📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
сам̣йуттаника̄йе
кхандхаваггат̣ӣка̄
1. кхандхасам̣йуттам̣
1. накулапитувагго
1. накулапитусуттаван̣н̣ана̄
1. бхагга̄ ¶ ¶ на̄ма джа̄нападино ра̄джакума̄ра̄. тесам̣ нива̄со екопи джанападо рул̣хӣвасена ‘‘бхагга̄’’твева вуччатӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘евам̣на̄маке джанападе’’ти, евам̣ бахувачанавасена ладдхана̄ме’’ти аттхо. тасмим̣ ванасан̣д̣ети йо пана ванасан̣д̣о пуббе мига̄нам̣ абхайаттха̄йа динно, тасмим̣ ванасан̣д̣е. йасма̄ со гахапати тасмим̣ нагаре ‘‘накулапита̄’’ти путтасса васена пан̃н̃а̄йиттха, тасма̄ вуттам̣ ‘‘накулапита̄’’ти накуласса на̄ма да̄ракасса пита̄ти аттхо. бхарийа̄писса ‘‘накулама̄та̄’’ти пан̃н̃а̄йиттха.
джара̄джин̣н̣оти ¶ джара̄васена джин̣н̣о, на бйа̄дхиа̄дӣнам̣ васена джин̣н̣о. вайовуд̣д̣хоти джин̣н̣атта̄ ева вайовуд̣д̣хиппаттийа̄ вуд̣д̣хо, на сӣла̄дивуд̣д̣хийа̄. джа̄тийа̄ махантата̄йа чирараттата̄йа джа̄тимахаллако. тийаддхагатоти пат̣хамо маджджхимо паччхимоти тайо аддхе гато. таттха пат̣хамам̣ дутийан̃ча атиккантатта̄ паччхимам̣ упагататта̄ вайоануппатто. а̄турака̄йоти дуккхаведана̄пависата̄йа анасса̄дака̄йо. гелан̃н̃ам̣ пана дуккхагатиканти ¶ ‘‘гила̄нака̄йо’’ти вуттам̣. татха̄ хи саччавибхан̇ге (вибха. 190 а̄дайо) дуккхасаччаниддесе дуккхаггахан̣енева гахитатта̄ бйа̄дхи на ниддит̣т̣хо. ниччапаггхаран̣ат̣т̣хена̄ти саббада̄ асучипаггхаран̣абха̄вена. со панасса а̄турабха̄вена̄ти а̄ха – ‘‘а̄турам̣йева на̄ма̄’’ти. висесена̄ти адхикабха̄вена. а̄туратӣти а̄туро. сан̇га̄маппатто сантаттака̄йо. джара̄йа а̄турата̄ джара̄турата̄. кусалапаккхавад̣д̣ханена мано бха̄вентӣти манобха̄ванӣйа̄. манаса̄ ва̄ бха̄ванӣйа̄ самбха̄ванӣйа̄ти манобха̄ванӣйа̄. ануса̄сатӯти ану ану са̄сатӯти айаметтха аттхоти а̄ха – ‘‘пунаппунам̣ са̄сатӯ’’ти. апара̄парам̣ паваттитам̣ хитавачанам̣. анотин̣н̣е ваттхусмим̣ йо евам̣ кароти, тасса айам̣ гун̣о досоти вачанам̣. тантивасена̄ти тантисанниссайена айам̣ ануса̄санӣ на̄ма. павен̣ӣти тантийа̄ ева вевачанам̣.
ан̣д̣ам̣ вийа бхӯтоти адхикопама̄ ка̄йасса ан̣д̣акосато абаладуббалабха̄вато. тена̄ха ‘‘ан̣д̣ам̣ хӣ’’тиа̄ди. ба̄лойева та̄дисаттабха̄васаман̇гӣ мухуттампи а̄рогйам̣ пат̣иджа̄нанто.
виппасанна̄нӣти пакатима̄ка̄рам̣ атиккамитва̄ висесена пасанна̄ни. тена̄ха – ‘‘суу пасанна̄нӣ’’ти. пасанначиттасамут̣т̣хитарӯпасампада̄хи та̄хи тасса мукхаван̣н̣асса па̄рисуддхӣти а̄ха – ‘‘парисуддхоти ниддосо’’ти. тенева̄ха ‘‘нирупаккилесата̄йа̄’’тиа̄ди. етеневассиндрийавиппасанната̄ка̄ран̣ампи сам̣ван̣н̣итанти дат̣т̣хаббам̣. еса мукхаван̣н̣о. найагга̄хапан̃н̃а̄ киреса̄ти идам̣ ана̄ваджджанавасенева вуттабха̄вам̣ сандха̄йа̄ха.
йам̣ нева путтасса̄тиа̄ди ‘‘овадату но, бханте, бхагава̄ йатха̄ майам̣ паралокепи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сама̄гаччхеййа̄ма̄’’ти вуттавачанам̣ сандха̄йа вуттамева. мадхурадхаммадесана̄йева саттху саммукха̄ пат̣иладдха̄, тасса аттано пемага̄равагахитатта̄ ‘‘амата̄бхисеко’’ти ведитаббо.
идам̣ пададвайам̣. а̄ракатта̄ килесехи маггена самуччхиннатта̄. анайети авад̣д̣хийам̣, анаттхети аттхо. анайе ва̄ анупа̄йе. на ирийанато аваттанато. айети вад̣д̣хийам̣ аттхе упа̄йе ча. аран̣ӣйатоти пайирупа̄ситаббато. нируттинайена падасиддхи ведитабба̄ пуримесу аттхавикаппесу ¶ , паччхиме ¶ пана саддасаттхавасенапи. йадипи арийасаддо ‘‘йе хи во арийа̄ парисуддхака̄йакамманта̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.35) висуддха̄сайапайогесу путхуджджанесупи ват̣т̣ати, идха пана арийамагга̄дхигамена саббалокуттарабха̄вена ча арийабха̄во адхиппетоти дассенто а̄ха – ‘‘буддха̄ ча̄’’тиа̄ди. таттха паччекабуддха̄ татха̄гатаса̄вака̄ ча саппуриса̄ти идам̣ ‘‘арийа̄ саппуриса̄’’ти идха вуттапада̄нам̣ аттхам̣ асан̇карато дассетум̣ вуттам̣. йасма̄ пана ниппарийа̄йато арийасаппурисабха̄ва̄ абхиннасабха̄ва̄, тасма̄ ‘‘саббева ва̄’’тиа̄ди вуттам̣.
етта̄вата̄ хи буддхаса̄вако вутто, тасса хи екантена калйа̄н̣амитто иччхитаббо парато гхосамантарена пат̣хамамаггасса ануппаджджанато. висесато часса бхагава̄ва ‘‘калйа̄н̣амитто’’ти адхиппето. вуттан̃хетам̣ ‘‘маман̃хи, а̄нанда, калйа̄н̣амиттам̣ а̄гамма джа̄тидхамма̄ сатта̄ джа̄тийа̄ паримуччантӣ’’тиа̄ди (сам̣. ни. 1.129; 5.2). со ева ча авеччапаса̄да̄дхигамена дал̣хабхатти на̄ма. вуттампи четам̣ ‘‘йам̣ майа̄ са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ мама са̄вака̄ джӣвитахетупи на̄тиккамантӣ’’ти (уда̄. 45; чӯл̣ава. 385). катан̃н̃ута̄дӣхи паччекабуддхабуддха̄ти еттха катам̣ джа̄на̄тӣти катан̃н̃ӯ. катам̣ видитам̣ па̄кат̣ам̣ каротӣти катаведӣ. паччекабуддха̄ хи анекесупи каппасатасахассесу катам̣ упака̄рам̣ джа̄нанти, катан̃ча па̄кат̣ам̣ каронти сатиджананаа̄мисапат̣иггахан̣а̄дина̄. татха̄ сам̣са̄радуккхадуккхитасса саккаччам̣ каронти киччам̣, йам̣ аттана̄ ка̄тум̣ сакка̄. самма̄самбуддхо пана каппа̄нам̣ асан̇кхйеййасахассесупи катам̣ упака̄рам̣ маггапхала̄нам̣ упаниссайан̃ча джа̄нанти, па̄кат̣ан̃ча каронти. сӣхо вийа ча евам̣ саббаттха саккаччамева дхаммадесанам̣ каронтена буддхакиччам̣ каронти. йа̄йа пат̣ипаттийа̄ арийа̄ дит̣т̣ха̄ на̄ма хонти, тасса̄ аппат̣ипаджджанам̣, таттха ча а̄дара̄бха̄во арийа̄нам̣ адассанасӣлата̄, на ча дассане са̄дхука̄рита̄ти ведитабба̄. чаккхуна̄ адасса̄вӣти еттха чаккху на̄ма на мам̣сачаккху ева, атха кхо диббачаккхупӣти а̄ха ‘‘диббачаккхуна̄ ва̄’’ти. арийабха̄воти йехи йогато ‘‘арийа̄’’ти вуччанти, те маггапхаладхамма̄ дат̣т̣хабба̄.
татра̄ти н̃а̄н̣адассанассева дассанабха̄ве. ваттхӯти адхиппетаттхан̃а̄панака̄ран̣ам̣. евам̣ вуттепӣти евам̣ ан̃н̃а̄падесена аттупана̄йикам̣ катва̄ ¶ вуттепи. дхамманти локуттарадхаммам̣, чатусаччадхаммам̣ ва̄. арийакарадхамма̄ аничча̄нупассана̄дайо, випассийама̄на̄ ва̄ аничча̄дайо, чатта̄ри ва̄ арийасачча̄ни.
авинӣтоти ¶ на винӣто адхисӣласиккха̄дӣнам̣ васена на сиккхито. йесам̣ сам̣варавинайа̄дӣнам̣ абха̄вена айам̣ ‘‘авинӣто’’ти вуччати, те та̄ва дассетум̣ ‘‘дувидхо винайо на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха сӣласам̣вароти па̄тимоккхасам̣варо ведитаббо, со ча аттхато ка̄йикава̄часико авӣтиккамо. сатисам̣вароти индрийа̄раккха̄, са̄ ча татха̄паватта̄ сатийева. н̃а̄н̣асам̣вароти ‘‘сота̄нам̣ сам̣варам̣ брӯмӣ’’ти (су. ни. 1041) ватва̄ ‘‘пан̃н̃а̄йете пидхӣйаре’’ти (су. ни. 1041) вачанато сотасан̇кха̄та̄нам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хидуччаритаавиджджа̄авасит̣т̣хакилеса̄нам̣ сам̣варо пидаханам̣ самуччхедан̃а̄н̣анти ведитаббам̣. кхантисам̣вароти адхива̄сана̄, са̄ ча татха̄паватта̄ кхандха̄, адосо ва̄, ‘‘пан̃н̃а̄’’ти кечи ваданти. вӣрийасам̣варо ка̄мавитакка̄дӣнам̣ виноданавасена паваттам̣ вӣрийамева. тена тена ан̇гена тасса тасса ан̇гасса паха̄нам̣ тадан̇гаппаха̄нам̣. виккхамбханавасена паха̄нам̣ виккхамбханаппаха̄нам̣. сесападаттайепи есева найо.
имина̄ па̄тимоккхасам̣варена̄тиа̄ди сӣласам̣вара̄дӣнам̣ виваран̣ам̣. таттха самупетоти ити-саддо а̄диаттхо. тена ‘‘упагато’’тиа̄дина̄ вибхан̇ге (вибха. 511) а̄гатам̣ сам̣варавибхан̇гам̣ дассети. ка̄йадуччарита̄дӣнанти дуссӣлйасан̇кха̄та̄нам̣ ка̄йавачӣдуччарита̄дӣнам̣ мут̣т̣хасаччасан̇кха̄тасса пама̄дасса, абхиджджха̄дӣнам̣ ва̄ аккхантиан̃н̃а̄н̣акосаджджа̄нан̃ча. сам̣варан̣атоти пидаханато, винайанатоти ка̄йава̄ча̄читта̄нам̣ вирӯпапаваттийа̄ винайанато, ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ ва̄ апанайанато, ка̄йа̄дӣнам̣ ва̄ джимхапаваттим̣ виччхиндитва̄ уджуканайанатоти аттхо. паччайасамава̄йе уппаджджана̄раха̄нам̣ ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ татха̄ татха̄ ануппа̄данамева сам̣варан̣ам̣ винайанан̃ча ведитаббам̣.
йам̣ паха̄нанти самбандхо. ‘‘на̄марӯпапариччхеда̄дӣсу випассана̄н̃а̄н̣есӯ’’ти касма̄ вуттам̣? нану на̄марӯпапариччхедапаччайапариггахакан̇кха̄витаран̣а̄ни на випассана̄н̃а̄н̣а̄ни саммасана̄ка̄рена аппаваттанато? саччаметам̣, випассана̄н̃а̄н̣асса пана адхит̣т̣ха̄набха̄вато евам̣ вуттам̣. на̄марӯпаматтамидам̣, ‘‘наттхи еттха атта̄ ва̄ аттанийам̣ ¶ ва̄’’ти евам̣ паваттан̃а̄н̣ам̣ на̄марӯпававаттха̄нам̣. сати виджджама̄не кхандхапан̃чакасан̇кха̄те ка̄йе, сайам̣ ва̄ сатӣ тасмим̣ ка̄йе дит̣т̣хи сакка̄йадит̣т̣хи, са̄ ча ‘‘рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’ти евам̣ паватта̄ аттадит̣т̣хи. тасса на̄марӯпасса камма̄виджджа̄дипаччайапаригган̣ханан̃а̄н̣ам̣ паччайапариггахо. ‘‘наттхи хету, наттхи паччайо сатта̄нам̣ сам̣килеса̄йа̄’’тиа̄динайаппаватта̄ ахетудит̣т̣хи. ‘‘иссарапурисападжа̄патипакатиан̣ука̄ла̄дӣхи локо паваттати ниваттати ча̄’’ти татха̄ татха̄ паватта̄ дит̣т̣хи висамахетудит̣т̣хи. тассева̄ти паччайапариггахассева. кан̇кха̄витаран̣ена̄ти йатха̄ етарахи на̄марӯпасса камма̄дипаччайато уппатти, евам̣ атӣте ана̄гатепӣти тӣсу ка̄лесу вичикиччха̄панайанан̃а̄н̣ена. катхам̣катхӣбха̄васса̄ти ‘‘ахосим̣ ну кхо ахам̣ ¶ атӣтамаддха̄на’’нтиа̄динайапаватта̄йа (ма. ни. 1.18; сам̣. ни. 2.20) сам̣сайаппаваттийа̄. кала̄пасаммасанена̄ти ‘‘йам̣ кин̃чи рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппанна’’нтиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.48-49) кхандхапан̃чакам̣ ека̄дасасу ока̄сесу паккхипитва̄ саммасанавасена паваттена випассана̄н̃а̄н̣ена. ахам̣ мама̄ти га̄хасса̄ти ‘‘атта̄ аттанийа’’нти гахан̣асса. магга̄маггававаттха̄нена̄ти магга̄магган̃а̄н̣ависуддхийа̄. амагге маггасан̃н̃а̄йа̄ти амагге обха̄са̄дике ‘‘магго’’ти уппаннасан̃н̃а̄йа. йасма̄ саммадева сан̇кха̄ра̄нам̣ удайам̣ пассанто ‘‘евамете сан̇кха̄ра̄ анурӯпака̄ран̣ато уппаджджанти, на пана уччхиджджантӣ’’ти ган̣ха̄ти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘удайадассанена уччхедадит̣т̣хийа̄’’ти. йасма̄ пана сан̇кха̄ра̄нам̣ вайам̣ ‘‘йадипиме сан̇кха̄ра̄ авиччхинна̄ ваттанти, уппаннуппанна̄ пана аппат̣исандхика̄ нируджджхантева̄’’ти пассато куто сассатагга̄хо. тасма̄ вуттам̣ ‘‘вайадассанена сассатадит̣т̣хийа̄’’ти. бхайадассанена̄ти бхайатӯпат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ена. сабхайети саббабхайа̄нам̣ а̄карабха̄вато сакаладуккхавӯпасамасан̇кха̄тасса парамасса̄сасса пат̣ипаккхабха̄вато ча сабхайе кхандхапан̃чаке. абхайасан̃н̃а̄йа̄ти ‘‘абхайам̣ кхема’’нти уппаннасан̃н̃а̄йа. асса̄дасан̃н̃а̄ на̄ма пан̃чупа̄да̄наккхандхесу асса̄данавасена паваттасан̃н̃а̄, йо ‘‘а̄лайа̄бхинивесо’’типи вуччати. абхиратисан̃н̃а̄ таттхева абхираман̣авасена паваттасан̃н̃а̄, йа̄ ‘‘нандӣ’’типи вуччати. амуччитука̄мата̄ а̄да̄нам̣. анупеккха̄ сан̇кха̄рехи аниббинданам̣, са̄лайата̄ти аттхо. дхаммат̣т̣хитийам̣ пат̣иччасамуппа̄де. пат̣иломабха̄во сассатуччхедагга̄хо, паччайа̄ка̄рапат̣иччха̄дакамохо ва̄. нибба̄не ¶ ча пат̣иломабха̄во сан̇кха̄ресу нати, нибба̄напат̣иччха̄дакамохо ва̄. сан̇кха̄ранимиттагга̄хоти йа̄дисасса килесасса аппахӣната̄ випассана̄ сан̇кха̄ранимиттам̣ на мун̃чати, со килесо, йо ‘‘сам̣йога̄бхинивесо’’типи вуччати, сан̇кха̄ранимиттагга̄хасса, атиккаманамева ва̄ паха̄нам̣.
паватти ева паваттибха̄во, парийут̣т̣ха̄нанти аттхо. нӣваран̣а̄дидхамма̄нанти а̄ди-саддена нӣваран̣апаккхийа̄ килеса̄ витаккавича̄ра̄дайо ча гайханти. чатуннам̣ арийамагга̄нам̣ бха̄витатта̄ аччантам̣ аппаваттибха̄вена йам̣ паха̄нанти самбандхо. кена пана паха̄нанти? ‘‘арийамаггехева̄’’ти вин̃н̃а̄йама̄нойаматтхо тесам̣ бха̄витатта̄ аппаваттивачанато. ‘‘самудайапаккхикасса̄’’ти еттха чатта̄ропи магга̄ чатусачча̄бхисамайа̄ти катва̄ техи паха̄таббена тена тена самудайасан̇кха̄тена лобхена саха паха̄таббатта̄ самудайасабха̄ватта̄ ча. саччавибхан̇ге ча саббакилеса̄нам̣ самудайабха̄васса вуттатта̄ ‘‘самудайапаккхика̄’’ти дит̣т̣хиа̄дайо вуччанти. пат̣ипассаддхаттам̣ вӯпасантата̄.
сан̇кхатаниссат̣ата̄ сан̇кха̄расабха̄ва̄бха̄во. пахӣнасаббасан̇кхатанти вирахитасаббасан̇кхатам̣, висан̇кха̄ранти аттхо. паха̄нан̃ча там̣ винайо ча̄ти паха̄навинайо пуримена аттхена. дутийена пана пахӣйатӣти паха̄нам̣, тасса винайоти йоджетаббо.
бхиннасам̣варатта̄ти ¶ нат̣т̣хасам̣варатта̄, сам̣вара̄бха̄ватоти аттхо. тена асама̄диннасам̣варопи сан̇гахитова хоти. сама̄да̄нена хи сампа̄детаббо сам̣варо, тадабха̄ве на хотӣти. арийети арийо. паччаттавачанан̃хетам̣. есесети есо есо, аттхато анан̃н̃оти аттхо. таджджа̄тети аттхато там̣сабха̄во, саппурисо арийасабха̄во, арийо ча саппурисабха̄воти аттхо.
со аханти аттана̄ парикаппитам̣ атта̄нам̣ дит̣т̣хигатико вадати. ‘‘ахам̣буддхинибандхано атта̄’’ти хи аттава̄дино ладдхи. адвайанти двайата̄рахитам̣. абхиннам̣ ван̣н̣амева ‘‘аччӣ’’ти гахетва̄ ‘‘аччӣти ван̣н̣о ева̄’’ти тесам̣ екаттам̣ пассанто вийа йатха̄парикаппитам̣ атта̄нам̣ ‘‘рӯпа’’нти, йатха̄дит̣т̣хам̣ ва̄ рӯпам̣, ‘‘атта̄’’ти гахетва̄ тесам̣ екаттам̣ пассанто дат̣т̣хаббо. еттха ча ‘‘рӯпам̣ атта̄’’ти ¶ имисса̄ паваттийа̄ абха̄вепи рӯпе аттаггахан̣ам̣ паваттама̄нам̣ аччийам̣ ван̣н̣аггахан̣ам̣ вийа ‘‘адвайадассана’’нти вуттам̣. упама̄йо ча анан̃н̃атта̄дигахан̣анидассанавасенева вутта̄, на ван̣н̣а̄дӣнам̣ вийа аттано виджджама̄надассанаттхам̣. на хи аттани са̄мибха̄вена рӯпан̃ча сакин̃чанабха̄вена саманупассати. аттани ва̄ рӯпанти атта̄нам̣ рӯпасса сабха̄вато а̄дха̄ран̣абха̄вена. рӯпасмим̣ ва̄ атта̄нанти рӯпасса аттано а̄дха̄ран̣абха̄вена дит̣т̣хипассана̄йа пассати. парийут̣т̣хат̣т̣ха̄йӣти парийут̣т̣ха̄наппатта̄хи дит̣т̣хитан̣ха̄хи ‘‘рӯпам̣ атта̄, рӯпава̄ атта̄’’тиа̄дина̄ кхандхапан̃чакам̣ миччха̄ гахетва̄ тит̣т̣ханато. тена̄ха ‘‘парийут̣т̣ха̄на̄ка̄рена̄’’тиа̄ди. есева найоти йо ‘‘идхекаччо рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’тиа̄дина̄ рӯпаккхандхе вутто сам̣ван̣н̣ана̄найо, ведана̄ккхандха̄дӣсупи есо ева найо ведитаббо.
суддхарӯпамева̄ти арӯпена амисситам̣ кевалам̣ рӯпамева. арӯпанти суддхаарӯпам̣ рӯпасса аггахитатта̄. чатӯсу кхандхесу тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ васена̄ти чатӯсу кхандхесу тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ гахан̣авасена рӯпа̄рӯпамиссако атта̄ катхито тасмим̣ тасмим̣ гахан̣е ведана̄дивинимуттаарӯпадхамме касин̣арӯпена саддхим̣ саббарӯпадхамме ча екаджджхам̣ гахан̣асиддхито. пан̃часу т̣ха̄несу уччхедадит̣т̣хи катхита̄, те те ева дхамме ‘‘атта̄’’ти гахан̣ато тесан̃ча уччхедабха̄вато. авасесесу пана паннарасасу т̣ха̄несу рӯпам̣ ‘‘атта̄’’ти гахетва̄пи дит̣т̣хигатико таттха ниччасан̃н̃ам̣ на виссаджджети касин̣арӯпена там̣ миссетва̄ тасса ча уппа̄да̄дӣнам̣ адассанато, тасма̄сса таттхапи хотийева сассатадит̣т̣хи екаччасассатага̄хавасенапи. магга̄варан̣а̄ випарӣтадассанато. на сагга̄варан̣а̄ акаммапатхаппаттата̄йа. акирийа̄хетуканаттхикадит̣т̣хийо ева хи каммапатхадит̣т̣хийо.
ка̄йоти рӯпака̄йо. со а̄туройева асавасабха̄вато. ра̄гадосамоха̄нугатанти аппахӣнара̄гадосамохасанта̄не ¶ паваттам̣. идха̄ти имасмим̣ сутте. дасситам̣ а̄турабха̄вена. никкилесата̄йа̄ти сайам̣ пахӣнакилесасанта̄нагатата̄йа. секха̄ нева а̄турачитта̄ пахӣнакилесе упа̄да̄йа, аппахӣне пана упа̄да̄йа а̄турачитта̄. ана̄турачиттатам̣йева бхаджанти ват̣т̣а̄нуса̄римаха̄джанасса вийа тесам̣ читтасса килесавасена а̄туратта̄бха̄вато.
накулапитусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. девадахасуттаван̣н̣ана̄
2. дева̄ ¶ вуччанти ра̄джа̄но ‘‘диббанти ка̄магун̣ехи кӣл̣анти лал̣анти, аттано ва̄ пун̃н̃а̄нубха̄вена джотантӣ’’ти катва̄. тесам̣ дахоти девадахо. сайам̣джа̄то ва̄ со хоти, тасма̄пи ‘‘девадахо’’ти вутто. тасса авидӯре нигамо ‘‘девадаха’’нтвева сан̇кхам̣ гато йатха̄ ‘‘варан̣а̄нагарам̣, годха̄га̄мо’’ти. паччха̄бхӯмийам̣ апарадиса̄йам̣ нивит̣т̣хаджанападо паччха̄бхӯмам̣, там̣ гантука̄ма̄ паччха̄бхӯмагамика̄. те сабха̄рети те бхиккхӯ тхерасса васена сабха̄ре ка̄тука̄мата̄йа. йади тхеро тесам̣ бха̄ро, тхерассапи те бха̄ра̄ ева̄ти ‘‘те сабха̄ре ка̄тука̄мата̄йа̄’’ти вуттам̣. еван̃хи тхеро те овадитаббе ануса̄ситаббе ман̃н̃атӣти. ида̄ни таматтхам̣ виваранто ‘‘йо хӣ’’тиа̄дима̄ха. айам̣ ниббха̄ро на̄ма кан̃чи пуггалам̣ аттано бха̄рам̣ катва̄ аваттанато.
чатуббидхена̄ти дха̄тукосаллам̣ а̄йатанакосаллам̣ пат̣иччасамуппа̄дакосаллам̣ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄накосалланти евам̣ чатуббидхена.
те махаллака̄ба̄дхика̄тидахарапуггале ган̣хитва̄ва гаччхати. те хи дивасадвайена вӯпасантапариссама̄ ева. хаттхива̄наратиттирапат̣ибаддхам̣ ваттхум̣ катхетва̄. ‘‘ел̣ака̄л̣агумбети ка̄л̣атин̣агаччхаман̣д̣апе’’типи ваданти.
вивидхам̣ на̄на̄бхӯтам̣ раджджам̣ вираджджам̣, вираджджамева вераджджам̣, таттха гатам̣, парадесагатанти аттхо. тена̄ха ‘‘екасса̄’’тиа̄ди. читтасудатта̄дайоти читтагахапатиана̄тхапин̣д̣ика̄дайо. вӣмам̣сака̄ти дхаммавича̄рака̄. кинти кӣдисам̣. дассананти сиддхантам̣. а̄чиккхати кӣдисанти адхиппа̄йо. дхаммасса̄ти бхагавата̄ вуттадхаммасса. анудхамманти анукӯлам̣ авируджджханадхаммам̣. со пана венеййаджджха̄сайа̄нурӯпадесана̄виттха̄роти а̄ха – ‘‘вуттабйа̄каран̣асса анубйа̄каран̣а’’нти. дха̄рети аттано ¶ пхаланти дхаммо, ка̄ран̣анти а̄ха – ‘‘сахадхаммикоти сака̄ран̣о’’ти. имина̄пи па̄т̣хантарена ва̄до ева дӣпито, на тена пака̄сита̄ кирийа̄.
тан̣ха̄васенева чханнампи пада̄нам̣ аттхо ведитаббо. йасма̄ ра̄га̄дайо тан̣ха̄йа ева аваттха̄висеса̄ти. тена̄ха ‘‘тан̣ха̄ хӣ’’тиа̄ди. вихананти ка̄йам̣ читтан̃ча̄ти вигха̄то, дуккханти а̄ха – ‘‘авигха̄тоти ¶ нидуккхо’’ти. упа̄йа̄сети упата̄петӣти упа̄йа̄со, упата̄по. таппат̣ипаккхо пана анупа̄йа̄со нирӯпата̄по дат̣т̣хаббо. саббаттха̄ти саббава̄ресу.
девадахасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ха̄лиддика̄нисуттаван̣н̣ана̄
3. ‘‘авантидаккхин̣а̄патхе’’ти ан̃н̃есу суттападесу а̄гататта̄ а̄ха ‘‘авантидаккхин̣а̄патхасан̇кха̄те’’ти. маджджхимадесато хи даккхин̣адиса̄йа авантират̣т̣хам̣. паваттайиттха еттха ладдхӣти паваттам̣, паваттитаббат̣т̣ха̄нанти а̄ха ‘‘ладдхипаваттат̣т̣ха̄не’’ти. руппанасабха̄во дхаммоти катва̄ рӯпадха̄тӯти рӯпаккхандхо вутто. рӯпадха̄тумхи а̄рамман̣апаччайабхӯтена ра̄гена сахаджа̄тенапи асахаджа̄тенапи упаниссайабхӯтена аппахӣнабха̄венева винибаддхам̣ пат̣ибаддхам̣ каммавин̃н̃а̄н̣ам̣. окаса̄рӣти вуччати – ‘‘тасмим̣ рӯпадха̄тусан̃н̃ите оке сарати паваттатӣ’’ти катва̄. авати еттха гаччхати паваттатӣти окам̣, паваттит̣т̣ха̄нам̣. тена̄ха – ‘‘гехаса̄рӣ а̄лайаса̄рӣ’’ти.
угаччхати ва̄ еттха ведана̄дӣхи саддхим̣ самаветӣти око, чаккхурӯпа̄ди. паччайоти а̄рамман̣а̄дивасена паччайо. паччайо хотӣти анантарасаманантара̄дина̄ чева каммӯпаниссайаа̄рамман̣а̄дина̄ ча. ‘‘вин̃н̃а̄н̣адха̄ту кхо, гахапатӣ’’ти евам̣ вутте ‘‘каммавин̃н̃а̄н̣авипа̄кавин̃н̃а̄н̣есу катарам̣ ну кхо’’ти саммохо бхавеййа. тасса саммохасса вигха̄таттхам̣ апагаманаттхам̣. асамбхинна̄ва̄ти асам̣кин̣н̣а̄ва десана̄ ката̄. а̄рамман̣авасена чатассо абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо вутта̄ – ‘‘рӯпупайам̣ ва̄, бхиккхаве, вин̃н̃а̄н̣ам̣ тит̣т̣хама̄нам̣ тит̣т̣хеййа, рӯпа̄рамман̣а’’нтиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.53). та̄ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо дассетумпи.
дал̣хам̣ абхинивесавасена а̄рамман̣ам̣ упентӣти упайа̄, тан̣ха̄дит̣т̣хийо. адхит̣т̣ха̄набхӯта̄ти патит̣т̣ха̄набхӯта̄. абхинивесабхӯта̄ти там̣ там̣ а̄рамман̣ам̣ абхинивисса аджджхоса̄йа паваттийа̄ ка̄ран̣абхӯта̄. анусайабхӯта̄ти ра̄га̄нусайадит̣т̣ха̄нусайабхӯта̄. упаримакот̣ийа̄ти паха̄насса упаримакот̣ийа̄ ¶ . буддха̄нан̃н̃ева хи те сава̄сана̄ пахӣна̄. пуббе аггахитам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ аггахитамева̄ти катва̄ касма̄ идха десана̄ ката̄ти чодети – ‘‘идха ¶ вин̃н̃а̄н̣ам̣ касма̄ гахита’’нти. пуббе ‘‘вин̃н̃а̄н̣адха̄тура̄гавинибандхан̃ча вин̃н̃а̄н̣а’’нти вуччама̄не йатха̄ йатха̄ саммохо сийа̄ паччайапаччайуппаннавибха̄гасса дуккаратта̄, идха пана саммохасса ока̄сова наттхи ависесена пан̃часу кхандхесу килесаппаха̄навасена̄ти. тена̄ха ‘‘килесаппаха̄надассанаттха’’нтиа̄ди. каммавин̃н̃а̄н̣ена окам̣ асарантена̄’’ти иттхамбхӯталаккхан̣е каран̣авачанам̣. асарантена̄ти анупагаччхантена.
паччайат̣т̣хена̄ти а̄рамман̣а̄дипаччайабха̄вена. нимиттам̣ уппаттикам̣. а̄рамман̣а…пе… никетанти а̄рамман̣акаран̣асан̇кха̄тена нива̄сат̣т̣ха̄набхӯтена рӯпамева никетанти рӯпанимиттаникетам̣.
чхандара̄гасса балавадуббалата̄йа̄ти аджджхаттакхандхапан̃чаке чхандара̄гасса балавабха̄вена там̣ ‘‘око’’ти, бахиддха̄ чхасу а̄рамман̣есу тасса дуббалата̄йа та̄ни ‘‘никета’’нти вутта̄ни. ида̄ни йатха̄вуттаматтхам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘сама̄непи хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. окоти вуччати гехамева раттит̣т̣ха̄набха̄вато. никетанти вуччати уййа̄на̄ди дива̄т̣т̣ха̄набха̄вато. тато дуббалатаро хоти чхандара̄го.
гехасситасукхена̄ти геханисситена читтасса сукхена сукхито сукхаппатто хоти. киччакаран̣ӣйесӯти кхуддакесу чева махантесу ча каттаббаттхесу. сайанти аттана̄. антоти читтаджджха̄сайе.
евам̣рӯпоти ӣдисарӯпо. ван̣н̣асаддо вийа рӯпасаддо рӯпа̄йатанасса вийа сан̣т̣ха̄нассапи ва̄чакоти адхиппа̄йена ‘‘дӣгхарасса ка̄л̣ода̄та̄дӣсу рӯпесӯ’’ти вуттам̣. сукха̄дӣсӯти соманасса̄дӣсу. таттха хи ‘‘абхин̣хам̣ соманассито бхавеййа’’нти паттхана̄ сийа̄. евам̣сан̃н̃о на̄ма̄ти висайавасена сан̃н̃а̄висесапаттханама̄ха. евам̣вин̃н̃а̄н̣оти пана идха висайамукхена вин̃н̃а̄н̣ависесапаттханам̣ вадати – ‘‘евам̣нипун̣арӯпадассанасаматтхам̣, евам̣пан̃чапаса̄дапат̣иман̣д̣итаниссайан̃ча ме вин̃н̃а̄н̣ам̣ бхавеййа̄’’ти.
ват̣т̣ам̣ пурато акурӯма̄ноти локе читтам̣ апаттхенто. асилит̣т̣хам̣ пуббена̄парам̣ асамбаддхам̣. ваданти етена̄ти ва̄до, досоти а̄ха – ‘‘туйхам̣ досо’’тиа̄ди. идхева имасмим̣йева сама̄гаме. ниббет̣хехи досато атта̄нам̣ мочехи.
ха̄лиддика̄нисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дутийаха̄лиддика̄нисуттаван̣н̣ана̄
4. чӯл̣ачхаккапан̃хети ¶ ¶ мӯлапан̣н̣а̄се чӯл̣атан̣ха̄сан̇кхайасутте (ма. ни. 1.390 а̄дайо). маха̄саккапан̃хепӣти маха̄тан̣ха̄сан̇кхайасуттепи (ма. ни. 1.396 а̄дайо). етанти ‘‘йе те саман̣абра̄хман̣а̄’’тиа̄дисуттападам̣. тан̣ха̄ саммадева кхӣйати еттха̄ти тан̣ха̄сан̇кхайо, асан̇кхата̄ дха̄тӯти а̄ха ‘‘тан̣ха̄сан̇кхайе нибба̄не’’ти. антам̣ атиккантанит̣т̣ха̄ти антарахитанит̣т̣ха̄. тена̄ха ‘‘сататанит̣т̣ха̄’’ти. сесападесӯти ‘‘аччантайогаккхемино’’тиа̄дӣсу.
дутийаха̄лиддика̄нисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. сама̄дхисуттаван̣н̣ана̄
5. сама̄дхӣти аппана̄сама̄дхи, упача̄расама̄дхи ва̄. каммат̣т̣ха̄нанти сама̄дхипа̄дакам̣ випассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘пха̄тим̣ гамиссатӣ’’ти па̄т̣хо. паттхетӣти ‘‘ахо вата ме ӣдисам̣ рӯпам̣ бхавеййа̄’’ти. абхивадатӣти тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинивесам̣ вадати. тена̄ха ‘‘та̄йа абхинандана̄йа̄’’тиа̄ди. ‘‘ахо пийам̣ ит̣т̣ха’’нти вачӣбхеде асатипи татха̄ лобхуппа̄де сати абхивадатийева на̄ма. тена̄ха ‘‘ва̄чам̣ абхинданто’’ти. ‘‘мама ида’’нти аттано парин̣а̄метва̄ анан̃н̃агочарам̣ вийа катва̄ ган̣ханто аджджхоса̄йа тит̣т̣хати на̄ма̄ти дассенто а̄ха ‘‘гилитва̄ти паринит̣т̣хапетва̄ ган̣ха̄тӣ’’ти. ‘‘абхинандатӣ’’тиа̄дайо пуббабха̄гавасена вутта̄, ‘‘уппаджджати нандӣ’’ти два̄раппаттавасена. пат̣хамехи падехи анусайо, паччхимена парийут̣т̣ха̄нанти кечи ‘‘гахан̣ат̣т̣хена упа̄да̄на’’нти катва̄. на̄бхинандати на̄бхивадатӣти еттха хет̣т̣ха̄ вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо. на ‘‘ит̣т̣хам̣ канта’’нти вадатӣти ‘‘ит̣т̣ха’’нти на вадати, ‘‘канта’’нти на вадати. на̄бхивадатийева тан̣ха̄йа анупа̄дийатта̄.
сама̄дхисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. пат̣исалла̄н̣асуттаван̣н̣ана̄
6. н̃атва̄ ¶ а̄ха̄ти ‘‘сати ка̄йавивеке читтавивеко, тасмим̣ сати упадхививеко ча имесам̣ ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти н̃атва̄ а̄ха.
пат̣исалла̄н̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. упа̄да̄паритассана̄суттаван̣н̣ана̄
7. гахан̣ена ¶ уппаннам̣ паритассананти кхандхапан̃чаке ‘‘ахам̣ мама̄’’ти гахан̣ена уппаннам̣ тан̣ха̄паритассанам̣ дит̣т̣хипаритассанан̃ча. апаритассананти паритассана̄бха̄вам̣, паритассанапат̣ипаккхам̣ ва̄. аху вата метам̣ балайоббана̄ди. каммавин̃н̃а̄н̣анти випарин̣а̄ма̄рамман̣ам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хисахагатам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ тадануватти ча. анупариватти на̄ма там̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паватти. тена̄ха ‘‘випарин̣а̄ма̄рамман̣ачиттато’’ти. акусаладхаммасамуппа̄да̄ти тан̣ха̄йа ан̃н̃а̄кусаладхаммасамуппа̄да̄. парийа̄дийитва̄ти кхепетва̄, тасса паваттитум̣ ока̄сам̣ адатва̄. саутта̄соти тан̣ха̄дит̣т̣хивасена саутта̄со. ган̣хитва̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хигга̄хехи гахетва̄ тесан̃чева васена паритассако. рӯпабхеда̄нупариватти читтам̣ на хоти. ват̣т̣атӣти сабба̄ка̄рена ваттум̣ йуттанти аттхо.
упа̄да̄паритассана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. дутийаупа̄да̄паритассана̄суттаван̣н̣ана̄
8. тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена десана̄ ката̄ ‘‘етам̣ мама, есохамасми, есо ме атта̄’’ти десана̄йа а̄гататта̄. чатӯсу суттесӯти пан̃чама̄дӣсу чатӯсу суттесу. чатуттхе пана виват̣т̣амева катхитам̣.
дутийаупа̄да̄паритассана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ка̄латтайааниччасуттаван̣н̣ана̄
9. йади ¶ атӣта̄на̄гатам̣ етарахи наттхибха̄вато аниччам̣, паччуппаннампи тада̄ наттхӣти ко пана ва̄до тасса аниччата̄йа, паччуппаннамхи катха̄ва ка̄ удайаббайапариччхиннатта̄ тасса. вуттан̃хетам̣ ‘‘ниббатта̄ йе ча тит̣т̣ханти, а̄рагге са̄сапӯпама̄’’ти (маха̄ни. 10).
ка̄латтайааниччасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10-11. ка̄латтайадуккхасутта̄диван̣н̣ана̄
10-11. татха̄рӯпенева̄ти йатха̄рӯпенева пуггаладжджха̄сайена навамам̣ суттам̣ катхитам̣, татха̄рӯпенева̄ти. те кира бхиккхӯ атӣта̄на̄гатам̣ ‘‘дуккха’’нти саллаккхетва̄, татха̄ ‘‘анатта̄’’ти ¶ саллаккхетва̄ паччуппанне киламим̣су. ‘‘атха неса’’нтиа̄ди саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена ваттаббам̣.
ка̄латтайадуккхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
накулапитуваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. аниччавагго
1-10. аничча̄дисуттаван̣н̣ана̄
12-21. пуччха̄васикам̣ а̄нандаттхерасса пуччха̄васена деситатта̄.
аничча̄дисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
аниччаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. бха̄равагго
1. бха̄расуттаван̣н̣ана̄
22. упа̄да̄на̄нам̣ а̄рамман̣абхӯта̄ кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄. париха̄рабха̄рийат̣т̣хена̄ти париха̄расса бха̄рийабха̄вена гарутарабха̄вена. вуттамева аттхам̣ ¶ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ‘‘етесан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ ета̄ни т̣ха̄нагамана̄дӣни рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ пан̇гуладжаччандха̄нам̣ вийа ан̃н̃аман̃н̃ӯпассайавасена иджджханти, на паччекам̣, тасма̄ ‘‘етеса’’нти ависесавачанам̣ катам̣. пуггаланти кхандхасанта̄нам̣ вадати. кхандхасанта̄но хи авиччхедена паваттама̄но йа̄ва паринибба̄на̄ кхандхабха̄рам̣ ваханто вийа локе кха̄йати таббинимуттасса саттасса абха̄вато. тена̄ха ‘‘пуггало’’тиа̄ди. бха̄раха̄роти джа̄тоти бха̄раха̄ро на̄ма джа̄то.
пунаббхавакаран̣ам̣ пунаббхаво, там̣ пхалам̣ арахати, таттха нийутта̄ти ва̄ понобхавика̄. таббха̄васахагатам̣ ¶ йатха̄ ‘‘санидассана̄ дхамма̄’’ти, на сам̣сат̣т̣хасахагатам̣, на̄пи а̄рамман̣асахагатам̣. ‘‘татра татра̄’’ти йам̣ йам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣, рӯпа̄диа̄рамман̣ам̣ ва̄ патва̄ татрататра̄бхинандинӣ. тена̄ха ‘‘упапаттит̣т̣ха̄не ва̄’’тиа̄ди. пан̃чака̄магун̣икоти пан̃чака̄магун̣а̄рамман̣о. рӯпа̄рӯпӯпапаттибхаве ра̄го рӯпа̄рӯпабхавара̄го. джха̄наниканти джха̄насан̇кха̄те каммабхаве ра̄го. сассата̄дит̣т̣хӣти бхавадит̣т̣хи, там̣сахагато ра̄го. айанти ра̄го бхаватан̣ха̄ на̄ма. уччхедадит̣т̣хи вибхавадит̣т̣хи на̄ма, там̣сахагато чхандара̄го вибхаватан̣ха̄ на̄ма. еса пуггало кхандхабха̄рам̣ а̄дийати тан̣ха̄васена пат̣исандхиггахан̣ато. ‘‘асесаметтха тан̣ха̄ вираджджати палуджджати нируджджхати пахӣйатӣ’’тиа̄дина̄ саббапада̄ни нибба̄навасенева ведитабба̄нӣти а̄ха ‘‘саббам̣ нибба̄нассева вевачана’’нти.
бха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. парин̃н̃асуттаван̣н̣ана̄
23. париджа̄нитаббети паха̄напарин̃н̃а̄йа париджа̄нитаббе. татха̄ париджа̄нанан̃ча таттха чхандара̄гаппаха̄нам̣, тесам̣ атиккамоти а̄ха ‘‘саматиккамитаббети аттхо’’ти. аччантапарин̃н̃анти нибба̄нам̣ вадати. тена̄ха ‘‘саматиккаманти аттхо’’ти.
парин̃н̃асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. абхиджа̄насуттаван̣н̣ана̄
24. н̃а̄тапарин̃н̃а̄ ¶ катхита̄ ‘‘абхивисит̣т̣ха̄йа пан̃н̃а̄йа джа̄нана’’нти катва̄. дутийападена̄ти ‘‘париджа̄на’’нти падена. татийачатуттхехӣти ‘‘вира̄джайам̣ паджаха’’нти падехи.
абхиджа̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4-9. чхандара̄гасутта̄диван̣н̣ана̄
25-30. дха̄тусам̣йутте вуттанайенева ведитабба̄ни, кевалан̃хи еттха кхандхавасена десана̄ а̄гата̄, таттха дха̄тувасена̄ти айамева висесо. чатта̄ри сачча̄ни катхита̄ни асса̄да̄дӣнаваниссаран̣авасена десана̄йа паваттатта̄.
чхандара̄гасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. агхамӯласуттаван̣н̣ана̄
31. агхам̣ ¶ вуччати па̄пам̣, агханимиттата̄йа агхам̣ дуккхам̣. идан̃хи дуккхам̣ на̄ма висесато па̄пахетукам̣ каммапхаласан̃н̃итам̣. татха̄ ват̣т̣адуккхам̣ авиджджа̄тан̣ха̄мӯлакатта̄. агхасса нимиттата̄йа агхам̣ дуккхам̣. ват̣т̣а̄нуса̄рӣ маха̄джано хи дуккха̄бхибхӯто тасса патика̄рам̣ ман̃н̃ама̄но там̣ там̣ каротӣти.
агхамӯласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. пабхан̇гусуттаван̣н̣ана̄
32. пабхиджджанасабха̄ванти кхан̣е кхан̣е пабхан̇гусабха̄вам̣.
пабхан̇гусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
бха̄раваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. натумха̄кам̣вагго
1. натумха̄кам̣суттаван̣н̣ана̄
33. чхандара̄гаппаха̄нена̄ти ¶ таппат̣ибаддхасса чхандара̄гасса паджаханена. дабба̄ди па̄катикатин̣ам̣ па̄кат̣амева̄ти апа̄кат̣ам̣ дассетум̣ та̄лана̄л̣икера̄ди дасситам̣, тин̣акат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ бхедадассанаттхам̣. пийа̄ло пха̄русакам̣.
натумха̄кам̣суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ан̃н̃атарабхиккхусуттаван̣н̣ана̄
35. йади рӯпам̣ анусетӣти рӯпадхамме а̄раббха йади ра̄га̄дайо анусайанавасена паваттанти. тена сан̇кхам̣ гаччхатӣти тена ра̄га̄дина̄ там̣саман̇гӣпуггало сан̇кха̄таббатам̣ ‘‘ратто дут̣т̣хо’’тиа̄дина̄ вохаритаббатам̣ упагаччхатӣти. тена̄ха ‘‘ка̄мара̄га̄дӣсӯ’’тиа̄ди. абхӯтена̄ти аджа̄тена ¶ анусайавасена аппаваттена. анусайасӣсена хеттха абхибхавам̣ вадати. йато ‘‘ратто дут̣т̣хо мӯл̣хоти сан̇кхам̣ на гаччхатӣ’’ти вуттам̣. ниппарийа̄йато хи маггаваджджхакилеса̄ анусайо.
ан̃н̃атарабхиккхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дутийаан̃н̃атарабхиккхусуттаван̣н̣ана̄
36. там̣ анусайитам̣ рӯпанти там̣ ра̄га̄дина̄ анусайитам̣ рӯпам̣ марантена анусайена анумарати. тена вуттам̣ ‘‘на хӣ’’тиа̄ди. йена анусайена марантена там̣ анумарати. тена сан̇кхам̣ гаччхатӣти татха̄бхӯтато тена ‘‘ратто’’тиа̄дивоха̄рам̣ лабхати. йена анусайена ка̄ран̣абхӯтена анумӣйати, тена.
дутийаан̃н̃атарабхиккхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5-6. а̄нандасутта̄диван̣н̣ана̄
37-38. т̣хитийа̄ ¶ т̣хитиккхан̣ена сахитам̣ т̣хитам̣. т̣хитасса ан̃н̃атхаттанти уппа̄даккхан̣ато ан̃н̃атха̄бха̄во. пан̃н̃а̄йатӣти упалаббхати. паччайавасена дхарама̄натта̄ ева джӣвама̄насса джӣвитиндрийавасена джара̄ пан̃н̃а̄йати уппа̄даккхан̣ато ан̃н̃атхаттаппаттийа̄. вуттамева аттхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘т̣хитӣ’’тиа̄ди вуттам̣. джӣви…пе… на̄мам̣. татха̄ хи абхидхамме (дха. са. 19) ‘‘а̄йу т̣хитӣ’’ти ниддит̣т̣хам̣. ан̃н̃атхаттанти джара̄йа на̄манти самбандхо.
тӣн̣и лаккхан̣а̄ни хонти сан̇кхатасабха̄валаккхан̣ато. йо кочи рӯпадхаммо ва̄ арӯпадхаммо ва̄ локийо ва̄ локуттаро ва̄ сан̇кха̄ро. сан̇кха̄ро, на лаккхан̣ам̣ уппа̄да̄дисабха̄ватта̄. лаккхан̣ам̣, на сан̇кха̄ро уппа̄да̄дирахитатта̄. на ча…пе… сакка̄ сан̇кха̄радхамматта̄ лаккхан̣асса. на̄пи лаккхан̣ам̣ вина̄ сан̇кха̄ро пан̃н̃а̄петум̣ сакка̄ сан̇кха̄рабха̄вена. тена̄ха ‘‘лаккхан̣ена̄’’тиа̄ди. ида̄ни йатха̄вуттаматтхам̣ упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха лаккхан̣анти ка̄л̣араттасабала̄дибха̄валаккхан̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти ‘‘айам̣ асукасса га̄вӣ’’ти.
евам̣ сан̇кха̄ропи пан̃н̃а̄йати сабха̄вато упадха̄рентасса уппа̄далаккхан̣ампи уппа̄да̄ваттха̄ти катва̄. ка̄ласан̇кха̄тоти уппаджджама̄нака̄ласан̇кха̄то. тасса сан̇кха̄расса. кхан̣опӣти уппа̄даккхан̣опи пан̃н̃а̄йати. уппа̄допӣти уппа̄далаккхан̣опи. джара̄лаккхан̣анти уппаннаджӣран̣алаккхан̣ам̣, там̣ ‘‘т̣хитасса ¶ ан̃н̃атхатта’’нти вуттам̣. ‘‘бхан̇гаккхан̣е сан̇кха̄ропи там̣лаккхан̣ампи ка̄ласан̇кха̄то тасса кхан̣опи пан̃н̃а̄йатӣ’’ти па̄т̣хо. кечи пана ‘‘джара̄пӣ’’ти падампеттха паккхипанти. еван̃ча ваданти ‘‘на хи тасмим̣ кхан̣е тарун̣о хутва̄ сан̇кха̄ро бхиджджати, атха кхо джиййама̄но махаллако вийа джин̣н̣о ева хутва̄ бхиджджатӣ’’ти, бхан̇генева пана джара̄ абхибхуййати кхан̣асса атииттарабха̄вато на сакка̄ пан̃н̃а̄петум̣ т̣хитийа̄ти тесам̣ адхиппа̄йо. та̄нӣти арӯпадхамма̄нам̣ тӣн̣и лаккхан̣а̄ни. аттхиккхан̣анти арӯпадхаммавиджджама̄наккхан̣ам̣, уппа̄даккхан̣анти адхиппа̄йо. саббадхамма̄нанти саббесам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ т̣хитийа̄ на бхавитаббам̣. тассева̄ти тасса̄ ева т̣хитийа̄. таматтханти джара̄лаккхан̣асса пан̃н̃а̄петум̣ асаккун̣еййабха̄вам̣. ан̃н̃е пана ‘‘сантативасена т̣ха̄нам̣ т̣хитӣ’’ти ваданти, тайидам̣ ¶ ака̄ран̣ам̣ ат̣т̣ха̄нам̣. йасма̄ сутте ‘‘т̣хитасса ан̃н̃атхаттам̣ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти уппа̄давайехи ниббисесена т̣хитийа̄ джотитатта̄. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. апича йатха̄ дхаммасса уппа̄да̄ваттха̄йа бхинна̄ бхан̇га̄ваттха̄ иччхита̄, ан̃н̃атха̄ уппаджджама̄намева бхиджджатӣти а̄паджджати, евам̣ бхан̇га̄ваттха̄йапи бхинна̄ бхан̇га̄бхимукха̄ваттха̄ иччхитабба̄. на хи абхан̇га̄бхимукхо бхиджджати. на четтха сакка̄ уппа̄да̄бхимукха̄ваттхам̣ парикаппетум̣ тада̄ тасса аладдхаттала̄бхатта̄. айам̣ висесоти т̣хитиккхан̣о на̄ма рӯпадхамма̄нам̣йева, на арӯпадхамма̄нанти айам̣ ӣдисо висесо. а̄чарийамати на̄ма тассева а̄чарийасса мати, са̄ саббадуббала̄ти а̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди.
а̄нандасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7-10. анудхаммасутта̄диван̣н̣ана̄
39-42. апа̄йадуккхе сакаласам̣са̄радуккхе ча патитум̣ адатва̄ дха̄ран̣ат̣т̣хена дхаммо, маггапхаланибба̄на̄ни. тадануломика̄ часса пуббабха̄гапат̣ипада̄ти а̄ха ‘‘дхамма̄нудхаммапат̣ипаннасса̄’’тиа̄ди. ‘‘ниббида̄бахуло’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ падуддха̄ро като, па̄л̣ийам̣ пана ‘‘ниббида̄бахулам̣ вихареййа̄’’ти а̄гатам̣. уккан̣т̣ханабахулоти саббабхавесу уккан̣т̣ханабахуло. тӣхи парин̃н̃а̄хӣти н̃а̄татӣран̣аппаха̄напарин̃н̃а̄хи. париджа̄на̄тӣти тебхӯмакадхамме париччхиджджа джа̄на̄ти, випассанам̣ уссукка̄пети. паримуччати саббасам̣килесато ‘‘магго паваттито паримуччатӣ’’ти вуттатта̄. татха̄ти имина̄ ито паресу тӣсу магго хотӣти дассети. идха̄ти имасмим̣ сутте. анийамита̄ти аггахита̄. тесу нийамита̄ ‘‘аничча̄нупассӣ’’тиа̄дивачанато. са̄ти анупассана̄. таттха нийамитавасенева̄ти идам̣ лаккхан̣авачанам̣ йатха̄ ‘‘йади ме бйа̄дхайо бхавеййум̣ ¶ , да̄таббамидамосадха’’нти. на хи сакка̄ етисса̄ ева анупассана̄йа васена саммасана̄ча̄рам̣ маттхакам̣ па̄петунти.
анудхаммасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
натумха̄кам̣ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. аттадӣпавагго
1. аттадӣпасуттаван̣н̣ана̄
43. двӣхи ¶ бха̄гехи а̄по еттха гата̄ти дӣпо, дӣпо вийа̄ти дӣпо огхехи анаджджхоттхаранӣйата̄йа. йо паро на хоти, со атта̄, идха пана дхаммо адхиппето. атта̄ дӣпо етесанти аттадӣпа̄. пат̣исаран̣аттхо дӣпат̣т̣хоти а̄ха – ‘‘аттасаран̣а̄ти идам̣ тассева вевачана’’нти. локийалокуттаро дхаммо атта̄ на̄ма екантана̄тхабха̄вато. пат̣хамена падена вутто ева аттхо дутийападена вуччатӣти вуттам̣ ‘‘тенева̄ха̄’’тиа̄ди. йавати етасма̄ пхалам̣ пасаватӣти йони, ка̄ран̣ам̣. ким̣ пабхути уппаттит̣т̣ха̄нам̣ етесанти ким̣ пабхутика̄. паха̄надассанаттхам̣ а̄раддхам̣. тенева̄ха ‘‘пуббе чева…пе… те пахӣйантӣ’’ти. на паритассати тан̣ха̄паритта̄сасса абха̄вато. випассанан̇гена̄ти випассана̄сан̇кха̄тена ка̄ран̣ена.
аттадӣпасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пат̣ипада̄суттаван̣н̣ана̄
44. сабха̄ватосанто виджджама̄но ка̄йо рӯпа̄дидхаммасамӯхоти сакка̄йоти а̄ха – ‘‘сакка̄йо дуккха’’нти. дит̣т̣хи ева саманупассана̄, дит̣т̣хисахита̄ ва̄ саманупассана̄ дит̣т̣хисаманупассана̄, дит̣т̣химан̃н̃ана̄йа саддхим̣ итараман̃н̃ана̄. саха випассана̄йа чатумагган̃а̄н̣ам̣ саманупассана̄ ‘‘чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ саммадева анурӯпато пассана̄’’ти катва̄.
пат̣ипада̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. аниччасуттаван̣н̣ана̄
45. вира̄го ¶ на̄ма магго, вимуттипхаланти а̄ха – ‘‘маггаккхан̣е вираджджати, пхалаккхан̣е вимуччатӣ’’ти. аггахетва̄ти евам̣ нируджджхама̄нехи а̄савехи ‘‘ахам̣ мама̄’’ти кан̃чи дхаммам̣ ана̄дийитва̄. ‘‘читтам̣ вираттам̣, вимуттам̣ хотӣ’’ти вуттатта̄ ¶ пхалам̣ гайхати, ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дина̄ паччавеккхан̣а̄ти а̄ха ‘‘саха пхалена паччавеккхан̣адассанаттха’’нти. упари каттаббакичча̄бха̄вена т̣хитам̣. тена̄ха ‘‘вимуттатта̄ т̣хита’’нти. йам̣ паттаббам̣, там̣ аггапхаласса паттабха̄вена адхигататта̄ сантут̣т̣хам̣ паритут̣т̣хам̣.
аниччасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дутийааниччасуттаван̣н̣ана̄
46. пуббантам̣ атӣтакхандхакот̣т̣ха̄сам̣. анугата̄ти сассата̄дӣни каппетва̄ гахан̣авасена анугата̄. ат̣т̣ха̄раса дит̣т̣хийоти чатассо сассатадит̣т̣хийо, чатассо екаччасассатадит̣т̣хийо, чатассо анта̄нантикадит̣т̣хийо, чатассо амара̄виккхепадит̣т̣хийо, две адхиччасамуппаннадит̣т̣хийоти евам̣ ат̣т̣ха̄раса дит̣т̣хийо на хонти паччайагха̄тена. апарантанти ана̄гатам̣ кхандхакот̣т̣ха̄сам̣ сассата̄дибха̄вам̣ каппетва̄ гахан̣авасена анугата̄. сол̣аса сан̃н̃ӣва̄да̄, ат̣т̣ха асан̃н̃ӣва̄да̄, ат̣т̣ха невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄, сатта уччхедава̄да̄, пан̃ча парамадит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄ти евам̣ чатучатта̄лӣса дит̣т̣хийо на хонти паччайагха̄тена. сассатадит̣т̣хитха̄масо чева сӣлаббатадит̣т̣хипара̄ма̄со ча на хоти паччайагха̄тена. тена̄ха ‘‘етта̄вата̄ пат̣хамамагго дассито’’ти анавасесадит̣т̣хипаха̄накиттанато. пахӣна̄ виккхамбхита̄. идам̣ пана̄ти ‘‘рӯпасми’’нтиа̄ди.
дутийааниччасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. саманупассана̄суттаван̣н̣ана̄
47. парипун̣н̣ага̄хавасена̄ти пан̃чаккхандхе асесетва̄ екаджджхам̣ ‘‘атта̄’’ти гахан̣авасена. етесам̣ пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ ‘‘атта̄’’ти саманупассанти. итӣти евам̣. йасса пуггаласса айам̣ аттадит̣т̣хисан̇кха̄та̄ саманупассана̄ аттхи пат̣ипаккхена авихататта̄ сам̣виджджати. пан̃чаннам̣ индрийа̄нанти чаккха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣.
а̄рамман̣анти ¶ каммавин̃н̃а̄н̣асса а̄рамман̣ам̣. ма̄навасена ча дит̣т̣хивасена ча ‘‘асмӣ’’ти га̄хе сиджджханте там̣сахагата̄ тан̣ха̄пи таггахита̄ва хотӣти ¶ вуттам̣ ‘‘тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена асмӣти евамписса хотӣ’’ти. гахетва̄ти ахам̣ка̄раваттхувасена гахетва̄. айам̣ ахамасмӣти айам̣ чаккха̄дико, сукха̄дико ва̄ ахамасми. ‘‘рӯпӣ атта̄ арого парам̣ маран̣а̄’’ти евама̄дигахан̣авасена паваттанато вуттам̣ ‘‘рӯпӣ бхависсантиа̄дӣни сабба̄ни сассатамева бхаджантӣ’’ти. випассана̄бхинивесато пуббе йатхева̄ка̄ра̄ни пан̃чиндрийа̄ни, атха випассана̄бхинивесато парам̣ тенева̄ка̄рена т̣хитесу чаккха̄дӣсу индрийесу авиджджа̄ пахӣйати випассанам̣ вад̣д̣хаетва̄ маггасса уппа̄данена, атха маггапарампара̄йа арахаттамаггавиджджа̄ уппаджджати. тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хийо каммасамбха̄рабха̄вато. каммасса…пе… еко сандхӣти хетупхаласандхи. пуна еко сандхӣти пхалахетусандхима̄ха. тайо папан̃ча̄ атӣто аддха̄ атӣтабхавааддха̄нам̣ тесам̣ адхиппетатта̄. ана̄гатасса паччайо дассито ассутавато путхуджджанасса васена. сутавато пана арийаса̄вакасса васена ват̣т̣асса вӯпасамо дасситоти.
саманупассана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. кхандхасуттаван̣н̣ана̄
48. татхева̄ти а̄рамман̣абха̄венева. а̄рамман̣акаран̣авасена упа̄да̄нехи упа̄да̄таббанти упа̄да̄нийам̣. идха̄пӣти упа̄да̄наккхандхесупи. вибха̄гаттхе гайхама̄не анит̣т̣хаппасан̇гопи сийа̄, абхидхамме ча ра̄сат̣т̣хо ева а̄гато, ‘‘тадекаджджхам̣ абхисам̣йухитва̄’’ти вачанато ‘‘ра̄сат̣т̣хена’’иччева вуттам̣.
кхандхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7-8. сон̣асутта̄диван̣н̣ана̄
49-50. висит̣т̣хоти падха̄но. уттамоти уккат̣т̣хо. ан̃н̃ам̣ ким̣ бхавеййа̄ти ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄ран̣ам̣ бхавеййа татха̄ саманупассана̄йа ан̃н̃есам̣ авиджджама̄ната̄йа вачанапарит̣т̣хитипабхиннато. ваджирабхедадесанам̣ на̄ма аттхато тепариват̣т̣адесана̄.
сон̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9-10. нандиккхайасутта̄диван̣н̣ана̄
51-52. навамадасамесӯти ¶ ¶ суттадвайам̣ сахева уддхат̣ам̣, двӣсупи аттхаван̣н̣ана̄йа сариккхабха̄вато. нанданат̣т̣хена нандӣ, ран̃джанат̣т̣хена ра̄го. сатипи саддаттхато бхеде ‘‘имесам̣ аттхато нинна̄на̄каран̣ата̄йа̄’’ти ватва̄пи паха̄йакадхаммабхедена пана лаббхатева бхедаматта̄ти дассетум̣ ‘‘ниббида̄нупассана̄йа ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. вираджджанто ра̄гам̣ паджахатӣти самбандхо. етта̄вата̄ти ‘‘нандиккхайа̄ ра̄гаккхайо’’ти етта̄вата̄. випассанам̣ нит̣т̣хапетва̄ випассана̄киччасса парийоса̄нена. ра̄гаккхайа̄ти вут̣т̣ха̄нага̄минипарийоса̄на̄йа випассана̄йа ра̄гасса кхепитатта̄. анантарам̣ уппаннена арийамаггена самуччхедавасена нандиккхайоти. тена̄ха ‘‘идха маггам̣ дассетва̄’’ти. анантарам̣ пана уппаннена арийапхалена пат̣ипассаддхивасена нандира̄гаккхайа̄ саббам̣ сам̣килесато читтам̣ вимуччатӣти. тена̄ха ‘‘пхалам̣ дассита’’нти.
нандиккхайасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
аттадӣпаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
мӯлапан̣н̣а̄сако саматто.
6. упайавагго
1. упайасуттаван̣н̣ана̄
53. упетӣти упайо. катхамупети? тан̣ха̄ма̄на̄дивасена̄ти а̄ха ‘‘тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена̄’’ти. катхамидам̣ лаббхатӣти? ‘‘авимутто’’ти вачанато. тан̣ха̄дит̣т̣хивасена хи баддхо, ким̣ упетӣти а̄ха ‘‘пан̃чаккхандхе’’ти таббинимуттасса татха̄ упетасса абха̄вато. ко панупетӣти? там̣саман̇гӣпуггало. тан̣ха̄дит̣т̣хивасена упагамасса вуттатта̄ вин̃н̃а̄н̣анти акусалакаммавин̃н̃а̄н̣амева̄ти ваданти. джава̄петва̄ти гахитаджавам̣ катва̄. йатха̄ пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хитум̣ саматтхам̣, евам̣ катва̄. тена̄ха ‘‘пат̣исандхӣ’’тиа̄ди. аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ вуттамева ‘‘окам̣ паха̄йа аникетаса̄рӣ’’ти га̄тха̄йа виссаджджане. камманимитта̄дивасена пат̣исандхийа̄ паччайабхӯтам̣ ¶ а̄рамман̣ам̣ пат̣исандхиджанакасса каммасса васена воччхиджджати. патит̣т̣ха̄ на хоти сара̄гака̄ле вийа анупат̣т̣ха̄нато ¶ . аппатит̣т̣хитам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ вуттаппака̄рена. анабхисан̇кхаритва̄ти ануппа̄детва̄ паччайагха̄тена.
упайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. бӣджасуттаван̣н̣ана̄
54. бӣджаджа̄та̄нӣти джа̄та-саддо падапӯран̣аматтанти а̄ха ‘‘бӣджа̄нӣ’’ти. вачанти сетавачам̣. аджджуканти таччхакам̣. пхан̣иджджакам̣ туласи. абхинна̄нӣти екадесенапи акхан̣д̣ита̄ни. бӣджаттха̄йа̄ти бӣджакичча̄йа. на упакаппатӣти паччайо на хотӣти дассети. на па̄пита̄нӣти пӯтитам̣ на упагата̄ни. тан̣д̣уласа̄расса а̄да̄нато са̄ра̄да̄ни. а̄рамман̣аггахан̣авасена вин̃н̃а̄н̣ам̣ тит̣т̣хати еттха̄ти вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо. а̄рамман̣авасена̄ти а̄рамман̣абха̄вавасена. синеханат̣т̣хена̄ти тан̣ха̄йанавасена синиддхата̄па̄данена, йато ‘‘нандӯпасечана’’нти вуттам̣. татха̄ хи виропитам̣ там̣ каммавин̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣исандхиан̇куруппа̄данасаматтхам̣ хоти. саппаччайанти авиджджа̄айонисонаманасика̄ра̄дипаччайехи саппаччайам̣. вирухати випа̄касанта̄нуппа̄данасаматтхо хутва̄.
бӣджасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. уда̄насуттаван̣н̣ана̄
55. уда̄нам̣ уда̄харӣти аттаманава̄чам̣ ниччха̄реси. еса вуттаппака̄ро уда̄ха̄ро. бхусо ниссайо упаниссайо, да̄намева упаниссайо да̄нӯпаниссайо. еса найо сесесупи. таттха да̄нӯпаниссайо анна̄диваттхӯсу балава̄ти балавабха̄вена хоти, тасма̄ упаниссайабахуло ка̄мара̄гаппаха̄ненева катапаричайатта̄ випассанамануйун̃джанто на чирассева ана̄га̄мипхалам̣ па̄пун̣а̄ти, татха̄ сувисуддхасӣлӯпаниссайо ка̄мадосаджигуччханена. йади евам̣ касма̄ име две упаниссайа̄ дуббала̄ти вутта̄ ¶ ? виджджӯпаман̃н̃а̄н̣ассева паччайабха̄вато. сопи бха̄ванӯпаниссайасаха̄йала̄бхенева, на кевалам̣. бха̄вана̄ пана пат̣иведхасса висесахетубха̄вато балава̄ упаниссайо. татха̄ хи са̄ ваджирӯпаман̃а̄н̣асса висесапаччайо. тена̄ха ‘‘бха̄ванӯпаниссайо арахаттам̣ па̄петӣ’’ти.
соти милакаттхеро. виха̄ранти васанат̣т̣ха̄нам̣. виха̄рапаччанте хи пан̣н̣аса̄ла̄йа тхеро вихарати. упат̣т̣ха̄ти екалаккхан̣ена. кӯт̣агон̣о вийа гаманавӣтхим̣. таттха̄ти аллакат̣т̣хара̄симхи. удакаман̣ика̄нанти удакатхева̄нам̣.
аттанийева ¶ упанеси уда̄накатха̄йа вуттадхамма̄нам̣ парипун̣н̣а̄нам̣ аттани сам̣виджджама̄натта̄. тена̄ха ‘‘ут̣т̣ха̄навата̄’’тиа̄ди. айан̃хи милакаттхеро сиккха̄йа га̄раво саппатиссо ваттапат̣иваттам̣ пӯренто висуддхасӣло хутва̄ т̣хито, тасма̄ ‘‘дуббалӯпаниссайе’’ти вуттам̣. тена̄ха бхагава̄ уда̄ненто ‘‘но чассам̣…пе… сан̃н̃оджана̄нӣ’’ти.
саче ахам̣ на бхавеййанти йади ахам̣ на̄ма кочи на бхавеййам̣ та̄дисасса ахам̣саддавачанӣйасса кассачи аттхасса абха̄вато. тато ева мама париккха̄ропи на бхавеййатасса ча пабхан̇губха̄вена анават̣т̣хитабха̄вато. евам̣ аттуддесикабха̄вена пададвайасса аттхам̣ ватва̄ ида̄ни каммапхалавасена ваттум̣ ‘‘саче ва̄ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. атӣтапаччуппаннавасена сун̃н̃атам̣ дассетва̄ ида̄ни паччуппанна̄на̄гатавасена там̣ дассенто ‘‘ида̄ни пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. евам̣ адхимуччантоти едисам̣ адхимуттим̣ паваттенто. вибхависсатӣти винассиссати. вибхаво хи вина̄со. тена̄ха ‘‘бхиджджиссатӣ’’ти. вибхавадассанам̣ вибхавоти уттарападалопена вуттанти а̄ха ‘‘вибхавадассанена̄’’ти. вибхавадассанам̣ на̄ма аччанта̄йа вина̄сасса дассанам̣. танти арийамаггам̣. са̄ман̃н̃аджотана̄ хеса̄ висесанит̣т̣ха̄ хотӣти татийамаггавасена аттхо ведитаббо.
упари маггапхаланти аггамаггапхалам̣. наттхи етисса̄ джа̄тийа̄ антаранти анантара̄, анантара̄ випассана̄ маггасса. готрабхӯ пана ануломавӣтхипарийа̄паннатта̄ випассана̄гатикам̣ ва̄ сийа̄, нибба̄на̄рамман̣атта̄ маггагатикам̣ ва̄ти на тена магго антарико на̄ма хоти. тена̄ха ‘‘випассана̄ маггасса а̄санна̄нантарам̣ на̄ма̄’’ти ¶ . пхалам̣ пана нибба̄на̄рамман̣атта̄ килеса̄нам̣ паджаханавасена паваттанато локуттарабха̄вато ча каммамаггагатикамева, кусалавипа̄кабха̄вена пана несам̣ аттхо пабхедоти випассана̄йа пхаласса сийа̄ анантарата̄ти вуттам̣ ‘‘пхаласса дӯра̄нантарам̣ на̄ма̄’’ти. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайо’’ти пана аггамагге вуччама̄не випассана̄нам̣ а̄санната̄йа ваттаббамева наттхи. атасита̄йети на таситаббе та̄сам̣ ана̄паджджитаббе. та̄соти та̄сахету ‘‘тасати етасма̄’’ти катва̄. соти ассутава̄ путхуджджано. тилаккхан̣а̄хатанти аниччата̄дилаккхан̣аттайалаккхитам̣. манамхи нат̣т̣хоти ӣсакам̣ нат̣т̣хомхи, тато парампи таттхева т̣хатва̄ кин̃чи апӯритатта̄ ева муттоти адхиппа̄йо. ‘‘на та̄со на̄ма хотӣ’’ти ватва̄ тасса ата̄сабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘на хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. калйа̄н̣апутхуджджано хи бхайатупат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ена ‘‘сабхайа̄ сан̇кха̄ра̄’’ти випассанто на уттасати.
уда̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. упа̄да̄напарипаваттасуттаван̣н̣ана̄
56. чатуннам̣ ¶ париват̣т̣анавасена̄ти паччекаккхандхесу чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ париват̣т̣анавасена. рӯпам̣ аббхан̃н̃а̄синти сакалабхӯтупа̄да̄рӯпам̣ куччхитабха̄вато таттха ча туччхавипалла̄сата̄йа ‘‘дуккхасачча’’нти абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена ан̃н̃а̄сим̣ пат̣ивиджджхим̣. а̄ха̄равасена рӯпака̄йасса ха̄нивуддха̄дӣнам̣ па̄кат̣абха̄вато висесапаччайато ча тасса ‘‘а̄ха̄расамудайа̄’’ти вуттам̣. дуккхасамудайакатха̄ на̄ма ват̣т̣акатха̄ти ‘‘саччхандара̄го’’ти висесетва̄ вуттам̣. чхандара̄гаггахан̣ена ча упа̄да̄накамма̄виджджа̄пи гахита̄ ева. пат̣ипанна̄ хонтӣти аттхо. ваттама̄нака̄лаппайого хеса йатха̄ ‘‘кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хотӣ’’ти. патит̣т̣хахантӣти патит̣т̣хам̣ лабханти. кевалиноти идха вимуттигун̣ена па̄рипӯрӣти а̄ха ‘‘сакалино катасаббакичча̄’’ти. йена тети йена авасит̣т̣хена те асеккхе пан̃н̃а̄пента̄ пан̃н̃а̄пеййум̣, там̣ несам̣ ват̣т̣ам̣ секкха̄нам̣ вийа наттхи пан̃н̃а̄пана̄йа. ват̣т̣анти ка̄ран̣ам̣ ват̣т̣анат̣т̣хена пхаласса паваттанат̣т̣хена. асеккхабхӯмива̄роти асеккхабхӯмиппаватти.
упа̄да̄напарипаваттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. саттат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄
57. саттасу ¶ ока̄сесӯти рӯпападжа̄нана̄дӣсу саттасу ока̄сесу. вуситава̄соти вуситаарийава̄со. еттха̄ти имасмим̣ уддесе. сесам̣ на̄ма идха вутта̄васесам̣. вуттанайена̄ти хет̣т̣ха̄ вуттанайена ведитаббам̣. уссаданандийанти уссаннагун̣авато тосанам̣ саммода̄панам̣. гун̣акиттанена палобханӣйам̣ секкхакалйа̄н̣апутхуджджана̄нам̣ паса̄дуппа̄данена. ида̄ни вуттамева аттхам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
етта̄вата̄ти пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ васена саттасу т̣ха̄несу косалладӣпанена еттакена десана̄ккамена. танти а̄рамман̣ам̣. дха̄туа̄диматтамева̄ти дха̄та̄йатанапат̣иччасамуппа̄даматтамева. имесу дхаммесӯти имесу джа̄та̄дӣсу. каммам̣ катва̄ти саммасанакаммам̣ нит̣т̣хапетва̄ти аттхо. еваметтха пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ васена саттат̣т̣ха̄накосаллапаваттийа̄ пабхедена вибхаджитва̄ ‘‘тивидхӯпапариккхӣ’’ти дассети дхаммара̄джа̄.
саттат̣т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. самма̄самбуддхасуттаван̣н̣ана̄
58. адхикам̣ ¶ сависесам̣ пайасати пайун̃джати етена̄ти адхиппайа̄со, висит̣т̣хапайого. тена̄ха ‘‘адхикапайого’’ти. иман̃хи магганти ат̣т̣хан̇гикам̣ арийамаггама̄ха. идха̄ти имасмим̣ сутте. аваттама̄нат̣т̣хена̄ти буддхуппа̄дато пуббе на ваттама̄набха̄вена. маггам̣ джа̄на̄тӣти самуда̄гамато пат̣т̣ха̄йа сапуббабха̄гам̣ сасамбха̄рависайам̣ сапхалам̣ саудрайам̣ арийам̣ маггам̣ джа̄на̄ти авабуджджхатӣти магган̃н̃ӯ. видитанти ан̃н̃есампи н̃а̄там̣ пат̣иладдхам̣ хаттхатале а̄малакам̣ вийа па̄кат̣ам̣ ака̄си, татха̄ катва̄ десеси. амагге париваджджанена магге пат̣ипаттӣти тасса маггакусалата̄ вийа амаггакусалата̄пи иччхитабба̄ти а̄ха ‘‘магге ча амагге ча ковидо’’ти. ахам̣ пат̣хамам̣ гатоти ахам̣ пат̣хамамаггена саманна̄гато.
самма̄самбуддхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. анатталаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄
59. пура̄н̣упат̣т̣ха̄кети ¶ пуббе падха̄нападаханака̄ле упат̣т̣ха̄кабхӯте. ‘‘авасаваттанат̣т̣хена асса̄микат̣т̣хена сун̃н̃атат̣т̣хена аттапат̣иккхепат̣т̣хена̄’’ти евам̣ пуббе вуттехи. еттакена т̣ха̄нена̄ти ‘‘рӯпам̣, бхиккхаве, анатта̄’’ти а̄рабхитва̄ йа̄ва ‘‘евам̣ ме вин̃н̃а̄н̣ам̣ ма̄ ахосӣ’’ти еттакена суттападесена. акатхитассева катханам̣ уттарам̣, на катхитасса̄ти вуттам̣ ‘‘та̄ни дассетва̄’’ти. самодха̄нетва̄ти сампин̣д̣итва̄. виттха̄ракатха̄ти виттха̄рато ат̣т̣хакатха̄. анатталаккхан̣амева̄ти таббахулата̄йа таппадха̄ната̄йа ча вуттам̣. аниччата̄дӣнампи хи таттха там̣дӣпанаттхамева вуттатта̄ тадева джет̣т̣хам̣ падха̄нам̣ татха̄ венеййаджджха̄сайато.
анатталаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. маха̄лисуттаван̣н̣ана̄
60. екантадуккхантиа̄дӣни пада̄ни вуттанайа̄нева, тасма̄ таттха вуттанайенева аттхо ведитаббо. еттха ча йатха̄ сара̄го хету паччайо сам̣килеса̄йа, евам̣ савипассано магго хету паччайо ча висуддхийа̄ти дат̣т̣хаббам̣.
маха̄лисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. а̄диттасуттаван̣н̣ана̄
61. ека̄дасахӣти ¶ ра̄га̄дӣхи упа̄йа̄сапарийоса̄нехи ека̄дасахи санта̄панат̣т̣хена аггӣхи. двӣсӯти ат̣т̣хаманавамесу. дуккхалаккхан̣амева̄ти таббахулата̄йа таппадха̄ната̄йа ча вуттам̣.
а̄диттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. нируттипатхасуттаван̣н̣ана̄
62. нируттийова нируттипатха̄ти патха-саддена падавад̣д̣ханама̄ха йатха̄ ‘‘бӣджа̄нийева бӣджаджа̄та̄нӣ’’ти. нируттивасена̄ти ниббачанавасена. патха̄ ча аттха̄нурӯпабха̄вато ¶ . тӣн̣ипӣти нируттиадхивачанапан̃н̃аттипатхапада̄ни. татха̄ хи ‘‘пхусатӣти пхассо’’тиа̄дина̄ нӣхаритва̄ вачанам̣ нирутти, ‘‘сирӣвад̣д̣хако дханавад̣д̣хако’’тиа̄дина̄ вачанаматтамева адхика̄рам̣ катва̄ паваттам̣ адхивачанам̣, ‘‘такко витакко’’тиа̄дина̄ там̣там̣пака̄рена н̃а̄панато пан̃н̃атти. атха ва̄ там̣там̣аттхаппака̄санена ниччхитам̣, нийатам̣ ва̄ вачанам̣ нирутти. адхи-саддо упарибха̄ге, упари вачанам̣ адхивачанам̣. касса упари? пака̄сетаббасса аттхасса̄ти па̄кат̣ойаматтхо. адхӣнам̣ вачанам̣ адхивачанам̣. кена адхӣнам̣? аттхена. аттхасса пан̃н̃а̄панаттхена пан̃н̃аттӣти евам̣ нируттиа̄дипада̄нам̣ саббавачанесу паватти ведитабба̄. ан̃н̃атха̄ ‘‘пхусатӣти пхассо’’тиа̄диппака̄рена ниддха̄ран̣авачана̄нам̣йева нируттита̄, сиривад̣д̣хакадханавад̣д̣хакапака̄ра̄намева абхила̄панам̣ адхивачаната̄. ‘‘такко витакко’’ти евам̣пака̄ра̄намева екамева аттхам̣ тена тена пака̄рена н̃а̄пента̄нам̣ вачана̄нам̣ пан̃н̃аттита̄ ча а̄паджджеййа. асам̣кин̣н̣а̄ти на сам̣кин̣н̣а̄. тена̄ха ‘‘авиджахита̄…пе… ачхад̣д̣ита̄’’ти. на сам̣кӣйантӣти на сам̣кирӣйанти, на сам̣кӣйиссанти на сам̣кирӣйиссантӣти аттхо. аппат̣икут̣т̣ха̄ти на пат̣иккхитта̄. йасма̄ бхан̇гам̣ атиккантам̣ уппа̄да̄ди атиккантамева хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘бхан̇гамева̄’’ти. йасма̄ десантарам̣ сан̇кантопи атиккантанти вуччати, тасма̄ тада̄бха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘десантарам̣ асан̇камитва̄’’ти вуттам̣. йаттха йаттха хи сан̇кха̄ра̄ уппаджджанти, таттха таттхева бхиджджанти нируджджханти випарин̣аманти вина̄сам̣ а̄паджджанти. тена̄ха ‘‘випарин̣атанти…пе… нат̣т̣ха’’нти. апа̄кат̣ӣбхӯтам̣ аджа̄татта̄ ева.
васабхан̣аготтата̄йа вассабхан̃н̃а̄. мӯладит̣т̣хигатика̄ти мӯлабхӯта̄ дит̣т̣хигатика̄, имасмим̣ каппе саббапат̣хамам̣ та̄дисадит̣т̣хисамуппа̄дака̄. пунаппунам̣ а̄ваджджентасса̄ти ахетува̄дапат̣исам̣йуттагантхам̣ уггахетва̄ парийа̄пун̣итва̄ тадаттхам̣ вӣмам̣сантасса ‘‘наттхи хету, наттхи паччайо сатта̄нам̣ сам̣килеса̄йа̄’’тиа̄динайаппаватта̄йа ¶ ладдхийа̄ а̄рамман̣е миччха̄сати сантит̣т̣хати, ‘‘наттхи хетӯ’’тиа̄дивасена ануссавӯпаладдхе аттхе тада̄ка̄рапаривитакканехи савиггахе вийа сарӯпато читтасса паччупат̣т̣хите чирака̄лапаричайена ‘‘евамета’’нти ниджджха̄наккхамабха̄вӯпагаманена ниджджха̄наккхантийа̄ татха̄гахите пунаппунам̣ татхева а̄севантасса бахулӣкаронтасса миччха̄витаккена сама̄дийама̄на̄ миччха̄ва̄йа̄мӯпаттхамбхита̄ атам̣сабха̄вам̣ ‘‘там̣сабха̄ва’’нти ¶ ган̣хантӣ миччха̄сатӣти ладдхана̄ма̄ там̣ладдхисахагата̄ тан̣ха̄ сантит̣т̣хати. йатха̄сакам̣ витакка̄дипаччайала̄бхена тасмим̣ а̄рамман̣е адхит̣т̣хитата̄йа анекаггатам̣ паха̄йа читтам̣ екаггатам̣ аппитам̣ вийа хоти миччха̄сама̄дхина̄. сопи хи паччайависесехи ладдхабха̄вана̄бало ӣдисе т̣ха̄не сама̄дха̄напатирӯпакиччакаро хотийева ва̄лавиджджхана̄дӣсу вийа̄ти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи анекаккхаттум̣ тена̄ка̄рена пуббабха̄гийесу джаванава̄ресу паваттесу саббапаччхиме джаванава̄ре сатта джавана̄ни джаванти. таттха пат̣хаме сатекиччхо хоти, татха̄ дутийа̄дӣсу. саттаме пана джаване сампатте атекиччхо хоти. тена̄ха ‘‘асса̄дентасса̄’’тиа̄ди. имесупӣти двӣсупи т̣ха̄несу.
паччуппаннам̣ ва̄ти еттха ити-саддо а̄диаттхо. тена ‘‘йадетам̣ ана̄гатам̣ на̄ма, найидам̣ ана̄гата’’нтиа̄дикам̣ сан̇ган̣ха̄ти. тепӣти те вассабхан̃н̃а̄пи на ман̃н̃им̣су локасаман̃н̃а̄йа анатиккаманӣйато. тена̄ха ‘‘атӣтам̣ пана̄’’тиа̄ди. кхандха̄нам̣ упари нирул̣ха̄ пан̣н̣атти.
нируттипатхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
упайаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. арахантавагго
1. упа̄дийама̄насуттаван̣н̣ана̄
63. ган̣хама̄ноти ‘‘етам̣ мама̄’’тиа̄дина̄ ган̣хама̄но. па̄сена̄ти ра̄гапа̄сена. тан̃хи ма̄ро ма̄рапа̄соти ман̃н̃ати. тена̄ха ‘‘анталиккхачаро па̄со, йва̄йам̣ чарати ма̄насо’’ти (сам̣. ни. 1.151; маха̄ва. 33). мутто на̄ма хоти анупа̄дийато саббасо кхандхасса абха̄вато.
упа̄дийама̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2-6. ман̃н̃ама̄насутта̄диван̣н̣ана̄
64-68. ‘‘етам̣ ¶ ¶ мама̄’’тиа̄дина̄. ман̃н̃ана̄ абхинандана̄ ча. тан̣ха̄чхандоти тан̣ха̄ ева чхандо. са̄ хи тан̣ха̄йанат̣т̣хена тан̣ха̄, чхандикатат̣т̣хена чхандо. чатуттхам̣ аниччалаккхан̣амукхена вуттам̣, пан̃чамам̣ дуккхалаккхан̣амукхена, чхат̣т̣хам̣ анатталаккхан̣амукхена. сесам̣ тӣсупи садисамева̄ти вуттам̣ ‘‘есева найо’’ти.
ман̃н̃ама̄насутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. анаттанийасуттаван̣н̣ана̄
69. анаттанийанти на аттанийам̣. тена̄ха ‘‘на аттано сантака’’нти.
анаттанийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8-10. раджанӣйасан̣т̣хитасутта̄диван̣н̣ана̄
70-72. раджанӣйена̄ти раджанӣйена ра̄гуппа̄дакена. тена̄ха ‘‘ра̄гасса паччайабха̄вена̄’’ти. ра̄хуласам̣йутте ра̄хулаттхерасса пуччха̄васена а̄гата̄. идха ра̄дхаттхерасса сура̄дхаттхерасса ча пуччха̄васена, па̄л̣и пана саббаттха садиса̄. тена̄ха ‘‘вуттанайенева ведитабба̄нӣ’’ти.
раджанӣйасан̣т̣хитасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
арахантаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. кхаджджанӣйавагго
1-3. асса̄дасутта̄диван̣н̣ана̄
73-75. чатусаччамева катхитам̣ асса̄да̄дӣнан̃чева самудайа̄дӣнан̃ча васена десана̄йа паваттатта̄. йасма̄ асса̄до самудайасаччам̣, а̄дӣнаво дуккхасаччам̣, ниссаран̣ам̣ маггасаччам̣ ниродхасаччан̃ча̄ти вуттова̄йаматтхо; дутийе самудайасса̄до ¶ самудайасаччам̣, а̄дӣнаво дуккхасаччам̣, аттхан̇гамо ¶ ниродхасаччам̣, ниссаран̣ам̣ маггасаччанти вуттова̄йаматтхо; татийам̣ арийаса̄вакассева васена вуттам̣.
асса̄дасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. арахантасуттаван̣н̣ана̄
76. йаттака̄ сатта̄ва̄са̄ти тасмим̣ тасмим̣ саттаника̄йе а̄васанат̣т̣хена сатта̄ ева сатта̄ва̄са̄. тена йаттака̄ сатта̄ва̄са̄, техи саббехипи ете агга̄ ете сет̣т̣ха̄, йе име араханта̄ти дассети. пуриманайенева̄ти пуримасмим̣ саттат̣т̣ха̄накосалласутте вуттанайена.
тадаттхапаридӣпана̄хӣти ‘‘пан̃чаккхандхе парин̃н̃а̄йа. тан̣ха̄ тесам̣ на виджджати. асмима̄но самуччхинно’’тиа̄дина̄ тасса йатха̄ниддит̣т̣хасса суттасса аттхадӣпана̄хи чева ‘‘анеджам̣ те ануппатта̄, читтам̣ тесам̣ ана̄вила’’нтиа̄дина̄ висесаттхапаридӣпана̄хи ча. джха̄намаггапхалапарийа̄паннам̣ атисайитасукхам̣ етесаматтхӣти сукхиноти а̄ха ‘‘джха̄на…пе… сукхита̄’’ти. тан̣ха̄ тесам̣ на виджджатӣти еттха тесам̣ апа̄йадуккхаджаника̄ тан̣ха̄ на виджджатӣти вуттам̣. ват̣т̣амӯлика̄йа тан̣ха̄йа абха̄ва̄ ‘‘нандӣ тесам̣ на виджджатӣ’’ти еттха вуччатӣти. имассапӣти пи-саддена дуккхасса̄бха̄венапӣти дуккха̄бха̄во вийа ват̣т̣амӯликатан̣ха̄бха̄во сампин̣д̣ӣйатӣти дат̣т̣хаббам̣. тена хи те анупа̄дисесанибба̄наппаттийа̄ аччантасукхита̄ ева̄ти вуччантӣти. ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄динайаппаваттийа̄ нававидхо. н̃а̄н̣ена̄ти аггамагган̃н̃а̄н̣ена.
арахаттам̣ ануппатта̄. алитта̄ти амаккхита̄. брахмабхӯта̄ти брахмабха̄вам̣ патта̄, брахмато ва̄ арийамагган̃а̄н̣ато бхӯта̄ арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄та̄. сатта саддхамма̄ гочаро паваттит̣т̣ха̄нам̣ етесанти саттасаддхаммагочара̄.
нира̄сан̇кача̄ро на̄ма гахито куточипи тесам̣ а̄сан̇ка̄йа абха̄вато. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣхи дасахи ан̇гехи самма̄вимутти-самма̄н̃а̄н̣апарийоса̄нехи. ‘‘а̄гум̣ на каротӣ’’тиа̄дӣхи чатӯхи ка̄ран̣ехи. тан̣ха̄ тесам̣ на виджджатӣти идампи тан̣ха̄паха̄насса бахӯпака̄рата̄дассанам̣. тена̄ха ‘‘да̄сака̄рика̄ тан̣ха̄пи тесам̣ наттхӣ’’ти.
на ¶ викампанти ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄дина̄.
уддхам̣ ¶ тирийам̣ апа̄чӣнанти еттха ‘‘уддхам̣ вуччатӣ’’тиа̄дина̄ рӯпамукхена аттабха̄вам̣ гахетва̄ паватто пат̣хаманайо. ка̄латтайавасена дхаммаппаваттим̣ гахетва̄ паватто дутийанайо. т̣ха̄навасена сакалалокадха̄тум̣ гахетва̄ паватто татийанайо. буддха̄ти чатта̄ри сачча̄ни буддхаванто.
сӣхана̄дасамодха̄нанти сӣхана̄да̄нам̣ сам̣каланам̣. локе аттано уттаритарасса̄бха̄ва̄ ануттара̄. уттаро та̄ва тит̣т̣хату пурисо, садисопи та̄ва наттхӣти асадиса̄. сакалампи бхавам̣ уттаритва̄ бхавапит̣т̣хе т̣хатва̄ вимуттисукхена сукхитатта̄дивасена екавӣсатийа̄ка̄рехи сӣхана̄дам̣ наданти.
арахантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. дутийаарахантасуттаван̣н̣ана̄
77. суддхикамева̄ти суддхасам̣кхиттабандхамева катва̄.
дутийаарахантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. сӣхасуттаван̣н̣ана̄
78. сӣхоти париссайасаханато пат̣ипаккхахананато ча ‘‘сӣхо’ти ладдхана̄мо мига̄дхипати. чатта̄роти ча сама̄непи сӣхаджа̄тикабха̄ве ван̣н̣ависеса̄дисиддхена висесена чатта̄ро сӣха̄. те ида̄ни на̄мато ван̣н̣ато а̄ха̄рато дассетва̄ идха̄дхиппетасӣхам̣ на̄наппака̄рато вибха̄ветум̣ ‘‘тин̣асӣхо’’тиа̄ди а̄раддхам̣. тин̣абхаккхо сӣхо тин̣асӣхо пуримападе уттарападалопена йатха̄ ‘‘са̄капаттхиво’’ти. ка̄л̣аван̣н̣ата̄йа ка̄л̣асӣхо. татха̄ пан̣д̣усӣхо. тена̄ха ‘‘ка̄л̣асӣхо ка̄л̣ага̄висадисо, пан̣д̣усӣхо пан̣д̣упала̄саван̣н̣ага̄висадисо’’ти. раттакамбаласса вийа кесаро кесаракала̄по етасса аттхӣти кесарӣ. ла̄кха̄расапарикаммакатехи вийа па̄дапарийантехӣти йоджана̄.
камма̄нубха̄васиддхаа̄дхипаччамахесаккхата̄хи ¶ саббамигаган̣асса ра̄джа̄ суван̣н̣агухато ва̄тиа̄ди ‘‘сӣхасса виха̄ро кирийа̄ евам̣ хотӣ’’ти катва̄ вуттам̣.
самам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ти саббабха̄гехи самамева бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄петва̄. а̄кад̣д̣хитва̄ти пурато а̄кад̣д̣хитва̄ ¶ . абхихаритва̄ти абхимукхам̣ харитва̄. сан̇гха̄танти вина̄сам̣. вӣсатийат̣т̣хикам̣ т̣ха̄нам̣ усабхам̣.
самасӣхоти самаджа̄тико самабха̄го ча сӣхо. сама̄носмӣти десана̄маттам̣, самаппабха̄вата̄йапи на бха̄йати. сакка̄йадит̣т̣хибалавата̄йа̄ти ‘‘ке ан̃н̃е амхехи уттаритара̄, атха кхо майамева маха̄бала̄’’ти евам̣ бала̄тима̄нанимитта̄йа ахан̇ка̄рахетубхӯта̄йа сакка̄йадит̣т̣хийа̄ балабха̄вена. сакка̄йадит̣т̣хипахӣнатта̄ти сакка̄йадит̣т̣хийа̄ пахӣнатта̄ нирахан̇ка̄ратта̄ аттасинехасса сут̣т̣ху самуггха̄т̣итатта̄ на бха̄йати.
татха̄ татха̄ти сӣхасадисата̄дина̄ тена тена пака̄рена атта̄нам̣ катхесӣти ватва̄ таматтхам̣ виваритва̄ дассетум̣ ‘‘сӣхоти кхо’’тиа̄ди вуттам̣.
ката̄бхинӣха̄расса локана̄тхасса бодхийа̄ нийатабха̄ваппаттийа̄ екантабха̄вӣбуддхабха̄воти катва̄ ‘‘тӣсу па̄са̄десу нива̄сака̄ло, магадхаран̃н̃о пат̣ин̃н̃а̄да̄нака̄ло, па̄йа̄сасса парибхуттака̄ло’’тиа̄дина̄ абхисамбодхито пурима̄ваттха̄пи сӣхасадисам̣ катва̄ дассита̄. бха̄вини, бхӯтопача̄ропи хи локавоха̄ро. виджджа̄бха̄васа̄ман̃н̃ато бхӯтавиджджа̄ итаравиджджа̄пи екаджджхам̣ гахетва̄ пат̣иччасамуппа̄дасаммасанато там̣ пуретарам̣ сиддхам̣ випа̄кам̣ вийа катва̄ а̄ха ‘‘тиссо виджджа̄ висодхетва̄’’ти. ануломапат̣иломато паваттан̃а̄н̣авасена ‘‘йамакан̃а̄н̣амантханена̄’’ти вуттам̣.
таттха вихарантасса̄ти аджапа̄ланигродхамӯле вихарантасса. ека̄дасаме дивасети саттасатта̄хато парам̣ ека̄дасаме дивасе. ачалапаллан̇кети исипатане дхаммачаккапаваттанаттхам̣ нисиннапаллан̇ке. тампи хи кеначи аппат̣иваттийадхаммачаккапаваттанаттхам̣ ¶ нисаджджа̄ти катва̄ ваджира̄санам̣ вийа ачалапаллан̇кам̣ вуччати. имасмин̃ча пана падети ‘‘двеме, бхиккхаве, анта̄’’тиа̄динайаппаватте имасмим̣ саддхаммакот̣т̣ха̄се. дхаммагхосо…пе… дасасахассилокадха̄тум̣ пат̣иччха̄деси ‘‘саббаттха т̣хита̄ сун̣антӯ’’ти адхит̣т̣ха̄нена. сол̣асаха̄ка̄рехӣти ‘‘дуккхапарин̃н̃а̄, самудайаппаха̄нам̣, ниродхасаччхикирийа̄, маггабха̄вана̄’’ти евам̣ екекасмим̣ магге чатта̄ри чатта̄ри катва̄ сол̣асахи а̄ка̄рехи.
вуттойева, на идха ваттаббо, тасма̄ таттха вуттанайенева ведитабботи адхиппа̄йо. йасма̄ ча апарехипи ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гатоти а̄рабхитва̄ уда̄нат̣т̣хакатха̄дӣсупи (уда̄. ат̣т̣ха. 18; итиву. 38) татха̄гатападасса аттхо вутто ева, тасма̄ таттха вуттанайена аттхо ведитаббо ¶ . йадипи бхагава̄ на бодхипаллан̇ке нисиннаматтова абхисамбуддхо джа̄то, татха̄пи та̄йа нисаджджа̄йа нисиннова пануджджа саббапариссайам̣ абхисамбуддхо джа̄то. татха̄ хи там̣ ‘‘апара̄джитапаллан̇ка’’нти вуччати. тасма̄ ‘‘йа̄ва бодхипаллан̇ка̄ ва̄’’ти ватва̄ тена апаритуссанто ‘‘йа̄ва арахаттамагган̃а̄н̣а̄ ва̄’’ти а̄ха.
ити рӯпанти еттха ити-саддо нидассанаттхо. тена рӯпам̣ сарӯпато парима̄н̣ато париччхедато дасситанти а̄ха ‘‘идам̣ рупа’’нтиа̄ди. ‘‘идам̣ рӯпа’’нти хи имина̄ бхӯтупа̄да̄йабхедарӯпам̣ сарӯпато дасситам̣. еттакам̣ рӯпанти имина̄ там̣ парима̄н̣ато дасситам̣. тасса ча парима̄н̣асса екантабха̄вадассанена ‘‘на ито бхиййо рӯпам̣ аттхӣ’’ти вуттам̣. сабха̄ватоти салаккхан̣ато. сарасатоти сакиччато. парийантатоти парима̄н̣апарийантато. париччхедатоти йаттаке т̣ха̄не тасса паватти, тасса париччхеданато. париччхинданатоти парийоса̄наппаттито. там̣ саббам̣ дасситам̣ хоти йатха̄вуттена вибха̄гена. айам̣ рӯпасса самудайо на̄ма̄ти айам̣ а̄ха̄ра̄ди рӯпасса самудайо на̄ма. тена̄ха ‘‘етта̄вата̄’’тиа̄ди. аттхан̇гамоти ниродхо. ‘‘а̄ха̄расамудайа̄ а̄ха̄раниродха̄’’ти ча аса̄дха̄ран̣амева гахетва̄ сесе а̄ди-саддена сан̇ган̣ха̄ти.
пан̣н̣а̄салаккхан̣апат̣иман̣д̣итанти ¶ пан̣н̣а̄саудайаббайалаккхан̣авибхӯситам̣ самудайаттхан̇гамагахан̣ато. кхӣн̣а̄саватта̄ти анавасесам̣ са̄васесан̃ча а̄сава̄нам̣ париккхӣн̣атта̄. ана̄га̄мӣнампи хи бхайам̣ читтутра̄со ча на хотӣти. н̃а̄н̣асам̣вего бхайатӯпат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ам̣. итаресам̣ пана дева̄нанти акхӣн̣а̄саве деве сандха̄йа вадати. бхоти дхамма̄лапанаматтанти ва̄часикам̣ татха̄лапанаматтам̣.
чакканти саттху а̄н̣а̄чаккам̣, там̣ пана дхаммато а̄гатанти дхаммачаккам̣. таттха арийаса̄вака̄нам̣ пат̣иведхадхаммато а̄гатанти дхаммачаккам̣. итаресам̣ десана̄дхаммато а̄гатанти дхаммачаккам̣. дувидхепи н̃а̄н̣ам̣ падха̄нанти н̃а̄н̣асӣсена вуттам̣ ‘‘пат̣иведхан̃а̄н̣ампи десана̄н̃а̄н̣ампӣ’’ти. ида̄ни там̣ н̃а̄н̣адвайам̣ сарӯпато дассетум̣ ‘‘пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. йасма̄ часса н̃а̄н̣асса суппат̣ивиддхатта̄ бхагава̄ та̄ни сат̣т̣хи найасахасса̄ни венеййа̄нам̣ дассетум̣ саматтхо ахоси, тасма̄ та̄ни сат̣т̣хи найасахасса̄ни тена н̃а̄н̣ена саддхим̣йева сиддха̄нӣти катва̄ дассенто ‘‘сат̣т̣хийа̄ ча найасахассехи пат̣ивиджджхӣ’’ти а̄ха. типариват̣т̣анти идам̣ дуккханти ча, парин̃н̃еййанти ча, парин̃н̃а̄танти ча евам̣ типариват̣т̣ам̣, там̣йева два̄даса̄ка̄рам̣. танти десана̄н̃а̄н̣ам̣ паваттети еса бхагава̄. аппат̣ипуггалоти патинидхибхӯтапуггаларахито. екасадисасса̄ти ниббика̄расса.
сӣхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. кхаджджанӣйасуттаван̣н̣ана̄
79. випассана̄васена̄ти ¶ етарахи рӯпаведана̄дайо ануссаритва̄ ‘‘пуббепа̄хам̣ евам̣ведано ахоси’’нти атӣта̄нам̣ рӯпаведана̄дӣнам̣ паччуппаннехи висеса̄бха̄вадассана̄ випассана̄, тасса̄ випассана̄йа васена. йва̄йам̣ ‘‘на идам̣ абхин̃н̃а̄васена̄’’ти пат̣иккхепо като, тасса ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘абхин̃н̃а̄васена хӣ’’тиа̄дима̄ха. кхандхапат̣ибаддха̄ на̄ма готтаван̣н̣аха̄ра̄дайо. евам̣ ануссарантоти йатха̄вуттавипассана̄васена ануссаранто. сабха̄вадхамма̄нам̣ ева ануссаран̣асса вуттатта̄ ‘‘сун̃н̃ата̄пабба’’нти вуттам̣.
йасма̄ ¶ те ева рӯпа̄дайо нева атта̄, на аттанийа̄ аса̄ра̄ аниссара̄, тасма̄ тато сун̃н̃а̄, тесам̣ бха̄во сун̃н̃ата̄, тасса̄ лаккхан̣ам̣ руппана̄дикам̣ дассетум̣.
кин̃ча̄ти хетуаттхаджотаке ка̄ран̣е паччаттавачананти а̄ха ‘‘кин̃ча̄ти ка̄ран̣апуччха̄, кена ка̄ран̣ена рӯпам̣ вадетха̄’’ти. етанти етам̣ бхӯтупа̄да̄йабхедам̣ дхаммаджа̄там̣. кена ка̄ран̣ена рӯпам̣ на̄ма̄ти ким̣ ка̄ран̣ам̣ нисса̄йа рӯпанти вуччатӣти аттхо. ка̄ран̣уддесоти ка̄ран̣асса уддисанам̣. руппатӣти еттха рӯпам̣ на̄ма сӣта̄дивиродхипаччайасаннипа̄тена висадисуппатти. тена̄ха ‘‘сӣтенапӣ’’тиа̄ди. паббатапа̄дети чаккава̄л̣апаббатапа̄де, со пана таттха аччуггато па̄ка̄ро вийа т̣хито. татха̄ хи таттха сатта̄ оламбанта̄ тит̣т̣ханти. хаттхапа̄са̄гата̄ти хаттхапа̄сам̣ а̄гата̄ упа̄гата̄. таттха̄ти тасмим̣ хаттхапа̄са̄гате сатте. чхиджджитва̄ти муччха̄паттийа̄ муччитва̄, ан̇гапаччан̇гауччхедавасена ва̄ париччхиджджитва̄. аччантакха̄ре удакети а̄тапасанта̄па̄бха̄вена атисӣтабха̄вамева сандха̄йа аччантакха̄рата̄ вутта̄ сийа̄. на хи там̣ каппасан̣т̣ха̄наудакам̣ сампаттикарамаха̄мегхавут̣т̣хам̣ патхавӣсандха̄ракам̣ каппавина̄саудакам̣ вийа кха̄рам̣ бхавитум̣ арахати, татха̄ сати патхавӣпи вилӣйеййа̄ти. махим̣сакарат̣т̣хам̣ на̄ма химавантападесе екам̣ рат̣т̣хам̣.
авӣчимаха̄нирайети сауссадам̣ авӣчинирайам̣ вуттам̣. ган̇га̄пит̣т̣хети ган̇га̄тӣре.
саранта̄ гаччхантӣти сарӣсапападасса аттхам̣ вадати. етанти руппанам̣. йатха̄ кат̣хината̄ патхавийа̄ паччатталаккхан̣ам̣, евам̣ руппанам̣ рӯпаккхандхасса паччатталаккхан̣ам̣, сабха̄вабхӯталаккхан̣анти аттхо.
пуримасадисанти ¶ пуриме рӯпаккхандхе вуттена садисам̣. там̣ ‘‘кинти ка̄ран̣апуччха̄’’тиа̄дина̄ вуттанайенева ведитаббам̣. сукхам̣ ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣. сукха̄дӣнам̣ ведана̄нам̣. паччайатоти а̄рамман̣апаччайато. айаматтхоти ‘‘сукха̄рамман̣ам̣ сукханти вуччатӣ’’ти айаматтхо. уттарападалопена хеса ниддесо. ведайатӣти анубхавати. ведайиталаккхан̣а̄ти анубхаваналаккхан̣а̄.
нӣлапуппхети нӣлаван̣н̣апуппхе. ваттхе ва̄ти нӣлаваттхе. ва̄-саддена ван̣н̣адха̄туа̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. аппанам̣ ва̄ джха̄нам̣ ва̄пенто. уппаджджанасан̃н̃а̄пӣти йам̣ ¶ кин̃чи нӣлам̣ рӯпа̄йатанам̣ а̄раббха уппаджджанасан̃н̃а̄пи, йа̄ пакин̣н̣акасан̃н̃а̄ти вуччати.
рӯпатта̄йа̄ти рӯпабха̄ва̄йа. йа̄гумева̄ти йа̄губха̄винамева ваттхум̣. йа̄гутта̄йа йа̄губха̄ва̄йа. пачати на̄ма пуггало. еванти йатха̄ йа̄гуа̄диваттхум̣ пурисо йа̄гуа̄диаттха̄йа пачати ниппха̄дети, айам̣ евам̣ руппана̄дисабха̄ве дхаммасамӯхе йатха̄сакам̣ паччайехи абхисан̇кхарийама̄не четана̄падха̄но дхаммасамӯхо паваттанаттхам̣ висесапаччайо хутва̄ те абхисан̇кхароти ниропети ниббаттети. тена̄ха ‘‘паччайехӣ’’тиа̄ди. рӯпамева̄ти рӯпасабха̄вамева, на ан̃н̃ам̣ сабха̄вам̣. абхисан̇кхаротӣти итарехи паччайадхаммехи адхикам̣ сут̣т̣ху паччайатам̣ кароти. ‘‘упагаччхати йа̄пети а̄йӯхатӣ’’ти тассева вевачана̄ни. абхисан̇кхаран̣амева хи а̄йӯхана̄дӣни. ниббаттетӣти тесам̣ дхамма̄нам̣ руппана̄дибха̄вена ниббаттийа̄ паччайо хотӣти аттхо. четайиталаккхан̣асса сан̇кха̄расса̄ти идам̣ сан̇кха̄раккхандхадхамма̄нам̣ четана̄падха̄натта̄ вуттам̣. татха̄ хи бхагава̄ суттантабха̄джанӣйе сан̇кха̄раккхандхам̣ вибхаджантена четана̄ва вибхатта̄.
ва̄тин̇ган̣ам̣ брахатипхалам̣. чатурассаваллӣти тивута̄лата̄. акха̄риканти кха̄рарасарахитам̣, там̣ пана пан̣н̣апхала̄ди. йаттха лон̣арасо адхико, там̣ лон̣иканти а̄ха ‘‘лон̣айа̄гӯ’’тиа̄ди. амбила̄дибхедам̣ расам̣.
а̄ка̄расан̣т̣ха̄нагахан̣авасена̄ти нӣлапӣта̄диа̄ка̄рагахан̣авасена чева ват̣т̣ачатурасса̄дисан̣т̣ха̄нагахан̣авасена ча. вина̄пи а̄ка̄расан̣т̣ха̄на̄ти а̄ка̄расан̣т̣ха̄нехи вина̄, те т̣хапетва̄пи. паччаттабхедагахан̣авасена̄ти тасса тасса а̄рамман̣асса пабхедагахан̣авасена. асаммохатоти йа̄тха̄вато. висесо висесаттхадӣпанато, ависесо айам̣ дхаммо ависесадӣпанато. тена̄ха ‘‘висесо ведитаббо’’ти. джа̄нанан̃хи ависит̣т̣хам̣, там̣ сама̄сападато упасагга̄ висесенти. татха̄ хи сан̃джа̄нанападам̣ паччабхин̃н̃а̄н̣анимиттам̣ а̄ка̄рагахан̣аматтам̣ бодхети, виджа̄нанападам̣ тато висит̣т̣хависайагахан̣ам̣ ¶ . паджа̄нанападам̣ пана татопи висит̣т̣хатарам̣ пака̄рато авабодхам̣ бодхети. тена̄ха ‘‘тасса̄пӣ’’тиа̄ди. а̄рамман̣асан̃джа̄нанаматтамева̄ти нӣла̄дибхедасса а̄рамман̣асса ¶ саллаккхан̣аматтамева. авадха̄ран̣ена лаккхан̣апат̣иведхаттам̣ ниваттети. тена̄ха ‘‘аничча’’нтиа̄ди. н̃а̄н̣асампайуттачиттехи випассантасса випассана̄йа пагун̣абха̄ве сати н̃а̄н̣авиппайуттена читтенапи випассана̄ хотийева̄ти а̄ха ‘‘аничча̄дивасена лаккхан̣апат̣иведхан̃ча па̄петӣ’’ти. пат̣иведханти ча упаладдхимева вадати, на пат̣ивиджджханам̣. тена̄ха ‘‘уссаккитва̄ пана̄’’тиа̄ди. уссаккитва̄ти уссакка̄петва̄ маггапа̄тубха̄вампи па̄пети асаммохасабха̄ватта̄. йатха̄ лаккхан̣апат̣иведхака̄ле сан̃джа̄наналаккхан̣авасена сан̃н̃а̄н̣аанурӯпавасенева паваттам̣, евам̣ вин̃н̃а̄н̣авиджа̄нанавасена ва̄йам̣ анурӯпавасенева паваттатӣти дат̣т̣хаббам̣.
ида̄ни таматтхам̣ херан̃н̃ика̄диупама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. хиран̃н̃ам̣ вуччати каха̄пан̣ам̣, хиран̃н̃аджа̄нане нийутто херан̃н̃ико. локавоха̄ре аджа̄та̄ асан̃джа̄та̄ буддхи етасса̄ти аджа̄табуддхи, ба̄лада̄рако. воха̄ракусало га̄мава̄сӣ пурисо га̄микапурисо. упабхогапарибхога̄рахатта̄ упабхогапарибхогам̣. тамбакам̣самайатта̄ кӯт̣о. маха̄са̄ратта̄ чхеко. ад̣д̣хаса̄ратта̄ карат̣о. нихӣнаса̄ратта̄ сан̣хо. еттха ча йатха̄ херан̃н̃ико каха̄пан̣ам̣ читта̄дибха̄вато уддхам̣ кӯт̣а̄дибха̄вам̣ рӯпадассана̄дивасена уппаттит̣т̣ха̄натопи джа̄нанто анека̄ка̄рато джа̄на̄ти, евам̣ пан̃н̃а̄ а̄рамман̣ам̣ на̄наппака̄рато джа̄на̄ти пат̣ивиджджхати, та̄йа саддхим̣ паваттама̄навин̃н̃а̄н̣ампи йатха̄висайам̣ а̄рамман̣ам̣ джа̄на̄ти.
евам̣ сва̄йам̣ несам̣ джа̄нане висесо ан̃н̃есам̣ ависайо, буддха̄нам̣ ева висайоти идам̣ висесам̣ милиндапан̃хена вибха̄ветум̣ ‘‘тена̄ха̄’’тиа̄дима̄ха, там̣ сувин̃н̃еййамева.
аттасун̃н̃а̄нам̣ сабха̄вадхамма̄нам̣ дхаммаматтата̄йа катхитатта̄ ‘‘анатталаккхан̣ам̣ катхетва̄’’ти вуттам̣. хет̣т̣химамагга̄ ча йади адхигата̄, арахаттасса анадхигататта̄ ‘‘екадесаматтена̄’’ти вуттам̣, там̣ аниччалаккхан̣ам̣ дассетум̣ идам̣ паббама̄раддхам̣, итара̄ни две лаккхан̣а̄ни тасса париха̄рабха̄вена̄ти адхиппа̄йо.
йасма̄ ¶ панеттха ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве’’тиа̄дидесана̄йа тӣсу лаккхан̣есу идамева падха̄набха̄вена дасситам̣, идам̣ аппадха̄набха̄вена̄ти на сакка̄ ваттум̣, тасма̄ ‘‘тӣн̣и лаккхан̣а̄ни самодха̄нетва̄ дассетумпӣ’’ти вуттам̣. апачина̄тӣти апачайага̄мидхамме ниваттети екам̣сато апачайага̄мипат̣ипада̄йа ¶ парипӯран̣ато. тена̄ха ‘‘но а̄чина̄тӣ’’тиа̄ди. ват̣т̣ам̣ вина̄сетӣти видхамати адассанам̣ гамети. нева чина̄тӣти на вад̣д̣хети. тадева̄ти там̣ ват̣т̣ам̣ ева. виссаджджетӣти чхад̣д̣ети. викиратӣти виддхам̣сети. видхӯпетӣти ват̣т̣аттайасан̇кха̄там̣ аггиккхандхам̣ вигатадхӯмам̣ вигатасанта̄пам̣ каротӣти аттхоти а̄ха ‘‘нибба̄петӣ’’ти.
евам̣ пассантиа̄ди ана̄га̄мипхале т̣хитасса арийаса̄вакасса аггамаггапхала̄дхигама̄йа десана̄ти адхиппа̄йена̄ха ‘‘ват̣т̣ам̣ вина̄сетва̄ т̣хитам̣ маха̄кхӣн̣а̄савам̣ дассесса̄мӣ’’ти. кхӣн̣а̄савасса ана̄гатабха̄вадассанам̣йева, сабба̄ ча̄йам̣ хет̣т̣хима̄ десана̄ суддхавипассана̄катха̄, сахапат̣хамамагга̄ ва̄ сахавиджджӯпамадхамма̄ ва̄ випассана̄катха̄ти дассенто ‘‘еттакена т̣ха̄нена̄’’тиа̄дима̄ха.
намассантийева махата̄ га̄равабахума̄нена. тена̄ха ‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а̄’’тиа̄ди. таттха нидассанам̣ дассенто ‘‘а̄йасмантам̣ нӣтаттхерам̣ вийа̄’’ти ватва̄ таматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘тхеро’’тиа̄дима̄ха. таттха кхураггейева̄ти кесоропанаттхам̣ кхурадха̄ра̄йа агге сӣсе т̣хапите тачапан̃чакакаммат̣т̣ха̄намукхена бха̄ванам̣ ануйун̃джанто арахаттам̣ патва̄. брахмавима̄на̄ти брахма̄нам̣ нива̄сабхӯта̄ вима̄на̄.
кхаджджанӣйасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. пин̣д̣олйасуттаван̣н̣ана̄
80. апакарӣйати етена̄ти апакаран̣ам̣, падам̣. апакаран̣ам̣ пакаран̣ам̣ ка̄ран̣анти аттхато екам̣. тена̄ха ‘‘кисмин̃чидева ка̄ран̣е’’ти. нӣхаритва̄ти аттано самӣпача̄рабха̄вато апанетва̄. татха̄каран̣ан̃ча евамете ¶ еттакампи аппат̣ирӯпам̣ акатва̄ а̄йатим̣ самма̄ пат̣ипаджджиссантӣти. ладдхабала̄ти ладдхан̃а̄н̣абала̄.
екадвӣхика̄йа̄ти екекасса чева двиннам̣ двиннан̃ча ӣхика̄ гати упасан̇камана̄ екадвӣхика̄. тена̄ха ‘‘екеко чева две две ча хутва̄’’ти. путхуджджана̄нам̣ самудита̄нам̣ на̄ма кирийа̄ та̄дисӣпи сийа̄ти вуттам̣ ‘‘кел̣импи кареййу’’нти. парикаппанавасена самма̄самбуддхам̣ уддисса песала̄ бхиккхӯпи евам̣ каронтӣти.
йугандхарапаббата̄дӣнам̣ антаре сӣдантарам̣ самуддам̣ на̄ма. таттха кира ва̄то на ва̄йати, патитам̣ йам̣ ¶ кин̃чипи сӣдантаранадийам̣ вилӣйанта̄ сӣдантева, тасма̄ там̣ парива̄ретва̄ т̣хита̄ йугандхара̄дайопи сӣдапаббата̄ на̄ма. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘сӣдантаре саннисиннам̣ маха̄самуддам̣ вийа̄’’ти. а̄ха̄рахетӯти а̄мисахету саппитела̄динимиттам̣, тесам̣ пан̣а̄мана̄.
паччхиманти нихӣнам̣. тена̄ха ‘‘ла̄мака’’нти, ла̄маканто идха̄дхиппето –
‘‘мига̄нам̣ кот̣т̣хуко анто, паккхӣнам̣ пана ва̄йасо;
еран̣д̣о анто руккха̄нам̣, тайо анта̄ сама̄гата̄’’ти. –
а̄дӣсу (джа̄. 1.3.135) вийа. улатӣти абхичарати. абхисапанти етена̄ти абхиса̄по. абхиса̄паваттху пин̣д̣олйам̣. аттхо пхалам̣ васо етасса̄ти аттхавасам̣, ка̄ран̣ам̣, тампи тесу аттхи, таттха нийутта̄ти аттхавасика̄.
анто хадайасса аббхантаре анупавит̣т̣ха̄ сокаваттхӯхи.
абхиджджха̄йита̄ти абхиджджха̄йанасӣло. абхин̣хаппаваттийа̄ чева бахулабха̄вена ча бахулара̄го. пӯтибха̄вена̄ти кутхитабха̄вена. бйа̄па̄до хи уппаджджама̄но читтам̣ апагандхам̣ кароти, на сучиманун̃н̃абха̄вам̣. бхаттаниккхиттака̄ко вийа̄ти идам̣ бхаттат̣т̣ха̄насса асаран̣ена ка̄касса нат̣т̣хасатита̄ пан̃н̃а̄йатӣти катва̄ вуттам̣, на бхаттаниккхиттата̄йа. асан̣т̣хитоти асан̣т̣хитачитто. кат̣т̣хаттханти кат̣т̣хена каттаббакиччам̣.
па̄павитаккехи като, тасма̄ те анавасесато паха̄табба̄ти дассанаттхам̣. двиннам̣ вуттатта̄ еко пуббабха̄го, итаро миссакоти ваттум̣ йуттанти ¶ адхиппа̄йена ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. евам̣ там̣ бха̄вентасса нируджджханти ева̄ти екекамиссаката̄васена гахетаббанти пора̄н̣а̄. упари типариват̣т̣адесана̄йа анимиттасама̄дхийева дӣпито. тена̄ха ‘‘йа̄ван̃чида’’нти. ниддосоти вӣтара̄га̄дина̄ ниддосо.
пин̣д̣олйасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. па̄лилеййасуттаван̣н̣ана̄
81. парийа̄дин̣н̣арӯпачитта̄ти ¶ ра̄га̄дӣхи парийа̄дийитва̄ кхепетва̄ гахитачитта̄.
бхагавато ча̄ро видито паричайавасена. саттха̄ парибхогам̣ кароти анугган̣ханто ‘‘евам̣ хисса дуггатимоккхо бхависсатӣ’’ти. ан̃н̃атра̄ти вина̄.
на̄гена̄ти буддхана̄гена ан̇кусарахитена. тато ева уджубхӯтена читтена. ӣса̄дантасса нан̇галасадисадантасса хаттхино евам̣ читтам̣ самети. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘йадеко раматӣ ване’’ти. етена ка̄йавивекена ратиса̄ман̃н̃ам̣ вадати.
аттано дхаммата̄йа̄ти пакатийа̄ сайамева.
а̄сава̄нам̣ кхайоти идха арахаттам̣ адхиппетам̣, там̣ пана аггамагга̄нантарамева̄ти а̄ха ‘‘магга̄нантарам̣ арахаттапхала’’нти. вичайо десана̄пан̃н̃а̄ адхиппета̄, са̄ ча анекадха̄ паватта̄ ева̄ти вуттам̣ ‘‘вичайасо’’ти, анекаккхаттум̣ паваттама̄на̄пи вичайо ева̄ти катва̄ ‘‘вичайена̄’’ти аттхо вутто. са̄санадхаммоти сӣлаккхандха̄дипаридӣпано парийаттидхаммо. паривитакко удапа̄ди ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄, евам̣ кот̣т̣ха̄сато париччхиджджа десите майа̄ дхамме катамасса джа̄нанасса антара̄ а̄сава̄нам̣ кхайо хотӣти екаччасса кан̇кха̄ хотийева̄ти адхиппа̄йо. дит̣т̣хи ева саманупассана̄ дит̣т̣хисаманупассана̄. дит̣т̣хисан̇кха̄роти дит̣т̣хипаччайо сан̇кха̄ро. тато ева тан̣ха̄паччайо хотӣти вуттам̣ ‘‘татоджо со сан̇кха̄ро’’ти. тато тан̣ха̄то со сан̇кха̄ро джа̄тоти чатӯсу еса дит̣т̣хисан̇кха̄ро дит̣т̣хӯпаниссайо сан̇кха̄ро джа̄йати. авиджджа̄сампхассоти ¶ авиджджа̄сампайуттасампхассо. еваметтха бхагава̄ сал̣а̄йатанана̄марӯпавин̃н̃а̄н̣а̄ни сан̇кха̄рапаккхика̄нева катва̄ дассети.
еттаке т̣ха̄нети ‘‘идха бхиккхаве ассутава̄ путхуджджано’’тиа̄дим̣ катва̄ йа̄ва ‘‘на ме бхависсатӣ’’ти еттаке т̣ха̄не. гахитагахитадит̣т̣хинти сакка̄йадит̣т̣хийа̄ ‘‘со атта̄, со локо’’тиа̄дина̄ паваттам̣ сассатадит̣т̣хим̣, но чассам̣, но ча ме сийа̄’’тиа̄дина̄ паваттам̣ уччхедадит̣т̣хинти татха̄ татха̄ гахитадит̣т̣хим̣. ‘‘ити кхо, бхиккхаве, сопи сан̇кха̄ро аниччо’’тиа̄дидесана̄йа виссаджджа̄пенто а̄гато. таттха таттхева̄сса уппаннадит̣т̣хививечанато имисса̄ десана̄йа пуггаладжджха̄сайена ¶ паваттитата̄ ведитабба̄, тевӣсатийа̄ т̣ха̄несу арахаттапа̄панена десана̄вила̄со. татоджо со сан̇кха̄роти тато вичикиччха̄йа паччайабхӯтатан̣ха̄то джа̄то вичикиччха̄йа сампайутто сан̇кха̄ро. йади сахаджа̄та̄дипаччайавасена тато тан̣ха̄то джа̄тоти татоджо сан̇кха̄роти вуччеййа, идамайуттанти дассенто ‘‘тан̣ха̄сампайутта…пе… джа̄йатӣ’’ти чодети. итаро упаниссайакот̣и идха̄дхиппета̄ти дассенто ‘‘аппахӣнатта̄’’ти ватва̄ ‘‘йасса хӣ’’тиа̄дина̄ таматтхам̣ виварати. на хи тан̣ха̄йа вичикиччха̄ самбхавати. йади асати сахаджа̄такот̣ийа̄ упаниссайакот̣ийа̄ тан̣ха̄паччайа̄ вичикиччха̄йа самбхаво ева. дит̣т̣хийа̄пӣти два̄сат̣т̣хидит̣т̣хийа̄пи. тена̄ха ‘‘чатӯсу хӣ’’тиа̄ди. вӣсати сакка̄йадит̣т̣хийо сассатадит̣т̣хим̣ уччхедадит̣т̣хим̣ вичикиччхан̃ча паккхипитва̄ паччекам̣ аниччата̄мукхена випассанам̣ дассетва̄ арахаттам̣ па̄петва̄ десана̄ нит̣т̣ха̄пита̄ти а̄ха ‘‘тевӣсатийа̄ т̣ха̄несӯ’’тиа̄ди.
па̄лилеййасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. пун̣н̣амасуттаван̣н̣ана̄
82. диссати ападиссатӣти десо, ка̄ран̣ам̣, тан̃ча кхо н̃а̄пакам̣ дат̣т̣хаббам̣. йан̃хи со джа̄нитука̄мо руппана̄дисабха̄вам̣, пат̣хамам̣ пана сарӯпам̣ ¶ пуччхитва̄ пуна тасса висесо пуччхитабботи пат̣хамам̣ ‘‘име ну кхо’’тиа̄дина̄ пуччхам̣ кароти, идха̄пи ча со висесо ева тасса бхиккхуно антанти дассети. аджа̄нанто вийа пуччхати тесам̣ хетунти адхиппа̄йо.
тан̣ха̄чхандамӯлака̄ пабхаватта̄. пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ти еттха висесато тан̣хупа̄да̄насса гахан̣ам̣ итарасса таггахан̣енева гахитам̣ тадавина̄бха̄ватоти чхандара̄го ева уддхат̣о. иданти таппан̃хапат̣иккхипанам̣. йадипи кхандха̄ упа̄да̄нехи асахаджа̄та̄пи хонти упа̄да̄насса ана̄рамман̣абхӯта̄пи, упа̄да̄нам̣ пана техи сахаджа̄тамева, тада̄рамман̣ан̃ча хотийева̄ти дассети. на хи асахаджа̄там̣ ана̄рамман̣ан̃ча упа̄да̄нам̣ аттхӣти. ида̄ни таматтхам̣ виваритва̄ дассетум̣ ‘‘тан̣ха̄сампайуттасми’’нтиа̄ди вуттам̣, там̣ сувин̃н̃еййамева. а̄рамман̣атоти а̄рамман̣акаран̣ато. ‘‘евам̣рӯпо сийа’’нти евам̣паваттасса чхандара̄гасса ‘‘евам̣ведано сийа’’нти евам̣паваттийа̄ абха̄вато таттха таттхева натасан̇кха̄ра̄ бхиджджанти, тасма̄ рӯпаведана̄рамман̣а̄нам̣ чхандара̄га̄дӣнам̣ абха̄вато аттхева чхандара̄гавематтата̄. чхандара̄гасса паха̄на̄дивасена чхандара̄гапат̣исам̣йуттасса апуччхитатта̄, ‘‘анусандхи на гхат̣ийатӣ’’ти вуттам̣. кин̃ча̄пи на гхат̣ийатӣти ан̃н̃ассева пуччхитатта̄, татха̄пи са̄нусандхика̄ва пуччха̄ ¶ , тато ева са̄нусандхикам̣ виссаджджанам̣. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘тесам̣ теса’’нтиа̄дина̄. тена аджджха̄сайа̄нусандхивасена са̄нусандхика̄нева пуччха̄виссаджджана̄нӣти дассети.
пун̣н̣амасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
кхаджджанӣйаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. тхеравагго
1. а̄нандасуттаван̣н̣ана̄
83. пат̣ичча̄ти ниссайам̣ катва̄. ‘‘есохамасмӣ’’ти дит̣т̣хигга̄хо, ‘‘сеййохамасмӣ’’ти ма̄нагга̄хо ча тан̣ха̄васенева хонтӣти тан̣ха̄пи татха̄паваттийа̄ паччайабхӯта̄ татха̄паватти ева̄ти вуттам̣ ‘‘асмӣти евам̣ паваттам̣ ¶ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хипапан̃чаттайам̣ хотӣ’’ти. дахарасаддо ба̄лада̄ракепи паваттатӣти тато висесанаттхам̣ ‘‘йува̄’’ти вуттам̣. йува̄пи еко аман̣д̣анасӣлоти тато висесанаттхам̣ ‘‘ман̣д̣анакаджа̄тико’’ти вуттам̣. тена мукханимиттапаччавеккхан̣асса саббха̄вам̣ дассети. танти а̄да̄саман̣д̣алам̣ олокайато. параммукхам̣ хутва̄ пан̃н̃а̄йеййа̄ти йади пураттхимадиса̄бхимукхам̣ хутва̄ т̣хитам̣, мукханимиттампи пураттхимадиса̄бхимукхамева хутва̄ пан̃н̃а̄йеййа̄ти аттхо. йадипи парасса садисасса мукхам̣ бхавеййа, татха̄пи ка̄чи асадисата̄ бхавеййа̄ти вуттам̣ ‘‘ван̣н̣а̄дӣхи асадисам̣ хутва̄ пан̃н̃а̄йеййа̄’’ти. нибха̄сарӯпанти пат̣ибха̄сарӯпам̣. нибха̄сарӯпам̣ та̄ва кам̣са̄димайе пабхассаре ман̣д̣але пан̃н̃а̄йату, удаке пана катханти ‘‘кена ка̄ран̣ена̄’’ти пуччхати. итаро ‘‘маха̄бхӯта̄нам̣ висуддхата̄йа̄’’ти ваданто таттха̄пи йатха̄ладдхапабхассарабха̄венева̄ти дассети. еттха ча ман̣д̣анаджа̄тико пурисо вийа путхуджджано, а̄да̄сатала̄дайо вийа пан̃чаккхандха̄, мукханимиттам̣ вийа ‘‘асмӣ’’ти гахан̣ам̣, мукханимиттам̣ упа̄да̄йа диссама̄нарӯпа̄ди вийа ‘‘асмӣ’’ти сати ‘‘ахамасмӣ’’ти ‘‘паросмӣ’’тиа̄дайо га̄хависеса̄. абхисаметоти абхисамито, айамева ва̄ па̄т̣хо.
а̄нандасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. тиссасуттаван̣н̣ана̄
84. мадхуракам̣ ¶ вуччати ка̄йе вибха̄ранти а̄ха – ‘‘мадхуракаджа̄то вийа̄ти сан̃джа̄тагарубха̄во вийа̄’’ти. гарубха̄ве сати лахута̄ анока̄са̄ва, татха̄ мудута̄ камман̃н̃ата̄ ча̄ти вуттам̣ ‘‘акамман̃н̃о’’ти. ‘‘ка̄йе’’ти а̄нетва̄ ваттаббам̣. на паккха̄йантӣти пака̄са̄ хутва̄ на кха̄йанти. тена̄ха ‘‘на па̄кат̣а̄ хонтӣ’’ти. упат̣т̣хахантӣти упатит̣т̣ханти. на диссатӣти гахан̣ам̣ на гаччхати. маха̄вичикиччха̄ти ат̣т̣хаваттхука̄ сол̣асаваттхука̄ ча вимати. на хи уппаджджати парипаккакусаламӯлатта̄.
ка̄ма̄наметам̣ адхивачананти падам̣ уддхаритва̄ йена адхиппа̄йена бхагавата̄ ниннам̣ паллалам̣ ка̄ма̄нам̣ нидассанабха̄вена а̄бхатам̣, там̣ адхиппа̄йам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
тиссасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. йамакасуттаван̣н̣ана̄
85. дит̣т̣хи ¶ ева дит̣т̣хигатам̣ ‘‘гӯтхагатам̣ муттагата’’нти (ма. ни. 2.119; а. ни. 9.11) йатха̄. дит̣т̣хигатам̣ на̄ма джа̄там̣ кхандхавинимуттасса саттасса гахитатта̄.
купитети дит̣т̣хисан̇кха̄тарогена купите. паггайха̄ти тесам̣ бхиккхӯнам̣ сантике вийа тхерасса са̄рипуттасса саммукха̄ аттано ладдхим̣ паггайха ‘‘евам̣ кхва̄ха’’нти евам̣ ниччхайена ваттум̣ асакконто.
ануйогаваттам̣ на̄ма йена йутто, тасса аттано га̄хам̣ ниджджха̄наккхантийа̄ва йа̄тха̄вато паведанам̣. тхерасса ануйоге бхумманти ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, а̄вусо йамака̄’’тиа̄дина̄ тхерена катхитапуччха̄йа бхумманиддесо. саче там̣ а̄вусоти иданти ‘‘саче там̣, а̄вусо’’ти евама̄дикам̣ идам̣ вачанам̣. етанти йамакаттхерам̣. ан̃н̃анти арахаттам̣. ваттабба̄ка̄рена ваданто аттхато арахаттам̣ бйа̄каронто на̄ма хотӣти адхиппа̄йена вадати.
етасса пат̣хамамаггасса̄ти етасса ида̄нийева типариват̣т̣адесана̄васа̄не тайа̄ адхигатасса пат̣хамамаггасса ¶ . чатӯхи йогехӣти аттато пийато уда̄синато веритоти чатӯхипи уппаджджанаанаттхайогехи.
упетӣти тан̣хупайадит̣т̣хупайехи упа̄дийати тан̣ха̄дит̣т̣хиваттхум̣ паппоти. упа̄дийатӣти дал̣хагга̄хам̣ ган̣ха̄ти. адхитит̣т̣хатӣти абхинивисса тит̣т̣хати. кинти? ‘‘атта̄ ме’’ти. паччаттхика̄ ме етети ете рӯпаведана̄дайо пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ майхам̣ паччаттхика̄ анаттха̄вахатта̄ти випассана̄н̃а̄н̣ена н̃атва̄. випассана̄йа йоджетва̄ти випассана̄йа кхандхе йоджетва̄.
йамакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. анура̄дхасуттаван̣н̣ана̄
86. тассева виха̄расса̄ти маха̄ване йасмим̣ виха̄ре бхагава̄ вихарати, тассева виха̄расса. имети ан̃н̃атиттхийа̄. йасма̄ айам̣ тхеро ¶ т̣хапанӣйам̣ пан̃хам̣ т̣хапанӣйабха̄вена на т̣хапеси, тасма̄. ан̃н̃атиттхийа̄…пе… етадавочум̣. тена̄ха ‘‘екадесена са̄санасамайам̣ джа̄нанта̄’’ти.
гахитамева хоти тато пагева сиддхатта̄. тена̄ха ‘‘тасса мӯлатта̄’’ти. еванти ‘‘дуккхан̃чева пан̃н̃апеми, дуккхасса ча ниродха’’нти евам̣. ват̣т̣авиват̣т̣амева̄ти пан̃чаннам̣ пана кхандха̄нам̣ саманупассана̄йа васена ват̣т̣ам̣, ‘‘евам̣ пасса’’нтиа̄дина̄ виват̣т̣ам̣ катхитамева.
анура̄дхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ваккалисуттаван̣н̣ана̄
87. нагарамаджджхе маха̄а̄ба̄дхо уппаджджӣти нагарамаджджхена а̄гаччханто каммасамут̣т̣ха̄но маханто а̄ба̄дхо уппаджджати. самантато адхосӣти саббабха̄гена париппханди. ирийа̄патхам̣ йа̄петунти сайананисаджджа̄дибхедам̣ ирийа̄патхам̣ паваттетум̣. ниваттантӣти осакканти, париха̄йантӣти аттхо. адхигаччхантӣти вад̣д̣ханти. саттху гун̣асарӣрам̣ на̄ма нававидхалокуттарадхамма̄дхигамамӯланти катва̄ вуттам̣ ‘‘нававидхо хи…пе… ка̄йо на̄ма̄’’ти, йатха̄ сатта̄нам̣ ка̄йо пат̣исандхимӯлако.
ка̄л̣асила̄йам̣ катавиха̄ро ка̄л̣асила̄виха̄ро. маггавимоккхаттха̄йа̄ти аггамаггавимоккха̄дхигама̄йа. девата̄ти суддха̄ва̄садевата̄. ала̄макам̣ на̄ма путхуджджанака̄лакирийа̄йа абха̄вато. тена̄ха ‘‘тхеро кира̄’’тиа̄ди ¶ . екам̣ две н̃а̄н̣а̄нӣти екам̣ две паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а̄ни сабха̄вато авассам̣ уппаджджанти, айам̣ дхаммата̄. маггапхаланибба̄напаччавеккхан̣а̄ни там̣там̣маггавут̣т̣ха̄не уппаджджанти ева. екам̣ двети вачанам̣ уппаннабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣.
дхӯма̄йанабха̄во дхӯма̄ка̄рата̄, татха̄ тимира̄йанабха̄во.
ваккалисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. ассаджисуттаван̣н̣ана̄
88. пассамбхитва̄ти ¶ ниродхетва̄. но ча сва̄ханти но ча су ахам̣. париха̄йи куппадхамматта̄. етанти сама̄дхиматтаса̄рам̣, сӣламатте пана ваттаббамева наттхи. катхам̣ хотӣти катхам̣ абхинандана̄ хоти. дуккхам̣ патва̄ти дуккхуппаттихету сукхам̣ паттхети ‘‘евам̣ ме дуккхапарил̣а̄хо на бхависсатӣ’’ти. йадаггена̄ти йена бха̄гена. ‘‘дуккхам̣ паттхетийева̄’’ти ватва̄ таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘сукхавипарин̣а̄мена хӣ’’тиа̄ди. сукхавипариватте сукхавипарин̣а̄мадуккхам̣, тасма̄ сукхам̣ абхинанданто аттхато дуккхам̣ абхинандати на̄ма.
ассаджисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. кхемакасуттаван̣н̣ана̄
89. аттанийанти дит̣т̣хигатикапарикаппитасса аттано сантакам̣. тена̄ха ‘‘аттано париккха̄раджа̄та’’нти. тан̣ха̄ма̄но адхигато арахаттасса анадхигататта̄, но дит̣т̣хима̄но адхигато, татха̄ ка̄мара̄габйа̄па̄да̄пи. ана̄га̄мӣ кира кхемакаттхеро, ‘‘сакада̄га̄мӣ’’ти кечи ваданти. сандха̄ваника̄йа̄ти сан̃чаран̣ена. тена̄ха ‘‘пунаппунам̣ гамана̄гаманена̄’’ти. чатуккхаттум̣ гамана̄гаманена̄ти чатуккхаттум̣ гаманена ча а̄гаманена ча. тена̄ха – ‘‘там̣ дивасам̣ двийоджанам̣ аддха̄нам̣ а̄хин̣д̣ӣ’’ти. н̃атва̄ти аджджха̄сайам̣ н̃атва̄. тхероти кхемакаттхеро.
рӯпамева асмӣти вадатӣти рӯпаккхандхамева ‘‘асмӣ’’ти га̄хасса ваттхум̣ катва̄ вадати. адхигато тан̣ха̄ма̄но.
ан̣усахагатоти ¶ ан̣убха̄вам̣ гато. тена̄ха ‘‘сукхумо’’ти. тайо кха̄ра̄ вийа тиссо анупассана̄ читтасам̣килесасса висодханато. сӣлагандха̄дӣхи гун̣агандхехи.
катхетунти уддесавасена катхетум̣. пака̄сетунти ниддесавасена таматтхам̣ пака̄сетум̣. джа̄на̄петунти ка̄ран̣авасена джа̄на̄петум̣. патит̣т̣ха̄петунти катха̄петум̣. виват̣ам̣ ка̄тунти уда̄харан̣ам̣ ван̣н̣етва̄ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ¶ . сувибхаттам̣ ка̄тунти анвайато бйатирекато сут̣т̣ху, вибхаттам̣ ка̄тум̣. утта̄накам̣ ка̄тунти упанайанигамехи таматтхам̣ вибхӯтам̣ ка̄тум̣. ан̃н̃ена нӣха̄рена̄ти випассана̄вимуттена читта̄бхинӣха̄рена.
кхемакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. чханнасуттаван̣н̣ана̄
90. маккхӣти гун̣амаккханалаккхан̣ена маккхена саманна̄гато. пал̣а̄сӣти йугагга̄халаккхан̣ена пал̣а̄сена саманна̄гато. етам̣ авоча̄ти ‘‘оваданту мам̣…пе… пассеййа’’нти етам̣ авоча.
тхеранти чханнаттхерам̣. аттано дуггахан̣ена кан̃чи упа̄рамбхампи кареййа. тена вуттам̣ ‘‘евам̣ кира несам̣ ахосӣ’’тиа̄ди. ниддосамевасса катва̄ти а̄дито анурӯпаттамева катва̄ саддхаммам̣ катхесса̄ма̄ти.
паритассана̄ упа̄да̄нанти бхайапаритассана̄ дит̣т̣хупа̄да̄нам̣. анаттани сати анаттаката̄ни камма̄ни каматта̄нам̣ пхусиссантӣти бхайапаритассана̄ чева дит̣т̣хупа̄да̄нан̃ча уппаджджати. пат̣иниваттатӣти йатха̄раддхавипассана̄то пат̣иниваттати, на̄саккхӣти аттхо. касма̄ панетасса випассанамануйун̃джантасса евам̣ ахосӣти таттха ка̄ран̣ам̣ вадати ‘‘айам̣ кира̄’’тиа̄дина̄. еванти ‘‘ко ну кхо ме атта̄’’ти евам̣ на хоти. та̄ватика̄ виссаттхӣти ‘‘майхам̣ дхаммам̣ десетӯ’’ти вуттависса̄со аттхӣти аттхо. идам̣ качча̄насаттхам̣ аддаса̄ти йоджана̄. ‘‘двайаниссито, качча̄на, локо’’тиа̄ди дит̣т̣хивинивет̣хана̄. ‘‘ете те, качча̄на, убхо анте анупагамма̄’’тиа̄ди буддхабаладӣпана̄.
чханнасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9-10. ра̄хуласутта̄диван̣н̣ана̄
91-92. ета̄ни ¶ сутта̄ни. идха̄гата̄нӣти имасмим̣ вагге а̄нӣта̄ни сан̇гӣтика̄рехӣти.
ра̄хуласутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
тхераваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. пуппхавагго
1. надӣсуттаван̣н̣ана̄
93. паббатеййа̄ти ¶ паббатато а̄гата̄. тато ева оха̄ринӣ. тенасса̄ чан̣д̣асотатам̣ дассети. дӯрам̣ гаччхатӣти дӯран̇гама̄. тенасса̄ махогхатам̣ дассети.
сотети ват̣т̣асоте. чатӯхи га̄хехӣти ‘‘рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’тиа̄динайаппаваттехи чатӯхи га̄хехи. палуджджанатта̄ти чхиннатта̄. сока̄дибйасанаппаттӣти сока̄дианаттхуппатти.
надӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пуппхасуттаван̣н̣ана̄
94. вивадатӣти вива̄дам̣ кароти. вадантоти айатха̄сабха̄вена ваданто. вивадати дхаммата̄йа вируддхам̣ катва̄ вадати. локадхаммоти луджджанасабха̄вадхаммо. ко пана соти а̄ха ‘‘кхандхапан̃чака’’нти. тена̄ха ‘‘там̣ хӣ’’тиа̄ди. катхам̣ каромӣти кена пака̄рена̄хам̣ ба̄лам̣ аджа̄нантам̣ кароми. тена̄ха ‘‘майхам̣ хӣ’’тиа̄ди. татха̄ ча̄ха ‘‘аккха̄то во майа̄ магго’’тиа̄ди (дха. па. 275). ‘‘тайо лока̄ катхита̄’’ти ватва̄ там̣ виваритум̣ ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха.
пуппхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. пхен̣апин̣д̣ӯпамасуттаван̣н̣ана̄
95. кеначи ¶ ка̄ран̣ена йуджджхитва̄ гахетум̣ на сакка̄ти айуджджха̄ на̄ма. ниваттанат̣т̣ха̄нети удакаппава̄хасса ниваттитат̣т̣ха̄не.
анусота̄гаманети анусотам̣ а̄гаманахету, ‘‘анусота̄гаманена̄’’ти ва̄ па̄т̣хо. анупуббена павад̣д̣хитва̄ти таттха таттха ут̣т̣хита̄нам̣ кхуддакамаханта̄нам̣ ¶ пхен̣апин̣д̣а̄нам̣ сам̣саггена пака̄рато вуддхим̣ патва̄. а̄вахеййа̄ти а̄нетва̄ вахеййа. ка̄ран̣ена упапариккхеййа̄ти н̃а̄н̣ена вӣмам̣сеййа. ‘‘са̄ро на̄ма ким̣ бхавеййа̄’’ти ватва̄ саббасо тадабха̄вам̣ дассенто ‘‘вилӣйитва̄ виддхам̣сеййева̄’’ти а̄ха. тена рӯпампи нисса̄рата̄йа бхиджджатева̄ти дассети. йатха̄ хи аниччата̄йа аса̄рата̄сиддхи, евам̣ аса̄рата̄йапи аниччата̄сиддхӣти аниччата̄йа ева ниччаса̄рам̣ тхирабха̄васа̄рам̣ дхуваса̄рам̣ са̄мӣнива̄сӣка̄ракабхӯтасса аттано васе паваттанампеттха наттхӣти а̄ха ‘‘рӯпампи…пе… нисса̄рамева̄’’ти. соти пхен̣апин̣д̣о. гахитопи упа̄йена таматтхам̣ на са̄дхети анарахатта̄. анекасандхигхат̣ито татха̄ татха̄ гхат̣ито хутва̄.
бйа̄маматтампи етарахи манусса̄нам̣ васена. авассамева бхиджджати таран̇габбха̄хатам̣ хутва̄.
тасмим̣ тасмим̣ удакабиндумхи патите. удакаталанти удакапит̣т̣хим̣. ан̃н̃ато патантам̣ удакабиндум̣. удакаджалланти санта̄накам̣ хутва̄ т̣хитам̣ удакамалам̣. тан̃хи сам̣кад̣д̣хитва̄ тато удакам̣ пут̣ам̣ кароти, тасмим̣ пут̣е пуббул̣асаман̃н̃а̄. ваттхунти чаккха̄диваттхум̣. а̄рамман̣анти рӯпа̄диа̄рамман̣ам̣. килесаджалланти пуримасиддхам̣, пат̣илаббхама̄нам̣ ва̄ килесамалам̣. пхассасан̇гхат̣т̣ананти пхассасамодха̄нам̣. пуббул̣асадиса̄ мухуттараман̣ӣйата̄йа. йасма̄ гхаммака̄ле сӯрийа̄тапасанта̄па̄бхиниббаттарасмиджа̄ланипа̄те та̄дисе бхӯмипадесе ито чито самуггатава̄тавегасамуддхат̣авирул̣хасан̇кха̄тесу париббхамантесу ан̣упарама̄н̣утаджджа̄риппака̄ресу бхӯтасан̇гха̄тесу марӣчисаман̃н̃а̄, тасма̄ саббасо са̄равирахита̄ти вуттам̣ ‘‘сан̃н̃а̄пи аса̄ракат̣т̣хена марӣчисадиса̄’’ти. йасма̄ ча пассанта̄нам̣ йебхуййена удака̄ка̄рена кха̄йати, тасма̄ ‘‘гахетва̄ пивитум̣ ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. нӣла̄дианубхаванаттха̄йа̄ти нӣла̄диа̄рамман̣асса анубхаванаттха̄йа. пхандатӣти пхандана̄ка̄раппатта̄ вийа хоти аппахӣнатан̣хасса пуггаласса. виппаламбхети аппахӣнавипалла̄сам̣ пуггалам̣. тена̄ха ‘‘идам̣ нӣлака’’нтиа̄ди. сан̃н̃а̄випалла̄сато хи читтавипалла̄со, тато дит̣т̣хивипалла̄соти. виппаламбханена̄ти виппака̄равасенева а̄рамман̣асса ламбханена. виппака̄равасена хи ¶ етам̣ ламбханам̣, йадидам̣ анудакамева удакам̣ катва̄ дассанам̣ анагарамева нагарам̣ катва̄ гандхаббана̄т̣ака̄дидассанам̣.
куккукам̣ ¶ вуччати кадаликкхандхасса саббапаттават̣т̣ӣнам̣ аббхантаре дан̣д̣аканти а̄ха ‘‘акуккукаджа̄танти анто асан̃джа̄тагханадан̣д̣ака’’нти. на татха̄ хотӣти йадаттха̄йа упанӣтам̣, тадаттха̄йа на хоти. на̄на̄лаккхан̣оти на̄на̄сабха̄во. сан̇кха̄раккхандхова̄ти еко сан̇кха̄раккхандхотвева вуччати.
асса̄ти пурисасса. апагатапат̣алапил̣аканти апагатапат̣аладосан̃чева апагатапил̣акадосан̃ча. аса̄рабха̄вадассанасаматтханти аса̄расса аса̄рабха̄вадассанасаматтхам̣. иттара̄ти париттака̄ла̄, на чират̣т̣хитика̄. тена̄ха ‘‘лахупаччупат̣т̣ха̄на̄’’ти. ан̃н̃адева ча а̄гаманака̄ле читтанти идан̃ча ол̣а̄рикавасенева вуттам̣. татха̄ хи екаччхараккхан̣е анекакот̣исатасахассасан̇кха̄ни читта̄ни уппаджджитва̄ нируджджханти. ма̄йа̄йа дасситам̣ рӯпам̣ ма̄йа̄ти вуттам̣. йам̣кин̃чидева капа̄лит̣т̣хакапа̄са̄н̣ава̄лика̄дим̣. ван̃четӣти асуван̣н̣амева суван̣н̣анти, амуттамева мутта̄тиа̄дина̄ ван̃чети. нану ча сан̃н̃а̄пи марӣчи вийа виппаламбхети ван̃чети, идампи вин̃н̃а̄н̣ам̣ ма̄йа̄ вийа ван̃четӣти ко имесам̣ висесоти? вачанаттхо несам̣ са̄дха̄ран̣о. татха̄пи сан̃н̃а̄ анудакам̣йева удакам̣ катва̄ га̄ха̄пентӣ, апурисан̃н̃ева пурисам̣ катва̄ га̄ха̄пентӣ виппаламбханавасена аппависайа̄, вин̃н̃а̄н̣ам̣ пана йам̣ кин̃чи атам̣сабха̄вам̣ там̣ катва̄ дассентӣ ма̄йа̄ вийа маха̄висайа̄. тена̄ха ‘‘йам̣кин̃чидева̄’’тиа̄ди. евампӣти ативийа лахупариваттибха̄венапи ма̄йа̄садисанти.
десита̄ти евам̣ десита̄ пхен̣апин̣д̣а̄диупама̄хи.
бхӯри вуччати патхавӣ, сан̣хат̣т̣хена випулат̣т̣хена ча бхӯрисадисапан̃н̃ата̄йа бхӯрипан̃н̃о. тена̄ха ‘‘сан̣хапан̃н̃ена чева̄’’тиа̄ди. кимиган̣а̄дӣнанти а̄ди-саддена анекагиджджха̄дике сан̇ган̣ха̄ти. павен̣ӣти дхаммапабандхо. ба̄лала̄пинӣ ‘‘ахам̣ мама̄’’тиа̄дина̄. сесадха̄туйо гахетва̄ва бхиджджати екуппа̄деканиродхатта̄, ваттхурӯпаниссайапаччайатта̄ ‘‘айа’’нти на висум̣ гахитам̣. вадхабха̄ватоти вадхасса маран̣асса аттхибха̄вато. саран̣анти пат̣исаран̣ам̣.
пхен̣апин̣д̣ӯпамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4-6. гомайапин̣д̣асутта̄диван̣н̣ана̄
96-98. сассатам̣ ¶ ¶ саббака̄лам̣ йа̄ва каппавут̣т̣ха̄на̄ хонтӣти сассатийо, синеруа̄дайо. та̄хи самам̣ самака̄лам̣. анена̄ти бхагавата̄. найиданти еттха йа-ка̄ро падасандхикаро, иданти нипа̄тападам̣. там̣ пана йена йена самбандхӣйати, там̣ тилин̇гова хотӣти ‘‘айам̣ маггабрахмачарийава̄со’’ти вуттам̣. ‘‘на пан̃н̃а̄йеййа̄’’ти ватва̄ таматтхам̣ виваритум̣ ‘‘магго хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. виват̣т̣ентоти виниват̣т̣енто аппаваттим̣ каронто.
ра̄джадха̄нӣти ран̃н̃о нива̄санагарам̣. суттамайанти читтаван̣н̣ават̣т̣ика̄майам̣.
гомайапин̣д̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. гаддулабаддхасуттаван̣н̣ана̄
99. йам̣ маха̄самуддоти еттха йанти самайасса пачча̄масанам̣. бхумматтхе четам̣ паччаттавачананти а̄ха ‘‘йасмим̣ самайе’’ти. со ча самайо айанти дассенто ‘‘пан̃чаме сӯрийе ут̣т̣хите’’ти а̄ха. париччхедам̣ на вада̄ми париччхедака̄рика̄йа аггамаггавиджджа̄йа анадхигататта̄. сунакхо вийа ват̣т̣аниссито ба̄ло асавасабха̄вато. гаддуло вийа дит̣т̣хибандхо. сакка̄йо тасса асавасабха̄вато. путхуджджанасса сакка̄йа̄нупариваттананти ‘‘санта̄не саттавоха̄ро’’ти там̣ тато ан̃н̃ам̣ катва̄ бхедена ниддесо.
гаддулабаддхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. дутийагаддулабаддхасуттаван̣н̣ана̄
100. дит̣т̣хигаддуланиссита̄йа̄ти сахаджа̄та̄дипаччайавасена дит̣т̣хигаддуланиссита̄йа нисса̄йева паваттати тато атта̄нам̣ вивечетум̣ асаккун̣еййатта̄. читтасам̣килесенева̄ти дасавидхакилесаваттхувасена читтасса сам̣килит̣т̣хабха̄вена. арийамагга̄дхигаманена читтасса вода̄натта̄ вода̄йанти висуджджханти.
вичаран̣ачиттанти ¶ гахетва̄ вичаран̣авасена вичаран̣ачиттам̣. сан̇кха̄на̄ма̄ти евам̣на̄мака̄. бра̄хман̣апа̄сан̣д̣ика̄ти джа̄тийа̄ бра̄хман̣а̄, чханнавутийа̄ па̄сан̣д̣есу там̣ сан̇кха̄сан̃н̃итам̣ па̄сан̣д̣ам̣ паггайха вичаран̣ака̄. пат̣акот̣т̣хаканти дусса̄пан̣акам̣. дассента̄ти йатха̄гатикаммавипа̄качиттатам̣ дассента̄ ¶ . там̣ читтанти там̣ пат̣акот̣т̣хакачиттам̣ гахетва̄ вичаранти. чинтетва̄ кататта̄ти ‘‘имасса рӯпасса евам̣ хаттхапа̄да̄, евам̣ мукхам̣ ликхитаббам̣, евам̣ а̄ка̄раваттхаггахан̣а̄ни, евам̣ кирийа̄висеса̄, евам̣ кирийа̄вибха̄гам̣, саттависеса̄нам̣ вибха̄гам̣ ка̄табба’’нти тасса уббаттанакхипанапаваттана̄дипайоджанан̃ча̄ти саббаметам̣ татха̄ чинтетва̄ кататта̄ читтена манаса̄ чинтитам̣ на̄ма. упа̄йапарийесаначиттанти ‘‘хаттхапа̄да̄ евам̣ ликхитабба̄’’тиа̄дина̄ йатха̄вуттаупа̄йасса чева пуббе паваттасса бхӯмипарикаммаван̣н̣адха̄тусамма̄йоджанупа̄йасса ча васена паваттам̣ читтам̣. татопи читтатаранти тато читтакамматопи читтатарам̣ читтака̄рена чинтитаппака̄ра̄нам̣ саббесам̣йева читтакамме аниппхаджджанато. каммачиттена̄ти каммавин̃н̃а̄н̣ена. каммачиттена̄ти ва̄ каммасса читтабха̄вена. со каммасса вичиттабха̄во тан̣ха̄васена джа̄йатӣти ведитаббо. сва̄йаматтхо ат̣т̣хаса̄линӣт̣ӣка̄йам̣ вибха̄вито. евам̣ читта̄ти евам̣ читтарӯпависеса̄. йоним̣ упанетӣти там̣ там̣ ан̣д̣аджа̄дибхедам̣ йонивисесам̣ па̄пети ван̣н̣ависесо вийа пхаликаман̣икам̣. на хи висеса̄ хитавичиттаса̄маттхийакаммам̣ йоним̣ упанети, тасса тасса випа̄куппаттийа̄ паччайо хоти. йонимӯлако тесам̣ читтабха̄воти йам̣ йам̣ йоним̣ каммам̣ сатте упанети, там̣там̣йонимӯлако тесам̣ сатта̄нам̣ читтавичиттабха̄во. тена̄ха ‘‘йониупагата̄’’тиа̄ди. садисачитта̄ва садисачиттабха̄ва̄ ева. итӣтиа̄ди вуттассева аттхасса уппат̣ипа̄т̣ийа̄ нигаманам̣.
тираччха̄нагатачиттабха̄вато читтассева сависесам̣ читтабха̄вакаран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха читтам̣ на̄метам̣ читтатарамева ведитаббанти самбандхо. сахаджа̄тадхаммачиттата̄йа̄ти ра̄га̄дисаддха̄дидхаммавичиттабха̄вена. бхӯмичиттата̄йа̄ти адхит̣т̣ха̄начиттата̄йа. каммана̄наттам̣ мӯлам̣ ка̄ран̣ам̣ етесанти каммана̄наттамӯлака̄, тесам̣. лин̇гана̄наттам̣ иттхилин̇га̄дина̄наттавасена чева там̣там̣сан̣т̣ха̄нана̄наттавасена ча ведитаббам̣. сан̃н̃а̄на̄наттам̣ иттхипурисадеваманусса̄дисан̃н̃а̄на̄наттавасена ¶ . воха̄рана̄наттам̣ тиссотиа̄дивоха̄рана̄наттавасена. читта̄нам̣ вичитта̄нам̣. там̣там̣воха̄рана̄наттампи читтенева пан̃н̃апӣйати. ран̇гаджа̄тарӯпасамут̣т̣ха̄пана̄дина̄ ваттхам̣ ран̃джайатӣти раджако, ван̣н̣ака̄ро. путхуджджанасса аттабха̄васан̃н̃итарӯпасамут̣т̣ха̄паната̄ нийата̄ екантика̄ти путхуджджанаггахан̣ам̣. ‘‘абхирӯпам̣ рӯпам̣ самут̣т̣ха̄петӣ’’ти а̄нетва̄ самбандхо.
дутийагаддулабаддхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ва̄сиджат̣асуттаван̣н̣ана̄
101. аттхасса̄ти хитасса. аса̄дхика̄ ‘‘бха̄вана̄нуйогам̣ анануйуттасса̄’’ти анануйуттасса ¶ вуттатта̄. итара̄ти суккапаккхаупама̄. са̄дхика̄ бха̄вана̄йогасса ануйуттатта̄. тан̃хи тасса са̄дхика̄ ведитабба̄. самбха̄ванаттхети параматтхасамбха̄ване. еван̃хи кан̣хапаккхепи аписаддаггахан̣ам̣ саматтхитам̣ хоти. самбха̄ванаттхети ва̄ парикаппанаттхети аттхо. сан̇кха̄таббе аттхе анийамато вуччама̄не сан̇кха̄то анийаматтхо ва̄саддо ваттабботи ‘‘ат̣т̣ха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. ӯна̄дхика̄нӣти ӯна̄нипи адхика̄нипи кин̃ча̄пи хонти, екам̣со пана гахетабботи ‘‘ат̣т̣ха ва̄ даса ва̄ два̄даса ва̄’’ти вуттам̣. евам̣ вачанам̣ сандха̄йа ‘‘вачанасилит̣т̣хата̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. па̄данакхасикха̄хи акопанавасена самма̄ адхисайита̄ни. утунти ун̣хаутум̣ ка̄йусма̄васена. тена̄ха ‘‘усмӣката̄нӣ’’ти. бха̄вита̄нӣти куккут̣ава̄сана̄йа ва̄сита̄ни. самма̄адхисайана̄дитивидхакирийа̄каран̣ена имам̣ аппама̄дам̣ катва̄. соттхина̄ абхиниббхиджджитунти анантара̄йена тато никкхамитум̣. ида̄ни таматтхам̣ виваранто ‘‘те хӣ’’тиа̄дима̄ха. сайампӣти ан̣д̣а̄ни. парин̣а̄манти парипаккам̣ бахиниккхаманайоггатам̣.
танти опаммасампат̣ипа̄данам̣. еванти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рена. аттхена̄ти упамеййаттхена. сам̣сандитва̄ самма̄ йоджетва̄. сампайуттадхаммавасена н̃а̄н̣асса тиккха̄дибха̄во ведитаббо. н̃а̄н̣асса хи сабха̄вато сатинепаккато ча тиккхабха̄во, сама̄дхивасена сӯрабха̄во, саддха̄васена виппасаннабха̄во ¶ , вӣрийавасена парин̣а̄мабха̄во. парин̣а̄мака̄лоти балававипассана̄ка̄ло. вад̣д̣хитака̄лоти вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄ка̄ло. ануломат̣т̣ха̄насса хи випассана̄ гахитагаббха̄ на̄ма тада̄ маггагаббхасса гахитатта̄. таджджа̄тиканти тасса випассана̄нуйогасса анурӯпам̣. саттха̄пи га̄тха̄йа авиджджан̣д̣акосам̣ пахарати бхинда̄пети.
оламбакасан̇кха̄танти оламбакасуттасан̇кха̄там̣. паланти тасса суттасса на̄мам̣. дха̄ретва̄ти да̄рӯнам̣ хеййа̄диджа̄нанаттхам̣ упанетва̄. да̄рӯнам̣ ган̣д̣ам̣ харатӣти палаган̣д̣оти етена палена ган̣д̣аха̄ро ‘‘палаган̣д̣о’’ти паччхимападе уттарападалопена ниддесоти дассети. гахан̣ат̣т̣ха̄нети хаттхена гахетаббат̣т̣ха̄не. саммадева кхепӣйанти етена ка̄йадуччарита̄дӣнӣти сан̇кхепо, тена. випассанам̣ ануйун̃джантасса пуггалассева дивасе дивасе а̄сава̄нам̣ париккхайо идха ‘‘випассана̄йа̄нисам̣со’’ти адхиппето. хемантикена каран̣абхӯтена. бхумматтхе ва̄ етам̣ каран̣авачанам̣, хемантикети аттхо. пат̣иппассамбхантӣти пат̣иппассаддхапхала̄ни хонти. тена̄ха ‘‘пӯтика̄ни бхавантӣ’’ти.
маха̄самуддо вийа са̄санам̣ сабха̄вагамбхӣрабха̄вато. на̄ва̄ вийа йога̄вачаро махогхуттаран̣ато. парийа̄да̄нам̣ вийа̄ти парито апарипӯран̣ам̣ вийа. кхаджджама̄на̄нанти сан̇кха̄дантена вийа удакена кхепийама̄на̄нам̣ ¶ бандхана̄нам̣. танубха̄воти парийут̣т̣ха̄нуппаттийа̄ асаматтхата̄йа дуббалабха̄во. випассана̄н̃а̄н̣апӣтипа̄моджджехӣти випассана̄н̃а̄н̣асамут̣т̣хитехи пӣтипа̄моджджехи. оккха̄йама̄не паккха̄йама̄нети вивидхапат̣ипаттийа̄ уккха̄йама̄не пат̣исан̇кха̄нупассана̄йа паккха̄йама̄не. дуббалата̄ дӣпита̄ ‘‘аппакасиренева сам̣йоджана̄ни пат̣иппассамбханти, пӯтика̄ни бхавантӣ’’ти вуттатта̄.
ва̄сиджат̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. аниччасан̃н̃а̄суттаван̣н̣ана̄
102. бха̄вентасса̄ти випассана̄йа маггам̣ бха̄вентасса уппаннасан̃н̃а̄. тена̄ха – ‘‘саббам̣ ка̄мара̄гам̣ парийа̄дийатӣ’’тиа̄ди. санта̄нетва̄ти касанат̣т̣ха̄нам̣ ¶ саббасо витанетва̄ паттхаритва̄. килеса̄ти упаккилесаппабхеда̄ килеса̄. аниччасан̃н̃а̄н̃а̄н̣ена̄ти аниччасан̃н̃а̄сахагатена н̃а̄н̣ена.
ла̄йананти ла̄йанам̣ вийа найанам̣ вийа ниччхот̣анам̣ вийа ча аниччасан̃н̃а̄н̃а̄н̣ам̣. имина̄ аттхена̄ти имина̄ йатха̄вуттена па̄л̣ийа̄ аттхена, упама̄ сам̣сандетабба̄ти еттха паббаджала̄йако вийа йога̄вачаро. ла̄йана̄дина̄ тасса таттха катакиччата̄йа паритут̣т̣хи вийа имасса килесе саббасо чхиндитва̄ пхаласама̄паттисукхена ка̄ласса вӣтина̄мана̄.
кӯт̣ам̣ гаччхантӣти па̄римантена кӯт̣ам̣ гаччханти. кӯт̣ам̣ пависанабха̄вена̄ти кӯт̣аччхиддам̣ аггена пависанавасена. самосаритва̄ти чхидде анупависанавасена ча а̄хачча ават̣т̣ха̄нена ча самосаритва̄ т̣хита̄. кӯт̣ам̣ вийа аниччасан̃н̃а̄ аничча̄нупассана̄васена ават̣т̣ха̄насса мӯлабха̄вато. гопа̄насийо вийа чатубхӯмакакусала̄ дхамма̄ аниччасан̃н̃а̄мӯлакатта̄. кӯт̣ам̣ аггам̣ саббагопа̄насӣнам̣ татха̄адхит̣т̣ха̄насса падха̄нака̄ран̣атта̄. аниччасан̃н̃а̄ агга̄ти еттха̄пи есева найо. аниччасан̃н̃а̄ локийа̄ти идам̣ аниччасан̃н̃а̄нупассанам̣ сандха̄йа вуттам̣. аничча̄нупассана̄мукхена адхигатаарийамагге уппаннасан̃н̃а̄ аниччасан̃н̃а̄ти ваттаббатам̣ лабхатӣти ‘‘аниччасан̃н̃а̄, бхиккхаве, бха̄вита̄ бахулӣката̄ саббам̣ ка̄мара̄гам̣ парийа̄дийатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. татха̄ хи дхаммасан̇гахе (дха. са. 357, 360) ‘‘йасмим̣ самайе локуттарам̣ сан̃н̃ам̣ бха̄ветӣ’’тиа̄дина̄ сан̃н̃а̄пи уддхат̣а̄. сабба̄су упама̄сӯти мӯласанта̄наупама̄дӣсу пан̃часу упама̄су. пурима̄хӣти кассакапаббаджала̄йанаамбапин̣д̣иупама̄хи аниччасан̃н̃а̄йа киччам̣ вуттам̣ мӯласанта̄накапада̄ланапаббаджала̄йанаван̣т̣аччхеданападесена ¶ аниччасан̃н̃а̄йа пат̣ипаккхапаччхеданасса дасситатта̄. паччхима̄хи балам̣ дасситам̣ пат̣ипаккха̄тибха̄васса джотитатта̄.
аниччасан̃н̃а̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пуппхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
маджджхимапан̣н̣а̄сако саматто.
11. антавагго
1. антасуттаван̣н̣ана̄
103. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ¶ асам̣сат̣т̣хабха̄вена ети гаччхатӣти анто, бха̄готи а̄ха ‘‘анта̄ти кот̣т̣ха̄са̄’’ти. ‘‘сакка̄йаниродханто’’ти ниродхапаччайасса гахитатта̄ вуттам̣ ‘‘чатусаччавасена пан̃чаккхандхе йоджетва̄’’ти. антоти…пе… аджджха̄сайавасена вуттам̣ йатха̄нуломадесанатта̄ суттантадесана̄йа.
антасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2-3. дуккхасутта̄диван̣н̣ана̄
104-105. дутийампӣти апи-саддо сампин̣д̣анаттхо. тена на кевалам̣ пат̣хамасуттамева, атха кхо дутийампӣти.
татийампи татхева̄ти имина̄ ‘‘пан̃чаккхандхе чатусаччавасена йоджетва̄’’ти идам̣ упасам̣харати.
дуккхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. парин̃н̃еййасуттаван̣н̣ана̄
106. парин̃н̃еййети еттха тиссо парин̃н̃а̄ н̃а̄тапарин̃н̃а̄, тӣран̣апарин̃н̃а̄, паха̄напарин̃н̃а̄ти. та̄су н̃а̄тапарин̃н̃а̄ йа̄вадева тӣран̣апарин̃н̃аттха̄. тӣран̣апарин̃н̃а̄ ча йа̄вадева паха̄напарин̃н̃аттха̄ти ¶ . таттха уккат̣т̣ха̄йа парин̃н̃а̄йа киччадассанавасена аттхам̣ дассенто ‘‘парин̃н̃еййети париджа̄нитаббе саматиккамитаббе’’ти, паха̄таббети аттхо. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘катама̄ ча, бхиккхаве, парин̃н̃а̄? ра̄гаккхайо, досаккхайо, мохаккхайо’’ти, тасма̄ саматиккаманти, саматиккантам̣ паха̄насса упа̄йам̣. саматиккамитва̄ т̣хитанти паджахитва̄ т̣хитанти айаметтха аттхо.
парин̃н̃еййасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5-10. саман̣асутта̄диван̣н̣ана̄
107-112. чатта̄ри ¶ сачча̄ни катхита̄ни асса̄да̄дӣнам̣ самудайа̄дӣнан̃ча деситатта̄.
килесаппаха̄нам̣ катхитам̣ ра̄гаппаха̄насса джотитатта̄.
саман̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
антаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. дхаммакатхикавагго
1-2. авиджджа̄сутта̄диван̣н̣ана̄
113-114. йа̄вата̄ти йасма̄. има̄йа…пе… саманна̄гатоти ‘‘идам̣ дуккханти йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ найена вутта̄йа чатӯсу арийасаччесу ан̃н̃а̄н̣асабха̄ва̄йа авиджджа̄йа саммохена саманна̄гато. етта̄вата̄ти еттакена ка̄ран̣ена авиджджа̄гато саман̇гӣбхӯтена упагато, авиджджа̄йа ва̄ упето на̄ма хоти.
дутийепӣти виджджа̄сутте. ‘‘виджджа̄васена десана̄’’ти айамева висесоти а̄ха ‘‘есева найо’’ти.
авиджджа̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. дхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄
115. пат̣хамена ¶ дхаммакатхико катхито ‘‘дхаммам̣ десетӣ’’ти вуттатта̄. дутийена секхабхӯми катхита̄ ‘‘пат̣ипанно хотӣ’’ти вуттатта̄, татийена асекхабхӯми катхита̄ ‘‘анупа̄да̄вимутто хотӣ’’ти вуттатта̄. дхаммакатхикам̣ пуччхитена бхагавата̄. висесетва̄ти дхаммакатхикабха̄вато висесетва̄ уккам̣сетва̄. две бхӯмийоти секкха̄секкхабхӯмийо.
дхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дутийадхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄
116. тӣн̣и ¶ виссаджджана̄нӣти йатха̄пуччхам̣ тӣн̣и виссаджджана̄ни.
дутийадхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5-9. бандханасутта̄диван̣н̣ана̄
117-121. тӣрам̣ вуччати ват̣т̣ам̣ ориматӣранти катва̄. тена̄ха ‘‘атха̄йам̣ итара̄ паджа̄, тӣрамева̄нудха̄ватӣ’’ти (дха. па. 85). па̄рам̣ вуччати нибба̄нам̣ сам̣са̄расса па̄риманти катва̄. баддхоти анусайаппаха̄насса акататта̄ килесабандханена баддхо, суккапаккхепи дит̣т̣хисаманупассана̄йа рӯпа̄дибандханасса пат̣иккхепаматтамева вуттам̣, на вимоккханти адхиппа̄йо. имасмим̣ сутте ват̣т̣адуккхам̣ катхитанти ‘‘тӣрадассӣ па̄радассӣ, паримутто со дуккхасма̄ти вада̄мӣ’’ти а̄гататта̄ ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхиканти ваттум̣ сакка̄.
чхат̣т̣ха̄дӣни утта̄наттха̄нева хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄.
бандханасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сӣлавантасуттаван̣н̣ана̄
122. а̄ба̄дхат̣т̣хена̄ти а̄дито уппаттито пат̣т̣ха̄йа ба̄дханат̣т̣хена руджанат̣т̣хена. антодосат̣т̣хена̄ти аббхантаре ева дуссанат̣т̣хена куппанат̣т̣хена. кхан̣анат̣т̣хена̄ти сасанат̣т̣хена. дуккхат̣т̣хена̄ти дуккхаматта̄ ¶ дуккхабха̄вена. дуккхан̃хи локе ‘‘агха’’нти вуччати ативийа хананато. висабха̄гам̣ …пе… паччайат̣т̣хена̄ти йатха̄паваттама̄на̄нам̣ дха̄та̄дӣнам̣ висабха̄габхӯтамаха̄бхӯтасамут̣т̣ха̄насса а̄ба̄дхасса паччайабха̄вена. асакат̣т̣хена̄ти анаттанийато. палуджджанат̣т̣хена̄ти пака̄рато бхиджджанат̣т̣хена. саттасун̃н̃атат̣т̣хена̄ти саттасан̇кха̄тааттасун̃н̃атат̣т̣хена. атта̄бха̄вена̄ти дит̣т̣хигатикапарикаппитасса аттано абха̄вена. сун̃н̃ато анаттатоти еттха ‘‘парато’’ти падасса сан̇гахо ка̄таббо, тасма̄ ‘‘двӣхи анаттаманасика̄ро’’ти ваттаббам̣.
сӣлавантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. сутавантасуттаван̣н̣ана̄
123. татха̄ ¶ ека̄дасамети еттха татха̄-саддена ‘‘утта̄намева̄’’ти идам̣ а̄кад̣д̣хати. идха̄ти ека̄дасаме. каммат̣т̣ха̄насса уггахадха̄ран̣апаричайаманасика̄равасена паваттан̃а̄н̣ам̣ каммат̣т̣ха̄насутавасена ниппхаджджанато ‘‘сута’’нти вуттам̣.
сутавантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12-13. каппасутта̄диван̣н̣ана̄
124-125. ра̄хулова̄дасадиса̄нӣти ра̄хулова̄дасутте (ма. ни. 2.113 а̄дайо) а̄гатасуттасадиса̄ни.
каппасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дхаммакатхикаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
13. авиджджа̄вагго
1-10. самудайадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄
126-135. имасминти ¶ авиджджа̄вагге. чатусаччамева катхитам̣, тасма̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄намева̄ти адхиппа̄йо.
самудайадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
авиджджа̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. куккул̣авагго
1-14. куккул̣асутта̄диван̣н̣ана̄
136-149. анто агги маханто чха̄рикара̄си, таттха уккул̣авикулато аккамантам̣ йа̄ва кесаггам̣ анудахата̄йа куччхитам̣ кул̣анти куккул̣ам̣ ¶ , рӯпаведана̄ди пана татопи кан̃чи ка̄лам̣ анудаханато маха̄парил̣а̄ханат̣т̣хена ча куккул̣ам̣ вийа̄ти куккул̣ам̣. аниччалаккхан̣а̄дӣнӣти аниччадуккха̄натталаккхан̣а̄ни.
куккул̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
куккул̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
15. дит̣т̣хивагго
1-9. аджджхаттасутта̄диван̣н̣ана̄
150-158. паччайам̣ катва̄ти абхинивесапаччайам̣ катва̄. а̄дисаддена миччха̄дит̣т̣хисакка̄йадит̣т̣хиатта̄нудит̣т̣хи сан̃н̃оджана̄бхинивеса-винибандхааджджхоса̄на̄ни сан̇ган̣ха̄ти. таттха абхинивеса̄ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хийо. винибандха̄ ‘‘ка̄йе авӣтара̄го хотӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 3.320; ма. ни. 1.186) а̄гатачетасовинибандха̄ ¶ . аджджхоса̄на̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хиджджхоса̄на̄ни. сеса̄ни сувин̃н̃еййа̄нева.
аджджхаттасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10.а̄нандасуттаван̣н̣ана̄
159. дхарама̄нака̄лети джӣвама̄нака̄ле. паха̄нам̣ апассантоти тхерасса кира бхагавати пемам̣ адхиматтам̣. читтам̣ ган̣хисса̄мӣти читтам̣ а̄ра̄дхесса̄ми. гантаббам̣ хоти, тасма̄ сапалибодхо. читтам̣ сампахам̣сама̄ноти читтасса вибодхано. вимутти…пе… джа̄то а̄йатим̣ пат̣иведхапаччайатта̄, на пана тада̄ висеса̄вахабха̄ва̄ ниббедхабха̄гийо.
а̄нандасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дит̣т̣хиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
упарипан̣н̣а̄сако саматто.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
кхандхасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
2. ра̄дхасам̣йуттам̣
1. пат̣хамавагго
1. ма̄расуттаван̣н̣ана̄
160. ма̄расаддойам̣ ¶ ¶ бха̄васа̄дханоти дассенто ‘‘ма̄ро ва̄ асса̄ти маран̣ам̣ ва̄ бхавеййа̄’’ти а̄ха. ма̄рета̄ти маритаббо ма̄рам̣ маран̣ам̣ етабботи а̄ха ‘‘ма̄ретаббо’’ти. анупа̄да̄нибба̄наттха̄ти пхалавимуттисан̇кха̄та̄ арахато арахантата̄ на̄ма йа̄вадева анупа̄да̄нибба̄наттха̄. нибба̄наббхантарети анупа̄да̄нибба̄на̄дхигамасса аббхантаре тато орамева идам̣ маггам̣ брахмачарийам̣ вуссати, на тато парам̣. асса̄ти брахмачарийасса.
ма̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2-10. саттасутта̄диван̣н̣ана̄
161-169. лаггапуччха̄ти лагганасса баджджханасса пуччха̄. йади рӯпа̄дӣсу саттатта̄ сатто, кхӣн̣а̄сава̄ катхам̣ сатта̄ти? саттабхӯтапубба̄ти катва̄. кӣл̣а̄вигаманти кӣл̣а̄йа апанайанам̣ ораман̣ам̣. йантараджджу вийа бхавапабандхасса найанато бхавараджджӯти тан̣ха̄ вутта̄.
саттасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1-12. ма̄расутта̄диван̣н̣ана̄
170-181. рӯпа̄дивинимуттам̣ ¶ маран̣ам̣ на̄ма наттхи рӯпа̄дӣнам̣йева вибхаве маран̣асаман̃н̃а̄ти. маран̣адхаммо вина̄сабха̄во.
ма̄расутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3-4. а̄йа̄чанавагга̄ди
1-11. ма̄ра̄дисуттаека̄дасакаван̣н̣ана̄
182-205. сукхумам̣ ¶ ка̄ран̣ам̣ упат̣т̣ха̄ти, тенеса тхеро пат̣ибха̄неййака̄нам̣ етадагге т̣хапито. вимуттипарипа̄чанӣйадхаммавасенева, на пат̣иведха̄вахабха̄вена.
ма̄ра̄дисуттаека̄дасакаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
а̄йа̄чанавагга̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
ра̄дхасам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
3. дит̣т̣хисам̣йуттам̣
1. сота̄паттивагго
1. ва̄тасуттаван̣н̣ана̄
206. на ¶ ¶ ете ва̄та̄ти йе име руккхаса̄кха̄дибхан̃джанакара̄, ете саттака̄йатта̄ ва̄та̄ на̄ма на хонти. те хи ничча̄ дхува̄ сассата̄. тена̄ха ‘‘ва̄то пана̄’’тиа̄ди. тена саттасу ка̄йесу чатуттхам̣ ка̄йама̄ха. руккхаса̄кха̄дибхан̃джанако есо ва̄талесо на̄ма, ва̄тасадисоти аттхо. есикаттхамбхо вийа̄ти имина̄ ниччалабха̄вамева дассети, паббатакӯт̣ам̣ вийа̄ти имина̄ пана сассатисамам̣ва̄пи. айан̃хи ва̄йу ка̄йасса ниччатам̣ абхинивисса т̣хито ‘‘ма̄ ча аниччата̄ паро хотӯ’’ти на ва̄та̄ ва̄йантӣти ба̄дхати. еса найо надийо сандантӣтиа̄дӣсу. удакам̣ пана̄ти дутийам̣ ка̄йам̣ сандха̄йа̄ха. габбхо пана на никкхамати кӯт̣ат̣т̣ха̄дибха̄венева тасса лаббханато. нева те уденти йатха̄ ва̄та̄, евам̣ тит̣т̣ханато локасса пана татха̄ матиматтанти адхиппа̄йо.
ва̄тасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2-4. етам̣мамасутта̄диван̣н̣ана̄
207-209. дит̣т̣хам̣ рӯпа̄йатанам̣ чаккхуна̄ дат̣т̣хаббато. сутам̣ садда̄йатанам̣ сотена сотаббато. мутам̣ гандха̄йатана̄ди тивидхам̣ сампаттага̄хӣхи гха̄на̄дӣхи патва̄ гахетаббато. авасеса̄ни чаккха̄дӣни сатта̄йатана̄ни вин̃н̃а̄там̣ на̄ма кевалам̣ мановин̃н̃а̄н̣ена виджа̄нитаббато. паттанти ануппаттам̣, йам̣ кин̃чи па̄пун̣итаббам̣ парийеситва̄ гавеситва̄ сампаттанти ануппаттам̣. парийеситанти парийит̣т̣хам̣. читтена анусан̃чаританти манаса̄ чинтитам̣. ‘‘паттам̣ парийесита’’нти етасмим̣ пададвайе чатуккам̣ самбхаватӣти там̣ дассетва̄ тасса васена паттапарийеситапада̄ни, тато манаса̄ анувичаритан̃ча нӣхаритва̄ дассетум̣ ¶ ‘‘локасмим̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха парийеситва̄ паттам̣ на̄ма парийесана̄йа ¶ паригга̄хабха̄вато. парийеситам̣ на̄ма кевалам̣ парийеситамева̄ти катва̄ парийеситва̄ паттасса манусса̄нувичаритасса вуттатта̄. пат̣хамавикаппе сан̇каро аттхӣти асан̇карато ча дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. саббанти вин̃н̃а̄та̄ди. тан̃хи мановин̃н̃а̄н̣ена гахитатта̄ манаса̄ анувичаритам̣ на̄ма на дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣.
етам̣мамасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. наттхидиннасуттаван̣н̣ана̄
210. диннанти деййадхаммасӣсена да̄нам̣ вуттанти а̄ха ‘‘диннасса пхала̄бха̄вам̣ сандха̄йа̄’’ти, диннам̣ пана анна̄диваттхум̣ катхам̣ пат̣иккхипанти. еса найо ‘‘йит̣т̣хам̣ хута’’нти еттха̄пи. маха̄йа̄готи саббаса̄дха̄ран̣ам̣ маха̄да̄нам̣. пахен̣акасакка̄роти па̄хунака̄нам̣ ка̄таббасакка̄ро. пхаланти а̄нисам̣сапхалам̣ ниссандапхалан̃ча. випа̄коти садисапхалам̣. паралоке т̣хитасса айам̣ локо наттхӣти паралоке т̣хитасса каммуна̄ ладдхаббо айам̣ локо на хоти. идхалоке т̣хитассапи паралоко наттхӣти идхалоке т̣хитасса каммуна̄ ладдхаббо паралоко на хоти. таттха ка̄ран̣ама̄ха – ‘‘саббе таттха таттхева уччхиджджантӣ’’ти. име сатта̄ йаттха йаттха бхаве йониа̄дӣсу ча т̣хита̄, таттха таттхева уччхиджджанти нирудайавина̄савасена нассанти. пхала̄бха̄вавасена̄ти ма̄та̄питӯсу самма̄пат̣ипаттимиччха̄пат̣ипаттӣнам̣ пхаласса абха̄вавасена ‘‘наттхи ма̄та̄, наттхи пита̄’’ти ваданти, на ма̄та̄питӯнам̣, на̄пи тесу ида̄ни карийама̄насакка̄ра̄сакка̄ра̄нам̣ абха̄вавасена тесам̣ локапаччаккхатта̄. пуббул̣акасса вийа имесам̣ сатта̄нам̣ уппа̄до на̄ма кевало, на бхавато чавитва̄ а̄гаманапуббакоти дассанаттхам̣ ‘‘наттхи сатта̄ опапа̄тика̄’’ти вуттанти а̄ха – ‘‘чавитва̄ уппаджджанакасатта̄ на̄ма наттхӣ’’ти. саман̣ена на̄ма йа̄тха̄вато джа̄нантена кассачи акатхетва̄ сан̃н̃атена бхавитаббам̣, ан̃н̃атха̄ а̄хопурисика̄ на̄ма сийа̄. кин̃хи паро парасса кариссати, татха̄ ча аттано сампа̄данасса кассачи авассайо ева на сийа̄ таттха таттхева уччхиджджанатоти а̄ха ‘‘йе иман̃ча…пе… паведентӣ’’ти.
чатӯсу ¶ маха̄бхӯтесу нийуттоти ча̄тумаха̄бхӯтико. йатха̄ пана маттика̄йа ниббаттам̣ бха̄джанам̣ маттика̄майам̣, евамайам̣ чатӯхи маха̄бхӯтехи ниббаттоти а̄ха ‘‘чатумаха̄бхӯтамайо’’ти. аджджхаттика̄ патхавӣдха̄тӯти саттасанта̄нагата̄ патхавӣдха̄ту. ба̄хирам̣ патхавӣдха̄тунти бахиддха̄ маха̄патхавим̣. ануйа̄тӣти тасса анурӯпабха̄вена йа̄ти упети. упагаччхатӣти пуббе ба̄хирапатхавӣка̄йато тадекадесабхӯта̄ патхавӣ а̄гантва̄ аджджхаттикабха̄ваппаттийа̄ саттабха̄вена сан̣т̣хита̄ ида̄ни гхат̣а̄дипатхавӣ ¶ вийа тамева ба̄хирапатхавӣка̄йам̣ упети упагаччхати, саббасо тена ниббисесатам̣ екӣбха̄вамева гаччхатӣти аттхо. а̄па̄дӣсупи есева найоти еттха паджджуннена маха̄самуддато гахитаа̄по вийа вассодакабха̄вена пунапи маха̄самуддам̣, сӯрийарам̣сито гахитаиндаггисан̇кха̄татеджо вийа пунапи сӯрийарам̣сим̣, маха̄ва̄йукхандхато ниггатамаха̄ва̄йо вийа тамева ва̄йукхандхам̣ упети упагаччхатӣти дит̣т̣хигатико сайамева аттано ва̄дам̣ бхиндати. умматтакапаччхисадисан̃хи дит̣т̣хигатикадассанам̣. маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни а̄ка̄сам̣ паккханданти тесам̣ висайабха̄ва̄ висайа̄пӣти вадати. висайиггахан̣ена хи висайа̄ гахита̄ ева хонтӣти. гун̣а̄гун̣апада̄нӣти гун̣адосакот̣т̣ха̄са̄. сарӣрамева пада̄нӣти адхиппетам̣ сарӣрена там̣там̣кирийа̄йа паджджитаббато. даббанти муйхантӣти даттӯ, мӯл̣хапуггала̄. техи даттӯхи ба̄ламануссехи пан̃н̃аттам̣.
наттхидиннасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. каротосуттаван̣н̣ана̄
211. сахаттха̄ каронтасса̄ти сахаттхена каронтасса. ниссаггийатха̄вара̄дайопи идха сахаттхакаран̣енева сан̇гахита̄. хаттха̄дӣнӣти хаттхапа̄дакан̣н̣ана̄са̄дӣни. пачанам̣ даханам̣ виба̄дхананти а̄ха ‘‘дан̣д̣ена пӣл̣ентасса̄’’ти. папан̃часӯданийам̣ ‘‘таджджентасса ча̄’’ти аттхо вутто, идха пана суман̇галавила̄синийам̣ вийа таджджанам̣ парибха̄санам̣ дан̣д̣енева сан̇гахетва̄ ‘‘дан̣д̣ена пӣл̣ентасса’’иччева вуттам̣. сокам̣ сайам̣ каронтасса̄ти парасса сокака̄ран̣ам̣ сайам̣ каронтасса, сокам̣ ва̄ уппа̄дентасса. парехи аттано вачанакарехи. сайампи пхандатоти парасса виба̄дханаппайогена ¶ сайампи пхандато. атипа̄тайатоти падам̣ суддхакаттуаттхе хетукаттуаттхе ча ваттатӣти а̄ха – ‘‘ханантассапи хана̄пентассапӣ’’ти. ка̄ран̣авасена̄ти ка̄ра̄панавасена.
гхарасса бхитти анто ча бахи ча сандхита̄ хутва̄ т̣хита̄ва гхарасандхи. кин̃чипи асесетва̄ ниравасесо лопо ниллопо. ека̄га̄ре нийутто вилопо ека̄га̄рико. парито саббасо пантхе хананам̣ парипантхо. па̄пам̣ на карӣйати пуббе асато уппа̄детум̣ асаккун̣еййатта̄, тасма̄ наттхи па̄пам̣. йади евам̣ катхам̣ сатта̄ па̄пе паваттантӣти а̄ха ‘‘сатта̄ пана карома̄ти евам̣сан̃н̃ино хонтӣ’’ти евам̣ кирасса хоти имесан̃хи сатта̄нам̣ хим̣са̄дикирийа̄ на атта̄нам̣ пхусати тасса ниччата̄йа ниббика̄ратта̄, сарӣрам̣ пана ачетанам̣ кат̣т̣хакалин̇гарӯпамам̣, тасмим̣ викопитепи на кин̃чи па̄панти. кхуранемина̄ти ниситакхурамайанемина̄, кхурасадисанемина̄ти аттхо.
ган̇га̄йа ¶ даккхин̣а̄ диса̄ аппатирӯпадесо, уттарадиса̄ патирӯпадесоти адхиппа̄йена ‘‘даккхин̣ан̃чепӣ’’тиа̄ди вуттанти а̄ха ‘‘даккхин̣атӣре манусса̄ каккхал̣а̄’’тиа̄ди. маха̄йа̄ганти маха̄виджитайан̃н̃асадисам̣ маха̄йа̄гам̣. упосатхакаммена̄ти упосатхакаммена ча. ча-саддо хеттха луттаниддит̣т̣хо. дамасаддо хи индрийасам̣варасса упосатхасӣласса ча ва̄чако идха̄дхиппето. кечи пана ‘‘упосатхакаммена̄’’ти идам̣ индрийадаманасса висесанам̣, тасма̄ ‘‘упосатхакаммабхӯтена индрийадамена̄’’ти аттхам̣ ваданти. сӣласам̣йамена̄ти сӣласам̣варена. саччавачанена̄ти саччава̄ча̄йа. тасса̄ висум̣ вачанам̣ локе гарутарапун̃н̃асамматабха̄вато. йатха̄ хи па̄падхаммесу муса̄ва̄до гару, евам̣ пун̃н̃адхаммесу саччава̄ча̄. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘екам̣ дхаммам̣ атӣтасса̄’’тиа̄ди (итиву. 25). паваттӣти йо каротӣти вуччати, тасса санта̄не пхаласса ниббаттийа̄ паччайабха̄вена паватти. саббатха̄ти ‘‘карото’’тиа̄дина̄ вуттена саббаппака̄рена кирийамева пат̣иккхипанти.
каротосуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. хетусуттаван̣н̣ана̄
212. убхайена̄ти ¶ хетупаччайапат̣иседхавачанена. сам̣килесапаччайанти сам̣килисанасса малӣнабха̄васса ка̄ран̣ам̣. висуддхипаччайанти сам̣килесато висуддхийа̄ вода̄насса ка̄ран̣ам̣. наттхи баланти сатта̄нам̣ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йиканибба̄насампаттиа̄вахам̣ балам̣ на̄ма кин̃чи наттхи. тена̄ха ‘‘йамхӣ’’тиа̄ди. нидассанаматтан̃четам̣, сам̣килесикампи ча̄йам̣ пат̣иккхипатева. ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄нӣти тасса̄ тасса̄ кирийа̄йа уссаннат̣т̣хена балам̣, сӯравӣрабха̄ва̄вахат̣т̣хена вӣрийам̣, тамева дал̣хагга̄хабха̄вато порисам̣ дхурам̣ вахантена паваттетаббато пурисатха̄мо, парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманаппаваттийа̄ пурисапараккамоти вуттоти ведитаббам̣.
сатвайогато, рӯпа̄дӣсу ва̄ саттата̄йа сатта̄, па̄н̣анато асса̄санапасса̄санавасена паваттийа̄ па̄н̣а̄, те пана со екиндрийа̄дивасена вибхаджитва̄ вадатӣти а̄ха ‘‘екиндрийо’’тиа̄ди. ан̣д̣акоса̄дӣсу бхаванато бхӯта̄ти вуччантӣти а̄ха ‘‘ан̣д̣а…пе… вадантӣ’’ти. джӣванато па̄н̣ам̣ дха̄рента̄ вийа вад̣д̣ханато джӣва̄ти са̄лийава̄дике ваданти. наттхи етесам̣ сам̣килесависуддхӣсу васоти аваса̄. наттхи тесам̣ балам̣ вӣрийанти абала̄ авӣрийа̄. нийатата̄ти аччхеджджасутта̄вута̄бхеджджаман̣ино вийа нийатаппаваттита̄йа гатиджа̄тибандха̄паваггавасена нийамо. таттха таттха гамананти чханнам̣ абхиджа̄тӣнам̣ васена та̄су та̄су гатӣсу упагаманам̣. самава̄йена сама̄гамо сан̇гати. сабха̄войева̄ти йатха̄ кан̣т̣акасса тиккхата̄, капиттхапхала̄нам̣ париман̣д̣алата̄ ¶ , мигапаккхӣнам̣ вичитта̄ка̄рата̄, евам̣ саббассапи локасса хетупаччайехи вина̄ татха̄ татха̄ парин̣а̄мо, айам̣ сабха̄во ева акиттимо ева. тена̄ха ‘‘йена хӣ’’тиа̄ди. чхал̣абхиджа̄тийо парато виттха̄рӣйанти. сукхан̃ча дуккхан̃ча пат̣исам̣ведентӣти ваданта̄ адуккхамасукхабхӯбхим̣ саббена саббам̣ на джа̄нантӣти уллин̇генто ‘‘ан̃н̃а̄ сукхадуккхабхӯми наттхӣти дассентӣ’’ти а̄ха.
хетусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8-10. маха̄дит̣т̣хисутта̄диван̣н̣ана̄
213-215. аката̄ти ¶ самена ва̄ висамена ва̄ кеначи хетуна̄ на ката̄ ева. кеначи катам̣ каран̣ам̣ видха̄нам̣ наттхи етесанти акатавидха̄на̄. пададвайенапи локе кеначи хетупаччайена несам̣ абхиниббаттита̄бха̄вам̣ дассети. иддхийа̄пи на ниммита̄ти кассачи иддхимато девасса брахмуно ва̄ иддхийа̄пи на ниммита̄. аниммита̄ти ва̄ кассачи анимма̄пака̄. аджанака̄ти етена патхавӣка̄йа̄дӣнам̣ рӯпа̄диджанакабха̄вам̣ пат̣иккхипати. рӯпасадда̄дайо хи патхавӣка̄йа̄дӣхи аппат̣ибаддхавуттика̄ти тасса ладдхи. йатха̄ паббатакӯт̣ам̣ кеначи аниббаттитам̣ кассачи ча аниббаттакам̣, еваметепӣти а̄ха ‘‘кӯт̣ат̣т̣ха̄’’ти. йамидам̣ ‘‘бӣджа̄дито ан̇кура̄ди джа̄йатӣ’’ти вуччати, тан̃ча виджджама̄намева тато никкхамати, на̄виджджама̄нам̣, ан̃н̃атха̄ йато куточи йасса кассачи уппатти сийа̄ти адхиппа̄йо. т̣хита̄ти ниббика̄рабха̄вена т̣хита̄. на чалантӣти на вика̄рам̣ а̄паджджанти. вика̄ра̄бха̄вена хи тесам̣ саттаннам̣ ка̄йа̄нам̣ есикат̣т̣ха̄йит̣т̣хитата̄. анин̃джанан̃ча аттано пакатийа̄ ават̣т̣ха̄намева. тена̄ха ‘‘на випарин̣амантӣ’’ти. авипарин̣а̄мадхамматта̄ ева ча не ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на бйа̄ба̄дхенти. сати хи вика̄рам̣ а̄па̄детаббата̄йа бйа̄ба̄дхаката̄пи сийа̄, татха̄ ануггахетаббата̄йа анугга̄хаката̄ти тадабха̄вам̣ дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘на̄ла’’нтиа̄ди вуттам̣. патхавӣ ева ка̄йекадесатта̄ патхавика̄йо. джӣвасаттама̄нам̣ ка̄йа̄нам̣ ниччата̄йа ниббика̄ра̄бха̄вато на хантаббата̄, на гха̄т̣етаббата̄ ча̄ти нева кочи ханта̄ гха̄тета̄ ва̄. тена̄ха ‘‘саттаннантвева̄’’тиа̄ди. йади кочи ханта̄ наттхи, катхам̣ саттхаппаха̄роти а̄ха ‘‘йатха̄ муггара̄сиа̄дӣсӯ’’тиа̄ди. кевалам̣ сан̃н̃а̄маттамева хоти, на гха̄тана̄ди, параматтхато саттаннантвева ка̄йа̄нам̣ авикопанӣйабха̄ватоти адхиппа̄йо.
памукхайонӣнанти мануссатираччха̄на̄дӣсу кхаттийабра̄хман̣а̄дисӣхабйаггха̄дивасена падха̄найонӣнам̣. сат̣т̣хисата̄ни чхасахасса̄ни. ‘‘пан̃ча ча каммуно сата̄нӣ’’ти падасса аттхадассанам̣ ‘‘пан̃ча каммасата̄ни ча̄’’ти ¶ . есева найоти имина̄ ‘‘кевалам̣ таккаматтена нираттхакадит̣т̣хим̣ дӣпетӣ’’ти имамева аттхам̣ атидисати. еттха ча таккаматтакена̄ти имина̄ йасма̄ таккика̄ ниран̇кусата̄йа парикаппанасса йам̣ кин̃чи аттано парикаппитам̣ са̄рато ¶ ман̃н̃ама̄на̄ татхева абхинивисса таккадит̣т̣хига̄хам̣ ган̣ханти, тасма̄ на тесам̣ дит̣т̣хиваттхӯсу вин̃н̃ӯхи вича̄ран̣а̄ ка̄табба̄ти дассети. кечӣти уттаравиха̄рава̄сино. те хи ‘‘пан̃ча камма̄нӣти чаккхусотагха̄надживха̄ка̄йа̄, има̄ни пан̃чиндрийа̄ни ‘пан̃ча камма̄нӣти пан̃н̃а̄пентӣ’’ти ваданти. камманти ладдхӣти ол̣а̄рикабха̄вато парипун̣н̣акамманти ладдхи. манокаммам̣ анол̣а̄рикатта̄ упад̣д̣хакамманти ладдхӣти йоджана̄. ‘‘два̄сат̣т̣хипат̣ипада̄’’ти ваттаббе сабха̄ванируттим̣ аджа̄нанта̄ ‘‘дват̣т̣хипат̣ипада̄’’ти ваданти. екасмим̣ каппети екасмим̣ маха̄каппе. таттха̄пи ча виват̣т̣ат̣т̣ха̄йисан̃н̃ите екасмим̣ асан̇кхйеййакаппе.
ураббхе ханантӣти ораббхика̄. евам̣ сӯкарика̄дайо ведитабба̄. лудда̄ти ан̃н̃епи йе кечи ма̄гавиканеса̄да̄дайо, те па̄пакаммапасутата̄йа кан̣ха̄бхиджа̄тӣти ваданти. бхиккхӯти буддхаса̄сане бхиккхӯ. те кира ‘‘саччхандара̄га̄ парибхун̃джантӣ’’ти адхиппа̄йена чатӯсу паччайесу кан̣т̣аке паккхипитва̄ кха̄дантӣти ваданти. касма̄ти че? йасма̄ те пан̣ӣтапан̣ӣте паччайе пат̣исевантӣти тасса миччха̄га̄хо. н̃а̄йаладдхепи паччайе парибхун̃джама̄на̄ а̄джӣвакасамайасса виломага̄хита̄йа паччайесу кан̣т̣аке паккхипитва̄ кха̄данти на̄ма̄ти вадантӣти апаре. еке паббаджита̄, йе висесато аттакиламатха̄нуйогамануйутта̄. татха̄ хи те кан̣т̣аке ваттанта̄ вийа хонтӣти кан̣т̣акавуттика̄ти вутта̄. т̣хатва̄ бхун̃джананаха̄напат̣иккхепа̄диватасама̄йогена пан̣д̣аратара̄. ачелакаса̄вака̄ти а̄джӣвакаса̄ваке вадати. те кира а̄джӣвакасамайе а̄джӣвакаладдхийа̄ дал̣хага̄хита̄йа ниган̣т̣хехипи пан̣д̣аратара̄. нанда̄дайо кира татха̄рӯпам̣ а̄джӣвакапат̣ипаттим̣ уккам̣сам̣ па̄петва̄ т̣хита̄, тасма̄ ниган̣т̣хехи а̄джӣвакаса̄вакехи ча пан̣д̣аратара̄ вутта̄. парамасукка̄бхиджа̄тӣти айам̣ тесам̣ ладдхи.
пурисабхӯмийоти падха̄напуггалена ниддесо. иттхӣнампета̄ бхӯмийо иччхантева. бхиккху ча паннакотиа̄ди тесам̣ па̄л̣и ева. таттха паннакоти бхиккха̄йа вичаран̣ако, тесам̣ ва̄ пат̣ипаттийа̄ пат̣ипаннако. джиноти джин̣н̣о джара̄васена хӣнадха̄туко, аттано ва̄ пат̣ипаттийа̄ пат̣ипаккхе джинитва̄ т̣хито. со кира татха̄бхӯто дхаммампи кассачи на катхети. тена̄ха ‘‘на кин̃чи а̄ха̄’’ти. нит̣т̣хухана̄дивиппака̄ре кеначи катепи кхаманавасена ¶ на кин̃чи вадатӣти ваданти. ала̄бхинти ‘‘со на кумбхимукха̄ пат̣игган̣ха̄тӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.394) найена вуттаала̄бхахетусама̄йогена ала̄бхим̣. тато ева джигхаччха̄дуббалйапаретата̄йа сайанапара̄йан̣ам̣ саман̣ам̣ паннабхӯмӣти ваданти.
а̄джӣвавуттисата̄нӣти ¶ сатта̄нам̣ а̄джӣвабхӯта̄ни джӣвика̄вуттисата̄ни. пасуггахан̣ена ел̣акаджа̄ти гахита̄, мигаггахан̣ена руругавайа̄дисаббамигаджа̄ти. бахӯ дева̄ти ча̄тумаха̄ра̄джика̄дибрахмака̄йика̄дивасена тесам̣ антарабхедавасена бахӯ дева̄. таттха ча̄тумаха̄ра̄джика̄нам̣ екачче антарабхеда̄ маха̄самайасуттавасена (дӣ. ни. 2.331 а̄дайо) дӣпетабба̄. манусса̄пи ананта̄ти дӣпадесакулавам̣са̄джӣва̄дивибха̄гена манусса̄пи анантабхеда̄. писа̄ча̄ ева песа̄ча̄, те махантамаханта̄ аджагарапета̄дайо. чхаддантадахаманда̄кинийо кул̣ӣрамучалиндана̄мена ваданти.
павут̣а̄ти саббаган̣т̣хика̄. пан̣д̣итопи…пе… уддхам̣ на гаччхати. касма̄? сатта̄нам̣ сам̣саран̣ака̄ласса нийатабха̄вато.
апарипаккам̣ сам̣саран̣анимиттам̣ сӣла̄дина̄ парипа̄чети на̄ма сӣгхам̣йева висуддхиппаттийа̄. парипаккам̣ каммам̣ пхусса пхусса патва̄ патва̄ ка̄ле парипаккабха̄ва̄па̄данена бйантӣ кароти на̄ма. суттагул̣ети суттават̣т̣ийам̣. ниббет̣хийама̄намева палетӣти упама̄йа сатта̄нам̣ сам̣са̄ро ануккамена кхӣйатева, на тасса вад̣д̣хӣти дассети париччхиннарӯпатта̄. ниббет̣хийама̄намева суттагул̣ам̣ гаччхатӣти вуччати. тан̃ча кхо суттапама̄н̣ена, сутте пана асати куто гаччхати суттагул̣ам̣. тена̄ха – ‘‘сутте кхӣн̣е на гаччхатӣ’’ти. таттхева тит̣т̣хати суттапарийантанти адхиппа̄йо. ка̄лавасена̄ти аттани вет̣хетва̄ т̣хитам̣ сукхадуккхам̣ йатха̄вуттасса ка̄ласса васена ниббет̣хийама̄но ба̄ло ча пан̣д̣ито ча палети гаччхати, на̄тиккамати сам̣са̄рам̣.
маха̄дит̣т̣хисутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11-18. антава̄сутта̄диван̣н̣ана̄
216-223. екато ¶ вад̣д̣хитанимиттанти екапассена вад̣д̣хитам̣ касин̣анимиттам̣. га̄хена̄ти ла̄бхӣ джха̄начаккхуна̄ пасситва̄ гахан̣ена. таккена̄ти на ла̄бхӣ таккаматтена. уппаннадит̣т̣хӣти ‘‘локо’’ти уппаннадит̣т̣хи. саббато вад̣д̣хитанти самантато аппама̄н̣акасин̣анимиттам̣. екамева̄ти ‘‘екамева ваттхӯ’’ти уппаннадит̣т̣хи. ат̣т̣ха̄раса веййа̄каран̣а̄нӣти веййа̄каран̣алаккхан̣аппатта̄ни ат̣т̣ха̄раса сутта̄ни. екам̣ гамананти екам̣ веййа̄каран̣агаманам̣.
антава̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийагамана̄диваггаван̣н̣ана̄
224-301. дуккхавасена ¶ вуттанти ‘‘ити кхо, бхиккхаве, дуккхе сати дуккхам̣ упа̄да̄йа̄’’тиа̄дидуккхавасена вуттам̣. та̄дисамева дутийам̣ веййа̄каран̣агаманам̣. тена̄ха ‘‘татра̄пи ат̣т̣ха̄расева веййа̄каран̣а̄нӣ’’ти. техӣти ‘‘рӯпӣ атта̄ хотӣ’’тиа̄динайапаваттехи веййа̄каран̣ехи саддхим̣. танти дутийам̣ гаманам̣.
а̄рамман̣амева̄ти касин̣асан̇кха̄там̣ а̄рамман̣амева. таккисаддена суддхатаккика̄нам̣ гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣.
аниччадуккхавасена̄ти ‘‘йаданиччам̣, там̣ дуккхам̣, тасмим̣ сати тадупа̄да̄йа евам̣ дит̣т̣хи уппаджджатӣ’’ти вуттааниччадуккхавасена̄ти. техийева̄ти дутийе пеййа̄ле вуттаппака̄рехийева. типариват̣т̣авасена̄ти техийева чхаббӣсатийа̄ суттехи чатуттхапеййа̄ле типариват̣т̣авасена вуттоти йоджана̄.
дутийагамана̄диваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
дит̣т̣хисам̣йуттаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ саматта̄.
4. оккантасам̣йуттам̣
1-10. чаккхусутта̄диван̣н̣ана̄
302-311. саддха̄дхимоккханти ¶ ¶ саддаханавасена паваттам̣ адхимоккхам̣, на саннит̣т̣ха̄наматтавасена паваттам̣ адхимоккхам̣. дассанампи самматтам̣, там̣сиджджха̄навасена паваттанийа̄мо самматтанийа̄мо, арийамагго. анантара̄йатам̣ дӣпети каппавина̄сапат̣ибха̄гена паваттатта̄. татха̄ ча̄ха ‘‘тенева̄ха̄’’тиа̄ди. каппасӣсена бха̄джаналокам̣ вадати. со хи уд̣д̣айхати, на каппо, уд̣д̣айханавела̄ти джха̄йанавела̄. т̣хито каппо т̣хитакаппо, со асса аттхӣти т̣хитакаппӣ, каппам̣ т̣хапетум̣ саматтхоти аттхо. олокананти сачча̄бхисамайасан̇кха̄там̣ дассанам̣. кхаманти саханти, н̃а̄йантӣти аттхо.
чаккхусутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
оккантасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. уппа̄дасам̣йуттаван̣н̣ана̄
312-321. саббам̣ ¶ па̄кат̣амева апуббасса абха̄вато.
уппа̄дасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. килесасам̣йуттаван̣н̣ана̄
322-331. есоти ¶ чаккхусмим̣ чхандара̄го. упечча килесетӣти упаккилесо. читтасса̄ти са̄ман̃н̃авачанам̣ аниччханто чодако ‘‘катарачиттасса̄’’ти а̄ха. итаро ка̄мам̣ упата̄панамалӣнабха̄вакаран̣авасена упаккилесо локуттарасса наттхи, виба̄дханат̣т̣хо пана аттхева уппаттинива̄ран̣атоти адхиппа̄йена̄ха ‘‘чатубхӯмакачиттасса̄’’ти. чодако ‘‘тебхӯмака̄’’тиа̄дина̄ аттано адхиппа̄йам̣ виварати, итаро ‘‘уппаттинива̄ран̣ато’’тиа̄дина̄. арийапхалапат̣иппассаддхипаха̄навасена паваттийа̄ ¶ саббасам̣килесато никкхантатта̄ неккхаммам̣, магганибба̄на̄нам̣ пана неккхаммабха̄во уккам̣сато гахито ева̄ти а̄ха ‘‘неккхамманиннанти навалокуттарадхамманинна’’нти. абхиджа̄нитва̄ти абхимукхабха̄вена джа̄нитва̄. саччхика̄таббесӯти паччаккхака̄таббесу. чхал̣абхин̃н̃а̄дхаммесӯти арийамаггасампайуттадхаммесу.
килесасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. са̄рипуттасам̣йуттам̣
1-9. вивекаджасутта̄диван̣н̣ана̄
332-340. на ¶ евам̣ хотӣти еттха ‘‘ахам̣ сама̄паджджа̄мӣ’’ти ва̄, ‘‘ахам̣ сама̄панно’’ти ва̄ ма̄ хоту тада̄ та̄диса̄бхога̄бха̄вато. ‘‘ахам̣ вут̣т̣хито’’ти пана касма̄ на хотӣти? саббатха̄пи на хотвева ахан̇ка̄расса саббасо пахӣнатта̄.
вивекаджасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сӯчимукхӣсуттаван̣н̣ана̄
341. тасмим̣ вачане пат̣иккхиттети – ‘‘адхомукхо бхун̃джасӣ’’ти парибба̄джика̄йа вуттавачане – ‘‘на кхва̄хам̣ бхагинӣ’’ти пат̣иккхитте. ва̄данти досам̣. уббхамукхоти упаримукхо. пураттхима̄дика̄ чатассо диса̄. даккхин̣апураттхима̄дика̄ чатассо видиса̄.
а̄ра̄маа̄ра̄маваттхуа̄дӣсу бхӯмипарикаммабӣджа̄бхисан̇кхаран̣а̄дипат̣исам̣йутта̄ виджджа̄ ваттхувиджджа̄, тасса̄ пана миччха̄джӣвабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘теса’’нтиа̄ди вуттам̣. тесам̣ тесам̣ аттано паччайада̄йака̄нам̣. таттха таттха гамананти тесам̣ са̄санахаран̣авасена там̣ там̣ га̄мантарадесантарам̣. евама̄рочесӣти аттуккам̣санапаравамбханарахитам̣ кан̣н̣асукхам̣ пеманӣйам̣ хадайан̇гамам̣ тхерасса дхаммакатхам̣ ¶ сутва̄ пасаннама̄наса̄ евам̣ ‘‘дхаммикам̣ саман̣а̄ сакйапуттийа̄’’тиа̄дина̄ са̄санасса гун̣асам̣киттанава̄чам̣ кула̄нам̣ а̄рочеси.
сӯчимукхӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
са̄рипуттасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. на̄гасам̣йуттам̣
1. суддхикасуттаван̣н̣ана̄
342. ан̣д̣аджа̄ти ¶ ан̣д̣е джа̄та̄. ваттхикосети ваттхикосасан̃н̃ите джара̄йупут̣е джа̄та̄. сам̣седети сам̣синне килиннат̣т̣ха̄не уппанна̄. упапатитва̄ вийа̄ти куточипи авапатитва̄ вийа ниббатта̄. пуггала̄нанти татха̄ винетаббапуггала̄нам̣.
суддхикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2-50. пан̣ӣтатарасутта̄диван̣н̣ана̄
343-391. виссат̣т̣хака̄йа̄ти ‘‘йе чаммена ва̄ рудхирена ва̄ ат̣т̣хина̄ ва̄ аттхика̄, те саббам̣ ган̣хантӯ’’ти таттха нирапеккхачиттата̄йа адхит̣т̣хитасӣлата̄йа париччаттасарӣра̄. дувидхака̄риноти ‘‘ка̄лена кусалам̣, ка̄лена акусала’’нти евам̣ кусала̄кусалака̄рино. саха бйайати паваттатӣти сахабйо, сахача̄ро. тасса бха̄во сахабйата̄, там̣ сахабйатам̣. аданӣйато аннам̣. кха̄данӣйато кхаджджам̣. па̄таббато па̄нам̣. нивасанӣйато ваттхам̣. ниваситаббам̣ нива̄санам̣. париваритаббам̣ па̄вуран̣ам̣. йа̄нти тена̄ти йа̄нам̣, упа̄хана̄дийа̄на̄ни. а̄дисаддена вайхасивика̄дӣнам̣ сан̇гахо. чхаттампи париссайа̄тападуккхапарираккхан̣ена маггагаманаса̄дхананти катва̄ ‘‘чхаттупа̄хана’’нтиа̄ди вуттам̣. тена вуттам̣ ‘‘йам̣ кин̃чи гаманапаччайа’’нти. паттханам̣ катва̄…пе… таттха ниббаттанти чампеййана̄гара̄джа̄ вийа̄ти дат̣т̣хаббам̣.
пан̣ӣтатарасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
на̄гасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. супан̣н̣асам̣йуттаван̣н̣ана̄
392-437. патта̄нанти ¶ ¶ убхосу паккхесу патта̄нам̣. ван̣н̣авантата̄йа̄ти атисайена вичиттаван̣н̣ата̄йа. атисайаттхо хи айам̣ ванта-саддо. пуриманайена̄ти на̄гасам̣йутте пат̣хамасутте вуттанайена. уддхарантӣти самуддато уддхаранти, патхавантарапаббатантарато пана тесам̣ уддхаран̣ам̣ дуккарамева. пан̣ӣтатарети балена пан̣ӣтатаре, балавантети аттхо. ануддхаран̣ӣйана̄га̄ти а̄нубха̄вамахантата̄йа ча васанат̣т̣ха̄навидуггата̄йа ча уддхаритум̣ асаккун̣еййа̄ на̄га̄. те ‘‘саттавидха̄’’ти ватва̄ сарӯпато васанат̣т̣ха̄нато ча дассенто ‘‘камбалассатара̄’’тиа̄дима̄ха. таттха камбалассатара̄ дхатарат̣т̣ха̄ти име джа̄тивасена вутта̄. саттасӣдантарава̄синоти саттавидхасӣдасамуддава̄сино. патхавит̣т̣хака̄ти патхавантарава̄сино, татха̄ паббатат̣т̣хака̄. те ча вима̄нава̄сино. те на̄ге кочи супан̣н̣о уддхаритум̣ на саккотӣти самбандхо. сесанти ‘‘ка̄йена двайака̄рино’’тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббам̣ на̄гасам̣йутте вуттанайамева, таттха ча вуттанайенева аттхо ведитабботи адхиппа̄йо.
супан̣н̣асам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. гандхаббака̄йасам̣йуттаван̣н̣ана̄
438-549. мӯлагандха̄дибхедам̣ ¶ гандхам̣ аванти апайун̃джантӣти гандхабба̄, тесам̣ ка̄йо самӯхо гандхаббака̄йо, гандхаббадеваника̄йо. ча̄тумаха̄ра̄джикесу екийа̄ва те дат̣т̣хабба̄, таппарийа̄панната̄йа таттха ва̄ нийутта̄ти гандхаббака̄йика̄. тесам̣ тесам̣ руккхагаччхалата̄нам̣ мӯлам̣ пат̣ичча паватто гандхо мӯлагандхо, тасмим̣ мӯлагандхе. адхиваттха̄ти мӯлагандхам̣ адхит̣т̣ха̄йа, абхибхуййа ва̄ васанта̄. еса найо сесесупи. там̣ нисса̄йа̄ти там̣ мӯлагандхам̣ руккхам̣ паччайам̣ катва̄ ниббатта̄. на кевалам̣ таттха гандхо ева, мӯламева ва̄ тесам̣ паччайоти дассенто ‘‘со хӣ’’тиа̄дима̄ха. упакаппатӣти нива̄сат̣т̣ха̄набха̄вена винийун̃джати. гандхагандхети гандха̄нам̣ гандхасамуда̄йе. мӯла̄дигандха̄нам̣ гандхети мӯла̄дигатаавайавагандха̄нам̣ гандхе, тимӯла̄дигатасамуда̄йабхӯтети аттхо. пуббе хи ‘‘мӯлагандхе’’тиа̄дина̄ руккха̄нам̣ авайавагандхо ¶ гахито, идха пана саббасо гахитатта̄ самуда̄йагандхо ведитаббо. тена̄ха ‘‘йасса хи руккхасса̄’’тиа̄ди. соти со саббо мӯла̄дигато гандхо гандхасамуда̄йо идха гандхагандхо на̄ма. тасса гандхасса гандхети тасса самуда̄йагандхасса татха̄бхӯте гандхе. сариккхам̣ садисам̣ пат̣ида̄нам̣ етисса̄ти сариккхада̄нам̣, паттхана̄. йатха̄дхиппетапхала̄ни сариккхада̄натта̄ва адхиппетапхалам̣ денту, асариккхада̄нам̣ катханти? тампи детийева пун̃н̃асса саббака̄мададатта̄ти а̄ха ‘‘асариккхада̄нампӣ’’тиа̄ди.
гандхаббака̄йасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. вала̄хакасам̣йуттаван̣н̣ана̄
550-606. локам̣ ¶ ва̄лента̄ сам̣варанта̄ чха̄дента̄ аханти парийесантӣти вала̄ха̄, девапутта̄. тесам̣ самӯхо вала̄хакадевака̄йоти а̄ха ‘‘вала̄хакака̄йика̄’’тиа̄ди. сӣтакаран̣авала̄хака̄ти сӣтахаран̣авала̄хака̄. сесападесӯти ун̣хавала̄хака̄дипадесу. есева найоти ‘‘ун̣хакаран̣авала̄хака̄’’тиа̄дина̄ аттхо ведитаббо. читтат̣т̣хапананти ‘‘сӣтам̣ хотӯ’’ти евам̣ читтасса уппа̄данам̣. васса̄нети вассака̄ле. утусамут̣т̣ха̄намева̄ти па̄катикасӣтамева̄ти аттхо. ун̣хепӣти ун̣хака̄ле. аббхаман̣д̣апоти ман̣д̣апасадисааббхапат̣алавита̄нама̄ха. аббхам̣ уппаджджатӣти тахам̣ тахам̣ пат̣алам̣ ут̣т̣хахати. аббхейева̄ти аббхака̄ле ева, васса̄нети аттхо. атиаббханти сатапат̣аласахассапат̣алам̣ хутва̄ аббхут̣т̣ха̄нам̣. читтавеса̄кхама̄сесӯти васантака̄лам̣ сандха̄йа̄ха. тада̄ хи виддхо вигатавала̄хако дево бхавитум̣ йутто. уттарадаккхин̣а̄дӣти а̄ди-саддена паччхимава̄та̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. пакатива̄тоти пакатийа̄ сабха̄вена ва̄йанакава̄то. там̣ утусамут̣т̣ха̄намева̄ти а̄ха̄рӯпаджӣвӣнам̣ сатта̄нам̣ са̄дха̄ран̣акаммӯпаниссайаутусамут̣т̣ха̄намева. еса найо утусамут̣т̣ха̄насӣтун̣хава̄тесупи. тампи хи а̄ха̄рӯпаджӣвӣнам̣ сатта̄нам̣ са̄дха̄ран̣акаммӯпаниссайамева̄ти.
гӣтанти мегхагӣтам̣. саччакирийа̄йа̄ти та̄диса̄нам̣ пурисависеса̄нам̣ сачча̄дхит̣т̣ха̄нена. иддхибалена̄ти иддхиманта̄нам̣ иддхиа̄нубха̄вена. вина̄самегхена̄ти ¶ каппавина̄сакамегхена. ан̃н̃енапи кан̣хапа̄пикасатта̄нам̣ па̄пакаммапаччайа̄ уппаннавина̄самегхена вут̣т̣хена со со десо винассатева.
вала̄хакасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. ваччхаготтасам̣йуттаван̣н̣ана̄
607-661. ан̃н̃а̄н̣а̄ти ¶ ан̃н̃а̄н̣ахету, саччапат̣иччха̄дакасаммохахетӯти аттхо. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана имамева аттхам̣ хетуаттхена каран̣авачанена дассетум̣ ‘‘ан̃н̃а̄н̣ена̄’’ти вуттам̣. сабба̄нӣти ‘‘ан̃н̃а̄н̣а̄ адассана̄ анабхисамайа̄’’тиа̄дӣни пада̄ни ека̄дасасу суттесу а̄гата̄ни, пан̃чапан̃н̃а̄са веййа̄каран̣а̄ни вутта̄ни суттесу пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ васена веййа̄каран̣асса а̄гататта̄.
ваччхаготтасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
13. джха̄насам̣йуттам̣
1. сама̄дхимӯлакасама̄паттисуттаван̣н̣ана̄
662. сама̄дхикусалоти ¶ сама̄дхисмим̣ кусало. тайидам̣ сама̄дхикосаллаттам̣ саха джха̄нан̇гайогена чатуббидхо джха̄насама̄дхи, тасма̄ там̣ там̣ вибха̄гам̣ джа̄нантасса сиддхам̣ хотӣти а̄ха – ‘‘пат̣хамам̣ джха̄на’’нтиа̄ди. таттха витаккавича̄рапӣтисукхекаггата̄васена пат̣хамам̣ пан̃чан̇гикам̣, пӣтисукхекаггата̄васена дутийам̣ тиван̇гикам̣, сукхекаггата̄васена татийам̣ дуван̇гикам̣, упеккхекаггата̄васена чатуттхам̣ дуван̇гикамева̄ти евам̣ тасмим̣ тасмим̣ джха̄не там̣там̣ан̇га̄нам̣ ваваттха̄не кусало. сама̄паттикусалоти сама̄паджджане кусало. ха̄сетва̄ти тосетва̄. каллам̣ катва̄ти сама̄дха̄насса пат̣ипаккхадхамма̄нам̣ дӯрӣкаран̣ена сахака̄рӣка̄ран̣ан̃ча сама̄дха̄нена сама̄паджджане читтам̣ саматтхам̣ катва̄. сесапада̄нӣти сеса̄ тайо кот̣т̣ха̄са̄. татийа̄дӣсу найесу акусалопи джха̄наттха̄йа пат̣ипаннатта̄ ‘‘джха̄йӣтева̄’’ти вутто.
сама̄дхимӯлакасама̄паттисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2-55. сама̄дхимӯлакат̣хитисутта̄диван̣н̣ана̄
663-716. дутийа̄дисуттесу ¶ т̣хитикусалоти еттха антогадхахетуаттхо т̣хити-саддо, тасмин̃ча пана кусалоти аттхоти а̄ха – ‘‘джха̄нам̣ т̣хапетум̣ акусало’’ти. саттат̣т̣хааччхара̄маттанти саттат̣т̣хааччхара̄маттам̣ кхан̣ам̣ джха̄нам̣ т̣хапетум̣ на саккоти адхит̣т̣ха̄навасӣбха̄васса аниппха̄дитатта̄. йатха̄париччхедена ка̄лена вут̣т̣ха̄тум̣ на саккоти вут̣т̣ха̄навасӣбха̄васса аниппха̄дитатта̄. каллам̣ джа̄там̣ асса̄ти каллитам̣, тасмим̣ каллите каллитабха̄вена касин̣а̄рамман̣есу ‘‘идам̣ на̄ма асукасса̄’’ти висайавасена сама̄паджджитум̣ асакконто на сама̄дхисмим̣ а̄рамман̣акусало. на сама̄дхисмим̣ гочаракусалоти сама̄дхисмим̣ ниппха̄дитаббе тасса гочаре каммат̣т̣ха̄насан̃н̃ите паваттит̣т̣ха̄не бхиккха̄ча̄рагочаре ча сатисампаджан̃н̃авирахито акусало. кечи пана ‘‘каммат̣т̣ха̄нагочаро пат̣хамаджджха̄на̄дикам̣, ‘евам̣ сама̄паджджитаббам̣, евам̣ бахулӣка̄табба’нти аджа̄нанто таттха акусало на̄ма̄’’ти ваданти. каммат̣т̣ха̄нам̣ абхинӣхаритунти каммат̣т̣ха̄нам̣ висесабха̄гийата̄йа ¶ абхинӣхаритум̣ акусало. саккаччака̄рӣти читтӣка̄рӣ. са̄таччака̄рӣти нийатака̄рӣ. сама̄дхисса упака̄ракадхамма̄ти аппана̄косалла̄. сама̄паттиа̄дӣхӣти а̄ди-саддена саккаччака̄рипада̄дӣнам̣йева сан̇гахо дат̣т̣хаббо чатукка̄нам̣ вуттатта̄. тена̄ха ‘‘йоджетва̄ чатукка̄ вутта̄’’ти. локийаджджха̄навасенева катхитам̣ ‘‘сама̄дхикусало’’тиа̄дина̄ найена десана̄йа паваттатта̄. на хи локуттарадхаммесу акосаллам̣ на̄ма лаббхати. йади акосаллам̣, на кусаласаддена висеситаббата̄ сийа̄ти.
сама̄дхимӯлакат̣хитисутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
джха̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хита̄ ча са̄раттхаппака̄синийа̄
сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа кхандхаваггаван̣н̣ана̄.