄йитва̄ ‘‘самма̄самбуддхо евам̣ ка̄рети, майам̣ ким̣ карома̄’’ти а̄ха. те саббепи антовассе ган̣ам̣ винодетва̄ екӣбха̄ва̄бхирата̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. ган̣абхеданам̣ на̄ма идам̣ суттанти.

186. гхат̣а̄йа̄ти евам̣на̄макасса саккасса. виха̄рети айампи виха̄ро нигродха̄ра̄массева екадесе ка̄л̣акхемакасса виха̄ро вийа катоти ведитаббо. чӣваракамманти джин̣н̣амалина̄нам̣ аггал̣ат̣т̣ха̄нуппа̄данадхована̄дӣхи катапарибхан̣д̣ампи, чӣвараттха̄йа уппаннаваттха̄нам̣ вича̄ран̣асиббана̄дӣхи акатам̣ сам̣видха̄нампи ват̣т̣ати, идха пана акатам̣ сам̣видха̄нам̣ адхиппетам̣. манусса̄ хи а̄нандаттхерасса чӣвараса̄т̣аке адам̣су. тасма̄ тхеро самбахуле бхиккхӯ гахетва̄ таттха чӣваракаммам̣ ака̄си. тепи бхиккхӯ па̄това сӯчипа̄сакасса пан̃н̃а̄йанака̄лато пат̣т̣ха̄йа нисинна̄ апан̃н̃а̄йанака̄ле ут̣т̣хаханти. сӯчикамме нит̣т̣хитейева сена̄сана̄ни сам̣видахисса̄ма̄ти на сам̣видахим̣су. чӣварака̄расамайо ноти тхеро кира чинтеси – ‘‘аддха̄ етехи бхиккхӯхи на пат̣иса̄мита̄ни сена̄сана̄ни, бхагавата̄ ча дит̣т̣ха̄ни бхависсанти. ити анаттамано саттха̄ сут̣т̣ху ниггахетука̄мо, имесам̣ бхиккхӯнам̣ упаттхамбхо бхависса̄мӣ’’ти; тасма̄ евама̄ха. айам̣ панеттха адхиппа̄йо – ‘‘на, бханте, име бхиккхӯ камма̄ра̄ма̄ ева, чӣваракиччавасена пана евам̣ васантӣ’’ти.

на кхо, а̄нанда̄ти, а̄нанда, каммасамайо ва̄ хоту акаммасамайо ва̄, чӣварака̄расамайо ва̄ хоту ачӣварака̄расамайо ва̄, атха кхо сан̇ган̣ика̄ра̄мо бхиккху на собхатийева. ма̄ твам̣ анупаттхамбхат̣т̣ха̄не упаттхамбхо ахосӣти. таттха сан̇ган̣ика̄ти сакапарисасамодха̄нам̣. ган̣оти на̄на̄джанасамодха̄нам̣. ити сан̇ган̣ика̄ра̄мо ва̄ хоту ган̣а̄ра̄мо ва̄, саббатха̄пи ган̣аба̄хулла̄бхирато ган̣абандханабаддхо бхиккху на собхати. паччха̄бхатте пана дива̄т̣т̣ха̄нам̣ саммаджджитва̄ судхотахаттхапа̄до мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ ека̄ра̄матамануйутто бхиккху буддхаса̄сане собхати. неккхаммасукханти ка̄мато никкхантасса сукхам̣. павивекасукхампи ка̄мапавивекасукхамева. ра̄га̄дӣнам̣ пана вӯпасаматтха̄йа сам̣ваттатӣти упасамасукхам̣. маггасамбодхаттха̄йа сам̣ваттатӣти самбодхисукхам̣. ника̄мала̄бхӣти ка̄мала̄бхӣ иччхитала̄бхӣ. акиччхала̄бхӣти адуккхала̄бхӣ. акасирала̄бхӣти випулала̄бхӣ.

са̄ма̄йиканти аппитаппитасамайе килесехи вимуттам̣. кантанти мана̄пам̣. четовимуттинти рӯпа̄рӯпа̄вачарачиттавимуттим̣. вуттан̃хетам̣ – ‘‘чатта̄ри ча джха̄на̄ни чатассо ча арӯпасама̄паттийо, айам̣ са̄ма̄йико вимоккхо’’ти (пат̣и. ма. 1.213). аса̄ма̄йиканти на самайавасена килесехи вимуттам̣, атха кхо аччантавимуттам̣ локуттарам̣ вуттам̣. вуттан̃хетам̣ – ‘‘чатта̄ро ча арийамагга̄ чатта̄ри ча са̄ман̃н̃апхала̄ни, айам̣ аса̄ма̄йико вимоккхо’’ти. акуппанти килесехи акопетаббам̣.

етта̄вата̄ ким̣ катхитам̣ хоти? сан̇ган̣ика̄ра̄мо бхиккху ган̣абандханабаддхо нева локийагун̣ам̣, на ча локуттарагун̣ам̣ ниббаттетум̣ саккоти, ган̣ам̣ винодетва̄ пана ека̄бхирато саккоти. татха̄ хи випассӣ бодхисатто чатура̄сӣтийа̄ паббаджитасахассехи паривуто сатта васса̄ни вичаранто саббан̃н̃угун̣ам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи, ган̣ам̣ винодетва̄ саттадивасе екӣбха̄ва̄бхирато бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха саббан̃н̃угун̣ам̣ ниббаттеси. амха̄кам̣ бодхисатто пан̃чаваггийехи саддхим̣ чхаббасса̄ни вичаранто саббан̃н̃угун̣ам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи, тесу паккантесу екӣбха̄ва̄бхирато бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха саббан̃н̃угун̣ам̣ ниббаттеси.

евам̣ сан̇ган̣ика̄ра̄масса гун̣а̄дхигама̄бха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни досуппаттим̣ дассенто на̄хам̣ а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха рӯпанти сарӣрам̣. йаттха раттасса̄ти йасмим̣ рӯпе ра̄гавасена раттасса. на уппаджджеййунти йасмим̣ рӯпе раттасса на уппаджджеййум̣, там̣ рӯпам̣ на саманупасса̄ми, атха кхо са̄рипуттамоггалла̄на̄нам̣ дасабаласа̄вакаттупагаманасан̇кха̄тена ан̃н̃атха̄бха̄вена сан̃чайасса вийа, упа̄лигахапатино ан̃н̃атха̄бха̄вена на̄т̣апуттасса вийа, пийаджа̄тикасутте сет̣т̣хиа̄дӣнам̣ вийа ча уппаджджантийева.

187. айам̣ кхо пана̄нанда̄ти ко анусандхи? саче хи кочи дуббуддхӣ навапаббаджито вадеййа – ‘‘самма̄самбуддхо кхеттам̣ павит̣т̣ха̄ га̄вийо вийа амхейева ган̣ато нӣхарати, екӣбха̄ве нийоджети, сайам̣ пана ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣхи паривуто вихаратӣ’’ти, тасса вачанока̄супаччхеданаттхам̣ – ‘‘чаккава̄л̣апарийанта̄йа париса̄йа маджджхе нисиннопи татха̄гато екакова̄’’ти дассетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. таттха саббанимитта̄нанти рӯпа̄дӣнам̣ сан̇кханимитта̄нам̣. аджджхаттанти висайаджджхаттам̣. сун̃н̃атанти сун̃н̃атапхаласама̄паттим̣. татра чети упайогаттхе бхуммам̣, там̣ чети вуттам̣ хоти. пуна татра̄ти тасмим̣ парисамаджджхе т̣хито. вивеканиннена̄ти нибба̄наниннена. бйантӣбхӯтена̄ти а̄сават̣т̣ха̄нӣйадхаммехи вигатантена ниссат̣ена висам̣йуттена. уййоджаникапат̣исам̣йуттанти гаччхатха тумхети евам̣ уййоджаникена вачанена пат̣исам̣йуттам̣.

ка̄йа пана вела̄йа бхагава̄ евам̣ катхети? паччха̄бхаттакиччавела̄йа, ва̄ пуримайа̄макиччавела̄йа ва̄. бхагава̄ хи паччха̄бхатте гандхакут̣ийам̣ сӣхасеййам̣ каппетва̄ вут̣т̣ха̄йа пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ нисӣдати. тасмим̣ самайе дхаммассаванаттха̄йа париса̄ саннипатанти. атха бхагава̄ ка̄лам̣ видитва̄ гандхакут̣ито никкхамитва̄ буддха̄санаварагато дхаммам̣ десетва̄ бхесаджджателапа̄кам̣ ган̣ханто вийа ка̄лам̣ анатиккамитва̄ вивеканиннена читтена парисам̣ уййоджети. пуримайа̄мепи ‘‘абхикканта̄ кхо ва̄сет̣т̣ха̄ ратти, йасса да̄ни ка̄лам̣ ман̃н̃атха̄’’ти (дӣ. ни. 3.299) евам̣ уййоджети. буддха̄нан̃хи бодхипаттито пат̣т̣ха̄йа две пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄нипи нибба̄нанинна̄нева. тасма̄тиха̄нанда̄ти йасма̄ сун̃н̃ата̄виха̄ро санто пан̣ӣто, тасма̄.

188. аджджхаттамева̄ти гочараджджхаттамева. аджджхаттам̣ сун̃н̃атанти идха нийакаджджхаттам̣, аттано пан̃часу кхандхесу нисситанти аттхо. сампаджа̄но хотӣти каммат̣т̣ха̄насса асампаджджанабха̄ваджа̄нанена сампаджа̄но. бахиддха̄ти парасса пан̃часу кхандхесу. аджджхаттабахиддха̄ти ка̄лена аджджхаттам̣ ка̄лена бахиддха̄. а̄нен̃джанти убхатобха̄гавимутто бхависса̄ма̄ти а̄нен̃джам̣ арӯпасама̄паттим̣ манаси кароти.

тасмим̣йева пуримасминти па̄дакаджджха̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣. апагун̣апа̄дакаджджха̄нато вут̣т̣хитасса хи аджджхаттам̣ сун̃н̃атам̣ манасикарото таттха читтам̣ на паккхандати. тато ‘‘парасса санта̄не ну кхо катха’’нти бахиддха̄ манаси кароти, таттхапи на паккхандати. тато – ‘‘ка̄лена аттано санта̄не, ка̄лена парасса санта̄не ну кхо катха’’нти аджджхаттабахиддха̄ манаси кароти, таттхапи на паккхандати. тато убхатобха̄гавимутто хотука̄мо ‘‘арӯпасама̄паттийам̣ ну кхо катха’’нти а̄нен̃джам̣ манаси кароти, таттхапи на паккхандати. ида̄ни – ‘‘на ме читтам̣ паккхандатӣти виссат̣т̣хавӣрийена упат̣т̣ха̄ка̄дӣнам̣ паччхато на чаритаббам̣, па̄дакаджджха̄намева пана са̄дхукам̣ пунаппунам̣ манасика̄таббам̣. евамасса руккхе чхиндато пхарасумхи аваханте пуна ниситам̣ ка̄ретва̄ чхиндантасса чхиджджесу пхарасу вийа каммат̣т̣ха̄не манасика̄ро вахатӣ’’ти дассетум̣ тасмим̣йева̄тиа̄дима̄ха. ида̄нисса евам̣ пат̣ипаннасса йам̣ йам̣ манаси кароти, таттха таттха манасика̄ро сампаджджатӣти дассенто паккхандатӣти а̄ха.

189. имина̄ виха̄рена̄ти имина̄ саматхавипассана̄виха̄рена. итиха таттха сампаджа̄ноти ити чан̇камантопи тасмим̣ каммат̣т̣ха̄не сампаджджама̄не ‘‘сампаджджати ме каммат̣т̣ха̄на’’нти джа̄нанена сампаджа̄но хоти. сайатӣти нипаджджати. еттха кан̃чи ка̄лам̣ чан̇камитва̄ – ‘‘ида̄ни еттакам̣ ка̄лам̣ чан̇камитум̣ саккхисса̄мӣ’’ти н̃атва̄ ирийа̄патхам̣ аха̄петва̄ т̣ха̄таббам̣. еса найо саббава̄ресу. на катхесса̄мӣти, итиха таттха̄ти евам̣ на катхесса̄мӣти джа̄нанена таттха сампаджа̄нака̄рӣ хоти.

пуна дутийава̄ре еварӯпим̣ катхам̣ катхесса̄мӣти джа̄нанена сампаджа̄нака̄рӣ хоти, имасса бхиккхуно саматхавипассана̄ тарун̣а̄ва, та̄сам̣ анураккхан̣аттхам̣ –

‘‘а̄ва̄со гочаро бхассам̣, пуггало атха бходжанам̣;

уту ирийа̄патхо чева, саппа̄йо севитаббако’’ти.

сатта саппа̄йа̄ни иччхитабба̄ни. тесам̣ дассанаттхамидам̣ вуттам̣. витаккава̄ресу авитакканасса ча витакканасса ча джа̄нанена сампаджа̄ната̄ ведитабба̄.

190. ити витаккапаха̄нена две магге катхетва̄ ида̄ни татийамаггасса випассанам̣ а̄чиккханто пан̃ча кхо име, а̄нанда, ка̄магун̣а̄тиа̄дима̄ха. а̄йатанети тесуйева ка̄магун̣есу кисмин̃чидева килесуппаттика̄ран̣е. самуда̄ча̄роти самуда̄чаран̣ато аппахӣнакилесо. евам̣ сантанти евам̣ виджджама̄намева. сампаджа̄ноти каммат̣т̣ха̄насса асампаттиджа̄нанена сампаджа̄но. дутийава̄ре евам̣ сантаметанти евам̣ санте етам̣. сампаджа̄ноти каммат̣т̣ха̄насампаттиджа̄нанена сампаджа̄но. айан̃хи ‘‘пахӣно ну кхо ме пан̃часу ка̄магун̣есу чхандара̄го но’’ти паччавеккхама̄но апахӣнабха̄вам̣ н̃атва̄ вӣрийам̣ паггахетва̄ там̣ ана̄га̄мимаггена самуггха̄т̣ети, тато магга̄нантарам̣ пхалам̣, пхалато вут̣т̣ха̄йа паччавеккхама̄но пахӣнабха̄вам̣ джа̄на̄ти, тасса джа̄нанена ‘‘сампаджа̄но хотӣ’’ти вуттам̣.

191. ида̄ни арахаттамаггасса випассанам̣ а̄чиккханто пан̃ча кхо име, а̄нанда, упа̄да̄наккхандха̄тиа̄дима̄ха. таттха со пахӣйатӣти рӯпе асмӣти ма̄но асмӣти чхандо асмӣти анусайо пахӣйати. татха̄ ведана̄дӣсу сампаджа̄ната̄ вуттана̄йенева ведитабба̄.

име кхо те, а̄нанда, дхамма̄ти хет̣т̣ха̄ катхите саматхавипассана̄маггапхаладхамме сандха̄йа̄ха. кусала̄йатика̄ти кусалато а̄гата̄. кусала̄ хи кусала̄пи хонти кусала̄йатика̄пи, сеййатхидам̣, пат̣хамаджджха̄нам̣ кусалам̣, дутийаджджха̄нам̣ кусалан̃чева кусала̄йатикан̃ча…пе… а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ кусалам̣, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ кусалан̃чева кусала̄йатикан̃ча, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ кусалам̣, сота̄паттимагго кусало чева кусала̄йатико ча…пе… ана̄га̄мимагго кусало, арахаттамагго кусало чева кусала̄йатико ча. татха̄ пат̣хамаджджха̄нам̣ кусалам̣, там̣сампайуттака̄ дхамма̄ кусала̄ чева кусала̄йатика̄ ча…пе… арахаттамагго кусало, там̣сампайуттака̄ дхамма̄ кусала̄ чева кусала̄йатика̄ ча.

арийа̄ти никкилеса̄ висуддха̄. локуттара̄ти локе уттара̄ висит̣т̣ха̄. анавакканта̄ па̄пимата̄ти па̄пимантена ма̄рена анокканта̄. випассана̄па̄дака̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо аппетва̄ нисиннасса хи бхиккхуно читтам̣ ма̄ро на пассати, ‘‘идам̣ на̄ма а̄рамман̣ам̣ нисса̄йа сам̣ваттатӣ’’ти джа̄титум̣ на саккоти. тасма̄ ‘‘анавакканта̄’’ти вуттам̣.

там̣ ким̣ ман̃н̃асӣти идам̣ касма̄ а̄ха? ган̣епи еко а̄нисам̣со аттхи, там̣ дассетум̣ идама̄ха. анубандхитунти анугаччхитум̣ паричаритум̣.

на кхо, а̄нанда̄ти еттха кин̃ча̄пи бхагавата̄ – ‘‘сута̄вудхо, бхиккхаве, арийаса̄вако акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети, са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети, суддхам̣ атта̄нам̣ парихаратӣ’’ти (а. ни. 7.67) бахуссуто пан̃ча̄вудхасампанно йодхо вийа като. йасма̄ пана со сутапарийаттим̣ уггахетва̄пи тадануччхавикам̣ ануломапат̣ипадам̣ на пат̣ипаджджати, на тасса там̣ а̄вудхам̣ хоти. йо пат̣ипаджджати, тассева хоти. тасма̄ етадаттхам̣ анубандхитум̣ на̄рахатӣти дассенто на кхо, а̄нанда̄ти а̄ха.

ида̄ни йадаттхам̣ анубандхитаббо, там̣ дассетум̣ йа̄ ча кхотиа̄дима̄ха. ити имасмим̣ сутте тӣсу т̣ха̄несу даса катха̄ваттхӯни а̄гата̄ни. ‘‘ити еварӯпам̣ катхам̣ катхесса̄мӣ’’ти саппа̄йа̄саппа̄йавасена а̄гата̄ни, ‘‘йадидам̣ суттам̣ геййа’’нти еттха сутапарийаттивасена а̄гата̄ни, имасмим̣ т̣ха̄не парипӯран̣авасена а̄гата̄ни. тасма̄ имасмим̣ сутте даса катха̄ваттхӯни катхентена имасмим̣ т̣ха̄не т̣хатва̄ катхетабба̄ни.

ида̄ни йасма̄ екаччасса екакасса вихаратопи аттхо на сампаджджати, тасма̄ там̣ сандха̄йа екӣбха̄ве а̄дӣнавам̣ дассенто евам̣ санте кхо, а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха евам̣ сантети евам̣ екӣбха̄ве санте.

193. саттха̄ти ба̄хирако титтхакарасаттха̄. анва̄ваттантӣти ануа̄ваттанти упасан̇каманти. муччхам̣ ка̄майатӣти муччханатан̣хам̣ паттхети, паваттетӣти аттхо. а̄чарийӯпаддавена̄ти аббхантаре уппаннена килесӯпаддавена а̄чарийассупаддаво. сесупаддавесупи есева найо. авадхим̣су нанти ма̄райим̣су нам̣. етена хи гун̣амаран̣ам̣ катхитам̣.

винипа̄та̄йа̄ти сут̣т̣ху нипатана̄йа. касма̄ пана брахмача̄рупаддавова – ‘‘дуккхавипа̄катаро ча кат̣укавипа̄катаро ча винипа̄та̄йа ча сам̣ваттатӣ’’ти вуттоти. ба̄хирапаббаджджа̄ хи аппала̄бха̄, таттха маханто ниббаттетаббагун̣о наттхи, ат̣т̣хасама̄паттипан̃ча̄бхин̃н̃а̄маттакамева хоти. ити йатха̄ гадрабхапит̣т̣хито патитасса махантам̣ дуккхам̣ на хоти, сарӣрасса пам̣сумаккханаматтамева хоти, евам̣ ба̄хирасамайе локийагун̣аматтатова париха̄йати, тена пуримам̣ упаддавадвайам̣ на евам̣ вуттам̣. са̄сане пана паббаджджа̄ маха̄ла̄бха̄, таттха чатта̄ро магга̄ чатта̄ри пхала̄ни нибба̄нанти маханта̄ адхигантаббагун̣а̄. ити йатха̄ убхато суджа̄то кхаттийакума̄ро хаттхиккхандхаварагато нагарам̣ анусан̃чаранто хаттхиккхандхато патито маха̄дуккхам̣ нигаччхати, евам̣ са̄санато париха̄йама̄но навахи локуттарагун̣ехи париха̄йати. тена̄йам̣ брахмача̄рупаддаво евам̣ вутто.

196. тасма̄ти йасма̄ сесупаддавехи брахмача̄рупаддаво дуккхавипа̄катаро, йасма̄ ва̄ сапаттапат̣ипаттим̣ вӣтиккаманто дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттати, миттапат̣ипатти хита̄йа, тасма̄. евам̣ упарименапи хет̣т̣хименапи аттхена йоджетаббам̣. миттавата̄йа̄ти миттапат̣ипаттийа̄. сапаттавата̄йа̄ти верапат̣ипаттийа̄.

воккамма ча саттхуса̄сана̄ти дуккат̣адуббха̄ситаматтампи хи сан̃чичча вӣтиккаманто воккамма ваттати на̄ма. тадева авӣтиккаманто на воккамма ваттати на̄ма.

на во ахам̣, а̄нанда, татха̄ параккамисса̄мӣти ахам̣ тумхесу татха̄ на пат̣ипаджджисса̄ми. а̄макети апакке. а̄макаматтети а̄маке на̄тисуккхе бха̄джане. кумбхака̄ро хи а̄макам̣ на̄тисуккхам̣ апаккам̣ убхохи хаттхехи сан̣хикам̣ ган̣ха̄ти ‘‘ма̄ бхиджджатӯ’’ти. ити йатха̄ кумбхака̄ро таттха пат̣ипаджджати, на̄хам̣ тумхесу татха̄ пат̣ипаджджисса̄ми. ниггайха ниггайха̄ти саким̣ овадитва̄ тун̣хӣ на бхависса̄ми, нигган̣хитва̄ нигган̣хитва̄ пунаппунам̣ овадисса̄ми ануса̄сисса̄ми. павайха павайха̄ти досе пава̄хетва̄ пава̄хетва̄. йатха̄ паккабха̄джанесу кумбхака̄ро бхинначхиннаджаджджара̄ни пава̄хетва̄ екато катва̄ супакка̄нева а̄кот̣етва̄ а̄кот̣етва̄ ган̣ха̄ти, евамева ахампи пава̄хетва̄ пава̄хетва̄ пунаппунам̣ овадисса̄ми ануса̄сисса̄ми. йо са̄ро со т̣хассатӣти евам̣ во майа̄ овадийама̄на̄нам̣ йо маггапхаласа̄ро, со т̣хассати. апича локийагун̣а̄пи идха са̄ротвева адхиппета̄. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

маха̄сун̃н̃атасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. аччхарийааббхутасуттаван̣н̣ана̄

197. евам̣ ме сутанти аччхарийааббхутасуттам̣. таттха йатра хи на̄ма̄ти аччхарийаттхе нипа̄то. йо на̄ма татха̄гатоти аттхо. чхиннапапан̃чети еттха папан̃ча̄ на̄ма тан̣ха̄ ма̄но дит̣т̣хӣти име тайо килеса̄. чхиннават̣умети еттха ват̣уманти кусала̄кусалакаммават̣т̣ам̣ вуччати. парийа̄диннават̣т̣ети тассева вевачанам̣. саббадуккхавӣтиваттети саббам̣ випа̄кават̣т̣асан̇кха̄там̣ дуккхам̣ вӣтиватте. ануссариссатӣти идам̣ йатра̄ти нипа̄тавасена ана̄гатавачанам̣, аттхо панеттха атӣтавасена ведитаббо. бхагава̄ хи те буддхе ануссари, на ида̄ни ануссариссати. евам̣джачча̄ти випассӣа̄дайо кхаттийаджачча̄, какусандха̄дайо бра̄хман̣аджачча̄ти. евам̣готта̄ти випассӣа̄дайо кон̣д̣ан̃н̃аготта̄, какусандха̄дайо кассапаготта̄ти. евам̣сӣла̄ти локийалокуттарасӣлена евам̣сӣла̄. евам̣дхамма̄ти еттха сама̄дхипаккха̄ дхамма̄ адхиппета̄. локийалокуттарена сама̄дхина̄ евам̣сама̄дхиноти аттхо. евам̣пан̃н̃а̄ти локийалокуттарапан̃н̃а̄йа евам̣пан̃н̃а̄. евам̣виха̄рӣти еттха пана хет̣т̣ха̄ сама̄дхипаккха̄нам̣ дхамма̄нам̣ гахитатта̄ виха̄ро гахитова, пуна касма̄ гахитамева ган̣ха̄тӣти че, на идам̣ гахитамева. идан̃хи ниродхасама̄паттидӣпанаттхам̣, тасма̄ евам̣ниродхасама̄паттивиха̄рӣти айаметтха аттхо.

евам̣вимутта̄ти еттха виккхамбханавимутти тадан̇гавимутти самуччхедавимутти пат̣иппассаддхивимутти ниссаран̣авимуттӣти пан̃чавидха̄ вимуттийо. таттха ат̣т̣ха сама̄паттийо сайам̣ виккхамбхитехи нӣваран̣а̄дӣхи вимуттатта̄ виккхамбханавимуттӣти сан̇кхам̣ гаччханти. аничча̄нупассана̄дика̄ сатта анупассана̄ сайам̣ тасса тасса паччанӣкан̇гавасена паричатта̄хи ниччасан̃н̃а̄дӣхи вимуттатта̄ тадан̇гавимуттӣти сан̇кхам̣ гаччханти. чатта̄ро арийамагга̄ сайам̣ самуччхиннехи килесехи вимуттатта̄ самуччхедавимуттӣти сан̇кхам̣ гаччханти. чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни магга̄нубха̄вена килеса̄нам̣ пат̣иппассаддханте уппаннатта̄ пат̣иппассаддхивимуттӣти сан̇кхам̣ гаччханти. нибба̄нам̣ саббакилесехи ниссат̣атта̄ апагататта̄ дӯре т̣хитатта̄ ниссаран̣авимуттӣти сан̇кхам̣ гатам̣. ити има̄сам̣ пан̃чаннам̣ вимуттӣнам̣ васена евам̣вимутта̄ти еваметтха аттхо ведитаббо.

199. тасма̄тиха̄ти йасма̄ твам̣ ‘‘татха̄гата̄ аччхарийа̄’’ти вадаси, тасма̄ там̣ бхиййосо матта̄йа пат̣ибханту татха̄гатасса аччхарийа̄ аббхутадхамма̄ти. сато сампаджа̄ноти еттха двесампаджан̃н̃а̄ни мануссалоке девалоке ча. таттха вессантараджа̄таке бра̄хман̣асса две путте датва̄ пунадивасе саккасса девим̣ датва̄ саккена пасӣдитва̄ динне ат̣т̣ха варе ган̣ханто –

‘‘ито вимуччама̄на̄хам̣, саггага̄мӣ висесагӯ;

аниваттӣ тато ассам̣, ат̣т̣хаметам̣ варам̣ варе’’ти. (джа̄. 2.22.2300) –

евам̣ туситабхаване ме пат̣исандхи хотӯти варам̣ аггахеси, тато пат̣т̣ха̄йа туситабхаване уппаджджисса̄мӣти джа̄на̄ти, идам̣ мануссалоке сампаджан̃н̃ам̣. вессантараттабха̄вато пана чуто пуна туситабхаване ниббаттитва̄ ниббаттосмӣти ан̃н̃а̄си, идам̣ девалоке сампаджан̃н̃ам̣.

ким̣ пана сесадевата̄ на джа̄нантӣти? но на джа̄нанти. та̄ пана уййа̄навима̄накаппаруккхе олокетва̄ девана̄т̣акехи тӯрийасаддена пабодхита̄ ‘‘ма̄риса айам̣ девалоко тумхе идха ниббатта̄’’ти са̄рита̄ джа̄нанти. бодхисатто пат̣хамаджаванава̄ре на джа̄на̄ти, дутийаджаванато пат̣т̣ха̄йа джа̄на̄ти. иччасса ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣аджа̄нанам̣ хоти.

ат̣т̣ха̄сӣти еттха кин̃ча̄пи ан̃н̃епи дева̄ таттха т̣хита̄ т̣хитамха̄ти джа̄нанти, те пана чхасу два̄ресу балавата̄ ит̣т̣ха̄рамман̣ена абхибхуййама̄на̄ сатим̣ виссаджджетва̄ аттано бхуттапӣтабха̄вампи аджа̄нанта̄ а̄ха̄рӯпаччхедена ка̄лам̣ каронти. бодхисаттасса ким̣ татха̄рӯпам̣ а̄рамман̣ам̣ наттхӣти? но наттхи. со хи сесадеве дасахи т̣ха̄нехи адхигган̣ха̄ти, а̄рамман̣ена пана атта̄нам̣ маддитум̣ на дети, там̣ а̄рамман̣ам̣ абхибхавитва̄ тит̣т̣хати. тена вуттам̣ – ‘‘сато сампаджа̄но, а̄нанда, бодхисатто тусите ка̄йе ат̣т̣ха̄сӣ’’ти.

200. йа̄вата̄йуканти сесаттабха̄весу ким̣ йа̄вата̄йукам̣ на тит̣т̣хаттӣти? а̄ма на тит̣т̣хати. ан̃н̃ада̄ хи дӣгха̄йукадевалоке ниббатто таттха па̄рамийо на сакка̄ пӯретунти аккхӣни нимӣлетва̄ адхимуттика̄лам̣кирийам̣ на̄ма катва̄ мануссалоке ниббаттати. айам̣ ка̄лан̇кирийа̄ ан̃н̃есам̣ на хоти. тада̄ пана адиннада̄нам̣ на̄ма наттхи, араккхитасӣлам̣ на̄ма наттхи, саббапа̄рамӣнам̣ пӯритатта̄ йа̄вата̄йукам̣ ат̣т̣ха̄си.

сато сампаджа̄но тусита̄ ка̄йа̄ чавитва̄ ма̄тукуччхим̣ оккаматӣти евам̣ та̄ва саббапа̄рамийо пӯретва̄ тада̄ бодхисатто йа̄вата̄йукам̣ ат̣т̣ха̄си. девата̄нам̣ пана – ‘‘мануссаган̣ана̄васена ида̄ни саттахи дивасехи чути бхависсатӣ’’ти пан̃ча пуббанимитта̄ни уппаджджанти – ма̄ла̄ мила̄йанти, ваттха̄ни килиссанти, каччхехи седа̄ муччанти, ка̄йе дуббан̣н̣ийам̣ оккамати, дево дева̄сане на сан̣т̣ха̄ти.

таттха ма̄ла̄ти пат̣исандхиггахан̣адивасе пил̣андханама̄ла̄. та̄ кира сат̣т̣хисатасахасса̄дхика̄ саттапан̣н̣а̄са-вассакот̣ийо амила̄йитва̄ тада̄ мила̄йанти. ваттхесупи есева найо. еттакам̣ пана ка̄лам̣ дева̄нам̣ нева сӣтам̣ на ун̣хам̣ хоти, тасмим̣ ка̄ле сарӣрато биндубиндувасена седа̄ муччанти. еттакан̃ча ка̄лам̣ тесам̣ сарӣре кхан̣д̣иччапа̄личча̄дивасена виван̣н̣ата̄ на пан̃н̃а̄йати, девадхӣта̄ сол̣асавассуддесика̄ вийа, девапутта̄ вӣсативассуддесика̄ вийа кха̄йанти. маран̣ака̄ле пана несам̣ килантарӯпо аттабха̄во хоти. еттакан̃ча несам̣ ка̄лам̣ девалоке уккан̣т̣хита̄ на̄ма наттхи, маран̣ака̄ле пана ниссасанти виджамбханти, саке а̄сане на̄бхираманти.

има̄ни пана пуббанимитта̄ни, йатха̄ локе маха̄пун̃н̃а̄нам̣ ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣнам̣йева укка̄па̄табхӯмича̄лачандагга̄ха̄дӣни нимитта̄ни пан̃н̃а̄йанти, на саббесам̣, евамева махесаккха̄нам̣ девата̄нам̣йева пан̃н̃а̄йанти, на саббесам̣. йатха̄ ча мануссесу пуббанимитта̄ни наккхаттапа̄т̣хака̄дайова джа̄нанти, на саббе, евамева та̄нипи саббе дева̄ на джа̄нанти, пан̣д̣ита̄ ева пана джа̄нанти. таттха йе ча мандена кусалакаммена ниббатта̄ девапутта̄, те тесу уппаннесу – ‘‘ида̄ни ко джа̄на̄ти, кухим̣ ниббаттисса̄ма̄’’ти бха̄йанти. йе маха̄пун̃н̃а̄, те – ‘‘амхехи диннам̣ да̄нам̣ раккхитам̣ сӣлам̣ бха̄витам̣ бха̄ванам̣ а̄гамма упаридевалокесу сампаттим̣ анубхависса̄ма̄’’ти на бха̄йанти. бодхисаттопи та̄ни пуббанимитта̄ни дисва̄ ‘‘ида̄ни анантаре аттабха̄ве буддхо бхависса̄мӣ’’ти на бха̄йи. атхасса тесу нимиттесу па̄тубхӯтесу дасасахассачаккава̄л̣адевата̄ саннипатитва̄ – ‘‘ма̄риса тумхехи даса па̄рамийо пӯрентехи на саккасампаттим̣ на ма̄рабрахмачаккаваттисампаттим̣ паттхентехи пӯрита̄, локаниттхаран̣аттха̄йа пана буддхаттам̣ паттхайама̄нехи пӯрита̄. со во ида̄ни ка̄ло ма̄риса буддхатта̄йа, самайо ма̄риса буддхатта̄йа̄’’ти йа̄чанти.

атха маха̄сатто девата̄нам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ адатва̄ва ка̄ладӣпадесакуладжанеттиа̄йупариччхедавасена пан̃чамаха̄вилоканам̣ на̄ма вилокеси. таттха ‘‘ка̄ло ну кхо, на ка̄ло’’ти пат̣хамам̣ ка̄лам̣ вилокеси. таттха вассасатасахассато уддхам̣ вад̣д̣хитаа̄йука̄ло ка̄ло на̄ма на хоти. касма̄? тада̄ хи сатта̄нам̣ джа̄тиджара̄маран̣а̄ни на пан̃н̃а̄йанти, буддха̄нан̃ча дхаммадесана̄ на̄ма тилаккхан̣амутта̄ наттхи, тесам̣ аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти катхента̄нам̣ ‘‘ким̣ на̄метам̣ катхентӣ’’ти нева сотум̣ на саддха̄тум̣ ман̃н̃анти, тато абхисамайо на хоти, тасмим̣ асати аниййа̄никам̣ са̄санам̣ хоти. тасма̄ со ака̄ло. вассасатато ӯнаа̄йука̄лопи ка̄ло на̄ма на хоти. касма̄? тада̄ хи сатта̄ уссаннакилеса̄ хонти, уссаннакилеса̄нан̃ча диннова̄до ова̄дат̣т̣ха̄не на тит̣т̣хати. удаке дан̣д̣ара̄джи вийа кхиппам̣ вигаччхати. тасма̄ сопи ака̄ло. сатасахассато пана пат̣т̣ха̄йа хет̣т̣ха̄ вассасатато пат̣т̣ха̄йа уддхам̣ а̄йука̄ло ка̄ло на̄ма. тада̄ ча вассасатака̄ло хоти. атха маха̄сатто ‘‘ниббаттитаббака̄ло’’ти ка̄лам̣ пасси.

тато дӣпам̣ вилокенто сапарива̄ре чатта̄ро дӣпе олокетва̄ – ‘‘тӣсу дӣпесу буддха̄ на ниббаттанти, джамбудӣпейева ниббаттантӣ’’ти дӣпам̣ пасси.

тато – ‘‘джамбудӣпо на̄ма маха̄, дасайоджанасахассапарима̄н̣о, катарасмим̣ ну кхо падесе буддха̄ ниббаттантӣ’’ти десам̣ вилокенто маджджхимадесам̣ пасси. маджджхимадесо на̄ма ‘‘пураттхима̄йа диса̄йа гаджан̇галам̣ на̄ма нигамо’’тиа̄дина̄ найена винайе (маха̄ва. 259) вуттова. со пана а̄йа̄мато тӣн̣и йоджанасата̄ни. виттха̄рато ад̣д̣хатийа̄ни, париккхепато навайоджанасата̄нӣти. етасмин̃хи падесе чатта̄ри ат̣т̣ха сол̣аса ва̄ асан̇кхйеййа̄ни, каппасатасахассан̃ча па̄рамийо пӯретва̄ самма̄самбуддха̄ уппаджджанти. две асан̇кхйеййа̄ни, каппасатасахассан̃ча па̄рамийо пӯретва̄ паччекабуддха̄ уппаджджанти, екам̣ асан̇кхйеййам̣, каппасатасахассан̃ча па̄рамийо пӯретва̄ са̄рипуттамоггалла̄на̄дайо маха̄са̄вака̄ уппаджджанти, чатуннам̣ маха̄дӣпа̄нам̣ двисахасса̄нам̣ париттадӣпа̄нан̃ча иссарийа̄дхипаччака̄ракачаккаваттира̄джа̄но уппаджджанти, ан̃н̃е ча махесаккха̄ кхаттийабра̄хман̣агахапатимаха̄са̄ла̄ уппаджджанти. идан̃четтха капилаваттху на̄ма нагарам̣, таттха майа̄ ниббаттитаббанти нит̣т̣хамагама̄си.

тато кулам̣ вилокенто – ‘‘буддха̄ на̄ма локасаммате куле ниббаттанти, ида̄ни ча кхаттийакулам̣ локасамматам̣, таттха ниббаттисса̄ми, суддходано на̄ма ра̄джа̄ ме пита̄ бхависсатӣ’’ти кулам̣ пасси.

тато ма̄тарам̣ вилокенто – ‘‘буддхама̄та̄ на̄ма лола̄ сура̄дхутта̄ на хоти, каппасатасахассам̣ пӯритапа̄рамӣ джа̄тито пат̣т̣ха̄йа акхан̣д̣апан̃часӣла̄ хоти, айан̃ча маха̄ма̄йа̄ на̄ма девӣ едиса̄. айам̣ ме ма̄та̄ бхависсати. киттакам̣ панасса̄ а̄йӯ’’ти а̄ваджджанто – ‘‘дасаннам̣ ма̄са̄нам̣ упари сатта диваса̄нӣ’’ти пасси.

ити имам̣ пан̃чамаха̄вилоканам̣ вилокетва̄ – ‘‘ка̄ло ме ма̄риса̄ буддхабха̄ва̄йа̄’’ти девата̄нам̣ сан̇гахам̣ каронто пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ ‘‘гаччхатха тумхе’’ти та̄ девата̄ уййоджетва̄ туситадевата̄хи паривуто туситапуре нанданаванам̣ па̄виси. саббадевалокесу хи нанданаванам̣ аттхийева. таттха нам̣ девата̄ – ‘‘ито чуто сугатим̣ гаччха, ито чуто сугатим̣ гаччха̄’’ти пуббекатакусалакаммока̄сам̣ са̄райама̄на̄ вичаранти. со евам̣ девата̄хи кусалам̣ са̄райама̄на̄хи паривуто таттха вичарантова чави.

евам̣ чуто чава̄мӣти паджа̄на̄ти, чутичиттам̣ на джа̄на̄ти. пат̣исандхим̣ гахетва̄пи пат̣исандхичиттам̣ на джа̄на̄ти, имасмим̣ ме т̣ха̄не пат̣исандхи гахита̄ти евам̣ пана джа̄на̄ти. кечи пана тхера̄ ‘‘а̄ваджджанапарийа̄йо на̄ма ладдхум̣ ват̣т̣ати, дутийататийачиттава̄рейева джа̄ниссатӣ’’ти ваданти. типит̣акамаха̄сӣваттхеро пана̄ха – ‘‘маха̄сатта̄нам̣ пат̣исандхи на ан̃н̃есам̣ пат̣исандхисадиса̄, кот̣иппаттам̣ тесам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣. йасма̄ пана тенева читтена там̣ читтам̣ н̃а̄тум̣ на сакка̄, тасма̄ чутичиттам̣ на джа̄на̄ти. чутиккхан̣епи чава̄мӣти паджа̄на̄ти, пат̣исандхим̣ гахетва̄пи пат̣исандхичиттам̣ на джа̄на̄ти, асукасмим̣ т̣ха̄не пат̣исандхи гахита̄ти паджа̄на̄ти, тасмим̣ ка̄ле дасасахассӣ кампатӣ’’ти. евам̣ сато сампаджа̄но ма̄тукуччхим̣ оккаманто пана екӯнавӣсатийа̄ пат̣исандхичиттесу метта̄пуббабха̄гасса соманасса-сахагата-н̃а̄н̣асампайутта-асан̇кха̄рика-кусалачиттасса садисамаха̄випа̄качиттена пат̣исандхим̣ ган̣хи. маха̄сӣваттхеро пана ‘‘упеккха̄сахагатена̄’’ти а̄ха.

пат̣исандхим̣ ган̣ханто пана а̄са̄л̣хӣпун̣н̣ама̄йам̣ уттара̄са̄л̣ханаккхаттена аггахеси. тада̄ кира маха̄ма̄йа̄ пуре пун̣н̣ама̄йа саттамадивасато пат̣т̣ха̄йа вигатасура̄па̄нам̣ ма̄ла̄гандхавибхӯсанасампаннам̣ наккхаттакӣл̣ам̣ анубхавама̄на̄ саттаме дивасе па̄то вут̣т̣ха̄йа гандходакена нха̄йитва̄ сабба̄лан̇ка̄равибхӯсита̄ варабходжанам̣ бхун̃джитва̄ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа сирӣгаббхам̣ пависитва̄ сирӣсайане нипанна̄ ниддам̣ оккамама̄на̄ идам̣ супинам̣ аддаса – ‘‘чатта̄ро кира нам̣ маха̄ра̄джа̄но сайаненева саддхим̣ уккхипитва̄ анотаттадахам̣ нетва̄ екамантам̣ ат̣т̣хам̣су. атха несам̣ девийо а̄гантва̄ мануссамалахаран̣аттхам̣ нха̄петва̄ диббаваттхам̣ нива̄сетва̄ гандхехи вилимпетва̄ диббапуппха̄ни пил̣андхитва̄ тато авидӯре раджатапаббато, тасса анто канакавима̄нам̣ аттхи, тасмим̣ па̄чӣнато сӣсам̣ катва̄ нипаджджа̄песум̣. атха бодхисатто сетаварава̄ран̣о хутва̄ тато авидӯре еко суван̣н̣апаббато, таттха чаритва̄ тато оруйха раджатапаббатам̣ абхирухитва̄ уттарадисато а̄гамма канакавима̄нам̣ пависитва̄ ма̄тарам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ даккхин̣апассам̣ пха̄летва̄ куччхим̣ павит̣т̣хасадисо ахоси.

атха пабуддха̄ девӣ там̣ супинам̣ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ пабха̄та̄йа раттийа̄ чатусат̣т̣химатте бра̄хман̣апа̄моккхе паккоса̄петва̄ харитӯпалитта̄йа ла̄джа̄дӣхи катаман̇галасакка̄ра̄йа бхӯмийа̄ маха̄раха̄ни а̄сана̄ни пан̃н̃а̄петва̄ таттха нисинна̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ саппимадхусаккара̄бхисан̇кха̄расса варапа̄йа̄сасса суван̣н̣араджатапа̄тийо пӯретва̄ суван̣н̣араджатапа̄тӣтихева пат̣икуджджитва̄ ада̄си, ан̃н̃ехи ча ахатаваттхакапилага̄вӣда̄на̄дӣхи те сантаппеси. атха несам̣ саббака̄масантаппита̄нам̣ супинам̣ а̄роча̄петва̄ – ‘‘ким̣ бхависсатӣ’’ти пуччхи. бра̄хман̣а̄ а̄хам̣су – ‘‘ма̄ чинтайи маха̄ра̄джа, девийа̄ те куччхимхи габбхо патит̣т̣хито, со ча кхо пурисагаббхо, на иттхигаббхо, путто те бхависсати. со саче ага̄рам̣ аджджха̄васиссати, ра̄джа̄ бхависсати чаккаваттӣ. саче ага̄ра̄ никкхамма паббаджиссати, буддхо бхависсати локе виват̣т̣аччхадо’’ти. евам̣ сато сампаджа̄но бодхисатто туситака̄йа̄ чавитва̄ ма̄тукуччхим̣ оккамати.

таттха сато сампаджа̄ноти имина̄ чатуттха̄йа габбха̄ваккантийа̄ оккаматӣти дассети. чатассо хи габбха̄ваккантийо.

‘‘чатассо има̄, бханте, габбха̄ваккантийо. идха, бханте, екаччо асампаджа̄но ма̄тукуччхим̣ оккамати, асампаджа̄но ма̄тукуччхисмим̣ т̣ха̄ти, асампаджа̄но ма̄тукуччхимха̄ никкхамати, айам̣ пат̣хама̄ габбха̄вакканти.

пуна чапарам̣, бханте, идхекаччо сампаджа̄но ма̄тукуччхим̣ оккамати, асампаджа̄но ма̄тукуччхисмим̣ т̣ха̄ти, асампаджа̄но ма̄тукуччхимха̄ никкхамати, айам̣ дутийа̄ габбха̄вакканти.

пуна чапарам̣, бханте, идхекаччо сампаджа̄но ма̄тукуччхим̣ оккамати, сампаджа̄но ма̄тукуччхисмим̣ т̣ха̄ти, асампаджа̄но ма̄тукуччхимха̄ никкхамати, айам̣ татийа̄ габбха̄вакканти.

пуна чапарам̣, бханте, идхекаччо сампаджа̄но ма̄тукуччхим̣ оккамати, сампаджа̄но ма̄тукуччхисмим̣ т̣ха̄ти, сампаджа̄но ма̄тукуччхимха̄ никкхамати, айам̣ чатуттха̄ габбха̄ваккантӣ’’ти (дӣ. ни. 3.147).

ета̄су пат̣хама̄ локийаманусса̄нам̣ хоти, дутийа̄ асӣтимаха̄са̄вака̄нам̣, татийа̄ двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ паччекабодхисатта̄нан̃ча. те кира каммаджава̄техи уддхам̣па̄да̄ адхосира̄ анекасатапорисе папа̄те вийа йонимукхе та̄л̣аччхиггалена хаттхӣ вийа ативийа самба̄дхена йонимукхена никкхамама̄на̄ анантам̣ дуккхам̣ па̄пун̣анти. тена несам̣ ‘‘майам̣ никкхама̄ма̄’’ти сампаджа̄ната̄ на хоти. чатуттха̄ саббан̃н̃убодхисатта̄нам̣. те хи ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣ханта̄пи джа̄нанти, таттха васанта̄пи джа̄нанти. никкхаманака̄лепи несам̣ каммаджава̄та̄ уддхам̣па̄де адхосире катва̄ кхипитум̣ на сакконти, две хаттхе паса̄ретва̄ аккхӣни уммӣлетва̄ т̣хитака̄ва никкхаманти.

201. ма̄тукуччхим̣ оккаматӣти еттха ма̄тукуччхим̣ окканто хотӣти аттхо. окканте хи тасмим̣ евам̣ хоти, на оккамама̄не. аппама̄н̣оти буддхаппама̄н̣о, випулоти аттхо. ул̣а̄роти тассева вевачанам̣. дева̄нубха̄ванти еттха дева̄нам̣ айама̄нубха̄во – ниваттхаваттхасса пабха̄ два̄даса йоджана̄ни пхарати, татха̄ сарӣрасса, татха̄ алан̇ка̄расса, татха̄ вима̄насса, там̣ атиккамитва̄ти аттхо.

локантарика̄ти тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ чаккава̄л̣а̄нам̣ антара̄ екеко локантарика̄ хоти, тин̣н̣ам̣ сакат̣ачакка̄нам̣ патта̄нам̣ ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄хачча т̣хапита̄нам̣ маджджхе ока̄со вийа. со пана локантариканирайо парима̄н̣ато ат̣т̣хайоджанасахассо хоти. агха̄ти ниччавиват̣а̄. асам̣вута̄ти хет̣т̣ха̄пи аппатит̣т̣ха̄. андхака̄ра̄ти тамабхӯта̄. андхака̄ратимиса̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттинива̄ран̣ато андхабха̄вакаран̣атимисена саманна̄гата̄. таттха кира чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ на джа̄йати. евам̣махиддхика̄ти чандимасӯрийа̄ кира екаппаха̄ренева тӣсу дӣпесу пан̃н̃а̄йанти, евам̣махиддхика̄. екека̄йа диса̄йа наванавайоджанасатасахасса̄ни андхака̄рам̣ видхамитва̄ а̄локам̣ дассенти, евам̣ маха̄нубха̄ва̄. а̄бха̄йа на̄нубхонтӣти аттано пабха̄йа наппахонти. те кира чаккава̄л̣апаббатасса вемаджджхена чаранти, чаккава̄л̣апаббатан̃ча атиккамма локантариканирайо, тасма̄ те таттха а̄бха̄йа наппахонти.

йепи таттха сатта̄ти йепи тасмим̣ локантарамаха̄нирайе сатта̄ упапанна̄. ким̣ пана каммам̣ катва̄ те таттха уппаджджантӣти? бха̄рийам̣ да̄рун̣ам̣ ма̄та̄питӯнам̣ дхаммикасаман̣абра̄хман̣а̄нан̃ча упари апара̄дхам̣ ан̃н̃ан̃ча дивасе дивасе па̄н̣авадха̄диса̄хасикакаммам̣ катва̄ уппаджджанти тамбапан̣н̣идӣпе абхайачорана̄гачора̄дайо вийа. тесам̣ аттабха̄во тига̄вутико хоти, ваггулӣнам̣ вийа дӣгханакха̄ хонти. те руккхе ваггулийо вийа накхехи чаккава̄л̣апа̄де лагганти. йада̄ пана сам̣саппанта̄ ан̃н̃аман̃н̃асса хаттхапа̄сам̣ гата̄ хонти, атха ‘‘бхаккхо но ладдхо’’ти ман̃н̃ама̄на̄ таттха ва̄ват̣а̄ випариваттитва̄ локасандха̄ракаудаке патанти. ва̄те пахаранте мадхукапхала̄ни вийа чхиджджитва̄ удаке патанти. патитаматта̄ ча аччантакха̄ре удаке пит̣т̣хапин̣д̣и вийа вилӣйанти.

ан̃н̃епи кира бхо санти сатта̄ти – ‘‘йатха̄ майам̣ маха̄дуккхам̣ анубхава̄ма, евам̣ ан̃н̃епи кира сатта̄ идам̣ дуккхам̣ анубхаванта̄ идхӯпапанна̄’’ти там̣ дивасам̣ пассанти. айам̣ пана обха̄со екайа̄гупа̄наматтампи на тит̣т̣хати, йа̄вата̄ нидда̄йитва̄ пабуддхо а̄рамман̣ам̣ вибха̄вети, таттакам̣ ка̄лам̣ хоти. дӣгхабха̄н̣ака̄ пана ‘‘аччхара̄сан̇гха̄т̣аматтамева виджджубха̄со вийа ниччхаритва̄ ким̣ иданти бхан̣анта̄нам̣йева антарадха̄йатӣ’’ти ваданти. сан̇кампатӣти самантато кампати. итарадвайам̣ пуримапассева вевачанам̣. пуна аппама̄н̣о ча̄тиа̄ди нигаманаттхам̣ вуттам̣.

202. чатта̄ро девапутта̄ чатуддисам̣ а̄раккха̄йа упагаччхантӣти еттха чатта̄роти чатуннам̣ маха̄ра̄джӯнам̣ васена вуттам̣, дасасахассачаккава̄л̣е пана чатта̄ро чатта̄ро катва̄ чатта̄лӣсадасасахасса̄ хонти. таттха имасмим̣ чаккава̄л̣е маха̄ра̄джа̄но кхаггахаттха̄ а̄гантва̄ бодхисаттасса а̄раккхан̣аттха̄йа упагантва̄ сирӣгаббхам̣ павит̣т̣ха̄, итаре габбхадва̄рато пат̣т̣ха̄йа аваруддхапам̣суписа̄чака̄дийаккхаган̣е пат̣иккама̄петва̄ йа̄ва чаккава̄л̣а̄ а̄раккхам̣ ган̣хим̣су.

киматтхам̣ пана̄йам̣ раккха̄ а̄гата̄? нану пат̣исандхиккхан̣е калалака̄лато пат̣т̣ха̄йа сачепи кот̣исатасахасса̄ ма̄ра̄ кот̣исатасахассам̣ синерум̣ уккхипитва̄ бодхисаттасса ва̄ бодхисаттама̄туйа̄ ва̄ антара̄йакаран̣аттхам̣ а̄гаччхеййум̣, саббе антара̄ва антарадха̄йеййум̣. вуттампи четам̣ бхагавата̄ рухируппа̄даваттхусмим̣ – ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ парӯпаккамена татха̄гатам̣ джӣвита̄ воропеййа. анупаккамена, бхиккхаве, татха̄гата̄ паринибба̄йанти. гаччхатха тумхе, бхиккхаве, йатха̄виха̄рам̣, араккхийа̄, бхиккхаве, татха̄гата̄’’ти (чӯл̣ава. 341). еваметам̣, на парӯпаккамена тесам̣ джӣвитантара̄йо аттхи. санти кхо пана аманусса̄ вирӯпа̄ дуддасика̄, бхераварупа̄ паккхино, йесам̣ рӯпам̣ дисва̄ саддам̣ ва̄ сутва̄ бодхисаттама̄ту бхайам̣ ва̄ санта̄со ва̄ уппаджджеййа, тесам̣ нива̄ран̣аттха̄йа раккхам̣ аггахесум̣. апича кхо бодхисаттасса пун̃н̃атеджена сан̃джа̄тага̄рава̄ аттано га̄равачодита̄пи те евамакам̣су.

ким̣ пана те антогаббхам̣ пависитва̄ т̣хита̄ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но бодхисаттама̄туйа̄ атта̄нам̣ дассенти на дассентӣти? наха̄наман̣д̣анабходжана̄дисарӣракиччака̄ле на дассенти, сирӣгаббхам̣ пависитва̄ варасайане нипаннака̄ле пана дассенти. таттха кин̃ча̄пи амануссадассанам̣ на̄ма манусса̄нам̣ саппат̣ибхайам̣ хоти, бодхисаттама̄та̄ пана аттано чева путтасса ча пун̃н̃а̄нубха̄вена те дисва̄ на бха̄йати, пакатиантепурапа̄лакесу вийа асса̄ тесу читтам̣ уппаджджати.

203. пакатийа̄ сӣлаватӣти сабха̄венева сӣласампанна̄. ануппанне кира буддхе манусса̄ та̄пасапарибба̄джака̄нам̣ сантике вандитва̄ уккут̣икам̣ нисӣдитва̄ сӣлам̣ ган̣ханти, бодхисаттама̄та̄пи ка̄ладевиласса исино сантике ган̣ха̄ти. бодхисатте пана куччхигате ан̃н̃асса па̄дамӯле нисӣдитум̣ на̄ма на сакка̄, сама̄сане нисӣдитва̄ гахитасӣлампи аван̃н̃а̄ ка̄ран̣аматтам̣ хоти. тасма̄ сайамева сӣлам̣ аггахесӣти вуттам̣ хоти.

пурисесӯти бодхисаттасса питарам̣ а̄дим̣ катва̄ кесучи мануссесу пуриса̄дхиппа̄йачиттам̣ нуппаджджати. тан̃ча кхо бодхисатте га̄равена, на пахӣнакилесата̄йа. бодхисаттама̄ту рӯпам̣ пана сукусала̄пи сиппика̄ поттхакамма̄дӣсупи ка̄тум̣ на сакконти, там̣ дисва̄ пурисасса ра̄го нуппаджджатӣти на сакка̄ ваттум̣. саче пана там̣ раттачитто упасан̇камитука̄мо хоти, па̄да̄ на ваханти, диббасан̇кхалика̄ вийа баджджханти. тасма̄ ‘‘анатиккаманӣйа̄’’тиа̄ди вуттам̣.

пан̃чаннам̣ ка̄магун̣а̄нанти пуббе ‘‘ка̄магун̣ӯпасам̣хита’’нти пуриса̄дхиппа̄йавасена ваттхупат̣иккхепо катхито, идха а̄рамман̣аппат̣ила̄бхо дассито. тада̄ кира ‘‘девийа̄ еварӯпо путто куччхисмим̣ уппанно’’ти, сутва̄ самантато ра̄джа̄но махаггхаа̄бхаран̣атӯрийа̄дивасена пан̃чадва̄ра̄рамман̣аваттхубхӯтам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ песенти, бодхисаттасса ча бодхисаттама̄туйа̄ ча катакаммасса уссаннатта̄ ла̄бхасакка̄расса пама̄н̣апариччхедо на̄ма наттхи.

204. акилантака̄йа̄ти йатха̄ ан̃н̃а̄ иттхийо габбхабха̄рена киламанти, хаттхапа̄да̄ уддхума̄така̄дӣни па̄пун̣анти, на евам̣ тасса̄ кочи киламатхо ахоси. тирокуччхигатанти антокуччхигатам̣. калала̄дика̄лам̣ атиккамитва̄ сан̃джа̄таан̇гапаччан̇гам̣ ахӣниндрийабха̄вам̣ упагатам̣йева пассати. киматтхам̣ пассати? сукхава̄саттхам̣. йатхева хи ма̄та̄ путтена саддхим̣ нисинна̄ ва̄ нипанна̄ ва̄ ‘‘хаттхам̣ ва̄ па̄дам̣ ва̄ оламбантам̣ уккхипитва̄ сан̣т̣хапесса̄мӣ’’ти сукхава̄саттхам̣ путтам̣ олокети, евам̣ бодхисаттама̄та̄пи йам̣ там̣ ма̄ту ут̣т̣ха̄нагаманапариваттананисаджджа̄дӣсу ун̣хасӣталон̣икатиттакакат̣ука̄ха̄рааджджхохаран̣ака̄лесу ча габбхасса дуккхам̣ уппаджджати, аттхи ну кхо ме там̣ путтасса̄ти сукхава̄саттхам̣ бодхисаттам̣ олокайама̄на̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисиннам̣ бодхисаттам̣ пассати. йатха̄ хи ан̃н̃е антокуччхигата̄ пакка̄сайам̣ аджджхоттхаритва̄ а̄ма̄сайам̣ уккхипитва̄ ударапат̣алам̣ пит̣т̣хито катва̄ пит̣т̣хикан̣т̣акам̣ нисса̄йа уккут̣ика̄ двӣсу мут̣т̣хӣсу ханукам̣ т̣хапетва̄ деве вассанте руккхасусире маккат̣а̄ вийа нисӣданти, на евам̣ бодхисатто. бодхисатто пана пит̣т̣хикан̣т̣акам̣ пит̣т̣хито катва̄ дхамма̄сане дхаммакатхико вийа паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ пураттха̄бхимукхо нисӣдати. пуббе катакаммам̣ панасса̄ ваттхум̣ содхети, суддхе ваттхумхи сукхумаччхавилаккхан̣ам̣ ниббаттати. атха нам̣ куччхигатам̣ тачо пат̣иччха̄детум̣ на саккоти, олокентийа̄ бахи т̣хито вийа пан̃н̃а̄йати. таматтхам̣ упама̄йа вибха̄венто сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. бодхисатто пана антокуччхигато ма̄тарам̣ на пассати. на хи антокуччхийам̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати.

205. ка̄лам̣ каротӣти на виджа̄табха̄вапаччайа̄, а̄йупариккхайенева. бодхисаттена васитат̣т̣ха̄нан̃хи четийакут̣исадисам̣ хоти ан̃н̃есам̣ апарибхогам̣, на ча сакка̄ бодхисаттама̄тарам̣ апанетва̄ ан̃н̃ам̣ аггамахесит̣т̣ха̄не т̣хапетунти таттакам̣йева бодхисаттама̄ту а̄йуппама̄н̣ам̣ хоти, тасма̄ тада̄ ка̄лам̣ кароти. катарасмим̣ пана вайе ка̄лам̣ каротӣти? маджджхимавайе. пат̣хамавайасмин̃хи сатта̄нам̣ аттабха̄ве чхандара̄го балава̄ хоти, тена тада̄ сан̃джа̄тагаббха̄ иттхӣ там̣ габбхам̣ анураккхитум̣ на сакконти, габбхо бахва̄ба̄дхо хоти. маджджхимавайасса пана две кот̣т̣ха̄се атиккамма татийакот̣т̣ха̄се ваттхум̣ висадам̣ хоти, висаде ваттхумхи ниббатта̄ да̄рака̄ арога̄ хонти. тасма̄ бодхисаттама̄та̄пи пат̣хамавайе сампаттим̣ анубхавитва̄ маджджхимавайасса татийакот̣т̣ха̄се виджа̄йитва̄ ка̄лам̣ кароти.

нава ва̄ даса ва̄ти еттха ва̄-саддена викаппанавасена сатта ва̄ ат̣т̣ха ва̄ ека̄даса ва̄ два̄даса ва̄ти евама̄дӣнампи сан̇гахо ведитаббо. таттха саттама̄саджа̄то джӣвати, сӣтун̣хаккхамо пана на хоти. ат̣т̣хама̄саджа̄то на джӣвати, сеса̄ джӣванти.

т̣хита̄ва̄ти т̣хита̄ва хутва̄. маха̄ма̄йа̄пи девӣ упавиджан̃н̃а̄ н̃а̄тикулагхарам̣ гамисса̄мӣти ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ капилаваттхуто девадаханагарага̄мимаггам̣ алан̇ка̄ра̄петва̄ девим̣ суван̣н̣асивика̄йа нисӣда̄песи. сакаланагарава̄сино сакйа̄ парива̄ретва̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджайама̄на̄ девим̣ гахетва̄ па̄йим̣су. са̄ девадаханагарасса авидӯре лумбиниса̄лавануййа̄нам̣ дисва̄ уййа̄навичаран̣аттха̄йа читтам̣ уппа̄детва̄ ран̃н̃о сан̃н̃ам̣ ада̄си. ра̄джа̄ уййа̄нам̣ пат̣иджагга̄петва̄ а̄раккхам̣ сам̣видаха̄песи. девийа̄ уййа̄нам̣ павит̣т̣хаматта̄йа ка̄йадуббалйам̣ ахоси, атхасса̄ ман̇галаса̄ламӯле сирӣсайанам̣ пан̃н̃а̄петва̄ са̄н̣ийа̄ париккхипим̣су. са̄ антоса̄н̣им̣ пависитва̄ са̄ласа̄кхам̣ хаттхена гахетва̄ ат̣т̣ха̄си. атхасса̄ та̄вадева габбхавут̣т̣ха̄нам̣ ахоси.

дева̄ нам̣ пат̣хамам̣ пат̣игган̣хантӣти кхӣн̣а̄сава̄ суддха̄ва̄сабрахма̄но пат̣игган̣ханти. катхам̣? сӯтивесам̣ ган̣хитва̄ти еке. там̣ пана пат̣иккхипитва̄ идам̣ вуттам̣ – тада̄ бодхисаттама̄та̄ суван̣н̣акхачитам̣ ваттхам̣ нива̄сетва̄ маччхаккхисадисам̣ дукӯлапат̣ам̣ йа̄ва па̄данта̄ва па̄рупитва̄ ат̣т̣ха̄си. атхасса̄ саллахукам̣ габбхавут̣т̣ха̄нам̣ ахоси дхаммакаран̣ато удаканиккхаманасадисам̣. атха те пакатибрахмавесенева упасан̇камитва̄ пат̣хамам̣ суван̣н̣аджа̄лена пат̣иггахесум̣. тесам̣ хаттхато манусса̄ дукӯлачумбат̣акена пат̣иггахесум̣. тена вуттам̣ – ‘‘дева̄ нам̣ пат̣хамам̣ пат̣игган̣ханти паччха̄ манусса̄’’ти.

206. чатта̄ро нам̣ девапутта̄ти чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но. пат̣иггахетва̄ти аджинаппавен̣ийа̄ пат̣иггахетва̄. махесаккхоти маха̄теджо маха̄йасо лаккхан̣асампанноти аттхо.

висадова никкхаматӣти йатха̄ ан̃н̃е сатта̄ йонимагге лагганта̄ бхаггавибхагга̄ никкхаманти, на евам̣ никкхамати, алагго хутва̄ никкхаматӣти аттхо. удена̄ти удакена. кеначи асучина̄ти йатха̄ ан̃н̃е сатта̄ каммаджава̄техи уддхам̣па̄да̄ адхосира̄ йонимагге паккхитта̄ сатапорисанаракапапа̄там̣ патанта̄ вийа та̄л̣аччхиддена никкад̣д̣хийама̄на̄ хаттхӣ вийа маха̄дуккхам̣ анубхаванта̄ на̄на̄асучимаккхита̄ва никкхаманти, на евам̣ бодхисатто. бодхисаттан̃хи каммаджава̄та̄ уддхам̣па̄дам̣ адхосирам̣ ка̄тум̣ на сакконти. со дхамма̄санато отаранто дхаммакатхико вийа ниссен̣ито отаранто пурисо вийа ча две хаттхе ча па̄де ча паса̄ретва̄ т̣хитакова ма̄тукуччхисамбхавена кеначи асучина̄ амаккхитова никкхамати.

удакасса дха̄ра̄ти удакават̣т̣ийо. та̄су сӣта̄ суван̣н̣акат̣а̄хе патати, ун̣ха̄ раджатакат̣а̄хе. идан̃ча патхавӣтале кеначи асучина̄ асаммиссам̣ тесам̣ па̄нӣйапарибходжанӣйаудакан̃чева ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ кӣл̣анаудакан̃ча дассетум̣ вуттам̣. ан̃н̃асса пана суван̣н̣араджатагхат̣ехи а̄харийама̄наудакасса чева хам̣сават̣т̣ака̄дипоккхаран̣игатасса ча удакасса париччхедо наттхи.

207. сампатиджа̄тоти мухуттаджа̄то. па̄л̣ийам̣ пана ма̄тукуччхито никкхантаматто вийа дассито, на пана евам̣ дат̣т̣хаббам̣. никкхантаматтан̃хи там̣ пат̣хамам̣ брахма̄но суван̣н̣аджа̄лена пат̣игган̣хим̣су, тесам̣ хаттхато чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но ман̇галасаммата̄йа сукхасампхасса̄йа аджинаппавен̣ийа̄, тесам̣ хаттхато манусса̄ дукӯлачумбат̣акена, манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ патхавийам̣ патит̣т̣хито.

сетамхи чхатте анудха̄рийама̄нети диббасетаччхатте анудха̄рийама̄не. еттха ча чхаттасса парива̄ра̄ни кхагга̄дӣни пан̃ча ра̄джакакудхабхан̣д̣а̄нипи а̄гата̄нева. па̄л̣ийам̣ пана ра̄джагамане ра̄джа̄ вийа чхаттамева вуттам̣. тесу чхаттамева пан̃н̃а̄йати, на чхаттагга̄хака̄. татха̄ кхагга-та̄лаван̣т̣а-морахаттхака-ва̄л̣абӣджани-ун̣хӣсаматта̄йева пан̃н̃а̄йанти, на тесам̣ га̄хака̄. сабба̄ни кира та̄ни адиссама̄нарӯпа̄ девата̄ ган̣хим̣су. вуттампи четам̣ –

‘‘анекаса̄кхан̃ча сахассаман̣д̣алам̣,

чхаттам̣ марӯ дха̄райуманталиккхе;

суван̣н̣адан̣д̣а̄ випатанти ча̄мара̄,

на диссаре ча̄марачхаттага̄хака̄’’ти. (су. ни. 693);

сабба̄ ча диса̄ти идам̣ саттападавӣтиха̄рӯпари т̣хитасса вийа саббадиса̄нувилоканам̣ вуттам̣, на кхо паневам̣ дат̣т̣хаббам̣. маха̄сатто хи манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ пураттхимадисам̣ олокеси, анекачаккава̄л̣асахасса̄ни екан̇ган̣а̄ни ахесум̣. таттха деваманусса̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджайама̄на̄ – ‘‘маха̄пуриса идха тумхехи садисопи наттхи, куто уттаритаро’’ти а̄хам̣су. евам̣ чатассо диса̄, чатассо анудиса̄, хет̣т̣ха̄, упарӣти дасапи диса̄ анувилокетва̄ аттана̄ садисам̣ адисва̄ айам̣ уттара̄ диса̄ти саттападавӣтиха̄рена агама̄сӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. а̄сабхинти уттамам̣. агготи гун̣ехи саббапат̣хамо. итара̄ни две пада̄ни етассева вевачана̄ни. айамантима̄ джа̄ти, наттхи да̄ни пунаббхавоти пададвайена имасмим̣ аттабха̄ве паттаббам̣ арахаттам̣ бйа̄ка̄си.

еттха ча самехи па̄дехи патхавийам̣ патит̣т̣ха̄нам̣ чатуиддхипа̄дапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, уттара̄бхимукхабха̄во маха̄джанам̣ аджджхоттхаритва̄ абхибхавитва̄ гаманасса пуббанимиттам̣, саттападагаманам̣ саттабоджджхан̇гаратанапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, диббасетаччхаттадха̄ран̣ам̣ вимуттиччхаттапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, пан̃чара̄джакакудхабхан̣д̣а̄ни пан̃чахи вимуттӣхи вимуччанасса пуббанимиттам̣, диса̄нувилоканам̣ ана̄варан̣ан̃а̄н̣апат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, а̄сабхӣва̄ча̄бха̄санам̣ аппат̣иваттийадхаммачаккаппаваттанасса пуббанимиттам̣. ‘‘айамантима̄ джа̄тӣ’’ти сӣхана̄до анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄насса пуббанимиттанти ведитаббам̣. име ва̄ра̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄, самбахулава̄ро пана а̄гато, а̄харитва̄ дӣпетаббо.

маха̄пурисасса хи джа̄тадивасе дасасахассилокадха̄ту кампи. дасасахассилокадха̄тумхи девата̄ екачаккава̄л̣е саннипатим̣су. пат̣хамам̣ дева̄ пат̣иггахим̣су, паччха̄ манусса̄. тантибаддха̄ вӣн̣а̄ чаммабаддха̄ бхерийо ча кеначи ава̄дита̄ сайамева ваджджим̣су, манусса̄нам̣ андубандхана̄дӣни кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ бхиджджим̣су. саббарога̄ амбилена дхотатамбамалам̣ вийа вигаччхим̣су, джаччандха̄ рӯпа̄ни пассим̣су. джаччабадхира̄ саддам̣ сун̣им̣су, пӣт̣хасаппӣ джаванасампанна̄ ахесум̣, джа̄тиджал̣а̄нампи ел̣амӯга̄нам̣ сати патит̣т̣ха̄си, видесе паккхандана̄ва̄ супат̣т̣анам̣ па̄пун̣им̣су, а̄ка̄сат̣т̣хакабхӯмат̣т̣хакаратана̄ни сакатеджобха̄сита̄ни ахесум̣, верино меттачиттам̣ пат̣илабхим̣су, авӣчимхи агги нибба̄йи. локантаре а̄локо удапа̄ди, надӣсу джалам̣ на паватти, маха̄самуддесу мадхурасадисам̣ удакам̣ ахоси, ва̄то на ва̄йи, а̄ка̄сапаббатаруккхагата̄ сакун̣а̄ бхасситва̄ патхавӣгата̄ ахесум̣, чандо атирочи, сӯрийо на ун̣хо на сӣтало ниммало утусампанно ахоси, девата̄ аттано аттано вима̄надва̄ре т̣хатва̄ аппхот̣анасел̣аначелуккхепа̄дӣхи маха̄кӣл̣ам̣ кӣл̣им̣су, ча̄туддӣпикамаха̄мегхо васси, маха̄джанам̣ нева кхуда̄ на пипа̄са̄ пӣл̣еси, два̄ракава̄т̣а̄ни сайамева виварим̣су, пуппхӯпагапхалӯпага̄ руккха̄ пуппхапхала̄ни ган̣хим̣су, дасасахассилокадха̄ту екаддхаджама̄ла̄ ахосӣти.

татра̄писса дасасахассилокадха̄тукампо саббан̃н̃утан̃а̄н̣апат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, девата̄нам̣ екачаккава̄л̣е саннипа̄то дхаммачаккаппаваттанака̄ле екаппаха̄рена саннипатитва̄ дхаммапат̣игган̣ханасса пуббанимиттам̣, пат̣хамам̣ девата̄нам̣ пат̣иггахан̣ам̣ чатуннам̣ рӯпа̄вачараджджха̄на̄нам̣ пат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣. паччха̄ манусса̄нам̣ пат̣иггахан̣ам̣ чатуннам̣ арӯпаджджха̄на̄нам̣ пат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, тантибаддхавӣн̣а̄нам̣ сайам̣ ваджджанам̣ анупуббавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, чаммабаддхабхерӣнам̣ ваджджанам̣ махатийа̄ дхаммабхерийа̄ анусса̄ванасса пуббанимиттам̣, андубандхана̄дӣнам̣ чхедо асмима̄насамуччхедасса пуббанимиттам̣, саббарогавигамо саббакилесавигамасса пуббанимиттам̣, джаччандха̄нам̣ рӯпадассанам̣ диббачаккхупат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, джаччабадхира̄нам̣ саддассаванам̣ диббасотадха̄тупат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, пӣт̣хасаппӣнам̣ джаванасампада̄ чатуиддхипа̄да̄дхигамасса пуббанимиттам̣, джал̣а̄нам̣ сатипатит̣т̣ха̄нам̣ чатусатипат̣т̣ха̄напат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, видесапаккхандана̄ва̄нам̣ супат̣т̣анасампа̄пун̣анам̣ чатупат̣исамбхида̄дхигамасса пуббанимиттам̣, ратана̄нам̣ сакатеджобха̄ситаттам̣ йам̣ локасса дхаммобха̄сам̣ дассессати тасса пуббанимиттам̣.

верӣнам̣ меттачиттапат̣ила̄бхо чатубрахмавиха̄рапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, авӣчимхи аггинибба̄нам̣ ека̄дасааггинибба̄насса пуббанимиттам̣, локантара̄локо авиджджандхака̄рам̣ видхамитва̄ н̃а̄н̣а̄локадассанасса пуббанимиттам̣, маха̄самуддасса мадхурата̄ нибба̄нарасена екарасабха̄васса пуббанимиттам̣, ва̄тасса ава̄йанам̣ два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатабхинданасса пуббанимиттам̣, сакун̣а̄нам̣ патхавӣгаманам̣ маха̄джанасса ова̄дам̣ сутва̄ па̄н̣ехи саран̣агаманасса пуббанимиттам̣, чандасса ативирочанам̣ бахуджанакантата̄йа пуббанимиттам̣, сӯрийасса ун̣хасӣтавиваджджанаутусукхата̄ ка̄йикачетасикасукхуппаттийа̄ пуббанимиттам̣, девата̄нам̣ вима̄надва̄ресу аппхот̣ана̄дӣхи кӣл̣анам̣ буддхабха̄вам̣ патва̄ уда̄нам̣ уда̄насса пуббанимиттам̣, ча̄туддӣпикамаха̄мегхавассанам̣ махато дхаммамегхавассанасса пуббанимиттам̣, кхуда̄пӣл̣анасса абха̄во ка̄йагата̄сатиаматапат̣ила̄бхасса пуббанимиттам̣, пипа̄са̄пӣл̣анасса абха̄во вимуттисукхена сукхитабха̄васса пуббанимиттам̣, два̄ракава̄т̣а̄нам̣ сайамева виваран̣ам̣ ат̣т̣хан̇гикамаггадва̄равиваран̣асса пуббанимиттам̣, руккха̄нам̣ пуппхапхалагахан̣ам̣ вимуттипуппхехи пуппхитасса ча са̄ман̃н̃апхалабха̄рабхаритабха̄васса ча пуббанимиттам̣, дасасахассилокадха̄туйа̄ екаддхаджама̄лата̄ арийаддхаджама̄ла̄ма̄лита̄йа пуббанимиттанти ведитаббам̣. айам̣ самбахулава̄ро на̄ма.

еттха пан̃хе пуччханти – ‘‘йада̄ маха̄пурисо патхавийам̣ патит̣т̣хахитва̄ уттара̄бхимукхо гантва̄ а̄сабхим̣ ва̄чам̣ бха̄сати, тада̄ ким̣ патхавийа̄ гато, уда̄ху а̄ка̄сена? диссама̄но гато, уда̄ху адиссама̄но? ачелако гато, уда̄ху алан̇катаппат̣ийатто? дахаро хутва̄ гато, уда̄ху махаллако? паччха̄пи ким̣ та̄дисова ахоси, уда̄ху пуна ба̄лада̄рако’’ти? айам̣ пана пан̃хо хет̣т̣ха̄ лохапа̄са̄де сан̇гхасаннипа̄те типит̣акачӯл̣а̄бхайаттхерена виссаджджитова. тхеро киреттха нийати пуббекатакамма-иссаранимма̄нава̄давасена там̣ там̣ бахум̣ ватва̄ аваса̄не евам̣ бйа̄ка̄си – ‘‘маха̄пурисо патхавийам̣ гато, маха̄джанасса пана а̄ка̄се гаччханто вийа ахоси. диссама̄но гато, маха̄джанасса пана адиссама̄но вийа ахоси. ачелако гато, маха̄джанасса пана алан̇катаппат̣ийаттова упат̣т̣ха̄си. дахарова гато, маха̄джанасса пана сол̣асавассуддесико вийа ахоси. паччха̄ пана ба̄лада̄ракова ахоси, на та̄дисо’’ти. евам̣ вутте париса̄ часса ‘‘буддхена вийа хутва̄ бхо тхерена пан̃хо катхито’’ти аттамана̄ ахоси. локантарикава̄ро вуттанайо ева.

видита̄ти па̄кат̣а̄ хутва̄. йатха̄ хи са̄вака̄ наха̄намукхадхованакха̄данапивана̄дика̄ле анока̄сагате атӣтасан̇кха̄ре ниппадесе саммаситум̣ на сакконти, ока̄сапаттайева саммасанти, на евам̣ буддха̄. буддха̄ хи саттадивасаббхантаре ваваттхитасан̇кха̄ре а̄дито пат̣т̣ха̄йа саммаситва̄ тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ва виссадждженти, тесам̣ авипасситадхаммо на̄ма наттхи, тасма̄ ‘‘видита̄’’ти а̄ха. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

аччхарийааббхутасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. ба̄куласуттаван̣н̣ана̄

209. евам̣ ме сутанти ба̄куласуттам̣. таттха ба̄кулоти йатха̄ два̄вӣсати дваттим̣са̄тиа̄димхи ваттаббе ба̄вӣсати ба̄ттим̣са̄тиа̄дӣни вуччанти, евамева двикулоти ваттаббе ба̄кулоти вуттам̣. тасса хи тхерасса две кула̄ни ахесум̣. со кира девалоко чавитва̄ косамбинагаре на̄ма маха̄сет̣т̣хикуле ниббатто, таменам̣ пан̃чаме дивасе сӣсам̣ нха̄петва̄ ган̇га̄кӣл̣ам̣ акам̣су. дха̄тийа̄ да̄ракам̣ удаке нимуджджануммуджджанавасена кӣл̣а̄пентийа̄ еко маччхо да̄ракам̣ дисва̄ ‘‘бхаккхо ме айа’’нти ман̃н̃ама̄но мукхам̣ виваритва̄ упагато. дха̄тӣ да̄ракам̣ чхад̣д̣етва̄ пала̄та̄. маччхо там̣ гили. пун̃н̃ава̄ сатто дуккхам̣ на па̄пун̣и, сайанагаббхам̣ пависитва̄ нипанно вийа ахоси. маччхо да̄ракасса теджена таттакапаллам̣ гилитва̄ дайхама̄но вийа вегена тим̣сайоджанамаггам̣ гантва̄ ба̄ра̄н̣асинагарава̄сино маччхабандхасса джа̄лам̣ па̄виси, маха̄маччха̄ на̄ма джа̄лабаддха̄ пахарийама̄на̄ маранти. айам̣ пана да̄ракасса теджена джа̄лато нӣхат̣аматтова мато. маччхабандха̄ ча махантам̣ маччхам̣ лабхитва̄ пха̄летва̄ виккин̣анти. там̣ пана да̄ракасса а̄нубха̄вена апха̄летва̄ сакаламева ка̄джена харитва̄ сахассена дема̄ти ваданта̄ нагаре вичарим̣су. кочи на ган̣ха̄ти.

тасмим̣ пана нагаре апуттакам̣ асӣтикот̣ивибхавам̣ сет̣т̣хикулам̣ аттхи, тасса два̄рамӯлам̣ патва̄ ‘‘ким̣ гахетва̄ детха̄’’ти вутта̄ каха̄пан̣анти а̄хам̣су. техи каха̄пан̣ам̣ датва̄ гахито. сет̣т̣хибхарийа̄пи ан̃н̃есу дивасесу маччхе на кела̄йати, там̣ дивасам̣ пана маччхам̣ пхалаке т̣хапетва̄ сайамева пха̄леси. маччхан̃ча на̄ма куччхито пха̄ленти, са̄ пана пит̣т̣хито пха̄лентӣ маччхакуччхийам̣ суван̣н̣аван̣н̣ам̣ да̄ракам̣ дисва̄ – ‘‘маччхакуччхийам̣ ме путто ладдхо’’ти на̄дам̣ надитва̄ да̄ракам̣ а̄да̄йа са̄микасса сантикам̣ агама̄си. сет̣т̣хи та̄вадева бхерим̣ чара̄петва̄ да̄ракам̣ а̄да̄йа ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ – ‘‘маччхакуччхийам̣ ме дева да̄рако ладдхо, ким̣ каромӣ’’ти а̄ха. пун̃н̃ава̄ еса, йо маччхакуччхийам̣ арого васи, посехи нанти.

ассоси кхо итарам̣ кулам̣ – ‘‘ба̄ра̄н̣асийам̣ кира екам̣ сет̣т̣хикулам̣ маччхакуччхийам̣ да̄ракам̣ лабхатӣ’’ти, те таттха агамам̣су. атхасса ма̄та̄ да̄ракам̣ алан̇каритва̄ кӣл̣а̄пийама̄нам̣ дисва̄ва ‘‘мана̄по вата̄йам̣ да̄рако’’ти гантва̄ паватим̣ а̄чиккхи. итара̄ майхам̣ путтотиа̄дима̄ха. кахам̣ те ладдхоти? маччхакуччхийанти. но туйхам̣ путто, майхам̣ путтоти. кахам̣ те ладдхоти? майа̄ дасама̄се куччхийа̄ дха̄рито, атха нам̣ надийа̄ кӣл̣а̄пийама̄нам̣ маччхо гилӣти. туйхам̣ путто ан̃н̃ена маччхена гилито бхависсати, айам̣ пана майа̄ маччхакуччхийам̣ ладдхоти, убхопи ра̄джакулам̣ агамам̣су. ра̄джа̄ а̄ха – ‘‘айам̣ даса ма̄се куччхийа̄ дха̄ритатта̄ ама̄та̄ ка̄тум̣ на сакка̄, маччхам̣ ган̣ханта̄пи ваккайакана̄дӣни бахи катва̄ ган̣ханта̄ на̄ма наттхӣти маччхакуччхийам̣ ладдхатта̄ айампи ама̄та̄ ка̄тум̣ на сакка̄, да̄рако убхиннампи кула̄нам̣ да̄йа̄до хоту, убхопи нам̣ джаггатха̄’’ти убхопи джаггим̣су.

вин̃н̃утам̣ паттасса двӣсупи нагаресу па̄са̄дам̣ ка̄ретва̄ на̄т̣ака̄ни паччупат̣т̣ха̄песум̣. екекасмим̣ нагаре чатта̄ро чатта̄ро ма̄се васати, екасмим̣ нагаре чатта̄ро ма̄се вут̣т̣хасса сан̇гха̄т̣ана̄ва̄йа ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ таттха нам̣ саддхим̣ на̄т̣ака̄хи а̄ропенти. со сампаттим̣ анубхавама̄но итарам̣ нагарам̣ гаччхати. там̣нагарава̄сино на̄т̣ака̄ни упад̣д̣хамаггам̣ агамам̣су. те паччуггантва̄ там̣ парива̄ретва̄ аттано па̄са̄дам̣ найанти. итара̄ни на̄т̣ака̄ни ниваттитва̄ аттано нагарамева гаччханти. таттха чатта̄ро ма̄се васитва̄ тенева нийа̄мена пуна итарам̣ нагарам̣ гаччхати. евамасса сампаттим̣ анубхавантасса асӣти васса̄ни парипун̣н̣а̄ни.

атха бхагава̄ ча̄рикам̣ чарама̄но ба̄ра̄н̣асим̣ патто. со бхагавато сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджито. паббаджитва̄ сатта̄хамева путхуджджано ахоси, ат̣т̣хаме пана со саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣ӣти евамасса две кула̄ни ахесум̣. тасма̄ ба̄кулоти сан̇кхам̣ агама̄сӣти.

пура̄н̣агихисаха̄йоти пуббе гихика̄ле саха̄йо. айампи дӣгха̄йукова тхерам̣ паббаджитам̣ пасситум̣ гаччханто асӣтиме вассе гато. метхуно дхаммоти ба̄ло наггасаман̣ако ба̄лапуччхам̣ пуччхати, на са̄санавачанам̣, ида̄ни тхерена диннанайе т̣хито имехи пана тети пуччхи.

210. йам̣па̄йасма̄тиа̄дӣни пада̄ни саббава̄ресу дхаммасан̇га̄хакаттхерехи нийаметва̄ т̣хапита̄ни. таттха сан̃н̃а̄ уппаннаматта̄ва, витакко каммапатхабхедакоти. тхеро пана̄ха – ‘‘касма̄ висум̣ каротха, убхайампетам̣ каммапатхабхедакамева̄’’ти.

211. гахапатичӣваранти васса̄ва̄сикам̣ чӣварам̣. саттхена̄ти пиппхалакена. сӯчийа̄ти сӯчим̣ гахетва̄ сиббитабха̄вам̣ на сара̄мӣти аттхо. катхине чӣваранти катхиначӣварам̣, катхиначӣварампи хи васса̄ва̄сикагатикамева. тасма̄ таттха ‘‘сиббита̄ на̄бхиджа̄на̄мӣ’’ти а̄ха.

еттакам̣ панасса ка̄лам̣ гахапатичӣварам̣ аса̄дийантасса чхинданасиббана̄дӣни акаронтасса куто чӣварам̣ уппаджджатӣти. двӣхи нагарехи. тхеро хи маха̄йасассӣ, тасса путтадхӣтаро наттапанаттака̄ сукхумаса̄т̣акехи чӣвара̄ни ка̄ретва̄ раджа̄петва̄ самугге паккхипитва̄ пахин̣анти. тхерасса нха̄нака̄ле нха̄накот̣т̣хаке т̣хапенти. тхеро та̄ни нива̄сети чева па̄рупати ча, пура̄н̣ачӣвара̄ни сампаттапаббаджита̄нам̣ дети. тхеро та̄ни нива̄сетва̄ ча па̄рупитва̄ ча навакаммам̣ на кароти, кин̃чи а̄йӯханакаммам̣ наттхи. пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ аппетва̄ нисӣдати. чатӯсу ма̄сесу паттесу ломакилит̣т̣ха̄ни хонти, атхасса пуна тенева нийа̄мена пахин̣итва̄ денти. ад̣д̣хама̄се ад̣д̣хама̄се париваттатӣтипи вадантийева.

аначчхарийан̃четам̣ тхерасса маха̄пун̃н̃асса маха̄бхин̃н̃асса сатасахассакаппе пӯритапа̄рамисса, асокадхаммаран̃н̃о кулӯпако нигродхаттхеро дивасасса никкхаттум̣ чӣварам̣ париваттеси. тасса хи тичӣварам̣ хаттхиккхандхе т̣хапетва̄ пан̃чахи ча гандхасамуггасатехи пан̃чахи ча ма̄ла̄самуггасатехи саддхим̣ па̄това а̄харийиттха, татха̄ дива̄ чева са̄йан̃ча. ра̄джа̄ кира дивасасса никкхаттум̣ са̄т̣аке париваттенто ‘‘тхерасса чӣварам̣ нӣта’’нти пуччхитва̄ ‘‘а̄ма нӣта’’нти сутва̄ва париваттеси. тхеропи на бхан̣д̣икам̣ бандхитва̄ т̣хапеси, сампаттасабрахмача̄рӣнам̣ ада̄си. тада̄ кира джамбудӣпе бхиккхусан̇гхасса йебхуййена нигродхассева сантакам̣ чӣварам̣ ахоси.

ахо вата мам̣ кочи нимантеййа̄ти ким̣ пана читтасса ануппа̄данам̣ бха̄рийам̣, уппаннасса паха̄нанти. читтам̣ на̄ма лахукапариваттам̣, тасма̄ ануппа̄данам̣ бха̄рийам̣, уппаннасса паха̄нампи бха̄рийамева. антарагхарети маха̄сакулуда̄йисутте (ма. ни. 2.237) индакхӣлато пат̣т̣ха̄йа антарагхарам̣ на̄ма идха нимбодакапатанат̣т̣ха̄нам̣ адхиппетам̣. куто панасса бхиккха̄ уппаджджиттха̄ти. тхеро двӣсу нагаресу абхин̃н̃а̄то, гехадва̄рам̣ а̄гатассевасса паттам̣ гахетва̄ на̄на̄расабходжанасса пӯретва̄ денти. со ладдхат̣т̣ха̄нато ниваттати, бхаттакиччакаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ панасса нибаддхамева ахоси. анубйан̃джанасоти тхерена кира рӯпе нимиттам̣ гахетва̄ ма̄туга̄мо на олокитапуббо. ма̄туга̄масса дхамманти ма̄туга̄масса чхаппан̃чава̄ча̄хи дхаммам̣ десетум̣ ват̣т̣ати, пан̃хам̣ пут̣т̣хена га̄тха̄сахассампи ваттум̣ ват̣т̣атийева. тхеро пана каппийамева на ака̄си. йебхуййена хи кулӯпакатхера̄наметам̣ каммам̣ хоти. бхиккхунупассайанти бхиккхуниупассайам̣. там̣ пана гила̄напуччхакена гантум̣ ват̣т̣ати, тхеро пана каппийамева на ака̄си. еса найо саббаттха. чун̣н̣ена̄ти косамбачун̣н̣а̄дина̄. гаттапарикаммети сарӣрасамба̄ханакамме. вича̄рита̄ти пайоджайита̄. гаддӯханаматтанти га̄вим̣ тхане гахетва̄ екам̣ кхӣрабиндум̣ дӯханака̄ламаттампи.

кена пана ка̄ран̣ена тхеро нира̄ба̄дхо ахоси. падумуттаре кира бхагавати сатасахассабхиккхупарива̄ре ча̄рикам̣ чарама̄не химавати висаруккха̄ пуппхим̣су. бхиккхусатасахасса̄нампи тин̣апуппхакарого уппаджджати. тхеро тасмим̣ самайе иддхима̄ та̄пасо хоти, со а̄ка̄сена гаччханто бхиккхусан̇гхам̣ дисва̄ отаритва̄ рогам̣ пуччхитва̄ химавантато осадхам̣ а̄харитва̄ ада̄си. упасин̇гханаматтенева рого вӯпасами. кассапасамма̄самбуддхака̄лепи пат̣хамаваппадивасе ваппам̣ т̣хапетва̄ бхиккхусан̇гхасса парибхогам̣ аггиса̄лан̃чева ваччакут̣ин̃ча ка̄ретва̄ бхиккхусан̇гхасса бхесаджджаваттам̣ нибандхи, имина̄ каммена нира̄ба̄дхо ахоси. уккат̣т̣ханесаджджико панеса уккат̣т̣ха̄ран̃н̃ако ча тасма̄ ‘‘на̄бхиджа̄на̄ми апассенакам̣ апассайита̄’’тиа̄дима̄ха.

саран̣оти сакилесо. ан̃н̃а̄ удапа̄дӣти анупасампаннасса ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄тум̣ на ват̣т̣ати. тхеро касма̄ бйа̄ка̄си? на тхеро ахам̣ араха̄ти а̄ха, ан̃н̃а̄ удапа̄дӣти пана̄ха. апича тхеро араха̄ти па̄кат̣о, тасма̄ евама̄ха.

212. паббаджджанти тхеро сайам̣ нева пабба̄джеси, на упасампа̄деси ан̃н̃ехи пана бхиккхӯхи евам̣ ка̄ра̄песи. ава̄пуран̣ам̣ а̄да̄йа̄ти кун̃чикам̣ гахетва̄.

нисиннакова паринибба̄йӣти ахам̣ дхарама̄нопи на ан̃н̃асса бхиккхусса бха̄ро ахосим̣, париниббутасса̄пи ме сарӣрам̣ бхиккхусан̇гхасса палибодхо ма̄ ахосӣти теджодха̄тум̣ сама̄паджджитва̄ паринибба̄йи. сарӣрато джа̄ла̄ ут̣т̣хахи, чхавимам̣салохитам̣ саппи вийа джха̄йама̄нам̣ париккхайам̣ гатам̣, суманамакуласадиса̄ дха̄туйова авасесим̣су. сесам̣ саббаттха па̄кат̣амева. идам̣ пана суттам̣ дутийасан̇гахе сан̇гӣтанти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ба̄куласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. дантабхӯмисуттаван̣н̣ана̄

213. евам̣ ме сутанти дантабхӯмисуттам̣. таттха аран̃н̃акут̣ика̄йанти тассева вел̣уванасса екасмим̣ вивиттат̣т̣ха̄не падха̄накаммика̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аттха̄йа катасена̄сане. ра̄джакума̄роти бимбиса̄расса путто орасако.

пхусеййа̄ти лабхеййа. екаггатанти евам̣ пат̣ипанно сама̄паттим̣ на̄ма лабхати, джха̄нам̣ на̄ма лабхатӣти идам̣ майа̄ сутанти вадати. киламатхоти ка̄йакиламатхо. вихеса̄ти свева киламатхо вутто. йатха̄саке тит̣т̣хеййа̄сӣти аттано аджа̄нанакот̣т̣ха̄сейева тит̣т̣хеййа̄сӣти.

214. десесӣти читтекаггатам̣ на̄ма евам̣ лабхати, сама̄паттим̣ евам̣ ниббаттетӣти аппана̄упача̄рам̣ па̄петва̄ екакасин̣апарикаммам̣ катхеси. паведетва̄ти пака̄сетва̄.

неккхаммена н̃а̄таббанти ка̄мато ниссат̣агун̣ена н̃а̄таббам̣. ка̄мато ниссат̣агун̣е т̣хитена пуггалена екаггам̣ на̄ма джа̄нитаббанти адхиппа̄йенетам̣ вуттам̣. сеса̄ни тассева вевачана̄ни. ка̄ме парибхун̃джантоти дувидхепи ка̄ме бхун̃джама̄но.

215. хаттхидамма̄ ва̄ ассадамма̄ ва̄ годамма̄ ва̄ти еттха адантахаттхидамма̄дайо вийа читтекаггарахита̄ пуггала̄ дат̣т̣хабба̄. дантахаттхиа̄дайо вийа читтекаггасампанна̄. йатха̄ адантахаттхидамма̄дайо кӯт̣а̄ка̄рам̣ акатва̄ дхурам̣ ачхад̣д̣етва̄ дантагаманам̣ ва̄ гантум̣, дантехи ва̄ паттаббам̣ бхӯмим̣ па̄пун̣итум̣ на сакконти, евамева читтекаггарахита̄ сампанначиттекаггехи ниббаттитагун̣ам̣ ва̄ ниббаттетум̣ паттабхӯмим̣ ва̄ па̄пун̣итум̣ на сакконти.

216. хаттхавилан̇гхакена̄ти хаттхена хаттхам̣ гахетва̄.

дат̣т̣хеййанти пасситаббайуттакам̣. а̄вутоти а̄варито. нивутоти нива̄рито. опхут̣оти онаддхо.

217. на̄гаваниканти хаттхипадопаме (ма. ни. 1.288 а̄дайо) на̄гаваначарако пурисо ‘‘на̄гаванико’’ти вутто, идха хаттхисиккха̄йа кусало хаттхим̣ гахетум̣ саматтхо. атипасситва̄ти дисва̄. еттхагедха̄ти етасмим̣ паваттагедха̄. сарасан̇каппа̄нанти дха̄ванасан̇каппа̄нам̣. мануссакантесу сӣлесу сама̄дапана̄йа̄ти еттха йада̄ на̄го иттхипурисехи кума̄ракума̄рика̄хи сон̣д̣а̄дӣсу гахетва̄ упакел̣айама̄но вика̄рам̣ на кароти сукха̄йати, тада̄нена мануссаканта̄ни сӣла̄ни сама̄динна̄ни на̄ма хонти.

пеманӣйа̄ти та̄та ра̄джа̄ те пасанно ман̇галахаттхит̣т̣ха̄нева т̣хапессати, ра̄джа̄раха̄ни бходжана̄дӣни лабхиссасӣти еварӯпӣ на̄гехи пийа̄питабба̄ катха̄. суссӯсатӣти там̣ пеманӣйакатхам̣ сотука̄мо хоти. тин̣агха̄содаканти тин̣агха̄сан̃чева удакан̃ча, тин̣агха̄санти гха̄ситаббам̣ тин̣ам̣, кха̄дитаббанти аттхо.

пан̣авоти д̣ин̣д̣имо. саббаван̇кадосанихитаниннӣтакаса̄воти нихитасаббаван̇кадосо чева апанӣтакаса̄во ча. ан̇гантева сан̇кхам̣ гаччхатӣти ан̇гасамо хоти.

219. гехаситасӣла̄нанти пан̃чака̄магун̣анисситасӣла̄нам̣. н̃а̄йасса̄ти ат̣т̣хан̇гикамаггасса.

222. адантамаран̣ам̣ махаллако ран̃н̃о на̄го ка̄лан̇катоти ран̃н̃о махаллако на̄го адантамаран̣ам̣ мато ка̄лам̣ като хоти, адантамаран̣ам̣ ка̄лам̣кирийам̣ на̄ма карийатӣти айаметтха аттхо. еса найо саббаттха. сесам̣ утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

дантабхӯмисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. бхӯмиджасуттаван̣н̣ана̄

223. евам̣ ме сутанти бхӯмиджасуттам̣. таттха бхӯмиджоти айам̣ тхеро джайасенара̄джакума̄расса ма̄туло. а̄сан̃ча ана̄сан̃ча̄ти ка̄лена а̄сам̣ ка̄лена ана̄сам̣. сакена тха̄липа̄кена̄ти пакатипаватта̄йа бхиккха̄йа аттано нит̣т̣хитабхаттатопи бхаттена паривиси. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

бхӯмиджасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. ануруддхасуттаван̣н̣ана̄

230. евам̣ ме сутанти ануруддхасуттам̣. таттха евама̄хам̣сӯти тасса упа̄сакасса апха̄сукака̄ло ахоси, тада̄ упасан̇камитва̄ евама̄хам̣су. апан̣н̣аканти авира̄дхитам̣. екаттха̄ти аппама̄н̣а̄ти ва̄ махаггата̄ти ва̄ джха̄намева читтекаггата̄йева евам̣ вуччатӣти имам̣ сандха̄йа евама̄ха.

231. йа̄вата̄ екам̣ руккхамӯлам̣ махаггатанти пхаритва̄ адхимуччитва̄ вихаратӣти екаруккхамӯлапама̄н̣ат̣т̣ха̄нам̣ касин̣анимиттена оттхаритва̄ тасмим̣ касин̣анимитте махаггатаджджха̄нам̣ пхаритва̄ адхимуччитва̄ вихарати. махаггатанти панасса а̄бхого наттхи, кевалам̣ махаггатаджджха̄напаваттивасена панетам̣ вуттам̣. еса найо саббаттха. имина̄ кхо етам̣ гахапати парийа̄йена̄ти имина̄ ка̄ран̣ена. еттха хи аппама̄н̣а̄ти вутта̄нам̣ брахмавиха̄ра̄нам̣ нимиттам̣ на вад̣д̣хати, уггха̄т̣анам̣ на джа̄йати, та̄ни джха̄на̄ни абхин̃н̃а̄нам̣ ва̄ ниродхасса ва̄ па̄дака̄ни на хонти, випассана̄па̄дака̄ни пана ват̣т̣апа̄дака̄ни бхавоккамана̄ни ча хонти. ‘‘махаггата̄’’ти вутта̄нам̣ пана касин̣аджджха̄на̄нам̣ нимиттам̣ вад̣д̣хати, уггха̄т̣анам̣ джа̄йати, саматиккама̄ хонти, абхин̃н̃а̄па̄дака̄ни ниродхапа̄дака̄ни ват̣т̣апа̄дака̄ни бхавоккамана̄ни ча хонти. евамиме дхамма̄ на̄наттха̄, аппама̄н̣а̄ махаггата̄ти евам̣ на̄на̄бйан̃джана̄ ча.

232. ида̄ни махаггатасама̄паттито нӣхаритва̄ бхавӯпапаттика̄ран̣ам̣ дассенто чатассо кхо има̄тиа̄дима̄ха. паритта̄бха̄ти пхаритва̄ джа̄нантасса айама̄бхого аттхи, паритта̄бхесу пана девесу ниббаттика̄ран̣ам̣ джха̄нам̣ бха̄венто евам̣ вутто. еса найо саббаттха. паритта̄бха̄ сийа̄ сам̣килит̣т̣ха̄бха̄ хонти сийа̄ парисуддха̄бха̄, аппама̄н̣а̄бха̄ сийа̄ сам̣килит̣т̣ха̄бха̄ хонти сийа̄ парисуддха̄бха̄. катхам̣? суппаматте ва̄ сара̄ваматте ва̄ касин̣апарикаммам̣ катва̄ сама̄паттим̣ ниббаттетва̄ пан̃чаха̄ка̄рехи а̄чин̣н̣авасибха̄во паччанӣкадхамма̄нам̣ сут̣т̣ху апарисодхитатта̄ дуббаламева сама̄паттим̣ вал̣ан̃джитва̄ аппагун̣аджджха̄не т̣хито ка̄лам̣ катва̄ паритта̄бхесу ниббаттати, ван̣н̣о панасса паритто чева хоти сам̣килит̣т̣хо ча. пан̃чахи пана̄ка̄рехи а̄чин̣н̣авасибха̄во паччанӣкадхамма̄нам̣ сут̣т̣ху парисодхитатта̄ сувисуддхам̣ сама̄паттим̣ вал̣ан̃джитва̄ пагун̣аджджха̄не т̣хито ка̄лам̣ катва̄ паритта̄бхесу ниббаттати, ван̣н̣о панасса паритто чева хоти парисуддхо ча. евам̣ паритта̄бха̄ сийа̄ сам̣килит̣т̣ха̄бха̄ хонти сийа̄ парисуддха̄бха̄. касин̣е пана випулапарикаммам̣ катва̄ сама̄паттим̣ ниббаттетва̄ пан̃чаха̄ка̄рехи а̄чин̣н̣авасибха̄воти саббам̣ пуримасадисамева ведитаббам̣. евам̣ аппама̄н̣а̄бха̄ сийа̄ сам̣килит̣т̣ха̄бха̄ хонти сийа̄ парисуддха̄бха̄ти.

ван̣н̣ана̄наттанти сарӣраван̣н̣асса на̄наттам̣. но ча а̄бха̄на̄наттанти а̄локе на̄наттам̣ на пан̃н̃а̄йати. аччина̄наттанти дӣгхарассаан̣утхӯлавасена аччийа̄ на̄наттам̣.

йаттха йаттха̄ти уййа̄навима̄накаппаруккханадӣтӣрапоккхаран̣ӣтӣресу йаттха йаттха. абхинивисантӣти васанти. абхирамантӣти раманти на уккан̣т̣ханти. ка̄джена̄ти йа̄губхаттателапха̄н̣итамаччхамам̣сака̄джесу йена кеначи ка̄джена. ‘‘ка̄чена̄ти’’пи па̄т̣хо, айамева аттхо. пит̣акена̄ти паччхийа̄. таттха таттхева̄ти саппимадхупха̄н̣ита̄дӣнам̣ сулабхат̣т̣ха̄нато лон̣апӯтимаччха̄дӣнам̣ уссаннат̣т̣ха̄нам̣ нӣта̄ ‘‘пуббе амха̄кам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ пха̄сукам̣, таттха сукхам̣ васимха̄, идха лон̣ам̣ ва̄ но ба̄дхати пӯтимаччхагандхо ва̄ сӣсарогам̣ уппа̄детӣ’’ти евам̣ читтам̣ ануппа̄детва̄ таттха таттхева раманти.

234. а̄бха̄ти а̄бха̄сампанна̄. тадан̇гена̄ти тасса̄ бхавӯпапаттийа̄ ан̇гена, бхавӯпапаттика̄ран̣ена̄ти аттхо. ида̄ни там̣ ка̄ран̣ам̣ пуччханто ко ну кхо, бхантетиа̄дима̄ха.

ка̄йадут̣т̣хулланти ка̄йа̄ласийабха̄во. джха̄йатоти джалато.

235. дӣгхараттам̣ кхо мети тхеро кира па̄рамийо пӯренто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ сама̄паттим̣ ниббаттетва̄ нирантарам̣ тӣн̣и аттабха̄васата̄ни брахмалоке пат̣илабхи, там̣ сандха̄йетам̣ а̄ха. вуттампи четам̣ –

‘‘авокин̣н̣ам̣ тӣн̣и сатам̣, йам̣ паббаджим̣ исипаббаджджам̣;

асан̇кхатам̣ гавесанто, пуббе сан̃чаритам̣ мама’’нти.

сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ануруддхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. упаккилесасуттаван̣н̣ана̄

236. евам̣ ме сутанти упаккилесасуттам̣. таттха етадавоча̄ти нева бхеда̄дхиппа̄йена на пийакамйата̄йа, атха кхва̄сса етадахоси – ‘‘име бхиккхӯ мама вачанам̣ гахетва̄ на орамиссанти, буддха̄ ча на̄ма хита̄нукампака̄, аддха̄ несам̣ бхагава̄ екам̣ ка̄ран̣ам̣ катхессати, там̣ сутва̄ ете орамиссанти, тато тесам̣ пха̄сувиха̄ро бхависсатӣ’’ти. тасма̄ етам̣ ‘‘идха, бханте’’тиа̄дивачанамавоча. ма̄ бхан̣д̣анантиа̄дӣсу ‘‘акаттха̄’’ти па̄т̣хасесам̣ гахетва̄ ‘‘ма̄ бхан̣д̣анам̣ акаттха̄’’ти евам̣ аттхо дат̣т̣хаббо. ан̃н̃атароти со кира бхиккху бхагавато аттхака̄мо, айам̣ кирасса адхиппа̄йо – ‘‘име бхиккхӯ кодха̄бхибхӯта̄ саттху вачанам̣ на ган̣ханти, ма̄ бхагава̄ ете оваданто киламӣ’’ти, тасма̄ евама̄ха.

пин̣д̣а̄йа па̄висӣти на кевалам̣ па̄виси, йенапи джанена на дит̣т̣хо, со мам̣ пассатӯтипи адхит̣т̣ха̄си. киматтхам̣ адхит̣т̣ха̄сӣти? тесам̣ бхиккхӯнам̣ даманаттхам̣. бхагава̄ хи тада̄ пин̣д̣апа̄таппат̣икканто ‘‘путхусаддо самаджано’’тиа̄дига̄тха̄ бха̄ситва̄ косамбито ба̄лакалон̣ака̄рага̄мам̣ гато. тато па̄чӣнавам̣сада̄йам̣, тато па̄лилеййакаванасан̣д̣ам̣ гантва̄ па̄лилеййахаттхина̄гена упат̣т̣хахийама̄но тема̄сам̣ васи. нагарава̄синопи – ‘‘саттха̄ виха̄рам̣ гато, гаччха̄ма дхаммассавана̄йа̄’’ти гандхапуппхахаттха̄ виха̄рам̣ гантва̄ ‘‘кахам̣, бханте, саттха̄’’ти пуччхим̣су. ‘‘кахам̣ тумхе саттха̄рам̣ даккхатха, саттха̄ ‘име бхиккхӯ самагге карисса̄мӣ’ти а̄гато, самагге ка̄тум̣ асакконто никкхамитва̄ гато’’ти. ‘‘майам̣ сатампи сахассампи датва̄ саттха̄рам̣ а̄нетум̣ на саккома, со но айа̄чито сайамева а̄гато, майам̣ име бхиккхӯ нисса̄йа саттху саммукха̄ дхаммакатхам̣ сотум̣ на лабхимха̄. име саттха̄рам̣ уддисса паббаджита̄, тасмимпи са̄маггим̣ каронте самагга̄ на джа̄та̄, касса̄н̃н̃асса вачанам̣ кариссанти. алам̣ на имесам̣ бхиккха̄ да̄табба̄’’ти сакаланагаре дан̣д̣ам̣ т̣хапайим̣су. те пунадивасе сакаланагарам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ кат̣аччхуматтампи бхиккхам̣ алабхитва̄ виха̄рам̣ а̄гамам̣су. упа̄сака̄пи те пуна а̄хам̣су – ‘‘йа̄ва саттха̄рам̣ на кхама̄петха, та̄ва во тамева дан̣д̣акамма’’нти. те ‘‘саттха̄рам̣ кхама̄песса̄ма̄’’ти бхагавати са̄ваттхийам̣ ануппатте таттха агамам̣су. саттха̄ тесам̣ ат̣т̣ха̄раса бхедакараваттхӯни десесӣти айаметтха па̄л̣имуттакакатха̄.

237. ида̄ни путхусаддотиа̄дига̄тха̄су путху маха̄саддо асса̄ти путхусаддо. самаджаноти сама̄но екасадисо джано, саббова̄йам̣ бхан̣д̣анака̄ракаджано самантато садданиччхаран̣ена путхусаддо чева садисо ча̄ти вуттам̣ хоти. на ба̄ло кочи ман̃н̃атха̄ти татра кочи екопи ахам̣ ба̄лоти на ман̃н̃ати, саббепи пан̣д̣итама̄нинойева. на̄н̃н̃ам̣ бхиййо аман̃н̃арунти кочи екопи ахам̣ ба̄лоти на ча ман̃н̃и, бхиййо ча сан̇гхасмим̣ бхиджджама̄не ан̃н̃ампи екам̣ ‘‘майхам̣ ка̄ран̣а̄ сан̇гхо бхиджджатӣ’’ти идам̣ ка̄ран̣ам̣ на ман̃н̃ӣти аттхо.

паримут̣т̣ха̄ти мут̣т̣хассатино. ва̄ча̄гочарабха̄н̣иноти ра̄ка̄расса расса̄десо като; ва̄ча̄гочара̄ва, на сатипат̣т̣ха̄нагочара̄, бха̄н̣ино ча, катхам̣ бха̄н̣ино? йа̄виччханти мукха̄йа̄мам̣, йа̄ва мукхам̣ паса̄ретум̣ иччханти, та̄ва паса̄ретва̄ бха̄н̣ино, екопи сан̇гхага̄равена мукхасан̇кочанам̣ на каротӣти аттхо. йена нӣта̄ти йена калахена имам̣ нилладжджабха̄вам̣ нӣта̄. на там̣ видӯ на там̣ джа̄нанти ‘‘евам̣ са̄дӣнаво айа’’нти.

йе ча там̣ упанайхантӣти там̣ аккоччхи мантиа̄дикам̣ а̄ка̄рам̣ йе упанайханти. санантаноти пора̄н̣о.

парети пан̣д̣ите т̣хапетва̄ тато ан̃н̃е бхан̣д̣анака̄рака̄ паре на̄ма. те еттха сан̇гхамаджджхе калахам̣ каронта̄ ‘‘майам̣ йама̄масе упайама̄ма насса̄ма сататам̣ самитам̣ маччусантикам̣ гаччха̄ма̄’’ти на джа̄нанти. йе ча таттха виджа̄нантӣти йе ча таттха пан̣д̣ита̄ ‘‘майам̣ маччуно самӣпам̣ гаччха̄ма̄’’ти виджа̄нанти. тато самманти медхага̄ти еван̃хи те джа̄нанта̄ йонисоманасика̄рам̣ уппа̄детва̄ медхага̄нам̣ калаха̄нам̣ вӯпасама̄йа пат̣ипаджджанти.

ат̣т̣хиччхинна̄ти айам̣ га̄тха̄ джа̄таке (джа̄. 1.9.16) а̄гата̄, брахмадаттан̃ча дӣгха̄вукума̄ран̃ча сандха̄йа вутта̄. айан̃хеттха аттхо – тесампи татха̄ паваттавера̄нам̣ хоти сан̇гати, касма̄ тумха̄кам̣ на хоти, йесам̣ во нева ма̄та̄питӯнам̣ ат̣т̣хӣни чхинна̄ни, на па̄н̣а̄ хат̣а̄ на гава̄ссадхана̄ни хат̣а̄нӣти.

саче лабхетха̄тиа̄дига̄тха̄ пан̣д̣итасаха̄йасса ча ба̄ласаха̄йасса ча ван̣н̣а̄ван̣н̣адӣпанаттхам̣ вутта̄. абхибхуййа сабба̄ни париссайа̄нӣти па̄кат̣апариссайе ча пат̣иччханнапариссайе ча абхибхавитва̄ тена саддхим̣ аттамано сатима̄ чареййа̄ти.

ра̄джа̄ва рат̣т̣хам̣ виджитанти йатха̄ аттано виджитарат̣т̣хам̣ маха̄джанакара̄джа̄ ча ариндамамаха̄ра̄джа̄ ча паха̄йа екака̄ вичарим̣су, евам̣ вичареййа̄ти аттхо. ма̄тан̇гаран̃н̃ева на̄готи ма̄тан̇го аран̃н̃е на̄гова. ма̄тан̇готи хаттхи вуччати. на̄готи маханта̄дхивачанаметам̣. йатха̄ хи ма̄тупосако ма̄тан̇гана̄го аран̃н̃е еко чари, на ча па̄па̄ни ака̄си, йатха̄ ча па̄лилеййако, евам̣ еко чаре, на ча па̄па̄ни кайира̄ти вуттам̣ хоти.

238. ба̄лакалон̣ака̄рага̄моти упа̄лигахапатисса бхогага̄мо. тенупасан̇камӣти касма̄ упасан̇ками? ган̣е кирасса а̄дӣнавам̣ дисва̄ екавиха̄рим̣ бхиккхум̣ пасситука̄мата̄ удапа̄ди, тасма̄ сӣта̄дӣхи пӣл̣ито ун̣ха̄дӣни паттхайама̄но вийа упасан̇ками. дхаммийа̄ катха̄йа̄ти екӣбха̄ве а̄нисам̣саппат̣исам̣йутта̄йа. йена па̄чӣнавам̣сада̄йо, таттха касма̄ упасан̇ками? калахака̄раке кирасса дит̣т̣ха̄дӣнаватта̄ самаггава̄сино бхиккхӯ пасситука̄мата̄ удапа̄ди, тасма̄ сӣта̄дӣхи пӣл̣ито ун̣ха̄дӣни паттхайама̄но вийа таттха упасан̇ками. а̄йасма̄ ча ануруддхотиа̄ди вуттанайамева.

241. аттхи пана воти паччхимапуччха̄йа локуттарадхаммам̣ пуччхеййа. со пана тхера̄нам̣ наттхи, тасма̄ там̣ пуччхитум̣ на йуттанти парикаммобха̄сам̣ пуччхати. обха̄сан̃чева сан̃джа̄на̄ма̄ти парикаммобха̄сам̣ сан̃джа̄на̄ма. дассанан̃ча рӯпа̄нанти диббачаккхуна̄ рӯпадассанан̃ча сан̃джа̄на̄ма. тан̃ча нимиттам̣ наппат̣ивиджджха̄ма̄ти тан̃ча ка̄ран̣ам̣ на джа̄на̄ма, йена но обха̄со ча рӯпадассанан̃ча антарадха̄йати.

там̣ кхо пана во ануруддха̄ нимиттам̣ пат̣ивиджджхитаббанти там̣ во ка̄ран̣ам̣ джа̄нитаббам̣. ахампи суданти ануруддха̄ тумхе ким̣ на а̄л̣улессанти, ахампи имехи ека̄дасахи упаккилесехи а̄л̣улитапубботи дассетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. вичикиччха̄ кхо метиа̄дӣсу маха̄саттасса а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ диббачаккхуна̄ на̄на̄видха̄ни рӯпа̄ни дисва̄ ‘‘идам̣ кхо ки’’нти вичикиччха̄ удапа̄ди. сама̄дхи чавӣти парикаммасама̄дхи чави. обха̄соти парикаммобха̄сопи антарадха̄йи, диббачаккхуна̄пи рӯпам̣ на пасси. аманасика̄роти рӯпа̄ни пассато вичикиччха̄ уппаджджати, ида̄ни кин̃чи на манасикарисса̄мӣти аманасика̄ро удапа̄ди.

тхинамиддханти кин̃чи аманасикаронтасса тхинамиддхам̣ удапа̄ди.

чхамбхитаттанти химаванта̄бхимукхам̣ а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ да̄навараккхасааджагара̄дайо аддаса, атхасса чхамбхитаттам̣ удапа̄ди.

уппиланти ‘‘майа̄ дит̣т̣хабхайам̣ пакатийа̄ олокийама̄нам̣ наттхи. адит̣т̣хе ким̣ на̄ма бхайа’’нти чинтайато уппила̄витаттам̣ удапа̄ди. сакидева̄ти екапайогенева пан̃ча нидхикумбхийопи пассеййа.

дут̣т̣хулланти майа̄ вӣрийам̣ га̄л̣хам̣ паггахитам̣, тена ме уппилам̣ уппаннанти вӣрийам̣ ситхиламака̄си, тато ка̄йадаратхо ка̄йадут̣т̣хуллам̣ ка̄йа̄ласийам̣ удапа̄ди.

ачча̄раддхавӣрийанти мама вӣрийам̣ ситхилам̣ карото дут̣т̣хуллам̣ уппаннанти пуна вӣрийам̣ пагган̣хато ачча̄раддхавӣрийам̣ удапа̄ди. патамеййа̄ти мареййа.

атилӣнавӣрийанти мама вӣрийам̣ пагган̣хато евам̣ джа̄танти пуна вӣрийам̣ ситхилам̣ карото атилӣнавӣрийам̣ удапа̄ди.

абхиджаппа̄ти девалока̄бхимукхам̣ а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ девасан̇гхам̣ пассато тан̣ха̄ удапа̄ди.

на̄наттасан̃н̃а̄ти майхам̣ екаджа̄тикам̣ рӯпам̣ манасикаронтасса абхиджаппа̄ уппанна̄, на̄на̄видхарӯпам̣ манаси карисса̄мӣти ка̄лена девалока̄бхимукхам̣ ка̄лена мануссалока̄бхимукхам̣ вад̣д̣хетва̄ на̄на̄видха̄ни рӯпа̄ни манасикарото на̄наттасан̃н̃а̄ удапа̄ди.

атиниджджха̄йитаттанти майхам̣ на̄на̄видха̄ни рӯпа̄ни манасикаронтасса на̄наттасан̃н̃а̄ удапа̄ди, ит̣т̣хам̣ ва̄ анит̣т̣хам̣ ва̄ екаджа̄тикамева манаси карисса̄мӣти татха̄ манасикарото атиниджджха̄йитаттам̣ рӯпа̄нам̣ удапа̄ди.

243. обха̄санимиттам̣ манаси каромӣти парикаммобха̄самева манаси кароми. на ча рӯпа̄ни пасса̄мӣти диббачаккхуна̄ рӯпа̄ни на пасса̄ми. рӯпанимиттам̣ манаси каромӣти диббачаккхуна̄ висайарӯпамева манаси кароми.

париттан̃чева обха̄санти париттакат̣т̣ха̄не обха̄сам̣. паритта̄ни ча рӯпа̄нӣти париттакат̣т̣ха̄не рӯпа̄ни. випарийа̄йена дутийава̄ро ведитаббо. паритто сама̄дхӣти париттако парикаммобха̄со, обха̄сапариттатан̃хи сандха̄йа идха парикаммасама̄дхи ‘‘паритто’’ти вутто. париттам̣ ме тасмим̣ самайети тасмим̣ самайе диббачаккхупи париттакам̣ хоти. аппама̄н̣ава̄репи есева найо.

245. авитаккампи вича̄раматтанти пан̃чаканайе дутийаджджха̄насама̄дхим̣. авитаккампи авича̄ранти чатукканайепи пан̃чаканайепи джха̄наттайасама̄дхим̣. саппӣтиканти дукатикаджджха̄насама̄дхим̣. ниппӣтиканти дукаджджха̄насама̄дхим̣. са̄тасахагатанти тикачатуккаджджха̄насама̄дхим̣. упеккха̄сахагатанти чатукканайе чатуттхаджджха̄насама̄дхим̣ пан̃чаканайе пан̃чамаджджха̄насама̄дхим̣.

када̄ пана бхагава̄ имам̣ тивидхам̣ сама̄дхим̣ бха̄вети? маха̄бодхимӯле нисинно паччхимайа̄ме. бхагавато хи пат̣хамамагго пат̣хамаджджха̄нико ахоси, дутийа̄дайо дутийататийачатуттхаджджха̄ника̄. пан̃чаканайе пан̃чамаджджха̄насса магго наттхӣти со локийо ахосӣти локийалокуттарамиссакам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

упаккилесасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. ба̄лапан̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄

246. евам̣ ме сутанти ба̄лапан̣д̣итасуттам̣. таттха ба̄лалаккхан̣а̄нӣти ба̄ло айанти етехи лаккхийати н̃а̄йатӣти ба̄лалаккхан̣а̄ни. та̄нева тасса сан̃джа̄нанака̄ран̣а̄нӣти ба̄ланимитта̄ни. ба̄ласса апада̄на̄нӣти ба̄ла̄пада̄на̄ни. дуччинтитачинтӣти чинтайанто абхиджджха̄бйа̄па̄дамиччха̄дассанавасена дуччинтитамева чинтети. дуббха̄ситабха̄сӣти бха̄сама̄нопи муса̄ва̄да̄дибхедам̣ дуббха̄ситамева бха̄сати. дуккат̣акаммака̄рӣти каронтопи па̄н̣а̄типа̄та̄дивасена дуккат̣акаммамева кароти. татра чети йаттха нисинно, тассам̣ парисати. таджджам̣ тасса̄руппанти таджджа̄тикам̣ тадануччхавикам̣, пан̃чаннам̣ вера̄нам̣ дит̣т̣хадхаммакасампара̄йикаа̄дӣнаваппат̣исам̣йуттанти адхиппа̄йо. татра̄ти та̄йа катха̄йа каччхама̄на̄йа. ба̄лантиа̄дӣни са̄миаттхе упайогавачанам̣.

248. оламбантӣти упат̣т̣хаханти. сесапададвайам̣ тассева вевачанам̣, оламбана̄диа̄ка̄рена хи та̄ни упат̣т̣хаханти, тасма̄ евам̣ вуттам̣. патхавийа̄ оламбантӣти патхавитале паттхаранти. сесапададвайам̣ тассева вевачанам̣. паттхаран̣а̄ка̄ройева хеса. татра, бхиккхаве, ба̄ласса̄ти тасмим̣ упат̣т̣ха̄на̄ка̄ре а̄па̄тхагате ба̄ласса евам̣ хоти.

249. етадавоча̄ти анусандхикусало бхиккху ‘‘нирайасса упама̄ ка̄тум̣ на сакка̄’’ти на бхагава̄ вадати, ‘‘на сукара̄’’ти пана вадати, на сукарам̣ пана сакка̄ хоти ка̄тум̣, ханда̄хам̣ дасабалам̣ упамам̣ ка̄ра̄пемӣти чинтетва̄ етам̣ ‘‘сакка̄, бханте’’ти вачанам̣ авоча. ханеййунти винивиджджхитва̄ гаманавасена йатха̄ екасмим̣ т̣ха̄не две паха̄ра̄ нипатанти, евам̣ ханеййум̣. тенасса две ван̣амукхасата̄ни хонти. ито уттарипи есева найо.

250. па̄н̣иматтанти антомут̣т̣хийам̣ т̣хапанаматтам̣. сан̇кхампи на упетӣти ган̣анаматтампи на гаччхати. калабха̄гампӣти сатимам̣ калам̣ сахассимам̣ калам̣ сатасахассимам̣ ва̄ калам̣ упагаччхатӣтипи ваттаббатам̣ на упети. упанидхампӣти упаниккхепанаматтампи на упети, олокентасса олокитаматтампи наттхи. таттам̣ айокхиланти тига̄вутам̣ аттабха̄вам̣ сампаджджалита̄йа лохапатхавийа̄ утта̄накам̣ нипаджджа̄петва̄ тасса даккхин̣ахаттхе та̄лаппама̄н̣ам̣ айасӯлам̣ павесенти, татха̄ ва̄махаттха̄дӣсу. йатха̄ ча утта̄накам̣ нипаджджа̄петва̄, евам̣ уренапи даккхин̣апассенапи ва̄мапассенапи нипаджджа̄петва̄ там̣ каммака̄ран̣ам̣ каронтийева. сам̣весетва̄ти сампаджджалита̄йа лохапатхавийа̄ тига̄вутам̣ аттабха̄вам̣ нипаджджа̄петва̄. кут̣ха̄рӣхӣти махатӣхи гехасса екапаккхачхаданаматта̄хи кут̣ха̄рӣхи таччханти. лохитам̣ надӣ хутва̄ сандати, лохапатхавито джа̄ла̄ ут̣т̣хахитва̄ таччхитат̣т̣ха̄нам̣ ган̣ханти. маха̄дуккхам̣ уппаджджати, таччханта̄ пана сутта̄хатам̣ каритва̄ да̄рӯ вийа ат̣т̣хам̣сампи чхал̣ам̣сампи каронти. ва̄сӣхӣти маха̄суппапама̄н̣а̄хи ва̄сӣхи. та̄хи таччханта̄ тачато йа̄ва ат̣т̣хӣни сан̣икам̣ таччханти, таччхитам̣ таччхитам̣ пат̣ипа̄катикам̣ хоти. ратхе йоджетва̄ти саддхим̣ йугайоттапан̃чарачаккакуббарапа̄чанехи саббато сампаджджалите ратхе йоджетва̄. махантанти маха̄кӯт̣а̄га̄раппама̄н̣ам̣. а̄ропентӣти сампаджджалитехи айамуггарехи потхента̄ а̄ропенти. сакимпи уддханти супаккутхита̄йа уккхалийа̄ паккхиттатан̣д̣ула̄ вийа уддхам̣ адхо тирийан̃ча гаччхати.

бха̄гасо митоти бха̄ге т̣хапетва̄ т̣хапетва̄ вибхатто. парийантоти париккхитто. айаса̄ти упари айапат̣т̣ена чха̄дито.

саманта̄ йоджанасатам̣ пхаритва̄ тит̣т̣хатӣти евам̣ пхаритва̄ тит̣т̣хати, йатха̄ саманта̄ йоджанасате т̣ха̄не т̣хатва̄ олокентасса аккхӣни йамакагол̣ака̄ вийа никкхаманти.

на сукара̄ аккха̄нена па̄пун̣итунти нирайо на̄ма евампи дуккхо евампи дуккхоти вассасатам̣ вассасахассам̣ катхентена̄пи маттхакам̣ па̄петва̄ катхетум̣ на сукара̄ти аттхо.

251. дантуллехаканти дантехи уллехитва̄, лун̃читва̄ти вуттам̣ хоти. раса̄доти расагедхена парибхуттарасо.

252. ан̃н̃аман̃н̃акха̄дика̄ти ан̃н̃аман̃н̃акха̄данам̣.

дуббан̣н̣оти дурӯпо. дуддасикоти да̄рака̄нам̣ бхайа̄панаттхам̣ катайаккхо вийа дуддасо. окот̣имакоти лакун̣д̣ако павит̣т̣хагӣво маходаро. ка̄н̣оти екаккхика̄н̣о ва̄ убхайаккхика̄н̣о ва̄. кун̣ӣти екахаттхакун̣ӣ ва̄ убхайахаттхакун̣ӣ ва̄. паккхахатоти пӣт̣хасаппӣ. со ка̄йена̄ти идамасса дуккха̄нупабандхадассанаттхам̣ а̄раддхам̣.

калиггахена̄ти пара̄джайена. адхибандхам̣ нигаччхеййа̄ти йасма̄ бахум̣ джито саббаса̄патеййамписса наппахоти, тасма̄ аттана̄пи бандхам̣ нигаччхеййа. кевала̄ парипӯра̄ ба̄лабхӯмӣти ба̄ло тӣн̣и дуччарита̄ни пӯретва̄ нирайе ниббаттати, таттха пакка̄васесена мануссаттам̣ а̄гато пан̃часу нӣчакулесу ниббаттитва̄ пуна тӣн̣и дуччарита̄ни пӯретва̄ нирайе ниббаттатӣти айам̣ сакала̄ парипун̣н̣а̄ ба̄лабхӯми.

253. пан̣д̣италаккхан̣а̄нӣтиа̄ди вутта̄нуса̄ренева ведитаббам̣. сучинтитачинтӣтиа̄дӣни четтха маносучарита̄дӣнам̣ васена йоджетабба̄ни.

чаккаратанаван̣н̣ана̄

256. сӣсам̣ нха̄тасса̄ти сӣсена саддхим̣ гандходакена нха̄тасса. упосатхикасса̄ти сама̄диннаупосатхан̇гасса. упарипа̄са̄даварагатасса̄ти па̄са̄даварасса упари гатасса субходжанам̣ бхун̃джитва̄ па̄са̄даварасса упари маха̄тале сирӣгаббхам̣ пависитва̄ сӣла̄ни а̄ваджджантасса. тада̄ кира ра̄джа̄ па̄това сатасахассам̣ виссаджджетва̄ маха̄да̄нам̣ датва̄ пунапи сол̣асахи гандходакагхат̣ехи сӣсам̣ нха̄йитва̄ катапа̄тара̄со суддхам̣ уттара̄сан̇гам̣ екам̣сам̣ катва̄ упарипа̄са̄дасса сирӣсайане паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисинно аттано да̄намайапун̃н̃асамудайам̣ а̄ваджджетва̄ нисӣдати, айам̣ саббачаккаваттӣнам̣ дхаммата̄.

тесам̣ там̣ а̄ваджджанта̄нам̣йева вуттаппака̄рапун̃н̃акаммапаччайам̣ утусамут̣т̣ха̄нам̣ нӣламан̣исан̇гха̄т̣асадисам̣ па̄чӣнасамуддаджалаталам̣ чхиндама̄нам̣ вийа а̄ка̄сам̣ алан̇курума̄нам̣ вийа диббам̣ чаккаратанам̣ па̄тубхавати. тайидам̣ дибба̄нубха̄вайуттатта̄ диббанти вуттам̣. сахассам̣ асса ара̄нанти сахасса̄рам̣. саха немийа̄ саха на̄бхийа̄ ча̄ти санемикам̣ сана̄бхикам̣. саббехи а̄ка̄рехи парипӯранти сабба̄ка̄рапарипӯрам̣.

таттха чаккан̃ча там̣ ратиджананат̣т̣хена ратанан̃ча̄ти чаккаратанам̣. йа̄йа пана там̣ на̄бхийа̄ ‘‘сана̄бхика’’нти вуттам̣, са̄ инданӣламан̣имайа̄ хоти. маджджхе панасса̄ раджатамайа̄ пана̄л̣и, йа̄йа суддхасиниддхадантапантийа̄ хасама̄нам̣ вийа вирочати. маджджхе чхиддена вийа чандаман̣д̣алена убхосупи ба̄хирантесу раджатапат̣т̣ена катапариккхепо хоти. тесу панасса̄ на̄бхипана̄л̣и париккхепапат̣т̣есу йуттат̣т̣ха̄не париччхедалекха̄ сувибхатта̄ва хутва̄ пан̃н̃а̄йанти. айам̣ та̄васса на̄бхийа̄ сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

йехи пана там̣ арехи ‘‘сахасса̄ра’’нти вуттам̣, те саттаратанамайа̄ сӯрийарасмийо вийа пабха̄сампанна̄ хонти. тесампи гхат̣аман̣икапариччхедалекха̄дӣни сувибхатта̄нева пан̃н̃а̄йанти. айамасса ара̄нам̣ сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

йа̄йа пана там̣ немийа̄ саха ‘‘санемика’’нти вуттам̣, са̄ ба̄ласӯрийарасмикала̄пасирим̣ авахасама̄на̄ вийа сураттасуддхасиниддхапава̄л̣амайа̄ хоти. сандхӣсу панасса̄ сан̃джха̄ра̄гасассирикараттаджамбонадапат̣т̣а̄ ват̣т̣апариччхедалекха̄ ча сувибхатта̄ пан̃н̃а̄йанти. айамасса немийа̄ сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

немиман̣д̣алапит̣т̣хийам̣ панасса дасаннам̣ дасаннам̣ ара̄намантаре дхаманавам̣со вийа антосусиро чхиддаман̣д̣алачитто ва̄тага̄хӣ пава̄л̣адан̣д̣о хоти, йасса ва̄тена пахаритасса сукусаласаманна̄хатасса пан̃чан̇гикатӯрийасса вийа саддо ваггу ча раджанӣйо ча каманӣйо ча хоти. тасса кхо пана пава̄л̣адан̣д̣асса упари сетаччхаттам̣, убхосу пассесу самосаритакусумада̄мапантийоти евам̣ самосаритакусумада̄мапантисатадвайапарива̄рена сетаччхаттасатадха̄рина̄ пава̄л̣адан̣д̣асатена самупасобхитанемипариккхепасса двиннампи на̄бхипана̄л̣ӣнам̣ анто две сӣхамукха̄ни хонти, йехи та̄лаккхандхаппама̄н̣а̄ пун̣н̣ачандакиран̣акала̄пасассирика̄ тарун̣арависама̄нараттакамбалаген̣д̣укапарийанта̄ а̄ка̄саган̇га̄гатисобхам̣ абхибхавама̄на̄ вийа две муттакала̄па̄ оламбанти, йехи чаккаратанена саддхим̣ а̄ка̄се сампариваттама̄нехи тӣн̣и чакка̄ни екато париваттанта̄ни вийа кха̄йанти. айамасса саббасо сабба̄ка̄рапарипӯрата̄.

там̣ панетам̣ евам̣ сабба̄ка̄рапарипӯрам̣ пакатийа̄ са̄йама̄сабхаттам̣ бхун̃джитва̄ аттано аттано гхарадва̄ре пан̃н̃атта̄санесу нисӣдитва̄ паваттакатха̄салла̄песу мануссесу вӣтхичатукка̄дӣсу кӣл̣ама̄не да̄ракаджане на̄тиуччена на̄тинӣчена ванасан̣д̣аматтхака̄саннена а̄ка̄саппадесена упасобхайама̄нам̣ вийа руккхаса̄кхагга̄ни, два̄дасайоджанато пат̣т̣ха̄йа суййама̄нена мадхурассарена сатта̄нам̣ сота̄ни одха̄пайама̄нам̣ йоджанато пат̣т̣ха̄йа на̄наппабха̄самудайасамуджджалена ван̣н̣ена найана̄ни сама̄кад̣д̣хантам̣ ран̃н̃о чаккаваттисса пун̃н̃а̄нубха̄вам̣ уггхосайантам̣ вийа ра̄джадха̄ниабхимукхам̣ а̄гаччхати.

атха тасса чаккаратанасса саддассаваненева ‘‘куто ну кхо, касса ну кхо айам̣ саддо’’ти а̄ваджджитахадайа̄нам̣ пураттхимадисам̣ олокайама̄на̄нам̣ тесам̣ манусса̄нам̣ ан̃н̃атаро ан̃н̃атарам̣ евама̄ха – ‘‘пасса бхо аччхарийам̣, айам̣ пун̣н̣ачандо пуббе еко уггаччхати, аджджа пана аттадутийо уггато, етан̃хи ра̄джахам̣самитхунам̣ вийа пун̣н̣ачандамитхунам̣ пубба̄парийена гаганаталам̣ абхилан̇гхатӣ’’ти. таман̃н̃о а̄ха – ‘‘ким̣ катхеси самма кахам̣ на̄ма тайа̄ две пун̣н̣ачанда̄ екато уггаччханта̄ дит̣т̣хапубба̄, нану еса тапанӣйарам̣сидха̄ро пин̃чхаракиран̣о дива̄каро уггато’’ти. таман̃н̃о ситам̣ катва̄ евама̄ха – ‘‘ким̣ умматтоси, нану кхо ида̄нимева дива̄каро аттхан̇гато, со катхам̣ имам̣ пун̣н̣ачандам̣ анубандхама̄но уггаччхиссати, аддха̄ панетам̣ анекаратанаппабха̄самуджджалам̣ екасса пун̃н̃авато вима̄нам̣ бхависсатӣ’’ти. те саббепи апаса̄дайанта̄ ан̃н̃е евама̄хам̣су – ‘‘ким̣ бахум̣ виппалапатха, невеса пун̣н̣ачандо, на сӯрийо на девавима̄нам̣. на хетесам̣ еварӯпа̄ сирисампатти аттхи, чаккаратанена панетена бхавитабба’’нти.

евам̣ паваттасалла̄пассева тасса джанасса чандаман̣д̣алам̣ оха̄йа там̣ чаккаратанам̣ абхимукхам̣ хоти. тато техи ‘‘касса ну кхо идам̣ ниббатта’’нти вутте бхаванти ватта̄ро – ‘‘на кассачи ан̃н̃асса, нану амха̄кам̣ ра̄джа̄ пӯритачаккаваттиватто, тассетам̣ ниббатта’’нти. атха со ча маха̄джано, йо ча ан̃н̃о пассати, саббо чаккаратанамева анугаччхати. тампи чаккаратанам̣ ран̃н̃ойева аттха̄йа аттано а̄гатабха̄вам̣ н̃а̄петука̄мам̣ вийа саттаккхаттум̣ па̄ка̄раматтхакенева нагарам̣ анусам̣йа̄йитва̄ ран̃н̃о антепурам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ антепурасса уттарасӣхапан̃джараа̄санне т̣ха̄не йатха̄ гандхапуппха̄дӣхи сукхена сакка̄ хоти пӯджетум̣, евам̣ аккха̄хатам̣ вийа тит̣т̣хати.

евам̣ т̣хитасса панасса ва̄тапа̄наччхидда̄дӣхи пависитва̄ на̄на̄вира̄гаратанаппабха̄самуджджалам̣ анто па̄са̄дам̣ алан̇курума̄нам̣ пабха̄самӯхам̣ дисва̄ дассанаттха̄йа сан̃джа̄та̄бхила̄со ра̄джа̄ хоти. париджанописса пийавачанапа̄бхатена а̄гантва̄ таматтхам̣ ниведети. атха ра̄джа̄ балавапӣтипа̄моджджапхут̣асарӣро паллан̇кам̣ мочетва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ сӣхапан̃джарасамӣпам̣ гантва̄ там̣ чаккаратанам̣ дисва̄ ‘‘сутам̣ кхо пана мета’’нтиа̄дикам̣ чинтанам̣ чинтеси. тена вуттам̣ – ‘‘дисва̄на ран̃н̃о кхаттийасса…пе… ассам̣ ну кхо ахам̣ ра̄джа̄ чаккаваттӣ’’ти. таттха со хоти ра̄джа̄ чаккаваттӣти китта̄вата̄ чаккаваттӣ хоти? екан̇гуладван̇гуламаттампи чаккаратане а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ паватте.

ида̄ни тасса паватта̄панаттхам̣ йам̣ ка̄таббам̣ там̣ дассенто атха кхо, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ти нисинна̄санато ут̣т̣хахитва̄ чаккаратанасамӣпам̣ а̄гантва̄. бхин̇ка̄рам̣ гахетва̄ти хаттхисон̣д̣асадисапана̄л̣им̣ суван̣н̣абхин̇ка̄рам̣ уккхипитва̄ ва̄махаттхена удакам̣ гахетва̄. паваттату бхавам̣ чаккаратанам̣, абхивиджина̄ту бхавам̣ чаккаратананти. анвадева ра̄джа̄ чаккаваттӣ саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄ти саббачаккаваттӣнан̃хи удакена абхисин̃читва̄ ‘‘абхивиджа̄на̄ту бхавам̣ чаккаратана’’нти вачанасаманантарамева веха̄сам̣ аббхуггантва̄ чаккаратанам̣ паваттати, йасса паваттисамака̄ламева со ра̄джа̄ чаккаваттӣ на̄ма хоти.

паватте пана чаккаратане там̣ анубандхама̄нова ра̄джа̄ чаккаваттӣ йа̄наварам̣ а̄руйха веха̄сам̣ аббхуггаччхати, атхасса чхаттача̄мара̄дихаттхо париджано чева антепураджано ча. тато на̄наппака̄ракан̃чукакавача̄дисанна̄хавибхӯситена вивидха̄харан̣аппабха̄самуджджалитена самусситаддхаджапат̣а̄капат̣иман̣д̣итена аттано аттано балака̄йена саддхим̣ упара̄джасена̄пати пабхӯтайопи веха̄сам̣ аббхуггантва̄ ра̄джа̄намева парива̄ренти. ра̄джайутта̄ пана джанасан̇гахаттхам̣ нагаравӣтхӣсу бхерийо чара̄пенти ‘‘та̄та̄ амха̄кам̣ ран̃н̃о чаккаратанам̣ ниббаттам̣, аттано аттано вибхава̄нурӯпена ман̣д̣итаппаса̄дхита̄ саннипататха̄’’ти. маха̄джано пана пакатийа̄ чаккаратанасадденева саббакичча̄ни паха̄йа гандхапуппха̄дӣни а̄да̄йа саннипатитова, сопи саббо веха̄сам̣ аббхуггантва̄ ра̄джа̄намева парива̄рети. йасса йасса хи ран̃н̃а̄ саддхим̣ гантука̄мата̄ уппаджджати, со со а̄ка̄сагатова хоти. евам̣ два̄дасайоджана̄йа̄мавиттха̄ра̄ париса̄ хоти. таттха екапурисопи чхиннабхиннасарӣро ва̄ килит̣т̣хаваттхо ва̄ наттхи. сучипарива̄ро хи ра̄джа̄ чаккаваттӣ. чаккаваттипариса̄ на̄ма виджджа̄дхарапариса̄ вийа а̄ка̄се гаччхама̄на̄ инданӣламан̣итале виппакин̣н̣аратанасадиса̄ хоти. тена вуттам̣ ‘‘анвадева ра̄джа̄ чаккаваттӣ саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄’’ти.

тампи чаккаратанам̣ руккхагга̄нам̣ упарӯпари на̄тиуччена гаганападесена паваттати, йатха̄ руккха̄нам̣ пуппхапхалапаллавехи аттхика̄ та̄ни сукхена гахетум̣ сакконти, бхӯмийам̣ т̣хита̄ ‘‘еса ра̄джа̄, еса упара̄джа̄, еса сена̄патӣ’’ти саллаккхетум̣ сакконти. т̣ха̄на̄дӣсупи ирийа̄патхесу йо йена иччхати, со тенева гаччхати. читтакамма̄дисиппапасута̄ четтха аттано аттано киччам̣ каронта̄йева гаччханти. йатхева хи бхӯмийам̣, татха̄ несам̣ саббакичча̄ни а̄ка̄се иджджханти. евам̣ чаккаваттипарисам̣ гахетва̄ там̣ чаккаратанам̣ ва̄мапассена синерум̣ паха̄йа самуддасса упарибха̄гена ат̣т̣хайоджанасахассаппама̄н̣ам̣ пуббавидехам̣ гаччхати.

таттха йо виниббедхена два̄дасайоджана̄йа париккхепато чхаттим̣сайоджанапариса̄йа саннивесаккхамо сулабха̄ха̄рӯпакаран̣о чха̄йӯдакасампанно сучисаматало раман̣ӣйо бхӯмибха̄го, тасса упарибха̄ге там̣ чаккаратанам̣ а̄ка̄се аккха̄хатам̣ вийа тит̣т̣хати. атха тена сан̃н̃а̄н̣ена со маха̄джано отаритва̄ йатха̄ручи нха̄набходжана̄дӣни саббакичча̄ни каронто ва̄сам̣ каппети, тена вуттам̣ ‘‘йасмим̣ кхо пана, бхиккхаве, падесе там̣ чаккаратанам̣ патит̣т̣ха̄ти, таттха ра̄джа̄ чаккаваттӣ ва̄сам̣ упети саддхим̣ чатуран̇гинийа̄ сена̄йа̄’’ти.

евам̣ ва̄сам̣ упагате чаккаваттимхи йе таттха ра̄джа̄но, те ‘‘парачаккам̣ а̄гата’’нти сутва̄пи на балака̄йам̣ саннипа̄тетва̄ йуддхасаджджа̄ хонти. чаккаратанасса уппаттисаманантарамева наттхи со сатто на̄ма, йо паччаттхикасан̃н̃а̄йа ра̄джа̄нам̣ а̄раббха а̄вудхам̣ уккхипитум̣ висахеййа. айаманубха̄во чаккаратанасса.

чакка̄нубха̄вена хи тасса ран̃н̃о,

арӣ асеса̄ даматхам̣ упенти;

ариндамам̣ на̄ма нара̄дхипасса,

тенева там̣ вуччати тасса чаккам̣.

тасма̄ саббепи те ра̄джа̄но аттано аттано раджджасиривибхава̄нурӯпам̣ па̄бхатам̣ гахетва̄ там̣ ра̄джа̄нам̣ упагамма онатасира̄ аттано мол̣ийаман̣иппабха̄бхисекенасса па̄дапӯджам̣ каронто ‘‘ехи кхо маха̄ра̄джа̄’’тиа̄дӣхи вачанехи тасса кин̇ка̄раппат̣исса̄витам̣ а̄паджджанти. тена вуттам̣ йе кхо пана, бхиккхаве, пураттхима̄йа…пе… ануса̄са маха̄ра̄джа̄ти.

таттха сва̄гатанти суа̄гаманам̣. екасмин̃хи а̄гате сочанти, гате нанданти. екасмим̣ а̄гате нанданти, гате сочанти. та̄дисо твам̣ а̄гатанандано гаманасочано, тасма̄ тава а̄гаманам̣ суа̄гамананти вуттам̣ хоти. евам̣ вутте пана чаккаваттӣ на̄пи ‘‘еттакам̣ на̄ма ме анувассам̣ балим̣ упакаппетха̄’’ти вадати, на̄пи ан̃н̃асса бхогам̣ аччхиндитва̄ ан̃н̃асса дети. аттано пана дхаммара̄джабха̄васса анурӯпа̄йа пан̃н̃а̄йа па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни упапариккхитва̄ пеманӣйена ман̃джуна̄ сарена ‘‘пассатха та̄та̄, па̄н̣а̄типа̄то на̄меса а̄севито бха̄вито бахулӣкато нирайасам̣ваттанико хотӣ’’тиа̄дина̄ найена дхаммам̣ десетва̄ ‘‘па̄н̣о на хантаббо’’тиа̄дикам̣ ова̄дам̣ дети. тена вуттам̣ ра̄джа̄ чаккаваттӣ евама̄ха па̄н̣о на хантаббо…пе… йатха̄бхуттан̃ча бхун̃джатха̄ти.

ким̣ пана саббепи ран̃н̃о имам̣ ова̄дам̣ ган̣хантӣти. буддхассапи та̄ва саббе на ган̣ханти, ран̃н̃о ким̣ ган̣хиссанти. тасма̄ йе пан̣д̣ита̄ вибха̄вино, те ган̣ханти. саббе пана ануйанта̄ бхаванти. тасма̄ ‘‘йе кхо пана, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха.

атха там̣ чаккаратанам̣ евам̣ пуббавидехава̄сӣнам̣ ова̄де динне катапа̄тара̄се чаккаваттӣбалена веха̄сам̣ аббхуггантва̄ пураттхимам̣ самуддам̣ аджджхога̄хати. йатха̄ йатха̄ ча там̣ аджджхога̄хати, татха̄ татха̄ агадагандхам̣ гха̄йитва̄ сам̣кхиттапхан̣о на̄гара̄джа̄ вийа сам̣кхиттаӯмивиппха̄рам̣ хутва̄ огаччхама̄нам̣ маха̄самуддасалилам̣ йоджанаматтам̣ огантва̄ антосамудде вел̣урийабхитти вийа тит̣т̣хати. тан̇кхан̣ан̃н̃ева ча тасса ран̃н̃о пун̃н̃асирим̣ дат̣т̣хука̄ма̄ни вийа маха̄самуддатале виппакин̣н̣а̄ни на̄на̄ратана̄ни тато тато а̄гантва̄ там̣ падесам̣ пӯрайанти. атха са̄ ра̄джапариса̄ там̣ на̄на̄ратанапарипӯрам̣ маха̄самуддаталам̣ дисва̄ йатха̄ручи уччхан̇га̄дӣхи а̄дийати, йатха̄ручи а̄диннаратана̄йа пана париса̄йа там̣ чаккаратанам̣ пат̣иниваттати. пат̣иниваттама̄не ча тасмим̣ париса̄ аггато хоти, маджджхе ра̄джа̄, анте чаккаратанам̣. тампи джаланидхиджалам̣ палобхийама̄намива чаккаратанасирийа̄, асахама̄намива ча тена вийогам̣, немиман̣д̣алапарийантам̣ абхиханантам̣ нирантарамева упагаччхати.

257. евам̣ ра̄джа̄ чаккаваттӣ пураттхимасамуддапарийантам̣ пуббавидехам̣ абхивиджинитва̄ даккхин̣асамуддапарийантам̣ джамбудӣпам̣ виджетука̄мо чаккаратанадеситена маггена даккхин̣асамудда̄бхимукхо гаччхати. тена вуттам̣ атха кхо там̣, бхиккхаве, чаккаратанам̣ пураттхимасамуддам̣ аджджхога̄хетва̄ паччуттаритва̄ даккхин̣ам̣ дисам̣ паваттатӣти. евам̣ паваттама̄насса пана тасса паваттанавидха̄нам̣ сена̄саннивесо пат̣ира̄джагаманам̣ тесам̣ ануса̄саниппада̄нам̣ даккхин̣асамуддам̣ аджджхога̄ханам̣ самуддасалиласса огаччханам̣ ратана̄да̄нанти саббам̣ пуриманайенева ведитаббам̣.

виджинитва̄ пана там̣ дасасахассайоджанаппама̄н̣ам̣ джамбудӣпам̣ даккхин̣асамуддатопи паччуттаритва̄ саттайоджанасахассаппама̄н̣ам̣ апарагойа̄нам̣ виджетум̣ пуббе вуттанайенева гантва̄ тампи самуддапарийантам̣ татхева абхивиджинитва̄ паччхимасамуддатопи паччуттаритва̄ ат̣т̣хайоджанасахассаппама̄н̣ам̣ уттаракурум̣ виджетум̣ татхева гантва̄ тампи самуддапарийантам̣ татхева абхивиджийа уттарасамуддатопи паччуттарати.

етта̄вата̄ ран̃н̃а̄ чаккаваттина̄ ча̄туранта̄йа патхавийа̄ а̄дхипаччам̣ адхигатам̣ хоти. со евам̣ виджитавиджайо аттано раджджасирисампаттидассанаттхам̣ сапарисо уддхам̣ гаганаталам̣ абхилан̇гхитва̄ сувикаситападумуппалапун̣д̣арӣкаванавичитте чатта̄ро джа̄тассаре вийа пан̃часатапан̃часатапариттадӣпапарива̄ре чатта̄ро маха̄дӣпе олокетва̄ чаккаратанадеситенева маггена йатха̄нуккамам̣ аттано ра̄джадха̄нимева пачча̄гаччхати. атха там̣ чаккаратанам̣ антепурадва̄рам̣ собхайама̄нам̣ вийа хутва̄ тит̣т̣хати.

евам̣ патит̣т̣хите пана тасмим̣ чаккаратане ра̄джантепуре укка̄хи ва̄ дӣпика̄хи ва̄ кин̃чи каран̣ӣйам̣ на хоти, чаккаратанобха̄сойева раттим̣ андхака̄рам̣ видхамати. йе ча пана раттим̣ андхака̄раттхика̄ хонти, тесам̣ андхака̄рамева хоти. тена вуттам̣ даккхин̣асамуддам̣ аджджхога̄хетва̄…пе… еварӯпам̣ чаккаратанам̣ па̄тубхаватӣти.

хаттхиратанаван̣н̣ана̄

258. евам̣ па̄тубхӯтачаккаратанасса панасса чаккаваттино амачча̄ пакатиман̇галахаттхит̣т̣ха̄нам̣ сучибхӯмибха̄гам̣ ка̄ретва̄ харичандана̄дӣхи сурабхигандхехи упалимпа̄петва̄ хет̣т̣ха̄ вичиттаван̣н̣асурабхикусумасама̄кин̣н̣ам̣ упари суван̣н̣ата̄рака̄нам̣ антарантара̄ самосаритаманун̃н̃а-кусумада̄маппат̣иман̣д̣итавита̄нам̣ девавима̄нам̣ вийа абхисан̇кхаритва̄ ‘‘еварӯпасса на̄ма дева хаттхиратанасса а̄гаманам̣ чинтетха̄’’ти ваданти. со пуббе вуттанайенева маха̄да̄нам̣ датва̄ сӣла̄ни сама̄да̄йа там̣ пун̃н̃асампаттим̣ а̄ваджджанто нисӣдати, атхасса пун̃н̃а̄нубха̄вачодито чхаддантакула̄ ва̄ упосатхакула̄ ва̄ там̣ сакка̄рависесам̣ анубхавитука̄мо тарун̣аравиман̣д̣ала̄бхираттачаран̣а-гӣвамукхаппат̣иман̣д̣итависуддхасетасарӣро саттаппатит̣т̣хо сусан̣т̣хитан̇гапаччан̇гасаннивесо викаситаратта-падумача̄рупоккхаро иддхима̄ йогӣ вийа веха̄сам̣ гаманасаматтхо маносила̄чун̣н̣аран̃джитапарийанто вийа раджатапаббато хаттхисет̣т̣хо тасмим̣ падесе патит̣т̣ха̄ти. со чхаддантакула̄ а̄гаччханто саббаканит̣т̣хо а̄гаччхати, упосатхакула̄ саббаджет̣т̣хо. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘упосатхо на̄гара̄джа̄’’ иччева а̄гаччхати. сва̄йам̣ пӯритачаккаваттиватта̄нам̣ чаккаваттӣнам̣ сутте вуттанайенева чинтайанта̄нам̣ а̄гаччхати, на итаресам̣. сайамева пакатиман̇галахаттхит̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ ман̇галахаттхим̣ апанетва̄ таттха тит̣т̣хати. тена вуттам̣ пуна чапарам̣, бхиккхаве…пе… на̄гара̄джа̄ти.

евам̣ па̄тубхӯтам̣ пана там̣ хаттхиратанам̣ дисва̄ хаттхигопака̄дайо хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ вегена гантва̄ ран̃н̃о а̄роченти. ра̄джа̄ туритатуритам̣ а̄гантва̄ там̣ дисва̄ пасанначитто ‘‘бхаддакам̣ вата бхо хаттхийа̄нам̣, саче даматхам̣ упеййа̄’’ти чинтайанто хаттхам̣ паса̄рети. атха со гхарадхенуваччхако вийа кан̣н̣е оламбетва̄ сӯратабха̄вам̣ дассенто ра̄джа̄нам̣ упасан̇камати, ра̄джа̄ там̣ абхирухитука̄мо хоти. атхасса париджана̄ адхиппа̄йам̣ н̃атва̄ там̣ хаттхиратанам̣ сован̣н̣аддхаджам̣ сован̣н̣а̄лан̇ка̄рам̣ хемаджа̄лапат̣иччханнам̣ катва̄ упаненти. ра̄джа̄ там̣ анисӣда̄петва̄ва саттаратанамайа̄йа ниссен̣ийа̄ абхируйха а̄ка̄сам̣ гамананинначитто хоти. тасса саха читтуппа̄денева со хаттхира̄джа̄ ра̄джахам̣со вийа инданӣламан̣иппабха̄джа̄ланӣлагаганаталам̣ абхилан̇гхати, тато чаккача̄рика̄йа вуттанайенева сакалара̄джапариса̄. ити сапарисо ра̄джа̄ антопа̄тара̄сейева сакалапатхавим̣ анусам̣йа̄йитва̄ ра̄джадха̄ним̣ пачча̄гаччхати, евам̣ махиддхикам̣ чаккаваттино хаттхиратанам̣ хоти. тена вуттам̣ дисва̄на ран̃н̃о чаккаваттисса…пе… еварӯпам̣ хаттхиратанам̣ па̄тубхаватӣти.

ассаратанаван̣н̣ана̄

евам̣ па̄тубхӯтахаттхиратанасса пана чаккаваттино париса̄ пакатиман̇галаассат̣т̣ха̄нам̣ сучисаматалам̣ ка̄ретва̄ алан̇каритва̄ ча пуриманайенева ран̃н̃о тасса а̄гаманачинтанаттхам̣ усса̄хам̣ джаненти. со пуриманайенева катада̄насакка̄ро сама̄диннасӣлова па̄са̄датале нисинно пун̃н̃асампаттим̣ самануссарати, атхасса пун̃н̃а̄нубха̄вачодито синдхавакулато виджджуллата̄винаддхасарадака̄ласетавала̄хакара̄сисассирико раттапа̄до раттатун̣д̣о чандаппабха̄пун̃джасадисасуддхасиниддхагханасан̇гха̄тасарӣро ка̄кагӣва̄ вийа инданӣламан̣и вийа ча ка̄л̣аван̣н̣ена сӣсена саманна̄гататта̄ ка̄л̣асӣсо сут̣т̣ху каппетва̄ т̣хапитехи вийа мун̃джасадисехи сан̣хават̣т̣ауджугатигатехи кесехи саманна̄гататта̄ мун̃джакесо веха̄сан̇гамо вала̄хако на̄ма ассара̄джа̄ а̄гантва̄ тасмим̣ т̣ха̄не патит̣т̣ха̄ти. сесам̣ саббам̣ хаттхиратане вуттанайенева ведитаббам̣. еварӯпам̣ ассаратанам̣ сандха̄йа бхагава̄ пуна чапарантиа̄дима̄ха.

ман̣иратанаван̣н̣ана̄

евам̣ па̄тубхӯтаассаратанасса пана ран̃н̃о чаккаваттисса чатухаттха̄йа̄мам̣ сакат̣ана̄бхисамаппама̄н̣ам̣ убхосу антесу кан̣н̣икапарийантато виниггатасупарисуддхамутта̄кала̄пехи двӣхи кан̃чанападумехи алан̇катам̣ чатура̄сӣтиман̣исахассапарива̄рам̣ та̄ра̄ган̣апаривутасса пун̣н̣ачандасса сирим̣ пат̣иппхарама̄нам̣ вийа вепуллапаббатато ман̣иратанам̣ а̄гаччхати. тассевам̣ а̄гатасса мутта̄джа̄лаке т̣хапетва̄ вел̣упарампара̄йа сат̣т̣хихаттхаппама̄н̣ам̣ а̄ка̄сам̣ а̄ропитасса раттибха̄ге саманта̄ йоджанаппама̄н̣ам̣ ока̄сам̣ а̄бха̄ пхарати, йа̄йа саббо со ока̄со арун̣уггаманавела̄ вийа сан̃джа̄та̄локо хоти. тато кассака̄ касикаммам̣, ва̄н̣иджа̄ а̄пан̣уггха̄т̣анам̣, те те ча сиппино там̣ там̣ каммантам̣ пайодженти дива̄ти ман̃н̃ама̄на̄. тена вуттам̣ пуна чапарам̣, бхиккхаве…пе… ман̣иратанам̣ па̄тубхаватӣти.

иттхиратанаван̣н̣ана̄

евам̣ па̄тубхӯтаман̣иратанасса пана чаккаваттисса висайасукхависесака̄ран̣ам̣ иттхиратанам̣ па̄тубхавати. маддара̄джакулато ва̄ хисса аггамахесим̣ а̄ненти, уттаракуруто ва̄ пун̃н̃а̄нубха̄вена сайам̣ а̄гаччхати. авасеса̄ панасса̄ сампатти ‘‘пуна чапарам̣, бхиккхаве, ран̃н̃о чаккаваттисса иттхиратанам̣ па̄тубхавати абхирӯпа̄ дассанӣйа̄’’тиа̄дина̄ найена па̄л̣ийам̣йева а̄гата̄.

таттха сан̣т̣ха̄напа̄рипӯрийа̄ адхикам̣ рӯпам̣ асса̄ти абхирӯпа̄. диссама̄на̄ ча чаккхӯни пӣн̣айати, тасма̄ ан̃н̃ам̣ киччавиккхепам̣ хитва̄пи дат̣т̣хабба̄ти дассанӣйа̄. диссама̄на̄ ча соманассавасена читтам̣ паса̄детӣти па̄са̄дика̄. парама̄йа̄ти евам̣ паса̄да̄вахатта̄ уттама̄йа. ван̣н̣апоккхарата̄йа̄ти ван̣н̣асундарата̄йа. саманна̄гата̄ти упета̄. абхирӯпа̄ ва̄ йасма̄ на̄тидӣгха̄ на̄тирасса̄ дассанӣйа̄ йасма̄ на̄тикиса̄ на̄титхӯла̄, па̄са̄дика̄ йасма̄ на̄тика̄л̣ика̄ наччода̄та̄. парама̄йа ван̣н̣апоккхарата̄йа саманна̄гата̄ йасма̄ атикканта̄ ма̄нусам̣ ван̣н̣ам̣ аппатта̄ диббаван̣н̣ам̣. манусса̄нан̃хи ван̣н̣а̄бха̄ бахи на ниччхарати, дева̄нам̣ атидӯрам̣ ниччхарати, тасса̄ пана два̄дасахаттхаппама̄н̣ам̣ падесам̣ сарӣра̄бха̄ обха̄сети.

на̄тидӣгха̄дӣсу часса̄ пат̣хамайугал̣ена а̄рохасампатти, дутийайугал̣ена парин̣а̄хасампатти, татийайугал̣ена ван̣н̣асампатти вутта̄. чхахи ва̄пи етехи ка̄йавипаттийа̄ абха̄во, атикканта̄ ма̄нусам̣ ван̣н̣анти имина̄ ка̄йасампатти вутта̄.

тӯлапичуно ва̄ каппа̄сапичуно ва̄ти саппиман̣д̣е паккхипитва̄ т̣хапитасса сатавихатасса тӯлапичуно ва̄ сатавихатасса каппа̄сапичуно ва̄ ка̄йасампхассо хоти. сӣтети ран̃н̃о сӣтака̄ле. ун̣хети ран̃н̃о ун̣хака̄ле. чанданагандхоти ниччака̄ламева суписитасса абхинавасса чатуджджа̄тисама̄йоджитасса харичанданасса гандхо ка̄йато ва̄йати. уппалагандхоти хаситакатхитака̄лесу мукхато никкханто тан̇кхан̣ам̣ викаситассева нӣлуппаласса атисурабхигандхо ва̄йати.

евам̣ рӯпасампхассагандхасампаттийутта̄йа панасса̄ сарӣрасампаттийа̄ анурӯпам̣ а̄ча̄рам̣ дассетум̣ там̣ кхо пана̄тиа̄ди вуттам̣. таттха ра̄джа̄нам̣ дисва̄ нисинна̄санато аггидад̣д̣ха̄ вийа пат̣хамамева ут̣т̣ха̄тӣти пуббут̣т̣ха̄йинӣ. тасмим̣ нисинне тасса ран̃н̃о та̄лаван̣т̣ена бӣджана̄дикиччам̣ катва̄ паччха̄ нипатати нисӣдатӣти паччха̄нипа̄тинӣ. ким̣ кароми дева̄ти тасса ким̣ка̄рам̣ пат̣исса̄ветӣти ким̣ка̄рапат̣исса̄винӣ. ран̃н̃о мана̄памева чарати каротӣти мана̄пача̄ринӣ. йам̣ ран̃н̃о пийам̣, тадева вадатӣти пийава̄динӣ.

ида̄ни сва̄сса̄ а̄ча̄ро бха̄васуддхийа̄ ева, на са̄т̣хеййена̄ти дассетум̣ там̣ кхо пана̄тиа̄дима̄ха. таттха но атичаратӣти на атиккамитва̄ чарати, ан̃н̃ам̣ пурисам̣ читтенапи на паттхетӣти вуттам̣ хоти. таттха йе тасса̄ а̄димхи ‘‘абхирӯпа̄’’тиа̄дайо анте ‘‘пуббут̣т̣ха̄йинӣ’’тиа̄дайо гун̣а̄ вутта̄, те пакатигун̣а̄ ева ‘‘атикканта̄ ма̄нусам̣ ван̣н̣а’’нтиа̄дайо пана чаккаваттино пун̃н̃ам̣ упанисса̄йа чаккаратанапа̄тубха̄вато пат̣т̣ха̄йа пуримакамма̄нубха̄вена ниббаттантӣти ведитабба̄. абхирӯпата̄дика̄пи ва̄ чаккаратанапа̄тубха̄вато пат̣т̣ха̄йа сабба̄ка̄рапа̄рипӯра̄ джа̄та̄. тена̄ха еварӯпам̣ иттхиратанам̣ па̄тубхаватӣти.

гахапатиратанаван̣н̣ана̄

евам̣ па̄тубхӯтаиттхиратанасса пана ран̃н̃о чаккаваттисса дханакаран̣ӣйа̄нам̣ кичча̄нам̣ йатха̄сукхаппаваттанаттхам̣ гахапатиратанам̣ па̄тубхавати. со пакатийа̄ва маха̄бхого маха̄бхогакуле джа̄то ран̃н̃о дханара̄сивад̣д̣хако сет̣т̣хи гахапати хоти, чаккаратана̄нубха̄васахитам̣ панасса каммавипа̄каджам̣ диббачаккху па̄тубхавати, йена антопатхавийам̣ йоджанаббхантаре нидхим̣ пассати. со там̣ сампаттим̣ дисва̄ тут̣т̣хахадайо гантва̄ ра̄джа̄нам̣ дханена пава̄ретва̄ сабба̄ни дханакаран̣ӣйа̄ни сампа̄дети. тена вуттам̣ пуна чапарам̣, бхиккхаве…пе… еварӯпам̣ гахапатиратанам̣ па̄тубхаватӣти.

парин̣а̄йакаратанаван̣н̣ана̄

евам̣ па̄тубхӯтагахапатиратанасса пана ран̃н̃о чаккаваттисса саббакиччасам̣видха̄насаматтхам̣ парин̣а̄йакаратанам̣ па̄тубхавати. со ран̃н̃о джет̣т̣хапуттова хоти. пакатийа̄ ева пан̣д̣ито бйатто медха̄вӣ, ран̃н̃о пун̃н̃а̄нубха̄вам̣ нисса̄йа панасса аттано камма̄нубха̄вена парачиттан̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. йена два̄дасайоджана̄йа ра̄джапариса̄йа читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ ран̃н̃о ахите хите ча ваваттхапетум̣ саматтхо хоти. сопи там̣ аттано а̄нубха̄вам̣ дисва̄ тут̣т̣хахадайо ра̄джа̄нам̣ саббакичча̄нуса̄санена пава̄рети. тена вуттам̣ пуна чапарам̣…пе… парин̣а̄йакаратанам̣ па̄тубхаватӣти. таттха т̣хапетаббам̣ т̣хапетунти тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄нантаре т̣хапетаббам̣ т̣хапетум̣.

259. самавепа̄кинийа̄тиа̄ди хет̣т̣ха̄ вуттамева.

260. кат̣аггахена̄ти джайагга̄хена. махантам̣ бхогаккхандханти екаппаха̄ренева две ва̄ тӣн̣и ва̄ сатасахасса̄ни. кевала̄ парипӯра̄ пан̣д̣итабхӯмӣти пан̣д̣ито тӣн̣и сучарита̄ни пӯретва̄ сагге ниббаттати, тато мануссалокам̣ а̄гаччханто куларӯпабхогасампаттийам̣ ниббаттати, таттха т̣хито тӣн̣и ча сучарита̄ни пӯретва̄ пуна сагге ниббаттатӣти айам̣ сакала̄ парипун̣н̣а̄ пан̣д̣итабхӯми. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ба̄лапан̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. девадӯтасуттаван̣н̣ана̄

261. евам̣ ме сутанти девадӯтасуттам̣. таттха две ага̄ра̄тиа̄ди ассапурасутте виттха̄ритамева.

262. нирайам̣ упапанна̄ти бхагава̄ каттхачи нирайато пат̣т̣ха̄йа десанам̣ девалокена оса̄пети, каттхачи девалокато пат̣т̣ха̄йа нирайена оса̄пети. саче саггасампаттим̣ виттха̄ретва̄ катхетука̄мо хоти, нирайадуккхам̣ екадесато катхети, тираччха̄найонидуккхам̣ петтивисайадуккхам̣ мануссалокасампаттим̣ екадесато катхети, саггасампаттимева виттха̄рети. саче нирайадуккхам̣ виттха̄ретва̄ катхетука̄мо хоти, девалокамануссалокесу сампаттим̣ тираччха̄найонипеттивисайесу ча дуккхам̣ екадесато катхети, нирайадуккхамева виттха̄рети. со имасмим̣ сутте нирайадуккхам̣ виттха̄ретука̄мо, тасма̄ девалокато пат̣т̣ха̄йа десанам̣ нирайена оса̄пети. девалокамануссалокасампаттийо тираччха̄найонипеттивисайадуккха̄ни ча екадесато катхетва̄ нирайадуккхамева виттха̄рена катхетум̣ таменам̣, бхиккхаве, нирайапа̄ла̄тиа̄дима̄ха.

таттха екачче тхера̄ ‘‘нирайапа̄ла̄ на̄ма наттхи, йантарӯпам̣ вийа каммамева ка̄ран̣ам̣ ка̄ретӣ’’ти ваданти. тесам̣ там̣ ‘‘аттхи нирайе нирайапа̄ла̄ти, а̄манта̄, аттхи ча ка̄ран̣ика̄’’тиа̄дина̄ найена абхидхамме (катха̄. 866) пат̣иседхитамева. йатха̄ хи мануссалоке каммака̄ран̣ака̄рака̄ аттхи, евамева нирайе нирайапа̄ла̄ аттхӣти. йамасса ран̃н̃оти йамара̄джа̄ на̄ма вема̄никапетара̄джа̄, екасмим̣ ка̄ле диббавима̄не диббакаппаруккхадиббауййа̄надиббана̄т̣ака̄дисампаттим̣ анубхавати, екасмим̣ ка̄ле каммавипа̄кам̣, дхаммико ра̄джа̄. на чеса екова хоти, чатӯсу пана два̄ресу чатта̄ро джана̄ хонти. на̄ддасанти аттано сантике песитасса кассачи девадӯтасса абха̄вам̣ сандха̄йа евам̣ вадати. атха нам̣ йамо ‘‘на̄йам̣ бха̄ситасса аттхам̣ саллаккхетӣ’’ти н̃атва̄ саллаккха̄петука̄мо амбхотиа̄дима̄ха.

джа̄тидхаммоти джа̄тисабха̄во, апаримутто джа̄тийа̄, джа̄ти на̄ма майхам̣ аббхантарейева аттхӣти. парато джара̄дхаммотиа̄дӣсупи есева найо.

263. пат̣хамам̣ девадӯтам̣ самануйун̃джитва̄ти еттха дахаракума̄ро аттхато евам̣ вадати на̄ма ‘‘пассатха, бхо, майхампи тумха̄кам̣ вийа хаттхапа̄да̄ аттхи, саке панамхи муттакарӣсе палипанно, аттано дхаммата̄йа ут̣т̣хахитва̄ нха̄йитум̣ на саккоми, ахам̣ килит̣т̣хагаттомхи, нха̄петха манти ваттумпи на саккоми, джа̄титомхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи джа̄тито апаримутта̄ва. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кампи джа̄ти а̄гамиссати, ити тасса̄ пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. тенеса девадӯто на̄ма джа̄то, вачанаттхо пана магхадевасутте вуттова.

дутийам̣ девадӯтанти еттха̄пи джара̄джин̣н̣асатто аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘пассатха, бхо, ахампи тумхе вийа тарун̣о ахосим̣ ӯрубалаба̄хубаладжаванасампанно, тасса ме та̄ баладжаванасампаттийо антарахита̄, виджджама̄на̄пи ме хаттхапа̄да̄ хаттхапа̄дакиччам̣ на каронти, джара̄йамхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи джара̄йа апаримутта̄ва. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кампи джара̄ а̄гамиссати, ити тасса̄ пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. тенеса девадӯто на̄ма джа̄то.

татийам̣ девадӯтанти еттха̄пи гила̄насатто аттхато ева вадати на̄ма – ‘‘пассатха, бхо, ахампи тумхе вийа нирого ахосим̣, сомхи етарахи бйа̄дхина̄ абхихато саке муттакарӣсе палипанно, ут̣т̣ха̄тумпи на саккоми, виджджама̄на̄пи ме хаттхапа̄да̄ хаттхапа̄дакиччам̣ на каронти, бйа̄дхитомхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи бйа̄дхито апаримутта̄ва. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кам̣ бйа̄дхи а̄гамиссати, ити тасса пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. тенеса девадӯто на̄ма джа̄то.

265. чатуттхам̣ девадӯтанти еттха пана каммака̄ран̣а̄ ва̄ девадӯта̄ти ка̄табба̄ каммака̄ран̣ика̄ ва̄. таттха пана каммака̄ран̣апаккхе ба̄ттим̣са та̄ва каммака̄ран̣а̄ аттхато евам̣ ваданти на̄ма – ‘‘майам̣ ниббаттама̄на̄ на руккхе ва̄ па̄са̄н̣е ва̄ ниббатта̄ма, тумха̄диса̄нам̣ сарӣре ниббатта̄ма, ити амха̄кам̣ пуре ниббаттитова калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. тенете девадӯта̄ на̄ма джа̄та̄. каммака̄ран̣ика̄пи аттхато евам̣ ваданти на̄ма – ‘‘майам̣ дваттим̣са каммака̄ран̣а̄ каронта̄ на руккха̄дӣсу карома, тумха̄дисесу саттесуйева карома, ити амха̄кам̣ тумхесу пуре каммака̄ран̣а̄каран̣атова калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. тенетепи девадӯта̄ на̄ма джа̄та̄.

266. пан̃чамам̣ девадӯтанти еттха матакасатто аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘пассатха бхо мам̣ а̄макасуса̄не чхад̣д̣итам̣ уддхума̄така̄дибха̄вам̣ паттам̣, маран̣атомхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи маран̣ато апаримутта̄ва. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кампи маран̣ам̣ а̄гамиссати, ити тасса пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. тенеса девадӯто на̄ма джа̄то.

имам̣ пана девадӯта̄нуйогам̣ ко лабхати, ко на лабхатӣти? йена та̄ва бахум̣ па̄пам̣ катам̣, со гантва̄ нирайе ниббаттатийева. йена пана париттам̣ па̄пакаммам̣ катам̣, со лабхати. йатха̄ хи сабхан̣д̣ам̣ чорам̣ гахетва̄ каттаббамева каронти, на виниччхинанти. анувиджджитва̄ гахитам̣ пана виниччхайат̣т̣ха̄нам̣ найанти, со виниччхайам̣ лабхати. евам̣сампадаметам̣. париттапа̄пакамма̄ хи аттано дхаммата̄йапи саранти, са̄рийама̄на̄пи саранти.

таттха дӣгхаджайантадамил̣о на̄ма аттано дхаммата̄йа сари. со кира дамил̣о суманагиривиха̄ре а̄ка̄сачетийам̣ раттапат̣ена пӯджеси. атха нирайе уссадаса̄манте ниббатто аггиджа̄ласаддам̣ сутва̄ва аттано пӯджитапат̣ам̣ ануссари, со гантва̄ сагге ниббатто. апаропи путтасса дахарабхиккхуно кхалиса̄т̣акам̣ денто па̄дамӯле т̣хапеси, маран̣ака̄ламхи пат̣апат̣а̄ти садде нимиттам̣ ган̣хи, сопи уссадаса̄манте ниббатто джа̄ласаддена там̣ са̄т̣акам̣ ануссаритва̄ сагге ниббатто. евам̣ та̄ва аттано дхаммата̄йа кусалам̣ каммам̣ саритва̄ сагге ниббаттатӣти.

аттано дхаммата̄йа асаранте пана пан̃ча девадӯте пуччхати. таттха кочи пат̣хамена девадӯтена сарати, кочи дутийа̄дӣхи. йо пана пан̃чахипи на сарати, там̣ йамо ра̄джа̄ сайам̣ са̄рети. еко кира амаччо суманапуппхакумбхена маха̄четийам̣ пӯджетва̄ йамасса паттим̣ ада̄си, там̣ акусалакаммена нирайе ниббаттам̣ йамасса сантикам̣ найим̣су. тасмим̣ пан̃чахипи девадӯтехи кусале асаранте йамо сайам̣ олокенто дисва̄ – ‘‘нану твам̣ маха̄четийам̣ суманапуппхакумбхена пӯджетва̄ майхам̣ паттим̣ ада̄сӣ’’ти са̄реси, со тасмим̣ ка̄ле саритва̄ девалокам̣ гато. йамо пана сайам̣ олокетва̄пи апассанто – ‘‘маха̄дуккхам̣ на̄ма анубхависсати айам̣ сатто’’ти тун̣хӣ хоти.

267. маха̄нирайети авӣчимаха̄нирайамхи. ким̣ панасса пама̄н̣ам̣? аббхантарам̣ а̄йа̄мена ча виттха̄рена ча йоджанасатам̣ хоти. лохапатхавӣ лохачхаданам̣ екека̄ ча бхитти наванавайоджаника̄ хоти. пураттхима̄йа бхиттийа̄ аччи ут̣т̣хита̄ паччхимам̣ бхиттим̣ гахетва̄ там̣ винивиджджхитва̄ парато йоджанасатам̣ гаччхати. сесадиса̄супи есева найо. ити джа̄лапарийантавасена а̄йа̄мавиттха̄рато ат̣т̣ха̄расайоджана̄дхика̄ни тӣн̣и йоджанасата̄ни, париккхепато пана навайоджанасата̄ни чатупан̣н̣а̄сайоджана̄ни, саманта̄ пана уссадехи саддхим̣ дасайоджанасахассам̣ хоти.

268. уббхатам̣ та̄дисамева хотӣти еттха аккантападам̣ йа̄ва ат̣т̣хито дал̣хам̣ уддхаритумева на сакка̄. айам̣ панеттха аттхо – хет̣т̣хато пат̣т̣ха̄йа д̣айхати, упарито пат̣т̣ха̄йа джха̄йати, ити аккаманака̄ле д̣айхама̄нам̣ пан̃н̃а̄йати, уддхаран̣ака̄ле та̄дисамева, тасма̄ евам̣ вуттам̣. бахусампаттоти бахӯни вассасатавассасахасса̄ни сампатто.

касма̄ панеса нарако авӣчӣти сан̇кхам̣ гатоти. вӣчи на̄ма антарам̣ вуччати, таттха ча аггиджа̄ла̄нам̣ ва̄ сатта̄нам̣ ва̄ дуккхасса ва̄ антарам̣ наттхи. тасма̄ со авӣчӣти сан̇кхам̣ гатоти. тасса хи пураттхимабхиттито джа̄ла̄ ут̣т̣хита̄ сам̣сиббама̄на̄ йоджанасатам̣ гантва̄ паччхимабхиттим̣ винивиджджхитва̄ парато йоджанасатам̣ гаччхати. сесадиса̄супи есева найо.

имесам̣ чханнам̣ джа̄ла̄нам̣ маджджхе ниббатто девадатто, тасса йоджанасатаппама̄н̣о аттабха̄во, две па̄да̄ йа̄ва гоппхака̄ лохапатхавим̣ павит̣т̣ха̄, две хаттха̄ йа̄ва ман̣ибандха̄ лохабхиттийо павит̣т̣ха̄, сӣсам̣ йа̄ва бхамукат̣т̣хито лохачхадане павит̣т̣хам̣, адхобха̄гена екам̣ лохасӯлам̣ пависитва̄ ка̄йам̣ винивиджджхантам̣ чхадане павит̣т̣хам̣, па̄чӣнабхиттито никкхантасӯлам̣ хадайам̣ винивиджджхитва̄ паччхимабхиттим̣ павит̣т̣хам̣, уттарабхиттито никкхантасӯлам̣ пха̄сука̄ винивиджджхитва̄ даккхин̣абхиттим̣ павит̣т̣хам̣. ниччале татха̄гатамхи апараддхатта̄ ниччалова хутва̄ паччатӣти каммасариккхата̄йа едисо джа̄то. евам̣ джа̄ла̄нам̣ нирантарата̄йа авӣчи на̄ма.

аббхантаре панасса йоджанасатике т̣ха̄не на̄л̣ийам̣ кот̣т̣етва̄ пӯритапит̣т̣хам̣ вийа сатта̄ нирантара̄, ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не сатто аттхи, имасмим̣ наттхӣ’’ти на ваттаббам̣, гаччханта̄нам̣ т̣хита̄нам̣ нисинна̄нам̣ нипанна̄нам̣ анто наттхи, гаччханте ва̄ т̣хите ва̄ нисинне ва̄ нипанне ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на ба̄дханти. евам̣ сатта̄нам̣ нирантарата̄йа авӣчи.

ка̄йадва̄ре пана чха упеккха̄сахагата̄ни читта̄ни уппаджджанти, екам̣ дуккхасахагатам̣. евам̣ сантепи йатха̄ дживхагге чха мадхубиндӯни т̣хапетва̄ екасмим̣ тамбалохабиндумхи т̣хапите анудаханабалавата̄йа тадева пан̃н̃а̄йати, итара̄ни аббоха̄рика̄ни хонти, евам̣ анудаханабалавата̄йа дуккхамеветтха нирантарам̣, итара̄ни аббоха̄рика̄нӣти. евам̣ дуккхасса нирантарата̄йа авӣчи.

269. махантоти йоджанасатико. со таттха пататӣти еко па̄до маха̄нирайе хоти, еко гӯтханирайе нипатати. сӯчимукха̄ти сӯчисадисамукха̄, те хаттхигӣваппама̄н̣а̄ екадон̣икана̄ва̄ппама̄н̣а̄ ва̄ хонти.

куккуланирайоти йоджанасатаппама̄н̣ова анто кӯт̣а̄га̄раматтавитаччитаан̇га̄рапун̣н̣о а̄диттачха̄риканирайо, йаттха патитапатита̄ кудрӯсакара̄симхи кхиттапха̄лава̄сисила̄дӣни вийа хет̣т̣химаталамева ган̣ханти.

а̄ропентӣти айадан̣д̣ехи потхента̄ а̄ропенти. тесам̣ а̄роханака̄ле те кан̣т̣ака̄ адхомукха̄ хонти, ороханака̄ле уддхам̣мукха̄.

ва̄терита̄нӣти каммамайена ва̄тена чалита̄ни. хаттхампи чхиндантӣти пхалаке мам̣сам̣ вийа кот̣т̣айама̄на̄ни чхинданти. саче ут̣т̣ха̄йа пала̄йати, айопа̄ка̄ро самут̣т̣хахитва̄ париккхипати, хет̣т̣ха̄ кхурадха̄ра̄ самут̣т̣ха̄ти.

кха̄родака̄ надӣти ветаран̣ӣ на̄ма тамбалоханадӣ. таттха айомайа̄ни кхарава̄лика-поккхарапатта̄ни, хет̣т̣ха̄ кхурадха̄ра̄ убхосу тӣресу ветталата̄ ча кусатин̣а̄ни ча. со таттха дуккха̄ тибба̄ кхара̄ти со таттха уддхан̃ча адхо ча вуйхама̄но поккхарапаттесу чхиджджати. син̇гха̄т̣акасан̣т̣ха̄на̄йа кхарава̄лика̄йа кан̣т̣акехи виджджхийати, кхурадха̄ра̄хи пха̄лийати, убхосу тӣресу кусатин̣ехи вилекхати, ветталата̄хи а̄кад̣д̣хийати, тиккхасаттӣхи пха̄лийати.

270. таттена айосан̇куна̄ти тена джигаччхитомхӣти вутте махантам̣ лохапаччхим̣ лохагул̣а̄нам̣ пӯретва̄ там̣ упагаччханти, со лохагул̣абха̄вам̣ н̃атва̄ данте сампхусети, атхасса те таттена айосан̇куна̄ мукхам̣ виваранти, тамбалохадха̄рехи махантена лохакат̣а̄хена тамбалохам̣ упанетва̄ евамевам̣ каронти. пуна маха̄нирайети евам̣ пан̃чавидхабандханато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва тамбалохапа̄на̄ тамбалохапа̄нато пат̣т̣ха̄йа пуна пан̃чавидхабандхана̄дӣни ка̄ретва̄ маха̄нирайе паккхипанти. таттха кочи пан̃чавидхабандханенева муччати, кочи дутийена, кочи татийена, кочи тамбалохапа̄нена муччати, камме пана апариккхӣн̣е пуна маха̄нирайе паккхипанти.

идам̣ пана суттам̣ ган̣ханто еко дахарабхиккху, – ‘‘бханте, еттакам̣ дуккхаманубхавитасаттам̣ пунапи маха̄нирайе паккхипантӣ’’ти а̄ха. а̄ма, а̄вусо, камме апариккхӣн̣е пунаппунам̣ евам̣ каронтӣти. тит̣т̣хату, бханте, уддесо, каммат̣т̣ха̄намева катхетха̄ти каммат̣т̣ха̄нам̣ катха̄петва̄ сота̄панно хутва̄ а̄гамма уддесам̣ аггахеси. ан̃н̃есампи имасмим̣ падесе уддесам̣ т̣хапетва̄ арахаттам̣ патта̄нам̣ ган̣ана̄ наттхи. саббабуддха̄нан̃четам̣ суттам̣ авиджахитамева хоти.

271. хӣнака̄йӯпага̄ти хӣнака̄йам̣ упагата̄ хутва̄. упа̄да̄нети тан̣ха̄дит̣т̣хигахан̣е. джа̄тимаран̣асамбхавети джа̄тийа̄ ча маран̣асса ча ка̄ран̣абхӯте. анупа̄да̄ти чатӯхи упа̄да̄нехи анупа̄дийитва̄. джа̄тимаран̣асан̇кхайети джа̄тимаран̣асан̇кхайасан̇кха̄те нибба̄не вимуччанти.

дит̣т̣хадхамма̄бхиниббута̄ти дит̣т̣хадхамме имасмим̣йева аттабха̄ве саббакилесанибба̄нена ниббута̄. саббадуккхам̣ упаччагунти саббадуккха̄тикканта̄ на̄ма хонти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

девадӯтасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. вибхан̇гавагго

1. бхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄

272. евам̣ ме сутанти бхаддекараттасуттам̣. таттха бхаддекараттасса̄ти випассана̄нуйогасаманна̄гататта̄ бхаддакасса екараттасса. уддесанти ма̄тикам̣. вибхан̇ганти виттха̄рабха̄джанӣйам̣.

атӣтанти атӣте пан̃чаккхандхе. на̄нва̄гамеййа̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи на̄нугаччхеййа. наппат̣икан̇кхети тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи на паттхеййа. йадатӣтанти идаметтха ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ йам̣ атӣтам̣, там̣ пахӣнам̣ нируддхам̣ аттхан̇гатам̣, тасма̄ там̣ пуна на̄нугаччхеййа. йасма̄ ча йам̣ ана̄гатам̣, там̣ аппаттам̣ аджа̄там̣ аниббаттам̣, тасма̄ тампи на паттхеййа.

таттха таттха̄ти паччуппаннампи дхаммам̣ йаттха йаттхева уппанно, таттха таттхева ча нам̣ аничча̄нупассана̄дӣхи саттахи анупассана̄хи йо випассати аран̃н̃а̄дӣсу ва̄ таттха таттхева випассати. асам̣хӣрам̣ асам̣куппанти идам̣ випассана̄пат̣ивипассана̄дассанаттхам̣ вуттам̣. випассана̄ хи ра̄га̄дӣхи на сам̣хӣрати на сам̣куппатӣти асам̣хӣрам̣ асам̣куппам̣, там̣ анубрӯхайе вад̣д̣хеййа, пат̣ивипассеййа̄ти вуттам̣ хоти. атха ва̄ нибба̄нам̣ ра̄га̄дӣхи на сам̣хӣрати на сам̣куппатӣти асам̣хӣрам̣ асам̣куппам̣. там̣ видва̄ пан̣д̣ито бхиккху анубрӯхайе, пунаппунам̣ тада̄рамман̣ам̣ там̣ там̣ пхаласама̄паттим̣ аппенто вад̣д̣хеййа̄ти аттхо.

тасса пана анубрӯхантасса аттха̄йа – аджджева киччама̄таппанти килеса̄нам̣ а̄та̄панапарита̄панена а̄таппанти ладдхана̄мам̣ вӣрийам̣ аджджева ка̄таббам̣. ко джан̃н̃а̄ маран̣ам̣ сувети све джӣвитам̣ ва̄ маран̣ам̣ ва̄ ко джа̄на̄ти. аджджева да̄нам̣ ва̄ дасса̄ми, сӣлам̣ ва̄ раккхисса̄ми, ан̃н̃атарам̣ ва̄ пана кусалам̣ карисса̄мӣти хи ‘‘аджджа та̄ва папан̃чо аттхи, све ва̄ пунадивасе ва̄ карисса̄мӣ’’ти читтам̣ ануппа̄детва̄ аджджева карисса̄мӣти евам̣ вӣрийам̣ ка̄таббанти дассети. маха̄сенена̄ти аггивисасаттха̄дӣни анека̄ни маран̣ака̄ран̣а̄ни тасса сена̄, та̄йа махатийа̄ сена̄йа васена маха̄сенена еварӯпена маччуна̄ саддхим̣ ‘‘катипа̄хам̣ та̄ва а̄гамехи йа̄ва̄хам̣ буддхапӯджа̄дим̣ аттано авассайакаммам̣ каромӣ’’ти. евам̣ миттасантхава̄ка̄расан̇кха̄то ва̄, ‘‘идам̣ сатам̣ ва̄ сахассам̣ ва̄ гахетва̄ катипа̄хам̣ а̄гамехӣ’’ти евам̣ лан̃джа̄нуппада̄насан̇кха̄то ва̄, ‘‘имина̄хам̣ балара̄сина̄ пат̣иба̄хисса̄мӣ’’ти евам̣ балара̄сисан̇кха̄то ва̄ сан̇гаро наттхи. сан̇гароти хи миттасантхава̄ка̄ралан̃джа̄нуппада̄набалара̄сӣнам̣ на̄мам̣, тасма̄ айаматтхо вутто.

атандитанти аналасам̣ ут̣т̣ха̄хакам̣. евам̣ пат̣ипаннатта̄ бхаддо екаратто асса̄ти бхаддекаратто. ити там̣ евам̣ пат̣ипаннапуггалам̣ ‘‘бхаддекаратто айа’’нти. ра̄га̄дӣнам̣ сантата̄йа санто буддхамуни а̄чиккхати.

273. евам̣рӯпотиа̄дӣсу ка̄л̣опи сама̄но инданӣламан̣иван̣н̣о ахосинти евам̣ манун̃н̃арӯпавасенева евам̣рӯпо ахосим̣. кусаласукхасоманассаведана̄васенева евам̣ведано. там̣сампайутта̄нам̣йева сан̃н̃а̄дӣнам̣ васена евам̣сан̃н̃о евам̣сан̇кха̄ро евам̣вин̃н̃а̄н̣о ахосим̣ атӣтамаддха̄нанти.

таттха нандим̣ саманва̄нетӣти тесу рӯпа̄дӣсу тан̣хам̣ саманва̄нети анупаваттети. хӣнарӯпа̄дивасена пана евам̣рӯпо ахосим̣…пе… евам̣вин̃н̃а̄н̣о ахосинти на ман̃н̃ати.

нандим̣ на саманва̄нетӣти тан̣хам̣ ва̄ тан̣ха̄сампайуттадит̣т̣хим̣ ва̄ на̄нупаваттайати.

274. евам̣рӯпо сийантиа̄дӣсупи там̣манун̃н̃арӯпа̄дивасенева тан̣ха̄дит̣т̣хипаваттасан̇кха̄та̄ нандисаманва̄найана̄ва ведитабба̄.

275. катхан̃ча, бхиккхаве, паччуппаннесу дхаммесу сам̣хӣратӣти идам̣ ‘‘паччуппаннан̃ча йо дхаммам̣, таттха таттха випассати. асам̣хӣрам̣ асам̣куппа’’нти уддесасса ниддесаттхам̣ вуттам̣. ка̄ман̃четтха ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, паччуппаннам̣ дхаммам̣ на випассатӣ’’тиа̄ди ваттаббам̣ сийа̄, йасма̄ пана асам̣хӣра̄ти ча асам̣куппа̄ти ча випассана̄ вутта̄, тасма̄ тасса̄ ева абха̄ван̃ча бха̄ван̃ча дассетум̣ сам̣хӣратӣти ма̄тикам̣ уддхаритва̄ виттха̄ро вутто. таттха сам̣хӣратӣти випассана̄йа абха̄вато тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи а̄кад̣д̣хийати. на сам̣хӣратӣти випассана̄йа бха̄вена тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи на̄кад̣д̣хийати. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

бхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. а̄нандабхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄

276. евам̣ ме сутанти а̄нандабхаддекараттасуттам̣. таттха пат̣исалла̄на̄ вут̣т̣хитоти пхаласама̄паттито вут̣т̣хито. ко ну кхо, бхиккхавети джа̄нантова катха̄самут̣т̣ха̄панаттхам̣ пуччхи.

278. са̄дху са̄дхӯти тхерасса са̄дхука̄рамада̄си. са̄дху кхо тванти париман̣д̣алехи падабйан̃джанехи парисуддхехи катхитатта̄ десанам̣ пасам̣санто а̄ха. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

а̄нандабхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. маха̄качча̄набхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄

279. евам̣ ме сутанти маха̄качча̄набхаддекараттасуттам̣. таттха тапода̄ра̄мети таттодакасса рахадасса васена евам̣ладдхана̄ме а̄ра̄ме. вебха̄рапаббатасса кира хет̣т̣ха̄ бхӯмат̣т̣хакана̄га̄нам̣ пан̃чайоджанасатикам̣ на̄габхаванам̣ девалокасадисам̣ ман̣имайена талена а̄ра̄мауййа̄нехи ча саманна̄гатам̣, таттха на̄га̄нам̣ кӣл̣анат̣т̣ха̄не маха̄удакарахадо, тато тапода̄ на̄ма надӣ сандати кутхита̄ ун̣ходака̄. касма̄ панеса̄ едиса̄ джа̄та̄? ра̄джагахам̣ кира парива̄ретва̄ маха̄ петалоко, таттха двиннам̣ маха̄лохакумбхинирайа̄нам̣ антарена айам̣ тапода̄ а̄гаччхати, тасма̄ са̄ кутхита̄ сандати. вуттампи четам̣ – ‘‘йата̄йам̣, бхиккхаве, тапода̄ сандати, со дахо аччходако сӣтодако са̄тодако сетодако суппатиттхо раман̣ӣйо пахӯтамаччхакаччхапо, чаккаматта̄ни ча падума̄ни пуппханти. апича̄йам̣, бхиккхаве, тапода̄ двиннам̣ маха̄нирайа̄нам̣ антарика̄йа а̄гаччхати, тена̄йам̣ тапода̄ кутхита̄ сандатӣ’’ти (па̄ра̄. 231). имасса пана а̄ра̄масса абхисаммукхат̣т̣ха̄не тато маха̄удакарахадо джа̄то, тасса на̄мавасена̄йам̣ виха̄ро тапода̄ра̄моти вуччати.

280. самиддхӣти тасса кира тхерасса аттабха̄во самиддхо абхирӯпо па̄са̄дико, тасма̄ самиддхитвева сан̇кхам̣ гато. а̄дибрахмачарийакоти маггабрахмачарийасса а̄ди пуббабха̄гаппат̣ипаттибхӯто. идам̣ ватва̄на сугато ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ти мадхупин̣д̣икасутте (ма. ни. 1.199 а̄дайо) вуттанайенева виттха̄ретаббам̣.

282. ити ме чаккхунти имасмим̣ кира сутте бхагава̄ два̄даса̄йатанавасенева ма̄тикам̣ т̣хапеси. тхеропи ‘‘бхагавата̄ хет̣т̣ха̄ двӣсу, упари чатуттхе ча̄ти имесу тӣсу суттесу пан̃чаккхандхавасена ма̄тика̄ ча вибхан̇го ча като, идха пана два̄даса̄йатанавасенева вибхаджанаттхам̣ ма̄тика̄ т̣хапита̄’’ти найам̣ пат̣илабхитва̄ евама̄ха. имам̣ пана найам̣ лабхантена тхерена бха̄рийам̣ катам̣, ападе падам̣ дасситам̣, а̄ка̄се падам̣ катам̣, тена нам̣ бхагава̄ имамева суттам̣ сандха̄йа – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сам̣кхиттена бха̄ситасса виттха̄рена аттхам̣ вибхаджанта̄нам̣ йадидам̣ маха̄качча̄но’’ти (а. ни. 1.197) етадагге т̣хапеси. еттха пана чаккхӯти чаккхупаса̄до. рӯпа̄ти чатусамут̣т̣ха̄никарӯпа̄. имина̄ найена сеса̄йатана̄нипи ведитабба̄ни. вин̃н̃а̄н̣анти никантивин̃н̃а̄н̣ам̣. тадабхинандатӣти там̣ чаккхун̃чева рӯпан̃ча тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинандати. анва̄гаметӣти тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи анугаччхати.

ити ме мано ахоси атӣтамаддха̄нам̣ ити дхамма̄ти еттха пана маноти бхаван̇гачиттам̣. дхамма̄ти тебхӯмакадхамма̄рамман̣ам̣.

283. пан̣идахатӣти паттхана̄васена т̣хапеси. пан̣идха̄напаччайа̄ти паттхана̄т̣т̣хапанака̄ран̣а̄. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

маха̄качча̄набхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. ломасакан̇гийабхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄

286. евам̣ ме сутанти ломасакан̇гийабхаддекараттасуттам̣. таттха ломасакан̇гийоти ан̇гатхеро кира на̄меса, ка̄йасса пана ӣсакаломаса̄ка̄рата̄йа ломасакан̇гийоти па̄кат̣о джа̄то. чандано девапуттоти кассапасамма̄самбуддхака̄ле киреса чандано на̄ма упа̄сако ад̣д̣хо махаддхано тӣн̣и ратана̄ни чатӯхи паччайехи пӯджетва̄ девалоке ниббатто, пуримана̄мена чандано девапуттотвева сан̇кхам̣ гато. пан̣д̣укамбаласила̄йанти раттакамбаласила̄йам̣. тасса̄ кира раттакамбалассева джайасуманапуппхара̄си вийа ван̣н̣о, тасма̄ ‘‘пан̣д̣укамбаласила̄’’ти вуччати.

када̄ пана таттха бхагава̄ виха̄сӣти? бодхипаттито саттаме сам̣ваччхаре са̄ваттхийам̣ а̄са̄л̣хӣма̄сапун̣н̣ама̄йа два̄дасайоджана̄йа париса̄йа маджджхе йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ катва̄ оруйха кан̣д̣амбамӯле пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисӣдитва̄ дхаммадесана̄йа маха̄джанам̣ маха̄видуггато уддхаритва̄ буддха̄ на̄ма йасма̄ па̄т̣иха̄рийам̣ катва̄ мануссапатхе на васанти, тасма̄ пассама̄нассева тасса джанасса падавӣккамам̣ катва̄ та̄ватим̣сабхаване па̄риччхаттакамӯле пан̣д̣укамбаласила̄йам̣ вассам̣ упагато, тасмим̣ самайе виха̄си.

татра бхагава̄ти татра вихаранто бхагава̄ йебхуййена дасахи чаккава̄л̣асахассехи саннипатита̄хи девата̄хи паривуто ма̄тарам̣ ка̄йасаккхим̣ катва̄ абхидхаммапит̣акам̣ катхенто гамбхӣрам̣ нипун̣ам̣ тилаккхан̣а̄хатам̣ рӯпа̄рӯпапариччхедакатхам̣ пат̣ивиджджхитум̣ асакконта̄нам̣ дева̄нам̣ сам̣вегаджананаттхам̣ антарантара̄ бхаддекараттасса уддесан̃ча вибхан̇ган̃ча абха̄си. татра̄йам̣ девапутто угган̣ханто има̄ га̄тха̄ саддхим̣ вибхан̇гена угган̣хи, деваттасса пана пама̄да̄дхит̣т̣ха̄натта̄ диббехи а̄рамман̣ехи ниппӣл̣ийама̄но анупуббена суттам̣ саммут̣т̣хо га̄тха̄маттамева дха̄реси. тена̄ха ‘‘евам̣ кхо ахам̣ бхиккху дха̄реми бхаддекараттийо га̄тха̄’’ти.

угган̣ха̄хи твантиа̄дӣсу тун̣хӣбхӯто нисӣдитва̄ сун̣анто угган̣ха̄ти на̄ма, ва̄ча̄йа саджджха̄йам̣ каронто парийа̄пун̣а̄ти на̄ма, ан̃н̃есам̣ ва̄ченто дха̄рети на̄ма. сесаметтха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ломасакан̇гийабхаддекараттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. чӯл̣акаммавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

289. евам̣ ме сутанти чӯл̣акаммавибхан̇гасуттам̣. таттха субхоти со кира дассанӣйо ахоси па̄са̄дико, тенасса ан̇гасубхата̄йа субхотвева на̄мам̣ акам̣су. ма̄н̣авоти пана там̣ тарун̣ака̄ле вохарим̣су, со махаллакака̄лепи тенева воха̄рена вохарийати. тодеййапуттоти тодеййасса на̄ма пасенадиран̃н̃о пурохитабра̄хман̣асса путто. со кира са̄ваттхийа̄ авидӯре тудига̄мо на̄ма аттхи, тасса адхипатитта̄ тодеййоти сан̇кхам̣ гато. маха̄дхано пана хоти сатта̄сӣтикот̣ивибхаво парамамаччхарӣ, ‘‘дадато бхога̄нам̣ апариккхайо на̄ма наттхӣ’’ти чинтетва̄ кассачи кин̃чи на дети. вуттампи четам̣ –

‘‘ан̃джана̄нам̣ кхайам̣ дисва̄, ваммика̄нан̃ча сан̃чайам̣;

мадхӯнан̃ча сама̄ха̄рам̣, пан̣д̣ито гхарама̄васе’’ти.

евам̣ ада̄намева сиккха̄песи. дхуравиха̄ре васато самма̄самбуддхасса йа̄гуул̣ун̇гаматтам̣ ва̄ бхаттакат̣аччхуматтам̣ ва̄ адатва̄ дханалобхена ка̄лам̣ катва̄ тасмим̣йева гхаре сунакхо хутва̄ ниббатто. субхо там̣ сунакхам̣ ативийа пийа̄йати, аттано бхун̃джанакабхаттам̣йева бходжети, уккхипитва̄ варасайане сайа̄пети. атха бхагава̄ екадивасам̣ паччӯсасамайе локам̣ волокенто там̣ сунакхам̣ дисва̄ – ‘‘тодеййабра̄хман̣о дханалобхена аттанова гхаре сунакхо хутва̄ ниббатто, аджджа майи субхасса гхарам̣ гате мам̣ дисва̄ сунакхо бхукка̄рам̣ кариссати, атхасса̄хам̣ екам̣ вачанам̣ ваккха̄ми, со ‘джа̄на̄ти мам̣ саман̣о готамо’ти гантва̄ уддханат̣т̣ха̄не нипаджджиссати. татонида̄нам̣ субхасса майа̄ саддхим̣ еко катха̄салла̄по бхависсати, со дхаммам̣ сутва̄ саран̣есу патит̣т̣хахиссати, сунакхо пана ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббаттиссатӣ’’ти имам̣ ма̄н̣авасса саран̣есу патит̣т̣ха̄набха̄вам̣ н̃атва̄ бхагава̄ там̣ дивасам̣ сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ екакова га̄мам̣ пависитва̄ никкханте ма̄н̣аве там̣ гхарам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси.

сунакхо бхагавантам̣ дисва̄ бхукка̄рам̣ каронто бхагавато самӣпам̣ гато. тато нам̣ бхагава̄ етадавоча – ‘‘тодеййа твам̣ пуббепи мам̣ бхо бхоти парибхавитва̄ сунакхо джа̄то, ида̄нипи бхукка̄рам̣ катва̄ авӣчим̣ гамиссасӣ’’ти. сунакхо там̣ сутва̄ – ‘‘джа̄на̄ти мам̣ саман̣о готамо’’ти виппат̣иса̄рӣ хутва̄ гӣвам̣ она̄метва̄ уддханантаре чха̄рика̄йам̣ нипанно. манусса̄ уккхипитва̄ сайане сайа̄петум̣ на̄саккхим̣су. субхо а̄гантва̄ – ‘‘кена̄йам̣ сунакхо сайана̄ оропито’’ти а̄ха. манусса̄ на кеначӣти ватва̄ там̣ паваттим̣ а̄рочесум̣. ма̄н̣аво сутва̄ – ‘‘мама пита̄ брахмалоке ниббатто, тодеййо на̄ма сунакхо наттхи. саман̣о пана готамо питарам̣ сунакхам̣ кароти, йам̣кин̃чи еса мукха̄рул̣хам̣ бха̄сатӣ’’ти куджджхитва̄ бхагавантам̣ муса̄ва̄дена ниггахетука̄мо виха̄рам̣ гантва̄ там̣ паваттим̣ пуччхи.

бхагава̄пи тасса татхева ватва̄ ависам̣ва̄данаттхам̣ а̄ха – ‘‘аттхи пана те ма̄н̣ава питара̄ анаккха̄там̣ дхана’’нти. аттхи, бхо готама, сатасахассаггханика̄ суван̣н̣ама̄ла̄ сатасахассаггханика̄ суван̣н̣апа̄дука̄ сатасахассаггханика̄ суван̣н̣апа̄ти сатасахассан̃ча каха̄пан̣анти. гаччха там̣ сунакхам̣ апподакапа̄йа̄сам̣ бходжа̄петва̄ сайане а̄ропетва̄ ӣсакам̣ ниддам̣ оккантака̄ле пуччха, саббам̣ те а̄чиккхиссати. атха нам̣ джа̄неййа̄си ‘‘пита̄ ме есо’’ти. ма̄н̣аво – ‘‘саче саччам̣ бхависсати, дханам̣ лаччха̄ми, но че, саман̣ам̣ готамам̣ муса̄ва̄дена нигган̣хисса̄мӣ’’ти двӣхипи ка̄ран̣ехи тут̣т̣хо гантва̄ татха̄ ака̄си. сунакхо – ‘‘н̃а̄томхи имина̄’’ти родитва̄ хум̣ хунти каронто дхананидха̄нат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ па̄дена патхавим̣ кхан̣итва̄ сан̃н̃ам̣ ада̄си, ма̄н̣аво дханам̣ гахетва̄ – ‘‘бхавапат̣иччханнам̣ на̄ма евам̣ сукхумам̣ пат̣исандхиантарам̣ па̄кат̣ам̣ саман̣асса готамасса, аддха̄ еса саббан̃н̃ӯ’’ти бхагавати пасанначитто чуддаса пан̃хе абхисан̇кхари. ан̇гавиджджа̄па̄т̣хако киреса, тенасса етадахоси – ‘‘идам̣ дхаммапан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ саман̣ам̣ готамам̣ пан̃хе пуччхисса̄мӣ’’ти дутийагаманена йена бхагава̄ тенупасан̇ками, тена пут̣т̣хапан̃хе пана бхагава̄ екаппаха̄ренева виссадждженто каммассака̄тиа̄дима̄ха.

таттха каммам̣ етесам̣ сакам̣ аттано бхан̣д̣аканти каммассака̄. каммасса да̄йа̄да̄ти каммада̄йа̄да̄, каммам̣ етесам̣ да̄йаджджам̣ бхан̣д̣аканти аттхо. каммам̣ етесам̣ йони ка̄ран̣анти каммайонӣ. каммам̣ етесам̣ бандхӯти каммабандхӯ, камман̃а̄така̄ти аттхо. каммам̣ етесам̣ пат̣исаран̣ам̣ патит̣т̣ха̄ти каммапат̣исаран̣а̄. йадидам̣ хӣнаппан̣ӣтата̄йа̄ти йам̣ идам̣ ‘‘твам̣ хӣно бхава, твам̣ пан̣ӣто, твам̣ аппа̄йуко, твам̣ дӣгха̄йуко…пе… твам̣ дуппан̃н̃о бхава, твам̣ пан̃н̃ава̄’’ти евам̣ хӣнаппан̣ӣтата̄йа вибхаджанам̣, там̣ на ан̃н̃о кочи кароти, каммамева евам̣ сатте вибхаджатӣти аттхо. на ма̄н̣аво катхитасса аттхам̣ сан̃джа̄на̄си, гханадуссапат̣т̣енасса мукхам̣ бандхитва̄ мадхурам̣ пурато т̣хапитам̣ вийа ахоси. ма̄наниссито киреса пан̣д̣итама̄нӣ, аттана̄ самам̣ на пассати. атхасса ‘‘ким̣ саман̣о готамо катхети, йамахам̣ джа̄на̄ми, тадева катхетӣти айам̣ ма̄но ма̄ ахосӣ’’ти ма̄набхан̃джанаттхам̣ бхагава̄ ‘‘а̄дитова дуппат̣ивиджджхам̣ катва̄ катхесса̄ми, тато ‘на̄хам̣ бхо готама джа̄на̄ми, виттха̄рена ме па̄кат̣ам̣ катва̄ катхетха̄’ти мам̣ йа̄чиссати, атхасса̄хам̣ йа̄читака̄ле катхесса̄ми, еван̃часса са̄ттхакам̣ бхависсатӣ’’ти дуппат̣ивиджджхам̣ катва̄ катхеси.

ида̄ни со аттано аппат̣ивиддхабха̄вам̣ пака̄сенто на кхо ахантиа̄дима̄ха.

290. саматтена̄ти парипун̣н̣ена. сама̄диннена̄ти гахитена пара̄мат̣т̣хена. аппа̄йукасам̣ваттаника̄ еса̄, ма̄н̣ава, пат̣ипада̄ йадидам̣ па̄н̣а̄типа̄тӣти йам̣ идам̣ па̄н̣а̄типа̄такаммам̣, еса̄ аппа̄йукасам̣ваттаника̄ пат̣ипада̄ти.

катхам̣ панеса̄ аппа̄йукатам̣ кароти? чатта̄ри хи камма̄ни упапӣл̣акам̣ упаччхедакам̣ джанакам̣ упаттхамбхаканти. балавакаммена хи ниббаттам̣ паватте упапӣл̣акам̣ а̄гантва̄ аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘сача̄хам̣ пат̣хаматарам̣ джа̄неййам̣, на те идха ниббаттитум̣ дадеййам̣, чатӯсуйева там̣ апа̄йесу ниббатта̄пеййам̣. хоту, твам̣ йаттха каттхачи ниббатта, ахам̣ упапӣл̣акакаммам̣ на̄ма там̣ пӣл̣етва̄ нироджам̣ нийӯсам̣ касат̣ам̣ карисса̄мӣ’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа там̣ та̄дисам̣ кароти. ким̣ кароти? париссайам̣ упанети, бхоге вина̄сети.

таттха да̄ракасса ма̄тукуччхийам̣ ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа ма̄ту асса̄до ва̄ сукхам̣ ва̄ на хоти, ма̄та̄питӯнам̣ пӣл̣а̄ва уппаджджати. евам̣ париссайам̣ упанети. да̄ракасса пана ма̄тукуччхимхи ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа гехе бхога̄ удакам̣ патва̄ лон̣ам̣ вийа ра̄джа̄дӣнам̣ васена нассанти, кумбхадоханадхенуйо кхӣрам̣ на денти, сӯрата̄ гон̣а̄ чан̣д̣а̄ хонти, ка̄н̣а̄ хонти, кхуджджа̄ хонти, гоман̣д̣але рого патати, да̄са̄дайо вачанам̣ на каронти, ва̄питам̣ сассам̣ на джа̄йати, гехагатам̣ гехе, аран̃н̃агатам̣ аран̃н̃е нассати, анупуббена гха̄саччха̄данаматтам̣ дуллабхам̣ хоти, габбхапариха̄ро на хоти, виджа̄така̄ле ма̄тутхан̃н̃ам̣ чхиджджати, да̄рако париха̄рам̣ алабханто пӣл̣ито нироджо нийӯсо касат̣о хоти, идам̣ упапӣл̣акакаммам̣ на̄ма.

дӣгха̄йукакаммена пана ниббаттасса упаччхедакакаммам̣ а̄гантва̄ а̄йум̣ чхиндати. йатха̄ хи пурисо ат̣т̣хусабхагаманам̣ катва̄ сарам̣ кхипеййа таман̃н̃о дхануто вимуттаматтам̣ муггарена пахаритва̄ таттхева па̄теййа, евам̣ дӣгха̄йукакаммена ниббаттасса упаччхедакакаммам̣ а̄йум̣ чхиндати. ким̣ кароти? чора̄нам̣ ат̣авим̣ павесети, ва̄л̣амаччходакам̣ ота̄рети, ан̃н̃атарам̣ ва̄ пана сапариссайат̣т̣ха̄нам̣ упанети, идам̣ упаччхедакакаммам̣ на̄ма, ‘‘упагха̄така’’нтипи етассева на̄мам̣.

пат̣исандхиниббаттакам̣ пана каммам̣ джанакакаммам̣ на̄ма. аппабхогакула̄дӣсу ниббаттасса бхогасампада̄дикаран̣ена упаттхамбхакакаммам̣ упаттхамбхакакаммам̣ на̄ма.

имесу чатӯсу пурима̄ни две акусала̄нева, джанакам̣ кусалампи акусалампи, упаттхамбхакам̣ кусаламева. таттха па̄н̣а̄типа̄такаммам̣ упаччхедакакаммена аппа̄йукасам̣ваттаникам̣ хоти. па̄н̣а̄типа̄тина̄ ва̄ катам̣ кусалакаммам̣ ул̣а̄рам̣ на хоти, дӣгха̄йукапат̣исандхим̣ джанетум̣ на саккоти. евам̣ па̄н̣а̄типа̄то аппа̄йукасам̣ваттанико хоти. пат̣исандхимева ва̄ нийа̄метва̄ аппа̄йукам̣ кароти, саннит̣т̣ха̄начетана̄йа ва̄ нирайе ниббаттати, пубба̄парачетана̄хи вуттанайена аппа̄йуко хоти.

дӣгха̄йукасам̣ваттаника̄ еса̄ ма̄н̣ава пат̣ипада̄ти еттха париттакамменапи ниббаттам̣ паватте етам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄ виратикаммам̣ а̄гантва̄ аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘сача̄хам̣ пат̣хаматарам̣ джа̄неййам̣, на те идха ниббаттитум̣ дадеййам̣, девалокейева там̣ ниббатта̄пеййам̣. хоту, твам̣ йаттха каттхачи ниббатти, ахам̣ упаттхамбхакакаммам̣ на̄ма тхамбхам̣ те карисса̄мӣ’’ти упаттхамбхам̣ кароти. ким̣ кароти? париссайам̣ на̄сети, бхоге уппа̄дети.

таттха да̄ракасса ма̄тукуччхийам̣ ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа ма̄та̄питӯнам̣ сукхамева са̄тамева хоти. йепи пакатийа̄ манусса̄мануссапариссайа̄ хонти, те саббе апагаччханти. евам̣ париссайам̣ на̄сети. да̄ракасса пана ма̄тукуччхимхи ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа гехе бхога̄нам̣ пама̄н̣ам̣ на хоти, нидхикумбхийо пуратопи паччхатопи гехам̣ пават̣т̣ама̄на̄ пависанти. ма̄та̄питаро парехи т̣хапитадханасса̄пи саммукхӣбха̄вам̣ гаччханти. дхенуйо бахукхӣра̄ хонти, гон̣а̄ сукхасӣла̄ хонти, ваппат̣т̣ха̄не сасса̄ни сампаджджанти. вад̣д̣хийа̄ ва̄ сампайуттам̣, та̄вака̄ликам̣ ва̄ диннам̣ дханам̣ ачодита̄ сайамева а̄харитва̄ денти, да̄са̄дайо сувача̄ хонти, камманта̄ на париха̄йанти. да̄рако габбхато пат̣т̣ха̄йа париха̄рам̣ лабхати, кома̄рикаведжджа̄ саннихита̄ва хонти. гахапатикуле джа̄то сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣, амаччакула̄дӣсу джа̄то сена̄патит̣т̣ха̄на̄дӣни лабхати. евам̣ бхоге уппа̄дети. со апариссайо сабхого чирам̣ джӣватӣти. евам̣ апа̄н̣а̄типа̄такаммам̣ дӣгха̄йукасам̣ваттаникам̣ хоти.

апа̄н̣а̄типа̄тина̄ ва̄ катам̣ ан̃н̃ампи кусалам̣ ул̣а̄рам̣ хоти, дӣгха̄йукапат̣исандхим̣ джанетум̣ саккоти, евампи дӣгха̄йукасам̣ваттаникам̣ хоти. пат̣исандхимева ва̄ нийа̄метва̄ дӣгха̄йукам̣ кароти. саннит̣т̣ха̄начетана̄йа ва̄ девалоке ниббаттати, пубба̄парачетана̄хи вуттанайена дӣгха̄йуко хоти. имина̄ найена саббапан̃хависсаджджанесу аттхо ведитаббо.

вихет̣ханакамма̄дӣнипи хи паватте а̄гантва̄ аттхато татхева вадама̄на̄ни вийа упапӣл̣анена ниббхогатам̣ а̄па̄детва̄ пат̣иджагганам̣ алабхантасса рогуппа̄дана̄дӣхи ва̄, вихет̣хака̄дӣхи катасса кусаласса анул̣а̄рата̄йа ва̄, а̄дитова пат̣исандхинийа̄манена ва̄, вуттанайенева пубба̄парачетана̄васена ва̄ бахва̄ба̄дхата̄дӣни каронти, апа̄н̣а̄типа̄то вийа ча авихет̣хана̄дӣнипи аппа̄ба̄дхата̄дӣнӣти.

293. еттха пана исса̄манакоти исса̄сампайуттачитто. упадуссатӣти исса̄васенева упаккосанто дуссати. иссам̣ бандхатӣти йавакала̄пам̣ бандханто вийа йатха̄ на нассати евам̣ бандхитва̄ вийа т̣хапети. аппесаккхоти аппапарива̄ро, раттим̣ кхитто вийа саро на пан̃н̃а̄йати, уччхит̣т̣хахаттхо нисӣдитва̄ удакада̄йакампи на лабхати.

294. на да̄та̄ хотӣти маччхарийавасена на да̄та̄ хоти. тена каммена̄ти тена маччхарийакаммена.

295. абхива̄детаббанти абхива̄дана̄рахам̣ буддхам̣ ва̄ паччекабуддхам̣ ва̄ арийаса̄вакам̣ ва̄. паччут̣т̣ха̄табба̄дӣсупи есева найо. имасмим̣ пана пан̃хависсаджджане упапӣл̣акаупаттхамбхакакамма̄ни на гахетабба̄ни. на хи паватте нӣчакулинам̣ ва̄ учча̄кулинам̣ ва̄ сакка̄ ка̄тум̣, пат̣исандхимева пана нийа̄метва̄ нӣчакулийам̣ каммам̣ нӣчакуле ниббаттети, учча̄кулийам̣ каммам̣ учча̄куле.

296. на парипуччхита̄ хотӣти еттха пана апарипуччханена нирайе на ниббаттати. апарипуччхако пана ‘‘идам̣ ка̄таббам̣, идам̣ на ка̄табба’’нти на джа̄на̄ти, аджа̄нанто ка̄таббам̣ на кароти, ака̄таббам̣ кароти. тена нирайе ниббаттати, итаро сагге. ити кхо, ма̄н̣ава…пе… йадидам̣ хӣнаппан̣ӣтата̄йа̄ти саттха̄ десанам̣ йатха̄нусандхим̣ па̄песи. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

чӯл̣акаммавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

субхасуттантипи вуччати.

6. маха̄каммавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

298. евам̣ ме сутанти маха̄каммавибхан̇гасуттам̣. таттха могханти туччхам̣ апхалам̣. саччанти татхам̣ бхӯтам̣. идан̃ча етена на саммукха̄ сутам̣, упа̄лисутте (ма. ни. 2.56) пана – ‘‘манокаммам̣ маха̄са̄ваджджатарам̣ пан̃н̃апеми па̄пасса каммасса кирийа̄йа па̄пасса каммасса паваттийа̄, но татха̄ ка̄йакаммам̣ но татха̄ вачӣкамма’’нти бхагавата̄ вуттам̣ аттхи, са̄ катха̄ титтхийа̄нам̣ антаре па̄кат̣а̄ джа̄та̄, там̣ гахетва̄ еса вадати. аттхи ча са̄ сама̄паттӣти идам̣ – ‘‘катхам̣ ну кхо, бхо, абхисан̃н̃а̄ниродхо хотӣ’’ти пот̣т̣хапа̄дасутте (дӣ. ни. 1.406 а̄дайо) уппаннам̣ абхисан̃н̃а̄ниродхакатхам̣ сандха̄йа вадати. на кин̃чи ведийатӣти екаведанампи на ведийати. аттхи ча кхоти тхеро ниродхасама̄паттим̣ сандха̄йа ануджа̄на̄ти. парираккхитаббанти гарахато мочанена раккхитаббам̣. сан̃четана̄ асса аттхӣти сан̃четаникам̣, са̄бхисандхикам̣ сан̃четаникакаммам̣ катва̄ти аттхо. дуккхам̣ соти тхеро ‘‘акусаламева сандха̄йа парибба̄джако пуччхатӣ’’ти сан̃н̃а̄йа евам̣ вадати.

дассанампи кхо аханти бхагава̄ чатуран̇гепи андхака̄ре саманта̄ йоджанат̣т̣ха̄не тиламаттампи сан̇кха̄рам̣ мам̣сачаккхуна̄ва пассати, айан̃ча парибба̄джако на дӯре га̄вутаматтаббхантаре васати, касма̄ бхагава̄ евама̄ха̄ти? сама̄гамадассанам̣ сандха̄йевама̄ха.

299. уда̄йӣти ла̄луда̄йӣ. там̣ дуккхасминти саббам̣ там̣ дуккхамева. ити имам̣ ват̣т̣адуккхам̣ килесадуккхам̣ сан̇кха̄радуккхам̣ сандха̄йа ‘‘саче бха̄ситам̣ бхавеййа бхагава̄’’ти пуччхати.

300. умман̇ганти пан̃ха̄умман̇гам̣. уммуджджама̄ноти сӣсам̣ нӣхарама̄но. айонисо уммуджджиссатӣти анупа̄йена сӣсам̣ нӣхариссати. идан̃ча пана бхагава̄ джа̄нанто нева диббачаккхуна̄ на четопарийан̃а̄н̣ена на саббан̃н̃утан̃а̄н̣ена джа̄ни, адхиппа̄йенева пана ан̃н̃а̄си. катхентасса хи адхиппа̄йо на̄ма сувиджа̄но хоти, катхетука̄мо гӣвам̣ пагган̣ха̄ти, ханукам̣ ча̄лети, мукхамасса пхандати, саннисӣдитум̣ на саккоти. бхагава̄ тасса там̣ а̄ка̄рам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ уда̄йӣ саннисӣдитум̣ на саккоти, йам̣ абхӯтам̣, тадева катхессатӣ’’ти олокетва̄ва ан̃н̃а̄си. а̄дим̣ йева̄тиа̄димхийева. тиссо ведана̄ти ‘‘ким̣ со ведийатӣ’’ти? пуччхантена ‘‘тиссо ведана̄ пуччха̄мӣ’’ти евам̣ ваваттхапетва̄ва тиссо ведана̄ пуччхита̄. сукхаведанийанти сукхаведана̄йа паччайабхӯтам̣. сесесупи есева найо.

еттха ча ка̄ма̄вачаракусалато соманассасахагатачиттасампайутта̄ чатассо четана̄, хет̣т̣ха̄ тикаджджха̄начетана̄ти евам̣ пат̣исандхипаваттесу сукхаведана̄йа джананато сукхаведанийам̣ каммам̣ на̄ма. ка̄ма̄вачаран̃четтха пат̣исандхийам̣йева екантена сукхам̣ джанети, паватте ит̣т̣хамаджджхатта̄рамман̣е адуккхамасукхампи.

акусалачетана̄ пат̣исандхипаваттесу дуккхассева джананато дуккхаведанийам̣ каммам̣ на̄ма. ка̄йадва̄ре паваттейева четам̣ екантена дуккхам̣ джанети, ан̃н̃аттха адуккхамасукхампи, са̄ пана ведана̄ анит̣т̣ха̄нит̣т̣хамаджджхаттесуйева а̄рамман̣есу уппаджджанато дуккха̄твева сан̇кхам̣ гата̄.

ка̄ма̄вачаракусалато пана упеккха̄сахагатачиттасампайутта̄ чатассо четана̄, рӯпа̄вачаракусалато чатуттхаджджха̄начетана̄ти евам̣ пат̣исандхипаваттесу татийаведана̄йа джананато адуккхамасукхаведанийам̣ каммам̣ на̄ма. еттха ча ка̄ма̄вачарам̣ пат̣исандхийам̣йева екантена адуккхамасукхам̣ джанети, паватте ит̣т̣ха̄рамман̣е сукхампи. апича сукхаведанийакаммам̣ пат̣исандхипаваттивасена ват̣т̣ати, татха̄ адуккхамасукхаведанийам̣, дуккхаведанийам̣ паваттивасенева ват̣т̣ати. етасса пана васена саббам̣ паваттивасенева ват̣т̣ати.

етасса бхагава̄ти тхеро татха̄гатена маха̄каммавибхан̇гакатханаттхам̣ а̄лайо дассито, татха̄гатам̣ йа̄читва̄ маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣ам̣ бхиккхусан̇гхасса па̄кат̣ам̣ карисса̄мӣти чинтетва̄ анусандхикусалата̄йа евама̄ха. таттха маха̄каммавибхан̇ганти маха̄каммавибхаджанам̣. катаме чатта̄ро…пе… идха̄нанда, екаччо пуггало…пе… нирайам̣ упападжджатӣти идам̣ на маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣абха̄джанам̣, маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣абха̄джанаттха̄йа пана ма̄тика̄т̣т̣хапанам̣.

301. идха̄нанда, екаччо саман̣о ва̄ти па̄т̣ийекко анусандхи. идан̃хи бхагава̄ – ‘‘диббачаккхука̄ саман̣абра̄хман̣а̄ идам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ имам̣ паччайам̣ лабхитва̄ идам̣ дассанам̣ ган̣хантӣ’’ти пака̄санаттхам̣ а̄рабхи. таттха а̄таппантиа̄дӣни пан̃чапи вӣрийассева на̄ма̄ни. четосама̄дхинти диббачаккхусама̄дхим̣. пассатӣти ‘‘со сатто кухим̣ ниббатто’’ти олокенто пассати. йе ан̃н̃атха̄ти йе ‘‘дасаннам̣ кусала̄нам̣ каммапатха̄нам̣ пӯритатта̄ нирайам̣ упападжджатӣ’’ти джа̄нанти, миччха̄ тесам̣ н̃а̄н̣анти вадати. имина̄ найена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. видитанти па̄кат̣ам̣. тха̄маса̄ти дит̣т̣хитха̄мена. пара̄ма̄са̄ти дит̣т̣хипара̄ма̄сена. абхинивисса вохаратӣти адхит̣т̣хахитва̄ а̄дийитва̄ вохарати.

302. татра̄нанда̄ти идампи на маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣асса бха̄джанам̣, атха кхва̄сса ма̄тика̄т̣т̣хапанамева. еттха пана етесам̣ диббачаккхука̄нам̣ вачане еттака̄ анун̃н̃а̄та̄, еттака̄ ананун̃н̃а̄та̄ти идам̣ дасситам̣. таттха татра̄ти тесу чатӯсу саман̣абра̄хман̣есу. идамасса̄ти идам̣ вачанам̣ асса. ан̃н̃атха̄ти ан̃н̃ена̄ка̄рена. ити имесам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ ва̄де двӣсу т̣ха̄несу анун̃н̃а̄та̄, тӣсу ананун̃н̃а̄та̄ти евам̣ саббаттха анун̃н̃а̄ на̄нун̃н̃а̄ ведитабба̄.

303. евам̣ диббачаккхука̄нам̣ вачане анун̃н̃а̄ ча ананун̃н̃а̄ ча дассетва̄ ида̄ни маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣ам̣ вибхаджанто татра̄нанда, йва̄йам̣ пуггалотиа̄дима̄ха.

пуббе ва̄сса там̣ катам̣ хотӣти йам̣ имина̄ диббачаккхукена каммам̣ каронто дит̣т̣хо, тато пуббе катам̣. пуббе катенапи хи нирайе ниббаттати, паччха̄ катенапи ниббаттати, маран̣ака̄ле ва̄ пана – ‘‘кхандо сет̣т̣хо сиво сет̣т̣хо, пита̄махо сет̣т̣хо, иссара̄дӣхи ва̄ локо висат̣т̣хо’’тиа̄дина̄ миччха̄дассаненапи ниббаттатева. дит̣т̣хева дхаммети йам̣ таттха дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ хоти, тасса дит̣т̣хева дхамме, йам̣ упападжджаведанӣйам̣, тасса упападжджитва̄, йам̣ апара̄парийаведанӣйам̣, тасса апарасмим̣ парийа̄йе випа̄кам̣ пат̣исам̣ведети.

ити айам̣ саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ екам̣ каммара̄сим̣ екан̃ча випа̄кара̄сим̣ аддаса, самма̄самбуддхо имина̄ адит̣т̣хе тайо каммара̄сӣ, две ча випа̄кара̄сӣ аддаса. имина̄ пана дит̣т̣хе адит̣т̣хе ча чатта̄ро каммара̄сӣ тайо ча випа̄кара̄сӣ аддаса. има̄ни сатта т̣ха̄на̄ни джа̄нанан̃а̄н̣ам̣ татха̄гатасса маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣ам̣ на̄ма. дутийава̄ре диббачаккхукена кин̃чи на дит̣т̣хам̣, татха̄гатена пана тайо каммара̄сӣ, две ча випа̄кара̄сӣ дит̣т̣ха̄ти. има̄нипи пан̃ча паччаттат̣т̣ха̄на̄ни джа̄нанан̃а̄н̣ам̣ татха̄гатасса маха̄каммавибхан̇ган̃а̄н̣ам̣ на̄ма. сесава̄радвайепи есева найо.

абхаббанти бхӯтавирахитам̣ акусалам̣. абхабба̄бха̄санти абхаббам̣ а̄бха̄сати абхибхавати пат̣иба̄хатӣти аттхо. бахукасмин̃хи акусалакамме а̄йӯхите балавакаммам̣ дуббалакаммасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ кароти идам̣ абхаббан̃чева абхабба̄бха̄сан̃ча. кусалам̣ пана а̄йӯхитва̄ а̄санне акусалам̣ катам̣ хоти, там̣ кусаласса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ кароти, идам̣ абхаббам̣ бхабба̄бха̄сам̣. бахумхи кусале а̄йӯхитепи балавакаммам̣ дуббалакаммасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ кароти, идам̣ бхаббан̃чева бхабба̄бха̄сан̃ча. акусалам̣ пана а̄йӯхитва̄ а̄санне кусалам̣ катам̣ хоти, там̣ акусаласса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ кароти, идам̣ бхаббам̣ абхабба̄бха̄сам̣.

апича упат̣т̣ха̄на̄ка̄ренапеттха аттхо ведитаббо. идан̃хи вуттам̣ хоти, абхаббато а̄бха̄сати упат̣т̣ха̄тӣти абхабба̄бха̄сам̣. таттха ‘‘йва̄йам̣ пуггало идха па̄н̣а̄типа̄тӣ’’тиа̄дина̄ найена чатта̄ро пуггала̄ вутта̄, тесу пат̣хамасса каммам̣ абхаббам̣ абхабба̄бха̄сам̣, тан̃хи акусалатта̄ абхаббам̣, тасса ча нирайе ниббаттатта̄ таттха ниббаттика̄ран̣абхӯтам̣ акусалам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. дутийасса каммам̣ абхаббам̣ бхабба̄бха̄сам̣, тан̃хи акусалатта̄ абхаббам̣. тасса пана сагге ниббаттатта̄ ан̃н̃атиттхийа̄нам̣ сагге ниббаттика̄ран̣абхӯтам̣ кусалам̣ хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. итарасмимпи каммадвайе есева найо. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

маха̄каммавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. сал̣а̄йатанавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

304. евам̣ ме сутанти сал̣а̄йатанавибхан̇гасуттам̣. таттха ведитабба̄нӣти сахавипассанена маггена джа̄нитабба̄ни. манопавича̄ра̄ти витаккавича̄ра̄. витаккуппа̄дакан̃хи мано идха маноти адхиппетам̣, манасса упавича̄ра̄ти манопавича̄ра̄. саттапада̄ти ват̣т̣авиват̣т̣аниссита̄нам̣ сатта̄нам̣ пада̄. еттха хи ат̣т̣ха̄раса ват̣т̣апада̄ на̄ма, ат̣т̣ха̄раса виват̣т̣апада̄ на̄ма, тепи сахавипассанена маггенева ведитабба̄. йогга̄чарийа̄нанти хаттхийогга̄диа̄ча̄расиккха̄пака̄нам̣, даметаббадамака̄нанти аттхо. сесам̣ вибхан̇гейева а̄вибхависсати. айамуддесоти идам̣ ма̄тика̄т̣т̣хапанам̣.

305. чаккха̄йатана̄дӣни висуддхимагге виттха̄рита̄ни. чаккхувин̃н̃а̄н̣анти кусала̄кусалавипа̄като две чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄ни. сесапаса̄давин̃н̃а̄н̣есупи есева найо. има̄ни пана даса т̣хапетва̄ сесам̣ идха мановин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄ма.

чаккхусампхассоти чаккхумхи сампхассо. чаккхувин̃н̃а̄н̣асампайуттасампхассассетам̣ адхивачанам̣. сесесупи есева найо.

чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ дисва̄. есева найо саббаттха. соманассат̣т̣ха̄нийанти соманассасса а̄рамман̣авасена ка̄ран̣абхӯтам̣. упавичаратӣти таттха вича̄рапаваттанена упавичарати, витакко там̣сампайутто ча̄ти имина̄ найена ат̣т̣ха̄раса витаккавича̄расан̇кха̄та̄ манопавича̄ра̄ ведитабба̄. чха соманассӯпавича̄ра̄ти еттха пана соманассена саддхим̣ упавичарантӣти соманассӯпавича̄ра̄. сесапададвайепи есева найо.

306. гехасита̄нӣти ка̄магун̣аниссита̄ни. неккхаммасита̄нӣти випассана̄ниссита̄ни. ит̣т̣ха̄нанти парийесита̄нам̣. канта̄нанти ка̄мита̄нам̣. манорама̄нанти мано етесу раматӣти манорама̄ни, тесам̣ манорама̄нам̣. лока̄мисапат̣исам̣йутта̄нанти тан̣ха̄пат̣исам̣йутта̄нам̣. атӣтанти пат̣иладдхам̣. паччуппаннам̣ та̄ва а̄раббха соманассам̣ уппаджджату, атӣте катхам̣ уппаджджатӣти. атӣтепи – ‘‘йатха̄хам̣ етарахи ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ анубхава̄ми, евам̣ пуббепи анубхави’’нти ануссарантасса балавасоманассам̣ уппаджджати.

аниччатанти аничча̄ка̄рам̣. випарин̣а̄мавира̄ганиродханти пакативиджаханена випарин̣а̄мам̣, вигаччханена вира̄гам̣, нируджджханена ниродхам̣. саммапан̃н̃а̄йа̄ти випассана̄пан̃н̃а̄йа. идам̣ вуччати неккхаммаситам̣ соманассанти идам̣ ран̃н̃о вийа аттано сирисампаттим̣ олокентасса випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ нисиннасса сан̇кха̄ра̄нам̣ бхедам̣ пассато сан̇кха̄рагатамхи тиккхе сӯре випассана̄н̃а̄н̣е ваханте уппаннасоманассам̣ ‘‘неккхаммаситам̣ соманасса’’нти вуччати. вуттампи четам̣ –

‘‘сун̃н̃а̄га̄рам̣ павит̣т̣хасса, сантачиттасса бхиккхуно;

ама̄нусӣ ратӣ хоти, самма̄ дхаммам̣ випассато.

йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;

лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматантам̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 373-374);

има̄нӣти има̄ни чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате аничча̄дивасена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ нисиннасса уппанна̄ни чха неккхаммасита̄ни соманасса̄ни.

307. атӣтанти паччуппаннам̣ та̄ва паттхетва̄ алабхантасса доманассам̣ уппаджджату, атӣте катхам̣ уппаджджатӣти. атӣтепи ‘‘йатха̄хам̣ етарахи ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ паттхетва̄ на лабха̄ми, евам̣ пуббепи паттхетва̄ на лабхи’’нти ануссарантасса балавадоманассам̣ уппаджджати.

ануттаресу вимоккхесӯти ануттаравимоккхо на̄ма арахаттам̣, арахатте паттханам̣ пат̣т̣хапентасса̄ти аттхо. а̄йатананти арахатта̄йатанам̣. пихам̣ упат̣т̣ха̄пайатоти паттханам̣ пат̣т̣хапентасса. там̣ панетам̣ паттханам̣ пат̣т̣хапентасса уппаджджати, ити паттхана̄мӯлакатта̄ ‘‘пихам̣ упат̣т̣ха̄пайато’’ти вуттам̣. има̄ни чха неккхаммасита̄ни доманасса̄нӣти има̄ни евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате арахатте пихам̣ пат̣т̣хапетва̄ тададхигама̄йа аничча̄дивасена випассанам̣ упат̣т̣хапетва̄ уссукка̄петум̣ асакконтасса – ‘‘имампи паккхам̣ имампи ма̄сам̣ имампи сам̣ваччхарам̣ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ на̄саккхи’’нти анусочато га̄мантапаббха̄рава̄симаха̄сӣваттхерасса вийа ассудха̄ра̄паваттанавасена уппаннадоманасса̄ни чха неккхаммаситадоманасса̄нӣти ведитабба̄ни. ваттху пана суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа саккапан̃хаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.361) виттха̄ритам̣, иччхантена тато гахетаббам̣.

308. уппаджджати упеккха̄ти еттха упеккха̄ на̄ма ан̃н̃а̄н̣упекха̄. анодхиджинасса̄ти килесодхим̣ джинитва̄ т̣хитатта̄ кхӣн̣а̄саво одхиджино на̄ма, тасма̄ акхӣн̣а̄савасса̄ти аттхо. авипа̄каджинасса̄ти еттхапи а̄йатим̣ випа̄кам̣ джинитва̄ т̣хитатта̄ кхӣн̣а̄савова випа̄каджино на̄ма, тасма̄ акхӣн̣а̄савассева̄ти аттхо. ана̄дӣнавадасса̄винотиа̄дӣнавато упаддавато апассантасса. има̄ чха гехасита̄ упеккха̄ти има̄ евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате гул̣апин̣д̣аке нилӣнамаккхика̄ вийа рӯпа̄дӣни анативаттама̄на̄ таттха лагга̄ лаггита̄ хутва̄ уппанна̄ упеккха̄ чха гехасита̄ упеккха̄ти ведитабба̄.

рӯпам̣ са̄ ативаттатӣти рӯпам̣ са̄ анатиккамати, таттха никантивасена на тит̣т̣хати. има̄ чха неккхаммасита̄ упеккха̄ти има̄ евам̣ чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄диа̄рамман̣е а̄па̄тхагате ит̣т̣хе араджджантасса, анит̣т̣хе адуссантасса, асамапеккхане асаммуйхантасса, уппаннавипассана̄-н̃а̄н̣асампайутта̄ чха неккхаммасита̄ упеккха̄ти ведитабба̄.

309. татра идам̣ нисса̄йа идам̣ паджахатха̄ти тесу чхаттим̣сасаттападесу ат̣т̣ха̄раса нисса̄йа ат̣т̣ха̄раса паджахатха̄ти аттхо. тенева – ‘‘татра, бхиккхаве, йа̄ни чха неккхаммасита̄нӣ’’тиа̄дима̄ха. нисса̄йа а̄гамма̄ти паваттанавасена нисса̄йа чева а̄гамма ча. еваметесам̣ саматиккамо хотӣти евам̣ неккхаммасита̄нам̣ паваттанена гехасита̄ни атикканта̄ни на̄ма хонти.

евам̣ сариккхакенева сариккхакам̣ джаха̄петва̄ ида̄ни балавата̄ дуббалам̣ джаха̄пенто – ‘‘татра, бхиккхаве, йа̄ни чха неккхаммасита̄ни соманасса̄нӣ’’тиа̄дима̄ха. евам̣ неккхаммаситасоманассехи неккхаммаситадоманасса̄ни, неккхаммаситаупеккха̄хи ча неккхаммаситасоманасса̄ни джаха̄пентена балавата̄ дуббалаппаха̄нам̣ катхитам̣.

еттха пана т̣хатва̄ упеккха̄катха̄ ведитабба̄ – ат̣т̣хасу хи сама̄паттӣсу пат̣хама̄дӣни ча тӣн̣и джха̄на̄ни, суддхасан̇кха̄ре ча па̄даке катва̄ випассанам̣ а̄раддха̄нам̣ чатуннам̣ бхиккхӯнам̣ пуббабха̄гавипассана̄ соманассасахагата̄ ва̄ хоти упеккха̄сахагата̄ ва̄, вут̣т̣ха̄нага̄минӣ пана соманассасахагата̄ва. чатуттхаджджха̄на̄дӣни па̄дака̄ни катва̄ випассанам̣ а̄раддха̄нам̣ пан̃чаннам̣ пуббабха̄гавипассана̄ пуримасадиса̄ва. вут̣т̣ха̄нага̄минӣ пана упеккха̄сахагата̄ хоти. идам̣ сандха̄йа – ‘‘йа̄ чха неккхаммасита̄ упеккха̄, та̄ нисса̄йа та̄ а̄гамма, йа̄ни чха неккхаммасита̄ни соманасса̄ни, та̄ни паджахатха̄’’ти вуттам̣. на кевалан̃ча евам̣пат̣ипаннасса бхиккхуно айам̣ випассана̄йа ведана̄висесова хоти, арийамаггепи пана джха̄нан̇габоджджхан̇гамагган̇га̄нампи висесо хоти.

ко панетам̣ висесам̣ нийамети? кечи та̄ва тхера̄ випассана̄па̄дакаджджха̄нам̣ нийаметӣти ваданти, кечи випассана̄йа а̄рамман̣абхӯта̄ кхандха̄ нийаментӣти ваданти, кечи пуггаладжджха̄сайо нийаметӣти ваданти. тесампи ва̄де айамева пуббабха̄ге вут̣т̣ха̄нага̄минӣвипассана̄ нийаметӣти ведитабба̄. виниччхайакатха̄ панеттха висуддхимагге сан̇кха̄рупеккха̄ниддесе вутта̄ва.

310. на̄натта̄ти на̄на̄ бахӯ анекаппака̄ра̄. на̄наттасита̄ти на̄на̄рамман̣аниссита̄. екатта̄ти ека̄. екаттасита̄ти ека̄рамман̣аниссита̄. катама̄ пана̄йам̣ упеккха̄ти? хет̣т̣ха̄ та̄ва ан̃н̃а̄н̣упеккха̄ вутта̄, упари чхал̣ан̇гупеккха̄ ваккхати, идха саматхаупеккха̄, випассанупеккха̄ти две упеккха̄ гахита̄.

таттха йасма̄ ан̃н̃а̄ва рӯпесу упеккха̄, ан̃н̃а̄ва садда̄дӣсу, на хи йа̄ рӯпе упеккха̄, са̄ садда̄дӣсу хоти. рӯпе упеккха̄ ча рӯпамева а̄рамман̣ам̣ кароти, на садда̄дайо. рӯпе упеккха̄бха̄ван̃ча ан̃н̃а̄ саматхаупеккха̄ патхавӣкасин̣ам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ уппаджджати, ан̃н̃а̄ а̄покасин̣а̄дӣни. тасма̄ на̄наттам̣ на̄наттаситам̣ вибхаджанто аттхи, бхиккхаве, упеккха̄ рӯпесӯтиа̄дима̄ха. йасма̄ пана две ва̄ тӣн̣и ва̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄ни ва̄ вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатана̄дӣни ва̄ наттхи, тасма̄ екаттам̣ екаттаситам̣ вибхаджанто аттхи, бхиккхаве, упеккха̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатананиссита̄тиа̄дима̄ха.

таттха а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанаупеккха̄ сампайуттавасена а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатананиссита̄, а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанакхандхе випассантасса випассанупеккха̄ а̄рамман̣авасена а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатананиссита̄. сеса̄супи есева найо.

там̣ паджахатха̄ти еттха арӯпа̄вачарасама̄паттиупеккха̄йа рӯпа̄вачарасама̄паттиупеккхам̣ паджаха̄пети, арӯпа̄вачаравипассанупеккха̄йа рӯпа̄вачаравипассанупеккхам̣.

атаммайатанти еттха таммайата̄ на̄ма тан̣ха̄, тасса̄ парийа̄да̄нато вут̣т̣ха̄нага̄минӣвипассана̄ атаммайата̄ти вуччати. там̣ паджахатха̄ти идха вут̣т̣ха̄нага̄минӣвипассана̄йа арӯпа̄вачарасама̄паттиупеккхан̃ча випассанупеккхан̃ча паджаха̄пети.

311. йадарийоти йе сатипат̣т̣ха̄не арийо самма̄самбуддхо севати. таттха тӣсу т̣ха̄несу сатим̣ пат̣т̣хапенто сатипат̣т̣ха̄не севатӣти ведитаббо. на суссӯсантӣти саддахитва̄ сотум̣ на иччханти. на ан̃н̃а̄ти джа̄нанаттха̄йа читтам̣ на упат̣т̣хапенти. воккамма̄ти атиккамитва̄. саттху са̄сана̄ти саттху ова̄дам̣ гахетаббам̣ пӯретаббам̣ на ман̃н̃антӣти аттхо. на ча аттаманоти на сакамано. еттха ча гехаситадоманассавасена аппатӣто хотӣти на еваматтхо дат̣т̣хаббо, аппат̣ипаннакесу пана аттаманата̄ка̄ран̣асса абха̄венетам̣ вуттам̣. анавассутоти пат̣игхаавассавена анавассуто. сато сампаджа̄ноти сатийа̄ ча н̃а̄н̣ена ча саманна̄гато. упеккхакоти чхал̣ан̇гупеккха̄йа упеккхако. аттаманоти идха̄пи гехаситасоманассавасена уппила̄витоти на еваматтхо дат̣т̣хаббо, пат̣ипаннакесу пана анаттаманата̄ка̄ран̣асса абха̄венетам̣ вуттам̣. анавассутоти ра̄га̄вассавена анавассуто.

312. са̄ритоти дамито. екамева дисам̣ дха̄ватӣти аниваттитва̄ дха̄ванто екам̣йева дисам̣ дха̄вати, ниваттитва̄ пана апарам̣ дха̄витум̣ саккоти. ат̣т̣ха диса̄ видха̄ватӣти екапаллан̇кена нисинно ка̄йена аниваттитва̄ва вимоккхавасена екаппаха̄ренева ат̣т̣ха диса̄ видха̄вати, пураттха̄бхимукхо ва̄ даккхин̣а̄дӣсу ан̃н̃атарадиса̄бхимукхо ва̄ нисӣдитва̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо сама̄паджджатийева̄ти аттхо. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

сал̣а̄йатанавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. уддесавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

313. евам̣ ме сутанти уддесавибхан̇гасуттам̣. таттха уддесавибхан̇ганти уддесан̃ча вибхан̇ган̃ча, ма̄тикан̃ча вибхаджанан̃ча̄ти аттхо. упапариккхеййа̄ти тулеййа тӣреййа паригган̣хеййа париччхиндеййа. бахиддха̄ти бахиддха̄а̄рамман̣есу. авиккхиттам̣ ависат̣анти никантивасена а̄рамман̣е тит̣т̣хама̄нам̣ виккхиттам̣ висат̣ам̣ на̄ма хоти, там̣ пат̣иседхенто евама̄ха. аджджхаттам̣ асан̣т̣хитанти гочараджджхатте никантивасена асан̣т̣хитам̣. анупа̄да̄йа на паритассеййа̄ти анупа̄дийитва̄ аггахетва̄ там̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ на паритассеййа. йатха̄ вин̃н̃а̄н̣ам̣ бахиддха̄ авиккхиттам̣ ависат̣ам̣, аджджхаттам̣ асан̣т̣хитам̣ анупа̄да̄йа на паритассеййа, евам̣ бхиккху упапариккхеййа̄ти вуттам̣ хоти. джа̄тиджара̄маран̣адуккхасамудайасамбхавоти джа̄тиджара̄маран̣асса чева авасесасса ча дуккхасса ниббатти на хотӣти аттхо.

316. рӯпанимитта̄нуса̄рӣти рӯпанимиттам̣ ануссарати анудха̄ватӣти рӯпанимитта̄нуса̄рӣ.

318. евам̣ кхо, а̄вусо, аджджхаттам̣ асан̣т̣хитанти никантивасена асан̣т̣хитам̣. никантивасена хи атит̣т̣хама̄нам̣ ха̄набха̄гийам̣ на хоти, висесабха̄гийамева хоти.

320. анупа̄да̄ паритассана̄ти саттха̄ра̄ кхандхийавагге ‘‘упа̄да̄паритассанан̃ча во, бхиккхаве, десесса̄ми анупа̄да̄апаритассанан̃ча̄’’ти (сам̣. ни. 3.7) евам̣ гахетва̄ паритассана̄, аггахетва̄ва апаритассана̄ ча катхита̄, там̣ маха̄тхеро упа̄да̄паритассанамева анупа̄да̄паритассананти катва̄ дассенто евама̄ха. катхам̣ панеса̄ анупа̄да̄паритассана̄ хотӣти. упа̄да̄таббасса абха̄вато. йади хи кочи сан̇кха̄ро ниччо ва̄ дхуво ва̄ атта̄ ва̄ аттанийо ва̄ти гахетаббайуттако абхависса, айам̣ паритассана̄ упа̄да̄паритассана̄ва асса. йасма̄ пана евам̣ упа̄да̄таббо сан̇кха̄ро на̄ма наттхи, тасма̄ рӯпам̣ атта̄тиа̄дина̄ найена рӯпа̄дайо упа̄динна̄пи анупа̄динна̄ва хонти. евамеса̄ дит̣т̣хивасена упа̄да̄паритассана̄пи сама̄на̄ аттхато анупа̄да̄паритассана̄йева на̄ма хотӣти ведитабба̄.

ан̃н̃атха̄ хотӣти париваттати пакатиджаханена нассати, рӯпавипарин̣а̄ма̄нупариваттӣти ‘‘мама рӯпам̣ випарин̣ата’’нти ва̄, ‘‘йам̣ аху, там̣ вата ме наттхӣ’’ти ва̄ а̄дина̄ (ма. ни. 1.242) найена каммавин̃н̃а̄н̣ам̣ рӯпасса бхеда̄нупариватти хоти. випарин̣а̄ма̄нупариваттаджа̄ти випарин̣а̄масса анупариваттанато випарин̣а̄ма̄рамман̣ачиттато джа̄та̄. паритассана̄ дхаммасамуппа̄да̄ти тан̣ха̄паритассана̄ ча акусаладхаммасамуппа̄да̄ ча. читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хантӣти кусалачиттам̣ парийа̄дийитва̄ гахетва̄ кхепетва̄ тит̣т̣ханти. утта̄сава̄ти бхайата̄сенапи саутта̄со тан̣ха̄та̄сенапи саутта̄со. вигха̄тава̄ти савигха̄то садуккхо. апеккхава̄ти са̄лайо сасинехо. евам̣ кхо, а̄вусо, анупа̄да̄ паритассана̄ хотӣти евам̣ ман̣икаран̣д̣акасан̃н̃а̄йа туччхакаран̣д̣акам̣ гахетва̄ тасмим̣ нат̣т̣хе паччха̄ вигха̄там̣ а̄паджджантасса вийа паччха̄ аггахетва̄ паритассана̄ хоти.

321. на ча рӯпавипарин̣а̄ма̄нупариваттӣти кхӣн̣а̄савасса каммавин̃н̃а̄н̣амева наттхи, тасма̄ рӯпабхеда̄нупариватти на хоти. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

уддесавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. аран̣авибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

323. евам̣ ме сутанти аран̣авибхан̇гасуттам̣. таттха невусса̄деййа на апаса̄деййа̄ти гехаситавасена кан̃чи пуггалам̣ нева уккхипеййа на аваккхипеййа. дхаммамева десеййа̄ти сабха̄вамева катхеййа. сукхавиниччхайанти виниччхитасукхам̣. рахо ва̄данти параммукха̄ аван̣н̣ам̣, писун̣ава̄чанти аттхо. саммукха̄ на кхӣн̣анти саммукха̄пи кхӣн̣ам̣ а̄кин̣н̣ам̣ сам̣килит̣т̣хам̣ ва̄чам̣ на бхан̣еййа. на̄бхинивесеййа̄ти на адхит̣т̣хахитва̄ а̄да̄йа вохареййа. саман̃н̃анти локасаман̃н̃ам̣ локапан̣н̣аттим̣. на̄тидха̄веййа̄ти на̄тиккамеййа.

324. ка̄мапат̣исандхисукхиноти ка̄мапат̣исандхина̄ ка̄мӯпасам̣хитена сукхена сукхитасса. садуккхоти випа̄кадуккхена сам̣килесадуккхенапи садуккхо. саупагха̄тоти випа̄кӯпагха̄такилесӯпагха̄техева саупагха̄то. татха̄ сапарил̣а̄хо. миччха̄пат̣ипада̄ти айа̄тха̄вапат̣ипада̄ акусалапат̣ипада̄.

326. иттхеке апаса̄детӣти евам̣ гехаситавасена екачче пуггале апаса̄дети. усса̄данепи есева найо. бхавасам̣йоджананти бхавабандханам̣, тан̣ха̄йетам̣ на̄мам̣.

субхӯтиттхеро кира имам̣ чатуккам̣ нисса̄йа етадагге т̣хапито. бхагавато хи дхаммам̣ десентасса пуггала̄нам̣ усса̄дана̄апаса̄дана̄ пан̃н̃а̄йанти, татха̄ са̄рипуттаттхера̄дӣнам̣. субхӯтиттхерасса пана дхаммадесана̄йа ‘‘айам̣ пуггало аппат̣ипаннако ана̄ра̄дхако’’ти ва̄, ‘‘айам̣ сӣлава̄ гун̣ава̄ ладжджипесало а̄ча̄расампанно’’ти ва̄ наттхи, дхаммадесана̄йа панасса ‘‘айам̣ миччха̄пат̣ипада̄, айам̣ самма̄пат̣ипада̄’’твева пан̃н̃а̄йати. тасма̄ бхагава̄ ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аран̣авиха̄рӣнам̣ йадидам̣ субхӯтӣ’’ти а̄ха.

329. ка̄лан̃н̃ӯ асса̄ти асампатте ча атикканте ча ка̄ле акатхетва̄ ‘‘ида̄ни вуччама̄нам̣ маха̄джано ган̣хиссатӣ’’ти йуттапаттака̄лам̣ н̃атва̄ва параммукха̄ аван̣н̣ам̣ бха̄сеййа. кхӣн̣ава̄депи есева найо.

330. упахан̃н̃атӣти гха̄тийати. саропи упахан̃н̃атӣти саддопи бхиджджати. а̄турӣйатӣти а̄туро хоти гелан̃н̃аппатто са̄ба̄дхо. ависсат̣т̣ханти виссат̣т̣хам̣ апалибуддхам̣ на хоти.

331. тадева̄ти там̣йева бха̄джанам̣. абхинивисса вохаратӣти паттанти сан̃джа̄нанаджанападам̣ гантва̄ ‘‘паттам̣ а̄харатха дховатха̄’’ти сутва̄ ‘‘андхаба̄лапутхуджджано, найидам̣ паттам̣, па̄ти намеса̄, евам̣ вада̄хӣ’’ти абхинивисса вохарати. евам̣ саббападехи йоджетаббам̣. атиса̄роти атидха̄ванам̣.

332. татха̄ татха̄ вохарати апара̄масанти амха̄кам̣ джанападе бха̄джанам̣ па̄тӣти вуччати, име пана нам̣ паттанти вадантӣти тато пат̣т̣ха̄йа джанападавоха̄рам̣ мун̃читва̄ паттам̣ паттантева апара̄масанто вохарати. сесападесупи есева найо.

333. ида̄ни марийа̄дабха̄джанӣйам̣ каронто татра, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха саран̣оти сараджо сакилесо. аран̣оти араджо никкилесо. субхӯти ча пана, бхиккхавети айам̣ тхеро двӣсу т̣ха̄несу етадаггам̣ а̄рул̣хо ‘‘аран̣авиха̄рӣнам̣ йадидам̣ субхӯти, даккхин̣еййа̄нам̣ йадидам̣ субхӯтӣ’’ти (а. ни. 1.202).

дхаммасена̄пати кира ваттхум̣ содхети, субхӯтиттхеро даккхин̣ам̣ содхети. татха̄ хи дхаммасена̄пати пин̣д̣а̄йа чаранто гехадва̄ре т̣хито йа̄ва бхиккхам̣ а̄харанти, та̄ва пуббабха̄ге париччхиндитва̄ ниродхам̣ сама̄паджджати, ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа деййадхаммам̣ пат̣игган̣ха̄ти. субхӯтиттхеро ча татхева метта̄джха̄нам̣ сама̄паджджати, метта̄джха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа деййадхаммам̣ пат̣игган̣ха̄ти. евам̣ пана ка̄тум̣ сакка̄ти. а̄ма сакка̄, нева аччхарийан̃четам̣, йам̣ маха̄бхин̃н̃аппатта̄ са̄вака̄ евам̣ кареййум̣. имасмимпи хи тамбапан̣н̣идӣпе пора̄н̣акара̄джака̄ле пин̇галабуддхараккхитаттхеро на̄ма уттарага̄мам̣ нисса̄йа виха̄си. таттха сатта куласата̄ни хонти, екампи там̣ куладва̄рам̣ наттхи, йаттха тхеро сама̄паттим̣ на сама̄паджджи. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

аран̣авибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. дха̄тувибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

342. евам̣ ме сутанти дха̄тувибхан̇гасуттам̣. таттха ча̄риканти туритагаманача̄рикам̣. саче те бхаггава агарӯти саче туйхам̣ бха̄рийам̣ апха̄сукам̣ кин̃чи наттхи. саче со ануджа̄на̄тӣти бхаггавасса кира етадахоси – ‘‘паббаджита̄ на̄ма на̄на̄аджджха̄сайа̄, еко ган̣а̄бхирато хоти, еко ека̄бхирато. саче со ека̄бхирато бхависсати, ‘а̄вусо, ма̄ па̄виси, майа̄ са̄ла̄ ладдха̄’ти ваккхати. саче айам̣ ека̄бхирато бхависсати, ‘а̄вусо, никкхама, майа̄ са̄ла̄ ладдха̄’ти ваккхати. евам̣ санте ахам̣ убхиннам̣ вива̄дака̄рета̄ на̄ма бхависса̄ми, диннам̣ на̄ма диннамева ват̣т̣ати, катам̣ катамева̄’’ти. тасма̄ евама̄ха.

кулапуттоти джа̄тикулапуттопи а̄ча̄ракулапуттопи. ва̄сӯпагатоти ва̄сам̣ упагато. куто а̄гантва̄ти? таккасӣланагарато.

татра̄йам̣ анупуббикатха̄ – маджджхимаппадесе кира ра̄джагаханагаре бимбиса̄ре раджджам̣ ка̄ренте паччанте таккасӣланагаре пуккуса̄ти ра̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. атха таккасӣлато бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ ва̄н̣иджа̄ ра̄джагахам̣ а̄гата̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ ра̄джа̄нам̣ аддасам̣су. ра̄джа̄ те вандитва̄ т̣хите ‘‘каттхава̄сино тумхе’’ти пуччхи. таккасӣлава̄сино дева̄ти. атха не ра̄джа̄ джанападасса кхемасубхиккхата̄дӣни нагарасса ча паваттим̣ пуччхитва̄ ‘‘ко на̄ма тумха̄кам̣ ра̄джа̄’’ти пуччхи. пуккуса̄ти на̄ма дева̄ти. дхаммикоти? а̄ма дева дхаммико. чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи джанам̣ сан̇ган̣ха̄ти, локасса ма̄та̄питит̣т̣ха̄не т̣хито, ан̇ге нипаннада̄ракам̣ вийа джанам̣ тосетӣти. катарасмим̣ вайе ваттатӣти? атхасса вайам̣ а̄чиккхим̣су. вайесупи бимбиса̄рена самавайо джа̄то. атха те ра̄джа̄ а̄ха – ‘‘та̄та̄ тумха̄кам̣ ра̄джа̄ дхаммико, вайена ча ме сама̄но, саккун̣еййа̄тха тумха̄кам̣ ра̄джа̄нам̣ мама миттам̣ ка̄ту’’нти. саккома дева̄ти. ра̄джа̄ тесам̣ сун̇кам̣ виссаджджетва̄ гехан̃ча да̄петва̄ – ‘‘гаччхатха бхан̣д̣ам̣ виккин̣итва̄ гаманака̄ле мам̣ дисва̄ гаччхеййа̄тха̄’’ти а̄ха. те татха̄ катва̄ гаманака̄ле ра̄джа̄нам̣ аддасам̣су. ‘‘гаччхатха тумха̄кам̣ ра̄джа̄нам̣ мама вачанена пунаппунам̣ а̄рогйам̣ пуччхитва̄ ‘ра̄джа̄ тумхехи саддхим̣ миттабха̄вам̣ иччхатӣ’ти вадатха̄’’ти а̄ха.

те са̄дхӯти пат̣иссун̣итва̄ гантва̄ бхан̣д̣ам̣ пат̣иса̄метва̄ бхуттапа̄тара̄са̄ ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ вандим̣су. ра̄джа̄ ‘‘кахам̣ бхан̣е тумхе еттаке име дивасе на диссатха̄’’ти пуччхи. те саббам̣ паваттим̣ а̄рочесум̣. ра̄джа̄ – ‘‘са̄дху, та̄та̄, тумхе нисса̄йа майа̄ маджджхимаппадесе ра̄джа̄ митто ладдхо’’ти аттамано ахоси. апарабха̄ге ра̄джагахава̄синопи ва̄н̣иджа̄ таккасӣлам̣ агамам̣су. те пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ а̄гате пуккуса̄ти ра̄джа̄ ‘‘куто а̄гататтха̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘ра̄джагахато’’ти сутва̄ ‘‘майхам̣ саха̄йасса нагарато а̄гата̄ тумхе’’ти. а̄ма дева̄ти. а̄рогйам̣ ме саха̄йасса̄ти а̄рогйам̣ пуччхитва̄ ‘‘аджджа пат̣т̣ха̄йа йе майхам̣ саха̄йасса нагарато джан̇гхасаттхена ва̄ сакат̣асаттхена ва̄ ва̄н̣иджа̄ а̄гаччханти, саббесам̣ мама висайам̣ павит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа васанагеха̄ни, ра̄джакот̣т̣ха̄га̄рато нива̄пан̃ча денту, сун̇кам̣ виссадждженту, кин̃чи упаддавам̣ ма̄ каронтӯ’’ти бхерим̣ чара̄песи. бимбиса̄ропи аттано нагаре татхева бхерим̣ чара̄песи.

атха бимбиса̄ро пуккуса̄тисса пан̣н̣ам̣ пахин̣и – ‘‘паччантадесе на̄ма ман̣имутта̄дӣни ратана̄ни уппаджджанти, йам̣ майхам̣ саха̄йасса радждже дассанӣйам̣ ва̄ саванӣйам̣ ва̄ ратанам̣ уппаджджати, таттха ме ма̄ маччхара̄йатӯ’’ти. пуккуса̄типи – ‘‘маджджхимадесо на̄ма маха̄джанападо, йам̣ таттха еварӯпам̣ ратанам̣ уппаджджати, таттха ме саха̄йо ма̄ маччхара̄йатӯ’’ти пат̣ипан̣н̣ам̣ пахин̣и. евам̣ те гаччханте гаччханте ка̄ле ан̃н̃аман̃н̃ам̣ адисва̄пи дал̣хамитта̄ ахесум̣.

евам̣ тесам̣ катикам̣ катва̄ васанта̄нам̣ пат̣хаматарам̣ пуккуса̄тисса пан̣н̣а̄ка̄ро уппаджджи. ра̄джа̄ кира ат̣т̣ха пан̃чаван̣н̣е анаггхакамбале лабхи. со – ‘‘атисундара̄ име камбала̄, ахам̣ саха̄йасса песисса̄мӣ’’ти ла̄кха̄гул̣аматте ат̣т̣ха са̄ракаран̣д̣аке ликха̄петва̄ тесу те камбале паккхипитва̄ ла̄кха̄йа ват̣т̣а̄петва̄ сетаваттхена вет̣хетва̄ самугге паккхипитва̄ ваттхена вет̣хетва̄ ра̄джамуддика̄йа лан̃чхетва̄ ‘‘майхам̣ саха̄йасса детха̄’’ти амачче песеси. са̄санан̃ча ада̄си – ‘‘айам̣ пан̣н̣а̄ка̄ро нагарамаджджхе амачча̄дипаривутена дат̣т̣хаббо’’ти. те гантва̄ бимбиса̄расса адам̣су.

со са̄санам̣ сутва̄ амачча̄дайо саннипатантӯти бхерим̣ чара̄петва̄ нагарамаджджхе амачча̄дипаривуто сетаччхаттена дха̄рийама̄нена паллан̇каваре нисинно лан̃чханам̣ бхиндитва̄ ваттхам̣ апанетва̄ самуггам̣ виваритва̄ анто бхан̣д̣икам̣ мун̃читва̄ ла̄кха̄гул̣е дисва̄ ‘‘майхам̣ саха̄йо пуккуса̄ти ‘джутавиттако ме саха̄йо’ти ман̃н̃ама̄но ман̃н̃е имам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ пахин̣ӣ’’ти екам̣ гул̣ам̣ гахетва̄ хаттхена ват̣т̣етва̄ тулайантова анто дуссабхан̣д̣икам̣ аттхӣти ан̃н̃а̄си. атха нам̣ паллан̇капа̄де пахаритва̄ та̄вадева ла̄кха̄ парипати, со накхена каран̣д̣акам̣ виваритва̄ анто камбаларатанам̣ дисва̄ итарепи вивара̄песи, саббепи камбала̄ ахесум̣. атха не паттхара̄песи, те ван̣н̣асампанна̄ пхассасампанна̄ дӣгхато сол̣асахаттха̄ тирийам̣ ат̣т̣хахаттха̄ ахесум̣. маха̄джано дисва̄ ан̇гулийо пот̣хеси, челуккхепам̣ ака̄си, – ‘‘амха̄кам̣ ран̃н̃о адит̣т̣хасаха̄йо пуккуса̄ти адисва̄ва еварӯпам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ песеси, йуттам̣ еварӯпам̣ миттам̣ ка̄ту’’нти аттамано ахоси. ра̄джа̄ екамекам̣ камбалам̣ аггха̄песи, саббе анаггха̄ ахесум̣. тесу чатта̄ро самма̄самбуддхасса песеси, чатта̄ро аттано гхаре ака̄си. тато чинтеси – ‘‘паччха̄ песентена пат̣хамам̣ песитапан̣н̣а̄ка̄рато атирекам̣ песетум̣ ват̣т̣ати, саха̄йена ча ме анаггхо пан̣н̣а̄ка̄ро песито, ким̣ ну кхо песемӣ’’ти?

ким̣ пана ра̄джагахе тато адхикам̣ ратанам̣ наттхӣти? но наттхи, маха̄пун̃н̃о ра̄джа̄, апича кхо панасса сота̄паннака̄лато пат̣т̣ха̄йа т̣хапетва̄ тӣн̣и ратана̄ни ан̃н̃ам̣ ратанам̣ соманассам̣ джанетум̣ саматтхам̣ на̄ма наттхи. со ратанам̣ вичинитум̣ а̄раддхо – ратанам̣ на̄ма савин̃н̃а̄н̣акам̣ авин̃н̃а̄н̣аканти дувидхам̣. таттха авин̃н̃а̄н̣акам̣ суван̣н̣араджата̄ди, савин̃н̃а̄н̣акам̣ индрийабаддхам̣. авин̃н̃а̄н̣акам̣ савин̃н̃а̄н̣акассева алан̇ка̄ра̄дивасена парибхогам̣ хоти, ити имесу двӣсу ратанесу савин̃н̃а̄н̣акам̣ сет̣т̣хам̣. савин̃н̃а̄н̣акампи дувидхам̣ тираччха̄наратанам̣ мануссаратананти. таттха тираччха̄наратанам̣ хаттхиассаратанам̣, тампи манусса̄нам̣ упабхогаттхамева ниббаттати, ити имесупи двӣсу мануссаратанам̣ сет̣т̣хам̣. мануссаратанампи дувидхам̣ иттхиратанам̣ пурисаратананти. таттха чаккаваттино ран̃н̃о уппаннам̣ иттхиратанампи пурисассева упабхогам̣. ити имесупи двӣсу пурисаратанамева сет̣т̣хам̣.

пурисаратанампи дувидхам̣ ага̄рийаратанам̣ анага̄рийаратанан̃ча. таттха ага̄рийаратанесупи чаккаваттира̄джа̄ аджджа паббаджитаса̄ман̣ерам̣ пан̃чапатит̣т̣хитена вандати, ити имесупи двӣсу анага̄рийаратанамева сет̣т̣хам̣. анага̄рийаратанампи дувидхам̣ секкхаратанан̃ча асеккхаратанан̃ча. таттха сатасахассампи секкха̄нам̣ асеккхасса падесам̣ на па̄пун̣а̄ти, ити имесупи двӣсу асеккхаратанамева сет̣т̣хам̣. тампи дувидхам̣ буддхаратанам̣ са̄вакаратананти. таттха сатасахассампи са̄вакаратана̄нам̣ буддхаратанасса падесам̣ на па̄пун̣а̄ти, ити имесупи двӣсӯ буддхаратанамева сет̣т̣хам̣.

буддхаратанампи дувидхам̣ паччекабуддхаратанам̣ саббан̃н̃убуддхаратананти. таттха сатасахассампи паччекабуддха̄нам̣ саббан̃н̃убуддхасса падесам̣ на па̄пун̣а̄ти, ити имесупи двӣсу саббан̃н̃убуддхаратанам̣йева сет̣т̣хам̣. садевакасмин̃хи локе буддхаратанасамам̣ ратанам̣ на̄ма наттхи. тасма̄ асадисамева ратанам̣ майхам̣ саха̄йасса песесса̄мӣти чинтетва̄ таккасӣлава̄сино пуччхи – ‘‘та̄та̄ тумха̄кам̣ джанападе буддхо дхаммо сан̇гхоти има̄ни тӣн̣и ратана̄ни диссантӣ’’ти. гхосопи со маха̄ра̄джа та̄ва таттха наттхи, дассанам̣ пана кутоти.

‘‘сундарам̣ та̄та̄’’ти ра̄джа̄ тут̣т̣хо чинтеси – ‘‘сакка̄ бхавеййа джанасан̇гахаттха̄йа майхам̣ саха̄йасса васанат̣т̣ха̄нам̣ самма̄самбуддхам̣ песетум̣, буддха̄ пана паччантимесу джанападесу на арун̣ам̣ ут̣т̣хапенти. тасма̄ саттха̄ра̄ гантум̣ на сакка̄. са̄рипуттамоггалла̄на̄дайо маха̄са̄ваке песетум̣ сакка̄ бхавеййа. майа̄ пана ‘тхера̄ паччанте васантӣ’ти сутва̄пи мануссе песетва̄ те аттано самӣпам̣ а̄н̣а̄петва̄ упат̣т̣ха̄тумева йуттам̣. тасма̄ на тхерехипи сакка̄ гантум̣. йена пана̄ка̄рена са̄сане песите саттха̄ ча маха̄са̄вака̄ ча гата̄ вийа хонти, тена̄ка̄рена са̄санам̣ пахин̣исса̄мӣ’’ти. чинтетва̄ чатуратана̄йа̄мам̣ видаттхиматтапутхулам̣ на̄титанум̣ на̄тибахалам̣ суван̣н̣апат̣т̣ам̣ ка̄ра̄петва̄ ‘‘таттха аджджа аккхара̄ни ликхисса̄мӣ’’ти. па̄това сӣсам̣ нха̄йитва̄ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа бхуттапа̄тара̄со апанӣтагандхама̄ла̄бхаран̣о суван̣н̣асаракена джа̄тихин̇гуликам̣ а̄да̄йа хет̣т̣хато пат̣т̣ха̄йа два̄ра̄ни пидаханто па̄са̄дама̄руйха пуббадиса̄мукхам̣ сӣхапан̃джарам̣ виваритва̄ а̄ка̄сатале нисӣдитва̄ суван̣н̣апат̣т̣е аккхара̄ни ликханто – ‘‘идха татха̄гато локе уппанно арахам̣ самма̄самбуддхо виджджа̄чаран̣асампанно сугато локавидӯ ануттаро пурисадаммаса̄ратхи саттха̄ деваманусса̄нам̣ буддхо бхагава̄’’ти. буддхагун̣е та̄ва екадесена ликхи.

тато ‘‘евам̣ даса па̄рамийо пӯретва̄ туситабхаванато чавитва̄ ма̄тукуччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи, евам̣ локавиваран̣ам̣ ахоси, ма̄тукуччхийам̣ васама̄не идам̣ на̄ма ахоси, ага̄рамаджджхе васама̄не идам̣ на̄ма ахоси, евам̣ маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто евам̣ маха̄падха̄нам̣ падахи. евам̣ дуккарака̄рикам̣ катва̄ маха̄бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха апара̄джитапаллан̇ке нисинно саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджхи, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджхантасса евам̣ локавиваран̣ам̣ ахоси. садеваке локе ан̃н̃ам̣ еварӯпам̣ ратанам̣ на̄ма наттхӣти.

йам̣кин̃чи виттам̣ идха ва̄ хурам̣ ва̄,

саггесу ва̄ йам̣ ратанам̣ пан̣ӣтам̣;

на но самам̣ аттхи татха̄гатена,

идампи буддхе ратанам̣ пан̣ӣтам̣;

етена саччена суваттхи хотӯ’’ти. (кху. па̄. 6.3; су. ни. 226) –

евам̣ екадесена буддхагун̣епи ликхитва̄ дутийам̣ дхаммаратанам̣ тхоменто – ‘‘сва̄ккха̄то бхагавата̄ дхаммо…пе… паччаттам̣ ведитаббо вин̃н̃ӯхӣ’’ти. ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄…пе… арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти. ‘‘саттха̄ра̄ деситадхаммо на̄ма еварӯпо ча еварӯпо ча̄’’ти саттатим̣са бодхипаккхийе екадесена ликхитва̄ –

‘‘йам̣ буддхасет̣т̣хо париван̣н̣айӣ сучим̣,

сама̄дхима̄нантарикан̃н̃ама̄ху;

сама̄дхина̄ тена само на виджджати,

идампи дхамме ратанам̣ пан̣ӣтам̣;

етена саччена суваттхи хотӯ’’ти. (кху. па̄. 6.5; су. ни. 228) –

евам̣ екадесена дхаммагун̣е ликхитва̄ татийам̣ сан̇гхаратанам̣ тхоменто – ‘‘суппат̣ипанно бхагавато са̄вакасан̇гхо…пе… пун̃н̃аккхеттам̣ локасса̄’’ти. ‘‘кулапутта̄ на̄ма саттху дхаммакатхам̣ сутва̄ евам̣ никкхамитва̄ паббаджанти, кечи сетаччхаттам̣ паха̄йа паббаджанти, кечи упараджджам̣, кечи сена̄патит̣т̣ха̄на̄дӣни паха̄йа паббаджанти. паббаджитва̄ ча пана иман̃ча пат̣ипаттим̣ пӯрентӣ’’ти чӯл̣асӣламаджджхимасӣламаха̄сӣла̄дӣни екадесена ликхитва̄ чхадва̄расам̣варам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣ чатупаччайасантосам̣ нававидхам̣ сена̄санам̣, нӣваран̣аппаха̄нам̣ парикаммам̣ джха̄на̄бхин̃н̃а̄ ат̣т̣хатим̣са каммат̣т̣ха̄на̄ни йа̄ва а̄саваккхайа̄ екадесена ликхи, сол̣асавидхам̣ а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ виттха̄ренева ликхитва̄ ‘‘саттху са̄вакасан̇гхо на̄ма еварӯпехи ча гун̣ехи саманна̄гато.

йе пуггала̄ ат̣т̣хасатам̣ пасат̣т̣ха̄,

чатта̄ри ета̄ни йуга̄ни хонти;

те даккхин̣еййа̄ сугатасса са̄вака̄,

етесу динна̄ни махаппхала̄ни;

идампи сан̇гхе ратанам̣ пан̣ӣтам̣,

етена саччена суваттхи хотӯ’’ти. (кху. па̄. 6.6; су. ни. 229) –

евам̣ екадесена сан̇гхагун̣е ликхитва̄ – ‘‘бхагавато са̄санам̣ сва̄ккха̄там̣ ниййа̄никам̣, саче майхам̣ саха̄йо саккоти, никкхамитва̄ паббаджатӯ’’ти ликхитва̄ суван̣н̣апат̣т̣ам̣ сам̣харитва̄ сукхумакамбалена вет̣хетва̄ са̄расамугге паккхипитва̄ там̣ самуггам̣ суван̣н̣амайе, суван̣н̣амайам̣, раджатамайе раджатамайам̣ ман̣имайе, ман̣имайам̣ пава̄л̣амайе, пава̄л̣амайам̣ лохитан̇камайе, лохитан̇камайам̣ маса̄рагалламайе, маса̄рагалламайам̣ пхаликамайе, пхаликамайам̣ дантамайе, дантамайам̣ саббаратанамайе, саббаратанамайам̣ килан̃джамайе, килан̃джамайам̣ самуггам̣ са̄ракаран̣д̣аке т̣хапеси.

пуна са̄ракаран̣д̣акам̣ суван̣н̣акаран̣д̣акети пуриманайенева харитва̄ саббаратанамайам̣ каран̣д̣акам̣ килан̃джамайе каран̣д̣аке т̣хапеси. тато килан̃джамайам̣ каран̣д̣акам̣ са̄рамайапел̣а̄йа̄ти пуна вуттанайенева харитва̄ саббаратанамайам̣ пел̣ам̣ килан̃джамайапел̣а̄йа т̣хапетва̄ бахи ваттхена вет̣хетва̄ ра̄джамуддика̄йа лан̃чхетва̄ амачче а̄н̣а̄песи – ‘‘мама а̄н̣а̄паваттит̣т̣ха̄не маггам̣ алан̇ка̄ра̄петха магго ат̣т̣хусабхавиттхато хоту, чатуусабхат̣т̣ха̄нам̣ содхитаматтакамева хоту, маджджхе чатуусабхам̣ ра̄джа̄нубха̄вена пат̣ийа̄детха̄’’ти. тато ман̇галахаттхим̣ алан̇ка̄ра̄петва̄ тасса упари паллан̇кам̣ пан̃н̃апетва̄ сетаччхаттам̣ усса̄петва̄ нагаравӣтхийо ситтасаммат̣т̣ха̄ самусситаддхаджапат̣а̄ка̄ кадалипун̣н̣агхат̣агандхадхӯмапуппха̄дӣхи суппат̣иман̣д̣ита̄ ка̄ретва̄ ‘‘аттано аттано висайаппадесе еварӯпам̣ пӯджам̣ ка̄рентӯ’’ти антарабхогика̄нам̣ джаванадӯте песетва̄ сайам̣ сабба̄лан̇ка̄рена алан̇каритва̄ – ‘‘саббата̄л̣а̄вачарасаммиссабалака̄йапаривуто пан̣н̣а̄ка̄рам̣ песемӣ’’ти аттано висайапарийантам̣ гантва̄ амаччасса мукхаса̄санам̣ ада̄си – ‘‘та̄та майхам̣ саха̄йо пуккуса̄ти имам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ пат̣иччханто ородхамаджджхе апат̣иччхитва̄ па̄са̄дам̣ а̄руйха пат̣иччхатӯ’’ти. евам̣ са̄санам̣ датва̄ паччантадесам̣ саттха̄ гаччхатӣти пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ ниватти. антарабхогика̄ тенева нийа̄мена маггам̣ пат̣ийа̄детва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ найим̣су.

пуккуса̄типи аттано раджджасӣмато пат̣т̣ха̄йа тенева нийа̄мена маггам̣ пат̣ийа̄детва̄ нагарам̣ алан̇ка̄ра̄петва̄ пан̣н̣а̄ка̄расса паччуггаманам̣ ака̄си. пан̣н̣а̄ка̄ро таккасӣлам̣ па̄пун̣анто упосатхадивасе па̄пун̣и, пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ гатаамаччопи ран̃н̃о вуттаса̄санам̣ а̄рочеси. ра̄джа̄ там̣ сутва̄ пан̣н̣а̄ка̄рена саддхим̣ а̄гата̄нам̣ каттаббакиччам̣ вича̄ретва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ а̄да̄йа па̄са̄дам̣ а̄руйха ‘‘ма̄ идха кочи пависатӯ’’ти два̄ре а̄раккхам̣ ка̄ретва̄ сӣхапан̃джарам̣ виваритва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ учча̄сане т̣хапетва̄ сайам̣ нӣча̄сане нисинно лан̃чханам̣ бхиндитва̄ нива̄санам̣ апанетва̄ килан̃джапел̣ато пат̣т̣ха̄йа анупуббена виваранто са̄рамайам̣ самуггам̣ дисва̄ чинтеси – ‘‘маха̄париха̄ро на̄йам̣ ан̃н̃асса ратанасса бхависсати, аддха̄ маджджхимадесе сотаббайуттакам̣ ратанам̣ уппанна’’нти. атха там̣ самуггам̣ виваритва̄ ра̄джалан̃чханам̣ бхиндитва̄ сукхумакамбалам̣ убхато вийӯхитва̄ суван̣н̣апат̣т̣ам̣ аддаса.

со там̣ паса̄ретва̄ – ‘‘мана̄па̄ни вата аккхара̄ни самасӣса̄ни самапантӣни чатурасса̄нӣ’’тиа̄дито пат̣т̣ха̄йа ва̄четум̣ а̄рабхи. тасса – ‘‘идха татха̄гато локе уппанно’’ти буддхагун̣е ва̄чентасса балавасоманассам̣ уппаджджи, наванавутиломакӯпасахасса̄ни уддхаггалома̄ни ахесум̣. аттано т̣хитабха̄вам̣ ва̄ нисиннабха̄вам̣ ва̄ на джа̄на̄ти. атхасса – ‘‘каппакот̣исатасахассехипи етам̣ дуллабхаса̄санам̣ саха̄йам̣ нисса̄йа сотум̣ лабха̄мӣ’’ти бхиййо балавапӣти удапа̄ди. со хи упари ва̄четум̣ асакконто йа̄ва пӣтивегапассаддхийа̄ нисӣдитва̄ парато – ‘‘сва̄ккха̄то бхагавата̄ дхаммо’’ти дхаммагун̣е а̄рабхи. татра̄писса татхева ахоси. со пуна йа̄ва пӣтивегапассаддхийа̄ нисӣдитва̄ парато ‘‘суппат̣ипанно’’ти сан̇гхагун̣е а̄рабхи. татра̄писса татхева ахоси. атха саббапарийанте а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄четва̄ чатуккапан̃чакаджджха̄на̄ни ниббаттеси, со джха̄насукхенева вӣтина̄меси. ан̃н̃о кочи дат̣т̣хум̣ на лабхати, екова чӯл̣упат̣т̣ха̄ко пависати. евам̣ аддхама̄саматтам̣ вӣтина̄меси.

на̄гара̄ ра̄джан̇ган̣е саннипатитва̄ уккут̣т̣хим̣ акам̣су ‘‘пан̣н̣а̄ка̄рам̣ пат̣иччхитадивасато пат̣т̣ха̄йа баладассанам̣ ва̄ на̄т̣акадассанам̣ ва̄ наттхи, виниччхайада̄нам̣ наттхи, ра̄джа̄ саха̄йена пахитам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ йассиччхати тасса дассету, ра̄джа̄но на̄ма екаччасса пан̣н̣а̄ка̄равасенапи ван̃четва̄ раджджам̣ аттано ка̄тум̣ ва̄йаманти. ким̣ на̄ма амха̄кам̣ ра̄джа̄ каротӣ’’ти? ра̄джа̄ уккут̣т̣хисаддам̣ сутва̄ – ‘‘раджджам̣ ну кхо дха̄реми, уда̄ху саттха̄ра’’нти чинтеси. атхасса етадахоси – ‘‘раджджака̄ритааттабха̄во на̄ма нева ган̣акена, на ган̣акамаха̄маттена ган̣етум̣ сакко. саттхуса̄санам̣ дха̄ресса̄мӣ’’ти сайане т̣хапитам̣ асим̣ гахетва̄ кесе чхиндитва̄ сӣхапан̃джарам̣ виваритва̄ – ‘‘етам̣ гахетва̄ раджджам̣ ка̄ретха̄’’ти саддхим̣ чӯл̣а̄ман̣ина̄ кесакала̄пам̣ парисамаджджхе па̄теси, маха̄джано там̣ уккхипитва̄ – ‘‘саха̄йакасантика̄ ладдхапан̣н̣а̄ка̄ра̄ на̄ма ра̄джа̄но тумха̄диса̄ хонти дева̄’’ти екаппаха̄ренева вирави. ран̃н̃опи дван̇гуламаттам̣ кесамассу ахоси. бодхисаттасса паббаджджа̄садисамева кира джа̄там̣.

тато чӯл̣упат̣т̣ха̄кам̣ песетва̄ антара̄пан̣а̄ две ка̄са̄йаваттха̄ни маттика̄паттан̃ча а̄хара̄петва̄ – ‘‘йе локе араханто, те уддисса майхам̣ паббаджджа̄’’ти саттха̄рам̣ уддисса екам̣ ка̄са̄вам̣ нива̄сетва̄ екам̣ па̄рупитва̄ паттам̣ ва̄маам̣сакӯт̣е катва̄ каттарадан̣д̣ам̣ гахетва̄ – ‘‘собхати ну кхо ме паббаджджа̄ но ва̄’’ти маха̄тале катипайава̄ре апара̄парам̣ чан̇камитва̄ – ‘‘собхати ме паббаджджа̄’’ти два̄рам̣ виваритва̄ па̄са̄да̄ отари. отарантам̣ пана нам̣ тӣсу два̄ресу т̣хитана̄т̣ака̄дӣни дисва̄пи на сан̃джа̄ним̣су. ‘‘еко паччекабуддхо амха̄кам̣ ран̃н̃о дхаммакатхам̣ катхетум̣ а̄гато’’ти кира чинтайим̣су. упарипа̄са̄дам̣ пана а̄руйха ран̃н̃о т̣хитанисиннат̣т̣ха̄на̄ни дисва̄ ра̄джа̄ гатоти н̃атва̄ самуддамаджджхе осӣдама̄на̄йа на̄ва̄йа джано вийа екаппаха̄ренева виравим̣су. кулапуттам̣ бхӯмиталам̣ отин̣н̣аматтам̣ ат̣т̣ха̄расасенийо саббе на̄гара̄ балака̄йа̄ ча парива̄ретва̄ маха̄виравам̣ виравим̣су. амачча̄пи там̣ етадавочум̣ – ‘‘дева маджджхимадесара̄джа̄но на̄ма бахума̄йа̄, са̄санам̣ песетва̄ буддхаратанам̣ на̄ма локе уппаннам̣ ва̄ но ва̄ти н̃атва̄ гамиссатха, ниваттатха дева̄’’ти. саддаха̄махам̣ майхам̣ саха̄йакасса, тасса майа̄ саддхим̣ дведжджхавачанам̣ на̄ма наттхи, тит̣т̣хатха тумхети. те анугаччхантийева.

кулапутто каттарадан̣д̣ена лекхам̣ катва̄ – ‘‘идам̣ раджджам̣ касса̄’’ти а̄ха? тумха̄кам̣ дева̄ти. йо имам̣ лекхам̣ антарам̣ кароти, ра̄джа̄н̣а̄йа ка̄ретабботи. маха̄джанакаджа̄таке бодхисаттена каталекхам̣ сӣвалидевӣ антарам̣ ка̄тум̣ ависахантӣ виваттама̄на̄ агама̄си. тасса̄ гатамаггена маха̄джано агама̄си. там̣ пана лекхам̣ маха̄джано антарам̣ ка̄тум̣ на висахи, лекхам̣ уссӣсакам̣ катва̄ виваттама̄на̄ виравим̣су. кулапутто ‘‘айам̣ ме гатат̣т̣ха̄не дантакат̣т̣хам̣ ва̄ мукходакам̣ ва̄ дассатӣ’’ти антамасо екачет̣акампи аггахетва̄ пакка̄ми. евам̣ кирасса ахоси ‘‘мама саттха̄ ча маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ екакова паббаджито’’ти екакова агама̄си. ‘‘саттху ладжджа̄мӣ’’ти ча – ‘‘саттха̄ кира ме паббаджитва̄ йа̄нам̣ на̄рул̣хо’’ти ча антамасо екапат̣аликампи упа̄ханам̣ на̄рухи, пан̣н̣аччхаттакампи на дха̄реси. маха̄джано руккхапа̄ка̄рат̣т̣а̄лака̄дӣни а̄руйха еса амха̄кам̣ ра̄джа̄ гаччхатӣти олокеси. кулапутто – ‘‘дӯрам̣ гантаббам̣, на сакка̄ екена магго ниттхариту’’нти екам̣ саттхава̄хам̣ анубандхи. сукхума̄ласса кулапуттасса кат̣хинататта̄йа патхавийа̄ гачхантасса па̄даталесу пхот̣а̄ ут̣т̣хахитва̄ бхиджджанти, дуккха̄ ведана̄ уппаджджанти. саттхава̄хе кхандха̄ва̄рам̣ бандхитва̄ нисинне кулапутто магга̄ оккамма екасмим̣ руккхамӯле нисӣдати. нисиннат̣т̣ха̄не па̄дапарикаммам̣ ва̄ пит̣т̣хипарикаммам̣ ва̄ катта̄ на̄ма наттхи, кулапутто а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ маггадаратхакиламатхапарил̣а̄хам̣ виккхамбхетва̄ джха̄наратийа̄ вӣтина̄мети.

пунадивасе ут̣т̣хите арун̣е сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ пуна саттхава̄хам̣ анубандхати. па̄тара̄сака̄ле кулапуттасса паттам̣ гахетва̄ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ патте паккхипитва̄ денти. там̣ уттан̣д̣улампи хоти килиннампи самасаккхарампи алон̣а̄тилон̣ампи, кулапутто пависанат̣т̣ха̄нам̣ паччавеккхитва̄ аматам̣ вийа парибхун̃джитва̄ етена нийа̄мена ат̣т̣хахи ӯнака̄ни две йоджанасата̄ни гато. джетаванадва̄ракот̣т̣хакасса пана самӣпена гаччхантопи – ‘‘кахам̣ саттха̄ васатӣ’’ти на̄пуччхи. касма̄? саттхуга̄равена чева ран̃н̃о песитаса̄санавасена ча. ран̃н̃о хи – ‘‘идха татха̄гато локе уппаджджатӣ’’ти саттха̄рам̣ ра̄джагахе уппаннам̣ вийа катва̄ са̄санам̣ песитам̣, тасма̄ нам̣ апуччхитва̄ва пан̃чачатта̄лӣсайоджанаматтам̣ маггам̣ атикканто. со сӯрийаттхан̇гаманавела̄йа ра̄джагахам̣ патва̄ саттха̄ кахам̣ васатӣти пуччхи. куто ну, бханте, а̄гатоти? ито уттаратоти. саттха̄ туйхам̣ а̄гатамагге ито пан̃чачатта̄лӣсайоджанаматте са̄ваттхи на̄ма аттхи, таттха васатӣти. кулапутто чинтеси – ‘‘ида̄ни ака̄ло на сакка̄ гантум̣, аджджа идхева васитва̄ све саттху сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти. тато – ‘‘вика̄ле сампаттапаббаджита̄ кахам̣ васантӣ’’ти пуччхи. има̄йа кумбхака̄раса̄ла̄йа, бхантети. атха со там̣ кумбхака̄рам̣ йа̄читва̄ таттха ва̄саттха̄йа пависитва̄ нисӣди.

бхагава̄пи там̣дивасам̣ паччӯсака̄ле локам̣ волокенто пуккуса̄тим̣ дисва̄ чинтеси – ‘‘айам̣ кулапутто саха̄йена песитам̣ са̄санаматтакам̣ ва̄четва̄ атирекатийоджанасатикам̣ маха̄раджджам̣ паха̄йа мам̣ уддисса паббаджитва̄ ат̣т̣хахи ӯнака̄ни две йоджанасата̄ни атиккамма ра̄джагахам̣ па̄пун̣иссати, майи агаччханте пана тӣн̣и са̄ман̃н̃апхала̄ни аппат̣ивиджджхитва̄ екараттива̄сена ана̄тхака̄лакирийам̣ кариссати, майи пана гате тӣн̣и са̄ман̃н̃апхала̄ни пат̣ивиджджхиссати. джанасан̇гахаттха̄йева пана майа̄ сатасахассакаппа̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни па̄рамийо пӯрита̄, карисса̄ми тасса сан̇гаха’’нти па̄това сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ бхиккхусан̇гхапаривуто са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄таппат̣икканто гандхакут̣им̣ пависитва̄ мухуттам̣ аттадаратхакиламатхам̣ пат̣ипассамбхетва̄ – ‘‘кулапутто майи га̄равена дуккарам̣ ака̄си, атирекайоджанасатам̣ раджджам̣ паха̄йа антамасо мукхадхованада̄йакампи чет̣акам̣ аггахетва̄ екакова никкханто’’ти са̄рипуттамаха̄моггалла̄на̄дӣсу кан̃чи ана̄мантетва̄ сайамева аттано паттачӣварам̣ гахетва̄ екакова никкханто. гаччханто ча нева а̄ка̄се уппати, на патхавим̣ сам̣кхипи, – ‘‘кулапутто мама ладжджама̄но хаттхиассаратхасуван̣н̣асивика̄дӣсу екайа̄непи анисӣдитва̄ антамасо екапат̣аликам̣ упа̄ханампи ана̄руйха пан̣н̣аччхаттакампи аггахетва̄ никкханто, майа̄пи падаса̄ва гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти пана чинтетва̄ падаса̄ва агама̄си.

со асӣти анубйан̃джана̄ни бйа̄маппабха̄ ба̄ттим̣са маха̄пурисалаккхан̣а̄нӣти имам̣ буддхасирим̣ пат̣иччха̄детва̄ вала̄хакапат̣иччханно пун̣н̣ачандо вийа ан̃н̃атарабхиккхувесена гаччханто екапаччха̄бхаттенева пан̃чачатта̄лӣса йоджана̄ни атиккамма сӯрийаттхан̇гамалӣвела̄йа кулапутте павит̣т̣хаматтейева там̣ кумбхака̄раса̄лам̣ па̄пун̣и. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘тена кхо пана самайена, пуккуса̄ти, на̄ма кулапутто бхагавантам̣ уддисса саддха̄йа ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито, со тасмим̣ кумбхака̄ра̄весане пат̣хамам̣ ва̄сӯпагато хотӣ’’ти.

евам̣ гантва̄пи пана бхагава̄ – ‘‘ахам̣ самма̄самбуддхо’’ти пасайха кумбхака̄раса̄лам̣ апависитва̄ два̄ре т̣хитова кулапуттам̣ ока̄сам̣ ка̄ренто саче те бхиккхӯтиа̄дима̄ха. урунданти вивиттам̣ асамба̄дхам̣. вихарата̄йасма̄ йатха̄сукханти йена йена ирийа̄патхена пха̄су хоти, тена тена йатха̄сукхам̣ а̄йасма̄ вихаратӯти ока̄сам̣ ака̄си. атирекатийоджанасатан̃хи раджджам̣ паха̄йа паббаджито кулапутто парасса чхад̣д̣итапатитам̣ кумбхака̄раса̄лам̣ ким̣ ан̃н̃асса сабрахмача̄рино маччхара̄йиссати. екачче пана могхапуриса̄ са̄сане паббаджитва̄ а̄ва̄самаччхарийа̄дӣхи абхибхӯта̄ аттано васанат̣т̣ха̄не майхам̣ кут̣и майхам̣ паривен̣анти ан̃н̃есам̣ ава̄са̄йа параккаманти. нисӣдӣти аччантасукхума̄ло локана̄тхо девавима̄насадисам̣ гандхакут̣им̣ паха̄йа таттха таттха виппакин̣н̣ачха̄рика̄йа бхиннабха̄джанатин̣апала̄сакуккут̣асӯкаравачча̄дисам̣килит̣т̣ха̄йа сан̇ка̄рат̣т̣ха̄насадиса̄йа кумбхака̄раса̄ла̄йа тин̣асантха̄рам̣ сантхаритва̄ пам̣сукӯлачӣварам̣ пан̃н̃апетва̄ девавима̄насадисам̣ диббагандхасугандхам̣ гандхакут̣им̣ пависитва̄ нисӣданто вийа нисӣди.

ити бхагава̄пи асамбхиннамаха̄самматавам̣се уппанно, кулапуттопи кхаттийагаббхе вад̣д̣хито. бхагава̄пи абхинӣха̄расампанно, кулапуттопи абхинӣха̄расампанно. бхагава̄пи раджджам̣ паха̄йа паббаджито, кулапуттопи. бхагава̄пи суван̣н̣аван̣н̣о, кулапуттопи. бхагава̄пи сама̄паттила̄бхӣ, кулапуттопи. ити двепи кхаттийа̄ двепи абхинӣха̄расампанна̄ двепи ра̄джапаббаджита̄ двепи суван̣н̣аван̣н̣а̄ двепи сама̄паттила̄бхино кумбхака̄раса̄лам̣ пависитва̄ нисинна̄ти техи кумбхака̄раса̄ла̄ ативийа собхати, двӣхи сӣха̄дӣхи павит̣т̣хагуха̄дӣхи а̄харитва̄ дӣпетаббам̣. тесу пана двӣсу бхагава̄ – ‘‘сукхума̄ло ахам̣ парамасукхума̄ло екапаччха̄бхаттена пан̃чачатта̄лӣса йоджана̄ни а̄гато, мухуттам̣ та̄ва сӣхасеййам̣ каппетва̄ маггадаратхам̣ пат̣ипассамбхемӣ’’ти читтампи ануппа̄детва̄ нисӣдантова пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджи. кулапуттопи – ‘‘два̄навутийоджанасатам̣ а̄гатомхи, мухуттам̣ та̄ва нипаджджитва̄ маггадаратхам̣ винодемӣ’’ти читтам̣ ануппа̄детва̄ нисӣдама̄нова а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджи. идам̣ сандха̄йа атха кхо бхагава̄ бахудева раттинтиа̄ди вуттам̣.

нану ча бхагава̄ кулапуттасса дхаммам̣ десесса̄мӣти а̄гато, касма̄ на десесӣти? кулапуттасса маггадаратхо аппат̣ипассаддхо, на саккхиссати дхаммадесанам̣ сампат̣иччхитум̣, со та̄васса пат̣ипассамбхатӯти на десеси. апаре – ‘‘ра̄джагахам̣ на̄ма а̄кин̣н̣амануссам̣ авивиттам̣ дасахи саддехи, со саддо дийад̣д̣хайа̄маматтена саннисӣдати, там̣ а̄гаменто на десесӣ’’ти ваданти. там̣ ака̄ран̣ам̣, брахмалокаппама̄н̣ампи хи саддам̣ бхагава̄ аттано а̄нубха̄вена вӯпасаметум̣ саккоти, маггадаратхавӯпасамам̣ а̄гаментойева пана на десеси.

таттха бахудева раттинти дийад̣д̣хайа̄маматтам̣. етадахосӣти бхагава̄ пхаласама̄паттито вут̣т̣ха̄йа суван̣н̣авима̄не ман̣исӣхапан̃джарам̣ виваранто вийа пан̃чапаса̄даппат̣иман̣д̣ита̄ни аккхӣни уммӣлетва̄ олокеси, атхасса хаттхакуккуччапа̄дакуккуччасӣсакампанавирахитам̣ суникха̄таиндакхӣлам̣ вийа ниччалам̣ авиббхантам̣ суван̣н̣апат̣имам̣ вийа нисиннам̣ кулапуттам̣ дисва̄ етам̣ – ‘‘па̄са̄дикам̣ кхо’’тиа̄ди ахоси. таттха па̄са̄диканти паса̄да̄вахам̣. бха̄ванапум̣сакам̣ панетам̣, па̄са̄дикена ирийа̄патхена ирийати. йатха̄ ирийато ирийа̄патхо па̄са̄дико хоти, евам̣ ирийатӣти айаметтха аттхо. чатӯсу хи ирийа̄патхесу тайо ирийа̄патха̄ на собханти. гаччхантасса хи бхиккхуно хаттха̄ чаланти, па̄да̄ чаланти, сӣсам̣ чалати, т̣хитасса ка̄йо тхаддхо хоти, нипаннасса̄пи ирийа̄патхо амана̄по хоти, паччха̄бхатте пана дива̄т̣т̣ха̄нам̣ саммаджджитва̄ чаммакхан̣д̣ам̣ пан̃н̃апетва̄ судхотахаттхапа̄дасса чатусандхикапаллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нипаннассева ирийа̄патхо собхати. айан̃ча кулапутто паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ аппетва̄ нисӣди. итисса ирийа̄патхенева пасанно бхагава̄ – ‘‘па̄са̄дикам̣ кхо’’ти паривитаккеси.

йам̣нӯна̄хам̣ пуччхеййанти касма̄ пуччхати? ким̣ бхагава̄ атта̄нам̣ уддисса паббаджитабха̄вам̣ на джа̄на̄тӣти? но на джа̄на̄ти, апуччхите пана катха̄ на патит̣т̣ха̄ти, апатит̣т̣хита̄йа катха̄йа катха̄ на сан̃джа̄йатӣти катха̄патит̣т̣ха̄панаттхам̣ пуччхи.

дисва̄ ча пана джа̄неййа̄сӣти татха̄гатам̣ буддхасирийа̄ вирочантам̣ айам̣ буддхоти саббе джа̄нанти. аначчхарийаметам̣ джа̄нанам̣, буддхасирим̣ пана пат̣иччха̄детва̄ ан̃н̃атарапин̣д̣апа̄тикавесена чаранто дуджджа̄но хоти. ичча̄йасма̄, пуккуса̄ти, ‘‘на джа̄неййа’’нти сабха̄вамева катхети. татха̄ хи нам̣ екакумбхака̄раса̄ла̄йа нисиннампи на джа̄на̄ти.

етадахосӣти маггадаратхасса вӯпасамабха̄вам̣ н̃атва̄ ахоси. евама̄вусоти кулапутто саха̄йена песитам̣ са̄санаматтам̣ ва̄четва̄ раджджам̣ паха̄йа паббаджама̄но – ‘‘дасабаласса мадхурадхаммадесанам̣ сотум̣ лабхисса̄мӣ’’ти. паббаджито, паббаджитва̄ еттакам̣ аддха̄нам̣ а̄гаччханто – ‘‘дхаммам̣ те бхиккху десесса̄мӣ’’ти падаматтасса ватта̄рам̣ на̄латтха, со ‘‘дхаммам̣ те бхиккху десесса̄мӣ’’ти вуттам̣ ким̣ саккаччам̣ на сун̣иссати. пипа̄ситасон̣д̣о вийа хи пипа̄ситахаттхӣ вийа ча̄йам̣, тасма̄ саккаччам̣ саванам̣ пат̣иджа̄нанто ‘‘евама̄вусо’’ти а̄ха.

343. чхадха̄туро айанти бхагава̄ кулапуттасса пуббабха̄гапат̣ипадам̣ акатхетва̄ а̄дитова арахаттасса падат̣т̣ха̄набхӯтам̣ аччантасун̃н̃атам̣ випассана̄лаккхан̣амева а̄чиккхитум̣ а̄раддхо. йасса хи пуббабха̄гапат̣ипада̄ апарисуддха̄ хоти, тасса пат̣хамамева сӣласам̣варам̣ индрийесу гуттадва̄ратам̣ бходжане маттан̃н̃утам̣ джа̄гарийа̄нуйогам̣ сатта саддхамме чатта̄ри джха̄на̄нӣти имам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ а̄чиккхати. йасса панеса̄ парисуддха̄, тасса там̣ акатхетва̄ арахаттасса падат̣т̣ха̄набхӯтам̣ випассанамева а̄чиккхати. кулапуттасса ча пуббабха̄гапат̣ипада̄ парисуддха̄. татха̄ хи анена са̄санам̣ ва̄четва̄ па̄са̄даварагатенева а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ ниббаттитам̣, йадасса два̄навутийоджанасабхам̣ а̄гаччхантасса йа̄накиччам̣ са̄дхеси, са̄ман̣ерасӣламписса парипун̣н̣ам̣. тасма̄ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ акатхетва̄ арахаттасса падат̣т̣ха̄набхӯтам̣ аччантасун̃н̃атам̣ випассана̄лаккхан̣амевасса а̄чиккхитум̣ а̄раддхо.

таттха чхадха̄туроти дха̄туйо виджджама̄на̄, пурисо авиджджама̄но. бхагава̄ хи каттхачи виджджама̄нена авиджджама̄нам̣ дассети, каттхачи авиджджама̄нена виджджама̄нам̣, каттхачи виджджама̄нена виджджама̄нам̣, каттхачи авиджджама̄нена авиджджама̄нанти сабба̄саве вуттанайенева виттха̄ретаббам̣. идха пана виджджама̄нена авиджджама̄нам̣ дассенто евама̄ха. саче хи бхагава̄ пурисоти пан̣н̣аттим̣ виссаджджетва̄ дха̄туйо иччева ватва̄ читтам̣ упат̣т̣ха̄пеййа, кулапутто сандехам̣ кареййа, саммохам̣ а̄паджджеййа, десанам̣ сампат̣иччхитум̣ на саккун̣еййа. тасма̄ татха̄гато анупуббена пурисоти пан̣н̣аттим̣ паха̄йа ‘‘саттоти ва̄ пурисоти ва̄ пуггалоти ва̄ пан̣н̣аттиматтамева, параматтхато сатто на̄ма наттхи, дха̄туматтейева читтам̣ т̣хапа̄петва̄ тӣн̣и пхала̄ни пат̣ивиджджха̄песса̄мӣ’’ти анан̇ган̣асутте (ма. ни. 1.57 а̄дайо) вуттабха̄сантаракусало та̄йа та̄йа бха̄са̄йа сиппам̣ угган̣ха̄пенто а̄чарийо вийа евама̄ха.

таттха чха дха̄туйо асса̄ти чхадха̄туро. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ твам̣ пурисоти сан̃джа̄на̄си, со чхадха̄туко, на четтха параматтхато пурисо аттхи, пурисоти пана пан̣н̣аттиматтамева̄ти. сесападесупи есева найо. чатура̄дхит̣т̣ха̄ноти еттха адхит̣т̣ха̄нам̣ вуччати патит̣т̣ха̄, чатупатит̣т̣ха̄ноти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – сва̄йам̣ бхиккху пурисо чхадха̄туро чхапхасса̄йатано ат̣т̣ха̄расаманопавича̄ро, со еттова виват̣т̣итва̄ уттамасиддхибхӯтам̣ арахаттам̣ ган̣хама̄но имесу чатӯсу т̣ха̄несу патит̣т̣ха̄йа ган̣ха̄тӣти чатура̄дхит̣т̣ха̄ноти. йаттха т̣хитанти йесу адхит̣т̣ха̄несу патит̣т̣хитам̣. ман̃н̃асса ва̄ наппаваттантӣти ман̃н̃асса ва̄ ма̄насса ва̄ наппаваттанти. муни сантоти вуччатӣти кхӣн̣а̄савамуни упасанто ниббутоти вуччати. пан̃н̃ам̣ наппамаджджеййа̄ти арахаттапхалапан̃н̃а̄йа пат̣ивиджджханаттхам̣ а̄дитова сама̄дхивипассана̄пан̃н̃ам̣ наппамаджджеййа. саччаманураккхеййа̄ти параматтхасаччасса нибба̄насса саччхикирийаттхам̣ а̄дитова вачӣсаччам̣ раккхеййа. ча̄гаманубрӯхеййа̄ти арахаттамаггена саббакилесапаричча̄гакаран̣аттхам̣ а̄дитова килесапаричча̄гам̣ брӯхеййа. сантимева со сиккхеййа̄ти арахаттамаггена саббакилесавӯпасаманаттхам̣ а̄дитова килесавӯпасаманам̣ сиккхеййа. ити пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ адхигаматтха̄йа има̄ни саматхавипассана̄пан̃н̃а̄дӣни пуббабха̄га̄дхит̣т̣ха̄на̄ни вутта̄ни.

345. пхасса̄йатананти пхассасса а̄йатанам̣, а̄кароти аттхо. пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄нантиа̄дӣни пуббе вутта̄нам̣ арахаттапхалапан̃н̃а̄дӣнам̣ васена ведитабба̄ни.

348. ида̄ни никкхиттама̄тика̄васена ‘‘йаттха т̣хитам̣ ман̃н̃асса ва̄ наппаваттантӣ’’ти ваттаббам̣ бхавеййа, арахатте пана патте пуна ‘‘пан̃н̃ам̣ наппамаджджеййа̄’’тиа̄дӣхи киччам̣ наттхи. ити бхагава̄ ма̄тикам̣ уппат̣ипа̄т̣идха̄тукам̣ т̣хапетва̄пи йатха̄дхаммавасенева вибхан̇гам̣ вибхаджанто пан̃н̃ам̣ наппамаджджеййа̄тиа̄дима̄ха. таттха ко пан̃н̃ам̣ памаджджати, ко наппамаджджати? йо та̄ва имасмим̣ са̄сане паббаджитва̄ веджджакамма̄дивасена екавӣсативидха̄йа анесана̄йа джӣвикам̣ каппенто паббаджджа̄нурӯпена читтуппа̄дам̣ т̣хапетум̣ на саккоти, айам̣ пан̃н̃ам̣ памаджджати на̄ма. йо пана са̄сане паббаджитва̄ сӣле патит̣т̣ха̄йа буддхавачанам̣ угган̣хитва̄ саппа̄йам̣ дхутан̇гам̣ сама̄да̄йа читтаручитам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ вивиттам̣ сена̄санам̣ нисса̄йа касин̣апарикаммам̣ катва̄ сама̄паттим̣ патва̄ аджджева арахаттанти випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ вичарати, айам̣ пан̃н̃ам̣ наппамаджджати на̄ма. имасмим̣ пана сутте дха̄тукаммат̣т̣ха̄навасена еса пан̃н̃а̄йа аппама̄до вутто. дха̄тукаммат̣т̣ха̄не панеттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ хаттхипадопамасутта̄дӣсу вуттамева.

354. атха̄парам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣йева авасиссатӣти айампеттха па̄т̣ийекко анусандхи. хет̣т̣хато хи рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхитам̣, ида̄ни арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ ведана̄васена ниббаттетва̄ дассетум̣ айам̣ десана̄ а̄раддха̄. йам̣ ва̄ панетам̣ имасса бхиккхуно патхавӣдха̄туа̄дӣсу а̄гаманийавипассана̄васена каммака̄ракавин̃н̃а̄н̣ам̣, там̣ вин̃н̃а̄н̣адха̄тувасена бха̄джетва̄ дассентопи имам̣ десанам̣ а̄рабхи. таттха авасиссатӣти киматтха̄йа авасиссати? саттху катханаттха̄йа кулапуттасса ча пат̣ивиджджханаттха̄йа авасиссати. парисуддханти нирупаккилесам̣. парийода̄танти пабхассарам̣. сукхантипи виджа̄на̄тӣти сукхаведанам̣ ведайама̄но сукхаведанам̣ ведайа̄мӣти паджа̄на̄ти. сесапададвайесупи есева найо. саче пана̄йам̣ ведана̄катха̄ хет̣т̣ха̄ на катхита̄ бхавеййа, идха т̣хатва̄ катхетум̣ ват̣т̣еййа. сатипат̣т̣ха̄не панеса̄ катхита̄ва̄ти таттха катхитанайенева ведитабба̄. сукхаведанийанти евама̄ди паччайавасена удайаттхан̇гаманадассанаттхам̣ вуттам̣. таттха сукхаведанийанти сукхаведана̄йа паччайабхӯтам̣. сесападесупи есева найо.

360. упеккха̄йева авасиссатӣти етта̄вата̄ хи йатха̄ на̄ма чхекена ман̣ика̄ра̄чарийена ваджирасӯчийа̄ виджджхитва̄ чаммакхан̣д̣е па̄тетва̄ па̄тетва̄ диннамуттам̣ антева̄сико гахетва̄ гахетва̄ суттагатам̣ каронто муттоламбакамуттаджа̄ла̄дӣни кароти, евамева бхагавата̄ катхетва̄ катхетва̄ диннам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ айам̣ кулапутто манасикаронто манасикаронто пагун̣ам̣ ака̄сӣти рӯпакаммат̣т̣ха̄намписса арӯпакаммат̣т̣ха̄нампи пагун̣ам̣ джа̄там̣, атха бхагава̄ ‘‘атха̄парам̣ упеккха̄йева авасиссатӣ’’ти а̄ха.

киматтхам̣ пана авасиссатӣти? саттху катханаттхам̣. кулапуттасса пат̣ивиджджханаттхантипи ваданти, там̣ на гахетаббам̣. кулапуттена хи саха̄йасса са̄санам̣ ва̄четва̄ па̄са̄датале т̣хитенева а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣ ниббаттитам̣, йадасса еттакам̣ маггам̣ а̄гаччхантасса йа̄накиччам̣ са̄дхети. саттху катханаттхам̣йева авасиссати. имасмин̃хи т̣ха̄не саттха̄ кулапуттасса рӯпа̄вачараджджха̄не ван̣н̣ам̣ катхеси. идан̃хи вуттам̣ хоти ‘‘бхиккху пагун̣ам̣ тава идам̣ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄на’’нти. парисуддха̄тиа̄ди тасса̄йева упеккха̄йа ван̣н̣абхан̣анам̣. уккам̣ бандхеййа̄ти ан̇га̄ракапаллам̣ саджджеййа. а̄лимпеййа̄ти таттха ан̇га̄ре паккхипитва̄ аггим̣ датва̄ на̄л̣ика̄йа дхаменто аггим̣ джа̄леййа. укка̄мукхе паккхипеййа̄ти ан̇га̄ре вийӯхитва̄ ан̇га̄раматтхаке ва̄ т̣хапеййа, таттаке ва̄ паккхипеййа. нӣхат̣анти нӣхат̣адосам̣. ниннӣтакаса̄ванти апанӣтакаса̄вам̣. евамева кхоти йатха̄ там̣ суван̣н̣ам̣ иччхитиччхита̄йа пил̣андханавикатийа̄ сам̣ваттати, евамева айам̣ та̄ва чатуттхаджджха̄нупеккха̄ випассана̄ абхин̃н̃а̄ ниродхо бхавоккантӣти имесу йам̣ иччхати, тассаттха̄йа хотӣти ван̣н̣ам̣ катхеси.

касма̄ пана бхагава̄ имасмим̣ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄не никантипарийа̄да̄наттхам̣ аван̣н̣ам̣ акатхетва̄ ван̣н̣ам̣ катхесӣти. кулапуттасса хи чатуттхаджджха̄не никантипарийут̣т̣ха̄нам̣ балавам̣. саче аван̣н̣ам̣ катхеййа, – ‘‘майхам̣ паббаджитва̄ два̄навутийоджанасатам̣ а̄гаччхантасса имам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ йа̄накиччам̣ са̄дхеси, ахам̣ еттакам̣ маггам̣ а̄гаччханто джха̄насукхена джха̄наратийа̄ а̄гато, еварӯпасса на̄ма пан̣ӣтадхаммасса аван̣н̣ам̣ катхети, джа̄нам̣ ну кхо катхети аджа̄на’’нти кулапутто сам̣сайам̣ саммохам̣ а̄паджджеййа, тасма̄ бхагава̄ ван̣н̣ам̣ катхеси.

361. таданудхамманти еттха арӯпа̄вачараджджха̄нам̣ дхаммо на̄ма, там̣ анугататта̄ рӯпа̄вачараджджха̄нам̣ анудхаммоти вуттам̣. випа̄каджджха̄нам̣ ва̄ дхаммо, кусаладжджха̄нам̣ анудхаммо. тадупа̄да̄на̄ти таггахан̣а̄. чирам̣ дӣгхамаддха̄нанти вӣсатикаппасахасса̄ни. випа̄кавасена хетам̣ вуттам̣. ито уттаримпи есева найо.

362. евам̣ чатӯхи ва̄рехи арӯпа̄вачараджджха̄насса ван̣н̣ам̣ катхетва̄ ида̄ни тассева а̄дӣнавам̣ дассенто со евам̣ паджа̄на̄тӣтиа̄дима̄ха. таттха сан̇кхатаметанти кин̃ча̄пи еттха вӣсатикаппасахасса̄ни а̄йу аттхи, етам̣ пана сан̇кхатам̣ пакаппитам̣ а̄йӯхитам̣, каронтена карӣйати, аниччам̣ адхувам̣ асассатам̣ та̄вака̄ликам̣, чаванапарибхеданавиддхам̣санадхаммам̣, джа̄тийа̄ анугатам̣, джара̄йа анусат̣ам̣, маран̣ена аббха̄хатам̣, дуккхе патит̣т̣хитам̣, ата̄н̣ам̣ ален̣ам̣ асаран̣ам̣ асаран̣ӣбхӯтанти. вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатана̄дӣсупи есева найо.

ида̄ни арахаттаникӯт̣ена десанам̣ ган̣ханто со нева там̣ абхисан̇кхаротӣтиа̄дима̄ха. йатха̄ хи чхеко бхисакко висавика̄рам̣ дисва̄ ваманам̣ ка̄ретва̄ висам̣ т̣ха̄нато ча̄ветва̄ упари а̄ропетва̄ кхандхам̣ ва̄ сӣсам̣ ва̄ гахетум̣ адатва̄ висам̣ ота̄ретва̄ патхавийам̣ па̄теййа, евамева бхагава̄ кулапуттасса арӯпа̄вачараджджха̄не ван̣н̣ам̣ катхеси. там̣ сутва̄ кулапутто рӯпа̄вачараджджха̄не никантим̣ парийа̄да̄йа арӯпа̄вачараджджха̄не паттханам̣ т̣хапеси.

бхагава̄ там̣ н̃атва̄ там̣ асампаттасса аппат̣иладдхассева бхиккхуно ‘‘аттхеса̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дӣсу сампатти на̄ма. тесан̃хи пат̣хамабрахмалоке вӣсатикаппасахасса̄ни а̄йу, дутийе чатта̄лӣсам̣, татийе сат̣т̣хи, чатуттхе чатура̄сӣти каппасахасса̄ни а̄йу. там̣ пана аниччам̣ адхувам̣ асассатам̣ та̄вака̄ликам̣, чаванапарибхеданавиддхам̣санадхаммам̣, джа̄тийа̄ анугатам̣, джара̄йа анусат̣ам̣, маран̣ена аббха̄хатам̣, дуккхе патит̣т̣хитам̣, ата̄н̣ам̣ ален̣ам̣ асаран̣ам̣ асаран̣ӣбхӯтам̣, еттакам̣ ка̄лам̣ таттха сампаттим̣ анубхавитва̄пи путхуджджанака̄лакирийам̣ катва̄ пуна чатӯсу апа̄йесу патитабба’’нти саббаметам̣ а̄дӣнавам̣ екападенева ‘‘сан̇кхатамета’’нти катхеси. кулапутто там̣ сутва̄ арӯпа̄вачараджджха̄не никантим̣ парийа̄дийи, бхагава̄ тасса рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаресу никантийа̄ парийа̄диннабха̄вам̣ н̃атва̄ арахаттаникӯт̣ам̣ ган̣ханто ‘‘со нева там̣ абхисан̇кхаротӣ’’тиа̄дима̄ха.

йатха̄ ва̄ панеко маха̄йодхо екам̣ ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ сатасахассут̣т̣ха̄накам̣ га̄маварам̣ лабхеййа, пуна ра̄джа̄ тасса̄нубха̄вам̣ саритва̄ – ‘‘маха̄нубха̄во йодхо, аппакам̣ тена ладдха’’нти – ‘‘на̄йам̣ та̄та га̄мо туйхам̣ ануччхавико, ан̃н̃ам̣ чатусатасахассут̣т̣ха̄накам̣ ган̣ха̄хӣ’’ти дадеййа со са̄дху дева̄ти там̣ виссаджджетва̄ итарам̣ га̄мам̣ ган̣хеййа. ра̄джа̄ асампаттамева ча нам̣ паккоса̄петва̄ – ‘‘ким̣ те тена, ахива̄тарого еттха уппаджджати? асукасмим̣ пана т̣ха̄не махантам̣ нагарам̣ аттхи, таттха чхаттам̣ усса̄петва̄ раджджам̣ ка̄рехӣ’’ти пахин̣еййа, со татха̄ кареййа.

таттха ра̄джа̄ вийа самма̄самбуддхо дат̣т̣хаббо, маха̄йодхо вийа пуккуса̄ти кулапутто, пат̣хамаладдхага̄мо вийа а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣, там̣ виссаджджетва̄ итарам̣ га̄мам̣ ган̣ха̄хӣти вуттака̄ло вийа а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄не никантипарийа̄да̄нам̣ катва̄ а̄руппакатханам̣, там̣ га̄мам̣ асампаттамева паккоса̄петва̄ ‘‘ким̣ те тена, ахива̄тарого еттха уппаджджати? асукасмим̣ т̣ха̄не нагарам̣ аттхи, таттха чхаттам̣ усса̄петва̄ раджджам̣ ка̄рехӣ’’ти вуттака̄ло вийа арӯпе сан̇кхатаметанти а̄дӣнавакатханена аппатта̄суйева та̄су сама̄паттӣсу паттханам̣ ниваттха̄петва̄ упари арахаттаникӯт̣ена десана̄гахан̣ам̣.

таттха нева абхисан̇кхаротӣти на̄йӯхати на ра̄сим̣ кароти. на абхисан̃четайатӣти на каппети. бхава̄йа ва̄ вибхава̄йа ва̄ти вуддхийа̄ ва̄ париха̄нийа̄ ва̄, сассатуччхедавасенапи йоджетаббам̣. на кин̃чи локе упа̄дийатӣти локе рӯпа̄дӣсу кин̃чи екадхаммампи тан̣ха̄йа на ган̣ха̄ти, на пара̄масати. на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти паджа̄на̄тӣти бхагава̄ аттано буддхависайе т̣хатва̄ десана̄йа арахаттаникӯт̣ам̣ ган̣хи. кулапутто пана аттано йатхопаниссайена тӣн̣и са̄ман̃н̃апхала̄ни пат̣ивиджджхи. йатха̄ на̄ма ра̄джа̄ суван̣н̣абха̄джанена на̄на̄расабходжанам̣ бхун̃джанто аттано пама̄н̣ена пин̣д̣ам̣ ват̣т̣етва̄ ан̇ке нисиннена ра̄джакума̄рена пин̣д̣амхи а̄лайе дассите там̣ пин̣д̣ам̣ упана̄меййа, кума̄ро аттано мукхаппама̄н̣енева кабал̣ам̣ кареййа, сесам̣ ра̄джа̄ сайам̣ ва̄ бхун̃джеййа, па̄тийам̣ ва̄ паккхипеййа, евам̣ дхаммара̄джа̄ татха̄гато аттано пама̄н̣ена арахаттаникӯт̣ам̣ ган̣ханто десанам̣ десеси, кулапутто аттано йатхопаниссайена тӣн̣и са̄ман̃н̃апхала̄ни пат̣ивиджджхи.

ито пуббе панасса кхандха̄ дха̄туйо а̄йатана̄нӣти еварӯпам̣ аччантасун̃н̃атам̣ тилаккхан̣а̄хатам̣ катхам̣ катхентасса нева кан̇кха̄, на вимати, на̄пи – ‘‘евам̣ кира там̣, евам̣ ме а̄чарийена вутта’’нти ити кира на дандха̄йитаттам̣ на виттха̄йитаттам̣ аттхи. екаччесу ча кира т̣ха̄несу буддха̄ ан̃н̃а̄такавесена вичаранти, самма̄самбуддхо ну кхо есоти ахудева сам̣сайо, аху вимати. йато анена ана̄га̄мипхалам̣ пат̣ивиддхам̣, атха айам̣ ме саттха̄ти нит̣т̣хам̣ гато. йади евам̣ касма̄ аччайам̣ на десесӣти. ока̄са̄бха̄вато. бхагава̄ хи йатха̄никкхитта̄йа ма̄тика̄йа аччхиннадха̄рам̣ катва̄ а̄ка̄саган̇гам̣ ота̄ренто вийа десанам̣ десесийева.

363. соти араха̄. анаджджхосита̄ти гилитва̄ паринит̣т̣ха̄петва̄ гахетум̣ на йуттха̄ти паджа̄на̄ти. анабхинандита̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинандитум̣ на йутта̄ти паджа̄на̄ти.

364. висам̣йутто нам̣ ведетӣти саче хисса сукхаведанам̣ а̄раббха ра̄га̄нусайо, дуккхаведанам̣ а̄раббха пат̣игха̄нусайо, итарам̣ а̄раббха авиджджа̄нусайо уппаджджеййа, сам̣йутто ведийеййа на̄ма. ануппаджджанато пана висам̣йутто нам̣ ведети ниссат̣о виппамутто. ка̄йапарийантиканти ка̄йакот̣икам̣. йа̄ва ка̄йапаватта̄ уппаджджитва̄ тато парам̣ ануппаджджанаведананти аттхо. дутийападепи есева найо. анабхинандита̄ни сӣтӣбхависсантӣти два̄дасасу а̄йатанесу килеса̄нам̣ висеванасса наттхита̄йа анабхинандита̄ни хутва̄ идха два̄дасасуйева а̄йатанесу нируджджхиссанти. килеса̄ хи нибба̄нам̣ а̄гамма нируддха̄пи йаттха наттхи, таттха нируддха̄ти вуччанти. сва̄йаматтхо – ‘‘еттхеса̄ тан̣ха̄ нируджджхама̄на̄ нируджджхатӣ’’ти самудайапан̃хена дӣпетаббо. тасма̄ бхагава̄ нибба̄нам̣ а̄гамма сӣтибхӯта̄нипи идхева сӣтӣбхависсантӣти а̄ха. нану ча идха ведайита̄ни вутта̄ни, на килеса̄ти. ведайита̄нипи килеса̄бха̄венева сӣтӣбхаванти. итаратха̄ несам̣ сӣтибха̄во на̄ма наттхӣти сувуттаметам̣.

365. евамева кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣ – йатха̄ хи еко пурисо телападӣпасса джха̄йато теле кхӣн̣е телам̣ а̄син̃чати, ват̣т̣ийа̄ кхӣн̣а̄йа ват̣т̣им̣ паккхипати, евам̣ дӣпасикха̄йа анупаччхедова хоти, евамева путхуджджано екасмим̣ бхаве т̣хито кусала̄кусалам̣ кароти, со тена сугатийан̃ча апа̄йесу ча ниббаттатийева, евам̣ ведана̄нам̣ анупаччхедова хоти. йатха̄ панеко дӣпасикха̄йа уккан̣т̣хито – ‘‘имам̣ пурисам̣ а̄гамма дӣпасикха̄ на упаччхиджджатӣ’’ти нилӣно тасса пурисасса сӣсам̣ чхиндеййа, евам̣ ват̣т̣ийа̄ ча теласса ча анупаха̄ра̄ дӣпасикха̄ ана̄ха̄ра̄ нибба̄йати, евамева ват̣т̣е уккан̣т̣хито йога̄вачаро арахаттамаггена кусала̄кусалам̣ самуччхиндати, тасса самуччхиннатта̄ кхӣн̣а̄савасса бхиккхуно ка̄йасса бхеда̄ пуна ведайита̄ни на уппаджджантӣти.

тасма̄ти йасма̄ а̄димхи сама̄дхивипассана̄пан̃н̃а̄хи арахаттапхалапан̃н̃а̄ уттаритара̄, тасма̄. евам̣ саманна̄гатоти имина̄ уттамена арахаттапхалапан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄нена саманна̄гато. саббадуккхаккхайе н̃а̄н̣ам̣ на̄ма арахаттамагге н̃а̄н̣ам̣, имасмим̣ пана сутте арахаттапхале н̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣. тенева̄ха тасса са̄ вимутти сачче т̣хита̄ акуппа̄ хотӣти.

366. еттха хи вимуттӣти арахаттапхалавимутти, саччанти параматтхасаччам̣ нибба̄нам̣. ити акуппа̄рамман̣акаран̣ена акуппа̄ти вутта̄. муса̄ти витатхам̣. мосадхамманти нассанасабха̄вам̣. там̣ саччанти там̣ авитатхам̣ сабха̄во. амосадхамманти анассанасабха̄вам̣.

тасма̄ти йасма̄ а̄дито саматхавипассана̄васена вачӣсаччато дуккхасаччасамудайасаччехи ча параматтхасаччам̣ нибба̄намева уттаритарам̣, тасма̄. евам̣ саманна̄гатоти имина̄ уттамена параматтхасачча̄дхит̣т̣ха̄нена саманна̄гато.

367. пуббети путхуджджанака̄ле. упадхӣ хонтӣти кхандхӯпадхи килесӯпадхи абхисан̇кха̄рӯпадхи пан̃чака̄магун̣ӯпадхӣти име упадхайо хонти. саматта̄ сама̄динна̄ти парипӯра̄ гахита̄ парамат̣т̣ха̄. тасма̄ти йасма̄ а̄дито саматхавипассана̄васена килесапаричча̄гато, сота̄паттимагга̄дӣхи ча килесапаричча̄гато арахаттамаггенева килесапаричча̄го уттаритаро, тасма̄. евам̣ саманна̄гатоти имина̄ уттамена ча̄га̄дхит̣т̣ха̄нена саманна̄гато.

368. а̄гха̄тотиа̄дӣсу а̄гха̄такаран̣авасена а̄гха̄то, бйа̄паджджанавасена бйа̄па̄до, сампадуссанавасена сампадосоти тӣхи падехи доса̄кусаламӯламева вуттам̣. тасма̄ти йасма̄ а̄дито саматхавипассана̄васена килесавӯпасамато, сота̄паттимагга̄дӣхи килесавӯпасамато ча арахаттамаггенева килесавӯпасамо уттаритаро, тасма̄. евам̣ саманна̄гатоти имина̄ уттамена упасама̄дхит̣т̣ха̄нена саманна̄гато.

369. ман̃н̃итаметанти тан̣ха̄ман̃н̃итам̣ ма̄наман̃н̃итам̣ дит̣т̣химан̃н̃итанти тивидхампи ват̣т̣ати. айамахамасмӣти еттха пана айамаханти екам̣ тан̣ха̄ман̃н̃итамева ват̣т̣ати. роготиа̄дӣсу а̄ба̄дхат̣т̣хена рого, антодосат̣т̣хена ган̣д̣о, анупавит̣т̣хат̣т̣хена саллам̣. муни сантоти вуччатӣти кхӣн̣а̄савамуни санто ниббутоти вуччати. йаттха т̣хитанти йасмим̣ т̣ха̄не т̣хитам̣. сам̣кхиттена̄ти буддха̄нам̣ кира сабба̄пи дхаммадесана̄ сам̣кхитта̄ва, виттха̄радесана̄ на̄ма наттхи, самантапат̣т̣ха̄накатха̄пи сам̣кхитта̄йева. ити бхагава̄ десанам̣ йатха̄нусандхим̣ па̄песи. уггха̄т̣итан̃н̃ӯтиа̄дӣсу пана чатӯсу пуггалесу пуккуса̄ти кулапутто випан̃читан̃н̃ӯ, ити випан̃читан̃н̃увасена бхагава̄ имам̣ дха̄тувибхан̇гасуттам̣ катхеси.

370. на кхо ме, бханте, парипун̣н̣ам̣ паттачӣваранти касма̄ кулапуттасса иддхимайапаттачӣварам̣ на ниббаттанти. пуббе ат̣т̣ханнам̣ париккха̄ра̄нам̣ адиннатта̄. кулапутто хи диннада̄но ката̄бхинӣха̄ро, на диннатта̄ти на ваттаббам̣. иддхимайапаттачӣварам̣ пана паччхимабхавика̄нам̣йева ниббаттати, айан̃ча пунапат̣исандхико, тасма̄ на ниббаттанти. атха бхагава̄ сайам̣ парийеситва̄ касма̄ на упасампа̄десӣти. ока̄са̄бха̄вато. кулапуттасса а̄йу париккхӣн̣ам̣, суддха̄ва̄сико ана̄га̄мӣ маха̄брахма̄ кумбхака̄раса̄лам̣ а̄гантва̄ нисинно вийа ахоси. тасма̄ сайам̣ на парийеси.

паттачӣварапарийесанам̣ пакка̄мӣти ка̄йа вела̄йа пакка̄ми? ут̣т̣хите арун̣е. бхагавато кира дхаммадесана̄паринит̣т̣ха̄нан̃ча арун̣ут̣т̣ха̄нан̃ча расмивиссаджджанан̃ча екаккхан̣е ахоси. бхагава̄ кира десанам̣ нит̣т̣хапетва̄ва чхаббан̣н̣арасмийо виссаджджи, сакалакумбхака̄ранивесанам̣ екападжджотам̣ ахоси, чхаббан̣н̣арасмийо джа̄ладжа̄ла̄ пун̃джапун̃джа̄ хутва̄ видха̄вантийо саббадиса̄бха̄ге суван̣н̣апат̣апарийонаддхе вийа ча на̄на̄ван̣н̣акусумаратанависарасамуджджале вийа ча акам̣су. бхагава̄ ‘‘нагарава̄сино мам̣ пассантӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. нагарава̄сино бхагавантам̣ дисва̄ва ‘‘саттха̄ кира а̄гато, кумбхака̄раса̄ла̄йа кира нисинно’’ти ан̃н̃аман̃н̃асса а̄рочетва̄ ран̃н̃о а̄рочесум̣.

ра̄джа̄ а̄гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄, ‘‘бханте, ка̄йа вела̄йа а̄гататтха̄’’ти пуччхи. хиййо сӯрийаттхан̇гаманавела̄йа маха̄ра̄джа̄ти. кена каммена бхагава̄ти? тумха̄кам̣ саха̄йо пуккуса̄ти ра̄джа̄ тумхехи пахитам̣ са̄санам̣ сутва̄ никкхамитва̄ паббаджитва̄ мам̣ уддисса а̄гаччханто са̄ваттхим̣ атиккамма пан̃чачатта̄лӣса йоджана̄ни а̄гантва̄ имам̣ кумбхака̄раса̄лам̣ пависитва̄ нисӣди, ахам̣ тасса сан̇гахаттхам̣ а̄гантва̄ дхаммакатхам̣ катхесим̣, кулапутто тӣн̣и пхала̄ни пат̣ивиджджхи маха̄ра̄джа̄ти. ида̄ни кахам̣, бхантети? упасампадам̣ йа̄читва̄ апарипун̣н̣апаттачӣварата̄йа паттачӣварапарийесанаттхам̣ гато маха̄ра̄джа̄ти. ра̄джа̄ кулапуттасса гатадиса̄бха̄гена агама̄си. бхагава̄пи а̄ка̄сена̄гантва̄ джетаванагандхакут̣имхийева па̄турахоси.

кулапуттопи паттачӣварам̣ парийесама̄но нева бимбиса̄раран̃н̃о на таккасӣлака̄нам̣ джан̇гхава̄н̣иджа̄нам̣ сантикам̣ агама̄си. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘на кхо ме куккут̣асса вийа таттха таттха мана̄па̄мана̄памева вичинитва̄ паттачӣварам̣ парийеситум̣ йуттам̣, махантам̣ нагарам̣ ваджджитва̄ удакатиттхасуса̄насан̇ка̄рат̣т̣ха̄наантаравӣтхӣсу парийесисса̄мӣ’’ти антаравӣтхийам̣ сан̇ка̄ракӯт̣есу та̄ва пилотикам̣ парийеситум̣ а̄раддхо.

джӣвита̄ воропесӣти етасмим̣ сан̇ка̄ракӯт̣е пилотикам̣ олокентам̣ виббханта̄ тарун̣аваччха̄ га̄вӣ упадха̄витва̄ син̇гена виджджхитва̄ гха̄теси. чха̄такаджджхатто кулапутто а̄ка̄сейева а̄йуккхайам̣ патва̄ патито. сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не адхомукхат̣т̣хапита̄ суван̣н̣апат̣има̄ вийа ахоси, ка̄лан̇като ча пана авиха̄брахмалоке ниббатти, ниббаттаматтова арахаттам̣ па̄пун̣и. авиха̄брахмалоке кира ниббаттаматта̄ва сатта джана̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. вуттан̃хетам̣ –

‘‘авихам̣ упапанна̄се, вимутта̄ сатта бхиккхаво;

ра̄гадосапариккхӣн̣а̄, тин̣н̣а̄ локе висаттикам̣.

ке ча те атарум̣ пан̇кам̣, маччудхеййам̣ судуттарам̣;

ке хитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, диббайогам̣ упаччагум̣.

упако палаган̣д̣о ча, пуккуса̄ти ча те тайо;

бхаддийо кхан̣д̣адево ча, ба̄хурагги ча син̇гийо;

те хитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, диббайогам̣ упаччагу’’нти. (сам̣. ни. 1.50, 105);

бимбиса̄ропи ‘‘майхам̣ саха̄йо майа̄ песитаса̄санаматтам̣ ва̄четва̄ хаттхагатам̣ раджджам̣ паха̄йа еттакам̣ аддха̄нам̣ а̄гато, дуккарам̣ катам̣ кулапуттена, паббаджитасакка̄рена там̣ саккарисса̄мӣ’’ти ‘‘парийесатха ме саха̄йака’’нти таттха таттха песеси. песита̄ там̣ аддасам̣су сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не патитам̣, дисва̄ а̄гамма ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ гантва̄ кулапуттам̣ дисва̄ – ‘‘на вата, бхо, лабхимха̄ саха̄йакасса сакка̄рам̣ ка̄тум̣, ана̄тхо ме джа̄то саха̄йако’’ти. паридевитва̄ кулапуттам̣ ман̃чакена ган̣ха̄петва̄ йуттока̄се т̣хапетва̄ анупасампаннасса сакка̄рам̣ ка̄тум̣ джа̄нана̄бха̄вена нха̄пакакаппака̄дайо паккоса̄петва̄ кулапуттам̣ сӣсам̣ нха̄петва̄ суддхаваттха̄ни нива̄са̄петва̄ ра̄джавесена алан̇ка̄ра̄петва̄ сован̣н̣асивикам̣ а̄ропетва̄ саббата̄л̣а̄вачарагандхама̄ла̄дӣхи пӯджам̣ каронто нагара̄ нӣхаритва̄ бахӯхи гандхакат̣т̣хехи маха̄читакам̣ ка̄ретва̄ кулапуттасса сарӣракиччам̣ катва̄ дха̄туйо а̄да̄йа четийам̣ патит̣т̣хапеси. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

дха̄тувибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. саччавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

371. евам̣ ме сутанти саччавибхан̇гасуттам̣. таттха а̄чиккхана̄ти идам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣ на̄ма…пе… айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ арийасаччам̣ на̄ма̄ти. сесападесупи есева найо. апичеттха пан̃н̃а̄пана̄ на̄ма дуккхасачча̄дӣнам̣ т̣хапана̄. а̄санам̣ т̣хапенто хи а̄санам̣ пан̃н̃апетӣти вуччати. пат̣т̣хапана̄ти пан̃н̃а̄пана̄. виваран̣а̄ти виват̣акаран̣а̄. вибхаджана̄ти вибха̄гакирийа̄. утта̄нӣкамманти па̄кат̣абха̄вакаран̣ам̣.

анугга̄хака̄ти а̄мисасан̇гахена дхаммасан̇гахена̄ти двӣхипи сан̇гахехи анугга̄хака̄. джанета̄ти джаника̄ ма̄та̄. а̄па̄дета̄ти посета̄. посикама̄та̄ вийа моггалла̄ноти дӣпети. джаникама̄та̄ хи нава ва̄ даса ва̄ ма̄се лон̣амбила̄дӣни парихарама̄на̄ куччхийа̄ да̄ракам̣ дха̄ретва̄ куччхито никкхантам̣ посикама̄тарам̣ дха̄тим̣ пат̣иччха̄пети. са̄ кхӣранаванӣта̄дӣхи да̄ракам̣ посетва̄ вад̣д̣хети, со вуддхима̄гамма йатха̄сукхам̣ вичарати. евамева са̄рипутто аттано ва̄ паресам̣ ва̄ сантике паббаджите двӣхи сан̇гахехи сан̇ган̣ханто гила̄не пат̣иджагганто каммат̣т̣ха̄не йоджетва̄ сота̄паннабха̄вам̣ н̃атва̄ апа̄йабхайехи вут̣т̣хитака̄лато пат̣т̣ха̄йа – ‘‘ида̄ни паччаттапурисака̄рена упаримагге ниббаттессантӣ’’ти тесу анапеккхо хутва̄ ан̃н̃е наве наве овадати. маха̄моггалла̄нопи аттано ва̄ паресам̣ ва̄ сантике паббаджите татхева сан̇ган̣хитва̄ каммат̣т̣ха̄не йоджетва̄ хет̣т̣ха̄ тӣн̣и пхала̄ни паттесупи анапеккхатам̣ на а̄паджджати. касма̄? евам̣ кирасса хоти – вуттам̣ бхагавата̄ – ‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, аппаматтакопи гӯтхо дуггандхо хоти…пе… аппаматтакампи муттам̣… кхел̣о… пуббо… лохитам̣ дуггандхам̣ хоти, евамева кхо ахам̣, бхиккхаве, аппаматтакампи бхавам̣ на ван̣н̣еми антамасо аччхара̄сан̇гхатаматтампӣ’’ти (а. ни. 1.320-321). тасма̄ йа̄ва арахаттам̣ на па̄пун̣анти, та̄ва тесу анапеккхатам̣ ана̄паджджитва̄ арахаттам̣ паттесуйева а̄паджджатӣти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, джанета̄ евам̣ са̄рипутто. сеййатха̄пи джа̄тасса а̄па̄дета̄, евам̣ моггалла̄но. са̄рипутто, бхиккхаве, сота̄паттипхале винети, моггалла̄но уттаматтхе’’ти. пахотӣти саккоти.

дуккхе н̃а̄н̣анти саванасаммасанапат̣иведхан̃а̄н̣ам̣, татха̄ дуккхасамудайе. дуккханиродхе саванапат̣иведхан̃а̄н̣анти ват̣т̣ати, татха̄ дуккханиродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа. неккхаммасан̇каппа̄дӣсу ка̄мапаччанӣкат̣т̣хена, ка̄мато ниссат̣абха̄вена ва̄, ка̄мам̣ саммасантасса уппанноти ва̄, ка̄мападагха̄там̣ ка̄мавӯпасамам̣ каронто уппанноти ва̄, ка̄мавивиттанте уппанноти ва̄ неккхаммасан̇каппо. сесапададвайепи есева найо. саббепи чете пуббабха̄ге на̄на̄читтесу, маггаккхан̣е екачитте лаббханти. татра хи миччха̄сан̇каппачетана̄йа самуггха̄тако екова сан̇каппо лаббхати, на на̄на̄ лаббхати. самма̄ва̄ча̄дайопи пуббабха̄ге на̄на̄читтесу, вуттанайенева маггаккхан̣е екачитте лаббханти. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рена пана саччакатха̄ висуддхимагге ча самма̄дит̣т̣хисутте (ма. ни. 1.89 а̄дайо) ча вутта̄йева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

саччавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

12. даккхин̣а̄вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

376. евам̣ ме сутанти даккхин̣а̄вибхан̇гасуттам̣. таттха маха̄паджа̄пати готамӣти готамӣти готтам̣. на̄макаран̣адивасе панасса̄ ладдхасакка̄ра̄ бра̄хман̣а̄ лаккхан̣асампаттим̣ дисва̄ – ‘‘саче айам̣ дхӣтарам̣ лабхиссати, чаккаваттиран̃н̃о аггамахесӣ бхависсати. саче путтам̣ лабхиссати, чаккаваттира̄джа̄ бхависсатӣти убхайатха̄пи махатӣйевасса̄ паджа̄ бхависсатӣ’’ти бйа̄карим̣су. атхасса̄ маха̄паджа̄патӣти на̄мам̣ акам̣су. идха пана готтена саддхим̣ сам̣сандитва̄ маха̄паджа̄патиготамӣти вуттам̣. наванти ахатам̣. са̄мам̣ ва̄йитанти на сахаттхенева ва̄йитам̣, екадивасам̣ пана дха̄тиган̣апаривута̄ сиппика̄нам̣ ва̄йанат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ вемакот̣им̣ гахетва̄ ва̄йана̄ка̄рам̣ ака̄си. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

када̄ пана готамийа̄ бхагавато дуссайугам̣ да̄тум̣ читтам̣ уппаннанти. абхисамбодхим̣ патва̄ пат̣хамагаманена капилапурам̣ а̄гатака̄ле. тада̄ хи пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хам̣ саттха̄рам̣ гахетва̄ суддходанамаха̄ра̄джа̄ сакам̣ нивесанам̣ павесеси, атха бхагавато рӯпасобхаггам̣ дисва̄ маха̄паджа̄патиготамӣ чинтеси – ‘‘собхати вата ме путтасса аттабха̄во’’ти. атхасса̄ балавасоманассам̣ уппаджджи. тато чинтеси – ‘‘мама путтасса екӯнатим̣са васса̄ни ага̄рамаджджхе васантасса антамасо мочапхаламаттампи майа̄ диннакамева ахоси, ида̄ниписса чӣвараса̄т̣акам̣ дасса̄мӣ’’ти. ‘‘имасмим̣ кхо пана ра̄джагехе бахӯни махаггха̄ни ваттха̄ни аттхи, та̄ни мам̣ на тосенти, сахаттха̄ катамева мам̣ тосети, сахаттха̄ катва̄ дасса̄мӣ’’ти читтам̣ уппа̄деси.

атхантара̄пан̣а̄ каппа̄сам̣ а̄хара̄петва̄ сахаттхенева писитва̄ потхетва̄ сукхумасуттам̣ кантитва̄ антоваттхусмим̣йева са̄лам̣ ка̄ра̄петва̄ сиппике паккоса̄петва̄ сиппика̄нам̣ аттано парибхогакха̄данӣйабходжанӣйамева датва̄ ва̄йа̄песи, ка̄ла̄нука̄лан̃ча дха̄тиган̣апаривута̄ гантва̄ вемакот̣им̣ аггахеси. нит̣т̣хитака̄ле сиппика̄нам̣ маха̄сакка̄рам̣ катва̄ дуссайугам̣ гандхасамугге паккхипитва̄ ва̄сам̣ га̄ха̄петва̄ – ‘‘майхам̣ путтасса чӣвараса̄т̣акам̣ гахетва̄ гамисса̄мӣ’’ти ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ маггам̣ пат̣ийа̄да̄песи, вӣтхийо саммаджджитва̄ пун̣н̣агхат̣е т̣хапетва̄ дхаджапат̣а̄ка̄ усса̄петва̄ ра̄джагхарадва̄рато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва нигродха̄ра̄ма̄ маггам̣ пат̣ийа̄да̄петва̄ пуппха̄бхикин̣н̣ам̣ акам̣су. маха̄паджа̄патипи сабба̄лан̇ка̄рам̣ алан̇каритва̄ дха̄тиган̣апаривута̄ самуггам̣ сӣсе т̣хапетва̄ бхагавато сантикам̣ гантва̄ идам̣ ме, бханте, навам̣ дуссайугантиа̄дима̄ха.

дутийампи кхоти ‘‘сан̇гхе готами дехӣ’’ти вутте – ‘‘пахомахам̣, бханте, дуссакот̣т̣ха̄га̄рато бхиккхусатасса̄пи бхиккхусахассасса̄пи бхиккхусатасахассасса̄пи чӣварадусса̄ни да̄тум̣, идам̣ пана ме бхагавантам̣ уддисса са̄мам̣ кантам̣ са̄мам̣ ва̄йитам̣, там̣ ме, бханте, бхагава̄ пат̣игган̣ха̄тӯ’’ти нимантайама̄на̄ а̄ха. евам̣ йа̄вататийам̣ йа̄чи, бхагава̄пи пат̣иккхипийева.

касма̄ пана бхагава̄ аттано диййама̄нам̣ бхиккхусан̇гхасса да̄петӣти? ма̄тари анукампа̄йа. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘имисса̄ мам̣ а̄раббха пуббачетана̄ мун̃чачетана̄ парачетана̄ти тиссо четана̄ уппанна̄, бхиккхусан̇гхамписса̄ а̄раббха уппаджджанту, евамасса̄ чха четана̄ екато хутва̄ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа паваттиссантӣ’’ти. витан̣д̣ава̄дӣ пана̄ха – ‘‘сан̇гхе диннам̣ махаппхаланти тасма̄ евам̣ вутта’’нти. со ваттаббо – ‘‘ким̣ твам̣ саттху диннато сан̇гхе диннам̣ махаппхалатарам̣ вадасӣ’’ти а̄ма вада̄мӣти. суттам̣ а̄хара̄ти. сан̇гхе готами дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄ти. ким̣ панасса суттасса айамева аттхоти? а̄ма айамева̄ти. йади евам̣ ‘‘тена ха̄нанда, вигха̄са̄да̄нам̣ пӯвам̣ дехӣ’’ти ча (па̄чи. 269) ‘‘тена хи тва, качча̄на, вигха̄са̄да̄нам̣ гул̣ам̣ дехӣ’’ти (маха̄ва. 284) ча вачанато вигха̄са̄да̄нам̣ диннам̣ махаппхалатаран̃ча бхавеййа. евампи хи ‘‘саттха̄ аттано диййама̄нам̣ да̄петӣ’’ти. ра̄джара̄джамаха̄матта̄дайопи аттано а̄гатам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ хаттхигопака̄дӣнам̣ да̄пенти, те ра̄джа̄дӣхи махантатара̄ бхавеййум̣. тасма̄ ма̄ евам̣ ган̣ха –

‘‘найимасмим̣ локе парасмим̣ ва̄ пана,

буддхена сет̣т̣хо садисо ва̄ виджджати;

йама̄хунеййа̄намаггатам̣ гато,

пун̃н̃аттхика̄нам̣ випулапхалесина’’нти. –

вачанато хи саттха̄ра̄ уттаритаро даккхин̣еййо на̄ма наттхи. евамасса̄ чха четана̄ екато хутва̄ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа бхависсантӣти сандха̄йа йа̄вататийам̣ пат̣иба̄хитва̄ сан̇гхасса да̄песи.

паччхима̄йа джаната̄йа сан̇гхе читтӣка̄раджананаттхам̣ ча̄пи евама̄ха. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘ахам̣ на чират̣т̣хитико, майхам̣ пана са̄санам̣ бхиккхусан̇гхе патит̣т̣хахиссати, паччхима̄ джаната̄ сан̇гхе читтӣка̄рам̣ джанетӯ’’ти йа̄вататийам̣ пат̣иба̄хитва̄ сан̇гхасса да̄песи. еван̃хи сати – ‘‘саттха̄ аттано диййама̄нампи сан̇гхасса да̄песи, сан̇гхо на̄ма даккхин̣еййо’’ти паччхима̄ джаната̄ сан̇гхе читтӣка̄рам̣ уппа̄детва̄ чатта̄ро паччайе да̄таббе ман̃н̃иссати, сан̇гхо чатӯхи паччайехи акиламанто буддхавачанам̣ уггахетва̄ саман̣адхаммам̣ кариссати. евам̣ мама са̄санам̣ пан̃ча вассасахасса̄ни т̣хассатӣти. ‘‘пат̣игган̣ха̄ту, бханте, бхагава̄’’ти вачанатопи четам̣ ведитаббам̣ ‘‘саттха̄ра̄ уттаритаро даккхин̣еййо на̄ма наттхӣ’’ти. на хи а̄нандаттхерасса маха̄паджа̄патийа̄ а̄гха̄то ва̄ верам̣ ва̄ аттхи. на тхеро – ‘‘тасса̄ даккхин̣а̄ ма̄ махаппхала̄ ахосӣ’’ти иччхати. пан̣д̣ито хи тхеро бахуссуто секкхапат̣исамбхида̄патто, со саттху диннасса махаппхалабха̄ве сампассама̄нова пат̣игган̣ха̄ту, бханте, бхагава̄ти гахан̣аттхам̣ йа̄чи.

пуна витан̣д̣ава̄дӣ а̄ха – ‘‘сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’’ти вачанато саттха̄ сан̇гхапарийа̄панно ва̄ти. со ваттаббо – ‘‘джа̄на̄си пана твам̣ кати саран̣а̄ни, кати авеччаппаса̄да̄’’ти джа̄нанто тӣн̣ӣти ваккхати, тато ваттаббо – тава ладдхийа̄ саттху сан̇гхапарийа̄паннатта̄ двейева хонти. евам̣ санте ча – ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, имехи тӣхи саран̣агаманехи паббаджджам̣ упасампада’’нти (маха̄ва. 34) евам̣ анун̃н̃а̄та̄ паббаджджа̄пи упасампада̄пи на рухати. тато твам̣ нева паббаджито аси, на гихи. самма̄самбуддхе ча гандхакут̣ийам̣ нисинне бхиккхӯ упосатхампи пава̄ран̣ампи сан̇гхакамма̄нипи каронти, та̄ни саттху сан̇гхапарийа̄паннатта̄ куппа̄ни бхавеййум̣, на ча хонти. тасма̄ на ваттаббаметам̣ ‘‘саттха̄ сан̇гхапарийа̄панно’’ти.

377. а̄па̄дика̄ти сам̣вад̣д̣хика̄, тумха̄кам̣ хаттхапа̄десу хаттхапа̄дакиччам̣ аса̄дхентесу хаттхе ча па̄де ча вад̣д̣хетва̄ пат̣иджаггика̄ти аттхо. посика̄ти дивасасса две тайо ва̄ре нха̄петва̄ бходжетва̄ па̄йетва̄ тумхе посеси. тхан̃н̃ам̣ па̄йесӣти нандакума̄ро кира бодхисаттато катипа̄хенева дахаро, тасмим̣ джа̄те маха̄паджа̄пати аттано путтам̣ дха̄тӣнам̣ датва̄ сайам̣ бодхисаттасса дха̄тикиччам̣ са̄дхайама̄на̄ аттано тхан̃н̃ам̣ па̄йеси. там̣ сандха̄йа тхеро евама̄ха. ити маха̄паджа̄патийа̄ бахӯпака̄ратам̣ катхетва̄ ида̄ни татха̄гатасса бахӯпака̄ратам̣ дассенто бхагава̄пи, бхантетиа̄дима̄ха. таттха бхагавантам̣, бханте, а̄гамма̄ти бхагавантам̣ пат̣ичча нисса̄йа сандха̄йа.

378. атха бхагава̄ двӣсу упака̄ресу атирекатарам̣ анумоданто еваметантиа̄дима̄ха. таттха йам̣ ха̄нанда, пуггало пуггалам̣ а̄гамма̄ти йам̣ а̄чарийапуггалам̣ антева̄сикапуггало а̄гамма. имасса̄нанда, пуггаласса имина̄ пуггалена̄ти имасса а̄чарийапуггаласса имина̄ антева̄сикапуггалена. на суппат̣ика̄рам̣ вада̄мӣти паччӯпака̄рам̣ на сукарам̣ вада̄ми, абхива̄дана̄дӣсу а̄чарийам̣ дисва̄ абхива̄данакаран̣ам̣ абхива̄данам̣ на̄ма. йасмим̣ ва̄ диса̄бха̄ге а̄чарийо васати, ирийа̄патхе ва̄ каппенто тадабхимукхо вандитва̄ гаччхати, вандитва̄ нисӣдати, вандитва̄ нипаджджати, а̄чарийам̣ пана дӯратова дисва̄ паччут̣т̣ха̄йа паччуггаманакаран̣ам̣ паччут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. а̄чарийам̣ пана дисва̄ ан̃джалим̣ паггайха сӣсе т̣хапетва̄ а̄чарийам̣ намассати, йасмим̣ ва̄ диса̄бха̄ге со васати, тадабхимукхопи татхева намассати, гаччхантопи т̣хитопи нисиннопи ан̃джалим̣ паггайха намассатийева̄ти идам̣ ан̃джаликаммам̣ на̄ма. ануччхавикакаммасса пана каран̣ам̣ са̄мӣчикаммам̣ на̄ма. чӣвара̄дӣсу чӣварам̣ денто на йам̣ ва̄ там̣ ва̄ дети, махаггхам̣ сатамӯликампи пан̃часатамӯликампи сахассамӯликампи детийева. пин̣д̣апа̄та̄дӣсупи есева найо. ким̣ бахуна̄, чатӯхи пан̣ӣтапаччайехи чаккава̄л̣антарам̣ пӯретва̄ синерупаббатена кӯт̣ам̣ гахетва̄ дентопи а̄чарийасса ануччхавикам̣ кирийам̣ ка̄тум̣ на саккотийева.

379. чуддаса кхо панима̄ти касма̄ а̄рабхи? идам̣ суттам̣ па̄т̣ипуггаликам̣ даккхин̣ам̣ а̄раббха самут̣т̣хитам̣. а̄нандаттхеропи ‘‘пат̣игган̣ха̄ту, бханте, бхагава̄’’ти па̄т̣ипуггаликадаккхин̣ам̣йева сама̄дапети, чуддасасу ча т̣ха̄несу диннада̄нам̣ па̄т̣ипуггаликам̣ на̄ма хотӣти дассетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. айам̣ пат̣хама̄ти айам̣ даккхин̣а̄ гун̣авасенапи пат̣хама̄ джет̣т̣хакавасенапи. айан̃хи пат̣хама̄ агга̄ джет̣т̣хика̄, имисса̄ даккхин̣а̄йа пама̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. дутийататийа̄пи парамадаккхин̣а̄йева, сеса̄ парамадаккхин̣абха̄вам̣ на па̄пун̣анти. ба̄хираке ка̄месу вӣтара̄гети каммава̄дикирийава̄димхи локийапан̃ча̄бхин̃н̃е. путхуджджанасӣлавантети путхуджджанасӣлава̄ на̄ма госӣладха̄туко хоти, асат̣хо ама̄йа̄вӣ парам̣ апӣл̣етва̄ дхаммена самена касийа̄ ва̄ ван̣иджджа̄йа ва̄ джӣвикам̣ каппета̄. путхуджджанадуссӣлети путхуджджанадуссӣла̄ на̄ма кеват̣т̣амаччхабандха̄дайо парам̣ пӣл̣а̄йа джӣвикам̣ каппета̄.

ида̄ни па̄т̣ипуггаликадаккхин̣а̄йа випа̄кам̣ париччхинданто татра̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха тираччха̄нагатети йам̣ гун̣авасена упака̄равасена посанаттхам̣ диннам̣, идам̣ на гахитам̣. йампи а̄лопаад̣д̣хаа̄лопаматтам̣ диннам̣, тампи на гахитам̣. йам̣ пана сунакхасӯкаракуккут̣ака̄ка̄дӣсу йасса кассачи сампаттасса пхалам̣ пат̣икан̇кхитва̄ йа̄вадаттхам̣ диннам̣, идам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘тираччха̄нагате да̄нам̣ датва̄’’ти. сатагун̣а̄ти сата̄нисам̣са̄. па̄т̣икан̇кхитабба̄ти иччхитабба̄. идам̣ вуттам̣ хоти – айам̣ даккхин̣а̄ а̄йусатам̣ ван̣н̣асатам̣ сукхасатам̣ баласатам̣ пат̣ибха̄насатанти пан̃ча а̄нисам̣сасата̄ни дети, аттабха̄васате а̄йум̣ дети, ван̣н̣ам̣, сукхам̣, балам̣, пат̣ибха̄нам̣ дети, ниппаритасам̣ кароти. бхавасатепи вутте айамева аттхо. имина̄ упа̄йена саббаттха найо нетаббо.

сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипаннети еттха хет̣т̣химакот̣ийа̄ тисаран̣ам̣ гато упа̄сакопи сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно на̄ма, тасмим̣ диннада̄нампи асан̇кхйеййам̣ аппамеййам̣. пан̃часӣле патит̣т̣хитасса тато уттари махаппхалам̣, дасасӣле патит̣т̣хитасса тато уттари, тадахупаббаджитасса са̄ман̣ерасса тато уттари, упасампаннабхиккхуно тато уттари, упасампаннассева ваттасампаннасса тато уттари, випассакасса тато уттари, а̄раддхавипассакасса тато уттари, уттамакот̣ийа̄ пана маггасаман̇гӣ сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно на̄ма. етасса диннада̄нам̣ тато уттари махаппхаламева.

ким̣ пана маггасаман̇гисса сакка̄ да̄нам̣ да̄тунти? а̄ма сакка̄. а̄раддхавипассако хи паттачӣварама̄да̄йа га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависати, тасса гехадва̄ре т̣хитасса хаттхато паттам̣ гахетва̄ кха̄данӣйабходжанӣйам̣ паккхипанти. тасмим̣ кхан̣е бхиккхуно маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, идам̣ да̄нам̣ маггасаман̇гино диннам̣ на̄ма хоти. атха ва̄ панеса а̄санаса̄ла̄йа нисинно хоти, манусса̄ гантва̄ патте кха̄данӣйабходжанӣйам̣ т̣хапенти, тасмим̣ кхан̣е тасса маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, идампи да̄нам̣ маггасаман̇гино диннам̣ на̄ма. атха ва̄ панасса виха̄ре ва̄ а̄санаса̄ла̄йа ва̄ нисиннасса упа̄сака̄ паттам̣ а̄да̄йа аттано гхарам̣ гантва̄ кха̄данӣйабходжанӣйам̣ паккхипанти, тасмим̣ кхан̣е тасса маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, идампи да̄нам̣ маггасаман̇гино диннам̣ на̄ма. таттха сон̣д̣ийам̣ удакасса вийа сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанне диннада̄насса асан̇кхйеййата̄ ведитабба̄. та̄су та̄су маха̄надӣсу маха̄самудде ча удакасса вийа сота̄панна̄дӣсу диннада̄насса уттаритаравасена асан̇кхйеййата̄ ведитабба̄. патхавийа̄ кхайаман̣д̣аламатте падесе пам̣сум̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва маха̄патхавийа̄ пам̣суно аппамеййата̄йапи айаматтхо дӣпетаббо.

380. сатта кхо панима̄ти касма̄ а̄рабхи? ‘‘сан̇гхе готами дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’’ти хи вуттам̣, таттха саттасу т̣ха̄несу диннада̄нам̣ сан̇гхе диннам̣ на̄ма хотӣти дассетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. таттха буддхаппамукхе убхатосан̇гхети екато бхиккхусан̇гхо, екато бхиккхунисан̇гхо, саттха̄ маджджхе нисинно хотӣти айам̣ буддхаппамукхо убхатосан̇гхо на̄ма. айам̣ пат̣хама̄ти има̄йа даккхин̣а̄йа самаппама̄н̣а̄ даккхин̣а̄ на̄ма наттхи. дутийадаккхин̣а̄дайо пана етам̣ парамадаккхин̣ам̣ на па̄пун̣анти.

ким̣ пана татха̄гате париниббуте буддхаппамукхасса убхатосан̇гхасса да̄нам̣ да̄тум̣ сакка̄ти? сакка̄. катхам̣? убхатосан̇гхасса хи памукхе садха̄тукам̣ пат̣имам̣ а̄сане т̣хапетва̄ а̄дха̄ракам̣ т̣хапетва̄ даккхин̣одакам̣ а̄дим̣ катва̄ саббам̣ саттху пат̣хамам̣ датва̄ убхатосан̇гхасса да̄таббам̣, евам̣ буддхаппамукхасса убхатосан̇гхасса да̄нам̣ диннам̣ на̄ма хоти. таттха йам̣ саттху диннам̣, там̣ ким̣ ка̄таббанти? йо саттха̄рам̣ пат̣иджаггати ваттасампанно бхиккху, тасса да̄таббам̣. питусантакан̃хи путтасса па̄пун̣а̄ти, бхиккхусан̇гхасса да̄тумпи ват̣т̣ати, саппитела̄ни пана гахетва̄ дӣпа̄ джалитабба̄, са̄т̣акам̣ гахетва̄ пат̣а̄ка̄ а̄ропетабба̄ти. бхиккхусан̇гхети апариччхиннакамаха̄бхиккхусан̇гхе. бхиккхунисан̇гхепи есева найо.

готрабхуноти готтаматтакамева анубхавама̄на̄, на̄маматтасаман̣а̄ти аттхо. ка̄са̄вакан̣т̣ха̄ти ка̄са̄вакан̣т̣хана̄мака̄. те кира екам̣ ка̄са̄вакхан̣д̣ам̣ хаттхе ва̄ гӣва̄йа ва̄ бандхитва̄ вичариссанти. гхарадва̄рам̣ пана тесам̣ путтабхарийа̄ касиван̣иджджа̄дикамма̄ни ча па̄катика̄нева бхависсанти. тесу дуссӣлесу сан̇гхам̣ уддисса да̄нам̣ дассантӣти еттха дуссӣласан̇гханти на вуттам̣. сан̇гхо хи дуссӣло на̄ма наттхи. дуссӣла̄ пана упа̄сака̄ тесу дуссӣлесу бхиккхусан̇гхам̣ уддисса сан̇гхасса дема̄ти да̄нам̣ дассанти. ити бхагавата̄ буддхаппамукхе сан̇гхе диннадаккхин̣а̄пи гун̣асан̇кха̄йа асан̇кхйеййа̄ти вуттам̣. ка̄са̄вакан̣т̣хасан̇гхе диннадаккхин̣а̄пи гун̣асан̇кха̄йева асан̇кхйеййа̄ти вутта̄. сан̇гхагата̄ даккхин̣а̄ хи сан̇гхе читтӣка̄рам̣ ка̄тум̣ сакконтасса хоти, сан̇гхе пана читтӣка̄ро дуккаро хоти.

йо хи сан̇гхагатам̣ даккхин̣ам̣ дасса̄мӣти деййадхаммам̣ пат̣ийа̄детва̄ виха̄рам̣ гантва̄, – ‘‘бханте, сан̇гхам̣ уддисса екам̣ тхерам̣ детха̄’’ти вадати, атха сан̇гхато са̄ман̣ерам̣ лабхитва̄ ‘‘са̄ман̣еро ме ладдхо’’ти ан̃н̃атхаттам̣ а̄паджджати, тасса даккхин̣а̄ сан̇гхагата̄ на хоти. маха̄тхерам̣ лабхитва̄пи ‘‘маха̄тхеро ме ладдхо’’ти соманассам̣ уппа̄дентасса̄пи на хотийева. йо пана са̄ман̣ерам̣ ва̄ упасампаннам̣ ва̄ дахарам̣ ва̄ тхерам̣ ва̄ ба̄лам̣ ва̄ пан̣д̣итам̣ ва̄ йам̣кин̃чи сан̇гхато лабхитва̄ ниббематико хутва̄ сан̇гхасса демӣти сан̇гхе читтӣка̄рам̣ ка̄тум̣ саккоти, тасса даккхин̣а̄ сан̇гхагата̄ на̄ма хоти. парасамуддава̄сино кира евам̣ каронти.

таттха хи еко виха̄раса̄ми кут̣умбико ‘‘сан̇гхагатам̣ даккхин̣ам̣ дасса̄мӣ’’ти сан̇гхато уддиситва̄ екам̣ бхиккхум̣ детха̄ти йа̄чи. со екам̣ дуссӣлабхиккхум̣ лабхитва̄ нисиннат̣т̣ха̄нам̣ опун̃джа̄петва̄ а̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ упари вита̄нам̣ бандхитва̄ гандхадхӯмапуппхехи пӯджетва̄ па̄де дховитва̄ телена маккхетва̄ буддхасса нипаччака̄рам̣ каронто вийа сан̇гхе читтӣка̄рена деййадхаммам̣ ада̄си. со бхиккху паччха̄бхаттам̣ виха̄раджагганаттха̄йа куда̄лакам̣ детха̄ти гхарадва̄рам̣ а̄гато, упа̄сако нисиннова куда̄лам̣ па̄дена кхипитва̄ ‘‘ган̣ха̄’’ти ада̄си. таменам̣ манусса̄ а̄хам̣су – ‘‘тумхехи па̄това етасса катасакка̄ро ваттум̣ на сакка̄, ида̄ни упача̄раматтакампи наттхи, ким̣ на̄мета’’нти. упа̄сако – ‘‘сан̇гхасса со аййа̄ читтӣка̄ро, на етасса̄’’ти а̄ха. ка̄са̄вакан̣т̣хасан̇гхасса диннадаккхин̣ам̣ пана ко содхетӣти? са̄рипуттамоггалла̄на̄дайо асӣти маха̄тхера̄ содхентӣти. апича тхера̄ чирапариниббута̄, тхере а̄дим̣ катва̄ йа̄ваджджа дхарама̄на̄ кхӣн̣а̄сава̄ содхентийева.

на твева̄хам̣, а̄нанда, кеначи парийа̄йена сан̇гхагата̄йа даккхин̣а̄йа̄ти еттха аттхи буддхаппамукхо сан̇гхо, аттхи етарахи сан̇гхо, аттхи ана̄гате ка̄са̄вакан̣т̣хасан̇гхо. буддхаппамукхо сан̇гхо етарахи сан̇гхена на упанетаббо, етарахи сан̇гхо ана̄гате ка̄са̄вакан̣т̣хасан̇гхена саддхим̣ на упанетаббо. тена тенева самайена катхетаббам̣. сан̇гхато уддиситва̄ гахитасаман̣апутхуджджано хи па̄т̣ипуггалико сота̄панно, сан̇гхе читтӣка̄рам̣ ка̄тум̣ сакконтасса путхуджджанасаман̣е диннам̣ махаппхалатарам̣. уддиситва̄ гахито сота̄панно па̄т̣ипуггалико сакада̄га̄мӣтиа̄дӣсупи есева найо. сан̇гхе читтӣка̄рам̣ ка̄тум̣ сакконтасса хи кхӣн̣а̄саве диннада̄нато уддиситва̄ гахите дуссӣлепи диннам̣ махаппхалатарамева. йам̣ пана вуттам̣ ‘‘сӣлавато кхо, маха̄ра̄джа, диннам̣ махаппхалам̣, но татха̄ дуссӣле’’ти, там̣ имам̣ найам̣ паха̄йа ‘‘чатассо кхо има̄нанда, даккхин̣а̄ висуддхийо’’ти имасмим̣ чатукке дат̣т̣хаббам̣.

381. да̄йакато висуджджхатӣти махаппхалабха̄вена висуджджхати, махаппхала̄ хотӣти аттхо. калйа̄н̣адхаммоти сучидхаммо, на па̄падхаммо. да̄йакато висуджджхатӣти четтха вессантарамаха̄ра̄джа̄ катхетаббо. со хи джӯджакабра̄хман̣асса да̄раке датва̄ патхавим̣ кампеси.

пат̣игга̄хакато висуджджхатӣти еттха калйа̄н̣ӣнадӣмукхадва̄рава̄сикеват̣т̣о катхетаббо. со кира дӣгхасоматтхерасса тиккхаттумпи пин̣д̣апа̄там̣ датва̄ маран̣аман̃че нипанно ‘‘аййасса мам̣ дӣгхасоматтхерасса диннапин̣д̣апа̄то уддхаратӣ’’ти а̄ха.

нева да̄йакатоти еттха вад̣д̣хама̄нава̄силуддако катхетаббо. со кира петадаккхин̣ам̣ денто екасса дуссӣлассева тайо ва̄ре ада̄си, татийава̄ре ‘‘амануссо дуссӣло мам̣ вилумпатӣ’’ти вирави, екасса сӣлавантабхиккхуно датва̄ па̄питака̄лейевасса па̄пун̣и.

да̄йакато чева висуджджхатӣти еттха асадисада̄нам̣ катхетаббам̣.

са̄ даккхин̣а̄ да̄йакато висуджджхатӣти еттха йатха̄ на̄ма чхеко кассако аса̄рампи кхеттам̣ лабхитва̄ самайе каситва̄ пам̣сум̣ апанетва̄ са̄рабӣджа̄ни патит̣т̣хапетва̄ раттиндивам̣ а̄раккхе пама̄дам̣ ана̄паджджанто ан̃н̃асса са̄ракхеттато адхикатарам̣ дхан̃н̃ам̣ лабхати, евам̣ сӣлава̄ дуссӣласса датва̄пи пхалам̣ махантам̣ адхигаччхатӣти. имина̄ упа̄йена саббападесу висуджджханам̣ ведитаббам̣.

вӣтара̄го вӣтара̄гесӯти еттха вӣтара̄го на̄ма ана̄га̄мӣ, араха̄ пана екантавӣтара̄гова, тасма̄ арахата̄ арахато диннада̄намева аггам̣. касма̄? бхава̄лайасса бхавапаттхана̄йа абха̄вато. нану кхӣн̣а̄саво да̄напхалам̣ на саддахатӣти? да̄напхалам̣ саддаханта̄ кхӣн̣а̄савасадиса̄ на хонти. кхӣн̣а̄савена катакаммам̣ пана ниччхандара̄гатта̄ кусалам̣ ва̄ акусалам̣ ва̄ на хоти, кирийат̣т̣ха̄не тит̣т̣хати, теневасса да̄нам̣ аггам̣ хотӣти ваданти.

ким̣ пана самма̄самбуддхена са̄рипуттаттхерасса диннам̣ махаппхалам̣, уда̄ху са̄рипуттаттхерена самма̄самбуддхасса диннанти. самма̄самбуддхена са̄рипуттаттхерасса диннам̣ махаппхаланти ваданти. самма̄самбуддхан̃хи т̣хапетва̄ ан̃н̃о да̄насса випа̄кам̣ джа̄нитум̣ саматтхо на̄ма наттхи. да̄нан̃хи чатӯхи сампада̄хи да̄тум̣ сакконтасса тасмим̣йева аттабха̄ве випа̄кам̣ дети. татрима̄ сампада̄ – деййадхаммасса дхаммена самена парам̣ апӣл̣етва̄ уппанната̄, пуббачетана̄дивасена четана̄йа махаттата̄, кхӣн̣а̄савабха̄вена гун̣а̄тиреката̄, там̣дивасам̣ ниродхато вут̣т̣хитабха̄вена ваттхусампанната̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

даккхин̣а̄вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

чатуттхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сал̣а̄йатанавагго

1. ана̄тхапин̣д̣икова̄дасуттаван̣н̣ана̄

383. евам̣ ме сутанти ана̄тхапин̣д̣икова̄дасуттам̣. таттха ба̄л̣хагила̄ноти адхиматтагила̄но маран̣асеййам̣ упагато. а̄мантесӣти гахапатисса кира йа̄ва па̄да̄ вахим̣су, та̄ва дивасе саким̣ ва̄ двиккхаттум̣ ва̄ тиккхаттум̣ ва̄ буддхупат̣т̣ха̄нам̣ акхан̣д̣ам̣ ака̄си. йаттакан̃часса саттху упат̣т̣ха̄нам̣ ахоси, таттакам̣йева маха̄тхера̄нам̣. со аджджа гаманапа̄дасса паччхиннатта̄ анут̣т̣ха̄насеййам̣ упагато са̄санам̣ песетука̄мо ан̃н̃атарам̣ пурисам̣ а̄мантеси. тенупасан̇камӣти бхагавантам̣ а̄пуччхитва̄ сӯрийаттхан̇гаманавела̄йа упасан̇ками.

384. пат̣иккамантӣти осакканти, танука̄ бхаванти. абхиккамантӣти абхивад̣д̣ханти оттхаранти, балаватийо хонти.

абхиккамоса̄нам̣ пан̃н̃а̄йати но пат̣иккамоти йасмин̃хи самайе ма̄ран̣антика̄ ведана̄ уппаджджати, упарива̄те джалитагги вийа хоти, йа̄ва усма̄ на парийа̄дийати, та̄ва махата̄пи упаккамена на сакка̄ вӯпасаметум̣, усма̄йа пана парийа̄динна̄йа вӯпасаммати.

385. атха̄йасма̄ са̄рипутто чинтеси – ‘‘айам̣ маха̄сет̣т̣хисса ведана̄ ма̄ран̣антика̄, на сакка̄ пат̣иба̄хитум̣, авасеса̄ катха̄ нираттхака̄, дхаммакатхамасса катхесса̄мӣ’’ти. атха нам̣ там̣ катхенто тасма̄тиха̄тиа̄дима̄ха. таттха тасма̄ти йасма̄ чаккхум̣ тӣхи га̄хехи ган̣ханто уппаннам̣ ма̄ран̣антикам̣ веданам̣ пат̣иба̄хитум̣ саматтхо на̄ма наттхи, тасма̄. на чаккхум̣ упа̄дийисса̄мӣти чаккхум̣ тӣхи га̄хехи на ган̣хисса̄ми. на ча ме чаккхунисситам̣ вин̃н̃а̄н̣анти вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄пи ме чаккхунисситам̣ на бхависсати. на рӯпанти хет̣т̣ха̄ а̄йатанарӯпам̣ катхитам̣, имасмим̣ т̣ха̄не саббампи ка̄мабхаварӯпам̣ катхенто евама̄ха.

386. на идхалоканти васанат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ гха̄саччха̄данам̣ ва̄ на упа̄дийисса̄мӣти аттхо. идан̃хи паччайесу апаритассанаттхам̣ катхитам̣. на паралоканти еттха пана мануссалокам̣ т̣хапетва̄ сеса̄ паралока̄ на̄ма. идам̣ – ‘‘асукадевалоке ниббаттитва̄ асукат̣т̣ха̄не бхависса̄ми, идам̣ на̄ма кха̄дисса̄ми бхун̃джисса̄ми нива̄сесса̄ми па̄руписса̄мӣ’’ти еварӯпа̄йа паритассана̄йа паха̄наттхам̣ вуттам̣. тампи на упа̄дийисса̄ми, на ча ме таннисситам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ бхависсатӣти евам̣ тӣхи га̄хехи паримочетва̄ тхеро десанам̣ арахаттаникӯт̣ена нит̣т̣хапеси.

387. олӣйасӣти аттано сампаттим̣ дисва̄ а̄рамман̣есу баджджхаси аллӣйасӣти. ити а̄йасма̄ а̄нандо – ‘‘айампи на̄ма гахапати евам̣ саддхо пасанно маран̣абхайасса бха̄йати, ан̃н̃о ко на бха̄йиссатӣ’’ти ман̃н̃ама̄но тасса га̄л̣хам̣ катва̄ ова̄дам̣ денто евама̄ха. на ча ме еварӯпӣ дхаммӣкатха̄ сутапубба̄ти айам̣ упа̄сако – ‘‘саттху сантика̄пи ме еварӯпӣ дхаммакатха̄ на сутапубба̄’’ти вадати, ким̣ саттха̄ еварӯпи сукхумам̣ гамбхӣракатхам̣ на катхетӣти? но на катхети. евам̣ пана чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни чха ба̄хира̄ни чха вин̃н̃а̄н̣ака̄йе чха пхассака̄йе чха ведана̄ка̄йе чха дха̄туйо пан̃чаккхандхе чатта̄ро арӯпе идхалокан̃ча паралокан̃ча дассетва̄ дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄тавасена арахатте паккхипитва̄ катхитакатха̄ етена на сутапубба̄, тасма̄ евам̣ вадати.

апича̄йам̣ упа̄сако да̄на̄дхимутто да̄на̄бхирато буддха̄нам̣ сантикам̣ гаччханто туччхахаттхо на гатапуббо. пуребхаттам̣ гаччханто йа̄гукхаджджака̄дӣни га̄ха̄петва̄ гаччхати, паччха̄бхаттам̣ саппимадхупха̄н̣ита̄дӣни. тасмим̣ асати ва̄ликам̣ га̄ха̄петва̄ гандхакут̣ипаривен̣е окира̄пети, да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣ раккхитва̄ гехам̣ гато. бодхисаттагатико киреса упа̄сако, тасма̄ бхагава̄ чатувӣсати сам̣ваччхара̄ни упа̄сакасса йебхуййена да̄накатхамева катхеси – ‘‘упа̄сака, идам̣ да̄нам̣ на̄ма бодхисатта̄нам̣ гатамагго, майхампи гатамагго, майа̄ сатасахассакаппа̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни да̄нам̣ диннам̣, твам̣ майа̄ гатамаггамева анугаччхасӣ’’ти. дхаммасена̄патиа̄дайо маха̄са̄вака̄пи аттано аттано сантикам̣ а̄гатака̄ле да̄накатхамевасса катхенти. тенева̄ха на кхо гахапати гихӣнам̣ ода̄тавасана̄нам̣ еварӯпӣ дхаммӣкатха̄ пат̣ибха̄тӣти. идам̣ вуттам̣ хоти – гахапати гихӣнам̣ на̄ма кхеттаваттхухиран̃н̃асуван̣н̣ада̄сӣда̄сапуттабхарийа̄дӣсу тиббо а̄лайо тиббам̣ никантипарийут̣т̣ха̄нам̣, тесам̣ – ‘‘еттха а̄лайо на ка̄таббо, никанти на ка̄табба̄’’ти катха̄ на пат̣ибха̄ти на руччатӣти.

йена бхагава̄ тенупасан̇камӣти касма̄ упасан̇ками? туситабхаване кирасса ниббаттаматтассева тига̄вутаппама̄н̣ам̣ суван̣н̣аккхандхам̣ вийа виджджотама̄нам̣ аттабха̄вам̣ уййа̄навима̄на̄дисампаттин̃ча дисва̄ – ‘‘махатӣ айам̣ майхам̣ сампатти, ким̣ ну кхо ме мануссапатхе каммам̣ ката’’нти олокенто тӣсу ратанесу адхика̄рам̣ дисва̄ чинтеси ‘‘пама̄дат̣т̣ха̄намидам̣ деваттам̣ на̄ма, има̄йа хи ме сампаттийа̄ модама̄насса сатисаммосопи сийа̄, ханда̄хам̣ гантва̄ мама джетаванасса чева бхиккхусан̇гхасса ча татха̄гатасса ча арийамаггасса ча са̄рипуттаттхерасса ча ван̣н̣ам̣ катхетва̄ тато а̄гантва̄ сампаттим̣ анубхависса̄мӣ’’ти. со татха̄ ака̄си. там̣ дассетум̣ атха кхо ана̄тхапин̣д̣икотиа̄ди вуттам̣.

таттха исисан̇гханисевитанти бхиккхусан̇гханисевитам̣. евам̣ пат̣хамага̄тха̄йа джетаванасса ван̣н̣ам̣ катхетва̄ ида̄ни арийамаггасса ван̣н̣ам̣ катхенто каммам̣ виджджа̄ ча̄тиа̄дима̄ха. таттха камманти маггачетана̄. виджджа̄ти маггапан̃н̃а̄. дхаммоти сама̄дхипаккхико дхаммо. сӣлам̣ джӣвитамуттаманти сӣле патит̣т̣хитасса джӣвитам̣ уттаманти дассети. атха ва̄ виджджа̄ти дит̣т̣хисан̇каппо. дхаммоти ва̄йа̄масатисама̄дхайо. сӣланти ва̄ча̄камманта̄джӣва̄. джӣвитамуттаманти етасмим̣ сӣле патит̣т̣хитасса джӣвитам̣ на̄ма уттамам̣. етена мачча̄ суджджхантӣти етена ат̣т̣хан̇гикена маггена сатта̄ висуджджханти.

тасма̄ти йасма̄ маггена суджджханти, на готтадханехи, тасма̄. йонисо вичине дхамманти упа̄йена сама̄дхипаккхийам̣ дхаммам̣ вичинеййа. евам̣ таттха висуджджхатӣти евам̣ тасмим̣ арийамагге висуджджхати. атха ва̄ йонисо вичине дхамманти упа̄йена пан̃чаккхандхадхаммам̣ вичинеййа. евам̣ таттха висуджджхатӣти евам̣ тесу чатӯсу саччесу висуджджхати.

ида̄ни са̄рипуттаттхерасса ван̣н̣ам̣ катхенто са̄рипутто ва̄тиа̄дима̄ха. таттха са̄рипутто ва̄ти авадха̄ран̣авачанам̣. етехи пан̃н̃а̄дӣхи са̄рипуттова сеййоти вадати. упасамена̄ти килесаупасамена. па̄ран̇гатоти нибба̄нам̣ гато. йо кочи нибба̄нам̣ патто бхиккху, со ета̄вапарамо сийа̄, на тхерена уттаритаро на̄ма аттхӣти вадати. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

ана̄тхапин̣д̣икова̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. чханнова̄дасуттаван̣н̣ана̄

389. евам̣ ме сутанти чханнова̄дасуттам̣. таттха чханноти евам̣на̄мако тхеро, на абхиниккхаманам̣ никкхантаттхеро. пат̣исалла̄на̄ти пхаласама̄паттито. гила̄напуччхака̄ти гила̄нупат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма буддхаван̣н̣итам̣, тасма̄ евама̄ха. саттханти джӣвитаха̄ракасаттхам̣. на̄вакан̇кха̄мӣти иччха̄ми.

390. анупаваджджанти ануппаттикам̣ аппат̣исандхикам̣.

391. етам̣ мама̄тиа̄дӣни тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хига̄хавасена вутта̄ни. ниродхам̣ дисва̄ти кхайавайам̣ н̃атва̄. нетам̣ мама несохамасми на месо атта̄ти саманупасса̄мӣти аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти саманупасса̄ми.

393. тасма̄ти йасма̄ ма̄ран̣антикаведанам̣ адхива̄сетум̣ асакконто саттхам̣ а̄хара̄мӣти вадати, тасма̄. путхуджджано а̄йасма̄, тена идампи манаси карохӣти дӣпети. ниччакаппанти ниччака̄лам̣. нисситасса̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи нисситасса. чалитанти виппхандитам̣ хоти. пассаддхӣти ка̄йачиттапассаддхи, килесапассаддхи на̄ма хотӣти аттхо. натӣти тан̣ха̄нати. натийа̄ асатӣти бхаваттха̄йа а̄лайаникантипарийут̣т̣ха̄несу асати. а̄гатигати на хотӣти пат̣исандхивасена а̄гати на̄ма на хоти, чутивасена гаманам̣ на̄ма на хоти. чутӯпапа̄тоти чаванавасена чути, упападжджанавасена упапа̄то. невидха на хурам̣ на убхайамантарена̄ти найидха локе, на паралоке, на убхайаттха хоти. есеванто дуккхасса̄ти ват̣т̣адуккхакилесадуккхасса айамева анто айам̣ париччхедо париват̣умабха̄во хоти. айамева хи еттха аттхо. йе пана ‘‘на убхайамантарена̄’’ти вачанам̣ гахетва̄ антара̄бхавам̣ иччханти, тесам̣ уттарам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева.

394. саттхам̣ а̄харесӣти джӣвитаха̄ракам̣ саттхам̣ а̄хари, кан̣т̣хана̄л̣им̣ чхинди. атхасса тасмим̣ кхан̣е маран̣абхайам̣ окками, гатинимиттам̣ упат̣т̣ха̄си. со аттано путхуджджанабха̄вам̣ н̃атва̄ сам̣вигго випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ сан̇кха̄ре паригган̣ханто арахаттам̣ патва̄ самасӣсӣ хутва̄ паринибба̄йи. саммукха̄йева анупаваджджата̄ бйа̄ката̄ти кин̃ча̄пи идам̣ тхерасса путхуджджанака̄ле бйа̄каран̣ам̣ хоти, етена пана бйа̄каран̣ена анантара̄йамасса паринибба̄нам̣ ахоси. тасма̄ бхагава̄ тамева бйа̄каран̣ам̣ гахетва̄ катхеси. упаваджджакула̄нӣти упасан̇камитаббакула̄ни. имина̄ тхеро, – ‘‘бханте, евам̣ упат̣т̣ха̄кесу ча упат̣т̣ха̄йика̄су ча виджджама̄на̄су со бхиккху тумха̄кам̣ са̄сане паринибба̄йиссатӣ’’ти пуччхати. атхасса бхагава̄ кулесу сам̣сагга̄бха̄вам̣ дӣпенто хонти хете са̄рипутта̄тиа̄дима̄ха. имасмим̣ кира т̣ха̄не тхерасса кулесу асам̣сат̣т̣хабха̄во па̄кат̣о ахоси. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

чханнова̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. пун̣н̣ова̄дасуттаван̣н̣ана̄

395. евам̣ ме сутанти пун̣н̣ова̄дасуттам̣. таттха пат̣исалла̄на̄ти екӣбха̄ва̄. там̣ чети там̣ чаккхун̃чева рӯпан̃ча. нандӣсамудайа̄ дуккхасамудайоти нандийа̄ тан̣ха̄йа самодха̄нена пан̃чаккхандхадуккхасса самодха̄нам̣ хоти. ити чхасу два̄ресу дуккхам̣ самудайоти двиннам̣ сачча̄нам̣ васена ват̣т̣ам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ дассеси. дутийанайе ниродхо магготи двиннам̣ сачча̄нам̣ васена виват̣т̣ам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ дассеси. имина̄ ча твам̣ пун̣н̣а̄ти па̄т̣ийекко анусандхи. евам̣ та̄ва ват̣т̣авиват̣т̣авасена десанам̣ арахатте паккхипитва̄ ида̄ни пун̣н̣аттхерам̣ саттасу т̣ха̄несу сӣхана̄дам̣ нада̄петум̣ имина̄ ча твантиа̄дима̄ха.

396. чан̣д̣а̄ти дут̣т̣ха̄ киббиса̄. пхаруса̄ти каккхал̣а̄. аккосиссантӣти дасахи аккосаваттхӯхи аккосиссанти. парибха̄сиссантӣти ким̣ саман̣о на̄ма твам̣, идан̃ча идан̃ча те карисса̄ма̄ти таджджессанти. еваметтха̄ти евам̣ майхам̣ еттха бхависсати.

дан̣д̣ена̄ти чатухаттхена дан̣д̣ена ва̄ гхат̣икамуггарена ва̄. саттхена̄ти екатодха̄ра̄дина̄. саттхаха̄ракам̣ парийесантӣти джӣвитаха̄ракам̣ саттхам̣ парийесанти. идам̣ тхеро татийапа̄ра̄джикаваттхусмим̣ асубхакатхам̣ сутва̄ аттабха̄вена джигуччханта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ саттхаха̄ракапарийесанам̣ сандха̄йа̄ха. дамӯпасамена̄ти еттха дамоти индрийасам̣вара̄дӣнам̣ етам̣ на̄мам̣. ‘‘саччена данто дамаса̄ упето, ведантагӯ вуситабрахмачарийо’’ти (сам̣. ни. 1.195; су. ни. 467) еттха хи индрийасам̣варо дамоти вутто. ‘‘йади сачча̄ дама̄ ча̄га̄, кхантйа̄ бхиййодха виджджатӣ’’ти (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 191) еттха пан̃н̃а̄ дамоти вутто. ‘‘да̄нена дамена сам̣йамена саччаваджджена̄’’ти (дӣ. ни. 1.166; ма. ни. 2.226) еттха упосатхакаммам̣ дамоти вуттам̣. имасмим̣ пана сутте кханти дамоти ведитабба̄. упасамоти тассева вевачанам̣.

397. атха кхо а̄йасма̄ пун̣н̣оти ко панеса пун̣н̣о, касма̄ панеттха гантука̄мо ахосӣти. суна̄парантава̄сико ева есо, са̄ваттхийам̣ пана асаппа̄йавиха̄рам̣ саллаккхетва̄ таттха гантука̄мо ахоси.

татра̄йам̣ анупуббикатха̄ – суна̄парантарат̣т̣хе кира екасмим̣ ва̄н̣иджакага̄ме ете две бха̄таро. тесу када̄чи джет̣т̣хо пан̃ча сакат̣асата̄ни гахетва̄ джанападам̣ гантва̄ бхан̣д̣ам̣ а̄харати, када̄чи канит̣т̣хо. имасмим̣ пана самайе канит̣т̣хам̣ гхаре т̣хапетва̄ джет̣т̣хабха̄тико пан̃ча сакат̣асата̄ни гахетва̄ джанападача̄рикам̣ чаранто анупуббена са̄ваттхим̣ патва̄ джетаванасса на̄тидӯре сакат̣асаттхам̣ нива̄сетва̄ бхуттапа̄тара̄со париджанапаривуто пха̄сукат̣т̣ха̄не нисӣди.

тена ча самайена са̄ваттхива̄сино бхуттапа̄тара̄са̄ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа суддхуттара̄сан̇га̄ гандхапуппха̄дихаттха̄ йена буддхо йена дхаммо йена сан̇гхо, таннинна̄ таппон̣а̄ таппа̄ббха̄ра̄ хутва̄ даккхин̣адва̄рена никкхамитва̄ джетаванам̣ гаччханти. со те дисва̄ ‘‘кахам̣ име гаччханти’’ти екамануссам̣ пуччхи. ким̣ твам̣ аййо на джа̄на̄си, локе буддхадхаммасан̇гхаратана̄ни на̄ма уппанна̄ни, иччеса маха̄джано саттху сантике дхаммакатхам̣ сотум̣ гаччхатӣти. тасса буддхоти вачанам̣ чхавичамма̄дӣни чхиндитва̄ ат̣т̣химин̃джам̣ а̄хачча ат̣т̣ха̄си. атха аттано париджанапаривуто та̄йа париса̄йа саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ саттху мадхурассарена дхаммам̣ десентасса парисапарийанте т̣хито дхаммам̣ сутва̄ паббаджджа̄йа читтам̣ уппа̄деси. атха татха̄гатена ка̄лам̣ видитва̄ париса̄йа уййоджита̄йа саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ сва̄тана̄йа нимантетва̄ дутийадивасе ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ а̄сана̄ни пан̃н̃апетва̄ буддхаппамукхасса сан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ бхуттапа̄тара̄со упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа бхан̣д̣а̄га̄рикам̣ паккоса̄петва̄, еттакам̣ бхан̣д̣ам̣ виссаджджитам̣, еттакам̣ на виссаджджитанти саббам̣ а̄чиккхитва̄ – ‘‘имам̣ са̄патеййам̣ майхам̣ канит̣т̣хасса дехӣ’’ти саббам̣ ниййа̄тетва̄ саттху сантике паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄напара̄йан̣о ахоси.

атхасса каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикаронтасса каммат̣т̣ха̄нам̣ на упат̣т̣ха̄ти. тато чинтеси – ‘‘айам̣ джанападо майхам̣ асаппа̄йо, йам̣нӯна̄хам̣ саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ сакат̣т̣ха̄намева гаччхеййа’’нти. атха пуббан̣хасамайе пин̣д̣а̄йа чаритва̄ са̄йанхасамайе пат̣исалла̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катха̄петва̄ сатта сӣхана̄де надитва̄ пакка̄ми. тена вуттам̣ – ‘‘атха кхо а̄йасма̄ пун̣н̣о…пе… вихаратӣ’’ти.

каттха пана̄йам̣ виха̄сӣти? чатӯсу т̣ха̄несу виха̄си, суна̄парантарат̣т̣хам̣ та̄ва пависитва̄ аджджухаттхапаббате на̄ма пависитва̄ ва̄н̣иджага̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. атха нам̣ канит̣т̣хабха̄та̄ сан̃джа̄нитва̄ бхиккхам̣ датва̄, ‘‘бханте, ан̃н̃аттха агантва̄ идхева васатха̄’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ ка̄ретва̄ таттхева васа̄песи.

тато самуддагиривиха̄рам̣ на̄ма агама̄си. таттха айакантапа̄са̄н̣ехи париччхиндитва̄ катачан̇камо аттхи, там̣ кочи чан̇камитум̣ саматтхо на̄ма наттхи. таттха самуддавӣчийо а̄гантва̄ айакантапа̄са̄н̣есу пахаритва̄ маха̄саддам̣ каронти. тхеронам̣ – ‘‘каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикаронта̄нам̣ пха̄сувиха̄ро хотӯ’’ти самуддам̣ ниссаддам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си.

тато ма̄тулагирим̣ на̄ма агама̄си. таттха сакун̣асан̇гхо уссанно, раттин̃ча дива̄ ча саддо ека̄баддхова хоти, тхеро имам̣ т̣ха̄нам̣ апха̄суканти тато макулака̄ра̄мавиха̄рам̣ на̄ма гато. со ва̄н̣иджага̄масса на̄тидӯро начча̄санно гамана̄гаманасампанно вивитто аппасаддо. тхеро имам̣ т̣ха̄нам̣ пха̄суканти таттха раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄начан̇камана̄дӣни ка̄ретва̄ вассам̣ упагаччхи. евам̣ чатӯсу т̣ха̄несу виха̄си.

атхекадивасам̣ тасмим̣йева антовассе пан̃ча ва̄н̣иджасата̄ни парасамуддам̣ гаччха̄ма̄ти на̄ва̄йа бхан̣д̣ам̣ паккхипим̣су. на̄ва̄роханадивасе тхерасса канит̣т̣хабха̄та̄ тхерам̣ бходжетва̄ тхерасса сантике сиккха̄пада̄ни гахетва̄ вандитва̄ гаччханто, – ‘‘бханте, маха̄самуддо на̄ма аппамеййо анекантара̄йо, амхе а̄ваджджеййа̄тха̄’’ти ватва̄ на̄вам̣ а̄рухи. на̄ва̄ уттамаджавена гаччхама̄на̄ ан̃н̃атарам̣ дӣпакам̣ па̄пун̣и. манусса̄ па̄тара̄сам̣ карисса̄ма̄ти дӣпаке отин̣н̣а̄. тасмим̣ дӣпе ан̃н̃ам̣ кин̃чи наттхи, чанданаванамева ахоси.

атхеко ва̄сийа̄ руккхам̣ а̄кот̣етва̄ лохитачанданабха̄вам̣ н̃атва̄ а̄ха – ‘‘бхо майам̣ ла̄бхаттха̄йа парасамуддам̣ гаччха̄ма, ито ча уттари ла̄бхо на̄ма наттхи, чатуран̇гуламатта̄ гхат̣ика̄ сатасахассам̣ аггхати, ха̄ретаббакайуттам̣ бхан̣д̣ам̣ ха̄ретва̄ чанданасса пӯрема̄’’ти. те татха̄ карим̣су. чанданаване адхиваттха̄ аманусса̄ куджджхитва̄ – ‘‘имехи амха̄кам̣ чанданаванам̣ на̄ситам̣, гха̄тесса̄ма не’’ти чинтетва̄ – ‘‘идхева гха̄титесу саббам̣ ванам̣ екам̣ кун̣апам̣ бхависсати, самуддамаджджхе несам̣ на̄вам̣ осӣдесса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. атха тесам̣ на̄вам̣ а̄руйха мухуттам̣ гатака̄лейева уппа̄дикам̣ ут̣т̣хапетва̄ сайампи те аманусса̄ бхайа̄нака̄ни рӯпа̄ни дассайим̣су. бхӣта̄ манусса̄ аттано аттано девата̄ намассанти. тхерасса канит̣т̣хо чӯл̣апун̣н̣акут̣умбико – ‘‘майхам̣ бха̄та̄ авассайо хотӯ’’ти тхерасса намассама̄но ат̣т̣ха̄си.

тхеропи кира тасмим̣йева кхан̣е а̄ваджджитва̄ тесам̣ бйасануппаттим̣ н̃атва̄ веха̄сам̣ уппатитва̄ саммукхе ат̣т̣ха̄си. аманусса̄ тхерам̣ дисва̄ ‘‘аййо пун̣н̣аттхеро етӣ’’ти паккамим̣су, уппа̄дикам̣ саннисӣди. тхеро ма̄ бха̄йатха̄ти те асса̄сетва̄ ‘‘кахам̣ гантука̄маттха̄’’ти пуччхи. бханте, амха̄кам̣ сакат̣т̣ха̄намева гаччха̄ма̄ти. тхеро на̄вам̣ пхале аккамитва̄ ‘‘етесам̣ иччхитат̣т̣ха̄нам̣ гаччхатӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. ва̄н̣иджа̄ сакат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ там̣ паваттим̣ путтада̄расса а̄рочетва̄ ‘‘етха тхерам̣ саран̣ам̣ гаччха̄ма̄’’ти пан̃часата̄ аттано пан̃чама̄туга̄масатехи саддхим̣ тӣсу саран̣есу патит̣т̣ха̄йа упа̄сакаттам̣ пат̣иведесум̣. тато на̄ва̄йа бхан̣д̣ам̣ ота̄ретва̄ тхерасса екам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ катва̄ – ‘‘айам̣, бханте, тумха̄кам̣ кот̣т̣ха̄со’’ти а̄хам̣су. тхеро – ‘‘майхам̣ висум̣ кот̣т̣ха̄сакиччам̣ наттхи, саттха̄ пана тумхехи дит̣т̣хапуббо’’ти. на дит̣т̣хапуббо, бхантети. тена хи имина̄ саттху ман̣д̣алама̄л̣ам̣ каротха, евам̣ саттха̄рам̣ пассиссатха̄ти. те са̄дху, бхантети тена ча кот̣т̣ха̄сена аттано ча кот̣т̣ха̄сехи ман̣д̣алама̄л̣ам̣ ка̄тум̣ а̄рабхим̣су.

саттха̄пи кира а̄раддхака̄лато пат̣т̣ха̄йа парибхогам̣ ака̄си. а̄раккхаманусса̄ раттим̣ обха̄сам̣ дисва̄ ‘‘махесаккха̄ девата̄ аттхӣ’’ти сан̃н̃ам̣ карим̣су. упа̄сака̄ ман̣д̣алама̄л̣ан̃ча бхиккхусан̇гхасса ча сена̄сана̄ни нит̣т̣хапетва̄ да̄насамбха̄рам̣ саджджетва̄ – ‘‘катам̣, бханте, амхехи аттано киччам̣, саттха̄рам̣ паккосатха̄’’ти тхерасса а̄рочесум̣. тхеро са̄йанхасамайе иддхийа̄ са̄ваттхим̣ патва̄, ‘‘бханте, ва̄н̣иджага̄мава̄сино тумхе дат̣т̣хука̄ма̄, тесам̣ анукампам̣ каротха̄’’ти бхагавантам̣ йа̄чи. бхагава̄ адхива̄сеси. тхеро бхагавато адхива̄санам̣ видитва̄ сакат̣т̣ха̄намева пачча̄гато.

бхагава̄пи а̄нандатхерам̣ а̄мантеси, – ‘‘а̄нанда, све суна̄паранте ва̄н̣иджага̄ме пин̣д̣а̄йа чарисса̄ма, твам̣ екӯнапан̃часата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сала̄кам̣ дехӣ’’ти. тхеро са̄дху, бхантети бхиккхусан̇гхасса таматтхам̣ а̄рочетва̄ набхача̄рика̄ бхиккхӯ сала̄кам̣ ган̣хантӯти а̄ха. там̣дивасам̣ кун̣д̣адха̄наттхеро пат̣хамам̣ сала̄кам̣ аггахеси. ва̄н̣иджага̄мава̄синопи ‘‘све кира саттха̄ а̄гамиссатӣ’’ти га̄мамаджджхе ман̣д̣апам̣ катва̄ да̄наггам̣ саджджайим̣су. бхагава̄ па̄това сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ гандхакут̣им̣ пависитва̄ пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ нисӣди. саккасса пан̣д̣укамбаласила̄санам̣ ун̣хам̣ ахоси. со ким̣ иданти а̄ваджджетва̄ саттху суна̄парантагаманам̣ дисва̄ виссакаммам̣ а̄мантеси – ‘‘та̄та аджджа бхагава̄ тиматта̄ни йоджанасата̄ни пин̣д̣а̄ча̄рам̣ кариссати, пан̃ча кӯт̣а̄га̄расата̄ни ма̄петва̄ джетаванадва̄ракот̣т̣хаматтхаке гаманасаджджа̄ни катва̄ т̣хапехӣ’’ти. со татха̄ ака̄си. бхагавато кӯт̣а̄га̄рам̣ чатумукхам̣ ахоси, двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ двимукха̄ни, сеса̄ни екамукха̄ни. саттха̄ гандхакут̣ито никкхамма пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапитакӯт̣а̄га̄ресу дхуракӯт̣а̄га̄рам̣ па̄виси. две аггаса̄ваке а̄дим̣ катва̄ екӯнапан̃чабхиккхусата̄нипи кӯт̣а̄га̄рам̣ гантва̄ нисинна̄ ахесум̣. екам̣ туччхакӯт̣а̄га̄рам̣ ахоси, пан̃чапи кӯт̣а̄га̄расата̄ни а̄ка̄се уппатим̣су.

саттха̄ саччабандхапаббатам̣ на̄ма патва̄ кӯт̣а̄га̄рам̣ а̄ка̄се т̣хапеси. тасмим̣ паббате саччабандхо на̄ма миччха̄дит̣т̣хиката̄пасо маха̄джанам̣ миччха̄дит̣т̣хим̣ угган̣ха̄пенто ла̄бхаггайасаггаппатто хутва̄ васати. аббхантаре часса анточа̄т̣ийам̣ падӣпо вийа арахаттасса упаниссайо джалати. там̣ дисва̄ дхаммамасса катхесса̄мӣти гантва̄ дхаммам̣ десеси. та̄пасо десана̄парийоса̄не арахаттам̣ па̄пун̣и, маггенева̄сса абхин̃н̃а̄ а̄гата̄. ехибхиккху хутва̄ иддхимайапаттачӣварадхаро хутва̄ кӯт̣а̄га̄рам̣ па̄виси.

бхагава̄ кӯт̣а̄га̄рагатехи пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ ва̄н̣иджага̄мам̣ гантва̄ кӯт̣а̄га̄ра̄ни адиссама̄на̄ни катва̄ ва̄н̣иджага̄мам̣ па̄виси. ва̄н̣иджа̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ саттха̄рам̣ макулака̄ра̄мам̣ найим̣су. саттха̄ ман̣д̣алама̄л̣ам̣ па̄виси. маха̄джано йа̄ва саттха̄ бхаттадаратхам̣ пат̣ипассамбхети, та̄ва па̄тара̄сам̣ катва̄ упосатхан̇га̄ни сама̄да̄йа бахум̣ гандхан̃ча пуппхан̃ча а̄да̄йа дхаммассаванаттха̄йа а̄ра̄мам̣ пачча̄гама̄си. саттха̄ дхаммам̣ десеси. маха̄джанасса бандханамоккхо джа̄то, махантам̣ буддхакола̄халам̣ ахоси.

саттха̄ маха̄джанасса сан̇гахаттхам̣ катипа̄хам̣ таттхева васи, арун̣ам̣ пана маха̄гандхакут̣ийам̣йева ут̣т̣хапеси. таттха катипа̄хам̣ васитва̄ ва̄н̣иджага̄ме пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ‘‘твам̣ идхева васа̄хӣ’’ти пун̣н̣аттхерам̣ ниваттетва̄ антаре наммада̄надӣ на̄ма аттхи, тасса̄ тӣрам̣ агама̄си. наммада̄на̄гара̄джа̄ саттху паччуггаманам̣ катва̄ на̄габхаванам̣ павесетва̄ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ сакка̄рам̣ ака̄си. саттха̄ тасса дхаммам̣ катхетва̄ на̄габхавана̄ никкхами. со – ‘‘майхам̣, бханте, паричаритаббам̣ детха̄’’ти йа̄чи, бхагава̄ наммада̄надӣтӣре падачетийам̣ дассеси. там̣ вӣчӣсу а̄гата̄су пидхӣйати, гата̄су виварӣйати, маха̄сакка̄раппаттам̣ ахоси. саттха̄ тато никкхамма саччабандхапаббатам̣ гантва̄ саччабандхам̣ а̄ха – ‘‘тайа̄ маха̄джано апа̄йамагге ота̄рито, твам̣ идхева васитва̄ етесам̣ ладдхим̣ виссаджджа̄петва̄ нибба̄намагге патит̣т̣ха̄пехӣ’’ти. сопи паричаритаббам̣ йа̄чи. саттха̄ гханапит̣т̣хипа̄са̄н̣е алламаттикапин̣д̣амхи лан̃чханам̣ вийа падачетийам̣ дассеси, тато джетаванамева гато. етаматтхам̣ сандха̄йа теневантаравассена̄тиа̄ди вуттам̣.

паринибба̄йӣти анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи. маха̄джано тхерасса сатта диваса̄ни сарӣрапӯджам̣ катва̄ бахӯни гандхакат̣т̣ха̄ни самодха̄нетва̄ сарӣрам̣ джха̄петва̄ дха̄туйо а̄да̄йа четийам̣ ака̄си. самбахула̄ бхиккхӯти тхерасса а̄л̣а̄хане т̣хитабхиккхӯ. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

папан̃часӯданийа̄ маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йа

пун̣н̣ова̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. нандакова̄дасуттаван̣н̣ана̄

398. евам̣ ме сутанти нандакова̄дасуттам̣. таттха тена кхо пана самайена̄ти бхагава̄ маха̄паджа̄патийа̄ йа̄чито бхиккхунисан̇гхам̣ уййоджетва̄ бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄тетва̄ – ‘‘тхера̄ бхиккхӯ ва̄рена бхиккхунийо овадантӯ’’ти сан̇гхасса бха̄рам̣ ака̄си. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. таттха парийа̄йена̄ти ва̄рена. на иччхатӣти аттано ва̄ре сампатте дӯрам̣ га̄мам̣ ва̄ гантва̄ сӯчикамма̄дӣни ва̄ а̄рабхитва̄ ‘‘айам̣ на̄масса папан̃чо’’ти вада̄песи. имам̣ пана парийа̄йена ова̄дам̣ бхагава̄ нандакаттхерассева ка̄ран̣а̄ ака̄си. касма̄? има̄сан̃хи бхиккхунӣнам̣ тхерам̣ дисва̄ читтам̣ екаггам̣ хоти пасӣдати. тена та̄ тасса ова