📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
сам̣йуттаника̄йе
сага̄тха̄ваггат̣ӣка̄
гантха̄рамбхакатха̄ван̣н̣ана̄
1. сам̣ван̣н̣ана̄рамбхе ¶ ¶ ратанаттайавандана̄ сам̣ван̣н̣етаббасса дхаммасса пабхаваниссайависуддхипат̣иведанаттхам̣, там̣ пана дхаммасам̣ван̣н̣ана̄су вин̃н̃ӯнам̣ бахума̄нуппа̄данаттхам̣, там̣ саммадева тесам̣ уггахан̣адха̄ран̣а̄диккамаладдхабба̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄ саббахитасукханиппха̄данаттханти. атха ва̄ ман̇галабха̄вато, саббакирийа̄су пуббакиччабха̄вато, пан̣д̣итехи сама̄чаритабха̄вато, а̄йатим̣ паресам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанато ча сам̣ван̣н̣ана̄йам̣ ратанаттайапан̣а̄макирийа̄ти. атха ва̄ ратанаттайапан̣а̄макаран̣ам̣ пӯджанӣйапӯджа̄пун̃н̃ависесаниббаттанаттхам̣, там̣ аттано йатха̄ладдхасампаттинимиттакасса каммасса бала̄нуппада̄наттхам̣, антара̄ ча тасса асам̣коча̄панаттхам̣, тадубхайам̣ анантара̄йена ат̣т̣хакатха̄йа парисама̄панаттханти идамева ча пайоджанам̣ а̄чарийена идха̄дхиппетам̣. татха̄ хи ваккхати ‘‘ити ме пасаннаматино…пе… тасса̄нубха̄вена̄’’ти. ваттхуттайапӯджа̄ хи ниратисайапун̃н̃аккхеттасам̣буддхийа̄ апаримеййапабха̄во пун̃н̃а̄тисайоти бахувидхантара̄йепи локасаннива̄се ¶ антара̄йанибандханасакаласам̣килесавиддхам̣сана̄йа пахоти, бхайа̄диупаддаван̃ча нива̄рети. йатха̄ха ‘‘пӯджа̄рахе пӯджайато’’тиа̄ди (дха. па. 195; апа. тхера 1.10.1), татха̄ ‘‘йе, бхиккхаве, буддхе пасанна̄, агге те пасанна̄, агге кхо пана пасанна̄нам̣ агго випа̄ко хотӣ’’тиа̄ди (итиву. 90).
‘‘буддхоти ¶ киттайантасса, ка̄йе бхавати йа̄ пӣти;
варамева хи са̄ пӣти, касин̣енапи джамбудӣпасса;
дхаммоти…пе…, сан̇гхоти…пе…, джамбудӣпасса̄’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.6);
татха̄ ‘‘йасмим̣, маха̄на̄ма, самайе арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссарати, невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хотӣ’’тиа̄ди (а. ни. 6.10; 11.11). ‘‘аран̃н̃е руккхамӯле ва̄…пе… бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со на хессатӣ’’ти (сам̣. ни. 1.249) ча.
таттха йасса ваттхуттайасса ванданам̣ каттука̄мо, тасса гун̣а̄тисайайогасандассанаттхам̣ ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нтиа̄дина̄ га̄тхаттайама̄ха. гун̣а̄тисайайогена хи вандана̄рахабха̄во, вандана̄рахе ча ката̄ вандана̄ йатха̄дхиппетам̣ пайоджанам̣ са̄дхетӣти. таттха йасса̄ десана̄йа сам̣ван̣н̣анам̣ каттука̄мо, са̄ на винайадесана̄ вийа карун̣а̄ппадха̄на̄, на̄пи абхидхаммадесана̄ вийа пан̃н̃а̄ппадха̄на̄, атха кхо карун̣а̄пан̃н̃а̄ппадха̄на̄ти тадубхайаппадха̄намева та̄ва самма̄самбуддхасса тхоманам̣ ка̄тум̣ таммӯлакатта̄ сесаратана̄нам̣ ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха киратӣти карун̣а̄, парадуккхам̣ виккхипати апанетӣти аттхо. атха ва̄ кин̣а̄тӣти карун̣а̄, парадуккхе сати ка̄рун̣икам̣ хим̣сати виба̄дхатӣти аттхо. парадуккхе сати са̄дхӯнам̣ кампанам̣ хадайакхедам̣ каротӣти ва̄ карун̣а̄. атха ва̄ камити сукхам̣, там̣ рундхатӣти карун̣а̄. еса̄ хи парадуккха̄панайанака̄мата̄лаккхан̣а̄ аттасукханирапеккхата̄йа ка̄рун̣ика̄нам̣ сукхам̣ рундхати вибандхатӣти аттхо. карун̣а̄йа сӣталам̣ карун̣а̄сӣталам̣, карун̣а̄сӣталам̣ хадайам̣ асса̄ти карун̣а̄сӣталахадайо, там̣ карун̣а̄сӣталахадайам̣.
таттха кин̃ча̄пи паресам̣ хитопасам̣ха̄расукха̄диапариха̄ниччханасабха̄вата̄йа, бйа̄па̄да̄ратӣнам̣ уджувипаччанӣката̄йа ча саттасанта̄нагатасанта̄павиччхедана̄ка̄рапаваттийа̄ метта̄мудита̄нампи читтасӣталабха̄вака̄ран̣ата̄ упалаббхати, татха̄пи парадуккха̄панайана̄ка̄раппаваттийа̄ парӯпата̄па̄саханараса̄ авихим̣са̄бхӯта̄ ¶ карун̣а̄ва висесена бхагавато читтасса читтапассаддхи вийа сӣтибха̄ванимиттанти вуттам̣ ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти. карун̣а̄мукхена ва̄ метта̄мудита̄нампи хадайасӣталабха̄вака̄ран̣ата̄ вутта̄ти дат̣т̣хабба̄ ¶ .
атха ва̄ чхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣ависесанибандханабхӯта̄ са̄тисайам̣ ниравасесан̃ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ вийа сависайабйа̄пита̄йа маха̄карун̣а̄бха̄вамупагата̄ карун̣а̄ва бхагавато абхисайена хадайасӣталабха̄вахетӯти а̄ха ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти.
атха ва̄ сатипи метта̄мудита̄нам̣ са̄тисайе хадайасӣтибха̄ванибандханатте сакалабуддхагун̣ависесака̄ран̣ата̄йа та̄сампи ка̄ран̣анти карун̣а̄ва бхагавато ‘‘хадайасӣталабха̄вака̄ран̣а’’нти вутта̄. карун̣а̄нида̄на̄ хи саббепи буддхагун̣а̄, карун̣а̄нубха̄ванибба̄пийама̄насам̣са̄радуккхасанта̄пасса хи бхагавато парадуккха̄панайанака̄мата̄йа анека̄нипи асан̇кхйеййа̄ни каппа̄нам̣ акилантарӯпассева ниравасесабуддхакарадхаммасамбхаран̣анийатасса самадхигатадхамма̄дхипатеййасса ча саннихитесупи саттасан̇гха̄т̣асамупанӣтахадайӯпата̄панимиттесу на ӣсакампи читтасӣтибха̄васса ан̃н̃атхаттамахосӣти. етасмин̃ча аттхавикаппе тӣсупи аваттха̄су бхагавато карун̣а̄ сан̇гахита̄ти дат̣т̣хабба̄.
паджа̄на̄тӣти пан̃н̃а̄, йатха̄сабха̄вам̣ пака̄рехи пат̣ивиджджхатӣти аттхо. пан̃н̃а̄ва н̃еййа̄варан̣аппаха̄нато пака̄рехи дхаммасабха̄ваджотанат̣т̣хена паджджототи пан̃н̃а̄паджджото. сава̄санаппаха̄нато висесена хатам̣ самуггха̄т̣итам̣ вихатам̣. пан̃н̃а̄паджджотена вихатам̣ пан̃н̃а̄паджджотавихатам̣. муйханти тена, сайам̣ ва̄ муйхати, моханаматтамева ва̄ танти мохо, авиджджа̄. свева висайасабха̄вапат̣иччха̄данакаран̣ато андхака̄расариккхата̄йа тамо вийа̄ти тамо. пан̃н̃а̄паджджотавихато мохатамо етасса̄ти пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатамо, там̣ пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатамам̣. саббесампи хи кхӣн̣а̄сава̄нам̣ сатипи пан̃н̃а̄паджджотена авиджджандхака̄расса вихатабха̄ве саддха̄дхимуттехи вийа дит̣т̣хиппатта̄нам̣ са̄вакехи паччекасамбуддхехи ча сава̄санаппаха̄нена самма̄самбуддха̄нам̣ килесаппаха̄насса висесо виджджатӣти са̄тисайена авиджджа̄ппаха̄нена бхагавантам̣ тхоменто а̄ха ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти.
атха ва̄ антарена паропадесам̣ аттано санта̄не аччантам̣ авиджджандхака̄равигамасса ниббаттитатта̄, татха̄ саббан̃н̃ута̄йа балесу ча васӣбха̄васса самадхигататта̄, парасантатийан̃ча дхаммадесана̄тисайа̄нубха̄вена саммадева тасса ¶ паваттитатта̄ бхагава̄ва висесато мохатамавигамена тхометабботи ¶ а̄ха ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти. имасмин̃ча аттхавикаппе ‘‘пан̃н̃а̄паджджото’’ти падена бхагавато пат̣иведхапан̃н̃а̄ вийа десана̄пан̃н̃а̄пи са̄ман̃н̃аниддесена, екасесанайена ва̄ сан̇гахита̄ти дат̣т̣хабба̄.
атха ва̄ бхагавато н̃а̄н̣асса н̃еййапарийантикатта̄ сакалан̃еййадхаммасабха̄ва̄вабодханасаматтхена ана̄варан̣ан̃а̄н̣асан̇кха̄тена пан̃н̃а̄паджджотена саббан̃еййадхаммасабха̄ваччха̄дакасса мохандхака̄расса видхамитатта̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о бхагавато мохатамавина̄соти катва̄ вуттам̣ ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти. еттха ча мохатамавидхамананте адхигататта̄ ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ ка̄ран̣ӯпача̄рена сасанта̄не мохатамавидхамананти дат̣т̣хаббам̣. абхинӣха̄расампаттийа̄ сава̄санаппаха̄намева хи килеса̄нам̣ н̃еййа̄варан̣апаха̄нанти, парасанта̄не пана мохатамавидхаманасса ка̄ран̣абха̄вато пхалӯпача̄рена ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ ‘‘мохатамавидхамана’’нти вуччатӣти.
ким̣ пана ка̄ран̣ам̣ авиджджа̄самуггха̄тойевеко паха̄насампаттивасена бхагавато тхомана̄нимиттам̣ гайхати, на пана са̄тисайам̣ ниравасесакилесапаха̄нанти? таппаха̄навачаненева тадекат̣т̣хата̄йа сакаласам̣килесаган̣асамуггха̄тасса джотитабха̄вато. на хи со та̄дисо килесо аттхи, йо ниравасесаавиджджа̄ппаха̄нена на пахӣйатӣти.
атха ва̄ виджджа̄ вийа сакалакусаладхаммасамуппаттийа̄ ниравасеса̄кусаладхамманиббаттийа̄ сам̣са̄раппаваттийа̄ ча авиджджа̄ падха̄нака̄ран̣анти таббигха̄тавачанена сакаласам̣килесаган̣асамуггха̄то вутто ева хотӣти вуттам̣ ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти.
нара̄ ча амара̄ ча нара̄мара̄, саха нара̄марехӣти санара̄маро, санара̄маро ча со локо ча̄ти санара̄маралоко, тасса гарӯти санара̄маралокагару, там̣ санара̄маралокагарум̣. етена деваманусса̄нам̣ вийа тадавасит̣т̣хасатта̄нампи йатха̄рахам̣ гун̣ависеса̄вахата̄йа бхагавато упака̄ратам̣ дассети. на четтха падха̄на̄ппадха̄набха̄во чодетаббо. ан̃н̃о хи саддаккамо, ан̃н̃о аттхаккамо. едисесу хи сама̄сападесу падха̄нампи аппадха̄нам̣ вийа ниддисӣйати йатха̄ ‘‘сара̄джика̄йа париса̄йа̄’’ти ¶ (апа. ат̣т̣ха. 1.1.82). ка̄ман̃четтха саттасан̇кха̄рока̄савасена тивидхо локо, гарубха̄васса пана адхиппетатта̄ гарукаран̣асаматтхассева сатталокасса васена аттхо гахетаббо. со хи локӣйанти еттха пун̃н̃апа̄па̄ни таббипа̄ко ча̄ти ‘‘локо’’ти вуччати. амараггахан̣ена четтха упапаттидева̄ адхиппета̄.
атха ¶ ва̄ самӯхаттхо лока-саддо самуда̄йавасена локӣйати пан̃н̃а̄пӣйатӣти. саха нарехӣти санара̄, санара̄ ча те амара̄ ча̄ти санара̄мара̄, тесам̣ локоти санара̄маралокоти пуриманайенева йоджетаббам̣. амара-саддена четтха висуддхидева̄пи сан̇гайханти. те хи маран̣а̄бха̄вато параматтхато амара̄, нара̄мара̄нам̣йева гахан̣ам̣ уккат̣т̣ханиддесавасена йатха̄ ‘‘саттха̄ деваманусса̄на’’нти (дӣ. ни. 1.157). татха̄ хи сабба̄наттхапарихаран̣апуббан̇гама̄йа ниравасесахитасукхавидха̄натаппара̄йа ниратисайа̄йа пайогасампаттийа̄ садеваманусса̄йа паджа̄йа аччантамупака̄рита̄йа апаримитанирупамаппабха̄вагун̣ависесасаман̇гита̄йа ча саббасаттуттамо бхагава̄ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ уттамам̣ га̄рават̣т̣ха̄нам̣. тена вуттам̣ ‘‘санара̄маралокагару’’нти.
собханам̣ гатам̣ гаманам̣ етасса̄ти сугато. бхагавато хи венеййаджанупасан̇каманам̣ екантена тесам̣ хитасукханиппха̄данато собханам̣, татха̄ лаккхан̣а̄нубйан̃джанапат̣иман̣д̣итарӯпака̄йата̄йа дутавиламбитакхалита̄нукад̣д̣хананиппӣл̣ануккут̣икакут̣ила̄кулата̄ди- досарахитамавахаситара̄джахам̣савасабхава̄ран̣амигара̄джагаманам̣ ка̄йагаманам̣ н̃а̄н̣агаманан̃ча випуланиммалакарун̣а̄сативӣрийа̄дигун̣ависесасахитамабхинӣха̄рато йа̄ва маха̄бодхи нираваджджата̄йа собханамева̄ти.
атха ва̄ сайамбхӯн̃а̄н̣ена сакаламапи локам̣ парин̃н̃а̄бхисамайавасена париджа̄нанто н̃а̄н̣ена самма̄ гато авагатоти сугато, татха̄ локасамудайам̣ паха̄на̄бхисамайавасена паджаханто ануппаттидхамматам̣ а̄па̄денто самма̄ гато атӣтоти сугато, локаниродхам̣ нибба̄нам̣ саччхикирийа̄бхисамайавасена самма̄ гато адхигатоти сугато, локаниродхага̄миним̣ пат̣ипадам̣ бха̄вана̄бхисамайавасена самма̄ ¶ гато пат̣ипанноти сугато. ‘‘сота̄паттимаггена йе килеса̄ пахӣна̄, те килесе на пунети на паччети на пачча̄гаччхатӣти сугато’’тиа̄дина̄ найена (маха̄ни. 38) айаматтхо вибха̄ветабботи.
атха ва̄ сундарам̣ т̣ха̄нам̣ самма̄самбодхим̣, нибба̄намева ва̄ гато адхигатоти сугато. йасма̄ ва̄ бхӯтам̣ таччхам̣ аттхасам̣хитам̣ венеййа̄нам̣ йатха̄рахам̣ ка̄лайуттамева ча дхаммам̣ бха̄сати, тасма̄ самма̄ гадати вадатӣти сугато да-ка̄расса та-ка̄рам̣ катва̄. ити собханагаманата̄дӣхи сугато, там̣ сугатам̣.
пун̃н̃апа̄пакехи упападжджанавасена гантаббато гатийо, упапаттибхавависеса̄. та̄ пана нирайа̄дивасена пан̃чавидха̄. та̄ хи сакалассапи бхавага̄микаммасса арийамагга̄дхигамена авипа̄ка̄рахабха̄вакаран̣ена ¶ ниваттитатта̄ бхагава̄ пан̃чахипи гатӣхи сут̣т̣ху мутто висам̣йуттоти а̄ха ‘‘гативимутта’’нти. етена бхагавато каттхачипи апарийа̄паннатам̣ дассети, йато бхагава̄ ‘‘дева̄тидево’’ти вуччати. тена̄ха –
‘‘йена девӯпапатйасса, гандхаббо ва̄ вихан̇гамо;
йаккхаттам̣ йена гаччхеййам̣, мануссаттан̃ча аббадже;
те майхам̣ а̄сава̄ кхӣн̣а̄, виддхаста̄ винал̣ӣката̄’’ти. (а. ни. 4.36);
там̣там̣гатисам̣ваттанака̄нан̃хи каммакилеса̄нам̣ аггамаггена бодхимӯлейева суппахӣнатта̄ наттхи бхагавато гатипарийа̄панната̄ти аччантамева бхагава̄ саббабхавайонигативин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄ва̄сасаттаника̄йехи супаримутто. там̣ гативимуттам̣. вандети нама̄ми, тхомемӣти ва̄ аттхо.
атха ва̄ гативимуттанти анупа̄дисесанибба̄надха̄туппаттийа̄ бхагавантам̣ тхомети. еттха хи двӣхи а̄ка̄рехи бхагавато тхомана̄ ведитабба̄ аттахитасампаттито парахитапат̣ипаттито ча. тесу аттахитасампатти ана̄варан̣ан̃а̄н̣а̄дхигамато, сава̄сана̄нам̣ саббесам̣ килеса̄нам̣ аччантапаха̄нато, анупа̄дисесанибба̄наппаттито ча ведитабба̄. парахитапат̣ипатти ла̄бхасакка̄ра̄динирапеккхачиттасса саббадуккханиййа̄никадхаммадесанато, вируддхесупи ниччам̣ хитаджджха̄сайавасена н̃а̄н̣апарипа̄кака̄ла̄гаманато ча. са̄ панеттха а̄сайато пайогато ча дувидха̄ парахитапат̣ипатти, тивидха̄ ¶ ча аттахитасампатти пака̄сита̄ хоти, катхам̣? ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти етена а̄сайато парахитапат̣ипатти, самма̄гаданаттхена сугата-саддена пайогато парахитапат̣ипатти, ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатамам̣ гативимутта’’нти етехи чатусаччапат̣иведхаттхена ча сугата-саддена тивидха̄пи аттахитасампатти, авасит̣т̣хаттхена тена ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти етена ча сабба̄пи аттахитасампатти парахитапат̣ипатти пака̄сита̄ хотӣти.
атха ва̄ тӣхи а̄ка̄рехи бхагавато тхомана̄ ведитабба̄ – хетуто пхалато упака̄рато ча. таттха хету маха̄карун̣а̄, са̄ пат̣хамападена дассита̄. пхалам̣ чатуббидхам̣ н̃а̄н̣асампада̄ паха̄насампада̄ а̄нубха̄васампада̄ рӯпака̄йасампада̄ ча̄ти. та̄су н̃а̄н̣апаха̄насампада̄ дутийападена саччапат̣иведхаттхена ча сугата-саддена пака̄сита̄ хонти, а̄нубха̄васампада̄ пана татийападена, рӯпака̄йасампада̄ йатха̄вуттака̄йагаманасобханаттхена сугата-саддена лаккхан̣а̄нубйан̃джанапа̄рипӯрийа̄ вина̄ тадабха̄вато ¶ . упака̄ро анантарам̣ аба̄хирам̣ каритва̄ тивидхайа̄намукхена вимуттидхаммадесана̄. со самма̄гаданаттхена сугата-саддена пака̄сито хотӣти ведитаббам̣.
таттха ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти етена самма̄самбодхийа̄ мӯлам̣ дассети. маха̄карун̣а̄йа сан̃чодитама̄насо хи бхагава̄ сам̣са̄рапан̇като сатта̄нам̣ самуддхаран̣аттхам̣ ката̄бхинӣха̄ро анупуббена па̄рамийо пӯретва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ адхигатоти карун̣а̄ самма̄самбодхийа̄ мӯлам̣. ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти етена самма̄самбодхим̣ дассети. ана̄варан̣ан̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃хи магган̃а̄н̣ам̣, магган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃ча ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ самма̄самбодхӣти вуччатӣти. самма̄гаманаттхена сугата-саддена самма̄самбодхийа̄ пат̣ипаттим̣ дассети лӣнуддхаччапатит̣т̣ха̄на̄йӯханака̄масукхалликаттакиламатха̄нуйога-сассатуччхеда̄бхинивеса̄ди-антадвайарахита̄йа карун̣а̄пан̃н̃а̄париггахита̄йа маджджхима̄йа пат̣ипаттийа̄ пака̄санато сугата-саддасса. итарехи самма̄самбодхийа̄ падха̄на̄ппадха̄набхедам̣ пайоджанам̣ дассети. сам̣са̄рамахогхато саттасанта̄ран̣ан̃хеттха падха̄нам̣ пайоджанам̣, тадан̃н̃амаппадха̄нам̣. тесу падха̄нена парахитапат̣ипаттим̣ дассети, итарена аттахитасампаттим̣, тадубхайена аттахита̄йа пат̣ипанна̄дӣсу чатӯсу пуггалесу бхагавато ¶ чатуттхапуггалабха̄вам̣ дассети. тена ча ануттарадаккхин̣еййабха̄вам̣, уттамаванданӣйабха̄вам̣, аттано ча ванданакирийа̄йа кхеттан̇гатабха̄вам̣ дассети.
еттха ча карун̣а̄гахан̣ена локийесу махаггатабха̄ваппатта̄са̄дха̄ран̣агун̣адӣпанато бхагавато саббалокийагун̣асампатти дассита̄ хоти, пан̃н̃а̄гахан̣ена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄намагган̃а̄н̣адӣпанато саббалокуттарагун̣асампатти. тадубхайаггахан̣асиддхо хи аттхо ‘‘санара̄маралокагару’’нтиа̄дина̄ випан̃чӣйатӣти. карун̣а̄гахан̣ена ча упагаманам̣ нирупаккилесам̣ дассети, пан̃н̃а̄гахан̣ена апагаманам̣. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена локасаман̃н̃а̄нурӯпам̣ бхагавато паваттим̣ дассети локавоха̄рависайатта̄ карун̣а̄йа, пан̃н̃а̄гахан̣ена саман̃н̃а̄йа анатидха̄ванам̣. сабха̄ва̄навабодхена хи дхамма̄нам̣ саман̃н̃ам̣ атидха̄витва̄ сатта̄дипара̄масанам̣ хотӣти. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена маха̄карун̣а̄сама̄паттивиха̄рам̣ дассети, пан̃н̃а̄гахан̣ена тӣсу ка̄лесу аппат̣ихатан̃а̄н̣ам̣ чатусаччан̃а̄н̣ам̣ чатупат̣исамбхида̄н̃а̄н̣ам̣ чатувеса̄раджджан̃а̄н̣ам̣, карун̣а̄гахан̣ена маха̄карун̣а̄сама̄паттин̃а̄н̣асса гахитатта̄ сеса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни чха абхин̃н̃а̄ ат̣т̣хасу париса̄су акампанан̃а̄н̣а̄ни даса бала̄ни чуддаса буддхан̃а̄н̣а̄ни сол̣аса н̃а̄н̣ачарийа̄ ат̣т̣ха̄раса буддхадхамма̄ чатучатта̄лӣса н̃а̄н̣аваттхӯни саттасаттати н̃а̄н̣аваттхӯнӣти евама̄дӣнам̣ анекесам̣ пан̃н̃а̄пабхеда̄нам̣ васена н̃а̄н̣ача̄рам̣ дассети. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена чаран̣асампаттим̣, пан̃н̃а̄гахан̣ена виджджа̄сампаттим̣. карун̣а̄гахан̣ена ¶ атта̄дхипатита̄, пан̃н̃а̄гахан̣ена дхамма̄дхипатита̄. карун̣а̄гахан̣ена локана̄тхабха̄во, пан̃н̃а̄гахан̣ена аттана̄тхабха̄во. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена пуббака̄рибха̄во, пан̃н̃а̄гахан̣ена катан̃н̃ута̄. карун̣а̄гахан̣ена апарантапата̄, пан̃н̃а̄гахан̣ена анаттантапата̄. карун̣а̄гахан̣ена ва̄ буддхакарадхаммасиддхи, пан̃н̃а̄гахан̣ена буддхабха̄васиддхи. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена паресам̣ та̄ран̣ам̣, пан̃н̃а̄гахан̣ена сайам̣ та̄ран̣ам̣. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена саббасаттесу ануггахачиттата̄, пан̃н̃а̄гахан̣ена саббадхаммесу вираттачиттата̄ дассита̄ хоти.
саббесан̃ча буддхагун̣а̄нам̣ карун̣а̄ а̄ди таннида̄набха̄вато, пан̃н̃а̄ парийоса̄нам̣ тато уттари каран̣ӣйа̄бха̄вато. ити а̄дипарийоса̄надассанена саббе буддхагун̣а̄ дассита̄ хонти. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена сӣлаккхандхапуббан̇гамо ¶ сама̄дхиккхандхо дассито хоти. карун̣а̄нида̄нан̃хи сӣлам̣ тато па̄н̣а̄типа̄та̄дивиратиппаваттито, са̄ ча джха̄наттайасампайогинӣти. пан̃н̃а̄вачанена пан̃н̃а̄ккхандхо. сӣлан̃ча саббабуддхагун̣а̄нам̣ а̄ди, сама̄дхи маджджхе, пан̃н̃а̄ парийоса̄нанти евампи а̄димаджджхапарийоса̄накалйа̄н̣адассанена саббе буддхагун̣а̄ дассита̄ хонти найато дасситатта̄. есо ева хи ниравасесато буддхагун̣а̄нам̣ дассанупа̄йо, йадидам̣ найаггахан̣ам̣, ан̃н̃атха̄ ко на̄ма саматтхо бхагавато гун̣е анупадам̣ ниравасесато дассетум̣. тенева̄ха –
‘‘буддхопи буддхасса бхан̣еййа ван̣н̣ам̣,
каппампи че ан̃н̃амабха̄сама̄но;
кхӣйетха каппо чирадӣгхамантаре,
ван̣н̣о на кхӣйетха татха̄гатасса̄’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.304; 3.141; ма. ни. ат̣т̣ха. 3.425; уда̄. 53; бу. вам̣. ат̣т̣ха. 4.5; чарийа̄. ат̣т̣ха. нида̄накатха̄, пакин̣н̣акакатха̄; апа. 2.7.20) –
тенева ча а̄йасмата̄ са̄рипуттаттхеренапи буддагун̣апариччхеданам̣ пати ануйуттена ‘‘но хетам̣, бханте’’ти пат̣иккхипитва̄ ‘‘апи ча ме, бханте, дхамманвайо видито’’ти (дӣ. ни. 2.146) вуттам̣.
2. евам̣ сан̇кхепена сакаласаббан̃н̃угун̣ехи бхагавантам̣ абхиттхавитва̄ ида̄ни саддхаммам̣ тхометум̣ ‘‘буддхопӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха буддхоти каттуниддесо. буддхабха̄ванти камманиддесо. бха̄ветва̄ саччхикатва̄ти ¶ ча пуббака̄лакирийа̄ниддесо. йанти анийамато камманиддесо. упагатоти апарака̄лакирийа̄ниддесо. вандети кирийа̄ниддесо. танти нийаманам̣. дхамманти ванданакирийа̄йа камманиддесо. гатамалам̣ ануттаранти ча таббисесанам̣.
таттха буддхасаддасса та̄ва – ‘‘буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо, бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо’’тиа̄дина̄ ниддесанайена (маха̄ни. 192; чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддеса 97) аттхо ведитаббо. атха ва̄ сава̄сана̄йа ан̃н̃а̄н̣анидда̄йа аччантавигамато, буддхийа̄ ва̄ викаситабха̄вато буддхава̄ти буддхо джа̄гаран̣авикасанаттхавасена. атха ва̄ кассачипи н̃еййадхаммасса анавабуддхасса абха̄вена н̃еййависесасса каммабха̄вена ¶ аггахан̣ато каммавачаниччха̄йа абха̄вена авагаманаттхавасенева каттуниддесо лаббхатӣти буддхава̄ти буддхо йатха̄ ‘‘диккхито на дада̄тӣ’’ти. аттхато пана па̄рамита̄парибха̄вито сайамбхӯн̃а̄н̣ена саха ва̄сана̄йа вихатавиддхастаниравасесакилесо маха̄карун̣а̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄диапаримеййагун̣аган̣а̄дха̄ро кхандхасанта̄но буддхо. йатха̄ха – ‘‘буддхоти йо со бхагава̄ сайамбхӯ ана̄чарийако пуббе анануссутесу дхаммесу са̄мам̣ сачча̄ни абхисамбуджджхи. таттха ча саббан̃н̃утам̣ патто балесу ча васӣбха̄ва’’нти (маха̄ни. 192). апи-саддо самбха̄ване. тена ‘‘евам̣ гун̣ависесайутто сопи на̄ма бхагава̄’’ти ваккхама̄нагун̣е дхамме самбха̄ванам̣ дӣпети. буддхабха̄ванти самма̄самбодхим̣. бха̄ветва̄ти уппа̄детва̄ вад̣д̣хетва̄ ча. саччхикатва̄ти паччаккхам̣ катва̄. упагатоти патто, адхигатоти аттхо. етасса ‘‘буддхабха̄ва’’нти етена самбандхо. гатамаланти вигатамалам̣, ниддосанти аттхо. вандети пан̣ама̄ми, тхомеми ва̄. ануттаранти уттарарахитам̣, локуттаранти аттхо. дхамманти йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не апа̄йато сам̣са̄рато ча апатама̄не дха̄ретӣти дхаммо.
айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – евам̣ вивидхагун̣аган̣асаманна̄гато буддхопи бхагава̄ йам̣ арийамаггасан̇кха̄там̣ дхаммам̣ бха̄ветва̄ пхаланибба̄насан̇кха̄там̣ пана дхаммам̣ саччхикатва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ адхигато, таметам̣ буддха̄нампи буддхабха̄вахетубхӯтам̣ саббадосамаларахитам̣ аттано уттаритара̄бха̄вена ануттарам̣ пат̣иведхасаддхаммам̣ нама̄мӣти. парийаттисаддхаммассапи таппака̄санатта̄ идха сан̇гахо дат̣т̣хаббо. атха ва̄ ‘‘абхидхамманайасамуддам̣ адхигаччхи, тӣн̣и пит̣ака̄ни саммасӣ’’ти ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттатта̄ парийаттидхаммассапи саччхикирийасаммасанапарийа̄йо лаббхатӣти сопи идха вутто ева̄ти дат̣т̣хаббам̣.
татха̄ ‘‘йам̣ дхаммам̣ бха̄ветва̄ саччхикатва̄’’ти ча вуттатта̄ буддхакарадхаммабхӯта̄хи па̄рамита̄хи саха ¶ пуббабха̄ге адхисӣласиккха̄дайопи идха дхамма-саддена сан̇гахита̄ти ведитаббам̣. та̄пи хи малапат̣ипаккхата̄йа гатамала̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄йа ануттара̄ ча̄ти. татха̄ хи сатта̄нам̣ сакалават̣т̣адуккханиссаран̣аттха̄йа катамаха̄бхинӣха̄ро маха̄карун̣а̄дхива̄сапесаладжджха̄сайо пан̃н̃а̄висесапаридхотаниммала̄нам̣ да̄надамасан̃н̃ама̄дӣнам̣ уттамадхамма̄нам̣ ¶ сатасахасса̄дхика̄ни каппа̄нам̣ чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни саккаччам̣ нирантарам̣ ниравасеса̄нам̣ бха̄вана̄паччаккхакаран̣ехи камма̄дӣсу адхигатавасибха̄во аччхарийа̄чинтеййамаха̄нубха̄во адхисӣла̄дхичитта̄нам̣ парамуккам̣сапа̄рамиппатто бхагава̄ паччайа̄ка̄ре чатувӣсатикот̣исатасахассамукхена маха̄ваджиран̃а̄н̣ам̣ песетва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхоти.
еттха ча ‘‘бха̄ветва̄’’ти етена виджджа̄сампада̄йа дхаммам̣ тхомети, ‘‘саччхикатва̄’’ти етена вимуттисампада̄йа. татха̄ пат̣хамена джха̄насампада̄йа, дутийена вимоккхасампада̄йа. пат̣хамена ва̄ сама̄дхисампада̄йа, дутийена сама̄паттисампада̄йа. атха ва̄ пат̣хамена кхайен̃а̄н̣абха̄вена, дутийена ануппа̄ден̃а̄н̣абха̄вена. пуримена ва̄ виджджӯпамата̄йа, дутийена ваджирупамата̄йа. пуримена ва̄ вира̄гасампаттийа̄, дутийена ниродхасампаттийа̄. татха̄ пат̣хамена ниййа̄набха̄вена, дутийена ниссаран̣абха̄вена. пат̣хамена ва̄ хетубха̄вена, дутийена асан̇кхатабха̄вена. пат̣хамена ва̄ дассанабха̄вена, дутийена вивекабха̄вена. пат̣хамена ва̄ адхипатибха̄вена, дутийена аматабха̄вена дхаммам̣ тхомети. атха ва̄ ‘‘йам̣ дхаммам̣ бха̄ветва̄ буддхабха̄вам̣ упагато’’ти етена сва̄ккха̄тата̄йа дхаммам̣ тхомети, ‘‘саччхикатва̄’’ти етена сандит̣т̣хиката̄йа. татха̄ пуримена ака̄ликата̄йа, паччхимена ехипассиката̄йа. пуримена ва̄ опанеййиката̄йа, паччхимена паччаттам̣ ведитаббата̄йа дхаммам̣ тхомети. ‘‘гатамала’’нти имина̄ сам̣килеса̄бха̄вадӣпанена дхаммасса парисуддхатам̣ дассети. ‘‘ануттара’’нти етена ан̃н̃асса висит̣т̣хасса абха̄вадӣпанена випулапарипун̣н̣атам̣. пат̣хамена ва̄ паха̄насампадам̣ дхаммасса дассети, дутийена сабха̄васампадам̣. бха̄ветаббата̄йа ва̄ дхаммасса гатамалабха̄во йоджетаббо. бха̄вана̄балена хи со доса̄нам̣ самуггха̄тако хотӣти. саччхика̄таббабха̄вена ануттарабха̄во йоджетаббо. саччхикирийа̄ниббаттито хи татуттарикаран̣ӣйа̄бха̄вато анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄йа ануттароти. татха̄ ‘‘бха̄ветва̄’’ти етена саха пуббабха̄гасӣла̄дӣхи секкха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ккхандха̄ дассита̄ хонти. ‘‘саччхикатва̄’’ти етена саха асан̇кхата̄йа дха̄туйа̄ асеккха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ккхандха̄ дассита̄ хонтӣти.
3. евам̣ сан̇кхепенева саббадхаммагун̣ехи саддхаммам̣ абхиттхавитва̄ ида̄ни арийасан̇гхам̣ тхометум̣ ‘‘сугатасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха сугатасса̄ти самбандханиддесо ¶ . тасса ‘‘путта̄на’’нти етена самбандхо ¶ . ораса̄нанти путтависесанам̣. ма̄расенаматхана̄нанти орасапуттабха̄ве ка̄ран̣аниддесо. тена килесапаха̄намева бхагавато орасапуттабха̄ве ка̄ран̣ам̣ ануджа̄на̄тӣти дассети. ат̣т̣ханнанти ган̣анапариччхеданиддесо. тена ча сатипи тесам̣ саттависесабха̄вена анекасахассасан̇кха̄бха̄ве имам̣ ган̣анапариччхедам̣ на̄тиваттантӣти дассети маггат̣т̣хапхалат̣т̣хабха̄ва̄нативаттанато. самӯханти самуда̄йаниддесо. арийасан̇гханти гун̣ависит̣т̣хасан̇гха̄табха̄ваниддесо. тена асатипи арийапуггала̄нам̣ ка̄йаса̄маггийам̣ арийасан̇гхабха̄вам̣ дассети дит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ена сам̣хатабха̄вато.
таттха ураси бхава̄ джа̄та̄ сам̣баддха̄ ча ораса̄. йатха̄ хи сатта̄нам̣ орасапутта̄ аттаджа̄тата̄йа питу сантакасса да̄йаджджасса висесена бха̄гино хонти, еваметепи арийапуггала̄ самма̄самбуддхасса дхаммассавананте арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄тата̄йа бхагавато сантакасса вимуттисукхасса арийадхаммаратанасса ча екантабха̄гиноти ораса̄ вийа ораса̄. атха ва̄ бхагавато дхаммадесана̄нубха̄венева арийабхӯмим̣ оккамама̄на̄ окканта̄ ча арийаса̄вака̄ бхагавато урена ва̄йа̄маджанита̄бхиджа̄тита̄йа ниппарийа̄йена ораса̄ путта̄ти ваттаббатам̣ араханти. са̄вакехи паваттийама̄на̄пи хи дхаммадесана̄ ‘‘бхагавато дхаммадесана̄’’иччева вуччати таммӯликатта̄ лаккхан̣а̄дивисеса̄бха̄вато ча.
йадипи арийаса̄вака̄нам̣ арийамагга̄дхигамасамайе бхагавато вийа тадантара̄йакаран̣аттхам̣ девапуттама̄ро, ма̄рава̄хинӣ ва̄ на екантена апаса̄дети, техи пана апаса̄детаббата̄йа ка̄ран̣е виматхите тепи виматхита̄ ева на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти. имасмим̣ панаттхе ‘‘ма̄рама̄расенаматхана̄на’’нти ваттаббе ма̄расенаматхана̄нанти екадесасарӯпекасесо катоти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ кхандха̄бхисан̇кха̄рама̄ра̄нам̣ вийа девапуттама̄рассапи гун̣ама̄ран̣е саха̄йабха̄вӯпагаманато килесабалака̄йо ‘‘сена̄’’ти вуччати. йатха̄ха ‘‘ка̄ма̄ те пат̣хама̄ сена̄’’тиа̄ди (су. ни. 438). са̄ ча техи дийад̣д̣хасахассабхеда̄, анантабхеда̄ ва̄ килесава̄хинӣ сатидхаммавичайавӣрийасаматха̄дигун̣апахаран̣ехи одхисо виматхита̄ ¶ вихата̄ виддхаста̄ ча̄ти ма̄расенаматхана̄, арийаса̄вака̄. етена тесам̣ бхагавато ануджа̄тапуттатам̣ дассети.
а̄ракатта̄ килесехи, анайе на ирийанато, айе ча ирийанато арийа̄ нируттинайена. атха ва̄ садевакена локена саран̣анти аран̣ӣйато упагантаббато, упагата̄нан̃ча тадаттхасиддхито арийа̄. арийа̄нам̣ сан̇гхоти арийасан̇гхо. арийо ча со сан̇гхо ча̄ти ва̄ арийасан̇гхо. бхагавато ¶ апарабха̄ге буддхадхаммаратана̄нампи самадхигамо сан̇гхаратана̄дхӣноти асса арийасан̇гхасса бахӯпака̄ратам̣ дассетум̣ идхева ‘‘сираса̄ ванде’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
еттха ча ‘‘сугатасса ораса̄нам̣ путта̄на’’нти етена арийасан̇гхасса пабхавасампадам̣ дассети, ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти етена паха̄насампадам̣ сакаласам̣килесапаха̄надӣпанато, ‘‘ат̣т̣ханнампи самӯха’’нти етена н̃а̄н̣асампадам̣ маггат̣т̣хапхалат̣т̣хабха̄вадӣпанато. ‘‘арийасан̇гха’’нти етена пабхавасампадам̣ дассети саббасан̇гха̄нам̣ аггабха̄вадӣпанато. атха ва̄ сугатасса ораса̄нам̣ путта̄нанти арийасан̇гхасса висуддханиссайабха̄вадӣпанам̣. ма̄расенаматхана̄нанти самма̄уджун̃а̄йаса̄мӣчиппат̣ипаннабха̄вадӣпанам̣. ат̣т̣ханнампи самӯханти а̄хунеййа̄дибха̄вадӣпанам̣. арийасан̇гханти ануттарапун̃н̃акхеттабха̄вадӣпанам̣. татха̄ ‘‘сугатасса ораса̄нам̣ путта̄на’’нти етена арийасан̇гхасса локуттарасаран̣агаманасабха̄вам̣ дӣпети. локуттарасаран̣агаманена хи те бхагавато орасапутта̄ джа̄та̄. ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти етена абхинӣха̄расампада̄йа сиддхам̣ пуббабха̄ге самма̄пат̣ипаттим̣ дассети. ката̄бхинӣха̄ра̄ хи самма̄пат̣ипанна̄ ма̄рам̣ ма̄рапарисам̣ ва̄ абхивиджинанти. ‘‘ат̣т̣ханнампи самӯха’’нти етена пат̣ивиддхаставипаккхе секкха̄секкхадхамме дассети пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена маггапхаладхамма̄нам̣ пака̄ситатта̄. ‘‘арийасан̇гха’’нти аггадаккхин̣еййабха̄вам̣ дассети. саран̣агаманан̃ча са̄вака̄нам̣ саббагун̣а̄нам̣ а̄ди, сапуббабха̄гапат̣ипада̄ секкха̄ сӣлаккхандха̄дайо маджджхе, асеккха̄ сӣлаккхандха̄дайо парийоса̄нанти а̄димаджджхапарийоса̄накалйа̄н̣а̄ сан̇кхепато саббе арийасан̇гхагун̣а̄ пака̄сита̄ хонти.
4. евам̣ га̄тха̄ттайена сан̇кхепато сакалагун̣асам̣киттанамукхена ратанаттайасса пан̣а̄мам̣ катва̄ ида̄ни там̣ нипаччака̄рам̣ йатха̄дхиппете пайоджане парин̣а̄менто ¶ ‘‘ити ме’’тиа̄дима̄ха. таттха ратиджананат̣т̣хена ратанам̣, буддхадхаммасан̇гха̄. тесан̃хи ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄дина̄ йатха̄бхӯтагун̣е а̄ваджджентасса амата̄дхигамахетубхӯтам̣ анаппакам̣ пӣтипа̄моджджам̣ уппаджджати. йатха̄ха –
‘‘йасмим̣, маха̄на̄ма, самайе арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссарати, невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на досапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти татха̄гатам̣ а̄раббха. уджугатачитто кхо пана, маха̄на̄ма, арийаса̄вако лабхати аттхаведам̣, лабхати дхаммаведам̣, лабхати дхаммӯпасам̣хитам̣ па̄моджджам̣, памудитасса пӣти джа̄йатӣ’’тиа̄ди (а. ни. 6.10; 11.11).
читтӣката̄дибха̄во ¶ ва̄ ратанат̣т̣хо. вуттан̃хетам̣ –
‘‘читтӣкатам̣ махаггхан̃ча, атулам̣ дуллабхадассанам̣;
аномасаттапарибхогам̣, ратанам̣ тена вуччатӣ’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33; кху. па̄. ат̣т̣ха. 6.3; су. ни. ат̣т̣ха. 226; маха̄ни. ат̣т̣ха. 50) –
читтӣкатабха̄ва̄дайо ча анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ буддха̄дӣсу ева лаббхантӣти.
вандана̄ва вандана̄майам̣ йатха̄ ‘‘да̄намайам̣ сӣламайа’’нти. вандана̄ четтха ка̄йава̄ча̄читтехи тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣анинната̄, тхомана̄ ва̄. пуджджабхавапхаланиббаттанато пун̃н̃ам̣, аттано санта̄нам̣ пуна̄тӣти ва̄. сувихатантара̄йоти. сут̣т̣ху вихатантара̄йо. етена аттано паса̄дасампаттийа̄, ратанаттайасса ча кхеттабха̄васампаттийа̄ там̣ пун̃н̃ам̣ аттхаппака̄санасса упагха̄такаупаддава̄нам̣ виханане саматтханти дассети. хутва̄ти пуббака̄лакирийа̄. тасса ‘‘аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти етена самбандхо. тасса̄ти йам̣ ратанаттайавандана̄майам̣ пун̃н̃ам̣, тасса. а̄нубха̄вена̄ти балена.
5. евам̣ ратанаттайасса нипаччака̄ре пайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни йасса̄ дхаммадесана̄йа аттхам̣ сам̣ван̣н̣етука̄мо, тасса̄ та̄ва гун̣а̄бхиттхаванавасена упан̃н̃а̄панаттхам̣ ‘‘сам̣йуттаваггапат̣иман̣д̣итасса̄’’тиа̄ди вуттам̣, девата̄сам̣йутта̄дисам̣йуттехи чева нал̣авагга̄диваггехи ча вибхӯситасса̄ти аттхо. таттха ¶ ‘‘сам̣йутта’’нти ‘‘сам̣його’’ти ча аттхато екам̣. кесам̣ сам̣йуттам̣? суттавагга̄нам̣. йатха̄ хи бйан̃джанасамуда̄йо падам̣, евам̣ аттхесу ча ката̄вадхико падасамуда̄йо ва̄кйам̣, ва̄кйасамуда̄йо суттам̣, суттасамуда̄йе вагготи саман̃н̃а̄, татха̄ суттаваггасамуда̄йе сам̣йуттасаман̃н̃а̄. сам̣йуджджантӣти еттха суттавагга̄ти сам̣йуттам̣. йадипи авайававинимутто самуда̄йо на̄ма параматтхато наттхи, авайаве ева там̣там̣саннивесависит̣т̣хе упа̄да̄йа пада̄дисаман̃н̃а̄ вийа суттаваггасаман̃н̃а̄ сам̣йуттасаман̃н̃а̄ а̄гамасаман̃н̃а̄ ча, татха̄пи параматтхато авиджджама̄нопи самуда̄йо буддхипарикаппитарӯпена виджджама̄но вийа гайхама̄но авайава̄нам̣ адхит̣т̣ха̄набха̄вена вохарӣйати йатха̄ ‘‘руккхе са̄кха̄’’ти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘сам̣йуттаваггапат̣иман̣д̣итасса̄’’ти.
нану сам̣йуттавагго ева а̄гамо, тасса пана кехи ман̣д̣ананти? на чодетаббаметам̣. бхавати хи абхиннепи ваттхусмим̣ йатха̄дхиппетависеса̄вабодханато бхедакасамуда̄ча̄ро йатха̄ ‘‘сила̄путтакасса ¶ сарӣра’’нти. а̄гамиссанти еттха, етена, етасма̄ ва̄ аттаттхапараттха̄дайоти а̄гамо, а̄дикалйа̄н̣а̄дигун̣асампаттийа̄ уттамат̣т̣хена там̣там̣абхипаттхитасамиддхихетута̄йа пан̣д̣итехи варитаббато варо, а̄гамо ча со варо ча̄ти а̄гамаваро. а̄гамасамматехи ва̄ вароти а̄гамаваро, сам̣йутто ча со а̄гамаваро ча̄ти сам̣йутта̄гамаваро, тасса. буддха̄нам̣ анубуддха̄ буддха̄нубуддха̄, буддха̄нам̣ саччапат̣иведхам̣ анугамма пат̣ивиддхасачча̄ аггаса̄вака̄дайо арийа̄. техи аттхасам̣ван̣н̣ана̄гун̣асам̣ван̣н̣ана̄нам̣ васена сам̣ван̣н̣итасса.
атха ва̄ буддха̄ ча анубуддха̄ ча буддха̄нубуддха̄ти йоджетаббам̣. самма̄самбуддхенева хи винайасуттаабхидхамма̄нам̣ пакин̣н̣акадесана̄дивасена йо пат̣хамам̣ аттхо вибхатто, со ева паччха̄ тесам̣ аттхаван̣н̣ана̄васена сан̇гӣтика̄рехи сан̇гахам̣ а̄ропитоти. еттха ча сам̣йутта̄нам̣ вагга̄ самӯха̄ти сам̣йуттавагга̄, сага̄тха̄вагга̄дайо. таппарийа̄панната̄йа сам̣йуттесу вагга̄ сам̣йуттавагга̄, нал̣авагга̄дайо. сам̣йутта̄ва вагга̄ сам̣йуттавагга̄. тивидхепи те екасесанайена гахетва̄ вуттам̣ ‘‘сам̣йуттаваггапат̣иман̣д̣итасса̄’’ти.
таттха сага̄тха̄вагге та̄ва ека̄даса сам̣йутта̄ни ат̣т̣хатим̣са вагга̄. нида̄навагге нава сам̣йутта̄ни екӯначатта̄лӣса вагга̄. кхандхавагге ека̄даса сам̣йутта̄ни ¶ екӯнасат̣т̣хи вагга̄. сал̣а̄йатанавагге нава сам̣йутта̄ни ат̣т̣хатим̣са вагга̄. маха̄вагге два̄даса сам̣йутта̄ни ат̣т̣хачатта̄лӣса вагга̄. идаметтха сам̣йуттантаравагга̄нам̣ парима̄н̣ам̣.
н̃а̄н̣аппабхедаджананасса̄ти пат̣иччасамуппа̄дакхандха̄йатана̄дикатха̄бахулата̄йа гамбхӣран̃а̄н̣ачарийа̄вибха̄ванато пан̃н̃а̄вибха̄гасамуппа̄дакасса. идха пана ‘‘пан̃н̃а̄ппабхедаджананасса̄’’ти сва̄йама̄гамо тхомито, сам̣ван̣н̣ана̄су ча̄йам̣ а̄чарийасса пакати, йадидам̣ там̣там̣сам̣ван̣н̣ана̄нам̣ а̄дито тасса тасса сам̣ван̣н̣етаббасса дхаммасса висесагун̣акиттанена тхомана̄. татха̄ хи суман̇галавила̄синӣпапан̃часӯданӣманоратхапӯран̣ӣат̣т̣хаса̄линӣа̄дӣсу ча йатха̄ккамам̣ ‘‘саддха̄вахагун̣асса, парава̄даматханасса, дхаммакатхикапун̇гава̄нам̣ вичиттапат̣ибха̄наджананасса, тасса гамбхӣран̃а̄н̣ехи ога̄л̣хасса абхин̣хасо на̄на̄найавичиттасса абхидхаммасса̄’’тиа̄дина̄ тхомана̄ ката̄.
6. аттхо катхӣйати ета̄йа̄ти аттхакатха̄, аттхакатха̄ва ат̣т̣хакатха̄ ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄ йатха̄ ‘‘дуккхасса пӣл̣анат̣т̣хо’’ти. а̄дитоти а̄димхи пат̣хамасан̇гӣтийам̣. чхал̣абхин̃н̃ата̄йа парамена читтавасибха̄вена саманна̄гататта̄ джха̄на̄дӣсу пан̃чавидхавасита̄самбха̄вато ча васино, тхера̄ маха̄кассапа̄дайо ¶ . тесам̣ сатехи пан̃чахи. йа̄ти йа̄ ат̣т̣хакатха̄. сан̇гӣта̄ти аттхам̣ катхетум̣ йуттат̣т̣ха̄не ‘‘айам̣ етасса аттхо, айам̣ етасса аттхо’’ти сан̇гахетва̄ вутта̄. анусан̇гӣта̄ ча йасаттхера̄дӣхи паччха̄пи дутийататийасан̇гӣтӣсу. имина̄ аттано сам̣ван̣н̣ана̄йа а̄гаманависуддхим̣ дассети.
7. сӣхасса ла̄нато гахан̣ато сӣхал̣о, сӣхакума̄ро, таббам̣саджа̄тата̄йа тамбапан̣н̣идӣпе кхаттийа̄, тесам̣ нива̄сата̄йа тамбапан̣н̣идӣпасса ча сӣхал̣абха̄во ведитаббо. а̄бхата̄ти джамбудӣпато а̄нӣта̄. атха̄ти паччха̄. апарабха̄ге хи ника̄йантараладдхӣхи асан̇караттхам̣ сӣхал̣абха̄са̄йа ат̣т̣хакатха̄ т̣хапита̄ти. тена мӯлат̣т̣хакатха̄ саббаса̄дха̄ран̣а̄ на хотӣти идам̣ аттхаппака̄санам̣ екантена каран̣ӣйанти дассети. тенева̄ха ‘‘дӣпава̄сӣнаматтха̄йа̄’’ти. еттха дӣпава̄сӣнанти джамбудӣпава̄сӣнам̣, сӣхал̣адӣпава̄сӣнам̣ ва̄ аттха̄йа сӣхал̣абха̄са̄йа т̣хапита̄ти йоджана̄.
8. апанетва̄ти ¶ кан̃чукасадисам̣ сӣхал̣абха̄сам̣ апанетва̄. татоти ат̣т̣хакатха̄то. аханти атта̄нам̣ ниддисати. манорамам̣ бха̄санти ма̄гадхабха̄сам̣. са̄ хи сабха̄ванируттибхӯта̄ пан̣д̣итаманам̣ рамайати. тенева̄ха ‘‘тантинайа̄нуччхавика’’нти, па̄л̣игатийа̄ ануломикам̣ па̄л̣ичха̄йа̄нувидха̄йининти аттхо. вигатадосанти асабха̄ванируттибха̄сантарарахитам̣.
9. самайам̣ авиломентоти сиддхантам̣ авиродхенто. етена аттхадоса̄бха̄вама̄ха. авируддхатта̄ ева хи тхерава̄да̄пи идха пака̄сӣйиссанти. тхеравам̣садӣпа̄нанти тхирехи сӣлаккхандха̄дӣхи саманна̄гататта̄ тхера̄, маха̄кассапа̄дайо. техи а̄гата̄ а̄чарийапарампара̄ тхеравам̣со, таппарийа̄панна̄ хутва̄ а̄гама̄дхигамасампаннатта̄ пан̃н̃а̄паджджотена тасса самуджджаланато тхеравам̣садӣпа̄, маха̄виха̄рава̄сино, тесам̣. вивидхехи а̄ка̄рехи ниччхӣйатӣти виниччхайо, ган̣т̣хит̣т̣ха̄несу кхиламаддана̄ка̄рена паватта̄ виматиччхеданӣ катха̄. сут̣т̣хунипун̣о сан̣хо виниччхайо етесанти сунипун̣авиниччхайа̄. атха ва̄ виниччхинотӣти виниччхайо вуттаппака̄рависайам̣ н̃а̄н̣ам̣. сут̣т̣ху нипун̣о чхеко виниччхайо етесанти йоджетаббам̣. етена маха̄кассапа̄дитхерапарампара̄гато, тато ева ча авипарӣто сан̣хо сукхумо маха̄виха̄рава̄сӣнам̣ виниччхайо, тасса пама̄н̣абхӯтатам̣ дассети.
10. суджанасса ча̄ти ча-саддо сампин̣д̣анаттхо. тена ‘‘на кевалам̣ джамбудӣпава̄сӣнамева аттха̄йа ¶ , атха кхо са̄дхуджанатосанаттхан̃ча̄’’ти дассети. тена ча ‘‘тамбапан̣н̣идӣпава̄сӣнампи аттха̄йа̄’’ти айаматтхо сиддхо хоти уггахан̣а̄дисукарата̄йа тесампи бахука̄ратта̄. чират̣т̣хитаттханти чират̣т̣хитиаттхам̣, чирака̄лаппаваттана̄йа̄ти аттхо. идан̃хи аттхаппака̄санам̣ авипарӣтападабйан̃джанасуниккхепасса аттхасунайасса ча упа̄йабха̄вато саддхаммасса чират̣т̣хитийа̄ паваттати. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ ‘‘двеме, бхиккхаве, дхамма̄ саддхаммасса т̣хитийа̄ асаммоса̄йа анантарадха̄на̄йа сам̣ваттанти. катаме две? суниккхиттан̃ча падабйан̃джанам̣ аттхо ча сунӣто’’ти (а. ни. 2.20).
11-12. йам̣ аттхаван̣н̣анам̣ каттука̄мо, тасса̄ махаттам̣ парихаритум̣ ‘‘са̄ваттхипабхӯтӣна’’нтиа̄ди вуттам̣. тенева̄ха – ‘‘на идха бхиййо виттха̄ракатхам̣ ¶ карисса̄ми, на там̣ идха вича̄райисса̄мӣ’’ти ча. сан̇гӣтӣнам̣ двиннанти дӣгхамаджджхиманика̄йа̄нам̣.
13. ‘‘на идха бхиййо виттха̄ракатхам̣ карисса̄мӣ’’ти са̄ман̃н̃ато вуттасса аттхасса авассайам̣ дассетум̣ ‘‘сутта̄нам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
14. йам̣ ат̣т̣хакатхам̣ каттука̄мо, тадекадесабха̄вена висуддхимагго гахетабботи катхика̄нам̣ упадесам̣ каронто татта вича̄ритадхамме уддесавасена дассети ‘‘сӣлакатха̄’’тиа̄дина̄. таттха сӣлакатха̄ти ча̄риттава̄ритта̄дивасена сӣласса виттха̄ракатха̄. дхутадхамма̄ти пин̣д̣апа̄тикан̇га̄дайо тераса килесадхунанакадхамма̄. каммат̣т̣ха̄на̄ни сабба̄нӣти па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ни ат̣т̣хаттим̣са, ат̣т̣хакатха̄йам̣ двети ниравасеса̄ни йогакаммасса бха̄вана̄йа паваттит̣т̣ха̄на̄ни. чарийа̄видха̄насахитоти ра̄гачарийа̄дӣнам̣ сабха̄га̄дивидха̄нена сахито. джха̄на̄ни чатта̄ри рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни, сама̄паттийо чатассо арӯпасама̄паттийо. ат̣т̣хапи ва̄ пат̣иладдхаматта̄ни джха̄на̄ни, сама̄паджджанавасибха̄ваппаттийа̄ сама̄паттийо. джха̄на̄ни ва̄ рӯпа̄рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни, сама̄паттийо пхаласама̄паттиниродхасама̄паттийо.
15. локийалокуттарабхеда̄ чха абхин̃н̃а̄йо сабба̄ абхин̃н̃а̄йо. н̃а̄н̣авибхан̇га̄дӣсу а̄гатанайена екавидха̄дина̄ пан̃н̃а̄йа сан̇калетва̄ сампин̣д̣етва̄ ниччхайо пан̃н̃а̄сан̇калананиччхайо.
16. паччайадхамма̄нам̣ хетуа̄дӣнам̣ паччайуппаннадхамма̄нам̣ хетупаччайа̄дибха̄во паччайа̄ка̄ро, тасса десана̄ паччайа̄ка̄радесана̄, пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ти аттхо. са̄ пана ника̄йантараладдхисан̇карарахитата̄йа сут̣т̣хупарисуддха̄, гханавиниббхогасса ча судуккарата̄йа нипун̣а̄ сан̣хасукхума̄, екаттанайа̄дисахита̄ ¶ ча таттха вича̄рита̄ти а̄ха ‘‘супарисуддханипун̣анайа̄’’ти. пат̣исамбхида̄дӣсу а̄гатанайам̣ ависаджджетва̄ва вича̄ритатта̄ авимуттатантимагга̄.
17. ити пана саббанти ити-саддо парисама̄пане, пана-саддо вачана̄лан̇ка̄ре, етам̣ саббанти аттхо. идха̄ти имисса̄ ат̣т̣хакатха̄йа. на там̣ вича̄райисса̄ми пунаруттибха̄ватоти адхиппа̄йо.
18. ида̄ни ¶ тассева авича̄ран̣асса екантака̄ран̣ам̣ ниддха̄ренто ‘‘маджджхе висуддхимагго’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘маджджхе т̣хатва̄’’ти етена маджджхат̣т̣хабха̄вадӣпанена висесато чатуннам̣ а̄гама̄нам̣ са̄дха̄ран̣ат̣т̣хакатха̄ висуддхимагго, на суман̇галавила̄синиа̄дайо вийа аса̄дха̄ран̣ат̣т̣хакатха̄ти дассети. ‘‘висесато’’ти ча идам̣ винайа̄бхидхамма̄нампи висуддхимагго йатха̄рахам̣ аттхаван̣н̣ана̄ хоти ева̄ти катва̄ вуттам̣.
19. иччева̄ти ити ева. тампӣти висуддхимаггампи. ета̄йа̄ти са̄раттхаппака̄синийа̄.
еттха ча ‘‘сӣхал̣адӣпам̣ а̄бхата̄’’тиа̄дина̄ ат̣т̣хакатха̄каран̣асса нимиттам̣ дассети, ‘‘дӣпава̄сӣнаматтха̄йа суджанасса ча тут̣т̣хаттхам̣ чират̣т̣хитаттхан̃ча дхаммасса̄’’ти етехи пайоджанам̣, ‘‘сам̣йутта̄гамаварасса аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти етена пин̣д̣аттхам̣, ‘‘апанетва̄на татохам̣ сӣхал̣абха̄са’’нтиа̄дина̄ ‘‘са̄ваттхипабхӯтӣна’’нтиа̄дина̄ ‘‘сӣлакатха̄’’тиа̄дина̄ ча каран̣аппака̄рам̣. хет̣т̣химаника̄йесу висуддхимагге ча вича̄рита̄нам̣ аттха̄нам̣ авича̄ран̣ампи хи идха каран̣аппака̄ро ева̄ти.
гантха̄рамбхакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
1. девата̄сам̣йуттам̣
1. нал̣авагго
1. огхатаран̣асуттаван̣н̣ана̄
вибха̄гаванта̄нам̣ ¶ ¶ сабха̄вавибха̄ванам̣ вибха̄гадассанавасенева хотӣти пат̣хамам̣ та̄ва сам̣йуттаваггасутта̄дивасена сам̣йутта̄гамасса вибха̄гам̣ дассетум̣ ‘‘таттха сам̣йутта̄гамо на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха таттха̄ти йам̣ вуттам̣ – ‘‘сам̣йутта̄гамаварасса аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти, тасмим̣ вачане. таттха̄ти ва̄ ‘‘ета̄йа ат̣т̣хакатха̄йа виджа̄на̄тха сам̣йуттанисситам̣ аттха’’нти еттха йам̣ сам̣йуттаггахан̣ам̣ катам̣, таттха. пан̃ча вагга̄ етасса̄ти пан̃чавагго. авайавена виггахо, самуда̄йо сама̄саттхо.
ида̄ни там̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа сам̣ван̣н̣етука̄мо аттано сам̣ван̣н̣ана̄йа тасса пат̣хамамаха̄сан̇гӣтийам̣ никкхитта̄нуккаменева паваттабха̄вам̣ дассетум̣, ‘‘тасса ваггесу сага̄тха̄вагго а̄дӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йатха̄паччайам̣ таттха таттха деситатта̄ пан̃н̃аттатта̄ ча виппакин̣н̣а̄нам̣ дхаммавинайа̄нам̣ сан̇гахетва̄ га̄йанам̣ катханам̣ сан̇гӣти, маха̄висайатта̄ пӯджанийатта̄ ча махатӣ сан̇гӣти маха̄сан̇гӣти. пат̣хама̄ маха̄сан̇гӣти пат̣хамамаха̄сан̇гӣти, тасса̄ паваттитака̄ло пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ло, тасмим̣ пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле.
нидада̄ти десанам̣ десака̄ла̄дивасена авидитам̣ видитам̣ катва̄ нидассетӣти нида̄нам̣. йо локе гантхасса упоггха̄тоти вуччати, сва̄йаметтха ‘‘евам̣ ме сута’’нти-а̄дико гантхо ведитаббо, на пана ‘‘санида̄на̄хам̣, бхиккхаве, дхаммам̣ десемӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 3.126) вийа аттаджджха̄сайа̄дидесануппаттихету. тенева̄ха – ‘‘евам̣ ме сутанти-а̄дикам̣ а̄йасмата̄ а̄нандена пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле вуттам̣ нида̄нама̄дӣ’’ти. ка̄ман̃четтха йассам̣ пат̣хамамаха̄сан̇гӣтийам̣ никкхитта̄нуккамена сам̣ван̣н̣анам̣ каттука̄мо, са̄ виттха̄рато ваттабба̄, суман̇галавила̄синийам̣ ¶ пана аттана̄ виттха̄ритатта̄ таттхева гахетабба̄ти имисса̄ сам̣ван̣н̣ана̄йа махаттам̣ парихаранто ‘‘са̄ панеса̄’’тиа̄дима̄ха.
1. евам̣ ба̄хиранида̄не ваттаббам̣ атидиситва̄ ида̄ни аббхантаранида̄нам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа сам̣ван̣н̣етум̣ ‘‘йам̣ панета’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха йасма̄ сам̣ван̣н̣анам̣ каронтена сам̣ван̣н̣етаббе дхамме падавибха̄гам̣ падаттхан̃ча дассетва̄ тато парам̣ пин̣д̣аттха̄дидассанавасена сам̣ван̣н̣ана̄ ка̄табба̄, тасма̄ пада̄ни та̄ва дассенто ¶ ‘‘еванти нипа̄тапада’’нти-а̄дима̄ха. таттха падавибха̄готи пада̄нам̣ висесо, на падавиггахо. атха ва̄ пада̄ни ча падавибха̄го ча падавибха̄го. падавиггахо ча падавибха̄го ча падавибха̄готи ва̄ екасесавасена падападавиггаха̄ падавибха̄гасаддена вутта̄ти ведитаббам̣. таттха падавиггахо ‘‘джетасса ванам̣ джетавана’’нтиа̄дина̄ сама̄сападесу дат̣т̣хаббо.
аттхатоти падаттхато. там̣ пана падаттхам̣ аттхуддха̄раккамена пат̣хамам̣ евам̣саддасса дассенто ‘‘евам̣саддо та̄ва̄’’тиа̄дима̄ха. авадха̄ран̣а̄дӣти еттха а̄ди-саддена идаматтхапуччха̄парима̄н̣а̄диаттха̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. татха̄ хи ‘‘евам̣гата̄ни путхусиппа̄йатана̄ни (дӣ. ни. 1.163, 165), евам̣видхо евама̄ка̄ро’’ти ча а̄дӣсу идам̣-саддасса аттхе евам̣-саддо. гата-саддо хи пака̄рапарийа̄йо, татха̄ видха̄ка̄ра-саддо ча. татха̄ хи гатавидхаа̄ка̄расадде локийа̄ пака̄раттхе ваданти. ‘‘евам̣ су те сунха̄та̄ сувилитта̄ каппитакесамассӯ а̄муттама̄ла̄бхаран̣а̄ ода̄таваттхавасана̄ пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппита̄ саман̇гӣбхӯта̄ парича̄ренти, сеййатха̄пи твам̣ етарахи са̄чарийакоти. но хидам̣, бхо готама̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.286) пуччха̄йам̣, ‘‘евам̣ лахупариваттам̣ (а. ни. 1.48), евама̄йупарийанто’’ти (па̄ра̄. 12) ча а̄дӣсу парима̄н̣е.
нану ча ‘‘евам̣ су те сунха̄та̄ сувилитта̄, евама̄йупарийанто’’ти еттха евам̣-саддена пуччхана̄ка̄рапарима̄н̣а̄ка̄ра̄нам̣ вуттатта̄ а̄ка̄раттхо ева евам̣-саддоти? на, висесасаббха̄вато. а̄ка̄раматтава̄чако хи евам̣-саддо, а̄ка̄раттхоти адхиппето йатха̄ ‘‘евам̣ бйа̄кхо’’тиа̄дӣсу, на пана а̄ка̄рависесава̄чако. еван̃ча катва̄, ‘‘евам̣ джа̄тена маччена̄’’тиа̄дӣни (дха. па. 53) упама̄дӣсу уда̄харан̣а̄ни упапанна̄ни хонти. татха̄ хи ‘‘йатха̄пи…пе… баху’’нти (дха. па. 53)? еттха пуппхара̄сит̣т̣ха̄нийато мануссӯпапаттисаппурисӯпаниссайа-саддхаммассавана- йонисоманасика̄ра-бхогасампаттиа̄дида̄на̄дипун̃н̃акирийахетусамуда̄йато собха̄сугандхата̄дигун̣айогато ма̄ла̄гул̣асадисийо пахӯта̄ пун̃н̃акирийа̄ маритаббасабха̄вата̄йа маччена саттена каттабба̄ти джотитатта̄ ¶ пуппхара̄сима̄ла̄гул̣а̄ва упама̄, тесам̣ упама̄ка̄ро йатха̄-саддена анийамато вуттоти ‘‘евам̣-саддо упама̄ка̄ранигаманаттхо’’ти ¶ ваттхум̣ йуттам̣, со пана упама̄ка̄ро нийамийама̄но аттхато упама̄ва хотӣти а̄ха ‘‘упама̄йам̣ а̄гато’’ти. татха̄ ‘‘евам̣ имина̄ а̄ка̄рена абхиккамитабба’’нтиа̄дина̄ упадисийама̄на̄йа саман̣аса̄руппа̄йа а̄каппасампаттийа̄ йо таттха упадисана̄ка̄ро, со аттхато упадесо ева̄ти вуттам̣, ‘‘евам̣ те…пе… упадесе’’ти. татха̄ ‘‘еваметам̣ бхагава̄, еваметам̣ сугата̄’’ти еттха ча бхагавата̄ йатха̄вуттаматтхам̣ авипарӣтато джа̄нантехи катам̣ таттха сам̣виджджама̄нагун̣а̄нам̣ пака̄рехи хам̣санам̣ удаггата̄каран̣ам̣ сампахам̣санам̣. йо таттха сампахам̣сана̄ка̄роти йоджетаббам̣.
евамевам̣ пана̄йанти еттха гарахан̣а̄ка̄роти йоджетаббам̣, со ча гарахан̣а̄ка̄ро васалӣти-а̄дикхум̣санасаддасаннидха̄нато идха евам̣-саддена пака̄ситоти вин̃н̃а̄йати. йатха̄ четтха, евам̣ упама̄ка̄ра̄дайопи упама̄дивасена вутта̄нам̣ пуппхара̄сиа̄дисадда̄нам̣ саннидха̄натоти дат̣т̣хаббам̣. евам̣, бхантети пана дхаммасса са̄дхукам̣ саванаманасика̄ре саннийоджитехи бхиккхӯхи аттано таттха т̣хитабха̄васса пат̣иджа̄нанавасена вуттатта̄ еттха евам̣-саддо ‘‘вачанасампат̣иччханаттхо’’ти вутто. тена евам̣, бхантети са̄дху, бханте, сут̣т̣ху, бхантети вуттам̣ хоти. еван̃ча вадехӣти йатха̄хам̣ вада̄ми, евам̣ саман̣ам̣ а̄нандам̣ вадехӣти йо евам̣ вадана̄ка̄ро ида̄ни ваттаббо, со евам̣-саддена нидассӣйатӣти ‘‘нидассанаттхо’’ти вуттоти. евам̣ ноти еттха̄пи несам̣ йатха̄вуттадхамма̄нам̣ ахитадуккха̄вахабха̄ве саннит̣т̣ха̄наджананаттхам̣ ануматигахан̣авасена ‘‘сам̣ваттанти ва̄ но ва̄, катхам̣ во еттха хотӣ’’ти пуччха̄йа ката̄йа ‘‘евам̣ но еттха хотӣ’’ти вуттатта̄ тада̄ка̄расаннит̣т̣ха̄нам̣ евам̣-саддена вибха̄витанти вин̃н̃а̄йати. со пана тесам̣ дхамма̄нам̣ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттана̄ка̄ро нийамийама̄но авадха̄ран̣аттхо хотӣти а̄ха – ‘‘евам̣ но еттха хотӣтиа̄дӣсу авадха̄ран̣е’’ти.
на̄на̄найанипун̣анти екаттана̄наттаабйа̄па̄раевам̣дхаммата̄сан̇кха̄та̄, нандийа̄ват̣т̣атипуккхаласӣхавиккӣл̣итаан̇кусадиса̄лочанасан̇кха̄та̄ ва̄ а̄дха̄ра̄дибхедавасена на̄на̄видха̄ найа̄ на̄на̄найа̄. найа̄ ва̄ па̄л̣игатийо та̄ ча пан̃н̃аттианупан̃н̃аттиа̄дивасена сам̣килесабха̄гийа̄дилокийа̄дитадубхайавомиссака̄дивасена кусала̄дивасена кхандха̄дивасена сан̇гаха̄дивасена самайавимутта̄дивасена т̣хапана̄дивасена кусаламӯла̄дивасена тикаппат̣т̣ха̄на̄дивасена ¶ ча на̄наппака̄ра̄ти на̄на̄найа̄, техи нипун̣ам̣ сан̣хам̣ сукхуманти на̄на̄найанипун̣ам̣. а̄сайова аджджха̄сайо, те ча сассата̄дибхедена таттха ча аппараджаккхата̄дибхедена анеке, аттаджджха̄сайа̄дайо ева ва̄ самут̣т̣ха̄нам̣ уппаттихету етасса̄ти анекаджджха̄сайасамут̣т̣ха̄нам̣ ¶ . аттхабйан̃джанасампаннанти аттхабйан̃джанапарипун̣н̣ам̣ упанетабба̄бха̄вато, сан̇ка̄санапака̄санавиваран̣авибхаджанаутта̄нӣкаран̣апан̃н̃аттивасена чхахи аттхападехи аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесавасена чхахи бйан̃джанападехи ча саманна̄гатанти ва̄ аттхо дат̣т̣хаббо.
вивидхапа̄т̣иха̄рийанти еттха па̄т̣иха̄рийападасса вачанаттхам̣ (уда̄. ат̣т̣ха. 1; итиву. ат̣т̣ха. нида̄наван̣н̣ана̄; дха. са. мӯлат̣ӣ. 2) ‘‘пат̣ипаккхахаран̣ато ра̄га̄дикилеса̄панайанато па̄т̣иха̄рийа’’нти ваданти. бхагавато пана пат̣ипаккха̄ ра̄га̄дайо на санти йе харитабба̄, путхуджджана̄нампи вигатӯпаккилесе ат̣т̣хагун̣асаманна̄гате читте хатапат̣ипаккхе иддхивидхам̣ паваттати, тасма̄ таттха паваттавоха̄рена ча на сакка̄ идха ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти ваттум̣. саче пана маха̄ка̄рун̣икасса бхагавато венеййагата̄ ча килеса̄ пат̣ипаккха̄, тесам̣ харан̣ато ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти вуттам̣, евам̣ сати йуттаметам̣. атха ва̄ бхагавато ча са̄санасса ча пат̣ипаккха̄ титтхийа̄, тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийам̣. те хи дит̣т̣хихаран̣авасена дит̣т̣хиппака̄сане асаматтхабха̄вена ча иддхиа̄десана̄нуса̄санӣхи харита̄ апанӣта̄ хонтӣти. пат̣ӣти ва̄ айам̣ саддо ‘‘паччха̄’’ти етасса аттхам̣ бодхети ‘‘тасмим̣ пат̣ипавит̣т̣хамхи, ан̃н̃о а̄ган̃чхи бра̄хман̣о’’тиа̄дӣсу (су. ни. 985; чӯл̣ани. ваттхуга̄тха̄ 4) вийа, тасма̄ сама̄хите читте вигатӯпаккилесе катакиччена паччха̄харитаббам̣ паваттетаббанти пат̣иха̄рийам̣, аттано ва̄ упаккилесесу чатуттхаджджха̄намаггехи харитесу паччха̄ харан̣ам̣ пат̣иха̄рийам̣, иддхиа̄десана̄нуса̄санийо ча вигатӯпаккилесена катакиччена ча саттахитаттхам̣ пуна паваттетабба̄, харитесу ча аттано упаттилесесу парасатта̄нам̣ упаккилесахаран̣а̄ни хонтӣти пат̣иха̄рийа̄ни бхаванти, пат̣иха̄рийамева па̄т̣иха̄рийам̣. пат̣иха̄рийе ва̄ иддхиа̄десана̄нуса̄санисамуда̄йе бхавам̣ екекам̣ па̄т̣иха̄рийанти вуччати. пат̣иха̄рийам̣ ва̄ чатуттхаджджха̄нам̣ магго ча пат̣ипаккхахаран̣ато, таттха джа̄там̣, тасмим̣ ва̄ нимиттабхӯте, тато ва̄ а̄гатанти па̄т̣иха̄рийам̣. тасса пана иддхиа̄дибхедена висайабхедена ча бахувидхасса ¶ бхагавато десана̄йам̣ лаббхама̄натта̄ а̄ха ‘‘вивидхапа̄т̣иха̄рийа’’нти.
на ан̃н̃атха̄ти бхагавато саммукха̄ сута̄ка̄рато на ан̃н̃атха̄ти аттхо, на пана бхагавато десита̄ка̄рато. ачинтеййа̄нубха̄ва̄ хи бхагавато десана̄. еван̃ча катва̄ ‘‘саббаппака̄рена ко саматтхо вин̃н̃а̄ту’’нти идам̣ вачанам̣ саматтхитам̣ бхавати, дха̄ран̣абаладассанан̃ча на вируджджхати сута̄ка̄раавираджджханасса адхиппетатта̄. на хеттха аттхантарата̄париха̄ро двиннампи аттха̄нам̣ екависайатта̄. итаратха̄ тхеро бхагавато десана̄йа саббатха̄ пат̣иггахан̣е саматтхо асаматтхо ча̄ти а̄паджджеййа̄ти.
‘‘йо ¶ паро на хоти, со атта̄’’ти евам̣ вутта̄йа нийакаджджхаттасан̇кха̄та̄йа сасантатийа̄ ваттанато тивидхопи ме-саддо кин̃ча̄пи екасмим̣ ева аттхе диссати, каран̣асампада̄наса̄миниддесавасена пана виджджама̄нам̣ бхедам̣ сандха̄йа̄ха, ‘‘ме-саддо тӣсу аттхесу диссатӣ’’ти.
кин̃ча̄пи упасагго кирийам̣ висесети, джотакабха̄вато пана сатипи тасмим̣ сута-саддо ева там̣ там̣ аттам̣ вадатӣти анупасаггасса сута-саддасса аттхуддха̄ре саупасаггасса гахан̣ам̣ на вируджджхатӣти дассенто ‘‘саупасагго анупасагго ча̄’’тиа̄дима̄ха. асса̄ти сута-саддасса. каммабха̄васа̄дхана̄ни идха сутасадде самбхавантӣти вуттам̣ ‘‘упадха̄ританти ва̄ упадха̄ран̣анти ва̄ аттхо’’ти. майа̄ти аттхе сатӣти йада̄ ме-саддасса каттувасена каран̣аниддесо, тада̄ти аттхо. мама̄ти аттхе сатӣти йада̄ самбандхавасена са̄миниддесо, тада̄.
сута-саддасаннидха̄не пайуттена евам̣-саддена саванакирийа̄джотакена бхавитаббанти вуттам̣ ‘‘еванти сотавин̃н̃а̄н̣а̄дивин̃н̃а̄н̣акиччанидассана’’нти. а̄ди-саддена сампат̣иччхана̄дӣнам̣ пан̃чадва̄рикавин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ тадабхинӣхат̣а̄нан̃ча манодва̄рикавин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. саббесампи ва̄кйа̄нам̣ евака̄раттхасахитатта̄ ‘‘сута’’нти етасса сутамева̄ти айаматтхо лаббхатӣти а̄ха ‘‘ассаванабха̄вапат̣иккхепато’’ти. етена авадха̄ран̣ена нира̄сан̇катам̣ дассети. йатха̄ ча сутам̣ сутамева̄ти нийаметаббам̣, там̣ самма̄ сутам̣ хотӣти а̄ха ‘‘анӯна̄надхика̄випарӣтаггахан̣анидассана’’нти. атха ва̄ саддантараттха̄поханавасена ¶ саддо аттхам̣ вадатӣти сутанти асутам̣ на хотӣти айаметасса аттхоти вуттам̣ ‘‘ассаванабха̄вапат̣иккхепато’’ти. имина̄ дит̣т̣ха̄дивиниваттанам̣ кароти.
идам̣ вуттам̣ хоти – на идам̣ майа̄ дит̣т̣хам̣, на сайамбхӯн̃а̄н̣ена саччхикатам̣, атха кхо сутам̣, тан̃ча кхо саммадева̄ти. тенева̄ха ‘‘анӯна̄надхика̄випарӣтаггахан̣анидассана’’нти. авадха̄ран̣аттхе ва̄ евам̣-садде айаматтхайоджана̄ карӣйатӣти тадапеккхасса сута-саддасса айаматтхо вутто ‘‘ассаванабха̄вапат̣иккхепато’’ти. тенева̄ха ‘‘анӯна̄надхика̄випарӣтаггахан̣анидассана’’нти. саванасаддо четтха камматтхо ведитаббо ‘‘суййатӣ’’ти.
евам̣ саванахетусаванависесавасена падаттайасса екена пака̄рена аттхайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни пака̄рантарехи там̣ дассетум̣ ‘‘татха̄ ева’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха тасса̄ти йа̄ са̄ бхагавато саммукха̄ ¶ дхаммассавана̄ка̄рена паватта̄ манодва̄равин̃н̃а̄н̣авӣтхи, тасса̄. са̄ хи на̄наппака̄рена а̄рамман̣е паваттетум̣ саматтха̄. татха̄ ча вуттам̣ ‘‘сотадва̄ра̄нуса̄рена̄’’ти. на̄наппака̄рена̄ти ваккхама̄на̄нам̣ анекавихита̄нам̣ бйан̃джанаттхаггахан̣а̄нам̣ на̄на̄ка̄рена. етена имисса̄ йоджана̄йа а̄ка̄раттхо евам̣-саддо гахитоти дӣпети. паваттибха̄ваппака̄сананти паваттийа̄ аттхита̄пака̄санам̣. сутанти дхаммаппака̄сананти йасмим̣ а̄рамман̣е вуттаппака̄ра̄ вин̃н̃а̄н̣авӣтхи на̄наппака̄рена паватта̄, тасса дхамматта̄ вуттам̣, на сута-саддасса дхамматтхатта̄. вуттассеваттхасса па̄кат̣ӣкаран̣ам̣ ‘‘айам̣ хеттха̄’’тиа̄ди. таттха вин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ти каран̣аттхе каран̣авачанам̣, майа̄ти каттуаттхе.
еванти ниддиситаббаппака̄сананти нидассанаттхамевам̣ саддам̣ гахетва̄ вуттам̣ нидассетаббасса ниддиситаббатта̄бха̄ва̄бха̄вато. тена евам̣-саддена сакалампи суттам̣ пачча̄мат̣т̣ханти дассети. сута-саддасса кирийа̄саддатта̄ саванакирийа̄йа ча са̄дха̄ран̣авин̃н̃а̄н̣аппабандхапат̣ибаддхатта̄ таттха ча пуггалавоха̄роти вуттам̣ ‘‘сутанти пуггалакиччаппака̄сана’’нти. на хи пуггалавоха̄рарахите дхаммаппабандхе саванакирийа̄ лаббхатӣти.
йасса читтасанта̄насса̄тиа̄дипи а̄ка̄раттхамева евам̣-саддам̣ гахетва̄ пуримайоджана̄йа ан̃н̃атха̄ аттхайоджанам̣ дассетум̣ вуттам̣. таттха а̄ка̄рапан̃н̃аттӣти упа̄да̄пан̃н̃атти ева дхамма̄нам̣ паваттиа̄ка̄рупа̄да̄навасена татха̄ ¶ вутта̄. сутанти висайаниддесоти сотаббабхӯто дхаммо саванакирийа̄каттупуггаласса саванакирийа̄васена паваттит̣т̣ха̄нанти катва̄ вуттам̣. читтасанта̄навинимуттасса параматтхато кассачи катту абха̄вепи саддавоха̄рена буддхипарикаппитабхедавачаниччха̄йа читтасанта̄нато ан̃н̃ам̣ вийа там̣саман̇гим̣ катва̄ вуттам̣ ‘‘читтасанта̄нена там̣саман̇гӣно’’ти. саванакирийа̄висайопи сотаббадхаммо саванакирийа̄васена паваттачиттасанта̄насса идха параматтхато каттубха̄вато, саванавасена читтаппаваттийа̄ ева ва̄ саванакирийа̄бха̄вато там̣кирийа̄катту ча висайо хотӣти вуттам̣ ‘‘там̣саман̇гӣно каттувисайе’’ти. сута̄ка̄расса ча тхерасса самма̄ниччхитабха̄вато а̄ха ‘‘гахан̣асаннит̣т̣ха̄на’’нти. етена ва̄ авадха̄ран̣аттхам̣ евам̣-саддам̣ гахетва̄ айаматтхайоджана̄ ката̄ти дат̣т̣хаббам̣.
пуббе сута̄нам̣ на̄на̄вихита̄нам̣ суттасан̇кха̄та̄нам̣ аттхабйан̃джана̄нам̣ упадха̄ритарӯпасса а̄ка̄расса нидассанасса, авадха̄ран̣асса ва̄ пака̄санасабха̄во евам̣-саддоти тада̄ка̄ра̄диупадха̄ран̣асса пуггалапан̃н̃аттийа̄ упа̄да̄набхӯтадхаммаппабандхабйа̄па̄рата̄йа вуттам̣ ‘‘еванти пуггалакиччаниддесо’’ти. саванакирийа̄ пана пуггалава̄динопи вин̃н̃а̄н̣анирапеккха̄ наттхӣти висесато вин̃н̃а̄н̣абйа̄па̄роти а̄ха ¶ ‘‘сутанти вин̃н̃а̄н̣акиччаниддесо’’ти. мети саддаппаваттийа̄ екантенева саттависайатта̄ вин̃н̃а̄н̣акиччасса ча таттхева самодахитаббато ‘‘мети убхайакиччайуттапуггаланиддесо’’ти вуттам̣. авиджджама̄напан̃н̃аттивиджджама̄напан̃н̃аттисабха̄ва̄ йатха̄ккамам̣ евам̣-саддасута-садда̄нам̣ аттха̄ти те татха̄рӯпа-пан̃н̃атти-упа̄да̄набхӯта-дхаммаппабандхабйа̄па̄рабха̄вена дассенто а̄ха – ‘‘еванти пуггалакиччаниддесо, сутанти вин̃н̃а̄н̣акиччаниддесо’’ти. еттха ча каран̣акирийа̄каттукамма-висесаппака̄санавасена пуггалабйа̄па̄рависайа-пуггалабйа̄па̄ранидассанавасена гахан̣а̄ка̄рага̄хакатаббисайависесаниддесавасена каттукаран̣абйа̄па̄ра-каттуниддесавасена ча дутийа̄дайо чатассо аттхайоджана̄ дассита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
саббассапи садда̄дхигаманӣйасса аттхасса пан̃н̃аттимукхенева пат̣ипаджджитаббатта̄ саббапан̃н̃аттӣнан̃ча виджджама̄на̄дивасена чхасу пан̃н̃аттибхедесу антогадхатта̄ тесу ‘‘ева’’нтиа̄дӣнам̣ пан̃н̃аттӣнам̣ сарӯпам̣ ниддха̄ренто а̄ха ‘‘еванти ча мети ча̄’’тиа̄ди. таттха еванти ча мети ча вуччама̄насса аттхасса а̄ка̄ра̄дино ¶ дхамма̄нам̣ асалаккхан̣абха̄вато авиджджама̄напан̃н̃аттибха̄воти а̄ха ‘‘саччикат̣т̣хапараматтхавасена авиджджама̄напан̃н̃аттӣ’’ти. таттха саччикат̣т̣хапараматтхавасена̄ти бхӯтаттхауттаматтхавасена. идам̣ вуттам̣ хоти – йо ма̄йа̄марӣчиа̄дайо вийа абхӯтаттхо, ануссава̄дӣхи гахетаббо вийа ануттаматтхо ча на хоти, со рӯпасадда̄дисабха̄во, руппана̄нубхавана̄дисабха̄во ва̄ аттхо саччикат̣т̣хо параматтхо ча̄ти вуччати, на татха̄ евам̣ мети пада̄нам̣ аттхоти. етамеваттхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘кин̃хеттхата’’нтиа̄ди вуттам̣. сутанти пана садда̄йатанам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘виджджама̄напан̃н̃аттӣ’’ти. тенева хи ‘‘йан̃хи там̣ еттха сотена упаладдха’’нти вуттам̣. сотадва̄ра̄нуса̄рена упаладдханти пана вутте аттхабйан̃джана̄ди саббам̣ лаббхатӣти. там̣ там̣ упа̄да̄йа ваттаббатоти сотапатхама̄гате дхамме упа̄да̄йа тесам̣ упадха̄рита̄ка̄ра̄дино пачча̄масанавасена еванти, сасантатипарийа̄панне кхандхе упа̄да̄йа мети ваттаббатта̄ти аттхо. дит̣т̣ха̄дисабха̄варахите садда̄йатане паваттама̄нопи сутавоха̄ро ‘‘дутийам̣ татийа’’нтиа̄дико вийа пат̣хама̄дӣни дит̣т̣хамутавин̃н̃а̄те апеккхитва̄ паваттоти а̄ха ‘‘дит̣т̣ха̄дӣни упанидха̄йа ваттаббато’’ти. асутам̣ на хотӣти хи сутанти пака̄ситойаматтхоти.
аттана̄ пат̣ивиддха̄ суттасса пака̄рависеса̄ еванти тхерена пачча̄мат̣т̣ха̄ти а̄ха ‘‘асаммохам̣ дӣпетӣ’’ти. на̄наппака̄рапат̣иведхасаматтхо хотӣти етена ваккхама̄насса суттасса на̄наппака̄ратам̣ дуппат̣ивиджджхатан̃ча дассети. сутасса асаммосам̣ дӣпетӣти сута̄ка̄расса йа̄тха̄вато дассийама̄натта̄ вуттам̣. асаммохена̄ти саммоха̄бха̄вена, пан̃н̃а̄йа ева ва̄ саванака̄ласамбхӯта̄йа тадуттарака̄лапан̃н̃а̄сиддхи ¶ . евам̣ асаммосена̄ти еттха̄пи ваттаббам̣. бйан̃джана̄нам̣ пат̣ивиджджхитаббо а̄ка̄ро на̄тигамбхӣро йатха̄сутадха̄ран̣амева таттха каран̣ӣйанти сатийа̄ бйа̄па̄ро адхико, пан̃н̃а̄ таттха гун̣ӣбхӯта̄ти вуттам̣ ‘‘пан̃н̃а̄пуббан̇гама̄йа̄’’тиа̄ди пан̃н̃а̄йа пуббан̇гама̄ти катва̄. пуббан̇гамата̄ четтха падха̄ната̄ ‘‘манопуббан̇гама̄’’тиа̄дӣсу вийа. пуббан̇гамата̄йа ва̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣсу а̄ваджджана̄дӣнам̣ вийа аппадха̄натте пан̃н̃а̄ пуббан̇гама̄ етисса̄ти айампи аттхо йуджджати, евам̣ сати пуббан̇гама̄йа̄ти еттха̄пи вуттавипарийа̄йена йатха̄самбхавам̣ аттхо ведитаббо. аттхабйан̃джанасампаннасса̄ти аттхабйан̃джанапарипун̣н̣асса ¶ , сан̇ка̄сана-пака̄сана-виваран̣а-вибхаджана-утта̄нӣкаран̣апан̃н̃аттивасена чхахи аттхападехи, аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесавасена чхахи бйан̃джанападехи ча саманна̄гатасса̄ти ва̄ аттхо дат̣т̣хаббо.
йонисо манасика̄рам̣ дӣпети евам̣-саддена вуччама̄на̄нам̣ а̄ка̄ранидассана̄вадха̄ран̣аттха̄нам̣ авипарӣтасаддхаммависайатта̄ти адхиппа̄йо. авиккхепам̣ дӣпетӣти ‘‘огхатаран̣асуттам̣ каттха бха̄сита’’нтиа̄дипуччха̄васена пакаран̣аппаваттасса ваккхама̄насса суттасса саванам̣ сама̄дха̄намантарена на самбхаватӣти катва̄ вуттам̣. виккхиттачиттасса̄тиа̄ди тассеваттхасса саматтханавасена вуттам̣. саббасампаттийа̄ти аттхабйан̃джанадесака-пайоджана̄дисампаттийа̄. авипарӣтасаддхаммависайехи вийа а̄ка̄ранидассана̄вадха̄ран̣аттхехи йонисоманасика̄расса, саддхаммассаванена вийа ча авиккхепасса йатха̄ йонисоманасика̄рена пхалабхӯтена аттасамма̄пан̣идхипуббекатапун̃н̃ата̄нам̣ сиддхи вутта̄ тадавина̄бха̄вато, евам̣ авиккхепенева пхалабхӯтена ка̄ран̣абхӯта̄нам̣ саддхаммассаванасаппурисӯпаниссайа̄нам̣ сиддхи дассетабба̄ сийа̄ ассутавато саппурисӯпаниссайарахитасса ча тадабха̄вато. ‘‘на хи виккхиттачитто’’тиа̄дина̄ саматтханавачанена пана авиккхепена ка̄ран̣абхӯтена саппурисӯпаниссайена ча пхалабхӯтасса саддхаммассаванасса сиддхи дассита̄. айам̣ панеттха адхиппа̄йо йутто сийа̄, саддхаммассаванасаппурисӯпаниссайа̄ на екантена авиккхепасса ка̄ран̣ам̣ ба̄хиран̇гатта̄. авиккхепо пана саппурисӯпаниссайо вийа саддхаммассаванасса екантака̄ран̣анти, евампи авиккхепена саппурисӯпаниссайасиддхиджотана̄ на саматтхита̄ва, но на саматтхита̄ виккхиттачитта̄нам̣ саппурисапайирӯпа̄сана̄бха̄васса аттхасиддхито. еттха ча пуримам̣ пхалена ка̄ран̣асса сиддхидассанам̣ надӣпӯрена вийа упари вут̣т̣хисаббха̄васса. дутийам̣ ка̄ран̣ена пхаласса сиддхидассанам̣ дат̣т̣хаббам̣ екантавассина̄ вийа мегхавут̣т̣ха̄нена вут̣т̣хиппаваттийа̄.
бхагавато вачанасса аттхабйан̃джанапабхеда-париччхедавасена сакаласа̄санасампатти-ога̄хана̄ка̄ро ниравасесапарахита-па̄рипӯрика̄ран̣анти вуттам̣ ‘‘евам̣ бхаддако а̄ка̄ро’’ти. йасма̄ на хотӣти самбандхо ¶ . паччхимачаккадвайасампаттинти аттасамма̄пан̣идхи-пуббекатапун̃н̃ата̄-сан̇кха̄там̣ гун̣адвайам̣. апара̄паравуттийа̄ четтха чаккабха̄во, чаранти етехи сатта̄, сампаттибхавесӯти ва̄ ¶ . йе сандха̄йа вуттам̣ ‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, чакка̄ни, йехи саманна̄гата̄нам̣ деваманусса̄нам̣ чатучаккам̣ ваттатӣ’’тиа̄ди (а. ни. 4.31). пуримапаччхимабха̄во четтха десанаккамавасена дат̣т̣хаббо. паччхимачаккадвайасиддхийа̄ти паччхимачаккадвайасса ча аттхита̄йа. самма̄пан̣ихитатто пуббе ча катапун̃н̃о суддха̄сайо хоти тадасуддхихетӯнам̣ килеса̄нам̣ дӯрӣбха̄ватоти а̄ха ‘‘а̄сайасуддхи сиддха̄ хотӣ’’ти. татха̄ хи вуттам̣ – ‘‘самма̄пан̣ихитам̣ читтам̣, сеййасо нам̣ тато каре’’ти (дха. па. 43) ‘‘катапун̃н̃оси, твам̣ а̄нанда, падха̄намануйун̃джа, кхиппам̣ хохиси ана̄саво’’ти (дӣ. ни. 2.207) ча. тенева̄ха ‘‘а̄сайасуддхийа̄ адхигамабйаттисиддхӣ’’ти. пайогасуддхийа̄ти йонисоманасика̄рапуббан̇гамасса дхаммассаванапайогасса висадабха̄вена. татха̄ ча̄ха ‘‘а̄гамабйаттисиддхӣ’’ти, саббасса ва̄ ка̄йавачӣпайогасса ниддосабха̄вена. парисуддхака̄йавачӣпайого хи виппат̣иса̄ра̄бха̄вато авиккхиттачитто парийаттийам̣ виса̄радо хотӣти.
на̄наппака̄рапат̣иведхадӣпакена̄тиа̄дина̄ аттхабйан̃джанесу тхерасса евам̣-саддасута-садда̄нам̣ асаммоха̄саммосадӣпанато чатупат̣исамбхида̄васена аттхайоджанам̣ дассети. таттха сотаббабхедапат̣иведхадӣпакена̄ти етена айам̣ сута-саддо евам̣-саддасаннидха̄нато, ваккхама̄на̄пеккха̄йа ва̄ са̄ман̃н̃енева сотаббадхаммависесам̣ а̄масатӣти дӣпети. манодит̣т̣хӣхи парийаттидхамма̄нам̣ анупеккханасуппат̣иведха̄ висесато манасика̄рапат̣ибаддха̄ти те вуттанайена йонисоманасика̄радӣпакена евам̣ саддена йоджетва̄, саванадха̄ран̣авачӣпаричайа̄ парийаттидхамма̄нам̣ висесена сота̄вадха̄напат̣ибаддха̄ти те вуттанайена авиккхепадӣпакена сута-саддена йоджетва̄ дассенто са̄санасампаттийа̄ дхаммассаване усса̄хам̣ джанети. таттха дхамма̄ти парийаттидхамма̄. манаса̄ анупеккхита̄ти ‘‘идха сӣлам̣ катхитам̣, идха сама̄дхи, идха пан̃н̃а̄, еттака̄ еттха анусандхийо’’тиа̄дина̄ найена манаса̄ анупеккхита̄. дит̣т̣хийа̄ суппат̣ивиддха̄ти ниджджха̄наккханти бхӯта̄йа, н̃а̄тапарин̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа ва̄ дит̣т̣хийа̄ таттха таттха вуттарӯпа̄рӯпадхамме ‘‘ити рӯпам̣, еттакам̣ рӯпа’’нтиа̄дина̄ сут̣т̣ху ваваттхапетва̄ пат̣ивиддха̄.
сакалена вачанена̄ти пуббе тӣхи падехи висум̣ висум̣ йоджитатта̄ вуттам̣. аттано адахантоти ‘‘мамеда’’нти аттани ат̣т̣хапенто. бхумматтхе четам̣ ¶ са̄мивачанам̣. асаппурисабхӯминти акатан̃н̃утам̣. ‘‘идхекаччо па̄пабхиккху татха̄гатаппаведитам̣ дхаммавинайам̣ парийа̄пун̣итва̄ аттано дахатӣ’’ти (па̄ра̄. 195) евам̣ вуттам̣ анарийавоха̄ра̄ваттхам̣, са̄ ева анарийавоха̄ра̄ваттха̄ асаддхаммо ¶ . нану ча а̄нандаттхерасса ‘‘мамедам̣ вачана’’нти адхима̄насса, маха̄кассапаттхера̄дӣнан̃ча тада̄сан̇ка̄йа абха̄вато асаппурисабхӯми-саматиккама̄дивачанам̣ нираттхаканти? найидамевам̣. ‘‘евам̣ ме сута’’нти вадантена айампи аттхо вибха̄витоти дассанато. кечи пана ‘‘девата̄нам̣ паривитакка̄пеккхам̣ татха̄вачананти едисӣ чодана̄ анавака̄са̄’’ти ваданти. тасмим̣ кира кхан̣е екачча̄нам̣ девата̄нам̣ евам̣ четасо паривитакко удапа̄ди ‘‘бхагава̄ ча париниббуто, айан̃ча а̄йасма̄ десана̄кусало ида̄ни дхаммам̣ десети, сакйакулаппасуто татха̄гатасса бха̄та̄ чӯл̣апитупутто. ким̣ ну кхо сайам̣ саччхикатам̣ дхаммам̣ десети? уда̄ху бхагавато ева вачанам̣ йатха̄сута’’нти, евам̣ тада̄сан̇китаппака̄рато асаппурисабхӯмисамоккама̄дито атиккама̄ди вибха̄витанти. аппетӣти нидассети. дит̣т̣хадхаммика-сампара̄йика-параматтхесу йатха̄рахам̣ сатте нетӣти нетти, дхаммо ева нетти дхамманетти.
дал̣хатаранивит̣т̣ха̄ вичикиччха̄ кан̇кха̄, на̄тисам̣саппана̄ матибхедаматта̄ вимати. ассаддхийам̣ вина̄сетӣти бхагавата̄ бха̄ситатта̄ саммукха̄васса пат̣иггахитатта̄ кхалитадурутта̄дигахан̣адоса̄бха̄вато ча. еттха ча пат̣хама̄дайо тиссо аттхайоджана̄ а̄ка̄ра̄диаттхесу аггахитависесамева евам̣-саддам̣ гахетва̄ дассита̄, тато пара̄ чатассо а̄ка̄раттхамева евам̣-саддам̣ гахетва̄ вибха̄вита̄. паччхима̄ пана тиссо йатха̄ккамам̣ а̄ка̄раттхам̣ нидассанаттхам̣ авадха̄ран̣аттхан̃ча евам̣-саддам̣ гахетва̄ йоджита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
ека-саддо ан̃н̃асет̣т̣хаасаха̄йасан̇кхайа̄дӣсу диссати. татха̄ хеса ‘‘сассато атта̄ ча локо ча, идамева саччам̣ могхаман̃н̃анти иттхеке абхивадантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.27) ан̃н̃аттхе диссати. ‘‘четасо екодибха̄ва’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.228; па̄ра̄. 11) сет̣т̣хе, ‘‘еко вӯпакат̣т̣хо’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.405) асаха̄йе, ‘‘екова кхо, бхиккхаве, кхан̣о ча самайо ча брахмачарийава̄са̄йа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 8.29) сан̇кхайа̄йам̣. идха̄пи сан̇кхайа̄йанти дассенто а̄ха ‘‘еканти ¶ ган̣анапариччхеданиддесо’’ти. ка̄лан̃ча самайан̃ча̄ти йуттака̄лан̃ча паччайаса̄маггин̃ча. кхан̣оти ока̄со. татха̄гатуппа̄да̄дико хи маггабрахмачарийасса ока̄со таппаччайасса пат̣ила̄бхахетутта̄. кхан̣о ева ча самайо, йо кхан̣оти ча самайоти ча вуччати, со еко ева̄ти хи аттхо. маха̄самайоти маха̄самӯхо. самайопи кхоти сиккха̄падапӯран̣асса хетупи. самайаппава̄дакети дит̣т̣хиппава̄даке. таттха хи нисинна̄ титтхийа̄ аттано аттано самайам̣ паваданти. аттха̄бхисамайа̄ти хитапат̣ила̄бха̄. абхисаметабботи абхисамайо, абхисамайо аттхо абхисамайаттхоти пӣл̣ана̄дӣни абхисаметаббабха̄вена екӣбха̄вам̣ упанетва̄ ¶ вутта̄ни. абхисамайасса ва̄ пат̣иведхасса висайабхӯто аттхо абхисамайаттхоти та̄нева татха̄ екаттена вутта̄ни. таттха пӣл̣анам̣ дуккхасаччасса там̣саман̇гино хим̣санам̣ авиппха̄риката̄каран̣ам̣, санта̄по дуккхадуккхата̄дивасена санта̄панам̣ паридаханам̣.
таттха сахака̄рика̄ран̣ам̣ санниджджхам̣ самети самаветӣти самайо, самава̄йо. самети сама̄гаччхати еттха маггабрахмачарийам̣ тада̄дха̄рапуггалехӣти самайо, кхан̣о. самети еттха, етена ва̄ сам̣гаччхати сатто, сабха̄вадхаммо ва̄ сахаджа̄та̄дӣхи, уппа̄да̄дӣхи ва̄ти самайо, ка̄ло. дхаммаппаваттиматтата̄йа аттхато абхӯтопи хи ка̄ло дхаммаппаваттийа̄ адхикаран̣ам̣ каран̣ам̣ вийа ча парикаппана̄маттасиддхена рӯпена вохарӣйатӣти. самам̣, саха ва̄ авайава̄нам̣ айанам̣ паватти ават̣т̣ха̄нанти самайо, самӯхо йатха̄ ‘‘самуда̄йо’’ти. авайавасаха̄ват̣т̣ха̄намева хи самӯхоти. авасесапаччайа̄нам̣ сама̄гаме ети пхалам̣ етасма̄ уппаджджати паваттати ча̄ти самайо, хету йатха̄ ‘‘самудайо’’ти. самети сам̣йоджанабха̄вато самбандхо ети аттано висайе паваттати, дал̣хаггахан̣абха̄вато ва̄ сам̣йутта̄ айанти паваттанти сатта̄ йатха̄бхинивесам̣ етена̄ти самайо, дит̣т̣хи. дит̣т̣хисам̣йоджанена хи сатта̄ ативийа баджджхантӣти. самити сам̣гати самодха̄нанти самайо, пат̣ила̄бхо. самасса ниродхасса йа̄нам̣, самма̄ ва̄ йа̄нам̣ апагамо апаватти самайо, паха̄нам̣. абхимукхам̣ н̃а̄н̣ена самма̄ етаббо адхигантабботи абхисамайо, дхамма̄нам̣ авипарӣто сабха̄во. абхимукхабха̄вена самма̄ ети гаччхати буджджхатӣти абхисамайо, дхамма̄нам̣ авипарӣтасабха̄ва̄вабодхо ¶ . евам̣ тасмим̣ тасмим̣ аттхе самайасаддаппаватти ведитабба̄. самайасаддасса аттхуддха̄ре абхисамайасаддасса уда̄харан̣ам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. асса̄ти самайасаддасса. ка̄ло аттхо самава̄йа̄дӣнам̣ аттха̄нам̣ идха асамбхавато десадесакапариса̄нам̣ вийа суттасса нида̄набха̄вена ка̄ласса ападиситаббато ча.
касма̄ панеттха анийамитавасенева ка̄ло ниддит̣т̣хо? на утусам̣ваччхара̄дивасена нийамитоти а̄ха ‘‘таттха кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. утусам̣ваччхара̄дивасена нийамам̣ акатва̄ самайасаддасса вачане айампи гун̣о ладдхо хотӣти дассенто ‘‘йе ва̄ име’’тиа̄дима̄ха. са̄ман̃н̃аджотана̄ хи висесе аватит̣т̣хатӣти. таттха дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расамайо девасикам̣ джха̄напхаласама̄паттӣхи вӣтина̄манака̄ло, висесато саттасатта̄ха̄ни. суппака̄са̄ти дасасахассилокадха̄тупакампана-обха̄сапа̄тубха̄ва̄дӣхи па̄кат̣а̄. йатха̄вуттаппабхедесу ева самайесу екадесам̣ пака̄рантарехи сан̇гахетва̄ дассетум̣ ‘‘йо ча̄йа’’нтиа̄дима̄ха. татха̄ хи н̃а̄н̣акиччасамайо, аттахитапат̣ипаттисамайо ¶ ча абхисамбодхисамайо, арийатун̣хӣбха̄васамайо, дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расамайо, карун̣а̄киччапарахитапат̣ипаттидхаммӣкатха̄самайа̄, десана̄самайо ева.
каран̣авачанена ниддесо катоти самбандхо. таттха̄ти абхидхамматадан̃н̃асуттападавинайесу. татха̄ти бхуммакаран̣ехи. адхикаран̣аттхо а̄дха̄раттхо. бха̄во на̄ма кирийа̄, та̄йа кирийантаралаккхан̣ам̣ бха̄венабха̄валаккхан̣ам̣. таттха йатха̄ ка̄ло сабха̄вадхаммапариччхинно сайам̣ параматтхато авиджджама̄нопи а̄дха̄рабха̄вена пан̃н̃а̄то тан̇кхан̣аппаватта̄нам̣ тато пуббе парато ча абха̄вато ‘‘пуббан̣хе джа̄то, са̄йанхе гаччхатӣ’’ти ча а̄дӣсу, самӯхо ча авайававинимутто висум̣ авиджджама̄нопи каппана̄маттасиддхо авайава̄нам̣ а̄дха̄рабха̄вена пан̃н̃а̄пӣйати йатха̄ ‘‘руккхе са̄кха̄, йавара̄сийам̣ самбхӯто’’тиа̄дӣсу, евам̣ идха̄пӣти дассенто а̄ха ‘‘адхикаран̣ан̃хи…пе… дхамма̄на’’нти. йасмим̣ ка̄ле, дхаммапун̃дже ва̄ ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хоти, тасмим̣ ева ка̄ле дхаммапун̃дже ча пхасса̄дайопи хонтӣти айам̣ хи таттха аттхо. йатха̄ ча ‘‘га̄вӣсу дуйхама̄на̄су гато, дуддха̄су а̄гато’’ти доханакирийа̄йа гаманакирийа̄ лаккхӣйати, евам̣ идха̄пи йасмим̣ самайе, тасмим̣ самайети ча вутте ¶ ‘‘сатӣ’’ти айаматтхо вин̃н̃а̄йама̄но ева хоти падаттхасса сатта̄вираха̄бха̄ватоти самайасса сатта̄кирийа̄йа читтасса уппа̄дакирийа̄ пхасса̄дибхаванакирийа̄ ча лаккхӣйати. йасмим̣ самайети йасмим̣ наваме кхан̣е, йасмим̣ йонисоманасика̄ра̄дихетумхи, паччайасамава̄йе ва̄ сати ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хоти, тасмим̣йева кхан̣е, хетумхи, паччайасамава̄йе ва̄ пхасса̄дайопи хонтӣти убхайаттха самайасадде бхумманиддесо като лаккхан̣абхӯтабха̄вайуттоти дассенто а̄ха ‘‘кхан̣а…пе… лаккхӣйатӣ’’ти.
хетуаттхо каран̣аттхо ча самбхавати ‘‘аннена васати, виджджа̄йа васати, пхарасуна̄ чхиндати, куда̄лена кхан̣атӣ’’тиа̄дӣсу вийа. вӣтиккаман̃хи сутва̄ бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄та̄петва̄ отин̣н̣аваттхукам̣ пуггалам̣ пат̣ипуччхитва̄ вигарахитва̄ ча там̣ там̣ ваттхуотин̣н̣ака̄лам̣ анатиккамитва̄ тенева ка̄лена сиккха̄пада̄ни пан̃н̃апенто бхагава̄ вихарати сиккха̄падапан̃н̃аттихетун̃ча апеккхама̄но татийапа̄ра̄джика̄дӣсу вийа.
аччантамева а̄рамбхато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва десана̄нит̣т̣ха̄нам̣. парахитапат̣ипаттисан̇кха̄тена карун̣а̄виха̄рена. тадаттхаджотанаттханти аччантасам̣йогаттхаджотанаттхам̣. упайоганиддесо като йатха̄ ‘‘ма̄сам̣ саджджха̄йатӣ’’ти ¶ . пора̄н̣а̄ти ат̣т̣хакатха̄чарийа̄. абхила̄паматтабхедоти вачанаматтена висесо. тена суттавинайесу вибхаттибйаттайо катоти дассети.
сет̣т̣ханти сет̣т̣хава̄чакам̣ вачанам̣ ‘‘сет̣т̣ха’’нти вуттам̣ сет̣т̣хагун̣асахачаран̣ато, татха̄ ‘‘уттама’’нти еттха̄пи. га̄равайуттоти гарубха̄вайутто гаругун̣айогато, гарукаран̣а̄рахата̄йа ва̄ га̄равайутто. вуттойева, на пана идха ваттаббо висуддхимаггасса имисса̄ ат̣т̣хакатха̄йа екадесабха̄ватоти адхиппа̄йо.
апаро найо (итиву. ат̣т̣ха. нида̄наван̣н̣ана̄; са̄раттха. т̣ӣ. 1.1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄; висуддхи. маха̄т̣ӣ. 1.144) – бха̄гава̄ти бхагава̄, бхатава̄ти бхагава̄, бха̄ге ванӣти бхагава̄, бхаге ванӣти бхагава̄, бхаттава̄ти бхагава̄, бхаге вамӣти бхагава̄, бха̄ге вамӣти бхагава̄.
‘‘бха̄гава̄ ¶ бхатава̄ бха̄ге, бхаге ча вани бхаттава̄;
бхаге вами татха̄ бха̄ге, вамӣти бхагава̄ джино’’.
таттха катхам̣ бха̄гава̄ти бхагава̄? йе те сӣла̄дайо дхаммаккхандха̄ гун̣абха̄га̄ гун̣акот̣т̣ха̄са̄, те анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ ниратисайа̄ татха̄гате аттхи упалаббханти. татха̄ хисса сӣлам̣ сама̄дхи пан̃н̃а̄ вимутти вимуттин̃а̄н̣адассанам̣, хирӣ оттаппам̣, саддха̄ вӣрийам̣, сати сампаджан̃н̃ам̣, сӣлависуддхи дит̣т̣хивисуддхи, саматхо випассана̄, тӣн̣и кусаламӯла̄ни, тӣн̣и сучарита̄ни, тайо самма̄витакка̄, тиссо анаваджджасан̃н̃а̄, тиссо дха̄туйо, чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, чатта̄ро саммаппадха̄на̄, чатта̄ро иддхипа̄да̄, чатта̄ро арийамагга̄, чатта̄ри арийапхала̄ни, чатассо пат̣исамбхида̄, чатуйонипариччхедакан̃а̄н̣а̄ни, чатта̄ро арийавам̣са̄, чатта̄ри веса̄раджджан̃а̄н̣а̄ни, пан̃ча падха̄нийан̇га̄ни, пан̃чан̇гико самма̄сама̄дхи, пан̃чан̃а̄н̣ико самма̄сама̄дхи, пан̃чиндрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, пан̃ча нисса̄ран̣ӣйа̄ дха̄туйо, пан̃ча вимутта̄йатанан̃а̄н̣а̄ни, пан̃ча вимуттипарипа̄чанӣйа̄ сан̃н̃а̄, чха ануссатит̣т̣ха̄на̄ни, чха га̄рава̄, чха нисса̄ран̣ӣйа̄ дха̄туйо, чха сататавиха̄ра̄, чха ануттарийа̄ни, чха ниббедхабха̄гийа̄ сан̃н̃а̄, чха абхин̃н̃а̄, чха аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни, сатта апариха̄нийа̄ дхамма̄, сатта арийадхамма̄, сатта арийадхана̄ни, сатта боджджхан̇га̄, сатта саппурисадхамма̄, сатта ниджджараваттхӯни, сатта сан̃н̃а̄, саттадаккхин̣еййапуггаладесана̄, саттакхӣн̣а̄савабаладесана̄, ат̣т̣хапан̃н̃а̄пат̣ила̄бхахетудесана̄ ат̣т̣ха самматта̄ни, ат̣т̣халокадхамма̄тиккамо, ат̣т̣ха ¶ а̄рамбхаваттхӯни, ат̣т̣хааккхан̣адесана̄, ат̣т̣ха маха̄пурисавитакка̄, ат̣т̣хаабхибха̄йатанадесана̄, ат̣т̣ха вимоккха̄, нава йонисоманасика̄рамӯлака̄ дхамма̄, нава па̄рисуддхипадха̄нийан̇га̄ни, навасатта̄ва̄садесана̄, нава а̄гха̄тапат̣ивинайа̄, нава сан̃н̃а̄, навана̄натта̄, нава анупуббавиха̄ра̄, даса на̄тхакаран̣а̄ дхамма̄, даса касин̣а̄йатана̄ни, даса кусалакаммапатха̄, даса самматта̄ни, даса арийава̄са̄, даса асеккхадхамма̄, даса татха̄гатабала̄ни, ека̄даса метта̄нисам̣са̄, два̄даса дхамма̄чакка̄ка̄ра̄, тераса дхутагун̣а̄, чуддаса буддхан̃а̄н̣а̄ни, пан̃чадаса вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄, сол̣асавидха̄ а̄на̄па̄нассати, сол̣аса апарантапанӣйа̄ дхамма̄, ат̣т̣ха̄раса буддхадхамма̄, екӯнавӣсати паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а̄ни, чатучатта̄лӣса н̃а̄н̣аваттхӯни, пан̃н̃а̄са удайаббайан̃а̄н̣а̄ни, паропан̃н̃а̄са кусала̄ дхамма̄, саттасаттати н̃а̄н̣аваттхӯни, чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кхасама̄паттисан̃ча̄римаха̄ваджиран̃а̄н̣ам̣ ¶ , анантанайасамантапат̣т̣ха̄на-павичайа-паччавеккхан̣адесана̄н̃а̄н̣а̄ни, татха̄ ананта̄су локадха̄тӯсу ананта̄нам̣ сатта̄нам̣ а̄сайа̄дивибха̄ванан̃а̄н̣а̄ни ча̄ти евама̄дайо ананта̄парима̄н̣абхеда̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ ниратисайа̄ гун̣абха̄га̄ гун̣акот̣т̣ха̄са̄ сам̣виджджанти упалаббханти, тасма̄ йатха̄вуттавибха̄га̄ гун̣абха̄га̄ асса аттхӣти ‘‘бха̄гава̄’’ти ваттаббе а̄ка̄расса рассаттам̣ катва̄ ‘‘бхагава̄’’ти вутто. евам̣ та̄ва бха̄гава̄ти бхагава̄.
‘‘йасма̄ сӣла̄дайо саббе, гун̣абха̄га̄ асесато;
виджджанти сугате тасма̄, бхагава̄ти павуччати’’.
катхам̣ бхатава̄ти бхагава̄? йе те саббалокахита̄йа уссуккама̄паннехи мануссатта̄дике ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ самма̄самбодхийа̄ катамаха̄бхинӣха̄рехи маха̄бодхисаттехи парипӯритабба̄ да̄напа̄рамӣ, сӣла, неккхамма, пан̃н̃а̄, вӣрийа, кханти, сачча, адхит̣т̣ха̄на, метта̄, упеккха̄па̄рамӣти даса па̄рамийо, даса упапа̄рамийо, даса параматтхапа̄рамийоти саматим̣са па̄рамийо, да̄на̄дӣни чатта̄ри сан̇гахаваттхӯни, сачча̄дӣни чатта̄ри адхит̣т̣ха̄на̄ни, ан̇гапаричча̄го, джӣвита, раджджа, путта, да̄рапаричча̄готи пан̃ча маха̄паричча̄га̄, пуббайого, пуббачарийа̄, дхаммаккха̄нам̣, н̃а̄таттхачарийа̄, локаттхачарийа̄, буддхичарийа̄ти евама̄дайо, сан̇кхепато ва̄ саббе пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄ра̄ буддхакарадхамма̄, те маха̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа каппа̄нам̣ сатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни йатха̄ ха̄набха̄гийа̄ сам̣килесабха̄гийа̄ т̣хитибха̄гийа̄ ва̄ на хонти, атха кхо уттаруттари висесабха̄гийа̄ва хонти, евам̣ саккаччам̣ нирантарам̣ анавасесато бхата̄ самбхата̄ асса аттхӣти ‘‘бхатава̄’’ти ваттаббе ‘‘бхагава̄’’ти вутто нируттинайена та-ка̄расса га-ка̄рам̣ катва̄ ¶ . атха ва̄ бхатава̄ти тейева йатха̄вутте буддхакарадхамме вуттанайенева бхари, самбхари, парипӯресӣти аттхо. евампи бхатава̄ти бхагава̄.
‘‘самма̄самбодхийа̄ саббе, да̄напа̄рамиа̄дике;
самбха̄ре бхатава̄ на̄тхо, тасма̄пи бхагава̄ мато’’.
катхам̣ бха̄ге ванӣти бхагава̄? йе те чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кха̄ девасикам̣ вал̣ан̃джанакасама̄паттибха̄га̄, те анавасесато локахитаттхам̣ ¶ аттано ча дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄раттхам̣ ниччакаппам̣ вани, бхаджи, севи, бахуламака̄сӣти бха̄ге ванӣти бхагава̄. атха ва̄ абхин̃н̃еййадхаммесу кусала̄дӣсу кхандха̄дӣсу ча йе те парин̃н̃еййа̄дивасена сан̇кхепато ва̄ чатуббидха̄ абхисамайабха̄га̄, виттха̄рато пана ‘‘чаккху парин̃н̃еййам̣ сотам̣…пе… джара̄маран̣ам̣ парин̃н̃еййа’’нтиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.21) анеке парин̃н̃еййабха̄га̄, ‘‘чаккхусса самудайо паха̄таббо…пе… джара̄маран̣асса самудайо паха̄таббо’’тиа̄дина̄ паха̄таббабха̄га̄, ‘‘чаккхусса ниродхо…пе… джара̄маран̣асса ниродхо саччхика̄таббо’’тиа̄дина̄ саччхика̄таббабха̄га̄, ‘‘чаккхуниродхага̄минӣпат̣ипада̄’’тиа̄дина̄, ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ ча анекабхеда̄ бха̄ветаббабха̄га̄ ча дхамма̄, те саббе вани, бхаджи, йатха̄рахам̣ гочарабха̄вана̄севана̄нам̣ васена севи. евампи бха̄ге ванӣти бхагава̄. атха ва̄ ‘‘йе име сӣла̄дайо дхаммаккхандха̄ са̄вакехи са̄дха̄ран̣а̄ гун̣акот̣т̣ха̄са̄ гун̣абха̄га̄, кинти ну кхо те винеййасанта̄несу патит̣т̣хапеййа’’нти маха̄карун̣а̄йа вани абхипаттхайи, са̄ часса абхипаттхана̄ йатха̄дхиппетапхала̄ваха̄ ахоси. евампи бха̄ге ванӣти бхагава̄.
‘‘йасма̄ н̃еййасама̄патти-гун̣абха̄ге татха̄гато;
бхаджи паттхайи сатта̄нам̣, хита̄йа бхагава̄ тато’’.
катхам̣ бхаге ванӣти бхагава̄? сама̄сато та̄ва катапун̃н̃ехи пайогасампаннехи йатха̄вибхавам̣ бхаджӣйантӣти бхага̄, локийалокуттарасампаттийо. таттха локийе та̄ва татха̄гато самма̄самбодхито пуббе бодхисаттабхӯто парамуккам̣сагате, вани, бхаджи, севи, йаттха патит̣т̣ха̄йа ниравасесато буддхакарадхамме саманна̄ненто буддхадхамме парипа̄чеси, буддхабхӯто пана те нираваджджесу упасам̣хите анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е локуттарепи, вани, бхаджи, севи, виттха̄рато пана падесараджджа-иссарийачаккаваттисампатти-девараджджасампаттиа̄дивасена джха̄на-вимоккха-сама̄дхисама̄патти-н̃а̄н̣адассана-маггабха̄вана̄-пхаласаччхи-кирийа̄ди-уттаримануссадхаммавасена ¶ ча анекавихите анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е, бхаге, вани, бхаджи, севи. евампи бхаге ванӣти бхагава̄.
‘‘йа̄ ¶ та̄ сампаттийо локе, йа̄ ча локуттара̄ путху;
сабба̄ та̄ бхаджи самбуддхо, тасма̄пи бхагава̄ мато’’.
катхам̣ саттава̄ти бхагава̄? бхатта̄ дал̣хабхаттика̄ асса бахӯ аттхӣти бхаттава̄. татха̄гато хи маха̄карун̣а̄саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄ди-апаримитанирупамаппабха̄ва-гун̣ависесасаман̇гибха̄вато саббасаттуттамо, сабба̄наттхапариха̄рапуббан̇гама̄йа ниравасесахитасукхавидха̄натаппара̄йа ниратисайа̄йа пайогасампаттийа̄ садеваманусса̄йа паджа̄йа аччантупака̄рита̄йа дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аасӣти анубйан̃джанабйа̄маппабха̄ди анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ависесапат̣иман̣д̣итарӯпака̄йата̄йа йатха̄бхуччагун̣а̄дхигатена ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄динайаппаваттена локаттайабйа̄пина̄ сувипулена сувисуддхена ча тхутигхосена саманна̄гататта̄ уккам̣сапа̄рамиппатта̄су аппиччхата̄сантут̣т̣хиа̄дӣсу суппатит̣т̣хитабха̄вато дасабалачатувеса̄раджджа̄ди-ниратисайагун̣ависеса-саман̇гӣбха̄вато ча рӯпаппама̄н̣о рӯпаппасанно, гхосаппама̄н̣о гхосаппасанно, лӯкхаппама̄н̣о лӯкхаппасанно, дхаммаппама̄н̣о дхаммаппасанноти евам̣ чатуппама̄н̣ике локасаннива̄се саббатха̄пи паса̄да̄вахабха̄вена самантапа̄са̄дикатта̄ апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ садеваманусса̄нам̣ а̄дарабахума̄нага̄рава̄йатаната̄йа парамапемасамбхаттит̣т̣ха̄нам̣. йе тасса ова̄де патит̣т̣хита̄ авеччаппаса̄дена саманна̄гата̄ хонти, кеначи асам̣ха̄рийа̄ тесам̣ паса̄дабхатти саман̣ена ва̄ бра̄хман̣ена ва̄ девена ва̄ ма̄рена ва̄ брахмуна̄ ва̄. татха̄ хи те аттано джӣвитапаричча̄гепи таттха паса̄дам̣ на париччаджанти, тасса ва̄ а̄н̣ам̣ дал̣хабхаттибха̄вато.
тенева̄ха –
‘‘йо ве катан̃н̃ӯ катаведи дхӣро;
калйа̄н̣амитто дал̣хабхатти ча хотӣ’’ти. (джа̄. 2.17.78);
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, маха̄самуддо т̣хитадхаммо велам̣ на̄тиваттати, евамева кхо, бхиккхаве, йам̣ майа̄ са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ мама са̄вака̄ джӣвитахетупи на̄тиккамантӣ’’ти (уда̄. 45; чӯл̣ава. 385) ча. –
евам̣ ¶ ¶ бхаттава̄ти бхагава̄ нируттинайена екасса та-ка̄расса лопам̣ катва̄ итарасса га-ка̄рам̣ катва̄.
‘‘гун̣а̄тисайайуттасса, йасма̄ локахитесино;
самбхатта̄ бахаво саттху, бхагава̄ тена вуччатӣ’’ти.
катхам̣ бхаге вамӣти бхагава̄? йасма̄ татха̄гато бодхисаттабхӯтопи апарима̄н̣а̄су джа̄тӣсу па̄рамийо парипӯренто бхагасан̇кха̄там̣ сирим̣ иссарийам̣ йасан̃ча вами уггири, кхел̣апин̣д̣ам̣ вийа анапеккхо чхад̣д̣айи, чариматтабха̄вепи хаттхагатам̣ чаккаваттисирим̣ девалока̄дхипаччасадисам̣ чатудӣписсарийам̣ чаккаваттисампаттисанниссайам̣ саттаратанасамуджджалам̣ йасан̃ча тин̣а̄йапи аман̃н̃ама̄но нирапеккхо паха̄йа абхиниккхамитва̄ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо, тасма̄ име сирӣа̄дике бхаге вамӣти бхагава̄. атха ва̄ бха̄ни на̄ма наккхатта̄ни, техи самам̣ гаччханти паваттантӣти бхага̄, синеруйугандхарауттаракурухимаванта̄дибха̄джаналокависесасанниссайа̄ собха̄ каппат̣т̣хийабха̄вато, тепи бхагава̄ вами таннива̄сисатта̄ва̄сасаматиккамато таппат̣ибаддхачхандара̄гаппаха̄нена паджахӣти. евампи бхаге вамӣти бхагава̄.
‘‘чаккаваттисирим̣ йасма̄, йасам̣ иссарийам̣ сукхам̣;
паха̄си локачиттан̃ча, сугато бхагава̄ тато’’.
катхам̣ бха̄ге вамӣти бхагава̄? бха̄га̄ на̄ма сабха̄гадхаммакот̣т̣ха̄са̄, те кхандха̄йатанадха̄та̄дивасена, таттха̄пи рӯпаведана̄дивасена патхавийа̄дивасена атӣта̄дивасена ча анекавидха̄, те ча бхагава̄ саббам̣ папан̃чам̣ саббам̣ йогам̣ саббам̣ гантхам̣ саббам̣ сам̣йоджанам̣ самуччхиндитва̄ аматадха̄тум̣ самадхигаччханто вами уггири, анапеккхо чхад̣д̣айи на пачча̄вами. татха̄ хеса ‘‘саббаттхакамева патхавим̣ а̄пам̣ теджам̣ ва̄йам̣, чаккхум̣ сотам̣ гха̄нам̣ дживхам̣ ка̄йам̣ манам̣, рӯпе садде гандхе расе пхот̣т̣хаббе дхамме, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣…пе… мановин̃н̃а̄н̣ам̣, чаккхусампхассам̣…пе… маносампхассам̣, чаккхусампхассаджам̣ веданам̣…пе… маносампхассаджам̣ веданам̣, чаккхусампхассаджам̣ сан̃н̃ам̣…пе… маносампхассаджам̣ сан̃н̃ам̣, чаккхусампхассаджам̣ четанам̣…пе… маносампхассаджам̣ четанам̣, рӯпатан̣хам̣…пе… дхамматан̣хам̣, рӯпавитаккам̣…пе… дхаммавитаккам̣, рӯпавича̄рам̣…пе… дхаммавича̄ра’’нтиа̄дина̄ анупададхаммавибха̄гавасенапи саббева дхаммакот̣т̣ха̄се анавасесато вами уггири, анапеккхапаричча̄гена чхад̣д̣айи. вуттан̃хетам̣ ‘‘йам̣ ¶ там̣, а̄нанда, чаттам̣ вантам̣ муттам̣ пахӣнам̣ пат̣иниссат̣т̣хам̣, там̣ татха̄гато пуна пачча̄вамиссатӣти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти (дӣ. ни. 2.183). евампи ¶ бха̄ге вамӣти бхагава̄. атха ва̄ бха̄ге вамӣти саббепи кусала̄кусале са̄ваджджа̄навадждже хӣнапан̣ӣте кан̣хасуккасаппат̣ибха̄ге дхамме арийамагган̃а̄н̣амукхена вами уггири, анапеккхо париччаджи паджахи, паресан̃ча татхатта̄йа дхаммам̣ десеси. вуттампи четам̣ ‘‘дхамма̄пи во, бхиккхаве, паха̄табба̄, пагева адхамма̄ (ма. ни. 1.240). куллӯпамам̣ во, бхиккхаве, дхаммам̣ десесса̄ми ниттхаран̣аттха̄йа, но гахан̣аттха̄йа̄’’тиа̄ди (ма. ни. 1.240). евампи бха̄ге вамӣти бхагава̄.
‘‘кхандха̄йатанадха̄та̄ди-дхаммабха̄га̄-махесина̄;
кан̣хасукка̄ йато ванта̄, татопи бхагава̄ мато’’.
тена вуттам̣ –
‘‘бха̄гава̄ бхатава̄ бха̄ге, бхаге ча вани бхаттава̄;
бхаге вами татха̄ бха̄ге, вамӣти бхагава̄ джино’’ти.
дхаммасарӣрам̣ паччаккхам̣ каротӣти ‘‘йо во, а̄нанда, майа̄ дхаммо ча винайо ча десито пан̃н̃атто, со во мамаччайена саттха̄’’ти вачанато дхаммасса саттхубха̄вапарийа̄йо виджджатӣти катва̄ вуттам̣. ваджирасан̇гха̄тасама̄нака̄йо парехи абхеджджасарӣратта̄. на хи бхагавато рӯпака̄йе кеначи сакка̄ антара̄йам̣ ка̄тунти. десана̄сампаттим̣ ниддисати ваккхама̄насса сакаласса суттасса ‘‘ева’’нти нидассанато. са̄вакасампаттим̣ ниддисати пат̣исамбхида̄ппаттена пан̃часу т̣ха̄несу бхагавата̄ етадагге т̣хапитена майа̄ маха̄са̄вакена сутам̣, тан̃ча кхо майа̄ва сутам̣, на ануссутам̣ на парам̣пара̄бхатанти имассаттхасса дӣпанато. ка̄ласампаттим̣ ниддисати бхагава̄саддасаннидха̄не пайуттасса самайасаддасса буддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итабха̄вадӣпанато. буддхуппа̄дапарама̄ хи ка̄ласампада̄. тенетам̣ вуччати –
‘‘каппакаса̄йе калийуге, буддхуппа̄до ахо махаччхарийам̣;
хута̄вахамаджджхе джа̄там̣, самудитамакарандамаравинда’’нти.
бхагава̄ти десакасампаттим̣ ниддисати гун̣ависит̣т̣хасаттуттамабха̄вадӣпанато гаруга̄рава̄дхивачанабха̄вато.
ависесена̄ти ¶ ¶ на висесена, виха̄рабха̄васа̄ман̃н̃ена̄ти аттхо. ирийа̄патха…пе… виха̄ресӯти ирийа̄патхавиха̄ро, диббавиха̄ро, брахмавиха̄ро, арийавиха̄роти етесу чатӯсу виха̄ресу. саман̇гӣпаридӣпананти саман̇гӣбха̄вапаридӣпанам̣. етанти ‘‘вихаратӣ’’ти етам̣ падам̣. татха̄ хи там̣ ‘‘идхекаччо гихӣхи сам̣сат̣т̣хо вихарати саханандӣ сахасокӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 4.241) ирийа̄патхавиха̄ре а̄гатам̣. ‘‘йасмим̣, бхиккхаве, самайе бхиккху вивиччева ка̄мехи…пе… пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’ти (дха. са. 160; вибха. 624) еттха диббавиха̄ре. ‘‘со метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.556; 3.308; ма. ни. 1.77; 2.309; 3.230) брахмавиха̄ре. ‘‘со кхо ахам̣, аггивессана, тасса̄йева катха̄йа парийоса̄не тасмим̣ ева пуримасмим̣ сама̄дхинимитте аджджхаттамева читтам̣ сан̣т̣хапеми санниса̄деми екодим̣ кароми сама̄даха̄ми, йена судам̣ ниччакаппам̣ вихара̄мӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.387) арийавиха̄ре.
таттха ирийанам̣ ваттанам̣ ирийа̄, ка̄йаппайого. тасса̄ паваттанупа̄йабха̄вато т̣ха̄на̄ди ирийа̄патхо. т̣ха̄насаман̇гӣ ва̄ хи ка̄йена кин̃чи кареййа гамана̄дӣсу ан̃н̃атарасаман̇гӣ ва̄. атха ва̄ ирийати паваттати етена аттабха̄во ка̄йакиччам̣ ва̄ти ирийа̄, тасса̄ паваттиупа̄йабха̄вато ирийа̄ ча со патхо ча̄ти ирийа̄патхо, т̣ха̄на̄ди ева. со ча аттхато гатиниваттиа̄диа̄ка̄рена паватто чатусантатирӯпапабандхо ева. вихаран̣ам̣, вихарати етена̄ти ва̄ виха̄ро, ирийа̄патхо ева виха̄ро ирийа̄патхавиха̄ро. диви бхаво диббо, таттха бахулаппаваттийа̄ брахмапа̄рисаджджа̄дидевалоке бхавоти аттхо. таттха йо дибба̄нубха̄во, тадаттха̄йа сам̣ваттатӣти ва̄ диббо, абхин̃н̃а̄бхинӣха̄равасена маха̄гатикатта̄ ва̄ диббо, диббо ча со виха̄ро ча̄ти диббавиха̄ро, чатассо рӯпа̄вачарасама̄паттийо. а̄руппасама̄паттийопи еттхева сан̇гахам̣ гаччханти. брахмӯнам̣, брахма̄но ва̄ виха̄ра̄ брахмавиха̄ра̄, чатассо аппаман̃н̃а̄йо. арийа̄нам̣, арийа̄ ва̄ виха̄ра̄ арийавиха̄ра̄, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни. со хи екам̣ ирийа̄патхаба̄дханантиа̄ди йадипи бхагава̄ екенапи ирийа̄патхена чиратарам̣ ка̄лам̣ аттабха̄вам̣ паваттетум̣ саккоти, татха̄пи упа̄диннакасарӣрасса на̄ма айам̣ сабха̄воти дассетум̣ вуттам̣ ¶ . йасма̄ ва̄ бхагава̄ йаттха каттхачи васанто винеййа̄нам̣ дхаммам̣ десенто, на̄на̄сама̄паттӣхи ча ка̄лам̣ вӣтина̄менто васатӣти сатта̄нам̣ аттано ча вивидхам̣ хитасукхам̣ харати упанети уппа̄дети, тасма̄ вивидхам̣ харатӣти еваметтха аттхо ведитаббо.
паччаттхике джина̄тӣти джето. джета-саддо хи сота-саддо вийа каттуса̄дханопи аттхӣти. ран̃н̃о ¶ ва̄ паччаттхика̄нам̣ джитака̄ле джа̄татта̄ джето. ран̃н̃о хи аттано джайам̣ таттха а̄ропетва̄ джитава̄ти джетоти кума̄ро вутто. ман̇галака̄мата̄йа ва̄ джетотисса на̄мам̣ катам̣, тасма̄ ‘‘джеййо’’ти етасмим̣ аттхе ‘‘джето’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣. тасса джетасса ра̄джакума̄расса. ванетиа̄дито пат̣т̣ха̄йева там̣ тасса сантаканти дассетум̣ ‘‘там̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. саббака̄масамиддхита̄йа вигатамаламаччхерата̄йа карун̣а̄дигун̣асаман̇гита̄йа ча ниччака̄лам̣ упат̣т̣хапито ана̄тха̄нам̣ пин̣д̣о етасса аттхӣти ана̄тхапин̣д̣ико, тасса ана̄тхапин̣д̣икасса. йади джетаванам̣, катхам̣ ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄моти а̄ха ‘‘ана̄тхапин̣д̣икена̄’’тиа̄ди. пан̃чавидхасена̄санан̇гасампаттийа̄ а̄раманти еттха паббаджита̄ти а̄ра̄мо, тасмим̣ а̄ра̄ме. йадипи со бхӯмибха̄го кот̣исантхарена маха̄сет̣т̣хина̄ кӣто, руккха̄ пана джетена на виккӣта̄ти там̣ ‘‘джетавана’’нти ваттаббатам̣ лабхатӣти ваданти. убхиннампи ва̄ таттха паричча̄гависесакиттанаттхам̣ убхайавачанам̣, джетенапи хи бхӯмибха̄гавиккайена ладдхадханам̣ таттха два̄ракот̣т̣хакакаран̣авасена винийуттам̣. са̄ваттхиджетавана̄нам̣ бхӯмибха̄гавасена бхиннатта̄ вуттам̣ ‘‘на хи сакка̄ убхайаттха екам̣ самайам̣ вихариту’’нти.
апа̄кат̣а̄ти сакко суйа̄мотиа̄дина̄ анабхин̃н̃а̄та̄. абхин̃н̃а̄та̄нампи ан̃н̃атарасаддо диссатева екасадиса̄йаттатта̄ти дассетум̣ ‘‘абхиджа̄на̄ти но’’тиа̄ди вуттам̣. ахуна̄ ида̄нева. са̄дха̄ран̣авачанам̣ диббатам̣ антонӣтам̣ катва̄. дево ева девата̄ пурисепи ваттанато. тенева̄ха ‘‘имасмим̣ панаттхе’’тиа̄ди. нану ча рӯпа̄вачарасатта̄нам̣ пурисиндрийам̣ наттхи, йена те пуриса̄ти вуччеййум̣? йадипи пурисиндрийам̣ наттхи, пурисасан̣т̣ха̄насса пана пурисавесасса ча васена пурисапуггала̄твева вуччанти пурисапакатибха̄вато.
абхикканта̄ти ¶ атикканта̄, вигата̄ти аттхоти а̄ха ‘‘кхайе диссатӣ’’ти. тенева хи ‘‘никкханто пат̣хамо йа̄мо’’ти упари вуттам̣. абхиккантатароти ативийа кантатаро. та̄дисо ча сундаро бхаддако на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘сундаре диссатӣ’’ти. коти девана̄гайаккхагандхабба̄дӣсу ко катамо? мети мама. па̄да̄нӣти па̄де. иддхийа̄ти има̄йа еварӯпа̄йа девиддхийа̄. йасаса̄ти имина̄ едисена парива̄рена париччхадена ча. джаланти виджджотама̄но. абхиккантена̄ти ативийа кантена каманийена абхирӯпена. ван̣н̣ена̄ти чхавиван̣н̣ена сарӣраван̣н̣анибха̄йа. сабба̄ обха̄сайам̣ диса̄ти сабба̄пи диса̄ пабха̄сенто чандо вийа сӯрийо вийа ча екобха̄сам̣ ека̄локам̣ каронтоти га̄тха̄йа аттхо. абхирӯпети ул̣а̄рарӯпе сампаннарӯпе.
кан̃чанасаннибхаттачата̄ суван̣н̣аван̣н̣аггахан̣ена гахита̄ти адхиппа̄йена̄ха ‘‘чхавийа’’нти. чхавигата̄ ¶ пана ван̣н̣адха̄ту ева ‘‘суван̣н̣аван̣н̣о’’ти еттха ван̣н̣аггахан̣ена гахита̄ти апаре. ван̣н̣анам̣ киттийа̄ уггхосананти ван̣н̣о, тхути. ван̣н̣ӣйати асан̇карато ваваттхапӣйатӣти ван̣н̣о, кулавагго. ван̣н̣ӣйати пхалам̣ етена йатха̄сабха̄вато вибха̄вӣйатӣти ван̣н̣о, ка̄ран̣ам̣. ван̣н̣анам̣ дӣгхарасса̄дивасена сан̣т̣хахананти ван̣н̣о, сан̣т̣ха̄нам̣. ван̣н̣ӣйати ан̣умаханта̄дивасена памӣйатӣти ван̣н̣о, пама̄н̣ам̣. ван̣н̣ети вика̄рам̣ а̄паджджама̄нам̣ хадайан̇гатабха̄вам̣ пака̄сетӣти ван̣н̣о, рӯпа̄йатанам̣. евам̣ тена тена паваттинимиттена ван̣н̣асаддасса тасмим̣ тасмим̣ аттхе паватти ведитабба̄. иддхим̣ ма̄петва̄ти ваттха̄лан̇ка̄рака̄йа̄дӣхи обха̄самун̃чана̄дивасена диббам̣ иддха̄нубха̄вам̣ нимминитва̄. ка̄ма̄вачара̄ анабхисан̇кхатенапи а̄гантум̣ сакконти ол̣а̄рикарӯпатта̄. татха̄ хи те кабал̣ӣка̄рабхаккха̄. рӯпа̄вачара̄ на сакконти тато сукхуматарарӯпатта̄. тена̄ха ‘‘тесам̣ хӣ’’тиа̄ди. таттха ‘‘атисукхумо’’ти мӯлапат̣исандхирӯпам̣ сандха̄йа вадати. на тена ирийа̄патхакаппанам̣ хотӣти етена брахмалокепи брахма̄но йебхуййена ниммитарӯпенева паваттантӣти дассети. итаран̃хи ативийа сукхумам̣ рӯпам̣ кевалам̣ читтуппа̄дасса ниссайа̄дхит̣т̣ха̄набхӯтам̣ сан̣т̣ха̄навантам̣ хутва̄ тит̣т̣хати.
анавасесаттам̣ сакалата̄. йебхуййата̄ бахулабха̄во. абйа̄миссата̄ виджа̄тийена асан̇каро. сукхена хи авокин̣н̣ата̄ таттха адхиппета̄ ¶ . анатиреката̄ там̣парамата̄ висеса̄бха̄во. кевалакаппанти кевалам̣ дал̣хам̣ катва̄ти аттхо. сан̇гхабхеда̄йа̄ти сан̇гхе вива̄да̄йа, вива̄дуппа̄да̄йа̄ти аттхо. кевалам̣ вуччати нибба̄нам̣ саббасан̇кхатавивиттатта̄, етасса там̣ аттхӣти кевалӣ, саччхикатаниродхо кхӣн̣а̄саво. тена̄ха ‘‘висам̣його аттхо’’ти.
каппасаддо пана̄йам̣ саупасагго анупасагго ча̄ти адхиппа̄йена окаппанийападе лаббхама̄нам̣ каппасаддаматтам̣ дассети, ан̃н̃атха̄ каппападам̣ анидассанамева сийа̄. саман̣акаппехӣти винайасиддхехи саман̣авоха̄рехи. ниччакаппанти ниччака̄лам̣. пан̃н̃аттӣти на̄мам̣. на̄ман̃хетам̣ тасса а̄йасмато, йадидам̣ каппоти. каппитакесамассӯти каттарика̄йа чхедитакесамассу. дван̇гулакаппоти маджджханхикавела̄йа вӣтикканта̄йа дван̇гулата̄викаппо. лесоти ападесо. анавасесам̣ пхаритум̣ саматтхассапи обха̄сасса кеначипи ка̄ран̣ена екадесапхаран̣ампи сийа̄, айам̣ пана саббасова пхаратӣти дассетум̣ самантаттхо каппа-саддо гахитоти а̄ха ‘‘анавасесам̣ самантато’’ти. ӣсам̣ асаматтам̣, кевалам̣ ва̄ кевалакаппам̣. бхагавато а̄бха̄йа анобха̄ситамева хи падесам̣ девата̄ аттано пабха̄йа обха̄сенти. на хи бхагавато пабха̄ ка̄йачи пабха̄йа абхибхуййати, сӯрийа̄дӣнампи пабхам̣ са̄ абхибхуййа тит̣т̣хатӣти.
йена ¶ ва̄ ка̄ран̣ена̄ти хетумхи идам̣ каран̣авачанам̣. хетуаттхо хи кирийа̄йа ка̄ран̣ам̣, на каран̣ам̣ вийа кирийаттхо, тасма̄ на̄наппака̄ра-гун̣ависеса̄дхигаманаттха̄ идха упасан̇каманакирийа̄ти ‘‘аннена васати, виджджа̄йа васатӣ’’тиа̄дӣсу вийа хетуаттхамева там̣ каран̣авачанам̣ йуттам̣ на каран̣аттхам̣ тасса айуджджама̄натта̄ти вуттам̣ ‘‘йена ва̄ ка̄ран̣ена̄’’тиа̄ди. бхагавато сататаппаваттаниратисайа-са̄дувипуламатараса-саддхаммапхалата̄йа са̄дупхаланиччапхалитамаха̄руккхена бхагава̄ упамито. са̄дупхалӯпабхога̄дхиппа̄йаггахан̣енева хи маха̄ка̄рун̣икасса са̄дупхалата̄ гахита̄ти. упасан̇камӣти упасан̇канта̄. сампаттака̄мата̄йа хи кин̃чи т̣ха̄нам̣ гаччханто ¶ там̣там̣падеса̄тиккаманена упасан̇ками, упасан̇кантоти ваттаббатам̣ лабхати. тена̄ха ‘‘гата̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти, упагата̄ти аттхо. упасан̇камитва̄ти пуббака̄лакирийа̄ниддесоти а̄ха ‘‘упасан̇каманапарийоса̄надӣпана’’нти. татоти йам̣ т̣ха̄нам̣ патта̄ ‘‘упасан̇камӣ’’ти вутта̄, тато упагатат̣т̣ха̄нато.
гатиниваттиаттхато са̄ман̃н̃ато а̄санампи т̣ха̄наггахан̣ена гайхатӣти вуттам̣ ‘‘а̄санакусалата̄йа екамантам̣ тит̣т̣хантӣ’’ти. нисинна̄пи хи гаманато ниватта̄ на̄ма хонти т̣хатва̄ нисӣдитаббатта̄, йатха̄вуттат̣т̣ха̄на̄дайопи а̄саненева сан̇гахита̄ти. атидӯраачча̄саннапат̣иккхепена на̄тидӯраначча̄саннам̣ на̄ма гахитам̣. там̣ пана авакам̣сато убхиннам̣ паса̄ритахаттхасан̇гхат̣т̣анена дат̣т̣хаббам̣. гӣвам̣ паса̄ретва̄ти гӣвам̣ париваттанавасена паса̄ретва̄.
ка̄мам̣ ‘‘катха’’нти айама̄ка̄рапуччха̄, таран̣а̄ка̄ро идха пуччхито. со пана таран̣а̄ка̄ро аттхато ка̄ран̣амева̄ти а̄ха ‘‘катхам̣ нӯти ка̄ран̣апуччха̄’’ти? па̄кат̣о абхисамбодхийам̣ маха̄патхавӣкампана̄дианекаччхарийапа̄тубха̄ва̄дина̄.
марисанат̣т̣хена па̄па̄нам̣ рога̄дианаттха̄нам̣ абхибхаванат̣т̣хена ма̄рисо, дуккхарахито. тена̄ха ‘‘ниддуккха̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти. нирайапаккхе пийа̄лапанавачанавасена упача̄равачанан̃четам̣ йатха̄ ‘‘дева̄нам̣ пийа̄’’ти. тенева̄ха ‘‘йади ева’’нтиа̄ди. сан̇куна̄ сан̇кӯти маттхакато самакот̣т̣итена йа̄ва хадайападеса̄ ниббиджджхитва̄ отин̣н̣ена сан̇куна̄ па̄даталато самакот̣т̣ито сан̇ку ниббиджджхитва̄ а̄роханто хадайе хадайасса падесе сама̄гаччхеййа, атха несам̣ сан̇кӯнам̣ сама̄гамасамака̄ле нам̣ йатха̄тиккантасан̇кукаран̣ака̄лам̣ джа̄неййа̄си. кин̃чи нимиттам̣ упа̄да̄йа кисмин̃чи аттхе паваттасса саддасса таннимиттарахите паватти рул̣хӣ на̄ма гаманакирийа̄рахите са̄сана̄димати пат̣ипин̣д̣е йатха̄ госаддасса.
огхаматарӣти ¶ йесам̣ огха̄нам̣ таран̣ам̣ пуччхитам̣, те ган̣анапариччхедато сарӯпато ча дассетум̣ ‘‘чатта̄ро’’тиа̄ди вуттам̣. касма̄ панеттха чатта̄ро ¶ ева огха̄ вутта̄, те ча ка̄ма̄дайо ева̄ти? на чодетаббаметам̣, йасма̄ дхамма̄нам̣ сабха̄вакиччависесан̃н̃уна̄ бхагавата̄ саббам̣ н̃еййам̣ йа̄тха̄вато абхисамбуджджхитва̄ еттака̄ва огха̄ десита̄, име ева ча десита̄ти. ват̣т̣асмим̣ охананти осӣда̄пентӣти огха̄, охананти хет̣т̣ха̄ катва̄ хананти га̄менти, татха̄бхӯта̄ сатте адхо га̄менти на̄ма. айан̃ча аттхо ‘‘саббопи чеса̄’’тиа̄дина̄ парато ат̣т̣хакатха̄йамева а̄гамиссати. ка̄манат̣т̣хена ка̄мо, ка̄мо ча со йатха̄вуттенаттхена огхо ча̄ти, ка̄месу огхоти ва̄ ка̄могхо. бхавогхо на̄ма бхавара̄готи дассетум̣ ‘‘рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го джха̄наниканти ча̄’’ти вуттам̣. суман̇галавила̄синӣа̄дӣсу (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.312) пана ‘‘сассатадит̣т̣хисахагатара̄го ча̄’’ти вуттам̣. таттха пат̣хамо упапаттибхавесу ра̄го, дутийо каммабхаве. бхавадит̣т̣хивинимуттасса дит̣т̣хигатасса абха̄вато. ‘‘два̄сат̣т̣хидит̣т̣хийо дит̣т̣хогхо’’ти вуттам̣, чатусаччантогадхатта̄ саббасса н̃еййасса ‘‘чатӯсу саччесу ан̃н̃а̄н̣ам̣ авиджджогхо’’ти а̄ха.
ида̄ни тесам̣ огхасан̇кха̄та̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣, паваттит̣т̣ха̄нам̣ пана ка̄магун̣а̄дайо дассита̄ ева. ‘‘пан̃часу ка̄магун̣есу чхандара̄го ка̄могхо’’ти еттха бхавогхам̣ т̣хапетва̄ саббо лобхо ка̄могхоти йуттам̣ сийа̄. сассатадит̣т̣хисахагато ра̄го бхавадит̣т̣хисампайуттатта̄ бхавогхоти ат̣т̣хакатха̄су вутто, бхавогхо пана дит̣т̣хигатавиппайуттесу ева уппаджджатӣти па̄л̣ийам̣ вутто. тенева̄ха – ‘‘бхавогхо чатӯсу дит̣т̣хивиппайутталобхасахагатачиттуппа̄десу уппаджджатӣ’’ти. тасма̄ дит̣т̣хисахагаталобхопи ка̄могхоти йуттам̣ сийа̄. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикадуккха̄нан̃хи ка̄ран̣абхӯта̄ ка̄ма̄сава̄дайопи двидха̄ вутта̄, а̄сава̄ ева ча огха̄. ка̄ма̄саваниддесе ча ка̄месӯти ка̄мара̄гадит̣т̣хира̄га̄дӣнам̣ а̄рамман̣абхӯтесу тебхӯмакесу ваттхука̄месӯти аттхо самбхавати. таттха хи уппаджджама̄на̄ са̄йам̣ тан̣ха̄ сабба̄пи на ка̄маччханда̄дина̄мам̣ на лабхатӣти.
йади пана пан̃чака̄магун̣ико ча ра̄го ка̄могхоти вуттоти катва̄ брахма̄нам̣ вима̄на̄дӣсу ра̄гасса дит̣т̣хира̄гасса ча ка̄могхабха̄во пат̣иседхитаббо сийа̄, евам̣ сати ка̄могхабхавогхавинимуттена на̄ма лобхена бхавитаббам̣ ¶ . со йада̄ дит̣т̣хигатавиппайуттесу уппаджджати, тада̄ тена сампайутто авиджджогхо огхавиппайуттоти доманассавичикиччхуддхаччасампайуттасса вийа тассапи огхавиппайуттата̄ ваттабба̄ сийа̄ ‘‘чатӯсупи дит̣т̣хигатавиппайутталобхасахагатесу читтуппа̄десу уппанно мохо сийа̄ огхасампайутто сийа̄ огхавиппайутто’’ти. ‘‘ка̄могхо ат̣т̣хасу лобхасахагатесу ¶ читтуппа̄десу уппаджджатӣ’’ти, ‘‘ка̄могхам̣ пат̣ичча дит̣т̣хогхо авиджджогхо’’ти ча вачанато дит̣т̣хисахагато ка̄могхо на хотӣти на сакка̄ ваттум̣. татха̄ хеттха ‘‘рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го джха̄наниканти ча бхавогхо на̄ма̄ти еттакамева вуттам̣, на вуттам̣ сассатадит̣т̣хисахагато ра̄го’’ти.
адхогаманат̣т̣хена̄ти хет̣т̣ха̄паваттанат̣т̣хена. хет̣т̣ха̄паваттанан̃четтха на кевалам̣ апа̄йагаманийабха̄вена, атха кхо сам̣са̄ратарака̄вародханенапӣти дассетум̣ ‘‘упарибхаван̃ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. ка̄мам̣ нибба̄нам̣ арӯпибха̄ва̄ адесам̣, на тасса т̣ха̄навасена упаригахан̣ам̣, саббасан̇кхатавиниссат̣атта̄ пана саббассапи бхавасса упарӣти ваттаббатам̣ арахатӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘упарибхавам̣ нибба̄на’’нти. ‘‘маха̄удакогхо’’тиа̄дӣсу ра̄сат̣т̣хо огха-саддоти ‘‘маха̄ хесо килесара̄сӣ’’ти вуттам̣ сесесупӣти бхавогха̄дӣсупи.
аппатит̣т̣хахантоти килеса̄дӣнам̣ васена асантит̣т̣ханто, асам̣сӣдантоти аттхо. ана̄йӯхантоти абхисан̇кха̄ра̄дивасена на а̄йӯханто маджджхимам̣ пат̣ипадам̣ вилан̇гхитва̄ ниббуйханто. тена̄ха – ‘‘ава̄йаманто’’ти, миччха̄ва̄йа̄мавасена ава̄йамантоти адхиппа̄йо. гӯл̣ханти сам̣вутам̣. пат̣иччханнанти тассева вевачанам̣. аттхавасена ва̄ сам̣вуттам̣ гӯл̣хам̣, саддавасенапи апа̄кат̣ам̣ пат̣иччханнам̣ антарадӣпа̄дике т̣ха̄таббат̣т̣ха̄не. а̄йӯханта̄ти хаттхехи ча па̄дехи ча ва̄йаманта̄. етам̣ аттхаджа̄там̣, етам̣ ва̄ виссаджджанам̣.
ида̄ни йена̄дхиппа̄йена бхагавата̄ татха̄гӯл̣хам̣ катва̄ пан̃хо катхито, там̣ дассетум̣ ‘‘ким̣ пана̄тиа̄ди вуттам̣. ниггахамукхена̄ти венеййа̄нам̣ винайаупа̄йабхӯтаниггахавасена. тена̄ха йе пан̣д̣итама̄нино’’тиа̄ди. павайха павайха̄ти опхун̣итва̄ опхун̣итва̄.
соти ¶ девапутто нихатама̄но ахоси йатха̄виссаджджитасса аттхасса аджа̄нанто. йатха̄ти анийамавачанам̣ нийаманиддит̣т̣хам̣ хоти, там̣самбандхан̃ча катханти пуччха̄вачананти тадубхайасса аттхам̣ дассенто ‘‘йатха̄хам̣ джа̄на̄ми, евам̣ ме катхехӣ’’ти а̄ха.
йада̄сва̄ханти йада̄ су ахам̣, су-ка̄ро нипа̄таматтам̣ ‘‘йадидам̣ катхам̣ сӯ’’тиа̄дӣсу вийа. саббападесӯти ‘‘тада̄ссу сам̣сӣда̄мӣ’’тиа̄дӣсу тӣсупи падесу. атарантоти огха̄нам̣ атиккаманаттхам̣ таран̣аппайогам̣ акаронто. таттхева̄ти огханийаогхесу ева. осӣда̄мӣти нимуджджа̄ми ¶ огхехи аджджхоттхат̣о хоми. ниббуйха̄мӣти огхехи ниббӯл̣хо хоми. т̣ха̄тум̣ асакконто асам̣сӣданто. ативатта̄мӣти анупайогам̣ атиккама̄ми, апанидха̄навасена самма̄пат̣ипаттим̣ вира̄дхемӣти аттхо. т̣ха̄не ча ва̄йа̄ме ча̄ти ваккхама̄навибха̄ге патит̣т̣хахане ва̄йа̄ме ча досам̣ дисва̄ти патит̣т̣ха̄на̄йӯханесу сам̣сӣдананиббуйханасан̇кха̄там̣ таран̣асса вибандханабхӯтам̣ а̄дӣнавам̣ дисва̄на. идам̣ бхагавата̄ бодхимӯле аттана̄ паваттита-пуббабха̄га-манасика̄равасена вуттам̣. атит̣т̣ханто ава̄йамантоти патит̣т̣ха̄на̄йӯханакаран̣акилеса̄дӣнам̣ париваджджанена асам̣сӣданто аниббуйханто. девата̄йапи пат̣ивиддхо тадаттхо упаниссайасампанната̄йа вимуттипарипа̄чанӣйадхамма̄нам̣ парипаккатта̄. на пана па̄кат̣о випан̃читан̃н̃ӯа̄дӣнам̣, уггхат̣итан̃н̃ӯнам̣ пана йатха̄ тасса̄ девата̄йа, татха̄ па̄кат̣о ева̄ти. сатта дука̄ ида̄ни вуччама̄нарӯпа̄ дассита̄ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. килесавасена сантит̣т̣хантоти лобха̄дӣхи абхибхӯтата̄йа сам̣са̄ре патит̣т̣хаханто самма̄ аппат̣ипаджджанена таттхева сам̣сӣдати на̄ма. абхисан̇кха̄равасена̄ти таттхева̄бхисан̇кха̄рачетана̄йа четенто самма̄пат̣ипаттийогйасса кхан̣асса ативаттанена ниббуйхати на̄ма. имина̄ найена сесадукесупи аттхо ведитаббо.
еттха ча ват̣т̣амӯлака̄ килеса̄ти тесам̣ васена сам̣са̄ре ават̣т̣ха̄нам̣ там̣там̣каммуна̄ таттха таттха бхаве абхиниббатти, килеса̄ пана тесам̣ паччайаматтам̣. таттха таттха бхаве апара̄парам̣ ниббаттенто сам̣са̄ре ниббуйхати на̄ма̄ти имасса аттхасса дассанавасена пат̣хамадуко вутто. име сатта̄ сам̣са̄ре париббхаманта̄ дувидха̄ тан̣ха̄чарита̄ дит̣т̣хичарита̄ ча̄ти тесам̣ сам̣са̄рана̄йикабхӯта̄нам̣ дхамма̄нам̣ васена сантит̣т̣ханам̣, тадан̃н̃есам̣ паваттипаччайа̄нам̣ васена ¶ а̄йӯхананти имасса аттхасса дассанавасена дутийадуко вутто. сам̣йоджанийесу дхаммесу асса̄дадассанасабха̄ва̄йа тан̣ха̄йа васена висесато патит̣т̣ха̄нам̣, амуттимагге муттимаггапара̄ма̄сато татха̄ а̄йӯханампи дит̣т̣хийа̄ васена хотӣти дассетум̣ татийадуко вутто. чатуттхадуке пана адхиппа̄йо ат̣т̣хакатха̄йа ева вибха̄вито. йасма̄ ‘‘сассато атта̄’’ти абхинивисанто арӯпара̄гам̣, асан̃н̃ӯпагам̣ ва̄ авимоккхам̣йева вимоккхоти гахетва̄ сам̣са̄ре ева олӣйати. тена̄ха ‘‘олӣйана̄бхинивеса̄ хи бхавадит̣т̣хӣ’’ти. йасма̄ пана ка̄мабхава̄дӣсу йам̣ ва̄ там̣ ва̄ бхавам̣ патва̄ атта̄ уччхиджджати винассати, на хоти парам̣ маран̣а̄ти абхинивисанто бхававиппамоккха̄ваха̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄ аппат̣ипаджджанена там̣ ативаттати. тена вуттам̣ ‘‘атидха̄вана̄бхинивеса̄ вибхавадит̣т̣хӣ’’ти.
лӣнавасена сантит̣т̣хантоти косаджджа̄дивасена сам̣коча̄паджджанена самма̄ аппат̣ипаджджанто. уддхаччавасена а̄йӯхантоти самма̄сама̄дхино абха̄вена виккхепавасена пан̃чамо дуко вутто. йатха̄ ка̄масукхам̣ павит̣т̣хасса сама̄дха̄нам̣ наттхи читтасса упаккилит̣т̣хатта̄, евам̣ аттапарита̄панамануйуттасса ка̄йасса ¶ упаккилит̣т̣хатта̄. ити читтака̄йапариккилесакара̄ две анта̄ тан̣ха̄дит̣т̣хиниссайата̄йа сам̣сӣдананиббуйхананимитта̄ вутта̄ чхат̣т̣хадуке. пуббе саппадесатова сам̣килесадхамма̄ ‘‘сам̣сӣдананимитта’’нти дассита̄ти ида̄ни ниппадесато дассанавасена, пуббе ча са̄дха̄ран̣ато абхисан̇кха̄радхамма̄ ‘‘ниббуйхананимитта’’нти дассита̄ти ида̄ни пун̃н̃а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ре ева ‘‘а̄йӯхананимитта’’нти дассанавасена саттамадуко вутто. еван̃хи дуггатисугатӯпапаттивасена сам̣сӣдананиббуйхана̄ни вибхаджджа дассита̄ни хонтӣти. тенева̄ха ‘‘вуттампи чета’’нтиа̄ди. адхобха̄гам̣ дуггатим̣ гаментӣти адхобха̄ган̇гаманӣйа̄ ануна̄сикалопам̣ акатва̄. татха̄ упарибха̄гам̣ гаментӣти упарибха̄ган̇гаманӣйа̄.
еттха ча огхатаран̣ам̣ пуччхитена бхагавата̄ ‘‘аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯха’’нти тасса паха̄нан̇гамева дасситам̣, на сампайоган̇ганти? на евам̣ дат̣т̣хаббам̣, йа̄вата̄ йена патит̣т̣ха̄нам̣ хоти, йена ча а̄йӯханам̣, тадубхайапат̣иккхепамукхена таппат̣ипаккхадхаммадассанаметанти. на хеса а-ка̄ро кевалам̣ пат̣иседхе, атха ¶ кхо пат̣ипаккхе ‘‘акусала̄ дхамма̄, ахито, адхаммо’’тиа̄дӣсу вийа, тасма̄ аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти патит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄нам̣ пат̣ипаккхавасена паваттама̄но татха̄паваттихетӯва̄ти айаметтха аттхо. кхоти ча авадха̄ран̣аттхе нипа̄то ‘‘ассоси кхо’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 1) вийа. тена аппатит̣т̣ха̄насса екам̣сикатам̣ дассети. сойам̣ кхо-саддо ‘‘ана̄йӯха’’нти еттха̄пи а̄нетва̄ ваттаббо. ана̄йӯханампи хи екам̣сикамева̄ти тасса пат̣ипаккхо саха випассана̄йа арийамагго. тена хи огхатаран̣ам̣ хоти, на ан̃н̃атха̄. евамайам̣ йатха̄нусандхидесана̄ ката̄, девата̄ ча сахавипассанам̣ маггам̣ пат̣ивиджджхӣти пат̣хамапхале патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ ‘‘имам̣ пан̃хависсаджджана’’нтиа̄ди.
‘‘чирасса̄’’ти имина̄ сама̄наттхам̣ падантараметанти а̄ха ‘‘чирасса ка̄ласса̄’’ти йатха̄ ‘‘мамам̣ ва̄, бхиккхаве’’ти (дӣ. ни. 1.5-6) еттха ‘‘мама̄’’ти имина̄ сама̄наттхам̣ падантарам̣ маманти. на дит̣т̣хапубба̄ти адасса̄вӣ. адасса̄вита̄ ча дисва̄ каттаббакиччасса асиддхата̄йа ведитабба̄. ан̃н̃атха̄ ка̄ на̄ма са̄ девата̄, йа̄ бхагавантам̣ на дит̣т̣хаватӣ? тена̄ха ‘‘ким̣ панима̄йа̄’’тиа̄ди. дассанам̣ упа̄да̄йа евам̣ ваттум̣ ваттатӣти йада̄ када̄чи кан̃чи пийаджа̄тикам̣ дисва̄ там̣ дассанам̣ упа̄да̄йа ‘‘чирена вата майам̣ а̄йасмантам̣ пасса̄ма̄’’ти адит̣т̣хапуббам̣ дит̣т̣хапуббам̣ ва̄ евам̣ ваттум̣ йуджджати, айам̣ локе нирул̣хе самуда̄ча̄роти дассети. брахмам̣ ва̄ вуччати арийамагго, тасса ан̣анато джа̄нанато пат̣ивиджджханато бра̄хман̣о. килесанибба̄нена̄ти килеса̄нам̣ ¶ аччантасамуччхедасан̇кха̄тена нибба̄нена ниббутам̣ саммадева вӯпасанта-саббакилесадаратха-парил̣а̄хам̣. а̄саттависатта̄дӣхӣти а̄ди-саддена висата̄диа̄ка̄ре сан̇ган̣ха̄ти. вуттан̃хетам̣ –
‘‘висата̄ти висаттика̄, висат̣а̄ти висаттика̄, виса̄ла̄ти висаттика̄, висаккатӣти висаттика̄, висам̣ва̄дика̄ти висаттика̄, висам̣ харатӣти висаттика̄, висамӯла̄ти висаттика̄, висапхала̄ти висаттика̄, висапарибхоготи висаттика̄, виса̄ла̄ ва̄ пана са̄ тан̣ха̄ рӯпе садде гандхе расе пхот̣т̣хаббе дхамме куле ган̣е висата̄ виттхата̄ти висаттика̄’’ти (маха̄ни. 3).
таттха ¶ висата̄ти виттхата̄ рӯпа̄дӣсу тебхӯмакадхаммесу абхибйа̄панавасена висат̣а̄ти пуримавачанамева та-ка̄расса т̣а-ка̄рам̣ катва̄ вуттам̣. виса̄ла̄ти випула̄. висаккатӣти парисаккати, сахати ва̄. ратто хи ра̄гаваттхуна̄ па̄дена та̄л̣ийама̄нопи сахатӣти. осакканам̣ виппханданам̣ ва̄ ‘‘висаккана’’нтипи ваданти. аничча̄дим̣ ничча̄дито. ган̣ха̄тӣти висам̣ва̄дика̄ хоти. висам̣ харатӣти татха̄ татха̄ ка̄месу а̄нисам̣сам̣ пассантӣ вивидхехи а̄ка̄рехи неккхамма̄бхимукхаппаваттито читтам̣ сам̣харати сам̣кхипати, висам̣ ва̄ дуккхам̣, там̣ харати, вахатӣти аттхо. дуккханиббаттакакаммасса хетубха̄вато висамӯла̄. висам̣ ва̄ дуккха̄бхибхӯта̄ ведана̄ мӯлам̣ етисса̄ти висамӯла̄. дуккхасамудайатта̄ висам̣ пхалам̣ етисса̄ти висапхала̄. тан̣ха̄йа рӯпа̄дикасса дуккхассева парибхого хоти, на аматасса̄ти висапарибхоготи вутта̄, саббаттха нируттивасена падасиддхи ведитабба̄. йо панеттха падха̄но аттхо, там̣ дассетум̣ пуна ‘‘виса̄ла̄ ва̄ пана̄’’тиа̄ди вуттанти еваметтха висаттика̄падасса аттхо ведитаббо. тин̣н̣ам̣ пат̣хамадутийамаггехи. ниттин̣н̣ам̣ татийамаггена. уттин̣н̣ам̣ чатуттхамаггена.
саманун̃н̃оти саммадева ката̄нун̃н̃о. тена̄ха ‘‘екаджджха̄сайо ахосӣ’’ти. антарадха̄йӣти адассанам̣ агама̄си. йатха̄ пана антарадха̄йи, там̣ дассетум̣ ‘‘абхисан̇кхатака̄йа’’нтиа̄ди вуттам̣. ма̄лехӣти лин̇гавипалла̄сена вуттам̣, ‘‘ма̄ла̄хӣ’’ти кечи пат̣ханти, ‘‘малйехӣ’’ти ваттаббе йа-ка̄ралопам̣ катва̄ ниддесо. айам̣ та̄ва ат̣т̣хакатха̄йа лӣнаттхаван̣н̣ана̄.
неттинайаван̣н̣ана̄
ида̄ни пакаран̣анайена па̄л̣ийа̄ аттхаван̣н̣анам̣ карисса̄ма. са̄ пана аттхаван̣н̣ана̄ йасма̄ десана̄йа ¶ самут̣т̣ха̄наппайоджанабха̄джанесу пин̣д̣аттхесу ча ниддха̄ритесу сукара̄ хоти сувин̃н̃еййа̄ ча, тасма̄ суттадесана̄йа самут̣т̣ха̄на̄дӣни пат̣хамам̣ ниддха̄райисса̄ма. таттха самут̣т̣ха̄нам̣ та̄ва десана̄нида̄нам̣, там̣ са̄дха̄ран̣ам̣ аса̄дха̄ран̣анти дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ампи аббхантараба̄хирабхедато дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ам̣ аббхантарасамут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма локана̄тхасса маха̄карун̣а̄. та̄йа хи самусса̄хитасса бхагавато венеййа̄нам̣ дхаммадесана̄йа читтам̣ удапа̄ди, йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘саттесу ча ¶ ка̄рун̃н̃атам̣ пат̣ичча буддхачаккхуна̄ локам̣ волокесӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.283; сам̣. ни. 1.172; маха̄ва. 9). еттха ча хетуаваттха̄йапи маха̄карун̣а̄йа сан̇гахо дат̣т̣хаббо йа̄вадева сам̣са̄рамахогхато саддхаммадесана̄хаттхада̄нехи саттасанта̄ран̣аттхам̣ тадуппаттито. йатха̄ ча маха̄карун̣а̄, евам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ дасабалан̃а̄н̣а̄дӣни ча десана̄йа аббхантарасамут̣т̣ха̄набха̄вена ваттабба̄ни. саббан̃хи н̃еййадхаммам̣ тесам̣ десетаббаппака̄рам̣ сатта̄нан̃ча а̄сайа̄нусайа̄дим̣ йа̄тха̄вато джа̄нанто бхагава̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу косаллена венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ вичиттанайадесанам̣ паваттесӣти. ба̄хирам̣ пана са̄дха̄ран̣ам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ дасасахассамаха̄брахмапарива̄ра-сахампатимаха̄брахмуно аджджхесанам̣. тададжджхесануттарака̄лан̃хи дхаммагамбхӣрата̄паччавеккхан̣а̄джанитам̣ аппоссуккатам̣ пат̣иппассамбхетва̄ дхаммасса̄мӣ дхаммадесана̄йа усса̄хаджа̄то ахоси. аса̄дха̄ран̣ампи аббхантараба̄хирабхедато дувидхамева. таттха аббхантарам̣ йа̄йа маха̄карун̣а̄йа йена ча десана̄н̃а̄н̣ена идам̣ суттам̣ паваттитам̣, тадубхайам̣ ведитаббам̣ ба̄хирам̣ пана тасса̄ девата̄йа пуччха̄, пуччха̄васико хеса суттаниккхепо. тайидам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гатамева.
пайоджанампи са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣ато дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ам̣ ануккамена йа̄ва анупа̄да̄паринибба̄нам̣ вимуттирасатта̄ бхагавато десана̄йа. тенева̄ха ‘‘етадаттха̄ катха̄, етадаттха̄ мантана̄’’тиа̄ди (пари. 366). аса̄дха̄ран̣ам̣ пана тасса̄ девата̄йа дассанамаггасамадхигамо, убхайампетам̣ ба̄хирамева. саче пана венеййасанта̄нагатампи десана̄баласиддхисан̇кха̄там̣ пайоджанам̣ адхиппа̄йасамиджджханабха̄вато йатха̄дхиппетаттхасиддхийа̄ маха̄ка̄рун̣икасса бхагаватопи пайоджанамева̄ти ган̣хеййа, имина̄ парийа̄йенасса аббхантарата̄пи сийа̄.
апича тасса̄ девата̄йа огхатаран̣а̄ка̄расса йа̄тха̄вато анавабодхо имисса̄ десана̄йа самут̣т̣ха̄нам̣, тадавабодхо пайоджанам̣. со хи има̄йа десана̄йа бхагавантам̣ пайоджети танниппха̄данапара̄йам̣ десана̄ти катва̄. йан̃хи десана̄йа са̄дхетаббам̣ пхалам̣, там̣ а̄кан̇кхитаббатта̄ десакам̣ десана̄йа пайоджетӣти пайоджананти вуччати. татха̄ девата̄йа тадан̃н̃есан̃ча винеййа̄нам̣ патит̣т̣ха̄на̄йӯханависсаджджанан̃четтха пайоджанам̣ ¶ . татха̄ сам̣са̄рачакканиватти-саддхаммачаккаппаваттисассата̄димиччха̄ча̄ра-нира̄каран̣ам̣ ¶ самма̄ва̄дапуреккха̄ро акусаламӯласамӯхананам̣ кусаламӯласама̄ропанам̣ апа̄йадва̄рапидаханам̣ саггамоккхадва̄равиваран̣ам̣ парийут̣т̣ха̄навӯпасаманам̣ анусайасамуггха̄танам̣ ‘‘мутто мочесса̄мӣ’’ти пуримапат̣ин̃н̃а̄ависам̣ва̄данам̣ таппат̣ипаккхама̄раманоратхависам̣ва̄данам̣ титтхийасамайанимматханам̣ буддхадхаммапатит̣т̣ха̄пананти евама̄дӣнипи пайоджана̄ни идха ведитабба̄ни.
йатха̄ девата̄ огхатаран̣е сам̣сайапаккханда̄, та̄диса̄ ан̃н̃е ча сан̇кха̄тадхамма̄нам̣ самма̄самбуддхасса ча пат̣ипаттим̣ аджа̄нанта̄ асаддхаммассавана-дха̄ран̣а-паричайа-манасика̄равипаллаттхабуддхика̄ саддхаммассавана-дха̄ран̣а-паричайавимукха̄ ча бхававимоккхесино винеййа̄ имисса̄ десана̄йа бха̄джанам̣.
пин̣д̣аттха̄ пана ‘‘аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯха’’нти пададвайе чатусаччакаммат̣т̣ха̄на̄нуйогавасена йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро кусаламӯласама̄його олӣйана̄тидха̄вана̄виссаджджанам̣ упа̄йавинибандхавидхаманам̣ миччха̄бхинивесадӯрӣбха̄во тан̣ха̄виджджа̄висодханам̣ ват̣т̣аттайавиччхеданупа̄йо а̄савогха-йога-гантха̄гати-тан̣хуппа̄дупа̄да̄навийого четокхилавивечанам̣ абхинандананива̄ран̣ам̣ сам̣сагга̄тиккамо вива̄дамӯлапаричча̄го акусалакаммапатхавиддхам̣санам̣ миччхатта̄тиваттанам̣ анусайамӯлаччхедо. саббакилеса-даратхапарил̣а̄ха-са̄рамбхапат̣иппассамбханам̣ дассанасавананиддесо виджджӯпамаваджирӯпамадхамма̄падесо апачайага̄мидхаммавибха̄вана̄ паха̄наттайадӣпана̄ сиккхаттайа̄нуйого саматхавипассана̄нут̣т̣ха̄нам̣ бха̄вана̄саччхикирийа̄сиддхи сӣлаккхандха̄дипа̄рисуддхӣти евама̄дайо ведитабба̄.
таттха йесам̣ килеса̄дӣнам̣ васена патит̣т̣ха̄ти сам̣сӣдати, йесан̃ча абхисан̇кха̄ра̄дӣнам̣ васена а̄йӯхати ниббуйхати, убхайаметам̣ самудайасаччам̣, таппабха̄вита̄ тадубхайаниссита̄ ча кхандха̄ дуккхасаччам̣, тадубхайаматтхо, ‘‘аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯха’’нти адхиппетасса аттхасса пат̣иччханнам̣ катва̄ десана̄ упа̄йо ма̄нанигган̣ханавасена тасса̄ девата̄йа сачча̄бхисамайака̄ран̣абха̄вато патит̣т̣ха̄на̄йӯханапат̣иккхепопадесена чатурогханираттхаран̣аттхикехи антадвайарахита̄ маджджхима̄ пат̣ипатти пат̣ипаджджитабба̄ти айаметтха бхагавато а̄н̣аттӣти айам̣ десана̄ха̄ро.
парасам̣сайапаккханданата̄йа ¶ н̃а̄тука̄мата̄йа ча катхам̣ нӯти пуччха̄васена вуттам̣? абхимукхабха̄вато екапуггалабха̄вато ча ‘‘тва’’нти вуттам̣. парамуккам̣сагатасса гарубха̄васса анан̃н̃айогйасса саддхаммадхурасса паридӣпанато са̄дхӯти марисасӣла̄дигун̣ата̄йа ‘‘ма̄риса̄’’ти вуттам̣ ¶ . авахананато ра̄сибха̄вато ча ‘‘огха’’нти вуттам̣. н̃а̄тум̣ иччхитасса аттхасса кататта̄ парийоса̄питатта̄ ‘‘итӣ’’ти вуттам̣. сам̣сӣданалаккхан̣асса патит̣т̣ха̄насса ака̄таббато саббасо ча акататта̄. ‘‘аппатит̣т̣ха’’нти вуттам̣. тайидам̣ акаран̣ам̣ екам̣сиканти кхоти авадха̄ран̣авасена вуттам̣. тасса ча аппатит̣т̣ха̄насса сасантатигататта̄ ‘‘тва’’нти ча пуччхитатта̄ ‘‘аха’’нти вуттам̣. девата̄йа самбодханато пийа̄лапанато ча, ‘‘а̄вусо’’ти вуттам̣. ниббуйханалаккхан̣асса а̄йӯханасса ака̄таббато саббасо ча акататта̄ ана̄йӯханти вуттам̣. тин̣н̣а̄ка̄расса огха̄нам̣ аниччхитабха̄вато ева таттха сам̣сайасса анапагататта̄ огхатаран̣асса ча ависесатта̄ ‘‘йатха̄ катхам̣ пана̄’’ти вуттам̣. татха̄ сам̣сӣданалаккхан̣ам̣ патит̣т̣ха̄нам̣ сам̣са̄ре ча сан̣т̣ха̄нанти анаттхантаратта̄ абхиннака̄ликам̣. татха̄ ниббуйханалаккхан̣ам̣ а̄йӯханам̣ самма̄пат̣ипаттийа̄ ативаттананти анаттхантаратта̄ абхиннака̄ликанти вуттам̣ ‘‘йада̄ сва̄хам̣…пе… тада̄ссу ниббуйха̄мӣ’’ти. тадубхайасса пат̣ипаккхабха̄вато пат̣иба̄ханато ча огха̄тин̣н̣а̄ти вуттам̣ ‘‘евам̣ кхва̄хам̣…пе… огхаматари’’нти.
екабуддхантарантарикатта̄ судӯрака̄ликата̄йа ‘‘чирасса’’нти вуттам̣. антара̄ адит̣т̣хапуббата̄йа вимхайанӣйата̄йа ча ‘‘вата̄’’ти вуттам̣. тада̄ упалаббхама̄ната̄йа аттапаччаккхата̄йа ча ‘‘пасса̄мӣ’’ти вуттам̣. ба̄хитапа̄пато брахмасса ча арийамаггасса ан̣анато пат̣ивиджджханато ‘‘бра̄хман̣а’’нти вуттам̣. килесасанта̄павӯпасаманато дуккхасанта̄павӯпасаманато ча саббасо ниббутатта̄ ‘‘париниббута’’нти вуттам̣. таран̣апайогасса ниббаттитатта̄ упари таритабба̄бха̄вато ча ‘‘тин̣н̣а’’нти вуттам̣. н̃а̄н̣ачаккхуна̄ олокетаббато луджджанато палуджджанато ча ‘‘локе’’ти вуттам̣. висайесу сан̃джанато джа̄табха̄вато ‘‘висаттика’’нти вуттам̣. н̃а̄н̣асса паччаккхабха̄вато нигаманато ча ‘‘ида’’нти вуттам̣. бха̄ситатта̄ парисаматтатта̄ ча ‘‘авоча̄’’ти вуттам̣. пат̣хамам̣ гахитатта̄ пачча̄масанато ча ‘‘са̄ девата̄’’ти вуттам̣. пат̣иккхепасса абха̄вато аттхасса анумодитаббато ‘‘саманун̃н̃о’’ти вуттам̣. винеййа̄нам̣ ¶ са̄санато параматтхасампаттито ча ‘‘саттха̄’’ти вуттам̣. чаккхупатха̄тиккамена тиробха̄вӯпагаманато ‘‘антарадха̄йӣ’’ти вуттанти айам̣ анупадавичайато вичайаха̄ро.
аппатит̣т̣ха̄на̄на̄йӯханехи огхатаран̣ам̣ йуджджати килеса̄бхисан̇кха̄равиджаханена па̄расампаттисамиджджханато. саббакилеса-тан̣ха̄дит̣т̣хи-тан̣ха̄йатана-сассата̄дивасена сантит̣т̣хато сам̣са̄ре сам̣сӣданам̣ хотӣти йуджджати ка̄ран̣асса суппатит̣т̣хитабха̄вато. абхисан̇кхаран̣акичче килеса̄бхисан̇кха̄ре виджджама̄не саббадит̣т̣ха̄бхинивеса-атидха̄вана̄бхинивеса̄дӣнам̣ васена а̄йӯхантасса сам̣са̄рамахогхена ниббуйханам̣ ¶ хотӣти йуджджати самма̄пат̣ипаттийа̄ ативаттанато. брахмасса арийамаггасса ан̣анато пат̣ивиджджханато бра̄хман̣абха̄во йуджджджати ба̄хитапа̄патта̄. саммадева сантадхаммасамадхигамато париниббутабха̄во йуджджати саббасо сава̄санапахӣнакилесатта̄. татха̄ ча висаттика̄йа тин̣н̣абха̄во йуджджати йатха̄ йа̄йа лесопи на диссати, евам̣ аггамаггена тасса̄ самуччхиннатта̄ти айам̣ йуттиха̄ро.
килесават̣т̣авасена патит̣т̣ха̄нам̣ висесато каммават̣т̣асса падат̣т̣ха̄нам̣. абхисан̇кха̄равасена а̄йӯханан̃ча випа̄кават̣т̣асса падат̣т̣ха̄нам̣. аппатит̣т̣ха̄на̄на̄йӯхана̄ни огхатаран̣асса падат̣т̣ха̄нам̣, огхатаран̣ам̣ анупа̄дисесанибба̄насса. тан̣ха̄васена патит̣т̣ха̄насса асса̄да̄нупассита̄ падат̣т̣ха̄нам̣. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘сам̣йоджанийесу, бхиккхаве, дхаммесу асса̄да̄нупассино тан̣ха̄ павад̣д̣хатӣ’’ти (сам̣. ни. 2.52, 56).
кхандха̄виджджа̄-пхасса-сан̃н̃а̄-витакка̄йонисоманасика̄ра-па̄памиттапаратогхоса̄ дит̣т̣хивасена патит̣т̣ха̄насса падат̣т̣ха̄нам̣. йатха̄ха – пат̣исамбхида̄магге (пат̣и. ма. 1.124) ‘‘кхандха̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣, авиджджа̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄на’’нтиа̄ди. тан̣ха̄дит̣т̣ха̄бхинанданаавасесакилеса̄бхисан̇кха̄равасена а̄йӯханасса падат̣т̣ха̄нам̣. имина̄ найена йатха̄рахам̣ тан̣ха̄дит̣т̣ха̄дивасена патит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄нам̣ падат̣т̣ха̄набха̄во ваттаббо. сесаметтха па̄л̣ито ева суниддха̄рийам̣. айам̣ падат̣т̣ха̄наха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти патит̣т̣ха̄на̄йӯханапат̣иккхепена виссаджджентена ниййа̄на̄ваха̄ самма̄пат̣ипатти гахита̄ екантато огханиттхаран̣ӯпа̄йабха̄вато. таггахан̣ена ча саббепи саттатим̣са бодхипаккхийадхамма̄ гахита̄ хонти ниййа̄налаккхан̣ена екалаккхан̣атта̄ти айам̣ лаккхан̣аха̄ро.
нида̄намасса̄ ¶ девата̄йа огхатаран̣а̄ка̄расса йа̄тха̄вато анавабодхоти вуттова̄йаматтхо. ан̃н̃епи йе имам̣ десанам̣ нисса̄йа огхатаран̣ӯпа̄йам̣ пат̣ивиджджханти, тепи имисса̄ десана̄йа нида̄нанти дат̣т̣хабба̄. ‘‘катхам̣ ну кхо имам̣ десанам̣ нисса̄йа саммадева пат̣ивиджджханта̄ чатуббидхампи огхам̣ таранта̄ сакаласам̣са̄рамахогхато ниттхареййум̣, паре ча таттха патит̣т̣хапеййу’’нти айаметтха бхагавато адхиппа̄йо. паданиббачанам̣ нируттам̣, там̣ ‘‘ева’’нтиа̄динида̄напада̄нам̣ ‘‘катха’’нтиа̄дипа̄л̣ипада̄нан̃ча ат̣т̣хакатха̄йа тасса̄ лӣнаттхаван̣н̣ана̄йа ча вуттанайа̄нуса̄рена сукаратта̄ ативиттха̄рабхайена на виттха̄райимха.
пада-падаттха-десана̄-никкхепа-суттасандхи-васена пан̃чавидха̄ сандхи. таттха падасса падантарена самбандхо ¶ падасандхи. татха̄ падаттхасса падаттхантарена самбандхо падаттхасандхи, йо ‘‘кирийа̄ка̄ракасамбандхо’’ти вутто. на̄на̄нусандхикасса там̣там̣анусандхӣти самбандхо, ека̄нусандхикасса пана пубба̄парасамбандхо десана̄сандхи, йа̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘пуччха̄нусандхи аджджха̄сайа̄нусандхи йатха̄нусандхӣ’’ти тидха̄ вибхатта̄. аджджха̄сайо четтха аттаджджха̄сайо параджджха̄сайоти двидха̄ ведитаббо. никкхепасандхи чатуннам̣ суттаниккхепа̄нам̣ васена ведитабба̄. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ папан̃часӯданӣт̣ӣка̄йам̣ вуттанайена гахетаббам̣. суттасандхи идха пат̣хаманиккхепавасена ведитабба̄.
‘‘касма̄ панеттха огхатаран̣асуттамева пат̣хамам̣ никкхитта’’нти на̄йамануйого каттхачи на паваттати? апича ‘‘аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯхам̣ огхаматари’’нти патит̣т̣ха̄на̄йӯханапат̣иккхепавасена антадвайавиваджджанамукхена ва̄ маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа вибха̄ванато саббапат̣хамамидам̣ суттам̣ идха никкхиттам̣. антадвайам̣ анупагамма маджджхима̄йа пат̣ипаттийа̄ сан̇ка̄санапаран̃хи буддха̄нам̣ са̄сананти. йам̣ пана екисса̄ десана̄йа десанантарена саддхим̣ сам̣санданам̣, айампи десана̄сандхи. са̄ идха евам̣ ведитабба̄ –
‘‘аппатит̣т̣хам̣…пе… ана̄йӯхам̣ огхаматари’’нти айам̣ десана̄ –
‘‘саббада̄ сӣласампанно, пан̃н̃ава̄ сусама̄хито;
а̄раддхавӣрийо пахитатто, огхам̣ тарати дуттарам̣.
‘‘вирато ка̄масан̃н̃а̄йа, рӯпасам̣йоджана̄тиго;
нандӣра̄гапариккхӣн̣о, со гамбхӣре на сӣдати; (сам̣. ни. 1.96);
саддха̄йа ¶ тарати огхам̣, аппама̄дена ан̣н̣авам̣. (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 186);
‘‘пан̃ча чхинде пан̃ча джахе, пан̃ча чуттари бха̄вайе;
пан̃часан̇га̄тиго бхиккху, огхатин̣н̣оти вуччати. (сам̣. ни. 1.5; дха. па. 370);
‘‘тасма̄ ¶ джанту сада̄ сато, ка̄ма̄ни париваджджайе;
те паха̄йа таре огхам̣, на̄вам̣ ситва̄ва па̄рагӯ. (су. ни. 777; маха̄ни. 6; нетти. 5);
‘‘ека̄йанам̣ джа̄тикхайантадассӣ, маггам̣ паджа̄на̄ти хита̄нукампӣ;
етена маггена тарим̣су пуббе, тариссанти йе ча таранти огха’’нти. (сам̣. ни. 5.384, 409; маха̄ни. 191; чӯл̣ани. па̄ра̄йана̄нугӣтига̄тха̄ниддеса 107; пат̣хамавагга 121; нетти. 170) –
евама̄дӣхи десана̄хи сам̣сандатӣти айам̣ чатубйӯхо ха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти еттха сам̣килесавасена патит̣т̣ха̄нам̣ а̄йӯханан̃ча. тена айонисоманасика̄ро дӣпито, сантакилесавасена ана̄йӯханена йонисоманасика̄ро. таттха айонисоманасикарото тан̣ха̄виджджа̄ павад̣д̣хати. тесу тан̣ха̄гахан̣ена ча тан̣ха̄мӯлака̄ дхамма̄ а̄ваттанти. авиджджа̄гахан̣ена авиджджа̄мӯлакам̣ саббам̣ бхавачаккам̣ а̄ваттати. йонисоманасика̄раггахан̣ена ча йонисоманасика̄рамӯлака̄ дхамма̄ а̄ваттанти чатуббидхан̃ча сампаттичаккам̣. патит̣т̣ха̄на̄йӯханапат̣иккхепена пана самма̄пат̣ипатти дӣпита̄, са̄ ча сан̇кхепато сӣла̄дисан̇гаха̄. таттха сӣлаггахан̣ена ека̄даса сӣла̄нисам̣са̄ а̄ваттанти, сама̄дхиггахан̣ена пан̃чан̇гико самма̄сама̄дхи пан̃чан̃н̃а̄н̣ико самма̄сама̄дхи сама̄дхипариккха̄ра̄ ча а̄ваттанти. пан̃н̃а̄гахан̣ена пан̃н̃а̄ ча самма̄дит̣т̣хӣти самма̄дит̣т̣хисудассана̄ саббепи арийамаггадхамма̄ а̄ваттантӣти айам̣ а̄ватто ха̄ро.
патит̣т̣ха̄нам̣ килеса̄дивасена саттавидхам̣. а̄йӯханам̣ абхисан̇кха̄ра̄дивасена саттавидхам̣. татха̄ таппат̣ипаккхато аппатит̣т̣ха̄нам̣ ана̄йӯханан̃ча. айаметтха дхаммавибхатти. падат̣т̣ха̄набхӯмивибхаттийо пана хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ведитабба̄. айам̣ вибхаттиха̄ро.
пуббабха̄гаппат̣ипадам̣ саммадева сампа̄детва̄ саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ катва̄ бха̄ванам̣ уссаккенто килеса̄дӣнам̣ дӯрӣкаран̣ато тесам̣ васена асам̣сӣданто ¶ аниббуйханто аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯхам̣ огхам̣ тарати. килеса̄дӣнам̣ васена пана сам̣сӣданто ниббуйханто сам̣са̄ре патит̣т̣ха̄нато а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттийа̄ а̄йӯханато огхам̣ на таратӣти айам̣ париватто ха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ¶ асантит̣т̣ханто асам̣сӣданто аниббисам̣ анавиниббисанти парийа̄йавачанам̣, ана̄йӯхам̣ аниббуйханто ачетенто апакаппентоти парийа̄йавачанам̣, огхам̣ килесасамудданти парийа̄йавачанам̣, атари атикками аччава̄йӣти парийа̄йавачанам̣. имина̄ найена сесападесупи парийа̄йавачанам̣ ведитаббанти айам̣ вевачано ха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти еттха патит̣т̣хам̣ а̄йӯханти килеса̄нам̣ киччакаран̣апан̃н̃атти. парийут̣т̣ха̄на̄нам̣ вибха̄ванапан̃н̃атти. абхисан̇кха̄ра̄нам̣ вируханапан̃н̃атти. тан̣ха̄йа асса̄дапан̃н̃атти. дит̣т̣хийа̄ париниппханданапан̃н̃атти. бхавадит̣т̣хийа̄ бхава̄бхинивесапан̃н̃атти. вибхавадит̣т̣хийа̄ випалла̄сапан̃н̃атти. ка̄масукха̄нуйогасса ка̄месу анугиджджханапан̃н̃атти. аттакиламатха̄нуйогасса аттапарита̄панапан̃н̃атти. аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти пана абхин̃н̃еййадхамма̄нам̣ абхин̃н̃а̄пан̃н̃атти. парин̃н̃еййадхамма̄нам̣ парин̃н̃а̄пан̃н̃атти. огхаматаринти паха̄таббадхамма̄нам̣ паха̄напан̃н̃атти. маггасса бха̄вана̄пан̃н̃атти. ниродхасса саччхикирийа̄пан̃н̃аттӣти айам̣ пан̃н̃аттиха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти еттха патит̣т̣ха̄на̄йӯханаггахан̣ена огхаггахан̣ена ча самудайасаччам̣ гахитам̣. аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯхам̣ атаринти пана падаттайена маггасаччам̣ гахитам̣, хетугахан̣ена ча хетумато гахан̣ам̣ сиддхамева̄ти дуккханиродхасачча̄ни аттхато гахита̄нева̄ти айам̣ саччехи отаран̣а̄. таттха йе локийа̄ пан̃чаккхандха̄, йесам̣ васена патит̣т̣ха̄на̄йӯханасиддхи. йе локуттара̄ чатта̄ро кхандха̄, йесам̣ васена огхатаран̣асиддхи. айам̣ кхандхамукхена отаран̣а̄. йе ева пан̃чаккхандха̄ два̄даса̄йатана̄ни ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо, те чатта̄ро кхандха̄ два̄йатана̄ни две дха̄туйоти айам̣ а̄йатанамукхена дха̄тумукхена ча отаран̣а̄. татха̄ аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти еттха патит̣т̣ха̄на̄йӯханаггахан̣ена килеса̄бхисан̇кха̄ра̄дӣнам̣ гахан̣ам̣. килеса̄бхисан̇кха̄ра̄дайо огха̄ ча сан̇кха̄раккхандха̄ дхамма̄йатанам̣ дхаммадха̄ту ча, аппатит̣т̣ха̄на̄на̄йӯханаггахан̣ена огхатаран̣авачанена ча саха випассана̄йа магго катхито. еван̃ча сан̇кха̄раккхандхо дхамма̄йатанам̣ дхаммадха̄ту ча ¶ гахита̄ти евампи кхандхамукхена а̄йатанамукхена дха̄тумукхена отаран̣а̄. випассана̄ че аничча̄нупассана̄, анимиттамукхена вимоккхамукхам̣, дуккха̄нупассана̄ че, аппан̣ихитавимоккхамукхам̣, анатта̄нупассана̄ че, сун̃н̃атавимоккхамукханти евам̣ вимоккхамукхена отаран̣ам̣. магге секкха̄ сӣлаккхандха̄дайо дхамма̄йатанадхаммадха̄тӯ ана̄сава̄ ча евампи кхо кхандха̄димукхена отаран̣а̄ти айам̣ отаран̣о ха̄ро.
аппатит̣т̣ханти а̄рамбхо. ана̄йӯханти падасуддхи, но а̄рамбхасуддхи, татха̄ огханти. атаринти пана падасуддхи чева а̄рамбхасуддхи ча̄ти айам̣ содхано ха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ¶ ана̄йӯханти са̄ман̃н̃ато адхит̣т̣ха̄нам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хиа̄дивасена патит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄нам̣ са̄дха̄ран̣ато пат̣иккхепачодана̄ти катва̄ огхаматаринти там̣ викаппетва̄ висесавачанам̣. огхатаран̣ан̃хи чатта̄ро арийамагга̄. таттха пат̣хамадутийамагга̄ ависесена дит̣т̣хогхатаран̣ам̣, татийамагго ка̄могхатаран̣ам̣, аггамагго сесогхатаран̣анти айам̣ адхит̣т̣ха̄но ха̄ро.
килесавасена патит̣т̣ха̄насса айонисоманасика̄ро хету. абхисан̇кха̄равасена а̄йӯханасса килеса̄ хетӯ. аппатит̣т̣ха̄на̄на̄йӯхана̄нам̣ пана йатха̄ккамам̣ йонисоманасика̄рапаха̄на̄ни хетӯ. сам̣йоджанийесу дхаммесу асса̄да̄нупассана̄ тан̣ха̄васена йатха̄рахам̣ тасса хетӯ. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘сам̣йоджанийесу, бхиккхаве, дхаммесу асса̄да̄нупассино тан̣ха̄ павад̣д̣хатӣ’’ти. кхандха̄виджджа̄пхассасан̃н̃а̄витакка̄йонисоманасика̄рапа̄памиттапаратогхоса̄ дит̣т̣хивасена патит̣т̣ха̄насса хетӯ. тена̄ха – пат̣исамбхида̄магге ‘‘кхандха̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣, авиджджа̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄на’’нтиа̄ди. тан̣ха̄бхинандана̄ авасесакилеса̄бхисан̇кха̄равасена а̄йӯханасса хетӯ. имина̄ найена йатха̄рахам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хивасена патит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄нам̣ хетувибха̄го ниддха̄ретаббо, таббипарийа̄йена аппатит̣т̣ха̄на̄на̄йӯхана̄нам̣. килесуппа̄дане хи саммадева а̄дӣнавадассанам̣ аппатит̣т̣ха̄насса хетӯ, абхисан̇кхаран̣е а̄дӣнавадассанам̣ ана̄йӯханасса хетӯ, випассана̄йа уссукка̄панам̣ огхатаран̣асса хетӯти айам̣ париккха̄ро ха̄ро.
йатха̄вуттавибха̄гехи ¶ патит̣т̣ха̄на̄йӯханехи чатуббидхассапи огхасса парисуддхи. аппатит̣т̣ха̄на̄на̄йӯханехи пана сота̄нам̣ сам̣варо саббасо пидха̄нан̃ча̄ти чатуббидхассапи огхасса висесато пидха̄нам̣ аппаваттикаран̣ам̣. арийамаггасса бха̄вана̄йа хи килесавасена патит̣т̣ха̄нам̣ абхисан̇кха̄равасена а̄йӯханам̣ упаччхиннам̣, тасса саббепи огха̄ тин̣н̣а̄ самматин̣н̣а̄ пахӣна̄ хонтӣти айам̣ сама̄ропано ха̄ро.
аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯханти еттха патит̣т̣ха̄гахан̣ена тан̣ха̄виджджа̄ гахита̄. та̄сам̣ хи васена сатто таттха таттха бхаве патит̣т̣ха̄ти. а̄йӯханаггахан̣ена таппаччайа̄ абхисан̇кха̄радхамма̄ гахита̄. таттха тан̣ха̄йа висесато рӯпадхамма̄ адхит̣т̣ха̄нам̣, авиджджа̄йа арӯпадхамма̄. тесам̣ йатха̄ккамам̣ саматхо ча випассана̄ ча пат̣ипаккха̄, те ‘‘аппатит̣т̣хам̣ ана̄йӯхам̣ огхаматари’’нти падехи пака̄сита̄ хонти, тесу саматхасса четовимутти пхалам̣, випассана̄йа пан̃н̃а̄вимутти. татха̄ хи са̄ ‘‘ра̄гавира̄га̄ авиджджа̄вира̄га̄’’ти висесетва̄ вуччати. таттха тан̣ха̄виджджа̄ абхисан̇кха̄ро ча самудайасаччам̣, тесам̣ адхит̣т̣ха̄набхӯта̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄ дуккхасаччам̣, тесам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, ниродхападжа̄нана̄ пат̣ипада̄ огхатаран̣апарийа̄йена вутта̄ маггасаччам̣. тан̣ха̄гахан̣ена четтха ма̄йа̄-са̄т̣хеййама̄на̄тима̄на-мадаппама̄да-па̄пиччхата̄-па̄памиттата̄-ахирика̄ноттаппа̄дивасена ¶ акусалапаккхо нетаббо. авиджджа̄гахан̣ена випарӣтаманасика̄ра-кодхӯпана̄ха-маккхапал̣а̄са-исса̄маччхарийа-са̄рамбха- довачассата̄-бхавадит̣т̣хиа̄дивасена акусалапаккхо нетаббо. вуттавипарийа̄йена ама̄йа̄аса̄т̣хеййа̄диавипарӣтаманасика̄ра̄дивасена. татха̄ саматхапаккхийа̄нам̣ саддхиндрийа̄нам̣ випассана̄паккхийа̄нам̣ аниччасан̃н̃а̄дӣнан̃ча васена вода̄напаккхо нетабботи айам̣ нандийа̄ваттасса найасса бхӯми.
татха̄ вуттанайена гахитесу тан̣ха̄виджджа̄таппаккхийадхаммесу тан̣ха̄ лобхо, авиджджа̄ мохо, авиджджа̄йа сампайутто лохите сати пуббо вийа тан̣ха̄йа сати сиджджхама̄но а̄гха̄то досо ити тӣхи акусаламӯлехи гахитехи, таппат̣ипаккхато ‘‘аппатит̣т̣ха’’нтиа̄дивачанехи ча тӣн̣и акусаламӯла̄ни тӣн̣и кусаламӯла̄ни ча сиддха̄ни ева хонти. идха̄пи лобхо сабба̄ни са̄савакусаламӯла̄ни а̄йӯханадхамма̄ ча самудайасаччам̣, танниббатта̄ тесам̣ адхит̣т̣ха̄нагочарабхӯта̄ ча упа̄да̄наккхандха̄ дуккхасаччантиа̄дина̄ саччайоджана̄ йоджетабба̄. пхалам̣ панеттха вимоккхаттайавасена ¶ ниддха̄ретаббам̣, тӣхи акусаламӯлехи тивидхадуччарита-сам̣килесамалависамаакусаласан̃н̃а̄-витакка̄дивасена акусалапаккхо нетаббо, татха̄ тӣхи кусаламӯлехи тивидхасучарита-самакусаласан̃н̃а̄-витакка-сама̄дхи-вимоккхамукха̄дивасена вода̄напаккхо нетабботи айам̣ типуккхаласса найасса бхӯми.
татха̄ вуттанайена гахитесу тан̣ха̄виджджа̄таппаккхийадхаммесу висесато тан̣ха̄дит̣т̣хӣнам̣ васена асубхе ‘‘субха’’нти, дуккхе ‘‘сукха’’нти ча випалла̄са̄, авиджджа̄дит̣т̣хӣнам̣ васена ‘‘аничче ничча’’нти анаттани ‘‘атта̄’’ти випалла̄са̄ ведитабба̄. тесам̣ пат̣ипаккхато ‘‘аппатит̣т̣ха’’нтиа̄дивачанехи ча ладдхехи сативӣрийасама̄дхипан̃н̃индрийехи чатта̄ри сатипат̣т̣ха̄на̄ни сиддха̄нева хонти.
таттха чатӯхи индрийехи чатта̄ро пуггала̄ ниддиситабба̄. катхам̣? дувидхо хи тан̣ха̄чарито мудиндрийо тиккхиндрийоти, татха̄ дит̣т̣хичарито. тесу пат̣хамо асубхе ‘‘субха’’нти випарийесагга̄хӣ сатибалена йатха̄бхӯтам̣ ка̄йасабха̄вам̣ саллаккхенто бха̄вана̄балена там̣ випалла̄сам̣ самуггха̄тетва̄ самматтанийа̄мам̣ оккамати. дутийо асукхе ‘‘сукха’’нти випарийесагга̄хӣ ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сетӣ’’тиа̄дина̄ вуттена вӣрийасам̣варабхӯтена вӣрийабалена пат̣ипаккхам̣ виноденто бха̄вана̄балена там̣ випалла̄сам̣ виддхам̣сетва̄ самматтанийа̄мам̣ оккамати. татийо ¶ аничче ‘‘ничча’’нти айа̄тха̄вагга̄хӣ саматхабалена сама̄хитачитто сан̇кха̄ра̄нам̣ тан̇кхан̣икабха̄вам̣ саллаккхенто бха̄вана̄балена там̣ випалла̄сам̣ самуггха̄тетва̄ самматтанийа̄мам̣ оккамати. чатуттхо сантати-самӯха-кичча̄рамман̣а-гханаван̃читата̄йа пхасса̄дидхаммапун̃джаматте анаттани ‘‘атта̄’’ти миччха̄бхинивесӣ чатукот̣икасун̃н̃ата̄манасика̄рена там̣ миччха̄бхинивесам̣ виддхам̣сетва̄ са̄ман̃н̃апхалам̣ саччхикароти. субхасан̃н̃а̄сукхасан̃н̃а̄дӣхи чатӯхи ва̄ випалла̄сехи самудайасаччам̣, тесамадхит̣т̣ха̄на̄рамман̣абхӯта̄ пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккхасаччантиа̄дина̄ саччайоджана̄ ведитабба̄. пхалам̣ панеттха чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни, чатӯхи четтха випалла̄сехи чатура̄савогхайога-ка̄йагантха-агати-тан̣хуппа̄дупа̄да̄на-саттавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хити-апарин̃н̃а̄дивасена акусалапаккхо нетаббо, татха̄ чатӯхи сатипат̣т̣ха̄нехи чатуббидхаджха̄на-виха̄ра̄дхит̣т̣ха̄на-сукхабха̄гийадхамма-аппаман̃н̃а̄саммаппадха̄ниддхипа̄да̄дивасена вода̄напаккхо нетабботи айам̣ сӣхавиккӣл̣итасса найасса бхӯми.
имесам̣ ¶ пана тин̣н̣ам̣ аттханайа̄нам̣ сиддхийа̄ воха̄ранайадвайам̣ сиддхамева хоти. татха̄ хи аттханайа̄нам̣ диса̄бхӯтадхамма̄лочанам̣ диса̄лочанам̣, тесам̣ сама̄найанам̣ ан̇кусоти пан̃чапи найа̄ идха нийутта̄ти ведитабба̄. идан̃ча суттам̣ сол̣асавидхе суттантапат̣т̣ха̄не ниббедхасеккхабха̄гийам̣ бйатирекамукхена патит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄ни гахита̄нӣти сам̣килесаниббедхасеккхабха̄гийам̣ ча̄ти дат̣т̣хаббам̣. ат̣т̣хавӣсативидхе пана суттантапат̣т̣ха̄не локийалокуттарам̣ сатта̄дхит̣т̣ха̄нам̣ н̃а̄н̣ан̃еййам̣ дассанабха̄ванам̣ сакавачанам̣ виссаджджанӣйам̣ кусалам̣ анун̃н̃а̄танти ведитаббам̣.
огхатаран̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. нимоккхасуттаван̣н̣ана̄
2. пат̣хамама̄гатанти сам̣ван̣н̣ана̄васена пат̣хамасутта̄дӣсу пат̣хамам̣ а̄гатападам̣. утта̄наттханти па̄кат̣аттхам̣. апуббам̣йева хи дувин̃н̃еййаттхан̃ча падам̣ сам̣ван̣н̣етаббам̣. ноти пуччха̄йам̣ ну-саддена сама̄наттхо нипа̄тоти а̄ха ‘‘джа̄на̄си ноти джа̄на̄си нӯ’’ти. ват̣т̣ато нимуччанти тена сатта̄ти нимоккхо, магго. со ча памуччанти тена̄ти памоккхо, памуччананте пана адхигантаббатта̄пхалам̣ ‘‘памоккхо’’ти вуттам̣, йатха̄ арахаттам̣ ‘‘ра̄гаккхайо досаккхайо мохаккхайо’’ти вуттам̣. тети сатта̄. вивиччатӣти висум̣ асаммиссо хоти, вигаччхатӣти аттхо. вивиччати дуккхам̣ етасма̄ти вивеко. дутийавикаппе пана сакалават̣т̣адуккхато сатта̄ нимуччанти еттха памуччанти вивиччанти ча̄ти нимоккхо памоккхо вивеко, нибба̄нанти аттхо ¶ ведитаббо. еттха̄ти ча нимиттаттхе бхуммавачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. авадха̄ран̣аттхо кхо-ка̄ро ‘‘ассоси кхо’’тиа̄дӣсу вийа.
нандӣмӯлако бхаво нандӣбхаво пуримападе уттарападалопена ‘‘са̄кабхаккхо паттхаво са̄капаттхаво’’ти йатха̄. пат̣хамам̣ каммават̣т̣ападха̄нам̣ аттхам̣ ватва̄ пуна килесакамма̄нам̣ васена убхайаппадха̄нам̣ аттхам̣ ваданто ‘‘нандийа̄ ча̄’’тиа̄дима̄ха. пуриманайети нандӣмӯлако каммабхаво нандӣбхавоти етасмим̣ паккхе. нандӣбхавена̄ти нандӣбхавападена. тивидхакамма̄бхисан̇кха̄равасена̄ти пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дивасена ка̄йасан̇кха̄ра̄дивасена ча типпака̄расса камма̄бхисан̇кха̄расса ¶ васена. сан̇кха̄раккхандхо гахито четана̄падха̄натта̄ сан̇кха̄раккхандхасса. сан̃н̃а̄вин̃н̃а̄н̣ехӣти ‘‘сан̃н̃а̄вин̃н̃а̄н̣асан̇кхайа̄’’ти евам̣ вуттасан̃н̃а̄вин̃н̃а̄н̣ападехи. там̣сампайутта̄ ча̄ти тена йатха̄вуттасан̇кха̄раккхандхена самам̣ йутта̄ ева. две кхандха̄ти сан̃н̃а̄вин̃н̃а̄н̣аккхандха̄.
нану еттха ведана̄ккхандхо на гахитоти? но на гахитоти дассенто ‘‘техи пана̄’’тиа̄дима̄ха. тӣхи кхандхехӣти сан̃н̃а̄сан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣аккхандхехи. гахита̄ва авина̄бха̄вато. на хи ведана̄рахито кочи читтуппа̄до аттхи. анупа̄дин̣н̣ака̄нанти кусала̄кусала̄нам̣. на хеттха кирийа̄кхандха̄нам̣ аппаватти адхиппета̄. аппаваттивасена̄ти ануппаттидхаммата̄паттивасена. ниббаттанавасена каммакилесехи упа̄дӣйатӣти упа̄ди, пан̃чаккхандха̄. упа̄дино сесо упа̄дисесо, саха упа̄дисесена̄ти саупа̄дисесам̣. нибба̄нам̣ катхитам̣ сакалакаммакилесавӯпасаматтхасса джотитатта̄. хет̣т̣ха̄ двӣхи падехи анупа̄дин̣н̣акаккхандха̄ гахита̄ти ‘‘ведана̄на’’нти еттха упа̄дин̣н̣акаггахан̣ам̣ йуттанти а̄ха ‘‘упа̄дин̣н̣акаведана̄на’’нти. ниродхена̄ти таппат̣ибаддхачхандара̄ганиродхавасена нируджджханена. упасамена̄ти аччантӯпасамена аппаваттанена. еван̃ча катва̄ ча-саддаггахан̣ам̣ саматтхитам̣ хоти. тесанти тасса̄ ведана̄йа там̣сампайутта̄нан̃ча тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣. ваттха̄рамман̣авасена̄ти ваттхубхӯта̄нам̣ чханнам̣ а̄рамман̣абхӯта̄нан̃ча саббесампи упа̄дин̣н̣акарӯпадхамма̄нам̣ васена.
касма̄ пана хет̣т̣ха̄ чатта̄ро арӯпаккхандха̄йева вутта̄, рӯпаккхандхо на гахитоти? висесабха̄вато. саупа̄дисесанибба̄наппаттийан̃хи упа̄дин̣н̣акарӯпадхамма̄нам̣ вийа анупа̄дин̣н̣акарӯпадхамма̄нам̣ аппаваттийева наттхи. дутийанайети нандийа̄ ча бхавасса ча̄ти етамхи паккхе. нандиггахан̣ена сан̇кха̄раккхандхо гахито там̣сахачаран̣ато. упапаттибхавасан̇кха̄то рӯпаккхандхоти упа̄дин̣н̣акарӯпадхаммамева вадати. таггахан̣енева ча таннимиттака̄ни утуа̄ха̄раджа̄ни, вин̃н̃а̄н̣аггахан̣ена ¶ читтаджа̄нӣти чатусантатирӯпассапеттха гахитата̄ ведитабба̄. сан̃н̃а̄дӣхӣти сан̃н̃а̄вин̃н̃а̄н̣аведана̄гахан̣ехи тайо кхандха̄ гахита̄, тан̃ча кхо упа̄дин̣н̣а̄ анупа̄дин̣н̣а̄ти вибха̄гам̣ акатва̄ ависесато. ависесена хи пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ аппаватти нибба̄нам̣. тена̄ха ‘‘евам̣…пе… нибба̄нам̣ катхитам̣ хотӣ’’ти. ‘‘нибба̄на’’нти хи идха аматамаха̄нибба̄нам̣ адхиппетам̣. имамева ча найанти идам̣ йатха̄вуттам̣ дутийамева. чатта̄ро ¶ маха̄ника̄йе дха̄ретӣти чатуника̄йико. бхан̣д̣икана̄мако тхеро бхан̣д̣икаттхеро. итӣти вуттаппака̄рапара̄масанам̣. нибба̄навасенева̄ти пат̣хаманайе саупа̄дисесанибба̄насса анупа̄дисесанибба̄насса ча, дутийе пана ‘‘аматамаха̄нибба̄насса̄’’ти саббатха̄пи нибба̄нассева васена бхагава̄ десанам̣ нит̣т̣хапеси сама̄песӣти.
нимоккхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. упанӣйасуттаван̣н̣ана̄
3. анекаттхатта̄ дха̄тусадда̄нам̣ упасаггавасена аттхависесава̄чако хотӣти а̄ха ‘‘упанӣйатӣти париккхӣйати нируджджхатӣ’’ти. винассатӣти аттхо. упанӣйатӣти ва̄ сарасенева джӣвитасса маран̣ӯпагаманам̣ вуттанти а̄ха – ‘‘упагаччхати ва̄, анупуббена маран̣ам̣ упетӣти аттхо’’ти. ка̄ман̃четтха ‘‘упанӣйатӣ’’ти падам̣ апа̄кат̣акаммависесам̣ вуттам̣. йатха̄ пана ‘‘саббам̣ а̄рогйам̣ бйа̄дхипарийоса̄нам̣, саббам̣ йоббанам̣ джара̄парийоса̄нам̣, саббам̣ джӣвитам̣ маран̣апарийоса̄на’’нти, ‘‘упанӣйати джӣвита’’нти вуттатта̄ ‘‘маран̣ам̣ упетӣ’’ти вуттам̣. каммакаттувасена хетам̣ вуттам̣.
ида̄ни каммаса̄дханавасена аттхам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄ ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. гопа̄лена гоган̣о нӣйати йатхиччхитам̣ т̣ха̄нам̣. джӣванти тена сатта̄, сахаджа̄тадхамма̄ ва̄ти джӣвитам̣, тадева тесам̣ анупа̄лане а̄дхипаччасаббха̄вато индрийанти а̄ха ‘‘джӣвитанти джӣвитиндрийа’’нти париттанти иттарам̣. тена̄ха ‘‘тхока’’нти. пабандха̄нупаччхедасса паччайабха̄во идха джӣвитасса маран̣акиччанти адхиппетанти а̄ха ‘‘сарасапариттата̄йа ча̄’’тиа̄ди. а̄йӯти ча парама̄йу идха̄дхиппетам̣, тан̃ча аджджака̄лавасена ведитаббам̣.
имасмин̃хи буддхуппа̄де айам̣ катха̄ти джӣвитасса атииттарабха̄вадӣпанапара̄ айам̣ десана̄. джӣвитиндрийавасена джӣвитаккхайам̣ нийаменто ‘‘екачиттаппаваттиматтойева̄’’ти а̄ха, екасса читтуппа̄дасса ¶ паваттиккхан̣аматто ева̄ти аттхо. ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха паваттама̄нанти немиратхӣса̄ ваттантӣ екенева немиппадесена ¶ паваттати екасмим̣ кхан̣ети адхиппа̄йо. ‘‘екенева тит̣т̣хатӣ’’ти еттха̄пи есева найо. екачиттаккхан̣иканти екачиттаккхан̣аматтавантам̣. тасмим̣ читтети тасмим̣ йасмим̣ кисмин̃чи екасмим̣ читте. нируддхаматтети нируддхабха̄ваппаттаматте. нируддхоти вуччатӣти матоти вуччати там̣саман̇гӣ сатто параматтхато. ависесавидуно пана авин̃н̃а̄йама̄нантарена анусандха̄насса нируддханам̣ ниродхам̣ саллаккхенти. йатха̄вуттаматтхам̣ суттена вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄ди вуттам̣. тена тӣсупи ка̄лесу сатта̄нам̣ параматтхато джӣванам̣ маран̣ам̣ читтаккхан̣авасенева̄ти дассети.
джӣвитанти джӣвитиндрийам̣. аттабха̄воти джӣвитаведана̄вин̃н̃а̄н̣а̄ни т̣хапетва̄ авасит̣т̣хадхамма̄ адхиппета̄. сукхадуккха̄ти сукхадуккха̄ ведана̄, упеккха̄пи идха сукхадуккха̄свева антогадха̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хабха̄вато. кевала̄ти аттана̄, ниччабха̄вена ва̄ авомисса̄. екачиттасама̄йутта̄ти екакена читтена сахита̄. лахусо ваттате кхан̣оти вуттанайена екачиттаккхан̣иката̄йа лахуко атииттаро джӣвита̄дӣнам̣ кхан̣о ваттати.
йе нируддха̄ марантасса̄ти чавантасса саттасса чутито уддхам̣ нируддха̄ти ваттабба̄ йе кхандха̄. тит̣т̣хама̄насса ва̄ идха̄ти йе ва̄ идха паваттийам̣ тит̣т̣хама̄насса дхарантасса бхан̇гаппаттийа̄ нируддха̄ кхандха̄, саббепи садиса̄ те саббепи екасадиса̄ гата̄ аттхан̇гата̄ аппат̣исандхийа̄ пуна а̄гантва̄ пат̣исандха̄на̄бха̄вена вигата̄. йатха̄ хи чутикхандха̄ на ниббаттанти, евам̣ тато пуббепи кхандха̄. тасма̄ екачиттаккхан̣икам̣ сатта̄нам̣ джӣвитанти адхиппа̄йо.
аниббаттена на джа̄тоти ануппаннена читтена джа̄то на хоти ‘‘ана̄гате читтаккхан̣е на джӣвиттха на джӣвати джӣвиссатӣ’’ти ваттаббато. паччуппаннена ваттама̄нена читтена джӣвати джӣвама̄но на̄ма хоти, на джӣвиттха на джӣвиссати. читтабхан̇га̄ мато локоти чутичиттасса вийа саббассапи тасса тасса читтасса бхан̇гаппаттийа̄ айам̣ локо параматтхато мато на̄ма хоти ‘‘атӣте читтаккхан̣е джӣвиттха на джӣвати на джӣвиссатӣ’’ти ваттаббато, нируддхасса аппат̣исандхикатта̄. евам̣ сантепи пан̃н̃атти параматтхийа̄, йа̄йам̣ там̣ там̣ паваттам̣ читтам̣ упа̄да̄йа ‘‘тиссо джӣвати, пхуссо джӣватӣ’’ти вачанаппаваттийа̄ ¶ висайабхӯта̄ санта̄напан̃н̃атти, са̄ еттха параматтхийа̄ параматтхабхӯта̄. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘на̄маготтам̣ на джӣратӣ’’ти (сам̣. ни. 1.76).
на ¶ санти та̄н̣а̄ти джарам̣ упагатасса тато там̣нимиттам̣ йам̣ ва̄ па̄пака̄рино па̄пакамма̄нам̣ упат̣т̣ха̄навасена пун̃н̃ака̄рино пийавиппайогавасена читтадуккхам̣ убхайесампи бандханаччхедана̄дивасена витуджджама̄нам̣ анаппакам̣ сарӣрадуккхам̣ саммохаппатти ча хоти, тато та̄йанта̄ на санти. тена̄ха – ‘‘та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ саран̣ам̣ бхавитум̣ саматтха̄ на̄ма кечи наттхӣ’’ти. бха̄йати етасма̄ти бхайам̣, бхайанимиттанти а̄ха ‘‘бхайаваттхӯ’’ти. таггахан̣ена ча читтутра̄салаккхан̣ам̣ бхайам̣ гахитамева, сати нимитте немиттам̣ сантамева̄ти. пуббачетананти ека̄ваджджанавӣтхийам̣ на̄на̄ваджджанавӣтхийам̣ сампаваттам̣ упача̄раджджха̄начетанам̣. апарачетананти васӣбха̄ва̄па̄данавасена парато сама̄паджджанавасена ча паваттам̣ сама̄паттичетанам̣. мун̃чачетананти виккхамбханавасена паваттам̣ пат̣хамаппана̄четанам̣. кусаладжджха̄насса випа̄каджджха̄нева лаббхама̄нам̣ сукхам̣ джха̄насукхам̣. ит̣т̣хапарийа̄йо четтха сукха-саддо. джха̄не апеккха̄ джха̄наниканти. джха̄насса асса̄давасена паватто лобхо джха̄насса̄до. йена те те брахма̄но джха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘ахо сукхам̣ ахо сукха’’нти ва̄чам̣ ниччха̄ресунти. йатха̄ дева̄ сукхабахула̄ тихетупат̣исандхика̄ва̄ти пат̣ипаджджанта̄ джха̄нам̣ адхигантум̣ бхабба̄, на итарети ‘‘ка̄ма̄вачарадевесӯ’’ти вуттам̣. ка̄ма̄вачара̄ ча упаридева̄ ча ка̄ма̄вачарадева̄ти екадесасарӯпекасесо дат̣т̣хаббо. тена манусса̄нампи екачча̄нам̣ саббесампи ва̄ сан̇гахо сиддхо хоти паттхана̄парикаппана̄йа висайабха̄вато. тена̄ха ‘‘ахо ватиме ча…пе… тит̣т̣хеййу’’нти. тхулла̄ни пхусита̄ни виппхура̄ни еттха̄ти тхуллапхуситако, ка̄ло, десо ва̄. тасмим̣ тхуллапхуситаке.
‘‘пун̃н̃а̄ни кайира̄тха сукха̄ваха̄нӣ’’ти вуттатта̄ ‘‘аниййа̄никам̣ ват̣т̣акатхам̣ катхетӣ’’ти вуттам̣. луджджанапалуджджанат̣т̣хена локо, килесехи а̄маситаббато а̄мисан̃ча̄ти лока̄мисам̣. ниппарийа̄йа̄мисам̣ пана локе а̄мисантипи лока̄мисам̣. парийа̄йети сабха̄вато париваттетва̄ н̃а̄пети етена̄ти парийа̄йо, лесо, ка̄ран̣ам̣ ва̄ти а̄ха ‘‘ниппарийа̄йена чатта̄ро паччайа̄’’ти, ват̣т̣асса екантато ба̄лалокехева ¶ а̄маситаббабха̄вато парийа̄йа̄мисата̄ вутта̄. идха пари..пе… адхиппетам̣ виват̣т̣апат̣ийогино иччхитатта̄. чатупаччайа̄пеккхан̃хи паха̄нам̣. екаччасса сакалават̣т̣а̄пеккхаппаха̄нассапи паччайо хотӣти ‘‘ват̣т̣атийева̄’’ти са̄сан̇кам̣ вадати. вӯпасамати еттха сакалават̣т̣адуккханти санти, асан̇кхатадха̄тӯти а̄ха ‘‘нибба̄насан̇кха̄та’’нти.
упанӣйасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. аччентисуттаван̣н̣ана̄
4. ка̄лайанти ¶ кхепентӣти ка̄ла̄. пуребхатта̄дайо хи ка̄ла̄ дхаммаппаваттиматтата̄йа параматтхато авиджджама̄на̄пи локасан̇кетаматтасиддха̄ тасса̄йева дхаммаппаваттийа̄ гатагата̄йа аниваттанато там̣ там̣ дхаммаппаваттим̣ кхепента̄ вина̄сайанта̄ вийа сайан̃ча та̄хи саддхим̣ аччента̄ вийа хонти. тена̄ха – ‘‘ка̄ло гхасати бхӯта̄ни, сабба̄нева сахаттана̄’’ти (джа̄. 1.2.190). ‘‘тарайанти раттийо’’ти еттха̄пи вуттанайенева аттхо ведитаббо. ‘‘етам̣ бхайам̣ маран̣е пеккхама̄но’’ти вуччама̄натта̄ пуггалам̣ маран̣ӯпагамана̄йа тарайантӣти аттхо вутто. вайогун̣а̄ти еттха кот̣т̣ха̄са̄ гун̣а̄. титтхийа̄нам̣ хи чаримачиттена сакалачитте вайасамӯхе вайасаман̃н̃а̄ти а̄ха – ‘‘пат̣хамамаджджхимапаччхимавайа̄нам̣ гун̣а̄, ра̄сайоти аттхо’’ти. а̄нисам̣сат̣т̣хо гун̣ат̣т̣хо ‘‘ва̄качирам̣ нива̄сесим̣, два̄дасагун̣амупа̄гата’’нтиа̄дӣсу (бу. вам̣. 2.30) вийа. ‘‘тандигун̣а̄хам̣ карисса̄ми, дигун̣ам̣ дигун̣ам̣ ваддхеййа̄’’ти ча евама̄дӣсу пана таббха̄вавуттиаттхо гун̣ат̣т̣хо.
‘‘асан̇кхйеййа̄ни на̄ма̄ни, сагун̣ена махесино;
гун̣ена на̄мамуддхеййам̣, апи на̄ма сахассато’’ти. (дха. са. ат̣т̣ха. 1313; уда̄. 53; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.76) –
а̄дӣсу пасам̣сат̣т̣хо гун̣ат̣т̣хо дат̣т̣хаббо. ‘‘вайогун̣а̄ анупуббам̣ джахантӣ’’ти еттха аттхо ‘‘ачченти ка̄ла̄’’ти еттха вуттанайо ева. пат̣хамамаджджхимавайа̄ти пат̣хамаггахан̣ан̃четтха вайасса гатасса апунара̄ваттидассанаттхам̣ катам̣. тенева̄ха – ‘‘маран̣аккхан̣е пана тайопи вайа̄ джахантева̄’’ти.
еттха ¶ ча па̄л̣ийам̣ ‘‘ачченти ка̄ла̄’’ти са̄ман̃н̃ато ка̄ласса апагаманам̣ дасситам̣, пуна там̣ висесатопи дассетум̣ итарадвайам̣ вуттам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана мудиндрийасса васена ‘‘вайогун̣а̄ анупуббам̣ джахантӣ’’ти вуттам̣, маджджхиминдрийасса васена ‘‘тарайанти раттийо’’ти вуттанти адхиппа̄йена ‘‘ка̄ла̄ти пуребхатта̄дайо ка̄ла̄’’ти вуттам̣. тасма̄ таттха а̄ди-саддена паччха̄бхаттапат̣хамайа̄ма-мухуттака̄ла̄ди-ка̄лакот̣т̣ха̄со ева ан̣упабхедо ка̄лавибха̄го гахитоти ведитаббо. сесанти идха двӣсу га̄тха̄су паччхимаддхо. со хи идха аттхато адхигататта̄ анантарасутте ча вуттатта̄ атидисито.
аччентисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. катичхиндасуттаван̣н̣ана̄
5. чхиндантоти ¶ самуччхинданто. кати чхиндеййа̄ти киттаке па̄падхамме самуччхиндеййа, ануппаттидхамматам̣ па̄пеййа. сесападесупӣти сесесупи двӣсу падесу. джаханто кати джахеййа, бха̄венто кати уттари бха̄веййа̄ти имаматтхам̣ ‘‘есева найо’’ти имина̄ атидисати. чатуттхападасса пана аттхо сарӯпенева дассито. аттхато еканти бха̄ваттхато екам̣. йади евам̣ киматтхам̣ парийа̄йантарам̣ гахитанти а̄ха ‘‘га̄тха̄бандхасса пана̄’’тиа̄ди. аттхато еттха пунарутти аттхева̄ти а̄ха ‘‘саддапунаруттим̣ ваджджайантӣ’’ти. сан̇гам̣ атиккамайатӣти сан̇га̄тиготи а̄ха ‘‘айамеваттхо’’ти.
орам̣ вуччати ка̄мадха̄ту, пат̣исандхийа̄ паччайабха̄вена тан̃ча бхаджантӣти орамбха̄гийа̄ни. таттха ча каммам̣ таббипа̄кам̣ сатте дуккхам̣, каммуна̄ випа̄кам̣, саттена дуккхам̣ сам̣йоджентӣти сам̣йоджана̄ни, сакка̄йадит̣т̣хи-вичикиччха̄-сӣлаббатапара̄ма̄са-ка̄мара̄га-пат̣игха̄. уддхам̣ вуччати чатассо арӯпадха̄туйо, вуттанайена там̣ бхаджантӣти уддхамбха̄гийа̄ни, сам̣йоджана̄ни рӯпа̄рӯпара̄гама̄нуддхачча̄виджджа̄. а̄ропитавачана̄нурӯпенева евама̄ха̄ти ‘‘пан̃ча чхинде пан̃ча джахе’’ти евам̣ катхеси тасса̄ девата̄йа сукхаггахан̣аттхам̣. на кевалам̣ та̄йа девата̄йа вуттавачана̄нурӯпато ева, атха кхо тесу сам̣йоджанесу ¶ ваттабба̄ка̄ратопӣти дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. тена орамбха̄гийасам̣йоджана̄ни на̄ма гарӯни дуччхеда̄ни га̄л̣хабандханабха̄вато, тасма̄ та̄ни сандха̄йа ‘‘пан̃ча чхинде’’ти вуттам̣.
уддхамбха̄гийасам̣йоджана̄ни пана лахӯни суччхеда̄ни хет̣т̣ха̄ паваттита̄нуккамена бха̄вана̄найена паха̄таббато, тасма̄ та̄ни сандха̄йа ‘‘пан̃ча джахе’’ти вуттам̣. тена̄ха ‘‘па̄десу баддхапа̄сасакун̣о вийа̄’’тиа̄ди. висесанти бха̄вана̄нам̣ висесам̣ випассана̄бха̄ванам̣ бха̄венто уппа̄денто випачченто вад̣д̣хенто ча. сам̣са̄рапан̇ке сан̃джанат̣т̣хена ра̄го ева сан̇го ‘‘ра̄гасан̇го’’. еса найо сесесупи. йасма̄ еттха ра̄га-моха-дит̣т̣хи-таббха̄гийасакка̄йадит̣т̣хи-сӣлаббатапара̄ма̄са-ка̄мара̄га̄виджджа̄ аттхато огха̄ ева, итаре тадекат̣т̣ха̄, тасма̄ бхагава̄ сам̣йоджанаппаха̄насан̇га̄тиккамехи огхатаран̣ам̣ катхеси. локийалокуттара̄ни катхита̄ни ‘‘бха̄вайе’’ти пуббабха̄га̄йа маггабха̄вана̄йа адхиппетатта̄.
катичхиндасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. джа̄гарасуттаван̣н̣ана̄
6. джа̄гаратанти ¶ ана̄даре са̄мивачанам̣. тена̄ха ‘‘индрийесу джа̄гарантесӯ’’ти. ‘‘виссаджджанага̄тха̄йам̣ пана̄’’ти имасса падасса ‘‘айаматтхо ведитаббо’’ти имина̄ самбандхо. пуччха̄га̄тха̄йа пана аттхо имина̄ва найена вин̃н̃а̄йатӣти адхиппа̄йо. пан̃ча джа̄гаратам̣ сутта̄ти еттха ‘‘сутта̄’’ти падам̣ апеккхитва̄ пан̃ча̄ти паччаттавачанам̣ ‘‘джа̄гарата’’нти падам̣ апеккхитва̄ са̄мивасена парин̣а̄метаббам̣ ‘‘пан̃чаннам̣ джа̄гарата’’нти. тена̄ха – ‘‘пан̃часу индрийесу джа̄гарантесӯ’’ти, джа̄гарантесу баддха̄бха̄вена сакиччаппасутата̄йа сакиччасаматтхата̄йа ча̄ти аттхо. соттам̣ва сутта̄ пама̄данидда̄бха̄вато. тамева суттабха̄вам̣ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа катха̄йа дассетум̣ ‘‘касма̄’’тиа̄ди вуттам̣. памаджджати, пама̄до ва̄ етасса аттхӣти пама̄до, тасса бха̄во пама̄дата̄, та̄йа, паматтабха̄вена̄ти аттхо.
евам̣ ¶ га̄тха̄йа пат̣хамасса па̄дасса аттхам̣ ватва̄ дутийасса ваттум̣ ‘‘евам̣ суттесӯ’’тиа̄ди вуттам̣. тассаттхо вуттанайена ведитаббо. йасма̄ аппахӣнасупанакирийа̄васена санӣваран̣асса пуггаласса ануппаннара̄гараджа̄дайо уппаджджанти, уппанна̄ павад̣д̣ханти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘нӣваран̣ехева килесараджам̣ а̄дийатӣ’’ти. тенева̄ха ‘‘пурима̄’’тиа̄ди. пурима̄нам̣ паччхима̄нам̣ апара̄паруппаттийа̄ паччайабха̄во хеттха а̄дийанам̣. пан̃чахи индрийехи парисуджджхатӣти маггапарийа̄паннехи саддха̄дӣхи пан̃чахи индрийехи сакаласам̣килесато висуджджхати. пан̃н̃индрийамева хи анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийа̄дӣни, итара̄ни ча анвайа̄нӣти.
джа̄гарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. аппат̣ивидитасуттаван̣н̣ана̄
7. паваттиниваттитадубхайахетувибха̄гасса дхаммассапи чатусаччантогадхатта̄ а̄ха ‘‘дхамма̄ти чатусаччадхамма̄’’ти. чатта̄рипи хи арийасачча̄ни чатусаччантогадха̄ни. аппат̣ивиддха̄ти парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена анабхисамита̄. дит̣т̣хигатава̄десӯти дит̣т̣хигатасан̃н̃итесу ва̄десу. дит̣т̣хигатехи те паваттита̄. ито паресанти ито са̄саникехи паресам̣ ан̃н̃есам̣. дхаммата̄йа̄ти сабха̄вена, сайамева̄ти аттхо. гаччхантӣти паваттанти дит̣т̣хива̄дам̣ паггайха тит̣т̣ханти. парена̄ти дит̣т̣хигатикена. нӣйантӣти дит̣т̣хива̄дасан̇ган̣хане уййоджӣйанти. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. пабуджджхитунти ¶ пама̄данидда̄йа пат̣ибуджджхитум̣. пат̣ипада̄ йатха̄деситасса дхаммасса катхитата̄йа, пат̣ибуджджхитум̣ йонисо паваттийама̄натта̄ бхаддика̄.
хетуна̄ти н̃а̄йена. ка̄ран̣ена̄ти чатусачча̄нам̣ самбодхайуттийа̄. хаттхатале а̄малакам̣ вийа саббам̣ н̃еййам̣ джа̄на̄тӣти саббан̃н̃ӯ, тенева саббан̃н̃ута̄бхисамбодхена буддхоти саббан̃н̃убуддхо. паччекам̣ парехи аса̄дха̄ран̣ата̄йа висум̣ сайамбхун̃а̄н̣ена сачча̄ни буддхава̄ти паччекабуддхо. паропадесена чатусаччам̣ буджджхатӣти чатусаччабуддхо. татха̄ хи со сайамбхута̄йа абха̄вато кевалам̣ чатусаччабуддхоти вуччати. сутена сутамайан̃а̄н̣ена кхандха̄дибхедам̣ н̃еййам̣ буддхава̄ти сутабуддхо. саббан̃н̃убуддхапаччекабуддхе ¶ т̣хапетва̄ авасеса̄ аггаса̄вакамаха̄са̄вака̄пи пакатиса̄вака̄пи вӣтара̄га̄ авасеса̄ кхӣн̣а̄сава̄. тайопи пурима̄ ват̣т̣анти самбуддха̄тиа̄дивачанато. саннивасати етена̄ти саннива̄со, чаритам̣. локасса саннива̄со локасаннива̄со, тасмим̣. ка̄йадуччарита̄дибхеде висаме. сатисаммосена висаме ва̄ саттаника̄йе. со хи висамайогато висамо. ра̄гависама̄дике висаме ва̄ килесаджа̄те. там̣ висамам̣ паха̄йа там̣ висамам̣ аджджхупеккхитва̄ самам̣ садисам̣ йуттарӯпам̣, пуримакехи ва̄ самбуддхехи самам̣ садисам̣ чаранти ваттанти.
аппат̣ивидитасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. сусаммут̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄
8. сусаммут̣т̣ха̄ти сут̣т̣ху ативийа саммут̣т̣ха̄. сатта секкха̄ хи сусаммусита̄ винат̣т̣ха̄. катхам̣ пана те анадхигата̄ нат̣т̣ха̄ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди. адхигатасса̄ти адхигато асса. со вадантоти самбандхо. сесанти ‘‘дхамма̄’’тиа̄ди. пуримасадисамева̄ти анантарага̄тха̄йа вуттасадисамева.
сусаммут̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ма̄нака̄масуттаван̣н̣ана̄
9. сеййа̄дибхедам̣ ма̄нам̣ аппаха̄йа там̣ паггайха вичаранто ка̄менто на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘ма̄нам̣ ка̄ментасса иччхантасса̄’’ти. дамати читтам̣ етена̄ти дамо, сатисамбоджджхан̇га̄дико сама̄дхипаккхико дамо. маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни даметӣти дамо, индрийасам̣варо. килесе дамети паджахатӣти дамо, пан̃н̃а̄. упавасанавасена ка̄йакамма̄дим̣ даметӣти дамо, упосатхакаммам̣. кодхӯпана̄хамаккхама̄на̄дике ¶ дамети винетӣти дамо, адхива̄санакханти. тенева̄ти ‘‘дамо’’ти сама̄дхипаккхикадхамма̄нам̣ ева адхиппетатта̄ ¶ . ‘‘на монам̣ аттхӣ’’ти ча па̄т̣хо. асама̄хитасса̄ти сама̄дхипат̣иккхепо джотито.
маччудхеййасса па̄ратаран̣асса вуччама̄натта̄ ‘‘монанти чатумагган̃а̄н̣а’’нти вуттам̣. на хи тато ан̃н̃ена там̣ самбхавати. джа̄на̄ти асаммохапат̣иведхавасена пат̣ивиджджхатӣти аттхо. маччу дхӣйати еттха̄ти маччудхеййам̣, кхандхапан̃чакам̣ маран̣адхамматта̄. тассева̄ти маччудхеййассева. па̄рам̣ паратӣрабхӯтам̣ нибба̄нам̣. тареййа̄ти еттха таран̣ам̣ на̄ма арийамаггабйа̄па̄роти а̄ха ‘‘пат̣ивиджджхеййа па̄пун̣еййа̄’’ти. татха̄ хи ваккхати ‘‘пат̣иведхатаран̣ам̣ на̄ма вутта’’нти. ‘‘на тареййа на пат̣ивиджджхеййа на па̄пун̣еййа ва̄’’ти айаметтха па̄т̣хо йутто. ан̃н̃атха̄ ‘‘идам̣ вуттам̣ хотӣ’’тиа̄дивачанам̣ вируджджхеййа. еко аран̃н̃е вихарантоти ека̄кӣ хутва̄ аран̃н̃е вихарантоти аттхо.
ка̄мам̣ хет̣т̣химамаггехипи екаччасса ма̄насса паха̄нам̣ лаббхати. аггамаггенева пана тасса анавасесато паха̄нанти а̄ха – ‘‘арахаттамаггена нававидхама̄нам̣ паджахитва̄’’ти. упача̄расама̄дхипуббако аппана̄сама̄дхӣти вуттам̣ ‘‘упача̄раппана̄сама̄дхӣхӣ’’ти, на упача̄расама̄дхиматтена сама̄дхиматтам̣ сандха̄йа паччекам̣ ва̄кйапарисама̄панасса айуджджанато. на хи аппанам̣ аппаттам̣ локуттараджджха̄нам̣ аттхи. ‘‘сучетасо’’ти читтасса н̃а̄н̣асахитата̄йа лаккхан̣авачананти а̄ха ‘‘н̃а̄н̣асампайуттата̄йа̄’’тиа̄ди. татха̄ хи ваккхати ‘‘сучетасоти еттха читтена пан̃н̃а̄ дассита̄’’ти. ‘‘саббадхи виппамутто’’ти саббесу бхава̄дӣсу висам̣сат̣т̣хачитто саббасо кхандха̄дӣхи висам̣йутто хотӣти вуттам̣ ‘‘саббесу кхандха̄йатана̄дӣсу виппамутто хутва̄’’ти. парин̃н̃а̄пат̣иведхо саччхикирийапат̣иведхена вина̄ наттхӣти а̄ха ‘‘тебхӯмака…пе… вутта’’нти.
ма̄нам̣ нисса̄йа дуччаритачаран̣ато ма̄но на̄ма̄йам̣ сӣлабхедано. тасма̄ти ма̄насса сӣлапат̣ипаккхабха̄вато. имина̄ пат̣ипаккхаппаха̄накиттанена. адхичиттасиккха̄ катхита̄ сарӯпато ева̄ти адхиппа̄йо. еттха читтена̄ти су-саддена висеситачиттена. тасма̄ти пан̃н̃а̄йа дасситатта̄. имина̄ти ‘‘сучетасо’’ти имина̄ падена. адхисӣласиккха̄ адхичиттасиккха̄ адхипан̃н̃а̄сиккха̄ти сӣла̄дӣнипи висесетва̄ вутта̄ни. самбхаве бйабхича̄ре ча висесанависеситаббата̄ти там̣ дассенто ‘‘адхисӣлан̃ча на̄ма сӣле сати хотӣ’’тиа̄дим̣ ватва̄ тадубхайам̣ ¶ вибха̄гена дассетум̣ ‘‘тасма̄’’тиа̄ди вуттам̣. пат̣хаманайо сан̇каравасена паваттоти асан̇каравасена дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄дина̄ ¶ дутийанайо вутто. ‘‘сама̄панна̄’’ти еттха̄пи ‘‘нибба̄нам̣ паттхайантена̄’’ти а̄нетва̄ самбандхо. випассана̄йа па̄дакабха̄вам̣ анупагата̄пи тадаттхам̣ ниббаттана̄дивасена сама̄панна̄ти айаматтхо пуриманайато висесо. адхипан̃н̃а̄йа панеттха пуриманайато висесо наттхӣти са̄ ануддхат̣а̄. самодха̄нетва̄ти парийа̄йато сарӯпато ча сан̇гахетва̄. сакаласа̄сананти тиссаннам̣ катхитатта̄ ева сиккхаттайасан̇гахам̣ сакаласа̄санам̣ катхитам̣ хотӣти.
ма̄нака̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. аран̃н̃асуттаван̣н̣ана̄
10. сантакилеса̄нанти вӯпасантакилесапарил̣а̄ха̄нам̣. йасма̄ сӣла̄дигун̣асамбхавам̣ тато ева бхайасантан̃ча упа̄да̄йа пан̣д̣ита̄ ‘‘санто’’ти вуччанти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘пан̣д̣ита̄нам̣ ва̄’’ти. тена̄ха ‘‘санто хаве’’тиа̄ди. сет̣т̣хача̄рӣнанти сет̣т̣хачарийам̣ чаранта̄нам̣. йасма̄ путхуджджанакалйа̄н̣ато пат̣т̣ха̄йа бхиккху маггабрахмачарийава̄сам̣ васати на̄ма, тасма̄ а̄ха ‘‘маггабрахмачарийава̄сам̣ васанта̄на’’нти. арийа̄нам̣ пана мукхаван̣н̣асса пасӣдане ваттаббамева наттхи. мӯлакаммат̣т̣ха̄нанти па̄риха̄рийакаммат̣т̣ха̄нам̣. висабха̄гасантатӣти на̄на̄рамман̣есу паваттачиттасантати. са̄ хи виккхепабйа̄кулата̄йа аппасанна̄ сама̄хитачиттасантатийа̄ висабха̄гасантати. оккаматӣти сама̄дхисабха̄га̄ читтасантати саматхавӣтхим̣ анупависати. читтам̣ пасӣдатӣти каммат̣т̣ха̄наниратам̣ бха̄вана̄читтам̣ сандха̄йа̄ха, там̣ пасаннам̣ хутва̄ паваттати. лохитам̣ пасӣдатӣти читтака̄луссийасса̄бха̄вато лохитам̣ ана̄вилам̣ хоти. парисуддха̄ни хонти ка̄ран̣асса парисуддхабха̄вато. та̄лапхаламукхасса вийа мукхасса ван̣н̣о хотӣти мукха-саддасса а̄димхи памуттападена йоджетаббо. еван̃хи часса памуттаггахан̣ам̣ саматтхитам̣ хоти та̄лапхаламукхасса ван̣н̣асампада̄садисатта̄. тибхӯмако ева тебхӯмако.
атӣтам̣ на̄нусочанти атӣтам̣ паччайала̄бхам̣ лаккхан̣ам̣ катва̄ на сочанти на ануттхунанти. джаппанатан̣ха̄йа васена на парикаппантӣти а̄ха ‘‘на паттхентӣ’’ти ¶ . йена кеначӣти итарӣтарена. тан̇кхан̣е ладдхена̄ти саннидхика̄рапарибхога̄бха̄вама̄ха. тивидхенапи ка̄ран̣ена̄ти типпака̄рена хетуна̄, тилаккхан̣асантосанимиттанти аттхо.
вина̄санти вина̄санахетум̣. винассанти етехӣти вина̄со, лобхадоса̄ тадекат̣т̣ха̄ ча па̄падхамма̄ ¶ . арӯпака̄йасса вийа рӯпака̄йассапи висесато суккхабха̄вака̄ран̣анти а̄ха ‘‘етена ка̄ран̣адвайена̄’’ти. лутоти лӯно.
аран̃н̃асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нал̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. нанданавагго
1. нанданасуттаван̣н̣ана̄
11. ‘‘татра бхагава̄’’ти вутте на татха̄ бйан̃джана̄нам̣ силит̣т̣хата̄, йатха̄ ‘‘татра кхо бхагава̄’’ти вуттети а̄ха ‘‘бйан̃джанасилит̣т̣хата̄васена̄’’ти. парисаджет̣т̣хакети париса̄йа джет̣т̣хаке, йе тасса̄ десана̄йа висесато бха̄джанабхӯта̄. парисаджет̣т̣хаке бхиккхӯти чатупарисаджет̣т̣хаке бхиккхӯ. чатуннам̣ хи париса̄нам̣ джет̣т̣ха̄ бхиккхупариса̄ пат̣хамуппаннатта̄. а̄мантесӣти самбодхеси, самбодханан̃ча джа̄на̄пананти а̄ха ‘‘джа̄на̄песӣ’’ти. бхадантети гаруга̄равасаппатиссававачанаметам̣, аттхато пана бхадантети бхаддам̣ тава хоту аттано нит̣т̣ха̄напарийоса̄натта̄ паресан̃ча сантата̄вахатта̄. бхагавато паччассосунти еттха бхагаватоти са̄мивачанам̣ а̄мантанамева самбандхиаттхападам̣ апеккхатӣти адхиппа̄йена̄ха ‘‘бхагавато вачанам̣ патиассосу’’нти. бхагаватоти пана идам̣ патиссаванасамбандхена сампада̄навачанам̣ йатха̄ ‘‘девадаттасса пат̣иссун̣а̄тӣ’’ти. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ нида̄наваггасса а̄дисуттаван̣н̣ана̄йам̣ а̄гамиссати.
та̄ватим̣сака̄йоти та̄ватим̣сасан̃н̃ито деваника̄йо. дутийадевалокоти чхасу ка̄малокесу дутийо девалоко. теттим̣са джана̄ сахапун̃н̃ака̄рино таттха уппанна̄, там̣сахачаритат̣т̣ха̄нам̣ та̄ватим̣сам̣ ¶ , таннива̄синопи та̄ватим̣сана̄мака̄ сахачаран̣ан̃а̄йена̄ти а̄ха ‘‘магхена ма̄н̣авена̄’’тиа̄ди. айам̣ пана кечива̄до бйа̄панно хотӣти там̣ арочентена ‘‘вадантӣ’’ти вуттам̣. бйа̄паннатам̣ дассенто ‘‘йасма̄ пана̄’’тиа̄дима̄ха. татха̄ хи ваккхати ‘‘евам̣ хи ниддосам̣ падам̣ хотӣ’’ти. на̄мапан̣н̣аттийева̄ти аттханирапеккхатта̄ нирул̣хасаман̃н̃а̄ ева.
там̣ вананти там̣ упаванам̣. павит̣т̣хе павит̣т̣хе дуккхаппаттепи аттано сампаттийа̄ нандайати, пагева ¶ адуккхаппаттети дассетум̣ ‘‘пан̃часу хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. павесита̄нанти пакот̣т̣хава̄рена павесита̄нампӣти адхиппа̄йо. чаванака̄лейева тхокам̣ диссама̄навика̄ра̄ хутва̄ чаванти, те сандха̄йа ‘‘химапин̣д̣о вийа вилӣйантӣ’’ти вуттам̣. йе пана адиссама̄навика̄ра̄ сахаса̄ антарадха̄йанти, те сандха̄йа ‘‘дӣпасикха̄ вийа виджджха̄йантӣ’’ти вуттанти ваданти. нандайати пакатийа̄ соманасситам̣ доманасситан̃ча. нанданети евам̣анваттхана̄маке уййа̄не. паривута̄ти ‘‘девата̄’’ти вачанам̣ упа̄да̄йа иттхилин̇гавасена вуттам̣. девапутто хи со.
диви бхаватта̄ дибба̄ти а̄ха ‘‘девалоке ниббаттехӣ’’ти. ка̄метаббата̄йа ка̄мабандханехи, татха̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асам̣кин̣н̣асабха̄вата̄йа ка̄макот̣т̣ха̄сехи. упета̄ти упагата̄ саманна̄гата̄. парича̄райама̄на̄ти парирамама̄на̄. идан̃хи падам̣ апеккхитва̄ ‘‘ка̄магун̣ехӣ’’ти каттари каран̣авачанам̣, пурима̄ни апеккхитва̄ сахайоге. рамама̄на̄ чарантӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘рамама̄на̄’’ти. парича̄райама̄на̄ти ва̄ парито самантато ча̄райама̄на̄ти аттхоти а̄ха ‘‘индрийа̄ни сан̃ча̄райама̄на̄’’ти. пат̣хаманайе хи анубхаванаттхо паричаран̣асаддо, дутийанайе париваттанаттхо. со пана̄ти ‘‘та̄йам̣ вела̄йа’’нти вуттака̄ло. адхуна̄ти сампати. со вичарӣти самбандхо. ка̄магун̣ехӣти хетумхи каран̣авачанам̣. овутоти йатха̄ там̣ на н̃а̄йати, евам̣ пихитачитто. нивуто парийонаддхоти тассева вевачанам̣. тена̄ха ‘‘лока̄бхибхӯто’’ти. а̄сабхинти сет̣т̣хам̣ ‘‘аггохамасми локасса̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.31; ма. ни. 3.207) бха̄санто бодхисатто вийа.
кевалам̣ ¶ дассанам̣ киматтхийанти а̄ха – ‘‘йе…пе… васена̄’’ти, тасмим̣ нанданаване ават̣т̣хитака̄мабха̄га̄нубхаванавасена̄ти аттхо. нарадева̄нанти пурисабхӯтадевата̄нам̣. тена̄ха ‘‘девапуриса̄на’’нти. аппакам̣ адхикам̣ ӯнам̣ ва̄ ган̣анӯпагам̣ на̄ма на хотӣти ‘‘тиккхаттум̣ дасанна’’нти вуттам̣. ‘‘теттим̣са̄на’’нти хи ваттаббе айам̣ рул̣хӣ. парива̄расан̇кха̄тена, на киттисан̇кха̄тена̄ти адхиппа̄йо. сӣла̄ча̄ра̄дигун̣анемиттика̄ хи китти. ‘‘та̄ватим̣са̄ дева̄ дӣгха̄йука̄ ван̣н̣аванто сукхабахула̄’’ти евама̄дивачанена йасе иччхите ависесетва̄ва ‘‘йасена сампанна̄на’’нти сакка̄ ваттум̣.
арийаса̄вика̄ти сота̄панна̄. ‘‘сакада̄га̄минӣ’’ти кечи. адхиппа̄йам̣ виват̣т̣етва̄ти йатха̄ твам̣ андхаба̄ле ман̃н̃аси, дхаммасабха̄во евам̣ на хотӣти тасса̄ девата̄йа адхиппа̄йам̣ випариваттетва̄. екантато сукхам̣ на̄ма нибба̄намева. ка̄ма̄ хи дуккха̄ випарин̣а̄мадхамма̄ти имина̄ ¶ адхиппа̄йена тасса̄ адхиппа̄йам̣ пат̣иккхипитва̄. ка̄мам̣ чатуттхабхӯмака̄пи сан̇кха̄ра̄ аничча̄ ева, те пана саммасанӯпага̄ на хонтӣти тебхӯмакаггахан̣ам̣ саммасанайоггена. хутва̄ти пуббе авиджджама̄на̄ паччайасамава̄йена бхавитва̄ уппаджджитва̄. етена несам̣ бха̄вабха̄го дассито. абха̄ваттхена̄ти сарасаниродхабхӯтена виддхам̣санабха̄вена.
аничча̄ аддхува̄, тато ева ‘‘майхам̣ име сукха̄’’ти ва̄ на ичча̄ти аничча̄. уппа̄давайасабха̄ва̄ти кхан̣е кхан̣е уппаджджананируджджханасабха̄ва̄. тена̄ха ‘‘уппа…пе… вевачана’’нти. пуримасса ва̄ паччхимам̣ ка̄ран̣авевачананти а̄ха ‘‘йасма̄ ва̄’’тиа̄ди. таданантара̄ти тесам̣ уппа̄давайа̄нам̣ антаре. вемаджджхат̣т̣ха̄нанти т̣хитиккхан̣ам̣ вадати. йе пана ‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ т̣хити наттхӣ’’ти ваданти, тесам̣ там̣ миччха̄. йатха̄ хи тассева дхаммасса уппа̄да̄ваттха̄йа бхинна̄ бхан̇га̄ваттха̄ иччхита̄, ан̃н̃атха̄ ан̃н̃ам̣ уппаджджати, ан̃н̃ам̣ нируджджхатӣти а̄паджджати, евам̣ уппаннасса бхан̇га̄бхимукха̄ваттха̄ иччхитабба̄, са̄ва т̣хитиккхан̣о. на хи уппаджджама̄но бхиджджатӣти сакка̄ вин̃н̃а̄тунти. вӯпасамасан̇кха̄танти аччантам̣ вӯпасамасан̇кха̄там̣ нибба̄намева сукхам̣, на тайа̄ адхиппета̄ ка̄ма̄ти адхиппа̄йо.
нанданасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. нандатисуттаван̣н̣ана̄
12. нандатӣти ¶ еттха нанданам̣ саппӣтикака̄матан̣ха̄киччанти а̄ха – ‘‘туссатӣ’’ти, тасма̄ ка̄мапаритосена хат̣т̣хатут̣т̣хо хотӣти аттхо. путтима̄ти путтава̄. пахӯте ча̄йам̣ ма̄-саддоти а̄ха ‘‘бахупутто’’ти. бахупуттата̄гахан̣ена идам̣ пайоджананти дассенто ‘‘тасса хӣ’’тиа̄дима̄ха. пӯрентӣти падам̣ апеккхитва̄ дхан̃н̃асса̄ти са̄мивачанам̣. ити а̄ха̄ти имаматтхам̣ сандха̄йа̄ха, евам̣адхиппа̄йо хутва̄ти аттхо. госа̄микоти гома̄. идха̄пи пахӯте ма̄-саддо. горасасампаттинти горасехи ниппхаджджанасампаттим̣. упадхӣти паччаттабахувачанам̣. хӣти хетуаттхе нипа̄то. нандайанти пӣтисоманассам̣ джанайантӣти нандана̄. ка̄мам̣ дуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато ниппарийа̄йато ка̄ма̄ ‘‘упадхӣ’’ти ваттаббатам̣ араханти, тасса̄ пана девата̄йа адхиппа̄йавасена̄ха ‘‘сукхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато’’ти. килесаваттхухетукатта̄ сесапададвайасса кин̃ча̄пи саббам̣ сам̣са̄радуккхам̣ килесахетукам̣, висесато пана па̄падхамма̄ апа̄йӯпапаттим̣ ниббаттентӣти а̄ха – ‘‘килеса̄пи апа̄йадуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато’’ти. упасам̣харама̄на̄ти упанента̄ уппа̄дента̄. мануссаджа̄тикопи дуллабхагха̄саччха̄даната̄йа ¶ дуккхабахуло пето вийа̄ти мануссапето. мануссаджа̄тикопи вуттарӯпо анаттхапа̄тито парехи хим̣сито сама̄но нерайико вийа̄ти мануссанерайико.
пхалена руккхато пхалам̣ па̄тенто вийа. татхева наваха̄ка̄рехӣти йатха̄ тӣсу ка̄лесу на̄самаран̣абхеданавасена путтима̄ путтанимиттам̣, татхева гома̄ гонимиттам̣ сочати наваппака̄рехи. пан̃ча ка̄магун̣опадхӣпи нарам̣ сочентӣти йоджана̄. тасса̄ти йо уттари анугиджджхати тасса. ка̄майа̄насса̄ти джа̄така̄маччхандасса. джантуноти саттасса. париха̄йанти че винассанти че. саллавиддхова̄ти саллена виддхо вийа. руппатӣти вика̄рам̣ а̄паджджати, сочатӣти аттхо. нарасса сочана̄ сокагхат̣т̣анапаччайо. упадхайо наттхӣти ка̄мам̣ килеса̄бхисан̇кха̄рӯпадхайо та̄ва кхӣн̣а̄савасса наттхева магга̄дхигамена ниродхитатта̄, кхандхӯпадхайо пана катханти? тепи тасса саупа̄дисесака̄лепи ат̣т̣хуппаттихетубхӯта̄ на сантева, айан̃ча анупа̄дисесака̄ле. тена̄ха ‘‘со нирупадхи маха̄кхӣн̣а̄саво’’ти.
нандатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. наттхипуттасамасуттаван̣н̣ана̄
13. путтапемам̣ ¶ путтаггахан̣ена гахитам̣ уттарападалопена̄ти а̄ха ‘‘путтапемасама’’нти. госамитанти гохи самам̣ катам̣. тена̄ха ‘‘гохи сама’’нти. сӯрийасса сама̄ти сӯрийасама̄. авайавасамбандхе четам̣ са̄мивачанам̣. авайаво четтха а̄бха̄ ева̄ти вин̃н̃а̄йати ‘‘анантарам̣ а̄бха̄’’ти вуччама̄натта̄ти а̄ха ‘‘сӯрийа̄бха̄йа сама̄’’тиа̄ди. махогхабха̄вена саранти савантӣти сара̄, маханта̄ джала̄сайа̄. саббе те самуддапарама̄ оримаджанехи адит̣т̣хапаратӣратта̄ тасса.
наттхи аттасамам̣ пеманти га̄тха̄йа пат̣хамага̄тха̄йам̣ вуттанайена аттхо ведитаббо. аттапемена самам̣ пемам̣ на̄ма наттхӣти айаматтхо. анудакаканта̄ре гхаммасанта̄пам̣ асахантийа̄ ан̇ке т̣хапитапуттакам̣ кандантам̣ бхӯмийам̣ нипаджджа̄петва̄ тасса упари т̣хатва̄ матаиттхиваттхуна̄ дӣпетаббам̣. тена̄ха – ‘‘ма̄та̄пита̄дайо хи чхад̣д̣етва̄пи путтадхӣта̄дайо’’ти. татха̄ ча̄ха –
‘‘сабба̄ диса̄ анупаригамма четаса̄,
неваджджхага̄ пийатараматтана̄ квачи;
евам̣ ¶ пийо путху атта̄ паресам̣,
тасма̄ на хим̣се параматтака̄мо’’ти. (сам̣. ни. 1.119; уда̄. 41; нетти. 113);
дхан̃н̃ена самам̣ дханам̣ на̄ма наттхи, йасма̄ таппат̣ибаддха̄ а̄ха̄рӯпаджӣвӣнам̣ сатта̄нам̣ джӣвитавутти. татха̄рӯпе ка̄лети дуббхиккхака̄ле. екадесам̣йева обха̄сантӣти екасмим̣ кхан̣е чатӯсу маха̄дӣпесу обха̄сам̣ пхаритум̣ асаматтхатта̄ сӯрийассапи, пагева итаресам̣. бодхисаттасса удайаббайасса н̃а̄н̣а̄нубха̄вена сакаладжа̄тикхеттам̣ ека̄локам̣ ахосӣти а̄ха ‘‘пан̃н̃а̄…пе… саккотӣ’’ти. тамам̣ видхаматӣти пуббенива̄сан̃а̄н̣а̄дайо пан̃н̃а̄ йаттха паваттанти, таманавасесам̣ бйа̄петва̄ екаппаха̄рена паваттанато. ‘‘вут̣т̣хийа̄ пана паваттама̄на̄йа йа̄ва а̄бхассарабхавана̄’’ти пачуравасена вуттам̣.
наттхипуттасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. кхаттийасуттаван̣н̣ана̄
14. кхеттато ¶ вива̄да̄ сатте та̄йатӣти кхаттийо. вадати девата̄ аттано аджджха̄сайавасена. двипада̄дӣнанти а̄ди-саддена чатуппадабхарийапутта̄ гахита̄. буддха̄дайоти а̄ди-саддена а̄джа̄нӣйасуссӯсабхарийассавапутта̄. двипада̄нам̣ сет̣т̣хоти еттха двипада̄нам̣ ева сет̣т̣хоти на̄йам̣ нийамо иччхито, сет̣т̣хо ева̄ти пана иччхито, тасма̄ самбуддхо двипадесу ан̃н̃есу таттха ча уппаджджанато сет̣т̣хо ева саббесампи уттаритарасса абха̄ватоти айаметтха аттхо. тена̄ха ‘‘уппаджджама̄но панеса̄’’тиа̄ди. ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣ а̄джа̄на̄тӣти а̄джа̄нӣйо. ган̣ха̄петха̄ти йатха̄ удако на темиссати, евам̣ ва̄л̣ам̣ ган̣ха̄петха. ‘‘асуссӯса̄’’ти кечи пат̣ханти. а̄сун̣ама̄ноти саппат̣иссаво хутва̄ вачанасампат̣иччхако.
кхаттийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. сан̣ама̄насуттаван̣н̣ана̄
15. т̣хите маджджханхикети пуббаддхам̣ никкхамитва̄ апараддхам̣ аппатва̄ т̣хитамаджджханхе. саннисӣвесӯти париссамавиноданаттхам̣ саббасо саннисӣдантесу. да-ка̄расса хи ва-ка̄рам̣ катва̄ ниддесо. тена̄ха ‘‘саннисиннесу виссамама̄несӯ’’ти. саббасатта̄нанти саббесан̃ча а̄ха̄рӯпаджӣвитасатта̄нам̣ ¶ гхаммата̄пане сантаттака̄йа̄нам̣ ирийа̄патхадуббалйака̄лоти т̣ха̄на̄диирийа̄патхасса асаматтхака̄ло. сан̣ати вийа̄ти саддам̣ кароти вийа, йатха̄ там̣ ан̃н̃ампи маха̄ванам̣ ваккхама̄нанайена. тена̄ха ‘‘таппат̣ибха̄гам̣ на̄мета’’нти чхиддавен̣упабба̄нанти рандхаджа̄такӣчакамаха̄вел̣упабба̄нам̣. дутийакам̣ саха̄йам̣ алабхантӣ анабхиратипаритассана̄йа евама̄ха. анаппакам̣ сукханти випулам̣ ул̣а̄рам̣ вивекасукхам̣.
екавиха̄рата̄йа сун̃н̃а̄га̄рам̣ павит̣т̣хасса. тена ка̄йавивекам̣ дассети. аничча̄нупассана̄дӣхи ниччасан̃н̃а̄диппаха̄нена сантачиттасса. тена читтавивекам̣ дассети. сам̣са̄ре бхайам̣ иккханато бхиккхуно убхайавивекасампаннасса, тато ¶ ева уттарим̣ мануссадхаммато ратим̣ ла̄бхино. ама̄нусӣ ратӣти бха̄вана̄рати. пуратоти пуримабха̄ге. паччхатоти паччхимабха̄ге. апароти ан̃н̃о. пуратоти ва̄ ана̄гате, ана̄гатам̣ а̄раббха̄ти аттхо. паччхатоти атӣте атӣтам̣ а̄раббха пат̣ипаттийа̄ виба̄дханато. пароти кодхо читтапат̣идуссаната̄йа. на пароти апаро, лобхо, со че на виджджати. етена ана̄гатаппаджаппана̄йа атӣта̄нусочана̄йа ча абха̄вам̣ дассети. атӣва пха̄су бхаватӣти нӣваран̣аджет̣т̣хакасса ка̄маччхандасса вигамена виккхамбхитанӣваран̣асса джха̄насса васена ативийа пха̄сувиха̄ро хоти. екасса васато ванети тан̣ха̄дутийика̄бха̄вена екасса аран̃н̃е вивекава̄сам̣ васато. сесам̣ та̄дисамева̄ти сесаметтха йам̣ ваттаббам̣, там̣ пат̣хамага̄тха̄йам̣ вуттасадисамева.
сан̣ама̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. нидда̄тандӣсуттаван̣н̣ана̄
16. паччхиме ма̄се паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄таппат̣икканто чатуггун̣ам̣ сан̇гха̄т̣им̣ пан̃н̃апетва̄ даккхин̣ена пассена сато сампаджа̄ноти еттакам̣ па̄т̣хам̣ сан̇кхипитва̄ ‘‘ниддам̣ оккамита̄’’ти вуттам̣. кирийа̄майачиттехи авомиссо бхаван̇гасото абйа̄катанидда̄. са̄ хи кхӣн̣а̄сава̄нам̣ уппаджджана̄раха̄, тасса̄ пуббабха̄га̄парабха̄гесу…пе… уппаннам̣ тхинамиддхам̣ идха̄дхиппета̄ нидда̄, са̄ акхӣн̣а̄сава̄нам̣ йебхуййена анийатака̄ла̄, таббидхуранийатасаббха̄вам̣ дассенто ‘‘атиччха̄та…пе… а̄гантукам̣ а̄ласийа’’нти а̄ха. ка̄йа̄ласийапаччайа̄ вӣрийасса пат̣ипаккхабхӯта̄ чатта̄ро акусалаккхандха̄ тандӣ на̄ма. тандӣти сабха̄ваниддесо. тандийана̄ти а̄ка̄раним̣ддесо. тандӣманата̄ти тандӣбхӯтачиттата̄. а̄ласйанти аласабха̄ва̄харан̣ам̣. а̄ласйа̄йитаттанти аласабха̄ваппатти. ка̄йавиджамбхана̄ти ка̄йасса вина̄мана̄. акусалапаккха̄ уккан̣т̣хитата̄ти акусалапаккхийа̄ ¶ анабхирати. бхаттакиламатхоти йатха̄вуттасса бхаттаваттхукасса а̄ха̄расса васена сарӣре уппаджджанакакхедо. упаккилит̣т̣хоти пан̃н̃а̄йа дуббалӣкаран̣ена упаккилит̣т̣хачитто. читтасса асама̄хитатта̄ нива̄ритапа̄тубха̄во. арийамаггасса джотанам̣ на̄ма уппаджджанамева̄ти а̄ха ‘‘на джотати ¶ , на па̄тубхаватӣти аттхо’’ти. на хи арийамагго джотиаджотина̄мо паваттати.
маггасахаджа̄тавӣрийена̄ти локийалокуттарамаггасахаджа̄тавӣрийена. миссакамагго хи идха адхиппето. нӣхаритва̄ти нӣхаран̣ахету. хетуаттхо хи айам̣ тва̄-саддо ‘‘пан̃н̃а̄йа часса дисва̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.271) вийа. тена ‘‘магго висуджджхатӣ’’ти вачанам̣ саматтхитам̣ хоти. ‘‘арийамаггам̣ висуджджхатӣ’’ти кечи пат̣ханти.
нидда̄тандӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. дуккарасуттаван̣н̣ана̄
17. дуккхам̣ титиккханти дуттитиккхам̣. тан̃ча дуккхамам̣ дуссаханам̣ а̄рамбхавасена дуккарам̣, ануйун̃джанавасена дуттитиккханти. абйаттена̄ти са̄ман̃н̃асса упака̄ра̄нупака̄ре дхамме джа̄нанасаматтха̄йа веййаттийасан̇кха̄та̄йа пан̃н̃а̄йа абха̄вато на бйаттена. тена̄ха ‘‘ба̄лена̄’’ти. йасмим̣ дхамме сати саман̣оти вуччати, там̣ са̄ман̃н̃анти а̄ха ‘‘саман̣адхаммо’’ти. имина̄ти ‘‘дуккарам̣ дуттитиккхан̃ча, абйаттена ча са̄ман̃н̃а’’нти имина̄ га̄тхаддхена идам̣ дассетӣти идам̣ ида̄ни вуччама̄нам̣ аттхаджа̄там̣ дассети. абхидантанти абхибхаванадантам̣, упаридантанти аттхо. со хи итарам̣ мусалам̣ вийа удуккхалам̣ висесато кассачи кха̄данака̄ле абхибхуййа ваттати. а̄дха̄йа̄ти ниппӣл̣анавасенева т̣хапетва̄. та̄лум̣ а̄хачча̄ти та̄лупадесама̄ханитва̄ вийа. четаса̄ти кусалачиттена. читтанти акусалачиттам̣. абхинигган̣хитва̄ти йатха̄ атисамуда̄ча̄ро на хоти, евам̣ виба̄дханавасена ниггахетва̄. а̄па̄н̣акот̣иканти па̄н̣акот̣ипарийоса̄нам̣, париджӣванти аттхо. самба̄дхетӣти самба̄дхо, антара̄йико. бахӯ париссайа̄ти айонисо ка̄мавитакка̄дивасена.
паджджати читтаметтха̄ти падам̣, а̄рамман̣ам̣. ирийа̄патхам̣ ева падам̣ ирийа̄патхападам̣.
гӣва̄ ¶ чатта̄ро па̄да̄ти гӣвапан̃чама̄ни. самодаханти ва̄ самодха̄нахетӯти айаметтха аттхоти а̄ха – ‘‘самодахитва̄ ва̄’’ти, самма̄ одха̄йа анто павесетва̄ти аттхо. саке а̄рамман̣акапа̄лети гочараджджхаттам̣ вадати. самодаханти самодаханто. анисситоти тебхӯмакадхаммесу кан̃чипи ¶ дхаммам̣ тан̣ха̄дит̣т̣ха̄бхинивесавасена аниссито. авихим̣сама̄но вихим̣са̄нимитта̄нам̣ паджаханена. уллумпанасабха̄васан̣т̣хитена̄ти сӣлабйасанато уддхаран̣арӯпе сан̣т̣хитена, карун̣а̄йуттена̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘ка̄рун̃н̃атам̣ пат̣ичча̄’’ти.
дуккарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. хирӣсуттаван̣н̣ана̄
18. ниседхетӣти нива̄рети паваттитум̣ на дети. пуччхати девата̄. апахарантоти апаненто, йатха̄ саббена саббам̣ аккосаваттху на хоти, евам̣ парихарантоти аттхо. буджджхати са̄ратхивидхам̣. аттани нипа̄там̣ на дети, а̄джа̄нӣйо хи йуттам̣ паджа̄на̄ти. абхӯтена абхӯтаккосена паримутто на̄ма наттхи ба̄ла̄нан̃ча джана̄нам̣ пара̄пава̄де йуттапайуттабха̄вато. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘нинданти тун̣хима̄сӣнам̣, нинданти бахубха̄н̣инам̣;
митабха̄н̣импи нинданти, наттхи локе аниндито’’ти. (дха. па. 227);
тануйа̄ти ва̄ катипайа̄. тена̄ха ‘‘аппака̄’’ти. сада̄ сата̄ти хириниседхабха̄ве ка̄ран̣авачанам̣. паппуййа̄ти патва̄ адхигантва̄. ва̄нато никкхантатта̄ нибба̄нам̣, асан̇кхатадха̄ту.
хирӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. кут̣ика̄суттаван̣н̣ана̄
19. антоти куччхиаббхантаре. васанат̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти васанабха̄вена. кулапавен̣инти кула̄ча̄рам̣ кулатантим̣. санта̄накат̣т̣хена̄ти куласантатийа̄ бандханабха̄вена ¶ . евам̣ саббападехи пуччхитаттхасса ануджа̄нанавасена ‘‘екам̣савачане нипа̄то’’ти вуттам̣. а̄па̄дика̄ посика̄ ма̄туччха̄ маха̄паджа̄пати ма̄та̄ ева̄ти катва̄ ‘‘паха̄йа паббаджитатта̄’’ти ависесато вуттам̣. паха̄йа паббаджитатта̄ наттхӣти а̄нетва̄ самбандхо. пуна ма̄тукуччхива̄са̄дӣнам̣ абха̄вавачаненева ват̣т̣амхи бандханасса абха̄во дӣпито хотӣти на гахито. айам̣ кира девата̄ йатха̄ путхуджджана̄ буддха̄нам̣ гун̣е на джа̄нанти, евам̣ на джа̄на̄ти, тасма̄ ‘‘майа̄ санна̄хам̣ бандхитва̄’’тиа̄дима̄ха.
кут̣ика̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. самиддхисуттаван̣н̣ана̄
20. тапанабха̄вена ¶ тапанодакатта̄ тапода̄ти тасса рахадасса на̄мам̣. тена̄ха ‘‘таттодакасса рахадасса̄’’ти. татоти на̄габхаване удакарахадато тапода̄ на̄ма надӣ сандати. са̄ хи надӣ бхӯмиталам̣ а̄рохати. ‘‘едиса̄ джа̄та̄’’ти вачанасесо. петалокоти лохакумбхинирайа̄ идха̄дхиппета̄ти ваданти. рахадасса пана а̄дито паббатапа̄даванантаресу бахӯ пета̄ вихаранти, сва̄йаматтхо петаваттхупа̄л̣ийа̄ лаккхан̣асам̣йуттена ча дӣпетаббо. йата̄йанти йато рахадато айам̣. са̄тодакоти мадхуродако. сетодакоти парисуддходако, ана̄вилодакоти аттхо. татоти тапода̄надито.
самиддхоти авайава̄нам̣ сампун̣н̣ата̄йа сам̣сиддхийа̄ва самма̄ иддхо. тена̄ха ‘‘абхирӯпо’’тиа̄ди. падха̄не саммасанадхамме нийутто, там̣ ва̄ еттха аттхӣти падха̄нико. сена̄санам̣ сут̣т̣хапитадва̄рава̄тапа̄нам̣, тесам̣ пидаханена утум̣ га̄ха̄петва̄.
пубба̄пайама̄ноти нха̄нато пуббабха̄ге вийа водакабха̄вам̣ а̄паджджама̄но гаменто. аваттам̣ пат̣иккхипитва̄ ваттам̣ дассетум̣ ‘‘таттха…пе… на отаритабба’’нти пат̣хамам̣ вуттам̣. саббадиса̄палоканам̣ йатха̄ нха̄йанат̣т̣ха̄насса мануссехи вивиттабха̄ваджа̄нанаттхам̣. кха̄н̣уа̄диваваттха̄панам̣ чӣвара̄дӣнам̣ т̣хапанаттхам̣ удакасамӣпети ¶ адхиппа̄йо. укка̄санам̣ аманусса̄нам̣ апагаманаттхам̣. авакуджджат̣т̣ха̄нам̣ тан̇кхан̣епи упаримака̄йасса уджукам̣ авиват̣акаран̣аттхам̣. чӣварапит̣т̣хейева т̣хапетаббам̣ йаттха ва̄ таттха ва̄ ат̣т̣хапетва̄. удакантети удакасамӣпе. синнат̣т̣ха̄нанти седагатападесо. паса̄ретаббам̣ тасса суккха̄панаттхам̣. сам̣харитва̄ т̣хапанам̣ пуна сукхена гахетва̄ нива̄санаттхам̣. на̄бхиппама̄н̣аматтам̣ отаран̣ам̣ та̄вата̄ удакапат̣иччха̄дилаккхан̣аппаттато. вӣчим̣ анут̣т̣ха̄пентена̄тиа̄ди сам̣йатака̄рита̄дассанам̣. нива̄санам̣ париккхипитва̄ти антарава̄сакам̣ кат̣иппадесасса йатха̄ парито хоти, евам̣ кхипитва̄ париваситва̄.
сарӣраван̣н̣опи виппасӣди саммадева бха̄вана̄нуссатимпи виндантасса̄ти адхиппа̄йо. саманам̣ ниггахетунти килесавасам̣ гатам̣ аттано читтам̣ нигган̣хитум̣. ка̄мӯпанӣта̄ти ка̄мам̣ упагатачитта̄. атха ва̄ килесака̄мена тхере упанӣтачитта̄.
апарибхун̃джитва̄ти ананубхотва̄. анубхавитаббанти аттхато а̄паннамева̄ти а̄ха ‘‘пан̃чака̄магун̣е’’ти ¶ . бхиккхасӣти йа̄часи. тан̃ча бхиккха̄чарийавасена̄ти а̄ха ‘‘пин̣д̣а̄йа чарасӣ’’ти. ка̄мапарибхогагаругаманака̄ло на̄ма висесато пат̣хамайоббана̄ваттха̄ти а̄ха ‘‘дахарайоббанака̄ло’’ти. обхаггена̄ти маджджхе сам̣бхаггака̄йена. джин̣н̣ака̄ле хи сатта̄нам̣ кат̣ийам̣ ка̄йо обхагго хоти.
воти нипа̄таматтам̣ ‘‘йе хи во арийа̄’’тиа̄дӣсу вийа. сатта̄нанти са̄ман̃н̃авачанам̣, на манусса̄нам̣ ева. деханиккхепананти кал̣еварат̣т̣хапитат̣т̣ха̄нам̣. наттхи етесам̣ нимиттанти анимитта̄, ‘‘еттакам̣ айам̣ джӣватӣ’’тиа̄дина̄ сан̃джа̄нананимиттарахита̄ти аттхо. на на̄йарети на н̃а̄йанти. ито паранти еттха паранти ан̃н̃ам̣ ка̄лам̣. тена орака̄лассапи сан̇гахо сиддхо хоти. парама̄йуно орака̄ле ева четтха паранти адхиппетам̣ тато парам̣ сатта̄нам̣ джӣвитасса абха̄вато. ваваттха̄на̄бха̄ватоти ка̄лавасена ваваттха̄на̄бха̄вато. ваваттха̄нанти четтха париччхедо ведитаббо, на асан̇карато ваваттха̄нам̣, ниччхайо ва̄. аббудапесӣтиа̄дӣсу аббудака̄ло песика̄лотиа̄дина̄ ка̄ла-саддо паччекам̣ йоджетаббо. ка̄лоти идха пуббан̣ха̄дивела̄ адхиппета̄. тена̄ха пуббан̣хепи хӣтиа̄ди ¶ . идхева дехена патитаббанти самбандхо. анекаппака̄ратоти нагаре джа̄та̄нам̣ га̄ме, га̄ме джа̄та̄нам̣ нагаре, ване джа̄та̄нам̣ джанападе, джанападе джа̄та̄нам̣ ванетиа̄дина̄ анекаппака̄рато. ито чутена̄ти ито гатито чутена. идха имиссам̣ гатийам̣. йанте йуттагон̣о вийа̄ти йатха̄ йанте йуттагон̣о йантам̣ на̄тиваттати, евам̣ ка̄ло гатипан̃чаканти евам̣ упама̄сам̣санданам̣ ведитаббам̣.
айам̣ ка̄лоти айам̣ маран̣ака̄ло. паччхиме ка̄лети паччхиме вайе. тиссо вайосӣма̄ти. пат̣хама̄дика̄ тиссо вайасса сӣма̄ атиккантена. пурима̄нам̣ хи двиннам̣ вайа̄нам̣ саббасо сӣма̄ атиккамитва̄ паччхимасса а̄дисӣмам̣ атикканто татха̄ вутто. ‘‘айан̃хи саман̣адхаммо…пе… на сакка̄ ка̄ту’’нти ватва̄ таматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘тада̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. ган̣хитунти па̄л̣ито аттхато ча хадайе т̣хапанавасена ган̣хитум̣. парибхун̃джитунти вуттадхаммапарихаран̣асукхам̣ анубхавитум̣. екасса катханато пат̣хамам̣ га̄тхам̣ суттам̣ ва̄ усса̄рети, тасмим̣ нит̣т̣хите итаро дхаммакатхико там̣йева виттха̄ренто дхаммам̣ катхети, айам̣ сарабха̄н̣адхаммакатха̄. суттагеййа̄нуса̄рена йа̄ва парийоса̄на̄ усса̄ран̣ам̣ сарабхан̃н̃адхаммакатха̄. ‘‘ма̄ мам̣ ка̄ло упаччага̄’’ти ваданто ‘‘саман̣адхаммасса каран̣асса айам̣ ме ка̄ло’’ти катхети, тато паро ‘‘паччхимавайо ан̃н̃о ка̄ло’’ти катхети. ‘‘ка̄лам̣ вохам̣…пе… тасма̄ абхутва̄ бхиккха̄мӣ’’ти ваданто аттана̄ катам̣ пат̣ипаттин̃ча сахетукам̣ са̄нисам̣сам̣ катхети.
там̣ ¶ га̄равака̄ран̣ам̣ сандха̄йа. етанти ‘‘атха кхо са̄ девата̄ патхавийам̣ патит̣т̣хахитва̄’’ти етам̣ вуттам̣. дахаро твантиа̄дима̄ха лобха̄бхибхӯтата̄йа адхигататта̄. саббасампаттийуттоти бхогасампада̄ парива̄расампада̄ти саббасампаттӣхи йутто. алан̇ка̄рапариха̄ранти алан̇ка̄ракаран̣ам̣. аниккӣл̣ита̄вӣти акӣл̣итапуббо. кӣл̣анан̃четтха ка̄ма̄нам̣ парибхоготи а̄ха ‘‘абхутта̄вӣ’’ти. акатака̄макӣл̣оти акатака̄ма̄нубхаванаппайого. сайам̣ аттана̄ ева диссантӣти сандит̣т̣ха̄, сандит̣т̣ха̄ ева сандит̣т̣хика̄, аттапаччаккхато сандит̣т̣хика̄. пакат̣т̣хо ка̄ло патто етесанти ка̄лика̄, те ка̄лике.
читта̄нантаранти ¶ иччхитачитта̄нантарам̣, иччхитиччхита̄рамман̣а̄ка̄рети аттхо. тенева̄ха ‘‘читта̄нантарам̣ иччхитиччхита̄рамман̣а̄нубхаванам̣ на сампаджджатӣ’’тиа̄ди. читта̄нантарам̣ ладдхаббата̄йа̄ти анантаритасама̄дхичитта̄нантарам̣ ладдхаббапхалата̄йа. самохитесупӣти самбхатесупи. сампаннака̄масса̄ти самиддхака̄масса. читтака̄ра̄ рӯпала̄бхена, поттхака̄ра̄ пат̣има̄ка̄рака̄, рӯпака̄ра̄ дантарӯпакат̣т̣харӯпа-лохарӯпа̄дика̄рака̄. а̄дисаддена на̄на̄рӯпавесадха̄рӣнам̣ нат̣а̄дӣнам̣ сан̇гахо. сесадва̄ресӯти еттха гандхаббама̄ла̄ка̄расӯпака̄ра̄дайо ваттабба̄.
соти самиддхиттхеро. самохитасампаттина̄ти сан̇га̄хабхогӯпакаран̣асампаттина̄. паттаббадуккхасса̄ти ка̄ма̄нам̣ а̄паджджанараккхан̣авасена ладдхаббасса ка̄йикачетасикадуккхасса. упа̄йа̄сасса̄ти дал̣хапариссамасса виратасса. ‘‘висса̄тасса̄’’ти кечи. ‘‘паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена̄’’ти кечи пат̣ханти. асукасмим̣ на̄ма ка̄ле пхалам̣ хотӣти евам̣ удиккхитаббо насса ка̄лоти ака̄ло. еттха̄ти етесу навасу локуттарадхаммесу. ехипассавидхинти ‘‘ехи пасса̄’’ти евам̣ паваттавидхивачанам̣. упанетабботи ва̄ упанеййо, со ева опанеййико. вин̃н̃ӯхӣти видӯхи пат̣ивиддхасаччехи. те екам̣сато уггхат̣итан̃н̃ӯа̄дайо хонтӣти а̄ха ‘‘уггхат̣итан̃н̃ӯа̄дӣхӣ’’ти. ‘‘паччатта’’нти етасса патиаттанӣти бхуммавасена аттхо гахетабботи а̄ха ‘‘аттани аттанӣ’’ти.
саббападехи самбандхоти ‘‘катхам̣ а̄дӣнаво еттха бхиййо, катхам̣ ака̄лико’’тиа̄дина̄ саббехи паччекам̣ самбандхо ведитаббо.
навоти тарун̣о на чиравассо. йе бхиккхунова̄дакалаккхан̣аппатта̄, те сандха̄йа ‘‘вӣсативассато пат̣т̣ха̄йа тхеро’’ти вуттам̣. идха са̄санам̣ на̄ма сиккхаттайасан̇гахам̣ пит̣акаттайанти а̄ха ‘‘дхаммена ¶ хӣ’’тиа̄ди. таттха дхаммена винайо еттха вина̄ дан̣д̣асаттхехӣти дхаммавинайо. дхамма̄йа винайо еттха на а̄мисаттханти дхаммавинайо. дхаммато винайо на адхамматоти дхаммавинайо. дхаммо ва̄ бхагава̄ дхаммасса̄мӣ дхаммака̄йатта̄, тасса дхаммасан̃н̃итасса саттху винайо, на таккика̄нанти дхаммавинайо. дхамме винайо на адхамме винайо. дхаммо ча со йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не сатте апа̄йесу апатама̄не дха̄ретӣти, саббе сам̣килесато винетӣти винайо ча̄ти дхаммавинайо. тена̄ха ‘‘убхайампетам̣ са̄санассева на̄ма’’нти.
дхаммавинайоти ¶ дхаммена йутто винайоти дхаммавинайо а̄джан̃н̃аратхо вийа. дхаммо ча винайо ча̄ти ва̄ дхаммавинайо, там̣ дхаммавинайам̣. дхаммавинайа̄нан̃хи саттхубха̄вавачанато дхаммавинайаттасам̣сиддхи дхаммавинайа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висесанато. абхидхаммепи винайавачананти дхаммавинайадвайасиддхи, деситапан̃н̃аттавачанато дхаммавинайасиддхи. дхаммо чатудха̄ десито сандассана-сама̄да̄пана-самуттеджана-сампахам̣санавасена, винайо чатудха̄ пан̃н̃атто сӣла̄ча̄рато пара̄джитавасена. дхаммачарийа̄ сакависайо, винайапан̃н̃атти буддхависайо. парийа̄йена десито дхаммо, ниппарийа̄йена пан̃н̃атто винайо. дхаммадесана̄ адхиппа̄йаттхаппадха̄на̄, винайапан̃н̃атти вачанаттхаппадха̄на̄. параматтхасаччаппадха̄но дхаммо, саммутисаччаппадха̄но винайо. а̄сайасуддхипадха̄но дхаммо, пайогасуддхипадха̄но винайо.
кирийадвайасиддхийа̄ дхаммавинайасиддхи. дхаммена хи ануса̄санасиддхи, винайена ова̄дасиддхи. дхаммена дхаммакатха̄сиддхи, винайена арийатун̣хӣбха̄васиддхи. са̄ваджджадвайапариваджджанато дхаммавинайасиддхи. дхаммена хи висесато пакатиса̄ваджджапаричча̄гасиддхи, винайена пан̃н̃аттиса̄ваджджапаричча̄гасиддхи. гахат̣т̣хапаббаджита̄нам̣ са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣агун̣адвайасиддхи. бахуссутасутапасаннадвайато парийатти-парийа̄пун̣ана-дхаммавиха̄ра-вибха̄гато дхаммадхаравинайадхаравибха̄гато ча дхаммавинайадвайасиддхи, саран̣адвайасиддхийа̄ дхаммавинайадвайасиддхи. идха сатта̄нам̣ дувидхам̣ саран̣ам̣ дхаммо атта̄ ча. таттха дхаммо сучин̣н̣о саран̣ам̣. ‘‘дхаммо хаве раккхати дхаммача̄ри’’нти (тхерага̄. 303; джа̄. 1.10.102; 1.15.385) хи вуттам̣. суданто атта̄пи саран̣ам̣ ‘‘атта̄ хи аттано на̄тхо’’ти (дха. па. 160, 380) вачанато. тена вуттам̣ ‘‘саран̣адвайасиддхийа̄ дхаммавинайасиддхӣ’’ти. таттха йатасса дхаммасиддхи, йато ча винайасиддхи, тадубхайам̣ дассенто а̄ха – ‘‘дхаммена хеттха две пит̣ака̄ни вутта̄ни, винайена винайапит̣ака’’нти. адхуна̄ а̄гато ида̄нева на чирассева упагато.
маханте ¶ т̣ха̄не т̣хапетва̄ти махесаккхата̄дассанаттхам̣ аттано парива̄рена махантат̣т̣ха̄не т̣хапитабха̄вам̣ паведетва̄. махатийа̄ти упасан̇каманавандана̄дивачана̄паджджанавасена сама̄чин̣н̣а̄йа. саббепи кира нисӣданта̄ там̣ т̣ха̄нам̣ т̣хапетва̄ва нисӣданти. тхиракаран̣авасена̄ти дал̣хӣкаран̣авасена. айам̣ кира девата̄ н̃а̄н̣асампанна̄ ма̄наджа̄тика̄, тасма̄ на̄йам̣ ма̄нам̣ аппаха̄йа ¶ мама десанам̣ пат̣ивиджджхитум̣ саккотӣти ма̄нанигган̣ханаттхам̣ а̄дито дувин̃н̃еййам̣ катхенто бхагава̄ ‘‘аккхеййасан̃н̃ино’’тиа̄дина̄ та̄йа н̃а̄тумиччхитака̄ма̄нам̣ ка̄лика̄дибха̄вам̣, дхаммасса ча сандит̣т̣хика̄дибха̄вам̣ вибха̄венто две га̄тха̄ абха̄си.
аккхеййатоти гихилин̇гапарийа̄йана̄мависеса̄дивасена татха̄ татха̄ аккха̄таббато. тена̄ха ‘‘катха̄нам̣ ваттхубхӯтато’’ти. етесанти сатта̄нам̣. патит̣т̣хита̄ти паваттита̄ а̄сатта̄. пан̃чаннам̣ ка̄масан̇га̄дӣнам̣ васена а̄сатта̄ хонту, итаресам̣ пана катханти? анит̣т̣хан̇гатопи хи ‘‘идам̣ ну кхо’’тиа̄дина̄ кан̇кхато таттха а̄сатто ева на̄ма авиджаханато, татха̄ виккхепагато виккхепаваттхусмим̣, анусайа̄нам̣ пана а̄саттабха̄ве ваттаббамева наттхи. маччуно йоганти, маччубандханам̣, маран̣адхамматанти аттхо. йасма̄ апарин̃н̃а̄таваттхука̄ анатӣтамаран̣атта̄ маччуна̄ йатха̄ручи пайоджетабба̄, таттха таттха упарӯпари ча кхипита̄йа а̄н̣а̄йа аббхантаре ева хонти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘пайогам̣…пе… а̄гаччхантӣ’’ти. йасма̄ тебхӯмака̄ дхамма̄ каманӣйат̣т̣хена ка̄ма̄, несампи ка̄ласса ладдхаббата̄йа ка̄ликата̄ идха аккхеййавачанена паведита̄. тена̄ха – ‘‘евамима̄йа га̄тха̄йа ка̄лика̄ ка̄ма̄ катхита̄’’ти. саббепи тебхӯмака̄ дхамма̄ каманӣйа̄, йасма̄ ча ка̄лика̄нам̣ ка̄ма̄нам̣ татха̄сабха̄вата̄ катхита̄. айампи га̄тха̄ тадаттхамева дӣпетӣти има̄йа те катхита̄ ева хонти. йе ча сатта̄ пан̃часу кхандхесу дит̣т̣хитан̣ха̄дивасена патит̣т̣хита̄ ‘‘иттхӣ, пурисо, ахам̣, мама̄’’ти ча абхинивисийа ка̄ме парибхун̃джанти, те маран̣ам̣ на̄тиваттанти. евампеттха ка̄ма̄нам̣ ка̄ликаттхо катхитоти а̄ха ‘‘ка̄лика̄ ка̄ма̄ катхита̄’’ти.
айам̣ н̃а̄тапарин̃н̃а̄ти рӯпа̄рӯпадхамме лаккхан̣а̄дито н̃а̄те катва̄ париччхинданапан̃н̃а̄. тена̄ха ‘‘евам̣ н̃а̄там̣ катва̄’’тиа̄ди. падат̣т̣ха̄наггахан̣енева четтха тесам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ паччайо гахитоти паччайапариггахассапи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. тӣрети тулети вӣмам̣сати. два̄чатта̄лӣса̄йа а̄ка̄рехӣти имина̄ маттхакаппаттам̣ маха̄випассанам̣ дассети. те пана а̄ка̄ра̄ висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йа вуттанайена ведитабба̄. ‘‘аничча̄нупассана̄йа ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣ’’тиа̄дина̄ випассана̄ккхан̣епи екадесена паха̄нам̣ лаббхатева, анавасесато пана паха̄навасена паха̄напарин̃н̃ам̣ дассенто ¶ а̄ха ‘‘аггамаггена ¶ …пе… айам̣ паха̄напарин̃н̃а̄’’ти. татха̄ ча а̄ха ‘‘евам̣ тӣхи парин̃н̃а̄хӣ’’тиа̄ди.
аккха̄та̄ранти аккха̄таббам̣, на аккхеййакам̣. тена̄ха ‘‘каммавасена ка̄рака’’нтиа̄ди. ка̄раканти ча са̄дханама̄ха. на ман̃н̃атӣти ва̄ ман̃н̃анам̣ наппаваттети аккха̄та̄ранти кхӣн̣а̄савам̣. атха ва̄ тан̃хи тасса на хотӣти там̣ ка̄ран̣ам̣ тасса кхӣн̣а̄савасса на хоти на виджджати, йена дит̣т̣хитан̣ха̄дика̄ран̣ена аккхеййам̣ кхандхапан̃чакам̣ ‘‘тиссо’’ти ва̄ ‘‘пхуссо’’ти ва̄ ‘‘иттхӣ’’ти ва̄ ‘‘пурисо’’ти ва̄ абхинивисса вадеййа̄ти еваметтха аттхо ведитаббо. мануссана̄га̄дӣхи пӯджанӣйатта̄ ‘‘йаккхо’’ти саббадева̄нам̣ са̄дха̄ран̣авачананти девадхӣта̄пи ‘‘йаккхӣ’’ти вутта̄. аккхеййанти паха̄напарин̃н̃а̄йа паха̄намагго, тасса а̄рамман̣абхӯтам̣ нибба̄нампи гахитам̣. на ман̃н̃атӣти кхӣн̣а̄савасса асса пхалаппаттӣти а̄ха ‘‘нававидхо локуттарадхаммо катхито’’ти.
висесӣти висесаджа̄тиа̄дивасена сеййоти аттхо. тесу гахитесӯти тесу сеййама̄на̄дӣсу тӣсу ма̄несу гахитесу. тайо сеййама̄на̄, тайо садисама̄на̄, тайо хӣнама̄на̄ гахита̄ва хонти. со пуггалоти со аппахӣнаман̃н̃анапуггало. тенева ма̄нена хетубхӯтена. упад̣д̣хага̄тха̄йа̄ти пуримаддхена пана ваттхука̄ма̄ вутта̄ти а̄ха ‘‘ка̄лика̄ ка̄ма̄ катхита̄’’ти.
видхӣйати висадиса̄ка̄рена т̣хапӣйатӣти видха̄, кот̣т̣ха̄со. катхам̣видханти катхам̣ патит̣т̣хитам̣, кена пака̄рена паваттитанти аттхо. видаханато хӣна̄дивасена вивидхена̄ка̄рена даханато упадха̄ран̣ато видха̄, ма̄но. ма̄несӯти нимиттаттхе бхуммам̣, ма̄нахетӯти аттхо. на чалатӣти на ведхати аттано парисуддхапакатим̣ авиджаханато.
пан̃н̃а̄ ‘‘сан̇кха̄’’ти а̄гата̄, пан̃н̃а̄ти йонисо пат̣исан̇кха̄нам̣. сан̇кха̄йакоти сан̇каланападуппа̄дана̄ди-пин̣д̣аган̣ана̄васена ган̣ако папан̃часан̇кха̄ти ма̄на̄дипапан̃чабха̄га̄. те те дхамма̄ самма̄ йа̄тха̄вато сан̇кха̄йанти упатит̣т̣ханти ета̄йа̄ти сан̇кха̄, пан̃н̃а̄. екам̣ дветиа̄дина̄ сан̇кха̄нам̣ ган̣анам̣ париччхиндананти сан̇кха̄, ган̣ана̄. сан̇кха̄йати бха̄гасо катхӣйатӣти сан̇кха̄ ¶ , кот̣т̣ха̄со. сан̇кха̄нам̣ сатто пуггалотиа̄дина̄ сан̃н̃а̄пананти сан̇кха̄, раттотиа̄ди пан̣н̣атти. кхӣн̣а̄саво джахи паджахи ра̄га̄дӣнам̣ суппахӣнатта̄. навабхедам̣ пабхедато, сан̇кхепато тивидхама̄нанти аттхо. нававидханти ва̄ па̄т̣хе навабхедатта̄ антарабхедавасена нававидханти аттхо. паччайависесехи иттхибха̄ва̄дивисесехи висесена ¶ ма̄нӣйати габбхо еттха̄ти вима̄нам̣, габбха̄сайо. на упагаччхӣти на упагамиссати. тена̄ха ‘‘ана̄гататтхе атӣтавачана’’нти. ‘‘на̄джджхага̄’’ти хи атӣтам̣ ‘‘на гамиссатӣ’’ти етасмим̣ аттхе. чхинди арийамаггасаттхена. олокайама̄на̄ упапаттӣсу. саттанивесанесӯти сатта̄нам̣ упападжджат̣т̣ха̄несу. локуттарадхаммамева катхеси арахаттасса паведитатта̄.
‘‘га̄тха̄йа аттхам̣ катхетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти аттха-саддо а̄харитва̄ ваттаббо. ат̣т̣хан̇гикамаггавасенапӣти еттха̄пи есева найо. сатисампаджан̃н̃ам̣ на̄ма кусаладхамма̄нуйоге ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘дасакусалакаммапатхака̄ран̣а’’нти.
ат̣т̣хан̇гикамаггавасена ча га̄тха̄аттхавачане айам̣ ида̄ни вуччама̄но виттха̄ра-найо. тасмим̣ кира т̣ха̄нети тасмим̣ кира девата̄йа пуччхитам̣ пан̃хам̣ виссаджджанат̣т̣ха̄не. девата̄йа н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ олокетва̄ анупуббийа̄ катха̄йа саддхим̣ са̄муккам̣сикадесана̄ махатӣ дхаммадесана̄ ахоси. н̃а̄н̣ам̣ песетва̄ти саттхудесана̄йа ануссаран̣авасена паттависуддхипат̣ипа̄т̣ипаваттам̣ бха̄вана̄н̃а̄н̣ам̣ бандхитва̄. сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа̄ти саттхудесана̄вила̄сена аттано ча парипаккан̃а̄н̣атта̄ пат̣хамам̣ пхалам̣ патва̄. евама̄ха̄ти евам̣ ‘‘па̄пам̣ на кайира̄’’тиа̄диппака̄рена га̄тхама̄ха. ан̇гам̣ на хоти, а̄джӣво йатха̄ куппама̄но ва̄ча̄каммантавасена куппати, татха̄ сампаджджама̄нопӣти. со ва̄ча̄каммантапаккхико, тасма̄ таггахан̣ена гахитова хоти. ва̄йа̄масатисама̄дхайо гахита̄ сама̄дхиккхандхасан̇гахато. самма̄дит̣т̣хисамма̄сан̇каппа̄ гахита̄ пан̃н̃а̄ккхандхасан̇гахато. антадвайавиваджджанам̣ гахитам̣ сарӯпенева̄ти адхиппа̄йо. итӣтиа̄ди нигаманам̣.
самиддхисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нанданаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. саттивагго
1.саттисуттаван̣н̣ана̄
21. десана̄сӣсанти ¶ десана̄падесалаккхан̣авачананти адхиппа̄йо. омат̣т̣хоти адхомукхам̣ катва̄ диннаппаха̄ро. имина̄ ева пасан̇гена паха̄ре вибха̄гато дассетум̣ ‘‘чатта̄ро хӣ’’тиа̄ди вуттам̣ ¶ . упари т̣хатва̄ти хаттхиа̄дӣнам̣ упари т̣хатва̄. адхомукхам̣ диннаппаха̄роти кхаггакарава̄ла̄дӣнам̣ адхомукхам̣ катва̄ пахатапаха̄ро. уммат̣т̣хо вуттавипарийа̄йена ведитаббо. вивидхаппаха̄ро вимат̣т̣хо. ‘‘омат̣т̣хо гахито’’ти ватва̄ тассева гахан̣е ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘со хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. дуггандхакимиа̄дӣнам̣ васена антодосо. ман̃чена саддхим̣ бандхитва̄ти йасмим̣ ман̃че ван̣икапуггало нипанно, таттха там̣ субандхам̣ катва̄ па̄дат̣т̣ха̄нам̣ уддхам̣ каронтехи сӣсат̣т̣ха̄нам̣ адхо ка̄таббам̣. тена̄ха ‘‘адхосиро ка̄таббо’’ти. париббаджети паваттеййа. са̄ пана паватти бха̄вана̄виха̄рена йутта̄ти а̄ха ‘‘вихареййа̄’’ти.
салласса уббаханам̣ саллуббаханам̣. аттхам̣ париттакам̣ гахетва̄ т̣хита̄ упама̄ка̄расса виккхамбханаппаха̄насса адхиппетатта̄. тена̄ха ‘‘пунаппуна’’нтиа̄ди. анубандхова хоти сати паччайе уппаджджана̄рахато девата̄йа ка̄мара̄гаппаха̄насса джотитатта̄. нану бхагавата̄ ана̄га̄мимаггена десана̄ нит̣т̣ха̄петабба̄ти? на, итарисса̄ н̃а̄н̣абала̄нурӯпадесана̄йа паваттетаббато. венеййаджджха̄сайа̄нукулан̃хи дхаммам̣ дхаммасса̄мӣ десетӣти.
саттисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пхусатисуттаван̣н̣ана̄
22. каммам̣ апхусантанти каммапхассам̣ апхусантам̣, каммам̣ акаронтанти аттхо. випа̄ко на пхусатӣти випа̄капхассо на пхусати, випа̄ко на уппаджджатева ка̄ран̣асса абха̄вато. евам̣ бйатирекамукхена каммават̣т̣ена випа̄кават̣т̣ам̣ самбандхам̣ катва̄ аттхам̣ ватва̄ ида̄ни кевалам̣ каммават̣т̣авасена аттхам̣ ваданто ‘‘каммамева̄’’тиа̄дима̄ха. таттха на̄карото карийатӣти каммам̣ акуббато на кайирати, анабхисандхикатакаммам̣ на̄ма наттхӣти аттхо. ида̄ни ¶ тамеваттхам̣ анвайато дассетум̣ ‘‘пхусантан̃ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха татоти пхусанахету. сесам̣ вуттанайамева. вуттамеваттхам̣ сака̄ран̣ам̣ катва̄ паривет̣хитавасена вибхӯтам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘тасма̄ пхусанта’’нтиа̄ди вуттам̣. дхаммата̄ти ка̄ракассева каммавипа̄ка̄нубандхо, на̄ка̄ракасса̄ти айам̣ каммавипа̄ка̄нам̣ сабха̄во.
паччети упагаччхати анубандхати. па̄панти па̄пакам̣ каммам̣ пхалан̃ча. айан̃ча аттхо аран̃н̃е луддакасса уййоджана̄йа сунакхехи парива̄рийама̄насса бхиккхуно бхайена руккхам̣ а̄рул̣хасса ¶ чӣваре луддасса упари патите тасса сунакхехи кха̄дитва̄ ма̄ритаваттхуна̄ дӣпетабботи.
пхусатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. джат̣а̄суттаван̣н̣ана̄
23. йена аттхена тан̣ха̄ ‘‘джат̣а̄’’ти вутта̄, тамеваттхам̣ дассетум̣ ‘‘джа̄линийа̄’’ти вуттам̣. са̄ хи ат̣т̣хасататан̣ха̄вичаритапабхеда̄ аттано авайавабхӯта̄ ева джа̄ла̄ етисса̄ аттхӣти джа̄линӣти вуччати. ида̄нисса̄ джат̣а̄ка̄рена паваттим̣ дассетум̣ ‘‘са̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есӯти тасса̄ паваттит̣т̣ха̄нама̄ха рӯпа̄дичхал̣а̄рамман̣авинимуттасса тан̣ха̄висайасса абха̄вато. хет̣т̣хупарийавасена̄ти када̄чи рӯпа̄рамман̣е када̄чи йа̄ва дхамма̄рамман̣а̄, када̄чи дхамма̄рамман̣е када̄чи йа̄ва рӯпа̄рамман̣а̄ти евам̣ хет̣т̣ха̄ ча упари ча паваттивасена. десана̄ккамена четтха хет̣т̣хупарийата̄ ведитабба̄, ка̄мара̄га̄дивасенапи айаматтхо ведитаббо. сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣икабха̄вато апара̄паруппатти еттха сам̣сиббананти а̄ха ‘‘пунаппунам̣ уппаджджанато сам̣сиббанат̣т̣хена̄’’ти. идам̣ йена самбандхена джат̣а̄ вийа̄ти джат̣а̄ти джат̣а̄тан̣ха̄нам̣ упамӯпамеййата̄, там̣дассанам̣. айан̃хеттха аттхо – йатха̄ джа̄линӣ вел̣угумбасса са̄кха̄, та̄сам̣ сан̃чайа̄дайо ча аттано авайавехи сам̣сиббита̄ винаддха̄ ‘‘джат̣а̄’’ти вуччанти, евам̣ тан̣ха̄пи сам̣сиббанасабха̄вена̄ти.
име ¶ сатта̄ ‘‘мама ида’’нти париггахитам̣ аттаниббисесам̣ ман̃н̃ама̄на̄ аббхантаримам̣ каронти. аббхантарат̣т̣хо ча анто-саддоти сакапариккха̄ресу уппаджджанама̄на̄пи тан̣ха̄ ‘‘антоджат̣а̄’’ти вутта̄. паббаджитасса патта̄ди, гахат̣т̣хасса хаттхиа̄ди сакапариккха̄ро. атта̄ти бхавати еттха абхима̄ноти аттабха̄во, упа̄да̄наккхандхапан̃чакам̣. сарӣранти кечи. ‘‘мама аттабха̄во сундаро, асукасса вийа мама аттабха̄во бхавеййа̄’’тиа̄дина̄ сакааттабха̄ва̄дӣсу тан̣ха̄йа уппаджджана̄ка̄ро ведитаббо. аттано чаккха̄дӣни аджджхаттика̄йатана̄ни, аттано ча паресан̃ча рӯпа̄дӣни ба̄хира̄йатана̄ни, паресам̣ сабба̄ни ва̄. сапарасантатипарийа̄панна̄ни ва̄ чаккха̄дӣни аджджхаттика̄йатана̄ни, татха̄ рӯпа̄дӣни ба̄хира̄йатана̄ни. париттамахаггатабхавесу паваттийа̄пи тан̣ха̄йа антоджат̣а̄бахиджат̣а̄бха̄во ведитаббо. ка̄мабхаво хи кассачипи килесасса авиккхамбхитатта̄ каттхачипи авимутто аджджхаттаггахан̣асса висесапаччайоти ‘‘аджджхаттам̣ анто’’ти ¶ ча вуччати, таббипарийа̄йато рӯпа̄рӯпабхаво ‘‘бахиддха̄ бахӣ’’ти ча. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аджджхаттасам̣йоджано пуггало, бахиддха̄сам̣йоджано пуггало’’ти (а. ни. 2.37).
висайабхедена паваттиа̄ка̄рабхедена анекабхедабхиннампи тан̣хам̣ джат̣а̄бха̄васа̄ман̃н̃ена еканти гахетва̄ ‘‘та̄йа евам̣ уппаджджама̄на̄йа джат̣а̄йа̄’’ти вуттам̣. са̄ пана паджа̄ти вуттасаттасанта̄напарийа̄панна̄ ева хутва̄ пунаппунам̣ там̣ джат̣ентӣ винандхантӣ паваттатӣти а̄ха ‘‘джат̣а̄йа джат̣ита̄ паджа̄’’ти. татха̄ хи параматтхато йадипи авайавабйатирекена самуда̄йо наттхи, екадесо пана самуда̄йо на̄ма на хотӣти авайавато самуда̄йам̣ бхиннам̣ катва̄ упамӯпамеййам̣ дассенто ‘‘йатха̄ на̄ма вел̣уджат̣а̄дӣхи…пе… сам̣сиббита̄’’ти а̄ха. имам̣ джат̣анти самбандхо. тӣсу дха̄тӯсу екампи асесетва̄ сам̣сиббанена тедха̄тукам̣ джат̣етва̄ т̣хитам̣. тенасса̄ маха̄висайатам̣ виджат̣анасса ча судуккарабха̄вама̄ха. виджат̣етум̣ ко саматтхоти имина̄ ‘‘виджат̣айе’’ти падам̣ саттиаттхам̣, на видхиаттханти дассети.
евам̣ ‘‘антоджат̣а̄’’тиа̄дина̄ пут̣т̣хо атхасса бхагава̄ таматтхам̣ виссадждженто ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. еттха сӣлети кусаласӣле. там̣ пана па̄тимоккхасам̣вара̄дибхедесу парисуддхамева иччхитаббанти а̄ха ‘‘чатупа̄рисуддхисӣле’’ти.
нарати ¶ нетӣти наро, пурисо. ка̄мам̣ иттхӣпи тан̣ха̄джат̣а̄виджат̣ане саматтха̄ аттхи, падха̄намева пана саттам̣ дассенто ‘‘наро’’ти а̄ха йатха̄ ‘‘саттха̄ деваманусса̄на’’нти, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана авибха̄гена пуггалапарийа̄йо айанти дассетум̣ ‘‘нароти сатто’’ти вуттам̣. випа̄кабхӯта̄йа саха пан̃н̃а̄йа бхаватӣти сапан̃н̃о. та̄йа хи а̄дито пат̣т̣ха̄йа санта̄навасена бахулам̣ паваттама̄на̄йа айам̣ сатто сависесам̣ сапан̃н̃оти ваттаббатам̣ арахати. випа̄капан̃н̃а̄пи хи санта̄нависесена бха̄вана̄пан̃н̃уппаттийа̄ упаниссайапаччайо хоти ахетукадвихетука̄нам̣ тадабха̄вато. каммаджатихетукапат̣исандхипан̃н̃а̄йа̄ти каммаджа̄йа тихетукапат̣исандхийам̣ пан̃н̃а̄йа̄ти евам̣ тихетукасаддо пат̣исандхисаддена самбандхитаббо, на пан̃н̃а̄саддена. на хи пан̃н̃а̄ тихетука̄ аттхи. пат̣исандхито пабхути паваттама̄на̄ пан̃н̃а̄ ‘‘пат̣исандхийам̣ пан̃н̃а̄’’ти вутта̄ там̣мӯлакатта̄, на пат̣исандхиккхан̣е паватта̄ ева.
чинтети а̄рамман̣ам̣ упаниджджха̄йатӣти читтам̣, сама̄дхи. со хи са̄тисайам̣ упаниджджха̄накиччо. на хи витакка̄дайо вина̄ сама̄дхина̄ таматтхам̣ са̄дхенти, сама̄дхи пана техи вина̄пи ¶ са̄дхетӣти. пагун̣абалавабха̄ва̄па̄данена паччайехи читтам̣, аттасанта̄нам̣ чинотӣтипи читтам̣, сама̄дхи. пат̣хамаджджха̄на̄дивасена читтавичиттата̄йа иддхивидха̄дичиттакаран̣ена ча сама̄дхи читтанти вина̄пи паропадесенасса читтапарийа̄йо лаббхатева. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана читта-саддо вин̃н̃а̄н̣е нирул̣хоти катва̄ вуттам̣ ‘‘читтасӣсена хеттха ат̣т̣ха сама̄паттийо катхита̄’’ти. йатха̄сабха̄вам̣ пака̄рехи джа̄на̄тӣти пан̃н̃а̄. са̄ йадипи кусала̄дибхедато бахувидха̄, ‘‘бха̄вайа’’нти пана вачанато бха̄ветабба̄ идха̄дхиппета̄ти там̣ дассенто ‘‘пан̃н̃а̄на̄мена випассана̄ катхита̄’’ти. йадипи килеса̄нам̣ паха̄нам̣ а̄та̄панам̣, там̣ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнампи аттхева, а̄таппасаддо вийа пана а̄та̄па-саддо вӣрийе ева нирул̣хоти а̄ха ‘‘а̄та̄пӣти вӣрийава̄’’ти. йатха̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ та̄йа пан̃н̃а̄йа парито харӣйати паваттӣйати, евам̣ са̄пи тадаттхам̣ йогина̄ти а̄ха ‘‘па̄риха̄рийапан̃н̃а̄’’ти. абхиккама̄дӣни саббакичча̄ни са̄ттхакасампаджан̃н̃а̄дивасена париччхиджджа нетӣти саббакиччапарин̣а̄йика̄.
йасма̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена га̄тха̄ бха̄сита̄, тасма̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄намева упамам̣ дассенто ‘‘йатха̄ на̄ма пурисо’’тиа̄дима̄ха. таттха суниситанти сут̣т̣ху ¶ ниситам̣, ативийа тикхин̣анти аттхо. саттхасса ниситатарабха̄вакаран̣ам̣ ниса̄насила̄йам̣, ба̄хубалена часса уккхипананти убхайампетам̣ аттха̄паннам̣ катва̄ упама̄ вутта̄ти тадубхайам̣ упамеййам̣ дассенто ‘‘сама̄дхисила̄йам̣ суниситам̣…пе… пан̃н̃а̄хаттхена уккхипитва̄’’ти а̄ха. сама̄дхигун̣ена хи пан̃н̃а̄йа тиккхабха̄во. йатха̄ха ‘‘сама̄хито йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти (сам̣. ни. 3.5; 4.99; 5.1071). вӣрийан̃часса̄ упаттхамбхакам̣ пагган̣ханато. виджат̣еййа̄ти виджат̣етум̣ саккун̣еййа. вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄йа хи ваттама̄на̄йа йога̄вачаро тан̣ха̄джат̣ам̣ виджат̣етум̣ саматтхо на̄ма. виджат̣анан̃четтха самуччхедавасена паха̄нанти а̄ха – ‘‘сан̃чхиндеййа сампада̄леййа̄’’ти.
маггаккхан̣е панеса виджат̣ети на̄ма, аггапхалаккхан̣е саббасо виджат̣итаджат̣о на̄ма. тена̄ха ‘‘ида̄нӣ’’тиа̄ди. йасма̄ джат̣а̄йа виджат̣анам̣ арийамаггена, тан̃ча кхо нибба̄нам̣ а̄гамма, тасма̄ там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘джат̣а̄йа виджат̣анока̄са’’нти. йаттха пана са̄ виджат̣ӣйати, там̣ дассетум̣ ‘‘йаттха на̄ман̃ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘пат̣игхам̣ рӯпасан̃н̃а̄ ча̄’’ти га̄тха̄сукхаттхам̣ са̄нуна̄сикам̣ катва̄ ниддесо, ‘‘пат̣игхарӯпасан̃н̃а̄’’ти вуттам̣ хоти. пат̣игхасан̃н̃а̄васена ка̄мабхаво гахито ка̄мабхавапарийа̄паннатта̄ та̄йа. патхавӣкасин̣а̄дирӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄. убхайаттха̄пи сан̃н̃а̄сӣсена читтуппа̄дассева гахан̣ам̣. бхавасан̇кхепена̄ти бхавабха̄вена сан̇кхипитаббата̄йа, бхавалаккхан̣ена екалаккхан̣атта̄ти аттхо. рӯпе ва̄ вираджджанавасена ча ваттум̣ саккун̣еййа̄ идха рӯпасан̃н̃а̄ти вутта̄ ¶ , евампеттха арӯпабхавасса ча гахитата̄ ведитабба̄. ‘‘на̄ман̃ча рӯпан̃ча̄’’ти анавасесато на̄марӯпам̣ гахитанти арӯпабхава-асан̃н̃абхава̄нампеттха гахан̣ам̣ сиддханти апаре. парийа̄дийанат̣т̣ха̄нети парийа̄дийанака̄ран̣е саббасо кхепананимитте нибба̄не. тена̄ха ‘‘нибба̄нам̣…пе… дассито хотӣ’’ти.
джат̣а̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. манонива̄ран̣асуттаван̣н̣ана̄
24. евам̣ладдхика̄ти саббатха̄пи читтуппатти садуккха̄, саббатха̄пи ачиттакабха̄во сеййо, тасма̄ йато куточи читтам̣ нива̄ретаббанти евам̣дит̣т̣хика̄ ¶ . соти сатто. аниййа̄никакатхам̣ катхети айонисо читтанива̄ран̣ам̣ вадантӣ. сам̣йатабха̄вам̣ а̄гатанти ра̄гависевана̄дито саммадева сам̣йатабха̄вам̣ отарабха̄вам̣. дхаммачарийа̄васена хи паваттама̄не читте наттхи ӣсакампи ра̄га̄дивисеванам̣, на тасса сампати а̄йатин̃ча кочи анаттхо сийа̄, тасма̄ там̣ мано саббато анаваджджавуттито на нива̄ретаббам̣. тена̄ха ‘‘да̄нам̣ дасса̄мӣ’’тиа̄ди. йато йатоти йато йато са̄ваджджавуттито айонисоманасика̄рато. танти мано нива̄ретаббам̣ анаттха̄вахатта̄.
манонива̄ран̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. арахантасуттаван̣н̣ана̄
25. ката̄вӣти катава̄, парин̃н̃а̄дикиччам̣ катва̄ нит̣т̣хапетва̄ т̣хитоти аттхо. тена̄ха ‘‘чатӯхи маггехи катакиччо’’ти. сва̄йаматтхо арахантиа̄дисаддасаннидха̄нато вин̃н̃а̄йати. евам̣ ‘‘ахам̣ вада̄мӣ’’тиа̄диа̄ка̄рена пуччхати.
кхандха̄дӣсу кусалоти кхандха̄йатана̄дӣсу салаккхан̣а̄дӣсу ча самӯха̄дивасена паваттийан̃ча чхеко йатха̄бхӯтаведӣ. упаладдхинисситакатханти аттупаладдхинисситакатхам̣ хитва̄. воха̄рабхедам̣ акаронтоти ‘‘ахам̣ параматтхам̣ джа̄на̄мӣ’’ти локавоха̄рам̣ бхинданто авина̄сенто локе локасаман̃н̃амева нисса̄йа ‘‘ахам̣, мама̄’’ти вадеййа. кхандха̄ бхун̃джантӣтиа̄дина̄ воха̄рабхедам̣, таттха ча а̄дӣнавам̣ дассети.
ма̄но на̄ма дит̣т̣хийа̄ самадхуро. татха̄ хи дутийамагга̄дӣсу самма̄дит̣т̣хийа̄ паха̄на̄бхисамайасса ¶ пат̣ивипаччанӣке пат̣ипаттисиддхи. тена̄ха ‘‘йади дит̣т̣хийа̄ васена на вадати, ма̄навасена ну кхо вадатӣти чинтетва̄’’ти. видхӯпита̄ти санта̄пита̄ н̃а̄н̣аггина̄ дад̣д̣ха̄. те пана виддхам̣сита̄ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘видхамита̄’’ти. маман̇ка̄ра̄дайо майанти саттасанта̄не сати паваттанти етена̄ти майо, ман̃н̃ана̄. майо ева майата̄ти а̄ха ‘‘майатанти ман̃н̃ана’’нти.
арахантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. паджджотасуттаван̣н̣ана̄
26. дива̄раттинти ¶ на а̄диччо вийа дива̄ ева, на чандима̄ вийа раттим̣ ева, атха кхо дива̄ ча раттин̃ча. таттха таттха̄ти йаттха йаттха сампаджджалито, таттха таттхева падесе, на а̄диччо вийа чандима̄ вийа сакалам̣ маха̄дисам̣ дисантара̄л̣ан̃ча. н̃а̄н̣а̄нубха̄вена уппанна̄локо н̃а̄н̣а̄локоти ваданти. ‘‘идам̣ дуккхам̣ арийасаччанти пуббе ме, бхиккхаве, анануссутесу дхаммесу чаккхум̣ удапа̄ди н̃а̄н̣ам̣ удапа̄ди пан̃н̃а̄ удапа̄ди виджджа̄ удапа̄ди а̄локо удапа̄дӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 15; пат̣и. ма. 2.30) пана вачанато магго н̃а̄н̣а̄локо. ‘‘тамо вихато, а̄локо уппанно’’ти (ма. ни. 1.386; па̄ра̄. 12) ва̄ вачанато виджджаттайа̄локо н̃а̄н̣а̄локо. пат̣хама̄бхисамбодхийам̣ вийа сан̃джа̄тапӣтивиппха̄ро, висесато ратанагхаре самантапат̣т̣ха̄навичинане сан̃джа̄тапӣтивасена уппаннасарӣробха̄со ва̄ пӣтиа̄локо. таттхева уппаннапаса̄давасена сан̃джа̄таа̄локова паса̄да̄локо. дхаммачаккапаваттане ‘‘ан̃н̃а̄си вата, бхо, кон̣д̣ан̃н̃о’’ти уппаннапаса̄да̄локоти ча ваданти. саббаттхева саттху дхаммадесана̄ сатта̄нам̣ хадайатамам̣ видхамантӣ дхаммакатха̄а̄локо. саббопи буддха̄нам̣ па̄тубха̄ва̄ уппанно а̄локоти имина̄ са̄вака̄нам̣ десана̄йа сан̃джа̄тадхамма̄локопи буддха̄нубха̄воти дассети.
паджджотасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. сарасуттаван̣н̣ана̄
27. саран̣ато авиччхедавасена паваттанато кхандха̄дӣнам̣ пат̣ипа̄т̣и сара̄. тена̄ха ‘‘име сам̣са̄расара̄’’ти. кутоти кена ка̄ран̣ена, кимхи ва̄? тена̄ха ‘‘ким̣ а̄гамма̄’’ти? на патит̣т̣ха̄ти паччайа̄бха̄вато. а̄потиа̄дина̄ па̄л̣ийам̣ чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ аппатит̣т̣ха̄на̄падесена таттха ка̄марӯпабхава̄нам̣ абха̄во дассито. тадубхайа̄бха̄вадассанена хет̣т̣ха̄ вуттанайенева арӯпабхавассапи ¶ абха̄во дасситова хоти, йатха̄рутавасена ва̄ еттха аттхо ведитаббо. йасма̄ пурима̄ две гахита̄, гахитан̃ча аттхам̣ париггахетва̄ва паччхиматтхо паваттоти.
сарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. махаддханасуттаван̣н̣ана̄
28. нидхӣйатӣти ¶ нидха̄нам̣. нидха̄таббатам̣ гатам̣ нихитанти аттхо. муттаса̄ра̄дӣти мутта̄ман̣ивел̣урийапава̄л̣араджатаджа̄тарӯпа̄ди. суван̣н̣араджатабха̄джана̄дӣти а̄ди-саддена каха̄пан̣а-дхан̃н̃акот̣т̣хабхан̣д̣а̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. тампи хи ниччапариббайавасена бхун̃джӣйатӣти ‘‘бхого’’ти вуччати. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ абхигиджджхантӣти ан̃н̃аман̃н̃асса сантакам̣ абхигиджджханти. тена̄ха ‘‘паттхентӣ’’ти. аналан̇ката̄ти на алам̣ парийаттанти евам̣ катачитта̄, атриччхата̄махиччхата̄хи абхибхӯта̄. тена̄ха ‘‘атитта̄ апарийаттаджа̄та̄’’ти. уссуккаджа̄тесӯти там̣там̣кичче сан̃джа̄тауссуккесу. на̄на̄киччаджа̄тесӯти на̄на̄видхакиччесу, сан̃джа̄тана̄на̄киччесу ва̄. ват̣т̣ага̄микапасутена ват̣т̣асотам̣ анусарантесу. тан̣ха̄нива̄сата̄йа гехантипи ага̄рантипи вуччатӣти а̄ха ‘‘ма̄туга̄мена саддхим̣ геха’’нти. вира̄джийа̄ти хетуаттхадӣпакам̣ паданти а̄ха ‘‘вира̄джетва̄’’ти, тва̄-саддопи ча̄йам̣ хетуаттхоти.
махаддханасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. чатучаккасуттаван̣н̣ана̄
29. ирийа̄ вуччати ка̄йена каттаббакирийа̄, тасса̄ паваттит̣т̣ха̄набха̄вато ирийа̄патхо, гамана̄ди. там̣ апара̄параппаваттийа̄ чаккам̣. тена̄ха ‘‘чатучакканти чатуирийа̄патха’’нти. навадва̄ранти караджака̄йо адхиппето. со ча кеса̄диасучипарипӯроти а̄ха ‘‘пун̣н̣анти асучипӯра’’нти. тан̣ха̄йа сам̣йуттанти тан̣ха̄сахитам̣. тена на кевалам̣ сабха̄вато ева, атха кхо нисситадхаммо ча асучим̣ дассети. ма̄тукуччхисан̇кха̄те асучипан̇ке джа̄татта̄ пан̇каджа̄там̣, кеса̄диасучипан̇каджа̄татта̄ ча пан̇каджа̄там̣. йа̄тра̄ти апагамо. тена сабха̄вато нисситадхаммато ча асучисабха̄вато ка̄йато катхам̣ апагамо сийа̄ти пуччхати. тена̄ха ‘‘етасса̄’’тиа̄ди.
наханат̣т̣хена бандханат̣т̣хена наддхӣти упана̄хо идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘наддхинти упана̄ха’’нти. со пана ито пуббака̄ле кодхоти а̄ха ‘‘пуббака̄ле’’тиа̄ди ¶ . па̄л̣иниддит̣т̣хети упана̄хаичча̄дике ¶ идха па̄л̣ийам̣ ниддит̣т̣хе килесе т̣хапетва̄ авасеса̄ дит̣т̣хивичикиччха̄дайо сатта килеса̄ думмочайата̄йа варатта̄ вийа̄ти варатта̄ти ведитабба̄. а̄рамман̣аггахан̣асабха̄вато еко евеса дхаммо, паватти-а̄ка̄рабхедена пана иччханат̣т̣хена паттханат̣т̣хена иччха̄, луббханат̣т̣хена гиджджханат̣т̣хена лобхоти вутто. пат̣хамуппаттика̄ти екасмим̣ а̄рамман̣е, ва̄ре ва̄ пат̣хамам̣ уппанна̄. апара̄паруппаттикоти пунаппунам̣ уппаджджама̄нако. аладдхапаттхана̄ аппат̣иладдхаваттхумхи а̄сатти лобхо. уппа̄т̣етва̄ти сасанта̄нато уддхаритва̄.
чатучаккасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. ен̣иджан̇гхасуттаван̣н̣ана̄
30. ен̣имигасса вийа̄ти ен̣имигасса джан̇гха̄ вийа. авайавӣсамбандхе хи идам̣ са̄мивачанам̣. пин̣д̣имам̣сасса парито самасан̣т̣хитатта̄ суват̣т̣ӣтаджан̇гхо. кисанти тхӯлабха̄вапат̣иккхепапара̄джотана̄, на сут̣т̣ху кисабха̄вадӣпанапара̄ти а̄ха ‘‘атхӯлам̣ самасарӣра’’нти. а̄тапена мила̄танти тапаса̄ мила̄така̄йам̣ индрийасанта̄панабха̄вато. тенева̄ха – ‘‘тапо мила̄та’’нтиа̄ди, татха̄ ча̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘аппа̄ха̄рам̣ алолупа’’нти. йатха̄ ‘‘вӣрасса бха̄во вӣрийа’’нти вӣрабха̄вена вӣрийам̣ лаккхӣйати, евам̣ вӣрийасамбхавена вӣрабха̄воти а̄ха ‘‘вӣранти вӣрийаванта’’нти. ‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, абхутва̄ удакам̣ пиве’’ти (тхерага̄. 983; ми. па. 6.5.10) дхаммасена̄пативуттанийа̄мена паримитабходжита̄йа аппа̄ха̄рата̄ бходжане маттан̃н̃ута̄. ‘‘мита̄ха̄ра’’нти ватва̄ пуна париччхиннака̄лабходжита̄йапи аппа̄ха̄ратам̣ дассенто ‘‘вика̄ла…пе… паритта̄ха̄ра’’нти а̄ха. чатӯсу паччайесу лолуппавирахитам̣ бодхимӯле ева саббасо лолуппасса пахӣнатта̄. ‘‘чатӯсу паччайесӯ’’ти хи имина̄ва саббаттха лолуппавигамо дӣпитова̄ти. расатан̣ха̄пат̣иккхепо ва̄ еса ‘‘аппа̄ха̄ра’’нти ватва̄ ‘‘алолупа’’нти вуттатта̄. ‘‘сӣхам̣ ва̄’’ти еттха екачарасаддо вийа ива-саддо аттхато ‘‘на̄га’’нти еттха̄пи а̄нетва̄, самбандхитабботи ¶ а̄ха – ‘‘екачарам̣ сӣхам̣ вийа, екачарам̣ на̄гам̣ вийа̄’’ти. екачара̄ аппаматта̄ екӣката̄йа.
пан̃чака̄магун̣авасена рӯпам̣ гахитам̣ тесам̣ рӯпасабха̄ватта̄. манена на̄мам̣ гахитам̣ манасса на̄масабха̄ватта̄. авинибхуттадхаммети авина̄бха̄вадхамме гахетва̄. а̄ди-саддена а̄йатанадха̄туа̄дайо гахита̄. ка̄магун̣аггахан̣ена хеттха рӯпабха̄васа̄ман̃н̃ена пан̃ча ваттхӯни гахита̄нева хонти, маногахан̣ена дхамма̄йатанам̣, евам̣ два̄даса̄йатана̄ни гахита̄ни хонти. имина̄ найена дха̄туа̄дӣнампи ¶ гахитата̄ йоджетабба̄. тена̄ха ‘‘пан̃чаккхандха̄дивасенапеттха бхуммам̣ йоджетабба’’нти. еттха̄ти па̄л̣ийам̣. ка̄маваттху бхуммам̣.
ен̣иджан̇гхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
саттиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. сатуллапака̄йикавагго
1. саббхисуттаван̣н̣ана̄
31. сатам̣ са̄дхӯнам̣ саран̣агаманасӣла̄дибхедасса дхаммасса уллапанато, аттано ва̄ пуббенива̄са̄нуссатийа̄ тасса дхаммасса уллапанато катханато сатуллапа̄, девата̄, та̄сам̣ ка̄йо самӯхо, таттха бхава̄ти сатуллапака̄йика̄. тена̄ха ‘‘сатам̣ дхамма’’нтиа̄ди. сама̄да̄навасена уллапетва̄, на ван̣н̣ана̄катханаматтена татра̄ти тасмим̣ та̄сам̣ девата̄нам̣ сатуллапака̄йикабха̄ве. идам̣ ваттхӯти идам̣ ка̄ран̣ам̣. самуддава̄н̣иджа̄ти сам̣йаттика̄. кхиттасаравегена̄ти джийа̄муттасарасадисавегена, сӣгхаогхена̄ти аттхо. уппататӣти уппа̄то. уппа̄те бхавам̣ бйасанам̣ уппа̄тикам̣. патит̣т̣ха̄ти хитапатит̣т̣ха̄. паралоке хитасукха̄вахам̣ абхайака̄ран̣ам̣. джан̇гхасатанти мануссасатам̣. джан̇гха̄сӣсена хи мануссе вадати сахача̄рибха̄вато. аггахеси пан̃часӣла̄ни. а̄санна̄на̄саннесу а̄саннассева пат̣хамам̣ випаччанато ‘‘а̄саннака̄ле гахитасӣлам̣ нисса̄йа̄’’ти вуттам̣. гхат̣а̄васена̄ти самӯхавасена.
саббхӣти ¶ са̄дхӯхи. те хи сапарахитаса̄дханато па̄сам̣сата̄йа сантагун̣ата̄йа ча сантоти вуччати. те пана йасма̄ пан̣д̣италаккхан̣ехи саманна̄гата̄ хонти, тасма̄ ‘‘пан̣д̣итехӣ’’ти а̄ха. сама̄сетха̄ти сам̣васетха̄ти айаметтха адхиппа̄йоти а̄ха ‘‘саббаирийа̄патхе’’тиа̄ди. миттасантхаванти меттисандха̄нам̣. сатта̄нам̣ хитесита̄лаккхан̣а̄ хи метти, са̄ ча н̃а̄н̣асахита̄ н̃а̄н̣апуббан̇гама̄ва̄ти миттасантхаво асам̣килит̣т̣хо, итаро сам̣килит̣т̣хоти а̄ха ‘‘на кеначи саддхим̣ ка̄таббо’’ти. саддхамманти дит̣т̣хадхаммика̄дихита̄вахам̣ сундарадхаммам̣. сеййоти хитавад̣д̣ханата̄ди вуттанти а̄ха ‘‘вад̣д̣хӣ’’ти.
сатам̣ са̄дхӯнам̣, пан̣д̣ита̄нанти айаметтха аттхо. таппат̣ийогависайатта̄ ан̃н̃а-саддасса вуттам̣ ‘‘ан̃н̃ато ¶ андхаба̄лато’’ти. соканимиттам̣ сокака̄ран̣ам̣ уттарападалопена идха сокасаддена гахитанти а̄ха ‘‘сокаваттхӯна’’нтиа̄ди. сокаваттхӯни на̄ма чора̄дайо аччхиндана̄дивасена паресам̣ сокакаран̣ато. сока̄нугата̄ сокаппатта̄.
тхерасса̄ти сам̣киччаттхерасса. аттано бхагинийа̄ джет̣т̣хатта̄ ‘‘тумхе’’ти а̄ха. айам̣ ‘‘идха чора̄ пат̣ипаджджим̣сӯ’’ти амхе тин̣а̄йапи на ман̃н̃атӣти чинтетва̄ екачче ‘‘ма̄рема на’’нти а̄хам̣су. карун̣а̄йа екачче ‘‘виссаджджема̄’’ти а̄хам̣су. мантетва̄ти бха̄сетва̄.
аху ахоси, бхӯтапуббанти аттхо. аран̃н̃асмим̣ браха̄ванети та̄дисе браха̄ване, маха̄ран̃н̃е нива̄сӣти аттхо четоти бйа̄дхо. кӯт̣а̄нӣти ва̄кура̄дайо. од̣д̣етва̄ти саджджетва̄. сасаканти пелакам̣ уббигга̄ти бхӣтатасита̄. екараттинти екараттенева. дханаджа̄нӣти париббайавасена аддхикехи ладдхаббадханато ха̄ни, ‘‘саман̣ампи на̄ма ханти, ким̣ амхесу ладжджиссатӣ’’ти аддхика̄нам̣ ана̄гаманато екадивасам̣ ладдхаббапариббайампи на лабхиссантӣти адхиппа̄йо.
н̃а̄тайопи ма̄та̄питубха̄тубхагиниа̄дике н̃а̄таке. те кира адхимуттасса бхагинийа̄ сантикам̣ упагаччханта̄ антара̄магге тена сама̄гата̄, адхимутто ¶ саччава̄чам̣ анураккханто чорабхайам̣ тесам̣ на̄рочеси. тена вуттам̣ ‘‘тесампӣ’’тиа̄ди. там̣ нисса̄йа паббаджитатта̄ ‘‘адхимуттаса̄ман̣ерасса сантике’’ти вуттам̣, на упасампада̄чарийо хутва̄. тена̄ха ‘‘аттано антева̄сике катва̄’’ти. сачча̄нураккхан̣ена ануттарагун̣а̄дхигамена ча н̃а̄тимаджджхе вирочати.
са̄татанти сататам̣. са-саддасса хи идха са̄бха̄во йатха̄ ‘‘са̄ра̄го’’тиа̄дӣсу. са̄табха̄во ва̄ са̄татанти а̄ха ‘‘сукхам̣ ва̄’’ти. ка̄ран̣ена̄ти тена тена ка̄ран̣ена. сабба̄сам̣ та̄сам̣ вачанам̣ субха̄ситам̣, бхагавато пана уккам̣сагатам̣ субха̄ситамева. сва̄йаматтхо там̣там̣га̄тха̄паденева вин̃н̃а̄йатӣти там̣ нӣхаритва̄ дассетум̣ ‘‘на кевала’’нтиа̄ди вуттам̣. тена саппурисӯпасам̣севасаддхамма̄бхийого йатха̄ сатта̄нам̣ вад̣д̣хийа̄ пан̃н̃а̄пат̣ила̄бхасса екантикам̣ ка̄ран̣ам̣, евам̣ сокапаччайе сати високабха̄васса, н̃а̄тимаджджхе собха̄йа, сугатигаманасса, чирам̣ сукхат̣т̣ха̄насса, ват̣т̣адуккхамочанассапи ан̃н̃а̄са̄дха̄ран̣ам̣ хотӣти вуттамева̄ти дат̣т̣хаббам̣.
саббхисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. маччхарисуттаван̣н̣ана̄
32. памаджджана̄ка̄рена ¶ паватта̄ анупаладдхи пама̄до. тена екантато сатирахита̄ хонтӣти вуттам̣ ‘‘сативиппава̄салаккхан̣ена̄’’ти. дит̣т̣хивичикиччха̄дайо четтха пама̄денева сан̇гахита̄. ида̄ни йатха̄ маччхарийанимиттан̃ча пама̄данимиттан̃ча да̄нам̣ на дӣйати, там̣ дассетум̣ ‘‘екаччо хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. париккхайам̣ гамиссатӣти бхогапариха̄ним̣ гамиссати. кхид̣д̣а̄дӣти а̄ди-саддена ман̣д̣анавибхӯсаначхан̣анаккхаттакиччабйасана̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. йасада̄йаканти киттийасасса парива̄райасасса ча да̄йакам̣. сирӣда̄йаканти собхаггада̄йакам̣. сампаттида̄йаканти кулабхогарӯпабхогасампада̄хи сампаттида̄йакам̣. пун̃н̃анти ва̄ идха пун̃н̃апхалам̣ дат̣т̣хаббам̣ ‘‘евамидам̣ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.80) вийа. аттхи да̄насса пхаланти еттха деййадхаммасса анават̣т̣хитатам̣ бахуласа̄дха̄ран̣атам̣, там̣ паха̄йа гаманӣйатам̣ ¶ , таббисайа̄йа пӣтийа̄ са̄ваджджатам̣, да̄надхаммасса анан̃н̃аса̄дха̄ран̣атам̣ ануга̄микатам̣, таббисайа̄йа пӣтийа̄ анаваджджатам̣, лобха̄дипа̄падхамма̄нам̣ виноданам̣, сесапун̃н̃а̄нам̣ упаниссайан̃ча джа̄нантена̄ти ваттаббам̣.
там̣йева ба̄ланти йо маччхарӣ, тамева. ада̄насӣла̄ ба̄ла̄. екаччо дханасса парибхогапариккхайабхайена аттана̄пи на парибхун̃джати атилобхасет̣т̣хи вийа̄ти а̄ха ‘‘идхалокапаралокесӯ’’ти.
йасма̄ екаччо ада̄насӣло пурисо аддхике дисва̄ пассантопи на пассати, тесам̣ катхам̣ сун̣антопи на сун̣оти, сайам̣ кин̃чи на катхети, ада̄тукамйата̄тхамбхе баддхо хоти, тасма̄ таттха маталин̇га̄ни упалаббхантийева̄ти а̄ха ‘‘ада̄насӣлата̄йа маран̣ена матесӯ’’ти. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана да̄наматтамева гахетва̄ матенасса саматам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. да̄насӣласса пана аматалин̇га̄ни вуттавипарийа̄йато ведитабба̄ни. ваджанти путхутте екавачанам̣, тасма̄ вачанавипалла̄сена вуттанти а̄ха ‘‘саха ваджанта̄’’ти. да̄насӣла̄дидхаммо пура̄тано, на аджджатаноти санантано, со етесу аттхӣти санантана̄, пан̣д̣ита̄, тесам̣ дхамма̄ти тесам̣ васенапи дхаммо санантаноти а̄ха ‘‘санантана̄нам̣ ва̄ пан̣д̣ита̄нам̣ еса дхаммо’’ти. аппасмимпи деййадхамме сати еке да̄нам̣ даданти, еке на даданти маччхарибха̄ва̄. сахассада̄насадиса̄ти ека̄пи даккхин̣а̄ паричча̄гачетана̄йа ул̣а̄рабха̄вато сахассада̄насадиса̄ хоти.
дуранугаманоти асаман̇гина̄ анугантум̣ дуккаро. ананугаманан̃часса дхаммасса апӯран̣амева̄ти а̄ха ¶ ‘‘дуппӯро’’ти. ‘‘дхаммам̣ чаре’’ти айам̣ дхаммачарийа̄ гахат̣т̣хасса васена а̄раддха̄ти а̄ха ‘‘дасакусалакаммапатхадхаммам̣ чаратӣ’’ти. тена̄ха ‘‘да̄ран̃ча поса’’нти. самун̃джаканти кассакехи аттана̄ ка̄таббам̣ катва̄ висат̣т̣хадхан̃н̃акаран̣ато кхале ун̃чха̄чарийавасена самун̃джаниа̄дина̄ чхад̣д̣итадхан̃н̃асам̣харан̣ам̣. тена̄ха ‘‘йо апи…пе… самун̃джакам̣ чаратӣ’’ти. етена̄ти сатасахассасахассайа̄гиггахан̣ена дасаннампи бхиккхукот̣ӣнам̣ пин̣д̣апа̄то дассито хоти. ‘‘динно’’ти падам̣ а̄нетва̄ йоджана̄. дасаннам̣ ва̄ каха̄пан̣акот̣ӣнам̣ пин̣д̣апа̄тоти дасаннам̣ каха̄пан̣акот̣ӣнам̣ винийун̃джанавасена сампа̄дитапин̣д̣апа̄то. тайидам̣ сатасахассам̣ ¶ сахассайа̄гӣнам̣ да̄нам̣ еттакам̣ хотӣти катва̄ вуттам̣. самун̃джакам̣ чарантопӣти самун̃джакам̣ чаритва̄пи, самун̃джакачаран̣ахетӯти аттхо. сесапададвайепи есева найо. да̄рам̣ посентопи дхаммам̣ чарати, аппакасмим̣ дадантопи дхаммам̣ чаратӣти йоджана̄. татха̄видхасса̄ти та̄дисасса татха̄дхаммача̄рино йа̄ дхаммачарийа̄, тасса̄ калампи наггханти ете сахассайа̄гино аттано сахассайа̄гита̄йа. йам̣ тена далиддена̄тиа̄ди тассеваттхасса виваран̣ам̣. саббесампи тесанти ‘‘сатам̣сахасса̄нам̣ сахассайа̄гина’’нти вутта̄нам̣ тесам̣ саббесампи. итаресанти ‘‘татха̄видхасса̄’’ти вуттапурисато ан̃н̃есам̣. дасакот̣исахассада̄нанти дасакот̣исан̇кха̄там̣ тато анекасахассабхедата̄йа сахассада̄нам̣.
‘‘калам̣ наггхатӣ’’ти идам̣ тесам̣ да̄нато имасса да̄насса ул̣а̄ратарабха̄вена випулатарабха̄вена випулатарапхалата̄йа вуттанти а̄ха ‘‘катхам̣ ну кхо етам̣ махаппхалатаранти джа̄нанаттха’’нти. паччайависесена махаттам̣ гатоти махаггато, ул̣а̄роти аттхо. тена̄ха ‘‘випулассетам̣ вевачана’’нти. самена̄ти н̃а̄йена, дхаммена̄ти аттхо. висамети на саме маччхарийалаккхан̣аппатте. чхетва̄ти пӣл̣етва̄. там̣ пана пӣл̣анам̣ потхананти дассенто ‘‘потхетва̄’’ти а̄ха. ассумукха̄ти тинтаассумукхасаммисса̄ парам̣ рода̄петва̄. маха̄да̄нанти йатха̄вуттам̣ бахудеййадхаммасса париччаджанена махантада̄нам̣. уппаттийа̄ апарисуддхата̄йа̄ти аджджха̄сайасса деййадхаммагавесана̄йа ча суддхата̄йа малӣнатта̄. итарам̣ дхаммачарийа̄йа ниббаттитада̄нам̣. париттада̄нанти париттасса деййадхаммасса васена париттада̄нам̣. аттано уппаттийа̄ парисуддхата̄йа̄ти аджджха̄сайасса деййадхаммагавесана̄йа ча висуддхата̄йа. евантиа̄дима̄ха̄ти ‘‘евам̣ сахасса̄нам̣ сахассайа̄гина’’нти авоча. таттха сахасса̄нанти сатам̣сахасса̄нам̣. га̄тха̄бандхасукхаттхам̣ сатаггахан̣ам̣ на катам̣. сесам̣ вуттанайамева.
маччхарисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. са̄дхусуттаван̣н̣ана̄
33. уда̄нам̣ ¶ уда̄несӣти пӣтивегена уггиритаббата̄йа уда̄нам̣ уггири учча̄реси. тайидам̣ йасма̄ пӣтисамут̣т̣ха̄питам̣ вачанам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘уда̄ха̄рам̣ уда̄харӣ’’ти ¶ . йатха̄ пана там̣ вачанам̣ ‘‘уда̄на’’нти вуччати, там̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. саддха̄йа̄ти еттха йа-ка̄ро хетуаттхо. паричча̄гачетана̄йа хи саддха̄ висесапаччайо ассаддхасса тадабха̄вато. пи-саддо вуттаттхасампин̣д̣анаттхо. ‘‘са̄хӯ’’ти падам̣ са̄дхусаддена сама̄наттхам̣ дат̣т̣хаббам̣. катханти да̄найуддха̄нам̣ випаккхасабха̄ва̄ти адхиппа̄йо. етам̣ убхайанти да̄нам̣ йуддханти идам̣ двайам̣. джӣвитабхӣрукоти джӣвитавина̄сабхӣруко. кхайабхӣрукоти бхогаккхайасса бхӣруко. вадантоти джӣвите са̄лайатам̣, тато ева йуджджхане асаматтхатам̣ паведенто. чхеджджанти хаттхапа̄да̄дичхедо. уссахантоти вӣрийам̣ каронто. евам̣ бхоге раккхисса̄мӣти татха̄ бхоге апариккхӣн̣е карисса̄мӣти. вадантоти идха бхогесу лобхам̣, тато ева да̄тум̣ асаматтхатам̣ паведенто. еванти евам̣ джӣвитабхоганирапеккхата̄йа да̄нан̃ча йуддхан̃ча самам̣ хоти. саддха̄дисампанноти саддха̄дхаммаджӣвита̄вӣмам̣са̄сӣла̄дигун̣асаманна̄гато. со хи деййаваттхуно париттакатта̄ аппакампи даданто аттано пана читтасампаттийа̄ кхеттасампаттийа̄ ча бахум̣ ул̣а̄рапун̃н̃ам̣ павад̣д̣хенто бахувидхам̣ лобха-доса-исса̄-маччхарийа-дит̣т̣хивичикиччха̄дибхедам̣ таппат̣ипаккхам̣ абхибхавати, тато ева ча там̣ махаппхалам̣ хоти маха̄нисам̣сам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘маччхерам̣ маддати’’ччева вуттам̣, тасса пана уджувипаччанӣкабха̄вато.
параттха̄ти паралоке. екаса̄т̣акабра̄хман̣аваттху анвайавасена, ан̇кураваттху бйатирекавасена виттха̄ретаббам̣.
дхаммо ладдхо етена̄ти дхаммаладдхо, пуггало. аггиа̄хитападасса вийа саддасиддхи дат̣т̣хабба̄. ‘‘ут̣т̣ха̄нанти ка̄йикам̣ вӣрийам̣, вӣрийанти четасика’’нти ваданти. ут̣т̣ха̄нанти бхогуппа̄де йуттапайуттата̄. вӣрийанти таджджо усса̄хо. йамасса а̄н̣а̄паваттит̣т̣ха̄нам̣. ветаран̣импи итаре нирайе ча атиккамма. те пана аббуда̄дӣнам̣ васена авӣчим̣ дасадха̄ катва̄ авасесамаха̄нирайе саттапи а̄йуппама̄н̣абхедена тайо тайо катва̄ екатим̣са̄ти ваданти. сан̃джӣва̄динирайасам̣ваттанасса каммасса тиккхамаджджхамудубха̄вена тасса а̄йуппама̄н̣асса тивидхата̄ вибха̄ветабба̄. апаре пана ‘‘ат̣т̣ха маха̄нирайа̄ сол̣аса уссаданирайа̄ а̄дито чатта̄ро ситанирайе екам̣ катва̄ сатта ситанирайа̄ти евам̣ екатим̣са маха̄нирайа̄’’ти ¶ ваданти. маха̄нирайаггахан̣ато а̄дито чатта̄ро ситанирайа̄ еко нирайо катоти.
тесанти ¶ вичинитва̄ гахитапаччайа̄нам̣. пан̃чанавутипа̄сан̣д̣абхеда̄ папан̃часӯданисам̣ван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена ведитабба̄. таттха̄ти тесу двӣсу вичинанесу. даккхин̣а̄вичинанам̣ а̄ха, упама̄на̄ни хи на̄ма йа̄вадева упамеййаттхавибха̄ванаттха̄ни. етена сукхеттагахан̣атопи даккхин̣еййавичинанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
па̄н̣есу сам̣йамоти имина̄ дасавидхампи кусалакаммапатхадхаммам̣ дассети. йатха̄ хи ‘‘па̄н̣есу сам̣йамо’’ти имина̄ сатта̄нам̣ джӣвита̄воропанато сам̣йамо вутто, евам̣ тесам̣ са̄патеййа̄ваха̄рато парада̄ра̄масанато висам̣ва̄данато ан̃н̃аман̃н̃абхеданато пхарусавачанена сан̇гхат̣т̣анато нираттхакавиппалапанато парасантака̄бхиджджха̄нато уччхедачинтанато миччха̄бхинивесанато ча сам̣йамо хотӣти. тена̄ха ‘‘сӣла̄нисам̣сам̣ катхетума̄раддха̄’’ти. пхарусавачанасам̣йамо панеттха сарӯпенева вутто.
парасса упава̄дабхайена̄ти па̄пакирийахету парена аттано ваттаббаупава̄дабхайена. упава̄дабхайа̄ти упава̄дабхайанимиттам̣. ‘‘катхам̣ ну кхо амхе паре на упавадеййу’’нти а̄сӣсанта̄ па̄пам̣ на каронти. дхаммападамева̄ти асан̇кхатадхаммакот̣т̣ха̄со ева сеййо сет̣т̣хо. йасма̄ саббасан̇кхатам̣ аниччам̣ кхайадхаммам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхаммам̣, тасма̄ тададхигама̄йа усса̄хо каран̣ӣйоти дассети. пуббасаддо ка̄лависесависайоти а̄ха ‘‘пуббе ча кассапабуддха̄дика̄лепӣ’’тиа̄ди. пуна ака̄лависесо апа̄т̣ийекко бхумматтхависайова̄ти а̄ха ‘‘саббепи ва̄’’тиа̄ди. таттха саббепи ва̄ти ете саббепи кассапабуддха̄дайо локана̄тха̄ санто на̄ма вӯпасантасаббакилесасанта̄па̄ сантасаббхӯтагун̣атта̄.
са̄дхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. насантисуттаван̣н̣ана̄
34. каманӣйа̄нӣти ¶ канта̄ни. тато ева ета̄ни ит̣т̣ха̄рамман̣а̄ни сукха̄рамман̣а̄ни рӯпа̄дӣни, те пана ваттхука̄ма̄, тада̄рамман̣акилесака̄ма̄ ва̄. ‘‘на санти ка̄ма̄ мануджесӯ’’ти десана̄сӣсаметам̣, ниччхайена ка̄ма̄ аничча̄йева. маччу дхӣйати еттха̄ти маччудхеййам̣. на пуна а̄гаччхати еттха там̣ апуна̄гаманам̣. апуна̄гаманасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ анупагаччханато. нибба̄нам̣ хӣтиа̄ди вуттассеваттхасса виваран̣ам̣. баддхоти пат̣ибаддхачитто. паматтоти воссаггапама̄дам̣ а̄панно.
тан̣ха̄чхандато ¶ джа̄там̣ тасса висесапаччайатта̄. иччхитам̣ ханатӣти агхам̣, дуккхам̣. идха пана анавасесапарийа̄да̄навасена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккханти. чхандавинайа̄ агхавинайоти хетуниродхена хи пхаланиродхо, евам̣ саупа̄дисесанибба̄нам̣ ватва̄ агхавинайа̄ дуккхавинайоти анупа̄дисесанибба̄нам̣ вадати.
читра̄нӣти килесака̄ма̄пи ведана̄дит̣т̣хисампайогабхедена хонти, а̄ка̄рабхедена ча аттхи савигха̄та̄вигха̄та̄ти тато висесетум̣ ‘‘а̄рамман̣ачитта̄нӣ’’ти вуттам̣. сан̇каппитара̄готи субха̄дивасена сан̇каппитаваттхумхи ра̄го. килесака̄мо ка̄моти вутто тассевидха висесато ка̄мабха̄васиддхито. пасӯрасуттена вибха̄ветаббо ‘‘на те ка̄ма̄’’тиа̄дина̄ тасса ваттхумхи а̄гататта̄. ида̄ни таматтхам̣ сан̇кхепенева вибха̄венто ‘‘пасӯрапарибба̄джако хӣ’’тиа̄дима̄ха. на те ка̄ма̄ йа̄ни читра̄ни локети те че ка̄ма̄ на хонти, йа̄ни локе читра̄ни рӯпа̄диа̄рамман̣а̄ни. ведесӣти кевалам̣ сан̇каппара̄ган̃ча ка̄мам̣ катва̄ вадеси че. хехинтӣти бхавеййунти аттхо. сун̣анто садда̄ни манорама̄ни, саттха̄пи те хехити ка̄мабхогӣти паччекам̣ га̄тха̄, идха пана сам̣кхипитва̄ дассита̄. дхӣра̄ на̄ма дхитисампанна̄ти а̄ха ‘‘пан̣д̣ита̄’’ти.
тасса̄ти йо пахӣнакодхама̄но саббасо сам̣йоджана̄тиго на̄марӯпасмим̣ асаджджанто ра̄га̄дикин̃чанарахито, тасса. могхара̄джа̄ на̄ма тхеро ба̄варӣбра̄хман̣асса парича̄рака̄нам̣ сол̣асаннам̣ ан̃н̃атаро. йатха̄нусандхим̣ аппатто са̄васеса-аттхо, кин̃чи ваттаббам̣ аттхӣти адхиппа̄йо ¶ . саббасо вимуттатта̄ва деваманусса̄ намассанти, йе там̣ пат̣ипаджджанти. тесам̣ ким̣ хоти? кин̃чипи на сийа̄ти айаметтха аттхависесо? дасабалам̣ сандха̄йевама̄ха уккат̣т̣ханиддесена. анупат̣ипаттийа̄ти пат̣ипаттим̣ анугантва̄ пат̣ипаджджанена. намассанти там̣ пӯдженти.
чатусаччадхаммам̣ джа̄нитва̄ти тена пат̣ивиддхам̣ чатусаччадхаммам̣ пат̣ивиджджхитва̄. татха̄ ча буддхасубуддхата̄йа ниббематика̄ хонтӣти а̄ха ‘‘вичикиччхам̣ паха̄йа̄’’ти. тато парам̣ пана ануккамена аггамагга̄дхигамена сан̇га̄тига̄пи хонти. асеккхадхаммапа̄рипӯрийа̄ пасам̣сийа̄ вин̃н̃ӯнам̣ пасам̣са̄пи хонтӣти.
насантисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. уджджха̄насан̃н̃исуттаван̣н̣ана̄
35. уджджха̄навасена ¶ паватта̄ сан̃н̃а̄ етесам̣ аттхи, уджджха̄навасена ва̄ сан̃джа̄нантӣти уджджха̄насан̃н̃ӣ. ка̄райети ката̄нам̣ парийантам̣ ка̄райети аттхо. парийантака̄ританти париччхиннака̄ритам̣ паримитавачананти аттхо. пам̣сукӯла̄дипат̣ипаккханайена паттун̣н̣адукула̄ди вуттам̣. на̄мам̣ гахитанти етена ‘‘уджджха̄насан̃н̃ика̄’’ти еттха ка-саддо сан̃н̃а̄йанти дассети.
ан̃н̃ена̄ка̄рена бхӯтанти аттана̄ паведийама̄на̄ка̄рато ан̃н̃ена асуддхена а̄ка̄рена виджджама̄нам̣ упалаббхама̄нам̣ атта̄нам̣. ван̃четва̄ти паламбхетва̄. тасса кухакасса. там̣ чатуннам̣ паччайа̄нам̣ парибхун̃джанам̣. париджа̄нантӣти тасса пат̣ипаттим̣ париччхиджджа джа̄нанти. ка̄ракоти самма̄пат̣ипаттийа̄ катта̄, самма̄пат̣ипаджджита̄ти аттхо.
иданти лин̇гавипалла̄сена вуттам̣, айанти аттхо. дхамма̄нудхаммапат̣ипада̄ти нибба̄надхаммасса ануччхавиката̄йа анудхаммабхӯта̄ пат̣ипада̄. пат̣ипаккхавидхамане аситхилата̄йа дал̣ха̄. бха̄ситаматтена ча саванаматтена ча̄ти еттха ча-саддо висесаниваттиаттхо. тена бха̄ситасса сутасса ча самма̄пат̣ипаттивисесам̣ ниваттети. локапарийа̄йанти локасса паривидхаманам̣ уппа̄даниродхавасена сан̇кха̄ра̄нам̣ пара̄вуттим̣. тена̄ха ‘‘сан̇кха̄ралокасса удайаббайа’’нти. сва̄йаматтхо саччапат̣иведхенева хотӣти а̄ха ‘‘чатусаччадхамман̃ча ан̃н̃а̄йа̄’’ти ¶ . евам̣ на куббантӣти аттани виджджама̄нампи гун̣ам̣ ана̄вӣкаронто ‘‘йатха̄ тумхе вадатха, евам̣ на куббантӣ’’ти авиджджама̄натам̣ бйа̄каротӣти аттхо.
ака̄ракамева̄ти досам̣ ака̄ракамева. аччайасса пат̣игган̣ханам̣ на̄ма адхива̄санам̣, евам̣ со десакена десийама̄но тато вигато на̄ма хоти. тена̄ха ‘‘пат̣игган̣ха̄тӯти кхаматӯ’’ти.
сабха̄вена̄ти сабха̄вато. екасадисанти паресам̣ читта̄ча̄рам̣ джа̄нантампи аджа̄нантехи саха екасадисам̣ каронта̄. паратоти паччха̄. катха̄йа уппанна̄йа̄ти ‘‘кассаччайа̄ на виджджантӣ’’тиа̄дикатха̄йа паваттама̄на̄йа ‘‘татха̄гатасса буддхасса̄’’тиа̄дина̄ буддхабалам̣ буддха̄нубха̄вам̣ дӣпетва̄. кхамисса̄мӣти аччайадесанам̣ пат̣игган̣хисса̄ми. таппат̣иггахо хи идха кхамананти адхиппетам̣, саттха̄ пана саббака̄лам̣ кхамо ева.
копо ¶ антаре читте етасса̄ти копантаро. досо гару гарука̄таббо асса̄ти досагару. ‘‘пат̣имуччатӣ’’ти ва̄ па̄т̣хо, айамева аттхо. ачча̄йикакамманти сахаса̄ анупадха̄ретва̄ кирийа̄. но чидха̄ти но че идха. идха̄ти нипа̄таматтам̣. апагатам̣ апанӣтам̣. досо но че сийа̄, тена парийа̄йена йади апара̄дхо на̄ма на бхавеййа̄ти. на саммеййум̣ на вӯпасамеййум̣. кусалоти анаваджджо.
дхӣро сатоти пададвайена ват̣т̣ачхиндам̣ а̄ха. ко ниччамева пан̣д̣ито на̄ма̄ти аттхоти ‘‘кассаччайа̄’’тиа̄дика̄йа пуччха̄га̄тха̄йа аттхо. дӣгхамаджджхимасам̣ван̣н̣ана̄су татха̄гата-саддо виттха̄рато сам̣ван̣н̣итоти а̄ха ‘‘евама̄дӣхи ка̄ран̣ехи татха̄гатасса̄’’ти. буддхатта̄дӣхӣти а̄ди-саддена ‘‘бодхета̄ паджа̄йа̄’’тиа̄дина̄ (маха̄ни. 192; чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддеса 97) ниддесе а̄гатака̄ран̣а̄ни сан̇гайханти. вимоккхам̣ вуччати арийамагго, тасса анто аггапхалам̣, таттха бхава̄ пан̣н̣атти, тасса̄ васена. евам̣ буддхабалам̣ дӣпети. ида̄ни кхиттам̣ сан̇кхепена сам̣хара̄питам̣ хотӣти дассети.
уджджха̄насан̃н̃исуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. саддха̄суттаван̣н̣ана̄
36. татвасса̄ти ¶ о-ка̄расса ва-ка̄ра̄десам̣ а-ка̄расса ча лопам̣ катва̄ ниддесоти а̄ха ‘‘тато асса̄’’ти. ‘‘татасса̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, татоти ча саддха̄хетӯти аттхо. на̄нупатантӣти на ваттанти. пама̄дам̣ каронтӣти памаджджанти, миччха̄ пат̣ипаджджантӣти аттхо. лаккхан̣а̄нӣти аничча̄дилаккхан̣а̄ни. упаниджджха̄йатӣти упечча н̃а̄н̣ачаккхуна̄ пеккхати, анупассатӣти аттхо. а̄гатакиччанти а̄хатакиччам̣, айамева ва̄ па̄т̣хо. са̄дхетӣти асаммохапат̣иведхавасена ниппха̄дети, татхалаккхан̣ам̣ ниродхасаччам̣ упаниджджха̄йатӣти айаматтхо маггепи ваттаббо тена вина̄ асаммохапат̣иведхасса асамбхавато. касин̣а̄рамман̣асса̄ти идам̣ лаккхан̣авачанам̣. акасин̣а̄рамман̣асама̄паттийопи хи сантӣти. йатха̄ ча касин̣а̄рамман̣а̄ни ат̣т̣ханнам̣ сама̄паттӣнам̣ авасеса̄нан̃ча тада̄рамман̣а̄нам̣ паччавеккхан̣авасена читта̄нам̣, евам̣ тена та̄ни а̄рамман̣а̄ни гахита̄нӣти ‘‘касин̣а̄рамман̣асса’’иччева вуттам̣. парамам̣ уттамам̣ сукханти ваттаббато парамасукхам̣ арахаттам̣.
саддха̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. самайасуттаван̣н̣ана̄
37. уда̄нам̣ ¶ пат̣ичча̄ти укка̄каран̃н̃а̄ джа̄тисамбхедапариха̄ранимиттам̣ аттано вам̣сапарисуддхам̣ нисса̄йа вуттам̣ пӣтиуда̄ха̄рам̣ пат̣ичча готтавасена ‘‘сакка̄’’ти ладдхана̄ма̄нам̣. йади екопи джанападо, катхам̣ бахувачананти а̄ха ‘‘рул̣хӣсаддена̄’’ти. аккхарачинтика̄ хи ӣдисесу т̣ха̄несу йутте вийа салин̇гавачана̄ни иччханти, айаметтха рул̣хӣ йатха̄ ‘‘авантӣ курӯ’’ти, таббисесане пана джанападасадде джа̄тисаддата̄йа екавачанамева. аропимети кеначи на ропиме.
а̄варан̣ена̄ти сетуна̄. бандха̄петва̄ти пан̣д̣упала̄сапа̄са̄н̣аматтикакхан̣д̣а̄дӣхи а̄лим̣ тхирам̣ ка̄ра̄петва̄. сасса̄ни ка̄рентӣти джет̣т̣хама̄се кира гхаммасса балавабха̄вена химаванте химам̣ вилӣйитва̄ сандитва̄ ануккамена рохин̣им̣ надим̣ пависати, там̣ бандхитва̄ сасса̄ни ка̄ренти. ‘‘джа̄тим̣ ¶ гхат̣т̣етва̄ калахам̣ вад̣д̣хайим̣сӯ’’ти сан̇кхепена вуттаматтхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘колийакаммакара̄ вадантӣ’’ти а̄ха. нийуттаамачча̄нанти тасмим̣ сассапарипа̄ланакамме нийоджитамаха̄матта̄нам̣.
тӣн̣и джа̄така̄нӣти ‘‘кут̣ха̄рихаттхо пурисо’’тиа̄дина̄ пханданаджа̄такам̣ (джа̄. 1.13.14 а̄дайо) ‘‘дуддубха̄йати бхадданте’’тиа̄дина̄ дуддубхаджа̄такам̣, (джа̄. 1.4.85 а̄дайо) ‘‘ванда̄ми там̣ кун̃джара̄’’тиа̄дина̄ лат̣укикаджа̄таканти (джа̄. 1.5.39 а̄дайо) има̄ни тӣн̣и джа̄така̄ни. две джа̄така̄нӣти –
‘‘са̄дху самбахула̄ н̃а̄тӣ, апи руккха̄ аран̃н̃аджа̄;
ва̄то вахати екат̣т̣хам̣, брахантампи ванаппати’’нти. –
а̄дина̄ руккхадхаммаджа̄такам̣ (джа̄. 1.1.74).
‘‘саммодама̄на̄ гаччханти, джа̄лама̄да̄йа паккхино;
йада̄ те вивадиссанти, тада̄ ехинти ме васа’’нти. (джа̄. 1.1.33) –
а̄дина̄ саммодама̄наджа̄таканти има̄ни две джа̄така̄ни.
‘‘аттадан̣д̣а̄ ¶ бхайам̣ джа̄там̣, джанам̣ пассатха медхагам̣;
сам̣вегам̣ киттайисса̄ми, йатха̄ сам̣виджитам̣ майа̄’’ти. (су. ни. 941) –
а̄дина̄ аттадан̣д̣асуттам̣.
тена̄ти бхагавата̄. калахакаран̣абха̄воти калахакаран̣асса аттхибха̄во. маха̄патхавийа̄ махаггхе кхаттийе касма̄ на̄сетха̄ти дассетва̄ калахам̣ вӯпасаметука̄мо бхагава̄ патхавим̣ нидассанабха̄вена ган̣хӣти дассенто ‘‘патхавӣ на̄ма ким̣ аггхатӣ’’тиа̄дима̄ха. ат̣т̣ха̄нети ака̄ран̣е. верам̣ катва̄ти виродхам̣ уппа̄детва̄. там̣там̣палобханакирийа̄йа параккамантийо ‘‘уккан̣т̣хантӯ’’ти са̄санам̣ песенти. кун̣а̄ладахети кун̣а̄ладахатӣре патит̣т̣ха̄йа. пуччхитам̣ катхеси ануккамена кун̣а̄ласакун̣ара̄джасса пуччха̄пасан̇гена кун̣а̄ладжа̄такам̣ (джа̄. 2.21.кун̣а̄ладжа̄така) катхесса̄мӣти. анабхиратим̣ винодеси иттхӣнам̣ досадассанамукхена ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнавока̄расам̣килесавибха̄ванавасена. пурисапурисехӣти косаджджам̣ виддхам̣сетва̄ пурисатха̄мабрӯханена уттамапурисехи но бхавитум̣ ват̣т̣атӣти уппанначитта̄ ¶ . ависсат̣т̣хасаман̣акамманта̄ апариччаттакаммат̣т̣ха̄на̄бхийога̄ти аттхо. нисӣдитум̣ ват̣т̣атӣти бхагава̄ чинтесӣти йоджана̄.
падуминийанти падумаване. викасим̣су гун̣аган̣авибодхена. айам̣ имасса…пе… на катхесӣти имина̄ саббепи те бхиккхӯ та̄вадева пат̣ипа̄т̣ийа̄ а̄гататта̄ ан̃н̃аман̃н̃асса ладжджама̄на̄ аттана̄ пат̣иладдхависесам̣ бхагавато на̄рочесунти дассети. кхӣн̣а̄сава̄нантиа̄дина̄ таттха ка̄ран̣ама̄ха.
осат̣аматтети бхагавато сантикам̣ упагатаматте. арийаман̣д̣алети арийапуггаласамӯхе. па̄чӣнайугандхарапариккхепатоти йугандхарапаббатасса па̄чӣнапариккхепато, на ба̄хиракехи вуччама̄наудайапаббатато. ра̄ман̣еййакадассанаттханти буддхуппа̄дапат̣иман̣д̣итатта̄ висесато раман̣ӣйасса локасса раман̣ӣйабха̄вадассанаттхам̣. уллан̇гхитва̄ти ут̣т̣хахитва̄. еварӯпе кхан̣е лайе мухуттети йатха̄вутте чандаман̣д̣аласса ут̣т̣хитаккхан̣е ут̣т̣хитавела̄йам̣ ут̣т̣хитамухуттети упарӯпарика̄ласса вад̣д̣хитабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣.
тесам̣ бхиккхӯнам̣ джа̄тиа̄дивасена бхагавато анурӯпапарива̄рабха̄вам̣ дассенто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. маха̄самматасса вам̣се уппаннотиа̄ди кулавам̣сасуддхидассанам̣. кхаттийагаббхе джа̄тоти идам̣ сатипи джа̄тивисуддхийам̣ ма̄та̄питӯнам̣ васена ависуддхата̄ сийа̄ти тесампи ‘‘ависуддхата̄ наттхи имеса’’нти ¶ висуддхидассанаттхам̣ вуттам̣. сатипи ча габбхависуддхийам̣ катадосена миссакатта̄ араджджа̄рахата̄пи сийа̄ти ‘‘тампи наттхи имеса’’нти дассанаттхам̣ ‘‘ра̄джапаббаджита̄’’тиа̄ди вуттам̣.
са̄манта̄ти самӣпе. чалим̣сӯти ут̣т̣хахим̣су. косаматтам̣ т̣ха̄нам̣ саддантарам̣, ‘‘саддасаванат̣т̣ха̄намева саддантара’’нти апаре. тиккхаттум̣ тесат̣т̣хийа̄ нагарасахассесӯти джамбудӣпе кира а̄дито маханта̄ни тесат̣т̣хи нагарасахасса̄ни уппанна̄ни, татха̄ дутийам̣, татха̄ татийам̣. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тиккхаттум̣ тесат̣т̣хийа̄ нагарасахассесӯ’’ти. та̄ни пана сампин̣д̣етва̄ сатасахассато парам̣ навасахасса̄дхика̄ни асӣтисахасса̄ни. наванавутийа̄ дон̣амукхасатасахассесӯти навасатасахасса̄дхикесу ¶ навутисатасахассесу дон̣амукхесу. дон̣амукханти ча маха̄нагарасса а̄йуппаттит̣т̣ха̄набхӯтам̣ па̄данагарам̣ вуччати. чханавутийа̄ пат̣т̣анакот̣исатасахассесӯти чхакот̣исатасахассаадхикесу навутикот̣исатасахассапат̣т̣анесу. тамбапан̣н̣идӣпа̄дичхапан̣н̣а̄са̄йа ратана̄каресу. евам̣ пана нагара-дон̣амукхапат̣т̣ана-ратана̄кара̄дибха̄вена катханам̣ там̣там̣адхиваттха̄йа васантӣнам̣ та̄сам̣ девата̄нам̣ бахубха̄вадассанаттхам̣. йади дасасахассачаккава̄л̣есу девата̄ саннипатита̄. атха касма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘дасахи ча локадха̄тӯхӣ’’ти? вуттанти а̄ха ‘‘дасасахасса…пе… адхиппета’’нти. тена сахассилокадха̄ту идха ‘‘ека̄ локадха̄тӯ’’ти ведитабба̄.
лохапа̄са̄дети саббапат̣хамакате лохапа̄са̄де. брахмалокети хет̣т̣химе брахмалоке. йади та̄ девата̄ евам̣ нирантара̄ хутва̄ саннипатита̄, паччха̄ а̄гата̄нам̣ ока̄со ева на бхавеййа̄ти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘йатха̄ кхо пана̄’’тиа̄ди.
суддха̄ва̄сака̄йе уппанна̄ суддха̄ва̄сака̄йика̄. та̄сам̣ пана йасма̄ суддха̄ва̄сабхӯми нива̄сат̣т̣ха̄нам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘суддха̄ва̄сава̄сӣна’’нти. а̄ва̄са̄ти а̄ва̄сат̣т̣ха̄набхӯта̄. девата̄ пана орамбха̄гийа̄нам̣ итаресан̃ча сам̣йоджана̄нам̣ самуччхиннат̣т̣хена суддхо а̄ва̄со виха̄ро етесанти суддха̄ва̄са̄. маха̄сама̄гамам̣ н̃атва̄ти маха̄сама̄гамам̣ гата̄ти н̃атва̄.
пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ отари ан̃н̃аттха ока̄сам̣ алабхама̄но. евам̣ сеса̄пи. ман̣ивамманти инданӣламан̣имайам̣ кавачам̣. буддха̄нам̣ абхимукхабха̄го буддхавӣтхи, са̄ йа̄ва чаккава̄л̣а̄ уттаритум̣ на сакка̄. махатийа̄ буддхавӣтхийа̄ва̄ти буддха̄нам̣ сантикам̣ упасан̇камантехи техи девабрахмехи валан̃джитабуддхавӣтхийа̄ва.
самити ¶ сан̇гати саннипа̄то самайо, маханто самайо маха̄самайоти а̄ха ‘‘маха̄самӯхо’’ти. паваддхам̣ ванам̣ павананти а̄ха ‘‘ванасан̣д̣о’’ти. девагхат̣а̄ти девасамӯха̄. сама̄дахам̣сӯти сама̄хитам̣ локуттарасама̄дхим̣ сут̣т̣ху аппитам̣ акам̣су. татха̄ сама̄хитам̣ пана сама̄дхина̄ нийоджитам̣ на̄ма хотӣти вуттам̣ ‘‘сама̄дхина̄ йоджесу’’нти. саббесам̣ гомуттаван̇ка̄дӣнам̣ дӯрасамусса̄ритатта̄ аттано…пе… акарим̣су. винайати ассе етехӣти нетта̄ни, йотта̄ни. авӣтхипат̣ипанна̄нам̣ асса̄нам̣ вӣтхипат̣ипа̄данам̣ расмиггахан̣ена хотӣти ‘‘йотта̄ни гахетва̄ ачоденто’’ти ватва̄ там̣ пана ачоданам̣ ава̄ран̣амева̄ти а̄ха ‘‘ачоденто ава̄ренто’’ти.
йатха̄ ¶ кхӣлам̣ бхиттийам̣, бхӯмийам̣ ва̄ а̄кот̣итам̣ дуннӣхаран̣ам̣, йатха̄ ча палигхам̣ нагараппавесанива̄ран̣ам̣, йатха̄ ча индакхӣлам̣ гамбхӣранеми суникха̄там̣ дуннӣхаран̣ам̣, евам̣ ра̄га̄дайо саттасанта̄нато дуннӣхаран̣а̄ нибба̄нанагараппавесанива̄ран̣а̄ ча̄ти те ‘‘кхӣлам̣ палигхам̣ индакхӣла’’нти ча вутта̄. ӯхачча̄ти уддхаритва̄. тан̣ха̄еджа̄йа абха̄вена анеджа̄. парамасантут̣т̣хабха̄вена ча̄туддисатта̄ аппат̣ихатача̄рикам̣ чаранти. буддхачаккху-дхаммачаккху-диббачаккху-самантачаккху-пакатичаккхӯнам̣ васена пан̃чахи чаккхӯхи. суданта̄ кутоти а̄ха ‘‘чаккхутопӣ’’ти. чханда̄дӣхӣти чханда̄дӣнам̣ васена на гаччханти на ваттанти. на а̄гаччханти ануппа̄данато. а̄гунти апара̄дхам̣.
саббасам̣йога̄ти вибхаттилопена ниддесо, саббе сам̣йогети аттхо. висаджджа̄ти висаджджитва̄. евампӣти има̄йапи га̄тха̄йа васена ‘‘а̄гум̣ на каротӣ’’ти паде.
гата̄сети гата̄ ева. на гамиссанти паринит̣т̣хитасаран̣агаманатта̄. локуттарасаран̣агаманан̃хеттха адхиппетам̣. тена̄ха ‘‘ниббематикасаран̣агаманена гата̄’’ти. те хи нийамена апа̄йам̣ на гамиссанти, девака̄йан̃ча парипӯрессанти. йе пана локийена саран̣агаманена буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄, на те гамиссанти апа̄йам̣, сати ча паччайантарасамава̄йе паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣ девака̄йам̣ парипӯрессантӣти. тена̄ха со брахма̄ ‘‘йе кечи буддхам̣…пе… парипӯрессантӣ’’ти.
самайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. сакаликасуттаван̣н̣ана̄
38. танти уййа̄нам̣ сан̇кхам̣ гатанти самбандхо. дхануна̄ сарена гаханти потхайанти ба̄дхентӣти дхануггаха̄. там̣ сампат̣иччхӣти тасса̄ сила̄йа хет̣т̣ха̄бха̄гена уггантва̄ сампат̣иччхи. саттху пун̃н̃а̄нубха̄вена ¶ упахататта̄ сайампи парипатантӣ ва̄там̣ упаттхамбхети. абхихани саттха̄ра̄ ана̄ваджджитатта̄. тан̃ча кхо каммапхалавасена̄ти дат̣т̣хаббам̣. тато ева тато пат̣т̣ха̄йа бхагавато апха̄су джа̄танти етенапи упа̄дин̣н̣акасарӣре на̄ма анит̣т̣ха̄пи сампхассака̄ патанти ева татха̄рӯпена каммуна̄ катока̄сети дассети. айам̣ ¶ виха̄роти гиджджхакӯт̣авиха̄ро. уджджан̇гало на каттаббапаро. висамоти бхӯмибха̄гавасена висамо. сивика̄ка̄рена саджджито ман̃чо ева ман̃часивика̄.
бхуса̄ти дал̣ха̄. дуккха̄ти дуккхама̄ дуттитиккха̄. кхара̄ти каккаса̄. кат̣ука̄ти анит̣т̣ха̄. аса̄та̄ти на са̄та̄ аппийа̄. на аппетӣти на упети. на аппа̄йантӣти на кхаманти. ведана̄дхива̄санакхантийа̄ сатисампаджан̃н̃айуттатта̄ саббасаттат̣т̣хита̄ха̄расамудайаваттхуджа̄тасса а̄дӣнаваниссаран̣а̄нам̣ пагева суппат̣ивидитатта̄ йатха̄ самуда̄ча̄ро читтам̣ на̄бхибхавати, евам̣ саммадева упат̣т̣ха̄питасатисампаджан̃н̃атта̄ вуттам̣ ‘‘ведана̄дхива̄сана…пе… хутва̄’’ти. апӣл̣ийама̄ноти аба̄дхийама̄но. ка̄мам̣ анит̣т̣ха̄йа ведана̄йа пхут̣т̣хо та̄йа апӣл̣ийама̄но на̄ма наттхи, парин̃н̃а̄таваттхукатта̄ пана тасса̄ васе аваттама̄но ‘‘авихан̃н̃ама̄но’’ти вутто. тена̄ха ‘‘сампариваттаса̄йита̄йа ведана̄нам̣ васам̣ агаччханто’’ти.
сӣхасеййанти еттха сайанам̣ сеййа̄, сӣхасса вийа сеййа̄ сӣхасеййа̄, там̣ сӣхасеййам̣. атха ва̄ сӣхасеййанти сет̣т̣хасеййам̣ уттамасеййам̣. сва̄йаматтхо ат̣т̣хакатха̄йамева а̄гамиссати. ‘‘ва̄мена пассена сентӣ’’ти евам̣ вутта̄ ка̄мабхогисеййа̄. даккхин̣апассена сайа̄но на̄ма наттхи даккхин̣ахаттхасса сарӣраггахан̣а̄дийогаккхамато. пурисавасена четам̣ вуттам̣. екена пассена сайитум̣ на сакконти дуккхуппаттито. айам̣ сӣхасеййа̄ти айам̣ йатха̄вутта̄ сӣхасеййа̄. теджуссадатта̄ти имина̄ сӣхасса абхӣтабха̄вам̣ дассети. бхӣрукаджа̄тика̄ хи сесамига̄ аттано а̄сайам̣ пависитва̄ утра̄сабахула̄ санта̄сапуббакам̣ йатха̄ татха̄ сайанти, сӣхо пана абхирукабха̄вато сатока̄рӣ бхиккху вийа сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ва сайати. тена̄ха ‘‘две пуримапа̄де’’тиа̄ди. пуримапа̄дети даккхин̣апуримапа̄де ва̄масса пуримапа̄дасса т̣хапанавасена две пуримапа̄де екасмим̣ т̣ха̄не т̣хапетва̄. паччхимапа̄дети две паччхимапа̄де. вуттанайенева идха̄пи екасмим̣ т̣ха̄не т̣хапанам̣ ведитаббам̣. т̣хитока̄сасаллаккхан̣ам̣ абхӣрукабха̄венева. сӣсам̣ пана уккхипитва̄тиа̄дина̄ вуттасӣхакирийа̄ анутра̄сапабуджджханам̣ вийа абхӣрукабха̄васиддха̄ дхаммата̄васенева̄ти ведитабба̄. сӣхавиджамбхитавиджамбханам̣ ативелам̣ ека̄ка̄рена т̣хапита̄нам̣ сарӣра̄вайава̄нам̣ ¶ гамана̄дикирийа̄су йоггабха̄ва̄па̄данаттхам̣. тиккхаттум̣ сӣхана̄данаданам̣ аппесаккхамигаджа̄тапарихаран̣аттхам̣.
сети ¶ абйа̄ват̣абха̄вена паваттати еттха̄ти сеййа̄, чатуттхаджджха̄намева сеййа̄ чатуттхаджджха̄насеййа̄. ким̣ панеттха там̣ чатуттхаджджха̄нанти? а̄на̄па̄начатуттхаджджха̄нам̣. тато хи вут̣т̣хахитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ ануккамена аггамаггам̣ адхигантва̄ татха̄гато джа̄тоти. ‘‘тайидам̣ падат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма, на сеййа̄, татха̄пи йасма̄ ‘чатуттхаджджха̄на̄ вут̣т̣хахитва̄ саманантарам̣ бхагава̄ паринибба̄йӣ’ти маха̄паринибба̄не (дӣ. ни. 2.219) а̄гатам̣. тасма̄ локийачатуттхаджджха̄насама̄патти ева татха̄гатасеййа̄’’ти кечи. евам̣ сати паринибба̄нака̄лика̄ва татха̄гатасеййа̄ти а̄паджджати; на ча татха̄гато локийачатуттхаджджха̄насама̄паджджанабахуло виха̄си. аггапхалавасена паваттам̣ панеттха чатуттхаджджха̄нам̣ ведитаббам̣. таттха йатха̄ сатта̄нам̣ ниддупагамалаккхан̣а̄ сеййа̄ бхаван̇гачиттавасена хоти, са̄ ча несам̣ пат̣хамам̣ джа̄тисаманвайа̄ йебхуййавуттика̄, евам̣ бхагавато арийаджа̄тисаманвайам̣ йебхуййавуттикам̣ аггапхалабхӯтам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ татха̄гатасеййа̄ти ведитабба̄. сӣхасеййа̄ на̄ма сет̣т̣хасеййа̄ти а̄ха ‘‘уттамасеййа̄’’ти.
‘‘ка̄лапариччхедам̣ катва̄ йатха̄париччхедам̣ ут̣т̣хахисса̄мӣ’’ти евам̣ тада̄ манасика̄расса акататта̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘ут̣т̣ха̄насан̃н̃ам̣ манасикаритва̄’’ти на вуттанти а̄ха ‘‘ут̣т̣ха̄насан̃н̃анти панеттха на вутта’’нти. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘гила̄насеййа̄ хеса̄’’ти. са̄ хи чирака̄лаппаваттика̄ хоти.
висум̣ висум̣ ра̄сивасена ана̄гантва̄ екаджджхам̣ пун̃джавасена а̄гататта̄ вуттам̣ ‘‘сабба̄пи та̄’’ти. тена̄ха ‘‘саттасата̄’’ти. вика̄раматтампӣти ведана̄йа асаханавасена паваттана̄ка̄раматтампи. сусаммат̣т̣хакан̃чанам̣ вийа̄ти саммат̣т̣хасусаджджитасуван̣н̣ам̣ вийа.
дхамма̄лапананти асан̇кха̄рикасамуппаннасабха̄ва̄лапанам̣. самуллапитан̃хи а̄ка̄расама̄навачанаметам̣. на̄го вийа ва̄ти паваттатӣти на̄гаво. тасса бха̄во на̄гавата̄. вибхаттилопена хеса ниддесо, маха̄на̄гахаттхисадисата̄йа̄ти аттхо. бйаттупаричаран̣ат̣т̣хена̄ти бйаттам̣ упарӯпари аттано кирийа̄чаран̣ена. а̄джа̄нӣйоти самма̄патитам̣ дуккхам̣ саханто ¶ аттана̄ ка̄таббакирийам̣ дхӣро хутва̄ ниттха̄рако. ка̄ран̣а̄ка̄ран̣аджа̄нанена̄ти ниййа̄ника̄ниййа̄никакаран̣ан̃а̄тата̄йа. теневат̣т̣хена̄ти аппат̣исамат̣т̣хенева. ‘‘мутто мочеййа’’нтиа̄ди дхурава̄хат̣т̣хена. ниббисеванат̣т̣хена̄ти ра̄га̄дивисавигатабха̄вена.
анийамита̄н̣аттӣти ануддесикам̣ а̄н̣а̄панам̣. са̄ман̃н̃акатопи сама̄дхисаддо пакаран̣ато идха висесаттхоти а̄ха ‘‘сама̄дхинти арахаттапхаласама̄дхи’’нти. пат̣иппассаддхивасена саббакилесехи сут̣т̣ху ¶ вимуттанти сувимуттам̣. абхинатам̣ на̄ма а̄рамман̣е абхимукхабха̄вена паваттийа̄. апанатам̣ апагаманавасена паваттийа̄, вимукхата̄йа̄ти аттхо. локийаджджха̄начиттам̣ вийа випассана̄ вийа ча сасан̇кха̄рена саппайогена тадан̇гаппаха̄навиккхамбханапаха̄навасена ча виккхамбхетва̄ на адхигатам̣ на т̣хапитам̣, кин̃чарахи килеса̄нам̣ саббасо чхинната̄йа̄ти а̄ха ‘‘чхиннатта̄ ватам̣ пхаласама̄дхина̄ сама̄хита’’нти. атиккамитаббанти а̄ча̄ра̄тиккамавасена лан̇гхитаббам̣. са̄ пана лан̇гхана̄ а̄са̄дана̄ гхат̣т̣ана̄ти а̄ха ‘‘гхат̣т̣етабба’’нти.
пан̃чаведа̄ на̄ма – ируведо, йаджуведо, са̄маведо, а̄тхаббан̣аведо, итиха̄со ча̄ти евам̣ итиха̄сапан̃чама̄нам̣ веда̄нам̣. ‘‘чара’’нти вачанавипалла̄сена вуттанти а̄ха ‘‘чаранта̄’’ти, тапанта̄ти аттхо. хӣнаттарӯпа̄ти хӣна̄дхимуттиката̄йа нихӣначиттасабха̄ва̄. вимуттиката̄йа абха̄вато нибба̄нан̇гама̄ на хонти. арахатта̄дхигамакаммасса абхаббата̄йа парихӣнаттха̄. аджджхоттхат̣а̄ти абхибхӯта̄. та̄дисехева сӣлехӣти госӣла̄дӣхи. баддха̄ти сама̄дапетва̄ паваттанавасена анубаддха̄. лӯкхам̣ тапанти аттакиламатха̄нуйогам̣. там̣ пана екадесена дассенто ‘‘пан̃ча̄тапата̄пана’’нтиа̄дима̄ха. ‘‘евам̣ пат̣ипаннасса моккхо наттхи, евам̣ пат̣ипаннасса ват̣т̣ато мутти аттхӣ’’ти вадантӣ са̄ аттато са̄санасса ниййа̄набха̄во катхито на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘са̄санасса ниййа̄никабха̄вам̣ катхентӣ’’ти. а̄динти га̄тха̄двайам̣.
сакаликасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. пат̣хамападжджуннадхӣтусуттаван̣н̣ана̄
39. ча̄тумаха̄ра̄джикасса̄ти ¶ ча̄тумаха̄ра̄джикака̄йикасса. дхаммо анубуддхоти чатусаччадхаммо парин̃н̃еййа̄дибха̄васса анурӯпато буддхо. паччаккхамева̄ти парапаттийа̄ ахутва̄ аттапаччаккхамева катва̄ джа̄на̄ми. дхаммам̣ гараханта̄ на̄ма саддадосавасена ва̄ аттхадосавасена ва̄ гарахеййунти там̣ дассенто ‘‘хӣнаккхара…пе… котива̄’’ти а̄ха. са̄ пана ‘‘тесам̣ вигараха̄ думмедхата̄йа маха̄наттха̄ваха̄ва̄’’ти дассентӣ девата̄ а̄ха ‘‘думмедха̄ упенти рорува’’нти. висум̣ хотӣти авӣчимаха̄нирайато висум̣ ева хоти. кхантийа̄ти н̃а̄н̣акхантийа̄. упасамена̄ти ра̄га̄дӣнам̣ саббасо вӯпасамена. тена̄ха ‘‘руччитва̄’’тиа̄ди.
пат̣хамападжджуннадхӣтусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дутийападжджуннадхӣтусуттаван̣н̣ана̄
40. буддхан̃ча ¶ дхамман̃ча намассама̄на̄ти буддхасубуддхатам̣ дхаммасудхамматан̃ча н̃атва̄ тадубхайам̣ намассама̄на̄. йасма̄ буддхе ча дхамме ча пасанно сан̇гхе ча пасанно ева хоти тасса суппат̣ипаттийа̄ виджа̄нанато, тасма̄ со аттхо га̄тха̄йа ча-саддасан̇гахитоти дассенто ‘‘ча-саддена сан̇гхан̃ча̄’’ти а̄ха аттхаватийоти локийалокуттарааттхасан̇гахита̄ локийакусалалокуттарамаггасан̇ган̣ханато. йам̣ дхаммам̣ са̄ абха̄сӣти йам̣ тумха̄кам̣ дхаммам̣ пат̣ивиджджхитва̄ т̣хита̄, са̄ маха̄коканада̄ аттано бала̄нурӯпам̣ абха̄си. бахуна̄ти на̄наппака̄рена. парийа̄йена̄ти ка̄ран̣ена. та̄дисоти татха̄рӯпо татха̄пат̣ивиддхасаччо аттхадхамма̄дӣсу кусало екекам̣ падампи уда̄харан̣ахетунигамана̄ни нӣхаранто а̄чиккхати десети пан̃н̃апети пат̣хапети виварати вибхаджати утта̄нӣкароти. тена̄ха ‘‘айам̣ бхагава̄’’тиа̄ди. етена ативийа виттха̄раккхамо сугатадхаммоти дассети. парийа̄пут̣анти париваттитам̣. евам̣ виттха̄раккхамам̣ ¶ дхаммам̣ йасма̄ девадхӣта̄ ‘‘сам̣кхиттаматтхам̣ лапайисса̄мӣ’’ти авоча, тасма̄ вуттам̣ ‘‘тассаттха’’нтиа̄ди.
дутийападжджуннадхӣтусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
сатуллапака̄йикаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. а̄диттавагго
1. а̄диттасуттаван̣н̣ана̄
41. сӣсанти десана̄падесо, десана̄йа ан̃н̃есупи ваттаббесу кассачидева сӣсабха̄гена ападисанам̣. тена̄ха ‘‘ра̄га̄дӣхӣ’’тиа̄ди. да̄нена̄ти аттано сантакасса паресам̣ париччаджанена. там̣ пана париччаджанам̣ четана̄йа хотӣти а̄ха ‘‘да̄начетана̄йа̄’’ти да̄напун̃н̃ачетана̄ти да̄намайа̄ пун̃н̃ачетана̄ да̄йакассева хоти там̣сантатипарийа̄паннатта̄. нӣхатабхан̣д̣аканти а̄диттагехато бахи никкха̄митам̣ бхан̣д̣акам̣. етанти ‘‘диннам̣ хотӣ’’тиа̄дивачанам̣. адиннети да̄намукхе анийун̃джите бхоге. ‘‘антена̄’’ти джӣвитасса анто адхиппетоти а̄ха ‘‘маран̣ена̄’’ти. мама̄ти париггахитатта̄ париггаха̄, бхога̄. тепи кеначи а̄ка̄рена вина̄сам̣ анупагата̄ маран̣ена пахӣйанти ¶ на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘чора̄дӣнам̣ васена авинат̣т̣хабхоге’’ти. собхана̄ аггабхӯта̄ рӯпа̄дайо еттха̄ти сагго, там̣ саггам̣.
а̄диттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ким̣дадасуттаван̣н̣ана̄
42. две тӣн̣и бхатта̄ни абхутва̄ти две тайо ва̄ре бхатта̄ни абхун̃джитва̄. ут̣т̣ха̄тум̣ на саккотӣти ут̣т̣ха̄тумпи на саккотӣ, пагева ан̃н̃ам̣ сарӣрена ка̄таббакиччам̣ дуббалабха̄вато. дуббалопи хутва̄ти бхун̃джанато пуббе дуббало хутва̄ баласампанно хоти. евам̣ бйатирекато анвайато ча а̄ха̄расса сарӣре балаватам̣ а̄ха. йасма̄ аннадо ¶ да̄йако пат̣игга̄хакасса баладо хоти, тасма̄ со а̄йатим̣ аттано сарӣре баладо авина̄савасена баласса раккхако ча хоти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘балам̣ кхо пана датва̄ баласса бха̄гӣ хотӣ’’ти (а. ни. 5.37) сесападесупи есева найо. сурӯпопӣти абхирӯпопи. вирӯпо хотӣти бӣбхаччхарӯпо копӣнасса аччханнатта̄. идан̃ча йа̄нанти са̄ман̃н̃ато вуттам̣. упа̄хана̄ти сарӯпато дассети. адуккхаппатто хутва̄ йа̄ти ваттати етена̄ти йа̄нанти чхатта̄дӣнампи йа̄набха̄во вутто. тена̄ха ‘‘йа̄надо сукхадо хотӣ’’ти. чаккхудо на̄ма хоти чаккхуна̄ ка̄таббакичче сахака̄рӣка̄ран̣абха̄вато дӣпасса.
‘‘саббесам̣йева бала̄дӣнам̣ да̄йако хотӣ’’ти сан̇кхепато вуттам̣ аттхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘две тайо га̄ме’’тиа̄ди вуттам̣. нисаджджа̄дивасена патиссайитаббато патиссайо, виха̄ро. паккхиттам̣ вийа хоти париссамасса винодитатта̄. бахи вичарантасса̄ти патиссайам̣ алабхитва̄ бахи виват̣ан̇ган̣е вичарантасса. джха̄йатӣти джха̄йантам̣ хоти, киламатӣти аттхо. сӣтун̣ха̄дивиродхипаччайавасена сасанта̄не висабха̄гасантати, таббипарийа̄йато сабха̄гасантати ведитабба̄. сукхам̣ на̄ма дуккхапаччайапариха̄рато сукхапаччайуппаннато ча хоти, тадубхайам̣ патиссайавасена лабхатӣти дассенто ‘‘бахи вичарантасса па̄де’’тиа̄дима̄ха. дхаммапӣтисукханти дхаммапаччавеккхан̣ена уппаннапӣтисукхам̣. упасамасукханти килеса̄нам̣ вӯпасамена паваттасукхам̣. нива̄там̣ пихитава̄тапа̄нам̣ патиссайам̣ пависитва̄ два̄рам̣ пидха̄йа т̣хитасса андхака̄ро хотӣти вуттам̣ ‘‘кӯпе отин̣н̣о вийа хотӣ’’ти. тена̄ха ‘‘ман̃чапӣт̣ха̄дӣни на пан̃н̃а̄йантӣ’’ти. тайидам̣ бахисама̄паннапариссамадосена, на ча патиссайадосена. тена̄ха ‘‘мухутта’’нтиа̄ди.
на ¶ марати етена̄ти амаран̣ам̣, нибба̄на̄дхигама̄дайо. тасса да̄нам̣ дхаммӯпадесо, там̣ дети. тена̄ха ‘‘йо дхаммам̣ ануса̄сатӣ’’ти. тайидам̣ дхамма̄нуса̄санам̣ катхам̣ хотӣти а̄ха ‘‘ат̣т̣хакатха’’нтиа̄ди. ат̣т̣хакатхам̣ катхетӣти авиват̣апа̄т̣хасса па̄л̣ийа̄ аттхасам̣ван̣н̣анам̣ каротӣти аттхо. анадхӣтино пана па̄л̣им̣ ва̄чети. таттха таттха гатат̣т̣ха̄не пуччхитапан̃хам̣ виссаджджети, айам̣ та̄ва гантхадхуро, пат̣ипаттива̄садхуре пана каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхати, убхайесампи ¶ дхаммассаванам̣ кароти. саббада̄нанти йатха̄вуттаа̄мисада̄нам̣ абхайада̄нам̣. дхаммада̄нанти дхаммадесана̄. дхаммаратӣти саматхавипассана̄дхамме абхирати. дхаммарасоти саддхаммасанниссайам̣ пӣтипа̄моджджам̣.
ким̣дадасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. аннасуттаван̣н̣ана̄
43. паттхентӣти пихенти. йаттхасса упагаманам̣ локе па̄кат̣атарам̣ ахоси, те уда̄харан̣авасена дассенто ‘‘читтагахапатисӣвалиттхера̄дике вийа̄’’ти а̄ха. аннанти аннасан̃н̃ито чатуббидхопи паччайо. саббепи да̄йаке екаджджхам̣ гахетва̄ са̄ман̃н̃ато екавасена ‘‘да̄йакамева̄’’ти вуттам̣, йатха̄ ча̄ха ‘‘ко на̄ма со йаккхо, йам̣ аннам̣ на̄бхинандатӣ’’ти? таттха йаккхоти сатто. са̄ман̃н̃аджотана̄ ча на̄ма йасма̄ путхуаттхависайа̄, тасма̄ ‘‘йе нам̣ даданти саддха̄йа, виппасаннена четаса̄. тамева аннам̣ бхаджатӣ’’ти вуттам̣. таттха ма-ка̄ро падасандхикаро, те ева̄ти аттхо. да̄йакам̣ апариччаджанамева анугаччхати чаккам̣ вийа куббарам̣.
аннасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. екамӯласуттаван̣н̣ана̄
44. патит̣т̣хат̣т̣хена авиджджа̄сан̇кха̄там̣ екам̣ мӯлам̣ етисса̄ти екамӯла̄. там̣ екамӯлам̣. йатха̄ сам̣йоджанӣйесу асса̄да̄нупассана̄васена тан̣ха̄самуппа̄до, евам̣ тан̣ха̄бхибхававасена анавабодхоти авиджджа̄ тан̣ха̄йа мӯлам̣, тан̣ха̄ ча авиджджа̄йа мӯлам̣. айан̃хи найо упаниссайата̄васена вутто, сахаджа̄тавасена ча̄йам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ мӯлабха̄во па̄кат̣ойева. идха пана имиссам̣ га̄тха̄йам̣ адхиппета̄ ‘‘екамӯла’’нти са̄ тан̣ха̄. таттха йа̄ бхаватан̣ха̄, са̄ сассатадит̣т̣хивасена а̄ват̣т̣ати париваттати, вибхаватан̣ха̄ ¶ уччхедадит̣т̣хивасена, евам̣ двира̄ват̣т̣ам̣. сахаджа̄такот̣ийа̄ти сахаджа̄такот̣ийа̄пи, пагева саммуйхам̣ а̄паннасса пана ваттама̄на̄йа тан̣ха̄йа балавабха̄вена малӣната̄ сийа̄. упаниссайакот̣ийа̄ти упаниссайакот̣ийа̄ва сахаджа̄такот̣ийа̄ асамбхавато. паттхаран̣ат̣т̣ха̄на̄ти виттхата̄ хутва̄ паваттит̣т̣ха̄набхӯми ¶ . тена̄ха ‘‘тесу са̄ паттхаратӣ’’ти. самудданат̣т̣хена самуддо. уттаритум̣ асаккун̣еййата̄йа пата̄йа алам̣ парийаттоти па̄та̄ло, айам̣ пана па̄та̄ло вийа̄ти па̄та̄ло. тена̄ха ‘‘аппатит̣т̣хат̣т̣хена̄’’ти. ага̄дхагамбхӣрата̄йа̄ти аттхо.
екамӯласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. аномасуттаван̣н̣ана̄
45. аномана̄манти анӯнана̄мам̣. гун̣анемиттика̄ни ева хи бхагавато на̄ма̄ни. гун̣а̄нан̃часса парипун̣н̣ата̄йа анӯнана̄манти а̄ха ‘‘саббагун̣асаманна̄гататта̄’’тиа̄ди. апича татха̄ тевиджджо, чхал̣абхин̃н̃отиа̄дӣни на̄ма̄ни аномана̄ма̄ни на хонти париччхиннависайатта̄, бхагавато пана саттха̄, саббан̃н̃ӯ, самма̄самбуддхотиа̄дӣни на̄ма̄ни аномана̄ма̄ни на̄ма маха̄висайатта̄ анӯнабха̄вато. тена̄ха ‘‘авекаллана̄ма’’нти. кхандхантара̄дайоти кхандхависеса̄дике. н̃а̄н̣ена йа̄тха̄вато аран̣ӣйат̣т̣хена аттхе. анвайапан̃н̃а̄дхигама̄йа̄ти локуттарапан̃н̃а̄пат̣ила̄бха̄йа. пат̣ипаданти саматхавипассана̄пат̣ипадам̣. килесака̄ма̄нам̣ васена аллӣйитаббат̣т̣хена ка̄ма̄ ева а̄лайо. атӣтака̄лейева каманатам̣ гахетва̄ вуттам̣ ‘‘камама̄на’’нти. на етарахи тадабха̄ватоти а̄ха ‘‘атӣтам̣ пана упа̄да̄йа идам̣ вутта’’нти. маха̄нубха̄вата̄дина̄ маханта̄нам̣.
аномасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. аччхара̄суттаван̣н̣ана̄
46. ‘‘аччхара̄ган̣асан̇гхут̣т̣ха’’нти га̄тха̄ девапуттена йена̄дхиппа̄йена га̄йита̄, со анупуббикатха̄йа вина̄ на пан̃н̃а̄йатӣти там̣ а̄гаманато пат̣т̣ха̄йа ¶ катхенто ‘‘айам̣ кира девапутто’’тиа̄дима̄ха. таттха са̄санети имассева саттхуса̄сане. камма̄камманти каммавиниччхайам̣. аттхапуреккха̄рата̄йа аппакиччата̄йа ча саллахукавуттико. сайанасса кот̣т̣ха̄соти дивасам̣ пуримайа̄ман̃ча бха̄вана̄нуйогавасена килантака̄йасса самасса̄санаттхам̣ сеййа̄йа упагаманабха̄го анун̃н̃а̄то.
аббхантарети куччхийам̣ бхаттасса париттата̄йа саттхакава̄та̄ти тиккхабха̄вена саттхака̄ вийа кантанака̄ ва̄та̄. дхурасмим̣йева̄ти килесама̄рена йуддхе ева. вимутта̄йатанасӣсе т̣хатва̄ дхаммам̣ десенто ва̄. упаниссайамандата̄йа апарипаккан̃а̄н̣ата̄йа а̄саваккхайам̣ аппатто ка̄лам̣ катва̄ти йоджана̄. упари т̣хитанти париккха̄рабха̄вена диббадуссӯпари т̣хитам̣. татхева ат̣т̣ха̄сӣти та̄хи татха̄ вуттепи ¶ йатха̄ тато пуббе, татхева ат̣т̣ха̄си. суван̣н̣апат̣т̣анти ниббуддхе пат̣иджинитва̄ ладдхаббасуван̣н̣апат̣т̣ам̣. вӣтиккамасса акататта̄ асамбхинненева сӣлена. йасма̄ тасмим̣ саттху сантикам̣ а̄гаччханте та̄пи тена саддхим̣ а̄гамам̣су тасма̄ ‘‘аччхара̄сан̇гхапаривуто’’ти вуттам̣.
сан̇гхоситанти сан̇гамма гхоситам̣, таттха таттха аччхара̄нам̣ гӣтасаддавасена гхоситам̣. писа̄чаган̣ам̣ катва̄ вадати аччхандара̄гата̄йа. нийа̄мачиттата̄йа̄ти самматтанийа̄ме нинначиттата̄йа. гарубха̄вена̄ти та̄сам̣ васе аваттанато гарут̣т̣ха̄набха̄вена. йа̄тра̄ти нибба̄нам̣ пати йа̄тра̄. там̣ пана ват̣т̣ато ниггаманам̣ хотӣти а̄ха ‘‘катхам̣ ниггаманам̣ бхависсатӣ’’ти.
атисаллекхатева̄ти ативийа килеса̄нам̣ саллекхитавуттико. аката̄бхинивесасса̄ти бха̄ванаманануйуттасса ана̄раддхавипассакасса. ка̄ракасса̄ти сугатова̄дака̄ракасса самма̄пат̣ипаджджато. сун̃н̃ата̄випассананти сун̃н̃ата̄дӣпанам̣ випассанам̣ дуччаритатан̣ха̄йа дӯрӣкаран̣ена екавиха̄рита̄йа. еко магго асса̄ти локуттарамагго ева асса ана̄гато, пуббабха̄гамагго пана катапаричайоти аттхо.
ка̄йаван̇ка̄дӣнанти ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ абха̄вато самуччхинданена анупалаббханато. наттхи еттха бхайам̣, асмим̣ ва̄ адхигате пуггаласса наттхи бхайанти ¶ абхайам̣ на̄ма. сам̣са̄раканта̄рам̣ атиккамитва̄ нибба̄насан̇кха̄там̣ кхемам̣ аматат̣т̣ха̄нам̣ гамане сугатаса̄ратхина̄ сусаджджитайа̄набха̄вато ратхо акӯджаноти ат̣т̣хан̇гико маггова адхиппето. дхаммато анапетата̄йа апара̄паруппаттийа̄ ча дхаммачаккехи.
оттаппампи гахитамева авина̄бха̄ва̄. апа̄ламботи авассайо. парива̄роти париккха̄ро абхисан̇кхаран̣ато. маггасса каран̣ат̣т̣ха̄не дхаммо таппарийа̄панна̄ самма̄дит̣т̣хи. аничча̄дивасена̄ти аничча̄нупассана̄дивасена. содхитесу ваджджхама̄несу. бхӯмиладдхават̣т̣анти бхӯмиладдхасан̇кха̄там̣ ват̣т̣ам̣. таттха випассана̄йа паваттит̣т̣ха̄набха̄вато пан̃чаккхандха̄ бхӯми на̄ма, ват̣т̣амайакаммабха̄вато таттха уппаджджана̄рахам̣ килесаджа̄там̣ бхӯмиладдхават̣т̣ам̣. париджа̄нама̄на̄ти париччхинданавасена саматиккамавасена джа̄нама̄на̄ пат̣ивиджджхантӣ.
касма̄ девапутто сота̄паттипхалейева патит̣т̣ха̄си, нану ча са̄ десана̄ бхагавата̄ чатумаггаппадха̄набха̄вена паваттита̄ти а̄ха ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди.
аччхара̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ванаропасуттаван̣н̣ана̄
47. кесанти ¶ са̄мивасена вуттакасаддо ‘‘дхаммат̣т̣ха̄ сӣласампанна̄’’ти еттха паччаттабахувачанавасена парин̣а̄метаббо. аттхавасена хи вибхаттивипарин̣а̄мо. ке джана̄ти еттха ва̄ вуттакесаддо сӣхавилокананайена а̄нетва̄ йоджетабботи а̄ха ‘‘ке дхаммат̣т̣ха̄, ке сӣласампанна̄’’ти? пуччхатӣти имина̄ таттха ка̄ран̣ама̄ха. пхала̄дисампаттийа̄ а̄раманти еттха сатта̄ти а̄ра̄мо. а̄ра̄ме ропенти ниппха̄дентӣти а̄ра̄маропа̄. ванӣйати чха̄йа̄сампаттийа̄ бхаджӣйатӣти ванам̣. таттха йам̣ упаваналаккхан̣ам̣ ванам̣, там̣ а̄ра̄маггахан̣енева гахитанти тапованалаккхан̣ам̣, там̣ дассенто ‘‘сӣмам̣ париккхипитва̄’’тиа̄дима̄ха. висамети удакачиккхаллена висаме падесе. па̄нӣйам̣ пиванти еттха̄ти папа̄, там̣ папам̣. удакам̣ пӣйати еттха̄ти ва̄ папа̄. тал̣а̄ка̄дӣти а̄ди-саддена ма̄тикам̣ сан̇ган̣ха̄ти.
имаматтхам̣ ¶ сандха̄йа̄ти имина̄ каммаппатхаппаттам̣ пат̣иккхипати. аттана̄ катан̃хи пун̃н̃ам̣ ануссарато там̣ а̄раббха бахум̣ пун̃н̃ам̣ пасавати, на пана йатха̄ катам̣ пун̃н̃ам̣ сайамева павад̣д̣хати. тасмим̣ дхамме т̣хитатта̄ти тасмим̣ а̄ра̄маропана̄дидхамме патит̣т̣хитатта̄. тенапи сӣлена сампаннатта̄ти тена йатха̄вуттадхамме катасӣле т̣хатва̄ чин̣н̣ена тадан̃н̃енапи ка̄йава̄часикасам̣варалаккхан̣ена сӣлена саманна̄гататта̄. даса кусала̄ дхамма̄ пӯренти дуччаритапариваджджанато. сесам̣ вуттанайамева.
ванаропасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. джетаванасуттаван̣н̣ана̄
48. еситагун̣атта̄ есийама̄нагун̣атта̄ ча исӣ, асеккха̄ секкхакалйа̄н̣апутхуджджана̄ ча. исӣнам̣ сан̇гхо исисан̇гхо. исисан̇гхена нисевитам̣. тена̄ха ‘‘бхиккхусан̇гханисевита’’нти.
там̣ ка̄рентасса гандхакут̣ипа̄са̄дакӯт̣а̄га̄ра̄дивасена синиддхасандаччха̄йаруккхалата̄васена бхӯмибха̄гасампаттийа̄ ча анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ атираман̣ӣйам̣ там̣ джетаванам̣ читтам̣ тосети, татха̄ арийа̄нам̣ нива̄сабха̄венапӣти а̄ха ‘‘евам̣ пат̣хамага̄тха̄йа джетаванасса ван̣н̣ам̣ катхетва̄’’ти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘йаттха араханто вихаранти, там̣ бхӯмира̄ман̣еййака’’нти (дха. па. 98; тхерага̄. 991). апачайага̄мичетана̄ сатта̄нам̣ висуддхим̣ а̄вахати каммаккхайа̄йа сам̣ваттанатоти а̄ха ‘‘камманти маггачетана̄’’ти. чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ видитакаран̣ат̣т̣хена килеса̄нам̣ виджджханат̣т̣хена ча виджджа̄ ¶ . маггапан̃н̃а̄ самма̄дит̣т̣хӣти а̄ха ‘‘виджджа̄ти маггапан̃н̃а̄’’ти. сама̄дхипаккхика̄ дхамма̄ самма̄ва̄йа̄масатисама̄дхайо. йатха̄ хи виджджа̄пи виджджа̄бха̄гийа̄, евам̣ сама̄дхипи сама̄дхипаккхико. сӣлам̣ етасса аттхӣти сӣланти а̄ха ‘‘сӣле патит̣т̣хитасса джӣвитам̣ уттама’’нти. дит̣т̣хисан̇каппа̄ти самма̄дит̣т̣хисан̇каппа̄. таттха самма̄сан̇каппасса самма̄дит̣т̣хийа̄ упака̄рабха̄вена виджджа̄бха̄во вутто. татха̄ хи со пан̃н̃а̄ккхандхасан̇гахитоти вуччати. йатха̄ ча самма̄сан̇каппа̄дайо пан̃н̃а̄ккхандхасан̇гахита̄, евам̣ ва̄йа̄масатийо ¶ сама̄дхиккхандхасан̇гахита̄ти а̄ха ‘‘ва̄йа̄масатисама̄дхайо’’ти. дхаммоти хи идха сама̄дхи адхиппето ‘‘евам̣дхамма̄ те бхагаванто ахесу’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.13; ма. ни. 3.197; сам̣. ни. 5.378) вийа. ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ти самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄. маггапарийа̄панна̄ ева хете сан̇гахита̄. тена̄ха ‘‘етена ат̣т̣хан̇гикамаггена̄’’ти.
упа̄йена видхина̄ арийамагго бха̄ветаббо. тена̄ха ‘‘сама̄дхипаккхийадхамма’’нти. самма̄сама̄дхипаккхийам̣ випассана̄дхамман̃чева маггадхамман̃ча. ‘‘арийам̣ во, бхиккхаве, самма̄сама̄дхим̣ десесса̄ми саупанисам̣ сапариккха̄ра’’нти (ма. ни. 3.136) хи вачанато самма̄дит̣т̣хиа̄дайо маггадхамма̄ самма̄сама̄дхипариккха̄ра̄. вичинеййа̄ти вӣмам̣сеййа, бха̄веййа̄ти аттхо. таттха̄ти хетумхи бхуммавачанам̣. арийамаггахетука̄ хи сатта̄нам̣ висуддхи. тена̄ха ‘‘тасмим̣ арийамагге висуджджхатӣ’’ти. пан̃чаккхандхадхаммам̣ вичинеййа̄ти паччуппанне пан̃чаккхандхе випассеййа. тесу випассийама̄несу випассана̄йа уккам̣сагата̄йа йадаггена дуккхасаччам̣ парин̃н̃а̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхӣйати, тадаггена самудайасаччам̣ паха̄напат̣иведхена пат̣ивиджджхӣйати, ниродхасаччам̣ саччхикирийа̄пат̣иведхена, маггасаччам̣ бха̄вана̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхӣйатӣти евам̣ тесу чатӯсу саччесу висуджджхатӣти имасмим̣ паккхе нимиттаттхе ева бхуммам̣, тесу саччесу пат̣ивиджджхийама̄несӯти аттхо.
авадха̄ран̣авачананти ваваттха̄панавачанам̣, авадха̄ран̣анти аттхо. ‘‘са̄рипуттова̄’’ти ча авадха̄ран̣ам̣ са̄вакесу са̄рипуттова сеййоти имаматтхам̣ дӣпети тассевуккам̣сабха̄вато. килесаупасамена̄ти имина̄ маха̄тхерасса та̄дисо килесавӯпасамоти дассети. тасса са̄вакависайе пан̃н̃а̄йа па̄рамиппатти ахоси. йади евам̣ ‘‘йопи па̄ран̇гато бхиккху, ета̄вапарамо сийа̄’’ти идам̣ тесам̣ буддха̄нам̣ н̃а̄н̣ависайе пан̃н̃а̄па̄рамиппатта̄нам̣ васенева вуттанти дат̣т̣хаббам̣. авадха̄ран̣ампи вимуттийа̄ на̄натта̄ тӣхи вимуттӣхи па̄ран̇гате сандха̄йетам̣ вуттам̣. тена̄ха – ‘‘па̄рам̣ гатоти нибба̄нам̣ ¶ гато’’тиа̄ди. на тхерена уттаритаро на̄ма аттхи лаббхати, лаббхати че, евамева лаббхеййа̄ти адхиппа̄йо.
джетаванасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. маччхарисуттаван̣н̣ана̄
49. маччхариноти ¶ маччхераванто маччхерасаман̇гиноти а̄ха ‘‘маччхерена саманна̄гата̄’’ти. маччхерам̣ маччхарийанти аттхато екам̣. на вандатӣти ванданаматтампи на кароти, куто да̄нанти адхиппа̄йо. упат̣т̣ха̄нам̣ ка̄тунти мадхурапат̣исантха̄рам̣ каротӣти йоджана̄. идам̣ та̄ва мудумаччхарийам̣ на хадайам̣ вийа атта̄нам̣ дассентасса маччхарийанти катва̄. ким̣ туйхам̣ па̄да̄ руджджанти нану туйхам̣йева а̄гатагаманесу па̄да̄ руджджанти, кинте име чхиндантӣти адхиппа̄йо. са̄мӣчимпи на кароти куто да̄нанти адхиппа̄йо. йатха̄каммам̣ там̣там̣гатийо аранти упагаччхантӣти арийа̄, сатта̄. име пана куччхита̄ арийа̄ти кадарийа̄, тхаддхамаччхарино. маччхарийасадисан̃хи куччхитам̣ саббахӣнам̣ наттхи саббагун̣а̄бхибхӯтатта̄ бхогасампаттиа̄дисаббасампаттӣнам̣ мӯлабхӯтасса да̄насса ниседхато. итиа̄дӣхи вачанехи. аттано упагха̄такоти маччхарийа̄нуйогена кусаладхамма̄нам̣ гатисампаттийа̄ ча вина̄сако.
пун̃н̃апа̄павасена сампаретаббато упагантаббато сампара̄йо, паралоко. ка̄магун̣аратӣти ка̄магун̣асанниссайо асса̄до. кхид̣д̣а̄ти ка̄йикакхид̣д̣а̄ ва̄часикакхид̣д̣а̄ четасикакхид̣д̣а̄ти евам̣ тивидха̄. еса випа̄коти чол̣а̄дӣнам̣ киччхала̄бхоти еса еварӯпо випа̄ко. йамалоканти паралокам̣. упападжджарети еттха ити-саддо пака̄раттхо. тена па̄л̣ийам̣ вуттам̣ нирайам̣ тираччха̄найонин̃ча сан̇ган̣ха̄ти.
йа̄чанти на̄ма арийайа̄чана̄йа. вуттан̃хетам̣ ‘‘уддисса арийа̄ тит̣т̣ханти, еса̄ арийа̄на йа̄чана̄’’ти (джа̄. 1.7.59). йе сам̣вибхаджанти, те вадан̃н̃ӯ на̄ма н̃атва̄ каттаббакаран̣ато. вима̄наппабха̄йа̄ти нидассанаматтам̣, уййа̄накаппаруккхаппабха̄хи девата̄нам̣ ваттха̄бхаран̣асарӣраппабха̄хипи сагге пака̄сентийева. пака̄сантӣти ва̄ па̄кат̣а̄ хонти, на апа̄йалоке вийа апа̄кат̣а̄ти аттхо. парасамбхатесӯти сайам̣ самбхатам̣ ана̄паджджитва̄ парехева самбхаритесу сукхӯпакаран̣есу. тена̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘васаваттӣва модаре’’ти, параниммитабхогесу васаваттӣ девапутта̄ вийа сукхасаман̇гита̄йа модантӣти аттхо. евам̣ вуттасампара̄йоти ете сагга̄ти евам̣ хет̣т̣ха̄ ¶ вуттасампара̄йо. убхиннанти етесам̣ йатха̄вутта̄нам̣ убхиннам̣ дуккат̣асукат̣акаммака̄рӣнам̣. тато чавитва̄ тато нирайасагга̄дито чавитва̄ ¶ мануссесу ниббаттати. тесу йо маччхарӣ мануссесу ниббатто, со далиддо хутва̄ пуббачарийавасена маччхарӣйева хонто да̄ра̄дибхаран̣аттхам̣ маччхакаччхапа̄дӣни хантва̄ пунапи нирайе ниббатто. итаро суддха̄сайо самиддхо хутва̄ пуббачарийа̄васена пунапи пун̃н̃а̄ни катва̄ сагге ниббаттеййа. тена̄ха ‘‘пуна сампара̄йепи дуггатисугатийева хотӣ’’ти.
маччхарисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. гхат̣ӣка̄расуттаван̣н̣ана̄
50. ‘‘упапанна̄се’’ти се-ка̄ра̄гамам̣ катва̄ ниддесо, ‘‘упапанна̄’’иччева аттхоти а̄ха ‘‘ниббаттивасена упагата̄’’ти. аттано сампаттито авиха̄нато авиха̄, тесам̣ брахмалоко авиха̄брахмалоко, тасмим̣. упапаттисаманантарамева̄ти пат̣хамакот̣т̣ха̄се ева. арахаттапхалавимуттийа̄ти асеккхавимуттийа̄. секкхавимуттийа̄ пана авихӯпапаттито пагева вимутта̄. ма̄нусам̣ дехам̣ саматиккаманти читтупаккилесапаха̄навасена̄ти пхалена хетудассанамиданти а̄ха ‘‘ма̄нусам̣ деханти идха…пе… вутта̄нӣ’’ти. диви бхавам̣ диббам̣, брахматтабха̄васан̃н̃итам̣ кхандхапан̃чакам̣. таттха сам̣йоджанакоти вуттам̣ ‘‘диббам̣ йоганти пан̃ча уддхамбха̄гийасам̣йоджана̄нӣ’’ти. имасса̄ти девапуттасса. ‘‘хитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, диббайогам̣ упаччагу’’нти тесам̣ твам̣ кусалам̣ сабба̄ваджджаппаха̄нена анаваджджатам̣ бха̄сатӣти кусалӣ вадеси. аттхена саддасса абхедопача̄рам̣ катва̄ гамбхӣравачанам̣ вуттанти а̄ха ‘‘гамбхӣраттха’’нти аттхассева гамбхӣрато, на саддасса. самуччхиннака̄мара̄гата̄йа саббасо ка̄мависайаппаха̄нена нира̄мисабрахмача̄рӣ на̄ма ана̄га̄мӣ. нива̄санат̣т̣ха̄набхӯто сама̄но еко га̄мо етасса̄ти а̄ха ‘‘екага̄мава̄сӣ’’ти.
гхат̣ӣка̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
а̄диттаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. джара̄вагго
1. джара̄суттаван̣н̣ана̄
51. хитасса ¶ са̄дханато са̄дху, йам̣ кин̃чи аттхаджа̄там̣. там̣ пана аттхака̄мена лабхитаббато упасевитаббато ¶ ладдхакам̣, калйа̄н̣ат̣т̣хена бхаддаканти вуччатӣти а̄ха ‘‘са̄дхӯти ладдхакам̣ бхаддака’’нти. ‘‘сӣлам̣ йа̄ва джара̄ са̄дхӯ’’ти вуттаматтхам̣ бйатирекато вибха̄ветум̣ ‘‘имина̄ идам̣ дассетӣ’’ти вуттам̣. иданти идам̣ аттхаджа̄там̣.
патит̣т̣хита̄ти читтасанта̄не ладдхапатит̣т̣ха̄, кеначи асам̣ха̄рийа̄. тена̄ха ‘‘маггена а̄гата̄’’ти. читтӣкатат̣т̣ха̄дӣхӣти пӯджанӣйабха̄ва̄дӣхи. вуттам̣ хетам̣ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. читтӣкатанти ратананти идам̣ ратанам̣ на̄ма локе читтӣкатам̣ ваттхӯнам̣ сахассаггханата̄дивасена. йепи локе читтӣката̄ кхаттийапан̣д̣ита-чатумаха̄ра̄джа-сакка-суйа̄ма-маха̄брахма̄дайо, тесам̣ читтӣкато техи саран̣анти упагантаббата̄дивасена. ратикаранти пӣтисукха̄вахам̣. джха̄наратисукхена̄ти дувидхенапи джха̄наратисукхена. тулетунти париччхиндитум̣. гун̣апа̄раминти гун̣а̄нам̣ уккам̣сапа̄рамим̣. дуллабхо анека̄ни асан̇кхйеййа̄ни атидха̄витва̄пи ладдхум̣ асаккун̣еййатта̄. аномоти анӯно парипун̣н̣о. таттха висесато аномасаттапарибхогато техи ‘‘самма̄самбуддхо бхагава̄’’ти ануссаритаббатоти а̄ха ‘‘бхагава̄ аномо сӣлена̄’’тиа̄ди.
арийамаггапан̃н̃а̄йева идха адхиппета̄ти ‘‘идха пана дуллабхапа̄тубха̄ват̣т̣хена пан̃н̃а̄ ‘ратана’нти вутта’’нти а̄ха. пуджджапхаланиббаттанато, аттано санта̄нам̣ пуна̄тӣти ча пун̃н̃ачетана̄ пун̃н̃ам̣, са̄ пана йасса уппанна̄, тассева а̄вен̣иката̄йа анан̃н̃аса̄дха̄ран̣атта̄ кеначипи ана̄хат̣а̄, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘арӯпатта̄’’ти вуттам̣.
джара̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. аджараса̄суттаван̣н̣ана̄
52. аджӣран̣ена̄ти ¶ джин̣н̣абха̄ва̄на̄паджджанена. лаккхан̣авачанан̃четам̣ авина̄саппаттийа̄. тена̄ха ‘‘авипаттийа̄ти аттхо’’ти. ниддхамитабботи нӣхаритаббо.
аджараса̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. миттасуттаван̣н̣ана̄
53. саха аттхена ваттатӣти саттхо, бхан̣д̣амӯлам̣ гахетва̄ ва̄н̣иджджавасена десантара̄дӣсу вичаран̣акаджанасамӯхо. тена̄ха ‘‘саддхим̣чаро’’ти, сахачаран̣акоти аттхо. миттанти синехайогена миттакиччайуттам̣ ¶ . идха̄дхиппетаппака̄рам̣ дассетум̣ ‘‘роге уппанне’’тиа̄ди вуттам̣. татха̄рӯпети джигуччханӣйе, дуттикиччхе ва̄. йатха̄ асан̣т̣хита̄нам̣ сан̣т̣ха̄панавасена павасато пурисасса бхогабйасане на̄тхата̄, евам̣ путтасинехавасена путтасса ма̄туйа̄ антогехе на̄тхата̄ти вуттам̣ ‘‘ма̄та̄ миттам̣ саке гхаре’’ти. аттхаджа̄тасса̄ти упат̣т̣хитапайоджанасса̄ти аттхоти а̄ха ‘‘уппаннакиччасса̄’’ти. сампара̄йахитанти сампара̄йе хита̄вахам̣.
миттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ваттхусуттаван̣н̣ана̄
54. патит̣т̣ха̄ти авассайо. гуйхасса̄ти гухитаббасса рахассасса. парамо сакха̄ на̄ма атипийат̣т̣ха̄ната̄йа.
ваттхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. пат̣хамаджанасуттаван̣н̣ана̄
55. видха̄ватӣти вивидхам̣ рӯпам̣ падха̄вати, йатха̄ка̄мам̣ паваттатӣти аттхо.
пат̣хамаджанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дутийаджанасуттаван̣н̣ана̄
56. ват̣т̣адуккхатоти ¶ сам̣са̄радуккхато. сам̣са̄ро хи килесакаммавипа̄ка̄нам̣ апара̄паруппаттита̄йа видха̄вати. тан̃ча дуккхам̣ дуккхаматта̄йа на̄на̄видхадуккхара̄сибха̄вато.
дутийаджанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. татийаджанасуттаван̣н̣ана̄
57. ниппхаттӣти ит̣т̣ха̄нит̣т̣хавипа̄ка̄нам̣ ниппхаджджанато ниппхатти. тато ева авассайо, ниппхаттитавипа̄касса авассайо адхит̣т̣ха̄нам̣ ка̄ран̣анти аттхо.
татийаджанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. уппатхасуттаван̣н̣ана̄
58. амагготи ¶ на магго анупа̄йо. раттиндиваккхайоти таттха вайаккхан̣асса па̄кат̣абха̄вато. вуттаккхан̣опи хи сайам̣ кхӣйатева. сесам̣ ба̄хирамалам̣ ваттхасарӣра̄дибхӯтам̣. татха̄ хи ‘‘бхасмакха̄ра̄дӣхи дховитва̄ сакка̄ содхету’’нти вуттам̣. дут̣т̣хоти дӯсито саттасанта̄но на сакка̄ суддхо на̄ма ка̄тум̣ аббхантарамалӣнабха̄ва̄па̄данато. иттхийанти брахмачарийасса антара̄йакара̄йапи. паджа̄ти саттака̄йо саджджати сан̇гам̣ кароти йа̄тха̄вато а̄дӣнавам̣ апассанто. индрийасам̣вара̄ди килеса̄нам̣ та̄панато тапо, тена̄ха ‘‘сабба̄пӣ’’тиа̄ди.
уппатхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. дутийасуттаван̣н̣ана̄
59. кисса̄ти ¶ бхумматтхе са̄мивачананти а̄ха ‘‘кисмим̣ абхирато’’ти. саддха̄ на̄ма анаваджджасабха̄ва̄, тасма̄ локийалокуттарахитасукха̄ваха̄ти а̄ха ‘‘сугатин̃чева нибба̄нан̃ча гаччхантасса дутийика̄’’ти. ануса̄сати хитачарийа̄йа парин̣а̄йикабха̄вато.
дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. кависуттаван̣н̣ана̄
60. га̄йаттиа̄дикоти чхаббӣсатийа̄ чхандесу га̄йаттиа̄дико уккатипарийоса̄но чхандо га̄тха̄нам̣ нида̄нам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ ‘‘самут̣т̣хахати етена̄’’ти катва̄. техи пана анут̣т̣хубха̄дико хотӣти а̄ха ‘‘чхандо га̄тха̄нам̣ нида̄на’’нти. пуббапат̣т̣ха̄панага̄тха̄ти дхаммакатха̄йа а̄дито а̄рочанабха̄ваджа̄нанаттхам̣ сатиджананам̣ вийа паваттитага̄тха̄. аккхаран̃хи падам̣ джанетӣти йасма̄ аккхарасамуда̄йо падам̣, падасамуда̄йо га̄тха̄, самуда̄йо ча самуда̄йӣхи бйан̃джӣйати там̣паваттанато, тасма̄ бйан̃джанабха̄ве т̣хитам̣ аккхарам̣, там̣самуда̄йо падам̣, падам̣ там̣ вийан̃джета̄ джанета̄ вийа хотӣти ‘‘аккхаран̃хи падам̣ джанетӣ’’ти вуттам̣. аккхарам̣ хи учча̄ритавиддхам̣сита̄йа там̣там̣кхан̣аматта̄ват̣т̣ха̄йӣпи парато паваттийа̄ мановин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ сан̇каланавасена екаджджхам̣ катва̄ падабха̄вена гайхама̄нам̣ йатха̄сан̇кетаматтхам̣ бйан̃джети. падам̣ га̄тхам̣ джанетӣти еттха̄пи есева найо. га̄тха̄ аттхам̣ пака̄сетӣти га̄тха̄сан̃н̃ито падасамуда̄йо кирийа̄ка̄ракасамбандхавасена самбандхито каттуадхиппа̄йа̄нурӯпам̣ а̄лочитавилочитам̣ сам̣хитам̣ аттхам̣ вибха̄вети. самудда̄дипан̣н̣аттиниссита̄ воха̄расанниссайенева ¶ паваттатӣти катва̄. тена̄ха ‘‘га̄тха̄ а̄рабханто’’тиа̄ди. а̄сайоти авассайоти а̄ха ‘‘патит̣т̣ха̄’’ти кавитоти вичиттакатхӣа̄дито.
кависуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
джара̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. аддхавагго
1. на̄масуттаван̣н̣ана̄
61. на̄манти ¶ са̄ман̃н̃ана̄ма̄дибхедам̣ на̄мам̣. саббанти саббам̣ пан̃н̃аттипатхам̣ саббам̣ н̃еййапаваттипатхам̣. аддхабхавӣти ка̄мам̣ па̄л̣ийам̣ атӣтака̄ланиддесо като, там̣ пана лаккхан̣аматтам̣. абхибхавати анупататӣти етена абхибхаво анупатанам̣ паватти ева̄ти дассети. там̣ панасса абхибхаванам̣ аппависайе ана̄маситва̄ маха̄висайа̄нам̣ васена дассенто ‘‘опапа̄тикена ва̄’’тиа̄дима̄ха. тасса на̄мам̣ хотӣти тасса руккхапа̄са̄н̣а̄дикасса ана̄макоиччева саман̃н̃а̄ хоти, татха̄ нам̣ сан̃джа̄нантӣти аттхо.
на̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. читтасуттаван̣н̣ана̄
62. йе читтасса васам̣ гаччхантӣти йе апарин̃н̃а̄таваттхука̄, тесам̣йева. анавасесапарийа̄да̄нанти анавасесаггахан̣ам̣. на хи парин̃н̃а̄таккхандха̄ пахӣнакилеса̄ читтасса васам̣ гаччханти, там̣ аттано васе ваттенти.
читтасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. тан̣ха̄суттаван̣н̣ана̄
63. татийе ¶ ‘‘саббева васаманвагӯ’’ти йе тан̣ха̄йа васам̣ гаччханти, тесам̣ ева анавасесапарийа̄да̄нанти имаматтхам̣ ‘‘есева найо’’ти имина̄ атидиссати.
тан̣ха̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. сам̣йоджанасуттаван̣н̣ана̄
64. ким̣ ¶ су сам̣йоджаноти сӯти нипа̄таматтанти а̄ха ‘‘ким̣-сам̣йоджано’’ти? вичаранти етехӣти вича̄ран̣а̄, па̄да̄. бахувачане хи ваттаббе екавачанам̣ катам̣. тасса̄ти локасса.
сам̣йоджанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. бандханасуттаван̣н̣ана̄
65. чатуттхе а̄гатааттхо ева анантарепи вутто, бйан̃джанамева на̄нанти а̄ха ‘‘пан̃чамепи есева найо’’ти.
бандханасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. аттахатасуттаван̣н̣ана̄
66. ‘‘кенассуббха̄хато’’ти па̄т̣хоти адхиппа̄йена ‘‘су-ка̄ро нипа̄таматта’’нти а̄ха, ‘‘кенассаббха̄хато’’ти пана па̄т̣хе у-ка̄ралопена падасандхи. иччха̄дхӯпа̄йитоти асампаттависайиччха̄лаккхан̣а̄йа тан̣ха̄йа санта̄пито дад̣д̣хо. тена̄ха ‘‘иччха̄йа а̄дитто’’ти.
аттахатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. уд̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄
67. уллан̇гхитоти уббандхитва̄ лан̇гхито. садда̄дӣсӯти садда̄дина̄гадантесу сота̄дӣни уд̣д̣ита̄ни тан̣ха̄раджджуна̄ дал̣хабандханена баддхатта̄ таданативаттанато. локоти а̄йатаналоко. татха̄ аттхайоджана̄йа кататта̄ кхандха̄дилокавасенапи йоджана̄ ка̄табба̄. на дӯрам̣ ¶ анантарабхавакатта̄. чутичиттаантаритатта̄ ¶ екачиттантарабхавасса каммасса абуджджханам̣, евам̣ санте касма̄ сатта̄ на буджджхантӣти а̄ха ‘‘балаватийа̄’’тиа̄ди.
уд̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. пихитасуттаван̣н̣ана̄
68. пан̃хоти н̃а̄тум̣ иччхито аттхо. пуччхитоти саттамасутте га̄тха̄йа пуримаддхам̣ паччхимаддхам̣, паччхимам̣ пуримам̣ катва̄ ат̣т̣хамасутте девата̄йа пуччхитатта̄ вуттам̣ ‘‘хет̣т̣хупарийа̄йавасена пуччхито’’ти. пуччха̄нурӯпам̣ виссаджджананти авуттампи сиддхаметанти ана̄хат̣ам̣.
пихитасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. иччха̄суттаван̣н̣ана̄
69. наваме винайа̄йа̄ти винайена. каран̣аттхе хи идам̣ сампада̄навачанам̣. киссассӯти кисса, су-ка̄ро нипа̄таматтам̣. саббам̣ чхиндати бандхананти саббам̣ дасавидхампи сам̣йоджанам̣ самуччхиндати. на хи там̣ кин̃чи килесабандханам̣ аттхи, йам̣ асамуччхиннам̣ хутва̄ т̣хитам̣ асса̄ тан̣ха̄йа самуччхинна̄йа. сва̄йаматтхо сувин̃н̃еййоти а̄ха ‘‘саббам̣ утта̄намева̄’’ти.
иччха̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. локасуттаван̣н̣ана̄
70. кисминти кисмим̣ сати? тасса пана сантабха̄во уппаттивасенева̄ти а̄ха ‘‘кисмим̣ уппанне’’ти? локо уппанноти вуччати анупа̄да̄натта̄ локасаман̃н̃а̄йа. чхасӯти еттха̄пи есева найо сантхаванти адхикасинехам̣ ¶ кароти адхикасинехаваттхубха̄вато аджджхаттика̄йатана̄нам̣. упа̄да̄йа̄ти пуббака̄лакирийа̄ апарака̄лакирийам̣ апеккхатӣти вачанасесавасена кирийа̄падам̣ гахитам̣ ‘‘паваттатӣ’’ти. ким̣ пана паваттати? локо, локасаман̃н̃а̄ти аттхо. чхасӯти идам̣ нимиттаттхе бхуммам̣. чхал̣а̄йатананимиттан̃хи саббадуккхам̣. айанти сатталоко. уппанно на̄ма хоти чхал̣а̄йатанам̣ на̄ма мӯлам̣ саббадуккха̄нанти катва̄. ба̄хиресу а̄йатанесу сантхавам̣ кароти висесато рӯпа̄дӣнам̣ тан̣ха̄ваттхукатта̄. йасма̄ чаккха̄дӣнам̣ сантаппанавасена ¶ рӯпа̄дӣнам̣ париггахитатта̄ локасса нисевита̄йа сам̣ваттати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘чханнам̣…пе… вихан̃н̃атӣ’’ти.
локасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
аддхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. чхетва̄вагго
1. чхетва̄суттаван̣н̣ана̄
71. вадхитва̄ти хантва̄ вина̄сетва̄. апаридайхама̄натта̄ти апӣл̣ийама̄натта̄. винат̣т̣хадоманассатта̄ на сочати четодуккхадуккха̄бха̄вато. висам̣ на̄ма дуккхам̣ анит̣т̣хабха̄вато, тасса мӯлака̄ран̣ам̣ кодхо анит̣т̣хапхалатта̄ти а̄ха ‘‘висамӯласса̄ти дуккхавипа̄касса̄’’ти. аккут̣т̣хасса̄ти аккоса̄пара̄дхасса. аккосапаха̄раттхасамбандхена хи ‘‘куддхасса̄’’ти упайогаттхе сампада̄навачанам̣. сукхам̣ уппаджджати кодхам̣ нассати. сукхуппаттим̣ сандха̄йа еса кодхо ‘‘мадхурагго’’ти вутто, сукха̄васа̄ноти аттхо.
чхетва̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ратхасуттаван̣н̣ана̄
72. пан̃н̃а̄н̣анти лаккхан̣ам̣ саллаккхан̣ӯпа̄йо. дисва̄ти дассанахету. ‘‘чол̣аран̃н̃о рат̣т̣хам̣ чол̣арат̣т̣ха’’нти евам̣ рат̣т̣хам̣ ран̃н̃а̄ пан̃н̃а̄йати.
ратхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. виттасуттаван̣н̣ана̄
73. саддха̄йа̄ти ¶ саддха̄хету. куласампада̄ти кхаттийа̄дисампаттийо. саббалокийалокуттаравиттапат̣ила̄бхахетуто саддха̄виттамева. хет̣т̣ха̄ тин̣н̣ам̣ два̄ра̄нам̣ васена уппаннакасса саббассапи анаваджджадхаммасса сан̇ган̣ханато ‘‘дхаммоти дасакусалакаммапатхо’’ти вуттам̣. асам̣килит̣т̣хасукханти. нира̄мисам̣ ¶ сукхам̣. тамева са̄мисам̣ упанидха̄йа самбха̄венто а̄ха ‘‘асам̣килит̣т̣ха’’нти. асечанакабха̄вена абхиручиджананато пийа̄киччхакаран̣ато бахум̣ сучирампи ка̄лам̣ а̄севантасса адоса̄вахато саччамева мадхуратарам̣. на хи там̣ пивитаббато са̄дитаббато анубхавитаббато расоти ваттаббатам̣ арахати. ида̄ни тасса киччасампаттиаттхехипи маха̄рахатам̣ дассетум̣ ‘‘саччасмим̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха надӣниваттанам̣ маха̄каппинаваттхуа̄дӣхи (дха. па. ат̣т̣ха. 1.маха̄каппинаттхераваттху; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.231; тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.маха̄каппинаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) дӣпетаббам̣, итара̄ни кан̣хадӣпа̄йанаджа̄така- (джа̄. 1.10.62 а̄дайо) сутасома- (джа̄. 2.21.371 а̄дайо) маччхаджа̄такехи (джа̄. 1.1.34, 75; 1.2.131 а̄дайо) дӣпетабба̄ни. ниммадденти абхибхаванти. мадхуратаранти сундаратарам̣ сет̣т̣хесӯти аттхо. пан̃н̃а̄джӣвӣти пан̃н̃а̄йа джӣванасӣлоти пан̃н̃а̄джӣвӣ, пан̃н̃а̄пуббан̇гамачарийоти аттхо. пан̃н̃а̄джӣвӣти ча пан̃н̃а̄васена ирийати ваттати джӣвитам̣ паваттетӣти аттхоти дассенто ‘‘йо пан̃н̃а̄джӣвӣ’’тиа̄дима̄ха. ‘‘джӣвата’’нти кечи пат̣ханти, джӣванта̄нам̣ пан̃н̃а̄джӣвим̣ сет̣т̣хама̄хӯти аттхо.
виттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. вут̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄
74. уппатанта̄нанти патхавим̣ бхиндитва̄ ут̣т̣хаханта̄нам̣. ‘‘сет̣т̣ха’’нти вуччама̄натта̄ ‘‘саттавидха’’нти вуттам̣, итаресам̣ ва̄ тадануломато. кхемо хоти дуббхиккхупаддава̄бха̄вато. тена̄ха ‘‘субхиккхо’’ти. нипатанта̄нанти адхомукхам̣ паваттанта̄нам̣. паваджама̄на̄нанти ваджанасӣла̄нам̣. те пана йасма̄ джан̇гама̄ на̄ма хонти, на руккха̄дайо вийа тха̄вара̄, тасма̄ а̄ха ‘‘джан̇гама̄на’’нти. га̄воти дхенуйо. тена махим̣са̄дика̄нампи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ваданта̄нанти уппаннам̣ аттхам̣ ваданта̄нам̣.
аттано ¶ кхантийа̄ти аттано кхантийа̄ ручийа̄ гахитабха̄вена. итара̄ девата̄ тасса̄ виссаджджане апаритуссама̄на̄ а̄ха. йа̄ва падхам̣сӣти гун̣адхам̣сӣ саттхудесана̄йа ладдхаббагун̣ана̄санато. пагабба̄ти па̄габбийена саманна̄гата̄, йатха̄ вачӣпа̄габбийена акхара̄, татха̄ ва̄ча̄йа бхавитаббам̣. мукхара̄ти мукхакхара̄. дасабалам̣ пуччхи сан̣хам̣ сукхумам̣ ратанаттайасам̣хитам̣ аттхам̣ сотука̄ма̄. асса̄ девата̄йа виссадждженто аджджха̄сайа̄нурӯпам̣. уппатама̄на̄ти уппатантӣ самуггха̄т̣ети одхисо. ват̣т̣амӯлакамаха̄авиджджа̄ти тасса̄ а̄дӣнавадассанаттхам̣ бхӯтакатханависесанам̣. осӣданта̄нанти пат̣ипаккхавасена адхо сӣданта̄нам̣, усса̄дайама̄на̄нанти аттхо. пун̃н̃аккхеттабхӯтоти идам̣ ‘‘падаса̄ чарама̄на̄на’’нти ¶ падасса аттхавиваран̣авасена бхӯтакатханависесанам̣. йа̄дисо путто ва̄ хотӯти идам̣ пуримападе девата̄йа путтагахан̣асса кататта̄ вуттам̣.
вут̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. бхӣта̄суттаван̣н̣ана̄
75. ким̣ сӯдха бхӣта̄ти еттха су-идха̄ти нипа̄таматтанти а̄ха ‘‘ким̣ бхӣта̄’’ти? магго ча нека̄йатанаппавуттоти анекака̄ран̣ам̣ на̄на̄видха̄дхигамока̄сам̣ катва̄ павутто катхито. тена̄ха ‘‘ат̣т̣хатим̣са̄рамман̣авасена̄’’тиа̄ди. евам̣ сантети евам̣ саббаса̄дха̄ран̣а̄нека̄йатанехи нибба̄нага̄мимаггасса тумхехи паведитатта̄ лаббхама̄не кхеме магге ким̣ бхӣта̄йам̣ джаната̄ уппатхабхӯта̄ випарӣтадит̣т̣хито ган̣хӣти аттхо? евам̣ девата̄ йатхиччха̄йа пуримаддхена аттана̄ йатха̄чинтитаматтхам̣ саттху паведита̄, паччхимаддхена аттано сам̣сайам̣ пуччхати. бахупан̃н̃а̄ти путхупан̃н̃а. уссаннапан̃н̃а̄ти адхикапан̃н̃а̄. т̣хапетва̄ти сам̣йаметва̄. сам̣вибха̄гӣти а̄ха̄рапарибхоге саммадева вибхаджанасӣло. тена̄ха ‘‘аччхара̄йа̄’’тиа̄ди. вуттаттхамева хет̣т̣ха̄.
манена̄ти маногахан̣ена. пуббасуддхиан̇ганти пуббабха̄гасуддхибхӯтам̣ ан̇гам̣. чатӯсӯти вуттаан̇гапарийа̄паннам̣. йан̃н̃аупаккхароти да̄насса са̄дханам̣. етесу дхаммесӯти ¶ етесу саддха̄дигун̣есу. йатха̄ хи саддхо паччайам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ ваттхупаричча̄гасса висесапаччайо каммапхаласса паралокасса ча паччаккхато вийа паттийа̄йанато, евам̣ мудухадайо. мудухадайо хи анудайам̣ патва̄ йам̣ кин̃чи аттано сантакам̣ паресам̣ дети. йо ча сам̣вибха̄гасӣло, со аппакасмимпи аттано сантаке парехи са̄дха̄ран̣абхогӣ хоти. вадан̃н̃ӯ вада̄нийата̄йа йа̄гинова йуттам̣ йуттака̄лам̣ н̃атва̄ аттхика̄нам̣ маноратхам̣ пӯретӣти вуттам̣ ‘‘ити…пе… чатӯсӯти а̄ха̄’’ти.
ва̄чантиа̄дӣни тӣн̣и ан̇га̄ни тивидхасӣласампаттидӣпанато. сампаннасӣло хи паралокам̣ на бха̄сеййа. саддхо екам̣ ан̇гам̣ пайога̄сайасуддхидӣпанато. суддха̄сайасса самма̄пайоге т̣хитасса катхам̣ паралокато бхайанти. дукавасена чатуран̇гайоджана̄ дуканайо. етесу чатӯсу дхаммесу т̣хитоти етесу йатха̄вуттадукасан̇гахесу чатӯсу гун̣есу патит̣т̣хито.
бхӣта̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. наджӣратисуттаван̣н̣ана̄
76. на̄маготтанти ¶ тиссо кассапо готамоти еварӯпам̣ на̄ман̃ча готтан̃ча. нидассанаматтаметам̣, тасма̄ саббасса пан̃н̃аттийа̄ лаккхан̣авачананти дат̣т̣хаббам̣. на джӣратӣти асабха̄вадхамматта̄ уппа̄давайа̄бха̄вато джарам̣ на па̄пун̣а̄ти. тена̄ха ‘‘джӣран̣асабха̄во на хотӣ’’ти. йасма̄ саман̃н̃а̄бха̄вато ка̄лантарепи там̣ саман̃н̃а̄йатева, тасма̄ ‘‘атӣтабуддха̄нам̣…пе… на джӣратӣти вуччатӣ’’ти а̄ха.
а̄ласийанти аласабха̄во дал̣хакосаджджам̣. тена̄ха ‘‘йена̄’’тиа̄ди. т̣хитинти бйа̄па̄рам̣. нидда̄васена памаджджанам̣ каттаббасса акаран̣ам̣. килесавасена памаджджанам̣ акаттаббасса каран̣ампи. каммасамайети каммам̣ ка̄тум̣ йуттака̄ле. каммакаран̣авӣрийа̄бха̄воти там̣каммакирийасамут̣т̣ха̄пакавӣрийа̄бха̄во. со пана аттхато вӣрийапат̣ипаккхо акусалачиттуппа̄до, на вӣрийасса абха̄ваматтам̣. сӣласан̃н̃ама̄бха̄во дуссӣлйам̣. виссат̣т̣ха̄ча̄рата̄ на̄ма ана̄ча̄ро. соппабахулата̄ти нидда̄лута̄ ¶ . йато гахан̣ахаттхопи на кила̄супи пурисо нидда̄йа абхибхуййати. тена̄ха ‘‘та̄йа̄’’тиа̄ди. атиччха̄та̄дӣнӣти а̄ди-саддена абхибхуййата̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. а̄гантука̄ласийам̣ на пуббе вуттаа̄ласйам̣ вийа пакатисиддхам̣. ‘‘те чхидде’’ти па̄л̣ийам̣ лин̇гавипалла̄сена вуттанти а̄ха ‘‘та̄ни чха чхидда̄нӣ’’ти. кусалачиттаппаваттийа̄ анока̄сабха̄вато чхидда̄ни. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘йаттха виттам̣ на тит̣т̣хатӣ’’ти. сабба̄ка̄рена лесаматтам̣ асесетва̄ти адхиппа̄йо.
наджӣратисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. иссарийасуттаван̣н̣ана̄
77. саттхасса маланти саттхамалам̣, йена саттхам̣ малӣнам̣ хоти, саттхамалаггахан̣ена четтха малӣнам̣ саттхамева гахитанти а̄ха ‘‘малаггахитасаттха’’нти. а̄н̣а̄паваттананти аппаке ва̄ маханте ва̄ йаттха каттхачи аттано а̄н̣а̄йа паваттанавасена васанам̣ иссарийаттамиччханти. ман̣иратанампи виссаджджанӣйапаккхикатта̄ уттамам̣ бхан̣д̣ам̣ на̄ма на хоти, иттхӣ пана париччаттакула̄ча̄риттхика̄йапи аниссаджджанӣйата̄йа уттамабхан̣д̣ам̣ на̄ма. тена̄ха ‘‘иттхӣ бхан̣д̣а̄намуттама’’нти. тесам̣ тесан̃хи пуриса̄джа̄нӣйа̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄ната̄йа уттамаратана̄каратта̄ иттхӣ бхан̣д̣а̄намуттамам̣. малаггахитасаттхасадисо авабодхакиччавибандханато. саттхамалам̣ вийа саттхасса пан̃н̃а̄саттхасса гун̣а̄бха̄вакаран̣ато пан̃н̃а̄саттхамалам̣ ¶ . аббу вуччати упаддавам̣, там̣ детӣти аббудам̣, вина̄сака̄ран̣ам̣. нану харан̣ам̣ саман̣асса айуттанти? йуттам̣. тасса анвайато бйатирекато ча йуттатам̣ дассенто ‘‘сала̄кабхатта̄дӣнӣ’’тиа̄дима̄ха.
иссарийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. ка̄масуттаван̣н̣ана̄
78. ‘‘аттака̄мо’’ти ¶ па̄л̣ийам̣ вуттатта̄ а̄ха ‘‘т̣хапетва̄ саббабодхисатте’’ти. те хи саббасо параттха̄йа ева пат̣ипаджджама̄на̄ маха̄ка̄рун̣ика̄ параттхака̄ма̄, аттхака̄ма̄ на̄ма на хонти, йа̄ ча тесам̣ аттаттха̄ваха̄ пат̣ипатти, са̄пи йа̄вадева параттха̄ ева̄ти. вуттам̣ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. йасма̄ бодхисатта̄ парахитапат̣ипаттийа̄ па̄рамийо пӯрента̄ татха̄рӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ патва̄ атта̄нам̣ паресам̣ париччаджанти пан̃н̃а̄па̄рамийа̄ парипӯран̣ато, тасма̄ идха̄пи ‘‘саббабодхисатте т̣хапетва̄йева̄ти вутта’’нти а̄ха. калйа̄н̣анти бхаддакам̣. ва̄ча̄йа адхиппетатта̄ а̄ха ‘‘сан̣хам̣ мудука’’нти. па̄пиканти ла̄макам̣ нихӣнам̣. там̣ пана пхарусам̣ ва̄чанти сарӯпато дассети.
ка̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. па̄тхеййасуттаван̣н̣ана̄
79. саддха̄ бандхати па̄тхеййанти саддха̄ на̄ма саттасса маран̣авасена маха̄патхам̣ сам̣ваджато маха̄канта̄рам̣ пат̣ипаджджато маха̄видуггам̣ паккхандато па̄тхеййапут̣ам̣ бандхати самбалам̣ саджджети. катханти а̄ха ‘‘саддхам̣ уппа̄детва̄’’тиа̄ди. етам̣ вуттанти ‘‘саддха̄ бандхати па̄тхеййа’’нти етам̣ га̄тха̄падам̣ вуттам̣ бхагавата̄. сирӣти катапун̃н̃ехи севӣйати техи пат̣илабхӣйатӣти сирӣ. иссарийам̣ вибхаво. а̄сайитаббато а̄сайо, васанат̣т̣ха̄нам̣ никетанти аттхо. парикад̣д̣хатӣти иччха̄васикам̣ пуггалам̣ таттха таттха упакад̣д̣хати.
па̄тхеййасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. паджджотасуттаван̣н̣ана̄
80. там̣ там̣ самависамам̣ паджджотатӣти паджджото. падӣпо андхака̄рам̣ видхамитва̄ паччаккхато рӯпагатам̣ дассети, евам̣ пан̃н̃а̄паджджото авиджджандхака̄рам̣ видхамитва̄ дхамма̄нам̣ параматтхабхӯтам̣ ¶ рӯпам̣ дассети. джа̄гарабра̄хман̣о вийа̄ти джа̄гаракхӣн̣а̄савабра̄хман̣о вийа. со хи сатипан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ саббада̄пи джа̄гаро хоти. га̄воти годжа̄тийо. идам̣ ¶ гуннам̣ гон̣а̄нан̃ча са̄ман̃н̃ато гахан̣ам̣. каммети каран̣аттхе бхуммавачанам̣. джӣванам̣ джӣво, саха джӣвена̄ти саджӣвино. тена̄ха ‘‘каммена саха джӣванта̄на’’нти, касива̄н̣иджджа̄дикаммам̣ катва̄ джӣванта̄нанти аттхо. гоман̣д̣алехи саддхинти гоган̣ена саха. на тена вина̄ касикамма̄дӣни уппаджджанти, горасасиддхийа̄ чева касанабха̄раваханасиддхийа̄ ча касикаммаекаччава̄н̣иджджакамма̄дӣни иджджханти. саттака̄йасса̄ти а̄ха̄рупаджӣвино саттака̄йасса касито ан̃н̃атха̄ джӣвикам̣ каппентассапи касиджӣвитавуттийа̄ мӯлака̄ран̣ам̣ пхаланиппхаттинимиттатта̄ тасса. ирийа̄патхо ча ирийанакирийа̄нам̣ паваттанупа̄йо. ‘‘сӣтанти нан̇галасӣтакамма’’нти ваданти.
паджджотасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. аран̣асуттаван̣н̣ана̄
81. ран̣анти канданти етехӣти ран̣а̄, ра̄га̄дайо. техи абхибхӯтата̄йа хи сатта̄ на̄наппака̄рам̣ канданти паридеванти. те пана саббасо наттхи етесам̣ ран̣а̄ти аран̣а̄. никкилеса̄ кхӣн̣а̄сава̄. вуситава̄соти вуситабрахмачарийава̄со. бходжиссийанти бхуджиссабха̄во. тена̄ха ‘‘ада̄сабха̄во’’ти. саман̣а̄ти самитапа̄пасаман̣а̄ти а̄ха ‘‘кхӣн̣а̄савасаман̣а̄’’ти. путхуджджанакалйа̄н̣ака̄ле локийапарин̃н̃а̄йа, секкха̄ пуббабха̄ге локийапарин̃н̃а̄йа, паччавеккхан̣е локийалокуттара̄йа парин̃н̃а̄йа парин̃н̃еййам̣ тебхӯмакам̣ кхандхапан̃чакам̣ париджа̄нанти париччхиджджанти. кхӣн̣а̄сава̄ пана парин̃н̃а̄тапарин̃н̃еййа̄ хонти. татха̄ хи те са̄мӣ хутва̄ парибхун̃джанти. ванданти нам̣ патит̣т̣хитанти вуттам̣, ванданӣйабха̄во ча сӣласампанната̄йа̄ти а̄ха ‘‘патит̣т̣хитанти сӣле патит̣т̣хита’’нти. идха̄ти имасмим̣ локе. кхаттийа̄ти лаккхан̣авачананти а̄ха ‘‘на кевалам̣ кхаттийа̄ва̄’’тиа̄ди.
аран̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чхетва̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
девата̄сам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
2. девапуттасам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. пат̣хамакассапасуттаван̣н̣ана̄
82. девасса ¶ ¶ путто девапутто. дева̄нам̣ джанакаджанетаббасамбандха̄бха̄вато катхамайам̣ девапуттоти вуччатӣти а̄ха ‘‘дева̄нам̣ хӣ’’тиа̄ди. ‘‘апа̄кат̣о ан̃н̃атароти вуччатӣ’’ти идам̣ йебхуййавасена вуттам̣. па̄кат̣опи хи каттхачи ‘‘ан̃н̃атаро’’ти вуччати. хет̣т̣ха̄ девата̄сам̣йутте ‘‘апа̄кат̣а̄ ан̃н̃атара̄ девата̄’’ти ватва̄ идха ‘‘па̄кат̣о девапутто’’ти вуттам̣. татха̄ хисса кассапоти готтана̄мам̣ гахитам̣, тан̃ча кхо пуримаджа̄тисиддхасаман̃н̃а̄васена. ануса̄санам̣ ануса̄со, там̣ ануса̄сам̣. бхиккхуниддесанти бхиккхусаддасса ниддесам̣. бхиккхуова̄данти бхиккхубха̄ва̄вахам̣ ова̄дам̣. йади пана на ассоси, катхамайам̣ пан̃хам̣ катхесӣти? ан̃н̃ато сутам̣ нисса̄йа пан̃хам̣ катхеси, на пана бхагавато саммукха̄ сутабха̄вена.
тесанти йатха̄вутта̄нам̣ тин̣н̣ам̣ пуггала̄нам̣. ‘‘катхетука̄мо чева̄’’тиа̄дина̄ хи чатуттхам̣ идха уддхат̣ам̣. таттха а̄дито тин̣н̣ам̣ бхагава̄ пан̃хам̣ бха̄рам̣ на кароти екекан̇гавекаллато чева ан̇гадвайавекаллато ча, чатуттхасса пана убхайан̇гапа̄рипӯратта̄ бха̄рам̣ каротӣти а̄ха ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄ди.
га̄тха̄йам̣ ‘‘субха̄ситасса̄’’ти упайогаттхе са̄мивачананти а̄ха ‘‘субха̄ситам̣ сиккхеййа̄’’ти. чатусачча̄динисситам̣ буддхавачанам̣ сиккханто чатуббидхам̣ вачӣсучаритам̣ сиккхати на̄ма̄ти а̄ха ‘‘чатусаччанисситам̣…пе… сиккхеййа̄’’ти. авадха̄ран̣ена таппат̣ипаккхам̣ пат̣иниваттети. упа̄ситаббанти а̄севитаббам̣ бха̄ветаббам̣ бахулӣка̄таббам̣. ат̣т̣хатим̣сабхедам̣ каммат̣т̣ха̄нанти идам̣ тасса випассана̄падат̣т̣ха̄натам̣ хадайе т̣хапетва̄ вуттам̣. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘дутийападена адхипан̃н̃а̄сиккха̄ катхита̄’’ти. йе пана ‘‘дутийападена адхичиттасиккха̄ читтавӯпасамена адхипан̃н̃а̄сиккха̄’’ти ¶ пат̣ханти, тесам̣ падена ат̣т̣хатим̣саппабхедакаммат̣т̣ха̄нам̣ суддхасаматхакаммат̣т̣ха̄нассева гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. йади евам̣ ‘‘ат̣т̣хасама̄паттивасена̄’’ти идам̣ катханти? ‘‘там̣ випассана̄дхит̣т̣ха̄на̄нам̣ сама̄паттӣнам̣ васена ¶ катхита’’нти ваданти. еван̃ча катва̄ ‘‘дутийападена адхипан̃н̃а̄сиккха̄’’ти идам̣ вачанам̣ саматтхитам̣ хоти. сиккханам̣ на̄ма а̄севананти а̄ха ‘‘бха̄веййа̄ти аттхо’’ти. упа̄сананти пайирупа̄санам̣. тан̃ча кхо ассутапарийа̄пун̣анакаммат̣т̣ха̄нуггаха̄дивасена дассенто ‘‘тампӣ’’тиа̄дима̄ха. адхисӣласиккха̄ катхита̄ лаккхан̣аха̄ранайена. вачӣсучаритасса хи сӣласабха̄ватта̄ таггахан̣енева тадекалаккхан̣ам̣ ка̄йасучаритампи итарампи гахитамева̄ти. еттха ча адхисӣласиккха̄йа читтавивеко, адхипан̃н̃а̄сиккха̄йа упадхививеко, адхичиттасиккха̄йа ка̄йавивеко катхито, ка̄йавивеко пана сарӯпенева па̄л̣ийам̣ гахитоти тивидхассапи вивекасса пака̄ситаттам̣ дат̣т̣хаббам̣. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
пат̣хамакассапасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийакассапасуттаван̣н̣ана̄
83. двӣхи джха̄нехӣти а̄рамман̣алаккхан̣ӯпаниджджха̄налаккхан̣ехи двӣхи джха̄нехи. каммат̣т̣ха̄навимуттийа̄ти каммат̣т̣ха̄на̄нуйогаладдха̄йа вимуттийа̄. тена тадан̇гавиккхамбханавимуттийо вадати. саттхуса̄санасса хадайатта̄ аббхантаратта̄ хадайасса ма̄насасса, анупаттим̣ пат̣ила̄бхама̄насам̣. там̣ пана аттхато ан̃н̃а̄ ева̄ти а̄ха ‘‘арахатта’’нти. там̣ паттука̄мена екантато ваджджетаббатан̣ха̄дит̣т̣хӣнам̣ бха̄ве тасса аниджджханато, тадабха̄ве иджджханато ча те уппа̄данавасена йадаггена ниссито, тадаггена пана̄йампи техи ниссито на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘аниссито’’тиа̄ди. арахаттам̣ а̄нисам̣ситаббат̣т̣хена а̄нисам̣сам̣ етасса̄ти арахатта̄нисам̣со. арахаттам̣ паттука̄масса пуббабха̄гапат̣ипада̄ иччхитабба̄. таттха ча саббапат̣хамо каммат̣т̣ха̄наатта̄нуйого, со идха на гахитоти а̄ха ‘‘тантидхаммо пуббабха̄го’’ти. таттха тантидхаммоти парийаттидхаммо.
дутийакассапасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. магхасуттаван̣н̣ана̄
84. магхоти ¶ саккассетам̣ на̄мам̣ пуримаджа̄тианугатам̣. свева̄ти сакко ева. ватена̄ти ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄на̄дича̄риттадхаммена ¶ . ан̃н̃ети упадхивепаккапа̄падхамме абхибхавитва̄. асуранти индасаттубхӯтам̣ асурам̣.
магхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ма̄гадхасуттаван̣н̣ана̄
85. чатуттхасуттам̣ вуттаттхамева̄ти девата̄сам̣йутте сам̣ван̣н̣итаттхамева, тасма̄ идха на ваттаббо аттхоти адхиппа̄йо.
ма̄гадхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄
5. да̄малисуттаван̣н̣ана̄
86. тена ка̄ран̣ена̄ти тена падха̄нена ка̄ран̣абхӯтена, падха̄накаран̣анимиттанти аттхо. йам̣ кин̃чи кхуддакампи махантампи хӣнампи пан̣ӣтампи бхавам̣. а̄йатапаггахоти дӣгхараттасса вӣрийа̄рамбхо. киччавоса̄нанти киччанит̣т̣ха̄нам̣. татхева̄ти йатха̄ арахаттуппаттито пуббе, тато паччха̄пи татхева ‘‘буддхипаггахо’’ти вӣрийам̣ дал̣хам̣ каротӯти куппадхаммам̣ вийа ман̃н̃ама̄но вадати. дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄диаттхам̣ пана вӣрийакаран̣ам̣ иччхитаббамева.
асам̣кин̣н̣а̄ти авомисса̄ евам̣ ан̃н̃аттха ана̄гататта̄. тена̄ха ‘‘бхагавата̄ хӣ’’тиа̄ди. йади евам̣ идхева касма̄ етам̣ вуттанти а̄ха ‘‘идха пана̄’’тиа̄ди. патит̣т̣ханти надӣ на̄ма анават̣т̣хитатӣра̄, таттха патит̣т̣ха̄таббат̣т̣ха̄нам̣.
да̄малисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ка̄мадасуттаван̣н̣ана̄
87. пуббайога̄вачароти ¶ пуббе йога̄вачаро пуриматтабха̄ве бха̄ванамануйутто. айам̣ кира кассапасса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ва бахӯни вассасахасса̄ни саман̣адхаммам̣ ака̄си, на пана висесам̣ ниббаттеси. таматтхам̣ ка̄ран̣ена саддхим̣ дассетум̣ ‘‘бахалакилесата̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. екантапарисуддхасса̄ти йатха̄ висеса̄вахо хоти ¶ , евам̣ екантена парисуддхасса саббасо анупаккилит̣т̣хасса. сӣлена сама̄хита̄ти йатха̄ сӣлам̣ упарӯпари висеса̄вахам̣ ниббедхабха̄гийан̃ча хоти, евам̣ саммадева а̄хитачитта̄ сут̣т̣ху сампанначитта̄. татха̄бхӯта̄ тена саманна̄гата̄ хонтӣти а̄ха ‘‘самупета̄’’ти. патит̣т̣хитасабха̄ва̄ти секкхатта̄ ева йатха̄дхигатадхаммена ниччалабха̄вена адхит̣т̣хитасабха̄ва̄. майа̄ тут̣т̣хийа̄ гахита̄йа девапутто ‘‘дуллабха̄ тут̣т̣хӣ’’ти ваккхатӣти бхагава̄ ‘‘тут̣т̣хи хоти сукха̄ваха̄’’ти авоча̄ти а̄ха ‘‘упари пан̃хасамут̣т̣ха̄панаттха’’нти. паббаджито руккхамӯлико аббхока̄сико ва̄ анага̄рийупето на̄ма хоти, сена̄сане пана васанто катханти а̄ха ‘‘саттабхӯмике’’тиа̄ди. чатупаччайасантосоти бха̄вана̄бхийогасиддхо чатӯсу паччайесу сантосо. тена читтавӯпасамена тут̣т̣хи ладдха̄ти дассети. читтавӯпасамабха̄вана̄йа̄ти читтакилеса̄нам̣ вӯпасамакарабха̄вана̄йа, маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ ниббисеванабха̄вакаран̣ена сависесам̣ читтасса вӯпасамакарабха̄вана̄йа рато маноти йоджана̄.
еттха ча индрийӯпасамена читтасама̄дха̄нам̣ парипун̣н̣ам̣ хоти индрийабха̄вана̄йа читтасама̄дха̄насса ака̄рака̄нам̣ дӯрӣкаран̣ато. адхичиттасама̄дха̄нена чатупаччайасантосо сависесам̣ парисуддхо парипун̣н̣о ча хоти паччайа̄нам̣ ала̄бхала̄бхесу паричча̄гасабха̄вато. вуттанайена пана сантут̣т̣хасса йатха̄сама̄диннам̣ сӣлам̣ висуджджхати па̄рипӯрин̃ча упагаччхати, татха̄бхӯто чатусаччакаммат̣т̣ха̄не йутто маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ саббасо килесе самуччхинданто нибба̄надит̣т̣хо хотӣти имаматтхам̣ дассети ‘‘йе раттиндива’’нтиа̄дина̄. ким̣ на гаччхиссанти? гамиссантева̄ти арийамаггабха̄ванам̣ паха̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄ дуккарабха̄вам̣ сандха̄йа са̄сан̇кам̣ вадати. тена̄ха ‘‘айам̣ пана дуггамо бхагава̄ висамо магго’’ти.
таттха ¶ кечи ‘‘айам̣ пана̄ти девапутто. со хи бхагавато ‘арийа̄ гаччхантӣ’ти вачанам̣ сутва̄ ‘дуггамо бхагава̄’тиа̄дима̄ха̄’’ти ваданти, там̣ на йуджджати. йасма̄ ‘‘саччамета’’нти евама̄дипи тассева вевачанам̣ катва̄ дасситам̣, тасма̄ ‘‘йена маггена арийа̄ гаччхантӣ’’ти тумхехи вуттам̣, айам̣ пана ‘‘дуггамо бхагава̄ висамо магго’’ти а̄ха девапутто. арийамагго ка̄мам̣ када̄чи атидуккха̄ пат̣ипада̄типи вуччати, тан̃ча кхо пуббабха̄гапат̣ипада̄васена, айам̣ пана атӣва сугамо саббакилесадуггавиваджджанато ка̄йадуччарита̄дивисамасса ра̄га̄дивисамасса ча дӯрӣкаран̣ато на висамо. тена̄ха ‘‘пуббабха̄гапат̣ипада̄йа̄’’тиа̄ди. асса̄ти арийамаггасса. арийамаггасса хи адхисӣласиккха̄дӣнам̣ парибундхитаббабха̄гена бахӯ париссайа̄ хонтӣти. евам̣ вуттоти ‘‘дуггамо висамо’’ти ча евам̣ вутто.
авам̣сира̄ти анут̣т̣хаханена адхобхӯтауттаман̇га̄. кусалан̇гесу хи самма̄дит̣т̣хи уттаман̇га̄ саббасет̣т̣хатта̄ ¶ , тан̃ча анарийа̄ патанти на ут̣т̣хаханти миччха̄пат̣ипаджджанато. тена̄ха ‘‘н̃а̄н̣асирена̄’’тиа̄ди. анарийамаггети миччха̄магге. тена̄ха ‘‘висаме магге’’ти. там̣ магганато анарийа̄ арийа̄нам̣ маггато апа̄пун̣анена париччатта̄ хутва̄ апа̄йе сакалават̣т̣адуккхе ча патанти. свева̄ти сва̄йам̣ анарийехи када̄чипи гантум̣ асаккун̣еййо магго арийа̄нам̣ висуддхасатта̄нам̣ саббасо самадхигамена само хоти. ка̄йависама̄дӣхи саманна̄гататта̄ висаме саттака̄йе тесам̣ саббасова паха̄нена саббаттха сама̄йева.
ка̄мадасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. пан̃ча̄лачан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄
88. самба̄дхети сампӣл̣итатан̣ха̄килеса̄дина̄ сауппӣл̣ата̄йа парамасамба̄дхе. ативийа сан̇ка̄рат̣т̣ха̄набхӯто хи нӣваран̣асамба̄дхо адхиппето. со хи дуггахано тасмим̣ асати ка̄магун̣асамба̄дхо анавасаро ева сеййатха̄пи маха̄кассапа̄дӣнам̣. ока̄санти джха̄нассетам̣ на̄мам̣ нӣваран̣асамба̄дха̄бха̄вато. асамба̄дхабха̄вена хи джха̄нам̣ идха ‘‘ока̄со’’ти вуттам̣, тан̃ча кхо аччанта̄самба̄дхат̣т̣ха̄ната̄йа випассана̄па̄даката̄йа ¶ . татха̄ хи па̄л̣ийам̣ ‘‘авиндӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха авиндӣти винди пат̣илабхи. бхӯримедхасоти маха̄пан̃н̃о, сапан̃н̃оти аттхо. абуджджхӣти буджджхи пат̣ивиджджхи. пат̣илӣно хутва̄ сет̣т̣хо, пат̣илӣна̄нам̣ ва̄ сет̣т̣хоти пат̣илӣнасет̣т̣хо. ма̄нуссайавасена уннатабха̄вато пат̣илӣно на̄ма пахӣнама̄но. пат̣илабхим̣сӯти ка̄магун̣асамба̄дхепи ‘‘име ка̄магун̣а̄ ма̄диса̄нам̣ ким̣ кариссантӣ’’ти? те абхибхуййа нибба̄наппаттийа̄ самма̄сатим̣ пат̣илабхим̣су. тена сампайуттена локуттарасама̄дхина̄пи сут̣т̣ху сама̄хита̄.
айам̣ кира девапутто ито пуримава̄ре аттабха̄ве пат̣хамаджджха̄нала̄бхӣ хутва̄ тато чавитва̄ брахмака̄йика̄су ниббаттитва̄ таттха джха̄насукхам̣ анубхавитва̄ тато чуто ида̄ни ка̄мабхаве ниббатто, тасма̄ там̣ джха̄нам̣ самбха̄венто ‘‘та̄дисасса на̄ма джха̄насукхасса ла̄бхӣ бхагава̄’’ти тена гун̣ена бхагавантам̣ абхиттхаванто ‘‘самба̄дхе вата̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си. атхасса бхагава̄ йатха̄ на̄ма ат̣т̣хасат̣т̣хийоджанасатасахассуббедхасинерупаббатара̄джам̣ упа̄да̄йа са̄сапо на кин̃чи хоти, евам̣ ананта̄паримеййабуддхагун̣е упа̄да̄йа рӯпа̄вачарапат̣хамаджджха̄нам̣ на кин̃чи хотӣти дассенто ‘‘йе сати’’нтиа̄дина̄ ануттарагун̣а̄дхигамам̣ паведеси. таттха сатинти випассана̄сатийа̄ саддхим̣ арийамаггасатим̣. сусама̄хита̄ти локийасама̄дхина̄ чева локуттарасама̄дхина̄ ча сут̣т̣ху сама̄хита̄. те ¶ хи аччантам̣ сусама̄хита̄, на джха̄наматтала̄бхино акуппадхамматта̄. кечи ‘‘камманте сусама̄хита̄’’ти па̄т̣хам̣ ватва̄ ‘‘маггасама̄хита̄’’ти аттхам̣ ваданти.
пан̃ча̄лачан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. та̄йанасуттаван̣н̣ана̄
89. атӣтаджа̄тийам̣ сайам̣ка̄равасена та̄йа дит̣т̣хийа̄ уппа̄дитатта̄ пуббе титтхакаро. тена̄ха ‘‘дит̣т̣хи уппа̄детва̄’’ти. апаре а̄ху ‘‘айам̣ ме саттха̄ти гахан̣авасена титтхакаро асса аттхӣти пуббе титтхакаро, атӣтаттабха̄ве титтхакараса̄вако’’ти. те ‘‘дит̣т̣хим̣ уппа̄детва̄ти ¶ тасса саттхуно дит̣т̣хим̣ а̄да̄йа гахетва̄ти аттхо’’ти ваданти. титтхам̣ на̄ма два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо таббинимуттасса миччха̄ва̄дасса абха̄вато. титтхе нийутта̄ти титтхика̄, те ева титтхийа̄ти вутта̄ ка-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄. тасса̄ти йатха̄вуттасса калйа̄н̣акаммасса. ниссандена̄ти пхалабха̄вена. вӣрийаппат̣исам̣йутта̄ти вӣрийадӣпана̄ти аттхо.
анийамитаа̄н̣аттӣти анийамавидха̄нам̣ анийамавасена видхивачанам̣. тан̣ха̄сотанти тан̣ха̄ппабандханам̣. нӣхара̄ти самехи паджаха. екаттанти екаггам̣. тена̄ха ‘‘джха̄на’’нти. упападжджатӣти на уппаджджати на па̄пун̣а̄тӣти а̄ха ‘‘на пат̣илабхатӣ’’ти. на осаккеййа̄ти на сан̇кочам̣ а̄паджджеййа. гхара̄ва̄сато париббаджанам̣ парито апагамоти париббаджо. паббаджитаватасама̄да̄насса адал̣хата̄йа ча таттха ча асаккаччакирийа̄йа ситхилагахита̄. атиреканти паббаджджа̄йа пуримака̄латопи адхикам̣. упарӣти упарӯпари. дуккат̣ам̣ акатамева сеййоти дуччаритам̣ на̄ма саббена саббам̣ акатамева хита̄вахам̣.
йам̣ кин̃чӣти йам̣ кин̃чи каммам̣. ситхилам̣ катанти асаккаччака̄рита̄йа ситхилам̣ катва̄ паваттитам̣. еварӯпамева̄ти еварӯпам̣ пара̄мат̣т̣хаса̄ман̃н̃асадисамева паччха̄нута̄пачарийа̄дипат̣ибха̄гато. сам̣килит̣т̣хамева тан̣ха̄сам̣килесаупаккилит̣т̣хатта̄. а̄сан̇китапарисан̇китантиа̄дито самантатопи парехи сан̇китам̣. брахмачарийасса а̄ди а̄дибрахмачарийам̣, таттха нийутта̄ти а̄дибрахмачарийика̄, маггабрахмачарийасса пуббабха̄гапат̣ипада̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘маггабрахмачарийасса а̄дибхӯта̄’’ти. пуббападха̄набхӯта̄ти пат̣хама̄рамбхабхӯта̄.
та̄йанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. чандимасуттаван̣н̣ана̄
90. вима̄не ¶ гахите там̣нива̄сӣпи гахито хотӣти вуттам̣ ‘‘чандавима̄нава̄сӣ девапутто’’ти. саббадхӣти саббасма̄ дуггат̣т̣ха̄на̄ виппамуттоси бхагава̄ твам̣, тасма̄ майхампи ито самба̄дхат̣т̣ха̄нато виппамоккхам̣ карохӣти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘тасса ме саран̣ам̣ бхава̄’’ти. лока̄нукампака̄ти саббасса ¶ локасса ануггаха̄, тасма̄ туйхампи етассапи чандасса. та̄диса̄ ева̄ти сама̄на̄ ева. памун̃часӣти памун̃читтха. тена̄ха ‘‘атӣтаттхе ваттама̄навачана’’нти.
чандимасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сӯрийасуттаван̣н̣ана̄
91. андхабха̄вакаран̣ети локасса андхакаран̣етипи апаре. тена̄ха ‘‘тамасӣ’’ти. вирочатӣти виджджотати. ка̄мам̣ девапуттавасена пат̣хамам̣ девата̄ уддхат̣а̄, ра̄хуно пана пайого тасса вима̄нети а̄ха ‘‘ман̣д̣алӣти ман̣д̣аласан̣т̣ха̄но’’ти. вадати тада̄ мукхена гахитатта̄. мукхена гахан̣ан̃четтха ‘‘гилӣ’’ти адхиппетам̣, на ча аджджхохаран̣анти а̄ха ‘‘гилӣти вадатӣ’’ти. ида̄ни тасса мукхена гахан̣асаматтхатам̣ дассетум̣ ‘‘ра̄хусса хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сотиа̄ди тасса чандимасӯрийа̄нам̣ гахан̣ака̄ран̣адассанам̣. адхиваттха̄ девата̄ти чандимасӯрийа̄нам̣ парича̄ракадевата̄. веганти джавам̣. со хи кеначи абхимукхам̣ атидуннива̄ро камманийа̄масиддхо. маттхаканти кан̣т̣хасса упаримадесам̣. кечи ‘‘сӣсаматтхакамева̄’’ти ваданти. никкхамеййа вегасса тиккхасӣгхатха̄мабха̄вато. а̄кад̣д̣хитва̄ти аттано гаманадиса̄бхимукхам̣ а̄кад̣д̣хитва̄. нанти ра̄хум̣. уддхам̣ уллан̇гхетука̄мампи онамеййа. пададвайенапи со маха̄сарӣро маха̄бало, чандимасӯрийа̄нам̣ пана гаманавего тена саббатха̄пи дуннива̄рийова̄ти дассети. вима̄нена̄ти чандаггахе чандавима̄нена, сӯрийаггахе сӯрийавима̄нена убхиннампи вима̄нена сахева. ама̄ва̄сийан̃хи две вима̄на̄ни йоджанаматтантарита̄ни хутва̄ сахева паваттанти. йади двепи девапутта̄ сота̄паттипхалам̣ патта̄, атха касма̄ сӯрийасутте ева ‘‘паджам̣ мама’’нти вуттам̣, на чандасуттети? ‘‘со ча кира на чирассева тато чавитва̄ ан̃н̃аттха ниббатто, ан̃н̃а̄ ева ча девата̄ таттха васи, йасмим̣ чандаггахе бхагава̄ там̣ га̄тхам̣ абха̄си, на татха̄ сӯрийо, апарабха̄ге пана таттхапи ка̄лена ка̄лам̣ ра̄хуггахо хотӣ’’ти ваданти.
сӯрийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ана̄тхапин̣д̣икавагго
1. чандимасасуттаван̣н̣ана̄
92. паббататат̣а̄ ¶ ¶ сандама̄но татха̄рӯпо надӣниваттанападесопи самба̄дхат̣т̣ха̄ната̄йа каччхо вийа̄ти а̄ха ‘‘паббатакаччхепӣ’’ти. пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вена сет̣т̣хат̣т̣хена ча еко удетӣти екоди, екаггата̄. тасмим̣ йогато екаггачитта̄ идха екодӣ. пат̣ипаккхато атта̄нам̣ нипайанти висодхентӣти нипака̄, пан̃н̃аванто. тена̄ха ‘‘екаггачитта̄ чева̄’’тиа̄ди. ка̄йа̄дибхедам̣ а̄рамман̣ам̣ са̄тисайа̄йа сатийа̄ сарантӣти сата̄. тена̄ха ‘‘сатиманто’’ти. соттхим̣ гамиссантӣти йатха̄вуттападесе мага̄ соттхиманупаддавена ваттиссанти, евам̣ джха̄нала̄бхино соттхим̣ килесехи анупаддута̄ ваттиссанти. айам̣ кира девапутто брахмалоке нибба̄насан̃н̃ӣ, тасма̄ евама̄ха. бхагава̄ ‘‘айам̣ девапутто анибба̄нага̄мӣ сама̄но нибба̄нага̄мисан̃н̃ӣ, хандасса нибба̄нага̄мино дассемӣ’’ти дутийам̣ га̄тхама̄ха. чатуннам̣ огха̄нам̣, сам̣са̄рамахогхассева ва̄ паратӣрабха̄вато паратӣранти нибба̄нам̣. амбуни джа̄то амбуджо, маччхо. суттаджа̄лам̣ чхиндитва̄ маччха̄ вийа килесаджа̄лам̣ бхиндитва̄ гамиссантӣти.
чандимасасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. вен̣д̣усуттаван̣н̣ана̄
93. пайирупа̄сийа̄ти пайирупа̄сахету. сиккхантӣти тиссопи сиккха̄ сиккханти. сит̣т̣хипадети килеса̄нам̣ са̄санато ват̣т̣адуккхапаритта̄санато ча сит̣т̣хисан̃н̃ите йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджитаббато паде, саддхаммети аттхо. тена̄ха ‘‘анусит̣т̣хипаде’’ти. таттха анусит̣т̣хӣти саддхаммо. ка̄лети йуттапаттака̄ле. аппама̄дона̄ма саматхавипассана̄бха̄вана̄.
вен̣д̣усуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. дӣгхалат̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄
94. татхева ¶ пан̃н̃а̄йӣти дӣгхалат̣т̣хитвева пан̃н̃а̄йи, татха̄саман̃н̃а̄ ева ахоси.
дӣгхалат̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. нанданасуттаван̣н̣ана̄
95. наттхи ¶ етасса а̄ват̣т̣ам̣ а̄варан̣анти ана̄ват̣ам̣. руккхо ва̄ паббато ва̄ти сатта̄нам̣ пакатичаккхусса а̄варан̣абхӯто руккхо вийа паббато вийа ча абхибхавитум̣ саматтхо н̃еййа̄варан̣о наттхи. катхам̣видханти катхам̣сан̣т̣хитам̣, катхам̣пака̄рам̣ ва̄. дуккханти ват̣т̣адуккхам̣.
нанданасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. чанданасуттаван̣н̣ана̄
96. хет̣т̣ха̄ти ка̄мабхаве. таттха хи париббхамантасса патит̣т̣ха̄ дуллабха̄ йебхуййена таттха сатта̄ нимугга̄ ева хонти, тасма̄ хет̣т̣ха̄ аппатит̣т̣хо сам̣са̄ро. упарӣти махаггатабхаве. таттха хи ниббаттасса нибба̄нам̣ а̄рухитум̣ а̄ламбана̄ дуллабха̄, джха̄на̄бхиратийа̄ таттхева никанти тесам̣ балаватӣ хоти, тасма̄ упари ана̄ламбано сам̣са̄ро. песитаттоти нибба̄нам̣ пати песитачитто. тайо камма̄бхисан̇кха̄ра̄ти пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дайо тайо абхисан̇кха̄ра̄. тена ‘‘нандӣпуббако каммабхаво’’ти ватва̄ ‘‘нандим̣ джанетва̄’’ти вутто. ка̄масан̃н̃а̄сӣсена ка̄маччхандасса гахан̣ам̣, ка̄маччхандапамукха̄ни ча орамбха̄гийасам̣йоджана̄ни гахита̄нӣти а̄ха ‘‘ка̄масан̃н̃а̄гахан̣ена пан̃чорамбха̄гийасам̣йоджана̄нӣ’’ти. рӯпабхаво рӯпам̣ бхавападалопена. рӯпабхаваггахан̣ена четтха сесабхавассапи гахан̣ам̣. тасса сам̣йоджанаггахан̣ена пан̃ча уддхамбха̄гийасам̣йоджана̄ни гахита̄ни. махогхети ¶ сам̣са̄рамахогхе. тесанти ка̄мабхава̄дӣнам̣ гахан̣ена бхавабха̄вена тадекалаккхан̣ата̄йа. арӯпабхаво гахито лаккхан̣аха̄ранайена. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
чанданасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ва̄судаттасуттаван̣н̣ана̄
97. чхат̣т̣хам̣ хет̣т̣ха̄ девата̄сам̣йуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттаттхамева.
ва̄судаттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. субрахмасуттаван̣н̣ана̄
98. субрахма̄ти тасса девапуттасса на̄мам̣. тасса саттху сантикӯпасан̇каманасса ка̄ран̣ам̣ дассенто ¶ ‘‘со кира̄’’тиа̄дима̄ха. тадева сокам̣ тасса девапуттасса ат̣т̣хуппатти. аччхара̄сан̇гхапаривутоти сахассаматтена аччхара̄сан̇гхена паривуто. нанданакӣл̣иканти нанданаванакӣл̣икам̣. хаттхам̣ а̄гаччхатӣти хаттхагайхупаго хоти. гантхентӣти еттха ма̄ла̄вет̣ханампи кхид̣д̣а̄пасутата̄йа̄ти дат̣т̣хаббам̣. ан̃н̃атха̄ пуппха̄нийева та̄йа та̄йа читтасса васена ма̄ла̄бха̄вена хаттхам̣ упагаччхантӣти. упаччхедакакаммавасена̄ти тасмим̣ девалоке а̄йусесе сати ева тасса пана упагха̄такасса ладдхока̄сасса па̄пакаммасса васена. ‘‘паха̄ро’’ти дивасасса татийо бха̄го вуччати, тасма̄ екаппаха̄ренева̄ти екавела̄йамева̄ти аттхо.
пийаваттхукасокена̄ти пийаваттхунимиттакена сокена. руппама̄ноти пӣл̣ийама̄но. саттаме дивасети мануссаган̣ана̄йа саттаме дивасе. таттхева̄ти тасмим̣йева нирайе ниббаттитаббам̣ имина̄ та̄хи ча сахева пуббе тасса па̄пакаммасса кататта̄. руппӣти читтасанта̄сам̣ а̄паджджи. ниддхамитунти нӣхаритум̣ апанетум̣. саттху сантикам̣ гантва̄ти та̄хи пан̃часата̄хи аччхара̄хи саддхим̣ бхагавато сантикам̣ гантва̄.
иданти ¶ аттано читтам̣ дассети а̄саннапаччаккхабха̄вато. ниччанти сада̄. сва̄йам̣ ниччаттхо адхиппа̄йавасена гахетабботи таттха паха̄таббам̣ гахетаббан̃ча дассенто ‘‘девалоке’’тиа̄дима̄ха. на гахетаббо хетупаваттито пуббе тасса утра̄сасса абха̄вато. тесӯти дуккхесу. та̄ни хи хетупаччайехи каттаббато га̄тха̄йам̣ ‘‘киччхесӯ’’ти вутта̄ни. киччхесӯти ва̄ киччханимиттам̣. йа̄сан̃хи пайогавипаттӣнам̣ васенасса та̄ни дуккха̄ни уппаджджеййум̣, там̣нимиттанти аттхо. та̄ хи асса пайогавипаттийо гативипаттийо саттху сантикам̣ упагаманена ха̄йеййум̣. ниббатта̄нам̣ дит̣т̣ха̄нӣти ниббатта̄нам̣ васена дит̣т̣ха̄ни дуккха̄ни. тесу ча дуккхесу. саббаттха нимиттаттхе бхуммам̣. д̣айхама̄но вийа читтасанта̄пена.
чатта̄рипи сачча̄ни буджджхати пат̣ивиджджхатӣти бодхи, сатиа̄дидхаммаса̄маггӣ, тасма̄ боджджха̄ бодхито. са̄ пана бодхи бха̄вана̄ка̄ренева паваттати, ан̃н̃атрасаддайогена ча ‘‘боджджха̄’’ти ниссаккавачананти тадаттхам̣ дассенто мун̃читва̄падам̣ апеккхитва̄ ‘‘боджджхан̇габха̄вана’’нти а̄ха. тапогун̣анти дхутадхаммама̄ха. со хи тан̣ха̄лолуппасса тапанато тапо, сайам̣ гун̣асабха̄ватта̄ гун̣асанниссайато ча гун̣анти. тена̄ха ‘‘дхутан̇гасан̇кха̄там̣ тапогун̣а’’нти. саббе сан̇кха̄рагата̄ ниссаджджӣйанти еттха̄ти саббаниссагго, асан̇кхатадха̄тӯти а̄ха ‘‘саббаниссагга̄ти нибба̄нато’’ти.
индрийасам̣варова ¶ пат̣хамам̣ ведитаббо пат̣ипаттиккамавасена тассева пат̣хаматта̄. там̣ пана пат̣ипаттиккамам̣ дассетум̣ ‘‘индрийасам̣варе хӣ’’тиа̄дима̄ха. ниппарийа̄йато маггапарийа̄панна̄ ева боджджхан̇га̄ти а̄ха ‘‘сахавипассана̄йа боджджхан̇ге’’ти. тасса̄ти татха̄бха̄вена тасса йогино. йасма̄ девапуттасса саттха̄ там̣ га̄тхам̣ ватва̄ упари ча сачча̄ни пака̄сеси, тасма̄ вуттам̣ ‘‘бхагава̄ чатусаччавасена десанам̣ виниваттесӣ’’ти. девапутто сота̄паттипхале патит̣т̣хахӣти ка̄мам̣ тассева висеса̄дхигамо идха̄гато, пан̃часатаматта̄хи пана аччхара̄хи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣хахӣти ведитаббам̣. тена̄ха маха̄сатипат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106) ‘‘со десана̄парийоса̄не пан̃чахи аччхара̄сатехи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа там̣ сампаттим̣ тха̄варам̣ катва̄ девалокамева агама̄сӣ’’ти.
субрахмасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. какудхасуттаван̣н̣ана̄
99. ‘‘нанда̄мӣ’’ти ¶ вутте нандӣ на̄ма паббаджитасса маланти чодетука̄мо девапутто ‘‘нандасӣ’’ти пуччхи. атхасса бхагава̄ там̣ пат̣иккхипанто ‘‘ким̣ ладдха̄’’ти? а̄ха. тена ‘‘тайа̄ мама адхиппетанандийа̄ идха паччайо ева наттхи, куто са̄ нандӣ’’ти дассети. тена̄ха ‘‘тут̣т̣хи на̄ма̄’’тиа̄ди. атха девапутто нандийа̄ асати сокена бхавитаббам̣, соко ча паббаджитасса маланти чоденто а̄ха ‘‘тена хи, саман̣а, сочасӣ’’ти. бхагава̄ тампи пат̣иккхипанто ‘‘ким̣ джӣйиттха̄’’тиа̄дима̄ха. ким̣ мам̣ джина̄тӣти аттхо?
йади те нандисока̄ на санти ха̄саваттхуно ла̄бхасса джа̄нийа̄ ча абха̄вато, екавиха̄рино пана аратийа̄ бхавитаббанти а̄ха – ‘‘каччи там̣ екама̄сӣнам̣, аратӣ на̄бхикӣратӣ’’ти. тасмимпи бхагавата̄ пат̣иккхитте атха несампи нандисока̄ратӣнам̣ абха̄ве ка̄ран̣ам̣ пуччханто ‘‘катхам̣ тва’’нти га̄тхама̄ха? атхасса бхагава̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ паведенто ‘‘агхаджа̄тасса̄’’ти га̄тхама̄ха. таттха агхаджа̄тасса̄ти агхе джа̄тасса. тена̄ха ‘‘ват̣т̣адуккхе т̣хитасса̄’’ти. джа̄татан̣хасса аппахӣнатан̣хасса ват̣т̣адуккхам̣ а̄гатамева ка̄ран̣асса аппахӣнатта̄. тассева хи ка̄ран̣асса аппахӣнатам̣ дассенто ‘‘дуккхӣ сукхам̣ паттхайатӣти хи вутта’’нти а̄ха. дуккхаппаваттийа̄ са̄пи тан̣ха̄ппаватти тена дассита̄. итӣтиа̄дина̄ вуттамеваттхам̣ нигаманавасена дассети.
какудхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. уттарасуттаван̣н̣ана̄
100. наваманти ¶ уттарасуттам̣ хет̣т̣ха̄ девата̄сам̣йуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттаттхамева.
уттарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. ана̄тхапин̣д̣икасуттаван̣н̣ана̄
101. дасаме ¶ ка̄мам̣ девата̄сам̣йуттепи ‘‘идам̣ хи там̣ джетавана’’нтиа̄дина̄ има̄ ева га̄тха̄ а̄гата̄. таттха ‘‘ан̃н̃атара̄ девата̄’’ти нида̄нам̣ а̄ропитам̣. хет̣т̣ха̄ а̄гатанайатта̄ ева хи поттхакесу на ликхитам̣, идха пана девапуттасам̣йутте ‘‘ана̄тхапин̣д̣ико девапутто’’ти нида̄не нигаме ча а̄гатам̣, таттха девапуттена саттху вуттаппака̄рагун̣апаведанавасена вуттам̣. саттха̄ пана бхиккхӯнам̣ таматтхам̣ паведенто ‘‘ан̃н̃атаро девапутто’’ти а̄ха. татха̄ паведане пана ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘а̄нандаттхерасса̄’’тиа̄дима̄ха. анума̄набуддхийа̄ти анума̄нан̃а̄н̣асса. а̄нубха̄ваппака̄санаттханти баладӣпанаттхам̣.
ана̄тхапин̣д̣икасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. на̄на̄титтхийавагго
1. сивасуттаван̣н̣ана̄
102. татийаваггасса пат̣хаманти татийавагге пат̣хамасуттам̣. вуттаттхамева хет̣т̣ха̄ сатуллапака̄йикавагге пат̣хамасутте.
сивасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. кхемасуттаван̣н̣ана̄
103. пат̣хамам̣йева̄ти джара̄маран̣а̄дибха̄вато пагева. балавачинтанам̣ чинтетӣти йатха̄ са̄кат̣ико аджа̄нитва̄ висаме магге сакат̣ам̣ па̄дженто аккхе чхинне патика̄тум̣ ависаханто дуккхӣ ¶ думмано балавачинтанам̣ чинтети, махантам̣ читтасанта̄пам̣ па̄пун̣а̄ти, евам̣ адхаммава̄дӣ маччумукхам̣ патто балавачиттасанта̄пам̣ па̄пун̣а̄ти, тасма̄ дхаммачарийа̄йа наппамаджджитаббанти.
кхемасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. серӣсуттаван̣н̣ана̄
104. йам̣ ¶ да̄нам̣ демӣти йам̣ деййадхаммам̣ парасса деми. тасса пати хутва̄ти таббисайам̣ лобхам̣ сут̣т̣ху абхибхаванто тасса адхипати хутва̄ деми тена ана̄кад̣д̣ханӣйатта̄. ‘‘на да̄со на саха̄йо’’ти ватва̄ тадубхайам̣ анвайато бйатирекато дассетум̣ ‘‘йо хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. да̄со хутва̄ дети тан̣ха̄йа да̄сабйасса упагататта̄. саха̄йо хутва̄ дети тасса пийабха̄ва̄виссаджджанато. са̄мӣ хутва̄ дети тан̣ха̄да̄сабйато атта̄нам̣ мочетва̄ абхибхуййа паваттанато. са̄мипарибхогасадиса̄ хетасса̄йам̣ паваттатӣти.
атха ва̄ йо да̄насӣлата̄йа да̄йако пуггало, со да̄не паваттибхедена да̄нада̄со да̄насаха̄йо да̄напатӣти типпака̄ро хотӣти дассети. тадасса типпака̄ратам̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘йо хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. да̄таббат̣т̣хена да̄нам̣, аннапа̄на̄ди. таттха йам̣ аттана̄ парибхун̃джати тан̣ха̄дхипанната̄йа, тасса васе ваттанато да̄со вийа хоти. йам̣ паресам̣ дӣйати, таттхапи аннапа̄наса̄ман̃н̃ена идам̣ вуттам̣ ‘‘да̄насан̇кха̄тасса деййадхаммасса да̄со хутва̄ детӣ’’ти. саха̄йо хутва̄ дети аттана̄ парибхун̃джитаббасса паресам̣ да̄таббасса ча самасамат̣т̣хапанена. пати хутва̄ дети сайам̣ деййадхаммасса васе аваттитва̄ тасса аттано васе ватта̄панато.
апаро найо – йо аттана̄ пан̣ӣтам̣ парибхун̃джитва̄ паресам̣ нихӣнам̣ дети, со да̄нада̄со на̄ма таннимиттанихӣнабха̄ва̄паттито. йо йа̄дисам̣ аттана̄ парибхун̃джати, та̄дисамева паресам̣ дети, со да̄насаха̄йо на̄ма таннимиттанихӣна̄дхикабха̄вависсаджджанена садисабха̄ва̄паттито. йо аттана̄ нихӣнам̣ парибхун̃джитва̄ паресам̣ пан̣ӣтам̣ дети, со да̄напати на̄ма таннимиттасет̣т̣хабха̄ваппаттито. каммасариккхако хи випа̄ко, тасма̄ девапутто ‘‘да̄напатӣ’’ти ваданто ‘‘ахам̣ та̄дисо ахоси’’нти дассети.
‘‘чатӯсу два̄ресу да̄нам̣ дӣйиттха̄’’ти па̄л̣ийам̣ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄ретва̄ дассетум̣ ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. да̄нанти йит̣т̣хам̣, тан̃ча кхо саббаса̄дха̄ран̣авасена катанти а̄ха ‘‘саман̣а ¶ …пе… йа̄чака̄на’’нти. паббаджджӯпагата̄ти ¶ йам̣ кин̃чи паббаджджам̣ упагата̄. бхова̄диноти джа̄тиматтабра̄хман̣е вадати. на̄латтха буддхасун̃н̃атта̄ тада̄ локасса. дуггата̄ти дуккхаджӣвикакаппака̄ касиравуттика̄. тена̄ха ‘‘далиддаманусса̄’’ти. касива̄н̣иджджа̄диджӣвикам̣ анут̣т̣ха̄тум̣ асаматтха̄ идха ‘‘капан̣а̄’’ти адхиппета̄ти а̄ха ‘‘ка̄н̣акун̣иа̄дайо’’ти. патха̄виноти аддхика̄. ваниббака̄ти да̄йака̄нам̣ гун̣акиттанакаммапхалакиттанавасена йа̄чака̄ сеййатха̄пи нагга̄дайо. тена̄ха ‘‘ит̣т̣хам̣ динна’’нтиа̄ди. пасатаматтанти вӣхитан̣д̣ула̄дивасена вуттам̣. сара̄ваматтанти йа̄губхатта̄дивасена. йатха̄ га̄мала̄бхо га̄ме уппаджджанако а̄йала̄бхо, евам̣ таттха два̄рала̄бхоти а̄ха ‘‘таттха уппаджджанакасатасахассе’’ти. махантатарам̣ да̄нам̣ адам̣су ан̃н̃ассапи дханасса винийогам̣ гататта̄. там̣ сандха̄йа̄ти там̣ махантатарам̣ да̄нам̣ катам̣ сандха̄йа. ран̃н̃о хи таттха да̄нам̣ иттха̄га̄расса да̄нена махата̄ абхибхӯтам̣ вийа пат̣иниваттам̣ хотӣти а̄ха ‘‘пат̣иниваттӣ’’ти. кочӣти бхумматтхе паччаттавачанам̣. тена̄ха ‘‘каттхачӣ’’ти. анекавассасахасса̄йукака̄ле тасса уппаннатта̄ асӣтивассасахасса̄ни со ра̄джа̄ да̄намада̄сӣти.
серӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. гхат̣ӣка̄расуттаван̣н̣ана̄
105. чатуттхам̣ хет̣т̣ха̄ девата̄сам̣йуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттаттхамева.
гхат̣ӣка̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. джантусуттаван̣н̣ана̄
106. йе винайе апакатан̃н̃уно сам̣килесикесу вода̄нийесу дхаммесу на кусала̄ йам̣ кин̃чи на ка̄рино виппат̣иса̄рабахула̄. тесам̣ ануппаннан̃ча уддхаччам̣ уппаджджати, уппаннан̃ча бхиййобха̄вам̣ вепуллам̣ а̄паджджатӣти а̄ха ‘‘акаппийе каппийасан̃н̃ита̄йа…пе… уддхаччапакатика̄’’ти. са̄ра̄бха̄вена туччхатта̄ ча нал̣о вийа̄ти нал̣о, ма̄ноти а̄ха ‘‘уннал̣а̄ти уггатанал̣а̄’’ти. тена̄ха ‘‘ут̣т̣хитатуччхама̄на̄’’ти. ма̄но хи сеййасса сеййоти ¶ садисоти ча паваттийа̄ висесато туччхо. ча̄паллена̄ти чапалабха̄вена, тан̣ха̄лолуппена̄ти аттхо. мукхакхара̄ти мукхена пхаруса̄, пхарусава̄диноти аттхо. викин̣н̣ава̄ча̄ти висат̣авачана̄, сампхаппала̄пата̄йа апарийантавачана̄. тена̄ха ‘‘асам̣йатавачана̄’’тиа̄ди. чан̣д̣асоте баддхана̄ва̄садиса̄ти етена анават̣т̣хитакирийатам̣ дассети. йена саманна̄гата̄ сатта̄ екасмим̣ т̣ха̄не т̣ха̄тум̣ ва̄ нисӣдитум̣ ва̄ на ¶ сакконти, ито чито ча вичаранти. анават̣т̣хитачитта̄ти екасмим̣ а̄рамман̣е на ават̣т̣хитачитта̄. виват̣аиндрийа̄ти асам̣вутачаккха̄дииндрийа̄.
гун̣акатха̄йа саддхим̣ катхийама̄но ниггун̣асса агун̣о па̄кат̣о хоти джа̄тиман̣исамӣпе т̣хитасса вийа ка̄чаман̣ино досо. сукхаджӣвиноти сукхе т̣хита̄. йатха̄ да̄йака̄нам̣ субхарам̣ хоти, евам̣ сукхена акиччхена паваттаджӣвика̄. тена̄ха ‘‘пуббе бхиккхӯ’’тиа̄ди.
аттано ручивасена га̄макиччам̣ нетӣти га̄ман̣и, те пана хӣл̣енто вадати ‘‘га̄ман̣ика̄’’ти. виссаджджетва̄ти сативоссаггавасена виссаджджетва̄ килесамуччха̄йа̄ти махиччха̄сан̇кха̄та̄йа тан̣ха̄муччха̄йа. сӣлаванта̄нам̣йева хи дуппат̣ипаттим̣ сандха̄йа девапутто вадати. ваттаббайуттакейева̄ти ова̄дена майа̄ ануггахетаббамева. чхад̣д̣итака̄ти париччатта̄ а̄чарийупаджджха̄йа̄дӣхи. тато ева ана̄тха̄ аппатит̣т̣ха̄. пета̄ти вигатаджӣвита̄ мата̄. йатха̄ пета̄, татхева хонти аттахита̄саматтхата̄йа вин̃н̃ӯнам̣ джигуччхитаббата̄йа ча.
джантусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. рохитассасуттаван̣н̣ана̄
107. екока̄сети чаккава̄л̣асса парийантасан̃н̃ите екасмим̣ ока̄се. бхумманти ‘‘йаттха̄’’ти идам̣ бхуммавачанам̣, са̄ман̃н̃ато вуттампи ‘‘со локасса анто’’ти вачанато висит̣т̣хависайамева хоти. ‘‘на джа̄йати на мӣйатӣ’’ти ватва̄ пуна ‘‘на чавати на упападжджатӣ’’ти касма̄ вуттанти а̄ха ‘‘идам̣ апара̄парам̣…пе… гахита’’нти. падагаманена̄ти падаса̄ гаманена. сан̇кха̄ралокасса антам̣ сандха̄йа вадати упари сачча̄ни пака̄сетука̄мо. сан̇кха̄ралокасса хи анто нибба̄нам̣.
дал̣хам̣ ¶ тхирам̣ дхану етасса̄ти дал̣хадханва̄. со ева дал̣хадхаммоти вутто. тена̄ха ‘‘дал̣хадханӯ’’ти. уттамаппама̄н̣ена̄ти сахассатха̄маппама̄н̣ена. дханусиппасиккхитата̄йа дхануггахо, на дхануггахаматтена̄ти а̄ха ‘‘дхануггахоти дхануа̄чарийо’’ти. ‘‘дхануггахо’’ти ватва̄ ‘‘сиккхито’’ти вутте дханусиккха̄йа сиккхитоти вин̃н̃а̄йати, сиккха̄ ча еттаке ка̄ле саматтхасса уккам̣сагато хотӣти а̄ха ‘‘даса два̄даса васса̄ни дханусиппам̣ сиккхито’’ти. усабхаппама̄н̣епӣти вӣсатийат̣т̣хийо усабхам̣, тасмим̣ усабхаппама̄н̣е падесе. ва̄лагганти ва̄л̣акот̣им̣. катахаттхоти ¶ паричитахаттхо. катасараккхепоти виват̣асараккхепападесадассанавасена сараккхепаката̄вӣ. тена̄ха ‘‘дасситасиппо’’ти. ‘‘катасиппо’’ти кечи. асанти етена̄ти асанам̣, кан̣д̣о. та̄лаччха̄йанти та̄лаччха̄дим̣, са̄ пана ратанаматта̄, видаттхичатуран̇гула̄ ва̄.
пураттхимасамудда̄ти екасмим̣ чаккава̄л̣е пураттхимасамудда̄. самуддасӣсена пураттхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣им̣ вадати. паччхимасамуддоти еттха̄пи есева найо. ниппапан̃чатанти адандхака̄ритам̣. сампаттети та̄дисена джавена гаччхантена сампатте. анотаттети еттха̄пи ‘‘сампатте’’ти падам̣ а̄нетва̄ самбандхо, татха̄ ‘‘на̄галата̄дантакат̣т̣хам̣ кха̄дитва̄’’ти еттха̄пи. тада̄ти йада̄ со локантагавесако ахоси, тада̄. дӣгха̄йукака̄лоти анекавассасахасса̄йукака̄ло. чаккава̄л̣алокасса̄ти са̄ман̃н̃авасена екавачанам̣, чаккава̄л̣алоканти аттхо. имасмим̣йева чаккава̄л̣е ниббатти пуббапаричарийасиддха̄йа никантийа̄. сасан̃н̃имхи саманакети на рӯпадхаммаматтаке, атха кхо пан̃чаккхандхасамуда̄йети дассети. самитапа̄поти самуччхиннасам̣килесадхаммо.
рохитассасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7-8. нандасуттанандивиса̄ласуттаван̣н̣ана̄
108-109. нандасуттависа̄ласутта̄ни саттамаат̣т̣хама̄ни хет̣т̣ха̄ сам̣ван̣н̣итарӯпатта̄ вуттаттха̄нева.
нандасуттанандивиса̄ласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. сусимасуттаван̣н̣ана̄
110. туйхампи ¶ ноти туйхампи ну, ну-саддо пуччха̄йам̣, тасма̄ ван̣н̣ам̣ катхетука̄мо пуччхатӣти адхиппа̄йо. на ват̣т̣атӣти на йуджджати, катхитоти катхетум̣ а̄раддхо, тена̄ха ‘‘маттхакам̣ на па̄пун̣а̄тӣ’’ти. тамева маттхака̄па̄пун̣анам̣ дассетум̣ ‘‘со хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сатисампаджан̃н̃а̄йогато горӯпасӣло, мӯл̣хо кхалитапан̃н̃о, горӯпасса вийа сӣлам̣ етасса̄ти хи горӯпасӣло. сабха̄го екарӯпачиттата̄йа. арийа̄нам̣ сабха̄гата̄ на̄ма гун̣авантавасена̄ти а̄ха ‘‘ан̃н̃аман̃н̃асса гун̣есу пасӣдитва̄’’ти. сол̣асавидхам̣ пан̃н̃анти маха̄пан̃н̃а̄дика̄ чха, нава анупуббавиха̄расама̄паттипан̃н̃а̄, а̄саваккхайапан̃н̃а̄ти имам̣ сол̣асавидхам̣ пан̃н̃ам̣. тесат̣т̣хи са̄вакаса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄нипи еттхева сан̇гахам̣ самосаран̣ам̣ гаччханти.
а̄нанда̄ти ¶ тхерам̣ а̄ха. а̄ча̄роти ча̄риттасӣлама̄ха. гочароти гочарасампатти. виха̄роти сама̄паттивиха̄ро. абхиккамотиа̄дина̄ ирийа̄патхавиха̄рам̣. туйхампӣти пи-саддена бхагавата̄ атта̄нам̣ а̄дим̣ катва̄ тадан̃н̃есам̣ вин̃н̃ӯнам̣ саббесам̣ тхерасса руччанасабха̄во дӣпитоти дассенто ‘‘майхам̣ руччатӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха сатипи а̄нандаттхерассапи асӣтийа̄ маха̄тхера̄нам̣ антогадхабха̄ве ‘‘асӣтийа̄ маха̄тхера̄нам̣ руччатӣ’’ти ватва̄ ‘‘туйхампи руччатӣ’’ти вачанам̣ тена дхаммасена̄патино ван̣н̣ам̣ катха̄петука̄мата̄йа̄ти дат̣т̣хаббам̣.
са̄т̣акантарети ниваттхаваттхантаре. ладдхока̄соти ниббуддхам̣ каронто са̄т̣акантаре ладдхам̣ гахетум̣ ладдха̄васаро. лабхисса̄миноти лабхисса̄ми вата. дӣпадхаджабхӯтанти сатайоджанавиттхин̣н̣ам̣ джамбудӣпасса дхаджабхӯтам̣. пуггалапала̄пети антоса̄ра̄бха̄вато пала̄пабхӯте пуггале харанто. ба̄лата̄йа̄ти ручикхантиа̄диабха̄вата̄йа. досата̄йа̄ти дуссакабха̄вена. мохена̄ти маха̄мӯл̣хата̄йа. кечи пана ‘‘ба̄ло ба̄лата̄йа̄ти мӯл̣хата̄йа пакатиба̄лабха̄вена на джа̄на̄ти. мӯл̣хо мохена̄ти сайам̣ аба̄ло сама̄нопи йада̄ мохена парийут̣т̣хито хоти, тада̄ мохена на джа̄на̄ти, айам̣ пададвайасса висесо’’ти ваданти. випаллаттхачиттоти йаккхумма̄дена питтумма̄дена ва̄ випарӣтачитто.
‘‘чатӯсу ¶ косаллесӯ’’ти вуттам̣ чатуббидхам̣ косаллам̣ па̄л̣ийа̄ ева дассетум̣ ‘‘вуттам̣ хета’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха йо ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо самудайато аттхан̇гамато асса̄дато а̄дӣнавато ниссаран̣ато ча йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти, айам̣ дха̄тукусало. вуттанайена а̄йатанесу кусало а̄йатанакусало. авиджджа̄дӣсу два̄дасапат̣иччасамуппа̄дан̇гесу кусало пат̣иччасамуппа̄дакусало. ‘‘идам̣ имасса пхаласса т̣ха̄нам̣ ка̄ран̣ам̣, идам̣ ат̣т̣ха̄нам̣ ака̄ран̣а’’нти евам̣ т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато, ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄нато т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄накусало. йо пана имесу дха̄туа̄дӣсу парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена ниссан̇гагатийа̄ пан̣д̣а̄ти ладдхана̄мена н̃а̄н̣ена ито гато паватто, айам̣ пан̣д̣ито на̄ма.
маханта̄нам̣ аттха̄нам̣ паригган̣ханато махатӣ пан̃н̃а̄ етасса̄ти маха̄пан̃н̃о. сесападесупи есева найоти а̄ха ‘‘маха̄пан̃н̃а̄дӣхи саманна̄гатоти аттхо’’ти. на̄наттанти йа̄хи маха̄пан̃н̃а̄дӣхи саманна̄гататта̄ тхеро ‘‘маха̄пан̃н̃о’’тиа̄дина̄ киттито, та̄сам̣ маха̄пан̃н̃а̄дӣнам̣ идам̣ на̄наттам̣ айам̣ вематтата̄. йасса кассачи висесато арӯпадхаммасса махаттам̣ на̄ма киччасиддхийа̄ ведитаббанти тадасса киччасиддхийа̄ дассенто ‘‘маханте сӣлаккхандхе паригган̣ха̄тӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха хетумахантата̄йа паччайамахантата̄йа ниссайамахантата̄йа пабхедамахантата̄йа киччамахантата̄йа пхаламахантата̄йа а̄нисам̣самахантата̄йа ча сӣлаккхандхасса махантабха̄во ¶ ведитаббо. таттха хетӯ алобха̄дайо. паччайа̄ хироттаппасаддха̄сативӣрийа̄дайо. ниссайа̄ са̄вакабодхипаччекабодхисамма̄самбодхинийатата̄, там̣саман̇гино ча пурисависеса̄. пабхедо ча̄ритта̄дивибха̄го. киччам̣ тадан̇га̄дивасена пат̣ипаккхасса видхаманам̣. пхалам̣ саггасампада̄ нибба̄насампада̄ ча. а̄нисам̣со пийамана̄пата̄ди. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимагге (висуддхи. 1.8-9) а̄кан̇кхеййасутта̄дӣсу (ма. ни. 1.64 а̄дайо) ча а̄гатанайена ведитаббо. имина̄ найена сама̄дхиккхандха̄дӣнампи махантата̄ йатха̄рахам̣ ниддха̄ретва̄ ведитабба̄. т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ пана махантабха̄во маха̄висайата̄йа ведитаббо. таттха т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄нам̣ маха̄висайата̄ бахудха̄тукасутта̄дӣсу а̄гатанайена, виха̄расама̄паттӣнам̣ сама̄дхиккхандхе ниддха̄ританайена ведитабба̄. арийасачча̄нам̣ сакаласа̄санасан̇ган̣ханато саччавибхан̇ге ¶ (вибха. 189 а̄дайо) там̣сам̣ван̣н̣ана̄су (вибха. ат̣т̣ха. 189 а̄дайо) а̄гатанайена; сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ сатипат̣т̣ха̄навибхан̇га̄дӣсу (вибха. 355 а̄дайо) там̣сам̣ван̣н̣ана̄дӣсу (вибха. ат̣т̣ха. 355 а̄дайо) ча а̄гатанайена; са̄ман̃н̃апхала̄нам̣ махато хитасса махато сукхасса махато аттхасса махато йогаккхемасса ниппхаттибха̄вато сантапан̣ӣтанипун̣аатакка̄вачарапан̣д̣итаведанӣйабха̄вато ча; абхин̃н̃а̄нам̣ маха̄самбха̄рато маха̄висайато маха̄киччато маха̄нубха̄вато маха̄ниппхаттито ча; нибба̄насса маданиммадана̄димахаттхасиддхито махантата̄ ведитабба̄. паригган̣ха̄тӣти сабха̄ва̄дито париччхиджджа ган̣ха̄ти джа̄на̄ти пат̣ивиджджхатӣти аттхо. са̄ пана̄ти маха̄пан̃н̃ата̄.
путхупан̃н̃а̄ти еттха на̄на̄кхандхесу н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти айам̣ рӯпаккхандхо на̄ма…пе… айам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо на̄ма̄ти евам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати. тесу екавидхена рӯпаккхандхо, ека̄дасавидхена рӯпаккхандхо, екавидхена ведана̄ккхандхо, бахувидхена ведана̄ккхандхо, екавидхена сан̃н̃а̄ккхандхо, сан̇кха̄раккхандхо, вин̃н̃а̄н̣аккхандхоти евам̣ екекасса кхандхасса екавидха̄дивасена атӣта̄дивасенапи на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати. татха̄ идам̣ чаккха̄йатанам̣ на̄ма…пе… идам̣ дхамма̄йатанам̣ на̄мам̣. таттха даса̄йатана̄ ка̄ма̄вачара̄, две чатубхӯмака̄ти евам̣ а̄йатана̄нам̣ на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати. на̄на̄дха̄тӯсӯти айам̣ чаккхудха̄ту на̄ма…пе… айам̣ мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту на̄ма. таттха сол̣аса дха̄туйо ка̄ма̄вачара̄, две чатубхӯмака̄ти евам̣ дха̄туна̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати, там̣ упа̄дин̣н̣адха̄тувасена вуттанти ведитаббам̣ паччекабуддха̄нан̃хи двиннам̣ аггаса̄вака̄нан̃ча упа̄дин̣н̣адха̄тӯсу ева на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати. тан̃ча кхо екадесаматтато, на ниппадесато, анупа̄дин̣н̣акадха̄тӯнам̣ пана на̄на̄каран̣ам̣ на джа̄нанти ева. итараса̄вакесу ваттаббамева наттхи, саббан̃н̃убуддха̄нам̣йева пана има̄йа на̄ма дха̄туйа̄ уссаннатта̄ва имасса руккхасса кхандхо сето хоти, имасса ка̄л̣о, имасса мат̣т̣хо, имасса ¶ бахалаттачо, имасса тануттачо, имасса паттам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дивасена еварӯпам̣; имасса пуппхам̣ нӣлам̣ пӣтакам̣ лохитакам̣ ода̄там̣, сугандхам̣ дуггандхам̣; пхалам̣ кхуддакам̣ махантам̣ дӣгхам̣ ват̣т̣ам̣ сусан̣т̣ха̄нам̣ мат̣т̣хам̣ ¶ пхарусам̣ сугандхам̣ мадхурам̣ титтакам̣ амбилам̣ кат̣укам̣ каса̄вам̣; кан̣т̣ако тикхин̣о атикхин̣о уджуко кут̣ило тамбо лохито ода̄то хотӣти дха̄туна̄наттам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати.
аттхесӯти рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу. на̄на̄пат̣иччасамуппа̄десӯти аджджхаттабахиддха̄бхедато ча сан̣т̣ха̄набхедато ча на̄наппабхедесу пат̣иччасамуппа̄дан̇гесу. авиджджа̄диан̇га̄нан̃хи паччекам̣ пат̣иччасамуппа̄дасан̃н̃ита̄ти. тена̄ха сан̇кха̄рапит̣аке ‘‘два̄даса паччайа̄ два̄даса пат̣иччасамуппа̄да̄’’ти. на̄на̄сун̃н̃атаманупалаббхесӯти на̄на̄сабха̄весу ниччаса̄ра̄дивирахато сун̃н̃асабха̄весу, тато ева иттхипурисааттааттанийа̄дивасена анупалаббхесу сабха̄весу. ма-ка̄ро хеттха падасандхикаро. на̄на̄аттхесӯти аттхапат̣исамбхида̄висайесу паччайуппанна̄дибхедесу на̄на̄видхесу аттхесу. дхаммесӯти дхаммапат̣исамбхида̄висайесу паччайа̄дина̄на̄дхаммесу. нируттӣсӯти тесам̣йева аттхадхамма̄нам̣ ниддха̄ран̣авачанасан̇кха̄та̄су нируттӣсу. пат̣ибха̄несӯти аттхапат̣исамбхида̄дӣсу висайабхӯтесу ‘‘има̄ни идаматтхаджотака̄нӣ’’ти татха̄ татха̄ пат̣ибха̄нато патит̣т̣ха̄нато пат̣ибха̄на̄нӣти ладдхана̄месу н̃а̄н̣есу. путху на̄на̄сӣлаккхандхесӯтиа̄дӣсу сӣласса путхуттам̣ на̄наттан̃ча вуттамева. итаресам̣ пана вуттанайа̄нуса̄рена сувин̃н̃еййатта̄ па̄кат̣амева. йам̣ пана абхиннам̣ екамева нибба̄нам̣, таттха упача̄равасена путхуттам̣ гахетаббанти а̄ха ‘‘путху джанаса̄дха̄ран̣е дхамме саматиккамма̄’’ти. тенасса идха маданиммадана̄дипарийа̄йена путхуттам̣ дӣпитам̣ хоти.
евам̣ висайавасена пан̃н̃а̄йа махаттам̣ путхуттан̃ча дассетва̄ ида̄ни сампайуттадхаммавасена ха̄сабха̄вам̣, паваттиа̄ка̄равасена джаванабха̄вам̣, киччавасена тиккха̄дибха̄ван̃ча дассетум̣ ‘‘катама̄ ха̄сапан̃н̃а̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ха̄сабахулоти пӣтибахуло. сесапада̄ни тасса вевачана̄ни. сӣлам̣ парипӯретӣти хат̣т̣хапахат̣т̣хо удаггудагго хутва̄ пӣтисахагата̄йа пан̃н̃а̄йа па̄тимоккхасӣлам̣ т̣хапетва̄ ха̄санӣйатарассева висум̣ гахитатта̄ итарам̣ тивидхам̣ сӣлам̣ парипӯрети. пӣтисоманассасахагата̄ хи пан̃н̃а̄ абхиративасена тада̄рамман̣е пхуллита̄ викасита̄ вийа ваттати, на упеккха̄сахагата̄. сӣлаккхандхам̣ сама̄дхиккхандхантиа̄дӣсупи есева найо. тхеротиа̄дина̄ абхинӣха̄расиддха̄ тхерасса ха̄сапан̃н̃ата̄ти дассети.
саббам̣ ¶ рӯпам̣ аниччалаккхан̣ато кхиппам̣ джаватӣти рӯпаккхандхам̣ аниччанти сӣгхавегена паваттийа̄ пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вена пубба̄бхисан̇кха̄расса са̄тисайатта̄ индена висат̣т̣хаваджирам̣ вийа лаккхан̣ам̣ ¶ пат̣ивиджджхантӣ адандха̄йантӣ рӯпаккхандхе аниччалаккхан̣ам̣ вегена пат̣ивиджджхати, тасма̄ са̄ джаванапан̃н̃а̄ на̄ма̄ти аттхо. сесападесупи есева найо. евам̣ лаккхан̣а̄рамман̣икавипассана̄васена джаванапан̃н̃ам̣ дассетва̄ балававипассана̄васена дассетум̣ ‘‘рӯпа’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха кхайат̣т̣хена̄ти йаттха йаттха уппаджджати, таттха таттхева кхан̣енева бхиджджанато кхайасабха̄вато. бхайат̣т̣хена̄ти бхайа̄накато. аса̄ракат̣т̣хена̄ти аттаса̄равирахато ниччаса̄ра̄дивирахато ча. тулайитва̄ти тула̄бхӯта̄йа випассана̄йа тулайитва̄. тӣрайитва̄ти та̄йа ева тӣран̣абхӯта̄йа тӣретва̄. вибха̄вайитва̄ти йа̄тха̄вато пака̄сетва̄ пан̃чаккхандхам̣ вибхӯтам̣ катва̄ па̄кат̣ам̣ катва̄. рӯпаниродхети рӯпаккхандхасса ниродхабхӯте нибба̄не ниннапон̣апаббха̄рабха̄вена. ида̄ни сикха̄ппаттавипассана̄васена джаванапан̃н̃ам̣ дассетум̣ пуна ‘‘рӯпа’’нтиа̄ди вуттам̣. ‘‘вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄васена̄’’ти кечи.
н̃а̄н̣атиккхабха̄во на̄ма сависесам̣ пат̣ипаккхасамуччхиндане ведитабботи ‘‘кхиппам̣ килесе чхиндатӣти тиккхапан̃н̃о’’ти ватва̄ те пана килесе вибха̄гена дассенто ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитакка’’нтиа̄дима̄ха. тиккхапан̃н̃о кхиппа̄бхин̃н̃о хоти, пат̣ипада̄ часса на чалатӣти а̄ха ‘‘екасмим̣ а̄сане чатта̄ро ча арийамагга̄ адхигата̄ хонтӣ’’тиа̄ди. тхеро ча̄тиа̄дина̄ дхаммасена̄патино тиккхапан̃н̃ата̄ сикха̄ппатта̄ти дассети.
‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄ дуккха̄ випарин̣а̄мадхамма̄ сан̇кхата̄ пат̣иччасамуппанна̄ кхайадхамма̄ вайадхамма̄ вира̄гадхамма̄ ниродхадхамма̄’’ти йа̄тха̄вато дассанена саччасампат̣иведхо иджджхати, на ан̃н̃атха̄ти ка̄ран̣амукхена ниббедхикапан̃н̃ам̣ дассетум̣ ‘‘саббасан̇кха̄ресу уббегабахуло хотӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха уббегабахулоти вуттанайена саббасан̇кха̄ресу абхин̣хаппаваттасам̣вего. утта̄сабахулоти н̃а̄н̣утта̄савасена саббасан̇кха̄ресу бахусо утрастама̄насо. тена а̄дӣнава̄нупассанама̄ха. уккан̣т̣ханабахулоти имина̄ пана ниббида̄нупассанама̄ха, аратибахулотиа̄дина̄ тасса̄ ева апара̄паруппаттим̣. бахимукхо саббасан̇кха̄рато бахибхӯтам̣ нибба̄нам̣ уддисса паваттан̃а̄н̣амукхо, татха̄ ¶ ва̄ паваттитавимоккхамукхо. ниббиджджханам̣ ниббедхо, со етисса̄ аттхи, ниббиджджхатӣти ва̄ ниббедха̄, са̄ ева пан̃н̃а̄ ниббедхика̄. йам̣ панеттха аттхато на вибхаттам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййамева.
аппиччхоти сантагун̣анигуханата̄ти аттани виджджама̄на̄нам̣ ба̄хусаччадхутадхаммасӣла̄дигун̣а̄нан̃чева пат̣иведхагун̣асса ча нигуханам̣, пат̣иггахан̣е ча маттан̃н̃ута̄ти етенева парийесанапарибхогаматтан̃н̃ута̄пи вутта̄ хоти. тӣхи сантосехӣти чатӯсу паччайесу паччекам̣ тӣхи сантосехи ¶ , саббе пана два̄даса. пат̣исаллӣнена вивекат̣т̣хака̄йа̄нам̣ на сан̇ган̣ика̄ра̄ма̄нам̣. неккхамма̄бхирата̄нанти паббаджджам̣ упагата̄нам̣. парисуддхачитта̄нам̣ вигатачиттасам̣килеса̄нам̣. парамавода̄наппатта̄нам̣ ат̣т̣хасама̄паттисамадхигамена ативийа вода̄нам̣ висуддхим̣ патта̄нам̣. килесупадхиа̄дӣнам̣ абха̄вато нирупадхӣнам̣. пхаласама̄паттивасена саббасан̇кха̄равиниссат̣атта̄ висан̇кха̄рам̣ нибба̄нам̣. упагата̄нам̣, имесам̣ тин̣н̣ам̣ вивека̄нам̣ ла̄бхӣ павивитто ‘‘пака̄рехи вивитто’’ти катва̄. сама̄саджджанам̣ парисинехуппа̄до сам̣сагго, саванавасена уппаджджанакасам̣сагго саванасам̣сагго. еса найо сесесупи. самуллапанам̣ а̄ла̄пасаллапанам̣. сам̣саггаваттхуна̄ имина̄ тасса парибхого парибхогасам̣сагго.
а̄раддхавӣрийоти еттха вӣрийа̄рамбхо на̄ма вӣрийасса пагган̣ханам̣ парипун̣н̣акаран̣ам̣. там̣ пана саббасо килеса̄нам̣ нигган̣хананти дассенто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. одхунанаватта̄ти килеса̄нам̣ йасса кассачи са̄ваджджасса одхунанавасена ватта̄. тена̄ха ‘‘бхиккхӯна’’нтиа̄ди. отин̣н̣ам̣ на̄ма ваджджам̣ аджджха̄чаританти а̄рочитам̣. анотин̣н̣ам̣ ана̄рочитам̣. тантивасена̄ти па̄л̣идхаммавасена, йуттасаддасса васена̄ти аттхо. па̄пе ла̄маке пуггале дхамме ча гарахати джигуччхатӣти па̄пагарахӣ. тена̄ха ‘‘па̄папуггале’’тиа̄ди. екадассӣти екабхавадассӣ, идхалокаматтадассӣ дит̣т̣хадхаммикасукхаматта̄пеккхӣ. саманта̄ти самантато, парито ме каттхачи ма̄ ахӯти йоджана̄.
сол̣асахи падехӣти сол̣асахи кот̣т̣ха̄сехи. акуппанти кеначи акопанӣйам̣. айам̣ дхаммасена̄патино гун̣акатха̄ саттху вачана̄нуса̄рена дасасахассачаккава̄л̣абйа̄пинӣ ¶ ахоси, там̣ дассетум̣ ‘‘ева’’нтиа̄ди вуттам̣. чатуббидха̄ ван̣н̣анибха̄ па̄тубхави ул̣а̄рапӣтисоманассасамут̣т̣ха̄натта̄. сут̣т̣ху обха̄сатӣти субхо. обха̄сасампаттийа̄ ман̣ино бхаддаката̄ти а̄ха ‘‘субхоти сундаро’’ти. джа̄тима̄ парисуддхаа̄карасамут̣т̣хитатта̄. курувиндаджа̄тиа̄диджа̄тивисесопи ман̣и а̄карапарисуддхамӯлако ева̄ти а̄ха ‘‘джа̄тисампанно’’ти. дхована̄дипарикаммена̄ти чатӯсу па̄са̄н̣есу дхованадосанӣхаран̣ата̄панасан̣хакаран̣а̄дипарикаммена. раттакамбаласса васена сабха̄ваван̣н̣асиддхийа̄ вел̣урийаман̣и ативийа собхатӣти а̄ха ‘‘пан̣д̣укамбале никкхитто’’ти. никкханти бхан̣д̣ама̄ха. тан̃ча аппакена суван̣н̣ена катам̣ бхан̣д̣ам̣ на собхати собха̄випулена̄ти а̄ха ‘‘атирекапан̃часуван̣н̣ена катапил̣андхана’’нти. суван̣н̣анти пан̃чадхаран̣асса саман̃н̃а̄, тасма̄ пан̃чавӣсатисуван̣н̣аса̄рийа̄ вичиттаа̄бхаран̣ам̣ идха ‘‘никкха’’нти адхиппетам̣. тан̃хи випулам̣ на париттакам̣. маха̄джамбуса̄кха̄йа паваттанадийанти маха̄джамбуса̄кха̄йа хет̣т̣ха̄ сан̃джа̄танадийам̣. там̣ кира ратанам̣ раттам̣. сукусалена…пе… сампахат̣т̣ханти сут̣т̣ху кусалена суван̣н̣ака̄рена укка̄йа та̄петва̄ самма̄ ¶ пахат̣т̣хам̣ маджджана̄дивасена сукатапарикаммам̣. дха̄тувибхан̇гети дха̄тувибхан̇гасутте. катабхан̣д̣анти а̄бхаран̣абха̄вена катам̣ бхан̣д̣ам̣.
на̄тиуччо на̄тинӣчо тарун̣асӯрийо на̄ма. саттха̄ра̄ а̄бхатаван̣н̣о уббхатагун̣оти аттхо. нева маран̣ам̣ абхинандатӣти аттанопи маран̣ам̣ нева абхинандати аттавинипа̄тасса са̄ваджджабха̄вато. бодхисатто пана паресам̣ аттха̄йа аттано аттабха̄вам̣ париччаджати карун̣а̄васена, евам̣ восаджджанам̣ параматтхапа̄рамӣпа̄рипӯрим̣ гаччхатӣти са̄вака̄ на татха̄ ка̄тум̣ сакка̄ сиккха̄падато. на джӣвитам̣ паттхети джӣвита̄са̄йа самуччхиннатта̄. дивасасан̇кхепанти аджджа твам̣ идам̣ на̄ма каммам̣ карохи, идам̣ те ветананти дивасабха̄гена париччхиннам̣ ветанам̣. та̄дисо хи бхатако дивасаккхайамева удиккхати, на камманит̣т̣ха̄нам̣. ниббисам̣ бхатако йатха̄ти ветанам̣ бхатим̣ иччханто ка̄лаккхайам̣ удиккханто бхатакапурисо вийа.
сусимасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. на̄на̄титтхийаса̄вакасуттаван̣н̣ана̄
111. на̄на̄титтхийаса̄вака̄ти ¶ путхутиттхийа̄нам̣ са̄вака̄. чхиндитети хаттхаччхеда̄дивасена чхеде. ма̄ритети ма̄ран̣е. на па̄пам̣ саманупассатӣти кин̃чи па̄пам̣ аттхӣти на пассати, паресан̃ча татха̄ паведети. висса̄санти виссаттхабха̄вам̣. ‘‘катакамма̄нампи випа̄ко наттхӣ’’ти ваданто катапа̄па̄нам̣ акатапун̃н̃а̄нан̃ча виссаттхатам̣ нира̄сан̇катам̣ джанети.
таподжигуччха̄йа̄ти тапаса̄ ачелавата̄дина̄ па̄пато джигуччханена, ‘‘па̄пам̣ вира̄джайа̄ма̄’’ти ачелавата̄дисама̄да̄нена̄ти аттхо. тасмин̃хи сама̄да̄не т̣хитена сам̣варена сам̣вутачитто саманна̄гато пихито ча на̄ма хотӣти ‘‘сусам̣вутатто’’тиа̄ди вуттам̣. чатта̄ро йа̄ма̄ бха̄га̄ чатуйа̄ма̄, чатуйа̄ма̄ ева ча̄туйа̄ма̄. бха̄гаттхо хи идха йа̄ма-саддо йатха̄ ‘‘раттийам̣ пат̣хамо йа̄мо’’ти. со панеттха бха̄го сам̣варалаккхан̣оти а̄ха ‘‘ча̄туйа̄мена сусам̣вуто’’ти, чатукот̣т̣ха̄сена сам̣варена сут̣т̣ху сам̣вутоти аттхо. пат̣иккхиттасаббасӣтодакоти пат̣иккхиттасаббасӣтудакапарибхого. саббена па̄пава̄ран̣ена йуттоти саббаппака̄рена сам̣варалаккхан̣ена па̄пава̄ран̣ена саманна̄гато. дхутапа̄поти саббена ниджджаралаккхан̣ена па̄пава̄ран̣енапи дхутапа̄по. пхут̣т̣хоти ат̣т̣ханнампи камма̄нам̣ кхепанена виккхепаппаттийа̄ каммаккхайалаккхан̣ена саббена па̄пава̄ран̣ена пхут̣т̣хо, там̣ пхуситва̄ т̣хито. на нигухантоти на нигуханахету дит̣т̣хасуте татхева катхенто.
на̄на̄титтхийа̄нам̣йева ¶ упат̣т̣ха̄коти парава̄дӣнам̣ саббесам̣йева титтхийа̄нам̣ упат̣т̣ха̄ко, тесу са̄дха̄ран̣авасена абхиппасанно. кот̣иппатта̄ти моккха̄дхигамена саман̣адхамме паттаббамарийа̄даппатта̄.
сахачаритаматтена̄ти сӣхана̄дена саха вассакаран̣аматтена. сӣхена сӣхана̄дам̣ надантена сахева син̇га̄лена аттано син̇га̄ларавакаран̣аматтена. коттхукоти кхуддакакоттху. а̄сан̇китасама̄ча̄роти аттана̄ ча парехи ча а̄сан̇китаббасама̄ча̄ро. саппуриса̄нанти буддха̄дӣнам̣.
тасса̄ти вегаббхарисса девапуттасса. сарӣре ануа̄висӣти сарӣре анупависитва̄ вийа а̄виси. адхимуччӣти йатха̄ гахитасса васена читтам̣ на ваттати, аттано ева васе ваттати, евам̣ адхит̣т̣хахи. а̄йутта̄ти дассанена сам̣йутта̄ ¶ . павивекийанти каппакаваттхабхун̃джанасена̄санехи павивиттабха̄вам̣. тена̄ха ‘‘те кира̄’’тиа̄ди. рӯпе нивит̣т̣ха̄ти чаккхурӯпадхамме абхинивит̣т̣ха̄. тена̄ха ‘‘тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи патит̣т̣хита̄’’ти. девалокапаттханака̄ма̄ти девалокассева абхипаттханака̄ма̄. маран̣адхаммата̄йа ма̄тийа̄. тена̄ха ‘‘ма̄тийа̄ти мачча̄’’ти. паралокаттха̄йа̄ти парасампаттибха̄ва̄йа локасса аттха̄йа.
пабха̄саван̣н̣а̄ти пабха̄йа сама̄наван̣н̣а̄. кесам̣ пабха̄йа̄ти а̄ха ‘‘чандобха̄са̄’’тиа̄ди. саджджха̄ра̄гапабха̄саван̣н̣а̄ индадханупабха̄саван̣н̣а̄ти паччекам̣ йоджана̄. а̄мо а̄магандхо етасса аттхӣти а̄мисам̣. вадха̄йа̄ти виддхам̣ситум̣. рӯпа̄ти рӯпа̄йатана̄дирӯпидхамма̄.
ра̄джагахасамӣпаппаваттӣнам̣ ра̄джагахийа̄нам̣. ‘‘сето’’ти кела̄сакӯт̣о адхиппетоти а̄ха ‘‘сетоти кела̄со’’ти. кеначи на гхат̣т̣етӣти агхам̣, анталиккханти а̄ха ‘‘агхага̄мӣнанти а̄ка̄сага̄мӣна’’нти. удакам̣ дхӣйати еттха̄ти удадхи, маходадхи. випулоти вепуллапаббато. химавантапаббата̄нанти химавантапаббатабха̄га̄нам̣. буддхо сет̣т̣хо сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттивимуттин̃а̄н̣адассана̄дӣхи саббагун̣ехи.
на̄на̄титтхийаса̄вакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
девапуттасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
3. косаласам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. дахарасуттаван̣н̣ана̄
112. бхагавата̄ ¶ ¶ саддхим̣ саммодӣти бхагавато гун̣е аджа̄нанто косалара̄джа̄ аттано кхаттийама̄нена кевалам̣ бхагавата̄ саддхим̣ саммоди. пат̣хама̄гате хи саттхари тасса саммодита̄ка̄рам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. йатха̄ кхаманӣйа̄дӣни пуччхантоти йатха̄ бхагава̄ ‘‘каччи те, маха̄ра̄джа, кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйа’’нтиа̄дина̄ тена ран̃н̃а̄ саддхим̣ пат̣хамам̣ паваттамодо ахоси пуббабха̄сита̄йа, таданукаран̣ена евам̣ сопи ра̄джа̄ бхагавата̄ саддхим̣ самаппаваттамодо ахосӣти йоджана̄. там̣ пана самаппаваттамоданам̣ упама̄йа дассетум̣ ‘‘сӣтодакам̣ вийа̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха саммодитанти сам̣сандитам̣ екӣбха̄ванти саммоданакирийа̄йа сама̄натам̣ екарӯпатам̣, кхаманӣйанти ‘‘идам̣ чатучаккам̣ навадва̄рам̣ сарӣрайантам̣ дуккхабахулата̄йа сабха̄вато дуссахам̣, каччи кхамитум̣ саккун̣еййа’’нти пуччхати. йа̄панӣйанти паччайа̄йаттавуттикам̣ чирапабандхасан̇кха̄та̄йа йа̄пана̄йа каччи йа̄петум̣ саккун̣еййам̣. сӣсарога̄диа̄ба̄дха̄бха̄вена каччи аппа̄ба̄дхам̣. дуккхаджӣвика̄бха̄вена каччи аппа̄тан̇кам̣. там̣там̣киччакаран̣е ут̣т̣ха̄насукхата̄йа каччи лахут̣т̣ха̄нам̣. таданурӯпабалайогато каччи балам̣. сукхавиха̄расамбхавена каччи пха̄сувиха̄ро аттхӣти таттха таттха каччи-саддам̣ йоджетва̄ аттхо ведитаббо. балаваппатта̄ пӣти пӣтийева. тарун̣апӣти па̄моджджам̣. саммоданам̣ джанети каротӣти саммоданӣйам̣. саммодитаббато саммоданӣйанти имам̣ пана аттхам̣ дассенто ‘‘саммодитум̣ йуттабха̄вато’’ти а̄ха. саритаббабха̄ватоти ануссаритаббабха̄вато. ‘‘саран̣ӣйа’’нти ваттаббе дӣгхам̣ катва̄ ‘‘са̄ран̣ӣйа’’нти вуттам̣.
суййама̄насукхатоти а̄па̄тхамадхуратам̣ а̄ха, ануссарийама̄насукхатоти вимаддараман̣ӣйатам̣. бйан̃джанапарисуддхата̄йа̄ти сабха̄ванируттибха̄вена тасса̄ катха̄йа вачанача̄турийама̄ха, аттхапарисуддхата̄йа̄ти аттхасса нирупаккилесатам̣. анекехи парийа̄йехӣти анекехи ка̄ран̣ехи. адит̣т̣хатта̄ти ¶ ¶ упасан̇каманавасена адит̣т̣хатта̄. гун̣а̄гун̣авасена̄ти гун̣авасена гамбхӣрабха̄вам̣ ва̄ агун̣авасена утта̄набха̄вам̣ ва̄. оват̣т̣икаса̄рам̣ катва̄ти оват̣т̣ика̄йа гахетаббаса̄раваттхум̣ катва̄. локаниссаран̣абхавоккантипан̃ханти локато ниссат̣абха̄вапан̃хан̃чева а̄дито бхавоккаманапан̃хан̃ча. саттху самма̄самбуддхатам̣ пуччханто хи ‘‘ким̣ бхавам̣ готамо саббалокато ниссат̣о, саббасаттехи ча джет̣т̣хо’’ти? пуччхати на̄ма. йатха̄ хи саттху самма̄самбуддхата̄йа локато ниссат̣ата̄ вин̃н̃а̄йати, евам̣ саббасаттехи джет̣т̣хабха̄вато сет̣т̣хабха̄вато. сва̄йаматтхо аггапаса̄дасутта̄дӣхи (итиву. 90; а. ни. 4.34) вибха̄ветаббо. катхам̣ пана самбуддхата̄ вин̃н̃а̄йатӣти? авипарӣтадхаммадесанато. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄дӣсу (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 1.124) вуттанайена ведитаббо.
ра̄джа̄ саттху авипарӣтадхаммадесанам̣ аджа̄нанто тато евасса самма̄самбодхим̣ асаддаханто ‘‘вуд̣д̣хатаресупи чирапаббаджитесу самма̄самбуддхабха̄ве алаббхама̄не таббипарӣте катхам̣ лаббхеййа̄’’ти ман̃н̃ама̄но ‘‘ким̣ пана бхавам̣ готамо’’тиа̄дим̣ ваккхати. ра̄джа̄ аттано ладдхийа̄ на пуччхати аттано саммукха̄ техи асамма̄самбуддхабха̄вассева пат̣ин̃н̃а̄татта̄. йасма̄ те муса̄ва̄дита̄йа аттано упат̣т̣ха̄ка̄дӣнам̣ ‘‘буддха̄ майа’’нти пат̣иджа̄ним̣су, тасма̄ вуттам̣ ‘‘локе маха̄джанена гахитапат̣ин̃н̃а̄васена пуччхатӣ’’ти. сва̄йаматтхо а̄гамиссати. буддхасӣхана̄данти буддха̄нам̣ ева а̄вен̣икам̣ сӣхана̄дам̣. ка̄мам̣ магган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, самбодхин̃а̄н̣е пана гахите там̣ аттхато гахитамева хотӣти вуттам̣ ‘‘саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ самма̄самбодхи’’нти.
паббаджджӯпагаманена̄ти йа̄йа ка̄йачи паббаджджа̄йа упагаманаматтена саман̣а̄, на самитапа̄пата̄йа. джа̄тивасена̄ти джа̄тиматтена бра̄хман̣а̄, на ба̄хитапа̄пата̄йа. паббаджитасамӯхасан̇кха̄то сан̇гхоти паббаджитасамӯхата̄маттена сан̇гхо, на ниййа̄никадит̣т̣хивисуддхасӣласа̄ман̃н̃авасена сам̣хататта̄ти адхиппа̄йо. етесам̣ аттхӣти етесам̣ саббан̃н̃упат̣ин̃н̃а̄та̄нам̣ парива̄рабхӯто аттхи. свева̄ти паббаджитасамӯхасан̇кха̄то ева. кечи пана ‘‘паббаджитасамӯхавасена. сан̇гхино, гахат̣т̣хасамӯхавасена ган̣ино’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣ ган̣е ева локе сан̇гхасаддасса нирул̣хатта̄. а̄ча̄расиккха̄панавасена̄ти ачелакаватачарийа̄ди-а̄ча̄расиккха̄панавасена. па̄кат̣а̄ти сан̇гхӣа̄дибха̄вена ¶ пака̄сита̄. ‘‘аппиччха̄’’ти ватва̄ таттха лаббхама̄нам̣ аппиччхатам̣ дассетум̣ ‘‘апиччхата̄йа ваттхампи на нива̄сентӣ’’ти вуттам̣. на хи тесу са̄саникесу вийа сантагун̣анигухана̄ аппиччха̄ лаббхатӣти. йасоти киттисаддо. таранти етена сам̣са̄рогханти евам̣ саммататта̄ титтхам̣ вуччати ладдхӣти ¶ а̄ха ‘‘титтхакара̄ти ладдхикара̄’’ти. са̄дхусаммата̄ти ‘‘са̄дхӯ’’ти саммата̄, на са̄дхӯхи саммата̄ти а̄ха ‘‘санто…пе… путхуджджанасса̄’’ти.
каппакола̄халанти каппато кола̄халам̣, ‘‘каппут̣т̣ха̄нам̣ бхависсатӣ’’ти девапуттехи уггхоситамаха̄саддо. имети пӯран̣а̄дайо. буддхакола̄халанти девата̄хи гхоситам̣ буддхакола̄халам̣. пайирупа̄ситва̄ти пурисасутипарампара̄йа сутва̄. чинта̄ман̣ивиджджа̄ на̄ма парачиттаджа̄на̄панавиджджа̄. са̄ кеват̣т̣асутте ‘‘ман̣ика̄’’ти а̄гата̄, а̄ди-саддена гандха̄рисамбхававиджджа̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. таттха гандха̄рийа̄ викуббанам̣ дассети. аттабха̄вети сарӣре. ра̄джусма̄ти ра̄джатеджо.
суккадхаммоти анаваджджадхаммо никкилесата̄. идам̣ гахетва̄ти идам̣ параммукха̄ ‘‘майам̣ буддха̄’’ти ватва̄ аттано саммукха̄ ‘‘на майам̣ буддха̄’’ти техи вуттавачанам̣ гахетва̄. евама̄ха̄ти ‘‘йепи те, бхо готама…пе… наво ча паббаджджа̄йа̄’’ти евам̣ авоча. аттано пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ти ‘‘на майам̣ буддха̄’’ти тесам̣ аттано пурато паваттитам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄. ӣдисе т̣ха̄не ким̣-саддо пат̣иседхава̄чако хотӣти вуттам̣ ‘‘кинти пат̣иккхепавачана’’нти, касма̄ пат̣иджа̄на̄тӣти аттхо?
на ун̃н̃а̄табба̄ти на гарахитабба̄. гарахаттхо хи айам̣ у-саддо. ‘‘дахаро’’ти адхикататта̄ ваккхама̄натта̄ ча ‘‘кхаттийоти ра̄джакума̄ро’’ти вуттам̣. ураса̄ гаччхатӣти ураго, йо кочи саппо, идха пана адхиппетам̣ дассетум̣ ‘‘а̄сӣвисо’’ти а̄ха. сӣлавантам̣ паббаджитам̣ дассети са̄ман̃н̃ато ‘‘бхиккхӯ’’ти ваданто. идха пана йасма̄ ‘‘бхавампи но готамо’’тиа̄дина̄ бхагавантам̣ уддисса катхам̣ самут̣т̣ха̄песи, тасма̄ бхагава̄ атта̄нам̣ аббхантарам̣ ака̄си. йадипи висесо са̄ман̃н̃аджотана̄йа вибха̄вито хоти, сам̣сайуппаттидӣпакам̣ ноти вуттаггахан̣ам̣ пана там̣ париччхиджджатӣти. тена̄ха ‘‘десана̄кусалата̄йа̄’’тиа̄ди. ида̄ни аван̃н̃а̄парибхаве пайогато вибха̄ветум̣ ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ачиттӣката̄ка̄равасена аван̃н̃а̄йа па̄кат̣абха̄во, вамбханавасена парибхавасса̄ти адхиппа̄йена ¶ ка̄йапайогавасена аван̃н̃а̄ дассита̄, вачӣпайогавасена парибхаво, убхайам̣ пана убхайаттха̄пи пабхедато гахитам̣, аван̃н̃апарибхава̄нам̣ двиннампи убхайаттха париггахо. там̣ саббампӣти там̣ аван̃н̃а̄ди саббампи. чатӯсупи там̣ на ка̄таббамева сампати а̄йатин̃ча анаттха̄вахатта̄.
тадаттхадӣпана̄ти тасса а̄дито вуттасса аттхасса дӣпана̄. висесаттхадӣпана̄ти тато висит̣т̣хаттхадӣпана̄ ¶ . кхетта̄нам̣ адхипатӣти кхаттийоти нируттинайена саддасиддхи ведитабба̄. кхеттато вива̄да̄ сатте та̄йатӣти кхаттийоти локийа̄ катхайанти. ‘‘маха̄саммато, кхаттийо, ра̄джа̄’’ти евама̄гатесу имесу дутийам̣. аккхаранти саман̃н̃а̄. са̄ хи удайаббайа̄бха̄вато ‘‘на када̄чи кхаратӣти аккхара’’нти вутта̄. тена̄ха ‘‘на̄маготтам̣ на джӣратӣ’’ти. джа̄тисампаннанти сампаннаджа̄тим̣ ативисуддхаджа̄тим̣. тӣн̣и кула̄нӣти бра̄хман̣авессасуддакула̄ни. атиккамитва̄ти аттано джа̄тисампаттийа̄ абхибхавитва̄.
кевалам̣ на̄мападам̣ вуттам̣ а̄кхйа̄тападам̣ апеккхатева̄ти а̄ха ‘‘т̣ха̄нам̣ хӣти ка̄ран̣ам̣ виджджатӣ’’ти. уддхат̣адан̣д̣ена̄ти самантато уббхатена дан̣д̣ена са̄санена, балавам̣ упаккамам̣ гарукам̣ ра̄джа̄нампи. там̣ кхаттийам̣ париваджджеййа̄ти кхаттийам̣ аван̃н̃а̄парибхавакаран̣ато ваджджеййа. тена̄ха ‘‘на гхат̣т̣еййа̄’’ти.
урагасса ча на̄на̄видхаван̣н̣аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ вадати ‘‘йена йена хӣ’’тиа̄дина̄. бахубхаккханти маха̄бхаккхам̣ саббабхаккхакха̄дакам̣. па̄вакам̣ содханаттхена асуддхассапи даханена. соти магго. кан̣хо ваттанӣ имасса̄ти кан̣хаваттанӣ. маханто аггиккхандхо хутва̄. йа̄вабрахмалокаппама̄н̣оти каппавут̣т̣ха̄нака̄ле аран̃н̃е аггина̄ гахите ка̄лантаре ева кат̣т̣хатин̣аруккха̄дисамбхавоти дассетум̣ ‘‘джа̄йанти таттха па̄роха̄’’ти па̄л̣ийам̣ вуттанти дассенто ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха.
д̣ахитум̣ на саккоти паччаккосана̄дина̄. винассанти саман̣атеджаса̄ вина̄ситатта̄. ‘‘на тасса̄’’ти еттха на-ка̄рам̣ ‘‘виндаре’’ти еттха а̄нетва̄ самбандхитаббанти ¶ а̄ха ‘‘на виндантӣ’’ти. ваттхуматта̄васит̣т̣хоти т̣ха̄намева несам̣ авасиссати, сайам̣ пана саббасо саха дханена винассантӣти аттхо.
‘‘саммадева сама̄чаре’’ти еттха йатха̄ ра̄джа̄дӣсу самма̄ сама̄чареййа, там̣ вибха̄гена дассенто ‘‘кхаттийам̣ та̄ва̄’’тиа̄дима̄ха. там̣ сувин̃н̃еййамева. тиссо куласампаттийоти кхаттийа-бра̄хман̣агахапати-маха̄са̄лакула̄ни вадати. пан̃ча рӯпибрахмалоке, чатта̄ро арӯпӣбрахмалокети евам̣ нава брахмалоке каммабхававибха̄гена, сеса̄нам̣ ган̣ана̄нам̣ упапаттибхававибха̄гена.
абхиккантанти ативийа каманӣйам̣. са̄ панасса̄ кантата̄ ативийа ит̣т̣хата̄йа манавад̣д̣ханата̄йа ¶ собханата̄йа̄ти а̄ха ‘‘атиит̣т̣хам̣ атимана̄пам̣ атисундаранти аттхо’’ти. ‘‘абхикканта’’нти вачанам̣ апеккхитва̄ напум̣саканиддесо, вачанам̣ пана бхагавато дхаммадесана̄ти татха̄ вуттам̣. аттхаматтадассанам̣ ва̄ етам̣, тасма̄ аттхавасена лин̇гавибхаттивипарин̣а̄мо ведитаббо. дутийападепи есева найо.
адхомукхат̣хапитанти кеначи адхомукхам̣ т̣хапитам̣. хет̣т̣ха̄мукхаджа̄танти сабха̄венева хет̣т̣ха̄мукхам̣ джа̄там̣. уггха̄т̣еййа̄ти виват̣ам̣ кареййа. хаттхе гахетва̄ти ‘‘пураттха̄бхимукхо уттара̄бхимукхо ва̄ гаччха̄’’тиа̄дӣни аватва̄ хаттхе гахетва̄ ниссандехам̣ катва̄ ‘‘еса магго’’ти евам̣ ватва̄ ‘‘гаччха̄’’ти вадеййа. ка̄л̣апаккхача̄туддасӣти ка̄л̣апаккхе ча̄туддасӣ. никкуджджитам̣ уккуджджеййа̄ти а̄дхеййасса ана̄дха̄рабхӯтам̣ бха̄джанам̣ тасса а̄дха̄рабха̄ва̄па̄данавасена уккуджджеййа. ан̃н̃а̄н̣асса абхимукхатта̄ хет̣т̣ха̄мукхаджа̄тата̄йа саддхаммавимукхам̣, тато ева адхомукхабха̄вена асаддхамме патитанти евам̣ пададвайам̣ йатха̄рахам̣ йоджетаббам̣, на йатха̄сан̇кхайам̣. ка̄мам̣ ка̄маччханда̄дайопи пат̣иччха̄дака̄, миччха̄дит̣т̣хи пана сависесам̣ пат̣иччха̄дика̄ти а̄ха ‘‘миччха̄дит̣т̣хигаханапат̣иччханна’’нти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘миччха̄дит̣т̣хипарама̄хам̣, бхиккхаве, ваджджам̣ вада̄мӣ’’ти (а. ни. 1.310). сабба̄па̄йага̄мимагго куммагго ‘‘куччхито магго’’ти катва̄. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ уджупат̣ипаккхата̄йа миччха̄дит̣т̣хиа̄дайо ат̣т̣ха миччхаттадхамма̄ миччха̄магго. тенева хи тадубхайапат̣ипаккхатам̣ сандха̄йа ‘‘саггамоккхамаггам̣ а̄викаронтена̄’’ти вуттам̣. саппиа̄дисанниссайо падӣпо на татха̄ уджджало, йатха̄ теласанниссайоти ¶ телападжджотаггахан̣ам̣. етехи парийа̄йехӣти етехи никкуджджитуккуджджанапат̣иччханнавиваран̣а̄диупамопамитаббаппака̄рехи.
пасанна̄ка̄ранти пасаннехи ка̄таббам̣ сакка̄рам̣. саран̣анти пат̣исаран̣ам̣ пара̄йан̣ам̣. аджджата̄ти аджджа̄ти падасса вад̣д̣ханаматтам̣ хеттха та̄-саддо йатха̄ ‘‘девата̄’’ти. па̄н̣ехи упетанти па̄н̣ехи саха саран̣ам̣ упетам̣. ‘‘йа̄ва ме па̄н̣а̄ дхаранти, та̄ва саран̣ам̣ гатамева мам̣ дха̄ретӯ’’ти а̄па̄н̣акот̣икам̣ аттано саран̣агаманам̣ паведети. тена̄ха ‘‘йа̄ва ме’’тиа̄ди. йам̣ панеттха аттхато авибхаттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева.
дахарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пурисасуттаван̣н̣ана̄
113. пуримасуттети пуримасуттадесана̄йам̣. таттха хи упасан̇камантавела̄йа саттху гун̣е аджа̄нанто ¶ кевалам̣ саммоданам̣ кароти. десанам̣ сутва̄ пана саттху гун̣е н̃атва̄ саран̣ан̇гататта̄ идха имасмим̣ сама̄гаме абхива̄деси пан̃чапатит̣т̣хитена ванди. атта̄нам̣ адхи аджджхаттам̣, авиджахена атта̄нам̣ адхикичча уддисса паваттадхамма̄ аджджхаттам̣ екаджджхам̣ гахан̣авасена, бхумматтхе четам̣ паччаттавачанам̣. ка̄ман̃ча̄йам̣ аджджхаттасаддо гочараджджхаттависайаджджхаттааджджхаттаджджхаттесу паваттати. те панеттха на йуджджантӣти вуттам̣ ‘‘нийакаджджхатта’’нти, нийакасан̇кха̄тааджджхаттадхаммесӯти аттхо. тена̄ха ‘‘аттано санта̄не’’ти. луббханалаккхан̣оти гиджджханалаккхан̣о, а̄рамман̣е дал̣хаггахан̣асабха̄воти аттхо. дуссаналаккхан̣оти куджджханалаккхан̣о, бйа̄паджджанасабха̄воти аттхо. муйханалаккхан̣оти ан̃н̃а̄н̣алаккхан̣о, а̄рамман̣е сабха̄васаммохабха̄воти аттхо. вихет̣хентӣти аттхана̄санаанаттхуппа̄данехи виба̄дхенти. тато ева йатха̄ саггамаггесу на диссати, евам̣ каронтӣти а̄ха ‘‘на̄сенти вина̄сентӣ’’ти. аттани самбхӯта̄ти санта̄не ниббатта̄.
пурисасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. джара̄маран̣асуттаван̣н̣ана̄
114. ан̃н̃атра ¶ джара̄маран̣а̄ти джара̄маран̣ена вина̄. джара̄маран̣авирахито джа̄то на̄ма аттхи ну кхоти пуччхати. па̄л̣ийам̣ джа̄тасса̄ти паччатте са̄мивачанам̣. маха̄са̄ла̄ти имина̄ ра-ка̄расса ла-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘маха̄са̄ла̄’’ти вуттанти дассети йатха̄ ‘‘пураттхийоти пулаттхийо’’ти. маха̄са̄раппатта̄ти махантам̣ вибхаваса̄рам̣ патта̄. кот̣исатам̣ дханам̣, айамева ва̄ па̄т̣хо. ‘‘кумбхам̣ на̄ма даса амбан̣а̄нӣ’’ти ваданти. иссара̄ти вибхависсарийена иссара̄. суван̣н̣араджатабха̄джана̄дӣнанти а̄ди-саддена ваттхасеййа̄васатха̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. аса̄дха̄ран̣адхана̄нам̣ нидха̄нагататта̄ ‘‘анидха̄нагатасса̄’’ти вуттам̣. тут̣т̣хикаран̣асса̄ти па̄са̄дасивика̄дисукхаса̄дханасса.
а̄рака̄ килесехӣти нируттинайена саддасиддхима̄ха. а̄рака̄ти ча саббасо самуччхиннатта̄ техи дӯрети аттхо. ра̄га̄дӣнам̣ хататта̄, па̄пакаран̣е раха̄бха̄вато, ануттарадаккхин̣еййата̄дипаччайа̄ ча арахам̣. ка̄ман̃ча̄йам̣ сам̣йуттаван̣н̣ана̄, абхидхамманайо ева пана ниппарийа̄йоти а̄ха ‘‘чатта̄ро а̄сава̄’’ти брахмачарийава̄санти маггабрахмачарийава̄сам̣. вут̣т̣ха̄ти вут̣т̣хаванто. чатӯхи маггехи каран̣ӣйанти паччекам̣ чатӯхи маггехи каттаббам̣ парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийабха̄вана̄бхисамайам̣. евам̣ гатам̣ сол̣асавидхам̣ хоти. осӣда̄панат̣т̣хена бха̄ра̄ вийа̄ти бха̄ра̄. тена̄ха ‘‘бха̄ра̄ хаве пан̃чаккхандха̄’’тиа̄ди (сам̣. ни. 3.22). аттапат̣ибаддхата̄йа аттано авиджаханато параматтхадесана̄йа ча параматтхо арахаттам̣. ка̄ман̃ча̄йаматтхо саббасамиддхисасантатипарийа̄панно анаваджджадхаммо ¶ самбхавати акуппасабха̄ва̄, апариха̄надхаммесу пана аггабхӯте арахатте са̄тисайо, на итаресӯти ‘‘арахаттасан̇кха̄то’’тиа̄ди вуттам̣. орамбха̄гийуддхамбха̄гийавибха̄гам̣ дасавидхампи бхавесу сам̣йоджанам̣ килесакаммавипа̄кават̣т̣апаччайо хутва̄ ниссаритум̣ аппада̄навасена бандхатӣти бхавасам̣йоджанам̣. сатипи хи ан̃н̃есам̣ таппаккхийабха̄вена вина̄ сам̣йоджана̄ни тесам̣ таппаччайабха̄во аттхи, бхаванийа̄мо орамбха̄гийуддхамбха̄гийасан̇гахитоти там̣там̣бхаваниббаттакакамманийа̄мо ча хоти, на ча упаччхиннасам̣йоджанасса ката̄нипи камма̄ни бхавам̣ ниббаттентӣти тесам̣йева сам̣йоджанат̣т̣хо дат̣т̣хаббо. самма̄ ¶ ка̄ран̣ехи джа̄нитва̄ти н̃а̄йена дуккха̄дӣсу со йатха̄ джа̄нитаббо; татха̄ джа̄нитва̄, пуббака̄лакирийа̄вимутта̄ хи апарака̄лакирийа̄ ча йатха̄ самбхавати, там̣ дассетум̣ ‘‘маггапан̃н̃а̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣.
бхиджджанасабха̄во кхан̣а̄йаттатта̄. никкхипитаббасабха̄во маран̣адхамматта̄. айам̣ ка̄йо усма̄йувин̃н̃а̄н̣а̄пагамо чхад̣д̣анӣйадхаммо, йасмим̣ йам̣ патит̣т̣хитам̣, там̣ тасса санта̄нагатавиппайуттанти катва̄ ваттаббатам̣ арахатӣти а̄ха ‘‘кхӣн̣а̄савасса хи аджӣран̣адхаммопи аттхӣ’’тиа̄ди. тена̄ха бхагава̄ ‘‘имасмим̣йева бйа̄маматте кал̣еваре сасан̃н̃имхи саманаке локан̃ча пан̃н̃апеми локасамудайан̃ча локаниродхан̃ча̄’’тиа̄ди (сам̣. ни. 1.107; а. ни. 4.45). асса кхӣн̣а̄савасса, ‘‘джӣран̣адхамма’’нти йатха̄вуттам̣ аджӣран̣адхаммам̣ т̣хапетва̄ джӣран̣адхаммам̣ дассенто ‘‘тесам̣па̄йам̣ ка̄йо бхеданадхаммо’’ти евама̄ха. джарам̣ паттассева хисса бхедананиккхипитаббата̄нийате аттхе суттадесана̄ паватта̄. аттхасса уппатти ат̣т̣хуппатти, са̄ етасса аттхӣти ат̣т̣хуппаттико. кира-саддо ануссаваттхо, тена ануссава̄гатойаматтхо, на ат̣т̣хакатха̄гатоти дӣпети. тена̄ха ‘‘вадантӣ’’ти. йена̄йам̣ аттхо хетуна̄ ат̣т̣хуппаттико, там̣ дассетум̣ ‘‘сивикаса̄ла̄йам̣ нисӣдитва̄ катхита’’нти вуттам̣. ‘‘вихарати джетаване’’ти нида̄навачанена йатха̄ на вируджджхати, татха̄ ведитаббам̣. нану имасса суттасса пуччха̄васико никкхепоти? саччаметам̣, суттекадесам̣ пана сандха̄йа ат̣т̣хуппаттиката̄вачанам̣. кечи пана ‘‘йа̄нам̣ а̄рухитва̄ ра̄джа̄ а̄гато, ран̃н̃о а̄роханӣйаратхам̣ дассетва̄ вутта’’нтипи ваданти.
сарӣре пхен̣апин̣д̣асаме ким̣ ваттаббам̣? саббхи саддхинти са̄дхӯхи саха паведайанти. на хи када̄чи са̄дхӯнам̣ са̄дхӯхи саха каттабба̄ хонти, тасма̄ сӣданасабха̄ва̄нам̣ килеса̄нам̣ бхиджджанаппаттатта̄ нибба̄нам̣ саббхӣти вуччати. пуримападасса̄ти ‘‘сатан̃ча дхаммо на джарам̣ упетӣ’’ти падасса. ка̄ран̣ам̣ дассенто бйатирекавасена. сатам̣ дхаммо нибба̄нам̣ килесехи сам̣сӣданабхиджджанасабха̄во на хоти, тасма̄ там̣ а̄гамма джарам̣ на упети. килеса̄ пана таннимиттака̄, ¶ евамайам̣ вуттака̄ран̣ато джарам̣ на упетӣти. тена̄ха ‘‘ида’’нтиа̄ди. сундара̄дхивачанам̣ ва̄ етам̣ ‘‘саббхӣ’’ти падам̣ апа̄пата̄дӣпанато, саббхидхаммабхӯтанти ¶ аттхо. тена̄ха ‘‘вира̄го тесам̣ аггамаккха̄йати (итиву. 90; а. ни. 4.34), на тена дхаммена саматтхи кин̃чӣ’’ти (кху. па̄. 6.4; су. ни. 227) ча.
джара̄маран̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. пийасуттаван̣н̣ана̄
115. рахаси гатасса̄ти джанасамба̄дхато апаккантасса. нилӣнасса тенева джанавивекена екамантам̣ нисаджджа̄йа екӣбха̄вена пат̣исаллӣнасса вийа. тена̄ха ‘‘екӣбхӯтасса̄’’ти. саббан̃н̃убха̄ситам̣ каронто а̄ха тасса вачанам̣ ‘‘евамета’’нти сампат̣иччхитва̄ тасса вачанам̣ татха̄паччанубха̄санто. антакена̄дхипаннатта̄ ева кхеттаваттхухиран̃н̃асуван̣н̣а̄ди ма̄нусам̣ бхавам̣ джахато. ануганти анугатам̣, тамева ануга̄мӣти аттхо. ничайанти упарӯпари вад̣д̣хийа̄ ничитабхӯтам̣. сампара̄йиканти сампара̄йа хитам̣.
пийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. аттараккхитасуттаван̣н̣ана̄
116. пӣдахананти сам̣йаманам̣. каммапатхабхедам̣ аппаттасса̄ти супинака̄ло вийа паваттиматтата̄йа каммапатхависесам̣ агатасса. каммасса̄ти акусалакаммасса. сам̣варанти сам̣варабха̄вам̣ дассети, итарасса пана сам̣варабха̄во пуримехи тӣхи падехи дасситова̄ти. оттаппампи гахитамева тадавина̄бха̄вато. на хи па̄паджигуччханам̣ па̄паутра̄сарахитам̣, утра̄со ва̄ па̄паджигуччханарахито аттхӣти.
аттараккхитасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. аппакасуттаван̣н̣ана̄
117. ул̣а̄расаддо ¶ сет̣т̣хе бахуке ча диссатӣти а̄ха ‘‘пан̣ӣте ча бахуке ча̄’’ти. ма̄намаджджанена̄ти ма̄навасена мадаппаттийа̄. атиккаманти са̄дхумарийа̄давӣтиккамалаккхан̣ам̣ досам̣. кӯт̣о па̄со.
аппакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ад̣д̣акаран̣асуттаван̣н̣ана̄
118. йасма̄ ¶ ка̄манимиттам̣ сатто сампаджа̄намуса̄ бха̄сати, тасма̄ ка̄ма̄ тасса патит̣т̣ха̄ паччайо ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘ка̄махетӯ’’тиа̄ди. бхадрамукхасӣсена вит̣ат̣убхам̣ бхадропача̄рена упачаратӣти аттхо, виниччхайо карӣйати еттха̄ти ад̣д̣акаран̣ам̣, виниччхайат̣т̣ха̄нам̣. кхиппанти кӯт̣ам̣, маччхакхиппантипи ват̣т̣ати. од̣д̣итанти од̣д̣анавасена пхалам̣ па̄питам̣.
ад̣д̣акаран̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. маллика̄суттаван̣н̣ана̄
119. ‘‘касма̄ пуччхатӣ’’ти? пуччха̄ка̄ран̣ам̣ чодетва̄ самудайато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ ‘‘айам̣ кира маллика̄’’тиа̄ди вуттам̣. ма̄ла̄ра̄мам̣ гантва̄ти аттано питу ма̄ла̄ра̄мам̣ раккхан̣аттхан̃чева авасесапуппхаггахан̣аттхан̃ча гантва̄. ка̄сига̄мети ка̄сират̣т̣хасса га̄ме. со кира га̄мо маха̄косалара̄джена аттано дхӣтуйа̄ патигхарам̣ гаччхантийа̄ пуппхамӯлаттха̄йа динно, там̣нимиттам̣. бха̄гинеййена аджа̄тасаттуна̄. тасса̄ти ран̃н̃о пасенадисса. са̄ти маллика̄. ниваттитунти тасса̄ дхаммата̄йа ниваттитум̣ тасса̄ вачанам̣ пат̣иккхипитум̣. неваджджхага̄ти ваттама̄наттхе атӣтавачананти а̄ха ‘‘на̄дхигаччхатӣ’’ти. путху атта̄ти тесам̣ сатта̄нам̣ атта̄.
маллика̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. йан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄
120. тхӯн̣анти ¶ йан̃н̃ӯпаттхамбхам̣. упанӣта̄ни йан̃н̃ам̣ йаджитум̣ а̄рамбха̄йа. етта̄вата̄ти ‘‘идха, бханте…пе… рудама̄на̄ парикамма̄ни каронтӣ’’ти еттакена па̄т̣хена. саннит̣т̣ха̄нанти ‘‘нам̣ иттхим̣ лабхисса̄ми ну кхо, на ну кхо лабхисса̄мӣ’’ти ниччхайам̣ авинданто на н̃а̄йанто. пхен̣уддехаканти йатха̄ йаттха кутхите пхен̣ам̣ уддехати на упадхӣйати, евам̣ анекава̄рам̣ пхен̣ам̣ ут̣т̣ха̄петва̄. там̣ дивасанти тасмим̣ ран̃н̃а̄ ниддам̣ алабхитва̄ дуккхасеййадивасе. а̄локам̣ олокетва̄ти лохакумбхимукхават̣т̣исӣсе патте таттха махантам̣ а̄локам̣ олокетва̄. атта̄но вачанам̣ ран̃н̃о паваттин̃а̄панаттхам̣. маха̄саддо удапа̄ди ‘‘еварӯпам̣ йан̃н̃ам̣ ра̄джа̄ ка̄ра̄петӣ’’ти. ваттука̄мо ахоси, ваттун̃ча пана ависаханто ‘‘са’’ ити ватва̄ лохакумбхийам̣ нимугго. имам̣ га̄тхам̣ ваттука̄мо ахосӣти айам̣ панеттха самбандхо. еса найо сесапададвайепи. дхаммабхерим̣ чара̄песум̣ ‘‘кочи ¶ кан̃чи па̄н̣ам̣ ма̄ ханатӯ’’ти. со иттхиса̄мико пурисо сота̄паттипхале патит̣т̣хахи аттано упаниссайасампаттийа̄ сатту ча десана̄вила̄сасампаттийа̄, ра̄джа̄ пана маха̄бодхинируджджханасабха̄ватта̄ кин̃чи висесам̣ на̄дхигаччхи.
сан̇гахаваттхӯнӣти локасса сан̇гахака̄ран̣а̄ни. ниппханнасассато навабха̄ге кассакасса датва̄ ран̃н̃ам̣ екабха̄гаггахан̣ам̣ дасамабха̄гаггахан̣ам̣. евам̣ кассака̄ хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ сасса̄ни сампа̄дентӣти а̄ха ‘‘сассасампа̄дане медха̄вита̄ти аттхо’’ти. тато орабха̄ге кира чхабха̄гаггахан̣ам̣ джа̄там̣. чхама̄сиканти чханнам̣ чханнам̣ ма̄са̄нам̣ пахонакам̣. па̄сетӣти па̄сагате вийа кароти. ва̄ча̄йа пийасса пийакарасса каммам̣ ва̄ча̄пеййам̣. саббасо рат̣т̣хасса иддха̄дибха̄вато кхемам̣. нираббудам̣ чорийа̄бха̄вато. идан̃хи рат̣т̣хам̣ ачорийам̣ нираггал̣анти вуччати апа̄рутагхарабха̄вато.
уддхам̣мӯлакам̣ катва̄ти уммӯлам̣ катва̄. двӣхи парийан̃н̃ехӣти маха̄йан̃н̃асса пуббабха̄ге паччха̄ ча паваттетаббехи двӣхи парива̄райан̃н̃ехи. саттавӣсати…пе… насса̄ти саттавӣса̄дхика̄нам̣ тин̣н̣ам̣ пасусата̄нам̣ два̄вӣсатийа̄ асса̄дӣхи ча сат̣т̣хиадхикадвисатаа̄ран̃н̃акапасӯхи ча саддхим̣ сампин̣д̣ита̄нам̣ пана ¶ нава̄дхикачхасатапасӯнам̣ ма̄ран̣ена бхеравасса па̄пабхӣрука̄нам̣ бхайа̄вахасса. татха̄ хи ваданти –
‘‘чхасата̄ни нийуджджанти, пасӯнам̣ маджджхиме хани,
ассамедхасса йан̃н̃асса, адхика̄ни нава̄пи ча̄’’ти.
самманти йугаччхидде паккхипитаббадан̣д̣акам̣. па̄сентӣти кхипанти. сам̣ха̄римехӣти сакат̣ехи вахитаббехи йӯпехи. пуббе кира еко ра̄джа̄ самма̄па̄сам̣ йаджанто сарассатинадӣтӣре патхавийа̄ виваре динне нимуггойева ахоси. андхаба̄лабра̄хман̣а̄ гата̄нугатигата̄ ‘‘айам̣ тасса саггагаманамагго’’ти сан̃н̃а̄йа таттха самма̄па̄сайан̃н̃ам̣ пат̣т̣хапенти. тена вуттам̣ ‘‘нимуггока̄сато пабхутӣ’’ти. айӯпо аппакадивасо йа̄го, сайӯпо бахудивасам̣ са̄дхеййо сатрайа̄го. мантапада̄бхисан̇кхата̄нам̣ саппимадхӯнам̣ ва̄джамити саман̃н̃а̄, хиран̃н̃асуван̣н̣агомахим̣ са̄дисаттарасакадаккхин̣асса. са̄рагаббхакот̣т̣ха̄га̄ра̄дӣсу наттхеттха аггал̣анти нираггал̣о. таттха кира йан̃н̃е аттано са̄патеййам̣ анавасесато анигӯхитва̄ ниййа̄тӣйати. маха̄рамбха̄ти бахупасугха̄такамма̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘вивидха̄ йаттха хан̃н̃аре’’ти ваккхама̄натта̄ ‘‘маха̄кичча̄’’ти аттхо вутто, идха ‘‘маха̄рамбха̄ти папан̃чавасена аджел̣ака̄’’тиа̄ди вуттанти ‘‘бахупасугха̄такамма̄’’ти аттхо вутто. нира̄рамбха̄ти ¶ еттха̄пи вуттанайена аттхо ведитаббо. анугатам̣ куланти анукулам̣, кула̄нугатанти аттхо ведитаббо. тена̄ха ‘‘йам̣ ниччабхатта̄ди…пе… аттхо’’ти.
йан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. бандханасуттаван̣н̣ана̄
121. иданти ‘‘идха, бханте’’тиа̄дикам̣ вачанам̣. те бхиккхӯ а̄рочесунти самбандхо. тесӯти тесу ран̃н̃а̄ бандха̄питамануссесу. сукатака̄ран̣анти сука̄ран̣акирийам̣ а̄рочесум̣, на кевалам̣ тесам̣ манусса̄нам̣ бандха̄питабха̄вам̣ ¶ . ида̄ни таматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘ран̃н̃о кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хаван̇коти ат̣т̣хам̣со. антогхарача̄риноти антепурава̄сино.
уккат̣т̣хети йуддхе. мантӣсӯти гуттамантӣсу. акутӯхаланти сан̃н̃атам̣. пийанти пийа̄йитаббам̣. аннапа̄намхи мадхуре абхутте уппанне. аттхети аттхе кичче джа̄те тхиранти на катхенти ка̄йабаламаттена апанетум̣ саккун̣еййатта̄. сут̣т̣ху раттаратта̄ти ативийа ратта̄ ева хутва̄ ратта̄. са̄раттена̄ти са̄рабха̄вена са̄рабха̄васан̃н̃а̄йа. оха̄ринанти хет̣т̣ха̄ харан̣асӣланти а̄ха ‘‘чатӯсу апа̄йесу а̄кад̣д̣ханака’’нти. ситхиланти ситхила̄ка̄рам̣, на пана ситхилам̣. тена̄ха бхагава̄ ‘‘дуппамун̃ча’’нти.
бандханасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. саттаджат̣иласуттаван̣н̣ана̄
122. пубба̄ра̄масан̇кха̄тети са̄ваттхинагарасса пуббадиса̄йа кататта̄ пубба̄ра̄мети сан̇кхам̣ гате. татра̄ти ‘‘мига̄рама̄туйа̄ па̄са̄де’’ти тасмим̣ сам̣кхиттавачане. айам̣ ида̄ни вуччама̄на̄ анупуббикатха̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа ануккамакатха̄. паттханам̣ ака̄си тасса бхагавато аггупат̣т̣ха̄йикам̣ екам̣ упа̄сикам̣ дисва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ а̄кан̇кхантӣ. мен̣д̣акапуттасса̄ти мен̣д̣акасет̣т̣хипуттасса. ма̄тит̣т̣ха̄не ¶ т̣хапеси тасса̄ упака̄рам̣ гарубха̄ван̃ча дисва̄. та̄йа ка̄рите па̄са̄дети та̄йа маха̄упа̄сика̄йа маха̄лата̄паса̄дханам̣ виссаджджетва̄ навахи кот̣ӣхи карӣсаматте бхӯмибха̄ге ка̄рите сахассагаббхапат̣иман̣д̣ите па̄са̄де.
парӯл̣хакаччха̄ти парӯл̣хакаччхалома̄. каман̣д̣алугхат̣ика̄дим̣ паббаджитапариккха̄рам̣. наггабхогганиссирика̄нанти нагга̄нан̃чева бхогга̄нан̃ча ниссирика̄нан̃ча. те хи аниваттхаваттхата̄йа нагга̄ чева, ачелакавата̄дина̄ бхоггасарӣрата̄йа бхогга̄, собха̄рахитата̄йа ниссирика̄ ча. аттана̄ дит̣т̣хасутам̣ ¶ пат̣иччха̄детва̄ на катхеййунти ака̄ран̣аметам̣ тесам̣ ран̃н̃а̄ пайуттачарапурисабха̄вато. евам̣ кате пана те ‘‘ан̃н̃епи паббаджита̄ аттхӣти айам̣ джа̄на̄тӣ’’ти ман̃н̃еййунти кохан̃н̃ачитто евам̣ ака̄сӣти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. татха̄ хи тенаттхена апаритосама̄но ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха.
ка̄сикачандананти уджджалачанданам̣. там̣ кира ван̣н̣авасена самуджджалам̣ хоти пабхассарам̣, тадаттхамева нам̣ сан̣хатарам̣ каронти. тена̄ха ‘‘ка̄сикачандананти сан̣хачандана’’нти. ван̣н̣агандхаттха̄йа̄ти ван̣н̣асобхаттхан̃чева сугандхабха̄ваттхан̃ча. ван̣н̣агандхаттха̄йа̄ти чхавира̄гакаран̣аттхан̃чева сугандхаттха̄йа ча. ‘‘гихина̄’’тиа̄дӣхи падехи евам̣ пама̄давиха̄рина̄ тайа̄ араханто дувин̃н̃еййа̄ти дассети.
сам̣ва̄со на̄ма идха ка̄лена упасан̇камананти дассенто ‘‘упасан̇камантена̄’’ти а̄ха. ка̄йава̄ча̄хи асам̣йатенапи сам̣йата̄ка̄ро, асам̣вутиндрийенапи сам̣вутиндрийа̄ка̄ро. париггахесса̄мӣти вӣмам̣сисса̄ми ‘‘парисуддхам̣ ну кхо, но’’ти. саппан̃н̃ена̄ти сӣлапаригган̣ханапан̃н̃а̄йа саппан̃н̃ена. джа̄нитум̣ на саккоти сабха̄васса сато сӣласса анупадха̄ран̣ато.
катханена̄ти апара̄парам̣ катханена. татха̄ хи ваккхати ‘‘екаччасса хӣ’’тиа̄ди. арийавоха̄роти дит̣т̣ха̄дилаккхан̣ена вохарито ‘‘дит̣т̣хам̣ адит̣т̣ха’’нтиа̄дина̄ павуттасаддавоха̄ро. тасса пана ка̄ран̣амева ган̣ханто ‘‘еттха четана̄’’ти а̄ха. еса найо анарийавоха̄репи. параматтхато хи саччава̄ча̄дайо муса̄ва̄да̄дайо четана̄лаккхан̣а̄ти. пан̃н̃аттивоха̄ро татха̄ татха̄ вохаритаббато евама̄ха ‘‘сам̣воха̄рена кхо, маха̄ра̄джа, сочеййам̣ ведитабба’’нти.
н̃а̄н̣атха̄моти н̃а̄н̣агун̣абалам̣, йена т̣ха̄нуппаттикапат̣ибха̄на̄дина̄ ачча̄йикакиччакаран̣ӣйа̄ни нит̣т̣ха̄пети. сам̣катха̄йа̄ти аттхавӣмам̣санавасена паватта̄йа самма̄катха̄йа. уппилавати лахукабха̄вато. хет̣т̣ха̄чарака̄ти ¶ авачарака̄. йе анупависитва̄ паресам̣ рахассавӣмам̣санавасена паватта̄, тесу очаракавоха̄роти вуттам̣ ‘‘чара̄ хӣ’’тиа̄ди.
ван̣н̣асан̣т̣ха̄нена̄ти ван̣н̣ена ва̄ сан̣т̣ха̄нена ва̄ ван̣н̣апоккхарата̄йа ва̄ сан̣т̣ха̄насампаттийа̄ ва̄. суджа̄но песало виссасети йоджана̄. лахукадассанена̄ти ¶ париттадассанена виджджукена вийа. париккха̄рабхан̣д̣акена̄ти паббаджитапариккха̄рабхӯтена бхан̣д̣акена. лохад̣д̣хама̄соти лохамайо упад̣д̣хаггханакама̄со.
саттаджат̣иласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пан̃чара̄джасуттаван̣н̣ана̄
123. рӯпа̄ти рӯпасан̇кха̄та̄ ка̄магун̣а̄. те пана нӣла̄дивасена анекабхедабхинна̄пи рӯпа̄йатанатта̄ чаккхувин̃н̃еййатам̣ на̄тиваттантӣти а̄ха ‘‘нӣлапӣта̄дибхедам̣ рӯпа̄рамман̣а’’нти. то-саддопи да̄-саддо вийа ка̄латтхо хотӣти а̄ха ‘‘йатоти йада̄’’ти. манам̣ а̄пайати вад̣д̣хетӣти мана̄пам̣, манорамам̣. мана̄паниппхаттитанти тасса пуггаласса манаса̄ пийа̄йитам̣, тасса аггабха̄вена парийантам̣ парамам̣ кот̣им̣ катва̄ паваттитанти аттхо. пуггаламана̄панти а̄рамман̣асабха̄вам̣ ачинтетва̄ пуггаласса васена мана̄пабха̄венева ит̣т̣хата̄йа ит̣т̣ханти. саммутӣти саман̃н̃а̄. пуггаламана̄пам̣ на̄ма сан̃н̃а̄випалла̄савасена випарӣтампи ган̣ха̄ти итарасабха̄ватоти а̄ха ‘‘йам̣ екасса…пе… ит̣т̣хам̣ канта’’нти. ида̄ни там̣ дживха̄вин̃н̃еййавасена йоджетва̄ дассенто ‘‘паччантава̄сӣна’’нтиа̄дима̄ха. идам̣ пуггаламана̄панти идам̣ йатха̄вуттам̣ дживха̄вин̃н̃еййам̣ вийа ан̃н̃ампи евам̣джа̄тикам̣ тена тена пуггалена мана̄панти гахетабба̄рамман̣ам̣ пуггаламана̄пам̣ на̄ма.
локе пат̣ивибхаттам̣ наттхи, вибхаджитва̄ дассанена локена мадхураджа̄тенапи пат̣ивибхаттам̣ катва̄ гахетум̣ на саккун̣еййа̄ти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘вибхаджитва̄ пана дассетабба’’нти. диббакаппампӣти девалокапарийа̄паннасадисампи амана̄пам̣ упат̣т̣ха̄ти ул̣а̄рапан̣ӣта̄рамман̣апаричайато. маджджхима̄нам̣ пана…пе… вибхаджитаббам̣ тесам̣ мана̄пасса мана̄пато, амана̄пасса амана̄пато упат̣т̣ха̄нато. таттхапи ит̣т̣ха̄нит̣т̣хапариччхедо ниппарийа̄йато евам̣ ведитабботи дассенто а̄ха ‘‘тан̃ча панета’’нтиа̄ди. тан̃ча панетам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хабхӯтам̣ а̄рамман̣ам̣ ка̄ма̄вачараджаванесу акусаласса васена йебхуййена ¶ паваттатӣти катва̄ таттха ‘‘раджджати дуссатӣ’’ти акусалассева паватти дассита̄. сесака̄ма̄вачарассапи васена паватти лаббхатева. татха̄ хи там̣ аппат̣икӯлепи пат̣икӯла̄ка̄рато, пат̣икӯлепи ¶ аппат̣икӯла̄ка̄рато паваттатӣти. випа̄качиттам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хам̣ париччхиндати, на сакка̄ випа̄кам̣ ван̃четунти. кусалакаммам̣ хи екантато ит̣т̣хамева, акусалакамман̃ча анит̣т̣хамева, тасма̄ таттха уппаджджама̄нам̣ випа̄качиттам̣ йатха̄сабха̄вато паваттатӣти.
йам̣ пана саммохавиноданийам̣ ‘‘кусалакаммаджам̣ анит̣т̣хам̣ на̄ма наттхӣ’’ти еттакамева вуттам̣, там̣ пана нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣. тена собханам̣ акусалакаммаджампи екачча̄нам̣ сатта̄нам̣ ит̣т̣ханти анун̃н̃а̄там̣ сийа̄. кусалакаммаджам̣ пана саббесам̣ ит̣т̣хамева̄ти ваданти. тираччха̄нагата̄нам̣ кесан̃чи мануссарӯпам̣ амана̄пам̣, йато те дисва̄ва пала̄йанти. манусса̄ ча девата̄нам̣ рӯпам̣ дисва̄ бха̄йанти, тесампи випа̄кавин̃н̃а̄н̣ам̣ там̣ рӯпам̣ а̄раббха кусалавипа̄камева уппаджджати, та̄дисасса пана пун̃н̃асса абха̄ва̄ на тесам̣ таттха абхирати хотӣти дат̣т̣хаббам̣. кусалакаммаджасса пана анит̣т̣хасса абха̄во вийа акусалакаммаджасса собханасса ит̣т̣хасса абха̄во ваттаббо. хаттхиа̄дӣнампи хи акусалакаммаджам̣ манусса̄нам̣ акусалавипа̄кассева а̄рамман̣ам̣, кусалакаммаджам̣ пана паватте самут̣т̣хитам̣ кусалавипа̄касса, ит̣т̣ха̄рамман̣ена вомиссакатта̄ аппакам̣ акусалакаммаджам̣ бахулам̣ акусалавипа̄куппаттийа̄ ка̄ран̣ам̣ на бхависсатӣти сакка̄ ваттум̣. ида̄ни тамева випа̄кавасена ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣ававаттха̄нам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘кин̃ча̄пи хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тайидам̣ саммутимана̄пасам̣вибха̄гаттхам̣ вуттам̣, идха пана на татха̄ вибхаттанти а̄ха ‘‘бхагава̄ пана̄’’тиа̄ди.
со упа̄сако чанданан̇галага̄ме джа̄татта̄ ‘‘чанданан̇галико’’ти пан̃н̃а̄йати, ‘‘чанданавила̄со’’ти кечи. тасса упа̄сакасса пат̣ибха̄нам̣ удапа̄дӣти йоджана̄. те ра̄джа̄но хатаппабхе хатасобхе дисва̄ти самбандхо. удака̄бхиситтети удакена абхисин̃чите. ан̇га̄ре вийа̄ти ан̇га̄раккхан̣е вийа.
ка̄лассева̄ти пагева. авигатагандхам̣ тан̇кхан̣авикаситата̄йа. ӣдисам̣ вачананти ‘‘аччха̄десӣ’’ти еварӯпам̣ вачананти.
пан̃чара̄джасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. дон̣апа̄касуттаван̣н̣ана̄
124. ‘‘дон̣апа̄какура’’нти ¶ еттха вибхаттилопам̣ катва̄ ниддесоти а̄ха ‘‘дон̣апа̄кам̣ кура’’нти. дон̣асса̄ти чатуннам̣ а̄л̣хака̄нам̣, сол̣асана̄л̣ӣнанти аттхо. тадупийанти таданурӯпам̣, тасса ¶ вуттапарима̄н̣асса ануччхавиканти аттхо. пуббети там̣дивасато пуриматарадивасесу. балава̄ти маха̄. бхаттапарил̣а̄хоти бхаттасаммадахетуко. асса ран̃н̃о убхосу пассесу гахитата̄лаван̣т̣а̄ бӣджанти йамаката̄лаван̣т̣ехи. пха̄сувиха̄ранти бходжане маттан̃н̃ута̄йа ладдхаббасукхавиха̄рам̣. бходжанаматтан̃н̃ӯ хи сукхавиха̄ро хоти. тена̄ха ‘‘танукасса бхаванти ведана̄, сан̣икам̣ джӣрати а̄йу па̄лайа’’нти.
танукасса̄ти танука̄ асса пуггаласса, бхуттапаччайа̄ висабха̄гаведана̄ на хонтӣти аттхо. сан̣иканти мандам̣ мудукам̣, апариссайамева̄ти аттхо. джӣратӣти парибхутта̄ха̄ро паччати. а̄йупа̄лайанти ниродхо аведано джӣвитам̣ раккханто. атха ва̄ сан̣икам̣ джӣратӣти со бходжане маттан̃н̃ӯ пуггало паримита̄ха̄рата̄йа сан̣икам̣ чирена джӣрати джарам̣ па̄пун̣а̄ти джӣвитам̣ па̄ленто.
парийа̄пун̣итва̄ти еттха йатха̄ саббам̣ со парийа̄пун̣и, тато паран̃ча йатха̄ пат̣ипаджджи, там̣ дассетум̣ ‘‘ран̃н̃а̄ саддхи’’нтиа̄ди вуттам̣. та̄ватаке тан̣д̣уле ха̄реййа̄си тадупийан̃ча бйан̃джананти а̄нетва̄ самбандхо.
пурисабха̄го еса̄ти маджджхимена пурисена бхун̃джитаббабха̄го есо, йадидам̣ на̄л̣икоданаматтам̣. салликхитасарӣрата̄ти бхамам̣ а̄ропетва̄ улликхитасса вийа саббапарил̣а̄хавӯпасамасса путхулата̄пагатасарӣрасса. сӣлам̣ сампара̄йикаттхоти вуттам̣, куто панеттха сӣланти а̄ха ‘‘бходжане’’тиа̄ди. сӣлан̇гам̣ на̄ма хотӣти чатупа̄рисуддхисӣласса авайаво еко бха̄го хоти.
дон̣апа̄касуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. пат̣хамасан̇га̄масуттаван̣н̣ана̄
125. ведена ¶ н̃а̄н̣ена ӣхати ирийатӣти ведехӣ, косалара̄джабхагинӣ аджа̄тасаттуно ма̄та̄, са̄ кира сампаджан̃н̃аджа̄тика̄. тена̄ха ‘‘пан̣д̣ита̄дхивачана’’нти, чатта̄ри ан̇га̄ни етиссанти чатуран̇гинӣ. двиннам̣ раджджа̄нанти ка̄сикараджджамагадхараджджа̄нам̣ антаре, со пана га̄мо ка̄сикараджджо.
па̄па̄ти ла̄мака̄ нихӣна̄ча̄ра̄. меджджати синийхатӣти метти, са̄ етесу аттхӣти митта̄. саха айанти паваттантӣти саха̄йа̄. сампаван̇канти сут̣т̣ху онатам̣. джайака̄ран̣ам̣ дисва̄ а̄ха, татха̄ ¶ хи ‘‘аджджа имам̣ раттим̣ дуккхам̣ сетӣ’’ти ка̄лапариччхедавасена вуттам̣. веригха̄то на̄ма верипуггале сатӣти а̄ха ‘‘верипуггалам̣ лабхатӣ’’ти.
пат̣хамасан̇га̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. дутийасан̇га̄масуттаван̣н̣ана̄
126. сун̣а̄тха̄ти ‘‘ватва̄’’ти вачанасесо. упакаппатӣти самбхавати. сайхам̣ хотӣти ка̄тум̣ сакка̄ хоти. ‘‘йада̄ чан̃н̃е’’ти ча-ка̄ро нипа̄таматтанти а̄ха ‘‘йада̄ ан̃н̃е’’ти. вилумпантӣти вина̄сам̣ аччхинданам̣ каронти. вилумпӣйатӣти вилуттапарасантакасса асакатта̄ пуггало дит̣т̣хадхаммикам̣ каммапхалам̣ пат̣исам̣веденто вийа сайампи парена вилумпӣйати, дханаджа̄ним̣ па̄пун̣а̄ти. ‘‘ка̄ран̣а’’нти хи ман̃н̃атӣти па̄пакирийам̣ аттано хита̄вахам̣ ка̄ран̣ам̣ катва̄ ман̃н̃ати. джайанто пуггало ‘‘идам̣ на̄ма джина̄мӣ’’ти ман̃н̃ама̄но сайампи тато пара̄джайам̣ па̄пун̣а̄ти. гхат̣т̣ета̄ранти па̄пакаммавипа̄кам̣. каммавиват̣т̣ена̄ти каммасса виват̣т̣анена, паччайала̄бхена ладдха̄васарена виват̣т̣етва̄ вигамитена каммена̄ти аттхо.
дутийасан̇га̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. маллика̄суттаван̣н̣ана̄
127. екачча̄ти ¶ пан̣д̣ита̄ сапан̃н̃а̄. сеййа̄ти вара̄. га̄тха̄сукхаттхам̣ сасурасаддалопам̣ катва̄ ‘‘сассудева̄’’ти вуттанти а̄ха ‘‘сассусасурадевата̄’’ти. диса̄джет̣т̣хака̄ти чатӯсупи диса̄су джет̣т̣хакасӣсена хи локам̣ вадати. та̄диса̄йа̄ти татха̄рӯпа̄йа медха̄вита̄дигун̣авуттийа̄. субхарийа̄йа̄ти сукхеттабхӯта̄йа сундариттхийа̄ти аттхо.
маллика̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. аппама̄дасуттаван̣н̣ана̄
128. самадхиггайха̄ти самма̄ ативийа гахетва̄, н̃а̄йена висесато ган̣хитва̄. ка̄ра̄пакааппама̄доти тин̣н̣ам̣ пун̃н̃акирийаваттхӯнам̣ паваттакааппама̄до. самавадха̄нанти самавародхам̣ антогадхам̣. упаккхепанти бахи ахутва̄ паккхипитаббатам̣. сесапададжа̄та̄ни вийа ава…пе… дхамма̄ саппадесатта̄. аппама̄де самодха̄нам̣ гаччханти тасса ниппадесатта̄. аггам̣ сет̣т̣хам̣ махантам̣ сесадхамма̄нам̣ ¶ аппама̄до. пат̣ила̄бхакат̣т̣хена̄ти адхигамахетута̄йа. локийопи сама̄ноти ка̄ма̄вачаропи сама̄но. махаггата̄нуттара̄нам̣ пуббабха̄ге паваттааппама̄до хи идха̄дхиппето.
пасам̣санти пан̣д̣ита̄ти йоджана̄. аппама̄дасса па̄сам̣сабха̄ве екантато каттаббата̄йа пана ‘‘ета̄нӣ’’тиа̄дина̄ ка̄ран̣ам̣ а̄ха. имисса̄ йоджана̄йа ‘‘пун̃н̃акирийа̄сӯ’’ти падасса ‘‘аппаматто’’ти имина̄ самбандхо. йасма̄ пан̣д̣ита̄ аппама̄дам̣ пасам̣санти, йасма̄ ча пун̃н̃акирийа̄су аппаматто убхо аттхе адхигган̣ха̄ти, тасма̄ а̄йуа̄дӣни паттхайантена аппама̄дова ка̄табботи. дутийайоджана̄йа пана пан̣д̣ита̄ аппама̄дам̣ пасам̣санти. каттха? пун̃н̃акирийа̄су. касма̄ти че? аппаматтотиа̄ди. тена̄ха ‘‘йасма̄…пе… аттхо’’ти. аттхапат̣ила̄бха̄ти дит̣т̣хадхаммика̄дихитапат̣ила̄бха̄.
аппама̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. калйа̄н̣амиттасуттаван̣н̣ана̄
129. сӣла̄дигун̣асаманна̄гато ¶ калйа̄н̣о бхаддако митто етасса̄ти калйа̄н̣амитто, тасса дхаммо калйа̄н̣амиттассева сва̄кха̄то на̄ма хоти сутва̄ каттаббакиччасса са̄дханато. тена̄ха ‘‘аттхам̣ пӯретӣ’’ти. итарасса̄ти па̄памиттасса. тена̄ти аттхапӯран̣ена. етанти ‘‘со ча кхо калйа̄н̣амиттасса̄’’ти етам̣ вачанам̣. десана̄дхаммоти парийаттидхаммо. со хи калйа̄н̣амиттато паччаккхато ладдхаббо, итаре тадупаниссайа̄ паччаттапурисака̄рехи, тена ладдхаббо калйа̄н̣амиттоти еваматтхо гахетаббо. са̄вакабодхисаттавасена хеса̄ десана̄ а̄гата̄. на хи сесабодхисатта̄нам̣ паропадесена пайоджанам̣ аттхи.
упад̣д̣хам̣ калйа̄н̣амиттатоти брахмачарийам̣ чарантасса упад̣д̣хагун̣о калйа̄н̣амиттато ладдхаббо. упад̣д̣хам̣ паччаттапурисака̄ратоти итарам̣ упад̣д̣хам̣ н̃а̄н̣ам̣ пат̣ипаджджантасса аттано пурисака̄рато. локепи па̄кат̣ойаматтхо ‘‘а̄чарийато упад̣д̣хам̣, паччаттапурисака̄рато упад̣д̣хам̣ ладдхабба̄ тевиджджата̄’’ти, тасма̄ тхеро татха̄ чинтеси. ниппадесанти анавасесато. татоти калйа̄н̣амиттато. упад̣д̣хам̣ а̄гаччхатӣти упад̣д̣хагун̣о пат̣ипаджджантам̣ упагаччхати. бахӯхи пурисехи. виниббхого вивечанам̣ наттхи екаджджхам̣ аттхасса вивечетум̣ асаккун̣еййатта̄. еса̄ти паратогхосапаччаттапурисака̄рато ча сиджджхама̄но аттхо. еттаканти еттако бха̄го. йади на сакка̄ ладдхум̣, атха касма̄ упад̣д̣ханти вуттанти а̄ха ‘‘калйа̄н̣амиттата̄йа̄’’тиа̄ди. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣсу на сакка̄ ладдхум̣. асаккун̣еййе ¶ сакалампи на самбхавати паратогхосаматтена тесам̣ асиджджханато, падха̄нахетубха̄вадӣпанаттхам̣ пана ‘‘сакаламева̄’’ти вуттам̣. пуббабха̄гапат̣ила̄бхан̇ганти пуббабха̄ге пат̣иладдхаббака̄ран̣ам̣ калйа̄н̣амиттасса упадесена вина̄ тена уттари висесато аладдхаббато. аттхатоти параматтхато. ‘‘калйа̄н̣амиттам̣…пе… чатта̄ро кхандха̄’’ти ватва̄ сутва̄ти аттхо. те пана сӣла̄дайо сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄ти а̄ха ‘‘сан̇кха̄раккхандхотипи вадантийева̄’’ти.
ма̄хеванти ма̄ аха еванти чхедо, аха̄ти нипа̄таматтам̣, ма̄ти пат̣иседхе нипа̄то. тена̄ха ‘‘ма̄ евам̣ абхан̣ӣ’’ти. ‘‘ма̄хевам̣ а̄нанда̄’’ти ¶ вадато бхагавато имасмим̣ т̣ха̄не та̄дисасса на̄ма те, а̄нанда, калйа̄н̣амиттагун̣е севато ваттум̣ йуттам̣ айа̄тха̄ватоти дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикасса йатха̄бхӯтагун̣акиттанамукхена пат̣иккхепо йуттоти дассенто ‘‘бахуссуто’’тиа̄дима̄ха. иданти идам̣ вачанам̣ бхагава̄ а̄ха̄ти самбандхо. сакаламева хӣти еттха хи-саддо хетуаттхо. тена ‘‘ма̄хева’’нти тасса пат̣иккхепасса ка̄ран̣ам̣ джотитам̣, на сарӯпато вуттам̣. ‘‘калйа̄н̣амиттассета’’нтиа̄дина̄ пана там̣ сарӯпато дасситанти а̄ха ‘‘ида̄ни…пе… а̄дима̄ха̄’’ти. па̄т̣икан̇кхитаббанти иччханат̣т̣хена па̄т̣икан̇кхитаббам̣, на пат̣икан̇кха̄нимиттена̄ти а̄ха ‘‘авассам̣бха̄вӣти аттхо’’ти.
идха̄ти антогадха̄вадха̄ран̣ападам̣, идхева̄ти аттхо. имасмим̣йева хи са̄сане арийамаггабха̄вана̄, на ан̃н̃аттха. а̄дипада̄нам̣йева̄ти тасмим̣ тасмим̣ ва̄кйе а̄дито ева вуттасамма̄дит̣т̣хиа̄дипада̄нам̣йева. самма̄дассаналаккхан̣а̄ти чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена саммадева дассанасабха̄ва̄. самма̄абхиропаналаккхан̣оти нибба̄насан̇кха̄те а̄рамман̣е сампайуттадхамме саммадева а̄ропанасабха̄во. самма̄париггахан̣алаккхан̣а̄ти муса̄ва̄да̄дӣнам̣ висам̣ва̄дана̄дикиччата̄йа лӯкха̄нам̣ апаригга̄хака̄нам̣ пат̣ипаккхабха̄вато паригга̄хакасабха̄ва̄ самма̄ва̄ча̄ синиддхабха̄вена сампайуттадхамме самма̄ва̄ча̄паччайам̣ субха̄ситасота̄ран̃ча пуггалам̣ паригган̣ха̄тӣти самма̄париггахан̣алаккхан̣а̄. йатха̄ ка̄йикакирийа̄ кин̃чи каттаббам̣ самут̣т̣ха̄пети, сайан̃ча самут̣т̣хаханам̣ гхат̣анам̣ хоти, татха̄ самма̄камманта сан̇кха̄та̄ виратипӣти самут̣т̣ха̄паналаккхан̣а̄ дат̣т̣хабба̄, сампайуттадхамма̄нам̣ ва̄ уккхипанам̣ самут̣т̣ха̄панам̣ ка̄йикакирийа̄йа бха̄руккхипанам̣ вийа. джӣвама̄насса саттасса, сампайуттадхамма̄нам̣ ва̄, джӣвитаппаваттийа̄ а̄джӣвассева ва̄ суддхи вода̄нам̣. йатха̄ уппаннуппанна̄нам̣ ваджджа̄нам̣ дхаммена паха̄на̄нуппа̄дааттхала̄бха̄дипаривуд̣д̣хи хоти, евам̣ сампайутта̄нам̣ паггахан̣асабха̄воти самма̄паггахалаккхан̣о самма̄ва̄йа̄мо. ка̄йаведана̄читтадхаммесу субхасукханиччааттага̄ха̄нан̃ча видхаманавасена самма̄патит̣т̣ха̄насабха̄ва̄ти самма̄упат̣т̣ха̄налаккхан̣а̄ самма̄сати. сампайуттадхамма̄нам̣ самма̄ сама̄даханам̣ ¶ екаггата̄каран̣ам̣ сабха̄во етасса̄ти самма̄сама̄дха̄налаккхан̣о самма̄сама̄дхи. тӣн̣и кичча̄ни хонти пат̣ипаккхадхаммесу ¶ , а̄рамман̣адхаммесу, сампайуттадхаммесу ча екасмим̣йева кхан̣е паваттивисесабхӯта̄ни. ида̄ни та̄ни сарӯпато дассетум̣ ‘‘сеййатхида’’нтиа̄ди вуттам̣. саддхинти имина̄ ‘‘ан̃н̃ехӣ’’ти вуттакилеса̄ миччха̄дит̣т̣хийа̄ саха екат̣т̣ха̄ ва̄ анекат̣т̣ха̄ ва̄ти дассети. паджахати паха̄йа нам̣ пат̣ивиджджхати. ниродханти нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ кароти саччхикирийа̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхати.
на кевалам̣ маггадхамма̄ вуттанайенева, атха кхо апаренапи найена ведитабба̄ти дассенто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. на̄на̄кхан̣а̄ пунаппунам̣ уппаджджанато. на̄на̄рамман̣а̄ аничча̄нупассана̄дибха̄вато. екаккхан̣а̄ сакидева уппаджджанато. ека̄рамман̣а̄ нибба̄нависайатта̄. чатта̄ри на̄ма̄ни лабхати парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена паваттийа̄. тӣн̣и на̄ма̄ни лабхати ка̄масан̇каппа̄дӣнам̣ паха̄навасена паваттийа̄. пат̣ипаккхапаха̄навасена хисса на̄маттайала̄бхо. еса найо сесесупи. виратийопи хонти четана̄йопи пуббабха̄гепи виккхамбханавасена паваттанато. маггаккхан̣е пана виратийова пат̣ипаккхасамуччхинданасса маггакиччатта̄. на хи четана̄ маггасабха̄ва̄. саммаппадха̄насатипат̣т̣ха̄навасена̄ти чатуббидхасаммаппадха̄начатуббидхасатипат̣т̣ха̄навасена чатта̄ри на̄ма̄ни лабхати ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дӣнам̣ кусала̄нан̃ча вад̣д̣ханато. пуббабха̄гепи маггаккхан̣епӣти йатха̄ пуббабха̄ге пат̣хамаджджха̄на̄дивасена на̄на̄. евам̣ маггаккхан̣епи. на хи екопи ча маггасама̄дхи пат̣хамаджджха̄насама̄дхиа̄дина̄ма̄ни лабхати самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ вийа киччавасена бхеда̄бха̄вато. тена̄ха ‘‘маггаккхан̣епи самма̄сама̄дхийева̄’’ти.
н̃атва̄ н̃а̄табба̄ти самбандхо. вуддхи на̄ма вепуллам̣ бхиййобха̄во пунаппунам̣ уппа̄до ева̄ти а̄ха ‘‘пунаппунам̣ джанетӣ’’ти. абхиниббаттетӣти абхивад̣д̣хам̣ па̄пенто ниббаттети. вивиттата̄ти вивиттабха̄во. со хи вивечанӣйато вивиччати, йам̣ вивиччитва̄ т̣хитам̣, тадубхайампи идха вивиттабха̄васа̄ман̃н̃ена ‘‘вивиттата̄’’ти вуттам̣. тесу пуримо вивечанӣйато вивиччама̄ната̄йа вивиччанакирийа̄йа саман̇гӣ дхаммасамӯхо та̄йа ева вивиччанакирийа̄йа васена вивекоти гахито. итаро саббасо тато вивиттасабха̄вата̄йа. таттха йасмим̣ дхаммапун̃дже самма̄дит̣т̣хи паваттати, там̣ йатха̄вутта̄йа вивиччама̄ната̄йа вивекасан̇кха̄там̣ нисса̄йева паваттати, итарам̣ пана там̣нинната̄там̣а̄рамман̣ата̄хӣти вуттам̣ ‘‘вивекам̣ нисситам̣, вивеке ва̄ ниссита’’нти.
йатха̄ ¶ ва̄ вивекавасена паваттам̣ джха̄нам̣ ‘‘вивекаджа’’нти вуттам̣, евам̣ вивекавасена паватта̄ самма̄дит̣т̣хи ¶ ‘‘вивеканиссита̄’’ти дат̣т̣хабба̄. ниссайо ча випассана̄магга̄нам̣ васена маггапхала̄нам̣ ведитаббо. асатипи та̄сам̣ пубба̄парабха̄ве ‘‘пат̣иччасамуппа̄до’’ти еттха паччайа̄нам̣ самуппа̄данам̣ вийа абхиннадхамма̄дха̄ра̄ ниссайабха̄вана̄ самбхаванти. тасса тадан̇га-самуччхеданиссаран̣авивеканисситатам̣ ватва̄ пат̣иппассаддхививеканисситата̄йа авачанам̣ арийамаггабха̄вана̄йа вуччама̄натта̄. бха̄витамаггасса хи йе саччхика̄табба̄ дхамма̄. тесам̣ киччам̣ пат̣иппассаддхививеко. аджджха̄сайатоти ‘‘нибба̄нам̣ саччхикарисса̄мӣ’’ти махантааджджха̄сайато. йадипи хи випассана̄ккхан̣е сан̇кха̄ра̄рамман̣ам̣ читтам̣, сан̇кха̄ресу пана а̄дӣнавам̣ сут̣т̣ху, дисва̄ таппат̣ипаккхе нибба̄не нинната̄йа аджджха̄сайато ниссаран̣авивеканиссито хоти, ун̣ха̄бхибхӯтасса пуггаласса сӣтанинначиттата̄ вийа. кечи пана ‘‘йатха̄ сабха̄вато, йатха̄ аджджха̄сайато ниссаран̣авивеканисситата̄, евам̣ пат̣иппассаддхививеканисситата̄пи сийа̄’’ти ваданти. йадаггена хи нибба̄нанинната̄ сийа̄, тадаггена пхаланинната̄пи сийа̄ ‘‘куда̄ссу на̄ма̄хам̣ тада̄йатанам̣ упасампаджджа вихареййа’’нти аджджха̄сайасампаттийа̄ бха̄вато. йасма̄ паха̄навинайо вийа ра̄ганиродхопи идха̄дхиппетавивекена аттхато ниббисит̣т̣хо, тасма̄ вуттам̣ еса найо вира̄ганиссита̄дӣсӯти. тена̄ха ‘‘вивекаттха̄ ева хи вира̄га̄дайо’’ти.
воссаггасаддо паричча̄гаттхо паккханданаттхо ча̄ти воссаггасса дувидхата̄ вутта̄. воссаджджанан̃хи паха̄нам̣, виссат̣т̣хабха̄вена нира̄сан̇капаватти ча, тасма̄ випассана̄ккхан̣е тадан̇гавасена, маггаккхан̣е самуччхедавасена пат̣ипаккхасса паха̄нам̣ воссагго, татха̄ випассана̄ккхан̣е там̣ниннабха̄вена, маггаккхан̣е а̄рамман̣акаран̣ена виссат̣т̣хасабха̄вата̄ воссагготи ведитаббам̣. тенева̄ха ‘‘таттха паричча̄гавоссагго’’тиа̄ди. айам̣ самма̄дит̣т̣хӣти айам̣ миссакавасена вутта̄ самма̄дит̣т̣хи. йатха̄вуттена пака̄рена̄ти тадан̇гаппаха̄насамуччхедаппаха̄напака̄рена там̣ниннатада̄рамман̣акаран̣аппака̄рена ча.
пуббе воссаггавачанассева аттхасса вуттатта̄ а̄ха ‘‘сакалена вачанена̄’’ти. парин̣амантам̣ випассана̄ккхан̣е, парин̣атам̣ маггаккхан̣е. парин̣а̄мо на̄ма идха парипа̄коти а̄ха ‘‘парипаччантам̣ парипаккан̃ча̄’’ти. парипа̄ко ча а̄севанала̄бхена ладдхаса̄маттхийасса килесе париччаджитум̣ ¶ нибба̄нам̣ паккхандитум̣ тиккхависадабха̄во. тена̄ха ‘‘айа’’нтиа̄ди. еса найоти йва̄йам̣ найо ‘‘вивеканиссита’’нтиа̄дина̄ самма̄дит̣т̣хийам̣ вутто, сесесу самма̄сан̇каппа̄дӣсупи есева найо, евам̣ таттха нетаббанти аттхо. пат̣ичча̄ти нисса̄йа. джа̄тисабха̄ва̄ти джа̄йанасабха̄ва̄. сакалоти анавасесо, сабботи аттхо. на кочи магго са̄васесо хутва̄ самбхавати. хет̣т̣химе магге уппанне ¶ упаримо уппанно ева на̄ма анантара̄йена уппаджджанато. вавассаггаттхети вачаса̄йаттхе. ван̣н̣айантӣти гун̣аван̣н̣анавасена виттха̄ренти.
калйа̄н̣амиттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. пат̣хамаапуттакасуттаван̣н̣ана̄
130. дива-саддо дива̄-саддо вийа дивасапарийа̄йо, тасма̄ висесанабха̄вена вуччама̄но дивасаддо аттхависесам̣ дӣпетӣти а̄ха ‘‘дивасасса дива̄’’тиа̄ди. сам̣ вуччати дханам̣, тасса патӣти сампати, дханаса̄мико, тасса хита̄вахатта̄ са̄патеййанти а̄ха ‘‘са̄патеййанти дхана’’нти. тасса гехе ката̄катабхан̣д̣асса атибахубха̄вато вимхайаппатто ра̄джа̄ ‘‘ко пана ва̄до’’ти а̄ха. ка̄л̣алохам̣ на̄ма айопхалам̣. каччхапа̄дирӯпехипи сован̣н̣а̄дӣни т̣хапенти. сакун̣д̣акабхаттанти сакун̣д̣ехи ва̄ сатхусехи ва̄ паккабхаттам̣. билан̇гам̣ вуччати дхан̃н̃абилан̇гам̣, а̄рана̄лантипи вуччати, там̣ дутийам̣ асса̄ти билан̇гадутийам̣. тан̃хи кан̃джито ниббаттатта̄ кан̃джикам̣ на̄ма. тӣхи паккхехи ваттхакхан̣д̣ехи катанива̄санам̣ типаккхавасанам̣. тена̄ха ‘‘тӣн̣и…пе… нива̄сана’’нти.
асанто нӣчо пурисоти асаппурисоти а̄ха ‘‘ла̄макапурисо’’ти. каммасса ниббаттабха̄вена отаран̣ата̄йа пхалам̣ аггам̣ на̄ма, упарибхӯмигататта̄ уддхам̣ аггам̣ асса̄ти уддхаггикам̣. даккхин̣анти да̄нама̄ха. сагго на̄ма ка̄мабхавӯпапаттибхаво, тасса ниббаттанато ‘‘саггасса хита̄’’ти вуттам̣. татрупапаттиджананатоти татра упапаттийа̄ джананато, уппа̄данатоти аттхо.
сетам̣ ¶ удакам̣ етисса̄ти сетодака̄. со йена бха̄вена йаттха па̄кат̣атаро хутва̄ диссати, там̣ дассетум̣ ‘‘вӣчӣнам̣ бхиннат̣т̣ха̄не’’ти а̄ха. сукхотаран̣ат̣т̣ха̄ната̄йа каддама̄дидосавирахато ча сундаратиттха̄. там̣ апеййама̄нанти там̣ удакам̣ кеначи апарибхун̃джийама̄нам̣. аттана̄ каттаббакиччакароти аттана̄ ка̄таббакаммасан̇кха̄такиччакаро, парибхогавасена чева сан̇гахетаббасан̇ган̣ханавасена ча нийоджакоти аттхо. кусалакиччакароти аттана̄ ка̄таббапун̃н̃акаро.
пат̣хамаапуттакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дутийаапуттакасуттаван̣н̣ана̄
131. пин̣д̣апа̄тена̄ти ¶ сахайоге каран̣авачанам̣. пат̣ипа̄данам̣ тена саха йоджананти а̄ха ‘‘пин̣д̣апа̄тена саддхим̣ сам̣йоджеси, пин̣д̣апа̄там̣ ада̄сӣти аттхо’’ти. ‘‘пан̣ӣтабходжанам̣ бхун̃джитва̄’’ти вуттам̣, па̄л̣ийам̣ пана ‘‘кан̣а̄джакам̣ бхун̃джати билан̇гадутийа’’нти. там̣ там̣ паваттитам̣ йебхуййавасена вуттанти дат̣т̣хаббам̣. ида̄ни ‘‘имасса сет̣т̣хисса кассачи саман̣асса ва̄ бра̄хман̣асса ва̄ детха̄’’ти вачанам̣ на сутапуббам̣, йасма̄ паччекабуддха̄ на̄ма аттано гун̣а̄нубха̄вехи локе па̄кат̣а̄ сан̃джа̄та̄ ева хонти, тасма̄ сет̣т̣хибхарийа̄йа ‘‘на йасса ва̄ тасса ва̄’’тиа̄ди чинтитам̣. татха̄ хи тесам̣ дента̄пи саккаччам̣ йебхуййена пан̣ӣтамева денти. на̄са̄пут̣ам̣ пахари аттано а̄нубха̄вена. со луддхата̄йа ‘‘баху вата дхан̃н̃ам̣ мамасса̄’’ти читтам̣ сам̣йаметум̣ сандха̄ретум̣ асакконто.
виппат̣иса̄руппанна̄ка̄рам̣ дассетум̣ ‘‘варамета’’нтиа̄ди вуттам̣. ‘‘имасса саман̣асса пин̣д̣апа̄там̣ дехӣ’’ти вадато на ека̄йа ева джаванавӣтхийа̄ васена аттхасиддхи. атха кхо таттха а̄дито паваттаджаванава̄ропи аттхи маджджхе паваттаджаванава̄ропи, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘пуббапаччхимачетана̄васена̄’’ти. ека̄ четана̄ две пат̣исандхийо на детӣти еттха са̄кетапан̃хавасена ниччхайо ведитаббо. чуддасаннам̣ четана̄нам̣ пуббе пуретарам̣ кататта̄ пура̄н̣ам̣.
паригайхатӣти ¶ париггахоти а̄ха ‘‘париггахитам̣ ваттху’’нти. анва̄йа упанисса̄йа джӣвантӣти ануджӣвино. саббаметанти дханадхан̃н̃а̄дисаббам̣ етам̣ йатха̄вуттапариггахаваттхум̣. никкхиппага̄минанти никкхипитаббата̄га̄минам̣. никкхипитаббасабха̄вам̣ хотӣти а̄ха ‘‘никкхиппасабха̄ва’’нти. паха̄йа гаманӣйанти айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘париччаджитаббасабха̄вамева̄’’ти.
дутийаапуттакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. татийавагго
1. пуггаласуттаван̣н̣ана̄
132. ‘‘нӣче ¶ куле пачча̄джа̄то’’тиа̄ди аппака̄санабха̄вена таматӣти тамо, тена тамена йуттоти тамо пуггало вуччати, там̣йогато пуггаласса таббоха̄ро йатха̄ ‘‘маччхерайогато маччхеро’’ти. тасма̄ тамоти аппака̄санабха̄вена тамо тамабхӯто андхака̄ро вийа джа̄то, андхака̄раттам̣ ва̄ паттоти аттхо. вутталаккхан̣ам̣ тамамева парампарато айанам̣ гати нит̣т̣ха̄ етасса̄ти тамапара̄йан̣о, тамапара̄йан̣атам̣ ва̄ паттоти аттхо. н̃а̄йенапи тамаггахан̣ена кхандхатамова катхито, на андхака̄ратамо. кхандхатамоти ча сампаттирахита̄ кхандхапаваттийева дат̣т̣хабба̄. ‘‘учче куле пачча̄джа̄то’’тиа̄ди пака̄санабха̄вена джотетӣти джоти, тена джотина̄ йуттотиа̄ди саббам̣ таме вуттанайенева ведитаббам̣. итаре двети джотитамапара̄йан̣о джотиджотипара̄йан̣оти итаре две пуггале.
вен̣уветта̄дикехи пел̣а̄дика̄рака̄ вилӣвака̄рака̄. мигамаччха̄дӣнам̣ ниса̄данато неса̄да̄, ма̄гавикамаччхабандха̄дайо. ратхесу чаммена хананакаран̣ато ратхака̄ра̄ чаммака̄ра̄ вутта̄. ‘‘пу’’ ити карӣсасса на̄мам̣, там̣ кусенти апанентӣти пуккуса̄, пуппхачхад̣д̣ака̄. дуббан̣н̣оти вирӯпо. окот̣имакоти ¶ а̄роха̄бха̄вена хет̣т̣химакот̣ико, рассака̄йоти аттхо. тена̄ха ‘‘лакун̣д̣ако’’ти. лаку вийа гхат̣ика̄ вийа д̣ети паваттатӣти хи лакун̣д̣ако, рассо. кан̣ати нимӣлатӣти ка̄н̣о. там̣ панасса нимӣланам̣ екена аккхина̄ двӣхипи ва̄ти а̄ха ‘‘екаккхика̄н̣о ва̄ убхайаккхика̄н̣о ва̄’’ти. кун̣анам̣ кун̣о, хаттхавекаллам̣, со етасса аттхӣти кун̣ӣ. кхан̃джо вуччати па̄давикало. хет̣т̣химака̄йасан̇кха̄то сарӣрасса паккхо падесо хато асса̄ти паккхахато. тена̄ха ‘‘пӣт̣хасампӣ’’ти. падӣпе падӣпане етаббам̣ нетаббанти падӣпеййам̣, телакапалла̄диупакаран̣ам̣. вуттанти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣.
а̄гаманавипаттӣти а̄гаманат̣т̣ха̄навасена випатти а̄гамо еттха̄ти катва̄. пуббуппаннапаччайавипаттӣти пат̣хамуппаннапаччайавасена випатти. чан̣д̣а̄ла̄дисабха̄ва̄ хисса ма̄та̄питаро пат̣хамуппаннапаччайа̄, пат̣хамуппаттийа̄ ва̄ паччайа̄, техевасса випатти ева, на сампатти. паваттапаччайавипаттӣти паватте сукхапаччайавипатти. та̄дисе нихӣнакуле уппаннопи кочи вибхавасампанно ¶ сийа̄, айам̣ пана дуггато дурӯпо хоти. а̄джӣвупа̄йавипаттӣти а̄джӣванупа̄йавасена випатти. сукхена хи джӣвикам̣ паваттетум̣ упа̄йабхӯта̄ хаттхисиппа̄дайо имасса наттхи, пуппхачхад̣д̣акасила̄кот̣т̣ана̄дикаммам̣ пана катва̄ джӣвикам̣ паваттети. тена̄ха ‘‘касиравуттике’’ти. аттабха̄вавипаттӣти упадхивипатти. дуккхака̄ран̣асама̄йоготи ка̄йикачетасикадуккхуппаттийа̄ паччайасамодха̄нам̣. сукхака̄ран̣авипаттӣти сукхапаччайапариха̄ни. упабхогавипаттӣти упабхогасукхасса вина̄со анупаладдхи. джоти чева джотипара̄йан̣абха̄во ча суккапаккхо.
дасахи аккосаваттхӯхӣти лаккхан̣авачанам̣ етам̣ йатха̄ ‘‘йади ме бйа̄дхита̄ хонти, да̄таббамидамосадха’’нти, тасма̄ дасахи аккосаваттхӯхи, таттха ва̄ йена кеначи парибха̄сатӣти аттхо. екаггачиттоти да̄нам̣ да̄тум̣ апеккхитата̄йа сама̄хитачитто.
пуггаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. аййика̄суттаван̣н̣ана̄
133. джара̄джин̣н̣а̄ти ¶ джара̄йа джин̣н̣а̄. тена па̄кат̣аджара̄йа маттхакаппаттима̄ха. вайовуд̣д̣ха̄ти вайаса̄ вуд̣д̣ха̄. тена паччхимавайасса осаккасампаваттим̣ вадати. джа̄тимахаллика̄ти джа̄тимахаттагата̄. чирака̄лам̣ атикканта̄ти две тайо ра̄джапариват̣т̣е вӣтиватта̄. вайо-саддо са̄дха̄ран̣авачанопи джин̣н̣асаддасаннидха̄нато оса̄навайам̣ ева вадатӣти а̄ха ‘‘паччхимавайам̣ сампатта̄’’ти. аййика̄ти ма̄та̄махим̣ сандха̄йа вадати. хаттхӣ ева ратанабхӯто хаттхиратананти а̄ха ‘‘сатасахассаггханакена̄’’тиа̄ди. сабба̄ни та̄нӣти кумбхака̄рабха̄джана̄ни, техи саддхим̣ саттасанта̄насса пама̄н̣ам̣ дассенто ‘‘тесу хӣ’’тиа̄дима̄ха, там̣ сувин̃н̃еййамева.
аййика̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. иссаттасуттаван̣н̣ана̄
135. ат̣т̣хуппаттикоти еттха ка̄ асса ат̣т̣хуппатти? титтхийа̄нам̣ бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча ала̄бха̄йа айаса̄йа парисакканам̣. там̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘бхагавато кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. йатха̄ там̣ саббадиса̄су йамакамаха̄мегхо ут̣т̣хахитва̄ маха̄огхам̣ вийа сабба̄ па̄рамийо ‘‘имасмим̣йева аттабха̄ве випа̄кам̣ дасса̄ма̄’’ти сампин̣д̣ита̄ вийа ла̄бхасакка̄рамахогхам̣ ниббаттайим̣су. тато тато аннапа̄найа̄наваттхама̄ла̄гандхавилепана̄дихаттха̄ кхаттийабра̄хман̣а̄дайо а̄гантва̄ – ‘‘кахам̣ бхагава̄, кахам̣ ¶ девадево нара̄сабхо локана̄тхо’’ти бхагавантам̣ парийесанти, сакат̣асатехипи паччайе а̄харитва̄ ока̄сам̣ алабхама̄на̄ саманта̄ га̄вутаппама̄н̣ампи сакат̣адхурена сакат̣адхурам̣ а̄хачча тит̣т̣ханти чева ануваттанти ча андхакавиндабра̄хман̣а̄дайо вийа. саббам̣ кхандхаке (маха̄ва. 282) тесу тесу суттесу ча а̄гатанайена ведитаббам̣. йатха̄ ча бхагавато, евам̣ бхиккхусан̇гхассапи. вуттампи – ‘‘тена кхо пана самайена бхагава̄ саккато хоти гарукато ма̄нито пӯджито апачито ла̄бхӣ чӣвара…пе… париккха̄ра̄нам̣, бхиккхусан̇гхопи кхо’’тиа̄ди (уда̄. 38), татха̄ ‘‘йа̄вата̄ кхо, чунда, етарахи ¶ сан̇гхо ва̄ ган̣о ва̄ локе уппанно, на̄хам̣, чунда, ан̃н̃ам̣ екам̣ сан̇гхампи екам̣ ган̣ампи саманупасса̄ми евам̣ ла̄бхаггайасаггаппаттам̣, йатхарива̄йам̣, чунда, бхиккхусан̇гхо’’ти (дӣ. ни. 3.176). еванти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рена. ниджджхаттинти сан̃н̃аттим̣. нанти катхам̣.
евам̣ пуччхитум̣ айуттам̣ титтхийа̄нам̣ катха̄ маха̄джанасаннипа̄те ниййа̄тита̄ хотӣти. тасмим̣ да̄таббам̣, читтаппаса̄даматтена дентепи хи пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хати. а̄рочитам̣ аттаноти адхиппа̄йо. бхагава̄ти саттху а̄мантанам̣. читтам̣ на̄ма йатха̄паччайам̣ паваттама̄нам̣ ниган̣т̣ха̄…пе… пасӣдати пасаннасса̄ти адхиппа̄йо. пуббе ависесато деййадхаммасса да̄таббат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма пуччхитам̣, ида̄ни тасса махаппхалабха̄вакаро даккхин̣еййависесоти а̄ха ‘‘ан̃н̃ам̣ тайа̄ пат̣хамам̣ пуччхитам̣, ан̃н̃ам̣ паччха̄’’ти. саллаккхехи етам̣. паччхимам̣ пуримена саддхим̣ а̄нехӣти адхиппа̄йо. пуччхитасса на̄ма пан̃хасса катханам̣ майхамева бха̄ро. самупабйӯл̣хоти екато сена̄йа ра̄сивасена сампин̣д̣итоти аттхо. тена̄ха ‘‘ра̄сибхӯто’’ти. асиккхитоти саттат̣т̣хасам̣ваччхара̄ни дханусиппена сиккхито. дханусиппам̣ сиккхитва̄пи кочи катахаттхо на хоти, айам̣ пана асиккхито на катахаттхо, пон̇кха̄нупон̇кхабха̄войева бйа̄мамут̣т̣хибандхо. тин̣апун̃джаматтика̄пун̃джа̄дӣсӯти а̄ди-саддена пам̣супун̃джава̄лукапун̃джаса̄рапхалакаайогхана̄дике сан̇ган̣ха̄ти. акатапаричайоти тесам̣ сантика̄ виджджханат̣т̣хена акатапаричайо. ра̄джара̄джамаха̄матта̄дике упечча асанам̣ упа̄санам̣, на катам̣ упа̄санам̣ етена̄ти акатӯпа̄сано. асиккхитата̄дина̄ бхӣрубха̄вена ва̄ ка̄йасса чхамбханам̣ сан̇кампанам̣ утта̄со етасса аттхӣти чхамбхӣти а̄ха ‘‘паведхитака̄йо’’ти.
даккхин̣еййата̄йа адхиппетатта̄ ‘‘арахаттамаггена ка̄маччхандо пахӣно хотӣ’’ти а̄ха. аччантаппаха̄насса иччхитатта̄ татийенева куккуччам̣ пахӣнам̣ хоти пат̣игхасампайогам̣. асеккхасса айанти асеккхам̣, сӣлаккхандхо. тайидам̣ на аггапхалам̣ сӣламева адхиппетам̣, атха кхо йам̣ кин̃чи асеккхасанта̄не паваттам̣ сӣлам̣, локуттаро ева на адхиппето сиккха̄йа джа̄татта̄, евам̣ вимуттиккхандхопӣти ¶ . секкхасса есоти ва̄, апарийоситасиккхатта̄ сайамева сиккхатӣти ва̄ секкхо, чатӯсу маггесу ¶ хет̣т̣химесу ча тӣсу пхалесу сӣлаккхандхо. упари сиккхитабба̄бха̄вато асеккхо. вуд̣д̣хиппатто секкхоти асеккхо. аггапхалабхӯто сӣлаккхандхо вуччеййа, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана випассакасса сӣласса адхиппетатта̄ татха̄ аттхо вутто. саббаттха̄ти ‘‘асеккхена̄’’тиа̄дӣсу. еттха ча йатха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ккхандха̄ миссака̄ адхиппета̄, евам̣ вимуттиккхандха̄пӣти тадан̇гавимуттиа̄дайопи ведитабба̄, на пат̣иппассаддхивимутти ева.
йена сиппена исса̄со хоти, там̣ иссаттанти а̄ха ‘‘усусиппа’’нти. йасса̄ ва̄йодха̄туйа̄ васена сарӣрам̣ сан̃джа̄татха̄мам̣ хоти, там̣ балапаччайам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘балам̣ на̄ма ва̄йодха̄тӯ’’ти. самаппаваттито хи висамаппаваттинива̄ракадха̄ту балам̣ на̄ма, тена тато ан̃н̃ам̣ баларӯпам̣ на̄ма наттхи.
йасма̄ араха̄ ева екантато сорато, тасса бха̄во сораччанти а̄ха ‘‘сораччанти арахатта’’нти. ете двети кханти сораччанти ете две дхамма̄. па̄нӣйам̣ пиванти еттха̄ти папа̄, йо кочи джала̄сайо йам̣ кин̃чи па̄нӣйат̣т̣ха̄нанти а̄ха ‘‘чатурассапоккхаран̣ӣа̄дӣнӣ’’ти. удакавикӯла̄дӣсу каманти атиккаманти етехӣти сан̇камана̄ни, сетуа̄дӣни. сетукаран̣айуттат̣т̣ха̄не сетум̣, чан̇каманакаран̣айуттат̣т̣ха̄не чан̇каманам̣, маггакаран̣айуттат̣т̣ха̄не маггам̣ кареййа̄ти айаметтха адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘пан̣н̣а̄са̄’’тиа̄ди.
бхиккха̄ча̄раваттанти арийа̄нам̣ хитам̣ ваттапат̣ипаттим̣. дентопӣти пи-саддена акхӣн̣а̄савасса дентопӣти имаматтхам̣ дассети йасса кассачипи дентенапи каммапхалам̣ саддахитва̄ виппасанначиттенева да̄таббатта̄. тханайанти идам̣ тасса маха̄мегхабха̄вадассанам̣, йо хи маха̄вассам̣ вассати, со гаджджанто виджджумма̄лам̣ виссадждженто павассати. абхисан̇кхаритва̄ самодха̄нетва̄ти кха̄данӣйасса вивидхаджа̄тийа̄ни сампин̣д̣етва̄. тена̄ха ‘‘ра̄сим̣ катва̄’’ти.
пакиран̣ам̣ на̄ма викиран̣ампи хоти анекаттхатта̄ дха̄тӯнанти а̄ха ‘‘викиратӣ’’ти. пакиранто вийа ва̄ да̄нам̣ детӣти имина̄ гун̣акхеттамева апарийеситва̄ карун̣а̄кхеттепи маха̄да̄нам̣ паваттетӣти дассети. тена ‘‘пакиретӣ’’ти ¶ вадантена бхагавата̄ ат̣т̣хуппаттийам̣ а̄гататиттхийава̄дена аппат̣иседхитата̄пи дӣпита̄ хоти. пун̃н̃адха̄ра̄ти пун̃н̃амайадха̄ра̄ пун̃н̃а̄бхисанда̄. синехайантӣти тхӯладха̄ренапи синехена синиддхам̣ каронтӣ. киледайантӣти аллабха̄вам̣ па̄пайантӣ. йатха̄йам̣ пун̃н̃адха̄ра̄ ¶ да̄та̄рам̣ анто синехети пӯрети абхисандети, евам̣ пат̣игга̄хака̄нампи анто синехети пӯрети абхисандети. тенева̄ха ‘‘дадам̣ пийо хоти бхаджанти нам̣ бахӯ’’тиа̄ди (а. ни. 5.34) евам̣ сантепи ‘‘да̄та̄рам̣ абхивассатӣ’’ти вуттатта̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ да̄йакавасенева ‘‘синехетӣ’’ти вуттам̣, йасма̄ ва̄ пат̣игга̄хакасса синехуппатти а̄мисаниссита̄ти да̄йакавасенева вуттам̣.
иссаттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. паббатӯпамасуттаван̣н̣ана̄
136. кхаттийа̄ти абхисекаппатта̄. иссарийамадо ка̄магедхо. патхавиман̣д̣аласса махантата̄ там̣нива̄синам̣ ануйантата̄ти саббамидам̣ йатхиччхитасса ра̄джакиччасса сукхена самиджджханасса ка̄ран̣акиттанам̣. йа̄дисе ра̄джакичче уссуккам̣ а̄панно, там̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘еса кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. антарагамана̄нӣти тин̣н̣ам̣ нирантарагамана̄нам̣ антарантара̄ гамана̄ни. чора̄ чинтайим̣сӯти еко антарабхогико ра̄джа̄пара̄дхико пан̃часатамануссапарива̄ро чорийам̣ каронто вичарати, те сандха̄йа вуттам̣.
‘‘айуттам̣ те ката’’нти сача̄хам̣ ваккха̄мӣти йоджана̄. дхуравиха̄рети ратхасса дхурам̣ вийа нагарасса дхурабхӯте виха̄ре. сантхамбхитунти висса̄сабха̄вена упат̣т̣ха̄тум̣. саддха̄йикоти саддха̄йа айитаббо, саддхеййоти аттхо. тена̄ха ‘‘саддха̄таббо’’ти. паччайикоти паттийа̄йитаббо. аббхасамам̣ путхулабха̄вена. ниппотхентоти ниммадденто. сан̣хакаран̣ӣйам̣ атисан̣хам̣ писанто нисадапото вийа писанто.
дхаммачарийа̄тиа̄диттампи сӣсам̣ челан̃ча аджджхупеккхитва̄ самма̄пат̣ипатти ева ка̄табба̄ тасса̄ ева паралоке патит̣т̣ха̄бха̄вато. а̄чиккха̄мӣти катхеми, катхенто ча йатха̄ таматтхам̣ саммадева ра̄джа̄ джа̄на̄ти, евам̣ джа̄на̄пемӣти ¶ . ниппхатти йуддхена ка̄таббааттхасиддхи. висиноти бандхати йатха̄дхиппетам̣ читтам̣ етена̄ти висайо, саматтхабха̄во. мантасампанна̄ти сампаннара̄джаманта̄. маха̄амачча̄ти махосадха̄дисадиса̄ нӣтисаттхачхека̄ амаччапуриса̄. упала̄петунти паресам̣ антаре виродхаттхам̣ сан̇ган̣хитум̣.
двейева паббата̄ти паббатасадиса̄ двейева гахита̄. ра̄джова̄дети ра̄джова̄дасутте. а̄гата̄ва таттантийа̄ ¶ анурӯпаттхам̣. вилумпама̄на̄ти ити-саддо а̄диаттхо. випаттӣти бхогапариха̄на̄дивина̄со. хаттхийуддха̄дӣхи джара̄маран̣ам̣ джинитум̣ на сакка̄ саттасса ависайабха̄вато. йена пана джинитум̣ сакка̄, там̣ дассенто бхагава̄ ‘‘буддхе…пе… нивесайе’’ти а̄ха. ратанаттайе хи саддха̄ нивит̣т̣ха̄ мӯладжа̄та̄ патит̣т̣хита̄ екантато джара̄маран̣авиджайа̄йа хоти. тена̄ха ‘‘тасма̄ саддха’’нти.
паббатӯпамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
косаласам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
4. ма̄расам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. тапокаммасуттаван̣н̣ана̄
137. урувела̄йа ¶ ¶ самӣпе га̄мо урувелага̄мо, там̣ урувелага̄мам̣ абхимукхабха̄вена саммадева саббадхамме буджджхатӣти абхисамбодхи, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, тена саманна̄гататта̄ ча бхагава̄ абхисамбуддхоти вуччати. тасса пан̃чачатта̄лӣса̄йа вассесу а̄дито паннараса васса̄ни пат̣хамабодхи, идха пана сатта̄хаббхантарамева адхиппетанти а̄ха ‘‘абхисамбуддхо хутва̄ антосатта̄хасмим̣ йева̄’’ти. асукхабха̄вена ан̃н̃ехи ка̄тум̣ асаккун̣еййатта̄ дуккарам̣ каротӣти дуккарака̄ро, со ева иттхилин̇гавасена дуккарака̄рика̄. та̄йа мутто ватамхӣти чинтеси. йади евам̣ касма̄ там̣ локана̄тхо чхаббасса̄ни самануйун̃джати? каммапӣл̣итавасена. вуттан̃хетам̣ апада̄не (апа. тхера 1.39.92-94) –
‘‘авача̄хам̣ джотипа̄ло, сугатам̣ кассапам̣ тада̄;
куто ну бодхи мун̣д̣асса, бодхи парамадуллабха̄.
‘‘тена каммавипа̄кена, ачарим̣ дуккарам̣ бахум̣;
чхаббасса̄нурувела̄йам̣, тато бодхимапа̄пун̣им̣.
‘‘на̄хам̣ етена маггена, па̄пун̣им̣ бодхимуттамам̣;
куммаггена гавесиссам̣, пуббакаммена ва̄рито’’ти.
ма̄ретӣти виба̄дхети. випаттиа̄дисам̣йоджанан̃хи са̄дхӯнам̣ параматтхато маран̣ам̣ саччапат̣иведхама̄ран̣атта̄, па̄патаратта̄ па̄патамоти па̄пима̄. са̄ часса па̄патамата̄ па̄павуттита̄йа̄ти а̄ха ‘‘па̄пе ¶ нийутто’’ти. адхипатӣти ка̄ма̄дхипати. аппахӣнака̄мара̄ге аттано васе ваттетӣти васаваттӣ. тесам̣йева кусалакамма̄нам̣ антам̣ каротӣти антако. ват̣т̣адуккхато апаримуттапаччайатта̄ намучи. матта̄нам̣ паматта̄нам̣ бандхӯти паматтабандху.
тапокамма̄ти ¶ аттакиламатха̄нуйогато. апараддхоти вираджджхаси. ‘‘апара̄дхо’’типи аттхи, сойева аттхо. ка̄йакиламатхам̣ ануйун̃джанто йебхуййена амараттха̄йа ануйун̃джати, со ча каммава̄дӣхи ануйун̃джийама̄но деваттха̄йа сийа̄ти а̄ха ‘‘амарабха̄ваттха̄йа̄’’ти. саббам̣ тапанти саббам̣ аттапарита̄панам̣. аттха̄вахам̣ на бхавати бодхийа̄ анупа̄йатта̄. кин̃часса̄ти кин̃чи сийа̄ти аттхо. пхийа̄риттам̣ва дхамманӣти дхаммам̣ вуччати ван̣н̣у, со идха ‘‘дхамма’’нти вутто, дхаммани ван̣н̣упадесети аттхо. тена̄ха ‘‘аран̃н̃е’’ти. убхосу пассесу пхийа̄хи а̄кад̣д̣хеййа чева ариттехи уппӣл̣еййа ча.
самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ гахита̄ маггасӣласса адхиппетатта̄. сама̄дхино хи гахан̣ена самма̄ва̄йа̄масатисама̄дхайо гахита̄ упака̄рабха̄вато. пан̃н̃а̄йа̄ти еттха̄пи есева найо. буджджхати етена̄ти бодхо. магготи а̄ха ‘‘бодха̄йа̄ти маггаттха̄йа̄’’ти. катхам̣ пана маггам̣ маггаттха̄йа бха̄ветӣти а̄ха ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди. тена йатха̄ йа̄гупачана̄рамбхо йа̄вадева йа̄гуаттхо, евам̣ маггабха̄вана̄рамбхо магга̄дхигаматтха̄йа̄ти дассети. а̄рамбхоти ча арийамаггабха̄вана̄йа бандха̄панам̣ дат̣т̣хаббам̣. кечи пана ‘‘магганти арийамаггам̣, бодха̄йа̄ти арахаттасамбодха̄йа, еван̃ча катва̄ ‘паттосми парамасуддхи’нти идампи вачанам̣ саматтхита’’нти ваданти, апаре пана ‘‘саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асамбодха̄йа̄ти. со хи саббасма̄пи бодхито уттаритаро’’ти. нихато ниббисеванабха̄вам̣ па̄пито. тена̄ха ‘‘пара̄джито’’ти.
тапокаммасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. хаттхира̄джаван̣н̣асуттаван̣н̣ана̄
138. андхабха̄вака̄ракети пачураджанасса чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттинива̄ран̣ена андхабха̄вака̄раке. маха̄тамети махати тамаси. па̄са̄н̣апхалаке маха̄чӣварам̣ сӣсе т̣хапетва̄ти етена там̣ пхалакам̣ апасса̄йа нисинноти дассети ¶ . падха̄нанти бха̄ванам̣. паригган̣хама̄ноти саббасо ган̣ханто ависсадждженто, бха̄ванам̣ ануйун̃джанто анупуббасама̄паттийо пхаласама̄паттин̃ча манасикаронтоти аттхо. тена̄ха ‘‘нану ча̄’’тиа̄ди. арит̣т̣хакоти арит̣т̣хакаван̣н̣о. тена̄ха ‘‘ка̄л̣ако’’ти.
дӣгхамаддха̄нанти ¶ чиратарам̣ ка̄лам̣. сам̣саранти а̄са̄дана̄дхиппа̄йена сан̃чаранто, алам̣ туйхам̣ етена ниппайоджананти адхиппа̄йо. на хи тена ма̄расса ка̄чи аттхасиддхӣти.
хаттхира̄джаван̣н̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. субхасуттаван̣н̣ана̄
139. сусам̣вута̄ти маггасам̣варена сут̣т̣ху сам̣вута̄. супихита̄ти сут̣т̣ху пихита̄. васа̄нуга̄ти ка̄йа̄дидва̄раваса̄нуга̄ васаваттино на хонти. баддхачара̄ти пат̣ибаддхачарийа̄ти.
субхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. пат̣хамама̄рапа̄сасуттаван̣н̣ана̄
140. упа̄йаманасика̄рена̄ти аничча̄дӣсу аничча̄дито манасикаран̣ена. упа̄йавӣрийена̄ти ануппанна̄кусала̄нам̣ ануппа̄дана̄йа видхина̄ паваттавӣрийена. ка̄ран̣авӣрийена̄ти ануппанна̄нуппа̄дана̄диаттхасса ка̄ран̣абхӯтена вӣрийена. ануппаннапа̄пака̄нуппа̄дана̄диаттха̄ни хи вӣрийа̄ни йадаттхам̣ хонти, там̣ аттхам̣ са̄дхентийева̄ти етасса аттхасса дӣпако самма̄-саддо. йонисосамма̄саддена хи упа̄йака̄ран̣аттхадӣпакатам̣ сандха̄йа ‘‘упа̄йавӣрийена ка̄ран̣авӣрийена̄’’ти вуттам̣. арахаттапхалавимутти уккат̣т̣ханиддесена. ма̄рена ‘‘майхам̣ кхо, бхиккхаве’’тиа̄дикам̣ бхагавато вачанам̣ сутва̄ вуттам̣ ‘‘арахаттам̣ патва̄пи на туссатӣ’’тиа̄ди.
килесапа̄сена̄ти ¶ килесама̄расса упа̄йабхӯтена. килесама̄ро хи сатте ка̄магун̣апа̄сехи нибандхати, на пана сайамева. тена̄ха ‘‘йе дибба̄ ка̄магун̣асан̇кха̄та̄’’тиа̄ди. ма̄рабандханети килесама̄расса бандханат̣т̣ха̄не, бхавача̄ракети аттхо. на ме саман̣а моккхасӣти идам̣ ма̄ро ‘‘ануттара̄ вимутти ануппатта̄, вимутта̄ саббапа̄сехӣ’’ти ча бхагавато вачанам̣ асаддаханто вадати саддахантопи ва̄ ‘‘евамайам̣ паресам̣ сатта̄нам̣ моккха̄йа усса̄хам̣ на кареййа̄’’ти аттано кохан̃н̃е т̣хатва̄ вадати.
пат̣хамама̄рапа̄сасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. дутийама̄рапа̄сасуттаван̣н̣ана̄
141. анупуббагаманача̄риканти ¶ га̄манигамара̄джадха̄нӣсу ануккамена гаманасан̇кха̄там̣ ча̄рикам̣. евам̣ хи гатесӯти евам̣ тумхесу бахӯсу екаджджхам̣ гатесу.
а̄димхи калйа̄н̣ам̣ етасса̄ти а̄дикалйа̄н̣ам̣, татха̄ сесесу. са̄санасса а̄ди сӣлам̣ мӯлакатта̄. тасса саматха̄дайо маджджхам̣ са̄санасампаттийа̄ вемаджджхабха̄вато. пхаланибба̄на̄ни парийоса̄нам̣ тададхигамато уттари каран̣ӣйа̄бха̄вато. са̄сане самма̄пат̣ипатти на̄ма пан̃н̃а̄йа хоти, тасса̄ ча сӣлам̣ сама̄дхи ча мӯланти а̄ха ‘‘сӣласама̄дхайо ва̄ а̄дӣ’’ти. йасма̄ пан̃н̃а̄ анубодхапат̣иведхавасена дувидха̄, тасма̄ тадубхайам̣ ган̣ханто ‘‘випассана̄магга̄ маджджха’’нти а̄ха. пан̃н̃а̄ниппхатти пхалакиччам̣, нибба̄насаччхикирийа̄ пана самма̄пат̣ипаттийа̄ парийоса̄нам̣ тато парам̣ каттабба̄бха̄ватоти а̄ха ‘‘пхаланибба̄на̄ни парийоса̄на’’нти. пхалаггахан̣ена хи саупа̄дисесанибба̄нам̣ гайхати, итарена итарам̣, тадубхайавасена пат̣ипаттийа̄ оса̄нанти а̄ха ‘‘пхаланибба̄на̄ни парийоса̄на’’нти. ‘‘тасма̄тиха твам̣, бхиккху, а̄димева висодхехи кусалесу дхаммесу. ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣? сӣлан̃ча сувисуддхам̣, дит̣т̣хи ча уджука̄’’ти (сам̣. ни. 5.369) вачанато сӣладит̣т̣худжуката̄йа маттхакабхӯта̄ випассана̄, тададхит̣т̣ха̄на̄ сӣласама̄дхӣти име ¶ тасса са̄санасса мӯланти а̄ха ‘‘сӣласама̄дхивипассана̄ ва̄ а̄дӣ’’ти. сесам̣ вуттанайамева.
кин̃ча̄пи авайававинимутто самуда̄йо наттхи, йесу пана авайавесу самуда̄йарӯпена апеккхитесу га̄тха̄ти саман̃н̃а̄, там̣ тато бхиннам̣ вийа катва̄ дассенто ‘‘чатуппадикага̄тха̄йа та̄ва пат̣хамапа̄до’’тиа̄дима̄ха. пан̃чападачхаппада̄нам̣ га̄тха̄нам̣ а̄дипарийоса̄наггахан̣ена итаре дутийа̄дайо тайо чатта̄ро ва̄ маджджханти авуттасиддхамева̄ти на вуттам̣. ека̄нусандхикасуттасса̄ти идам̣ бахувибха̄гам̣ йатха̄нусандхина̄ ека̄нусандхикам̣ суттам̣ сандха̄йа вуттам̣, итарасса пана тейева десетаббадхаммавибха̄гена а̄димаджджхапарийоса̄набха̄га̄ лаббханти. нида̄нанти ка̄ладесакапариса̄ди-ападисаналаккхан̣а̄дико аттхо. идамавоча̄ти ити-саддо а̄диаттхо. тена тадавасесанигаманапа̄л̣им̣ сан̇ган̣ха̄ти. анека̄нусандхӣкасса саха нида̄нена пат̣хамо анусандхи а̄ди. саха нигаманена паччхимо парийоса̄нам̣, итарена маджджхимантиа̄димаджджхапарийоса̄на̄ни ведитабба̄ни.
са̄ттхаканти аттхасампаттийа̄ са̄ттхакам̣ катва̄. сабйан̃джананти бйан̃джанасампаттийа̄ сабйан̃джанам̣. сампатти ча на̄ма парипун̣н̣абйан̃джаната̄ти а̄ха ‘‘бйан̃джанехи…пе… десета̄’’ти. сакалапарипун̣н̣анти ¶ саббасо парипун̣н̣ам̣ сӣла̄дипан̃чадхаммаккхандхапа̄рипӯрийа̄. нирупаккилесам̣ дит̣т̣хима̄на̄диупаккилеса̄бха̄вато. ависесато тиссо сиккха̄ сакале са̄сане бхаванти. дхаммоти пана брахмачарийам̣ ва̄ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘катамеса̄нам̣ кхо, бханте, буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ брахмачарийам̣ чират̣т̣хитикам̣ ахосӣ’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 18) вийа. дукӯласа̄н̣ийа̄ пат̣иччханна̄ вийа, на ту па̄ка̄расела̄дипат̣иччханна̄ вийа. тена дхамманируттийа̄ сакалакилеса̄нам̣ паха̄на̄нубха̄вам̣ вадати. ала̄бхапариха̄нийа̄, на ладдхапариха̄нийа̄. ад̣д̣худ̣д̣ха̄нӣти пан̃часата̄дхика̄ни тӣн̣и па̄т̣иха̄рийасахасса̄ни. са̄танти сукхам̣.
дутийама̄рапа̄сасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. саппасуттаван̣н̣ана̄
142. сура̄ка̄рака̄нанти ¶ пит̣т̣хасура̄йоджанака̄нам̣. косала̄нам̣ иссароти косало, косалара̄джасса айанти косалика̄. парибхогапа̄тӣти бхаттапарибходжанаттха̄йа па̄ти парибхогапа̄ти. камма̄руддханапан̣а̄л̣ийа̄ти камма̄руддханапан̣а̄л̣имукхе. дхамама̄на̄йа̄ти дхамийама̄на̄йа. там̣ пана йасма̄ бхастава̄техи пӯритам̣ на̄ма хоти, тасма̄ ‘‘бхастава̄тена пӯрийама̄на̄йа̄’’ти вуттам̣. нийа̄мабхӯмийанти бхагавато пат̣исалла̄нат̣т̣ха̄не сан̃чарантам̣ ма̄рам̣ мам̣сачаккхуна̄ва дисва̄. тена̄ха ‘‘виджджулата̄локена̄’’ти.
сеййаттха̄йа̄ти сеййа̄нисам̣са̄йа. тена̄ха ‘‘т̣хасса̄мӣ’’тиа̄ди. аттасан̃н̃атоти аттабха̄вена сам̣йато. тена̄ха ‘‘сам̣йататтабха̄во’’ти. там̣сан̣т̣хитасса̄ти тасмим̣ хаттхапа̄дакуккуччарахите буддхамунисмим̣ ават̣т̣хитасса. воссаджджа чареййа таттха соти имина̄ бхагава̄ там̣ бйа̄карама̄но вибхим̣сита̄ буддха̄нам̣ ким̣ кариссати бхайа̄бха̄вато? кевалам̣ пана анат̣т̣хаваликам̣ уппӣл̣енто вийа твамева а̄йа̄сам̣ а̄паджджиссасӣти ма̄рам̣ сантаджджети.
бхерава̄ти авӣтара̄га̄нам̣ бхайаджанака̄. таттха̄ти там̣нимиттам̣. пхалеййа̄ти бхиджджеййа. саттисалланти саттисан̇кха̄там̣ путхусаллам̣. урасмим̣ ча̄райеййунти пха̄сум̣ виджджхитум̣ т̣хапеййум̣ уггиреййум̣. кхандхупадхӣсӯти кхандхасан̇кха̄тесу упадхӣсу. та̄н̣ам̣ каронти на̄ма̄ти тато бхайанимиттато аттано та̄н̣ам̣ каронти на̄ма.
саппасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. супатисуттаван̣н̣ана̄
143. утуга̄ха̄панаттхам̣ ¶ дховитва̄, на раджоджаллавиккха̄ланаттхам̣. тена̄ха ‘‘буддха̄нам̣ пана̄’’тиа̄ди. дхотапа̄даке гехети дхотапа̄дехи аккамитаббаке. ваттабхедо на̄ма наттхи дхаммасса̄мибха̄вато. ваттасӣсе ¶ т̣хатва̄ дхованти ан̃н̃есам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанаттхам̣. соппапаригга̄хакена̄ти еттха соппам̣ на̄ма нидда̄йа антарантара̄ паваттакирийамайачиттаппаваттирахита̄ нирантарабхаван̇гасантатӣти там̣ сабха̄вато пайоджанато ка̄лапариччхедато паригга̄хакам̣ упариниддесасатисампаджан̃н̃ам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘соппапаригга̄хакена сатисампаджан̃н̃ена̄’’ти. кечи пана ‘‘нидда̄соппана̄’’ти ваданти, там̣ бхагавато соппам̣ хӣл̣енто вадати.
ким̣ нӯти еттхам̣ кинти хетуниссакке паччаттавачананти а̄ха ‘‘касма̄ ну супасӣ’’ти? дуббхаго вуччати ниссирико бхиннабхаго, со пана матасадисо висан̃н̃исадисо ча хотӣти а̄ха ‘‘мато вийа висан̃н̃ӣ вийа ча̄’’ти.
а̄дина̄ти а̄ди-саддена ‘‘ба̄хирасса упа̄да̄йа ат̣т̣ха̄раса̄’’тиа̄дина̄ (вибха. 842) а̄гатам̣ тан̣ха̄кот̣т̣ха̄сам̣ сан̇ган̣ха̄ти. таттха таттха висаттата̄йа̄ти таммим̣ тасмим̣ а̄рамман̣е висесато а̄саттабха̄вена. висасса дуккханиббаттакакаммасса хетубха̄вато висамӯлата̄ висам̣ ва̄ дуккхадуккха̄дибхӯтаведана̄ мӯлам̣ етасса̄ти висамӯла̄, тан̣ха̄. тасса рӯпа̄дикасса дуккхасса парибхого, на аматасса̄ти висапарибхогата̄. каттхачи нетунти каттхачи бхаве саббатха̄ нетум̣? париккхайа̄ти саббасо кхӣн̣атта̄. туйхам̣ ким̣ еттха̄ти саббупадхипариккхайа̄ суддхасса мама пат̣ипаттийам̣ туйхам̣ ким̣ уджджха̄йанам̣? кевалам̣ вигха̄тойева тети дассети.
супатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. нандатисуттаван̣н̣ана̄
144. ат̣т̣хамам̣ утта̄наттхамева.
нандатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. пат̣хамаа̄йусуттаван̣н̣ана̄
145. пан̣н̣а̄сам̣ ¶ ¶ ва̄ васса̄ни джӣвати вассасатато упари сеййатха̄пи тхеро ануруддхо. сат̣т̣хи ва̄ васса̄ни сеййатха̄пи тхеро ба̄куло. пат̣ихаритва̄ паччанӣкабха̄ве са̄там̣ сукхам̣ етасса̄ти паччанӣкаса̄то, таббха̄во паччанӣкаса̄тата̄, та̄йа. абхибхавитва̄ абха̄си пат̣ивачанам̣ джа̄нама̄нова.
на хӣл̣еййа на джигуччхеййа. еванти со да̄рако вийа кин̃чи ачинтенто саппурисо чареййа, евам̣ хисса читтадуккхам̣ на хотӣти адхиппа̄йо. паджджалитасӣсо вийа чареййа̄ти йатха̄ паджджалитасӣсо пурисо ан̃н̃ам̣ кин̃чи акатва̄ тассева вӯпасама̄йа ва̄йамеййа, евам̣ саппурисо а̄йум̣ париттанти н̃атва̄ тенева найена саббасан̇кха̄рагатам̣ аниччам̣, аниччатта̄ ева дуккхам̣, анатта̄ти випассанампи отаритва̄ там̣ уссукка̄пентопи сан̇кха̄равигама̄йа чареййа пат̣ипаджджеййа.
пат̣хамаа̄йусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дутийаа̄йусуттаван̣н̣ана̄
146. немӣва̄ти немисӣсена чаккам̣ вадати. куббарам̣ анупарийа̄йатӣти куббарам̣ анупариваттати. татха̄бхӯто пана со там̣ аджахантова̄ти а̄ха ‘‘на виджахатӣ’’ти. а̄йу анупарийа̄йатӣти мачча̄нам̣ а̄йу гатампи пачча̄гаччхатӣти бхагавато пат̣а̄н̣и хутва̄ вадати, бхагава̄ пана там̣ абхибхавитва̄ ‘‘аччайанти ахоратта̄’’тиа̄дина̄ а̄йуно аччайагаманамаран̣атам̣йева паведеси.
дутийаа̄йусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. па̄са̄н̣асуттаван̣н̣ана̄
147. павиджджхӣти ¶ ¶ паббатам̣ саббато паваттенто тато тато ниссаджджи. сакаланти саббабха̄гавантам̣, ниссесанти аттхо.
па̄са̄н̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ким̣нусӣхасуттаван̣н̣ана̄
148. вичаккхукамма̄йа̄ти вичаккхубха̄вака̄мата̄йа. йатха̄ са̄ бхагавато десийама̄нам̣ дхаммам̣ аттано пан̃н̃а̄чаккхуна̄ на пасситум̣ саккоти, евам̣ ка̄тум̣ ка̄мата̄йа. тена̄ха ‘‘париса̄йа̄’’тиа̄ди. вина̄сетум̣ на саккоти бхерава̄рамман̣е бха̄йанассева абха̄вато. дасабалаппатта̄ти дасахи балехи саманна̄гата̄.
ким̣нусӣхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. сакаликасуттаван̣н̣ана̄
149. мандабха̄вена̄ти джал̣абха̄вена момӯхабха̄вена̄ти маха̄мӯл̣хата̄йа. каббакаран̣ена маттоти каббакирийа̄пасутата̄дивасена матто каббам̣ катва̄. кимидам̣ соппасева̄ти идам̣ тава соппам̣ киматтхам̣, пурисена на̄ма пурисаттакарена бхавитаббам̣, на соппатийева. аттхам̣ сама̄гантва̄ти параматтхам̣ нибба̄нам̣ самма̄ а̄гантва̄ адхигантва̄. асан̇га…пе… наттхи саббасо сиддхаттхабха̄вато. джаггантоти джа̄гаранто пурисо вийа, на бха̄йа̄ми бхайахетӯнам̣ абха̄ва̄. на̄нутапанти саббаттха саббада̄пи виссат̣т̣хабха̄вато, ма̄манти мамам̣. га̄тха̄сукхаттхан̃хи дӣгхам̣ катва̄ вуттам̣. т̣хитатта̄ти уддесапарипуччха̄йа париччхиджджатта̄. ха̄нинти кассачи джа̄ним̣.
сакаликасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. патирӯпасуттаван̣н̣ана̄
150. ануруджджхати ¶ ¶ етена̄ти ануродхо, ра̄го. вируджджхати етена̄ти виродхо, пат̣игхо. тесу ануродхавиродхесу таннимиттам̣ саджджати на̄ма сан̇гам̣ кароти на̄ма, ануродхавиродхуппа̄данамева четтха саджджанам̣. йадан̃н̃амануса̄сатӣти йам̣ ан̃н̃есам̣ ануса̄санам̣, там̣ тесам̣ хитесанам̣ анукампанам̣, тасма̄ анукампаке хитесаке самма̄самбуддхе ануродхавиродхе а̄ропетва̄ викампанаттхам̣ миччха̄ вадасӣти.
патирӯпасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ма̄насасуттаван̣н̣ана̄
151. а̄ка̄се чарантети пан̃ча̄бхин̃н̃е сандха̄йа вадати. анталиккхе чарантепи киччаса̄дханато анталиккхачаро. манаси джа̄тоти ма̄насо. там̣ пана манасанта̄насампайуттата̄йа̄ти а̄ха ‘‘манасампайутто’’ти.
ма̄насасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. паттасуттаван̣н̣ана̄
152. пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ лаккхан̣а̄дӣни чева самудайан̃ча асса̄да̄дӣнаваниссаран̣а̄ни ча гахетва̄ самма̄ тесам̣ лаккхан̣а̄дӣнам̣ гахан̣ам̣ хотӣти а̄ха ‘‘пан̃ча упа̄да̄наккхандхе а̄дийитва̄’’ти. руппанаведийанасан̃джа̄нанаабхисан̇кхаран̣авиджа̄нана̄ни кхандха̄нам̣ сабха̄валаккхан̣а̄ни. а̄ди-саддена расапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄ни чева самудайа̄дӣни ча сан̇ган̣ха̄ти. дассетӣти паччаккхато дассети, хаттха̄малакам̣ вийа па̄кат̣е вибхӯте катва̄ вибха̄вети. ган̣ха̄петӣти те дхамме манаса̄ анупеккхите дит̣т̣хийа̄ суппат̣ивиддхе каронто угган̣ха̄пети. сама̄да̄намхӣти таттха аттхасса саммадева а̄дийане кхандха̄нан̃ча саммасанавасена ан̃н̃адхаммавасена сама̄дийане. пат̣ивиддхагун̣ена̄ти та̄йа десана̄йа, там̣ нисса̄йа паччаттапурисака̄рена ча тесам̣ пат̣ивиддхагун̣ена ¶ . джота̄петӣти тесам̣ читтасанта̄нам̣ ассаддхийа̄дикилесамалавидхаманена пабхассарам̣ кароти. ат̣т̣хим̣ катва̄ти та̄йа десана̄йа па̄петаббам̣ аттхам̣ пайоджанам̣ дал̣хам̣ катва̄. тена̄ха ‘‘айам̣ но’’тиа̄ди. каммака̄ракачиттам̣ на̄ма отаран̣ачиттам̣. ‘‘йонисоманасика̄рапуббакам̣ випассана̄читта’’нти ¶ кечи. охитасота̄ти анан̃н̃авихитата̄йа дхаммассавана̄йа аппитасота̄, тато ева тадаттхам̣ т̣хапитасота̄.
ете рӯпа̄дайо кхандхе йан̃ча сан̇кхатам̣ самиддхапаччайехи катам̣, тан̃ча ‘‘есо ахам̣ на хоми, етам̣ майхам̣ на хотӣ’’ти пассантоти йоджана̄. кхемо атта̄ти кхематта̄, там̣ кхематтам̣. тена̄ха ‘‘кхемибхӯтам̣ аттабха̄ва’’нти. парийесама̄на̄ ма̄расена̄.
паттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. чхапхасса̄йатанасуттаван̣н̣ана̄
153. сан̃джа̄йати етасма̄ти сан̃джа̄ти, со ева сампайуттадхаммо самосарати еттха̄ти самосаран̣ам̣, со ева аттхо, тена сан̃джа̄тисамосаран̣ат̣т̣хена. бхайабхеравам̣ садданти бха̄йати етасма̄ти бхайам̣, тадева йасса кассачи бхерава̄вахатта̄ бхеравам̣, дева̄дисадданти аттхо. вигатавала̄хаке деве уппа̄тавасена уппаджджанакасаддо девадундубхи. асанипа̄та̄дисаддо асанипа̄тасаддо. ундрӣйатӣти випариваттати. локо адхимуччхитоти атитхаддхака̄йо вийа муччхам̣ а̄панно. ма̄расса̄ти килесама̄расса. т̣ха̄набхӯтанти паваттит̣т̣ха̄набхӯтам̣.
чхапхасса̄йатанасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. пин̣д̣асуттаван̣н̣ана̄
154. таттха таттха̄ти тасмим̣ тасмим̣ н̃а̄тимиттакуле. па̄хунака̄нӣти пахитаббапан̣н̣а̄ка̄ра̄ни. а̄гантукапан̣н̣а̄ка̄ра̄нӣти а̄гантука̄нам̣ упагата̄нам̣ ¶ да̄таббапан̣н̣а̄ка̄ра̄ни. сайам̣чарадивасети кума̄рака̄нан̃ча кума̄рика̄нан̃ча сайам̣ аттана̄ чаритаббачхан̣адивасе. ида̄ни таматтхам̣ виттха̄рато дассенто ‘‘самавайаджа̄тиготта̄’’тиа̄дима̄ха. самавайасамаджа̄тикасамаготта̄ти паччекам̣ сама-саддо йоджетаббо. готтасамата̄ ча а̄ва̄хавива̄хайогйата̄васена дат̣т̣хабба̄, на екаготтата̄васена. тато тато га̄мато. ан̃н̃асмим̣ да̄таббе асати. чхан̣авасена пахин̣итум̣ сампа̄дитам̣ пӯвам̣ чхан̣апӯвам̣. та̄сам̣ сампаттийа̄ти та̄сам̣ да̄нам̣ дхаммассаванан̃ча̄ти тасса̄ дувидха̄йапи сампаттийа̄.
н̃а̄н̣ам̣ на̄ма а̄ваджджанапуббакам̣, тасма̄ аджа̄нанасса ‘‘ана̄ваджджаната̄йа̄’’ти ка̄ран̣ам̣ ватва̄ ¶ сесака̄ран̣ам̣ ваданто ‘‘буддха̄на’’нтиа̄дима̄ха. упача̄рабхеданти буддхам̣ дисва̄ мануссехи ка̄таббаупача̄расса бхинданам̣. бхиндитунти видхамитум̣.
бхагава̄ пана̄ти панасаддо висесаттхаджотако. тена на кевалам̣ бхагава̄ уппан̣д̣анам̣ парихаранто там̣ га̄мам̣ на пуна па̄виси, атха кхо ма̄рам̣ анукампантоти идам̣ висесам̣ джотети.
джанесӣти апун̃н̃ам̣ джанеси, джаненто ча йатха̄ тато а̄йатим̣ тхиратарам̣ махантам̣ дуккхам̣ ниппхаджджиссати, евам̣ ниппха̄деси. а̄саджджананти еттха нанти нипа̄таматтам̣. кин̃чати маддати абхибхаватӣти кин̃чананти а̄ха ‘‘маддитум̣ саматтха’’нти.
пин̣д̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. кассакасуттаван̣н̣ана̄
155. нибба̄нам̣ ападиситва̄ти нибба̄нам̣ нисса̄йа нибба̄нагун̣е а̄раббха̄ти аттхо. хат̣ахат̣акесоти ито чито ча викин̣н̣атта̄ а̄кула̄кулакесо. чаккхусампхассавин̃н̃а̄н̣а̄йатананти еттха йатха̄ чаккхуггахан̣ена пхассо висесито, тена ева вин̃н̃а̄н̣а̄йатанам̣. татха̄ сати чаккхувин̃н̃а̄н̣асса ча гахан̣ам̣ а̄паджджеййа̄ти. нану четтха чаккхуггахан̣ена висеситатта̄ чаккхудва̄рика̄нам̣ саббесам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ гахан̣анти? саччаметам̣, тан̃ча кхо пат̣хамена чаккхуггахан̣ена̄ти на̄йам̣ досо. бхаван̇гачиттанти а̄ваджджана̄йа анантарапаччайабхӯтамева ¶ адхиппетанти нийаметва̄ дассетум̣ ‘‘са̄ваджджанака’’нти вуттам̣, тасма̄ тада̄рамман̣ампӣти джаваначиттена саха тада̄рамман̣ачиттампи. ‘‘вин̃н̃а̄н̣а̄йатана’’нти ча вутте ниммаламева.
‘‘чаккхӯ’’ти ависесато вуттатта̄ пана ма̄расса айампи аттхо а̄панноти дассетум̣ ‘‘йам̣ локе’’тиа̄ди вуттам̣. упаккавипакканти чаккхупа̄карогена упари хет̣т̣ха̄ ча саббасо паккам̣ кутхитам̣. есева найоти имина̄ йам̣ локе кут̣т̣хакила̄саган̣д̣акаччхуа̄дӣхи упаддутам̣ ван̣апӣл̣ака̄дивасена паггхарантам̣ асучим̣ антамасо парамаджегуччхарӯпампи, саббам̣ там̣ тавева хотӯти евама̄дим̣ ападисати.
йам̣ бхан̣д̣аканти хиран̃н̃асуван̣н̣а̄дикхеттаваттха̄диупакаран̣ам̣ гахат̣т̣ха̄, паббаджита̄ ча йам̣ паттачӣвара̄дим̣ ‘‘мама ида’’нти абхинивисанта̄ва ваданти, етесу париггахаттхесу ча тесам̣ паригга̄хакапуггалесу ¶ ча те читтам̣ йади аттхи, та̄ни а̄раббха тава читтам̣ йади бхавати, евам̣ твам̣ таттха баддхо ева хосӣти аттхо. тена̄ха ‘‘на ме саман̣а моккхасӣ’’ти.
йам̣ бхан̣д̣акам̣ вадантӣти йатха̄вуттам̣ упакаран̣ам̣ локе бахуджана̄ ‘‘мама ида’’нти ваданти. на там̣ майханти там̣ майхам̣ на хоти, на таттха мама тан̣ха̄васена маманти наттхи. на те аханти йе пуггала̄ еттха баддха̄, тепи ахам̣ на хоми, таттха ме дит̣т̣хибаддхо наттхи. на ме маггампи даккхасӣти евам̣ саббасо баддха̄бха̄вена муттасса ме гатамаггампи ма̄ра твам̣ на даккхаси на пассиссаси, йе бхава̄дайо туйхам̣ висайа̄, тесу бхавайонигатиа̄дӣсу майхам̣ гатамаггам̣ на пассиссаси бхаваниссат̣т̣хатта̄ти.
кассакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. раджджасуттаван̣н̣ана̄
156. ахананти каран̣е паччаттавачананти а̄ха ‘‘аханантена̄’’ти, паччатте ева ва̄ паччаттавачанам̣, ‘‘ахананто хутва̄’’ти вачанасесена бхавитаббанти адхиппа̄йо. сесападесупи есева найо. аджинанти антогадхахетуаттхам̣ ¶ вадатӣти а̄ха ‘‘парасса дханаджа̄ним̣ акаронтена̄’’ти. ака̄ра̄пентена̄ти парасса дханаджа̄ним̣ ака̄рентена. асочантена̄ти бхогабйасана̄дивасена парам̣ асочантена. касма̄ бхагава̄ евам̣ чинтесӣти таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘итӣ’’тиа̄дина̄. радждже виджите дан̣д̣акарапӣл̣итети дханадан̣д̣а̄дидан̣д̣ена чева балина̄ ча ба̄дхите.
иджджханакакот̣т̣ха̄са̄ти четовасибха̄ва̄дикасса са̄дханакакот̣т̣ха̄са̄. вад̣д̣хита̄ти бха̄вана̄па̄рипӯривасена анубрӯхита̄. пунаппунам̣ ката̄ти бха̄вана̄йа бахулӣкаран̣ена апара̄парам̣ паваттита̄. йуттайа̄нанти йатха̄ йутта̄нам̣ а̄джан̃н̃аратха̄нам̣ са̄ратхина̄ адхит̣т̣хитам̣ йатха̄ручи паваттати, евам̣ йатха̄ручипаваттитам̣ гамита̄. патит̣т̣хат̣т̣хена̄ти адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. ваттхуката̄ти саббасо упаккилесасодханена иддхивисайата̄йа патит̣т̣ха̄набха̄вато сувисодхитапариссайаваттху вийа ката̄. авиджахита̄ти пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вато субха̄витабха̄вена там̣там̣адхит̣т̣ха̄найогйата̄йа на джаха̄пита̄. ничча̄нубаддха̄ти тато ева ниччам̣ анубаддха̄ вийа ката̄. супаричита̄ти сут̣т̣ху саббабха̄гена бха̄вана̄нупачайам̣ гамита̄. авира̄дхитаведхихаттхо вийа̄ти авираджджханабха̄вена вираджджханахаттхо вийа. сут̣т̣ху сама̄раддха̄ти бха̄вана̄уппаттийа̄ саммадева сампа̄дита̄. чинтеййа̄ти аттхуддха̄равасена чинтеййа.
паббатасса̄ти ¶ паббато асса. паббато асса̄ти паббато бхавеййа кӣдисасса̄ти а̄ха ‘‘суван̣н̣асса̄’’тиа̄ди. джа̄тарӯпасса̄ти а̄тапарӯпасампаннасса. двиккхаттумпи та̄ва махантоти йаттако со паббато хоти, двиккхаттум̣ таттако. екасса̄ти екассапи пуггаласса на̄лам̣ на парийатто тан̣ха̄йа дуппӯран̣абха̄ва̄. евам̣ джа̄нантоти евам̣ тан̣ха̄йа дуппӯран̣абха̄ва̄дӣнаватам̣ джа̄нанто. самам̣ чареййа̄ти параваттхупара̄ма̄са̄дим̣ виха̄йа ка̄йа̄дӣхи самамева пат̣ипаджджеййа.
дуккхам̣ тан̣ха̄нида̄нам̣, тан̣ха̄ ка̄магун̣анида̄на̄, тасма̄ дуккхасса тан̣ха̄паччайака̄магун̣анида̄наттам̣ вуттам̣. танти дуккхам̣. йатонида̄нам̣ хотӣти йам̣нида̄нам̣ йам̣ка̄ран̣ам̣ там̣ паваттати. евам̣ йо адаккхӣти йо парин̃н̃а̄таваттхуко евам̣ дуккхам̣ тасса нида̄набхӯте ка̄магун̣е ча татхато пан̃н̃а̄чаккхуна̄ пасси. кена ка̄ран̣ена намеййа? там̣ ка̄ран̣ам̣ наттхӣти аттхо. ка̄магун̣аупадхинти ка̄магун̣асан̇кха̄там̣ упадхим̣. саджджати еттха̄ти сан̇го есо, лагганаметанти евам̣ ¶ видитва̄. тамева ка̄ма̄бхибхӯто наппат̣исевеййа на лаггеййа̄ти евам̣ винайа̄йа вӯпасама̄йа сиккхеййа̄ти.
раджджасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. татийавагго
1. самбахуласуттаван̣н̣ана̄
157. джат̣а̄чумбат̣акена̄ти сӣсе пат̣имуккена джат̣а̄кала̄пена. апариггахабра̄хман̣апаббаджита̄ хи джат̣а̄йа ун̃чха̄чарийам̣ чаранти. удумбарадан̣д̣ан̃хи аттагуттаттха̄йа гахитам̣ тесам̣ аппиччхабха̄ваппака̄санам̣. тена̄ха ‘‘аппиччхабха̄ваппака̄санаттха’’нти. сӣсам̣ окампетва̄ти еттха ативийа сӣсасса окампитабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘ханукена урам̣ пахаранто адхонатам̣ катва̄’’ти вуттам̣. дживхам̣ нӣхаритва̄ти ламбанача̄ланавасена мукхато никкха̄метва̄. тена̄ха ‘‘уддха’’нтиа̄ди. тиса̄кханти тибхан̇габхакут̣и вийа нала̄т̣е джа̄татта̄ нала̄т̣икам̣. тена̄ха ‘‘нала̄т̣е ут̣т̣хитам̣ валиттайа’’нти, тибхан̇гаваликам̣ нала̄т̣е катва̄ти аттхо. аттанова телети аттанова па̄пакамманиббаттаке теле, пачитаббат̣т̣ха̄нагехети адхиппа̄йо.
самбахуласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. самиддхисуттаван̣н̣ана̄
158. майхам̣ ¶ ла̄бха̄ти еварӯпасса на̄ма самма̄самбуддхасса саттхусса пат̣ила̄бхо, еварӯпасса ча на̄ма ниййа̄никасса саддхаммасса пат̣ила̄бхо, еварӯпа̄нан̃ча суппат̣ипанна̄нам̣ сабрахмача̄рӣнам̣ пат̣ила̄бхо, ете майхам̣ суладдхала̄бха̄. майхам̣ суладдханти йан̃четам̣ мама ниййа̄никаса̄сане паббаджджа̄ упасампада̄, тасмин̃ча абхиратӣти саббан̃четам̣ майа̄ суладдхам̣. йатха̄ панасса евам̣ четасо паривитакко уппанно, там̣ дассетум̣ ‘‘со кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. чарита̄нурӯпавасена ¶ гахитам̣ мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣. па̄са̄диканти паса̄да̄вахам̣. евамахосӣти ‘‘ла̄бха̄ вата ме’’тиа̄дина̄ евам̣ паривитакко ахоси. нисиннасадисоти нисинно вийа. тасмим̣йева т̣ха̄нети йасмим̣ т̣ха̄не нисиннам̣ ма̄ро упасан̇ками, тасмим̣йева т̣ха̄не. тасса̄ти самиддхиттхерасса. каммат̣т̣ха̄нам̣ саппа̄йанти каммат̣т̣ха̄набха̄вана̄йа ануйун̃джанам̣ саппа̄йам̣ упака̄ра̄вахам̣ бхависсати.
майханти майа̄. сати ча пан̃н̃а̄ ча сатипан̃н̃а̄, та̄ арийамаггена джа̄нанасаматтханабха̄вена авабуддха̄. тхеро кира тада̄ випассанам̣ уссукка̄песи. ка̄манти йатха̄ручи. кечи ‘‘ка̄мам̣ карассӯти а̄йасмато ‘ка̄ма̄’ти ма̄расса а̄лапана’’нти ваданти. вибхим̣сака̄раха̄нӣти бхайа̄нака̄раха̄ни. рӯпа̄нӣти виппака̄ра̄ни. виппака̄раттхопи хи рӯпасаддо ‘‘рӯпам̣ дассети анаппака’’нтиа̄дӣсу вийа. на кампессасӣти саман̣адхаммакаран̣ато на чалиссаси.
самиддхисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. годхикасуттаван̣н̣ана̄
159. паббатасса пассети паббатапа̄де упаччака̄йам̣. самайе самайе ладдхатта̄ са̄майикам̣. тена̄ха ‘‘аппитаппитаккхан̣е паччанӣкадхаммехи вимуччатӣ’’ти. локийавимутти хи аначчантапаха̄йита̄йа самайавимутти на̄ма, локуттаравимутти аччантапаха̄йита̄йа асамайавимутти. та̄хи саманна̄гата̄ ‘‘самайавимутта̄, асамайавимутта̄’’ти ча вуччанти. йа̄ва пат̣хамаджджха̄наниббаттанам̣, та̄ва касма̄ париха̄йӣти аттхо? са̄ба̄дхатта̄ти сарогатта̄. ва̄тапиттасемхавасена̄ти када̄чи ва̄тапиттавасена, када̄чи ва̄тасемхавасена, убхиннампи саннипа̄тавасена. ануса̄йикоти ка̄йам̣ анугантва̄ сайито, йа̄пйа̄майабха̄вена т̣хитоти аттхо. сама̄дхисса̄ти сама̄дхибха̄вана̄йа. упака̄ракадхамме утубходжана̄дике. пӯретунти самодха̄нетум̣. париха̄йӣти сарӣрасса акаллабха̄вато.
а̄хареййанти ¶ ¶ джӣвитахаран̣аттха̄йа упанеййам̣. нибаддха̄ гати хоти кевалам̣ брахмалокӯпапаттито, на сота̄панна̄дӣнам̣ вийа париччхиннабха̄вена. тена̄ха ‘‘брахмалоке ниббаттатӣ’’ти.
джалама̄на̄ти самут̣т̣хитанийатаиддхийа̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣апарива̄расампаттийа̄ ча садеваке локе джалама̄на̄. мам̣сачаккху диббачаккху дхаммачаккху пан̃н̃а̄чаккху самантачаккхӯти пан̃чахи чаккхӯхи чаккхума̄. а̄нубха̄вадхара̄ти ачинтеййа̄паримеййабуддха̄нубха̄васампанна̄. а̄нубха̄вапарийа̄йопи хи джути-саддо хоти ‘‘иддхиджутибалавӣрийӯпапаттӣ’’тиа̄дӣсу (джа̄. 2.22.1589, 1595) вийа. анавасесато ма̄нам̣ сийати самуччхиндатӣти аггамагго ма̄насам̣. танниббаттана̄ пана арахаттасса ма̄насата̄ дат̣т̣хабба̄. сӣла̄дӣнӣти ануттарасӣла̄дӣни. сиккхама̄ноти сиккха̄ни бха̄венто аттано санта̄не уппа̄денто. на читтабха̄вана̄. тена̄ха ‘‘сакаран̣ӣйо’’ти. джанети саттасса ка̄йе, садеваке локети аттхо. виссута̄ти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ехи сӣла̄дигун̣ехи виссута̄.
веданам̣ виккхамбхетва̄ти уппаннам̣ дуккхаведанам̣ пат̣ичча уппаннааттакиламатхам̣ ануппа̄данавасена виккхамбхетва̄ там̣йева веданам̣ париггахетва̄ паваттавипассана̄ вӣтхимева отаратӣти катва̄ мӯлакаммат̣т̣ха̄нанти вуттам̣. ‘‘самасӣсӣ хутва̄ паринибба̄йӣ’’ти ватва̄ тасса пабхедам̣ вибхаджитва̄ идха̄дхиппетам̣ дассетум̣ ‘‘самасӣсӣ на̄ма тивидхо хотӣ’’тиа̄дима̄ха. ирийа̄патхавасена самасӣсӣ ирийа̄патхасамасӣсӣ. еса найо сесадвайепи.
ирийа̄патхакопанан̃ча̄ти ирийа̄патхехи асама̄його. екаппаха̄ренева̄ти екавела̄йамева. паринибба̄навасена̄ти анупа̄дисесапаринибба̄навасена, на килесаккхайаматтена. еттха̄ти етесу двӣсу найесу. евам̣ сати тенева ирийа̄патхена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ тенева ирийа̄патхена, екасмим̣ анторогейева випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ патва̄ тенева рогена паринибба̄йанта̄ кхӣн̣а̄сава̄ бахавопи самасӣсино ева самбхавеййум̣. тасма̄ вуттанайенева аттхо ведитаббо.
сӣсан̃четтха ¶ тераса – палибодхасӣсам̣ тан̣ха̄, бандханасӣсам̣ ма̄но, пара̄ма̄сасӣсам̣ дит̣т̣хи, виккхепасӣсам̣ уддхаччам̣, килесасӣсам̣ авиджджа̄, адхимоккхасӣсам̣ саддха̄, паггахасӣсам̣ вӣрийам̣, упат̣т̣ха̄насӣсам̣ сати, авиккхепасӣсам̣ сама̄дхи, дассанасӣсам̣ пан̃н̃а̄, паваттисӣсам̣ джӣвитиндрийам̣, гочарасӣсам̣ вимоккхо, сан̇кха̄расӣсам̣ ниродхоти. имесу терасасу сӣсесу палибодхасӣса̄дӣни паваттисӣсан̃ча парийа̄дийитабба̄ни, адхимоккхасӣса̄дӣни парийа̄да̄йака̄ни, парийа̄да̄йакапхалам̣ гочарасӣсам̣. тан̃хи висайаджджхаттам̣ пхалам̣ вимоккхо, парийа̄да̄йакасса маггасса пхаласса ча а̄рамман̣ам̣ ¶ сан̇кха̄расӣсам̣ сан̇кха̄равивекабхӯто ниродхоти парийа̄дийитабба̄нам̣ парийа̄да̄йакапхала̄рамман̣а̄нам̣ саха вийа сам̣сиддхам̣ дассанена самасӣсибха̄вам̣ дассетум̣ пат̣исамбхида̄йам̣ тераса сӣса̄ни вутта̄ни. идха пана ‘‘апуббам̣ ачаримам̣ а̄савапарийа̄да̄нан̃ча хоти джӣвитапарийа̄да̄нан̃ча̄’’ти (пу. па. 16) вачанато тесу килесапаваттасӣса̄намева васена йоджанам̣ каронто ‘‘еттха ча паваттисӣса’’нтиа̄дима̄ха.
таттха паваттисӣсам̣ паваттато вут̣т̣хаханто магго чутито уддхам̣ аппаваттикаран̣авасена йадипи парийа̄дӣйати, йа̄ва пана чути, та̄ва паваттисаббха̄вато ‘‘паваттисӣсам̣ джӣвитиндрийам̣ чутичиттам̣ кхепетӣ’’ти а̄ха. килесапарийа̄да̄нена пана маггачиттена аттано анантарам̣ вийа ниппха̄детабба̄ паччавеккхан̣ава̄ра̄ ча килесапарийа̄да̄нассева ва̄ра̄ти ваттаббатам̣ араханти. ‘‘вимуттасмим̣ вимуттамити н̃а̄н̣ам̣ хотӣ’’ти (ма. ни. 1.78; сам̣. ни. 3.12) вачанато паччавеккхан̣апарисама̄панена килесапарийа̄да̄нам̣ сама̄питам̣ на̄ма хоти, там̣ пана парисама̄панам̣ йади чутичиттена хоти, тенева джӣвитапарисама̄панан̃ча хотӣти има̄йа ва̄рачутисамата̄йа килесапарийа̄да̄наджӣвитапарийа̄да̄на̄нам̣ апубба̄чаримата̄ ведитабба̄ти дассенто ‘‘двиннам̣ читта̄нам̣ екато уппа̄до наттхӣ’’тиа̄дима̄ха. двиннам̣ читта̄нанти чутичиттамаггачитта̄нам̣. танти паччавеккхан̣ам̣ парипун̣н̣аджаваначитта̄нам̣ саттаккхаттум̣ паваттийа̄, апарипун̣н̣а̄нам̣ ва̄ пан̃чаккхаттум̣ паваттийа̄. кин̃ча̄пи ‘‘еко ва̄ две ва̄’’ти вуттам̣ йатха̄ ‘‘екам̣ ва̄ две ва̄ тада̄рамман̣ачитта̄нӣ’’ти, хет̣т̣химантена пана две паваттанти.
уппа̄т̣етва̄ти ¶ уддхаритва̄ти аттхо. анупа̄дисесена̄ти анупа̄дисесанибба̄нена.
дхӯма̄йитаттанти дхӯмасса вийа айитабха̄вам̣ паваттиа̄ка̄рам̣. дхӯмасадиса̄ вала̄хака̄ дхӯмавала̄хака̄, тимиравала̄хака̄, йе махика̄ ‘‘тимира’’нти вуччанти. аппатит̣т̣хитена̄ти патит̣т̣хам̣ алабхантена. иттхамбхӯталаккхан̣е етам̣ каран̣авачанам̣, ануппаттидхаммена̄ти аттхо. сати хи уппа̄де патит̣т̣хитам̣ на̄ма сийа̄, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана йадева тасса вин̃н̃а̄н̣асса аппатит̣т̣ха̄нака̄ран̣ам̣, тадева паринибба̄нака̄ран̣анти вуттам̣ ‘‘аппатит̣т̣хитака̄ран̣а̄’’ти.
сокена пхут̣т̣хасса̄ти ‘‘апхало вата ме ва̄йа̄мо джа̄то’’ти сокена абхибхӯтасса. абхассатха̄ти балавасока̄бхитуннасса сатисаммоса̄ ситхилам̣ гахита̄ бхасси патита̄ са̄ каччха̄.
годхикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. саттавасса̄нубандхасуттаван̣н̣ана̄
160. йасма̄ ¶ капилаваттхуто никкхантака̄лато пат̣т̣ха̄йа ма̄ро ота̄ра̄пеккхо локана̄тхам̣ анубандхитум̣ а̄раддхо, тасма̄ вуттам̣ ‘‘пуре бодхийа̄ чхаббасса̄нӣ’’ти. атигахетва̄ти анугантва̄ тасса йатха̄ручи пат̣ипаттим̣ ануватто вийа хутва̄.
аваджджха̄йантоти паджджха̄йанто. джито виттапара̄джито аси ну. пама̄н̣а̄тиккантанти гарутарам̣.
кханитва̄ уммӯлетва̄. ка̄ма̄сава̄дӣни паджаханто ана̄саво.
пехӣти апехи. па̄рага̄миноти па̄ран̇гаманасӣла̄. тека̄лико айам̣ га̄ми-саддоти а̄ха ‘‘йепӣ’’тиа̄ди.
ма̄рависӯка̄нӣти ма̄ракан̣т̣ака̄ни кан̣т̣акасадиса̄ни ма̄расса дура̄ча̄ра̄ни. вируддхасевита̄ни виродхавасена та̄сам̣йева вевачана̄ни. та̄ни сарӯпато дассетум̣ ‘‘аппама̄йӯ’’тиа̄ди вуттам̣. ниббеджанӣйа̄ти ниббедада̄йика̄. уккан̣т̣ханӣйа̄ти уккан̣т̣хаваха̄.
викаппавасена ¶ ведитаббо опаммапарикаппависайатта̄ тасса кирийа̄падасса. тена̄ха ‘‘анупаригаччхеййа̄’’ти. еттха̄ти етасмим̣ медаван̣н̣аваттхусмим̣. мудунти мудумадхурасам̣ виндеййа̄ма пат̣илабхеййа̄ма. асса̄доти асса̄детаббо.
саттавасса̄нубандхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ма̄радхӣтусуттаван̣н̣ана̄
161. чинтесӣти сокавасико хутва̄ чинтайи. ган̣ика̄рахаттхинийоти дӣпакакарен̣уйо. екасатам̣ екасатанти екасатам̣ екасатам̣ паччекам̣ сатам̣ сатанти аттхо. тена̄ха ‘‘екекам̣ сатам̣ сатам̣ катва̄’’ти. кума̄риван̣н̣асатанти кума̄риттхӣнам̣ аттабха̄ва̄нам̣ сатам̣. та̄ кира пат̣хамам̣ кан̃н̃а̄рӯпена атта̄нам̣ дассесум̣. анупагатапуппха̄нан̃хи саман̃н̃а̄ кан̃н̃а̄ти. пуна йатха̄вуттакума̄рирӯпена упагатапуппха̄ хи кума̄рӣ. пуна вадхука̄рӯпена. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘авиджа̄таван̣н̣асата’’нти ¶ . татийава̄ре йуватирӯпена. виджа̄та̄ хи иттхӣ анатиккантамаджджхимавайа̄ йуватӣ. етта̄вата̄ ба̄ла̄ тарун̣ӣ порӣти тивидха̄су иттхӣсу пурима̄ две дассита̄, парийоса̄нава̄ресу мануссаджа̄тика̄нам̣ манусситтхийова руччантӣти тена мануссарӯпена та̄ атта̄нам̣ дассесум̣.
аттхасса паттинти екантато хита̄нуппаттим̣. хадайасса сантинти парамачиттупасамам̣. килесасенанти ка̄магун̣асан̇кха̄там̣ пат̣хамам̣ килесасенам̣. са̄ хи килесасена̄ аччхара̄сан̇гха̄тасабха̄ва̄пи пат̣ипаттхайама̄на̄ пийа̄йитаббаиччхитаббарӯпабха̄вато пийарӯпаса̄тарӯпа̄ на̄ма аттано киччавасена. еко ахам̣ джха̄йантоти ган̣асан̇ган̣ика̄йа килесасан̇ган̣ика̄йа ча абха̄вато еко асаха̄йо ахам̣ лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ниджджха̄йанто. анубуджджхинти ануккамена маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ буджджхим̣ пат̣ибуджджхим̣. тасма̄ти йатха̄вуттавивекасукхасамадхигаманимиттам̣. акаран̣ена̄ти миттасантхавасса акаран̣ена. саккхӣти саккхибха̄во.
катамена ¶ виха̄рена̄ти джха̄насама̄паттӣнам̣ катамена виха̄рена. идха дутийападасса аттхо виссаджджанага̄тха̄ван̣н̣ана̄йамева а̄ви бхависсати. ана̄мантена ‘‘там̣ пуггала’’нти саммукха̄ т̣хитампи бхагавантам̣ асаммукха̄ вийа катва̄ вадати, катхам̣ тванти аттхо.
‘‘авитаккаджха̄йӣ’’ти ваккхама̄натта̄ айамеветтха ка̄йапассаддхи ведитабба̄ти а̄ха ‘‘чатуттхаджджха̄нена асса̄сапасса̄сака̄йасса пассаддхатта̄ пассаддхака̄йо’’ти. пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дике камма̄бхисан̇кха̄ре. ка̄ма̄лайа̄дӣнам̣ абха̄вато ана̄лайо. на саратӣти на савати. ра̄гавасена хи сатта̄ сам̣са̄раманусаванти. на тхиноти на тхинамиддхачитто. мохавасена хи сатта̄ тхинамиддхам̣ а̄паджджантӣти. дийад̣д̣хакилесасахассанти кхуддакаваттхувибхан̇ге (вибха. 842, 976) а̄гатесу ат̣т̣хасу килесасатесу ат̣т̣хасатам̣ тан̣ха̄вичарита̄ни апанетва̄ сеса̄ пан̃н̃а̄са̄дхикам̣ сатам̣ килеса̄, те брахмаджа̄ле (дӣ. ни. 1.31) а̄гата̄хи два̄сат̣т̣хийа̄ дит̣т̣хӣхи саха пан̃чапан̃н̃а̄са̄дхикам̣ саттасатам̣ хоти; та̄ ча уппанна̄нуппаннабха̄вена дигун̣ита̄ дийад̣д̣хакилесасахассам̣ даса̄дхикам̣ хоти; там̣ аппакам̣ пана ӯнамадхикам̣ ва̄ ган̣анупагам̣ на хотӣти ‘‘дийад̣д̣хакилесасахасса’’нти вуттам̣. итаресам̣ атӣта̄дибха̄ва̄масанато аггахан̣ам̣ паха̄насса адхиппетатта̄. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана абхидхаммат̣ӣка̄йам̣ (дха. са. анут̣ӣ. нида̄накатха̄ван̣н̣ана̄) вуттанайена ведитаббо. пат̣хамападена̄ти ‘‘на куппатӣ’’ти имина̄ падена. дутийена̄ти ‘‘на саратӣ’’ти падена. татийена̄ти ¶ ‘‘на тхино’’ти падена. нӣваран̣аппаха̄нена кхӣн̣а̄саватам̣ дассети, анавасесато нӣваран̣а̄нам̣ аччантаппаха̄нам̣ адхиппетам̣.
пан̃чадва̄рикакилесогхам̣ тин̣н̣оти чханнам̣ два̄ра̄нам̣ васена паваттанакилесогхам̣ таритва̄ т̣хито. ка̄могхадит̣т̣хогхабхавогхат̣т̣хакилесабха̄вато ‘‘пан̃чогхаггахан̣ена ва̄ пан̃чорамбха̄гийа̄ни сам̣йоджана̄ни ведитабба̄нӣ’’ти а̄ха. рӯпара̄га̄дайо висесато на пан̃чадва̄рика̄ти вуттам̣ ‘‘чхат̣т̣хаггахан̣ена пан̃чуддхамбха̄гийа̄ни ведитабба̄нӣ’’ти.
маччура̄джасса̄ти самбандхе са̄мивачананти дассенто ‘‘маччура̄джасса хаттхато’’ти а̄ха. найама̄на̄нанти ана̄даре са̄мивачананти катва̄ вуттам̣ ‘‘найама̄несӯ’’ти.
ӯхачча̄ти ¶ буддхам̣ нисса̄йа. ‘‘идамавоча̄’’ти десанам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ти етена сам̣йуттесу айам̣ нигаманапа̄л̣и, хет̣т̣ха̄ ана̄гатанайатта̄ пана кесучи поттхакесу на ликхӣйатӣти дассети. даддаллама̄на̄ти джаджджака̄расса хи даддака̄рам̣ катва̄ ниддесо. тена̄ха ‘‘ативийа джалама̄на̄’’ти. нӣхарӣти та̄сам̣ ка̄йавачӣвика̄рам̣ на манасикаронто тин̣а̄йапи аман̃н̃ама̄нова анапеккхенева нӣхари. пхалато бхат̣т̣ханти пхаласипа̄т̣икато бхат̣т̣хам̣. кун̣д̣атин̣а̄дигаччхатӯлам̣ пот̣акитӯлам̣.
ма̄радхӣтусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
ма̄расам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
5. бхиккхунӣсам̣йуттам̣
1. а̄л̣авика̄суттаван̣н̣ана̄
162. а̄л̣авийам̣ ¶ ¶ джа̄та̄ти а̄л̣авийам̣ виджа̄йитва̄ сам̣вад̣д̣хама̄на̄. тена̄ха ‘‘а̄л̣авинагаратойева ча никкхамма паббаджита̄’’ти. дханам̣ сама̄дапетва̄ти четийасса ра̄джа̄ екам̣ мукхам̣, ра̄джапутто екам̣, амачча̄нам̣ джет̣т̣хако хутва̄ сена̄пати екам̣, джанапада̄нам̣ джет̣т̣хако хутва̄ сет̣т̣хи еканти евам̣ чатӯсу мукхесу навакамме кайирама̄не сет̣т̣хина̄ гахитамукхе камме олӣйама̄не еко упа̄сако арийаса̄вако пан̃ча сакат̣асата̄ни йоджа̄петва̄ джанападам̣ гантва̄ ‘‘йо йам̣ да̄тум̣ уссахати хиран̃н̃ам̣ ва̄ суван̣н̣ам̣ ва̄ саттавидхаратанам̣ ва̄ харита̄лам̣ ва̄ маносилам̣ ва̄, со дханам̣ детӯ’’ти сама̄дапетва̄ йатха̄ладдхам̣ пат̣хамам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ песетва̄ ‘‘навакаммам̣ нит̣т̣хита’’нти сутва̄ екакам̣ а̄гаччхантам̣ антара̄магге чора̄ палибундхитва̄ тато кин̃чипи дханам̣ алабханта̄ ‘‘саче нам̣ мун̃чисса̄ма, анаттхам̣ но кареййа̄’’ти джӣвита̄ воропесум̣. анапара̄дхе арийаса̄ваке апара̄дхака̄ те чора̄ андха̄ джа̄та̄, тасма̄ там̣ т̣ха̄нам̣ ‘‘андхавана’’нти пан̃н̃а̄йиттха̄ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. кхӣн̣а̄сава̄нам̣ йасма̄ йаттха каттхачи читтавивеко хотийева упадхививекасса сиддхатта̄. тасма̄ ‘‘ка̄йавивекаттхинӣ’’ти вуттам̣.
ниссаран̣анти нибба̄нам̣ саббасан̇кхатасса ниссат̣атта̄. паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена̄ти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена, пагева маггапхалан̃а̄н̣ехӣти адхиппа̄йо. нибба̄нападанти нибба̄насан̇кха̄там̣ дхаммакот̣т̣ха̄сам̣. винивиджджханат̣т̣хена̄ти хадайам̣ винивиддхена хадайамхи виджджхитва̄ дуккхуппа̄данена кхандха̄нам̣ ете пан̃ча ка̄ма̄ саттисӯласадиса̄. адхикут̣т̣анабхан̣д̣ика̄ти а̄гха̄танагхат̣ика̄.
а̄л̣авика̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. сома̄суттаван̣н̣ана̄
163. т̣ха̄нанти ¶ иссарийат̣т̣ха̄нам̣ висайаджджхаттам̣. дуппасахам̣ акампийабха̄ватта̄. дван̇гулапан̃н̃а̄йа̄ти еттха иттхийо хи дахаракума̄рика̄ка̄лато пат̣т̣ха̄йа ¶ оданапачанавидхим̣ анутит̣т̣хантийо уккхалийам̣ удакам̣ та̄петва̄ тан̣д̣уле паккхипитва̄ аттано буддхийа̄ тесам̣ па̄кака̄лаппама̄н̣ам̣ париччхиндитум̣ та̄ни даббийа̄ уддхаритва̄пи ван̣н̣асан̣т̣ха̄наггахан̣аматтена пакка̄паккабха̄вам̣ джа̄нитум̣ на сакконти, кевалам̣ пана двӣхи ан̇гулӣхи уппӣл̣итака̄ле ева джа̄нанти, тасма̄ двӣхан̇гуликехи дуббалапан̃н̃атта̄ ‘‘дван̇гулапан̃н̃а̄’’ти вуччанти. пхаласама̄паттин̃а̄н̣аппаваттикиттанена чатӯсу саччесу асаммохавиха̄ро дӣпито хотӣти а̄ха ‘‘н̃а̄н̣амхи ваттама̄намхӣти пхаласама̄паттин̃а̄н̣е паваттама̄не’’ти. випассантасса̄ти асаммохапат̣иведхато висесена пассантасса кхандхапан̃чакамева сачча̄бхисамайато пуббабха̄ге випассантасса. ан̃н̃ам̣ ва̄ти иттхипурисато ан̃н̃ам̣ ва̄ кин̃чи ваттхум̣. ‘‘ахам̣ асмӣ’’ти ма̄надит̣т̣хига̄хатан̣ха̄га̄хавасена гахитаваттхусмим̣ йева̄ти а̄ха ‘‘ахам̣ асмӣти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена̄’’ти.
сома̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. киса̄готамӣсуттаван̣н̣ана̄
164. ‘‘киса̄готамӣ’’ти еттха ка̄ пана̄йам̣ киса̄готамӣ, кисса айам̣ бхиккхунӣ хутва̄ саман̣адхаммам̣ маттхакам̣ па̄песӣти таматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘пуббе кира̄’’тиа̄дима̄раддхам̣. ан̇га̄ра̄ва̄ти адда̄рит̣т̣хакаван̣н̣аан̇га̄ра̄ ева джа̄та̄. да̄руса̄канти аддхама̄сакена да̄рум̣ са̄кан̃ча а̄харисса̄мӣти антара̄пан̣е антаравӣтхим̣ гата̄.
сиддхаттхаканти са̄сапам̣. са̄ла̄йанти ана̄тхаса̄ла̄йам̣. кхураггейева̄ти кхурасикхе ева, кесороханаккхан̣е ева̄ти аттхо.
екама̄сӣти еттха ма-ка̄ро падасандхикаро. сам̣хита̄васена ча пуримападе ва̄ рассаттам̣. парападе ва̄ дӣгхаттанти а̄ха ‘‘ека̄ а̄сӣ’’ти. бха̄ванапум̣сакаметам̣ ‘‘екамантам̣ нисӣдӣ’’тиа̄дӣсу вийа. путтамаран̣ам̣ антам̣ атӣтам̣ ида̄ни путтамаран̣асса абха̄вато. тенева̄ха ‘‘путтамаран̣ам̣ на̄ма наттхӣ’’ти. пурисам̣ гавеситунти йатха̄ майхам̣ пурисагавесана̄ на̄ма саббасо наттхи, татха̄ ева путтагавесана̄пи наттхи, тасма̄ ме путтамаран̣ам̣ етадантам̣, саббесу кхандха̄дӣсу бхава̄дӣсу ча тан̣ха̄нандийа̄ ¶ абха̄вакатханена саббасаттесу тан̣ха̄ саббасо ¶ висосита̄, тасса̄йева ка̄ракаавиджджа̄ккхандхо пада̄литоти аттано никкилесатам̣ паведентӣ тхерӣ сӣхана̄дам̣ надӣти.
киса̄готамӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. виджайа̄суттаван̣н̣ана̄
165. пан̃ча ан̇га̄ни етасса̄ти пан̃чан̇гам̣, пан̃чан̇гамева пан̃чан̇гикам̣, тена пан̃чан̇гикена. а̄татантиа̄дӣсу а̄татам̣ на̄ма чаммапарийонаддхесу бхериа̄дӣсу екаталам̣ тӯрийам̣. витатам̣ на̄ма убхайаталам̣. а̄татавитатам̣ на̄ма тантибаддхавӣн̣а̄ди. сусирам̣ вам̣са̄ди. гханам̣ самма̄ди. татаа̄дивисесопи а̄татамева̄ти ‘‘чаммапарийонаддхесӯ’’ти висесанам̣. екаталам̣ кумбхатхӯн̣ададдара̄ди. убхайаталам̣ бхеримудин̇га̄ди. чаммапарийонаддхам̣ сесам̣ тантибаддхам̣ саббам̣ а̄татавитатам̣ на̄ма, гомукхӣа̄дӣнампи еттхева сан̇гахо дат̣т̣хаббо. вам̣са̄дӣти а̄дисаддена сан̇кхасин̇га̄нампи сан̇гахо. саммата̄л̣а-кам̣сата̄л̣а-сила̄та̄л̣а-сала̄ката̄л̣а̄ди самма̄ди на̄ма. таттха саммата̄л̣ам̣ на̄ма дан̣д̣амайата̄л̣ам̣, кам̣самайата̄л̣ам̣ кам̣сата̄л̣ам̣, сила̄йам̣ айопаттена ча та̄л̣аната̄л̣ам̣. саббе ка̄магун̣е. уггхаритапаггхаритат̣т̣хена̄ти упари гхаран̣ена ча виссанданена ча. еванти ‘‘имина̄ пӯтика̄йена̄’’ти. арӯпат̣т̣ха̄йиноти сатта̄дхит̣т̣ха̄нена̄йам̣ дхаммадесана̄ти а̄ха ‘‘саббаттха̄ти саббесу рӯпа̄рӯпабхавесӯ’’ти. тесам̣ двиннам̣ рӯпа̄рӯпабхава̄нам̣ гахитатта̄. бхавабха̄васа̄ман̃н̃ато, тададхит̣т̣ха̄нато гахите ка̄мабхаве. авиджджа̄тамо вихато аггамаггена самуггха̄титатта̄.
виджайа̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. уппалаван̣н̣а̄суттаван̣н̣ана̄
166. аггато ¶ пат̣т̣ха̄йа̄ти саббааггато пабхути йа̄ва мӯла̄ антара̄йуттам̣ саммадева пуппхитам̣ са̄ларуккхам̣. ван̣н̣адха̄тусӣсена ван̣н̣адха̄тусампаннам̣ дутийам̣ бхиккхуним̣ вадатӣти а̄ха ‘‘тайа̄ садиса̄ ан̃н̃а̄ бхиккхунӣ наттхӣ’’ти. пакхумасӣсена аккхибхан̣д̣ам̣ вуччатӣти а̄ха ‘‘пакхумантарика̄йанти двиннам̣ аккхӣнам̣ маджджхе’’ти. на̄савам̣сети на̄савам̣самӯле. ‘‘на пассасӣ’’ти ватва̄ адассане ка̄ран̣ам̣ а̄ха ‘‘васӣбхӯтамхӣ’’ти.
уппалаван̣н̣а̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ча̄ла̄суттаван̣н̣ана̄
167. иданти ¶ идам̣ дассанам̣. га̄ха̄песӣти сама̄да̄песи ‘‘джа̄тим̣ ма̄ роча̄’’ти. ан̃н̃анти бандхавадхато ан̃н̃ам̣ чхедана̄дим̣. нивесесӣти пависа̄песи.
ча̄ла̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. упача̄ла̄суттаван̣н̣ана̄
168. пунаппунам̣…пе… а̄гаччханти ка̄ран̣асса асамӯхататта̄. санта̄пито килесасанта̄пехи. агатӣти ависайо.
упача̄ла̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. сӣсупача̄ла̄суттаван̣н̣ана̄
169. саман̣исадиса̄ти саман̣алин̇гасса дха̄ран̣ена саман̣исадиса̄, кассачипи па̄сан̣д̣асса аруччанато монамаггасса аппат̣ипаджджанато тава саман̣ибха̄вам̣ на̄нупасса̄мӣти адхиппа̄йо. па̄сам̣ д̣ентӣти па̄сам̣ садждженти, йатха̄ ¶ таттха дит̣т̣хипа̄се сатта̄нам̣ читтам̣ пат̣имуккам̣ хоти, евам̣ саджджентӣти аттхо. татха̄бхӯта̄ ча те сатта̄нам̣ читте кхитта̄ вийа хонтӣти а̄ха ‘‘читтесу дит̣т̣хипа̄сам̣ кхипантӣти аттхо’’ти. па̄се мочетӣти дит̣т̣хипа̄се сатта̄нам̣ читтасанта̄нато нӣхарати дхаммасудхаммата̄йа. тасма̄ти па̄самочанато па̄сан̣д̣оти на вуччати. ‘‘ито бахиддха̄йева па̄сан̣д̣а̄ хонтӣ’’ти вуттасса аттхасса нигаманам̣. еван̃ча катва̄ саббепи ба̄хиракасамайе сандха̄йа чӯл̣асӣхана̄дасутте ‘‘чханнавути па̄сан̣д̣а̄’’ти вуттам̣. пасӣдантӣти дит̣т̣хипан̇ке сам̣са̄рапан̇ке ча пака̄рехи ага̄дха̄ осӣданти.
абхибхавитва̄ти саббасам̣килесаппаха̄нена абхибхуййа атиккамитва̄. аджитоти аджини авиджайатта̄. сабба̄ни акусалакамма̄ни кусалакамма̄ни ча кхӣн̣а̄ни еттха̄ти саббакаммаккхайо, арахаттам̣. упадхайо саммадева кхӣйанти еттха̄ти упадхисан̇кхайо, нибба̄нам̣.
сӣсупача̄ла̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. села̄суттаван̣н̣ана̄
170. кенидам̣ ¶ пакатам̣ бимбанти идам̣ аттабха̄васан̃н̃итам̣ бимбам̣ брахма̄-висан̣упуриса-паджа̄патиа̄дӣсу кена катам̣ ниммитам̣ ниббаттитанти каттаббамохам̣ на̄ма ка̄тука̄мо пуччхати. агханти агхаваттху. тена̄ха ‘‘дуккхапатит̣т̣ха̄натта̄’’ти. хетуниродхена̄ти тан̣ха̄сан̇кхатасса хетуно ануппа̄даниродхена. паччайавекаллена̄ти тадавасит̣т̣хакилеса̄бхисан̇кха̄ра̄дипаччайасса векаллабха̄вена, апаччайабха̄вӯпагаманена̄ти аттхо.
села̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. ваджира̄суттаван̣н̣ана̄
171. суддхасан̇кха̄рапун̃джети рӯпа̄рӯпавибха̄ге килесасан̇кха̄расамӯхе. параматтхатоти сабха̄вена. йатха̄ на хи саттасан̃н̃итасан̇кха̄рапун̃джо на̄ма параматтхато ¶ упалаббхати, евам̣ таббинимутто на̄ма кочи на упалаббхати авиджджама̄натта̄. виджджама̄несӯти йатха̄паччайасампаттийа̄ лаббхама̄несу. тена̄ка̄рена̄ти иттхипуриса̄диа̄ка̄рена. ваваттхитесӯти паччекам̣ паччайависесасамут̣т̣хитам̣ сан̣т̣ха̄нависесам̣ упа̄да̄йа ‘‘пурисо хаттхӣ ассо’’тиа̄дина̄ абхисан̇гато паваттесу. саммутӣти саттоти воха̄ро. тена̄ха ‘‘саман̃н̃а̄маттамева̄’’ти. пан̃чаккхандхадуккханти пан̃чаккхандхасан̃н̃итам̣ дуккхам̣. вуттам̣ хетам̣ бхагавата̄ ‘‘сам̣кхиттена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккха̄’’ти (дӣ. ни. 2.387; ма. ни. 1.120; 3.373; вибха. 202) ан̃н̃о нева самбхоти йатха̄вуттадуккхато ан̃н̃асса сан̇кхатадхаммасса абха̄вато. на нируджджхатӣти тато ан̃н̃ам̣ на нируджджхати, уппа̄дато хоти ниродхоти.
ваджира̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
бхиккхунӣсам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
6. брахмасам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. брахма̄йа̄чанасуттаван̣н̣ана̄
172. паривитакко ¶ ¶ удапа̄дӣти дхаммагамбхӣрата̄паччавеккхан̣ахетуко дхаммадесана̄йа аппоссукко уппаджджи. айам̣ паривитакко касма̄ удапа̄ди? каттха ча удапа̄дӣти там̣ саббам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘саббабуддха̄на’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. таттха а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣оти а̄чарито чева а̄чарантехи ча саммадева а̄чаритоти аттхо. етена айам̣ паривитакко саббабуддха̄нам̣ пат̣хама̄бхисамбодхийам̣ уппаджджатева̄ти айаметтха дхаммата̄ти дассети. таттха ат̣т̣хаме сатта̄хети идам̣ саттамасатта̄хато парам̣ сатта̄хаббхантаре уппаннатта̄ вуттам̣, на пана итаресам̣ вийа ат̣т̣хамасса на̄ма сатта̄хасса паваттитасса саббха̄ва̄. сапаччаггхети махаггхе. ‘‘паччаггхе’’ти ва̄ па̄т̣хо, абхинавети аттхо. селамайети муггаван̣н̣асила̄майе.
пат̣ивиддхоти сайамбхун̃а̄н̣ена ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ пат̣имукхам̣ ниббиджджханавасена патто, йа̄тха̄вато авабуддхоти аттхо. дхаммоти чатусаччадхаммо таббинимуттасса пат̣ивиджджхитаббадхаммасса абха̄вато. гамбхӣроти маха̄самуддо вийа макасатун̣д̣асӯчийа̄ ан̃н̃атра самупачитапарипаккан̃а̄н̣асамбха̄рехи ан̃н̃есам̣ н̃а̄н̣ена алаббханеййапатит̣т̣хо. тена̄ха ‘‘утта̄напат̣иккхепавачанамета’’нти. йо алаббханеййапатит̣т̣хо, со ога̄хитум̣ асаккун̣еййата̄йа сарӯпато висесато ча пасситум̣ на сакка̄ти а̄ха ‘‘гамбхӣратта̄ва дуддасо’’ти. дуккхена дат̣т̣хабботи киччхена кеначи када̄чидева дат̣т̣хаббо. йам̣ пана дат̣т̣хумева на сакка̄, тасса ога̄хетва̄ ану ану буджджханако када̄чи наттхӣти а̄ха ‘‘дуддасатта̄ва дуранубодхо’’ти. дуккхена авабуджджхитаббо авабодхасса дуккарабха̄вато. имасмим̣ т̣ха̄не ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо дуккаратарам̣ ва̄ дурабхисамбхаватарам̣ ва̄’’ти (сам̣. ни. 5.1115) суттападам̣ ваттаббам̣. санта̄рамман̣ата̄йа ва̄ санто. ниббутасаббапарил̣а̄хата̄йа ниббуто. аттано паччайехи падха̄набха̄вам̣ нӣтоти ¶ ва̄ пан̣ӣто ¶ . атиттикаран̣ат̣т̣хена атаппако са̄дурасабходжанам̣ вийа. таттха ча ниродхасаччам̣ сантам̣ а̄рамман̣анти санта̄рамман̣ам̣, маггасаччам̣ сантам̣ санта̄рамман̣ан̃ча̄ти санта̄рамман̣ам̣, анупасантасабха̄ва̄нам̣ килеса̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нан̃ча абха̄вато санто. ниббутасаббапарил̣а̄хатта̄ ниббуто. сантапан̣ӣтабха̄венева тадаттха̄йа асечанаката̄йа атаппаката̄ дат̣т̣хабба̄. тена̄ха ‘‘идам̣ двайам̣ локуттарамева сандха̄йа вутта’’нти. уттаман̃а̄н̣асса висайатта̄ на таккена авачаритаббо. тато ева нипун̣ан̃а̄н̣агочарата̄йа сан̣хасукхумасабха̄ватта̄ ча нипун̣о. ба̄ла̄нам̣ ависайатта̄ йатха̄вуттехи пан̣д̣итехи ева ведитабботи пан̣д̣итаведанӣйо. а̄лӣйанти абхирамитаббат̣т̣хена севӣйантӣти а̄лайа̄, пан̃ча ка̄магун̣а̄. а̄лайанти аллӣйанти абхираман̣авасена севантӣти а̄лайа̄, тан̣ха̄вичарита̄ни. рамантӣти ратим̣ винданти кӣл̣анти лал̣анти. а̄лайарата̄ти а̄лайанирата̄.
т̣ха̄нам̣ сандха̄йа̄ти т̣ха̄насаддам̣ сандха̄йа, аттхако пана т̣ха̄нанти ча пат̣иччасамуппа̄до ева адхиппето. тит̣т̣хати пхалам̣ тада̄йаттавуттита̄йа̄ти хи т̣ха̄нам̣, сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайабхӯта̄ авиджджа̄дайо. имесам̣ сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайа̄ идаппаччайа̄, авиджджа̄дайо. идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄ йатха̄ ‘‘дево ева девата̄’’. идаппаччайа̄нам̣ ва̄ авиджджа̄дӣнам̣ аттано пхалам̣ пати паччайабха̄во уппа̄данасаматтхата̄ идаппаччайата̄. тена параматтхапаччайалаккхан̣о пат̣иччасамуппа̄до дассито хоти. пат̣ичча самуппаджджати пхалам̣ етасма̄ти пат̣иччасамуппа̄до. пададвайенапи дхамма̄нам̣ паччайат̣т̣хо ева вибха̄вито. тена̄ха ‘‘сан̇кха̄ра̄дипаччайа̄нам̣ етам̣ адхивачана’’нти. сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайа̄ сан̇кха̄ра̄дипаччайа̄, авиджджа̄дайо. тесам̣ сан̇кха̄ра̄дипаччайа̄нам̣. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йам̣ (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 2.572-573) вуттанайена ведитаббо. саббасан̇кха̄расаматхотиа̄ди саббанти саббасан̇кха̄расаматха̄диабхидхеййам̣ саббам̣ аттхато нибба̄намева. ида̄ни асса нибба̄набха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘йасма̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. танти нибба̄нам̣. а̄гамма̄ти пат̣ичча арийамаггасса а̄рамман̣апаччайахету. саммантӣти пат̣иппассаддхивӯпасамавасена самманти. татха̄ санта̄ ча сависесам̣ упасанта̄ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘вӯпасаммантӣ’’ти. етена ¶ саббе сан̇кха̄ра̄ самманти еттха̄ти саббасан̇кха̄расаматхо, нибба̄нанти дассети. саббасан̇кха̄рависам̣йутте хи нибба̄не саббасан̇кха̄равӯпасамапарийа̄йо ат̣т̣хакатха̄йам̣ вутто ева. сесападесупи есева найо.
упадхӣйати еттха дуккханти упадхи, кхандха̄дайо. пат̣иниссат̣т̣ха̄ти самуччхедавасена париччатта̄ хонти. сабба̄ тан̣ха̄ти ат̣т̣хасатаппабхеда̄ сабба̄пи тан̣ха̄. саббе килесара̄га̄ти ка̄мара̄гарӯпара̄га̄дибхеда̄ саббепи килесабхӯта̄ ра̄га̄, саббепи ва̄ килеса̄ идха ‘‘килесара̄га̄’’ти адхиппета̄, на лобхависеса̄ ева читтасса парил̣а̄хабха̄ва̄па̄данато. йатха̄ха ‘‘раттампи читтам̣ випарин̣атам̣ ¶ , дут̣т̣хампи читтам̣ випарин̣атам̣, мӯл̣хампи читтам̣ випарин̣ата’’нти (па̄ра̄. 271). вираджджантӣти палуджджанти виккхамбханато саббасо тена висам̣йуттабха̄вато. саббам̣ дуккханти джара̄маран̣а̄дибхедам̣ саббам̣ ват̣т̣адуккхам̣. бхавена бхаванти тена тена бхавена бхавантарам̣ бхаваникантибха̄вена сам̣сиббати. пхалена ва̄ саддхим̣ каммам̣ сатан̣хассева а̄йатим̣ пунаббхавабха̄вато. тато ва̄нато никкхантам̣ таттха тасса саббасо абха̄вато. чиранисаджджа̄чирабха̄санехи пит̣т̣хиа̄гила̄йаната̄лугаласоса̄дивасена ка̄йакиламатхо чева ка̄йавихеса̄ ча ведитабба̄. са̄ ча кхо десана̄йа аттхамаджа̄нанта̄нам̣ апат̣ипаджджанта̄нан̃ча васена, джа̄нанта̄нам̣ пана пат̣ипаджджанта̄нан̃ча десана̄йа ка̄йапариссамопи саттху апариссамойева. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘на ча мам̣ дхамма̄дхикаран̣ам̣ вихесесӣ’’ти (уда̄. 10). тенева̄ха – ‘‘йа̄ аджа̄нанта̄нам̣ десана̄ на̄ма, со мама киламатхо асса̄’’ти. убхайанти читтакиламатхо читтавихеса̄ ча̄ти убхайампетам̣ буддха̄нам̣ наттхи бодхимӯле ева самуччхиннатта̄. анубрӯханам̣ сампин̣д̣анам̣. соти аписсӯти нипа̄то. вуддхиппатта̄ ва̄ аччхарийа̄ аначчхарийа̄, вуддхиаттхопи хи -ка̄ро хоти йатха̄ ‘‘асеккха̄ дхамма̄’’ти. каппа̄нам̣ сатасахассам̣ чатта̄ри ча асан̇кхйеййа̄ни садевакасса локасса дхаммасам̣вибха̄гакаран̣аттхамева па̄рамийо пӯретва̄ ида̄ни самадхигатадхаммараджджасса таттха аппоссукката̄паттидӣпаната̄ га̄тхаттхасса ча аччхарийата̄ тасса вуддхиппаттӣти ведитаббам̣. аттхадва̄рена хи га̄тха̄нам̣ аначчхарийата̄. гочара̄ ахесунти упат̣т̣хахим̣су. упат̣т̣ха̄нан̃ча витаккетаббата̄ва̄ти а̄ха ‘‘паривитаккайитаббатам̣ па̄пун̣им̣сӯ’’ти.
йади ¶ сукха̄пат̣ипада̄ва, катхам̣ киччхата̄ти а̄ха ‘‘па̄рамӣпӯран̣ака̄ле пана̄’’тиа̄ди. евама̄дӣни дуппариччаджа̄ни дентасса. ха-ити ва̄ бйаттанти етасмим̣ аттхе нипа̄то. ‘‘екам̣саттхе’’ти кечи. ха бйаттам̣, екам̣сена ва̄ алам̣ ниппайоджанам̣ евам̣ киччхена адхигатасса пака̄ситум̣ деситунти йоджана̄. халанти ва̄ аланти имина̄ сама̄наттхападам̣ ‘‘халанти вада̄мӣ’’тиа̄дӣсу вийа. ра̄гадосапхут̣т̣хехӣти пхут̣т̣хависена вийа саппена ра̄гена досена ча пхут̣т̣хехи абхибхӯтехи. ра̄гадоса̄нугатехӣти ра̄гадосехи анубандхехи.
ничча̄дӣнанти ничча̄дӣнам̣ чатуннам̣ випалла̄са̄нам̣. евам̣гатанти евам̣ аниччантиа̄дина̄ а̄ка̄рена паваттам̣ буджджхитаббам̣. ка̄мара̄гаратта̄ ча бхавара̄гаратта̄ ча нӣваран̣ехи нивутачиттата̄йа дит̣т̣хира̄гаратта̄ випарӣта̄бхинивесена на даккханти йа̄тха̄вато дхаммам̣ на пат̣ивиджджхиссанти. сабха̄вена̄ти авипарӣтасабха̄вена. евам̣ га̄ха̄петунти аниччантиа̄дина̄ сабха̄вена йа̄тха̄вато дхаммам̣ джа̄на̄петум̣. ра̄гадосапаретата̄пи несам̣ саммӯл̣хабха̄венева̄ти а̄ха ‘‘тамокхандхена а̄вут̣а̄’’ти.
дхаммадесана̄йа ¶ аппоссукката̄паттийа̄ ка̄ран̣ам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘касма̄ пана̄’’тиа̄дина̄ сайамева чоданам̣ самут̣т̣ха̄пети. ан̃н̃а̄тавесена̄ти имасса бхагавато са̄вакабха̄вӯпагаманена ан̃н̃а̄тавесена. ‘‘ан̃н̃атарата̄пасавесена̄’’ти кечи, со панасса арахатта̄дхигаманенева вигаччхеййа. тивидхам̣ ка̄ран̣ам̣ аппоссукката̄паттийа̄ пат̣ипаккхасса балавабха̄во, дхаммасса гамбхӣрата̄, таттха ча бхагавато са̄тисайам̣ га̄раванти там̣ дассетум̣ ‘‘тасса хӣ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха пат̣ипаккха̄ на̄ма ра̄га̄дайо килеса̄ самма̄пат̣ипаттийа̄ антара̄йакаратта̄. тесам̣ балавабха̄вато чирапарибха̄вана̄йа саттасанта̄нато дуббисодхийата̄йа те сатте маттахаттхино вийа дуббалапурисам̣ а