📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

сам̣йуттаника̄йе

маха̄ваггат̣ӣка̄

1. маггасам̣йуттам̣

1. авиджджа̄вагго

1-2. авиджджа̄сутта̄диван̣н̣ана̄

1-2. пуббан̇гама̄ти пуббечара̄. авиджджа̄ хи ан̃н̃а̄н̣алаккхан̣а̄ саммуйхана̄ка̄рена а̄рамман̣е паваттатӣти сампайуттадхамма̄нампи тада̄ка̄ра̄нувидха̄ната̄йа паччайо хоти. татха̄ хи те аничча̄субхадуккха̄наттасабха̄вепи дхамме ничча̄дито ган̣ханти, айамасса̄ тесам̣ сахаджа̄тавасена пуббан̇гамата̄. йам̣ пана мохена абхибхӯто па̄пакирийа̄йа а̄дӣнавам̣ апассанто па̄н̣ам̣ ханати, адиннам̣ а̄дийати, ка̄месу миччха̄ чарати, муса̄ бхан̣ати, ан̃н̃ампи вивидхам̣ дуссӣлйам̣ а̄чарати, айамасса сахаджа̄тавасена ча упаниссайавасена ча пуббан̇гамата̄. сама̄паджджана̄йа̄ти таббха̄ва̄паджджана̄йа акусалаппаттийа̄. сабха̄вапат̣ила̄бха̄йа̄ти аттала̄бха̄йа. тена̄ха ‘‘уппаттийа̄’’ти. са̄ панеса̄ вутта̄ка̄рена акусала̄нам̣ пуббан̇гамабхӯта̄ авиджджа̄ уппаджджатӣти самбандхо. йадетанти йам̣ етам̣ па̄па̄джигуччханата̄йа па̄пато аладжджана̄ка̄расан̣т̣хитам̣ ахирикам̣, па̄па̄нутра̄сата̄йа па̄пато абха̄йана̄ка̄расан̣т̣хитан̃ча аноттаппам̣, етам̣ двайам̣ анудева анва̄гатамева. ану-саддена четтха етанти упайогавачанам̣. анудева̄ти етасса аттхо сахева екатоти. еттха авиджджа̄йа вуттанайа̄нуса̄рена таппат̣ипаккхато ча аттхо ведитаббо. айам̣ пана висесо – таттха йатха̄ акусалакаммапатхавасена паваттийам̣ пуббан̇гамата̄ авиджджа̄йа, евам̣ кусалакаммапатхавасена пун̃н̃акирийаваттхувасена ча паваттийам̣ виджджа̄йа пуббан̇гамата̄ ваттабба̄. вӣмам̣са̄дхипативасена паваттийам̣ а̄дхипачча̄ка̄равасена ча пуббан̇гамата̄ ведитабба̄. двӣхева̄ти ча авадха̄ран̣ам̣ а̄дхипачча̄ка̄расса сахаджа̄тенева сан̇гахетаббато.

ладжджана̄ка̄расан̣т̣хита̄ти па̄пато джигуччхана̄ка̄расан̣т̣хита̄. бха̄йана̄ка̄расан̣т̣хитанти уттасана̄ка̄расан̣т̣хитам̣. еттха̄ти хириоттаппе. видати, виндатӣти ва̄ виджджа̄. виддасӯти ча саппан̃н̃апарийа̄йоти а̄ха ‘‘виддасуноти видуно’’ти. йа̄тха̄вадит̣т̣хӣти авипарӣта̄ дит̣т̣хи, сам̣килесато ниййа̄никадит̣т̣хи. самма̄дит̣т̣хи пахотӣти еттха са̄ виджджа̄ самма̄дит̣т̣хи ведитабба̄. на екато сабба̄ни лаббханти самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄нам̣ пубба̄бхисан̇кха̄расса анекарӯпатта̄. локуттарамаггаккхан̣е екато лаббханти киччато бхинна̄нампи та̄сам̣ таттха сарӯпато абхиннатта̄. ека̄ ева хи вирати маггаккхан̣е тиссаннампи виратӣнам̣ киччам̣ са̄дхентӣ паваттати, йатха̄ ека̄ ева самма̄дит̣т̣хи париджа̄нана̄дивасена чатуббидхакиччам̣ са̄дхентӣ паваттати. та̄ни ча кхо сабба̄ни ат̣т̣хапи пат̣хамаджджха̄нике магге лаббхантӣти йоджана̄. пат̣хамаджджха̄никети пат̣хамаджха̄наванте.

татха̄бхӯтасса̄ти арийамаггасаман̇гино. йасма̄ маха̄сал̣а̄йатанасутте вуттам̣ ‘‘самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ ева ан̇га̄нам̣ васена̄’’ти, тасма̄ пан̃чан̇гико локуттарамагго хоти. ‘‘пуббева кхо пана̄’’ти хи вачанам̣ тада̄ маггаккхан̣е виратӣнам̣ абха̄вам̣ н̃а̄пети, тасма̄ ка̄ма̄вачарачиттесу вийа локуттарачиттесу вирати анийата̄ти адхиппа̄йо. парисуддхабха̄вадассананти парисуддхасӣлабха̄вадассанаттхам̣. айаматтхо дӣпито, на арийамагге виратӣнам̣ абха̄во.

йади евам̣ касма̄ абхидхамме маггавибхан̇ге пан̃чан̇гикава̄ро а̄гатоти а̄ха ‘‘йампи абхидхамме’’тиа̄ди. танти ‘‘пан̃чан̇гико магго хотӣ’’ти вачанам̣. ‘‘екам̣ киччантарам̣ дассетум̣ вутта’’нти ватва̄ там̣ дассетум̣ ‘‘йасмин̃хи ка̄ле’’тиа̄ди вуттам̣. йасмин̃хи ка̄лети локийака̄ле. тена ‘‘екам̣ киччантара’’нти вуттам̣ ат̣т̣хан̇гикакиччам̣ дассети. виратиуппа̄данена миччха̄ва̄ча̄дӣни пуггалена маггасамайе паджаха̄пентӣти самма̄дит̣т̣хиа̄дӣни ‘‘пан̃ча ка̄ракан̇га̄нӣ’’ти вутта̄ни. самма̄ва̄ча̄дикирийа̄ хи вирати, тан̃ча ета̄ни ка̄ра̄пентӣти. виративасена̄ти вираман̣акирийа̄васена ка̄ра̄пакабха̄вена, каттубха̄вена ва̄ти аттхо. ‘‘виратиттайавасена̄’’ти ва̄ па̄т̣хо.

самма̄камманто пӯратӣти имехи самма̄дит̣т̣хиа̄дӣхи самма̄каммантакиччам̣ пӯрати на̄ма техи вӣрийа̄дикехи тадаттхасиддхито. тампи сандха̄йа ‘‘екам̣ киччантарам̣ дассету’’нти вуттам̣. имам̣ киччантарам̣ дассетунти локуттарамаггаккхан̣епи има̄нева пан̃ча самма̄ва̄ча̄дивиратиттайасса екаккхан̣е ка̄ра̄пакан̇га̄нӣти дассетум̣. евам̣ вуттанти ‘‘тасмим̣ самайе пан̃чан̇гико магго хотӣ’’ти (вибха. 494) евам̣ вуттам̣. локийамаггаккхан̣е пан̃чева хонти, вирати пана анийата̄, тасма̄ ‘‘чхаан̇гико’’ти аватва̄ ‘‘пан̃чан̇гико’’иччева вуттам̣. тайидам̣ абхидхамме пан̃чан̇гикава̄радесана̄йа ка̄ран̣акиттанамагго, арийамагго пана ат̣т̣хан̇гикова̄ти дассетум̣, ‘‘йа̄ ча, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха, там̣ сувин̃н̃еййамева. миччха̄дит̣т̣хиа̄дика̄ даса, таппаччайа̄ акусала̄ ча даса̄ти вӣсати акусалапаккхийа̄, самма̄дит̣т̣хиа̄дика̄ даса, таппаччайа̄ кусала̄ ча даса̄ти вӣсати кусалапаккхийа̄ маха̄чатта̄рӣсакасутте вутта̄. маха̄чатта̄рӣсаканти тассетам̣ на̄мам̣. миссакова катхито локуттарассапи идха лаббхама̄натта̄.

йасма̄ косаласам̣йуттепи идха ча тхерена ‘‘упад̣д̣хамидам̣, бханте, брахмачарийасса̄’’тиа̄дина̄ вуттам̣ ‘‘ма̄ хевам̣ а̄нанда̄’’тиа̄дина̄ пат̣иккхипитва̄ ‘‘сакаламевидам̣ а̄нанда̄’’тиа̄дина̄ бхагавата̄ деситам̣ суттам̣ а̄гатам̣. тассаттхо косаласам̣йуттаван̣н̣ана̄йам̣ вутто, тасма̄ вуттам̣ ‘‘косаласам̣йутте вуттаттхамева̄’’ти.

авиджджа̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. са̄рипуттасуттаван̣н̣ана̄

3. са̄вакабодхи са̄вакапа̄рамийо, таппарийа̄паннам̣ н̃а̄н̣ам̣ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣, там̣ пана двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ таттхапи дхаммасена̄патино ева сависесам̣ маттхакам̣ паттам̣, на итаресанти а̄ха – ‘‘са̄вака…пе… аппаттата̄йа̄’’ти. тасма̄ тасса маттхакаппаттийа̄ маггабрахмачарийе иджджханте тасса екадесо идха иджджхати, на сакаланти. на хи аддхабрахмачарийам̣ на̄ма аттхи, тасма̄ вуттам̣, ‘‘сакалампи …пе… лаббхатӣ’’ти, там̣ пана бхан̣д̣а̄га̄рико на̄н̃н̃а̄си н̃а̄н̣асса са̄вакависайепи саппадесикатта̄, дхаммасена̄пати пана н̃а̄н̣асса таттха ниппадесикатта̄ ан̃н̃а̄сӣти. тена̄ха – ‘‘а̄нандаттхеро…пе… ан̃н̃а̄сӣ’’ти. евама̄ха̄ти ‘‘сакаламидам̣, бханте’’ти евам̣ авоча.

са̄рипуттасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. джа̄н̣уссон̣ибра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

4. вал̣ава̄бхи-саддо вал̣ава̄парийа̄йоти а̄ха ‘‘чатӯхи вал̣ава̄хи йуттаратхена̄’’ти. йодхаратхоти йодхехи йуджджханаттхам̣ а̄рохитаббаратхо. алан̇ка̄раратхо ман̇галадивасесу алан̇катапат̣ийаттехи а̄рохитаббаратхо. гханадукулена парива̄ритоти раджатапат̣т̣аван̣н̣ена сетадукулена пат̣иччха̄дито. пат̣иччха̄данаттхо хи идха парива̄расаддо. раджатапана̄л̣исупариккхитта̄ сетабха̄вакаран̣аттхам̣.

чханнам̣ чханнам̣ ма̄са̄нанти ниддха̄ран̣е са̄мивачанам̣. екава̄рам̣ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ каротӣти идам̣ тасмим̣ т̣ха̄нантаре т̣хитена ка̄таббам̣ ча̄риттам̣. нагарато на пакканта̄ти нагарато бахи на гата̄. ман̇галавачане нийутта̄ ман̇галика̄, суваттхивачане нийутта̄ соваттхика̄. а̄ди-саддена тхутима̄гадхавандика̄чарийаке сан̇ган̣ха̄ти. сукапаттасадиса̄ни ван̣н̣ато.

ван̣н̣агӣтанти тхутигӣтам̣. брахмабхӯтам̣ сет̣т̣хабхӯтам̣ йа̄нам̣, брахмабхӯта̄нам̣ сет̣т̣хабхӯта̄нам̣ йа̄нанти ва̄ брахмайа̄нам̣. виджитатта̄ висесена джинанато. ра̄гам̣ винайама̄на̄ парийоса̄петӣти саббампи ра̄гам̣ самуччхедавинайавасена винети, аттано киччам̣ парийоса̄пети. киччапарийоса̄паненева хи сайампи парийоса̄нам̣ ниппхаттим̣ упагаччхати. тена̄ха ‘‘парийоса̄нам̣ гаччхати ниппхаджджатӣ’’ти.

дхуранти бхумматтхе упайогавачананти а̄ха ‘‘татрамаджджхаттата̄йуге йутта̄’’ти. ӣса̄ти йугасандха̄рика̄ да̄руйугал̣а̄. йатха̄ ва̄ ба̄хирам̣ йугам̣ дха̄рети, тасса̄ т̣хита̄йа ева киччасиддхи, евам̣ кирийа̄васена ладдхабалена татрамаджджхаттата̄йуге тхирам̣ дха̄рети, техева арийамаггаратхасса паваттанам̣. хириггахан̣ена четтха там̣сахачаран̣ато оттаппампи гахитам̣йева хоти. тена̄ха ‘‘аттана̄ саддхи’’нтиа̄ди. на̄л̣ийа̄ минама̄но пурисо вийа а̄рамман̣ам̣ мина̄тӣти мано. катарам̣ пана там̣ мано, катхан̃часса йоттасадисата̄ти а̄ха ‘‘випассана̄читта’’нтиа̄ди. тена йоттам̣ вийа̄ти йоттанти дассети. локийавипассана̄читтам̣ атирекапан̃н̃а̄са кусаладхамме ека̄баддхе екасан̇гахите каротӣти самбандхо. те пана ‘‘пхассо хоти…пе… авиккхепо хотӣ’’ти читтан̇гавасена дхаммасан̇гахе (дха. са. 1) а̄гатанайенева ведитабба̄. локуттаравипассана̄читтанти маггачиттам̣ а̄ха. атирекасат̣т̣хӣти те ева самма̄камманта̄джӣвехи анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийа̄дӣхи ча саддхим̣ атирекасат̣т̣хи кусаладхамме. ека̄баддхети екасмим̣ ева а̄рамман̣е а̄баддхе. екасан̇гахети татхева випассана̄киччавасена екасан̇гахе кароти. пуббан̇гамабха̄вена а̄раккхам̣ са̄ретӣти а̄раккхаса̄ратхӣ. ‘‘йатха̄ хи ратхасса…пе… са̄ратхӣ’’ти ватва̄ там̣ дассетум̣ ‘‘йоггийо’’ти вуттам̣. дхурам̣ ва̄хети йогге. йоджети йогге самагатийан̃ча. аккхам̣ аббхан̃джати сукхаппаваттанаттхам̣. ратхам̣ песети йоггачоданена. ниббисеване кароти гаманавӣтхийам̣ пат̣ипа̄данена саннийоджети. а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄ти а̄раккхам̣ паччупат̣т̣хапети асаммосасабха̄ватта̄. гатийоти паваттийо, ниппхаттийо ва̄. саманвесатӣти гавесати.

арийапуггаласса нибба̄нам̣ пат̣имукхам̣ сампа̄пане ратхо вийа̄ти ратхо. парикароти вибхӯсайатӣти париккха̄ро, вибхӯсанам̣, сӣлан̃ча арийамаггасса вибхӯсанат̣т̣ха̄нийам̣. тена вуттам̣ ‘‘чатупа̄рисуддхисӣла̄лан̇ка̄ро’’ти, сӣлабхӯсаноти аттхо. випассана̄сампайутта̄нанти локийа̄йа локуттара̄йа ча випассана̄йа сампайутта̄нам̣. видхина̄ ӣретаббато паваттетаббато вӣрийам̣, самма̄ва̄йа̄мо. самам̣ самма̄ ча дхийатӣти сама̄дхи, дхуран̃ча там̣ сама̄дхи ча̄ти дхурасама̄дхи, упеккха̄ дхурасама̄дхи етасса̄ти упеккха̄дхурасама̄дхи, арийамагго упеккха̄сан̇кха̄тадхурасама̄дхӣти аттхо. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана бйан̃джанам̣ ана̄дийитва̄ дхурасама̄дхисадда̄нам̣ бхинна̄дхикаран̣ата̄ вутта̄. пайогамаджджхаттети вӣрийасамата̄йа. аниччха̄ти иччха̄пат̣ипаккха̄. тена̄ха ‘‘алобхасан̇кха̄та̄’’ти. парива̄ран̣анти парива̄ро, париччхадоти аттхо.

метта̄ти метта̄четовимутти. татха̄ карун̣а̄. пуббабха̄готи убхиннампи упача̄ро. двепи ка̄йачиттавивека̄ вийа пуббабха̄гадхаммавасена вутта̄. арийамаггаратхети парисуддхамаггасан̇кха̄те ратхе. арийамаггаратхо ча маггаратхо ча̄ти арийамаггаратхо, евам̣ екасесанайена ва̄ аттхо ведитаббо. тена̄ха ‘‘имасмим̣ локийалокуттарамаггаратхе т̣хито’’ти. саннаддхачаммоти йога̄вачарасса пат̣имуккачаммам̣. на нам̣ те виджджхантӣти вачанапатха̄ на нам̣ виджджханти. дхаммабхеданавасена на бхан̃джати, тасса арийамаггасса ратхасса самма̄ йоджитасса антара̄ бхан̇го наттхӣти аттхо.

аттано пурисака̄рам̣ нисса̄йа ладдхатта̄ аттано санта̄нети адхиппа̄йо. ануттаранти уттарарахитам̣. тато ева сет̣т̣хайа̄нам̣, насса кеначи садисанти асадисам̣. дхитисампанната̄йа дхӣра̄ пан̣д̣итапуриса̄ локамха̄ ниййанти гаччханти. ‘‘джайам̣ джайа’’нти га̄тха̄йам̣ вачанавипалла̄сена вуттанти а̄ха ‘‘джинанта̄ джинанта̄’’ти.

джа̄н̣уссон̣ибра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-6. киматтхийасутта̄диван̣н̣ана̄

5-6. нийаматтхоти авадха̄ран̣аттхо. тена нийамена авадха̄ран̣ена – ан̃н̃ам̣ маггам̣ пат̣иккхипати ито ан̃н̃асса ниййа̄никамаггасса абха̄вато. ‘‘дуккхасса парин̃н̃аттха’’нти вуттатта̄ ват̣т̣адуккхам̣ катхитам̣. арийамагге гахите тасса пуббабха̄гамагго випассана̄йа гахито ева̄ти ‘‘миссакамагго катхито’’ти вуттам̣. утта̄намева апуббасса абха̄ва̄. айам̣ пана висесо ‘‘ра̄гаккхайо’’тиа̄дӣхи йадипи нибба̄нам̣ вуттам̣. татха̄пи арахаттам̣ вийа брахмачарийампи. тена нибба̄нам̣ ева вуччати ‘‘идам̣ брахмачарийапарийоса̄на’’нти.

киматтхийасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. дутийаан̃н̃атарабхиккхусуттаван̣н̣ана̄

7. ра̄гавинайа̄дипадехи нибба̄нам̣ ва̄пи вуччеййа арахаттам̣ ва̄пи. йасма̄ со бхиккху убхайаттхапи нивит̣т̣хабуддхи, тасма̄ бхагава̄ тасса аджджха̄сайавасена ‘‘нибба̄надха̄туйа̄ кхо ета’’нтиа̄дина̄ нибба̄надха̄тум̣ виссаджджетва̄ пуна ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайо тена вуччатӣ’’ти а̄ха. йасма̄ арийамагго ра̄га̄дике самуччхедавасена винети, а̄саван̃ча саббасо кхепети, тена ча вуттам̣ нибба̄нам̣ арахаттан̃ча, тасма̄ тадубхайам̣ ‘‘ра̄гавинайотиа̄ди на̄мамева̄’’ти вуттам̣. анусандхикусалата̄йа пуччханто етам̣ авоча̄ти имина̄ ‘‘пуччха̄нусандхи идха лаббхатӣ’’ти дӣпитам̣, аджджха̄сайа̄нусандхипи еттха лаббхатева̄ти дат̣т̣хаббам̣.

дутийаан̃н̃атарабхиккхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

8. екена парийа̄йена ат̣т̣хан̇гикамаггам̣ вибхаджитва̄ти ‘‘самма̄дит̣т̣хӣ’’тиа̄дина̄ екена парийа̄йена арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ вибха̄гена дассетва̄ ‘‘катама̄ ча, бхиккхаве, самма̄дит̣т̣хӣ’’тиа̄дина̄ пуна апарена парийа̄йена вибхаджитука̄мо. уггахадха̄ран̣апаричайан̃а̄н̣а̄нипи саванан̃а̄н̣е ева авародхам̣ гаччхантӣти ‘‘саванасаммасанапат̣иведхапаччавеккхан̣авасена̄’’ти вуттам̣.

каммат̣т̣ха̄на̄бхинивесоти каммат̣т̣ха̄напат̣ипатти. пурима̄ни две сачча̄ни угган̣хитва̄ти самбандхо. ит̣т̣хам̣ кантам̣ мана̄панти ниродхамаггесу ниннабха̄вам̣ дассети, на абхинанданам̣, танниннабха̄во ева ча таттха каммакаран̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. екенева̄ка̄рена сачча̄нам̣ пат̣иведханимиттата̄, со ева абхимукхабха̄во тесам̣ сама̄гамоти ека̄бхисамайо.

асса̄ти н̃а̄н̣асса, йогино ва̄. еттха ча кечи ‘‘локийан̃а̄н̣ампи пат̣иведхо саббасса йа̄тха̄вабодхабха̄вато’’ти ваданти. нану уггаха̄дипат̣иведхо ча пат̣иведхова, на ча со локуттароти? там̣ на, кевалена пат̣иведха-саддена уггаха̄дипат̣иведха̄нам̣ авачанӣйатта̄, пат̣иведханимиттатта̄ ва̄ уггаха̄дивасена паваттам̣ дуккха̄дӣсу пуббабха̄ге н̃а̄н̣ам̣ ‘‘пат̣иведхо’’ти вуччати, на пат̣иведхатта̄, пат̣иведхабхӯтамева пана н̃а̄н̣ам̣ уджукам̣ пат̣иведхоти ваттаббатам̣ арахати. киччатоти парин̃н̃а̄дикиччато. а̄рамман̣апат̣иведхоти саччхикирийа̄пат̣иведхама̄ха. киччатоти асаммохапат̣иведхам̣. уггаха̄дӣхи саччасса паригган̣ханам̣ париггахо.

дуддасатта̄ти анадхигатан̃а̄н̣ена йа̄тха̄васарасалаккхан̣ато дат̣т̣хум̣ асаккун̣еййатта̄ уппаттито па̄кат̣а̄нипи. тена̄ха ‘‘дуккхасаччам̣ хӣ’’тиа̄ди. убхайанти пуримам̣ саччадвайам̣. пайоготи кирийа̄, ва̄йа̄мо ва̄. тасса махантатарасса иччхитаббатам̣ дуккаратаратан̃ча упама̄хи дассети ‘‘бхаваггаггахан̣аттха’’нтиа̄дина̄. йатха̄ пуримам̣ саччадвайам̣ вийа кеначи парийа̄йена апа̄кат̣ата̄йа парамагамбхӣратта̄ уггаха̄дивасена пуббабха̄ге паваттибхедам̣ гахетва̄ ‘‘дуккхе н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ чатуббидхам̣ катва̄ вуттам̣. екамева там̣ н̃а̄н̣ам̣ хоти ека̄бхисамайавасенева паваттанато.

ка̄мапаччанӣкат̣т̣хена̄ти ка̄ма̄нам̣ уджупаччанӣкабха̄вена. ка̄мато ниссат̣абха̄вена̄ти ка̄мехи висам̣йуттабха̄вена. ка̄мам̣ саммасантасса̄ти дувидхампи ка̄мам̣ аничча̄дито саммасантасса. паджджати паваттати етена̄ти падам̣, ка̄масса паданти ка̄мападам̣, ка̄масса уппаттика̄ран̣асса гха̄то самуггха̄то, там̣ ка̄мападагха̄там̣. тена̄ха ‘‘ка̄мавӯпасама’’нти. ка̄мехи вивиттам̣ ка̄мавивиттам̣. со ева ча несам̣ анто самуччхедавивекети катва̄ тасмим̣ са̄дхетаббе уппанноти вуттам̣ ‘‘ка̄мавивиттанте уппанно’’ти. ка̄мато никкхаматӣти никкхамо, со ева неккхаммасан̇каппо. имасмин̃ча неккхаммасан̇каппасса саддаттхавибха̄вена йатха̄вутто ка̄мапаччанӣкат̣т̣ха̄дико аттханиддха̄ран̣ависесо антогадхо.

есева найоти имина̄ бйа̄па̄дапаччанӣкат̣т̣хена вихим̣са̄йа паччанӣкат̣т̣хена̄тиа̄дикам̣ абйа̄па̄да̄вихим̣са̄сан̇каппа̄нам̣ аттхуддха̄ран̣авидхим̣ атидисати. неккхаммасан̇каппа̄дайоти а̄ди-саддена абйа̄па̄даавихим̣са̄сан̇каппе ева сан̇ган̣ха̄ти. ка̄ма…пе… сан̃н̃а̄нанти ка̄мавитакка̄дивиратисампайутта̄нам̣ неккхамма̄дисан̃н̃а̄нам̣. на̄натта̄ти на̄на̄кхан̣икатта̄. тӣсу т̣ха̄несӯти типпака̄ресу ка̄ран̣есу. уппаннасса̄ти уппаджджана̄рахасса. бхӯмиладдхауппаннам̣ идха̄дхиппетам̣. еса найо ито паресупи. падаччхедатоти ка̄ран̣упаччхедато. паданти хи уппаттика̄ран̣анти вуттова̄йаматтхо. ануппаттиса̄дханавасена̄ти йатха̄ сан̇каппо а̄йатим̣ нуппаджджати, евам̣ ануппаттиса̄дханавасена. самма̄дит̣т̣хи вийа екова кусаласан̇каппо уппаджджати.

чатӯсу т̣ха̄несӯти висам̣ва̄дана̄дӣсу чатӯсу вӣтиккамат̣т̣ха̄несу. паббаджита̄нам̣ миччха̄джӣво на̄ма а̄ха̄ранимиттакоти а̄ха ‘‘кха̄данӣйабходжанӣйа̄дӣнам̣ аттха̄йа̄’’ти. саббасо анесана̄йа паха̄нам̣ самма̄а̄джӣвоти а̄ха ‘‘буддхаппасаттхена а̄джӣвена̄’’ти. каммапатхапатта̄нам̣ васена ‘‘саттасу т̣ха̄несӯ’’ти вуттам̣. акаммапатхапатта̄йа хи анесана̄йа со падагха̄там̣ каротийева.

татха̄рӯпе ва̄ а̄рамман̣ети йасмим̣ а̄рамман̣е имасса пуббе килеса̄ на уппанна̄, тасмим̣ ева. ануппанна̄нанти ануппа̄дассапи паттхана̄васена ануппанна̄нам̣. вӣрийаччханданти вӣрийасса ниббаттетука̄мата̄чхандам̣. ‘‘чхандасампайуттавӣрийан̃ча̄’’ти ваданти. вӣрийамева пана ануппанна̄кусала̄нуппа̄дане лаббхама̄начхандата̄йа дхурасампаггахата̄йа чхандапарийа̄йена вуттам̣. татха̄ хи вӣрийам̣ – ‘‘аниккхиттачхандата̄ аниккхиттадхурата̄’’ти (дха. са. 26) ниддит̣т̣хам̣. косаджджапаккхе патитум̣ адатва̄ читтам̣ паггахитам̣ кароти. падха̄нанти падха̄набхӯтавӣрийам̣.

уппаттипабандхавасена̄ти нирантаруппа̄данавасена. чатӯсу т̣ха̄несу киччаса̄дханавасена̄ти йатха̄вуттесу чатӯсу т̣ха̄несу падха̄накиччасса ниппха̄данавасена ануппа̄дана̄дивасена. киччаса̄дханавасена̄ти ка̄йаведана̄читтадхаммесу субхасукханиччааттага̄хавидхаманавасена асубхадуккха̄ничча̄наттаса̄дханавасена.

айанти йатха̄вутто садиса̄садисата̄висесо. асса̄ти маггасса. еттха катханти йади рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва саббабхавагга̄ джха̄нан̇гамагган̇габоджджхан̇га̄нам̣ садисата̄, евам̣ санте ‘‘а̄руппе чатуккапан̃чакаджджха̄нам̣ уппаджджати, тан̃ча локуттара’’нти еттха катхам̣ аттхо гахетабботи а̄ха ‘‘еттха̄пӣ’’тиа̄ди. там̣джха̄ника̄ва̄ти пат̣хамаджджха̄на̄дӣсу йам̣ джха̄нам̣ маггапат̣ила̄бхасса па̄дакабхӯтам̣, там̣джха̄ника̄ва асса арийасса упарипи тайо магга̄. еванти вутта̄ка̄рена. па̄дакаджджха̄намева нийамети а̄руппе чатуккапан̃чакаджджха̄нуппаттийам̣. випассана̄йа а̄рамман̣абхӯта̄ кхандха̄ти саммаситакхандхе ваданти. пуггаладжджха̄сайо нийамети па̄дакасаммаситаджджха̄на̄нам̣ бхеде. йасма̄ сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣амева арийамаггасса боджджхан̇га̄дивисесам̣ нийамети, тато дутийа̄дипа̄дакаджджха̄нато уппаннасса сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣асса па̄дакаджджха̄на̄тикканта̄нам̣ ан̇га̄нам̣ асама̄паджджитука̄мата̄вира̄габха̄вато итарасса ча атаббха̄вато тӣсупи ва̄десу випассана̄ва нийаметӣти ведитаббо, тасма̄ випассана̄нийаменева хи пат̣хамава̄депи апа̄дакаджджха̄на̄дипа̄дака̄пи магга̄ пат̣хамаджджха̄ника̄ хонти. итарехи ча па̄дакаджджха̄нехи випассана̄нийамехи там̣там̣джха̄ника̄ва. евам̣ сесава̄десу випассана̄нийамо йатха̄самбхавам̣ йоджетаббо. дутийава̄де там̣там̣джха̄никата̄ саммаситасан̇кха̄равипассана̄нийамехи хоти. татра хи випассана̄ там̣там̣вира̄габха̄вана̄ бха̄ветабба̄, на соманассасахагата̄ упеккха̄сахагата̄ хутва̄ джха̄нан̇га̄динийамам̣ маггасса каротӣти евам̣ випассана̄нийамо вуттанайенева ведитаббо. имасмин̃ча ва̄де па̄дакасаммаситаджджха̄нупаниссайасаббха̄ве аджджха̄сайо екантена хотӣти ‘‘пуггаладжджха̄сайо нийаметӣти вадантӣ’’ти вуттам̣, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана висуддхимаггасса етисса̄ ат̣т̣хакатха̄йа екасан̇гахитатта̄ ‘‘тесам̣ ва̄давиниччхайо…пе… ведитаббо’’ти вуттам̣. пуббабха̄гети випассана̄ккхан̣е.

вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. сӯкасуттаван̣н̣ана̄

9. сӯканти са̄лийава̄дӣнам̣ ва̄лама̄ха. со хи никантакасадисо пат̣имукхагатам̣ хаттхам̣ ва̄ па̄дам̣ ва̄ бхиндати, тасма̄ бхедам̣ иччхантена уддхаггам̣ катва̄ т̣хапитам̣ самма̄пан̣ихитам̣ на̄ма, татха̄ ат̣т̣хапитам̣ миччха̄пан̣ихитам̣ на̄ма̄ти вуттам̣. миччха̄пан̣ихита̄йа̄ти каммассакатапан̃н̃а̄йа миччха̄т̣хапанам̣ на̄ма – ‘‘име сатта̄ каммавасена сукхадуккхам̣ паччанубхаванти, там̣ пана каммам̣ иссарасса иччха̄васена брахма̄ ниммина̄тӣ’’тиа̄дина̄ миччха̄пакаппанам̣. кечи пана ‘‘наттхи диннантиа̄дина̄ найена паватти, тасса ва̄ н̃а̄н̣асса аппаваттӣ’’ти ваданти. маггабха̄вана̄йа̄ти еттха̄пи миччха̄маггасса паваттанам̣, арийамаггасса ва̄ аппаваттанам̣ миччха̄т̣хапанам̣. тена̄ха ‘‘аппаваттитатта̄’’ти. авиджджам̣ бхиндиссатӣти авиджджам̣ самуччхиндиссати. магганисситам̣ катва̄ магге ева паккхипитва̄. тан̃хи н̃а̄н̣ам̣ маггасса мӯлака̄ран̣ам̣ магге сиддхе тасса киччасса маттхакаппаттито. ‘‘самма̄пан̣ихита̄йа дит̣т̣хийа̄ самма̄пан̣ихита̄йа маггабха̄вана̄йа̄’’ти вуттатта̄ миссакамагго катхито. чхавибхедасадисо четтха авиджджа̄бхедо, лохитуппа̄дасадисо локуттарамаггабха̄во дат̣т̣хаббо.

сӯкасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. нандийасуттаван̣н̣ана̄

10. чханнапарибба̄джако ваттхаччха̄дийа̄ чханнан̇гапарибба̄джако, на наггапарибба̄джако.

авиджджа̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. виха̄равагго

1. пат̣хамавиха̄расуттаван̣н̣ана̄

11. ад̣д̣хама̄санти аччантасам̣йоге упайогавачанам̣. пат̣исаллӣйитунти йатха̄вуттам̣ ка̄лам̣ пат̣и дивасе дивасе сама̄паттийам̣ дхаммачинта̄йам̣ читтам̣ нилӣйитум̣. винетабботи самуччхедавинайена винетаббо арийамагга̄дхигантаббо. танти дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанам̣. асса̄ти джаната̄йа. апагаччхатӣти саттху сантикато апети. сӯти нипа̄таматтам̣.

падесена̄ти екадесена. саха падесена̄ти сападесо. сва̄йам̣ сападесо йасма̄ ведана̄васенева па̄л̣ийам̣ а̄гато, тасма̄ параматтхадхаммакот̣т̣ха̄се ведана̄ анавасесато лаббхати, те ган̣ханто ‘‘кхандхападесо’’тиа̄дима̄ха. там̣ саббанти кхандхападеса̄дикам̣ саббампи. ‘‘саммасанто’’ти падасса аттхадассанавасена ‘‘паччавеккханто’’ти а̄ха. паччавеккхан̣а̄ идха саммасанам̣ на̄ма, на випассана̄. випассана̄саммасанам̣ пана бхагавато виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ ева ниппханнам̣, тасма̄ бхагавато ан̃н̃абхӯмика̄пи ведана̄ ан̃н̃абхӯмика̄нам̣ сатта̄нам̣ вируддха̄ уппаджджатева̄ти вуттам̣ ‘‘йа̄ва бхавагга̄ паватта̄ сукха̄ ведана̄’’ти. сабба̄ка̄рена̄ти сарӯпато самудайато аттхан̇гамато асса̄да̄дитоти сабба̄ка̄рена. паригган̣ханто упапариккханто.

ниппадеса̄нева анавасеса̄нева. индрийасатипат̣т̣ха̄нападесо сувин̃н̃еййоти ануддхато. асса̄ти бхагавато. т̣ха̄нети тасмим̣ тасмим̣ паччавеккхитаббасан̇кха̄те ока̄се. са̄ са̄ ча виха̄расама̄паттӣти кхандхавасена а̄йатана̄дивасена ча паваттитва̄ тесам̣ екадесабхӯтам̣ веданам̣йева париггахетва̄ там̣ саммаситва̄ ануккамена сама̄панна̄ джха̄насама̄патти пхаласама̄патти ча. пхаласама̄патти хи татха̄ саммаситва̄ пунаппунам̣ сама̄паджджанавасена аттхато абхинна̄пи адхит̣т̣ха̄набхӯтадхаммабхедена бхинна̄ вийа вуччати, йато чатувӣсатикот̣исатасахассабхеда̄ девасикам̣ вал̣ан̃джанасама̄паттийо ат̣т̣хакатха̄йам̣ вутта̄. ка̄мам̣ ан̃н̃адхаммавасенапи джа̄та̄ ева, ведана̄васена панеттха абхинивесо като ведана̄нубха̄вена джа̄та̄. касма̄ евам̣ джа̄та̄ти? буддха̄нам̣ н̃а̄н̣ападасса антаравибха̄гатта̄. татха̄ хи бхагава̄ сакалампи ад̣д̣хама̄сам̣ ведана̄васенева саммасанам̣ паваттети, тадануса̄рена ча та̄ виха̄расама̄паттийо сама̄паджджи. тайидам̣ аччхарийам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ бхиккхӯ паведенто саттха̄ – ‘‘йена сва̄ха’’нтиа̄димавоча.

акусала̄ва̄ти па̄н̣а̄типа̄та-адинна̄да̄на-ка̄месумиччха̄ча̄ра-муса̄ва̄да-писун̣ава̄ча̄сампхаппала̄па-абхиджджха̄-бйа̄па̄давасена там̣там̣миччха̄дассанавасена ча акусала̄ ведана̄ ева хоти. брахмалока̄дӣсу уппаджджитва̄ таттха ничча̄ дхува̄ бхависса̄ма̄ти евам̣ дит̣т̣хим̣ упанисса̄йа̄ти йоджетаббам̣. девакула̄дӣсу девапӯджаттхам̣, саббаджанапарибхогаттхам̣ ва̄ ма̄ла̄ваччхам̣ ропенти. вадхабандхана̄дӣнӣти а̄ди-саддена адинна̄да̄на-миччха̄ча̄ра-муса̄ва̄да-писун̣ава̄ча̄-сампхаппала̄па̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. дит̣т̣хадхаммавипа̄касса апачуратта̄ апа̄кат̣атта̄ ча ‘‘бхавантарагата̄на’’нти вуттам̣.

ити несанти еттха ити-саддо а̄диаттхо, пака̄раттхо ва̄. тена йатха̄ пхарусава̄ча̄васена, евам̣ тадан̃н̃есампи акусалакамма̄нам̣ васена самма̄дит̣т̣хипаччайа̄ акусалаведана̄ппаватти йатха̄рахам̣ нӣхаритва̄ ваттабба̄. есева найоти имина̄ йатха̄ миччха̄дит̣т̣хипаччайа̄ самма̄дит̣т̣хипаччайа̄ ча кусала̄кусалавипа̄каведана̄ сахаджа̄такот̣ийа̄ упаниссайакот̣ийа̄ ча васена йатха̄рахам̣ йоджетва̄ дассита̄, евам̣ миччха̄сан̇каппапаччайа̄дӣсупи йатха̄рахам̣ йоджетва̄ дассетабба̄ти имаматтхам̣ атидисати. чхандапаччайа̄ти еттха тан̣ха̄чхандасахито каттука̄мата̄чхандо адхиппетоти а̄ха ‘‘чхандапаччайа̄тиа̄дӣсу пана чхандапаччайа̄ ат̣т̣халобхасахагатачиттасампайутта̄ ведана̄ ведитабба̄’’ти. витаккапаччайа̄ти еттха аппана̄ппаттова витакко адхиппетоти вуттам̣ ‘‘витаккапаччайа̄ пат̣хамаджджха̄наведана̄ва̄’’ти. витаккапаччайа̄ пат̣хамаджджха̄наведана̄йа гахитатта̄ ‘‘т̣хапетва̄ пат̣хамаджджха̄на’’нти. упари тиссо рӯпа̄вачара̄, хет̣т̣ха̄ тиссо арӯпа̄вачара̄ евам̣ сеса̄ чха сан̃н̃а̄сама̄паттиведана̄.

тин̣н̣анти чхандавитаккасан̃н̃а̄нам̣. авӯпасамети пат̣ипаккхена авӯпасамите. тин̣н̣ан̃хи тесам̣ сахабха̄вена паччайата̄ ат̣т̣халобхасахагатачиттесу ева. таттха йам̣ ваттаббам̣ там̣ вуттамева. чхандаматтасса̄ти тесу тӣсу чхандаматтасса. вӯпасаме пат̣хамаджджха̄наведана̄ва аппана̄ппаттасса адхиппетатта̄. чхандавитакка̄нам̣ вӯпасаме дутийаджджха̄на̄диведана̄ адхиппета̄ сан̃н̃а̄йа авӯпасантатта̄. дутийаджджха̄на̄диведана̄гахан̣ена хи сабба̄ сан̃н̃а̄сама̄паттийо ча гахита̄ва хонти. тин̣н̣ампи вӯпасамети чхандавитаккасан̃н̃а̄нам̣ вӯпасаме невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанаведана̄ адхиппета̄. бхаваггаппаттасан̃н̃а̄ хи вӯпасаманти чхандасан̇каппа̄нам̣ аччантасукхумабха̄ваппаттийа̄. хет̣т̣ха̄ ‘‘самма̄дит̣т̣хипаччайа̄’’ти еттха самма̄дит̣т̣хиггахан̣ена хет̣т̣химамаггасамма̄дит̣т̣хипи гахита̄ва хотӣти а̄ха – ‘‘аппаттасса паттийа̄ти арахаттапхаласса паттаттха̄йа̄’’ти. атха ва̄ хет̣т̣химамагга̄дхигамена вина̄ аггамагго наттхӣти хет̣т̣химамагга̄дхигамам̣ аттха̄паннам̣ катва̄ ‘‘арахаттапхаласса паттаттха̄йа̄’’ти вуттам̣. а̄йамети пхалена миссито хоти етена̄ти а̄йа̄мо, самма̄ва̄йа̄моти а̄ха ‘‘аттхи а̄йа̄манти аттхи вӣрийа’’нти. тасса вӣрийа̄рамбхасса̄ти ан̃н̃а̄дхигамака̄ран̣асса самма̄ва̄йа̄масса васена. па̄л̣ийам̣ т̣ха̄на-саддо ка̄ран̣апарийа̄йоти а̄ха – ‘‘арахаттапхаласса ка̄ран̣е’’ти. таппаччайа̄ти еттха там̣-саддена ‘‘т̣ха̄не’’ти вуттака̄ран̣амева пачча̄мат̣т̣ханти а̄ха – ‘‘арахаттасса т̣ха̄напаччайа̄’’ти. чатумаггасахаджа̄та̄ти етена ‘‘арахаттапхаласса паттаттха̄йа̄’’ти еттха хет̣т̣химамагга̄нам̣ аттха̄паттивасена гахитабха̄вамева джотети. кечи пана ‘‘чатумаггасахаджа̄та̄ти ватва̄ ниббаттиталокуттараведана̄ти бхӯтакатханам̣ висесанам̣. ниббаттиталокуттараведана̄ти пат̣хамам̣ апеккхитаббам̣, паччха̄ чатумаггасахаджа̄та̄’’ти ваданти.

пат̣хамавиха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийавиха̄расуттаван̣н̣ана̄

12. миччха̄дит̣т̣хи вӯпасамати саббасо пахӣйати етена̄ти миччха̄дит̣т̣хивӯпасамо. ‘‘миччха̄дит̣т̣хивӯпасамо на̄ма самма̄дит̣т̣хи. бхавантаре уппаджджанто атидӯрети ман̃н̃ама̄но випа̄каведанам̣ на ган̣ха̄тӣ’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. ‘‘имина̄ найена̄’’ти атидиситва̄пи таматтхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘йасса йасса̄’’тиа̄дим̣ ватва̄ ева са̄ман̃н̃авасена вуттаматтхам̣ паччхимесу тӣсу падесу сарӯпатова дассетум̣ ‘‘чхандавӯпасамапаччайа̄’’тиа̄дима̄ха, там̣ сувин̃н̃еййамева. вуттаттха̄нева анантарасутте.

дутийавиха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3-7. секкхасутта̄диван̣н̣ана̄

13-17. тиссаннампи сиккха̄нам̣ сиккханам̣ сӣлам̣ етасса̄ти сиккханасӣло. сиккхатӣтипи ва̄ секкхо. вуттан̃хетам̣ ‘‘сиккхатӣти кхо, бхиккхаве, тасма̄ секкхоти вуччати. кин̃ча сиккхати? адхисӣлампи сиккхатӣ’’тиа̄ди (а. ни. 3.86). тӣхи пхалехи хет̣т̣ха̄. са̄пи чатуттхамаггена саддхим̣ уппаннасиккха̄пи. маггаккхан̣е хи сиккха̄киччам̣ на нит̣т̣хитам̣ виппакатабха̄вато, пхалаккхан̣е пана нит̣т̣хитам̣ на̄ма. утта̄наттха̄нева хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄.

секкхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

виха̄раваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. миччхаттаваггаван̣н̣ана̄

21-30. миччха̄сабха̄ванти айа̄тха̄васабха̄вам̣ аниййа̄никасабха̄вам̣. самма̄сабха̄ванти йа̄тха̄васабха̄вам̣ ниййа̄никасабха̄вам̣. миччха̄пат̣ипатта̄дхикаран̣ахетӯти еттха адхи-саддо анаттхакоти а̄ха – ‘‘миччха̄пат̣ипаттикаран̣ахетӯ’’ти. н̃а̄йати пат̣ивиддхавасена нибба̄нам̣ гаччхатӣти н̃а̄йо. со ева там̣саман̇гӣнам̣ ват̣т̣адуккхапа̄тато дха̄ран̣ат̣т̣хена дхаммоти а̄ха – ‘‘н̃а̄йам̣ дхамманти арийамаггадхамма’’нти. н̃а̄н̣асса миччха̄сабха̄во на̄ма наттхӣти вин̃н̃а̄н̣амеветтха паччавеккхан̣авасена паваттам̣ н̃а̄н̣а-саддена вуччатӣти а̄ха ‘‘миччха̄вин̃н̃а̄н̣о’’ти. миччха̄паччавеккхан̣оти кин̃чи па̄пам̣ катва̄ ‘‘ахо майа̄ катам̣ суката’’нти евам̣ паватто миччха̄паччавеккхан̣о. госӣлаговата̄дипӯран̣ам̣ муттӣти евам̣ ган̣хато миччха̄вимутти на̄ма. миччха̄пат̣ипада̄дӣхи виват̣т̣анти евам̣ ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣. пуггало пуччхитоти нигамито ча ‘‘айам̣ вуччати, бхиккхаве, асаппурисо’’тиа̄дина̄. кин̃ча̄пи ‘‘миччха̄дит̣т̣хико хотӣ’’тиа̄дина̄ пуггалова ниддит̣т̣хо, татха̄пи пуггаласӣсена̄йам̣ дхаммадесана̄ти а̄ха ‘‘дхаммо вибхатто’’ти. тенева̄ха ‘‘дхаммена пуггало дассито’’ти. дхаммена̄ти миччха̄дит̣т̣хиа̄дикена дхаммена. калйа̄н̣апутхуджджанато пат̣т̣ха̄йа саббасо саппуриса̄ на̄ма, кхӣн̣а̄саво саппурисатаро. суппаваттанийоти сукхена паваттетум̣ саккун̣еййо. дха̄ватӣти гаччхати. паччайуппаннена упечча нисситаббато упаниса̄, паччайо, екасса са-ка̄расса лопам̣ катва̄ ва̄ти а̄ха – ‘‘саупанисам̣ сапаччайа’’нти. парикаран̣ато париккха̄ро, парива̄роти а̄ха – ‘‘сапариккха̄рам̣ сапарива̄ра’’нти. сахаджа̄тавасена упаниссайавасена ча сапаччайата̄ киччаса̄дхане ниппха̄дане саха̄йабха̄вӯпагамане ча сапарива̄рата̄ дат̣т̣хабба̄.

миччхаттаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. пат̣ипаттиваггаван̣н̣ана̄

31-40. айа̄тха̄вапат̣ипатти, на йатха̄пат̣ипатти, хетумхипи пхалепи айа̄тха̄ваваттхуса̄дханато. екам̣ суттам̣ дхаммавасена катхитам̣ пат̣ипаттивасена. екам̣ суттам̣ пуггалавасена катхитам̣ пат̣ипаннакавасена. сам̣са̄рамахогхасса паратӣрабха̄вато йо нам̣ адхигаччхати, там̣ па̄рети гаметӣти па̄рам̣, нибба̄нам̣, таббидхурата̄йа наттхи еттха па̄ранти апа̄рам̣, сам̣са̄роти вуттам̣ – ‘‘апа̄ра̄па̄ранти ват̣т̣ато нибба̄на’’нти. па̄ран̇гата̄ти асеккхе сандха̄йа. йепи гаччхантӣти секкхе. йепи гамиссантӣти калйа̄н̣апутхуджджане. па̄рага̄миноти еттха кита-саддо тика̄лава̄чӣти евам̣ вуттам̣.

тӣранти ориматӣрама̄ха. тена вуттам̣ ‘‘ват̣т̣амева анудха̄ватӣ’’ти. екантака̄л̣акатта̄ читтасса апабхассарабха̄вакаран̣ато кан̣ха̄бхиджа̄тихетуто ча вуттам̣ ‘‘кан̣ханти акусаладхамма’’нти. вода̄набха̄вато читтасса пабхассарабха̄вакаран̣ато сукка̄бхиджа̄тихетуто ча вуттам̣ – ‘‘сукканти кусаладхамма’’нти. килесама̄ра-абхисан̇кха̄рама̄ра-маччума̄ра̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄ната̄йа окам̣ вуччати ват̣т̣ам̣, таббидхурата̄йа аноканти нибба̄нанти а̄ха – ‘‘ока̄ аноканти ват̣т̣ато нибба̄на’’нти.

параматтхато саман̣а̄ вуччанти арийа̄, саман̣а̄нам̣ бха̄во са̄ман̃н̃ам̣, арийамагго, тена аран̣ӣйато упагантаббато са̄ман̃н̃аттхо нибба̄нанти а̄ха – ‘‘са̄ман̃н̃аттханти нибба̄нам̣, там̣ хӣ’’тиа̄ди. брахман̃н̃аттханти еттха̄пи имина̄ найена аттхо ведитаббо. брахман̃н̃ена арийамаггена. ра̄гаккхайоти еттха ити-саддо а̄дисаддаттхо. тена ‘‘досаккхайо мохаккхайо’’ти пададвайам̣ сан̇ган̣ха̄ти. ват̣т̣атийева̄ти ваданти ‘‘ра̄гаккхайо’’ти. парийа̄йена хи арахаттасса ваттаббатта̄ти.

пат̣ипаттиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. ан̃н̃атиттхийапеййа̄лаваггаван̣н̣ана̄

41-48. апара̄парам̣ париваттама̄нена ваттасампаннена сам̣са̄раддха̄напарин̃н̃а̄васенева нибба̄насса паттаббатта̄ вуттам̣ – ‘‘нибба̄нам̣ патва̄ парин̃н̃а̄там̣ на̄ма хотӣ’’ти. нибба̄нам̣ патва̄ти нибба̄наппаттихету. хетуаттхо хи айам̣ тва̄-саддо йатха̄ – ‘‘гхатам̣ пивитва̄ балам̣ хоти, сӣхам̣ дисва̄ бхайам̣ хотӣ’’ти. тасма̄ти йасма̄ апарин̃н̃еййапариджа̄нанакиччена нибба̄насса паттийа̄ аддха̄напарин̃н̃а̄сиддхи н̃а̄йати, тасма̄ упача̄равасена нибба̄нам̣ ‘‘аддха̄напарин̃н̃а̄’’ти вуччати йатха̄ ‘‘химасанти сӯрийам̣ уггаметӣ’’ти. виджджа̄вимуттипхаласаччхикирийаттханти еттха виджджа̄ти аггамаггавиджджа̄. вимуттӣти аггамаггасама̄дхи адхиппето. тесам̣ пхалам̣ ан̃н̃а̄ти а̄ха – ‘‘виджджа̄вимуттипхалена арахаттам̣ катхита’’нти. йа̄тха̄вато джа̄нанато паччаккхато дассанато ча н̃а̄н̣адассананти идха пхаланибба̄напаччавеккхан̣а̄ адхиппета̄ти а̄ха – ‘‘н̃а̄н̣адассанена паччавеккхан̣а̄ катхита̄’’ти. сесехӣти ра̄га-вира̄га-сам̣йоджанаппаха̄на-анусайасамуггха̄та-аддха̄напарин̃н̃а̄- а̄саваккхайа-виджджа̄-вимутти-пхаласаччхикирийа̄-н̃а̄н̣адассана-анупа̄да̄паринибба̄нападехи.

ан̃н̃атиттхийапеййа̄лаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. сӯрийапеййа̄лаваггаван̣н̣ана̄

49-62. йатха̄ арун̣уггам̣ сӯрийуггаманасса екантикам̣ пуббанимиттам̣, евам̣ калйа̄н̣амиттата̄ арийамаггапа̄тубха̄васса̄ти садисӯпама̄ арун̣уггам̣ калйа̄н̣амиттата̄йа. калйа̄н̣амиттоти четтха арийо, арийамагго ва̄ дат̣т̣хаббо сӯрийапа̄тубха̄во вийа тена видхӯпанӣйандхака̄равидхаманато. кусалакаттукамйата̄чхандо чхандасампада̄ итарачхандато сампаннатта̄. ка̄ра̄пакааппама̄дасса̄ти саччапат̣иведхасса ка̄ра̄пакасса. евам̣ саббаттхева сампада̄садда̄ висеса̄дхигамахетута̄йа ведитабба̄. ан̃н̃енапи а̄ка̄рена̄ти ‘‘вивеканиссита’’нтиа̄диа̄ка̄рато ан̃н̃ена ‘‘ра̄гавинайапарийоса̄на’’нтиа̄дина̄ а̄ка̄рена.

сӯрийапеййа̄лаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. екадхаммапеййа̄лавагга̄диван̣н̣ана̄

63-138. татха̄ татха̄ вутте буджджханака̄нам̣ аджджха̄сайавасена катхито, тасма̄ ‘‘вутто ева аттхо, касма̄ пуна вутто’’ти на чодетаббам̣.

екадхаммапеййа̄лавагга̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. аппама̄дапеййа̄лавагго

1. татха̄гатасуттаван̣н̣ана̄

139. ка̄ра̄пакааппама̄до на̄ма ‘‘име акусала̄ дхамма̄ паха̄табба̄, име кусала̄ дхамма̄ уппа̄детабба̄’’ти вуттаваджджетаббаваджджанасампа̄детаббасампа̄данавасена паватто аппама̄до. еса̄ти аппама̄до. локийова. на локуттаро. айанти еса̄ти ча аппама̄дамева вадати. тесанти чатубхӯмакадхамма̄нам̣. пат̣ила̄бхакат̣т̣хена̄ти пат̣ила̄бха̄панат̣т̣хена.

татха̄гатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. падасуттаван̣н̣ана̄

140. джан̇гала̄нанти джан̇галава̄сӣнам̣. джан̇гала-саддо четтха тхаддхабха̄васа̄ман̃н̃ена патхавӣпарийа̄йо, на анупат̣т̣ха̄навидӯрадесава̄чӣ. тена̄ха – ‘‘патхавӣталава̄сӣна’’нти. пада̄нам̣ вуччама̄натта̄ ‘‘сапа̄дакапа̄н̣а̄на’’нти висесетва̄ вуттам̣. самодха̄нанти антогадхабха̄вам̣. тена̄ха – ‘‘одха̄нам̣ упаккхепа’’нти, упанетва̄ паккхипитаббанти аттхо.

падасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3-10. кӯт̣асутта̄диван̣н̣ана̄

141-148. вассика̄йа пуппхам̣ вассикам̣ йатха̄ ‘‘а̄малакийа̄ пхалам̣ а̄малака’’нти. маха̄таласминти упарипа̄са̄де. ‘‘йа̄ни ка̄ничӣ’’ти падехи итара̄ни сама̄на̄дхикаран̣а̄ни бхавитум̣ йутта̄нӣти ‘‘паччатте са̄мивачана’’нти ватва̄ татха̄ вибхаттивипарин̣а̄мо като. ‘‘танта̄вута̄на’’нти падам̣ ниддха̄ран̣е са̄мивачананти таттха ‘‘ваттха̄нӣ’’ти вачанасесена аттхам̣ дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣.

кӯт̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

аппама̄даваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. балакаран̣ӣйавагго

1. баласуттаван̣н̣ана̄

149. камма̄нийева камманта̄ йатха̄ суттанта̄. арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ магганти еттха на̄нантарийаката̄йа випассана̄пи гахита̄ ева хотӣти вуттам̣ ‘‘сахавипассана’’нти.

2. бӣджасуттаван̣н̣ана̄

150. пан̃чавидхампи самӯхат̣т̣хена бӣджага̄мо на̄ма. тадева̄ти мӯлабӣджа̄ди ева. сампаннанти сахаджа̄тамӯлавантам̣. нӣлабха̄вато пат̣т̣ха̄йа̄ти нӣлабха̄ва̄паттито пат̣т̣ха̄йа.

3. на̄гасуттаван̣н̣ана̄

151. балам̣ га̄хентӣти аттано сарӣрабалам̣ га̄хенти. там̣ пана на̄га̄нам̣ балаппатти ева̄ти а̄ха – ‘‘балам̣ ган̣хантӣ’’ти. самбхеджджамукхадва̄ранти маха̄самуддена самбхедагатамаха̄надӣнам̣ мукхадва̄рам̣. на̄га̄ ка̄йам̣ вад̣д̣хентӣтиа̄ди йасма̄ ча бхагавата̄ упама̄васена а̄бхатам̣, тасма̄ евамева кхоти еттха̄тиа̄дина̄ упамам̣ сам̣сандати. а̄гатесӯтиа̄дӣсу тӣсу падесу бха̄венабха̄валаккхан̣е.

5. кумбхасуттаван̣н̣ана̄

153. на патиа̄ваматӣти ча никуджджитабха̄вена удакавамано гхат̣о, на там̣ пуна мукхена ган̣ха̄ти. тена̄ха ‘‘на анто павесетӣ’’ти.

7. а̄ка̄сасуттаван̣н̣ана̄

155. тенетам̣ вуттанти тена арийамаггасса иджджханена етесам̣ саббесам̣ бодхипаккхийадхамма̄нам̣ иджджханам̣ вуттам̣.

8-9-10. пат̣хамамегхасутта̄диван̣н̣ана̄

156-158. пам̣сураджоджалланти бхӯмирен̣усахаджа̄тамалам̣. ва̄н̣иджакопамети ва̄н̣иджакопамапат̣хамасутте ча̄пи.

11-12. а̄гантукасутта̄диван̣н̣ана̄

159-160. сахавипассанасса арийамаггасса бха̄вана̄йа иджджханена етам̣ абхин̃н̃а̄парин̃н̃еййа̄дидхамма̄нам̣ абхин̃н̃а̄париджа̄нана̄дӣнам̣ иджджханам̣ вуттам̣ кхаттийа̄дӣнам̣ висайаа̄дикам̣ каронтасса катха̄йа саджджитатта̄.

балакаран̣ӣйаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. есана̄вагго

1. есана̄суттаван̣н̣ана̄

161. ка̄ма̄нанти ваттхука̄макилесака̄ма̄нам̣. килесака̄мопи хи ка̄митанти парикаппитена видхина̄ ча адхикара̄гехи есанӣйо. бхава̄нанти тин̣н̣ам̣ гатӣнам̣. дит̣т̣хигатикапарикаппитасса брахмачарийасса нимиттабха̄вато миччха̄дит̣т̣хи ‘‘брахмачарийа’’нти адхиппета̄.

2-11. видха̄сутта̄диван̣н̣ана̄

162-171. сеййохамасмӣтиа̄дина̄ там̣там̣вибха̄гена дхӣйанти видхӣйантӣти видха̄, ма̄накот̣т̣ха̄са̄, ма̄нат̣т̣хапана̄ ва̄. нӣханантӣти виба̄дхенти.

есана̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. огхавагго

1-2. огхасутта̄диван̣н̣ана̄

172-173. ват̣т̣е охананти осӣда̄пентӣти огха̄. рӯпа̄рӯпабхавети рӯпабхаве ча арӯпабхаве ча рӯпа̄рӯпатан̣хопаниссайа̄ рӯпа̄рӯпа̄вачаракамманиббатта̄ кхандха̄. йоджанат̣т̣хена його.

3-4. упа̄да̄насутта̄диван̣н̣ана̄

174-175. ка̄манавасена упа̄дийанато ка̄мупа̄да̄нам̣. тена̄ха ‘‘ка̄маггахан̣а’’нти. на̄мака̄йасса̄ти ведана̄дӣнам̣ чатуннам̣ арӯпаккхандха̄нам̣. гхат̣анапабандханакилесоти хетуна̄ пхаласса каммават̣т̣асса випа̄кават̣т̣ена дуккхаппабандхасан̃н̃итасса гхат̣анасса самбаджджханасса ниббаттакакилесо. антагга̄хикадит̣т̣хи сассатуччхедага̄хо.

упа̄да̄насутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-10. анусайасутта̄диван̣н̣ана̄

176-181. тха̄магатат̣т̣хена̄ти саттасанта̄не тхирабха̄вӯпагаманабха̄вена. тха̄магатанти ча ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣о ка̄мара̄га̄дӣнам̣йева а̄вен̣ико сабха̄во дат̣т̣хаббо. ка̄мара̄гова̄ти ка̄мара̄го ева аппахӣно. со сати паччайала̄бхе уппаджджана̄рахата̄йа санта̄не анусетӣти анусайо. сесесупӣти пат̣игха̄нусайа̄дӣсу. орамбха̄го вуччати ка̄мадха̄ту рӯпа̄рӯпабха̄вато хет̣т̣ха̄бхӯтатта̄. таттха паваттийа̄ паччайабха̄вато орамбха̄гийа̄ни йатха̄ ‘‘паччхийо годухако’’ти. сам̣йоджентӣти сам̣йоджана̄ни, хет̣т̣ха̄ вийа аттхо ваттаббо. уддхамбха̄го махаггатабха̄го, тасса хита̄нӣти саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ на вуттанти адхиппа̄йо.

анусайасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

огхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

маггасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. боджджхан̇гасам̣йуттам̣

1. паббатавагго

1.химавантасуттаван̣н̣ана̄

182. буджджхати чатусаччам̣ арийаса̄вако ета̄йа̄ти бодхам̣, дхаммаса̄маггӣ, арийаса̄вако пана чатусаччам̣ буджджхатӣти бодхи. ан̇га̄ти ка̄ран̣а̄. йа̄йа дхаммаса̄маггийа̄ти самбандхо. тан̣ха̄васена патит̣т̣ха̄нам̣, дит̣т̣хивасена а̄йӯхана̄. сассатадит̣т̣хийа̄ патит̣т̣ха̄нам̣, уччхедадит̣т̣хийа̄ а̄йӯхана̄. лӣнавасена патит̣т̣ха̄нам̣, уддхаччавасена а̄йӯхана̄. ка̄масукха̄нуйогавасена патит̣т̣ха̄нам̣, аттакиламатха̄нуйогавасена а̄йӯхана̄. огхатаран̣асуттаван̣н̣ана̄йам̣ (сам̣. ни. 1.1) –

‘‘килесавасена патит̣т̣ха̄нам̣, абхисан̇кха̄равасена а̄йӯхана̄. тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи патит̣т̣ха̄нам̣, авасесакилеса̄бхисан̇кха̄рехи а̄йӯхана̄, сабба̄кусала̄бхисан̇кха̄равасена патит̣т̣ха̄нам̣, саббалокийакусала̄бхисан̇кха̄равасена а̄йӯхана̄’’ти –

вуттесу пака̄ресу идха авутта̄нам̣ васена ведитаббо. килесасанта̄нанидда̄йа ут̣т̣хахатӣти етена сикха̄паттавипассана̄сахагата̄нампи сатиа̄дӣнам̣ боджджхан̇габха̄вам̣ дассети. чатта̄рӣтиа̄дина̄ маггапхалена сахагата̄нам̣. саттахи боджджхан̇гехи бха̄витехи саччапат̣иведхо хотӣти катхамидам̣ джа̄нитаббанти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄ди. джха̄нан̇гамагган̇га̄дайо вийа̄ти етена бодхибоджджхан̇гасадда̄нам̣ самуда̄йа̄вайавависайатам̣ дассети. сенан̇гаратхан̇га̄дайо вийа̄ти етена пуггалапан̃н̃аттийа̄ авиджджама̄напан̃н̃аттибха̄вам̣ дассети.

бодха̄йа сам̣ваттантӣти боджджхан̇га̄ти вуттам̣ ‘‘ка̄ран̣аттхо ан̇гасаддо’’ти. буджджхатӣти бодхи, бодхийа̄ ева ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ти вуттам̣ ‘‘буджджхантӣти боджджхан̇га̄’’ти. випассана̄дӣнам̣ ка̄ран̣а̄нам̣ буджджхитабба̄нам̣ сачча̄нам̣ анурӯпам̣ паччаккхабха̄вена пат̣имукхам̣ авипарӣтам̣ самма̄ буджджхантӣти евам̣ ваттхувисесадӣпакехи упаримаггехи анубуджджхантӣтиа̄дина̄ вуттабодхисаддехи ниппадесена вуттам̣ ‘‘буджджханата̄са̄ман̃н̃ена сан̇ган̣ха̄тӣ’’ти. еттха ча лӣнапатит̣т̣ха̄на-ка̄масукхаллика̄нуйога-уччхеда̄бхинивеса̄нам̣ дхаммавичайа-вӣрийапӣтипадха̄на-дхаммаса̄маггӣ пат̣ипаккхо. уддхачча̄йӯханааттакиламатха̄нуйога-сассата̄бхинивеса̄нам̣ пассаддхисама̄дхи-упеккха̄падха̄на-дхаммаса̄маггӣ пат̣ипаккхо. сати пана убхайаттха̄пи иччхитабба̄. татха̄ хи са̄ саббаттхика̄ вутта̄.

сам̣-саддо пасам̣са̄йам̣. пунадева сундаро ча аттхопӣти а̄ха ‘‘пасаттхо сундаро ча боджджхан̇го’’ти. абхиниббаттетӣти абхивисит̣т̣хабха̄вена ниббаттети сависесабха̄вам̣ вадати. ‘‘еке ван̣н̣айантӣ’’ти ватва̄ таттха йатха̄вуттавивекаттайато ан̃н̃ам̣ вивекадвайам̣ уддхаритва̄ дассетум̣ ‘‘те хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха джха̄наккхан̣е та̄ва киччато виккхамбханавивеканисситам̣, випассана̄ккхан̣е аджджха̄сайато пат̣иппассаддхививеканисситам̣ бха̄ветӣти. тена̄ха – ‘‘ануттарам̣ вимоккхам̣ упасампаджджа вихарисса̄мӣ’’ти. таттха таттха ниччхайата̄йа касин̣аджджха̄наггахан̣ена ануппа̄да̄нампи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣.

химавантасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. ка̄йасуттаван̣н̣ана̄

183. тит̣т̣ханти етена̄ти т̣хити, ка̄ран̣ам̣. каммаутучитта̄ха̄расан̃н̃ито чатуббидхо паччайо т̣хити етасса̄ти паччайат̣т̣хитико. а̄ха̄рапаччайасадда̄ хи екаттха̄. субхампӣти ка̄маччхандо паччайо, асубхе субха̄ка̄рена паваттанато субханти вуччати. тена ка̄ран̣ена паваттанакасса ан̃н̃асса ка̄маччхандасса нимиттатта̄ субханимиттанти. субхасса̄ти йатха̄вуттасса субхасса. а̄рамман̣ампӣти субха̄ка̄рена, ит̣т̣ха̄ка̄рена ва̄ гайхама̄нам̣ рӯпа̄диа̄рамман̣ампи субханимиттам̣ вутта̄ка̄рена. анупа̄йаманасика̄роти а̄кан̇кхитасса хитасукхасса анупа̄йабхӯто манасика̄ро, тато ева уппатхаманасика̄роти айонисоманасика̄ро. тасминти йатха̄ниддха̄рите ка̄маччхандабхӯте тада̄рамман̣абхӯте ча дувидхепи субханимитте. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘субха̄рамман̣е’’иччева вуттам̣. аттхи, бхиккхаве, субханимиттантиа̄дӣти а̄ди-саддена ка̄маччханданӣваран̣асса а̄ха̄радассанапа̄л̣и утта̄на̄ти катва̄ вуттам̣ – ‘‘евам̣ саббанӣваран̣есу йоджана̄ ведитабба̄’’ти.

пат̣игхопи пат̣игханимиттам̣ пуримуппаннасса паччха̄ уппаджджанакасса нимиттабха̄вато. пат̣игха̄рамман̣ам̣ на̄ма екӯнавӣсати а̄гха̄таваттхубхӯта̄ саттасан̇кха̄ра̄. аратӣти пантасена̄сана̄дӣсу араман̣ам̣. уккан̣т̣хита̄ти уккан̣т̣хабха̄во. пантесӯти дӯресу, вивиттесу ва̄. адхикусалесӯти саматхавипассана̄дхаммесу. арати ратипат̣ипаккхо. аратита̄ти араман̣а̄ка̄ро. анабхиратӣти анабхиратабха̄во. анабхираман̣а̄ти анабхираман̣а̄ка̄ро. уккан̣т̣хита̄ти уккан̣т̣хана̄ка̄ро. паритассита̄ти уккан̣т̣ханавасенева паритассана̄.

а̄гантукам̣, на сабха̄васиддхам̣. ка̄йа̄ласийанти на̄мака̄йе аласабха̄во. саммохавиноданийам̣ пана ‘‘тандӣти джа̄тиа̄ласийа’’нти вуттам̣. вадатӣти етена атисӣта̄дипаччайа̄ сан̇коча̄паттим̣ дассети. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ килесаваттхувибхан̇ге (вибха. ат̣т̣ха. 857). тандӣти джа̄тиа̄ласийам̣. тандийана̄ти тандийана̄ка̄ро. тандиманаката̄ти тандийа̄ абхибхӯтачиттата̄. аласасса бха̄во а̄ласйам̣. а̄ласйа̄йана̄ка̄ро а̄ласйа̄йана̄. а̄ласйа̄йитасса бха̄во а̄ласйа̄йитаттам̣. ити саббехипи имехи падехи килесавасена ка̄йа̄ласийам̣ катхитам̣.

килесавасена̄ти саммохавасена. ка̄йавинамана̄ти ка̄йасса вирӯпато намана̄. джамбхана̄ти пхандана̄. пунаппунам̣ джамбхана̄ виджамбхана̄. а̄намана̄ти пурато намана̄. винамана̄ти паччхато намана̄. саннамана̄ти самантато намана̄. пан̣амана̄ти йатха̄ хи тантато ут̣т̣хитапесака̄ро кин̃чидева упарит̣т̣хитам̣ гахетва̄ уджум̣ ка̄йам̣ усса̄пети, евам̣ ка̄йасса уддхам̣ т̣хапана̄. бйа̄дхийаканти уппаннабйа̄дхита̄. ити саббехипи имехи падехи килесавасена ка̄йапханданамева катхитам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 858).

бхаттапарил̣а̄хоти бхаттавасена парил̣а̄хуппатти. бхутта̄висса̄ти бхуттавато. бхаттамуччха̄ти бхаттагелан̃н̃ам̣. атибхуттапаччайа̄ хи муччха̄патто вийа хоти. бхаттакиламатхоти бхуттапаччайа̄ килантабха̄во. бхаттапарил̣а̄хоти бхаттадаратхо. куччхипӯрам̣ бхуттавато хи парил̣а̄хуппаттийа̄ упахатиндрийо вийа хоти, ка̄йо кхиджджати. ка̄йадут̣т̣хулланти бхуттабхаттам̣ нисса̄йа ка̄йасса акамман̃н̃ата̄.

читтасса лӣйана̄ка̄роти а̄рамман̣е читтасса сан̇кочаппатти. читтасса акалйата̄ти читтасса гила̄набха̄во. гила̄ноти акаллако вуччати. татха̄ ча̄ха ‘‘на̄хам̣, бханте, акаллако’’ти. акамман̃н̃ата̄ти читтагелан̃н̃асан̇кха̄то акамман̃н̃ана̄ка̄ро. олӣйана̄ти олӣйана̄ка̄ро. ирийа̄патхикампи читтам̣ йасса васена ирийа̄патхам̣ сандха̄ретум̣ асакконто олӣйати, тасса там̣ а̄ка̄рам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘олӣйана̄’’ти. дутийападам̣ упасаггена вад̣д̣хитам̣. лӣнанти авиппха̄риката̄йа сан̇кочаппаттам̣. итаре две а̄ка̄раниддеса̄. тхинанти авиппха̄риката̄йа анусса̄хана̄ асан̇гаханасан̇гаханам̣. тхийана̄ка̄ро тхийана̄. тхийитаттанти тхийитасса а̄ка̄ро, авиппха̄риката̄ти аттхо.

четасо авӯпасамоти читтасса авӯпасантата̄ асаннисиннабха̄во. тена̄ха – ‘‘авӯпасанта̄ка̄ро’’ти. аттхато панетанти сва̄йам̣ авӯпасанта̄ка̄ро виккхепасабха̄ватта̄ виккхепахетута̄йа ча аттхато етам̣ уддхаччакуккуччамева.

вичикиччха̄йа а̄рамман̣адхамма̄ на̄ма ‘‘буддхе кан̇кхатӣ’’тиа̄дина̄ а̄гатаат̣т̣хакан̇кха̄ваттхубхӯта̄ дхамма̄. йасма̄ вичикиччха̄ бйа̄па̄да̄дайо вийа ану ану уггахан̣апаччайа̄ уппаджджати, тасма̄ кан̇кха̄т̣т̣ха̄нӣйам̣ а̄рамман̣амева дасситам̣ ‘‘вичикиччха̄йа а̄рамман̣адхамма̄’’ти. йасма̄ пуримуппанна̄ вичикиччха̄ паччха̄ вичикиччха̄йа паччайо хоти, тасма̄ вичикиччха̄пи вичикиччха̄т̣т̣ха̄нӣйадхамма̄ ведитабба̄. татра̄йам̣ вачанаттхо – тит̣т̣ханти паваттанти еттха̄ти т̣ха̄нӣйа̄, вичикиччха̄ ева т̣ха̄нӣйа̄ вичикиччха̄т̣т̣ха̄нӣйа̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана а̄рамман̣ассапи таттха висесапаччайатам̣ упа̄да̄йа ‘‘ка̄маччхандо вичикиччха̄ти име две дхамма̄ а̄рамман̣ена катхита̄’’ти вуттам̣. субханимиттасса хи паччайабха̄ваматтам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣, татха̄пи йатха̄ ‘‘пат̣игхампи пат̣игханимитта’’нти катва̄ ‘‘бйа̄па̄до упаниссайена катхито’’ти вуттам̣, евам̣ субхампи субханимиттанти катва̄ ка̄маччхандо упаниссайена катхитоти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. сеса̄ тхинамиддхауддхаччакуккучча̄ни. таттха тхинамиддхам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄та̄дивасена паччайо, татха̄ уддхаччакуккуччанти. убхайесампи упаниссайакот̣ийа̄ паччайабха̄ве ваттаббамева наттхӣти а̄ха ‘‘сахаджа̄тена ча упаниссайена ча̄’’ти.

йасма̄ сати на̄ма ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ ануссаран̣авасена ваттати, тасма̄ те дхамма̄ сатисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ на̄ма. локуттарадхамме ча ануссава̄дивасена гахетва̄ татха̄ паваттатева. тена вуттам̣ ‘‘сатийа̄’’тиа̄ди.

косаллам̣ вуччати пан̃н̃а̄, тато уппанна̄ косалласамбхӯта̄. анаваджджасукхавипа̄ка̄ти анаваджджа̄ хутва̄ сукхавипа̄ка̄ випаччанака̄. пададвайена паччайато сабха̄вато киччато пхалато кусаладхаммам̣ дассети. акусаланиддесепи есева найо. са̄ваджджа̄ти га̄райха̄. анаваджджа̄ти ага̄райха̄. хӣна̄ ла̄мака̄. пан̣ӣта̄ сет̣т̣ха̄. кан̣ха̄ ка̄л̣ака̄ асуддха̄. сукка̄ ода̄та̄ суддха̄. пат̣ибха̄га-саддо пат̣хаме викаппе садисакот̣т̣ха̄саттхо, дутийе пат̣ипаккхакот̣т̣ха̄саттхо, татийе ниггахетаббапат̣ипаккхакот̣т̣ха̄саттхо дат̣т̣хаббо.

кусалакирийа̄йа а̄дикаммабха̄вена паваттавӣрийам̣ дхитисабха̄вата̄йа дха̄тӯти вуттанти а̄ха ‘‘а̄рамбхадха̄тӯти пат̣хама̄рамбхавӣрийа’’нти. ладдха̄севанам̣ вӣрийам̣ балаппаттам̣ хутва̄ пат̣ипаккхам̣ видхаматӣти а̄ха – ‘‘никкамадха̄тӯти косаджджато никкхантатта̄ тато балаватара’’нти. адхиматта̄дхиматтатара̄нам̣ пат̣ипаккхадхамма̄нам̣ видхаманасаматтхам̣ пат̣упат̣утара̄дибха̄ваппаттам̣ хотӣти а̄ха – ‘‘параккамадха̄тӯти парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманата̄йа татопи балаватара’’нти.

тит̣т̣хати паваттати еттха̄ти т̣ха̄нӣйа̄. а̄рамман̣адхамма̄, пӣтисамбоджджхан̇гасса т̣ха̄нӣйа̄ти пӣтисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄ти ‘‘пӣтийа̄ а̄рамман̣адхамма̄’’ти вуттам̣. йасма̄ апара̄паруппаттийа̄ пӣтипи татха̄ ваттаббатам̣ лабхатӣти вуттам̣ висуддхимагге ‘‘пӣтийа̄ ева там̣ на̄ма’’нти. даратхапассаддхӣти даратхо килесапарил̣а̄хо, со пассамбхати ета̄йа̄ти даратхапассаддхи, ка̄йапассаддхийа̄ ведана̄дикхандхаттайасса вийа рӯпака̄йассапи пассамбханам̣ хоти, читтапассаддхийа̄ читтассева пассамбханам̣, тато еветтха бхагавата̄ лахута̄дӣнам̣ вийа дувидхата̄ вутта̄. татха̄ сама̄хита̄ка̄рам̣ саллаккхетва̄ гайхама̄но саматхова саматханимиттам̣, тасса а̄рамман̣абхӯтам̣ пат̣ибха̄ганимиттампи. вивидхам̣ аггам̣ етасса̄ти бйагго, виккхепо. татха̄ хи со анават̣т̣ха̄нарасо бхантата̄паччупат̣т̣ха̄но вутто. екаггабха̄вато бйаггапат̣ипаккхоти абйагго, сама̄дхи, со ева нимиттанти пуббе вийа ваттаббам̣. тена̄ха ‘‘тассева вевачана’’нти.

йо а̄рамман̣е ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄ка̄рам̣ ана̄дийитва̄ гахетаббо маджджхатта̄ка̄ро, йо ча пуббе упеккха̄самбоджджхан̇гасса бха̄вана̄васена уппанно маджджхатта̄ка̄ро, дувидхопи со упеккха̄йа а̄рамман̣адхаммоти адхиппетоти а̄ха – ‘‘аттхато пана маджджхатта̄ка̄ро упеккха̄т̣т̣ха̄нӣйа̄ дхамма̄ти ведитаббо’’ти. а̄рамман̣ена катхита̄ а̄рамман̣ассева тесам̣ висесапаччайабха̄вато. сеса̄ти вӣрийа̄дайо чатта̄ро дхамма̄. тесан̃хи упаниссайова са̄тисайо иччхитабботи.

ка̄йасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. сӣласуттаван̣н̣ана̄

184. кхӣн̣а̄савасса локуттарам̣ сӣлам̣ на̄ма маггапхалапарийа̄панна̄ самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ сӣлалаккхан̣аппатта̄ тадан̃н̃е четана̄дайо. локийам̣ пана кирийа̄бйа̄катачиттапарийа̄паннам̣ ча̄риттасӣлам̣, ва̄риттасӣласса пана самбхаво ева наттхи вираман̣авасена паваттийа̄ абха̄вато. ‘‘пуббабха̄гасӣлам̣ локийасӣла’’нти кечи.

чаккхудассананти чаккхӯхи дассанам̣. лаккхан̣асса дассананти сабха̄вадхамма̄нам̣ сан̇кхата̄нам̣ паччатталаккхан̣асса н̃а̄тапарин̃н̃а̄йа, аничча̄диса̄ман̃н̃алаккхан̣асса тӣран̣апарин̃н̃а̄йа дассанам̣. паджахантопи хи те паха̄табба̄ка̄рато пассати на̄ма. нибба̄насса татхалаккхан̣ам̣ маггапхалехи дассанам̣, там̣ пана пат̣ивиджджханам̣. джха̄нена патхавӣкасин̣а̄дӣнам̣, абхин̃н̃а̄хи рӯпа̄нам̣ дассанампи н̃а̄н̣адассанамева. чаккхудассанам̣ адхиппетам̣ саванапайирупа̄сана̄нам̣ парато гахитатта̄. пан̃хапайирупа̄сананти пан̃хапуччханавасена пайирупа̄санам̣ ан̃н̃акамматтха̄йа упасан̇каманасса кевалам̣ упасан̇каманенева джотитатта̄.

арийа̄нам̣ ануссати на̄ма гун̣авасена, таттха̄пи ладдхаова̄да̄ваджджанамукхена йатха̄бхӯтасӣла̄дигун̣а̄нуссаран̣анти дассетум̣ ‘‘джха̄навипассана̄’’тиа̄ди вуттам̣. ан̃н̃есам̣йева сантикети арийехи ан̃н̃есам̣ са̄саника̄нам̣йева сантике. тена̄ха – ‘‘анупаббаджджа̄ на̄ма̄’’ти. ан̃н̃есӯти са̄саникехи ан̃н̃есу та̄пасапарибба̄джака̄дӣсу. таттха хи паббаджджа̄ арийа̄нам̣ анупаббаджджа̄ на̄ма на хотӣти вуттам̣.

сатасахассаматта̄ ахесум̣ самантапа̄са̄дикатта̄ маха̄тхерасса. лан̇ка̄дӣпети ниссайасӣсена нисситасаллаккхан̣ам̣. на хи паббаджджа̄ дӣпапат̣иладдха̄, атха кхо дӣпанива̄сиа̄чарийапат̣иладдха̄. махинда…пе… паббаджанти на̄ма тасса парива̄рата̄йа паббаджджа̄йа̄ти.

саратӣти там̣ ова̄да̄нуса̄санидхаммам̣ чинтети читте кароти. витакка̄хатам̣ каротӣти пунаппунам̣ паривитакканена тадаттхам̣ витакканиппха̄дитам̣ кароти. а̄раддхо хотӣти сампа̄дито хоти. там̣ пана сампа̄данам̣ па̄рипӯри ева̄ти а̄ха ‘‘парипун̣н̣о хотӣ’’ти. таттха̄ти йатха̄вутте дхамме. н̃а̄н̣ача̄равасена̄ти н̃а̄н̣асса паваттанавасена. тесам̣ тесам̣ дхамма̄нанти тасмим̣ тасмим̣ ова̄дадхамме а̄гата̄нам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣. лаккхан̣анти висесалаккхан̣ам̣ са̄ман̃н̃алаккхан̣ан̃ча. павичинатӣти ‘‘идам̣ рӯпам̣ еттакам̣ рӯпа’’нтиа̄дина̄ вичайам̣ а̄паджджати. н̃а̄н̣ан̃ча ропетӣти ‘‘аниччам̣ чалам̣ палокам̣ пабхан̇гӯ’’тиа̄дина̄ н̃а̄н̣ам̣ паваттети. вӣмам̣санам̣…пе… а̄паджджатӣти рӯпасаттака̄рӯпасаттакаккамена випассанам̣ паччаккхато вийа аниччата̄дӣнам̣ дассанам̣ саммасанам̣ а̄паджджати.

убхайампетанти пхала̄нисам̣са̄ти вуттадвайам̣. аттхато екам̣ парийа̄йасаддатта̄. пат̣икачча̄ти пагева. маран̣ака̄лети маран̣ака̄ласамӣпе. самӣпаттхе хи идам̣ бхумманти а̄ха ‘‘маран̣асса а̄саннака̄ле’’ти.

со тивидхо хоти н̃а̄н̣асса тиккхамаджджхамудубха̄вена. тена̄ха ‘‘каппасахасса̄йукесӯ’’тиа̄ди. упахаччапаринибба̄йӣ на̄ма а̄йувемаджджхам̣ атиккамитва̄ паринибба̄йанато. йаттха каттхачӣти авиха̄дӣсу йаттха каттхачи. саппайогена̄ти випассана̄н̃а̄н̣асан̇кха̄расан̇кха̄тена пайогена, саха випассана̄пайогена̄ти аттхо. суддха̄ва̄сабхӯмийам̣ уддхам̣йева маггасото етасса̄ти уддхам̣сото. пат̣исандхивасена аканит̣т̣хабхавам̣ гаччхатӣти аканит̣т̣хага̄мӣ.

авиха̄дӣсу ваттама̄нопи екам̣сато уддхам̣гамана̄рахо пуггало аканит̣т̣хага̄мӣ ева на̄ма̄ти вуттам̣ ‘‘еко уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣти пан̃ча хонтӣ’’ти. тесанти ниддха̄ран̣е са̄мивачанам̣. уддхам̣сотабха̄вато йадипи хет̣т̣хима̄дӣсупи арийабхӯми ниббаттатева, татха̄пи таттха бхӯмӣсу а̄йум̣ аггахетва̄ аканит̣т̣хабхаве а̄йувасенева сол̣асакаппасахасса̄йуката̄ дат̣т̣хабба̄. ‘‘сатта пхала̄ сатта̄нисам̣са̄ па̄т̣икан̇кха̄’’ти вуттатта̄ ‘‘арахаттамаггасса пуббабха̄гавипассана̄ боджджхан̇га̄ катхита̄’’ти вуттам̣. саттаннампи сахабха̄во лаббхатӣти ‘‘апуббам̣ ачаримам̣ екачиттаккхан̣ика̄’’ти вуттам̣. тайидам̣ па̄л̣ийам̣ таттха таттха ‘‘тасмим̣ самайе’’ти а̄гатавачанена вин̃н̃а̄йати, боджджхан̇га̄нам̣ пана на̄на̄сабха̄ватта̄ ‘‘на̄на̄лаккхан̣а̄’’ти вуттам̣.

сӣласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. ваттхасуттаван̣н̣ана̄

185. ‘‘сатисамбоджджхан̇го’’ти евам̣ че майхам̣ хотӣти сатисамбоджджхан̇го на̄ма сет̣т̣хо уттамо паваро, тасма̄хам̣ сатисамбоджджхан̇гасӣсена пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ вихарисса̄мӣти евам̣ че майхам̣ пуббабха̄ге хотӣти аттхо. ‘‘аппама̄н̣о’’ти евам̣ майхам̣ хотӣти сва̄йам̣ сатисамбоджджхан̇го, саббасо пама̄н̣акаракилеса̄бха̄вато аппама̄н̣адхамма̄рамман̣ато ча аппама̄н̣оти евам̣ майхам̣ антосама̄паттийам̣ асаммохавасена хоти. супарипун̣н̣оти бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ сут̣т̣ху парипун̣н̣оти евам̣ майхам̣ антосама̄паттийам̣ асаммохавасена хотӣти. тит̣т̣хатӣти йатха̄ка̄лапариччхедасама̄паттийа̄ ават̣т̣ха̄нена таппарийа̄панната̄йа сатисамбоджджхан̇го тит̣т̣хати пат̣ибандхавасена. уппа̄дам̣ ана̄ваджджитатта̄ти уппа̄дасса ана̄ваджджанена асаманна̄ха̄рена. уппа̄дасӣсена четтха уппа̄давантова сан̇кха̄ра̄ гахита̄. ануппа̄данти нибба̄нам̣ уппа̄да̄бха̄вато уппа̄давантехи ча виниссат̣атта̄. паваттанти випа̄каппаваттам̣. аппаваттанти нибба̄нам̣ таппат̣иккхепато. нимиттанти саббасан̇кха̄ранимиттам̣. анимиттанти нибба̄нам̣. сан̇кха̄рети уппа̄да̄диана̄масанена кеваламева сан̇кха̄рагахан̣ам̣. висан̇кха̄ранти нибба̄нам̣. а̄ваджджитатта̄ а̄ваджджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа а̄раббха паваттийа̄ сатисамбоджджхан̇го тит̣т̣хати. ат̣т̣хаха̄ка̄рехӣти ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи. джа̄на̄тӣти сама̄паттито вут̣т̣хитака̄ле паджа̄на̄ти. ат̣т̣хаха̄ка̄рехӣти уппа̄да̄ваджджана̄дӣхи чева ануппа̄да̄ваджджана̄дӣхи ча вутта̄ка̄равипарӣтехи ат̣т̣хахи а̄ка̄рехи чавантам̣ сама̄паттивасена анават̣т̣ха̄натопи гаччхантам̣ чаватӣти тхеро паджа̄на̄тӣти.

пхалабоджджхан̇га̄ти пхаласама̄паттипарийа̄панна̄ боджджхан̇га̄. ким̣ пана те висум̣ висум̣ паваттантӣти а̄ха ‘‘йада̄ хӣ’’тиа̄ди. сӣсам̣ катва̄ти падха̄нам̣ сет̣т̣хам̣ катва̄. таданвайа̄ти таданугата̄ сатисамбоджджхан̇гам̣ анугаччханака̄. тан̃ча кхо татха̄ катва̄ дхаммам̣ паччавеккхан̣авасена. кечи пана ‘‘там̣ паччавеккхан̣а̄дикам̣ катва̄’’ти ваданти.

ваттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. бхиккхусуттаван̣н̣ана̄

186. бодха̄йа̄ти еттха бодхо на̄ма буджджханам̣, там̣ пана кисса кена̄ти пуччханто ‘‘ким̣ буджджханаттха̄йа̄’’ти ватва̄ там̣ дассенто ‘‘маггена̄’’тиа̄дима̄ха. маггена нибба̄нам̣ буджджханаттха̄йа сам̣ваттанти, паччавеккхан̣а̄йа катакиччатам̣ буджджханаттха̄йа сам̣ваттанти, пат̣хамавикаппе саччхикирийа̄бхисамайо ева дасситоти тена атут̣т̣хе ‘‘маггена ва̄’’ти дутийавикаппама̄ха. вивеканисситам̣ вира̄ганисситанти падехи саббам̣ маггакиччам̣ тасса пхалан̃ча дасситам̣. ниродханисситанти имина̄ нибба̄насаччхикирийа̄. ка̄ма̄сава̄пи читтам̣ вимуччатӣтиа̄дина̄ килесаппаха̄нам̣. вимуттасмим̣ вимуттамити н̃а̄н̣ам̣ хотӣтиа̄дина̄ паччавеккхан̣а̄ дассита̄.

бхиккхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6-7. кун̣д̣алийасутта̄диван̣н̣ана̄

187-188. нибаддхава̄савасена а̄ра̄ме нисӣданасӣлоти а̄ра̄маниса̄дӣ. парисам̣ ога̄л̣хо хутва̄ чаратӣти париса̄вачароти а̄ха – ‘‘йо пана̄’’тиа̄ди. еванти имина̄ка̄рена. гахан̣анти ниггахан̣ам̣. тена пуччха̄падасса аттхам̣ виварати. ниббет̣хананти ниггаханиббет̣ханам̣. тена виссаджджанападасса аттхам̣ виварати. имина̄ найена̄ти етена ‘‘итива̄до’’ти еттха ити-саддасса аттхам̣ дассети. упа̄рамбха̄дхиппа̄йо вадати етена̄ти ва̄до, досо. итива̄до хотӣти евам̣ имасса упари ва̄да̄ропанам̣ хоти. итива̄даппамоккхоти евам̣ тато памоккхо хоти. евам̣ ва̄даппамоккха̄нисам̣сам̣ парехи а̄ропитадосасса ниббет̣ханавасена дассетва̄ ида̄ни досапаведанавасена дассетум̣ ‘‘айам̣ пуччха̄йа досо’’тиа̄ди вуттам̣.

еттакам̣ т̣ха̄нантиа̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ‘‘тӣн̣и сучарита̄нӣ’’ти еттакам̣ т̣ха̄нам̣. имам̣ десананти ‘‘индрийасам̣варо кхо’’тиа̄динайаппаваттам̣ имам̣ десанам̣. на̄бхиджджха̄йатӣти на абхиджджха̄йати. на̄бхихам̣сатӣти на абхитуссати. гочараджджхатте т̣хитам̣ хотӣти каммат̣т̣ха̄на̄рамман̣е сама̄дха̄навасена т̣хитам̣ хоти ават̣т̣хитам̣. тена̄ха ‘‘сусан̣т̣хита’’нти. сусан̣т̣хитанти самма̄ авиккхепавасена т̣хитам̣. каммат̣т̣ха̄навимуттийа̄ти каммат̣т̣ха̄на̄нуйун̃джанавасена пат̣ипаккхато нӣваран̣ато вимуттийа̄. сут̣т̣ху вимуттанти сувимуттам̣. тасмим̣ амана̄парӯпадассане на ман̇ку вилаккхо на хоти. килесавасена досавасена. ат̣т̣хитачитто атхаддхачитто. ковесена хи читтам̣ тхаддхам̣ хоти, на мудукам̣. адӣнама̄насоти доманассавасена йо дӣнабха̄во, тадабха̄вена ниддосама̄насо. апӯтичиттоти бйа̄паджджа̄бха̄вена сӣтибхӯтачитто.

имесу чхасу два̄ресу ат̣т̣ха̄раса дуччарита̄ни хонти паччекам̣ ка̄йавачӣманодуччаритабхедена. та̄ни вибха̄гена дассетум̣ ‘‘катха’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагатети найада̄наматтаметам̣. тена ‘‘анит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате досам̣ уппа̄дентасса̄’’тиа̄дина̄ тивидхадуччаритам̣ нӣхаритва̄ ваттаббам̣, татха̄ ‘‘маджджхатта̄рамман̣е мохам̣ уппа̄дентасса̄’’тиа̄дина̄ ча. манодуччарита̄диса̄ман̃н̃ена пана тӣн̣ийева дуччарита̄ни хонтӣти ведитаббам̣.

пан̃н̃аттивасена̄ти ваттхум̣ ана̄маситва̄ пин̣д̣агахан̣амукхена кевалам̣ пан̃н̃аттивасенева. бха̄вана̄пат̣исан̇кха̄нети бха̄вана̄сиддхе пат̣исан̇кха̄не, бха̄вана̄йа пат̣исан̇кха̄не ва̄ти аттхо. има̄нӣти йатха̄вутта̄ни чхадва̄ра̄рамман̣а̄ни. дуччарита̄нӣти дуччаритака̄ран̣а̄ни. аппат̣исан̇кха̄не т̣хитасса дуччарита̄ни сучарита̄ни катва̄. парин̣а̄метӣти париваттети дуччарита̄ни таттха ануппа̄детва̄ сучарита̄ни уппа̄денто. еванти вуттаппака̄рена. индрийасам̣варо…пе… ведитаббо индрийасам̣варасампа̄данавасена тин̣н̣ам̣ сучарита̄нам̣ сиджджханато. тена̄ха ‘‘етта̄вата̄’’тиа̄ди. етта̄вата̄ти а̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ‘‘тӣн̣и сучарита̄ни парипӯрентӣ’’ти падам̣, етта̄вата̄. сӣла̄нураккхакам̣ индрийасам̣варасӣланти чатупа̄рисуддхисӣласса анураккхакам̣ индрийасам̣варасӣлам̣ катхикам̣. катхам̣ пана тадева тасса анураккхакам̣ хотӣти? апара̄паруппаттийа̄ упаниссайабха̄вато.

тӣн̣и сӣла̄нӣти индрийасам̣вара-а̄джӣвапа̄рисуддхи-паччайасанниссита-сӣла̄ни. локуттарамиссака̄ти локийа̄пи локуттара̄пи хонтӣти аттхо. саттаннам̣ боджджхан̇га̄нанти локуттара̄нам̣ саттаннам̣ боджджхан̇га̄нам̣. мӯлабхӯта̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ пуббабха̄га̄, те сандха̄йа вуттам̣ ‘‘чатта̄ро кхо, кун̣д̣алийа, сатипат̣т̣ха̄на̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ сатта боджджхан̇ге парипӯрентӣ’’ти. тепӣти йатха̄вуттасатипат̣т̣ха̄на̄. сатипат̣т̣ха̄намӯлака̄ боджджхан̇га̄ти локийасатипат̣т̣ха̄намӯлака̄ боджджхан̇га̄ва. пуббабха̄га̄ва̄ти еттха кечи ‘‘пуббабха̄га̄ ча̄’’ти па̄т̣хам̣ катва̄ ‘‘пуббева локуттара̄ пуббабха̄га̄ ча̄’’ти аттхам̣ ваданти. виджджа̄вимуттимӯлака̄ти ‘‘сатта кхо, кун̣д̣алийа, боджджхан̇га̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ виджджа̄вимуттим̣ парипӯрентӣ’’ти евам̣ вутта̄ боджджхан̇га̄ локуттара̄ва виджджа̄вимуттисахагатабха̄вато.

кун̣д̣алийасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. упава̄насуттаван̣н̣ана̄

189. паччаттанти каран̣аниддесо айанти а̄ха – ‘‘аттана̄ва̄’’ти. курума̄нойева̄ти уппа̄денто ева. каммат̣т̣ха̄навимуттийа̄ сут̣т̣ху вимуттанти каммат̣т̣ха̄наманасика̄рена нӣваран̣а̄нам̣ дӯрӣбха̄вато техи сут̣т̣ху вимуттам̣. аттхам̣ каритва̄ти бха̄вана̄манасика̄рам̣ уттамам̣ катва̄. ‘‘маха̄ вата ме айам̣ аттхо уппанно’’ти аттхико хутва̄.

9. пат̣хамауппаннасуттаван̣н̣ана̄

190. татха̄гатасса па̄тубха̄ва̄тиа̄дина̄ буддхуппа̄дака̄ле ева боджджхан̇гаратанапат̣ила̄бхоти дассети.

паббатаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. гила̄навагго

1-3. па̄н̣асутта̄диван̣н̣ана̄

192-194. йесанти йесам̣ сатта̄нам̣. чатта̄ро ирийа̄патха̄ аттхи лаббханти тадупагасарӣра̄вайавала̄бхена. етанти ‘‘чатта̄ро ирийа̄патхе каппентӣ’’ти етам̣ вачанам̣. ‘‘вивеканиссита’’нтиа̄дивачанато ‘‘сахавипассанаке маггабоджджхан̇ге’’иччева вуттам̣. дутийататийа̄ни утта̄наттха̄нева хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄.

4-10. пат̣хамагила̄насутта̄диван̣н̣ана̄

195-201. висуддхам̣ ахоси висабха̄гадха̄туккхобхам̣ вӯпасаментам̣. тена̄ха – ‘‘поккхарапатте …пе… виниваттитва̄ гато’’ти. есева найо па̄л̣ито аттхато ча чатуттхена пан̃чамачхат̣т̣ха̄нам̣ сама̄натта̄. висаруккхава̄тасампхассена̄ти висаруккхасаннисситава̄тасампхассена. мандасӣтаджароти мудуко сӣтаджаро. сесанти вутта̄васесам̣. саббаттха̄ти саттама̄дӣсу чатӯсу.

гила̄наваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. уда̄йивагго

1-2. бодха̄йасутта̄диван̣н̣ана̄

202-203. киттакена ну кхо ка̄ран̣ена буджджханакаан̇га̄ на̄ма вуччанти буджджханакасса пуггаласса ан̇га̄ти ваттаббатам̣ лабханти. миссакабоджджхан̇га̄ катхита̄ сахавипассана̄ маггабоджджхан̇га̄ катхита̄ти катва̄. дхаммапариччхедо катхито ган̣ана̄маттена париччхиндитва̄ вуттатта̄ на бхӯмантарапариччхедо, випассана̄дипариччхедо ва̄.

3-5. т̣ха̄нийасутта̄диван̣н̣ана̄

204-206. ка̄мара̄гена гадхитаббат̣т̣ха̄набхӯта̄ ка̄мара̄гат̣т̣ха̄нийа̄ти а̄ха ‘‘а̄рамман̣адхамма̄на’’нти. ‘‘манасика̄рабахулӣка̄ра̄’’ти вуттатта̄ ‘‘а̄рамман̣енева катхита’’нти вуттам̣. вуттапариччхедоти етена на кевалам̣ а̄рамман̣авасенева, атха кхо упаниссайавасенапеттха аттхо лаббхатӣти дассети. пат̣хамаваггасса хи дутийе сутте упаниссайавасенева аттхо дассито. миссакабоджджхан̇га̄ катхита̄ авибха̄генева катхитатта̄. апариха̄нийети тӣхи сиккха̄хи апариха̄на̄вахе.

6-7. тан̣хаккхайасутта̄диван̣н̣ана̄

207-208. ‘‘со мам̣ пуччхиссатӣ’’ти адхиппа̄йена бхагавата̄ оса̄питадесанам̣. паттхат̣атта̄ бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ виттха̄ритам̣ гататта̄. махантабха̄ванти бха̄вана̄васенева махаттам̣ гататта̄. тато ева вад̣д̣хиппама̄н̣а̄. нӣваран̣авигаме самбхавато паччайато бйа̄па̄до вигато хотӣти а̄ха – ‘‘нӣваран̣а̄нам̣ дӯрӣбха̄вена бйа̄па̄давирахитатта̄’’ти. тан̣ха̄мӯлаканти тан̣ха̄паччайам̣. йан̃хи тан̣ха̄сахагатам̣ асахагатампи тан̣хам̣ упанисса̄йа ниппханнам̣, саббам̣ там̣ тан̣ха̄мӯлакам̣. пахӣйати ануппа̄даппаха̄нена. тан̣ха̄дӣнам̣йева кхайа̄, на тесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ кхайа̄. етехи тан̣хаккхайа̄дипадехи.

8. ниббедхабха̄гийасуттаван̣н̣ана̄

209. ниббиджджхантӣти ниббедха̄, ниббиджджханадхамма̄ дхаммавинайа̄дайо, таппарийа̄панната̄йа ниббедхабха̄ге гато ниббедхабха̄гийо, там̣ ниббедхабха̄гийам̣. тена̄ха ‘‘ниббиджджханакот̣т̣ха̄сийа’’нти. бха̄ветва̄ т̣хитена читтена. випассана̄маггампи гахетва̄ ‘‘маггабоджджхан̇га̄ миссака̄’’ти вутта̄. техӣти боджджхан̇гехи бха̄витам̣ читтам̣. те ва̄ боджджхан̇ге бха̄ветва̄ т̣хитам̣ читтам̣ на̄ма пхалачиттам̣, тасма̄ ниббаттиталокуттарамева. тампӣти пхалачиттампи магга̄нантарата̄йа магганисситам̣ катва̄ миссакамева катхетум̣ ват̣т̣ати ‘‘бодха̄йа сам̣ваттантӣ’’ти вуттатта̄.

9. екадхаммасуттаван̣н̣ана̄

210. сам̣йоджанасан̇кха̄та̄ винибандха̄ти ка̄мара̄га̄дисам̣йоджанасан̃н̃ита̄ бандхана̄. паринит̣т̣хапетва̄ гахан̣а̄ти гилитва̄ вийа паринит̣т̣хапетва̄ гахан̣а̄ка̄ра̄.

10. уда̄йисуттаван̣н̣ана̄

211. бахукатам̣ вуччати бахука̄ро бахума̄но, наттхи етасса бахукатанти абахукато, акатабахума̄но. дхаммо уппаджджама̄но уккуджджанто вийа нируджджхама̄но авакуджджанто вийа хотӣти вуттам̣ ‘‘уккуджджам̣ вуччати удайо, авакуджджам̣ вайо’’ти. париваттентоти аничча̄типи дуккха̄типи анатта̄типи. ‘‘есо хи те уда̄йи магго пат̣иладдхо, йо те…пе… татхатта̄йа упанессатӣ’’ти парийоса̄не бхагавато вачанан̃четтха са̄дхакам̣ дат̣т̣хаббам̣. тена тена̄ка̄рена вихарантанти йена саммасана̄ка̄рена випассана̄виха̄рена вихарантам̣. татха̄бха̄ва̄йа̄ти кхӣн̣а̄савабха̄вапаччавеккхан̣а̄йа. тена̄ха – ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣти…пе… там̣ дассенто евама̄ха̄’’ти.

уда̄йиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. нӣваран̣авагго

3-4. упаккилесасутта̄диван̣н̣ана̄

214-215. на ча пабха̄вантанти на ча пабха̄сампаннам̣. пабхиджджанасабха̄ванти та̄петва̄ та̄лане пабхан̇гутам̣. авасесам̣ лоханти вутта̄васесам̣ джа̄тилохам̣, виджа̄тилохам̣, киттималоханти пабхедам̣ саббампи лохам̣. уппаджджитум̣ аппада̄нена̄ти еттха нану локийакусалачиттассапи сувисуддхасса уппаджджитум̣ аппада̄нена упаккилесата̄ти? саччаметам̣, йасмим̣ пана санта̄не нӣваран̣а̄ни ладдхапатит̣т̣ха̄ни, таттха махаггатакусалассапи асамбхаво, пагева локуттаракусаласса, париттакусалам̣ пана йатха̄паччайам̣ уппаджджати. нӣваран̣е хи вӯпасанте санта̄не уппаттийа̄ апарисуддхам̣ хоти, упаккилит̣т̣хам̣ на̄ма хоти, апарисуддхадӣпакапалликават̣т̣хитела̄дисанниссайо дӣпо вийа, апича ниппарийа̄йато уппаджджитум̣ аппада̄ненева тесам̣ упаккилесата̄ти дассенто ‘‘йадаггена хӣ’’тиа̄дима̄ха. а̄рамман̣е виккхиттаппаттивасена чун̣н̣авичун̣н̣ата̄ ведитабба̄. на а̄варантӣти кусаладхамме уппаджджитум̣ аппада̄навасена на а̄варанти, атха кхо тесам̣ уппаттийа̄ хонти. на пат̣иччха̄дентӣти на винандханти. чатубхӯмакачиттасса̄ти чатуттхабхӯмакакусалачиттасса анупаккилеса̄, техи акилиссанато.

8. а̄варан̣анӣваран̣асуттаван̣н̣ана̄

219. пан̃н̃а̄ дуббала̄ хоти, на балаватӣ пат̣ипаккхена упаккилит̣т̣хабха̄вато. тена̄ха ‘‘манда̄ ависада̄’’ти.

пан̃ча нӣваран̣а̄ дӯре хонти а̄варан̣а̄бха̄вато. тамева пӣтинти саппа̄йадхаммасаване уппаннам̣ пӣтим̣. тасса̄ тада̄ уппанна̄ка̄расаллаккхан̣ена авиджаханто пунаппунам̣ тасса̄ ниббаттанена. тена̄ха ‘‘пан̃ча нӣваран̣е виккхамбхетва̄’’ти. идам̣ сандха̄йа̄ти еттаке дивасепи на винассанти, са̄ дхаммапӣти ладдхапаччайа̄ хутва̄ висеса̄ваха̄ти имаматтхам̣ сандха̄йа етам̣ ‘‘имасса пан̃ча нӣваран̣а̄ тасмим̣ самайе на хонтӣ’’тиа̄ди вуттам̣. пӣтипа̄моджджапаккхийа̄ти пӣтипа̄моджджапаччайа̄. нассантӣти ниродхапаччайавасена паваттанато нассанти. сабха̄гапаччайавасена пуна уппаджджанта̄пи…пе… вуччати киччаса̄дханавасена паваттанато.

9. руккхасуттаван̣н̣ана̄

220. абхируханака̄ти самӣпаруккхе абхибхавитва̄ руханака̄. ат̣т̣хикаччхакоти ат̣т̣хибахулакаччхако. капитханасадисапхалатта̄ капиттханоти ладдхана̄мо.

10. нӣваран̣асуттаван̣н̣ана̄

221. андхабха̄вакаран̣а̄ пан̃н̃а̄чаккхусса вибандханато. татха̄ хи те ‘‘ачаккхукаран̣а̄ пан̃н̃а̄ниродхика̄’’ти вутта̄. виханати виба̄дхатӣти вигха̄то, дуккханти а̄ха ‘‘вигха̄тапаккхийа̄ти дуккхапаккхика̄’’ти. нибба̄наттха̄йа на сам̣ваттантӣти анибба̄насам̣ваттаника̄. миссакабоджджхан̇га̄ва катхита̄ пуббабха̄гика̄нам̣ катхитатта̄.

нӣваран̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. чаккаваттивагго

1. видха̄суттаван̣н̣ана̄

222. видхӣйантӣти видха̄, ма̄на̄дибха̄га̄ кот̣т̣ха̄са̄ти а̄ха ‘‘тайо ма̄накот̣т̣ха̄са̄’’ти. татха̄ татха̄ видаханатоти ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄дина̄ тена тена̄ка̄рена видаханато т̣хапанато, т̣хапетаббато ва̄.

2. чаккаваттисуттаван̣н̣ана̄

223. сирисампаттийа̄ ра̄джати диппати собхатӣти ра̄джа̄, да̄напийавачанааттхачарийа̄сама̄наттата̄сан̇кха̄техи чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи. ран̃джетӣти рамети. аббхуггата̄йа̄ти удӣрита̄ ниббаттито таттха таттха гаччханато. чаккам̣ ваттетӣти чаккаратанам̣ паваттети. деват̣т̣ха̄нанти пӯджанӣйадеват̣т̣ха̄нам̣. читтӣкатат̣т̣хена̄ти пӯджанӣйабха̄вена. аггхо наттхи чирака̄ласамбхавапун̃н̃а̄нубха̄васиддхаратанасаббха̄вато. ан̃н̃ехи чаккаваттино париггахабхӯтаратанехи. локети мануссалоке. тена тадан̃н̃алокам̣ ниваттети. виджджама̄наггахан̣ена атӣта̄на̄гатам̣ ниваттети. буддха̄ ча када̄чи карахачи уппаджджанти чаккаваттинопи йебхуййена тасмим̣йева уппаджджанатоти адхиппа̄йо. аномасса̄ти ала̄макасса уккат̣т̣хасса. сеса̄ни ратана̄ни.

татра̄ти ва̄кйопан̃н̃а̄сане нипа̄то, тасмим̣ па̄тубха̄вавачане. ‘‘айутта’’нти ватва̄ таттха адхиппа̄йам̣ виваранто ‘‘уппаннам̣ хӣ’’тиа̄дима̄ха. техи ратанехи чаккаваттананийама̄пеккхата̄йа чаккаваттивачанасса. нийамена̄ти екантена. ваттаббатам̣ а̄паджджати бха̄вини бхӯте вийа упача̄роти йатха̄ – ‘‘агама̄ ра̄джагахам̣ буддхо’’ти (су. ни. 410). ладдхана̄масса̄ти чаккаваттӣти локе ладдхасаман̃н̃асса паттханӣйасса пурисависесасса. мӯлуппаттивачанатопӣти ‘‘чаккаваттисса па̄тубха̄ва̄’’ти етасса пат̣хамуппаттийа̄ вачанатопи. ида̄ни таматтхам̣ виваранто ‘‘йо хӣ’’тиа̄дима̄ха. йо хи чаккаваттира̄джа̄, тасса уппаттийа̄ чаккаратанасса уппаджджанато чаккаваттӣти евам̣ на̄мам̣ уппаджджати. ‘‘чаккам̣ ваттессатӣ’’ти идам̣ пана нийа̄мам̣ анапеккхитва̄ тасса уппаджджатӣти ратана̄нуппаттим̣ гахетва̄ вуттанайато сан̃н̃а̄ уппаджджати ‘‘чаккаваттӣ’’ти. екамева̄ти чаккаратанамева пат̣хамам̣ па̄тубхавати. йасмим̣ бхӯте ран̃н̃о чаккаваттисаман̃н̃а̄, атха паччха̄ ратана̄ни па̄тубхавантӣти бахӯнам̣ па̄тубха̄вам̣ упа̄да̄йа бахулавачанатопи етам̣ ‘‘чаккаваттисса па̄тубха̄ва̄ ратана̄нам̣ па̄тубха̄во’’ти вуттам̣. айам̣ хетукаттусан̃н̃ито аттхабхедо. па̄тубха̄ва̄ти па̄тубха̄вато. пун̃н̃асамбха̄ро бхиннасанта̄ната̄йа ратана̄нампи парийа̄йена упаниссайахетӯти вуттам̣. йуттамеветам̣ йатха̄вуттайуттийуттатта̄.

ваттаббабхӯто адхиппа̄йо етасса аттхӣти адхиппа̄йо, аттханиддесо, сан̇кхепато адхиппа̄йо сан̇кхепа̄дхиппа̄йо. чаккаратана̄нубха̄вена чаккаваттиссарийасса сиджджханато ‘‘да̄тум̣ саматтхасса̄’’ти вуттам̣. йоджанаппама̄н̣е падесе паваттатта̄ йоджанаппама̄н̣ам̣ андхака̄рам̣. атидӣгха̄тирассата̄дим̣ чхаббидхам̣ досам̣ виваджджетва̄ т̣хитасса̄ти вачанасесо.

саббесам̣ чатубхӯмакадхамма̄нам̣ пуречарам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ гатийо саманвесанавасена паваттанато. буддха̄дӣхипи аппаха̄нӣйата̄йа махантадхаммасабха̄ватта̄ дхаммака̄йе ча джет̣т̣хакат̣т̣хена дхаммака̄йӯпапаннам̣. пан̃н̃а̄па̄са̄дата̄йа часса упаригатат̣т̣хена аччуггатам̣. виттхатат̣т̣хена випулам̣. махантата̄йа махантам̣. ана̄дика̄лабха̄витасса килесасанта̄насса кхан̣енева виддхам̣санато сӣгхам̣ лаху джаванти парийа̄йа̄. боджджхан̇гадхаммапарийа̄паннатта̄ хи вуттам̣ ‘‘еканта-кусалатта̄’’ти. сампайуттавасена пӣтийа̄ а̄локавиддхам̣санабха̄вавасена̄ти вуттам̣ ‘‘сахаджа̄тапаччайа̄дӣ’’тиа̄ди. саббасан̇га̄хикадхаммапариччхедоти чатубхӯмакатта̄ саббасан̇га̄хако боджджхан̇гадхаммапариччхедо катхито.

4-10. дуппан̃н̃асутта̄диван̣н̣ана̄

225-231. ел̣ам̣ вуччати досо, ел̣ена мӯго вийа̄ти ел̣амӯготи имаматтхам̣ дассенто ‘‘мукхена ва̄ча’’нтиа̄дима̄ха.

чаккаваттиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. са̄каччхавагго

1. а̄ха̄расуттаван̣н̣ана̄

232. пуриманайатоти ‘‘сатисамбоджджхан̇гат̣т̣ха̄нӣйа̄нам̣ дхамма̄на’’нтиа̄дина̄ а̄гатанайато. еванти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рена. сати ча сампаджан̃н̃ан̃ча сатисампаджан̃н̃ам̣. сатипадха̄нам̣ ва̄ абхикканта̄дӣсу саттхакабха̄вапаригган̣хакан̃а̄н̣ам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣. там̣ саббаттха сатока̄рӣбха̄ва̄вахатта̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа сам̣ваттати. йатха̄ ча паччанӣкадхаммаппаха̄нам̣ анурӯпадхаммадесана̄ ча ануппанна̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄да̄йа хоти, евам̣ сатирахитапуггалаваджджана̄ сатока̄рӣпуггаласевана̄ ча таттха ча йуттапайуттата̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа хотӣти имаматтхам̣ дассети ‘‘сатисампаджан̃н̃а’’нтиа̄дина̄. арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯрӣ хоти. татха̄ хи араха̄ва ‘‘сативепуллаппатто’’ти вуччати.

дхамма̄нам̣, дхаммесу ва̄ вичайо, со ева хет̣т̣ха̄ вуттанайена самбоджджхан̇го, тасса дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса. парипуччхаката̄ти а̄чарийам̣ пайирупа̄ситва̄ пан̃чапи ника̄йе сахат̣т̣хакатха̄йа парийога̄хетва̄ йам̣ йам̣ таттха ган̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣, тасса тасса ‘‘идам̣, бханте, катхам̣ имасса ко аттхо’’ти евам̣ кхандха̄дӣсу аттхапуччхакабха̄во. тена̄ха ‘‘кхандха…пе… бахулата̄’’ти.

ваттхувисадакирийа̄ти читтачетасика̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄набха̄вато сарӣрам̣ таппат̣ибаддха̄ни ча чӣвара̄дӣни идха ‘‘ваттхӯнӣ’’ти адхиппета̄ни, та̄ни йатха̄ читтасса сукха̄ваха̄ни хонти, татха̄ каран̣ам̣ тесам̣ висадабха̄вакаран̣ам̣. тена вуттам̣ ‘‘аджджхаттикаба̄хира̄на’’нтиа̄ди. уссаннадосанти ва̄та̄диуссаннадосам̣. седамаламаккхитанти седена чева джаллика̄сан̇кха̄тена сарӣрамалена ча маккхитам̣. ча-саддена ан̃н̃ампи сарӣрасса ча читтасса ча пӣл̣а̄вахам̣ сан̇ган̣ха̄ти. сена̄санам̣ ва̄ти ва̄-саддена патта̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ависаде сати, висайабхӯте ва̄. катхам̣ бха̄ванамануйуттасса та̄ни висайоти? антарантара̄ паваттанакачиттуппа̄давасена евам̣ вуттам̣. те хи читтуппа̄да̄ читтекаггата̄йа иджджхантийа̄пи апарисуддхабха̄ва̄йа сам̣ваттанти. читтачетасикесу ниссайа̄дипаччайабхӯтесу. н̃а̄н̣ампӣти пи-саддо сампин̣д̣ане. тена на кевалам̣ там̣ ваттхуйева, атха кхо тасмим̣ апарисуддхе н̃а̄н̣ампи апарисуддхам̣ хотӣти ниссайа̄парисуддхийа̄ ниссита̄парисуддхи вийа висайасса апарисуддхата̄йа висайӣнам̣ апарисуддхим̣ дассети анвайато бйатирекато ча.

самабха̄вакаран̣ам̣ киччато анӯна̄дхикабха̄вакаран̣ам̣. йатха̄паччайам̣ саддхеййаваттхусмим̣ адхимоккхакиччасса пат̣утарабха̄вена пан̃н̃а̄йа ависадата̄йа вӣрийа̄дӣнан̃ча анубалаппада̄наситхилата̄дина̄ саддхиндрийам̣ балавам̣ хоти. тена̄ха ‘‘итара̄ни манда̄нӣ’’ти. татоти тасма̄ саддхиндрийасса балавабха̄вато итаресан̃ча мандатта̄. косаджджапаккхе патитум̣ адатва̄ сампайуттадхамма̄нам̣ пагган̣ханам̣ анубалаппада̄нам̣ паггахо, паггахакиччам̣ ка̄тум̣ на саккотӣти самбандхитаббам̣. а̄рамман̣ам̣ упагантва̄ т̣ха̄нам̣, аниссаджджанам̣ ва̄ упат̣т̣ха̄нам̣, виккхепапат̣ипаккхо. йена ва̄ сампайутта̄ авиккхитта̄ хонти, со авиккхепо. рӯпагатам̣ вийа чаккхуна̄ йена йа̄тха̄вато висайасабха̄вам̣ пассати, там̣ дассанакиччам̣ ка̄тум̣ на саккоти балавата̄ саддхиндрийена абхибхӯтатта̄. сахаджа̄тадхаммесу хи индат̣т̣хам̣ каронта̄нам̣ саха паваттама̄на̄нам̣ дхамма̄нам̣ екарасата̄васенева аттхасиддхи, на ан̃н̃атха̄. тасма̄ти вуттамеваттхам̣ ка̄ран̣абха̄вена пачча̄масати. танти саддхиндрийам̣.

дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена̄ти йасса саддхеййаваттхуно ул̣а̄рата̄дигун̣е адхимуччанасса са̄тисайаппаваттийа̄ саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, тасса паччайапаччайуппанната̄дивибха̄гато йа̄тха̄вато вӣмам̣санена. еван̃хи евам̣дхаммата̄найена сабха̄васарасато париггайхама̄не савиппха̄ро адхимоккхо на хоти – ‘‘айам̣ имесам̣ дхамма̄нам̣ сабха̄во’’ти пан̃н̃а̄бйа̄па̄расса са̄тисайатта̄. дхурийадхаммесу хи йатха̄ саддха̄йа балавабха̄ве пан̃н̃а̄йа мандабха̄во хоти, евам̣ пан̃н̃а̄йа балавабха̄ве саддха̄йа мандабха̄во хоти. тена вуттам̣ – ‘‘там̣ дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена…пе… ха̄петабба’’нти. татха̄ аманасикаран̣ена̄ти йена̄ка̄рена бха̄ванамануйун̃джантасса саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, тена̄ка̄рена бха̄ванам̣ на̄нуйун̃джанена̄ти вуттам̣ хоти. идха дувидхена саддхиндрийасса балавабха̄во аттано ва̄ паччайависесена киччуттарийато вӣрийа̄дӣнам̣ ва̄ мандакиччата̄йа. таттха пат̣хамавикаппе ха̄панавидхи дассито, дутийавикаппе пана йатха̄ манасикарото вӣрийа̄дӣнам̣ мандакиччата̄йа саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, татха̄ аманасика̄рена вӣрийа̄дӣнам̣ пат̣утарабха̄ва̄вахена манасика̄рена саддхиндрийам̣ техи саматам̣ каронтена ха̄петаббам̣. имина̄ найена сесиндрийесупи ха̄панавидхи ведитаббо.

ваккалиттхераваттхӯти со хи а̄йасма̄ саддха̄дхимутто таттха ча ката̄дхика̄ро саттху рӯпака̄йадассане пасуто ева хутва̄ вихаранто саттха̄ра̄ – ‘‘ким̣ те, ваккали, имина̄ пӯтика̄йена дит̣т̣хена, йо кхо, ваккали, дхаммам̣ пассати, со мам̣ пассатӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.87) овадийама̄но каммат̣т̣ха̄не нийоджитопи там̣ анануйун̃джанто пан̣а̄мито атта̄нам̣ винипа̄тетум̣ папа̄тат̣т̣ха̄нам̣ абхирухи. атха нам̣ саттха̄ йатха̄нисиннова обха̄сависсаджджанена атта̄нам̣ дассетва̄ –

‘‘па̄моджджабахуло бхиккху, пасанно буддхаса̄сане;

адхигаччхе падам̣ сантам̣, сан̇кха̄рӯпасамам̣ сукха’’нти. (дха. па. 381) –

га̄тхам̣ ватва̄ ‘‘ехи, ваккалӣ’’ти а̄ха. со тена вачанена аматенева абхиситто хат̣т̣хатут̣т̣хо хутва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапеси, саддха̄йа бахулабха̄вато випассана̄вӣтхим̣ на̄рохати. там̣ н̃атва̄ бхагава̄ индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ ада̄си. со саттха̄ра̄ диннанайена випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ – ‘‘ваккалиттхераваттху четтха нидассана’’нти. еттха̄ти саддхиндрийасса адхиматтабха̄ве сесиндрийа̄нам̣ сакичча̄каран̣е.

итаракиччабхеданти упат̣т̣ха̄на̄дикиччависесам̣. пассаддха̄дӣти а̄ди-саддена сама̄дхиупеккха̄самбоджджхан̇га̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ха̄петаббанти йатха̄ саддхиндрийасса балавабха̄во дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ха̄йати, евам̣ вӣрийиндрийасса адхиматтата̄ пассаддхийа̄дибха̄вана̄йа ха̄йати сама̄дхипаккхикатта̄ тасса̄. татха̄ хи сама̄дхиндрийасса адхиматтатам̣ косаджджапа̄тато раккхантӣ вӣрийа̄дибха̄вана̄ вийа вӣрийиндрийасса адхиматтатам̣ уддхаччапа̄тато раккхантӣ екам̣сато ха̄пети. тена вуттам̣ ‘‘пассаддха̄дибха̄вана̄йа ха̄петабба’’нти. сон̣аттхерасса ваттхӯти сукума̄расон̣аттхерасса ваттху. со хи а̄йасма̄пи саттху сантика̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ сӣтаване вихаранто – ‘‘мама сарӣрам̣ сукхума̄лам̣, на ча сакка̄ сукхенева сукхам̣ адхигантум̣, ка̄йам̣ киламетва̄пи саман̣адхаммо ка̄таббо’’ти т̣ха̄начан̇каманамева адхит̣т̣ха̄йа падха̄намануйун̃джанто па̄даталесу пхот̣есу ут̣т̣хитесупи веданам̣ аджджхупеккхитва̄ дал̣хавӣрийам̣ каронто ачча̄раддхавӣрийата̄йа висесам̣ паваттетум̣ на̄саккхи. саттха̄ таттха гантва̄ вӣн̣опамова̄дена овадитва̄ вӣрийасамата̄йоджанавидхим̣ дассенто каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ гиджджхакӯт̣ам̣ гато. тхеропи саттха̄ра̄ диннанайена вӣрийасаматам̣ йа̄джетва̄ бха̄венто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттева патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ ‘‘сон̣аттхерасса ваттху дассетабба’’нти. сесесупӣти сатисама̄дхипан̃н̃индрийесупи.

саматанти саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анӯна̄дхикабха̄вам̣, татха̄ сама̄дхивӣрийа̄нан̃ча. йатха̄ хи саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ висум̣ висум̣ дхурийадхаммабхӯта̄нам̣ киччато ан̃н̃аман̃н̃ана̄тиваттанам̣ висесато иччхитаббам̣. йато тесам̣ самадхурата̄йа аппана̄ сампаджджати, евам̣ сама̄дхивӣрийа̄нам̣ косаджджуддхаччапаккхика̄нам̣ самата̄йа сати ан̃н̃аман̃н̃упаттхамбханато сампайуттадхамма̄нам̣ антадвайапа̄та̄бха̄вена саммадева аппана̄ иджджхатӣти. балавасаддхотиа̄ди вуттассева аттхасса бйатирекамукхена саматтханам̣. тассаттхо – йо балаватийа̄ саддха̄йа саманна̄гато ависадан̃а̄н̣о, со мудхаппасанно хоти, на авеччаппасанно. татха̄ хи со аваттхусмим̣ пасӣдати, сеййатха̄пи титтхийаса̄вака̄. кера̄т̣икапаккханти са̄т̣хеййапаккхам̣ бхаджати. саддха̄хӣна̄йа пан̃н̃а̄йа атидха̄ванто ‘‘деййаваттхупаричча̄гена вина̄ читтуппа̄даматтенапи да̄намайам̣ пун̃н̃ам̣ хотӣ’’тиа̄дӣни парикаппети хетупатирӯпакехи ван̃чито, евам̣бхӯто ча лӯкхатаккавилуттачитто пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ на̄дийати, сан̃н̃аттим̣ на гаччхати. тена̄ха ‘‘бхесаджджасамут̣т̣хито вийа рого атекиччхо хотӣ’’ти. йатха̄ четтха саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самабха̄во аттха̄вахо, висамабха̄во анаттха̄вахо, евам̣ сама̄дхивӣрийа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самабха̄во аттха̄вахо, итаро анаттха̄вахо, татха̄ самабха̄во авиккхепа̄вахо, итаро виккхепа̄вахо. косаджджам̣ абхибхавати, тена аппанам̣ на па̄пун̣а̄тӣти адхиппа̄йо. еса найо уддхаччам̣ абхибхаватӣти еттха̄пи. тадубхайанти саддха̄пан̃н̃а̄двайам̣ сама̄дхивӣрийадвайан̃ча. самам̣ ка̄таббанти саматам̣ ка̄таббам̣.

сама̄дхикаммикасса̄ти саматхакаммат̣т̣ха̄никасса. еванти евам̣ санте, саддха̄йа тхокам̣ балавабха̄ве сатӣти аттхо. саддахантоти ‘‘патхавӣ патхавӣти манасика̄раматтена катхам̣ джха̄нуппаттӣ’’ти ачинтетва̄ ‘‘аддха̄ самбуддхена вуттавидхи иджджхатӣ’’ти саддаханто саддхам̣ джаненто. окаппентоти а̄рамман̣ам̣ анупависитва̄ вийа адхимуччанавасена авакаппенто паккханданто. екаггата̄ балаватӣ ват̣т̣ати сама̄дхипадха̄натта̄ джха̄насса. убхиннанти сама̄дхипан̃н̃а̄нам̣. сама̄дхикаммикасса сама̄дхино адхиматтата̄йа пан̃н̃а̄йа адхиматтата̄пи иччхитабба̄ти а̄ха ‘‘самата̄йапӣ’’ти, самабха̄вена̄пӣти аттхо. аппана̄ти локийааппана̄. татха̄ хи ‘‘хотийева̄’’ти са̄сан̇кам̣ вадати, локуттараппана̄ пана тесам̣ самабха̄венева иччхита̄. йатха̄ха ‘‘саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ бха̄ветӣ’’ти (а. ни. 4.170). йади висесато саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ сама̄дхивӣрийа̄нан̃ча сама̄натам̣ иччхати, катхам̣ сатӣти а̄ха – ‘‘сати пана саббаттха балаватӣ ват̣т̣атӣ’’ти. саббаттха̄ти лӣнуддхаччапаккхикесу пан̃чиндрийесу. уддхаччапаккхикекадесе ган̣ханто ‘‘саддха̄вӣрийапан̃н̃а̄на’’нти а̄ха. ан̃н̃атха̄ пӣти ча гахетабба̄ сийа̄. татха̄ хи ‘‘косаджджапаккхикена сама̄дхина̄’’иччева вуттам̣, на ча ‘‘пассаддхисама̄дхиупеккха̄хӣ’’ти. са̄ти сати. саббесу ра̄джакаммесу нийуттоти саббакаммико. тена̄ти йена ка̄ран̣ена саббаттха иччхитабба̄, тена а̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣. саббаттха нийутта̄ саббаттхика̄, саббена ва̄ лӣнуддхаччапаккхикена боджджхан̇гена аттхетабба̄ саббаттхийа̄, саббаттхийа̄ва саббаттхика̄. читтанти кусалачиттам̣. тасса хи сатипат̣исаран̣ам̣ пара̄йан̣ам̣ аппаттасса паттийа̄ анадхигатасса адхигама̄йа. тена̄ха – ‘‘а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄ди.

кхандха̄дибхеде анога̄л̣хапан̃н̃а̄нанти парийаттиба̄хусаччавасенапи кхандха̄йатана̄дӣсу аппатит̣т̣хитабуддхӣнам̣. бахуссутасевана̄ хи сутамайан̃а̄н̣а̄ваха̄. тарун̣авипассана̄саман̇гӣпи бха̄вана̄майан̃а̄н̣е т̣хитатта̄ екам̣сато пан̃н̃ава̄ ева на̄ма хотӣти а̄ха – ‘‘самапан̃н̃а̄са…пе… пуггаласевана̄’’ти. н̃еййадхаммасса гамбхӣрабха̄вавасена таппариччхедакан̃а̄н̣асса гамбхӣрабха̄вагахан̣анти а̄ха – ‘‘гамбхӣресу кхандха̄дӣсу паватта̄йа гамбхӣрапан̃н̃а̄йа̄’’ти. тан̃хи н̃еййам̣ та̄диса̄йа пан̃н̃а̄йа чаритаббато гамбхӣран̃а̄н̣ачарийам̣, тасса̄ ва̄ пан̃н̃а̄йа таттха пабхедато паватти гамбхӣран̃а̄н̣ачарийа̄, тасса̄ паччавеккхан̣а̄ти а̄ха ‘‘гамбхӣрапан̃н̃а̄йа пабхедапаччавеккхан̣а̄’’ти. йатха̄ сативепуллаппатто на̄ма араха̄ ева, евам̣ со ева пан̃н̃а̄вепуллаппаттопӣти а̄ха ‘‘арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯрӣ хотӣ’’ти. вӣрийа̄дӣсупи есева найоти.

‘‘таттам̣ айокхилам̣ хаттхе гаментӣ’’тиа̄дина̄ вуттапан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣а̄ нирайе ниббаттасаттасса саббапат̣хамам̣ каронтӣти девадӯтасутта̄дӣсу (ма. ни. 3.250), тасса̄ а̄дито вуттатта̄ ча а̄ха – ‘‘пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣ато пат̣т̣ха̄йа̄’’ти. сакат̣авахана̄дика̄лети а̄ди-саддена тадан̃н̃амануссехи тираччха̄нехи ча виба̄дханӣйака̄лам̣ сан̇ган̣ха̄ти. екам̣ буддхантаранти идам̣ апара̄парам̣ петесу ева уппаджджанакасаттавасена вуттам̣, екачча̄нам̣ ва̄ пета̄нам̣, екаччатираччха̄на̄нам̣ вийа татха̄ дӣгха̄йуката̄пи сийа̄ти татха̄ вуттам̣. татха̄ хи ка̄ло на̄гара̄джа̄ чатуннам̣ буддха̄нам̣ рӯпадасса̄вӣ.

евам̣ а̄нисам̣садасса̄виноти ‘‘вӣрийа̄йатто ева сакалалокийалокуттарависеса̄дхигамо’’ти евам̣ а̄нисам̣садассанасӣласса. гаманавӣтхинти сапуббабха̄гам̣ нибба̄нага̄миним̣ пат̣ипадам̣. саха випассана̄йа арийамаггапат̣ипа̄т̣и, саттависуддхипарампара̄ ва̄. са̄ хи ват̣т̣ато ниййа̄на̄йа гантабба̄ пат̣ипада̄ти катва̄ гаманавӣтхи на̄ма.

ка̄йадал̣хӣбахулоти ка̄йасса посанапасуто. пин̣д̣анти рат̣т̣хапин̣д̣ам̣. паччайада̄йака̄нам̣ аттани ка̄расса аттано самма̄пат̣ипаттийа̄ махаппхалабха̄васса каран̣ена пин̣д̣а̄йа бхиккха̄йа пат̣ипӯджана̄ пин̣д̣а̄пача̄йана̄. нӣхарантоти паттаттхавикато нӣхаранто. там̣ саддам̣ сутва̄ти там̣ упа̄сика̄йа вачанам̣ пан̣н̣аса̄ладва̄ре т̣хитова пан̃ча̄бхин̃н̃ата̄йа диббасотена сутва̄ти ваданти. мануссасампатти, диббасампатти, анте нибба̄насампаттӣти тиссо сампаттийо. ситам̣ каронтова̄ти ‘‘акиччхенева майа̄ ват̣т̣адуккхам̣ саматикканта’’нти паччавеккхан̣а̄васа̄не сан̃джа̄тапа̄моджджавасена ситам̣ каронто ева.

аласа̄нам̣ бха̄вана̄йа на̄маматтампи аджа̄нанта̄нам̣ ка̄йасса посанабахула̄нам̣ йа̄вадаттхам̣ парибхун̃джитва̄ сеййасукха̄дим̣ ануйун̃джанта̄нам̣ тираччха̄накатхика̄нам̣ дӯратова ваджджанам̣ кусӣтапуггалапариваджджана̄. ‘‘дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа̄’’тиа̄дина̄ бха̄вана̄рамбхавасена а̄раддхавӣрийа̄нам̣ дал̣хапараккама̄нам̣ ка̄ленака̄лам̣ упасан̇камана̄ а̄раддхавӣрийапуггаласевана̄. тена̄ха ‘‘куччхим̣ пӯретва̄’’тиа̄ди.

висуддхимагге пана ‘‘джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄, сабрахмача̄римахаттапаччавеккхан̣а̄’’ти идам̣ двайам̣ на гахитам̣, ‘‘тхинамиддхавиноданата̄, саммаппадха̄напаччавеккхан̣а̄’’ти идам̣ двайам̣ гахитам̣. таттха а̄нисам̣садасса̄вита̄йа ева саммаппадха̄напаччавеккхан̣а̄ гахита̄ локийалокуттарависеса̄дхигамасса вӣрийа̄йаттата̄дассанабха̄вато. тхинамиддхавиноданам̣ тададхимуттата̄йа гахитам̣, вӣрийуппа̄дане йуттапайуттасса тхинамиддхавиноданам̣ аттхато сиддхамева. таттха тхинамиддхавиноданам̣ кусӣтапуггалапариваджджана-а̄раддхавӣрийапуггала-севана- тададхимуттата̄пат̣ипаккхавидхамана-паччайӯпасам̣ха̄равасена, апа̄йабхайапаччавеккхан̣а̄дайо самуттеджанавасена вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄дака̄ти дат̣т̣хабба̄.

буддха̄нуссатийа̄ упача̄расама̄дхинит̣т̣хатта̄ вуттам̣ ‘‘йа̄ва упача̄ра̄’’ти. сакаласарӣрам̣ пхарама̄ноти пӣтисамут̣т̣ха̄нехи пан̣ӣтарӯпехи сакаласарӣрам̣ пхарама̄но. дхаммасан̇гхагун̣е ануссарантассапи йа̄ва упача̄ра̄ сакаласарӣрам̣ пхарама̄но пӣтисамбоджджхан̇го уппаджджатӣти йоджана̄. евам̣ сесаануссатӣсу паса̄данӣйасуттантапаччавеккхан̣а̄йа ча йоджетаббам̣ тасса̄пи вимутта̄йатанабха̄вена таггатикатта̄. еварӯпе ка̄лети дуббхиккхабхайа̄дӣсӯти вуттака̄ле. сама̄паттийа̄…пе… на самуда̄чарантӣти идам̣ упасама̄нуссатийа̄ васена вуттам̣. сан̇кха̄ра̄нан̃хи саппадесавӯпасамепи ниппадесавӯпасаме вийа таттха сапан̃н̃а̄йа паваттанато бха̄вана̄манасика̄ро килесавиккхамбханасаматтхо хутва̄ упача̄расама̄дхим̣ а̄ваханто татха̄рӯпапӣтисоманассасаманна̄гато пӣтисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа хотӣти. паса̄данӣйесу т̣ха̄несу паса̄дасинеха̄бха̄вена сам̣сӯчитахадайата̄ лӯкхата̄. са̄ ча таттха а̄дарага̄рава̄каран̣ена вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха ‘‘асаккаччакирийа̄йа сам̣сӯчиталӯкхабха̄ве’’ти.

ка̄йачиттадаратхавӯпасамалаккхан̣а̄ пассаддхи ева йатха̄вуттабодхиан̇габхӯто пассаддхисамбоджджхан̇го, тасса пассаддхисамбоджджхан̇гасса. пан̣ӣтабходжанасеваната̄ти пан̣ӣтасаппа̄йабходжанасеваната̄. утуирийа̄патхасукхаггахан̣ехи саппа̄йаутуирийа̄патхам̣ гахитанти дат̣т̣хаббам̣. тан̃хи тивидхампи саппа̄йам̣ севийама̄нам̣ ка̄йасса каллата̄па̄данавасена читтасса каллатам̣ а̄вахантам̣ дувидха̄йапи пассаддхийа̄ ка̄ран̣ам̣ хоти. саттесу лаббхама̄нам̣ сукхадуккхам̣ ахетуканти айамеко анто, иссара̄дивисамахетуканти айам̣ дутийо, ете убхо анте анупагамма йатха̄сакам̣ каммуна̄ хотӣти айам̣ маджджхима̄ пат̣ипатти. маджджхатто пайого йасса со маджджхаттапайого, тасса бха̄во маджджхаттапайогата̄. айан̃хи паха̄наса̄раддхака̄йата̄-сан̇кха̄тапассаддхака̄йата̄йа ка̄ран̣ам̣ хонтӣ пассаддхидвайам̣ а̄вахати. етенева са̄раддхака̄йапуггалапариваджджана-пассаддхака̄йапуггаласевана̄нам̣ тада̄ваханата̄ сам̣ван̣н̣ита̄ти дат̣т̣хаббам̣.

ваттхувисадакирийа̄ индрийасаматтапат̣ипа̄дана̄ ча ‘‘пан̃н̃а̄ваха̄’’ти вутта̄. саматха̄ваха̄пи та̄ хонти саматха̄вахабха̄венева пан̃н̃а̄вахатта̄ти вуттам̣ ‘‘ваттхувисада…пе… ведитабба̄’’ти.

каран̣акосаллабха̄вана̄косалла̄нам̣ на̄нантарийабха̄вато раккхан̣акосалласса ча там̣мӯлакатта̄ ‘‘нимиттакусалата̄ на̄ма касин̣анимиттасса уггахан̣акусалата̄’’иччева вуттам̣. атиситхилавӣрийата̄дӣхӣти а̄ди-саддена пан̃н̃а̄пайогамандатам̣ аппама̄давекаллан̃ча сан̇ган̣ха̄ти. тасса пагган̣хананти тасса лӣнасса читтасса дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дисамут̣т̣ха̄панена лайа̄паттито самут̣т̣ха̄панам̣. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘йасмин̃ча кхо, бхиккхаве, самайе лӣнам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло вӣрийасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло пӣтисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? лӣнам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи сусамут̣т̣ха̄пайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летука̄мо асса, со таттха суккха̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа, суккха̄ни гомайа̄ни паккхипеййа, суккха̄ни кат̣т̣ха̄ни паккхипеййа, мукхава̄тан̃ча дадеййа, на ча пам̣сукена окиреййа, бхаббо ну кхо со пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летунти. евам̣, бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).

еттха ча йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄ самут̣т̣ха̄пана̄ти ведитабба̄, са̄ анантарам̣ вибха̄вита̄ ева.

ачча̄раддхавӣрийата̄дӣхӣти а̄ди-саддена пан̃н̃а̄пайогабалаватам̣ памодуппила̄ванан̃ча сан̇ган̣ха̄ти. тасса нигган̣хананти тасса уддхатасса читтасса сама̄дхисамбоджджхан̇га̄дисамут̣т̣ха̄панена уддхата̄паттито ниседханам̣. вуттампи четам̣ бхагавата̄ –

‘‘йасмин̃ча кхо, бхиккхаве, самайе уддхатам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло сама̄дхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло упеккха̄самбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? уддхатам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи сувӯпасамайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петука̄мо асса, со таттха алла̄ни чева тин̣а̄ни….пе… пам̣сукена ча окиреййа, бхаббо ну кхо со пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петунти. евам̣, бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).

еттха̄пи йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена пассаддхисамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄ самут̣т̣ха̄пана̄ти ведитабба̄. таттха пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄ вутта̄ ева, сама̄дхисамбоджджхан̇гасса вуччама̄на̄, итарасса анантарам̣ ваккхати. пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа̄ти пан̃н̃а̄бйа̄па̄расса аппабха̄вена. йатха̄ хи да̄нам̣ алобхаппадха̄нам̣, сӣлам̣ адосаппадха̄нам̣, евам̣ бха̄вана̄ амохаппадха̄на̄. таттха йада̄ пан̃н̃а̄ на балаватӣ хоти, тада̄ бха̄вана̄ пуббена̄парам̣ висеса̄ваха̄ на хоти, анабхисан̇кхато вийа а̄ха̄ро пурисасса йогино читтасса абхиручим̣ на уппа̄дети, тена там̣ нирасса̄дам̣ хоти. татха̄ бха̄вана̄йа саммадева вӣтхипат̣ипаттийа̄ абха̄вена упасамасукхам̣ на виндати, тенапи читтам̣ нирасса̄дам̣ хоти. тена вуттам̣ ‘‘пан̃н̃а̄пайога…пе… нирасса̄дам̣ хотӣ’’ти.

тасса сам̣вегуппа̄данан̃ча паса̄дуппа̄данан̃ча тикиччхананти там̣ дассенто ‘‘ат̣т̣ха сам̣вегаваттхӯнӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣а̄ни йатха̄рахам̣ сугатийам̣ дуггатийан̃ча хонтӣти тадан̃н̃амева пан̃чавидхабандхана̄дикхуппипа̄са̄диан̃н̃аман̃н̃авиба̄дхана̄дихетукам̣ апа̄йадуккхам̣ дат̣т̣хаббам̣. тайидам̣ саббам̣ тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ паччуппаннабхаванисситам̣ гахитанти атӣте ана̄гате ча ка̄ле ват̣т̣амӯлакадуккха̄ни висум̣ гахита̄нийева. йе пана сатта̄ а̄ха̄рӯпаджӣвино таттха ча ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино, тесам̣ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣ джӣвикадуккхам̣ ат̣т̣хамам̣ сам̣вегаваттху гахитанти дат̣т̣хаббам̣. айам̣ вуччати самайе сампахам̣сана̄ти айам̣ сампахам̣ситаббасамайе вуттанайена сам̣вегаджананавасена чева паса̄дуппа̄данавасена ча саммадева пахам̣сана̄, сам̣вегаджананапуббакапаса̄дуппа̄данена бха̄вана̄читтасса тосана̄тиаттхо.

самма̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма̄ти лӣнуддхаччавирахена саматхавӣтхипат̣ипаттийа̄ ча саммадева бха̄вана̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма.

алӣнантиа̄дӣсу косаджджапаккхика̄нам̣ дхамма̄нам̣ анадхиматтата̄йа алӣнам̣, уддхаччапаккхика̄нам̣ анадхиматтата̄йа ануддхатам̣, пан̃н̃а̄пайогасампаттийа̄ упасамасукха̄дхигамена ча анирасса̄дам̣, тато ева а̄рамман̣е самаппаваттам̣ саматхавӣтхипат̣ипаннан̃ча. таттха алӣната̄йа паггахе, ануддхата̄йа ча ниггахе, анирасса̄дата̄йа сампахам̣сане на бйа̄па̄рам̣ а̄паджджати. алӣна̄нуддхаччата̄хи а̄рамман̣е самаппаваттам̣, анирасса̄дата̄йа саматхавӣтхипат̣ипаннам̣, самаппаваттийа̄ ва̄ алӣнам̣ ануддхатам̣, саматхавӣтхипат̣ипаттийа̄ анирасса̄данти дат̣т̣хаббам̣. айам̣ вуччати самайе аджджхупеккханата̄ти айам̣ аджджхупеккхитаббасамайе читтасса паггаханиггахасампахам̣санесу бйа̄ват̣ата̄сан̇кха̄там̣ пат̣ипаккхам̣ абхибхуййа упеккхана̄ вуччати. еса̄ти сама̄дхибоджджхан̇го ануппанно уппаджджати. арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯрӣ хотӣти етена ниппарийа̄йато сама̄дхивепуллаппаттопи араха̄ ева̄ти дассети.

ануродхавиродхапаха̄навасена маджджхаттабха̄во упеккха̄самбоджджхан̇гасса ка̄ран̣ам̣ тасмим̣ сати сиджджханато, асати ча асиджджханато, со ча маджджхаттабха̄во висайавасена дувидхоти а̄ха ‘‘саттамаджджхаттата̄ сан̇кха̄рамаджджхаттата̄’’ти. тадубхайавасена часса вируджджханам̣ пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа ева дӯрӣкатанти ануруджджханассева паха̄навидхим̣ дассенто ‘‘саттамаджджхаттата̄’’тиа̄дима̄ха. татха̄ хисса саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджанам̣ ‘‘уппаттийа̄ ка̄ран̣а’’нти вуччати. упеккха̄йа хи висесато ра̄го пат̣ипаккхо, тато ра̄габахуласса пуггаласса упеккха̄ ‘‘висуддхимагго’’ти вуччати. двӣха̄ка̄рехӣти каммассаката̄паччавеккхан̣ам̣ аттасун̃н̃ата̄паччавеккхан̣анти имехи двӣхи ка̄ран̣ехи. двӣхева̄ти авадха̄ран̣ам̣ сан̇кха̄расахита̄йа сан̇кхйа̄сама̄ната̄йа дассанаттхам̣. сан̇кхйа̄ ева хеттха сама̄нам̣, на сан̇кхйеййам̣ саббатха̄ сама̄нанти. асса̄микабха̄во анаттанийата̄. сати хи аттани тасса кин̃чанабха̄вена чӣварам̣ ан̃н̃ам̣ ва̄ кин̃чи аттанийам̣ на̄ма сийа̄, со пана кочи наттхева̄ти адхиппа̄йо. анаддханийанти, на аддха̄наккхамам̣, на чират̣т̣ха̄йи иттарам̣ аниччанти аттхо. та̄вака̄ликанти тассева вевачанам̣.

мама̄йатӣти маматтам̣ кароти. мама̄ти тан̣ха̄йа париггайха тит̣т̣хати. дхана̄йанта̄ти дханам̣ даббам̣ каронта̄. асса̄ти упеккха̄самбоджджхан̇гасса арахаттамаггена бха̄вана̄па̄рипӯрӣ хоти. татха̄ хи арахато ева чхал̣ан̇гупеккха̄ниппхатти.

асубха̄рамман̣а̄ дхамма̄ти асубхаппака̄ра̄ асубхаджха̄насса а̄рамман̣абхӯта̄ дхамма̄. ка̄мам̣ индрийабаддха̄пи кеса̄дайо асубхаппака̄ра̄ ева, висесато пана джигуччхитаббе джигуччха̄вахе ган̣ханто ‘‘даса̄’’ти а̄ха. йатха̄ манасикарото сабха̄васарасато таттха асубхасан̃н̃а̄ сантит̣т̣хати, татха̄ паватто манасика̄ро упа̄йаманасика̄ро. асубхе асубхапат̣иккӯла̄ка̄расса угган̣ханам̣, йатха̄ ва̄ таттха уггаханимиттам̣ уппаджджати, татха̄ манасика̄ро асубханимиттасса уггахо. упача̄раппана̄ваха̄йа асубхабха̄вана̄йа ануйун̃джана̄ асубхабха̄вана̄нуйого.

маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ сут̣т̣ху сусам̣варан̣е сати авасарам̣ алабханто ка̄маччхандо пахӣйатева, татха̄ бходжане маттан̃н̃уно мита̄ха̄расса тхинамиддха̄бхибхава̄бха̄ва̄ ота̄рам̣ алабхама̄но ка̄маччхандо пахӣйати. йо пана а̄ха̄ре пат̣иккӯласан̃н̃ам̣ таббипарин̣а̄масса тада̄дха̄расса тасса ча ударийабхӯтасса ативийа джегуччхатам̣, ка̄йасса ча а̄ха̄ратит̣т̣хакатам̣ саммадева джа̄на̄ти, со саббасо бходжане пама̄н̣асса джа̄нанена висесато бходжане маттан̃н̃ӯ на̄ма. тасса ка̄маччхандо пахӣйатева, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана аппа̄ха̄ратам̣йева дассетум̣ ‘‘чатунна’’нтиа̄ди вуттам̣. асубхакаммикатиссаттхеро дантат̣т̣хидасса̄вӣ. пахӣнасса̄ти виккхамбханавасена пахӣнасса. абхидхаммапарийа̄йена саббопи лобхо ка̄маччханданӣваран̣анти ‘‘арахаттамаггена а̄йатим̣ ануппа̄до’’ти вуттам̣.

меджджати хитапхаран̣авасена синийхатӣти митто, хитесӣ пуггало, тасмим̣ митте бхава̄, миттасса ва̄ еса̄ти метта̄, хитесита̄. са̄ ева пат̣ипаккхато четасо вимуттӣти метта̄четовимутти. таттха метта̄йанасса саттесу хитапхаран̣асса уппа̄данам̣ паваттанам̣ метта̄нимиттасса уггахо. тена̄ха ‘‘одиссака̄’’тиа̄ди.

таттха аттапийасаха̄йамаджджхаттаверивасена одиссаката̄. сӣма̄самбхеде кате анодиссаката̄. ека̄дидиса̄пхаран̣авасена диса̄пхаран̣ата̄ метта̄йа угган̣хане ведитабба̄. уггахо йа̄ва упача̄ра̄ дат̣т̣хаббо. уггахита̄йа а̄севана̄ бха̄вана̄, сабба̄ иттхийо пуриса̄ арийа̄ анарийа̄ дева̄ манусса̄ винипа̄тика̄ти саттодхикаран̣авасена паватта̄ саттавидха̄, ат̣т̣хавӣсативидха̄ ва̄, дасахи диса̄хи дисодхикаран̣авасена паватта̄ дасавидха̄, екека̄йа диса̄йа сатта̄дииттха̄диавера̄дибхедена асӣта̄дхикачатусатаппабхеда̄ ча одхисопхаран̣аметта̄. саббе сатта̄, па̄н̣а̄, бхӯта̄, пуггала̄, аттабха̄вапарийа̄панна̄ти етесам̣ васена пан̃чавидха̄. екекасмим̣ авера̄ хонту, абйа̄паджджа̄, анӣгха̄, сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯти чатудха̄ паваттийа̄ вӣсативидха̄ анодхисопхаран̣аметта̄, там̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘одхисо…пе… бха̄вентассапӣ’’ти. твам̣ етасса̄тиа̄дина̄ каммассаката̄паччавеккхан̣ам̣ дассети. пат̣исан̇кха̄не т̣хитасса̄ти кодхе йатха̄вуттасса а̄дӣнавасса таппат̣ипаккхато акодхе метта̄йа а̄нисам̣сасса ча пат̣исан̇кха̄не саммадева джа̄нане. севантасса̄ти бхаджантасса бйа̄па̄до пахӣйати.

атибходжане нимиттагга̄хоти а̄ха̄расса адхикабходжане тхинамиддхасса нимиттагга̄хо, ‘‘еттаке бхутте тхинамиддхам̣ уппаджджати, еттаке но’’ти тхинамиддхасса ка̄ран̣а̄ка̄ран̣агга̄хоти аттхо. дива̄ сӯрийа̄локанти дива̄ гахитанимиттам̣ сӯрийа̄локам̣, раттийам̣ манасикаронтассапӣти еваметтха аттхо ведитаббо. дхутан̇га̄нам̣ вӣрийанисситатта̄ вуттам̣ ‘‘дхутан̇ганисситасаппа̄йакатха̄йапӣ’’ти.

куккуччампи ката̄ката̄нусочанавасена паваттама̄нам̣ четасо авӯпасама̄вахата̄йа уддхаччена сама̄налаккхан̣амева̄ти тадубхайасса паха̄нака̄ран̣ам̣ дассенто бхагава̄ – ‘‘аттхи, бхиккхаве, четасо вӯпасамо’’тиа̄дима̄ха. тасма̄ ба̄хусачча̄ди тасса паха̄нака̄ран̣анти дассетум̣ ‘‘апича чха дхамма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха бахуссутасса гантхато, аттхато дхаммам̣ вича̄рентасса аттаведа̄дипат̣ила̄бхасамбхавато виккхепо на хоти. йатха̄вихитапат̣ипаттийа̄ йатха̄дхаммапат̣ика̄раппаттийа̄ ча виппат̣иса̄ро анавасарова̄ти ‘‘ба̄хусачченапи…пе… уддхаччакуккуччам̣ пахӣйатӣ’’ти вуттам̣. йадаггена бахуссутасса пат̣исан̇кха̄навато уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати, тадаггена парипуччхаката̄винайапакатан̃н̃ута̄хипи там̣ пахӣйатӣти дат̣т̣хаббам̣. вуддхасевита̄ ча вуддхасӣлитам̣ а̄вахатӣти четасо вӯпасамакаратта̄ уддхаччакуккуччасса паха̄нака̄рӣ вутта̄, вуддхабха̄вам̣ пана анапеккхитва̄ винайадхара̄ куккуччавинодака̄ калйа̄н̣амитта̄ти дат̣т̣хабба̄. виккхепо ча бхиккхӯнам̣ йебхуййена куккуччахетуко хотӣти ‘‘каппийа̄каппийапарипуччха̄бахуласса̄’’тиа̄дина̄ винайанайенева парипуччхаката̄дайо ниддит̣т̣ха̄. пахӣне уддхаччакуккуччети ниддха̄ран̣е бхуммам̣. куккуччасса доманассасахагататта̄ ана̄га̄мимаггена а̄йатим̣ ануппа̄до вутто.

кусала̄кусала̄ дхамма̄тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. ка̄мам̣ ба̄хусаччапарипуччхаката̄хи ат̣т̣хаваттхука̄пи вичикиччха̄ пахӣйати, татха̄пи ратанаттайавичикиччха̄мӯлика̄ сесавичикиччха̄ти катва̄ вуттам̣ ‘‘тӣн̣и ратана̄ни а̄раббха̄’’тиа̄ди. винайе пакатан̃н̃ута̄йа ча сати сиккха̄йа кан̇кха̄йа асамбхаво ева, татха̄ ратанаттайагун̣а̄вабодхе сати пуббанта̄дӣсу сам̣сайасса̄ти а̄ха – ‘‘винайе’’тиа̄ди. окаппанӣйасаддха̄ саддхеййаваттхум̣ анупависитва̄ вийа адхимуччанам̣, тан̃ча татха̄ адхимоккхуппа̄данамева. саддха̄йа ниннапон̣апаббха̄рата̄ адхимутти. арахаттена кӯт̣ам̣ ган̣хи саттапи боджджхан̇ге виттха̄ретва̄ десана̄йа оса̄питатта̄.

а̄ха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. парийа̄йасуттаван̣н̣ана̄

233. самбахула̄ти вуччанти сан̇гхасаман̃н̃а̄йа абха̄вато. тато паранти тин̣н̣ам̣ джана̄нам̣ упари сан̇гхо чатуваггакаран̣ӣйа̄дисан̇гхакаммавасена каммаппаттатта̄. пависим̣сӯти бха̄вини пависане бхӯте вийа катва̄ упача̄рена вуттанти а̄ха – ‘‘павит̣т̣ха̄’’ти. бха̄вини хи бхӯте вийа упача̄ро. тена̄ха – ‘‘те пана̄’’тиа̄ди, те пана бхиккхӯти аттхо. пуна те пана̄ти титтхийа̄ титтхийаса̄вака̄ ча.

имасмим̣ пан̃н̃а̄панети ‘‘пан̃ча нӣваран̣е паха̄йа̄’’тиа̄динайаппаватте имасмим̣ пака̄ре аттхапан̃н̃а̄пане. висиссати ан̃н̃аман̃н̃ато пабхиджджатӣти висесо, бхедо. сва̄йам̣ идха антогадха̄дхикабха̄во адхиппетоти а̄ха – ‘‘ко висесоти ким̣ адхика’’нти. адхикам̣ пайасанам̣ пайун̃джананти адхиппайа̄со, адхикаппайого. на̄на̄ карӣйати етена̄ти на̄на̄каран̣ам̣, бхедоти а̄ха – ‘‘ким̣ на̄натта’’нти. дутийападети ‘‘ануса̄санийа̄ ва̄ ануса̄сани’’нти етасмим̣ паде. есева найоти йатха̄ пат̣хамасмим̣ паде аттхайоджана̄, евам̣ дутийападепи йоджетабба̄.

тӣн̣и т̣ха̄на̄нӣти девама̄рабрахмат̣т̣ха̄на̄ни тӣн̣и ‘‘садеваке локе’’тиа̄дина̄ локе паккхипитва̄. ‘‘сассаман̣абра̄хман̣ийа̄ паджа̄йа садеваманусса̄йа̄’’ти две т̣ха̄на̄ни. ‘‘паджа̄йа̄’’ти еттха паккхипитва̄ ити пан̃чахи падехи. уддесанти уддиситаббатам̣. ган̣ананти еко ка̄маччхандоти гахетаббатам̣ гаччхати. аттано хаттхапа̄да̄дӣсӯти нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣ самуда̄йам̣ а̄раббха пат̣игхасса уппаджджанато. аттано кхандхесу вимати ‘‘ахам̣ ну кхосмӣ’’тиа̄дина̄.

кин̃ча̄пи саббам̣ вӣрийам̣ четасикамева, йам̣ пана ка̄йакамма̄дхит̣т̣ха̄на̄дивасена манаси ка̄йикапайогасамут̣т̣ха̄панам̣ вӣрийам̣ ка̄йиканти ладдхапарийа̄йанти тато висесетва̄ четасиканти йатха̄дхиппетадутийата̄дассанаттхам̣. йадипи йатха̄каппитаирийа̄патхасандха̄ран̣авасена паваттама̄нам̣ вӣрийам̣ ка̄йасса татха̄паваттасса паччайабхӯтанти на сакка̄ ваттум̣, татха̄пи на та̄дисо ка̄йапайого, тада̄ паватто наттхӣти вуттам̣ ‘‘ка̄йапайогам̣ вина̄ уппаннавӣрийа’’нти. сатисамбоджджхан̇гасадисо ва̄ти имина̄ аджджхаттике сан̇кха̄ре аджджхупеккханавасена паватта̄ аджджхаттадхаммесу упеккха̄тиа̄динайам̣ атидисати.

‘‘миссакабоджджхан̇га̄ катхита̄’’ти ватва̄ таматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘етесӯ’’тиа̄ди вуттам̣. чан̇камантенапи арийамаггам̣ адхигантум̣ сакка̄ти катва̄ вуттам̣ ‘‘маггам̣ апаттам̣ ка̄йикавӣрийа’’нти. боджджхан̇га̄ на лаббхантӣти ниппарийа̄йабоджджхан̇га̄ на лаббхантӣ. боджджхан̇ге уддхаранти парийа̄йатоти адхиппа̄йо. сеса̄ти бахиддха̄дхаммесу сати-дхаммавичайа-упеккха̄-четасика-вӣрийа-савитакка-савича̄ра-пӣти-сама̄дхӣ две пассаддхийо ча. айам̣ пана найо пачураппаваттивасена ат̣т̣хакатха̄найенева вутто. тхерава̄давасена пана авитаккаавича̄раматта̄ пӣтисама̄дхисамбоджджхан̇га̄ рӯпа̄вачара̄пи аттхӣти тепи гахетва̄ даса миссака̄ва хонтӣти ваттаббам̣ сийа̄ти.

парийа̄йасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. аггисуттаван̣н̣ана̄

234. лон̣адхӯпананти лон̣ан̃ча дхӯпанан̃ча лон̣адхӯпанам̣. йодхакамманти йодхапуггалена каттаббам̣ каммам̣. мантакамманти ра̄джакиччамантанам̣. пат̣иха̄ракамманти ран̃н̃о сантикам̣ а̄гата̄нам̣ вачанам̣ ран̃н̃о ниведетва̄ тато несам̣ пат̣ихаран̣акаммам̣. тасма̄ти саббаттхикатта̄ сатийа̄. евам̣ ‘‘сатин̃ча кхва̄ха’’нтиа̄дикам̣ авоча. пуббабха̄гавипассана̄ боджджхан̇га̄ва катхита̄ паггаханиггахавинодитатта̄.

аггисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. метта̄сахагатасуттаван̣н̣ана̄

235. кӣдиса̄ гати ниббатти етисса̄ти ким̣гатика̄, ким̣нит̣т̣ха̄ти вуттам̣ хоти. кӣдисӣ парама̄ уттама̄ кот̣и етисса̄ти ким̣парама̄. кӣдисам̣ пхалам̣ а̄нисам̣сам̣ удайо етисса̄ти ким̣пхала̄. сам̣сат̣т̣хам̣ сампайуттанти идам̣ сахагата-саддасса аттхадассанаматтам̣, идха пана метта̄джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассана̄пуббабха̄габоджджхан̇га̄ ча ‘‘метта̄сахагатам̣ сатисамбоджджхан̇га’’нтиа̄дина̄ вутта̄ти ведитаббам̣. саббаттха̄ти саббесу боджджхан̇гесу саббесу ча брахмавиха̄ресу.

пат̣икӯлети вираджджатӣти пат̣икӯлам̣, анит̣т̣хам̣. на пат̣икӯлам̣ аппат̣икӯлам̣, ит̣т̣хам̣. тена̄ха ‘‘ит̣т̣хе ваттхусми’’нти. еттха̄ти аппат̣икӯлаваттхусмим̣. еванти пат̣икӯласан̃н̃ӣ. сатте аппат̣икӯле асубхапхаран̣ам̣, сан̇кха̄ре аппат̣икӯле аниччанти манасика̄рам̣ каронто. асубха̄йа̄ти асубхасан̃н̃а̄йа. аниччато ва̄ упасам̣харатӣти аниччанти манасика̄рам̣ паваттети. ‘‘есева найо’’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваритум̣ ‘‘аппат̣икӯлапат̣икӯлесӯ’’тиа̄ди вуттам̣. чхал̣ан̇гупеккханти чхасу а̄рамман̣есу пахӣна̄нуродхасса уппаттийа̄ чхал̣ан̇гавантам̣ упеккхам̣.

метта̄йа̄ти метта̄бха̄вана̄йа. пат̣икӯла̄дӣсу ваттхӯсу иччхитавиха̄рена вихаритум̣ саматтхата̄ арийа̄нам̣ ева, таттха ча арахато ева иджджханато арийиддхи на̄ма. тасса̄ арийиддхийа̄ ча дасситатта̄ десана̄ виниват̣т̣етабба̄ парийоса̄нетабба̄ сийа̄. арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ на саккоти индрийа̄нам̣ апарипаккатта̄ никантийа̄ ча дуппарийа̄да̄нато. айам̣ десана̄ти ‘‘метта̄сахагатам̣ боджджхан̇гам̣ бха̄ветӣ’’тиа̄дина̄ айам̣ десана̄ а̄раддха̄. йо хи метта̄джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ саммасанам̣ а̄рабхитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣ асакконто парисуддхесу ван̣н̣акасин̣есу вимоккхасан̇кха̄там̣ рӯпа̄вачараджджха̄нам̣ ниббаттети, там̣ сандха̄йа̄ха бхагава̄ – ‘‘субхам̣ кхо пана вимоккхам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’ти.

субхапараманти субхавимоккхапарамам̣. идха локе ева пан̃н̃а̄ асса. тена̄ха ‘‘локийапан̃н̃асса̄ти аттхо’’ти. арахаттапарама̄ва метта̄ арахаттамаггасса па̄дакатта̄. карун̣а̄дӣсупи есева найоти карун̣а̄диджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ сан̇кха̄ре саммасанто арахаттам̣ паттум̣ саккоти, тасса арахаттхапарама̄ карун̣а̄ хоти, евам̣ мудита̄упеккха̄супи ваттаббанти имаматтхам̣ атидисати. пуна десана̄рамбхапайоджанам̣ пана ‘‘имина̄ найена̄’’ти хет̣т̣ха̄ атидит̣т̣хамева.

субхапарама̄дита̄ти метта̄карун̣а̄мудита̄упеккха̄нам̣ субхапарамата̄ а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанапарамата̄, вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанапарамата̄, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанапарамата̄. тасса тасса̄ти субхавимоккхасса хет̣т̣ха̄ тин̣н̣ам̣ арӯпаджджха̄на̄нан̃ча йатха̄ккамам̣ упаниссайатта̄. аппат̣икӯлапаричайа̄ти ит̣т̣ха̄рамман̣е манасика̄рабахулӣка̄ра̄. аппакасиренева̄ти сукхенева. таттха̄ти висуддхата̄йа ит̣т̣хесу ван̣н̣акасин̣есу. читтанти бха̄вана̄майачиттам̣ паккхандати аппана̄васена. тато паранти тато субхавимоккхато парам̣ вимоккха̄нам̣ упаниссайо на̄ма на хоти, метта̄сахагатабха̄во дат̣т̣хаббо.

саттадуккхам̣ саманупассантасса̄ти дан̣д̣ена абхихат̣аппаттарӯпахетум̣ саттесу уппаджджанакадуккхам̣ н̃а̄н̣ена вӣмам̣сантасса. тайидам̣ рӯпанимиттакам̣ саттесу уппаджджанакам̣ дуккхам̣ н̃а̄н̣ена карун̣а̄виха̄рисса висесато паккхандатӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘аппакасиренева таттха читтам̣ паккхандатӣ’’ти, на пана саббасо арӯпе а̄нисам̣садассанато.

вин̃н̃а̄н̣ам̣ саманупассантасса̄ти идам̣ па̄моджджагахан̣амукхена танниссайавин̃н̃а̄н̣асса гахан̣ам̣ самбхаватӣти катва̄ вуттам̣. вин̃н̃а̄н̣аггахан̣апаричитанти вуттанайена вин̃н̃а̄н̣аггахан̣е паричитам̣.

упеккха̄виха̄рисса̄ти упеккха̄брахмавиха̄рам̣ вихарато. а̄бхога̄бха̄ватоти сукха̄дивасена а̄бхуджана̄бха̄вато. сукха…пе… самбхаватоти сукхадуккха̄ти параматтхакаммаггахан̣е вимукхата̄самбхавато. авиджджама̄наггахан̣адуккханти параматтхато авиджджама̄насаттапан̃н̃аттигахан̣апаричитам̣ тасса тасса абха̄ваматтакасса гахан̣ампи дуккхам̣ кусалампи хоти. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

метта̄сахагатасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сан̇га̄равасуттаван̣н̣ана̄

236. пат̣хаман̃н̃ева̄ти пуретарам̣йева. асаджджха̄йаката̄нам̣ манта̄нам̣ аппат̣ибха̄нам̣ пагева пат̣хамам̣йева сиддхам̣, таттха ваттаббамева наттхӣти адхиппа̄йо. парийут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма абхибхаво гахан̣анти а̄ха – ‘‘ка̄мара̄гапарийут̣т̣хитена̄ти ка̄мара̄гагахитена̄’’ти. виккхамбхети апанетӣти виккхамбханам̣, пат̣ипаккхато ниссарати етена̄ти ниссаран̣ам̣, виккхамбханан̃ча там̣ ниссаран̣ан̃ча̄ти виккхамбхананиссаран̣ам̣. тена̄ха – ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. сесапададвайепи есева найо. аттана̄ аран̣ийо паттаббо аттаттхо, татха̄ параттхо ведитаббо.

‘‘аниччато анупассанто ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣ’’тиа̄дӣсу бйа̄па̄да̄дӣнам̣ ана̄гататта̄ абйа̄па̄дава̄ре тадан̇ганиссаран̣ам̣ на гахитам̣. кин̃ча̄пи на гахитам̣, пат̣исан̇кха̄навасена пана тасса винодетаббата̄йа тадан̇ганиссаран̣ампи лаббхатева̄ти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. а̄локасан̃н̃а̄ упача̄раппатта̄, аппана̄ппатта̄ ва̄, йо кочи касин̣аджджха̄на̄дибхедо саматхо. дхаммававаттха̄нам̣ упача̄раппана̄ппаттавасена гахетаббам̣.

кутхитоти татто. усмудакаджа̄тоти тассева кутхитабха̄васса усмудакатам̣ аччун̣хатам̣ патто. тена̄ха ‘‘усумаджа̄то’’ти. тилабӣджака̄дибхедена̄ти тилабӣджакакан̣н̣икакесара̄дибхедена. сева̄лена…пе… пан̣акена̄ти удакапиччхилена. аппасанно а̄кулата̄йа. асаннисинно калалуппаттийа̄. ана̄локат̣т̣ха̄нети а̄локарахите т̣ха̄не.

сан̇га̄равасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. абхайасуттаван̣н̣ана̄

237. екам̣сена бхагава̄ нӣваран̣а̄ти екам̣сато ева бхагава̄ ете дхамма̄ нӣваран̣а̄ читте кусалаппаваттийа̄ нӣваран̣ато. ка̄йакиламатхоти ка̄йапариссамо, со пана ат̣т̣хуппаттийа̄ паччайатта̄ ‘‘даратхо’’ти вутто. читтакиламатхо таппаччайаджа̄то дат̣т̣хаббо. тена̄ха – ‘‘тасса кира̄’’тиа̄ди. читтадаратхопи пат̣иппассамбхӣти а̄нетва̄ самбандхо. маггенева̄ти йатха̄дхигатена арийамаггенева. асса̄ти абхайасса ра̄джакума̄расса. етам̣ ка̄йачиттадаратхадвайам̣.

абхайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

са̄каччхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. а̄на̄па̄навагго

1. ат̣т̣хикамахаппхаласутта̄диван̣н̣ана̄

238. уппаннасан̃н̃а̄ти сан̃н̃а̄сӣсена упача̄раджджха̄нам̣ вадати. тена̄ха ‘‘там̣ панета’’нтиа̄ди. чхавичаммампи упат̣т̣ха̄тӣти идам̣ савин̃н̃а̄н̣акам̣ авин̃н̃а̄н̣акампи ка̄йаса̄ман̃н̃ато гахетва̄ вуттам̣. сати ва̄ упа̄дисесети еттха упа̄дийати аттано а̄рамман̣ам̣ ган̣ха̄тӣти упа̄ди, упа̄да̄нам̣, етасса екадесе аппахӣне сатӣти аттхо.

а̄на̄па̄наваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. ниродхавагго

1-10. асубхасутта̄диван̣н̣ана̄

248-257. анабхиратинти анабхираман̣ам̣ анапеккхитам̣. аччантаниродхабхӯте нибба̄не паваттасан̃н̃а̄ ниродхасан̃н̃а̄. таттха са̄ маггасахагата̄ локуттара̄, йа̄ пана нибба̄не ниннабха̄вена паватта̄, упасама̄нуссатисахагата̄ ча, са̄ локийа̄ти а̄ха – ‘‘ниродхасан̃н̃а̄ миссака̄’’ти. ‘‘тесам̣ навасӯ’’тиа̄ди пама̄дапа̄т̣хо. ‘‘ека̄дасасу аппана̄ хоти, нава упача̄раджджха̄ника̄’’ти па̄т̣хо гахетаббо. вӣсати каммат̣т̣ха̄на̄нӣти идампи идха̄гатанайо, на висуддхимагга̄дӣсу а̄гатанайо. еттха ча а̄рамман̣а̄дӣсу йатха̄йогам̣ аппанам̣ упача̄рам̣ ва̄ па̄пун̣итва̄ арахаттаппаттасса пуббабха̄габхӯта̄ випассана̄маггабоджджхан̇га̄ катхита̄.

ниродхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

боджджхан̇гасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. сатипат̣т̣ха̄насам̣йуттам̣

1. амбапа̄ливагго

1. амбапа̄лисуттаван̣н̣ана̄

367. ека̄йанва̄йанти сандхивасена вуттам̣ о-ка̄расса ва-ка̄рам̣ а-ка̄расса дӣгхам̣ катва̄. айам̣ кира сам̣йутта̄бхила̄по, таттха айана-саддо маггапарийа̄йо. на кевалам̣ айамева, атха кхо ан̃н̃епи маггапарийа̄йа̄ти падуддха̄рам̣ каронто ‘‘маггасса хӣ’’тиа̄дим̣ ватва̄ йади маггапарийа̄йо а̄йана-саддо, касма̄ пуна магготи вуттанти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. таттха екамагготи екова магго. на хи нибба̄нага̄мимагго ан̃н̃о аттхӣти. нану сатипат̣т̣ха̄нам̣ идха магготи адхиппетам̣, тадан̃н̃епи бахӯ маггадхамма̄ аттхӣти? саччам̣ аттхи, те пана сатипат̣т̣ха̄наггахан̣енева гахита̄ тадавина̄бха̄вато. татха̄ хи н̃а̄н̣авӣрийа̄дайо ниддесе гахита̄, уддесе сатийа̄ ева гахан̣ам̣ венеййаджджха̄сайавасена̄ти дат̣т̣хаббам̣, сатийа̄ маггабха̄вадассанаттхан̃ча. на дведха̄патхабхӯтоти имина̄ имасса двайабха̄ва̄бха̄вам̣ вийа анибба̄нага̄мибха̄ва̄бха̄ван̃ча дассети. нибба̄нагаманат̣т̣хена̄ти нибба̄нам̣ гаччхати етена̄ти нибба̄нагаманам̣, со ева авипарӣтабха̄вана̄йа аттхо, тена нибба̄нагаманат̣т̣хена, нибба̄на̄дхигамӯпа̄йата̄йа̄ти аттхо. магганӣйат̣т̣хена̄ти гавеситаббата̄йа.

ра̄га̄дӣхӣти ‘‘ра̄го малам̣, досо малам̣, мохо мала’’нти (вибха. 924) евам̣ вуттехи ра̄га̄дӣхи малехи. са̄ пана̄йам̣ сам̣килит̣т̣хачитта̄нам̣ висуддхи сиджджхама̄на̄ йасма̄ сока̄дӣнам̣ ануппа̄да̄йа сам̣ваттати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘сокапаридева̄нам̣ саматиккама̄йа̄’’тиа̄ди. таттха сочанам̣ н̃а̄тибйасана̄динимиттам̣ четасо санта̄по антониджджха̄нам̣ соко. н̃а̄тибйасана̄динимиттамева сока̄дхиката̄джанито ‘‘кахам̣ екапуттака̄’’тиа̄дина̄ паридеванавасена ва̄ча̄виппала̄по паридеванам̣ паридево. тасса а̄йатим̣ ануппаджджанам̣ идха саматиккамоти а̄ха ‘‘паха̄на̄йа̄’’ти. дуккхадоманасса̄нанти еттха четасикадуккхата̄йа доманассассапи дуккхасадденева гахан̣е сиддхе саддена аниваттанато са̄ман̃н̃аджотана̄йа висесавачанам̣ сет̣т̣ханти ‘‘доманасса̄на’’нтева вуттам̣. четасикадоманассасса̄ти бхӯтакатханам̣ дат̣т̣хаббам̣. н̃а̄йати етена йа̄тха̄вато пат̣ивиджджхӣйати чатусаччанти н̃а̄йо вуччати арийамагго. нану айампи магго, ким̣ магго ева маггасса адхигама̄йа хотӣти чоданам̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘айам̣ хӣ’’тиа̄ди. тан̣ха̄ва каммакилесавипа̄ка̄нам̣ винанат̣т̣хена сам̣сиббанат̣т̣хена ва̄нам̣. тена тан̣ха̄ва̄нена вирахитатта̄ тасса абха̄ва̄ти аттхо. аттапаччаккха̄йа̄ти аттапаччаккхаттха̄йа.

ван̣н̣абха̄сананти пасам̣са̄вачанам̣. висуддхинти висуджджханам̣ килесаппаха̄нам̣. уггахетаббанти еттха ва̄чуггатакаран̣ам̣ уггахо. паричайакаран̣ам̣ парипуччха̄мӯлакатта̄ таггахан̣енева гахитанти дат̣т̣хаббам̣.

на тато хет̣т̣ха̄ти идха адхиппетака̄йа̄дӣнам̣ ведана̄дисабха̄ватта̄бха̄ва̄ ка̄йаведана̄читтавимуттасса тебхӯмакадхаммасса висум̣ випалла̄саваттхантарабха̄вена гахитатта̄ ча хет̣т̣ха̄ гахан̣есу випалла̄саваттхӯнам̣ анит̣т̣ха̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣. пан̃чамасса пана випалла̄саваттхуно абха̄вена ‘‘на уддха’’нти а̄ха. а̄рамман̣авибха̄гена хеттха сатипат̣т̣ха̄навибха̄готи. тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ти сатипат̣т̣ха̄насаддасса аттхуддха̄радассанам̣, на идха па̄л̣ийам̣ вуттасса сатипат̣т̣ха̄насаддасса аттхадассанам̣. а̄дӣсу хӣти еттха а̄ди-саддена ‘‘пхассасамудайа̄ ведана̄нам̣ самудайо, на̄марӯпасамудайа̄ читтасса самудайо, манасика̄расамудайа̄ дхамма̄нам̣ самудайо’’ти (сам̣. ни. 5.408) сатипат̣т̣ха̄на̄ти вутта̄нам̣ сатигочара̄нам̣ пака̄саке суттападесе сан̇ган̣ха̄ти. евам̣ пат̣исамбхида̄маггапа̄л̣ийампи авасесапа̄л̣ипадесадассанаттхо а̄ди-саддо дат̣т̣хаббо. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нанти сатийа̄ патит̣т̣ха̄таббат̣т̣ха̄нам̣.

арийоти а̄ракатта̄дина̄ арийам̣ самма̄самбуддхама̄ха. еттха̄ти етасмим̣ сал̣а̄йатанавибхан̇гасутте (ма. ни. 3.311). таттха хи –

‘‘тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ йадарийо…пе… марахатӣти ити кхо панетам̣ вуттам̣, кин̃четам̣ пат̣ичча вуттам̣. идха, бхиккхаве, саттха̄ са̄вака̄нам̣ дхаммам̣ десети анукампако хитесӣ анукампам̣ упа̄да̄йа – ‘идам̣ во хита̄йа идам̣ во сукха̄йа̄’ти. тасса са̄вака̄ на суссӯсанти, на сотам̣ одаханти, на ан̃н̃а̄ читтам̣ упат̣т̣хапенти, воккамма ча саттхуса̄сана̄ ваттанти. татра, бхиккхаве, татха̄гато на чева анаттамано хоти, на ча анаттаманатам̣ пат̣исам̣ведети, анавассуто ча вихарати сато сампаджа̄но. идам̣, бхиккхаве, пат̣хамам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. йадарийо севати…пе... марахати. пуна чапарам̣, бхиккхаве, саттха̄ …пе… идам̣ во сукха̄йа̄ти. тасса екачче са̄вака̄ на суссӯсанти…пе… екачче са̄вака̄ суссӯсанти…пе… на ча воккамма саттхуса̄сана̄ ваттанти. татра, бхиккхаве, татха̄гато на чева анаттамано хоти, на ча анаттаманатам̣ пат̣исам̣ведети, на чева аттамано хоти, на ча аттаманатам̣ пат̣исам̣ведети. анаттаманатан̃ча аттаманатан̃ча тадубхайам̣ абхиниваджджетва̄ упеккхако вихарати сато сампаджа̄но. идам̣, бхиккхаве, дутийам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣…пе… марахати. пуна чапарам̣, бхиккхаве,…пе… сукха̄йа̄ти, тасса са̄вака̄ суссӯсанти…пе… ваттанти. татра, бхиккхаве, татха̄гато аттамано чева хоти, аттаманатан̃ча пат̣исам̣ведети, анавассуто ча вихарати сато сампаджа̄но. идам̣, бхиккхаве, татийам̣ сатипат̣т̣ха̄на’’нти –

евам̣ пат̣игха̄нунайехи анавассутата̄ ниччам̣ упат̣т̣хитассатита̄йа тадубхайавӣтиваттата̄ ‘‘сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутта̄. буддха̄нам̣йева хи ниччам̣ упат̣т̣хитассатита̄ хоти а̄вен̣икадхаммабха̄вато, на паччекабуддха̄дӣнам̣. па-саддо а̄рамбхам̣ джотети, а̄рамбхо ча паваттӣти катва̄ а̄ха ‘‘паваттайитаббатоти аттхо’’ти. сатийа̄ каран̣абхӯта̄йа пат̣т̣ха̄нам̣ пат̣т̣хапетаббам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. ана-саддо хи бахулавачанена камматтхопи хотӣти.

татха̄сса каттуаттхопи лаббхатӣти ‘‘патит̣т̣ха̄тӣти пат̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. упат̣т̣ха̄тӣти еттха упа-саддо бхусаттхависит̣т̣хам̣ паккханданам̣ дӣпетӣти ‘‘оккандитва̄ паккхандитва̄ паваттатӣти аттхо’’ти вуттам̣. пуна бха̄ваттхам̣ сатисаддам̣ пат̣т̣ха̄насаддан̃ча ван̣н̣енто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. тена пуримавикаппе сати-саддо пат̣т̣ха̄на-саддо ча каттуаттхоти вин̃н̃а̄йати. саран̣ат̣т̣хена̄ти чиракатасса чирабха̄ситасса ча ануссаран̣ат̣т̣хена. иданти йам̣ ‘‘сатийева сатипат̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣, идам̣ идха имасмим̣ суттападесе адхиппетам̣.

йади еванти йади сати ева сатипат̣т̣ха̄нам̣, сати на̄ма еко дхаммо, евам̣ санте касма̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ти бахувачананти а̄ха ‘‘сатӣнам̣ бахутта̄’’тиа̄ди. йади бахука̄ та̄ сатийо, атха касма̄ магготи екавачананти йоджана̄. магганат̣т̣хена̄ти ниййа̄нат̣т̣хена. ниййа̄нико хи маггадхаммо, тенева ниййа̄никабха̄вена екаттупагато екантато нибба̄нам̣ гаччхати, аттхикехи ча тадаттхам̣ маггӣйатӣти а̄ха ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄ди. таттха чатассопи чета̄ти ка̄йа̄нупассана̄дивасена чатуббидха̄пи ча ета̄ сатийо. апарабха̄гети арийамаггаккхан̣е. киччам̣ са̄дхайама̄на̄ти пуббабха̄ге ка̄йа̄дӣсу а̄рамман̣есу субхасан̃н̃а̄дивидхаманавасена висум̣ висум̣ паваттитва̄ маггаккхан̣е саким̣йева таттха чатуббидхассапи випалла̄сасса самуччхедавасена паха̄накиччам̣ са̄дхайама̄на̄ а̄рамман̣акаран̣авасена нибба̄нам̣ гаччханти, тамевасса чатукиччаса̄дханатам̣ упа̄да̄йа бахувачананиддесо, татха̄пи аттхато бхеда̄бха̄вато магготи екавачанена вуччати. тена̄ха – ‘‘тасма̄ чатассопи еко магготи вутта̄’’ти.

катхетукамйата̄пуччха̄ итара̄сам̣ пуччха̄нам̣ идха асамбхавато ниддеса̄дивасена десетука̄мата̄йа ча татха̄ вуттатта̄. ‘‘айан̃чева ка̄йо бахиддха̄ ча на̄марӯпа’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.271, 287, 297; па̄ра̄. 11) кхандхапан̃чакам̣, ‘‘сукхан̃ча ка̄йена пат̣исам̣ведетӣ’’тиа̄дӣсу ведана̄дайо тайо арӯпаккхандха̄, ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе ка̄йасса пассаддхи пат̣иппассаддхӣ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 40) ведана̄дайо тайо четасика̄ кхандха̄ ‘‘ка̄йо’’ти вуччанти, тато висесанаттхам̣ ‘‘ка̄йети рӯпака̄йе’’ти а̄ха. ка̄йа̄нупассӣти еттха тассӣлаттхам̣ дассенто ‘‘ка̄йам̣ анупассанасӣло’’ти а̄ха. аниччато анупассатӣти чатусамут̣т̣ха̄никака̄йам̣ ‘‘аничча’’нти анупассати, евам̣ пассанто ева часса аничча̄ка̄рампи анупассатӣти вуччати, татха̄бхӯтасса часса ниччага̄хасса висесопи на хотӣти вуттам̣ ‘‘но ниччато’’ти. татха̄ хеса ‘‘ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.28) вутто. еттха ча аниччато ева анупассатӣти евака̄ро луттаниддит̣т̣хоти тена ниваттитаматтхам̣ дассетум̣ ‘‘но ниччато’’ти вуттам̣. на четтха дуккха̄нупассана̄диниваттанама̄сан̇китаббам̣ пат̣ийогиниваттанапаратта̄ ева-ка̄расса, упари десана̄а̄рул̣хатта̄ ча та̄сам̣. дуккхато анупассатӣтиа̄дӣсупи есева найо. айам̣ пана висесо – аниччасса дуккхатта̄ тамева ка̄йам̣ дуккхато анупассати, дуккхасса анаттатта̄ анаттато анупассатӣти.

йасма̄ пана йам̣ аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄, на там̣ абхинандитаббам̣, йан̃ча на абхинандитаббам̣, на таттха раджджитаббам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘аниччато анупассати, но ниччато, дуккхато анупассати, но сукхато, анаттато анупассати, но аттато, ниббиндати, но нандати, вираджджати, но раджджатӣ’’ти. со евам̣ араджджанто ра̄гам̣ ниродхети, но самудети, самудайам̣ на каротӣти аттхо. евам̣ пат̣ипанно ча пат̣иниссаджджати, но а̄дийати. айан̃хи аничча̄дианупассана̄ тадан̇гавасена саддхим̣ ка̄йатанниссайакхандха̄бхисан̇кха̄рехи килеса̄нам̣ париччаджанато сан̇кхатадосадассанена таббипарӣте нибба̄не таннинната̄йа паккханданато ‘‘паричча̄гапат̣иниссагго чева паккханданапат̣иниссагго ча̄’’ти вуччати. тасма̄ та̄йа саманна̄гато бхиккху вуттанайена килесе ча париччаджати, нибба̄не ча паккхандати, татха̄бхӯто ча париччаджанавасена килесе на а̄дийати, на̄пи адосадассита̄васена сан̇кхата̄рамман̣ам̣. тена вуттам̣ ‘‘пат̣иниссаджджати, но а̄дийатӣ’’ти. ида̄ни ниссита̄хи анупассана̄хи йесам̣ дхамма̄нам̣ паха̄нам̣ хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘аниччато анупассанто ниччасан̃н̃ам̣ паджахатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ниччасан̃н̃анти сан̇кха̄ра̄ ничча̄ти евам̣ паваттам̣ випарӣтасан̃н̃ам̣. дит̣т̣хичиттавипалла̄сапаха̄намукхенева сан̃н̃а̄випалла̄саппаха̄нанти сан̃н̃а̄гахан̣ам̣, сан̃н̃а̄сӣсена ва̄ тесампи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. нандинти саппӣтикатан̣хам̣. сесам̣ вуттанайамева.

вихаратӣти имина̄ ка̄йа̄нупассана̄саман̇гино ирийа̄патхавиха̄ро вуттоти а̄ха – ‘‘ирийатӣ’’ти, ирийа̄патхам̣ паваттетӣти аттхо. а̄рамман̣акаран̣авасена абхибйа̄панато ‘‘тӣсу бхавесӯ’’ти вуттам̣, уппаджджанавасена пана килеса̄ париттабхӯмака̄ ева̄ти. йадипи килеса̄нам̣ паха̄нам̣ а̄та̄пананти там̣ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнампи аттхева, а̄таппа-саддовийа пана а̄та̄па-саддопи вӣрийе ева нирул̣хоти вуттам̣ ‘‘вӣрийассетам̣ на̄ма’’нти. атха ва̄ пат̣ипаккхаппаха̄не сампайуттадхамма̄нам̣ аббхуссаханавасена паваттама̄насса вӣрийасса са̄тисайам̣ тада̄та̄пананти вӣрийамева татха̄ вуччати, на ан̃н̃е дхамма̄.

а̄та̄пӣти ча̄йамӣка̄ро пасам̣са̄йа, атисайасса ва̄ дӣпакоти а̄та̄пӣгахан̣ена саммаппадха̄насаман̇гитам̣ дассети. самма̄ самантато са̄ман̃ча паджа̄нанто сампаджа̄но, асаммиссато ваваттха̄не ан̃н̃адхамма̄нупассита̄бха̄вена самма̄ авипарӣтам̣, сабба̄ка̄рападжа̄нанена самантато, упарӯпари висеса̄вахабха̄вена паваттийа̄ са̄мам̣ паджа̄нантоти аттхо. йади пан̃н̃а̄йа анупассати, катхам̣ сатипат̣т̣ха̄ната̄ти а̄ха ‘‘на хӣ’’тиа̄ди. тасма̄ сатийа̄ ладдхупака̄ра̄йа ева пан̃н̃а̄йа еттха йатха̄вутте ка̄йе каммат̣т̣ха̄нико бхиккху анупассако, тасма̄ ‘‘ка̄йа̄нупассӣ’’ти вуччати. антосан̇кхепо антолӣната̄, косаджджанти аттхо. упа̄йапариггахоти еттха сӣлависодхана̄ди ган̣ана̄ди уггахакосалла̄ди ча упа̄йо, таббипарийа̄йато анупа̄йо ведитаббо. йасма̄ ча упат̣т̣хитассатӣ йатха̄вуттам̣ упа̄йам̣ на париччаджати, анупа̄йан̃ча на упа̄дийати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘мут̣т̣хассати…пе… асаматтхо хотӣ’’ти. тена̄ти упа̄йа̄нупа̄йа̄нам̣ париггахапариваджджанесу апаричча̄га̄париггахесу ча асаматтхабха̄вена. асса йогино.

йасма̄ сатийеветтха сатипат̣т̣ха̄нам̣ вутта̄, тасма̄сса сампайуттадхамма̄ вӣрийа̄дайо ан̇ганти а̄ха – ‘‘сампайоган̇ган̃часса дассетва̄’’ти. ан̇га-саддо четтха ка̄ран̣апарийа̄йо дат̣т̣хаббо. сатиггахан̣еневеттха самма̄сама̄дхиссапи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣ тасса̄ сама̄дхиккхандхе сан̇гахитатта̄. йасма̄ ва̄ сатисӣсена̄йам̣ десана̄. на хи кевала̄йа сатийа̄ килесаппаха̄нам̣ самбхавати, нибба̄на̄дхигамо ва̄, на̄пи кевала̄ сати паваттати, тасма̄сса джха̄надесана̄йам̣ савитакка̄дивачанасса вийа сампайоган̇гадассаната̄ти ан̇га-саддасса авайавапарийа̄йата̄ дат̣т̣хабба̄. паха̄нан̇ганти ‘‘вивиччева ка̄мехӣ’’тиа̄дӣсу вийа паха̄таббан̇гам̣ дассетум̣. йасма̄ еттха пуббабха̄гамагго адхиппето, на локуттарамагго, тасма̄ пуббабха̄гийамева винайам̣ дассенто ‘‘тадан̇гавинайена ва̄ виккхамбханавинайена ва̄’’ти а̄ха. асса̄ти йогино. тесам̣ дхамма̄нанти ведана̄дидхамма̄нам̣. тесан̃хи таттха анадхиппетатта̄ ‘‘аттхуддха̄ранайенетам̣ вутта’’нти а̄ха. йам̣ пана̄ти вибхан̇ге, вибхан̇гапакаран̣ети адхиппа̄йо. еттха̄ти ‘‘локе’’ти етасмим̣ паде, та̄ ча локийа̄ ева анупассана̄ на̄ма саммасананти катва̄.

дуккхатоти випарин̣а̄масан̇кха̄радуккхата̄хи дуккхасабха̄вато, дуккха̄ти анупасситабба̄ти аттхо. сесапададвайепи есева найо. йо сукхам̣ дуккхато адда̄ти йо бхиккху сукхам̣ веданам̣ випарин̣а̄мадуккхата̄йа дуккханти пан̃н̃а̄чаккхуна̄ аддаккхи. дуккхамаддаккхи саллатоти дуккхаведанам̣ пӣл̣а̄джананато антотуданато дуннӣхаран̣ато ча салланти аддаккхи пасси. адуккхамасукханти упеккха̄веданам̣. сантанти сукхадуккха̄нам̣ вийа анол̣а̄риката̄йа паччайавасена вӯпасантасабха̄ватта̄ ча сантам̣. аниччатоти хутва̄ абха̄вато удайаббайавантато та̄вака̄ликато ниччапат̣иккхепато ча аниччанти йо аддаккхи. са ве саммаддасо бхиккхӯти со бхиккху екам̣сена, парибйаттам̣ ва̄ ведана̄йа самма̄ пассанакоти аттхо.

дуккха̄типӣти сан̇кха̄радуккхата̄йа дуккха̄ итипи. саббам̣ там̣ ведайитам̣ дуккхасмим̣ антогадхам̣ парийа̄паннанти вада̄ми сан̇кха̄радуккханти ваттаббато. сукхадуккхатопи ча̄ти сукха̄дӣнам̣ т̣хитивипарин̣а̄ман̃а̄н̣асукхата̄йа ча випарин̣а̄мат̣т̣хитиан̃н̃а̄н̣адуккхата̄йа ча вуттатта̄ тиссопи сукхато тиссопи ча дуккхато анупасситабба̄ти аттхо. сатта анупассана̄ хет̣т̣ха̄ пака̄сита̄ ева.

а̄рамман̣а̄…пе… бхеда̄нанти рӯпа̄диа̄рамман̣ана̄наттасса нӣла̄дитаббхедасса, чханда̄диадхипатина̄наттасса хӣна̄дитаббхедасса, н̃а̄н̣аджха̄на̄дисахаджа̄тана̄наттасса сасан̇кха̄рика̄сан̇кха̄рика-савитакка-савича̄ра̄дитаббхедасса, ка̄ма̄вачара̄дибхӯмина̄наттасса, уккат̣т̣хамаджджхима̄дитаббхедасса, кусала̄дикаммана̄наттасса, девагатисам̣ваттанийата̄дитаббхедасса, кан̣хасуккавипа̄кана̄наттасса, дит̣т̣хадхаммаведанӣйата̄дитаббхедасса, париттабхӯмака̄дикирийа̄на̄наттасса, тихетука̄дитаббхедасса васена анупасситаббанти йоджана̄. а̄ди-саддена саваттхука̄ваттхука̄дина̄наттасса пуггалаттайаса̄дха̄ран̣а̄дитаббхедасса ча сан̇гахо дат̣т̣хаббо. сара̄га̄дӣнанти маха̄сатипат̣т̣ха̄насутте (дӣ. ни. 2.381; ма. ни. 1.114) а̄гата̄нам̣ сара̄гавӣтара̄га̄дибхеда̄нам̣. салаккхан̣а-са̄ман̃н̃алаккхан̣а̄нанти пхусана̄дитам̣там̣салаккхан̣а̄нан̃чева аниччата̄диса̄ман̃н̃алаккхан̣а̄нан̃ча васена̄ти йоджана̄.

сун̃н̃атадхаммасса̄ти анаттата̄сан̇кха̄тасун̃н̃атасабха̄васса. ‘‘салаккхан̣а-са̄ман̃н̃алаккхан̣а̄на’’нти хи имина̄ йо ито ба̄хиракехи са̄минива̄сӣка̄ракаведакаадхит̣т̣ха̄йакабха̄вена парикаппито атта̄, тасса сан̇кха̄ресу ниччата̄ сукхата̄ вийа каттхачипи абха̄во вибха̄вито. наттхи етесам̣ атта̄ти анатта̄, йасма̄ пана сан̇кха̄ресу екадхаммопи атта̄ на хоти, тасма̄ те на атта̄типи анатта̄ти айам̣ тесам̣ сун̃н̃атадхаммо. тасса сун̃н̃атадхаммасса, йам̣ вибха̄ветум̣ абхидхамме (дха. са. 121) ‘‘тасмим̣ кхо пана самайе дхамма̄ хонтӣ’’тиа̄дина̄ сун̃н̃атава̄радесана̄ вутта̄. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

амбапа̄лисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сатисуттаван̣н̣ана̄

368. саратӣти сато. айам̣ пана на йа̄йа ка̄йачи сатийа̄ сато, атха кхо едиса̄йа̄ти дассенто ‘‘ка̄йа̄дианупассана̄сатийа̄’’ти а̄ха. чатусампаджан̃н̃апан̃н̃а̄йа̄ти чатуббидхасампаджан̃н̃апан̃н̃а̄йа, абхиккаманам̣ абхиккантанти а̄ха – ‘‘абхиккантам̣ вуччати гамана’’нти. татха̄ пат̣иккаманам̣ пат̣иккантанти вуттам̣ – ‘‘пат̣иккантам̣ ниваттана’’нти. ниваттанан̃ча ниваттиматтам̣, ниваттитва̄ пана гаманам̣ гаманамева. ка̄йам̣ абхихаранто абхигаманавасена ка̄йам̣ на̄менто. т̣ха̄нанисаджджа̄сайанесу йо гамана̄дивидхина̄ ка̄йасса пурато абхиха̄ро, со абхиккамо, паччхато апахаран̣ам̣ пат̣иккамоти дассенто ‘‘т̣ха̄непӣ’’тиа̄дима̄ха. а̄санасса̄ти пӣт̣хака̄диа̄санасса. пуримаан̇га̄бхимукхоти ат̣аника̄дипурима̄вайава̄бхимукхо. сам̣сарантоти сам̣саппанто. пачча̄сам̣сарантоти пат̣иа̄саппанто. есева найоти имина̄ сарӣрассева абхимукхасам̣саппанапат̣иа̄саппана̄ни нидассети.

самма̄ паджа̄нанам̣ сампаджа̄нам̣. тена аттана̄ ка̄таббакиччасса каран̣асӣло сампаджа̄нака̄рӣти а̄ха – ‘‘сампаджан̃н̃ена саббакиччака̄рӣ’’ти. сампаджа̄намева хи сампаджан̃н̃ам̣. сампаджан̃н̃ассева ва̄ ка̄рӣти сампаджан̃н̃ассева каран̣асӣло. сампаджан̃н̃ам̣ каротева̄ти абхикканта̄дӣсу асаммохам̣ уппа̄дети ева, сампаджа̄нассева ва̄ ка̄ро етасса аттхӣти сампаджа̄нака̄рӣ.

дхаммато вад̣д̣хитасан̇кха̄тена саха аттхена ваттатӣти са̄ттхакам̣, абхикканта̄ди, са̄ттхакасса сампаджа̄нанам̣ са̄ттхакасампаджан̃н̃ам̣. саппа̄йасса аттано упака̄ра̄вахасса хитасса сампаджа̄нанам̣ саппа̄йасампаджан̃н̃ам̣. абхиккама̄дӣсу бхиккха̄ча̄рагочаре, ан̃н̃аттха̄пи ча паваттесу авиджахите каммат̣т̣ха̄насан̇кха̄те гочаре сампаджан̃н̃ам̣ гочарасампаджан̃н̃ам̣. абхиккама̄дӣсу асаммуйханамева сампаджан̃н̃ам̣ асаммохасампаджан̃н̃ам̣. паригган̣хитва̄ти тулайитва̄ тӣретва̄, пат̣исан̇кха̄йа̄ти аттхо. сан̇гхадассаненева упосатхапава̄ран̣а̄диаттхам̣ гаманам̣ сан̇гахитам̣. асубхадассана̄дӣти а̄ди-саддена касин̣апарикамма̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваритум̣ ‘‘четийам̣ дисва̄пи хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. арахаттам̣ па̄пун̣а̄тӣти уккат̣т̣ханиддесо есо. саматхавипассануппа̄данампи хи бхиккхуно вуддхи ева. даккхин̣адва̄рети четийан̇ган̣асса даккхин̣адва̄ре, татха̄ паччхимадва̄ретиа̄дӣсу. абхайава̄пи па̄л̣ийанти абхайава̄пийа̄ пураттхиматӣре.

буддхавам̣са-арийавам̣са-четийавам̣са-дӣпавам̣са̄дивам̣сакатханато маха̄арийавам̣сабха̄н̣ако тхеро. пан̃н̃а̄йанат̣т̣ха̄нети четийасса пан̃н̃а̄йанат̣т̣ха̄не. екападуддха̄рети падуддха̄рапатит̣т̣ха̄напариваттанам̣ акатва̄ екасмим̣йева ават̣т̣ха̄не. кечӣти абхайагирива̄сино.

тасмим̣ пана̄ти са̄ттхакасампаджан̃н̃авасена париггахитааттхепи гамане. аттхо на̄ма дхаммато вад̣д̣хӣти йам̣ са̄ттхаканти адхиппетам̣ гаманам̣, там̣ саппа̄йамева̄ти сийа̄ кассачи а̄сан̇ка̄ти танниваттанаттхам̣ ‘‘четийадассанам̣ та̄ва̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. читтакаммарӯпака̄ни вийа̄ти читтакаммаката̄ пат̣има̄йо вийа, йантапайогена ва̄ вичиттакамма̄ пат̣има̄йа садиса̄ йантарӯпака̄ вийа. асамапеккханам̣ гехасситаан̃н̃а̄н̣упеккха̄васена а̄рамман̣е айонисо олокана̄ди. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ уппаджджати упеккха̄ ба̄ласса мӯл̣хасса путхуджджанасса̄’’тиа̄ди (ма. ни. 3.308). хаттхиа̄дисаммаддена джӣвитантара̄йо. висабха̄гарӯпадассана̄дина̄ брахмачарийантара̄йо.

паббаджитадивасато пат̣т̣ха̄йа бхиккхӯнам̣ ануваттанакатха̄ а̄чин̣н̣а̄, анануваттанакатха̄ пана тасса̄ апара̄ дутийа̄ на̄ма хотӣти а̄ха – ‘‘две катха̄ на̄ма на катхитапубба̄’’ти. еванти имина̄ ‘‘саче пана̄’’тиа̄дикам̣ саббампи вутта̄ка̄рам̣ пачча̄масати, на ‘‘пурисасса ма̄туга̄ма̄субха’’нтиа̄дикам̣ вуччама̄нам̣.

йогакаммасса паваттит̣т̣ха̄ната̄йа бха̄вана̄йа а̄рамман̣ам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ вуччатӣти а̄ха ‘‘каммат̣т̣ха̄насан̇кха̄там̣ гочара’’нти. уггахетва̄ти йатха̄ уггаханимиттам̣ уппаджджати, евам̣ уггахакосалласса сампа̄данавасена уггахетва̄.

харатӣти каммат̣т̣ха̄нам̣ паваттети, йа̄ва пин̣д̣апа̄тапат̣иккама̄ ануйун̃джатӣти аттхо. на пачча̄харатӣти а̄ха̄рӯпабхогато йа̄ва дива̄т̣т̣ха̄нупасан̇камана̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ на пат̣инети. сама̄да̄йа ваттати самма̄ а̄дийитва̄ тесам̣ ватта̄нам̣ парипӯран̣авасена ваттати. сарӣрапарикамманти мукхадхована̄дисарӣрапат̣иджагганам̣. две тайо паллан̇кети две тайо нисаджджа̄ва̄ре две тӣн̣и ун̣ха̄сана̄ни. тена̄ха – ‘‘усумам̣ га̄ха̄пенто’’ти. каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄ти каммат̣т̣ха̄намукхенева каммат̣т̣ха̄нам̣ авиджаханто ева. тена ‘‘паттопи ачетано’’тиа̄дина̄ паваттетаббакаммат̣т̣ха̄нам̣, йатха̄парихарийама̄нам̣ ва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ авиджахитва̄ти дассети. татхева̄ти тиккхаттумева. парибхогачетийато сарӣрачетийам̣ гарутаранти катва̄ ‘‘четийам̣ вандитва̄’’ти четийавандана̄йа пат̣хамам̣ каран̣ӣйата̄ вутта̄. татха̄ хи ат̣т̣хакатха̄йам̣ – ‘‘четийам̣ ба̄дхайама̄на̄ бодхиса̄кха̄ харитабба̄’’ти вутта̄. буддхагун̣а̄нуссаран̣авасенева бодхин̃ча пан̣ипа̄такаран̣анти а̄ха – ‘‘буддхасса бхагавато саммукха̄ вийа нипаччака̄рам̣ дассетва̄’’ти. га̄масамӣпети га̄масса упача̄рат̣т̣ха̄не.

джанасан̇гахан̣аттханти ‘‘майи акатхенте етесам̣ ко катхессатӣ’’ти дхамма̄нуггахена джанасан̇гахан̣аттхам̣. тасма̄ти йасма̄ ‘‘дхаммакатха̄ на̄ма катхетабба̄ ева̄’’ти ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ваданти, йасма̄ ча дхаммакатха̄ каммат̣т̣ха̄навинимутта̄ на̄ма наттхи, тасма̄. каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄ти аттана̄ парихарийама̄нам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ авиджаханто таданугун̣ам̣йева дхаммакатхам̣ катхетва̄. анумоданам̣ катва̄ти еттха̄пи ‘‘каммат̣т̣ха̄насӣсенева̄’’ти а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. сампаттапариччхеденева̄ти паричито апаричитотиа̄дивибха̄гам̣ акатва̄ сампаттакот̣ийа̄ ева, сама̄гамаматтенева̄ти аттхо. бхайети парачакка̄дибхайе.

каммаджатеджоти гахан̣им̣ сандха̄йа̄ха. каммат̣т̣ха̄навӣтхим̣ на̄рохати кхуда̄париссамена килантака̄йатта̄ сама̄дха̄на̄бха̄вато. авасесат̣т̣ха̄нети йа̄гуйа̄ аггахитат̣т̣ха̄не. пон̇кха̄нупон̇кханти каммат̣т̣ха̄нупат̣т̣ха̄насса авиччхеда-дассанаметам̣, йатха̄ пон̇кха̄нупон̇кхам̣ паватта̄йа сарапат̣ипа̄т̣ийа̄ анавиччхедо, еваметассапи каммат̣т̣ха̄нупат̣т̣ха̄насса̄ти вуттам̣ хоти.

никкхиттадхуро бха̄вана̄нуйоге. ваттапат̣ипаттийа̄ апӯран̣ена саббаватта̄ни бхиндитва̄. ка̄ме авӣтара̄го хоти. ка̄йе авӣтара̄го. рӯпе авӣтара̄го. йа̄вадаттхам̣ удара̄вадехам̣ бхун̃джитва̄ сеййасукхам̣ пассасукхам̣ миддхасукхам̣ ануйутто вихарати. ан̃н̃атарам̣ деваника̄йам̣ пан̣идха̄йа брахмачарийам̣ чаратӣ’’ти (дӣ. ни. 3.320; ма. ни. 1.186) евам̣ вуттам̣ пан̃чавидхачетовинибандхачитто. чаритва̄ти паваттитва̄.

гатапачча̄гатикаваттавасена̄ти бха̄вана̄сахитам̣йева бхиккха̄йа гатапачча̄гатам̣ гаманапачча̄гаманам̣ етасса аттхӣти гатапачча̄гатикам̣, тадева ваттам̣, тасса васена. аттано хитасукхам̣ ка̄менти иччхантӣти аттака̄ма̄, дхаммаччхандаванто. ‘‘дхаммо’’ти хи хитам̣ там̣нимиттакан̃ча сукханти. атха ва̄ вин̃н̃ӯнам̣ дхамма̄нам̣ аттанийатта̄ аттабха̄вапариччханнатта̄ ча атта̄ на̄ма дхаммо. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аттадӣпа̄, бхиккхаве, вихаратха аттасаран̣а̄’’тиа̄ди (сам̣. ни. 3.43). там̣ ка̄менти иччхантӣти аттака̄ма̄. усабхам̣ на̄ма вӣсати йат̣т̣хийо. та̄йа сан̃н̃а̄йа̄ти та̄йа па̄са̄н̣асан̃н̃а̄йа, ‘‘еттакам̣ т̣ха̄нама̄гата̄’’ти джа̄нанта̄ти адхиппа̄йо. со ева найо айам̣ бхиккхӯтиа̄дико йо т̣ха̄не вутто, со ева нисаджджа̄йапи найо. паччхато а̄гаччханта̄нам̣ чхиннабхаттабха̄вабхайенапи йонисоманасика̄рам̣ парибрӯхети.

мадданта̄ти дхан̃н̃акаран̣ат̣т̣ха̄не са̄лисӣса̄ни мадданта̄. маха̄падха̄нам̣ пӯджесса̄мӣти амха̄кам̣ аттха̄йа локана̄тхена чха васса̄ни катам̣ дуккарачарийам̣ ева̄хам̣ йатха̄сатти пӯджесса̄мӣти. пат̣ипаттипӯджа̄ хи саттхупӯджа̄, на а̄мисапӯджа̄ти. т̣ха̄начан̇камамева̄ти адхит̣т̣ха̄таббаирийа̄патхака̄лавасена вуттам̣, на бходжана̄дика̄лесу авассам̣ ка̄таббанисаджджа̄йа пат̣иккхепавасена.

вӣтхим̣ отаритва̄ ито чито анолокетва̄ пат̣хамамева вӣтхийо саллаккхетабба̄ти а̄ха ‘‘вӣтхийо саллаккхетва̄’’ти. йам̣ сандха̄йа вуччати – ‘‘па̄са̄дикена абхиккантена̄’’тиа̄ди. там̣ дассетум̣ ‘‘таттха ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃ам̣ упат̣т̣хапетва̄тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатанти ‘‘йа̄вадева имасса ка̄йасса т̣хитийа̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.23; 2.24; 3.75; сам̣. ни. 4.120; а. ни. 6.58; 8.9) вуттехи ат̣т̣хахи ан̇гехи саманна̄гатам̣ катва̄. нева дава̄йа̄тиа̄ди пана пат̣иккхепадассанам̣.

паччекабодхим̣ саччхикароти, йади упаниссайасампанно хотӣти самбандхо. идан̃ча йатха̄ хет̣т̣ха̄ тӣсу т̣ха̄несу, евам̣ ито паресу т̣ха̄несу упанетва̄ самбандхитаббам̣. таттха паччекабодхийа̄ упаниссайасампада̄ каппа̄нам̣ две асан̇кхйеййа̄ни сатасахассан̃ча таджджам̣ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄расамбхаран̣ам̣, са̄вакабодхийам̣ аггаса̄вака̄нам̣ екам̣ асан̇кхйеййам̣ каппасатасахассан̃ча, маха̄са̄вака̄нам̣ каппасатасахассамева таджджам̣ самбха̄расамбхаран̣ам̣, итаресам̣ атӣта̄су джа̄тӣсу виват̣т̣асанниссайавасена ниббаттитам̣ ниббедхабха̄гийам̣ кусалам̣. ба̄хийо да̄ручӣрийоти ба̄хийависайе джа̄тасам̣ваддхата̄йа ба̄хийо, да̄ручӣрапарихаран̣ена да̄ручӣрийоти ладдхасаман̃н̃о. со хи а̄йасма̄ ‘‘тасма̄тиха те, ба̄хийа, евам̣ сиккхитаббам̣ – дит̣т̣хе дит̣т̣хаматтам̣ бхависсатӣ’’тиа̄дивасаппаваттена (уда̄. 10) сам̣кхиттенева ова̄дена кхиппатарам̣ висесам̣ адхигаччхи. тена вуттам̣ ‘‘кхиппа̄бхин̃н̃о ва̄ хоти сеййатха̄пи тхеро ба̄хийо да̄ручӣрийо’’ти. евам̣ маха̄пан̃н̃о ва̄тиа̄дӣсу йатха̄рахам̣ ваттаббанти.

танти асаммуйханам̣. еванти ида̄ни вуччама̄на̄ка̄радассанам̣. атта̄ абхиккаматӣти имина̄ андхапутхуджджанасса дит̣т̣хигга̄хавасена абхиккаме саммуйханам̣ дассети, ахам̣ абхиккама̄мӣти пана имина̄ ма̄нагга̄хавасена, тадубхайам̣ пана тан̣ха̄йа вина̄ на хотӣти тан̣ха̄гга̄хавасенапи саммуйханам̣ дасситамева хоти, ‘‘татха̄ асаммуйханто’’ти ватва̄ там̣ асаммуйханам̣ йена гханавиниббхогена хоти, там̣ дассенто ‘‘абхиккама̄мӣти читте уппаджджама̄не’’тиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ ва̄йодха̄туйа̄ анугата̄ теджодха̄ту уддхаран̣асса паччайо. уддхаран̣агатика̄ хи теджодха̄тӯти уддхаран̣е ва̄йодха̄туйа̄ тасса̄ анугатабха̄во, тасма̄ има̄сам̣ двиннаметтха дха̄тӯнам̣ са̄маттхийато адхиматтата̄, итара̄сан̃ча оматтата̄ти дассенто ‘‘екекапа̄дуддхаран̣е…пе… балаватийо’’ти а̄ха. йасма̄ пана теджодха̄туйа̄ анугата̄ ва̄йодха̄ту атихаран̣авӣтихаран̣а̄нам̣ паччайо. тирийагатика̄йа хи ва̄йодха̄туйа̄ атихаран̣авӣтихаран̣есу са̄тисайо бйа̄па̄роти теджодха̄туйа̄ тасса̄нугатабха̄во, тасма̄ има̄сам̣ двиннаметтха са̄маттхийато адхиматтата̄, итара̄сан̃ча оматтата̄ти дассенто ‘‘татха̄ атихаран̣авӣтихаран̣есӯ’’ти а̄ха. сатипи анугамана̄нугантаббата̄висесе теджодха̄тува̄йодха̄тубха̄ваматтам̣ сандха̄йа татха̄-саддаггахан̣ам̣.

таттха аккантат̣т̣ха̄нато па̄дасса уккхипанам̣ уддхаран̣ам̣, т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ атиккамитва̄ пурато харан̣ам̣ атихаран̣ам̣. руккхакха̄н̣уа̄дипарихаран̣аттхам̣, патит̣т̣хитапа̄дагхат̣т̣анапарихаран̣аттхам̣ ва̄ пассена харан̣ам̣ вӣтихаран̣ам̣. йа̄ва патит̣т̣хитапа̄до, та̄ва а̄харан̣ам̣ атихаран̣ам̣, тато парам̣ харан̣ам̣ вӣтихаран̣анти айам̣ ва̄ етесам̣ висесо. йасма̄ патхавӣдха̄туйа̄ анугата̄ а̄подха̄ту воссаджджанасса паччайо. гарутарасабха̄ва̄ хи а̄подха̄тӯти воссаджджане патхавӣдха̄туйа̄ тасса̄нугатабха̄во, тасма̄ та̄сам̣ двиннаметтха са̄маттхийато адхиматтата̄, итара̄сан̃ча оматтата̄ти дассенто а̄ха ‘‘воссаджджане…пе… балаватийо’’ти. йасма̄ пана а̄подха̄туйа̄ анугата̄ патхавӣдха̄ту санниккхепанасса паччайо. патит̣т̣ха̄бха̄ве вийа патит̣т̣ха̄панепи тасса̄ са̄тисайакиччатта̄ а̄подха̄туйа̄ тасса̄ анугатабха̄во, татха̄ гхат̣т̣анакирийа̄йа патхавӣдха̄туйа̄ васена саннирумбханасса сиджджханато таттха̄пи патхавӣдха̄туйа̄ а̄подха̄туанугатабха̄во, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘татха̄ санниккхепанасаннирумбханесӯ’’ти.

таттха̄ти тасмим̣ абхиккамане, тесу ва̄ вуттесу уддхаран̣а̄дӣсу чхасу кот̣т̣ха̄сесу. уддхаран̣ети уддхаран̣аккхан̣е. рӯпа̄рӯпадхамма̄ти уддхаран̣а̄ка̄рена паватта̄ рӯпадхамма̄ там̣самут̣т̣ха̄пака̄ арӯпадхамма̄ ча. атихаран̣ам̣ на па̄пун̣анти кхан̣аматта̄ват̣т̣ха̄нато. таттха таттхева̄ти йаттха йаттха уппанна̄, таттха таттхева. на хи дхамма̄нам̣ десантарасан̇каманам̣ аттхи. паббам̣ паббантиа̄ди уддхаран̣а̄дикот̣т̣ха̄се сандха̄йа сабха̄гасантативасена вуттанти ведитаббам̣. атииттаро хи рӯпадхамма̄нампи паваттиккхан̣о, гаманасса̄да̄нам̣ девапутта̄нам̣ хет̣т̣хупарийа̄йена пат̣имукхам̣ дха̄ванта̄нам̣ сираси па̄де ча баддхакхурадха̄ра̄сама̄гаматопи сӣгхатаро. йатха̄ тила̄нам̣ бхаджджийама̄на̄нам̣ тат̣атат̣а̄йанена бхедо лаккхӣйати, евам̣ сан̇кхатадхамма̄нам̣ уппа̄дена̄ти дассанаттхам̣ ‘‘тат̣атат̣а̄йанта̄’’ти вуттам̣. уппанна̄ хи екантато бхиджджантӣти.

саддхим̣ рӯпена̄ти идам̣ тасса тасса читтасса ниродхена саддхим̣ нируджджханакарӯпадхаммавасена вуттам̣, йам̣ тато саттарасамачиттасса уппа̄даккхан̣е уппаннам̣. ан̃н̃атха̄ йади рӯпа̄рӯпадхамма̄ сама̄наккхан̣а̄ сийум̣, ‘‘рӯпам̣ гарупарин̣а̄мам̣ дандханиродха’’нтиа̄дивачанехи виродхо сийа̄. татха̄ – ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣ екадхаммампи саманупасса̄ми, йам̣ евам̣ лахупариваттам̣, йатхайидам̣ читта’’нти (а. ни. 1.48) евама̄дипа̄л̣ийа̄ ча. читтачетасика̄ хи са̄рамман̣асабха̄ва̄ йатха̄балам̣ аттано а̄рамман̣апаччайабхӯтаматтхам̣ вибха̄вента̄йева уппаджджантӣти тесам̣ там̣сабха̄ваниппхаттианантарам̣ ниродхо, рӯпадхамма̄ пана ана̄рамман̣а̄ пака̄сетабба̄. евам̣ тесам̣ пака̄сетаббабха̄ваниппхатти сол̣асахи читтехи хотӣти тан̇кхан̣а̄йуката̄ тесам̣ иччхита̄, лахукавин̃н̃а̄н̣асса висайасан̇гатиматтапаччайата̄йа тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣, висайасан̇гатиматтата̄йа ча вин̃н̃а̄н̣асса лахупариваттита̄, дандхамаха̄бхӯтапаччайата̄йа рӯпадхамма̄нам̣ дандхапариваттита̄. на̄на̄дха̄туйа̄ йатха̄бхӯтан̃а̄н̣ам̣ кхо пана татха̄гатассева, тена ча пуреджа̄тапаччайо рӯпадхаммова вутто, паччха̄джа̄тапаччайо ча тассева̄ти рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ сама̄наккхан̣ата̄ на йуджджатева, тасма̄ вуттанайеневеттха аттхо ведитаббо.

ан̃н̃ам̣ уппаджджате читтам̣, ан̃н̃ам̣ читтам̣ нируджджхатӣти йам̣ пуримуппаннам̣ читтам̣, там̣ ан̃н̃ам̣, там̣ пана нируджджхантам̣ апарасса анантара̄дипаччайо хутва̄ ева нируджджхатӣти татха̄ладдхапаччайам̣ ан̃н̃ам̣ уппаджджате читтам̣. йади евам̣ тесам̣ антаро лаббхеййа̄ти, ноти а̄ха ‘‘авӣчиманупабандхо’’ти. йатха̄ вӣчи антаро на лаббхати, ‘‘тадевета’’нти ависесавидӯ ман̃н̃анти, евам̣ ану ану пабандхо читтасанта̄но рӯпасанта̄но ча надӣсотова надийам̣ удакаппава̄хо вийа ваттати.

абхимукхам̣ локитам̣ а̄локитанти а̄ха ‘‘пуратопеккхана’’нти. йасма̄ йам̣диса̄бхимукхо гаччхати тит̣т̣хати нисӣдати ва̄, тадабхимукхам̣ пеккханам̣ а̄локитам̣, тасма̄ таданугатам̣ видиса̄локанам̣ вилокитанти а̄ха ‘‘вилокитам̣ на̄ма анудиса̄пеккхана’’нти. саммаджджанапарибхан̣д̣а̄дикаран̣е олокитасса, уллока̄харан̣а̄дӣсу уллокитасса, паччхато а̄гаччхантасса париссайасса париваджджана̄дивасена апалокитасса ча сийа̄ самбхавоти а̄ха – ‘‘имина̄ ва̄ мукхена сабба̄нипи та̄ни гахита̄нева̄’’ти.

ка̄йасаккхинти ка̄йена саччхикатавантам̣, паччаккхака̄ринанти аттхо. соха̄йасма̄ випассана̄ка̄ле ева ‘‘йамева̄хам̣ индрийесу агуттадва̄ратам̣ нисса̄йа са̄сане анабхиратиа̄дивиппака̄рам̣ патто, тамева сут̣т̣ху ниггахесса̄мӣ’’ти усса̄хаджа̄то балавахироттаппо, таттха ча ката̄дхика̄ратта̄ индрийасам̣варе уккам̣сапа̄рамиппатто, тенева нам̣ саттха̄ – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ индрийесу гуттадва̄ра̄нам̣ йадидам̣ нандо’’ти (а. ни. 1.230) етадагге т̣хапеси.

са̄ттхаката̄ ча саппа̄йата̄ ча ведитабба̄ а̄локитавилокитасса̄ти а̄нетва̄ самбандхо. тасма̄ти каммат̣т̣ха̄на̄виджаханассева гочарасампаджан̃н̃абха̄ватоти вуттамеваттхам̣ хетубха̄вена пачча̄масати. аттано каммат̣т̣ха̄навасенева а̄локанавилоканам̣ ка̄таббам̣, кхандха̄дикаммат̣т̣ха̄никехи ан̃н̃о упа̄йо на гавеситабботи адхиппа̄йо. йасма̄ а̄локита̄дисаман̃н̃а̄пи дхаммаматтассева паваттивисесо, тасма̄ тасса йа̄тха̄вато паджа̄нанам̣ асаммохасампаджан̃н̃анти дассетум̣ ‘‘аббхантаре’’тиа̄ди вуттам̣. читтакирийава̄йодха̄тувиппха̄равасена̄ти кирийамайачиттасамут̣т̣ха̄нава̄йодха̄туйа̄ чалана̄ка̄рапаваттивасена. адхо сӣдатӣти тхокам̣ отарати. уддхам̣ лан̇гхетӣти лан̇гхантам̣ вийа упари гаччхати.

ан̇гакиччам̣ са̄дхайама̄нанти падха̄набхӯтам̣ ан̇гакиччам̣ ниппха̄дентам̣, упапаттибхавасса сарӣрам̣ хутва̄ти аттхо. пат̣хамаджаванепи…пе… саттамаджаванепи на хотӣти идам̣ пан̃чадва̄равин̃н̃а̄н̣авӣтхийам̣ ‘‘иттхӣ пурисо’’ти раджджана̄дӣнам̣ абха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. таттха хи а̄ваджджанавот̣т̣хаббана̄нам̣ айонисо а̄ваджджанавот̣т̣хаббанавасена ит̣т̣хе иттхирӯпа̄димхи лобхаматтам̣, анит̣т̣хе пат̣игхаматтам̣ уппаджджати. манодва̄ре пана ‘‘иттхӣ пурисо’’ти раджджана̄ди хоти, тасса пан̃чадва̄раджаванам̣ мӯлам̣, йатха̄вуттам̣ ва̄ саббам̣ бхаван̇га̄ди. евам̣ манодва̄раджаванасса мӯлабхӯтадхаммапариджа̄нанавасенева мӯлапарин̃н̃а̄ вутта̄, а̄гантуката̄вака̄ликата̄ пана пан̃чадва̄раджаванассева апуббабха̄вавасена чева иттарабха̄вавасена ча вутта̄. хет̣т̣хупарийавасена бхиджджитва̄ патитесӯти хет̣т̣химасса упаримасса ча апара̄парам̣ бхан̇гаппаттима̄ха.

танти джаванам̣. тасса джаванасса на йуттанти самбандхо. а̄гантуко аббха̄гато. удайаббайапариччхинно та̄ватако ка̄ло етесанти та̄вака̄лика̄ни.

етам̣ асаммохасампаджан̃н̃ам̣. самава̄йети са̄маггийам̣. таттха̄ти пан̃чаккхандхавасена а̄локанавилокане пан̃н̃а̄йама̄не таббинимутто – ко еко а̄локети, ко вилокети. упаниссайапаччайоти идам̣ суттантанайена парийа̄йато вуттам̣. сахаджа̄тапаччайоти нидассанаматтаметам̣ ан̃н̃аман̃н̃асампайуттааттхиавигата̄дипаччайа̄нампи лаббханато.

ка̄лети самин̃джитум̣ йуттака̄ле самин̃джантасса, татха̄ паса̄ретум̣ йуттака̄ле паса̄рентасса. ‘‘ман̣исаппо на̄ма ека̄ саппаджа̄тӣ’’ти ваданти. лал̣ананти кампанам̣, лӣл̣а̄каран̣ам̣ ва̄.

ун̣хапакатико парил̣а̄хабахулака̄йо. сӣласса видӯсанена ахита̄вахатта̄ миччха̄джӣвавасена уппаннам̣ асаппа̄йам̣. ‘‘чӣварампи ачетана’’нтиа̄дина̄ чӣварасса вийа ка̄йопи ачетаноти ка̄йасса аттасун̃н̃ата̄вибха̄ванена ‘‘аббхантаре’’тиа̄дина̄ вуттамеваттхам̣ паридӣпенто итарӣтарасантосасса ка̄ран̣ам̣ дассети. тена̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди.

чатупан̃чаган̣т̣хика̄хатоти а̄хатачатупан̃чаган̣т̣хико, чатупан̃чаган̣т̣хика̄хи ва̄ хатасобхо.

ат̣т̣хавидхопи аттхоти ат̣т̣хавидхопи пайоджанависесо. маха̄сиваттхерава̄давасена ‘‘имасса ка̄йасса т̣хитийа̄’’тиа̄дина̄ найена вутто дат̣т̣хаббо. имасмим̣ паккхе ‘‘нева дава̄йа̄тиа̄дина̄ найена̄’’ти пана идам̣ пат̣иккхепан̇гадассанамукхена па̄л̣и а̄гата̄ти катва̄ вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

патхавӣсандха̄ракаджаласса там̣сандха̄ракава̄йуна̄ вийа парибхуттасса а̄ха̄расса ва̄йодха̄туйа̄ва а̄сайе ават̣т̣ха̄нанти а̄ха – ‘‘ва̄йодха̄тувасенева тит̣т̣хатӣ’’ти. атихаратӣти йа̄ва мукха̄ абхихарати. вӣтихаратӣти тато куччхийам̣ вимиссам̣ каронто харати. атихаратӣти ва̄ мукхадва̄рам̣ атикка̄менто харати. вӣтихаратӣти куччхигатам̣ пассато харати. париваттетӣти апара̄парам̣ ча̄рети. еттха ча а̄ха̄расса дха̄ран̣апариваттанасан̃чун̣н̣анависосана̄ни патхавӣдха̄тусахита̄ ева ва̄йодха̄ту кароти, на кевала̄ти та̄ни патхавӣдха̄туйа̄ киччабха̄вена вутта̄ни, са̄ ева дха̄ран̣а̄дӣни кичча̄ни каронтасса са̄дха̄ран̣а̄ти вутта̄ни. аллаттан̃ча анупа̄летӣти йатха̄ ва̄йодха̄туа̄дӣхи ан̃н̃ехи висосанам̣ на хоти, татха̄ анупа̄лети аллабха̄вам̣. теджодха̄тӯти гахан̣ӣсан̇кха̄та̄ теджодха̄ту. са̄ хи антопавит̣т̣хам̣ а̄ха̄рам̣ парипа̄чети. ан̃джасо хотӣти а̄ха̄расса пависана̄дӣнам̣ магго хоти. а̄бхуджатӣти парийесанавасена, аджджхохаран̣аджин̣н̣а̄джин̣н̣ата̄дипат̣исам̣веданавасена ча а̄ваджджети, виджа̄на̄тӣти аттхо. там̣там̣виджа̄нанасса паччайабхӯтойева хи пайого ‘‘самма̄пайого’’ти вутто. йена хи пайогена парийесана̄ди ниппхаджджати, со таббисайавиджа̄нанампи ниппха̄дети на̄ма тадавина̄бха̄вато. атха ва̄ самма̄пайогам̣ самма̄пат̣ипаттим̣ анва̄йа а̄гамма а̄бхуджати саманна̄харати. а̄бхогапуббако хи саббопи вин̃н̃а̄н̣абйа̄па̄роти татха̄ вуттам̣.

гаманатоти бхиккха̄ча̄равасена гочарага̄мам̣ уддисса гаманато. парийесанатоти гочарага̄ме бхиккхаттхам̣ а̄хин̣д̣анато. парибхогатоти а̄ха̄расса парибхун̃джанато. а̄сайатоти питта̄диа̄сайато. а̄сайати еттха екаджджхам̣ паваттама̄нопи каммабалававаттхито хутва̄ марийа̄давасена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асан̇карато сайати тит̣т̣хати паваттатӣти а̄сайо, а̄ма̄сайасса упари тит̣т̣ханако питта̄дико. марийа̄даттхо хи айама̄ка̄ро. нидхети йатха̄бхутто а̄ха̄ро ничито хутва̄ тит̣т̣хати еттха̄ти нидха̄нам̣, а̄ма̄сайо, тато нидха̄нато. апарипаккатоти гахан̣ӣсан̇кха̄тена каммаджатеджена авипаккато. парипаккатоти йатха̄бхуттасса а̄ха̄расса випаккабха̄вато. пхалатоти ниппхаттито. ниссандатоти ито чито ча виссанданато. саммаккханатоти саббасо маккханато. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄йа (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 1.294) гахетаббо.

сарӣрато седа̄ муччантӣти вегасандха̄ран̣ена уппаннапарил̣а̄хато сарӣрато седа̄ муччанти. ан̃н̃е ча рога̄ кан̣н̣асӯлабхагандара̄дайо. ат̣т̣ха̄нети манусса̄мануссапариггахе айуттат̣т̣ха̄не кхеттадева̄йатана̄дике. куддха̄ хи манусса̄ аманусса̄пи ва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пенти. виссат̣т̣хатта̄ нева тасса бхиккхуно аттано, кассачи аниссаджджитатта̄ джигуччханӣйатта̄ ча на парасса, удакатумбатоти вел̣уна̄л̣иа̄диудакабха̄джанато. танти чхад̣д̣итаудакам̣.

еттха ча еко ирийа̄патхо двӣсу т̣ха̄несу а̄гато, со пуббе абхиккамапат̣иккамагахан̣ена. ‘‘гаманепи пурато паччхато ча ка̄йасса абхихаран̣ам̣ вуттанти идха гаманамева гахита’’нти апаре. йасма̄ идха сампаджан̃н̃акатха̄йам̣ асаммохасампаджан̃н̃амева дхурам̣, тасма̄ антарантаре ирийа̄патхе паватта̄нам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ таттха таттхева ниродхадассанавасена сампаджа̄нака̄рита̄ гахита̄ти. маджджхимабха̄н̣ака̄ пана евам̣ ваданти – еко хи бхиккху гаччханто ан̃н̃ам̣ чинтенто, ан̃н̃ам̣ витаккенто гаччхати, еко каммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ва гаччхати, татха̄ еко тит̣т̣ханто, нисӣданто, сайанто ан̃н̃ам̣ чинтенто, ан̃н̃ам̣ витаккенто сайати, еко каммат̣т̣ха̄нам̣ ависсаджджетва̄ва сайати. еттакена пана на па̄кат̣ам̣ хотӣти чан̇каманена дӣпенти. йо бхиккху чан̇каманам̣ отаритва̄ чан̇каманакот̣ийам̣ т̣хито паригган̣ха̄ти – ‘‘па̄чӣначан̇каманакот̣ийам̣ паватта̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄ паччхимачан̇каманакот̣им̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, паччхимачан̇каманакот̣ийам̣ паватта̄пи па̄чӣначан̇каманакот̣им̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, чан̇каманамаджджхе паватта̄ убхо кот̣ийо аппатва̄ еттхева нируддха̄, чан̇камане паватта̄ рӯпа̄рӯпадхамма̄ т̣ха̄нам̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, т̣ха̄не паватта̄ нисаджджам̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄, нисаджджа̄йа паватта̄ сайанам̣ аппатва̄ еттхева нируддха̄’’ти, евам̣ паригган̣ханто паригган̣ханто ева читтам̣ бхаван̇гам̣ ота̄рети, ут̣т̣хаханто пана каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ва ут̣т̣хахати. айам̣ бхиккху гата̄дӣсу сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хотӣти.

евампи сутте каммат̣т̣ха̄нам̣ авибхӯтам̣ хоти, каммат̣т̣ха̄нам̣ авибхӯтам̣ на ка̄таббам̣, тасма̄ со бхиккху йа̄ва саккоти, та̄ва чан̇камитва̄ т̣хатва̄ нисӣдитва̄ сайама̄но евам̣ париггахетва̄ сайати – ‘‘ка̄йо ачетано ман̃чо ачетано, ка̄йо на джа̄на̄ти ‘ахам̣ ман̃че сайито’ти, ман̃чопи на джа̄на̄ти ‘майи ка̄йо сайито’ти, ачетано ка̄йо ачетане ман̃че сайито’’ти, евам̣ паригган̣ханто ева читтам̣ бхаван̇гам̣ ота̄рети, пабуджджханто каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ва пабуджджхатӣти айам̣ сутте сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хоти. ка̄йика̄дикирийа̄ниббаттанена таммайатта̄ а̄ваджджанакирийа̄ниббаттакатта̄ а̄ваджджанакирийа̄самут̣т̣хитатта̄ ча джаванам̣, саббампи ва̄ чхадва̄раппаваттам̣ кирийа̄майапаваттам̣ на̄ма, тасмим̣ сати джа̄гаритам̣ на̄ма хотӣти паригган̣ханто джа̄гарите сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма. апича раттиндивам̣ чха кот̣т̣ха̄се катва̄ пан̃ча кот̣т̣ха̄се джаггантопи джа̄гарите сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хотӣти.

вимутта̄йатанасӣсе т̣хатва̄ дхаммам̣ десентопи ба̄ттим̣сатираччха̄накатхам̣ паха̄йа дасакатха̄ваттхунисситасаппа̄йакатхам̣ катхентопи бха̄сите сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма хоти. ат̣т̣хатим̣са̄йа а̄рамман̣есу читтаручийам̣ а̄рамман̣ам̣ манасика̄рам̣ паваттентопи дутийаджджха̄нам̣ сама̄паннопи тун̣хӣбха̄ве сампаджа̄нака̄рӣ на̄ма. дутийан̃хи джха̄нам̣ вачӣсан̇кха̄раппаха̄нато висесато тун̣хӣбха̄во на̄ма̄ти. от̣т̣хе ча̄тиа̄дӣсу ча-саддена кан̣т̣хасӣсана̄бхиа̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. таданурӯпам̣ пайоганти тасса уппаттийа̄ ануччхавикам̣ читтасса паваттиа̄ка̄расан̃н̃итам̣ пайогам̣, йато саббе вича̄ра̄дайо ниппхаджджанти. упа̄да̄рӯпапаваттийа̄ти вин̃н̃аттивика̄расахитасадда̄йатануппаттийа̄. еванти вуттаппака̄рена. саттасупи т̣ха̄несу асаммуйханавасена ‘‘миссака’’нти вуттам̣. маггасамма̄сатийа̄пи ка̄йа̄нупассана̄дианурӯпатта̄ сампаджан̃н̃а̄нурӯпапуббабха̄гам̣ саттат̣т̣ха̄нийасса еканталокийатта̄.

сатисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. бхиккхусуттаван̣н̣ана̄

369. йасма̄ со бхиккху ‘‘десету ме, бханте, бхагава̄ сам̣кхиттена дхамма’’нти сам̣кхиттена дхаммадесанам̣ йа̄чи, тасса сам̣кхиттаручибха̄вато, тасма̄ сам̣кхиттенева дхаммам̣ десетука̄мо бхагава̄ ‘‘тасма̄тиха̄’’тиа̄дима̄ха̄ти вуттам̣ – ‘‘йасма̄ сам̣кхиттена десанам̣ йа̄часи, тасма̄’’ти. каммассаката̄дит̣т̣хикассева локийалокуттарагун̣ависеса̄ иджджханти, на дит̣т̣хивипаннасса, тасма̄ вуттам̣ ‘‘дит̣т̣хӣти каммассаката̄дит̣т̣хӣ’’ти.

4. са̄ласуттаван̣н̣ана̄

370. йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не апа̄йадуккхе апа̄танавасена дха̄ран̣ат̣т̣хена дхаммо, са̄санабрахмачарийам̣, тадева тадан̇га̄дивасена килеса̄нам̣ винайанат̣т̣хена винайоти а̄ха – ‘‘дхаммоти ва̄…пе… на̄ма’’нти. пат̣ипаккхадхаммехи анабхибхӯтата̄йа еко удетӣти екодӣти ладдхана̄мо сама̄дхи бхӯто джа̄то етесанти екодибхӯта̄. еттха ча екодибхӯта̄ти етена упача̄раджджха̄на̄вахо пуббабха̄гико сама̄дхи вутто. сама̄хита̄ти етена упача̄раппана̄сама̄дхи. екаггачитта̄ти етена субха̄вито васиппатто аппана̄сама̄дхи вуттоти ведитаббо. навакабхиккхӯхи бха̄витасатипат̣т̣ха̄на̄ пуббабха̄га̄. те хи йатха̄бхӯтан̃а̄н̣а̄йа бха̄вита̄. йатха̄бхӯтан̃а̄н̣анти хи сота̄паттимагган̃а̄н̣ам̣ идха̄дхиппетам̣. кхӣн̣а̄савехи бха̄витасатипат̣т̣ха̄на̄пи пуббабха̄га̄. тесан̃хи катакаран̣ӣйа̄нам̣ дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄йа сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄, секкха̄нам̣ пана сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ парин̃н̃аттха̄йа паватта̄ локийа̄, париджа̄нанавасена паватта̄ локуттара̄ти ‘‘миссака̄’’ти вуттам̣.

5. акусалара̄сисуттаван̣н̣ана̄

371. пан̃чаме кевалоти кусаладхаммехи асаммиссо, тато ева сакало суккапаккхо анаваджджат̣т̣хо. сесам̣ вуттанайамева.

6. сакун̣аггхисуттаван̣н̣ана̄

372. па̄катикасакун̣акулесу балавабха̄вато тесам̣ хананато сакун̣аггхи. сеноти вуттам̣ ‘‘сенассетам̣ адхивачана’’нти, сенависесо пана со ведитаббо. а̄мисаттха̄йа паттатта̄ ‘‘лобхаса̄хасена патта̄’’ти вуттам̣, лобханимиттена са̄хаса̄ка̄рена патта̄ти аттхо. нан̇галена кат̣т̣хам̣ каситам̣ нан̇галакат̣т̣хам̣, там̣ карӣйати еттха̄ти нан̇галакат̣т̣хакаран̣анти а̄ха – ‘‘адхуна̄ кат̣т̣хам̣ кхеттат̣т̣ха̄на’’нти. лед̣д̣уйо тит̣т̣ханти еттха̄ти лед̣д̣ут̣т̣ха̄нам̣, лед̣д̣унимиттам̣ каситат̣т̣ха̄нам̣. ваджджатӣти вадам̣, вачанам̣. куччхитам̣ вадам̣ авадам̣. гарахане хи айам̣ а-ка̄ро йатха̄ – ‘‘апутто абхарийа̄’’ти. авадам̣ ма̄нетӣти авадама̄на̄, аттано баламадена ла̄пам̣ атиман̃н̃итва̄ вадантӣти аттхо. тенева̄ха ‘‘гаччха кхо, твам̣ ла̄па, татрапи ме гантва̄ на моккхасӣ’’ти. йам̣ пана ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣ ‘‘аттано баласса сут̣т̣ху ван̣н̣ам̣ вадама̄на̄’’ти, таттха аттато а̄паннам̣ гахетва̄ вуттам̣. ‘‘вадама̄но’’ти ва̄ па̄т̣хо, са̄рамбхавасена авха̄йантоти аттхо. тена̄ха ‘‘ехи кхо да̄ни сакун̣аггхӣ’’ти. сут̣т̣ху т̣хапетва̄ти джийа̄муттасарасса вийа сӣгхапа̄тайогйата̄каран̣ена убхо паккхе самма̄ т̣хапетва̄. айанти сакун̣аггхи. н̃атва̄ти йатха̄бхӯтадассанена аттано н̃а̄н̣ена джа̄нитва̄. пха̄лӣйиттха̄ти пха̄лаччхедатикхин̣асикхаре суккхалед̣д̣усмим̣ бхиджджиттха.

7. маккат̣асуттаван̣н̣ана̄

373. сан̃ча̄роти сан̃чаран̣ам̣. лепанти силесасадисам̣ а̄лепанам̣. ка̄джасикка̄ вийа̄ти ка̄джадан̣д̣аке олаггетабба̄ сикка̄ вийа. апича чатассо раджджуйо упари бандханат̣т̣ха̄нан̃ча̄ти пан̃чат̣т̣ха̄нам̣. од̣д̣итоти оламбито. тхунантоти ниттхунанто.

8. сӯдасуттаван̣н̣ана̄

374. а̄ха̄расампа̄данена там̣там̣а̄ха̄раваттхугате сӯдети паггхаретӣти сӯдо, бхаттака̄рако. дахарехи мана̄патарам̣ аччетаббато атиккамитаббато аччайа̄, бходжане расависеса̄, тасма̄ на̄наччайехӣти на̄наппака̄рарасависесехӣти аттхо. тена вуттам̣ ‘‘на̄наччайехӣ’’тиа̄ди. аггӣйати асан̇карато вибхаджӣйатӣти агго, амбиламева агго амбилагготи а̄ха – ‘‘амбилаггехӣти амбилакот̣т̣ха̄сехӣ’’ти. да̄тум̣ абхихаритаббата̄йа абхиха̄ра̄, деййадхамма̄. тена̄ха – ‘‘абхихат̣а̄нам̣ да̄йа̄на’’нти. идам̣ ме каммат̣т̣ха̄нам̣ ануломам̣ва̄ти идам̣ мама каммат̣т̣ха̄нам̣ евам̣ паваттама̄нам̣ анулома̄васа̄намева хутва̄ тит̣т̣хати. евам̣ пуна паваттама̄нам̣ уссаккитва̄ висесаниббаттанаттхамева хотӣти евам̣ нимиттам̣ гахетум̣ на саккоти ба̄ло абйатто, пан̣д̣ито пана саккоти. аттано читтасса̄ти аттано бха̄вана̄читтасса. пуббабха̄гавипассана̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ва катхита̄ ‘‘сакасса читтасса нимиттам̣ угган̣ха̄тӣ’’ти вуттатта̄.

9. гила̄насуттаван̣н̣ана̄

375. па̄дага̄моти нагарасса падасадисо махантага̄мо. тенева̄ха ‘‘веса̄лийам̣ вихарати вел̣увага̄маке’’ти. ахитаниседхана-хитанийоджана-бйасанапариччаджана-лаккхан̣о миттабха̄во йесу аттхи, те митта̄. йе пана дит̣т̣хаматтасаха̄йа̄, те сандит̣т̣ха̄. йе сависесам̣ бхаттиманто, те самбхатта̄ти дассенто ‘‘митта̄ти митта̄ва̄’’тиа̄дима̄ха. асса̄ти бхагавато. пан̃чамийам̣ ат̣т̣хамийам̣ ча̄туддасийам̣ пан̃чадасийанти екекасмим̣ паккхе чатта̄ро ва̄ре катва̄ ма̄сасса ат̣т̣хава̄ре.

ведана̄нам̣ балавабха̄вена кхаро пхарусо каккхал̣о. а̄ба̄дхоти пуббакаммахетута̄йа каммасамут̣т̣ха̄но а̄ба̄дхо сан̇кха̄радуккхата̄сан̇кха̄то саббака̄ликатта̄ сарӣрасса сабха̄гарого на̄ма. на̄йамӣдисо а̄ба̄дхо, айам̣ пана бахалатарабйа̄дхита̄йа ‘‘висабха̄гарого’’ти вутто. анта-саддо самӣпапаваттоти а̄ха – ‘‘маран̣антам̣ маран̣асантика’’нти. ведана̄…пе… акаронто уккам̣сагатабха̄витака̄йа̄дита̄йа. апӣл̣ийама̄ноти апӣл̣ийама̄но вийа. ова̄дамева бхиккхусан̇гхасса апалокананти а̄ха – ‘‘ова̄да̄нуса̄саним̣ адатва̄ти вуттам̣ хотӣ’’ти. пуббабха̄гавӣрийам̣ на̄ма пхаласама̄паттийа̄ парикаммабхӯтавипассана̄вӣрийам̣. джӣвитампи джӣвитасан̇кха̄ро патитум̣ адатва̄ аттабха̄васса абхисан̇кхаран̣ато.

‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ атиккамитва̄ вут̣т̣хахисса̄мӣ’’ти кхан̣апариччхедаватӣ сама̄патти кхан̣икасама̄патти. ниггумбам̣ ниджджат̣ам̣ катва̄ти рӯпасаттака̄рӯпасаттакавасена паваттийама̄нам̣ випассана̄бха̄ванам̣ саббасо кхилавирахена ниггумбам̣, абйа̄кулата̄йа ниджджат̣ам̣ катва̄. маха̄випассана̄васена̄ти паччекам̣ сависесам̣ виттха̄рита̄нам̣ ат̣т̣ха̄раса̄дӣнам̣ маха̄випассана̄нам̣ васена випасситва̄ сама̄панна̄ йа̄ сама̄патти, са̄ сут̣т̣ху виккхамбхети веданам̣ маха̄балавата̄йа пубба̄рамман̣асса, маха̄нубха̄вата̄йа татха̄паваттитавипассана̄вӣрийасса. йатха̄ на̄ма̄тиа̄дина̄ тасса нидассанам̣ дассети. ведана̄ти дуккхаведана̄. чуддасаха̄ка̄рехӣти тассева саттакадвайасса васена вадати. саннетва̄ти антарантара̄ сама̄паннаджджха̄насама̄паттисамбхӯтена випассана̄пӣтисинехена теметва̄. сама̄паттӣти пхаласама̄патти.

гила̄на̄ вут̣т̣хитоти гила̄набха̄вато вут̣т̣хито. сарӣрасса гарутхаддхабха̄ваппатти мадхураката̄ти а̄ха – ‘‘сан̃джа̄тагарубха̄во сан̃джа̄татхаддхабха̄во’’ти. на̄на̄ка̄ратоти пураттхима̄дибхедато. сатипат̣т̣ха̄надхамма̄ти пуббе аттана̄ бха̄вийама̄на̄ сатипат̣т̣ха̄надхамма̄. па̄кат̣а̄ на хонти ка̄йачитта̄нам̣ акамман̃н̃ата̄йа. танти дхамма̄ти парийаттидхамма̄ на н̃а̄йанти.

анантарам̣ аба̄хиранти дхаммавасена пуггалавасена ча антараба̄хирам̣ акатва̄. еттакантиа̄дина̄ вуттамеваттхам̣ виварати. дахарака̄лети аттано дахарака̄ле. на евам̣ хотӣти ‘‘ахам̣ бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’тиа̄дико ма̄натан̣ха̄мӯлако исса̄маччхарийа̄нам̣ паваттиа̄ка̄ро татха̄гатасса на хоти, наттхева пагева тесам̣ самуччхиннатта̄ти а̄ха – ‘‘бодхипаллан̇кейева̄’’тиа̄ди. пат̣исан̇кхаран̣ена вет̣хена миссакена. ман̃н̃ети йатха̄вуттам̣ пат̣исан̇кхаран̣асан̃н̃итена вет̣хамиссакена вийа джарасакат̣ам̣. арахаттапхалавет̣хена̄ти арахаттапхаласама̄паттисан̃н̃итена аттхабха̄вавет̣хена.

пхаласама̄паттийа̄ адхиппетатта̄ ‘‘екачча̄нам̣ ведана̄нанти локийа̄нам̣ ведана̄на’’нти вуттам̣. аттадӣпа̄ти еттха атта-саддена дхаммо ева вутто, сва̄йаматтхо хет̣т̣ха̄ вибха̄вито ева. нававидхо локуттарадхаммо ведитаббо. со хи чатӯхи огхехи анаджджхоттхаран̣ӣйато ‘‘дӣпо’’ти вутто. тамааггети тамайога̄бха̄вена садевакасса локасса агге. саббесанти саббесам̣ сиккха̄ка̄ма̄нам̣. те ‘‘дхаммадӣпа̄ вихаратха̄’’ти вутта̄ чатусатипат̣т̣ха̄нагочара̄ва бхиккхӯ агге бхависсанти.

10. бхиккхунупассайасуттаван̣н̣ана̄

376. каммат̣т̣ха̄накаммика̄ти каммат̣т̣ха̄намануйутта̄. висесетӣти висесо, атисайо, сва̄йам̣ пубба̄парависесо упа̄да̄йупа̄да̄йа гахетабботи там̣ дассетум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха.

уппаджджати килесапарил̣а̄хоти ка̄йе асубха̄дивасена манасика̄рам̣ адахантасса манасика̄расса вӣтхийам̣ апат̣ипанната̄ субха̄дивасена ка̄йа̄рамман̣о килесапарил̣а̄хо ча уппаджджати. вӣрийа̄рамбхасса абха̄вена тасмим̣ а̄рамман̣е четасо ва̄ лӣнаттам̣ хоти, гочараджджхаттато бахиддха̄ путхутта̄рамман̣е читтам̣ виккхипати. евам̣ килесапарил̣а̄хе ча̄тиа̄дина̄ тивидхампи бха̄вана̄нуйогасса килесаваттхубха̄вам̣ упа̄да̄йа самуччайавасена ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. йасма̄ пана те парил̣а̄халӣнаттавиккхепа̄ екаджджхам̣ на паваттанти, тасма̄ па̄л̣ийам̣ ‘‘ка̄йа̄рамман̣о ва̄’’тиа̄дина̄ анийаматтхо ва̄-саддо гахито. килеса̄нуран̃джитена̄ти килесавиван̣н̣итачиттена хутва̄ на ваттитаббам̣. катхам̣ пана ваттитаббанти а̄ха ‘‘кисмин̃чидева̄’’ти. на ча витаккети на ча вича̄ретӣти килесасахагате витаккавича̄ре на паваттети. сукхитоти джха̄насукхена сукхито.

имасса бхиккхуно бха̄вана̄ паватта̄ти самбандхо. йасма̄ хи имасса бхиккхуно там̣ мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ парипантхе сати т̣хапетва̄ буддхагун̣а̄диануссаран̣ена читтам̣ паса̄детва̄ мӯлакаммат̣т̣ха̄набха̄вана̄ паватта̄, тасма̄ пан̣идха̄йа бха̄вана̄ти вуттанти самбандхо. ат̣т̣хапетва̄ти читтам̣ аппаваттетва̄ти аттхо ведитаббо. каммат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ тин̣н̣ампи васена аттхайоджана̄ самбхавати. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. са̄ренто вийа̄ти ратхам̣ ва̄хайанто вийа. самаппама̄н̣ато ат̣т̣хака̄дивасена сутаччхитам̣ паккхипанто вийа. сукхенева килеса̄нам̣ ока̄сам̣ аденто антара̄ асаджджанто алагганто. випассана̄ча̄расса а̄раддхавуттитам̣ апарипантхатан̃ча дассенто опаммадвайама̄ха. бйа̄бхан̇гийа̄ти ка̄джадан̣д̣ена. килесапарил̣а̄ха̄дӣнанти килесапарил̣а̄халӣнаттавиккхепа̄нам̣.

гул̣акхан̣д̣а̄дӣнӣти гул̣акхан̣д̣асаккхаракхан̣д̣а̄дӣни уччхувика̄рабхӯта̄ни. ‘‘ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихара̄мӣ’’тиа̄дивачанато ‘‘пуббабха̄гавипассана̄ катхита̄’’ти вуттам̣.

амбапа̄ливаггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. на̄ландавагго

2. на̄ландасуттаван̣н̣ана̄

378. дутийавагге пат̣хамасуттам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййанти там̣ лан̇гхитва̄ ‘‘дутийе’’ти вуттам̣.

бхиййатаро абхин̃н̃а̄тоти самбодхийа̄ сет̣т̣хатароти абхилаккхито. бхиййатара̄бхин̃н̃оти саббасаттесу адхикатарапан̃н̃о. тена̄ха ‘‘уттаритаран̃а̄н̣о’’ти. самма̄ анавасесато буджджхати етена̄ти самбодхӣти а̄ха – ‘‘самбодхийанти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣е’’ти. ниппадеса̄ гахита̄ти анавасеса̄ буддхагун̣а̄ гахита̄ аггамаггасиддхийа̄ва бхагавато саббагун̣а̄нам̣ сиддхатта̄. на кевалан̃ча буддха̄нам̣, атха кхо аггаса̄вакапаччекабуддха̄нампи там̣там̣гун̣асамиджджханам̣ аггамагга̄дхигаменева̄ти дассенто ‘‘двепи аггаса̄вака̄’’тиа̄дима̄ха.

апаро найо – пасанноти имина̄ паса̄дасса ваттама̄ната̄ дӣпита̄ти уппаннасаддхоти имина̄пи саддха̄йа паччуппанната̄ пака̄сита̄ти а̄ха – ‘‘евам̣ саддаха̄мӣти аттхо’’ти. абхиджа̄на̄ти абхимукхабха̄вена саббан̃н̃еййам̣ джа̄на̄тӣти абхин̃н̃о, бхиййо адхико абхин̃н̃оти бхиййобхин̃н̃о. со ева атисайавачаниччха̄васена бхиййобхин̃н̃атароти вуттоти а̄ха – ‘‘бхиййатаро абхин̃н̃а̄то’’ти. дутийавикаппе пана абхиджа̄на̄тӣти абхин̃н̃а̄, абхивисит̣т̣ха̄ пан̃н̃а̄. бхиййо абхин̃н̃а̄ етасса̄ти бхиййобхин̃н̃о, со ева атисайавачаниччха̄васена бхиййобхин̃н̃атаро. сва̄йам̣ асса атисайо абхин̃н̃а̄йа бхиййобха̄вакатоти а̄ха – ‘‘бхиййатара̄бхин̃н̃о ва̄’’ти. самбуджджхати ета̄йа̄ти самбодхи, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ аггамагган̃а̄н̣ан̃ча. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃хи аггамагган̃а̄н̣ам̣, аггамагган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ самбодхи на̄ма. таттха падха̄навасена тадаттхадассане пат̣хамавикаппо, падат̣т̣ха̄навасена дутийавикаппо. касма̄ панеттха арахаттамагган̃а̄н̣ассева гахан̣ам̣, нану хет̣т̣хима̄нипи бхагавато магган̃а̄н̣а̄ни сава̄санамева йатха̄сакам̣ пат̣ипаккхавидхаманавасена паватта̄ни. сава̄санаппаха̄нан̃хи н̃еййа̄варан̣аппаха̄нанти? саччаметам̣, там̣ пана апарипун̣н̣ам̣ пат̣ипаккхавидхаманасса виппакатабха̄ватоти а̄ха ‘‘арахаттамагган̃а̄н̣е ва̄’’ти. саббанти самма̄самбуддхена адхигантаббам̣ саббам̣.

кха̄данӣйа̄нам̣ ул̣а̄рата̄ са̄тараса̄нубха̄вена̄ти а̄ха ‘‘мадхуре а̄гаччхатӣ’’ти. пасам̣са̄йа ул̣а̄рата̄ висит̣т̣хабха̄вена̄ти а̄ха – ‘‘сет̣т̣хе’’ти. обха̄сасса ул̣а̄рата̄ махантабха̄вена̄ти вуттам̣ – ‘‘випуле’’ти. усабхасса айанти а̄сабхӣ, идха пана а̄сабхӣ вийа̄ти а̄сабхӣ. тена̄ха – ‘‘усабхасса ва̄ча̄садисӣ’’ти. йена гун̣ена са̄ там̣садиса̄, там̣ дассетум̣ ‘‘ачала̄ асампаведхӣ’’ти вуттам̣. йато куточи ануссаванам̣ ануссаво. виджджа̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу катапаричайа̄нам̣ а̄чарийа̄нам̣ там̣ там̣ аттхам̣ н̃а̄пентӣ павен̣ӣ а̄чарийапарампара̄. кевалам̣ аттано матийа̄ ‘‘ити кира евам̣ кира̄’’ти парикаппана̄ итикира̄. пит̣акасса гантхасса сампада̄нато бхӯтато тасса гахан̣ам̣ пит̣акасампада̄нам̣. йатха̄сута̄нам̣ атта̄нам̣ а̄ка̄расса паривитакканам̣ а̄ка̄рапаривитакко. татхевасса ‘‘евамета’’нти дит̣т̣хийа̄ ниджджха̄наккхаманам̣ дит̣т̣хиниджджха̄наккханти. а̄гама̄дхигамехи вина̄ кевалам̣ ануссутато таккамаггам̣ нисса̄йа такканам̣ такко. анума̄навидхим̣ нисса̄йа гахан̣ам̣ найагга̄хо. йасма̄ буддхависайе т̣хатва̄ бхагавато айам̣ тхерасса чодана̄ тхерасса ча со ависайо, тасма̄ ‘‘паччаккхато н̃а̄н̣ена пат̣ивиджджхитва̄ вийа̄’’ти вуттам̣. сӣхана̄до вийа̄ти сӣхана̄до. там̣садисата̄ часса сет̣т̣хабха̄вена, со четтха евам̣ ведитабботи дассенто ‘‘сӣхана̄до’’тиа̄дима̄ха. унна̄дайантена̄ти асанисадисам̣ каронтена.

ануйогада̄панаттханти ануйогам̣ содха̄петум̣. вимаддаккхаман̃хи сӣхана̄дам̣ наданто аттхато ануйогам̣ содхети на̄ма, ануйуджджханто ча нам̣ содха̄пети на̄ма. да̄тунти содхетум̣. кечи ‘‘да̄наттха’’нти аттхам̣ ваданти, там̣ на йуттам̣. на хи йо сӣхада̄нам̣ надати, со ева таттха ануйогам̣ детӣти йуджджати. нигхам̣сананти вимадданам̣. дхамама̄нанти та̄пайама̄нам̣. та̄панан̃четтха гаггарийа̄ дхамма̄панасӣсена вадати.

саббе тети саббе те атӣте нируддхе самма̄самбуддхе. тенетам̣ дассети – йе те ахесум̣ атӣтамаддха̄нам̣ тава абхинӣха̄рато орам̣ самма̄самбуддха̄, тесам̣ та̄ва са̄вакан̃а̄н̣агочаре дхамме париччхинданто ма̄ра̄дайо вийа ча буддха̄нам̣ локийачитта̄ча̄рам̣ твам̣ джа̄неййа̄си. йе пана те аббхатӣта̄, тато парато чхиннават̣ума̄ чхиннапапан̃ча̄ парийа̄диннават̣т̣а̄ саббадуккхавӣтиватта̄ самма̄самбуддха̄, тесам̣ саббесампи тава са̄вакан̃а̄н̣асса ависайабхӯте дхамме катхам̣ джа̄ниссасӣти. тена̄ти самбодхисан̇кха̄тена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нена арахаттамагган̃а̄н̣ена. евам̣сӣла̄ти та̄дисасӣла̄. сама̄дхипаккха̄ти сама̄дхи ча сама̄дхипаккха̄ ча сама̄дхипаккха̄ екадесасарӯпекасесанайена. таттха сама̄дхипаккха̄ти вӣрийасатийо таданугун̣а̄ ча дхамма̄ ведитабба̄. джха̄насама̄паттӣсу йебхуййена виха̄равоха̄ро, джха̄насама̄паттийо сама̄дхиппадха̄на̄ти вуттам̣ ‘‘сама̄дхипаккха̄нам̣ дхамма̄нам̣ гахитатта̄ виха̄ро гахито’’ти.

йатха̄ пана хет̣т̣ха̄ гахита̄пи сама̄дхипан̃н̃а̄ пат̣ипаккхато вимуттатта̄ вимуччана-сан̇кха̄та-киччависеса-дассанавасена вимуттипарийа̄йена пуна гахита̄ ‘‘евам̣вимутта̄’’ти, евам̣ диббавиха̄ро диббавиха̄рависесадассанавасена пуна гахито ‘‘евам̣виха̄рӣ’’ти, тасма̄ саббесам̣ сама̄паттивиха̄ра̄нам̣ васенеттха аттхо йуджджатӣти дат̣т̣хаббам̣. вимуттӣти сан̇кхам̣ гаччханти вимуччиттха̄ти катва̄. еса найо сесесупи. пат̣иппассаддхантети пат̣иппассамбханоса̄панена. саббакилесехи ниссат̣атта̄ асам̣сат̣т̣хатта̄ вимуттатта̄ ча ниссаран̣авимутти нибба̄нам̣.

ана̄гатабуддха̄нам̣ пана̄ти пана-саддо висесаттхаджотано. тена атӣтесу та̄ва кхандха̄нам̣ бхӯтапуббатта̄ таттха сийа̄ н̃а̄н̣асса сависайе гати, ана̄гатесу пана саббасо асан̃джа̄тесу катханти имаматтхам̣ джотети. тена̄ха ‘‘ана̄гата̄пӣ’’тиа̄ди. ‘‘аттано четаса̄ париччхиндитва̄ видита̄’’ти касма̄ вуттам̣? нану атӣта̄на̄гате сатта̄хе ева паваттам̣ читтам̣ четопарийан̃а̄н̣асса висайо, на тато паранти? найидам̣ четопарийан̃а̄н̣акиччавасена вуттам̣, атха кхо пуббенива̄саана̄гатам̣сан̃а̄н̣а̄нам̣ васена вуттам̣, тасма̄ на̄йам̣ досо. видитат̣т̣ха̄не на кароти сиккха̄паденева та̄дисасса пат̣иккхепасса пат̣иккхиттатта̄ сетугха̄тато ча. катхам̣ пана тхеро двайасамбхаве пат̣иккхепамева ака̄си, на вибхаджджа бйа̄ка̄сӣти а̄ха ‘‘тхеро кира̄’’тиа̄ди. па̄рам̣ парийантам̣ минотӣти па̄рамӣ, са̄ ева н̃а̄н̣анти па̄рамин̃а̄н̣ам̣, са̄вака̄нам̣ па̄рамин̃а̄н̣ам̣ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣. тасмим̣ са̄вака̄нам̣ уккам̣сапарийантагате джа̄нане на̄йамануйого, атха кхо саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣е саббан̃н̃ута̄йа джа̄нане. кечи пана ‘‘са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ети са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ависайе’’ти аттхам̣ ваданти, татха̄ сесападесупи. сӣла…пе… саматтханти сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттин̃а̄н̣асан̇кха̄та̄нам̣ ка̄ран̣а̄нам̣ джа̄нанасаматтхам̣. буддхасӣла̄дайо хи буддха̄нам̣ буддхакиччасса парехи ете буддха̄ти джа̄нанасса ча ка̄ран̣ам̣.

анума̄нан̃а̄н̣ам̣ вийа сам̣сайат̣т̣хитам̣ ахутва̄ идамиданти йатха̄сабха̄вато н̃еййам̣ дха̄рети ниччхинотӣти дхаммо, паччаккхан̃а̄н̣анти а̄ха ‘‘дхаммасса паччаккхато н̃а̄н̣асса̄’’ти. ануетӣти анвайоти а̄ха ‘‘ануйогам̣ анугантва̄’’ти. паччаккхасиддхан̃хи аттхам̣ анугантва̄ анума̄нан̃а̄н̣асса паватти ‘‘дит̣т̣хена адит̣т̣хасса анума̄на’’нти ведитабба̄. видите ведакампи н̃а̄н̣ам̣ аттхато видитамева хотӣти ‘‘анума̄нан̃а̄н̣ам̣ найагга̄хо видито’’ти вуттам̣. видитоти виддхо пат̣иладдхо, адхигатоти аттхо. аппама̄н̣оти апарима̄н̣о маха̄висайатта̄. тена̄ха ‘‘апарийанто’’ти. тена̄ти апарийантатта̄. тена ва̄ апарийантена н̃а̄н̣ена. етена тхеро йам̣ йам̣ анумеййаматтхам̣ н̃а̄тука̄мо хоти, таттха таттха тасса асан̇гамаппат̣ихатам̣ анума̄нан̃а̄н̣ам̣ паваттетӣти дассети. тена̄ха ‘‘со имина̄’’тиа̄ди. таттха имина̄ти имина̄ ка̄ран̣ена.

па̄ка̄расса тхирабха̄вам̣ уддхамуддхам̣ а̄петӣти уддха̄пам̣, па̄ка̄рамӯлам̣. а̄ди-саддена па̄ка̄радва̄рабандхапарикха̄дӣнам̣ сан̇гахо ведитаббо. паччанте бхавам̣ паччантимам̣. пан̣д̣итадова̄рикат̣т̣ха̄нийам̣ катва̄ тхеро атта̄нам̣ дассетӣти дассенто ‘‘екадва̄ранти касма̄ а̄ха̄’’ти чоданам̣ самут̣т̣ха̄песи.

йасса̄ пан̃н̃а̄йа васена пурисо пан̣д̣итоти вуччати, там̣ пан̣д̣иччанти а̄ха – ‘‘пан̣д̣иччена саманна̄гато’’ти. там̣там̣итикаттаббата̄су чхекабха̄во бйаттабха̄во веййаттийам̣. медхати ан̃н̃а̄н̣ам̣ хим̣сати видхаматӣти медха̄, са̄ етасса аттхӣти медха̄вӣ. т̣ха̄не т̣ха̄не уппатти етисса̄ аттхӣти т̣ха̄нуппаттика̄, т̣ха̄насо уппаджджанапан̃н̃а̄. анупарийа̄йанти етена̄ти анупарийа̄йо, со ева патхоти анупарийа̄йапатхо, парито па̄ка̄расса ануйа̄йанамагго. па̄ка̄рабха̄га̄ самбандхитабба̄ еттха̄ти па̄ка̄расандхи, па̄ка̄расса пхуллитападесо. со пана хет̣т̣химантена двиннампи ит̣т̣хака̄нам̣ вигамена евам̣ вуччатӣти а̄ха – ‘‘двиннам̣ ит̣т̣хака̄нам̣ апагатат̣т̣ха̄на’’нти. чхиннат̣т̣ха̄нанти чхиннабхиннападесам̣, чхиннат̣т̣ха̄нам̣ ва̄. тан̃хи ‘‘вивара’’нти вуччати. кӣлит̣т̣ханти малӣнам̣. упата̄пентӣти килесапарил̣а̄хена санта̄пенти. виба̄дхентӣти пӣл̣енти. уппанна̄йа пан̃н̃а̄йа нӣваран̣ехи на кин̃чи ка̄тум̣ сакка̄ти а̄ха ‘‘ануппанна̄йа пан̃н̃а̄йа уппаджджитум̣ на дентӣ’’ти. тасма̄ти паччайӯпагха̄тена уппаджджитум̣ аппада̄нато. чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу сут̣т̣ху т̣хапитачитта̄ти чатуббидха̄йапи сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄йа саммадева т̣хапитачитта̄ аппитачитта̄. йатха̄сабха̄вена бха̄ветва̄ти йа̄тха̄вато саммадева йатха̄ пат̣ипаккха̄ самуччхиджджанти, евам̣ бха̄ветва̄.

пуриманайе сатипат̣т̣ха̄на̄ни боджджхан̇га̄ ча миссака̄ адхиппета̄ти тато ан̃н̃атха̄ ваттум̣ ‘‘апичеттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. миссака̄ти саматхавипассана̄маггавасена миссака̄. ‘‘чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу суппатит̣т̣хитачитта̄ти пат̣хамам̣ вуттатта̄ сатипат̣т̣ха̄несу випассанам̣ гахетва̄ сатта боджджхан̇ге йатха̄бхӯтам̣ бха̄ветва̄ти вуттатта̄ маггапарийа̄панна̄нам̣йева ча несам̣ ниппарийа̄йабоджджхан̇габха̄вато тесу ча адхигатамева хотӣти боджджхан̇ге магго ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃ча̄ти гахите сундаро пан̃хо бхавеййа̄’’ти маха̄сиваттхеро а̄ха. на паневам̣ гахитам̣ пора̄н̣ехӣти адхиппа̄йо. итӣти вуттаппака̄рапара̄масанам̣. тхероти са̄рипуттаттхеро.

таттха̄ти тесу паччантанагара̄дӣсу. нагарам̣ вийа нибба̄нам̣ тадаттхикехи упагантаббато упагата̄нан̃ча париссайарахитасукха̄дхигамат̣т̣ха̄нато. па̄ка̄ро вийа сӣлам̣ тадупагата̄нам̣ парито а̄раккхабха̄вато. анупарийа̄йапатхо вийа хирӣ сӣлапа̄ка̄расса адхит̣т̣ха̄набха̄вато. вуттан̃хетам̣ – ‘‘парийа̄йапатхоти кхо бхиккху хирийа̄ етам̣ адхивачана’’нти. два̄рам̣ вийа арийамагго нибба̄нанагараппавесане ан̃джасабха̄вато. пан̣д̣итадова̄рико вийа дхаммасена̄пати нибба̄нанагарам̣ павит̣т̣хапависанака̄нам̣ сатта̄нам̣ саллаккхан̣ато. динноти да̄пито, содхитоти аттхо. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

3. чундасуттаван̣н̣ана̄

379. пуббе са̄ваттхито вел̣увага̄масса гататта̄ вуттам̣ ‘‘а̄гатамаггенева пат̣иниваттанто’’ти. саттаннанти упасено, ревато, кхадираванийо, чундо, саман̣уддесо аханти чатуннам̣, ча̄ла̄, упача̄ла̄, сӣсӯпача̄ла̄ти, тиссаннанти имесам̣ саттаннам̣ араханта̄нам̣. наттхи ну кхоти еттха̄пи ‘‘олокенто’’ти а̄нетва̄ самбандхо сӣха̄валоканан̃а̄йена. бхависсанти ме ватта̄ро харитум̣ на̄саккхӣти самбандхо. идам̣ да̄ни паччхимадассананти бхӯтакатханаматтам̣, на таттха са̄лайата̄дассанам̣ йатха̄ татха̄гатасса веса̄лийа̄ никкхамитва̄ на̄га̄палокитам̣.

тасса тасса висесасса адхит̣т̣ха̄навасенева иддхибхедадассанам̣ иддхивикуббанам̣. сӣхасса виджамбхана̄дивасена кӣл̣итва̄ на̄дасадисӣ айам̣ дхаммакатха̄ти вуттам̣ ‘‘сӣхавикӣл̣ито дхаммапарийа̄йо’’ти. гаманака̄ло майхантӣти еттха ити-саддо парисама̄пане. тена тхерена йатха̄рамбхасса вачанапабандхасса сама̄питабха̄вам̣ джотети. еса найо сесесупи едисесу саббат̣т̣ха̄несу. йугандхара̄дайо парибхан̣д̣апаббата̄ти ведитабба̄. екаппаха̄ренева̄ти екаппаха̄рена ива. сва̄йам̣ ива-саддо на саккомӣти еттха а̄нетва̄ самбандхитаббо.

пат̣ипа̄десса̄мӣти т̣хитака̄йам̣ пат̣ипа̄десса̄ми. паттхана̄ка̄ле аномадассисса бхагавато вачанасута̄нуса̄рена н̃а̄н̣ена дит̣т̣хаматтатам̣ сандха̄йа ‘‘там̣ пат̣хамадассана’’нти вуттам̣. дха̄ретум̣ асакконтӣ гун̣аса̄рам̣. еса магготи есо джа̄та̄нам̣ сатта̄нам̣ маран̣анит̣т̣хито пантхо. пунапи евам̣бха̄вино на̄ма сан̇кха̄ра̄ти сан̇кха̄ра̄ на̄ма евам̣бха̄вино, маран̣апарийоса̄на̄ти аттхо. еттаканти еттакам̣ ка̄лам̣. сан̇кад̣д̣хитва̄ сам̣харитва̄. мукхам̣ пидха̄йа̄ти мукхам̣ чха̄детва̄. аггхикасата̄нӣти макул̣ан̇курачетийасата̄ни.

пуримадивасети атӣтадивасе. йасма̄ дхаммасена̄патино арахаттаппаттадивасейева саттху са̄вакасаннипа̄то ахоси, тасма̄ ‘‘пӯритаса̄вакасаннипа̄то еса бхиккхӯ’’ти вуттам̣. пан̃ча джа̄тисата̄нӣти бхумматтхе, аччантасам̣йоге ва̄ упайогавачанам̣.

кал̣опихаттхоти вилӣвамайабха̄джанахаттхо. ‘‘чаммамайабха̄джанахаттхо’’ти ча ваданти. пурантарети нагарамаджджхе. ванети аран̃н̃е.

осаккана̄ка̄равирахитоти дхаммадесана̄йа сан̇кочахетувирахито. виса̄радоти са̄радавирахито. дхаммоджанти дхаммарасам̣, оджавантам̣ десана̄дхамманти аттхо. дхаммабхоганти дхаммапарибхогам̣, парехи саддхим̣ сам̣вибхаджанавасена паваттам̣ дхаммасамбхоганти десана̄дхаммамева вадати. тена вуттам̣ ‘‘убхайенапи дхаммапарибхогова катхито’’ти.

пийа̄йитаббато пийехи. манасса вад̣д̣ханато мана̄пехи. джа̄тийа̄ти кхаттийа̄диджа̄тийа̄. на̄на̄бха̄во асахабха̄во висум̣бха̄во. ан̃н̃атха̄бха̄во ан̃н̃атхаттам̣. сарӣранти рӯпадхаммака̄йасан̇кха̄там̣ сарӣрам̣. рӯпака̄йе хи бхиджджанте бхиджджантева. со бхиджджеййа̄ти со махантатаро кхандхо бхиджджеййа.

даккхин̣адисам̣ гатоти даккхин̣адиса̄мукхе паватто. маха̄кхандхо вийа̄ти маханто са̄раванто са̄кха̄кхандхо вийа. са̄кхакхандха̄ хи диса̄бхимукхапаватта̄ка̄ра̄, мӯлакхандхо пана уддхамуггато. сол̣асаннам̣ пан̃ха̄нанти сол̣асаннам̣ апара̄парийапаваттанийа̄нам̣ аттха̄нам̣. н̃а̄тум̣ иччхито хи аттхо пан̃хо.

4-5. уккачеласутта̄диван̣н̣ана̄

380-381. ама̄васупосатхети ама̄васиупосатхе, ка̄лапаккхаупосатхети аттхо. пуриманайенева̄ти анантарасутте вуттанайенева.

6. уттийасуттаван̣н̣ана̄

382. маччудхеййасса̄ти маччуно паваттит̣т̣ха̄насса.

8. брахмасуттаван̣н̣ана̄

384. тасмим̣ ка̄лети пат̣хама̄бхисамбодхийам̣. бхиккхуйева наттхи дхаммачаккасса аппаваттитатта̄, бхиккхуйева бхиккхулаккхан̣айогато. екако магго, на дведха̄патхабхӯтоти екамагго, там̣ екамаггам̣. джа̄тийа̄ кхайо ват̣т̣адуккхасса антабхӯтоти джа̄тиккхайанто, нибба̄нам̣, там̣ дит̣т̣хатта̄ джа̄тиккхайантадассӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

9. седакасуттаван̣н̣ана̄

385. айам̣ тасса ладдхӣти айам̣ ида̄ни вуччама̄на̄ тасса а̄чарийасса ладдхи. тато ана̄ментоти йена вам̣со намати, тена ка̄йам̣ ана̄менто. татха̄ наманто хи патитва̄ чун̣н̣авичун̣н̣ам̣ хоти. танти ка̄йам̣, там̣ вам̣сам̣ ва̄. а̄кад̣д̣хенто вийа̄ти намитат̣т̣ха̄нато парабха̄гена а̄кад̣д̣хенто вийа. екатобха̄гийам̣ катва̄ти йатха̄вуттам̣ сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ онатам̣ вийа катва̄. татха̄ каран̣ам̣ пана татха̄ ва̄тӯпаттхамбхага̄ха̄панена̄ти а̄ха – ‘‘ва̄тӯпаттхамбхам̣ га̄ха̄петва̄’’ти. тан̃ча сатийа̄ тадаттхам̣ упат̣т̣ха̄нена̄ти вуттам̣ ‘‘сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄’’ти. ниччалова нисӣданто антева̄сӣ а̄чарийам̣ раккхати, еттакам̣ а̄чарийасса ладдхивасена вуттам̣. ‘‘а̄чарийо вам̣сам̣ суггахитам̣ ган̣ханто’’тиа̄ди саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

‘‘атта̄намева раккхатӣ’’ти идам̣ аттано раккхан̣ам̣ падха̄нам̣ катва̄ вуттам̣, на антева̄сиканти авадха̄ран̣апхалам̣. аттараккха̄йа панеттха сиджджхама̄на̄йа антева̄сикараккха̄пи сиддха̄ ева хотӣти. дутийапаккхепи есева найо. со таттха н̃а̄йоти йа̄ аттано ева раккха̄, са̄ аттхато парараккха̄пи хотӣти айаметтха н̃а̄йо йуттаппайого. анувад̣д̣хийа̄ти йатха̄вад̣д̣хитасса ануанувад̣д̣хийа̄. етена пат̣иладдхасампайуттапамодана̄ка̄ро дасситоти а̄ха – ‘‘сапуббабха̄га̄йа мудита̄йа̄ти аттхо’’ти. а̄севана̄йа̄тиа̄дӣни пада̄ни анудайата̄парийоса̄на̄ни (йасма̄ сатипат̣т̣ха̄нам̣ севантасса сиддхам̣ аттано ча парасса ча раккхан̣ам̣ пака̄сенти, тасма̄) – ‘‘атта̄нам̣, бхиккхаве, раккхисса̄мӣти сатипат̣т̣ха̄нам̣ севитабба’’нтиа̄ди вуттам̣.

10. джанападакалйа̄н̣ӣсуттаван̣н̣ана̄

386. джанападасмим̣ калйа̄н̣ӣти сакаладжанападе бхадда̄ рӯпасампаттийа̄ сиккха̄сампаттийа̄ ча сундара̄ сет̣т̣ха̄. рӯпасампатти ча на̄ма саббасо рӯпадоса̄бха̄вена рӯпагун̣апа̄рипӯрийа̄ хотӣти тадубхайам̣ дассетум̣ ‘‘чхасарӣрадосарахита̄ пан̃чакалйа̄н̣асаманна̄гата̄’’ти вуттам̣. там̣ дувидхампи виваранто ‘‘са̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. пан̃чакалйа̄н̣асаманна̄гата̄ти пан̃чавидхасарӣрагун̣асампада̄хи саманна̄гата̄. на̄тидӣгха̄ на̄тирасса̄ти пама̄н̣амаджджхима̄ дӣгхатараппама̄н̣а̄ на хоти, на атирасса̄, лакун̣д̣акарӯпа̄ на хоти. на̄тикиса̄ти ативийа кисатхаддхамам̣салохита̄ диссама̄на̄ ат̣т̣хисарӣра̄ джа̄ласарӣра̄ на хоти. на̄титхӯла̄ти бха̄рийамам̣са̄ маходара̄ на хоти. на̄тика̄л̣а̄ на̄ччода̄та̄ти ативийа ка̄л̣аван̣н̣а̄ джха̄ман̇га̄ро вийа, дадхитакка̄дӣхи памаджджитаматтакам̣салохаван̣н̣а̄ на хоти. мануссалоке та̄дисийа̄ рӯпасампаттийа̄ абха̄вато атикканта̄ мануссаван̣н̣ам̣. йатха̄ пама̄н̣айутта̄, евам̣ а̄рохапарин̣а̄хайогато ча паресам̣ паса̄да̄ваха̄ на̄тидӣгхата̄дайо. евам̣ манусса̄нам̣ диббарӯпата̄сампаттӣпӣти вуттам̣ ‘‘аппатта̄ диббаван̣н̣а’’нти. еттха ча на̄тидӣгхана̄тирассата̄вачанена а̄рохасампатти вутта̄ уббедхена па̄са̄дикабха̄вато. кисатхӯладоса̄бха̄вавачанена парин̣а̄хасампатти вутта̄. убхайенапи сан̣т̣ха̄насампада̄ вибха̄вита̄, на̄тика̄л̣ата̄вачанена ван̣н̣асампатти вутта̄ виван̣н̣ата̄бха̄вато. пийан̇гуса̄ма̄ти парин̣атапийан̇гупуппхасадисасарӣранибха̄са̄. мукхапарийоса̄нанти адхарот̣т̣хама̄ха. айам̣ йатха̄вутта̄ сарӣраван̣н̣асампатти. асса̄ти джанападакалйа̄н̣ийа̄. чхавикалйа̄н̣ата̄ чхависампаттихетукатта̄ тасса̄. еса найо сесесупи. накха̄ ева паттасадисата̄йа накхапатта̄ни.

(паса̄во сарӣра̄вайавена ирийананти а̄ха – ‘‘паваттӣти аттхо’’ти, паса̄во йатха̄паритамева канатанти, на сабха̄васандха̄нам̣. йатха̄вибха̄васена уттамамева наччам̣ наччати. те ва̄ вӣсатийа̄сӯтирам̣ дха̄наппаттийа̄ паваттийа̄ паваттимакатамандата̄ вибха̄васут̣атасса уттамамева гӣтан̃ча га̄йатӣти аттхо.) [еттхантаре па̄т̣хо асуддхо дуссодханӣйо ча. суддхапа̄т̣хо гавеситаббо.] саматиттико телапаттоти мукхаваттисамам̣ тела̄нам̣ пӯритатта̄ саматиттикамукхам̣ телабха̄джанам̣. антарена ча маха̄самаджджам̣ антарена ча джанападакалйа̄н̣инти джанападакалйа̄н̣ийа̄, тасса̄ ча наччагӣтам̣ пеккхитум̣ саннипатитамаха̄джанасамӯхасса маджджхато парихаритаббо нетаббо. нанти телам̣. а̄хареййа̄ти а̄паджджеййа. татридам̣ опаммасам̣санданам̣ – телапаттам̣ вийа ка̄йагата̄сати, тасса парихаран̣апуггало вийа випассако, джанака̄йа̄ вийа путхутта̄рамман̣а̄ни, асипурисо вийа мано, теласса чаджанам̣ вийа килесуппа̄данам̣, сӣсапа̄танам̣ вийа арийамагган̃а̄н̣асӣса̄нуппатти. ‘‘ка̄йагата̄ сати но бха̄вита̄…пе… сиккхитабба’’нти вуттатта̄ ‘‘пуббабха̄гавипассана̄ва катхита̄’’ти вуттам̣.

на̄ландаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. сӣлат̣т̣хитивагго

1-2. сӣласутта̄диван̣н̣ана̄

387-388. сӣла̄нӣти бахувачанам̣ анекавидхатта̄ сӣласса. тан̃хи сӣланат̣т̣хена екавидхампи ча̄ритта̄дивасена анекавидхам̣. тена̄ха – ‘‘чатупа̄рисуддхисӣла̄нӣ’’ти. пан̃хамагготи н̃а̄тум̣ иччхитасса аттхасса вӣмам̣санам̣. тена̄ха – ‘‘пан̃хагавесана’’нти.

3-5. париха̄насутта̄диван̣н̣ана̄

389-391. пуггалавасена париха̄нам̣ хоти на дхаммавасена. йо на бха̄вети, тассева париха̄йати. тена̄ха ‘‘йо хӣ’’тиа̄ди.

6. падесасуттаван̣н̣ана̄

392. падесато бха̄витатта̄ти екадесато бха̄витатта̄ бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ анануппаттатта̄. тена̄ха – ‘‘чатта̄ро хи магге’’тиа̄ди.

7. саматтасуттаван̣н̣ана̄

393. саматта̄ бха̄витатта̄ти парийатта̄ бха̄витатта̄.

8-10. локасутта̄диван̣н̣ана̄

394-396. маха̄висайатта̄ махатийо абхин̃н̃а̄ етасса̄ти маха̄бхин̃н̃о, тасса бха̄воти саббам̣ ваттаббам̣. ‘‘сататавиха̄равасена вутта’’нти ватва̄ таматтхам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ‘‘тхеро кира̄’’тиа̄ди вуттам̣. тасса̄ти тхерасса. а̄ваджджанасса гатинти ека̄ваджджанассева гаманавӣтхим̣. анубандхати чаккава̄л̣а̄нам̣ сахассам̣ ека̄ваджджаненева сахассалокадха̄туйа̄ иччхитаматтхам̣ джа̄нитум̣ саматтхоти дассети.

сӣлат̣т̣хитиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. анануссутаваггаван̣н̣ана̄

397-407. йа̄ ведана̄ саммаситва̄ти йа̄ тебхӯмакаведана̄ саммаситва̄. та̄васса̄ти та̄ тебхӯмакаведана̄ ева асса бхиккхуно. садисавасена четам̣ вуттам̣, аничча̄дисаммасанавасена видита̄ пуббабха̄ге саммасанака̄ле упат̣т̣хаханти. париггахитесӯти париджа̄нанавасена париччхиджджа гахитесу. ‘‘ведана̄ тан̣ха̄папан̃часса, витакко ма̄напапан̃часса, сан̃н̃а̄ дит̣т̣хипапан̃часса мӯлавасена саммасанам̣ вутта̄’’ти ваданти. ‘‘ведана̄витаккасан̃н̃а̄ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хипапан̃ча̄нам̣ мӯладассанавасена̄’’ти апаре.

анануссутаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. аматавагго

2. самудайасуттаван̣н̣ана̄

408. са̄рамман̣асатипат̣т̣ха̄на̄ти а̄рамман̣алаккхита̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ катхита̄, на сатилаккхан̣а̄.

4. сатисуттаван̣н̣ана̄

410. суддхикам̣ катва̄ висум̣ висум̣ катва̄. татха̄ ча вуттам̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘ка̄йе ва̄ бхиккхӯ’’ти.

6. па̄тимоккхасам̣варасуттаван̣н̣ана̄

412. джет̣т̣хакасӣланти падха̄накасӣлам̣. сӣлаггахан̣ан̃хи па̄л̣ийам̣ па̄тимоккхасам̣варавасенева а̄гатам̣. тена̄ха ‘‘типит̣акачӯл̣ана̄гаттхеро пана̄’’тиа̄ди. таттха па̄тимоккхасам̣варова сӣланти авадха̄ран̣ам̣ итаресам̣ тин̣н̣ам̣ екадесена па̄тимоккхантогадхабха̄вам̣ дӣпети. татха̄ хи анолокийолокане а̄джӣвахету ча чхасиккха̄падавӣтиккамане гила̄напаччайасса аппаччавеккхитапарибхоге ча а̄патти вихита̄ти. тӣн̣ӣти индрийасам̣вара̄дӣни. сӣланти вуттат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхӣти сӣлапарийа̄йена тесам̣ каттхачи сутте гахитат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхӣти ниппарийа̄йасӣлатам̣ тесам̣ пат̣иккхипати. чхадва̄рараккхан̣аматтамева̄ти тасса саллахукатама̄ха читта̄дхит̣т̣ха̄наматтена пат̣ипа̄катикабха̄ваппаттито. итарадвайепи есева найо. паччайуппаттиматтаканти пхалена хетум̣ дассети. уппа̄данахетука̄ хи паччайа̄нам̣ уппатти. идаматтханти идам̣ пайоджанам̣ имасса паччайасса парибхун̃джанети адхиппа̄йо. ниппарийа̄йена̄ти имина̄ индрийасам̣вара̄дӣни тӣн̣и падха̄насӣласса парипа̄ланапарисодханавасена паваттийа̄ парийа̄йасӣла̄ни на̄ма̄ти дассети. ида̄ни па̄тимоккхасӣлассева падха̄набха̄вам̣ бйатирекато анвайато ча упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха соти па̄тимоккхасам̣варо. сеса̄ни индрийасам̣вара̄дӣни. па̄тимоккхасаддасса аттхо пана висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄дӣсу виттха̄рито, тасма̄ таттха вуттанайенева ведитаббо.

а̄ча̄рена ча гочарена ча сампанноти ка̄йикачетасикаавӣтиккамасан̇кха̄тена а̄ча̄рена ча навесийа̄дигочарата̄дисан̇кха̄тена гочарена ча сампанно, сампаннаа̄ча̄рагочароти аттхо. аппаматтакесӯти атипариттакесу ана̄паттигаманӣйесу. ‘‘дуккат̣адуббха̄ситаматтесӯ’’ти апаре. ваджджесӯти акаран̣ӣйесу га̄райхесу. те пана екантато акусала̄ хонтӣти а̄ха – ‘‘акусаладхаммесӯ’’ти. бхайадасса̄вӣти бхайато дассанасӣло, парама̄н̣уматтампи ваджджам̣ синеруппама̄н̣ам̣ вийа катва̄ дассанасӣло. самма̄ а̄дийитва̄ти саммадева саккаччам̣ саббасо ча а̄дийитва̄. сиккха̄падесӯти ниддха̄ран̣е бхумманти самуда̄йато авайаваниддха̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘сиккха̄падесу там̣ там̣ сиккха̄пада’’нтиа̄дима̄ха. сиккха̄падам̣ сама̄да̄таббам̣ сиккхитаббан̃ча̄ти адхиппа̄йо. сиккха̄ти адхисӣласиккха̄. пуббе пада-саддо адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хо, идха бха̄гаттхоти дат̣т̣хаббанти а̄ха – ‘‘сиккха̄кот̣т̣ха̄сесӯ’’ти. мӯлапан̃н̃аттианупан̃н̃аттиа̄дибхедам̣ йам̣кин̃чи сиккхитаббам̣ пӯретаббам̣ сӣлам̣, там̣ пана два̄равасена дувидхамева̄ти а̄ха – ‘‘ка̄йикам̣ ва̄ ва̄часикам̣ ва̄’’ти. имасмим̣ аттхавикаппе сиккха̄падесӯти а̄дха̄ре бхуммам̣ сиккха̄бха̄гесу кассачи висум̣ аггахан̣ато. тена̄ха – ‘‘там̣ там̣ сабба’’нти. ‘‘тато твам̣ бхиккху сӣлам̣ нисса̄йа̄’’ти вачанато анабхиджджха̄ абйа̄па̄дасамма̄дит̣т̣хийопи сӣланти вутта̄, тасма̄ имасмим̣ сутте ‘‘па̄тимоккхасам̣варасӣламева катхита’’нти вуттам̣.

7. дуччаритасуттаван̣н̣ана̄

413. еттха̄пи маносучаритам̣ сӣлам̣ на̄ма̄ти дассетӣти катва̄ вуттам̣ ‘‘паччхима̄пи тайо’’ти. анабхиджджха̄абйа̄па̄дасамма̄дит̣т̣хидхамма̄ сӣлам̣ хотӣти ведитабба̄ ка̄йавачӣсучаритехи саддхим̣ маносучаритампи ватва̄ ‘‘тато твам̣ бхиккху сӣлам̣ нисса̄йа сӣле патит̣т̣ха̄йа̄’’ти вуттатта̄. сесам̣ вуттанайамева. чхат̣т̣хасаттамесӯти чхат̣т̣хасаттамаваггесу апуббам̣ наттхи. тена вуттам̣ ‘‘хет̣т̣ха̄ вуттанайенева аттхо ведитаббо’’ти. ваггапеййа̄лато пана имасмим̣ сатипат̣т̣ха̄насам̣йутте катипайавагга̄ сан̇гахам̣ а̄рӯл̣ха̄, татха̄пи тесам̣ аттхависеса̄бха̄вато екаччесу поттхакесу мукхаматтам̣ дассетва̄ сам̣кхитта̄, екаччесу атисам̣кхитта̄ва, те сан̇кхепавасена две катва̄ ‘‘чхат̣т̣хасаттамесӯ’’ти вуттам̣.

аматаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

сатипат̣т̣ха̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. индрийасам̣йуттам̣

1. суддхикавагго

1. суддхикасуттаван̣н̣ана̄

471. чатубхӯмака …пе… лаббханти кусала̄бйа̄катабха̄вато тесам̣ тин̣н̣ам̣ индрийа̄нам̣. вӣрийиндрийасама̄дхиндрийа̄ни…пе… саббаттха лаббханти кусалаттикаса̄дха̄ран̣атта̄. чатубхӯмака …пе… васена̄ти чатубхӯмакадхаммапариччхедавасена чева кусала̄дӣхи саббасан̇га̄хакадхаммапариччхедавасена ча вуттанти аттхо.

дутийасаман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

477. дуккхасаччавасена̄ти дуккхасаччабха̄вена на паджа̄нанти. тан̃хи парин̃н̃еййата̄йа дуккхасаччасан̇гахам̣. самудайасаччавасена̄ти тан̣ха̄виджджа̄дим̣ саддхиндрийасса самудайасаччабха̄вена на паджа̄нанти. ниродханти саддхиндрийасса анупа̄да̄йа ниродханимиттам̣ нибба̄нам̣. пат̣ипаданти саддхиндрийаниродхага̄миним̣ пат̣ипадам̣ арийамаггам̣. сесесӯти вӣрийиндрийа̄дӣсу.

суккапаккхети ‘‘саддхиндрийам̣ паджа̄нантӣ’’тиа̄динайаппаватте анаваджджапаккхе. адхимоккхавасена а̄ваджджанасамудайа̄ти ‘‘аттхи динна’’нтиа̄динайаппаваттапуббабха̄габхӯтасаддха̄дхимоккхавасена а̄ваджджануппаттийа̄. тасма̄ пат̣хамуппанна̄ саддха̄ ева хеттха ‘‘а̄ваджджана’’нти вутта̄, на манодва̄ра̄ваджджанам̣. еса найо сесесупи. тасма̄ пат̣хамуппанна̄ а̄ваджджана̄ паггахуппаттит̣т̣ха̄на̄нам̣ тиккха̄нам̣ вӣрийиндрийа̄дӣнам̣ пат̣хамуппаттийа̄ а̄ваджджанапарийа̄йена вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. дуббала̄ хи пат̣хамуппанна̄ паггаха̄бха̄вато вӣрийиндрийа̄дӣнам̣ самудайоти балавабха̄ваппаттавӣрийиндрийа̄дикасса а̄ваджджанат̣т̣ха̄нийа̄ни хонтӣти тесам̣ самудайоти вутта̄, пуббе адхимуччана̄дивасена паваттасса а̄ваджджанасса самудайа̄ти аттхо. пуна чхандавасена̄ти каттука̄мата̄кусалаччхандавасена саддха̄дӣнам̣ уппа̄детука̄мата̄ка̄раппаваттасса чхандасса васена. манасика̄равасена а̄ваджджанасамудайа̄ти саддхиндрийа̄дивасена паваттасса дуббаласса тасса ниббаттакайонисоманасика̄равасена а̄ваджджанасса уппаттийа̄. евампӣти ‘‘адхимоккхавасена̄’’тиа̄дина̄ вутта̄ка̄ренапи. чхасу суттесӯти дутийато пат̣т̣ха̄йа чхасу суттесу. чатусаччамева катхитам̣. асса̄даггахан̣ена хи самудайасаччам̣, а̄дӣнаваггахан̣ена дуккхасаччам̣, ниссаран̣аггахан̣ена ниродхамаггасачча̄ни гахита̄нӣти. пат̣хамасутте пана индрийа̄нам̣ сарӯпадассанамева̄ти.

8. даббасуттаван̣н̣ана̄

478. сото а̄паджджӣйати етена̄ти сота̄патти, ана̄гатам̣ пати пат̣хамамагго. сототи арийамаггасото дат̣т̣хаббо. а̄паджджӣйатӣтиа̄дито пат̣ипаджджӣйати. пат̣хамамаггапат̣ила̄бханимитта̄ни сота̄паннасса ан̇га̄ни идха ‘‘сота̄паттийан̇га̄нӣ’’ти вутта̄ни. та̄ни пана тӣсу т̣ха̄несу саддха̄ арийакантасӣлан̃ча̄ти ведитабба̄ни. сависайети сакависайе. джет̣т̣хакабха̄вадассанаттханти падха̄набха̄вадассанаттхам̣. йаттха саддха̄дииндрийа̄нам̣ са̄тисайакиччам̣, тесам̣ кичча̄тирекатам̣ дассетунти аттхо. ида̄ни таматтхам̣ упама̄хи вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. патва̄ти аттано кичча̄тирекат̣т̣ха̄нам̣ пат̣илабхитва̄. пуббан̇гаманти саддаханакиччесу пуреча̄рам̣ дхорайхам̣. сеса̄ни вӣрийиндрийа̄дӣни. таданвайа̄нӣти таданугата̄ни тасса саддхиндрийа̄дикасса паккхика̄ни. еса найо сесесупи. джха̄навимоккхети джха̄насан̇кха̄те вимоккхе сама̄дхипадха̄ната̄йа джха̄на̄нам̣. еван̃ча катва̄ ‘‘сота̄паттийан̇га̄ни патва̄’’ти идан̃ча вачанам̣ саматтхитам̣ хоти. саддхӯпанисан̃хи сӣланти. арийасачча̄ни патва̄ти чатта̄ри сачча̄ни абхисаметабба̄ни па̄пун̣итва̄.

9-10. пат̣хамавибхан̇гасутта̄диван̣н̣ана̄

479-480. непаккам̣ вуччати пан̃н̃а̄ти а̄ха – ‘‘пан̃н̃а̄йетам̣ на̄ма’’нти. нипа̄йати сам̣килесадхамме висосети никкха̄метӣти нипако, тхиратиккхасатипуггало, тасса бха̄во непакканти сатийа̄пи непаккабха̄во йуджджатева. еван̃хи ‘‘сатинепаккена̄’’ти идам̣ вачанам̣ саматтхитам̣ хоти, сатийа̄ ча непаккена̄ти евам̣ вуччама̄нена сатиниддесо на̄ма като хотийева. асукам̣ на̄ма суттам̣ ва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ ме бха̄ситанти. воссаджджӣйати сан̇кха̄рагатам̣ етасмим̣ адхигатети воссагго, нибба̄нам̣. там̣ а̄рамман̣ам̣ каритва̄ти а̄ха – ‘‘нибба̄на̄рамман̣ам̣ катва̄’’ти. гаччхантийа̄ти сан̇кха̄ра̄нам̣ удайан̃ча вайан̃ча удайаббайам̣ гаччхантийа̄ буджджхантийа̄. тена̄ха ‘‘удайаббайапаригга̄хика̄йа̄’’ти. саддха̄сатипан̃н̃индрийа̄ни пуббабха̄га̄ни ‘‘итипи со бхагава̄ арахам̣, чиракатампи чирабха̄ситампи сарита̄ ануссарита̄, удайаттхага̄минийа̄ пан̃н̃а̄йа̄’’ти ча вуттатта̄. ‘‘а̄раддхавӣрийо вихарати, со ануппанна̄на’’нтиа̄дина̄ ча вуттатта̄ вӣрийиндрийам̣ миссакам̣. ‘‘воссагга̄рамман̣ам̣ каритва̄’’ти вуттатта̄ сама̄дхиндрийам̣ ниббаттиталокуттарамева. айамева̄ти йва̄йам̣ наваме вутто. айамева пуббабха̄гамиссакалокуттараттадхаммапариччхедо.

суддхикаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. мудутаравагго

1. пат̣ила̄бхасуттаван̣н̣ана̄

481. саммаппадха̄не а̄раббха̄ти саммаппадха̄не бха̄вана̄васена а̄раббха. тена̄ха ‘‘бха̄венто’’ти. йатха̄ вӣрийиндрийаниддесе ‘‘чатта̄ро саммаппадха̄не а̄раббха вӣрийам̣ пат̣илабхатӣ’’ти десана̄ а̄гата̄, евам̣ сатиндрийаниддесе ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не а̄раббха сатим̣ пат̣илабхатӣ’’ти, тасма̄ ‘‘сатиндрийепи есева найо’’ти вуттам̣. саддхиндрийа̄диниддесесу пана на татха̄ десети.

2. пат̣хамасам̣кхиттасуттаван̣н̣ана̄

482. индрийа̄нам̣ тиккха̄дибха̄во випассана̄васена ва̄ маггавасена ва̄ пхалавасена ва̄ гахетабботи вуттам̣ ‘‘татоти…пе… ведитабба’’нти. нану четтха мудубха̄во ева па̄л̣ийам̣ гахитоти? саччаметам̣, там̣ пана тиккхабха̄ве асати на хоти тиккха̄дибха̄воти вуттам̣. йато хи айам̣ муду, ито там̣ тиккханти ваттаббатам̣ лабхати апеккха̄сиддхатта̄ тиккхамудубха̄ва̄нам̣ па̄ра̄па̄рам̣ вийа. ида̄ни ‘‘тато’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘саматта̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха саматта̄нӣти сампанна̄ни. итарам̣ тассева вевачанам̣. саматта̄нӣти ва̄ парийатта̄ни, саматта̄нӣти аттхо. ‘‘тато мудутара̄ни дхамма̄нуса̄рӣмаггасса̄’’ти касма̄ вуттам̣? татоти хи сота̄паттимаггавипассаниндрийа̄ни адхиппета̄нийева, ‘‘тато мудутара̄нӣ’’ти вуттапат̣хамамагго дхамма̄нуса̄рӣ ва̄ сийа̄ саддха̄нуса̄рӣ ва̄ти бйабхичарати? на̄йам̣ досо, сота̄паттимаггекадесавасенева ладдхаббапат̣хамамагга̄пеккха̄йа випассана̄йа вибха̄гасса адхиппетатта̄. йо хи сота̄панно хутва̄ ирийа̄патхам̣ акопетва̄ йатха̄нисиннова сакада̄га̄мимаггам̣ па̄пун̣а̄ти, тасса випассаниндрийа̄ни сандха̄йа авибха̄гена вуттам̣ – ‘‘тато мудутара̄ни сота̄паттимаггасса випассаниндрийа̄ни на̄ма̄’’ти. йо пана сота̄панно хутва̄ ка̄лантарена сакада̄га̄мӣ хоти, тасса сота̄паттимаггаттха̄йа паватта̄ни випассаниндрийа̄ни на̄ма хонти. со че дхамма̄нуса̄рӣготто, тасса йатха̄вуттавипассаниндрийато мудутара̄нӣти ‘‘тато мудутара̄ни дхамма̄нуса̄рӣмаггасса̄’’ти вуттам̣. випассаниндрийа̄ни на̄ма̄ти а̄нетва̄ самбандхо. дхамма̄нуса̄рӣвипассаниндрийато саддха̄нуса̄рӣвипассаниндрийа̄нам̣ мудубха̄васса ка̄ран̣ам̣ сайамева ваккхати. дхаммена пан̃н̃а̄йа маггасотам̣ ануссаратӣти дхамма̄нуса̄рӣ, пан̃н̃уттаро арийо. саддха̄йа маггасотам̣ ануссаратӣти саддха̄нуса̄рӣ, саддхуттаро арийо.

евам̣ випассана̄васена дассетва̄ маггавасена дассетум̣ ‘‘татха̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. сампайогато сабха̄вато ча арахаттамаггапарийа̄панна̄ни арахаттамаггиндрийа̄ни. арахаттапхалиндрийа̄нӣти еттха̄пи есева найо.

ида̄ни пхалавасена дассетум̣ ‘‘саматта̄ни парипун̣н̣а̄нӣ’’тиа̄ди вуттам̣. сота̄паттимаггат̣т̣хапуггалавасена на̄наттам̣ джа̄там̣, тасма̄ те двепи идха татийава̄ре на лаббхантӣти адхиппа̄йо. дхамма̄нуса̄рӣсаддха̄нуса̄рӣнам̣ на̄наттам̣ катхам̣ джа̄танти а̄ха ‘‘а̄гаманенапи маггенапӣ’’ти. тадубхайам̣ дассенто ‘‘саддха̄нуса̄рӣпуггало’’тиа̄дима̄ха. уддиса̄пентоти уддесам̣ ган̣ханто.

магго тиккхо хоти упаниссайиндрийа̄нам̣ тиккхависадабха̄вато. тена̄ха ‘‘сӯрам̣ н̃а̄н̣ам̣ вахатӣ’’ти. асан̇кха̄рена̄ти сарасенева. аппайогена̄ти тассева вевачанам̣. дхамма̄нуса̄рӣпуггало хи а̄гаманамхи килесе виккхамбхенто аппадуккхена аппакасирена акиламантова виккхамбхетум̣ саккоти. саддха̄нуса̄рӣпуггало пана дуккхена касирена киламанто хутва̄ виккхамбхетум̣ саккоти, тасма̄ дхамма̄нуса̄рисса пуббабха̄гамаггаккхан̣е килесаччхедакан̃а̄н̣ам̣ адандхам̣ тикхин̣ам̣ хутва̄ вахати, йатха̄ на̄ма тикхин̣ена асина̄ кадалим̣ чхиндантасса чхиннат̣т̣ха̄нам̣ мат̣т̣хам̣ хоти, аси кхиппам̣ вахати, саддо на суййати, балавава̄йа̄макиччам̣ на хоти, еварӯпа̄ дхамма̄нуса̄рино пуббабха̄габха̄вана̄ хоти, саддха̄нуса̄рино пана пуббабха̄гаккхан̣е килесаччхедакан̃а̄н̣ам̣ дандхам̣ на тикхин̣ам̣ асӯрам̣ хутва̄ вахати, йатха̄ на̄ма на̄титикхин̣ена асина̄ кадалим̣ чхиндантасса чхиннат̣т̣ха̄нам̣ на мат̣т̣хам̣ хоти, аси сӣгхам̣ на вахати, саддо суййати, балавава̄йа̄макиччам̣ иччхитаббам̣ хоти, еварӯпа̄ саддха̄нуса̄рино пуббабха̄габха̄вана̄ хоти. евам̣ сантепи килесаккхайе на̄наттам̣ наттхи. тена̄ха ‘‘килесаккхайе пана̄’’тиа̄ди. авасеса̄ ча килеса̄ кхӣйанти сам̣йоджанаккхайа̄йа йогатта̄.

3. дутийасам̣кхиттасуттаван̣н̣ана̄

483. татоти пхалато пхалавематтата̄йа чарийама̄натта̄. индрийавематтата̄ саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ на̄наттена. пхалана̄наттанти арахаттапхала̄дина̄наттам̣. пуггалана̄наттанти ана̄га̄миа̄дипуггалана̄наттам̣.

4. татийасам̣кхиттасуттаван̣н̣ана̄

484. сӣлаккхандха̄дӣхи саддхиндрийа̄дӣхи ча парито пӯран̣ена парипӯрам̣ арахаттамаггам̣ каронто ниппхаттито арахаттапхалам̣ а̄ра̄дхети ниппха̄дети. тайо падесамаггети сӣлаккхандха̄дӣнам̣ апа̄рипӯрийа̄ екадесабхӯте тайо хет̣т̣химамагге. падесам̣ хет̣т̣химапхалаттайам̣. чатӯсӯти имасмим̣ вагге пат̣хама̄дӣсу чатӯсу суттесу. ка̄ман̃четтха татийе ‘‘татоти пхалавасена ниссакка’’нти вуттам̣, чатуттхе ‘‘парипӯрам̣ парипӯрака̄рӣ а̄ра̄дхети, падесам̣ падесака̄рӣ’’ти, ‘‘чатӯсупи суттесу миссака̄нева индрийа̄ни катхита̄нӣ’’ти пана вачанато випассана̄васенапи йоджана̄ лаббхатева̄ти дат̣т̣хаббам̣.

5-7. пат̣хамавиттха̄расутта̄диван̣н̣ана̄

485-487. випассана̄васена ниссаккам̣ ведитаббам̣, на маггапхалавасена, имасмим̣ сутте саббасова випассаниндрийа̄нам̣ ева адхиппетатта̄. ида̄ни таматтхам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ ‘‘парипун̣н̣а̄ни хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. авиха̄дӣсу пан̃часу суддха̄ва̄сесу таттха таттха а̄йувемаджджхам̣ анатиккамитва̄ антара̄ килесапаринибба̄нена паринибба̄йанато антара̄паринибба̄йӣ, асан̇кха̄рена аппайогена сарасатова паринибба̄йанато асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ, таббипарийа̄йато сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ, уддхам̣ ва̄хибха̄вена уддхамасса тан̣ха̄сотам̣ ват̣т̣асотам̣ ва̄ти уддхам̣сото, уддхам̣ ва̄ гантва̄ пат̣илабхитаббато уддхамасса маггасотанти уддхам̣сото, аканит̣т̣хабхавам̣ гаччхатӣти аканит̣т̣хага̄мӣти еваметтха саддаттхо дат̣т̣хаббо.

имасмим̣ пана т̣ха̄нети ‘‘випассана̄васена ниссакка’’нти вуттат̣т̣ха̄не. арахаттамаггейева т̣хатва̄ти имасмим̣йева бхаве арахаттамаггейева, на випассана̄йа ча т̣хатва̄. пан̃ча ниссакка̄ни нӣхаритабба̄нӣти ‘‘тато мудутарехи антара̄паринибба̄йӣ хотӣ’’тиа̄дӣни пан̃ча ниссакка̄ни ниддха̄ретва̄ катхетабба̄ни. ида̄ни таматтхам̣ виваранто ‘‘арахаттамаггасса хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха авиха̄дӣсу уппаджджитва̄ уппаннасаманантара̄йа паринибба̄йанато пат̣хамаантара̄паринибба̄йӣ. таттха а̄йуппама̄н̣авемаджджхам̣ аппатва̄ва паринибба̄йанато дутийаантара̄паринибба̄йӣ, а̄йувемаджджхам̣ патва̄ паринибба̄йанато тато парам̣ татийаантара̄паринибба̄йӣ ведитаббо. ‘‘пан̃ча ниссакка̄нӣ’’ти касма̄ вуттам̣? нану асан̇кха̄расасан̇кха̄рапаринибба̄йӣти ваттаббанти? на ваттаббанти дассенто а̄ха ‘‘асан̇кха̄рапаринибба̄йисса сасан̇кха̄рапаринибба̄йинопи етева пан̃ча джана̄’’ти.

тӣн̣и ниссакка̄нӣти ‘‘тато мудутарехи сота̄панно хотӣ’’тиа̄дӣни тӣн̣и ниссаккапада̄ни. идха сакада̄га̄мӣ на гахито, со ана̄га̄мимагге т̣хатва̄ нӣхаритаббо, ана̄га̄мимаггасса випассаниндрийехи мудутарехи сакада̄га̄мӣ хоти. сакада̄…пе… мудутара̄нӣти идам̣ сакада̄га̄мимаггасса випассаниндрийехи екабӣджисан̇кха̄тасота̄паннавипассаниндрийа̄ни мудутара̄ни хонтӣти тӣн̣и катва̄ вуттам̣. дхамма̄нуса̄рӣтиа̄дидвайам̣ колам̣кола̄дидвайена гахитам̣ хотӣти. сакада̄га̄мимаггасса хӣтиа̄ди вуттассева аттхасса виваран̣ам̣. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. чхат̣т̣хасаттама̄ни вуттанайа̄нева̄ти чхат̣т̣хасаттама̄ни сутта̄ни дутийататийесу вуттанайа̄нева. таттха пана миссака̄ни индрийа̄ни катхита̄ни, идха пуббабха̄гавипассаниндрийа̄ни катхита̄нӣти айамева висесо.

8. пат̣ипаннасуттаван̣н̣ана̄

488. танти маггапхалавасена ниссаккам̣. па̄л̣ийам̣ вуттамева ‘‘арахаттапхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанно хотӣ’’тиа̄дина̄. ат̣т̣хахӣти чатӯхи пхалехи чатӯхи ча маггехӣти ат̣т̣хахи. бахибхӯто на антобха̄во. локуттара̄нева индрийа̄ни катхита̄ни маггапхалачиттуппа̄дапарийа̄паннатта̄.

9-10. сампаннасутта̄диван̣н̣ана̄

489-490. индрийасампанноти еттха сампаннасаддо парипӯриаттхоти а̄ха ‘‘парипун̣н̣индрийо’’ти. миссака̄ни индрийа̄ни катхита̄ни са̄ман̃н̃атова деситатта̄.

мудутараваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. чхал̣индрийавагго

2. джӣвитиндрийасуттаван̣н̣ана̄

492. иттхибха̄вети иттхита̄йа. индат̣т̣хам̣ кароти татха̄саттаджанаса̄ман̃н̃ака̄ран̣абха̄вато. иттхийа̄ ева индрийам̣ иттхиндрийам̣. еса найо пурисиндрийе. джӣвитети сахаджа̄тадхамма̄нам̣ джӣване па̄лане паваттане. ват̣т̣индрийа̄нӣти ват̣т̣ахетубхӯта̄ни индрийа̄ни. имесу хи упа̄диннаиндрийесу сати ват̣т̣ам̣ ваттати пан̃н̃а̄йати.

3. ан̃н̃индрийасуттаван̣н̣ана̄

493. аджа̄нитапуббам̣ дхамманти чатусаччадхаммама̄ха, татха̄ тесам̣йева н̃а̄тадхамма̄нанти. айам̣ панеттха аттхо – а̄джа̄на̄тӣти ан̃н̃а̄, пат̣хамамаггена н̃а̄таманатиккамитва̄ джа̄на̄тӣти аттхо. сота̄панна̄дӣнам̣ чхаарийа̄нам̣ етам̣ на̄мам̣. ан̃н̃асса индрийа̄ни ан̃н̃индрийа̄ни. ан̃н̃а̄та̄вӣсӯти а̄джа̄нитавантесу. йасма̄ аггапхаладхаммесу н̃а̄н̣акиччам̣ са̄тисайам̣, тасма̄ там̣ киччам̣ сесадхаммесупи сама̄ропетва̄ вуттам̣ ‘‘ан̃н̃а̄та̄вӣсу арахаттапхаладхаммесӯ’’ти. таттха таттха тесу тесу маггапхалесу. тена тена̄ка̄рена̄ти анан̃н̃а̄таджа̄нана̄диа̄ка̄рена.

4. екабӣджисуттаван̣н̣ана̄

494. випассанато ниссакканти випассаниндрийехи ниссаккам̣. ида̄ни тамева сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘саматта̄нӣ’’тиа̄дима̄ха. тӣн̣и ниссакка̄ни евамидха пан̃ча ниссакка̄ни нӣхаритабба̄ни екабӣджиа̄дивибха̄ванато. тена̄ха ‘‘сакада̄га̄мимаггасса хӣ’’тиа̄ди. сота̄паттимаггасса випассаниндрийа̄ни на̄ма тенаттабха̄вена сакада̄га̄мимаггам̣ паттум̣ гаччхантасса сота̄паннасса випассаниндрийа̄ни. пан̃чапи те сота̄паттимаггасса бхеда̄йева̄ти ‘‘сакада̄га̄мимагге т̣хатва̄ нӣхаритабба̄нӣ’’ти вуттам̣.

екабӣджӣти еттха кхандхабӣджам̣ на̄ма катхитам̣. йасса хи сота̄паннасса екам̣ кхандхабӣджам̣ аттхи, екам̣ аттабха̄ваггахан̣ам̣, со екабӣджи на̄ма. тена̄ха – ‘‘сота̄панно хутва̄’’тиа̄ди. ма̄нусакам̣ бхаванти идам̣ панеттха десана̄маттам̣, девабхавам̣ ниббаттетӣтипи ваттум̣ ват̣т̣атийева. бхагавата̄ гахитана̄ма̄нета̄ни. еттакан̃хи пама̄н̣ам̣ гато саттаккхаттупарамо на̄ма хоти, еттакам̣ колам̣коло, еттакам̣ екабӣджӣти бхагавата̄ етесам̣ на̄мам̣ гахитам̣.

две тайо бхавети девамануссесу ева две тайо бхаве. самбодхичатусаччадхаммо парам̣ айанам̣ ниссайо гати етасса̄ти самбодхипара̄йан̣о. кулато кулам̣ гаччхатӣти колам̣коло. сота̄паттипхаласаччхикирийато пат̣т̣ха̄йа хи нӣчакуле уппатти на̄ма наттхи, маха̄бхогесу кулесу ева ниббаттатӣти аттхо. кевалопи хи кула-саддо маха̄бхогакуламева вадати. две ва̄ тӣн̣и ва̄ кула̄нӣти девамануссавасена две ва̄ тайо ва̄ бхавети айампи миссакабхавена катхито. джа̄тасса кума̄расса вийа арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄тасса на̄маметам̣, йадидам̣ нийатоти саттаккхаттупарама̄дикоти ча саман̃н̃а̄ти дассенто а̄ха ‘‘бхагавата̄ гахитана̄мавасенева̄’’тиа̄ди.

йади пуббахетунийамато сота̄панно ча нийатоти сота̄паттимаггато уддхам̣ тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ упаниссайа̄бха̄вато пуббахетукиччам̣ наттхӣти сота̄паттимаггасса упаниссайабха̄во а̄паджджати. йади тассапи пуббахетуупаниссайо сийа̄, та̄ва нийамато сота̄паттимаггуппаттито пуббе ева нийамито, йа̄ван̃ча аканит̣т̣хам̣ тасса пуббахету на̄ма, ахетуката̄ а̄панна̄, иччасса ахету аппаччайа̄ ниппхатти па̄пун̣а̄ти. кин̃ча хету че? нийамато сота̄панно ча нийатоти пат̣хамамагга̄дхигаменева ануккамена упари тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣ кичча̄ни ниппхаджджанти, евам̣ саттаккхаттупарамата̄динийаме сати саттамабхава̄дито уддхам̣ паваттата̄йа дуккхасса мӯлабхӯта̄ килеса̄ пат̣хамамаггенева кхӣн̣а̄ти упари тайо магга̄ акичча̄ сийум̣. тена̄ха ‘‘пат̣хамамаггасса упаниссайо като на̄ма̄’’тиа̄ди.

йади упари тайо магга̄ саттаккхаттупарама̄дитам̣ нийаменти, тато ча ан̃н̃о сота̄панно наттхӣти сота̄паттимаггасса акиччаката̄ ниппайоджаната̄ а̄паджджеййа. атха сакка̄йадит̣т̣хиа̄диппаха̄нам̣ тасса киччам̣, тесам̣ тесам̣ паха̄нена саттаккхаттупарама̄динийамата̄йа. бхавитаббам̣, йа̄ва упаримагга̄ ева хонтӣти саттабхава̄дито уддхамапаваттанато тена вина̄нена сакка̄йадит̣т̣хиа̄диппаха̄нена ча тена вина̄ бхавитаббанти а̄ха – ‘‘пат̣хамамагге ануппаннева упари тайо магга̄ уппанна̄ти а̄паджджатӣ’’ти. тин̣н̣ам̣ магга̄нанти упари тин̣н̣ам̣ магга̄нам̣. випассана̄ нийаметӣти йуджджатӣти вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘саче хӣ’’тиа̄дима̄ха.

сота̄панно ват̣т̣аджджха̄сайо. татрекачче па̄кат̣е пан̃н̃а̄те дассенто ‘‘ана̄тхапин̣д̣ико’’тиа̄дима̄ха. идхат̣т̣хакавокин̣н̣асуккхавипассакасса̄ти йо имасмим̣ ка̄мабхаве т̣хито мануссадевавасена вокин̣н̣абхавӯпапаттико суккхавипассако ча, тасса васена. на̄мам̣ катхитанти саттаккхаттупарамоти на̄мам̣ катхитам̣. кечи пана ‘‘ка̄мабхаве саттаккхаттум̣йева уппаджджати, на тато’’ти ваданти, там̣ вӣмам̣ситаббам̣.

содхесса̄мӣти джамбудӣпе кеначи тепит̣акена бхиккхуна̄ саддхим̣ пит̣акаттайамева майхам̣ уггахапарипуччха̄васена содхеййа̄мӣти паратӣрам̣ джамбудӣпам̣ гато. йо бхиккху саккотӣти йоджана̄. аничча̄нупассана̄дӣсу екамукхена абхинивит̣т̣хенапи абхидхаммапарийа̄йена тӣхи ева вимоккхехи маггам̣ лабхатӣти абхинивесабхедена тайо пуггала̄ сун̃н̃атато вут̣т̣хита̄, татха̄ тайо аппан̣ихитато вут̣т̣хита̄ти чха хонти, тева саддха̄дхурапан̃н̃а̄дхуравасена два̄даса сакада̄га̄мино. татха̄ араханто, тайо антара̄паринибба̄йино еко упахаччапаринибба̄йӣ еко уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣти пан̃ча, те асан̇кха̄расасан̇кха̄рапаринибба̄йибхедена даса̄ти авиха̄дӣсу чатӯсупи чатта̄лӣса, аканит̣т̣хе пана уддхам̣сото наттхӣти ат̣т̣хачатта̄лӣса ана̄га̄мино. випассана̄ катхита̄ саммасанача̄расса катхитатта̄.

5-10. суддхакасутта̄диван̣н̣ана̄

495-500. йатха̄ чаккхусса сахаджа̄татадиндрийанисситадхаммесу адхипатеййам̣ ануваттанӣйатта̄, евам̣ там̣два̄рикадхаммесупи адхипатеййам̣ техи ануваттанӣйатта̄ти вуттам̣ – ‘‘адхипатеййасан̇кха̄тена индат̣т̣хена̄’’ти. еса найо сесиндрийа̄дӣсупи. чатусаччавасена катхита̄ни сабха̄ва̄дивибха̄ванасса катхитатта̄.

чхал̣индрийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. сукхиндрийавагго

1-5. суддхикасутта̄диван̣н̣ана̄

501-505. йатха̄ чаккху дассане адхипатеййат̣т̣хена чаккхундрийам̣, евам̣ сукхаведана̄ сукхане адхипатеййат̣т̣хена сукхиндрийам̣. еса найо сесесупи. сесам̣ тебхӯмаканти сесам̣ бхӯмиттайавасена тебхӯмакам̣.

6. пат̣хамавибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

506. ка̄йиканти айамасса ниссайавасена ниддесоти а̄ха – ‘‘ка̄йапаса̄даваттхука’’нти. сарӯпаниддесо сукхам̣ сукхиндрийасса сарӯпанти. са̄данӣйат̣т̣хена дхаммапада̄ни аттани асса̄дайатӣти са̄там̣, мадхурам̣. ведайитанти ведийанам̣, анубхавананти аттхо. ан̃н̃адхаммависит̣т̣хоти пхасса̄дӣхи ан̃н̃ехи дхаммехи висадисо. ка̄йиканти паса̄дака̄йасаннисситам̣. четасиканти четосаннисситам̣, тена вуттам̣ ‘‘еттха пана̄’’тиа̄ди. ка̄йапаса̄да…пе… наттхи, тасма̄ ‘‘чатта̄ро паса̄дака̄йе ваттхум̣ катва̄’’ти вуттам̣.

9. кат̣т̣хопамасуттаван̣н̣ана̄

509. двиннам̣ аран̣ӣнанти адхаруттара̄ран̣ӣнам̣. кин̃чи двайам̣ сан̇гхат̣т̣итаматтам̣ хутва̄ на самодха̄нагатам̣ хотӣти там̣ниваттанаттхам̣ ‘‘сан̇гхат̣т̣анасамодха̄на̄’’ти вуттам̣. пунаппунам̣ сан̇гхат̣т̣анена хи теджопа̄тубха̄во. адхара̄ран̣ӣ вийа ваттха̄рамман̣ам̣ асатипи ва̄йа̄ме таджджасампхассапаччайато. уттара̄ран̣ӣ вийа пхассо ваттха̄рамман̣а̄дипхассена паваттанато. сан̇гхат̣т̣о вийа пхассасан̇гхат̣т̣анам̣ аран̣идвайасан̇гхат̣т̣ана̄ вийа пхассассева ваттха̄рамман̣есу сан̇гхат̣т̣ана̄ка̄рена паваттито. агги вийа ведана̄ анудаханат̣т̣хена кхан̣ика̄ва̄йан̃ча. ваттха̄рамман̣ам̣ ва̄ уттара̄ран̣ӣ вийа индхана̄па̄тагахан̣а̄дӣсу усса̄хасса вийа паваттисамбхавато. пхассо адхара̄ран̣ӣ вийа нирусса̄ханирӣхата̄васена аттаса̄дханато.

10. уппат̣ипа̄т̣икасуттаван̣н̣ана̄

510. расанам̣ бхан̃джанам̣ нируджджханам̣ расо. йо йо дхамма̄нам̣ расо йатха̄дхаммарасо, тена йатха̄дхаммарасена. пат̣ипа̄т̣ийа̄ти камена, убхайенапи дхамма̄нам̣ паха̄наккамена̄ти вуттам̣ хоти. имасмим̣ индрийавибхан̇гети имасмим̣ индрийасам̣йуттасан̃н̃ите индрийавибхан̇ге. адеситатта̄ти сесасутта̄ни вийа ‘‘сукхиндрийа’’нтиа̄дина̄ адеситатта̄ идам̣ уппат̣ипа̄т̣икасуттам̣ на̄ма. валийа̄ кхарасампхасса̄йа пхут̣т̣хасса. танти кан̣т̣акаведана̄дим̣. етасса дуккхиндрийасса.

тесам̣ тесанти доманассиндрийа̄дӣнам̣. ка̄ран̣авасенева̄ти там̣там̣аса̄дха̄ран̣ака̄ран̣авасена. тесан̃хи висесака̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘паттачӣвара̄дӣнам̣ ва̄’’ти а̄ха.

екатова̄ти пунаппунам̣ падуддха̄ран̣ам̣ акатва̄ екаджджхамева. дутийаджджха̄на̄дӣнам̣ упача̄раккхан̣е ева нируджджхантӣти а̄нетва̄ самбандхо. тесам̣ дуккхиндрийадоманасса̄дӣнам̣. атисайаниродхоти сут̣т̣ху паха̄нам̣ уджуппат̣ипаккхена вӯпасамо. ниродхойева̄ти ниродхаматтамева. на̄на̄ваджджанети йена а̄ваджджанена аппана̄вӣтхи хоти, тато бхиджджа̄ваджджане, анека̄ваджджане ва̄. аппана̄вӣтхийан̃хи упача̄ро ека̄ваджджано, итаро анека̄ваджджано анекаккхаттум̣ паваттанато. висаманисаджджа̄йа уппаннакиламатхо висама̄санупата̄по. пӣтипхаран̣ена̄ти пӣтийа̄ пхаран̣арасатта̄. пӣтисамут̣т̣ха̄на̄нам̣ ва̄ пан̣ӣтарӯпа̄нам̣ ка̄йасса бйа̄панато вуттам̣. тена̄ха ‘‘саббо ка̄йо сукхокканто хотӣ’’ти. витаккавича̄рапаччайепӣти пи-саддо ат̣т̣ха̄напайутто, со ‘‘пахӣнасса̄’’ти еттха а̄нетва̄ самбандхитаббо ‘‘пахӣнассапи доманассиндрийасса̄’’ти. етам̣ доманассиндрийам̣ уппаджджатӣти самбандхо. ‘‘тасса майхам̣ атичирам̣ витаккайато вича̄райато ка̄йопи килами, читтампи вихан̃н̃ӣ’’ти ча вачанато ка̄йачиттакхеда̄нам̣ витаккавича̄рапаччайата̄ ведитабба̄. витаккавича̄рабха̄ве уппаджджати доманассиндрийанти а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. таттхасса сийа̄ уппаттӣти таттха дутийаджджха̄нупача̄ре асса доманассасса уппатти бхавеййа. ‘‘таттхасса сийа̄ уппаттӣ’’ти идам̣ парикаппавачанам̣ упача̄раккхан̣е доманассасса суппахӣнабха̄вадассанаттхам̣. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘на твева дутийаджджха̄не пахӣнапаччайатта̄’’ти. пахӣнампи соманассиндрийам̣ пӣти вийа на дӯрети катва̄ ‘‘а̄саннатта̄’’ти вуттам̣. на̄на̄ваджджанупача̄ре пахӣнампи паха̄нан̇гам̣ пат̣ипаккхена авихататта̄ антарантара̄ уппаджджеййа̄ти имаматтхам̣ дассенто ‘‘аппана̄ппатта̄йа̄’’тиа̄дима̄ха. ‘‘та̄диса̄йа а̄севана̄йа иччхитаббатта̄ йатха̄ маггавӣтхито пуббе две тайо джаванава̄ра̄ садиса̄нупассана̄ва паваттанти, евамидха̄пи аппана̄ва̄рато пуббе две тайо джаванава̄ра̄ упеккха̄сахагата̄ва паваттантӣ’’ти ваданти. апарисесанти сувиккхамбхитанти катва̄ виккхамбханена анавасесам̣.

татхатта̄йа̄ти татхабха̄ва̄йа пат̣хамаджджха̄насаман̇гита̄йа. са̄ панасса уппа̄данена ва̄ уппаннасса сама̄паджджанена ва̄ хотӣти вуттам̣ ‘‘уппа̄данаттха̄йа сама̄паджджанаттха̄йа̄’’ти. двӣсӯти навамадасамесу суттантесу.

сукхиндрийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. джара̄вагго

1. джара̄дхаммасуттаван̣н̣ана̄

511. памукхе, па̄са̄дасса ча паччхимабха̄ге а̄тапо паччха̄тапо, тасмим̣ паччха̄тапе. со хи па̄са̄дасса памукхабха̄вена като. ким̣ пана бхагавато ваджираса̄рам̣ сарӣрам̣ ота̄петаббам̣ хотӣти а̄ха – ‘‘самма̄самбуддхасса̄’’тиа̄ди. айан̃ча имам̣ суттам̣ деситасамайе. на саккоти бйа̄маппабха̄йа ка̄йачи пабха̄йа анабхибхаванӣйатта̄. кин̃ча̄пи буддха̄бха̄ сӯрийа̄бха̄йа анабхибхаванӣйа̄, гхаммасабха̄вата̄йа пана расмӣнам̣ парито пхарантӣ сӯрийа̄бха̄ тикхин̣а̄ ун̣ха̄ти а̄ха ‘‘расмитеджа’’нти. ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатхева хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.

суван̣н̣а̄ват̣т̣ам̣ вийа̄ти аччхе суван̣н̣апатте виниваттаа̄ват̣т̣ам̣ вийа. гарахан̣аччхарийам̣ на̄ма киретам̣ ‘‘аччхарийаметам̣ ависиччхепхалавада’’нтиа̄дӣсу вийа. на еваметарахӣти аттано па̄кат̣авасена вадати, на итаресампӣти. сира̄джа̄ла̄ти сира̄санта̄на̄. еварӯпам̣ на хотӣти ан̃н̃есам̣ па̄катикасатта̄нам̣ вутта̄ка̄рам̣ вийа на хоти пун̃н̃асамбха̄расса ул̣а̄ратаматта̄ випаччанасса парийантагататта̄. тена̄ха ‘‘ан̃н̃есам̣ апа̄кат̣а’’нти. валийа̄ват̣т̣аканти аппакам̣ валийа̄ват̣т̣ам̣. тена̄ха ‘‘кесаггаппама̄н̣а’’нти. сабба̄нӣти сира̄джа̄ла̄ни. пурато ван̇коти тхокам̣ пурато натаматтам̣ сандха̄йа̄ха. тена вуттам̣ ‘‘сва̄йам̣ ан̃н̃есам̣ апа̄кат̣о’’ти. найагга̄хатоти анума̄нато. дхӣ танти дхӣ-саддайоге упайогавачанам̣. дхӣти джигуччханаттхе нипа̄то. дхикка̄роти джигуччха̄пайого. там̣ пхусатӯти туйхам̣ па̄пун̣а̄ту.

2. ун̣н̣а̄бхабра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

512. ан̃н̃аман̃н̃асса̄ти ан̃н̃о ан̃н̃асса. на паччанубхоти аттано ависайабха̄вато. ида̄ни там̣ ан̃н̃ависайатам̣ анвайато бйатирекато вибха̄ветум̣ ‘‘саче хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.

висайа̄ни пат̣исаранти еттха̄ти пат̣исаран̣ам̣. индрийавин̃н̃а̄н̣а̄ни хи асатипи та̄дисе адхиппа̄йе аттано а̄рамман̣асса йа̄тха̄вато сампаджа̄нанато паведанавиджа̄нана̄ни каронта̄ни вийа паваттанти, татха̄ локасса ан̃н̃аттха сиддхито. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘мано пат̣исаран̣ам̣, манова несам̣ гочарависайам̣ паччанубхотӣ’’ти манодва̄рикаджаванамано хи сависесам̣ мановисайам̣ паччанубхоти, пан̃чадва̄рикаджаванамано мананаматтамева паччанубхавати. раджджана̄диггахан̣ан̃четтха нидассанаматтам̣, тасма̄ саддахана̄дипи гахитамева̄ти дат̣т̣хаббам̣, пан̃чадва̄раппаваттивасена татха̄ вуттам̣. екасмим̣ пана два̄рети чаккхудва̄ре.

дуббалабходжака̄ти аппа̄нубха̄ва̄ ра̄джабхогга̄. а̄йанти бхогуппаттит̣т̣ха̄нам̣. йоттабандха̄динимиттам̣ ладдхаббакаха̄пан̣о йоттакаха̄пан̣о. аддубандха̄динимиттам̣ гахетаббакаха̄пан̣о аддукаха̄пан̣о. ма̄гха̄тагхосана̄йа ката̄йа хим̣са̄нимиттам̣ гахетаббакаха̄пан̣о ма̄паха̄ракаха̄пан̣о. тасса парима̄н̣ам̣ дассетум̣ ‘‘ат̣т̣хакаха̄пан̣о’’тиа̄ди вуттам̣. сатаваттхуканти сатакарӣсаваттхукам̣.

маггасатӣти арийамаггасати. бха̄ванамануйун̃джантасса хи джаванамано уссаккитва̄ва маггасатим̣ пат̣исарати таппарийоса̄натта̄. танти нибба̄нам̣. са̄ти пхалавимутти. пат̣исарати аггамаггасатийа̄. пхалавимутти нибба̄нанти убхайам̣ маггасса сиддха̄йева̄ти. а̄рамман̣авасена наттхи етасса пат̣исаран̣анти аппат̣исаран̣ам̣ асан̇кхата̄матасса сантиниччасабха̄ватта̄. сайам̣ пана саббесам̣йева арийа̄нам̣ пат̣исаран̣ам̣. тена̄ха ‘‘нибба̄нам̣ арахато гатӣ’’ти (пари. 339). нибба̄нам̣ анупавит̣т̣хам̣ нибба̄наниссайатта̄. на тато парам̣ гаччхати гатасса ан̃н̃асса та̄дисасса абха̄ва̄. нибба̄нам̣ пари саббасо оса̄нанти нибба̄напарийоса̄нам̣.

мӯладжа̄та̄ джа̄тамӯла̄. тато ева патит̣т̣хита̄. ка̄ панасса̄ти а̄ха ‘‘маггена а̄гатасаддха̄’’ти. магго дал̣ха̄йа асам̣ха̄рийасаддха̄йа мӯлам̣ дит̣т̣хисампайутта̄ни чева вичикиччха̄читтан̃ча̄ти пан̃ча акусалачитта̄ни самуччхедавасена пахӣна̄ни. пан̃ча нӣваран̣а̄нӣти еттха апа̄йагаманӣйа̄ни пат̣хамамаггенева пахӣна̄ни, итара̄ни виккхамбханавасена джха̄нена пахӣна̄нӣти пан̃часу орамбха̄гийакилесасам̣йоджанесу екадесавигаменева бахиддха̄сам̣йоджано вийа джа̄тоти вуттам̣ ‘‘джха̄наана̄га̄мит̣т̣ха̄не т̣хито’’ти. тена̄ха ‘‘со апарихӣна…пе… нибба̄йеййа̄’’ти.

5. пат̣хамапубба̄ра̄масуттаван̣н̣ана̄

515. пуббакот̣т̣хаке евам̣ а̄гатасуттам̣ а̄дим̣ катва̄ пхалиндрийа̄нева катхита̄ни аггапхалавасена десана̄йа а̄гататта̄.

10. а̄пан̣асуттаван̣н̣ана̄

520. упари саха випассана̄йа тайо магга̄ти випассана̄йа саха сота̄паттипхалато упари тайо магга̄. магга̄дхигамена ида̄ни паччаккхабхӯтатта̄ ‘‘име кхо те дхамма̄’’ти вутта̄. таттха йам̣ аггабхӯтам̣, тасса васена дассетум̣ ‘‘арахаттапхалиндрийам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣ индрийабха̄васа̄ман̃н̃ена екаджджхам̣ катва̄. ативиджджхитва̄ пасса̄мӣти саччхикатва̄ йа̄тха̄вато пасса̄ми. чатӯхи индрийехӣти вӣрийиндрийа̄дӣхи чатӯхи индрийехи. са̄ випассана̄маггапхаласахагата̄ сийа̄ти миссака̄ вутта̄.

джара̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. сӯкаракхатавагго

1. са̄ласуттаван̣н̣ана̄

521. сӯрабха̄вена̄ти атисӯрабха̄вена. буджджханаттха̄йа̄ти саччапат̣иведха̄йа.

2. малликасуттаван̣н̣ана̄

522. чатта̄ри индрийа̄нӣти пан̃н̃индрийам̣ т̣хапетва̄ сеса̄ни чатта̄ри. ‘‘арийан̃а̄н̣ам̣ локуттара’’нти вуттам̣ магган̃а̄н̣ам̣ катва̄. арийа-саддо пана йатха̄ татха̄ висуддхепи хотӣти та̄дисам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘тампи пана̄’’тиа̄ди. йатха̄ хи чатта̄риндрийа̄ни миссака̄ни, евам̣ пан̃н̃индрийампи миссаканти вуччама̄не на кочи виродхоти адхиппа̄йена̄ха ‘‘тампи пана…пе… ват̣т̣атӣ’’ти.

3. секхасуттаван̣н̣ана̄

523. на саккоти индрийа̄нам̣ апарипаккатта̄. аттхӣти паджа̄на̄ти найагга̄хена, на паччаккхато. на хи арийа̄пи анадхигатам̣ маггапхалам̣ паччавеккхитум̣ сакконти.

6. патит̣т̣хитасуттаван̣н̣ана̄

526. са̄савесӯти чатура̄сававинимуттесу сесадхаммесу а̄рамман̣есу. тесупи уппаджджанакаанаттхато читтам̣ раккхати на̄ма.

8. сӯкаракхатасуттаван̣н̣ана̄

528. там̣ сандха̄йа̄ти там̣ сӯкаракхатален̣ам̣ сандха̄йа. етам̣ ‘‘сӯкаракхата̄йа’’нти вачанам̣ вуттам̣. бха̄ванапум̣саканти бха̄ваджотакам̣ напум̣сакавачанам̣ йатха̄ ‘‘висамам̣ ва̄та̄ ва̄йанти, екамантам̣ нисӣдӣ’’ти. киччапат̣ипатти тесам̣ сам̣ка̄санат̣т̣хена сапатисо, сапатисо ева саппатиссо, саджет̣т̣хакоти а̄ха ‘‘саппатиссоти саджет̣т̣хако’’ти.

сӯкаракхатаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. бодхипаккхийаваггаван̣н̣ана̄

531-650. сатта̄нам̣ пхала̄нам̣ хетубхӯта̄ни ‘‘имесам̣ кхо, бхиккхаве, пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ бха̄витатта̄’’тиа̄дина̄ вутта̄ни, пан̃чиндрийа̄нийева пхалӯпача̄рена ‘‘сатта пхала̄нӣ’’ти вутта̄ни. та̄ни ча пуббабха̄га̄ни ‘‘имесам̣, бхиккхаве, пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ бха̄витатта̄…пе… сатта̄нисам̣са̄ па̄т̣икан̇кха̄’’ти вачанато. тесанти сатта̄нам̣ пхала̄нам̣. ‘‘двиннам̣ пхала̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ пхала’’нти евам̣ атӣтасутте вутта̄ни хет̣т̣ха̄ две пхала̄ни на̄ма̄ти ваданти. йехи пана индрийехи ан̃н̃атра пана антара̄паринибба̄йим̣ сеса̄ни пхала̄ни хонти, та̄ни чатта̄ри сапуббабха̄га̄ни локуттара̄нӣти вуттам̣ сийа̄.

индрийасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. саммаппадха̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄

651-704. саммаппадха̄насам̣йутте пуббабха̄гавипассана̄ва катхита̄ ‘‘акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄на̄йа̄’’тиа̄дивачанато.

саммаппадха̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. баласам̣йуттаван̣н̣ана̄

705-812. баласам̣йутте бала̄ни миссака̄нева катхита̄ни ‘‘вивеканиссита’’нти вачанато.

баласам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. иддхипа̄дасам̣йуттам̣

1. ча̄па̄лавагго

1. апа̄расуттаван̣н̣ана̄

813. чхандам̣ нисса̄йа паватто сама̄дхӣти каттукамйата̄чхандам̣ адхипатим̣ катва̄ пат̣иладдхасама̄дхи чхандхасама̄дхи. падха̄насан̇кха̄ра̄ти чатукиччаса̄дхакасса саммаппадха̄навӣрийассетам̣ адхивачанам̣. техӣти чхандасама̄дхипадха̄насан̇кха̄рехи. иддхийа̄ па̄данти ниппхаттипарийа̄йена иджджханат̣т̣хена, иджджханти ета̄йа саддха̄ иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти имина̄ ва̄ парийа̄йена ‘‘иддхӣ’’ти сан̇кха̄та̄нам̣ упача̄раджджха̄на̄дикусалачиттасампайутта̄нам̣ чхандасама̄дхипадха̄насан̇кха̄ра̄нам̣ адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена па̄дабхӯтам̣, сесачиттачетасикара̄синти аттхо. са̄ ева ча йатха̄вуттаиддхи йасма̄ хет̣т̣хима̄ хет̣т̣хима̄ упарима̄йа упарима̄йа па̄дабхӯта̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘иддхибхӯтам̣ ва̄ па̄данти иддхипа̄да’’нти. сесесӯти вӣрийасама̄дхиа̄дӣсу. таттха хи вӣрийам̣ читтам̣ вӣмам̣сам̣ адхипатим̣ катва̄ пат̣иладдхасама̄дхи вӣмам̣са̄сама̄дхӣти аттхо ведитаббо. идха̄ти имасмим̣ иддхипа̄дасам̣йутте. екапариччхедова аттханиддесо.

5. иддхипадесасуттаван̣н̣ана̄

817. иддхипадесанти иддхийа̄ екадесам̣. ко пана соти а̄ха – ‘‘тайо ча магге тӣн̣и ча пхала̄нӣ’’ти.

6. саматтасуттаван̣н̣ана̄

818. саматтанти са̄ман̃н̃асса самам̣ аттанам̣ иджджханам̣ саматтам̣ парипун̣н̣ам̣. виват̣т̣апа̄дака̄ ева иддхипа̄да̄ катхита̄ ‘‘апа̄ра̄ па̄рам̣ гамана̄йа сам̣ваттантӣ’’тиа̄дивачанато.

10. четийасуттаван̣н̣ана̄

822. уденайаккхасса четийат̣т̣ха̄нети уденасса на̄ма йаккхасса дева̄йатанасан̇кхепена ит̣т̣хака̄хи кате маха̄джанасса читтӣкатат̣т̣ха̄не. катавиха̄роти бхагавантам̣ уддисса таттха катавиха̄ро. вуччатӣти пуримавоха̄рена ‘‘уденачетийа’’нти вуччати. готамака̄дӣсупӣти готамакачетийанти евама̄дӣсупи. есева найоти четийат̣т̣ха̄не катавиха̄рабха̄вам̣ атидисати. вад̣д̣хита̄ти бха̄вана̄па̄рипӯривасена парибрӯхита̄. пунаппунам̣ ката̄ти бха̄вана̄йа бахулӣкаран̣авасена апара̄парам̣ паваттита̄ а̄нӣта̄. йуттайа̄нам̣ вийа ката̄ти йатха̄ йуттама̄джан̃н̃айа̄нам̣ чхекена са̄ратхина̄ адхит̣т̣хитам̣ йатха̄ручи паваттимарахати, евам̣ йатха̄ручи паваттана̄рахатам̣ гамита̄. патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. ваттху вийа ката̄ти саббасо упаккилесависодханена иддхивисеса̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄набха̄вато сувисодхитапариссайаваттху вийа ката̄. адхит̣т̣хита̄ти пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вато субха̄витабха̄вена там̣там̣адхит̣т̣ха̄найогйата̄йа т̣хапита̄. самантато чита̄ти саббабха̄гена бха̄ванупачайам̣ гамита̄. тена̄ха ‘‘сувад̣д̣хита̄’’ти. сут̣т̣ху сама̄раддха̄ти иддхибха̄вана̄йа сикхаппаттийа̄ саммадева сам̣севита̄.

анийамена̄ти ‘‘йасса кассачӣ’’ти анийатавачанена. нийаметва̄ти ‘‘татха̄гатасса̄’’ти сарӯпаггахан̣ена нийаметва̄. а̄йуппама̄н̣анти парама̄йуппама̄н̣ам̣ вадати. тассева гахан̣е ка̄ран̣ам̣ брахмаджа̄лаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. маха̄сӣваттхеро пана маха̄бодхисатта̄нам̣ чаримабхаве пат̣исандхида̄йино каммасса асан̇кхеййа̄йуката̄сам̣ваттанасаматтхатам̣ хадайе т̣хапетва̄ буддха̄нам̣ а̄йусан̇кха̄расса париссайавиккхамбханасаматтхата̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ ева̄ти имам̣ бхаддакаппамева тит̣т̣хеййа̄ти авоча.

кхан̣д̣ичча̄дӣхи абхисуййатӣти етена йатха̄ иддхибалена джара̄йа на пат̣игха̄то, евам̣ тена маран̣ассапи на пат̣игха̄тоти аттхато а̄паннамева̄ти. ‘‘ква саро кхитто, квачани патито’’ти ан̃н̃атха̄ вут̣т̣хитенапи тхерава̄дена ат̣т̣хакатха̄вачанамева саматтхитанти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘со пана на руччати…пе… нийамита’’нти.

парийут̣т̣хитачиттоти йатха̄ кин̃чи аттха̄наттхам̣ саллаккхетум̣ на сакка̄, евам̣ абхибхӯтачитто. со пана абхибхаво махата̄ удакогхена аппакасса удакасса аджджхоттхаран̣ам̣ вийа ахосӣти вуттам̣ ‘‘аджджхоттхат̣ачитто’’ти. ан̃н̃оти тхерато, арийехи ва̄ ан̃н̃о йо кочи паро путхуджджано. путхуджджанаггахан̣ан̃четтха йатха̄ саббена саббам̣ аппахӣнавипалла̄со ма̄рена парийут̣т̣хитачитто кин̃чи аттха̄наттхам̣ саллаккхетум̣ на саккоти, евам̣ тхеро бхагавата̄ катам̣ нимиттобха̄сам̣ саббасо на саллаккхесӣти дассанаттхам̣. тена̄ха ‘‘ма̄ро хӣ’’тиа̄ди. чатта̄ро випалла̄са̄ти асубхе ‘‘субха’’нти сан̃н̃а̄випалла̄со, читтавипалла̄со, дуккхе ‘‘сукха’’нти сан̃н̃а̄випалла̄со, читтавипалла̄соти име чатта̄ро випалла̄са̄. тена̄ти йадипи итаре ат̣т̣ха випалла̄са̄ пахӣна̄, йатха̄вутта̄нам̣ чатуннам̣ випалла̄са̄нам̣ аппахӣнабха̄вена. асса̄ти тхерасса.

маддатӣти пхусанаматтена мадданто вийа хоти, ан̃н̃атха̄ тена маддите сатта̄нам̣ маран̣амева сийа̄, ким̣ саккхиссати на саккхиссатӣти адхиппа̄йо. касма̄ на саккхиссати? нану еса аггаса̄вакасса махиддхикасса маха̄нубха̄васса куччхим̣ павит̣т̣хоти? саччам̣ павит̣т̣хо, тан̃ча кхо аттано маха̄нубха̄васса дассанаттхам̣, на виба̄дхана̄дхиппа̄йена. виба̄дхана̄дхиппа̄йена пана идха ‘‘ким̣ саккхиссатӣ’’ти вуттам̣ хадайамадданасса адхикататта̄. нимиттобха̄санти еттха ‘‘тит̣т̣хату бхагава̄ каппа’’нти сакалакаппам̣ ават̣т̣ха̄найа̄чана̄йа ‘‘йасса кассачи, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄’’тиа̄дина̄ ан̃н̃а̄падесена аттано чатуриддхипа̄дабха̄вана̄нубха̄вена каппам̣ ават̣т̣ха̄насаматтхата̄васена сан̃н̃уппа̄данам̣ нимиттам̣. татха̄ пана парийа̄йаггахан̣ам̣ мун̃читва̄ уджукам̣йева аттано адхиппа̄йавибха̄ванам̣ обха̄со. джа̄нантойева̄ти ма̄рена парийут̣т̣хитабха̄вам̣ джа̄нанто ева. аттано апара̄дхахетуко сатта̄нам̣ соко тануко хоти, на балава̄ти а̄ха – ‘‘доса̄ропанена сокатанукаран̣аттха’’нти. ким̣ пана тхеро ма̄рена парийут̣т̣хитачиттака̄ле паваттим̣ паччха̄ джа̄на̄тӣти? на джа̄на̄ти сабха̄вена, буддха̄нубха̄вена пана джа̄на̄ти.

анаттхе нийодженто гун̣ама̄ран̣ена ма̄рети, вира̄гавибандханена ва̄ джа̄тинимиттата̄йа таттха таттха джа̄там̣ ма̄ренто вийа хотӣти ‘‘ма̄ретӣти ма̄ро’’ти вуттам̣. атипа̄патта̄ па̄пима̄. кан̣хадхаммасаманна̄гато кан̣хо. вира̄га̄дигун̣а̄нам̣ антакаран̣ато антако. сатта̄нам̣ анаттха̄вахам̣ пат̣ипаттим̣ на мун̃чатӣти намучи. аттано ма̄рапа̄сена паматте бандхати, паматта̄ ва̄ бандхӯ етасса̄ти паматтабандху. саттамасатта̄хато парам̣ сатта аха̄ни сандха̄йа̄ха ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’ти, на пана паллан̇касатта̄ха̄ди вийа нийатакиччасса ат̣т̣хамасатта̄хасса на̄ма лаббханато. саттамасатта̄хасса хи парато аджапа̄ланигродхамӯле брахмуно саккасса ча пат̣ин̃н̃а̄тадхаммадесанам̣ бхагавантам̣ н̃атва̄ ‘‘ида̄ни сатте дхаммадесана̄йа мама висайам̣ атикка̄мессатӣ’’ти сан̃джа̄тадоманассо хутва̄ т̣хито чинтеси, ‘‘ханда̄хам̣ да̄ни нам̣ упа̄йена паринибба̄песса̄ми, евамасса маноратхо ан̃н̃атхаттам̣ гамиссати, мама маноратхо иджджхиссатӣ’’ти чинтетва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ екамантам̣ т̣хито – ‘‘паринибба̄ту да̄ни, бханте, бхагава̄’’тиа̄дина̄ паринибба̄нам̣ йа̄чи. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’тиа̄ди. таттха аджджа̄ти а̄йусан̇кха̄равоссаджджанадивасам̣ сандха̄йа̄ха. бхагава̄ часса атибандхана̄дхиппа̄йам̣ джа̄нантопи там̣ ана̄викатва̄ паринибба̄насса ака̄лабха̄вамева пака̄сенто йа̄чанам̣ пат̣иккхипи. тена̄ха ‘‘на та̄ва̄ха’’нтиа̄ди.

маггавасена бйатта̄ти саччапат̣иведхавеййаттийена бйатта̄. татхева винӣта̄ти маггавасена килеса̄нам̣ самуччхедавинайена винӣта̄. татха̄ виса̄рада̄ти арийамагга̄дхигаменева саттхуса̄сане веса̄раджджаппаттийа̄ виса̄рада̄, са̄раджджакара̄нам̣ дит̣т̣хивичикиччха̄дипа̄падхамма̄нам̣ вигамена виса̄радабха̄вам̣ патта̄ти аттхо. йасса сутасса васена ват̣т̣адуккхато ниссаран̣ам̣ самбхавати, там̣ идха уккат̣т̣ханиддесена ‘‘сута’’нти адхиппетанти а̄ха ‘‘тепит̣акавасена̄’’ти. тин̣н̣ам̣ пит̣ака̄нам̣ самӯхо тепит̣акам̣, тӣн̣и ва̄ пит̣ака̄ни типит̣акам̣, типит̣акамева тепит̣акам̣, тасса васена. тадева̄ти йам̣ там̣ тепит̣акам̣ сотаббабха̄вена сутанти вуттам̣, тамева. дхамманти парийаттидхаммам̣. дха̄рентӣти суван̣н̣абха̄джане паккхиттасӣхавасам̣ вийа авинассантам̣ катва̄ суппагун̣асуппаваттибха̄вена дха̄ренти хадайе т̣хапенти. ити парийаттидхаммавасена бахуссутадхаммадхарабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни пат̣иведхавасенапи там̣ дассенто ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. арийадхаммасса̄ти маггапхаладхаммасса, нававидхасса ва̄ локуттарадхаммасса. анудхаммабхӯтанти адхигама̄йа̄нурӯпам̣ дхаммабхӯтам̣. ануччхавикапат̣ипаданти тамева випассана̄дхаммама̄ха, чхаббидха̄ висуддхийо ва̄. анудхамманти нибба̄надхаммасса анудхаммо, йатха̄вуттапат̣ипада̄, тасса̄нурӯпам̣ абхисаллекхитам̣ аппиччхата̄дидхаммам̣. чаран̣асӣла̄ти сама̄да̄йа ваттанасӣла̄. анумаггапхаладхаммо етисса̄ти ва̄ анудхамма̄, вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄, тасса чаран̣асӣла̄. аттано а̄чарийава̄данти аттано а̄чарийасса самма̄самбуддхасса ва̄дам̣. садевакасса локасса а̄ча̄расиккха̄панена а̄чарийо, бхагава̄, тасса ва̄до, чатусаччадесана̄.

а̄чиккхиссантӣти а̄дито катхессанти, аттана̄ уггахитанийа̄мена паре угган̣ха̄пессантӣти аттхо. десессантӣти ва̄чессанти, па̄л̣им̣ самма̄ пабодхессантӣти аттхо. пан̃н̃апессантӣти паджа̄на̄пессанти, сан̇ка̄сессантӣти аттхо. пат̣т̣хапессантӣти пака̄рехи т̣хапессанти, пака̄сессантӣти аттхо. вивариссантӣти виват̣ам̣ кариссанти. вибхаджиссантӣти вибхаттам̣ кариссанти. утта̄нӣкариссантӣти анутта̄нам̣ гамбхӣрам̣ утта̄нам̣ па̄кат̣ам̣ кариссанти. сахадхаммена̄ти еттха дхамма-саддо ка̄ран̣апарийа̄йо ‘‘хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу (вибха. 720) вийа̄ти а̄ха ‘‘сахетукена сака̄ран̣ена вачанена̄’’ти.

саппа̄т̣иха̄рийанти саниссаран̣ам̣. йатха̄ парава̄дам̣ бхан̃джитва̄ сакава̄до патит̣т̣хахати, евам̣ хетуда̄харан̣ехи йатха̄дхигатаматтхам̣ сампа̄детва̄ дхаммам̣ катхессанти. тена̄ха ‘‘ниййа̄никам̣ катва̄ дхаммам̣ десессантӣ’’ти, нававидхам̣ локуттарам̣ дхаммам̣ пабодхессантӣти аттхо. еттха ча ‘‘пан̃н̃апессантӣ’’тиа̄дӣхи чхахи падехи чха аттхапада̄ни дассита̄ни, а̄дито пана двӣхи падехи чха бйан̃джанапада̄ни. етта̄вата̄ тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ сам̣ван̣н̣ана̄найена сан̇гахетва̄ дасситам̣ хоти. вуттан̃хетам̣ неттийам̣ (нетти. сан̇гахава̄ра) ‘‘два̄даса пада̄ни суттам̣, там̣ саббам̣ бйан̃джанан̃ча аттхо ча̄’’ти.

сиккхаттайасан̇гахитанти адхисӣласиккха̄дисиккхаттайасан̇гахам̣. сакалам̣ са̄санабрахмачарийанти анавасесам̣ саттхуса̄санабхӯтам̣ сет̣т̣хачарийам̣. самиддханти саммадева вад̣д̣хитам̣. джха̄насса̄давасена̄ти техи техи бхиккхӯхи самадхигатаджха̄насукхавасена. вуд̣д̣хиппаттанти ул̣а̄рапан̣ӣтабха̄вӯпагаманена саббасо паривуд̣д̣химупагатам̣. саббапа̄липхуллам̣ вийа абхин̃н̃а̄сампада̄хи са̄сана̄бхивуд̣д̣хийа̄ маттхакаппаттито. патит̣т̣хитавасена̄ти патит̣т̣ха̄навасена, патит̣т̣хаппаттийа̄ти аттхо. пат̣иведхавасена бахуно джанасса хитам̣ ба̄худжан̃н̃ам̣. тена̄ха ‘‘маха̄джана̄бхисамайавасена̄’’ти. путху путхулам̣ бхӯтам̣ джа̄там̣, путхуттам̣ бхӯтам̣ паттанти ва̄ путхубхӯтам̣. тена̄ха ‘‘сабба̄ка̄рена путхулабха̄ваппатта’’нти. сут̣т̣ху пака̄ситанти саммадева а̄дикалйа̄н̣а̄дибха̄вена паведитам̣.

сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ти айам̣ ка̄йа̄дивибха̄го аттабха̄васан̃н̃ито дуккхабха̄ро майа̄ еттакам̣ ка̄лам̣ вахито, ида̄ни пана на вахитаббо, етасса аваханаттхам̣ чиратарам̣ ка̄лам̣ арийамаггасамбха̄ро самбхато, сва̄йам̣ арийамагго пат̣ивиддхо, йато име ка̄йа̄дайо асубха̄дито сабха̄ва̄дито саммадева парин̃н̃а̄та̄ти чатуббидхампи сатим̣ йатха̄татхам̣ висайе сут̣т̣ху упат̣т̣хитам̣ катва̄. н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ти йасма̄ имасса аттабха̄васан̃н̃итасса дуккхабха̄расса вахане пайоджанабхӯтам̣ аттахитам̣ бодхимӯле ева парисама̄питам̣, парахитам̣ пана буддхавенеййавинайанам̣ парисама̄питам̣ маттхакаппаттам̣, там̣ да̄ни ма̄саттайенева парисама̄панам̣ па̄пун̣иссати, тасма̄ а̄ха ‘‘виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти, евам̣ буддхан̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ саччабха̄гена виниччхайам̣ катва̄. а̄йусан̇кха̄рам̣ виссаджӣти а̄йуно джӣвитасса абхисан̇кхаран̣ам̣ пхаласама̄паттидхаммам̣ на сама̄паджджисса̄мӣти виссаджи, там̣ виссаджджаненева тена абхисан̇кхарӣйама̄нам̣ джӣвитасан̇кха̄рам̣ на паваттайисса̄мӣти виссаджи. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди.

т̣ха̄намахантата̄йапи паваттиа̄ка̄рамахантата̄йапи маханто патхавӣкампо. таттха т̣ха̄намахантата̄йа бхӯмича̄ласса махантатам̣ дассетум̣ ‘‘тада̄…пе… акампиттха̄’’ти вуттам̣, са̄ пана джа̄тикхеттабхӯта̄ дасасахассӣ локадха̄ту ева, на йа̄ ка̄чи. йа̄ маха̄бхинӣха̄рамаха̄джа̄тиа̄дӣсупи акампиттха, тада̄пи таттака̄йа ева кампане ким̣ ка̄ран̣ам̣? джа̄тикхеттабха̄вена тассева а̄дито париггахасса кататта̄, париггахан̣ан̃часса дхаммата̄васена ведитаббам̣. татха̄ хи пуримабуддха̄нампи таттакамева джа̄тикхеттам̣ ахоси. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘дасасахассӣ локадха̄ту ниссадда̄ хоти нира̄кула̄…пе… маха̄самуддо а̄бхуджати, дасасахассӣ пакампатӣ’’ти ча а̄ди. удакапарийантам̣ катва̄ чхаппака̄раппаведханена. авӣтара̄ге бхим̣сетӣти бхим̣сано, со ева бхим̣санакоти а̄ха ‘‘бхайаджанако’’ти. девабхерийоти девадундубхисаддасса парийа̄йавачанаматтам̣, на четтха ка̄чи бхерӣ девадундубхӣти адхиппета̄, атха кхо уппа̄табха̄вена лаббхама̄но а̄ка̄сато ниггхосасаддо. тена̄ха ‘‘дево’’тиа̄ди. девоти мегхо. тасса хи тада̄ аччхабха̄вена а̄ка̄сасса васса̄бха̄вена суккхагаджджитасан̃н̃ите садде ниччхаранте девадундубхисаман̃н̃а̄. тена̄ха ‘‘дево суккхагаджджитам̣ гаджджӣ’’ти.

пӣтивегависсат̣т̣ханти ‘‘евам̣ чиратарака̄лам̣ вахито айам̣ аттабха̄васан̃н̃ито дуккхабха̄ро, да̄ни на чирассева никкхиписса̄мӣ’’ти сан̃джа̄тасоманассо бхагава̄ сабха̄венева пӣтивегависсат̣т̣хам̣ уда̄нам̣ уда̄нети, евам̣ уда̄нентена айампи аттхо са̄дхито хотӣти дассанаттхам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘касма̄’’тиа̄ди вуттам̣.

тулӣйатӣти туланти тула-саддо каммаса̄дханоти дассетум̣ ‘‘тулита’’нти вуттам̣. аппа̄нубха̄вата̄йа париччхиннам̣. татха̄ хи там̣ пат̣ипаккхена парито кхан̣д̣итабха̄вена париттанти вуччати. пат̣ипаккхавиккхамбханато дӣгхасанта̄ната̄йа випулапхалата̄йа ча на тулам̣ на париччхиннам̣. йехи ка̄ран̣ехи пуббе ависесато ‘‘махаггатам̣ атула’’нти вуттам̣, та̄ни ка̄ран̣а̄ни рӯпа̄вачарато а̄руппасса са̄тисайам̣ виджджантӣти арӯпа̄вачарам̣ атуланти вуттам̣, итаран̃ча туланти. аппавипа̄канти тӣсупи каммесу йам̣ аппавипа̄кам̣ хӣнам̣, там̣ тулам̣. бахувипа̄канти йам̣ маха̄випа̄кам̣ пан̣ӣтам̣, там̣ атулам̣. йам̣ панеттха маджджхимам̣, там̣ хӣнам̣ уккат̣т̣ханти двидха̄ бхиндитва̄ двӣсу бха̄гесу паккхипитаббам̣. хӣнаттикаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева аппабахувипа̄катам̣ ниддха̄ретва̄ тасса васена тула̄тулабха̄во ведитаббо. самбхавати етасма̄ти самбхавоти а̄ха ‘‘самбхава^ хетубхӯта’’нти. нийакаджджхаттаратоти сасанта̄надхаммесу випассана̄васена гочара̄севана̄йа ча рато. савипа̄кам̣ сама̄нам̣ паваттивипа̄каматтада̄йикаммам̣ савипа̄кат̣т̣хена самбхавам̣, на ча там̣ ка̄ма̄ди^ бхава̄бхисан̇кха̄раканти тато висесанаттхам̣ самбхаванти ватва̄ ‘‘бхавасан̇кха̄ра’’нти вуттам̣. оссаджӣти арийамаггена авассаджи. кавачам̣ вийа аттабха̄вам̣ парийонандхитва̄ т̣хитам̣ аттани самбхӯтатта̄ аттасамбхавам̣ килесан̃ча абхиндӣти килесабхедасахабха̄викаммоссаджджанам̣ дассенто тадубхайасса ка̄ран̣ама̄ха ‘‘аджджхаттарато сама̄хито’’ти.

пат̣хамавикаппе авасаджджанамева вуттам̣. еттха авасаджджана̄ка̄роти там̣ дассенто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. таттха тӣрентоти ‘‘уппа̄до бхайам̣, ануппа̄до кхема’’нтиа̄дина̄ вӣмам̣санто. туленто тӣрентотиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘пан̃чаккхандха̄’’тиа̄дим̣ ватва̄ бхавасан̇кха̄расса авасаджджана̄ка̄рам̣ сарӯпато дассети. евантиа̄дина̄ пана уда̄нага̄тха̄ван̣н̣ана̄йам̣ а̄дито вуттаматтхам̣ нигаманавасена дассети. абхӣтабха̄ван̃а̄панаттхан̃ча̄ти айампи аттхо сан̇гахитоти дат̣т̣хаббам̣.

ча̄па̄лаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. па̄са̄дакампанавагго

1-2. пуббасутта̄диван̣н̣ана̄

823-824. парато имасмим̣ па̄са̄дакампанавагге дасамасутте а̄ви бхависсанти. чхаабхин̃н̃а̄па̄дака̄ти чханнам̣ абхин̃н̃а̄нам̣ па̄дакабхӯта̄ падха̄набхӯта̄. йатха̄ пат̣хамасутте, татха̄ дутийататийасуттесупи ча чхаабхин̃н̃а̄па̄дака̄ иддхипа̄да̄ катхита̄ти аттхо.

3. чхандасама̄дхисуттаван̣н̣ана̄

825. йо сама̄дхисса ниссайабхӯто чхандо, со идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘чханданти каттукамйата̄чханда’’нти. тасса ча адхипатеййат̣т̣хо ниссайат̣т̣хо, на вина̄ там̣ чхандам̣ нисса̄йа̄ти а̄ха – ‘‘нисса̄йа̄ти ниссайам̣ катва̄, адхипатим̣ катва̄ти аттхо’’ти. падха̄набхӯта̄ти сет̣т̣хабхӯта̄, сет̣т̣хабха̄во ча екассапи чатукиччаса̄дханавасена паваттийа̄, тато ева бахувачананиддесо, падха̄насан̇кха̄рат̣т̣хена падха̄насан̇кхаран̣ато. ‘‘чхандам̣ че нисса̄йа…пе… айам̣ вуччати чхандасама̄дхӣ’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ чханда̄дхипати сама̄дхи чхандасама̄дхӣти адхипатисаддалопам̣ катва̄ сама̄со вуттоти вин̃н̃а̄йати, адхипатисаддаттхадассанавасена ва̄ чхандахетуко, чханда̄дхико ва̄ сама̄дхи чхандасама̄дхи. тена ‘‘чхандасама̄дхина̄ чева падха̄насан̇кха̄рехи падха̄набхӯтасан̇кха̄рехи ча саманна̄гата̄’’ти ваккхати, там̣ а̄нетва̄ самбандхо. падха̄набхӯта̄ти вӣрийабхӯта̄. кечи ваданти – ‘‘сан̇кхатасан̇кха̄ра̄диниваттанаттхам̣ падха̄наггахан̣а’’нти. атха ва̄ там̣ там̣ висесам̣ сан̇кхаротӣти сан̇кха̄ро, саббампи вӣрийам̣. таттха чатукиччаса̄дхакато тадан̃н̃асса ниваттанаттхам̣ падха̄наггахан̣анти. йатха̄ чхандо чхандасама̄дхина̄ чева падха̄насан̇кха̄рехи ча саманна̄гато, евам̣ чхандасама̄дхи чхандена чева падха̄насан̇кха̄рехи ча саманна̄гато. падха̄насан̇кха̄ра̄пи чхандена чева чхандасама̄дхина̄ ча саманна̄гата̄ти тӣсупи падесу саманна̄гатасаддо йоджетаббо. тасма̄ти йасма̄ тайопи чханда̄дайо екачиттуппа̄дапарийа̄панна̄, тасма̄ саббе те дхамма̄ екато катва̄ ‘‘айам̣ вуччати…пе… иддхипа̄до’’ти вуттанти. евам̣ чханда̄дӣнам̣йева четтха иддхипа̄дабха̄во вутто, вибхан̇ге пана тесам̣ иддхибха̄во сампайутта̄нам̣ иддхипа̄дабха̄во вуттоти дассенто ‘‘иддхипа̄давибхан̇ге пана̄’’тиа̄дима̄ха.

ида̄ни несам̣ иддхипа̄дата̄пи самбхаватӣти дассенто ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. таттха чхандан̃хи бха̄вайато падха̄нам̣ катва̄ бха̄вентасса татха̄ паваттапубба̄бхисан̇кха̄равасена иджджхама̄но чхандо иддхи на̄ма, тасса ниссайабхӯта̄ падха̄насан̇кха̄ра̄ иддхипа̄до на̄ма. сесадвайепи есева найо. татха̄ бха̄вайантасса мукхйата̄маттам̣ сандха̄йа вуттам̣, иджджханаттхо пана саббесам̣ сама̄нанти дассенто ‘‘сампайутта…пе… иджджхантийева̄’’ти а̄ха.

иддхипа̄де асан̇карато дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха чханда̄дайоти чхандасама̄дхипадха̄насан̇кха̄ра̄. сесиддхипа̄десӯти вӣрийиддхипа̄да̄дӣсу. таттха вӣрийасама̄дхипадха̄насан̇кха̄расаманна̄гатоти двиккхаттум̣ вӣрийам̣ а̄гатам̣, таттха пуримам̣ сама̄дхивисесам̣, вӣрийа̄дхипатисама̄дхи ева вӣрийасама̄дхӣти дутийам̣ саманна̄гаман̇гадассанам̣. двейева хи саббаттха саманна̄гаман̇га̄ни сама̄дхи падха̄насан̇кха̄ро ча, чханда̄дайо сама̄дхивисесана̄ни, падха̄насан̇кха̄ро пана падха̄навачаненева висесито, на чханда̄дӣхӣти на идха вӣрийа̄дхипатита̄ падха̄насан̇кха̄расса вутта̄ хоти. вӣрийан̃ча сама̄дхим̣ висесетва̄ т̣хитамева саманна̄гаман̇гавасена падха̄насан̇кха̄равачанена вуттанти на̄пи двӣхи вӣрийехи саманна̄гамо вутто хоти. йасма̄ пана чханда̄дӣхи висит̣т̣хо сама̄дхи, татха̄пи висит̣т̣хенева ча тена сампайутто падха̄насан̇кха̄ро сесадхамма̄ ча, тасма̄ сама̄дхивисесана̄нам̣ васена чатта̄ро иддхипа̄да̄ вутта̄, висесанабха̄во ча чханда̄дӣнам̣ там̣там̣авассайадассанавасена хотӣти ‘‘чхандасама̄дхи…пе… иддхипа̄до’’ти еттха ниссайаттхепи па̄да-садде упа̄да̄йат̣т̣хена чханда̄дӣнам̣ иддхипа̄дата̄ вутта̄ хоти, тенева абхидхамме уттарачӯл̣абха̄джанийе ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄ чхандиддхипа̄до’’тиа̄дина̄ (вибха. 457) чханда̄дӣнам̣йева иддхипа̄дата̄ вутта̄, пан̃хапуччхаке ча – ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄ идха бхиккху чхандасама̄дхӣ’’тиа̄дина̄ва (вибха. 431) уддесам̣ катва̄пи пуна чханда̄дӣнам̣йева кусала̄дибха̄во вибхатто. упа̄йиддхипа̄дадассанаттхамева хи ниссайиддхипа̄дадассанам̣ катам̣, ан̃н̃атха̄ чатуббидхата̄ на хотӣти айаметтха па̄л̣ивасена аттхавиниччхайо. таттха упа̄йиддхипа̄дадассанаттхамева̄ти чханда̄дике дхуре джет̣т̣хаке пуббан̇гаме катва̄ ниббаттитасама̄дхи чханда̄дхипатисама̄дхӣти чханда̄дӣнам̣ иддхийа̄ адхигамӯпа̄йадассанам̣ упа̄йиддхипа̄дадассанам̣, тадаттхамева ‘‘татха̄бхӯтасса ведана̄ккхандхо…пе… вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’ти таттха таттха па̄л̣ийам̣ ниссайиддхипа̄дадассанам̣ катам̣ чханда̄дивисит̣т̣ха̄нам̣йева ведана̄ккхандха̄дӣнам̣ адхиппетатта̄. еван̃четам̣ сампат̣иччхитаббам̣, ан̃н̃атха̄ кевалам̣ иддхисампайутта̄нам̣йева кхандха̄нам̣ васена иддхипа̄дабха̄ве гайхама̄не тесам̣ чатуббидхата̄ на хоти висесака̄ран̣абха̄ватоти адхиппа̄йо.

кечӣти уттаравиха̄рава̄сино. аниббаттоти хетупаччайехи на ниббатто, на сабха̄вадхаммо, пан̃н̃аттиматтанти адхиппа̄йо. ва̄дамадданаттха̄йа хоти, абхидхамме ча а̄гато уттарачӯл̣ава̄роти йоджана̄. чатта̄ро иддхипа̄да̄тиа̄ди уттарачӯл̣ава̄радассанам̣. име пана уттарачӯл̣ава̄ре а̄гата̄ иддхипа̄да̄.

рат̣т̣хапа̄латтхеро чханде сати катхам̣ на̄нуджа̄ниссантӣти сатта̄ха̄ни бхатта̄ни абхун̃джитва̄ ма̄та̄питаро ануджа̄на̄петва̄ паббаджитва̄ чхандамева нисса̄йа арахаттам̣ па̄пун̣ӣти а̄ха – ‘‘рат̣т̣хапа̄латтхеро чхандам̣ дхурам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттесӣ’’ти. сон̣аттхероти сукхума̄ласон̣аттхеро. со хи а̄йасма̄ аттано сукхума̄лабха̄вам̣ ачинтетва̄ ативелам̣ чан̇каманена па̄десу ут̣т̣хитесупи усса̄хам̣ ависсадждженто вӣрийам̣ дхурам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттеси. самбхутаттхеро ‘‘читтавато че аламарийан̃а̄н̣адассанависесо иджджхеййа, майхам̣ иджджхеййа̄ти читтам̣ дхурам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттеси. могхара̄джа̄ ‘‘пан̃н̃авато че маггабха̄вана̄ иджджхеййа, майхам̣ иджджхеййа̄’’ти пан̃н̃а̄пуббан̇гамам̣ пан̃н̃а̄дхурам̣ пан̃н̃а̄джет̣т̣хакам̣ катва̄ арахаттам̣ па̄пун̣ӣти а̄ха ‘‘могхара̄джа̄ вӣмам̣сам̣ дхурам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттесӣ’’ти. ида̄ни несам̣ арийа̄нам̣ упат̣т̣ха̄нусса̄хамантаджа̄тисампадам̣ нисса̄йа ран̃н̃о сантике ладдхависесе амаччапутте нидассанабха̄вена дассетум̣ ‘‘таттха йатха̄’’тиа̄дима̄ха. еттха ча пунаппунам̣ чхандуппа̄данам̣ тосанам̣ вийа хотӣти чхандасса упат̣т̣ха̄насадисата̄ вутта̄, тха̄мабха̄вато ча вӣрийасса сӯраттасадисата̄, чинтанаппадха̄натта̄ читтасса мантасам̣видха̄насадисата̄, йонисоманасика̄ра-самбхӯтесу кусаладхаммесу пан̃н̃а̄ сет̣т̣ха̄ти вӣмам̣са̄йа джа̄тисампаттисадисата̄ вутта̄.

4. моггалла̄насуттаван̣н̣ана̄

826. уддхаччапакатика̄ти виккхиттасабха̄ва̄, виббхантачитта̄ти аттхо. анават̣т̣хитата̄йа виппхандитачиттата̄йа виппхандама̄начитта̄. туччхата̄йа нал̣о вийа̄ти нал̣о, ма̄но, уггато нал̣о етесанти уннал̣а̄ти а̄ха – ‘‘уннал̣а̄ти…пе… вуттам̣ хотӣ’’ти. чапала̄ти ча̄палйата̄ на̄ма лолабха̄во. мура̄ти кхаравачана̄, пхарусавачана̄ти аттхо. викин̣н̣ава̄ча̄ на̄ма сампхаппала̄пиноти вуттам̣ ‘‘асам̣йатавачана̄’’тиа̄ди. пат̣ипаттидхамме памут̣т̣ха̄ винат̣т̣ха̄ пат̣ивинат̣т̣ха̄ сати етесанти мут̣т̣хасатӣти а̄ха – ‘‘нат̣т̣хассатино’’ти. уббхантачитта̄ти сама̄дхино абха̄вена уддхачченева упарӯпари бхантачитта̄. па̄катиндрийа̄ абха̄витака̄йата̄йа га̄мада̄рака̄ вийа пакатибхӯтаиндрийа̄. немо вуччати бхӯмийа̄ баддхабха̄ванимиттападесо, гамбхӣро немо етасса̄ти гамбхӣранемо. сут̣т̣ху никха̄тотиа̄ди тасса па̄дасса суппатит̣т̣хитабха̄вадассанам̣.

5. ун̣н̣а̄бхабра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

827. паха̄наттханти ануппа̄дапаха̄наттхам̣.

9. иддха̄дидесана̄суттаван̣н̣ана̄

831. абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ адхиппетам̣ ‘‘иддхила̄бха̄йа паваттатӣ’’ти вачанато.

10. вибхан̇гасуттаван̣н̣ана̄

832. чхандам̣ уппа̄детва̄ти бха̄вана̄чхандам̣ уппа̄детва̄. лӣна̄ка̄роти бха̄вана̄читтасса лайа̄патти. косаджджена вокин̣н̣а̄паджджанам̣ вуттам̣.

евам̣ паса̄да̄бха̄вена читтасса виккхепа̄патти, таттха паса̄дуппа̄данена йам̣ сампахам̣санам̣ иччхитаббам̣, тасса уппа̄дана̄ка̄рам̣ дассетум̣ вуттам̣ ‘‘со буддхадхаммасан̇гхагун̣е а̄ваджджетва̄’’тиа̄ди. ваттхука̄ме а̄раббха виккхитто пунаппунам̣ виккхитто хотийева̄ти вуттам̣ ‘‘анувиккхитто’’ти. уппатхам̣ пат̣ипаннасса читтасса дан̣д̣анат̣т̣хена нигган̣ханат̣т̣хена сутта̄ни ева дан̣д̣оти суттадан̣д̣о, тена суттадан̣д̣ена читтам̣ таджджетва̄. пан̃чака̄магун̣е а̄раббха паватто читтавиккхепо пунаппунам̣ уппаджджатева̄ти вуттам̣ ‘‘анувиккхитто анувисат̣о’’ти.

пурепаччха̄бха̄во каммат̣т̣ха̄насса манасика̄равасена уггахавасена ва̄ти тадубхайам̣ дассетум̣ ‘‘катха’’нтиа̄ди вуттам̣. атилӣна̄дӣсу чатӯсу т̣ха̄несӯти атилӣна̄типаггахитасам̣кхиттаанувиккхиттасан̃н̃итесу чатӯсу т̣ха̄несу. таттха бха̄ванам̣ анаджджхога̄хетва̄ва сан̇кочо атилӣната̄, аджджхога̄хетва̄ анто сан̇кочо сам̣кхиттата̄, антосан̇кхепо атипаггахитата̄, ачча̄раддхавӣрийата̄ анувиккхиттата̄. бахиддха̄ висамавитакка̄нубха̄ванам̣ а̄паджджанто дваттим̣са̄ка̄равасена ат̣т̣хикасан̃н̃а̄васена ва̄ гахетаббанти а̄ха – ‘‘сарӣравасена ведитабба’’нти. тена̄ха ‘‘уддхам̣ па̄датала̄’’тиа̄ди (дӣ. ни. 2.377; ма. ни. 1.110).

ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асан̇карато а̄кирӣйанти пака̄рато т̣хапӣйантӣти а̄ка̄ра̄, бха̄га̄ти а̄ха – ‘‘йехи а̄ка̄рехӣти йехи кот̣т̣ха̄сехӣ’’ти. лин̇гӣйати саллаккхӣйатӣти лин̇гам̣, сан̣т̣ха̄нам̣. нимӣйати ниддха̄ретва̄ париччхиндӣйатӣти нимиттам̣, упат̣т̣ха̄нам̣. йо бхиккхӯтиа̄ди а̄локасан̃н̃ам̣ йо угган̣ха̄ти, там̣ дассанам̣. ан̇ган̣ети виват̣ан̇ган̣е. а̄локасан̃н̃ам̣ манасикароти раттийам̣. вӣрийа̄дӣсупӣти йатха̄ ‘‘идха бхиккху чхандам̣ уппа̄детва̄’’ти чханде виттха̄ранайо вутто, вӣрийа̄дӣсупи есо ева виттха̄ранайо йоджетаббо.

па̄са̄дакампанаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. айогул̣авагго

2. айогул̣асуттаван̣н̣ана̄

834. имина̄ чатумаха̄бхӯтамайена̄ти имина̄ саббалокапаччаккхена чатӯхи маха̄бхӯтехи ниббаттена чатумаха̄бхӯтамайена. маномайо пана ниммитака̄йо бхагавато ручивасена паресам̣ паччаккхо хоти. ома̄тӣти авама̄ти. ава-пуббо хи ма̄-саддо саттиаттхопи хотӣти ‘‘пахоти саккотӣ’’ти аттхо вутто. асамбхиннападанти аса̄дха̄ран̣ападам̣ ан̃н̃аттха ана̄гататта̄. ка̄йасса читте самодаханам̣ а̄ропанам̣ таннисситата̄каран̣ан̃ча аттхато читтагатийа̄ паваттанамева̄ти а̄ха ‘‘читтагатийа̄ песетӣ’’ти.

таттха читтагатигаманам̣ на̄ма читтавасена ка̄йасса парин̣а̄манена ‘‘айам̣ ка̄йо имам̣ читтам̣ вийа хотӯ’’ти ка̄йасса читтена сама̄нагатиката̄т̣хапанам̣. катхам̣ пана ка̄йо дандхапаваттико лахупаваттина̄ читтена сама̄нагатико хотӣти? на саббатха̄ сама̄нагатико. йатхева хи ка̄йавасена читтапарин̣а̄мане читтам̣ саббатха̄ ка̄йена сама̄нагатикам̣ на хоти. на хи када̄чи там̣ сабха̄васиддхена аттано кхан̣ена аваттитва̄ дандхавуттикасса рӯпадхаммасса васена паваттитум̣ саккоти, ‘‘идам̣ читтам̣ айам̣ ка̄йо вийа хотӯ’’ти пана адхит̣т̣ха̄нена дандхагатикасса ка̄йасса ануваттанато йа̄ва иччхитат̣т̣ха̄наппатти, та̄ва ка̄йагатиануломенева хутва̄ санта̄навасена паваттама̄нам̣ читтам̣ ка̄йагатийа̄ парин̣а̄митам̣ на̄ма хоти. евам̣ ‘‘айам̣ ка̄йо идам̣ читтам̣ вийа хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄нена пагева сукхалахусан̃н̃а̄йа сампа̄дитатта̄ абха̄витиддхипа̄да̄нам̣ вийа дандхам̣ аваттитва̄ йатха̄ лахукам̣ катипайачиттава̄ренева иччхитат̣т̣ха̄наппатти хоти, евам̣ паваттама̄но ка̄йо читтагатийа̄ парин̣а̄мито на̄ма хоти, на екачиттаккхан̣енева иччхитат̣т̣ха̄наппаттийа̄, еван̃ча катва̄ ба̄ха̄самин̃джанапаса̄ран̣ӯпама̄пи упача̄рена вина̄ сут̣т̣хутарам̣ йутта̄ хотӣти. ан̃н̃атха̄ дхаммата̄виломата̄ сийа̄, на̄пи дхамма̄нам̣ лаккхан̣ан̃н̃атхаттам̣ иддхибалена ка̄тум̣ сакка̄, бха̄ван̃н̃атхаттамева пана ка̄тум̣ сакка̄ти.

3-10. бхиккхусутта̄диван̣н̣ана̄

835-842. ‘‘двиннам̣ пхала̄на’’нти а̄гатасуттам̣ сандха̄йа ‘‘две пхала̄ни а̄дим̣ катва̄’’ти вуттам̣. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

айогул̣аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

иддхипа̄дасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. ануруддхасам̣йуттам̣

1. рахогатавагго

1-2. пат̣хамарахогатасутта̄диван̣н̣ана̄

899-900. чхаттим̣са̄йа т̣ха̄несӯти аджджхаттам̣ ка̄йе самудайадхамма̄нупассӣ, вайо, самудайавайо, бахиддха̄ самудайо, вайо, самудайавайо, аджджхаттабахиддха̄ самудайо, вайо, самудайавайадхамма̄нупассӣти нава анупассана̄, татха̄ ведана̄йа читте дхаммесӯти евам̣ чхаттим̣са̄йа т̣ха̄несу. дутийе два̄дасасу т̣ха̄несӯти ка̄йе аджджхаттам̣ бахиддха̄ аджджхаттабахиддха̄, ведана̄йа читте дхаммесӯти евам̣ два̄дасасу т̣ха̄несу.

3. сутанусуттаван̣н̣ана̄

901. има̄йа па̄л̣ийа̄ти има̄йа хӣнаттикапа̄л̣ийа̄. име дхамма̄ хӣна̄ ла̄макат̣т̣хена. име дхамма̄ маджджхима̄ хӣнапан̣ӣта̄нам̣ маджджхе бхава̄ти. уттамат̣т̣хена аттаппакат̣т̣хена падха̄набха̄вам̣ нӣта̄ти пан̣ӣта̄.

4-7. пат̣хамакан̣д̣акӣсутта̄диван̣н̣ана̄

902-905. кан̣д̣ака̄ етисса̄ аттхӣти кан̣д̣акӣ, карамандагаччхо. осадхибха̄ва̄пеккха̄йа иттхилин̇ганиддесо, таббахулата̄йа там̣ ванам̣ ‘‘кан̣д̣акӣвана’’нтева пан̃н̃а̄йиттха. сахассалоканти сахассачаккава̄л̣алокам̣. дасачаккава̄л̣асахассам̣ ека̄ваджджанасса а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати татха̄ а̄локавад̣д̣ханасса кататта̄.

9. амбапа̄ливанасуттаван̣н̣ана̄

907. арахаттабха̄вадӣпаканти арахаттасса аттхибха̄вадӣпакам̣. ‘‘арахаттабха̄вадӣпика’’нти ва̄ па̄т̣хо.

рахогатаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийаваггаван̣н̣ана̄

909-922. дасабалан̃а̄н̣анти дасавидхабалан̃а̄н̣ам̣. екадесена̄ти падесавасена. са̄вака̄нампи аттано абхинӣха̄ра̄нурӯпам̣ н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти те ка̄лападесавасена чева йатха̄паричайасаттападесавасена ча т̣ха̄на̄нӣти джа̄нанти, самма̄самбуддха̄нам̣ пана анантан̃а̄н̣ата̄йа саббаттхева аппат̣ихатамева н̃а̄н̣анти а̄ха – ‘‘саббан̃н̃убуддха̄нам̣ пана̄’’тиа̄ди. етам̣ дасабалан̃а̄н̣ам̣ анантависайатта̄ ниппадесам̣ анӯната̄йа сабба̄ка̄рапарипӯрам̣.

дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ануруддхасам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. джха̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄

923. джха̄насам̣йуттам̣ сувин̃н̃еййамева, миссаканти ваданти.

джха̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. а̄на̄па̄насам̣йуттам̣

1. екадхаммавагго

1. екадхаммасуттаван̣н̣ана̄

977. еттха̄ти етасмим̣ пат̣хамасутте. вуттамева, тасма̄ таттха вуттанайенева ведитаббанти адхиппа̄йо.

6. арит̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄

982. но-саддо пуччха̄йам̣, тасма̄ нӯти имина̄ сама̄наттхоти а̄ха ‘‘бха̄ветха нӯ’’ти. ка̄маччхандоти ваттхука̄месу иччха̄ти а̄ха ‘‘пан̃чака̄магун̣икара̄го’’ти. два̄дасасу а̄йатанадхаммесу сапарасантатипарийа̄паннесу. имина̄ ка̄маччхандаппаха̄накиттанена пат̣игхасан̃н̃а̄пат̣ивинайакиттанена ча ана̄га̄мимаггам̣ катхети пан̃чорамбха̄гийасан̃н̃оджанасамуччхедасса бйа̄кататта̄. випассанам̣ дассентоти ‘‘випассанам̣ ануйун̃джатха̄’’ти дассенто.

8. падӣпопамасуттаван̣н̣ана̄

984. ‘‘нева ка̄йопи киламати на чаккхӯнӣ’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ падуддха̄ро като. ‘‘ка̄йопи киламати, чаккхӯнипи вихан̃н̃антӣ’’ти ватва̄ йаттха йатха̄ хоти, та̄ни дассетум̣ ‘‘дха̄тукаммат̣т̣ха̄насмим̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. чаккхӯни пханданти киламантӣтиа̄ди ативелам̣ упаниджджха̄йане хотӣти катва̄ вуттам̣. имасмим̣ пана каммат̣т̣ха̄нети а̄на̄па̄накаммат̣т̣ха̄не. евама̄ха̄ти ‘‘бхиккху чепи а̄кан̇кхеййа, нева ка̄йо киламеййа̄’’ти евама̄ха.

лаббхатӣти ат̣т̣хакатха̄дхиппа̄йе т̣хатва̄ вуттам̣, парато а̄гатена тхерава̄дена со аниччхито. на хи та̄ракарӯпамутта̄вал̣ика̄дисадисам̣ нимиттӯпат̣т̣ха̄на̄ка̄раматтам̣ кхан̣аматтат̣т̣ха̄йинам̣ касин̣анимиттесу вийа уггха̄т̣анам̣ ка̄тум̣ саккоти. тена̄ха ‘‘на лаббхатева̄’’ти. а̄нисам̣садассанаттхам̣ гахито, а̄на̄па̄нассатисама̄дхисмим̣ сиддхе айам̣ гун̣о сукхенева иджджхатӣти. йасма̄ бхиккхӯти имасмим̣ ва̄ре на̄гатанти йатха̄ пуримава̄ре ‘‘бхиккху чепи а̄кан̇кхеййа̄’’ти а̄гатам̣, евам̣ идха ‘‘бха̄вите кхо, бхиккхаве, а̄на̄па̄нассатисама̄дхимхӣ’’ти а̄гатава̄ре бхиккхуггахан̣амакатам̣, тасма̄ ‘‘со’’ти на вуттам̣.

9. веса̄лӣсуттаван̣н̣ана̄

985. па̄ка̄рапариккхепавад̣д̣ханена̄ти па̄ка̄рапариккхепена бхӯмийа̄ вад̣д̣ханена. ра̄джагахаса̄ваттхийо вийа идампи ча нагарам̣…пе… сабба̄ка̄равепуллатам̣ паттам̣. анекапарийа̄йена̄ти еттха парийа̄йасаддо ка̄ран̣авачаноти а̄ха ‘‘анекехи ка̄ран̣ехӣ’’ти, айам̣ ка̄йо авин̃н̃а̄н̣акопи савин̃н̃а̄н̣акопи евампи асубхо евампи асубхоти на̄на̄видхехи ка̄ран̣ехӣти аттхо. асубха̄ка̄расандассанаппаваттанти кеса̄дивасена таттха̄пи ван̣н̣а̄дито асубха̄ка̄расса саббасо дассанавасена паваттам̣. ка̄йавиччханданӣйакатханти аттано парасса ча караджака̄йе виччхандануппа̄данакатхам̣. муттам̣ ва̄тиа̄дина̄ бйатирекамукхена ка̄йасса аманун̃н̃атам̣ дассети. таттха а̄дито тӣхи падехи адассанӣйата̄йа аса̄раката̄йа ча, маджджхе чатӯхи дуггандхата̄йа, анте екена лесаматтенапи манун̃н̃ата̄бха̄вамасса дассети. атха кхотиа̄дина̄ анвайато сарӯпенева аманун̃н̃ата̄йа дассанам̣. ‘‘кесалома̄дӣ’’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ вибха̄гена дассетум̣ ‘‘йепӣ’’тиа̄ди вуттам̣.

ван̣н̣ентоти виттха̄ренто. асубха̄йа̄ти асубхама̄тика̄йа. пха̄тикамманти бахулӣка̄ро. килесачорехи анабхибхаванӣйатта̄ джха̄нам̣ ‘‘читтаман̃джӯса’’нти вуттам̣. нисса̄йа̄ти па̄дакам̣ катва̄.

апаре пана ‘‘тасмим̣ кира аддхама̄се на кочи буддхавенеййо ахоси, тасма̄ бхагава̄ евама̄ха – ‘иччха̄махам̣, бхиккхаве’тиа̄дӣ’’ти ваданти. паре кира̄ти кира-саддо аручисам̣сӯчанаттхо. тена̄ха ‘‘идам̣ пана иччха̄матта’’нти.

анекака̄ран̣асаммиссоти еттха ка̄ран̣ам̣ на̄ма ка̄йасса асучидуггандхаджегуччхапат̣икӯлата̄ва. саббамакам̣сӯти путхуджджана̄ на̄ма са̄ваджджепи таттха анаваджджасан̃н̃ино хутва̄ каран̣ака̄ра̄панасаманун̃н̃ата̄бхедам̣ саббам̣ па̄пам̣ акам̣су. ка̄мам̣ даса̄нуссатиггахан̣енева а̄на̄па̄нассати гахита̄, са̄ пана таттха саннипатитабхиккхӯсу бахӯнам̣ саппа̄йа̄ са̄ттхика̄ ча, тасма̄ пуна гахита̄. татха̄ хи бхагава̄ тамева каммат̣т̣ха̄нам̣ имасмим̣ сутте катхеси. а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄ асубхакаммат̣т̣ха̄насадиса̄, чатта̄ро пана а̄руппа̄ а̄дикаммика̄нам̣ айогйа̄ти тесам̣ идха аггахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣.

веса̄лим̣ упанисса̄йа̄ти веса̄лӣнагарам̣ гочарага̄мам̣ катва̄. мухуттенева̄ти саттхари саддхамме ча га̄равена упагатабхиккхӯнам̣ вачанасаманантарамева ут̣т̣хахим̣сӯти катва̄ вуттам̣. буддхака̄ле кира бхиккхӯ бхагавато сандесам̣ сираса̄ сампат̣иччхитум̣ охитасота̄ вихаранти.

а̄на̄па̄напаригга̄хика̄йа̄ти асса̄сапасса̄се паригган̣ханавасена паватта̄йа сатийа̄. сампайутто сама̄дхӣти та̄йа сампайуттаан̃н̃аман̃н̃апаччайабхӯта̄йа уппанно сама̄дхи. а̄на̄па̄нассатийам̣ ва̄ сама̄дхӣти имина̄ упаниссайапаччайасабха̄вампи дассети, убхайаттха̄пи сахаджа̄та̄дӣнам̣ саттаннампи паччайа̄нам̣ васена паччайабха̄вам̣ дассети. ‘‘йатха̄пат̣ипанна̄ ме са̄вака̄ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не бха̄вентӣ’’тиа̄дӣсу уппа̄данавад̣д̣ханат̣т̣хена бха̄вана̄ти вуччатӣти тадубхайавасена аттхам̣ дассенто ‘‘бха̄витоти уппа̄дито вад̣д̣хито ва̄’’ти а̄ха. таттха бха̄вам̣ виджджама̄натам̣ ито гатоти бха̄вито, уппа̄дито пат̣иладдхаматтоти аттхо. уппанно пана ладдха̄севано бха̄вито, пагун̣абха̄вам̣ а̄па̄дито вад̣д̣хитоти аттхо. бахулӣкатоти бахулам̣ паваттито. тена а̄ваджджана̄дивасӣбха̄ваппаттима̄ха. йо хи васӣбха̄вама̄па̄дито, со иччхитиччхитаккхан̣е сама̄паджджитаббато пунаппунам̣ паваттиссати. тена вуттам̣ ‘‘пунаппунам̣ като’’ти. йатха̄ ‘‘идхева, бхиккхаве, саман̣о (ма. ни. 1.139; а. ни. 4.241), вивиччева ка̄мехӣ’’ти (дӣ. ни. 1.226; ма. ни. 1.271; сам̣. ни. 2.152; а. ни. 4.123) ча евама̄дӣсу пат̣хамападе вутто ева-саддо дутийа̄дӣсупи вуттойева хоти, евамидха̄пӣти а̄ха ‘‘убхайаттха евасаддена нийамо ведитаббо’’ти. убхайаттха нийамена ладдхагун̣ам̣ дассетум̣ ‘‘айам̣ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.

асубхакаммат̣т̣ха̄нанти асубха̄рамман̣ам̣ джха̄нама̄ха. тан̃хи асубхесу йогакаммабха̄вато йогино сукхависеса̄нам̣ ка̄ран̣абха̄вато ча ‘‘асубхакаммат̣т̣ха̄на’’нти вуччати. кеваланти имина̄ а̄рамман̣ам̣ ниваттети. пат̣иведхавасена̄ти джха̄напат̣иведхавасена. джха̄нан̃хи бха̄вана̄висесена иджджхантам̣ аттано висайам̣ пат̣ивиджджхантамева паваттати йатха̄сабха̄вато пат̣ивиджджхийати ча̄ти пат̣иведхоти вуччати. ол̣а̄рика̄рамман̣атта̄ти бӣбхаччха̄рамман̣атта̄. пат̣икӯла̄рамман̣атта̄ти джигуччхитабба̄рамман̣атта̄. парийа̄йена̄ти ка̄ран̣ена, лесантарена ва̄. а̄рамман̣асантата̄йа̄ти ануккамена вичитаббатам̣ патта̄рамман̣асса парамасукхуматам̣ сандха̄йа̄ха. сантехи саннисинне а̄рамман̣е паваттама̄но дхаммо сайампи саннисиннова хоти. тена̄ха ‘‘санто вӯпасанто ниббуто’’ти, ниббутасаббапарил̣а̄хоти аттхо. а̄рамман̣асантата̄йа тада̄рамман̣а̄нам̣ дхамма̄нам̣ сантата̄ локуттарадхамма̄рамман̣а̄хи паччавеккхан̣а̄хи ведитабба̄.

на̄сса сантапан̣ӣтабха̄ва̄вахам̣ кин̃чи сечананти асечанако. асечанакатта̄ ана̄ситтако, ана̄ситтакатта̄ ева аббокин̣н̣о, асаммиссо парикамма̄дина̄. тато ева па̄т̣ийекко висум̣йевеко. а̄вен̣ико аса̄дха̄ран̣о. саббаметам̣ сарасато ева сантабха̄вам̣ дассетум̣ вуттам̣, парикаммам̣ ва̄ сантабха̄ванимиттам̣. парикамманти ча касин̣акаран̣а̄динимиттуппа̄дапарийоса̄нам̣, та̄дисам̣ еттха наттхӣти адхиппа̄йо. тада̄ хи каммат̣т̣ха̄нам̣ нирасса̄датта̄ асантам̣ аппан̣ӣтам̣ сийа̄. упача̄ре ва̄ наттхи еттха сантата̄ти йоджана̄. йатха̄ упача̄раккхан̣е нӣваран̣а̄дивигамена ан̇гапа̄тубха̄вена ча паресам̣ сантата̄ хоти, на евамимасса. айам̣ пана а̄дисаманна̄…пе… пан̣ӣто ча̄ти йоджана̄. кечӣти уттаравиха̄рава̄сино. ана̄ситтакоти упасечанена ана̄ситтако. тена̄ха – ‘‘оджаванто’’ти оджавантасадисоти аттхо. мадхуроти ит̣т̣хо. четасикасукхапат̣ила̄бхасам̣ваттанам̣ тикачатуккаджджха̄навасена, упеккха̄йа ва̄ сантабха̄вена сукхагатикатта̄ саббесампи джха̄на̄нам̣ васена ведитаббам̣. джха̄насамут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпапхут̣т̣хасарӣрата̄васена пана ка̄йикасукхапат̣ила̄бхасам̣ваттанам̣ дат̣т̣хаббам̣, тан̃ча кхо джха̄нато вут̣т̣хитака̄ле. имасмим̣ паккхе ‘‘аппитаппитаккхан̣е’’ти идам̣ хетумхи бхуммавачанам̣ дат̣т̣хаббам̣.

авиккхамбхитети джха̄нена сакасанта̄нато анӣхате аппахӣне. акосалласамбхӯтети акосаллам̣ вуччати авиджджа̄, тато самбхӯте. авиджджа̄пуббан̇гама̄ хи саббе па̄падхамма̄. кхан̣енева̄ти аттано паваттиккхан̣енева. антарадха̄петӣти еттха антарадха̄панам̣ вина̄санам̣, там̣ пана джха̄накаттукам̣ идха̄дхиппетанти парийут̣т̣ха̄наппаха̄нам̣ хотӣти а̄ха – ‘‘виккхамбхетӣ’’ти. вӯпасаметӣти висесена упасамети. висесена упасаманам̣ пана саммадева упасаманам̣ хотӣти а̄ха ‘‘сут̣т̣ху упасаметӣ’’ти. са̄саникасса джха̄набха̄вана̄ йебхуййена ниббедхабха̄гийа̄ хотӣти а̄ха ‘‘ниббедхабха̄гийатта̄’’ти. арийамаггасса па̄дакабхӯто айам̣ сама̄дхи ануккамена вад̣д̣хитва̄ арийамаггабха̄вам̣ упагато вийа хотӣти а̄ха ‘‘анупуббена арийамаггавуд̣д̣хиппатто’’ти. айам̣ панаттхо вира̄ганиродхапат̣иниссагга̄нупассана̄нам̣ васена саммадева йуджджати. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

10. кимиласуттаван̣н̣ана̄

986. тхероти а̄нандаттхеро. айам̣ десана̄ти ‘‘катхам̣ вибха̄вито ну кхо кимила̄’’тиа̄дина̄ паватта̄ десана̄. ка̄йан̃н̃атаранти рӯпака̄йе ан̃н̃атаракот̣т̣ха̄се. еванти йатха̄ а̄на̄па̄нам̣ ануссаранто бхиккху ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ джа̄то, евам̣ саббаттха ва̄ресу ведана̄нупассӣтиа̄ди аттхо ведитаббо.

десана̄сӣсанти десана̄падесам̣. манасика̄рападесена ведана̄ вутта̄ти там̣ саббам̣ сарӯпато ан̃н̃а̄падесато ападисати. йатхева хӣтиа̄дина̄ таттха нидассанам̣ дассети. читтасан̇кха̄рапададвайети ‘‘читтасан̇кха̄рапат̣исам̣ведӣ пассамбхайам̣ читтасан̇кха̄ра’’нти етасмим̣ пададвайе.

евам̣ сантепӣти пӣтиманасика̄рачиттасан̇кха̄рападесена йади ведана̄ вутта̄, евам̣ сантепи. еса̄ йатха̄вутта̄ ведана̄ а̄рамман̣ам̣ на хоти. ведана̄рамман̣а̄ ча анупассана̄, тасма̄ ведана̄нупассана̄ на йуджджати. йади евам̣ маха̄сатипат̣т̣ха̄на̄дӣсу ‘‘ведана̄ ведийатӣ’’ти вуттам̣, там̣ катханти а̄ха – ‘‘маха̄сатипат̣т̣ха̄на̄дӣсупӣ’’тиа̄ди. таттха сукха̄дӣнам̣ ваттхунти сукха̄дӣнам̣ уппаттийа̄ ваттхубхӯтам̣ рӯпасадда̄дим̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ ведийати, на пуггало пуггалассева абха̄вато. ведана̄ппаваттим̣ упа̄да̄йа нисса̄йа йатха̄ ‘‘пуггало веданам̣ ведийатӣ’’ти воха̄раматтам̣ хоти. евам̣ идха̄пи ведана̄йа асса̄сапасса̄се а̄раббха паватти, татха̄ паваттаманасика̄расӣсена ‘‘ведана̄су ведана̄нупассӣ бхиккху тасмим̣ самайе вихаратӣ’’ти вутто. там̣ сандха̄йа̄ти там̣ ведана̄йа а̄рамман̣абха̄вам̣ сандха̄йа. а̄дӣнам̣ пада̄нам̣. етасса ‘‘ведана̄нупассана̄ на йуджджатӣ’’ти вуттаануйогасса.

саппӣтике две джха̄не сама̄паджджатӣти пӣтисахагата̄ни пат̣хамадутийаджджха̄на̄ни пат̣ипа̄т̣ийа̄ сама̄паджджати. тасса̄ти тена. пат̣исам̣видитасадда̄пеккха̄йа хи каттуаттхе етам̣ са̄мивачанам̣. сама̄паттиккхан̣ети сама̄паджджанаккхан̣е. джха̄напат̣ила̄бхена̄ти джха̄нена саман̇гӣбха̄вена. а̄рамман̣атоти а̄рамман̣амукхена тада̄рамман̣аджха̄напарийа̄панна̄ пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти, а̄рамман̣асса пат̣исам̣видитатта̄ти вуттам̣ хоти. йатха̄ на̄ма саппапарийесанам̣ чарантена тасса а̄сайе пат̣исам̣видите сопи пат̣исам̣видито хоти манта̄гадабалена тасса гахан̣асса сукаратта̄, евам̣ пӣтийа̄ а̄сайабхӯте а̄рамман̣е пат̣исам̣видите са̄ пӣти пат̣исам̣видита̄ва хоти салаккхан̣ато са̄ман̃н̃алаккхан̣ато ча тасса̄ гахан̣асса сукаратта̄. випассанаккхан̣ети випассана̄пан̃н̃а̄йа тиккхависадабха̄ваппатта̄йа висайато дассанаккхан̣е. лаккхан̣аппат̣иведхена̄ти пӣтийа̄ салаккхан̣асса са̄ман̃н̃алаккхан̣асса ча пат̣ивиджджханена. йан̃хи пӣтийа̄ висесато са̄ман̃н̃ато ча лаккхан̣ам̣, тасмим̣ видите са̄ йа̄тха̄вато видита̄ ева хоти. тена̄ха ‘‘асаммохато пӣти пат̣исам̣видита̄ хотӣ’’ти.

ида̄ни таматтхам̣ па̄л̣ийа̄ ева вибха̄ветум̣ ‘‘вуттан̃хета’’нтиа̄дима̄ха. таттха дӣгхам̣ асса̄савасена̄ти дӣгхасса асса̄сасса а̄рамман̣абхӯтасса васена. паджа̄нато са̄ пӣти пат̣исам̣видита̄ хотӣти самбандхо. читтасса екаггатам̣ авиккхепам̣ паджа̄натоти джха̄напарийа̄паннам̣ ‘‘авиккхепо’’ти ладдхана̄мам̣ читтассекаггатам̣ там̣сампайутта̄йа пан̃н̃а̄йа паджа̄нато. йатха̄ хи а̄рамман̣амукхена пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти, евам̣ там̣сампайуттадхамма̄пи а̄рамман̣амукхена пат̣исам̣видита̄ ева хонтӣти. сати упат̣т̣хита̄ хотӣти дӣгхам̣ асса̄савасена джха̄насампайутта̄ сати тасмим̣ а̄рамман̣е упат̣т̣хита̄ а̄рамман̣амукхена джха̄непи упат̣т̣хита̄ на̄ма хоти. та̄йа сатийа̄ти евам̣ упат̣т̣хита̄йа та̄йа сатийа̄ йатха̄вуттена тена н̃а̄н̣ена суппат̣ивидитатта̄ а̄рамман̣асса тасса васена тада̄рамман̣а̄ са̄ пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти. дӣгхам̣ пасса̄савасена̄тиа̄дӣсупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. тена вуттам̣ ‘‘етенева найена авасесапада̄нипи аттхато ведитабба̄нӣ’’ти.

йатхева̄тиа̄дӣсу айам̣ сан̇кхепаттхо – джха̄напат̣ила̄бхена йатха̄ а̄рамман̣ато пӣтиа̄дайо пат̣исам̣видита̄ хонти тена вина̄ тесам̣ аппаваттанато. евам̣ джха̄насампайуттена там̣парийа̄паннена ведана̄сан̇кха̄таманасика̄рапат̣ила̄бхена а̄рамман̣ато ведана̄ пат̣исам̣видита̄ хоти арун̣уггамена вийа сӯрийасса тена вина̄ ведана̄йа аппаваттанато. тасма̄ вуттанайена атисайаппаватти ведана̄ суппат̣ивидита̄, тасма̄ сувуттаметанти пуббе вуттачоданам̣ нира̄кароти.

а̄рамман̣ети асса̄сапасса̄санимиттам̣ вадати. читта̄нупассӣйева на̄меса хоти асаммохато читтасса пат̣исам̣видитатта̄. тена̄ха ‘‘тасма̄’’тиа̄ди. читтапат̣исам̣видитавасена̄ти а̄ди-саддена итара̄ тиссопи читта̄нупассана̄ сан̇ган̣ха̄ти.

соти дхамма̄нупассанам̣ ануйутто бхиккху. йам̣ там̣ паха̄нам̣ паха̄йакан̃а̄н̣ам̣. пан̃н̃а̄йа̄ти апара̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа аниччавира̄га̄дито дисва̄ дувидха̄йапи аджджхупеккхита̄ хоти. идан̃хи чатукканти аничча̄нупассана̄дивасена вуттам̣ чатуккам̣. тасса̄пи дхамма̄нупассана̄йа. паджахатӣти паха̄нанти а̄ха ‘‘ниччасан̃н̃ам̣…пе… паха̄накаран̃а̄н̣ам̣ адхиппета’’нти. випассана̄парампаранти пат̣ипа̄т̣ийа̄ випассанама̄ха. патхапат̣ипаннам̣ аджджхупеккхатӣти маджджхима̄йа пат̣ипаттийа̄ саммадева вӣтхипат̣ипаннам̣ бха̄вана̄читтам̣ паггаханиггаха̄нам̣ акаран̣ена аджджхупеккхати. екато упат̣т̣ха̄нанти йасма̄ маджджхимасаматхавӣтхина̄тиваттийа̄ таттха ча паккханданена индрийа̄нам̣ екарасабха̄вена, татрамаджджхаттата̄йа бха̄вато ависесам̣ екаггабха̄вӯпагаманена екантато упат̣т̣ха̄ти, тасма̄ на таттха кин̃чи ка̄таббанти аджджхупеккхати. таттха̄ти евам̣ аджджхупеккхане. сахаджа̄та̄нампи аджджхупеккхана̄ хоти тесам̣ паваттана̄ка̄расса аджджхупеккханато. ‘‘пан̃н̃а̄йа дисва̄’’ти вуттатта̄ а̄рамман̣ааджджхупеккхана̄ адхиппета̄. на кевалам̣ нӣваран̣а̄дидхамме аджджхупеккхита̄, атха кхо абхиджджха̄ …пе… пан̃н̃а̄йа дисва̄ аджджхупеккхита̄ хотӣти йоджана̄.

пам̣супун̃джат̣т̣ха̄нийасса килесасса уппаттит̣т̣ха̄надассанаттхам̣ ‘‘чатумаха̄патхо вийа чха а̄йатана̄ни’’иччева вуттам̣. ка̄йа̄дайо чатта̄ро а̄рамман̣асатипат̣т̣ха̄на̄. чатӯсу а̄рамман̣есӯти ка̄йа̄дӣсу чатӯсу а̄рамман̣есу паватта̄ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ пам̣супун̃джат̣т̣ха̄нийасса килесасса упахананато.

екадхаммаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийавагго

1-2. иччха̄нан̇галасутта̄диван̣н̣ана̄

987-988. касма̄тиа̄ди виха̄расама̄паттиа̄чиккхан̣е ка̄ран̣ам̣ вибха̄ветум̣ а̄раддхам̣.

ева-ва̄ка̄роти ева-ка̄ро ва̄-ка̄ро ча. екантасантатта̄ екантена сантаманасика̄рабха̄вато. секкхавачаненева тесам̣ сиккхитаббасса аттхибха̄ве сиддхепи сиккхитаббарахитесу тесупи секкхапарийа̄йасса вуччама̄натта̄ сиккхитаббасаддена секкхе висесетва̄ вутта̄. а̄саваккхайаттхам̣ сиккхитаббасса абха̄вепи дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄раттхам̣ джха̄на̄дисиккханена вина̄ сиккхитабба̄бха̄ва̄ ‘‘асеккха̄ на̄ма̄’’ти вутта̄. буддха̄нам̣ пана саббасо саммадева паринит̣т̣хитасиккхатта̄ ‘‘сиккха̄мӣ’’ти на вуттам̣. а̄на̄па̄наджджха̄напхаласама̄патти татха̄гатавиха̄ро.

3-10. пат̣хамаа̄нандасутта̄диван̣н̣ана̄

989-996. аничча̄дивасена̄ти аниччадуккха̄наттавасена. павичинати пака̄рехи вичинати. никкилеса̄ти апагатакилеса̄ виккхамбхитакилеса̄. пӣтисамбоджджхан̇го, пассаддхисамбоджджхан̇готи па̄т̣хо.

йа̄йа аносакканам̣ анативаттанан̃ча хоти, айам̣ татрамаджджхаттупеккха̄ маджджхатта̄ка̄роти вутта̄. екачиттаккхан̣ика̄ти екачиттуппа̄дапарийа̄паннатта̄.

чаттуннам̣ чатукка̄нам̣ васена сол̣асаккхаттука̄. а̄на̄па̄насанниссайена паваттатта̄ а̄рамман̣авасена паватта̄ а̄на̄па̄на̄рамман̣а̄пи апарабха̄ге сати а̄на̄па̄нассатӣти парийа̄йена ваттаббатам̣ арахатӣти ‘‘а̄на̄па̄нассати миссака̄ катхита̄’’ти вуттам̣. а̄на̄па̄намӯлака̄ти а̄на̄па̄насанниссайена паватта̄ сатипат̣т̣ха̄на̄. тесам̣ мӯлабхӯта̄ти тесам̣ сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ мӯлака̄ран̣абхӯта̄. боджджхан̇гамӯлака̄ти боджджхан̇гапаччайабхӯта̄. тепи боджджхан̇га̄ти ете вӣсати сатипат̣т̣ха̄нахетука̄ боджджхан̇га̄. виджджа̄вимуттипӯрака̄ти татийавиджджа̄йа тасса пхаласса ча парипӯран̣авасена паватта̄ боджджхан̇га̄. пхаласампайутта̄ти чатуттхапхаласампайутта̄, чатуббидхапхаласампайутта̄ ва̄.

дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

а̄на̄па̄насам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. сота̄паттисам̣йуттам̣

1. вел̣удва̄равагго

1. чаккаваттира̄джасуттаван̣н̣ана̄

997. ануггахагарахан̣есу нипа̄тоти анугган̣ханагарахаттхаджотако нипа̄то. киметтха анугган̣ха̄ти, ким̣ ва̄ гарахатӣти а̄ха ‘‘чатунна’’нтиа̄ди. таттха анугган̣ханто ануччхавикам̣ катва̄ ган̣ханто. гараханто нинданто. иссарасӣло иссаро, тасса бха̄во иссарийам̣, пабхута̄. адхӣнам̣ пати адхипати, тасса бха̄во а̄дхипаччам̣, са̄мибха̄воти а̄ха – ‘‘иссарийа̄дхипачча’’нтиа̄ди. анантака̄нӣти антарахита̄ни.

авеччаппаса̄дена̄ти ваттхуттайасса гун̣е йа̄тха̄вато авечча пависитва̄ паса̄до. со пана кеначи чаланарахитоти а̄ха ‘‘ачалаппаса̄дена̄’’ти. маггена̄ти арийамаггена. а̄гатаппаса̄до тасса адхигамена ладдхаппаса̄до. апуббам̣ ачариманти екаджджхам̣. арийаса̄вака̄нан̃хи арийамагго уппаджджантова тӣсу ваттхӯсу авеччаппаса̄дам̣ а̄ваханто ева уппаджджати. тесанти висайабхӯта̄нам̣ тин̣н̣ам̣ ваттхӯнам̣ васена тидха̄ вутто. йасма̄ ча аттхато еко, тасма̄ва нинна̄на̄каран̣о хоти паваттат̣т̣ха̄набхеде сатипи. арийаса̄вакасса хӣтиа̄дина̄ найена таматтхам̣ виварати. паса̄до окаппана̄. пемам̣ бхатти. га̄равам̣ гарукаран̣ам̣. махантам̣ ул̣а̄рам̣. етам̣ вибха̄гена наттхи саббаттха сама̄натта̄.

еванти бхавантарепи акопанӣйата̄йа. садисавасена̄ти ан̃н̃ехи акхан̣д̣а̄дӣхи садисавасена. тена̄ха ‘‘мукхават̣т̣и йан̃хи чхинне’’тиа̄ди. кхан̣д̣а̄ етисса̄ аттхӣти кхан̣д̣а̄. еса найо сесесупи. па̄тимоккхе а̄гата̄нуккамена сӣласса а̄димаджджхавибха̄го ведитаббо. двиннам̣ ва̄ тин̣н̣ам̣ ва̄ти сӣлакот̣т̣ха̄са̄нам̣. екантарам̣ бхиннанти абхиннена екантарам̣ хутва̄ бхиннам̣. тесам̣ кхан̣д̣а̄дӣнам̣. ‘‘бхуджиссехӣ’’ти уттарападалопена ниддесоти а̄ха ‘‘бхуджиссабха̄вакарехӣ’’ти. идам̣ вӣтиккантанти идампи сӣлам̣ вӣтиккантам̣. ‘‘айам̣ сӣласса вӣтиккамо’’ти евам̣ пара̄маситум̣ асаккун̣еййехи.

2. брахмачарийогадхасуттаван̣н̣ана̄

998. йесанти анийамато саддха̄дӣнама̄дха̄рабхӯтапуггаладассанам̣. буддхе паса̄до гахито. со хи итарехи пат̣хамам̣ гахетабботи. арийаканта̄ни сӣла̄ни гахита̄ни сота̄паннасса сӣла̄нам̣ адхиппетатта̄. сан̇гхе паса̄до гахито дхаммаппаса̄дасса анантарам̣ вуччама̄натта̄. дхамме паса̄до гахито авеччаппаса̄дабха̄вато. сотам̣ арийамаггам̣ а̄дито патти сота̄патти, тасса̄ ан̇га̄ни сота̄паттийан̇га̄ни. паччентӣти паджа̄йанти адхигаччханти. тена̄ха ‘‘па̄пун̣антӣ’’ти. брахмачарийанти маггабрахмачарийам̣. катарапаса̄до ваттама̄ноти адхиппа̄йо. маггаппаса̄доти маггасампайутто паса̄до. а̄гатамаггасса̄ти адхигатамаггасса. миссакаппаса̄до есоти тасма̄ убхопи тхера̄ пан̣д̣ита̄ бахуссута̄.

3. дӣгха̄вуупа̄сакасуттаван̣н̣ана̄

999. йадаггена тасмим̣ упа̄саке йатха̄вутта̄ни сота̄паттийан̇га̄ни сам̣виджджанти, тадаггена со тесу ваттиссатӣти а̄ха ‘‘чатӯсу сота̄паттийан̇гесу сандиссасӣ’’ти. виджджам̣ бхаджантӣти виджджа̄бха̄гийа̄, тесу кот̣т̣ха̄сесу парийа̄панна̄ти вуттам̣ ‘‘виджджа̄бха̄гийети виджджа̄кот̣т̣ха̄сике’’ти.

4-5. пат̣хамаса̄рипуттасутта̄диван̣н̣ана̄

1000-1001. ‘‘сота̄паттӣ’’ти пат̣хамамагго адхиппето, тасса адхигамӯпа̄йо сота̄паттийан̇гам̣. тена̄ха ‘‘сота̄паттийа̄ пуббабха̄гапат̣ила̄бхан̇га’’нти. сота̄паттиаттха̄йа̄ти сота̄паттимаггаттха̄йа. ан̇ганти ка̄ран̣ам̣. итаре ратанаттайаппаса̄да̄дайо. пуббабха̄гийа̄йа сота̄паттийа̄ ан̇гам̣ ка̄ран̣анти.

6. тхапатисуттаван̣н̣ана̄

1002. (вита̄нам̣ ка̄йа̄нам̣ ка̄ланака̄йа, ка̄ран̣асса упагата̄нам̣ са̄тапарийа̄ сиджджхати. таттха ка̄йапарипаджджха̄йамукхена тантим̣ т̣хапеси бхагава̄. на хи пассатха наматтхехи каран̣е нираттхако пити ваттати. ‘‘нийататта̄’’ти вуттам̣. тамева нийамам̣ ‘‘маджджхимападесейева̄’’ти авадха̄ран̣ена вибха̄вети. маха̄ман̣д̣алача̄рикам̣ чарантопи маджджхимападесасса антантенева чарати. таттха ча винеййаджанасса самосаран̣ата̄ маттапанава̄чамахаттхасупананти.) [еттхантаре па̄т̣хо асуддхо дуссодханӣйо ча, суддхапа̄т̣хо гавеситаббо.] арун̣ут̣т̣ха̄панампи таттхева хоти. паччантападесе пана дӯре винеййаджана̄ хонти, таттха гантва̄ маггапхалесу патит̣т̣ха̄петва̄ тато пачча̄гантва̄ маджджхимападесе ева ва̄сам̣ упагаччхати, таттха мануссехи ката̄нам̣ ка̄ра̄нам̣ махаппхалабха̄ванийаманаттханти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘а̄санне но бхагава̄’’ти идам̣ нидассанаматтанти дассенто ‘‘на кевала’’нти а̄дима̄ха.

сакин̃чанасапалибодханат̣т̣хена̄ти еттха кин̃чанам̣ палибодхо асама̄питакиччата̄, тадубхайасса аттхибха̄вена̄ти аттхо. маха̄ва̄сети маха̄гехе.

двепи джана̄ти исидаттапура̄н̣а̄. ситам̣ на̄ма мандахаситам̣. хаситам̣ на̄ма виссат̣т̣хахаситам̣. муттача̄готиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ висуддхимаггат̣ӣка̄йам̣ (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 1.160) вуттанайена ведитаббам̣. сам̣вибха̄гети парасса да̄навасена сам̣вибхаджане. акатавибха̄ганти деййадхаммавасена на катавибха̄гам̣. пуггалавасена пана ‘‘сӣлавантехӣ’’ти вуттатта̄ катавибха̄гамева махаппхалата̄каран̣ена. тена̄ха ‘‘саббам̣ да̄таббамева хутва̄ т̣хита’’нти.

(еттхантаре па̄т̣хо асуддхо дуссодханӣйо ча, суддхапа̄т̣хо гавеситаббо.)

7. вел̣удва̄реййасуттаван̣н̣ана̄

1003. павен̣иа̄гатасса̄ти анекапурисайугавасена парампара̄гатасса. аттани упанетаббанти аттани нетва̄ парасмим̣ упанетаббам̣. тена̄ха ‘‘йо кхо мйа̄йам̣ дхаммо аппийо амана̄по, парассапесо дхаммо аппийо амана̄по’’тиа̄ди. амантабха̄сена̄ти сампхасса сампхаппала̄пасса аманта̄йа манта̄рахитабха̄санена.

8-9. пат̣хамагин̃джака̄васатхасутта̄диван̣н̣ана̄

1004-5. две га̄ма̄ двиннам̣ н̃а̄тӣнам̣ га̄ма̄ти катва̄. н̃а̄тикети евам̣ладдхана̄ме екасмим̣ га̄маке. гин̃джака̄васатхети гин̃джака̄ вуччанти ит̣т̣хака̄, гин̃джака̄хи ева като а̄васатхо, тасмим̣. со кира а̄ва̄со йатха̄ судха̄хи парикаммена пайоджанам̣ наттхи, евам̣ ит̣т̣хака̄хи ева чинитва̄ като. тена вуттам̣ ‘‘ит̣т̣хака̄майе а̄васатхе’’ти. тула̄тхамбхадва̄рабандхакава̄т̣апхалака̄ни пана да̄румайа̄ ева. орам̣ вуччати ка̄мадха̄ту, паччайабха̄вена там̣ орам̣ бхаджантӣти орамбха̄гийа̄ни, орамбха̄гасса ва̄ хита̄ни орамбха̄гийа̄ни. тена̄ха ‘‘хет̣т̣ха̄бха̄гийа̄на’’нтиа̄ди. тӣхи маггехӣти хет̣т̣химехи тӣхи маггехи. техи паха̄таббата̄йа хи тесам̣ сан̃н̃оджана̄нам̣ орамбха̄гийата̄, орам̣ бхан̃джийа̄ни ва̄ орамбха̄гийа̄ни вутта̄ни нируттинайена. ида̄ни бйатирекамукхена несам̣ орамбха̄гийабха̄вам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘таттха̄’’тиа̄ди вуттам̣. виккхамбхита̄ни саматтхата̄вигха̄тена путхуджджана̄нам̣, самуччхинна̄ни саббасо абха̄вена арийа̄нам̣ рӯпа̄рӯпабхавӯпапаттийа̄ вибандхана̄йа на хонтӣти вуттам̣ ‘‘авиккхамбхита̄ни маггена ва̄ асамуччхинна̄нӣ’’ти. ниббаттивасена̄ти пат̣исандхиггахан̣авасена гантум̣ на денти. махаггатабхавага̄микамма̄йӯханасса вибандханато сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣни тӣн̣и сан̃н̃оджана̄ни ка̄маччхандабйа̄па̄да̄ вийа махаггатабхавӯпапаттийа̄ висесапаччайатта̄ таттха махаггатабхаве ниббаттампи танниббаттихетукаммапариккхайе ка̄мабхавӯпапаттипаччайата̄йа махаггатабхавато а̄нетва̄ идхева ка̄мабхаве ева ниббатта̄пенти. тасма̄ сабба̄нипи пан̃чапи сам̣йоджана̄ни орамбха̄гийа̄нева. пат̣исандхивасена ана̄гаманасабха̄воти пат̣исандхиггахан̣авасена тасма̄ лока̄ идха на а̄гаманасабха̄во. буддхадассана-тхерадассана-дхаммассавана̄нам̣ пана аттха̄йа асса а̄гаманам̣ анива̄ритам̣.

када̄чи уппаттийа̄ вирал̣а̄ка̄рата̄, парийут̣т̣ха̄намандата̄йа абахалата̄ти дведха̄пи танубха̄во. абхин̣ханти бахусо. бахалабахала̄ти тиббатибба̄. йаттха уппаджджанти, там̣ санта̄нам̣ мадданта̄ пхаранта̄ са̄дхента̄ андхака̄рам̣ каронта̄ уппаджджанти, двӣхи пана маггехи пахӣнатта̄ танукатанука̄ мандаманда̄ уппаджджанти. путтадхӣтаро хонтӣти идам̣ ака̄ран̣ам̣. татха̄ хи ан̇гапаччан̇гапара̄масанаматтенапи те хонти. иданти ‘‘ра̄гадосамоха̄нам̣ танутта̄’’ти идам̣ вачанам̣. бхаватанукавасена̄ти аппакабхававасена. танти маха̄сӣваттхерасса вачанам̣ пат̣иккхиттанти самбандхо. йе бхава̄ арийа̄нам̣ лаббханти, те парипун̣н̣алаккхан̣абхава̄ ева. йе на лаббханти, таттха кӣдисам̣ там̣ бхаватанукам̣. тасма̄ убхайатха̄пи бхаватанукасса асамбхаво ева̄ти дассетум̣ ‘‘сота̄паннасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хаме бхаве бхаватанукам̣ наттхи ат̣т̣хамассева бхавасса саббассева абха̄вато. сесесупи есева найо.

ка̄ма̄вачаралокам̣ сандха̄йа вуттам̣ итарасса локасса васена татха̄ ваттум̣ асаккун̣еййатта̄. йо хи сакада̄га̄мӣ девамануссалокесу вомиссакавасена ниббаттати, сопи ка̄мабхававасенева париччхиндитаббо. бхагавата̄ ча ка̄малоке т̣хатва̄ – ‘‘сакидева имам̣ локам̣ а̄гантва̄’’ти вуттам̣. имам̣ локам̣ а̄гантва̄ти ча имина̄ пан̃часу сакада̄га̄мӣсу чатта̄ро ваджджетва̄ екова гахито. екаччо хи идха сакада̄га̄мипхалам̣ патва̄ идхева паринибба̄йати, екаччо идха патва̄ девалоке паринибба̄йати, екаччо девалоке патва̄ таттхева паринибба̄йати, екаччо девалоке патва̄ идхӯпападжджитва̄ паринибба̄йати, име чатта̄ро идха на лаббханти. йо пана идха патва̄ девалоке йа̄вата̄йукам̣ васитва̄ пуна идхӯпападжджитва̄ паринибба̄йати, айамидха адхиппето. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘имам̣ локанти ка̄мабхаво адхиппето’’ти имаматтхам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘саче хӣ’’тиа̄дина̄ ан̃н̃ам̣йева чатуккам̣ дасситам̣.

чатӯсу…пе… сабха̄воти аттхо апа̄йагаманӣйа̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ саббасо пахӣнатта̄. дхамманийа̄мена̄ти маггадхамманийа̄мена нийато упаримагга̄дхигамасса авассам̣бха̄вибха̄вато. тена̄ха ‘‘самбодхипара̄йан̣о’’ти. тесам̣ тесам̣ н̃а̄н̣агатинти тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ ‘‘асуко сота̄панно, асуко сакада̄га̄мӣ’’тиа̄дина̄ там̣там̣н̃а̄н̣а̄дхигаманам̣ н̃а̄н̣ӯпапаттим̣. н̃а̄н̣а̄бхисампара̄йанти тато парампи – ‘‘нийато самбодхипара̄йан̣о сакидева имам̣ локам̣ а̄гантва̄ дуккхассантам̣ кариссатӣ’’тиа̄дина̄ н̃а̄н̣асахитам̣ упапаттипаччайабхавам̣. олокентасса н̃а̄н̣ачаккхуна̄ апеккхантасса. кевалам̣ ка̄йакиламатхова, на тена ка̄чи паресам̣ аттхасиддхӣти адхиппа̄йо. читтавихеса̄ читтакхедо, са̄ килесӯпасам̣хитатта̄ буддха̄нам̣ наттхи.

а̄диссати а̄локӣйати атта̄ етена̄ти а̄да̄сам̣, дхаммабхӯтам̣ а̄да̄сам̣ дхамма̄да̄сам̣, арийамагган̃а̄н̣ассетам̣ адхивачанам̣. тена хи арийаса̄вако чатӯсу арийасаччесу виддхастасаммохатта̄ атта̄нам̣ йа̄тха̄вато н̃атва̄ йа̄тха̄вато бйа̄кареййа, таппака̄санато пана дхаммапарийа̄йасса суттасса дхамма̄да̄сата̄ ведитабба̄ти. йена дхамма̄да̄сена̄ти идха пана маггадхаммамева вадати. сесам̣ утта̄наттхатта̄ сувин̃н̃еййамева̄ти.

вел̣удва̄раваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. ра̄джака̄ра̄мавагго

1. сахассабхиккхунисан̇гхасуттаван̣н̣ана̄

1007. дхаммикатта̄ десава̄сӣхи анукампито ра̄джа̄ти ра̄джако, тасса а̄ра̄мо ра̄джака̄ра̄мо, тасмим̣. бхӯмисӣсам̣ сет̣т̣хаппадесо, йаттха васанто ла̄бхаггайасаггаппатто хотӣти тесам̣ адхиппа̄йо.

ва̄ра̄пехӣти пат̣иседхехи. йуджджха̄петунти калахам̣ ка̄ра̄петум̣. пуна а̄гаччханта̄ти апарасмим̣ сам̣ваччхаре а̄гаччханта̄. уббат̣т̣етва̄ти махатӣ вӣчийо уббат̣т̣етва̄. йатха̄ тасса сакаламева рат̣т̣хам̣ екодакӣбхӯтам̣ хоти, евам̣ катва̄ самуддамева джа̄там̣. тена вуттам̣ ‘‘самуддамева акам̣сӯ’’ти.

исӣнамантарам̣ катва̄ти исӣнам̣ ка̄ран̣ам̣ катва̄, исӣнам̣ хетӯти аттхо, исӣнам̣ ва̄ антарабхедам̣ катва̄. татха̄ локе кола̄халасса паттхат̣атам̣ вибха̄венто бхагава̄ ‘‘ме сута’’нти а̄ха паччаккхато джа̄нампи. уччхинноти кулаччхедена уччхинно. на кевалам̣ сайамева, атха кхо саха рат̣т̣хехи. вибхаванти вина̄сам̣ упагато.

там̣ сандха̄йетам̣ вуттанти там̣ йатха̄вуттам̣ пасенадина̄ косалара̄джена ка̄ритам̣ виха̄рам̣ сандха̄йа етам̣ ‘‘ра̄джака̄ра̄ме’’ти вуттам̣.

2-3. бра̄хман̣асутта̄диван̣н̣ана̄

1008-9. удайага̄мининти а̄рамбхато пат̣т̣ха̄йа сампаттиа̄вахам̣.

4. дуггатибхайасуттаван̣н̣ана̄

1010. дут̣т̣ха̄ гати ниппхатти дуггати, дуггатабха̄во да̄лиддийам̣, тадева бхайам̣, там̣ саббам̣ анавасесам̣ ва̄ дуггатибхайам̣ далиддабхайам̣. саммадева атиккантоти саматикканто.

6. пат̣хамамитта̄маччасуттаван̣н̣ана̄

1012. воха̄рамитта̄ти там̣там̣да̄наггахан̣авасена воха̄рака̄ митта̄. а̄мантанапат̣имантанаирийа̄патха̄дӣсупӣти а̄ла̄пасалла̄пагамананисаджджа̄диаттхасам̣видха̄на̄дӣсу. екато паваттакичча̄ти саха паваттакаттабба̄. ама̄ саха бхавантӣти амачча̄. ‘‘амха̄кам̣ име’’ти н̃а̄йантӣти н̃а̄тӣ, а̄ва̄хавива̄хасамбаддха̄. тена̄ха ‘‘сассусасурапаккхика̄’’ти. йонисамбандха̄ ва̄ са̄лохита̄. тена̄ха ‘‘бха̄тибхагинима̄тула̄дайо’’ти.

7. дутийамитта̄маччасуттаван̣н̣ана̄

1013. кисмин̃чи кассачи ча татха̄ татха̄ уппаннасса паса̄дасса ан̃н̃атха̄бха̄во паса̄дан̃н̃атхаттам̣. бхӯтасан̇гха̄тасса гханаа̄дикасса ан̃н̃атха̄бха̄во бха̄ван̃н̃атхаттам̣. нирайа̄дигатиантараупапатти гатиан̃н̃атхаттам̣. сабха̄вадхамма̄нам̣ каккхал̣апхусана̄дилаккхан̣асса ан̃н̃атха̄бха̄во лаккхан̣ан̃н̃атхаттам̣. ‘‘т̣хитасса ан̃н̃атхаттам̣ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти евам̣ вуттам̣ ан̃н̃атхаттам̣ випарин̣а̄ман̃н̃атхаттам̣. лаккхан̣ан̃н̃атхаттам̣ на лаббхати. тена̄ха ‘‘лаккхан̣ам̣ пана на вигаччхатӣ’’ти, сесам̣ лаббхатӣти. патхавӣдха̄туйа̄ти сасамбха̄рапатхавӣдха̄туйа̄. а̄подха̄туйа̄ти еттха̄пи есева найо. пуримабха̄воти гханакат̣хинабха̄во. бха̄ван̃н̃атхаттам̣ расан̃н̃атхаттасабха̄во. гатиан̃н̃атхаттам̣ уггатӯпапатти. тена̄ха ‘‘тан̃хи арийаса̄вакасса наттхӣ’’ти. паса̄дан̃н̃атхаттампи наттхийева арийаса̄вакасса.

ра̄джака̄ра̄маваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. саран̣а̄нивагго

1-2. пат̣хамамаха̄на̄масутта̄диван̣н̣ана̄

1017-18. самиддханти сампун̣н̣ам̣. супуппхитанти упасобхитата̄йа супуппхитасадисатта̄. бйӯха̄ на̄ма йехи ева пависанти, техи ева никкхаманти. тена̄ха ‘‘бйӯха̄ вуччанти авиниббиддхараччха̄йо’’ти. уддхатача̄рина̄ти йат̣т̣хантара̄.

3. годхасаккасуттаван̣н̣ана̄

1019. тӣхӣти ратанаттайе уппаннехи тӣхи паса̄дадхаммехи. чатӯхӣти техи ева саддхим̣ сӣлена. кочидева̄тиа̄ди парикаппавасена вуттам̣ бхагавати аттано саддха̄йа ул̣а̄ратамабха̄вадассанаттхам̣. тена̄ха ‘‘бхагавато саббан̃н̃ута̄йа̄’’тиа̄ди. дхаммо самуппа̄доти вива̄дадхаммауппаттихету. тадева хи сандха̄йа̄ха ‘‘кин̃чидева ка̄ран̣а’’нти. ка̄ран̣анти на̄на̄ка̄ран̣ам̣. калйа̄н̣акусалавимуттанти акалйа̄н̣ам̣ акусалам̣, тадидам̣ йатха̄вуттааппаса̄данена апанӣтааттхадассанаттхам̣. асса̄ти маха̄на̄масаккасса. анаваджджанадосо есоти чатӯсу дхаммесу екенапи саманна̄гато сота̄панно хотӣти ануджа̄нитва̄ чатӯхипи саманна̄гатена а̄чиккхитаббанти йа̄тха̄вато анаваджджанадосоти аттхо.

4. пат̣хамасаран̣а̄нисаккасуттаван̣н̣ана̄

1020. пама̄н̣ена̄ти екена пама̄н̣ена, на саббасо. олоканам̣ кхамантӣти дассанамаггена чатусаччадхамма̄ паччаттам̣ пасситабба̄ пат̣ивиджджхитабба̄. пат̣хамамаггаккхан̣е хи чатусаччадхамма̄ екадесатова дит̣т̣ха̄ на̄ма хонти. ‘‘паримуччатӣ’’ти пана ваттум̣ ват̣т̣ати пат̣ивиджджханакирийа̄йа ваттама̄натта̄. агантва̄ апа̄йесу ануппаттирахатта̄. тена̄ха ‘‘на гаччхатӣ’’ти, на уппаджджатӣти аттхо. маха̄са̄раруккхе дассенто а̄ха – ‘‘йо кочи вин̃н̃уджа̄тико мама че гочарам̣ гаччхати, екасса а̄гаманам̣ аван̃джхам̣ амогха’’нти дассетум̣.

5. дутийасаран̣а̄нисаккасуттаван̣н̣ана̄

1021. дуккхеттам̣ нироджакам̣, та̄йа ева дуккхеттата̄йа висамам̣ хотӣти а̄ха ‘‘висамакхетта’’нти. лон̣ӯпахатанти джа̄тасабха̄вена лон̣ена ӯсарена упахатам̣. кхан̣д̣а̄нӣти кхан̣д̣ита̄ни. теметва̄ти темитатта̄. ва̄та̄тапахата̄нӣти чирака̄лам̣ ва̄тена чева а̄тапена ча упахата̄ни а̄ба̄дхита̄ни.

6. пат̣хамаана̄тхапин̣д̣икасуттаван̣н̣ана̄

1022. т̣ха̄нанти т̣ха̄насо. тена̄ха ‘‘кхан̣ена̄’’ти. ниййа̄никанти паваттам̣ н̃а̄н̣апат̣ирӯпакам̣ пакатипурисантараджа̄нана̄димиччха̄н̃а̄н̣ам̣. там̣ пана аниййа̄никам̣ ‘‘ниййа̄ника’’нти паччавеккхан̣авасена паваттеййа̄ти а̄ха ‘‘миччха̄паччавеккхан̣ена̄’’ти. гун̣авийуттасса аттано сакаттани ават̣т̣ха̄насан̇кха̄та̄ вимутти миччха̄вимутти.

7. дутийаана̄тхапин̣д̣икасуттаван̣н̣ана̄

1023. йатха̄каммам̣ сампаретаббато сампара̄йо, печчабхаво, сампара̄йахетукам̣ сампара̄йикам̣, маран̣абхайам̣.

саран̣а̄ниваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. пун̃н̃а̄бхисандавагго

1. пат̣хамапун̃н̃а̄бхисандасуттаван̣н̣ана̄

1027. авиччхедена ниччаппаваттийама̄на̄ни пун̃н̃а̄ни абхисанданат̣т̣хена ‘‘пун̃н̃а̄бхисанда̄’’ти вутта̄, тена пун̃н̃анадийоти аттхо вутто. сукхасса а̄харан̣ато а̄найанато сукхасса̄ха̄ро.

4. пат̣хамадевападасуттаван̣н̣ана̄

1030. дева̄нанти висуддхидева̄нам̣. девапада̄нӣти тесам̣ пада̄ни девапада̄ни, девоти ва̄ самма̄самбуддхо. девасса н̃а̄н̣ена аккантапада̄нӣти пат̣иведхан̃а̄н̣ена чева десана̄н̃а̄н̣ена ча аккантапада̄ни. дева̄ на̄ма джа̄тидева̄. тесампи деват̣т̣хена девоти девадево, самбуддхо.

8. вассасуттаван̣н̣ана̄

1034. па̄рам̣ вуччати нибба̄нам̣ сам̣са̄рамахогхасса паратӣрабха̄вато. тена̄ха – ‘‘тин̣н̣о па̄ран̇гато, тхале тит̣т̣хати бра̄хман̣о (сам̣. ни. 4.238; итиву. 69; пу. па. 188), йе джана̄ па̄рага̄мино’’ти (дха. па. 85) ча. атха ва̄ па̄ти раккхатӣти па̄рам̣, нибба̄нам̣. йо пат̣ивиджджхати, там̣ ват̣т̣адуккхато па̄ти раккхати, аччантахитена ча вимуттисукхена ча рамети, тасма̄ па̄ранти вуччати. гаччхама̄на̄ ева̄ти па̄рам̣ нибба̄нам̣ гаччхама̄на̄ ева. те дхамма̄ а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа сам̣ваттанти саччхикирийа̄паха̄напат̣иведха̄нам̣ самака̄латта̄.

10. нандийасаккасуттаван̣н̣ана̄

1036. павивекаттха̄йа̄ти павивекасукхаттха̄йа. пат̣исалла̄наттха̄йа̄ти бахиддха̄ на̄на̄рамман̣ато читтам̣ пат̣иниваттетва̄ каммат̣т̣ха̄не саммадева лӣнаттха̄йа.

пун̃н̃а̄бхисандаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сага̄тхакапун̃н̃а̄бхисандавагго

1. пат̣хамаабхисандасуттаван̣н̣ана̄

1037. сан̇кхйа̄ аттхи хет̣т̣ха̄ маха̄патхавийа̄, упари а̄ка̄сена, парито чаккава̄л̣апаббатена, маджджхе таттха таттха т̣хитехи дӣпапаббатапарийантехи париччхиннатта̄. джа̄нантена йоджанато сан̇кха̄тум̣ сакка̄ти адхиппа̄йо. маха̄сарӣрамаччха-кумбхӣла-йаккха-раккхаса-маха̄на̄гада̄нава̄дӣнам̣ савин̃н̃а̄н̣ака̄нам̣, бал̣ава̄мукхапа̄та̄ла̄дӣнам̣ авин̃н̃а̄н̣ака̄нам̣ бхерава̄рамман̣а̄нам̣ васена бахубхеравам̣.

2. дутийаабхисандасуттаван̣н̣ана̄

1038. самбхедети самбхедам̣ самодха̄нам̣ гатат̣т̣ха̄не. йаттхима̄ маха̄надийо сам̣санданти саментӣти парикаппавачанаметам̣. та̄диса̄су хи маха̄надӣсу ка̄чи пураттхимасамуддам̣ павит̣т̣ха̄, ка̄чи паччхимам̣.

3. татийаабхисандасуттаван̣н̣ана̄

1039. ‘‘кусале патит̣т̣хито’’ти еттха йам̣ аччантикам̣ кусале патит̣т̣ха̄нам̣. там̣ дассенто ‘‘маггакусале патит̣т̣хито’’ти а̄ха, хет̣т̣химамаггакусалети адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘бха̄вети магга’’нти. арийапхалам̣йева дхаммаса̄ро. килеса̄ кхӣйанти еттха̄ти килесаккхайо, нибба̄нам̣, тасмим̣ килесаккхайе рато.

4. пат̣хамамахаддханасуттаван̣н̣ана̄

1040. арийа̄нам̣ буддха̄нам̣ дханантипи арийадханам̣, нибба̄нанти кечи. анайатопи висуддхат̣т̣хена арийан̃ча там̣ дханан̃ча дхана̄йитат̣т̣хена̄ти арийадханам̣, тена арийадханена. тенева бхогена̄ти арийадханабхогена.

сага̄тхакапун̃н̃а̄бхисандаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. саппан̃н̃авагго

2. вассам̣вуттхасуттаван̣н̣ана̄

1048. самодха̄нетва̄ти йехи индрийа̄дӣхи бха̄вийама̄нехи сота̄паттимагго ануппатто, та̄нева. дхаммасама̄ната̄йа четам̣ вуттам̣. ан̃н̃а̄нева хи аттхато там̣ там̣ маггам̣ са̄дхака̄ни индрийа̄дӣни. танти павен̣ӣ катхита̄ти йам̣ кан̃чи винеййапуггалам̣ анапеккхитва̄ кевалам̣ тантивасена т̣хити катхита̄.

3. дхаммадиннасуттаван̣н̣ана̄

1049. саттасу джанесӯти саттасу киттийама̄несу упа̄сакаджанесу. гамбхӣра̄тиа̄дӣсу дхаммагамбхӣра̄ти па̄л̣игатийа̄ гамбхӣра̄, татха̄ ча салласуттам̣ хет̣т̣ха̄ пака̄ситамева. ‘‘четана̄хам̣, бхиккхаве, каммам̣ вада̄мӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 6.63; катха̄. 539) а̄гатам̣ четана̄суттам̣. таттха ‘‘четана̄сахаджа̄там̣ на̄на̄ккхан̣ика’’нтиа̄дина̄ пат̣т̣ха̄не а̄гатанайена, суттесу (а. ни. 3.101) ча ‘‘дит̣т̣хадхаммаведанӣйа’’нтиа̄дина̄ а̄гатанайена гамбхӣрабха̄во ведитаббо, нибба̄насса чева арийамаггасса ча пака̄санато асан̇кхатасам̣йуттасса локуттараттхадӣпаката̄. ‘‘атӣтам̣па̄хам̣ рӯпена кхаджджим̣, етарахи кхаджджа̄мӣ’’тиа̄дина̄ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ кха̄дакабха̄васса, пуггаласса кха̄дитаббата̄йа вибха̄ванена кхаджджанӣйапарийа̄йе (сам̣. ни. 3.79) висесато ниссаттаниджджӣвата̄ дӣпита̄ти вуттам̣ ‘‘саттасун̃н̃ата̄дӣпака̄ кхаджджаникасуттанта̄дайо’’ти. упасампаджджа вихарисса̄ма̄ти йе тесу суттесу вуттапат̣ипадам̣ саммадева парипӯренти, те тесу упасампаджджа вихаранти на̄ма. еттха̄ти ‘‘на кхо нета’’нти еттха на-ка̄ро ‘‘ан̃н̃аман̃н̃а’’нти еттха ма-ка̄ро вийа бйан̃джанасандхиматтамева, на̄сса кочи аттхо.

4. гила̄насуттаван̣н̣ана̄

1050. на кхо панетанти на кхо етам̣, ноти ча амхехӣти аттхоти а̄ха ‘‘на кхо амхехӣ’’тиа̄ди. ассасантӣти асса̄санӣйа̄ти а̄ха ‘‘асса̄сакарехӣ’’ти. мариссатӣти ма̄рисо, екантабха̄вимаран̣о, со пана маран̣а̄дхӣнавуттикоти вуттам̣ ‘‘маран̣апат̣ибаддхо’’ти. адхимуччехӣти адхимуттим̣ уппа̄дехи. там̣ пана татха̄ читтасса пан̣идха̄нам̣ т̣хапананти а̄ха ‘‘т̣хапехӣ’’ти. а̄гаманӣйагун̣есӯти пуббабха̄гагун̣есу. пама̄н̣ам̣ на̄ма наттхи ананта̄парима̄н̣атта̄. на̄на̄каран̣ам̣ наттхи вимуттийа̄ нинна̄натта̄.

9. пан̃н̃а̄пат̣ила̄бхасуттаван̣н̣ана̄

1055. пан̃н̃а̄пат̣ила̄бха̄йа̄ти маггапхалапан̃н̃а̄йа пат̣ила̄бхаттхам̣. тена̄ха ‘‘сатта секкха̄’’тиа̄ди.

саппан̃н̃аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. маха̄пан̃н̃авагго

1. маха̄пан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄

1058. маханте аттхе паригган̣ха̄тӣти саччапат̣иччасамуппа̄да̄дике маха̄виттха̄ре аттхе париччхиджджа асесетва̄ мут̣т̣хигате вийа катва̄ ган̣ха̄ти. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

маха̄пан̃н̃аваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

сота̄паттисам̣йуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

12. саччасам̣йуттам̣

1. сама̄дхивагго

1. сама̄дхисуттаван̣н̣ана̄

1071. читтекаггата̄йа̄ти ниссаккавачанам̣ ‘‘париха̄йантӣ’’ти падам̣ апеккхитва̄. йатха̄бхӯта̄дивасена̄ти йатха̄гата̄дивасена. йатха̄бхӯтам̣ на̄ма имасмим̣ сутте ‘‘сама̄хито, бхиккхаве, бхиккху йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’тиа̄ди. а̄ди-саддена ‘‘татха̄ йасма̄’’тиа̄дисан̇гахо дат̣т̣хаббо. татха̄ хи йатха̄бхӯтавасена ка̄ран̣аччхедо като ‘‘татха̄ йасма̄’’тиа̄дивачанехи. ван̣н̣а̄ти аккхара̄, ‘‘гун̣а̄’’ти кечи. падабйан̃джана̄нӣти на̄ма̄дипада̄ни чева там̣самуда̄йабхӯтабйан̃джана̄ни ча.

3. пат̣хамакулапуттасутта̄диван̣н̣ана̄

1073-75. са̄сана̄вачара̄ адхиппета̄ ба̄хирака̄нам̣ сачча̄бхисамайасса абха̄вато. татха̄ти имина̄ чатуттхапан̃чамесу аттхависеса̄бха̄вам̣ дассети. йади евам̣ касма̄ висум̣ висум̣ десана̄ти а̄ха ‘‘тена тена абхила̄пена̄’’тиа̄ди.

10. тираччха̄накатха̄суттаван̣н̣ана̄

1080. дуггатито сам̣са̄рато ча ниййа̄ти етена̄ти ниййа̄нам̣, саггамагго моккхамагго ча. тасмим̣ ниййа̄не нийутта̄, там̣ еттха аттхӣти ниййа̄ника̄. вачӣдуччаритасам̣килесато ва̄ ниййа̄тӣти ӣ-ка̄расса рассаттам̣ йа-ка̄расса ка-ка̄рам̣ катва̄ ниййа̄ника̄. четана̄йа саддхим̣ сампхаппала̄па̄ вераман̣и. таппат̣ипаккхато аниййа̄ника̄, тасса бха̄во аниййа̄никаттам̣. тираччха̄набхӯтанти тирокаран̣абхӯтам̣. каммат̣т̣ха̄набха̄вети аниччата̄пат̣исам̣йуттачатусаччакаммат̣т̣ха̄набха̄ве. са̄ттхаканти да̄насӣла̄динисситатта̄ хитапат̣исам̣йуттам̣.

висикха̄ти гхарасаннивесо. висикха̄гахан̣ена ча га̄ма̄дигахан̣е вийа таннива̄сино висесато гахита̄ ‘‘а̄гато га̄мо’’тиа̄дӣсу вийа. тена̄ха ‘‘сӯра̄ саматтха̄’’ти. кумбхат̣т̣ха̄на̄падесена кумбхада̄сийо вутта̄ти а̄ха – ‘‘кумбхада̄сикатха̄’’ти. айа̄тха̄вато уппаттит̣т̣хитисам̣ха̄ра̄дивасена локо аккха̄йати етена̄ти локаккха̄йика̄. ити имина̄ пака̄рена бхаво, имина̄ абхавоти евам̣ паватта̄йа итибхава̄бхавакатха̄йа саддхим̣.

сама̄дхиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дхаммачаккаппаваттанавагго

1. дхаммачаккаппаваттанасуттаван̣н̣ана̄

1081. ‘‘исӣнам̣ патануппатанавасена осӣданауппатанат̣т̣ха̄навасена евам̣ ‘исипатана’нти ‘ладдхана̄ме’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваритум̣ ‘еттха хӣ’’’тиа̄ди вуттам̣.

а̄мантесӣти еттха йасма̄ дхаммачаккаппаваттанаттхам̣ айам̣ а̄мантана̄, тасма̄ самуда̄гамато пат̣т̣ха̄йа саттху пуббачаритам̣ сан̇кхепенева пака̄сетум̣ ват̣т̣атӣти ‘‘дӣпан̇карапа̄дамӯле ката̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха ма̄рабалам̣ бхиндитва̄ти ма̄ран̃ча ма̄рабалан̃ча бхан̃джитва̄. атха ва̄ ма̄расса аббхантарам̣ ба̄хиран̃ча̄ти дувидхам̣ балам̣ бхан̃джитва̄. ‘‘двеме, бхиккхаве, анта̄’’ти еттха анта-саддо ‘‘пуббанте н̃а̄н̣ам̣ апаранте н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу (дха. са. 1063) вийа бха̄гапарийа̄йоти а̄ха ‘‘две име, бхиккхаве, кот̣т̣ха̄са̄’’ти. саха самуда̄ха̄рена̄ти учча̄ран̣асамака̄лам̣. паттхаритва̄ ат̣т̣ха̄си буддха̄нубха̄вена. брахма̄но сама̄гаччхим̣су парипаккакусаламӯла̄ сачча̄бхисамбодха̄йа ката̄дхика̄ра̄.

гихисан̃н̃оджананти гихибандханам̣. чхиндитва̄ти харитва̄. на вал̣ан̃джетабба̄ти на̄нуйун̃джетабба̄. килесака̄масукхасса̄ти килесака̄майуттасса сукхасса. ануйоготи анубхаво. га̄мава̄сӣхи севитаббатта̄ га̄мава̄сӣнам̣ сантако. аттаноти аттабха̄васса. а̄хито ахам̣ма̄но еттха̄ти атта̄, аттабха̄во. дуккхакаран̣анти дуккхуппа̄данам̣. аттама̄ран̣ехӣти аттаба̄дханехи. упасама̄йа̄ти килесавӯпасамо адхиппето, тадаттхасампада̄навачананти а̄ха ‘‘килесӯпасаматтха̄йа̄’’ти. еса найо сесесупи.

саччан̃а̄н̣а̄дивасена тайо париват̣т̣а̄ етасса̄ти типариват̣т̣ам̣, н̃а̄н̣адассанам̣. тена̄ха ‘‘саччан̃а̄н̣а̄’’тиа̄ди. йатха̄бхӯтам̣ н̃а̄н̣анти пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ а̄ха. тесуйева саччесу. н̃а̄н̣ена каттаббасса ча парин̃н̃а̄пат̣иведха̄дикиччасса ча джа̄нанан̃а̄н̣ам̣, ‘‘тан̃ча кхо пат̣иведхато пагева̄’’ти кечи. паччха̄ти апаре. татха̄ катан̃а̄н̣ам̣. два̄даса̄ка̄ранти два̄дасавидхаа̄ка̄рабхедам̣. ан̃н̃аттха̄ти ан̃н̃есу суттесу.

пат̣иведхан̃а̄н̣ампи десана̄н̃а̄н̣ампи дхаммачакканти идам̣ таттха н̃а̄н̣акиччам̣ падха̄нанти катва̄ вуттам̣. саддхиндрийа̄дидхаммасамуда̄йо пана паваттанат̣т̣хена чакканти дхаммачаккам̣. атха ва̄ чакканти а̄н̣а̄, дхаммато анапетатта̄ дхамман̃ча там̣ чаккан̃ча, дхаммена н̃а̄йена чаккантипи дхаммачаккам̣. йатха̄ха ‘‘дхамман̃ча паваттети чаккан̃ча̄ти дхаммачаккам̣, чаккан̃ча паваттети дхамман̃ча̄ти дхаммачаккам̣, дхаммена паваттатӣти дхаммачаккам̣, дхаммачарийа̄йа паваттатӣти дхаммачакка’’нтиа̄ди (пат̣и. ма. 2.40-41). убхайампӣти пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ десана̄н̃а̄н̣анти убхайампи. етанти тадубхайам̣. има̄йа десана̄йа̄ти имина̄ суттена пака̄сентена бхагавата̄ йатха̄вуттан̃а̄н̣адвайасан̇кха̄там̣ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ на̄ма паваттанакиччасса анит̣т̣хитатта̄. патит̣т̣хитети ан̃н̃а̄си кон̣д̣ан̃н̃аттхерена сота̄паттипхале патит̣т̣хите. паваттитам̣ на̄ма кассапасамма̄самбуддхасса са̄санантарадха̄нато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва буддхуппа̄до, еттакам̣ ка̄лам̣ аппаваттапуббасса паваттитатта̄, упаримагга̄дхигамо панасса аттхан̇гато ева̄ти.

екаппаха̄рена̄ти екенева паха̄расан̃н̃итена ка̄лена. дивасасса хи татийо бха̄го паха̄ро на̄ма. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘тена кхан̣ена тена лайена тена мухуттена̄’’ти вуттам̣. там̣ паха̄раккхан̣асаллаккхан̣амева. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣обха̄соти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄нубха̄вена паватто обха̄со читтам̣ пат̣ичча утусамут̣т̣ха̄но ведитаббо. йасма̄ бхагавато дхаммачаккаппаваттанасса а̄рамбхе вийа парисама̄пане ативийа ул̣а̄ратамам̣ пӣтисоманассам̣ удапа̄ди, тасма̄ ‘‘имассапи уда̄насса̄’’тиа̄ди вуттам̣.

9. сан̇ка̄санасуттаван̣н̣ана̄

1089. аттхасам̣ван̣н̣ане ван̣н̣ӣйантети ван̣н̣а̄. тейева парийа̄йена аккхаран̣ато аккхара̄ни. аттхам̣ бйан̃джентӣти бйан̃джана̄ни. йасма̄ пана ака̄ра̄дике сарасаман̃н̃а̄, кака̄ра̄дике бйан̃джанасаман̃н̃а̄, убхайаттха ван̣н̣асаман̃н̃а̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ван̣н̣а̄нам̣ ва̄ екадеса̄ йадидам̣ бйан̃джана̄ на̄ма̄’’ти. неттийам̣ пана ва̄кйе бйан̃джанасаман̃н̃а̄. бйан̃джанаггахан̣енева четтха а̄ка̄ранируттиниддеса̄ гахита̄ ева̄ти дат̣т̣хаббам̣. сан̇ка̄сана̄ти аттхасса н̃а̄пана̄ бха̄гасо. тена̄ха ‘‘вибхаттийо’’ти. сан̇ка̄санаггахан̣енева четтха пака̄сана̄ вутта̄ хоти. вибхаттийо хи аттхавачаненева виваранти, та̄хи ка̄ран̣апан̃н̃аттийо вутта̄йева̄ти, та̄хипи аттхапада̄ни гахита̄нева хонти. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггаван̣н̣ана̄йам̣ неттиат̣т̣хакатха̄йан̃ча вуттанайена ведитаббо. сабба̄ка̄рена̄ти сабха̄га̄дивибха̄вана̄ка̄рена. ван̣н̣а̄дӣнанти тасмим̣ пана виттха̄ре паваттаван̣н̣а̄дӣнам̣. тасма̄ти ван̣н̣а̄дӣнам̣ антаабха̄вато. евама̄ха̄ти ‘‘апарима̄н̣а̄ ван̣н̣а̄ бйан̃джана̄ сан̇ка̄сана̄’’ти евама̄ха.

10. татхасуттаван̣н̣ана̄

1090. сабха̄ва̄виджаханат̣т̣хена̄ти аттано дуккхасабха̄васса када̄чипи апариччаджанена татхасабха̄вам̣. тена̄ха ‘‘дуккхан̃хи дуккхамева вутта’’нти. сабха̄васса̄ти дуккхасабха̄васса. амогхата̄йа̄ти аван̃джхата̄йа. авитатханти на витатхам̣. тена̄ха ‘‘на хи дуккхам̣ адуккхам̣ на̄ма хотӣ’’ти. ан̃н̃абха̄ва̄нупагамена̄ти самудайа̄дисабха̄ва̄нупагаманена муса̄ на хотӣти ан̃н̃о ан̃н̃атха̄ на хотӣти анан̃н̃атхам̣. тена̄ха ‘‘на хӣ’’тиа̄ди.

дхаммачаккаппаваттанаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. кот̣ига̄мавагго

1. кот̣ига̄масуттаван̣н̣ана̄

1091. ананубодха̄ти пат̣иведхасса анурӯпабодха̄бха̄вена. аппат̣иведха̄ти сачча̄нам̣ пат̣имукхам̣ ведха̄бха̄вена.

2. дутийакот̣ига̄масуттаван̣н̣ана̄

1092. пхаласама̄дхипхалапан̃н̃а̄нанти аггапхаласама̄дхиаггапхалапан̃н̃а̄нам̣.

7. татхасуттаван̣н̣ана̄

1097. арийа̄нанти буддха̄нам̣ арийа̄нам̣. тена̄ха ‘‘на хӣ’’тиа̄ди.

8. локасуттаван̣н̣ана̄

1098. пат̣ивиддхатта̄ деситатта̄ ча̄ти имина̄ пат̣иведхан̃а̄н̣ена десана̄н̃а̄н̣ена ча париггахитатта̄ арийасантака̄ни хонти арийасса бхагавато сантакабха̄вато.

10. гавампатисуттаван̣н̣ана̄

1100. екаппат̣иведхоти екенева н̃а̄н̣ена чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ екаджджхам̣ пат̣иведхо.

кот̣ига̄маваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. сӣсапа̄ванавагго

3. дан̣д̣асуттаван̣н̣ана̄

1101. пунаппунам̣ ват̣т̣асмим̣йева ниббаттанти адит̣т̣хатта̄ чатуннам̣ арийасачча̄нам̣.

5. саттисатасуттаван̣н̣ана̄

1105. бхавеййа чети дуккхадоманасса̄ни аджджхупеккхитва̄ сахитехи техи сачча̄бхисамайо бхавеййа̄ти евам̣ парикаппана̄ на ка̄табба̄ти.

9. индакхӣласуттаван̣н̣ана̄

1109. аджджха̄сайанти сассата̄дибхедам̣ аджджха̄сайам̣. со хи ‘‘идамева саччам̣ могхаман̃н̃а’’нти га̄хасса мукхабхӯтатта̄ мукханти адхиппето. тан̃ча апаре адит̣т̣хасачча̄ олокенти, дит̣т̣хасачча̄ пана нева олокенти.

10. ва̄даттхикасуттаван̣н̣ана̄

1110. куккуко пама̄н̣амаджджхимасса пурисасса хаттхоти аттхо. куккӯти тассева на̄мам̣.

сӣсапа̄ванаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. папа̄тавагго

1. локачинта̄суттаван̣н̣ана̄

1111. локачинтанти локасаннивесапат̣исам̣йуттавӣмам̣са̄ва. ‘‘локачитта’’нтипи па̄т̣хо, там̣там̣локапарийа̄паннам̣ читтанти аттхо. на̄л̣икера̄дайоти а̄ди-саддена авутта̄нам̣ осадхитин̣аванаппатиа̄дӣнам̣ сан̇гахо. еварӯпанти едисам̣ ан̃н̃ампи там̣там̣локачиттам̣.

вигатачиттоти аттаттхапараттхато апагатавитакко аддаса евам̣ адхит̣т̣хахим̣сӯти самбандхо. самбарима̄йанти самбарена асуриндена уппа̄дитам̣ асурама̄йам̣, йам̣ ‘‘индаджа̄ла’’нтипи вуччати индасса моханаттхам̣ уппа̄дитатта̄. сампариваттетва̄ти паридха̄ветва̄. йатха̄ нети не асуре йатха̄ со пурисо пассати, евам̣ адхит̣т̣хахим̣су. касма̄ панете евам̣ адхит̣т̣хахим̣сӯти? там̣ пурисам̣ таттха татха̄нисиннам̣ дисва̄ ‘‘айан̃ча дево’’ти а̄сан̇канта̄ татха̄ адхит̣т̣хахитва̄ бхисамул̣а̄лачхиддехи пависитва̄ аттано асурабхаванам̣ гата̄. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘дева̄нам̣йева мохайама̄на̄’’ти.

2-3. папа̄тасутта̄диван̣н̣ана̄

1112-3. марийа̄дапа̄са̄н̣оти гиджджхакӯт̣апаббатасса марийа̄дапа̄ка̄расадисо маханто па̄са̄н̣о. анит̣т̣харӯпанти еттха рӯпа-саддо сабха̄ваттхо ‘‘пийарӯпе са̄тарӯпе’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.408-409) вийа̄ти а̄ха – ‘‘анит̣т̣хасабха̄ва’’нти.

5. ва̄ласуттаван̣н̣ана̄

1115. упа̄сананти а̄чарийаупа̄санам̣, а̄чарийам̣ антева̄сина̄ ва̄ дивасе дивасе сиккханавасена упа̄ситаббато упа̄сананти ладдхана̄мам̣ кан̣д̣акхипанасиппам̣. кан̣д̣ам̣ атиккамантети сарам̣ кхипанте. пон̇кха̄нупон̇кханти пон̇кхасаддаттхам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘екам̣ кан̣д̣ам̣ кхипитва̄’’тиа̄ди вуттам̣. апарам̣ анупон̇кханти еттха апаранти татийакан̣д̣ам̣. анупон̇кхам̣ на̄ма иданти дассетум̣ ‘‘анупон̇кхам̣ на̄ма дутийасса пон̇кха’’нти вуттам̣. тан̃хи татийена сарена виджджхӣйати. пуна апарам̣ тасса пон̇кханти идам̣ пана апара̄парам̣ авираджджханам̣ дассетум̣ вуттам̣. дурабхисамбхаватаранти абхибхавитум̣ асаккун̣еййатарам̣. ва̄ланти кесам̣. саттадха̄ бхиндитва̄ти саттаккхаттум̣ випха̄летва̄. тасса екам̣ бхеданти тасса кесасса екам̣ ам̣сусан̇кха̄там̣ бхедам̣ гахетва̄. ва̄тин̇ган̣амаджджхе бандхитва̄ти ва̄тин̇ган̣апхаласса маджджхат̣т̣ха̄не бандхитва̄. апарам̣ бхеданти апарам̣ кесасса ам̣сусан̇кха̄там̣ бхедам̣. аггакот̣ийам̣ бандхитва̄ти йатха̄ тасса ва̄лабхедасса ӯка̄маттам̣ ликха̄маттам̣ ва̄ кан̣д̣асса аггакот̣им̣ адхикам̣ хутва̄ тит̣т̣хати, евам̣ бандхитва̄. усабхаматтети вӣсатийат̣т̣химатте т̣ха̄не т̣хито. кан̣д̣абаддха̄йа кот̣ийа̄ти кан̣д̣абаддха̄йа ва̄ласса кот̣ийа̄ ва̄тин̇ган̣абандханава̄ласса кот̣им̣ пат̣ивиджджхеййа.

8. дутийачхиггал̣айугасуттаван̣н̣ана̄

1118. адхиччуппаттиканти йадиччха̄васена уппаджджанакам̣. чхиггал̣ена̄ти чхиггал̣ападесена. чхиггал̣упарӣти хет̣т̣химайугасса чхиггал̣ападесасса упари. а̄рул̣хасса чхиггал̣ена̄ти убхиннампи чхиддена. гӣваппавесанам̣ вийа̄ти чатуннам̣ йуга̄нам̣ чхиддападесенева упарӯпари т̣хита̄нам̣ чхиддантарена ка̄н̣акаччхапасса гӣваппавесанам̣ адхиччатарасамбхавам̣. татопи адхиччатарасамбхаво мануссаттала̄бхо, тато адхиччатамасамбхаво арийамаггапат̣ила̄бхоти дассенто а̄ха ‘‘чатусаччапат̣иведхо ативийа адхиччатарасамбхаво’’ти.

папа̄таваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. абхисамайаваггаван̣н̣ана̄

1121. абхисамайасам̣йутте виттха̄ритова, тасма̄ таттха вуттанайенева тасса аттхо ведитаббо.

7. пат̣хамаа̄макадхан̃н̃апеййа̄лавагго

3. пан̃н̃а̄суттаван̣н̣ана̄

1133. локийампи висуддхаттхена ‘‘арийа’’нти ваттаббатам̣ лабхатӣти ‘‘локийалокуттарена̄’’ти вуттам̣.

4. сура̄мерайасуттаван̣н̣ана̄

1134. пит̣т̣хасура̄ти пит̣т̣хена ка̄таббасура̄, татха̄ оданасура̄ пӯвасура̄, маджджараса̄дибхӯте кин̣н̣е паккхипитва̄ каттабба̄ сура̄ кин̣н̣апаккхиттасура̄. самбха̄расам̣йутта̄ти мӯлабхесаджджасамбха̄рехи сам̣йутта̄. пуппха̄савоти на̄л̣икерапуппха̄дито ассаванакаа̄саво. муддикапхала̄дито ассаванакаа̄саво пхала̄саво. итӣтиа̄диаттхо. тена мадхва̄савагул̣а̄савасамбха̄расам̣йутте сан̇ган̣ха̄ти. сура̄сававинимуттанти йатха̄вуттасура̄сававинимуттам̣.

10. пача̄йикасуттаван̣н̣ана̄

1140. нӣчавуттиноти куле джет̣т̣ха̄нам̣ маха̄питучӯл̣апитуджет̣т̣хабха̄тика̄дӣнам̣ абхива̄данапаччут̣т̣ха̄наан̃джаликаммаса̄мӣчикамма̄дивасена нӣчавуттино.

8. дутийаа̄макадхан̃н̃апеййа̄лавагго

8. бӣджага̄масуттаван̣н̣ана̄

1148. ‘‘мӯлабӣджа’’нтиа̄дӣсу мӯламева бӣджанти мӯлабӣджам̣, мӯлабӣджам̣ етасса̄типи мӯлабӣджам̣. таттха пуримена бӣджага̄мо вутто ‘‘бӣджа̄нам̣ самӯхо’’ти катва̄, дутийена бхӯтага̄мо. дувидхопесо са̄ман̃н̃аниддесена, ‘‘мӯлабӣджан̃ча мӯлабӣджан̃ча мӯлабӣджа’’нти екасесанайена ва̄ бӣджаттхо ведитаббо. еса найо сесесупи. пхал̣убӣджанти паббабӣджам̣. ба̄хирапаччайантарасамава̄йе садисапхалуппаттийа̄ висесака̄ран̣абха̄вато вируханасаматтхе са̄рапхале нирул̣хо бӣджа-саддо. тадаттхасиддхийа̄ мӯла̄дӣсупи кесучи паваттатӣти тато ниваттанаттхам̣ екена бӣджа-саддена висесетва̄ вуттам̣ ‘‘бӣджабӣджа’’нти ‘‘рӯпарӯпам̣, дуккхадуккха’’нти (сам̣. ни. 4.327) ча йатха̄. нӣлатин̣аруккха̄дикасса̄ти аллатин̣асса чева алларуккха̄дикасса ча. а̄ди-саддена осадхигаччхалата̄дӣнам̣ гахан̣ам̣.

9. вика̄лабходжанасуттаван̣н̣ана̄

1149. арун̣уггаманато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва маджджханхико, айам̣ буддха̄диарийа̄нам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣о бходжанасса ка̄ло, тадан̃н̃о вика̄лоти а̄ха – ‘‘вика̄лабходжана̄ти ка̄ла̄тиккантабходжана̄’’ти.

10. гандхавилепанасуттаван̣н̣ана̄

1150. йам̣ кин̃чи пуппханти гантхимам̣ агантхимам̣ ва̄ йам̣ кин̃чи пуппхаджа̄там̣, татха̄ писита̄дибхедам̣ йам̣ кин̃чи гандхаджа̄там̣.

9. татийаа̄макадхан̃н̃апеййа̄лавагго

1. наччагӣтасуттаван̣н̣ана̄

1151. сан̇кхепато ‘‘саббапа̄пасса акаран̣а’’нтиа̄динайаппаваттам̣ (дӣ.ни. 2.90; дха.па. 183) бхагавато са̄санам̣ аччантачхандара̄гапаваттито начча̄дӣнам̣ дассанам̣ на анулометӣти а̄ха ‘‘са̄санасса анануломатта̄’’ти. аттана̄ парехи ча пайоджийама̄нам̣ пайоджа̄пийама̄нан̃ча етенева начча-саддена гахитам̣, татха̄ гӣтава̄дитасаддехи ча̄ти а̄ха – ‘‘наччананачча̄пана̄дивасена̄’’ти. а̄ди-саддена га̄йана-га̄йа̄пана-ва̄дана-ва̄да̄пана̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. дассанена четтха саванампи сан̇гахитам̣ вирӯпекасесанайена. йатха̄сакам̣ висайасса а̄лочанасабха̄вата̄йа ва̄ пан̃чаннам̣ вин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ саванакирийа̄йапи дассанасан̇кхепасаббха̄вато ‘‘дассана̄’’иччева вуттам̣. ависӯкабхӯтасса гӣтасса саванам̣ када̄чи ват̣т̣атӣти а̄ха – ‘‘висӯкабхӯта̄ дассана̄ ча̄’’ти. татха̄ хи вуттам̣ параматтхаджотика̄йа кхуддакаат̣т̣хакатха̄йа (кху. па̄. ат̣т̣ха. 2.паччхимапан̃часиккха̄падаван̣н̣ана̄) – ‘‘дхаммӯпасам̣хитам̣ гӣтам̣ ват̣т̣ати, гӣтӯпасам̣хито дхаммо на ват̣т̣атӣ’’ти.

2. учча̄сайанасуттаван̣н̣ана̄

1152. учча̄ти учча-саддена сама̄наттхам̣ екам̣ саддантарам̣. сети еттха̄ти сайанам̣, учча̄сайанам̣ маха̄сайанан̃ча саман̣аса̄руппарахитам̣ пат̣иккхиттанти а̄ха – ‘‘пама̄н̣а̄тиккантам̣ акаппийаттхаран̣а’’нти. а̄санда̄диа̄санан̃четтха сайаненева сан̇гахитам̣. йасма̄ пана а̄дха̄ре пат̣иккхитте тада̄дха̄ракирийа̄ пат̣иккхитта̄ва хоти, тасма̄ ‘‘учча̄сайанамаха̄сайана̄’’иччева вуттам̣. аттхато пана тадупабхогабхӯтанисаджджа̄нипаджджанехи вирати дассита̄ти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ учча̄сайанамаха̄сайанан̃ча учча̄сайанамаха̄сайанан̃ча̄ти учча̄сайанамаха̄сайананти етасмим̣ аттхе екасесанайена айам̣ ниддесо като йатха̄ – ‘‘на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатана’’нти (уда̄. 1). а̄санакирийа̄пуббакатта̄ ва̄ сайанакирийа̄йа сайанаггахан̣енева а̄санампи гахитанти дат̣т̣хаббам̣.

3. джа̄тарӯпасуттаван̣н̣ана̄

1153. ан̃н̃епи уггаха̄пане упаниккхиттаса̄дийане ча пат̣иггахан̣аттхо лаббхатӣти а̄ха ‘‘на угган̣ха̄пенти, на упаниккхиттам̣ са̄дийантӣ’’ти. атха ва̄ тивидхам̣ пат̣иггахан̣ам̣ ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄ти. таттха ка̄йена пат̣иггахан̣ам̣ уггахан̣ам̣, ва̄ча̄йа пат̣иггахан̣ам̣ уггаха̄пан̣ам̣, манаса̄ пат̣иггахан̣ам̣ са̄дийанам̣. тивидхампи пат̣иггахан̣ам̣ са̄ман̃н̃аниддесена, екасесанайена ва̄ гахетва̄ ‘‘пат̣иггахан̣а̄’’ти вуттанти а̄ха – ‘‘нева нам̣ угган̣хантӣ’’тиа̄ди. еса найо ‘‘а̄макадхан̃н̃апат̣иггахан̣а̄’’тиа̄дӣсупи.

4. а̄макадхан̃н̃асуттаван̣н̣ана̄

1154. нӣва̄ра̄диупадхан̃н̃асса са̄лиа̄димӯладхан̃н̃антогадхатта̄ вуттам̣ ‘‘саттавидхасса̄’’ти.

5. а̄макамам̣сасуттаван̣н̣ана̄

1155. ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, пан̃ча васа̄ни бхесаджджа̄ни – аччхавасам̣, маччхавасам̣, сусука̄васам̣, сӯкаравасам̣, гадрабхаваса’’нти (маха̄ва. 262; па̄ра̄. ат̣т̣ха. 623) вуттатта̄ идам̣ уддисса анун̃н̃а̄там̣ на̄ма. тасса пана ‘‘ка̄ле пат̣иггахита’’нти (маха̄ва. 262) вуттатта̄ пат̣иггахан̣ам̣ ват̣т̣атӣти а̄ха – ‘‘ан̃н̃атра уддисса анун̃н̃а̄та̄’’ти. винайавасена упапариккхитаббо, тасма̄ самантапа̄са̄дика̄йа винайат̣т̣хакатха̄йа вуттанайенеттха виниччхайо ведитаббо.

10. чатуттхаа̄макадхан̃н̃апеййа̄лавагго

2-3. кайавиккайасутта̄диван̣н̣ана̄

1162-63. кассачи бхан̣д̣асса гахан̣ам̣ кайо, да̄нам̣ виккайо. таттха таттха̄ти га̄мантаре сантике ча гаманам̣ дӯтакамманти вуччатӣти йоджана̄. пахин̣агаманам̣ кхуддакагаманам̣.

4. тула̄кӯт̣асуттаван̣н̣ана̄

1164. рӯпакӯт̣ам̣ сарӯпена садисена чхалавоха̄ро. ан̇гакӯт̣ам̣ аттано хаттха̄дина̄ ан̇га̄нам̣ чхалакаран̣ам̣. гахан̣акӯт̣ам̣ ма̄несу гахан̣авасена. пат̣иччханнакӯт̣ам̣ айачун̣н̣а̄дина̄ пат̣иччханнена чхалакаран̣ам̣. махатийа̄ тула̄йа. паччха̄бха̄гети тула̄йа паччхимабха̄ге. хаттхена̄ти хаттхападесена. аккаматӣти ут̣т̣ха̄тум̣ аденто ган̣ха̄ти. даданто пуббабха̄гети паресам̣ даданто пуббабха̄ге хаттхена тулам̣ аккамати. танти айачун̣н̣ам̣.

лохапа̄тийоти тамбалохапа̄тийо. суван̣н̣аван̣н̣а̄ каронтӣти асаникха̄дасуван̣н̣аканакалимпита̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ каронти. ма̄набха̄джанасса хадайабхӯтасса аббхантарасса бхиннам̣ хадайабхедо. нимийама̄насса тилатан̣д̣ула̄дикасса сикха̄йа аггакот̣ийа̄ бхиннам̣ сикха̄бхедо. кхетта̄дӣнам̣ минанараджджуйа̄ ан̃н̃атха̄каран̣ам̣ раджджубхедо. раджджугахан̣енева четтха дан̣д̣акасса гахан̣ам̣ катамева̄ти дат̣т̣хаббам̣.

6-11. чхеданасутта̄диван̣н̣ана̄

1166-71. вадхоти мут̣т̣хиппаха̄ракаса̄та̄л̣ана̄дӣхи хим̣санам̣, вихет̣хананти аттхо. вихет̣ханаттхопи хи вадха-саддо диссати ‘‘аттха̄нам̣ вадхитва̄ вадхитва̄ родеййа̄’’тиа̄дӣсу. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘ма̄ран̣а’’нти вуттам̣, там̣ пана потханам̣ сандха̄йа̄ти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣ ма̄ран̣асаддасса вихим̣санепи диссанато. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

а̄макадхан̃н̃апеййа̄лаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

са̄раттхаппака̄синийа̄ сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

маха̄ваггаван̣н̣ана̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ нит̣т̣хита̄.

нигаманакатха̄ван̣н̣ана̄

сакаларӯпа̄рӯпасаммасане сан̣хасукхумависайан̃а̄н̣ата̄йа випассана̄ча̄ранипун̣абуддхӣнам̣ сусам̣йатака̄йавачӣсама̄ча̄рата̄йа саматхавипассана̄су саммадева йатанато ча йатӣнам̣ бхиккхӯнам̣ кхандха̄йатанадха̄тусаччиндрийапат̣иччасамуппа̄дабхеде параматтхадхамме на̄на̄найехи н̃а̄н̣авибха̄гасса санниссайена бахука̄расса сам̣йутта̄гамаварасса аттхасам̣ван̣н̣анам̣ ка̄тум̣ са̄раттхаппака̄санато ева нипун̣а̄ йа̄ майа̄ ат̣т̣хакатха̄ а̄раддха̄ти самбандхо. сависесам̣ пан̃н̃а̄вахагун̣атта̄ ева хисса гантха̄рамбхе а̄дитопи ‘‘пан̃н̃а̄пабхедаджананасса̄’’ти вуттам̣. маха̄ат̣т̣хакатха̄йа са̄ранти сам̣йуттамаха̄ат̣т̣хакатха̄йа са̄рам̣. екӯнасат̣т̣химаттоти тхокам̣ ӯнабха̄вато матта-саддаггахан̣ам̣.

мӯлат̣т̣хакатха̄йа са̄ранти пуббе вуттасам̣йуттамаха̄ат̣т̣хакатха̄йа са̄рамева пуна нигаманавасена вуттанти. атха ва̄ мӯлат̣т̣хакатха̄йа са̄ранти пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄су аттхаса̄рам̣. тена етам̣ дассети ‘‘сам̣йуттамаха̄ат̣т̣хакатха̄йа аттхаса̄рам̣ а̄да̄йа имам̣ са̄раттхаппака̄синим̣ каронтена сесамаха̄ника̄йа̄нампи мӯлат̣т̣хакатха̄су идха вийогаккхамам̣ аттхаса̄рам̣ а̄да̄йа ака̄си’’нти. ‘‘маха̄виха̄ра̄дхива̄сӣна’’нти ча идам̣ пуримапаччхимападехи саддхим̣ самбандхитаббам̣ ‘‘маха̄виха̄ра̄дхива̄сӣнам̣ самайам̣ пака̄сайантим̣ маха̄виха̄ра̄дхива̄сӣнам̣ мӯлат̣т̣хакатха̄йа са̄рам̣ а̄да̄йа̄’’ти ча. тена пун̃н̃ена. хоту саббо сукхӣ локоти ка̄ма̄вачара̄дивибха̄го саббо сатталоко йатха̄рахам̣ бодхиттайа̄дхигамавасена сампайуттена нибба̄насукхена сукхито хотӯти садевакасса локасса аччантам̣ сукха̄дхигама̄йа аттано пун̃н̃ам̣ парин̣а̄мети.

етта̄вата̄ са̄раттхаппака̄синийа̄

сам̣йуттаника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа лӣнаттхаппака̄сана̄ нит̣т̣хита̄.

сам̣йуттат̣ӣка̄ саматта̄.