📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
сам̣йуттаника̄йе
нида̄наваггат̣ӣка̄
1. нида̄насам̣йуттам̣
1. буддхавагго
1. пат̣иччасамуппа̄дасуттаван̣н̣ана̄
1. дутийасутта̄дӣнипи ¶ ¶ пат̣иччасамуппа̄давасенева десита̄нӣти а̄ха ‘‘пат̣хамам̣ пат̣иччасамуппа̄дасутта’’нти. татра̄ти падам̣ йе десака̄ла̄ идха вихаран̣акирийа̄йа висесанабха̄вена вутта̄, тесам̣ паридӣпананти дассенто ‘‘йам̣ самайам̣…пе… дӣпетӣ’’ти а̄ха. там̣-саддо хи вуттасса аттхасса пат̣иниддесо, тасма̄ идха десасса ка̄ласса ва̄ пат̣иниддесо бхавитум̣ арахати, на ан̃н̃асса. айам̣ та̄ва татрасаддасса пат̣иниддесабха̄ве аттхавибха̄вана̄. йасма̄ пана ӣдисесу т̣ха̄несу татрасаддо дхаммадесана̄висит̣т̣хам̣ десам̣ ка̄лан̃ча вибха̄вети, тасма̄ вуттам̣ ‘‘бха̄ситаббайутте ва̄ десака̄ле’’ти ¶ . тена татра̄ти йаттха бхагава̄ дхаммадесанаттхам̣ бхиккхӯ а̄лапи абха̄си, та̄дисе десе, ка̄ле ва̄ти аттхо. на хӣтиа̄дина̄ тамеваттхам̣ саматтхети.
нану ча йаттха т̣хито бхагава̄ ‘‘ака̄ло кхо та̄ва̄’’тиа̄дина̄ ба̄хийасса дхаммадесанам̣ пат̣иккхипи, таттхева антаравӣтхийам̣ т̣хитова тасса дхаммам̣ ¶ десесӣти? саччаметам̣. адесетаббака̄ле адесана̄йа хи идам̣ уда̄харан̣ам̣. тена̄ха ‘‘ака̄ло кхо та̄ва̄’’ти. йам̣ пана таттха вуттам̣ ‘‘антарагхарам̣ павит̣т̣хамха̄’’ти, тампи тасса ака̄лабха̄вассева парийа̄йена дассанаттхам̣ вуттам̣. тасса хи тада̄ аддха̄напариссамена рӯпака̄йе акамман̃н̃ата̄ ахоси, балавапӣтивегена на̄мака̄йе. тадубхайасса вӯпасамам̣ а̄гаменто папан̃чапариха̄раттхам̣ бхагава̄ ‘‘ака̄ло кхо’’ти парийа̄йена пат̣иккхипи. адесетаббадесе адесана̄йа пана уда̄харан̣ам̣ ‘‘атха кхо бхагава̄ магга̄ оккамма ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисӣди, виха̄рато никкхамитва̄ виха̄рапаччха̄йа̄йам̣ пан̃н̃атте а̄сане нисӣдӣ’’ти евама̄дикам̣ идха а̄дисаддена сан̇гахитам̣. ‘‘са кхо со бхиккхаве ба̄ло идха па̄па̄ни камма̄ни каритва̄’’ти евама̄дӣсу (ма. ни. 3.248) падапӯран̣аматте кхо-саддо, ‘‘дуккхам̣ кхо ага̄раво вихарати аппатиссо’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.21) авадха̄ран̣е, ‘‘китта̄вата̄ ну кхо, а̄вусо, саттху павивиттасса вихарато са̄вака̄ вивекам̣ на̄нусиккхантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.31) а̄дика̄латтхе, ва̄кйа̄рамбхети аттхо. таттха падапӯран̣ена вачана̄лан̇ка̄раматтам̣ катам̣ хоти, а̄дика̄латтхена ва̄кйасса упан̃н̃а̄саматтам̣, авадха̄ран̣аттхена пана нийамадассанам̣. ‘‘тасма̄ а̄мантеси ева̄’’ти а̄мантане нийамо дассито хотӣти.
‘‘бхагава̄ти локагарудӣпана’’нти касма̄ вуттам̣, нану пуббе ‘‘бхагава̄’’ти падам̣ вуттанти? йадипи пуббе вуттам̣, там̣ пана йатха̄вуттат̣т̣ха̄не вихаран̣акирийа̄йа каттувисесадассанапарам̣, на а̄мантанакирийа̄йа, идха пана а̄мантанакирийа̄йа, тасма̄ тадаттхам̣ пуна бхагава̄ти па̄л̣ийам̣ вуттанти. тассаттхам̣ дассетум̣ ‘‘бхагава̄ти локагарудӣпана’’нти а̄ха. катха̄саванайуттапуггалавачананти ваккхама̄на̄йа пат̣иччасамуппа̄дадесана̄йа саванайогйапуггалавачанам̣. чатӯсупи париса̄су бхиккхӯ ева едиса̄нам̣ десана̄нам̣ висесена бха̄джанабхӯта̄ти са̄тисайена са̄санасампат̣игга̄хакабха̄вадассанаттхам̣ идха бхиккхугахан̣анти дассетва̄ ида̄ни саддаттхам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’ти а̄ха. таттха бхиккхакоти бхиккхӯти бхиккханасӣлатта̄ бхиккханадхамматта̄ бхиккхӯти аттхо. бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти буддха̄дӣхипи аджджхупагатам̣ бхиккха̄чарийам̣ ун̃чха̄чарийам̣ аджджхупагататта̄ анут̣т̣хитатта̄ бхиккху. йо хи кочи аппам̣ ва̄ махантам̣ ва̄ бхогаккхандхам̣ паха̄йа ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито, со касигораккха̄дӣхи ¶ ¶ джӣвикакаппанам̣ хитва̄ лин̇гасампат̣иччханенева бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагататта̄ бхиккху. парапат̣ибаддхаджӣвикатта̄ ва̄ виха̄рамаджджхе ка̄джабхаттам̣ бхун̃джама̄нопи бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти бхиккху пин̣д̣ийа̄лопабходжанам̣ нисса̄йа паббаджджа̄йа усса̄хаджа̄татта̄ ва̄ бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти бхиккхӯти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.
а̄дина̄ найена̄ти ‘‘бхиннапат̣адхароти бхиккху, бхиндати па̄паке акусале дхаммети бхиккху, бхиннатта̄ па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ бхиккхӯ’’тиа̄дина̄ вибхан̇ге (вибха. 509) а̄гатанайена. н̃а̄панети авабодхане, пат̣иведанети аттхо. бхиккханасӣлата̄, на касива̄н̣иджджа̄дӣхи джӣванасӣлата̄. бхиккханадхаммата̄ ‘‘уддисса арийа̄ тит̣т̣хантӣ’’ти (джа̄. 1.7.59) евам̣ вуттабхиккханасабха̄вата̄, на йа̄чана̄кохан̃н̃асабха̄вата̄. бхиккхане са̄дхука̄рита̄ ‘‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа̄’’ти (дха. па. 168) вачанам̣ ануссаритва̄ таттха аппамаджджата̄. атха ва̄ сӣлам̣ на̄ма пакатисабха̄во. идха пана татха̄дхит̣т̣ха̄нам̣. дхаммоти ватам̣. апаре пана ‘‘сӣлам̣ на̄ма ватавасена сама̄да̄нам̣. дхаммо на̄ма павен̣и-а̄гатам̣ ча̄риттам̣. са̄дхука̄рита̄ саккаччака̄рита̄ а̄даракирийа̄’’ти ван̣н̣енти.
хӣна̄дхикаджанасевитавуттинти йе бхиккхубха̄ве т̣хита̄пи джа̄тимада̄дивасена уддхата̄ уннал̣а̄, йе ча гихибха̄ве паресу аттхикабха̄вампи анупагатата̄йа бхиккха̄чарийам̣ парамака̄пан̃н̃ам̣ ман̃н̃анти, тесам̣ убхайесампи йатха̄ккамам̣ ‘‘бхиккхаво’’ти вачанена хӣнаджанехи далиддехи парамака̄пан̃н̃атам̣ паттехи паракулесу бхиккха̄чарийа̄йа джӣвикам̣ каппентехи севитам̣ вуттим̣ пака̄сенто уддхатабха̄ваниггахам̣ кароти, адхикаджанехи ул̣а̄рабхогакхаттийакула̄дито паббаджитехи буддха̄дӣхи а̄джӣвасодханаттхам̣ севитам̣ вуттим̣ пака̄сенто дӣнабха̄ваниггахам̣ каротӣти йоджетаббам̣. йасма̄ ‘‘бхиккхаво’’ти вачанам̣ а̄мантанабха̄вато абхимукхӣкаран̣ам̣, пакаран̣ато са̄маттхийато ча суссӯса̄джананам̣, саккаччасаванаманасика̄ранийоджанан̃ча хоти, тасма̄ таматтхам̣ дассенто ‘‘бхиккхавоти имина̄’’тиа̄дима̄ха.
таттха са̄дхукам̣ манасика̄репӣти са̄дхукам̣ саване са̄дхукам̣ манасика̄ре ча. катхам̣ паваттита̄ савана̄дайо са̄дхукам̣ паваттита̄ хонтӣти? ‘‘аддха̄ има̄йа ¶ пат̣ипаттийа̄ сакаласа̄санасампатти хаттхагата̄ бхависсатӣ’’ти а̄дарага̄равайогена катха̄дӣсу апарибхава̄дина̄ ча. вуттан̃хи ‘‘пан̃чахи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато сун̣анто саддхаммам̣ бхаббо нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтам̣. катамехи пан̃чахи? на катхам̣ парибхоти, на катхикам̣ парибхоти, на атта̄нам̣ парибхоти ¶ , авиккхиттачитто дхаммам̣ сун̣а̄ти екаггачитто, йонисо ча манаси кароти. имехи кхо, бхиккхаве, пан̃чахи дхаммехи саманна̄гато сун̣анто саддхаммам̣ бхаббо нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматта’’нти (а. ни. 5.151). тена̄ха ‘‘са̄дхукам̣ манасика̄ра̄йатта̄ хи са̄санасампаттӣ’’ти. са̄санасампатти на̄ма сӣла̄диниппхатти. пат̣хамам̣ уппаннатта̄ адхигамавасена. саттхучарийа̄нувидха̄йакатта̄ сӣла̄дигун̣а̄нут̣т̣ха̄нена. тин̣н̣ам̣ йа̄на̄нам̣ васена анудхаммапат̣ипаттисамбхавато сакаласа̄санапат̣игга̄хакатта̄.
сантикатта̄ти самӣпабха̄вато. сантика̄вачаратта̄ти саббака̄лам̣ сам̣вуттибха̄вато. йатха̄нусит̣т̣ханти ануса̄санийа̄нурӯпам̣, ануса̄саним̣ анавасесато пат̣иггахетва̄ти аттхо. екачче бхиккхӯти йе пат̣иччасамуппа̄дадхамме десана̄пасута̄, те. пуббе ‘‘саббапарисаса̄дха̄ран̣а̄ хи бхагавато дхаммадесана̄’’тиа̄дина̄ бхиккхӯнам̣ ева а̄мантанака̄ран̣ам̣ дассетва̄ ида̄ни бхиккхӯ а̄мантетва̄ дхаммадесана̄йа пайоджанам̣ дассетум̣ киматтхам̣ пана бхагава̄ти чоданам̣ самут̣т̣ха̄пети. таттха ан̃н̃ам̣ чинтента̄ти ан̃н̃авихита̄. виккхиттачитта̄ти асама̄хитачитта̄. дхаммам̣ паччавеккханта̄ти хиййо тато парадивасесу ва̄ сутадхаммам̣ пати манаса̄ авеккханта̄. бхиккхӯ а̄мантетва̄ дхамме десийама̄не а̄дито пат̣т̣ха̄йа десанам̣ саллаккхетум̣ саккотӣти имамеваттхам̣ бйатирекамукхена дассетум̣ ‘‘те ана̄мантетва̄’’тиа̄ди вуттам̣.
бхиккхавоти ча сандхивасена и-ка̄ралопо дат̣т̣хаббо ‘‘бхиккхаво итӣ’’ти, айан̃хи итисаддо хетупарисама̄пана̄дипадаттхавипарийа̄йапака̄ра̄вадха̄ран̣анидассана̄дианекаттхапабхедо. татха̄ хеса ‘‘руппатӣти кхо, бхиккхаве, тасма̄ ‘рӯпа’нти вуччатӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.79) хетумхи диссати, ‘‘тасма̄тиха ме, бхиккхаве, дхаммада̄йа̄да̄ бхаватха, ма̄ а̄мисада̄йа̄да̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.29) парисама̄пане, ‘‘ити ва̄ еварӯпа̄ висӯкадассана̄ пат̣ивирато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.13) а̄диаттхе ‘‘ма̄ган̣д̣ийоти тасса бра̄хман̣асса сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти ¶ воха̄ро на̄мам̣ на̄макаммам̣ на̄мадхеййам̣ нирутти бйан̃джанам̣ абхила̄по’’тиа̄дӣсу (маха̄ни. 73, 75) падаттхавипарийа̄йе, ‘‘ити кхо, бхиккхаве, саппат̣ибхайо ба̄ло, аппат̣ибхайо пан̣д̣ито. саупаддаво ба̄ло, анупаддаво пан̣д̣ито’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.124) пака̄ре, ‘‘аттхи идаппаччайа̄ джара̄маран̣анти ити пут̣т̣хена сата̄, а̄нанда, аттхӣтисса вачанӣйам̣. ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣анти ити че вадеййа, джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти иччасса вачанӣйа’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.96) авадха̄ран̣е, ‘‘саббаматтхӣти кхо, качча̄на, айамеко анто, саббам̣ наттхӣти айам̣ дутийо анто’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.15; 3.90) нидассане ¶ . идха̄пи нидассане ева дат̣т̣хаббо. бхиккхавоти а̄мантана̄ка̄ро тамеса ити-саддо нидассети ‘‘бхиккхавоти а̄мантесӣ’’ти. имина̄ найена бхаддантетиа̄дӣсупи йатха̄рахам̣ итисаддасса аттхо ведитаббо.
пуббе ‘‘бхагава̄ а̄мантесӣ’’ти вуттатта̄ бхагавато паччассосунти идха бхагаватоти са̄мивачанам̣ а̄мантанамева самбандхӣантарам̣ апеккхатӣти имина̄ адхиппа̄йена ‘‘бхагавато а̄мантанам̣ пат̣иассосу’’нти вуттам̣. бхагаватоти идам̣ пана пат̣иссавасамбандхена сампада̄навачанам̣. етта̄вата̄ йам̣ ка̄ладесадесакапариса̄падесапат̣иман̣д̣итам̣ нида̄нам̣ бха̄ситанти самбандхо. еттха̄ха – киматтхам̣ пана дхаммавинайасан̇гахе карийама̄не нида̄навачанам̣, нану бхагавата̄ бха̄ситавачанассева сан̇гахо ка̄табботи? вуччате – десана̄йа т̣хитиасаммосасаддхеййабха̄васампа̄данаттхам̣. ка̄ладесадесаканимиттапариса̄падесехи упанибандхитва̄ т̣хапита̄ хи десана̄ чират̣т̣хитика̄ хоти асаммосадхамма̄ саддхеййа̄ ча, десака̄лакаттусотунимиттехи упанибандхо вийа воха̄равиниччхайо. тенева ча̄йасмата̄ маха̄кассапена ‘‘пат̣иччасамуппа̄дасуттам̣, а̄вусо а̄нанда, каттха бха̄сита’’нтиа̄дина̄ деса̄дипуччха̄су ката̄су та̄сам̣ виссаджджанам̣ каронтена дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена ‘‘евам̣ ме сута’’нти а̄йасмата̄ а̄нандена имасса суттасса нида̄нам̣ бха̄ситам̣.
апича саттху сампаттипака̄санаттхам̣ нида̄навачанам̣. татха̄гатасса хи бхагавато пуббарачана̄нума̄на̄гаматакка̄бха̄вато самма̄самбуддхабха̄васиддхи. на хи самма̄самбуддхасса ¶ пуббарачана̄дӣхи аттхо аттхи, саббаттха аппат̣ихатан̃а̄н̣ача̄рата̄йа екаппама̄н̣атта̄ ча н̃еййадхаммесу. татха̄ а̄чарийамут̣т̣хидхаммамаччхарийасаттхуса̄вака̄нуродха̄бха̄вато кхӣн̣а̄саваттасиддхи. на хи саббасо кхӣн̣а̄савасса те самбхавантӣти сувисуддха̄ часса пара̄нуггахаппаватти, евам̣ десакасам̣килесабхӯта̄нам̣ дит̣т̣хисӣласампада̄дӯсака̄нам̣ авиджджа̄тан̣ха̄нам̣ аччанта̄бха̄васам̣сӯчакехи н̃а̄н̣асампада̄паха̄насампада̄бхибйан̃джанакехи ча сам̣буддхависуддхабха̄вехи пуримавеса̄раджджадвайасиддхи, тато ева ча антара̄йиканиййа̄никадхаммесу саммоха̄бха̄васиддхито паччхимавеса̄раджджадвайасиддхӣти бхагавато чатувеса̄раджджасаманна̄гамо аттахитапарахитапат̣ипатти ча нида̄навачанена пака̄сита̄ хоти, таттха таттха сампаттапариса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ т̣ха̄нуппаттикапат̣ибха̄нена дхаммадесана̄дӣпанато, идха пана мӯладвайавасена антадвайарахитасса тисандхика̄лабандхасса чатуббидханайасан̇кхепагамбхӣрабха̄вайуттасса пат̣иччасамуппа̄дасса бодхийа̄ нидассанато ча̄ти йоджетаббам̣. тена вуттам̣ ‘‘саттху сампаттипака̄санаттхам̣ нида̄навачана’’нти.
татха̄ ¶ са̄санасампаттипака̄санаттхам̣ нида̄навачанам̣. н̃а̄н̣акарун̣а̄париггахитасаббакирийасса хи бхагавато наттхи нираттхика̄ паватти, аттахитаттха̄ ва̄, тасма̄ паресам̣ ева аттха̄йа паваттасаббакирийасса самма̄самбуддхасса сакалампи ка̄йавачӣманокаммам̣ йатха̄паваттам̣ вуччама̄нам̣ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ сатта̄нам̣ ануса̄санат̣т̣хена са̄санам̣, на каббарачана̄. тайидам̣ саттхучаритам̣ ка̄ладесадесакапариса̄падесехи саддхим̣ таттха таттха нида̄навачанехи йатха̄рахам̣ пака̄сӣйати, идха пана два̄дасападикапаччайа̄ка̄равибха̄ванена тена. тена вуттам̣ ‘‘са̄санасампаттипака̄санаттхам̣ нида̄навачана’’нти.
апича саттху пама̄н̣абха̄ваппака̄санена са̄санасса пама̄н̣абха̄вадассанаттхам̣ нида̄навачанам̣, тан̃часса пама̄н̣абха̄вадассанам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ‘‘бхагава̄’’ти ча имина̄ падена вибха̄витанти ведитаббам̣. ‘‘бхагава̄’’ти ча имина̄ татха̄гатасса ра̄гадосамоха̄ди-саббасам̣килесамаладуччарита̄дидосаппаха̄надӣпанена вачанена анан̃н̃аса̄дха̄ран̣асупарисуддхан̃а̄н̣акарун̣а̄дигун̣ависесайогапаридӣпанена тато ева саббасаттуттамабха̄вадӣпанена айаматтхо саббатха̄ пака̄сито хотӣти. идаметтха нида̄навачане пайоджананидассанам̣.
никкхиттасса̄ти ¶ деситасса. десана̄пи хи десетаббасса сӣла̄диаттхасса винеййасанта̄несу никкхипанато ‘‘никкхепо’’ти вуччатӣти ‘‘суттаниккхепам̣ та̄ва вича̄ретва̄ вуччама̄на̄ па̄кат̣а̄ хотӣ’’ти са̄ман̃н̃ато бхагавато десана̄йа самут̣т̣ха̄насса вибха̄гам̣ дассетва̄ ‘‘еттха̄йам̣ десана̄ евам̣самут̣т̣ха̄на̄’’ти десана̄йа самут̣т̣ха̄не дассите суттасса саммадева нида̄напариджа̄нанена ван̣н̣ана̄йа сувин̃н̃еййатта̄ вуттам̣. тато хет̣т̣ха̄ ‘‘касма̄ бхагавата̄ пат̣иччасамуппа̄давасенева десана̄ а̄раддха̄’’ти кеначи чодана̄йа ката̄йа ‘‘параджджха̄сайойам̣ суттаниккхепо’’ти париха̄ро сукатхито хоти. таттха йатха̄ анекасатаанекасахассабхеда̄нипи суттанта̄ни сам̣килесабха̄гийа̄дипадха̄нанайена сол̣асавидхатам̣ на̄тиваттанти, евам̣ аттаджджха̄сайа̄дисуттаниккхепавасена чатуббидхабха̄ванти а̄ха ‘‘чатта̄ро хи суттаниккхепа̄’’ти. еттха ча йатха̄ аттаджджха̄сайасса ат̣т̣хуппаттийа̄ ча параджджха̄сайапуччха̄хи саддхим̣ сам̣саггабхедо самбхавати ‘‘аттаджджха̄сайо ча параджджха̄сайо ча, аттаджджха̄сайо ча пуччха̄васико ча, аттаджджха̄сайо ча параджджха̄сайо ча пуччха̄васико ча, ат̣т̣хуппаттико ча параджджха̄сайо ча, ат̣т̣хуппаттико ча пуччха̄васико ча, ат̣т̣хуппаттико ча параджджха̄сайо ча пуччха̄васико ча̄’’ти аджджха̄сайапуччха̄нусандхисамбхавато, евам̣ йадипи ат̣т̣хуппаттийа̄ аджджха̄сайенапи сам̣саггабхедо самбхавати, аттаджджха̄сайа̄дӣхи пана пурато т̣хитехи ат̣т̣хуппаттийа̄ сам̣сагго наттхӣти. найидха ниравасесо виттха̄ранайо самбхаватӣти ‘‘чатта̄ро хи суттаниккхепа̄’’ти ¶ вуттам̣. тадантогадхатта̄ ва̄ самбхаванта̄нам̣ сесаниккхепа̄нам̣ мӯланиккхепавасена чатта̄рова дассита̄, татха̄дассанан̃четтха айам̣ сам̣саггабхедо гахетабботи.
татра̄йам̣ вачанаттхо – никкхипӣйатӣти никкхепо, суттам̣ ева никкхепо суттаниккхепо. атха ва̄ никкхипанам̣ никкхепо, суттасса никкхепо суттаниккхепо, суттадесана̄ти аттхо. аттано аджджха̄сайо аттаджджха̄сайо, со асса аттхи ка̄ран̣абхӯтоти аттаджджха̄сайо. аттано аджджха̄сайо етасса̄ти ва̄ аттаджджха̄сайо. параджджха̄сайепи есева найо. пуччха̄йа васена паваттадхаммо етасса аттхӣти, пуччха̄васико. суттадесана̄йа ваттхубхӯтасса аттхасса уппатти аттхуппатти, аттхуппаттийева ат̣т̣хуппатти, са̄ етасса аттхӣти ат̣т̣хуппаттико. атха ва̄ никкхипӣйати ¶ суттам̣ етена̄ти суттаниккхепо, аттаджджха̄сайа̄ди ева. етасмим̣ пана аттхавикаппе аттано аджджха̄сайо аттаджджха̄сайо. паресам̣ аджджха̄сайо параджджха̄сайо. пуччхӣйатӣти пуччха̄, пуччхитва̄ н̃а̄таббо аттхо. тасса пуччха̄васена паваттам̣ дхаммапат̣игга̄хака̄нам̣ вачанам̣ пуччха̄васикам̣, тадева никкхепасадда̄пеккха̄йа пуллин̇гавасена ‘‘пуччха̄васико’’ти вуттам̣. татха̄ ат̣т̣хуппатти ева ат̣т̣хуппаттикоти евампеттха аттхо ведитаббо.
апичеттха паресам̣ индрийапарипа̄ка̄дика̄ран̣анирапеккхатта̄ аттаджджха̄сайасса висум̣ суттаниккхепабха̄во йутто кевалам̣ аттано аджджха̄сайенева дхамматантит̣хапанаттхам̣ паваттитадесанатта̄. параджджха̄сайапуччха̄васика̄нам̣ пана паресам̣ аджджха̄сайапуччха̄нам̣ десана̄паваттихетубхӯта̄нам̣ уппаттийам̣ паваттита̄нам̣ катхам̣ ат̣т̣хуппаттийам̣ анавародхо, пуччха̄васикаат̣т̣хуппаттика̄нам̣ ва̄ параджджха̄сайа̄нуродхена паваттита̄нам̣ катхам̣ параджджха̄сайе анавародхоти? на чодетаббаметам̣. паресан̃хи абхинӣха̄рапарипуччха̄дивинимуттассева суттадесана̄ка̄ран̣уппа̄дасса ат̣т̣хуппаттибха̄вена гахитатта̄ параджджха̄сайапуччха̄васика̄нам̣ висум̣ гахан̣ам̣. татха̄ хи брахмаджа̄ладхаммада̄йа̄дасутта̄дӣнам̣ ван̣н̣а̄ван̣н̣аа̄мисуппа̄да̄дидесана̄нимиттам̣ ‘‘ат̣т̣хуппаттӣ’’ти вуччати. паресам̣ пуччхам̣ вина̄ аджджха̄сайам̣ ева нимиттам̣ катва̄ десито параджджха̄сайо, пуччха̄васена ева десито пуччха̄васикоти па̄кат̣ова̄йаматтхоти. аттано аджджха̄сайенева катхети дхамматантит̣хапанаттханти дат̣т̣хаббам̣. дасабаласуттантаха̄ракоти дасабалавагге анупуббена никкхитта̄нам̣ сутта̄нам̣ а̄вали, татха̄ чандопамаха̄рака̄дайо.
вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄ саддхиндрийа̄дайо. аджджха̄сайанти адхимуттим̣. кхантинти дит̣т̣хиниджджха̄наккхантим̣. мананти читтам̣. абхинӣха̄ранти пан̣идха̄нам̣. буджджханабха̄ванти буджджханасабха̄вам̣, пат̣ивиджджхана̄ка̄рам̣ ва̄.
уггхат̣итан̃н̃ӯти ¶ уггхат̣анам̣ на̄ма н̃а̄н̣уггхат̣анам̣, н̃а̄н̣ена уггхат̣итаматте ева дхаммам̣ джа̄на̄тӣти аттхо. випан̃читам̣ виттха̄ритамева аттхам̣ джа̄на̄тӣти випан̃читан̃н̃ӯ. уддеса̄дӣхи нетабботи неййо. бйан̃джанападам̣ парамам̣ асса̄ти падапарамо. саха уда̄хат̣авела̄йа̄ти уда̄ха̄радхаммасса уддесе уда̄хат̣аматте ева. дхамма̄бхисамайоти чатусаччадхаммасса н̃а̄н̣ена саддхим̣ абхисама̄його. айам̣ вуччатӣти айам̣ ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ найена сам̣кхиттена ма̄тика̄йа т̣хапийама̄на̄йа десана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ ¶ песетва̄ арахаттам̣ ган̣хитум̣ саматтхо пуггало ‘‘уггхат̣итан̃н̃ӯ’’ти вуччати. айам̣ вуччатӣти айам̣ сам̣кхиттена ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ виттха̄рена аттхе вибхаджийама̄не арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ саматтхо пуггало ‘‘випан̃читан̃н̃ӯ’’ти вуччати. уддесатоти уддесахету, уддисантасса уддиса̄пентасса ва̄ти аттхо, ‘‘уддисато’’типи па̄т̣хо, айамеваттхо. парипуччхатоти парипуччхантасса. анупуббена дхамма̄бхисамайо хотӣти ануккамена арахаттаппатти хоти. на та̄йа джа̄тийа̄ дхамма̄бхисамайо хотӣти тена аттабха̄вена маггам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ антамасо джха̄нам̣ ва̄ випассанам̣ ва̄ ниббаттетум̣ на саккоти. айам̣ вуччатӣти айам̣ пуггало бйан̃джанападамева парамам̣ катва̄ т̣хитатта̄ ‘‘падапарамо’’ти вуччати.
екачара̄ти вивека̄бхиратийа̄ екавиха̄рино. двичара̄ти две екаджджха̄сайа̄ хутва̄ н̃а̄н̣ачарийа̄дивасена вичаранта̄. еса найо сесесу. саттасун̃н̃ата̄пака̄санена сун̃н̃атам̣. тато ева сан̣хам̣ сукхумам̣. ‘‘паресам̣ аджджха̄сайавасена бхагава̄ идам̣ суттам̣ а̄рабхӣ’’ти ватва̄ те пана ‘‘паре’’ти вуттапуггала̄ апарикаммика̄ супарисодхитапуббабха̄гапат̣ипада̄ ча̄ти дувидха̄, тадубхайесу саттху пат̣ипаттим̣ упама̄мукхена пака̄сенто йатха̄ хӣтиа̄дима̄ха. рӯпам̣ на самут̣т̣ха̄пети ликханавасена на уппа̄дети. аката̄бхинивесанти випассана̄бха̄вана̄йа аката̄нуйогам̣. сӣла…пе… сампада̄йа̄ти асама̄диннасӣлам̣ сӣласампада̄йа, супарисуддхасӣлам̣ сама̄дхисампада̄йа, ануджукатадит̣т̣хиджукаммам̣ дит̣т̣хисампада̄йа йоджентоти йоджана̄.
йанти йам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ сандха̄йа. сӣланти чатупа̄рисуддхисӣлам̣. дит̣т̣хи ча̄ти каммассаката̄дит̣т̣хи чева каммапатхасамма̄дит̣т̣хи ча. тивидхена̄ти аджджхаттам̣ бахиддха̄ аджджхаттабахиддха̄ти евам̣ висайабха̄вато типпака̄рена. йатха̄вуттадит̣т̣хивисуддхийа̄ висесапаччайам̣ сӣлам̣йева бха̄вана̄йа адхит̣т̣ха̄нанти вуттам̣ ‘‘сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа̄’’ти.
судхантасуван̣н̣ам̣ апагатасаббака̄л̣акам̣. чатурасса̄дидхото супаримаджджитаман̣иккхандхо. паччайадхамма̄нам̣ авиджджа̄дӣнам̣ тасса тасса паччайуппаннасса хетупаччайа̄дибха̄во паччайа̄ка̄ро. со пана аттхато ¶ авиджджа̄ ева̄ти ¶ а̄ха ‘‘пат̣иччасамуппа̄данти паччайа̄ка̄ра’’нти. тена̄ха ‘‘паччайа̄ка̄ро хӣ’’тиа̄ди.
ка̄мам̣ во-саддо падапарат̣т̣хито пат̣ийогӣаттхависесава̄чако, на̄мапарабхӯто пана там̣ там̣ каттукаммакаран̣а̄диса̄дханависит̣т̣хамева пабодхети, хи-нипа̄тапарабхӯто пана вачана̄лан̇ка̄раматтамева̄ти а̄ха ‘‘воти…пе… диссатӣ’’ти. там̣десананти тасса пат̣иччасамуппа̄дасса десанам̣. са̄ хи идха та-саддена пачча̄масӣйати. ‘‘сун̣а̄тха̄’’ти сотавин̃н̃еййата̄вачанато на кевалам̣ пат̣иччасамуппа̄до.
екаттхаметам̣ падам̣ ка-саддена падавад̣д̣ханаматтасса кататта̄, тасма̄ са̄дхусаддасса като аттхуддха̄ро са̄дхукасаддассапи като ева хотӣти адхиппа̄йо. са̄дху бхантети йа̄ча̄махам̣ бхантети айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘а̄йа̄чане’’ти. пуна са̄дху бхантети евам̣ бхантети айаметтха аттхоти а̄ха ‘‘сампат̣иччхане’’ти. са̄дху са̄дхӯти ахо ахоти айаметтха аттхоти вуттам̣ ‘‘сампахам̣сане’’ти. са̄дху дхаммаручӣти пун̃н̃ака̄мо сундароти аттхо. пан̃н̃а̄н̣ава̄ти пан̃н̃ава̄. аддуббхоти адӯсако. дал̣хӣкаммети тхирӣкаран̣е саккаччакирийа̄йам̣. а̄н̣аттийанти а̄н̣а̄пане. ‘‘сун̣а̄тха са̄дхукам̣ манаси каротха̄’’ти хи вутте са̄дхукасаддена саванаманасика̄ра̄нам̣ саккаччакирийа̄ вийа тада̄н̣а̄панампи вуттам̣ хоти. а̄йа̄чанаттхата̄ вийа часса а̄н̣а̄панаттхата̄ ведитабба̄.
ида̄неттха евам̣ йоджана̄ ведитабба̄ти самбандхо. сотиндрийавиккхепанива̄ран̣ам̣ саване нийоджанавасена кирийантарапат̣иседханабха̄вато, сотам̣ одахатха̄ти хи аттхо. маниндрийавиккхепанива̄ран̣ам̣ ан̃н̃ачинта̄пат̣иседханато. пуриманти ‘‘сун̣а̄тха̄’’ти падам̣. еттха̄ти ‘‘сун̣а̄тха, манаси каротха̄’’ти пададвайе, етасмим̣ ва̄ адхика̄ре. бйан̃джанавипалла̄сагга̄ханива̄ран̣ам̣ сотадва̄ре виккхепапат̣иба̄хакатта̄. на хи йа̄тха̄вато сун̣антасса саддато випалла̄сагга̄хо хоти. аттхавипалла̄сагга̄ханива̄ран̣ам̣ маниндрийавиккхепапат̣иба̄хакатта̄. на хи саккаччам̣ дхаммам̣ упадха̄рентасса аттхавипалла̄сагга̄хо хоти. дхаммассаване нийоджети ‘‘сун̣а̄тха̄’’ти видаханато. дха̄ран̣ӯпапариккха̄сӯти еттха упапариккхаггахан̣енева туланатӣран̣а̄дике дит̣т̣хийа̄ ча суппат̣иведхам̣ сан̇ган̣ха̄ти. сабйан̃джаноти еттха йатха̄дхиппетаматтхам̣ бйан̃джайатӣти бйан̃джанам̣, сабха̄ванирутти. саха бйан̃джанехӣти ¶ сабйан̃джано, бйан̃джанасампанноти аттхо. аран̣ӣйато упагантаббато аттхо, чатупа̄рисуддхисӣла̄дико. саха аттхена̄ти са̄ттхо, аттхасампанноти аттхо. дхаммагамбхӣротиа̄дӣсу дхаммо на̄ма танти. десана̄ на̄ма тасса̄ манаса̄ ваваттхапита̄йа тантийа̄ десана̄ катханам̣. аттхо на̄ма ¶ тантийа̄ аттхо. пат̣иведхо на̄ма тантийа̄ тантиаттхасса ча йатха̄бхӯта̄вабодхо. йасма̄ чете дхаммадесана̄аттхапат̣иведха̄ саса̄дӣхи вийа маха̄самуддо мандабуддхӣхи дуккхога̄л̣ха̄ алаббханеййапатит̣т̣ха̄ ча, тасма̄ гамбхӣра̄. тена вуттам̣ ‘‘йасма̄ айам̣ дхаммо…пе… са̄дхукам̣ манаси каротха̄’’ти.
еттха ча пат̣иведхасса дуккарабха̄вато дхамматтха̄нам̣ десана̄н̃а̄н̣асса дуккарабха̄вато десана̄йа дуккхога̄хата̄, пат̣иведхасса пана уппа̄детум̣ асаккун̣еййатта̄ таббисайан̃а̄н̣уппаттийа̄ ча дуккарабха̄вато дуккхога̄хата̄ ведитабба̄. десанам̣ на̄ма уддисанам̣ сан̇кхепадассанасадисам̣. татха̄ хи вибхан̇гасутте ‘‘десесса̄мӣ’’ти ватва̄ пуна ‘‘бха̄сисса̄мӣ’’ти вуттам̣. тасса ниддисанам̣ бха̄сананти идха̄дхиппетанти а̄ха ‘‘виттха̄ратопи нам̣ бха̄сисса̄мӣти вуттам̣ хотӣ’’ти. парибйаттам̣ катханам̣ ва̄ бха̄санам̣.
са̄л̣ика̄йива ниггхосоти са̄л̣ика̄йа а̄ла̄по вийа мадхуро кан̣н̣асукхо пеманӣйо. пат̣ибха̄нам̣ саддо. удӣрайӣти учча̄рӣйати, вуччатӣти аттхо. евам̣ вутте усса̄хаджа̄та̄ти евам̣ ‘‘сун̣а̄тха са̄дхукам̣ манаси каротха, бха̄сисса̄мӣ’’ти вутте ‘‘на кира саттха̄ сан̇кхепенева десессати, виттха̄ренапи бха̄сиссатӣ’’ти сан̃джа̄тусса̄ха̄ хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ хутва̄.
катамоти тасса падасса са̄ман̃н̃ато пуччха̄бха̄во н̃а̄йати, на висесатоти тасса пуччха̄висесабха̄вам̣ катхенто ‘‘катхетукамйата̄пуччха̄’’ти ватва̄ тенева пасан̇гена маха̄ниддесе а̄гата̄ сабба̄пи пуччха̄ аттхуддха̄ранайена дассети ‘‘пан̃чавидха̄ хи пуччха̄’’тиа̄дина̄. таттха адит̣т̣хам̣ джотети ета̄йа̄ти адит̣т̣хаджотана̄. дит̣т̣хам̣ сам̣сандӣйати ета̄йа̄ти дит̣т̣хасам̣сандана̄. сам̣санданан̃четтха са̄каччха̄васена виниччхайакаран̣ам̣. виматим̣ чхиндати ета̄йа̄ти виматиччхедана̄. ануматийа̄ пуччханам̣ ануматипуччха̄. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха бхиккхаве’’тиа̄дипуччха̄йа хи ‘‘ка̄ тумха̄кам̣ ануматӣ’’ти анумати пуччхита̄ хоти. катхетукамйата̄ катхетукамйата̄йа.
лаккхан̣анти ¶ н̃а̄тум̣ пуччхито йо кочи сабха̄во. ан̃н̃а̄танти йена кеначи н̃а̄н̣ена ан̃н̃а̄табха̄вама̄ха. адит̣т̣ханти дассанабхӯтена н̃а̄н̣ена чаккхуна̄ вийа на дит̣т̣хатам̣. атулитанти ‘‘еттакам̣ ида’’нти туланабхӯтена н̃а̄н̣ена на тулитатам̣. атӣританти тӣран̣абхӯтена н̃а̄н̣ена акатан̃а̄н̣акирийа̄сама̄панатам̣. авибхӯтанти н̃а̄н̣асса апа̄кат̣абха̄вам̣. авибха̄витанти н̃а̄н̣ена апа̄кат̣ӣкатабха̄вам̣.
пан̃часу ¶ пуччха̄су йа̄ буддха̄нам̣ саббато на санти, та̄ дассетва̄ идха̄дхиппетапуччхам̣ нигаметум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. там̣ сувин̃н̃еййамева. йади пат̣иччасамуппа̄до паччайа̄ка̄ро, атха касма̄ бхагавата̄ пат̣иччасамуппа̄дадесана̄йа сан̇кха̄ра̄дайо паччайуппанна̄ катхита̄ти а̄ха ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди. паччайуппаннампи катхети паччайуппаннадассанена паччайадхамма̄нам̣ паччайабха̄васса катхитабха̄вато. а̄ха̄раваггасса̄тиа̄ди ‘‘паччайа̄ка̄ро пат̣иччасамуппа̄до’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. ‘‘самбхавантӣ’’ти па̄л̣ийам̣ парато вуттам̣ кирийа̄падам̣ а̄нетва̄ йоджети, ан̃н̃атха̄ сан̇кха̄ра̄ ким̣ ката̄ти ва̄ каронтӣти ва̄ на н̃а̄йеййа. паваттийа̄ ануломато ‘‘авиджджа̄паччайа̄’’тиа̄дика̄ ануломапат̣иччасамуппа̄дакатха̄.
‘‘авиджджа̄йа твева̄’’тиа̄дика̄ пана тасса виломато пат̣иломакатха̄. аччантамева сан̇кха̄ре вираджджати етена̄ти вира̄го, магго. асесаниродха̄ти асесетва̄ ниродха̄ самуччхиндана̄. евам̣ ниродха̄нанти евам̣ ануппа̄даниродхена нируддха̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ ниродха̄. ити авиджджа̄дӣнам̣ ниродхавачанена арахаттам̣ вадати. сакаласса̄ти анавасесасса. саттавирахитасса̄ти парапарикаппитаджӣварахитасса. виниваттетва̄ти ануппа̄даниродхадассанавасена випариваттетва̄.
аттамана̄ти пӣтисоманассена гахитачитта̄. татха̄бхӯта̄ ча хат̣т̣хачитта̄ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘тут̣т̣хачитта̄’’ти. ‘‘тасса вачанам̣ абхинандитабба’’нти еттха абхинанданасаддо анумоданаттхо. ‘‘абхинандитва̄’’ти еттха сампат̣иччханаттхо. идха пана убхайаттхопи ват̣т̣атӣти а̄ха ‘‘анумодим̣су чева сампат̣иччхим̣су ча̄’’ти.
пат̣иччасамуппа̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄
2. дутийепӣти ¶ дутийасуттепи. пи-саддена тадан̃н̃есу суттесупӣти аттхо. ‘‘висуддхимагге вутта̄ ева̄’’ти ватва̄пи тадекадесам̣ идха винийогаккхамам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. танти мӯлам̣. виттха̄радесананти ‘‘вибхаджисса̄мӣ’’ти падасса аттхасса дассанавасена паваттам̣ вибхан̇гадесанам̣. уддесадесана̄ пат̣хамасутте ануломадесана̄садиса̄ва. пуна ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ дассентоти ‘‘ити кхо, бхиккхаве’’тиа̄дина̄ паваттим̣ ниваттин̃ча дассенто. пат̣хамам̣ уддесавасена вибхаджанавасена виват̣т̣ам̣ дасситам̣, тато ева бйатиреканайена виват̣т̣ампи дасситамева хотӣти пунаггахан̣ам̣.
тесам̣ ¶ тесам̣ сатта̄нанти идам̣ кин̃чи пака̄рато ана̄маситва̄ саббепи сатте са̄ман̃н̃ато бйа̄петва̄ гахан̣анти а̄ха ‘‘сан̇кхепато…пе… ниддесо’’ти. гатиджа̄тивасена̄ти пан̃чагативасена, таттха̄пи екека̄йа гатийа̄ кхаттийа̄дибхуммадева̄дихаттхиа̄диджа̄тивасена ча. ‘‘читтам̣ мано’’тиа̄дӣсу вийа киччависесам̣, ‘‘ма̄наса’’нтиа̄дӣсу вийа сама̄не аттхе саддависесам̣, ‘‘пан̣д̣ара’’нтиа̄дӣсу вийа гун̣ависесам̣, ‘‘четасикам̣ хадайа’’нтиа̄дӣсу вийа ниссайависесам̣, ‘‘читтасса т̣хитӣ’’тиа̄дӣсу вийа ан̃н̃асса аваттха̄бха̄вависесам̣, ‘‘алуббхана̄’’тиа̄дӣсу вийа ан̃н̃асса кирийа̄бха̄вависесам̣, ‘‘алуббхитатта’’нтиа̄дӣсу вийа ан̃н̃асса абха̄вата̄висесанти евама̄дикам̣ анапеккхитва̄ дхаммаматтам̣ ва̄ дӣпана̄ сабха̄ваниддесо. джин̣н̣асса джӣран̣авасена паваттана̄ка̄ро джӣран̣ата̄ти а̄ха ‘‘а̄ка̄раниддесо’’ти.
ка̄ла̄тиккаме киччаниддеса̄ти калалака̄лато пабхути пуримарӯпа̄нам̣ джара̄паттаккхан̣е уппаджджама̄на̄ни паччхимарӯпа̄ни парипаккарӯпа̄нурӯпа̄ни парин̣атапарин̣ата̄ни уппаджджантӣти ануккамена супарин̣атарӯпа̄нам̣ парипа̄кака̄ле уппаджджама̄на̄ни кхан̣д̣ичча̄дисабха̄ва̄ни уппаджджантӣти ‘‘кхан̣д̣ичча’’нтиа̄дайо ка̄ла̄тиккаме джара̄йа киччаниддеса̄. пакатиниддеса̄ти пхалавипаччанапакатийа̄ ниддеса̄, джара̄йа ва̄ па̄пун̣итаббапхаламева пакати, тасса̄ ниддеса̄, на ча кхан̣д̣ичча̄дӣнева джара̄ти удака̄дигатамаггесу тин̣аруккхасам̣бхаггата̄дайо вийа парипа̄кагатамаггасан̇кха̄тесу парипун̣н̣арӯпесу лаббхама̄на̄ кхан̣д̣ичча̄дайо джара̄йа гатамагга̄иччева ведитабба̄, на джара̄ти.
йасма̄ ¶ джарам̣ паттасса а̄йу ха̄йати, индрийа̄ни джаджджара̄ни хонтӣти а̄йуха̄на̄дайо пакатиниддеса̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘паччхима̄ две пакатиниддеса̄’’ти. тена̄ха ‘‘имехи пана̄’’тиа̄ди.
авин̃н̃а̄йама̄нантаратта̄ авӣчиджара̄ ман̣иа̄дӣсу мандадасака̄дӣсу екекадасакесу ча кхан̣е кхан̣е джин̣н̣авика̄ра̄дӣнам̣ дувин̃н̃еййатта̄. тато ан̃н̃есӯти ман̣иа̄дито ан̃н̃есу ахиччхаттака̄дӣсу, па̄н̣ӣнам̣ екабхавапарийа̄панне сакалаа̄йусмим̣ гахитатарун̣айува̄джара̄ка̄лесу, екадвиттидиваса̄тиккамесу пуппха̄дӣсу ва̄ти аттхо. таттха хи джара̄висесасса сувин̃н̃еййатта̄ савӣчиджара̄ на̄ма.
чаванакавасена̄ти чаванака̄нам̣ кхандха̄нам̣ васена. екачатупан̃чаккхандха̄йа чутийа̄ чаванамева чаваната̄ти а̄ха ‘‘бха̄вавачанена лаккхан̣анидассана’’нти, па̄л̣ийам̣ ‘‘чутӣ’’ти вуттасса маран̣асса сабха̄вадассананти ¶ аттхо. бхан̇гуппатти бхиджджама̄ната̄. тена ‘‘бхедо’’ти имина̄ кхандха̄нам̣ бхиджджама̄ната̄ бхедасаман̇гита̄ вутта̄ти дассети. т̣ха̄на̄бха̄вапаридӣпананти кеначипи а̄ка̄рена ават̣т̣ха̄на̄бха̄вадӣпанам̣. гхат̣ассева̄ти хи висадисӯда̄харан̣ам̣. йатха̄ гхат̣е бхинне капа̄ла̄диавайавасесо лаббхати, на евам̣ чутиккхандхесу бхан̇гесу, на кочи висесо тит̣т̣хатӣти дассетум̣ ‘‘антарадха̄на’’нти вуттам̣. маччусан̇кха̄там̣ маран̣анти маччусан̃н̃итам̣ маран̣ам̣. ‘‘ка̄ламаран̣а’’нти ваданти. санта̄насса аччантасамуччхедабхӯтам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ маран̣ам̣ самуччхедамаран̣ам̣. а̄ди-саддена кхан̣икамаран̣ам̣ сан̇ган̣ха̄ти. тасса кирийа̄ти антакасса кирийа̄, йа̄ локе вуччати ‘‘маччӯ’’ти, маран̣анти аттхо. чаванака̄ло ева ва̄ анатиккаманӣйатта̄ висесена ка̄лоти вуттоти тасса кирийа̄ аттхато чутиккхандха̄нам̣ бхедапаваттийева. ‘‘маччу маран̣а’’нти ва̄ еттха сама̄сам̣ акатва̄ йо ‘‘маччӯ’’ти вуччати бхедо, тамева маран̣ам̣ ‘‘па̄н̣ача̄го’’ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.
чатувока̄равасена̄ти чатувока̄рабхававасена. таттха хи рӯпака̄йасан̃н̃ито кал̣еваро наттхи, йам̣ никкхипеййа. кин̃ча̄пи екавока̄рабхавепи кал̣евараниккхепо наттхи, рӯпака̄йасса пана таттха аттхита̄маттам̣ гахетва̄ ‘‘екавока̄равасена кал̣еварасса никкхепо’’ти вутто. чатувока̄равасена ча̄ти ча-саддена ‘‘сесадвайавасена кхандха̄нам̣ бхедо’’ти имаматтхам̣ дассети саббаттхева кхандхабхедасаббха̄вато. сесадвайавасена̄ти ¶ сесабхавадвайавасенева кал̣еварасса никкхепо. йадипи екавока̄рабхаве рӯпака̄йо виджджати, кал̣евараниккхепо пана наттхӣти ‘‘кал̣еварасса саббха̄вато’’иччева вуттам̣. йасма̄ манусса̄дӣсу кал̣евараниккхепо аттхи, тасма̄ манусса̄дӣсу кал̣еварасса никкхепоти йоджана̄. кал̣еварам̣ никкхипӣйати етена̄ти маран̣ам̣ кал̣еварасса никкхепо. екато катва̄ти екаджджхам̣ катва̄, екаджджхам̣ гахан̣аматтена.
джа̄йанат̣т̣хена̄тиа̄ди а̄йатанавасена йонивасена ча двӣхи падехи саббасатте парийа̄дийитва̄ парийа̄дийитва̄ джа̄тим̣ дассетум̣ вуттам̣. кечи пана ‘‘каттубха̄вавасена пададвайам̣ вутта’’нти ваданти. ‘‘тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ джа̄ти сан̃джа̄тӣ’’ти пана каттари са̄миниддесасса кататта̄ убхайаттха̄пи бха̄ваниддесо. сампун̣н̣а̄ джа̄ти сан̃джа̄ти. па̄кат̣а̄ ниббатти абхиниббатти. тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣…пе… абхиниббаттӣти саттавасена паваттатта̄ воха̄радесана̄.
татра татра̄ти екачатувока̄рабхавесу двиннам̣ сесарӯпадха̄туйам̣ пат̣исандхиккхан̣е уппаджджама̄на̄нам̣ пан̃чаннам̣, ка̄мадха̄туйам̣ викала̄викалиндрийа̄нам̣ васена саттаннам̣ наваннам̣ дасаннам̣ пуна дасаннам̣ ека̄дасаннан̃ча ¶ а̄йатана̄нам̣ васена сан̇гахо ведитаббо. сантатийанти йена каммуна̄ кхандха̄нам̣ па̄тубха̄во, тена абхисан̇кхатасантатийам̣. тан̃ча кхо пат̣исандхиккхан̣авасена ведитаббам̣.
каммам̣йева каммабхаво ‘‘бхавати етасма̄ упапаттибхаво’’ти катва̄. каммена ниййа̄дитааттабха̄вупапаттивасена бхаватӣти бхаво, татха̄ татха̄ ниббаттавипа̄ко кат̣атта̄рӯпан̃ча. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘бхаватӣти катва̄ бхаво’’ти упапаттибхавасса ваккхама̄натта̄ ‘‘каммам̣ пхалавоха̄рена бхавоти вутта’’нти катхитам̣.
упа̄дийанти сатта̄ дал̣хагга̄хам̣ ган̣ханти етена килесака̄мена. на кевалам̣ идха каран̣аса̄дханамева, атха кхо каттуса̄дханампи лаббхатӣти вуттам̣ ‘‘сайам̣ ва̄’’ти. танти ваттхука̄мам̣. ка̄мо ча со ка̄манат̣т̣хена, упа̄да̄нан̃ча бхусама̄да̄нат̣т̣хена̄ти ка̄мупа̄да̄нам̣. етанти ка̄мупа̄да̄нападам̣. пуна етанти ка̄мупа̄да̄насан̇кха̄там̣.
сассато ¶ атта̄ти идам̣ пуримадит̣т̣хим̣ упа̄дийама̄нам̣ уттарадит̣т̣хим̣ дассетум̣ вуттам̣. йатха̄ еса̄ дит̣т̣хи дал̣хӣкаран̣авасена пуримам̣ уттара̄ упа̄дийати, евам̣ ‘‘наттхи динна’’нтиа̄дика̄пӣти. аттаггахан̣ам̣ пана ‘‘аттава̄дупа̄да̄на’’нти идам̣ на дит̣т̣хупа̄да̄надассананти дат̣т̣хаббам̣. локо ча̄ти аттаггахан̣авинимуттаггахан̣ам̣ дит̣т̣хупа̄да̄набхӯтам̣ идха пуримадит̣т̣хиуттарадит̣т̣хивачанехи вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
йена миччха̄бхинивесена госӣлаговата̄дим̣ сама̄дийати чева анутит̣т̣хати ча, со госӣлаговата̄дӣнӣти адхиппета̄ни. тена̄ха ‘‘госӣла…пе… сайамева упа̄да̄на̄нӣ’’ти. абхинивесатоти абхинивесанато.
аттава̄дупа̄да̄нанти ‘‘атта̄’’ти ва̄дасса пан̃н̃а̄панасса гахан̣асса ка̄ран̣абхӯта̄ дит̣т̣хӣти аттхо. аттава̄даматтамева̄ти аттасса абха̄ва̄ ‘‘атта̄’’ти идам̣ вачанаматтамева. упа̄дийанти дал̣хам̣ ган̣ханти.
чаккхудва̄ра̄дӣсу паватта̄йа̄ти идам̣ тан̣ха̄йа рӯпатан̣ха̄дибха̄васса ка̄ран̣авачанам̣ чхадва̄ра̄рамман̣икадхамма̄нам̣ пат̣инийата̄рамман̣атта̄. джаванавӣтхийа̄ паватта̄йа̄ти идам̣ тасса̄ паваттит̣т̣ха̄надассанам̣. сабха̄венева ут̣т̣ха̄тум̣ асакконтасса вел̣у вийа ниссайо ахутва̄ олумбхакабха̄вена бха̄во упа̄да̄насса паччайабха̄вато а̄рамман̣ампи там̣садисам̣ вуттам̣. рӯпети висайе ¶ бхуммам̣. са̄ тивидха̄ хотӣти самбандхо. ка̄матан̣ха̄ ка̄масса̄дабха̄вена паваттийа̄. евам̣ асса̄дентӣти сассатадит̣т̣хийа̄ сахаджа̄таниссайасампайуттааттхиавигата̄дипаччайабхӯта̄йа сам̣сат̣т̣хатта̄ ниччадхувасассата̄бхинивесамукхена асса̄дентӣ. бхавасахагата̄ тан̣ха̄ бхаватан̣ха̄. бхавати тит̣т̣хати саббака̄ланти хи бхавадит̣т̣хи бхаво уттарападалопена, бхавасса̄давасена паваттийа̄ ча. имина̄ найена вибхаватан̣ха̄ти еттха аттхо ведитаббо. вибхавати уччхиджджати винассатӣти евам̣ паватта̄ дит̣т̣хи вибхаво уттарападалопена. евам̣ та̄ни ат̣т̣ха̄раса̄ти йа̄ чха ка̄матан̣ха̄, чха бхаватан̣ха̄, чха вибхаватан̣ха̄ вутта̄, ета̄ни ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄вичарита̄ни тан̣ха̄паччайо. аджджхаттанти сакасантатийам̣. бахиддха̄ти тато бахиддха̄. атӣта̄рамман̣а̄ни ва̄ хонту итара̄рамман̣а̄ни ва̄, сайам̣ пана атӣта̄ни чхаттим̣са тан̣ха̄вичарита̄ни. сесапададвайепи есева найо. ‘‘ат̣т̣хасатам̣ тан̣ха̄вичарита̄нӣ’’тиа̄дина̄ ¶ самбандхо. ида̄ни апаренапи пака̄рена ат̣т̣хасатам̣ тан̣ха̄вичарита̄ни дассетум̣ ‘‘аджджхаттикасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха аджджхаттикасса̄ти аджджхаттикакхандхапан̃чакам̣. упайогаттхе хи идам̣ са̄мивачанам̣. упа̄да̄йа̄ти гахетва̄. асмӣти хотӣти йадетам̣ аджджхаттикам̣ кхандхапан̃чакам̣ упа̄да̄йа тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена самуда̄йагга̄хато асмӣти га̄хо хоти, тасмим̣ сатӣти аттхо. идха пана рӯпа̄диа̄рамман̣авасена аттхо ведитаббо. иттхамасмӣти хотӣти кхаттийа̄дӣсу ‘‘идам̣пака̄ро аха’’нти евам̣ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена хотӣти аттхо. идам̣ та̄ва анупанидха̄йа гахан̣ам̣.
евама̄дӣнӣти а̄ди-саддена ‘‘евамасми, ан̃н̃атха̄сми, ахам̣ бхависсам̣, иттхам̣ бхависсам̣, евам̣ бхависсам̣, ан̃н̃атха̄ бхависсам̣, асасми, сатасми, ахам̣ сийам̣, иттхам̣ сийам̣, евам̣ сийам̣, ан̃н̃атха̄ сийам̣, апа̄хам̣ сийам̣, апа̄хам̣ иттхам̣ сийам̣, апа̄хам̣ евам̣ сийам̣, апа̄хам̣ ан̃н̃атха̄ сийа’’нти етесам̣ сан̇гахо. упанидха̄йа гахан̣ампи дувидхам̣ самато асамато ва̄ти там̣ дассетум̣ ‘‘евамасми, ан̃н̃атха̄смӣ’’ти ча вуттам̣. таттха евамасмӣти идам̣ самато упанидха̄йа гахан̣ам̣, йатха̄ айам̣ кхаттийо, евам̣ ахамасмӣти аттхо. ан̃н̃атха̄смӣти идам̣ пана асамато гахан̣ам̣, йатха̄йам̣ кхаттийо тато ан̃н̃атха̄ ахам̣ хӣно ва̄ адхико ва̄ти аттхо. има̄ни та̄ва паччуппаннавасена чатта̄ри тан̣ха̄вичарита̄ни. бхависсантиа̄дӣни пана чатта̄ри ана̄гатавасена вутта̄ни, тесам̣ пуримачатукке вуттанайенева аттхо ведитаббо. асасмӣти сассато асми, ниччассетам̣ адхивачанам̣. сатасмӣти асассато асми, аниччассетам̣ адхивачанам̣. ити има̄ни две сассатуччхедавасена вутта̄ни. ито пара̄ни сийантиа̄дӣни чатта̄ри сам̣сайапаривитаккавасена вутта̄ни, та̄ни пуримачатукке вуттанайена аттхато ведитабба̄ни. апа̄хам̣ сийантиа̄дӣни пана чатта̄ри ¶ ‘‘апи на̄ма̄хам̣ бхавеййа’’нти евам̣ паттхана̄каппанавасена вутта̄ни, та̄нипи пуримачатукке вуттанайенева ведитабба̄ни. еваметесу –
две дит̣т̣хисӣса̄ чатта̄ро, суддхасӣса̄ сӣсамӯлака̄;
тайо тайоти ета̄ни, ат̣т̣ха̄раса вибха̄вайе.
ете хи сассатуччхедавасена вутта̄ две дит̣т̣хисӣса̄ на̄ма, ‘‘асми, бхависсам̣ сийам̣, апа̄хам̣ сийа’’нти ете чатта̄ро суддхасӣса̄ на̄ма, ‘‘иттхамасмӣ’’тиа̄дайо ¶ тайо тайоти два̄даса сӣсамӯлака̄ на̄ма̄ти ведитаббам̣. идха па̄л̣ийам̣ рӯпа̄рамман̣а̄дивасена тан̣ха̄ а̄гата̄ти а̄ха ‘‘аджджхаттикарӯпа̄диниссита̄нӣ’’ти. ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄вичарита̄нӣти а̄нетва̄ самбандхо. имина̄ асмӣти имина̄ абхисекасена̄пачча̄дина̄ ‘‘кхаттийо аха’’нти мӯлабха̄вато ‘‘асмӣ’’ти хоти. сесам̣ пуббе вуттанайенева ведитаббам̣. сан̇гахети тан̣ха̄йа йатха̄вуттавибха̄гасса сам̣кхипанавасена сан̇ган̣хане карийама̄не. ‘‘чхайиме, бхиккхаве, тан̣ха̄ка̄йа̄’’тиа̄ди ниддесо. ‘‘рӯпе тан̣ха̄ рӯпатан̣ха̄’’тиа̄ди ниддесаттхо. ‘‘ка̄мара̄габха̄вена̄’’тиа̄дико, ‘‘аджджхаттикассупа̄да̄йа̄’’тиа̄дико ча ниддесавиттха̄ро. ‘‘рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу чхал̣ева̄’’тиа̄дико сан̇гахо.
йасма̄ чаккхудва̄ра̄дӣсу екекасмим̣ два̄ре уппаджджанакавин̃н̃а̄н̣а̄ни вийа анека̄ ева ведана̄, тасма̄ та̄ ра̄сивасена екаджджхам̣ гахетва̄ ‘‘чха ведана̄ка̄йа̄’’ти вуттанти а̄ха ‘‘ведана̄самӯха̄’’ти. ниссайабха̄вена уппаттидва̄рабха̄вена на̄на̄паччайа̄ хонти чаккхудха̄туа̄дайо, та̄ куччхина̄ дха̄рентийо вийа посентийо вийа ча хонтӣти та̄сам̣ ма̄тусадисата̄ вутта̄. чаккхусампхассахетӯти ниссайа̄дичаккхусампхассапаччайа̄. айанти айам̣ ведана̄ ‘‘чаккхусампхассаджа̄ ведана̄’’тиа̄дина̄ са̄дха̄ран̣ато вутта̄. еттха̄ти етасмим̣ ведана̄паде. саббасан̇га̄хика̄ти кусала̄кусалавипа̄какирийа̄нам̣ васена саббасан̇га̄хика̄. евам̣ вибхан̇ге а̄гатанайена са̄дха̄ран̣ато ватва̄пи идха̄дхиппетаведанамева дассетум̣ ‘‘випа̄кавасена пана̄’’тиа̄дима̄ха. чаккхумхи сампхассоти чаккхумхи ниссайабхӯте уппаннапхассо. еса найо сесесу. йасма̄ чаккха̄дӣни висуддхимагге кхандханиддесе лаккхан̣а̄дивибха̄гато, а̄йатананиддесе висесато, са̄ман̃н̃ато ча саддаттхадассана̄дивасена вибха̄вита̄ни, тасма̄ ‘‘йам̣ ваттаббам̣…пе… вуттамева̄’’ти а̄ха.
наманалаккхан̣анти а̄рамман̣а̄бхимукхам̣ хутва̄ наманасабха̄вам̣ тена вина̄ аппаваттанато. руппаналаккхан̣ам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. ведана̄ккхандхо пана ека̄ва ведана̄. саббадуббалачитта̄ни на̄ма пан̃чавин̃н̃а̄н̣а̄ни ¶ . нану таттха джӣвитачиттат̣т̣хитийо ¶ ча сантӣти? саччам̣, та̄сам̣ пана киччам̣ на татха̄ па̄кат̣ам̣, йатха̄ четана̄дӣнанти те еветтха па̄л̣ийам̣ уддхат̣а̄. йена махантапа̄тубха̄ва̄дина̄ ка̄ран̣ена. еттха̄ти етасмим̣ маха̄бхӯтаниддесе. ан̃н̃о виниччхайанайоти ‘‘вачанаттхато кала̄пато’’тиа̄дина̄ лаккхан̣а̄диниччхайато ан̃н̃о виниччхайанайо. нану со чатудха̄туваваттха̄не вутто, на рӯпаккхандханиддесети? таттха вуттепи ‘‘чатудха̄туваваттха̄не вутта̄нӣ’’ти атидесавасена вуттатта̄ ‘‘рӯпаккхандханиддесе вутто’’ти вуттам̣. упа̄да̄йа̄ти пат̣ичча. бхӯта̄ни хи пат̣ичча уппаджджама̄нам̣ упа̄да̄рӯпам̣ ‘‘та̄ни гахетва̄’’ти вуттам̣ ависсаджджанато. нисса̄йа̄типи еке тесам̣ ниссайапаччайабха̄вато. пуббака̄лакирийа̄ на̄ма екам̣сато апарака̄лакирийа̄пеккха̄ти па̄т̣хасесена аттхам̣ вадати. вибхаттивипалла̄сена вина̄ ева аттхам̣ дассетум̣ ‘‘самӯхаттхе ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. самӯхасамбандхе са̄миниддесена самӯхаттхо дӣпитоти там̣ дассенто а̄ха ‘‘самӯхам̣ упа̄да̄йа̄’’ти. дхаммасан̇ган̣ийам̣ (дха. са. 584) а̄гатанайена ‘‘тевӣсативидха’’нти вуттам̣. таттха хи хадайаваттху на ниддит̣т̣хам̣, ‘‘йам̣ рӯпам̣ нисса̄йа̄’’ти ва̄ пат̣т̣ха̄не (пат̣т̣ха̄на. 1.1.8) а̄гататта̄ хадайаваттхумпи гахетва̄ джа̄тирӯпабха̄вена упачайасантатийо екато катва̄ ‘‘тевӣсативидха’’нти вуттам̣.
чаккхусса вин̃н̃а̄н̣анти ва̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣. аса̄дха̄ран̣ака̄ран̣ена ча̄йам̣ ниддесо. ‘‘сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣а’’нти еттха саббалокийавипа̄кавин̃н̃а̄н̣асса гахетаббатта̄ ‘‘тебхӯмакавипа̄качиттассетам̣ адхивачана’’нти вуттам̣.
абхисан̇кхаран̣алаккхан̣оти а̄йӯханасабха̄во. чопанавасена̄ти вин̃н̃аттисам̣чопанавасена, ка̄йавин̃н̃аттийа̄ самут̣т̣ха̄панавасена̄ти аттхо. вачанабхедавасена̄ти вачӣбхедуппа̄давасена, вачӣвин̃н̃аттийа̄ самут̣т̣ха̄панавасена̄ти аттхо. евам̣ чопанам̣ на бхавеййа̄ти дассетум̣ ‘‘рахо нисӣдитва̄ чинтентасса̄’’ти вуттам̣. екӯнатим̣са̄ти еттха абхин̃н̃а̄четана̄винимутта̄ ева екӯнатим̣са четана̄ ведитабба̄ тасса̄ випа̄кавин̃н̃а̄н̣асса паччайатта̄бха̄вато.
дуккхети екампи идам̣ бхуммавачанам̣ сам̣силесананиссайависайабйа̄панавасена атта̄нам̣ бхиндитва̄ винийогам̣ гаччхатӣти ‘‘чатӯхи ка̄ран̣ехӣ’’тиа̄ди вуттам̣. екопи ¶ хи вибхаттиниддесо анекадха̄ винийогам̣ гаччхати йатха̄ таддхитаттхе уттарападасама̄ха̄рети. танти ан̃н̃а̄н̣ам̣. дуккхасаччанти хадайаваттхулаккхан̣ам̣ дуккхасаччам̣. асса̄ти ан̃н̃а̄н̣асса. ниссайапаччайабха̄вена̄ти пуреджа̄таниссайабха̄вена. сахаджа̄таниссайапаччайабха̄вена пана там̣сахаджа̄та̄ пхасса̄дайо ваттабба̄. а̄рамман̣апаччайабха̄вена дуккхасаччам̣ асса а̄рамман̣анти йоджана̄. дуккхасаччанти упайогаекавачанам̣ ¶ . етанти ан̃н̃а̄н̣ам̣. тасса̄ти дуккхасаччасса. ‘‘пат̣иччха̄детӣ’’ти еттха вуттам̣ пат̣иччха̄дана̄ка̄рам̣ дассетум̣ ‘‘йа̄тха̄ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. н̃а̄н̣авиппайуттачиттенапи екадесена йа̄тха̄вато лаккхан̣апат̣иведхо хотийева̄ти ‘‘йа̄тха̄валаккхан̣апат̣иведханива̄ран̣ена̄’’ти ватва̄ ‘‘н̃а̄н̣апаваттийа̄ четтха аппада̄нена̄’’ти вуттанти ваданти. пуримам̣ пана пат̣иведхан̃а̄н̣уппаттийа̄ ниседхакатха̄дассанам̣, паччхимам̣ анубодхан̃а̄н̣уппаттийа̄. еваметтха аттхо ведитаббо. еттха̄ти дуккхасачче.
сахаджа̄тасса ан̃н̃а̄н̣асса самудайасаччам̣ ваттху хоти ниссайапаччайабха̄ватоти вуттам̣ ‘‘ваттхуто’’ти. а̄рамман̣атоти а̄рамман̣апаччайабха̄вена. йасма̄ самудайасаччам̣ ан̃н̃а̄н̣асса а̄рамман̣ам̣ хоти, тасма̄ ‘‘дуккхасамудайе ан̃н̃а̄н̣а’’нти вуттанти аттхо. пат̣иччха̄данам̣ дуккхасачче вуттанайамева екенева ка̄ран̣ена итаресам̣ тин̣н̣ам̣ асамбхавато, ким̣ пана етам̣ екам̣ ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘пат̣иччха̄данато’’ти. идам̣ виттха̄рато вибха̄ветум̣ ‘‘ниродхапат̣ипада̄нам̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тада̄раббха̄ти там̣ а̄раббха там̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄. паччхиман̃хи саччадвайанти ниродхо магго. тан̃хи найагамбхӣратта̄. дуддасанти сан̣хасукхумадхамматта̄ сабха̄венева гамбхӣрата̄йа дуддасам̣ дувин̃н̃еййам̣ дуравагга̄хам̣. таттха̄ти пуриме саччадвайе. андхабхӯтанти андхака̄рабхӯтам̣. на паваттати а̄рамман̣ам̣ ка̄тум̣ на висахати. вачанӣйаттена̄ти ва̄чакабха̄вена татха̄ упат̣т̣ха̄нато. сабха̄валаккхан̣асса дуддасатта̄ти пӣл̣ана̄диа̄йӯхана̄дивасена ‘‘идам̣ дуккхам̣, айам̣ самудайо’’ти (ма. ни. 484; 3.104) йа̄тха̄вато сабха̄валаккхан̣асса дуддасатта̄ дувин̃н̃еййатта̄ пуримадвайам̣ гамбхӣрам̣. таттха̄ти пуримасмим̣ саччадвайе. випалла̄сагга̄хавасена паваттатӣти субха̄дивипарӣтагга̄ха̄нам̣ паччайабха̄вавасена ан̃н̃а̄н̣ам̣ паваттати.
ида̄ни ¶ ‘‘дуккхе ан̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу пака̄рантаренапи аттхам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха дуккхети етта̄вата̄ти ‘‘ан̃н̃а̄н̣анти вуччама̄на̄йа авиджджа̄йа дуккхе’’ти еттакена. сан̇гахатоти самодха̄нато. киччатоти асампат̣иведхакиччато. ан̃н̃а̄н̣амива̄ти висайасабха̄вам̣ йа̄тха̄вато пат̣ивиджджхитум̣ аппада̄накиччамива. ‘‘дуккхе’’тиа̄дина̄ таттха авиджджа̄ паваттати, висесато ниддит̣т̣хам̣ хотӣти катва̄ саббаттхева татха̄ ависит̣т̣хасабха̄вадассанам̣ иданти дассетум̣ ‘‘ависесато пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
кхан̣иканиродхасса идха анадхиппетатта̄ айуджджама̄натта̄ вира̄гаггахан̣ато ча авиджджа̄дӣнам̣ пат̣ипаккхавасена пат̣иба̄ханам̣ идха ‘‘ниродхо’’ти адхиппето, со ча несам̣ саббасо ануппаджджанамева̄ти ¶ а̄ха ‘‘ниродхо хотӣти ануппа̄до хотӣ’’ти. ‘‘авиджджа̄ нируджджхати еттха̄ти авиджджа̄ниродхо, сан̇кха̄ра̄ нируджджханти еттха̄ти сан̇кха̄раниродхо’’ти евам̣ саббехи етехи ниродхападехи нибба̄насса деситатта̄ дат̣т̣хабба̄. тена̄ха ‘‘нибба̄нам̣ хӣ’’тиа̄ди. ват̣т̣авиват̣т̣анти ват̣т̣ан̃ча виват̣т̣ан̃ча. ‘‘два̄дасахӣ’’ти идам̣ паччекам̣ йоджетаббам̣ ‘‘ануломато два̄дасахи падехи ват̣т̣ам̣, пат̣иломато два̄дасахи виват̣т̣ам̣ идха дассита’’нти.
вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. пат̣ипада̄суттаван̣н̣ана̄
3. миччха̄ пат̣ипаджджати ета̄йа̄ти миччха̄пат̣ипада̄, ват̣т̣ага̄мимагго дуккха̄вахатта̄. там̣ миччха̄пат̣ипадам̣. тена̄ха ‘‘аниййа̄никапат̣ипада̄’’ти. со пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро катхам̣ миччха̄пат̣ипада̄ хотӣти? сампаттибхаве сукха̄вахова хотӣти адхиппа̄йо. ват̣т̣асӣсатта̄ти ват̣т̣апаккхийа̄нам̣ уттаман̇габха̄вато. антамасоти уккам̣сапарийантам̣ сандха̄йа вадати авакам̣сапарийантато. ‘‘идам̣ ме пун̃н̃ам̣ нибба̄на̄дхигама̄йа паччайо хотӯ’’ти евам̣ нибба̄нам̣ паттхетва̄ паваттитам̣. пан̣н̣амут̣т̣хида̄наматтанти са̄капан̣н̣амут̣т̣хида̄наматтам̣. аппатва̄ти антогадхахету еса ниддесо, апа̄петва̄ти аттхо. йадаггена ¶ ва̄ пат̣ипаджджанато арахаттам̣ паттоти вуччати, тадаггена тада̄ваха̄ пат̣ипада̄пи патта̄ти вуччатӣти ‘‘аппатва̄’’ти вуттам̣. ануломавасена̄ти ануломапат̣иччасамуппа̄давасена. пат̣иломавасена̄ти еттха̄пи есева найо. пат̣ипада̄ пуччхита̄ти етена пат̣ипада̄ десетум̣ а̄раддха̄ти айампи аттхо сан̇гахито йатха̄раддхасса аттхасса катхетукамйата̄пуччха̄йа идха̄гататта̄. ануломапат̣иччасамуппа̄дадесана̄йампеттха бйатирекамукхена авиджджа̄диниродха̄ пана виджджа̄йа сати хоти сан̇кха̄ра̄нам̣ асамбхавоти вуттам̣ ‘‘нибба̄нам̣ бха̄джита’’нти. сарӯпена пана та̄йа ват̣т̣амева пака̄ситам̣. ваккхати хи парийоса̄не ‘‘ват̣т̣авиват̣т̣амева катхита’’нти. ниййа̄танети нигамане. пхалена̄ти паттаббапхалена пат̣ипада̄йа сампа̄пакахетуно дасситатта̄. йатха̄ хи тивидхо хету н̃а̄пако, ниббаттако, сампа̄пакоти, евам̣ тивидхам̣ пхалам̣ н̃а̄петаббам̣, ниббаттетаббам̣, сампа̄петаббанти. тасма̄ паттаббапхалена нибба̄нена там̣сампа̄пакахетубхӯта̄йа пат̣ипада̄йа дасситатта̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘пхалена хеттха̄’’тиа̄ди. айам̣ вуччатӣти евам̣ нибба̄напхала̄ айам̣ ‘‘самма̄пат̣ипада̄’’ти вуччати. асесавира̄га̄ асесаниродха̄ти самуччхедаппаха̄навасена авиджджа̄йа асесавираджджанато асесанируджджханато ча. пададвайенапи ануппа̄даниродхамева вадати. тан̃хи нибба̄нам̣. дутийавикаппе айам̣ еттха адхиппа̄йо – йена маггена каран̣абхӯтена асесаниродхо хоти, авиджджа̄йа асесаниродхо йам̣ а̄гамма хоти, там̣ маггам̣ дассетунти. еван̃хи сатӣти евам̣ падабха̄джанасса ¶ нибба̄насса падаттхе сати. са̄нубха̄ва̄ пат̣ипада̄ вибхатта̄ хотӣти авиджджа̄йа асесаниродхахетупат̣ипада̄ таттха са̄тисайаса̄маттхийасама̄йогато са̄нубха̄ва̄ вибхатта̄ хоти. миччха̄пат̣ипада̄гахан̣енеттха ват̣т̣ассапи вибхаттатта̄ вуттам̣ ‘‘ват̣т̣авиват̣т̣амева катхита’’нти.
пат̣ипада̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. випассӣсуттаван̣н̣ана̄
4. виппхандантӣти нимисанавасена. анимисехӣти вигатанимисехи уммӣлантехева. тена вуттам̣ маха̄пада̄не. еттха̄ти етасмим̣ ‘‘випассӣ’’ти паде, етасмим̣ ва̄ ‘‘анимисехӣ’’тиа̄дике йатха̄гате суттанте.
маха̄пурисасса ¶ анимисалочанато ‘‘випассӣ’’ти саман̃н̃а̄пат̣ила̄бхасса ка̄ран̣ам̣ вуттам̣, там̣ ака̄ран̣ам̣ ан̃н̃есампи маха̄сатта̄нам̣ чаримабхаве анимисалочанатта̄ти чоданам̣ сандха̄йа ‘‘еттха ча̄’’тиа̄дим̣ ватва̄ тато пана ан̃н̃амева ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. пала̄л̣айама̄насса̄ти тосентасса. ана̄даре четам̣ са̄мивачанам̣. ат̣т̣асса̄ти аттхасса.
пун̃н̃уссайасан̇кха̄то бхаго асса атисайена аттхӣти бхагава̄ти ‘‘бха̄гйасампаннасса̄’’ти вуттам̣. самма̄ти саммадева йа̄тха̄вато, н̃а̄йена ка̄ран̣ена̄ти вуттам̣ хотӣти а̄ха ‘‘найена хетуна̄’’ти. сам̣-саддо ‘‘са̄ма’’нти имина̄ сама̄наттхоти а̄ха ‘‘са̄мам̣ паччаттапурисака̄рена̄’’ти, сайамбхун̃а̄н̣ена̄ти аттхо. самма̄, са̄мам̣ буджджхи етена̄ти самбодхо вуччати магган̃а̄н̣ам̣, ‘‘буджджхати етена̄’’ти катва̄ идха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ассапи сан̇гахо. бодхима̄ сатто бодхисатто, пуримападе уттарападалопо йатха̄ ‘‘са̄капаттхаво’’ти. буджджханакасаттоти еттха маха̄бодхийа̄напат̣ипада̄йа буджджхатӣти бодхи ча со саттависесайогато сатто ча̄ти бодхисатто. паттхайама̄но паваттатӣти ‘‘куда̄ссу на̄ма махантам̣ бодхим̣ па̄пун̣исса̄мӣ’’ти сан̃джа̄таччхандо пат̣ипаджджати. дуккханти джа̄тиа̄димӯлакам̣ дуккхам̣. ка̄мам̣ чутупапа̄та̄пи маран̣аджа̄тийо, ‘‘джа̄йати мӣйатӣ’’ти пана ватва̄ ‘‘чавати упападжджатӣ’’ти вачанам̣ на екабхавапарийа̄панна̄нам̣ тесам̣ гахан̣ам̣, атха кхо на̄на̄бхавапарийа̄панна̄нам̣ екаджджхам̣ гахан̣анти дассенто а̄ха ‘‘идам̣…пе… вутта’’нти. тасса ниссаран̣анти тасса джара̄маран̣асса ниссаран̣анти вуччати. йасма̄ маха̄сатто джин̣н̣абйа̄дхимате дисва̄ паббаджито, тасма̄сса джара̄маран̣амева а̄дито упат̣т̣ха̄си.
упа̄йаманасика̄рена̄ти ¶ упа̄йена видхина̄ н̃а̄йена манасика̄рена патхена манасика̄расса паваттанато. сама̄його ахосӣти йа̄тха̄вато пат̣ивиджджханавасена сама̄гамо ахоси. йонисо манасика̄ра̄ти хетумхи ниссаккавачананти тасса ‘‘йонисо манасика̄рена̄’’ти хетумхи каран̣авачанена а̄ха. джа̄тийа̄ кхо сати джара̄маран̣анти ‘‘кимхи ну кхо сати джара̄маран̣ам̣ хоти, ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣а’’нти джара̄маран̣е ка̄ран̣ам̣ паригган̣хантасса бодхисаттасса ‘‘йасмим̣ сати йам̣ хоти, асати ча на ¶ хоти, там̣ тасса ка̄ран̣а’’нти евам̣ абйабхича̄раджа̄тика̄ран̣апаригган̣ханена ‘‘джа̄тийа̄ кхо сати джара̄маран̣ам̣ хоти, джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти йа̄ джара̄маран̣асса ка̄ран̣апаригга̄хика̄ пан̃н̃а̄ уппаджджи, та̄йа уппаджджантийа̄ часса абхисамайо пат̣иведхо ахосӣти аттхо.
итӣти вуттаппака̄рапара̄масанам̣. хӣти нипа̄таматтам̣. иданти йатха̄вуттасса ват̣т̣асса паччаккхато гахан̣ам̣. тена̄ха ‘‘евамида’’нти. идха авиджджа̄йа самудайасса а̄гататта̄ ‘‘ека̄дасасу т̣ха̄несӯ’’ти вуттам̣. самудайам̣ сампин̣д̣етва̄ти сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ самудайам̣ екаджджхам̣ гахетва̄. анекава̄ран̃хи самудайадассанавасена н̃а̄н̣асса паваттатта̄ ‘‘самудайо самудайо’’ти а̄мед̣итавачанам̣. атха ва̄ ‘‘евам̣ самудайо хотӣ’’ти идам̣ на кевалам̣ ниббаттидассанапарам̣, атха кхо пат̣иччасамуппа̄дасаддо вийа пат̣иччасамуппа̄дамукхена идха самудайасаддо ниббаттимукхена паччайаттам̣ вадати. вин̃н̃а̄н̣а̄дайо ча йа̄ванто идха паччайадхамма̄ ниддит̣т̣ха̄, те са̄ман̃н̃арӯпена бйа̄паниччха̄васена ган̣ханто ‘‘самудайо самудайо’’ти авоча. тена̄ха ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ самудайо хотӣ’’ти. дассанат̣т̣хена чаккхӯти самудайасса паччаккхато дассанабха̄во чаккху. н̃а̄тат̣т̣хена̄ти н̃а̄табха̄вена. паджа̄нанат̣т̣хена̄ти ‘‘авиджджа̄сан̇кха̄ра̄дитам̣там̣паччайадхаммапаваттийа̄ етасса дуккхаккхандхасса самудайо’’ти пака̄рато ва̄ джа̄нанат̣т̣хена. пат̣иведханат̣т̣хена̄ти ‘‘айам̣ авиджджа̄ди паччайадхаммо имасса сан̇кха̄ра̄дикасса паччайабха̄вато самудайо’’ти пат̣ивиджджханат̣т̣хена. обха̄санат̣т̣хена̄ти самудайабха̄вапат̣иччха̄дакасса мохандхака̄расса килесандхака̄расса видхаманавасена авабха̄санавасена. там̣ панетам̣ ‘‘чаккху’’нтиа̄дина̄ вуттам̣ н̃а̄н̣ам̣. ниродхава̄рети пат̣иломава̄ре. со хи ‘‘кисса ниродха̄ джара̄маран̣аниродхо’’ти ниродхакиттанавасена а̄гато.
випассӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5-10. сикхӣсутта̄диван̣н̣ана̄
5-10. на ¶ евам̣ йоджетва̄ти ‘‘сикхиссапӣ’’тиа̄дина̄ самуччайавасена евам̣ на йоджетва̄. касма̄тиа̄дина̄ таттха ка̄ран̣ам̣ вадати. ека̄сане адеситатта̄ти ¶ вуттамеваттхам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ‘‘на̄на̄т̣ха̄несу хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. йадипи та̄ни висум̣ висум̣ вуттабха̄вена десита̄ни, аттхаван̣н̣ана̄ пана екасадиса̄ тадаттхасса абхиннатта̄. ‘‘буддха̄ джа̄та̄’’ти на ан̃н̃о а̄чиккхатӣти йоджана̄. на хи маха̄бодхисатта̄нам̣ паччхимабхаве паропадесена пайоджанам̣ аттхи. гатамаггенева̄ти пат̣ипаттигаманена гатамаггенева паччхимамаха̄бодхисатта̄ гаччханти, айаметтха дхаммата̄. гаччхантӣти чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу патит̣т̣хитачитта̄ сатта боджджхан̇ге йа̄тха̄вато бха̄ветва̄ самма̄самбодхийа̄ абхисамбуджджханавасена паваттантӣти аттхо. йатха̄ пана тесам̣ пат̣хамавипассана̄бхинивесо хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘саббабодхисатта̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. буддхабха̄ва̄нам̣ випассана̄, буддхаттха̄йа ва̄ випассана̄ буддхавипассана̄.
сикхӣсутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
буддхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. а̄ха̄равагго
1. а̄ха̄расуттаван̣н̣ана̄
11. а̄харантӣти а̄ненти уппа̄денти, упаттхамбхентӣти аттхо. ниббатта̄ти пасута̄. бхӯта̄ на̄ма йасма̄ тато пат̣т̣ха̄йа локе джа̄тавоха̄ро пат̣исандхиггахан̣ато пана пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ма̄тукуччхито никкханто, та̄ва самбхавесино, еса та̄ва габбхасеййакесу бхӯтасамбхавесивибха̄го, итаресу пана пат̣хамачитта̄дивасена вутто. самбхава-саддо четтха габбхасеййака̄нам̣ васена пасӯтипарийа̄йо, итаресам̣ васена уппаттипарийа̄йо. пат̣хамачиттапат̣хамаирийа̄патхаккхан̣есу хи те самбхавам̣ уппаттим̣ есанти упагаччханти на̄ма, на та̄ва бхӯта̄ упапаттийа̄ на суппатит̣т̣хитатта̄, бхӯта̄ ева саббасо бхавесана̄йа самуччхиннатта̄. на пуна бхависсантӣти авадха̄ран̣ена ниваттитаматтхам̣ дассети. йо ча ‘‘ка̄лагхасо бхӯто’’тиа̄дӣсу бхӯта-саддасса кхӣн̣а̄савава̄чита̄ дат̣т̣хабба̄. ва̄-саддо четтха сампин̣д̣анаттхо ‘‘аггина̄ ва̄ удакена ва̄’’тиа̄дӣсу вийа.
йатха̄сакам̣ ¶ ¶ паччайабха̄вена аттабха̄васса пат̣хапанамеветтха а̄ха̄рехи ка̄таббаануггахо хотӣти адхиппа̄йена̄ха ‘‘вачанабхедо…пе… еко йева̄’’ти. саттасса уппаннадхамма̄нанти саттасса санта̄не уппаннадхамма̄нам̣. йатха̄ ‘‘вассасатам̣ тит̣т̣хатӣ’’ти вутте ануппабандхавасена паваттатӣти вуттам̣ хоти, евам̣ т̣хитийа̄ти ануппабандхавасена паваттийа̄ти аттхо, са̄ пана авиччхедоти а̄ха ‘‘авиччхеда̄йа̄’’ти. ануппабандхадхаммуппаттийа̄ саттасанта̄но ануггахито на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘ануппанна̄нам̣ уппа̄да̄йа̄’’ти. ета̄нӣти т̣хитиануггахапада̄ни. убхайаттха дат̣т̣хабба̄ни на йатха̄самбандхато.
ваттхугата̄ оджа̄ ваттху вийа тена саддхим̣ аджджхохаритаббатам̣ гаччхатӣти вуттам̣ ‘‘аджджхохаритаббако а̄ха̄ро’’ти, ниббаттитаоджам̣ пана сандха̄йа ‘‘кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро оджат̣т̣хамакарӯпа̄ни а̄харатӣ’’ти ваккхати. ол̣а̄риката̄ апподжата̄йа на ваттхуно тхӯлата̄йа катхината̄йа ва̄, тасма̄ йасмим̣ ваттхусмим̣ паритта̄ оджа̄ хоти, там̣ ол̣а̄рикам̣. саппа̄дайо дуккхуппа̄даката̄йа ол̣а̄рика̄ ведитабба̄. виса̄н̣а̄дӣнам̣ тивассачхад̣д̣ита̄нам̣ пӯтибхӯтатта̄ мудуката̄ти ваданти. тараччхакхел̣атемитата̄йа пана татха̄бхӯта̄нам̣ тесам̣ мудуката̄. дхаммасабха̄во хеса. саса̄нам̣ а̄ха̄ро сукхумо тарун̣атин̣асассакха̄данато. сакун̣а̄нам̣ а̄ха̄ро сукхумо тин̣абӣджа̄дикха̄данато. паччантава̄сӣнам̣ а̄ха̄ро сукхумо ма̄самуггакура̄дибходжанатта̄. тесанти параниммитавасаваттӣнам̣. сукхумотвева̄ти на кин̃чи упа̄да̄йа, атха кхо сукхумоиччева нит̣т̣хам̣ патто тато парамасукхумасса абха̄вато.
ваттхувасена панеттха а̄ха̄расса ол̣а̄рикасукхумата̄ вутта̄, са̄ часса апподжамаходжата̄хи ведитабба̄ти дассетум̣ ‘‘еттха ча̄’’тиа̄дима̄ха. париссайанти кхуда̄васена уппаннам̣ вихим̣сам̣ сарӣрадаратхам̣. винодетӣти ваттху тасса виноданаматтам̣ кароти. на пана саккоти па̄летунти сарӣрам̣ йа̄петум̣ наппахоти нироджатта̄. на саккоти париссайам̣ винодетум̣ а̄ма̄сайасса апӯран̣ато.
чхаббидхопӣти имина̄ кассачи пхассасса анавасеситаббатама̄ха. десанаккаменеветтха пхасса̄дӣнам̣ дутийа̄дита̄, на ан̃н̃ена ка̄ран̣ена̄ти а̄ха ‘‘десана̄найо ева чеса̄’’тиа̄ди. манасо сан̃четана̄ на ¶ саттасса̄ти дассанаттхам̣ маногахан̣ам̣ йатха̄ ‘‘читтасса т̣хити, четовимутти ча̄’’ти а̄ха ‘‘маносан̃четана̄ти четана̄ва̄’’ти. читтанти йам̣ кин̃чи читтамева. екара̄сим̣ катва̄ти екаджджхам̣ гахетва̄ вибха̄гам̣ акатва̄, са̄ман̃н̃ена гахита̄ти аттхо. таттха лаббхама̄нам̣ упа̄дин̣н̣ака̄дивибха̄гам̣ дассетум̣ ‘‘кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро’’тиа̄ди вуттам̣. а̄ха̄раттхам̣ на са̄дхентӣти та̄дисасса ¶ а̄ха̄расса ана̄харан̣ато. тада̄пӣти бхиджджитва̄ вигатака̄лепи. упа̄дин̣н̣ака̄ха̄роти вуччантӣти кечи. идам̣ пана а̄чарийа̄нам̣ на руччати тада̄ упа̄дин̣н̣акарӯпассева абха̄вато. пат̣исандхичиттенева сахаджа̄та̄ти лаккхан̣авачанаметам̣, сабба̄йапи каммаджарӯпапарийа̄панна̄йа оджа̄йа аттхибха̄васса авиччхедаппаваттисамбхавадассанаттхо. саттама̄ти уппаннадивасато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва саттамадиваса̄пи. рӯпасантатим̣ па̄лети павен̣игхат̣анавасена. айамева̄ти каммаджаоджа̄. каммаджаоджам̣ пана пат̣ичча уппаннаоджа̄ акаммаджатта̄ анупа̄дин̣н̣аа̄ха̄ротвева ведитаббо. анупа̄дин̣н̣ака̄ пхасса̄дайо ведитабба̄ти а̄нетва̄ самбандхо. локуттара̄ пхасса̄дайо катханти а̄ха ‘‘локуттара̄ пана рул̣хӣвасена катхита̄’’ти. йасма̄ тесам̣ кусала̄нам̣ упетапарийа̄йо наттхи, тасма̄ випа̄ка̄нам̣ упа̄дин̣н̣апарийа̄йо наттхева̄ти анупа̄дин̣н̣апарийа̄йопи рул̣хӣвасена вуттоти ведитаббо.
пуббе ‘‘а̄ха̄ра̄ти паччайа̄’’ти вуттатта̄ йади паччайат̣т̣хо а̄ха̄рат̣т̣хотиа̄дина̄ чодети, атха касма̄ име ева чатта̄ро вутта̄ти атха касма̄ чатта̄рова вутта̄. име ева ча вутта̄ти йоджана̄. висесаппаччайатта̄ти етена йатха̄ ан̃н̃е паччайадхамма̄ аттано паччайуппаннасса паччайа̄ва хонти, име пана татха̄ ча хоти ан̃н̃атха̄ ча̄ти сама̄непи паччайатте атирекапаччайа̄ хонти, тасма̄ ‘‘а̄ха̄ра̄ти вутта̄’’ти имаматтхам̣ дассети. ида̄ни там̣ атирекапаччайатам̣ дассетум̣ ‘‘висесапаччайо хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. висесаппаччайо рӯпака̄йасса кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄ро упатхамбхакабха̄вато. тена̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘рӯпа̄рӯпа̄нам̣ упатхамбхакаттена упака̄рака̄ чатта̄ро а̄ха̄ра̄ а̄ха̄рапаччайо’’ти (висуддхи. 2.608; пат̣т̣ха̄. ат̣т̣ха. паччайуддесаван̣н̣ана̄). упатхамбхакаттан̃хи сатӣпи джанакатте арӯпӣнам̣ а̄ха̄ра̄нам̣ а̄ха̄раджарӯпасамут̣т̣ха̄накарӯпа̄ха̄расса ¶ ча хоти, асати пана упатхамбхакатте а̄ха̄ра̄нам̣ джанакаттам̣ наттхӣти упатхамбхакаттам̣ падха̄нам̣. джанайама̄нопи хи а̄ха̄ро авиччхедавасена упатхамбхайама̄но ева джанетӣти упатхамбхакабха̄во ева а̄ха̄рабха̄во. ведана̄йа пхассо висесапаччайо. ‘‘пхассапаччайа̄ ведана̄’’ти хи вуттам̣. ‘‘сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣а’’нти вачанато вин̃н̃а̄н̣асса маносан̃четана̄. ‘‘четана̄ тивидхам̣ бхавам̣ джанетӣ’’ти хи вуттам̣. ‘‘вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпа’’нти пана вачанато на̄марӯпасса вин̃н̃а̄н̣ам̣ висесапаччайо. на хи оккантавин̃н̃а̄н̣а̄бха̄ве на̄марӯпасса аттхи самбхаво. йатха̄ха ‘‘вин̃н̃а̄н̣ан̃ча хи, а̄нанда, ма̄тукуччхисмим̣ на оккамиссатха, апи ну кхо на̄марӯпам̣ ма̄тукуччхисмим̣ самуччиссатха̄’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.115). вуттамеваттхам̣ суттена са̄дхетум̣ ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄ди вуттам̣.
евам̣ йадипи паччайаттхо а̄ха̄раттхо, висесапаччайатта̄ пана имева а̄ха̄ра̄ти вутта̄ти там̣ несам̣ ¶ висесапаччайатам̣ авибха̄гато дассетва̄ ида̄ни вибха̄гато дассетум̣ ‘‘ко панеттха̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. мукхе т̣хапитаматто ева асан̇кха̄дито, таттакена̄пи аббхантарасса а̄ха̄расса паччайо хоти ева. тена̄ха ‘‘ат̣т̣ха рӯпа̄ни самут̣т̣ха̄петӣ’’ти. сукхаведана̄йа хито сукхаведанӣйо. саббатха̄пӣти чаккхусампхасса̄дивасена. йаттака̄ пхассасса пака̄рабхеда̄, тесам̣ васена саббаппака̄ропи пхасса̄ха̄ро йатха̄рахам̣ тиссо ведана̄ а̄харати, ана̄ха̄рако наттхи.
саббатха̄пӣти идха̄пи пхасса̄ха̄ре вуттанайа̄нуса̄рена аттхо ведитаббо. тисантативасена̄ти ка̄йадасакам̣ бха̄вадасакам̣ ваттхудасаканти тивидхасантативасена. сахаджа̄та̄дипаччайанайена̄ти сахаджа̄та̄дипаччайавидхина̄. пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ан̃хи аттана̄ сахаджа̄тана̄масса сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃авипа̄киндрийасампайуттааттхиавигатапаччайехи паччайо хонтойева а̄ха̄рапаччайата̄йа там̣ а̄ха̄рети вуттам̣, сахаджа̄тарӯпесу пана ваттхуно сампайуттапаччайам̣ т̣хапетва̄ виппайуттапаччайена, сесарӯпа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайан̃ча т̣хапетва̄ итаресам̣ паччайа̄нам̣ васена йоджана̄ ка̄табба̄. та̄нӣти напум̣саканиддесо анапум̣сака̄нампи напум̣сакехи саха вачанато. са̄савакусала̄кусалачетана̄ва вутта̄ висесапаччайабха̄вадассанам̣ хетанти, тена̄ха ‘‘ависесена пана̄’’тиа̄ди. пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣амева вуттанти еттха̄пи ¶ есева найо. йатха̄ тасса тасса пхаласса висесато паччайата̄йа етесам̣ а̄ха̄раттхо, евам̣ ависесатопӣти дассетум̣ ‘‘ависесена̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха там̣сампайуттатам̣самут̣т̣ха̄надхамма̄нанти техи пхасса̄дӣхи сампайуттадхамма̄нан̃чева там̣самут̣т̣ха̄нарӯпадхамма̄нан̃ча. таттха сампайуттаггахан̣ам̣ йатха̄рахато дат̣т̣хаббам̣, самут̣т̣ха̄наггахан̣ам̣ пана ависесато.
упаттхамбхенто а̄ха̄ракиччам̣ са̄дхетӣти упаттхамбхенто ева рӯпам̣ самут̣т̣ха̄пети, оджат̣т̣хамакасамут̣т̣ха̄паненева панасса упатхамбханакиччасиддхи. пхусантойева̄ти пхусанакиччам̣ каронто ева. а̄йӯхама̄на̄ва̄ти четайама̄на̄ ева абхисандахантӣ ева. виджа̄нантамева̄ти упапаттипарикаппанавасена виджа̄нантамева а̄ха̄ракиччам̣ са̄дхетӣти йоджана̄. саббаттха а̄ха̄ракиччаса̄дханан̃ча тесам̣ ведана̄диуппаттихетута̄йа аттабха̄васса паваттанамева. ка̄йат̣т̣хапанена̄ти касма̄ вуттам̣, нану каммаджа̄дирӯпам̣ камма̄дина̄ва паваттатӣти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘каммаджанитопӣ’’тиа̄ди.
упа̄дин̣н̣арӯпасантатийа̄ упаттхамбханенева утучиттаджарӯпасантатӣнампи упаттхамбханасиддхи хотӣти ‘‘двиннам̣ рӯпасантатӣна’’нти вуттам̣. упаттхамбханамева сандха̄йа ‘‘анупа̄лако хутва̄’’ти ча вуттам̣. рӯпака̄йасса т̣хитихетута̄ хи йа̄пана̄ анупа̄лана̄. сукха̄диваттхубхӯтанти сукха̄дӣнам̣ паваттит̣т̣ха̄набхӯтам̣. а̄рамман̣ампи хи васати еттха а̄рамман̣акаран̣авасена тада̄рамман̣а̄ дхамма̄ти ваттхӯти ¶ вуччати. пхусантойева̄ти идам̣ пхассасса пхусанасабха̄ватта̄ вуттам̣. на хи дхамма̄нам̣ сабха̄вена вина̄ паватти аттхи, ведана̄паваттийа̄ вина̄ сатта̄нам̣ сандха̄ваната̄ наттхӣти а̄ха ‘‘сукха̄ди…пе… хотӣ’’ти. на четтха сан̃н̃ӣбхавакатха̄йам̣ асан̃н̃ӣбхаво дассетаббо, тасса̄пи ва̄ ка̄ран̣абхӯтаведана̄паваттивасенева т̣хитийа̄ хетуно абйа̄питатта̄, татха̄ хи ‘‘маносан̃четана̄…пе… бхавамӯланиппха̄данато сатта̄нам̣ т̣хитийа̄ хотӣ’’ти вутта̄. тато ева вин̃н̃а̄н̣ам̣ виджа̄нантамева̄ти упапаттипарикаппанавасена виджа̄нантамева̄ти вуттова̄йаматтхо.
чатта̄ри бхайа̄ни дат̣т̣хабба̄ни а̄дӣнававибха̄ванато. никантӣти ника̄мана̄, расатан̣хам̣ сандха̄йа вадати. са̄ хи кабал̣ӣка̄ре а̄ха̄ре балаватӣ, теневеттха авадха̄ран̣ам̣ катам̣. бха̄йати етасма̄ти бхайам̣, никантийева ¶ бхайам̣ маха̄наттхахетуто. упагаманам̣ висайиндрийавин̃н̃а̄н̣есу висайавин̃н̃а̄н̣есу ча сан̇гативасена паватти, там̣ ведана̄диуппаттихетута̄йа ‘‘бхайа’’нти вуттам̣. авадха̄ран̣е пайоджанам̣ вуттанайамева. сесадвайепи есева найо. а̄йӯханам̣ абхисандаханам̣, сам̣видха̄нантипи ваданти. там̣ бхавӯпапаттихетута̄йа ‘‘бхайа’’нти вуттам̣. абхинипа̄то таттха таттха бхаве пат̣исандхиггахан̣авасена вин̃н̃а̄н̣асса ниббатти. со бхавӯпапаттихетука̄нам̣ саббесам̣ анаттха̄нам̣ мӯлака̄ран̣ата̄йа ‘‘бхайа’’нти вуттам̣. ида̄ни никантиа̄дӣнам̣ саппат̣ибхайатам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха никантим̣ катва̄ти а̄лайам̣ джанетва̄, тан̣хам̣ уппа̄детва̄ти аттхо. сӣта̄дӣнам̣ пураккхата̄ти сӣта̄дӣнам̣ пурато т̣хита̄, сӣта̄дӣхи ба̄дхийама̄на̄ти аттхо.
пхассам̣ упагаччханта̄ти чаккхусампхасса̄дибхедам̣ пхассам̣ паваттента̄. пхассасса̄диноти ка̄йасампхассавасена пхот̣т̣хаббасан̇кха̄тасса асса̄данасӣла̄. ка̄йасампхассавасена хи сатта̄нам̣ пхот̣т̣хаббатан̣ха̄ паваттатӣти дассетум̣ пхасса̄ха̄ра̄дӣнавадассане пхот̣т̣хабба̄рамман̣ам̣ уддхат̣ам̣ ‘‘паресам̣ раккхитагопитесӯ’’тиа̄дина̄. пхассасса̄диноти ва̄ пхасса̄ха̄расса̄диноти аттхо. сати хи пхасса̄ха̄ре сатта̄нам̣ пхасса̄рамман̣е асса̄до, на̄сати, тена̄ха ‘‘пхассасса̄дамӯлака’’нтиа̄ди.
джа̄тинимиттасса бхайасса абхинипа̄тасабха̄вена гахитатта̄ ‘‘таммӯлака’’нти вуттам̣. камма̄йӯхананимиттанти аттхо. бхайам̣ саббанти пан̃чавӣсати, тивидхамаха̄бхайам̣, ан̃н̃ан̃ча саббабхайам̣ а̄гатамева хоти бхайа̄дхит̣т̣ха̄насса аттабха̄васса ниппха̄данато.
абхинипататӣти абхиниббаттати. пат̣хама̄бхиниббатти хи сатта̄нам̣ таттха таттха ан̇га̄рака̄сусадисе ¶ бхаве абхинипа̄тасадисӣ. таммӯлакатта̄ти на̄марӯпаниббаттимӯлакатта̄. саббабхайа̄нам̣ абхинипа̄тойева бхайам̣ бха̄йати етасма̄ти катва̄.
аппети вийа̄ти пхаласса аттала̄бхахетубха̄вато ка̄ран̣ам̣, там̣ ниййа̄дети вийа. танти пхалам̣. татоти ка̄ран̣ато. етесанти а̄ха̄ра̄нам̣ ¶ . йатха̄вуттена̄ти ‘‘пхалам̣ нидетӣ’’тиа̄дина̄ вуттаппака̄рена аттхена. саббападесӯти ‘‘ведана̄ниродхена̄’’тиа̄дӣсу саббесу падесу.
пат̣исандхим̣ а̄дим̣ катва̄ти пат̣исандхиккхан̣ам̣ а̄дим̣ катва̄. упа̄дин̣н̣акаа̄ха̄ре сандха̄йа ‘‘аттабха̄васан̇кха̄та̄нам̣ а̄ха̄ра̄на’’нти вуттам̣. те хи ниппарийа̄йато тан̣ха̄нида̄на̄. парипун̣н̣а̄йатана̄нам̣ сатта̄нам̣ саттасантативасена̄ти парипун̣н̣а̄йатана̄нам̣ сабха̄вака̄нам̣ чаккху сотам̣ гха̄нам̣ дживха̄ ка̄йо бха̄во ваттхӯти имесам̣ саттаннам̣ сантатӣнам̣ васена. сеса̄нам̣ апарипун̣н̣а̄йатана̄нам̣ андхабадхираабха̄вака̄нам̣. ӯнаӯнасантативасена̄ти чаккхуна̄, сотена, тадубхайена, бха̄вена ча ӯнаӯнасантативасена. пат̣исандхийам̣ джа̄та̄ пат̣исандхика̄. пат̣хамабхаван̇гачиттаккхан̣а̄дӣти а̄ди-саддена тада̄рамман̣ачиттасса сан̇гахо дат̣т̣хаббо.
тан̣ха̄йапи нида̄нам̣ джа̄на̄тӣти йоджана̄. тан̣ха̄нида̄нантипи па̄т̣хо. ват̣т̣ам̣ дассетва̄ти сарӯпато найато ча сакаламева ват̣т̣ам̣ дассетва̄. ида̄ни таматтхам̣ виттха̄рато вибха̄ветум̣ ‘‘имасмин̃ча пана т̣ха̄не’’тиа̄дима̄ха. атӣта̄бхимукхам̣ десанам̣ катва̄ти паччуппаннабхавато пат̣т̣ха̄йа атӣтадхамма̄бхимукхам̣ таббисайам̣ десанам̣ катва̄ татха̄ка̄ран̣ена. атӣтена ват̣т̣ам̣ дассетӣти атӣтабхавена каммакилесавипа̄кават̣т̣ам̣ дассети. аттабха̄воти паччуппанно аттабха̄во. йади евам̣ касма̄ ‘‘атӣтена ват̣т̣ам̣ дассетӣ’’ти вуттанти? на̄йам̣ досо ‘‘атӣтенева̄’’ти анавадха̄ран̣ато, еван̃ча катва̄ атӣта̄бхимукхаггахан̣ам̣ джанакакаммам̣ гахитам̣, тан̣ха̄сӣсена на̄нантарийабха̄вато. на хи каммуна̄ вина̄ тан̣ха̄ бхаванетти йуджджати.
там̣ камманти тан̣ха̄сӣсена вуттакаммам̣. дассетунти там̣ атӣтам̣ аттабха̄вам̣ дассетум̣. тассаттабха̄васса джанакам̣ камманти тасса йатха̄вуттасса аттабха̄васса джанакам̣. тато парампи аттабха̄вам̣ а̄йӯхитам̣ каммам̣ дассетум̣ вуттам̣. авиджджа̄ ча на̄ма тан̣ха̄ вийа камматта̄ти каммассева гахан̣ам̣. двӣсу т̣ха̄несӯти а̄ха̄раггахан̣ена ведана̄диггахан̣ена̄ти двӣсу т̣ха̄несу. аттабха̄воти паччуппаннака̄лико атӣтака̄лико ча аттабха̄во. пуна двӣсӯти тан̣ха̄ггахан̣е авиджджа̄сан̇кха̄раггахан̣ети двӣсу т̣ха̄несу. тасса джанаканти паччуппаннасса чева атӣтасса ча аттабха̄васса ¶ джанакам̣ каммам̣ вуттанти йоджана̄ ¶ . каммаггахан̣ена четтха йаттха там̣ каммам̣ а̄йӯхитам̣, са̄ атӣта̄ джа̄ти аттхато дассита̄ хоти. тена сам̣са̄рават̣т̣асса анаматаггатам̣ дӣпети. сан̇кхепена̄ти сан̇кхепена хетупан̃чакапхалапан̃чакаггахан̣ампи хи сан̇кхепо ева хетупхалабха̄вена сан̇гахетаббадхамма̄нам̣ анекавидхатта̄.
йади атӣтена ват̣т̣ам̣ дасситам̣, евам̣ сати саппадеса̄ пат̣иччасамуппа̄дадхаммадесана̄ хотӣти дассенто ‘‘татра̄йа’’нтиа̄дима̄ха. тена хи йадипи сарӯпато ана̄гатена ват̣т̣ам̣ идха на дасситам̣, найато пана тассапи дасситатта̄ ниппадеса̄ ева пат̣иччасамуппа̄дадесана̄ти дассети. ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. удакапит̣т̣хе нипаннанти удакам̣ париплававасена нипаннам̣. парабха̄ганти парауттаман̇габха̄гам̣. оратоти тато апарабха̄гато олокенто. апарипун̣н̣оти викала̄вайаво. евам̣сампадантиа̄ди упама̄йа сам̣санданам̣.
йатха̄ хи гӣва̄ сарӣрасандха̄ракакан̣д̣ара̄нам̣ мӯлат̣т̣ха̄набхӯта̄, евам̣ аттабха̄васандха̄рака̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ мӯлабхӯта̄ тан̣ха̄ти вуттам̣ ‘‘гӣва̄йа дит̣т̣хака̄ло’’ти. йатха̄ ведана̄дианека̄вайавасамуда̄йабхӯто аттабха̄во, евам̣ пха̄сукапит̣т̣хикан̣д̣ака̄дианека̄вайавасамуда̄йабхӯта̄ пит̣т̣хӣти ‘‘пит̣т̣хийа̄…пе… тасса дит̣т̣хака̄ло’’ти вуттам̣. тан̣ха̄сан̇кха̄танти тан̣ха̄йа катхитам̣. идха десана̄йа паччайа̄ авиджджа̄сан̇кха̄ра̄ ведитабба̄ти ‘‘нан̇гут̣т̣хамӯласса дит̣т̣хака̄ло вийа̄’’ти вуттам̣. татха̄ хи парийоса̄не ‘‘нан̇гут̣т̣хамӯлам̣ пассеййа̄’’ти упама̄дассанам̣ катам̣. найато парипун̣н̣абха̄ваггахан̣ам̣ ведитаббам̣. па̄л̣ийам̣ ана̄гатасса̄пи паччайават̣т̣асса хетувасена пхалавасена ва̄ парипун̣н̣абха̄васса мукхаматтадассанӣйатта̄ а̄дито пхалахетусандхи, маджджхе хетупхаласандхи, антепи пхалахетусандхӣти евам̣ тисандхикатта̄ чатусан̇кхепамева ват̣т̣ам̣ дасситанти.
а̄ха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. мол̣ийапхаггунасуттаван̣н̣ана̄
12. имасмим̣йева т̣ха̄нети ‘‘чатта̄роме бхиккху…пе… а̄ха̄ра̄’’ти евам̣ чатта̄ро а̄ха̄ре сарӯпато дассетва̄ ‘‘име кхо бхиккхаве…пе… ануггаха̄йа̄’’ти нигаманавасена дассите имасмим̣йева т̣ха̄не. десанам̣ нит̣т̣ха̄песи ¶ чатуа̄ха̄равибха̄гадӣпакам̣ десанам̣ уддесавасенева нит̣т̣ха̄песи, упари а̄ваджджетва̄ тун̣хӣ нисӣди. дит̣т̣хигатикоти аттадит̣т̣хивасена дит̣т̣хигатико. варагандхава̄ситанти сабха̄васиддхена чанданагандхена чева тадан̃н̃ана̄на̄гандхена ча парибха̄витатта̄ варагандхава̄ситам̣ ¶ . ратаначан̇кот̣аварена̄ти ратанамайена уттамачан̇кот̣акена. десана̄нусандхим̣ гхат̣ентоти йатха̄десита̄йа десана̄йа анусандхим̣ гхат̣енто, йатха̄ упаридесана̄ ваддхеййа, евам̣ усса̄хам̣ каронто. вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄рам̣ а̄ха̄ретӣти тасса а̄ха̄ран̣акирийа̄йа вуттапуччха̄йа там̣ дит̣т̣хигатам̣ уппа̄т̣енто ‘‘йо етам̣…пе… бхун̃джати ва̄’’ти а̄ха.
вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄ре на̄ма иччхите тасса упабхун̃джакенапи бхавитаббам̣, со ‘‘ко ну кхо’’ти айам̣ пуччха̄йа адхиппа̄йо. утусамайети габбхавут̣т̣ха̄насамайе. со хи утусамайасса маттакасамайатта̄ татха̄ вутто. ‘‘удакена ан̣д̣а̄ни ма̄ нассантӯ’’ти маха̄самуддато никкхамитва̄. гиджджхапотака̄ вийа а̄ха̄расан̃четана̄йа та̄ни каччхапан̣д̣а̄ни маносан̃четана̄ха̄рена йа̄пентӣти айам̣ тасса тхерасса ладдхи. кин̃ча̄пи айам̣ ладдхӣти пхассаманосан̃четана̄ха̄ресу кин̃ча̄пи тхерасса йутта̄ айутта̄ ва̄ айам̣ ладдхи. имам̣ пан̃ханти ‘‘ко ну кхо, бханте, вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄рам̣ а̄ха̄ретӣ’’ти имам̣ пан̃хам̣ ета̄йа йатха̄вутта̄йа ладдхийа̄ на пана пуччхати, атха кхо саттупаладдхийа̄ пуччхатӣти адхиппа̄йо. соти дит̣т̣хигатико. на ниггахетаббо умматтакасадисатта̄ адхиппа̄йам̣ аджа̄нитва̄ пуччха̄йа кататта̄. тена̄ха ‘‘а̄ха̄ретӣти на̄хам̣ вада̄мӣ’’тиа̄ди.
тасмим̣ майа̄ евам̣ вуттети тасмим̣ вачане майа̄ ‘‘а̄ха̄ретӣ’’ти евам̣ вутте сати. айам̣ пан̃хоти ‘‘ко ну кхо, бханте, вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄рам̣ а̄ха̄ретӣ’’ти айам̣ пан̃хо йутто бхавеййа. евам̣ пуччхите пан̃хети саттупаладдхим̣ ана̄да̄йа ‘‘катамасса дхаммасса паччайо’’ти евам̣ дхаммапаваттавасенева пан̃хе пуччхите. тенева вин̃н̃а̄н̣ена̄ти тенева пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ена саха уппаннам̣ на̄ман̃ча рӯпан̃ча атӣтабхаве дит̣т̣хигатикасса васена а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттӣти идха̄дхиппетам̣. на̄марӯпе джа̄те сатӣти на̄марӯпе ниббатте таппаччайабхӯтам̣ бхиндитва̄ сал̣а̄йатанам̣ хоти.
татра̄йам̣ паччайавибха̄го – на̄манти ведана̄дикхандхаттайам̣ идха̄дхиппетам̣, рӯпам̣ пана саттасантатипарийа̄паннам̣, нийамато чатта̄ри бхӯта̄ни чха ваттхӯни джӣвитиндрийам̣ ¶ а̄ха̄ро ча. таттха випа̄кана̄мам̣ пат̣исандхиккхан̣е хадайаваттхуно саха̄йо хутва̄ чхат̣т̣хасса мана̄йатанасса сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайасампайуттавипа̄кааттхиавигатапаччайехи саттадха̄ паччайо хоти. кин̃чи панеттха хетупаччайена кин̃чи а̄ха̄рапаччайена̄ти евам̣ уккам̣са̄вакам̣со ведитаббо. итаресам̣ пана пан̃ча̄йатана̄нам̣ чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ саха̄йо хутва̄ сахаджа̄таниссайавипа̄кавиппайуттааттхиавигатавасена чхадха̄ паччайо хоти. кин̃чи панеттха хетупаччайена кин̃чи а̄ха̄рапаччайена̄ти саббам̣ пуримасадисам̣. паватте випа̄кана̄мам̣ випа̄касса чхат̣т̣ха̄йатанасса вуттанайена саттадха̄ ¶ паччайо хоти, авипа̄кам̣ пана авипа̄касса чхат̣т̣хасса тато випа̄капаччайам̣ апанетва̄ паччайо хоти. чаккха̄йатана̄дӣнам̣ пана паччуппаннам̣ чаккхупаса̄да̄диваттхукампи итарампи випа̄кана̄мам̣ паччха̄джа̄тавиппайуттааттхиавигатапаччайехи чатудха̄ паччайо хоти, татха̄ авипа̄кампи ведитаббам̣. рӯпато пана ваттхурӯпам̣ пат̣исандхийам̣ чхат̣т̣хасса сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайавиппайуттааттхиавигатапаччайехи чхадха̄ паччайо хоти. чатта̄ри пана бхӯта̄ни чаккха̄йатана̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ сахаджа̄таниссайааттхиавигатапаччайехи чатудха̄ паччайо хоти. рӯпаджӣвитам̣ аттхиавигатиндрийавасена тидха̄ паччайо хотӣти айан̃хеттха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггато (висуддхи. 2.594) гахетаббо.
пан̃хасса ока̄сам̣ дентоти ‘‘ко ну кхо, бханте, пхусатӣ’’ти имасса дит̣т̣хигатикапан̃хасса ока̄сам̣ денто. тато вивечетука̄моти адхиппа̄йо. саббападесӯти дит̣т̣хигатикена бхагавата̄ ча вуттападесу. саттоти атта̄. со пана уччхедава̄динопи йа̄ва на уччхиджджати, та̄ва аттхева̄ти ладдхи, пагева сассатава̄дино. бхӯтоти виджджама̄но. ниппхаттоти ниппханно. на тасса да̄ни ниппха̄детаббам̣ кин̃чи аттхӣти ладдхи. идаппаччайа̄ иданти имасма̄ вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄рапаччайа̄ идам̣ на̄марӯпам̣. пуна идаппаччайа̄ иданти имасма̄ на̄марӯпапаччайа̄ идам̣ сал̣а̄йатананти евам̣ бахӯсу т̣ха̄несу бхагавата̄ катхитатта̄ йатха̄ паччайато ниббаттам̣ сан̇кха̄раматтамиданти сан̃н̃аттим̣ упагато. тена̄пӣти сан̃н̃аттупагатена̄пи. ека̄баддхам̣ катва̄ти йатха̄ пуччха̄йа авасаро на хоти, татха̄ ека̄баддхам̣ катва̄. десана̄рул̣ханти йато сал̣а̄йатанападато пат̣т̣ха̄йа ‘‘сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассо’’тиа̄дина̄ десана̄ пат̣иччасамуппа̄давӣтхим̣ а̄рул̣хамева. тамева̄ти сал̣а̄йатанападамева ¶ гахетва̄. виваджджентоти виват̣т̣енто. евама̄ха̄ти ‘‘чханнам̣твева̄’’тиа̄диа̄ка̄рена евам̣ десите, ‘‘винеййаджано пат̣ивиджджхатӣ’’ти евама̄ха. вин̃н̃а̄н̣а̄ха̄ро а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттийа̄ти евам̣ пуримабхавато а̄йатибхавасса паччайавасена мӯлака̄ран̣авасена ча деситатта̄ ‘‘вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпа̄нам̣ антаре еко сандхӣ’’ти вуттам̣. тадамина̄ вин̃н̃а̄н̣аггахан̣ена абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣асса̄пи гахан̣ам̣ катанти дат̣т̣хаббам̣.
мол̣ийапхаггунасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. саман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄
13. йе паччайасамава̄йе тенаттабха̄вена сачча̄ни пат̣ивиджджхитум̣ саматтха̄, те ба̄хиракалин̇ге т̣хита̄пи тенева таттха саматтхата̄йогена бха̄винам̣ самитаба̄хитапа̄патам̣ апеккхитва̄ саман̣асаммата̄йева бра̄хман̣асаммата̄йева̄ти ¶ те ниваттетум̣ ‘‘сачча̄ни пат̣ивиджджхитум̣ асаматтха̄’’ти вуттам̣. дуккхасаччавасена̄ти дуккхаарийасаччавасена. ан̃н̃атха̄ катхам̣ ба̄хирака̄пи джара̄маран̣ам̣ дуккханти на джа̄нанти. саччадесана̄бха̄вато ‘‘саха тан̣ха̄йа̄’’ти вуттанти кечи. там̣ на сут̣т̣ху. йасма̄ таттха таттха бхаве пат̣хама̄бхиниббатти, идха джа̄тӣти адхиппета̄, са̄ ча тан̣ха̄ ева санта̄нена, тан̣хева са̄ джа̄ти. джара̄маран̣ан̃четтха па̄кат̣амева адхиппетам̣, на кхан̣икам̣, тасма̄ сатан̣ха̄ ева джа̄тиджара̄маран̣асса самудайоти бхӯтакатханаметам̣ дат̣т̣хаббам̣. самудайасаччавасена на джа̄нантӣти йоджана̄. еса найо сесападесупи. саббападесӯти йаттха тан̣ха̄ висесанабха̄вена ваттабба̄, тесу саббападесу. йена саманна̄гататта̄ пуггало параматтхато саман̣о бра̄хман̣оти вуччати, там̣ са̄ман̃н̃ам̣ брахман̃н̃ан̃ча̄ти а̄ха ‘‘арийа…пе… брахман̃н̃ан̃ча̄’’ти. йена хи паваттинимиттена саман̣а-саддо бра̄хман̣а-саддо ча саке аттхе нирул̣хо, тасса васена абхиннопи венеййаджджха̄сайато двидха̄ катва̄ ваттум̣ арахатӣти вуттам̣ ‘‘убхайаттха̄пӣ’’ти. ека̄дасасу т̣ха̄несу чатта̄ри сачча̄ни катхеси авиджджа̄самудайасса ануддхат̣атта̄.
саман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дутийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄
14. име ¶ дхамме катаме дхаммети ча еттха ити-саддо а̄диаттхо. тена ‘‘имесам̣ дхамма̄нам̣ катамесам̣ дхамма̄на’’нти имесам̣ пада̄нам̣ сан̇гахо. ета̄ни хи пада̄ни джара̄маран̣а̄дӣнам̣ са̄дха̄ран̣абха̄вена вутта̄ни имисса̄ десана̄йа папан̃чабхӯта̄нӣти а̄ха ‘‘еттакам̣ папан̃чам̣ катва̄ катхитам̣, десанам̣…пе… аджджха̄сайена̄’’ти. имина̄ та̄нева джара̄маран̣а̄дӣни гахетва̄ пуггаладжджха̄сайавасена а̄дито ‘‘име дхамме’’тиа̄дина̄ саббападаса̄дха̄ран̣ато десана̄ а̄раддха̄. йатха̄нуломаса̄санан̃хи суттантадесана̄, на йатха̄дхаммаса̄сананти.
дутийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. качча̄наготтасуттаван̣н̣ана̄
15. йасма̄ идха джа̄нанта̄пи ‘‘самма̄дит̣т̣хӣ’’ти ваданти аджа̄нанта̄пи ба̄хирака̄пи са̄саника̄пи ануссава̄дивасенапи аттапаччаккхенапи, тасма̄ там̣ бахӯнам̣ вачанам̣ упа̄да̄йа а̄мед̣итавасена ‘‘самма̄дит̣т̣хи самма̄дит̣т̣хӣти, бханте, вуччатӣ’’ти а̄ха. татха̄ниддит̣т̣хата̄дассанаттхам̣ хисса айам̣ а̄мед̣итапайого. айан̃хеттха адхиппа̄йо – ‘‘апарехипи самма̄дит̣т̣хӣти вуччати, са̄ ¶ пана̄йам̣ евам̣ вуччама̄на̄ аттхан̃ча лаккхан̣ан̃ча упа̄да̄йа китта̄вата̄ ну кхо, бханте, самма̄дит̣т̣хи хотӣ’’ти. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘самма̄дит̣т̣хӣ’’ти вачане йасма̄ вин̃н̃ӯ ева пама̄н̣ам̣, на авин̃н̃ӯ, тасма̄ ‘‘йам̣ пан̣д̣ита̄’’тиа̄ди вуттам̣. две авайава̄ асса̄ти двайам̣, дувидхам̣ дит̣т̣хига̄хаваттху, двайам̣ дит̣т̣хига̄хавасена ниссито апасситоти двайаниссито. тена̄ха ‘‘две кот̣т̣ха̄се ниссито’’ти. йа̄йа дит̣т̣хийа̄ ‘‘саббойам̣ локо аттхи виджджати саббака̄лам̣ упалаббхатӣ’’ти дит̣т̣хигатико ган̣ха̄ти, са̄ дит̣т̣хи аттхита̄, са̄ ева сада̄ саббака̄лам̣ локо аттхӣти паваттага̄хата̄йа сассато, там̣ сассатам̣. йа̄йа дит̣т̣хийа̄ ‘‘саббойам̣ локо наттхи на хоти уччхиджджатӣ’’ти дит̣т̣хигатико ган̣ха̄ти, са̄ дит̣т̣хи наттхита̄, са̄ ева уччхиджджатӣти уппаннага̄хата̄йа уччхедо, там̣ уччхедам̣. локо ¶ на̄ма сан̇кха̄ралоко тамхи гахетаббато. саммаппан̃н̃а̄йа̄ти авипарӣтапан̃н̃а̄йа йатха̄бхӯтапан̃н̃а̄йа. тена̄ха ‘‘савипассана̄ маггапан̃н̃а̄’’ти. ниббаттесу дхаммесӯти йатха̄ паччайуппаннесу рӯпа̄рӯпадхаммесу. пан̃н̃а̄йанте свева̄ти санта̄нанибандханавасена пан̃н̃а̄йама̄несу ева. йа̄ наттхӣти йа̄ уччхедадит̣т̣хи таттха таттхева сатта̄нам̣ уччхиджджанато винассанато кочи т̣хито на̄ма сатто дхаммо ва̄ наттхӣти сан̇кха̄ралоке уппаджджеййа. ‘‘наттхи сатта̄ опапа̄тика̄’’ти паваттама̄на̄пи миччха̄дит̣т̣хи татха̄паваттасан̇кха̄ра̄рамман̣а̄ва. са̄ на хотӣти камма̄виджджа̄тан̣ха̄дибхедам̣ паччайам̣ пат̣ичча сан̇кха̄ралокасса самудайаниббаттим̣ саммаппан̃н̃а̄йа пассато, са̄ уччхедадит̣т̣хи, на хоти, наппаваттати авиччхедена сан̇кха̄ра̄нам̣ ниббаттидассанато. локаниродханти сан̇кха̄ралокасса кхан̣иканиродхам̣. тена̄ха ‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ бхан̇га’’нти. йа̄ аттхӣти хетупхаласамбандхена паваттама̄насса санта̄на̄нупаччхедасса екаттаггахан̣ена сан̇кха̄ралоке йа̄ сассатадит̣т̣хи саббака̄лам̣ локо аттхӣти уппаджджеййа. са̄ на хотӣти уппаннуппанна̄нам̣ ниродхасса наванава̄нан̃ча уппа̄дасса дассанато, са̄ сассатадит̣т̣хи на хоти.
локо самудети етасма̄ти локасамудайоти а̄ха ‘‘ануломапаччайа̄ка̄ра’’нти. паччайадхамма̄нан̃хи аттано пхаласса паччайабха̄во ануломапаччайа̄ка̄ро. пат̣иломам̣ паччайа̄ка̄ранти а̄нетва̄ самбандхо. там̣там̣хетуниродхато там̣там̣пхаланиродхо хи пат̣иломапаччайа̄ка̄ро. йо хи авиджджа̄дӣнам̣ паччайадхамма̄нам̣ хетуа̄дипаччайабха̄во, со ниппарийа̄йато локасамудайо. паччайуппаннасса сан̇кха̄ра̄дикасса. ануччхедам̣ пассатоти ануччхедадассанасса хету. айампӣти на кевалам̣ кхан̣ато удайавайанӣхаран̣анайо, атха кхо паччайато удайавайанӣхаран̣анайопи.
упагаманат̣т̣хена тан̣ха̄ва упайо. татха̄ дит̣т̣хупайо. есева найоти имина̄ упайехи упа̄да̄на̄дӣнам̣ анаттхантаратам̣ атидисати. татха̄ ча пана тесу дувидхата̄ упа̄дӣйати. нану ча чатта̄ри ¶ упа̄да̄на̄ни ан̃н̃аттха вутта̄нӣти? саччам̣ вутта̄ни, та̄ни ча кхо аттхато две ева̄ти идха евам̣ вуттам̣. ка̄мам̣ ‘‘ахам̣ мама’’нти айатха̄нуккамена вуттам̣, йатха̄нуккамам̣йева пана аттхо ведитаббо. а̄ди-саддена паропарасса субхам̣ асубхантиа̄дӣнан̃ча сан̇гахо ведитаббо. те дхаммети тебхӯмакадхамме. винивисантӣти ¶ вирӯпам̣ нивисанти, абхинивисантӣти аттхо. та̄хӣти тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи. винибаддхоти вирӯпам̣ вимуччитум̣ ва̄ аппада̄навасена нийаметва̄ баддхо.
‘‘абхинивесо’’ти упайупа̄да̄на̄нам̣ паваттиа̄ка̄рависесо вуттоти а̄ха ‘‘тан̃ча̄йанти тан̃ча упайупа̄да̄на’’нти. читтасса̄ти акусалачиттасса. патит̣т̣ха̄набхӯтанти а̄дха̄рабхӯтам̣. досамохавасенапи акусалачиттаппаватти тан̣ха̄дит̣т̣ха̄бхинивесӯпаниссайа̄ ева̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хийо акусаласса читтасса адхит̣т̣ха̄нанти вутта̄. тасминти акусалачитте. абхинивисантӣти ‘‘етам̣ мама, есо ме атта̄’’тиа̄дина̄ абхинивесанам̣ паваттенти. анусентӣти тха̄магата̄ хутва̄ аппаха̄набха̄вена анусенти. тадубхайанти тан̣ха̄дит̣т̣хидвайам̣. на упагаччхатӣти ‘‘етам̣ мама̄’’тиа̄дина̄ тан̣ха̄дит̣т̣хигатийа̄ на упасан̇камати на аллӣйати. на упа̄дийатӣти на дал̣хагга̄хам̣ ган̣ха̄ти. на адхит̣т̣ха̄тӣти на тан̣ха̄дит̣т̣хига̄хена адхит̣т̣ха̄йа паваттати. аттанийага̄хо на̄ма сати аттага̄хе хотӣти вуттам̣ ‘‘атта̄ ме’’ти. идам̣ дуккхаггахан̣ам̣ упа̄да̄наккхандха̄пассайам̣ таббинимуттасса дуккхасса абха̄ва̄ти вуттам̣ ‘‘дуккхамева̄ти пан̃чупа̄да̄наккхандхаматтамева̄’’ти. ‘‘сам̣кхиттена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккха̄’’ти (дӣ. ни. 2.387; ма. ни. 1.120; 3.373; вибха. 190) хи вуттам̣. кан̇кхам̣ на каротӣти сам̣сайам̣ на уппа̄дети саббасо вичикиччха̄йа самуччхинданато.
на параппаччайена̄ти парасса асаддаханена. миссакасамма̄дит̣т̣хим̣ а̄ха̄ти на̄марӯпапариччхедато пат̣т̣ха̄йа самма̄дит̣т̣хийа̄ вуттатта̄ локийалокуттарамиссакам̣ самма̄дит̣т̣хим̣ авоча. никӯт̣антоти нихӣнанто. нихӣнапарийа̄йо хи айам̣ никӯт̣а-саддо. тена̄ха ‘‘ла̄маканто’’ти. пат̣хамаканти ча гараха̄йам̣ ка-саддо. саббам̣ наттхӣти йатха̄сан̇кхатам̣ бхан̇гуппаттийа̄ наттхи ева, саббам̣ наттхи уччхиджджати винассатӣти адхиппа̄йо. саббаматтхӣти ча йатха̄ асан̇кхатам̣ аттхи виджджати, саббака̄лам̣ упалаббхатӣти адхиппа̄йо. саббанти четтха сакка̄йасаббам̣ ведитаббам̣ ‘‘саббадхаммамӯлапарийа̄йа’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.1) вийа. тан̃хи парин̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄нам̣ паччайабхӯтам̣. ити-саддо нидассане. ким̣ нидассети? аттхи-саддена вуттам̣. ‘‘аттхита’’нти ниччатам̣. сассатагга̄хо хи идха пат̣хамо антоти адхиппето. уччхедагга̄хо дутийоти тадубхайавинимутта̄ ча идаппаччайата̄. еттха ча уппаннаниродхакатханато сассататам̣, нируджджханта̄нам̣ асати ¶ нибба̄наппаттийам̣ йатха̄паччайам̣ пунӯпагаманакатханато ¶ уччхедатан̃ча анупагамма маджджхимена бхагава̄ дхаммам̣ десети идаппаччайата̄найена. тена вуттам̣ ‘‘ете…пе… анте’’тиа̄ди.
качча̄наготтасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄
16. ниббинданаттха̄йа̄ти ниббида̄нупассана̄пат̣ила̄бха̄йа. са̄ хи джара̄маран̣асӣсена вуттесу сан̇кхатадхаммесу ниббиндана̄ка̄рена паваттати. вираджджанаттха̄йа̄ти вира̄га̄нупассана̄пат̣ила̄бха̄йа. сӣлато пат̣т̣ха̄йа̄ти виват̣т̣асаннисситасӣласама̄да̄нато пат̣т̣ха̄йа. сота̄паттийан̇гехи саманна̄гато виват̣т̣асаннисситасӣле патит̣т̣хито упа̄сакопи пагева чатупа̄рисуддхисӣле патит̣т̣хито бхиккху самма̄пат̣ипанно на̄ма. тена̄ха ‘‘йа̄ва арахаттамагга̄ пат̣ипанноти ведитаббо’’ти. нибба̄надхаммасса̄ти нибба̄на̄вахасса арийасса маггасса. анурӯпасабха̄вабхӯтанти нибба̄на̄дхигамасса ануччхавикасабха̄вабхӯтам̣. ниббида̄ти имина̄ вут̣т̣ха̄нага̄минипарийоса̄нам̣ випассанам̣ вадати. вира̄га̄ ниродха̄ти пададвайена арийамаггам̣, итарена пхалам̣. еттха̄ти имасмим̣ сутте. екена найена̄ти пат̣хамена найена. таттха хи бхагава̄ тена бхиккхуна̄ дхаммакатхикалаккхан̣ам̣ пуччхито там̣ маттхакам̣ па̄петва̄ виссаджджеси. йо хи випассанам̣ маггам̣ анупа̄да̄вимуттим̣ па̄петва̄ катхетум̣ саккоти, со екантадхаммакатхико. тена̄ха ‘‘дхаммакатхикасса пуччха̄ катхита̄’’ти. двӣхӣти дутийататийанайехи. танти пуччхам̣. висесетва̄ти висит̣т̣хам̣ катва̄. йатха̄пуччхитаматтамева акатхетва̄ апуччхитампи аттхам̣ дассенто дхамма̄нудхаммапат̣ипаттим̣ анупа̄да̄йа вимуттисан̇кха̄там̣ висесам̣ па̄петва̄. бхагава̄ хи аппам̣ йа̄чито бахум̣ денто ул̣а̄рапурисо вийа дхаммакатхикалаккхан̣ам̣ пуччхито пат̣иччасамуппа̄дамукхена тан̃чева тато ча уттарим̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипаттим̣ анупа̄да̄вимуттан̃ча виссаджджеси. таттха ‘‘ниббида̄йа…пе… дхаммам̣ десетӣ’’ти имина̄ дхаммадесанам̣ ва̄сана̄бха̄гийам̣ катва̄ дассеси. ‘‘ниродха̄йа пат̣ипанно хотӣ’’ти имина̄ ниббедхабха̄гийам̣, ‘‘анупа̄да̄вимутто хотӣ’’ти имина̄ десанам̣ асеккхабха̄гийам̣ катва̄ дассеси. тена̄ха ‘‘секкха̄секкхабхӯмийо ниддит̣т̣ха̄’’ти.
дхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ачелакассапасуттаван̣н̣ана̄
17. лин̇гена ¶ ачелакоти паббаджиталин̇гена ачелако. тена ачелакачаран̣ена ачело, на ¶ ниччелата̄маттена̄ти дассети. на̄мена̄ти готтана̄мена кассапоти. десети паведети сам̣сайавигаманам̣ етена̄ти десо, ниччхайахетӯти а̄ха ‘‘кин̃чидева деса’’нтиа̄ди. со хи сам̣сайавигаманам̣ каротӣти ка̄ран̣ам̣. ока̄санти авасам̣санданападесам̣. тена̄ха ‘‘кхан̣ам̣ ка̄ла’’нти. антарагхарам̣ антонивесанам̣. антаре гхара̄ни етасса̄ти антарагхарам̣, антога̄мо. йада̄кан̇кхасӣти йам̣ а̄кан̇кхаси. ити бхагава̄ саббан̃н̃упава̄ран̣а̄йа пава̄рети. тена̄ха ‘‘йам̣ иччхасӣ’’ти. йада̄кан̇кхасӣти йам̣ а̄кан̇кхаси, кассапа, тиккхаттум̣ пат̣иккхипантопи пуччхаси, йам̣ а̄кан̇кхаси, тамева пуччха̄ти аттхо.
‘‘йа̄вататийам̣ пат̣иккхипӣ’’ти вуттатта̄ ‘‘татийампи кхо’’тиа̄дина̄ па̄т̣хена бхавитаббам̣. со пана найавасена сам̣кхиттоти дат̣т̣хаббо. йена ка̄ран̣ена бхагава̄ ачелакасса тиккхаттум̣ йа̄ча̄петва̄ часса пан̃хам̣ катхеси, там̣ дассетум̣ ‘‘касма̄ пана̄’’тиа̄дима̄ха. га̄раваджананаттхам̣ йа̄вататийам̣ пат̣иккхипи тан̃ча дхаммасса суссӯса̄йа. дхаммагарука̄ хи буддха̄ бхагаванто. сатта̄нам̣ н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ а̄гамайама̄но йа̄вататийам̣ йа̄ча̄петӣти вибхаттивипарин̣а̄мавасена са̄дха̄ран̣ато падам̣ йоджетва̄ пуна ‘‘еттакена ка̄лена̄’’ти кассапасса васена йоджетаббам̣.
ма̄ти пат̣иседхе нипа̄то. бхан̣ӣти пунавачанавасена кирийа̄падам̣ вадати. ма̄ евам̣ бхан̣и, катхесӣти аттхо. ‘‘ити бхагава̄ авоча̄’’ти пана сан̇гӣтика̄равачанам̣. сайам̣катам̣ дуккханти пурисасса уппаджджама̄надуккхам̣, тена катам̣ на̄ма тасса ка̄ран̣асса пуббе тенева каммасса упачитатта̄ти айам̣ найо анаваджджо. дит̣т̣хигатико пана пан̃чаккхандхавинимуттам̣ ниччам̣ ка̄ракаведакалаккхан̣ам̣ атта̄нам̣ парикаппетва̄ тасса васена ‘‘сайам̣катам̣ дуккха’’нти пуччхатӣти бхагава̄ ‘‘ма̄ хева’’нти авоча, тена̄ха ‘‘сайам̣катам̣ дуккханти ваттум̣ на ват̣т̣атӣ’’тиа̄ди. еттха ча йади ба̄хиракехи парикаппито атта̄ на̄ма кочи аттхи, со ча ниччо, тасса ниббика̄рата̄йа, пуримарӯпа̄виджаханато кассачи висеса̄дха̄насса ка̄тум̣ асаккун̣еййата̄йа ахитато ниваттанаттхам̣, хите ча ваттанаттхам̣ упадесо ча ниппайоджано сийа̄ ¶ аттава̄дино. катхам̣ ва̄ со упадесо паваттӣйати? вика̄ра̄бха̄вато. еван̃ча аттано аджат̣а̄ка̄сасса вийа да̄на̄дикирийа̄ хим̣са̄дикирийа̄ ча на самбхавати, татха̄ сукхасса дуккхасса ча анубхаванабандхо ева аттава̄дино на йуджджати каммабандха̄бха̄вато. джа̄тиа̄дӣнан̃ча асамбхавато куто вимоккхо. атха пана ‘‘дхаммаматтам̣ тасса уппаджджати чева винассати ча. йасса васена̄йам̣ кирийа̄воха̄ро’’ти вадеййа, евампи пуримарӯпа̄виджаханена ават̣т̣хитасса аттано дхаммаматтанти на сакка̄ самбха̄ветум̣. те ва̄ панасса дхамма̄ аваттха̄бхӯта̄, тато ан̃н̃е ва̄ сийум̣ анан̃н̃е ва̄. йади ¶ ан̃н̃е, на та̄хи тасса уппанна̄хипи кочи висесо аттхи. йо хи кароти пат̣исам̣ведети чавати упападжджати ча̄ти иччхитам̣, тасма̄ тадаттхо ева йатха̄вуттадосо. кин̃ча дхаммакаппана̄пи нираттхика̄ сийа̄. атха анан̃н̃е, уппа̄давина̄савантӣхи аваттха̄хи анан̃н̃асса аттано та̄сам̣ вийа уппа̄давина̄сасамбхавато куто ниччата̄вака̄со. та̄сампи ва̄ аттано вийа ниччата̄паттӣти бандхавимоккха̄нам̣ асамбхаво ева̄ти на йуджджатева̄йам̣ аттава̄до. тена̄ха ‘‘атта̄ на̄ма кочи дуккхасса ка̄рако наттхӣти дӣпетӣ’’ти. паратоти ‘‘парам̣катам̣ дуккха’’нтиа̄дике парасмим̣ тивидхепи найе. адхиччасамуппаннанти адхичча йадиччха̄йа кин̃чи ка̄ран̣ам̣ кассачи ва̄ пуббам̣ вина̄ самуппаннам̣. тена̄ха ‘‘ака̄ран̣ена йадиччха̄йа уппанна’’нти. касма̄ евама̄ха̄ти евам̣ ваккхама̄ноти адхиппа̄йо. асса̄ти ачеласса. айанти бхагавантам̣ сандха̄йа вадати. содхентоти сайам̣ висуддхам̣ катва̄ пуччхитаматтхам̣ ева аттано пуччха̄йа суддхим̣ дассенто. ладдхийа̄ ‘‘сайам̣катам̣ дуккха’’нти миччха̄гахан̣асса пат̣иседханаттха̄йа.
со каротӣти со каммам̣ кароти. со пат̣исам̣ведайатӣти ка̄ракаведака̄нам̣ анан̃н̃аттадассанапарам̣ етам̣, на пана каммакирийа̄пхала̄нам̣ пат̣исам̣ведана̄нам̣ сама̄нака̄лата̄дассанапарам̣. итӣти нидассанаттхе нипа̄то. кхоти авадха̄ран̣е. ‘‘со ева̄’’ти дассито. анийата̄деса̄ хи ете нипа̄та̄. а̄дитоти бхумматтхе ниссаккавачананти а̄ха ‘‘а̄димхийева̄’’ти. ‘‘сайам̣катам̣ дуккха’’нти ладдхийа̄ пагева ‘‘со кароти, со пат̣исам̣ведайатӣ’’ти сан̃н̃а̄читтавипалла̄са̄ бхаванти. сан̃н̃а̄випалла̄сато хи читтавипалла̄со, читтавипалла̄сато дит̣т̣хивипалла̄со, тена̄ха ‘‘евам̣ сати паччха̄ сайам̣катам̣ дуккханти айам̣ ладдхи хотӣ’’ти. евам̣ ¶ сати сан̃н̃а̄читтавипалла̄са̄нам̣ брӯхито миччха̄бхинивесо, йадидам̣ ‘‘сайам̣катам̣ дуккха’’нти ладдхи. тасма̄ пат̣иниссаджджетум̣ па̄пакам̣ дит̣т̣хигатанти дассети. тена̄ха бхагава̄ ‘‘сайам̣катам̣…пе… етам̣ паретӣ’’ти. ват̣т̣адуккхам̣ адхиппетам̣ ависесато аттхӣти ча вуттатта̄. сассатам̣ сассатага̄хам̣ дӣпети паресам̣ пака̄сети, татха̄бхӯто ча сассатам̣ дал̣хагга̄хам̣ ган̣ха̄тӣти. тасса̄ти дит̣т̣хигатикасса. там̣ ‘‘сайам̣катам̣ дуккха’’нти евам̣ паваттам̣ випарӣтадассанам̣. етам̣ сассатаггахан̣ам̣. парети упети. тена̄ха ‘‘ка̄ракан̃ча…пе… аттхо’’ти. екамева ган̣хантанти сатипи ваттхубхеде айонисо уппаджджанена екамева катва̄ ган̣хантам̣.
идха ‘‘а̄димхийева̄’’ти паде. ‘‘парам̣катам̣ дуккха’’нти ладдхийа̄ пагева̄тиа̄дина̄ хеттха вуттанайа̄нуса̄рена аттхо ведитаббо. айан̃хеттха йоджана̄ – ‘‘парам̣катам̣ дуккха’’нти ладдхийа̄ пагева ан̃н̃о кароти, ан̃н̃о пат̣исам̣ведайатӣти сан̃н̃а̄читтавипалла̄са̄ бхавантӣти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ¶ йоджетаббам̣. евам̣ сатӣти евам̣ мудуке уччхедавипалла̄се пат̣хамуппанне сати паччха̄ ‘‘парам̣катам̣ дуккха’’нти айам̣ ладдхи хотӣти самбандхо. ка̄ракоти каммасса ка̄рако. тена катанти каммака̄ракена катам̣. каммуна̄ хи пхаласса воха̄ро абхедопача̄ракатта̄. еванти дит̣т̣хисахагата̄ ведана̄ са̄тасабха̄ва̄ килесапарил̣а̄ха̄дина̄ сапариссайа̄ саупа̄йа̄са̄, евам̣. ‘‘пагева итаре’’ти вуттаведана̄йа абхитуннасса виддхасса. ‘‘вуттанайена йоджетабба’’нти ватва̄ там̣ йоджанам̣ дассенто ‘‘татра̄йа’’нтиа̄дима̄ха. уччхеданти сато саттасса уччхедам̣ вина̄сам̣, вибхаванти аттхо. асато хи вина̄са̄самбхавато аттхибха̄ванибандхано уччхедо. йатха̄ хетупхалабха̄вена паваттама̄на̄нам̣ сабха̄вадхамма̄нам̣ сатипи екасанта̄напарийа̄панна̄нам̣ бхиннасантатипатитехи висесе хетупхала̄нам̣ параматтхато авина̄бха̄ватта̄ бхиннасанта̄напатита̄нам̣ вийа аччантабхедасаннит̣т̣ха̄нена на̄наттанайасса миччха̄гахан̣ам̣ уччхеда̄бхинивесасса ка̄ран̣ам̣. евам̣ хетупхалабхӯта̄нам̣ дхамма̄нам̣ виджджама̄непи сабха̄вабхеде екасантатипарийа̄панната̄йа екаттанайена аччанта̄бхедагахан̣ампи ка̄ран̣амева̄ти дассетум̣ ‘‘саттасса̄’’ти вуттам̣ па̄л̣ийам̣. санта̄навасена хи ваттама̄несу кхандхесу гханавиниббхога̄бха̄вена екаттагахан̣анибандхано саттагга̄хо, саттасса ча аттхибха̄вагга̄ханибандхано уччхедагга̄хо, йа̄ва̄йам̣ атта̄ на ¶ уччхиджджати, та̄ва̄йам̣ виджджатийева̄ти гахан̣ато нирудайавина̄со идха уччхедоти адхиппетоти ‘‘уччхеда’’нти вуттам̣. висесена на̄со вина̄со, абха̄во. со пана мам̣сачаккхупан̃н̃а̄чаккхӯнам̣ дассанапатха̄тиккамойева хотӣти вуттам̣ ‘‘адассана’’нти. адассане хи на̄сасаддо локе нирул̣хоти. сабха̄вавигамо сабха̄ва̄пагамо вибхаво. йо хи нирудайавина̄сена уччхиджджати, на со аттано сабха̄вена тит̣т̣хати.
ете тети ва̄ йе име тайа̄ ‘‘сайам̣катам̣ дуккха’’нти ча пут̣т̣хена майа̄ ‘‘со кароти, со пат̣исам̣ведайатӣ’’тиа̄дина̄, ‘‘ан̃н̃о кароти, ан̃н̃о пат̣исам̣ведайатӣ’’тиа̄дина̄ ча пат̣иккхитта̄ сассатуччхедасан̇кха̄та̄ анта̄, те убхо антети йоджана̄. атха ва̄ ете тети йаттха путхӯ ан̃н̃атиттхийа̄ анупачитан̃а̄н̣асамбха̄рата̄йа парамагамбхӣрам̣ сан̣хам̣ сукхумам̣ сун̃н̃атам̣ аппаджа̄нанта̄ сассатуччхеде нимугга̄ сӣсам̣ уккхипитум̣ на висаханти, ете те убхо анте анупагамма̄ти йоджана̄. десетӣти пат̣хамам̣ та̄ва анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е пат̣ипаттидхамме н̃а̄н̣а̄нубха̄вена маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа т̣хито, карун̣а̄нубха̄вена десана̄дхамме маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа т̣хито дхаммам̣ десети. еттха хӣти хи-саддо хетуаттхо. йасма̄ ка̄ран̣ато…пе… ниддит̣т̣хо, тасма̄ маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа т̣хито дхаммам̣ десетӣти йоджана̄. ка̄ран̣ато пхалам̣ дӣпитанти йоджана̄, абхидхеййа̄нурӯпан̃хи лин̇гавачана̄ни хонти. асса̄ти пхаласса. на кочи ка̄рако ва̄ ведако ва̄ ниддит̣т̣хо, ан̃н̃адаттху пат̣иккхитто хетупхаламаттата̄дассанато кевалам̣ дуккхаккхандхагахан̣атоти. етта̄вата̄ти ‘‘ете ¶ те, кассапа…пе… дуккхаккхандхасса ниродхо хотӣ’’ти еттакена та̄ва падена. сесапан̃ха̄ти ‘‘сайам̣катан̃ча парам̣катан̃ча дуккха’’нтиа̄дика̄ сеса̄ чатта̄ро пан̃ха̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘ким̣ ну кхо, бхо готама, наттхи дуккха’’нти пан̃хо па̄л̣ийам̣ сарӯпенева пат̣иккхиттоти на уддхато. пат̣иседхита̄ хонтӣти татийапан̃хо, та̄ва пат̣хамадутийапан̃хапат̣иккхепенева пат̣иккхитто, со хи пан̃хо висум̣ висум̣ пат̣иккхепена екаджджхам̣ пат̣иккхепена ча. тена̄ха ‘‘убхо…пе… пат̣иккхитто’’ти. еттха ча йасса атта̄ ка̄рако ведако ва̄ иччхито, тена випарин̣а̄мадхаммо атта̄ анун̃н̃а̄то хоти. татха̄ ча сати анупуббадхаммаппаваттийа̄ рӯпа̄дидхамма̄нам̣ вийа ¶ , сукха̄дидхамма̄нам̣ вийа часса паччайа̄йаттавуттита̄йа уппа̄давантата̄ а̄паджджати. уппа̄де ча сати авассам̣бха̄вӣ ниродхоти анавака̄са̄ ниччата̄ти. тасса ‘‘сайам̣ката’’нти пат̣хамапан̃хапат̣иккхепо паччха̄ че аттано нирул̣хасса самудайо хотӣти пуббе вийа анена бхавитаббам̣, пуббе вийа ва̄ паччха̄пи. сесапан̃ха̄ти татийапан̃ха̄дайо. татийапан̃хо пат̣иккхиттоти еван̃ча татийапан̃хо пат̣иккхитто ведитаббо – ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дина̄ сататам̣ самитам̣ паччайа̄йаттасса дӣпанена дуккхасса адхиччасамуппанната̄ пат̣иккхитта̄, тато ева тасса аджа̄нанан̃ча пат̣иккхиттам̣. тена̄ха бхагава̄ ‘‘еваметасса кеваласса дуккхаккхандхасса самудайо хотӣ’’ти (ма. ни. 3.126; сам̣. ни. 2.39-40; маха̄ва. 1; уда̄. 1).
йам̣ парива̄сам̣ сама̄дийитва̄ паривасатӣти йоджана̄. вачанасилит̣т̣хата̄васена̄ти ‘‘бхагавато сантике паббаджджам̣ лабхеййам̣ упасампада’’нти йа̄чантена тена вуттавачанасилит̣т̣хата̄васена. га̄маппавесана̄дӣнӣти а̄ди-саддена на̄тидива̄пат̣иккаманам̣, навесийа̄дигочарата̄, сабрахмача̄рӣнам̣ киччесу даккхата̄ди, уддеса̄дӣсу тиббаччхандата̄, титтхийа̄нам̣ аван̣н̣абхан̣ане аттаманата̄, буддха̄дӣнам̣ аван̣н̣абхан̣ане анаттаманата̄, титтхийа̄нам̣ ван̣н̣абхан̣ане анаттаманата̄, буддха̄дӣнам̣ ван̣н̣абхан̣ане аттаманата̄ти (маха̄ва. 87) имесам̣ сан̇гахо. ат̣т̣ха ватта̄нӣти има̄ни ат̣т̣ха титтхийаватта̄ни пӯрентена. еттха ча на̄тика̄лена га̄маппавесана̄ таттха висуддхака̄йавачӣсама̄ча̄рена пин̣д̣а̄йа чаритва̄ на̄тидива̄пат̣иккамананти идамекам̣ ваттам̣.
айаметтха па̄т̣хоти етасмим̣ кассапасутте айам̣ па̄т̣хо. ан̃н̃аттха̄ти сӣхана̄дасутта̄дӣсу (дӣ. ни. 1.402-403). гхам̣ситва̄ кот̣т̣етва̄ти йатха̄ суван̣н̣ам̣ нигхам̣ситва̄ адхикаран̣ийа̄ кот̣т̣етва̄ ниддосамева гайхати, евам̣ парива̄саваттачаран̣ена гхам̣ситва̄ суддхабха̄вавӣмам̣санена кот̣т̣етва̄ суддхо ева ан̃н̃атиттхийапуббо идха гайхати. тиббаччхандатанти са̄санам̣ анупависитва̄ брахмачарийава̄се тиббаччхандатам̣ дал̣хатара̄бхиручитам̣. ан̃н̃атарам̣ бхиккхум̣ а̄мантесӣти на̄маготтена апа̄кат̣ам̣ ¶ екам̣ бхиккхум̣ а̄н̣а̄песи ехибхиккхуупасампада̄йа упаниссайа̄бха̄вато. ган̣е нисӣдитва̄ти бхиккхӯ аттано сантике патта̄санавасена ган̣е нисӣдитва̄.
ачелакассапасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. тимбарукасуттаван̣н̣ана̄
18. йасма̄ ¶ тимбаруко ‘‘ведана̄ атта̄. атта̄ва ведайатӣ’’ти евам̣ладдхико, тасма̄ та̄йа ладдхийа̄ ‘‘сайам̣катам̣ сукхадуккха’’нти вадати, там̣ пат̣исам̣харитум̣ бхагава̄ ‘‘са̄ ведана̄’’тиа̄дим̣ авоча. тена̄ха ‘‘са̄ ведана̄тиа̄ди сайам̣катам̣ сукхадуккханти ладдхийа̄ ниседханаттхам̣ вутта’’нти. еттха̄пӣти имасмимпи сутте. татра̄ти йам̣ вуттам̣ ‘‘са̄ ведана̄…пе… сукхадуккха’’нти, тасмим̣ па̄т̣хе. а̄димхийева̄ти еттха бхуммавачанена ‘‘а̄дито’’ти то-саддо на ниссаккавачане. ева-ка̄рена кхо-саддо авадха̄ран̣ети дассети. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ анантарасутте вуттамева. таттха пана ‘‘ведана̄то ан̃н̃о атта̄, ведана̄йа ка̄рако’’ти ладдхикасса дит̣т̣хигатикасса ва̄до пат̣иккхитто, идха ‘‘ведана̄ атта̄’’ти евам̣ладдхикасса̄ти айамева висесо. тена̄ха ‘‘еван̃хи сати ведана̄йа ева ведана̄ ката̄ хотӣ’’тиа̄ди. имисса̄ти йа̄йа ведана̄йа сукхадуккхам̣ катам̣, имисса̄. пуббепӣти сассата̄ка̄рато пуббепи. пуриман̃хи аттханти анантарасутте вуттам̣ аттхам̣. ат̣т̣хакатха̄йанти пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. танти пуримасутте вуттаматтхам̣. асса̄ти имасса суттасса. йасма̄ тимбаруко ‘‘ведана̄ва атта̄’’ти ган̣ха̄ти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ахам̣ са̄ ведана̄…пе… на вада̄мӣ’’ти.
ан̃н̃а̄ ведана̄тиа̄дӣсупи йам̣ ваттаббам̣, там̣ анантарасутте вуттанайамева. ка̄ракаведана̄ти каттубхӯтаведана̄. ведана̄сукхадуккханти ведана̄бхӯтасукхадуккхам̣ катхитам̣, на ват̣т̣асукхадуккхам̣. ‘‘випа̄касукхадуккхамева ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣ ‘‘сайам̣катам̣ сукхам̣ дуккха’’нтиа̄дивачанато.
тимбарукасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ба̄лапан̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄
19. авиджджа̄ нӣваран̣а̄ бхава̄ди-а̄дӣнавасса нива̄ритапат̣иччха̄дика̄ етасса̄ти авиджджа̄нӣваран̣о, авиджджа̄йа нивутоти а̄ха ‘‘авиджджа̄йа нива̄ритасса̄’’ти. айам̣ ка̄йоти ба̄ласса аппахӣнакилесасса паччуппаннам̣ аттабха̄вам̣ раккхам̣ катва̄ авиджджа̄йа пат̣иччха̄дита̄дӣнаве айа̄тха̄вадассанавасена ¶ тан̣ха̄йа пат̣иладдхачиттасса там̣там̣бхавӯпага̄ сан̇кха̄ра̄ сан̇кхарӣйанти. техи ¶ ча аттабха̄васса абхиниббатти, тасма̄ айан̃ча авиджджа̄йа ка̄йо ниббаттоти. асса̄ти ба̄ласса. айам̣ аттхоти ‘‘айам̣ ка̄йо на̄марӯпанти ча вутто’’ти аттхо дӣпетаббо упа̄да̄наккхандхасал̣а̄йатанасан̇гахато тесам̣ дхамма̄нам̣. еваметам̣ двайанти евам̣ авиджджа̄йа нива̄ритатта̄, тан̣ха̄йа ча сам̣йуттатта̄ евам̣ сапарасанта̄нагатасавин̃н̃а̄н̣акака̄йасан̇кха̄там̣ двайам̣ хоти. ан̃н̃аттха̄ти суттантаресу. ‘‘чаккхун̃ча пат̣ичча рӯпе ча уппаджджати чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣, тин̣н̣ам̣ сан̇гати пхассо’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.204, 400; 3.421, 425-426; сам̣. ни. 2.43-45; 4.60-61; катха̄. 465, 467) аджджхаттикаба̄хира̄йатана̄ни бхиндитва̄ чаккхурӯпа̄дидвайа̄ни пат̣ичча чаккхусампхасса̄дайо вутта̄, идха пана абхиндитва̄ чха аджджхаттикаба̄хира̄йатана̄ни пат̣ичча чаккхусампхасса̄дайо вутта̄ ‘‘двайам̣ пат̣ичча пхассо’’ти, тасма̄ маха̄двайам̣ на̄ма киретам̣ анавасесато аджджхаттикаба̄хира̄йатана̄нам̣ гахитатта̄. аджджхаттикаба̄хира̄ни а̄йатана̄нӣти еттха̄пи хи сал̣а̄йатана̄ни сан̇гахита̄нева. пхассака̄ран̣а̄нӣти пхассапаваттийа̄ паччайа̄ни. йехӣти хетудассанаматтанти а̄ха ‘‘йехи ка̄ран̣абхӯтехӣ’’ти. пхассо ева пхусанакиччо, на пхасса̄йатана̄нӣти вуттам̣ ‘‘пхассена пхут̣т̣хо’’ти. парипун̣н̣авасена̄ти авекаллавасена. апарипун̣н̣а̄йатана̄нам̣ хӣна̄ни пхассасса ка̄ран̣а̄ни хонти, тесам̣ вийа̄ти ‘‘етесам̣ ва̄ ан̃н̃атарена̄’’ти вуттам̣. ка̄йаниббаттана̄димхӣти савин̃н̃а̄н̣акасса ка̄йасса ниббаттанам̣ ка̄йаниббаттанам̣, ка̄йо ва̄ ниббаттати етена̄ти ка̄йаниббаттанам̣, килеса̄бхисан̇кха̄ра̄. а̄дисаддена пхассасал̣а̄йатана̄дисан̇гахо. адхикам̣ пайасати пайун̃джати етена̄ти адхиппайа̄со, висесака̄ран̣анти а̄ха ‘‘адхикапайого’’ти.
бхагава̄ амха̄кам̣ уппа̄дакабха̄вена мӯлабха̄вена бхагавам̣мӯлака̄. име дхамма̄ти име ка̄ран̣адхамма̄. йехи майам̣ ба̄лапан̣д̣ита̄нам̣ сама̄непи ка̄йаниббаттана̄димхи висесам̣ джа̄неййа̄ма, тена̄ха ‘‘пуббе кассапасамма̄самбуддхена уппа̄дита̄’’тиа̄ди. а̄джа̄на̄ма̄ти абхимукхам̣ паччаккхато джа̄на̄ма. пат̣ивиджджха̄ма̄ти тассева вевачанам̣, адхигаччха̄ма̄ти аттхо. нета̄ти амха̄кам̣ санта̄не па̄пета̄. винета̄ти йатха̄ аламарийан̃а̄н̣адассанависесо хоти, евам̣ висесато нета̄, тадан̇гавинайа̄дивасена ва̄ винета̄. анунета̄ти анурӯпам̣ нета̄. антарантара̄ йатха̄дхаммапан̃н̃аттийа̄ пан̃н̃а̄пита̄нам̣ дхамма̄нам̣ анурӯпато дассанам̣ хотӣти а̄ха ‘‘йатха̄сабха̄вато ¶ …пе… дассета̄’’ти. а̄па̄тхам̣ упагаччханта̄нам̣ бхагава̄ пат̣исаран̣ам̣ самосаран̣ат̣т̣ха̄нанти бхагавам̣пат̣исаран̣а̄ дхамма̄. тена̄ха ‘‘чатубхӯмакадхамма̄’’тиа̄ди. пат̣исарати пат̣ивиджджхатӣти пат̣исаран̣ам̣, тасма̄ пат̣ивиджджханавасена бхагава̄ пат̣исаран̣ам̣ етесанти бхагавам̣пат̣исаран̣а̄. тена̄ха ‘‘апи ча̄’’тиа̄ди. пхассо а̄гаччхатӣти ¶ пат̣ивиджджханакавасена пхассо н̃а̄н̣асса а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, а̄па̄тхам̣ а̄гаччхантойева со аттхато ‘‘ахам̣ кинна̄мо’’ти на̄мам̣ пуччханто вийа, бхагава̄ часса на̄мам̣ каронто вийа хотӣти вуттам̣ ‘‘ахам̣ бхагава̄’’тиа̄ди. упат̣т̣ха̄тӯти н̃а̄н̣асса паччупат̣т̣ха̄ту. бхагавантам̣йева пат̣ибха̄тӯти бхагавато ева бха̄го хоту, бхагава̄ва нам̣ аттано бха̄гам̣ катва̄ виссаджджетӯти аттхо, бхагавато бха̄го йадидам̣ дхаммасса аккха̄нам̣, амха̄кам̣ пана саванам̣ бха̄готи айаметтха адхиппа̄йо. еван̃хи саддалаккхан̣ена самети. кечи пана пат̣ибха̄тӯти аттхам̣ ваданти н̃а̄н̣ена диссату десӣйатӯти ва̄ аттхо. тена̄ха ‘‘тумхейева но катхетва̄ детха̄ти аттхо’’ти.
ба̄ласса пан̣д̣итасса ча ка̄йасса ниббаттийа̄ паччайабхӯта̄ авиджджа̄ ча тан̣ха̄ ча. тена̄ха ‘‘каммам̣…пе… нируддха̄’’ти. джава̄петва̄ти гахитаджаванам̣ катва̄, йатха̄ пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хитум̣ саматтхам̣ хоти, евам̣ катва̄. йади нируддха̄, катхам̣ аппахӣна̄ти вуттанти а̄ха ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄ди. бхавати хи там̣садисепи таббоха̄ро йатха̄ ‘‘са̄ ева титтирӣ, та̄нева осадха̄ни, тассева каммасса випа̄ка̄васесена̄’’ти ча. дуккхаккхайа̄йа̄ти тадаттхависесанаттханти а̄ха ‘‘кхайаттха̄йа̄’’ти. пат̣исандхика̄йанти пат̣исандхигахан̣апуббакам̣ ка̄йам̣. па̄л̣ийам̣ ‘‘ба̄лена̄’’ти каран̣авачанам̣ ниссаккети а̄ха ‘‘ба̄лато’’ти. бха̄вина̄ саха пат̣исандхина̄ саппат̣исандхико. йо пана екантато тенаттабха̄вена арахаттам̣ паттум̣ бхаббо, со бха̄вина̄ пат̣исандхина̄ ‘‘аппат̣исандхико’’ти, тато висесанаттхам̣ ‘‘саппат̣исандхико’’ти вуттам̣. кин̃ча̄пи вуттам̣, со ча йа̄ва арийабхӯмим̣ на оккамати, та̄ва ба̄ладхаммасаман̇гӣ ева̄ти катва̄ ‘‘саббопи путхуджджано ба̄ло’’ти вуттам̣. татха̄ хи ‘‘аппат̣исандхико кхӣн̣а̄саво пан̣д̣ито’’ти кхӣн̣а̄сава-саддена аппат̣исандхико висесито. йади евам̣ секкха̄ катханти а̄ха ‘‘сота̄панна̄’’тиа̄ди. те хи сикха̄паттапан̣д̣иччабха̄валаккхан̣а̄бха̄вато пан̣д̣ита̄ти на ваттабба̄ кхӣн̣а̄сава̄ вийа, балаватара̄нам̣ ¶ пана ба̄ладхамма̄нам̣ пахӣнатта̄ ба̄ла̄типи на ваттабба̄ путхуджджана̄ вийа. бхаджийама̄на̄ пана чатусаччасампат̣иведхам̣ упа̄да̄йа пан̣д̣итапаккхам̣ бхаджанти, на ба̄лапаккхам̣ вуттака̄ран̣ена̄ти.
ба̄лапан̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. паччайасуттаван̣н̣ана̄
20. саббампи сан̇кхатам̣ аппат̣ичча уппаннам̣ на̄ма наттхӣти паччайадхаммопи аттано паччайадхаммам̣ упа̄да̄йа паччайуппанно, татха̄ паччайуппаннадхаммопи аттано паччайуппаннам̣ упа̄да̄йа паччайадхаммоти йатха̄рахам̣ дхамма̄нам̣ паччайапаччайуппанната̄. йесам̣ винеййа̄нам̣ пат̣иччасамуппа̄дадесана̄йева субодхато ¶ упат̣т̣ха̄ти, тесам̣ васена сут̣т̣ху вибха̄гам̣ катва̄ пат̣иччасамуппа̄до десито. йесам̣ пана винеййа̄нам̣ тадубхайасмим̣ вибхаджджа суте ева дхамма̄бхисамайо хоти, те сандха̄йа бхагава̄ тадубхайам̣ вибхаджджа дассенто ‘‘пат̣иччасамуппа̄дан̃ча во, бхиккхаве, десесса̄ми пат̣иччасамуппанне ча дхамме’’ти имам̣ десанам̣ а̄рабхӣти имаматтхам̣ вибха̄венто ‘‘саттха̄ имасмим̣ сутте’’тиа̄дима̄ха. паччайасса бха̄во паччайаттам̣, паччайаниббаттата̄. асабха̄вадхамме на лаббхатӣти ‘‘сабха̄вадхамме’’ти вуттам̣. нану ча джа̄ти джара̄ маран̣ан̃ча сабха̄вадхаммо на хоти, йесам̣ пана кхандха̄нам̣ джа̄ти джара̄ маран̣ан̃ча, те ева сабха̄вадхамма̄, атха касма̄ десана̄йа те гахита̄ти? на̄йам̣ досо, джа̄ти джара̄ маран̣ан̃хи паччайаниббатта̄нам̣ сабха̄вадхамма̄нам̣ вика̄раматтам̣, нан̃н̃есам̣, тасма̄ те гахита̄ти. уппа̄да̄ ва̄ татха̄гата̄нанти на винеййапуггала̄нам̣ маггапхалуппатти вийа джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣уппатти татха̄гатуппа̄да̄йатта̄, атха кхо са̄ татха̄гата̄нам̣ уппа̄депи ануппа̄депи хотийева. тасма̄ са̄ ка̄мам̣ асан̇кхата̄ вийа дха̄ту на ничча̄, татха̄пи ‘‘саббака̄лика̄’’ти етена джа̄типаччайато джара̄маран̣уппаттӣти дассети. тена̄ха ‘‘джа̄тийева джара̄маран̣асса паччайо’’ти. джа̄типаччайа̄ти ча джа̄тисан̇кха̄тапаччайа̄. хетумхи ниссаккавачанам̣. т̣хита̄ва са̄ дха̄ту, йа̄йам̣ идаппаччайата̄ джа̄тийа̄ джара̄маран̣асса паччайата̄ тасса бйабхича̄ра̄бха̄вато. ида̄ни на када̄чи джа̄ти джара̄маран̣асса паччайо на хоти хотийева̄ти джара̄маран̣асса паччайабха̄ве нийамети. убхайенапи йатха̄вуттасса паччайабха̄во йаттха ¶ хоти, таттха авассам̣бха̄витам̣ дассети. тена̄ха бхагава̄ ‘‘т̣хита̄ва са̄ дха̄тӯ’’ти. двӣхи падехи. тит̣т̣хантӣти йасса васена дхамма̄нам̣ т̣хити, са̄ идаппаччайата̄ дхаммат̣т̣хитата̄. дхаммети паччайуппанне дхамме. нийамети висесети. хетугатависесасама̄його хи хетупхаласса евам̣ дхаммата̄нийа̄мо ева̄ти.
апаро найо – т̣хита̄ва са̄ дха̄тӯти йа̄йам̣ джара̄маран̣асса идаппаччайата̄ ‘‘джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти, еса̄ дха̄ту еса сабха̄во. татха̄гата̄нам̣ уппа̄дато пуббе уддхан̃ча аппат̣ивиджджхийама̄но, маджджхе ча пат̣ивиджджхийама̄но на татха̄гатехи уппа̄дито, атха кхо самбхавантасса джара̄маран̣асса саббака̄лам̣ джа̄типаччайато самбхавоти т̣хита̄ва са̄ дха̄ту, кевалам̣ пана сайамбхун̃а̄н̣ена абхисамбуджджханато ‘‘айам̣ дхаммо татха̄гатена абхисамбуддхо’’ти паведанато ча татха̄гато ‘‘дхаммаса̄мӣ’’ти вуччати, на апуббасса уппа̄данато. тена вуттам̣ ‘‘т̣хита̄ва са̄ дха̄тӯ’’ти. са̄ ева ‘‘джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти еттха випалла̄са̄бха̄вато евам̣ авабуджджхама̄насса етасса сабха̄васса, хетуно ва̄ татхева бха̄вато т̣хитата̄ти дхаммат̣т̣хитата̄, джа̄ти ва̄ джара̄маран̣асса уппа̄дат̣т̣хити паваттаа̄йӯхана-сам̣йога-палибодха-самудайа-хетупаччайат̣т̣хитӣти тадуппа̄да̄дибха̄венасса̄ т̣хитата̄ ‘‘дхаммат̣т̣хитата̄’’ти пхалам̣ пати са̄маттхийато хетумева вадати. дха̄рӣйати ¶ паччайехӣти ва̄ дхаммо, тит̣т̣хати таттха тада̄йаттавуттита̄йа пхаланти т̣хити, дхаммасса т̣хити дхаммат̣т̣хити. дхаммоти ва̄ ка̄ран̣ам̣ паччайабха̄вена пхаласса дха̄ран̣ато, тасса т̣хити сабха̄во, дхаммато ча ан̃н̃о сабха̄во наттхӣти дхаммат̣т̣хити, паччайо. тена̄ха ‘‘паччайапариггахе пан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣а’’нти (пат̣и. ма. ма̄тика̄ 4). дхаммат̣т̣хити ева дхаммат̣т̣хитата̄. са̄ ева дха̄ту ‘‘джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти имасса сабха̄васса, хетуно ва̄ ан̃н̃атхатта̄бха̄вато, ‘‘на джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нти вин̃н̃а̄йама̄насса ча таббха̄ва̄бха̄вато нийа̄мата̄ ваваттхитабха̄воти дхамманийа̄мата̄. пхаласса ва̄ джара̄маран̣асса джа̄тийа̄ сати самбхаво дхамме хетумхи т̣хитата̄ти дхаммат̣т̣хитата̄, асати асамбхаво дхамманийа̄мата̄ти евам̣ пхалена хетум̣ вибха̄вети, там̣ ‘‘т̣хита̄ва са̄ дха̄тӯ’’тиа̄дина̄ вуттам̣. имесам̣ джара̄маран̣а̄дӣнам̣ паччайата̄сан̇кха̄там̣ идаппаччайатам̣ абхисамбуджджхати паччаккхакаран̣ена ¶ абхимукхам̣ буджджхати йа̄тха̄вато пат̣ивиджджхати, тато ева абхисамети абхимукхам̣ сама̄гаччхати, а̄дито катхенто а̄чиккхати, уддисатӣти аттхо. тамева уддесам̣ парийоса̄пенто десети. йатха̄уддит̣т̣хаматтам̣ ниддисанавасена пака̄рехи н̃а̄пенто пан̃н̃а̄пети. пака̄рехи ева патит̣т̣хапенто пат̣т̣хапети. йатха̄ниддит̣т̣хам̣ пат̣иниддесавасена виварати вибхаджати. виват̣ан̃хи вибхаттан̃ча аттхам̣ хетӯда̄харан̣адассанехи па̄кат̣ам̣ каронто утта̄нӣкароти. утта̄нӣкаронто татха̄ паччаккхабхӯтам̣ катва̄ нигаманавасена пассатха̄ти ча̄ха.
джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣антиа̄дӣсӯти джа̄тиа̄дӣнам̣ джара̄маран̣апаччайабха̄весу. техи техи паччайехӣти йа̄ватакехи паччайехи йам̣ пхалам̣ уппаджджама̄на̄рахам̣, авикалехи техева тасса уппатти, на ӯна̄дхикехӣти. тена̄ха ‘‘анӯна̄дхикехева̄’’ти. йатха̄ там̣ чаккхурӯпа̄локаманасика̄рехи чаккхувин̃н̃а̄н̣асса самбхавоти. тена там̣там̣пхаланиппха̄дане тасса̄ паччайаса̄маггийа̄ таппака̄рата̄ татхата̄ти вутта̄ти дассети. са̄маггинти самодха̄нам̣, самава̄йанти аттхо. асамбхава̄бха̄ватоти ануппаджджанасса абха̄вато. татха̄видхапаччайаса̄маггийан̃хи сатипи пхаласса ануппаджджане тасса̄витатхата̄ сийа̄. ан̃н̃адхаммапаччайехӣти ан̃н̃асса пхаладхаммасса паччайехи. ан̃н̃адхамма̄нуппаттитоти тато ан̃н̃асса пхаладхаммасса ануппаджджанато. на хи када̄чи чаккхурӯпа̄локаманасика̄рехи сотавин̃н̃а̄н̣асса самбхаво аттхи. йади сийа̄, тасса̄ са̄маггийа̄ ан̃н̃атхата̄ на̄ма сийа̄, на четам̣ аттхӣти ‘‘анан̃н̃атхата̄’’ти вуттам̣. паччайатоти паччайабха̄вато. паччайасамӯхатоти еттха̄пи есева найо. идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄ти та̄-саддена падам̣ вад̣д̣хитам̣ йатха̄ ‘‘девойева девата̄’’ти, идаппаччайа̄нам̣ самӯхо идаппаччайата̄ти самӯхаттхо та̄саддо йатха̄ ‘‘джана̄нам̣ самӯхо джаната̄’’ти имаматтхам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘лаккхан̣ам̣ панеттха саддасаттхато ведитабба’’нти.
на ¶ ниччам̣ сассатанти аниччам̣. джара̄маран̣ам̣ на аниччам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ вика̄рабха̄вато аниппханнатта̄, татха̄пи ‘‘аничча’’нти парийа̄йена вуттам̣. еса найо сан̇кхата̄дӣсупи. сама̄гантва̄ катам̣ сахитехева паччайехи ниббаттетаббато йатха̄сабха̄вам̣ самечча самбхуййа паччайехи катанти сан̇кхатам̣ ¶ . паччайа̄рахам̣ паччайам̣ пат̣ичча на вина̄ тена сахитасаметамева уппаннанти пат̣иччасамуппаннам̣. тена̄ха ‘‘паччайе нисса̄йа уппанна’’нти. кхайасабха̄ванти бхиджджанасабха̄вам̣. вигаччханакасабха̄ванти сакабха̄вато апагаччханакасабха̄вам̣. вираджджанакасабха̄ванти палуджджанакасабха̄вам̣. нируджджханакасабха̄ванти кхан̣абхан̇гавасена пабхан̇гусабха̄вам̣. вуттанайена̄ти джара̄йа вуттанайена. джанакаппаччайа̄нам̣ камма̄дӣнам̣. кичча̄нубха̄ваккхан̣ети еттха кичча̄нубха̄во на̄ма йатха̄ паваттама̄не паччайе тасса пхалам̣ уппаджджати, татха̄ паватти, евам̣ сантасса паваттанаккхан̣е. идам̣ вуттам̣ хоти – йасмим̣ кхан̣е паччайо аттано пхалуппа̄данам̣ пати бйа̄ват̣о на̄ма хоти, имасмим̣ кхан̣е йе дхамма̄ рӯпа̄дайо упалаббханти тато пуббе, паччха̄ ча анупалаббхама̄на̄, тесам̣ тато уппатти ниддха̄рӣйати, евам̣ джа̄тийа̄пи са̄ ниддха̄ретабба̄ там̣кхан̣ӯпаладдхатоти. йади евам̣ ниппарийа̄йатова джа̄тийа̄ куточи уппатти сиддхи, атха касма̄ ‘‘екена парийа̄йена̄’’ти вуттанти? джа̄йама̄надхамма̄нам̣ вика̄рабха̄вена упаладдхаббатта̄. йади ниппханнадхамма̄ вийа джа̄ти упалаббхеййа, ниппарийа̄йатова тасса̄ куточи уппатти сийа̄, на чевам̣ упалаббхати, атха кхо аниппханнатта̄ вика̄рабха̄вена упалаббхати. тасма̄ ‘‘екена парийа̄йенеттха аничча̄тиа̄дӣни йуджджантӣ’’ти вуттам̣. на пана джара̄маран̣е, джанакаппаччайа̄нам̣ кичча̄нубха̄ваккхан̣е тасса алаббханато. тенева ‘‘еттха ча аниччанти…пе… аниччам̣ на̄ма джа̄та’’нти вуттам̣.
савипассана̄йа̄ти еттха саха-саддо аппадха̄набха̄вадӣпано ‘‘самаккхикам̣, самакаса’’нтиа̄дӣсу вийа. аппадха̄набхӯта̄ хи випассана̄, йатха̄бхӯтадассанамаггапан̃н̃а̄ паджа̄на̄ти. ‘‘пуримам̣ анта’’нти вуччама̄не паччуппаннабха̄вассапи гахан̣ам̣ сийа̄ти ‘‘пуримам̣ антам̣ атӣта’’нти вуттам̣. виджджама̄натан̃ча авиджджама̄натан̃ча̄ти сассата̄сан̇кам̣ нисса̄йа ‘‘ахосим̣ ну кхо ахаматӣтамаддха̄на’’нти атӣте аттано виджджама̄натам̣, адхиччасамуппаттиа̄сан̇кам̣ нисса̄йа ‘‘йато пабхути ахам̣, тато пуббе на ну кхо ахоси’’нти атӣте аттано авиджджама̄натан̃ча кан̇кхати. касма̄? вичикиччха̄йа а̄ка̄радвайа̄валамбанато. тасса̄ пана атӣтаваттхута̄йа гахитатта̄ сассата̄дхиччасамуппаттиа̄ка̄ранисситата̄ дассита̄ ева. а̄саппанапарисаппанапаваттикам̣ каттхачипи аппат̣иваттихетубхӯтам̣ вичикиччхам̣ касма̄ уппа̄детӣти на вича̄ретаббаметанти дассенто а̄ха ‘‘ким̣ка̄ран̣анти на ваттабба’’нти ¶ . ка̄ран̣ам̣ ва̄ вичикиччха̄йа айонисоманасика̄ро, тасса андхаба̄лапутхуджджанабха̄во, арийа̄нам̣ адасса̄вита̄ ча̄ти дат̣т̣хаббам̣. джа̄тилин̇гупапаттийоти кхаттийабра̄хман̣а̄диджа̄тим̣, гахат̣т̣хапаббаджита̄дилин̇гам̣, деваманусса̄диупапаттин̃ча. нисса̄йа̄ти упа̄да̄йа. тасмим̣ ¶ ка̄ле йам̣ санта̄нам̣ маджджхимам̣ пама̄н̣ам̣, тена йутто пама̄н̣ико, тадабха̄вато адхикабха̄вато ва̄ ‘‘аппама̄н̣ико’’ти ведитаббо. кечӣти са̄расама̄са̄чарийа̄. те хи ‘‘катхам̣ ну кхо’’ти иссарена ва̄ брахмуна̄ ва̄ пуббакатена ва̄ ахетуто ва̄ ниббаттоти чинтетӣти ваданти. ахетуто ниббаттикан̇кха̄пи хи хетупара̄масанамева̄ти. парампаранти пубба̄параппаваттим̣. аддха̄нанти ка̄ла̄дхивачанам̣, тан̃ча бхумматтхе упайогавачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. виджджама̄натан̃ча авиджджама̄натан̃ча̄ти сассата̄сан̇кам̣ нисса̄йа ‘‘бхависса̄ми ну кхо ахам̣ ана̄гатамаддха̄на’’нти ана̄гате аттано виджджама̄натам̣, уччхеда̄сан̇кам̣ нисса̄йа ‘‘йасмин̃ча аттабха̄ве уччхеданакан̇кха̄, тато парам̣ ну кхо бхависса̄мӣ’’ти ана̄гате аттано авиджджама̄натан̃ча кан̇кхатӣти хет̣т̣ха̄ вуттанайена йоджетаббам̣.
паччуппаннам̣ аддха̄нанти аддха̄паччуппаннасса идха̄дхиппетатта̄ ‘‘пат̣исандхима̄дим̣ катва̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘идам̣ катхам̣, идам̣ катха’’нти паваттанато катхам̣катха̄, вичикиччха̄, са̄ асса аттхӣти катхам̣катхӣ. тена̄ха ‘‘вичикиччхӣ’’ти. ка̄ еттха чинта̄? умматтако вийа ба̄лапутхуджджаноти пат̣икаччева вуттанти адхиппа̄йо. там̣ маха̄ма̄та̄йа путтам̣. мун̣д̣есунти мун̣д̣ена аниччхантам̣ джа̄гаран̣ака̄ле на сакка̄ти суттам̣ мун̣д̣есум̣ куладхаммавасена йатха̄ екачче кулата̄паса̄. ра̄джабхайена̄ти ча ваданти. сӣтибхӯтанти идам̣ мадхуракабха̄ваппаттийа̄ ка̄ран̣авачанам̣. ‘‘сетабхӯта’’нтипи па̄т̣хо, удаке чират̣т̣ха̄нена сетабха̄вам̣ паттанти аттхо.
аттано кхаттийабха̄вам̣ кан̇кхати кан̣н̣о вийа сӯтапуттасан̃н̃ӣ, сӯтапуттасан̃н̃ӣти сӯрийадевапуттасса путтасан̃н̃ӣ. джа̄тийа̄ вибха̄вийама̄на̄йа ‘‘аха’’нти тасса аттано пара̄масанам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘евампи сийа̄ кан̇кха̄’’ти. манусса̄пи ча ра̄джа̄но вийа̄ти манусса̄пи ча кечи екачче ра̄джа̄но вийа̄ти адхиппа̄йо. вуттанайамева ‘‘сан̣т̣ха̄на̄ка̄рам̣ нисса̄йа̄’’тиа̄дина̄. еттха̄ти ‘‘катхам̣ ну кхосмӣ’’ти паде. аббхантаре джӣвоти ¶ парапарикаппитам̣ антаратта̄нам̣ вадати. сол̣асам̣са̄дӣнанти а̄ди-саддена сарӣрапарима̄н̣аан̇гут̣т̣ха-йавапарама̄н̣упарима̄н̣ата̄дике сан̇ган̣ха̄ти. саттапан̃н̃атти джӣвависайа̄ти дит̣т̣хигатика̄нам̣ матиматтам̣, параматтхато пана са̄ аттабха̄вависайа̄ва̄ти а̄ха ‘‘аттабха̄васса а̄гатигатит̣т̣ха̄на’’нти. йата̄йам̣ а̄гато, йаттха ча гамиссати, там̣ т̣ха̄нанти аттхо. сота̄панно адхиппето вичикиччха̄паха̄насса дит̣т̣хатта̄. итарепи тайоти сакада̄га̄мӣа̄дайо ава̄рита̄ ева. ‘‘айан̃ча…пе… судит̣т̣ха̄’’ти ниппадесато саччасам̣пат̣иведхасса джотитатта̄.
паччайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
а̄ха̄раваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. дасабалавагго
1. дасабаласуттаван̣н̣ана̄
21. пат̣хамам̣ ¶ дутийассева сан̇кхепо пат̣хамасутте сан̇кхепавуттасса аттхасса виттха̄равасена дутийасуттасса деситатта̄, тан̃ча пана бхагава̄ пат̣хамасуттам̣ сан̇кхепато десеси, дутийам̣ тато виттха̄рато. пат̣хамам̣ ва̄ сам̣кхиттаручӣнам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайена сан̇кхепато десеси, дутийам̣ пана аттано ручийа̄ тато виттха̄рато. сӣхасама̄навуттика̄ хи буддха̄ бхагаванто, те аттано ручийа̄ катхента̄ аттано тха̄мам̣ дассента̄ва катхенти, тасма̄ дутийасуттавасена четтха аттхаван̣н̣анам̣ карисса̄ма, тасмим̣ сам̣ван̣н̣ите пат̣хамам̣ сам̣ван̣н̣итамева хотӣти адхиппа̄йо.
дасабаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийадасабаласуттаван̣н̣ана̄
22. таттха̄ти дутийасутте. дасахи балехӣти дасахи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ехи н̃а̄н̣абалехи, та̄ни татха̄гатассева бала̄нӣти татха̄гатабала̄нӣти вуччанти. ка̄ман̃ча та̄ни екачча̄нам̣ са̄вака̄нампи уппаджджанти, йа̄диса̄ни ¶ пана буддха̄нам̣ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нан̃а̄н̣а̄дӣни уппаджджанти, на та̄диса̄ни тадан̃н̃есам̣ када̄чипи уппаджджантӣти. хаттхикула̄нуса̄рена̄ти ваккхама̄нахаттхикула̄нуса̄рена. ка̄л̣а̄ваканти куласадда̄пеккха̄йа напум̣саканиддесо. еса найо сесесупи. пакатихаттхикуланти гиричаранадичараваначара̄диппабхеда̄ гочарийака̄л̣а̄вакана̄ма̄ сабба̄пи балена па̄катика̄ хаттхиджа̄ти. дасаннам̣ пуриса̄нанти тха̄мамаджджхима̄нам̣ дасаннам̣ пуриса̄нам̣. екасса татха̄гатасса ка̄йабаланти а̄нетва̄ самбандхо. екасса̄ти ча татха̄ хет̣т̣ха̄катха̄йам̣ а̄гататта̄ десана̄сотена вуттам̣. на̄ра̄йанасан̇гха̄табаланти еттха на̄ра̄ вуччанти расмийо, та̄ бахӯ на̄на̄видха̄ ито уппаджджантӣти на̄ра̄йанам̣, ваджирам̣, тасма̄ на̄ра̄йанасан̇гха̄табаланти ваджирасан̇гха̄табаланти аттхо. татха̄гатасса ка̄йабаланти татха̄гатасса па̄катикака̄йабалам̣. сан̇гахам̣ на гаччхати аттано бала̄бха̄вато, тато евасса ба̄хираката̄ ла̄маката̄ ча. тадубхайам̣ панасса ка̄ран̣ена дассетум̣ ‘‘етан̃хи нисса̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. ан̃н̃анти ка̄йабалато ан̃н̃ам̣ тато висум̣йева. дасасу т̣ха̄несу дасасу н̃а̄таббат̣т̣ха̄несу. йа̄тха̄вапат̣иведхато сайан̃ча акампайам̣, пуггалан̃ча там̣саман̇гим̣ неййесу адхибалам̣ каротӣти а̄ха ‘‘акампанат̣т̣хена упаттхамбханат̣т̣хена ча̄’’ти.
т̣ха̄нан̃ча ¶ т̣ха̄натоти ка̄ран̣ан̃ча ка̄ран̣ато. ка̄ран̣ан̃хи йасма̄ пхалам̣ тит̣т̣хати тада̄йаттавуттита̄йа уппаджджати чева паваттати ча, тасма̄ ‘‘т̣ха̄на’’нти вуччати. випарийа̄йена ат̣т̣ха̄нанти ака̄ран̣ам̣ ведитаббам̣. тадубхайам̣ бхагава̄ йена н̃а̄н̣ена йе йе дхамма̄ йесам̣ йесам̣ дхамма̄нам̣ хетӯ паччайа̄ уппа̄да̄йа, там̣ там̣ т̣ха̄нам̣, йе йе дхамма̄ йесам̣ йесам̣ дхамма̄нам̣ на хетӯ на паччайа̄ уппа̄да̄йа, там̣ там̣ ат̣т̣ха̄нанти паджа̄на̄ти. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘т̣ха̄нан̃ча…пе… джа̄нанам̣ ека’’нти. каммасама̄да̄на̄нанти каммам̣ сама̄дийитва̄ ката̄нам̣ кусала̄кусалакамма̄нам̣, камман̃н̃ева ва̄ каммасама̄да̄нам̣. т̣ха̄насо хетусоти паччайато ча хетуто ча. таттха гатиупадхика̄лапайога̄ випа̄касса т̣ха̄нам̣, каммам̣ хету. саббаттхага̄минӣпат̣ипада̄джа̄нананти саббагатига̄минийа̄ агатига̄минийа̄ ча пат̣ипада̄йа маггасса джа̄нанам̣, бахӯсупи мануссесу екамева па̄н̣ам̣ ханантесу ‘‘имасса четана̄ нирайага̄минӣ бхависсати, имасса тираччха̄найонига̄минӣ’’ти имина̄ найена екаваттхусмимпи кусала̄кусалачетана̄сан̇кха̄та̄нам̣ пат̣ипаттӣнам̣ авипарӣтато сабха̄ваджа̄нанам̣ ¶ . анекадха̄туна̄на̄дха̄тулокаджа̄нананти чаккхудха̄туа̄дӣхи ка̄мадха̄туа̄дӣхи ва̄ бахудха̄туно, та̄сам̣йева дха̄тӯнам̣ випарӣтата̄йа на̄наппака̄радха̄туно кхандха̄йатанадха̄тулокасса джа̄нанам̣. парасатта̄нанти паресам̣ сатта̄нам̣. на̄на̄дхимуттиката̄джа̄нананти хӣна̄дӣхи адхимуттӣхи на̄на̄дхимуттикабха̄васса джа̄нанам̣. тесам̣йева̄ти парасатта̄нам̣йева. индрийапаропарийаттаджа̄нананти саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ парабха̄васса апарабха̄васса вуддхийа̄ чева ха̄нийа̄ ча джа̄нанам̣. джха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттӣнанти пат̣хама̄дӣнам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нам̣, ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣнам̣ ат̣т̣ханнам̣ вимоккха̄нам̣, савитаккасавича̄ра̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ сама̄дхӣнам̣, пат̣хамаджджха̄насама̄паттиа̄дӣнан̃ча наваннам̣ анупуббасама̄паттӣнам̣. сам̣килесавода̄навут̣т̣ха̄наджа̄нананти ха̄набха̄гийасса, висесабха̄гийасса ‘‘вода̄нампи вут̣т̣ха̄нам̣, тамха̄ тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣ха̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти (вибха. 828) евам̣ вуттапагун̣аджджха̄насса чева бхаван̇гапхаласама̄паттӣнан̃ча джа̄нанам̣. хет̣т̣химам̣ хет̣т̣химан̃хи пагун̣аджджха̄нам̣ упаримасса упаримасса падат̣т̣ха̄нам̣ хоти, тасма̄ вода̄нампи ‘‘вут̣т̣ха̄на’’нти вуччати. бхаван̇гена пана саббаджха̄нехи вут̣т̣ха̄нам̣ хоти. пхаласама̄паттийа̄ ниродхасама̄паттито вут̣т̣ха̄намева сандха̄йа ‘‘тамха̄ тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. пуббенива̄саджа̄нананти пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣ена нивут̣т̣хаккхандха̄нам̣ джа̄нанам̣. чутӯпапа̄таджа̄нананти сатта̄нам̣ чутийа̄ упапаттийа̄ ча йа̄тха̄вато джа̄нанам̣. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимагге вуттанайенева ведитаббо. а̄саваккхайаджа̄нанам̣ а̄саваккхайан̃а̄н̣ам̣, магган̃а̄н̣анти аттхо. йаттха панета̄ни виттха̄рато а̄гата̄ни сам̣ван̣н̣ита̄ни, та̄ни дассенто ‘‘абхидхамме пана̄’’тиа̄дима̄ха.
бйа̄мохабхайавасена саран̣апарийесанам̣ са̄раджджанам̣ са̄радо, бйа̄мохабхайам̣. вигато са̄радо етасса̄ти ¶ виса̄радо, тасса бха̄во веса̄раджджам̣. там̣ пана н̃а̄н̣асампадам̣ паха̄насампадам̣ десана̄висесасампадам̣ кхемам̣ нисса̄йа паваттам̣ чатуббидхам̣ паччавеккхан̣а̄н̃а̄н̣ам̣. тена̄ха ‘‘чатӯсу т̣ха̄несӯ’’тиа̄ди. чатӯсӯти парапарикаппитесу ваттхӯсу. парапарикаппитесу ва̄ ваттхуматтесу чодана̄ка̄ран̣есу. самма̄самбуддхасса те пат̣иджа̄натоти ‘‘ахам̣ самма̄самбуддхо’’ти евам̣ пат̣иджа̄нантена тайа̄. име дхамма̄ти ‘‘идам̣ пан̃чамам̣ арийасаччам̣, айам̣ чхат̣т̣хо упа̄да̄наккхандхо, идам̣ ¶ терасамам̣ а̄йатана’’нти ведитабба̄ име дхамма̄. анабхисамбуддха̄ аппат̣ивиддхатта̄ти.
татра̄ти тасмим̣ анабхисамбуддхадхаммасан̇кха̄те чодана̄ваттхусмим̣. кочӣти саман̣а̄дӣхи ан̃н̃о ва̄ йо кочи. саха дхаммена̄ти саха хетуна̄. ‘‘дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу вийа хетупарийа̄йо идха дхамма-саддо. хетӯти ча уппаттиса̄дханахету ведитаббо, на ка̄рако сампа̄пако ва̄. нимиттанти ка̄ран̣ам̣, там̣ панеттха чодана̄ваттхумева. на саманупасса̄ми самма̄самбуддхабха̄вато. кхемаппаттоти акхемаппаттарӯпа̄йа чодана̄йа анупаддавам̣ патто ниччалабха̄ваппатто. веса̄раджджаппаттоти виса̄радабха̄ваппатто. сесесупи есева найо. айам̣ пана висесо – име а̄сава̄ти ка̄ма̄сава̄дӣсу име на̄ма а̄сава̄ на париккхӣн̣а̄ти а̄саваккхайавачаненеттха саббакилесаппаха̄нам̣ вуттам̣. на хи со килесо аттхи, йо саббасо а̄савесу кхӣн̣есу наппахӣйеййа. антара̄йика̄ти антара̄йакара̄, саггавимоккха̄дхигамасса антара̄йакара̄ти аттхо. дхаммо хи йо сам̣килесато ниййа̄ти, со ‘‘ниййа̄нико’’ти вутто. дхамме ниййанте там̣саман̇гӣпуггало ниййа̄никоти вохарито хотӣти тасса пат̣иккхипанто ‘‘со на ниййа̄тӣ’’ти а̄ха. катхам̣ пана десана̄дхаммо ниййа̄тӣти вуччати? ниййа̄наттхасама̄дха̄нато, со абхедопача̄рена ‘‘ниййа̄тӣ’’ти вутто. атха ва̄ ‘‘дхаммо десито’’ти арийадхаммасса адхиппетатта̄ на кочи виродхо.
усабхасса иданти а̄сабхам̣, асантасанат̣т̣хена а̄сабхам̣ вийа̄ти а̄сабхам̣, сет̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ саббан̃н̃утам̣. а̄сабхат̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄йита̄йа а̄сабха̄ на̄ма пуббабуддха̄. саббан̃н̃утапат̣иджа̄нанавасена абхимукхам̣ гаччханти, чатассо ва̄ париса̄ упасан̇камантӣти а̄сабха̄. чатассопи хи париса̄ буддха̄бхимукха̄ евам̣ тит̣т̣ханти, на тит̣т̣ханти параммукха̄. идампӣти ‘‘усабхо’’ти идампи падам̣. тасса̄ти нисабхасса. йесам̣ балуппа̄да̄ват̣т̣ха̄на̄нам̣ васена усабхасса а̄сабхан̣т̣ха̄нам̣ иччхитам̣, тато са̄тисайа̄нам̣ ева тесам̣ васена а̄сабхан̣т̣ха̄нам̣ хотӣти дат̣т̣хаббам̣. йам̣ кин̃чи локе упамам̣ на̄ма буддхагун̣а̄нам̣ нидассанабха̄вена вуччати, саббам̣ там̣ нихӣнамева. тит̣т̣хама̄но ча̄ти атит̣т̣хантопи тит̣т̣хама̄но ева пат̣иджа̄на̄ти на̄ма. упагаччхатӣти ануджа̄на̄ти.
ат̣т̣ха ¶ ¶ кхо има̄ти идам̣ веса̄раджджан̃а̄н̣асса баладассанам̣. йатха̄ хи бйаттам̣ парисам̣ аджджхога̄хетва̄ вин̃н̃ӯнам̣ читтам̣ а̄ра̄дханасаматтха̄йа катха̄йа дхаммакатхикасса чхекабха̄во пан̃н̃а̄йати, евам̣ има̄ ат̣т̣ха париса̄ патва̄ саттху веса̄раджджан̃а̄н̣асса балам̣ па̄кат̣ам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘париса̄сӯ’’ти. кхаттийапариса̄ти кхаттийа̄нам̣ саннипатита̄нам̣ самӯхо. еса найо саббаттха. ма̄рапариса̄ти ма̄рака̄йика̄нам̣ саннипатита̄нам̣ самӯхо. ма̄расадиса̄нам̣ ма̄ра̄нам̣ париса̄ти ма̄рапариса̄. сабба̄ чета̄ париса̄ уггат̣т̣ха̄надассанавасена гахита̄. манусса̄ хи ‘‘еттха ра̄джа̄ нисинно’’ти вутте пакативачанампи ваттум̣ на сакконти, каччхехи седа̄ муччанти, евам̣ угга̄ кхаттийапариса̄, бра̄хман̣а̄ тӣсу ведесу кусала̄ хонти, гахапатайо на̄на̄воха̄ресу ча аккхарачинта̄йа ча кусала̄, саман̣а̄ сакава̄дапарава̄десу кусала̄, тесам̣ маджджхе дхаммакатха̄катханам̣ на̄ма ативийа бха̄рийам̣. дева̄нам̣ уггабха̄ве ваттаббамева наттхи. амануссоти хи вуттаматте манусса̄нам̣ сакаласарӣрам̣ кампати, тесам̣ рӯпам̣ дисва̄пи саддам̣ сутва̄пи сатта̄ висан̃н̃ита̄пи хонти. евам̣ амануссапариса̄ угга̄. ити чета̄ париса̄ уггат̣т̣ха̄надассанавасена вутта̄. касма̄ панеттха йа̄ма̄дипариса̄ на гахита̄ти? бхусам̣ ка̄ма̄бхигиддхата̄йа йонисоманасика̄равирахато. йа̄ма̄дайо хи ул̣а̄рул̣а̄ре ка̄ме пат̣исеванта̄ таттха̄бхигиддхата̄йа дхаммассавана̄йа сабха̄вена читтампи на уппа̄денти, маха̄бодхисатта̄нам̣ пана буддха̄нан̃ча а̄нубха̄вена а̄кад̣д̣хийама̄на̄ када̄чи несам̣ пайирупа̄сана̄дӣни каронти та̄дисе маха̄самайе. тенева хи вима̄наваттхудесана̄пи там̣нимитта̄ бахула̄ на̄хоси. сет̣т̣хана̄данти кеначи аппат̣ихатабха̄вена уттамана̄дам̣. абхӣтана̄данти веса̄раджджайогато куточи ниббхайана̄дам̣. сӣхана̄дасуттена̄ти кхандхийавагге а̄гатена сӣхана̄дасуттена. саханатоти кхаманато. хананатоти видхаманато виддхам̣санато. йатха̄ ва̄тиа̄ди ‘‘сӣхана̄дасадисам̣ ва̄ на̄дам̣ надатӣ’’ти сан̇кхепато вуттасса аттхасса вин̃н̃а̄панам̣.
етанти ‘‘брахмачакка’’нти етам̣ падам̣. пан̃н̃а̄пабха̄витанти чирака̄лапарибха̄вита̄йа па̄рамита̄пан̃н̃а̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа ча уппа̄дитам̣. карун̣а̄пабха̄витанти ‘‘киччхам̣ вата̄йам̣ локо а̄панно’’тиа̄динайаппаватта̄йа маха̄карун̣а̄йа уппа̄дитам̣. йатха̄ абхиниккхаманато пабхути маха̄бодхисатта̄нам̣ арийамагга̄дхигаманавиродхинӣ ¶ пат̣ипатти наттхи, евам̣ туситабхаванато нийатабха̄ва̄паттито ча пат̣т̣ха̄йа̄ти дутийататийанайа̄ ча гахита̄. пхалаккхан̣ети аггапхалаккхан̣е. пат̣иведханит̣т̣хатта̄ арахаттамагган̃а̄н̣ам̣ ваджирӯпамата̄йева са̄тисайо пат̣иведхоти ‘‘пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣. тена пат̣иладдхассапи десана̄н̃а̄н̣асса киччаниппхатти парасса буджджханаматтена хотӣти ‘‘ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃асса сота̄патти…пе… пхалаккхан̣е паваттанам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣. тато парам̣ пана йа̄ва паринибба̄на̄ десана̄н̃а̄н̣аппаватти, тассева паваттитасса дхаммачаккасса т̣ха̄нанти ведитаббам̣ ¶ паваттитачаккасса чаккаваттино чаккаратанасса т̣ха̄нам̣ вийа. убхайампӣти пи-саддена локийадесана̄н̃а̄н̣асса итарена анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄васена сама̄натам̣ сампин̣д̣ети. ураси джа̄тата̄йа урасо самбхӯтанти орасам̣ н̃а̄н̣ам̣.
ити рӯпанти еттха ити-саддо анавасесато рӯпасса сарӯпанидассанаттхоти тасса ‘‘идам̣ рӯпа’’нти етена са̄дха̄ран̣ато ча сарӯпанидассанама̄ха. еттакам̣ рӯпанти етена анавасесато ‘‘ито уддхам̣ рӯпам̣ наттхӣ’’ти нимиттасса ан̃н̃асса абха̄вам̣. ида̄ни таматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘руппанасабха̄ван̃чева̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха руппанам̣ сӣта̄дивиродхипаччайасамава̄йе висадисуппатти. а̄ди-саддена аджджхаттикаба̄хира̄дибхедам̣ сан̇ган̣ха̄ти. лаккхан̣а…пе… васена̄ти каккхал̣атта̄дилаккхан̣авасена сандха̄ран̣а̄дирасавасена сампат̣иччхана̄дипаччупат̣т̣ха̄навасена бхӯтаттайа̄дипадат̣т̣ха̄навасена ча. евам̣ париггахитасса̄ти евам̣ са̄дха̄ран̣ато ча лаккхан̣а̄дито ча париггахитасса. авиджджа̄самудайа̄ти авиджджа̄йа уппа̄да̄, аттхибха̄ва̄ти аттхо. ниродхавиродхӣ хи аттхибха̄во хоти, тасма̄ ниродхе асати аттхибха̄во хоти, тасма̄ пуримабхаве сиддха̄йа авиджджа̄йа сати имасмим̣ бхаве рӯпасса самудайо рӯпасса уппа̄до хотӣти аттхо. тан̣ха̄самудайа̄ каммасамудайа̄ти еттха̄пи есева найо. авиджджа̄дӣхи ча тӣхи атӣтака̄ликатта̄ тесам̣ сахака̄рӣка̄ран̣абхӯтам̣ упа̄да̄нампи гахитамева̄ти ведитаббам̣. паваттипаччайесу кабал̣ӣка̄раа̄ха̄расса балавата̄йа, со ева гахито, ‘‘а̄ха̄расамудайа̄’’ти пана гахитена паваттипаччайата̄маттена утучитта̄нипи гахита̄нева хонтӣти два̄дасасамут̣т̣ха̄никам̣ рӯпасса паччайато дассанампи бхавитаббамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. ниббаттилаккхан̣антиа̄дина̄ ка̄лавасена ¶ удайадассанама̄ха. таттха бхӯтавасена магге удайам̣ пасситва̄ т̣хито идха сантативасена ануккамена кхан̣авасена пассати. авиджджа̄ниродха̄ рӯпаниродхоти аггамагган̃а̄н̣ена авиджджа̄йа ануппа̄даниродхато ана̄гатасса ануппа̄даниродхо хоти паччайа̄бха̄ве абха̄вато. паччайаниродхена̄ти авиджджа̄сан̇кха̄тасса паччайасса ниродхабха̄вена. тан̣ха̄ниродха̄ти еттха̄пи есева найо. а̄ха̄раниродха̄ти паваттипаччайасса кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расса абха̄ва̄. рӯпаниродха̄ти там̣самут̣т̣ха̄нарӯпасса абха̄во хоти. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббам̣. випарин̣а̄малаккхан̣анти бхавака̄лавасена хетудвайадассанам̣. тасма̄ там̣ падат̣т̣ха̄навасена пагева пасситва̄ т̣хито идха сантативасена дисва̄ ануккамена кхан̣авасена пассати.
ити ведана̄тиа̄дӣсупи вуттанайена аттхо ведитаббо. сукха̄дибхеданти сукхадуккхаадуккхамасукха̄дивибха̄гам̣. рӯпасан̃н̃а̄дибхеданти рӯпасан̃н̃а̄, садда… гандха… раса… пхот̣т̣хабба ¶ … дхаммасан̃н̃а̄дивибха̄гам̣. пхасса̄дибхеданти пхассачетана̄манасика̄ра̄дивибха̄гам̣. лаккхан̣а…пе… васена̄ти ит̣т̣ха̄нубхаваналаккхан̣а̄дилаккхан̣авасена ит̣т̣ха̄ка̄расамбхогараса̄дирасавасена ка̄йикаасса̄да̄дипаччупат̣т̣ха̄навасена ит̣т̣ха̄рамман̣а̄дипадат̣т̣ха̄навасена. ‘‘пхут̣т̣хо ведети, пхут̣т̣хо сан̃джа̄на̄ти, пхут̣т̣хо чететӣ’’ти (сам̣. ни. 4.93) вачанато тӣсу ведана̄дӣсу кхандхесу пхассасамудайа̄ти ваттаббам̣. вин̃н̃а̄н̣аппаччайа̄ на̄марӯпа’’нти вачанато вин̃н̃а̄н̣аккхандхе на̄марӯпасамудайа̄ти ваттаббам̣. тесам̣йева васена̄ти ‘‘авиджджа̄ниродхо ведана̄ниродхо’’тиа̄дина̄ тесам̣йева авиджджа̄дӣнам̣ васена йоджетаббам̣.
упа̄да̄наккхандха̄нам̣ самудайаттхан̇гамавасена титтхийа̄нам̣ ависайопи саппадесо сӣхана̄до дассито. ида̄ни ниппадесо ануломапат̣иломавасена сан̇кхепато виттха̄рато паччайа̄ка̄рависайо анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о дассӣйатӣти а̄ха, ‘‘айампи апаро сӣхана̄до’’ти. тасса̄ти ‘‘имасмим̣ сатӣ’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттапат̣иччасамуппа̄дапа̄л̣ийа̄. еттха ча ‘‘имасмим̣ сати идам̣ хоти, имасса ниродха̄ идам̣ нируджхтӣ’’ти авиджджа̄дӣнам̣ бха̄ве сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ бха̄васса, авиджджа̄дӣнам̣ ниродхе сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ ниродхасса катханена пуримасмим̣ паччайалаккхан̣е нийамо дассито ‘‘имасмим̣ ¶ сати ева, на̄сати, имасса уппа̄да̄ ева, на̄нуппа̄да̄, ниродха̄ ева, на̄ниродха̄’’ти. тенедам̣ лаккхан̣ам̣ антогадханийамам̣ идха пат̣иччасамуппа̄дасса вуттанти дат̣т̣хаббам̣. ниродхоти ча авиджджа̄дӣнам̣ вира̄га̄ вигамена а̄йатим̣ ануппа̄до аппаватти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘авиджджа̄йа твева асесавира̄ганиродха̄’’тиа̄ди. ниродхавиродхӣ ча уппа̄до, йена со уппа̄даниродхавибха̄гена вутто ‘‘имасса ниродха̄ идам̣ нируджджхатӣ’’ти. тенетам̣ дассети ‘‘асати ниродхе уппа̄до на̄ма, со четтха аттхибха̄воти вуччатӣ’’ти. ‘‘имасмим̣ сати идам̣ хотӣ’’ти идамева хи лаккхан̣ам̣. парийа̄йантарена ‘‘имасса уппа̄да̄ идам̣ уппаджджатӣ’’ти вадантена парена пуримам̣ висеситам̣ хоти. тасма̄ на ваттама̄нам̣йева сандха̄йа ‘‘имасмим̣ сатӣ’’ти вуттам̣, атха кхо маггена анируджджханасабха̄ван̃ча̄ти вин̃н̃а̄йати. йасма̄ ча ‘‘имасмим̣ асати идам̣ на хоти, имасса ниродха̄ идам̣ нируджджхатӣ’’ти двидха̄пи уддит̣т̣хасса лаккхан̣асса ниддесам̣ вадантена бхагавата̄ ‘‘авиджджа̄йа твева асесавира̄ганиродха̄ сан̇кха̄раниродхо’’тиа̄дина̄ ниродхова вутто, тасма̄ наттхибха̄вопи ниродхо ева̄ти наттхибха̄вавируддхо аттхибха̄во аниродхоти дасситам̣ хоти. тена аниродхасан̇кха̄тена аттхибха̄вена уппа̄дам̣ висесети. тато идха на кевалам̣ аттхибха̄ваматтам̣ уппа̄доти аттхо адхиппето, атха кхо аниродхасан̇кха̄то аттхибха̄во ча̄ти айаматтхо вибха̄вито хоти. еваметам̣ лаккхан̣адвайавачанам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висесанависеситаббабха̄вена са̄ттхаканти ведитаббам̣. ко пана̄йам̣ аниродхо на̄ма, йо ‘‘аттхибха̄во, уппа̄до’’ти ча вуттоти? аппахӣнабха̄во ча аниббаттитапхалабха̄вена ¶ пхалуппа̄дана̄рахата̄ ча̄ти айаметтха сан̇кхепо. виттха̄ро пана параматтхадӣпанийам̣ уда̄нат̣т̣хакатха̄йам̣ (уда̄. ат̣т̣ха. 1). вуттанайена ведитаббо.
пан̃чаккхандхавибхаджана̄дивасена̄ти пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ два̄дасападикасса паччайа̄ка̄расса вибхаджанавасена. имасмин̃хи дасабаласутте дхаммасса десита̄ка̄ро пан̃чаккхандхапаччайа̄ка̄раматто. тена̄ха ‘‘пан̃чаккхандхапаччайа̄ка̄радхаммо’’ти. а̄чарийамут̣т̣хийа̄ акаран̣ена вибхӯто, со пана аттхато ча саддато ча пихито хет̣т̣ха̄мукхаджа̄то ва̄ на хотӣти а̄ха ‘‘аникуджджито’’ти. виват̣оти вибха̄вито. тена̄ха ‘‘виваритва̄ т̣хапито’’ти ¶ . пака̄ситоти н̃а̄н̣обха̄сена обха̄сито а̄дӣпитоти а̄ха ‘‘дӣпито джотито’’ти. таттха таттха чхиннабхиннат̣т̣ха̄не. сиббитаган̣т̣хитанти ва̄кам̣ гахетва̄ сиббитам̣, сиббитум̣ асаккун̣еййат̣т̣ха̄не ва̄кена ган̣т̣хитан̃ча. чхиннапилотика̄бха̄вена вигатапилотико дхаммо, тасса чхиннапилотикасса пат̣иломата̄ чхиннабхинната̄бха̄вена̄ти дассенто ‘‘на хеттха̄’’тиа̄дима̄ха. нива̄санапа̄рупанам̣ париггахан̣ам̣. сайам̣ пат̣ибха̄нам̣ каппетва̄. вад̣д̣хента̄ аттано самайам̣. саман̣акачаваранти саман̣авесадха̄ран̣авасена саман̣апат̣ирӯпата̄йа саман̣а̄нам̣ качаварабхӯтам̣. аттано рӯпапаваттийа̄ каран̣д̣ам̣ куччхитам̣ дхуттам̣ ва̄ти паваттетӣти ка̄ран̣д̣аво, дуссӣло. там̣ ка̄ран̣д̣авам̣. ниддхаматха̄ти нӣхаратха. касамбунти саман̣акасат̣ам̣. апакассатха̄ти апакад̣д̣хатха нанти аттхо. пала̄пети пала̄пасадисе. татха̄ хи тан̣д̣уласа̄рарахито дхан̃н̃апат̣ирӯпако тхусаматтако пала̄поти вуччати, евам̣ сӣла̄диса̄рарахито саман̣апат̣ирӯпако пала̄по вийа̄ти пала̄по, дуссӣло. те пала̄пе. ва̄хетха̄ти апанетха. патиссата̄ти ба̄л̣хасатита̄йа патиссата̄ хотха̄ти.
саддха̄йа паббаджитена̄ти ра̄джӯпаддава̄дӣхи анупаддутена ‘‘еван̃хи там̣ отин̣н̣ам̣ джа̄тиа̄дисам̣са̄рабхайам̣ виджинисса̄мӣ’’ти ват̣т̣аниссаран̣аттхам̣ а̄гата̄йа саддха̄йа васена паббаджитена. а̄ча̄ракулапуттоти а̄ча̄рена абхиджа̄то. тена̄ха ‘‘йато куточӣ’’тиа̄ди. джа̄тикулапуттоти джа̄тисампаттийа̄ абхиджа̄то. вин̃н̃уппасаттха̄ни ан̇га̄ни самма̄падха̄нийан̇габха̄вена, ка̄йе ча джӣвите ча нирапеккхабха̄вена вӣрийам̣ а̄рабхантасса татха̄паваттавӣрийавасена ‘‘тачо екам̣ ан̇га’’нти вуттам̣. еса найо сесесупи. навасу т̣ха̄несу сама̄дха̄таббанти ‘‘ка̄лавасена пан̃часу, ирийа̄патхавасена чатӯсӯ’’ти евам̣ навасу т̣ха̄несу вӣрийам̣ сама̄дха̄таббам̣ паваттетаббам̣.
со дуккхам̣ вихаратӣти кусӣтапуггало ниййа̄никаса̄сане вӣрийа̄рамбхасса акаран̣ена са̄ман̃н̃аттхасса ануппаттийа̄ дуккхам̣ вихарати. сакам̣ ва̄ аттхам̣ садаттхам̣ ка-ка̄расса да-ка̄рам̣ катва̄ ¶ . кусӣтасса аттхапариха̄йанам̣ мӯлато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ ‘‘чха два̄ра̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. нисаджджа̄васена пӣт̣хамадданато пӣт̣хамаддано, нирассанавачанам̣ тасса, кассачипаттхасса адха̄ран̣ато кевалам̣ пӣт̣хабха̄рабхӯтоти адхиппа̄йо. ан̃н̃аттха пана ‘‘макхамаддано’’ти ¶ вуччати, таттха да̄намиччха̄йа паресам̣ макхам̣ пассантоти аттхо. лан̣д̣апӯракоти куччхипӯрам̣ бхун̃джитва̄ ваччакут̣ипӯрако.
‘‘а̄раддхавӣрийо’’тиа̄дӣсу ‘‘кусӣто пуггало’’ти еттха вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо, а̄сӣса̄йа васена тхомито. а̄раддхавӣрийети паггахитавӣрийе. пахитаттети нибба̄нам̣ патипеситачитте. етена са̄вака̄нам̣ самма̄пат̣ипаттим̣ саттхувандана̄нисам̣сан̃ча дассеси.
хӣнена̄ти ват̣т̣анисситена дхаммена. тена̄ха ‘‘хӣна̄йа саддха̄йа̄’’тиа̄ди. аггена̄ти сет̣т̣хена виват̣т̣анисситена дхаммена, ӣсакампи катака̄лусийавигатат̣т̣хена ман̣д̣ат̣т̣хена ча пасаннампи сура̄ди на па̄таббам̣. са̄сананти парийаттипат̣ипаттипат̣иведхалаккхан̣ам̣ са̄санам̣. пасаннам̣ вигатадосамалатта̄ паса̄данийатта̄ ча. па̄таббан̃ча паттена вийа сукхена парибхун̃джитаббато дуччаритасаббакилесакаса̄вамалапан̇кадосарахитатта̄ ча.
ман̣д̣абхӯта̄ бодхипаккхийадхаммадесана̄пи десана̄ман̣д̣о. тасса екассева пана десана̄ман̣д̣асса пат̣игга̄хака̄ суппат̣ипанна̄ досарахита̄ чатассо париса̄ пат̣иггахаман̣д̣о. маггабрахмачарийам̣ таггатикатта̄ сакалопи бодхипаккхийадхаммара̄си брахмачарийаман̣д̣о. тена̄ха ‘‘катамо десана̄ман̣д̣о’’тиа̄ди. таттха вин̃н̃а̄та̄роти сачча̄нам̣ абхисамета̄вино. татха̄ хи а̄дито ‘‘чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ а̄чиккхан̣а̄’’тиа̄ди вуттам̣. пуббабха̄ге ‘‘аттхи айам̣ локо’’тиа̄дина̄ идхалокапаралокагатасаммосавигамена паватто адхимоккхова адхимоккхаман̣д̣о. чхад̣д̣етва̄ самуччхедавасена виджахитва̄. чатубхӯмакасса саддхиндрийасса адхимоккхаман̣д̣ена ман̣д̣абхӯтам̣ адхимоккхам̣. а̄ди-саддена ‘‘паггахаман̣д̣о вӣрийиндрийам̣ косаджджакасат̣а’’нтиа̄дим̣ па̄л̣исесам̣ сан̇ган̣ха̄ти. еттха̄ти етасмим̣ са̄сане, ‘‘ман̣д̣асми’’нти ва̄ вачане. ка̄ран̣авачанам̣, тена ‘‘саттха̄ саммукхӣбхӯто’’ти саммукхабха̄вана̄його нира̄сан̇капхала̄вахоти дассети. тена̄ха ‘‘асаммукха̄’’тиа̄ди. пама̄н̣анти анурӯпам̣ бхесаджджасса пама̄н̣ам̣. уггамананти бхесаджджасса ваманам̣ виречанам̣, тасса ва̄ васена досадха̄тӯнам̣ ваманам̣ виречанам̣. евамева̄ти йатха̄ бхесаджджаман̣д̣ам̣ веджджасаммукха̄ нира̄сан̇ка̄ пиванти, евамева ¶ ‘‘саттха̄ саммукхӣбхӯто’’ти нира̄сан̇ка̄ вӣрийам̣ катва̄, ман̣д̣апеййа са̄санам̣ пиватха̄ти йоджана̄. абхин̃н̃а̄сама̄паттипат̣ила̄бхена са̄нисам̣са̄. маггапхала̄дхигаманена савад̣д̣хи ¶ . параттханти аттано дит̣т̣ха̄нугатиа̄паттийа̄, татха̄ самма̄пат̣ипаджджанта̄нам̣ паресам̣ аттханти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.
дутийадасабаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. упанисасуттаван̣н̣ана̄
23. джа̄нато пассатоти еттха дассанам̣ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ва дассанам̣ адхиппетам̣, на мам̣сачаккхуна̄ти а̄ха ‘‘двепи пада̄ни екаттха̄нӣ’’ти. евам̣ сантепӣти пададвайасса екаттхаттепи н̃а̄н̣алаккхан̣ан̃а̄н̣аппабха̄вависайассса татха̄дассанабха̄ва̄виродхана̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘джа̄наналаккхан̣ан̃хи н̃а̄н̣а’’нтиа̄ди. н̃а̄н̣аппабха̄ванти н̃а̄н̣а̄нубха̄вена н̃а̄н̣акиччависайобха̄санти аттхо. тена̄ха ‘‘н̃а̄н̣ена виват̣т̣е дхамме пассатӣ’’ти. джа̄нато пассатоти ча джа̄нанадассанамукхена пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ десана̄ паватта̄ти а̄ха – ‘‘н̃а̄н̣алаккхан̣ам̣ упа̄да̄йа̄’’тиа̄ди. джа̄натоти ва̄ пуббабха̄ган̃а̄н̣ена джа̄нато, апарабха̄гена н̃а̄н̣ена пассато. джа̄натоти ва̄ ватва̄ на джа̄нанам̣ ануссава̄ка̄рапаривитаккаматтавасена идха̄дхиппетам̣, атха кхо рӯпа̄ни вийа чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпа̄дӣни тесан̃ча самудайа̄дике паччаккхе катва̄ дассананти вибха̄ветум̣ ‘‘пассато’’ти вуттанти евам̣ ва̄ еттха аттхо.
а̄сава̄нам̣ кхайанти а̄сава̄нам̣ аччантаппаха̄нам̣. со пана тесам̣ ануппа̄даниродхо саббена саббам̣ абха̄во ева̄ти а̄ха ‘‘асамуппа̄до кхӣн̣а̄ка̄ро наттхибха̄во’’ти. а̄саваккхайасаддасса кхӣн̣а̄ка̄ра̄дӣсу а̄гатат̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄’’тиа̄ди вуттам̣. уджумагга̄нуса̄риноти килесаван̇кака̄йаван̇ка̄дӣнам̣ паха̄нена уджубхӯте савипассана̄хет̣т̣химамаггадхамме ануссарантасса. йадева хисса париккхӣн̣ам̣. кхайасмим̣ пат̣хамам̣ н̃а̄н̣ам̣ ‘‘тато ан̃н̃а̄ анантара̄’’ти кхайасан̇кха̄те аггамагге таппарийа̄паннамева н̃а̄н̣ам̣ пат̣хамам̣ уппаджджати, таданантарам̣ пана ан̃н̃а̄ арахаттанти. йадипи га̄тха̄йа ‘‘кхайасмим̣’’иччева вуттам̣, самуччхедавасена пана ‘‘а̄саве ¶ кхӣн̣е магго кхайо’’ти вуччатӣти а̄ха ‘‘магго а̄саваккхайоти вутто’’ти. саман̣оти самитапа̄по адхиппето, со пана кхӣн̣а̄саво хотӣти. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄’’ти идха пхалам̣, парийа̄йена пана а̄саваккхайо магго, тена паттаббато пхалам̣. етенева нибба̄нассапи а̄саваккхайабха̄во вуттоти ведитаббо.
джа̄нато ева пассато ева̄ти еваметтха нийамо иччхито, на ан̃н̃атха̄ висеса̄бха̄вато анит̣т̣ха̄паннова̄ти тасса нийамасса пхалам̣ дассетум̣ ‘‘но аджа̄нато но апассато’’ти вуттанти а̄ха ¶ ‘‘йо пана на джа̄на̄ти, на пассати, тасса но вада̄мӣти аттхо’’ти. имина̄ кхандха̄нам̣ парин̃н̃а̄ а̄саваккхайасса екантикака̄ран̣анти дассети. етена̄ти ‘‘но аджа̄нато, но апассато’’ти етена вачанена. те пат̣иккхитта̄ти ке пана тети? ‘‘ба̄ле ча пан̣д̣ите ча сандха̄витва̄ сам̣саритва̄ дуккхассантам̣ кариссанти (дӣ. ни. 1.168; ма. ни. 2.228) ахетӯ аппаччайа̄ сатта̄ висуджджхантӣ’’ти (дӣ. ни. 1.168; ма. ни. 2.101, 227) евама̄дива̄да̄. тесу кечи абхиджа̄тисан̇кантиматтена сам̣са̄расуддхим̣ пат̣иджа̄нанти, ан̃н̃е иссарападжа̄патика̄ран̣а̄дивасена. тайидам̣ саббам̣ сам̣са̄ра̄дӣхӣти еттхева сан̇гахитанти дат̣т̣хаббам̣. пуримена пададвайена̄ти ‘‘джа̄нато пассато’’ти имина̄ пададвайена. упа̄йо вутто ‘‘а̄саваккхайа̄’’ти адхика̄рато. имина̄ти ‘‘но аджа̄нато, но апассато’’ти имина̄ пададвайена. анупа̄йо хоти еса а̄сава̄нам̣ кхайасса, йадидам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ апарин̃н̃а̄ти ‘‘джа̄нато пассато’’ти имина̄ва анийамавачанена анупа̄йапат̣иседхопи аттхато бодхито хотӣти. тамева хи аттхато бодхитабха̄вам̣ вибха̄ветум̣ евам̣ сам̣ван̣н̣ана̄ ката̄ти дат̣т̣хаббам̣.
даббаджа̄тикоти даббарӯпо. со хи ‘‘драбйо’’ти вуччати ‘‘драбйам̣ винассати на̄драбйа’’нтиа̄дӣсу. даббаджа̄тико ва̄ са̄расабха̄во, са̄руппасӣла̄ча̄роти аттхо. йатха̄ха ‘‘на кхо дабба дабба̄ евам̣ ниббет̣хентӣ’’ти (па̄ра̄. 384). ваттасӣсе т̣хатва̄ти ваттам̣ уттамам̣ дхурам̣ катва̄. йо хи парисуддха̄джӣво ка̄тум̣ аджа̄нанта̄нам̣ сабрахмача̄рӣнам̣ аттано ва̄ вассава̄та̄дипат̣иба̄ханаттхам̣ чхатта̄дӣни кароти, со ваттасӣсе т̣хатва̄ кароти на̄ма. падат̣т̣ха̄нам̣ на хотӣти на ваттаббам̣ на̄тхакаран̣адхаммабха̄вена маггапхала̄дхигамасса упаниссайабха̄вато. вуттан̃хи ‘‘йа̄ни та̄ни сабрахмача̄рӣнам̣ учча̄вача̄ни киччакаран̣ӣйа̄ни, таттха даккхо хотӣ’’тиа̄ди ¶ (дӣ. ни. 3.345). евам̣ джа̄натоти евам̣ веджджакамма̄дӣнам̣ джа̄нанахету миччха̄джӣвапаччайа̄ ка̄ма̄сава̄дайо а̄сава̄ вад̣д̣хантийева, на пахӣйанти. ‘‘евам̣ кхо…пе… а̄сава̄нам̣ кхайо хотӣ’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ арахаттассева гахан̣ам̣ йуттам̣ пхалаггахан̣ена хетуно авуттасиддхатта̄. тена̄ха ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайанте джа̄татта̄’’ти.
а̄гаманам̣ а̄гамо, там̣ а̄вахатӣти а̄гаманӣйа̄, пуббабха̄гапат̣ипада̄. кхайасминти бха̄венабха̄валаккхан̣е бхуммам̣, кхайети пана висайе. тена̄ха ‘‘а̄саваккхайасан̇кха̄те’’ти. упанисӣдати пхалам̣ еттха̄ти ка̄ран̣ам̣ упаниса̄. арахаттапхалавимутти уккат̣т̣ханиддесато. са̄ти вимутти. асса̄ти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса. манасмим̣ виват̣т̣аниссите пана анантарӯпаниссайа̄пи паччайа̄ самбхавантӣти ‘‘лаббхама̄навасена паччайабха̄во ведитаббо’’ти вуттам̣.
вираджджати ¶ асесасан̇кха̄рато етена̄ти вира̄го, магго. ниббиндати ета̄йа̄ти ниббида̄, балававипассана̄. тена̄ха ‘‘етена̄’’тиа̄ди. пат̣исан̇кха̄нупассана̄пи муччитукамйата̄паккхика̄ ева̄ти адхиппа̄йена ‘‘чатуннам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ адхивачана’’нти вуттам̣. ‘‘йа̄ва магга̄магган̃а̄н̣адассанависуддхи, та̄ва тарун̣авипассана̄’’ти хи вачанато упаккилесавимуттаудайаббайан̃а̄н̣ато парам̣ балававипассана̄. рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ висесабхӯто са̄ман̃н̃абхӯто ча йо йо сабха̄во йатха̄сабха̄во, тасса джа̄нанам̣ йатха̄сабха̄ваджа̄нанам̣. тадева дассанам̣. паччаккхакаран̣аттхена н̃а̄тапарин̃н̃а̄ тӣран̣апарин̃н̃а̄ ча гахита̄ хоти. тена̄ха ‘‘тарун̣авипассана’’нтиа̄ди. сан̇кха̄рапариччхеден̃а̄н̣анти на̄марӯпапариггахан̃а̄н̣ам̣ вадати. кан̇кха̄витаран̣ам̣ паччайапариггахо дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣антипи вуччати. найавипассана̄дикам̣ анупассана̄н̃а̄н̣ам̣ саммасанам̣. магга̄магген̃а̄н̣анти магга̄маггам̣ ваваттхапетва̄ т̣хитам̣ н̃а̄н̣ам̣. со хи па̄дакаджджха̄насама̄дхи тарун̣авипассана̄йа паччайо хоти. ‘‘сама̄хито йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти пассатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.5.; 4.99; 5.1071) хи вуттам̣.
пуббабха̄гасукханти упача̄раджджха̄насахитасукхам̣. даратха пат̣иппассаддхӣти ка̄маччханда̄дикилесадаратхасса пат̣ипассамбханам̣. ‘‘сукхам̣па̄хам̣, бхиккхаве, саупанисам̣ вада̄мӣ’’ти еттха адхиппетасукхам̣ дассетум̣ ‘‘аппана̄пуббабха̄гасса сукхасса̄’’ти вуттам̣. ‘‘пассаддхака̄йо сукхам̣ ведетӣ’’ти (дӣ. ни. 1.466;3.359; а.ни. 1.3.96) вуттааппана̄сукхасса пассаддхийа̄ паччайатте ¶ ваттаббамева наттхи. сукханти еттха̄пи есева найо. балавапӣтӣти пхаран̣алаккхан̣аппатта̄ пӣти. та̄диса̄ хи витаккавича̄расукхасама̄дхӣхи ладдхаппаччайа̄ нӣваран̣ам̣ виккхамбхантӣ там̣нимиттам̣ даратхам̣ парил̣а̄хам̣ пат̣ипассамбхети. тена̄ха ‘‘са̄ хи даратхаппассаддхийа̄ паччайо хотӣ’’ти. дуббалапӣтӣти тарун̣апӣти. тена̄ха ‘‘са̄ хи балавапӣтийа̄ паччайо хотӣ’’ти. саддха̄ти ратанаттайагун̣а̄нам̣ каммапхаласса ча саддаханавасена паватто адхимоккхо, са̄ пана йасма̄ аттано висайе пунаппунам̣ уппаджджати, на екава̄рамева, тасма̄ а̄ха ‘‘апара̄парам̣ уппаджджанасаддха̄’’ти. йасма̄ саддаханто саддхеййаваттхусмим̣ памудито хоти, тасма̄ а̄ха ‘‘са̄ хи дуббалапӣтийа̄ паччайо хотӣ’’ти. дуккхадуккха̄дибхедасса саббассапи дуккхасса ват̣т̣адуккхантогадхатта̄ тасса ча идха̄дхиппетатта̄ вуттам̣ ‘‘дуккханти ват̣т̣адуккха’’нти. джара̄маран̣адуккханти кечи, сока̄дайо ча̄ти апаре. тадубхайассапи сан̇ган̣ханато пат̣хамо еваттхо йутто. йасма̄ дуккхаппатто каммасса пхала̄ни саддахати, ратанаттайе ча паса̄дам̣ уппа̄дети, тасма̄ вуттам̣ ‘‘тан̃хи апара̄парасаддха̄йа паччайо хотӣ’’ти. йасма̄ ‘‘а̄чарийа̄нам̣ сантике дхаммам̣ сутва̄ паваттидуккха’’нти чинтайато ‘‘екантато айам̣ дхаммо имасса дуккхасса саматиккама̄йа хотӣ’’ти саддха̄ уппаджджати. тена̄ха ‘‘дхаммам̣ сутва̄ татха̄гате саддхам̣ пат̣илабхатӣ’’тиа̄ди (дӣ. ни. 1.191). савика̄ра̄ти уппа̄давика̄рена савика̄ра̄ кхандхаджа̄ти ¶ джа̄йанат̣т̣хена. джа̄тийа̄ пана асати таттха таттха бхаве наттхи дуккхасса самбхавоти а̄ха ‘‘са̄ хи ват̣т̣адуккхасса паччайо’’ти. каммабхавоти каммабхава̄дико тивидхопи каммабхаво. со хи упапаттибхавасса паччайо. евама̄дим̣ сандха̄йа̄ха ‘‘етенупа̄йена̄’’ти. сесапада̄нӣти упа̄да̄на̄дипада̄ни. ануломан̃а̄н̣ам̣ сан̇кха̄рупеккха̄паккхикатта̄ нибба̄наггахан̣ена гахитам̣, готрабхун̃а̄н̣ам̣ пат̣хамамаггасса а̄ваджджанам̣. со хи тена випассана̄йа кин̃чи кин̃чи висесат̣т̣ха̄нам̣ кайиратӣти там̣ ана̄маситва̄ ниббидӯпанисо вира̄готи ‘‘вира̄го’’иччева вуттам̣.
кена удакена вида̄райитва̄ гатападесоти катва̄ кандаро. нитамботипи удакасса. йатха̄ ниннам̣ удакам̣ паваттати, татха̄ ниваттанабха̄вена надӣкун̃чхотипи вуччати. хемантагимхаутувасена ат̣т̣ха ма̄се паватто патхавӣвивароти катва̄ падаро. кхуддика̄ удакава̄хинийо са̄кха̄ вийа̄ти са̄кха̄ ¶ , кхуддака̄ соббха̄ кусуббха̄ о-ка̄расса у-ка̄рам̣ катва̄. евамева кхотиа̄ди ‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве’’тиа̄дина̄ упанӣта̄йа упама̄йа упамеййена сам̣сандананти, там̣ йоджетва̄ дассетум̣ ‘‘авиджджа̄ паббатоти дат̣т̣хабба̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха авиджджа̄ ча санта̄навасена чирам̣танака̄лаппаваттанато пачураджанехи дуппаджаханато ‘‘паббато’’ти вутта̄. локаттайа̄бхибйа̄панато абхисанданато ча абхисан̇кха̄ра̄ мегхасадиса̄. абхисан̇кха̄ра̄ мегхоти дат̣т̣хабба̄ти а̄нетва̄ самбандхо. татха̄ сесапададвайепи. вин̃н̃а̄н̣а̄диват̣т̣ам̣ анупаваттито парампарапаччайато ча кандара̄дисадиса̄. вимутти екарасатта̄, ха̄нивуддхиабха̄вато ча са̄гарасадиса̄ти упама̄сам̣санданам̣.
таттха йасма̄ пуримасиддха̄йа авиджджа̄йа сати абхисан̇кха̄ра̄, на̄сати, тасма̄ те упарипаббате паватта̄ вийа хонтӣти вуттам̣ ‘‘авиджджа̄…пе… вассанам̣ ведитабба’’нти. ассутава̄ хӣтиа̄ди вуттассева аттхасса саматтханам̣. тан̣ха̄йа абхила̄сам̣ катва̄ти етена саббассапи абхисан̇кха̄равут̣т̣хитеманаттхам̣ дӣпети. тан̣ха̄ хи ‘‘снехо’’ти вутта̄. антимабхавикасса антабхаваниббаттако абхисан̇кха̄ро нибба̄нам̣ на патто, тадантасса бха̄гасса нибба̄нам̣ а̄хачча т̣хито вийа хотӣти ‘‘маха̄самуддам̣ а̄хачча т̣хитака̄ло вийа̄’’ти упама̄нидассанам̣ катам̣. вин̃н̃а̄н̣а̄диват̣т̣ам̣ пӯретва̄пи имина̄пи хи антимабхавикассева вин̃н̃а̄н̣аппаватти дассита̄. са̄ хи пӯрита̄ти ваттабба̄ тато парам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄диват̣т̣ассева абха̄вато. джа̄тасса пуггаласса джа̄типаччайават̣т̣адуккхаведана̄йа дхаммассаванам̣ иччхитаббам̣, там̣ пана йадипи имасмим̣ сутте на а̄гатам̣, суттантаресу пана а̄гатамева̄ти тато а̄харитва̄ там̣ ваттаббанти дассенто ‘‘буддхавачанам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. тайидам̣ са̄вакабодхисатта̄нам̣ васена̄йам̣ десана̄ти катва̄ вуттам̣. итаресам̣ пана васена вуччама̄нам̣ ¶ суттантараггахан̣аттхам̣ пайоджанам̣ наттхӣти ‘‘йа̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. па̄л̣ийа̄ васена гахитамева̄ти сан̇кхепато вуттааттхасса виттха̄рато дассанам̣. ниббаттӣти ниббаттама̄на̄ кхандха̄ гахита̄ти а̄ха ‘‘савика̄ра̄’’ти. аниччата̄лаккхан̣а̄дидӣпанато лаккхан̣а̄хат̣ам̣. камма̄камманти виниччхайам̣. ниджджат̣анти ниггумбам̣, суддханти аттхо. патхавӣкасин̣а̄дӣсу каммам̣ а̄рабхатӣтиа̄ди па̄л̣ийам̣ саматхапуббан̇гама̄ випассана̄ дассита̄ти катва̄ вуттам̣ ¶ . еван̃хи па̄моджджа̄дидассанам̣ самбхаватӣти. девасса̄ти мегхасса. касма̄ панеттха ‘‘кхӣн̣а̄савасса…пе… т̣хитака̄ло ведитаббо’’ти вуттам̣, нану пуббе деват̣т̣ха̄нийо абхисан̇кха̄ро вутто, на абхисан̇кха̄ро кхӣн̣а̄савоти? на̄йам̣ досо, ка̄ран̣ӯпача̄рена пхаласса вуттатта̄. абхисан̇кха̄рамӯлако хи кхандхасанта̄но кхандхасанта̄не ча уччхиннасам̣йоге кхӣн̣а̄савасаман̃н̃а̄ти.
упанисасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ан̃н̃атиттхийасуттаван̣н̣ана̄
24. соти са̄рипуттаттхеро. йади на та̄ва павит̣т̣хо, касма̄ ‘‘па̄висӣ’’ти вуттанти а̄ха ‘‘пависисса̄мӣ’’тиа̄ди. тена авассамбха̄вини бхӯте вийа упача̄ро хотӣти дассети. ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа вибха̄венто ‘‘йатха̄ ки’’нтиа̄дима̄ха. атиппагойева никкхантадивасоти пакатийа̄ бхиккха̄чаран̣авела̄йа ативийа па̄то ева виха̄рато никкхантадивасабха̄го. етадахосӣти етам̣ ‘‘атиппаго кхо’’тиа̄дикам̣ чинтанам̣ ахоси. даккхин̣адва̄расса̄ти ра̄джагаханагаре даккхин̣адва̄расса вел̣уванасса ча антара̄ ахоси, тасма̄ ‘‘тенупасан̇камисса’’нти чинтана̄ ахосӣти адхиппа̄йо. ким̣ ва̄дӣти чатӯсу ва̄десу катарам̣ ва̄дам̣ вадаси. кимаккха̄йӣти тассева вевачанам̣. ким̣ вадатӣти пана чатта̄ро ва̄де са̄ман̃н̃ато гахетва̄ напум̣сакалин̇гена вадати йатха̄ ким̣ те джа̄талин̇гам̣. саббана̄ман̃хетам̣, йадидам̣ напум̣сакалин̇гам̣. вадати етена̄ти ва̄до, дассанам̣. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘ким̣ еттха…пе… дассананти пуччхантӣ’’ти. ‘‘дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу вийа дхамма-саддо хетуаттхоти а̄ха ‘‘йам̣ вуттам̣ ка̄ран̣ам̣, тасса анука̄ран̣а’’нти. ва̄дасса вачанасса ануппатти ва̄даппаватти.
идам̣ вачананти ‘‘екамида̄ха’’нтиа̄дивачанам̣. са̄ти ‘‘еке саман̣абра̄хман̣а̄ каммава̄да̄’’ти евам̣ паваттакатха̄. аччхарам̣ ан̇гулипхот̣анам̣ арахатӣти аччхарийам̣. аббхутанти нируттинайена падасиддхи дат̣т̣хабба̄. саббава̄да̄нанти саббесам̣ чатуббидхава̄да̄нам̣. пат̣хамо хеттха сассатава̄до, дутийо уччхедава̄до, татийо екаччасассатава̄до, чатуттхо адхиччасамуппаннава̄до, тесам̣ саббесам̣ ¶ пат̣иккхепато ¶ пат̣иккхепака̄ран̣ам̣ вуттам̣. пат̣иччасамуппа̄дакиттанам̣ ва̄ пачураджанан̃а̄н̣асса алаббханеййапатит̣т̣хата̄йа гамбхӣран̃чева, татха̄ авабха̄санато четаси упат̣т̣ха̄нато гамбхӣра̄вабха̄сан̃ча каронто. тадева паданти пхассападам̣йева а̄дибхӯтам̣ гахетва̄.
ан̃н̃атиттхийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. бхӯмиджасуттаван̣н̣ана̄
25. пуримасуттети анантаре пуриме сутте. вуттанайенева ведитаббанти падаттхе тато висит̣т̣хам̣ аниддиситва̄ итарам̣ аттхато вибха̄ветум̣ ‘‘айам̣ пана висесо’’тиа̄дима̄ха. на кевалам̣ пхассапаччайа̄ уппаджджати, атха кхо пхассасса сахака̄рӣка̄ран̣абхӯтаан̃н̃апаччайа̄ ча уппаджджатӣти. ка̄йена̄ти чопанака̄йена, ка̄йавин̃н̃аттийа̄ти аттхо. са̄ хи ка̄мам̣ пат̣т̣ха̄не а̄гатесу чатувӣсатийа̄ паччайесу кеначи паччайена четана̄йа паччайо на хоти. йасма̄ пана ка̄йе сати ева ка̄йакаммам̣ на̄ма хоти, на̄сати, тасма̄ са̄ тасса̄ са̄маггийабха̄вена иччхитабба̄ти вуттам̣ ‘‘ка̄йенапи карийама̄нам̣ карӣйатӣ’’ти. тена̄ха бхагава̄ ‘‘ка̄йе ва̄, ха̄нанда, сати ка̄йасан̃четана̄хету уппаджджати аджджхаттам̣ сукхам̣ дуккха’’нти. ва̄ча̄йапӣти еттха̄пи есева найо. манаса̄ти па̄тубхӯтена манаса̄, на манаматтена̄ти. аттана̄ парехи анусса̄хитена. парена̄ти парена анусса̄хена. сампаджа̄нена̄ти н̃а̄н̣асампайуттачиттавасена паджа̄нантена. асампаджа̄нена̄ти татха̄ на сампаджа̄нантена. тасса̄ти сукхадуккхасса. ка̄йасан̃четана̄хетӯти ка̄йакамманимиттам̣, ка̄йикасса каммасса кататта̄ упачитатта̄ти аттхо. еса найо сесасан̃четана̄супи. уддхаччасахагатачетана̄ паваттийам̣ випа̄кам̣ детийева̄ти ‘‘вӣсати четана̄ лаббхантӣ’’ти вуттам̣. татха̄ вачӣдва̄рети еттха ‘‘ка̄ма̄вачаракусала̄кусалавасена вӣсати четана̄ лаббхантӣ’’ти идам̣ татха̄-саддена упасам̣харати. рӯпа̄рӯпачетана̄хӣти рӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаракусалачетана̄хи. таппаччайам̣ йатха̄раханти адхиппа̄йо. та̄пи четана̄ти йатха̄вутта̄ екӯнавӣсати четана̄ авиджджа̄паччайа̄ хонти кусала̄нампи пагева итара̄дхит̣т̣хахита̄виджджассева уппаджджанато, ан̃н̃атха̄ ануппаджджанато. йатха̄вуттачетана̄бхеданти ¶ йатха̄вуттам̣ ка̄йачетана̄дивибха̄гам̣. парехи анусса̄хито сарасенева паваттама̄но. парехи ка̄рийама̄ноти парехи усса̄хито хутва̄ кайирама̄но. джа̄нантопӣти ануссава̄дивасена джа̄нантопи. каммамева джа̄нантоти тада̄ аттана̄ карийама̄накаммамева джа̄нанто.
чатӯсӯти ‘‘са̄мам̣ ва̄ паре ва̄ сампаджа̄но ва̄ асампаджа̄но ва̄’’ти евам̣ вуттесу чатӯсу т̣ха̄несу. йатха̄вутте екӯнавӣсатичетана̄дхамме асан̇кха̄рикасасан̇кха̄рикабха̄вена сампаджа̄наката̄сампаджа̄накатабха̄вена ¶ чатугун̣е катва̄ вуттам̣ ‘‘чхасаттати двесата̄ четана̄дхамма̄’’ти. йесам̣ сахаджа̄такот̣и лаббхати, тесампи упаниссайакот̣и лаббхатева̄ти ‘‘упаниссайакот̣ийа̄ анупатита̄’’тииччева вутта̄. тети йатха̄вутта̄ саббепи дхамма̄. со ка̄йо на хотӣти еттха паса̄дака̄йопи гахетаббо. тена̄ха ‘‘йасмим̣ ка̄йе сатӣ’’тиа̄ди. со ка̄йо на хотӣти со ка̄йо паччайаниродхена на хоти. ва̄ча̄ти саддава̄ча̄. маноти йам̣ кин̃чи вин̃н̃а̄н̣ам̣. ида̄ни каммавасенева йоджетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. есева найо ‘‘ва̄ча̄пи два̄рабхӯта̄ манопи два̄рабхӯто’’ти. кхӣн̣а̄савасса катхам̣ ка̄йо на хоти, на тасса ка̄йакамма̄дхит̣т̣ха̄нанти адхиппа̄йо. авипа̄катта̄ти авипа̄кадхамматта̄ти аттхо. ка̄йо на хотӣти вуттам̣ акаммакаран̣абха̄вато.
танти каммам̣. кхеттам̣ на хотӣти тасса дуккхасса авируханат̣т̣ха̄натта̄. вируханат̣т̣ха̄на̄дайо бйатирекавасена вутта̄. тена̄ха ‘‘на хотӣ’’ти. ка̄ран̣ат̣т̣хена̄ти а̄дха̄рабхӯтака̄ран̣абха̄вена. сан̃четана̄мӯлаканти сан̃четана̄нимиттам̣. вирухана̄дӣнам̣ аттха̄нанти ‘‘вируханат̣т̣хена̄’’тиа̄дина̄ вутта̄нам̣ аттха̄нам̣. имина̄ вирухана̄дибха̄вена ведана̄ ‘‘сукхадуккхаведана̄’’ти катхита̄, найидха джет̣т̣халаккхан̣ам̣ сукхадуккхам̣ ниппайоджакасса сукхасса дуккхасса ча адхиппетатта̄. упеккха̄ведана̄петтха сукхасан̣хасабха̄вавипа̄кабхӯта̄ ведана̄ва.
бхӯмиджасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. упава̄н̣асуттаван̣н̣ана̄
26. ват̣т̣адуккхамева ¶ катхитам̣ итарадуккхассапи випа̄касса сан̇ган̣ханато.
упава̄н̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. паччайасуттаван̣н̣ана̄
27. пат̣ипа̄т̣ийа̄ти пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапанена. чатусаччайоджанам̣ дассетум̣ парийоса̄на…пе… а̄ди вуттам̣. дуккхасаччавасена̄ти парин̃н̃еййабха̄вавасена. джара̄маран̣а̄падесена хи пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ вутта̄, те часса аттано пхаласса паччайа̄ на хонти. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘паччайам̣ джа̄на̄тӣ’’ти. винеййаджджха̄сайавасена хеттха десана̄ паватта̄. сампанноти саманна̄гато. а̄гатоти упагато, адхигатоти аттхо. пассатӣти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена паччаккхато пассати, маггапан̃н̃а̄йа евам̣ асаммохапат̣иведхавасена пассати. магган̃а̄н̣енева, на пхалан̃а̄н̣ена. дхаммасотам̣ сама̄панноти ¶ арийадхаммасотам̣ саммадева а̄панно патто. анайе наирийанато, айе ча ирийанато, садевакена ча локена ‘‘саран̣а’’нти акаран̣ӣйато арийапаккхам̣ бхаджанто путхуджджанабхӯмим̣ атикканто. ниббедхикапан̃н̃а̄йа̄ти чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ ниббиджджханакапан̃н̃а̄йа. а̄хачча тит̣т̣хати маггаккхан̣е, пхалаккхан̣е пана а̄хачча т̣хито на̄ма.
паччайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. бхиккхусуттаван̣н̣ана̄
28. утта̄намева саббасова саттаме а̄гатанайатта̄, винеййаджджха̄сайавасена хи идам̣ суттам̣ саттха̄ра̄ ан̃н̃асмим̣ а̄сане деситам̣, париса̄йа виват̣т̣ена са̄ттхика̄ти саттху десана̄ а̄гата̄ти айам̣ пат̣игга̄хака̄дхӣна̄ хотӣти дхаммага̄равена сан̇гахам̣ а̄ропентийева.
бхиккхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. саман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄
29. аккхарабха̄н̣ака̄нанти ¶ аккхараручӣнам̣. упасаггена падавад̣д̣ханампи руччанти. тена̄ха ‘‘те хӣ’’тиа̄ди.
саман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дутийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄
30. двӣсу суттесӯти навамадасамасуттесу.
дутийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дасабалаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. кал̣а̄ракхаттийавагго
1. бхӯтасуттаван̣н̣ана̄
31. аджитама̄н̣авена̄ти ¶ сол̣асасу ба̄варийабра̄хман̣апарича̄ракесу ‘‘аджито’’ти ладдхана̄мена ма̄н̣авена. сан̇кха̄ вуччати пан̃н̃а̄, сан̇кха̄та̄ парин̃н̃а̄та̄ дхамма̄ йесам̣ те сан̇кха̄тадхамма̄, пат̣ивиддхасачча̄ кхӣн̣а̄сава̄. секкха̄ пана випа̄касса апарин̃н̃а̄татта̄ ‘‘сан̇кха̄тадхамма̄’’ти на вуччанти. секкхадхаммасаманна̄гамена те секкха̄. те пана ка̄мам̣ пуггалапат̣ила̄бхавасена анекасахасса̄ва хонти, чатумаггахет̣т̣химапхалаттайасса пана васена там̣саман̇гита̄са̄ман̃н̃ена на саттаджанато уддханти а̄ха ‘‘сатта джане’’ти нийаметва̄ висесети. сам̣килесаваджджам̣, тато ва̄ атта̄нам̣ вийа винеййалокам̣ нипа̄ти раккхатӣти нипако, тасса бха̄во непаккам̣, н̃а̄н̣анти а̄ха ‘‘непаккам̣ вуччати пан̃н̃а̄, та̄йа саманна̄гататта̄ нипако’’ти.
‘‘ко ну кхо имасса пан̃хасса аттхо’’ти чинтенто пан̃ха̄йа кан̇кхати на̄ма. ‘‘катхам̣ бйа̄карама̄но ну кхо саттху аджджха̄сайам̣ на виродхемӣ’’ти чинтенто аджджха̄сайам̣ кан̇кхати на̄ма. суджа̄нанӣйаттхапариччхедам̣ катва̄ чинтана̄ хеттха ¶ ‘‘кан̇кха̄’’ти адхиппета̄, на вичикиччха̄ти. пахӣнавичикиччхо хи маха̄тхеро а̄йасмато ассаджимаха̄тхерасса сантикейева, вичинанабхӯтам̣ куккуччасадисам̣ панетам̣ вӣмам̣санаматтанти дат̣т̣хаббам̣. паттам̣ а̄да̄йа чарантоти паббаджитабха̄валаккхан̣ам̣. дхаммасена̄патибха̄вена ва̄ мама паттадхаммадесана̄ва̄рам̣ а̄да̄йа чарантоти евам̣ ва̄ еттха аттхо дат̣т̣хаббо.
джа̄танти йатха̄рахам̣ паччайато уппаннам̣, сан̇кхатанти аттхо. пан̃хабйа̄каран̣ам̣ упат̣т̣ха̄сӣти пан̃хасса бйа̄каран̣ата̄ пат̣ибха̄си. ‘‘саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣ’’ти па̄т̣хо, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘саммаппан̃н̃а̄йа пассато’’ти падам̣ уддхаритва̄ ‘‘пассантасса̄’’ти аттхо вутто. там̣ ‘‘бхӯтанти…пе… пат̣ипанно хотӣ’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ на самети, тасма̄ йатха̄дасситапа̄т̣хо ева йутто. йа̄ва арахаттамагга̄ ниббида̄дӣнам̣ аттха̄йа̄ти самита̄пеккхадхаммаваса̄ падам̣ ваданти. а̄ха̄расамбхаванти паччайахетукам̣. секкхапат̣ипада̄ катхита̄ ‘‘ниббида̄йа вира̄га̄йа ниродха̄йа пат̣ипанно хотӣ’’ти вачанато. еса найо ниродхава̄репи. ниббида̄ти каран̣е паччаттавачанам̣, вира̄га̄ ниродха̄ти каран̣е ниссаккавачананти ¶ а̄ха ‘‘сабба̄ни ка̄ран̣авачана̄нӣ’’ти. анупа̄да̄ти анупа̄да̄йа. бхӯтамидантиа̄дима̄ха саббасуттам̣ а̄хаччабха̄ситам̣ джинавачанамева каронто.
бхӯтасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. кал̣а̄расуттаван̣н̣ана̄
32. тасса тхерасса на̄мам̣ джа̄тисамуда̄гатам̣. ниваттоти пуббе ват̣т̣асотасса пат̣исотам̣ гантум̣ а̄раддхо, там̣ ависаханто анусотамева гаччханто, тато ниватто париклесавидхаме асам̣сат̣т̣хо вийутто хоти. еттха четана̄ти ва̄ асса̄со. хӣна̄йа̄ваттанам̣ на̄ма ка̄месу са̄пеккхата̄йа, таттха ча нирапеккхата̄ татийамагга̄дхигамена̄ти дассенто ‘‘тайо магге’’тиа̄дима̄ха. са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣ам̣ тхерасса арахатта̄дхигамена ниппханнам̣, тасма̄ тасса там̣ упаримакот̣ийа̄ асса̄со вутто. уггха̄т̣ита̄ти виват̣а̄, вӯпасамита̄ти аттхо. таттха̄ти арахаттаппаттийам̣. вичикиччха̄бха̄ванти ниббематикатам̣.
на ¶ евам̣ бйа̄ката̄ти ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дика̄ евам̣ утта̄накам̣ на бйа̄ката̄, парийа̄йена пана бйа̄ката̄. кеначӣти кеначипи ка̄ран̣ена. евам̣ утта̄накам̣ бйа̄кариссати.
тасса паччайасса кхайа̄ти тасса каммабхавасан̇кха̄тасса паччайасса авиджджа̄йа сахака̄рита̄йам̣ сан̇гахитасса кхайа̄ ануппа̄да̄ ниродха̄. кхӣн̣асминти кхӣн̣е. ануппа̄даниродхена нируддхе джа̄тийа̄ йатха̄вутте паччайе. джа̄тисан̇кха̄там̣ пхалам̣ кхӣн̣ам̣ ануппаттидхамматам̣ а̄па̄дитанти. видитам̣ н̃а̄там̣. а̄джа̄на̄ти чатусаччам̣ хет̣т̣химамаггехи н̃а̄там̣ анатиккамитва̄ва пат̣ивиджджхатӣти ан̃н̃а̄ аггамагго. тадупача̄рена аггапхалам̣ идха ‘‘ан̃н̃а̄’’ на̄ма. паччайоти бхавӯпапаттийа̄ паччайо пат̣иччасамуппа̄до.
мети майа̄. ан̃н̃а̄си а̄ка̄раггахан̣ена читта̄ча̄рам̣ джа̄на̄ти. тена̄ти бхагавата̄. бйа̄каран̣ам̣ анумодитам̣ пан̃хабйа̄каран̣асса висайакатабха̄вато.
айамасса висайоти айам̣ ведана̄ асса са̄рипуттаттхерасса сависайо таттха висайабха̄вена паваттатта̄. кин̃ча̄пӣти кин̃ча̄пи сукха̄ ведана̄ т̣хитисукха̄ дуккха̄ ведана̄ випарин̣а̄масукха̄, адуккхамасукха̄ ведана̄ н̃а̄н̣асукха̄. випарин̣а̄макот̣ийа̄ти аниччабха̄вена сабба̄ва ведана̄ дуккха̄ на̄ма ¶ . сукхапат̣иккхепатопи хи сукхапӣтийа̄ пхаран̣ата̄йа сукха̄ти тиккхаматтена випарин̣а̄мадуккха̄ти випарин̣а̄мато абха̄ва̄дхигамена сукханиродхаккхан̣аматтена. татха̄ хи вуттам̣ папан̃часӯданийам̣ ‘‘сукха̄йа ведана̄йа аттхибха̄во сукха’’нти. сукхака̄мо дуккхам̣ титиккхати. апарин̃н̃а̄таваттхука̄нан̃хи сукхаведанупарамо дуккхато упат̣т̣ха̄ти, тасма̄йаматтхо вийогена дӣпетаббо. ‘‘дуккха̄ випарин̣а̄масукха̄’’ти еттха̄пи есева найо. татха̄ча̄ха папан̃часӯданийам̣ ‘‘дуккха̄йа ведана̄йа наттхибха̄во сукха’’нти. дуккхаведанупарамо хи вутта̄нам̣ сукхато упат̣т̣ха̄ти ева̄ти ваданти. тасса йогасса вӯпасамена ‘‘ахо сукхам̣ джа̄та’’нти маджджхаттаведана̄йа джа̄нанабха̄во йа̄тха̄вато авабуджджханам̣ сукхам̣. адуккхамасукха̄пи ведана̄ виджа̄нантасса сукхам̣ хоти тасса сукхумата̄йа вин̃н̃еййабха̄вато. йатха̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ салаккхан̣ато са̄ман̃н̃алаккхан̣ато ча саммадева авабодхо парамам̣ сукхам̣. тена̄ха –
‘‘йато ¶ йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;
лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 374);
ан̃н̃а̄н̣адуккха̄ти аджа̄нанабха̄во адуккхамасукха̄ведана̄йа дуккхам̣. самма̄ вибха̄гаджа̄нанасабха̄во н̃а̄н̣асса самбхаво. н̃а̄н̣асампайутта̄ хи н̃а̄н̣ӯпаниссайа̄ адуккхамасукха̄ ведана̄ пасаттха̄ка̄ра̄, йато са̄ ит̣т̣ха̄ чева ит̣т̣хапхала̄ ча̄ти. аджа̄нанабха̄воти еттха вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо. ‘‘дуккханти видито’’ти па̄л̣и, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана видитанти падуддха̄ро като, там̣ аттхадассанаматтанти дат̣т̣хаббам̣.
ведана̄париччхедаджа̄нанети ‘‘тиссо има̄ ведана̄’’ти евам̣ париччхедато джа̄нане. ан̃н̃а̄сӣти када̄ ан̃н̃а̄си? имасмим̣ десана̄ка̄лети ваданти, пат̣иведхака̄лети пана йуттам̣. йатха̄пат̣ивиддха̄ хи ведана̄ идха тхерена десита̄ти. имина̄ ка̄ран̣ена̄ти ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккха’’нти ведана̄нам̣ аниччата̄йа дуккхабха̄ваджа̄нанасан̇кха̄тена ка̄ран̣ена. там̣нимиттам̣ хисса ведана̄су тан̣ха̄ на уппаджджати. атиппапан̃чоти ативиттха̄ро. дуккхасмим̣ антогадхам̣ дуккхапарийа̄паннатта̄. дуккханти саббам̣ ведайитам̣ дуккхам̣ сан̇кха̄радуккхабха̄вато. н̃а̄таматтети йа̄тха̄вато авабуджджханаматте. тан̣ха̄ на тит̣т̣хатӣти на сантит̣т̣хати наппаваттати.
катхам̣ вимоккха̄ти аджджхаттабахиддха̄бхедесу вимутта̄. хетумхи четам̣ ниссаккавачананти хетуаттхена каран̣авачанена аттхама̄ха ‘‘катарена вимоккхена̄’’ти. каран̣аттхепи ва̄ етам̣ ниссаккавачананти ¶ татха̄ вуттам̣. абхинивесоти випассана̄рамбхо. бахиддха̄дхамма̄пи дат̣т̣хабба̄йева саббассапи парин̃н̃еййасса париджа̄нитаббато. н̃а̄н̣ам̣ паваттетва̄. тети аджджхаттасан̇кха̄ре. ваваттхапетва̄ти салаккхан̣ато париччхиндитва̄. бахиддха̄ ота̄ретӣти бахиддха̄сан̇кха̄ресу н̃а̄н̣ам̣ ота̄рети. аджджхаттам̣ ота̄ретӣти аджджхаттасан̇кха̄ре саммасати. татра тасмим̣ чатукке. тесам̣ ваваттха̄нака̄лети тесам̣ аджджхаттасан̇кха̄ра̄нам̣ випассана̄ка̄ле.
саббупа̄да̄наккхайа̄ти саббасо упа̄да̄на̄нам̣ кхайа̄. ка̄мам̣ дит̣т̣хисӣлаббатааттава̄дупа̄да̄на̄ни пат̣хамамаггенева кхӣйанти, ка̄мупа̄да̄нам̣ пана аггамаггена̄ти тасса ¶ васена ‘‘саббупа̄да̄наккхайа̄’’ти ваданто тхеро аттано арахаттапаттим̣ бйа̄кароти. тена̄ха ‘‘а̄сава̄ на̄нуссавантӣ’’ти. сатоти имина̄ сативепуллаппаттим̣ дассети. чаккхуто рӯпе савантӣти чаккхувин̃н̃а̄н̣авӣтхийам̣ таданугатамановин̃н̃а̄н̣авӣтхийан̃ча рӯпа̄рамман̣а̄ а̄сава̄ паваттантӣти. кин̃ча̄пи таттха кусала̄дӣнампи паватти аттхи, ка̄ма̄сава̄дайо ева ван̣ато йӯсам̣ вийа паггхаран̣акаасучибха̄вена санданти, татха̄ сесава̄ресу. тена̄ха ‘‘ева’’нтиа̄ди, тасма̄ те ева ‘‘а̄сава̄’’ти вуччанти. таттха хи паггхаран̣акаасучимхи нирул̣хо а̄савасаддо. ‘‘атта̄нам̣ на̄ваджа̄на̄мӣ’’ти вуттатта̄ ‘‘ома̄напаха̄нам̣ катхита’’нти а̄ха. тена а̄савесу самуда̄йупалаккхан̣ам̣ катхитанти дат̣т̣хаббам̣. на хи сеййама̄на̄диппаха̄нена вина̄ хӣнама̄нам̣йева паджахати. паджа̄нана̄ти ‘‘на̄парам̣ иттхатта̄йа̄’’ти вуттападжа̄нанасампанно хотӣти.
сарӯпабхедатопӣти ‘‘чатта̄ро’’ти евам̣ парима̄н̣апариччхедатопи. идам̣ бхагава̄ дассенто а̄ха̄ти самбандхо. иданти ча ‘‘айампи кхо’’тиа̄дивачанам̣ сандха̄йа̄ха.
асамбхинна̄йа ева̄ти йатха̄нисинна̄йа ева, авут̣т̣хита̄йа ева̄ти аттхо. пуггалатхоманаттханти десана̄кусала̄нам̣ а̄нандаттхера̄дӣнам̣ пуггала̄нам̣ пасам̣санаттхам̣ уккам̣санаттхам̣. дхамматхоманаттханти пат̣ипаттидхаммасса пасам̣санаттхам̣. тепӣти а̄нандаттхера̄дайо бхиккхӯпи. дхаммапат̣игга̄хака̄ бхиккхӯ. аттхети сӣла̄диаттхе. дхаммети па̄л̣идхамме.
асса̄ти бхагавато. а̄нубха̄вам̣ кариссати ‘‘дивасан̃чепи бхагава̄’’тиа̄дина̄. нанти са̄рипуттаттхерам̣. ахампи татхева тхомесса̄ми ‘‘са̄ хи бхиккхӯ’’тиа̄дина̄. евам̣ чинтесӣти евам̣ ваккхама̄нена дхаммада̄йа̄дадесана̄йа чинтита̄ка̄рена чинтеси. тена̄ха ‘‘йатха̄’’тиа̄ди. екаджджха̄сайа̄йа̄ти ¶ сама̄на̄дхиппа̄йа̄йа. матийа̄ти пан̃н̃а̄йа. айам̣ десана̄ агга̄ти бхагава̄ дхаммасена̄патим̣ гун̣ато евам̣ пагган̣ха̄тӣти катва̄ вуттам̣.
пака̄сетва̄ти гун̣ато па̄кат̣ам̣ пан̃н̃а̄там̣ катва̄ саббаса̄вакехи сет̣т̣хабха̄ве т̣хапетука̄мо. читтагатийа̄ читтавасена ка̄йасса парин̣а̄манена ‘‘айам̣ ка̄йо идам̣ читтам̣ вийа хотӯ’’ти ка̄йасама̄нагатикатта̄дхит̣т̣ха̄нена. катхам̣ пана ка̄йо дандхаппаваттико лахупариваттена читтена ¶ сама̄нагатико хотӣти? на саббатха̄ сама̄нагатико. йатхева хи ка̄йавасена читтавипарин̣а̄мане читтам̣ саббатха̄ ка̄йена сама̄нагатикам̣ хоти. на хи тада̄ читтам̣ сабха̄васиддхена аттано кхан̣ена аваттитва̄ дандхавуттикасса рӯпадхаммасса кхан̣ена ваттитум̣ саккоти, ‘‘идам̣ читтам̣ айам̣ ка̄йо вийа хотӯ’’ти пана̄дхит̣т̣ха̄нена дандхагатикасса ка̄йасса ануваттанато йа̄ва иччхитат̣т̣ха̄наппатти хоти, та̄ва ка̄йагатиануломенева хутва̄ санта̄навасена паваттама̄нам̣ читтам̣ ка̄йагатийа̄ парин̣а̄митам̣ на̄ма хоти, евам̣ ‘‘айам̣ ка̄йо идам̣ читтам̣ вийа хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄нена пагева сукхалахусан̃н̃а̄йа сампа̄дитатта̄ абха̄витиддхипа̄да̄нам̣ вийа дандхам̣ аваттитва̄ йатха̄ лахукатипайачиттава̄рехева иччхитат̣т̣ха̄наппати хоти, евам̣ паваттарӯпата̄ вин̃н̃а̄йатӣти.
адхиппа̄йа̄нурӯпамева тасса бхагавато тхомана̄йа кататта̄. идам̣ на̄ма аттхаджа̄там̣ бхагава̄ пуччхиссатӣти пуббе майа̄ авидитам̣ апассам̣. а̄сайаджа̄нанаттханти ‘‘евам̣ бйа̄каронтена саттху аджджха̄сайо гахито хотӣ’’ти евам̣ саттху аджджха̄сайаджа̄нанаттхам̣. дутийам̣ пан̃хам̣ пуччханто бхагава̄ пат̣хамам̣ пан̃хам̣ анумоди дутийам̣ пан̃хам̣ пуччхантенева пат̣хамапан̃хависсаджджанасса сампат̣иччхитабха̄вато.
етам̣ ахосӣти етам̣ паривитакканам̣ ахоси. асса̄ти кал̣а̄ракхаттийасса бхиккхуно. дхамме дахатӣти дхаммадха̄ту, са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣ам̣, са̄вакависайе дхамме дахати йа̄тха̄вато аджите катва̄ т̣хапетӣти аттхо. тена̄ха ‘‘дхаммадха̄тӯ’’тиа̄ди. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣агатикамева висайе. гочарадхаммети гочарабхӯте н̃еййадхамме.
кал̣а̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. н̃а̄н̣аваттхусуттаван̣н̣ана̄
33. н̃а̄н̣амева н̃а̄н̣аваттху сампаттӣнам̣ ка̄ран̣абха̄вато. чатӯсӯти чатусаччасса бодханавасена вуттесу чатӯсу н̃а̄н̣есу. пат̣хаманти ‘‘джара̄маран̣е н̃а̄н̣а’’нти евам̣ вуттам̣ н̃а̄н̣ам̣, йена дха̄ран̣апаричайаманасика̄равасена ¶ паваттам̣ саббам̣ ган̣хи. санничайан̃а̄н̣амайам̣ саванамайам̣ на̄матвева ведитаббам̣. сабха̄вато ¶ паччайато часса паригган̣ханан̃а̄н̣ам̣ саммасанан̃а̄н̣ам̣твева ведитаббам̣. джара̄маран̣асӣсена четтха джара̄маран̣авантова дхамма̄ гахита̄. пат̣иведхан̃а̄н̣анти асаммохато пат̣ивиджджханан̃а̄н̣ам̣. имина̄ дхаммена̄ти хетумхи каран̣авачанам̣. имасса хи дхаммасса адхигамахету айам̣ арийо атӣта̄на̄гате найенапи чатусаччадхамме абхисамбуджджхати. магган̃а̄н̣амева пана атӣта̄на̄гате найанасадисам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘магган̃а̄н̣адхаммена ва̄’’ти дутийавикаппо вутто. еван̃хи ‘‘ака̄лика’’нти саматтхитам̣ хоти.
н̃а̄н̣ачаккхуна̄ дит̣т̣хена̄ти дхаммачаккхубхӯтена н̃а̄н̣ачаккхуна̄ асаммохапат̣иведхавасена паччаккхато дит̣т̣хена. пан̃н̃а̄йа видитена̄ти маггапан̃н̃а̄йа татхева видитена. йасма̄ татха̄ дит̣т̣хам̣ видитам̣ саббасо паттам̣ маха̄упа̄йо хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘парийога̄л̣хена̄’’ти. дит̣т̣хена̄ти ва̄ дассанена, дхаммам̣ пасситва̄ т̣хитена̄ти аттхо. видитена̄ти чатта̄ри сачча̄ни видитва̄ па̄кат̣а̄ни катва̄ т̣хитена. ака̄ликена̄ти на ка̄лантаравипа̄када̄йина̄. паттена̄ти чатта̄ри сачча̄ни патва̄ т̣хитатта̄ дхаммам̣ паттена. парийога̄л̣хена̄ти чатусаччадхамме парийога̄хитва̄ т̣хитена. атӣта̄на̄гате найам̣ нетӣти атӣте ча ана̄гате ча найам̣ нети харати песети. идам̣ пана паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса киччам̣, саттха̄ра̄ пана магган̃а̄н̣ам̣ атӣта̄на̄гате найанасадисам̣ катам̣ там̣мӯлакатта̄. атӣтамаггасса хи паччавеккхан̣ам̣ на̄ма хоти, тасма̄ магган̃а̄н̣ам̣ найанасадисам̣ катам̣ на̄ма хоти, паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена пана найам̣ нети. тена̄ха ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди. йатха̄ пана тена найам̣ нети. там̣ а̄ка̄рам̣ дассетум̣ ‘‘йе кхо кечӣ’’тиа̄ди вуттам̣. еттха ча найануппа̄данам̣ найан̃а̄н̣ассева паваттивисесо. тена вуттам̣ ‘‘паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса кичча’’нти. кин̃ча̄пи ‘‘имина̄ти магган̃а̄н̣адхаммена ва̄’’ти вуттам̣, дувидхам̣ пана маггапхалан̃а̄н̣ам̣ саммасанан̃а̄н̣апаччавеккхан̣а̄йа мӯлака̄ран̣ам̣, на найанасса̄ти дувидхена н̃а̄н̣адхаммена̄ти на на йуджджати. татха̄ чатусаччадхаммасса н̃а̄татта̄ маггапхаласан̇кха̄тасса ва̄ дхаммасса саччапат̣иведхасампайогам̣ гататта̄ ‘‘найанам̣ хотӯ’’ти тена ‘‘имина̄ дхаммена̄’’ти н̃а̄н̣асса висайабха̄вена н̃а̄н̣асампайогена тадан̃а̄тена̄ти ча аттхо на на йуджджати. ануайети дхамман̃а̄н̣асса анурӯпавасена айе буджджханан̃а̄н̣е дит̣т̣ха̄нам̣ адит̣т̣ха̄найанато адит̣т̣хасса дит̣т̣хата̄йа н̃а̄панато ча. тена̄ха ‘‘дхамман̃а̄н̣асса анугамане н̃а̄н̣а’’нти. кхӣн̣а̄савасса секкхабхӯми на̄ма аггамаггаккхан̣о ¶ . касма̄ панетам̣ евам̣ вуттанти че? ‘‘евам̣ джара̄маран̣ам̣ паджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ ваттама̄навасена десана̄йа паваттатта̄.
н̃а̄н̣аваттхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дутийан̃а̄н̣аваттхусуттаван̣н̣ана̄
34. саттарӣти ¶ та-ка̄расса ра-ка̄ра̄десам̣ вуттам̣. саттатисаддена ва̄ сама̄наттхо саттарисаддо. бйан̃джанаручивасена бйан̃джанам̣ бхан̣антӣти бйан̃джанабха̄н̣ака̄. тена̄ха ‘‘бахубйан̃джанам̣ катва̄’’тиа̄ди. тит̣т̣хати таттха пхалам̣ тада̄йаттавуттита̄йа̄ти т̣хити, паччуппанналаккхан̣асса дхаммасса т̣хити дхаммат̣т̣хити. атха ва̄ дхаммоти ка̄ран̣ам̣, паччайоти аттхо. дхаммасса йо т̣хитисабха̄во, сова дхаммато ан̃н̃о наттхӣти дхаммат̣т̣хити, паччайо. таттха н̃а̄н̣ам̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣. тена̄ха а̄йасма̄ дхаммасена̄пати – ‘‘паччайапариггахе пан̃н̃а̄ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣а’’нти (пат̣и. ма. ма̄тика̄ 4). татха̄ ча̄ха ‘‘паччайа̄ка̄ре н̃а̄н̣а’’нтиа̄ди. таттха дхамма̄нанти паччайуппаннадхамма̄нам̣. паваттит̣т̣хитика̄ран̣атта̄ти паваттисан̇кха̄та̄йа т̣хитийа̄ ка̄ран̣атта̄. ‘‘джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нтиа̄дина̄ аддхаттайе анвайабйатирекавасена паваттийа̄ чхаббидхасса н̃а̄н̣асса. кхайо на̄ма вина̄со, сова бхедоти. вираджджанам̣ палуджджанам̣. нируджджханам̣ антарадха̄нам̣. екекасминти джара̄маран̣а̄дӣсу екекасмим̣. пуббе ‘‘йатха̄бхӯтан̃а̄н̣а’’нти тарун̣авипассанам̣ а̄ха. тасма̄ идха̄пи дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣ випассана̄ти гахетва̄ ‘‘випассана̄пат̣ивипассана̄ катхита̄’’ти вуттам̣.
дутийан̃а̄н̣аваттхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. авиджджа̄паччайасуттаван̣н̣ана̄
35. десанам̣ оса̄песӣти йатха̄раддхакатхам̣ т̣хапеси. таттха нисиннасса дит̣т̣хигатикасса ладдхийа̄ бхинданавасена упари катхетука̄мо. буддха̄нан̃хи десана̄ва̄рам̣ паччхинда̄петва̄ пуччхитум̣ саматтхо на̄ма кочи наттхи. тена̄ха ‘‘дит̣т̣хигатикасса ока̄сада̄наттха’’нти. дуппан̃хо есо саттӯпаладдхийа̄ пуччхитатта̄ ¶ . саттӯпаладдхива̄дападена̄ти ‘‘сатто джӣво упалаббхатӣ’’ти евам̣ паваттадит̣т̣хидӣпакападавасена. ваданти етена̄ти ва̄до. дит̣т̣хи-саддо пана двайасан̇гахито, брахмачарийава̄со пана параматтхато арийамаггабха̄вана̄ти а̄ха ‘‘арийамаггава̄со’’ти. айам̣ дит̣т̣хӣти анан̃н̃е сарӣраджӣва̄ти дит̣т̣хи. ‘‘джӣво’’ти ча джӣвитамева ваданти. ват̣т̣анти дувидхам̣ ват̣т̣ам̣. ниродхентоти ануппаттидхамматам̣ а̄па̄денто. самуччхиндантоти аппаваттийам̣ па̄панена упаччхинданто. тадетам̣ маггена ниродхетаббам̣ ват̣т̣ам̣ нируджджхатӣти йоджана̄. ‘‘айам̣ сатто вина̄сам̣ абха̄вам̣ патва̄ саббасо уччхиджджатӣ’’ти евам̣ уччхедадит̣т̣хийа̄ гахита̄ка̄расса самбхаве саччабха̄ве сати. на хотӣти са̄ттхако на хоти.
гаччхатӣти ¶ сарӣрато никкхамитва̄ гаччхати. виват̣т̣ентоти аппаваттим̣ каронтоти аттхо. виват̣т̣етум̣ на саккоти ниччасса аппаваттим̣ па̄петум̣ асаккун̣еййатта̄. миччха̄дит̣т̣хи самма̄дит̣т̣хим̣ виджджхати асама̄хитапуггаласеванавасена татха̄ паваттитум̣ аппада̄навасена ча паджахитабба̄паджаханавасена самма̄дит̣т̣хим̣ виджджхати. висӯкамива̄ти кан̣д̣ако вийа. на кевалам̣ анануваттакова, атха кхо виродхопи ‘‘ничча’’нтиа̄дина̄ паваттанадхаммата̄йа вин̃н̃а̄панато. вирӯпам̣ бӣбхаччхам̣ пхандитам̣ виппхандитам̣. пан̣н̣апуппхапхалапаллава̄нам̣ аваттхубхӯто та̄ло ева та̄ла̄ваттху ‘‘асиве сива̄’’ти воха̄ро вийа. кечи пана ‘‘та̄лаваттхуката̄нӣ’’ти пат̣ханти, аваттхубхӯтата̄йа та̄ло вийа ката̄нӣти аттхо. тена̄ха ‘‘маттхакаччхинната̄ло вийа̄’’ти. ануабха̄ванти вина̄сам̣.
авиджджа̄паччайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дутийаавиджджа̄паччайасуттаван̣н̣ана̄
36. ити ва̄ти евам̣ ва̄. джара̄маран̣асса чева джара̄маран̣аса̄микасса ча кхан̣авасена йо вадеййа. ависа̄рададха̄туко пуччхитум̣ аччхеката̄йа ман̇кубха̄вена джа̄то. тена̄ха ‘‘пуччхитум̣ на саккотӣ’’ти.
дутийаавиджджа̄паччайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. натумхасуттаван̣н̣ана̄
37. на ¶ тумха̄канти ка̄йасса анаттанийабха̄вадассанамева панетанти йа̄ тасса анаттанийата̄, там̣ дассетум̣ ‘‘аттани хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. йади на аттанийам̣, паракийам̣ на̄ма сийа̄ти, тампи наттхӣти дассенто ‘‘на̄пи ан̃н̃еса’’нти а̄ха. найидам̣ пура̄н̣акаммамева̄ти ‘‘идам̣ ка̄йо’’ти вуттасарӣрам̣ пура̄н̣акаммамева на хоти. на хи ка̄йо ведана̄сабха̄во. паччайавоха̄рена̄ти ка̄ран̣опача̄рена. абхисан̇кхатантиа̄ди напум̣сакалин̇гавачанам̣. пурималин̇гасабха̄гата̄йа̄ти ‘‘пура̄н̣амидам̣ камма’’нти евам̣ вуттапуриманапум̣сакалин̇гасабха̄гата̄йа. ан̃н̃аман̃н̃а̄бхимукхехи самечча паччайехи като абхисан̇кхатоти а̄ха ‘‘паччайехи катоти дат̣т̣хаббо’’ти. абхисан̃четайитанти татха̄ абхисан̇кхататтасан̇кха̄тена абхимукхабха̄вена четайитам̣ пакаппитам̣, паваттитанти аттхо. четана̄ваттхукоти четана̄хетуко. веданийанти ведана̄йа хитам̣ ваттха̄рамман̣абха̄вена ведана̄йа паччайабха̄вато. тена̄ха ‘‘веданийаваттхӯ’’ти.
натумхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. четана̄суттаван̣н̣ана̄
38. йан̃ча̄ти ¶ еттха ча-саддо ат̣т̣ха̄не. тена четана̄йа вийа пакаппа̄на̄нусайа̄нампи вин̃н̃а̄н̣асса т̣хитийа̄ ваккхама̄нам̣йева ависит̣т̣хам̣ а̄рамман̣абха̄вам̣ джотети. ка̄мам̣ тӣсупи падесу ‘‘паваттети’’иччева аттхо вутто, ваттанаттхо пана четана̄дӣнам̣ йатха̄ккамам̣ четайанапакаппана̄нусайанарӯпо висит̣т̣хат̣т̣хо дат̣т̣хаббо. тебхӯмакакусала̄кусалачетана̄ гахита̄ каммавин̃н̃а̄н̣асса паччайаниддха̄ран̣аметанти. тан̣ха̄дит̣т̣хикаппа̄ гахита̄ йатха̄раханти адхиппа̄йо. ат̣т̣хасупи хи лобхасахагатачиттесу тан̣ха̄каппо, таттха чатӯсвева дит̣т̣хикаппоти. ка̄мам̣ анусайа̄ локийакусалачетана̄супи анусентийева, акусалесу пана паватти па̄кат̣а̄ти ‘‘два̄дасаннам̣ четана̄на’’нти вуттам̣. сахаджа̄такот̣ийа̄ти идам̣ паччуппанна̄пи ка̄мара̄га̄дайо анусайа̄ва вуччанти там̣садисата̄йа̄ти вуттам̣. на хи ка̄лабхедена лаккхан̣аппабхедо аттхӣти. ана̄гата̄ ева хи ка̄мара̄га̄дайо ниппарийа̄йато ‘‘анусайа̄’’ти ваттаббатам̣ араханти. паччайуппанно ¶ ват̣т̣атӣти а̄ха ‘‘а̄рамман̣ам̣ паччайо’’ти. каммавин̃н̃а̄н̣асса т̣хитаттханти каммавин̃н̃а̄н̣ассева паваттийа̄. тасмим̣ паччайе сатӣти тасмим̣ четана̄пакаппана̄нусайасан̃н̃ите паччайе сати патит̣т̣ха̄ вин̃н̃а̄н̣асса хоти. санта̄не пхалада̄насаматтхата̄йева хотӣти ‘‘патит̣т̣ха̄ хоти, тасмим̣ патит̣т̣хите’’ти вуттам̣. саннит̣т̣ха̄пакачетана̄васена вирул̣хети. патит̣т̣хитети хи имина̄ каммасса катабха̄во вутто, ‘‘вирул̣хе’’ти имина̄ упачитабха̄во. тена̄ха ‘‘каммам̣ джава̄петва̄’’тиа̄ди. таттха пуретарам̣ уппанна̄хи каммачетана̄хи ладдхапаччайатта̄ балаппатта̄йа саннит̣т̣ха̄пакачетана̄йа каммавин̃н̃а̄н̣ам̣ ладдхапатит̣т̣хам̣ вирул̣хамӯлан̃ча хотӣти вуттам̣ ‘‘ниббаттамӯле джа̄те’’ти. татха̄ хи саннит̣т̣ха̄пакачетана̄ випа̄кам̣ дентам̣ анантаре джа̄тивасена дети упападжджаведанӣйакамманти.
тебхӯмакачетана̄йа̄ти тебхӯмакакусала̄кусалачетана̄йа. аппаваттанаккхан̣оти идха паваттанаккхан̣о джа̄йама̄наккхан̣о. на джа̄йама̄наккхан̣о аппаваттанаккхан̣о на кевалам̣ бхан̇гаккхан̣о аппахӣна̄нусайасса адхиппетатта̄. аппахӣнакот̣ийа̄ти асамуччхиннабха̄вена. тадидам̣ тебхӯмакакусала̄кусалачетана̄су аппаваттама̄на̄су анусайа̄нам̣ сахаджа̄такот̣иа̄дина̄ паватти на̄ма наттхи, випа̄ка̄дӣсу аппахӣнакот̣ийа̄ паваттати каронтасса абха̄ватоти имаматтхам̣ сандха̄йа вуттам̣. ава̄ритатта̄ти пат̣ипаккхети ава̄ритаббатта̄. паччайова хоти вин̃н̃а̄н̣асса т̣хитийа̄.
пат̣хамадутийава̄рехи ват̣т̣ам̣ дассетва̄ татийава̄ре ‘‘но че’’тиа̄дина̄ виват̣т̣ам̣ дасситанти ‘‘пат̣хамападе тебхӯмакакусала̄кусалачетана̄ ниватта̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ниватта̄ти акаран̣ато аппаваттийа̄ ¶ апагата̄. тан̣ха̄дит̣т̣хийо ниватта̄ти йоджана̄. вуттаппака̄ресӯти ‘‘тебхӯмакавипа̄кесӯ’’тиа̄дина̄ вуттаппака̄ресу.
еттха̄ти имасмим̣ сутте. еттха четана̄пакаппана̄нам̣ паваттанавасена дхаммапариччхедо дасситоти ‘‘чететӣти тебхӯмакакусала̄кусалачетана̄ гахита̄’’тиа̄динайо идхева хотӣти дассито. чатассоти пат̣игхадвайамохамӯласама̄гата̄ чатассо акусалачетана̄. чатӯсу акусалачетана̄сӯти йатха̄вутта̄су ева чатӯсу акусалачетана̄су, итара̄ пана ‘‘на пакаппетӣ’’ти имина̄ пат̣иккхепена ниватта̄ти. сутте а̄гатам̣ ва̄ретва̄ти ‘‘но ча пакаппетӣ’’ти евам̣ пат̣иккхепавасена ¶ сутте а̄гатам̣ ваджджетва̄. ‘‘на пакаппетӣ’’ти хи имина̄ ат̣т̣хасу лобхасахагатачиттесу сахаджа̄такот̣ийа̄ паваттаанусайо ниваттито тесам̣ читта̄нам̣ аппаваттанато, тасма̄ там̣ т̣ха̄нам̣ т̣хапетва̄ти аттхо. пуримасадисова пуриманайесу вуттанайена гахетаббо дхаммапариччхедатта̄.
тадаппатит̣т̣хитети сама̄сабха̄вато вибхаттилопо, сандхивасена да-ка̄ра̄гамо, тасса аппатит̣т̣хитам̣ тадаппатит̣т̣хитам̣, тасмим̣ тадаппатит̣т̣хитети еваметтха сама̄сападасиддхи дат̣т̣хабба̄. еттха̄ти етасмим̣ татийава̄ре арахаттамаггасса киччам̣ катхитам̣ саббасо анусайаниббаттибхеданато. кхӣн̣а̄савасса киччакаран̣антипи ваттум̣ ват̣т̣ати саббасо ведана̄дӣнам̣ пат̣иккхепабха̄вато. нава локуттарадхамма̄типи ваттум̣ ват̣т̣ати маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ анусайасамуггха̄т̣анато магга̄нантара̄ни пхала̄ни, тадубхайа̄рамман̣ан̃ча нибба̄нанти. вин̃н̃а̄н̣асса̄ти каммавин̃н̃а̄н̣асса. пунаббхавасӣсена анантарабхавасан̇гахитам̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣амева ва̄ гахитанти а̄ха ‘‘пунаббхавасса ча антаре еко сандхӣ’’ти. бхаваджа̄тӣнанти еттха ‘‘дутийабхавасса татийабхаве джа̄тийа̄’’ти евам̣ парампаравасена гахетаббам̣. а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттигахан̣ена пана на̄нантарийато каммабхаво гахито, джа̄тихетупхаласиддхипеттха вутта̄ ева̄ти ведитаббам̣. еттха ча ‘‘но че, бхиккхаве, четети но ча пакаппети, атха кхо анусетӣ’’ти евам̣ бхагавата̄ дутийанайе пуббабха̄ге бхаваниббаттакакусала̄кусала̄йӯханам̣, пакаппанан̃ча вина̄пи бхавесу дит̣т̣ха̄дӣнавасса йогино анусайапаччайа̄ випассана̄четана̄пи пат̣исандхиджанака̄ хотӣти дассанаттхам̣ кусала̄кусаласса аппаватти чепи, тада̄ виджджама̄натебхӯмакавипа̄ка̄дидхаммесу аппахӣнакот̣ийа̄ анусайитакилесаппаччайа̄ бхававаджджасса каммавин̃н̃а̄н̣асса патит̣т̣хитата̄ хотӣти дассанаттхан̃ча вутто. ‘‘на четети пакаппети анусетӣ’’ти айам̣ найо на гахито четанам̣ вина̄ пакаппанасса абха̄вато.
четана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. дутийачетана̄суттаван̣н̣ана̄
39. вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпа̄нам̣ ¶ ¶ антаре еко сандхӣти хетупхаласандхи вин̃н̃а̄н̣аггахан̣ена каммавин̃н̃а̄н̣асса гахитатта̄. на̄марӯпам̣ пана випа̄кана̄марӯпамева̄ти па̄кат̣амева. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
дутийачетана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. татийачетана̄суттаван̣н̣ана̄
40. рӯпа̄дӣсу чхасу а̄рамман̣есу. тена четтха бхаваттайам̣ сан̇ган̣ха̄ти чхал̣а̄рамман̣апарийа̄паннатта̄. тассева бхаваттайасса паттхана̄ пан̣идха̄на̄дивасена нати на̄ма. а̄гатимхи гатӣти паччупат̣т̣ха̄навасена абхимукхам̣ гати паватти етасма̄ти а̄гати, камма̄динимиттам̣. тасмим̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса гати паватти ниббатти хоти. тена̄ха ‘‘а̄гате’’тиа̄ди. чутӯпапа̄тоти чаванам̣ чути, маран̣ам̣. упападжджанам̣ ниббатти, упапа̄то. чутито упапа̄то пунаруппа̄до. тена̄ха ‘‘евам̣ вин̃н̃а̄н̣асса̄’’тиа̄ди. итоти ниббаттабхавато. таттха̄ти пунаббхавасан̇кха̄те а̄йатибхаве. екова сандхӣти еко хетупхаласандхи ева катхито.
татийачетана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
кал̣а̄ракхаттийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. гахапативагго
1. пан̃чаверабхайасуттаван̣н̣ана̄
41. йатоти йасмим̣ ка̄ле. айан̃хи то-саддо да̄-саддо вийа идха ка̄лависайо. тена̄ха ‘‘йада̄’’ти. бхайаверачетана̄йоти бха̄йитаббат̣т̣хена бхайам̣, верапасаванат̣т̣хена веранти ча ладдхана̄ма̄ четана̄йо. па̄н̣а̄типа̄та̄дайо хи йасса паваттанти, йан̃ча уддисса паваттийанти, убхайе сабхайабхерава̄ти те ева бха̄йитаббабхайавераджанака̄ва̄ти. сотасса арийамаггасса а̄дито пат̣т̣ха̄йа пат̣ипаттиадхигамо сота̄патти ¶ , тадаттха̄йа таттха патит̣т̣хитасса ча ан̇га̄ни сота̄паттийан̇га̄ни, тадубхайам̣ ¶ сандха̄йа̄ха ‘‘дувидхам̣ сота̄паттийа̄ ан̇га’’нти, сота̄паттиаттхам̣ ан̇ганти аттхо. йам̣ пуббабха̄гети йам̣ сайам̣ сота̄паттимаггапхалапат̣ила̄бхато пуббабха̄ге тадаттха̄йа сам̣ваттати. ким̣ пана танти а̄ха ‘‘саппурисасам̣сево’’тиа̄ди. саппуриса̄нам̣ буддха̄дӣнам̣ арийан̃а̄н̣асан̃н̃а̄н̣аджа̄та̄ пайирупа̄сана̄, саддхаммассаванам̣ чатусаччадхаммассаванам̣, йонисо упа̄йена аничча̄дито манаси каран̣ам̣ йонисо манасика̄ро, уссукка̄пентена дхаммасса нибба̄насса анудхаммапат̣ипаджджанам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипаттӣти ета̄ни сота̄паттийа̄ ан̇га̄ни. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана сота̄паттиан̇ганти падам̣ апеккхитва̄ ‘‘евам̣ а̄гата’’нти вуттам̣. т̣хитасса пуггаласса ан̇гам̣. сота̄панно ан̇гӣйати н̃а̄йати етена̄ти сота̄паннасса ан̇гантипи вуччати. идам̣ паччха̄ вуттам̣ ан̇гам̣. досехи а̄рака̄ти арийоти а̄ха ‘‘ниддосо’’ти. катхам̣ авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайотиа̄дина̄ кеначипи анупа̄рамбхийатта̄ нирупа̄рамбхо. н̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа ‘‘ниддосо’’ти вуттам̣, пат̣иччасамуппа̄дам̣ сандха̄йа ‘‘нирупа̄рамбхо’’ти ваданти. убхайампи пана сандха̄йа убхайам̣ вуттанти апаре. пат̣иччасамуппа̄до еттха адхиппето. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘апара̄парам̣ уппанна̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа̄’’ти. на хи магган̃а̄н̣ам̣ випассана̄пан̃н̃а̄ти. самма̄ упа̄йатта̄ тасса пат̣иччасамуппанне йа̄тха̄вато н̃а̄йатӣти н̃а̄йо, пат̣иччасамуппа̄до. н̃а̄н̣ам̣ пана н̃а̄йати со етена̄ти н̃а̄йо.
таттха̄ти нирайе. маггасотанти маггасса сотам̣. а̄панноти адхигато. апа̄йесу уппаджджанасан̇кха̄то винипа̄тадхаммо етасса̄ти винипа̄тадхаммо, на винипа̄тадхаммо авинипа̄тадхаммо. парам̣ айананти ативийа сависайе айитаббам̣ буджджхитаббам̣. йесан̃хи дха̄тӯнам̣ гатиаттхо, буддхипи тесам̣ аттхо. тена̄ха ‘‘авассам̣ абхисамбуджджханако’’ти.
па̄н̣а̄типа̄такаммака̄ран̣а̄ти па̄н̣а̄типа̄тасан̇кха̄тасса па̄пакаммасса каран̣ахету. верам̣ вуччати виродхо, тадева бха̄йитаббато бхайанти а̄ха ‘‘бхайам̣ веранти аттхато ека’’нти. идам̣ ба̄хирам̣ верам̣ на̄ма тасса верасса мӯлабхӯтато верака̄рапуггалато бахибха̄ватта̄. тенева хи тасса верака̄рапуггаласса уппаннам̣ верам̣ сандха̄йа ‘‘идам̣ аджджхаттикаверам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣, таннисситасса верасса мӯлабхӯта̄ верака̄рапуггалачетана̄ уппаджджати пахаритум̣ асаматтхассапӣти адхиппа̄йо. на хи нерайика̄ нирайапа̄лесу ¶ пат̣ипахаритум̣ сакконти. нирайапа̄ласса четана̄ уппаджджатӣти етена ‘‘аттхи нирайе нирайапа̄ла̄’’ти дассети. йам̣ панетам̣ ба̄хираверанти йамидам̣ дит̣т̣хадхаммикам̣ сампара̄йикан̃ча ба̄хирам̣ верам̣. пуггалаверанти вуттам̣ аттакиччам̣ са̄дхетум̣ асакконто кевалам̣ парапуггале уппаннаматтам̣ веранти катва̄. аттхато екамева ‘‘четасика’’нти висесетва̄ вуттатта̄. сесападесӯти ‘‘адинна̄да̄напаччайа̄’’тиа̄дина̄ а̄гатесу сесакот̣т̣ха̄сесу. аттхо бхагготи аттхо дхам̣сито ¶ . адхигатена̄ти маггена адхигатена. ‘‘абхигатена̄’’типи па̄т̣хо, адхивуттена̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘ачалаппаса̄дена̄’’ти.
пан̃чаверабхайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийапан̃чаверабхайасуттаван̣н̣ана̄
42. бхиккхӯнам̣ катхитабха̄ваматтамева висесоти етена йа̄ саттха̄ра̄ екачча̄нам̣ деситадесана̄, пуна тадан̃н̃есам̣ венеййадамакусалена ка̄лантаре тенева десита̄, са̄ дхаммасам̣га̄хакехи ‘‘ма̄ но саттхудесана̄ сампат̣иггахам̣ вина̄ нассатӯ’’ти висум̣ сан̇гахам̣ а̄ропита̄ти дассети.
дутийапан̃чаверабхайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. дуккхасуттаван̣н̣ана̄
43. самудайанам̣ самудайо, самудети етамха̄ти самудайо, евам̣ убхиннам̣ самудайа̄наматтхатопи бхедо ведитаббо. паччайа̄ва паччайасамудайо. а̄раддхавипассако ‘‘иман̃ча иман̃ча паччайаса̄маггим̣ пат̣ичча име дхамма̄ кхан̣е кхан̣е уппаджджантӣ’’ти пассанто ‘‘паччайасамудайам̣ пассантопи бхиккху кхан̣икасамудайам̣ пассатӣ’’ти вутто паччайадассанамукхена ниббаттиккхан̣асса дассанато. со пана кхан̣е кхан̣е сан̇кха̄ра̄нам̣ ниббаттим̣ пасситум̣ а̄раддхо ‘‘имехи на̄ма паччайехи ниббаттатӣ’’ти пассати. ‘‘со кхан̣икасамудайам̣ пассанто паччайам̣ пассатӣ’’ти ваданти. йасма̄ пана паччайато сан̇кха̄ра̄нам̣ ¶ удайам̣ пассанто кхан̣ато тесам̣ удайадассанам̣ хоти, кхан̣ато етесам̣ удайам̣ пассато пагева паччайа̄нам̣ суггахитатта̄ паччайато дассанам̣ сукхена иджджхати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘паччайасамудайам̣ пассантопӣ’’тиа̄ди. аттхан̇гамадассанепи есева найо. аччантаттхан̇гамоти аппаватти ниродхо нибба̄нанти. бхедаттхан̇гамоти кхан̣иканиродхо. тадубхайам̣ пуббабха̄ге уггахапарипуччха̄дивасена пассанто ан̃н̃атарасса дассане итарадассанампи сиддхамева хоти, пуббабха̄ге ча а̄рамман̣авасена кхайато вайасаммасана̄дика̄ле бхедаттхан̇гамам̣ пассанто атирекавасена ануссава̄дито аччантам̣ аттхан̇гамам̣ пассати. маггаккхан̣е пана̄рамман̣ато аччантааттхан̇гамам̣ пассати, асаммохато итарампи пассати. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘аччантаттхан̇гамам̣ пассантопӣ’’тиа̄ди. самудайаттхан̇гамам̣ ниббаттибхеданти самудайасан̇кха̄там̣ ниббаттим̣ аттхан̇гамасан̇кха̄там̣ бхедан̃ча. ниссайавасена̄ти чаккхусса санниссайавасена паччайам̣ катва̄. а̄рамман̣авасена̄ти рӯпе а̄рамман̣ам̣ катва̄. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ мадхупин̣д̣икасуттат̣ӣка̄йам̣ вуттанайена ведитаббам̣. тин̣н̣ам̣ сан̇гати пхассоти ‘‘чаккху рӯпа̄ни ¶ вин̃н̃а̄н̣а’’нти имесам̣ тин̣н̣ам̣ сан̇гати сама̄гаме ниббатти пхассоти вуттоти а̄ха ‘‘тин̣н̣ам̣ сан̇гатийа̄ пхассо’’ти. тин̣н̣анти ча па̄кат̣апаччайавасена вуттам̣, тадан̃н̃епи пана манасика̄ра̄дайо пхассапаччайа̄ хонтийева. еванти тан̣ха̄дӣнам̣ асесавира̄ганиродхаккамена. бхиннам̣ хотӣти ануппа̄даниродхена нируддхам̣ хоти. тена̄ха ‘‘аппат̣исандхийа’’нти.
дуккхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. локасуттаван̣н̣ана̄
44. айаметтха висесоти ‘‘айам̣ локасса̄’’ти самудайаттхан̇гама̄нам̣ висесадассанам̣. еттха чатуттхасутте татийасуттато висесо.
локасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. н̃а̄тикасуттаван̣н̣ана̄
45. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ¶ двиннам̣ н̃а̄тӣнам̣ га̄мо н̃а̄тикоти вуттоти а̄ха ‘‘двиннам̣ н̃а̄така̄нам̣ га̄ме’’ти. гин̃джака̄ вуччанти ит̣т̣хака̄, гин̃джака̄хи ева като а̄васатхо гин̃джака̄васатхо. со кира а̄ва̄со йатха̄ судха̄парикаммена пайоджанам̣ наттхи, евам̣ ит̣т̣хака̄хи ева чинитва̄ чха̄детва̄ като. та̄дисан̃хи чхаданам̣ сандха̄йа бхагавата̄ ит̣т̣хака̄чхаданам̣ анун̃н̃а̄там̣. тена вуттам̣ ‘‘ит̣т̣хака̄хи кате маха̄па̄са̄де’’ти. таттха два̄рабандхакава̄т̣апхалака̄дӣни пана да̄румайа̄нийева. парийа̄йати аттано пхалам̣ париггахетва̄ ваттатӣти парийа̄йо, ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘дхаммапарийа̄йанти дхаммака̄ран̣а’’нти, парийаттидхаммабхӯтам̣ висеса̄дхигамасса хетунти аттхо. упечча суййати еттха̄ти упассутӣти вуттам̣ ‘‘упассутӣти упассутит̣т̣ха̄на’’нти. аттано камманти йадаттхам̣ таттха гато, там̣ паривен̣асамаджджанакирийам̣. паха̄йа̄ти акатва̄. евам̣ махаттхан̃хи вимутта̄йатанасӣсе т̣хатва̄ сун̣антасса махато аттха̄йа сам̣ваттати. екан̇ган̣ам̣ ахосӣти саббам̣ виват̣ам̣ ахоси. тӣсу хи бхавесу сан̇кха̄рагатам̣ паччайуппаннавасена манасикарото бхагавато кин̃чи асесетва̄ саббампи там̣ н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхам̣ упагаччхи. тена вуттам̣ ‘‘йа̄вабхавагга̄ екан̇ган̣ам̣ ахосӣ’’ти. тантивасена таматтхам̣ ва̄ча̄йа ниччха̄ренто ‘‘вачаса̄ саджджха̄йам̣ каронто’’ти вутто. паччайапаччайуппаннавасена ча аттхам̣ а̄харитва̄ тесам̣ ниродхена виват̣т̣асса а̄хататта̄ ‘‘йатха̄нусандхина̄’’ти вуттам̣. аддаса н̃а̄н̣ачаккхуна̄.
манаса̄ ¶ саджджха̄йам̣ каронто ‘‘тун̣хӣбхӯтова пагун̣ам̣ каронто’’ти вутто. пада̄нупаданти падан̃ча анупадан̃ча. пуриман̃хи падам̣ на̄ма, таданантарам̣ анупадам̣. гхат̣етва̄ самбандхам̣ катва̄ авиччхиндитва̄. парийа̄пун̣а̄тӣти аджджхайати. а̄дха̄раппаттанти а̄дха̄рам̣ читтасанта̄наппаттам̣ аппамут̣т̣хам̣ гататта̄ а̄дха̄раппаттам̣ на̄ма. ка̄ран̣анисситоти локуттарадхаммасса ка̄ран̣асанниссито. а̄дибрахмачарийакоти а̄дибрахмачарийам̣, тадева а̄дибрахмачарийакам̣. дхаммапарийа̄йа̄пеккха̄йа пуллин̇ганиддесо. тӣсупи имесӯти татийачатуттхапан̃чамесу тӣсу суттесу.
н̃а̄тикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ан̃н̃атарабра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄
46. на̄мавасена̄ти ¶ готтана̄мавасена ча киттивасена ча апа̄кат̣о, тасма̄ ‘‘джа̄тивасена бра̄хман̣о’’ти вуттам̣.
ан̃н̃атарабра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. джа̄н̣уссон̣исуттаван̣н̣ана̄
47. евам̣ладдхана̄моти ‘‘джа̄н̣уссон̣ӣ’’ти евам̣ладдхана̄мо ран̃н̃о сантика̄ адхигатана̄мо.
джа̄н̣уссон̣исуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. лока̄йатикасуттаван̣н̣ана̄
48. а̄йатим̣ хитам̣ тена локо на йатати на ӣхатӣти лока̄йатам̣. на хи там̣ ладдхим̣ нисса̄йа сатта̄ пун̃н̃акирийа̄йа читтампи уппа̄денти, куто пайого, там̣ етасса аттхи, таттха ва̄ нийуттоти лока̄йатико. пат̣хамасаддо а̄диаттхава̄чакатта̄ джет̣т̣хавевачаноти а̄ха ‘‘пат̣хамам̣ лока̄йата’’нти. са̄дха̄ран̣авачанопи локасаддо висит̣т̣хависайо идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘ба̄лапутхуджджаналокасса̄’’ти. иттарабха̄вена лакун̣д̣акабха̄вена тасса випула̄дибха̄вена ба̄ла̄нам̣ упат̣т̣ха̄наматтанти дассенто ‘‘а̄йатам̣ маханта’’нтиа̄дима̄ха. париттанти кхуддакам̣. екасабха̄ванти екам̣ сабха̄вам̣. авипарин̣а̄мадхаммата̄йа̄ти а̄ха ‘‘ниччасабха̄вамева̄ти пуччхатӣ’’ти. пуримасабха̄вена на̄на̄сабха̄ванти пуримасабха̄вато бхиннасабха̄вам̣. паччха̄ на хотӣти паччха̄ кин̃чи на хоти саббасо ¶ самуччхиджджанато. тена̄ха ‘‘уччхедам̣ сандха̄йа пуччхатӣ’’ти. екаттанти саббака̄лам̣ аттасамбхавам̣. татха̄ чева гахан̣ена двепи ва̄да̄ сассатадит̣т̣хийо хонти. наттхи на хоти. путхуттам̣ на̄на̄сабха̄вам̣, екарӯпам̣ на хотӣти ва̄ гахан̣ена двепи ва̄да̄ уччхедадит̣т̣хийоти.
лока̄йатикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. арийаса̄вакасуттаван̣н̣ана̄
49. сам̣сайуппатти ¶ а̄ка̄радассананти ‘‘касмим̣ сати ким̣ хотӣ’’ти ка̄ран̣асса пхаласса ча пачча̄масанена вина̄ кевалам̣ идаппаччайата̄йа сам̣сайасса уппаджджана̄ка̄радассанам̣. самудайати самудетӣти аттхоти а̄ха ‘‘уппаджджатӣ’’ти.
арийаса̄вакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дутийаарийаса̄вакасуттаван̣н̣ана̄
50. двепи найа̄ екато вутта̄ти идам̣ ‘‘вин̃н̃а̄н̣е сати на̄марӯпам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ наваме вуттасса найасса ‘‘авиджджа̄йа сати сан̇кха̄ра̄ хонтӣ’’тиа̄дина̄ дасаме вуттанайе антогадхатта̄. на̄наттанти пуримато навамато дасамасса на̄наттам̣.
дутийаарийаса̄вакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
гахапативаггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дуккхавагго
1. паривӣмам̣санасуттаван̣н̣ана̄
51. упапариккхама̄ноти паваттипаваттихетум̣, ниваттиниваттихетун̃ча паритуленто. куто панетанти? ‘‘самма̄ дуккхаккхайа̄’’ти вачанато. на хи саббадуккхапаривӣмам̣сам̣ вина̄ самма̄ дуккхаккхайо самбхавати. касма̄тиа̄дина̄ джара̄маран̣ассева гахан̣е ка̄ран̣ам̣ пуччхати. джа̄тиа̄дӣнампи ¶ паватти дуккхабха̄винӣти адхиппа̄йо. йасма̄ джара̄маран̣е гахите сати джа̄типи гахита̄ хоти, тасса̄ абха̄ве джара̄маран̣ассева абха̄вато. еса найо бхава̄дӣсупи. евам̣ йа̄ва джа̄тидхаммо джара̄маран̣е гахите гахитова хоти, джара̄маран̣ападесена таббика̄раванто саббе тебхӯмака̄ сан̇кха̄ра̄ гахита̄ти евампи джара̄маран̣аггахан̣ена саббампи ват̣т̣адуккхам̣ гахитамева хоти. тена̄ха ‘‘тасмим̣ гахите саббадуккхасса гахитатта̄’’ти. анекавидханти бахувидхам̣ бахукот̣т̣ха̄сам̣. ‘‘анека’’нти ва̄ па̄т̣хо ¶ . анеканти бахулавачанам̣. видханти кхан̣д̣иччапа̄личча̄дивасена випарӣтакот̣т̣ха̄сам̣. на̄наппака̄раканти тато ева на̄наппака̄рам̣. нхатва̄ т̣хитам̣ пурисам̣ вийа̄ти ба̄ла̄нам̣ аттабха̄васса субха̄ка̄рена упат̣т̣ха̄нам̣ сандха̄йа̄ха.
‘‘са̄руппабха̄вена̄’’ти вуттам̣, ким̣ саббатха̄ са̄руппабха̄вена̄ти а̄ха ‘‘никкилесата̄йа парисуддхата̄йа̄’’ти. на хи тассеса̄ асан̇кхатата̄дибха̄вена садиса̄. пат̣ипанноти пат̣имукхо абхисан̇кха̄рамукхо хутва̄ панно адхигато. анугатанти ануччхавикабха̄вена гатам̣, йатха̄ ча нибба̄насса адхигамо хоти, евам̣ таданурӯпабха̄вена гатам̣. еттха ча па̄л̣ийам̣ ‘‘паджа̄на̄тӣ’’ти пуббабха̄гавасена паджа̄нана̄ вутта̄, ‘‘татха̄ пат̣ипанно ча хотӣ’’ти нийатавасена. ‘‘апарабха̄гавасена̄’’ти апаре. кечи пана ‘‘йатха̄ пат̣ипаннасса джара̄маран̣ам̣ нируджджхати, татха̄ пат̣ипанно’’ти ваданти. падавӣмам̣сана̄ пуббабха̄гавасена ведитабба̄, на маггаккхан̣авасена. сан̇кха̄раниродха̄йа̄ти еттха найидам̣ авиджджа̄паччайасан̇кха̄раггахан̣ам̣, атха кхо сан̇кхатасан̇кха̄раггахан̣анти а̄ха ‘‘сан̇кха̄радуккхасса ниродхаттха̄йа̄’’ти. тена̄ха ‘‘етта̄вата̄ йа̄ва арахатта̄ десана̄ катхита̄’’ти.
‘‘паччаттам̣йева паринибба̄йатӣ’’тиа̄дина̄ арахаттапхалапаччавеккхан̣ам̣, ‘‘со сукхан̃ча веданам̣ ведайатӣ’’тиа̄дина̄ сататавиха̄ран̃ча дассетва̄ десана̄ саббатха̄ва ват̣т̣адесана̄то ниваттетабба̄ сийа̄. авиджджа̄гатоти еттха ити-саддо а̄диаттхо, тена евама̄дикам̣ идам̣ ват̣т̣авиват̣т̣акатханам̣ пуна ган̣ха̄ти. пуггаласаддо итара̄сам̣ двиннам̣ пакатӣнам̣ ва̄чакоти тато висесетва̄ гахан̣е пат̣хамапакатимева дассенто ‘‘пурисапуггало’’ти авоча̄ти а̄ха ‘‘пурисойева пуггало’’ти. убхайена̄ти пурисапуггалаггахан̣ена. саммутийа̄ авиджджама̄на̄йа катха̄ десана̄ саммутикатха̄. параматтхасса катха̄ десана̄ параматтхакатха̄. таттха̄ти саммутипараматтхакатха̄су, на саммутипараматтхесу. тена̄ха ‘‘евам̣ паватта̄ саммутикатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди. татридам̣ саммутипараматтха̄нам̣ лаккхан̣ам̣ – йасмим̣ бхинне буддхийа̄ ва̄ авайававиниббхоге кате на там̣саман̃н̃а̄, са̄ гхат̣апат̣а̄диппабхеда̄ саммути, таббипарийа̄йато параматтхо. на хи каккхал̣апхусана̄дисабха̄ве айам̣ найо лаббхати. таттха рӯпа̄дидхаммам̣ ¶ самӯхасанта̄навасена паваттама̄нам̣ упа̄да̄йа ‘‘сатто’’тиа̄ди воха̄роти а̄ха ‘‘сатто наро…пе… саммутикатха̄ на̄ма̄’’ти ¶ . йасма̄ рӯпа̄дайо параматтхадхамма̄ ‘‘кхандха̄ дха̄туйо’’тиа̄дина̄ вуччанти, на воха̄раматтам̣, тасма̄ ‘‘кхандха̄…пе… параматтхакатха̄ на̄ма̄’’ти вуттам̣. нану кхандхакатха̄пи саммутикатха̄ва, саммути хи сан̇кето кхандхат̣т̣хо ра̄сат̣т̣хо ва̄ кот̣т̣ха̄сат̣т̣хо ва̄ти? саччаметам̣, айам̣ пана кхандхасаман̃н̃а̄ пхасса̄дӣсу таджджа̄пан̃н̃атти вийа параматтхасанниссайа̄ тасса а̄саннатара̄ пуггаласаман̃н̃а̄дайо вийа на дӯрети параматтхасан̇гахата̄ вутта̄. кхандхасӣсена ва̄ тадупа̄да̄на̄ сабха̄вадхамма̄ ева гахита̄. нану ча саббепи сабха̄вадхамма̄ саммутимукхенева десанам̣ а̄роханти, на саммукхена̄ти сабба̄пи десана̄ саммутидесана̄ва сийа̄ти? найидамевам̣ десетаббадхаммавибха̄гена десана̄вибха̄гасса адхиппетатта̄, на ча саддо кеначи паваттинимиттена вина̄ аттхам̣ пака̄сетӣти. тена̄ха ‘‘параматтхам̣ катхента̄пи саммутим̣ амун̃читва̄ва катхентӣ’’ти. саччамева авипарӣтамева катхенти.
саммутӣти саман̃н̃а̄. парамо уттамо аттхоти параматтхо, дхамма̄нам̣ йатха̄бхӯтасабха̄во. там̣ параматтхам̣, саммути пана локасса сан̇кетаматтасиддха̄. йади евам̣ катхам̣ саммутикатха̄йа саччата̄ти а̄ха ‘‘локасаммутика̄ран̣а’’нти локасаман̃н̃ам̣ нисса̄йа паваттанато. локасаман̃н̃а̄йа хи абхинивесанам̣ вина̄ пан̃н̃а̄пана̄ екаччасса сутасса са̄вана̄ вийа, на муса̄ анатиккамитаббато тасса̄. тена̄ха бхагава̄ ‘‘джанападанируттим̣ на̄бхинивесеййа, саман̃н̃ам̣ на̄тидха̄веййа̄’’ти. дхамма̄нам̣ сабха̄вадхамма̄нам̣. бхӯталаккхан̣ам̣ бха̄васса лаккхан̣ам̣ дӣпентӣти катва̄.
терасачетана̄бхеданти ат̣т̣хака̄ма̄вачаракусалачетана̄пан̃чарӯпа̄вачаракусалачетана̄бхедам̣. аттано санта̄насса пунанато пуджджабхавапхаласса абхисан̇кхаран̣ато пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рам̣. каммапун̃н̃ена̄ти каммабхӯтена. випа̄капун̃н̃ена̄ти випа̄касан̇кха̄тена. пун̃н̃апхалампи хи уттарападалопена ‘‘пун̃н̃а’’нти вуччати ‘‘евамидам̣ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣ’’тиа̄дӣсу вийа. ‘‘апун̃н̃ӯпагам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣а’’нти идам̣ ‘‘пун̃н̃ӯпагам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣а’’нти еттха вуттанайамева̄ти на уддхатам̣. апун̃н̃апхалам̣ уттарападалопена ‘‘апун̃н̃а’’нти вуччати. сан̇кха̄ранти сан̇кха̄расса гахитатта̄ ‘‘авиджджа̄гатойа’’нти имина̄ сан̇кха̄расса паччайо гахито, ‘‘пун̃н̃ӯпагам̣ хоти вин̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ паччайуппаннам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣. тасмин̃ча ¶ гахите на̄марӯпа̄ди саббам̣ гахитамева хоти. тена̄ха ‘‘два̄дасападико паччайа̄ка̄ро гахитова хотӣ’’ти.
виджджа̄ти арахаттамагган̃а̄н̣ам̣ уккат̣т̣ханиддесена. тасса̄ хи уппа̄да̄ саббасо авиджджа̄ пахӣна̄ ¶ хоти. пат̣хамамева̄ти идам̣ авиджджа̄паха̄навиджджуппа̄да̄нам̣ сама̄нака̄лата̄дассанам̣. тена̄ха ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄ди. падӣпуджджалена̄ти падӣпуджджаланахетуна̄ сахева. виджджуппа̄да̄ти виджджуппа̄дахету, евам̣ сатӣпи самака̄латтети адхиппа̄йо. на ган̣ха̄тӣти ‘‘етам̣ мама̄’’тиа̄дина̄ на ган̣ха̄ти. на тан̣ха̄йати на бха̄йати тан̣ха̄вуттино абха̄ва̄, тато ева бхайаваттхуно ча абха̄ва̄.
гилитва̄ паринит̣т̣ха̄петва̄ти гилитва̄ вийа ан̃н̃асса ависайам̣ вийа каран̣ена паринит̣т̣ха̄петва̄. са̄мисасукхасса анекадуккха̄нубандхабха̄вато, сукха̄бхинандасса дуккхахетубха̄вато ча сукхам̣ абхинандантойева дуккхам̣ абхинандати на̄ма аггисанта̄пасукхам̣ иччханто дхӯмадуккха̄нун̃н̃а̄то вийа. дуккхам̣ патва̄ сукхам̣ паттханатоти еттха дуббалагахан̣ика̄дайо нидассанабха̄вена ведитабба̄. те хи йа̄ва са̄йанхасамайа̄пи абхутва̄ са̄йама̄са̄дӣни каронто джигхаччха̄дим̣ уппа̄детва̄ бхун̃джана̄дӣни каронти. сукхасса випарин̣а̄мадуккхато сукхам̣ абхинанданто дуккхам̣ абхинандати на̄ма̄ти йоджана̄. кечи пана дуккхасса абха̄вато випарин̣а̄масукхато там̣ сукхам̣ абхинанданто дуккхам̣ абхинандатӣти ваданти. там̣ на, на хи та̄дисам̣ сукханимиттам̣ кочи дуккхам̣ абхинанданто дит̣т̣хо, дуккхахетум̣ пана са̄мисам̣ сукхам̣ абхинанданто дит̣т̣хо. дуккхахетум̣ са̄мисам̣ сукхам̣ абхинанданто аттхато дуккхам̣ абхинандати на̄ма̄ти вуттова̄йаматтхо. ка̄йоти пан̃чадва̄рака̄йо, со парийанто аваса̄нам̣ етасса̄ти ка̄йапарийантикам̣. тена̄ха ‘‘йа̄ва пан̃чадва̄рака̄йо паваттати, та̄ва паватта’’нти. джӣвитапарийантиканти еттха̄пи есева найо.
паччха̄ уппаджджитва̄ пат̣хамам̣ нируджджхатӣти екасмим̣ аттабха̄ве манодва̄рикаведана̄то паччха̄ уппаджджитва̄ тато пат̣хамам̣ нируджджхати, тато ева сиддхаматтхам̣ сарӯпенева дассетум̣ ‘‘манодва̄рикаведана̄ пат̣хамам̣ уппаджджитва̄ паччха̄ нируджджхатӣ’’ти вуттам̣. ида̄ни тамева сан̇кхепена вуттам̣ виваритум̣ ‘‘са̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. йа̄ва теттим̣савасса̄пи пат̣хамавайо. пан̣н̣а̄савассака̄лети пат̣хамавайато йа̄ва пан̃н̃а̄савассака̄ла̄, та̄ва т̣хита̄ хотӣти ¶ вуд̣д̣хиха̄нийо анупагантва̄ сарӯпенева т̣хита̄ хоти. манда̄ти мудука̄ атикхин̣а̄. тада̄ти асӣтинавутивассака̄ле. татха̄ чирапаривитаккепи. бхагга̄ ниттеджа̄ бхаггавибхагга̄ дуббала̄. хадайакот̣им̣йева̄ти чаккха̄диваттхӯсу аваттетва̄ тесам̣ кхӣн̣атта̄ кот̣ибхӯтам̣ хадайаваттхум̣йева. йа̄ва еса̄ ведана̄ ваттати.
ва̄пийа̄ти маха̄тал̣а̄кена. пан̃чаудакамаггасампаннанти пан̃чахи удакасса пависананиккхаманамаггехи йуттам̣. тато тато виссандама̄нам̣ саббасо пун̣н̣атта̄.
пат̣хамам̣ ¶ деве вассантетиа̄ди упама̄сам̣санданам̣. имам̣ веданам̣ сандха̄йа̄ти имам̣ йатха̄вуттам̣ парийоса̄наппаттам̣ манодва̄рикаведанам̣ сандха̄йа.
ка̄йасса бхеда̄ти аттабха̄васса вина̄сато. ‘‘уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄’’ти па̄л̣и, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана джӣвитапарийа̄да̄на̄ уддханти падуддха̄ро като. паралокавасена агантва̄. ведана̄нам̣ сӣтибха̄во на̄ма сан̇кха̄радаратхапарил̣а̄хабха̄во, со пана̄йам̣ аппаваттивасена̄ти а̄ха ‘‘паватти…пе… бхависсантӣ’’ти. дха̄тусарӣра̄нӣти ат̣т̣хикан̇каласан̇кха̄тадха̄тусарӣра̄ни. сарӣрекадесе хи сарӣрасаман̃н̃а̄.
кумбхака̄рапа̄ка̄ти кумбхака̄рапа̄като. еттха паччатӣти па̄ко, пачанат̣т̣ха̄нам̣. тадева па̄чанавасена а̄васанти еттха̄ти а̄ва̄со, тасма̄ кумбхака̄ра̄ва̄сато. авигатавӯпасамам̣ сан̇кхаритам̣ кумбхам̣ уддхаритва̄ т̣хапенто чха̄рика̄йа сати пидха̄навасена т̣хапети. татха̄ т̣хапанам̣ пана сандха̄йа вуттам̣ ‘‘пат̣исиссеййа̄’’ти. кумбхасса падесабхӯтата̄йа а̄баддха̄ авайава̄ ‘‘кумбхакапа̄ла̄нӣ’’ти адхиппета̄ни, на чхиннабхинна̄ни. авайавамукхена хи самуда̄йо вутто. таттха капа̄ласамуда̄йо хи гхат̣о. тена̄ха ‘‘мукхават̣т̣ийа̄ екабаддха̄нӣ’’ти. авасиссеййунти ван̣н̣ависесаун̣хабха̄ва̄пагата̄ гхат̣ака̄ра̄нева тит̣т̣хеййунти. а̄дитта…пе… тайо бхава̄ дат̣т̣хабба̄ ека̄дасахи аггӣхи а̄диттабха̄вато. йатха̄ кумбхака̄ро кумбхака̄ра̄ва̄сам̣ а̄диттам̣ паччавеккхати, евам̣ а̄раддхавипассакопеса бхаваттайам̣ ра̄га̄дӣхи а̄диттанти а̄ха ‘‘кумбхака̄ро вийа йога̄вачаро’’ти. нӣхаран̣адан̣д̣ако ¶ вийа арахаттамагган̃а̄н̣ам̣ бхаваттайапа̄като нӣхаран̣ато. само бхӯмибха̄го вийа нибба̄наталам̣ саббависама̄ ниваттанато.
‘‘а̄да̄наниккхепанато, вайовуддхаттхан̇гамато, а̄ха̄рамайато, утумайато, читтасамут̣т̣ха̄нато, каммаджато, дхаммата̄рӯпато’’ти (висуддхи. 2.706) имехи саттахи а̄ка̄рехи саммасанто рӯпасаттакам̣ випассати на̄ма. ‘‘кала̄пато, йамакато, кхан̣икато, пат̣ипа̄т̣ито, дит̣т̣хиуггха̄т̣анато, ма̄насамуггха̄т̣ато, никантипарийа̄да̄нато’’ти (висуддхи. 2.717) имехи саттахи а̄ка̄рехи саммасанто арӯпасаттакам̣ випассати на̄ма, тасма̄ йатха̄вуттам̣ имам̣ рӯпасаттакам̣ арӯпасаттакан̃ча нӣхаритва̄ випассантасса. йадипи арахато аттабха̄во саббабхавехипи уддхат̣о, йа̄ва пана анупа̄дисесапаринибба̄нам̣ на па̄пун̣а̄ти, та̄ва тасмимпи сугатибхаве т̣хитойева̄ти ваттаббатам̣ лаббхатӣти ‘‘чатӯхи апа̄йехи аттабха̄вам̣ уддхаритва̄’’иччева вуттам̣. тена̄ха ‘‘кхӣн̣а̄саво пана̄’’тиа̄ди. татха̄ ча ваккхати ‘‘анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббутасса ват̣т̣авӯпасамо ¶ ведитаббо’’ти. на паринибба̄ти анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ти адхиппа̄йо, саупа̄дисеса̄йа пана нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄нам̣ арахаттаппаттийева. абхисан̇кха̄рахетуто хеттха парил̣а̄хавӯпасамасса упасамабха̄вена адхиппетатта̄ ун̣хакумбханибба̄нанидассанампи на вируджджхати. анупа̄диннакасарӣра̄нӣти утусамут̣т̣ха̄никарӯпакала̄пе ваданти. бхиккхавети еттха ити-саддо а̄диаттхо. идам̣ пана вачанам̣. ануйога̄ропанаттханти ка̄йапарийантикам̣ веданам̣ ведайама̄но кхӣн̣а̄саво апи ну пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дикаммам̣ кареййа̄ти пан̃хам̣ ка̄тум̣. атха ва̄ ануйога̄ропанаттханти ‘‘апи ну кхо кхӣн̣а̄саво бхиккху пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄рам̣ ва̄ абхисан̇кхареййа̄’’тиа̄дина̄ ануйогам̣ а̄ропетум̣ вуттам̣, на та̄ва йатха̄раддхадесанам̣ нит̣т̣ха̄петунти аттхо.
пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣е сиддхе тасмим̣ бхаве уппаджджана̄раха̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ сийа̄ самбхаво, на̄сатӣти вуттам̣ ‘‘вин̃н̃а̄н̣ам̣ пан̃н̃а̄йетха̄ти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ пан̃н̃а̄йетха̄’’ти. саббасо сан̇кха̄ресу асантесу пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ апи ну кхо пан̃н̃а̄йеййа. тасмин̃хи апан̃н̃а̄йама̄не саббам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ на пан̃н̃а̄йеййа. тхера̄нанти ‘‘бхиккхаве’’ти а̄лапитаттхера̄нам̣ ¶ . пан̃хабйа̄каран̣ам̣ сампахам̣сати тасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена сам̣санданато. аппан̃н̃а̄н̣анти аппан̃н̃а̄йанам̣. а̄ди-саддена вин̃н̃а̄н̣е асати на̄марӯпасса аппан̃н̃а̄н̣анти евама̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. саннит̣т̣ха̄насан̇кха̄танти саддахана̄ка̄рена паваттасаннит̣т̣ха̄насан̇кха̄там̣. адхимоккханти ниччхайа̄ка̄равимоккхам̣ саддха̄вимоккхан̃ча. тена̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘саддахатха метам̣, бхиккхаве’’ти. саддха̄сахитан̃хи ниччхайа̄ка̄равимоккхам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘саннит̣т̣ха̄насан̇кха̄там̣ адхимоккха’’нти. антоти парийанто. парито чхиджджати еттха̄ти париччхедо.
паривӣмам̣санасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. упа̄да̄насуттаван̣н̣ана̄
52. а̄рамман̣а̄дибха̄вена сам̣ваттанато упа̄да̄на̄нам̣ хита̄ни упа̄да̄нийа̄ни, тесу упа̄да̄нийесу. тена̄ха ‘‘чатуннам̣ упа̄да̄на̄нам̣ паччайесӯ’’ти. асса̄дам̣ анупассантасса̄ти аса̄детаббам̣ миччха̄н̃а̄н̣ена анупассато. тада̄ха̄роти сол̣аса ва̄ вӣсам̣ тим̣сам̣ чатта̄лӣсам̣ пан̃н̃а̄сам̣ ва̄ а̄ха̄ро паччайо етасса̄ти тада̄ха̄ро. аггиккхандхо вийа тайо бхава̄ ека̄дасахи аггӣхи а̄диттабха̄вато етадева бхаваттайам̣. агги…пе… путхуджджано аггиккхандхасадисасса бхаваттайасса парибандханато.
каммат̣т̣ха̄насса̄ти ¶ випассана̄каммат̣т̣ха̄насса. тена̄ха ‘‘тебхӯмакадхаммесӯ’’ти. дхаммапа̄са̄данти локуттарадхаммапа̄са̄дам̣. со хи аччуггатат̣т̣хена ‘‘па̄са̄до’’ти вуччати. сатипат̣т̣ха̄намаха̄вӣтхийам̣ пхалаккхан̣е паватта̄йа̄ти.
упа̄да̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3-4. сам̣йоджанасуттадвайаван̣н̣ана̄
53-54. махантават̣т̣аппабандхаопаммабха̄вена телападӣпасса а̄хататта̄ ‘‘махантан̃ча ват̣т̣икапа̄лам̣ гахетва̄’’ти вуттам̣. пуриманайенева̄ти пуримасмим̣ упа̄да̄нийасутте ¶ вуттанайенева. татха̄ винетабба̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайавасена хи имесам̣ сутта̄нам̣ евам̣ вачанам̣ евам̣ десана̄. еса найо ито паресупи.
сам̣йоджанасуттадвайаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5-6. маха̄руккхасуттадвайаван̣н̣ана̄
55-56. оджам̣ абхихарантӣти расахаран̣ийо вийа пурисасса сарӣре руккхамӯла̄ни руккхасса патхавӣа̄порасе упари а̄ропенти. тесам̣ татха̄ а̄ропанам̣ ‘‘оджа̄йа̄’’тиа̄дина̄ вибха̄вети. хаттхасатуббедхамасса̄ти хаттхасатуббедхо, хаттхасатам̣ уббиддхассапи. еттха̄ти етиссам̣ ват̣т̣акатха̄йам̣. камма̄рохананти каммапаччайо.
пуна еттха̄ти етиссам̣ виват̣т̣акатха̄йам̣. ват̣т̣адуккхам̣ на̄сетука̄масса дал̣хам̣ уппаннасам̣веган̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа ‘‘кудда̄ло вийа̄’’ти а̄ха. тато ниббаттитан̃а̄н̣ам̣ сама̄дхипаччхийа̄ т̣хитам̣ нисса̄йа паваттетаббавипассана̄рамбхан̃а̄н̣ам̣. руккхаччхеданапхарасу вийа̄ти евам̣бхӯтасса випассана̄ екантато ват̣т̣аччхеда̄йа хотийева̄ти а̄ха ‘‘руккхасса…пе… манасикаронтасса пан̃н̃а̄’’ти. таттха каммат̣т̣ха̄нанти випассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣. там̣ чатуббидхававаттха̄навасена вӣсати патхавӣкот̣т̣ха̄са̄, два̄даса а̄покот̣т̣ха̄са̄, чатта̄ро теджокот̣т̣ха̄са̄, чха ва̄йокот̣т̣ха̄са̄ти двечатта̄лӣса̄йа кот̣т̣ха̄сесу. вин̃н̃а̄н̣асса ча̄ти ити-саддо а̄диаттхо пака̄раттхо ча. тена бхӯтарӯпа̄ни вин̃н̃а̄н̣асампайуттадхамме ча сан̇ган̣ха̄ти. саттасу саппа̄йесу йасса алабхантасса каммат̣т̣ха̄нам̣ вибхӯтам̣ хутва̄ на упат̣т̣ха̄ти, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘ан̃н̃атарам̣ саппа̄йа’’нти. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
маха̄руккхасуттадвайаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. тарун̣аруккхасуттаван̣н̣ана̄
57-59. палимаджджеййа̄ти ¶ ¶ аллакаран̣авасена парито па̄л̣им̣ бандхеййа. татха̄ каронто йасма̄ ча таттха тин̣агаччха̄дӣнам̣ мӯласанта̄наггахан̣ена там̣ т̣ха̄нам̣ содхети на̄ма, тасма̄ вуттам̣ ‘‘содхеййа̄’’ти. пам̣сунти асса павад̣д̣хака̄ракам̣, а̄гантукам̣ пам̣сунти аттхо. дадеййа̄ти паккхипеййа. тена̄ха ‘‘тхаддха’’нтиа̄ди. вуттанайенева̄ти ‘‘руккхам̣ на̄сетука̄мо пурисо вийа̄’’тиа̄дина̄ пан̃чамасутте вуттанайена. ат̣т̣хаманавама̄ни утта̄наттха̄нева вуттанайатта̄.
тарун̣аруккхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. нида̄насуттаван̣н̣ана̄
60. бахувачанавасена̄ти курӯ на̄ма джа̄нападино ра̄джакума̄ра̄, тесам̣ нива̄со екопи джанападо рул̣хӣвасена ‘‘курӯ’’ти евам̣ бахувачанавасена. йаттха бхагавато васанока̄сабхӯто кочи виха̄ро на хоти, таттха кевалам̣ гочарага̄макиттанам̣ нида̄накатха̄йа пакати йатха̄ ‘‘саккесу вихарати девадахам̣ на̄ма сакйа̄нам̣ нигамо’’ти. ‘‘а̄йасма̄’’ти ва̄ ‘‘дева̄нам̣ пийо’’ти ва̄ бхаванти ва̄ пийасамуда̄ха̄ро есоти а̄ха ‘‘а̄йасма̄ти пийавачанамета’’нти. тайидам̣ пийавачанам̣ га̄рававасена вуччатӣти а̄ха ‘‘гарувачанамета’’нти. атидӯрам̣ ачча̄саннам̣ атисаммукха̄ атипаччхато упарива̄то уннатаппадесоти име чха нисаджджадоса̄. нӣлапӣталохитода̄таман̃джит̣т̣хапабхассаравасена чхаббан̣н̣а̄нам̣.
куласан̇гахаттха̄йа̄ти кула̄нуддайата̄васена кула̄нугган̣ханаттха̄йа. сахассабхан̣д̣икам̣ никкхипанто вийа бхиккха̄пат̣игган̣ханена тесам̣ абхива̄дана̄дисампат̣иччханена ча пун̃н̃а̄бхисандасса джананена. пат̣исаммаджджитва̄ти антева̄сикехи саммат̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ саккаччака̄рита̄йа пуна саммаджджитва̄. убхайантато пат̣т̣ха̄йа маджджханти а̄дито пат̣т̣ха̄йа веданам̣, джара̄маран̣ато пат̣т̣ха̄йа ча веданам̣ па̄петва̄ саммасанама̄ха. тиккхаттунти ‘‘а̄дито пат̣т̣ха̄йа анта’’нтиа̄дина̄ ¶ вуттачатура̄ка̄рупасам̣хите тайо ва̄ре. тена два̄дасаккхаттум̣ саммасанама̄ха. амха̄кам̣ бхагавата̄ гамбхӣрабха̄венева катхитатта̄ сесабуддхехипи евамева катхитоти дхамманвайе т̣хатва̄ вуттам̣ ‘‘саббабуддхехи…пе… катхито’’ти.
пама̄н̣а̄тиккамети апарима̄н̣аттхе ‘‘йа̄ван̃чидам̣ тена бхагавата̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.3) вийа. атирекабха̄ваджотано хи йам̣ йа̄ва-саддо. тена̄ха ‘‘атигамбхӣроти аттхо’’ти. авабха̄сати ¶ кха̄йати упат̣т̣ха̄ти н̃а̄н̣асса. татха̄ упат̣т̣ха̄нан̃хи сандха̄йа ‘‘диссатӣ’’ти вуттам̣. нану еса пат̣иччасамуппа̄до екантагамбхӣрова, атха касма̄ гамбхӣра̄вабха̄сата̄ джотита̄ти? саччаметам̣, екантагамбхӣрата̄дассанаттхамева панасса гамбхӣра̄вабха̄саггахан̣ам̣, тасма̄ ан̃н̃аттха лаббхама̄нам̣ ча̄тукот̣икам̣ бйатирекамукхена нидассетва̄ тамевасса екантагамбхӣратам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘екам̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. етам̣ наттхӣти агамбхӣро агамбхӣра̄вабха̄со ча̄ти етам̣ двайам̣ наттхи. тена йатха̄дассите ча̄тукот̣ике паччхима̄ екакот̣и лаббхатӣти дассети. тена̄ха ‘‘айам̣ хӣ’’тиа̄ди.
йехи гамбхӣрабха̄вехи пат̣иччасамуппа̄до ‘‘гамбхӣро’’ти вуччати, те чатӯхи упама̄хи уллин̇генто ‘‘бхаваггаггахан̣а̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. йатха̄ бхаваггаггахан̣аттхам̣ хаттхам̣ паса̄ретва̄ гахетум̣ на сакка̄ дӯрабха̄вато, евам̣ сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ авиджджа̄дипаччайасамбхӯтасамуда̄гататтхо пакатин̃а̄н̣ена гахетум̣ на сакка̄. йатха̄ синерум̣ бхиндитва̄ мин̃джам̣ паббатарасам̣ па̄катикапурисена нӣхаритум̣ на сакка̄, евам̣ пат̣иччасамуппа̄дагате дхамматтха̄дике пакатин̃а̄н̣ена бхиндитва̄ вибхаджджа пат̣ивиджджханавасена джа̄нитум̣ на сакка̄. йатха̄ маха̄самуддам̣ пакатипурисасса ба̄худвайавасена па̄рам̣ таритум̣ на сакка̄. евам̣ вепуллат̣т̣хена маха̄самуддасадисам̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ пакатин̃а̄н̣ена десана̄васена парихаритум̣ на сакка̄. йатха̄ патхавим̣ париваттетва̄ па̄катикапурисасса патхаводжам̣ гахетум̣ на сакка̄, евам̣ иттхам̣ авиджджа̄дайо сан̇кха̄ра̄дӣнам̣ паччайа̄ хонтӣти тесам̣ пат̣иччасамуппа̄дасабха̄во па̄катикан̃а̄н̣ена нӣхаритва̄ гахетум̣ на саккоти, евам̣ чатуббидхагамбхӣрата̄васена чатассо упама̄ йоджетабба̄. па̄катикан̃а̄н̣авасена ча̄йаматтхайоджана̄ ката̄ дит̣т̣хасачча̄нам̣ таттха пат̣иведхасаббха̄вато, татха̄пи йасма̄ са̄вака̄нам̣ паччекабуддха̄нан̃ча таттха саппадесамева ¶ н̃а̄н̣ам̣, буддха̄нам̣йева ниппадесам̣. тасма̄ вуттам̣ ‘‘буддхависайам̣ пан̃ха’’нти.
ма̄ти пат̣иседхе нипа̄то. сва̄йам̣ ‘‘утта̄накутта̄нако вийа кха̄йатӣ’’ти вачанам̣ сандха̄йа вуттоти а̄ха ‘‘ма̄ бхан̣ӣти аттхо’’ти. усса̄дентоти пан̃н̃а̄васена уккам̣сантоти аттхо. апаса̄дентоти ниббхаччханто, нигган̣хантоти аттхо. тена̄ти маха̄пан̃н̃абха̄вена.
таттха̄ти тхерасса сатипи утта̄набха̄ве пат̣иччасамуппа̄дасса ан̃н̃есам̣ гамбхӣрабха̄ве. субходжанарасапут̣т̣хасса̄ти сундарена бходжанарасена поситасса. катайогасса̄ти ниббуддхапайоге катапаричайасса. маллапа̄са̄н̣анти маллехи маха̄балехева кхипитаббапа̄са̄н̣ам̣. кухим̣ имасса бха̄рийат̣т̣ха̄нанти касмим̣ пассе имасса па̄са̄н̣асса гарутарападесоти тасса саллахукабха̄вам̣ дӣпенто вадати.
тимирапин̇галенева ¶ дӣпенти тасса маха̄виппха̄рабха̄вато. тена̄ха ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди. паккутхатӣти паккутхантам̣ вийа париваттати парито ваттати. лаккхан̣авачанан̃хетам̣. пит̣т̣хийам̣ сакаликаат̣т̣хика̄ пит̣т̣хипаттам̣. ка̄йӯпапаннасса̄ти махата̄ ка̄йена упетасса, маха̄ка̄йасса̄ти аттхо. пин̃чха ват̣т̣ӣти пин̃чха кала̄по. супан̣н̣ава̄танти на̄гаггахан̣а̄дӣсу паккхапаппхот̣анавасена уппаджджанакава̄там̣.
‘‘пуббӯпаниссайасампаттийа̄’’тиа̄дина̄ уддит̣т̣хака̄ран̣а̄ни виттха̄рато виваритум̣ ‘‘ито кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха итоти ито бхаддакаппато. сатасахассимети сатасахассаме. хам̣саватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси джа̄танагарам̣. дхурапатта̄нӣти ба̄хирапатта̄ни, йа̄ни дӣгхатама̄ни.
канит̣т̣хабха̄та̄ти вема̄тикабха̄та̄ канит̣т̣хо йатха̄ амха̄кам̣ бхагавато нандаттхеро. буддха̄нан̃хи саходара̄ бха̄таро на̄ма на хонти. таттха джет̣т̣ха̄ та̄ва нуппаджджанти, канит̣т̣ха̄нам̣ пана асамбхаво ева. бхоганти вибхавам̣. упасантоти чораджанитасан̇кхобхавӯпасамена упасанто джанападо.
две ¶ са̄т̣аке нива̄сетва̄ти са̄т̣акадвайамева аттано ка̄йапариха̄рийам̣ катва̄, итарам̣ саббасамбха̄рам̣ аттана̄ мочетва̄.
паттаггахан̣аттханти антопаккхиттаун̣хабходжанатта̄ паттасса апара̄парам̣ хаттхе париваттентасса сукхена паттаггахан̣аттхам̣. уттариса̄т̣аканти аттано уттарийам̣ са̄т̣акам̣. ета̄ни па̄кат̣ат̣т̣ха̄на̄нӣти ета̄ни йатха̄вутта̄ни бхагавато десана̄йа па̄кат̣а̄ни буддхе буддхаса̄ваке ча уддисса тхерасса пун̃н̃акаран̣ат̣т̣ха̄на̄ни, паччекабуддхам̣ пана бодхисаттан̃ча уддисса тхерасса пун̃н̃акаран̣ат̣т̣ха̄на̄ни бахӯнийева.
пат̣исандхим̣ гахетва̄ти амха̄кам̣ бодхисаттасса пат̣исандхиггахан̣адивасейева пат̣исандхим̣ гахетва̄.
уггаханам̣ па̄л̣ийа̄ угган̣ханам̣, саванам̣ аттхасаванам̣, парипуччханам̣ ган̣т̣хит̣т̣ха̄несу аттхапарипуччханам̣, дха̄ран̣ам̣ па̄л̣ийа̄ па̄л̣иаттхасса ча читте т̣хапанам̣. саббан̃четам̣ идха пат̣иччасамуппа̄давасена ведитаббам̣, саббассапи буддхавачанасса васена̄типи ват̣т̣ати. сота̄панна̄нан̃ча…пе… упат̣т̣ха̄ти таттха саммохавигамена ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамма’’нти аттапаччаккхавасена упат̣т̣ха̄нато ¶ . на̄марӯпапариччхедоти саха паччайена на̄марӯпасса париччхиджджа авабодхо. чатӯхӣти дхаммагамбхӣра̄дӣхи чатӯхи гамбхӣрата̄хи сабба̄пи гамбхӣрата̄.
са̄вакехи десита̄ десана̄пи пана саттху ева десана̄ти а̄ха ‘‘майа̄ диннанайе т̣хатва̄’’ти. ‘‘секкхена на̄ма нибба̄нам̣ сабба̄ка̄рена пат̣ивиддхам̣ на хотӣ’’ти на тасса гамбхӣрата̄ти тасса гамбхӣрасса упа̄да̄насса гамбхӣрата̄ вийа сут̣т̣ху дит̣т̣ха̄ на̄ма хоти. тасма̄ а̄ха ‘‘идам̣ нибба̄намева гамбхӣрам̣, паччайа̄ка̄ро пана утта̄нако джа̄то’’ти. нибба̄нан̃хи саббепи асеккха̄ саббасо пат̣ивиджджханти ниппадесатта̄, паччайа̄ка̄рам̣ пана самма̄самбуддха̄йева анавасесато пат̣ивиджджханти, на итаре. тасма̄ паччайавасена ‘‘идам̣ апараддха’’нти вуттам̣ тхерам̣ апаса̄дентена. тамева хисса анавасесато пат̣иведха̄бха̄вам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘атха касма̄’’тиа̄ди вуттам̣. асатипи дхаммато бхеде сам̣йоджанаттхаанусайаттхавасена пана тесам̣ лаббхама̄набхедам̣ гахетва̄ ‘‘име чатта̄ро килесе’’ти вуттам̣. ан̃н̃о хи тесам̣ бандханаттхо, ан̃н̃о тха̄магаманат̣т̣хоти. еса найо сесесупи. ити имесам̣ килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄ татха̄рӯпам̣ упаниссайасампадам̣ ¶ абха̄вайатова анутта̄намева дхаммам̣ утта̄нанти на ваттаббамева̄ти адхиппа̄йо. чатта̄ри ат̣т̣ха сол̣аса ва̄ асан̇кхйеййа̄нӣти идам̣ маха̄бодхисатта̄нам̣ санта̄не бодхипарипа̄чакадхамма̄нам̣ тиккхамаджджхимамудубха̄васиддхака̄лависесадассанам̣, тан̃ча кхо маха̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа̄ти ваданти. етехӣти йатха̄вуттабуддхаса̄вакааггаса̄вакапаччекабуддхасамма̄самбуддха̄нам̣ висеса̄дхигамехи. паччанӣканти пат̣иккӯлам̣ вируддхам̣. саббатха̄ паччайа̄ка̄рапат̣иведхо на̄ма самма̄самбодхийа̄дхигамо ева̄ти вуттам̣ ‘‘паччайа̄ка̄рам̣ пат̣ивиджджхитум̣ ва̄йамантассева̄’’ти. навахи а̄ка̄рехӣти уппа̄да̄дӣхи навахи паччайа̄ка̄рехи. вуттан̃хетам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ (пат̣и. ма. 1.45) –
‘‘авиджджа̄сан̇кха̄ра̄нам̣ уппа̄дат̣т̣хити ча паваттат̣т̣хити ча нимиттат̣т̣хити ча а̄йӯханат̣т̣хити ча сам̣йогат̣т̣хити ча палибодхат̣т̣хити ча самудайат̣т̣хити ча хетут̣т̣хити ча паччайат̣т̣хити ча, имехи наваха̄ка̄рехи авиджджа̄ паччайо, сан̇кха̄ра̄ паччайасамуппанна̄’’тиа̄ди.
таттха наваха̄ка̄рехӣти навахи паччайабха̄вӯпагаманехи а̄ка̄рехи. уппаджджати етасма̄ пхаланти уппа̄до, пхалуппаттийа̄ ка̄ран̣абха̄во. сати ча авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄ уппаджджанти, на̄сати, тасма̄ авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ уппа̄до хоти. татха̄ авиджджа̄йа сати сан̇кха̄ра̄ паваттанти ча нимийанти ча. йатха̄ ча бхава̄дӣсу кхипанти, евам̣ тесам̣ авиджджа̄ паччайо хоти, татха̄ а̄йӯханти пхалуппаттийа̄ гхат̣енти сам̣йуджджанти аттано пхалена. йасмим̣ санта̄не сайам̣ уппанна̄, там̣ ¶ палибундханти паччайантарасамава̄йе удайанти уппаджджанти, хиноти ча сан̇кха̄ра̄нам̣ ка̄ран̣абха̄вам̣ упагаччхати. пат̣ичча авиджджам̣ сан̇кха̄ра̄ айанти паваттантӣти евам̣ авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ ка̄ран̣абха̄вӯпагаманависеса̄ уппа̄да̄дайо ведитабба̄ти. уппа̄дат̣т̣хитӣти ча тит̣т̣хати етена̄ти т̣хити, ка̄ран̣ам̣. уппа̄до ева т̣хити уппа̄дат̣хити. еса найо сесесупи. идан̃ча паччайа̄ка̄радассанам̣ йатха̄ пуримехи маха̄бодхимӯле паваттитам̣, татха̄ амха̄кам̣ бхагавата̄пи паваттитанти аччхарийавега̄бхихата̄ дасасахассилокадха̄ту сан̇кампи сампакампӣти дассенто ‘‘дит̣т̣хаматте’’тиа̄дима̄ха.
етасса дхаммасса̄ти етасса пат̣иччасамуппа̄дасан̃н̃итасса дхаммасса. со пана йасма̄ аттхато хетуппабхава̄нам̣ хету. тена̄ха ‘‘етасса паччайадхаммасса̄’’ти ¶ . джа̄тиа̄дӣнам̣ джара̄маран̣апаччайата̄йа̄ти аттхо. на̄марӯпапариччхедо тасса ча паччайапариггахо на пат̣хама̄бхинивесаматтена хоти, атха кхо таттха апара̄парам̣ н̃а̄н̣уппаттисан̃н̃итена ану ану буджджханена. тадубхайабха̄вам̣ пана дассенто ‘‘н̃а̄тапарин̃н̃а̄васена ананубуджджхана̄’’ти а̄ха. ниччасан̃н̃а̄дӣнам̣ паджаханавасена паваттама̄на̄ випассана̄дхамме пат̣ивиджджхати ева на̄ма хоти пат̣ипаккхавиккхамбханена тиккхависадабха̄ва̄паттито, тададхит̣т̣ха̄набхӯта̄ ча тӣран̣апарин̃н̃а̄ арийамагго ча парин̃н̃а̄паха̄на̄бхисамайавасена паваттийа̄ тӣран̣аппаха̄напарин̃н̃а̄сан̇гахо ча̄ти тадубхайапат̣иведха̄бха̄вам̣ дассенто ‘‘тӣран̣аппаха̄напарин̃н̃а̄васена аппат̣ивиджджхана̄’’ти а̄ха. тантам̣ вуччати пат̣авӣнанаттхам̣ тантава̄йети тантам̣ а̄ван̃чхитва̄ паса̄ритасуттават̣т̣итам̣ нӣйатӣти катва̄, там̣ пана танта̄кулата̄йа нидассанабха̄вена а̄куламева гахитанти а̄ха ‘‘тантам̣ вийа а̄куладжа̄та̄’’ти. сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассенто ‘‘йатха̄ на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. сама̄нетунти пуббена̄парам̣ самам̣ катва̄ а̄нетум̣, ависамам̣ уджум̣ ка̄тунти аттхо. тантамева ва̄ а̄кулам̣ танта̄кулам̣, танта̄кулам̣ вийа джа̄та̄ бхӯта̄ танта̄кулакаджа̄та̄. маджджхимам̣ пат̣ипадам̣ анупагантва̄ антадвайапаккхандена паччайа̄ка̄ре кхалитва̄ а̄кулабйа̄кула̄ хонти, тенева антадвайапаккхандена там̣там̣дит̣т̣хигга̄хавасена париббхаманта̄ уджукам̣ дхаммат̣т̣хититантам̣ пат̣ивиджджхитум̣ на джа̄нанти. тена̄ха ‘‘на сакконти паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄ту’’нти. две бодхисаттети паччекабодхисаттамаха̄бодхисатте. аттано дхаммата̄йа̄ти аттано сабха̄вена, паропадесена вина̄ти аттхо. таттха таттха гул̣акаджа̄танти тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не джа̄тагул̣акам̣ пин̣д̣исуттам̣. тато ева ган̣т̣хибаддханти вуттам̣. паччайесу паккхалитва̄ти аниччадуккха̄натта̄дисабха̄весу паччайадхаммесу ничча̄дибха̄вавасена паккхалитва̄. паччайе уджум̣ ка̄тум̣ асакконтоти тассева ничча̄дига̄хасса ависсаджджанато паччайадхамманимиттам̣ аттано дассанам̣ уджум̣ ка̄тум̣ асакконто идам̣сачча̄бхинивесака̄йагантхавасена ¶ ган̣т̣хикаджа̄та̄ хонтӣти а̄ха ‘‘два̄сат̣т̣хи…пе… ган̣т̣хибаддха̄’’ти.
йе хи кечи саман̣а̄ ва̄ бра̄хман̣а̄ ва̄ сассатадит̣т̣хиа̄ди дит̣т̣хийо ниссита̄ аллӣна̄, винанато кула̄ти иттхилин̇гавасена ладдхана̄масса тантава̄йасса ¶ ган̣т̣хикам̣ на̄ма а̄кулабха̄вена аггато ва̄ мӯлато ва̄ дувин̃н̃еййа̄вайавам̣ кхалитабандхасуттанти а̄ха ‘‘кула̄ган̣т̣хикам̣ вуччати песака̄ракан̃джийасутта’’нти. сакун̣ика̄ти ват̣т̣ача̄т̣акасакун̣ика̄. са̄ хи руккхаса̄кха̄су оламбанакула̄вака̄ хоти. тан̃хи са̄ кула̄вакам̣ тато тато тин̣ахӣра̄дике а̄нетва̄ татха̄ татха̄ винандхати, йатха̄ тесам̣ песака̄ракан̃джийасуттам̣ вийа аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ вивечетум̣ ва̄ на сакка̄. тена̄ха ‘‘йатха̄’’тиа̄ди. тадубхайампӣти кула̄ган̣т̣хиканти вуттам̣ кан̃джийасуттам̣ кула̄вакан̃ча. пуриманайенева̄ти ‘‘евамева сатта̄’’тиа̄дина̄ пуббе вуттанайенева.
ка̄мам̣ мун̃джапаббаджатин̣а̄ни йатха̄джа̄та̄нипи дӣгхабха̄вена патитва̄ аран̃н̃ат̣т̣ха̄не ан̃н̃аман̃н̃ам̣ винандхитва̄ а̄кула̄ни хутва̄ тит̣т̣ханти, та̄ни пана татха̄ дуббивечийа̄ни йатха̄ раджджубхӯта̄нӣти дассетум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.
апа̄йоти айена сукхена, сукхахетуна̄ ва̄ вирахито. дуккхасса гатибха̄ватоти апа̄йикасса дуккхасса паваттит̣т̣ха̄набха̄вато. сукхасамуссайатоти ‘‘аббхудайато винипатитатта̄’’ти вирӯпам̣ нипатитатта̄ йатха̄ тенаттабха̄вена сукхасамуссайо на хоти, евам̣ нипатитатта̄. итароти сам̣са̄ро нану ‘‘апа̄йа’’нтиа̄дина̄ вуттопи сам̣са̄ро ева̄ти? саччаметам̣, нирайа̄дӣнам̣ пана адхиматтадуккхабха̄вадассанаттхам̣ апа̄йа̄диггахан̣ам̣ гобалибаддан̃а̄йена айаматтхо ведитаббо. кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣ӣти пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ хетупхалабха̄вена апара̄паруппатти. аббхоччхиннам̣ ваттама̄на̄ти авиччхедена паваттама̄на̄.
там̣ саббампӣти там̣ ‘‘апа̄йа’’нтиа̄дина̄ вуттам̣ саббам̣ апа̄йадуккхан̃чева ват̣т̣адуккхан̃ча. маха̄самудде ва̄таккхитта̄ на̄ва̄ вийа̄ти идам̣ париббхаманат̣т̣ха̄насса махантабха̄вадассанаттхан̃чева париббхаманасса анаваттитадассанаттхан̃ча ведитаббам̣. сесам̣ вуттанайамева.
нида̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дуккхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. маха̄вагго
1. ассутава̄суттаван̣н̣ана̄
61. ‘‘ассутава̄’’ти ¶ ¶ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ритам̣, упадха̄ран̣ам̣ ва̄ сутам̣ асса аттхӣти сутава̄, таппат̣иккхепена на сутава̄ти ассутава̄. ва̄-саддо ча̄йам̣ пасам̣са̄йам̣, атисайасса ва̄ бодханако, тасма̄ йасса пасам̣ситам̣, атисайена ва̄ сутам̣ аттхи, со ‘‘сутава̄’’ти сам̣килесавиддхам̣санасаматтхо парийаттидхаммапаричайо ‘‘там̣ сутва̄ татхатта̄йа пат̣ипатти ча сутава̄’’ти имина̄ падена пака̄сито. атха ва̄ сотаббайуттам̣ сутва̄ каттаббаниппхаттим̣ сун̣ӣти сутава̄. таппат̣иккхепена на сутава̄ти ассутава̄. тена̄ху пора̄н̣а̄ ‘‘а̄гама̄дхигама̄бха̄ва̄, н̃еййо ассутава̄ итӣ’’ти. татха̄ ча̄ха ‘‘кхандхадха̄ту…пе… виниччхайарахито’’ти. таттха ва̄чуггатакаран̣ам̣ уггахо, таттха парипуччханам̣ парипуччха̄, кусалехи саха чодана̄парихаран̣авасена виниччхайасса ка̄ран̣ам̣ виниччхайо. путхӯнанти бахӯнам̣. килеса̄дӣнам̣ килеса̄бхисан̇кха̄ра̄нам̣ виттха̄ретаббам̣ пат̣исамбхида̄магганиддесесу (маха̄ни. 51, 94) а̄гатанайена. андхапутхуджджано гахито ‘‘на̄лам̣ ниббиндиту’’нтиа̄дивачанато. а̄саннапаччаккхава̄чӣ идам̣-саддоти а̄ха ‘‘имасминти паччуппаннапаччаккхака̄йам̣ дассетӣ’’ти. чатӯсу маха̄бхӯтесу нийуттоти ча̄тумаха̄бхӯтико. йатха̄ пана маха̄маттика̄йа ниббаттам̣ маттика̄майам̣, евамайам̣ чатӯхи маха̄бхӯтехи ниббатто ‘‘чатумаха̄бхӯтамайо’’ти вуттам̣. ниббиндеййа̄ти ниббинданампи а̄паджджеййа. ниббиндана̄ на̄ма уккан̣т̣хана̄ анабхиратибха̄ватоти вуттам̣ ‘‘уккан̣т̣хеййа̄’’ти. вираджджеййа̄ти вӣтара̄го бхавеййа. тена̄ха ‘‘на раджджеййа̄’’ти. вимуччеййа̄ти идха пана аччанта̄йа вимуччанам̣ адхиппетанти а̄ха ‘‘муччитука̄мо бхавеййа̄’’ти. чатӯхи ча рӯпаджанакапаччайехи а̄гато чайоти, а̄чайо, вуддхи. чайато апаккамоти апачайо, париха̄ни. а̄да̄нанти гахан̣ам̣, пат̣исандхийа̄ ниббатти. бхедоти кхандха̄нам̣ бхедо. со хи кал̣еварасса никкхепоти вуттоти а̄ха ‘‘никкхепананти бхедо’’ти.
пан̃н̃а̄йантӣти пака̄рато н̃а̄йанти. рӯпам̣ париггахетум̣ паригган̣ханавасенапи рӯпам̣ а̄ламбитум̣. айуттарӯпам̣ катва̄ тан̣ха̄дӣхи париггахетум̣ арӯпам̣ паригган̣хитум̣ йуттарӯпам̣ ¶ кароти тесам̣ бхиккхӯнам̣ саппа̄йабха̄вато. тена̄ха ‘‘касма̄’’тиа̄ди. никкад̣д̣хантоти тато га̄хато нӣхаранто.
мана̄йатанассева ¶ на̄мам̣, на сама̄дхипан̃н̃аттӣнам̣ ‘‘читтам̣ пан̃н̃ан̃ча бха̄вайам̣ (сам̣. ни. 1.23, 192; пет̣ако. 22; ми. па. 1.9.9), читто гахапатӣ’’тиа̄дӣсу (дха. па. ат̣т̣ха. 74) вийа. читтӣка̄таббабхӯтам̣ ваттху етасса̄ти читтаваттху, тасса бха̄во читтаваттхута̄, тена ка̄ран̣ена читтабха̄вама̄ха. читтагочарата̄йа̄ти читтавичиттависайата̄йа. сампайуттадхаммачиттата̄йа̄ти ра̄га̄дисаддха̄дисампайуттадхаммавасена читтасабха̄ватта̄. тена читтата̄йа читтаттама̄ха. виджа̄нанат̣т̣хена̄ти буджджханат̣т̣хена. аджджхоситанти аджджхоса̄бхӯта̄йа тан̣ха̄йа гахитам̣. тена̄ха ‘‘тан̣ха̄йа̄’’тиа̄ди. пара̄маситва̄ти дхаммасабха̄вам̣ аниччата̄дим̣ атиккамитва̄ парато ничча̄дито а̄маситва̄. ат̣т̣хасатанти ат̣т̣ха̄дхикам̣ сатам̣. нава ма̄на̄ти сеййасса ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄дина̄ а̄гата̄ нававидхама̄на̄. брахмаджа̄ле а̄гата̄ сассатава̄да̄дайо два̄сат̣т̣хидит̣т̣хийо. еванти вутта̄ка̄рена. йасма̄ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хигга̄хавасена путхуджджанена дал̣хагга̄хам̣ гахитам̣, тасма̄ со таттха ниббиндитум̣ ниббида̄н̃а̄н̣ам̣ уппа̄детум̣ на саматтхо.
бхиккхавети еттха ити-саддо а̄диаттхо, тена ‘‘вара’’нти евама̄дикам̣ сан̇ган̣ха̄ти. идам̣ анусандхивачанам̣ ‘‘касма̄ а̄ха̄’’ти катхетука̄мата̄йа ка̄ран̣ам̣ пуччхати. тена̄ха ‘‘пат̣хамам̣ хӣ’’тиа̄ди. ассутавата̄ путхуджджанена. тена̄ти бхагавата̄. айуттарӯпам̣ катам̣ ‘‘ниббиндеййа̄’’тиа̄дина̄ а̄дӣнавасса вибха̄витатта̄. арӯпе пана татха̄ а̄дӣнавасса авибха̄витатта̄ вуттам̣ ‘‘арӯпам̣ париггахетум̣ йуттарӯпа’’нти, йуттарӯпам̣ вийа катанти адхиппа̄йо. га̄хоти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хигга̄хо. ‘‘никкхамитва̄ арӯпам̣ гато’’ти идам̣ бхагавата̄ а̄дӣнавам̣ дассетва̄ рӯпе га̄хо пат̣иккхитто, на арӯпе, тасма̄ ‘‘ка̄таббо ну кхо со таттха̄’’ти миччха̄ган̣ханта̄нам̣ со тато рӯпато никкхамитва̄ арӯпам̣ гато вийа хотӣти катва̄ вуттам̣. тит̣т̣хама̄нанти тит̣т̣хантам̣. ‘‘а̄паджджитва̄ вийа хотӣ’’ти сабха̄вена паваттама̄нам̣ ‘‘пат̣хамавайе’’тиа̄дина̄ рӯпасса бхедам̣ вайа̄дӣхи вибхаджитва̄ дассети.
па̄дасса уддхаран̣ети йатха̄ т̣хапитасса па̄дасса уккхипане. атихаран̣анти йатха̄уддхатам̣ йатха̄т̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ атиккамитва̄ харан̣ам̣. вӣтихаран̣анти уддхато ¶ па̄до йатха̄т̣т̣хитам̣ па̄дам̣ йатха̄ на гхат̣т̣ети, евам̣ тхокам̣ пассато парин̣а̄метва̄ харан̣ам̣. воссаджджананти татха̄ парапа̄дам̣ вӣтиса̄ретва̄ бхӯмийам̣ никкхипанаттхам̣ авоссаджджанам̣. санниккхепананти воссаджджетва̄ бхӯмийам̣ самам̣ никкхипанам̣ т̣хапанам̣. саннируджджхананти никкхиттасса саббасо нируджджханам̣ уппӣл̣анам̣. таттха таттхева̄ти тасмим̣ тасмим̣ пат̣хамавайа̄дике ева. авадха̄ран̣ена тесам̣ кот̣т̣ха̄сантарасан̇камана̄бха̄вама̄ха. одхӣти бха̄во, паббанти сандхи. пат̣хамавайа̄дайо ева хеттха одхи паббанти ча адхиппета̄. пат̣апат̣а̄йанта̄ти ‘‘пат̣апат̣а̄’’ити ¶ каронта̄ вийа, тена несам̣ паваттиккхан̣асса иттаратам̣ дассети. етанти етам̣ рӯпадхамма̄нам̣ йатха̄вуттам̣ таттха таттхева бхиджджанам̣ евам̣ вуттаппака̄рамева. ват̣т̣иппадесанти ват̣т̣ийа̄ пулакам̣ барахам̣. тан̃хи ват̣т̣ийа̄ пулакам̣ анатиккамитва̄ва са̄ дӣпаджа̄ла̄ бхиджджати. павен̣исамбандхавасена̄ти сантативасена.
раттинти раттийам̣. бхумматтхе хетам̣ упайогавачанам̣. евам̣ пана аттхо на гахетаббо ануппаннасса ниродха̄бха̄вато. пуримапавен̣итоти рӯпе вуттапавен̣ито. анека̄ни читтакот̣исатасахасса̄ни уппаджджантӣти вуттаматтхам̣ тхерава̄дена дӣпетум̣ ‘‘вуттампи чета’’нтиа̄ди вуттам̣. ад̣д̣хачӯл̣анти тхокена ӯнам̣ упад̣д̣хам̣, тасса пана упад̣д̣хам̣ адхика̄рато ва̄хасатасса̄ти вин̃н̃а̄йати. ‘‘ад̣д̣хачуддаса’’нти кечи, ‘‘ад̣д̣хачатуттха’’нти апаре. ‘‘са̄дхикам̣ дийад̣д̣хасатам̣ ва̄ха̄’’ти дал̣хам̣ катва̄ вадантӣти вӣмам̣ситаббам̣. чатуна̄л̣ико тумбо. маха̄ран̃н̃ата̄йа паваддхам̣ ванам̣ павананти а̄ха ‘‘паванети маха̄ване’’ти. танти пат̣хамам̣ гахитаса̄кхам̣. айаматтхоти айам̣ бхӯмим̣ анотаритва̄ т̣хитаса̄кха̄йа ева гахан̣асан̇кха̄то аттхо. етадаттхамева хи бхагава̄ ‘‘аран̃н̃е’’ти ватва̄пи ‘‘паване’’ти а̄ха.
аран̃н̃амаха̄ванам̣ вийа̄ти аран̃н̃ат̣т̣ха̄не браха̄ран̃н̃е вийа. а̄рамман̣оламбананти а̄рамман̣асса аваламбанам̣. на ваттаббам̣ а̄рамман̣апаччайена вина̄ ануппаджджанато. екаджа̄тийанти рӯпа̄динӣла̄диекасабха̄вам̣. ‘‘диссати, бхиккхаве, имасса ча̄тумаха̄бхӯтикасса ка̄йасса а̄чайопи апачайопӣ’’ти вадантена рӯпато нӣхаритва̄ арӯпе га̄хо патит̣т̣ха̄пито на̄ма, ‘‘варам̣, бхиккхаве, ассутава̄ путхуджджано’’тиа̄дим̣ вадантена арӯпато нӣхаритва̄ рӯпе га̄хо патит̣т̣ха̄пито на̄ма.
нанти ¶ га̄хам̣. убхайатоти рӯпато ча арӯпато ча. харисса̄мӣти нӣхарисса̄ми. париваттетва̄ти мантам̣ джаппитва̄. кан̣н̣е дхуметва̄ти кан̣н̣е дхаметва̄. асса̄ти висасса. нимматхетва̄ти ниммаддитва̄, нӣхаритва̄ти адхиппа̄йо.
магготи локуттарамагго. ‘‘ниббинда’’нти имина̄ балававипассана̄ катхита̄.
ассутава̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийаассутава̄суттаван̣н̣ана̄
62. паччайабха̄вена ¶ сукхаведана̄йа хитанти сукхаведанийам̣. тена̄ха ‘‘сукхаведана̄йа паччайа’’нти. паччайабха̄во ча упаниссайакот̣ийа̄, на сахаджа̄такот̣ийа̄. тена̄ха ‘‘нану ча̄’’тиа̄ди. джаванаведана̄йа̄ти джаваначиттасахагата̄йа ведана̄йа. там̣ сандха̄йа̄ти там̣ упаниссайапаччайатам̣ сандха̄йа. етанти етам̣ ‘‘сукхаведана̄йа паччайа’’нти вачанам̣ вуттам̣. есева найоти имина̄ ‘‘нану ча сотасампхассо сукхаведана̄йа паччайо на хотӣ’’ти евама̄дим̣ атидисати. со сампхассо джа̄ти уппаттит̣т̣ха̄нам̣ етасса̄ти таджджа̄тикам̣, ведайитам̣. там̣ пана йасма̄ тасса пхассасса ануччхавикамева хоти, тасма̄ тасса̄руппам̣ тасса пхассасса анурӯпанти ча аттхо вутто. вуттанайена̄ти ‘‘сукхаведана̄йа паччайо’’тиа̄дина̄ вуттавидхиануса̄рена. адхара̄ран̣ийам̣ уттара̄ран̣ийа̄ мантанавасена гхат̣т̣анам̣ ива сан̇гхат̣т̣анам̣ пхассена йугагга̄хо, тасса пана гхат̣т̣анасса нирантараппаваттийа̄ пин̣д̣итабха̄во идха самодха̄нам̣, на кесан̃чи двиннам̣ тин̣н̣ам̣ ва̄ саха̄ват̣т̣ха̄нанти вуттам̣ ‘‘сан̇гхат̣т̣анасампин̣д̣анена̄ти аттхо’’ти. аггичун̣н̣оти виппхулин̇гам̣. ваттхӯти чаккха̄диваттху висайасан̇гхат̣т̣анато. лаббхама̄нова дхаммо сан̇гхат̣т̣анам̣ вийа гайхатӣти вуттам̣ ‘‘сан̇гхат̣т̣анам̣ вийа пхассо’’ти. усма̄дха̄ту вийа ведана̄ дуккхасабха̄ватта̄.
дутийаассутава̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. путтамам̣сӯпамасуттаван̣н̣ана̄
63. вуттанайамева̄ти ¶ хет̣т̣ха̄ а̄ха̄раваггасса пат̣хамасутте вуттанайамева. ла̄бхасакка̄рена̄ти ла̄бхасакка̄расан̇кха̄та̄йа ат̣т̣хуппаттийа̄ти кечи. ла̄бхасакка̄ре ва̄ ат̣т̣хуппаттийа̄ти апаре. йо хи ла̄бхасакка̄ранимиттам̣ паччайесу гедхена бхиккхӯнам̣ апаччавеккхитапарибхого джа̄то, там̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ бхагава̄ имам̣ десанам̣ никкхипи. йамакамаха̄мегхоти хет̣т̣ха̄ оламбанаупариуггаманавасена сатапат̣аласахассапат̣ало йугал̣амаха̄мегхо.
тит̣т̣ханти чева бхагавати каттхачи нибаддхава̄сам̣ васанте, ча̄рикампи гаччханте анубандханти ча. бхиккхӯнампи йебхуййена каппасатасахассам̣ тато бхиййопи пӯритада̄напа̄рамисан̃чайатта̄ тада̄ маха̄ла̄бхасакка̄ро уппаджджатӣти вуттам̣ ‘‘евам̣ бхиккхусан̇гхассапӣ’’ти. саккатоти сакка̄раппатто. гарукатоти гарука̄раппатто. ма̄нитоти бахумато манаса̄ пийа̄йито ча. пӯджитоти ма̄ла̄дипӯджа̄йа чева чатупаччайа̄бхипӯджа̄йа ча пӯджито. апачитоти апача̄йанаппатто. йасса хи чатта̄ро ¶ паччайе саккатва̄ суабхисан̇кхате пан̣ӣтапан̣ӣте упаненти, со саккато. йасмим̣ гарубха̄вам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ денти, со гарукато. йам̣ манаса̄ пийа̄йанти бахуман̃н̃анти, со бахумато. йасса саббаметам̣ пӯджа̄васена каронти, со пӯджито. йасса абхива̄данапаччут̣т̣ха̄нан̃джаликамма̄дивасена параманипаччака̄рам̣ каронти, со апачито. бхагавати бхиккхусан̇гхе ча локо евам̣ пат̣ипанно. тена вуттам̣ ‘‘тена кхо пана самайена…пе… париккха̄ра̄на’’нти (уда̄. 14; сам̣. ни. 2.70). ла̄бхаггайасаггаппаттанти ла̄бхасса ча йасасса ча аггам̣ уккам̣сам̣ паттам̣.
пат̣хама̄ха̄раван̣н̣ана̄
асса̄ти бхагавато. дхаммасабха̄вачинта̄васена паваттам̣ сахоттаппан̃а̄н̣ам̣ дхаммасам̣вего. дхувапат̣исеванат̣т̣ха̄нан̃хетам̣ сатта̄нам̣, йадидам̣ а̄ха̄рапарибхого, тасма̄ на таттха апаччавеккхан̣аматтена па̄ра̄джикам̣ пан̃н̃апетум̣ сакка̄ти адхиппа̄йо. а̄ха̄ра̄ти ‘‘паччайа̄’’тиа̄дина̄ пуббе а̄ха̄ресу вуттавидхим̣ сандха̄йа а̄ха ‘‘а̄ха̄ра̄’’тиа̄ди. ида̄ни таттха каттаббам̣ аттхаван̣н̣анам̣ сандха̄йа ‘‘хет̣т̣ха̄ вуттаттхамева̄’’ти вуттам̣.
а̄дӣнаванти ¶ досам̣. джа̄йа̄ти бхарийа̄. патӣти бхатта̄. апеккха̄садда̄ чете пита̄путтасадда̄ вийа, па̄л̣ийам̣ пана а̄-ка̄расса рассаттам̣ са̄нуна̄сикан̃ча катва̄ вуттам̣ ‘‘джа̄йампатика̄’’ти. самма̄ пхалам̣ вахатӣти самбалам̣, сукха̄ваханти аттхо. татха̄ хи там̣ ‘‘патхе хитанти па̄тхеййа’’нти вуччати. маггасса канта̄рапарийа̄паннатта̄ вуттам̣ ‘‘канта̄рабхӯтам̣ магга’’нти. дуллабхата̄йа там̣ удакам̣ таттха та̄ретӣти канта̄рам̣, нирудакам̣ маха̄ванам̣. рул̣хӣвасена итарампи маха̄ванам̣ татха̄ вуччатӣти а̄ха ‘‘чораканта̄ра’’нтиа̄ди. парара̄джӯнам̣ вериа̄дӣнан̃ча васена саппат̣ибхайампи аран̃н̃ам̣ еттхева сан̇гахам̣ гаччхатӣти вуттам̣ ‘‘пан̃чавидха’’нти.
гханагханат̣т̣ха̄натоти мам̣сасса бахалабахалам̣ тхӯлатхӯлам̣ хутва̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато. ‘‘та̄дисан̃хи мам̣сам̣ гахетва̄ суккха̄питам̣ валлӯрам̣. сӯле а̄вунитва̄ паккамам̣сам̣ сӯламам̣сам̣. вирал̣аччха̄йа̄йам̣ нисӣдим̣су гантум̣ асаматтхо хутва̄. говатакуккураватадевата̄йа̄чана̄дӣхӣти говатакуккуравата̄диватачаран̣ехи чева девата̄йа̄чана̄дӣхи пан̣идхикаммехи ча махантам̣ дуккхам̣ анубхӯтам̣.
йасма̄ пана са̄сане самма̄пат̣ипаджджантасса бхиккхуно а̄ха̄рапарибхогасса опаммабха̄вена тесам̣ джа̄йампатика̄нам̣ путтамам̣сапарибхого идха бхагавата̄ а̄нӣто, тасма̄сса на̄на̄ка̄рехи опамматтам̣ ¶ вибха̄ветум̣ ‘‘тесам̣ со путтамам̣са̄ха̄ро’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха саджа̄тимам̣сата̄йа̄ти сама̄наджа̄тикамам̣сабха̄вена, мануссамам̣сабха̄вена̄ти аттхо. масуссамам̣сан̃хи кулаппасутаманусса̄нам̣ аманун̃н̃ам̣ хоти апаричитабха̄вато га̄райхабха̄вато ча, тато ева н̃а̄тиа̄димам̣сата̄йа̄тиа̄ди вуттам̣. тарун̣амам̣сата̄йа̄тиа̄ди пана сабха̄вато анабхисан̇кха̄рато ча аманун̃н̃а̄ти катва̄ вуттам̣. адхӯпитата̄йа̄ти адхӯпитабха̄вато. маджджхаттабха̄вейева т̣хита̄. тато ева ниччхандара̄гапарибхоге т̣хита̄ти вуттам̣ канта̄рато ниттхаран̣аджджха̄сайата̄йа. ида̄ни йе ча те анапанӣта̄ха̄ро, на йа̄вадаттхапарибхого вигатамаччхерамалата̄ саммоха̄бха̄во а̄йатим̣ таттха паттхана̄бха̄во саннидхика̄ра̄бха̄во апариччаджанамадаттха̄бха̄во ахӣл̣ана̄ авива̄дапарибхого ча̄ти упама̄йам̣ лаббхама̄на̄ пака̄рависеса̄, те татха̄ нӣхаритва̄ упамеййе йоджетва̄ дассетум̣ ‘‘на ¶ ат̣т̣хинха̄ручамманисситат̣т̣ха̄на̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. там̣ ка̄ран̣анти там̣ тесам̣ джа̄йампатӣнам̣ йа̄вадева канта̄раниттхаран̣аттха̄йа путтамам̣сапарибхогасан̇кха̄там̣ ка̄ран̣ам̣.
ниссандапа̄т̣икулйатам̣ паччавеккхантопи кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣ паривӣмам̣сати. йатха̄ те джа̄йампатика̄тиа̄дипи опаммасам̣санданам̣. ‘‘парибхун̃джитаббо а̄ха̄ро’’ти падам̣ а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. еса найо ито паресупи. апат̣иккхипитва̄ти анапанетва̄. ват̣т̣акена вийа куккут̣ена вийа ча̄ти висадисӯда̄харан̣ам̣. одхим̣ адассетва̄ти махантаггахан̣авасена одхим̣ акатва̄. сӣхена вийа̄ти садисӯда̄харан̣ам̣. со кира сапада̄намева кха̄дати.
агадхитаамуччхита̄дибха̄вена парибхун̃джитаббато ‘‘амаччхара̄йитва̄’’тиа̄ди вуттам̣. аббхантаре атта̄ на̄ма аттхӣти дит̣т̣хи аттӯпаладдхи, там̣сахагатена саммохена атта̄ а̄ха̄рам̣ парибхун̃джатӣти. сатисампаджан̃н̃авасенапӣти ‘‘асите пӣте кха̄йите са̄йите сампаджа̄нака̄рӣ хотӣ’’ти еттха вуттасатисампаджан̃н̃авасенапи.
‘‘ахо вата майам̣…пе… лабхеййа’’нти паттханам̣ ва̄, ‘‘хиййо вийа…пе… на ладдха’’нти анусочанам̣ ва̄ акатва̄ти йоджана̄.
‘‘саннидхим̣ на акам̣су, бхӯмийам̣ ва̄ никхан̣им̣су, аггина̄ ва̄ джха̄пайим̣сӯ’’ти на-ка̄рам̣ а̄нетва̄ йоджана̄. евам̣ саббаттха.
пин̣д̣апа̄там̣ ва̄ ахӣл̣ентена да̄йакам̣ ва̄ ахӣл̣ентена парибхун̃джитабботи йоджана̄. са паттапа̄н̣ӣти ¶ со паттахаттхо. на̄ваджа̄нийа̄ти на аваджа̄нийа̄. атиман̃н̃атӣти атиккамитва̄ ман̃н̃ати, аваджа̄на̄тӣти аттхо.
‘‘тӣхи парин̃н̃а̄хи парин̃н̃а̄те’’ти ватва̄ та̄хи кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расса париджа̄нанавидхим̣ дассенто ‘‘катха’’нтиа̄дима̄ха. таттха саваттхукавасена̄ти сасамбха̄равасена, сабха̄вато пана рӯпа̄харан̣ам̣ оджаматтам̣ хоти. идан̃хи кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расса лаккхан̣ам̣. ка̄мам̣ раса̄рамман̣ам̣ дживха̄паса̄де пат̣ихан̃н̃ати, тена пана авина̄бха̄вато сампаттависайага̄хита̄йа ча дживха̄паса̄дасса ‘‘оджат̣т̣хамакарӯпам̣ каттха пат̣ихан̃н̃атӣ’’ти вуттам̣. тасса̄ти дживха̄паса̄дасса ¶ . име дхамма̄ти име йатха̄вуттабхӯтупа̄да̄йадхамма̄. танти рӯпакхандхам̣. паригган̣хатоти паригган̣хантасса. уппанна̄ пхассапан̃чамака̄ дхамма̄ти саббепи йе йатха̄ниддха̄рита̄, техи сахаппаватта̄ва саббепи име. сарасалаккхан̣атоти аттано киччато лаккхан̣ато ча. тесам̣ на̄марӯпабха̄вена ваваттхапита̄нам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ паччайо вин̃н̃а̄н̣ам̣. ‘‘тасса сан̇кха̄ра̄ тесам̣ авиджджа̄’’ти евам̣ уддхам̣ а̄роханавасена паччайам̣. адхоороханавасена пана сал̣а̄йатана̄дике парийесанто ануломапат̣иломам̣ пат̣иччасамуппа̄дам̣ пассати. сал̣а̄йатана̄дайопи хи рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ йатха̄рахам̣ паччайабха̄вена ваваттхапетабба̄ти. йа̄тха̄вато дит̣т̣хатта̄ти ‘‘идам̣ рӯпам̣, еттакам̣ рӯпам̣, на ито бхиййо, идам̣ на̄мам̣, еттакам̣ на̄мам̣, на ито бхиййо’’ти ча йатха̄бхӯтам̣ дит̣т̣хатта̄. аничча̄нупассана̄, дуккха̄нупассана̄, анатта̄нупассана̄, ниббида̄нупассана̄, вира̄га̄нупассана̄, ниродха̄нупассана̄, пат̣иниссагга̄нупассана̄ти има̄сам̣ саттаннам̣ анупассана̄нам̣ васена. соти кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро. тилаккхан̣а…пе… сан̇кха̄та̄йа̄ти аниччата̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ лаккхан̣а̄нам̣ пат̣ивиджджханавасена лаккхан̣авантасаммасанавасена ча паваттан̃а̄н̣асан̇кха̄та̄йа. парин̃н̃а̄то хоти анавасесато на̄марӯпасса н̃а̄татта̄ таппарийа̄паннатта̄ ча а̄ха̄расса. тена̄ха ‘‘тасмим̣ йева̄’’тиа̄ди. чхандара̄га̄вакад̣д̣ханена̄ти чхандара̄гасса паджаханена.
пан̃ча ка̄магун̣а̄ ка̄ран̣абхӯта̄ етасса аттхӣти пан̃чака̄магун̣ико. тена̄ха ‘‘пан̃чака̄магун̣асамбхаво’’ти. екисса̄ тан̣ха̄йа парин̃н̃а̄ екапарин̃н̃а̄. саббасса пан̃чака̄магун̣икасса ра̄гасса парин̃н̃а̄, саббапарин̃н̃а̄. тадубхайассапи мӯлабхӯтасса а̄ха̄расса парин̃н̃а̄ мӯлапарин̃н̃а̄. ида̄ни има̄ тиссопи парин̃н̃а̄йо вибха̄гена дассетум̣ ‘‘йо бхиккхӯ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. дживха̄два̄ре екарасатан̣хам̣ париджа̄на̄тӣти дживха̄йа расам̣ са̄йитва̄ ити пат̣исан̃чиккхати ‘‘йо йаметтха расо, со ваттхука̄мавасена оджат̣т̣хамакарӯпам̣ хоти дживха̄йатанам̣ паса̄до. со ким̣ ниссито? чатумаха̄бхӯтаниссито. там̣сахаджа̄то ван̣н̣о гандхо расо оджа̄ джӣвитиндрийанти име дхамма̄ рӯпаккхандхо на̄ма. йо тасмим̣ расе асса̄до, айам̣ расатан̣ха̄. там̣сахагата̄ ¶ пхасса̄дайо дхамма̄ чатта̄ро арӯпаккхандха̄’’тиа̄дивасена. саббам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄гатавасена ведитаббам̣. тена̄ха ‘‘тена пан̃чака̄магун̣ико ра̄го парин̃н̃а̄това хотӣ’’ти. таттха ¶ тена̄ти йо бхиккху дживха̄два̄ре расатан̣хам̣ париджа̄на̄ти, тена. катхам̣ пана екасмим̣ два̄ре тан̣хам̣ париджа̄нато пан̃часу два̄ресу ра̄го парин̃н̃а̄то хотӣти а̄ха ‘‘касма̄’’тиа̄ди. тасса̄йева̄ти тан̣ха̄йа ева тан̣ха̄са̄ман̃н̃ато екаттанайавасена вуттам̣. таттха̄ти пан̃часу два̄ресу. уппаджджанатоти рӯпара̄га̄дибха̄вена уппаджджанато. лобхо ева хи тан̣ха̄йанат̣т̣хена ‘‘тан̣ха̄’’типи, раджджанат̣т̣хена ‘‘ра̄го’’типи вуччати. тена̄ха ‘‘са̄йева хӣ’’тиа̄ди. ида̄ни вуттамеваттхам̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄дина̄ упама̄йа сампин̣д̣ети. пан̃чамагге ханатоти пан̃часу маггесу сан̃чариттам̣ каронтена маггага̄мино хананто ‘‘магге ханато’’ти вутто.
сабйан̃джане пин̣д̣апа̄тасан̃н̃ите бхаттасамӯхе манун̃н̃е рӯпе рӯпасадда̄дайо лаббханти, таттха пан̃чака̄магун̣ара̄гасса самбхавам̣ дассетум̣ ‘‘катха’’нтиа̄ди вуттам̣. сатисампаджан̃н̃ена париггахетва̄ти саббабха̄гийена каммат̣т̣ха̄напарипа̄лакена париггахетва̄. ниччхандара̄гапарибхогена̄ти магга̄дхигамасиддхена ниччхандара̄гапарибхогена парибхутте. соти ка̄магун̣ико ра̄го.
тасмим̣ сатӣти кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ре сати. тасса̄ти пан̃чака̄магун̣икара̄гасса. уппаттитоти уппаджджанато. на хи а̄ха̄ра̄ла̄бхена джигхаччха̄дуббалйапаретасса ка̄мапарибхогиччха̄ самбхавати. упаниджджха̄начиттанти ра̄гавасена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ олоканачиттам̣.
наттхи там̣ сам̣йоджананти пан̃чавидхампи уддхамбха̄гийасам̣йоджанам̣ сандха̄йа вуттам̣. тена̄ха ‘‘тена ра̄гена…пе… наттхӣ’’ти. тена̄ти ка̄мара̄гена. еттакена̄ти йатха̄вутта̄йа десана̄йа. катхетум̣ ват̣т̣атӣти имам̣ пат̣хама̄ха̄ракатхам̣ катхентена дхаммакатхикена.
пат̣хама̄ха̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийа̄ха̄раван̣н̣ана̄
дутийети дутийе а̄ха̄ре. удда̄литачамма̄ти уппа̄т̣итачамма̄, саббасо апанӣтачамма̄ти аттхо. на саккоти дуббалабха̄вато, татха̄ хи иттхӣ ‘‘абала̄’’ти вуччати. сила̄кут̣т̣а̄дӣнанти а̄ди-саддена ит̣т̣хакакут̣т̣аматтика̄кут̣т̣а̄дӣнам̣ сан̇гахо. ун̣н̣ана̄бхӣти маккат̣акам̣. сарабӯти гхарагол̣ика̄ ¶ ¶ . учча̄лин̇гапа̄н̣ака̄ на̄ма ломаса̄ па̄н̣ака̄. а̄ка̄саниссита̄ти а̄ка̄сача̄рино. лун̃читва̄ти уппа̄т̣етва̄.
тиссо парин̃н̃а̄ти хет̣т̣ха̄ вутта̄ н̃а̄тапарин̃н̃а̄дайо тиссо парин̃н̃а̄. таммӯлакатта̄ти пхассамӯлакатта̄. десана̄ йа̄ва арахатта̄ катхита̄ саббасо ведана̄су парин̃н̃а̄та̄су килеса̄нам̣ лесассапи абха̄вато.
дутийа̄ха̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийа̄ха̄раван̣н̣ана̄
ан̇га̄рака̄сунти ан̇га̄рара̄сим̣. пхун̣антӣти аттано упари сайамева а̄кирантӣти аттхо. тена̄ха ‘‘нара̄ руданта̄ паридад̣д̣хагатта̄’’ти. нара̄ти пуриса̄ти аттхо, на манусса̄. бхайан̃хи мам̣ виндатӣти бхайасса васена каронто бхайам̣ лабхати на̄ма. сантарама̄нова̄ти сут̣т̣ху тарама̄но ева хутва̄. порисам̣ вуччати пурисаппама̄н̣ам̣, тасма̄ атирекапориса̄ пурисаппама̄н̣ато адхика̄. тена̄ха ‘‘пан̃чаратанаппама̄н̣а̄’’ти. асса̄ти ка̄суйа̄. тадабха̄вети тесам̣ джа̄ла̄дхӯма̄нам̣ абха̄ве. а̄рака̄васса̄ти а̄рака̄ ева асса.
ан̇га̄рака̄су вийа тебхӯмакават̣т̣ам̣ ека̄дасаннам̣ аггӣнам̣ васена маха̄парил̣а̄хато. дживи…пе… путхуджджано техи аггӣхи дахитаббато. две бала…пе… каммам̣ аниччхантассева тасса ват̣т̣адуккхе па̄танато. а̄йӯханӯпакад̣д̣хана̄нам̣ ка̄лабхедо на чинтетаббо екантабха̄вино пхаласса ниппха̄дитатта̄ти а̄ха ‘‘каммам̣ хӣ’’тиа̄ди.
пхассе вуттанайенева̄ти таттха ‘‘пхассо сан̇кха̄раккхандхо’’ти вуттам̣, идха ‘‘маносан̃четана̄ сан̇кха̄раккхандхо’’ти ваттаббам̣. сесам̣ вуттанайамева̄ти. ‘‘тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нам̣, упа̄да̄напаччайа̄ бхаво’’ти вачанато маносан̃четана̄йа тан̣ха̄ мӯлака̄ран̣анти а̄ха ‘‘тан̣ха̄мӯлакатта̄ маносан̃четана̄йа̄’’ти. тена̄ха ‘‘на хӣ’’тиа̄ди. кечи пана йасма̄ маносан̃четана̄йа пхалабхӯтам̣ веданам̣ пат̣ичча тан̣ха̄ уппаджджати, тасма̄ евам̣ вуттанти ваданти.
татийа̄ха̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатуттха̄ха̄раван̣н̣ана̄
анит̣т̣хапа̄панавасена ¶ ¶ там̣саман̇гӣпуггалам̣ а̄гаччхатӣти а̄гу, па̄пам̣, там̣ чарати сӣлена̄ти а̄гуча̄рӣ. тена̄ха ‘‘па̄пача̄ри’’нти.
ра̄джа̄ вийа каммам̣ парамиссарабха̄вато. а̄гуча̄рӣ пурисо вийа…пе… путхуджджано дуккхаваттхубха̄вато. а̄диннаппаха̄раван̣а̄ни тӣн̣и саттисата̄ни вийа путхуджджанасса а̄турама̄намаха̄дуккхапатит̣т̣хам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣. тена̄ха сатти…пе… дуккханти.
таммӯлакатта̄ти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣амӯлакатта̄ ито парам̣ паваттана̄марӯпасса.
чатуттха̄ха̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
путтамам̣сӯпамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. аттхира̄гасуттаван̣н̣ана̄
64. чатуттхе соти лобхо. ран̃джанавасена̄ти ран̇гаджа̄там̣ вийа тасса читтасса ануран̃джанавасена. нанданавасена̄ти саппӣтиката̄йа а̄рамман̣асса абхинанданавасена. тан̣ха̄йанавасена̄ти висайакаттука̄мата̄йа васена. еко ева хи лобхо паваттиа̄ка̄равасена татха̄ вутто. патит̣т̣хитанти ладдхасабха̄вам̣. таттха̄ти ват̣т̣е. а̄ха̄рети кечи. вин̃н̃а̄н̣анти абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ам̣. вирул̣ханти пхаланиббаттийа̄ вирул̣хиппаттам̣. тена̄ха ‘‘каммам̣ джава̄петва̄’’тиа̄ди. таттха джава̄петва̄ти пхалам̣ га̄ха̄петва̄. абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ан̃хи аттана̄ сахаджа̄та̄нам̣ сахаджа̄та̄дипаччайехи чева а̄ха̄рапаччайена ча паччайо хутва̄ тасса аттано пхалуппа̄дане са̄маттхийатта̄ вирул̣хиппаттам̣. тена̄ха ‘‘каммам̣ санта̄не ладдхабха̄вам̣ вирул̣хиппаттан̃часса хотӣ’’ти. ват̣т̣акатха̄ еса̄ти катва̄ ‘‘йаттха̄ти тебхӯмакават̣т̣е бхумма’’нти вуттам̣. саббаттха̄ти саббесу. пуримападе етам̣ бхумманти ‘‘йаттха таттха̄’’ти а̄гатам̣ етам̣ бхуммавачанам̣ пуримасмим̣ пуримасмим̣ паде висайабхӯте. тан̃хи а̄раббха етам̣ ‘‘йаттха таттха̄’’ти бхуммавачанам̣ вуттам̣. имасмим̣ випа̄кават̣т̣ети паччуппанне випа̄кават̣т̣е. а̄йатим̣ ват̣т̣ахетуке сан̇кха̄ре сандха̄йа вуттам̣ ‘‘йаттха аттхи а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттӣ’’ти вачанато ¶ . пунаббхава̄бхиниббаттӣти ча пат̣исандхи адхиппета̄ти вуттам̣ ¶ ‘‘йаттха аттхи а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббатти, аттхи таттха а̄йатим̣ джа̄тиджара̄маран̣а’’нти. джа̄тӣти четтха ма̄тукуччхито никкхаманам̣ адхиппетам̣. йасмим̣ т̣ха̄нети йасмим̣ ка̄ран̣е сати.
ка̄ран̣ан̃четтха сан̇кха̄ра̄ ведитабба̄. те хи а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббаттийа̄ хетӯ, тан̣ха̄авиджджа̄йо, ка̄лагатиа̄дайо ча каммасса самбха̄ра̄. кечи пана килесават̣т̣акаммагатика̄ла̄ ча̄ти адхиппа̄йена ‘‘ка̄лагатиа̄дайо ча каммасса самбха̄ра̄’’ти ваданти. там̣там̣бхавапаттхана̄йа татха̄ татха̄ гато тивидхо бхавова тебхӯмакават̣т̣ам̣. тена̄ха ‘‘йаттха̄ти тебхӯмакават̣т̣е’’ти. татха̄ ча̄ха ‘‘сасамбха̄ракакаммам̣ бхавесу рӯпам̣ самут̣т̣ха̄петӣ’’ти. рӯпанти аттабха̄вам̣.
сан̇кхипитва̄ти тӣсу акатва̄ вин̃н̃а̄н̣ена екасан̇кхепам̣ катва̄ти аттхо. еко сандхӣти еко хетупхаласандхи. випа̄кавидхинти сал̣а̄йатана̄дикам̣ ведана̄васа̄нам̣ випа̄кавидхим̣. ‘‘на̄марӯпена саддхи’’нти падам̣ а̄нетва̄ самбандхо. на̄марӯпена̄ти ва̄ сахайоге каран̣авачанам̣. идха еко сандхӣти еко хетупхаласандхи. а̄йатибхавасса̄ти а̄йатим̣ упапаттибхавасса. тена четтха еко сандхи хетупхаласандхи ведитаббо.
кхӣн̣а̄савасса аггамагга̄дхигаманатова паваттакаммасса маггена саха̄йавекалласса кататта̄ авиджджама̄нам̣. сӯрийарасмисаманти тато ева вуттанайенева аппатит̣т̣хитасӯрийарасмисамам̣. са̄ти расми. ка̄йа̄дайоти ка̄йадва̄ра̄дайо. катакамманти паччайехи катабха̄вам̣ упа̄да̄йа вуттам̣, на каммалаккхан̣апаттато. тена̄ха ‘‘кусала̄кусалам̣ на̄ма на хотӣ’’ти. кирийаматтети авипа̄кадхамматта̄ ка̄йика̄дипайогаматте т̣хатва̄. авипа̄кам̣ хоти тесам̣ авипа̄кадхамматта̄.
аттхира̄гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. нагарасуттаван̣н̣ана̄
65. пан̃чамасутте ‘‘пуббева ме, бхиккхаве, самбодха̄’’тиа̄ди хет̣т̣ха̄ сам̣ван̣н̣итамева̄ти авуттамева сам̣ван̣н̣етум̣ ‘‘на̄марӯпе кхо сатӣ’’ти а̄раддхо ¶ . таттха два̄дасападике пат̣иччасамуппа̄де имасмим̣ сутте йа̄ни две пада̄ни аггахита̄ни, несам̣ аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ пуччхитва̄ виссаджджетука̄мо тесам̣ гахетаббака̄ран̣ам̣ та̄ва дассенто ‘‘еттха̄’’тиа̄дима̄ха. паччаккхабхӯтам̣ паччуппаннам̣ бхавам̣ пат̣хамам̣ гахетва̄ таданантарам̣ ана̄гатасса ‘‘дутийа’’нти гахан̣е атӣто татийо хотӣти ¶ а̄ха ‘‘авиджджа̄сан̇кха̄ра̄ хи татийо бхаво’’ти. нану четтха ана̄гатасса бхавасса гахан̣ам̣ на самбхавати паччуппаннабхававасена абхинивесасса джотитатта̄ти? саччаметам̣, ка̄ран̣е пана гахите пхалам̣ гахитамева хотӣти татха̄ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. апичеттха ана̄гато аддха̄ аттхато сан̇гахито ева йато ‘‘на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатана’’нтиа̄дина̄ ана̄гатаддхасам̣га̄хита̄ десана̄ паватта̄, чатувока̄равасена вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄манти висесо аттхи. тасма̄ ‘‘пан̃чавока̄равасена̄’’ти вуттам̣. техӣти авиджджа̄сан̇кха̄рехи а̄рамман̣абхӯтехи. айам̣ випассана̄ти аддха̄паччуппаннавасена удайаббайам̣ пассантасса паваттавипассана̄. на гхат̣ӣйатӣти на самиджджхати. маха̄…пе… абхинивит̣т̣хоти на гхат̣ане ка̄ран̣ама̄ха, хет̣т̣ха̄ гахитатта̄ па̄т̣ийеккам̣ саммасанӣйам̣ на хотӣти адхиппа̄йо.
адит̣т̣хесӯти анавабуддхесу. чатусаччасса анубодхена на бхавитаббанти а̄ха ‘‘на сакка̄ буддхена бхавиту’’нти. имина̄ти маха̄саттена. тети авиджджа̄сан̇кха̄ра̄. бхаваупа̄да̄натан̣ха̄васена̄ти бхаваупа̄да̄натан̣ха̄дассанавасена. дит̣т̣ха̄ва ‘‘там̣сахагата̄’’ти сама̄найогаккхаматта̄. на парабха̄гам̣ кханеййа аттана̄ иччхитасса гахитатта̄ парабха̄ге ан̃н̃асса абха̄вато ча. тена̄ха ‘‘кассачи наттхита̄йа̄’’ти. пат̣иниваттесӣти пат̣исам̣хари. пат̣иниваттане пана ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘тадета’’нтиа̄ди вуттам̣. абхиннат̣т̣ха̄нанти акхан̣итат̣т̣ха̄нам̣.
паччайатоти хетуто, сан̇кха̄ратоти аттхо. ‘‘кимхи ну кхо сати джара̄маран̣ам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ хетупарампаравасена пхалапарампара̄йа киттама̄на̄йа, кимхи ну кхо сати вин̃н̃а̄н̣ам̣ хотӣти ча вича̄ран̣а̄йа сан̇кха̄ре кхо сати вин̃н̃а̄н̣асса висесато ка̄ран̣абхӯто сан̇кха̄ро аггахито, тато вин̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣иниваттати на̄ма, на саббапаччайато. тенева̄ха ‘‘на̄марӯпе кхо сати вин̃н̃а̄н̣ам̣ хотӣ’’ти. ким̣ на̄ма хеттха ¶ сахаджа̄та̄дивасенева паччайабхӯтам̣ адхиппетам̣, на каммӯпаниссайавасена паччуппаннавасена абхинивесасса джотитатта̄. а̄рамман̣атоти авиджджа̄сан̇кха̄расан̇кха̄таа̄рамман̣ато, атӣтабхавасан̇кха̄таа̄рамман̣ато. атӣтаддхапарийа̄панна̄ хи авиджджа̄сан̇кха̄ра̄. тато пат̣иниваттама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ атӣтабхавопи пат̣иниваттати на̄ма. убхайампӣти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ випассана̄вин̃н̃а̄н̣ампи. на̄марӯпам̣ на атиккаматӣти паччайабхӯтам̣ а̄рамман̣абхӯтан̃ча на̄марӯпам̣ на атиккамати тена вина̄ аваттанато. тена̄ха ‘‘на̄марӯпато парам̣ на гаччхатӣ’’ти. вин̃н̃а̄н̣е на̄марӯпасса паччайе хонтети пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣е на̄марӯпасса паччайе хонте. на̄марӯпе вин̃н̃а̄н̣асса паччайе хонтети на̄марӯпе пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса паччайе хонте. чатувока̄рапан̃чавока̄рабхававасена йатха̄рахам̣ йоджана̄ ведитабба̄. двӣсупи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ паччайесу хонтесӯти ¶ пана пан̃чавока̄рабхававасена. еттакена̄ти евам̣ вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ упаттхамбхавасена паваттийа̄. джа̄йетха ва̄ упападжджетха ва̄ти ‘‘сатто джа̄йати упападжджатӣ’’ти саман̃н̃а̄ хоти вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпавинимуттасса саттапан̃н̃аттийа̄ упа̄да̄набхӯтасса дхаммасса абха̄вато. тена̄ха ‘‘ито хӣ’’тиа̄ди. етадева̄ти ‘‘вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄марӯпа’’нти етам̣ двайамева.
апара̄парачутипат̣исандхӣхӣти апара̄парачутипат̣исандхидӣпакехи ‘‘чавати, упападжджатӣ’’ти двӣхи падехи. пан̃ча пада̄нӣти ‘‘джа̄йетха ва̄’’тиа̄дӣни пан̃ча пада̄ни. нану таттха пат̣хамататийехи чатуттхапан̃чама̄ни аттхато абхинна̄нӣти? саччам̣, вин̃н̃а̄н̣ана̄марӯпа̄нам̣ апара̄паруппаттидассанаттхам̣ евам̣ вуттам̣. тена̄ха ‘‘апара̄парачутипат̣исандхӣхӣ’’ти. етта̄вата̄ти вуттамеваттханти йо ‘‘етта̄вата̄’’ти падена пуббе вутто, тамева йатха̄вуттаматтхам̣ ‘‘йадида’’нтиа̄дина̄ ниййа̄тенто пуна ватва̄. ануломапаччайа̄ка̄равасена̄ти паччайадхаммадассанапуббакапаччайуппаннадхаммадассанавасена. паччайадхамма̄нан̃хи аттано паччайуппаннасса паччайабха̄во идаппаччайата̄ паччайа̄ка̄ро, со ча ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дина̄ вутто сан̇кха̄руппаттийа̄ ануломанато ануломапаччайа̄ка̄ро, тасса васена.
а̄патоти ¶ парикха̄гатаудакато. два̄расампаттийа̄ таттха васанта̄нам̣ павесананиггаманапха̄сута̄йа упабхогапарибхогаваттхусампаттийа̄ сарӣрачиттасукхата̄йа нагарасса манун̃н̃ата̄ти вуттам̣ ‘‘саманта̄ …пе… раман̣ӣйа’’нти. пуббе сун̃н̃абха̄вена аран̃н̃асадисам̣ хутва̄ т̣хитам̣ джанава̄сам̣ каронте нагарасса лаккхан̣аппаттам̣ хотӣти вуттам̣ ‘‘там̣ апарена самайена иддхан̃чева асса пхӣтан̃ча̄’’ти.
‘‘пуббева кхо панасса ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ а̄джӣво ча супарисуддхо’’ти вачанато тӣхи виратӣхи саддхим̣ пуббабха̄гамаггопи ат̣т̣хан̇гикавоха̄рам̣ ладдхум̣ арахатӣти вуттам̣ ‘‘ат̣т̣хан̇гикасса випассана̄маггасса̄’’ти. випассана̄йа чин̣н̣антети випассана̄йа сан̃чаритата̄йа таттха таттха та̄йа випассана̄йа тӣрите парийесите. локуттарамаггадассананти анума̄на̄дивасена локуттарамаггасса дассанам̣. татха̄ хи нибба̄нанагарасса дассанам̣ дат̣т̣хаббам̣. дит̣т̣хака̄лоти адхигамавасена дит̣т̣хака̄ло. маггапхалавасена уппанна̄ паропан̣н̣а̄са анаваджджадхамма̄, паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ пана тесам̣ ваваттха̄пакам̣. йа̄петва̄ти чара̄петва̄.
аваттама̄накат̣т̣хена̄ти буддхасун̃н̃е локе кассачи санта̄не аппаваттанатова уппа̄да̄дивасена ваттама̄навасена. татха̄ хи бхагава̄ ‘‘ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄, асан̃джа̄тасса сан̃джанета̄’’тиа̄дикехи ¶ тхомито. пуббакехи махесӣхи пат̣ипанно хи арийамагго итарехи антара̄ кехичи авал̣ан̃джитоти вуттам̣ ‘‘авал̣ан̃джанат̣т̣хена пура̄н̣амагго’’ти. джха̄насса̄дена̄ти джха̄насукхена джха̄напӣтийа̄. субхиккхам̣ пан̣ӣтадхамма̄матата̄йа титтиа̄вахам̣. пуппхитам̣ упасобхитам̣. йа̄ва дасасахассачаккава̄л̣ети вуттам̣ ‘‘екисса̄ локадха̄туйа̄’’ти париччхиннабуддхакхеттатта̄. тасса аттхита̄йа хи париччхедо аттхи. етасмим̣ антарети етасмим̣ ока̄се.
нагарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. саммасасуттаван̣н̣ана̄
66. чхат̣т̣хе асса̄ти бхагавато. сан̣хасукхумадхаммапаридӣпанато сукхума̄. тӣхи лаккхан̣ехи ан̇кийатта̄ тилаккхан̣а̄хата̄, аничча̄дилаккхан̣апаридӣпинӣти аттхо. арийадхамма̄дхигамасса упаниссайабхӯтена хетуна̄ сахетука̄. тихетукапат̣исандхипан̃н̃а̄йа па̄т̣иха̄рийапан̃н̃а̄йа ча аттхита̄йа пан̃н̃аванто ¶ на кевалам̣ аджджхаттикаан̇гасампаттийева, ба̄хиран̇гасампаттипи несаматтхӣти дассетум̣ ‘‘синиддха̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. аббхантаранти аджджхаттам̣. паччайасаммасананти паччайуппанна̄нам̣ паччайавӣмам̣сам̣.
а̄рамбха̄нурӯпа̄ анусандхи йатха̄нусандхи. на гата̄ти на сампатта̄. асамбхиннападанти авомиссакападам̣, ан̃н̃аттха евам̣ ана̄гатам̣ ва̄кйанти аттхо. тена̄ха ‘‘ан̃н̃аттха хи евам̣ вуттам̣ на̄ма наттхӣ’’ти. еванти ‘‘тенаха̄нанда̄’’ти екавачанам̣, ‘‘сун̣а̄тха манаси каротха̄’’ти бахувачанам̣ катва̄ вуттам̣ на̄ма наттхӣти аттхо. кечи пана ‘‘тенаха̄нанда̄’’ти идха̄пи бахувачанамева катва̄ пат̣ханти ‘‘са̄дху ануруддха̄’’тиа̄дӣсу вийа. упадхӣти адхиппетам̣ упадхӣйати еттха дуккханти. уппаджджати уппа̄даккхан̣ам̣ удайам̣ пат̣илабхати ‘‘па̄кат̣абха̄во т̣хитико, аттала̄бхо удайо’’ти. нивисати нивесам̣ ока̄сам̣ пат̣илабхати. екава̄рамева хи уппаннаматтасса дхаммасса дуббалаттена ока̄се вийа патит̣т̣хаханам̣ наттхи, пунаппунам̣ а̄рамман̣е паваттама̄нам̣ нивит̣т̣хам̣ патит̣т̣хитам̣ на̄ма хоти. тена̄ха ‘‘нивисатӣти пунаппунам̣ паваттивасена патит̣т̣хахатӣ’’ти.
пийасабха̄ванти пийа̄йитаббаджа̄тикам̣. мадхурасабха̄ванти ит̣т̣хаджа̄тикам̣. абхинивит̣т̣ха̄ти тан̣ха̄бхинивесена отин̣н̣а̄. сампаттийанти бхавасампаттийам̣. нимиттаггахан̣а̄нуса̄рена̄ти пат̣ибимбаггахан̣а̄нуса̄рена. кан̣н̣асса чхиддападесам̣ раджатана̄л̣икам̣ вийа, кан̣н̣абаддхам̣ пана па̄ман̇гасуттам̣ вийа. тун̇га̄ учча̄ дӣгха̄ на̄сика̄ тун̇гана̄са̄. евам̣ ладдхавоха̄рам̣ аттано гха̄нам̣. ‘‘ладдхавоха̄ра̄’’ти ¶ ва̄ па̄т̣хо. тасмим̣ сати тун̇га̄ на̄са̄ йесам̣ те тун̇гана̄са̄. евам̣ ладдхавоха̄ра̄ сатта̄ аттано гха̄нанти йоджана̄ ван̣н̣асан̣т̣ха̄нато раттакамбалапат̣алам̣ вийа. сампхассато мудусиниддхам̣ киччато синиддхамадхурарасадам̣. са̄лалат̣т̣хинти са̄лаккхандхам̣.
аддасам̣сӯти пассим̣су. евам̣ вуттанти ‘‘кам̣се’’ти евам̣ вуттам̣ адхит̣т̣ха̄навоха̄рена.
сампаттинти ван̣н̣а̄дигун̣ам̣. а̄дӣнаванти маран̣аггатато.
саттупа̄нӣйена̄ти саттум̣ паккхипитва̄ а̄лолитапа̄нӣйена. чатта̄ри па̄на̄ни вийа чатта̄ро магга̄ тан̣ха̄пипа̄са̄вӯпасаманато.
саммасасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. нал̣акала̄пӣсуттаван̣н̣ана̄
67. саттаме ¶ касма̄ пуччхатӣти маха̄кот̣т̣хикаттхеро сайам̣ таттха никкан̇кхо сама̄но касма̄ пуччхатӣти адхиппа̄йо. аджджха̄сайаджа̄нанаттханти идампи тасса маха̄са̄вакасса парачиттаджа̄нанена аппа̄т̣ихӣрам̣ сийа̄, тена там̣ апаритуссанто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. таттха две аггаса̄вака̄ти сӣла̄дигун̣ехи уттамаса̄вака̄ти аттхо, на хи маха̄кот̣т̣хикаттхеро аггаса̄вакалаккхан̣аппатто, атха кхо маха̄са̄вакалаккхан̣аппатто. ида̄нева кхо майантиа̄ди хет̣т̣ха̄ паччайуппаннам̣ ана̄лол̣ентена дассетва̄ десана̄ а̄хат̣а̄, на ан̃н̃аман̃н̃апаччайата̄васена, идха пана йена̄дхиппа̄йена там̣ а̄лол̣етва̄ ниваттетва̄ катхитам̣ маха̄тхерена, тамевасса адхиппа̄йам̣ тенева пака̄сетука̄мо маха̄кот̣т̣хикаттхеро а̄ха ‘‘ида̄нева кхо майа’’нтиа̄ди. тена̄ха ‘‘идам̣ тхеро’’тиа̄ди.
еттаке т̣ха̄нети ‘‘ким̣ ну кхо а̄вусо’’тиа̄дина̄ пат̣хама̄рамбхато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ‘‘ниродхо хотӣ’’ти падам̣, еттаке т̣ха̄не. авиджджа̄сан̇кха̄ре аггахетва̄ ‘‘на̄марӯпапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣а’’нти десана̄йа паваттатта̄ ‘‘паччайуппаннапан̃чавока̄рабхававасена десана̄ катхита̄’’ти вуттам̣. ‘‘пхале гахите ка̄ран̣ам̣ гахитамева̄’’ти вин̃н̃а̄н̣е гахите сан̇кха̄ра̄, тесан̃ча ка̄ран̣абхӯта̄ авиджджа̄ гахита̄ ева хотӣти вуттам̣ ‘‘хет̣т̣ха̄ виссаджджитесу два̄дасасу падесӯ’’ти. екекасминти екекасмим̣ паде. тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ васена̄ти ‘‘ниродха̄йа дхаммам̣ десеси, ниродха̄йа пат̣ипанно хоти, ниродха̄ анупа̄да̄винимутто хотӣ’’ти евама̄гата̄нам̣ тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ ва̄ра̄нам̣ васена. ‘‘ат̣т̣ха̄расахи ваттхӯхӣ’’тиа̄дӣсу ¶ (маха̄ва. 468) вийа идха ваттхусаддо ка̄ран̣апарийа̄йоти а̄ха ‘‘чхаттим̣са̄йа ка̄ран̣ехӣ’’ти. пат̣хамо анумодана̄видхи. дхаммакатхикагун̣оти випассана̄висайо абхедопача̄рена вутто. сесадвайесупи есева найо. дутийо анумодана̄, татийам̣ анумодананти абхидхеййа̄нурӯпам̣ ваттаббам̣. десана̄сампатти катхита̄ ‘‘ниббида̄йа…пе… дхаммам̣ десетӣ’’ти вуттатта̄. секкхабхӯми катхита̄ ‘‘ниббида̄йа…пе… пат̣ипанно хотӣ’’ти вуттатта̄. асеккхабхӯми катхита̄ ‘‘ниббида̄ …пе… анупа̄да̄вимутто хотӣ’’ти вуттатта̄.
нал̣акала̄пӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. косамбисуттаван̣н̣ана̄
68. ат̣т̣хаме ¶ парасса саддахитва̄ти парасса вачанам̣ саддахитва̄. тена̄ха ‘‘йам̣ еса бхан̣ати, там̣ бхӯтанти ган̣ха̄тӣ’’ти. парапаттийо хи есо паранеййабуддхико. йам̣ ка̄ран̣анти йам̣ аттана̄ чинтитаваттху. руччатӣти ‘‘еваметам̣ бхависсати, на ан̃н̃атха̄’’ти аттано матийа̄ чинтентасса руччати. ручийа̄ ган̣ха̄тӣти парапаттийо ахутва̄ сайамева татха̄ роченто ган̣ха̄ти. ануссавоти ‘‘ану ану сута’’нти евам̣ чирака̄лагата̄йа ануссутийа̄ лаббхама̄нам̣ ‘‘катхамидам̣ сийа̄, касма̄ бхӯтамета’’нти ануссавена ган̣ха̄ти. витаккайатоти ‘‘еваметам̣ сийа̄’’ти парикаппентасса. екам̣ ка̄ран̣ам̣ упат̣т̣ха̄тӣти йатха̄парикаппитаваттху читтасса упат̣т̣ха̄ти. а̄ка̄рапаривитаккена̄ти аттана̄ каппита̄ка̄рена̄ там̣ ган̣ха̄ти. ека̄ дит̣т̣хи уппаджджатӣти ‘‘йатха̄парикаппитам̣ кин̃чи аттхам̣ еваметам̣, на̄н̃н̃атха̄’’ти абхинивисантасса еко абхинивесо уппаджджати. йа̄йасса̄ти йа̄йа дит̣т̣хийа̄ асса пуггаласса. ниджджха̄йантасса̄ти паччаккхам̣ вийа нирӯпетва̄ чинтентасса. кхаматӣти татха̄ гахан̣аккхамо хоти. тена̄ха ‘‘со…пе… ган̣ха̄тӣ’’ти. ета̄нӣти саддха̄дӣни. та̄ни хи саддхеййа̄нам̣ ваттхӯнам̣ гахан̣ахетубха̄вато ‘‘ка̄ран̣а̄нӣ’’ти вутта̄ни. бхаваниродхо нибба̄нанти нававидхопи бхаво нируджджхати еттха етасмим̣ адхигатети бхаваниродхо, нибба̄нам̣. сва̄йам̣ бхаво пан̃чаккхандхасан̇гахо таббинимутто наттхӣти а̄ха ‘‘пан̃чаккхандханиродхо нибба̄на’’нти. бхаваниродхо нибба̄нам̣ на̄ма̄ти ‘‘нибба̄нам̣ на̄ма бхаваниродхо’’ти еса пан̃хо секкхехипи джа̄нитаббо, на асеккхехева. имам̣ т̣ха̄нанти имам̣ йа̄тха̄вака̄ран̣ам̣.
сут̣т̣ху дит̣т̣ханти ‘‘бхаваниродхо нибба̄на’’нти майа̄ сут̣т̣ху йа̄тха̄вато дит̣т̣хам̣, бхавасса пӣл̣анасан̇кхатасанта̄павипарин̣а̄мат̣т̣ха̄нам̣, бхаваниродхасса ча ниссаран̣авивека̄сан̇кхата̄матат̣т̣ха̄нам̣ йатха̄бхӯтам̣ саммаппан̃н̃а̄йа ¶ дит̣т̣хатта̄. ана̄га̄мипхале т̣хито хи ана̄га̄мимагге т̣хито ева на̄ма упаримаггасса анадхигататта̄ти вуттам̣ ‘‘ана̄га̄мимагге т̣хитатта̄’’ти. нибба̄нам̣ а̄раббха паваттампи тхерассетам̣ н̃а̄н̣ам̣ ‘‘нибба̄нам̣ паччавеккхатӣ’’ти вуттан̃а̄н̣ам̣ вийа на хотӣти вуттам̣ ‘‘екӯнавӣсатийа̄…пе… паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а’’нти. етена етам̣ нибба̄напаччавеккхан̣а̄ вийа на хоти саппадесабха̄ватоти дассети. еван̃ча катва̄ идха удапа̄нанидассанампи саматтхитанти дат̣т̣хаббам̣. паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена̄ти авасесакилеса̄нам̣, нибба̄нассева ¶ ва̄ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ена. упари арахаттапхаласамайоти упари сиджджханато арахаттапат̣ила̄бхо татха̄ аттхи. ‘‘йена̄хам̣ там̣ парийесато нибба̄нам̣ саччхикарисса̄мӣ’’ти джа̄на̄ти.
косамбисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. упайантисуттаван̣н̣ана̄
69. наваме удакавад̣д̣ханасамайети саббадивасесу маха̄самуддасса анто махантачандакантаман̣ипаббата̄нам̣ джун̣хасампхассена пахататта̄ джала̄бхисанданавасена удакасса вад̣д̣ханасамайе. упари гаччхантоти пакатийа̄ удакасса тит̣т̣хат̣т̣ха̄насса тато упари гаччхантоти аттхо. упари йа̄петӣти удакам̣ таттха упарӯпари вад̣д̣хети. татха̄бхӯто ча там̣ брӯхенто пӯрентоти вуччатӣти а̄ха ‘‘вад̣д̣хети пӯретӣти аттхо’’ти. йасма̄ паччайадхамма̄ аттано пхаласамава̄йапаччайе хонте тасса упари т̣хито вийа хоти тасса аттано васе ватта̄панато, тасма̄ вуттам̣ ‘‘авиджджа̄ упари гаччхантӣ’’ти. паччайабха̄вена хи са̄ татха̄ вуччати. тена̄ха ‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо бхавитум̣ саккун̣антӣ’’ти. апагаччханто йа̄йанто. тена̄ха ‘‘осаранто’’ти, авад̣д̣ханто парихӣйама̄ноти аттхо.
упайантисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сусимасуттаван̣н̣ана̄
70. дасаме гарукатоти гарубха̄вахетӯнам̣ уттамагун̣а̄нам̣ маттхакаппаттийа̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ена гарука̄рена гарукато. ма̄нитоти самма̄пат̣ипаттийа̄ ма̄нито. та̄йа хи вин̃н̃ӯнам̣ мана̄пата̄ти а̄ха ‘‘манена пийа̄йито’’ти. чатупаччайапӯджа̄йа ча пӯджитоти идам̣ аттхавачанам̣. йадаттхам̣ сам̣гӣтика̄рехи ‘‘тена кхо пана самайена бхагава̄ саккато хотӣ’’тиа̄дина̄ имасса суттасса нида̄нам̣ никкхиттам̣, тасса аттхасса уллин̇гавасена вуттанти дат̣т̣хаббам̣. еса найо сесападесупи. ам̣сакӯт̣атоти ¶ ¶ уттара̄сан̇гена убхо ам̣сакӯт̣е пат̣иччха̄детва̄ т̣хита̄ даккхин̣аам̣сакӯт̣ато, убхайато ва̄ апаненти. паричитагантхавасена пан̣д̣итапарибба̄джако, йато паччха̄ висесабха̄гӣ джа̄то. вичиттанайа̄йа дхаммакатха̄йа катханато ‘‘кависет̣т̣хо’’ти а̄хам̣су.
теджуссадоти маха̄теджо. пуребхаттакичча̄дӣнам̣ нийатабха̄вена нийамамануйутто. випассана̄лаккхан̣амхӣти н̃а̄н̣ам̣ таттха катхитам̣. дхамманти тассам̣ тассам̣ париса̄йам̣ тхерасса асаммукха̄ деситам̣ дхаммам̣. а̄харитва̄ катхети татха̄ варасса диннатта̄.
кин̃ча̄пи сусимо пӯран̣а̄дайо вийа саттхупат̣ин̃н̃о на хоти, титтхийехи пана ‘‘айам̣ бра̄хман̣апаббаджито пан̃н̃ава̄ ведан̇гакусало’’ти ган̣а̄чарийат̣т̣ха̄не т̣хапито, татха̄ часса самбха̄вито. тена вуттам̣ ‘‘ахам̣ саттха̄ти пат̣иджа̄нанто’’ти, на сассатадит̣т̣хикатта̄. татха̄ хеса бхагавато саммукха̄ упагантум̣ асаккхи.
ан̃н̃а̄ти арахаттасса на̄мам̣ ан̃н̃индрийасса чин̣н̣анте паваттатта̄. там̣ паваттинти йам̣ ан̃н̃абйа̄каран̣ам̣ вуттам̣, там̣ сутва̄. асса сусимасса, парамаппама̄н̣анти уттамакот̣и. а̄чарийамут̣т̣хӣти а̄чарийасса мут̣т̣хикатадхаммо.
ан̇гасантата̄йа̄ти нӣваран̣а̄дӣнам̣ паччанӣкадхамма̄нам̣ видӯрабха̄вена джха̄нан̇га̄нам̣ вӯпасантата̄йа. ниббутасаббадаратхапарил̣а̄хата̄йа хи тесам̣ джха̄на̄нам̣ пан̣ӣтатарабха̄во. а̄рамман̣асантата̄йа̄ти рӯпапатибха̄гавигамена сан̣хасукхума̄дибха̄ваппаттасса а̄рамман̣асса сантабха̄вена. йадаггена хи тесам̣ бха̄вана̄тисайасамбха̄витасан̣хасукхумаппака̄ра̄ни а̄рамман̣а̄ни санта̄ни, тадаггена джха̄нан̇га̄нам̣ сантата̄ ведитабба̄. а̄рамман̣асантата̄йа ва̄ тада̄рамман̣адхамма̄нам̣ сантата̄ локуттарадхамма̄рамман̣а̄хи паччавеккхан̣а̄хи дӣпетабба̄. а̄руппавимоккха̄ти арӯпаджджха̄насан̃н̃а̄вимоккха̄. пан̃н̃а̄маттенева вимутта̄, на убхатобха̄гавимутта̄. дхамма̄нам̣ т̣хитата̄ там̣сабха̄вата̄ дхаммат̣т̣хити, аниччадуккха̄наттата̄, таттха н̃а̄н̣ам̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣анти а̄ха ‘‘випассана̄н̃а̄н̣а’’нти. евама̄ха̄ти ‘‘пуббе кхо, сусима, дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣, паччха̄ нибба̄не н̃а̄н̣а’’нти евама̄ди.
вина̄пи ¶ сама̄дхинти саматхалаккхан̣аппаттам̣ пуримасиддхам̣ вина̄пи сама̄дхинти випассана̄йа̄никам̣ сандха̄йа вуттам̣. еванти вутта̄ка̄рена. на сама̄дхиниссандо анупуббавиха̄ра̄ вийа. на сама̄дхиа̄нисам̣со ¶ локийа̄бхин̃н̃а̄ вийа. на сама̄дхисса ниппхатти саббабхаваггам̣ вийа. випассана̄йа ниппхатти магго ва̄ пхалам̣ ва̄ти йоджана̄.
рӯпа̄дӣсу четесу тин̣н̣ам̣ лаккхан̣а̄нам̣ париваттанавасена десана̄ тепариват̣т̣адесана̄. ануйогам̣ а̄ропентоти нану вуттам̣, сусима, ида̄ни арахатта̄дхигамена саббасо паччайа̄ка̄рам̣ пат̣ивиджджхитва̄ таттха вигатасаммохоти ануйогам̣ каронто. па̄кат̣акаран̣аттханти йатха̄ твам̣, сусима, ниджджха̄нако суккхавипассако ча хутва̄ а̄сава̄нам̣ кхайасаммасане суппатит̣т̣хито, еваметепи бхиккхӯ, тасма̄ ‘‘апи пана тумхе а̄йасманто’’тиа̄дина̄ на те тайа̄ ануйун̃джитабба̄ти.
сусимасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
маха̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. саман̣абра̄хман̣авагго
1. джара̄маран̣асутта̄диван̣н̣ана̄
71-72. екекам̣ суттам̣ катва̄ ека̄даса сутта̄ни вутта̄ни авиджджа̄йа васена десана̄йа ана̄гататта̄, татха̄на̄гаманан̃часса̄ чатусаччавасена екекасса падасса уддхат̣атта̄. ка̄ман̃ча ‘‘а̄савасамудайа̄ авиджджа̄самудайо’’ти аттхева ан̃н̃аттха суттападам̣, идха пана венеййаджджха̄сайавасена татха̄ на вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
джара̄маран̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
саман̣абра̄хман̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. антарапеййа̄лавагго
1. саттхусутта̄диван̣н̣ана̄
73. айам̣ ¶ ¶ саттха̄ на̄ма̄ти айам̣ арийамаггасса аттха̄йа са̄сати вимуттидхаммам̣ ануса̄сатӣти саттха̄ на̄ма. адхисӣла̄дивасена тивидха̄пи сиккха̄. йоготи бха̄вана̄нуйого. чхандоти ниййа̄нета̄ каттукамйата̄кусалаччхандо. саббам̣ бха̄вана̄йа париссайам̣ сахати, саббам̣ ва̄сса упака̄ра̄вахам̣ сахати ва̄хетӣти саббасахам̣. аппат̣ива̄нӣти на пат̣иниваттатӣти аппат̣ива̄нӣ. антара̄йа саханам̣ мохана̄санавӣрийам̣ а̄таппати килесети а̄таппам̣. видхина̄ ӣретаббатта̄ паваттетаббатта̄ вӣрийам̣. сататам̣ паваттийама̄набха̄вана̄нуйогакаммам̣ са̄таччанти а̄ха ‘‘сататакирийа’’нти. та̄дисамева̄ти йа̄дисӣ сати вутта̄, та̄дисамева н̃а̄н̣ам̣, джара̄маран̣а̄дивасена чатусаччапаригга̄хакам̣ н̃а̄н̣анти аттхо.
антарапеййа̄лаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
нида̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
2. абхисамайасам̣йуттам̣
1. накхасикха̄суттаван̣н̣ана̄
74. сукхума̄ти ¶ ¶ тарун̣а̄ паритта̄ кесаггаматтабха̄вато. йатха̄ кеса̄ дӣгхасо дван̇гуламатта̄йа саббасмим̣ ка̄ле етаппама̄н̣а̄ва, на таччхинданам̣, евам̣ накхагга̄пи кесаггаматта̄ва, на тесам̣ чхинданам̣ авад̣д̣ханато. паратоти ‘‘сахассимам̣ сатасахассима’’нти вуттат̣т̣ха̄не. абхисаметва̄ти пат̣ивиджджхитва̄, тасма̄ абхисамета̄вино пат̣ивиддхасаччасса̄ти аттхо. ка̄мам̣ пуримападам̣ дуккхаккхандхасса атӣтабха̄вам̣ упа̄да̄йапи ваттум̣ йуттам̣. пуретарам̣йева пана вуттабха̄вам̣ упа̄да̄йа вуттанти дассетум̣ ‘‘пуримам̣ дуккхаккхандха’’нтиа̄ди вуттам̣. пуримам̣ на̄ма паччхимам̣ апеккхитва̄. пуримапаччхимата̄ хи там̣ там̣ упа̄да̄йа вуччатӣти идха̄дхиппетам̣ пуримам̣ нӣхаритва̄ дассетум̣ ‘‘катамам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘атӣтампи париккхӣн̣а’’нти идха̄дхиппетам̣ париккхӣн̣амева вибха̄ветум̣ ‘‘катамам̣ пана париккхӣн̣а’’нтиа̄ди вуттам̣. сота̄паннасса дуккхаккхайо идха чодитоти там̣ дассетум̣ ‘‘пат̣хамамаггасса абха̄витатта̄ уппаджджеййа̄’’ти ватва̄ ида̄ни там̣ сарӯпато дассетум̣ пуна ‘‘катама’’нтиа̄ди вуттам̣. саттасу аттабха̄весу йам̣ апа̄йе уппаджджеййа ат̣т̣хамам̣ пат̣исандхим̣ а̄дим̣ катва̄ йаттха каттхачи апа̄йесу ча̄ти йам̣ дуккхам̣ уппаджджеййа, там̣ саббам̣ париккхӣн̣анти дат̣т̣хаббам̣. асса̄ти сота̄паннасса, йам̣ парима̄н̣ам̣, тато уддхан̃ча упапа̄там̣ аттхӣти адхиппа̄йо. маха̄ аттхо гун̣о махаттхо, со етасса аттхӣти махаттхийо ка-ка̄расса йа-ка̄рам̣ катва̄. тена̄ха ‘‘махато аттхасса ниппха̄дако’’ти.
накхасикха̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. поккхаран̣ӣсуттаван̣н̣ана̄
75. уббедхена̄ти ававедхена адходисата̄йа. тена̄ха ‘‘гамбхӣрата̄йа̄’’ти.
поккхаран̣ӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. сам̣бхеджджаудакасутта̄диван̣н̣ана̄
76-77. самбхиджджат̣т̣ха̄нети ¶ ¶ самбхиджджасамодха̄нагатат̣т̣ха̄не. саменти самета̄ хонти. тена̄ха ‘‘сама̄гаччхантӣ’’ти. па̄л̣ийам̣ вибхаттилопена ниддесоти таматтхам̣ дассенто ‘‘тӣн̣и ва̄’’ти а̄ха. самбхиджджати миссӣбха̄вам̣ гаччхати еттха̄ти самбхеджджам̣, мисситат̣т̣ха̄нам̣. таттха удакам̣ самбхеджджаудакам̣. тена̄ха ‘‘самбхиннат̣т̣ха̄не удака’’нти.
сам̣бхеджджаудакасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. патхавӣсутта̄диван̣н̣ана̄
78-84. чаккава̄л̣аббхантара̄йа̄ти чаккава̄л̣апаббатасса антогадха̄йа.
чхат̣т̣ха̄дӣсу вуттанайенева̄ти идха чхат̣т̣хасутта̄дӣсу пат̣хамасутта̄дӣсу вуттанайенева̄ти аттхо ведитаббо висеса̄бха̄вато.
парийоса̄нети имасса абхисамайасам̣йуттасса оса̄нат̣т̣ха̄не. ан̃н̃атиттхийасаман̣абра̄хман̣апарибба̄джака̄нанти ан̃н̃атиттхийа̄нам̣. гун̣а̄дхигамоти джха̄на̄бхин̃н̃а̄сахито гун̣а̄дхигамо. сатабха̄гампи…пе… на упагаччхати саччапат̣иведхасса маха̄нубха̄ватта̄. тена̄ха бхагава̄ паччаккхасаббадхаммо ‘‘евам̣ маха̄дхигамо, бхиккхаве, дит̣т̣хисампанно пуггало евам̣ маха̄бхин̃н̃о’’ти.
патхавӣсутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
абхисамайасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
3. дха̄тусам̣йуттам̣
1. на̄наттавагго
1. дха̄туна̄наттасуттаван̣н̣ана̄
85. пат̣хаманти ¶ ¶ имасмим̣ нида̄навагге сам̣йутта̄нам̣ пат̣хамам̣ сам̣гӣтатта̄. ниссаттат̣т̣хасун̃н̃атат̣т̣хасан̇кха̄тена̄ти дхаммаматтата̄йа ниссаттата̄сан̇кха̄тена ниччасубхасукхааттасун̃н̃ататтхасан̇кха̄тена. сабха̄ват̣т̣хена̄ти йатха̄бхӯтасабха̄ват̣т̣хена. тато ева сабха̄васса дха̄ран̣ат̣т̣хена дха̄тӯти ладдхана̄ма̄нам̣. на̄на̄сабха̄во ан̃н̃аман̃н̃ависадисата̄ дха̄туна̄наттам̣. чаккхусан̇кха̄то паса̄до чаккхупаса̄до. со ева чаккханат̣т̣хена чаккху, ниссаттасун̃н̃атат̣т̣хена дха̄ту ча̄ти чаккхудха̄ту. чаккхупаса̄даваттхум̣ адхит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ паваттам̣ чаккхупаса̄даваттхукам̣. сесападесупи есева найо. две сампат̣иччханаманодха̄туйо, ека̄ кирийа̄ манодха̄тӯти тиссо манодха̄туйо манодха̄ту ‘‘мананаматта̄ дха̄тӯ’’ти катва̄. ведана̄дайо…пе… нибба̄нан̃ча дхаммадха̄ту висесасан̃н̃а̄париха̄рена са̄ман̃н̃асан̃н̃а̄йа паваттанато. татха̄ хете дхамма̄ а̄йатанадесана̄йа ‘‘дхамма̄йатана’’нтева десита̄. на хи несам̣ рӯпа̄йатана̄дӣнам̣ вийа вин̃н̃а̄н̣ехи ан̃н̃авин̃н̃а̄н̣ена гахетаббата̄ка̄ро аттхи. саббампӣти чхасаттативидхам̣ мановин̃н̃а̄н̣ам̣. ка̄ма̄вачара̄ ка̄мадха̄тупарийа̄паннатта̄. аваса̄не двети дхаммадха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄туйо. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимагге там̣сам̣ван̣н̣ана̄су дат̣т̣хаббо.
дха̄туна̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пхассана̄наттасуттаван̣н̣ана̄
86. джа̄типасутиа̄рамман̣а̄дибхедена на̄на̄бха̄во пхассо. джа̄типаччайабхедена хи паччайуппаннасса бхедо хотийева. дхаммапариччхедавасена дха̄тудесана̄йам̣ тиссо мананаматта̄ дха̄туйова манодха̄туйо. кирийа̄майасса читтуппаттивибха̄гена паччайуппаннасса васена дха̄тудесана̄йам̣ ¶ мананат̣т̣хена дха̄тута̄йа ¶ са̄ман̃н̃ато манодва̄ра̄ваджджанам̣ ‘‘манодха̄тӯ’’ти адхиппетанти вуттам̣ ‘‘маносампхассо манодва̄ре пат̣хамаджаванасампайутто’’тиа̄ди. тасма̄ти йасма̄ ка̄мам̣ сампат̣иччханаманодха̄туанантарам̣ уппаджджама̄но сантӣран̣авин̃н̃а̄н̣адха̄туйа̄ сампайутто пхассопи маносампхассо ева на̄ма, дуббалатта̄ пана со саббабхавесу асамбхавато ча гахито анавасесато гахан̣ам̣ на хотӣти манодва̄ре джаванасампхассо хоти, тасма̄. айаметтха аттхоти айам̣ идха адхиппа̄йа̄нугато аттхо.
пхассана̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. нопхассана̄наттасуттаван̣н̣ана̄
87. маносампхассам̣ пат̣ичча̄ти манодва̄ре пат̣хамаджаванасампайутто пхассо маносампхассо, там̣ маносампхассам̣ пат̣ичча. манодха̄тӯти а̄ваджджанакирийаманодха̄ту. мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту манодха̄тӯти венеййаджджха̄сайавасена вуттам̣. тена̄ха ‘‘манодва̄ре…пе… еваматтхо дат̣т̣хаббо’’ти. татха̄ хи ваккхати ‘‘сабба̄ни чета̄нӣ’’тиа̄ди.
нопхассана̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ведана̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄
88. сабба̄пи тасмим̣ два̄ре ведана̄ ваттеййум̣ чаккхусампхассаведана̄ упаниссайапаччайабха̄вита̄. ниббаттипха̄сукаттханти ниббаттийа̄ упаниссайабха̄вена паваттийа̄ дассанасукхаттхам̣. сампат̣иччханаведанамева гахетум̣ ват̣т̣ати, та̄йа гахита̄йа итара̄сам̣ гахан̣ам̣ н̃а̄йа̄гатамева̄ти. вуттам̣ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. а̄ваджджанасампхассанти а̄ваджджанаманосампхассам̣. анантарӯпаниссайабхӯтам̣ пат̣ичча пат̣хамаджаванавасена уппаджджатӣти йоджана̄. айамадхиппа̄йо упаниссайасса адхиппетатта̄.
ведана̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. дутийаведана̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄
89. татийачатуттхесу ¶ вуттанайа̄ва̄ти ‘‘но чаккхусампхассам̣ пат̣ичча уппаджджати чаккхудха̄тӯ’’ти евам̣ вуттанайо, чатуттхе ‘‘чаккхудха̄тум̣, бхиккхаве, пат̣ичча уппаджджати чаккхусампхассо’’тиа̄дина̄ вуттанайо ча. екато катва̄ти екаджджхам̣ катва̄ десита̄. касма̄ пана тесу суттесу евам̣ десана̄ паватта̄ти а̄ха ‘‘сабба̄ни чета̄нӣ’’тиа̄ди. пат̣иседхо пана тесам̣ ведана̄на̄натта̄дӣнам̣ ¶ пхассана̄натта̄дикасса паччайабха̄вато татха̄уппаттийа̄ асамбхавато. ито паресӯти ‘‘но парийесана̄на̄наттам̣ пат̣ичча уппаджджати парил̣а̄хана̄натта’’нтиа̄дӣсу.
дутийаведана̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ба̄хирадха̄туна̄наттасуттаван̣н̣ана̄
90. пан̃ча дха̄туйо ка̄ма̄вачара̄ рӯпасабха̄ватта̄.
ба̄хирадха̄туна̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. сан̃н̃а̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄
91. а̄па̄тхе патитанти чаккхусса а̄па̄тхагатам̣ са̄т̣акавет̣хана̄дисан̃н̃итам̣ бхӯтасан̇гха̄там̣ самма̄ нисситам̣. чаккхудва̄ре сампат̣иччхана̄дисампайуттасан̃н̃а̄нам̣ сан̇каппагатикатта̄, чаккхувин̃н̃а̄н̣асампайуттасан̃н̃а̄гахан̣енева ва̄ гахетаббато ‘‘рӯпасан̃н̃а̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣асампайутта̄ сан̃н̃а̄’’ти вуттам̣ таттха сан̃н̃а̄йа ева лаббханато. етенева хи там̣сампайутто сан̇каппоти идампи сам̣ван̣н̣итанти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘сан̃н̃а̄сан̇каппачханда̄ екаджаванава̄репи на̄на̄джаванава̄репи лаббхантӣ’’ти. джаванасампайуттасса витаккасса чхандагатикатта̄ вуттам̣ ‘‘тӣхи читтехи сампайутто сан̇каппо’’ти. чхандикатат̣т̣хена̄ти чхандакаран̣ат̣т̣хена, иччхитат̣т̣хена̄ти аттхо. ануд̣аханат̣т̣хена̄ти парид̣аханат̣т̣хена. санниссайад̣а̄хараса̄ хи ра̄гаггиа̄дайо ‘‘рӯпе’’ти пана тасса а̄рамман̣адассанаметам̣. парил̣а̄хоти парил̣а̄хасӣсена апеккхам̣ вадати. тена̄ха ‘‘парил̣а̄хе уппанне’’тиа̄ди. ‘‘парил̣а̄хо’’ти дал̣хаджджхоса̄на̄ ¶ балава̄ка̄раппатта̄ вутта̄ти а̄ха ‘‘парил̣а̄хапарийесана̄ пана на̄на̄джаванава̄рейева лаббхантӣ’’ти. та̄сам̣ ладдхӯпаниссайабха̄ватоти дассети. имина̄ найена̄ти ‘‘уппаджджати сан̃н̃а̄на̄натта’’нти еттха вуттанайена аттхо ведитаббо. ‘‘рӯпасан̃н̃а̄дина̄на̄сабха̄вам̣ сан̃н̃ам̣ пат̣ичча ка̄масан̇каппа̄дина̄на̄сабха̄во сан̇каппо уппаджджатӣ’’тиа̄дина̄ найена ведитаббо.
сан̃н̃а̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. нопарийесана̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄
92. пат̣иседхаматтамева на̄нам̣, сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти адхиппа̄йо.
нопарийесана̄на̄наттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ба̄хирапхассана̄наттасутта̄диван̣н̣ана̄
93. вуттаппака̄ре ¶ а̄рамман̣ети ‘‘а̄па̄тхе патита’’нтиа̄дина̄ хет̣т̣ха̄ вуттаппака̄ре рӯпа̄рамман̣е. сан̃н̃а̄ти рӯпасан̃н̃а̄ва. арӯпадхаммопи сама̄но йасмим̣ а̄рамман̣е паваттати, там̣ пхусанто вийа хотӣти вуттам̣ ‘‘а̄рамман̣ам̣ пхусама̄но’’ти. тан̣ха̄йа ваттхубхӯтам̣йева рӯпа̄рамман̣ам̣ лаббхатӣти катва̄ ‘‘рӯпала̄бхо’’ти адхиппетанти а̄ха ‘‘саха тан̣ха̄йа а̄рамман̣ам̣ рӯпала̄бхо’’ти. саббасан̇га̄хиканайоти екасмим̣йева а̄рамман̣е саббесам̣ сан̃н̃а̄дӣнам̣ дхамма̄нам̣ уппаттийа̄ саббасан̇ган̣ханавасена дасситанайо. тена̄ха ‘‘екасмим̣йева̄’’тиа̄ди. саббасан̇га̄хиканайоти ва̄ дхувапарибхогавасена нибаддха̄рамман̣анти ва̄ а̄гантука̄рамман̣анти ва̄ вибха̄гам̣ акатва̄ саббасан̇га̄хиканайо. апаро найо. миссакоти а̄гантука̄рамман̣е нибаддха̄рамман̣е ча висайато нибаддха̄рамман̣ена миссако. нибаддха̄рамман̣е сатта̄нам̣ килесо мандо хоти. татха̄ хи сан̃н̃а̄сан̇каппапхассаведана̄ва дассита̄. йам̣ кин̃чи вийа̄ти йам̣ кин̃чи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вийа. кхобхетва̄ти кутӯхалуппа̄данавасена читтам̣ кхобхетва̄.
упа̄сика̄ти ¶ тасса амаччапуттасса бхарийам̣ сандха̄йа̄ха. тасминти а̄гантука̄рамман̣е. ла̄бхо на̄ма ‘‘лаббхатӣ’’ти катва̄.
уруваллийава̄сӣти уруваллийален̣ава̄сӣ, уруваллийавиха̄рава̄сӣти ваданти. па̄л̣ийа̄ти ‘‘дха̄туна̄наттам̣, бхиккхаве, пат̣ичча уппаджджатӣ’’тиа̄динайапаватта̄йа имисса̄ суттапа̄л̣ийа̄. париват̣т̣етва̄ти маджджхе гахитапхассаведана̄парийоса̄не т̣хапанавасена па̄л̣им̣ париват̣т̣етва̄. вуттаппака̄ретиа̄ди париваттетабба̄ка̄радассанам̣. таттха вуттаппака̄рети а̄па̄тхагатарӯпа̄рамман̣е. авибхӯтава̄ранти авибхӯта̄рамман̣ава̄рам̣. айамева ва̄ па̄т̣хо. ган̣ханти катхенти. екаджаванава̄репи лаббханти чиратаранивеса̄бха̄ва̄. на̄на̄джаванава̄рейева дал̣хатаранивесата̄йа.
94. дасамам̣ утта̄намева наваме вуттанайатта̄. пат̣иседхаматтамева хеттха на̄наттанти.
ба̄хирапхассана̄наттасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
на̄наттаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. саттадха̄тусуттаван̣н̣ана̄
95. а̄бха̄тӣти ¶ а̄бха̄, а̄локабха̄вена ниппхаджджати, упат̣т̣ха̄тӣти ва̄ аттхо. со ева ниджджӣват̣т̣хена дха̄тӯти а̄бха̄дха̄ту. а̄локасса̄ти а̄локакасин̣асса. сут̣т̣ху, собханам̣ ва̄ бха̄тӣти субхам̣. касин̣асахачаран̣ато джха̄нам̣ субхам̣. сесам̣ вуттанайамева. супарисуддхаван̣н̣ам̣ касин̣ам̣. а̄ка̄са̄нан̃ча̄дайопи субха̄рамман̣ам̣ ева̄ти кечи. десанам̣ нит̣т̣ха̄песӣти десанам̣ уддесаматте ева т̣хапеси. па̄л̣ийам̣ ‘‘андхака̄рам̣ пат̣ичча пан̃н̃а̄йатӣ’’ти еттха̄пи а̄рамман̣амева гахитам̣, татха̄ ‘‘айам̣ дха̄ту асубхам̣ пат̣ичча пан̃н̃а̄йатӣ’’ти еттха̄пи. йатха̄ хи идха суван̣н̣ам̣ касин̣ам̣ субханти адхиппетам̣, евам̣ дуббан̣н̣ам̣ асубханти.
андхака̄рам̣ пат̣ичча̄ти андхака̄рам̣ пат̣иччха̄дакапаччайам̣ пат̣ичча. пан̃н̃а̄йатӣти па̄кат̣о хоти. тена̄ха ‘‘андхака̄ро хӣ’’тиа̄ди. а̄локопи, андхака̄рена ¶ париччхинно хотӣти йоджана̄. андхака̄ро та̄ва а̄локена париччхинно хоту ‘‘йаттха а̄локо наттхи, таттха андхака̄ро’’ти а̄локо катхам̣ андхака̄рена париччхинно хотӣти а̄ха ‘‘андхака̄рена хи со па̄кат̣о хотӣ’’ти. париччхедалекха̄йа вийа читтарӯпам̣ андхака̄рена хи парито париччхинно хутва̄ пан̃н̃а̄йати, йатха̄ там̣ чха̄йа̄йа а̄тапо. есева найоти асубхасубха̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апариччхиннатам̣ атидиситва̄ таттха адхиппетамева дассенто ‘‘асубхе сати субхам̣ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти а̄ха. евама̄ха̄ти ‘‘асубхам̣ пат̣ичча субхам̣ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти авоча. ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣсу вийа уттарападалопена̄йам̣ ниддесоти а̄ха ‘‘рӯпам̣ пат̣ичча̄ти рӯпа̄вачарасама̄паттим̣ пат̣ичча̄’’ти. та̄йа хи сати адхигата̄йа. рӯпасаматиккама̄ ва̄ хотӣти сабха̄ва̄рамман̣а̄нам̣ рӯпаджджха̄на̄нам̣ саматиккама̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасама̄патти на̄ма хотӣти аттхо. есева найоти имина̄ ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасаматиккама̄ вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанасама̄патти на̄ма хотӣ’’тиа̄дина̄ двепи пака̄ре атидисати. пат̣исан̇кха̄ти пат̣исан̇кха̄н̃а̄н̣ена. аппаваттинти йатха̄париччхиннака̄лам̣ аппаваттанам̣. етена кхан̣аниродха̄дим̣ пат̣иккхипати.
катхам̣ сама̄патти паттабба̄ти има̄су саттасу дха̄тӯсу ка̄ пака̄ра̄ сан̃н̃а̄сама̄патти на̄на̄ хутва̄ сама̄паджджитабба̄. тена̄ха ‘‘кӣдиса̄ сама̄паттийо’’тиа̄ди. сан̃н̃а̄йа аттхибха̄вена̄ти пат̣укичча̄йа ¶ сан̃н̃а̄йа аттхибха̄вена. сукхумасан̇кха̄ра̄нам̣ таттха сама̄паттийам̣ авасиссата̄йа. ниродхова̄ти сан̇кха̄ра̄нам̣ ниродхо ева.
саттадха̄тусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. санида̄насуттаван̣н̣ана̄
96. бха̄ванапум̣сакаметам̣ ‘‘висамам̣ чандимасӯрийа̄ париваттантӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.70) вийа. санида̄нанти аттано пхалам̣ нидада̄тӣти нида̄нам̣, ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘санида̄но ¶ саппаччайо’’ти. ка̄мапат̣исам̣йуттоти ка̄мара̄гасан̇кха̄тена ка̄мена пат̣исам̣йутто ва̄ ка̄мапат̣ибаддхо ва̄. таккетӣти такко. абхӯтака̄рам̣ сама̄ропетва̄ каппетӣти сан̇каппо. а̄рамман̣е читтам̣ аппетӣти аппана̄. висесена аппетӣти бйаппана̄. а̄рамман̣е читтам̣ абхиниропентам̣ вийа паваттатӣти четасо абхиниропана̄. миччха̄ випарӣто па̄пако сан̇каппоти миччха̄сан̇каппо. ан̃н̃есу ча ка̄мапат̣исам̣йуттесу виджджама̄несу витакко ева ка̄мадха̄тусаддена нирул̣хо дат̣т̣хаббо витаккасса ка̄мапасан̇гаппаттиса̄тисайатта̄. еса найо бйа̄па̄дадха̄туа̄дӣсупи. саббепи акусала̄ дхамма̄ ка̄мадха̄ту хӣнаджджха̄сайехи ка̄метаббадха̄тубха̄вато.
килесака̄масса а̄рамман̣абха̄ватта̄ сабба̄кусаласам̣га̄хика̄йа ка̄мадха̄туйа̄ итара̄ две сан̇гахетва̄ катханам̣ саббасан̇га̄хика̄. тиссаннам̣ дха̄тӯнам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асан̇карато катха̄ асамбхинна̄. имам̣ ка̄ма̄вачарасан̃н̃итам̣ ка̄мавитаккасан̃н̃итан̃ча ка̄мадха̄тум̣. пат̣ичча̄ти паччайабхӯтам̣ лабхитва̄. тӣхи ка̄ран̣ехӣти тӣхи са̄рабхӯтехи ка̄ран̣ехи.
бйа̄па̄давитакко бйа̄па̄до уттарападалопена, со ева ниджджӣват̣т̣хена сабха̄вадха̄ран̣ат̣т̣хена дха̄тӯти бйа̄па̄дадха̄ту. бйа̄паджджати читтам̣ етена̄ти бйа̄па̄до, досо. бйа̄па̄допи дха̄тӯти йоджана̄. сахаджа̄тапаччайа̄дивасена̄ти сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайасампайуттааттхиавигатапаччайавасена. висесена хи парасса аттано ча дуккха̄панам̣ вихим̣са̄, са̄ ева дха̄ту, аттхато росана̄ парӯпагха̄то, татха̄ паватто ва̄ досасахагатачиттуппа̄до.
тин̣агахане аран̃н̃ети тин̣ехи гаханабхӯте аран̃н̃е. анайабйасананти апа̄йабйасанам̣, парихаран̣ӯпа̄йарахитам̣ випаттинти ва̄ аттхо. авад̣д̣хим̣ вина̄санти авад̣д̣хин̃чева вина̄сан̃ча̄ти ваданти саббасо вад̣д̣хирахитам̣. суккхатин̣ада̄йо вийа а̄рамман̣ам̣ килесаггисам̣ваддханат̣т̣хена. тин̣укка̄ вийа ¶ акусаласан̃н̃а̄ анудаханат̣т̣хена. тин̣акат̣т̣ха…пе… сатта̄ анайабйасана̄паттито. ‘‘име сатта̄’’ти хи айонисо пат̣ипаджджама̄на̄ адхиппета̄. тена̄ха ‘‘йатха̄ суккхатин̣ада̄йе’’тиа̄ди.
самата̄бха̄вато ¶ самата̄виродхато висамата̄хетуто ча висама̄ ра̄га̄дайоти а̄ха ‘‘ра̄гависама̄дӣни анугата’’нти. иччхитабба̄ авассам̣бха̄винибха̄вена.
сам̣килесато никкхаманат̣т̣хена неккхаммо, со ева ниджджӣват̣т̣хена дха̄тӯти неккхаммадха̄ту. сва̄йам̣ неккхаммасаддо паббаджджа̄дӣсу кусалавитакке ча нирул̣хоти а̄ха ‘‘неккхаммавитаккопи неккхаммадха̄тӯ’’ти. итара̄пи две дха̄туйоти абйа̄па̄даавихим̣са̄дха̄туйо вадати. висум̣ дӣпетабба̄ сарӯпена а̄гататта̄. витакка̄дайоти неккхаммасан̇каппаччхандапарил̣а̄хапарийесана̄. йатха̄нурӯпам̣ аттано аттано паччайа̄нурӯпам̣. катхам̣ панеттха кусаладхаммесу парил̣а̄хо вуттоти? сан̇кха̄рапарил̣а̄хаматтам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣, сол̣асасу а̄ка̄ресу дуккхасачче санта̄пат̣т̣хо вийа вутто, йасса вигамена арахато сӣтибха̄ваппатти вуччати.
сайам̣ на бйа̄паджджати, тена ва̄ там̣саман̇гӣпуггало на кин̃чи бйа̄па̄детӣти абйа̄па̄до, вихим̣са̄йа вуттавипарийа̄йехи са̄ ведитабба̄. хитесибха̄вена миджджати синийхатӣти митто, миттасса еса̄ти метти, абйа̄па̄до. метта̄йана̄ти метта̄ка̄ран̣ам̣, метта̄йа ва̄ айана̄ паваттана̄. метта̄йитаттанти метта̄йитасса метта̄йа паваттасса бха̄во. метта̄четовимуттӣти метта̄йанавасена паватто читтасама̄дхи. сесам̣ вуттанайамева.
санида̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. гин̃джака̄васатхасуттаван̣н̣ана̄
97. ито пат̣т̣ха̄йа̄ти ‘‘дха̄тум̣, бхиккхаве’’ти имасма̄ татийасуттато пат̣т̣ха̄йа. йа̄ва каммавагго, та̄ва нетва̄ упагантва̄ сети еттха̄ти а̄сайо, хӣна̄дибха̄вена адхӣно а̄сайо аджджха̄сайо, там̣ аджджха̄сайам̣, адхимуттанти аттхо. сан̃н̃а̄ уппаджджатӣтиа̄дӣсу хӣна̄дибхедам̣ аджджха̄сайам̣ пат̣ичча хӣна̄дибхеда̄ сан̃н̃а̄, танниссайадит̣т̣хивикаппана̄, витакко ча уппаджджати сахаджа̄такот̣ийа̄ упаниссайакот̣ийа̄ ча. саттха̄ресӯти тесам̣ саттхупат̣ин̃н̃ата̄йа вуттам̣, на саттхулаккхан̣асаббха̄вато. асамма̄самбуддхесӯти а̄дха̄ре висайе ча бхуммам̣ екато катва̄ ¶ вуттанти пат̣хамам̣ та̄ва дассенто ‘‘майам̣ самма̄самбуддха̄’’тиа̄дим̣ ватва̄ итарам̣ дассенто ‘‘тесу самма̄самбуддха̄ ¶ ете’’тиа̄дима̄ха. тесам̣ ‘‘майам̣ самма̄самбуддха̄’’ти уппаннадит̣т̣хи идха мӯлабха̄вена пуччхита̄, итара̄ анусан̇кита̄ти пуччхатийева̄ти са̄сан̇кам̣ вадати.
‘‘махатӣ’’ти еттха маха̄саддо ‘‘маха̄джано’’тиа̄дӣсу вийа бахуаттхава̄чакоти дат̣т̣хаббо. авиджджа̄пи хӣнахӣнатарахӣнатама̄дибхедена бахупака̄ра̄. тасса̄ти дит̣т̣хийа̄. касма̄ панеттха ‘‘йадидам̣ авиджджа̄ дха̄тӯ’’ти авиджджам̣ уддхаритва̄ ‘‘хӣнам̣ дха̄тум̣ пат̣ичча̄’’ти аджджха̄сайадха̄ту ниддит̣т̣ха̄ти? на кхо панетам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣, ‘‘ан̃н̃ам̣ уддхаритва̄ ан̃н̃ам̣ ниддит̣т̣ха̄’’ти, йато авиджджа̄сӣсена аджджха̄сайадха̄ту ева гахита̄. авиджджа̄гахито хи пурисапуггало дит̣т̣хаджджха̄сайо хӣна̄дибхедам̣ авиджджа̄дха̄тум̣ нисса̄йа тато сан̃н̃а̄дит̣т̣хиа̄дике сан̇каппети. пан̣идхи паттхана̄, са̄ пана татха̄ татха̄ читтасса т̣хапанавасена хотӣти а̄ха ‘‘читтат̣т̣хапана’’нти. тена̄ха ‘‘са̄ панеса̄’’тиа̄ди. етети хӣнапаччайа̄ сан̃н̃а̄дит̣т̣хивитаккачетана̄ паттхана̄ пан̣идхисан̇кха̄та̄ хӣна̄ дхамма̄. хӣно на̄ма хӣнадхаммасама̄йогато. саббапада̄нӣти ‘‘пан̃н̃апетӣ’’тиа̄дӣни пада̄ни йоджетабба̄ни хӣнасаддена маджджхимуттамат̣т̣ха̄нантарасса асамбхавато. упападжджанам̣ ‘‘упапаттӣ’’ти а̄ха ‘‘две упапаттийо пат̣ила̄бхо ча ниббатти ча̄’’ти. таттха хӣнакула̄дӣти а̄ди-саддена хӣнарӯпабхогапариса̄дӣнам̣ сан̇гахо. хӣнаттикавасена̄ти хӣнаттике вуттаттикападавасена̄ти адхиппа̄йо. читтуппа̄даккхан̣ети идам̣ хӣнаттикапарийа̄панна̄нам̣ читтуппа̄да̄нам̣ васена таттха таттха ладдхатта̄ вуттам̣. пан̃часу нӣчакулесӯти чан̣д̣а̄лавенанеса̄даратхака̄рапуккусакулесу. два̄дасаакусалачиттуппа̄да̄нам̣ пана йо кочи пат̣ила̄бхо хӣноти йоджана̄. сесадвайепи есева найо. имасмим̣ т̣ха̄нети ‘‘йа̄йам̣, бханте, дит̣т̣хӣ’’тиа̄дина̄ а̄гате имасмим̣ т̣ха̄не. ‘‘дха̄тум̣, бхиккхаве, пат̣ичча уппаджджатӣ’’тиа̄дина̄ а̄гататта̄ ниббаттийева адхиппета̄, на пат̣ила̄бхо.
гин̃джака̄васатхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. хӣна̄дхимуттикасуттаван̣н̣ана̄
98. екато ¶ хонтӣти сама̄наччхандата̄йа аджджха̄сайато екато хонти. нирантара̄ хонтӣти та̄йа ева сама̄наччхандата̄йа читтена ниббисеса̄ хонти. идха адхимутти на̄ма аджджха̄сайадха̄тӯти а̄ха ‘‘хӣна̄дхимуттика̄ти хӣнаджджха̄сайа̄’’ти.
хӣна̄дхимуттикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. чан̇камасуттаван̣н̣ана̄
99. маха̄пан̃н̃есӯти ¶ випулапан̃н̃есу. нанти са̄рипуттаттхерам̣. кхандхантаранти кхандхавибха̄гам̣, кхандха̄нам̣ ва̄ антарам̣ висесо аттхӣти кхандхантаро. еса найо сесесупи. парикамманти иддхивидха̄дхигамасса пуббабха̄гапарикамман̃чева уттарапарикамман̃ча. а̄нисам̣санти иддха̄нисам̣сан̃чева а̄нисам̣сан̃ча. адхит̣т̣ха̄нам̣ викуббананти адхит̣т̣ха̄навидха̄нан̃чева викуббанавидха̄нан̃ча. вуттанайенева̄ти ‘‘патхавим̣ паттхаранто вийа̄’’тиа̄дина̄.
дхутан̇гапариха̄ранти дхутан̇га̄нам̣ парихаран̣авидхим̣. парихаран̣аггахан̣енева сама̄да̄нам̣ сиддхам̣ хотӣти там̣ на гахитам̣. а̄нисам̣санти там̣там̣дхутан̇гапарихаран̣е дат̣т̣хаббам̣ а̄нисам̣самева. самодха̄нанти ‘‘еттака̄ пин̣д̣апа̄тапат̣исам̣йутта̄, еттака̄ сена̄санапат̣исам̣йутта̄’’ти паччайавасена ан̃н̃аман̃н̃ан̃ча антогадхатта̄. адхит̣т̣ха̄нанти адхит̣т̣ха̄навидхим̣. бхеданти уккат̣т̣ха̄дибхедан̃чева бхинна̄ка̄ран̃ча.
парикамманти ‘‘диббачаккху евам̣ уппа̄детаббам̣, евам̣ висодхетабба’’нтиа̄дина̄ парикаммавидха̄нам̣. а̄нисам̣санти паресам̣ аджджха̄сайа̄нурӯпа̄йатана̄диа̄нисам̣сапабхедам̣. упаккилесанти са̄дха̄ран̣ам̣ аса̄дха̄ран̣ам̣ дувидхам̣ упаккилесам̣. випассана̄бха̄ванупаккилеса̄ хи диббачаккхусса упаккилеса̄ти ведитабба̄.
сан̇кхепавиттха̄рагамбхӣрутта̄навичитракатха̄дӣсӯти сан̇кхепо виттха̄ро гамбхӣрата̄ утта̄ната̄ вичитрабха̄во неййаттхата̄ нӣтаттхата̄ти евама̄дӣсу дхаммасса катхетаббаппака̄ресу там̣ там̣ катхетабба̄ка̄рам̣.
ити-саддо ¶ а̄диаттхо, пака̄раттхо ва̄. тена –
‘‘а̄димхи сӣлам̣ десеййа, (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.190; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.291)
маджджхе читтам̣ виниддисе;
анте пан̃н̃а̄ катхетабба̄,
есо дхаммакатха̄видхо’’ти. –
евам̣ катхетабба̄ка̄рам̣ сан̇ган̣ха̄ти.
‘‘ситхилам̣ ¶ дханитан̃ча дӣгхарассам̣, гарукам̣ лахукан̃ча ниггахӣтам̣;
самбандхам̣ ваваттхитам̣ вимуттам̣, дасадха̄ бйан̃джанабуддхийа̄ пабхедо’’ти. (дӣ. ни. 1.190; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.291; пари. 485) –
евам̣ вуттам̣ дасавидхам̣ бйан̃джанабуддхим̣. ат̣т̣хуппаттинти тасса тасса суттасса джа̄такасса ча ат̣т̣хуппаттим̣. анусандхинти паччха̄нусандхиа̄дианусандхим̣. пубба̄паранти самбандхам̣. идам̣ падам̣ евам̣ ваттаббам̣, идам̣ пубба̄парам̣ евам̣ гахетаббанти.
куласан̇ган̣ханапариха̄ранти ла̄бхуппа̄данаттхам̣ кула̄нам̣ сан̇ган̣ханавидхино парихаран̣ам̣ таннийамитам̣ екантикам̣ куласан̇гахан̣авидхим̣.
чан̇камасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. сага̄тха̄суттаван̣н̣ана̄
100. ‘‘дха̄тусо сам̣сандантӣ’’ти идам̣ аджджха̄сайато сариккхата̄дассанам̣, на ка̄йена миссӣбха̄вадассананти а̄ха ‘‘самуддантаре’’тиа̄ди. нирантароти ниббисесо. сам̣сагга̄ти пан̃чавидхасам̣саггахету. сам̣саггагахан̣ена четтха сам̣саггаваттхука̄ тан̣ха̄ гахита̄. тена̄ха ‘‘дассана…пе… снехена̄’’ти.
ванати бхаджати саджджати тена̄ти ванам̣, ванатхоти ча килесо вуччатӣти а̄ха ‘‘ванатхо джа̄тоти килесаванам̣ джа̄та’’нти. итаре сам̣саггамӯлака̄ти тамева пат̣иккхипанто а̄ха ‘‘адассанена̄’’ти. са̄дхуджӣвӣти са̄дху сут̣т̣ху джӣвӣ, там̣джӣванасӣло. тена̄ха ‘‘парисуддхаджӣвитам̣ джӣвама̄но’’ти.
сага̄тха̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ассаддхасам̣санданасуттаван̣н̣ана̄
101. нироджа̄ти ¶ саддха̄снеха̄бха̄вена ниснеха̄. тато ева арасабха̄вена нираса̄. екасадиса̄ти самасама̄ ниббисеса̄. тена̄ха ‘‘нирантара̄’’ти. аладжджита̄йа екасӣмаката̄ бхиннамарийа̄да̄. саддха̄ тесам̣ аттхӣти саддха̄. тантипа̄лака̄ти саддхамматантийа̄ па̄лака̄. вам̣са̄нураккхака̄ти ¶ арийавам̣сасса анураккхака̄. а̄раддхавӣрийа̄ти паггахитавӣрийа̄. йасма̄ та̄диса̄нам̣ вӣрийам̣ парипун̣н̣ам̣ на̄ма хоти киччасиддхийа̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘парипун̣н̣апараккама̄’’ти. саббакиччапаригга̄хика̄йа̄ти чатуннам̣ сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ бха̄вана̄киччапаригга̄хика̄йа.
ассаддхасам̣санданасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8-12. ассаддхамӯлакасутта̄диван̣н̣ана̄
102-106. ат̣т̣хама̄дӣнӣти ат̣т̣хамам̣ навамам̣ дасамам̣ ека̄дасамам̣ два̄дасаманти има̄ни пан̃ча сутта̄нӣти еке. апаре пана нава сутта̄нӣти иччханти. сва̄йаматтхо ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттойева. па̄л̣ийан̃ча кесучи поттхакесу ликхӣйати.
ассаддхамӯлакасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. каммапатхавагго
1-2. асама̄хитасутта̄диван̣н̣ана̄
107-108. ито паресӯти ито дутийаваггато паресу суттесу. пат̣хаманти пат̣хамавагге пат̣хамам̣. касма̄ панеттха евам̣ десана̄ паватта̄ти а̄ха ‘‘евам̣ вуччама̄не’’тиа̄ди.
асама̄хитасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3-5. пан̃часиккха̄падасутта̄диван̣н̣ана̄
109-111. сура̄мерайасан̇кха̄танти ¶ пит̣т̣хасура̄дисура̄сан̇кха̄там̣ пуппха̄сава̄димерайасан̇кха̄тан̃ча. маджджанат̣т̣хена маджджам̣. сура̄мерайамаджджаппама̄доти вуччати ‘‘маджджати тена̄’’ти катва̄. тасмим̣ тит̣т̣хантӣти тасмим̣ пама̄де памаджджанавасена тит̣т̣хантӣти аттхо. сесам̣ татийачатуттхесу сувин̃н̃еййамева̄ти.
пан̃чаме ¶ та̄ни пада̄ни сам̣ван̣н̣етум̣ ‘‘пан̃чаме’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха па̄н̣о на̄ма воха̄рато сатто, параматтхато джӣвитиндрийам̣, там̣ па̄н̣ам̣ атипа̄тенти атичча антарейева, атиккамма ва̄ саттха̄дӣхи абхибхавитва̄ па̄тенти сан̣икам̣ патитум̣ адатва̄ сӣгхам̣ па̄тентӣти аттхо. ка̄йена ва̄ча̄йа ва̄ адиннам̣ парасантакам̣. а̄дийантӣти ган̣ханти. миччха̄ти на самма̄, га̄райхавасена. муса̄ти ататхам̣ ваттху. вадантӣти висам̣ва̄данавасена ваданти. пийасун̃н̃акаран̣ато писун̣а̄, писати ва̄ паре сатте, хим̣сатӣти аттхо. маммаччхедика̄ти етена парасса маммаччхедавасена екантапхарусасан̃четана̄ пхарусава̄ча̄ на̄ма̄ти дассети. абхиджджха̄саддо луббхане нирул̣хоти а̄ха ‘‘парабхан̣д̣е луббханасӣла̄ти аттхо’’ти. бйа̄паннанти досавасена випаннам̣. пакативиджаханена пӯтибхӯтам̣. са̄дхӯхи гарахитаббатам̣ патта̄ ‘‘наттхи динна’’нтиа̄динайаппаватта̄ наттхика̄хетукаакирийадит̣т̣хи каммапатхапарийа̄панна̄ на̄ма. миччхаттапарийа̄панна̄ сабба̄пи локуттарамаггапат̣ипаккха̄ випарӣтадит̣т̣хи.
тесанти каммапатха̄нам̣. воха̄ратоти индрийабаддхам̣ упа̄да̄йа пан̃н̃аттиматтато. тираччха̄нагата̄дӣсӯти а̄ди-саддена пета̄нам̣ сан̇гахо. пайогаваттхумахантата̄дӣхи маха̄са̄ваджджата̄ техи паччайехи уппаджджама̄на̄йа четана̄йа балавабха̄вато. йатха̄вуттапаччайавипарийа̄йепи там̣там̣паччайехи четана̄йа балавабха̄вавасена аппаса̄ваджджамаха̄са̄ваджджата̄ ва̄ ведитабба̄. иддхимайоти каммавипа̄киддхимайо да̄т̣ха̄кот̣ана̄дӣнам̣ вийа.
метхунасама̄ча̄ресӯти сада̄рапарада̄рагаманавасена дувидхесу метхунасама̄ча̄ресу. тепи хӣна̄дхимуттикехи каттаббато ка̄ма̄ на̄ма. миччха̄ча̄роти га̄райха̄ча̄ро. га̄райхата̄ часса екантанихӣната̄йа̄ти а̄ха ¶ ‘‘екантаниндито ла̄мака̄ча̄ро’’ти асаддхамма̄дхиппа̄йена̄ти асаддхаммасевана̄дхиппа̄йена. готтараккхита̄ти саготтехи раккхита̄. дхаммараккхита̄ти сахадхаммехи раккхита̄. сасса̄мика̄ на̄ма са̄раккха̄. йасса̄ гамане дан̣д̣о т̣хапито, са̄ сапаридан̣д̣а̄. бхарийабха̄ва̄йа дханена кӣта̄ дханаккӣта̄. чхандена васатӣти чхандава̄синӣ. бхогаттхам̣ васатӣти бхогава̄синӣ. пат̣аттхам̣ васатӣти пат̣ава̄синӣ. удакапаттам̣ а̄маситва̄ гахита̄ одапаттакинӣ. чумбат̣ам̣ апанетва̄ гахита̄ обхат̣ачумбат̣а̄. карамара̄нӣта̄ дхаджа̄хат̣а̄. тан̇кхан̣икам̣ гахита̄ мухуттика̄. абхибхавитва̄ вӣтиккамо миччха̄ча̄ро маха̄са̄ваджджо, на татха̄ двиннам̣ сама̄наччхандата̄йа. абхибхавитва̄ вӣтиккамане сатипи маггенамаггапат̣ипаттиадхива̄сане пуримуппаннасевана̄бхисандхипайога̄бха̄вато миччха̄ча̄ро на хоти абхибхуййама̄насса̄ти ваданти. севана̄читте сати пайога̄бха̄во аппама̄н̣ам̣ йебхуййена иттхийа̄ севана̄пайогасса абха̄вато. татха̄ сати пуретарам̣ севана̄читтасса упат̣т̣ха̄непи ¶ тасса̄ миччха̄ча̄ро на сийа̄, татха̄ пурисассапи севана̄пайога̄бха̄ве. тасма̄ аттано ручийа̄ паваттитасса васена тайо, балакка̄рена паваттитасса васена тайоти саббепи аггахитаггахан̣ена ‘‘чатта̄ро самбха̄ра̄’’ти вуттам̣.
а̄севанамандата̄йа̄ти йа̄йа акусалачетана̄йа сампхам̣ палапати, тасса̄ иттарака̄лата̄йа паваттийа̄ ана̄севана̄ти паридуббала̄ хоти четана̄.
упасаггавасена аттхависесава̄чино дха̄тусадда̄ти абхиджджха̄йатӣти падасса парабхан̣д̣а̄бхимукхӣтиа̄диаттхо вутто. таннинната̄йа̄ти тасмим̣ парабхан̣д̣е луббханавасена нинната̄йа. абхипуббо джхе-саддо луббхане нирул̣хоти дат̣т̣хаббо. йасса бхан̣д̣ам̣ абхиджджха̄йати, тасса аппагун̣ата̄йа аппаса̄ваджджа̄, маха̄гун̣ата̄йа маха̄са̄ваджджа̄тиа̄дина̄ найена таттха аппаса̄ваджджамаха̄са̄ваджджавибха̄го ведитаббо. тена̄ха ‘‘адинна̄да̄нам̣ вийа̄’’тиа̄ди. аттано парин̣а̄манам̣ читтенева̄ти дат̣т̣хаббам̣.
хитасукхам̣ бйа̄па̄дайатӣти йо нам̣ уппа̄дети, йасса уппа̄дети, тасса сати самава̄йе хитасукхам̣ вина̄сети. ахо вата̄ти имина̄ йатха̄ абхиджджха̄не ваттхуно екантато аттано парин̣а̄манам̣ дасситам̣ ¶ , евамидха̄пи ваттхуно ‘‘ахо вата̄’’ти имина̄ парасса вина̄сачинта̄йа екантато нийамитабха̄вам̣ дассети. еван̃хи несам̣ да̄рун̣аппаваттийа̄ каммапатхаппаватти.
йатха̄бхуччагахан̣а̄бха̄вена̄ти йатха̄таччхагахан̣асса абха̄вена аничча̄дисабха̄васса ничча̄дито гахан̣ена. миччха̄ пассатӣти витатхам̣ пассати. сампхаппала̄по вийа̄ти имина̄ а̄севанасса аппамахантата̄хи миччха̄дит̣т̣хийа̄ аппаса̄ваджджамаха̄са̄ваджджата̄. ваттхуноти гахитаваттхуно. гахита̄ка̄равипарӣтата̄ти миччха̄дит̣т̣хийа̄ гахита̄ка̄расса випарӣтата̄. татха̄бха̄вена̄ти аттано гахита̄ка̄ренева тасса̄ дит̣т̣хийа̄, гахитасса ва̄ ваттхуно упат̣т̣ха̄нам̣ ‘‘еваметам̣, на ито ан̃н̃атха̄’’ти.
дхамматоти сабха̄вато. кот̣т̣ха̄сатоти читтан̇гакот̣т̣ха̄сато, йам̣кот̣т̣ха̄са̄ хонти, татоти аттхо. четана̄дхамма̄ва̄ти четана̄сабха̄ва̄ ева. пат̣ипа̄т̣ийа̄ сатта̄ти еттха нану четана̄ абхидхамме каммапатхесу на вутта̄ти пат̣ипа̄т̣ийа̄ саттаннам̣ каммапатхабха̄во на йуттоти? на, авачанасса ан̃н̃ахетукатта̄. на хи таттха четана̄йа акаммапатхатта̄ каммапатхара̄симхи авачанам̣, када̄чи пана каммапатхо ¶ хоти, на саббада̄ти каммапатхабха̄васса анийататта̄ авачанам̣. йада̄, панасса каммапатхабха̄во хоти, тада̄ каммапатхара̄сисан̇гахо на нива̄рито. еттха̄ха – йади четана̄йа саббада̄ каммапатхабха̄ва̄бха̄вато анийато каммапатхабха̄воти каммапатхара̄симхи авачанам̣, нану абхиджджха̄дӣнампи каммапатхабха̄вам̣ аппатта̄нам̣ аттхита̄йа анийато каммапатхабха̄воти тесампи каммапатхара̄симхи авачанам̣ а̄паджджатӣти? на̄паджджати, каммапатхата̄там̣сабха̄гата̄хи тесам̣ таттха вуттатта̄. йади евам̣ четана̄пи таттха ваттабба̄ сийа̄? саччаметам̣. са̄ пана па̄н̣а̄типа̄та̄дика̄ти па̄кат̣о тасса̄ каммапатхабха̄воти на вутта̄ сийа̄. четана̄йа хи ‘‘четана̄хам̣, бхиккхаве, каммам̣ вада̄ми (а. ни. 6.63; катха̄. 539) тивидха̄, бхиккхаве, ка̄йасан̃четана̄ акусалам̣ ка̄йакамма’’нтиа̄дивачанато (катха̄. 539) каммабха̄во па̄кат̣о. каммам̣йева ча сугатидуггатӣнам̣ таттхуппаджджанакасукхадуккха̄нан̃ча патхабха̄вена паваттам̣ каммапатхоти вуччатӣти па̄кат̣о, тасса̄ каммапатхабха̄во. абхиджджха̄дӣнам̣ пана четана̄самӣханабха̄вена сучаритадуччаритабха̄во, четана̄джанитапит̣т̣хиват̣т̣акабха̄вена сугатидуггатитадуппаджджанакасукхадуккха̄нам̣ ¶ патхабха̄во ча̄ти, на татха̄ па̄кат̣о каммапатхабха̄воти, те ева тена сабха̄вена дассетум̣ абхидхамме каммапатхара̄сибха̄вена вутта̄. ататха̄джа̄тийакатта̄ ва̄ четана̄ техи саддхим̣ на вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. мӯлам̣ патва̄ти мӯладесанам̣ патва̄, мӯласабха̄весу дхаммесу десийама̄несӯти аттхо.
адинна̄да̄нам̣ сатта̄рамман̣анти идам̣ ‘‘пан̃ча сиккха̄пада̄ паритта̄рамман̣а̄ ева̄’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ вируджджхати. йан̃хи па̄н̣а̄типа̄та̄дидуссӣлйасса а̄рамман̣ам̣, тадева там̣ вераман̣ийа̄ а̄рамман̣ам̣. вӣтиккамитаббаваттхуто ева хи виратӣти. ‘‘сатта̄рамман̣а’’нти ва̄ саттасан̇кха̄там̣ сан̇кха̄ра̄рамман̣амева упа̄да̄йа вуттатта̄ на кочи виродхо. татха̄ хи вуттам̣ саммохавиноданийам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 714) ‘‘йа̄ни сиккха̄пада̄ни еттха ‘сатта̄рамман̣а̄нӣ’ти вутта̄ни, та̄ни йасма̄ ‘саттоти’ти сан̇кхам̣ гате сан̇кха̄рейева а̄рамман̣ам̣ каронтӣ’’ти. ито паресупи есева найо. висабха̄гаваттхуно ‘‘иттхипуриса̄’’ти гахетаббато сатта̄рамман̣отипи еке. ‘‘еко дит̣т̣хо, две сута̄’’тиа̄дина̄ сампхаппалапане дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄тавасена. татха̄ абхиджджха̄ти еттха татха̄-саддо ‘‘дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄тавасена̄’’ти идампи упасам̣харати, на саттасан̇кха̄ра̄рамман̣атам̣ ева дассана̄дивасена абхиджджха̄йанато. ‘‘наттхи сатта̄ опапа̄тика̄’’ти паваттама̄на̄пи миччха̄дит̣т̣хи тебхӯмакадхамма̄рамман̣а̄ ева̄ти адхиппа̄йена тасса̄ сан̇кха̄ра̄рамман̣ата̄ вутта̄. катхам̣ пана миччха̄дит̣т̣хийа̄ махаггатаппатта̄ дхамма̄ а̄рамман̣ам̣ хонтӣти? са̄дха̄ран̣ато. наттхи сукат̣адуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄коти хи паваттама̄на̄йа аттхато рӯпа̄рӯпа̄вачарадхамма̄пи гахита̄ва хонтӣти.
сукхабахулата̄йа ¶ ра̄джа̄но хасама̄на̄пи ‘‘чорам̣ гха̄тетха̄’’ти ваданти, ха̄со пана тесам̣ ан̃н̃ависайоти а̄ха ‘‘саннит̣т̣ха̄пакачетана̄ пана несам̣ дуккхасампайутта̄ва хотӣ’’ти. маджджхаттаведано на хоти, сукхаведанова. таттха ‘‘ка̄ма̄нам̣ самудайа̄’’тиа̄дина̄ ведана̄бхедо ведитаббо. лобхасамут̣т̣ха̄но муса̄ва̄до сукхаведано ва̄ сийа̄ маджджхаттаведано ва̄, досасамут̣т̣ха̄но дуккхаведано ва̄ти муса̄ва̄до тиведано сийа̄. имина̄ найена сесесупи йатха̄рахам̣ ведана̄нам̣ ¶ ‘‘лобхо нида̄нам̣ камма̄нам̣ самудайа̄йа̄’’тиа̄дина̄ бхедо ведитаббо.
па̄н̣а̄типа̄то досамохавасена двимӯлакоти сампайуттамӯламева сандха̄йа вуттам̣. тасса хи мӯлат̣т̣хена упака̄рабха̄во досависесо, нида̄намӯле пана гайхама̄не лобхамохавасенапи ват̣т̣ати. саммӯл̣хо а̄мисакин̃джаккхака̄мопи хи па̄н̣ам̣ ханати. тенева̄ха ‘‘лобхо нида̄нам̣ камма̄нам̣ самудайа̄йа̄’’тиа̄ди (а. ни. 3.34). сесесупи есева найо.
асама̄диннасӣласса сампаттато йатха̄упат̣т̣хитавӣтиккамитаббаваттхуто вирати сампаттавирати. сама̄да̄нена уппанна̄ вирати сама̄да̄навирати. килеса̄нам̣ самуччхинданавасена паватта̄ маггасампайутта̄ вирати самуччхедавирати. ка̄ман̃четтха па̄л̣ийам̣ виратийова а̄гата̄, сиккха̄падавибхан̇ге пана четана̄пи а̄харитва̄ дассита̄ти тадубхайампи ган̣ханто ‘‘четана̄пи ват̣т̣анти виратийопӣ’’ти а̄ха.
адуссӣлйа̄рамман̣а̄ джӣвитиндрийа̄диа̄рамман̣а̄ катхам̣ дуссӣлйа̄ни паджахантӣти дассетум̣ ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи вираман̣авасена паваттанато тада̄рамман̣абха̄венева та̄ни паджаханти. на хи тадева а̄раббха там̣ паджахитум̣ сакка̄ тато аниссат̣абха̄вато.
анабхиджджха̄…пе… вирамантасса̄ти абхиджджхам̣ паджахантасса̄ти аттхо. на хи манодуччаритато вирати аттхи анабхиджджха̄дӣхева таппаха̄насиддхито.
пан̃часиккха̄падасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. дасан̇гасуттаван̣н̣ана̄
113. миччхаттасамматтавасена̄ти еттха миччха̄бха̄во миччхаттам̣, татха̄ самма̄бха̄во самматтам̣. татха̄ татха̄ паватта̄ акусалаккхандха̄ва миччха̄сати, евам̣ миччха̄н̃а̄н̣ампи дат̣т̣хаббам̣. на хи н̃а̄н̣асса ¶ миччха̄бха̄во на̄ма аттхи. тасма̄ миччха̄н̃а̄н̣иноти миччха̄сан̃н̃а̄н̣а̄ти аттхо, айонисо паваттачиттуппа̄да̄ти ¶ адхиппа̄йо. миччха̄паччавеккхан̣ена̄ти миччха̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ миччха̄ айонисо паччавеккхан̣ена. кусалавимуттӣти пакатипурисасантараджа̄нанам̣, гун̣авийуттасса аттано сакаттани ават̣т̣ха̄нанти евама̄дим̣ акусалапаваттим̣ ‘‘кусалавимуттӣ’’ти гахетва̄ т̣хита̄ миччха̄вимуттика̄. самма̄паччавеккхан̣а̄ти джха̄навимоккха̄дӣсу самма̄ авипарӣтам̣ паватта̄ паччавеккхан̣а̄.
дасан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. чатуттхавагго
1. чатудха̄тусуттаван̣н̣ана̄
114. патит̣т̣ха̄дха̄тӯти сахаджа̄та̄нам̣ дхамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄бхӯта̄ дха̄ту. а̄бандханадха̄тӯти наха̄нийачун̣н̣асса удакам̣ вийа сахаджа̄тадхамма̄нам̣ а̄бандханабхӯта̄ дха̄ту. парипа̄чанадха̄тӯти сӯрийо пхала̄дӣнам̣ вийа сахаджа̄тадхамма̄нам̣ парипа̄чанабхӯта̄ дха̄ту. виттхамбханадха̄тӯти дутийо вийа сахаджа̄тадхамма̄нам̣ виттхамбханабхӯта̄ дха̄ту. кеса̄дайо вӣсати кот̣т̣ха̄са̄. а̄ди-саддена питта̄дайо сантаппана̄дайо уддхан̇гама̄ ва̄та̄дайо гахита̄. ета̄ти дха̄туйо.
чатудха̄тусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пуббесамбодхасуттаван̣н̣ана̄
115. айам̣ патхавӣдха̄тум̣ нисса̄йа там̣ а̄раббха паватто асса̄до. евам̣ паватта̄нанти евам̣ ка̄йе пабха̄васса паведанавасенева паватта̄нам̣. хутва̄ абха̄ва̄ка̄рена̄ти пуббе авиджджама̄на̄ паччайаса̄маггийа̄ хутва̄ уппаджджитва̄ пуна бхан̇гупагаманато уддхам̣ абха̄ва̄ка̄рена. на ничча̄ти аничча̄ аддхуватта̄, дхувам̣ ниччам̣. пат̣ипӣл̣ана̄ка̄рена̄ти удайаббайавасена абхин̣хам̣ пӣл̣ана̄ка̄рена ¶ дуккхат̣т̣хена. сабха̄вавигама̄ка̄рена̄ти аттано сабха̄васса вигаччхана̄ка̄рена. сабха̄вадхамма̄ хи аппаматтам̣ кхан̣ам̣ патва̄ нируджджханти. тасма̄ те ‘‘джара̄йа маран̣ена ча̄’’ти дведха̄ випарин̣аманти. тена̄ха ¶ ‘‘випарин̣а̄мадхамма̄’’ти. а̄дӣнам̣ ва̄ти паваттетӣти а̄дӣнаво, парамака̄пан̃н̃ата̄. винӣйатӣти вӯпасамӣйати. аччантаппаха̄навасена ниссарати етена̄ти ниссаран̣ам̣.
са̄йам̣ нипанна̄ саббараттим̣ кхепетва̄ па̄то ут̣т̣хаха̄ма, ма̄сапун̣н̣агхат̣о вийа но сарӣрам̣ ниссанда̄бха̄вато.
пхуситаматтесупӣти удакасса пхуситаматтесупи.
атина̄менти ка̄лам̣. евам̣ вуттанайена паватта̄ пуггала̄ ета̄ патхавӣдха̄туа̄дайо асса̄денти на̄ма абхиративасена таттха а̄кан̇кхуппа̄данато.
абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена̄ти аггамагган̃а̄н̣ена. руккхо бодхи ‘‘буджджхати еттха̄’’ти катва̄. магго бодхи ‘‘буджджхати етена̄’’ти катва̄. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ бодхи самма̄ са̄ман̃ча саббадхамма̄нам̣ буджджханато. нибба̄нам̣ бодхи буджджхитаббато. тесанти ниддха̄ран̣е са̄мивачанам̣. са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣анти са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣ам̣ йа̄тха̄вато дассанаваттху.
акуппа̄ти пат̣ипаккхехи акопетаббо. ка̄ран̣атоти арийамаггато. тато хисса акуппата̄. тена̄ха ‘‘са̄ хӣ’’тиа̄дӣ. а̄рамман̣атоти нибба̄на̄рамман̣ато нибба̄на̄рамман̣а̄нам̣ локийасама̄паттӣнам̣ абха̄вато.
виттха̄равасена̄ти екекадха̄тувасена̄ти ваданти, екекисса̄ пана дха̄туйа̄ лаккхан̣авибхаттидассанавасена. йанти хетуаттхе нипа̄то, йам̣ нимиттанти аттхо. асса̄дети етена̄ти асса̄до, тан̣ха̄. айам̣ патхавӣдха̄туйа̄ асса̄доти еттха айам̣-саддо ‘‘паха̄напат̣иведхо’’ти еттха̄пи а̄нетва̄ самбандхитаббо ‘‘айам̣ паха̄напат̣иведхо пат̣ивиджджхитаббат̣т̣хена самудайасачча’’нти. еса найо сесасаччесупи. йа̄ти йатха̄вуттесу асса̄до а̄дӣнаво ниссаран̣анти имесу тӣсу т̣ха̄несу паватта̄ ¶ йа̄ дит̣т̣хи…пе… йо сама̄дхи, айам̣ бха̄вана̄пат̣иведхо маггасаччанти вуттанайенева йоджетаббам̣.
пуббесамбодхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ачарим̣суттаван̣н̣ана̄
116. йатха̄ ¶ йа̄вата̄ ниссаран̣апарийесанат̣т̣ха̄не а̄дӣнавапарийесана̄, евам̣ йа̄вата̄ а̄дӣнавапарийесанат̣т̣ха̄не асса̄дапарийесана̄ самма̄пат̣ипаннасса̄ти вуттам̣ ‘‘ачаринти н̃а̄н̣ача̄рена ачарим̣, анубхаванача̄рена̄’’ти.
ачарим̣суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ночедам̣суттаван̣н̣ана̄
117. ниссат̣а̄тиа̄дӣни пада̄ни, а̄дито вуттапат̣иседхена̄ти ‘‘нева̄’’ти еттха вуттена нака̄рена. тена̄ха ‘‘на ниссат̣а̄’’тиа̄ди. вимарийа̄дикатена̄тиа̄ди ча еттха вихаран̣апеккхан̣е каран̣авачанам̣. дутийанайети ‘‘йато ча кхо, бхиккхаве’’тиа̄дина̄ вуттанайе. килесават̣т̣амарийа̄да̄йа саббасо абха̄вато ниммарийа̄дикатена читтена. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. тӣсӯти дутийа̄дӣсу тӣсу.
ночедам̣суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. екантадуккхасуттаван̣н̣ана̄
118. екантенева дуккха̄ти авӣчимаха̄нирайо вийа екантато дуккха̄ ева сукхена авомисса̄. дуккхена анупатита̄ти дуккхенева саббасо упагата̄. дуккхена окканта̄ти бахиддха̄ вийа антопи дуккхена авакканта̄ анупавит̣т̣ха̄. сукхаведана̄паччайата̄йа има̄сам̣ дха̄тӯнам̣ сукхата̄ вийа дуккхаведана̄паччайата̄пи ведитабба̄, сан̇кха̄радуккхата̄ пана саббаттха чарита̄ ева ¶ . саббаттха̄ти сабба̄су дха̄тӯсу, саббат̣т̣ха̄несу ва̄. пат̣хамам̣ сукхам̣ дассетва̄пи паччха̄ дуккхасса катхитатта̄ ‘‘дуккхалаккхан̣ам̣ катхита’’нти вуттам̣.
екантадуккхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6-10. абхинандасутта̄диван̣н̣ана̄
119-123. чхат̣т̣хасаттамесу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘виват̣т̣ам̣ катхита’’нти вуттам̣ ¶ . тӣсу суттесу. чатусаччамева̄ти чатта̄ри сачча̄ни сама̄хат̣а̄ни чатусаччанти тесам̣ екаджджхам̣ гахан̣ам̣, нийамо пана таббинимуттасса параматтхасса абха̄вато.
абхинандасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатуттхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
дха̄тусам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
4. анаматаггасам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. тин̣акат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄
124. упасагго ¶ ¶ сама̄сависайе саса̄дханам̣ кирийам̣ дассетӣти вуттам̣ ‘‘н̃а̄н̣ена анугантва̄пӣ’’ти. вассасатам̣ вассасахассанти нидассанаматтаметам̣, тато бхиййопи анугантва̄ анаматагго ева сам̣са̄ро. агга-саддо идха марийа̄давачано, ануддесикан̃четам̣ вачананти а̄ха ‘‘апариччхиннапубба̄паракот̣ико’’ти. ан̃н̃атха̄ антимабхавикапариччхиннакатавимуттипарипа̄чанӣйадхамма̄дӣнам̣ васена апариччхиннапубба̄паракот̣и на сакка̄ ваттум̣. сам̣саран̣ам̣ сам̣са̄ро. паччхима̄пи на пан̃н̃а̄йати андхаба̄ла̄нам̣ васена̄ти адхиппа̄йо. тена̄ха бхагава̄ ‘‘дӣгхо ба̄ла̄на сам̣са̄ро’’ти (дха. па. 60). вемаджджхейева пана сатта̄ сам̣саранти пубба̄паракот̣ӣнам̣ алаббханӣйатта̄. аттхо паритто хоти йатха̄бхӯта̄вабодха̄бха̄вато. буддхасамайети са̄санети аттхо. аттхо маха̄ йатха̄бхӯта̄вабодхисамбхавато, аттхасса випулата̄йа там̣садиса̄ упама̄ наттхӣти париттам̣йева упамам̣ а̄харантӣти адхиппа̄йо. ида̄ни вуттамеваттхам̣ ‘‘па̄л̣ийам̣ хӣ’’тиа̄дина̄ саматтхети. ма̄ту ма̄тароти ма̄ту ма̄та̄махийо. тассева̄ти дуккхассева. тиббанти дуккхапарийа̄йоти.
тин̣акат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. патхавӣсуттаван̣н̣ана̄
125. маха̄патхавинти ависесена анавасесапарийа̄да̄йинӣти а̄ха ‘‘чаккава̄л̣апарийанта’’нти. парикаппавачанан̃четам̣.
патхавӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ассусуттаван̣н̣ана̄
126. канданам̣ ¶ ¶ сасаддам̣, роданам̣ пана кеваламева̄ти а̄ха ‘‘канданта̄нанти сасаддам̣ рудама̄на̄на’’нти. паваттанти санданавасена паваттам̣. ‘‘синерурасмӣхи париччхиннесӯ’’ти сан̇кхепена вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘синерусса̄’’тиа̄дима̄ха. ман̣имайанти инданӣламан̣имайам̣. синерусса пуббадаккхин̣акон̣асамападеса̄ ‘‘пуббадаккхин̣апасса̄’’ти адхиппета̄. техи никкхантараджатарасмийо инданӣларасмийо ча екато хутва̄. та̄сам̣ расмӣнам̣ антаресӯти та̄сам̣ чатӯхи кон̣ехи никкхантарасмӣнам̣ чатӯсу антаресу. чатта̄роти даккхин̣а̄дибхеда̄ чатта̄ро маха̄самудда̄ хонти. виасананти висесена кхепанам̣. ким̣ пана танти а̄ха ‘‘вина̄соти аттхо’’ти.
ассусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. кхӣрасуттаван̣н̣ана̄
127. ма̄тутхан̃н̃анти пӣтам̣ ма̄туйа̄ тханато ниббаттакхӣрам̣ бахутаранти ведитаббам̣.
кхӣрасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. паббатасуттаван̣н̣ана̄
128. ‘‘анаматаггасса сам̣са̄расса дӣгхатаматта̄ на сукарам̣ насукара’’нти ат̣т̣хакатха̄па̄т̣хо. катхам̣ наччхиндатӣти катхам̣ на парийоса̄пети, ка̄йачипи гахан̣ата̄йа̄ти адхиппа̄йо. тайо каппа̄сам̣сӯти тайо екакаппа̄сам̣сӯ. йехи нам̣ пхут̣т̣хам̣, татопи сукхуматарам̣ са̄сапаматтам̣ кхӣйеййа паббатам̣ саббабха̄гехи атичиравелам̣ паримаджджанте.
паббатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. са̄сапасуттаван̣н̣ана̄
129. нагаранти ¶ нагарасан̇кхепена па̄ка̄рена париккхиттатам̣ сандха̄йа вуттам̣. анто пана саббасо вичиттаса̄сапехи ева пун̣н̣ам̣, евам̣ чун̣н̣ика̄баддхам̣. тена̄ха ‘‘на пана…пе… дат̣т̣хабба’’нти.
са̄сапасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. са̄вакасуттаван̣н̣ана̄
130. тасса ¶ т̣хитат̣т̣ха̄натоти бхиккхуно ануссаритва̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато, тена ануссаритасса сатасахассакаппасса анантаракаппато пат̣т̣ха̄йа̄ти аттхо. еванти вуттаппака̄рена. чатта̄ропи бхиккхӯ абхин̃н̃а̄ла̄бхино. чатта̄ри каппасатасахасса̄ни дивасе дивасе ануссареййунти парикаппанавасена ваданти.
са̄вакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. ган̇га̄суттаван̣н̣ана̄
131. етасмим̣ антарети етасмим̣ пабхавасамуддападесапариччхинне а̄йа̄мато пан̃чайоджанасатике атирекайоджанасатике ва̄ т̣ха̄не.
ган̇га̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. дан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄
132. наваме кхиттоти пунаппунам̣ кхитто. екава̄ран̃хи кхитто мӯла̄дӣсу екенева нипатеййа. татха̄ сати адхиппето па̄тасса анийамо на нидассито сийа̄. таттха ча дхаммам̣ сун̣анта̄ бхиккхӯ мануссалоке, те сандха̄йа ‘‘асма̄ лока̄’’ти а̄ха, тадан̃н̃ам̣ сандха̄йа ‘‘паралока’’нти. тасса тасса ва̄ пуггаласса йатха̄дхиппето айам̣ локо, тадан̃н̃о паралоко.
дан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. пуггаласуттаван̣н̣ана̄
133. самат̣т̣хика̄лоти ¶ самена а̄ка̄рена ладдхаббаат̣т̣хика̄ло. гирипариккхепети пан̃чахи гирӣхи париккхиттатта̄ ‘‘гирипариккхепо’’ти ладдхана̄ме ра̄джагахе.
пуггаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. дуггатасуттаван̣н̣ана̄
134. дуггатанти ¶ киччхаджӣвикатта̄ саббатха̄ дуккхам̣ гатам̣ упагатам̣. татха̄бхӯто пана далиддо вара̄ко на̄ма хотӣти вуттам̣ ‘‘далиддам̣ капан̣а’’нти. хаттхапа̄дехӣти нидассанаматтам̣, ан̃н̃ехипи сарӣра̄вайавехи дуссан̣т̣ха̄нехи упето дурупето ева̄ти.
дуггатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. сукхитасуттаван̣н̣ана̄
135. сукхитанти сан̃джа̄тасукхам̣. тена̄ха ‘‘сукхасамаппита’’нтиа̄ди. сусаджджитанти сукхумупакаран̣ехи саббатха̄ саджджитам̣.
сукхитасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. тим̣саматтасуттаван̣н̣ана̄
136. дхутан̇гасама̄да̄навасена, на аран̃н̃ава̄са̄диматтена. сасам̣йоджана̄ саббасо сам̣йоджана̄нам̣ аппахӣнатта̄, на путхуджджанабха̄вато. екекаван̣н̣ака̄лова гахетабботи етена махим̣са̄дӣнам̣ рассадӣгхапин̇гала̄дӣсу екека̄нева гахетва̄ дассети.
тим̣саматтасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4-9. ма̄тусутта̄диван̣н̣ана̄
137-142. лин̇ганийамена ¶ чева чаккава̄л̣анийамена ча̄ти ‘‘пуриса̄нан̃хи ма̄туга̄мака̄ло, ма̄туга̄ма̄нан̃ча пурисака̄ло’’ти йатха̄ саттасанта̄не лин̇ганийамо наттхи, евам̣ када̄чи имасмим̣ чаккава̄л̣е ниббаттанти, када̄чи ан̃н̃атарасминти чаккава̄л̣анийамопи наттхи. евамева т̣хите
чаккава̄л̣е ¶ ма̄туга̄мака̄ле нама̄та̄бхӯтапуббо наттхӣтиа̄дина̄ лин̇ганийамена чаккава̄л̣анийамо ча ведитаббо. тена̄ха ‘‘тесӯ’’тиа̄ди.
ма̄тусутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. вепуллапаббатасуттаван̣н̣ана̄
143. екам̣ апада̄нам̣ а̄харитва̄ дассети ‘‘евам̣ сам̣вегам̣ джанетва̄ бхиккхӯ висесам̣ па̄песса̄мӣ’’ти. чатӯхена а̄роханти чатуйоджануббедхатта̄. двиннам̣ буддха̄нанти какусандхасса кон̣а̄гаманасса ча̄ти имесам̣ двиннам̣ буддха̄нам̣. ‘‘тивара̄ рохитасса̄ суппийа̄’’ти манусса̄нам̣ тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле саман̃н̃а̄ таттха десана̄мавасена джа̄та̄ти ведитабба̄, йатха̄ етарахи ма̄гадха̄ти.
пуна вассасатанти пат̣хамавассасатато упаривассасатам̣ джӣванако на̄ма мануссо наттхи. парихӣнасадисам̣ катам̣ десана̄йа. вад̣д̣хитва̄ти дасавасса̄йукабха̄вато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва асан̇кхйеййа̄йукабха̄ва̄ вад̣д̣хитва̄. ‘‘парихӣна’’нти ватва̄ там̣ парихӣнабха̄вам̣ дассенто ‘‘катха’’нтиа̄дима̄ха. йам̣ а̄йуппама̄н̣есӯти йаттакам̣ а̄йуппама̄н̣есӯти.
вепуллапаббатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
анаматаггасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
5. кассапасам̣йуттам̣
1. сантут̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄
144. сантут̣т̣хоти ¶ ¶ сакена учча̄вачена паччайена самамева ча туссанако. тена̄ха ‘‘итарӣтарена̄’’тиа̄ди. таттха дувидхам̣ итарӣтарам̣ – па̄катикам̣, н̃а̄н̣асан̃джанитан̃ча̄ти. таттха па̄катикам̣ пат̣иккхипитва̄ н̃а̄н̣асан̃джанитамева дассенто ‘‘тхӯласукхума̄’’тиа̄дима̄ха. итарам̣ вуччати хӣнам̣ пан̣ӣтато ан̃н̃атта̄. татха̄ пан̣ӣтампи итарам̣ хӣнато ан̃н̃атта̄. апеккха̄садда̄ хи итарӣтара̄ти. ити йена кеначи хӣнена ва̄ пан̣ӣтена ва̄ чӣвара̄дипаччайена сантуссито татха̄паватто алобхо итарӣтарапаччайасантосо, там̣саман̇гита̄йа сантут̣т̣хо. йатха̄ла̄бхам̣ аттано ла̄бха̄нурӯпам̣ сантосо йатха̄ла̄бхасантосо. сесапададвайепи есева найо. лаббхатӣти ва̄ ла̄бхо, йо йо ла̄бхо йатха̄ла̄бхо, тена сантосо йатха̄ла̄бхасантосо. баланти ка̄йабалам̣. са̄руппанти бхиккхуно ануччхавиката̄.
йатха̄ладдхато ан̃н̃асса апаттхана̄ на̄ма сийа̄ аппиччхата̄йа паваттиа̄ка̄роти тато виниваттитамева сантосасса сарӯпам̣ дассенто ‘‘лабхантопи на ган̣ха̄тӣ’’ти а̄ха. там̣ париваттетва̄ти пакатидуббала̄дӣнам̣ гаручӣварам̣ на пха̄субха̄ва̄вахам̣ сарӣраба̄дха̄вахан̃ча хотӣти пайоджанавасена, на̄триччхата̄дивасена париваттетва̄. лахукачӣварапарибхоге сантосавиродхи на хотӣти а̄ха ‘‘лахукена йа̄пентопи сантут̣т̣хова хотӣ’’ти. махаггхачӣварам̣ бахӯни ва̄ чӣвара̄ни лабхитва̄ та̄ни виссаджджетва̄ ан̃н̃асса гахан̣ам̣ йатха̄са̄руппанайе т̣хитатта̄ на сантосавиродхӣти а̄ха ‘‘тесам̣…пе… дха̄рентопи сантут̣т̣хова хотӣ’’ти. евам̣ сесапаччайесу йатха̄балайатха̄са̄руппаниддесесу апи-саддаггахан̣е адхиппа̄йо ведитаббо.
пакатӣти ва̄ча̄пакатиа̄дика̄. авасесанидда̄йа абхибхӯтатта̄ пат̣ибуджджхато сахаса̄ па̄пака̄ витакка̄ па̄тубхавантӣти.
муттахарӣтаканти ¶ ¶ гомуттапарибха̄витам̣, пӯтибха̄вена ва̄ чхад̣д̣итатта̄ муттахарӣтакам̣. буддха̄дӣхи ван̣н̣итанти ‘‘пӯтимуттабхесаджджам̣ нисса̄йа йа̄ паббаджджа̄’’тиа̄дина̄ самма̄самбуддха̄дӣхи пасаттхам̣.
еко екаччо сантут̣т̣хо хоти, сантосасса ван̣н̣ам̣ на катхети сеййатха̄пи а̄йасма̄ ба̄кулаттхеро. на сантут̣т̣о хоти, сантосасса ван̣н̣ам̣ катхети сеййатха̄пи тхеро упанандо сакйапутто. нева сантут̣т̣хо хоти, на сантосасса ван̣н̣ам̣ катхети сеййатха̄пи тхеро ла̄л̣уда̄йӣ. айанти а̄йасма̄ маха̄кассапо. анесананти айонисо миччха̄джӣвавасена паччайапарийесанам̣. уттасатӣти ‘‘катхам̣ ну кхо лабхеййа’’нти джа̄тутта̄сена уттасати. татха̄ паритассати. айанти маха̄кассапаттхеро. евам̣ йатха̄вуттаекаччабхиккху вийа на паритассати, ала̄бхапаритта̄сена вигха̄таппаттийа̄ на паритта̄сам̣ а̄паджджати. лобхойева а̄рамман̣ена саддхим̣ гантханат̣т̣хена баджджханат̣т̣хена гедхо лобхагедхо. муччханти гедхам̣ момӯхаттабха̄вам̣. а̄дӣнаванти досам̣. ниссаран̣амева̄ти чӣваре идаматтхита̄дассанапуббакам̣ алаггабха̄васан̇кха̄таниййа̄намева паджа̄нанто. йатха̄ладдха̄дӣнанти йатха̄ладдхапин̣д̣апа̄та̄дӣнам̣. ниддха̄ран̣е четам̣ са̄мивачанам̣.
йатха̄ маха̄кассапаттхероти аттана̄ ваттаббанийа̄мена вадати, бхагавата̄ пана ваттаббанийа̄мена ‘‘йатха̄ кассапо бхиккхӯ’’ти бхавитаббам̣. кассапена нидассанабхӯтена. катханам̣ на̄ма бха̄ро ‘‘мутто мочеййа’’нти пат̣ин̃н̃а̄нурӯпатта̄. пат̣ипаттим̣ парипӯрам̣ катва̄ пӯран̣ам̣ бха̄ро саттху а̄н̣а̄йа сираса̄ сампат̣иччхитаббато.
сантут̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. аноттаппӣсуттаван̣н̣ана̄
145. тена рахитоти тена самма̄ва̄йа̄мена рахито. ниббхайоти бхайарахито. кусала̄нуппа̄данампи хи са̄ваджджамева ан̃н̃а̄н̣а̄ласийахетукатта̄. самбуджджханаттха̄йа̄ти арийамаггехи самбуджджхана̄йа. йогехи кхемам̣ техи анупаддутатта̄.
манун̃н̃аваттхунти ¶ манорамам̣ лобхуппаттика̄ран̣ам̣. йатха̄ ва̄ татха̄ ва̄ти субхасукха̄дивасена. тети лобха̄дайо. ануппанна̄ти ведитабба̄ татха̄рӯпе ваттха̄рамман̣е татха̄ ануппаннапуббатта̄. ан̃н̃атха̄ти вуттанайенева ваттха̄рамман̣ехи айоджетва̄ гайхама̄не. ваттхумхӣти упат̣т̣ха̄ка̄дичӣвара̄диваттхумхи. а̄рамман̣ети мана̄пийа̄дибхеде а̄рамман̣е. та̄дисена паччайена̄ти айонисоманасика̄расативоссагга̄дипаччайена ¶ . имети вуттанайена паччайала̄бхена паччха̄ уппаджджама̄на̄ па̄л̣ийам̣ татха̄ вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. евам̣ уппаджджама̄ната̄йа наппахӣйанти на̄ма. ануппа̄до хи параматтхато паха̄нам̣ катхитам̣, тасма̄ таттха катхитанайенева гахетаббанти адхиппа̄йо.
аппат̣иладдха̄ти ануппаттийа̄. тети йатха̄вуттасӣла̄дианаваджджадхамма̄. пат̣иладдха̄ти адхигата̄. ‘‘сӣла̄дидхамма̄’’ти еттха йади маггапхала̄нипи гахита̄ни, атха касма̄ ‘‘париха̄нивасена̄’’ти вуттанти а̄ха ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди. имасса пана саммаппадха̄насса̄ти чатуттхасса саммаппадха̄насса васена. айам̣ десана̄ти ‘‘уппанна̄ ме кусала̄ дхамма̄ нируджджхама̄на̄ анаттха̄йа сам̣ваттеййу’’нти айам̣ десана̄ ката̄. дутийамагго ва̄…пе… сам̣ваттеййа̄ти идам̣ а̄йатим̣ саттасу аттабха̄весу уппаджджама̄надуккхасан̇кха̄таанаттхуппаттим̣ сандха̄йа вуттам̣. ‘‘а̄та̄пӣ оттаппӣ бхаббо самбодха̄йа̄’’тиа̄дивачанато ‘‘име чатта̄ро саммаппадха̄на̄ пуббабха̄гавипассана̄васена катхита̄’’ти вуттам̣.
аноттаппӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. чандӯпамасуттаван̣н̣ана̄
146. пийамана̄паниччанавака̄дигун̣ехи чандо упама̄ етесанти чандӯпама̄. сантхава̄дӣни пада̄ни ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄ни. парийут̣т̣ха̄нам̣ пуна читте килеса̄дхигамо. саббехипи падехи каттхачи сатте ануродхародха̄бха̄вама̄ха. аттано пана соммабха̄вена маха̄джанасса пийо мана̄по. йадаттхаметтха чандӯпама̄ а̄хат̣а̄, там̣ дассенто ‘‘ева’’нтиа̄дима̄ха. на кевалам̣ чандӯпамата̄йа еттако ева гун̣о, атха кхо ан̃н̃епи сантӣти те дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. евама̄дӣхӣти а̄ди-саддена йатха̄. чандо ¶ лока̄нуггахена аджавӣтхиа̄дика̄ на̄на̄вӣтхийо пат̣ипаджджати, евам̣ бхиккху там̣ там̣ дисам̣ упагаччхати кула̄нуддайа̄йа. йатха̄ чандо кан̣хапаккхато суккапаккхам̣ упагаччханто кала̄хи вад̣д̣хама̄но хутва̄ ниччанаво хоти, евам̣ бхиккху кан̣хапаккхам̣ паха̄йа суккапаккхам̣ упагантва̄ гун̣ехи вад̣д̣хама̄но локасса ва̄ па̄моджджапа̄сам̣саттхо ниччанавата̄йа чандасамачитто адхунупасампанно вийа ча ниччанаво хутва̄ чарати.
апакасситва̄ти килесака̄маваттхука̄мехи вивечетва̄. там̣ неккхамма̄бхимукхам̣ ка̄йачитта̄нам̣ а̄кад̣д̣ханам̣ ка̄йато апанайанан̃ча хотӣти а̄ха ‘‘а̄кад̣д̣хитва̄ апанетва̄ти аттхо’’ти. чатуккан̃четтха самбхаватӣти там̣ дассетум̣ ‘‘йо хи бхиккхӯ’’тиа̄ди вуттам̣.
ниччанавайа̄ти ¶ ‘‘ниччанавака̄’’иччева вуттам̣ хоти. ка-саддена хи падам̣ вад̣д̣хитам̣, ка-ка̄расса ча йа-ка̄ра̄десо. евам̣ вичарим̣сӯти кин̃джаккхавасена париггаха̄бха̄вена йатха̄ име, евам̣ вичарим̣су ан̃н̃ети анукампама̄на̄.
двебха̄тикаваттхӯти двебха̄тикаттхерапат̣ибаддхам̣ ваттхум̣. аппатирӯпакаран̣анти бхиккхӯнам̣ аса̄руппакаран̣ам̣. а̄дха̄йитва̄ти а̄ропанам̣ т̣хапетва̄. татха̄ти йатха̄ сан̇гхамаджджхе ган̣амаджджхе ча, татха̄ вуд̣д̣хатаре пуггале аппатирӯпакаран̣ам̣. евама̄дӣти а̄ди-саддена антарагхараппавесане ан̃н̃аттха ча йатха̄вуттато ан̃н̃ам̣ аса̄руппакирийам̣ сан̇ган̣ха̄ти. таттхева̄ти сан̇гхамаджджхе ган̣амаджджхе пуггаласса ча вуд̣д̣хасса сантике.
йатха̄вуттесу ан̃н̃есу ча тесу т̣ха̄несу. па̄пиччхата̄пи манопа̄габбхийанти етенева кодхӯпана̄ха̄дӣнам̣ самуда̄ча̄ро манопа̄габбхийанти дасситам̣ хоти.
екато бха̄рийанти пит̣т̣хипассато онатам̣. ва̄йупаттхамбханти читтасамут̣т̣ха̄нава̄йуна̄ упаттхамбханам̣. ануббеджетва̄ читтанти а̄нетва̄ самбандхо. читтасса хи тато ануббеджанам̣ таданунайанам̣. тена̄ха ‘‘сампийа̄йама̄но олокетӣ’’ти. ва̄йупаттхамбхакам̣ га̄ха̄петва̄ти ка̄йам̣ татха̄ упаттхамбхакам̣ катва̄.
опаммасам̣санданам̣ ¶ сувин̃н̃еййамева. ка̄магиддхата̄йа хӣна̄дхимуттико, ависуддхасӣла̄ча̄рата̄йа миччха̄пат̣ипанно.
ан̇гулӣхи никкхантапабха̄ а̄ка̄сасан̃чаланена дигун̣а̄ хутва̄ а̄ка̄се вичарим̣сӯти а̄ха ‘‘йамакавиджджутам̣ ча̄райама̄но вийа̄’’ти. ‘‘а̄ка̄се па̄н̣им̣ ча̄лесӣ’’ти падасса ан̃н̃аттха ана̄гататта̄ ‘‘асамбхиннапада’’нти вуттам̣. аттаманоти пӣтисоманассехи гахитамано. йан̃хи читтам̣ анаваджджам̣ пӣтисоманассасахитам̣, там̣ сасантакам̣ хитасукха̄вахатта̄. тена̄ха ‘‘сакамано’’тиа̄ди. на доманассена…пе… гахитамано сакачиттасса таббируддхатта̄. пуриманайенева̄ти ‘‘ида̄ни йо хӣна̄дхимуттико’’тиа̄дина̄ пуббе вуттанайенева.
пасанна̄ка̄ранти пасаннехи ка̄таббакирийам̣. там̣ сарӯпато дассети ‘‘чӣвара̄дайо паччайе дадеййу’’нти. татхабха̄ва̄йа̄ти йадаттхам̣ бхагавата̄ дхаммо десито, йадаттхан̃ча са̄сане паббаджджа̄, тадаттха̄йа ¶ . раккхан̣абха̄ванти апа̄йабхайато ча раккхан̣аджджха̄сайам̣. чандопама̄дивасена̄ти а̄ди-саддена а̄ка̄се чалитапа̄н̣и вийа каттхачи алаггата̄йа парисуддхаджджха̄сайата̄ саттесу ка̄рун̃н̃анти евама̄дӣнам̣ сан̇гахо.
чандӯпамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. кулӯпакасуттаван̣н̣ана̄
147. кула̄ни упагаччхатӣти кулӯпако. сандӣйатӣти саббасо дӣйати, авакхан̣д̣ӣйатӣти аттхо. са̄ пана авакхан̣д̣ийана̄ дуккха̄пана̄ ат̣т̣ийана̄ хотӣти вуттам̣ ‘‘ат̣т̣ӣйатӣ’’ти. тена̄ха бхагава̄ ‘‘со татонида̄нам̣ дуккхам̣ доманассам̣ пат̣исам̣ведайатӣ’’ти. вуттанайа̄нуса̄рена хет̣т̣ха̄ вуттанайасса анусаран̣ена.
кулӯпакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. джин̣н̣асуттаван̣н̣ана̄
148. чхиннабхиннат̣т̣ха̄не ¶ чхиддасса апутхулатта̄ аггал̣ам̣ адатва̄ва суттена сам̣сиббанаматтена аггал̣ада̄нена ча чхидде путхуле. ниббасана̄нӣти чиранисевитавасанакичча̄ни, парибхогаджин̣н̣а̄нӣти аттхо. тена̄ха ‘‘пуббе…пе… ладдхана̄ма̄нӣ’’ти, сан̃н̃а̄пуббако видхи аниччоти ‘‘гахапата̄нӣ’’ти вуттам̣ йатха̄ ‘‘вӣрийа’’нти.
сена̄патинти сена̄патибха̄винам̣, сена̄пачча̄раханти аттхо. аттано каммена̄ти аттана̄ ка̄таббакаммена. соти саттха̄. тасминти маха̄кассапаттхере каротӣти самбандхо. на каротӣти вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘касма̄’’тиа̄дима̄ха. йади саттха̄ дхутан̇га̄ни на виссаджджа̄петука̄мо, атха касма̄ ‘‘джин̣н̣оси да̄ни тва’’нтиа̄димавоча̄ти а̄ха ‘‘йатха̄ пана̄’’тиа̄ди.
дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ранти имасмим̣йева аттабха̄ве пха̄сувиха̄рам̣. ама̄нусика̄ саванаратӣти атиккантама̄нусика̄йа аран̃н̃асаддуппаттийа̄ аран̃н̃ехам̣ васа̄мӣти вивекава̄сӯпаниссайа̄дхӣнасаддасаванапаччайа̄ дхаммарати уппаджджати. апароти ан̃н̃о, дутийоти аттхо. таттхева̄ти тасмим̣йева екасса вихаран̣ат̣т̣ха̄не вихаран̣асамайе ча пха̄су бхавати читтавивекасамбхавато. тена̄ха ‘‘екасса рамато ване’’ти.
татха̄ти ¶ йатха̄ а̄ран̃н̃икасса рати, татха̄ пин̣д̣апа̄тикасса лаббхати дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ро. еса найо сесесу. апин̣д̣апа̄тика̄дхӣно итарасса висесаджотакоти тамевасса висесам̣ дассетум̣ ‘‘ака̄лача̄рӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
амха̄кам̣ сала̄кам̣ гахетва̄ бхаттаттха̄йа гехам̣ ана̄гаччхантасса сатта̄хам̣ на па̄тетаббанти са̄микехи диннатта̄ сатта̄хам̣ сала̄кам̣ на лабхати, на катикавасена. пин̣д̣ача̄рикаватте аваттанато ‘‘йасса чеса̄’’тиа̄ди вуттам̣.
пат̣хаматарам̣ ка̄таббам̣ йам̣, там̣ ваттам̣, итарам̣ пат̣иваттам̣. махантам̣ ва̄ ваттам̣, кхуддакам̣ пат̣иваттам̣. кечи ‘‘ваттапат̣ипатти’’нти пат̣ханти, ваттасса каран̣анти аттхо. уддхаран̣а-атихаран̣а-вӣтихаран̣авоссаджджана-санниккхепана-саннирумбхана̄нам̣ ¶ васена чха кот̣т̣ха̄се. гарубха̄вена̄ти тхирабха̄вена.
‘‘амукасмим̣ сена̄сане васанта̄ бахум̣ вассава̄сикам̣ лабхантӣ’’ти татха̄ на вассава̄сикам̣ парийесанто чарати вассава̄сикассева аггахан̣ато. тасма̄ сена̄санапха̄сукам̣йева чинтети. тена бахупариккха̄рабха̄вена пха̄сувиха̄ро наттхи париккха̄ра̄нам̣ раккхан̣апат̣иджаггана̄дидуккхабахулата̄йа. аппиччха̄дӣнанти аппиччхасантут̣т̣ха̄дӣнам̣йева лаббхати дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ро.
джин̣н̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ова̄дасуттаван̣н̣ана̄
149. аттано т̣ха̄нети сабрахмача̄рӣнам̣ ова̄дакавин̃н̃а̄пакабха̄вена аттано маха̄са̄вакат̣т̣ха̄не т̣хапанаттхам̣. атха ва̄ йасма̄ ‘‘ахам̣ да̄ни на чирам̣ т̣хасса̄ми, татха̄ са̄рипуттамоггалла̄на̄, айам̣ пана вӣсам̣вассата̄йуко, оваданто ануса̄санто мамаччайена бхиккхӯнам̣ майа̄ ка̄таббакиччам̣ кариссатӣ’’ти адхиппа̄йена бхагава̄ имам̣ десанам̣ а̄рабхи. тасма̄ аттано т̣ха̄нети саттха̄ра̄ ка̄таббаова̄дада̄йакат̣т̣ха̄не. тена̄ха ‘‘евам̣ панасса̄’’тиа̄ди. йатха̄ха бхагава̄ ‘‘овада, кассапа…пе… твам̣ ва̄’’ти. дуккхена ваттабба̄ аппадаккхин̣агга̄хибха̄вато. дуббачабха̄вакаран̣ехӣти кодхӯпана̄ха̄дӣхи. ануса̄санийа̄ падаккхин̣аггахан̣ам̣ на̄ма анудхаммачаран̣ам̣, чхиннапат̣ипатти ката̄ ва̄магга̄хо на̄ма̄ти а̄ха ‘‘ануса̄сани’’нтиа̄ди. атиккамма вадантети ан̃н̃аман̃н̃ам̣ атиккамитва̄ атиман̃н̃итва̄ ваданте. бахум̣ бха̄сиссатӣти дхаммам̣ катхенто ко випулам̣ ¶ катва̄ катхессати. асахитанти пуббена̄парам̣ насахитам̣ хетупама̄вирахитам̣. амадхуранти на мадхурам̣ на кан̣н̣асукхам̣ на пеманӣйам̣. лахун̃н̃ева ут̣т̣ха̄ти аппаваттанена кӯлат̣т̣ха̄нам̣ вийа тасса катханам̣.
ова̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. дутийаова̄дасуттаван̣н̣ана̄
150. окаппанасаддха̄ти ¶ саддхеййаваттхум̣ ога̄хитва̄ ‘‘евамета’’нти каппанасаддха̄. кусаладхаммаджа̄нанапан̃н̃а̄ти анаваджджадхамма̄нам̣ саббасо джа̄нанапан̃н̃а̄. париха̄нанти сабба̄хи сампаттӣхи париха̄нам̣. на хи калйа̄н̣амиттарахитасса ка̄чи сампатти на̄ма аттхӣти.
дутийаова̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. татийаова̄дасуттаван̣н̣ана̄
151. пуббети пат̣хамабодхийам̣. етарахӣти тато паччхиме ка̄ле. ка̄ран̣апат̣т̣хапанети ка̄ран̣а̄рамбхе. тесу вуттагун̣айуттесу тхересу. тасминти тасмим̣ йатха̄вуттагун̣айутте пуггале. евам̣ сакка̄ре кайирама̄нети ‘‘бхаддако вата̄йам̣ бхиккхӯ’’ти а̄дараджа̄техи бхиккхӯхи сакка̄ре кайирама̄не. име сабрахмача̄рӣ. ‘‘ехи бхиккхӯ’’ти там̣ бхиккхум̣ аттано мукха̄бхимукхам̣ каронта̄ ваданти. йан̃хи танти еттха танти нипа̄таматтам̣ упаддавоти вуччати анаттхаджананато. паттхайати бхаджати баджджхатӣти паттхана̄, абхисан̇готи а̄ха ‘‘абхипаттхана̄ти адхиматтапаттхана̄’’ти.
татийаова̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. джха̄на̄бхин̃н̃асуттаван̣н̣ана̄
152. йа̄вадева̄ти имина̄ сама̄наттхам̣ ‘‘йа̄ваде’’ти идам̣ паданти а̄ха ‘‘йа̄ваде а̄кан̇кха̄мӣти йа̄вадева иччха̄мӣ’’ти. йадиччхакам̣ джха̄насама̄паттӣсу васӣбха̄вадассанаттхам̣ тадетам̣ а̄раддхам̣. виттха̄ритамева, тасма̄ таттха виттха̄ритамева гахетаббанти адхиппа̄йо. а̄сава̄нам̣ кхайа̄ти а̄сава̄нам̣ кхайахету арийамаггена саббасо а̄сава̄нам̣ кхепитатта̄. апаччайабхӯтанти а̄рамман̣апаччайабха̄вена апаччайабхӯтам̣.
джха̄на̄бхин̃н̃асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. упассайасуттаван̣н̣ана̄
153. ла̄бхасакка̄рахетупи ¶ ¶ екачче бхиккхӯ бхиккхунупассайам̣ гантва̄ бхиккхунийо оваданти, евамевам̣ айам̣ пана тхеро на ла̄бхасакка̄рахету бхиккхунупассайагаманам̣ йа̄чати, атха касма̄ти а̄ха ‘‘каммат̣т̣ха̄наттхика̄’’тиа̄ди. есо хи а̄нандаттхеро уссукка̄петва̄ пат̣ипаттигун̣ам̣ дассенто йасма̄ та̄ бхиккхунийо чатусаччакаммат̣т̣ха̄ника̄, тасма̄ пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ удайаббайа̄дипака̄санийа̄ дхаммакатха̄йа випассана̄пат̣ипаттисампадам̣ дассеси. аничча̄дилаккхан̣а̄ни чева удайаббайа̄дике ча самма̄ дассеси. хаттхена гахетва̄ вийа паччаккхато дассеси. сама̄дапесӣти таттха лаккхан̣а̄рамман̣икавипассанам̣ сама̄дапеси. йатха̄ вӣтхипат̣ипанно хутва̄ паваттати, евам̣ ган̣ха̄песи. самуттеджесӣти випассана̄йа а̄раддха̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ удайаббайа̄дӣсу упат̣т̣хахантесу йатха̄ка̄лам̣ паггахасамупеккхан̣ехи боджджхан̇га̄нам̣ анупаваттанена бха̄вана̄маджджхимавӣтхим̣ па̄петва̄ йатха̄ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ суппасаннам̣ хутва̄ вахати, евам̣ индрийа̄нам̣ висадабха̄вакаран̣ена випассана̄читтам̣ самма̄ уттеджеси, нибба̄навасена ва̄ сама̄дапеси. сампахам̣сесӣти татха̄ паваттийама̄на̄йа випассана̄йа самаппаваттабха̄вана̄васена упари ладдхаббабха̄вана̄васена читтам̣ сампахам̣сеси, ладдхасса̄давасена сут̣т̣ху тосеси. еваметтха аттхо ведитаббо.
мануте парин̃н̃а̄дивасена сачча̄ни буджджхатӣти муни. тети там̣. упайогаттхе хи идам̣ са̄мивачанам̣. уттарӣти упари, тава йатха̄бхӯтасабха̄вато паратоти аттхо. паккхапатито агатигаманам̣ атирекаока̄со. упапариккхӣти анувичча нива̄рако на бахумато. буддхапат̣ибха̄го тхеро. ‘‘ба̄ла̄ бхиккхунӣ дуббха̄ситам̣ а̄ха̄’’ти аватва̄ ‘‘кхаматха, бханте’’ти вадантена паккхапа̄тена вийа вуттам̣ хотӣти а̄ха ‘‘ека̄ бхиккхунӣ на ва̄рита̄’’тиа̄ди.
чута̄ салин̇гато нат̣т̣ха̄, десантарапаккамена адассанам̣ на гата̄. кан̣т̣акаса̄кха̄ вийа̄ти куран̣т̣акаапа̄маггакан̣т̣акаласика̄хи са̄кха̄ вийа.
упассайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. чӣварасуттаван̣н̣ана̄
154. ра̄джагахасса ¶ даккхин̣абха̄ге гири даккхин̣а̄гири н̣а-ка̄ре а-ка̄расса дӣгхам̣ катва̄, тасса даккхин̣абха̄ге джанападопи ‘‘даккхин̣а̄гирӣ’’ти вуччати, ‘‘гирито даккхин̣абха̄го’’ти ¶ катва̄. екадивасена̄ти екена дивасена уппабба̄джесум̣ тесам̣ саддха̄паббаджита̄бха̄вато.
йаттха чатта̄ро ва̄ уттари ва̄ бхиккхӯ акаппийанимантанам̣ са̄дийитва̄ пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ бходжанам̣ екато пат̣игган̣хитва̄ бхун̃джанти, етам̣ ган̣абходжанам̣ на̄ма, там̣ тин̣н̣ам̣ бхиккхӯнам̣ бхун̃джитум̣ ват̣т̣атӣти ‘‘тикабходжанам̣ пан̃н̃атта’’нти вачанена ган̣абходжанам̣ пат̣иккхиттанти вуттам̣ хоти. тайо аттхавасе пат̣ичча анун̃н̃а̄татта̄пи ‘‘тикабходжана’’нти ваданти.
‘‘думман̇кӯнам̣ ниггахо ева песала̄нам̣ пха̄сувиха̄ро’’ти идам̣ екам̣ ан̇гам̣. тенева̄ха ‘‘думман̇кӯнам̣ ниггахенева̄’’тиа̄ди. ‘‘йатха̄ девадатто…пе… сан̇гхам̣ бхиндеййу’’нти имина̄ ка̄ран̣ена тикабходжанам̣ пан̃н̃аттам̣.
атха кин̃чарахӣти атха касма̄ твам̣ асампаннаган̣ам̣ бандхитва̄ чарасӣти адхиппа̄йо. асампанна̄йа париса̄йа ча̄рика̄чаран̣ам̣ кула̄нуддайа̄йа на хоти, кула̄нам̣ гха̄титатта̄ти адхиппа̄йена тхеро ‘‘сассагха̄там̣ ман̃н̃е чарасӣ’’тиа̄димавоча.
содхенто тасса̄ ативийа парисуддхабха̄вадассанена. уддиситум̣ на джа̄на̄ми татха̄ читтассева ануппаннапуббатта̄. кин̃чанам̣ килесаваттху. сан̇гахетаббакхеттаваттху палибодхо, а̄лайо апеккха̄. ока̄са̄бха̄ватоти бахукиччакаран̣ӣйата̄йа кусалакирийа̄йа ока̄са̄бха̄вато. саннипа̄тат̣т̣ха̄натоти сан̇кетам̣ катва̄ вийа килесараджа̄нам̣ таттха санниджджхапаваттанато.
сиккхаттайабрахмачарийанти адхисӣласиккха̄дисиккхаттайасан̇гахам̣ брахмам̣ сет̣т̣хам̣ чарийам̣. кхан̣д̣а̄дибха̄ва̄па̄данена акхан̣д̣ам̣ катва̄. лаккхан̣авачанан̃хетам̣. кин̃чи сиккхекадесам̣ асесетва̄ екантенева парипӯретаббата̄йа екантапарипун̣н̣ам̣. читтуппа̄даматтампи сам̣килесамалам̣ ануппа̄детва̄ аччантамева висуддхам̣ катва̄ парихаритаббата̄йа екантапарисуддхам̣. тато ева сан̇кхам̣ вийа ликхитанти сан̇кхаликхитам̣. тена̄ха ‘‘ликхитасан̇кхасадиса’’нти. да̄т̣хика̄пи таггахан̣енева гахетва̄ ¶ ‘‘массу’’твева вуттам̣, на еттха кевалам̣ массуйева̄ти аттхо. каса̄йена ратта̄ни ка̄са̄йа̄ни.
ван̇гаса̄т̣акоти ван̇гадесе уппаннаса̄т̣ако. еса̄ти маха̄кассапаттхеро. абхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа пан̣идха̄нато пабхути, айам̣ ида̄ни вуччама̄на̄. аггаса̄вакадвайам̣ упа̄да̄йа татийатта̄ ‘‘татийаса̄вака’’нти ¶ вуттам̣. ат̣т̣хасат̣т̣хибхиккхусатасахассанти бхиккхӯнам̣ сатасахассан̃чева сат̣т̣хисахасса̄ни ча ат̣т̣ха ча сахасса̄ни.
айан̃ча айан̃ча гун̣оти сӣлато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва аггапхала̄ гун̣оти киттенто маха̄самуддам̣ пӯрайама̄но вийа катхеси.
кола̄халанти девата̄хи ниббаттито кола̄хало.
кхуддака̄дивасена пан̃чаван̣н̣а̄. таран̣ам̣ ва̄ хоту маран̣ам̣ ва̄ти махогхам̣ ога̄ханто пурисо вийа маччхерасамуддам̣ уттаранто паччха̄пи…пе… па̄дамӯле т̣хапеси бхагавато дхаммадесана̄йа маччхерапаха̄насса катхитатта̄.
саттху гун̣а̄ катхита̄ на̄ма хонтӣти вуттам̣ ‘‘саттху гун̣е катхентасса̄’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа̄ти тада̄ саттху саммукха̄ дхаммассаванато пат̣т̣ха̄йа.
татха̄гатаман̃часса̄ти татха̄гатасса парибхогаман̃часса. да̄нам̣ датва̄ бра̄хман̣асса пурохитат̣т̣ха̄не т̣хапеси. та̄дисассева сет̣т̣хино дхӣта̄ хутва̄.
адиннавипа̄касса̄ти пуббе катӯпачитасса саббасо на диннавипа̄касса. тасса каммасса̄ти тасса паччекабуддхасса патте пин̣д̣апа̄там̣ чхиндитва̄ калалапӯран̣акаммасса. тасмим̣йева аттабха̄ве саттасу т̣ха̄несу дуггандхасарӣрата̄йа пат̣иниваттита̄. ит̣т̣хакапантӣти суван̣н̣ит̣т̣хакапанти. гхат̣анит̣т̣хака̄йа̄ти тасса пантийам̣ пат̣хамам̣ т̣хапитаит̣т̣хака̄йа саддхим̣ гхат̣етаббаит̣т̣хака̄йа ӯна̄ хоти. бхаддаке ка̄лети ӣдисийа̄ ит̣т̣хака̄йа иччхитака̄лейева а̄гата̄си. тена бандханена̄ти тена силесасамбандхена.
оламбака̄ти ¶ мутта̄ман̣имайа̄ оламбака̄. пун̃н̃анти наттхи но пун̃н̃ам̣ там̣, йам̣ нимиттам̣ йам̣ ка̄ран̣а̄ ито сукхуматарасса пат̣ила̄бхо сийа̄ти аттхо. пун̃н̃анийа̄мена̄ти пун̃н̃а̄нубха̄васиддхена нийа̄мена. со ча асса ба̄ра̄н̣асираджджам̣ да̄тум̣ катока̄со.
пхуссаратханти ман̇галаратхам̣. ун̣хӣсам̣ ва̄лабӣджанӣ кхагго ман̣ипа̄дука̄ сетаччхаттанти пан̃чавидхам̣ ра̄джакакудхабхан̣д̣ам̣ ¶ . сетаччхаттам̣ висум̣ гахитам̣. диббаваттхам̣ са̄дийитум̣ пун̃н̃а̄нубха̄вачодито ‘‘нану та̄та̄ тхӯла’’нтиа̄дима̄ха.
пан̃ча чан̇каманасата̄нӣти еттха ити-саддена а̄диаттхена аггиса̄ла̄дӣни паббаджитаса̄руппат̣т̣ха̄на̄ни сан̇ган̣ха̄ти.
са̄дхукӣл̣итанти арийа̄нам̣ париниббутат̣т̣ха̄не ка̄таббасакка̄рам̣ вадати.
наппамаджджи нирога̄ аййа̄ти пуччхита̄ка̄радассанам̣. париниббута̄ дева̄ти девӣ пат̣ивачанам̣ ада̄си. пат̣ийа̄детва̄ти ниййа̄тетва̄. саман̣акапаббаджджанти самитапа̄пехи арийехи анут̣т̣ха̄таббапаббаджджам̣. со хи ра̄джа̄ паччекабуддха̄нам̣ весасса дит̣т̣хатта̄ ‘‘идамева бхаддака’’нти та̄дисам̣йева лин̇гам̣ ган̣хи.
таттхева̄ти брахмалокейева. вӣсатиме вассе сампаттети а̄харитва̄ самбандхо. брахмалокато а̄гантва̄ ниббаттатта̄ брахмачарийа̄дхика̄расса чирака̄лам̣ сан̇гахитатта̄ ‘‘еварӯпам̣ катхам̣ ма̄ катхетха̄’’тиа̄дима̄ха.
вӣсати дхаран̣а̄ни ‘‘никкха’’нти ваданти. алабханто на васа̄мӣти сан̃н̃а̄песса̄мӣти самбандхо.
иттха̄кароти иттхиратанасса уппаттит̣т̣ха̄нам̣. аййадхӣта̄ти амха̄кам̣ аййасса дхӣта̄, бхаддака̄пила̄нӣти аттхо. паса̄дарӯпена ниббисит̣т̣хата̄йа ‘‘маха̄гӣва’’нти пат̣има̄йа садисабха̄вама̄ха. тена̄ха ‘‘аййадхӣта̄йа̄’’тиа̄ди.
сама̄напан̣н̣анти садисапан̣н̣ам̣, кума̄расса кума̄рийа̄ ча вуттантапан̣н̣ам̣. ито ча етто ча̄ти те пуриса̄ сама̄гамат̣т̣ха̄нато магадхарат̣т̣хе маха̄титтхага̄мам̣ ¶ маддарат̣т̣хе са̄галанагаран̃ча уддисса паккаманта̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виссаджджента̄ на̄ма хонтӣти ‘‘ито ча етто ча песесу’’нти вутта̄.
пуппхада̄манти хаттхихаттхаппама̄н̣ам̣ пуппхада̄мам̣. та̄ни пуппхада̄ма̄ни. тети убхо бхадда̄ чева пиппаликума̄ро ча. лока̄мисена̄ти гехасситапемена, ка̄масса̄дена̄ти аттхо. асам̣сат̣т̣ха̄ти на сам̣сат̣т̣ха̄ ¶ . вича̄райим̣су гхат̣е джалантена вийа падӣпена аджджха̄сайена самуджджалантена вимоккхабӣджена самусса̄хитачитта̄. йантабаддха̄нӣти сассасампа̄данаттхам̣ таттха таттха ит̣т̣хакадва̄ракава̄т̣айоджанавасена йантабаддхаудаканиккхаманатумба̄ни. каммантоти касикаммакаран̣ат̣т̣ха̄нам̣. да̄сага̄ма̄ти да̄са̄нам̣ васанага̄ма̄.
оса̄петва̄ти паккхипитва̄. а̄каппакуттавасена̄ти а̄ка̄равасена кирийа̄васена ча. анануччхавиканти паббаджитавесасса ананурӯпам̣. тасса маттхакети дведха̄патхасса двидха̄бхӯтат̣т̣ха̄не.
етесам̣ сан̇гахам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти нисӣдӣти самбандхо. са̄ пана саттху таттха нисаджджа̄ едисӣти дассетум̣ ‘‘нисӣданто пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йа̄ буддха̄нам̣ апаримитака̄ласан̇гахита̄ ачинтеййа̄паримеййапун̃н̃асамбха̄рӯпачайаниббатта̄ нирӯпитасабха̄вабуддхагун̣авиджджотита̄ лаккхан̣а̄нубйан̃джанасамуджджала̄ бйа̄маппабха̄кетума̄ла̄лан̇ката̄ сабха̄васиддхата̄йа акиттима̄ рӯпака̄йасирӣ, там̣йева маха̄кассапасса адит̣т̣хапуббам̣ паса̄дасам̣вад̣д̣ханаттхам̣ аниггахетва̄ нисинно бхагава̄ ‘‘буддхавесам̣ гахетва̄…пе… нисӣдӣ’’ти вутто. асӣтихаттхам̣ падесам̣ бйа̄петва̄ паваттийа̄ ‘‘асӣтихаттха̄’’ти вутта̄. сатаса̄кхоти бахуса̄кхо анекаса̄кхо. суван̣н̣аван̣н̣о ахоси нирантарам̣ буддхарасмӣхи самантато самокин̣н̣атта̄. евам̣ вуттаппака̄рена ведитабба̄.
ра̄джагахам̣ на̄л̣анданти ча са̄миаттхе упайогавачанам̣ антара̄саддайогатоти а̄ха ‘‘ра̄джагахасса на̄л̣анда̄йа ча̄’’ти. на хи ме ито ан̃н̃ена саттха̄ра̄ бхавитум̣ сакка̄ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи сатта̄нам̣ йатха̄рахам̣ ануса̄санасаматтхасса ан̃н̃асса садеваке абха̄вато. на хи ме ито ан̃н̃ена сугатена бхавитум̣ сакка̄ собханагаманагун̣аган̣айуттасса ан̃н̃асса абха̄вато. на хи ме ито ан̃н̃ена самма̄самбуддхена бхавитум̣ сакка̄ самма̄ саббадхамма̄нам̣ сайамбхун̃а̄н̣ена абхисамбуддхасса абха̄вато. имина̄ти ‘‘саттха̄ ме, бханте’’ти имина̄ вачанена.
аджа̄нама̄нова ¶ саббан̃н̃еййанти адхиппа̄йо. саббачетаса̄ти саббааджджхаттикан̇гапарипун̣н̣ачетаса̄. саманна̄гатанти сампаннам̣ саммадева ану ану а̄гатам̣ упагатам̣. пхалеййа̄ти вида̄леййа. вилайанти вина̄сам̣.
евам̣ сиккхитаббанти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рена. хироттаппасса бахалата̄ на̄ма випулата̄ти а̄ха ‘‘маханта’’нти. пат̣хаматарамева̄ти пагева упасан̇каманато. татха̄ атима̄напахӣно асса, хириоттаппам̣ ¶ йатха̄ сан̣т̣ха̄ти. кусаласаннисситанти анаваджджадхамманисситам̣. ат̣т̣хиканти тена дхаммена ат̣т̣хикам̣. а̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва парийоса̄на̄ саваначиттам̣ ‘‘саббачето’’ти адхиппетанти а̄ха ‘‘читтасса тхокампи бахи гантум̣ аденто’’ти. тена самодха̄нам̣ дассети. саббена…пе… саманна̄харитва̄ а̄рамбхато пабхути йа̄ва десана̄ ниппханна̄, та̄ва антарантара̄ паваттена саббена саманна̄ха̄рачиттена дхаммам̣йева саманна̄харитва̄. т̣хапитасототи дхамме нихитасото. одахитва̄ти апихитам̣ катва̄. пат̣хамаджджха̄навасена̄ти идам̣ асубхесу тассева иджджхато, итараттхан̃ча сукхасампайуттата̄ вутта̄.
сам̣са̄раса̄гаре париббхамантасса ин̣ат̣т̣ха̄не тит̣т̣ханти килеса̄ а̄савасабха̄ва̄па̄данатоти а̄ха ‘‘саран̣оти сакилесо’’ти. чатта̄ро хи парибхога̄тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ висуддхимаггаттам̣ сам̣ван̣н̣ана̄су вуттанайенева ведитаббам̣. еттха ча бхагава̄ пат̣хамам̣ ова̄дам̣ тхерасса бра̄хман̣аджа̄тикатта̄ джа̄тима̄напаха̄наттхамабха̄си, дутийам̣ ба̄хусаччам̣ нисса̄йа уппаджджанакаахам̣ка̄рапаха̄наттхам̣, татийам̣ упадхисампаттим̣ нисса̄йа уппаджджанакааттасинехапаха̄наттхам̣. ат̣т̣хаме дивасети бхагавата̄ сама̄гатадивасато ат̣т̣хаме дивасе.
маггато оккаманам̣ пат̣хаматарам̣ бхагавата̄ сама̄гатадивасейева ахоси. йади арахатта̄дхигамо паччха̄, атха касма̄ па̄л̣ийам̣ пагева сиддхам̣ вийа вуттанти а̄ха ‘‘десана̄ва̄расса̄’’тиа̄ди. ‘‘сатта̄хамева кхва̄хам̣, а̄вусо саран̣о, рат̣т̣хапин̣д̣ам̣ бхун̃джи’’нти ватва̄ авасараппаттам̣ арахаттам̣ паведенто ‘‘ат̣т̣хамийа̄ ан̃н̃а̄ удапа̄дӣ’’ти а̄ха. айаметтха десана̄ва̄расса а̄гамо. тато парам̣ бхагавата̄ аттано катам̣ ануггахам̣ чӣварапариваттанам̣ дассенто ‘‘атха кхо, а̄вусо’’тиа̄дима̄ха.
антантена̄ти ¶ чатуггун̣ам̣ катва̄ пан̃н̃атта̄йа сан̇гха̄т̣ийа̄ антантена. джа̄типам̣сукӯликена…пе… бхавитум̣ ват̣т̣атӣти етена пуббе джа̄тиа̄ран̃н̃акаггахан̣ена ча тераса дхутан̇га̄ гахита̄ ева̄ти дат̣т̣хаббам̣. ануччхавикам̣ ка̄тунти анурӯпам̣ пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджитум̣. тхеро па̄рупӣти самбандхо.
бхагавато ова̄дам̣ бхагавато ва̄ дхаммака̄йам̣ нисса̄йа урасса васена джа̄тоти орасо. бхагавато ва̄ дхаммасарӣрасса мукхато саттатим̣сабодхипаккхийато джа̄то. тенева дхаммаджа̄тадхамманиммитабха̄вопи сам̣ван̣н̣итоти дат̣т̣хаббо. ова̄дадхаммо ева саттха̄ра̄ да̄таббато тхерена а̄да̄таббато ¶ ова̄дадхаммада̄йа̄до, ова̄дадхаммада̄йаджджоти аттхо, там̣ арахатӣти. еса найо сесападесупи.
‘‘паббаджджа̄ ча парисодхита̄’’ти ватва̄ тасса̄ саммадева содхитабха̄вам̣ бйатирекамукхена дассетум̣, ‘‘а̄вусо, йасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха еванти йатха̄ ахам̣ лабхим̣, евам̣ со саттху сантика̄ лабхатӣти йоджана̄. сӣхана̄дам̣ надитунти еттха̄пи сӣхана̄данадана̄ на̄ма десана̄ва, тхеро саттха̄ра̄ аттано ката̄нуггахамева анантарасутте вуттанайена уллин̇гети, на ан̃н̃атха̄. на хи маха̄тхеро кевалам̣ аттано гун̣а̄нубха̄вам̣ вибха̄вети. сесанти йам̣ идха асам̣ван̣н̣итам̣. пуриманайенева̄ти анантарасутте вуттанайенева.
чӣварасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. парам̣маран̣асуттаван̣н̣ана̄
155. йатха̄ атӣтакаппе атӣта̄су джа̄тӣсу каммакилесавасена а̄гато, татха̄ етарахипи а̄гатоти татха̄гато, йатха̄ йатха̄ ва̄ пана каммам̣ катӯпачитам̣, татха̄ там̣ там̣ аттабха̄вам̣ а̄гато упагато упапанноти татха̄гато, саттоти а̄ха ‘‘татха̄гатоти сатто’’ти. етанти ‘‘евам̣ хоти бхавати тит̣т̣хати сассатисама’’нти евам̣ паваттам̣ дит̣т̣хигатам̣. аттхасаннисситам̣ на хотӣти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхато сукханти пасаттхасаннисситам̣ на хоти. а̄дибрахмачарийаканти еттха маггабрахмачарийам̣ адхиппетам̣ тасса падха̄набха̄вато. тасса пана етам̣ дит̣т̣хигатам̣ а̄дипат̣ипада̄маттам̣ ¶ на хоти анупака̄ракатта̄ виломанато ча. тато ева итарабрахмачарийассапи аниссайова. сесам̣ вуттанайена ведитаббам̣.
парам̣маран̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
13. саддхаммаппатирӯпакасуттаван̣н̣ана̄
156. а̄джа̄на̄ти хет̣т̣химамаггехи н̃а̄тамарийа̄дам̣ анатиккамитва̄ва джа̄на̄ти пат̣ивиджджхатӣти ан̃н̃а̄, аггамаггапан̃н̃а̄. ан̃н̃асса айанти ан̃н̃а̄, арахаттапхалам̣. тена̄ха ‘‘арахатте’’ти.
обха̄сети обха̄санимиттам̣. ‘‘читтам̣ викампатӣ’’ти пададвайам̣ а̄нетва̄ самбандхо. обха̄сети ¶ висайабхӯте. упаккилесехи читтам̣ викампатӣти йоджана̄. тена̄ха ‘‘йехи читтам̣ паведхатӣ’’ти. сесесупи есева найо.
упат̣т̣ха̄нети сатийам̣. упеккха̄йа ча̄ти випассанупеккха̄йа ча. еттха ча випассана̄читтасамут̣т̣ха̄насанта̄навинимуттам̣ пабха̄санам̣ рӯпа̄йатанам̣ обха̄со. н̃а̄н̣а̄дайо випассана̄читтасампайутта̄ва. сакасакакичче сависесо хутва̄ паватто адхимоккхо саддха̄дхимоккхо. упат̣т̣ха̄нам̣ сати. упеккха̄ти а̄ваджджанупеккха̄. са̄ хи а̄ваджджаначиттасампайутта̄ четана̄. а̄ваджджанааджджхупеккханавасена паваттийа̄ идха ‘‘а̄ваджджанупеккха̄’’ти вуччати. пуна упеккха̄йа̄ти випассанупеккха̄ва анена самаджджхаттата̄йа евам̣ вутта̄. никанти на̄ма випассана̄йа ника̄мана̄ апеккха̄. сукхуматаракилесо ва̄ сийа̄ дувин̃н̃еййо.
има̄ни даса т̣ха̄на̄нӣти има̄ни обха̄са̄дӣни упаккилесуппаттийа̄ т̣ха̄на̄ни упаккилесаваттхӯни. пан̃н̃а̄ йасса паричита̄ти йасса пан̃н̃а̄ паричитаватӣ йа̄тха̄вато джа̄на̄ти. ‘‘има̄ни нисса̄йа аддха̄ маггаппатто пхалаппатто аха’’нти паваттаадхима̄но дхаммуддхаччам̣ дхаммӯпаниссайо виккхепо. таттха кусало хи там̣ йа̄тха̄вато джа̄нанто на ча таттха саммохам̣ гаччхати.
адхигамасаддхаммаппатирӯпакам̣ ¶ на̄ма анадхигате адхигатама̄нибха̄ва̄вахатта̄. йадаггена випассана̄н̃а̄н̣асса упаккилесо, тадаггена пат̣ипаттисаддхаммаппатирӯпакотипи сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. дха̄тукатха̄ти маха̄дха̄тукатхам̣ вадати. ведаллапит̣аканти ветуллапит̣акам̣. там̣ на̄габхаванато а̄нӣтанти ваданти. ва̄дабха̄ситанти апаре. абуддхавачанам̣ буддхавачанена вируджджханато. на хи самбуддхо пубба̄паравируддхам̣ вадати. таттха саллам̣ упат̣т̣хапенти килесавинайам̣ на сандиссати, ан̃н̃адаттху килесуппаттийа̄ паччайо хотӣти.
авиккайама̄нанти виккайам̣ агаччхантам̣. танти суван̣н̣абхан̣д̣ам̣.
на саккхим̣су н̃а̄н̣асса ависадабха̄вато. еса найо ито паресупи.
ида̄ни ‘‘бхиккхӯ пат̣исамбхида̄ппатта̄ ахесу’’нтиа̄дина̄ вуттамева аттхам̣ ка̄ран̣ато вибха̄ветум̣ пуна ‘‘пат̣хамабодхийам̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха пат̣ипаттим̣ пӯрайим̣сӯти атӣте када̄ те пат̣исамбхида̄вахам̣ ¶ пат̣ипаттим̣ пӯрайим̣су? пат̣хамабодхика̄лика̄ бхиккхӯ. на хи аттасамма̄пан̣идхийа̄ пуббекатапун̃н̃ата̄йа ча вина̄ та̄дисам̣ бхавати. еса найо ито паресупи. тада̄ пат̣ипаттисаддхаммо антарахито на̄ма бхависсатӣти етена арийамаггена а̄санна̄ ева пуббабха̄гапат̣ипада̄ пат̣ипаттисаддхаммоти дассети.
двӣсӯти сутта̄бхидхаммапит̣акесу антарахитесупи. анантарахитамева адхисӣласиккха̄йам̣ т̣хитасса итарасиккха̄двайасамут̣т̣ха̄питато. ким̣ ка̄ран̣а̄ти кена ка̄ран̣ена, ан̃н̃асмим̣ дхамме антарахите ан̃н̃атарасса дхаммасса анантарадха̄нам̣ вуччатӣти адхиппа̄йо. пат̣ипаттийа̄ паччайо хоти анавасесато пат̣ипаттиккамасса паридӣпанато. пат̣ипатти адхигамасса паччайо висесалаккхан̣апат̣иведхабха̄вато. парийаттийева пама̄н̣ам̣ са̄санасса т̣хитийа̄ти адхиппа̄йо.
нану ча са̄санам̣ осаккитам̣ парийаттийа̄ ваттама̄на̄йа̄ти адхиппа̄йо. ана̄ра̄дхакабхиккхӯти сӣламаттассапи на а̄ра̄дхако дуссӣло. имасминти имасмим̣ па̄тимоккхе. ваттанта̄ти ‘‘сӣлам̣ акопетва̄ т̣хита̄ аттхӣ’’ти пуччхи.
етесӯти ¶ евам̣ махантесу сакалам̣ локам̣ аджджхоттхаритум̣ саматтхесу чатӯсу маха̄бхӯтесу. тасма̄ти йасма̄ ан̃н̃ена кеначи атимахантенапи саддхаммо на антарадха̄йати, самайантарена пана ваттаббамева наттхи, тасма̄. евама̄ха̄ти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рам̣ вадати.
а̄да̄нам̣ а̄ди, а̄ди ева а̄диканти а̄ха ‘‘а̄дикена̄ти а̄да̄нена̄’’ти. хет̣т̣ха̄гаманӣйа̄ти адхобха̄гагаманӣйа̄, апа̄йадуккхасса сам̣са̄радуккхасса ча ниббаттака̄ти аттхо. га̄раварахита̄ти гарука̄рарахита̄. патиссайанам̣ нӣчабха̄вена патибаддхавуттита̄, патиссо патиссайоти аттхато екам̣, со етесам̣ наттхӣти а̄ха ‘‘аппатисса̄ти аппатиссайа̄ анӣчавуттика̄’’ти. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
саддхаммаппатирӯпакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
кассапасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
6. ла̄бхасакка̄расам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. да̄рун̣асуттаван̣н̣ана̄
157. тхаддхоти ¶ ¶ каккхал̣о анит̣т̣хасса пада̄нато. чатупаччайала̄бхоти чатуннам̣ паччайа̄нам̣ пат̣ила̄бхо. сакка̄роти техийева паччайехи сусан̇кхатехи пӯджана̄, со пана аттхато сампаттийева̄ти а̄ха ‘‘тесам̣йева…пе… ла̄бхо’’ти. ван̣н̣агхосоти гун̣акиттана̄. антара̄йасса анативаттанато антара̄йико анаттха̄вахатта̄.
да̄рун̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. бал̣исасуттаван̣н̣ана̄
158. бал̣исена чарати, тена ва̄ джӣватӣти ба̄л̣исико. тена̄ха ‘‘бал̣исам̣ гахетва̄ чарама̄но’’ти. а̄мисагатанти а̄мисӯпагатам̣ а̄мисапатитам̣. тена̄ха ‘‘а̄мисамаккхита’’нти. бхинна̄дхикаран̣а̄нампи ба̄хираттхасама̄со хотева̄ти а̄ха ‘‘а̄мисе чаккхудассана’’нти. айо вуччати сукхам̣, таббидхурата̄йа анайо, дуккханти а̄ха ‘‘дуккхам̣ патто’’ти. асса̄ти етена. каттуаттхе хи етам̣ са̄мивачанам̣. йатха̄ килеса̄ ваттанти, евам̣ паваттама̄но пуггало килесавиппайого на хотӣти вуттам̣ ‘‘йатха̄ килесама̄расса ка̄мо, евам̣ каттаббо’’ти.
бал̣исасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3-4. куммасутта̄диван̣н̣ана̄
159-160. ат̣т̣хикаччхапа̄ вуччанти йесам̣ капа̄ламаттхаке тикхин̣а̄ ат̣т̣хикот̣и хоти, тесам̣ самӯхо ат̣т̣хикаччхапакулам̣. маччхакаччхапа̄дӣнам̣ сарӣре ламбантӣ папататӣти папата̄, вуччама̄на̄ка̄ро ¶ айакан̣т̣ако. айакосакети ¶ айомайакосаке. кан̣н̣икасалласан̣т̣ха̄ноти аттаника̄панасалласан̣т̣ха̄но. айакан̣т̣акоти айомайаван̇какан̣т̣ако. никкхамати еттха атха̄варато. павеситаматто хи со. ида̄ни твам̣ ‘‘амха̄ка’’нти на ваттаббо. ито анантарасуттети чатуттхасуттама̄ха.
куммасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. мӣл̣хакасуттаван̣н̣ана̄
161. мӣл̣хака̄ти евам̣ иттхилин̇гавасена вуччама̄на̄. гӯтхапа̄н̣ака̄ти гӯтхабхаккхапа̄н̣ака̄. антоти куччхийам̣.
мӣл̣хакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. асанисуттаван̣н̣ана̄
162. ‘‘име ла̄бхасакка̄рам̣ ана̄харанта̄ джигхаччха̄дидуккхам̣ па̄пун̣антӯ’’ти евам̣ на сатта̄нам̣ дуккхака̄мата̄йа евама̄ха̄ти а̄нетва̄ самбандхо. анантадуккхам̣ анубхоти апара̄парам̣ уппаджджанакаакусалачитта̄нам̣ бахубха̄вато.
асанисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. диддхасуттаван̣н̣ана̄
163. аччхависайутта̄ти ва̄ диддхе гатена гатадиддхена. тена̄ха ‘‘висамаккхитена̄’’ти.
диддхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. син̇га̄ласуттаван̣н̣ана̄
164. джарасин̇га̄лотвева ¶ вуччати сарӣрасобха̄йа абха̄вато. сарӣрасса уггатакан̣т̣акатта̄ уккан̣т̣акена на̄ма. пхут̣атӣти пхалати бхиджджати.
син̇га̄ласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. верамбхасуттаван̣н̣ана̄
165. ка̄йам̣ ¶ на раккхати на̄ма чхаббӣсатийа̄ са̄руппа̄нам̣ париччаджанато. ва̄чам̣ на раккхати на̄ма ра̄гаса̄манта̄ ча кодхаса̄манта̄ ча йа̄ва ниччха̄ран̣ато.
верамбхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сага̄тхакасуттаван̣н̣ана̄
166. ‘‘йасса саккарийама̄насса̄’’ти еттха асакка̄рена чӯбхайанти асакка̄рена ча убхайан̃ча, када̄чи сакка̄рена, када̄чи асакка̄рена када̄чи убхайена̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘асакка̄рена̄’’тиа̄ди. сататавиха̄ра̄нам̣ сампаттийа̄ са̄татикоти а̄ха ‘‘арахатта…пе… сукхумадит̣т̣хӣ’’тиа̄ди. татха̄ хи са̄ ‘‘ваджирӯпаман̃а̄н̣а’’нти вуччати. а̄гататта̄ти пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджитум̣ тасса̄ пуббапарикаммам̣ упагататта̄.
сага̄тхакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1-2. суван̣н̣апа̄тисутта̄диван̣н̣ана̄
167-168. ча̄летум̣ на саккоти сӣлапаббатасаннисситатта̄. ан̃н̃ам̣ ва̄ киччам̣ кароти пагева сӣласса чхад̣д̣итатта̄. татийа̄дӣсу апуббам̣ наттхи.
суван̣н̣апа̄тисутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. татийавагго
1. ма̄туга̄масуттаван̣н̣ана̄
170. йам̣ ¶ ¶ висабха̄гаваттху пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа т̣ха̄тум̣ саккотӣти вуччати, тато висесато ла̄бхасакка̄рова сатта̄нам̣ читтам̣ парийа̄да̄йа т̣ха̄тум̣ саккотӣти дассенто бхагава̄ ‘‘на тасса, бхиккхаве’’тиа̄димавоча̄ти дассенто ‘‘на тасса̄’’тиа̄дима̄ха.
ма̄туга̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. калйа̄н̣ӣсуттаван̣н̣ана̄
171. дутийам̣ утта̄намева, тассева аттхасса кевалам̣ джанападакалйа̄н̣ӣвасена вуттам̣.
калйа̄н̣ӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3-6. екапуттакасутта̄диван̣н̣ана̄
172-175. саддха̄ти арийамаггена а̄гатасаддха̄ адхиппета̄ти а̄ха ‘‘сота̄панна̄’’ти.
екапуттакасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. татийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄
176. евама̄дӣти а̄ди-саддена ба̄хусаччасам̣варасӣла̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ла̄бхасакка̄расса самудайам̣ уппаттика̄ран̣ам̣ самудайасаччавасена дуккхасаччасса уппаттихетута̄васена.
татийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. чхависуттаван̣н̣ана̄
177. ла̄бхасакка̄расилоко ¶ ¶ нарака̄дӣсу ниббаттентоти идам̣ танниссайам̣ килесаган̣ам̣ сандха̄йа̄ха. ниббаттентоти ниббатта̄пенто. имам̣ мануссааттабха̄вам̣ на̄сети мануссаттам̣ пуна ниббаттитум̣ аппада̄навасена. тасма̄ти дуггатиниббатта̄панато идха маран̣адуккха̄ваханато ча.
чхависуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. раджджусуттаван̣н̣ана̄
178. кхара̄ пхаруса̄ чхавиа̄дӣни чхиндане саматтха̄.
раджджусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. бхиккхусуттаван̣н̣ана̄
179. там̣ сандха̄йа̄ти дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расса ока̄са̄бха̄вам̣ сандха̄йа.
бхиккхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. чатуттхавагго
1-4. бхиндисутта̄диван̣н̣ана̄
180-183. девадатто сагге ва̄ ниббаттеййа̄тиа̄ди парикаппавачанам̣. на хи паччекабодхийам̣ нийатагатико антара̄ маггапхала̄ни адхигантум̣ бхабботи. соти анаваджджадхаммо. асса̄ти девадаттасса. самуччхедамагама̄ катӯпачитасса махато па̄падхаммасса балена тасмим̣ аттабха̄ве самуччхедабха̄вато, на аччанта̄йа. акусалам̣ на̄метам̣ абалам̣, кусалам̣ вийа на маха̄балам̣, тасма̄ тасмим̣йева аттабха̄ве та̄диса̄нам̣ пуггала̄нам̣ атекиччхата̄, ан̃н̃атха̄ самматтанийа̄мо вийа миччхаттанийа̄мо аччантико ¶ сийа̄. йади евам̣ ват̣т̣акха̄н̣укаджотана̄ катханти? а̄севана̄васена, тасма̄ ¶ йатха̄ ‘‘саким̣ нимугго нимугго ева ба̄ло’’ти вуттам̣, евам̣ ват̣т̣акха̄н̣укаджотана̄. йа̄дисе хи паччайе пат̣ичча пуггало там̣ дассанам̣ ган̣хи, татха̄ ча пат̣ипанно, пуна ачинтаппативатте паччайе патитато сӣсуккхипанамасса на хотӣти на ваттаббам̣.
бхиндисутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ачирапаккантасуттаван̣н̣ана̄
184. ка̄ле сампаттети габбхасса парипа̄кагататта̄ виджа̄йанака̄ле сампатте. потанти ассатарийа̄ путтам̣. етанти ‘‘габбхо ассатарим̣ йатха̄’’ти етам̣ вачанам̣.
ачирапаккантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. пан̃чаратхасатасуттаван̣н̣ана̄
185. абхихарӣйатӣти абхиха̄ро, бхаттам̣йева абхиха̄ро бхатта̄бхиха̄роти а̄ха ‘‘абхихаритаббам̣ бхатта’’нти. маччхапиттанти ва̄л̣амаччхапиттам̣. паккхипеййунти урага̄дина̄ осин̃чеййум̣.
пан̃чаратхасатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7-13. ма̄тусутта̄диван̣н̣ана̄
186-187. ма̄тупи хетӯти аттано ма̄туйа̄ уппаннаанаттха̄вахасса паха̄нахетупи. ито паресӯти ‘‘питупи хетӯ’’ти евама̄дӣсу.
ма̄тусутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
ла̄бхасакка̄расам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
7. ра̄хуласам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1-8. чаккхусутта̄диван̣н̣ана̄
188-195. екавиха̄рӣти ¶ ¶ чатӯсупи ирийа̄патхесу ека̄кӣ хутва̄ вихаранто. вивекат̣т̣хоти вивиттат̣т̣хо, тена̄ха ‘‘ниссаддо’’ти. сатийа̄ авиппавасантоти сатийа̄ авиппава̄сена т̣хито, саббада̄ авиджаханавасена паватто. а̄та̄пӣти вӣрийасампанноти саббасо килеса̄нам̣ а̄та̄панапарита̄панавасена паваттавӣрийасаман̇гӣбхӯто. пахитаттоти тасмим̣ висеса̄дхигаме песитачитто, таттха нинно таппаббха̄роти аттхо. хутва̄ абха̄ва̄ка̄рена̄ти уппаттито пуббе авиджджама̄но паччайасамава̄йена хутва̄ уппаджджитва̄ бхан̇гупарамасан̇кха̄тена абха̄ва̄ка̄рена. аниччанти ниччадхувата̄бха̄вато. уппа̄давайавантата̄йа̄ти кхан̣е кхан̣е уппаджджитва̄ нируджджханато. та̄вака̄ликата̄йа̄ти тан̇кхан̣иката̄йа. випарин̣а̄макот̣ийа̄ти випарин̣а̄мавантата̄йа. чаккхун̃хи упа̄да̄йа вика̄ра̄паджджанена випарин̣амантам̣ вина̄сам̣ пат̣ипӣл̣ам̣ па̄пун̣а̄ти. ниччапат̣иккхепатоти ниччата̄йа пат̣иккхипитаббато лесаматтассапи анупалаббханато. дуккхаманат̣т̣хена̄ти нирантарадуккхата̄йа дуккхена кхамитаббато. дуккхаваттхукат̣т̣хена̄ти на̄наппака̄радуккха̄дхит̣т̣ха̄нато. сататасампӣл̣анат̣т̣хена̄ти абхин̣хата̄пасабха̄вато. сукхапат̣иккхепена̄ти сукхабха̄васса пат̣иккхипитаббато. тан̣ха̄га̄хо мамам̣ка̄рабха̄вато. ма̄нага̄хо ахам̣ка̄рабха̄вато. дит̣т̣хига̄хо ‘‘атта̄ ме’’ти випалла̄сабха̄вато. вира̄гавасена̄ти вира̄гаггахан̣ена. татха̄ вимуттивасена̄ти вимуттиггахан̣ена.
паса̄да̄ва гахита̄ два̄рабха̄ваппаттасса адхиппетатта̄. саммасанача̄рачиттам̣ два̄рабхӯтаманоти адхиппа̄йо.
чхат̣т̣хе а̄рамман̣е тебхӯмакадхамма̄ саммасанача̄расса адхиппетатта̄. йатха̄ пат̣хамасутте пан̃ча паса̄да̄ гахита̄, на сасамбха̄рачаккхуа̄дайо, евам̣ ¶ татийасутте на паса̄даваттхукачиттамева гахитам̣. на ¶ там̣сампайутта̄ дхамма̄. еван̃хи авадха̄ран̣ам̣ са̄ттхакам̣ хоти ан̃н̃атха̄ тена апанетаббасса абха̄вато. саббаттха̄ти саббесу чатуттхасутта̄дӣсу. джаванаппатта̄ти джаваначиттасам̣йутта̄.
чаккхусутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. дха̄тусуттаван̣н̣ана̄
196. а̄ка̄садха̄ту рӯпапариччхедата̄йа рӯпапарийа̄паннанти адхиппа̄йена ‘‘сеса̄хи рӯпа’’нти вуттам̣. на̄марӯпанти тебхӯмакам̣ на̄мам̣ рӯпан̃ча катхитам̣.
дха̄тусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. кхандхасуттаван̣н̣ана̄
197. саббасан̇га̄хикапариччхедена̄ти дхаммасан̇ган̣ханапарийа̄йена. идха̄ти имасмим̣ сутте. тебхӯмака̄ти гахетабба̄ саммасанача̄расса адхиппетатта̄.
кхандхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
11. анусайасуттаван̣н̣ана̄
200. дутийавагге аттаноти а̄йасма̄ ра̄хуло аттано савин̃н̃а̄н̣акам̣ ка̄йам̣ дассети. парасса̄ти парасса авин̃н̃а̄н̣акака̄йам̣ дассети. парасанта̄не ва̄ арӯпе дхамме аггахетва̄ рӯпака̄йамева ган̣ханто вадати. апаре ‘‘асан̃н̃асатта̄нам̣ аттабха̄вам̣ сандха̄йа татха̄ вутта’’нти ваданти. пуримена̄ти ‘‘имасмим̣ савин̃н̃а̄н̣аке ка̄йе’’ти имина̄ падена. паччхимена̄ти ‘‘бахиддха̄’’ти имина̄ падена. ете килеса̄ти ете ¶ дит̣т̣хитан̣ха̄ма̄насан̃н̃ита̄ килеса̄. етесу ваттхӯсӯти аджджхаттабахиддха̄ваттхӯсу. самма…пе… пассатӣти пуббабха̄ге випассана̄н̃а̄н̣ена саммасанавасена, маггаккхан̣е абхисамайавасена сут̣т̣ху аттапаччаккхена н̃а̄н̣ена пассати.
анусайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. апагатасуттаван̣н̣ана̄
201. ‘‘ахамета’’нти ¶ ахам̣ка̄ра̄дӣнам̣ анавасесаппаха̄нена аччантамева апагатам̣.
апагатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
двӣсӯти пат̣хамавагга̄дӣсу. десана̄йа асеккхабхӯмийа̄ деситатта̄ асеккхабхӯми катхита̄. пат̣хамоти пат̣хамавагго ‘‘са̄дху ме, бханте, бхагава̄’’тиа̄дина̄ а̄йа̄чантасса, дутийо ана̄йа̄чантасса тхерасса аджджха̄сайавасена катхито. вимуттипарипа̄чанӣйадхамма̄ на̄ма виват̣т̣асанниссита̄ саддхиндрийа̄дайо. тена пана випассана̄йа катхитатта̄ катхита̄ ева̄ти. там̣там̣десана̄нуса̄рена хи тхеро те дхамме парипа̄кам̣ па̄песи. татха̄ хи бхагава̄ дутийаваггам̣ ана̄йа̄читопи десеси.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
ра̄хуласам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
8. лаккхан̣асам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. ат̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄
202. а̄йасма̄ ¶ ¶ ча лаккхан̣отиа̄дӣсу ‘‘ко на̄ма̄йасма̄ лаккхан̣о, касма̄ ча ‘лаккхан̣о’ти на̄мам̣ ахоси, ко ча̄йасма̄ моггалла̄но, касма̄ ча ситам̣ па̄тва̄ка̄сӣ’’ти там̣ саббам̣ пака̄сетум̣ ‘‘йва̄йа’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. лаккхан̣асампаннена̄ти пурисалаккхан̣асампаннена.
ӣсам̣ хаситам̣ ‘‘сита’’нти вуччатӣти а̄ха ‘‘мандахасита’’нти. ат̣т̣хисан̇кхаликанти найидам̣ авин̃н̃а̄н̣акам̣ ат̣т̣хисан̇кхаликаматтам̣, атха кхо еко петоти а̄ха ‘‘петалоке ниббатта’’нти. ете аттабха̄ва̄ти петаттабха̄ва̄. на а̄па̄тхам̣ а̄гаччхантӣти деваттабха̄ва̄ вийа на а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти пакатийа̄. тесам̣ пана ручийа̄ а̄па̄тхам̣ а̄гаччхеййум̣ манусса̄нам̣. дуккха̄бхибхӯта̄нам̣ ана̄тхабха̄вадассанападат̣т̣ха̄на̄ карун̣а̄ти а̄ха ‘‘ка̄рун̃н̃е каттаббе’’ти. аттано ча сампаттим̣ буддхан̃а̄н̣асса ча сампаттинти паччекам̣ сампаттисаддо йоджетаббо. тадубхайам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘там̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха аттано сампаттим̣ ануссаритва̄ ситам̣ па̄тва̄ка̄сӣти падам̣ а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. дхаммадха̄тӯти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа вадати. дхаммадха̄тӯти ва̄ дхамма̄нам̣ сабха̄во.
итароти лаккхан̣аттхеро. упапаттӣти джа̄ти. упапаттисӣсена хи татха̄рӯпам̣ аттабха̄вам̣ вадати. лохатун̣д̣акехӣти лохамайехева тун̣д̣акехи. чарантӣти а̄ка̄сена гаччханти. аччхарийам̣ вата̄ти гарахаччхарийам̣ на̄метам̣. чаккхубхӯта̄ти сампаттадиббачаккхука̄, локасса чаккхубхӯта̄ти евам̣ ва̄ еттха аттхо дат̣т̣хаббо.
йатра̄ти хетуаттхе нипа̄тоти а̄ха ‘‘йатра̄ти ка̄ран̣авачана’’нти. ан̃н̃атра хи ‘‘йатра хи на̄ма̄’’ти аттхо вуччати. аппама̄н̣е саттаника̄йе те ча кхо вибха̄гена ка̄мабхава̄дибхеде бхаве, нирайа̄дибхеда̄ ¶ гатийо, на̄наттака̄йана̄наттасан̃н̃иа̄дивин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо, татха̄рӯпе сатта̄ва̄се ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃ча ме упанетум̣ паччаккхам̣ каронтена.
гогха̄такоти ¶ гуннам̣ абхин̣хам̣ хананако. тена̄ха ‘‘вадхитва̄ вадхитва̄’’ти. тасса̄ти гуннам̣ вадхакакаммасса. апара̄парийакаммасса̄ти апара̄парийаведанӣйакаммасса. балавата̄ гогха̄такакаммена випа̄ке дӣйама̄не аладдхока̄сам̣ апара̄парийаведанӣйам̣ тасмим̣ випаккавипа̄ке ида̄ни ладдхока̄сам̣ ‘‘авасесакамма’’нти вуттам̣. пат̣исандхӣти па̄пакаммаджанита̄ пат̣исандхи. каммасабха̄гата̄йа̄ти каммасадисабха̄вена. а̄рамман̣асабха̄гата̄йа̄ти а̄рамман̣асса сабха̄габха̄вена садисабха̄вена. йа̄дисе хи а̄рамман̣е пуббе там̣ каммам̣ тасса ча випа̄ко паватто, та̄дисейева а̄рамман̣е идам̣ каммам̣ имасса випа̄ко ча паваттоти катва̄ вуттам̣ ‘‘тассева каммасса випа̄ка̄васесена̄’’ти. бхавати хи там̣садисепи таббоха̄ро йатха̄ ‘‘со ева титтиро, та̄нийева осадха̄нӣ’’ти. нимиттам̣ ахосӣти пуббе катӯпачитасса петӯпапаттиниббаттанавасена катока̄сасса тасса каммасса нимиттабхӯтам̣ ида̄ни татха̄ упат̣т̣хахантам̣ тасса випа̄касса нимиттам̣ а̄рамман̣ам̣ ахоси. соти гогха̄тако. ат̣т̣хисан̇кхаликапето джа̄то каммасариккхакавипа̄ката̄васена.
ат̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. песисуттаван̣н̣ана̄
203. гомам̣сапесийо катва̄ти га̄вим̣ вадхитва̄ вадхитва̄ гомам̣сам̣ пха̄летва̄ песийо катва̄. суккха̄петва̄ти ка̄лантарам̣ т̣хапанаттхам̣ суккха̄петва̄. суккха̄пийама̄на̄нам̣ мам̣сапесӣнан̃хи валлӯрасаман̃н̃а̄.
песисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. пин̣д̣асуттаван̣н̣ана̄
204. ниппаккхачаммети вигатапаккхачамме.
4. ниччхависуттаван̣н̣ана̄
205. ураббхе ханатӣти ораббхико. ел̣акети адже.
5. асиломасуттаван̣н̣ана̄
206. нива̄папут̣т̣хети ¶ ¶ аттана̄ диннанива̄пена посите. асина̄ вадхитва̄ вадхитва̄ виккин̣анто.
6. саттисуттаван̣н̣ана̄
207. екам̣ миганти екам̣ дӣпакамигам̣.
7. усуломасуттаван̣н̣ана̄
208. ка̄ран̣а̄хӣти йа̄тана̄хи. н̃атва̄ти каммат̣т̣ха̄нам̣ н̃атва̄.
8. сӯчиломасуттаван̣н̣ана̄
209. сун̣оти пӯретӣти сӯто, ассадамака̄дико.
9. дутийасӯчиломасуттаван̣н̣ана̄
210. песун̃н̃ӯпасам̣ха̄равасена ито сутам̣ амутра, амутра ва̄ сутам̣ идха сӯчетӣти сӯчако. анайабйасанам̣ па̄песи мануссети самбандхо.
10. кумбхан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄
211. виниччхайа̄маччоти ран̃н̃а̄ ад̣д̣акаран̣е т̣хапито виниччхайамаха̄матто. со хи га̄маджанака̄йам̣ кӯт̣ети ван̃четӣти га̄макӯт̣акоти вуччати. кечи ‘‘та̄дисо ева га̄маджет̣т̣хако га̄макӯт̣ако’’ти ваданти. самена бхавитаббам̣, ‘‘дхаммат̣т̣хо’’ти ваттаббато. рахассан̇ге нисӣданавасена висама̄ нисаджджа̄ва ахоси.
кумбхан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. сасӣсакасуттаван̣н̣ана̄
212. пхусантоти ¶ ¶ тхеййа̄йа пхусанто.
3. ниччхавиттхисуттаван̣н̣ана̄
214. ма̄туга̄мо сасса̄мико аттано пхассе аниссаро. ват̣т̣итва̄ти бхасситва̄ апарам̣ гантва̄.
4. ман̇гулиттхисуттаван̣н̣ана̄
215. ман̇ганавасена улатӣти ман̇гули, вирӯпабӣбхаччхабха̄вена паваттатӣти аттхо. тена̄ха ‘‘вирӯпам̣ дуддасикам̣ бӣбхаччха’’нти.
5. окилинӣсуттаван̣н̣ана̄
216. уддхам̣ уддхам̣ аггина̄ паккасарӣрата̄йа уппаккам̣. хет̣т̣хато паггхаран̣авасена килиннасарӣрата̄йа окилинӣ. ито чито ча ан̇га̄расампарикин̣н̣ата̄йа окиринӣ. тена̄ха ‘‘са̄ кира̄’’тиа̄ди. ан̇га̄рачитакети ан̇га̄расан̃чайе. сарӣрато паггхаранти асучидуггандхаджегуччха̄ни седагата̄ни. тасса кира ран̃н̃оти тасса ка̄лин̇гасса ран̃н̃о. на̄т̣акинӣти начче адхиката̄ иттхӣ. седанти седанам̣, та̄пананти аттхо.
окилинӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. асӣсакасуттаван̣н̣ана̄
217. асӣсакам̣ кабандхам̣ хутва̄ ниббатти камма̄йӯханака̄ле татха̄ нимиттаггахан̣апаричайато.
7-11. па̄пабхиккхусутта̄диван̣н̣ана̄
218-222. ла̄макабхиккхӯти ¶ ¶ хӣна̄ча̄рата̄йа ла̄мако, бхиккхувесата̄йа, бхиккха̄ха̄рена джӣванато ча бхиккху. читтакел̣инти читтаручийам̣ там̣ там̣ кӣл̣анто. айамева̄ти бхиккхуваттхусмим̣ вуттанайо ева.
па̄пабхиккхусутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
лаккхан̣асам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
9. опаммасам̣йуттам̣
1. кӯт̣асуттаван̣н̣ана̄
223. кӯт̣ам̣ ¶ ¶ гаччхантӣти кӯт̣аччхиддасса анупависанавасена кӯт̣ам̣ гаччханти. йа̄ ча гопа̄насийо гопа̄насантарагата̄, та̄пи кӯт̣ам̣ а̄хачча т̣ха̄нена кӯт̣ан̇гама̄. дувидха̄пи кӯт̣е самосаран̣а̄. кӯт̣асса самуггха̄тена вина̄сена бхиджджанена. авиджджа̄йа самуггха̄тена̄ти авиджджа̄йа аччантамева аппаваттийа̄. тена ча моккхадхамма̄дхигамена таданурӯпадхамма̄дхигамо дассито. аппаматта̄ти пана имина̄ тасса упа̄йо дассито.
кӯт̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. накхасикхасуттаван̣н̣ана̄
224. евам̣ аппака̄ йатха̄ накхасикха̄йа а̄ропитапам̣су, сугатисам̣ваттанийасса каммасса аппакатта̄ евам̣ девесупӣти хӣнӯда̄харан̣авасена вуттам̣. аппатара̄ хи сатта̄ йе девесу джа̄йанти, тан̃ча кхо ка̄мадевесу. итаресу пана ваттаббамева наттхи.
накхасикхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. куласуттаван̣н̣ана̄
225. видхам̣сайанти вихет̣хайанти. вад̣д̣хита̄ти бха̄вана̄па̄рипӯривасена парибрӯхита̄. пунаппунам̣ ката̄ти бха̄вана̄йа бахулӣкаран̣ена апара̄парам̣ паваттита̄ йуттайа̄нам̣ вийа ката̄ти йатха̄ йуттам̣ а̄джан̃н̃аратхам̣ чхекена са̄ратхина̄ адхит̣т̣хитам̣ йатха̄ручи паваттати, евам̣ йатха̄ручи паваттийа̄ гамита̄. патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. ваттху вийа ката̄ саббасо упаккилесависодханена сувисодхитамарийа̄дам̣ вийа ката̄. адхит̣т̣хита̄ти пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вато субха̄витабха̄вена авикампанеййата̄йа т̣хапита̄ ¶ . самантато чита̄ти саббабха̄гена бха̄ванӯпачайам̣ гамита̄. тена̄ха ‘‘сувад̣д̣хита̄’’ти ¶ . сут̣т̣ху сама̄раддха̄ти метта̄бха̄вана̄йа маттхакаппаттийа̄ саммадева сампа̄дита̄.
куласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. оккха̄суттаван̣н̣ана̄
226. маха̄мукхауккхалӣнанти маха̄мукха̄нам̣ махантакол̣умба̄нам̣ сатам̣. пан̣ӣтабходжанабхарита̄нанти саппимадхусаккара̄дӣхи упанӣтапан̣ӣтабходжанехи парипун̣н̣а̄нам̣. тасса̄ти па̄т̣хасса. годуханаматтанти годоханавела̄маттам̣. там̣ пана киттакам̣ адхиппетанти а̄ха ‘‘га̄вийа̄’’тиа̄ди. саббасаттесу хитапхаран̣анти анодхисометта̄бха̄ванама̄ха – меттачиттам̣ аппана̄ппаттам̣ бха̄ветум̣ саккотӣти адхиппа̄йо. тампи тато йатха̄вуттада̄нато махаппхалатаранти.
оккха̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. саттисуттаван̣н̣ана̄
227. агге пахаритва̄ти тин̣хапхаласаттийа̄ агге хаттхена ва̄ мут̣т̣хина̄ ва̄ паха̄рам̣ датва̄. каппа̄сават̣т̣им̣ вийа̄ти пахатакаппа̄сапин̣д̣ам̣ вийа. ниййа̄сават̣т̣им̣ вийа̄ти пхаласан̣т̣ха̄нам̣ ниййа̄сапин̣д̣ам̣ вийа. екато катва̄ти калика̄дибха̄вена вӣсатим̣сапин̣д̣а̄ни екаджджхам̣ катва̄. аллийа̄пенто пин̣д̣ам̣ каронто. пат̣илен̣етӣти пат̣илӣнайати на̄мети. аллийа̄пенто те двепи дха̄ра̄ екато сампхуса̄пенто. пат̣икот̣т̣етӣти пат̣ипахарати. таттха кхан̣д̣ам̣ вийа ниййа̄со. каппа̄сават̣т̣анакаран̣ӣйанти вихатасса каппа̄сасса пат̣исам̣харан̣авасена бандханадан̣д̣ам̣. паваттентоти каппа̄сасса сам̣велланавасена паваттенто.
саттисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. дхануггахасуттаван̣н̣ана̄
228. дал̣хадхануноти ¶ тхиратарадхануно. ида̄ни тасса тхиратарабха̄вам̣ париччхедато дассетум̣ ‘‘дал̣хадханӯ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха двисахассатха̄манти пала̄нам̣ двисахассатха̄мам̣. вуттамеваттхам̣ па̄кат̣атарам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘йасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха йасса̄ти дхануно. а̄ропитасса̄ти джийам̣ а̄ропитасса. джийа̄баддхоти джийа̄йа баддхо. патхавито муччати, етам̣ ‘‘двисахассатха̄ма’’нти ведитаббам̣ ¶ . лохасӣса̄дӣнанти ка̄л̣алохатамбалохасӣса̄дӣнам̣. бха̄роти пурисабха̄ро, со пана маджджхимапурисасса васена едисам̣ тасса балам̣ дат̣т̣хаббам̣. уггахитасиппа̄ дхануведасиккха̄васена. чин̣н̣авасӣбха̄ва̄ лаккхесу авираджджханасараккхепавасена. катам̣ ра̄джакула̄дӣсу упагантва̄ асанам̣ сараккхепо етехӣти катӯпасана̄ти а̄ха ‘‘ра̄джакула̄дӣсу дасситасиппа̄’’ти.
‘‘бодхисатто чатта̄ри кан̣д̣а̄ни а̄харӣ’’ти ватва̄ тамева аттхам̣ виттха̄рато дассенто ‘‘тада̄ кира̄’’тиа̄дима̄ха. таттха джависса̄ма̄ти дха̄висса̄ма. агги ут̣т̣хахӣти сӣгхапатанасанта̄пена ча сӯрийарасмисанта̄пасса а̄саннабха̄вена ча усума̄ ут̣т̣хахи. паккхапан̃джарена̄ти паккхаджа̄лантарена.
ниваттитва̄ти ‘‘ниппайоджанамидам̣ джавана’’нти ниваттитва̄. паттакат̣а̄хена оттхат̣апатто вийа̄ти пихитапатто вийа ахоси, вегаса̄ патанена нагарасса упари а̄ка̄сасса нириккхан̣ам̣ ахоси. сан̃ча̄ритатта̄ анекахам̣сасахассасадисо пан̃н̃а̄йи сеййатха̄пи бодхисаттасса дхануггахака̄ле саракӯт̣а̄дидассане.
дуккаранти тасса адассанам̣ сандха̄йа̄ха, на аттано патанам̣. сӯрийаман̣д̣алан̃хи атисӣгхена джавена гаччхантампи пан̃н̃а̄сайоджана̄йа̄мавиттхатам̣ аттано випулата̄йа пабхассарата̄йа ча сатта̄нам̣ чаккхусса гочарабха̄вам̣ гаччхати, джаванахам̣со пана та̄дисена сӯрийена саддхим̣ джавена гаччханто на пан̃н̃а̄йеййа. тасма̄ вуттам̣ ‘‘на сакка̄ тайа̄ пасситу’’нти. чатта̄ро аккхан̣аведхино. гантва̄ гахите сотум̣ гхан̣д̣ам̣ пил̣андха̄петва̄ сайам̣ пураттха̄бхимукхо нисинно. пураттхимадиса̄бхимукхам̣ гатакан̣д̣ам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘пат̣хамакан̣д̣енева саддхим̣ уппатитва̄’’ти. те чатта̄ри кан̣д̣а̄ни екаккхан̣ейева кхипим̣су.
а̄йум̣ ¶ сан̇кхароти етена̄ти а̄йусан̇кха̄ро. йатха̄ хи каммаджарӯпа̄нам̣ паватти джӣвитиндрийапат̣ибаддха̄, евам̣ аттабха̄васса паватти таппат̣ибаддха̄ти. бахувачананиддесо пана па̄л̣ийам̣ екасмим̣ кхан̣е анекасатасан̇кхасса джӣвитиндрийасса упалаббханато. там̣ джӣвитиндрийам̣. тато йатха̄вуттадевата̄нам̣ джавато сӣгхатарам̣ кхӣйати иттаракхан̣атта̄. вуттан̃хетам̣ –
‘‘джӣвитам̣ аттабха̄во ча, сукхадуккха̄ ча кевала̄;
екачиттасама̄йутта̄, лахусо ваттате кхан̣о’’ти. (маха̄ни. 10);
бхедоти ¶ бхан̇го. на сакка̄ пан̃н̃а̄петум̣ татопи ативийа иттаракхан̣атта̄.
дхануггахасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. а̄н̣исуттаван̣н̣ана̄
229. ан̃н̃е ра̄джа̄но ча бха̄гам̣ ган̣ханта̄ име вийа дасабха̄гам̣ ган̣хантӣти тесамайам̣ анугати пан̃н̃а̄йати. маха̄джанасса а̄найанато а̄накоти а̄ха ‘‘евам̣ладдхана̄мо’’ти. ида̄ни там̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа а̄гамана̄нуккамам̣ дассетум̣ ‘‘химаванте кира̄’’тиа̄дима̄ха. карен̣унти карен̣укам̣, хаттхининти аттхо. саккарим̣сӯти анаттхапарихаран̣авасена пасаттхӯпаха̄равасена ча пӯджесум̣. отарӣти кул̣ӣрадахам̣ па̄виси. пат̣иккамитва̄ т̣хапанавасена апаккамитва̄ пати.
суван̣н̣араджата̄димайанти кисмин̃чи чхидде суван̣н̣амайам̣, кисмин̃чи раджатамайам̣, кисмин̃чи пхаликамайам̣ а̄н̣им̣ гхат̣айим̣су бандхим̣су. пуббе пхаритва̄ тит̣т̣хантасса два̄даса йоджана̄ни пама̄н̣о етасса̄ти два̄дасайоджанаппама̄н̣о, саддо. атхасса анекасатака̄ле гаччханте антоса̄ла̄йампи дуккхена суййиттха а̄н̣исан̇гха̄т̣аматтатта̄.
гамбхӣра̄ти ага̄дха̄ дуккхога̄л̣ха̄. салласуттан̃хи ‘‘анимиттаманан̃н̃а̄та’’нтиа̄дина̄ па̄л̣ивасена гамбхӣрам̣, на аттхагамбхӣрам̣. татха̄ хи таттха та̄ та̄ га̄тха̄ дувин̃н̃еййарӯпа̄ тит̣т̣ханти, дувин̃н̃еййам̣ н̃а̄н̣ена дуккхога̄ханти катва̄ ‘‘гамбхӣра’’нти ¶ вуччати. пубба̄парампеттха ка̄сан̃чи га̄тха̄нам̣ дувин̃н̃еййата̄йа дуккхога̄хамева, тасма̄ там̣ па̄л̣ивасена ‘‘гамбхӣра’’нти вуттам̣ ‘‘па̄л̣ивасена гамбхӣра̄ салласуттасадиса̄’’ти. имина̄ найена ‘‘аттхавасена гамбхӣра̄’’ти еттха аттхо ведитаббо. маха̄ведалласуттасса аттхавасена гамбхӣрата̄ па̄кат̣а̄йева. локам̣ уттаратӣти локуттаро, нававидхааппама̄н̣адхаммо, со аттхабхӯто етесам̣ аттхӣти локуттара̄. тена̄ха ‘‘локуттарааттхадӣпака̄’’ти. саттасун̃н̃атадхаммаматтамева̄ти саттена аттана̄ сун̃н̃атам̣ кевалам̣ дхаммаматтамева. уггахетаббам̣ парийа̄пун̣итаббанти ча лин̇гавачанавипалла̄сена вуттанти а̄ха ‘‘уггахетаббе ча парийа̄пун̣итаббе ча̄’’ти. кавита̄ти кавино каммам̣ кавиката̄. йасса пана йам̣ каммам̣, там̣ тена катанти вуччатӣти а̄ха ‘‘кавита̄ти кавӣхи ката̄’’ти. итарам̣ ‘‘ка̄веййа̄’’ти падам̣, каббанти вуттам̣ хоти. ‘‘кабба’’нти ча кавина̄ вуттанти аттхо. тена̄ха ‘‘тассева вевачана’’нти. читтаккхара̄ти вичитра̄ка̄рааккхара̄. са̄санато бахибхӯта̄ти на са̄сана̄вачара̄. тесам̣ са̄вакехӣти ‘‘буддха̄нам̣ са̄вака̄’’ти ¶ апан̃н̃а̄та̄нам̣ йесам̣ кесан̃чи са̄вакехи. ануггайхама̄на̄ти на уггайхама̄на̄ саванадха̄ран̣апаричайааттхӯпапариккха̄дивасена ануггайхама̄на̄. антарадха̄йанти адассанам̣ гаччханти.
а̄н̣исуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. калин̇гарасуттаван̣н̣ана̄
230. калин̇гарам̣ вуччати кхуддакада̄рукхан̣д̣ам̣, там̣ упадха̄нам̣ етесанти калин̇гарӯпадха̄на̄. личчхавӣ пана кхадирадан̣д̣ам̣ упадха̄нам̣ катва̄ тада̄ вихарим̣су. тасма̄ вуттам̣ ‘‘кхадирагхат̣ика̄сӯ’’тиа̄ди. пакативиджджусан̃н̃ито наттхи етесам̣ кхан̣о виджджханети аккхан̣аведхино тато сӣгхатарам̣ виджджханато. ‘‘аккхан̣а’’нти виджджу вуччати иттаракхан̣атта̄. аккхан̣обха̄сена лаккхан̣аведхака̄ аккхан̣аведхино. анекадха̄ бхиннасса ва̄ласса виджджханена ва̄лаведхино. ва̄лекадесо хи идха ‘‘ва̄ло’’ти гахито.
бахудева дивасабха̄гам̣ падха̄на̄нуйогато уппаннадаратхапариссамавиноданаттхам̣ нха̄йитва̄. те сандха̄йа̄ти те татха̄рӯпе падха̄накаммикабхиккхӯ сандха̄йа. идам̣ ида̄ни вуччама̄нам̣ аттхаджа̄там̣ вуттам̣ пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. айампи дӣпоти ¶ тамбапан̣н̣идӣпама̄ха. падха̄на̄нуйун̃джанавела̄йа ниведанавасена таттха таттха екаджджхам̣ пахатагхан̣д̣иниггхосенева екагхан̣д̣иниггхосо, таттха таттха пан̣н̣аса̄ла̄дӣсу васанта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ васена екападха̄набхӯто. на̄на̄мукхоти анура̄дхапурасса паччхимадиса̄йам̣ еко виха̄ро, пиличчхикол̣инагарасса пураттхимадиса̄йам̣. убхайаттха паваттагхан̣д̣исадда̄ антара̄паваттагхан̣д̣исаддехи миссетва̄ осаранти. калйа̄н̣ийам̣ паваттагхан̣д̣исаддо татха̄ на̄гадӣпе.
калин̇гарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. на̄гасуттаван̣н̣ана̄
231. атиккантавеланти бхатта̄нумоданаупанисиннакатха̄велато атиккантавелам̣. асамбхиннена̄ти сарасампаттито асамбхиннена, сарасса учча̄ран̣асампаттим̣ апариха̄петва̄ти аттхо. апарисуддха̄сайата̄йа нева гун̣аван̣н̣а̄йа на н̃а̄н̣абала̄йа хоти. танти там̣ татха̄ паччайа̄нам̣ парибхун̃джанам̣, там̣ татха̄ миччха̄пат̣ипаджджанам̣.
на̄гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. бил̣а̄расуттаван̣н̣ана̄
232. гхара̄нам̣ ¶ сандхӣти гхарена гхарасса самбандхат̣т̣ха̄нам̣. саха малена ваттатӣти самалам̣. гехато га̄мато ча никкхаманачанданикат̣т̣ха̄нам̣. сан̇ка̄рат̣т̣ха̄нанти сан̇ка̄ракӯт̣ам̣. кечи ‘‘сандхисан̇ка̄ракӯт̣ат̣т̣ха̄на’’нти ваданти. вут̣т̣ха̄нанти а̄паннаа̄паттито, на килесато вут̣т̣ха̄нам̣, суддханте адхит̣т̣ха̄нам̣. там̣ пана йатха̄а̄панна̄йа а̄паттийа̄ ‘‘десана̄’’твева вуччатӣти а̄ха ‘‘десана̄ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти.
бил̣а̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. син̇га̄ласуттаван̣н̣ана̄
233. еттакампӣти ¶ имина̄ джарасин̇га̄лена ладдхаббам̣ читтасса̄даматтампи на лабхиссати сакаламева каппам̣ саббасо авӣчиджа̄ла̄хи нирантарам̣ джха̄йама̄ната̄йа ниччадуккха̄турабха̄вато.
син̇га̄ласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. дутийасин̇га̄ласуттаван̣н̣ана̄
234. катаджа̄нананти катӯпака̄раджа̄нанам̣. катаведита̄ти тассева паресам̣ па̄кат̣акаран̣авасена джа̄нанамева. а̄ча̄рамева̄ти ката̄пара̄дхамева.
дутийасин̇га̄ласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
опаммасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
10. бхиккхусам̣йуттам̣
1. колитасуттаван̣н̣ана̄
235. са̄вака̄нам̣ ¶ ¶ а̄ла̄поти са̄вака̄нам̣ сабрахмача̄рим̣ уддисса а̄ла̄по. буддхехи садиса̄ ма̄ хома̄ти буддха̄чин̣н̣ам̣ самуда̄ча̄рам̣ акатхентехи са̄вакехи, ‘‘а̄вусо бхиккхаве’’ти а̄лапита̄ бхиккхӯ, ‘‘а̄вусо’’ти пат̣ивачанам̣ денти, на, ‘‘бханте’’ти. дутийаджджха̄не витаккавича̄ра̄ нируджджханти тесам̣ ниродхенева тасса джха̄насса уппа̄детаббато. йесам̣ ниродха̄ти йесам̣ вачӣсан̇га̄ра̄нам̣ витаккавича̄ра̄нам̣ нируджджханена сувиккхамбхитабха̄вена садда̄йатанам̣ аппаваттим̣ гаччхати ка̄ран̣асса дӯрато пассамбхитатта̄. арийоти ниддосо. парисуддхо тун̣хӣбха̄во, на титтхийа̄нам̣ мӯгаббатаггахан̣ам̣ вийа апарисуддхоти адхиппа̄йо. пат̣хамаджджха̄на̄дӣнӣти а̄ди-саддена татийаджджха̄на̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти.
а̄рамман̣абхӯтена витаккена саха гата̄ паватта̄ти витаккасахагата̄ти а̄ха ‘‘витакка̄рамман̣а̄’’ти. витакка̄рамман̣ата̄ ча сан̃н̃а̄манасика̄ра̄нам̣ сукхумаа̄рамман̣аггахан̣авасена дат̣т̣хабба̄. тена̄ха ‘‘на сантато упат̣т̣хахим̣сӯ’’ти. на пагун̣ам̣ саммадева васӣбха̄васса ана̄па̄дитатта̄. сан̃н̃а̄манасика̄ра̄пӣти татийаджджха̄на̄дхигама̄йа паваттийама̄на̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄пи ха̄набха̄гийа̄ва ахесум̣, на висесабха̄гийа̄. самма̄ т̣хапехӣти бахиддха̄ виккхепам̣ паха̄йа самма̄ аджджхаттамева читтам̣ т̣хапехи. екаггам̣ карохӣти тенева виккхепапат̣иба̄ханена авихатама̄насата̄йа читтасама̄дха̄навасена екаггам̣ карохи. а̄ропехӣти ӣсакампи бахумпи апатитам̣ катва̄ каммат̣т̣ха̄на̄рамман̣е а̄ропехи. дутийааггаса̄вакабхӯмийа̄ па̄рипӯрийа̄ а̄йасма̄ маха̄бхин̃н̃о, на йатха̄ татха̄ти а̄ха ‘‘маха̄бхин̃н̃атанти чхал̣абхин̃н̃ата’’нти. имина̄ упа̄йена̄ти имина̄ ‘‘атха кхо мам̣, а̄вусо’’тиа̄дина̄ вуттена упа̄йена. вад̣д̣хетва̄ти уттари уттари висесабха̄гийабха̄ва̄па̄данена сама̄дхим̣ пан̃н̃ан̃ча брӯхетва̄ брӯхетва̄.
колитасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. упатиссасуттаван̣н̣ана̄
236. атиул̣а̄рампи ¶ ¶ саттам̣ ва̄ сан̇кха̄рам̣ ва̄ сандха̄йа вуттам̣ саббаттхамева саббасо чхандара̄гасса суппахӣнатта̄. джа̄нанаттхам̣ пуччхати саттхугун̣а̄нам̣ ативийа ул̣а̄ратамабха̄вато.
упатиссасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. гхат̣асуттаван̣н̣ана̄
237. паривен̣аггена̄ти паривен̣абха̄гена. кечи ‘‘екавиха̄рети екаччханне екасмим̣ а̄ва̄се’’ти ваданти. тети те двепи тхера̄. па̄т̣ийеккесу т̣ха̄несӯти висум̣ висум̣ т̣ха̄несу. нисӣдантӣти дива̄виха̄рам̣ нисӣданти. ол̣а̄рико на̄ма джа̄то париттадхамма̄рамман̣атта̄ тасса. тети тхеро бхагава̄ ча.
парипун̣н̣авӣрийоти чатукиччаса̄дханавасена сампун̣н̣авӣрийо. паггахитавӣрийоти ӣсакампи сан̇кочам̣ ана̄паджджитва̄ паваттитавӣрийо. упаниккхепанаматтассева̄ти самӣпе т̣хапанаматтассева.
чатубхӯмакадхаммесу лаббхама̄натта̄ пан̃н̃а̄йа ‘‘чатубхӯмакадхамме анупависитва̄ т̣хитат̣т̣хена̄’’ти вуттам̣. лаккхитаббат̣т̣хена сама̄дхи ева сама̄дхилаккхан̣ам̣. евам̣ випассана̄лаккхан̣ам̣ ведитаббам̣. ан̃н̃аман̃н̃асса̄ти ан̃н̃асса ан̃н̃асса на̄на̄лаккхан̣а̄ти ведитаббам̣. ан̃н̃асса̄ти итарасса. дхуранти вахитаббабха̄рам̣. двӣсупи етесӯти сама̄дхилаккхан̣авипассана̄лаккхан̣есу самма̄самбуддхо ниппхаттим̣ гато.
гхат̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. навасуттаван̣н̣ана̄
238. абхичетаси ниссита̄ а̄бхичетасика̄. пат̣ипаккхавидхаманена абхивисит̣т̣хам̣ читтам̣ абхичиттам̣. йасма̄ джха̄на̄нам̣ там̣сампайуттам̣ читтам̣ нисса̄йа паччайо хотийева, тасма̄ ‘‘ниссита̄на’’нти вуттам̣. ника̄мала̄бхӣти йатхиччхитала̄бхӣ ¶ . йатха̄париччхедена̄ти йатха̄катена ка̄лапариччхедена. випулала̄бхӣти аппама̄н̣ала̄бхӣ. ‘‘касира’’нти хи париттам̣ вуччати, таппат̣ипаккхена ¶ акасирам̣ аппама̄н̣ам̣. тена̄ха ‘‘пагун̣аджджха̄ноти аттхо’’ти. ситхилама̄раббха̄ти ситхилам̣ вӣрийа̄рамбхам̣ катва̄ти аттхоти а̄ха ‘‘ситхилам̣ вӣрийам̣ паваттетва̄’’ти.
навасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. суджа̄тасуттаван̣н̣ана̄
239. ан̃н̃а̄ни рӯпа̄нӣти паресам̣ рӯпа̄ни. атиккантарӯпоти аттано рӯпасампаттийа̄ рӯпасобха̄йа атиккамитва̄ т̣хитарӯпо, сучирампи велам̣ олокентасса тут̣т̣хиа̄вахо. дассанасса чаккхусса хитоти дассанӣйо. паса̄дам̣ а̄вахатӣти па̄са̄дико. чхавиван̣н̣асундарата̄йа̄ти чхавиван̣н̣асса чева сарӣрасан̣т̣ха̄насса ча собханабха̄вена.
суджа̄тасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. лакун̣д̣акабхаддийасуттаван̣н̣ана̄
240. вирӯпасарӣраван̣н̣анти асундарачхавиван̣н̣ан̃чева асундарасан̣т̣ха̄нан̃ча. пама̄н̣авасена̄ти сарӣраппама̄н̣авасена. иччхитиччхитанти аттана̄ иччхитиччхитам̣. маха̄са̄раджджанти маханто ман̇кубха̄во.
гун̣е а̄ваджджетва̄ти аттана̄ джа̄нанаканийа̄мена саттхуно ка̄йагун̣е ча ча̄риттагун̣е ча а̄ваджджетва̄ манаси катва̄.
йоджана̄ват̣т̣анти йоджанапариккхепам̣.
‘‘ка̄йасмӣ’’ти га̄тха̄сукхаттхам̣ нирануна̄сикам̣ катва̄ ниддесоти вуттам̣ ‘‘ка̄йасми’’нти. ака̄ран̣ам̣ ка̄йаппама̄н̣анти сарӣраппама̄н̣ам̣ на̄ма аппама̄н̣ам̣, сӣла̄дигун̣а̄ва пама̄н̣анти адхиппа̄йо.
лакун̣д̣акабхаддийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. виса̄кхасуттаван̣н̣ана̄
241. пурасса ¶ еса̄ти порӣ, ча̄турийайуттата̄. тена̄ха ‘‘пурава̄сӣна’’нтиа̄ди. са̄ пана ¶ дутавиламбитакхалитавасена аппасанналӯкхата̄дидосарахита̄ хотӣти а̄ха ‘‘пура…пе… ва̄ча̄йа̄’’ти. асандиддха̄йа̄ти муттава̄ча̄йа. тена̄ха ‘‘апалибуддха̄йа̄’’тиа̄ди. на елам̣ досам̣ галетӣти анелагала̄, авируджджханава̄ча̄. тена̄ха ‘‘ниддоса̄йа̄’’ти. чатусаччасса пака̄сака̄, на када̄чи саччавимутта̄ти а̄ха ‘‘чатусаччапарийа̄панна̄йа̄’’ти. та̄ хи чатта̄ри сачча̄ни париччхиджджа а̄па̄денти пат̣ипа̄денти паваттенти. тена̄ха ‘‘чатта̄ри сачча̄ни амун̃читва̄ паватта̄йа̄’’ти. дхаджо на̄ма саббадхаммехи самусситат̣т̣хена.
виса̄кхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. нандасуттаван̣н̣н̣ана̄
242. а̄ран̃н̃икотиа̄дӣсу аран̃н̃акатха̄сӣсена сена̄санапат̣исам̣йутта̄нам̣ дхутан̇га̄нам̣, пин̣д̣апа̄такатха̄сӣсена пин̣д̣апа̄тапат̣исам̣йутта̄нам̣, пам̣сукӯликасӣсена чӣварапат̣исам̣йутта̄нам̣, таггахан̣енева вӣрийанисситадхутан̇гасса ча сама̄да̄йа ваттанам̣ дӣпитанти ведитаббам̣. а̄гатена бхагавата̄ апарабха̄ге катхитам̣.
нандасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. тиссасуттаван̣н̣ана̄
243. бхан̣д̣аканти паттачӣварам̣. нисӣдийева ваттасса асиккхитатта̄. туджджанаттхена ва̄ча̄ ева саттийоти а̄ха ‘‘ва̄ча̄саттӣхӣ’’ти.
ва̄ча̄йа саннитодакена̄ти вачанасан̇кха̄тена самантато ниччам̣ катва̄ упатуданато саннитудакена. вибхаттиалопена со ниддесо. тена̄ха ‘‘вачанапатодена̄’’ти.
уччакуле джа̄ти етасса̄ти джа̄тима̄, брахмаджа̄тико иси. ма̄тан̇готи чан̣д̣а̄ло. таттха̄ти кумбхака̄раса̄ла̄йам̣. ока̄сам̣ йа̄чи ¶ кумбхака̄рам̣. махантам̣ дисва̄ а̄ха – ‘‘пат̣хаматарам̣ павит̣т̣хо паббаджито’’ти. таттхева̄ти тасса̄йева са̄ла̄йа два̄рам̣ нисса̄йа два̄расамӣпе. мети майа̄. кхама майханти майхам̣ апара̄дхам̣ кхамассу. тети тайа̄. пуна тети тава. ган̣хи уггантум̣ аппада̄навасена. тена̄ха ‘‘на̄сса уггантум̣ ада̄сӣ’’ти. пабуджджхим̣сӯти нидда̄йа пабуджджхим̣су пакатийа̄ пабуджджханавела̄йа упагататта̄.
чхавоти ¶ нихӣно. анантама̄йоти вивидхама̄йо ма̄йа̄вӣ.
соти маттика̄пин̣д̣о. ‘‘саттадха̄ бхиджджӣ’’ти еттха̄йамадхиппа̄йо – йам̣ тена та̄пасена па̄рамита̄парибха̄ванасамиддха̄хи на̄на̄виха̄расама̄паттипарипӯрита̄хи сӣладит̣т̣хисампада̄дӣхи сусан̇кхатасанта̄не маха̄карун̣а̄дхива̄се маха̄сатте бодхисатте арийӯпава̄дакаммам̣ абхисапасан̇кха̄там̣ пхарусавачанам̣ паваттитам̣, там̣ маха̄саттасса кхеттависесабха̄вато тасса ча аджджха̄сайапхарусата̄йа дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ хутва̄ саче со маха̄саттам̣ на кхама̄пети, там̣ каккхал̣ам̣ хутва̄ випаччанасабха̄вам̣ джа̄там̣, кхама̄пите пана маха̄сатте пайогасампаттипат̣иба̄хитатта̄ авипа̄кадхамматам̣ а̄паджджати ахосикаммабха̄вато. айан̃хи арийӯпава̄дапа̄пасса дит̣т̣хадхаммаведанӣйасса ча дхаммата̄. йам̣ там̣ бодхисаттена сӯрийуггамананива̄ран̣ам̣ катам̣, айам̣ бодхисаттена дит̣т̣хо упа̄йо. тена хи убба̄л̣ха̄ манусса̄ бодхисаттасса сантике та̄пасам̣ а̄нетва̄ кхама̄песум̣. сопи ча маха̄саттасса гун̣е джа̄нитва̄ тасмим̣ читтам̣ паса̄деси. йам̣ панасса маттхаке маттика̄пин̣д̣асса т̣хапанам̣ тасса саттадха̄ пха̄ланам̣ катам̣, там̣ манусса̄нам̣ читта̄нураккхан̣аттхам̣. ан̃н̃атха̄ хи име паббаджита̄ сама̄на̄ читтасса васам̣ ваттанти, на пана читтаматтано васе ватта̄пентӣти маха̄саттампи тена садисам̣ катва̄ ган̣хеййум̣, тадасса несам̣ дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа̄ти. патирӯпанти йуттам̣.
тиссасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. тхерана̄макасуттаван̣н̣ана̄
244. атӣте кхандхапан̃чакети атӣте аттабха̄ве. чхандара̄гаппаха̄нена̄ти чхандара̄гасса аччантамева джаханена. пахӣнам̣ на̄ма хоти анапеккхапаричча̄гато. пат̣иниссат̣т̣хам̣ на̄ма хоти саббасо чхад̣д̣итатта̄. тайо ¶ бхавети имина̄ упа̄дин̣н̣акадхамма̄нам̣йева гахан̣ам̣. сабба̄ кхандха̄йатанадха̄туйо ча̄ти имина̄ упа̄дин̣н̣а̄нампи анупа̄дин̣н̣а̄нампи двидха̄ паватталокийадхамма̄нам̣ гахан̣ам̣ ависесетва̄ вуттатта̄. видитам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ т̣хитам̣ парин̃н̃а̄бхисамайавасена. тесвева̄ти тебхӯмакадхаммесу ева. анупалиттам̣ аматхитам̣ асам̣килит̣т̣хам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хисам̣килеса̄бха̄вато. тадева саббанти хет̣т̣ха̄ тӣсупи падесу идха саббаггахан̣ена гахитам̣ тебхӯмакават̣т̣ам̣. джахитва̄ти паха̄на̄бхисамайавасена. тан̣ха̄ кхӣйати еттха̄ти тан̣хаккхайасан̇кха̄те нибба̄не вимуттам̣. тамаханти там̣ уттамапуггалам̣ екавиха̄рим̣ брӯми тан̣ха̄дутийасса абха̄вато. еттха ча парин̃н̃а̄паха̄на̄бхисамайакатханена итарампи абхисамайам̣ аттхато катхитамева̄ти дат̣т̣хаббам̣.
тхерана̄макасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. маха̄каппинасуттаван̣н̣ана̄
245. маха̄каппиноти ¶ пӯджа̄вачанаметам̣ йатха̄ ‘‘маха̄моггалла̄но’’ти. татха̄рӯпанти ‘‘буддхо дхаммо’’тиа̄дикам̣ гун̣ависесавантапат̣ибаддхам̣. са̄сананти десантарато а̄гатавачанам̣. джан̇гхава̄н̣иджа̄ти джан̇гхача̄рино ва̄н̣иджа̄. кин̃чи са̄сананти апуббапаваттидӣпакам̣ кин̃чи вачананти пуччхи. пӣти уппаджджи йатха̄ там̣ сучирам̣ ката̄бхинӣха̄рата̄йа парипаккан̃а̄н̣асса. апарима̄н̣ам̣ гун̣асса апарима̄н̣ато саббан̃н̃угун̣апаридӣпанато, сесаратанадвайе ниййа̄никабха̄вадӣпанато дит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ена сам̣хатабха̄вадӣпанатоти ваттаббам̣. йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не апа̄йадуккхато сам̣са̄радуккхато ча апатанте дха̄ретӣти дхаммо. супарисуддхадит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ена сам̣хатоти сан̇гхоти. ратанаттхо пана тин̣н̣ампи садисо ева̄ти.
навасатасахасса̄ни ада̄си девӣ. тумхети ра̄джиним̣ га̄равена бахувачанена вадати. ра̄готи анугаччхантара̄го.
джанитети каммакилесехи ниббаттите. каммакилесехи паджа̄татта̄ паджа̄ти паджа̄саддо джанитасаддена сама̄наттхоти а̄ха – ‘‘джаните, паджа̄йа̄ти аттхо’’ти. ат̣т̣хахи виджджа̄хӣти амбат̣т̣хасутте (дӣ. ни. 1.278) а̄гатанайена. таттха хи випассана̄н̃а̄н̣аманомайиддхӣхи саха чха абхин̃н̃а̄ ‘‘ат̣т̣ха виджджа̄’’ти а̄гата̄ ¶ . тапати пат̣ипаккхавидхаманена виджджотати, там̣ сӯрийасса вирочананти а̄ха – ‘‘тапатӣти вирочатӣ’’ти. джха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ сама̄хитена читтена випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ нисинноти а̄ха – ‘‘дувидхена джха̄нена джха̄йама̄но’’ти. саббаман̇галага̄тха̄ти саббаман̇гала̄виродхӣ га̄тха̄ти ваданти. татха̄ хи ваданти –
‘‘ман̇галам̣ бхагава̄ буддхо, дхаммо сан̇гхо ча ман̇галам̣;
саббесампи ча сатта̄нам̣, са пун̃н̃авитаман̇гала’’нти.
пӯджам̣ ка̄ретва̄ екам̣ ага̄рикадхаммакатхикам̣ упа̄сакам̣ а̄ха. еттха ча ‘‘джха̄йӣ тапатӣ’’ти имина̄ а̄рамман̣ӯпаниджджха̄на̄нам̣ гахитатта̄ дхаммаратанам̣ гахитамева. ‘‘бра̄хман̣о’’ти имина̄ сан̇гхаратанам̣ гахитамева. буддхаратанам̣ пана сарӯпенева гахитанти.
маха̄каппинасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. саха̄йакасуттаван̣н̣ана̄
246. самма̄ ¶ сам̣санданавасена ети паваттатӣти самети, самма̄дит̣т̣хиа̄ди. самма̄ чирараттам̣ чирака̄лам̣ самети етесам̣ аттхӣти чирараттам̣саметика̄. тена̄ха ‘‘дӣгхаратта’’нтиа̄ди. ида̄ни имесанти етарахи етесам̣. айам̣ са̄санадхаммо аджджха̄сайато пайогато ча самма̄ сам̣сандати самети, тасма̄ маджджхе бхиннам̣ вийа самамева на висадисам̣. кин̃ча тато ева буддхена бхагавата̄ паведитадхаммавинайе етесам̣ пат̣ипаттиса̄санадхаммо собхати вирочатӣти аттхо. арийаппаведитети арийена самма̄самбуддхена саммадева пака̄сите арийадхамме. саммадева самуччхедапат̣иппассаддхивинайа̄нам̣ васена сут̣т̣ху винӣта̄ саббакилесадаратхапарил̣а̄ха̄нам̣ вӯпасамена.
саха̄йакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
бхиккхусам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
нит̣т̣хита̄ ча са̄раттхаппака̄синийа̄
сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа нида̄наваггаван̣н̣ана̄.