📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
ан̇гуттараника̄йе
екаканипа̄та-т̣ӣка̄
гантха̄рамбхакатха̄
анантан̃а̄н̣ам̣ ¶ ¶ карун̣а̄никетам̣,
нама̄ми на̄тхам̣ джитапан̃чама̄рам̣;
дхаммам̣ висуддхам̣ бхавана̄сахетум̣,
сан̇гхан̃ча сет̣т̣хам̣ хатасаббапа̄пам̣.
кассапам̣ там̣ маха̄тхерам̣, сан̇гхасса парин̣а̄йакам̣;
дӣпасмим̣ тамбапан̣н̣имхи, са̄санодайака̄ракам̣.
пат̣ипаттипара̄дхӣнам̣, сада̄ран̃н̃анива̄синам̣;
па̄кат̣ам̣ гагане чанда-ман̣д̣алам̣ вийа са̄сане.
сан̇гхасса ¶ питарам̣ ванде, винайе сувиса̄радам̣;
йам̣ нисса̄йа васантохам̣, вуд̣д̣хиппаттосми са̄сане.
анутхерам̣ маха̄пан̃н̃ам̣, сумедхам̣ сутивиссутам̣;
авикхан̣д̣итасӣла̄ди-парисуддхагун̣одайам̣.
бахуссутам̣ сатимантам̣, дантам̣ сантам̣ сама̄хитам̣;
нама̄ми сираса̄ дхӣрам̣, гарум̣ ме ган̣ава̄чакам̣.
а̄гата̄гаматаккесу ¶ , саддасаттханайан̃н̃усу;
йассантева̄сибхиккхӯсу, са̄санам̣ суппатит̣т̣хитам̣.
йо сӣхал̣индо дхитима̄ йасассӣ,
ул̣а̄рапан̃н̃о нипун̣о кала̄су;
джа̄то висуддхе рависомавам̣се,
махаббало аббхутавуттитеджо.
джитва̄риваггам̣ атидуппасайхам̣,
анан̃н̃аса̄дха̄ран̣авиккамена;
патта̄бхисеко джинадхаммасевӣ,
абхиппасанно ратанаттайамхи.
чирам̣ вибхинне джинаса̄санасмим̣,
паччаттхике сут̣т̣ху виниггахетва̄;
судхам̣ва са̄маггирасам̣ пасаттхам̣,
па̄йеси бхиккхӯ парисуддхасӣле.
катва̄ виха̄ре випуле ча рамме,
татраппитенекасахассасан̇кхе;
бхиккхӯ ¶ асесе чатупаччайехи,
сантаппайанто сучирам̣ акхан̣д̣ам̣.
саддхаммавуддхим̣ абхикан̇кхама̄но,
сайампи бхиккхӯ ануса̄сайитва̄;
нийоджайам̣ гантхавипассана̄су,
ака̄си вуддхим̣ джинаса̄санасса.
тена̄хамаччантамануггахӣто,
анан̃н̃аса̄дха̄ран̣асан̇гахена;
йасма̄ параккантабхуджавхайена,
аджджхесито бхиккхуган̣асса маджджхе.
тасма̄ ¶ анутта̄напада̄наматтхам̣,
сет̣т̣ха̄йа ан̇гуттараван̣н̣ана̄йа;
сандассайиссам̣ сакалам̣ субоддхум̣,
нисса̄йа пубба̄чарийаппабха̄вам̣.
гантха̄рамбхакатха̄ван̣н̣ана̄
1. сам̣ван̣н̣ана̄рамбхе ратанаттайам̣ намасситука̄мо тасса висит̣т̣хагун̣айогасандассанаттхам̣ ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нтиа̄дима̄ха. висит̣т̣хагун̣айогена хи вандана̄рахабха̄во, вандана̄рахе ча ката̄ вандана̄ йатха̄дхиппетаматтхам̣ са̄дхети. еттха ча сам̣ван̣н̣ана̄рамбхе ратанаттайаппан̣а̄макаран̣аппайоджанам̣ таттха таттха бахудха̄ папан̃ченти а̄чарийа̄, майам̣ пана идха̄дхиппетамева пайоджанам̣ дассайисса̄ма, тасма̄ сам̣ван̣н̣ана̄рамбхе ратанаттайаппан̣а̄макаран̣ам̣ йатха̄пат̣ин̃н̃а̄тасам̣ван̣н̣ана̄йа анантара̄йена парисама̄панаттханти ведитаббам̣. идамева хи пайоджанам̣ а̄чарийена идха̄дхиппетам̣. татха̄ хи ваккхати –
‘‘ити ме пасаннаматино, ратанаттайавандана̄майам̣ пун̃н̃ам̣;
йам̣ сувихатантара̄йо, хутва̄ тасса̄нубха̄вена̄’’ти.
ратанаттайаппан̣а̄макаран̣ена ¶ четтха йатха̄пат̣ин̃н̃а̄тасам̣ван̣н̣ана̄йа анантара̄йена парисама̄панам̣ ратанаттайапӯджа̄йа пан̃н̃а̄па̄т̣авато, та̄йа пан̃н̃а̄па̄т̣аван̃ча ра̄га̄дималавидхаманато. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йасмим̣, маха̄на̄ма, самайе арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссарати, невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на досапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хотӣ’’тиа̄ди (а. ни. 6.10; 11.11).
тасма̄ ратанаттайапӯджанена виккха̄литамала̄йа пан̃н̃а̄йа па̄т̣авасиддхи.
атха ва̄ ратанаттайапӯджанасса пан̃н̃а̄падат̣т̣ха̄насама̄дхихетутта̄ пан̃н̃а̄па̄т̣авам̣. вуттан̃хи тасса сама̄дхихетуттам̣ –
‘‘уджугатачитто ¶ кхо пана, маха̄на̄ма, арийаса̄вако лабхати аттхаведам̣, лабхати дхаммаведам̣, лабхати дхаммӯпасам̣хитам̣ па̄моджджам̣, памудитасса пӣти джа̄йати, пӣтиманасса ка̄йо пассамбхати, пассаддхака̄йо сукхам̣ ведийати, сукхино читтам̣ сама̄дхийатӣ’’ти (а. ни. 6.10; 11.11).
сама̄дхисса ча пан̃н̃а̄йа падат̣т̣ха̄набха̄во вуттойева – ‘‘сама̄хито йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти (сам̣. ни. 3.5; 4.99; 5.1071). тато евам̣ пат̣убхӯта̄йа пан̃н̃а̄йа пат̣ин̃н̃а̄махаттакатам̣ кхедамабхибхуййа анантара̄йена сам̣ван̣н̣анам̣ сама̄пайиссати.
атха ва̄ ратанаттайапӯджа̄йа а̄йуван̣н̣асукхабалавад̣д̣ханато анантара̄йена парисама̄панам̣ ведитаббам̣. ратанаттайаппан̣а̄мена хи а̄йуван̣н̣асукхабала̄ни вад̣д̣ханти. вуттан̃хетам̣ –
‘‘абхива̄данасӣлисса, ниччам̣ вуд̣д̣ха̄пача̄йино;
чатта̄ро дхамма̄ вад̣д̣ханти, а̄йу ван̣н̣о сукхам̣ бала’’нти. (дха. па. 109) –
тато а̄йуван̣н̣асукхабалавуддхийа̄ хотева ка̄рийанит̣т̣ха̄нам̣.
атха ¶ ва̄ ратанаттайага̄равасса пат̣ибха̄на̄париха̄на̄вахатта̄. апариха̄на̄вахан̃хи тӣсупи ратанесу га̄равам̣. вуттан̃хетам̣ –
‘‘саттиме, бхиккхаве, апариха̄нӣйа̄ дхамма̄. катаме сатта? саттхуга̄равата̄, дхаммага̄равата̄, сан̇гхага̄равата̄, сиккха̄га̄равата̄, сама̄дхига̄равата̄, совачассата̄, калйа̄н̣амиттата̄’’ти (а. ни. 7.34).
хотева ча тато пат̣ибха̄на̄париха̄нена йатха̄пат̣ин̃н̃а̄тапарисама̄панам̣.
атха ва̄ паса̄даваттхӯсу пӯджа̄йа пун̃н̃а̄тисайабха̄вато. вуттан̃хи тасса̄ пун̃н̃а̄тисайаттам̣ –
‘‘пӯджа̄рахе пӯджайато, буддхе йади ва са̄ваке;
папан̃часаматикканте, тин̣н̣асокапариддаве.
те ¶ та̄дисе пӯджайато, ниббуте акутобхайе;
на сакка̄ пун̃н̃ам̣ сан̇кха̄тум̣, иметтамапи кеначӣ’’ти. (дха. па. 195-196; апа. тхера 1.10.1-2);
пун̃н̃а̄тисайо ча йатха̄дхиппетапарисама̄панӯпа̄йо. йатха̄ха –
‘‘еса деваманусса̄нам̣, саббака̄мададо нидхи;
йам̣ йадева̄бхипаттхенти, саббаметена лаббхатӣ’’ти. (кху. па̄. 8.10);
упа̄йесу ча пат̣ипаннасса хотева ка̄рийанит̣т̣ха̄нам̣. ратанаттайапӯджа̄ хи ниратисайапун̃н̃аккхеттасамбуддхийа̄ апаримеййаппабха̄во пун̃н̃а̄тисайоти бахувидхантара̄йепи локасаннива̄се антара̄йанибандханасакаласам̣килесавиддхам̣сана̄йа пахоти, бхайа̄диупаддаван̃ча нива̄рети. тасма̄ вуттам̣ – ‘‘сам̣ван̣н̣ана̄рамбхе ратанаттайаппан̣а̄макаран̣ам̣ йатха̄пат̣ин̃н̃а̄тасам̣ван̣н̣ана̄йа анантара̄йена парисама̄панаттха’’нти.
еван̃ча саппайоджанам̣ ратанаттайаванданам̣ каттука̄мо пат̣хамам̣ та̄ва бхагавато ванданам̣ ка̄тум̣ таммӯлакатта̄ ¶ сесаратана̄нам̣ ‘‘карун̣а̄сӣталахадайам̣…пе… гативимутта’’нти а̄ха. таттха йасса̄ десана̄йа сам̣ван̣н̣анам̣ каттука̄мо, са̄ на винайадесана̄ вийа карун̣а̄падха̄на̄, на̄пи абхидхаммадесана̄ вийа пан̃н̃а̄падха̄на̄, атха кхо карун̣а̄пан̃н̃а̄падха̄на̄ти тадубхайаппадха̄намева та̄ва самма̄самбуддхасса тхоманам̣ ка̄тум̣ ‘‘карун̣а̄сӣталахадайам̣, пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти вуттам̣. таттха киратӣти карун̣а̄, парадуккхам̣ виккхипати апанетӣти аттхо. атха ва̄ кин̣а̄тӣти карун̣а̄, парадуккхе сати ка̄рун̣икам̣ хим̣сати виба̄дхатӣти аттхо. парадуккхе сати са̄дхӯнам̣ кампанам̣ хадайакхедам̣ каротӣти ва̄ карун̣а̄. атха ва̄ камити сукхам̣, там̣ рундхатӣти карун̣а̄. еса̄ хи парадуккха̄панайанака̄мата̄лаккхан̣а̄ аттасукханирапеккхата̄йа ка̄рун̣ика̄нам̣ сукхам̣ рундхати вибандхатӣти аттхо. карун̣а̄йа сӣталам̣ карун̣а̄сӣталам̣, карун̣а̄сӣталам̣ хадайам̣ асса̄ти карун̣а̄сӣталахадайо, там̣ карун̣а̄сӣталахадайам̣.
таттха кин̃ча̄пи паресам̣ хитопасам̣ха̄расукха̄диапариха̄ниччханасабха̄вата̄йа, бйа̄па̄да̄ратӣнам̣ уджувипаччанӣката̄йа ча саттасанта̄нагатасанта̄павиччхедана̄ка̄раппаваттийа̄ метта̄мудита̄нампи читтасӣталабха̄вака̄ран̣ата̄ упалаббхати, татха̄пи дуккха̄панайана̄ка̄раппаваттийа̄ парӯпата̄па̄саханараса̄ авихим̣сабхӯта̄ ¶ карун̣а̄ висесена бхагавато читтасса читтаппассаддхи вийа сӣтибха̄ванимиттанти вуттам̣ – ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти. карун̣а̄мукхена ва̄ метта̄мудита̄нампи хадайасӣталабха̄вака̄ран̣ата̄ вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣ависесанибандханабхӯта̄ са̄тисайам̣ ниравасесан̃ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ вийа сависайабйа̄пита̄йа маха̄карун̣а̄бха̄вам̣ упагата̄ карун̣а̄ва бхагавато атисайена хадайасӣталабха̄вахетӯти а̄ха – ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти. атха ва̄ сатипи метта̄мудита̄нам̣ са̄тисайе хадайасӣтибха̄ванибандханатте сакалабуддхагун̣ависесака̄ран̣ата̄йа та̄сампи ка̄ран̣анти карун̣а̄ва бхагавато ‘‘хадайасӣталабха̄вака̄ран̣а’’нти вутта̄. карун̣а̄нида̄на̄ хи саббепи буддхагун̣а̄. карун̣а̄нубха̄ванибба̄пийама̄насам̣са̄радуккхасанта̄пасса хи бхагавато парадуккха̄панайанака̄мата̄йа анека̄нипи асан̇кхйеййа̄ни каппа̄нам̣ акилантарӯпассева ниравасесабуддхакарадхаммасамбхаран̣аниратасса самадхигатадхамма̄дхипатеййасса ча саннихитесупи саттасан̇кха̄расамупанӣтахадайӯпата̄панимиттесу на ӣсакампи читтасӣтибха̄васса ан̃н̃атхаттамахосӣти. етасмин̃ча аттхавикаппе тӣсупи аваттха̄су бхагавато карун̣а̄ сан̇гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
паджа̄на̄тӣти пан̃н̃а̄, йатха̄сабха̄вам̣ пака̄рехи пат̣ивиджджхатӣти аттхо. пан̃н̃а̄ва н̃еййа̄варан̣аппаха̄нато пака̄рехи дхаммасабха̄ва̄ваджотанат̣т̣хена паджджототи пан̃н̃а̄паджджото. сава̄санаппаха̄нато висесена хатам̣ самуггха̄титам̣ вихатам̣. пан̃н̃а̄паджджотена вихатам̣ пан̃н̃а̄паджджотавихатам̣ ¶ , муйханти тена, сайам̣ ва̄ муйхати, моханаматтамева ва̄ танти мохо, авиджджа̄. свева висайасабха̄ваппат̣иччха̄данато андхака̄расариккхата̄йа тамо вийа̄ти мохатамо, пан̃н̃а̄паджджотавихато мохатамо етасса̄ти пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатамо, там̣ пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатамам̣. саббесампи хи кхӣн̣а̄сава̄нам̣ сатипи пан̃н̃а̄паджджотена авиджджандхака̄расса вихатабха̄ве саддха̄дхимуттехи вийа дит̣т̣хиппатта̄нам̣ са̄вакехи паччекасамбуддхехи ча сава̄санаппаха̄нена самма̄самбуддха̄нам̣ килесаппаха̄насса висесо виджджатӣти са̄тисайена авиджджа̄паха̄нена бхагавантам̣ тхоменто а̄ха – ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти.
атха ¶ ва̄ антарена паропадесам̣ аттано санта̄не аччантам̣ авиджджандхака̄равигамасса ниббаттитатта̄, таттха ча саббан̃н̃ута̄йа балесу ча васӣбха̄васса самадхигататта̄, парасантатийан̃ча дхаммадесана̄тисайа̄нубха̄вена саммадева тасса паваттитатта̄ бхагава̄ва висесато мохатамавигамена тхометабботи а̄ха – ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти. имасмин̃ча аттхавикаппе ‘‘пан̃н̃а̄паджджото’’ти падена бхагавато пат̣иведхапан̃н̃а̄ вийа десана̄пан̃н̃а̄пи са̄ман̃н̃аниддесена, екасесанайена ва̄ сан̇гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
атха ва̄ бхагавато н̃а̄н̣асса н̃еййапарийантикатта̄ сакалан̃еййадхаммасабха̄ва̄вабодханасаматтхена ана̄варан̣ан̃а̄н̣асан̇кха̄тена пан̃н̃а̄паджджотена саббан̃еййадхаммасабха̄ваччха̄дакасса мохандхака̄расса видхамитатта̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о бхагавато мохатамавина̄соти катва̄ вуттам̣ – ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти. еттха ча мохатамавидхамананте адхигататта̄ ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ ка̄ран̣опача̄рена сасанта̄намохатамавидхаманам̣ дат̣т̣хаббам̣. абхинӣха̄расампаттийа̄ сава̄санаппаха̄намева хи килеса̄нам̣ н̃еййа̄варан̣аппаха̄нанти, парасанта̄не пана мохатамавидхаманасса ка̄ран̣абха̄вато ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ ‘‘мохатамавидхамана’’нти вуччатӣти.
ким̣ пана ка̄ран̣ам̣ авиджджа̄самуггха̄тойевеко паха̄насампаттивасена бхагавато тхомана̄нимиттам̣ гайхати, на пана са̄тисайаниравасесакилесаппаха̄нанти? таппаха̄навачаненева тадекат̣т̣хата̄йа сакаласам̣килесаган̣асамуггха̄тасса вуттатта̄. на хи со та̄дисо килесо аттхи, йо ниравасесаавиджджа̄паха̄нена на пахӣйатӣти.
атха ва̄ виджджа̄ вийа сакалакусаладхаммасамуппаттийа̄, ниравасеса̄кусаладхамманиббаттийа̄ сам̣са̄раппаваттийа̄ ¶ ча авиджджа̄ падха̄нака̄ран̣анти таббигха̄тавачанена сакаласам̣килесаган̣асамуггха̄то вутто ева хотӣти вуттам̣ – ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти.
нара̄ ча амара̄ ча нара̄мара̄, саха нара̄марехӣти санара̄маро, санара̄маро ча со локо ча̄ти санара̄маралоко, тасса гарӯти санара̄маралокагару, там̣ санара̄маралокагарум̣. етена деваманусса̄нам̣ вийа тадавасит̣т̣хасатта̄нампи йатха̄рахам̣ гун̣ависеса̄вахата̄йа бхагавато упака̄ратам̣ ¶ дассети. на четтха падха̄наппадха̄набха̄во чодетаббо. ан̃н̃о хи саддаккамо, ан̃н̃о аттхаккамо. ӣдисесу хи сама̄сападесу падха̄нампи аппадха̄нам̣ вийа ниддисӣйати йатха̄ ‘‘сара̄джика̄йа париса̄йа̄’’ти (чӯл̣ава. 336). ка̄ман̃четтха саттасан̇кха̄рабха̄джанавасена тивидхо локо, гарубха̄васса пана адхиппетатта̄ гарукаран̣асаматтхассева йуджджанато сатталокасса васена аттхо гахетаббо. со хи локӣйанти еттха пун̃н̃апа̄па̄ни таббипа̄ко ча̄ти ‘‘локо’’ти вуччати. амараггахан̣ена четтха упапаттидева̄ адхиппета̄.
атха ва̄ самӯхаттхо локасаддо самуда̄йавасена локӣйати пан̃н̃а̄пӣйатӣти. саха нарехӣти санара̄, санара̄ ча те амара̄ ча̄ти санара̄мара̄, тесам̣ локоти санара̄маралокоти пуриманайенева йоджетаббам̣. амарасаддена четтха висуддхидева̄пи сан̇гайханти. тепи хи маран̣а̄бха̄вато параматтхато амара̄. нара̄мара̄нам̣йева ча гахан̣ам̣ уккат̣т̣ханиддесавасена йатха̄ ‘‘саттха̄ деваманусса̄на’’нти (дӣ. ни. 1.157). татха̄ хи сабба̄наттхапарихаран̣апуббан̇гама̄йа ниравасесахитасукхавидха̄натаппара̄йа ниратисайа̄йа пайогасампаттийа̄ садеваманусса̄йа паджа̄йа аччантӯпака̄рита̄йа апаримитанирупамаппабха̄вагун̣ависесасаман̇гита̄йа ча саббасаттуттамо бхагава̄ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ уттамага̄рават̣т̣ха̄нам̣. тена вуттам̣ – ‘‘санара̄маралокагару’’нти.
собханам̣ гатам̣ гаманам̣ етасса̄ти сугато. бхагавато хи венеййаджанӯпасан̇каманам̣ екантена тесам̣ хитасукханиппха̄данато собханам̣, татха̄ лаккхан̣а̄нубйан̃джанаппат̣иман̣д̣итарӯпака̄йата̄йа дутавиламбитакхалита̄нукад̣д̣хананиппӣл̣ануккут̣икакут̣ила̄кут̣илата̄ди- досарахитамавахаситара̄джахам̣савасабхава̄ран̣амигара̄джагаманам̣ ка̄йагаманам̣ н̃а̄н̣агаманан̃ча випуланиммалакарун̣а̄сативӣрийа̄дигун̣ависесасахитамабхинӣха̄рато йа̄ва маха̄бодхи анаваджджата̄йа собханамева̄ти. атха ва̄ сайамбхун̃а̄н̣ена сакалампи локам̣ парин̃н̃а̄бхисамайавасена париджа̄нанто н̃а̄н̣ена самма̄ гато авагатоти сугато, татха̄ локасамудайам̣ паха̄на̄бхисамайавасена паджаханто ануппаттидхамматам̣ а̄па̄денто самма̄ гато атӣтоти сугато, локаниродхам̣ нибба̄нам̣ саччхикирийа̄бхисамайавасена самма̄ ¶ гато адхигатоти ¶ сугато, локаниродхага̄минипат̣ипадам̣ бха̄вана̄бхисамайавасена самма̄ гато пат̣ипанноти сугато. ‘‘сота̄паттимаггена йе килеса̄ пахӣна̄, те килесе на пунети на паччети на пачча̄гаччхатӣти сугато’’тиа̄дина̄ (чӯл̣ани. меттагӯма̄н̣авапуччха̄ниддесо 27) найена айаматтхо вибха̄ветаббо. атха ва̄ сундарам̣ т̣ха̄нам̣ самма̄самбодхим̣, нибба̄намева ва̄ гато адхигатоти сугато, йасма̄ ва̄ бхӯтам̣ таччхам̣ аттхасам̣хитам̣ венеййа̄нам̣ йатха̄рахам̣ ка̄лайуттамева ча дхаммам̣ бха̄сати, тасма̄ самма̄ гадатӣти сугато, да-ка̄расса та-ка̄рам̣ катва̄. ити собханагаманата̄дӣхи сугато, там̣ сугатам̣.
пун̃н̃апа̄пакаммехи упападжджанавасена гантаббато гатийо, упапаттибхавависеса̄. та̄ пана нирайа̄дивасена пан̃чавидха̄. та̄хи сакалассапи бхавага̄микаммасса арийамагга̄дхигамена авипа̄ка̄рахабха̄вакаран̣ена ниваттитатта̄ бхагава̄ пан̃чахипи гатӣхи сут̣т̣ху мутто висам̣йуттоти а̄ха – ‘‘гативимутта’’нти. етена бхагавато каттхачипи гатийа̄ апарийа̄паннатам̣ дассети, йато бхагава̄ ‘‘дева̄тидево’’ти вуччати. тенева̄ха –
‘‘йена девӯпапатйасса, гандхаббо ва̄ вихан̇гамо;
йаккхаттам̣ йена гаччхеййам̣, мануссаттан̃ча аббадже;
те майхам̣ а̄сава̄ кхӣн̣а̄, виддхаста̄ винал̣ӣката̄’’ти. (а. ни. 4.36);
там̣там̣гатисам̣ваттаника̄нан̃хи каммакилеса̄нам̣ аггамаггена бодхимӯлейева суппахӣнатта̄ наттхи бхагавато гатипарийа̄панната̄ти аччантамева бхагава̄ саббабхавайонигативин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄ва̄сасаттаника̄йехи супаримутто, там̣ гативимуттам̣. вандети нама̄ми, тхомемӣти ва̄ аттхо.
атха ва̄ гативимуттанти анупа̄дисесанибба̄надха̄туппаттийа̄ бхагавантам̣ тхомети. еттха хи двӣхи а̄ка̄рехи бхагавато тхомана̄ ведитабба̄ аттахитасампаттито парахитаппат̣ипаттито ча. тесу аттахитасампатти ана̄варан̣ан̃а̄н̣а̄дхигамато сава̄сана̄нам̣ саббесам̣ килеса̄нам̣ аччантаппаха̄нато анупа̄дисесанибба̄наппаттито ча ведитабба̄, парахитаппат̣ипатти ла̄бхасакка̄ра̄динирапеккхачиттасса саббадуккханиййа̄никадхаммадесанато вируддхесупи ниччам̣ хитаджджха̄сайато н̃а̄н̣апарипа̄кака̄ла̄гаманато ча. са̄ панеттха а̄сайато пайогато ча дувидха̄, парахитаппат̣ипатти тивидха̄ ча, аттахитасампатти ¶ пака̄сита̄ хоти. катхам̣? ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти етена а̄сайато парахитаппат̣ипатти ¶ , самма̄гаданаттхена сугатасаддена пайогато парахитаппат̣ипатти, ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатамам̣ гативимутта’’нти етехи чатусаччасампат̣иведханаттхена ча сугатасаддена тивидха̄пи аттахитасампатти, авасит̣т̣хена ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти етена ча̄пи аттахитасампатти парахитаппат̣ипатти пака̄сита̄ хотӣти.
атха ва̄ тӣхи а̄ка̄рехи бхагавато тхомана̄ ведитабба̄ хетуто, пхалато, упака̄рато ча. таттха хету маха̄карун̣а̄, са̄ пат̣хамападена дассита̄. пхалам̣ чатуббидхам̣ н̃а̄н̣асампада̄, паха̄насампада̄, а̄нубха̄васампада̄, рӯпака̄йасампада̄ ча̄ти. та̄су н̃а̄н̣аппаха̄насампада̄ дутийападена саччаппат̣иведханаттхена ча сугатасаддена пака̄сита̄ хонти, а̄нубха̄васампада̄ татийападена, рӯпака̄йасампада̄ йатха̄вуттака̄йагаманасобханаттхена сугатасаддена лаккхан̣а̄нубйан̃джанапа̄рипӯрийа̄ вина̄ тадабха̄вато. упака̄ро анантарам̣ аба̄хирам̣ каритва̄ тивидхайа̄намукхена вимуттидхаммадесана̄. со самма̄гаданаттхена сугатасаддена пака̄сито хотӣти ведитаббам̣.
таттха ‘‘карун̣а̄сӣталахадайа’’нти етена самма̄самбодхийа̄ мӯлам̣ дассети. маха̄карун̣а̄сан̃чодитама̄насо хи бхагава̄ сам̣са̄рапан̇като сатта̄нам̣ самуддхаран̣аттхам̣ ката̄бхинӣха̄ро анупуббена па̄рамийо пӯретва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ адхигатоти карун̣а̄ самма̄самбодхийа̄ мӯлам̣. ‘‘пан̃н̃а̄паджджотавихатамохатама’’нти етена самма̄самбодхим̣ дассети. ана̄варан̣ан̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃хи магган̃а̄н̣ам̣, магган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃ча ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ ‘‘самма̄самбодхӣ’’ти вуччатӣти. самма̄гаманаттхена сугатасаддена самма̄самбодхийа̄ пат̣ипаттим̣ дассети лӣнуддхаччапатит̣т̣ха̄на̄йӯханака̄масукхалликаттакиламатха̄нуйогасассатуччхеда̄бхинивеса̄диантадвайарахита̄йа карун̣а̄пан̃н̃а̄париггахита̄йа маджджхима̄йа пат̣ипаттийа̄ пака̄санато сугатасаддасса. итарехи самма̄самбодхийа̄ падха̄наппадха̄набхедам̣ пайоджанам̣ дассети. сам̣са̄рамахогхато саттасанта̄ран̣ан̃хеттха падха̄нам̣ пайоджанам̣, тадан̃н̃амаппадха̄нам̣. тесу падха̄нена парахитаппат̣ипаттим̣ дассети, итарена аттахитасампаттим̣. тадубхайена аттахита̄йа ¶ пат̣ипанна̄дӣсу чатӯсу пуггалесу бхагавато чатуттхапуггалабха̄вам̣ дассети. тена ча ануттарадаккхин̣еййабха̄вам̣ уттамаванданеййабха̄вам̣ аттано ча ванданакирийа̄йа кхеттан̇гатабха̄вам̣ дассети.
еттха ча карун̣а̄гахан̣ена локийесу махаггатабха̄ваппатта̄са̄дха̄ран̣агун̣адӣпанато бхагавато саббалокийагун̣асампатти дассита̄ хоти, пан̃н̃а̄гахан̣ена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄намагган̃а̄н̣адӣпанато саббалокуттарагун̣асампатти. тадубхайаггахан̣асиддхо хи аттхо ‘‘санара̄маралокагару’’нтиа̄дина̄ папан̃чӣйатӣти ¶ . карун̣а̄гахан̣ена ча упагаманам̣ нирупаккилесам̣ дассети, пан̃н̃а̄гахан̣ена апагаманам̣. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена локасаман̃н̃а̄нурӯпам̣ бхагавато паваттим̣ дассети локавоха̄рависайатта̄ карун̣а̄йа, пан̃н̃а̄гахан̣ена саман̃н̃а̄йа анатидха̄ванам̣. сабха̄ва̄навабодхена хи дхамма̄нам̣ саман̃н̃ам̣ атидха̄витва̄ сатта̄дипара̄масанам̣ хотӣти. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена маха̄карун̣а̄сама̄паттивиха̄рам̣ дассети, пан̃н̃а̄гахан̣ена тӣсу ка̄лесу аппат̣ихатан̃а̄н̣ам̣ чатусаччан̃а̄н̣ам̣, чатупат̣исамбхида̄н̃а̄н̣ам̣, чатувеса̄раджджан̃а̄н̣ам̣. карун̣а̄гахан̣ена маха̄карун̣а̄сама̄паттин̃а̄н̣асса гахитатта̄ сеса̄са̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни, чха абхин̃н̃а̄, ат̣т̣хасу париса̄су акампанан̃а̄н̣а̄ни, даса бала̄ни, чуддаса буддхан̃а̄н̣а̄ни, сол̣аса н̃а̄н̣ачарийа̄, ат̣т̣ха̄раса буддхадхамма̄, чатучатта̄лӣса н̃а̄н̣аваттхӯни, саттасаттати н̃а̄н̣аваттхӯнӣти евама̄дӣнам̣ анекесам̣ пан̃н̃а̄пабхеда̄нам̣ васена н̃а̄н̣ача̄рам̣ дассети. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена чаран̣асампаттим̣, пан̃н̃а̄гахан̣ена виджджа̄сампаттим̣. карун̣а̄гахан̣ена атта̄дхипатита̄, пан̃н̃а̄гахан̣ена дхамма̄дхипатита̄. карун̣а̄гахан̣ена локана̄тхабха̄во, пан̃н̃а̄гахан̣ена аттана̄тхабха̄во. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена пуббака̄рибха̄во, пан̃н̃а̄гахан̣ена катан̃н̃ута̄. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена апарантапата̄, пан̃н̃а̄гахан̣ена анаттантапата̄. карун̣а̄гахан̣ена ва̄ буддхакарадхаммасиддхи, пан̃н̃а̄гахан̣ена буддхабха̄васиддхи. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена паресам̣ та̄ран̣ам̣, пан̃н̃а̄гахан̣ена сайам̣таран̣ам̣. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена саббасаттесу ануггахачиттата̄, пан̃н̃а̄гахан̣ена саббадхаммесу вираттачиттата̄ дассита̄ хоти.
саббесан̃ча буддхагун̣а̄нам̣ карун̣а̄ а̄ди таннида̄набха̄вато, пан̃н̃а̄ парийоса̄нам̣ тато уттарикаран̣ӣйа̄бха̄вато. ити а̄дипарийоса̄надассанена ¶ саббе буддхагун̣а̄ дассита̄ хонти. татха̄ карун̣а̄гахан̣ена сӣлаккхандхапуббан̇гамо сама̄дхиккхандхо дассито хоти. карун̣а̄нида̄нан̃хи сӣлам̣ тато па̄н̣а̄типа̄та̄дивиратиппаваттито, са̄ ча джха̄наттайасампайогинӣти. пан̃н̃а̄вачанена пан̃н̃а̄ккхандхо. сӣлан̃ча саббесам̣ буддхагун̣а̄нам̣ а̄ди, сама̄дхи маджджхе, пан̃н̃а̄ парийоса̄нанти евампи а̄димаджджхапарийоса̄накалйа̄н̣а̄ саббе буддхагун̣а̄ дассита̄ хонти найато дасситатта̄. есо ева хи ниравасесато буддхагун̣а̄нам̣ дассанупа̄йо, йадидам̣ найаггахан̣ам̣, ан̃н̃атха̄ ко на̄ма саматтхо бхагавато гун̣е анупадам̣ ниравасесато дассетум̣? тенева̄ха –
‘‘буддхопи буддхасса бхан̣еййа ван̣н̣ам̣,
каппампи че ан̃н̃амабха̄сама̄но;
кхӣйетха ¶ каппо чирадӣгхамантаре,
ван̣н̣о на кхӣйетха татха̄гатасса̄’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.304; 3.141; ма. ни. ат̣т̣ха. 2.425; уда̄. ат̣т̣ха. 53; бу. вам̣. ат̣т̣ха. 4.4; апа. ат̣т̣ха. 2.7.параппаса̄дакаттхераапада̄наван̣н̣ана̄);
тенева ча а̄йасмата̄ са̄рипуттаттхеренапи буддхагун̣апариччхеданам̣ пати ануйуттена ‘‘но хетам̣, бханте’’ти пат̣иккхипитва̄ ‘‘апича ме, бханте, дхамманвайо видито’’ти вуттам̣.
2. евам̣ сан̇кхепена сакаласаббан̃н̃угун̣ехи бхагавантам̣ абхиттхавитва̄ ида̄ни саддхаммам̣ тхометум̣ ‘‘буддхопӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха буддхоти каттуниддесо. буддхабха̄ванти камманиддесо. бха̄ветва̄ саччхикатва̄ти ча пуббака̄лакирийа̄ниддесо. йанти анийамато камманиддесо. упагатоти апарака̄лакирийа̄ниддесо. вандети кирийа̄ниддесо. танти нийаманам̣. дхамманти ванданакирийа̄йа камманиддесо. гатамалам̣ ануттаранти ча таббисесанам̣.
таттха буддхасаддасса та̄ва ‘‘буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо, бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо’’тиа̄дина̄ (маха̄ни. 192; чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддесо 97; пат̣и. ма. 1.162) ниддесанайена аттхо ведитаббо. атха ва̄ сава̄сана̄йа ан̃н̃а̄н̣анидда̄йа аччантавигамато, буддхийа̄ ва̄ викаситабха̄вато буддхава̄ти буддхо джа̄гаран̣авикасанаттхавасена. атха ва̄ кассачипи н̃еййадхаммасса анавабуддхасса абха̄вена н̃еййависесасса каммабха̄вена аггахан̣ато каммавачаниччха̄йа абха̄вена авагаманаттхавасенева ¶ каттуниддесо лаббхатӣти буддхава̄ти буддхо йатха̄ ‘‘диккхито на дада̄тӣ’’ти. аттхато пана па̄рамита̄парибха̄вито сайамбхун̃а̄н̣ена саха ва̄сана̄йа вихатавиддхам̣ситаниравасесакилесо маха̄карун̣а̄саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄диапаримеййагун̣аган̣а̄дха̄ро кхандхасанта̄но буддхо. йатха̄ха –
‘‘буддхоти йо со бхагава̄ сайамбхӯ ана̄чарийако пуббе анануссутесу дхаммесу са̄мам̣ сачча̄ни абхисамбуджджхи, таттха ча саббан̃н̃утам̣ патто балесу ча васӣбха̄ва’’нти (маха̄ни. 192; чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддесо 97; пат̣и. ма. 1.161).
апи-саддо самбха̄ване. тена ‘‘евам̣ гун̣ависесайутто сопи на̄ма бхагава̄’’ти ваккхама̄нагун̣адхамме ¶ самбха̄ванам̣ дӣпети. буддхабха̄ванти самма̄самбодхим̣. бха̄ветва̄ти уппа̄детва̄ вад̣д̣хетва̄ ча. саччхикатва̄ти паччаккхам̣ катва̄. упагатоти патто, адхигатоти аттхо. етасса буддхабха̄ванти етена самбандхо. гатамаланти вигатамалам̣, ниддосанти аттхо. вандети пан̣ама̄ми, тхомеми ва̄. ануттаранти уттарарахитам̣, локуттаранти аттхо. дхамманти йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не апа̄йато ча сам̣са̄рато ча апатама̄не катва̄ дха̄ретӣти дхаммо. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – евам̣ вивидхагун̣аган̣асаманна̄гато буддхопи бхагава̄ йам̣ арийамаггасан̇кха̄там̣ дхаммам̣ бха̄ветва̄, пхаланибба̄нам̣ пана саччхикатва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ адхигато, тамевам̣ буддха̄нампи буддхабха̄вахетубхӯтам̣ саббадосамаларахитам̣ аттано уттаритара̄бха̄вена ануттарам̣ пат̣иведхасаддхаммам̣ нама̄мӣти. парийаттисаддхаммассапи таппака̄санатта̄ идха сан̇гахо дат̣т̣хаббо.
атха ва̄ ‘‘абхидхамманайасамуддам̣ адхиган̃чхи, тӣн̣и пит̣ака̄ни саммасӣ’’ти ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттатта̄ парийаттидхаммассапи саччхикирийа̄саммасанапарийа̄йо лаббхатӣти сопи идха вутто ева̄ти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ ‘‘йам̣ дхаммам̣ бха̄ветва̄ саччхикатва̄’’ти ча вуттатта̄ буддхакарадхаммабхӯта̄хи па̄рамита̄хи саха пуббабха̄ге адхисӣласиккха̄дайопи идха дхаммасаддена сан̇гахита̄ти ведитабба̄. та̄пи хи вигатаппат̣ипаккхата̄йа гатамала̄, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄йа ануттара̄ ча̄ти. татха̄ хи сатта̄нам̣ сакалават̣т̣адуккханиссаран̣а̄йа катамаха̄бхинӣха̄ро маха̄карун̣а̄дхива̄санапесаладжджха̄сайо ¶ пан̃н̃а̄висесапарийода̄таниммала̄нам̣ да̄надамасан̃н̃ама̄дӣнам̣ уттамадхамма̄нам̣ сатасахасса̄дхика̄ни каппа̄нам̣ чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни саккаччам̣ нирантарам̣ ниравасеса̄нам̣ бха̄вана̄паччаккхакаран̣ехи камма̄дӣсу адхигатавасӣбха̄во аччхарийа̄чинтеййамаха̄нубха̄во адхисӣлаадхичитта̄нам̣ парамуккам̣сапа̄рамиппатто бхагава̄ паччайа̄ка̄ре чатувӣсатикот̣исатасахассамукхена маха̄ваджиран̃а̄н̣ам̣ песетва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхоти.
еттха ча ‘‘бха̄ветва̄’’ти етена виджджа̄сампада̄йа дхаммам̣ тхомети, ‘‘саччхикатва̄’’ти етена вимуттисампада̄йа. татха̄ пат̣хамена джха̄насампада̄йа, дутийена вимоккхасампада̄йа. пат̣хамена ва̄ сама̄дхисампада̄йа, дутийена сама̄паттисампада̄йа. атха ва̄ пат̣хамена кхайан̃а̄н̣абха̄вена, дутийена ануппа̄дан̃а̄н̣абха̄вена. пат̣хамена ва̄ виджджӯпамата̄йа, дутийена ваджирӯпамата̄йа. пуримена ва̄ вира̄гасампаттийа̄, дутийена ниродхасампаттийа̄. татха̄ пат̣хамена ниййа̄набха̄вена, дутийена ниссаран̣абха̄вена. пат̣хамена ва̄ хетубха̄вена, дутийена асан̇кхатабха̄вена. пат̣хамена ва̄ дассанабха̄вена, дутийена вивекабха̄вена. пат̣хамена ва̄ адхипатибха̄вена, дутийена аматабха̄вена дхаммам̣ тхомети. атха ва̄ ‘‘йам̣ дхаммам̣ бха̄ветва̄ буддхабха̄вам̣ упагато’’ти етена сва̄ккха̄тата̄йа дхаммам̣ тхомети, ‘‘саччхикатва̄’’ти ¶ етена сандит̣т̣хиката̄йа. татха̄ пуримена ака̄ликата̄йа, паччхимена ехипассиката̄йа. пуримена ва̄ опанеййиката̄йа, паччхимена паччаттам̣ ведитаббата̄йа дхаммам̣ тхомети. ‘‘гатамала’’нти имина̄ сам̣килеса̄бха̄вадӣпанена дхаммасса парисуддхатам̣ дассети, ‘‘ануттара’’нти етена ан̃н̃асса висит̣т̣хасса абха̄вадӣпанена випулапарипун̣н̣атам̣. пат̣хамена ва̄ паха̄насампадам̣ дхаммасса дассети, дутийена пабхавасампадам̣. бха̄ветаббата̄йа ва̄ дхаммасса гатамалабха̄во йоджетаббо. бха̄вана̄гун̣ена хи со доса̄нам̣ самуггха̄тако хотӣти. саччхика̄таббабха̄вена ануттарабха̄во йоджетаббо. саччхикирийа̄ниббаттито хи тадуттарикаран̣ӣйа̄бха̄вато анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ата̄йа ануттароти. татха̄ ‘‘бха̄ветва̄’’ти етена саха пуббабха̄гасӣла̄дӣхи секкха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ккхандха̄ дассита̄ хонти. ‘‘саччхикатва̄’’ти етена саха асан̇кхата̄йа дха̄туйа̄ асеккха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ккхандха̄ дассита̄ хонтӣти.
3. евам̣ ¶ сан̇кхепенева саббадхаммагун̣ехи саддхаммам̣ абхиттхавитва̄ ида̄ни арийасан̇гхам̣ тхометум̣ ‘‘сугатасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха сугатасса̄ти самбандханиддесо. ‘‘тасса путта̄на’’нти етена самбандхо. ораса̄нанти путтависесанам̣. ма̄расенаматхана̄нанти орасапуттабха̄ве ка̄ран̣аниддесо тена килесаппаха̄намева бхагавато орасапуттабха̄ве ка̄ран̣ам̣ ануджа̄на̄тӣти дассети. ат̣т̣ханнанти ган̣анапариччхеданиддесо. тена ча сатипи тесам̣ саттависесабха̄вена анекасатасахассабха̄ве имам̣ ган̣анапариччхедам̣ на̄тиваттантӣти дассети маггат̣т̣хапхалат̣т̣хабха̄ва̄нативаттанато. самӯханти самуда̄йаниддесо. арийасан̇гханти гун̣ависит̣т̣хасам̣хатабха̄ваниддесо. тена асатипи арийапуггала̄нам̣ ка̄йаса̄маггийам̣ арийасан̇гхабха̄вам̣ дассети дит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ена сам̣хатабха̄вато.
таттха ураси бхава̄ джа̄та̄ сам̣баддха̄ ча ораса̄. йатха̄ хи сатта̄нам̣ орасапутта̄ аттаджата̄йа питу сантакасса да̄йаджджасса висесена бха̄гино хонти, еваметепи арийапуггала̄ самма̄самбуддхасса савананте арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄тата̄йа бхагавато сантакасса вимуттисукхасса арийадхаммаратанасса екантена бха̄гиноти ораса̄ вийа ораса̄. атха ва̄ бхагавато дхаммадесана̄нубха̄вена арийабхӯмим̣ оккамама̄на̄ окканта̄ ча арийаса̄вака̄ бхагавато уре ва̄йа̄маджанита̄бхиджа̄тита̄йа ниппарийа̄йена орасапутта̄ти ваттаббатам̣ араханти. са̄вакехи паваттийама̄на̄пи хи дхаммадесана̄ ‘‘бхагавато дхаммадесана̄’’иччева вуччати там̣мӯлакатта̄ лаккхан̣а̄дивисеса̄бха̄вато ча.
йадипи арийаса̄вака̄нам̣ арийамагга̄дхигамасамайе бхагавато вийа тадантара̄йакаран̣аттхам̣ девапуттама̄ро ¶ , ма̄рава̄хинӣ ва̄ на екантена апаса̄дети, техи пана апаса̄детаббата̄йа ка̄ран̣е виматхите тепи виматхита̄ ева на̄ма хонтӣти а̄ха – ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти. имасмим̣ панаттхе ‘‘ма̄рама̄расенаматхана̄на’’нти ваттаббе ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти екадесасарӯпекасесо катоти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ кхандха̄бхисан̇кха̄рама̄ра̄нам̣ вийа девапуттама̄рассапи гун̣ама̄ран̣е саха̄йабха̄вӯпагаманато килесабалака̄йо ‘‘сена̄’’ти вуччати. йатха̄ха – ‘‘ка̄ма̄ те пат̣хама̄ сена̄’’тиа̄ди ¶ (су. ни. 438; маха̄ни. 28, 68, 149). са̄ ча техи дийад̣д̣хасахассабхеда̄, анантабхеда̄ ва̄ килесава̄хинӣ сатидхаммавичайавӣрийасаматха̄дигун̣аппахаран̣ехи одхисо виматхита̄ вихата̄ виддхаста̄ ча̄ти ма̄расенаматхана̄, арийаса̄вака̄. етена тесам̣ бхагавато ануджа̄тапуттатам̣ дассети.
а̄ракатта̄ килесехи, анайе на ирийанато, айе ча ирийанато арийа̄ нируттинайена. атха ва̄ садевакена локена саран̣анти аран̣ӣйато упагантаббато, упагата̄нан̃ча тадаттхасиддхито арийа̄, арийа̄нам̣ сан̇гхоти арийасан̇гхо, арийо ча со сан̇гхо ча̄ти ва̄ арийасан̇гхо, там̣ арийасан̇гхам̣. бхагавато апарабха̄ге буддхадхаммаратана̄нампи самадхигамо сан̇гхаратана̄дхӣноти асса арийасан̇гхасса бахӯпака̄ратам̣ дассетум̣ идхева ‘‘сираса̄ ванде’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
еттха ча ‘‘сугатасса ораса̄нам̣ путта̄на’’нти етена арийасан̇гхасса пабхавасампадам̣ дассети, ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти етена паха̄насампадам̣ сакаласам̣килесаппаха̄надӣпанато. ‘‘ат̣т̣ханнампи самӯха’’нти етена н̃а̄н̣асампадам̣ маггат̣т̣хапхалат̣т̣хабха̄вадӣпанато. ‘‘арийасан̇гха’’нти етена пабхавасампадам̣ дассети саббасан̇гха̄нам̣ аггабха̄вадӣпанато. атха ва̄ ‘‘сугатасса ораса̄нам̣ путта̄на’’нти арийасан̇гхасса висуддханиссайабха̄вадӣпанам̣, ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти самма̄уджун̃а̄йаса̄мӣчиппат̣ипаннабха̄вадӣпанам̣, ‘‘ат̣т̣ханнампи самӯха’’нти а̄хунеййа̄дибха̄вадӣпанам̣, ‘‘арийасан̇гха’’нти ануттарапун̃н̃аккхеттабха̄вадӣпанам̣. татха̄ ‘‘сугатасса ораса̄нам̣ путта̄на’’нти етена арийасан̇гхасса локуттарасаран̣агаманасаббха̄вам̣ дӣпети. локуттарасаран̣агаманена хи те бхагавато орасапутта̄ джа̄та̄. ‘‘ма̄расенаматхана̄на’’нти етена абхинӣха̄расампада̄сиддхам̣ пуббабха̄ге самма̄пат̣ипаттим̣ дассети. ката̄бхинӣха̄ра̄ хи самма̄пат̣ипанна̄ ма̄рам̣ ма̄рапарисам̣ ва̄ абхивиджинанти. ‘‘ат̣т̣ханнампи самӯха’’нти етена виддхаставипаккхе секкха̄секкхадхамме дассети пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена маггапхаладхамма̄нам̣ пака̄ситатта̄. ‘‘арийасан̇гха’’нти аггадаккхин̣еййабха̄вам̣ дассети. саран̣агаманан̃ча са̄вака̄нам̣ саббагун̣а̄нам̣ а̄ди, сапуббабха̄гаппат̣ипада̄ секкха̄ сӣлаккхандха̄дайо маджджхе, асеккха̄ сӣлаккхандха̄дайо ¶ парийоса̄нанти а̄димаджджхапарийоса̄накалйа̄н̣а̄ сан̇кхепато саббе арийасан̇гхагун̣а̄ пака̄сита̄ хонти.
4. евам̣ ¶ га̄тха̄ттайена сан̇кхепато сакалагун̣асам̣киттанамукхена ратанаттайасса пан̣а̄мам̣ катва̄ ида̄ни там̣нипаччака̄рам̣ йатха̄дхиппете пайоджане парин̣а̄менто ‘‘ити ме’’тиа̄дима̄ха. таттха ратиджананат̣т̣хена ратанам̣, буддхадхаммасан̇гха̄. тесан̃хи ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄дина̄ йатха̄бхӯтагун̣е а̄ваджджентасса амата̄дхигамахетубхӯтам̣ анаппакам̣ пӣтипа̄моджджам̣ уппаджджати. йатха̄ха –
‘‘йасмим̣, маха̄на̄ма, самайе арийаса̄вако татха̄гатам̣ ануссарати, невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на доса…пе… на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти татха̄гатам̣ а̄раббха. уджугатачитто кхо пана, маха̄на̄ма, арийаса̄вако лабхати аттхаведам̣, лабхати дхаммаведам̣, лабхати дхаммӯпасам̣хитам̣ па̄моджджам̣, памудитасса пӣти джа̄йатӣ’’тиа̄ди (а. ни. 6.10; 11.11).
читтӣката̄дибха̄во ва̄ ратанат̣т̣хо. вуттан̃хетам̣ –
‘‘читтӣкатам̣ махаггхан̃ча, атулам̣ дуллабхадассанам̣;
аномасаттапарибхогам̣, ратанам̣ тена вуччатӣ’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.223; кху. па̄. ат̣т̣ха. 6.3; су. ни. ат̣т̣ха. 1.226);
читтӣкатабха̄ва̄дайо ча анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ буддха̄дӣсу ева лаббхантӣти.
вандана̄ва вандана̄майам̣ йатха̄ ‘‘да̄намайам̣, сӣламайа’’нти (дӣ. ни. 3.305; итиву. 60). вандана̄ четтха ка̄йава̄ча̄читтехи тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣анинната̄, тхомана̄ ва̄. пуджджабха̄вапхаланиббаттанато пун̃н̃ам̣, аттано санта̄нам̣ пуна̄тӣти ва̄. сувихатантара̄йоти сут̣т̣ху вихатантара̄йо. етена аттано паса̄дасампаттийа̄, ратанаттайасса ча кхеттабха̄васампаттийа̄ там̣ пун̃н̃ам̣ аттхаппака̄санасса упагха̄такаупаддава̄нам̣ виханане саматтханти дассети. хутва̄ти пуббака̄лакирийа̄. тасса ‘‘аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти етена самбандхо. тасса̄ти йам̣ ратанаттайавандана̄майам̣ пун̃н̃ам̣, тасса. а̄нубха̄вена̄ти балена.
5. евам̣ ¶ ¶ ратанаттайасса нипаччака̄ракаран̣е пайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни йасса̄ дхаммадесана̄йа аттхам̣ сам̣ван̣н̣етука̄мо, тасса̄ та̄ва гун̣а̄бхиттхаванавасена упан̃н̃а̄панаттхам̣ ‘‘екакадука̄дипат̣иман̣д̣итасса̄’’тиа̄дима̄ха, екака̄дӣни ан̇га̄ни упарӯпари вад̣д̣хетва̄ деситехи суттантехи пат̣иман̣д̣итасса висит̣т̣хасса̄ти аттхо. етена ‘‘ан̇гуттаро’’ти айам̣ имасса а̄гамасса аттха̄нугата̄ саман̃н̃а̄ти дассети. нану ча екака̄дивасена десита̄ни сутта̄нийева а̄гамо. касса пана екакадука̄дӣхи пат̣иман̣д̣итабха̄воти? саччаметам̣ параматтхато, сутта̄ни пана упа̄да̄йа пан̃н̃атто а̄гамо. йатхева хи аттхабйан̃джанасамуда̄йе суттанти воха̄ро, евам̣ суттасамуда̄йе а̄гамоти воха̄ро. екака̄дӣхи ан̇гехи упарӯпари уттаро адхикоти ан̇гуттаро, а̄гамиссанти еттха, етена, етасма̄ ва̄ аттаттхапараттха̄дайоти а̄гамо, а̄дикалйа̄н̣а̄дигун̣асампаттийа̄ уттамат̣т̣хена там̣там̣абхипаттхитасамиддхихетута̄йа пан̣д̣итехи варитаббато варо, а̄гамо ча со варо ча сет̣т̣хат̣т̣хена̄ти а̄гамаваро, а̄гамасамматехи ва̄ вароти а̄гамаваро. ан̇гуттаро ча со а̄гамаваро ча̄ти ан̇гуттара̄гамаваро, тасса.
пун̇гава̄ вуччанти усабха̄, асантасанапариссайасаханасса парипа̄лана̄дигун̣ехи там̣садисата̄йа дхаммакатхика̄ ева пун̇гава̄ти дхаммакатхикапун̇гава̄, тесам̣. хетӯпама̄диппат̣иман̣д̣итана̄на̄видхадесана̄найавичиттата̄йа вичиттапат̣ибха̄наджананасса. суман̇галавила̄синӣа̄дӣсу (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.гантха̄рамбхакатха̄; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.гантха̄рамбхакатха̄; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.гантха̄рамбхакатха̄) пана ‘‘буддха̄нубуддхасам̣ван̣н̣итасса̄’’ти вуттам̣. буддха̄нан̃хи саччаппат̣иведхам̣ анугамма пат̣ивиддхасачча̄ аггаса̄вака̄дайо арийа̄ буддха̄нубуддха̄. айампи а̄гамо техи аттхасам̣ван̣н̣ана̄васена гун̣асам̣ван̣н̣ана̄васена ча сам̣ван̣н̣ито ева. атха ва̄ буддха̄ ча анубуддха̄ ча буддха̄нубуддха̄ти йоджетаббам̣. самма̄самбуддхенева хи тин̣н̣ам̣ пит̣ака̄нам̣ аттхаван̣н̣ана̄ккамо бха̄сито, йа̄ ‘‘пакин̣н̣акадесана̄’’ти вуччати. тато сан̇га̄йана̄дивасенева са̄вакехӣти а̄чарийа̄ ваданти. идха пана ‘‘дхаммакатхикапун̇гава̄нам̣ вичиттапат̣ибха̄наджананасса’’иччева тхомана̄ ката̄. сам̣ван̣н̣ана̄су ча̄йам̣ а̄чарийасса пакати, йа̄ там̣там̣сам̣ван̣н̣ана̄су а̄дито тасса тасса сам̣ван̣н̣етаббасса дхаммасса висесагун̣акиттанена тхомана̄. татха̄ хи суман̇галавила̄синӣпапан̃часӯданӣса̄раттхаппака̄санӣсу ат̣т̣хаса̄линӣа̄дӣсу ¶ ча йатха̄ккамам̣ ‘‘саддха̄вахагун̣асса, парава̄даматханасса, н̃а̄н̣аппабхедаджананасса, тасса гамбхӣран̃а̄н̣ехи ога̄л̣хасса абхин̣хасо на̄на̄найавичиттасса̄’’тиа̄дина̄ тхомана̄ ката̄.
6. аттхо катхӣйати ета̄йа̄ти аттхакатха̄, са̄ ева ат̣т̣хакатха̄, ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄ йатха̄ ‘‘дуккхасса пӣл̣анат̣т̣хо’’ти (пат̣и. ма. 1.17; 2.8). а̄дитотиа̄димхи пат̣хамасан̇гӣтийам̣ ¶ . чхал̣абхин̃н̃ата̄йа парамена читтавасӣбха̄вена саманна̄гататта̄ джха̄на̄дӣсу пан̃чавидхавасита̄саббха̄вато ча васино, тхера̄ маха̄кассапа̄дайо, тесам̣ сатехи пан̃чахи. йа̄ти йа̄ ат̣т̣хакатха̄. сан̇гӣта̄ти аттхам̣ пака̄сетум̣ йуттат̣т̣ха̄не ‘‘айам̣ етасса аттхо, айам̣ етасса аттхо’’ти сан̇гахетва̄ вутта̄. анусан̇гӣта̄ ча йасаттхера̄дӣхи паччха̄пи дутийататийасан̇гӣтӣсу. имина̄ аттано сам̣ван̣н̣ана̄йа а̄гаманависуддхим̣ дассети.
7. сӣхасса ла̄нато гахан̣ато сӣхал̣о, сӣхакума̄ро. там̣вам̣саджа̄тата̄йа тамбапан̣н̣идӣпе кхаттийа̄нам̣, тесам̣ нива̄сата̄йа тамбапан̣н̣идӣпасса ча сӣхал̣абха̄во ведитаббо. а̄бхата̄ти джамбудӣпато а̄нӣта̄. атха̄ти паччха̄. апарабха̄ге хи асан̇караттхам̣ сӣхал̣абха̄са̄йа ат̣т̣хакатха̄ т̣хапита̄ти. тена са̄ мӯлат̣т̣хакатха̄ саббаса̄дха̄ран̣а̄ на хотӣти идам̣ аттхаппака̄санам̣ екантена каран̣ӣйанти дассети. тенева̄ха – ‘‘дӣпава̄сӣнаматтха̄йа̄’’ти. таттха дӣпава̄сӣнанти джамбудӣпава̄сӣнам̣, дӣпава̄сӣнанти ва̄ сӣхал̣адӣпава̄сӣнам̣ аттха̄йа сӣхал̣абха̄са̄йа т̣хапита̄ти йоджана̄.
8. апанетва̄на̄ти кан̃чукасадисам̣ сӣхал̣абха̄сам̣апанетва̄на. татоти ат̣т̣хакатха̄то. аханти атта̄нам̣ ниддисати. манорамам̣ бха̄санти ма̄гадхабха̄сам̣. са̄ хи сабха̄ванируттибхӯта̄ пан̣д̣ита̄нам̣ манам̣ рамайатӣти. тенева̄ха – ‘‘тантинайа̄нуччхавика’’нти, па̄л̣игатийа̄ ануломикам̣ па̄л̣иччха̄йа̄нувидха̄йининти аттхо. вигатадосанти асабха̄ванируттибха̄сантарарахитам̣.
9. самайам̣ авиломентоти сиддхантам̣ авиродхенто. етена аттхадоса̄бха̄вама̄ха. авируддхатта̄ ева хи тхерава̄да̄пи идха пака̄сӣйиссанти. тхеравам̣садӣпа̄нанти тхирехи сӣлаккхандха̄дӣхи саманна̄гататта̄ тхера̄ ¶ , маха̄кассапа̄дайо, техи а̄гата̄ а̄чарийапарампара̄ тхеравам̣со. таппарийа̄панна̄ хутва̄ а̄гама̄дхигамасампаннатта̄ пан̃н̃а̄паджджотена тасса самуджджаланато тхеравам̣садӣпа̄, маха̄виха̄рава̄сино тхера̄, тесам̣. вивидхехи а̄ка̄рехи ниччхӣйатӣти виниччхайо, ган̣т̣хит̣т̣ха̄несу кхӣламаддана̄ка̄рена паватта̄ виматиччхедакатха̄. сут̣т̣ху нипун̣о сан̣хо виниччхайо етесанти сунипун̣авиниччхайа̄. атха ва̄ виниччхинотӣти виниччхайо, йатха̄вуттаттхависайам̣ н̃а̄н̣ам̣. сут̣т̣ху нипун̣о чхеко виниччхайо етесанти сунипун̣авиниччхайа̄. етена маха̄кассапа̄диттхерапарампара̄бхато, татойева ча авипарӣто сан̣хасукхумо маха̄виха̄рава̄сӣнам̣ виниччхайоти тасса пама̄н̣абхӯтатам̣ дассети.
10. суджанасса ¶ ча̄ти ча-саддо сампин̣д̣анаттхо. тена ‘‘на кевалам̣ джамбудӣпава̄сӣнам̣йева аттха̄йа, атха кхо са̄дхуджана̄нам̣ тосанаттхан̃ча̄’’ти дассети. тена ча ‘‘тамбапан̣н̣идӣпава̄сӣнампи аттха̄йа̄’’ти айаматтхо сиддхо хоти уггахан̣а̄дисукарата̄йа тесампи бахӯпака̄ратта̄. чират̣т̣хитаттханти чират̣т̣хитиаттхам̣, чирака̄ла̄ват̣т̣ха̄на̄йа̄ти аттхо. идан̃хи аттхаппака̄санам̣ авипарӣтабйан̃джанасуниккхепасса аттхасунӣтасса ча упа̄йабха̄вато саддхаммасса чират̣т̣хитийа̄ сам̣ваттати. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘двеме, бхиккхаве, дхамма̄ саддхаммасса т̣хитийа̄ асаммоса̄йа анантарадха̄на̄йа сам̣ваттанти. катаме две? суниккхиттан̃ча падабйан̃джанам̣, аттхо ча сунӣто’’ти (а. ни. 2.21).
11-12. йам̣ аттхаван̣н̣анам̣ каттхука̄мо, тасса̄ махантаттам̣ парихаритум̣ ‘‘са̄ваттхипабхӯтӣна’’нтиа̄дима̄ха. тена̄ха – ‘‘на идха виттха̄ракатхам̣ карисса̄ми, на там̣ идха вича̄райисса̄мӣ’’ти ча. таттха дӣгхасса̄ти дӣгханика̄йасса. маджджхимасса̄ти маджджхиманика̄йасса. ‘‘сан̇гӣтӣнам̣ двиннам̣ йа̄ ме аттхам̣ вадантена̄’’типи па̄т̣хо. таттхапи сан̇гӣтӣнам̣ двиннанти дӣгхамаджджхиманика̄йа̄нанти аттхо гахетаббо. мети каран̣аттхе са̄мивачанам̣, майа̄ти аттхо. суданти нипа̄таматтам̣. хет̣т̣ха̄ дӣгхасса маджджхимасса ча аттхам̣ вадантена са̄ваттхипабхутӣнам̣ нагара̄нам̣ йа̄ ван̣н̣ана̄ ката̄, тасса̄ виттха̄ракатхам̣ на идха бхиййо карисса̄мӣти ¶ йоджетаббам̣. йа̄ни ча таттха ваттхӯни виттха̄равасена вутта̄ни, тесампи виттха̄ракатхам̣ на идха бхиййо карисса̄мӣти самбандхо.
13. ида̄ни ‘‘на идха виттха̄ракатхам̣ карисса̄мӣ’’ти са̄ман̃н̃ато вуттасса аттхасса паварам̣ дассетум̣ – ‘‘сутта̄нам̣ пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. сутта̄нам̣ йе аттха̄ ваттхӯхи вина̄ на пака̄сантӣти йоджетаббам̣.
14. йам̣ ат̣т̣хакатхам̣ каттука̄мо, тадекадесабха̄вена висуддхимагго ча гахетабботи катхика̄нам̣ упадесам̣ каронто таттха вича̄ритадхамме уддесавасена дассети – ‘‘сӣлакатха̄’’тиа̄дина̄. таттха сӣлакатха̄ти ча̄риттава̄ритта̄дивасена сӣласса виттха̄ракатха̄. дхутадхамма̄ти пин̣д̣апа̄тикан̇га̄дайо тераса килесадхунанакадхамма̄. каммат̣т̣ха̄на̄ни сабба̄нӣти па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ни ат̣т̣хатим̣са, ат̣т̣хакатха̄йам̣ двети ниравасеса̄ни йогакаммасса бха̄вана̄йа паваттит̣т̣ха̄на̄ни. чарийа̄видха̄насахитоти ра̄гачарита̄дӣнам̣ сабха̄ва̄дивидха̄нена сахито. джха̄на̄ни чатта̄ри рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни, сама̄паттийо чатассо а̄руппасама̄паттийо ¶ . ат̣т̣хапи ва̄ пат̣иладдхаматта̄ни джха̄на̄ни сама̄паджджанавасӣбха̄ваппаттийа̄ сама̄паттийо. джха̄на̄ни ва̄ рӯпа̄рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни, сама̄паттийо пхаласама̄паттиниродхасама̄паттийо.
15. локийалокуттарабхеда̄ чха абхин̃н̃а̄йо сабба̄ абхин̃н̃а̄йо. н̃а̄н̣авибхан̇га̄дӣсу а̄гатанайена екавидха̄дина̄ пан̃н̃а̄йа сам̣калетва̄ сампин̣д̣етва̄ ниччхайо пан̃н̃а̄сан̇калананиччхайо.
16. паччайадхамма̄нам̣ хетуа̄дӣнам̣ паччайуппаннадхамма̄нам̣ хетупаччайа̄дибха̄во паччайа̄ка̄ро, тасса десана̄ паччайа̄ка̄радесана̄, пат̣иччасамуппа̄дакатха̄ти аттхо. са̄ пана гханавиниббхогасса судуккарата̄йа сан̣хасукхума̄, ника̄йантараладдхисан̇карарахита̄, екаттанайа̄дисахита̄ ча таттха вича̄рита̄ти а̄ха – ‘‘супарисуддханипун̣анайа̄’’ти. пат̣исамбхида̄дӣсу а̄гатанайам̣ ависсаджджетва̄ва вича̄ритатта̄ авимуттатантимагга̄.
17. ити пана саббанти ити-саддо парисама̄пане, пана-саддо вачана̄лан̇ка̄ре, етам̣ саббанти аттхо. идха̄ти имисса̄ ат̣т̣хакатха̄йа на вича̄райисса̄ми пунаруттибха̄ватоти адхиппа̄йо.
18. ида̄ни ¶ тассева авича̄ран̣асса екантака̄ран̣ам̣ ниддха̄ренто ‘‘маджджхе висуддхимагго’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘маджджхе т̣хатва̄’’ти етена маджджхабха̄вадӣпанена висесато чатуннам̣ а̄гама̄нам̣ са̄дха̄ран̣ат̣т̣хакатха̄ висуддхимагго, на суман̇галавила̄синӣа̄дайо вийа аса̄дха̄ран̣ат̣т̣хакатха̄ти дассети. ‘‘висесато’’ти ча идам̣ винайа̄бхидхамма̄нампи висуддхимагго йатха̄рахам̣ аттхаван̣н̣ана̄ хоти ева̄ти катва̄ вуттам̣.
19. иччева̄ти ити ева. тампӣти висуддхимаггампи. ета̄йа̄ти маноратхапӯран̣ийа̄. еттха ча ‘‘сӣхал̣адӣпам̣ а̄бхата̄’’тиа̄дина̄ аттхаппака̄санасса нимиттам̣ дассети, ‘‘дӣпава̄сӣнаматтха̄йа суджанасса ча тут̣т̣хаттхам̣ чират̣т̣хитаттхан̃ча дхаммасса̄’’ти етена пайоджанам̣, апанетва̄на татохам̣, сӣхал̣абха̄са’’нтиа̄дина̄. ‘‘са̄ваттхипабхутӣна’’нтиа̄дина̄ ча каран̣аппака̄рам̣. хет̣т̣химаника̄йесу висуддхимагге ча вича̄рита̄нам̣ аттха̄нам̣ авича̄ран̣ампи хи идха каран̣аппака̄ро ева̄ти.
гантха̄рамбхакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
1. рӯпа̄диваггаван̣н̣ана̄
нида̄наван̣н̣ана̄
вибха̄гаванта̄нам̣ ¶ сабха̄вавибха̄ванам̣ вибха̄гадассанавасенева хотӣти пат̣хамам̣ та̄ва нипа̄тасуттавасена вибха̄гам̣ дассетум̣ ‘‘таттха ан̇гуттара̄гамо на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха таттха̄ти ‘‘ан̇гуттара̄гамасса аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти йадидам̣ вуттам̣, тасмим̣ вачане, ‘‘йасса аттхам̣ пака̄сайисса̄мӣ’’ти пат̣ин̃н̃а̄там̣, со ан̇гуттара̄гамо на̄ма нипа̄тасуттавасена евам̣ вибха̄готи аттхо. атха ва̄ таттха̄ти ‘‘ан̇гуттаранисситам̣ аттха’’нти етасмим̣ вачане йо ан̇гуттара̄гамо вутто, со нипа̄тасутта̄дивасена едисоти аттхо.
ида̄ни там̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа сам̣ван̣н̣итука̄мо аттано сам̣ван̣н̣ана̄йа пат̣хамамаха̄сан̇гӣтийам̣ никкхитта̄нуккамена паваттабха̄вадассанаттхам̣ ‘‘тасса нипа̄тесу…пе… вуттам̣ нида̄нама̄дӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха йатха̄паччайам̣ таттха таттха деситатта̄ пан̃н̃аттатта̄ ча виппакин̣н̣а̄нам̣ дхаммавинайа̄нам̣ сан̇гахетва̄ га̄йанам̣ катханам̣ сан̇гӣти. етена там̣там̣сиккха̄пада̄нам̣ сутта̄нан̃ча а̄дипарийоса̄несу ¶ антарантара̄ ча самбандхавасена т̣хапитам̣ сан̇гӣтика̄равачанам̣ сан̇гахитам̣ хоти. сан̇гӣйама̄насса аттхасса махантата̄йа пӯджанӣйата̄йа ча махатӣ сан̇гӣти маха̄сан̇гӣти, пат̣хама̄ маха̄сан̇гӣти пат̣хамамаха̄сан̇гӣти, тасса̄ паваттика̄ло пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ло, тасмим̣ пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле. нидада̄ти десанам̣ десака̄ла̄дивасена авидитам̣ видитам̣ катва̄ нидассетӣти нида̄нам̣. йо локийехи упоггха̄тоти вуччати, сва̄йаметтха ‘‘евам̣ ме сута’’нтиа̄дико гантхо ведитаббо. на ‘‘санида̄на̄хам̣, бхиккхаве, дхаммам̣ десемӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 3.126) вийа аджджха̄сайа̄дидесануппаттихету. тенева̄ха – ‘‘евам̣ ме сутантиа̄дикам̣ а̄йасмата̄ а̄нандена пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле вуттам̣ нида̄нама̄дӣ’’ти.
1. ‘‘са̄ панеса̄’’тиа̄дина̄ ба̄хиранида̄не ваттаббам̣ атидиситва̄ ида̄ни аббхантаранида̄нам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа сам̣ван̣н̣итум̣ ‘‘йам̣ панета’’нти вуттам̣. таттха йасма̄ сам̣ван̣н̣анам̣ каронтена сам̣ван̣н̣етаббе дхамме пада̄ни падавибха̄гам̣ тадаттхан̃ча дассетва̄ тато парам̣ пин̣д̣аттха̄динидассанавасена ча сам̣ван̣н̣ана̄ ка̄табба̄, тасма̄ пада̄ни та̄ва дассенто ‘‘еванти нипа̄тапада’’нтиа̄дима̄ха ¶ . таттха падавибха̄готи пада̄нам̣ висесо, на падавиггахо. атха ва̄ пада̄ни ча падавибха̄го ча падавибха̄го, падавиггахо ча падавибха̄го ча падавибха̄готи ва̄ екасесавасена падападавиггаха̄ падавибха̄гасаддена вутта̄ти ведитаббам̣. таттха падавиггахо ‘‘джетасса ванам̣ джетавана’’нтиа̄дина̄ сама̄сападесу дат̣т̣хаббо.
аттхатоти падаттхато. там̣ пана падаттхам̣ аттхуддха̄раккамена пат̣хамам̣ евам̣-саддасса дассенто ‘‘евам̣-саддо та̄ва̄’’тиа̄дима̄ха. авадха̄ран̣а̄дӣти еттха а̄ди-саддена идаматтхапуччха̄парима̄н̣а̄диаттха̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. татха̄ хи ‘‘евам̣гата̄ни путхусиппа̄йатана̄ни, евама̄дӣнӣ’’тиа̄дӣсу идам̣-саддасса аттхе евам̣-саддо. гата-саддо хи пака̄рапарийа̄йо, татха̄ видха̄ка̄ра-садда̄ ча. татха̄ хи видхайуттагатасадде локийа̄ пака̄раттхе ваданти. ‘‘евам̣ су те сунха̄та̄ сувилитта̄ каппитакесамассӯ а̄муккаман̣икун̣д̣ала̄бхаран̣а̄ ода̄таваттхавасана̄ пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппита̄ саман̇гӣбхӯта̄ парича̄ренти сеййатха̄пи твам̣ етарахи ¶ са̄чарийакоти. но хидам̣, бхо готама̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.286) пуччха̄йам̣. ‘‘евам̣ лахупариваттам̣ (а. ни. 1.48), евама̄йупарийанто’’ти (дӣ. ни. 1.244; па̄ра̄. 12) ча а̄дӣсу парима̄н̣е.
нану ча ‘‘евам̣ су те сунха̄та̄ сувилитта̄ евама̄йупарийанто’’ти еттха евам̣-саддена пуччхана̄ка̄рапарима̄н̣а̄ка̄ра̄нам̣ вуттатта̄ а̄ка̄раттхо ева евам̣-саддоти? на, висесасаббха̄вато. а̄ка̄раматтава̄чако хи евам̣-саддо а̄ка̄раттхоти адхиппето йатха̄ ‘‘евам̣ бйа̄кхо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.234; па̄чи. 417; чӯл̣ава. 65), на пана а̄ка̄рависесава̄чако. еван̃ча катва̄ ‘‘евам̣ джа̄тена маччена̄’’тиа̄дӣни (дха. па. 53) упама̄диуда̄харан̣а̄ни упапанна̄ни хонти. татха̄ хи ‘‘йатха̄ хи…пе… баху’’нти (дха. па. 53) еттха пуппхара̄сит̣т̣ха̄нийато мануссӯпапаттисаппурисӯпаниссайасаддхаммассаванайонисоманасика̄рабхогасампатти- а̄дида̄на̄дипун̃н̃акирийа̄хетусамуда̄йато собха̄сугандхата̄дигун̣айогато ма̄ла̄гун̣асадисийо пахӯта̄ пун̃н̃акирийа̄ маритаббасабха̄вата̄йа маччена саттена каттабба̄ти джотитатта̄ пуппхара̄сима̄ла̄гун̣а̄ва упама̄. тесам̣ упама̄ка̄ро йатха̄-саддена анийамато вуттоти ‘‘евам̣-саддо упама̄ка̄ранигаманаттхо’’ти ваттум̣ йуттам̣, со пана упама̄ка̄ро нийамийама̄но аттхато упама̄ва хотӣти а̄ха – ‘‘упама̄йам̣ а̄гато’’ти. татха̄ ‘‘евам̣ имина̄ а̄ка̄рена абхиккамитабба’’нтиа̄дина̄ упадисийама̄на̄йа саман̣аса̄руппа̄йа а̄каппасампаттийа̄ йо таттха упадисана̄ка̄ро, со аттхато упадесо ева̄ти вуттам̣ – ‘‘евам̣ те…пе… упадесе’’ти. татха̄ еваметам̣ ¶ бхагава̄, еваметам̣ сугата̄ти еттха бхагавата̄ йатха̄вуттаматтхам̣ авипарӣтато джа̄нантехи катам̣ таттха сам̣виджджама̄нагун̣а̄нам̣ пака̄рехи хам̣санам̣ удаггата̄каран̣ам̣ сампахам̣санам̣, йо таттха сампахам̣сана̄ка̄роти йоджетаббам̣.
евамевам̣ пана̄йанти еттха гарахан̣а̄ка̄роти йоджетаббам̣, со ча гарахан̣а̄ка̄ро ‘‘васалӣ’’тиа̄дикхум̣санасаддасаннидха̄нато идха евам̣-саддена пака̄ситоти вин̃н̃а̄йати. йатха̄ четтха, евам̣ упама̄ка̄ра̄дайопи упама̄дивасена вутта̄нам̣ пуппхара̄сиа̄дисадда̄нам̣ саннидха̄натоти дат̣т̣хаббам̣. евам̣, бхантети кхотиа̄дӣсу пана дхаммасса са̄дхукам̣ саванаманасика̄рена нийоджитехи бхиккхӯхи аттано таттха т̣хитабха̄васса пат̣иджа̄нанавасена вуттатта̄ ¶ еттха евам̣-саддо вачанасампат̣иччханаттхо вутто, тена ‘‘евам̣, бханте, са̄дху бханте, сут̣т̣ху бханте’’ти вуттам̣ хоти. еван̃ча вадехӣти ‘‘йатха̄хам̣ вада̄ми, евам̣ саман̣ам̣ а̄нандам̣ вадехӣ’’ти вадана̄ка̄ро ида̄ни ваттаббо евам̣-саддена нидассӣйатӣти нидассанаттхо вутто. евам̣ ноти еттха̄пи тесам̣ йатха̄вуттадхамма̄нам̣ ахитадуккха̄вахабха̄ве саннит̣т̣ха̄наджананаттхам̣ ануматиггахан̣авасена ‘‘но ва̄, катхам̣ во еттха хотӣ’’ти пуччха̄йа ката̄йа ‘‘евам̣ но еттха хотӣ’’ти вуттатта̄ тада̄ка̄расаннит̣т̣ха̄нам̣ евам̣-саддена вибха̄витанти вин̃н̃а̄йати. со пана тесам̣ дхамма̄нам̣ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттана̄ка̄ро нийамийама̄но авадха̄ран̣аттхо хотӣти а̄ха – ‘‘евам̣ но еттха хотӣтиа̄дӣсу авадха̄ран̣е’’ти.
на̄на̄найанипун̣анти екаттана̄наттаабйа̄па̄раевам̣дхаммата̄сан̇кха̄та̄, нандийа̄ват̣т̣атипуккхаласӣхавиккӣл̣итаан̇кусадиса̄лочанасан̇кха̄та̄ ва̄ а̄дха̄ра̄дибхедавасена на̄на̄видха̄ найа̄ на̄на̄найа̄. найа̄ ва̄ па̄л̣игатийо, та̄ ча пан̃н̃аттиа̄дивасена сам̣килесабха̄гийа̄дилокийа̄дитадубхайавомиссаката̄дивасена кусала̄дивасена кхандха̄дивасена сан̇гаха̄дивасена самайавимутта̄дивасена падха̄на̄дивасена кусаламӯла̄дивасена тикапат̣т̣ха̄на̄дивасена ча на̄наппака̄ра̄ти на̄на̄найа̄, техи нипун̣ам̣ сан̣хам̣ сукхуманти на̄на̄найанипун̣ам̣. а̄сайова аджджха̄сайо, те ча сассата̄дибхедена таттха ча аппараджаккхата̄дибхедена ча анеке, аттаджджха̄сайа̄дайо ева ва̄ самут̣т̣ха̄нам̣ уппаттихету етасса̄ти анекаджджха̄сайасамут̣т̣ха̄нам̣. аттхабйан̃джанасампаннанти аттхабйан̃джанапарипун̣н̣ам̣ упанетабба̄бха̄вато. сан̇ка̄санапака̄санавиваран̣авибхаджанаутта̄нӣкаран̣апан̃н̃аттивасена чхахи аттхападехи аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесавасена чхахи бйан̃джанападехи ча саманна̄гатанти ва̄ аттхо дат̣т̣хаббо.
вивидхапа̄т̣иха̄рийанти еттха па̄т̣иха̄рийападасса вачанаттхам̣ ‘‘пат̣ипаккхахаран̣ато ра̄га̄дикилеса̄панайанато ча па̄т̣иха̄рийа’’нти ваданти. бхагавато пана пат̣ипаккха̄ ра̄га̄дайо на санти ¶ , йе харитабба̄. путхуджджана̄нампи вигатӯпаккилесе ат̣т̣хагун̣асаманна̄гате читте хатапат̣ипаккхе иддхивидхам̣ паваттати, тасма̄ таттха паваттавоха̄рена ча на сакка̄ идха ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти ваттхум̣. саче пана маха̄ка̄рун̣икасса бхагавато венеййагата̄ ча килеса̄ ¶ пат̣ипаккха̄, тесам̣ харан̣ато ‘‘па̄т̣иха̄рийа’’нти вуттам̣, евам̣ сати йуттаметам̣. атха ва̄ бхагавато ча са̄санасса ча пат̣ипаккха̄ титтхийа̄, тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийам̣. те хи дит̣т̣хихаран̣авасена ча дит̣т̣хиппака̄сане асаматтхабха̄вена ча иддхиа̄десана̄нуса̄санӣхи харита̄ апанӣта̄ хонтӣти. ‘‘пат̣ӣ’’ти ва̄ айам̣ саддо ‘‘паччха̄’’ти етасса аттхам̣ бодхети ‘‘тасмим̣ пат̣ипавит̣т̣хамхи, ан̃н̃о а̄ган̃чхи бра̄хман̣о’’тиа̄дӣсу (су. ни. 985; чӯл̣ани. па̄ра̄йанавагго, ваттхуга̄тха̄ 4) вийа, тасма̄ сама̄хите читте вигатӯпаккилесе катакиччена паччха̄ харитаббам̣ паваттетаббанти пат̣иха̄рийам̣, аттано ва̄ упаккилесесу чатуттхаджджха̄намаггехи харитесу паччха̄ харан̣ам̣ пат̣иха̄рийам̣, иддхиа̄десана̄нуса̄санийо ча вигатӯпаккилесена катакиччена ча саттахитаттхам̣ пуна паваттетабба̄, харитесу ча аттано упаккилесесу парасатта̄нам̣ упаккилесахаран̣а̄ни хонтӣти пат̣иха̄рийа̄ни бхаванти. пат̣иха̄рийамева па̄т̣иха̄рийам̣, пат̣иха̄рийе ва̄ иддхиа̄десана̄нуса̄санисамуда̄йе бхавам̣ екамекам̣ па̄т̣иха̄рийанти вуччати. пат̣иха̄рийам̣ ва̄ чатуттхаджджха̄нам̣ магго ча пат̣ипаккхахаран̣ато, таттха джа̄там̣, тасмим̣ ва̄ нимиттабхӯте, тато ва̄ а̄гатанти па̄т̣иха̄рийам̣. тасса пана иддхиа̄дибхедена висайабхедена ча бахувидхасса бхагавато десана̄йам̣ лаббхама̄натта̄ а̄ха – ‘‘вивидхапа̄т̣иха̄рийа’’нти.
на ан̃н̃атха̄ти бхагавато саммукха̄ сута̄ка̄рато на ан̃н̃атха̄ти аттхо, на пана бхагавато десита̄ка̄рато. ачинтеййа̄нубха̄ва̄ хи бхагавато десана̄. еван̃ча катва̄ ‘‘саббаппака̄рена ко саматтхо вин̃н̃а̄ту’’нти идам̣ вачанам̣ саматтхитам̣ бхавати, дха̄ран̣абаладассанан̃ча на вируджджхати сута̄ка̄ра̄вируджджханасса адхиппетатта̄. на хеттха аттхантарата̄париха̄ро двиннам̣ аттха̄нам̣ екависайатта̄, итаратха̄ тхеро бхагавато десана̄йа саббатха̄ пат̣иггахан̣е саматтхо асаматтхо ча̄ти а̄паджджеййа̄ти.
‘‘йо паро на хоти, со атта̄’’ти евам̣ вутта̄йа нийакаджджхаттасан̇кха̄та̄йа сасантатийам̣ ваттанато тивидхопи ме-саддо кин̃ча̄пи екасмим̣йева аттхе диссати, каран̣асампада̄наса̄миниддесавасена пана виджджама̄набхедам̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘ме-саддо тӣсу аттхесу диссатӣ’’ти.
кин̃ча̄пи ¶ упасагго кирийам̣ висесети, джотакабха̄вато пана сатипи тасмим̣ сута-саддо ева там̣ таматтхам̣ вадатӣти анупасаггасса сута-саддасса аттхуддха̄ре саупасаггасса гахан̣ам̣ на вируджджхатӣти ¶ дассенто ‘‘саупасагго ча анупасагго ча̄’’ти а̄ха. асса̄ти сутасаддасса. каммабха̄васа̄дхана̄ни идха сутасадде самбхавантӣти вуттам̣ – ‘‘упадха̄ританти ва̄ упадха̄ран̣анти ва̄ аттхо’’ти. майа̄ти аттхе сатӣти йада̄ ме-саддасса каттувасена каран̣аниддесо, тада̄ти аттхо. мама̄ти аттхе сатӣти йада̄ самбандхавасена са̄миниддесо, тада̄.
сутасаддасаннит̣т̣ха̄не пайуттена евам̣-саддена саванакирийа̄джотакена бхавитаббанти вуттам̣ – ‘‘еванти сотавин̃н̃а̄н̣а̄дивин̃н̃а̄н̣акиччанидассана’’нти. а̄ди-саддена сампат̣иччхана̄дӣнам̣ сотадва̄рикавин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ тадабхинӣхат̣а̄нан̃ча манодва̄рикавин̃н̃а̄н̣а̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. саббесампи ва̄кйа̄нам̣ евака̄раттхасахитатта̄ ‘‘сута’’нти етасса сутамева̄ти айаматтхо лаббхатӣти а̄ха – ‘‘ассаванабха̄ваппат̣иккхепато’’ти. етена авадха̄ран̣ена нийа̄матам̣ дассети. йатха̄ ча сутам̣ сутамева̄ти нийа̄метаббам̣, там̣ самма̄ сутам̣ хотӣти а̄ха – ‘‘анӯна̄дхика̄випарӣтаггахан̣анидассана’’нти. атха ва̄ саддантараттха̄поханавасена саддо аттхам̣ вадатӣти сутанти ассутам̣ на хотӣти айаметасса аттхоти вуттам̣ – ‘‘ассаванабха̄ваппат̣иккхепато’’ти. имина̄ дит̣т̣ха̄дивиниваттанам̣ кароти. идам̣ вуттам̣ хоти – на идам̣ майа̄ дит̣т̣хам̣, на сайамбхун̃а̄н̣ена саччхикатам̣, атха кхо сутам̣, тан̃ча саммадева̄ти. тенева̄ха – ‘‘анӯна̄дхика̄випарӣтаггахан̣анидассана’’нти. авадха̄ран̣аттхе ва̄ евам̣-садде айаматтхайоджана̄ – ‘‘карӣйатӣ’’ти тадапеккхасса сута-саддасса айаматтхо вутто ‘‘ассаванабха̄ваппат̣иккхепато’’ти. тенева̄ха – ‘‘анӯна̄дхика̄випарӣтаггахан̣анидассана’’нти. савана-саддо четтха камматтхо ведитаббо ‘‘суййатӣ’’ти.
евам̣ саванахетусаванависесавасена падаттайасса екена пака̄рена аттхайоджанам̣ дассетва̄ ида̄ни пака̄рантарехи там̣ дассетум̣ – ‘‘татха̄ ева’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха тасса̄ти йа̄ са̄ бхагавато саммукха̄ дхаммассавана̄ка̄рена паватта̄ манодва̄равин̃н̃а̄н̣авӣтхи, тасса̄. са̄ хи на̄наппака̄рена а̄рамман̣е паваттитум̣ саматтха̄. татха̄ ча вуттам̣ – ‘‘сотадва̄ра̄нуса̄рена̄’’ти. на̄наппака̄рена̄ти ваккхама̄на̄нам̣ анекавихита̄нам̣ ¶ бйан̃джанаттхаггахан̣а̄нам̣ на̄на̄ка̄рена. етена имисса̄ йоджана̄йа а̄ка̄раттхо евам̣-саддо гахитоти дӣпети. паваттибха̄ваппака̄сананти паваттийа̄ аттхибха̄ваппака̄санам̣. сутанти дхаммаппака̄сананти йасмим̣ а̄рамман̣е вуттаппака̄ра̄ вин̃н̃а̄н̣авӣтхи на̄наппака̄рена паватта̄, тасса дхамматта̄ вуттам̣, на сутасаддасса дхамматтхатта̄. вуттассеваттхасса па̄кат̣ӣкаран̣ам̣ ‘‘айан̃хеттха̄’’тиа̄ди. таттха вин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ти каран̣аттхе каран̣авачанам̣, майа̄ти каттуаттхе.
еванти ниддиситаббаппака̄сананти нидассанаттхам̣ евам̣-саддам̣ гахетва̄ вуттам̣ нидассетаббасса нидасситаббатта̄бха̄ва̄бха̄вато ¶ . тена евам̣-саддена сакалампи суттам̣ пачча̄мат̣т̣ханти дассети. сутасаддасса кирийа̄саддатта̄ саванакирийа̄йа ча са̄дха̄ран̣авин̃н̃а̄н̣аппабандхаппат̣ибаддхатта̄ таттха ча пуггалавоха̄роти вуттам̣ – ‘‘сутанти пуггалакиччаппака̄сана’’нти. на хи пуггалавоха̄рарахите дхаммаппабандхе саванакирийа̄ лаббхатӣти.
йасса читтасанта̄насса̄тиа̄дипи а̄ка̄раттхамева евам̣-саддам̣ гахетва̄ пуримайоджана̄йа ан̃н̃атха̄ аттхайоджанам̣ дассетум̣ вуттам̣. таттха а̄ка̄рапан̃н̃аттӣти упа̄да̄пан̃н̃атти ева дхамма̄нам̣ паваттиа̄ка̄рупа̄да̄навасена татха̄ вутта̄. сутанти висайаниддесоти сотаббабхӯто дхаммо саванакирийа̄каттупуггаласса саванакирийа̄васена паваттит̣т̣ха̄нанти катва̄ вуттам̣. читтасанта̄навинимуттасса параматтхато кассачи каттуабха̄вепи саддавоха̄рена буддхипарикаппитабхедавачаниччха̄йа читтасанта̄нато ан̃н̃ам̣ вийа там̣саман̇гим̣ катва̄ вуттам̣ – ‘‘читтасанта̄нена там̣саман̇гӣно’’ти. саванакирийа̄висайопи сотаббадхаммо саванакирийа̄васена паваттачиттасанта̄насса идха параматтхато каттубха̄вато, саванавасена читтапаваттийа̄ ева ва̄ саванакирийа̄бха̄вато там̣кирийа̄катту ча висайо хотӣти катва̄ вуттам̣ – ‘‘там̣саман̇гӣно каттувисайе’’ти. сута̄ка̄расса ча тхерасса самма̄ниччхитабха̄вато а̄ха – ‘‘гахан̣асаннит̣т̣ха̄на’’нти. етена ва̄ авадха̄ран̣аттхам̣ евам̣-саддам̣ гахетва̄ айаматтхайоджана̄ ката̄ти дат̣т̣хаббам̣.
пуббе сута̄нам̣ на̄на̄вихита̄нам̣ суттасан̇кха̄та̄нам̣ аттхабйан̃джана̄нам̣ упадха̄ритарӯпасса а̄ка̄расса нидассанасса, авадха̄ран̣асса ва̄ пака̄санасабха̄во ¶ евам̣-саддоти тада̄ка̄ра̄диупадха̄ран̣асса пуггалапан̃н̃аттийа̄ упа̄да̄набхӯтадхаммаппабандхабйа̄па̄рата̄йа вуттам̣ – ‘‘еванти пуггалакиччаниддесо’’ти. саванакирийа̄ пана пуггалава̄динопи вин̃н̃а̄н̣анирапеккха̄ наттхӣти висесато вин̃н̃а̄н̣абйа̄па̄роти а̄ха – ‘‘сутанти вин̃н̃а̄н̣акиччаниддесо’’ти. мети саддаппаваттийа̄ екантенева саттависайатта̄ вин̃н̃а̄н̣акиччасса ча таттхева самодахитаббато ‘‘мети убхайакиччайуттапуггаланиддесо’’ти вуттам̣. авиджджама̄напан̃н̃аттивиджджама̄напан̃н̃аттисабха̄ва̄ йатха̄ккамам̣ евам̣саддасутасадда̄нам̣ аттха̄ти те татха̄рӯпапан̃н̃аттиупа̄да̄набйа̄па̄рабха̄вена дассенто а̄ха – ‘‘еванти пуггалакиччаниддесо, сутанти вин̃н̃а̄н̣акиччаниддесо’’ти. еттха ча каран̣акирийа̄каттукаммависесаппака̄санавасена пуггалабйа̄па̄рависайапуггалабйа̄па̄ранидассанавасена гахан̣а̄ка̄рагга̄хакатаббисайависесаниддесавасена каттукаран̣абйа̄па̄ракаттуниддесавасена ча дутийа̄дайо чатассо аттхайоджана̄ дассита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
саббассапи садда̄дхигаманӣйасса аттхасса пан̃н̃аттимукхенева пат̣ипаджджитаббатта̄ саббапан̃н̃аттӣнан̃ча ¶ виджджама̄на̄дивасена чхасу пан̃н̃аттибхедесу антогадхатта̄ тесу ‘‘ева’’нтиа̄дӣнам̣ пан̃н̃аттӣнам̣ сарӯпам̣ ниддха̄ренто а̄ха – ‘‘еванти ча мети ча̄’’тиа̄ди. таттха еванти ча мети ча вуччама̄нассаттхасса а̄ка̄ра̄дино дхамма̄нам̣ асаллаккхан̣абха̄вато авиджджама̄напан̃н̃аттибха̄воти а̄ха – ‘‘саччикат̣т̣хапараматтхавасена авиджджама̄напан̃н̃аттӣ’’ти. таттха саччикат̣т̣хапараматтхавасена̄ти бхӯтаттхауттаматтхавасена. идам̣ вуттам̣ хоти – йо ма̄йа̄марӣчиа̄дайо вийа абхӯтаттхо, ануссава̄дӣхи гахетаббо вийа ануттаматтхо ча на хоти, со рӯпасадда̄дисабха̄во, руппана̄нубхавана̄дисабха̄во ва̄ аттхо саччикат̣т̣хо параматтхо ча̄ти вуччати, на татха̄ ‘‘евам̣ ме’’типада̄нам̣ аттхоти. етамеваттхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘кин̃хеттха та’’нтиа̄ди вуттам̣. сутанти пана садда̄йатанам̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘виджджама̄напан̃н̃аттӣ’’ти. тенева хи ‘‘йан̃хи там̣ еттха сотена упаладдха’’нти вуттам̣. ‘‘сотадва̄ра̄нуса̄рена упаладдха’’нти пана вутте аттхабйан̃джана̄ди саббам̣ лаббхати. там̣ там̣ упа̄да̄йа ваттаббатоти сотапатхама̄гате дхамме упа̄да̄йа тесам̣ упадха̄рита̄ка̄ра̄дино пачча̄масанавасена еванти, сасантатипарийа̄панне кхандхе упа̄да̄йа мети ваттаббатта̄ти аттхо. дит̣т̣ха̄дисабха̄варахите садда̄йатане паваттама̄нопи ¶ сутавоха̄ро ‘‘дутийам̣ татийа’’нтиа̄дико вийа пат̣хама̄дӣни дит̣т̣хамутавин̃н̃а̄те апеккхитва̄ паваттоти а̄ха – ‘‘дит̣т̣ха̄дӣни упанидха̄йа ваттаббато’’ти. ассутам̣ на хотӣти хи сутанти пака̄сито айаматтхоти.
аттана̄ пат̣ивиддха̄ суттасса пака̄рависеса̄ еванти тхерена пачча̄мат̣т̣ха̄ти а̄ха – ‘‘асаммохам̣ дӣпетӣ’’ти. на̄наппака̄раппат̣иведхасаматтхо хотӣти етена ваккхама̄насса суттасса на̄наппака̄ратам̣ дуппат̣ивиджджхатан̃ча дассети. сутасса асаммосам̣ дӣпетӣти сута̄ка̄расса йа̄тха̄вато дассийама̄натта̄ вуттам̣. асаммохена̄ти саммоха̄бха̄вена, пан̃н̃а̄йа ева ва̄ саванака̄ласамбхӯта̄йа тадуттарика̄лапан̃н̃а̄сиддхи. евам̣ асаммосена̄ти еттха̄пи ваттаббам̣. бйан̃джана̄нам̣ пат̣ивиджджхитаббо а̄ка̄ро на̄тигамбхӣро, йатха̄сутадха̄ран̣амева таттха каран̣ӣйанти сатийа̄ бйа̄па̄ро адхико, пан̃н̃а̄ таттха гун̣ӣбхӯта̄ти вуттам̣ – ‘‘пан̃н̃а̄пуббан̇гама̄йа̄’’тиа̄ди ‘‘пан̃н̃а̄йа пуббан̇гама̄’’ти катва̄. пуббан̇гамата̄ четтха падха̄набха̄во ‘‘манопуббан̇гама̄’’тиа̄дӣсу (дха. па. 1, 2) вийа, пуббан̇гамата̄йа ва̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣсу а̄ваджджана̄дӣнам̣ вийа аппадха̄натте пан̃н̃а̄ пуббан̇гама̄ етисса̄ти айампи аттхо йуджджати, евам̣ сатипуббан̇гама̄йа̄ти еттха̄пи вуттанайа̄нуса̄рена йатха̄самбхаваматтхо ведитаббо. аттхабйан̃джанасампаннасса̄ти аттхабйан̃джанапарипун̣н̣асса, сан̇ка̄санаппака̄санавиваран̣авибхаджанаутта̄нӣкаран̣апан̃н̃аттивасена чхахи аттхападехи аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесавасена чхахи бйан̃джанападехи ча саманна̄гатасса̄ти ва̄ аттхо дат̣т̣хаббо.
йонисоманасика̄рам̣ ¶ дӣпети евам̣-саддена вуччама̄на̄нам̣ а̄ка̄ранидассана̄вадха̄ран̣аттха̄нам̣ авипарӣтасаддхаммависайатта̄ти адхиппа̄йо. авиккхепам̣ дӣпетӣти ‘‘читтапарийа̄да̄нам̣ каттха бха̄сита’’нтиа̄дипуччха̄васе пакаран̣аппаттасса ваккхама̄насса суттасса саванам̣ сама̄дха̄намантарена на самбхаватӣти катва̄ вуттам̣. виккхиттачиттасса̄тиа̄ди тассеваттхасса саматтханавасена вуттам̣. саббасампаттийа̄ти аттхабйан̃джанадесакаппайоджана̄дисампаттийа̄. авипарӣтасаддхаммависайехи вийа а̄ка̄ранидассана̄вадха̄ран̣аттхехи йонисоманасика̄расса, саддхаммассаванена вийа ча авиккхепасса йатха̄ йонисоманасика̄рена пхалабхӯтена аттасамма̄пан̣идхипуббекатапун̃н̃ата̄нам̣ сиддхи вутта̄ ¶ тадавина̄бха̄вато. евам̣ авиккхепена пхалабхӯтена ка̄ран̣абхӯта̄нам̣ саддхаммассаванасаппурисӯпаниссайа̄нам̣ сиддхи дассетабба̄ сийа̄ ассутавато саппурисӯпаниссайарахитасса ча тадабха̄вато. на хи виккхиттачиттотиа̄дина̄ саматтханавачанена пана авиккхепена ка̄ран̣абхӯтена саппурисӯпаниссайена ча пхалабхӯтасса саддхаммассаванасса сиддхи дассита̄. айам̣ панеттха адхиппа̄йо йутто сийа̄, саддхаммассаванасаппурисӯпаниссайа̄ на екантена авиккхепасса ка̄ран̣ам̣ ба̄хиран̇гатта̄, авиккхепо пана саппурисӯпаниссайо вийа саддхаммассаванасса екантака̄ран̣анти. евампи авиккхепена саппурисӯпаниссайасиддхиджотана̄ на саматтхита̄ва. но на саматтхита̄ виккхиттачитта̄нам̣ саппурисапайирупа̄сана̄бха̄васса аттхасиддхатта̄. еттха ча пуримам̣ пхалена ка̄ран̣асса сиддхидассанам̣ надӣпӯрена вийа упари вут̣т̣хисаббха̄васса, дутийам̣ ка̄ран̣ена пхаласса сиддхидассанам̣ дат̣т̣хаббам̣ екантавассина̄ вийа мегхавут̣т̣ха̄нена вут̣т̣хиппаваттийа̄.
бхагавато вачанасса аттхабйан̃джанаппабхедапариччхедавасена сакаласа̄санасампаттиога̄хана̄ка̄ро ниравасесапарахитапа̄рипӯрита̄ка̄ран̣анти вуттам̣ – ‘‘евам̣ бхаддако а̄ка̄ро’’ти. йасма̄ на хотӣти самбандхо. паччхимачаккадвайасампаттинти аттасамма̄пан̣идхипуббекатапун̃н̃ата̄сан̇кха̄тагун̣адвайам̣. апара̄парам̣ вуттийа̄ четтха чаккабха̄во, чаранти етехи сатта̄ сампаттибхавесӯти ва̄. йе сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, чакка̄ни, йехи саманна̄гата̄нам̣ деваманусса̄нам̣ чатучаккам̣ ваттатӣ’’тиа̄ди (а. ни. 4.31). пуримапаччхимабха̄во четтха десана̄ккамавасена дат̣т̣хаббо. паччхимачаккадвайасиддхийа̄ти паччхимачаккадвайасса аттхита̄йа. самма̄пан̣ихитатто пуббе ча катапун̃н̃о суддха̄сайо хоти тадасиддхихетӯнам̣ килеса̄нам̣ дӯрӣбха̄ватоти а̄ха – ‘‘а̄сайасуддхи сиддха̄ хотӣ’’ти. татха̄ хи вуттам̣ – ‘‘самма̄пан̣ихитам̣ читтам̣, сеййасо нам̣ тато каре’’ти (дха. па. 43), ‘‘катапун̃н̃оси твам̣, а̄нанда, падха̄намануйун̃джа, кхиппам̣ хохиси ана̄саво’’ти (дӣ. ни. 2.207) ча. тенева̄ха – ‘‘а̄сайасуддхийа̄ адхигамабйаттисиддхӣ’’ти. пайогасуддхийа̄ти йонисоманасика̄рапуббан̇гамасса дхаммассаванаппайогасса висадабха̄вена. татха̄ ча̄ха – ‘‘а̄гамабйаттисиддхӣ’’ти ¶ , саббасса ва̄ ка̄йавачӣпайогасса ниддосабха̄вена. парисуддхака̄йавачӣпайого хи виппат̣иса̄ра̄бха̄вато авиккхиттачитто парийаттийам̣ виса̄радо хотӣти.
на̄наппака̄рапат̣иведхадӣпакена̄тиа̄дина̄ ¶ аттхабйан̃джанесу тхерасса евам̣-саддасута-садда̄нам̣ асаммохадӣпанато чатуппат̣исамбхида̄васена аттхайоджанам̣ дассети. таттха сотаппабхедапат̣иведхадӣпакена̄ти етена айам̣ сута-саддо евам̣-саддасаннидха̄нато, ваккхама̄на̄пеккха̄йа ва̄ са̄ман̃н̃енева сотаббадхаммависесам̣ а̄масатӣти дассети. манодит̣т̣хикаран̣а̄нам̣ парийаттидхамма̄нам̣ анупеккханасуппат̣иведха̄ висесато манасика̄раппат̣ибаддха̄ти те вуттанайена йонисоманасика̄радӣпакена евам̣-саддена йоджетва̄, саванадха̄ран̣авачӣпаричайа̄ парийаттидхамма̄ висесена сота̄вадха̄наппат̣ибаддха̄ти те авиккхепадӣпакена сута-саддена йоджетва̄ дассенто са̄санасампаттийа̄ дхаммассаване усса̄хам̣ джанети. таттха дхамма̄ти парийаттидхамма̄. манаса̄ анупеккхита̄ти ‘‘идха сӣлам̣ катхитам̣, идха сама̄дхи, идха пан̃н̃а̄, еттака̄ еттха анусандхайо’’тиа̄дина̄ найена манаса̄ ану ану пеккхита̄. дит̣т̣хийа̄ суппат̣ивиддха̄ти ниджджха̄наккханти бхӯта̄йа, н̃а̄тапарин̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа ва̄ дит̣т̣хийа̄ таттха таттха вуттарӯпа̄рӯпадхамме ‘‘ити рӯпам̣, еттакам̣ рӯпа’’нтиа̄дина̄ сут̣т̣ху ваваттхапетва̄ пат̣ивиддха̄.
сакалена вачанена̄ти пуббе тӣхи падехи висум̣ висум̣ йоджитатта̄ вуттам̣. асаппурисабхӯминти акатан̃н̃утам̣, ‘‘идхекаччо па̄пабхиккху татха̄гатаппаведитам̣ дхаммавинайам̣ парийа̄пун̣итва̄ аттано дахатӣ’’ти (па̄ра̄. 195) евам̣ вуттам̣ анарийавоха̄ра̄ваттхам̣. са̄ ева анарийавоха̄ра̄ваттха̄ асаддхаммо. нану ча а̄нандаттхерасса ‘‘мамедам̣ вачана’’нти адхима̄насса, маха̄кассапаттхера̄дӣнан̃ча тада̄сан̇ка̄йа абха̄вато асаппурисабхӯмисаматиккама̄дивачанам̣ нираттхаканти? найидамевам̣, ‘‘евам̣ ме сута’’нти вадантена айампи аттхо вибха̄витоти дассанато. кечи пана ‘‘девата̄нам̣ паривитакка̄пеккхам̣ татха̄вачананти едисӣ чодана̄ анавака̄са̄’’ти ваданти. тасмим̣ кира кхан̣е екачча̄нам̣ девата̄нам̣ евам̣ четасо паривитакко удапа̄ди ‘‘бхагава̄ париниббуто, айан̃ча а̄йасма̄ десана̄кусало ида̄ни дхаммам̣ десети, сакйакулаппасуто татха̄гатасса бха̄та̄ чӯл̣апитупутто, ким̣ ну кхо сайам̣ саччхикатам̣ дхаммам̣ десети, уда̄ху бхагавато ева вачанам̣ йатха̄сута’’нти, евам̣ тада̄сан̇китаппака̄рато асаппурисабхӯмисамоккама̄дито атиккама̄ди вибха̄витанти. аттано адахантоти ‘‘мамеда’’нти аттани ат̣т̣хапенто. аппетӣти ¶ нидассети. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхесу йатха̄рахам̣ сатте нетӣти нетти, дхаммойева нетти дхамманетти.
дал̣хатаранивит̣т̣ха̄ ¶ вичикиччха̄ кан̇кха̄. на̄тисам̣саппанам̣ матибхедаматтам̣ вимати. ассаддхийам̣ вина̄сети бхагавата̄ бха̄ситатта̄ саммукха̄ часса пат̣иггахитатта̄ кхалитадурутта̄диггахан̣адоса̄бха̄вато ча. еттха ча пан̃чама̄дайо тиссо аттхайоджана̄ а̄ка̄ра̄диаттхесу аггахитависесамева евам̣-саддам̣ гахетва̄ дассита̄, тато пара̄ чатассо а̄ка̄раттхамева евам̣-саддам̣ гахетва̄ вибха̄вита̄, паччхима̄ пана тиссо йатха̄ккамам̣ а̄ка̄раттхам̣ нидассанаттхам̣ авадха̄ран̣аттхан̃ча евам̣-саддам̣ гахетва̄ йоджита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
ека-саддо ан̃н̃асет̣т̣хаасаха̄йасан̇кха̄дӣсу диссати. татха̄ хеса ‘‘сассато атта̄ ча локо ча, идамева саччам̣ могхаман̃н̃анти иттхеке абхивадантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.27) ан̃н̃аттхе диссати, ‘‘четасо екодибха̄ва’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.228; па̄ра̄. 11) сет̣т̣хе, ‘‘еко вӯпакат̣т̣хо’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.405; 2.215; ма. ни. 1.80; сам̣. ни. 3.63; чӯл̣ава. 445) асаха̄йе ‘‘екова кхо, бхиккхаве, кхан̣о ча самайо ча брахмачарийава̄са̄йа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 8.29) сан̇кха̄йам̣. идха̄пи сан̇кха̄йанти дассенто а̄ха – ‘‘еканти ган̣анапариччхеданиддесо’’ти. ка̄лан̃ча самайан̃ча̄ти йуттака̄лан̃ча паччайаса̄маггин̃ча. кхан̣оти ока̄со. татха̄гатуппа̄да̄дико хи маггабрахмачарийасса ока̄со таппаччайаппат̣ила̄бхахетутта̄. кхан̣о ева ча самайо. йо кхан̣оти ча самайоти ча вуччати, со еко ева̄ти хи аттхо. маха̄самайоти маха̄самӯхо. самайопи кхоти сиккха̄падапӯран̣асса хетупи. самайаппава̄дакети дит̣т̣хиппава̄даке. таттха хи нисинна̄ титтхийа̄ аттано аттано самайам̣ павадантӣти. аттха̄бхисамайа̄ти хитаппат̣ила̄бха̄. абхисаметабботи абхисамайо, абхисамайо аттхо абхисамайат̣т̣хоти пӣл̣ана̄дӣни абхисаметаббабха̄вена екӣбха̄вам̣ упанетва̄ вутта̄ни. абхисамайасса ва̄ пат̣иведхасса висайабхӯто аттхо абхисамайат̣т̣хоти та̄нева татха̄ екаттена вутта̄ни. таттха ¶ пӣл̣анам̣ дуккхасаччасса там̣саман̇гино хим̣санам̣ авиппха̄риката̄каран̣ам̣. санта̄по дуккхадуккхата̄дивасена сантапанам̣ паридаханам̣.
таттха сахака̄рика̄ран̣е саниджджхам̣ самети самаветӣти самайо, самава̄йо. самети сама̄гаччхати еттха маггабрахмачарийам̣ тада̄дха̄рапуггалехӣти самайо, кхан̣о. самети еттха, етена ва̄ сам̣гаччхати сатто, сабха̄вадхаммо ва̄ сахаджа̄та̄дӣхи, уппа̄да̄дӣхи ва̄ти самайо, ка̄ло. дхаммаппаваттиматтата̄йа аттхато абхӯтопи хи ка̄ло дхаммаппаваттийа̄ адхикаран̣ам̣ каран̣ам̣ вийа ча каппана̄маттасиддхена рӯпена вохарӣйатӣти. самам̣, саха ва̄ авайава̄нам̣ айанам̣ паватти ават̣т̣ха̄нанти самайо, самӯхо йатха̄ ‘‘самуда̄йо’’ти. авайавасаха̄ват̣т̣ха̄намева хи самӯхоти. авасесапаччайа̄нам̣ ¶ сама̄гаме ети пхалам̣ етасма̄ уппаджджати паваттати ча̄ти самайо, хету йатха̄ ‘‘самудайо’’ти. самети сам̣йоджанабха̄вато самбаддхо ети аттано висайе паваттати, дал̣хаггахан̣абха̄вато ва̄ сам̣йутта̄ айанти паваттанти сатта̄ йатха̄бхинивесам̣ етена̄ти самайо, дит̣т̣хи. дит̣т̣хисам̣йоджанена хи сатта̄ ативийа баджджхантӣти. самити сан̇гати самодха̄нанти самайо, пат̣ила̄бхо. самасса йа̄нам̣, самма̄ ва̄ йа̄нам̣ апагамоти самайо, паха̄нам̣. абхимукхам̣ н̃а̄н̣ена самма̄ етаббо абхисаметабботи абхисамайо, дхамма̄нам̣ авипарӣто сабха̄во. абхимукхабха̄вена самма̄ ети гаччхати буджджхатӣти абхисамайо, дхамма̄нам̣ авипарӣтасабха̄ва̄вабодхо. евам̣ тасмим̣ тасмим̣ аттхе самайасаддасса паватти ведитабба̄. самайасаддасса аттхуддха̄ре абхисамайасаддасса уда̄харан̣ам̣ вуттанайена ведитаббам̣. асса̄ти самайасаддасса. ка̄ло аттхо самава̄йа̄дӣнам̣ аттха̄нам̣ идха асамбхавато, десадесакапариса̄нам̣ вийа суттасса нида̄набха̄вена ка̄ласса ападиситаббато ча.
касма̄ панеттха анийамитавасенева ка̄ло ниддит̣т̣хо, на утусам̣ваччхара̄дивасена нийаметва̄ти а̄ха – ‘‘таттха кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. утусам̣ваччхара̄дивасена нийамам̣ акатва̄ самайасаддасса вачане айампи гун̣о ладдхо хотӣти дассенто ‘‘йе ва̄ име’’тиа̄дима̄ха. са̄ман̃н̃аджотана̄ хи висесе аватит̣т̣хатӣти. таттха дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расамайо девасикам̣ джха̄насама̄паттӣхи вӣтина̄манака̄ло, висесато саттасатта̄ха̄ни. суппака̄са̄ти дасасахассилокадха̄туйа̄ пакампанаобха̄сапа̄тубха̄ва̄дӣхи ¶ па̄кат̣а̄. йатха̄вуттабхедесу ева самайесу екадесам̣ пака̄рантарехи сан̇гахетва̄ дассетум̣ ‘‘йо ча̄йа’’нтиа̄дима̄ха. татха̄ хи н̃а̄н̣акиччасамайо аттахитаппат̣ипаттисамайо ча абхисамбодхисамайо, арийатун̣хӣбха̄васамайо дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расамайо, карун̣а̄киччапарахитаппат̣ипаттидхаммикатха̄самайо десана̄самайойева.
каран̣авачанена ниддесо катоти самбандхо. таттха̄ти абхидхаммавинайесу. татха̄ти бхуммакаран̣ехи. адхикаран̣аттхо а̄дха̄раттхо. бха̄во на̄ма кирийа̄, кирийа̄йа кирийантаралаккхан̣ам̣ бха̄венабха̄валаккхан̣ам̣. таттха йатха̄ ка̄ло сабха̄вадхаммапариччхинно сайам̣ параматтхато авиджджама̄нопи а̄дха̄рабха̄вена пан̃н̃а̄то тан̇кхан̣аппаватта̄нам̣ тато пуббе парато ча абха̄вато ‘‘пуббан̣хе джа̄то, са̄йанхе гаччхатӣ’’ти ча а̄дӣсу, самӯхо ча авайававинимутто авиджджама̄нопи каппана̄маттасиддхо авайава̄нам̣ а̄дха̄рабха̄вена пан̃н̃а̄пӣйати ‘‘руккхе са̄кха̄, йавара̄сийам̣ самбхӯто’’тиа̄дӣсу, евам̣ идха̄пӣти дассенто а̄ха – ‘‘адхикаран̣ам̣…пе… дхамма̄на’’нти. йасмим̣ ка̄ле, дхаммапун̃дже ва̄ ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хоти, тасмим̣ ева ка̄ле, дхаммапун̃дже ¶ ча пхасса̄дайопи хонтӣти айан̃хи таттха аттхо. йатха̄ ‘‘га̄вӣсу дуйхама̄на̄су гато, дуддха̄су а̄гато’’ти доханакирийа̄йа гаманакирийа̄ лаккхӣйати, евам̣ идха̄пи ‘‘йасмим̣ самайе, тасмим̣ самайе’’ти ча вутте ‘‘сатӣ’’ти айаматтхо вин̃н̃а̄йама̄но ева хоти падаттхасса сатта̄вираха̄бха̄ватоти самайасса сатта̄кирийа̄йа читтасса уппа̄дакирийа̄, пхасса̄дӣнам̣ бхаванакирийа̄ ча лаккхӣйатӣти. йасмим̣ самайети йасмим̣ наваме кхан̣е, йасмим̣ йонисоманасика̄ра̄дихетумхи, паччайасамава̄йе ва̄ сати ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хоти, тасмим̣йева кхан̣е хетумхи паччайасамава̄йе ча пхасса̄дайопи хонтӣти убхайаттха самайасадде бхумманиддесо като лаккхан̣абхӯтабха̄вайуттоти дассенто а̄ха – ‘‘кхан̣а…пе… лаккхӣйатӣ’’ти.
хетуаттхо каран̣аттхо ча самбхавати ‘‘аннена васати, аджджхенена васати, пхарасуна̄ чхиндати, куда̄лена кхан̣атӣ’’тиа̄дӣсу вийа. вӣтиккаман̃хи сутва̄ бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄та̄петва̄ отин̣н̣е ваттхусмим̣ там̣ пуггалам̣ пат̣ипуччхитва̄ ¶ вигарахитва̄ ча там̣ там̣ ваттхум̣ отин̣н̣ака̄лам̣ анатиккамитва̄ тенева ка̄лена сиккха̄пада̄ни пан̃н̃а̄пенто бхагава̄ вихарати сиккха̄падапан̃н̃аттихетун̃ча апеккхама̄но татийапа̄ра̄джика̄дӣсу вийа.
аччантамева а̄рамбхато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва десана̄нит̣т̣ха̄нам̣ парахитаппат̣ипаттисан̇кха̄тена карун̣а̄виха̄рена. тадаттхаджотанаттханти аччантасам̣йогаттхаджотанаттхам̣. упайогавачананиддесо като йатха̄ ‘‘ма̄сам̣ аджджхетӣ’’ти. пора̄н̣а̄ти ат̣т̣хакатха̄чарийа̄. абхила̄паматтабхедоти вачанаматтена висесо. тена суттавинайесу вибхаттибйаттайо катоти дассети.
ида̄ни ‘‘бхагава̄’’ти имасса аттхам̣ дассенто а̄ха – ‘‘бхагава̄ти гарӯ’’тиа̄ди. бхагава̄ти вачанам̣ сет̣т̣ханти сет̣т̣хава̄чакам̣ вачанам̣, сет̣т̣хагун̣асахачаран̣ам̣ сет̣т̣ханти вуттам̣. атха ва̄ вуччатӣти вачанам̣, аттхо. йасма̄ йо ‘‘бхагава̄’’ти вачанена вачанӣйо аттхо, со сет̣т̣хоти аттхо. бхагава̄ти вачанамуттаманти еттха̄пи есева найо. га̄равайуттоти гарубха̄вайутто гаругун̣айогато. гарукаран̣ам̣ ва̄ са̄тисайам̣ арахатӣти га̄равайутто, га̄рава̄рахоти аттхо. сиппа̄дисиккха̄пака̄ гарӯ хонти, на ча га̄равайутта̄, айам̣ пана та̄дисо на хоти, тасма̄ гарӯти ватва̄ га̄равайуттоти вуттанти кечи. вуттойева, на идха ваттаббо висуддхимаггасса имисса̄ ат̣т̣хакатха̄йа екадесабха̄ватоти адхиппа̄йо.
дхаммасарӣрам̣ паччаккхам̣ каротӣти ‘‘йо во, а̄нанда, майа̄ дхаммо ча винайо ча десито пан̃н̃атто ¶ , со во мамаччайена саттха̄’’ти (дӣ. ни. 2.216) вачанато дхаммасса саттхубха̄вапарийа̄йо виджджатӣти катва̄ вуттам̣. ваджирасан̇гха̄тасама̄нака̄йо парехи абхеджджасарӣратта̄. на хи бхагавато рӯпака̄йе кеначи сакка̄ антара̄йо ка̄тунти. десана̄сампаттим̣ ниддисати ваккхама̄насса сакаласуттасса еванти ниддисанато. са̄вакасампаттим̣ ниддисати пат̣исамбхида̄паттена пан̃часу т̣ха̄несу бхагавата̄ етадагге т̣хапитена майа̄ маха̄са̄вакена сутам̣, тан̃ча кхо майа̄ сутам̣, на ануссутикам̣, на парампара̄бхатанти имасса аттхасса дӣпанато. ка̄ласампаттим̣ ниддисати ‘‘бхагава̄’’ти падасса саннидха̄не пайуттасса самайасаддасса ка̄ласса буддхуппа̄даппат̣иман̣д̣итабха̄вадӣпанато ¶ . буддхуппа̄дапарама̄ хи ка̄ласампада̄. тенетам̣ вуччати –
‘‘каппакаса̄йе калийуге, буддхуппа̄до ахо махаччхарийам̣;
хута̄вахамаджджхе джа̄там̣, самудитамакарандамаравинда’’нти. (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.1; сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.1 девата̄сам̣йутта);
бхагава̄ти десакасампаттим̣ ниддисати гун̣ависит̣т̣хасаттуттамагаруга̄рава̄дхивачанабха̄вато.
евам̣на̄маке нагарети катхам̣ панетам̣ нагарам̣ евам̣на̄макам̣ джа̄танти? вуччате, йатха̄ ка̄кандасса исино нива̄сат̣т̣ха̄не ма̄пита̄ нагарӣ ка̄кандӣ, ма̄кандасса нива̄сат̣т̣ха̄не ма̄пита̄ ма̄кандӣ, кусамбасса нива̄сат̣т̣ха̄не ма̄пита̄ косамбӣти вуччати, евам̣ саваттхасса исино нива̄сат̣т̣ха̄не ма̄пита̄ нагарӣ са̄ваттхӣти вуччати. евам̣ та̄ва аккхарачинтака̄ ваданти. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана бхан̣анти – ‘‘йам̣ кин̃чи манусса̄нам̣ упабхогапарибхогам̣, саббаметтха аттхӣ’’ти са̄ваттхи. саттхасама̄йоге ча ‘ким̣ бхан̣д̣аматтхӣ’ти пуччхите ‘саббаматтхӣ’ти вачанамупа̄да̄йа са̄ваттхи.
‘‘саббада̄ саббӯпакаран̣ам̣, са̄ваттхийам̣ самохитам̣;
тасма̄ саббамупа̄да̄йа, са̄ваттхӣти павуччати. (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.14; кху. па̄. ат̣т̣ха. 5.ман̇галасуттаван̣н̣ана̄; уда̄. ат̣т̣ха. 5; пат̣и. ма. 2.1.184);
‘‘косала̄нам̣ пурам̣ раммам̣, дассанеййам̣ манорамам̣;
дасахи саддехи авивиттам̣, аннапа̄насама̄йутам̣.
‘‘вуддхим̣ ¶ вепуллатам̣ паттам̣, иддхам̣ пхӣтам̣ манорамам̣;
а̄л̣акаманда̄ва дева̄нам̣, са̄ваттхипурамуттама’’нти. (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.14; кху. па̄. ат̣т̣ха. 5.ман̇галасуттаван̣н̣ана̄);
ависесена̄ти на висесена, виха̄рабха̄васа̄ман̃н̃ена̄ти аттхо. ирийа̄патхавиха̄ро…пе… виха̄ресӯти ирийа̄патхавиха̄ро диббавиха̄ро брахмавиха̄ро арийавиха̄роти етесу чатӯсу виха̄ресу. саман̇гипаридӣпананти саман̇гибха̄вапаридӣпанам̣. етанти вихаратӣти етам̣ падам̣. татха̄ хи там̣ ‘‘идхекаччо гихисам̣сат̣т̣хо вихарати саханандӣ сахасокӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 4.241) ирийа̄патхавиха̄ре а̄гатам̣, ‘‘йасмим̣ самайе, бхиккхаве, бхиккху вивиччева ка̄мехи ¶ … пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 499; вибха. 624) диббавиха̄ре, ‘‘со метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.556; 3.308; ма. ни. 1.77, 459, 509; 2.309, 315, 451, 471; 3.230, вибха. 642, 643) брахмавиха̄ре, ‘‘со кхохам̣, аггивессана, тасса̄йева катха̄йа парийоса̄не тасмим̣йева пуримасмим̣ сама̄дхинимитте аджджхаттамева читтам̣ сан̣т̣хапеми санниса̄деми екодим̣ кароми, сама̄даха̄ми, йена судам̣ ниччакаппам̣ вихара̄мӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.387) арийавиха̄ре.
таттха ирийанам̣ паваттанам̣ ирийа̄, ка̄йаппайого. тасса̄ паваттанӯпа̄йабха̄вато т̣ха̄на̄ди ирийа̄патхо. т̣ха̄насаман̇гӣ ва̄ хи ка̄йена кин̃чи кареййа гамана̄дӣсу ан̃н̃атарасаман̇гӣ ва̄. атха ва̄ ирийати паваттати етена аттабха̄во, ка̄йакиччам̣ ва̄ти ирийа̄, тасса̄ паваттийа̄ упа̄йабха̄вато патхоти ирийа̄патхо, т̣ха̄на̄ди ева. со ча аттхато гатиниваттиа̄диа̄ка̄рена паватто чатусантатирӯпаппабандхо ева. вихаран̣ам̣, вихарати етена̄ти ва̄ виха̄ро. диви бхаво диббо, таттха бахулаппаваттийа̄ брахмапа̄рисаджджа̄дидевалоке бхавоти аттхо. таттха йо дибба̄нубха̄во, тадаттха̄йа сам̣ваттатӣти ва̄ диббо, абхин̃н̃а̄бхинӣха̄равасена маха̄гатикатта̄ ва̄ диббо, диббо ча со виха̄ро ча̄ти диббавиха̄ро, чатассо рӯпа̄вачарасама̄паттийо. арӯпасама̄паттийопи еттхева сан̇гахам̣ гаччханти. брахма̄нам̣, брахма̄но ва̄ виха̄ра̄ брахмавиха̄ра̄, чатассо аппаман̃н̃а̄йо. арийо, арийа̄нам̣ ва̄ виха̄ро арийавиха̄ро, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни. со хи екам̣ ирийа̄патхаба̄дханантиа̄ди йадипи бхагава̄ екенапи ирийа̄патхена чиратарам̣ ка̄лам̣ аттабха̄вам̣ паваттетум̣ саккоти, татха̄пи упа̄диннакасарӣрасса айам̣ сабха̄воти дассетум̣ вуттам̣. йасма̄ ва̄ бхагава̄ йаттха каттхачи васанто венеййа̄нам̣ дхаммам̣ десенто на̄на̄сама̄паттӣхи ¶ ча ка̄лам̣ вӣтина̄менто васатӣти сатта̄нам̣ аттано ча вивидхахитасукхам̣ харати упанети уппа̄дети, тасма̄ вивидхам̣ харатӣти вихаратӣти еваметтха аттхо ведитаббо.
джетасса ¶ ра̄джакума̄расса̄ти еттха аттано паччаттхикаджанам̣ джина̄тӣти джето. сотасаддо вийа хи каттуса̄дхано джетасаддо. атха ва̄ ран̃н̃а̄ пасенадикосалена аттано паччаттхикаджане джите джа̄тоти джето. ран̃н̃о хи джайам̣ а̄ропетва̄ кума̄ро джитава̄ти джетоти вутто. ман̇галака̄мата̄йа ва̄ тасса евам̣на̄мамева катанти джето. ман̇галака̄мата̄йа хи джеййоти етасмим̣ аттхе джетоти вуттам̣. виттха̄ро пана̄тиа̄дина̄ ‘‘ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’ти еттха судатто на̄ма со, гахапати, ма̄та̄питӯхи катана̄мавасена, саббака̄масамиддхата̄йа пана вигатамаччхерата̄йа карун̣а̄дигун̣асаман̇гита̄йа ча ниччака̄лам̣ ана̄тха̄нам̣ пин̣д̣амада̄си. тена ана̄тхапин̣д̣икоти сан̇кхам̣ гато. а̄раманти еттха па̄н̣ино, висесена ва̄ паббаджита̄ти а̄ра̄мо, тасса пуппхапхала̄дисобха̄йа на̄тидӯраначча̄санната̄дипан̃чавидхасена̄санан̇гасампаттийа̄ ча тато тато а̄гамма раманти абхираманти, ануккан̣т̣хита̄ хутва̄ нивасантӣти аттхо. вуттаппака̄ра̄йа ва̄ сампаттийа̄ таттха таттха гатепи аттано аббхантарам̣йева а̄нетва̄ раметӣти а̄ра̄мо. со хи ана̄тхапин̣д̣икена гахапатина̄ джетасса ра̄джакума̄расса хаттхато ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣ӣхи сантха̄рена кин̣итва̄ ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣ӣхи сена̄сана̄ни ка̄ра̄петва̄ ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣ӣхи виха̄рамахам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ евам̣ чатупан̃н̃а̄сахиран̃н̃акот̣ипаричча̄гена буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ниййа̄тито, тасма̄ ‘‘ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄мо’’ти вуччатӣти имаматтхам̣ нидассети.
таттха̄ти ‘‘екам̣ самайам̣ бхагава̄ са̄ваттхийам̣ вихарати джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’ти йам̣ вуттам̣ ва̄кйам̣, таттха. сийа̄ти кассачи евам̣ паривитакко сийа̄, ваккхама̄на̄ка̄рена када̄чи чодеййа ва̄ти аттхо. атха таттха вихаратӣти йади джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме вихарати. на ваттаббанти на̄на̄т̣ха̄набхӯтатта̄ са̄ваттхиджетавана̄нам̣, ‘‘екам̣ самайа’’нти ча вуттатта̄ти адхиппа̄йо. ида̄ни чодако тамева аттано адхиппа̄йам̣ ‘‘на хи сакка̄’’тиа̄дина̄ виварати. итаро саббаметам̣ авипарӣтам̣ аттхам̣ аджа̄нантена тайа̄ вуттанти дассенто ‘‘на кхо панетам̣ евам̣ дат̣т̣хабба’’нтиа̄дима̄ха. таттха етанти ‘‘са̄ваттхийам̣ вихарати джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’ти етам̣ вачанам̣. еванти ‘‘йади та̄ва бхагава̄’’тиа̄дина̄ ¶ йам̣ там̣ бхавата̄ чодитам̣, там̣ аттхато евам̣ на кхо пана дат̣т̣хаббам̣, на убхайаттха апуббам̣ ачаримам̣ виха̄радассанаттханти аттхо. ида̄ни аттана̄ йатха̄дхиппетам̣ авипарӣтаматтхам̣, тасса ча пат̣икаччева вуттабха̄вам̣, тена ча аппат̣ивиддхатам̣ пака̄сенто ‘‘нану авочумха…пе… джетаване’’ти а̄ха. евампи ¶ ‘‘джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме вихарати’’ччева ваттаббам̣, на ‘‘са̄ваттхийа’’нти чоданам̣ манаси катва̄ вуттам̣ – ‘‘гочарага̄манидассанаттха’’нтиа̄ди.
авассан̃четтха гочарага̄макиттанам̣ каттаббам̣. татха̄ хи там̣ йатха̄ джетавана̄дикиттанам̣ паббаджита̄нуггахакаран̣а̄дианекаппайоджанам̣, евам̣ гочарага̄макиттанампи гахат̣т̣ха̄нуггахакаран̣а̄дививидхапайоджананти дассенто ‘‘са̄ваттхивачанена̄’’тиа̄дима̄ха. таттха паччайаггахан̣ена упасан̇камапайирупа̄сана̄нам̣ ока̄сада̄нена дхаммадесана̄йа саран̣есу сӣлесу ча патит̣т̣ха̄панена йатхӯпаниссайам̣ упаривисеса̄дхигама̄ваханена ча гахат̣т̣ха̄нуггахакаран̣ам̣, уггахапарипуччха̄нам̣ каммат̣т̣ха̄на̄нуйогасса ча анурӯпавасанат̣т̣ха̄напариггахенеттха паббаджита̄нуггахакаран̣ам̣ ведитаббам̣. карун̣а̄йа упагаманам̣, на ла̄бха̄динимиттам̣. пан̃н̃а̄йа апагаманам̣, на виродха̄динимиттанти упагамана̄пагамана̄нам̣ нирупаккилесатам̣ вибха̄вети. дхаммикасукхам̣ на̄ма анаваджджасукхам̣. девата̄нам̣ упака̄рабахулата̄ джанавивиттата̄йа. пачураджанавивиттан̃хи т̣ха̄нам̣ дева̄ упасан̇камитаббам̣ ман̃н̃анти. тадаттхапариниппха̄дананти локаттханиппха̄данам̣, буддхакиччасампа̄дананти аттхо. евама̄дина̄ти а̄ди-саддена са̄ваттхикиттанена рӯпака̄йасса анугган̣ханам̣ дассети, джетавана̄дикиттанена дхаммака̄йасса. татха̄ пуримена пара̄дхӣнакирийа̄каран̣ам̣, дутийена атта̄дхӣнакирийа̄каран̣ам̣. пуримена ва̄ карун̣а̄киччам̣, итарена пан̃н̃а̄киччам̣. пуримена часса парама̄йа анукампа̄йа саманна̄гамам̣, паччхимена парама̄йа упеккха̄йа саманна̄гамам̣ дӣпети. бхагава̄ хи саббасатте парама̄йа анукампа̄йа анукампати, на ча таттха синехадоса̄нупатито парамупеккхакабха̄вато. упеккхако ча на парахитасукхакаран̣е аппоссукко маха̄ка̄рун̣икабха̄вато. тасса маха̄ка̄рун̣иката̄йа локана̄тхата̄, упеккхаката̄йа аттана̄тхата̄.
татха̄ хеса бодхисаттабхӯто маха̄карун̣а̄йа сан̃чодитама̄насо сакалалокахита̄йа уссуккама̄панно маха̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа ¶ тадаттханиппха̄данаттхам̣ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄ре сампа̄денто апаримитам̣ ка̄лам̣ анаппакам̣ дуккхаманубхоси, упеккхаката̄йа самма̄ патитехи дуккхехи на викампитата̄. маха̄ка̄рун̣иката̄йа сам̣са̄ра̄бхимукхата̄, упеккхаката̄йа тато ниббиндана̄. татха̄ упеккхаката̄йа нибба̄на̄бхимукхата̄, маха̄ка̄рун̣иката̄йа тададхигамо. татха̄ маха̄ка̄рун̣иката̄йа паресам̣ ахим̣са̄панам̣, упеккхаката̄йа сайам̣ парехи абха̄йанам̣. маха̄ка̄рун̣иката̄йа парам̣ раккхато аттано раккхан̣ам̣, упеккхаката̄йа атта̄нам̣ раккхато паресам̣ раккхан̣ам̣. тенасса аттахита̄йа пат̣ипанна̄дӣсу чатуттхапуггалабха̄во сиддхо хоти. татха̄ маха̄ка̄рун̣иката̄йа сачча̄дхит̣т̣ха̄насса ча ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насса ча па̄рипӯрӣ, упеккхаката̄йа упасама̄дхит̣т̣ха̄насса ча пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насса ча па̄рипӯрӣ ¶ . евам̣ пурисуддха̄сайаппайогасса маха̄ка̄рун̣иката̄йа локахитаттхамева раджджасампада̄дибхавасампаттийа̄ упагаманам̣, упеккхаката̄йа тин̣а̄йапи аман̃н̃ама̄насса тато апагаманам̣. ити сувисуддхаупагама̄пагамасса маха̄ка̄рун̣иката̄йа локахитаттхамева да̄навасена сампаттӣнам̣ париччаджана̄, упеккхаката̄йа часса пхаласса аттано апачча̄сӣсана̄. евам̣ самуда̄гаманато пат̣т̣ха̄йа аччхарийаббхутагун̣асаманна̄гатасса маха̄ка̄рун̣иката̄йа паресам̣ хитасукхаттхам̣ атидуккарака̄рита̄, упеккхаката̄йа ка̄йампи аналан̇ка̄рита̄.
татха̄ маха̄ка̄рун̣иката̄йа чариматтабха̄ве джин̣н̣а̄тураматадассанена сан̃джа̄тасам̣вего, упеккхаката̄йа ул̣а̄ресу девабхогасадисесу бхогесу нирапеккхо маха̄бхиниккхаманам̣ никкхами. татха̄ маха̄ка̄рун̣иката̄йа ‘‘киччхам̣ вата̄йам̣ локо а̄панно’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.57; сам̣. ни. 2.4, 10) карун̣а̄мукхенева випассана̄рамбхо, упеккхаката̄йа буддхабхӯтасса сатта сатта̄ха̄ни вивекасукхенева вӣтина̄манам̣. маха̄ка̄рун̣иката̄йа дхаммагамбхӣратам̣ паччавеккхитва̄ дхаммадесана̄йа аппоссукканам̣ а̄паджджитва̄пи маха̄брахмуно аджджхесана̄падесена ока̄сакаран̣ам̣, упеккхаката̄йа пан̃чаваггийа̄дивенеййа̄нам̣ ананурӯпасамуда̄ча̄репи анан̃н̃атха̄бха̄во. маха̄ка̄рун̣иката̄йа каттхачи пат̣игха̄та̄бха̄венасса саббаттха амиттасан̃н̃а̄бха̄во, упеккхаката̄йа каттхачипи ануродха̄бха̄вена саббаттха синехасантхава̄бха̄во. маха̄ка̄рун̣иката̄йа паресам̣ паса̄дана̄, упеккхаката̄йа ¶ пасанна̄ка̄рехи на викампана̄. маха̄ка̄рун̣иката̄йа дхамма̄нура̄га̄бха̄вена таттха а̄чарийамут̣т̣хиабха̄во, упеккхаката̄йа са̄вака̄нура̄га̄бха̄вена парива̄рапарикаммата̄бха̄во. маха̄ка̄рун̣иката̄йа дхаммам̣ десетум̣ парехи сам̣саггамупагаччхатопи упеккхаката̄йа на таттха абхирати. маха̄ка̄рун̣иката̄йа га̄ма̄дӣнам̣ а̄саннат̣т̣ха̄не васатопи упеккхаката̄йа аран̃н̃ат̣т̣ха̄не ева вихаран̣ам̣. тена вуттам̣ – ‘‘пурименасса парама̄йа анукампа̄йа саманна̄гамам̣ дӣпетӣ’’ти.
танти татра̄ти падам̣. ‘‘десака̄лапаридӣпана’’нти йе десака̄ла̄ идха вихаран̣акирийа̄висесанабха̄вена вутта̄, тесам̣ паридӣпананти дассенто ‘‘йам̣ самайам̣…пе… дӣпетӣ’’ти а̄ха. там̣-саддо хи вуттасса аттхасса пат̣иниддесо, тасма̄ идха ка̄ласса десасса ва̄ пат̣иниддесо бхавитумарахати, на ан̃н̃асса. айам̣ та̄ва татра-саддасса пат̣иниддесабха̄ве аттхавибха̄вана̄. йасма̄ пана ӣдисесу т̣ха̄несу татра-саддо дхаммадесана̄висит̣т̣хам̣ десака̄лан̃ча вибха̄вети, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘бха̄ситаббайутте ва̄ десака̄ле дӣпетӣ’’ти. тена татра̄ти йатра бхагава̄ дхаммадесанаттхам̣ бхиккхӯ а̄лапати бха̄сати, та̄дисе десе, ка̄ле ва̄ти аттхо. на хӣтиа̄дина̄ тамеваттхам̣ саматтхети. нану ча йаттха т̣хито бхагава̄ ‘‘ака̄ло кхо та̄ва̄’’тиа̄дина̄ ¶ ба̄хийасса дхаммадесанам̣ пат̣иккхипи, таттхева антаравӣтхийам̣ т̣хито тасса дхаммам̣ десесӣти? саччаметам̣, адесетаббака̄ле адесана̄йа идам̣ уда̄харан̣ам̣. тенева̄ха – ‘‘ака̄ло кхо та̄ва̄’’ти.
йам̣ пана таттха вуттам̣ – ‘‘антарагхарам̣ павит̣т̣хамха̄’’ти, тампи тасса ака̄лабха̄вассева парийа̄йена дассанаттхам̣ вуттам̣. тасса хи тада̄ аддха̄напариссамена рӯпака̄йе акамман̃н̃ата̄ ахоси, балавапӣтивегена на̄мака̄йе. тадубхайасса вӯпасамам̣ а̄гаменто папан̃чапариха̄раттхам̣ бхагава̄ ‘‘ака̄ло кхо’’ти парийа̄йена пат̣иккхипи. адесетаббадесе адесана̄йа пана уда̄харан̣ам̣ ‘‘атха кхо бхагава̄ магга̄ оккамма ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисӣди (сам̣. ни. 2.154), виха̄рапаччха̄йа̄йам̣ пан̃н̃атте а̄сане нисӣдӣ’’ти (дӣ. ни. 1.363) ча евама̄дикам̣ идха а̄дисаддена сан̇гахитам̣. ‘‘атха кхо со, бхиккхаве, ба̄ло идха пуббе неса̄до идха па̄па̄ни камма̄ни каритва̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.251) падапӯран̣аматте кхо-саддо, ‘‘дуккхам̣ кхо ага̄раво вихарати ¶ аппатиссо’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.21) авадха̄ран̣е, ‘‘китта̄вата̄ ну кхо, а̄вусо, саттху павивиттасса вихарато са̄вака̄ вивекам̣ на̄нусиккхантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.31) а̄дика̄латтхе, ва̄кйа̄рамбхети аттхо. таттха падапӯран̣ена вачана̄лан̇ка̄раматтам̣ катам̣ хоти, а̄дика̄латтхена ва̄кйасса упан̃н̃а̄саматтам̣. авадха̄ран̣аттхена пана нийамадассанам̣, тасма̄ а̄мантеси ева̄ти а̄мантане нийамо дассито хоти.
бхагава̄ти локагарудӣпананти касма̄ вуттам̣, нану пуббепи бхагава̄саддасса аттхо вуттоти? йадипи вутто, там̣ панасса йатха̄вутте т̣ха̄не вихаран̣акирийа̄йа катту висесадассанаттхам̣ катам̣, на а̄мантанакирийа̄йа, идха пана а̄мантанакирийа̄йа, тасма̄ тадаттхам̣ пуна ‘‘бхагава̄’’ти па̄л̣ийам̣ вуттанти тассаттхам̣ дассетум̣ ‘‘бхагава̄ти локагарудӣпана’’нти а̄ха. тена локагарубха̄вато таданурӯпам̣ пат̣ипаттим̣ паттхенто аттано сантикам̣ упагата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ дхаммам̣ десетум̣ те а̄мантесӣти дассети. катха̄саванайуттапуггалавачананти ваккхама̄на̄йа читтапарийа̄да̄надесана̄йа саванайоггапуггалавачанам̣. чатӯсупи париса̄су бхиккхӯ ева едиса̄нам̣ десана̄нам̣ висесена бха̄джанабхӯта̄ти са̄тисайам̣ са̄санасампат̣игга̄хакабха̄вадассанаттхам̣ идха бхиккхуггахан̣анти дассетва̄ ида̄ни саддаттхам̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. таттха бхиккхакоти бхиккхӯти бхиккханадхаммата̄йа бхиккхӯти аттхо. бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти буддха̄дӣхи аджджхупагатам̣ бхиккха̄чарийам̣, ун̃чха̄чарийам̣, аджджхупагататта̄ анут̣т̣хитатта̄ бхиккху. йо хи аппам̣ ва̄ махантам̣ ва̄ бхогаккхандхам̣ паха̄йа ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито, со касигораккха̄диджӣвика̄каппанам̣ хитва̄ лин̇гасампат̣иччханенева ¶ бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагататта̄ бхиккху, параппат̣ибаддхаджӣвикатта̄ ва̄ виха̄рамаджджхе ка̄джабхаттам̣ бхун̃джама̄нопи бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти бхиккху, пин̣д̣ийа̄лопабходжанам̣ нисса̄йа паббаджджа̄йа усса̄хаджа̄татта̄ ва̄ бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти бхиккхӯти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. а̄дина̄ найена̄ти ‘‘чхиннабхиннапат̣адхароти бхиккху, бхиндати па̄паке акусале дхаммети бхиккху, бхиннатта̄ па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ бхиккхӯ’’тиа̄дина̄ (вибха. 510) вибхан̇ге а̄гатанайена. н̃а̄панети авабодхане, пат̣иведанети аттхо.
бхиккханасӣлата̄ти ¶ бхиккханена джӣванасӣлата̄, на касива̄н̣иджджа̄дина̄ джӣванасӣлата̄. бхиккханадхаммата̄ти ‘‘уддисса арийа̄ тит̣т̣хантӣ’’ти (джа̄. 1.7.59) евам̣ вутта̄ бхиккханасабха̄вата̄, на йа̄чанакохан̃н̃асабха̄вата̄. бхиккхане са̄дхука̄рита̄ти ‘‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа̄’’ти (дха. па. 168) вачанам̣ ануссаритва̄ таттха аппамаджджана̄. атха ва̄ сӣлам̣ на̄ма пакатисабха̄во, идха пана тададхит̣т̣ха̄нам̣. дхаммоти ватам̣. са̄дхука̄рита̄ти саккаччака̄рита̄ а̄даракирийа̄. хӣна̄дхикаджанасевитанти йе бхиккхубха̄ве т̣хита̄пи джа̄тимада̄дивасена уддхата̄ уннал̣а̄, йе ча гихибха̄ве паресам̣ адхикабха̄вампи анупагататта̄ бхиккха̄чарийам̣ парамака̄рун̃н̃атам̣ ман̃н̃анти, тесам̣ убхайесампи йатха̄ккамам̣ ‘‘бхиккхаво’’ти вачанена хӣнаджанехи далиддехи парамака̄рун̃н̃атам̣ паттехи паракулесу бхиккха̄чарийа̄йа джӣвикам̣ каппентехи севитам̣ вуттим̣ пака̄сенто уддхатабха̄ваниггахам̣ кароти. адхикаджанехи ул̣а̄рабхогакхаттийакула̄дито паббаджитехи буддха̄дӣхи а̄джӣвависодханаттхам̣ севитам̣ вуттим̣ пака̄сенто дӣнабха̄ваниггахам̣ каротӣти йоджетаббам̣. йасма̄ ‘‘бхиккхаво’’ти вачанам̣ а̄мантанабха̄вато абхимукхӣкаран̣ам̣, пакаран̣ато са̄маттхийато ча суссуса̄джананам̣ саккаччасаванаманасика̄ранийоджанан̃ча хоти, тасма̄ таматтхам̣ дассенто ‘‘бхиккхавоти имина̄’’тиа̄дима̄ха. таттха са̄дхукам̣ саванаманасика̄рети са̄дхукасаване са̄дхукаманасика̄ре ча. катхам̣ пана паваттита̄ савана̄дайо са̄дхукам̣ паваттита̄ хонтӣти? ‘‘аддха̄ има̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄ сакаласа̄санасампатти хаттхагата̄ бхависсатӣ’’ти а̄дарага̄равайогена катха̄дӣсу апарибхава̄дина̄ ча. вуттан̃хи ‘‘пан̃чахи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато сун̣анто саддхаммам̣ бхаббо нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтам̣. катамехи пан̃чахи? катхам̣ на парибхоти, катхитам̣ на парибхоти, на атта̄нам̣ парибхоти, авиккхиттачитто дхаммам̣ сун̣а̄ти екаггачитто, йонисо ча манасикароти. имехи кхо, бхиккхаве, пан̃чахи дхаммехи саманна̄гато сун̣анто саддхаммам̣ бхаббо нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматта’’нти (а. ни. 5.151). тенева̄ха – ‘‘са̄дхукам̣ саванаманасика̄ра̄йатта̄ хи са̄санасампаттӣ’’ти.
пуббе ¶ саббапариса̄са̄дха̄ран̣аттепи бхагавато дхаммадесана̄йа ‘‘джет̣т̣хасет̣т̣ха̄’’тиа̄дина̄ бхиккхӯнам̣ ева а̄мантане ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ ида̄ни бхиккхӯ ¶ а̄мантетва̄ва дхаммадесана̄йа пайоджанам̣ дассетум̣ ‘‘киматтхам̣ пана бхагава̄’’ти чоданам̣ самут̣т̣ха̄пети. таттха ан̃н̃ам̣ чинтента̄ти ан̃н̃авихита̄. виккхиттачитта̄ти асама̄хитачитта̄. дхаммам̣ паччавеккханта̄ти хиййо тато парам̣ дивасесу ва̄ сутадхаммам̣ пати пати манаса̄ авеккханта̄. бхиккхӯ а̄мантетва̄ дхамме десийама̄не а̄дито пат̣т̣ха̄йа десанам̣ саллаккхетум̣ сакконтӣти имаматтхам̣ бйатирекамукхена дассетум̣ ‘‘те ана̄мантетва̄’’тиа̄ди вуттам̣.
бхиккхавоти четтха сандхивасена и-ка̄ралопо дат̣т̣хаббо. бхиккхаво итӣти айам̣ ити-саддо хетупарисама̄пана̄диаттхападаттхавипарийа̄йапака̄ра̄вадха̄ран̣анидассана̄дианекаттхаппабхедо. татха̄ хеса ‘‘руппатӣти кхо, бхиккхаве, тасма̄ рӯпанти вуччатӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.79) хетваттхе диссати. ‘‘тасма̄тиха ме, бхиккхаве, дхаммада̄йа̄да̄ бхаватха, ма̄ а̄мисада̄йа̄да̄. аттхи ме тумхесу анукампа̄. кинти ме са̄вака̄ дхаммада̄йа̄да̄ бхавеййум̣, но а̄мисада̄йа̄да̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.19) парисама̄пане. ‘‘ити ва̄ ити еварӯпа̄ наччагӣтава̄дитависӯкадассана̄ пат̣ивирато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.13) а̄диаттхе. ‘‘ма̄ган̣д̣ийоти тасса бра̄хман̣асса сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро на̄мам̣ на̄макаммам̣ на̄мадхеййам̣ нирутти бйан̃джанамабхила̄по’’тиа̄дӣсу (маха̄ни. 73, 75) падаттхавипарийа̄йе. ‘‘ити кхо, бхиккхаве, саппат̣ибхайо ба̄ло, аппат̣ибхайо пан̣д̣ито, саупаддаво ба̄ло, анупаддаво пан̣д̣ито, саупасагго ба̄ло, анупасагго пан̣д̣ито’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.124) пака̄ре. ‘‘аттхи идаппаччайа̄ джара̄маран̣анти пут̣т̣хена сата̄, ‘а̄нанда, аттхӣ’тисса вачанӣйам̣. ‘ким̣ паччайа̄ джара̄маран̣а’нти ити че вадеййа. джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣ам̣ иччасса вачанӣйа’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.96) авадха̄ран̣е. ‘‘аттхӣти кхо, качча̄на, айамеко анто, наттхӣти кхо, качча̄на, айам̣ дутийо анто’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.15; сам̣. ни. 3.90) нидассане. идха̄пи нидассане ева дат̣т̣хаббо. бхиккхавоти хи а̄мантана̄ка̄ро. тамеса ити-саддо нидассети ‘‘бхиккхавоти а̄мантесӣ’’ти. имина̄ найена ‘‘бхадданте’’тиа̄дӣсупи йатха̄рахам̣ ити-саддасса аттхо ведитаббо. пуббе ‘‘бхагава̄ а̄мантесӣ’’ти вуттатта̄ ‘‘бхагавато паччассосу’’нти ¶ идха ‘‘бхагавато’’ти са̄мивачанам̣ а̄мантанамева самбандхиантарам̣ апеккхатӣти имина̄ адхиппа̄йена ‘‘бхагавато а̄мантанам̣ пат̣иассосу’’нти вуттам̣. ‘‘бхагавато’’ти пана идам̣ пат̣иссавасамбандхена сампада̄навачанам̣ йатха̄ ‘‘девадатта̄йа пат̣иссун̣отӣ’’ти. йам̣ нида̄нам̣ бха̄ситанти самбандхо. имасса суттасса сукха̄вага̄хан̣аттханти камалакувалайуджджалавималаса̄дурасасалила̄йа поккхаран̣ийа̄ ¶ сукха̄ватаран̣аттхам̣ ниммаласила̄таларачана̄вила̄сасобхитаратанасопа̄нам̣ виппакин̣н̣амутта̄таласадисава̄лука̄чун̣н̣апан̣д̣арабхӯмибха̄гам̣ титтхам̣ вийа сувибхаттабхиттивичитраведика̄париккхиттасса наккхаттапатхам̣ пхуситука̄мата̄йа вийа пат̣ивиджамбхитасамуссайасса па̄са̄даварасса сукха̄роханаттхам̣ дантамайасан̣хамудупхалакан̃чаналата̄винаддхаман̣иган̣аппабха̄самудайуджджаласобхам̣ сопа̄нам̣ вийа суван̣н̣авалайанӯпура̄дисан̇гхат̣т̣анасаддасаммисситасса катхитахаситамадхурассарагехаджанавиджамбхитавичаритасса ул̣а̄раиссарийавибхавасобхитасса маха̄гхарасса сукхаппавесанаттхам̣ суван̣н̣араджатаман̣имутта̄пава̄л̣а̄диджутивиссаравиджджотитасуппатит̣т̣хитависа̄ладва̄раба̄хам̣ маха̄два̄рам̣ вийа ча аттхабйан̃джанасампаннасса буддха̄нам̣ десана̄н̃а̄н̣агамбхӣрабха̄васам̣сӯчакасса имасса суттасса сукха̄вага̄хаттхам̣.
еттха̄ха – ‘‘киматтхам̣ пана дхаммавинайасан̇гахе кайирама̄не нида̄навачанам̣, нану бхагавата̄ бха̄ситавачанассева сан̇гахо ка̄таббо’’ти? вуччате, десана̄йа т̣хитиасаммосасаддхеййабха̄васампа̄данаттхам̣. ка̄ладесадесаканимиттапариса̄падесехи упанибандхитва̄ т̣хапита̄ хи десана̄ чират̣т̣хитика̄ хоти асаммосадхамма̄ саддхеййа̄ ча. десака̄лакаттухетунимиттехи упанибаддхо вийа воха̄равиниччхайо. тенева ча а̄йасмата̄ маха̄кассапена ‘‘читтапарийа̄да̄насуттам̣, а̄вусо а̄нанда, каттха бха̄сита’’нтиа̄дина̄ деса̄дипуччха̄су ката̄су та̄сам̣ виссаджджанам̣ каронтена дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена ‘‘евам̣ ме сута’’нтиа̄дина̄ имасса суттасса нида̄нам̣ бха̄ситам̣. апича саттхусампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачанам̣. татха̄гатасса хи бхагавато пуббачаран̣а̄нума̄на̄гаматакка̄бха̄вато самма̄самбуддхабха̄васиддхи. на хи самма̄самбусса пуббачаран̣а̄дӣхи аттхо аттхи саббаттха аппат̣ихатан̃а̄н̣ача̄рата̄йа екаппама̄н̣атта̄ ча н̃еййадхаммесу. татха̄ а̄чарийамут̣т̣хидхаммамаччхарийаса̄санаса̄вака̄на̄нура̄га̄бха̄вато кхӣн̣а̄савабха̄васиддхи. на хи саббасо кхӣн̣а̄савасса те самбхавантӣти сувисуддхасса пара̄нуггахаппаватти. евам̣ ¶ десакасам̣килесабхӯта̄нам̣ дит̣т̣хисӣласампада̄дӯсака̄нам̣ авиджджа̄тан̣ха̄нам̣ аччанта̄бха̄васам̣сӯчакехи н̃а̄н̣аппаха̄насампада̄бхибйан̃джанакехи ча самбуддхависуддхабха̄вехи пуримавеса̄раджджадвайасиддхи, тато ча антара̄йиканиййа̄никадхаммесу саммоха̄бха̄васиддхито паччхимавеса̄раджджадвайасиддхӣти бхагавато чатувеса̄раджджасаманна̄гамо аттахитапарахитаппат̣ипатти ча нида̄навачанена пака̄сита̄ хоти. таттха таттха сампаттапариса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ т̣ха̄нуппаттикаппат̣ибха̄нена дхаммадесана̄дӣпанато, идха пана рӯпагарука̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ т̣ха̄нуппаттикаппат̣ибха̄нена дхаммадесана̄дӣпанатоти йоджетаббам̣. тена вуттам̣ – ‘‘саттхусампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачана’’нти.
татха̄ са̄санасампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачанам̣. н̃а̄н̣акарун̣а̄париггахитасаббакирийасса хи бхагавато ¶ наттхи нираттхака̄ пат̣ипатти, аттахитаттха̄ ва̄. тасма̄ паресам̣ ева аттха̄йа паваттасаббакирийасса самма̄самбуддхасса сакалампи ка̄йавачӣманокаммам̣ йатха̄паваттам̣ вуччама̄нам̣ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ сатта̄нам̣ ануса̄санат̣т̣хена са̄санам̣, на каппарачана̄. тайидам̣ саттхучаритам̣ ка̄ладесадесакапариса̄падесехи саддхим̣ таттха таттха нида̄навачанехи йатха̄рахам̣ пака̄сӣйати. ‘‘идха пана рӯпагарука̄нам̣ пуггала̄на’’нтиа̄ди саббам̣ пуримасадисамева. тена вуттам̣ – ‘‘са̄санасампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачана’’нти. апича саттхуно пама̄н̣абха̄ваппака̄санена вачанена са̄санасса пама̄н̣абха̄вадассанаттхам̣ нида̄навачанам̣, тан̃ча десакаппама̄н̣абха̄вадассанам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ‘‘бхагава̄’’ти ча имина̄ падена вибха̄витанти ведитаббам̣. бхагава̄ти хи татха̄гатасса ра̄гадосамоха̄дисаббакилесамаладуччаритадосаппаха̄надӣпанена вачанена анан̃н̃аса̄дха̄ран̣асупарисуддхан̃а̄н̣акарун̣а̄дигун̣ависесайогапаридӣпанена тато ева саббасаттуттамабха̄вадӣпанена айаматтхо саббатха̄ пака̄сито хотӣти. идаметтха нида̄навачанаппайоджанасса мукхаматтанидассанам̣.
никкхиттасса̄ти деситасса. десана̄ хи десетаббасса сӣла̄диаттхасса венеййасанта̄несу никкхипанато ‘‘никкхепо’’ти вуччати. суттаниккхепам̣ вича̄ретва̄ва вуччама̄на̄ па̄кат̣а̄ хотӣти са̄ман̃н̃ато бхагавато десана̄йа самут̣т̣ха̄насса вибха̄гам̣ дассетва̄ ‘‘еттха̄йам̣ десана̄ евам̣самут̣т̣ха̄на̄’’ти десана̄йа самут̣т̣ха̄не дассите суттасса саммадева нида̄напариджа̄нанена ван̣н̣ана̄йа сувин̃н̃еййатта̄ вуттам̣. таттха йатха̄ ¶ анекасатаанекасахассабхеда̄нипи суттанта̄ни сам̣килесабха̄гийа̄дипат̣т̣ха̄нанайавасена сол̣асавидхатам̣ на̄тиваттанти, евам̣ аттаджджха̄сайа̄дисуттаниккхепавасена чатуббидхабха̄ванти а̄ха – ‘‘чатта̄ро хи суттаниккхепа̄’’ти. еттха ча йатха̄ аттаджджха̄сайасса ат̣т̣хуппаттийа̄ ча параджджха̄сайапуччха̄хи саддхим̣ сам̣саггабхедо самбхавати ‘‘аттаджджха̄сайо ча параджджха̄сайо ча, аттаджджха̄сайо ча пуччха̄васико ча, ат̣т̣хуппаттико ча параджджха̄сайо ча, ат̣т̣хуппаттико ча пуччха̄васико ча̄’’ти аджджха̄сайапуччха̄нусандхисаббха̄вато, евам̣ йадипи ат̣т̣хуппаттийа̄ аттаджджха̄сайенапи сам̣саггабхедо самбхавати, аттаджджха̄сайа̄дӣхи пана пурато т̣хитехи ат̣т̣хуппаттийа̄ сам̣сагго наттхӣти на идха ниравасесо виттха̄ранайо самбхаватӣти ‘‘чатта̄ро суттаниккхепа̄’’ти вуттам̣. тадантогадхатта̄ ва̄ сесаниккхепа̄нам̣ мӯланиккхепавасена чатта̄рова дассита̄. йатха̄дассанан̃хеттха айам̣ сам̣саггабхедо гахетабботи.
татра̄йам̣ вачанаттхо – никкхипӣйатӣти никкхепо, суттам̣ ева никкхепо суттаниккхепо. атха ва̄ никкхипанам̣ никкхепо, суттасса никкхепо суттаниккхепо, суттадесана̄ти аттхо. аттано аджджха̄сайо аттаджджха̄сайо, со асса аттхи ка̄ран̣абхӯтоти аттаджджха̄сайо. аттано аджджха̄сайо етасса̄ти ¶ ва̄ аттаджджха̄сайо. параджджха̄сайепи есева найо. пуччха̄йа васо пуччха̄васо, со етасса аттхӣти пуччха̄васико. суттадесана̄ваттхубхӯтасса аттхасса уппатти аттхуппатти, аттхуппаттийева ат̣т̣хуппатти ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄. са̄ етасса аттхӣти ат̣т̣хуппаттико. атха ва̄ никкхипӣйати суттам̣ етена̄ти суттаниккхепо, аттаджджха̄сайа̄ди ева. етасмим̣ аттхавикаппе аттано аджджха̄сайо аттаджджха̄сайо. паресам̣ аджджха̄сайо параджджха̄сайо. пуччхӣйатӣти пуччха̄, пуччхитаббо аттхо. пуччха̄васена паваттам̣ дхаммаппат̣игга̄хака̄нам̣ вачанам̣ пуччха̄васикам̣, тадева никкхепасадда̄пеккха̄йа пуллин̇гавасена вуттам̣ – ‘‘пуччха̄васико’’ти. татха̄ ат̣т̣хуппатти ева ат̣т̣хуппаттикоти еваметтха аттхо ведитаббо.
апичеттха паресам̣ индрийапарипа̄ка̄дика̄ран̣анирапеккхатта̄ аттаджджха̄сайасса висум̣ суттаниккхепабха̄во йутто кевалам̣ аттано аджджха̄сайенева дхамматантит̣т̣хапанаттхам̣ паваттитадесанатта̄. параджджха̄сайапуччха̄васика̄нам̣ пана паресам̣ аджджха̄сайапуччха̄нам̣ десана̄паваттихетубхӯта̄нам̣ уппаттийам̣ паваттита̄нам̣ ¶ катхамат̣т̣хуппаттийа̄ анавародхо, пуччха̄васикаат̣т̣хуппаттика̄нам̣ ва̄ параджджха̄сайа̄нуродхена паваттита̄нам̣ катхам̣ параджджха̄сайе анавародхоти? на чодетаббаметам̣. паресан̃хи абхинӣха̄рапарипуччха̄дивинимуттассева суттадесана̄ка̄ран̣уппа̄дасса ат̣т̣хуппаттибха̄вена гахитатта̄ параджджха̄сайапуччха̄васика̄нам̣ висум̣ гахан̣ам̣. татха̄ хи брахмаджа̄ладхаммада̄йа̄дасутта̄дӣнам̣ ван̣н̣а̄ван̣н̣аа̄мисуппа̄да̄дидесана̄нимиттам̣ ‘‘ат̣т̣хуппаттӣ’’ти вуччати. паресам̣ пуччхам̣ вина̄ аджджха̄сайам̣ ева нимиттам̣ катва̄ десито параджджха̄сайо, пуччха̄васена десито пуччха̄васикоти па̄кат̣ойаматтхоти. аттано аджджха̄сайенева катхесӣти дхамматантит̣т̣хапанаттхам̣ катхеси. вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄ саддхиндрийа̄дайо. аджджха̄сайанти адхимуттим̣. кхантинти дит̣т̣хиниджджха̄наккхантим̣. мананти пан̃н̃аттичиттам̣. абхинӣха̄ранти пан̣идха̄нам̣. буджджханабха̄ванти буджджханасабха̄вам̣, пат̣ивиджджхана̄ка̄рам̣ ва̄. рӯпагарука̄нанти пан̃часу а̄рамман̣есу рӯпа̄рамман̣агарука̄ рӯпагарука̄. читтена рӯпанинна̄ рӯпапон̣а̄ рӯпапаббха̄ра̄ рӯпадассанаппасута̄ рӯпена а̄кад̣д̣хитахадайа̄, тесам̣ рӯпагарука̄нам̣.
пат̣иседхаттхоти пат̣иккхепаттхо. касса пана пат̣иккхепаттхоти? кирийа̄падха̄нан̃хи ва̄кйам̣, тасма̄ ‘‘на саманупасса̄мӣ’’ти саманупассана̄кирийа̄пат̣иседхаттхо. тена̄ха – ‘‘имасса пана падасса̄’’тиа̄ди. йо паро на хоти, со атта̄ти локасаман̃н̃а̄маттасиддхам̣ саттасанта̄нам̣ сандха̄йа – ‘‘аха’’нти саттха̄ вадати, на ба̄хиракапарикаппитам̣ ахам̣ка̄рависайам̣ ахам̣ка̄расса бодхимӯлейева самуччхиннатта̄. локасаман̃н̃а̄натиккаманта̄ ева хи буддха̄нам̣ локийе висайе десана̄паватти. бхиккхавети а̄лапане ка̄ран̣ам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. ан̃н̃анти апеккха̄сиддхатта̄ ан̃н̃аттхасса ¶ ‘‘ида̄ни ваттаббаиттхирӯпато ан̃н̃а’’нти а̄ха. екампи рӯпанти екам̣ ван̣н̣а̄йатанам̣. самам̣ висамам̣ самма̄ йа̄тха̄вато ану ану пассатӣти саманупассана̄, н̃а̄н̣ам̣. сам̣килиссанавасена ану ану пассатӣти саманупассана̄, дит̣т̣хи. но ниччатоти еттха ити-саддо а̄диаттхо, евама̄дикоти аттхо. тена ‘‘дуккхато саманупассатӣ’’ти евама̄дӣни сан̇ган̣ха̄ти. олокентопӣти девамануссавима̄накаппаруккхаман̣иканака̄дигата̄ни рӯпа̄ни анавасесам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена олокентопи. са̄ман̃н̃авачанопи йам̣-саддо ‘‘екарӯпампӣ’’ти рӯпасса ¶ адхигататта̄ рӯпависайо иччхитоти ‘‘йам̣ рӯпа’’нти вуттам̣. татха̄ пурисасаддо парийа̄дийитаббачиттапуггалависайоти рӯпагарукасса̄ти висеситам̣. гахан̣ам̣ ‘‘кхепана’’нти ча адхиппетам̣, парийа̄да̄нан̃ча уппаттинива̄ран̣анти а̄ха – ‘‘чатубхӯмакакусалачитта’’нти. тан̃хи рӯпам̣ та̄дисасса париттакусалассапи уппаттим̣ нива̄рети, киман̇гам̣ пана махаггата̄нуттарачиттасса̄ти локуттаракусалачиттассапи уппаттийа̄ нива̄ран̣ам̣ хотум̣ саматтхам̣, локийакусалуппаттийа̄ нива̄ракатте ваттаббамева наттхӣти ‘‘чатубхӯмакакусалачиттам̣ парийа̄дийитва̄’’ти вуттам̣. на хи ка̄магун̣асса̄даппасутасса пурисасса да̄на̄дивасена савиппха̄рика̄ кусалуппатти самбхавати. ган̣хитва̄ кхепетва̄ти атта̄нам̣ асса̄детва̄ паваттама̄насса акусалачиттасса паччайо хонтам̣ паваттинива̄ран̣ена мут̣т̣хигатам̣ вийа гахетва̄ ануппа̄даниродхена кхепетва̄ вийа тит̣т̣хати. та̄ва махати локасаннива̄се тасса парийа̄дийат̣т̣ха̄нам̣ авиччхедато лаббхатӣти а̄ха – ‘‘тит̣т̣хатӣ’’ти йатха̄ ‘‘паббата̄ тит̣т̣ханти, наджджо сандантӣ’’ти. тена̄ха – ‘‘идха убхайампи ват̣т̣атӣ’’тиа̄ди.
йатхайиданти сандхивасена а̄ка̄расса рассаттам̣ йака̄ра̄гамо ча̄ти а̄ха – ‘‘йатха̄ ида’’нти. иттхийа̄ рӯпанти иттхисарӣрагатам̣ таппат̣ибаддхан̃ча рӯпа̄йатанам̣. параматтхасса нирул̣хо, пат̣хамам̣ са̄дха̄ран̣ато саддасаттхалаккхан̣а̄ни вибха̄ветабба̄ни, паччха̄ аса̄дха̄ран̣атоти та̄ни па̄л̣ивасена вибха̄ветум̣ – ‘‘руппатӣти кхо…пе… ведитабба’’нти а̄ха. таттха руппатӣти сӣта̄дивиродхипаччайехи вика̄рам̣ а̄па̄дӣйати, а̄паджджатӣти ва̄ аттхо. вика̄руппатти ча виродхипаччайасаннипа̄те висадисуппатти вибхӯтатара̄, куто пана̄йам̣ висесоти че? ‘‘сӣтена̄’’тиа̄дивачанато. еван̃ча катва̄ ведана̄дӣсу анавасесарӯпасаман̃н̃а̄ са̄ман̃н̃алаккхан̣анти саббарӯпадхаммаса̄дха̄ран̣ам̣ рӯппанам̣. ида̄ни аттхуддха̄ранайена рӯпасаддам̣ сам̣ван̣н̣енто ‘‘айам̣ пана̄’’тиа̄дима̄ха. рӯпаккхандхе ваттатӣти ‘‘ол̣а̄рикам̣ ва̄ сукхумам̣ ва̄’’тиа̄дивачанато (ма. ни. 1.361; 2.113; 3.86, 89; вибха. 2). рӯпӯпапаттийа̄ти еттха рӯпабхаво рӯпам̣ уттарападалопена. рӯпабхавӯпапаттийа̄ти айан̃хеттха аттхо. касин̣анимиттети патхавӣкасин̣а̄дисан̃н̃ите пат̣ибха̄ганимитте. рӯппати аттано пхаласса сабха̄вам̣ каротӣти рӯпам̣, сабха̄вахетӯти ¶ ¶ а̄ха – ‘‘сарӯпа̄…пе… еттха паччайе’’ти. карачаран̣а̄диавайавасан̇гха̄табха̄вена рӯпӣйати нирӯпӣйатӣти рӯпам̣, рӯпака̄йоти а̄ха – ‘‘а̄ка̄со…пе… еттха сарӣре’’ти.
рӯпайати ван̣н̣авика̄рам̣ а̄паджджама̄нам̣ хадайан̇гатабха̄вам̣ пака̄сетӣти рӯпам̣, ван̣н̣а̄йатанам̣. а̄рохапарин̣а̄ха̄дибхедарӯпагатам̣ сан̣т̣ха̄насампаттим̣ нисса̄йа паса̄дам̣ а̄паджджама̄но рӯпаппама̄н̣оти вуттоти а̄ха – ‘‘еттха сан̣т̣ха̄не’’ти. пийарӯпантиа̄дӣсу сабха̄ваттхо рӯпасаддо. а̄дисаддена рӯпаджджха̄на̄дӣнам̣ сан̇гахо. ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти еттха аджджхаттам̣ кеса̄дӣсу парикаммасан̃н̃а̄васена пат̣иладдхарӯпаджджха̄нам̣ рӯпам̣, там̣ асса аттхӣти рӯпӣти вутто. иттхийа̄ чатусамут̣т̣ха̄не ван̣н̣ети иттхисарӣрапарийа̄паннамева рӯпам̣ гахитам̣, таппат̣ибаддхаваттха̄лан̇ка̄ра̄дирӯпампи пана пурисачиттасса парийа̄да̄йакам̣ хотӣти дассетум̣ – ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. гандхаван̣н̣аггахан̣ена вилепанам̣ вуттам̣. ка̄мам̣ ‘‘асука̄йа иттхийа̄ паса̄дхана’’нти саллаккхитасса ака̄йаппат̣ибаддхассапи ван̣н̣о пат̣ибаддхачиттасса пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хеййа, там̣ пана на екантиканти екантикам̣ дассенто ‘‘ка̄йаппат̣ибаддхо’’тиа̄ха. упакаппатӣти читтасса парийа̄да̄на̄йа упакаппати. пуримассева̄ти пуббе вуттааттхассева дал̣хӣкаран̣аттхам̣ вуттам̣ йатха̄ ‘‘двиккхаттум̣ бандхам̣ субандха’’нти. нигаманавасена ва̄ етам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. опаммавасена вуттанти ‘‘йам̣ евам̣ пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хатӣ’’ти сакаламевидам̣ пуримавачанам̣ упама̄васена вуттам̣, таттха пана упама̄бхӯтам̣ аттхам̣ дассетум̣ – ‘‘йатхайидам̣…пе… иттхирӯпа’’нти вуттам̣. парийа̄да̄не а̄нубха̄во самбхаво парийа̄да̄на̄нубха̄во, тасса дассанавасена вуттам̣.
идам̣ пана ‘‘иттхирӯпа’’нтиа̄дивачанам̣ парийа̄да̄на̄нубха̄ве са̄дхетаббе дӣпетаббе ваттху ка̄ран̣ам̣. на̄го на̄ма со ра̄джа̄, дӣгхада̄т̣хикатта̄ пана ‘‘маха̄да̄т̣хикана̄гара̄джа̄’’ти вутто. асам̣варанийа̄мена̄ти чаккхудва̄рикена асам̣варанӣха̄рена. нимиттам̣ гахетва̄ти ра̄гуппаттихетубхӯтам̣ рӯпам̣ субханимиттам̣ гахетва̄. висика̄дассанам̣ гантва̄ти сиватхикадассанам̣ гантва̄. таттха хи а̄дӣнава̄нупассана̄ иджджхати. ваттхулобхена куто та̄диса̄йа маран̣анти асаддаханто ‘‘мукхам̣ тумха̄кам̣ дхӯмаван̣н̣а’’нти те дахараса̄ман̣ере уппан̣д̣енто вадати.
ратанаттайе суппасаннатта̄ ка̄каван̣н̣атисса̄дӣхи висесанаттхан̃ча со тиссамаха̄ра̄джа̄ саддха̄саддена висесетва̄ вуччати. дахарасса читтам̣ парийа̄да̄йа ¶ тит̣т̣хатӣти адхика̄равасена вуттам̣. нит̣т̣хитуддесакиччоти га̄ме асаппа̄йарӯпадассанам̣ имасса анаттха̄йа сийа̄ти а̄чарийена нива̄ритага̄маппавесо паччха̄ нит̣т̣хитуддесакиччо хутва̄ т̣хито. тена вуттам̣ – ‘‘аттхака̄ма̄нам̣ вачанам̣ аггахетва̄’’ти ¶ . ниваттхаваттхам̣ сан̃джа̄нитва̄ти аттана̄ дит̣т̣хадивасе ниваттхаваттхам̣ тасса̄ матадивасе сиватхикадассанаттхам̣ гатена ладдхам̣ сан̃джа̄нитва̄. евампӣти евам̣ маран̣асампа̄панавасенапи. айам̣ та̄веттха ат̣т̣хакатха̄йа анутта̄наттхадӣпана̄.
неттинайаван̣н̣ана̄
ида̄ни пакаран̣анайена па̄л̣ийа̄ аттхаван̣н̣анам̣ карисса̄ма. са̄ пана аттхасам̣ван̣н̣ана̄ йасма̄ десана̄йа самут̣т̣ха̄наппайоджанабха̄джанесу пин̣д̣аттхесу ча ниддха̄ритесу сукара̄ хоти сувин̃н̃еййа̄ ча, тасма̄ суттадесана̄йа самут̣т̣ха̄на̄дӣни пат̣хамам̣ ниддха̄райисса̄ма. таттха самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма десана̄нида̄нам̣, там̣ са̄дха̄ран̣амаса̄дха̄ран̣анти дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ампи аджджхаттикаба̄хирабхедато дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ам̣ аджджхаттикасамут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма локана̄тхасса маха̄карун̣а̄. та̄йа хи самусса̄хитасса бхагавато венеййа̄нам̣ дхаммадесана̄йа читтам̣ удапа̄ди, йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘саттесу ча ка̄рун̃н̃атам̣ пат̣ичча буддхачаккхуна̄ локам̣ волокесӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.283; маха̄ва. 9; сам̣. ни. 1.173). еттха ча хета̄ваттха̄йапи маха̄карун̣а̄йа сан̇гахо дат̣т̣хаббо йа̄вадева сам̣са̄рамахогхато саддхаммадесана̄хаттхада̄нехи саттасанта̄ран̣аттхам̣ тадуппаттито. йатха̄ ча маха̄карун̣а̄, евам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ дасабалан̃а̄н̣а̄дайо ча десана̄йа аббхантарасамут̣т̣ха̄набха̄вена ваттабба̄. саббан̃хи н̃еййадхаммам̣ тесам̣ десетабба̄ка̄рам̣ сатта̄нан̃ча а̄сайа̄нусайа̄дим̣ йа̄тха̄вато джа̄нанто бхагава̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу косаллена венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ вичиттанайадесанам̣ паваттесӣти. ба̄хирам̣ пана са̄дха̄ран̣ам̣ самут̣т̣ха̄нам̣ дасасахассамаха̄брахмапарива̄расса сахампатибрахмуно аджджхесанам̣. тададжджхесануттарака̄лан̃хи дхаммагамбхӣрата̄паччавеккхан̣а̄джанитам̣ аппоссуккатам̣ пат̣иппассамбхетва̄ дхаммасса̄мӣ дхаммадесана̄йа усса̄хаджа̄то ахоси. аса̄дха̄ран̣ампи аббхантараба̄хирабхедато дувидхамева. таттха аббхантарам̣ йа̄йа маха̄карун̣а̄йа йена ча десана̄н̃а̄н̣ена ¶ идам̣ суттам̣ паваттитам̣, тадубхайам̣ ведитаббам̣. ба̄хирам̣ пана рӯпагарука̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайо. сва̄йаматтхо ат̣т̣хакатха̄йам̣ вутто ева.
пайоджанампи са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣ато дувидхам̣. таттха са̄дха̄ран̣ам̣ йа̄ва анупа̄да̄паринибба̄нам̣ вимуттирасатта̄ бхагавато десана̄йа. тенева̄ха – ‘‘етадаттха̄ катха̄, етадаттха̄ мантана̄’’тиа̄ди. аса̄дха̄ран̣ам̣ пана тесам̣ рӯпагарука̄нам̣ пуггала̄нам̣ рӯпе чхандара̄гасса джаха̄панам̣, убхайампетам̣ ба̄хирамева. саче пана венеййасанта̄нагатампи десана̄баласиддхисан̇кха̄там̣ пайоджанам̣ адхиппа̄йасамиджджханабха̄вато йатха̄дхиппетаттхасиддхийа̄ маха̄ка̄рун̣икасса бхагаватопи пайоджанамева̄ти ган̣хеййа, имина̄ парийа̄йенасса аббхантарата̄пи сийа̄.
апича ¶ тесам̣ рӯпагарука̄нам̣ пуггала̄нам̣ рӯпасмим̣ виджджама̄насса а̄дӣнавасса йа̄тха̄вато анавабодхо имисса̄ десана̄йа самут̣т̣ха̄нам̣, тадавабодхо пайоджанам̣. со хи има̄йа десана̄йа бхагавантам̣ пайоджети танниппха̄данапара̄йам̣ десана̄ти катва̄. йан̃хи десана̄йа са̄дхетаббам̣ пхалам̣, там̣ а̄кан̇кхитаббатта̄ десакам̣ десана̄йа пайоджетӣти пайоджананти вуччати. татха̄ тесам̣ пуггала̄нам̣ тадан̃н̃есан̃ча венеййа̄нам̣ рӯпамукхена пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу а̄дӣнавадассанан̃четтха пайоджанам̣. татха̄ сам̣са̄рачакканиваттисаддхаммачаккаппаваттисассата̄димиччха̄ва̄данира̄каран̣ам̣ самма̄ва̄дапуреккха̄ро акусаламӯласамӯхананам̣ кусаламӯласама̄ропанам̣ апа̄йадва̄рапидаханам̣ саггамаггадва̄равиваран̣ам̣ парийут̣т̣ха̄навӯпасаманам̣ анусайасамуггха̄танам̣ ‘‘мутто мочесса̄мӣ’’ти пуримапат̣ин̃н̃а̄висам̣ва̄данам̣ таппат̣ипаккхама̄раманоратхависам̣ва̄данам̣ титтхийадхамманимматханам̣ буддхадхаммапатит̣т̣ха̄пананти евама̄дӣнипи пайоджана̄ни идха ведитабба̄ни.
йатха̄ те пуггала̄ рӯпагарука̄, евам̣ тадан̃н̃е ча сакка̄йагарука̄ сакка̄йасмим̣ аллӣна̄ сан̇кхатадхамма̄нам̣ самма̄самбуддхасса ча пат̣ипаттим̣ аджа̄нанта̄ асаддхаммассаванаса̄дха̄ран̣апаричарийаманасика̄рапара̄ саддхаммассаванадха̄ран̣апаричайаппат̣иведхавимукха̄ ча бхававиппамоккхесино венеййа̄ имисса̄ десана̄йа бха̄джанам̣.
пин̣д̣атта̄ ¶ четтха рӯпаггахан̣ена рӯпадха̄турӯпа̄йатанарӯпаккхандхапаригган̣ханам̣ рӯпамукхена чатудхамма̄нам̣ ват̣т̣аттайавиччхеданӯпа̄йо а̄савогха̄дививечанам̣ абхинандананива̄ран̣асан̇гатиккамо вива̄дамӯлапаричча̄го сиккхаттайа̄нуйого паха̄наттайадӣпана̄ саматхавипассана̄нут̣т̣ха̄нам̣ бха̄вана̄саччхикирийа̄сиддхӣти евама̄дайо ведитабба̄.
ито парам̣ пана сол̣аса ха̄ра̄ дассетабба̄. таттха ‘‘рӯпа’’нти сахаджа̄та̄ тасса ниссайабхӯта̄ таппат̣ибаддха̄ ча саббе рӯпа̄рӯпадхамма̄ тан̣ха̄ваджджа̄ дуккхасаччам̣. там̣самут̣т̣ха̄пика̄ тада̄рамман̣а̄ ча тан̣ха̄ самудайасаччам̣. тадубхайесам̣ аппаватти ниродхасаччам̣. ниродхаппаджа̄нана̄ пат̣ипада̄ маггасаччам̣. таттха самудайена асса̄до, дуккхена а̄дӣнаво, магганиродхехи ниссаран̣ам̣, рӯпа̄рамман̣асса акусалачиттасса кусалачиттасса ча парийа̄да̄нам̣ пхалам̣. йан̃хи десана̄йа са̄дхетаббам̣ пайоджанам̣, там̣ пхаланти вуттова̄йаматтхо. тадаттхам̣ хидам̣ суттам̣ бхагавата̄ деситанти. йатха̄ там̣ кусалачиттам̣ на парийа̄дийати, евам̣ пат̣исан̇кха̄набха̄вана̄балапариггахита̄ индрийесу гуттадва̄рата̄ упа̄йо. пурисасса кусалачиттапарийа̄да̄ненасса рӯпасса ан̃н̃арӯпа̄са̄дха̄ран̣ата̄дассана̄падесена аттхака̄мехи ¶ тато читтам̣ са̄дхукам̣ раккхитаббам̣. айаметтха бхагавато а̄н̣аттӣти айам̣ десана̄ха̄ро. асса̄да̄дисандассанавибха̄ваналаккхан̣о хи десана̄ха̄ро. вуттан̃хетам̣ неттиппакаран̣е –
‘‘асса̄да̄дӣнавата̄, ниссаран̣ампи ча пхалам̣ упа̄йо ча;
а̄н̣аттӣ ча бхагавато, йогӣнам̣ десана̄ха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
десӣйати сам̣ван̣н̣ӣйати ета̄йа суттаттхоти десана̄, десана̄йа сахачаран̣ато ва̄ десана̄. нану ча ан̃н̃епи ха̄ра̄ десана̄сан̇кха̄тасса суттасса аттхасам̣ван̣н̣ана̄то десана̄йа сахача̄рино ва̄ти? саччаметам̣, айам̣ пана ха̄ро йебхуййена йатха̄рутавасенева вин̃н̃а̄йама̄но десана̄йа саха чаратӣти ваттаббатам̣ арахати, на татха̄паре. на хи асса̄да̄дӣнаваниссаран̣а̄дисандассанарахита̄ суттадесана̄ аттхи. ким̣ пана тесам̣ асса̄да̄дӣнам̣ анавасеса̄нам̣ вачанам̣ десана̄ха̄ро, уда̄ху ¶ екачча̄нанти? ниравасеса̄нам̣йева. йасмин̃хи сутте асса̄да̄дӣнаваниссаран̣а̄ни сарӯпато а̄гата̄ни, таттха ваттаббамева наттхи. йаттха пана екадесена а̄гата̄ни, на ча сарӯпена, таттха ана̄гатам̣ аттхавасена ниддха̄ретва̄ ха̄ро йоджетаббо.
сайам̣ самантачаккхубха̄вато там̣дассанена сабха̄вато ча ‘‘аха’’нти вуттам̣. бхиккханасӣлата̄дигун̣айогато абхимукхӣкаран̣аттхан̃ча, ‘‘бхиккхаве’’ти вуттам̣. атта̄бха̄вато апарата̄дассанаттхан̃ча ‘‘ан̃н̃а’’нти вуттам̣. екасса анупалаббхадассанаттхам̣ анекабха̄ваппат̣иседханаттхан̃ча ‘‘екарӯпампӣ’’ти вуттам̣. та̄дисасса рӯпасса абха̄вато адассанато ча ‘‘на саманупасса̄мӣ’’ти вуттам̣. тасса пачча̄масанато анийамато ча ‘‘йа’’нти вуттам̣. ида̄ни вуччама̄на̄ка̄рапара̄масанато тадан̃н̃а̄ка̄раниседханато ча ‘‘ева’’нти вуттам̣. висабха̄гиндрийаваттхуто сабха̄гаваттхусмим̣ тадабха̄вато ча ‘‘пурисасса̄’’ти вуттам̣. нимиттагга̄хасса ваттхубха̄вато татха̄ парикаппитатта̄ ча ‘‘читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хатӣ’’ти вуттам̣. еванти вутта̄ка̄рапара̄масанаттхан̃чева нидассанаттхан̃ча ‘‘йатха̄’’ти вуттам̣. аттано паччаккхабха̄вато бхиккхӯнам̣ паччаккхакаран̣аттхан̃ча ‘‘ида’’нти вуттам̣. иттхисанта̄напарийа̄паннато таппат̣ибаддхабха̄вато ча ‘‘иттхирӯпа’’нти вуттанти евам̣ анупадавичайато вичайо ха̄ро. вичӣйанти етена, еттха ва̄ падапан̃ха̄дайоти вичайо, вичити ева ва̄ тесанти вичайо. падапуччха̄виссаджджанапубба̄пара̄нуггаханам̣ асса̄да̄дӣнан̃ча висесаниддха̄ран̣авасена павичайалаккхан̣о хи вичайо ха̄ро. вуттампи четам̣ –
‘‘йам̣ ¶ пуччхитан̃ча виссаджджитан̃ча, суттасса йа̄ ча анугӣти;
суттасса йо павичайо, ха̄ро вичайоти ниддит̣т̣хо’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
ана̄димати сам̣са̄ре иттхипуриса̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃арӯпа̄бхира̄мата̄йа ‘‘иттхирӯпам̣ пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хатӣ’’ти йуджджатӣти айам̣ йуттиха̄ро. бйан̃джанаттха̄нам̣ йутта̄йуттавибха̄гавибха̄ваналаккхан̣о хи йуттиха̄ро. вуттампи четам̣ –
‘‘саббесам̣ ха̄ра̄нам̣, йа̄ бхӯмӣ йо ча гочаро тесам̣;
йутта̄йуттипариккха̄, ха̄ро йуттӣти ниддит̣т̣хо’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
йуттӣти ¶ ча упапатти са̄дханайутти, идха пана йуттивича̄ран̣а̄ йутти уттарападалопена ‘‘рӯпабхаво рӯпа’’нти йатха̄. йуттисахачаран̣ато ва̄ йутти.
иттхирӯпам̣ айонисо олокийама̄нам̣ индрийесу агуттадва̄рата̄йа падат̣т̣ха̄нам̣, са̄ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ абха̄вана̄йа падат̣т̣ха̄нам̣, са̄ саббассапи сам̣килесапаккхасса паривуддхийа̄ падат̣т̣ха̄нам̣. бйатирекато пана иттхирӯпам̣ йонисо олокийама̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄йа падат̣т̣ха̄нам̣, са̄ боджджхан̇га̄нам̣ бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ падат̣т̣ха̄нам̣, са̄ виджджа̄вимуттӣнам̣ па̄рипӯрийа̄ падат̣т̣ха̄нам̣, кусаласса читтасса парийа̄да̄нам̣ саммоха̄бхинивесасса падат̣т̣ха̄нам̣, со сан̇кха̄ра̄нам̣ падат̣т̣ха̄нам̣, сан̇кха̄ра̄ вин̃н̃а̄н̣асса̄ти саббам̣ а̄ваттати бхавачаккам̣. бйатирекато пана кусаласса читтасса апарийа̄да̄нам̣ тесам̣ тесам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄да̄йа па̄рипӯрийа̄ падат̣т̣ха̄нанти айам̣ та̄ва ависесато найо. висесато пана сӣласса апарийа̄да̄нам̣ авиппат̣иса̄расса падат̣т̣ха̄нам̣, авиппат̣иса̄ро па̄моджджасса̄тиа̄дина̄ йа̄ва анупа̄да̄паринибба̄нам̣ нетаббам̣. айам̣ падат̣т̣ха̄но ха̄ро. сутте а̄гатадхамма̄нам̣ падат̣т̣ха̄набхӯте дхамме тесан̃ча падат̣т̣ха̄набхӯтети самбхавато падат̣т̣ха̄набхӯтадхамманиддха̄ран̣алаккхан̣о хи падат̣т̣ха̄но ха̄ро. вуттан̃четам̣ –
‘‘дхаммам̣ десети джино, тасса ча дхаммасса йам̣ падат̣т̣ха̄нам̣;
ити йа̄ва саббадхамма̄, есо ха̄ро падат̣т̣ха̄но’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
падат̣т̣ха̄нанти ¶ а̄саннака̄ран̣ам̣. идха пана падат̣т̣ха̄навича̄ран̣а̄ падат̣т̣ха̄нотиа̄ди йуттиха̄ре вуттанайенева ведитаббам̣.
екарӯпанти ча рӯпа̄йатанаггахан̣ена чханнампи ба̄хира̄нам̣ а̄йатана̄нам̣ гахан̣ам̣ ба̄хира̄йатанабха̄вена екалаккхан̣атта̄. читтанти мана̄йатанаггахан̣ена чханнампи аджджхаттика̄нам̣ а̄йатана̄нам̣ гахан̣ам̣ аджджхаттика̄йатанабха̄вена екалаккхан̣атта̄. евам̣ кхандхадха̄та̄дивасенапи екалаккхан̣ата̄ ваттабба̄. айам̣ лаккхан̣о ха̄ро. лаккхӣйанти етена, еттха ва̄ екалаккхан̣адхамма̄ авутта̄пи екаччавачанена̄ти лаккхан̣о. сутте ана̄гатепи дхамме вуттаппака̄ре а̄гате вийа ниддха̄ретва̄ йа̄ сам̣ван̣н̣ана̄, со лаккхан̣о ха̄ро. вуттампи четам̣ –
‘‘вуттамхи ¶ екадхамме, йе дхамма̄ екалаккхан̣а̄ кечи;
вутта̄ бхаванти саббе, со ха̄ро лаккхан̣о на̄ма̄’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
нида̄не имисса̄ десана̄йа рӯпагарука̄нам̣ пуггала̄нам̣ рӯпасмим̣ ана̄дӣнавадассита̄ вутта̄, ‘‘катхам̣ ну кхо име имам̣ десанам̣ сутва̄ рӯпе а̄дӣнавадассанамукхена саббасмимпи кхандхапан̃чаке саббасо чхандара̄гам̣ паха̄йа сакалават̣т̣адуккхато муччеййум̣, паре ча таттха патит̣т̣ха̄пеййу’’нти айаметтха бхагавато адхиппа̄йо. паданиббачанам̣ нируттам̣, там̣ ‘‘ева’’нтиа̄динида̄напада̄нам̣ ‘‘на̄ха’’нтиа̄дипа̄л̣ипада̄нан̃ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ тасса̄ лӣнаттхаван̣н̣ана̄йа ча вуттанайа̄нуса̄рена сукаратта̄ на виттха̄райимха.
падападаттхадесана̄десана̄никкхепасуттасандхивасена пан̃чавидха̄ сандхи. таттха падасса падантарена самбандхо падасандхи. падаттхасса падаттхантарена самбандхо падаттхасандхи, йо ‘‘кирийа̄ка̄ракасамбандхо’’ти вуччати. на̄на̄нусандхикасса суттасса там̣там̣анусандхӣхи самбандхо, ека̄нусандхикасса ча пубба̄парасамбандхо десана̄сандхи, йа̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘пуччха̄нусандхи, аджджха̄сайа̄нусандхи, йатха̄нусандхӣ’’ти тидха̄ вибхатта̄. аджджха̄сайо четтха аттаджджха̄сайо параджджха̄сайоти двидха̄ ведитаббо. десана̄никкхепасандхи чатуннам̣ суттаниккхепа̄нам̣ васена ведитабба̄. суттасандхи идха пат̣хаманиккхепавасенева ведитабба̄. ‘‘касма̄ панеттха идамева читтапарийа̄да̄насуттам̣ пат̣хамам̣ никкхитта’’нти на̄йамануйого каттхачи на паваттати. апича име сатта̄ ана̄димати сам̣са̄ре париббхаманта̄ иттхипуриса̄ ан̃н̃аман̃н̃есам̣ пан̃чака̄магун̣асан̇кха̄тарӯпа̄бхира̄ма̄, таттха иттхӣ пурисасса рӯпе сатта̄ гиддха̄ гадхита̄ лагга̄ лаггита̄ а̄сатта̄, са̄ часса̄ таттха а̄сатти дуббивечанӣйа̄ ¶ . татха̄ пурисо иттхийа̄ рӯпе, таттха ча дассанасам̣сагго гарутаро итаресан̃ча мӯлабхӯто. тенева хи бхагава̄ ‘‘катхам̣ ну кхо ма̄туга̄ме пат̣ипаджджитабба’’нти (дӣ. ни. 2.203) пут̣т̣хо ‘‘адассанамева̄’’ти авоча. тасма̄ бхагава̄ пан̃часу ка̄магун̣есу рӯпе чхандара̄гаха̄панаттхам̣ идамева суттам̣ пат̣хамам̣ десеси. нибба̄на̄дхигама̄йа пат̣ипаттийа̄ а̄ди реса̄ пат̣ипаттӣти. йам̣ пана екисса̄ десана̄йа десанантарена сам̣санданам̣, айампи десана̄сандхи. са̄ идха евам̣ ведитабба̄. ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве…пе… тит̣т̣хатӣ’’ти айам̣ десана̄. ‘‘йе кхо, бхиккхаве, чаккхувин̃н̃еййа̄ рӯпа̄ ит̣т̣ха̄ канта̄ мана̄па̄ пийарӯпа̄ ка̄мӯпасам̣хита̄ раджанӣйа̄ ¶ , тан̃че бхиккху абхинандати абхивадати аджджхоса̄йа тит̣т̣хати, тасса там̣ абхинандато абхивадато аджджхоса̄йа тит̣т̣хато уппаджджанти анеке па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄’’ти (сам̣. ни. 4.118) има̄йа десана̄йа сам̣сандати. татха̄ ‘‘рӯпе ман̃н̃ати, рӯпесу ман̃н̃ати, рӯпато ман̃н̃ати, рӯпам̣ ‘ме’ти ман̃н̃ати. рӯпам̣, бхиккхаве, анабхиджа̄нам̣ апариджа̄нам̣ авира̄джайам̣ аппаджахам̣ абхаббо дуккхаккхайа̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 4.112) евама̄дӣхи десана̄хи сам̣сандатӣти айам̣ чатубйӯхо ха̄ро. вийӯхӣйанти вибха̄гена пин̣д̣ӣйанти етена, еттха ва̄ти бйӯхо, ниббачана̄дӣнам̣ чатуннам̣ бйӯхоти чатубйӯхо, чатуннам̣ ва̄ бйӯхо еттха̄ти чатубйӯхо. ниббачана̄дхиппа̄йа̄дӣнам̣ чатуннам̣ вибха̄галаккхан̣о хи чатубйӯхо ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘неруттамадхиппа̄йо, бйан̃джанаматха десана̄нида̄нан̃ча;
пубба̄пара̄нусандхӣ, есо ха̄ро чатубйӯхо’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣…пе… иттхирӯпа’’нти етена айонисоманасика̄ро дӣпито. йам̣ таттха читтам̣ парийа̄дийати, тена йонисоманасика̄ро. таттха айонисоманасикарото тан̣ха̄виджджа̄ паривад̣д̣ханти, та̄су тан̣ха̄гахан̣ена нава тан̣ха̄мӯлака̄ дхамма̄ а̄ват̣т̣анти, авиджджа̄гахан̣ена авиджджа̄мӯлакам̣ саббам̣ бхавачаккам̣ а̄ват̣т̣ати, йонисоманасика̄раггахан̣ена ча йонисоманасика̄рамӯлака̄ дхамма̄ а̄ват̣т̣анти, чатуббидхан̃ча сампаттичакканти. айам̣ а̄ват̣т̣о ха̄ро. а̄ват̣т̣айанти етена, еттха ва̄ сабха̄гависабха̄га̄ ча дхамма̄, тесам̣ ва̄ а̄ват̣т̣ананти а̄ват̣т̣о. десана̄йа гахитадхамма̄нам̣ сабха̄га̄сабха̄гадхаммавасена а̄ват̣т̣аналаккхан̣о хи а̄ват̣т̣о ха̄ро. вуттампи четам̣ –
‘‘екамхи падат̣т̣ха̄не, парийесати сесакам̣ падат̣т̣ха̄нам̣;
а̄ват̣т̣ати пат̣ипаккхе, а̄ват̣т̣о на̄ма со ха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
рӯпам̣ ¶ чатуббидхам̣ каммасамут̣т̣ха̄нам̣, читтасамут̣т̣ха̄нам̣, утусамут̣т̣ха̄нам̣, а̄ха̄расамут̣т̣ха̄нам̣, татха̄ ит̣т̣хам̣ ит̣т̣хамаджджхаттам̣ анит̣т̣хам̣ анит̣т̣хамаджджхаттанти. идха пана ит̣т̣хам̣ адхиппетам̣. читтам̣ кусалачиттаметтха ведитаббам̣. там̣ ка̄ма̄вачарам̣, рӯпа̄вачарам̣, арӯпа̄вачарам̣, локуттаранти чатуббидхам̣. ведана̄дисампайуттадхаммабхедато анекавидханти ¶ айам̣ вибхаттиха̄ро. вибхаджӣйанти етена, еттха ва̄ са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣а̄нам̣ сам̣килесавода̄надхамма̄нам̣ бхӯмийоти вибхатти. вибхаджанам̣ ва̄ етесам̣ бхӯмийоти вибхатти. сам̣килесадхамме вода̄надхамме ча са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣ато падат̣т̣ха̄нато бхӯмито вибхаджаналаккхан̣о хи вибхаттиха̄ро. вуттампи четам̣ –
‘‘дхамман̃ча падат̣т̣ха̄нам̣, бхӯмин̃ча вибхаджджате айам̣ ха̄ро;
са̄дха̄ран̣е аса̄дха̄ран̣е ча неййо вибхаттӣ’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
иттхирӯпам̣ пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хати айонисо манасикарото, йонисо манасикарото на парийа̄дийати сусам̣вутиндрийатта̄ сӣлесу сама̄хитасса̄ти айам̣ париватто ха̄ро. пат̣ипаккхавасена париваттӣйанти имина̄, еттха ва̄ сутте вуттадхамма̄, париваттанам̣ ва̄ тесанти париватто. ниддит̣т̣ха̄нам̣ дхамма̄нам̣ пат̣ипаккхато париваттаналаккхан̣о хи париватто ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘кусала̄кусале дхамме, ниддит̣т̣хе бха̄вите пахӣне ча;
париваттати пат̣ипаккхе, ха̄ро париваттано на̄ма̄’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
бхиккхаве, саман̣а̄ паббаджита̄ти парийа̄йавачанам̣. ан̃н̃ам̣ парам̣ кин̃чӣти парийа̄йавачанам̣. рӯпам̣ ван̣н̣ам̣ чаккхувин̃н̃еййанти парийа̄йавачанам̣. саманупасса̄ми олокесса̄ми джа̄на̄мӣти парийа̄йавачанам̣. евам̣ иттхам̣ имам̣ пака̄ранти парийа̄йавачанам̣. пурисасса пуггаласса̄ти парийа̄йавачанам̣. читтам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ маноти парийа̄йавачанам̣. парийа̄да̄йа гахетва̄ кхепетва̄ти парийа̄йавачанам̣. тит̣т̣хати дхарати т̣ха̄тӣти парийа̄йавачанам̣. йатха̄ йена пака̄рена йена̄ка̄рена̄ти парийа̄йавачанам̣. иттхӣ на̄рӣ ма̄туга̄моти парийа̄йавачананти айам̣ вевачано ха̄ро. вивидхам̣ вачанам̣ екассеваттхасса ва̄чакаметтха̄ти вивачанам̣, вивачанамева вевачанам̣. вивидхам̣ вуччати етена аттхоти ва̄ вивачанам̣, вивачанамева вевачанам̣. екасмим̣ аттхе анекапарийа̄йасаддаппайоджаналаккхан̣о хи вевачано ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘вевачана̄ни ¶ бахӯни ту, сутте вутта̄ни екадхаммасса;
йо джа̄на̄ти суттавидӯ, вевачано на̄ма со ха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
рӯпам̣ ¶ ка̄л̣аса̄ма̄дивасена анекадха̄ пан̃н̃аттам̣. пурисо кхаттийа̄дивасена анекадха̄ пан̃н̃атто. читтам̣ париттамахаггата̄дивасена анекадха̄ пан̃н̃аттам̣. ‘‘парийа̄да̄йа̄’’ти еттха парийа̄да̄нам̣ парийа̄да̄йака̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ васена вӣтиккамапарийут̣т̣ха̄на̄дина̄ ча анекадха̄ пан̃н̃аттам̣. айам̣ пан̃н̃аттиха̄ро. пака̄рехи, пабхедато ва̄ н̃а̄пӣйанти имина̄, еттха ва̄ аттха̄ти пан̃н̃атти. екекасса дхаммасса анека̄хи пан̃н̃аттӣхи пан̃н̃а̄петабба̄ка̄равибха̄ваналаккхан̣о хи пан̃н̃аттиха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘екам̣ бхагава̄ дхаммам̣, пан̃н̃аттӣхи вивидха̄хи десети;
со а̄ка̄ро н̃еййо, пан̃н̃аттӣ на̄ма со ха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
виродхипаччайасамава̄йе висадисуппаттируппанаван̣н̣авика̄ра̄паттийа̄ там̣саман̇гино хадайан̇гатабха̄ваппака̄санам̣ рӯпат̣т̣хоти аниччата̄мукхена отаран̣ам̣, аниччасса пана дуккхатта̄ дуккхата̄мукхена, дуккхасса ча анаттакатта̄ сун̃н̃ата̄мукхена отаран̣ам̣. читтам̣ мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту, тасса̄ парийа̄да̄йика̄ тан̣ха̄ тадекат̣т̣ха̄ ча па̄падхамма̄ дхаммадха̄тӯти дха̄тумукхена отаран̣ам̣. евам̣ кхандха̄йатана̄димукхехипи отаран̣ам̣ ваттаббанти айам̣ отаран̣о ха̄ро. ота̄рӣйанти ануппавесӣйанти етена, еттха ва̄ сутта̄гата̄ дхамма̄ пат̣иччасамуппа̄да̄дӣсӯти отаран̣о. пат̣иччасамуппа̄да̄димукхена суттаттхасса отаран̣алаккхан̣о хи отаран̣о ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йо ча пат̣иччуппа̄до, индрийакхандха̄ ча дха̄туа̄йатана̄;
етехи отарати йо, отаран̣о на̄ма со ха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
на̄хам̣, бхиккхаве…пе… саманупасса̄мӣти а̄рамбхо. евам̣ пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хатӣти падасуддхи, на пана а̄рамбхасуддхи. йатхайидантиа̄ди падасуддхи чева а̄рамбхасуддхи ча̄ти айам̣ содхано ха̄ро. содхӣйанти сама̄дхӣйанти етена, еттха ва̄ сутте падападаттхапан̃ха̄рамбха̄ти содхано. сутте падападаттхапан̃ха̄рамбха̄нам̣ содханалаккхан̣о хи содхано ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘виссаджджитамхи ¶ пан̃хе, га̄тха̄йам̣ пуччхита̄йама̄раббха;
суддха̄суддхапариккха̄, ха̄ро со содхано на̄ма̄’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
ан̃н̃анти ¶ са̄ман̃н̃ато адхит̣т̣ха̄нам̣ кассачи висесасса ана̄мат̣т̣хатта̄. екарӯпампӣти там̣ авикаппетва̄ висесавачанам̣. йатхайиданти са̄ман̃н̃ато адхит̣т̣ха̄нам̣ анийамавачанабха̄вато. иттхирӯпанти там̣ авикаппетва̄ висесавачананти айам̣ адхит̣т̣ха̄но ха̄ро. адхит̣т̣хӣйанти ануппаваттӣйанти етена, еттха ва̄ са̄ман̃н̃ависесабхӯта̄ дхамма̄ вина̄ викаппена̄ти адхит̣т̣ха̄но. сутта̄гата̄нам̣ дхамма̄нам̣ авикаппанавасенева са̄ман̃н̃ависесаниддха̄ран̣алаккхан̣о хи адхит̣т̣ха̄но ха̄ро. вуттампи четам̣ –
‘‘екаттата̄йа дхамма̄, йепи ча вематтата̄йа ниддит̣т̣ха̄;
тена викаппайитабба̄, есо ха̄ро адхит̣т̣ха̄но’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
рӯпасса камма̄виджджа̄дайо каммачитта̄дайо ча хету. саманупассана̄йа а̄ваджджана̄дайо. кусаласса читтасса йонисо манасика̄ра̄дайо. парийа̄да̄йа̄ти еттха парийа̄да̄насса айонисоманасика̄ра̄дайоти айам̣ париккха̄ро ха̄ро. парикароти абхисан̇кхароти пхаланти париккха̄ро, хету паччайо ча. париккха̄рам̣ а̄чиккхатӣти париккха̄ро, ха̄ро. париккха̄рависайатта̄, париккха̄расахачаран̣ато ва̄ париккха̄ро. сутте а̄гатадхамма̄нам̣ париккха̄расан̇кха̄тахетупаччайе ниддха̄ретва̄ сам̣ван̣н̣ана̄лаккхан̣о хи париккха̄ро ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йе дхамма̄ йам̣ дхаммам̣, джанайантиппаччайа̄ парампарато;
хетумавакад̣д̣хайитва̄, есо ха̄ро париккха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хатӣти еттха парийа̄да̄йика̄ висесато тан̣ха̄виджджа̄ ведитабба̄ та̄сам̣ васена парийа̄да̄насамбхавато. та̄су тан̣ха̄йа рӯпамадхит̣т̣ха̄нам̣, авиджджа̄йа арӯпам̣. висесато тан̣ха̄йа саматхо пат̣ипаккхо, авиджджа̄йа випассана̄. саматхасса четовимутти, пхалавипассана̄йа пан̃н̃а̄вимутти. татха̄ хи та̄ ра̄гавира̄га̄ авиджджа̄вира̄га̄ти висесетва̄ вуччантӣти айам̣ сама̄ропано ха̄ро. сама̄ропӣйанти етена, еттха ва̄ падат̣т̣ха̄на̄димукхена дхамма̄ти сама̄ропано. сутте а̄гатадхамма̄нам̣ падат̣т̣ха̄навевачанабха̄вана̄паха̄насама̄ропанавича̄ран̣алаккхан̣о хи сама̄ропано ха̄ро. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йе ¶ ¶ дхамма̄ йам̣ мӯла̄, йе чекаттха̄ пака̄сита̄ мунина̄;
те сама̄ропайитабба̄, еса сама̄ропано ха̄ро’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
етта̄вата̄ ча –
‘‘десана̄ вичайо йутти, падат̣т̣ха̄но ча лаккхан̣о;
чатубйӯхо ча а̄ват̣т̣о, вибхатти париваттано.
вевачано ча пан̃н̃атти, отаран̣о ча содхано;
адхит̣т̣ха̄но париккха̄ро, сама̄ропано сол̣асо’’ти. (нетти. 1 уддесава̄ра) –
евам̣ вутта̄ сол̣аса ха̄ра̄ дассита̄ти ведитабба̄. харӣйанти етехи, еттха ва̄ суттагеййа̄дивисайа̄ ан̃н̃а̄н̣асам̣сайавипалла̄са̄ти ха̄ра̄. харанти ва̄ сайам̣ та̄ни, харан̣аматтамева ва̄ти ха̄ра̄ пхалӯпача̄рена. атха ва̄ харӣйанти вохарӣйанти дхаммасам̣ван̣н̣акадхаммаппат̣игга̄хакехи дхаммасса да̄наггахан̣авасена̄ти ха̄ра̄. атха ва̄ ха̄ра̄ вийа̄ти ха̄ра̄. йатха̄ хи анекаратана̄валисамӯхо ха̄расан̇кха̄то аттано авайавабхӯтаратанасампхассехи самупаджанийама̄нахила̄дасукхо хутва̄ тадупабхогиджанасарӣрасанта̄пам̣ нида̄гхапарил̣а̄хӯпаджанитам̣ вӯпасамети, евамева тепи на̄на̄видхапараматтхаратанаппабандха̄ сам̣ван̣н̣ана̄висеса̄ аттано авайавабхӯтапараматтхаратана̄дхигамена самуппа̄дийама̄наниббутисукха̄ дхаммаппат̣игга̄хакаджанахадайапарита̄пам̣ ка̄мара̄га̄дикилесахетукам̣ вӯпасаментӣти. атха ва̄ ха̄райанти ан̃н̃а̄н̣а̄динӣха̄рам̣ апагамам̣ каронти а̄чиккхантӣти ва̄ ха̄ра̄. атха ва̄ сотуджаначиттасса харан̣ато раман̣ато ча ха̄ра̄ нируттинайена йатха̄ ‘‘бхавесу вантагамано бхагава̄’’ти (висуддхи. 1.144; па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄).
ито парам̣ пана нандийа̄ват̣т̣а̄дипан̃чавидханайа̄ ведитабба̄ – таттха тан̣ха̄виджджа̄ самудайасаччам̣, та̄сам̣ адхит̣т̣ха̄на̄дибхӯта̄ рӯпадхамма̄ дуккхасаччам̣, тесам̣ аппаватти ниродхасаччам̣, ниродхаппаджа̄нана̄ пат̣ипада̄ маггасаччам̣. тан̣ха̄гахан̣ена четтха ма̄йа̄са̄т̣хеййама̄на̄тима̄намадаппама̄дапа̄пиччхата̄па̄памиттата̄ахирикааноттаппа̄дивасена акусалапаккхо нетаббо. авиджджа̄гахан̣ена випарӣтаманасика̄ракодхӯпана̄хамаккхапал̣а̄саисса̄маччхарийа- са̄рамбхадовачассата̄бхавадит̣т̣хивибхавадит̣т̣хиа̄дивасена акусалапаккхо нетаббо. вуттавипарийа̄йато ¶ кусалапаккхо нетаббо. катхам̣? ама̄йа̄аса̄т̣хеййа̄дивасена авипарӣтаманасика̄ра̄дивасена ча. татха̄ саматхапаккхийа̄нам̣ саддхиндрийа̄дӣнам̣ ¶ , випассана̄паккхийа̄нам̣ аниччасан̃н̃а̄дӣнан̃ча васена вода̄напаккхо нетабботи айам̣ нандийа̄ват̣т̣асса найасса бхӯми. йо хи тан̣ха̄авиджджа̄хи сам̣килесапаккхасса суттаттхасса саматхавипассана̄хи вода̄напаккхасса ча чатусаччайоджанамукхена найаналаккхан̣о сам̣ван̣н̣ана̄висесо, айам̣ нандийа̄ват̣т̣анайо на̄ма. вуттан̃хетам̣ –
‘‘тан̣хан̃ча авиджджампи ча, саматхена випассана̄йа йо нети;
саччехи йоджайитва̄, айам̣ найо нандийа̄ват̣т̣о’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
нандийа̄ват̣т̣асса вийа а̄ват̣т̣о етасса̄ти нандийа̄ват̣т̣о. йатха̄ хи нандийа̄ват̣т̣о анто т̣хитена падха̄на̄вайавена бахиддха̄ а̄ват̣т̣ати, евамайампи найоти аттхо. атха ва̄ нандийа̄ тан̣ха̄йа памодасса ва̄ а̄ват̣т̣о еттха̄ти нандийа̄ват̣т̣о.
хет̣т̣ха̄ вуттанайена гахитесу тан̣ха̄виджджа̄таппаккхийадхаммесу тан̣ха̄ лобхо, авиджджа̄ мохо, авиджджа̄йа сампайутто лохите сати пуббо вийа тан̣ха̄йа сати сиджджхама̄но а̄гха̄то досо ити тӣхи акусаламӯлехи гахитехи, таппат̣ипаккхато кусалачиттаггахан̣ена ча тӣн̣и кусаламӯла̄ни гахита̄ни ева хонти. идха̄пи лобхо сабба̄ни ва̄ са̄савакусаламӯла̄ни самудайасаччам̣, танниббатта̄ тесам̣ адхит̣т̣ха̄нагочарабхӯта̄ упа̄да̄наккхандха̄ дуккхасаччантиа̄дина̄ саччайоджана̄ ведитабба̄. пхалам̣ панеттха вимоккхаттайавасена ниддха̄ретаббам̣, тӣхи акусаламӯлехи тивидхадуччаритасам̣килесамалависамаакусаласан̃н̃а̄витакка̄дивасена акусалапаккхо нетаббо, татха̄ тӣхи кусаламӯлехи тивидхасучаритасамакусаласан̃н̃а̄витаккасаддхаммасама̄дхивимоккхамукха̄дивасена вода̄напаккхо нетабботи айам̣ типуккхаласса найасса бхӯми. йо хи акусаламӯлехи сам̣килесапаккхасса кусаламӯлехи вода̄напаккхасса суттаттхасса ча чатусаччайоджана̄мукхена найаналаккхан̣о сам̣ван̣н̣ана̄висесо, айам̣ типуккхаланайо на̄ма. тӣхи авайавехи ¶ лобха̄дӣхи сам̣килесапаккхе, алобха̄дӣхи ча вода̄напаккхе пуккхало собханоти типуккхало. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йо акусале самӯлехи,
нети кусале ча кусаламӯлехи;
бхӯтам̣ татхам̣ авитатхам̣,
типуккхалам̣ там̣ найам̣ а̄хӯ’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
вуттанайена ¶ гахитесу тан̣ха̄виджджа̄таппаккхийадхаммесу висесато тан̣ха̄дит̣т̣хӣнам̣ васена асубхе ‘‘субха’’нти, дуккхе ‘‘сукха’’нти ча випалла̄са̄, авиджджа̄дит̣т̣хӣнам̣ васена аничче ‘‘ничча’’нти, анаттани ‘‘атта̄’’ти випалла̄са̄ ведитабба̄. тесам̣ пат̣ипаккхато кусалачиттаггахан̣ена сиддхехи сативӣрийасама̄дхипан̃н̃индрийехи чатта̄ри сатипат̣т̣ха̄на̄ни сиддха̄нийева хонти.
таттха чатӯхи индрийехи чатта̄ро пуггала̄ ниддиситабба̄. катхам̣? дувидхо хи тан̣ха̄чарито мудиндрийо тиккхиндрийоти, татха̄ дит̣т̣хичарито. тесу пат̣хамо асубхе ‘‘субха’’нти випарийесагга̄хӣ сатибалена йатха̄бхӯтам̣ ка̄йасабха̄вам̣ саллаккхенто бха̄вана̄балена там̣ випалла̄сам̣ самуггха̄тетва̄ самматтанийа̄мам̣ оккамати. дутийо асукхе ‘‘сукха’’нти випарийесагга̄хӣ ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сетӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.26; а. ни. 4.14; 6.58) вуттена вӣрийасам̣варабхӯтена вӣрийабалена пат̣ипаккхам̣ виноденто бха̄вана̄балена там̣ випалла̄сам̣ видхаметва̄ самматтанийа̄мам̣ оккамати. татийо аничче ‘‘ничча’’нти випалла̄сагга̄хӣ саматхабалена сама̄хитачитто сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣икабха̄вам̣ саллаккхенто бха̄вана̄балена там̣ випалла̄сам̣ самуггха̄тетва̄ самматтанийа̄мам̣ оккамати. чатуттхо сантатисамӯхакичча̄рамман̣агханаван̃читата̄йа пхасса̄дидхаммапун̃джаматте анаттани ‘‘атта̄’’ти миччха̄бхинивесӣ чатукот̣икасун̃н̃ата̄манасика̄рена там̣ миччха̄бхинивесам̣ виддхам̣сенто са̄ман̃н̃апхалам̣ саччхикароти. субхасан̃н̃а̄дӣхи чатӯхипи ва̄ випалла̄сехи самудайасаччам̣, тесамадхит̣т̣ха̄на̄рамман̣абхӯта̄ пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дуккхасаччантиа̄дина̄ саччайоджана̄ ведитабба̄. пхалам̣ панеттха чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни, чатӯхи четтха випалла̄сехи чатура̄савогхайогагантхаагатитан̣хупа̄да̄насаллавин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитиапарин̃н̃а̄дивасена акусалапаккхо нетаббо, татха̄ чатӯхи сатипат̣т̣ха̄нехи ¶ чатуббидхаджджха̄навиха̄ра̄дхит̣т̣ха̄насукхабха̄гийадхаммааппаман̃н̃а̄саммаппадха̄наиддхипа̄да̄дивасена вода̄напаккхо нетабботи айам̣ сӣхавиккӣл̣итасса найасса бхӯми. йо хи субхасан̃н̃а̄дӣхи випалла̄сехи сакаласса сам̣килесапаккхасса саддхиндрийа̄дӣхи ча вода̄напаккхасса чатусаччайоджана̄васена найаналаккхан̣о сам̣ван̣н̣ана̄висесо, айам̣ сӣхавиккӣл̣ито на̄ма. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йо нети випалла̄сехи,
килесе индрийехи саддхамме;
етам̣ найам̣ найавидӯ,
сӣхавиккӣл̣итам̣ а̄хӯ’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
асанта̄санаджавапараккама̄дивисесайогена ¶ сӣхо бхагава̄, тасса виккӣл̣итам̣ десана̄ вачӣкаммабхӯто виха̄роти катва̄ випалла̄сатаппат̣ипаккхапаридӣпанато сӣхасса виккӣл̣итам̣ еттха̄ти сӣхавиккӣл̣ито, найо. балависесайогадӣпанато ва̄ сӣхавиккӣл̣итасадисатта̄ найо сӣхавиккӣл̣ито. балависесо четтха саддха̄дибалам̣, дасабала̄ни ева ва̄.
имесам̣ пана тин̣н̣ам̣ аттханайа̄нам̣ сиддхийа̄ воха̄ранайадвайам̣ сиддхамева хоти. татха̄ хи аттханайаттайадиса̄бха̄вена кусала̄дидхамма̄нам̣ а̄лочанам̣ диса̄лочанам̣. вуттан̃хетам̣ –
‘‘веййа̄каран̣есу хи йе,
кусала̄кусала̄ тахим̣ тахим̣ вутта̄;
манаса̄ олокайате,
там̣ кху диса̄лочанам̣ а̄хӯ’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
татха̄ а̄лочита̄нам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ аттханайаттайайоджане сама̄найанато ан̇кусо вийа ан̇кусо. вуттан̃хетам̣ –
‘‘олокетва̄ дисалочанена, уккхипийа йам̣ сама̄нети;
саббе кусала̄кусале, айам̣ найо ан̇кусо на̄ма̄’’ти. (нетти. 4 ниддесава̄ра);
тасма̄ манаса̄ва аттханайа̄нам̣ диса̄бхӯтадхамма̄нам̣ лочанам̣ диса̄лочанам̣, тесам̣ сама̄найанам̣ ан̇кусоти пан̃чапи найа̄ни йутта̄ни хонти.
етта̄вата̄ ¶ ча –
‘‘пат̣хамо нандийа̄ват̣т̣о, дутийо ча типуккхало;
сӣхавиккӣл̣ито на̄ма, татийо найалан̃джако.
диса̄лочанама̄хам̣су, чатуттхам̣ найамуттамам̣;
пан̃чамо ан̇кусо на̄ма, саббе пан̃ча найа̄ гата̄’’ти. (нетти. 1 уддесава̄ра) –
евам̣ ¶ вуттапан̃чанайа̄пи еттха дассита̄ти ведитабба̄. найати сам̣килесам̣ вода̄нан̃ча вибха̄гато н̃а̄петӣти найо, лан̃джети пака̄сети суттаттханти лан̃джако, найо ча со лан̃джако ча̄ти найалан̃джако. идан̃ча суттам̣ сол̣асавидхе суттантапат̣т̣ха̄не сам̣килесабха̄гийам̣ бйатирекамукхена ниббедха̄секкхабха̄гийанти дат̣т̣хаббам̣. ат̣т̣хавӣсативидхе пана суттантапат̣т̣ха̄не локийалокуттарам̣ саттадхамма̄дхит̣т̣ха̄нам̣ н̃а̄н̣ан̃н̃еййам̣ дассанабха̄ванам̣ сакавачанам̣ виссаджджанӣйам̣ кусала̄кусалам̣ анун̃н̃а̄там̣ пат̣иккхиттан̃ча̄ти ведитаббам̣.
таттха сол̣асавидхасуттантам̣ пат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ‘‘сам̣килесабха̄гийам̣ суттам̣, ва̄сана̄бха̄гийам̣ суттам̣, ниббедхабха̄гийам̣ суттам̣, асеккхабха̄гийам̣ суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча ва̄сана̄бха̄гийан̃ча суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча ниббедхабха̄гийан̃ча суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, ва̄сана̄бха̄гийан̃ча ниббедхабха̄гийан̃ча суттам̣, ва̄сана̄бха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, ниббедхабха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча ва̄сана̄бха̄гийан̃ча ниббедхабха̄гийан̃ча суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча ва̄сана̄бха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча ниббедхабха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, ва̄сана̄бха̄гийан̃ча ниббедхабха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, сам̣килесабха̄гийан̃ча ва̄сана̄бха̄гийан̃ча ниббедхабха̄гийан̃ча асеккхабха̄гийан̃ча суттам̣, нева сам̣килесабха̄гийам̣ на ва̄сана̄бха̄гийам̣ на ниббедхабха̄гийам̣ на асеккхабха̄гийам̣ сутта’’нти (нетти. 89) евам̣ вуттасол̣асаса̄санапат̣т̣ха̄на̄ни.
таттха сам̣килиссанти етена̄ти сам̣килесо, сам̣килесабха̄ге сам̣килесакот̣т̣ха̄се паваттам̣ сам̣килесабха̄гийам̣. ва̄сана̄ пун̃н̃абха̄вана̄, ва̄сана̄бха̄ге паваттам̣ ва̄сана̄бха̄гийам̣, ва̄санам̣ бхаджа̄петӣти ва̄ ва̄сана̄бха̄гийам̣. ниббиджджханам̣ лобхаккхандха̄дӣнам̣ пада̄ланам̣ ниббедхо, ниббедхабха̄ге ¶ паваттам̣, ниббедхам̣ бхаджа̄петӣти ва̄ ниббедхабха̄гийам̣. паринит̣т̣хитасиккха̄ дхамма̄ асеккха̄, асеккхабха̄ге паваттам̣, асеккхе бхаджа̄петӣти ва̄ асеккхабха̄гийам̣. тесу йаттха тан̣ха̄дисам̣килесо вибхатто, идам̣ сам̣килесабха̄гийам̣. йаттха да̄на̄дипун̃н̃акирийаваттху вибхаттам̣, идам̣ ва̄сана̄бха̄гийам̣. йаттха секкха̄ сӣлаккхандха̄дайо вибхатта̄, идам̣ ниббедхабха̄гийам̣. йаттха пана асеккха̄ сӣлаккхандха̄дайо вибхатта̄, идам̣ асеккхабха̄гийам̣. итара̄ни тесам̣ вомиссаканайавасена вутта̄ни. сабба̄савасам̣варапарийа̄йа̄дӣнам̣ васена саббабха̄гийам̣ ведитаббам̣. таттха хи сам̣килесадхамма̄ локийасучаритадхамма̄ секкха̄ дхамма̄ асеккха̄ дхамма̄ ча вибхатта̄. саббабха̄гийам̣ пана ‘‘пассам̣ на пассатӣ’’тиа̄дикам̣ удака̄дианува̄давачанам̣ ведитаббам̣.
ат̣т̣хавӣсативидхам̣ ¶ суттантапат̣т̣ха̄нам̣ пана ‘‘локийам̣, локуттарам̣, локийан̃ча локуттаран̃ча, сатта̄дхит̣т̣ха̄нам̣, дхамма̄дхит̣т̣ха̄нам̣, сатта̄дхит̣т̣ха̄нан̃ча дхамма̄дхит̣т̣ха̄нан̃ча, н̃а̄н̣ам̣, н̃еййам̣, н̃а̄н̣ан̃ча н̃еййан̃ча, дассанам̣, бха̄вана̄, дассанан̃ча бха̄вана̄ ча, сакавачанам̣, паравачанам̣, сакавачанан̃ча паравачанан̃ча, виссаджджанӣйам̣, ависсаджджанӣйам̣, виссаджджанӣйан̃ча ависсаджджанӣйан̃ча, каммам̣, випа̄ко, камман̃ча випа̄ко ча кусалам̣, акусалам̣, кусалан̃ча акусалан̃ча анун̃н̃а̄там̣, пат̣иккхиттам̣, анун̃н̃а̄тан̃ча пат̣иккхиттан̃ча, тхаво’’ти (нетти. 112) евама̄гата̄ни ат̣т̣хавӣсати са̄санапат̣т̣ха̄на̄ни. таттха локийанти локе нийутто, локе ва̄ видито локийо. идха пана локийо аттхо йасмим̣ сутте вутто, там̣ суттам̣ локийам̣. татха̄ локуттарам̣. йасмим̣ пана сутте падесена локийам̣, падесена локуттарам̣ вуттам̣, там̣ локийан̃ча локуттаран̃ча. саттаадхиппа̄йасаттапан̃н̃аттимукхена деситам̣ сатта̄дхит̣т̣ха̄нам̣. дхаммавасена деситам̣ дхамма̄дхит̣т̣ха̄нам̣. убхайавасена деситам̣ сатта̄дхит̣т̣ха̄нан̃ча дхамма̄дхит̣т̣ха̄нан̃ча. имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо. буддха̄дӣнам̣ пана гун̣а̄бхиттхаванавасена паваттам̣ суттам̣ тхаво на̄ма –
‘‘магга̄нат̣т̣хан̇гико сет̣т̣хо, сачча̄нам̣ чатуро пада̄;
вира̄го сет̣т̣хо дхамма̄нам̣, двипада̄нан̃ча чаккхума̄’’ти. (дха. па. 273; нетти. 170; пет̣ако. 30) а̄дикам̣ вийа –
неттинайаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. саддагарука̄дӣнанти ¶ а̄дисаддена гандхарасапхот̣т̣хаббагаруке сан̇ган̣ха̄ти. а̄сайавасена̄ти аджджха̄сайавасена. утусамут̣т̣ха̄нопи иттхисанта̄нагато саддо лаббхати, со идха на̄дхиппетоти ‘‘читтасамут̣т̣ха̄но’’ти вуттам̣. катхитасаддо а̄ла̄па̄дисаддо. гӣтасаддо сарена га̄йанасаддо. иттхийа̄ хасанасаддопеттха сан̇гахетаббо тассапи пурисена асса̄детаббато. тена̄ха – ‘‘апича кхо ма̄туга̄масса саддам̣ сун̣а̄ти тирокут̣т̣а̄ ва̄ тиропа̄ка̄ра̄ ва̄ хасантийа̄ ва̄ бхан̣антийа̄ ва̄ га̄йантийа̄ ва̄, со тадасса̄детӣ’’тиа̄ди. ниваттханива̄санасса̄ти кхалиттхаддхасса нива̄санасса. алан̇ка̄расса̄ти нӯпура̄дикасса алан̇ка̄расса. иттхисаддотвева ведитабботи иттхипат̣ибаддхабха̄вато вуттам̣. тена̄ха – ‘‘саббопӣ’’тиа̄ди. авидӯрат̣т̣ха̄нети тасса хаттхикуласса васанат̣т̣ха̄нато авидӯрат̣т̣ха̄не. ка̄йӯпапанноти сампаннака̄йо тхиракатхинамаха̄ка̄йо. маха̄хаттхӣти маха̄нубха̄во хаттхӣ. джет̣т̣хакам̣ катва̄ти йӯтхапатим̣ катва̄.
катхинатиккхабха̄вена ¶ син̇гасадисатта̄ ал̣асан̇кха̄та̄ни син̇га̄ни етасса аттхӣти син̇гӣ, суван̣н̣аван̣н̣ата̄йа маха̄балата̄йа ча сӣхахаттхиа̄димигасадисатта̄ миго вийа̄ти миго. таттха таттха киччам̣ нетубха̄вена чаккхуйева неттам̣, там̣ уггатат̣т̣хена а̄йатам̣ етасса̄ти а̄йатачаккхунетто. ат̣т̣хи ева тачо етасса̄ти ат̣т̣хиттачо. тена̄бхибхӯтоти тена мигена абхибхӯто аджджхоттхат̣о ниччалаггахито хутва̄. карун̣ам̣ руда̄мӣти ка̄рун̃н̃апатто хутва̄ рода̄ми вирава̄ми. паччаттхикабхайато мутти на̄ма йатха̄ татха̄ саха̄йавато хоти, на ека̄киноти а̄ха – ‘‘ма̄ хева мам̣ па̄н̣асамам̣ джахеййа̄’’ти. таттха ма̄ хева манти мам̣ еварӯпам̣ бйасанам̣ паттам̣ аттано па̄н̣асамам̣ пийаса̄микам̣ твам̣ ма̄хева джахи.
кун̃че гирикӯт̣е рамати абхирамати, таттха ва̄ вичарати, кон̃джана̄дам̣ наданто ва̄ вичарати, ку ва̄ патхавӣ, тадабхигха̄тена джӣратӣти кун̃джаро. сат̣т̣хиха̄йананти джа̄тийа̄ сат̣т̣хивассака̄ласмим̣ кун̃джара̄ тха̄мена париха̄йанти, там̣ сандха̄йа евама̄ха. патхабйа̄ ча̄туранта̄йа̄ти чатӯсу диса̄су самуддам̣ патва̄ т̣хита̄йа ча̄туранта̄йа патхавийа̄. суппийоти сут̣т̣ху пийо. тесам̣ твам̣ ва̄риджо сет̣т̣хоти йе самудде ва̄ ган̇га̄йа ва̄ йамуна̄йа ва̄ наммада̄надийа̄ ва̄ кул̣ӣра̄, тесам̣ саббесам̣ ван̣н̣асампаттийа̄ махантаттена ча ва̄римхи ¶ джа̄татта̄ ва̄риджо твамева сет̣т̣хо пасаттхатаро. мун̃ча родантийа̄ патинти саббесам̣ сет̣т̣хатта̄ тамева йа̄ча̄ми, родама̄на̄йа майхам̣ са̄микам̣ мун̃ча. атха̄ти гахан̣асса ситхилакаран̣асаманантарамева. етасса̄ти пат̣исаттумадданасса.
паббатагаханам̣ нисса̄йа̄ти тиссо паббатара̄джийо атиккамитва̄ чатуттха̄йа паббатара̄джийам̣ паббатагаханам̣ упанисса̄йа. евам̣ вадатӣти ‘‘удетайам̣ чаккхума̄’’тиа̄дина̄ (джа̄. 1.2.17) имам̣ буддхамантам̣ мантенто вадати.
таттха удетӣти па̄чӣналокадха̄туто уггаччхати. чаккхума̄ти сакалачаккава̄л̣ава̄сӣнам̣ андхака̄рам̣ видхамитва̄ чаккхуппат̣ила̄бхакаран̣ена йантена тесам̣ диннам̣ чаккху, тена чаккхуна̄ чаккхума̄. екара̄джа̄ти сакалачаккава̄л̣е а̄локакара̄нам̣ антаре сет̣т̣хат̣т̣хена ран̃джанат̣т̣хена ча екара̄джа̄. хариссаван̣н̣оти харисама̄наван̣н̣о, суван̣н̣аван̣н̣оти аттхо. патхавим̣ пабха̄сетӣти патхавиппабха̄со. там̣ там̣ намасса̄мӣти тасма̄ там̣ еварӯпам̣ бхавантам̣ намасса̄ми ванда̄ми. тайа̄джджа гутта̄ вихаремха дивасанти тайа̄ аджджа раккхита̄ хутва̄ имам̣ дивасам̣ чатуирийа̄патхавиха̄рена сукхам̣ вихареййа̄ма.
евам̣ ¶ бодхисатто има̄йа га̄тха̄йа сӯрийам̣ намасситва̄ дутийага̄тха̄йа атӣте париниббуте буддхе чева буддхагун̣е ча намассати ‘‘йе бра̄хман̣а̄’’тиа̄дина̄. таттха йе бра̄хман̣а̄ти йе ба̄хитапа̄па̄ парисуддха̄ бра̄хман̣а̄. ведагӯти веда̄нам̣ па̄рам̣ гата̄, ведехи па̄рам̣ гата̄ти ва̄ ведагӯ. идха пана саббе сан̇кхатадхамме видите па̄кат̣е катва̄ ката̄ти ведагӯ. тенева̄ха – ‘‘саббадхамме’’ти. саббе кхандха̄йатанадха̄тудхамме салаккхан̣аса̄ман̃н̃алаккхан̣авасена аттано н̃а̄н̣асса видите па̄кат̣е катва̄ тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нам̣ маттхакам̣ маддитва̄ самма̄самбодхим̣ патта̄, сам̣са̄рам̣ ва̄ атикканта̄ти аттхо. те ме намоти те мама имам̣ намакка̄рам̣ пат̣иччханту. те ча мам̣ па̄лайантӯти евам̣ майа̄ намассита̄ ча те бхагаванто мам̣ па̄лайанту раккханту. наматту буддха̄нам̣…пе… вимуттийа̄ти айам̣ мама намакка̄ро атӣта̄нам̣ париниббута̄нам̣ буддха̄нам̣ аттху, тесам̣йева чатӯсу пхалесу н̃а̄н̣асан̇кха̄та̄йа бодхийа̄ аттху, татха̄ тесан̃н̃ева арахаттапхалавимуттийа̄ ¶ вимутта̄нам̣ аттху, йа̄ ча несам̣ тадан̇гавиккхамбханасамуччхедаппат̣иппассаддхиниссаран̣асан̇кха̄та̄ пан̃чавидха̄ вимутти, та̄йа вимуттийа̄пи айам̣ майхам̣ намакка̄ро аттхӯти аттхо. имам̣ со париттам̣ катва̄, моро чарати есана̄ти идам̣ пана пададвайам̣ саттха̄ абхисамбуддхо хутва̄ а̄ха. тассаттхо – бхиккхаве, со моро имам̣ париттам̣ имам̣ раккхам̣ катва̄ аттано гочарабхӯмийам̣ пуппхапхала̄дӣнам̣ аттха̄йа на̄наппака̄ра̄йа есана̄йа чаратӣти.
евам̣ дивасам̣ чаритва̄ са̄йам̣ паббатаматтхаке нисӣдитва̄ аттхам̣ гаччхантам̣ сӯрийам̣ олокенто буддхагун̣е а̄ваджджетва̄ нива̄сат̣т̣ха̄не раккха̄варан̣аттха̄йа пуна брахмамантам̣ ваданто ‘‘апетайа’’нтиа̄дима̄ха. тенева̄ха – ‘‘дивасам̣ гочарам̣ гахетва̄’’тиа̄ди. таттха апетӣти апайа̄ти аттхам̣ гаччхати. имам̣ со париттам̣ катва̄ моро ва̄самакаппайӣти идампи абхисамбуддхо хутва̄ а̄ха. тассаттхо – бхиккхаве, со моро имам̣ париттам̣ имам̣ раккхам̣ катва̄ аттано нива̄сат̣т̣ха̄не ва̄сам̣ сам̣каппайиттха̄ти. париттакаммато пуретарамева̄ти париттакаммакаран̣ато пуретарамева. моракуккут̣ика̄йа̄ти куккут̣ика̄садиса̄йа мораччха̄пика̄йа.
3. татийе рӯпа̄йатанасса вийа гандха̄йатанассапи самут̣т̣ха̄пакапаччайавасена висесо наттхӣти а̄ха – ‘‘чатусамут̣т̣ха̄ника’’нти. иттхийа̄ сарӣрагандхасса ка̄йа̄рул̣хаанулепана̄дигандхасса ча таппат̣ибаддхабха̄вато ависесена гахан̣аппасан̇ге идха̄дхиппетагандхам̣ ниддха̄ренто ‘‘сва̄йа’’нтиа̄дима̄ха. таттха иттхийа̄ти па̄катика̄йа иттхийа̄. дуггандхоти па̄катика̄йа иттхийа̄ сарӣрагандхабха̄вато дуггандхо хоти. идха̄дхиппетоти ит̣т̣хабха̄вато асса̄детаббатта̄ вуттам̣. катхам̣ пана иттхийа̄ сарӣрагандхасса дуггандхабха̄воти а̄ха – ‘‘екачча̄ хӣ’’тиа̄ди. таттха ассасса вийа гандхо ¶ асса̄ аттхӣти ассагандхинӣ. мен̣д̣акасса вийа гандхо асса̄ аттхӣти мен̣д̣акагандхинӣ. седасса вийа гандхо асса̄ аттхӣти седагандхинӣ. сон̣итасса вийа гандхо асса̄ аттхӣти сон̣итагандхинӣ. раджджатева̄ти ана̄димати сам̣са̄ре авиджджа̄дикилесава̄сана̄йа парикад̣д̣хитахадайатта̄ пхот̣т̣хаббасса̄дагадхитачиттата̄йа ча андхаба̄ло еварӯпа̄йапи дуггандхасарӣра̄йа иттхийа̄ раджджатийева. па̄катика̄йа иттхийа̄ сарӣрагандхасса дуггандхабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни висит̣т̣ха̄йа екачча̄йа иттхийа̄ тадабха̄вам̣ дассетум̣ – ‘‘чаккаваттино ¶ пана̄’’тиа̄дима̄ха. йади евам̣ ӣдиса̄йа иттхийа̄ сарӣрагандхопи идха касма̄ на̄дхиппетоти а̄ха – ‘‘айам̣ на сабба̄сам̣ хотӣ’’тиа̄ди. тираччха̄нагата̄йа иттхийа̄ екачча̄йа ча манусситтхийа̄ сарӣрагандхасса ативийа асса̄детаббабха̄вадассанато пуна тампи ависесена ануджа̄нанто ‘‘иттхика̄йе гандхо ва̄ хотӯ’’тиа̄дима̄ха. иттхигандхотвева ведитабботи таппат̣ибаддхабха̄вато вуттам̣.
4. чатуттха̄дӣсу ким̣ тена̄ти дживха̄вин̃н̃еййарасе идха̄дхиппете ким̣ тена авайавараса̄дина̄ вуттена пайоджанам̣. от̣т̣хамам̣сам̣ саммаккхетӣти от̣т̣хамам̣сасаммаккхано, кхел̣а̄дӣни. а̄дисаддена от̣т̣хамам̣самаккхано тамбуламукхава̄са̄дирасо гайхати. саббо со иттхирасоти иттхийа̄васса гахетаббатта̄.
5. иттхипхот̣т̣хабботи еттха̄пи есева найо. йади панеттха иттхигата̄ни рӯпа̄рамман̣а̄дӣни ависесато пурисасса читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣ханти, атха касма̄ бхагавата̄ та̄ни висум̣ висум̣ гахетва̄ десита̄нӣти а̄ха – ‘‘ити саттха̄’’тиа̄ди. йатха̄ хӣтиа̄дина̄ тамеваттхам̣ саматтхети. гаметӣти виккхепам̣ гамети, айамева ва̄ па̄т̣хо. гаметӣти ча сан̇гамети. на татха̄ сеса̄ садда̄дайо, на татха̄ рӯпа̄дӣни а̄рамман̣а̄нӣти етена саттесу рӯпа̄дигаруката̄ асам̣кин̣н̣а̄ вийа дассита̄, на кхо панетам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣ анекавидхатта̄ сатта̄нам̣ аджджха̄сайасса̄ти дассетум̣ – ‘‘екаччасса ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. пан̃чагарукавасена̄ти пан̃ча̄рамман̣агарукавасена. екаччасса хи пурисасса йатха̄вуттесу пан̃часупи а̄рамман̣есу гаруката̄ хоти, екаччасса таттха катипайесу, екасмим̣ ева ва̄, те саббепи пан̃чагарука̄твева ведитабба̄ йатха̄ ‘‘саттисайо ат̣т̣хавимоккха̄’’ти. на пан̃чагарукаджа̄такавасена екека̄рамман̣е гарукассева на̄дхиппетатта̄. екека̄рамман̣агарука̄нан̃хи пан̃чаннам̣ пуггала̄нам̣ таттха а̄гататта̄ там̣ джа̄такам̣ ‘‘пан̃чагарукаджа̄така’’нти вуттам̣. йади евам̣ тена идха пайоджанам̣ наттхӣти а̄ха – ‘‘саккхибха̄ваттха̄йа̄’’ти. а̄харитва̄ катхетаббанти рӯпа̄дигаруката̄йа ете анайабйасанам̣ патта̄ти дассетум̣ катхетаббам̣.
6-8. тесанти ¶ ¶ сутта̄нам̣. уппан̣д̣етва̄ ган̣хитум̣ на иччхӣти тасса тхокам̣ вирӯпадха̄тукатта̄ на иччхи. анатиккамантоти сам̣санденто. две хаттхам̣ патта̄нӣти две уппала̄ни хаттхам̣ гата̄ни. пахат̣т̣ха̄ка̄рам̣ дассетва̄ти апара̄хи иттхӣхи екекам̣ ладдхам̣, майа̄ две ладдха̄нӣти сантут̣т̣ха̄ка̄рам̣ дассетва̄. пародӣти тасса̄ пуббаса̄микасса мукхагандхам̣ саритва̄. тасса хи мукхато уппалагандхо ва̄йати. ха̄ретва̄ти тасма̄ т̣ха̄на̄ апанетва̄, ‘‘хара̄петва̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, айамеваттхо.
са̄дху са̄дхӯти бха̄сатоти дхаммакатха̄йа анумоданавасена ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти бха̄сато. уппалам̣ва йатходакети йатха̄ уппалам̣ уппалагандхо мукхато ниббаттоти. ват̣т̣амева катхитанти йатха̄рутавасена вуттам̣. йадипи евам̣ вуттам̣, татха̄пи йатха̄рутаматтхе аватва̄ виват̣т̣ам̣ нӣхаритва̄ катхетаббам̣ вимуттирасатта̄ бхагавато десана̄йа.
рӯпа̄диваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ити маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄ нит̣т̣хита̄.
2. нӣваран̣аппаха̄наваггаван̣н̣ана̄
11. дутийасса̄ти ¶ дутийаваггасса. екадхаммампӣти еттха ‘‘екасабха̄вампӣ’’ти имина̄ сабха̄ваттхойам̣ дхаммасаддо ‘‘кусала̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу вийа̄ти дасситам̣ хоти. йадаггена ча сабха̄ваттхо, тадаггена ниссаттаттхо сиддхо ева̄ти ‘‘ниссаттат̣т̣хена дхаммо ведитаббо’’ти вуттам̣. субханимиттанти дхаммапарийа̄йена вуттам̣. тан̃хи аттхато ка̄маччхандо ва̄ сийа̄. со хи аттано гахан̣а̄ка̄рена субханти, тена̄ка̄рена паваттанакасса ан̃н̃асса ка̄маччхандасса нимиттатта̄ ‘‘субханимитта’’нти ча вуччати. тасса а̄рамман̣ам̣ ва̄ субханимиттам̣. ит̣т̣хан̃хи ит̣т̣ха̄ка̄рена ва̄ гайхама̄нам̣ рӯпа̄диа̄рамман̣ам̣ ‘‘субханимитта’’нти вуччати. а̄рамман̣амева четтха нимиттам̣. татха̄ хи ваккхати – ‘‘субханимиттанти ра̄гат̣т̣ха̄нийам̣ а̄рамман̣а’’нти. самуччайаттхо ва̄-саддо анекаттхатта̄ нипа̄та̄нам̣. бхиййобха̄ва̄йа̄ти пунаппунам̣ бха̄ва̄йа. вепулла̄йа̄ти випулабха̄ва̄йа, вад̣д̣хийа̄ти аттхо. аджа̄то ниджджа̄то. сесапада̄ни тассева ¶ вевачана̄ни. ка̄месӯти пан̃часу ка̄магун̣есу. ка̄маччхандоти ка̄масан̇кха̄то чхандо, на каттукамйата̄чхандо на дхаммаччхандо. ка̄манавасена раджджанавасена ча ка̄мо ева ра̄го ка̄мара̄го. ка̄манавасена нанданавасена ча ка̄мо ева нандӣти ка̄манандӣ. ка̄манавасена тан̣ха̄йанавасена ча ка̄матан̣ха̄. а̄дисаддена ‘‘ка̄маснехо ка̄мапарил̣а̄хо ка̄мамуччха̄ ка̄маджджхоса̄на’’нти етесам̣ пада̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. таттха вуттанайенева ка̄маттхам̣ видитва̄ синеханат̣т̣хена ка̄маснехо, парил̣а̄ханат̣т̣хена ка̄мапарил̣а̄хо, муччханат̣т̣хена ка̄мамуччха̄, гилитва̄ паринит̣т̣ха̄панат̣т̣хена ка̄маджджхоса̄нам̣ ведитаббам̣. ка̄маччхандо ева кусалаппаваттито читтасса нӣваран̣ат̣т̣хена ка̄маччханданӣваран̣ам̣, соти ка̄маччхандо. асамуда̄ча̄равасена̄ти асамуда̄ча̄рабха̄вена. ананубхӯта̄рамман̣авасена̄ти ‘‘идам̣ на̄мета’’нти ваттхувасена утва̄ тасмим̣ аттабха̄ве ананубхӯтасса а̄рамман̣асса васена. рӯпасадда̄дибхедам̣ пана а̄рамман̣ам̣ екасмимпи аттабха̄ве ананубхӯтам̣ на̄ма наттхева, киман̇гам̣ пана ана̄димати сам̣са̄ре.
йам̣ вуттам̣ – ‘‘асамуда̄ча̄равасена ча̄’’тиа̄ди, там̣ атисам̣кхиттанти виттха̄рато дассетум̣ – ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха бхаваггахан̣ена махаггатабхаво гахито. со хи ол̣а̄рикакилесасамуда̄ча̄рарахито. таджджанӣйакаммаката̄дика̄ле па̄рива̄сикака̄ле ча чаритабба̄ни двеасӣти кхуддакаватта̄ни на̄ма. на хи та̄ни сабба̄су аваттха̄су чаритабба̄ни, тасма̄ та̄ни на маха̄ваттесу антогадха̄нӣти ‘‘чуддаса маха̄ватта̄нӣ’’ти вуттам̣. татха̄ а̄гантукаваттаа̄ва̄сикагамика-анумоданабхаттагга- пин̣д̣ача̄рикаа̄ран̃н̃акасена̄санаджанта̄гхараваччакут̣иупаджджха̄йа- саддхивиха̄рикаа̄чарийа-антева̄сикаватта̄нӣти ¶ ета̄ни чуддаса маха̄ватта̄ни на̄ма̄ти вуттам̣. итара̄ни пана ‘‘па̄рива̄сика̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ваттам̣ пан̃н̃а̄песса̄мӣ’’ти (чӯл̣ава. 75) а̄рабхитва̄ ‘‘на упасампа̄детаббам̣, на чхама̄йам̣ чан̇каманте чан̇каме чан̇камитабба’’нти (чӯл̣ава. 81) вутта̄ни пакататте чаритаббаватта̄ни чхасат̣т̣хи, тато парам̣ ‘‘на, бхиккхаве, па̄рива̄сикена бхиккхуна̄ па̄рива̄сикавуд̣д̣хатарена бхиккхуна̄ саддхим̣, мӯла̄йапат̣икассана̄рахена, ма̄натта̄рахена, ма̄наттача̄рикена, аббха̄на̄рахена бхиккхуна̄ саддим̣ екаччханне а̄ва̄се ваттхабба’’нтиа̄дӣни пакататте чаритаббехи анан̃н̃атта̄ висум̣ висум̣ аган̣етва̄ па̄рива̄сикавуд̣д̣хатара̄дӣсу пуггалантаресу чаритаббатта̄ ¶ тесам̣ васена сампин̣д̣етва̄ екекам̣ катва̄ ган̣ита̄ни пан̃ча̄ти екасаттативатта̄ни. уккхепанӣйакаммакатаваттесу ваттапан̃н̃а̄панавасена вуттам̣ – ‘‘на пакататтасса бхиккхуно абхива̄данам̣ паччут̣т̣ха̄нам̣…пе… пит̣т̣хипарикаммам̣ са̄дитабба’’нти идам̣ абхива̄дана̄дӣнам̣ асса̄дийанам̣ екам̣, ‘‘на пакататто бхиккху сӣлавипаттийа̄ ануддхам̣сетаббо’’тиа̄дӣни (чӯл̣ава. 51) ча даса̄ти евам̣ два̄сӣти хонти. етесвева пана ка̄ничи таджджанӣйакаммаката̄диватта̄ни ка̄ничи па̄рива̄сика̄диватта̄нӣти аггахитаггахан̣ена два̄вӣсативаттанти ведитаббам̣. ‘‘чуддаса маха̄ватта̄нӣ’’ти ватва̄пи ‘‘а̄гантукагамикаватта̄ни ча̄’’ти имесам̣ висум̣ гахан̣ам̣ има̄ни абхин̣хам̣ самбхавантӣти катва̄. килесо ока̄сам̣ на лабхати саббада̄ ваттаппат̣ипаттийам̣йева бйа̄ват̣ачиттата̄йа. айонисоманасика̄ранти аничча̄дӣсу ‘‘ничча’’нтиа̄дина̄ паваттам̣ анупа̄йаманасика̄рам̣. сативоссагганти сатийа̄ виссаджджанам̣, сативираханти аттхо. евампӣти ваккхама̄на̄пеккха̄йа авуттасампин̣д̣анаттхо пи-саддо.
анусандхивасена̄ти пуччха̄нусандхиа̄дианусандхивасена. пубба̄паравасена̄ти пубба̄парагантхасаллаккхан̣авасена. ган̣хантасса̄ти а̄чарийамукхато ган̣хантасса. саджджха̄йантасса̄ти а̄чарийамукхато уггахитагантхам̣ саджджха̄йантасса. ва̄чентасса̄ти па̄л̣им̣ тадаттхан̃ча угган̣ха̄панавасена паресам̣ ва̄чентасса. десентасса̄ти десана̄васена паресам̣ дхаммам̣ десентасса. пака̄сентасса̄ти аттано аттано сам̣сайат̣т̣ха̄не пуччханта̄нам̣ йа̄тха̄вато аттхам̣ пака̄сентасса. килесо ока̄сам̣ на лабхати раттиндивам̣ гантхакаммесуйева бйа̄ват̣ачиттата̄йа. евампӣти вуттасампин̣д̣анаттхо пи-саддо. евам̣ сесесупи.
дхутан̇гадхаро хотӣти вуттамеваттхам̣ пака̄сети ‘‘тераса дхутан̇гагун̣е сама̄да̄йа ваттатӣ’’ти. ба̄хулла̄йа̄ти чӣвара̄дипаччайаба̄хулла̄йа. йатха̄ чӣвара̄дайо паччайа̄ бахулам̣ уппаджджанти, татха̄ а̄ваттасса ¶ паваттасса̄ти аттхо. парихӣнаджджха̄насса̄ти джха̄нантара̄йакарена висабха̄гарӯпадассана̄дина̄ кеначи нимиттена парихӣнаджджха̄насса. виссат̣т̣хаджджха̄насса̄ти асама̄паджджанавасена париччаттаджджха̄насса. бхасса̄дӣсӯти а̄ди-саддена ган̣асан̇ган̣иканидда̄навакамма̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. саттасу ва̄ анупассана̄сӯти еттха сатта анупассана̄ на̄ма аничча̄нупассана̄ дуккха̄нупассана̄ анатта̄нупассана̄ ниббида̄нупассана̄ вира̄га̄нупассана̄ ¶ ниродха̄нупассана̄ пат̣иниссагга̄нупассана̄ кхайа̄нупассана̄ вайа̄нупассана̄ випарин̣а̄ма̄нупассана̄ анимитта̄нупассана̄ аппан̣ихита̄нупассана̄ сун̃н̃ата̄нупассана̄ адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄ йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанам̣ а̄дӣнава̄нупассана̄ пат̣исан̇кха̄нупассана̄ виват̣т̣а̄нупассана̄ти има̄су ат̣т̣ха̄расасу маха̄випассана̄су а̄дито вутта̄ аничча̄нупассана̄ди-пат̣иниссагга̄нупассана̄парийанта̄ сатта. еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ висуддхимаггасам̣ван̣н̣ана̄то (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 2.741) гахетаббам̣.
ана̄севаната̄йа̄ти пуриматтабха̄ве джха̄нена виккхамбхитакилесасса ка̄маччханда̄диа̄севана̄йа абха̄вато. ананубхӯтапуббанти тасмим̣ аттабха̄ве ананубхӯтапуббам̣. джа̄тоти етассева вевачанам̣ сан̃джа̄тотиа̄ди. нану ча кхан̣икатта̄ саббадхамма̄нам̣ уппаннасса ка̄маччхандасса тан̇кхан̣ам̣йева авассам̣ ниродхасамбхавато нируддхе ча тасмим̣ пуна ан̃н̃ассева уппаджджанато ча катхам̣ тасса пунаппунабха̄во ра̄сибха̄во ча̄ти а̄ха – ‘‘таттха саким̣ уппанно ка̄маччхандо’’тиа̄ди. ат̣т̣ха̄наметанти ака̄ран̣аметам̣. йена ка̄ран̣ена уппанно ка̄маччхандо на нируджджхати, нируддхо ча свева пуна уппаджджиссати, та̄дисам̣ ка̄ран̣ам̣ наттхӣти аттхо.
ра̄гат̣т̣ха̄нийанти ра̄гаджанакам̣. аничча̄дӣсу ничча̄дивасена випарӣтаманасика̄ро, идха айонисоманасика̄роти а̄ха – ‘‘аничче ничча’’нтиа̄ди. айонисоманасика̄роти анупа̄йаманасика̄ро, кусаладхаммаппаваттийа̄ ака̄ран̣абхӯто манасика̄роти аттхо. уппатхаманасика̄роти кусаладхаммаппаваттийа̄ амаггабхӯто манасика̄ро. саччавиппат̣икӯлена̄ти сачча̄бхисамайасса анунуломавасена. а̄ваджджана̄тиа̄дина̄ а̄ваджджана̄йа паччайабхӯта̄ тато пуримуппанна̄ манодва̄рика̄ акусаладжаванаппаватти пхалавоха̄рена татха̄ вутта̄. тасса хи васена са̄ акусалаппаваттийа̄ упаниссайо хоти. а̄ваджджана̄ти бхаван̇гачиттам̣ а̄ваджджайатӣти а̄ваджджана̄. ану ану а̄ваджджетӣти анва̄ваджджана̄. бхаван̇га̄рамман̣ато ан̃н̃ам̣ а̄бхуджатӣти а̄бхого. саманна̄харатӣти саманна̄ха̄ро. тадева̄рамман̣ам̣ атта̄нам̣ анубандхитва̄ уппаджджама̄но манаси кароти т̣хапетӣти манасика̄ро. айам̣ вуччати айонисоманасика̄роти айам̣ анупа̄йауппатхаманасика̄ралаккхан̣о айонисоманасика̄ро на̄ма вуччати.
12. дутийе ¶ ¶ бхаттабйа̄патти вийа̄ти бхаттасса пӯтибха̄вена виппака̄раппатти вийа, читтасса бйа̄паджджананти читтасса вика̄рабха̄ва̄па̄данам̣. тенева̄ха – ‘‘пакативиджаханабха̄во’’ти. бйа̄паджджати тена читтам̣ пӯтикумма̄са̄дайо вийа пуримапакатим̣ джахатӣти бйа̄па̄до. пат̣игхойева упарӯпари уппаджджама̄насса пат̣игхасса нимиттабха̄вато пат̣игханимиттам̣, пат̣игхасса ча ка̄ран̣абхӯтам̣ а̄рамман̣ам̣ пат̣игханимиттанти а̄ха – ‘‘пат̣игхассапи пат̣игха̄рамман̣ассапи етам̣ адхивачана’’нти. ат̣т̣хакатха̄йанти маха̄ат̣т̣хакатха̄йам̣.
13. татийе тхината̄ тхинам̣, саппипин̣д̣о вийа авиппха̄риката̄йа читтасса гханабха̄во баддхата̄ти аттхо. медхатӣти миддхам̣, акамман̃н̃абха̄вена хим̣сатӣти аттхо. ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе читтасса акалйата̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1162) тхинасса, ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе ка̄йасса акалйата̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1163) ча миддхасса абхидхамме ниддит̣т̣хатта̄ вуттам̣ – ‘‘читтасса акамман̃н̃ата̄ тхинам̣, тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣ акамман̃н̃ата̄ миддха’’нти. сатипи ан̃н̃аман̃н̃а̄виппайоге читтака̄йалахута̄дӣнам̣ вийа читтачетасика̄нам̣ йатха̄ккамам̣ там̣там̣висесо сийа̄, йа̄ тесам̣ акалйата̄дӣнам̣ висесапаччайата̄, айаметесам̣ сабха̄воти дат̣т̣хаббам̣. капимиддхасса̄ти вуттамеваттхам̣ вибха̄вети ‘‘пачала̄йикабха̄васса̄’’ти. аккхидала̄нам̣ пачалабха̄вам̣ каротӣти пачала̄йико, пачала̄йикасса бха̄во пачала̄йикабха̄во, пачала̄йикаттанти вуттам̣ хоти. убхиннанти тхинамиддха̄нам̣. ‘‘виттха̄ро ведитаббо’’ти имина̄ самбандхо ведитаббо. читтасса акалйата̄ти читтасса гила̄набха̄во. гила̄но хи акалйакоти вуччати. винайепи вуттам̣ – ‘‘на̄хам̣, бханте, акалйако’’ти (па̄ра̄. 151). ка̄лам̣ кхаматӣти хи калйам̣, арогата̄, тассам̣ нийутто калйако, на калйако акалйако. акамман̃н̃ата̄ти читтагелан̃н̃асан̇кха̄това акамман̃н̃ата̄ка̄ро. олӣйана̄ти олӣйана̄ка̄ро. ирийа̄патхӯпаттхамбхитан̃хи читтам̣ ирийа̄патхам̣ сандха̄ретум̣ асакконтам̣ руккхе ваггули вийа кхӣле лаггитапха̄н̣итава̄рако вийа ча олӣйати ламбати, тасса там̣ а̄ка̄рам̣ сандха̄йа – ‘‘олӣйана̄’’ти вуттам̣. дутийападам̣ упасаггена вад̣д̣хитам̣. ка̄йасса̄ти ведана̄диккхандхаттайасан̇кха̄тасса на̄мака̄йасса. акалйата̄ акамман̃н̃ата̄ти хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. мегхо вийа а̄ка̄сам̣ онайхатӣти она̄хо. онайхатӣти ча чха̄дети аваттхарати ва̄ти аттхо ¶ . саббатобха̄гена она̄хоти парийона̄хо. аратиа̄дӣнам̣ аттхо вибхан̇ге (вибха. 856) вуттанайенева ведитабботи таттха вуттапа̄л̣ийа̄ дассетум̣ – ‘‘вуттам̣ хета’’нтиа̄дима̄ха.
таттха пантесӯти дӯресу, вивиттесу ва̄. адхикусалесӯти саматхавипассана̄дхаммесу. аратӣти ратиппат̣иккхепо. аратита̄ти арамана̄ка̄ро. анабхиратӣти анабхиратабха̄во. анабхирамана̄ти анабхирамана̄ка̄ро ¶ . уккан̣т̣хита̄ти уккан̣т̣хана̄ка̄ро. паритассита̄ти уккан̣т̣ханавасенева паритассана̄, уккан̣т̣хитассева таттха таттха тан̣ха̄йана̄ти вуттам̣ хоти. паритассита̄ти ва̄ кампана̄. тандӣти джа̄тиа̄ласийам̣, пакатиа̄ласийанти аттхо. татха̄ хи кусалакаран̣е ка̄йасса авиппха̄риката̄ лӣната̄ джа̄тиа̄ласийам̣ тандӣ на̄ма, на рогаутуджа̄дӣхи ка̄йагелан̃н̃ам̣. тандийана̄ти тандийана̄ка̄ро. тандиманата̄ти тандийа̄ абхибхӯтачиттата̄. аласасса бха̄во а̄ласйам̣, а̄ласйа̄йана̄ка̄ро а̄ласйа̄йана̄. а̄ласйа̄йитасса бха̄во а̄ласйа̄йитаттам̣. ити саббехипи имехи падехи килесавасена ка̄йа̄ласийам̣ катхитам̣. тхинамиддхака̄ран̣а̄нан̃хи ра̄га̄дикилеса̄нам̣ васена на̄мака̄йасса а̄ласийам̣, тадева рӯпака̄йасса̄пӣти дат̣т̣хаббам̣. джамбхана̄ти пхандана̄. пунаппунам̣ джамбхана̄ виджамбхана̄. а̄намана̄ти пурато намана̄. винамана̄ти паччхато намана̄. саннамана̄ти самантато намана̄. пан̣амана̄ти йатха̄ тантато ут̣т̣хитапесака̄ро кисмин̃чидева гахетва̄ уджум̣ ка̄йам̣ усса̄пети, евам̣ ка̄йасса уддхам̣ т̣хапана̄. бйа̄дхийаканти уппаннабйа̄дхита̄. ити саббехипи имехи падехи тхинамиддхака̄ран̣а̄нам̣ ра̄га̄дикилеса̄нам̣ васена ка̄йабаддханамева катхитам̣. бхутта̄висса̄ти бхуттавато. бхаттамуччха̄ти бхаттагелан̃н̃ам̣. балавабхаттена хи муччха̄патто вийа хоти. бхаттакиламатхоти бхаттена килантабха̄во. бхаттапарил̣а̄хоти бхаттадаратхо. тасмин̃хи самайе парил̣а̄хуппаттийа̄ упахатиндрийо хоти, ка̄йо джӣратӣти. ка̄йадут̣т̣хулланти бхаттам̣ нисса̄йа ка̄йасса акамман̃н̃атам̣. акалйата̄тиа̄ди хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. лӣнанти авиппха̄риката̄йа пат̣икут̣итам̣. итаре две а̄ка̄рабха̄ваниддеса̄. тхинанти саппипин̣д̣о вийа авиппха̄риката̄йа гханабха̄вена т̣хитам̣. тхийана̄ти а̄ка̄раниддесо. тхийибха̄во тхийитаттам̣ ¶ , авиппха̄равасенева баддхата̄ти аттхо. имехи пана саббехипи падехи тхинамиддхака̄ран̣а̄нам̣ ра̄га̄дикилеса̄нам̣ васена читтасса гила̄на̄ка̄ро катхитоти ведитаббо. пурима̄ чатта̄ро дхамма̄ти арати, тандӣ, виджамбхита̄, бхаттасаммадоти ете чатта̄ро дхамма̄. йада̄ тхинамиддхам̣ уппаннам̣ хоти, тада̄ аратиа̄дӣнампи самбхавато ‘‘упаниссайакот̣ийа̄ пана хотӣ’’ти вуттам̣, упаниссайакот̣ийа̄ паччайо хотӣти аттхо.
14. чатуттхе уддатасса бха̄во уддхаччам̣. йасса дхаммасса васена уддхатам̣ хоти читтам̣, там̣сампайутта̄ ва̄ дхамма̄, со дхаммо уддаччам̣. куччхитам̣ катам̣ кукатам̣, дуччаритам̣ сучаритан̃ча. акатампи хи кукатамева. еван̃хи ватта̄ро хонти ‘‘йам̣ майа̄ на катам̣, там̣ куката’’нти. евам̣ ката̄катам̣ дуччаритам̣ сучаритан̃ча кукатам̣, там̣ а̄раббха виппат̣иса̄равасена паваттам̣ пана читтам̣ идха кукатанти ведитаббам̣. тасса бха̄во куккуччам̣. читтасса уддхата̄ка̄роти читтасса авӯпасама̄ка̄рова вутто. авӯпасамалаккхан̣ан̃хи уддхаччам̣. йатха̄паваттасса ката̄ката̄ка̄рависит̣т̣хасса дуччаритасучаритасса ¶ анусочанавасена вирӯпам̣ пат̣исаран̣ам̣ виппат̣иса̄ро. куккуччассапи ката̄ката̄нусочанавасена читтавиккхепабха̄вато авӯпасама̄ка̄ро самбхаватӣти а̄ха – ‘‘четасо авӯпасамоти уддхаччакуккуччассеватам̣ на̄ма’’нти. свева ча четасо авӯпасамоти уддхаччакуккуччамева ниддит̣т̣хам̣. тан̃ча аттанова аттана̄ сахаджа̄там̣ на хотӣти а̄ха – ‘‘айам̣ пана упаниссайакот̣ийа̄ паччайо хотӣ’’ти. упаниссайапаччайата̄ ча пуримуппаннавасена ведитабба̄.
15. пан̃чаме вигата̄ чикиччха̄ асса̄ти вичикиччха̄. сабха̄вам̣ вичинанто та̄йа киччхатӣти ва̄ вичикиччха̄.
16. чхат̣т̣хе хетум̣ ва̄ паччайам̣ ва̄ на лабхатӣти еттха хетуггахан̣ена джанакам̣ ка̄ран̣ама̄ха, паччайаггахан̣ена анупа̄ланакам̣ ка̄ран̣ам̣. хетунти ва̄ упа̄да̄нака̄ран̣ам̣. паччайанти сахака̄ран̣ам̣ вуттам̣. танти килесам̣. виват̣т̣етва̄ арахаттам̣ ган̣ха̄тӣти виват̣т̣а̄бхимукхам̣ читтам̣ песетва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто арахаттапхалам̣ ган̣ха̄ти. бхиккха̄йа чаранти еттха̄ти бхиккха̄ча̄ро, гочарага̄массетам̣ адхивачанам̣, тасмим̣ бхиккха̄ча̄ре. вайам̣ а̄гамма̄ти да̄рабхаран̣а̄нурӯпам̣ вайам̣ а̄гамма. а̄йӯхантоти упачинанто. ан̇га̄рапакканти вӣтаччикан̇га̄ресу паккам̣. ким̣ на̄метанти бхиккхӯ гараханто а̄ха. джӣвама̄напетакасаттоти ¶ джӣвама̄но хутва̄ ‘‘тенева аттабха̄вена петабха̄вам̣ паттасатто бхависсатӣ’’ти парикаппавасена вуттам̣. кут̣анти па̄нӣйагхат̣ам̣. йа̄ва да̄рун̣анти ативийа да̄рун̣ам̣. випа̄ко кӣдисо бхависсатӣти тайа̄ катакаммасса а̄йатим̣ анубхавитаббавипа̄ко кӣдисо бхависсати.
висан̇кхаритва̄ти чхеданабхедана̄дӣхи вина̄сетва̄. дӣпакамигапаккхиноти аттано нисиннабха̄васса дӣпанато евам̣ладдхана̄ма̄ мигапаккхино, йена аран̃н̃ам̣ нетва̄ неса̄до тесам̣ саддена а̄гата̄гате мигапаккхино вадхитва̄ ган̣ха̄ти. тхеранти чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхерам̣. иддхийа̄ абхисан̇кхаритва̄ти адхит̣т̣ха̄на̄дивасена иддхим̣ абхисан̇кхаритва̄. упайогаттхе четам̣ каран̣авачанам̣. аггипапат̣иканти аччикаран̣ам̣, виппхулин̇ганти аттхо. пассантассева̄ти ана̄даре са̄мивачанам̣. тасса тхерасса̄ти тасса милаккхатиссаттхерасса. тасса̄ти тасса̄ аггипапат̣ика̄йа. пат̣ибаласса̄ти уггахан̣асаджджха̄йа̄дӣсу пат̣ибаласса. дуккхам̣ упаниса̄ ка̄ран̣аметисса̄ти дуккхӯпаниса̄, дуккханибандхана̄ дуккхахетука̄ саддха̄ти вуттам̣ хоти. ваттамукхена каммат̣т̣ха̄насса катхитатта̄ ‘‘ваттасӣсе т̣хатва̄’’ти вуттам̣. пала̄лаваран̣аканти пала̄лапун̃джам̣.
а̄рамбхатха̄ти саматхавипассана̄дӣсу вӣрийам̣ каротха. никкаматха̄ти косаджджато никкхаматха, ка̄ма̄нам̣ ¶ ва̄ панӯдана̄йа никкхаматха, убхайенапи вӣрийамева вуттам̣. вӣрийан̃хи а̄рамбханакавасена а̄рамбхо, косаджджато никкхаманавасена ‘‘никкамо’’ти вуччати. йун̃джатха буддхаса̄санети буддхасса бхагавато парийаттипат̣ипаттипат̣иведхасан̇кха̄те тивидхаса̄сане йун̃джатха йогам̣ каротха. евамануйун̃джанта̄ маччуно сенам̣ дхуна̄тха виддхам̣сетха. таттха маччуно сенанти –
‘‘ка̄ма̄ те пат̣хама̄ сена̄, дутийа̄ арати вуччати;
татийа̄ кхуппипа̄са̄ те, чатуттхӣ тан̣ха̄ павуччати.
‘‘пан̃чамам̣ тхинамиддхам̣ те, чхат̣т̣ха̄ бхӣрӯ павуччати;
саттамӣ вичикиччха̄ те, маккхо тхамбхо те ат̣т̣хамо.
‘‘ла̄бхо ¶ силоко сакка̄ро,
миччха̄ладдхо ча йо йасо;
йо чатта̄нам̣ самуккам̣се,
паре ча аваджа̄на̄ти.
‘‘еса̄ намучи те сена̄, кан̣хасса̄бхиппаха̄ринӣ;
на нам̣ асӯро джина̄ти, джетва̄ ча лабхате сукха’’нти. (су. ни. 438-441) –
евама̄гатам̣ ка̄ма̄дибхедам̣ маччуно сенам̣. еттха ча йасма̄ а̄дитова ага̄рийабхӯте сатте ваттхука̄месу килесака̄ма̄ мосайанти, те абхибхуййа анага̄рийабха̄вам̣ упагата̄нам̣ пантесу сена̄санесу ан̃н̃атаран̃н̃атаресу ва̄ адхикусалесу дхаммесу арати уппаджджати. вуттан̃хетам̣ – ‘‘паббаджитена кхо, а̄вусо, абхирати дуккара̄’’ти (сам̣. ни. 4.331). тато те параппат̣ибаддхаджӣвикатта̄ кхуппипа̄са̄ ба̄дхати, та̄йа ба̄дхита̄нам̣ парийесанатан̣ха̄ читтам̣ киламайати. атха несам̣ килантачитта̄нам̣ тхинамиддхам̣ оккамати, тато висесаманадхигаччханта̄нам̣ дурабхисамбхавесу аран̃н̃аванапаттхесу пантесу сена̄санесу вихаратам̣ утра̄сасан̃н̃ита̄ бхӣру джа̄йати. тесам̣ уссан̇китапарисан̇кита̄нам̣ дӣгхараттам̣ вивекарасаманасса̄дайама̄на̄нам̣ вихаратам̣ ‘‘на сийа̄ ну кхо еса магго’’ти пат̣ипаттийам̣ вичикиччха̄ уппаджджати. там̣ винодетва̄ вихаратам̣ аппаматтакена висеса̄дхигамена ма̄намаккхатхамбха̄ джа̄йанти. тепи винодетва̄ вихаратам̣ тато адхикатарам̣ висеса̄дхигаманам̣ ¶ нисса̄йа ла̄бхасакка̄расилока̄ уппаджджанти. ла̄бха̄дӣхи муччхитва̄ дхаммаппатирӯпака̄ни пака̄сенто миччха̄йасам̣ адхигантва̄ таттха т̣хита̄ джа̄тиа̄дӣхи атта̄нам̣ уккам̣сенти, парам̣ вамбхенти, тасма̄ ка̄ма̄дӣнам̣ пат̣хамасена̄дибха̄во ведитаббо. нал̣а̄га̄ранти нал̣ехи винаддхатин̣аччханнагехам̣.
вихассатӣти уггахан̣асаджджха̄йанаманасика̄ра̄дӣхи вихариссати. джа̄тисам̣са̄ранти пунаппунам̣ джа̄тисан̇кха̄тасам̣са̄рават̣т̣ам̣. дуккхассантам̣ кариссатӣти дуккхасса антасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ саччхикариссати. пала̄лапун̃джа̄ханти пала̄лапун̃джам̣ аханти падаччхедо. татийам̣ т̣ха̄нанти ана̄га̄мипхалам̣ сандха̄йа вадати.
тивассабхиккхука̄лети упасампадато тӣн̣и васса̄ни асса̄ти тивассо, тивассо ча со бхиккху ча̄ти тивассабхиккху, тасса, тена ва̄ ¶ упалаккхито ка̄ло тивассабхиккхука̄ло, тасмим̣. йада̄ со тивассо бхиккху на̄ма хоти, тада̄ти вуттам̣ хоти. каммам̣ каротӣти бха̄вана̄каммам̣ кароти. гантхакамманти гантхависайам̣ уггахан̣а̄дикаммам̣. пин̣д̣а̄пачитим̣ катва̄ти антовассе тема̄сам̣ диннапин̣д̣асса килесаккхайакаран̣ена апачитим̣ пӯджам̣ катва̄. пин̣д̣а̄пачитим̣ каронто хи бхиккху йехи аттано йо пин̣д̣апа̄то динно, тесам̣ тасса махаппхалабха̄вам̣ иччханто аттано санта̄намева килесаккхайакаран̣ена висодхетва̄ арахаттам̣ ган̣ха̄ти.
маха̄бхӯтӣти еттха пӯджа̄вачано махантасаддо, бхӯтӣти ча на̄мекадесена тиссабхӯтиттхерам̣ а̄лапати. бхавати хи на̄мекадесенапи воха̄ро йатха̄ ‘‘девадатто датто’’ти. маха̄бхӯтӣти ва̄ пийасамуда̄ха̄ро, со махати бхӯти вибхӯти пун̃н̃ан̃а̄н̣а̄дисампада̄ асса̄ти маха̄бхӯти. чханнам̣ сепан̣н̣игаччхамӯланти са̄кха̄пала̄са̄дӣхи чханнам̣ гханаччха̄йам̣ сепан̣н̣игаччхамӯлам̣. асубхакаммат̣т̣ха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ти кеса̄диасубхакот̣т̣ха̄сабха̄вана̄йа пат̣иладдхам̣ упача̄расама̄дхим̣ аппана̄сама̄дхим̣ ва̄ па̄дакам̣ катва̄. асубхависайам̣ упача̄раджджха̄на̄дикаммамеветтха упари паваттетаббабха̄вана̄каммасса ка̄ран̣абха̄вато т̣ха̄нанти каммат̣т̣ха̄нам̣.
сахассадвисахассасан̇кха̄маттатта̄ ‘‘маха̄ган̣е’’ти вуттам̣. аттано васанат̣т̣ха̄нато тхерасса сантикам̣ гантва̄ти аттано васанат̣т̣ха̄нато а̄ка̄сена гантва̄ виха̄расамӣпе отаритва̄ дива̄т̣т̣ха̄не нисиннаттхерасса сантикам̣ гантва̄. ким̣ а̄гатосӣти ким̣ка̄ран̣а̄ а̄гатоси. саббесу раттидивасабха̄гесу ока̄сам̣ алабхантоти со кира тхеро ‘‘туйхам̣ ока̄со на бхависсати, а̄вусо’’ти ¶ вуттепи ‘‘витаккама̄л̣аке т̣хитака̄ле пуччхисса̄ми, бханте’’ти ватва̄ ‘‘тасмим̣ т̣ха̄не ан̃н̃е пуччхиссантӣ’’ти вутте ‘‘бхиккха̄ча̄рамагге, бханте’’ти ватва̄ ‘‘татра̄пи ан̃н̃е пуччхантӣ’’ти вутте дупат̣т̣анива̄санат̣т̣ха̄не, сан̇гха̄т̣ипа̄рупанат̣т̣ха̄не, паттанӣхаран̣ат̣т̣ха̄не, га̄ме чаритва̄ а̄санаса̄ла̄йа йа̄гупӣтака̄ле, бхантети. таттха̄пи тхера̄ аттано кан̇кхам̣ виноденти, а̄вусоти. антога̄мато никкхаманака̄ле пуччхисса̄ми, бхантети. татра̄пи ан̃н̃е пуччханти, а̄вусоти. антара̄магге, бхантети. бходжанаса̄ла̄йа бхаттакиччапарийоса̄не, бханте. дива̄т̣т̣ха̄не па̄дадхованака̄ле, бхантети. тато пат̣т̣ха̄йа ¶ йа̄ва арун̣а̄ апаре пуччханти, а̄вусоти. дантакат̣т̣хам̣ гахетва̄ мукхадхованаттхам̣ гаманака̄ле, бхантети. тада̄пи ан̃н̃е пуччхантӣти. мукхам̣ дховитва̄ а̄гаманака̄ле, бхантети. татра̄пи ан̃н̃е пуччхиссантӣти. сена̄санам̣ пависитва̄ нисиннака̄ле, бхантети. татра̄пи ан̃н̃е пуччханти, а̄вусоти. евам̣ саббесу раттидивасабха̄гесу йа̄чама̄но ока̄сам̣ на лабхи, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘евам̣ ока̄се асати маран̣асса катхам̣ ока̄сам̣ лабхиссатха̄’’ти. бханте, нану мукхам̣ дховитва̄ сена̄санам̣ пависитва̄ тайо чатта̄ро паллан̇ке ун̣ха̄петва̄ йонисоманасика̄ракаммам̣ каронта̄нам̣ ока̄сала̄бхена бхавитаббам̣ сийа̄ти адхиппа̄йена вадати. ман̣иван̣н̣ети инданӣламан̣иван̣н̣е.
гхат̣ентассева̄ти ва̄йа̄мантассева. висуддхипава̄ран̣анти ‘‘парисуддхо аха’’нти евам̣ паваттам̣ висуддхипава̄ран̣ам̣. араханта̄намева хеса̄ пава̄ран̣а̄. ка̄л̣акам̣ ва̄ти махантам̣ ка̄л̣акам̣ сандха̄йа вадати, тилако ва̄ти кхуддакам̣ сандха̄йа. убхайенапи сӣласса парисуддхабха̄вамева вибха̄вети.
падха̄накаммика̄ти падха̄накамме нийутта̄. ладдхамагганти ладдхӯпа̄йам̣, пат̣хамамева ладдхӯпадесанти вуттам̣ хоти. апатта̄нӣти чхад̣д̣ита̄ни. ала̄бӯнева са̄радети сарадака̄ле ва̄та̄тапахата̄ни таттха таттха виппакин̣н̣аала̄бӯни вийа. ка̄потака̄нӣти капотакаван̣н̣а̄ни. та̄ни дисва̄на ка̄ ратӣти та̄ни еварӯпа̄ни ат̣т̣хӣни дисва̄ тумха̄кам̣ ка̄ на̄ма рати, нану аппаматтака̄пи рати ка̄тум̣ на ват̣т̣атийева̄ти аттхо. дутийакатхам̣ акатхитапубботи аттано вуд̣д̣хатарена саддхим̣ вуттавачанасса паччанӣкам̣ дутийакатхам̣ акатхитапуббо.
тадан̇гена, тадан̇гасса паха̄нам̣ тадан̇гаппаха̄нам̣. йан̃хи раттибха̄ге самуджджалитена дӣпена андхака̄расса вийа тена тена випассана̄йа авайавабхӯтена н̃а̄н̣ан̇гена пат̣ипаккхавасенева тасса тасса паха̄таббадхаммасса паха̄намидам̣ тадан̇гаппаха̄нам̣ на̄ма. йатха̄ ка̄маччханда̄дайо на читтам̣ парийут̣т̣ха̄йа тит̣т̣ханти, евам̣ парийут̣т̣ха̄насса ниседханам̣ аппаваттикаран̣ам̣ виккхамбханам̣ виккхамбханаппаха̄нам̣. йан̃хи ¶ сасева̄ле удаке паккхиттена гхат̣ена сева̄ласса вийа тена тена локийасама̄дхина̄ нӣваран̣а̄дӣнам̣ паччанӣкадхамма̄нам̣ виккхамбханамидам̣ виккхамбханаппаха̄нам̣ на̄ма. самма̄ упаччхиджджанти етена килеса̄ти самуччхедо, пахӣйанти етена килеса̄ти паха̄нам̣, самуччхедасан̇кха̄там̣ ¶ паха̄нам̣ ниравасесаппаха̄нанти самуччхедаппаха̄нам̣. йан̃хи асанивичакка̄бхихатасса руккхасса вийа арийамагган̃а̄н̣ена сам̣йоджана̄дӣнам̣ дхамма̄нам̣ йатха̄ на пуна ваттанти, евам̣ паха̄намидам̣ самуччхедаппаха̄нам̣ на̄ма. пат̣иппассамбхати вӯпасаммати килесадаратхо ета̄йа̄ти пат̣иппассаддхи, пхалам̣, са̄йева паха̄нанти пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣. саббе килеса̄ саббасан̇кхата̄ ва̄ ниссаранти апагаччханти етена̄ти ниссаран̣ам̣, нибба̄нам̣, тадева паха̄нанти ниссаран̣аппаха̄нам̣. пат̣иппассамбхайама̄нанти пат̣иппассамбхам̣ килесавӯпасамам̣ курума̄нам̣. локийалокуттарехӣти тадан̇гавиккхамбханаппаха̄на̄нам̣ локийатта̄, итаресам̣ локуттаратта̄ вуттам̣.
нимӣйати пхалам̣ етена уппаджджанат̣т̣ха̄не паккхипама̄нам̣ вийа хотӣти нимиттам̣, ка̄ран̣ассетам̣ адхивачанам̣. асубхасса нимиттам̣, асубхамева ва̄ нимиттанти асубханимиттам̣. асубханисситампи хи джха̄нам̣ ниссите ниссайавоха̄рена асубханти вохарӣйати йатха̄ ‘‘ман̃ча̄ уккут̣т̣хим̣ каронтӣ’’ти. тенева̄ха – ‘‘дасасу асубхесу уппаннам̣ са̄рамман̣ам̣ пат̣хамаджджха̄на’’нти. аничче аниччантиа̄дина̄ найена вуттасса̄ти имина̄ чатуббидхам̣ йонисоманасика̄рам̣ дассети. хет̣т̣ха̄ четтха идха ча чатуббидхасса айонисоманасика̄расса йонисоманасика̄расса ча гахан̣ам̣ ниравасесадассанаттхам̣ катанти дат̣т̣хаббам̣. тесу пана асубхе ‘‘асубха’’нти манасика̄ро идха̄дхиппето, таданукӯлатта̄ ва̄ итаресампи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣.
ека̄дасасу асубхесу пат̣икӯла̄ка̄расса угган̣ханам̣, йатха̄ ва̄ таттха уггаханимиттам̣ уппаджджати, татха̄ пат̣ипатти асубханимиттасса уггахо. упача̄раппана̄ваха̄йа асубхабха̄вана̄йа ануйун̃джанам̣ асубхабха̄вана̄нуйого. бходжане маттан̃н̃уно тхинамиддха̄бхибхава̄бха̄ва̄ ота̄рам̣ алабхама̄но ка̄маччхандо пахӣйатӣти ваданти. бходжананисситам̣ пана а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃ам̣, таббипарин̣а̄масса тада̄дха̄расса тасса ча ударийабхӯтасса асубхата̄дассанам̣, ка̄йасса ча а̄ха̄рат̣т̣хитиката̄дассанам̣ йо уппа̄дети, со висесато бходжане пама̄н̣ан̃н̃ӯ на̄ма, тасса ча ка̄маччхандо пахӣйатева. дасавидхан̃хи асубханимиттанти па̄кат̣авасена вуттам̣. ка̄йагата̄сатим̣ пана гахетва̄ ека̄дасавидхампи асубханимиттам̣ ведитаббам̣.
абхутва̄ удакам̣ пивети па̄нӣйасса ока̄сада̄наттхам̣ чатта̄ро пан̃ча а̄лопе абхутва̄ па̄нӣйам̣ ¶ пивеййа̄ти аттхо. тена вуттам̣ – ‘‘чатуннам̣ ¶ пан̃чаннам̣ а̄лопа̄нам̣ ока̄се сатӣ’’ти. абхидхаммат̣ӣка̄ка̄рена панеттха ‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, бхутва̄на удакам̣ пиве’’ти па̄т̣хам̣ парикаппетва̄ ан̃н̃атха̄ аттхо ван̣н̣ито, со ат̣т̣хакатха̄йа на самети. асубхакаммикатиссаттхеро дантат̣т̣хидасса̄вӣ.
17. саттаме миджджати хитапхаран̣авасена синийхатӣти митто, хитесӣ пуггало, тасмим̣ митте бхава̄, миттасса ва̄ еса̄ти метта̄, хитесита̄. таттха ‘‘метта̄’’ти вутте аппана̄пи упача̄ропи ват̣т̣ати са̄дха̄ран̣авачанабха̄ватоти а̄ха – ‘‘метта̄ти етта̄вата̄ пуббабха̄гопи ват̣т̣атӣ’’ти. апи-саддо аппанам̣ сампин̣д̣ети. аппанам̣ аппатта̄йа метта̄йа сут̣т̣ху муччанасса абха̄вато четовимуттӣти ‘‘аппана̄ва адхиппета̄’’ти вуттам̣.
саттесу метта̄йанасса хитӯпасам̣ха̄расса уппа̄данам̣ паваттанам̣ метта̄нимиттасса уггахо. пат̣хамуппанно метта̄манасика̄ро парато уппаджджанакасса ка̄ран̣абха̄вато метта̄манасика̄рова метта̄нимиттам̣. каммам̣йева сакам̣ етесанти каммассака̄, сатта̄, таббха̄во каммассаката̄, каммада̄йа̄дата̄. досаметта̄су йа̄тха̄вато а̄дӣнава̄нисам̣са̄нам̣ пат̣исан̇кха̄навӣмам̣са̄ идха пат̣исан̇кха̄нам̣. метта̄виха̄рӣкалйа̄н̣амиттавантата̄ идха калйа̄н̣амиттата̄. одиссакаанодиссакадиса̄пхаран̣а̄нанти аттаатипийамаджджхаттаверивасена одиссаката̄, сӣма̄самбхеде кате анодиссаката̄, ека̄дидиса̄пхаран̣авасена диса̄пхаран̣ата̄ метта̄йа уггахан̣е ведитабба̄. виха̄рараччхага̄ма̄дивасена ва̄ одиссакадиса̄пхаран̣ам̣. виха̄ра̄диуддесарахитам̣ пураттхима̄дидиса̄васена анодиссакадиса̄пхаран̣ам̣. евам̣ ва̄ двидха̄ уггахан̣ам̣ сандха̄йа – ‘‘одиссакаанодиссакадиса̄пхаран̣а’’нти вуттам̣. уггахо ча йа̄ва упача̄ра̄ дат̣т̣хаббо. уггахита̄йа а̄севана̄ бха̄вана̄. таттха саббе сатта̄, па̄н̣а̄, бхӯта̄, пуггала̄, аттабха̄вапарийа̄панна̄ти етесам̣ васена пан̃чавидха̄. екекасмим̣ авера̄ хонту, абйа̄паджджха̄, анӣгха̄, сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯти чатудха̄ паваттито вӣсативидха̄ анодхисопхаран̣а̄ метта̄. сабба̄ иттхийо, пуриса̄, арийа̄, анарийа̄, дева̄, манусса̄, винипа̄тика̄ти сатта̄дхикаран̣авасена паватта̄ саттавидха̄ ат̣т̣хавӣсативидха̄ ва̄, дасахи диса̄хи диса̄дхикаран̣авасена паватта̄ дасавидха̄ ча, екека̄йа ¶ ва̄ диса̄йа сатта̄дииттха̄диавера̄дибхедена асӣта̄дхикачатусатаппабхеда̄ ча одхисопхаран̣а̄ ведитабба̄. меттам̣ бха̄вентасса̄ти метта̄джха̄нам̣ бха̄вентасса. твам̣ етасса куддхотиа̄ди паччавеккхан̣а̄видхидассанам̣. аппат̣иччхитапахен̣акам̣ вийа̄ти асампат̣иччхитапан̣н̣а̄ка̄рам̣ вийа. пат̣исан̇кха̄нети вӣмам̣са̄йам̣. ваттаниат̣авийам̣ аттагуттаттхерасадисе.
18. ат̣т̣хаме ¶ кусаладхаммасампат̣ипаттийа̄ пат̣т̣хапанасабха̄вата̄йа таппат̣ипаккха̄нам̣ висосанасабха̄вата̄йа ча а̄рамбхадха̄туа̄дито паваттавӣрийанти а̄ха – ‘‘пат̣хама̄рамбхавӣрийа’’нти. йасма̄ пат̣хама̄рамбхаматтасса косаджджавидхаманам̣ тха̄магаманан̃ча наттхи, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘косаджджато никкхантатта̄ тато балаватара’’нти. йасма̄ пана апара̄паруппаттийа̄ ладдха̄севанам̣ упарӯпари висесам̣ а̄вахантам̣ ативийа тха̄магатамева хоти, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато татопи балаватара’’нти. панӯдана̄йа̄ти нӣхаран̣а̄йа. йатха̄ махато палигхасса уггха̄т̣акаджанасса маханто усса̄хо иччхитаббо, евамидха̄пӣти ‘‘никкамо четасо палигхуггха̄т̣ана̄йа̄’’ти вуттам̣. маха̄параккамо ева парена катам̣ бандханам̣ чхиндеййа, евамидха̄пӣти вуттам̣ – ‘‘параккамо четасо бандханаччхедана̄йа̄’’ти.
а̄раддхам̣ сам̣са̄дхитам̣ парипӯритам̣ вӣрийам̣ етасса̄ти а̄раддхавӣрийо, ниппханнавӣрийо, а̄раддхам̣ пат̣т̣хапитам̣ вӣрийам̣ етасса̄ти а̄раддхавӣрийо. вӣрийа̄рамбхаппасутоти а̄ха – ‘‘а̄раддхавӣрийасса̄ти парипун̣н̣авӣрийассачева паггахитавӣрийасса ча̄’’ти. чатудоса̄пагатанти атилӣната̄дӣхи чатӯхи досехи апагатам̣. чатудоса̄пагататтамева вибха̄вети ‘‘на ча атилӣна’’нтиа̄дина̄. атилӣнан̃хи бха̄вана̄читтам̣ косаджджапаккхикам̣ сийа̄, атипаггахитан̃ча уддхаччапаккхикам̣. бха̄вана̄вӣтхим̣ анаджджхога̄хетва̄ сан̇коча̄патти атилӣната̄. аджджхога̄хетва̄ антосан̇кочо аджджхаттам̣ сам̣кхиттата̄. атипаггахитата̄ ачча̄раддхавӣрийата̄. бахиддха̄ виккхиттата̄ бахивисат̣авитакка̄нудха̄вана̄. тадетам̣ вӣрийам̣ чан̇кама̄дика̄йикаппайога̄вахам̣ ка̄йикам̣, тадан̃н̃ам̣ четасикам̣. раттидивасса пан̃ча кот̣т̣ха̄сети пуббан̣хаса̄йанхапат̣хамамаджджхимапаччхимайа̄масан̇кха̄те пан̃ча кот̣т̣ха̄се. тадубхайампӣти ка̄йикам̣ четасикан̃ча вӣрийам̣. милаккхатиссаттхерасса маха̄сӣваттхерасса ча ваттху хет̣т̣ха̄ дасситамева.
пӣтималлакаттхерасса ¶ ваттху пана евам̣ ведитаббам̣. со кира гихика̄ле маллайуддха̄йа а̄хин̣д̣анто тӣсу раджджесу пат̣а̄кам̣ гахетва̄ тамбапан̣н̣идӣпам̣ а̄гамма ра̄джа̄нам̣ дисва̄ ран̃н̃а̄ ката̄нуггахо екадивасам̣ килан̃чака̄санаса̄ла̄два̄рена гаччханто ‘‘рӯпам̣, бхиккхаве, на тумха̄кам̣, там̣ паджахатха, там̣ во пахӣнам̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа бхависсатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.33-34; 4.102; ма. ни. 1.247) натумха̄каваггам̣ сутва̄ чинтеси – ‘‘нева кира рӯпам̣ аттано, на ведана̄’’ти. со там̣йева ан̇кусам̣ катва̄ никкхамитва̄ маха̄виха̄рам̣ гантва̄ паббаджджам̣ йа̄читва̄ паббаджито упасампанно двема̄тика̄ пагун̣ам̣ катва̄ тим̣са бхиккхӯ гахетва̄ аварава̄лийаан̇ган̣ам̣ гантва̄ саман̣адхаммам̣ ака̄си. па̄десу авахантесу джан̣н̣укехи чан̇камати. таменам̣ ¶ раттим̣ еко мигалуддако ‘‘миго’’ти ман̃н̃ама̄но пахари, сатти винивиджджхитва̄ гата̄. со там̣ саттим̣ хара̄петва̄ паха̄рамукха̄ни тин̣ават̣т̣ийа̄ пӯра̄петва̄ па̄са̄н̣апит̣т̣хийам̣ атта̄нам̣ нисӣда̄петва̄ ока̄сам̣ ка̄ретва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ патва̄ укка̄ситасаддена а̄гата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ бйа̄каритва̄ имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –
‘‘бха̄ситам̣ буддхасет̣т̣хасса, саббалокаггава̄дино;
на тумха̄кам̣ идам̣ рӯпам̣, там̣ джахеййа̄тха бхиккхаво. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106);
‘‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄, уппа̄давайадхаммино;
уппаджджитва̄ нируджджханти, тесам̣ вӯпасамо сукхо’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106; тхерага̄. 1168);
кут̣умбийапуттатиссаттхерассапи ваттху евам̣ ведитаббам̣. са̄ваттхийам̣ кира тиссо на̄ма кут̣умбийапутто чатта̄лӣса хиран̃н̃акот̣ийо паха̄йа паббаджитва̄ ага̄маке аран̃н̃е вихарати, тасса канит̣т̣хабха̄тубхарийа̄ ‘‘гаччхатха, нам̣ джӣвита̄ воропетха̄’’ти пан̃часате чоре песеси, те гантва̄ тхерам̣ парива̄ретва̄ нисӣдим̣су. тхеро а̄ха – ‘‘касма̄ а̄гататтха упа̄сака̄’’ти? там̣ джӣвита̄ воропесса̄ма̄ти. па̄т̣ибхогам̣ ме упа̄сака̄ гахетва̄ аджджекараттим̣ джӣвитам̣ детха̄ти. ко те, саман̣а, имасмим̣ т̣ха̄не па̄т̣ибхого бхависсатӣти? тхеро махантам̣ па̄са̄н̣ам̣ гахетва̄ ӯрут̣т̣хӣни бхиндитва̄ ‘‘ват̣т̣ати упа̄сака̄ па̄т̣ибхого’’ти а̄ха. те апаккамитва̄ чан̇каманасӣсе аггим̣ катва̄ нипаджджим̣су. тхерасса веданам̣ виккхамбхетва̄ ¶ сӣлам̣ паччавеккхато парисуддхасӣлам̣ нисса̄йа пӣтипа̄моджджам̣ уппаджджи. тато ануккамена випассанам̣ вад̣д̣хенто тийа̄мараттим̣ саман̣адхаммам̣ катва̄ арун̣уггамане арахаттам̣ патто имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –
‘‘убхо па̄да̄ни бхиндитва̄, сан̃н̃апесса̄ми во ахам̣;
ат̣т̣ийа̄ми хара̄йа̄ми, сара̄гамаран̣ам̣ ахам̣.
‘‘ева̄хам̣ чинтайитва̄на, йатха̄бхӯтам̣ випассисам̣;
сампатте арун̣уггамхи, арахаттам̣ апа̄пун̣и’’нти. (висуддхи. 1.20; дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106);
атибходжане ¶ нимиттагга̄хоти атибходжане тхинамиддхасса нимиттагга̄хо, ‘‘еттаке бхутте там̣ бходжанам̣ тхинамиддхасса ка̄ран̣ам̣ хоти, еттаке на хотӣ’’ти тхинамиддхасса ка̄ран̣а̄ка̄ран̣агга̄хо хотӣти аттхо. бйатирекавасена четам̣ вуттам̣, тасма̄ еттаке бхутте там̣ бходжанам̣ тхинамиддхасса ка̄ран̣ам̣ на хотӣти бходжане маттан̃н̃ута̄ва аттхато дассита̄ти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха – ‘‘чатупан̃ча…пе… там̣ на хотӣ’’ти. дива̄ сӯрийа̄локанти дива̄ гахитанимиттам̣ сӯрийа̄локам̣ раттийам̣ манасикаронтассапӣти еваметтха аттхо ведитаббо. дхутан̇га̄нам̣ вӣрийанисситатта̄ вуттам̣ – ‘‘дхутан̇ганисситасаппа̄йакатха̄йапӣ’’ти.
19. наваме джха̄нена ва̄ випассана̄йа ва̄ вӯпасамитачиттасса̄ти джха̄нена ва̄ випассана̄йа ва̄ авӯпасамакаракилесавигаманена вӯпасамитачиттасса. куккуччампи ката̄ката̄нусочанавасена паваттама̄нам̣ четасо авӯпасама̄вахата̄йа уддхаччена сама̄налаккхан̣анти убхайасса паха̄нака̄ран̣ам̣ абхиннам̣ катва̄ вуттам̣. бахуссутасса гантхато аттхато ча сутта̄дӣни вича̄рентасса таббахулавиха̄рино аттхаведа̄диппат̣ила̄бхасамбхавато виккхепо на хоти. йатха̄ видхиппат̣ипаттийа̄ йатха̄нурӯпапаттика̄раппаваттийа̄ ча виккхепо ча ката̄ката̄нусочанан̃ча на хотӣти ‘‘ба̄хусачченапи уддхаччакуккуччам̣ пахӣйатӣ’’ти а̄ха. йадаггена ба̄хусаччена уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати, тадаггена парипуччхаката̄винайаппакатан̃н̃ута̄хипи там̣ пахӣйатӣти дат̣т̣хаббам̣. вуддхасевита̄ ча вуддхасӣлитам̣ а̄вахатӣти четасо вӯпасамакаратта̄ ‘‘уддхаччакуккуччаппаха̄нака̄рӣ’’ти вуттам̣, вуддхатам̣ пана анапеккхитва̄ куккуччавинодака̄ винайадхара̄ калйа̄н̣амитта̄ти вутта̄ти дат̣т̣хаббам̣. виккхепо ча паббаджита̄нам̣ йебхуййена ¶ куккуччахетуко хотӣти ‘‘каппийа̄каппийапарипуччха̄бахуласса̄’’тиа̄дина̄ винайанайенева парипуччхаката̄дайо ниддит̣т̣ха̄.
20. дасаме бахуссута̄нам̣ дхаммасабха̄ва̄вабодхасамбхавато вичикиччха̄ анавака̄са̄ ева̄ти а̄ха – ‘‘ба̄хусачченапи…пе… вичикиччха̄ пахӣйатӣ’’ти. ка̄мам̣ ба̄хусаччапарипуччхаката̄хи сабба̄пи ат̣т̣хаваттхука̄ вичикиччха̄ пахӣйати, татха̄пи ратанаттайавичикиччха̄мӯлика̄ сесавичикиччха̄ти а̄ха – ‘‘тӣн̣и ратана̄ни а̄раббха парипуччха̄бахулассапӣ’’ти. ратанаттайагун̣а̄вабодхехи ‘‘саттхари кан̇кхатӣ’’тиа̄дивичикиччха̄йа асамбхавоти. винайе пакатан̃н̃ута̄ ‘‘сиккха̄йа кан̇кхатӣ’’ти (дха. са. 1008; вибха. 915) вутта̄йа вичикиччха̄йа паха̄нам̣ каротӣти а̄ха – ‘‘винайе чин̣н̣авасӣбха̄вассапӣ’’ти. окаппанийасаддха̄сан̇кха̄таадхимоккхабахуласса̄ти саддхеййаваттхуно ануппависанасаддха̄сан̇кха̄таадхимоккхена адхимуччанабахуласса. адхимуччанан̃ча адхимоккхуппа̄данамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. саддха̄йа ва̄ там̣ниннапон̣ата̄ адхимутти адхимоккхо ¶ . нӣваран̣а̄нам̣ паччайасса чева паччайагха̄тасса ча вибха̄витатта̄ вуттам̣ – ‘‘ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхита’’нти.
нӣваран̣аппаха̄наваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. акамманийаваггаван̣н̣ана̄
21. татийасса ¶ пат̣хаме абха̄витанти саматхавипассана̄бха̄вана̄васена на бха̄витам̣ татха̄ абха̄витатта̄. тан̃хи ‘‘авад̣д̣хита’’нти вуччати пат̣ипаккха̄бхибхавена парибрӯхана̄бха̄вато. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘акамманийам̣ хотӣ’’ти.
22. дутийе вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо. пат̣хамети татийаваггасса пат̣хамасутте. ват̣т̣авасена̄ти випа̄кават̣т̣авасена. тебхӯмакават̣т̣анти тебхӯмакавипа̄кават̣т̣ам̣. ват̣т̣апат̣ила̄бха̄йа камманти випа̄кават̣т̣асса пат̣ила̄бха̄йа упаниссайабхӯтам̣ каммам̣, тасса саха̄йабхӯтам̣ килесават̣т̣ампи каммаггахан̣енева сан̇гахитанти дат̣т̣хаббам̣. виват̣т̣апат̣ила̄бха̄йа камманти виват̣т̣а̄дхигамасса упаниссайабхӯтам̣ каммам̣. йам̣ пана чаримабхаваниббаттакам̣ каммам̣, там̣ виват̣т̣аппат̣ила̄бха̄йа каммам̣ хоти, на хотӣти? на хоти ват̣т̣апа̄дакабха̄вато. чаримабхавапат̣исандхи ¶ вийа пана виват̣т̣ӯпаниссайоти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. на хи када̄чи тихетукапат̣исандхийа̄ вина̄ висеса̄дхигамо самбхавати. имесу суттесӯти имесу пана пат̣хамадутийасуттесу йатха̄ккамам̣ ват̣т̣авиват̣т̣амева катхитам̣.
23. татийе абха̄витанти еттха бха̄вана̄ на̄ма сама̄дхибха̄вана̄. са̄ йаттха а̄сан̇китабба̄, там̣ ка̄ма̄вачарапат̣хамамаха̄кусалачитта̄диабха̄витанти адхиппетанти а̄ха – ‘‘девамануссасампаттийо’’тиа̄ди.
24. чатуттхе йасма̄ читтанти виват̣т̣авасенева уппанначиттам̣ адхиппетам̣, тасма̄ джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асока̄дидуккхасса аниббаттанато махато аттха̄йа сам̣ваттатӣти йоджана̄ ведитабба̄.
25-26. пан̃чамачхат̣т̣хесу уппаннанти авигатуппа̄да̄дикхан̣аттайампи абха̄витам̣ бха̄вана̄рахитам̣ апа̄тубхӯтамева пан̣д̣итасамматасса уппаннакиччасса аса̄дханато йатха̄ ‘‘апутто’’ти. со хи саматтхо хутва̄ питу путтакиччам̣ аса̄дхенто апуттоти локе вуччати, евам̣ сампадамидам̣. тена̄ха – ‘‘касма̄’’тиа̄ди. тесу дхаммесӯти локуттарапа̄дакаджджха̄на̄дӣсу. тхеро пана маттхакаппаттамева бха̄витам̣ читтам̣ дассенто ‘‘маггачиттамева̄’’ти а̄ха.
27-28. саттамат̣т̣хамесу ¶ пунаппунам̣ акатанти бха̄вана̄бахулӣка̄равасена пунаппунам̣ на катам̣. има̄нипи двети имесу двӣсу суттесу а̄гата̄ни има̄нипи две читта̄ни.
29-30. наваме адхивахатӣти а̄нети. дуккхена̄ти киччхена. дуппесанатоти дуккхена песетаббато. маттхакаппаттам̣ випассана̄сукхам̣ па̄катикаджджха̄насукхато сантатарапан̣ӣтатарамева̄ти а̄ха – ‘‘джха̄насукхато випассана̄сукха’’нти. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘сун̃н̃а̄га̄рам̣ павит̣т̣хасса, сантачиттасса бхиккхуно;
ама̄нусӣ рати хоти, самма̄ дхаммам̣ випассато.
‘‘йато ¶ йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;
лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 374);
тан̃хи читтам̣ виссат̣т̣хаиндаваджирасадисам̣ амогхабха̄вато.
акамманийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. адантаваггаван̣н̣ана̄
31-36. чатуттхасса ¶ пат̣хаме адантанти читтабха̄вана̄йа вина̄ на дантам̣. тена̄ха – ‘‘сатисам̣варарахита’’нти. чатуттхе татийе вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо. пан̃чамачхат̣т̣хесу пуримасадисойева̄ти татийачатуттхасадисо ева.
37-38. саттамат̣т̣хамесу упама̄ панеттха̄ти йатха̄ пат̣хама̄дӣсу адантахаттхиасса̄дайо упама̄бха̄вена гахита̄, еваметтха саттхамат̣т̣хамесу ‘‘асам̣вутагхарадва̄ра̄дивасена ведитабба̄’’ти вуттам̣.
39-40. навамадасамесу чатӯхипи падехӣти аданта̄дӣхи чатӯхи падехи йоджетва̄ навамадасама̄ни сутта̄ни вутта̄нӣти йоджана̄.
адантаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. пан̣ихитааччхаваггаван̣н̣ана̄
41. пан̃чамасса ¶ пат̣хаме упама̄ва опаммам̣, со ева аттхо, тасмим̣ опамматтхе бодхетаббе нипа̄то. сеййатха̄пӣти йатха̄ти аттхо. еттха ча татра бхагава̄ каттхачи аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети ваттхасутте вийа, па̄риччхаттакопама (а. ни. 7.69) аггиккхандхопама̄ди (а. ни. 7.72) суттесу вийа ча. каттхачи упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассети лон̣амбиласутте (а. ни. 3.101) вийа, суван̣н̣ака̄расаттасӯрийопама̄дисуттесу ¶ (а. ни. 7.66) вийа ча. имасмим̣ пана са̄лисӯкопаме упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассенто ‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха̄ти поттхакесу ликханти, там̣ маджджхимат̣т̣хакатха̄йа ваттхасуттаван̣н̣ана̄йа (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.70) на самети. таттха хи идам̣ вуттам̣ –
сеййатха̄пи, бхиккхаве, ваттханти упама̄вачанамеветам̣. упамам̣ каронто ча бхагава̄ каттхачи пат̣хамам̣йева упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхам̣ дассети, каттхачи пат̣хамам̣ аттхам̣ дассетва̄ паччха̄ упамам̣, каттхачи упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассети, каттхачи аттхена упамам̣. татха̄ хеса ‘‘сеййатха̄писсу, бхиккхаве, две ага̄ра̄ садва̄ра̄, таттха чаккхума̄ пурисо маджджхе т̣хито пассеййа̄’’ти сакалампи девадӯтасуттам̣ (ма. ни. 3.261 а̄дайо) упамам̣ пат̣хамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхам̣ дассенто а̄ха. ‘‘тирокут̣т̣ам̣ тиропа̄ка̄рам̣ тиропаббатам̣ асаджджама̄но гаччхати, сеййатха̄пи, а̄ка̄се’’тиа̄дина̄ пана найена сакалампи иддхивидхам̣ аттхам̣ пат̣хамам̣ дассетва̄ паччха̄ упамам̣ дассенто а̄ха. ‘‘сеййатха̄пи, бра̄хман̣апурисо са̄раттхико са̄рагавесӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.314) найена сакалампи чӯл̣аса̄ропамасуттам̣ упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассенто а̄ха. ‘‘идха пана, бхиккхаве, екачче кулапутта̄ дхаммам̣ парийа̄пун̣анти суттам̣…пе… сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо алагаддаттхико’’тиа̄дина̄ найена сакалампи алагаддасуттам̣ (ма. ни. 1.238) маха̄са̄ропамасуттанти евама̄дӣни сутта̄ни аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассенто а̄ха. сва̄йам̣ идха пат̣хамам̣ упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхам̣ дассетӣти.
еттха хи чӯл̣аса̄ропама̄дӣсу (ма. ни. 1.312) пат̣хамам̣ упамам̣ ватва̄ таданантарам̣ упамеййаттхам̣ ватва̄ пуна упамам̣ ваданто упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассетӣти вутто. алагаддӯпамасутта̄дӣсу ¶ пана аттхам̣ пат̣хамам̣ ватва̄ таданантарам̣ упамам̣ ватва̄ пуна аттхам̣ ваданто аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассетӣти вутто. теневеттха лӣнаттхаппака̄синийам̣ вуттам̣ – ‘‘упамеййаттхам̣ пат̣хамам̣ ватва̄ таданантарам̣ аттхам̣ ватва̄ пуна упамам̣ ваданто упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ ¶ дассетӣ’’ти вутто. аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ти еттха̄пи есева найоти. идха пана каттхачи аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети. ‘‘ваттхасутте вийа па̄риччхаттакопамааггиккхандхопама̄дисуттесу вийа ча̄’’ти вуттам̣. таттха ваттхасутте та̄ва ‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, ваттхам̣ сам̣килит̣т̣хам̣ малаггахитам̣, таменам̣ раджако йасмим̣ йасмим̣ ран̇гаджа̄те упасам̣хареййа. йади нӣлака̄йа, йади пӣтака̄йа, йади лохитака̄йа, йади ман̃джит̣т̣хака̄йа, дураттаван̣н̣амевасса апарисуддхаван̣н̣амевасса. там̣ кисса хету? апарисуддхатта̄, бхиккхаве, ваттхасса. евамева кхо, бхиккхаве, читте сам̣килит̣т̣хе дуггати па̄т̣икан̇кха̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.70) пат̣хамам̣ упамам̣ дассетва̄ паччха̄ упамеййаттхо вутто, на пана пат̣хамам̣ аттхам̣ ватва̄ таданантарам̣ упамам̣ дассетва̄ пуна аттхо вутто. йена каттхачи аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети. ваттхасутте вийа̄ти вадеййа.
татха̄ па̄риччхаттакопамепи ‘‘йасмим̣, бхиккхаве, самайе дева̄нам̣ та̄ватим̣са̄нам̣ па̄риччхаттако ковил̣а̄ро пан̣д̣упала̄со хоти, аттамана̄, бхиккхаве, дева̄ та̄ватим̣са̄, тасмим̣ самайе хонти пан̣д̣упала̄со да̄ни па̄риччхаттако ковил̣а̄ро, на чирассева да̄ни паннапала̄со бхависсати…пе… евамева кхо, бхиккхаве, йасмим̣ самайе арийаса̄вако ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджджа̄йа четети. пан̣д̣упала̄со, бхиккхаве, арийаса̄вако тасмим̣ самайе хотӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 7.69) пат̣хамам̣ упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхо вутто. аггиккхандхопаме ‘‘пассатха но тумхе, бхиккхаве, амум̣ махантам̣ аггиккхандхам̣ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯтанти. евам̣, бхантети. там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо варам̣ йам̣ амум̣ махантам̣ аггиккхандхам̣ а̄диттам̣ сампаджджалитам̣ саджотибхӯтам̣ а̄лин̇гетва̄ упанисӣдеййа ва̄ упанипаджджеййа ва̄, йам̣ кхаттийакан̃н̃ам̣ ва̄ бра̄хман̣акан̃н̃ам̣ ва̄ гахапатикан̃н̃ам̣ ва̄ мудуталунахаттхапа̄дам̣ а̄лин̇гетва̄ упанисӣдеййа ва̄ упанипаджджеййа ва̄’’тиа̄дина̄ (а. ни. 7.72) пат̣хамам̣ упамам̣йева дассетва̄ паччха̄ аттхо вутто, на пана пат̣хамам̣ аттхам̣ ватва̄ таданантарам̣ упамам̣ дассетва̄ пуна аттхо вутто, тасма̄ ‘‘каттхачи аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети ваттхасутте вийа па̄риччхаттакопамааггиккхандхопама̄дисуттесу вийа ча̄’’ти на ваттаббам̣.
кечи ¶ панеттха евам̣ ван̣н̣айанти ‘‘аттхам̣ пат̣хамам̣ ватва̄ паччха̄ ча упамам̣ дассенто аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети на̄ма, упамам̣ пана пат̣хамам̣ ватва̄ паччха̄ аттхам̣ дассенто упама̄йа аттхам̣ ¶ парива̄ретва̄ дассети на̄ма, тадубхайассапи а̄гатат̣т̣ха̄нам̣ нидассенто ‘ваттхасутте вийа̄’тиа̄дима̄ха̄’’ти. тампи ‘‘каттхачи аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети ваттхасутте вийа па̄риччхаттакопамааггиккхандхопама̄дисуттесу вийа ча̄’’ти ваттаббам̣, еван̃ча вуччама̄не ‘‘каттхачи упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассети лон̣амбиласутте вийа̄’’ти висум̣ на ваттаббам̣ ‘‘аггиккхандхопама̄дисутте вийа̄’’ти еттха а̄дисадденева сан̇гахитатта̄. лон̣амбиласуттепи хи –
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо ра̄джа̄нам̣ ва̄ ра̄джамаха̄маттам̣ ва̄ на̄наччайехи сӯпехи паччупат̣т̣хито асса амбилаггехипи титтакаггехипи кат̣укаггехипи мадхураггехипи кха̄рикехипи акха̄рикехипи лон̣икехипи алон̣икехипи.
‘‘са кхо со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо сакасса бхаттасса нимиттам̣ угган̣ха̄ти ‘идам̣ ва̄ ме аджджа бхаттасӯпеййам̣ руччати, имасса ва̄ абхихарати, имасса ва̄ бахум̣ ган̣ха̄ти, имасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сати. амбилаггам̣ ва̄ ме аджджа бхаттасӯпеййам̣ руччати, амбилаггасса ва̄ абхихарати, амбилаггасса ва̄ бахум̣ ган̣ха̄ти, амбилаггасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сати…пе… алон̣икасса ва̄ ван̣н̣ам̣ бха̄сатӣ’ти. са кхо со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо ла̄бхӣ чева хоти аччха̄данасса, ла̄бхӣ ветанасса, ла̄бхӣ абхиха̄ра̄нам̣. там̣ кисса хету? татха̄ хи со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало сӯдо сакасса бхаттанимиттам̣ угган̣ха̄ти. евамева кхо, бхиккхаве, идхекаччо пан̣д̣ито бйатто кусало бхиккху ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати…пе… ведана̄су…пе… читте…пе… дхаммесу дхамма̄нупассӣ вихарати а̄та̄пӣ сампаджа̄но сатима̄ винеййа локе абхиджджха̄доманассам̣. тасса дхаммесу дхамма̄нупассино вихарато читтам̣ сама̄дхийати, упаккилеса̄ пахӣйанти, со там̣ нимиттам̣ угган̣ха̄ти.
‘‘са ¶ кхо, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало бхиккху ла̄бхӣ чева хоти дит̣т̣хева дхамме сукхавиха̄ра̄нам̣, ла̄бхӣ хоти сатисампаджан̃н̃асса. там̣ кисса хету? татха̄ хи со, бхиккхаве, пан̣д̣ито бйатто кусало бхиккху сакасса читтасса нимиттам̣ угган̣ха̄тӣ’’ти (сам̣. ни. 5.374) –
евам̣ пат̣хамам̣ упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхо вутто. ‘‘суван̣н̣ака̄расӯрийопама̄дисуттесу вийа ча̄’’ти ¶ идан̃ча уда̄харан̣аматтена сан̇гахам̣ гаччхати суван̣н̣ака̄расутта̄дӣсу пат̣хамам̣ упама̄йа адасситатта̄. етесу хи суван̣н̣ака̄ропамасутте (а. ни. 3.103) та̄ва –
‘‘адхичиттамануйуттена, бхиккхаве, бхиккхуна̄ тӣн̣и нимитта̄ни ка̄лена ка̄лам̣ манаси ка̄табба̄ни, ка̄лена ка̄лам̣ сама̄дхинимиттам̣ манаси ка̄таббам̣, ка̄лена ка̄лам̣ паггаханимиттам̣ манаси ка̄таббам̣, ка̄лена ка̄лам̣ упеккха̄нимиттам̣ манаси ка̄таббам̣. саче, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху екантам̣ сама̄дхинимиттам̣йева манаси кареййа, т̣ха̄нам̣ там̣ читтам̣ косаджджа̄йа сам̣ваттеййа. саче, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху екантам̣ паггаханимиттам̣йева манаси кареййа, т̣ха̄нам̣ там̣ читтам̣ уддхачча̄йа сам̣ваттеййа. саче, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху екантам̣ упеккха̄нимиттам̣йева манаси кареййа, т̣ха̄нам̣ там̣ читтам̣ на самма̄ сама̄дхийеййа а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. йато ча кхо, бхиккхаве, адхичиттамануйутто бхиккху ка̄лена ка̄лам̣ сама̄дхинимиттам̣…пе… паггаханимиттам̣…пе… упеккха̄нимиттам̣ манаси кароти, там̣ хоти читтам̣ мудун̃ча камманийан̃ча пабхассаран̃ча, на ча пабхан̇гу, самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа.
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ уккам̣ бандхеййа, уккам̣ бандхитва̄ укка̄мукхам̣ а̄лимпеййа, укка̄мукхам̣ а̄лимпитва̄ сан̣д̣а̄сена джа̄тарӯпам̣ гахетва̄ укка̄мукхе паккхипеййа, укка̄мукхе паккхипитва̄ ка̄лена ка̄лам̣ абхидхамати, ка̄лена ка̄лам̣ удакена париппхосети, ка̄лена ка̄лам̣ аджджхупеккхати. саче, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ екантам̣ абхидхамеййа, т̣ха̄нам̣ там̣ джа̄тарӯпам̣ ¶ дахеййа. саче, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ екантам̣ удакена париппхосеййа, т̣ха̄нам̣ там̣ джа̄тарӯпам̣ нибба̄пеййа. саче, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ екантам̣ аджджхупеккхеййа, т̣ха̄нам̣ там̣ джа̄тарӯпам̣ на самма̄ парипа̄кам̣ гаччхеййа. йато ча кхо, бхиккхаве, суван̣н̣ака̄ро ва̄ суван̣н̣ака̄рантева̄сӣ ва̄ там̣ джа̄тарӯпам̣ ка̄лена ка̄лам̣ абхидхамати, ка̄лена ка̄лам̣ удакена париппхосети, ка̄лена ка̄лам̣ аджджхупеккхати, там̣ хоти джа̄тарӯпам̣ мудун̃ча камманийан̃ча пабхассаран̃ча, на ча пабхан̇гу, самма̄ упети камма̄йа. йасса̄ йасса̄ ча пил̣андханавикатийа̄ а̄кан̇кхати, йади пат̣т̣ика̄йа йади кун̣д̣ала̄йа йади гӣвеййакена йади суван̣н̣ама̄ла̄йа, тан̃часса аттхам̣ анубхоти.
‘‘евамева ¶ кхо, бхиккхаве, адхичиттамануйуттена бхиккху…пе… самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа. йасса йасса ча абхин̃н̃а̄саччхикаран̣ӣйасса дхаммасса читтам̣ абхининна̄мети абхин̃н̃а̄саччхикирийа̄йа, татра татрева саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄ти сати сатиа̄йатане’’ти (а. ни. 3.103) –
евам̣ пат̣хамам̣ аттхам̣ дассетва̄ тадатантарам̣ упамам̣ ватва̄ пунапи аттхо евам̣ пат̣хамам̣ аттхам̣ дассетва̄ таданантарам̣ упамам̣ ватва̄ пунапи аттхо вутто.
саттасӯрийопаме ча –
‘‘аничча̄, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄, адхува̄, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄, анасса̄сика̄, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄, йа̄ван̃чидам̣, бхиккхаве, аламева саббасан̇кха̄ресу ниббиндитум̣ алам̣ вираджджитум̣ алам̣ вимуччитум̣. синеру, бхиккхаве, паббатара̄джа̄ чатура̄сӣтийоджанасахасса̄ни а̄йа̄мена, чатура̄сӣтийоджанасахасса̄ни виттха̄рена, чатура̄сӣтийоджанасахасса̄ни маха̄самудде аджджхога̄л̣хо, чатура̄сӣтийоджанасахасса̄ни маха̄самудда̄ аччуггато. хоти со кхо, бхиккхаве, самайо, йам̣ када̄чи карахачи дӣгхасса аддхуно аччайена бахӯни васса̄ни бахӯни вассасата̄ни бахӯни вассасахасса̄ни бахӯни вассасатасахасса̄ни дево на вассати, деве ¶ кхо пана, бхиккхаве, авассанте йе кечиме бӣджага̄мабхӯтага̄ма̄ осадхитин̣аванаппатайо, те уссуссанти висуссанти на бхаванти. евам̣ аничча̄, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄, евам̣ адхува̄, бхиккхаве, сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дина̄ (а. ни. 7.66) –
пат̣хамам̣ аттхам̣ дассетва̄ таданантарам̣ упамам̣ ватва̄ пунапи аттхо вутто. атха ва̄ ‘‘сӯрийасса, бхиккхаве, удайато етам̣ пуббан̇гамам̣ етам̣ пуббанимиттам̣, йадидам̣ арун̣уггам̣. евамева кхо, бхиккхаве, бхиккхуно арийасса ат̣т̣хан̇гикасса маггасса уппа̄да̄йа етам̣ пуббан̇гамам̣ етам̣ пуббанимиттам̣, йадидам̣ калйа̄н̣амиттата̄’’ти йадетам̣ сам̣йуттаника̄йе (сам̣. ни. 5.49) а̄гатам̣, там̣ идха сӯрийопамасуттанти адхиппетам̣ сийа̄. тампи ‘‘каттхачи упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассетӣ’’ти имина̄ на самети пат̣хамам̣ упамам̣ ватва̄ таданантарам̣ аттхам̣ дассетва̄ пуна упама̄йа авуттатта̄. пат̣хамамева хи таттха упама̄ дассита̄, ‘‘имасмим̣ пана са̄лисӯкопаме упама̄йа аттхам̣ парива̄ретва̄ дассенто сеййатха̄пи, бхиккхавети а̄дима̄ха̄’’ти. идампи вачанамасан̇гахитам̣ ваттхасуттасса имасса ча висеса̄бха̄вато. убхайаттха̄пи хи пат̣хамам̣ упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхо вутто ¶ , тасма̄ еваметтха па̄т̣хена бхавитаббам̣ ‘‘татра бхагава̄ каттхачи пат̣хамам̣йева упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхам̣ дассети ваттхасутте вийа па̄риччхаттакопама- (а. ни. 7.69) аггиккхандхопама̄дисуттесу (а. ни. 7.72) вийа ча, каттхачи аттхена упамам̣ парива̄ретва̄ дассети суван̣н̣ака̄расаттасӯрийопама̄дисуттесу (а. ни. 7.66) вийа, имасмим̣ пана са̄лисӯкопаме пат̣хамам̣ упамам̣ дассетва̄ паччха̄ аттхам̣ дассенто сеййатха̄пи, бхиккхавети а̄дима̄ха̄’’ти. ан̃н̃атха̄ маджджхимат̣т̣хакатха̄йа вируджджхати. идха̄пи ча пуббена̄парам̣ на самети. маджджхимат̣т̣хакатха̄йа вуттанайенева ва̄ идха̄пи па̄т̣хо гахетаббо.
кан̣асадисо са̄липхаласса тун̣д̣е уппаджджанакава̄ло са̄лисӯкам̣, татха̄ йавасӯкам̣. сӯкасса танукабха̄вато бхедавато бхедо на̄тимаха̄ хотӣти а̄ха – ‘‘бхиндиссати, чхавим̣ чхиндиссатӣти аттхо’’ти. йатха̄ миччха̄т̣хапитаса̄лисӯка̄ди аккантампи хаттха̄дим̣ на бхиндати бхиндитум̣ айоггабха̄вена т̣хитатта̄, евам̣ а̄чайага̄мичиттам̣ авиджджам̣ на бхиндати бхиндитум̣ ¶ айоггабха̄вена уппаннатта̄ти имаматтхам̣ дассети ‘‘миччха̄т̣хапитена̄’’тиа̄дина̄. ат̣т̣хасу т̣ха̄несӯти ‘‘дуккхе ан̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ вуттесу дуккха̄дӣсу чатӯсу саччесу пуббанта̄дӣсу чатӯсу ча̄ти ат̣т̣хасу т̣ха̄несу. гханабахаланти чирака̄лапарибха̄вана̄йа ативийа бахалам̣. маха̄висайата̄йа маха̄пат̣ипаккхата̄йа бахупарива̄рата̄йа бахудуккхата̄йа ча махатӣ авиджджа̄ти маха̄авиджджа̄. там̣ маха̄авиджджам̣. маха̄саддо хи бахубха̄ваттхопи хоти ‘‘маха̄джано’’тиа̄дӣсу вийа. тан̣ха̄ва̄нато никкхантабха̄вена̄ти таттха тан̣ха̄йа абха̄вамева вадати.
42. дутийе па̄денева авамаддите аккантанти вуччама̄не хаттхена авамаддитам̣ аккантам̣ вийа аккантанти рул̣хӣ хеса̄ти а̄ха – ‘‘аккантантева вутта’’нти. арийавоха̄роти арийадесава̄сӣнам̣ воха̄ро. махантам̣ аггахетва̄ аппаматтакассева гахан̣е пайоджанам̣ дассетум̣ – ‘‘касма̄ пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. тена ‘‘виват̣т̣ӯпаниссайакусалам̣ на̄ма йонисо уппа̄дитам̣ аппака’’нти на чинтетаббам̣, ануккамена ладдхапаччайам̣ хутва̄ вад̣д̣хама̄нам̣ кхуддаканадӣ вийа паккхандамахогха̄ самуддам̣, ануккамена нибба̄намаха̄самуддамева пурисам̣ па̄петӣти дӣпети. паччекабодхим̣ буддхабхӯминти ча паччатте упайогавачанам̣. ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти йатха̄ккамена вуттам̣.
43. татийе досена падут̣т̣хачиттанти сампайуттадхамма̄нам̣, йасмим̣ санта̄не уппаджджати, тасса ча дӯсанена висасам̣сат̣т̣хапӯтимуттасадисена досена падӯситачиттам̣. аттано читтена̄ти аттано четопарийан̃а̄н̣ена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена ва̄ сахитена читтена. париччхиндитва̄ти н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ ¶ . ит̣т̣ха̄ка̄рена етӣти айо, сукхам̣. саббасо апето айо етасса, етасма̄ти ва̄ апа̄йо, ка̄йикасса четасикасса ча дуккхасса гати паваттит̣т̣ха̄нанти дуггати, ка̄ран̣а̄васена вивидхам̣ вика̄рена ча нипа̄тийанти еттха̄ти винипа̄то, аппакопи наттхи айо сукхам̣ еттха̄ти нирайоти еваметтха аттхо ведитаббо.
44. чатуттхе саддха̄паса̄дена пасаннанти саддха̄сан̇кха̄тена паса̄дена пасаннам̣, на индрийа̄нам̣ авиппасанната̄йа. сукхасса гатинти сукхасса паваттит̣т̣ха̄нам̣. сукхамеветтха гаччханти, на дуккханти ва̄ сугати. мана̄пийарӯпа̄дита̄йа саха аггехӣти саггам̣, локам̣.
45. пан̃чаме ¶ парил̣а̄хавӯпасамакаро рахадо еттха̄ти рахадо, удакапун̣н̣о рахадо удакарахадо. удакам̣ дахати дха̄ретӣти удакадахо. а̄вилоти калалабахулата̄йа а̄куло. тена̄ха – ‘‘авиппасанно’’ти. лул̣итоти ва̄тена а̄лол̣ито. тена̄ха – ‘‘апарисан̣т̣хито’’ти. ва̄та̄бхигха̄тена вӣчитаран̇гамаласама̄кулата̄йа хи парито на сан̣т̣хито ва̄ апарисан̣т̣хито. ва̄та̄бхигха̄тена удакасса ча аппабха̄вена калалӣбхӯто каддамабха̄ваппаттоти а̄ха – ‘‘каддамӣбхӯто’’ти. сиппийо муттасиппиа̄дайо. самбука̄ сан̇кхасала̄кависеса̄. чарантампи тит̣т̣хантампӣти йатха̄ла̄бхавачанаметам̣ дат̣т̣хаббам̣. тамева хи йатха̄ла̄бхавачанатам̣ дассетум̣ – ‘‘еттха̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣.
парийонаддхена̄ти пат̣иччха̄дитена. тайидам̣ ка̄ран̣ена а̄вилабха̄васса дассанам̣. дит̣т̣хадхамме имасмим̣ аттабха̄ве бхаво дит̣т̣хадхаммико, со пана локийопи хоти локуттаропӣти а̄ха – ‘‘локийалокуттарамиссако’’ти. печча сампаретаббато сампара̄йо, паралоко. тена̄ха – ‘‘со хи параттха аттхоти параттхо’’ти. ити двидха̄пи сакасантатипарийа̄панно ева гахитоти итарампи сан̇гахетва̄ дассетум̣ – ‘‘апича̄’’тиа̄дима̄ха. айанти кусалакаммапатхасан̇кха̄то дасавидхо дхаммо. саттхантаракаппа̄васа̄нети идам̣ тасса а̄саннабха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. йасса кассачи антаракаппасса̄васа̄нети ведитаббам̣. арийа̄нам̣ йуттанти арийа̄нам̣ арийабха̄ва̄йа йуттам̣, тато ева арийабха̄вам̣ ка̄тум̣ саматтхам̣. н̃а̄н̣амева н̃еййасса паччаккхакаран̣ат̣т̣хена дассананти а̄ха – ‘‘н̃а̄н̣амева хӣ’’тиа̄ди. ким̣ пана танти а̄ха – ‘‘диббачаккхӯ’’тиа̄ди.
46. чхат̣т̣хе аччхоти тануко. танубха̄вамева хи сандха̄йа ‘‘абахало’’ти вуттам̣. йасма̄ пасанно на̄ма аччхо на бахало, тасма̄ ‘‘пасаннотипи ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣. виппасанноти висесена пасанно ¶ . со пана самма̄ пасанно на̄ма хотӣти а̄ха – ‘‘сут̣т̣ху пасанно’’ти. ана̄вилоти акалусо. тена̄ха – ‘‘парисуддхо’’тиа̄ди. сан̇кханти кхуддакасева̄лам̣, йам̣ ‘‘тилабӣджака’’нти вуччати. сева̄ланти кан̣н̣икасева̄лам̣. пан̣аканти удакамалам̣. читтасса а̄вилабха̄во нӣваран̣ахетукоти а̄ха – ‘‘ана̄вилена̄ти пан̃чанӣваран̣авимуттена̄’’ти.
47. саттаме ¶ руккхаджа̄та̄нӣти еттха джа̄тасаддена падавад̣д̣ханамева катам̣ йатха̄ ‘‘косаджа̄та’’нти а̄ха – ‘‘руккха̄намеветам̣ адхивачана’’нти. кочи хи руккхо ван̣н̣ена агго хоти йатха̄ там̣ раттачандана̄ди. кочи гандхена йатха̄ там̣ госӣтачанданам̣. кочи расена кхадира̄ди. кочи тхаддхата̄йа чампака̄ди. маггапхала̄вахата̄йа випассана̄васена бха̄витампи гахитам̣. ‘‘таттха таттхева саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти (а. ни. 3.103) вачанато ‘‘абхин̃н̃а̄па̄дакачатуттхаджджха̄начиттамева, а̄вусо’’ти пхуссамиттаттхеро вадати.
48. ат̣т̣хаме читтасса париваттанам̣ уппа̄даниродха̄ ева̄ти а̄ха – ‘‘евам̣ лахум̣ уппаджджитва̄ лахум̣ нируджджханака’’нти. адхиматтапама̄н̣аттхети атиккантапама̄н̣аттхе, пама̄н̣а̄тӣтата̄йанти аттхо. тена̄ха – ‘‘ативийа на сукара̄’’ти. чаккхувин̃н̃а̄н̣ампи адхиппетамева̄ти саббассапи читтасса сама̄накхан̣атта̄ вуттам̣. читтасса ативийа лахупариваттибха̄вам̣ тхерава̄дена дӣпетум̣ – ‘‘имасмим̣ панаттхе’’тиа̄ди вуттам̣. читтасан̇кха̄ра̄ти сасампайуттам̣ читтам̣ вадати. ва̄хасата̄нам̣ кхо, маха̄ра̄джа, вӣхӣнанти поттхакесу ликханти, ‘‘ва̄хасатам̣ кхо, маха̄ра̄джа, вӣхӣна’’нти пана па̄т̣хена бхавитаббам̣. милиндапан̃хепи (ми. па. 4.1.2) хи каттхачи айамева па̄т̣хо диссати. ‘‘ва̄хасата̄на’’нти ва̄ паччатте са̄мивачанам̣ бйаттайена вуттанти дат̣т̣хаббам̣. ад̣д̣хачӯл̣анти тхокена ӯнам̣ упад̣д̣хам̣. касса пана упад̣д̣ханти? адхика̄рато ва̄хасса̄ти вин̃н̃а̄йати. ‘‘ад̣д̣хачуддаса’’нти кечи. ‘‘ад̣д̣хачатуттха’’нти апаре. са̄дхикам̣ дийад̣д̣хасатам̣ ва̄ха̄ти дал̣хам̣ катва̄ ваданти, вӣмам̣ситаббам̣. чатуна̄л̣ико тумбо. пуччха̄йа абха̄вена̄ти ‘‘сакка̄ пана, бханте, упамам̣ ка̄ту’’нти евам̣ паватта̄йа пуччха̄йа абха̄вена на ката̄ упама̄. дхаммадесана̄парийоса̄нети саннипатитапариса̄йа йатха̄раддхадхаммадесана̄йа парийоса̄не.
49. наваме пабхассаранти парийода̄там̣ сабха̄вапарисуддхат̣т̣хена. тена̄ха – ‘‘пан̣д̣арам̣ парисуддха’’нти. пабхассарата̄дайо на̄ма ван̣н̣адха̄туйам̣ лаббханакависеса̄ти а̄ха – ‘‘ким̣ пана читтасса ван̣н̣о на̄ма аттхӣ’’ти? итаро арӯпата̄йа ‘‘наттхӣ’’ти пат̣иккхипитва̄ парийа̄йакатха̄ айам̣ та̄дисасса читтасса парисуддхабха̄вана̄дӣпана̄йа̄ти дассенто ‘‘нӣла̄дӣна’’нтиа̄дима̄ха. татха̄ ¶ хи ‘‘со евам̣ сама̄хите читте парисуддхе парийода̄те’’ти (дӣ. ни. 1.243-244; ма. ни. 1.384-386, 431-433; па̄ра̄. 12-13) вуттам̣ ¶ . тенева̄ха – ‘‘идампи нирупаккилесата̄йа парисуддханти пабхассара’’нти. ким̣ пана бхаван̇гачиттам̣ нирупаккилесанти? а̄ма сабха̄вато нирупаккилесам̣, а̄гантукаупаккилесавасена пана сийа̄ упаккилит̣т̣хам̣. тена̄ха – ‘‘тан̃ча кхо’’тиа̄ди. таттха аттано тесан̃ча бхиккхӯнам̣ паччаккхабха̄вато пуббе ‘‘ида’’нти ватва̄ ида̄ни пачча̄масанавасена ‘‘та’’нти а̄ха. ча-саддо аттхӯпанайане. кхо-саддо вачана̄лан̇ка̄ре, авадха̄ран̣е ва̄. ваккхама̄насса аттхасса ниччхитабха̄вато бхаван̇гачиттена саха̄ват̣т̣ха̄на̄бха̄вато упаккилеса̄нам̣ а̄гантуката̄ти а̄ха – ‘‘асахаджа̄техӣ’’тиа̄ди. ра̄га̄дайо упечча читтасанта̄нам̣ килиссанти виба̄дхенти упата̄пенти ча̄ти а̄ха – ‘‘упаккилесехӣти ра̄га̄дӣхӣ’’ти. бхаван̇гачиттасса ниппарийа̄йато упаккилесехи упаккилит̣т̣хата̄ на̄ма наттхи асам̣сат̣т̣хабха̄вато, екасантатипарийа̄панната̄йа пана сийа̄ упаккилит̣т̣хата̄парийа̄йоти а̄ха – ‘‘упаккилит̣т̣хам̣ на̄ма̄ти вуччатӣ’’ти. ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄дима̄ха. тена бхиннасанта̄нагата̄йапи на̄ма ирийа̄йа локе га̄райхата̄ диссати, пагева екасанта̄нагата̄йа ирийа̄йа̄ти имам̣ висесам̣ дассети. тена̄ха – ‘‘джаванаккхан̣е…пе… упаккилит̣т̣хам̣ на̄ма хотӣ’’ти.
50. дасаме бхаван̇гачиттамева читтанти ‘‘пабхассарамидам̣, бхиккхаве, читта’’нти вуттам̣ бхаван̇гачиттамева. йадаггена бхаван̇гачиттам̣ та̄дисапаччайасамава̄йе упаккилит̣т̣хам̣ на̄ма вуччати, тадаггена таббидхурапаччайасамава̄йе упаккилесато вимуттанти вуччати. тена̄ха – ‘‘упаккилесехи виппамуттам̣ на̄ма хотӣ’’ти. сесаметтха навамасутте вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббам̣.
пан̣ихитааччхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. аччхара̄сан̇гха̄таваггаван̣н̣ана̄
51. чхат̣т̣хасса ¶ пат̣хаме ассутава̄ти еттха ‘‘са̄дху пан̃н̃а̄н̣ава̄ наро’’тиа̄дӣсу (джа̄. 2.18.101) аттхита̄маттасса бодхако ва̄-саддо. ‘‘сӣлава̄ хоти калйа̄н̣адхаммо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.381) пасам̣са̄висит̣т̣ха̄йа аттхита̄йа. ‘‘пан̃н̃ава̄ хоти ¶ удайаттхага̄минийа̄ пан̃н̃а̄йа саманна̄гато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.317; ма. ни. 2.25) атисайаттхависит̣т̣ха̄йа аттхита̄йа, тасма̄ йасса пасаттхам̣ атисайена ва̄ сутам̣ аттхи, со сутава̄, сам̣килесавиддхам̣санасаматтхам̣ парийаттидхаммассаванам̣, там̣ сутва̄ татхатта̄йа пат̣ипатти ча ‘‘сутава̄’’ти имина̄ падена пака̄сита̄. сотаббайуттам̣ сутва̄ каттаббаниппхаттивасена сун̣ӣти ва̄ сутава̄, таппат̣иккхепена на сутава̄ти ассутава̄.
айан̃хи ака̄ро ‘‘ахетука̄ дхамма̄ (дха. са. 2 дукама̄тика̄), абхиккхуко а̄ва̄со’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 1047) там̣сама̄йоганиваттийам̣ дит̣т̣хо. ‘‘аппаччайа̄ дхамма̄’’ти (дха. са. 7 дукама̄тика̄) там̣самбандхибха̄ваниваттийам̣. паччайуппаннан̃хи паччайасамбандхӣти апаччайуппаннатта̄ атам̣самбандхита̄ еттха джотита̄. ‘‘анидассана̄ дхамма̄’’ти (дха. са. 9 дукама̄тика̄) там̣сабха̄ваниваттийам̣. нидассанан̃хи еттха дат̣т̣хаббата̄. атха ва̄ пассатӣти нидассанам̣, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣. таггахетаббата̄ниваттийам̣, татха̄ ‘‘ана̄сава̄ дхамма̄’’ти (дха. са. 15 дукама̄тика̄). ‘‘аппат̣игха̄ дхамма̄ (дха. са. 10 дукама̄тика̄) ана̄рамман̣а̄ дхамма̄’’ти (дха. са. 55 дукама̄тика̄) там̣киччаниваттийам̣. ‘‘арӯпино дхамма̄ ачетасика̄дхамма̄’’ти там̣сабха̄ваниваттийам̣. тадан̃н̃ата̄ хи идха пака̄сита̄. ‘‘амануссо’’ти таббха̄ваматтаниваттийам̣. мануссаттаматтам̣ наттхи, ан̃н̃ам̣ там̣садисанти. садисата̄ хи еттха сӯчита̄. ‘‘ассаман̣о саман̣апат̣ин̃н̃о абрахмача̄рӣ брахмача̄рипат̣ин̃н̃о’’ти (а. ни. 3.13) ча там̣самбха̄ванӣйагун̣аниваттийам̣. гараха̄ хи идха н̃а̄йати. ‘‘каччи бхото ана̄майам̣ (джа̄. 1.15.146; 2.20.129) анудара̄ кан̃н̃а̄’’ти ча таданаппабха̄ваниваттийам̣. ‘‘ануппанна̄ дхамма̄’’ти (дха. са. 17 тикама̄тика̄) там̣садисабха̄ваниваттийам̣. атӣта̄нан̃хи уппаннапуббатта̄ уппа̄дидхамма̄нан̃ча паччайекадесасиддхийа̄ а̄раддхуппа̄дабха̄вато ка̄лавинимуттасса ча виджджама̄натта̄ уппанна̄нукӯлата̄, пагева паччуппанна̄нанти таббидхурата̄ хеттха вин̃н̃а̄йати. ‘‘асеккха̄ дхамма̄’’ти (дха. са. 11 тикама̄тика̄) тадапарийоса̄наниваттийам̣. таннит̣т̣ха̄нан̃хеттха пака̄ситанти евам̣ анекесам̣ ¶ аттха̄нам̣ джотако. идха пана ‘‘арӯпино дхамма̄ (дха. са. 11 дукама̄тика̄), ачетасика̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. 57 дукама̄тика̄) вийа там̣сабха̄ваниваттийам̣ дат̣т̣хаббо, ан̃н̃аттхети аттхо. етенасса сута̄дин̃а̄н̣авирахам̣ дассети. тена вуттам̣ – ‘‘а̄гама̄дхигама̄бха̄ва̄ н̃еййо ассутава̄ итӣ’’ти.
ида̄ни ¶ тассаттхам̣ виваранто ‘‘йо хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ кхандхадха̄та̄дикосалленапи упаккилесаупаккилит̣т̣ха̄нам̣ джа̄нанахетубхӯтам̣ ба̄хусаччам̣ хоти. йатха̄ха – ‘‘китта̄вата̄ ну кхо, бханте, бахуссуто хоти? йато кхо, бхиккху, кхандхакусало хоти. дха̄ту…пе… а̄йатана…пе… пат̣иччасамуппа̄дакусало хоти. етта̄вата̄ кхо, бхиккху, бахуссуто хотӣ’’ти. тасма̄ ‘‘йасса ча кхандхадха̄туа̄йатанапаччайа̄ка̄расатипат̣т̣ха̄на̄дӣсӯ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ва̄чуггатакаран̣ам̣ уггахо. аттхапарипуччханам̣ пурипуччха̄. кусалехи саха чодана̄парихаран̣авасена виниччхайакаран̣ам̣ виниччхайо. а̄чарийе пана пайирупа̄ситва̄ аттхадхамма̄нам̣ а̄гаманам̣ сутамайан̃а̄н̣авасена авабуджджханам̣ а̄гамо. маггапхаланибба̄на̄нам̣ саччхикирийа̄ адхигамо.
бахӯнам̣ на̄наппака̄ра̄нам̣ сакка̄йадит̣т̣ха̄дӣнам̣ авихататта̄ та̄ джаненти, та̄хи ва̄ джанита̄ти путхуджджана̄. авигха̄тамева ва̄ джана-саддо вадати. путху саттха̄ра̄нам̣ мукхуллокика̄ти еттха путхӯ джана̄ саттхупат̣ин̃н̃а̄ етесанти путхуджджана̄. саббагатӣхи авут̣т̣хита̄ти еттха джанетабба̄, джа̄йанти ва̄ еттха сатта̄ти джана̄, гатийо, та̄ путхӯ етесанти путхуджджана̄. ито паре джа̄йанти етехӣти джана̄, абхисан̇кха̄ра̄дайо, те етесам̣ путхӯ виджджантӣти путхуджджана̄. абхисан̇кха̄ра̄диаттхо ева ва̄ джана-саддо дат̣т̣хаббо. огха̄ ка̄могха̄дайо. ра̄гаггиа̄дайо санта̄па̄. те ева саббепи ва̄ килеса̄ парил̣а̄ха̄. путху пан̃часу ка̄магун̣есу ратта̄ти еттха джа̄йатӣти джано, ра̄го гедхоти евама̄дико, путху джано етесанти путхуджджана̄. путхӯсу джана̄ джа̄та̄ ратта̄ти евам̣ ра̄га̄диаттхо ева ва̄ джана-саддо дат̣т̣хаббо.
ратта̄ти ваттхам̣ вийа ран̇гаджа̄тена читтасса випарин̣а̄макарена чхандара̄гена ратта̄ са̄ратта̄. гиддха̄ти абхикан̇кханасабха̄вена абхигиджджханена гиддха̄ гедхам̣ а̄панна̄. гадхита̄ти гантхита̄ вийа думмочанӣйабха̄вена таттха пат̣ибаддха̄. муччхита̄ти килесавасена висан̃н̃ибхӯта̄ вийа анан̃н̃акичча̄ мохама̄панна̄. аджджхопанна̄ти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е вийа катва̄ гилитва̄ паринит̣т̣ха̄петва̄ т̣хита̄. лагга̄ти ван̇какан̣т̣аке вийа а̄сатта̄, маха̄палипе йа̄ва на̄сикагга̄ палипаннапурисо вийа уддхаритум̣ асаккун̣еййабха̄вена нимугга̄ ¶ . лаггита̄ти маккат̣а̄лепе а̄лаггабха̄вена ¶ саммасито вийа маккат̣о пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ васена а̄лаггита̄. палибуддха̄ти самбаддха̄, упаддута̄ ва̄. а̄вута̄ти а̄варита̄. нивута̄ти нива̄рита̄. овута̄ти палигун̣т̣хита̄, парийонаддха̄ ва̄. пихита̄ти пидахита̄. пат̣иччханна̄ти чха̄дита̄. пат̣икуджджита̄ти хет̣т̣ха̄мукхаджа̄та̄.
‘‘ассутава̄’’ти етена авиджджандхата̄ вутта̄ти а̄ха – ‘‘андхапутхуджджано вутто’’ти. читтат̣т̣хити читтапариггахо наттхӣти йа̄йа пат̣ипаттийа̄ читтасса упаккилесам̣ тато виппамуттин̃ча йатха̄сабха̄вато джа̄неййа, са̄ читтабха̄вана̄ читтат̣т̣хити. ека̄рамман̣е сут̣т̣ху сама̄дха̄навасена ават̣т̣хитим̣ па̄дакам̣ катва̄ паваттита̄ сампайуттадхаммехи ниссайа̄рамман̣ехи ча саддхим̣ читтасса париггахасан̃н̃ита̄ випассана̄бха̄вана̄пи наттхи, йа̄йа вуттаматтхам̣ йатха̄сабха̄вато джа̄неййа.
52. дутийе сутава̄ти падасса аттхо анантарасутте вуттойева. арийаса̄вакоти еттха чатуккам̣ самбхаватӣти там̣ дассетум̣ – ‘‘аттхи арийо’’тиа̄ди а̄раддхам̣. паччекам̣ сачча̄ни буддхавантоти паччекабуддха̄. нану саббепи арийа̄ паччекамева сачча̄ни пат̣ивиджджханти дхаммасса паччаттаведанӣйабха̄вато? найидамӣдисам̣ пат̣иведхам̣ сандха̄йа вуттам̣. йатха̄ пана са̄вака̄ ан̃н̃есам̣ ниссайена сачча̄ни пат̣ивиджджханти паратогхосена вина̄ тесам̣ дассанамаггасса ануппаджджанато. йатха̄ ча самма̄самбуддха̄ ан̃н̃есам̣ ниссайабха̄вена сачча̄ни абхисамбуджджханти, на евамете, ете пана апаранеййа̄ хутва̄ апарана̄йакабха̄вена сачча̄ни пат̣ивиджджханти. тена вуттам̣ – ‘‘паччекам̣ сачча̄ни буддхавантоти паччекабуддха̄’’ти.
аттхи са̄вако на арийоти еттха потхуджджаника̄йа саддха̄йа ратанаттайе абхиппасанно саддхопи гахито ева. гихӣ ана̄гатапхалоти идам̣ пана нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣. йатха̄вуттапуггало хи саран̣агаманато пат̣т̣ха̄йа сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанноиччева ваттаббатам̣ лабхати. сва̄йаматтхо даккхин̣а̄висуддхисуттена (ма. ни. 3.376 а̄дайо) дӣпетаббо. сутава̄ти еттха вуттааттхо на̄ма аттахитапарахитаппат̣ипатти, тасса васена сутасампанно. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘со ча хоти сутена упапанно, аппампи ¶ че сахитам̣ бха̄сама̄но’’ти ча а̄ди. арийаса̄вакоти ведитабботи арийасса бхагавато дхаммассаванакичче йуттаппайуттабха̄вато вуттам̣. упаккилесехи виппамутти анупаккилит̣т̣хата̄, тасса̄ йатха̄сабха̄ваджа̄нанам̣ дал̣хатара̄йа ева читтабха̄вана̄йа сати хоти, на ан̃н̃атха̄ти ‘‘балававипассана̄ катхита̄’’ти вуттам̣.
53. татийе аггиккхандхопамасуттантаат̣т̣хуппаттийанти аггиккхандхопамасутте (а. ни. 7.72) десана̄ат̣т̣хуппаттийам̣ ¶ . там̣десана̄хетукан̃хи екачча̄нам̣ бхиккхӯнам̣ миччха̄пат̣ипаттим̣ нимиттам̣ катва̄ бхагава̄ имам̣ суттам̣ десеси. авиджахитамева хоти саббака̄лам̣ суппатит̣т̣хитасатисампаджан̃н̃атта̄. йасма̄ буддха̄нам̣ рӯпака̄йо ба̄хираббхантарехи малехи анупаккилит̣т̣хо судхотаджа̄тиман̣исадисо, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘упат̣т̣ха̄ка̄нуггахаттхам̣ сарӣрапха̄сукаттхан̃ча̄’’ти. вӣтина̄метва̄ти пхаласама̄паттӣхи вӣтина̄метва̄. ка̄лапариччхедавасена вивитта̄сане вӣтина̄манам̣ вивеканинната̄йа чева паресам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанаттхан̃ча. нива̄сетва̄ти виха̄ранива̄санапариваттанавасена нива̄сетва̄. када̄чи екакасса, када̄чи бхиккхусан̇гхапаривутасса, када̄чи пакатийа̄, када̄чи па̄т̣иха̄рийехи ваттама̄нехи ча га̄маппавесо татха̄ татха̄ винетаббапуггалавасена. упасам̣харитва̄ти химаванта̄дӣсу пуппхитаруккха̄дито а̄нетва̄. он̣атун̣н̣ата̄йа бхӯмийа̄ саттху паданиккхепасамайе самабха̄ва̄патти, сукхасампхассавикаситападумасампат̣иччханан̃ча суппатит̣т̣хитапа̄дата̄йа ниссандапхалам̣, на иддхинимма̄нам̣. нидассанаматтан̃четам̣ саккхара̄кат̣халакан̣т̣акасан̇кукалала̄диапагамо сучибха̄ва̄паттӣти евама̄дӣнампи тада̄ лаббханато.
индакхӣласса анто т̣хапитаматтети идам̣ йа̄вадева венеййаджанавинайаттха̄йа саттху па̄т̣иха̄рийам̣ паваттанти катва̄ вуттам̣. даккхин̣апа̄дети идам̣ буддха̄нам̣ саббападаккхин̣ата̄йа. ‘‘чхаббан̣н̣арасмийо’’ти ватва̄пи ‘‘суван̣н̣арасапин̃джара̄ни вийа̄’’ти идам̣ буддха̄нам̣ сарӣре пӣта̄бха̄йа йебхуййата̄йа вуттам̣. мадхурена̄ка̄рена саддам̣ каронти дат̣т̣хаббаса̄расса дит̣т̣хата̄йа. бхериа̄дӣнам̣ пана садда̄йанам̣ дхаммата̄ва. пат̣има̄нентӣти ‘‘судуллабхам̣ идам̣ аджджа амхехи лаббхати, йе майам̣ ӣдисена пан̣ӣтена а̄ха̄рена бхагавантам̣ упат̣т̣хаха̄ма̄’’ти патӣтама̄наса̄ ма̄ненти пӯдженти. тесам̣ санта̄на̄ни олокетва̄ти ¶ тесам̣ татха̄ упат̣т̣ха̄ка̄нам̣ пуггала̄нам̣ атӣте етарахи ча паваттачиттасанта̄на̄ни олокетва̄. арахатте патит̣т̣хахантӣти самбандхо. таттха̄ти виха̄ре. гандхаман̣д̣алама̄л̣ети чатуджджа̄тийагандхена катапарибхан̣д̣е ман̣д̣алама̄л̣е.
дуллабха̄ кхан̣асампаттӣти сатипи мануссаттаппат̣ила̄бхе патирӯпадесава̄саиндрийа̄векалласаддха̄пат̣ила̄бха̄дайо гун̣а̄ дуллабха̄ти аттхо. ча̄тумаха̄ра̄джика…пе… васаваттибхаванам̣ гаччхантӣти идам̣ таттха сун̃н̃авима̄на̄ни сандха̄йа вуттам̣. бхагава̄ гандхакут̣им̣ пависитва̄ паччха̄бхаттам̣ тайо бха̄ге катва̄ пат̣хамабха̄ге саче а̄кан̇кхати, даккхин̣ена пассена сӣхасеййам̣ каппети. саче а̄кан̇кхати, буддха̄чин̣н̣апхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати. атха йатха̄ка̄лапариччхедам̣ тато вут̣т̣хахитва̄ дутийабха̄ге паччхимайа̄ме татийакот̣т̣ха̄се вийа локам̣ волокети венеййа̄нам̣ н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ пасситум̣. тена̄ха – ‘‘саче а̄кан̇кхатӣ’’тиа̄ди.
ка̄лайуттанти ¶ паттакаллам̣, ‘‘имисса̄ вела̄йа имасса евам̣ ваттабба’’нти там̣ка̄ла̄нурӯпам̣. самайайуттанти тассева вевачанам̣, ат̣т̣хуппаттианурӯпам̣ ва̄. самайайуттанти ва̄ арийасамайасам̣йуттам̣. десака̄ла̄нурӯпамева хи буддха̄ бхагаванто дхаммам̣ десенти, десента̄ ча арийасамматам̣ пат̣иччасамуппа̄данайам̣ дӣпента̄ва десенти. атха ва̄ самайайуттанти хетӯда̄харан̣асахитам̣. ка̄лена са̄падесан̃хи бхагава̄ дхаммам̣ десети, ка̄лам̣ видитва̄ парисам̣ уййоджети, на йа̄ва самандхака̄ра̄ дхаммам̣ десети.
утум̣ ган̣ха̄пети, на пана малам̣ паккха̄летӣти адхиппа̄йо. на хи бхагавато ка̄йе раджоджаллам̣ упалимпатӣти. тато татоти аттано аттано дива̄т̣т̣ха̄на̄дито. ока̄сам̣ лабхама̄на̄ти пуребхаттапаччха̄бхаттапуримайа̄месу ока̄сам̣ алабхитва̄ ида̄ни маджджхимайа̄ме ока̄сам̣ лабхама̄на̄, бхагавата̄ ва̄ катока̄сата̄йа ока̄сам̣ лабхама̄на̄. паччха̄бхаттасса тӣсу бха̄гесу пат̣хамабха̄ге сӣхасеййакаппанам̣ екантикам̣ на хотӣти а̄ха – ‘‘пуребхаттато пат̣т̣ха̄йа нисаджджа̄пӣл̣итасса сарӣрасса̄’’ти. тенева хи таттха ‘‘саче а̄кан̇кхатӣ’’ти тада̄ сӣхасеййакаппанасса анибаддхата̄ вибха̄вита̄. кила̄субха̄во париссамо ¶ . сӣхасеййам̣ каппети сарӣрасса кила̄субха̄вамочанаттханти йоджетаббам̣. буддхачаккхуна̄ локам̣ волокетӣти идам̣ паччхимайа̄ме бхагавато бахулам̣ а̄чин̣н̣авасена вуттам̣. аппекада̄ авасит̣т̣хабалан̃а̄н̣ехи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣енева ча бхагава̄ таматтхам̣ са̄дхетӣти.
имасмим̣йева киччети паччхимайа̄макичче. балавата̄ паччанута̄пена сам̣вад̣д̣хама̄нена караджака̄йе маха̄парил̣а̄хо уппаджджатӣти а̄ха – ‘‘на̄мака̄йе сантатте караджака̄йо сантатто’’ти. нидха̄нагатанти санничиталохитам̣ сандха̄йа вуттам̣. ун̣хам̣ лохитам̣ мукхато угган̃чхӣти лохитам̣ ун̣хам̣ хутва̄ мукхато угган̃чхи. т̣ха̄нанти бхиккхупат̣ин̃н̃ам̣. там̣ па̄пам̣ вад̣д̣хама̄нанти бхиккхупат̣ин̃н̃а̄йа авиджахитатта̄ татха̄ павад̣д̣хама̄напа̄пам̣. антимаваттхуаджджха̄панна̄нампи упа̄йена паваттийама̄но йонисоманасика̄ро са̄ттхако хотийева̄ти дассенто ‘‘джа̄тасам̣вега̄’’тиа̄дима̄ха. ахо саллекхитанти ахо ативийа саллекхена итам̣ паваттам̣. ка̄са̄вападжджототи бхиккхӯнам̣ бахубха̄вато ито чито ча вичаранта̄нам̣ тесам̣ ка̄са̄ваджутийа̄ паджджотито. исива̄тапарива̄тоти сӣлаккхандха̄дӣнам̣ нибба̄насса ча есанато исӣнам̣ бхиккхӯнам̣ гун̣агандхена чева гун̣агандхава̄ситена сарӣрагандхена ча парито самантато ва̄йито.
дхаммасам̣вего уппаджджи ана̄ваджджанена пуббе тасса аттхасса асам̣видитатта̄. дхаммасам̣веготи ча ¶ та̄дисе аттхе дхаммата̄васена уппаджджанакам̣ сахоттаппан̃а̄н̣ам̣. асса̄сат̣т̣ха̄нанти читтасса̄сака̄ран̣ам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣. саббесам̣ кичча̄нам̣ пуббабха̄го саббапуббабха̄го. ‘‘саббе сатта̄ авера̄ хонтӯ’’тиа̄дина̄ хи читтасса пат̣т̣ха̄нам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ хитапхаран̣ам̣. итарам̣ ито тхокам̣ махантанти катва̄ идам̣ ‘‘чӯл̣аччхара̄сан̇гха̄тасутта’’нти вуттам̣. аччхара̄сан̇гха̄то вуччати ан̇гулипхот̣анаккхан̣о аккхинимисака̄ло, йо екасса аккхарасса учча̄ран̣аккхан̣о. тена̄ха – ‘‘две ан̇гулийо пахаритва̄ саддакаран̣аматта’’нти. саббасатта̄нам̣ хитапхаран̣ачиттанти саббесампи сатта̄нам̣ саммадева хитеситавасена паваттачиттам̣. а̄вадждженто а̄севатӣти хитеситавасена а̄вадждженто. а̄ваджджанена а̄бхуджантопи а̄севати на̄ма н̃а̄н̣авиппайуттена. джа̄нантоти татха̄ н̃а̄н̣аматтам̣ уппа̄дентопи. пассантоти татха̄ н̃а̄н̣ачаккхуна̄ паччаккхато вийа випассантопи. паччавеккхантоти таматтхам̣ пати ¶ пати авеккхантопи. саддха̄йа адхимуччантотиа̄ди пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ васена вуттам̣. абхин̃н̃еййантиа̄ди чатусаччавасена вуттам̣. саббамева четам̣ виттха̄рато, са̄ман̃н̃ена а̄севанадассанамева̄ти идха̄дхиппетамева а̄севанаттхам̣ дассетум̣ – ‘‘идха пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
ариттаджджха̄ноти авирахитаджджха̄но. атуччхаджджха̄ноти джха̄нена атуччхо. ча̄го ва̄ вевачананти а̄ха – ‘‘апариччаттаджджха̄но’’ти. вихаратӣти падасса вибхан̇ге (вибха. 540) а̄гатанайена аттхам̣ дассенто ‘‘вихаратӣти ирийатӣ’’тиа̄дима̄ха. айам̣ панеттха саддаттхо – вихаратӣти еттха ви-саддо виччхедаттхаджотано. харатӣти нети, паваттетӣти аттхо, виччхиндитва̄ харати вихаратӣти вуттам̣ хоти. со хи екам̣ ирийа̄патхаба̄дханам̣ ан̃н̃ена ирийа̄патхена виччхиндитва̄ апарипатантам̣ аттабха̄вам̣ харати паваттети, тасма̄ ‘‘вихаратӣ’’ти вуччати. ирийатӣти т̣ха̄нанисаджджа̄дикирийам̣ каронто паваттати. паваттатӣти т̣ха̄на̄дисаман̇гӣ хутва̄ паваттати. па̄летӣти екам̣ ирийа̄патхаба̄дханам̣ ирийа̄патхантарехи раккханто па̄лети. йапети йа̄петӣти тассева вевачанам̣. екан̃хи ирийа̄патхаба̄дханам̣ ан̃н̃ена ирийа̄патхена виччхиндитва̄ апарипатантам̣ аттабха̄вам̣ па̄ленто йапети йа̄петӣти вуччати. чаратӣти т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу ан̃н̃атарасаман̇гӣ хутва̄ паваттати. имина̄ падена̄ти ‘‘вихаратӣ’’ти имина̄ падена.
ирийа̄патхавиха̄роти еттха ирийанам̣ паваттанам̣ ирийа̄, ка̄йаппайого ка̄йикакирийа̄. тасса̄ паваттанӯпа̄йабха̄вато ирийа̄йа патхо ирийа̄патхо, т̣ха̄нанисаджджа̄ди. на хи т̣ха̄нанисаджджа̄дӣхи аваттха̄хи вина̄ кин̃чи ка̄йикакирийам̣ паваттетум̣ сакка̄. т̣ха̄насаман̇гӣ ва̄ хи ка̄йена кин̃чи кареййа, гамана̄дӣсу ан̃н̃атарасаман̇гӣ ва̄. вихаран̣ам̣, вихарати етена̄ти ва̄ виха̄ро, ирийа̄патхова виха̄ро ирийа̄патхавиха̄ро, со ча аттхато т̣ха̄нанисаджджа̄диа̄ка̄раппаватто чатусантатирӯпаппабандхо ¶ ева. ова̄да̄нуса̄санӣнам̣ ека̄некава̄ра̄дивисит̣т̣хойева бхедо, на пана параматтхато тесам̣ на̄на̄каран̣анти дассетум̣ – ‘‘параматтхато пана̄’’тиа̄дима̄ха. таттха есе еке екат̣т̣хетиа̄дӣсу есо еко екаттхотиа̄дина̄ аттхо ведитаббо.
рат̣т̣хасса ¶ , рат̣т̣хато ва̄ ладдхо пин̣д̣о рат̣т̣хапин̣д̣о. тена̄ха – ‘‘н̃а̄типариват̣т̣ам̣ паха̄йа̄’’тиа̄ди. таттха ‘‘амха̄камете’’ти вин̃н̃а̄йантӣти н̃а̄тӣ, пита̄махапитупутта̄дивасена париват̣т̣анат̣т̣хена париват̣т̣о, н̃а̄тийева париват̣т̣о н̃а̄типариват̣т̣о. тхеййапарибхого на̄ма анарахасса парибхого. бхагавата̄ хи аттано са̄сане сӣлавато паччайа̄ анун̃н̃а̄та̄, на дуссӣласса. да̄йака̄нампи сӣлавато ева паричча̄го, на дуссӣласса аттано ка̄ра̄нам̣ махаппхалабха̄васса пачча̄сӣсанато. ити саттха̄ра̄ ананун̃н̃а̄татта̄ да̄йакехи ча апариччаттатта̄ сан̇гхамаджджхепи нисӣдитва̄ парибхун̃джантасса дуссӣласса парибхого тхеййа̄йа парибхого тхеййапарибхого. ин̣авасена парибхого ин̣апарибхого пат̣игга̄хакато даккхин̣а̄висуддхийа̄ абха̄вато ин̣ам̣ гахетва̄ парибхого вийа̄ти аттхо.
да̄таббат̣т̣хена да̄йам̣, там̣ а̄дийантӣти да̄йа̄да̄, путта̄наметам̣ адхивачанам̣, тесам̣ бха̄во да̄йаджджам̣, да̄йаджджавасена парибхого да̄йаджджапарибхого, путтабха̄вена парибхоготи вуттам̣ хоти. секкха̄ хи бхиккхӯ бхагавато орасапутта̄, те питу сантака̄нам̣ да̄йа̄да̄ хутва̄ те паччайе парибхун̃джанти. ким̣ пана те бхагавато паччайе парибхун̃джанти, уда̄ху гихӣнанти? гихӣхи динна̄пи бхагавата̄ анун̃н̃а̄татта̄ бхагавато сантака̄ ананун̃н̃а̄тесу саббена саббам̣ парибхога̄бха̄вато, анун̃н̃а̄тесуйева ча парибхогасамбхавато. дхаммада̄йа̄дасуттан̃четтха са̄дхакам̣.
вӣтара̄га̄ ева тан̣ха̄йа да̄сабйам̣ атӣтатта̄ са̄мино хутва̄ парибхун̃джантӣти а̄ха – ‘‘кхӣн̣а̄савасса парибхого са̄мипарибхого на̄ма̄’’ти. авӣтара̄га̄нан̃хи тан̣ха̄паравасата̄йа паччайапарибхоге са̄мибха̄во наттхи, тадабха̄вена вӣтара̄га̄нам̣ таттха са̄мибха̄во йатха̄ручипарибхогасамбхавато. татха̄ хи те пат̣икӯлампи аппат̣икӯла̄ка̄рена, аппат̣икӯлампи пат̣икӯла̄ка̄рена, тадубхайампи ваджджетва̄ аджджхупеккхана̄ка̄рена паччайе парибхун̃джанти, да̄йака̄нан̃ча маноратхам̣ пӯренти. йо пана̄йам̣ сӣлавато паччавеккхитапарибхого, со ин̣апарибхогасса паччанӣкатта̄ а̄н̣ан̣йапарибхого на̄ма хоти. йатха̄ хи ин̣а̄йико аттано ручийа̄ иччхитам̣ десам̣ гантум̣ на лабхати, евам̣ ин̣апарибхогайутто локато ¶ ниссаритум̣ на лабхатӣти таппат̣ипаккхатта̄ сӣлавато паччавеккхитапарибхого ‘‘а̄н̣ан̣йапарибхого’’ти вуччати, тасма̄ ниппарийа̄йато чатупарибхогавинимутто ¶ висум̣йева̄йам̣ парибхоготи ведитаббо. со идха висум̣ на вутто, да̄йаджджапарибхогейева ва̄ сан̇гахам̣ гаччхати. сӣлава̄пи хи има̄йа сиккха̄йа саманна̄гататта̄ ‘‘секхо’’твева вуччати. имесу парибхогесу са̄мипарибхого да̄йаджджапарибхого ча арийа̄нам̣ путхуджджана̄нан̃ча ват̣т̣ати, ин̣апарибхого на ват̣т̣ати. тхеййапарибхоге катха̄йева наттхи. катхам̣ панеттха са̄мипарибхого да̄йаджджапарибхого ча путхуджджана̄нам̣ самбхавати? упача̄равасена. йо хи путхуджджанассапи саллекхаппат̣ипаттийам̣ т̣хитасса паччайагедхам̣ паха̄йа таттха анупалиттена читтена парибхого, со са̄мипарибхого вийа хоти. сӣлавато пана паччавеккхитапарибхого да̄йаджджапарибхого вийа хоти да̄йака̄нам̣ маноратхасса авира̄дханато. калйа̄н̣апутхуджджанасса парибхоге ваттаббамева наттхи тасса секкхасан̇гахато. секкхасуттам̣ (сам̣. ни. 5.13) хетасса аттхасса са̄дхакам̣.
имасса бхиккхуноти аччхара̄сан̇гха̄таматтампи ка̄лам̣ меттачиттам̣ а̄севантасса бхиккхуно. амогхо рат̣т̣хапин̣д̣апарибхоготи ‘‘айам̣ паббаджито саман̣о бхиккхӯти а̄мисам̣ дента̄нам̣ та̄йа метта̄севана̄йа аттано санта̄не досамаласса ва̄ тадекат̣т̣ха̄нан̃ча па̄падхамма̄нам̣ пабба̄джанато вӯпасаманато сам̣са̄ре ча бхайасса самма̄ва иккхан̣ато аджджха̄сайасса ависам̣ва̄даненасса амогхо рат̣т̣хапин̣д̣апарибхого. махат̣т̣хийанти махаттхикам̣ маха̄пайоджанам̣. махаппхаланти випулаппхалам̣. маха̄нисам̣санти маха̄ниссандаппхалам̣. маха̄джутиканти маха̄нубха̄вам̣. маха̄виппха̄ранти маха̄виттха̄рам̣. еттха ча пат̣хамам̣ ка̄ран̣ам̣ метта̄севана̄йа тасса бхиккхуно са̄миа̄дибха̄вена рат̣т̣хапин̣д̣апарибхога̄рахата̄, дутийам̣ парехи диннасса да̄насса махат̣т̣хийабха̄вакаран̣ам̣. ко пана ва̄доти метта̄йа а̄севанаматтампи евам̣маха̄нубха̄вам̣, ко пана ва̄до бахулӣка̄ре, еттха ваттаббамева наттхӣ’’ти аттхо.
54. чатуттхе уппа̄дети вад̣д̣хетӣти еттха бха̄вана̄саддасса уппа̄данавад̣д̣ханаттхата̄ пуббе вутта̄ ева.
55. пан̃чаме ¶ имесу двӣсӯти чатуттхапан̃чамесу. ‘‘татийе вуттанайенева ведитабба’’нти ватва̄ татха̄ ведитаббатам̣ дассетум̣ – ‘‘йо хи а̄севатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тена а̄севана̄бха̄вана̄манасика̄ра̄нам̣ аттхависеса̄бха̄вама̄ха. йади евам̣ суттантасса десана̄ катханти а̄ха – ‘‘самма̄самбуддхо пана̄’’тиа̄ди. йа̄йа дхаммадха̄туйа̄ти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ама̄ха. тена хи дхамма̄нам̣ а̄ка̄рабхедам̣ н̃атва̄ таданурӯпам̣ екампи дхаммам̣ татха̄ вибхаджитва̄ бхагава̄ дассети. тӣхи кот̣т̣ха̄сехӣти ¶ а̄севана̄бха̄вана̄манасика̄рабха̄гехи. метта̄ хи саббаваттхуно метта̄йанавасена а̄нӣта̄ севана̄ а̄севана̄, тасса̄ вад̣д̣хана̄ бха̄вана̄, ависсаджджетва̄ манаси т̣хапанам̣ манасика̄ро.
56. чхат̣т̣хе анийамитавачанам̣ ‘‘име на̄ма̄’’ти нийаметва̄ авуттатта̄. нийамитавачанам̣ ‘‘акусала̄’’ти сарӯпенева вуттатта̄. асесато парийа̄динна̄ хонти аппакассапи акусалабха̄гасса аггахитасса абха̄вато. акусалам̣ бхаджантӣти акусалабха̄гийа̄. акусалапаккхе бхава̄ти акусалапаккхика̄. тена̄ха – ‘‘акусала̄йева̄’’тиа̄ди. пат̣хаматарам̣ гаччхатӣти пат̣хаматарам̣ паваттати, пат̣хамо падха̄но хутва̄ ваттатӣти аттхо. екуппа̄да̄дивасена хи екаджджхам̣ паваттама̄несу чатӯсу арӯпаккхандхесу айамева пат̣хамам̣ уппаджджатӣти идам̣ наттхи, локуттарамаггесу вийа пана пан̃н̃индрийасса, локийадхаммесу маниндрийасса пуретарасса бха̄во са̄тисайоти ‘‘саббете манопуббан̇гама̄’’ти вуттам̣. татха̄ хи абхидхаммепи (дха. са. 1) ‘‘йасмим̣ самайе ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хотӣ’’ти читтам̣ пуббан̇гамам̣ джет̣т̣хам̣ катва̄ десана̄ паватта̄. суттесупи вуттам̣ – ‘‘манопуббан̇гама̄ дхамма̄ (дха. па. 1, 2), чхадва̄ра̄дхипати ра̄джа̄’’ти (дха. па. ат̣т̣ха. 2.буддхавагго, еракапаттана̄гара̄джаваттху). тена̄ха – ‘‘ете хӣ’’тиа̄ди. тесам̣ мано уппа̄дакоти ча йадаггена мано сампайуттадхамма̄нам̣ джет̣т̣хако хутва̄ паваттати, тадаггена те атта̄нам̣ ануватта̄пенто те татха̄ уппа̄денто на̄ма хотӣти катва̄ вуттам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана читтасса джет̣т̣хакабха̄вамева сандха̄йа ра̄джагаманан̃н̃а̄йена сахуппаттипи пат̣хамуппатти вийа катва̄ вутта̄ти айаматтхо дассито. анвадева̄ти етенева читтасса кхан̣авасена пат̣хамуппаттийа̄ абха̄во дӣпитоти дат̣т̣хаббо. тенева̄ха – ‘‘екатойева̄ти аттхо’’ти.
57. саттаме ¶ чатубхӯмака̄пи кусала̄ дхамма̄ катхита̄ти ‘‘йе кечи кусала̄ дхамма̄’’ти анавасесапарийа̄да̄нато вуттам̣.
58. ат̣т̣хаме иданти лин̇гавипалла̄сена ниддесо, нипа̄тападам̣ ва̄ етам̣ ‘‘йадида’’нтиа̄дӣсу вийа̄ти а̄ха – ‘‘айам̣ пама̄доти аттхо’’ти. памаджджана̄ка̄роти пама̄да̄патти. читтасса воссагготи имесу еттакесу т̣ха̄несу сатийа̄ анигган̣хитва̄ читтасса воссаджджанам̣ сативирахо. воссагга̄нуппада̄нанти воссаггасса ану ану пада̄нам̣ пунаппунам̣ виссаджджанам̣. асаккаччакирийата̄ти етесам̣ да̄на̄дӣнам̣ кусаладхамма̄нам̣ паваттане пуггаласса ва̄ деййадхаммасса ва̄ асаккаччакирийа̄. сататабха̄во са̄таччам̣, са̄таччена кирийа̄ са̄таччакирийа̄, са̄йева са̄таччакирийата̄, на са̄таччакирийата̄ аса̄таччакирийата̄. анат̣т̣хитакирийата̄ти ¶ анит̣т̣хитакирийата̄ нирантарам̣ на анут̣т̣хитакирийата̄ ча. олӣнавуттита̄ти нирантаракаран̣асан̇кха̄тасса виппха̄расса абха̄вена олӣнавуттита̄. никкхиттачхандата̄ти кусалакирийа̄йа вӣрийачхандасса никкхиттабха̄во. никкхиттадхурата̄ти вӣрийадхурасса оропанам̣, осаккитама̄насата̄ти аттхо. анадхит̣т̣ха̄нанти кусалакаран̣е аппатит̣т̣хитабха̄во. анануйоготи анануйун̃джанам̣. кусаладхаммесу а̄севана̄дӣнам̣ абха̄во ана̄севана̄дайо. пама̄доти сарӯпаниддесо. памаджджана̄ти а̄ка̄раниддесо. памаджджитаттанти бха̄ваниддесо. париха̄йантӣти имина̄ пама̄дасса са̄ваджджатам̣ дассети. тайидам̣ локийа̄нам̣ васена, на локуттара̄нанти а̄ха – ‘‘уппанна̄…пе… ида’’нтиа̄ди.
59. наваме на памаджджати етена̄ти аппама̄до, пама̄дасса пат̣ипаккхо сатийа̄ авиппава̄со. аттхато ниччам̣ упат̣т̣хита̄йа сатийа̄ етам̣ на̄мам̣. пама̄до пана сатийа̄ сатисампаджан̃н̃асса ва̄ пат̣ипаккхабхӯто акусалачиттуппа̄до дат̣т̣хаббо. тена̄ха – ‘‘пама̄дасса пат̣ипаккхавасена виттха̄рато ведитаббо’’ти.
60. дасаме куччхитам̣ сӣдатӣти кусӣто да-ка̄расса та-ка̄рам̣ катва̄, тасса бха̄во косаджджам̣, а̄ласийанти аттхо.
аччхара̄сан̇гха̄таваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. вӣрийа̄рамбха̄диваггаван̣н̣ана̄
61. саттамасса ¶ ¶ пат̣хаме вӣра̄нам̣ камманти вӣрийам̣, видхина̄ ва̄ ӣрайитаббам̣ паваттетаббанти вӣрийам̣, тадева кусалакирийа̄йа падха̄нат̣т̣хена а̄рамбхо вӣрийа̄рамбхо. а̄раддхавӣрийата̄ паггахитавӣрийата̄ парипун̣н̣авӣрийата̄ти паччекам̣ вӣрийата̄саддо йоджетаббо.
62. дутийе махатӣ иччха̄ етасса̄ти махиччхо, тасса бха̄во махиччхата̄. маха̄висайо лобхо маха̄лобхо маханта̄нам̣ ваттхӯнам̣ бахӯнан̃ча абхигиджджханато. итарӣтара̄тиа̄дина̄ паббаджита̄нам̣ уппаджджанамахиччхата̄ вутта̄. пан̃чахи ка̄магун̣ехӣтиа̄ди гахат̣т̣ха̄нам̣ васена вуттам̣. иччха̄ти сабха̄ваниддесо. иччха̄гата̄ти иччха̄паватта̄. махиччхата̄ти маха̄иччхата̄. аттхато пана̄йам̣ ра̄го ева̄ти вуттам̣ – ‘‘ра̄го са̄ра̄го’’тиа̄ди.
63. татийе аппиччхасса̄ти еттха аппа-саддо абха̄ваттхо ‘‘аппа̄ба̄дхо хоти аппа̄тан̇ко’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.304) вийа̄ти а̄ха – ‘‘аниччхасса̄’’ти. локе па̄кат̣асса хи аккхирогакуччхирога̄дибхедасса а̄ба̄дхасса абха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘аппа̄ба̄дхо’’ти вуттам̣. ида̄ни вуттамеваттхам̣ па̄кат̣атарам̣ ка̄тум̣ ‘‘еттха хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. бйан̃джанам̣ са̄васесам̣ вийа париттакепи аппасаддасса диссама̄натта̄. аттхо пана ниравасесо саббасо паччайиччха̄йа абха̄васса адхиппетатта̄. тена̄ха – ‘‘на хӣ’’тиа̄ди.
иччха̄йа абха̄венева аппиччхо на̄ма хотӣти имаматтхам̣ пака̄рантарена дӣпетум̣ – ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. атриччхата̄ на̄ма атра атра иччха̄. асантагун̣асамбха̄ваната̄йа па̄па̄ ла̄мика̄ нихӣна̄ иччха̄ па̄пиччхата̄. йа̄йа паччайуппа̄данаттхам̣ аттани виджджама̄нагун̣е самбха̄вети, паччайа̄нам̣ пат̣иггахан̣е ча на маттам̣ джа̄на̄ти, айам̣ махиччхата̄. асантагун̣асамбха̄ваната̄ти аттани авиджджама̄на̄нам̣ гун̣а̄нам̣ виджджама̄на̄нам̣ вийа паресам̣ пака̄сана̄. сантагун̣асамбха̄ваната̄ти иччха̄ча̄ре т̣хатва̄ аттани виджджама̄насӣладхутадхамма̄дигун̣авибха̄вана̄. та̄дисассапи пат̣иггахан̣е аматтан̃н̃ута̄пи хоти, са̄пи абхидхамме а̄гата̄йева̄ти самбандхо. дуссантаппайоти дуттаппайо.
атилӯкхабха̄ванти ¶ паттачӣваравасена ативийа лӯкхабха̄вам̣. тадасса дисва̄ манусса̄ ‘‘айам̣ аман̇галадивасо ¶ , сумбхакасиниддхапаттачӣваро аййо пуббан̇гамо ка̄таббо’’ти чинтетва̄, ‘‘бханте, тхокам̣ бахи хотха̄’’ти а̄хам̣су. уммуджджӣти манусса̄нам̣ аджа̄нанта̄нам̣йева патхавийам̣ нимуджджитва̄ ган̣хантойева уммуджджи. йади тхеро ‘‘кхӣн̣а̄савабха̄вам̣ джа̄нантӯ’’ти иччхеййа, на нам̣ манусса̄ ‘‘бахи хотха̄’’ти вадеййум̣, кхӣн̣а̄сава̄нам̣ пана татха̄читтамева на уппаджджеййа.
аппиччхата̄падха̄нам̣ пуггала̄дхит̣т̣ха̄нам̣ чатуббидхаиччха̄пабхедам̣ дассетва̄ пунапи пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена чатуббидхам̣ иччха̄бхедам̣ дассенто ‘‘апаропи чатуббидхо аппиччхо’’тиа̄дима̄ха. паччайааппиччхоти паччайесу иччха̄рахито. дхутан̇гааппиччхоти дхутагун̣асамбха̄вана̄йа иччха̄рахито. парийаттиаппиччхоти бахуссутасамбха̄вана̄йа иччха̄рахито. адхигамааппиччхоти ‘‘арийо’’ти самбха̄вана̄йа иччха̄рахито. да̄йакасса васанти аппам̣ ва̄ йам̣ да̄тука̄мо бахум̣ ва̄ти да̄йакасса читтасса васам̣, аджджха̄сайанти аттхо. деййадхаммасса васанти деййадхаммасса абахубха̄вам̣. аттано тха̄манти аттано пама̄н̣ам̣. йаттакена атта̄ йа̄пети, таттакассева гахан̣ам̣. йади хӣтиа̄ди сан̇кхепато вуттасса аттхасса виваран̣ам̣. пама̄н̣енева̄ти йа̄панаппама̄н̣енева.
екабхиккхупи на̄н̃н̃а̄сӣти соса̄никаватте саммадева ваттитатта̄ екопи бхиккху на ан̃н̃а̄си. аббокин̣н̣анти авиччхедам̣. дутийо мам̣ джа̄неййа̄ти дутийо саха̄йабхӯтопи йатха̄ мам̣ джа̄нитум̣ на саккун̣еййа, татха̄ сат̣т̣хи васса̄ни нирантарам̣ суса̄не васа̄ми, тасма̄ ахам̣ ахо соса̄никуттамо. упака̄ро хутва̄ти уггахапарипуччха̄дӣхи парийаттидхаммавасена упака̄ро хутва̄. дхаммакатха̄йа джанападам̣ кхобхетва̄ти ломахам̣санаса̄дхука̄рада̄начелуккхепа̄дивасена саннипатитам̣ итаран̃ча ‘‘катхам̣ ну кхо аппам̣ аййасса сантике дхаммам̣ сосса̄ма̄’’ти кола̄халавасена маха̄джанам̣ кхобхетва̄? йади тхеро бахуссутабха̄вам̣ джа̄на̄петум̣ иччхеййа, пуббева джанападам̣ кхобхенто дхаммам̣ катхеййа. гатоти ‘‘айам̣ со, йена раттийам̣ дхаммакатха̄ ката̄’’ти джа̄нанабха̄вена парийаттиаппиччхата̄йа пура̄рун̣а̄ва гато.
тайо ¶ кулапутта̄ вийа̄ти па̄чӣнавам̣сада̄йе са̄маггива̄сам̣вут̣т̣ха̄ ануруддхо, нандийо, кимилоти име тайо кулапутта̄ вийа. етесупи хи ануруддхаттхерена бхагавата̄ ‘‘аттхи пана во ануруддха̄ евам̣ аппаматта̄нам̣ а̄та̄пӣнам̣ пахитатта̄нам̣ вихаранта̄нам̣ уттаримануссадхаммо аламарийан̃а̄н̣адассанависесо адхигато пха̄сувиха̄ро’’ти (ма. ни. 1.328) пут̣т̣хена ‘‘идха пана майам̣, бханте, йа̄вадева а̄кан̇кха̄ма, вивиччева ка̄мехи вивичча акусалехи дхаммехи савитаккам̣ савича̄рам̣ вивекаджам̣ пӣтисукхам̣ пат̣хамам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихара̄ма̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.328) анупуббавиха̄расама̄паттӣсу ¶ а̄рочита̄су итаре тхера̄ на иччхим̣су. татха̄ хи те пакканте бхагавати а̄йасмантам̣ ануруддхам̣ етадавочум̣ – ‘‘кинну майам̣ а̄йасмато ануруддхасса евама̄рочимха ‘има̄сан̃ча има̄сан̃ча виха̄расама̄паттӣнам̣ майам̣ ла̄бхино’ти? йам̣ но а̄йасма̄ ануруддхо бхагавато саммукха̄пи а̄сава̄нам̣ кхайам̣ пака̄сетӣ’’ти? гхат̣ӣка̄ропи аттано арийабха̄ве кикисса ран̃н̃о бхагавата̄ а̄рочите на аттамано ахоси? тена̄ха – ‘‘гхат̣ӣка̄ракумбхака̄ро вийа̄’’ти. имасмим̣ панаттхети ‘‘йатхайидам̣, бхиккхаве, аппиччхата̄’’ти вутте аппиччхата̄сан̇кха̄те аттхе. балаваалобхена̄ти дал̣хатараппаваттикена алобхена.
64. чатуттхе наттхи етасса сантут̣т̣хӣти асантут̣т̣хи, тасса бха̄во асантут̣т̣хита̄. там̣ пана сарӯпато дассенто ‘‘асантут̣т̣хе пуггале…пе… лобхо’’ти а̄ха. севантасса̄тиа̄дӣни ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄ни.
65-67. пан̃чаме туссанам̣ тут̣т̣хи, самам̣, сакена, сантена ва̄ тут̣т̣хи етасса̄ти сантут̣т̣хи, тасса бха̄во сантут̣т̣хита̄. йасса сантосасса аттхита̄йа бхиккху ‘‘сантут̣т̣хо’’ти вуччати, там̣ дассенто ‘‘итарӣтарапаччайасантосена саманна̄гатасса̄’’ти а̄ха – чӣвара̄дике йаттха каттхачи каппийе паччайе сантуссанена саман̇гӣбхӯтасса̄ти аттхо. атха ва̄ итарам̣ вуччати хӣнам̣ пан̣ӣтато ан̃н̃атта̄, татха̄ пан̣ӣтампи итарам̣ хӣнато ан̃н̃атта̄. апеккха̄сиддха̄ хи итарата̄. ити йена дхаммена хӣнена ва̄ пан̣ӣтена ва̄ чӣвара̄дипаччайена сантуссати, со татха̄ паватто алобхо итарӣтарапаччайасантосо, тена саманна̄гатасса ¶ . йатха̄ла̄бхам̣ аттано ла̄бха̄нурӯпам̣ сантосо йатха̄ла̄бхасантосо. сесапададвайепи есева найо. лаббхатӣти ва̄ ла̄бхо, йо йо ла̄бхо йатха̄ла̄бхо, тена сантосо йатха̄ла̄бхасантосо. баланти ка̄йабалам̣. са̄руппанти бхиккхуно ануччхавиката̄.
йатха̄ладдхато ан̃н̃асса апаттхана̄ на̄ма сийа̄ аппиччхата̄пи паваттиа̄ка̄роти тато винивечитамева сантосасса сарӯпам̣ дассенто ‘‘лабхантопи на ган̣ха̄тӣ’’ти а̄ха. там̣ париваттетва̄ пакатидуббала̄дӣнам̣ гаручӣварам̣ апха̄субха̄ва̄вахам̣ сарӣракхеда̄вахан̃ча хотӣти пайоджанавасена на атриччхата̄дивасена там̣ париваттетва̄ лахукачӣварапарибхого сантосавиродхи на хотӣти а̄ха – ‘‘лахукена йа̄пентопи сантут̣т̣хова хотӣ’’ти. махаггхачӣварам̣ бахӯни ва̄ чӣвара̄ни лабхитва̄ та̄ни виссаджджетва̄ тадан̃н̃асса гахан̣ам̣ йатха̄са̄руппанайе т̣хитатта̄ на сантосавиродхӣти а̄ха – ‘‘тесам̣…пе… дха̄рентопи сантут̣т̣хова хотӣ’’ти. евам̣ сесапаччайесупи йатха̄са̄руппаниддесе ¶ апи-саддаггахан̣е адхиппа̄йо ведитаббо. муттахарӣтаканти гомуттапарибха̄витам̣, пӯтибха̄вена ва̄ чхад̣д̣итам̣ харӣтакам̣. буддха̄дӣхи ван̣н̣итанти аппиччхата̄сантут̣т̣хӣсу бхиккхӯ нийоджетум̣ ‘‘пӯтимуттабхесаджджам̣ нисса̄йа паббаджджа̄’’тиа̄дина̄ (маха̄ва. 73, 128) буддха̄дӣхи пасаттхам̣. парамасантут̣т̣хова хоти парамена уккам̣сагатена сантосена саманна̄гататта̄. йатха̄са̄руппасантосова агготи таттха таттха бхиккху са̄руппам̣йева нисса̄йа сантуссанавасена паваттанато агго. чхат̣т̣хасаттамесу наттхи ваттаббам̣.
68-69. ат̣т̣хаманавамесу на сампаджа̄на̄тӣти асампаджа̄но, тасса бха̄во асампаджан̃н̃ам̣. вуттаппат̣ипаккхена сампаджан̃н̃ам̣ ведитаббам̣.
70. дасаме па̄памитта̄ девадаттасадиса̄. те хи хӣна̄ча̄рата̄йа, дуккхасса ва̄ сампа̄паката̄йа ‘‘па̄па̄’’ти вуччанти. тена̄ка̄рена паватта̄нанти йо па̄памиттасса кханти ручи адхимутти таннинната̄там̣сампаван̇ката̄диа̄ка̄ро, тена̄ка̄рена паватта̄нам̣. чатуннам̣ кхандха̄намеветам̣ на̄манти чатуннам̣ арӯпаккхандха̄нам̣ ¶ ‘‘па̄памиттата̄’’ти етам̣ на̄мам̣. йасма̄ ассаддхийа̄дипа̄падхаммасаманна̄гата̄ пуггала̄ висесато па̄па̄ пун̃н̃адхаммавимоккхата̄йа, те йасса митта̄ саха̄йа̄, со па̄памитто, тасса бха̄во па̄памиттата̄. тена̄ха – ‘‘йе те пуггала̄ ассаддха̄’’тиа̄ди.
вӣрийа̄рамбха̄диваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. калйа̄н̣амитта̄диваггаван̣н̣ана̄
71. ат̣т̣хамасса ¶ пат̣хаме буддха̄, са̄рипутта̄дайо ва̄ калйа̄н̣амитта̄. вуттапат̣ипаккханайена̄ти ‘‘па̄памиттата̄’’ти паде вуттасса пат̣ипаккханайена.
72-73. дутийе йоготи саман̇гӣбха̄во. пайоготи пайун̃джанам̣ пат̣ипатти. айоготи асаман̇гӣбха̄во. аппайоготи аппайун̃джанам̣ аппат̣ипатти. ануйогена̄ти ануйогахету.
74. чатуттхе буджджханакасаттасса̄ти чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ пат̣ивиджджханакапуггаласса. ан̇габхӯта̄ти тассева пат̣иведхасса ка̄ран̣абхӯта̄. еттха ча чатта̄ри арийасачча̄ни буджджхати, ан̃н̃а̄н̣анидда̄йа ва̄пи буджджхатӣти бодхӣти ладдхана̄мо арийаса̄вако буджджханакасатто, тасса буджджханакасаттасса. бодхийа̄ти тасса̄ дхаммаса̄маггисан̇кха̄та̄йа бодхийа̄. буджджханат̣т̣хена бодхийо, бодхийо ева саччасампат̣ибодхасса ан̇га̄ти вуттам̣. ‘‘буджджхантӣти боджджхан̇га̄’’ти. випассана̄дӣнам̣ ка̄ран̣а̄нам̣ буджджхитабба̄нан̃ча сачча̄нам̣ анурӯпам̣ буджджханато анубуджджхантӣти боджджхан̇га̄, пат̣имукхам̣ паччаккхабха̄вена абхимукхам̣ буджджханато пат̣ибуджджхантӣти боджджхан̇га̄, самма̄ авипарӣтато буджджханато самбуджджхантӣти боджджхан̇га̄ти евам̣ аттхависесадӣпакехи упасаггехи анубуджджхантӣтиа̄ди вуттам̣. бодхисаддо саббависесайуттам̣ буджджханаса̄ман̃н̃ена сан̇ган̣ха̄ти. бодха̄йа сам̣ваттантӣти имина̄ тасса̄ дхаммаса̄маггийа̄ буджджханасса екантака̄ран̣атам̣ дассети. евам̣ панетам̣ падам̣ вибхаттамева̄ти вуттаппака̄рена етам̣ ‘‘боджджхан̇га̄’’ти (пат̣и. ма. 2.17) падам̣ ниддесе пат̣исамбхида̄магге вибхаттамева.
75. пан̃чаме ¶ йа̄тха̄васарасабхӯмӣти йа̄тха̄вато сакиччакаран̣абхӯми. са̄ти йа̄тха̄васарасабхӯми. випассана̄ти балававипассана̄. кечи ‘‘бхан̇ган̃а̄н̣ато пат̣т̣ха̄йа̄’’ти ваданти. випассана̄йа па̄дакаджджха̄не ча сатиа̄дайо боджджхан̇гапаккхика̄ ева парийа̄йабодхипаккхийабха̄вато. таттха̄тиа̄ди чатуббидха̄нам̣ боджджхан̇га̄нам̣ бхӯмивибха̄гадассанам̣.
76. чхат̣т̣хе тесам̣ антарети тесам̣ бхиккхӯнам̣ антаре. ка̄мам̣ сан̇гӣтиа̄рул̣хавасена аппакамидам̣ суттападам̣, бхагава̄ панеттха саннипатитапариса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ виттха̄рикам̣ каротӣти катва̄ идам̣ вуттам̣ – ‘‘махатӣ десана̄ бхависсатӣ’’ти. га̄манигама̄дикатха̄ наттхӣти тасса̄ катха̄йа атираччха̄накатха̄бха̄вама̄ху ¶ . татха̄ хи са̄ пуббе бахун̃а̄тикам̣ ахоси бахупаккхам̣, ида̄ни аппан̃а̄тикам̣ аппапаккханти аниччата̄мукхена ниййа̄никапаккхика̄ джа̄та̄. ета̄йа̄ти йатха̄вутта̄йа париха̄нийа̄. патикит̣т̣ханти нихӣнам̣. мама са̄санети идам̣ каммассакатаджджха̄напан̃н̃а̄нампи висесанамева. тадубхайампи хи ба̄хирака̄нам̣ таппан̃н̃а̄двайато са̄тисайамева саббан̃н̃убуддха̄нам̣ десана̄йа ладдхависесато виват̣т̣ӯпаниссайато ча.
77. саттаме тесам̣ читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ти татха̄ катхента̄нам̣ тесам̣ бхиккхӯнам̣ таттха упагаманена аттано десана̄йа бха̄джанабхӯтам̣ читтаппаваттим̣ н̃атва̄. каммассаката̄дӣти а̄дисаддена джха̄напан̃н̃а̄дӣнам̣ чатуннампи пан̃н̃а̄нам̣ гахан̣ам̣.
78-80. ат̣т̣хама̄дӣсу хет̣т̣ха̄ вуттанайенева̄ти ‘‘йа̄ еса мама са̄сане’’тиа̄дина̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева. сесаметтха утта̄наттхамева.
калйа̄н̣амитта̄диваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
81-82. наваме вагге наттхи ваттаббам̣.
10. дутийапама̄да̄диваггаван̣н̣ана̄
98-115. дасаме ¶ вагге аджджхаттасанта̄не бхавам̣ аджджхаттикам̣. аджджхаттасанта̄нато бахиддха̄ бхавам̣ ба̄хирам̣. вуттапат̣ипаккханайена̄ти ‘‘авина̄са̄йа̄’’ти евама̄дина̄ аттхо гахетаббо. чатуккот̣икети ‘‘ануйого акусала̄нам̣ ¶ , анануйого кусала̄нам̣, ануйого кусала̄нам̣, анануйого акусала̄на’’нти (а. ни. 1.96) евам̣ парийоса̄насутте а̄гатанайам̣ гахетва̄ ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣ екадхаммампи саманупасса̄мӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 1.11) а̄гатасутта̄нам̣ саман̃н̃а̄ джа̄та̄.
130. суттантанайе йатха̄чодана̄ сам̣килесадхамма̄нам̣ випарийесанам̣, там̣там̣дхаммакот̣т̣ха̄са̄нан̃ча ӯнато адхикато ча паведанам̣ адхаммам̣ дхаммоти дӣпанам̣. тесам̣йева пана авипарӣтато анӯна̄дхикато ча паведанам̣ дхаммам̣ дхаммоти дӣпанам̣. евам̣ винайаппат̣ипаттийа̄ айатха̄видхиппаведанам̣ адхаммам̣ дхаммоти дӣпанам̣. йатха̄видхиппаведанам̣ дхаммам̣ дхаммоти дӣпанам̣. суттантанайена пан̃чавидхо сам̣варавинайо паха̄навинайо ча винайо, таппат̣ипаккхена авинайо. винайанайена ваттхусампада̄дина̄ йатха̄видхиппат̣ипатти ева винайо, таббипарийа̄йена авинайо ведитаббо. тим̣са ниссаггийа̄ па̄читтийа̄ти еттха ити-саддо а̄дйаттхо. тена двенавути па̄читтийа̄, чатта̄ро па̄т̣идесанийа̄, сатта адхикаран̣асаматха̄ти имесам̣ сан̇гахо. екатим̣са ниссаггийа̄ти еттха ‘‘тенавути па̄читтийа̄’’тиа̄дина̄ ваттаббам̣. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
адхигантаббато адхигамо, маггапхала̄ни. нибба̄нам̣ пана антарадха̄на̄бха̄вато идха на гайхати. пат̣ипаджджанам̣ пат̣ипатти, сиккхаттайасама̄його. пат̣ипаджджитаббато ва̄ пат̣ипатти. парийа̄пун̣итаббато парийатти, пит̣акаттайам̣. маггаггахан̣ена гахита̄пи татийавиджджа̄чхат̣т̣ха̄бхин̃н̃а̄ виджджа̄бхин̃н̃а̄са̄ман̃н̃ато ‘‘тиссо виджджа̄ чха абхин̃н̃а̄’’ти пунапи гахита̄. тато парам̣ чха абхин̃н̃а̄ти вассасахассато парам̣ чха абхин̃н̃а̄ ниббаттетум̣ сакконти, на пат̣исамбхида̄ти адхиппа̄йо. татоти абхин̃н̃а̄ка̄лато паччха̄. та̄ти абхин̃н̃а̄йо. пуббабха̄ге джха̄насинеха̄бха̄вена кевала̄йа випассана̄йа т̣хатва̄ аггапхалаппатта̄ суккхавипассака̄ на̄ма, маггаккхан̣е пана ‘‘джха̄насинехо наттхӣ’’ти на ваттаббо ‘‘саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ бха̄ветӣ’’ти (а. ни. 4.170) вачанато. паччхимакасса̄ти саббапаччхимасса. кин̃ча̄пи арийо апариха̄надхаммо ¶ ¶ , сота̄паннасса пана уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ адхигатадхаммо уппанно на̄ма наттхи, паччайаса̄маггийа̄ асати йа̄ва упаривисесам̣ ниббаттетум̣ на сакконти, та̄ва адхигамасса асамбхаво ева̄ти а̄ха – ‘‘сота̄паннасса…пе… на̄ма хотӣ’’ти. тассидам̣ мануссалокавасена вуттанти дат̣т̣хаббам̣.
на чодентӣти ан̃н̃аман̃н̃асмим̣ виджджама̄нам̣ досам̣ джа̄нанта̄пи на чоденти на са̄ренти. акуккуччака̄ хонтӣти куккуччам̣ на уппа̄денти. ‘‘асаккаччака̄рино хонтӣ’’ти ча пат̣ханти, са̄тхаликата̄йа сиккха̄су асаккаччака̄рино хонтӣти аттхо. бхиккхӯнам̣ сатепи сахассепи дхарама̄нети идам̣ ба̄хуллавасена вуттам̣. антимаваттхуанаджджха̄паннесу катипайаматтесупи бхиккхӯсу дхарантесу, екасмим̣ ва̄ дхаранте пат̣ипатти анантарахита̄ ева на̄ма хоти. тенева̄ха – ‘‘паччхимакасса…пе… антарахита̄ хотӣ’’ти.
антева̄сике гахетунти антева̄сике сан̇гахетум̣. аттхавасена̄ти ат̣т̣хакатха̄васена. маттхакато пат̣т̣ха̄йа̄ти упарито пат̣т̣ха̄йа. упосатхаккхандхакаматтанти винайама̄тика̄па̄л̣има̄ха. а̄л̣авакапан̃ха̄дӣнам̣ вийа девесу парийаттийа̄ паватти аппама̄н̣анти а̄ха – ‘‘мануссесӯ’’ти.
от̣т̣хат̣т̣хиван̣н̣анти от̣т̣ха̄нам̣ ат̣т̣хиван̣н̣ам̣, дантакаса̄вам̣ екам̣ ва̄ две ва̄ ва̄ре раджитва̄ дантаван̣н̣ам̣ катва̄ дха̄рентӣти вуттам̣ хоти. кесесу ва̄ аллӣйа̄пентӣти тена ка̄са̄вакхан̣д̣ена кесе бандханта̄ аллӣйа̄пенти. бхиккхуготтасса абхибхаванато вина̄санато готрабхуно. атха ва̄ готтам̣ вуччати са̄дха̄ран̣ам̣ на̄мам̣, маттасаддо луттаниддит̣т̣хо, тасма̄ ‘‘саман̣а̄’’ти готтаматтам̣ анубхаванти дха̄рентӣти готрабхуно, на̄маматтасаман̣а̄ти аттхо. ка̄са̄вагатакан̣т̣хата̄йа, ка̄са̄ваггахан̣ахетууппаджджанакасоката̄йа ва̄ ка̄са̄вакан̣т̣ха̄. сан̇гхагатанти сан̇гхам̣ уддисса диннатта̄ сан̇гхагатам̣. там̣ сарӣранти там̣ дха̄тусарӣрам̣.
тенева̄ти парийаттиантарадха̄намӯлакатта̄ ева итараантарадха̄насса. сакко девара̄джа̄ чха̄такабхайе паратӣрагамана̄йа бхиккхӯ уссуккамака̄сӣти адхиппа̄йо. нети убхайепи пам̣сукӯликаттхере дхаммакатхикаттхере ча. тхера̄ти таттха т̣хита̄ саккхибхӯта̄ тхера̄. дхаммакатхикаттхера̄ ‘‘йа̄ва тит̣т̣ханти ¶ суттанта̄…пе… йогаккхема̄ на дхам̣сатӣ’’ти идам̣ суттам̣ а̄харитва̄ ‘‘суттанте раккхите санте, пат̣ипатти хоти раккхита̄’’ти имина̄ вачанена пам̣сукӯликаттхере аппат̣ибха̄не акам̣су ¶ . ида̄ни парийаттийа̄ анантарадха̄намева итаресам̣ анантарадха̄нахетӯти имаматтхам̣ бйатирекато анвайато ча упама̄хи вибха̄ветум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. там̣ сувин̃н̃еййамева.
дутийапама̄да̄диваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
140-150. ека̄дасамадва̄дасамавагга̄ сувин̃н̃еййа̄ ева.
13. екапуггалаваггаван̣н̣ана̄
170. екапуггаласса̄ти ¶ екапуггалаваггасса. тена̄ха – ‘‘пат̣хаме’’ти. екоти ган̣анапариччхедо, тато ева дутийа̄дипат̣иккхепаттхо. падха̄на̄саха̄йаттхопи екасаддо хотӣти танниваттанаттхам̣ ‘‘ган̣анапариччхедо’’ти а̄ха. саммутийа̄ десана̄ саммутидесана̄. параматтхасса десана̄ параматтхадесана̄. таттха̄ти саммутипараматтхадесана̄су, на саммутипараматтхесу. тена̄ха – ‘‘еварӯпа̄ саммутидесана̄, еварӯпа̄ параматтхадесана̄’’ти. татридам̣ саммутипараматтха̄нам̣ лаккхан̣ам̣ – йасмим̣ бхинне, буддхийа̄ ва̄ авайававиниббхоге кате на там̣саман̃н̃а̄, са̄ гхат̣апат̣а̄диппабхеда̄ саммути, таббипарийа̄йена параматтха̄. на хи каккхал̣апхусана̄дисабха̄ве со найо лаббхати. таттха рӯпа̄дидхаммасамӯхам̣ санта̄навасена паваттама̄нам̣ упа̄да̄йа пуггалавоха̄роти пуггалоти саммутидесана̄. сесападесупи есева найо. уппа̄давайаванто сабха̄вадхамма̄ на ничча̄ти аничча̄ти а̄ха – ‘‘аниччанти параматтхадесана̄’’ти. еса найо сесападесупи. нану кхандхадесана̄пи саммутидесана̄ва. ра̄сат̣т̣хо ва̄ хи кхандхат̣т̣хо кот̣т̣ха̄сат̣т̣хо ва̄ти? саччаметам̣, айам̣ пана кхандхасаман̃н̃а̄ пхасса̄дӣсу паваттатаджджа̄пан̃н̃атти вийа параматтхасанниссайа̄ тасса а̄саннатара̄, пуггаласаман̃н̃а̄дайо вийа на дӯрети параматтхасан̇гаха̄ вутта̄. кхандхасӣсена ва̄ тадупа̄да̄насабха̄вадхамма̄ ева гахита̄. нану ча сабха̄вадхамма̄ саббепи саммутимукхенева десанам̣ а̄роханти, на самукхена̄ти сабба̄пи десана̄ саммутидесана̄ва сийа̄ти? найидамевам̣, десетаббадхаммавибха̄гена десана̄вибха̄гасса адхиппетатта̄. на хи саддо кеначи паваттинимиттена вина̄ аттхам̣ пака̄сетӣти.
саммутивасена ¶ десанам̣ сутва̄ти ‘‘идхекаччо пуггало аттантапо хоти аттапарита̄па̄нуйогамануйутто’’тиа̄дина̄ (пу. па. 174) саммутимукхена паваттитадесанам̣ сутамайан̃а̄н̣уппа̄давасена сутва̄. аттхам̣ пат̣ивиджджхитва̄ти тадануса̄рена чатусаччасан̇кха̄там̣ аттхам̣ саха випассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа пат̣ивиджджхитва̄. мохам̣ паха̄йа̄ти тадекат̣т̣хакилесехи саддхим̣ анавасесам̣ мохам̣ паджахитва̄. висесанти аггапхаланибба̄насан̇кха̄там̣ висесам̣. тесанти та̄диса̄нам̣ венеййа̄нам̣. параматтхавасена̄ти ‘‘пан̃чима̄ни, бхиккхаве, индрийа̄нӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 5.471-476 а̄дайо) параматтхадхаммавасена. сесам̣ анантаранайе вуттасадисамева.
татра̄ти тассам̣ саммутивасена параматтхавасена ча десана̄йам̣. десабха̄са̄кусалоти на̄на̄десабха̄са̄су ¶ кусало. тин̣н̣ам̣ веда̄нанти нидассанаматтам̣, тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ сиппуггахан̣ат̣т̣ха̄на̄нампӣти адхиппа̄йо. тенева сиппуггахан̣ам̣ парато ваккхати. сиппа̄ни ва̄ виджджа̄т̣т̣ха̄набха̄вена ведантогадха̄ни катва̄ ‘‘тин̣н̣ам̣ веда̄на’’нти вуттам̣. катхетаббабха̄вена т̣хита̄ни, на каттхачи санничитабха̄вена̄ти веда̄нампи катхетаббабха̄венева т̣ха̄нам̣ дӣпенто ‘‘гуха̄ тӣн̣и нихита̄ на гайхантӣ’’тиа̄димиччха̄ва̄дам̣ пат̣иккхипати. на̄на̄видха̄ десабха̄са̄ етесанти на̄на̄десабха̄са̄.
парамо уттамо аттхо параматтхо, дхамма̄нам̣ йатха̄бхӯтасабха̄во. локасан̇кетаматтасиддха̄ саммути. йади евам̣ катхам̣ саммутикатха̄йа саччата̄ти а̄ха – ‘‘локасаммутика̄ран̣а̄’’ти, локасаман̃н̃ам̣ нисса̄йа паваттанатоти аттхо. локасаман̃н̃а̄ хи абхинивесена вин̃н̃еййа̄, на̄н̃н̃а̄пана̄ екаччасса сутасса са̄вана̄ вийа на муса̄ анатидха̄витаббато тасса̄. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘джанападанируттим̣ на̄бхинивесеййа, саман̃н̃ам̣ на̄тидха̄вайе’’ти. дхамма̄нанти сабха̄вадхамма̄нам̣. бхӯтака̄ран̣а̄ти йатха̄бхӯтака̄ран̣а̄ йатха̄бхӯтам̣ нисса̄йа паваттанато. саммутим̣ вохарантасса̄ти ‘‘пуггало, сатто’’тиа̄дина̄ локасаман̃н̃ам̣ катхентасса.
хироттаппадӣпанаттханти локапа̄ланакичче хироттаппадхамме киччато пака̄сетум̣. тесан̃хи киччам̣ саттасанта̄не ева па̄кат̣ам̣ хотӣти пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа катха̄йа там̣ ваттаббам̣. еса найо сесесупи. йасмин̃хи ¶ читтуппа̄де каммам̣ уппаннам̣, там̣санта̄не ева тасса пхаласса уппатти каммассаката̄. еван̃хи катавин̃н̃а̄н̣ана̄со аката̄гамо ча наттхӣти са̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа ева десана̄йа дӣпетабба̄. техи саттехи ка̄таббапун̃н̃акирийа̄ паччаттапурисака̄ро. сопи санта̄навасена нит̣т̣хапетаббато пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа ева катха̄йа дӣпетаббо. а̄нантарийадӣпанаттханти чутианантарам̣ пхалам̣ анантарам̣ на̄ма, тасмим̣ анантаре нийутта̄ни там̣ниббаттанена анантаракаран̣асӣла̄ни, анантаракаран̣апайоджана̄ни ва̄ти а̄нантарийа̄ни, ма̄тугха̄та̄дӣни, тесам̣ дӣпанаттхам̣. та̄нипи хи санта̄навасена нит̣т̣хапетаббато ‘‘ма̄тарам̣ джӣвита̄ воропетӣ’’тиа̄дина̄ (пат̣т̣ха̄. 1.1.423) пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа ева катха̄йа дӣпетабба̄ни, татха̄ ‘‘со метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихаратӣ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.556; 3.308; ма. ни. 1.77; 2.309; 3.230; вибха. 642-643) ‘‘со анекавихитам̣ пуббенива̄сам̣ ануссарати екампи джа̄ти’’нтиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.244-245; ма. ни. 1.148, 384, 431; па̄ра̄. 12), ‘‘аттхи даккхин̣а̄ да̄йакато висуджджхати, но пат̣игга̄хакато’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 3.381) ча паватта̄ брахмавиха̄рапуббенива̄садаккхин̣а̄висуддхикатха̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ ¶ ева катва̄ дӣпетабба̄ саттасанта̄нависайатта̄. ‘‘ат̣т̣ха пурисапуггала̄ (сам̣. ни. 1.249) на самайавимутто пуггало’’тиа̄дина̄ (пу. па. 2) ча параматтхакатхам̣ катхентопи локасаммутийа̄ аппаха̄наттхам̣ пуггалакатхам̣ катхети. етена вутта̄васеса̄йа катха̄йа пуггала̄дхит̣т̣ха̄набха̄ве пайоджанам̣ са̄ман̃н̃авасена сан̇гахитанти дат̣т̣хаббам̣. ка̄ман̃четам̣ саббам̣ апарин̃н̃а̄таваттхука̄нам̣ васена вуттам̣, парин̃н̃а̄таваттхука̄нампи пана евам̣ десана̄ сукха̄ваха̄ хоти.
екапуггалоти висит̣т̣хасама̄ча̄ра̄пассайавирахито екапуггало. буддха̄нан̃хи сӣла̄дигун̣ена садеваке локе висит̣т̣хо на̄ма кочи наттхи, татха̄ садисопи сама̄нака̄ле. тена̄ха – ‘‘на имасмим̣ локе парасмим̣ ва̄ пана буддхена сет̣т̣хо садисо ча виджджатӣ’’ти (ви. ва. 1047; катха̄. 799), тасма̄ садисопи кочи наттхи. хӣнопи апассайабхӯто наттхева. тена вуттам̣ – ‘‘висит̣т̣хасама̄ча̄ра̄пассайавирахито екапуггало’’ти. йе ¶ ча сӣла̄дигун̣ехи наттхи етесам̣ сама̄ти асама̄, пуримака̄ самма̄самбуддха̄. техи само маджджхе бхиннасуван̣н̣анеккхам̣ вийа ниббисит̣т̣хоти асамасамат̣т̣хенапи екапуггало ан̃н̃асса та̄дисасса абха̄ва̄. тена вуттам̣ – ‘‘асадисат̣т̣хена̄’’тиа̄ди.
сатталоко адхиппето саттаника̄йе уппаджджанато. мануссалоке ева уппаджджати девабрахмалока̄нам̣ буддха̄нам̣ уппаттийа̄ анока̄сабха̄вато. ка̄мадевалоке та̄ва нуппаджджати брахмачарийава̄сасса ат̣т̣ха̄набха̄вато татха̄ аначчхарийабха̄вато. аччхарийадхамма̄ хи буддха̄ бхагаванто. тесам̣ са̄ аччхарийадхаммата̄ деваттабха̄ве т̣хита̄нам̣ локе на па̄кат̣а̄ хоти йатха̄ мануссабхӯта̄нам̣. девабхӯте хи самма̄самбуддхе диссама̄нам̣ буддха̄нубха̄вам̣ дева̄нубха̄ватова локе дахати, на буддха̄нубха̄вато. татха̄ сати ‘‘айам̣ самма̄самбуддхо’’ти на̄дхимуччати на сампасӣдати, иссаракуттагга̄хам̣ на виссаджджети, деваттабха̄васса ча чирака̄ла̄ват̣т̣ха̄нато екаччасассатава̄дато на паримуччати. брахмалоке нуппаджджатӣти еттха̄пи есева найо. сатта̄нам̣ та̄дисагга̄хавинимочанаттхан̃хи буддха̄ бхагаванто мануссасугатийам̣йева уппаджджанти, на девасугатийам̣. йасма̄ имам̣ чаккава̄л̣ам̣ маджджхе катва̄ имина̄ саддхим̣ чаккава̄л̣а̄нам̣ дасасахассассева джа̄тиккхеттабха̄во дӣпито ито ан̃н̃асса буддха̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄насса тепит̣аке буддхавачане а̄гатат̣т̣ха̄насса абха̄вато. тасма̄ вуттам̣ – ‘‘имасмим̣йева чаккава̄л̣е уппаджджатӣ’’ти.
идха уппаджджантопи касма̄ джамбудӣпе ева уппаджджати, на сесадӣпесӯти? кечи та̄ва а̄ху – ‘‘йасма̄ патхавийа̄ на̄бхибхӯта̄ буддхабха̄васаха̄ ачалат̣т̣ха̄набхӯта̄ бодхиман̣д̣абхӯми джамбудӣпе ева ¶ , тасма̄ джамбудӣпе ева уппаджджатӣ’’ти. етенева ‘‘таттха маджджхимадесе ева уппаджджатӣ’’ти етампи сам̣ван̣н̣итанти дат̣т̣хаббам̣ татха̄ итаресампи авиджахитат̣т̣ха̄на̄нам̣ таттхева лаббханато. йасма̄ пуримабуддха̄нам̣ маха̄бодхисатта̄нам̣ паччекабуддха̄нан̃ча ниббаттийа̄ са̄вакабодхисатта̄нам̣ са̄вакабодхийа̄ абхинӣха̄ро са̄вакапа̄рамийа̄ самбхаран̣апарипа̄чанан̃ча буддхаккхеттабхӯте имасмим̣йева чаккава̄л̣е джамбудӣпе ева иджджхати, на ан̃н̃аттха. венеййаджанавинайанаттхо ча буддхуппа̄до, тасма̄ аггаса̄вакамаха̄са̄вака̄дивенеййависеса̄пеккха̄йа имасмим̣ джамбудӣпе ева буддха̄ ниббаттанти, на сесадӣпесу. айан̃ча найо саббабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣оти тесам̣ уттамапуриса̄нам̣ ¶ таттхева уппатти сампаттичакка̄нам̣ вийа ан̃н̃аман̃н̃ӯпаниссайата̄йа дат̣т̣хабба̄. тена вуттам̣ – ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘тӣсу дӣпесу буддха̄ на ниббаттанти, джамбудӣпе ева ниббаттантӣти дӣпам̣ пассӣ’’ти (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.17; бу. вам̣. ат̣т̣ха. 27 авидӯренида̄накатха̄).
убхайампидам̣ виппакатавачанамева уппа̄дакирийа̄йа ваттама̄нака̄ликатта̄. уппаджджама̄ноти ва̄ уппаджджитум̣ саматтхо. саттиаттхо ча̄йам̣ ма̄на-саддо. йа̄вата̄ хи са̄маттхийена маха̄бодхисатта̄нам̣ чаримабхаве уппатти иччхитабба̄, таттхакена бодхисамбха̄расамбхӯтена парипун̣н̣ена саманна̄гатоти аттхо. бхедоти висесо. тамева хи тивидхам̣ висесам̣ дассетум̣ – ‘‘еса хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатасса маха̄бхинӣха̄расса сиддхака̄лато пат̣т̣ха̄йа маха̄бодхисатто буддхабха̄ва̄йа нийатабха̄ваппаттата̄йа бодхисамбха̄рапат̣ипадам̣ пат̣ипаджджама̄но йатха̄вуттаса̄маттхийайогена уппаджджама̄но на̄ма̄ти аттхо уппа̄дасса екантикатта̄. парийесантоти вичинанто. парипаккагате н̃а̄н̣ети имина̄ тато пуббе н̃а̄н̣асса апарипакката̄йа ева ладдха̄васара̄йа каммапилотийа̄ васена бодхисатто татха̄ маха̄падха̄нам̣ падахӣти дассети. арахаттапхалаккхан̣е уппанно на̄ма ‘‘уппанно хотӣ’’ти ваттаббатта̄. а̄гатова на̄ма хетусампада̄йа саммадева ниппханнатта̄.
хитаттха̄йа̄ти локийалокуттарасса хитасса сиддхийа̄. сукхаттха̄йа̄ти еттха̄пи есева найо. тасса̄ти тасса сатталокасса. со пана̄йам̣ сатталоко йена ануккамена дхамма̄бхисамайам̣ па̄пун̣и, там̣ тенева ануккамена дассенто ‘‘маха̄бодхиман̣д̣е’’тиа̄дима̄ха. йа̄ваджджадиваса̄ти еттха аджджа-саддена са̄санасса ават̣т̣ха̄нака̄лам̣ вадати. деваманусса̄нанти уккат̣т̣ханиддесоти дассетум̣ – ‘‘на кевала’’нтиа̄ди вуттам̣. етесампӣти на̄гасупан̣н̣а̄дӣнампи.
айам̣ пуччха̄ти имина̄ ‘‘катамо’’ти падасса са̄ман̃н̃ато пуччха̄бха̄во дассито, на висесатоти тасса пуччха̄висесабха̄ван̃а̄панаттхам̣ маха̄ниддесе (маха̄ни. 150) а̄гата̄ сабба̄пи пуччха̄ ¶ аттхуддха̄ранайена дассети ‘‘пуччха̄ ча на̄меса̄’’тиа̄дина̄. адит̣т̣хам̣ джотӣйати ета̄йа̄ти адит̣т̣хаджотана̄. дит̣т̣хам̣ сам̣сандӣйати ета̄йа̄ти дит̣т̣хасам̣сандана̄. сам̣санданан̃ча са̄каччха̄васена ¶ виниччхайакаран̣ам̣. виматим̣ чхиндати ета̄йа̄ти виматиччхедана̄. ануматийа̄ пуччха̄ ануматипуччха̄. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве’’тиа̄ди пуччха̄йа ‘‘ка̄ тумха̄кам̣ ануматӣ’’ти анумати пуччхита̄ хоти. катхетукамйата̄пуччха̄ти катхетукамйата̄йа пуччха̄. лаккхан̣анти н̃а̄тум̣ иччхито йо кочи сабха̄во. ан̃н̃а̄танти йена кеначи н̃а̄н̣ена ан̃н̃а̄табха̄вама̄ха. адит̣т̣ханти дассанабхӯтена н̃а̄н̣ена паччаккхам̣ вийа адит̣т̣хатам̣. атулитанти ‘‘еттакам̣ ета’’нти тула̄бхӯтена атулитатам̣. атӣританти тӣран̣абхӯтена акатан̃а̄н̣акирийа̄сама̄панатам̣. авибхӯтанти н̃а̄н̣асса апа̄кат̣абха̄вам̣. авибха̄витанти н̃а̄н̣ена апа̄кат̣акатабха̄вам̣.
йехи гун̣ависесехи нимиттабхӯтехи бхагавати ‘‘татха̄гато’’ти айам̣ саман̃н̃а̄ паватта̄, там̣дассанаттхам̣ ‘‘ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гато’’тиа̄ди вуттам̣. гун̣ависесанемиттика̄нева хи бхагавато сабба̄ни на̄ма̄ни. йатха̄ха –
‘‘асан̇кхйеййа̄ни на̄ма̄ни, сагун̣ена махесино;
гун̣ена на̄мамуддхеййам̣, апи на̄масахассато’’ти. (дха. са. ат̣т̣ха. 1313; уда̄. ат̣т̣ха. 53; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 1.1.76);
татха̄ а̄гатоти еттха а̄ка̄ранийаманавасена опаммасампат̣ипа̄данаттхо татха̄-саддо. са̄ман̃н̃аджотана̄пи хи висесе аватит̣т̣хатӣти. пат̣ипада̄гаманаттхо а̄гата-саддо, на н̃а̄н̣агаманаттхо ‘‘татхалаккхан̣ам̣ а̄гато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.7; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.12; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.3.78; а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.170; уда̄. ат̣т̣ха. 18) вийа, на̄пи ка̄йагаманаттхо ‘‘а̄гато кхо маха̄саман̣о, магадха̄нам̣ гириббаджа’’нтиа̄дӣсу (маха̄ва. 63) вийа. таттха йада̄ка̄ранийаманавасена опаммасампат̣ипа̄данаттхо татха̄-саддо, там̣карун̣а̄падха̄натта̄ маха̄карун̣а̄мукхена пуримабуддха̄нам̣ а̄гаманаппат̣ипадам̣ уда̄харан̣авасена са̄ман̃н̃ато дассенто йам̣-там̣-садда̄нам̣ екантасамбандхабха̄вато ‘‘йатха̄ саббалока…пе… а̄гата̄’’ти са̄дха̄ран̣ато ватва̄ пуна там̣ пат̣ипадам̣ маха̄падха̄насутта̄дӣсу (дӣ. ни. 2.1 а̄дайо) самбахуланиддесена супа̄кат̣а̄нам̣ а̄санна̄нан̃ча випассиа̄дӣнам̣ чханнам̣ самма̄самбуддха̄нам̣ васена нидассенто ‘‘йатха̄ випассӣ бхагава̄’’тиа̄дима̄ха. таттха йена абхинӣха̄рена̄ти мануссатталин̇гасампаттихетусаттхудассанапаббаджджа̄абхин̃н̃а̄дигун̣асампаттиадхика̄раччханда̄нам̣ васена ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатена ¶ маха̄пан̣идха̄нена. саббесан̃хи ¶ буддха̄нам̣ ка̄йаппан̣идха̄нам̣ имина̄ва абхинӣха̄рена самиджджхатӣти. евам̣ маха̄бхинӣха̄рависесена ‘‘татха̄гато’’ти падасса аттхам̣ дассетва̄ ида̄ни па̄рамипӯран̣авасена дассетум̣ – ‘‘йатха̄ випассӣ бхагава̄…пе… кассапо бхагава̄ да̄напа̄рамим̣ пӯретва̄’’тиа̄дима̄ха.
еттха ча суттантика̄нам̣ маха̄бодхиппат̣ипада̄йа косалладжананаттхам̣ ка̄ панета̄ па̄рамийо, кенат̣т̣хена па̄рамийо, кативидха̄ чета̄, ко та̄сам̣ камо, ка̄ни лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄ни, ко паччайо, ко сам̣килесо, ким̣ вода̄нам̣, ко пат̣ипаккхо, ка̄ пат̣ипатти, ко вибха̄го, ко сан̇гахо, ко сампа̄данӯпа̄йо, киттакена ка̄лена сампа̄данам̣, ко а̄нисам̣со, кин̃чета̄сам̣ пхаланти па̄рамӣсу айам̣ виттха̄ракатха̄ ведитабба̄. са̄ панеса̄ иччхантена дӣгха̄гамат̣ӣка̄йам̣ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.7) вуттанайенева ведитабба̄, на идха дассита̄. йатха̄вутта̄йа пат̣ипада̄йа йатха̄вуттавибха̄га̄нам̣ па̄рамӣнам̣ пӯритабха̄вам̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘саматим̣са па̄рамийо пӯретва̄’’ти.
сатипи маха̄паричча̄га̄нам̣ да̄напа̄рамибха̄ве паричча̄гависесабха̄вадассанаттхан̃чева судуккарабха̄вадассанаттхан̃ча маха̄паричча̄гехи висум̣ гахан̣ам̣. татойева ча ан̇гапаричча̄гато висум̣ найанапаричча̄гаггахан̣ам̣, паричча̄габха̄васа̄ман̃н̃епи дханараджджапаричча̄гато путтада̄рапаричча̄гаггахан̣ан̃ча катам̣. гатапачча̄гатикаваттасан̇кха̄та̄йа пуббабха̄гаппат̣ипада̄йа саддхим̣ абхин̃н̃а̄сама̄паттиниппха̄данам̣ пуббайого. да̄на̄дӣсуйева са̄тисайаппат̣ипаттиниппха̄данам̣ пуббачарийа̄, йа̄ ва̄ чарийа̄пит̣акасан̇гахита̄. ‘‘абхинӣха̄ро пуббайого, да̄на̄диппат̣ипатти ва̄ ка̄йавивекавасена екачарийа̄ ва̄ пуббачарийа̄’’ти кечи. да̄на̄дӣнан̃чева аппиччхата̄дӣнан̃ча сам̣са̄ранибба̄несу а̄дӣнава̄нисам̣са̄нан̃ча вибха̄ванавасена сатта̄нам̣ бодхиттайе патит̣т̣ха̄панапарипа̄чанавасена ча паватта̄ катха̄ дхаммаккха̄нам̣. н̃а̄тӣнам̣ аттхачарийа̄ н̃а̄таттхачарийа̄. са̄пи карун̣а̄йанавасенева. а̄ди-саддена локаттхачарийа̄дайо сан̇ган̣ха̄ти. каммассакатан̃а̄н̣авасена анаваджджакамма̄йатанасиппа̄йатанавиджджа̄т̣т̣ха̄напаричайавасена кхандха̄йатана̄дипаричайавасена лаккхан̣аттайатӣран̣авасена ча н̃а̄н̣ача̄ро буддхичарийа̄. са̄ пана аттхато пан̃н̃а̄па̄рамӣйева, н̃а̄н̣асамбха̄радассанаттхам̣ висум̣ ¶ гахан̣ам̣. кот̣ӣти парийанто, уккам̣соти аттхо. чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не бха̄ветва̄ти самбандхо. таттха бха̄ветва̄ти уппа̄детва̄. брӯхетва̄ти вад̣д̣хетва̄. сатипат̣т̣ха̄на̄диггахан̣ена а̄гаманаппат̣ипадам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ дассети. випассана̄сахагата̄ ева ва̄ сатипат̣т̣ха̄на̄дайо дат̣т̣хабба̄. еттха ча ‘‘йена абхинӣха̄рена̄’’тиа̄дина̄ а̄гаманаппат̣ипада̄йа а̄дим̣ дассети, ‘‘да̄напа̄рами’’нтиа̄дина̄ маджджхам̣, ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не’’тиа̄дина̄ парийоса̄нанти ведитаббам̣.
сампатиджа̄тоти ¶ мухуттаджа̄то никкхантаматто. никкхантаматтан̃хи маха̄саттам̣ пат̣хамам̣ брахма̄но суван̣н̣аджа̄лена пат̣игган̣хим̣су, тесам̣ хаттхато чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но аджинаппавен̣ийа̄, тесам̣ хаттхато манусса̄ дукӯлачумбат̣акена пат̣игган̣хим̣су, манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ патхавийам̣ патит̣т̣хито. йатха̄ха̄тиа̄дина̄ маха̄пада̄надесана̄йа вуттавачанам̣ нидассети. сетамхи чхаттети диббасетаччхатте. анудха̄рийама̄нети дха̄рийама̄не. еттха ча чхаттаггахан̣енева кхагга̄дӣни пан̃ча какудхабхан̣д̣а̄ни вутта̄нева̄ти дат̣т̣хаббам̣. кхаггата̄лаван̣т̣аморахаттхакава̄лабӣджаниун̣хӣсапат̣т̣а̄пи хи чхаттена саха тада̄ упат̣т̣хита̄ ахесум̣. чхатта̄дӣнийева ча тада̄ пан̃н̃а̄йим̣су, на чхатта̄дигга̄хака̄. сабба̄ ча диса̄ти даса диса̄, найидам̣ саббадиса̄вилоканам̣ саттападавӣтиха̄руттарака̄лам̣. маха̄сатто хи манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ пураттхимам̣ дисам̣ олокеси, таттха деваманусса̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджайама̄на̄, ‘‘маха̄пуриса, идха тумхехи садисопи наттхи, куто уттаритаро’’ти а̄хам̣су. евам̣ чатассо диса̄ чатассо анудиса̄ хет̣т̣ха̄ упарӣти сабба̄ диса̄ анувилокетва̄ саббаттха аттана̄ садисам̣ адисва̄ ‘‘айам̣ уттара̄ диса̄’’ти саттападавӣтиха̄рена агама̄си. а̄сабхинти уттамам̣. агготи саббапат̣хамо. джет̣т̣хоти сет̣т̣хоти ча тассева вевачанам̣. айамантима̄ джа̄ти, наттхи да̄ни пунаббхавоти имасмим̣ аттабха̄ве паттаббам̣ арахаттам̣ бйа̄ка̄си. ‘‘анекесам̣ висеса̄дхигама̄нам̣ пуббанимиттабха̄вена̄’’ти сам̣кхиттена вуттаматтхам̣ ‘‘йан̃хӣ’’тиа̄дина̄ виттха̄рато дассети. таттха еттха̄ти –
‘‘анекаса̄кхан̃ча ¶ сахассаман̣д̣алам̣,
чхаттам̣ марӯ дха̄райуманталиккхе;
суван̣н̣адан̣д̣а̄ вӣтипатанти ча̄мара̄,
на диссаре ча̄марачхаттага̄хака̄’’ти. (су. ни. 693) –
имисса̄ га̄тха̄йа. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амева саббаттха аппат̣ихатача̄рата̄йа ана̄варан̣ан̃а̄н̣анти а̄ха – ‘‘саббан̃н̃ута̄на̄варан̣ан̃а̄н̣апат̣ила̄бхасса̄’’ти. татха̄ айам̣ бхагава̄пи гато…пе… пуббанимиттабха̄вена̄ти етена абхиджа̄тийам̣ дхаммата̄васена уппаджджанакависеса̄ саббабодхисатта̄нам̣ са̄дха̄ран̣а̄ти дассети. па̄рамита̄ниссанда̄ хи тети.
виккамӣти агама̄си. марӯти дева̄. сама̄ти вилоканасамата̄йа сама̄ садисийо. маха̄пурисо хи йатха̄ екам̣ дисам̣ вилокеси, евам̣ сесадиса̄пи, на каттхачи вилокане вибандхо тасса ¶ ахосӣти. сама̄ти ва̄ вилокетум̣ йутта̄ти аттхо. на хи тада̄ бодхисаттасса вирӯпабӣбхаччхависамарӯпа̄ни вилокетум̣ айутта̄ни диса̄су упат̣т̣хахантӣти.
‘‘евам̣ татха̄ гато’’ти ка̄йагаманат̣т̣хена гатасаддена татха̄гатасаддам̣ ниддиситва̄ ида̄ни н̃а̄н̣агаманат̣т̣хена там̣ дассетум̣ – ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. таттха неккхаммена̄ти алобхаппадха̄нена кусалачиттуппа̄дена. кусала̄ хи дхамма̄ идха неккхаммам̣, на паббаджджа̄дайо. ‘‘пат̣хамаджджха̄нена̄’’ти ча ваданти. паха̄йа̄ти паджахитва̄. гато адхигато, пат̣ипанно уттаривисесанти аттхо. паха̄йа̄ти ва̄ паха̄нахету, паха̄налаккхан̣ам̣ ва̄. хетулаккхан̣аттхо хи айам̣ паха̄йасаддо. ка̄маччханда̄диппаха̄нахетукан̃хи ‘‘гато’’ти еттха вуттам̣ гаманам̣ авабодхо, пат̣ипатти ева ва̄ ка̄маччханда̄диппаха̄нена ча лаккхӣйати. еса найо пада̄летва̄тиа̄дӣсупи. абйа̄па̄дена̄ти метта̄йа. а̄локасан̃н̃а̄йа̄ти вибхӯтам̣ катва̄ манасикаран̣ена упат̣т̣хитаа̄локасан̃джа̄нанена. авиккхепена̄ти сама̄дхина̄. дхаммававаттха̄нена̄ти кусала̄дидхамма̄нам̣ йа̄тха̄ваниччхайена. ‘‘саппаччайана̄марӯпававаттха̄нена̄’’типи ваданти. евам̣ ка̄маччханда̄динӣваран̣аппаха̄нена ‘‘абхиджджхам̣ локе паха̄йа̄’’тиа̄дина̄ (вибха. 508) вутта̄йа пат̣хамаджджха̄насса пуббабха̄гаппат̣ипада̄йа бхагавато татха̄гатабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни саха упа̄йена ат̣т̣хахи ¶ сама̄паттӣхи ат̣т̣ха̄расахи ча маха̄випассана̄хи там̣ дассетум̣ – ‘‘н̃а̄н̣ена̄’’тиа̄дима̄ха. на̄марӯпапариггахакан̇кха̄витаран̣а̄нан̃хи вибандхабхӯтасса мохасса дӯрӣкаран̣ена н̃а̄тапарин̃н̃а̄йам̣ т̣хитасса аниччасан̃н̃а̄дайо сиджджханти, татха̄ джха̄насама̄паттӣсу абхиратинимиттена па̄моджджена таттха анабхиратийа̄ винодита̄йа джха̄на̄дӣнам̣ самадхигамоти сама̄паттивипассана̄нам̣ аративиноданаавиджджа̄пада̄лана̄диупа̄йо, уппат̣ипа̄т̣иниддесо пана нӣваран̣асабха̄ва̄йа авиджджа̄йа хет̣т̣ха̄ нӣваран̣есупи сан̇гахадассанаттханти дат̣т̣хаббо. сама̄паттивиха̄раппавесавибандханена нӣваран̣а̄ни кава̄т̣асадиса̄нӣти а̄ха – ‘‘нӣваран̣акава̄т̣ам̣ уггха̄т̣етва̄’’ти.
‘‘раттим̣ витаккетва̄ вича̄ретва̄ дива̄ камманте пайоджетӣ’’ти (ма. ни. 1.251) вуттат̣т̣ха̄не витаккавича̄ра̄ дхӯма̄йана̄ адхиппета̄ти а̄ха – ‘‘витаккавича̄радхӯма’’нти. кин̃ча̄пи пат̣хамаджджха̄нӯпача̄рейева дуккхам̣, чатуттхаджджха̄нопача̄рейева ча сукхам̣ пахӣйати, атисайаппаха̄нам̣ пана сандха̄йа̄ха – ‘‘чатуттхаджджха̄нена сукхадуккхам̣ паха̄йа̄’’ти. рӯпасан̃н̃а̄ти сан̃н̃а̄сӣсена рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни чева тада̄рамман̣а̄ни ча вутта̄ни. рӯпа̄вачараджджха̄нампи хи ‘‘рӯпа’’нти вуччати уттарападалопена ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.248; 3.312; дха. са. 248; пат̣и. ма. 1.209). тасса а̄рамман̣ампи касин̣арӯпам̣ ‘‘рӯпа’’нти вуччати ¶ пуримападалопена ‘‘бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.173-174; ма. ни. 2.249; дха. са. 244-245). тасма̄ идха рӯпе рӯпаджджха̄не там̣сахагатасан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄ти евам̣ сан̃н̃а̄сӣсена рӯпа̄вачараджджха̄на̄ни вутта̄ни. рӯпам̣ сан̃н̃а̄ асса̄ти рӯпасан̃н̃ам̣, рӯпасса на̄манти вуттам̣ хоти. евам̣ патхавӣкасин̣а̄дибхедасса тада̄рамман̣асса четам̣ адхивачананти ведитаббам̣. пат̣игхасан̃н̃а̄ти чаккха̄дӣнам̣ ваттхӯнам̣ рӯпа̄дӣнам̣ а̄рамман̣а̄нан̃ча пат̣игха̄тена пат̣ихананена висайивисайасамодха̄не самуппанна̄ двипан̃чавин̃н̃а̄н̣асахагата̄ сан̃н̃а̄ пат̣игхасан̃н̃а̄. на̄наттасан̃н̃а̄йоти на̄натте гочаре паватта̄ сан̃н̃а̄, на̄натта̄ ва̄ сан̃н̃а̄ на̄наттасан̃н̃а̄, ат̣т̣ха ка̄ма̄вачаракусаласан̃н̃а̄, два̄даса акусаласан̃н̃а̄, ека̄даса ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касан̃н̃а̄, две акусалавипа̄касан̃н̃а̄, ека̄даса ка̄ма̄вачаракирийасан̃н̃а̄ти ета̄сам̣ чатучатта̄лӣсасан̃н̃а̄наметам̣ адхивачанам̣. ета̄ хи йасма̄ рӯпасан̃н̃а̄дибхеде на̄натте ¶ на̄на̄сабха̄ве гочаре паваттанти, йасма̄ ча на̄натта̄ на̄на̄сабха̄ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асадиса̄, тасма̄ ‘‘на̄наттасан̃н̃а̄’’ти вуччанти.
аниччасса, аниччанти ва̄ анупассана̄ аничча̄нупассана̄, тебхӯмакадхамма̄нам̣ аниччатам̣ гахетва̄ паватта̄йа анупассана̄йетам̣ на̄мам̣. ниччасан̃н̃анти сан̇кхатадхамме ‘‘ничча̄ сассата̄’’ти паваттам̣ миччха̄сан̃н̃ам̣. сан̃н̃а̄сӣсена дит̣т̣хичитта̄нампи гахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. еса найо ито паресупи. ниббида̄нупассана̄йа̄ти сан̇кха̄ресу ниббиджджана̄ка̄рена паватта̄йа анупассана̄йа. нандинти саппӣтикатан̣хам̣. вира̄га̄нупассана̄йа̄ти сан̇кха̄ресу вираджджана̄ка̄рена паватта̄йа анупассана̄йа. ниродха̄нупассана̄йа̄ти сан̇кха̄ра̄нам̣ ниродхасса анупассана̄йа. ‘‘те сан̇кха̄ра̄ нируджджхантийева, а̄йатим̣ самудайавасена на уппаджджантӣ’’ти евам̣ ва̄ анупассана̄ ниродха̄нупассана̄. тенева̄ха – ‘‘ниродха̄нупассана̄йа ниродхети, но самудетӣ’’ти. муччитукамйата̄ хи айам̣ балаппатта̄ти. пат̣иниссаджджана̄ка̄рена паватта̄ анупассана̄ пат̣иниссагга̄нупассана̄. пат̣исан̇кха̄ сантит̣т̣хана̄ хи айам̣. а̄да̄нанти ничча̄дивасена гахан̣ам̣. сантатисамӯхакичча̄рамман̣а̄нам̣ васена екаттаггахан̣ам̣ гханасан̃н̃а̄. а̄йӯханам̣ абхисан̇кхаран̣ам̣. аваттха̄висеса̄патти випарин̣а̄мо. дхувасан̃н̃анти тхирабха̄ваггахан̣ам̣. нимиттанти самӯха̄дигханавасена сакиччапариччхедата̄йа ча сан̇кха̄ра̄нам̣ савиггахаггахан̣ам̣. пан̣идхинти ра̄га̄дипан̣идхим̣. са̄ панаттхато тан̣ха̄васена сан̇кха̄ресу нандита̄. абхинивесанти атта̄нудит̣т̣хим̣.
аниччадуккха̄дивасена саббадхамматӣран̣ам̣ адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄. са̄ра̄да̄на̄бхинивесанти аса̄ре са̄раггахан̣авипалла̄сам̣. иссаракутта̄дивасена локо самуппанноти абхинивесо саммоха̄бхинивесо ¶ . кечи пана ‘‘ахосим̣ ну кхо ахаматӣтамаддха̄нантиа̄дина̄ паваттасам̣сайа̄патти саммоха̄бхинивесо’’ти ваданти. сан̇кха̄ресу лен̣ата̄н̣абха̄ваггахан̣ам̣ а̄лайа̄бхинивесо. ‘‘а̄лайарата̄ а̄лайасаммудита̄’’ти (дӣ. ни. 2.64; ма. ни. 1.281; 2.337; сам̣. ни. 1.172; маха̄ва. 7) вачанато а̄лайо тан̣ха̄, са̄йева чаккха̄дӣсу рӯпа̄дӣсу ча абхинивесавасена паваттийа̄ а̄лайа̄бхинивесоти кечи. ‘‘евам̣видха̄ сан̇кха̄ра̄ пат̣иниссаджджӣйантӣ’’ти паваттам̣ н̃а̄н̣ам̣ пат̣исан̇кха̄нупассана̄. ват̣т̣ато вигататта̄ виват̣т̣ам̣, нибба̄нам̣. таттха а̄рамман̣акаран̣асан̇кха̄тена анупассанена паваттийа̄ виват̣т̣а̄нупассана̄, готрабхӯ. сам̣йога̄бхинивесанти сам̣йуджджанавасена сан̇кха̄ресу ¶ абхинивисанам̣. дит̣т̣хекат̣т̣хети дит̣т̣хийа̄ сахаджа̄текат̣т̣хе паха̄некат̣т̣хе ча. ол̣а̄рикети упаримаггаваджджхе килесе апеккхитва̄ вуттам̣, ан̃н̃атха̄ дассанапаха̄табба̄пи дутийамаггаваджджхехи ол̣а̄рика̄ти. ан̣усахагатети ан̣убхӯте. идам̣ хет̣т̣химамаггаваджджхе апеккхитва̄ вуттам̣. саббакилесети авасит̣т̣хасаббакилесе. на хи пат̣хама̄димаггехипи пахӣна̄ килеса̄ пуна пахӣйантӣти.
каккхал̣аттам̣ катхинабха̄во. паггхаран̣ам̣ дравабха̄во. локийава̄йуна̄ бхаста̄йа вийа йена там̣там̣кала̄пасса уддхума̄йанам̣, тхаддхабха̄во ва̄, там̣ виттхамбханам̣. виджджама̄непи кала̄пантарабхӯта̄нам̣ кала̄пантарабхӯтехи пхут̣т̣хабха̄ве там̣там̣бхӯтавивиттата̄ рӯпапарийанто а̄ка̄соти йесам̣ йо париччхедо, техи со асампхут̣т̣хова, ан̃н̃атха̄ бхӯта̄нам̣ париччхедабха̄во на сийа̄ бйа̄питабха̄ва̄паттито. йасмим̣ кала̄пе бхӯта̄нам̣ париччхедо, техи асампхут̣т̣хабха̄во асампхут̣т̣халаккхан̣ам̣. тена̄ха – бхагава̄ а̄ка̄садха̄туниддесе (дха. са. 637) ‘‘асампхут̣т̣хо чатӯхи маха̄бхӯтехӣ’’ти.
виродхипаччайасаннипа̄те висадисуппатти руппанам̣. четана̄падха̄натта̄ сан̇кха̄раккхандхадхамма̄нам̣ четана̄васенетам̣ вуттам̣ – ‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ абхисан̇кхаран̣алаккхан̣а’’нти. татха̄ хи суттантабха̄джанӣйе сан̇кха̄раккхандхавибхан̇ге (вибха. 92) ‘‘чаккхусампхассаджа̄ четана̄’’тиа̄дина̄ четана̄ва вибхатта̄. абхисан̇кхаралаккхан̣а̄ ча четана̄. йатха̄ха – ‘‘таттха катамо пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро, кусала̄ четана̄ ка̄ма̄вачара̄’’тиа̄ди. пхаран̣ам̣ савиппха̄риката̄. ассаддхийети ассаддхийахету. нимиттаттхе бхуммам̣. еса найо косаджджетиа̄дӣсу. вӯпасамалаккхан̣анти ка̄йачиттапарил̣а̄хӯпасамалаккхан̣ам̣. лӣнуддхаччарахите адхичитте паваттама̄не паггаханиггахасампахам̣санесу абйа̄ват̣ата̄йа аджджхупеккханам̣ пат̣исан̇кха̄нам̣ паккхапа̄тупаччхедато.
муса̄ва̄да̄дӣнам̣ висам̣ва̄дана̄дикиччата̄йа лӯкха̄нам̣ апаригга̄хака̄нам̣ пат̣ипаккхабха̄вато паригга̄хакасабха̄ва̄ ¶ самма̄ва̄ча̄, синиддхабха̄вато сампайуттадхамме самма̄ва̄ча̄паччайасубха̄сита̄нам̣ сота̄ран̃ча пуггалам̣ паригган̣ха̄тӣти са̄ париггахалаккхан̣а̄. ка̄йикакирийа̄ кин̃чи каттаббам̣ самут̣т̣ха̄пети, сайан̃ча самут̣т̣хаханам̣ гхат̣анам̣ хотӣти самма̄каммантасан̇кха̄та̄ виратӣпи ¶ самут̣т̣ха̄налаккхан̣а̄ дат̣т̣хабба̄, сампайуттадхамма̄нам̣ ва̄ уккхипанам̣ самут̣т̣ха̄панам̣ ка̄йикакирийа̄йа бха̄руккхипанам̣ вийа. джӣвама̄насса саттасса, сампайуттадхамма̄нам̣ ва̄ джӣвитиндрийапаваттийа̄, а̄джӣвассева ва̄ суддхи вода̄нам̣. ‘‘сан̇кха̄ра̄’’ти идха четана̄ адхиппета̄ти вуттам̣ – ‘‘сан̇кха̄ра̄нам̣ четана̄лаккхан̣а’’нти. наманам̣ а̄рамман̣а̄бхимукхабха̄во. а̄йатанам̣ паваттанам̣. а̄йатанавасена хи а̄йасан̇кха̄та̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ паватти. тан̣ха̄йа хетулаккхан̣анти ват̣т̣асса джанакахетубха̄во, маггасса пана нибба̄насампа̄пакаттанти айаметесам̣ висесо.
татхалаккхан̣ам̣ авипарӣтасабха̄во. екарасо ан̃н̃аман̃н̃ана̄тиваттанам̣ анӯна̄дхикабха̄во. йуганаддха̄ саматхавипассана̄ва. ‘‘саддха̄пан̃н̃а̄ паггаха̄виккхепа̄’’типи ваданти. кхайоти килесаккхайо магго. ануппа̄дапарийоса̄ната̄йа ануппа̄до пхалам̣. пассаддхи килесавӯпасамо. чхандасса̄ти каттука̄мата̄чхандасса. мӯлалаккхан̣ам̣ патит̣т̣ха̄бха̄во. самут̣т̣ха̄налаккхан̣ам̣ а̄рамман̣аппат̣ипа̄даката̄йа сампайуттадхамма̄нам̣ уппаттихетута̄. самодха̄нам̣ висайа̄дисаннипа̄тена гахетабба̄ка̄ро, йа̄ сан̇гатӣти вуччати. самам̣, саха одаханти анена сампайуттадхамма̄ти ва̄ самодха̄нам̣, пхассо. самосаранти саннипатанти еттха̄ти самосаран̣ам̣. ведана̄йа вина̄ аппаваттама̄на̄ сампайуттадхамма̄ ведана̄нубхавананимиттам̣ самосат̣а̄ вийа хонтӣти евам̣ вуттам̣. гопа̄насӣнам̣ кӯт̣ам̣ вийа сампайутта̄нам̣ па̄моккхабха̄во памукхалаккхан̣ам̣. тато, тесам̣ ва̄ сампайуттадхамма̄нам̣ уттари падха̄нанти татуттари. пан̃н̃уттара̄ хи кусала̄ дхамма̄. вимуттийа̄ти пхаласса. тан̃хи сӣла̄дигун̣аса̄расса парамуккам̣сабха̄вена са̄рам̣. айан̃ча лаккхан̣авибха̄го чхадха̄тупан̃чаджха̄нан̇га̄дивасена там̣там̣суттапада̄нуса̄рена пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣ а̄гатанайена ча катоти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ хи пуббе вуттопи кочи дхаммо парийа̄йантараппака̄санаттхам̣ пуна дассито, тато ева ча ‘‘чхандамӯлака̄ кусала̄ дхамма̄ манасика̄расамут̣т̣ха̄на̄ пхассасамодха̄на̄ ведана̄самосаран̣а̄’’ти, ‘‘пан̃н̃уттара̄ кусала̄ дхамма̄’’ти, ‘‘вимуттиса̄рамидам̣ брахмачарийа’’нти, ‘‘нибба̄ногадхан̃хи, а̄вусо, брахмачарийам̣ нибба̄напарийоса̄на’’нти (сам̣. ни. 5.512) ча суттапада̄нам̣ васена ‘‘чхандасса мӯлалаккхан̣а’’нтиа̄ди вуттам̣.
татхадхамма̄ ¶ на̄ма чатта̄ри арийасачча̄ни авипарӣтасабха̄ватта̄. татха̄ни там̣сабха̄ватта̄, авитатха̄ни амуса̄сабха̄ватта̄, анан̃н̃атха̄ни ан̃н̃а̄ка̄рарахитатта̄. джа̄типаччайасамбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хоти ¶ джа̄типаччайа̄ самбхӯтам̣ хутва̄ сахитасса аттано паччайа̄нурӯпасса уддхам̣ уддхам̣ а̄гатабха̄во, анупаваттаттхоти аттхо. атха ва̄ самбхӯтат̣т̣хо ча самуда̄гатат̣т̣хо ча самбхӯтасамуда̄гатат̣т̣хо, на джа̄тито джара̄маран̣ам̣ на хоти, на ча джа̄тим̣ вина̄ ан̃н̃ато хотӣти джа̄типаччайасамбхӯтат̣т̣хо, иттхан̃ча джа̄тито самуда̄гаччхатӣти джа̄типаччайасамуда̄гатат̣т̣хо. йа̄ йа̄ джа̄ти йатха̄ йатха̄ паччайо хоти, таданурӯпам̣ па̄тубха̄воти аттхо. авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайат̣т̣хоти еттха̄пи на авиджджа̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайо на хоти, на ча авиджджам̣ вина̄ сан̇кха̄ра̄ уппаджджанти. йа̄ йа̄ авиджджа̄ йесам̣ йесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ йатха̄ йатха̄ паччайо хоти, айам̣ авиджджа̄йа сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайат̣т̣хо, паччайабха̄воти аттхо.
бхагава̄ там̣ джа̄на̄ти пассатӣти самбандхо. тена̄ти бхагавата̄. там̣ вибхаджджама̄нанти йоджетаббам̣. танти рӯпа̄йатанам̣. ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄дӣти а̄ди-саддена маджджхаттам̣ сан̇ган̣ха̄ти, татха̄ атӣта̄на̄гатапаччуппаннапариттааджджхаттабахиддха̄тадубхайа̄дибхедам̣. лаббхама̄накападавасена̄ти ‘‘рӯпа̄йатанам̣ дит̣т̣хам̣, садда̄йатанам̣ сутам̣, гандха̄йатанам̣ раса̄йатанам̣ пхот̣т̣хабба̄йатанам̣ мутам̣, саббам̣ рӯпам̣ манаса̄ вин̃н̃а̄та’’нти (дха. са. 966) вачанато дит̣т̣хападан̃ча вин̃н̃а̄тападан̃ча рӯпа̄рамман̣е лаббхати. анекехи на̄мехӣти ‘‘рӯпа̄рамман̣ам̣ ит̣т̣хам̣ анит̣т̣хам̣ маджджхаттам̣ париттам̣ атӣтам̣ ана̄гатам̣ паччуппаннам̣ аджджхаттам̣ бахиддха̄ дит̣т̣хам̣ вин̃н̃а̄там̣ рӯпам̣ рӯпа̄йатанам̣ рӯпадха̄ту ван̣н̣анибха̄ санидассанам̣ саппат̣игхам̣ нӣлам̣ пӣтака’’нти евама̄дӣхи анекехи на̄мехи. терасахи ва̄рехӣти рӯпакан̣д̣е а̄гате тераса ниддесава̄ре сандха̄йа̄ха. двепан̃н̃а̄са̄йа найехӣти екекасмим̣ ва̄ре чатуннам̣ чатуннам̣ ваваттха̄пананайа̄нам̣ васена двипан̃н̃а̄са̄йа найехи. татхамева̄ти авипарӣтадассита̄йа аппат̣иваттийадесаната̄йа ча татхамева хоти. джа̄на̄ми аббхан̃н̃а̄синти ваттама̄на̄тӣтака̄лесу н̃а̄н̣аппаваттидассанена ана̄гатепи н̃а̄н̣аппаватти вутта̄йева̄ти дат̣т̣хабба̄. видита-саддо ана̄мат̣т̣хака̄лависесо ведитаббо ‘‘дит̣т̣хам̣ сутам̣ мута’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.188; ма. ни. 1.7-8; сам̣. ни. 3.208; а. ни. 4.23) вийа. на упат̣т̣ха̄сӣти аттаттанийавасена на упаган̃чхи ¶ . йатха̄ рӯпа̄рамман̣а̄дайо дхамма̄ йам̣сабха̄ва̄ йам̣пака̄ра̄ ча, татха̄ не пассати джа̄на̄ти гаччхатӣти татха̄гатоти евам̣ падасамбхаво ведитаббо. кечи пана ‘‘нируттинайена писодара̄дипаккхепена ва̄ дассӣсаддасса лопам̣, а̄гата-саддасса ча̄гамам̣ катва̄ татха̄гато’’ти ван̣н̣енти.
йам̣ раттинти йассам̣ раттийам̣. аччантасам̣йоге четам̣ упайогавачанам̣. тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нанти килеса̄бхисан̇кха̄радевапуттасан̇кха̄та̄нам̣ тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нам̣. анупаваджджанти ниддосата̄йа на упаваджджам̣. анӯнанти паккхипитабба̄бха̄вена на ӯнам̣. анадхиканти апанетабба̄бха̄вена на адхикам̣. сабба̄ка̄рапарипун̣н̣анти ¶ аттхабйан̃джана̄дисампаттийа̄ сабба̄ка̄рена парипун̣н̣ам̣. но ан̃н̃атха̄ти ‘‘татхева̄’’ти вуттамеваттхам̣ бйатирекена сампа̄дети. тена йадаттхам̣ бха̄ситам̣, тадаттханиппха̄данато йатха̄ бха̄ситам̣ бхагавата̄, татхева̄ти авипарӣтадесанатам̣ дассети. гадаттхоти етена татхам̣ гадатӣти татха̄гатоти да-ка̄расса та-ка̄рам̣ катва̄ нируттинайена вуттанти дассети. татха̄ гатамасса̄ти татха̄гато. гатанти ча ка̄йасса ва̄ча̄йа ва̄ паваттӣти аттхо. татха̄ти ча вутте йам̣-там̣-садда̄нам̣ абйабхича̄ритасамбандхата̄йа йатха̄ти айаматтхо упат̣т̣хитойева хоти. ка̄йава̄ча̄кирийа̄нан̃ча ан̃н̃аман̃н̃а̄нуломена вачаниччха̄йам̣ ка̄йасса ва̄ча̄, ва̄ча̄йа ча ка̄йо самбандхабха̄вена упатит̣т̣хатӣти имаматтхам̣ дассенто а̄ха – ‘‘бхагавато хӣ’’тиа̄ди. имасмим̣ пана аттхе татха̄ва̄дита̄йа татха̄гатоти айампи аттхо сиддхо хоти. со пана пуббе пака̄рантарена дасситоти а̄ха – ‘‘евам̣ татха̄ка̄рита̄йа татха̄гато’’ти.
тирийам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсӯти етена йадеке ‘‘тирийам̣ вийа упари адхо ча санти локадха̄туйо’’ти ваданти, там̣ пат̣иседхети. десана̄вила̄сойева десана̄вила̄самайо йатха̄ ‘‘пун̃н̃амайам̣ да̄намайа’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.305; итиву. 60; нетти. 33). нипа̄та̄нам̣ ва̄чакасаддасаннидха̄не тадаттхаджотанабха̄вена паваттанато гата-саддойева авагататтхам̣ атӣтаттхан̃ча вадатӣти а̄ха – ‘‘гатоти авагато атӣто’’ти. атха ва̄ абхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва ¶ самбодхи, еттхантаре маха̄бодхийа̄напат̣ипаттийа̄ ха̄нат̣т̣ха̄насам̣килесаниваттӣнам̣ абха̄вато йатха̄ пан̣идха̄нам̣, татха̄ гато абхинӣха̄ра̄нурӯпам̣ пат̣ипанноти татха̄гато. атха ва̄ махиддхиката̄йа пат̣исамбхида̄нам̣ уккам̣са̄дхигамена ана̄варан̣ан̃а̄н̣ата̄йа ча каттхачипи пат̣игха̄та̄бха̄вато йатха̄ ручи, татха̄ ка̄йава̄ча̄читта̄нам̣ гата̄ни гамана̄ни паваттийо етасса̄ти татха̄гато. йасма̄ ча локе видхайуттагатапака̄расадда̄ сама̄наттха̄ диссанти, тасма̄ йатха̄видха̄ випассиа̄дайо бхагаванто, айампи бхагава̄ татха̄видхоти татха̄гато. йатха̄ йутта̄ ча те бхагаванто, айампи бхагава̄ татха̄ йуттоти татха̄гато. атха ва̄ йасма̄ саччам̣ татвам̣ таччхам̣ татханти н̃а̄н̣ассетам̣ адхивачанам̣, тасма̄ татхена н̃а̄н̣ена а̄гатоти татха̄гатоти евампи татха̄гатасаддасса аттхо ведитаббо.
‘‘паха̄йа ка̄ма̄димале йатха̄ гата̄,
сама̄дхин̃а̄н̣ехи випассиа̄дайо;
махесино сакйамунӣ джутиндхаро,
татха̄гато тена татха̄гато мато.
‘‘татхан̃ча ¶ дха̄та̄йатана̄дилаккхан̣ам̣,
сабха̄васа̄ман̃н̃авибха̄габхедато;
сайамбхун̃а̄н̣ена джинойама̄гато,
татха̄гато вуччати сакйапун̇гаво.
‘‘татха̄ни сачча̄ни самантачаккхуна̄,
татха̄ идаппаччайата̄ ча саббасо;
анан̃н̃анеййена йато вибха̄вита̄,
йа̄тха̄вато тена джино татха̄гато.
‘‘анекабхеда̄супи локадха̄тусу,
джинасса рупа̄йатана̄дигочаре;
вичиттабхеде татхамева дассанам̣,
татха̄гато тена саманталочано.
‘‘йато ¶ ча дхаммам̣ татхамева бха̄сати,
кароти ва̄ча̄йануломаматтано;
гун̣ехи локам̣ абхибхуййирӣйати,
татха̄гато тенапи локана̄йако.
‘‘йатха̄бхинӣха̄рамато йатха̄ручи,
паваттава̄ча̄ танучиттабха̄вато;
йатха̄видха̄ йена пура̄ махесино,
татха̄видхо тена джино татха̄гато’’ти. (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.7) –
сан̇гахага̄тха̄ мукхаматтамева, касма̄? аппама̄дападам̣ вийа сакалакусаладхаммасампат̣ипаттийа̄ саббабуддхагун̣а̄нам̣ сан̇га̄хакатта̄. тенева̄ха – ‘‘сабба̄ка̄рена̄’’тиа̄ди. сесаметтха утта̄наттхамева.
171. дутийе уппаттӣти пат̣хама̄йа джа̄тийа̄ ниббаттим̣ ватва̄ арийа̄йа джа̄тийа̄ ниббаттим̣ дассетум̣ – ‘‘ниппхаттӣ’’ти а̄ха. тада̄ хисса буддхабха̄ваниппхаттӣти. ‘‘дуллабхо’’тиа̄дим̣ ¶ ватва̄ ка̄ран̣асса дӯрасамбха̄рабха̄вато таттха ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘екава̄ра’’нтиа̄дима̄ха. идам̣ вуттам̣ хоти – таттха ва̄раган̣ана̄ на̄ма ма̄сасам̣ваччхаракаппаган̣ана̄дика̄, каппа̄нам̣ екам̣ асан̇кхйеййам̣ две асан̇кхйеййа̄ни тӣн̣и асан̇кхйеййа̄нипи па̄рамийо пӯретва̄пи буддхена бхавитум̣ на сакка̄, хет̣т̣химакот̣ийа̄ пана чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни каппасатасахассан̃ча нирантарам̣ даса па̄рамийо пӯретва̄ буддхабха̄вам̣ паттум̣ сакка̄, на ито ан̃н̃атха̄ти имина̄ ка̄ран̣ена дуллабхо па̄тубха̄во буддха̄нанти.
172. татийе ниччам̣ на хотӣти абхин̣хаппаваттикам̣ на хоти када̄чидева самбхавато. йебхуййена манусса̄ аччхарийам̣ дисва̄ аччхарам̣ пахаранти, там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘аччхарам̣ пахаритва̄ пасситаббо’’ти. саманна̄гататта̄ти етена аччхарийа̄ гун̣адхамма̄ етасмим̣ сантӣти аччхарийоти дассети. апича а̄дито пабхути абхинӣха̄ра̄вахо, тато парампи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е гун̣адхамме а̄чин̣н̣ава̄ти аччхарийоти а̄ха – ‘‘а̄чин̣н̣амануссотипи аччхарийамануссо’’тиа̄ди. маха̄бодхин̃а̄н̣амева ман̣д̣абхӯтам̣ маха̄бодхиман̣д̣о. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃хи магган̃а̄н̣ам̣, магган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ ¶ ‘‘маха̄бодхӣ’’ти вуччати. аниваттакена̄ти бодхийа̄ нийатабха̄ва̄паттийа̄ маха̄бодхисаттабха̄вато аниваттанасабха̄вена. буддхака̄ракадхамма̄нам̣ пӯран̣ампи на ан̃н̃асса кассачи а̄чин̣н̣антиа̄дина̄ хетуаваттха̄йа пхала̄ваттха̄йа сатта̄нам̣ упака̄ра̄ваттха̄йа ча̄ти тӣсупи аваттха̄су локана̄тхо анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄нам̣ гун̣адхамма̄нам̣ а̄чин̣н̣ата̄йа аччхарийамануссо вуттоти дассети.
173. чатуттхе ка̄ле кирийа̄ти ка̄лакирийа̄. катарасмим̣ ка̄ле кӣдисӣ кирийа̄. са̄ман̃н̃аджотана̄ хи висесе аватит̣т̣хати, висесаттхина̄ ча висесо ануппайоджитабботи а̄ха – ‘‘екасмим̣ ка̄ле па̄кат̣а̄ кирийа̄’’ти. катарасмим̣ пана екасмим̣ ка̄ле, катхан̃ча па̄кат̣а̄ти? каппа̄нам̣ сатасахасса̄дхика̄ни анека̄ни асан̇кхйеййа̄ни абхиккамитва̄ йатха̄дхиппетаманоратхапа̄рипӯривасена самупаладдхе екасмим̣ ка̄ле, садевалоке ативийа аччхарийамануссасса паринибба̄нанти аччантапа̄кат̣а̄. анута̄пакара̄ти четодуккха̄ваха̄. дасасахассачаккава̄л̣есӯти вуттам̣ тасса буддхаккхеттабха̄вена париччхиннатта̄, тадан̃н̃есан̃ча ависайатта̄.
174. пан̃чаме дутийасса буддхасса̄ти дутийасса саббан̃н̃убуддхасса абха̄ва̄. сутабуддхо на̄ма сутамайена н̃а̄н̣ена буджджхитаббасса буддхатта̄. чатусаччабуддхо на̄ма чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ анавасесато буддхатта̄. паччекабуддхо на̄ма паччекам̣ аттанойева йатха̄ чатусаччасамбодхо хоти, евам̣ ¶ буддхатта̄. самма̄самбуддхо ева хи йатха̄ садевакасса локасса чатусаччасамбодхо хоти, евам̣ сачча̄ни абхисамбуджджхати. чатта̄ри ва̄ ат̣т̣ха ва̄ сол̣аса ва̄ти идам̣ катамаха̄бхинӣха̄ра̄нам̣ маха̄бодхисатта̄нам̣ пан̃н̃а̄дхикасаддха̄дхикавӣрийа̄дхикавибха̄гавасена вуттам̣. ‘‘пан̃н̃а̄дхика̄нан̃хи саддха̄ манда̄ хоти, пан̃н̃а̄ тиккха̄. саддха̄дхика̄нам̣ пан̃н̃а̄ маджджхима̄ хоти. вӣрийа̄дхика̄нам̣ пан̃н̃а̄ манда̄, пан̃н̃а̄нубха̄вена ча самма̄самбодхи адхигантабба̄’’ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. ависесена пана вимуттипарипа̄чанӣйадхамма̄нам̣ тиккхамаджджхимамудубха̄вена тайопете бхеда̄ йутта̄ти ваданти. тивидха̄ хи бодхисатта̄ абхинӣха̄раккхан̣е бхаванти уггхат̣итан̃н̃увипан̃читан̃н̃унеййабхедена. тесу ¶ уггхат̣итан̃н̃ӯ самма̄самбуддхасса саммукха̄ ча̄туппадикам̣ га̄тхам̣ сун̣анто татийападе апарийоситейева чхахи абхин̃н̃а̄хи саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ паттум̣ саматтхӯпаниссайо хоти. дутийо саттху саммукха̄ екам̣ га̄тхам̣ сун̣анто апарийоситейева чатуттхападе чхахи абхин̃н̃а̄хи арахаттам̣ паттум̣ саматтхӯпаниссайо хоти. итаро бхагавато саммукха̄ ча̄туппадикага̄тхам̣ сутва̄ парийосита̄йа га̄тха̄йа чхахи абхин̃н̃а̄хи арахаттам̣ паттум̣ саматтхӯпаниссайо хоти. тайопете вина̄ ка̄лабхедена ката̄бхинӣха̄ра̄ ладдхабйа̄каран̣а̄ па̄рамийо пӯренто йатха̄ккамам̣ йатха̄вуттабхедена ка̄лена самма̄самбодхим̣ па̄пун̣анти, тесу тесу пана ка̄лабхедесу апарипун̣н̣есу те те маха̄сатта̄ дивасе дивасе вессантарада̄насадисам̣ да̄нам̣ дента̄пи таданурӯпам̣ сӣла̄дисесапа̄рамидхамме а̄чинанта̄пи антара̄ буддха̄ бхависсантӣти ака̄ран̣аметам̣. касма̄? н̃а̄н̣асса апарипаччанато. париччхиннака̄ланиппха̄дитам̣ вийа хи сассам̣ париччхиннака̄ле ниппха̄дита̄ самма̄самбодхи тадантара̄ саббусса̄хена ва̄йамантенапи на сакка̄ па̄пун̣итунти па̄рамипӯрӣ йатха̄вуттака̄лависесена сампаджджатӣти ведитаббам̣. саддхинти сама̄нака̄ле.
асаха̄йоти ниппарийа̄йато вуттам̣. сахаайанат̣т̣хо хи саха̄йат̣т̣хо. пат̣ипаттивасена бхагавата̄ саха самам̣ айанам̣ на̄ма кассачипи наттхева. хаттха̄диавайавато пат̣и пат̣и минитаббато пат̣има̄ вуччати аттабха̄во. саматтхо на̄ма наттхӣти дево ва̄ ма̄ро ва̄ брахма̄ ва̄ кочи наттхи. пат̣исамоти пат̣инидхибха̄вена само. пат̣ибха̄гам̣ да̄тунти ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ вуттасса дхаммабха̄гасса дхаммакот̣т̣ха̄сасса пат̣ипаккхабхӯтам̣ катва̄ бха̄гам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ пат̣ивачанам̣ да̄тум̣ саматтхо на̄ма наттхи. наттхи етасса сӣла̄дигун̣ехи пат̣ибимбабхӯто пуггалоти аппат̣ипуггало. тена̄ха – ‘‘ан̃н̃о кочӣ’’тиа̄ди. тисахассимаха̄сахассӣнам̣ вибха̄го парато а̄ви бхависсати. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
175. чхат̣т̣ха̄дӣсу тасмим̣ пуггалети самма̄самбуддхе. танти пан̃н̃а̄чаккху. па̄тубхӯтамева хоти тасса ¶ сахасса уппаджджанато. уппаттӣти уппаджджанам̣. ниппхаттӣти паривуддхи. кӣварӯпасса̄ти кӣдисасса. са̄вакависайева хаттхагатам̣ пан̃н̃а̄чаккху на̄ма двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣йева̄ти а̄ха – ‘‘са̄рипуттаттхерасса̄’’тиа̄ди. сама̄дхипан̃н̃а̄ти сама̄дхисахагата̄ пан̃н̃а̄. ‘‘сама̄дхисам̣ваттаника̄ ¶ кхиппанисантиа̄дивисеса̄ваха̄ пан̃н̃а̄’’ти кечи. а̄локоти пан̃н̃а̄а̄локо ева. татха̄ обха̄со. тӣн̣ипӣти тӣн̣ипи сутта̄ни. локийалокуттарамиссака̄нӣти пуббабха̄гапан̃н̃а̄йа адхиппетатта̄ вуттам̣.
уттамадхамма̄нанти аттано уттаритарасса абха̄вена сет̣т̣хадхамма̄нам̣. дат̣т̣хаббато дассанам̣, бхагавато рӯпака̄йо. таттхапи висесато рӯпа̄йатанам̣. тена̄ха – ‘‘чаккхувин̃н̃а̄н̣ена дат̣т̣хум̣ лабхатӣ’’ти. наттхи ито уттаранти ануттарам̣, тадева ануттарийам̣, дассанан̃ча там̣ ануттарийан̃ча̄ти дассана̄нуттарийам̣. сесападесупи есева найо. айам̣ пана падависесо – суййатӣти саванам̣, бхагавато вачанам̣. лаббхатӣти ла̄бхо, бхагавати саддха̄. сиккхитаббато сиккха̄. сӣласама̄дхипан̃н̃а̄паричаран̣ам̣ па̄ричарийа̄, упат̣т̣ха̄нам̣. ануссаран̣ам̣ ануссати, саттху гун̣а̄нуссаран̣ам̣. имесанти йатха̄вутта̄нам̣ чханнам̣ ануттарийа̄нам̣. па̄тубха̄во хотӣти татха̄гатасса па̄тубха̄ва̄ таппат̣ибаддхатта̄ таббисайатта̄ ча па̄тубха̄во хоти. ‘‘дассана̄нуттарийа’’нти ча садеваке локе уттаритарасса бхагавато рӯпасса на дассанаматтам̣ адхиппетам̣, атха кхо тасса рӯпадассанамукхена авеччаппаса̄дена буддхагун̣е окаппетва̄ ога̄хетва̄ дассанам̣ дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха – ‘‘а̄йасма̄ хӣ’’тиа̄ди. идампи дассана̄нуттарийанти пуббе вуттато ниббисесатта̄ вуттам̣. дасабалам̣ дассана̄йа лабхитва̄ти а̄нандаттхеро вийа паса̄дабхаттиметта̄пуббакам̣ дасабалам̣ дассана̄йа лабхитва̄. дассанам̣ вад̣д̣хетва̄ти дассанамукхена паваттам̣ випассана̄ча̄рам̣ вад̣д̣хетва̄. дассанамукхена йа̄ва ануломан̃а̄н̣ам̣ випассана̄ча̄рам̣ вад̣д̣хетва̄ таданантарам̣ ат̣т̣хамакамаха̄бхӯмим̣ оккаманто дассанам̣ сота̄паттимаггам̣ па̄пети на̄ма. идха парато паваттам̣ дассанам̣ дассанамева на̄ма, мӯладассанам̣ пана саччадассанассапи ка̄ран̣абха̄вато дассана̄нуттарийам̣ на̄ма. еса найо сеса̄нуттарийесупи.
дасабале саддхам̣ пат̣илабхатӣти самма̄самбуддхе бхагавати саддхам̣ пат̣илабхати. тиссо сиккха̄ сиккхитва̄ти тиссо пуббабха̄гасиккха̄ сиккхитва̄. паричаратӣти упат̣т̣ха̄нам̣ кароти. ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄дина̄ буддха̄нуссативасена ануссатиджджха̄нам̣ уппа̄детва̄ там̣ падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто ‘‘ануссатим̣ вад̣д̣хетва̄’’ти вутто.
саччхикирийа̄ ¶ хотӣти паччаккхакаран̣ам̣ хоти. маггаккхан̣е хи лаббхама̄на̄ пат̣исамбхида̄ пхалаккхан̣е ¶ саччхиката̄ на̄ма хоти тато парам̣ аттха̄дӣсу йатхиччхитам̣ винийогаккхамабха̄вато. чатассоти ган̣анапариччхедо. пат̣исамбхида̄ти пабхеда̄. касса пана пабхеда̄ти? ‘‘аттхе н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄’’тиа̄дивачанато (вибха. 718-721) н̃а̄н̣ассета̄ пабхеда̄. тасма̄ чатассо пат̣исамбхида̄ти чатта̄ро н̃а̄н̣аппабхеда̄ти аттхо. аттхапат̣исамбхида̄ти аттхе пат̣исамбхида̄, аттхапабхедасса салаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ аттхе пабхедагатам̣ н̃а̄н̣анти аттхо. татха̄ дхаммапабхедасса салаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ дхамме пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. нируттипабхедасса салаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ нирутта̄бхила̄пе пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ нируттипат̣исамбхида̄. пат̣ибха̄напабхедасса салаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ пат̣ибха̄не пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄.
аттхесу н̃а̄н̣антиа̄дӣсу аттхоти сан̇кхепато хетупхалам̣. тан̃хи хетувасена аран̣ӣйам̣ гантаббам̣ паттаббам̣, тасма̄ ‘‘аттхо’’ти вуччати. пабхедато пана йам̣ кин̃чи паччайуппаннам̣, нибба̄нам̣, бха̄ситаттхо, випа̄ко, кирийа̄ти име пан̃ча дхамма̄ ‘‘аттхо’’ти ведитабба̄. там̣ аттхам̣ паччавеккхантасса тасмим̣ пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄. дхаммоти сан̇кхепато паччайо. со хи йасма̄ танти дахати видахати паваттети чева па̄пети ча т̣хапети ча, тасма̄ ‘‘дхаммо’’ти вуччати. пабхедато пана йо кочи пхаланиббаттако хету арийамагго бха̄ситам̣ кусалам̣ акусаланти пан̃чавидхоти ведитаббо, там̣ дхаммам̣ паччавеккхантасса тасмим̣ дхамме пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄.
аттхадхамманирутта̄бхила̄пе н̃а̄н̣анти тасмим̣ аттхе ча дхамме ча сабха̄ванируттисаддам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паччавеккхантасса тасмим̣ сабха̄ванируттиабхила̄пе пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣. евамайам̣ нируттипат̣исамбхида̄ садда̄рамман̣а̄ на̄ма джа̄та̄, на пан̃н̃аттиа̄рамман̣а̄. касма̄? йасма̄ саддам̣ сутва̄ ‘‘айам̣ сабха̄ванирутти, айам̣ на сабха̄ванируттӣ’’ти паджа̄на̄ти. пат̣исамбхида̄патто хи ‘‘пхассо’’ти вутте ‘‘айам̣ сабха̄ванируттӣ’’ти джа̄на̄ти, ‘‘пхасса̄’’ти ва̄ ‘‘пхасса’’нти ва̄ вутте ‘‘айам̣ на сабха̄ванируттӣ’’ти джа̄на̄ти. ведана̄дӣсупи есева найо. айам̣ панеса ¶ на̄ма̄кхйа̄топасагга̄бйайападампи джа̄на̄тийева сабха̄ванируттийа̄ йа̄тха̄вато джа̄нанато. н̃а̄н̣есу н̃а̄н̣анти саббаттхакан̃а̄н̣ам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паччавеккхантасса пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣.
има̄ пана чатассо пат̣исамбхида̄ секкхабхӯмийам̣ асеккхабхӯмийанти двӣсу т̣ха̄несу пабхедам̣ гаччханти. адхигамо парийатти саванам̣ парипуччха̄ пуббайоготи имехи пан̃чахи ка̄ран̣ехи висада̄ ¶ хонти. адхигамо на̄ма саччаппат̣иведхо. парийатти на̄ма буддхавачанам̣. тан̃хи ган̣хантасса пат̣исамбхида̄ висада̄ хонти. саванам̣ на̄ма дхаммассаванам̣. саккаччам̣ дхаммам̣ сун̣антассапи хи пат̣исамбхида̄ висада̄ хонти. парипуччха̄ на̄ма ат̣т̣хакатха̄. уггахитапа̄л̣ийа̄ аттхам̣ катхентассапи хи пат̣исамбхида̄ висада̄ хонти. пуббайого на̄ма пуббайога̄вачарата̄. харан̣апачча̄харан̣анайена пат̣ипа̄кат̣акаммат̣т̣ха̄нассапи пат̣исамбхида̄ висада̄ хонтӣти. локийалокуттара̄ ва̄ти еттха тиссо пат̣исамбхида̄ локийа̄, аттхапат̣исамбхида̄ сийа̄ локийа̄, сийа̄ локуттара̄ти евам̣ вибхаджитва̄ аттхо ведитаббо.
буддхуппа̄дейева̄ти авадха̄ран̣ена буддхуппа̄де ева лаббханато, абуддхуппа̄де алаббханато анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о пат̣иведхо адхиппето. еван̃ча катва̄ ‘‘махато чаккхусса̄’’тиа̄дӣсу пан̃н̃а̄махатта̄дикампи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣амева адхиппетанти дат̣т̣хаббам̣. татха̄ виджджа̄вимуттипхаласаччхикирийа̄дайопи паресам̣ таббха̄ва̄ваха̄ дат̣т̣хабба̄. йа̄ ка̄чи дха̄туйо локийа̄ локуттара̄ ва̄, сабба̄ та̄ има̄хева сан̇гахита̄, еттхева антогадха̄ти вуттам̣ – ‘‘има̄ва ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо на̄на̄сабха̄вато на̄на̄дха̄туйо’’ти. сва̄йаматтхо анекадха̄туна̄на̄дха̄тун̃а̄н̣авибхан̇гена (вибха. 751) дӣпетаббо. ‘‘саччхикирийа̄’’ти вуттатта̄ ‘‘виджджа̄ти пхале н̃а̄н̣а’’нти вуттам̣.
187. йасма̄ чаккати апара̄парам̣ париваттатӣти чаккам̣, тасма̄ ирийа̄патха̄пи апара̄парам̣ париваттанат̣т̣хена чаккасадисатта̄ чакканти вутта̄, татха̄ патирӯпадесава̄са̄дисампаттийо. тато пат̣т̣ха̄йа дхаммачаккам̣ абхинӣхарати на̄ма̄ти еттха тада̄ маха̄сатто атта̄нам̣ абхинӣха̄райогам̣ каронто ‘‘дхаммачаккам̣ абхинӣхарати на̄ма̄’’ти вутто тато пат̣т̣ха̄йа дхаммачакка̄бхинӣха̄равибандхакарадхамма̄нуппаджджанато. абхинӣхат̣ам̣ на̄ма̄ти еттхапи айамева ¶ найо. арахаттамаггам̣ пат̣ивиджджхантопи дхаммачаккам̣ уппа̄детийева на̄ма тадаттхам̣ н̃а̄н̣ам̣ парипа̄четӣти катва̄. арахаттапхалаккхан̣е дхаммачаккам̣ уппа̄дитам̣ на̄ма тасмим̣ кхан̣е дхаммачаккасса уппа̄дана̄йа ка̄таббакиччасса кассачи абха̄ва̄. пат̣иведхан̃а̄н̣ан̃хи идха ‘‘дхаммачакка’’нти адхиппетам̣. ида̄ни десана̄н̃а̄н̣авасена дхаммачаккам̣ дассетум̣ – ‘‘када̄ паваттети на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. на кевалам̣ тхерассева, атха кхо саббесампи са̄саника̄нам̣ дхаммакатха̄ бхагавато дхаммадесана̄ чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ чатуннан̃ча екатта̄динайа̄нам̣ авира̄дханатоти дассетум̣ – ‘‘йо хи кочи бхиккху ва̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
екапуггалаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 1. пат̣хамаетадаггавагго
етадаггападаван̣н̣ана̄
188. етадаггесу ¶ пат̣хамаваггасса пат̣хаме а̄димхи диссатӣти еттха аггасаддоти а̄нетва̄ йоджетаббам̣. аджджатаггети аджджадивасам̣ а̄дим̣ катва̄ти аттхо. ан̇гулаггена̄ти ан̇гуликот̣ийа̄. амбилагганти амбилакот̣т̣ха̄со. кот̣ибхӯта̄ти парамакот̣ибхӯта̄ тасмим̣ т̣ха̄не та̄диса̄нам̣ ан̃н̃есам̣ абха̄вато. тато ева сет̣т̣хабхӯта̄типи агга̄. етадаггасанниккхепоти етадагге т̣хапанам̣ ат̣т̣хуппаттиа̄дӣхи чатӯхипи ка̄ран̣ехи. маха̄пан̃н̃ата̄йа тхерена етадаггат̣т̣ха̄насса ладдхабха̄вам̣ виттха̄рато дассетум̣ – ‘‘катха’’нтиа̄дима̄ха. две падантара̄нӣти кан̣д̣амбамӯле йугандхарапаббатети двӣсу т̣ха̄несу две пада̄ни дассетва̄. мун̣д̣апӣт̣хаканти йам̣ саттан̇гам̣ пан̃чан̇гам̣ ва̄ на хоти, кевалам̣ мун̣д̣акапӣт̣хам̣, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. аваттхаритва̄ нисӣдӣти буддха̄нубха̄вена аджджхоттхаритва̄ нисӣди. тена̄ха – ‘‘евам̣ нисӣданто’’тиа̄ди. ка̄йасаккхим̣ катва̄ти на̄мака̄йена десана̄йа сампат̣иччханавасена саккхибхӯтам̣ катва̄. кусала̄ дхамма̄ акусала̄ дхамма̄ абйа̄ката̄ дхамма̄ти ити-саддо а̄дйаттхо, тена саббам̣ абхидхаммадесанам̣ сан̇ган̣ха̄ти.
па̄т̣иха̄рийат̣т̣ха̄нети йамакапа̄т̣иха̄рийасса катат̣т̣ха̄не. пассатха̄ти тесам̣ бахубха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣. асса̄ти мануссасамӯхасса екабха̄вам̣. а̄каппанти ¶ а̄ка̄рам̣. маха̄джаноти садеваке локе саббо маха̄джано. йатха̄ нирайадассанам̣ сам̣вегаджананаттхам̣, евам̣ девалокадассанампи сам̣вегаджананаттхамева ‘‘анупуббикатха̄йам̣ саггакатха̄ вийа евам̣ саббасампаттисамупетопи сагго аниччо аддхуво чаванадхаммо’’ти. саджджетва̄ти самапан̣н̣а̄са̄йа муччхана̄хи йатха̄ ка̄мена нива̄детум̣ сакка̄, евам̣ саджджетва̄.
путхуджджанапан̃чакам̣ пан̃ханти путхуджджанапан̃хам̣ а̄дим̣ катва̄ паваттитам̣ кхӣн̣а̄савапан̃хапарийантам̣ пан̃хапан̃чакам̣. пат̣хамам̣…пе… пуччхӣти путхуджджанависайе пан̃хам̣ пуччхи. пат̣исамбхида̄ йатха̄бхинӣха̄рам̣ ¶ йатха̄сакам̣ випассана̄бхинӣха̄рена пат̣хамабхӯмийа̄дайо вийа паваттитависайа̄ти вуттам̣ – ‘‘те аттано аттано пат̣исамбхида̄висайе т̣хатва̄ катхайим̣сӯ’’ти. буддхависайе пан̃хам̣ пуччхӣти –
‘‘йе ча сан̇кха̄тадхамма̄се, йе ча секха̄ путхӯ идха;
тесам̣ ме нипако ирийам̣, пут̣т̣хо пабрӯхи ма̄риса̄’’ти. (су. ни. 1044) –
идам̣ пан̃хам̣ пуччхи. таттха сан̇кха̄тадхамма̄ти сан̇кха̄та̄ н̃а̄та̄ чатусаччадхамма̄, йе ча сан̇кха̄тадхамма̄ чатӯхи маггехи пат̣ивиддхачатусаччадхамма̄ти аттхо. имина̄ асеккха̄ катхита̄. путху-саддо убхайаттхапи йоджетаббо ‘‘йе путхӯ сан̇кха̄тадхамма̄, йе ча путхӯ секха̄’’ти. тесанти тесам̣ двиннам̣ секкха̄секкхапуггала̄нам̣ ме пут̣т̣хоти йоджетаббам̣, майа̄ пут̣т̣хоти аттхо. ирийанти секкха̄секкхабхӯмийа̄ а̄гаманаппат̣ипадам̣. ирийати гаччхати секкхабхӯмим̣ асеккхабхӯмин̃ча ета̄йа̄ти ирийа̄, там̣ тесам̣ ирийам̣ а̄гаманаппат̣ипадам̣ майа̄ пут̣т̣хо пабрӯхи катхехӣти аттхо. евам̣ бхагава̄ буддхависайе пан̃хам̣ пуччхитва̄ ‘‘имасса ну кхо, са̄рипутта, сам̣кхиттена бха̄ситасса катхам̣ виттха̄рена аттхо дат̣т̣хаббо’’ти а̄ха. тхеро пан̃хам̣ олокетва̄ ‘‘саттха̄ мам̣ секкха̄секкха̄нам̣ бхиккхӯнам̣ а̄гаманаппат̣ипадам̣ пуччхатӣ’’ти пан̃хе никкан̇кхо хутва̄ ‘‘а̄гаманаппат̣ипада̄ на̄ма кхандха̄дивасена бахӯхипи мукхехи сакка̄ катхетум̣, катара̄ка̄рена ну кхо катхенто саттху аджджха̄сайам̣ ган̣хитум̣ саккхисса̄мӣ’’ти аджджха̄сайе кан̇кхи, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘дхаммасена̄пати…пе… на саккотӣ’’ти. пуччхитапан̃хам̣ виссаджджетум̣ пат̣ибха̄не асати диса̄вилоканам̣ сатта̄нам̣ сабха̄воти дассенто, ‘‘пураттхима…пе... на̄саккхӣ’’ти а̄ха. таттха пан̃хуппаттит̣т̣ха̄нанти пан̃хуппаттика̄ран̣ам̣.
тхерасса ¶ киламанабха̄вам̣ джа̄нитва̄ти ‘‘са̄рипутто пан̃хе никкан̇кхо, аджджха̄сайе ме кан̇кхама̄но киламатӣ’’ти тхерасса киламанабха̄вам̣ н̃атва̄. чатумаха̄бхӯтикака̄йапариггаханти етена кхандхамукхена на̄марӯпапариггахо вутто. ‘‘бхӯтамиданти, са̄рипутта, саманупассасӣ’’ти хи вадантена бхагавата̄ кхандхавасена на̄марӯпапариггахо дассито. евам̣ кирасса бхагавато ахоси ‘‘са̄рипутто майа̄ найе адинне катхетум̣ на саккхиссати, динне пана найе мамаджджха̄сайам̣ гахетва̄ кхандхавасена катхессатӣ’’ти. тхерасса саха найада̄нена со пан̃хо найасатена найасахассена упат̣т̣ха̄си. тена̄ха – ‘‘ан̃н̃а̄там̣ бхагава̄, ан̃н̃а̄там̣ сугата̄’’ти.
арӯпа̄вачаре пат̣исандхи на̄ма на хотӣти бодхисамбха̄расамбхаран̣асса анока̄сабха̄вато вуттам̣. тена̄ха – ‘‘абхаббат̣т̣ха̄натта̄’’ти, ладдхабйа̄каран̣а̄нам̣ бодхисатта̄нам̣ уппаттийа̄ абхаббадесатта̄ти аттхо ¶ . рӯпа̄вачаре ниббаттӣти каммавасита̄самбхавато арӯпа̄вачаре аниббаттитва̄ рӯпа̄вачаре ниббатти.
паросахассантиа̄дина̄ паросахассаджа̄такам̣ дассети. таттха паросахассампӣти атирекасахассампи. сама̄гата̄нанти саннипатита̄нам̣ бха̄ситасса аттхам̣ джа̄нитум̣ асакконта̄нам̣ ба̄ла̄нам̣. кандеййум̣ те вассасатам̣ апан̃н̃а̄ти те евам̣ сама̄гата̄ апан̃н̃а̄ име ба̄латта̄ саса̄ вийа вассасатампи вассасахассампи родеййум̣ паридевеййум̣. родама̄на̄пи пана аттхам̣ ва̄ ка̄ран̣ам̣ ва̄ нева джа̄неййунти дӣпети. екова сеййо пурисо сапан̃н̃оти еварӯпа̄нам̣ ба̄ла̄нам̣ паросахассатопи еко пан̣д̣итапурисова сеййо варатароти аттхо. кӣдисо сапан̃н̃оти а̄ха – ‘‘йо бха̄ситасса виджа̄на̄ти аттха’’нти, айам̣ джет̣т̣хантева̄сико вийа йо бха̄ситасса аттхам̣ джа̄на̄ти, со та̄дисо сапан̃н̃о варатароти аттхо. дутийе паросатаджа̄таке джха̄йеййунти йа̄тха̄вато аттхам̣ джа̄нитум̣ сама̄хита̄ хутва̄ чинтеййум̣. сесаметтха вуттанайамева.
татийаджа̄таке йе сан̃н̃иноти т̣хапетва̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанала̄бхино авасесачиттакасатте дассети. тепи дуггата̄ти тасса̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттийа̄ ала̄бхато тепи дуггата̄ дуккхам̣ упагата̄ сан̃н̃ӣбхаве. ‘‘сан̃н̃а̄ рого сан̃н̃а̄ ган̣д̣о сан̃н̃а̄ салла’’нти ¶ (ма. ни. 3.24) хи те сан̃н̃а̄йа а̄дӣнавадассино. йепи асан̃н̃иноти асан̃н̃ӣбхаве ниббатте ачиттакасатте дассети. тепи имисса̄йева сама̄паттийа̄ ала̄бхато дуггата̄йева. джха̄насукхам̣ анан̇ган̣ам̣ ниддосам̣ йатха̄вуттадоса̄бха̄вато. балавачиттекаггата̄сабха̄венапи там̣ анан̇ган̣ам̣ на̄ма джа̄там̣. невасан̃н̃ӣ на̄сан̃н̃ӣти а̄ха̄ти атӣте кира ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто аран̃н̃а̄йатане ка̄лам̣ каронто антева̄сикехи пут̣т̣хо ‘‘невасан̃н̃ӣ на̄сан̃н̃ӣ’’ти а̄ха. пуримаджа̄таке вуттанайенева та̄паса̄ джет̣т̣хантева̄сикасса катхам̣ на ган̣хим̣су. бодхисатто а̄бхассарато а̄гантва̄ а̄ка̄се т̣хатва̄ имам̣ га̄тхама̄ха. тена вуттам̣ – ‘‘сесам̣ вуттанайенева ведитабба’’нти.
чатуттхаджа̄таке (джа̄. 1.1.135) чандасса вийа а̄бха̄ етасса̄ти чанда̄бхам̣, ода̄такасин̣ам̣. сӯрийа̄бханти сӯрийасса вийа а̄бха̄ етасса̄ти сӯрийа̄бхам̣, пӣтакасин̣ам̣. йодха пан̃н̃а̄йа га̄дхатӣти йо пуггало идха сатталоке идам̣ касин̣адвайам̣ пан̃н̃а̄йа га̄дхати, а̄рамман̣ам̣ катва̄ ануппависати, таттха ва̄ патит̣т̣хахати. авитаккена дутийаджджха̄нена а̄бхассарӯпаго хотӣти со пуггало татха̄ катва̄ пат̣иладдхена дутийена джха̄нена а̄бхассарабрахмалокӯпаго хоти. сесам̣ пуриманайенева ¶ ведитаббанти имина̄ имам̣ дассети (джа̄. ат̣т̣ха. 1.1.135 чанда̄бхаджа̄такаван̣н̣ана̄) – атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто аран̃н̃а̄йатане ка̄лам̣ каронто антева̄сикехи пуччхито ‘‘чанда̄бхам̣ сӯрийа̄бха’’нти ватва̄ а̄бхассаре ниббатто. та̄паса̄ джет̣т̣хантева̄сикасса на саддахим̣су. бодхисатто а̄гантва̄ а̄ка̄се т̣хито имам̣ га̄тхам̣ абха̄си.
пан̃чамаджа̄таке а̄сӣсетхева̄ти а̄са̄ччхедам̣ акатва̄ аттано каммесу а̄сам̣ кареййева. на ниббиндеййа̄ти на ниббедам̣ уппа̄деййа, на уккан̣т̣хеййа̄ти аттхо. воти нипа̄таматтам̣. йатха̄ иччхинти ахан̃хи сат̣т̣хихаттха̄ нарака̄ ут̣т̣ха̄нам̣ иччхим̣, сомхи татхева джа̄то, тато ут̣т̣хитойева̄ти дӣпети.
атӣте (джа̄. ат̣т̣ха. 4.13.сарабхамигаджа̄такаван̣н̣ана̄) кира ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сарабхамигайонийам̣ ниббаттитва̄ аран̃н̃е пат̣ивасати. ра̄джа̄ мигавиттако ахоси ¶ тха̄масампанно. екадивасам̣ гантва̄ амачче а̄ха – ‘‘йасса пассена миго пала̄йати, тенева со да̄таббо’’ти. атхекадивасам̣ сарабхамиго ут̣т̣ха̄йа ран̃н̃о т̣хитат̣т̣ха̄нена пала̄йи. атха нам̣ амачча̄ уппан̣д̣есум̣. ра̄джа̄ чинтеси – ‘‘име мам̣ париха̄санти, мама пама̄н̣ам̣ на джа̄нантӣ’’ти га̄л̣хам̣ нива̄сетва̄ паттикова кхаггам̣ а̄да̄йа ‘‘сарабхам̣ ган̣хисса̄мӣ’’ти вегена паккханди. атха нам̣ дисва̄ тӣн̣и йоджана̄ни анубандхи. сарабхо аран̃н̃ам̣ па̄виси. ра̄джа̄пи па̄висийева. таттха сарабхамигасса гаманамагге сат̣т̣хихаттхаматто маха̄пӯтипа̄танаракаа̄ва̄т̣о аттхи, со тим̣сахаттхаматтам̣ удакена пун̣н̣о тин̣ехи ча пат̣иччханно. сарабхо удакагандхам̣ гха̄йитва̄ва а̄ва̄т̣абха̄вам̣ н̃атва̄ тхокам̣ осаккитва̄ гато. ра̄джа̄ пана уджукамева а̄гаччханто тасмим̣ пати.
сарабхо тасса падасаддам̣ асун̣анто ниваттитва̄ там̣ апассанто ‘‘наракаа̄ва̄т̣е патито бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ а̄гантва̄ олокенто там̣ гамбхӣре удаке аппатит̣т̣хе киламантам̣ дисва̄ тена ката̄пара̄дхам̣ хадайе акатва̄ сан̃джа̄така̄рун̃н̃о ‘‘ма̄ майи пассанте вара̄ко нассату, имамха̄ там̣ дуккха̄ мочесса̄мӣ’’ти а̄ва̄т̣атӣре т̣хито ‘‘ма̄ бха̄йи, маха̄ра̄джа, ахам̣ там̣ дуккха̄ мочесса̄мӣ’’ти ватва̄ аттано пийапуттам̣ уддхаритум̣ усса̄хам̣ каронто вийа тассуддхаран̣аттха̄йа сила̄йа йоггам̣ катва̄ ‘‘виджджхисса̄мӣ’’ти а̄гатам̣ ра̄джа̄нам̣ сат̣т̣хихаттха̄ нарака̄ уддхаритва̄ асса̄сетва̄ пит̣т̣хим̣ а̄ропетва̄ аран̃н̃а̄ нӣхаритва̄ сена̄йа авидӯре ота̄ретва̄ ова̄дамасса датва̄ ¶ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄песи. ра̄джа̄ сенан̇гапаривуто нагарам̣ гантва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа сакаларат̣т̣хава̄сино пан̃ча сӣла̄ни раккхантӯ’’ти дхаммабхерим̣ чара̄песи. маха̄саттена пана аттано катагун̣ам̣ кассачи акатхетва̄ са̄йам̣ на̄наггарасабходжанам̣ бхун̃джитва̄ алан̇катасайане сайитва̄ паччӯсака̄ле маха̄саттасса гун̣ам̣ саритва̄ ут̣т̣ха̄йа сайанапит̣т̣хе паллан̇кена нисӣдитва̄ пӣтипун̣н̣ена хадайена уда̄нам̣ уда̄ненто ‘‘а̄сӣсетхева пурисо’’тиа̄дина̄ има̄ чха га̄тха̄ абха̄си.
таттха ахита̄ хита̄ ча̄ти дуккхапхасса̄ сукхапхасса̄ ча, маран̣апхасса̄, джӣвитапхасса̄типи аттхо. сатта̄нан̃хи маран̣апхассо ахито, джӣвитапхассо хито. тесам̣ ачинтито маран̣апхассо а̄гаччхатӣти дассети ¶ . ачинтитампӣти майа̄ ‘‘а̄ва̄т̣е патисса̄мӣ’’ти на чинтитам̣, ‘‘сарабхам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти чинтитам̣. ида̄ни пана ме чинтитам̣ нат̣т̣хам̣, ачинтитамева джа̄танти уда̄навасена вадати. бхога̄ти йасапарива̄ра̄, ете чинта̄майа̄ на хонти. тасма̄ н̃а̄н̣авата̄ вӣрийамева ка̄таббанти вадати. вӣрийавато хи ачинтитампи хотийева.
тассетам̣ уда̄нам̣ уда̄нентассева арун̣ам̣ ут̣т̣хахи. пурохито па̄това сукхасеййапуччханаттхам̣ а̄гантва̄ два̄ре т̣хито тасса уда̄нагӣтасаддам̣ сутва̄ чинтеси – ‘‘ра̄джа̄ хиййо мигавам̣ агама̄си, таттха сарабхамигам̣ виддхо бхависсати, тена ман̃н̃е уда̄нам̣ уда̄нетӣ’’ти. евам̣ бра̄хман̣асса ран̃н̃о парипун̣н̣абйан̃джанам̣ уда̄нам̣ сутва̄ сумаджджите а̄да̄се мукхам̣ олокентасса чха̄йа̄ вийа ран̃н̃а̄ ча сарабхена ча катака̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ахоси, со накхаггена два̄рам̣ а̄кот̣еси. ра̄джа̄ ‘‘ко есо’’ти пуччхи. ахам̣, дева, пурохитоти. атхасса два̄рам̣ виваритва̄ ‘‘ито еха̄чарийа̄’’ти а̄ха. со пависитва̄ ра̄джа̄нам̣ джайа̄петва̄ екамантам̣ т̣хито ‘‘ахам̣, маха̄ра̄джа, тайа̄ аран̃н̃е катака̄ран̣ам̣ джа̄на̄ми, твам̣ екам̣ сарабхамигам̣ анубандханто нараке патито, атха нам̣ со сарабхо сила̄йа йоггам̣ катва̄ наракато уддхари, со твам̣ тасса гун̣ам̣ саритва̄ уда̄нам̣ уда̄несӣ’’ти ватва̄ ‘‘сарабхам̣ гиридуггасми’’нтиа̄дина̄ две га̄тха̄ абха̄си.
таттха анусарӣти анубандхи. виккантанти уддхаран̣аттха̄йа катапараккамам̣. ануджӣвасӣти упаджӣваси, тасса̄нубха̄вена тайа̄ джӣвитам̣ ладдханти аттхо. самуддхарӣти уддхаран̣ам̣ ака̄си. сила̄йа йоггам̣ сарабхо каритва̄ти сила̄йа сопа̄насадиса̄йа наракато уддхаран̣айоггатам̣ каритва̄. алӣначиттанти сан̇кочам̣ аппаттачиттам̣. та мигам̣ вадесӣти суван̣н̣асарабхамигам̣ идха сирисайане нипанно ван̣н̣еси. там̣ сутва̄ ра̄джа̄, ‘‘айам̣ майа̄ саддхим̣ на мигавам̣ а̄гато, саббан̃ча паваттим̣ джа̄на̄ти, катхам̣ ну кхо джа̄на̄ти, пуччхисса̄ми на’’нти чинтетва̄ – ‘‘ким̣ твам̣ ну таттхева̄’’ти навамага̄тхама̄ха ¶ . таттха бхим̣сарӯпанти ким̣ ну те н̃а̄н̣ам̣ балаваджа̄тикам̣, тенетам̣ джа̄на̄сӣти вадати. бра̄хман̣о ‘‘на̄хам̣ саббан̃н̃убуддхо, бйан̃джанам̣ амаккхетва̄ тайа̄ катхитага̄тха̄йа пана майхам̣ аттхо упат̣т̣ха̄тӣ’’ти дӣпенто ‘‘на чеваха’’нти дасамага̄тхама̄ха ¶ . таттха субха̄сита̄нанти бйан̃джанам̣ амаккхетва̄ сут̣т̣ху бха̄сита̄нам̣. аттхам̣ тада̄нентӣти йо тесам̣ аттхо, там̣ а̄ненти упадха̄рентӣти аттхо. тада̄ пурохито дхаммасена̄пати ахоси. тенева̄ха – ‘‘атӣтепӣ’’тиа̄ди. сесам̣ утта̄наттхамева.
ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхераваттху
ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхера̄дайотиа̄дӣсу пана йа̄тха̄васарасагун̣авасена̄ти йатха̄сабха̄вагун̣авасена. паббаджджа̄васена пат̣иведхавасена сучирам̣ сунипун̣ам̣ раттиндивапариччхедаджа̄нанавасена ча раттан̃н̃ута̄ ведитабба̄ти там̣ дассенто ‘‘т̣хапетва̄ хи самма̄самбуддха’’нтиа̄дима̄ха. па̄кат̣ова хотӣти сатипан̃н̃а̄вепуллаппаттико па̄кат̣о вибхӯто хоти. ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃оти са̄вакесу саббапат̣хамам̣ чатта̄ри арийасачча̄ни н̃а̄такон̣д̣ан̃н̃о. саббесупи етадаггесӯти саббесупи етадаггасуттесу, саббесу ва̄ етадаггат̣т̣хапанесу.
дхурапатта̄нӣти патта̄нам̣ памукхабхӯта̄ни ба̄хирапатта̄ни. навутихаттха̄нӣти маджджхимапурисасса хаттхена навутиратана̄ни. падуменева там̣ там̣ падесам̣ уттарати атиккаматӣти падумуттаро, бхагава̄. гандхада̄мама̄ла̄да̄ма̄дӣхӣти а̄дисаддена паттада̄ма̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. таттха гандхада̄мехи катама̄ла̄ гандхада̄мам̣. лаван̇гатакколаджа̄типуппха̄дӣхи катама̄ла̄ ма̄ла̄да̄мам̣. тама̄лапатта̄дӣхи катама̄ла̄ паттада̄мам̣. ван̇гапат̣т̣ети ван̇гадесе уппаннагханасукхумаваттхе. уттамасукхумаваттханти ка̄сикаваттхама̄ха.
тепариват̣т̣адхаммачаккаппаваттанасуттантапарийоса̄нети еттха ‘‘идам̣ дуккхам̣ арийасачча’’нтиа̄дина̄ саччавасена, ‘‘дуккхам̣ арийасаччам̣ парин̃н̃еййа’’нтиа̄дина̄ киччавасена, ‘‘дуккхам̣ арийасаччам̣ парин̃н̃а̄та’’нтиа̄дина̄ катавасена ча тӣхи а̄ка̄рехи париват̣т̣етва̄ чатуннам̣ сачча̄нам̣ деситатта̄ тайо париват̣т̣а̄ етасса аттхӣти типариват̣т̣ам̣, типариват̣т̣амева тепариват̣т̣ам̣, тепариват̣т̣ан̃ча там̣ дхаммачаккаппаваттанан̃ча̄ти тепариват̣т̣адхаммачаккаппаваттанам̣, тадева суттантам̣, тасса парийоса̄нети аттхо.
са̄лигаббхам̣ пха̄летва̄ а̄да̄йа̄ти са̄лигаббхам̣ пха̄летва̄ таттха лаббхама̄нам̣ са̄ликхӣрарасам̣ а̄да̄йа. ануччхавиканти буддха̄нам̣ ануччхавикам̣ кхӣрапа̄йасам̣ пача̄пема. вен̣ийо пурисабха̄вавасена бандхитва̄ ¶ кала̄пакаран̣е ¶ кала̄паггам̣. кхале кала̄па̄нам̣ т̣хапанадивасе кхалаггам̣. маддитва̄ вӣхӣнам̣ ра̄сикаран̣адивасе кхалабхан̣д̣аггам̣. кот̣т̣хесу хи дхан̃н̃асса паккхипанадивасе кот̣т̣хаггам̣.
две гатийоти две ева ниппхаттийо, две нит̣т̣ха̄ти аттхо. тасмим̣ кума̄ре саббан̃н̃утам̣ паттети кон̣д̣ан̃н̃ама̄н̣авассева ладдхийам̣ т̣хатва̄ итарепи чха джана̄ путте ануса̄сим̣су. бодхируккхамӯле па̄чӣнапассам̣ ачалат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма, йам̣ ‘‘ваджира̄сана’’нтипи вуччати. махатам̣ махатийо вахатӣти ‘‘па̄чӣнамукхо’’ти аватва̄ ‘‘па̄чӣналокадха̄туабхимукхо’’ти вуттам̣. мам̣сачаккхупи локана̄тхасса аппат̣игха̄там̣ маха̄висайан̃ча̄ти. чатуран̇гасаманна̄гатанти ‘‘ка̄мам̣ тачо ча нха̄ру ча, ат̣т̣хи ча авасиссатӯ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 2.184; сам̣. ни. 2.22, 237; а. ни. 2.5; маха̄ни. 196) вуттачатуран̇гасаманна̄гатам̣.
идам̣ пана саббамева̄ти ‘‘касса ну кхо ахам̣ пат̣хамам̣ дхаммам̣ десесса̄мӣ’’тиа̄динайаппаваттам̣ (ма. ни. 1.284; 2.341; маха̄ва. 10) саббамева. паривитаккаматтамева татха̄ аттхасиддхийа̄ абха̄вато. пуппхитапхалитам̣ катва̄ти абхин̃н̃а̄пат̣исамбхида̄хи саббапа̄липхуллам̣, маггапхалехи саббасо пхалабха̄рабхаритан̃ча каронто пуппхитам̣ пхалитам̣ катва̄. апаккамитука̄мо хутва̄ти двепи аггаса̄ваке аттано нипаччака̄рам̣ каронте дисва̄ тесам̣ гун̣а̄тирекатам̣ баху ман̃н̃анто буддха̄нам̣ сантика̄ апаккамитука̄мо хутва̄. таттхева̄ти чхаддантадахатӣрейева.
са̄рипутта-моггалла̄наттхераваттху
189-190. дутийататийесу иддхиманта̄нанти еттха манта-саддо атисайаттхависайоти тхерасса атисайикаиддхитам̣ дассетум̣ – ‘‘иддхийа̄ сампанна̄на’’нти вуттам̣. саха пам̣сӯхи кӣл̣им̣сӯти сахапам̣сукӣл̣ита̄. идхалокаттабха̄вамева̄ти дит̣т̣хадхаммикааттабха̄вамева. сол̣аса пан̃н̃а̄ пат̣ивиджджхитва̄ т̣хитоти маджджхиманика̄йе анупадасуттантадесана̄йа ‘‘маха̄пан̃н̃о, бхиккхаве, са̄рипутто, путхупан̃н̃о, бхиккхаве, са̄рипутто, ха̄сапан̃н̃о, бхиккхаве, са̄рипутто, джаванапан̃н̃о, бхиккхаве, са̄рипутто, тиккхапан̃н̃о, бхиккхаве, са̄рипутто, ниббедхикапан̃н̃о, бхиккхаве, са̄рипутто’’ти (ма. ни. 3.93) евама̄гата̄ ¶ маха̄пан̃н̃а̄дика̄ чха, тасмим̣йева сутте а̄гата̄ нава̄нупуббавиха̄расама̄паттипан̃н̃а̄, арахаттамаггапан̃н̃а̄ти има̄ сол̣асавидха̄ пан̃н̃а̄ пат̣ивиджджхитва̄ саччхикатва̄ т̣хито.
пан̃хаса̄каччханти ¶ пан̃хасса пуччханавасена виссаджджанавасена ча са̄каччхам̣ кароти. аттхикехи упан̃н̃а̄там̣ магганти етам̣ анубандханасса ка̄ран̣авачанам̣. идан̃хи вуттам̣ хоти – йам̣нӯна̄хам̣ имам̣ бхиккхум̣ пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандхеййам̣. касма̄? йасма̄ идам̣ пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандханам̣ на̄ма аттхикехи упан̃н̃а̄там̣ маггам̣, н̃а̄то чева упагато ча магготи аттхо. атха ва̄ аттхикехи амхехи маран̣е сати аматенапи бхавитаббанти евам̣ кевалам̣ аттхӣти упан̃н̃а̄там̣, анума̄нан̃а̄н̣ена упагантва̄ н̃а̄там̣ нибба̄нам̣ на̄ма аттхи, там̣ магганто парийесантоти евампеттха аттхо дат̣т̣хаббо.
несам̣ париса̄йа̄ти двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ парива̄рабхӯтапариса̄йа. две аггаса̄вакети са̄рипуттамоггалла̄не две маха̄нубха̄ве са̄ваке. т̣ха̄нантарети аггаса̄вакаттасан̃н̃ите т̣ха̄нантаре т̣хапеси. касма̄ панеттха ‘‘аггаса̄ваке’’ти аватва̄ ‘‘маха̄са̄ваке’’ти вуттам̣. йади ан̃н̃епи маха̄тхера̄ абхин̃н̃а̄та̄дигун̣ависесайогена ‘‘маха̄са̄вака̄’’ти ваттаббатам̣ лабханти, имейева пана са̄вакесу анан̃н̃аса̄дха̄ран̣абхӯта̄ висесато ‘‘маха̄са̄вака̄’’ти ваттабба̄ти дассанаттхам̣ ‘‘двепи маха̄са̄ваке’’ти вуттам̣.
маха̄кассапаттхераваттху
191. чатуттхе йасма̄ дхутава̄дадхутадхаммадхутан̇га̄ни дхутамӯлака̄ни, тасма̄ ‘‘дхуто ведитаббо’’ти а̄раддхам̣, таттха килесе дхуни дхутава̄ти дхуто, дхутакилесо пуггало, килесадхунано ва̄ дхаммо, килесадхунано дхаммоти ча сапуббабха̄го арийамагго дат̣т̣хаббо. там̣ дхутасан̃н̃итам̣ килесадхунанадхаммам̣ вадати, паре таттха патит̣т̣ха̄петӣти дхутава̄до. чатуккан̃четтха самбхаватӣти там̣ дассетум̣ – ‘‘еттха пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. тайиданти нипа̄то, тасса со айанти аттхо. дхутабхӯтасса дхутабхӯта̄ дхамма̄ дхутадхамма̄. аппиччхата̄ сантут̣т̣хита̄ хет̣т̣ха̄ вутта̄ ева ¶ . килесе самма̄ ликхати таччхатӣти саллекхо, килесаджегуччхӣ, тасса бха̄во саллекхата̄. двӣхипи ка̄мехи вивиччатӣти павивеко, йонисоманасика̄рабахуло пуггало, тасса бха̄во павивеката̄. имина̄ сарӣрат̣т̣хапанаматтена аттхӣти идамат̣т̣хи ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄, тасса бха̄во идамат̣т̣хита̄, имехи ва̄ кусаладхаммехи аттхи идамат̣т̣хи, йена н̃а̄н̣ена ‘‘паббаджитена на̄ма пам̣сукӯликан̇га̄дӣсу патит̣т̣хитена бхавитабба’’нти йатха̄нусит̣т̣хам̣ дхутагун̣е сама̄дийати чева парихарати ча, там̣ н̃а̄н̣ам̣ идамат̣т̣хита̄. тена̄ха – ‘‘идамат̣т̣хита̄ н̃а̄н̣амева̄’’ти. дхутадхамма̄ на̄ма̄ти дхутан̇гасевана̄йа пат̣ипаккхабхӯта̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ дхунанавасена паваттийа̄ дхутоти ладдхана̄ма̄йа дхутан̇гачетана̄йа упака̄рака̄ дхамма̄ти катва̄ дхутадхамма̄ на̄ма ¶ . анупатантӣти тадантогадха̄ таппарийа̄панна̄ хонти тадубхайассева паваттивисесабха̄вато. пат̣иккхепаваттхӯсӯти дхутан̇гасевана̄йа пат̣иккхипитаббаваттхӯсу паха̄таббаваттхӯсу.
пам̣сукӯликан̇гам̣…пе… несаджджикан̇ганти уддесопи пеййа̄ланайена дассито. йадеттха ваттаббам̣, там̣ саббам̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.22 а̄дайо) виттха̄рато вуттам̣. дхутава̄даггахан̣енева тхерасса дхутабха̄вопи гахито хотӣти ‘‘дхутава̄да̄на’’нтева вуттам̣. айам̣ маха̄ти абхинӣха̄ра̄димахантата̄йапи са̄санасса упака̄рита̄йапи айам̣ тхеро маха̄, гун̣амахантата̄йа пасам̣са̄вачанамева ва̄ етам̣ тхерасса йадидам̣ маха̄кассапоти йатха̄ ‘‘маха̄моггалла̄но’’ти.
саттху дхаммадесана̄йа ваттхуттайе сан̃джа̄таппаса̄дата̄йа упа̄сакабха̄ве т̣хитатта̄ вуттам̣ – ‘‘упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄ди. етасса аггабха̄васса̄ти йоджетаббам̣. саччака̄роти саччабха̄ва̄вахо ка̄ро, ависам̣ва̄данавасена ва̄ тадаттхаса̄дханоти аттхо. кола̄халанти кутӯхалавиппха̄ро. саттха̄ саттаме саттаме сам̣ваччхаре дхаммам̣ катхенто сатта̄нам̣ саванайоггам̣ ка̄лам̣ саллаккхенто дива̄ са̄йанхасамайам̣ катхети, раттийам̣ сакалайа̄мам̣. тена̄ха – ‘‘бра̄хман̣о бра̄хман̣е а̄ха – ‘бхоти ким̣ раттим̣ дхаммам̣ сун̣иссаси дива̄’’’ти. висса̄сикоти висса̄сикабха̄во. ‘‘тато пат̣т̣ха̄йа со’’ти ва̄ па̄т̣хо.
две ¶ асан̇кхйеййа̄ни пӯритапа̄рамисса̄ти идам̣ са̄ парампара̄йа сотапатитам̣ аттхам̣ гахетва̄ а̄ха. адиннавипа̄касса̄ти авипаккавипа̄касса. бхаддаке ка̄лети йутте ка̄ле. наккхаттанти наккхаттена лаккхитам̣ чхан̣ам̣. тасмим̣ тасмин̃хи наккхатте анубхавитаббачхан̣а̄ни наккхатта̄ни на̄ма, итара̄ни пана чхан̣а̄ни на̄ма. самма̄патитадуккхато вимочанена тато ниййа̄на̄вахата̄йа иччхитаттхасса лабха̄панато ча ниййа̄никам̣. тесанти суван̣н̣ападума̄нам̣. оламбака̄ти суван̣н̣аратанавичитта̄ ратанада̄ма̄. пун̃н̃анийа̄мена̄ти пун̃н̃а̄нубха̄васиддхена нийа̄мена. свасса ба̄ра̄н̣асираджджам̣ да̄тум̣ катока̄со. пхуссаратханти ман̇галаратхам̣. сетаччхаттаун̣хӣсава̄лабӣджаникхаггаман̣ипа̄дука̄ни пан̃чавидхам̣ ра̄джакакудхабхан̣д̣анти ваданти. идха пана сетаччхаттам̣ висум̣ гахитанти сӣха̄санам̣ пан̃чамам̣ катва̄ ваданти. па̄рупанакан̣н̣анти па̄рупанаваттхасса дасантам̣. диббаваттхада̄йипун̃н̃а̄нубха̄вачодито ‘‘нану та̄та̄ тхӯла’’нти а̄ха. ахо тапассӣти ахо капан̣о ахам̣ ра̄джа̄ти аттхо. буддха̄нам̣ саддахитва̄ти буддха̄нам̣ са̄санам̣ саддахитва̄. чан̇каманасата̄нӣти ити-саддо а̄дйаттхо. тена хи аггиса̄ла̄дӣни паббаджитаса̄руппа̄ни т̣ха̄на̄ни сан̇ган̣ха̄ти.
са̄дхукӣл̣итанти ¶ арийа̄нам̣ париниббутат̣т̣ха̄не ка̄таббасакка̄рам̣ вадати. наппамаджджи, нирога̄ аййа̄ти пуччхита̄ка̄радассанам̣. париниббута̄ дева̄ти девӣ пат̣ивачанам̣ ада̄си. пат̣ийа̄детва̄ти ниййа̄тетва̄. саман̣акапаббаджджанти самитапа̄пехи арийехи анут̣т̣ха̄таббапаббаджджам̣. со хи ра̄джа̄ паччекабуддха̄нам̣ весасса дит̣т̣хатта̄ ‘‘идамева бхаддака’’нти та̄дисам̣йева лин̇гам̣ ган̣хи. таттхева̄ти брахмалоке ева. вӣсатиме вассе сампаттети а̄харитва̄ самбандхо. брахмалокато чавитва̄ ниббаттатта̄, брахмачарийа̄дхика̄расса ча чирака̄ласамбхӯтатта̄ ‘‘еварӯпам̣ катхам̣ ма̄ катхетха̄’’ти а̄ха. вӣсати дхаран̣а̄ни никкханти ваданти, пан̃чапалам̣ никкханти апаре. иттха̄кароти иттхиратанасса уппаттит̣т̣ха̄нам̣. аййадхӣта̄ти амха̄кам̣ аййасса дхӣта̄, бхаддака̄пила̄нӣти аттхо. сама̄напан̣н̣анти садисапан̣н̣ам̣ садисалекхам̣ кума̄расса кума̄рика̄йа ча йуттам̣ пан̣н̣алекхам̣. те пуриса̄ сама̄гатат̣т̣ха̄нато магадхарат̣т̣хе маха̄титтхага̄мам̣ маддарат̣т̣хе са̄галанагаран̃ча уддисса апаккаманта̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виссаджджанта̄ на̄ма хонтӣти ‘‘ито ча етто ча песесу’’нти вутта̄.
пуппхада̄манти хаттхихаттхаппама̄н̣ам̣ пуппхада̄мам̣. та̄нӣти та̄ни убхохи гантха̄пита̄ни две пуппхада̄ма̄ни. тети убхо бхадда̄ чева пиппаликума̄ро ча ¶ . лока̄мисена̄ти ка̄масса̄дена. асам̣сат̣т̣ха̄ти на сам̣йутта̄ гхат̣е джалантена вийа падӣпена аджджха̄сайе самуджджалантена вимоккхабӣджена самусса̄хитачиттатта̄. йантабаддха̄нӣти сассасампа̄данаттхам̣ таттха таттха два̄ракава̄т̣айоджанавасена баддха̄ни никкхаманатумба̄ни. каммантоти касикаммакаран̣ат̣т̣ха̄нам̣. да̄сикага̄ма̄ти да̄са̄нам̣ васанага̄ма̄. оса̄ретва̄ти паккхипитва̄. а̄каппакуттавасена̄ти а̄ка̄равасена кирийа̄васена. анануччхавиканти паббаджитабха̄васса ананурӯпам̣. тасса маттхакети дведха̄патхасса двидха̄бхӯтат̣т̣ха̄не. етесам̣ сан̇гахам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти нисӣдатӣти самбандхо. са̄ пана таттха саттху нисаджджа̄ едисӣти дассетум̣ – ‘‘нисӣданто пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йа̄ буддха̄нам̣ апаримитака̄ласамбхӯта̄чинтеййа̄парин̃н̃еййапун̃н̃асамбха̄рӯпачайаниббатта̄ рӯпаппабха̄вабуддхагун̣авиджджотита̄ дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аасӣтианубйан̃джанасамуджджалита̄ бйа̄маппабха̄кетума̄ла̄лан̇ката̄ сабха̄васиддхита̄йа акиттима̄ рӯпака̄йасирӣ, там̣йева маха̄кассапасса адит̣т̣хапуббаппаса̄дасам̣ваддханаттхам̣ аниггӯхитва̄ нисинно бхагава̄ ‘‘буддхавесам̣ гахетва̄…пе… нисӣдӣ’’ти вутто. асӣтихаттхаппадесам̣ бйа̄петва̄ паваттийа̄ асӣтихаттха̄ти вутта̄. сатаса̄кхоти бахуса̄кхо анекаса̄кхо. суван̣н̣аван̣н̣ова ахоси нирантарам̣ буддхарасмӣхи самантато самокин̣н̣абха̄вато.
тӣсу т̣ха̄несӯти дӯрато на̄тидӯре а̄саннети тӣсу т̣ха̄несу. тӣхи ова̄дехӣти ‘‘тасма̄тиха те, кассапа, евам̣ сиккхитаббам̣ ‘тиббам̣ ме хироттаппам̣ паччупат̣т̣хитам̣ бхависсати тхересу навесу ¶ маджджхимесӯ’ти. еван̃хи те, кассапа, сиккхитаббам̣. тасма̄тиха те, кассапа, евам̣ сиккхитаббам̣ ‘йам̣ кин̃чи дхаммам̣ сун̣исса̄ми кусалӯпасам̣хитам̣, саббам̣ там̣ ат̣т̣хим̣ катва̄ манаси каритва̄ саббам̣ четаса̄ саманна̄харитва̄ охитасото дхаммам̣ сун̣исса̄мӣ’ти, еван̃хи те, кассапа, сиккхитаббам̣. тасма̄тиха те, кассапа, евам̣ сиккхитаббам̣ ‘са̄тасахагата̄ ча ме ка̄йагата̄сати на виджахиссатӣ’ти, еван̃хи те, кассапа, сиккхитабба’’нти (сам̣. ни. 2.154) имехи тӣхи ова̄дехи. еттха хи бхагава̄ пат̣хамам̣ ова̄дам̣ тхерасса бра̄хман̣аджа̄тикатта̄ джа̄тима̄наппаха̄наттхамабха̄си, дутийам̣ ба̄хусаччам̣ нисса̄йа уппаджджанакаахам̣ка̄раппаха̄наттхам̣, татийам̣ упадхисампаттим̣ нисса̄йа уппаджджанакааттасинехаппаха̄наттхам̣ ¶ . мудука̄ кхо тйа̄йанти мудука̄ кхо те айам̣. касма̄ пана бхагава̄ евама̄ха? тхерена саха чӣварам̣ париваттетука̄мата̄йа. касма̄ париваттетука̄мо джа̄тоти? тхерам̣ аттано т̣ха̄не т̣хапетука̄мата̄йа. ким̣ са̄рипуттамоггалла̄на̄ наттхӣти? аттхи, евам̣ панасса ахоси ‘‘имена чирам̣ т̣хассанти, кассапо пана вӣсативассасата̄йуко, со майи париниббуте саттапан̣н̣игуха̄йам̣ васитва̄ дхаммавинайасан̇гахам̣ катва̄ мама са̄санам̣ пан̃чавассасахассапарима̄н̣ака̄лаппаваттанакам̣ кариссатӣти аттано т̣ха̄не т̣хапеси. евам̣ бхиккхӯ кассапасса суссӯситаббам̣ ман̃н̃иссантӣ’’ти. тасма̄ евама̄ха.
чандӯпамоти чандасадисо хутва̄. ким̣ париман̣д̣алата̄йа? но, апича кхо йатха̄ чандо гаганаталам̣ паккхандама̄но на кеначи саддхим̣ сантхавам̣ ва̄ синехам̣ ва̄ а̄лайам̣ ва̄ кароти, на ча на хоти маха̄джанасса пийо мана̄по, айампи евам̣ кеначи саддхим̣ сантхава̄дӣнам̣ акаран̣ена бахуджанасса пийо мана̄по чандӯпамо хутва̄ кхаттийакула̄дӣни чатта̄ри кула̄ни упасан̇каматӣти аттхо. апакассева ка̄йам̣ апакасса читтанти тенева сантхава̄дӣнам̣ акаран̣ена ка̄йан̃ча читтан̃ча апакад̣д̣хитва̄, апанетва̄ти аттхо. ниччам̣ навоти ниччанавакова, а̄гантукасадисо хутва̄ти аттхо. а̄гантуко хи пат̣ипа̄т̣ийа̄ сампаттагехам̣ пависитва̄ саче нам̣ гхараса̄мика̄ дисва̄ ‘‘амха̄кампи путтабха̄таро виппава̄сам̣ гантва̄ евам̣ вичарим̣сӯ’’ти анукампама̄на̄ нисӣда̄петва̄ бходженти, бхуттаматтойева ‘‘тумха̄кам̣ бха̄джанам̣ ган̣хатха̄’’ти ут̣т̣ха̄йа паккамати, на техи саддхим̣ сантхавам̣ ва̄ кароти, киччакаран̣ӣйа̄ни ва̄ сам̣видахати, евамайампи пат̣ипа̄т̣ийа̄ сампаттам̣ гхарам̣ пависитва̄ йам̣ ирийа̄патхе пасанна̄ манусса̄ денти, там̣ гахетва̄ чхиннасантхаво тесам̣ киччакаран̣ӣйе абйа̄ват̣о хутва̄ никкхаматӣти дӣпети.
аппагаббхоти наппагаббхо, ат̣т̣хат̣т̣ха̄нена ка̄йапа̄габбхийена, чатут̣т̣ха̄нена вачӣпа̄габбхийена, анекат̣т̣ха̄нена манопа̄габбхийена ча вирахитоти аттхо. ат̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ ка̄йапа̄габбхийам̣ на̄ма сан̇гхаган̣апуггалабходжанаса̄ладжанта̄гхаранаха̄натиттхабхиккха̄ча̄рамаггесу ¶ антарагхарапавесане ча ка̄йена аппатирӯпакаран̣ам̣. чатут̣т̣ха̄нам̣ вачӣпа̄габбхийам̣ на̄ма сан̇гхаган̣апуггалаантарагхаресу аппатирӯпава̄ча̄ниччха̄ран̣ам̣. анекат̣т̣ха̄нам̣ манопа̄габбхийам̣ на̄ма тесу тесу ¶ т̣ха̄несу ка̄йава̄ча̄хи аджджха̄ча̄рам̣ ана̄паджджитва̄пи манаса̄ ка̄мавитакка̄дӣнам̣ витакканам̣. саббесампи имесам̣ па̄габбхийа̄нам̣ абха̄вена аппагаббхо хутва̄ кула̄ни упасан̇каматӣти аттхо. кассапасам̣йуттена ча чандӯпамаппат̣ипада̄дитхерасса дхутава̄десу аггабха̄васса бодхитатта̄ вуттам̣ ‘‘етадева кассапасам̣йуттам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄’’ти.
ануруддхаттхераваттху
192. пан̃чаме бходжанапапан̃чаматтанти гочарага̄ме пин̣д̣а̄йа чаран̣а̄ха̄рапарибхогасан̃н̃итам̣ бходжанапапан̃чаматтам̣. дӣпаруккха̄нанти лохадантакат̣т̣хамайа̄нам̣ маханта̄нам̣ дӣпаруккха̄нам̣. лохамайесупи хи тесу дӣпа̄дха̄ресу дӣпаруккхака̄ти рул̣хиреса̄ дат̣т̣хабба̄. оламбакадӣпаман̣д̣аладӣпасан̃чаран̣адӣпа̄дика̄ сесадӣпа̄.
анупарийа̄йи падаккхин̣акаран̣авасена. ахам̣ тена̄ти йена туйхам̣ аттхо, ахам̣ тена пава̄реми, тасма̄ там̣ а̄хара̄петва̄ ган̣ха̄ти аттхо. суван̣н̣апа̄тийам̣йевасса бхаттам̣ уппаджджӣти девата̄нубха̄вена уппаджджи, на кин̃чи пачанакиччам̣ аттхи. сатта маха̄пурисавитакке витаккесӣти ‘‘аппиччхасса̄йам̣ дхаммо, на̄йам̣ дхаммо махиччхасса̄’’тиа̄дике сатта маха̄пурисавитакке витаккеси. ат̣т̣хамети ‘‘ниппапан̃ча̄ра̄масса̄йам̣ дхаммо, на̄йам̣ дхаммо папан̃ча̄ра̄масса̄’’ти етасмим̣ пурисавитакке.
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа̄ти ‘‘аппиччхасса̄йам̣ дхаммо, на̄йам̣ дхаммо махиччхасса̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 3.358; а. ни. 8.30) маха̄пурисавитаккавасена а̄раддхаматтам̣ маттхакам̣ па̄петум̣ асаматтхабха̄вена т̣хитам̣ мама сан̇каппам̣ джа̄нитва̄. маномайена̄ти маномайена вийа манаса̄ ниммитасадисена, парин̣а̄митена̄ти аттхо. иддхийа̄ти ‘‘айам̣ ка̄йо идам̣ читтам̣ вийа хотӯ’’ти евам̣ паватта̄йа адхит̣т̣ха̄ниддхийа̄.
йада̄ ме аху сан̇каппоти йасмим̣ ка̄ле майхам̣ ‘‘кӣдисо ну кхо ат̣т̣хамо маха̄пурисавитакко’’ти паривитакко ахоси, йада̄ ме аху сан̇каппо, тато мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа ¶ иддхийа̄ упасан̇ками, уттари десайӣти йоджана̄. уттари десайӣти ‘‘ниппапан̃ча̄ра̄масса̄йам̣ дхаммо ниппапан̃чаратино ¶ , на̄йам̣ дхаммо папан̃ча̄ра̄масса папан̃чаратино’’ти (дӣ. ни. 3.358; а. ни. 8.30) имам̣ ат̣т̣хамам̣ маха̄пурисавитаккам̣ пӯренто упари десайи. там̣ пана деситам̣ дассенто а̄ха – ‘‘ниппапан̃чарато буддхо, ниппапан̃чамадесайӣ’’ти, папан̃ча̄ на̄ма ра̄га̄дайо килеса̄, тесам̣ вӯпасаманата̄йа тадабха̄вато ча локуттарадхамма̄ ниппапан̃ча̄ на̄ма. йатха̄ там̣ па̄пун̣а̄ти, татха̄ дхаммам̣ десеси, са̄муккам̣сикам̣ чатусаччадесанам̣ адесайӣти аттхо.
тасса̄хам̣ дхаммаман̃н̃а̄йа̄ти тасса саттху десана̄дхаммам̣ джа̄нитва̄. виха̄синти йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджанто вихарим̣. са̄сане ратоти сиккхаттайасан̇гахе са̄сане абхирато. тиссо виджджа̄ ануппатта̄ти пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣, диббачаккхун̃а̄н̣ам̣, а̄саваккхайан̃а̄н̣анти има̄ тиссо виджджа̄ майа̄ ануппатта̄ саччхиката̄. тато ева катам̣ буддхасса са̄санам̣, анусит̣т̣хи ова̄до анут̣т̣хитоти аттхо.
бхаддийаттхераваттху
193. чхат̣т̣хе учча-саддена сама̄наттхо учча̄-саддоти а̄ха – ‘‘учча̄кулика̄нанти учче куле джа̄та̄на’’нти. ка̄л̣ӣ са̄ девӣти ка̄л̣аван̣н̣ата̄йа ка̄л̣ӣ са̄ девӣ. кула̄нуккамена раджджа̄нуппатти маха̄кулинассева̄ти вуттам̣ – ‘‘сойева ча̄’’тиа̄ди.
лакун̣д̣акабхаддийаттхераваттху
194. саттаме риттакоти деййаваттхурахито. гун̣е а̄ваджджетва̄ти бхагавато рӯпагун̣е чева а̄каппасампада̄дигун̣е ча аттано адхиппа̄йам̣ н̃атва̄ амбапаккасса пат̣иггахан̣ам̣ парибхун̃джананти евама̄дике йатха̄упат̣т̣хите гун̣е а̄ваджджетва̄.
пин̣д̣олабха̄радва̄джаттхераваттху
195. ат̣т̣хаме абхӣтана̄дабха̄вена сӣхасса вийа на̄до сӣхана̄до, со етесам̣ аттхӣти сӣхана̄дика̄, тесам̣ сӣхана̄дика̄нам̣. гарахитаббапасам̣ситаббадхамме йа̄тха̄вато джа̄нантассева гараха̄ пасам̣са̄ ¶ ¶ ча йуттарӯпа̄ти а̄ха – ‘‘буддха̄ ча на̄ма̄’’тиа̄ди. кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣхи паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса бхӯмим̣ дассети. тена хи н̃а̄н̣ена арийаса̄вако паччавеккханто ‘‘кхӣн̣а̄ джа̄тӣ’’тиа̄дим̣ паджа̄на̄ти. катама̄ панасса джа̄ти кхӣн̣а̄, катхан̃ча паджа̄на̄тӣти? на та̄васса атӣта̄ кхӣн̣а̄ пуббева кхӣн̣атта̄, на ана̄гата̄ ана̄гате ва̄йа̄ма̄бха̄вато, на паччуппанна̄ виджджама̄натта̄. йа̄ пана маггасса абха̄витатта̄ уппаджджеййа екачатупан̃чавока̄рабхавесу екачатупан̃чаккхандхаппабхеда̄ джа̄ти, са̄ маггасса бха̄витатта̄ ануппа̄дадхамматам̣ а̄паджджанена кхӣн̣а̄. там̣ со маггабха̄вана̄йа пахӣнакилесе паччавеккхитва̄ ‘‘килеса̄бха̄ве виджджама̄нампи каммам̣ а̄йатим̣ аппат̣исандхикам̣ хотӣ’’ти джа̄нанто паджа̄на̄ти.
вуситанти вут̣т̣хам̣ паривут̣т̣хам̣, катам̣ чаритам̣ нит̣т̣хитанти аттхо. брахмачарийанти маггабрахмачарийам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акена хи саддхим̣ сатта секкха̄ маггабрахмачарийам̣ васанти на̄ма, кхӣн̣а̄саво вут̣т̣хава̄со. тасма̄ арийаса̄вако аттано брахмачарийава̄сам̣ паччавеккханто ‘‘вуситам̣ брахмачарийа’’нти паджа̄на̄ти. катам̣ каран̣ӣйанти чатӯсу саччесу чатӯхи маггехи парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайавасена сол̣асавидхам̣ киччам̣ нит̣т̣ха̄питанти аттхо. путхуджджанакалйа̄н̣ака̄дайо хи там̣ киччам̣ каронти, кхӣн̣а̄саво катакаран̣ӣйо. тасма̄ арийаса̄вако аттано каран̣ӣйам̣ паччавеккханто ‘‘катам̣ каран̣ӣйа’’нти паджа̄на̄ти. на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти ида̄ни пуна иттхабха̄ва̄йа евам̣ сол̣асавидхакиччабха̄ва̄йа, килесаккхайа̄йа ва̄ маггабха̄вана̄йа киччам̣ ме наттхӣти паджа̄на̄ти. атха ва̄ иттхатта̄йа̄ти иттхабха̄вато имасма̄ евам̣пака̄ра̄ ида̄ни ваттама̄наккхандхасанта̄на̄ апарам̣ кхандхасанта̄нам̣ майхам̣ наттхи, име пана пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄ руккха̄ вийа, те чаримакавин̃н̃а̄н̣аниродхена анупа̄да̄но вийа джа̄таведо нибба̄йиссантӣти паджа̄на̄ти.
манта̄н̣ипуттапун̣н̣аттхераваттху
196. наваме ат̣т̣ха̄расасупи виджджа̄т̣т̣ха̄несу ниппхаттим̣ гататта̄ ‘‘саббасиппесу ковидо хутва̄’’ти вуттам̣. абхидайа̄аббхан̃н̃а̄вахассева дхаммасса таттха упалаббханато ‘‘моккхадхаммам̣ адисва̄’’ти вуттам̣. тена̄ха – ‘‘идам̣ ведаттайам̣ на̄ма̄’’тиа̄ди ¶ . татха̄ хи анена дуггатипаримуччанампи дуллабхам̣, абхин̃н̃а̄парива̄ра̄нам̣ ат̣т̣ханнам̣ сама̄паттӣнам̣ ла̄бхита̄йа сайам̣ екадесена упасанто парамуккам̣сагатам̣ уттамадаматхасаматхам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ бхагавантам̣ самбха̄венто ‘‘айам̣ пурисо’’тиа̄дима̄ха. пит̣ака̄ни гахетва̄ а̄гаччхантӣти пхалабха̄джана̄ни гахетва̄ асса̄мика̄йа ¶ а̄гаччханти. буддха̄нанти га̄рававасена бахувачананиддесо като. парибхун̃джӣти девата̄хи паккхиттадиббоджам̣ ванамӯлапхала̄пхалам̣ парибхун̃джи. патте патит̣т̣ха̄питасаманантарамева хи девата̄ таттха диббоджам̣ паккхипим̣су. саммаситва̄ти паччавеккхитва̄, париваттетва̄ти ча ваданти. арахаттам̣ па̄пун̣им̣сӯти маха̄деваттхерасса анумоданакатха̄йа анупуббикатха̄саккхика̄йа сувисодхитачиттасанта̄на̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су.
дасахи катха̄ваттхӯхӣти аппиччхакатха̄ сантут̣т̣хикатха̄ павивекакатха̄ асам̣саггакатха̄ вӣрийа̄рамбхакатха̄ сӣласампада̄катха̄ сама̄дхисампада̄катха̄ пан̃н̃а̄сампада̄катха̄ вимуттисампада̄катха̄ вимуттин̃а̄н̣адассанасампада̄катха̄ти имехи дасахи катха̄ваттхӯхи. джа̄тибхӯмират̣т̣хава̄синоти джа̄тибхӯмивантадесава̄сино, саттху джа̄тадесава̄синоти аттхо. сӣса̄нулокикоти пурато гаччхантасса сӣсам̣ ану ану пассанто. ока̄сам̣ саллаккхетва̄ти са̄каччха̄йа авасарам̣ саллаккхетва̄. саттависуддхиккамам̣ пуччхӣти ‘‘ким̣ ну кхо, а̄вусо, сӣлависуддхаттхам̣ бхагавати брахмачарийам̣ вуссатӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.257) сатта висуддхийо пуччхи. дхаммакатхика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси сависесена дасакатха̄ваттхула̄бхита̄йа.
маха̄качча̄наттхераваттху
197. дасаме сам̣кхиттена катхитадхаммасса̄ти мадхупин̣д̣икасуттантадесана̄су вийа сан̇кхепена деситадхаммасса. там̣ десанам̣ виттха̄ретва̄ти там̣ сан̇кхепадесанам̣ а̄йатана̄дивасена виттха̄ретва̄. аттхам̣ вибхаджама̄на̄нанти тасса̄ сан̇кхепадесана̄йа аттхам̣ вибхаджитва̄ катхента̄нам̣. аттхавасена ва̄ти ‘‘еттака̄ етасса аттха̄’’ти аттхавасена ва̄ десанам̣ пӯретум̣ сакконти. бйан̃джанавасена ва̄ти ‘‘еттака̄ни еттха бйан̃джана̄ни десана̄васена ваттабба̄нӣ’’ти бйан̃джанавасена ва̄ пӯретум̣ сакконти. айам̣ пана маха̄качча̄наттхеро убхайавасенапи саккоти тасса сан̇кхепена уддит̣т̣хасса виттха̄рена саттху аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ ¶ десанато, тасма̄ таттха агготи вутто. вуттанайенева̄ти ‘‘па̄това субходжанам̣ бхун̃джитва̄ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа̄’’тиа̄дина̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева. ан̃н̃ехӣти ан̃н̃а̄сам̣ иттхӣнам̣ кесехи ативийа дӣгха̄. на кевалан̃ча дӣгха̄ ева, атха кхо синиддханӣламудукан̃чика̄ ча. никкесӣти аппакесӣ йатха̄ ‘‘анудара̄ кан̃н̃а̄’’ти.
пан̣ийанти виккетаббабхан̣д̣ам̣. а̄ваджджетва̄ти упаниссайам̣ кеса̄нам̣ пакатибха̄ва̄паттин̃ча а̄ваджджетва̄. га̄равена̄ти мун̣д̣асӣса̄пи тхере га̄равена екавачаненева а̄гантва̄. нимантетва̄ти сва̄тана̄йа ¶ нимантетва̄. имисса̄ иттхийа̄ти йатха̄вуттасет̣т̣хидхӣтарама̄ха. дит̣т̣хадхаммикова̄ти авадха̄ран̣ам̣ ат̣т̣ха̄напайуттам̣, дит̣т̣хадхаммико йасапат̣ила̄бхова ахосӣти аттхо. йасапат̣ила̄бхоти ча бхавасампаттипат̣ила̄бхо. саттасу хи джаваначетана̄су пат̣хама̄ дит̣т̣хадхаммаведанӣйапхала̄, паччхима̄ упападжджаведанӣйапхала̄, маджджхе пан̃ча апара̄парийаведанӣйапхала̄, тасма̄ пат̣хамам̣ екам̣ четанам̣ т̣хапетва̄ сеса̄ йатха̄сакам̣ парипун̣н̣апхалада̄йино хонти, пат̣хамачетана̄йа пана дит̣т̣хадхаммико йасапат̣ила̄бхова ахоси.
пат̣хамаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 2. дутийаетадаггаваггаван̣н̣ана̄
чӯл̣апантхакаттхераваттху
198-200. дутийасса ¶ пат̣хаме манена ниббаттитанти абхин̃н̃а̄манена уппа̄дитам̣. манена катака̄йоти абхин̃н̃а̄читтена десантарам̣ паттака̄йо. манена ниббаттитака̄йоти абхин̃н̃а̄манаса̄ ниммитака̄йо ‘‘ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ абхиниммина̄тӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.236-237; пат̣и. ма. 3.14) вийа. екасадисейева̄ти аттасадисейева. екавидхамева̄ти аттана̄ катаппака̄рамева. етаппарамо хи йебхуййена са̄вака̄нам̣ иддхинимма̄навидхи. агго на̄ма джа̄то екадесена саттху иддхинимма̄на̄нувидха̄нато.
ла̄бхита̄йа̄ти ¶ еттха ла̄бхӣти ӣка̄ро атисайаттхо. тена тхерасса чатуннам̣ рӯпа̄вачараджджха̄на̄нам̣ атисайена сависесала̄бхитам̣ дассети. арӯпа̄вачараджджха̄на̄нам̣ ла̄бхита̄йа̄ти еттха̄пи есева найо. на кевалан̃чета̄ четосан̃н̃а̄виват̣т̣акусалата̄ рӯпа̄рӯпаджджха̄нала̄бхита̄йа ева, атха кхо имехипи ка̄ран̣ехӣти дассетум̣ – ‘‘чӯл̣апантхако ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. четоти четтха читтасӣсена сама̄дхи вутто, тасма̄ четасо сама̄дхисса виват̣т̣анам̣ четовиват̣т̣о, екасмим̣йева̄рамман̣е сама̄дхичиттам̣ виват̣т̣етва̄ хет̣т̣химасса хет̣т̣химасса упарӯпари ха̄панато рӯпа̄вачараджджха̄нала̄бхӣ четовиват̣т̣акусало на̄ма. ‘‘саббасо рӯпасан̃н̃а̄на’’нтиа̄дина̄ (дха. са. 265) вуттасан̃н̃а̄ атиккамитва̄ ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасан̃н̃а̄сахагатам̣…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасан̃н̃а̄сахагата’’нти (дха. са. 265-268) сан̃н̃а̄сӣсена вуттаджджха̄на̄нам̣ виват̣т̣акусало, татха̄ иттхипуриса̄дисан̃н̃а̄ ниччасан̃н̃а̄дито читтам̣ виват̣т̣етва̄ кевале рӯпа̄рӯпадхаммаматте асан̇кхате нибба̄не ча висесато ват̣т̣анато ча сун̃н̃ата̄нупассана̄бахуло сан̃н̃а̄виват̣т̣акусало. сама̄дхикусалата̄йа четовиват̣т̣акусалата̄ таббахулавиха̄рита̄йа. татха̄ випассана̄кусалата̄йа сан̃н̃а̄виват̣т̣акусалата̄. екоти чӯл̣апантхакаттхерам̣ вадати. сама̄дхилаккхан̣ети савитаккасавича̄ра̄дисама̄дхисабха̄ве. пуна екоти маха̄пантхакаттхерама̄ха. випассана̄лаккхан̣ети саттаанупассана̄ ат̣т̣ха̄расамаха̄випассана̄дивипассана̄сабха̄ве. сама̄дхига̄л̣хоти сама̄дхисмим̣ ога̄л̣хачитто субха̄витабха̄ваната̄. ан̇гасам̣кхиттети ¶ чатуран̇гикативан̇гика̄дивасена джха̄нан̇га̄нам̣ сан̇кхипане. а̄рамман̣асам̣кхиттети касин̣уггха̄т̣има̄ка̄са̄диниббаттанена касин̣а̄диа̄рамман̣а̄нам̣ сам̣кхипане. ан̇гававаттха̄панети витакка̄дӣнам̣ джха̄нан̇га̄нам̣ ваваттха̄пане. а̄рамман̣ававаттха̄панети патхавӣкасин̣а̄диджджха̄на̄рамман̣а̄нам̣ ваваттха̄пане.
джха̄нан̇гехӣти рӯпа̄вачараджджха̄нан̇гехи, джха̄нан̇га̄нева джха̄нам̣. пуна джха̄нан̇гехӣти арӯпа̄вачараджджха̄нан̇гехи. бха̄та̄ти джет̣т̣хабха̄та̄. асса̄ти кут̣умбийасса. суван̣н̣апӯджанти сован̣н̣амайам̣ пуппхапӯджам̣ катва̄. девапурети та̄ватим̣сабхаване судассанамаха̄нагаре. аггадва̄рена̄ти тасмим̣ дивасе аггам̣ саббапат̣хамам̣ виват̣ена нагарадва̄рена никкхамитва̄.
коканаданти ¶ падумависесанам̣ йатха̄ ‘‘кока̄сака’’нти. там̣ кира бахупаттам̣ ван̣н̣асампаннам̣ атисугандхан̃ча хоти. ‘‘коканадам̣ на̄ма сетападума’’нтипи ваданти. па̄тоти пагева. айан̃хеттха аттхо – йатха̄ коканадасан̇кха̄там̣ падумам̣ па̄то сӯрийуггаманавела̄йам̣ пхуллам̣ викаситам̣ авӣтагандхам̣ сийа̄ вирочама̄нам̣, евам̣ сарӣрагандхена гун̣агандхена ча сугандхам̣ сарадака̄ле анталиккхе а̄диччамива аттано теджаса̄ тапантам̣ ан̇гехи ниччхаран̣акаджутийа̄ ан̇гӣрасам̣ самма̄самбуддхам̣ пасса̄ти.
чӯл̣апантхако кира кассапасамма̄самбуддхака̄ле паббаджитва̄ пан̃н̃ава̄ хутва̄ ан̃н̃атарасса дандхабхиккхуно уддесагахан̣ака̄ле париха̄сакел̣им̣ ака̄си. со бхиккху тена париха̄сена ладжджито нева уддесам̣ ган̣хи, на саджджха̄йамака̄си. тена каммена̄йам̣ паббаджитва̄ва дандхо джа̄то, тасма̄ гахитагахитападам̣ упариупарипадам̣ ган̣хантасса нассати. иддхийа̄ абхисан̇кхаритва̄ суддхам̣ чол̣акхан̣д̣ам̣ ада̄сӣти тасса пуббахетум̣ дисва̄ таданурӯпе каммат̣т̣ха̄не нийодженто суддхам̣ чол̣акхан̣д̣ам̣ ада̄си. со кира пуббе ра̄джа̄ хутва̄ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ каронто нала̄т̣ато седе муччанте парисуддхена са̄т̣акена нала̄т̣ам̣ пун̃чхи, са̄т̣ако килит̣т̣хо ахоси. со ‘‘имам̣ сарӣрам̣ нисса̄йа еварӯпо парисуддхаса̄т̣ако пакатим̣ джахитва̄ килит̣т̣хо джа̄то, аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти аниччасан̃н̃ам̣ пат̣илабхи. тена ка̄ран̣енасса раджохаран̣амева паччайо джа̄то.
лома̄нӣти чол̣акхан̣д̣атантагатаам̣суке вадати. ‘‘килит̣т̣хадха̄тука̄нӣ’’ти килит̣т̣хасабха̄ва̄ни. евам̣гатикамева̄ти идам̣ читтампи бхаван̇гавасена пакатийа̄ пан̣д̣арам̣ парисуддхам̣ ра̄га̄дисампайуттадхаммавасена сам̣килит̣т̣хам̣ джа̄танти дассети. наккхаттам̣ сама̄нетва̄ти наккхаттам̣ саманна̄харитва̄, а̄ваджджетва̄ти аттхо ¶ . бил̣а̄рассаттха̄йа̄ти бил̣а̄расса гочараттха̄йа. джалапатхакаммикена̄ти самуддакаммикена. ча̄ринти кха̄дитаббатин̣ам̣. саччака̄ранти саччабха̄ва̄вахам̣ ка̄рам̣, ‘‘аттана̄ гахите бхан̣д̣е ан̃н̃есам̣ на да̄табба’’нти ватва̄ да̄таббалан̃джанти вуттам̣ хоти. татийена пат̣иха̄рена̄ти татийена са̄санена. паттика̄ хутва̄ти са̄мино хутва̄.
аппакенапӣти тхокенапи париттенапи. медха̄вӣти пан̃н̃ава̄. па̄бхатена̄ти бхан̣д̣амӯлена. вичаккхан̣оти воха̄ракусало. самут̣т̣ха̄пети атта̄нанти махантам̣ дханам̣ йасан̃ча уппа̄детва̄ таттха атта̄нам̣ сан̣т̣хапети патит̣т̣ха̄пети ¶ . йатха̄ ким̣? ан̣ум̣ аггим̣ва сандхамам̣, йатха̄ пан̣д̣ито пурисо париттакам̣ аггим̣ ануккамена гомайачун̣н̣а̄дӣни паккхипитва̄ мукхава̄тена дхаменто самут̣т̣ха̄пети вад̣д̣хети, махантам̣ аггиккхандхам̣ кароти, евамева пан̣д̣ито тхокампи па̄бхатам̣ лабхитва̄ на̄на̄упа̄йехи пайоджетва̄ дханан̃ча йасан̃ча вад̣д̣хети, вад̣д̣хетва̄ пуна таттха атта̄нам̣ патит̣т̣ха̄пети. та̄йа ева ва̄ пана дханасса махантата̄йа атта̄нам̣ самут̣т̣ха̄пети, абхин̃н̃а̄там̣ па̄кат̣ам̣ каротӣти аттхо.
субхӯтиттхераваттху
201-202. татийе ран̣а̄ти хи ра̄га̄дайо килеса̄ вуччантӣти ‘‘саран̣а̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. 100 дукама̄тика̄) ра̄га̄дайо килеса̄ ‘‘ран̣а̄’’ти вуччанти. ран̣анти етехӣти ран̣а̄. йехи абхибхӯта̄ сатта̄ на̄наппака̄рена канданти паридеванти, тасма̄ те ра̄га̄дайо ‘‘ран̣а̄’’ти вутта̄. деситанийа̄мато аноккамитва̄ти десита̄ноккаманато анупагантва̄ десети, саттха̄ра̄ деситанийа̄менева анодиссакам̣ катва̄ дхаммам̣ десетӣти вуттам̣ хоти. еванти евам̣ метта̄джха̄нато вут̣т̣ха̄йа бхиккха̄гахан̣е сати. бхиккха̄да̄йака̄нам̣ махаппхалам̣ бхависсатӣти идам̣ чӯл̣аччхара̄сан̇гха̄тасуттена (а. ни. 1.51 а̄дайо) дӣпетаббам̣. аччхара̄сан̇гха̄таматтампи хи ка̄лам̣ меттачиттам̣ а̄севантасса бхиккхуно диннада̄нам̣ махаппхалам̣ хоти маха̄нисам̣сам̣, тена ча со амогхам̣ рат̣т̣хапин̣д̣ам̣ бхун̃джатӣти айаматтхо таттха а̄гатойева. нимиттам̣ ган̣хитва̄ти а̄ка̄рам̣ саллаккхетва̄.
кхадираванийаревататтхераваттху
203. пан̃чаме ванасабха̄ганти сабха̄гам̣ ванам̣, сабха̄ганти ча саппа̄йанти аттхо. йан̃хи пакативируддхам̣ ¶ бйа̄дхивируддхан̃ча на хоти, там̣ ‘‘сабха̄га’’нти вуччати. удакасабха̄гантиа̄дӣсупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. калйа̄н̣акамма̄йӯханаккхан̣оти калйа̄н̣акаммӯпачайасса ока̄со. тин̣н̣ам̣ бха̄тика̄нанти упатиссо, чундо, упасеноти имесам̣ тин̣н̣ам̣ джет̣т̣хабха̄тика̄нам̣. тиссаннан̃ча бхагинӣнанти ча̄ла̄, упача̄ла̄, сӣсупача̄ла̄ти имесам̣ тиссаннам̣ джет̣т̣хабхагинӣнам̣. еттха ча са̄рипуттаттхеро сайам̣ паббаджитва̄ ¶ ча̄ла̄, упача̄ла̄, сӣсупача̄ла̄ти тиссо бхагинийо, чундо упасеноти име бха̄таро пабба̄джеси, реватакума̄ро екова гехе авасиссати. тена вуттам̣ – ‘‘амха̄кам̣…пе… пабба̄джентӣ’’ти. махаллакатара̄ти вуддхатара̄. идан̃ча кума̄рика̄йа чираджӣвитам̣ абхикан̇кхама̄на̄ а̄хам̣су. са̄ кира тасса аййика̄ вӣсативассасатика̄ кхан̣д̣аданта̄ палитакеса̄ валиттача̄ тилака̄хатагатта̄ гопа̄насиван̇ка̄ ахоси. видха̄ваниканти видха̄ванакӣл̣икам̣. тиссаннам̣ сампаттӣнанти ануссававасена мануссадевамоккхасампаттийо сандха̄йа вадати, мануссадевабрахмасампаттийо ва̄. сӣвалисса пун̃н̃ам̣ вӣмам̣сисса̄ма̄ти ‘‘сӣвалина̄ катапун̃н̃асса випа̄када̄нат̣т̣ха̄намида’’нти н̃атва̄ евама̄ха. сабха̄гат̣т̣ха̄нанти самам̣ десам̣.
там̣ бхӯмира̄ман̣еййаканти кин̃ча̄пи араханто га̄манте ка̄йавивекам̣ на лабханти, читтавивекам̣ пана лабхантева. тесан̃хи диббаппат̣ибха̄га̄нипи а̄рамман̣а̄ни читтам̣ ча̄летум̣ на сакконти, тасма̄ га̄мо ва̄ хоту аран̃н̃а̄дӣнам̣ ва̄ ан̃н̃атарам̣, ‘йаттха араханто вихаранти, там̣ бхӯмира̄ман̣еййакам̣’, со бхӯмиппадесо раман̣ӣйо ева̄ти аттхо.
кан̇кха̄ревататтхераваттху
204. чхат̣т̣хе акаппийо, а̄вусо, гул̣оти екадивасам̣ тхеро антара̄магге гул̣акаран̣ам̣ оккамитва̄ гул̣е пит̣т̣хампи чха̄рикампи паккхитте дисва̄на ‘‘акаппийо гул̣о, са̄мисо на каппати гул̣о вика̄ле парибхун̃джиту’’нти куккучча̄йанто евама̄ха. акаппийа̄ мугга̄ти екадивасам̣ антара̄магге вачче муггам̣ джа̄там̣ дисва̄ ‘‘акаппийа̄ мугга̄, пакка̄пи мугга̄ джа̄йантӣ’’ти куккучча̄йанто евама̄ха. сесаметтха саббам̣ утта̄намева.
сон̣акол̣ивисаттхераваттху
205. саттаме ха̄петаббамева ахоси ачча̄раддхавӣрийатта̄. удакена самупабйӯл̣хети удакена тхалам̣ усса̄ретва̄ таттха таттха ра̄сикате. харитӯпалитта̄йа̄ти гомайапарибхан̣д̣аката̄йа. тивидхена удакена ¶ посентӣти кхӣродакам̣ гандходакам̣ кевалодаканти евам̣ тивидхена удакена посенти парипа̄ленти. парисса̄ветва̄ти парисодхетва̄ гахите тан̣д̣улети йоджетаббам̣. дево ман̃н̃ети дево вийа ¶ . вӣн̣ова̄дена̄ти ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, сон̣а, йада̄ те вӣн̣а̄йа тантийо ачча̄йата̄ хонти, апи ну те вӣн̣а̄ тасмим̣ самайе сараватӣ ва̄ хоти камман̃н̃а̄ ва̄ти? но хетам̣, бхантети. евамева кхо, сон̣а, ачча̄раддхавӣрийам̣ уддхачча̄йа сам̣ваттати, атиситхилавӣрийам̣ косаджджа̄йа сам̣ваттати. тасма̄тиха твам̣, сон̣а, вӣрийасаматам̣ адхит̣т̣хаха, индрийа̄нан̃ча саматам̣ пат̣ивиджджха̄’’ти (маха̄ва. 243) евам̣ вӣн̣ам̣ упамам̣ катва̄ паваттитена вӣн̣опамова̄дена. вӣрийасаматхайоджанаттха̄йа̄ти вӣрийасса саматхена йоджанаттха̄йа.
сон̣акут̣икан̣н̣аттхераваттху
206. ат̣т̣хаме кут̣икан̣н̣оти вуччатӣти ‘‘кот̣икан̣н̣о’’ти ваттаббе ‘‘кут̣икан̣н̣о’’ти вохарӣйати. кулагхаре бхава̄ кулагхарика̄. са̄ кира авантират̣т̣хе кулагхаре маха̄вибхавасса сет̣т̣хисса бхарийа̄. дасабаласса дхаммакатхам̣ сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа чинтесӣти идам̣ ан̇гуттарабха̄н̣ака̄нам̣ матена вуттам̣. суттанипа̄тат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘сапарисо бхагавантам̣ упасан̇камма дхаммадесанам̣ ассоси, на ча кан̃чи висесам̣ адхиган̃чхи. касма̄? со хи дхаммам̣ сун̣анто хемаватам̣ ануссаритва̄ ‘а̄гато ну кхо ме саха̄йако, но’ти диса̄дисам̣ олокетва̄ там̣ апассанто ‘ван̃чито ме саха̄йо, йо евам̣ вичиттаппат̣ибха̄нам̣ бхагавато десанам̣ на сун̣а̄тӣ’ти виккхиттачитто ахосӣ’’ти вуттам̣.
йасма̄ пат̣исандхиджа̄тиабхиниккхаманабодхипаринибба̄несвева дваттим̣са пуббанимитта̄ни хутва̄ва пат̣ивигаччханти, на чират̣т̣хитика̄ни хонти, дхаммачаккаппаваттане (сам̣. ни. 5.1081; пат̣и. ма. 2.30) пана та̄ни сависеса̄ни хутва̄ чиратарам̣ т̣хатва̄ нируджджханти, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘тийоджанасахассам̣ химавантам̣ ака̄лапуппхитам̣ дисва̄’’тиа̄ди. аггабалака̄йа̄ти саббапурато гаччханта̄ балака̄йа̄. кена пуппхитабха̄вам̣ джа̄на̄сӣти кена ка̄ран̣ена химавантасса пуппхитабха̄вам̣ джа̄на̄сӣти, йена ка̄ран̣ена имам̣ ака̄лапуппхапа̄т̣иха̄рийам̣ джа̄там̣, там̣ джа̄на̄сӣти вуттам̣ хоти. тасса паваттитабха̄ванти тасса дхаммачаккасса бхагавата̄ паваттитабха̄вам̣. садде нимиттам̣ ган̣хӣти садде а̄ка̄рам̣ саллаккхеси. татоти ‘‘ахам̣ ‘етам̣ аматадхаммам̣ тампи ¶ джа̄на̄песса̄мӣ’ти тава сантикам̣ а̄гатосмӣ’’ти йам̣ вуттам̣, таданантаранти аттхо.
са̄та̄гиро ¶ хемаватасса буддхуппа̄дам̣ катхетва̄ там̣ бхагавато сантикам̣ а̄нетука̄мо ‘‘аджджа паннарасо’’тиа̄дига̄тхама̄ха. таттха (су. ни. ат̣т̣ха. 1.153) аджджа̄ти айам̣ раттиндиво паккхаган̣анато паннарасо, упаваситаббато упосатхо. тӣсу ва̄ упосатхесу аджджа паннарасо упосатхо, на ча̄туддасиупосатхо, на са̄маггӣупосатхо. диви бхава̄ни дибба̄ни, дибба̄ни еттха аттхӣти дибба̄ни. ка̄ни та̄ни? рӯпа̄ни. тан̃хи раттим̣ дева̄нам̣ дасасахассилокадха̄туто саннипатита̄нам̣ сарӣраваттха̄бхаран̣авима̄наппабха̄хи аббха̄диупаккилесавирахита̄йа чандаппабха̄йа ча сакаладжамбудӣпо алан̇като ахосӣти ативийа алан̇като ча паривисуддхидевасса бхагавато сарӣраппабха̄йа. тена̄ха – ‘‘дибба̄ ратти упат̣т̣хита̄’’ти.
евам̣ раттигун̣аван̣н̣ана̄падесенапи саха̄йасса читтам̣ паса̄дам̣ джаненто буддхуппа̄дам̣ катхетва̄ а̄ха – ‘‘аномана̄мам̣ саттха̄рам̣, ханда пасса̄ма готама’’нти. таттха аномехи ала̄макехи сабба̄ка̄рапарипӯрехи гун̣ехи на̄мам̣ асса̄ти аномана̄мо. татха̄ хисса ‘‘буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо, бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо’’тиа̄дина̄ (маха̄ни. 192; чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддесо 97; пат̣и. ма. 1.162) найена буддхоти аномехи гун̣ехи на̄мам̣. ‘‘бхаггара̄готи бхагава̄, бхаггадосоти бхагава̄’’тиа̄дина̄ (маха̄ни. 84) найена бхагава̄ти аномехи гун̣ехи на̄мам̣. еса найо ‘‘арахам̣ самма̄самбуддхо виджджа̄чаран̣асампанно’’тиа̄дӣсу. дит̣т̣хадхаммика̄диаттхехи девамануссе ануса̄сати ‘‘имам̣ паджахатха, имам̣ сама̄да̄йа ваттатха̄’’ти саттха̄. там̣ аномана̄мам̣ саттха̄рам̣. ханда̄ти вачаса̄йаттхе нипа̄то. пасса̄ма̄ти тена атта̄нам̣ саха сан̇гахетва̄ паччуппаннабахувачанам̣. готаманти готамаготтам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘саттха̄, на саттха̄’’ти ма̄ виматим̣ ака̄си, екантабйавасито хутва̄ва ехи пасса̄ма готаманти.
евам̣ вутте хемавато ‘‘айам̣ са̄та̄гиро ‘аномана̄мам̣ саттха̄ра’нти бхан̣анто тасса саббан̃н̃утам̣ пака̄сети, саббан̃н̃уно ча дуллабха̄ локе, саббан̃н̃упат̣ин̃н̃ехи пӯран̣а̄дисадисехева локо упаддуто. со пана йади саббан̃н̃ӯ, аддха̄ та̄дилаккхан̣ам̣ патто бхависсати, тена евам̣ гахесса̄мӣ’’ти ¶ чинтетва̄ та̄дилаккхан̣ам̣ пуччханто а̄ха – ‘‘каччи мано’’тиа̄ди. таттха каччӣти пуччха̄. маноти читтам̣. супан̣ихитоти сут̣т̣ху т̣хапито ачало асампаведхӣ. саббесу бхӯтесу саббабхӯтесу. та̄диноти та̄дилаккхан̣ам̣ паттассева сато. пуччха̄ ева ва̄ айам̣ ‘‘со тава саттха̄ саббабхӯтесу та̄дӣ, уда̄ху но’’ти. ит̣т̣хе анит̣т̣хеча̄ти еварӯпе а̄рамман̣е. сан̇каппа̄ти витакка̄. васӣката̄ти васам̣ гамита̄. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ там̣ саттха̄рам̣ вадаси, тасса те саттхуно ¶ каччи та̄дилаккхан̣ам̣ сампаттасса сато саббабхӯтесу мано супан̣ихито, уда̄ху йа̄ва паччайам̣ на лабхати, та̄ва супан̣ихито вийа кха̄йати. со ва̄ те саттха̄ каччи саббабхӯтесу саттесу та̄дӣ, уда̄ху но, йе ча ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу а̄рамман̣есу ра̄гадосавасена сан̇каппа̄ уппаджджеййум̣, тйа̄сса каччи васӣката̄, уда̄ху када̄чи тесампи васена ваттатӣти.
тӣн̣и васса̄нӣти сон̣асса паббаджитадивасато пат̣т̣ха̄йа тӣн̣и васса̄ни. тада̄ кира бхиккхӯ йебхуййена маджджхимадесейева васим̣су, тасма̄ таттха катипайа̄ ева ахесум̣. те ча екасмим̣ нигаме еко двети евам̣ висум̣ висум̣ васим̣су, тхера̄нан̃ча катипайе бхиккхӯ а̄нетва̄ ан̃н̃есу а̄нӣйама̄несу пуббам̣ а̄нӣта̄ кеначидева каран̣ӣйена паккамим̣су, кан̃чи ка̄лам̣ а̄гаметва̄ пуна тесу а̄нӣйама̄несу итаре паккамим̣су, евам̣ пунаппунам̣ а̄найанена саннипа̄то чиренева ахоси, тхеро ча тада̄ екавиха̄рӣ ахоси. тена вуттам̣ – ‘‘тӣн̣и васса̄ни ган̣ам̣ парийеситва̄’’ти. тӣн̣и васса̄нӣти ча аччантасам̣йоге упайогавачанам̣. саттху адхиппа̄йам̣ н̃атва̄ти аттано а̄н̣а̄паненева ‘‘имина̄ саддхим̣ екагандхакут̣ийам̣ васитука̄мо бхагава̄’’ти саттху адхиппа̄йам̣ джа̄нитва̄. бхагава̄ кира йена саддхим̣ екагандхакут̣ийам̣ васитука̄мо, тасса сена̄санапан̃н̃аттийам̣ а̄нандаттхерам̣ а̄н̣а̄пети.
аджджхока̄се вӣтина̄метва̄ти аджджхока̄се нисаджджа̄йа вӣтина̄метва̄. йасма̄ бхагава̄ а̄йасмато сон̣асса сама̄паттисама̄паджджанена пат̣исантха̄рам̣ каронто са̄вакаса̄дха̄ран̣а̄ сабба̄ сама̄паттийо ануломаппат̣иломам̣ сама̄паджджанто бахудева раттим̣ аджджхока̄се нисаджджа̄йа вӣтина̄метва̄ па̄де паккха̄летва̄ виха̄рам̣ па̄виси, тасма̄ а̄йасма̄пи сон̣о бхагавато адхиппа̄йам̣ н̃атва̄ таданурӯпам̣ сабба̄ та̄ сама̄паттийо ¶ сама̄паджджанто бахудева раттим̣ аджджхока̄се нисаджджа̄йа вӣтина̄метва̄ па̄де паккха̄летва̄ виха̄рам̣ па̄висӣти ваданти. пависитва̄ ча бхагавата̄ анун̃н̃а̄то чӣваратирокаран̣ийам̣ катва̄ бхагавато па̄дапассе нисаджджа̄йа вӣтина̄меси. аджджхесӣти а̄н̣а̄песи. пат̣ибха̄ту там̣ бхиккху дхаммо бха̄ситунти бхиккху туйхам̣ дхаммо бха̄ситум̣ упат̣т̣ха̄ту, н̃а̄н̣амукхам̣ а̄гаччхату, йатха̄сутам̣ йатха̄парийаттам̣ дхаммам̣ бхан̣а̄хӣти аттхо. ат̣т̣хакаваггийа̄нӣти ат̣т̣хакаваггабхӯта̄ни ка̄масутта̄дисол̣асасутта̄ни (маха̄ни. 1). суггахитоти самма̄ уггахито. саббе варе йа̄чӣти винайадхарапан̃чамена ган̣ена упасампада̄ дхуванха̄нам̣ чамматтхаран̣ам̣ ган̣ан̇ган̣ӯпа̄ханам̣ чӣваравиппава̄соти име пан̃ча варе йа̄чи. сутте а̄гатамева̄ти уда̄напа̄л̣ийам̣ а̄гатасуттам̣ сандха̄йа вадати.
сӣвалиттхераваттху
207. наваме ¶ са̄каччхитва̄ са̄каччхитва̄ти ран̃н̃а̄ саддхим̣ пат̣ивируджджханавасена пунаппунам̣ са̄каччхам̣ катва̄. гул̣ададхинти паттхиннам̣ гул̣асадисам̣ кат̣хинададхим̣. атиан̃чхитунти ативийа а̄кад̣д̣хитум̣. кан̃джийам̣ ва̄хетва̄ти дадхиматтхум̣ пава̄хетва̄, парисса̄ветва̄ти аттхо. ‘‘дадхито кан̃джийам̣ гахетва̄’’типи па̄т̣хо. нанти суппава̄сам̣. бӣджапаччхим̣ пхуса̄пентӣти имина̄ самбандхо. йа̄ва на уккад̣д̣хантӣти йа̄ва да̄не на уккад̣д̣ханти, да̄тука̄ма̄ва хонтӣти адхиппа̄йо маха̄дуккхам̣ анубхосӣти пасаванибандханам̣ махантам̣ дуккхам̣ анубхоси. са̄микам̣ а̄мантетва̄ти сатта̄хам̣ мӯл̣хагаббха̄ тибба̄хи кхара̄хи дуккхаведана̄хи пхут̣т̣ха̄ ‘‘самма̄самбуддхо вата со бхагава̄, йо имасса еварӯпасса дуккхасса паха̄на̄йа дхаммам̣ десети. суппат̣ипанно вата тасса бхагавато са̄вакасан̇гхо, йо имасса еварӯпасса дуккхасса паха̄на̄йа пат̣ипанно. сусукхам̣ вата нибба̄нам̣, йаттхидам̣ еварӯпам̣ дуккхам̣ на сам̣виджджатӣ’’ти (уда̄. 18) имехи тӣхи витаккехи там̣ дуккхам̣ адхива̄сентӣ саттху сантикам̣ песетука̄мата̄йа са̄микам̣ а̄мантетва̄. пуре маран̣а̄ти маран̣ато пуретарамева. ин̇гитанти а̄ка̄рам̣. джӣвитабхаттанти джӣвитасам̣сайе да̄таббабхаттам̣. саббакаммаккхамо ахосӣти саттавассикехи да̄ракехи ка̄таббам̣ йам̣ кин̃чи каммам̣ ка̄тум̣ саматтхата̄йа саббасса каммасса кхамо ахоси. тенева со сатта̄хам̣ маха̄да̄не ¶ дӣйама̄не джа̄тадивасато пат̣т̣ха̄йа дхаммакаран̣ам̣ а̄да̄йа сан̇гхасса удакам̣ парисса̄ветва̄ ада̄си.
йомантиа̄дига̄тха̄йа ‘‘йо бхиккху имам̣ ра̄гапалипатхан̃чева килесадугган̃ча сам̣са̄рават̣т̣ан̃ча чатуннам̣ сачча̄нам̣ аппат̣ивиджджханакамохан̃ча атӣто чатта̄ро огхе тин̣н̣о хутва̄ па̄рам̣ ануппатто, дувидхена джха̄нена джха̄йӣ, тан̣ха̄йа абха̄вена анеджо, катхам̣катха̄йа абха̄вена акатхам̣катхӣ, упа̄да̄на̄нам̣ абха̄вена анупа̄дийитва̄ килесанибба̄нена ниббуто, тамахам̣ бра̄хман̣ам̣ вада̄мӣ’’ти аттхо.
саббесам̣йева пана кеса̄нам̣ оропанан̃ча арахаттасаччхикирийа̄ ча апаччха̄апурима̄ ахосӣти имина̄ тхерасса кхураггейева арахаттуппатти дӣпита̄. екачче пана а̄чарийа̄ евам̣ ваданти ‘‘хет̣т̣ха̄ вуттанайена дхаммасена̄патина̄ ова̄де динне ‘йам̣ майа̄ ка̄тум̣ сакка̄, тамахам̣ джа̄нисса̄мӣ’ти паббаджитва̄ випассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ там̣ дивасам̣йева ан̃н̃атарам̣ вичиттам̣ кут̣икам̣ дисва̄ пависитва̄ ма̄тукуччхийам̣ сатта васса̄ни аттана̄ анубхӯтадуккхам̣ ануссаритва̄ тадануса̄рена атӣта̄на̄гате н̃а̄н̣ам̣ нентасса а̄дитта̄ вийа тайо бхава̄ упат̣т̣хахим̣су. н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ ¶ випассана̄вӣтхим̣ отаритва̄ та̄вадева маггаппат̣ипа̄т̣ийа̄ саббепи а̄саве кхепенто арахаттам̣ па̄пун̣ӣ’’ти. убхайатха̄пи тхерасса арахаттуппаттийева пака̄сита̄, тхеро пана пабхиннаппат̣исамбхидо чхал̣абхин̃н̃о ахоси.
ваккалиттхераваттху
208. дасаме а̄ха̄ракаран̣авеланти бходжанакиччавелам̣. адхигаччхе падам̣ сантанти сан̇кха̄рӯпасамам̣ сукханти ладдхана̄мам̣ сантам̣ падам̣ нибба̄нам̣ адхигаччхеййа. пат̣хамапа̄дена паббате т̣хитойева̄ти пат̣хамена па̄дена гиджджхакӯт̣е паббате т̣хитойева. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
дутийаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 3. татийаетадаггаваггаван̣н̣ана̄
ра̄хула-рат̣т̣хапа̄латтхераваттху
209-210. татийасса ¶ ¶ пат̣хамадутийесу тиссо сиккха̄ти адхисӣлаадхичиттаадхипан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄ тиссо сиккха̄. чуддаса бхаттаччхеде катва̄ти сатта̄хам̣ нира̄ха̄рата̄йа екекасмим̣ дивасе двиннам̣ бхаттаччхеда̄нам̣ васена чуддаса бхаттаччхеде катва̄.
тесанти тесам̣ та̄паса̄нам̣. ла̄бубха̄джана̄дипариккха̄рам̣ сам̣видха̄йа̄ти ла̄бубха̄джана̄дита̄пасапариккха̄рам̣ сам̣видахитва̄. сапарил̣а̄хака̄йадха̄тукоти уссаннапиттата̄йа сапарил̣а̄хака̄йасабха̄во. сатасахасса̄ти сатасахассапарима̄н̣а̄. сатасахассам̣ парима̄н̣ам̣ етесанти сатасахасса̄ уттарападалопена йатха̄ ‘‘рӯпабхаво рӯпа’’нти, аттхиаттхе ва̄ ака̄рапаччайо дат̣т̣хаббо. па̄н̣а̄типа̄та̄диакусаладхаммасамуда̄ча̄расан̇кха̄то а̄магандхо кун̣апагандхо наттхи етесанти нира̄магандха̄, йатха̄вуттакилесасамуда̄ча̄рарахита̄ти аттхо. килесасамуда̄ча̄ро хеттха ‘‘а̄магандхо’’ти вутто. ким̣ка̄ран̣а̄? аманун̃н̃атта̄, килесаасучимиссатта̄, саббхи джигуччхитатта̄, парамадуггандхабха̄вавахатта̄ ча. татха̄ хи йе йе уссаннакилеса̄ сатта̄, те те атидуггандха̄ хонти. тенева никкилеса̄нам̣ матасарӣрампи дуггандхам̣ на хоти. да̄наггапариваханакети да̄наггадхураваханаке. ма̄пакоти дивасе дивасе паримитапариббайада̄навасена дхан̃н̃ама̄пако.
па̄л̣ийанти винайапа̄л̣ийам̣. мигаджа̄такам̣ а̄харитва̄ катхесӣти атӣте кира бодхисатто мигайонийам̣ ниббаттитва̄ мигаган̣апаривуто аран̃н̃е васати. атхасса бхагинӣ аттано путтакам̣ упанетва̄ ‘‘бха̄тика имам̣ бха̄гинеййам̣ мигама̄йам̣ сиккха̄пехӣ’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ ‘‘гаччха та̄та, асукавела̄йам̣ на̄ма а̄гантва̄ сиккхеййа̄сӣ’’ти а̄ха. со ма̄тулена вуттавелам̣ анатиккамитва̄ там̣ упасан̇камитва̄ мигама̄йам̣ сиккхи. со екадивасам̣ ване вичаранто па̄сена баддхо баддхаравам̣ вирави. мигаган̣о пала̄йитва̄ ‘‘путто те па̄сена баддхо’’ти тасса ма̄туйа̄ а̄рочеси. са̄ бха̄ту сантикам̣ гантва̄ ‘‘бха̄тика бха̄гинеййо ¶ те мигама̄йам̣ сиккха̄пито’’ти ¶ пуччхи. бодхисатто ‘‘ма̄ твам̣ путтасса кин̃чи па̄пакам̣ а̄сан̇ки, суггахита̄ тена мигама̄йа̄, ида̄ни там̣ ха̄сайама̄но а̄гаччхиссатӣ’’ти ватва̄ ‘‘мигам̣ типаллаттха’’нтиа̄дима̄ха.
таттха миганти бха̄гинеййамигам̣. типаллаттхам̣ вуччати сайанам̣, убхохи пассехи уджукамева ча нипаннакавасена тӣха̄ка̄рехи паллаттхам̣ асса, тӣн̣и ва̄ паллаттха̄ни асса̄ти типаллаттхо, там̣ типаллаттхам̣. анекама̄йанти бахума̄йам̣ бахуван̃чанам̣. ат̣т̣хаккхуранти екекасмим̣ па̄де двиннам̣ двиннам̣ васена ат̣т̣хахи кхурехи саманна̄гатам̣. ад̣д̣харатта̄папа̄йинти пуримайа̄мам̣ атиккамитва̄ маджджхимайа̄ме аран̃н̃ато а̄гамма па̄нӣйасса пиванато ад̣д̣харатте а̄пам̣ пиватӣти ад̣д̣харатта̄папа̄йӣ. ‘‘ад̣д̣харатте а̄папа̄йи’’нтипи па̄т̣хо. мама бха̄гинеййам̣ мигам̣ ахам̣ са̄дхукам̣ мигама̄йам̣ угган̣ха̄песим̣. катхам̣? йатха̄ екена сотена чхама̄йам̣ ассасанто чхахи кала̄хи атибхоти бха̄гинеййо. идам̣ вуттам̣ хоти – айан̃хи тава путтам̣ татха̄ угган̣ха̄песим̣, йатха̄ екасмим̣ упаримана̄сика̄соте ва̄там̣ саннирумбхитва̄ патхавийам̣ аллӣнена екена хет̣т̣химана̄сика̄сотена татхева чхама̄йам̣ ассасанто чхахи кала̄хи луддакам̣ атибхоти, чхахи кот̣т̣ха̄сехи аджджхоттхарати ван̃четӣти аттхо. катамехи чхахи? чатта̄ро па̄де паса̄ретва̄ екена пассена сеййа̄йа, кхурехи тин̣апам̣сукхан̣анена, дживха̄нинна̄манена, ударасса уддхума̄табха̄вакаран̣ена, учча̄рапасса̄вависсаджджанена, ва̄тасса нирумбханена̄ти. атха ва̄ татха̄ нам̣ угган̣ха̄песим̣, йатха̄ екена сотена чхама̄йам̣ ассасанто. чхахӣти хет̣т̣ха̄ вуттехи чхахи ка̄ран̣ехи. кала̄хӣти кала̄йиссати, луддакам̣ ван̃чессатӣти аттхо. бхотӣти бхагиним̣ а̄лапати. бха̄гинеййоти евам̣ чхахи ка̄ран̣ехи ван̃чакам̣ бха̄гинеййам̣ ниддисати.
евам̣ бодхисатто бха̄гинеййасса мигама̄йам̣ са̄дхукам̣ уггахитабха̄вам̣ ваданто бхагиним̣ самасса̄сеси. сопи мигапотако па̄се баддхо анибандхитва̄йева бхӯмийам̣ маха̄пха̄сукапассена па̄де паса̄ретва̄ нипанно па̄да̄нам̣ а̄саннат̣т̣ха̄не кхурехи ева пахаритва̄ пам̣сун̃ча тин̣а̄ни ча уппа̄т̣етва̄ учча̄рапасса̄вам̣ виссаджджетва̄ сӣсам̣ па̄тетва̄ дживхам̣ нинна̄метва̄ сарӣрам̣ кхел̣акилиннам̣ катва̄ ва̄таггахан̣ена ударам̣ уддхума̄такам̣ катва̄ аккхӣни париваттетва̄ хет̣т̣ха̄на̄сика̄сотена ва̄там̣ сан̃чара̄пенто упаримана̄сика̄сотена ¶ ва̄там̣ саннирумбхитва̄ сакаласарӣрам̣ тхаддхабха̄вам̣ га̄ха̄петва̄ матака̄ка̄рам̣ дассеси, нӣламаккхика̄пи нам̣ сампарива̄ресум̣, тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не ка̄ка̄ нилӣйим̣су. луддо а̄гантва̄ ударе хаттхена пахаритва̄ ‘‘па̄това баддхо бхависсати, пӯтико джа̄то’’ти тасса бандханараджджум̣ мочетва̄ ‘‘еттхева да̄ни нам̣ уккантитва̄ мам̣сам̣ а̄да̄йа гамисса̄мӣ’’ти ¶ нира̄сан̇ко хутва̄ са̄кха̄пала̄сам̣ гахетум̣ а̄раддхо. мигапотакопи ут̣т̣ха̄йа чатӯхи па̄дехи т̣хатва̄ ка̄йам̣ видхунитва̄ гӣвам̣ паса̄ретва̄ маха̄ва̄тена чхиннавала̄хако вийа вегена ма̄ту сантикам̣ агама̄си. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ра̄хуло ида̄нева сиккха̄ка̄мо, пуббепи сиккха̄ка̄мойева̄’’ти евам̣ мигаджа̄такам̣ а̄харитва̄ катхеси.
амбалат̣т̣хийара̄хулова̄дам̣ десесӣти ‘‘пассаси но твам̣, ра̄хула, имам̣ париттам̣ удака̄васесам̣ удака̄да̄не т̣хапитанти? евам̣, бханте. евам̣ париттакам̣ кхо, ра̄хула, тесам̣ са̄ман̃н̃ам̣, йесам̣ наттхи сампаджа̄намуса̄ва̄де ладжджа̄’’ти евама̄дина̄ амбалат̣т̣хийара̄хулова̄дам̣ (ма. ни. 2.107 а̄дайо) катхеси. гехаситам̣ витаккам̣ витаккентасса̄ти а̄йасма̄ кира ра̄хуло бхагавато пит̣т̣хито пит̣т̣хито гаччхантова па̄даталато йа̄ва упари кесанта̄ татха̄гатам̣ олокеси, со бхагавато буддхавесавила̄сам̣ дисва̄ ‘‘собхати бхагава̄ дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣авичиттасарӣро бйа̄маппабха̄париккхиттата̄йа виппакин̣н̣асуван̣н̣ачун̣н̣амаджджхагато вийа виджджулата̄париккхитто канакапаббато вийа йантасама̄кад̣д̣хитаратанавичиттасуван̣н̣ааггхикам̣ вийа пам̣сукӯлачӣвараппат̣иччханнопи раттакамбалапариккхиттаканакапаббато вийа пава̄л̣алата̄пат̣иман̣д̣итасуван̣н̣агхат̣икам̣ вийа чӣнапит̣т̣хачун̣н̣апӯджитасуван̣н̣ачетийам̣ вийа ла̄кха̄раса̄нулитто канакатхӯпо вийа раттавала̄хакантарагато тан̇кхан̣амуггатапун̣н̣ачандо вийа ахо саматим̣сапа̄рамита̄нубха̄вена саджджитасса аттабха̄васса сирисампаттӣ’’ти чинтеси. тато атта̄нампи олокетва̄ ‘‘ахампи собха̄ми, саче бхагава̄ чатӯсу маха̄дӣпесу чаккаваттираджджам̣ акарисса, майхам̣ парин̣а̄йакат̣т̣ха̄нантарамадасса, евам̣ санте ативийа джамбудӣпаталам̣ атисобхисса̄’’ти аттабха̄вам̣ нисса̄йа гехаситам̣ чхандара̄гам̣ уппа̄деси. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘саттху чева аттано ча рӯпасампаттим̣ дисва̄ гехаситам̣ витаккам̣ витаккентасса̄’’ти.
бхагава̄пи ¶ пурато гаччхантова чинтеси – ‘‘парипун̣н̣аччхавимам̣салохито да̄ни ра̄хуласса аттабха̄во, раджанӣйесу рӯпа̄рамман̣а̄дӣсу читтасса паккханданака̄ло джа̄то, ниппхалата̄йа ну кхо ра̄хуло вӣтина̄метӣ’’ти. атха саха̄ваджджаненева пасанне удаке маччхам̣ вийа парисуддхе а̄да̄саман̣д̣але мукханимиттам̣ вийа ча тасса там̣ читтуппа̄дам̣ аддаса, дисва̄ ча ‘‘айам̣ ра̄хуло майхам̣ атраджо хутва̄ мама паччхато а̄гаччханто ‘ахам̣ собха̄ми, майхам̣ ван̣н̣а̄йатанам̣ пасанна’нти аттабха̄вам̣ нисса̄йа гехаситам̣ чхандара̄гам̣ уппа̄дети, атиттхе паккхандо, уппатхам̣ пат̣ипанно, агочаре чарати, диса̄мӯл̣хааддхико вийа агантаббам̣ дисам̣ гаччхати, айам̣ кхо панасса килесо аббхантаре вад̣д̣ханто аттаттхампи йатха̄бхӯтам̣ пасситум̣ на дассиссати параттхампи убхайаттхампи, тато ¶ нирайепи пат̣исандхим̣ ган̣ха̄пессати, тираччха̄найонийампи петтивисайепи асурака̄йепи самба̄дхепи ма̄тукуччхисминти анаматагге сам̣са̄рават̣т̣е парипа̄тессати. йатха̄ кхо пана анекаратанапӯра̄ маха̄на̄ва̄ бхиннапхалакантарена удакам̣ а̄дийама̄на̄ мухуттампи на аджджхупеккхитабба̄ хоти, вегена вегенасса̄ виварам̣ пидахитум̣ ват̣т̣ати, евамева айампи на аджджхупеккхитаббо. йа̄васса айам̣ килесо аббхантаре сӣларатана̄дӣни на вина̄сети, та̄вадева нам̣ нигган̣хисса̄мӣ’’ти аджджха̄сайам̣ ака̄си. тато ра̄хулам̣ а̄мантетва̄ ‘‘йам̣ кин̃чи, ра̄хула, рӯпам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ аджджхаттам̣ ва̄ бахиддха̄ ва̄ ол̣а̄рикам̣ ва̄ сукхумам̣ ва̄ хӣнам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄ йам̣ дӯре сантике ва̄, саббам̣ рӯпам̣ ‘нетам̣ мама, несохамасми, на месо атта̄’ти еваметам̣ йатха̄бхӯтам̣ саммаппан̃н̃а̄йа дат̣т̣хаббанти. рӯпамева ну кхо бхагава̄ рӯпамева ну кхо сугата̄ти. рӯпампи ра̄хула, ведана̄пи ра̄хула, сан̃н̃а̄пи ра̄хула, сан̇кха̄ра̄пи ра̄хула, вин̃н̃а̄н̣ампи ра̄хула̄’’ти маха̄ра̄хулова̄дасуттам̣ (ма. ни. 2.113 а̄дайо) абха̄си. там̣ дассетум̣ – ‘‘йам̣ кин̃чи ра̄хула…пе… катхесӣ’’ти вуттам̣.
сам̣йуттаке пана ра̄хулова̄доти ра̄хуласам̣йутте вуттара̄хулова̄дам̣ сандха̄йа ваданти. таттха ‘‘са̄дху ме, бханте, бхагава̄ сам̣кхиттена дхаммам̣ десету, йамахам̣, бханте, бхагавато дхаммам̣ сутва̄ еко вӯпакат̣т̣хо аппаматто а̄та̄пӣ пахитатто вихареййа’’нти тхерена йа̄чито ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, ра̄хула, чаккху ниччам̣ ва̄ аниччам̣ ва̄ти? аниччам̣, бханте. йам̣ пана̄ниччам̣ ¶ , дуккхам̣ ва̄ там̣ сукхам̣ ва̄ти? дуккхам̣, бханте. йам̣ пана̄ниччам̣ дуккхам̣ випарин̣а̄мадхаммам̣, каллам̣ ну там̣ саманупасситум̣ ‘етам̣ мама, есохамасми, есо ме атта̄’’’тиа̄дина̄ ра̄хулова̄дам̣ (сам̣. ни. 2.188 а̄дайо) а̄рабхи. тхерасса випассана̄ча̄ройева, на пана маха̄ра̄хулова̄до вийа витаккӯпаччхеда̄йа вуттоти адхиппа̄йо.
атхасса саттха̄ н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ н̃атва̄тиа̄дӣсу бхагавато кира рахогатасса пат̣исаллӣнасса евам̣ четасо паривитакко удапа̄ди ‘‘парипакка̄ кхо ра̄хуласса вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄, йаннӯна̄хам̣ ра̄хулам̣ уттари а̄сава̄нам̣ кхайе винеййа’’нти? атхасса бхагава̄ пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто а̄йасмантам̣ ра̄хулам̣ а̄мантеси – ‘‘ган̣ха̄хи, ра̄хула, нисӣданам̣, йена андхаванам̣ тенупасан̇камисса̄ма дива̄виха̄ра̄йа̄’’ти. ‘‘евам̣, бханте’’ти кхо а̄йасма̄ ра̄хуло бхагавато пат̣иссутва̄ нисӣданам̣ а̄да̄йа бхагавато пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандхи. тена кхо пана самайена анека̄ни девата̄сахасса̄ни бхагавантам̣ абхивандитва̄ анубандхита̄ хонти ‘‘аджджа бхагава̄ а̄йасмантам̣ ра̄хулам̣ ¶ уттари а̄сава̄нам̣ кхайе винессатӣ’’ти. атха кхо бхагава̄ андхаванам̣ аджджхога̄хетва̄ ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле пан̃н̃атте а̄сане нисӣди. а̄йасма̄пи ра̄хуло бхагавантам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ нисӣди. атха а̄йасмантам̣ ра̄хулам̣ а̄мантетва̄ ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, ра̄хула, чаккху ниччам̣ ва̄ аниччам̣ ва̄ти? аниччам̣, бханте. йам̣ пана̄ниччам̣, дуккхам̣ ва̄ там̣ сукхам̣ ва̄ти? дуккхам̣, бханте. йам̣ пана̄ниччам̣ дуккхам̣ випарин̣а̄мадхаммам̣, каллам̣ ну там̣ саманупасситум̣ ‘етам̣ мама, есохамасми, есо ме атта̄’’’тиа̄дина̄ ра̄хулова̄дам̣ (сам̣. ни. 4.121) ада̄си. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘андхаване нисинно чӯл̣ара̄хулова̄дам̣ катхесӣ’’ти.
кот̣исатасахассадевата̄хӣти а̄йасмата̄ ра̄хулена падумуттарасса бхагавато па̄дамӯле патхавиндхарара̄джака̄ле паттханам̣ т̣хапентена саддхим̣ паттханам̣ т̣хапитадевата̄йевета̄. та̄су пана ка̄чи бхӯмат̣т̣хадевата̄, ка̄чи анталиккхат̣т̣хака̄, ка̄чи ча̄тумаха̄ра̄джика̄дидевалоке, ка̄чи брахмалоке ниббатта̄, имасмим̣ пана дивасе сабба̄ екат̣т̣ха̄не андхаванасмим̣йева саннипатита̄.
а̄бхидосиканти ¶ па̄рива̄сикам̣ екаратта̄тиккантам̣ пӯтибхӯтам̣. екаратта̄тиккантассева хи на̄масан̃н̃а̄ еса̄, йадидам̣ а̄бхидосикоти. айам̣ панеттха вачанаттхо – пӯтибха̄вадосена абхибхӯтоти абхидосо, абхидосойева а̄бхидосико. кумма̄санти йавакумма̄сам̣. адхива̄сетва̄ти ‘‘тена хи, та̄та рат̣т̣хапа̄ла, адхива̄сехи сва̄тана̄йа бхатта’’нти питара̄ нимантито сва̄тана̄йа бхиккхам̣ адхива̄сетва̄. еттха ча тхеро пакатийа̄ уккат̣т̣хасапада̄нача̄рико сва̄тана̄йа бхиккхам̣ на̄ма на̄дхива̄сети, ма̄ту ануггахена пана адхива̄сети. ма̄ту кирасса тхерам̣ ануссаритва̄ ануссаритва̄ маха̄соко уппаджджати, роданенева дуккхӣ вийа джа̄та̄, тасма̄ тхеро ‘‘сача̄хам̣ там̣ апасситва̄ гамисса̄ми, хадайамписса̄ пхалеййа̄’’ти ануггахена адхива̄сеси. пан̣д̣ита̄ хи бхиккхӯ ма̄та̄питӯнам̣ а̄чарийупаджджха̄йа̄нам̣ ва̄ ка̄таббам̣ ануггахам̣ аджджхупеккхитва̄ дхутан̇гасуддхика̄ на бхаванти.
алан̇катапат̣ийатте иттхиджанети питара̄ уййоджите иттхиджане. пита̄ кирасса дутийадивасе саканивесане махантам̣ хиран̃н̃асуван̣н̣асса пун̃джам̣ ка̄ра̄петва̄ килан̃джехи пат̣иччха̄да̄петва̄ а̄йасмато рат̣т̣хапа̄ласса пура̄н̣адутийика̄йо ‘‘етха тумхе вадхӯ, йена алан̇ка̄рена алан̇ката̄ пуббе рат̣т̣хапа̄ласса кулапуттасса пийа̄ хотха мана̄па̄, тена алан̇ка̄рена алан̇каротха̄’’ти а̄н̣а̄петва̄ пан̣ӣтам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ пат̣ийа̄да̄петва̄ ка̄ле а̄рочите а̄гантва̄ пан̃н̃атте а̄сане нисиннам̣ ‘‘идам̣ те, рат̣т̣хапа̄ла, маттикам̣ дханам̣, ан̃н̃ам̣ петтикам̣, ан̃н̃ам̣ пита̄махам̣; сакка̄, та̄та рат̣т̣хапа̄ла, бхоге ¶ ча бхун̃джитум̣, пун̃н̃а̄ни ча ка̄тум̣? ехи твам̣, та̄та рат̣т̣хапа̄ла, сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттитва̄ бхоге ча бхун̃джассу, пун̃н̃а̄ни ча карохӣ’’ти йа̄читва̄ тена пат̣иккхипитва̄ дхамме десите ‘‘ахам̣ имам̣ уппабба̄джесса̄мӣ’’ти а̄найим̣, со ‘‘да̄ни ме дхаммакатхам̣ ка̄тум̣ а̄раддхо, алам̣ ме вачанам̣ на кариссатӣ’’ти ут̣т̣ха̄йа гантва̄ тасса ородха̄нам̣ два̄рам̣ вивара̄петва̄ ‘‘айам̣ во са̄мико, гаччхатха, йам̣ кин̃чи катва̄на ган̣хитум̣ ва̄йаматха̄’’ти уййоджеси. тӣсу вайесу т̣хита̄ на̄т̣акиттхийо тхерам̣ парива̄райим̣су. та̄су айам̣ асубхасан̃н̃ам̣ уппа̄деси. тена вуттам̣ – ‘‘алан̇катапат̣ийатте иттхиджане асубхасан̃н̃ам̣ уппа̄детва̄’’ти.
т̣хитакова ¶ дхаммам̣ десетва̄ти –
‘‘пасса читтакатам̣ бимбам̣, арука̄йам̣ самусситам̣;
а̄турам̣ бахусан̇каппам̣, йасса наттхи дхувам̣ т̣хити.
‘‘пасса читтакатам̣ рӯпам̣, ман̣ина̄ кун̣д̣алена ча;
ат̣т̣хим̣ тачена онаддхам̣, саха ваттхехи собхати.
‘‘алаттакаката̄ па̄да̄, мукхам̣ чун̣н̣акамаккхитам̣;
алам̣ ба̄ласса моха̄йа, но ча па̄рагавесино.
‘‘ат̣т̣ха̄падаката̄ кеса̄, нетта̄ ан̃джанамаккхита̄;
алам̣ ба̄ласса моха̄йа, но ча па̄рагавесино.
‘‘ан̃джанӣван̣н̣ава̄ читта̄, пӯтика̄йо алан̇като;
алам̣ ба̄ласса моха̄йа, но ча па̄рагавесино.
‘‘одахи мигаво па̄сам̣, на̄сада̄ ва̄гурам̣ миго;
бхутва̄ нива̄пам̣ гаччха̄ми, канданте мигабандхаке’’ти. (ма. ни. 2.302; тхерага̄. 769-774) –
има̄хи га̄тха̄хи дхаммам̣ десетва̄.
а̄ка̄сам̣ ¶ уппатитва̄ти а̄ка̄сам̣ паккхандитва̄. касма̄ пана тхеро а̄ка̄сена гато? пита̄ кирасса сет̣т̣хи саттасу два̄ракот̣т̣хакесу аггал̣а̄ни да̄петва̄ малле а̄н̣а̄песи ‘‘саче никкхамитва̄ гаччхати, хаттхапа̄десу нам̣ гахетва̄ ка̄са̄йа̄ни харитва̄ гихивесам̣ ган̣ха̄петха̄’’ти. тасма̄ тхеро ‘‘ете ма̄дисам̣ маха̄кхӣн̣а̄савам̣ хаттхе ва̄ па̄де ва̄ гахетва̄ апун̃н̃ам̣ пасавеййум̣, там̣ несам̣ ма̄ ахосӣ’’ти чинтетва̄ а̄ка̄сена агама̄си. мигачӣранти евам̣на̄макам̣ уййа̄нам̣. чатупа̄риджун̃н̃апат̣иман̣д̣итанти джара̄па̄риджун̃н̃ам̣, бйа̄дхипа̄риджун̃н̃ам̣, бхогапа̄риджун̃н̃ам̣, н̃а̄типа̄риджун̃н̃анти имехи чатӯхи па̄риджун̃н̃ехи пат̣иман̣д̣итам̣. па̄риджун̃н̃анти ча париха̄нӣти аттхо. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
кун̣д̣адха̄наттхераваттху
211. татийе сала̄кам̣ ган̣хантӣти сала̄кага̄хака̄. суна̄парантаджанападам̣ гаччхантепи пат̣хамамева сала̄кам̣ ган̣хӣти самбандхо. чхаббассантарети чханнам̣ ¶ васса̄нам̣ аббхантаре. меттӣти миттабха̄во. бхедаке сатӣти бхедакаран̣е сати. гумбасабха̄гатоти гумбасамӣпато, айамева ва̄ па̄т̣хо. иттхӣ хутва̄ти иттхӣ вийа хутва̄, манусситтхиван̣н̣ам̣ ма̄петва̄ти аттхо. дӣгхаратта̄нугатоти дӣгхака̄лам̣ анубандхо. еттакам̣ аддха̄нанти еттакам̣ ка̄лам̣. ханда̄вусоти ган̣ха̄вусо. аттхам̣ гахетва̄ти бхӯтаттхам̣ гахетва̄, айамева ва̄ па̄т̣хо. кон̣д̣о джа̄тоти дхутто джа̄то.
ма̄воча пхарусам̣ кан̃чӣти кан̃чи екапуггалам̣ пхарусам̣ ма̄ авоча. вутта̄ пат̣ивадеййу танти тайа̄ паре дуссӣла̄ти вутта̄ тампи татхева пат̣ивадеййум̣. дуккха̄ хи са̄рамбхакатха̄ти еса̄ ка̄ран̣уттара̄ йугагга̄хакатха̄ на̄ма дуккха̄. пат̣идан̣д̣а̄ пхусеййу танти ка̄йадан̣д̣а̄дӣхи парам̣ пахарантасса та̄диса̄ва пат̣идан̣д̣а̄ тава маттхаке патеййум̣.
саче нереси атта̄нанти саче атта̄нам̣ ниччалам̣ ка̄тум̣ саккхиссаси. кам̣со упахато йатха̄ти мукхават̣т̣ийам̣ чхиндитва̄ таламаттам̣ катва̄ т̣хапитам̣ кам̣сата̄лам̣ вийа. та̄дисан̃хи хаттхехи па̄дехи дан̣д̣ена ва̄ пахатампи саддам̣ на кароти. еса паттоси нибба̄нанти саче еварӯпо бхавитум̣ саккхиссаси, имам̣ пат̣ипадам̣ пӯрайама̄но есо твам̣ ида̄ни аппаттопи нибба̄нам̣ паттоси на̄ма. са̄рамбхо те на виджджатӣти ‘‘еван̃ча сати твам̣ дуссӣло, ахам̣ сусӣло’’ти евама̄дико уттарикаран̣ава̄ча̄лаккхан̣о са̄рамбхо те на виджджати, на бхависсатийева̄ти аттхо. париккилесена̄ти сам̣килесахетуна̄.
ван̇гӣсаттхераваттху
212. чатуттхе ¶ сампаннапат̣ибха̄на̄нанти парипун̣н̣апат̣ибха̄на̄нам̣. чутим̣ йо веди…пе… саббасоти йо сатта̄нам̣ чутин̃ча пат̣исандхин̃ча сабба̄ка̄рена па̄кат̣ам̣ катва̄ джа̄на̄ти, там̣ ахам̣ алагганата̄йа асаттам̣, пат̣ипаттийа̄ сут̣т̣ху гататта̄ сугатам̣, чатуннам̣ сачча̄нам̣ самбуддхатта̄ буддхам̣ бра̄хман̣ам̣ вада̄мӣти аттхо. йасса гатинти йассете дева̄дайо гатим̣ на джа̄нанти, тамахам̣ а̄сава̄нам̣ кхӣн̣ата̄йа кхӣн̣а̄савам̣, килесехи а̄ракатта̄ арахантам̣ бра̄хман̣ам̣ вада̄мӣти аттхо.
упасенаван̇гантапуттаттхераваттху
213. пан̃чаме ¶ саббапа̄са̄дика̄нанти саббасо паса̄дам̣ джанента̄нам̣. кинта̄йанти ким̣ те айам̣. атилахунти атисӣгхам̣. йасса тасмим̣ аттабха̄ве уппаджджана̄раха̄нам̣ маггапхала̄нам̣ упаниссайо наттхи, там̣ буддха̄ ‘‘могхапурисо’’ти ваданти арит̣т̣хала̄л̣уда̄йиа̄дике вийа. упаниссайе сатипи тасмим̣ кхан̣е магге ва̄ пхале ва̄ асати ‘‘могхапуриса̄’’ти вадантийева дханийаттхера̄дике вийа. имассапи тасмим̣ кхан̣е маггапхала̄нам̣ абха̄вато ‘‘могхапуриса̄’’ти а̄ха, туччхаманусса̄ти аттхо. ба̄хулла̄йа̄ти парисаба̄хулла̄йа. анекапарийа̄йена̄ти анекака̄ран̣ена.
иччха̄махам̣, бхиккхавети бхагава̄ кира там̣ аддхама̄сам̣ на кан̃чи бодханеййасаттам̣ аддаса, тасма̄ евама̄ха, евам̣ сантепи тантивасена дхаммадесана̄ каттабба̄ сийа̄. йасма̄ панасса етадахоси – ‘‘майи ока̄сам̣ ка̄ретва̄ пат̣исаллӣне бхиккхӯ адхаммикам̣ катикаваттам̣ кариссанти, там̣ упасено бхиндиссати, ахам̣ тасса пасӣдитва̄ бхиккхӯнам̣ дассанам̣ ануджа̄нисса̄ми. тато мам̣ пасситука̄ма̄ бахӯ бхиккхӯ дхутан̇га̄ни сама̄дийиссанти, ахан̃ча техи уджджхитасантхатапаччайа̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апесса̄мӣ’’ти, тасма̄ евама̄ха. тхерасса̄ти упасенаттхерасса. мана̄па̄ни те бхиккху пам̣сукӯла̄нӣти ‘‘бхиккху тава има̄ни пам̣сукӯла̄ни мана̄па̄ни аттано ручийа̄ кхантийа̄ гахита̄нӣ’’ти пуччхати. на кхо ме, бханте, мана̄па̄ни пам̣сукӯла̄нӣти, бханте, на майа̄ аттано ручийа̄ кхантийа̄ гахита̄ни, галагга̄хена вийа маттхаката̄л̣анена вийа ча га̄хито майа̄ти дассети. па̄л̣ийам̣ а̄гатамева̄ти винайапа̄л̣им̣ сандха̄йа вадати.
даббаттхераваттху
214. чхат̣т̣хе ¶ ат̣т̣ха̄расасу маха̄виха̄ресӯти ра̄джагахасса самантато т̣хитесу ат̣т̣ха̄расасу маха̄виха̄ресу. упавиджан̃н̃а̄ти а̄саннапасӯтика̄ла̄. рахогатоти рахаси гато. сан̇гхасса веййа̄ваччакаран̣е ка̄йам̣ йоджетука̄мо чинтесӣти тхеро кира аттано катакиччабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘ахам̣ имам̣ сарӣрам̣ дха̄реми, тан̃ча кхо ва̄тамукхе т̣хитападӣпо вийа аниччата̄мукхе т̣хитам̣ начирассева нибба̄йанадхаммам̣ йа̄ва ¶ на нибба̄йати, та̄ва ким̣ ну кхо ахам̣ сан̇гхасса веййа̄ваччам̣ кареййа’’нти чинтенто ити пат̣исан̃чиккхати ‘‘тирорат̣т̣хесу бахӯ кулапутта̄ бхагавантам̣ адисва̄ва паббаджанти, те ‘бхагавантам̣ пассисса̄ма чева вандисса̄ма̄’ти ча дӯратопи а̄гаччханти, татра йесам̣ сена̄санам̣ наппахоти, те сила̄паттакепи сеййам̣ каппенти. пахоми кхо пана̄хам̣ аттано а̄нубха̄вена тесам̣ тесам̣ кулапутта̄нам̣ иччха̄васена па̄са̄давиха̄раад̣д̣хайога̄дӣни ман̃чапӣт̣хаттхаран̣а̄ни нимминитва̄ да̄тум̣? пунадивасе четтха екачче ативийа килантарӯпа̄ хонти, те га̄равена бхиккхӯнам̣ пурато т̣хатва̄ бхатта̄нипи на уддиса̄пенти, ахам̣ кхо пана тесам̣ бхатта̄нипи уддиситум̣ пахомӣ’’ти. ити пат̣исан̃чиккханто ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ сан̇гхасса сена̄санан̃ча пан̃н̃апеййам̣, бхатта̄ни ча уддисеййа’’нти чинтеси. сабха̄гасабха̄га̄нанти суттантика̄дигун̣авасена сабха̄га̄нам̣, на миттасантхававасена. тхеро хи йа̄ватика̄ суттантика̄ хонти, те уччинитва̄ уччинитва̄ екато тесам̣ анурӯпамева сена̄санам̣ пан̃н̃апети. венайика̄бхидхаммикакаммат̣т̣ха̄никака̄йадал̣хибахулесупи есева найо. тенева па̄л̣ийам̣ (па̄ра̄. 380) вуттам̣ – ‘‘йете бхиккхӯ суттантика̄, тесам̣ екаджджхам̣ сена̄санам̣ пан̃н̃апетӣ’’тиа̄ди.
ан̇гулийа̄ джалама̄на̄йа̄ти теджокасин̣ачатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена ан̇гулиджаланам̣ адхит̣т̣хахитва̄ тенева теджодха̄тусама̄паттиджанитена аггиджа̄лена ан̇гулийа̄ джалама̄на̄йа. айам̣ ман̃чотиа̄дӣсу пана тхере ‘‘айам̣ ман̃чо’’тиа̄дим̣ ваданте ниммита̄пи аттано аттано гатат̣т̣ха̄не ‘‘айам̣ ман̃чо’’тиа̄дим̣ ваданти. айан̃хи ниммита̄нам̣ дхаммата̄.
‘‘екасмим̣ бха̄сама̄насмим̣, саббе бха̄санти ниммита̄;
екасмим̣ тун̣хима̄сине, саббе тун̣хӣ бхаванти те’’ти. (дӣ. ни. 2.286);
йасмим̣ пана виха̄ре ман̃чапӣт̣ха̄дӣни на парипӯренти, таттха аттано а̄нубха̄вена пӯренти, тена ниммита̄нам̣ аваттхукам̣ вачанам̣ на хоти саббаттха ман̃чапӣт̣ха̄дӣнам̣ саббха̄вато. саббавиха̄ресу ча ¶ гаманамагге самаппама̄н̣е катва̄ адхит̣т̣ха̄ти. катикасан̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ пана на̄наппака̄ратта̄ тасмим̣ тасмим̣ виха̄ре катикаватта̄ни висум̣ висум̣ катха̄петӣти ведитаббам̣. анийаметва̄ ¶ ниммита̄нан̃хи ‘‘екасмим̣ бха̄сама̄насми’’нтиа̄дидхаммата̄ вутта̄. татха̄ хи йе ван̣н̣авайасарӣра̄вайавапариккха̄ракирийа̄висеса̄дӣхи нийамам̣ акатва̄ ниммита̄ хонти, те анийаметва̄ ниммитатта̄ иддхимата̄ садиса̄ва хонти. т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу бха̄ситатун̣хӣбха̄ва̄дӣсу ва̄ йам̣ йам̣ иддхима̄ кароти, там̣ тадева каронти. саче пана на̄наппака̄ре ка̄тука̄мо хоти, кечи пат̣хамавайе, кечи маджджхимавайе, кечи паччхимавайе, татха̄ дӣгхакесе упад̣д̣хамун̣д̣е миссакакесе упад̣д̣хараттачӣваре пан̣д̣укачӣваре, падабха̄н̣адхаммакатха̄сарабхан̃н̃апан̃хапуччханапан̃хависсаджджанараджанапачаначӣварасиббанадхована̄дӣни каронте, апарепи ва̄ на̄наппака̄ре ка̄тука̄мо хоти, тена па̄дакаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘еттака̄ бхиккхӯ пат̣хамавайа̄ хонтӯ’’тиа̄дина̄ найена парикаммам̣ катва̄ пуна сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа адхит̣т̣хите адхит̣т̣ха̄начиттена саддхим̣ иччхитиччхитаппака̄ра̄йева хонти. пуна аттано васанат̣т̣ха̄намева а̄гаччхатӣти техи саддхим̣ джанападакатхам̣ катхенто анисӣдитва̄ аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ вел̣уванамева пачча̄гаччхати. па̄л̣ийанти винайапа̄л̣ийам̣.
пилиндаваччхаттхераваттху
215. саттаме пийа̄нанти пийа̄йитабба̄нам̣. мана̄па̄нанти манавад̣д̣ханака̄нам̣. пилиндоти панасса готтам̣, ваччхоти на̄манти еттха вуттавипарийа̄йенапи ваданти ‘‘пилиндоти на̄мам̣, ваччхоти готта’’нти. тенева а̄чарийадхаммапа̄латтхерена тхерага̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йа (тхерага̄. ат̣т̣ха. 1.8 пилиндаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) вуттам̣ – ‘‘пилиндотисса на̄мам̣ акам̣су, ваччхоти пана готтам̣. тена со апарабха̄ге пилиндаваччхоти пан̃н̃а̄йиттха̄’’ти. сам̣сандетва̄ти екато катва̄.
саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ти идам̣ ан̇гуттарабха̄н̣ака̄нам̣ катха̄маггена вуттам̣. апаре пана бхан̣анти – ануппаннейева амха̄кам̣ бхагавати са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣агехе ниббаттитва̄ пилиндаваччхоти пан̃н̃а̄то сам̣са̄ре сам̣вегабахулата̄йа парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ чӯл̣агандха̄рам̣ на̄ма виджджам̣ са̄дхетва̄ а̄ка̄сача̄рӣ парачиттавидӯ ча хутва̄ ра̄джагахе ла̄бхаггайасаггаппатто пат̣ивасати. атха йада̄ амха̄кам̣ бхагава̄ абхисамбуддхо хутва̄ ануккамена ра̄джагахам̣ упагато, тато пат̣т̣ха̄йа буддха̄нубха̄вена ¶ тасса са̄ виджджа̄ на сампаджджати, аттхакиччам̣ на са̄дхети. со чинтеси – ‘‘сутам̣ кхо пана метам̣ ‘а̄чарийапа̄чарийа̄нам̣ бха̄сама̄на̄нам̣ йаттха маха̄гандха̄равиджджа̄ дхарати, таттха чӯл̣агандха̄равиджджа̄ на сампаджджатӣ’ти. саман̣асса пана готамасса а̄гатака̄лато ¶ пат̣т̣ха̄йа на̄йам̣ мама виджджа̄ сампаджджати, ниссам̣сайам̣ саман̣о готамо маха̄гандха̄равиджджам̣ джа̄на̄ти, йаннӯна̄хам̣ там̣ пайирупа̄ситва̄ тасса сантике виджджам̣ парийа̄пун̣еййа’’нти. со бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ етадавоча – ‘‘ахам̣, маха̄саман̣а, тава сантике екам̣ виджджам̣ парийа̄пун̣итука̄мо, ока̄сам̣ ме карохӣ’’ти. бхагава̄ ‘‘тена хи паббаджа̄’’ти а̄ха. со ‘‘виджджа̄йа парикаммам̣ паббаджджа̄’’ти ман̃н̃ама̄но паббаджӣти. паравамбханавасена̄ти паресам̣ гараханавасена.
акаккасанти апхарусам̣. вин̃н̃а̄панинти аттхавин̃н̃а̄паним̣. саччанти бхӯтаттхам̣. на̄бхисаджети йа̄йа гира̄йа ан̃н̃ам̣ куджджха̄панавасена на лага̄пеййа, кхӣн̣а̄саво на̄ма еварӯпамева гирам̣ на бха̄сеййа, тасма̄ тамахам̣ брӯми бра̄хман̣ам̣ вада̄мӣти аттхо.
анувичинитва̄ти анувича̄ретва̄. чан̣д̣икатам̣ гаччхантанти сӣгхагатийа̄ гаччхантам̣.
ба̄хийада̄ручӣрийаттхераваттху
216. ат̣т̣хаме екараттива̄сена гантва̄ти девата̄нубха̄вена гантва̄. ‘‘буддха̄нубха̄вена̄’’типи ваданти. евам̣ гато ча виха̄рам̣ пависитва̄ самбахуле бхиккхӯ бхуттапа̄тара̄се ка̄йа̄ласийавимочанаттха̄йа аббхока̄се чан̇каманте дисва̄ ‘‘кахам̣ етарахи саттха̄’’ти пуччхи. бхиккхӯ ‘‘са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хо’’ти ватва̄ там̣ пуччхим̣су – ‘‘твам̣ пана куто а̄гато’’ти? суппа̄рака̄ а̄гатомхӣти. када̄ никкхантосӣти? хиййо са̄йам̣ никкхантомхӣти. дӯрато а̄гато, тава па̄де дховитва̄ телена маккхетва̄ тхокам̣ виссама̄хи, а̄гатака̄ле саттха̄рам̣ даккхиссатӣти. ахам̣, бханте, саттху ва̄ аттано ва̄ джӣвитантара̄йам̣ на джа̄на̄ми, екараттеневамхи каттхачи ат̣т̣хатва̄ анисӣдитва̄ вӣсайоджанасатикам̣ маггам̣ а̄гато, саттха̄рам̣ пасситва̄ва виссамисса̄мӣти. со евам̣ ватва̄ тарама̄нарӯпо са̄ваттхим̣ пависитва̄ бхагавантам̣ анопама̄йа буддхасирийа̄ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ ¶ ‘‘чирассам̣ вата ме дит̣т̣хо самма̄самбуддхо’’ти дит̣т̣хат̣т̣ха̄нато пат̣т̣ха̄йа он̣атасарӣро гантва̄ антаравӣтхийамева пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ гоппхакесу дал̣хам̣ гахетва̄ евама̄ха – ‘‘десету ме, бханте, бхагава̄ дхаммам̣, десету ме сугато дхаммам̣, йам̣ мамасса дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄’’ти.
атха нам̣ саттха̄ ‘‘ака̄ло кхо та̄ва, ба̄хийа, антарагхарам̣ павит̣т̣хомхи пин̣д̣а̄йа̄’’ти пат̣иккхипи ¶ . там̣ сутва̄ ба̄хийо, ‘‘бханте, сам̣са̄ре сам̣сарантена кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро на но ладдхапуббо, тумха̄кам̣ ва̄ майхам̣ ва̄ джӣвитантара̄йам̣ на джа̄на̄ми, десетха ме дхамма’’нти. саттха̄ дутийампи пат̣иккхипийева. евам̣ кирасса ахоси ‘‘имасса мам̣ дит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа сакаласарӣрам̣ пӣтийа̄ нирантарам̣ аджджхоттхат̣ам̣ хоти, балавапӣтивегена дхаммам̣ сутва̄пи на саккхиссати пат̣ивиджджхитум̣, маджджхаттупеккха̄ та̄ва тит̣т̣хату, екараттенева вӣсайоджанасатам̣ маггам̣ а̄гататта̄ даратхописса балава̄, сопи та̄ва пат̣иппассамбхатӯ’’ти. тасма̄ двиккхаттум̣ пат̣иккхипитва̄ татийам̣ йа̄чито антаравӣтхийам̣ т̣хитова ‘‘тасма̄тиха те, ба̄хийа, евам̣ сиккхитаббам̣ дит̣т̣хе дит̣т̣хаматтам̣ бхависсатӣ’’тиа̄дина̄ (уда̄. 10) найена дхаммам̣ десети. имаматтхам̣ сам̣кхипитва̄ дассенто ‘‘саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣ха’’нтиа̄дима̄ха. таттха антарагхарети антаравӣтхийам̣.
апарипун̣н̣апаттачӣварата̄йа паттачӣварам̣ парийесантоти со кира вӣсативассасахасса̄ни саман̣адхаммам̣ каронто ‘‘бхиккхуна̄ на̄ма аттано паччайе лабхитва̄ ан̃н̃ам̣ анолокетва̄ сайамева бхун̃джитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти екабхиккхуссапи паттена ва̄ чӣварена ва̄ сан̇гахам̣ на̄ка̄си. тенасса ‘‘иддхимайапаттачӣварам̣ на уппаджджиссатӣ’’ти н̃атва̄ ехибхиккхубха̄вена паббаджджам̣ на ада̄си. та̄вадева ча паббаджджам̣ йа̄чито ‘‘парипун̣н̣ам̣ те паттачӣвара’’нти пуччхитва̄ ‘‘апарипун̣н̣а’’нти вутте ‘‘тена хи паттачӣварам̣ парийеса̄хӣ’’ти ватва̄ пакка̄ми. тасма̄ со паттачӣварам̣ парийесанто сан̇ка̄рат̣т̣ха̄нато чол̣акхан̣д̣а̄ни сам̣кад̣д̣хати.
сахассамапӣти париччхедавачанам̣. екасахассам̣ двесахасса̄нӣти евам̣ сахассена че париччхинна̄ га̄тха̄ хонти, та̄ ча анаттхападасам̣хита̄ а̄ка̄саван̣н̣апаббатаван̣н̣а̄дӣни пака̄сакехи анибба̄надӣпакехи анаттхакехи падехи сам̣хита̄ йа̄ва бахука̄ хонти, та̄ва па̄пика̄ ева̄ти аттхо ¶ . екам̣ га̄тха̄падам̣ сеййоти ‘‘аппама̄до аматападам̣…пе… йатха̄ мата̄’’ти (дха. па. 21) еварӯпа̄ екага̄тха̄пи сеййоти аттхо.
кума̄ракассапаттхераваттху
217. наваме екам̣ буддхантарам̣ сампаттим̣ анубхавама̄ноти са̄вакабодхийа̄ нийатата̄йа пун̃н̃асамбха̄расса ча са̄тисайатта̄ винипа̄там̣ агантва̄ екам̣ буддхантарам̣ девесу ча мануссесу ча сампаттим̣ анубхавама̄но. ‘‘екисса̄ кулада̄рика̄йа куччхимхи уппанно’’ти ватва̄ тамевасса уппаннабха̄вам̣ ¶ мӯлато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ – ‘‘са̄ ча̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха са̄ти кулада̄рика̄. ча-саддо бйатирекаттхо. тена вуччама̄нам̣ висесам̣ джотайати. кулагхаранти патикулагехам̣. габбханимиттанти габбхасса сан̣т̣хитабха̄вавиггахам̣. сатипи виса̄кха̄йа са̄ваттхива̄сикулапарийа̄паннатте тасса̄ таттха падха̄набха̄вадассанаттхам̣ ‘‘виса̄кхан̃ча̄’’тиа̄ди вуттам̣ йатха̄ ‘‘бра̄хман̣а̄ а̄гата̄, ва̄сит̣т̣хопи а̄гато’’ти. бхагавата̄ евам̣ гахитана̄матта̄ти йоджана̄. йасма̄ ра̄джапутта̄ локе ‘‘кума̄ра̄’’ти вохарӣйанти, айан̃ча ран̃н̃о киттимапутто, тасма̄ а̄ха – ‘‘ран̃н̃о…пе… сан̃джа̄ним̣сӯ’’ти.
пан̃чадаса пан̃хе абхисан̇кхаритва̄ти ‘‘бхиккху, бхиккху, айам̣ ваммико раттим̣ дхӯпа̄йати, дива̄ паджджалатӣ’’тиа̄дина̄ ваммикасутте (ма. ни. 1.249) а̄гатанайена пан̃чадаса пан̃хе абхисан̇кхаритва̄. па̄йа̄сиран̃н̃оти ‘‘наттхи паралоко, наттхи сатта̄ опапа̄тика̄, наттхи сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄ко’’ти (дӣ. ни. 2.410, 412) евам̣ладдхикасса па̄йа̄сира̄джасса. ра̄джа̄ хи тада̄ анабхиситто хутва̄ пасенадина̄ косалена диннасетабйанагарам̣ аджджха̄васанто имам̣ дит̣т̣хим̣ ган̣хи. пан̃чадасахи пан̃хехи пат̣иман̣д̣етва̄ти ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃аси, ра̄джан̃н̃а, име чандимасӯрийа̄ имасмим̣ ва̄ локе парасмим̣ ва̄ дева̄ ва̄ те манусса̄’’ти евама̄дӣхи (дӣ. ни. 2.411) пан̃чадасахи пан̃хехи пат̣иман̣д̣итам̣ катва̄. суттантети па̄йа̄сисуттанте (дӣ. ни. 2.406 а̄дайо).
маха̄кот̣т̣хикаттхераваттху
218. дасамам̣ утта̄наттхамева.
татийаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 4. чатуттхаетадаггаваггаван̣н̣ана̄
а̄нандаттхераваттху
219-223. чатуттхаваггасса ¶ ¶ пат̣хаме хет̣т̣ха̄ вуттаппама̄н̣анти хет̣т̣ха̄ кон̣д̣ан̃н̃аттхерасса ваттхумхи ‘‘тасса дхурапатта̄ни навутихаттха̄ни хонти, кесарам̣ тим̣сахаттхам̣, кан̣н̣ика̄ два̄дасахаттха̄, па̄дена патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ ека̄дасахаттха’’нти евам̣ вуттаппама̄н̣ам̣. ран̃н̃о песесӣти паччантасса купитабха̄вам̣ а̄рочетва̄ песеси. тхерага̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йам̣ (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2.1016 а̄нандаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) пана ‘‘паччантасса купитабха̄вам̣ ран̃н̃о ана̄рочетва̄ сайамева там̣ вӯпасамеси, там̣ сутва̄ ра̄джа̄ тут̣т̣хама̄насо путтам̣ паккоса̄петва̄ ‘варам̣ те, сумана, дамми, ган̣ха̄хӣ’ти а̄ха̄’’ти вуттам̣. на метам̣ читтам̣ аттхӣти мама еварӯпам̣ читтам̣ наттхи. аван̃джханти атуччхам̣. ан̃н̃ам̣ варехӣти ан̃н̃ам̣ паттхехи, ан̃н̃ам̣ ган̣ха̄хӣти вуттам̣ хоти. удакам̣ адхит̣т̣ха̄йа̄ти ‘‘удакам̣ хотӯ’’ти адхит̣т̣хахитва̄. гатена̄ти гаманена. на а̄мисачаккхука̄ти чӣвара̄дипаччайасан̇кха̄там̣ а̄мисам̣ на олокенти.
васанат̣т̣ха̄насабха̄гейева̄ти васанат̣т̣ха̄насамӣпейева. екантаваллабхоти упат̣т̣ха̄кат̣т̣ха̄не екантена валлабхо. етассева̄ти етассева бхиккхусса. дведжджхакатха̄ на хонтӣти двидха̄бхӯтакатха̄ на хонти, анекантикакатха̄ на хонтӣти вуттам̣ хоти. анибаддха̄ти анийата̄. лохитена галантена̄ти иттхамбхӯтаккха̄не каран̣авачанам̣, галантена лохитена йуттоти аттхо. анва̄саттоти анугато. ут̣т̣хехи, а̄вусо а̄нанда, ут̣т̣хехи, а̄вусо а̄нанда̄ти турите идама̄мед̣итавачанам̣. дувидхена удакена̄ти сӣтудакена ун̣худакена ча. тивидхена дантакат̣т̣хена̄ти кхуддакам̣ махантам̣ маджджхиманти евам̣ типпака̄рена дантакат̣т̣хена. нава ва̄ре анупарийа̄йатӣти саттхари паккосанте пат̣ивачанада̄на̄йа тхинамиддхавиноданаттхам̣ наваккхаттум̣ анупарийа̄йати. тенева̄ха – ‘‘еван̃хисса ахосӣ’’тиа̄ди. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
урувелакассапаттхераваттху
224. дутийе ¶ йам̣ ваттаббам̣, там̣ виттха̄рато винайапа̄л̣ийам̣ а̄гатамева.
ка̄л̣уда̄йиттхераваттху
225. татийе ¶ гамана̄каппанти гамана̄ка̄рам̣. сесаметтха утта̄намева.
ба̄кулаттхераваттху
226. чатуттхе нира̄ба̄дха̄нанти а̄ба̄дхарахита̄нам̣. йатха̄ ‘‘два̄вӣсати дваттим̣са̄’’тиа̄димхи ваттаббе ‘‘ба̄вӣсати ба̄ттим̣са̄’’тиа̄дӣни вуччанти, евамевам̣ две кула̄ни асса̄ти двикуло, двекулоти ва̄ ваттаббе ба̄кулоти вуттанти а̄ха – ‘‘ба̄кулоти двӣсу кулесу вад̣д̣хитатта̄ евам̣ладдхана̄мо’’ти. упайогена̄ти а̄нубха̄вена. пха̄сукака̄лети арогака̄ле. гаддуханаматтампӣти годуханаматтампи ка̄лам̣. идха пана на сакало годуханаккхан̣о адхиппето, атха кхо га̄вим̣ тхане гахетва̄ екакхӣрабиндудуханака̄ламаттам̣ адхиппетам̣. а̄рогйаса̄ланти а̄тура̄нам̣ арогабха̄вакаран̣аттха̄йа катаса̄лам̣.
нимуджджануммуджджанавасена̄ти джа̄н̣уппама̄н̣е удаке тхокам̣йева нимуджджануммуджджанавасена. чхад̣д̣етва̄ пала̄йӣти маччхасса мукхасамӣпейева чхад̣д̣етва̄ пала̄йи. да̄ракасса теджена̄ти да̄ракасса пун̃н̃атеджена. ма̄рийама̄на̄ва марантӣти дан̣д̣а̄дӣхи потхетва̄ ма̄рийама̄на̄ва маранти, на джа̄лена баддхата̄маттена ама̄рийама̄на̄. нӣхат̣аматтова матоти нӣхат̣аккхан̣ейева мато. тенасса ма̄ран̣аттхам̣ упаккамо на като, йена упаккамена да̄ракасса а̄ба̄дхо сийа̄. танти маччхам̣. сакаламева̄ти авикаламева парипун̣н̣а̄вайавамева. на кел̣а̄йатӣти на нандати, кисмин̃чи на ман̃н̃ати. пит̣т̣хито пха̄лентӣти да̄ракасса пун̃н̃атеджена пит̣т̣хито пха̄лентӣ. бхерим̣ чара̄петва̄ти ‘‘путтам̣ лабхи’’нти уггхосанавасена бхерим̣ чара̄петва̄. пакатим̣ а̄чиккхӣти аттано путтабха̄вам̣ катхеси. куччхийа̄ дха̄ритатта̄ ама̄та̄ ка̄тум̣ на сакка̄ти джананӣбха̄вато ама̄та̄ ка̄тум̣ на сакка̄. маччхам̣ ган̣ханта̄пӣти маччхам̣ виккин̣итва̄ ган̣ханта̄пи. татха̄ ган̣ханта̄ ча таппарийа̄паннам̣ саббам̣ ган̣ханти на̄ма̄ти а̄ха – ‘‘ваккайакана̄дӣни бахи катва̄ ган̣ханта̄ на̄ма наттхӣ’’ти. айампи ама̄та̄ ка̄тум̣ на сакка̄ти диннапуттабха̄вато на сакка̄.
собхитаттхераваттху
227. пан̃чамам̣ ¶ ¶ утта̄наттхамева.
упа̄литтхераваттху
228. чхат̣т̣хе бха̄рукаччхакаваттхунти ан̃н̃атаро кира бха̄рукаччхадесава̄сӣ бхиккху супинанте пура̄н̣адутийика̄йа метхунам̣ дхаммам̣ пат̣исевитва̄ ‘‘ассаман̣о ахам̣ виббхамисса̄мӣ’’ти бха̄рукаччхам̣ гаччханто антара̄магге а̄йасмантам̣ упа̄лим̣ пасситва̄ етаматтхам̣ а̄рочеси. а̄йасма̄ упа̄ли, евама̄ха – ‘‘ана̄патти, а̄вусо, супинантена̄’’ти. йасма̄ супинанте ависайатта̄ евам̣ хоти. тасма̄ упа̄литтхеро бхагавата̄ авиниччхитапуббампи имам̣ ваттхум̣ найагга̄хена евам̣ виниччхини. гахапатино две да̄рака̄ хонти путто ча бха̄гинеййо ча. атха со гахапати гила̄но хутва̄ а̄йасмантам̣ аджджукам̣ етадавоча – ‘‘имам̣, бханте, ока̄сам̣ йо имесам̣ да̄рака̄нам̣ саддхо хоти пасанно, тасса а̄чиккхеййа̄сӣ’’ти. тена ча самайена тасса ча гахапатино бха̄гинеййо саддхо хоти пасанно. атха̄йасма̄ аджджуко там̣ ока̄сам̣ тасса да̄ракасса а̄чиккхи. со тена са̄патеййена кут̣умбан̃ча сан̣т̣хапеси, да̄нан̃ча пат̣т̣хапеси. атха тасса гахапатино путто а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ етадавоча – ‘‘ко ну кхо, бханте а̄нанда, питуно да̄йаджджо путто ва̄ бха̄гинеййо ва̄’’ти. путто кхо, а̄вусо, питуно да̄йаджджоти. а̄йасма̄, бханте, аййо аджджуко амха̄кам̣ са̄патеййам̣ амха̄кам̣ метхунакасса а̄чиккхӣти. ассаман̣о, а̄вусо, со аджджукоти. атха̄йасма̄ аджджуко а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ етадавоча – ‘‘дехи ме, а̄вусо а̄нанда, виниччхайа’’нти. те убхопи упа̄литтхерасса сантикам̣ агамам̣су. атха̄йасма̄ упа̄ли, а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ етадавоча – ‘‘йо ну кхо, а̄вусо а̄нанда, са̄микена ‘имам̣ ока̄сам̣ иттханна̄масса а̄чиккха̄’ти вутто, тасса а̄чиккхати, ким̣ со а̄паджджатӣ’’ти? на, бханте, кин̃чи а̄паджджати антамасо дуккат̣аматтхампӣти. айам̣, а̄вусо, а̄йасма̄ аджджуко са̄микена ‘‘имам̣ ока̄сам̣ иттханна̄масса а̄чиккха̄’’ти вутто тасса а̄чиккхати, ана̄патти, а̄вусо, а̄йасмато аджджукасса̄ти. бхагава̄ там̣ сутва̄ ‘‘сукатхитам̣, бхиккхаве, упа̄лина̄’’ти ватва̄ ¶ са̄дхука̄рамада̄си, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. кума̄ракассапаваттху (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.217) пана хет̣т̣ха̄ а̄гатамева.
чханнам̣ кхаттийа̄нанти бхаддийо сакйара̄джа̄ ануруддхо а̄нандо бхагу кимило девадаттоти имесам̣ ¶ чханнам̣ кхаттийа̄нам̣. паса̄дхакоти ман̣д̣айита̄. па̄л̣ийанти сан̇гхабхедаккхандхакапа̄л̣ийанти (чӯл̣ава. 330 а̄дайо).
нандакаттхераваттху
229. саттаме екасамодха̄нети екасмим̣ самодха̄не, екасмим̣ саннипа̄тети аттхо. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
нандаттхераваттху
230. ат̣т̣хаме на там̣ чатусампаджан̃н̃авасена апариччхиндитва̄ олокетӣти са̄ттхакасаппа̄йагочараасаммохасампаджан̃н̃асан̇кха̄та̄нам̣ чатуннам̣ сампаджан̃н̃а̄нам̣ васена апариччхиндитва̄ там̣ дисам̣ на олокети. со хи а̄йасма̄ ‘‘йамева̄хам̣ индрийесу агуттадва̄ратам̣ нисса̄йа са̄сане анабхиратиа̄дивиппака̄раппатто, тамева сут̣т̣ху ниггахесса̄мӣ’’ти усса̄хаджа̄то балавахироттаппо, таттха ча ката̄дхика̄ратта̄ индрийасам̣варо уккам̣сапа̄рамиппатто чатусампаджан̃н̃ам̣ амун̃читва̄ва саббадисам̣ а̄локети. вуттан̃четам̣ бхагавата̄ –
‘‘саче, бхиккхаве, нандасса пураттхима̄ диса̄ а̄локетабба̄ хоти, саббам̣ четасо саманна̄харитва̄ нандо пураттхимам̣ дисам̣ а̄локети ‘евам̣ ме пураттхимам̣ дисам̣ а̄локайато на̄бхиджджха̄доманасса̄ па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ анва̄сависсантӣ’ти. итиха таттха сампаджа̄но хоти. саче, бхиккхаве, нандасса паччхима̄ диса̄, уттара̄ диса̄, даккхин̣а̄ диса̄, уддхам̣, адхо, анудиса̄ анувилокетабба̄ хоти, саббам̣ четасо саманна̄харитва̄ нандо анудисам̣ анувилокети ‘евам̣ ме анудисам̣ анувилокайато…пе… сампаджа̄но хотӣ’’’ти (а. ни. 8.9).
абхисекагехапавесанаа̄ва̄хаман̇галесу ¶ ваттама̄несӯти идха тӣн̣и ман̇гала̄ни вутта̄ни, винайат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘там̣ дивасамева нандакума̄расса кесависсаджджанам̣, пат̣т̣абандхо, гхараман̇галам̣, чхаттаман̇галам̣, а̄ва̄хаман̇галанти пан̃ча ман̇гала̄ни хонтӣ’’ти вуттам̣. таттха куламарийа̄давасена кесоропанам̣ кесависсаджджанам̣. йувара̄джапат̣т̣абандханам̣ пат̣т̣абандхо. абхинавагхараппавесанамахо гхараман̇галам̣. вива̄хакаран̣амахо а̄ва̄хаман̇галам̣. йувара̄джачхаттамахо чхаттаман̇галам̣.
нандакума̄рам̣ ¶ абхисекаман̇галам̣ на татха̄ пӣл̣еси, йатха̄ джанападакалйа̄н̣ийа̄ вуттавачананти аджджха̄харитаббам̣. тадева пана вачанам̣ сарӯпато дассетум̣ – ‘‘паттам̣ а̄да̄йа гаманака̄ле’’тиа̄ди вуттам̣. джанападакалйа̄н̣ӣти джанападамхи калйа̄н̣ӣ уттама̄ чха сарӣрадосарахита̄ пан̃ча калйа̄н̣асаманна̄гата̄. са̄ хи йасма̄ на̄тидӣгха̄ на̄тирасса̄ на̄тикиса̄ на̄титхӯла̄ на̄тика̄л̣ӣ на̄ччода̄та̄ти атикканта̄ ма̄нусаван̣н̣ам̣, асампатта̄ диббаван̣н̣ам̣, тасма̄ чха сарӣрадосарахита̄. чхавикалйа̄н̣ам̣ мам̣сакалйа̄н̣ам̣ нха̄рукалйа̄н̣ам̣ ат̣т̣хикалйа̄н̣ам̣ вайакалйа̄н̣анти имехи пана калйа̄н̣ехи саманна̄гататта̄ пан̃ча калйа̄н̣асаманна̄гата̄ на̄ма. тасса̄ хи а̄гантукобха̄сакиччам̣ наттхи, аттано сарӣробха̄сенева два̄дасахаттхе т̣ха̄не а̄локам̣ кароти, пийан̇гуса̄ма̄ ва̄ хоти суван̣н̣аса̄ма̄ ва̄, айамасса̄ чхавикалйа̄н̣ата̄. чатта̄ро панасса̄ хаттхапа̄да̄ мукхапарийоса̄нан̃ча ла̄кха̄расапарикаммакатам̣ вийа раттапава̄л̣араттакамбаласадисам̣ хоти, айамасса̄ мам̣сакалйа̄н̣ата̄. вӣсати пана накхапатта̄ни мам̣сато амуттат̣т̣ха̄не ла̄кха̄расапӯрита̄ни вийа, муттат̣т̣ха̄не кхӣрадха̄ра̄садиса̄ни хонти, айамасса̄ нха̄рукалйа̄н̣ата̄. дваттим̣са данта̄ супхусита̄ судхотаваджирапанти вийа кха̄йанти, айамасса̄ ат̣т̣хикалйа̄н̣ата̄. вӣсам̣вассасатика̄пи сама̄на̄ сол̣асавассуддесика̄ вийа хоти ниппалитена, айамасса̄ вайакалйа̄н̣ата̄. ити имехи пан̃чахи калйа̄н̣ехи саманна̄гататта̄ ‘‘джанападакалйа̄н̣ӣ’’ти вуччати. туват̣анти сӣгхам̣.
имасмим̣ т̣ха̄не ниваттессати, имасмим̣ т̣ха̄не ниваттессатӣти чинтентамева̄ти со кира татха̄гате га̄рававасена ‘‘паттам̣ во, бханте, ган̣хатха̄’’ти ваттум̣ ависаханто евам̣ чинтеси – ‘‘сопа̄насӣсе паттам̣ ган̣хиссатӣ’’ти ¶ . саттха̄ тасмимпи т̣ха̄не на ган̣хи. итаро ‘‘сопа̄напа̄дамӯле ган̣хиссатӣ’’ти чинтеси. саттха̄ таттха̄пи на ган̣хи. итаро ‘‘ра̄джан̇ган̣е ган̣хиссатӣ’’ти чинтеси. саттха̄ таттха̄пи на ган̣хи. евам̣ ‘‘идха ган̣хиссати, еттха ган̣хиссатӣ’’ти чинтентамева саттха̄ виха̄рам̣ нетва̄ пабба̄джеси.
маха̄каппинаттхераваттху
231. наваме сутавиттакоти дхаммассаванапийо. пат̣иха̄ракасса̄ти дова̄рикасса. саччака̄рена̄ти саччакирийа̄йа. саттха̄ ‘‘уппалаван̣н̣а̄ а̄гаччхатӯ’’ти чинтеси. тхерӣ а̄гантва̄ сабба̄ пабба̄джетва̄ бхиккхунӣупассайам̣ гата̄ти идам̣ ан̇гуттарабха̄н̣ака̄нам̣ катха̄маггам̣ дассентена вуттам̣. тенева дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. па. ат̣т̣ха. 1.маха̄каппинаттхераваттху) вуттам̣ –
‘‘та̄ ¶ саттха̄рам̣ вандитва̄ екамантам̣ т̣хита̄ паббаджджам̣ йа̄чим̣су. евам̣ кира вутте саттха̄ уппалаван̣н̣а̄йа а̄гаманам̣ чинтесӣти екачче ваданти. саттха̄ пана та̄ упа̄сика̄йо а̄ха – ‘са̄ваттхим̣ гантва̄ бхиккхунӣупассайе пабба̄джетха̄’ти. та̄ анупуббена джанападача̄рикам̣ чарама̄на̄ антара̄магге маха̄джанена абхихат̣асакка̄расамма̄на̄ падаса̄ва вӣсайоджанасатикам̣ маггам̣ гантва̄ бхиккхунӣупассайе паббаджитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣сӯ’’ти.
дхаммапӣтӣти дхаммапа̄йако, дхаммам̣ пивантоти аттхо. дхаммо ча на̄меса на сакка̄ бха̄джанена йа̄гуа̄дӣни вийа па̄тум̣, нававидхам̣ пана локуттарадхаммам̣ на̄мака̄йена пхусанто а̄рамман̣ато саччхикаронто парин̃н̃а̄бхисамайа̄дӣхи дуккха̄дӣни арийасачча̄ни пат̣ивиджджханто дхаммам̣ пивати на̄ма. сукхам̣ сетӣти десана̄маттаметам̣, чатӯхипи ирийа̄патхехи сукхам̣ вихаратӣти аттхо. виппасаннена̄ти ана̄вилена нирупаккилесена. арийаппаведитети буддха̄дӣхи арийехи паведите сатипат̣т̣ха̄на̄дибхеде бодхипаккхийадхамме. сада̄ раматӣти еварӯпо дхаммапӣти виппасаннена четаса̄ вихаранто пан̣д̣иччена саманна̄гато сада̄ рамати абхирамати. ба̄хитапа̄патта̄ ‘‘бра̄хман̣а̄’’ти тхерам̣ а̄лапати.
са̄гататтхераваттху
232. дасаме ¶ чхаббаггийа̄нам̣ вачанена̄ти косамбика̄ кира упа̄сака̄ а̄йасмантам̣ са̄гатам̣ упасан̇камитва̄ абхива̄детва̄ екамантам̣ т̣хита̄ евама̄хам̣су – ‘‘ким̣, бханте, аййа̄нам̣ дуллабхан̃ча мана̄пан̃ча, ким̣ пат̣ийа̄дема̄’’ти? евам̣ вутте чхаббаггийа̄ бхиккхӯ косамбике упа̄саке етадавочум̣ – ‘‘аттха̄вусо ка̄потика̄, на̄ма пасанна̄ бхиккхӯнам̣ дуллабха̄ ча мана̄па̄ ча, там̣ пат̣ийа̄детха̄’’ти. атха косамбика̄ упа̄сака̄ гхаре гхаре ка̄потикам̣ пасаннам̣ пат̣ийа̄детва̄ а̄йасмантам̣ са̄гатам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ етадавочум̣ – ‘‘пивату, бханте, аййо са̄гато ка̄потикам̣ пасаннам̣, пивату, бханте, аййо са̄гато ка̄потикам̣ пасанна’’нти. атха̄йасма̄ са̄гато гхаре гхаре ка̄потикам̣ пасаннам̣ пивитва̄ нагарамха̄ никкхаманто нагарадва̄ре пати. тена вуттам̣ – ‘‘чхаббаггийа̄нам̣ вачанена саббагехесу ка̄потикам̣ пасаннам̣ пат̣ийа̄детва̄’’тиа̄ди. таттха ка̄потика̄ на̄ма капотапа̄дасама̄наван̣н̣а̄ раттобха̄са̄. пасанна̄ти сура̄ман̣д̣ассетам̣ адхивачанам̣. винайе самут̣т̣хитанти сура̄па̄насиккха̄паде (па̄чи. 326 а̄дайо) а̄гатам̣.
ра̄дхаттхераваттху
233. ека̄дасаме ¶ саттха̄ са̄рипуттаттхерасса сан̃н̃ам̣ ада̄сӣти бра̄хман̣ам̣ пабба̄джетум̣ сан̃н̃ам̣ ада̄си, а̄н̣а̄песӣти вуттам̣ хоти. бхагава̄ кира там̣ бра̄хман̣ам̣ паббаджджам̣ алабхитва̄ кисам̣ лӯкхам̣ дуббан̣н̣ам̣ уппан̣д̣уппан̣д̣укаджа̄там̣ дисва̄ бхиккхӯ а̄мантеси – ‘‘ко, бхиккхаве, тасса бра̄хман̣асса адхика̄рам̣ саратӣ’’ти. евам̣ вутте а̄йасма̄ са̄рипутто бхагавантам̣ етадавоча – ‘‘ахам̣ кхо, бханте, тасса бра̄хман̣асса адхика̄рам̣ сара̄мӣ’’ти. ким̣ пана твам̣, са̄рипутта, бра̄хман̣асса адхика̄рам̣ сарасӣти. идха ме, бханте, со бра̄хман̣о ра̄джагахе пин̣д̣а̄йа чарантасса кат̣аччхубхиккхам̣ да̄песи, имам̣ кхо ахам̣, бханте, тасса бра̄хман̣асса адхика̄рам̣ сара̄мӣ’’ти. са̄дху са̄дху, са̄рипутта. катан̃н̃уно хи, са̄рипутта, саппуриса̄ катаведино, тена хи твам̣, са̄рипутта, там̣ бра̄хман̣ам̣ пабба̄джехи упасампа̄дехӣти. ат̣т̣хуппаттийам̣ а̄гатоти алӣначиттаджа̄такасса (джа̄. 1.2.11-12) ат̣т̣хуппаттийам̣ (джа̄. ат̣т̣ха. 2.2.алӣначиттаджа̄такаван̣н̣ана̄) а̄гато.
нидхӣнанти ¶ таттха таттха нидахитва̄ т̣хапита̄нам̣ хиран̃н̃асуван̣н̣а̄дипӯра̄нам̣ нидхикумбхӣнам̣. паватта̄ранти киччхаджӣвике дуггатамануссе анукампам̣ катва̄ ‘‘ехи, те сукхена джӣванупа̄йам̣ дассесса̄мӣ’’ти нидхит̣т̣ха̄нам̣ нетва̄ хаттхам̣ паса̄ретва̄ ‘‘имам̣ гахетва̄ сукхам̣ джӣва̄’’ти а̄чиккхита̄рам̣ вийа. ваджджадассинанти две ваджджадассино ‘‘имина̄ нам̣ аса̄руппена ва̄ кхалитена ва̄ сан̇гхамаджджхе нигган̣хисса̄мӣ’’ти рандхагавесако ча, анан̃н̃а̄там̣ н̃а̄панаттха̄йа н̃а̄там̣ анугган̣ханаттха̄йа сӣла̄дӣнамасса вуддхика̄мата̄йа там̣ там̣ ваджджам̣ олоканена уллумпанасабха̄васан̣т̣хито ча. айам̣ идха адхиппето. йатха̄ хи дуггатамануссо ‘‘имам̣ ган̣ха̄хӣ’’ти таджджетва̄пи потхетва̄пи нидхим̣ дассенте копам̣ на кароти, памудитова хоти, евамевам̣ еварӯпе пуггале аса̄руппам̣ ва̄ кхалитам̣ ва̄ дисва̄ а̄чиккханте копо на ка̄таббо, тут̣т̣хенева бхавитаббам̣. ‘‘бханте, махантам̣ во каммам̣ катам̣ майхам̣ а̄чарийупаджджха̄йат̣т̣ха̄не т̣хатва̄ овадантехи, пунапи мам̣ вадеййа̄тха̄’’ти пава̄ретаббамева.
ниггайхава̄динти екаччо хи саддхивиха̄рика̄дӣнам̣ аса̄руппам̣ ва̄ кхалитам̣ ва̄ дисва̄ ‘‘айам̣ ме мукходакада̄на̄дӣхи саккаччам̣ упат̣т̣хахати, саче нам̣ ваккха̄ми, на мам̣ упат̣т̣хахиссати, евам̣ ме париха̄ни бхависсатӣ’’ти там̣ ваттум̣ ависаханто на ниггайхава̄дӣ на̄ма хоти, со имасмим̣ са̄сане качаварам̣ а̄кирати. йо пана татха̄рӯпам̣ ваджджам̣ дисва̄ ваджджа̄нурӯпам̣ тадждженто пан̣а̄менто дан̣д̣акаммам̣ каронто виха̄ра̄ нӣхаранто сиккха̄пети, айам̣ ниггайхава̄дӣ на̄ма сеййатха̄пи, самма̄самбуддхо. вуттан̃хетам̣ – ‘‘ниггайха ниггайха̄хам̣, а̄нанда, ваккха̄ми, павайха павайха ¶ , а̄нанда, ваккха̄ми, йо са̄ро, со т̣хассатӣ’’ти (ма. ни. 3.196). медха̄винти дхаммоджапан̃н̃а̄йа саманна̄гатам̣. та̄дисанти еварӯпам̣ пан̣д̣итам̣ бхаджеййа пайирупа̄сеййа. та̄дисан̃хи а̄чарийам̣ бхаджама̄насса антева̄сикасса сеййо хоти на па̄пийо, вад̣д̣хийева хоти, но париха̄нӣти.
могхара̄джаттхераваттху
234. два̄дасаме кат̣т̣хава̄хананагарети кат̣т̣хава̄ханена гахитатта̄ евам̣ладдхана̄маке нагаре. атӣте кира ба̄ра̄н̣асива̄сӣ еко руккхавад̣д̣хакӣ саке а̄чарийаке адутийо. тасса сол̣аса сисса̄ екамекасса сахассам̣ антева̄сика̄. евам̣ те саттараса̄дхика̄ сол̣аса сахасса̄ а̄чарийантева̄сика̄ ¶ саббепи ба̄ра̄н̣асим̣ упанисса̄йа джӣвикам̣ каппента̄ паббатасамӣпам̣ гантва̄ руккхе гахетва̄ таттхева на̄на̄па̄са̄давикатийо нит̣т̣ха̄петва̄ куллам̣ бандхитва̄ ган̇га̄йа ба̄ра̄н̣асим̣ а̄нетва̄ саче ра̄джа̄ аттхико хоти, ран̃н̃о екабхӯмакам̣ ва̄ саттабхӯмакам̣ ва̄ па̄са̄дам̣ йоджетва̄ денти. но че, ан̃н̃есампи виккин̣итва̄ путтада̄рам̣ посенти. атха несам̣ екадивасам̣ а̄чарийо ‘‘на сакка̄ вад̣д̣хакикаммена ниччам̣ джӣвитум̣, дуккаран̃хи джара̄ка̄ле етам̣ камма’’нти чинтетва̄ антева̄сике а̄мантеси – ‘‘та̄та̄, удумбара̄дайо аппаса̄раруккхе а̄нетха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ а̄найим̣су. со техи кат̣т̣хасакун̣ам̣ катва̄ тассаббхантарам̣ пависитва̄ ва̄тена йантам̣ пӯреси. кат̣т̣хасакун̣о суван̣н̣ахам̣сара̄джа̄ вийа а̄ка̄се лан̇гхитва̄ ванасса упари чаритва̄ антева̄сӣнам̣ пурато орухи.
атха̄чарийо сиссе а̄ха – ‘‘та̄та̄ ӣдиса̄ни кат̣т̣хава̄хана̄ни катва̄ сакка̄ сакаладжамбудӣпе радждже гахетум̣, тумхепи та̄та̄ ета̄ни каротха, раджджам̣ гахетва̄ джӣвисса̄ма, дуккарам̣ вад̣д̣хакисиппена джӣвиту’’нти. те татха̄ катва̄ а̄чарийасса пат̣иведесум̣. тато не а̄чарийо а̄ха – ‘‘катамам̣ та̄та̄ раджджам̣ ган̣ха̄ма̄’’ти? ба̄ра̄н̣асираджджам̣ а̄чарийа̄ти. алам̣ та̄та̄, ма̄ етам̣ ручиттха, майан̃хи там̣ гахетва̄пи ‘‘вад̣д̣хакира̄джа̄, вад̣д̣хакийувара̄джа̄’’ти вад̣д̣хакива̄да̄ на муччисса̄ма, маханто джамбудӣпо, ан̃н̃аттха гаччха̄ма̄ти. тато сапуттада̄рака̄ кат̣т̣хава̄хана̄ни абхирухитва̄ саджджа̄вудха̄ хутва̄ химаванта̄бхимукха̄ гантва̄ химавати ан̃н̃атарам̣ нагарам̣ пависитва̄ ран̃н̃о нивесанейева паччут̣т̣хам̣су. те таттха раджджам̣ гахетва̄ а̄чарийам̣ радждже абхисин̃чим̣су. со ‘‘кат̣т̣хава̄хано ра̄джа̄’’ти па̄кат̣о ахоси, там̣ нагарам̣ тена гахитатта̄ ‘‘кат̣т̣хава̄хананагара’’нтева на̄мам̣ лабхи.
тапача̄ранти ¶ тапачаран̣ам̣. па̄са̄н̣ачетийе пит̣т̣хипа̄са̄н̣е нисӣдӣти па̄са̄н̣акачетийанти ладдхавоха̄ре пит̣т̣хипа̄са̄н̣е саккена ма̄пите маха̄ман̣д̣апе нисӣди. таттха кира махато па̄са̄н̣асса упари пуббе деват̣т̣ха̄нам̣ ахоси, уппанне пана бхагавати виха̄ро джа̄то, со тенева пуримавоха̄рена ‘‘па̄са̄н̣ачетийа’’нти вуччати.
тена ¶ пуччхите дутийо хутва̄ саттха̄рам̣ пан̃хам̣ пуччхӣти –
‘‘муддхам̣ муддха̄дхипа̄тан̃ча, ба̄варӣ парипуччхати;
там̣ бйа̄карохи бхагава̄, кан̇кхам̣ винайа но исе’’ти. (су. ни. 1031) –
евам̣ тена пан̃хе пуччхите бхагавата̄ ча –
‘‘авиджджа̄ муддха̄ти джа̄на̄хи, виджджа̄ муддха̄дхипа̄тинӣ;
саддха̄сатисама̄дхӣхи, чхандавӣрийена сам̣йута̄’’ти. (су. ни. 1032) –
пан̃хе виссаджджите дутийо хутва̄ пан̃хам̣ пуччхи.
атхасса…пе… пан̃хам̣ катхесӣти –
‘‘катхам̣ локам̣ авеккхантам̣, маччура̄джа̄ на пассатӣ’’ти. (су. ни. 1124) –
тена пан̃хе пуччхите –
‘‘сун̃н̃ато локам̣ авеккхассу, могхара̄джа сада̄ сато;
атта̄нудит̣т̣хим̣ ӯхачча, евам̣ маччутаро сийа̄;
евам̣ локам̣ авеккхантам̣, маччура̄джа̄ на пассатӣ’’ти. (су. ни. 1125) –
пан̃хам̣ виссаджджеси.
сесаджана̄ти тасмим̣ сама̄гаме саннипатита̄ сесаджана̄. на катхӣйантӣти ‘‘еттака̄ сота̄панна̄’’тиа̄дина̄ ¶ на вуччанти. евам̣ па̄ра̄йане ваттху самут̣т̣хитанти па̄ра̄йанавагге идам̣ ваттху самут̣т̣хитам̣.
чатуттхаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
тхерапа̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 5. пан̃чамаетадаггаваггаван̣н̣ана̄
маха̄паджа̄патиготамӣтхерӣваттху
235. тхерипа̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄йа ¶ пат̣хаме йадидам̣ маха̄готамӣти еттха ‘‘йадидам̣ маха̄паджа̄пати готамӣ’’ти ча пат̣ханти. таттха готамӣти готтам̣. на̄макаран̣адивасе ¶ панасса̄ ладдхасакка̄ра̄ бра̄хман̣а̄ лаккхан̣асампаттим̣ дисва̄ ‘‘саче айам̣ дхӣтарам̣ лабхиссати, чаккаваттиран̃н̃о махесӣ бхависсати. саче путтам̣ лабхиссати, чаккаваттира̄джа̄ бхависсатӣ’’ти убхайатха̄пи ‘‘махатӣйевасса̄ паджа̄ бхависсатӣ’’ти бйа̄карим̣су, тасма̄ путтападжа̄йа чева дхӣтупаджа̄йа ча махантата̄йа ‘‘маха̄паджа̄патӣ’’ти вохарим̣су. тадубхайам̣ пана сам̣сандетва̄ ‘‘маха̄паджа̄патиготамӣ’’ти вуттам̣. ва̄рабхиккханти ва̄рена да̄таббам̣ бхиккхам̣. на̄мам̣ акам̣сӯти готтам̣йева на̄мам̣ акам̣су. ма̄туччханти чӯл̣ама̄тарам̣. ма̄тубхагинӣ хи ма̄туччха̄ти вуччати. калахавива̄дасуттапарийоса̄нети ‘‘кутопахӯта̄ калаха̄ вива̄да̄’’тиа̄дина̄ суттанипа̄те а̄гатасса калахавива̄дасуттасса (су. ни. 868 а̄дайо) парийоса̄не. идан̃ча ан̇гуттарабха̄н̣ака̄нам̣ катха̄магга̄нуса̄рена вуттам̣. апаре пана ‘‘тасмим̣йева суттанипа̄те ‘аттадан̣д̣а̄бхайам̣ джа̄та’нтиа̄дина̄ а̄гатасса аттадан̣д̣асуттасса (су. ни. 941 а̄дайо) парийоса̄не’’ти ваданти. никкхамитва̄ паббаджита̄нанти еттха ехибхиккхупаббаджджа̄йа ете паббаджита̄ти ваданти. тенева суттанипа̄те аттадан̣д̣асуттасам̣ван̣н̣ана̄йа (су. ни. ат̣т̣ха. 2.942 а̄дайо) вуттам̣ – ‘‘десана̄парийоса̄не пан̃часата̄ са̄кийакума̄ра̄ кол̣ийакума̄ра̄ ча ехибхиккхупаббаджджа̄йа паббаджита̄. те гахетва̄ бхагава̄ маха̄ванам̣ па̄висӣ’’ти. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
кхема̄тхерӣваттху
236. дутийе парапарийа̄панна̄ хутва̄ти паресам̣ да̄сӣ хутва̄. суван̣н̣арасапин̃джаро ахосӣти суван̣н̣арасапин̃джаро вийа ахоси.
маккат̣акова ¶ джа̄ланти йатха̄ на̄ма маккат̣ако суттаджа̄лам̣ катва̄ маджджхат̣т̣ха̄не на̄бхиман̣д̣але нипанно парийанте патитам̣ пат̣ан̇гам̣ ва̄ маккхикам̣ ва̄ вегена гантва̄ виджджхитва̄ тасса расам̣ пивитва̄ пуна̄гантва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не нипаджджати, евамева йе сатта̄ ра̄гаратта̄ досападут̣т̣ха̄ мохамӯл̣ха̄ сайам̣катам̣ тан̣ха̄сотам̣ анупатанти, те там̣ саматиккамитум̣ на сакконти, евам̣ дуратиккамам̣. етампи чхетва̄на ваджанти дхӣра̄ти пан̣д̣ита̄ етам̣ бандханам̣ чхиндитва̄ анапеккхино нира̄лайа̄ хутва̄ арахаттамаггена саббам̣ дуккхам̣ паха̄йа ваджанти гаччхантӣти аттхо.
уппалаван̣н̣а̄тхерӣваттху
237. татийам̣ ¶ утта̄наттхамева.
пат̣а̄ча̄ра̄тхерӣваттху
238. чатуттхе пат̣иха̄расатенапӣти два̄расатенапи. пат̣иха̄расаддо хи два̄ре дова̄рике ча диссати. куласабха̄ганти аттано гехасамӣпам̣.
та̄н̣а̄йа̄ти та̄н̣абха̄ва̄йа патит̣т̣ха̄наттха̄йа. бандхава̄ти путте ча питаро ча т̣хапетва̄ авасеса̄ н̃а̄тисухаджджа̄. антакена̄дхипаннасса̄ти маран̣ена абхибхӯтасса. паваттийан̃хи путта̄дайо аннапа̄на̄дида̄нена чева уппаннакиччаниттхаран̣ена ча та̄н̣а̄ хутва̄пи маран̣ака̄ле кеначи упа̄йена маран̣ам̣ пат̣иба̄хитум̣ асаматтхата̄йа та̄н̣аттха̄йа лен̣аттха̄йа на санти на̄ма. тенева вуттам̣ – ‘‘наттхи н̃а̄тӣсу та̄н̣ата̄’’ти.
етаматтхавасанти етам̣ тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃асса та̄н̣ам̣ бхавитум̣ асаматтхабха̄васан̇кха̄там̣ ка̄ран̣ам̣ джа̄нитва̄ пан̣д̣ито чатупа̄рисуддхисӣлена сам̣вуто раккхитагопито хутва̄ нибба̄нагаманам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ сӣгхам̣ содхеййа̄ти аттхо.
дхаммадинна̄тхерӣваттху
239. пан̃чаме пара̄йаттат̣т̣ха̄нети паресам̣ да̄сит̣т̣ха̄не. суджа̄таттхерасса адхика̄ракаммам̣ катва̄ти са̄ кира аттано кесе виккин̣итва̄ суджа̄таттхерасса на̄ма аггаса̄вакасса да̄нам̣ датва̄ паттханам̣ ака̄си ¶ . там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. хаттхе паса̄ритети тасса хаттха̄валамбанаттхам̣ пубба̄чин̣н̣авасена хаттхе паса̄рите. со кира ана̄га̄мӣ хутва̄ гехам̣ а̄гаччханто йатха̄ ан̃н̃есу дивасесу ито чито ча олокенто ситам̣ курума̄но хасама̄но а̄гаччхати, евам̣ ана̄гантва̄ сантиндрийо сантама̄насо хутва̄ агама̄си. дхаммадинна̄ сӣхапан̃джарам̣ уггха̄т̣етва̄ вӣтхим̣ олокайама̄на̄ тасса а̄гамана̄ка̄рам̣ дисва̄ ‘‘ким̣ ну кхо ета’’нти чинтетва̄ тасса паччуггаманам̣ курума̄на̄ сопа̄насӣсе т̣хатва̄ оламбанаттхам̣ хаттхам̣ паса̄реси. упа̄сако аттано хаттхам̣ самин̃джеси. са̄ ¶ ‘‘па̄тара̄сабходжанака̄ле джа̄нисса̄мӣ’’ти чинтеси. упа̄сако пуббе та̄йа саддхим̣ екато бхун̃джати. там̣ дивасам̣ пана там̣ анапалокетва̄ йога̄вачарабхиккху вийа екакова бхун̃джи. тена̄ха – ‘‘бхун̃джама̄нопи имам̣ детха, имам̣ харатха̄ти на бйа̄харӣ’’ти. таттха имам̣ детха̄ти имам̣ кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ детха. имам̣ харатха̄ти имам̣ кха̄данӣйам̣ ва̄ бходжанӣйам̣ ва̄ апахаратха. сантхававасена̄ти килесасантхававасена. чирака̄лапарибха̄вита̄йа гхат̣адӣпаджа̄ла̄йа вийа аббхантаре диббама̄на̄йа хетусампаттийа̄ чодийама̄на̄ а̄ха – ‘‘евам̣ санте…пе… майхам̣ паббаджджам̣ ануджа̄на̄тха̄’’ти.
айам̣ та̄ва сет̣т̣хи гхарамаджджхе т̣хитова дуккхассантам̣ ака̄сӣти са̄ кира ‘‘дхаммадинне туйхам̣ досо наттхи, ахам̣ пана аджджа пат̣т̣ха̄йа сантхававасена…пе… кулагхарам̣ гаччха̄’’ти вутте евам̣ чинтеси – ‘‘пакатипурисо евам̣ ватта̄ на̄ма наттхи, аддха̄ етена локуттарадхаммо на̄ма пат̣ивиддхо’’ти. тенасса̄ айам̣ сан̇каппо ахоси ‘‘айам̣ та̄ва сет̣т̣хи гхарамаджджхе т̣хитова дуккхассантам̣ ака̄сӣ’’ти. маджджхиманика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.460) пана ‘‘атха касма̄ майа̄ саддхим̣ йатха̄пакатийа̄ а̄ла̄пасалла̄паматтампи на каротха̄ти со чинтеси – ‘айам̣ локуттарадхаммо на̄ма гару бха̄рийо на пака̄сетаббо; саче кхо пана̄хам̣ на катхесса̄ми, айам̣ хадайам̣ пха̄летва̄ еттхева ка̄лам̣ кареййа̄’ти тасса̄ ануггахаттха̄йа катхеси – ‘дхаммадинне ахам̣ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ локуттарадхаммам̣ на̄ма адхигато, там̣ адхигатасса еварӯпа̄ локийакирийа̄ на ват̣т̣атӣ’’’ти вуттам̣.
пан̃чаккхандха̄дивасена пан̃хе пуччхӣти ‘‘сакка̄йо сакка̄йоти аййе вуччати, катамо ну кхо аййе сакка̄йо вутто бхагавата̄’’тиа̄дина̄ чӯл̣аведалласутте (ма. ни. 1.460 а̄дайо) а̄гатанайена пуччхи. пуччхитам̣ пуччхитам̣ виссаджджесӣти ‘‘пан̃ча кхо име, а̄вусо виса̄кха, упа̄да̄наккхандха̄ сакка̄йо вутто бхагавата̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.460 а̄дайо) таттхева а̄гатанайена виссаджджеси. сӯрабха̄ванти тиккхабха̄вам̣. анадхигатаарахаттамаггасса уггахена ¶ вина̄ таттха пан̃хо на упат̣т̣ха̄тӣти а̄ха – ‘‘уггахавасена арахаттамаггепи пуччхӣ’’ти. там̣ ниваттентӣти ‘‘вимуттийа̄ пана̄ййе ким̣ пат̣ибха̄го’’ти пуччхите ‘‘вимуттийа̄ кхо, а̄вусо виса̄кха, нибба̄нам̣ пат̣ибха̄го’’ти (ма. ни. 1.466) вутте ‘‘нибба̄насса, пана̄ййе, ким̣ пат̣ибха̄го’’ти пуна пуччхите там̣ ниваттентӣ ‘‘аччасара̄вусо ¶ виса̄кха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха аччасара̄ти апуччхитаббам̣ пуччханто пан̃хам̣ атикка̄мита̄ ахосӣти аттхо. на̄саккхи пан̃ха̄нам̣ парийантам̣ гахетунти пан̃ха̄нам̣ париччхедаппама̄н̣ам̣ гахетум̣ на̄саккхи. пан̃ха̄нан̃хи париччхедам̣ гахетум̣ йуттат̣т̣ха̄не ат̣т̣хатва̄ тато парам̣ пуччханто на̄саккхи пан̃ха̄нам̣ парийантам̣ гахетум̣. аппат̣ибха̄гадхаммасса ча пат̣ибха̄гам̣ пуччхи. нибба̄нам̣ на̄метам̣ аппат̣ибха̄гам̣, на сакка̄ нӣлам̣ ва̄ пӣтакам̣ ва̄ти кеначи дхаммена саддхим̣ пат̣ибха̄гам̣ катва̄ дассетум̣, тан̃ча твам̣ имина̄ адхиппа̄йена пуччхасӣти аттхо. нибба̄ногадханти нибба̄нам̣ ога̄хетва̄ т̣хитам̣, нибба̄нантогадхам̣ нибба̄нам̣ ануппавит̣т̣ханти аттхо. нибба̄напара̄йан̣анти нибба̄нам̣ парам̣ айанамасса пара̄гати, на тато парам̣ гаччхатӣти аттхо. нибба̄нам̣ парийоса̄нам̣ аваса̄нам̣ асса̄ти нибба̄напарийоса̄нам̣.
пурети атӣтесу кхандхесу. паччха̄ти ана̄гатесу кхандхесу. маджджхети паччуппаннесу кхандхесу. акин̃чананти йасса етесу тӣсу тан̣ха̄га̄хасан̇кха̄там̣ кин̃чанам̣ наттхи, тамахам̣ ра̄гакин̃чана̄дӣхи акин̃чанам̣ кассачи гахан̣асса абха̄вена ана̄да̄нам̣ бра̄хман̣ам̣ вада̄мӣти аттхо.
пан̣д̣ита̄ти дха̄туа̄йатана̄дикусалата̄сан̇кха̄тена пан̣д̣иччена саманна̄гата̄. вуттан̃хетам̣ –
‘‘китта̄вата̄ ну кхо, бханте, пан̣д̣ито хоти? йато кхо, а̄нанда, бхиккху дха̄тукусало ча хоти а̄йатанакусало ча пат̣иччасамуппа̄дакусало ча т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄накусало ча, етта̄вата̄ кхо, а̄нанда, бхиккху пан̣д̣ито хотӣ’’ти.
маха̄пан̃н̃а̄ти маханте аттхе маханте дхамме маханта̄ нируттийо маханта̄ни пат̣ибха̄на̄ни париггахан̣е саматтха̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гата̄. имисса̄ хи тхерийа̄ асеккхаппат̣исамбхида̄ппаттата̄йа пат̣исамбхида̄йо пӯретва̄ т̣хитата̄йа пан̃н̃а̄махаттам̣. йатха̄ там̣ дхаммадинна̄йа̄ти йатха̄ дхаммадинна̄йа бхиккхунийа̄ бйа̄катам̣, ахам̣ евамева бйа̄кареййанти аттхо. танти нипа̄таматтхам̣.
нанда̄тхерӣваттху
240. чхат̣т̣хе ¶ ¶ ан̃н̃ам̣ маггам̣ апассантӣти ан̃н̃ам̣ упа̄йам̣ апассантӣ. виссаттха̄ти нира̄сан̇ка̄. иттхинимиттанти иттхийа̄ субханимиттам̣, субха̄ка̄ранти вуттам̣ хоти. дхаммападе га̄тхам̣ ватва̄ти –
‘‘ат̣т̣хӣнам̣ нагарам̣ катам̣, мам̣салохиталепанам̣;
йаттха джара̄ ча маччу ча, ма̄но маккхо ча охито’’ти. (дха. па. 150) –
имам̣ га̄тхам̣ ватва̄. татра̄йамадхиппа̄йо – йатхева хи пуббан̣н̣а̄паран̣н̣а̄дӣнам̣ одаханаттха̄йа кат̣т̣ха̄ни усса̄петва̄ валлӣхи бандхитва̄ маттика̄йа вилимпитва̄ нагарасан̇кха̄там̣ бахиддха̄ гехам̣ каронти, евамидам̣ аджджхаттикампи тӣн̣и ат̣т̣хисата̄ни усса̄петва̄ нха̄рувинаддхам̣ мам̣салохиталепанам̣ тачапат̣иччханнам̣ джӣран̣алаккхан̣а̄йа джара̄йа маран̣алаккхан̣асса маччуно а̄рогйасампада̄дӣни пат̣ичча уппаджджаналаккхан̣асса ма̄насса сукатака̄ран̣авина̄саналаккхан̣асса маккхасса ча одаханаттха̄йа нагарам̣ катам̣. еварӯпо ева хи еттха ка̄йикачетасико а̄ба̄дхо охито, ито уддхам̣ кин̃чи гайхӯпагам̣ наттхӣти.
суттам̣ абха̄сӣти –
‘‘чарам̣ ва̄ йади ва̄ тит̣т̣хам̣, нисинно уда ва̄ сайам̣;
самин̃джети паса̄рети, еса̄ ка̄йасса ин̃джана̄.
‘‘ат̣т̣хинаха̄русам̣йутто, тачамам̣са̄валепано;
чхавийа̄ ка̄йо пат̣иччханно, йатха̄бхӯтам̣ на диссатӣ’’ти. (су. ни. 195-196) –
а̄дина̄ суттамабха̄си.
сон̣а̄тхерӣваттху
241. саттаме ¶ саббепи висум̣ висум̣ гхара̄ва̄се патит̣т̣ха̄песӣти еттха саббепи висум̣ висум̣ гхара̄ва̄се патит̣т̣ха̄петва̄ ‘‘путта̄ва мам̣ пат̣иджаггиссанти, ким̣ ме висум̣ кут̣умбена̄’’ти саббам̣ са̄патеййампи вибхаджитва̄ ада̄сӣти ведитаббам̣. тенева хи тато пат̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ амха̄кам̣ ким̣ кариссатӣ’’ти аттано сантикам̣ а̄гатам̣ ‘‘ма̄та̄’’ти сан̃н̃ампи на карим̣су. татха̄ хи нам̣ катипа̄хаччайена джет̣т̣хапуттасса бхарийа̄ ‘‘ахо амха̄кам̣ айам̣ джет̣т̣хепутто ¶ мети две кот̣т̣ха̄се датва̄ вийа имамева гехам̣ а̄гаччхатӣ’’ти а̄ха. сесапутта̄нам̣ бхарийа̄йопи евамевам̣ вадим̣су. джет̣т̣хадхӣтарам̣ а̄дим̣ катва̄ та̄сам̣ гехам̣ гатака̄ле та̄пи нам̣ евамева вадим̣су. са̄ авама̄наппатта̄ хутва̄ ‘‘ким̣ ме имесам̣ сантике вуттхена, бхиккхунӣ хутва̄ джӣвисса̄мӣ’’ти бхиккхунӣупассайам̣ гантва̄ паббаджджам̣ йа̄чи, та̄ нам̣ пабба̄джесум̣. имамева ваттхум̣ дассенто ‘‘бахупуттикасон̣а̄ тесам̣ аттани ага̄равабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘гхара̄ва̄сена ким̣ карисса̄мӣ’ти никкхамитва̄ паббаджӣ’’ти а̄ха.
виха̄рам̣ гаччхантийоти бхиккхувиха̄рам̣ гаччхантийо. дхаммамуттаманти нававидхалокуттарадхаммам̣. со хи уттамадхаммо на̄ма йо хи там̣ на пассати, тасса вассасатампи джӣванато там̣ дхаммам̣ пассантасса пат̣ивиджджхантасса ека̄хампи екаккхан̣ампи джӣвитам̣ сеййо. а̄гантукаджаноти виха̄рагатам̣ бхиккхунӣджанам̣ сандха̄йа вадати. анупадха̄ретва̄ти асаллаккхетва̄.
бакула̄тхерӣваттху
242. ат̣т̣хамам̣ утта̄наттхамева.
кун̣д̣алакеса̄тхерӣваттху
243. наваме чатуккети вӣтхичатукке. чатуннам̣ сама̄ха̄ро чатуккам̣. ча̄ракатоти бандхана̄га̄рато. уббат̣т̣етва̄ти уддхаритва̄.
мухуттамапи чинтайети мухуттам̣ тан̇кхан̣ампи т̣ха̄нуппаттикапан̃н̃а̄йа тан̇кхан̣а̄нурӯпам̣ аттхам̣ чинтитум̣ саккун̣еййа. сахассамапи че га̄тха̄, анаттхападасам̣хита̄ти айам̣ га̄тха̄ да̄ручӣрийаттхерасса бхагавата̄ бха̄сита̄, идха̄пи ча са̄йева га̄тха̄ дассита̄. тхерига̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йам̣ а̄чарийадхаммапа̄латтхеренапи кун̣д̣алакеситтхерийа̄ ¶ ваттхумхи айамева га̄тха̄ вутта̄. дхаммападат̣т̣хакатха̄йам̣ пана кун̣д̣алакеситтхерийа̄ ваттхумхи –
‘‘йо ча га̄тха̄сатам̣ бха̄се, анаттхападасам̣хита̄;
екам̣ дхаммападам̣ сеййо, йам̣ сутва̄ упасамматӣ’’ти. (дха. па. ат̣т̣ха. 1.102) –
айам̣ га̄тха̄ а̄гата̄. там̣там̣бха̄н̣ака̄нам̣ катха̄магга̄нуса̄рена таттха таттха татха̄ вуттанти на идха а̄чарийасса пубба̄паравиродхо сан̇китаббо.
бхадда̄ка̄пила̄нӣтхерӣ-бхадда̄качча̄на̄тхерӣваттху
244-245. дасамам̣ ¶ ека̄дасаман̃ча утта̄наттхамева.
киса̄готамӣтхерӣваттху
246. два̄дасаме тӣхи лӯкхехӣти ваттхалӯкхасутталӯкхараджаналӯкхасан̇кха̄техи тӣхи лӯкхехи. сиддхаттхаканти са̄сапабӣджам̣.
там̣ путтапасусамматтанти там̣ рӯпабала̄дисампанне путте ча пасӯ ча лабхитва̄ ‘‘мама путта̄ абхирӯпа̄ баласампанна̄ пан̣д̣ита̄ саббакиччасаматтха̄, мама гон̣о арого абхирӯпо маха̄бха̄равахо, мама га̄вӣ бахукхӣра̄’’ти евам̣ путтехи ча пасӯхи ча самматтам̣ нарам̣. бйа̄саттаманасанти чаккхувин̃н̃еййа̄дӣсу а̄рамман̣есу хиран̃н̃асуван̣н̣а̄дӣсу паттачӣвара̄дӣсу ва̄ йам̣ йам̣ ладдхам̣ хоти, таттха таттхева лаггана̄йа саттама̄насам̣. суттам̣ га̄манти ниддам̣ упагатам̣ саттака̄йам̣. махогхова̄ти йатха̄ еварӯпам̣ га̄мам̣ гамбхӣрато виттха̄рато ча маханто маха̄надиогхо антамасо сунакхампи асесетва̄ саббам̣ а̄да̄йа гаччхати, евам̣ вуттаппака̄рам̣ нарам̣ маччу а̄да̄йа гаччхатӣти аттхо. аматам̣ паданти маран̣арахитам̣ кот̣т̣ха̄сам̣, аматам̣ маха̄нибба̄нанти аттхо. сесаметтха утта̄намева.
син̇га̄лакама̄та̄тхерӣваттху
247. терасамам̣ ¶ утта̄наттхамева.
(пан̃чамаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.)
тхерипа̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 6. чхат̣т̣хаетадаггаваггаван̣н̣ана̄
тапусса-бхалликаваттху
248. упа̄сакапа̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄йа ¶ ¶ пат̣хаме саббапат̣хамам̣ саран̣ам̣ гаччханта̄нанти саббесам̣ пат̣хамам̣ хутва̄ саран̣ам̣ гаччханта̄нам̣. ито паранти саттасатта̄хато парам̣. гаманӯпаччхедам̣ ака̄сӣти гаманавиччхедам̣ ака̄си. йатха̄ те гон̣а̄ дхурам̣ чхад̣д̣етва̄ потхийама̄на̄пи на гаччханти, татха̄ ака̄сӣти аттхо. тесанти тапуссабхаллика̄нам̣. адхимуччитва̄ти а̄виситва̄. йаккхасса а̄ват̣т̣о йаккха̄ват̣т̣о. евам̣ сесесупи. атӣтабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣ам̣ олокесӣти атӣтабуддха̄ кена бха̄джанена пат̣игган̣хим̣сӯти буддха̄чин̣н̣ам̣ олокеси. двева̄чике саран̣е патит̣т̣ха̄йа̄ти сан̇гхасса ануппаннатта̄ буддхадхаммавасена двева̄чике саран̣е патит̣т̣хахитва̄. четийанти пӯджанӣйаваттхум̣. джӣвакесадха̄туйа̄ти джӣвама̄насса бхагавато кесадха̄туйа̄.
ана̄тхапин̣д̣икасет̣т̣хиваттху
249. дутийе тенева гун̣ена̄ти тенева да̄йакабха̄васан̇кха̄тена гун̣ена. со хи саббака̄масамиддхата̄йа вигатамаччхерата̄йа карун̣а̄дигун̣асаман̇гита̄йа ча ниччака̄лам̣ ана̄тха̄нам̣ пин̣д̣амада̄си. тена саббака̄лам̣ упат̣т̣хито ана̄тха̄нам̣ пин̣д̣о етасса аттхӣти ана̄тхапин̣д̣икоти сан̇кхам̣ гато. йоджаникавиха̄ре ка̄ретва̄ти йоджане йоджане екамекам̣ виха̄рам̣ ка̄ретва̄. ‘‘еварӯпам̣ да̄нам̣ паваттесӣ’’ти ватва̄ тамева да̄нам̣ вибхаджитва̄ дассенто ‘‘девасикам̣ пан̃ча сала̄кабхатта̄ни хонтӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха сала̄ка̄йа га̄хетаббам̣ бхаттам̣ сала̄кабхаттам̣. екасмим̣ паккхе екадивасам̣ да̄таббам̣ бхаттам̣ паккхикабхаттам̣. дхурагехе т̣хапетва̄ да̄таббам̣ бхаттам̣ дхурабхаттам̣. а̄гантука̄нам̣ да̄таббам̣ бхаттам̣ а̄гантукабхаттам̣. евам̣ сесесупи. пан̃ча а̄санасата̄ни гехе ниччапан̃н̃атта̄нева хонтӣти гехе нисӣда̄петва̄ бхун̃джанта̄нам̣ пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣ пан̃ча а̄санасата̄ни ниччапан̃н̃атта̄ни хонти.
читтагахапативаттху
250. татийе ¶ мига̄ ева мигарӯпа̄ни. бхиккхам̣ сама̄да̄петва̄ти, ‘‘бханте, майхам̣ ануггахам̣ каротха, идха нисӣдитва̄ бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти бхиккха̄гахан̣аттхам̣ сама̄да̄петва̄ ¶ . виват̣т̣ам̣ уддисса упачитам̣ ниббедхабха̄гийакусалам̣ упаниссайо. сал̣а̄йатанавибхаттимева десесӣти сал̣а̄йатанавибха̄гаппат̣исам̣йуттамева дхаммакатхам̣ катхеси. тхерена̄ти таттха саннихита̄нам̣ саббесам̣ джет̣т̣хена маха̄тхерена. пан̃хам̣ виссаджджетум̣ асакконтена̄ти читтена гахапатина̄ ‘‘йа̄ има̄, бханте тхера, анекавихита̄ дит̣т̣хийо локе уппаджджанти, ‘сассато локо’ти ва̄, ‘асассато локо’ти ва̄, ‘антава̄ локо’ти ва̄, ‘анантава̄ локо’ти ва̄, ‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’нти ва̄, ‘ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣра’нти ва̄, ‘хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти ва̄, ‘на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти ва̄, ‘хоти ча на хоти ча татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти ва̄, ‘нева хоти на на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’ти ва̄ йа̄ни чима̄ни два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄ни брахмаджа̄ле ган̣ита̄ни, има̄ ну кхо, бханте, дит̣т̣хийо кисмим̣ сати хонти, кисмим̣ асати на хонтӣ’’ти евама̄дина̄ (сам̣. ни. 4.345) пан̃хе пут̣т̣хе там̣ пан̃хам̣ виссаджджетум̣ асакконтена. имам̣ кира пан̃хам̣ йа̄вататийам̣ пут̣т̣хо маха̄тхеро тун̣хӣ ахоси. атха исидаттаттхеро чинтеси – ‘‘айам̣ тхеро нева аттана̄ бйа̄кароти, на ан̃н̃ам̣ аджджхесати, упа̄сако ча бхиккхусан̇гхам̣ вихесати, ахаметам̣ бйа̄каритва̄ пха̄сувиха̄рам̣ катва̄ дасса̄мӣ’’ти. евам̣ чинтетва̄ ча а̄санато вут̣т̣ха̄йа тхерасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘бйа̄каромахам̣, бханте, читтасса гахапатино етам̣ пан̃ха’’нти (сам̣. ни. 4.345) а̄ха. евам̣ вутте тхеро ‘‘бйа̄карохи твам̣, а̄вусо исидатта, читтасса гахапатино етам̣ пан̃ха’’нти исидаттам̣ аджджхеси. тена вуттам̣ – ‘‘пан̃хам̣ виссаджджетум̣ асакконтена аджджхит̣т̣хо’’ти.
пан̃хам̣ виссаджджетва̄ти ‘‘йа̄ има̄, гахапати, анекавихита̄ дит̣т̣хийо локе уппаджджанти ‘сассато локо’ти ва̄, ‘асассато локо’ти ва̄…пе… йа̄ни чима̄ни два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄ни брахмаджа̄ле ган̣ита̄ни, има̄ кхо, гахапати, дит̣т̣хийо сакка̄йадит̣т̣хийа̄ сати хонти, сакка̄йадит̣т̣хийа̄ асати на хонтӣ’’тиа̄дина̄ найена пан̃хам̣ виссаджджетва̄. гихисаха̄йакабха̄ве н̃а̄тети тхерасса гихисаха̄йакабха̄ве читтена гахапатина̄ н̃а̄те. читто кира, гахапати, тасса пан̃хавеййа̄каран̣е тут̣т̣хо ‘‘куто, бханте, аййо исидатто а̄гаччхатӣ’’ти ватва̄ ‘‘авантийа̄ кхо ахам̣, гахапати, а̄гаччха̄мӣ’’ти вутто ‘‘аттхи, бханте, авантийа̄ ¶ исидатто на̄ма кулапутто амха̄кам̣ адит̣т̣хасаха̄йо паббаджито, дит̣т̣хо со а̄йасмата̄’’ти пуччхи. тхеро ча ‘‘евам̣, гахапатӣ’’ти ватва̄ ‘‘кахам̣ ну кхо, бханте, со а̄йасма̄ етарахи вихаратӣ’’ти пуна пут̣т̣хо ¶ тун̣хӣ ахоси. атха читто гахапати ‘‘аййо но, бханте, исидатто’’ти пуччхитва̄ ‘‘евам̣, гахапатӣ’’ти вутте аттано гихисаха̄йабха̄вам̣ ан̃н̃а̄си.
теджосама̄паттипа̄т̣иха̄рийам̣ дассетва̄ти екасмим̣ кира дивасе читто гахапати ‘‘са̄дху ме, бханте, аййо уттаримануссадхамма̄ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассетӯ’’ти маха̄тхерам̣ йа̄чи. тхеро ‘‘тена хи твам̣, гахапати, а̄л̣инде уттара̄сан̇гам̣ пан̃н̃а̄петва̄ таттха тин̣акала̄пам̣ окира̄’’ти ватва̄ тена ча татха̄ кате сайам̣ виха̄рам̣ пависитва̄ ча гхат̣икам̣ датва̄ татха̄рӯпам̣ иддха̄бхисан̇кха̄рам̣ абхисан̇кха̄реси, йатха̄ та̄л̣аччхиггал̣ена ча аггал̣антарика̄йа ча аччи никкхамитва̄ тин̣а̄ни джха̄пети, уттара̄сан̇гам̣ на джха̄пети. атха читто гахапати уттара̄сан̇гам̣ паппхот̣етва̄ сам̣вигго ломахат̣т̣хаджа̄то екамантам̣ т̣хито тхерам̣ бахи никкхамантам̣ дисва̄ ‘‘абхирамату, бханте, аййо маччхика̄сан̣д̣е, раман̣ӣйам̣ амба̄т̣акаванам̣, ахам̣ аййасса уссуккам̣ карисса̄ми чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’’нти а̄ха. тато тхеро ‘‘на да̄ни идха васитум̣ сакка̄’’ти тамха̄ виха̄ра̄ пакка̄ми. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘теджосама̄патти па̄т̣иха̄рийам̣ дассетва̄ ‘ида̄ни идха васитум̣ на йутта’нти йатха̄сукхам̣ пакка̄мӣ’’ти. две аггаса̄вака̄тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ виттха̄рато винайапа̄л̣ийам̣ а̄гатамева.
саддхоти локийалокуттара̄йа саддха̄йа саманна̄гато. сӣлена̄ти ага̄рийасӣлам̣ анага̄рийасӣланти дувидхам̣ сӣлам̣, тесу идха ага̄рийам̣ сӣлам̣ адхиппетам̣, тена саманна̄гатоти аттхо. йасобхогасамаппитоти йа̄дисо ана̄тхапин̣д̣ика̄дӣнам̣ пан̃чаупа̄сакасатапарива̄расан̇кха̄то ага̄рийо йасо, та̄дисенева йасена, йо ча дханадхан̃н̃а̄дико чева саттавидхаарийадханасан̇кха̄то ча̄ти дувидхо бхого, тена ча саманна̄гатоти аттхо. йам̣ йам̣ падесанти пураттхима̄дӣсу диса̄су еварӯпо кулапутто йам̣ йам̣ падесам̣ бхаджати, таттха таттха еварӯпена ла̄бхасакка̄рена пӯджитова хотӣти аттхо.
хаттхакаа̄л̣авакаваттху
251. чатуттхе ¶ чатуббидхена сан̇гахаваттхуна̄ти да̄напийавачанааттхачарийа̄сама̄наттата̄сан̇кха̄тена чатуббидхена сан̇гахаваттхуна̄. ‘‘све бхаттача̄т̣ийа̄ саддхим̣ а̄л̣авакасса песетаббо ахосӣ’’ти вуттаматтхам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ дассетум̣ – ‘‘татра̄йам̣ анупуббикатха̄’’тиа̄дима̄ха. мигаваттха̄йа аран̃н̃ам̣ гантва̄ти а̄л̣авако ра̄джа̄ вивидхана̄т̣акӯпабхогам̣ чхад̣д̣етва̄ чораппат̣иба̄ханаттхан̃ча пат̣ира̄джаниседханаттхан̃ча бйа̄йа̄макаран̣аттхан̃ча саттаме саттаме дивасе мигавам̣ гаччханто екадивасам̣ балака̄йена саддхим̣ ‘‘йасса пассена ¶ миго пала̄йати, тассева со бха̄ро’’ти катакатикаватто мигаваттха̄йа аран̃н̃ам̣ гантва̄. екам̣ миганти аттано т̣хитат̣т̣ха̄нена пала̄там̣ ен̣имигам̣. анубандхитва̄ти тийоджанамаггам̣ екакова анубандхитва̄. джавасампанно хи ра̄джа̄ дханум̣ гахетва̄ паттикова тийоджанам̣ там̣ мигаманубандхи. гха̄тетва̄ти йасма̄ ен̣имига̄ тийоджанавега̄ ева хонти, тасма̄ париккхин̣аджавам̣ там̣ мигам̣ удакам̣ пависитва̄ т̣хитам̣ гха̄тетва̄. двидха̄ чхетва̄ дханукот̣ийам̣ лагетва̄ ниваттетва̄ а̄гаччхантоти анаттхикопи мам̣сена ‘‘на̄саккхи мигам̣ гахету’’нти апава̄дамочанаттхам̣ двидха̄ чхиннам̣ дханукот̣ийам̣ лагетва̄ а̄гаччханто. сандаччха̄йанти гханаччха̄йам̣ бахалапаттапала̄сам̣.
руккхе адхиваттха̄ девата̄ти а̄л̣авакам̣ йаккхам̣ сандха̄йа вадати. со хи маха̄ра̄джӯнам̣ сантика̄ варам̣ лабхитва̄ маджджханхикасамайе тасса руккхасса чха̄йа̄йа пхут̣т̣хока̄сам̣ павит̣т̣хе па̄н̣ино кха̄данто таттха пат̣ивасати. а̄л̣авакасса нисӣданапаллан̇ке нисӣдӣти йаттха абхилаккхитесу ман̇галадиваса̄дӣсу а̄л̣авако нисӣдитва̄ сирим̣ анубхоти, тасмим̣йева диббаратанапаллан̇ке нисӣди. аттано гамане асампаджджама̄не ‘‘ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти а̄ваджджента̄ти тада̄ кира са̄та̄гирахемавата̄ бхагавантам̣ джетаванейева вандитва̄ ‘‘йаккхасама̄гамам̣ гамисса̄ма̄’’ти сапарива̄ра̄ на̄на̄йа̄нехи а̄ка̄сена гаччханти, а̄ка̄се ча йаккха̄нам̣ на саббаттха магго аттхи, а̄ка̄сат̣т̣ха̄ни вима̄на̄ни парихаритва̄ маггат̣т̣ха̄ненева магго хоти, а̄л̣авакасса пана вима̄нам̣ бхӯмат̣т̣хам̣ сугуттам̣ па̄ка̄рапариккхиттам̣ сусам̣вихитадва̄рат̣т̣а̄лакагопурам̣ упари кам̣саджа̄ласан̃чханнаман̃джӯса̄садисам̣ тийоджанам̣ уббедхена, тасса упари магго хоти, те там̣ падесама̄гамма гантумасаматтха̄ ¶ ахесум̣. буддха̄нан̃хи нисиннока̄сасса упарибха̄гена йа̄ва бхавагга̄ кочи гантумасаматтхо, тасма̄ аттано гамане асампаджджама̄не ‘‘ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти а̄ваджджесум̣. тесам̣ катхам̣ сутва̄ чинтесӣти йасма̄ ассаддхасса саддха̄катха̄ дуккатха̄ хоти дуссӣла̄дӣнам̣ сӣлакатха̄дайо вийа, тасма̄ тесам̣ йаккха̄нам̣ сантика̄ бхагавато пасам̣сам̣ сутва̄ ева аггимхи паккхитталон̣асаккхара̄ вийа аббхантаре уппаннакопена пат̣апат̣а̄йама̄нахадайо хутва̄ чинтеси. паббатакӯт̣анти кела̄сапаббатакӯт̣ам̣.
ито пат̣т̣ха̄йа а̄л̣авакайуддхам̣ виттха̄ретаббанти со кира маносила̄тале ва̄мапа̄дена т̣хатва̄ ‘‘пассатха да̄ни тумха̄кам̣ ва̄ саттха̄ маха̄нубха̄во, ахам̣ ва̄’’ти даккхин̣апа̄дена сат̣т̣хийоджанаматтам̣ кела̄сакӯт̣апаббатам̣ акками, там̣ айокӯт̣аппахато вийа ниддхантаайапин̣д̣о папат̣ика̄йо мун̃чи. со татра т̣хатва̄ ‘‘ахам̣ а̄л̣авако’’ти уггхосеси, сакаладжамбудӣпам̣ саддо пхари. тийоджанасахассавиттхатахимава̄пи сампакампи йаккхасса̄нубха̄вена. со ва̄таман̣д̣алам̣ самут̣т̣ха̄песи ‘‘етенева саман̣ам̣ ¶ пала̄песса̄мӣ’’ти. те пураттхима̄дибхеда̄ ва̄та̄ самут̣т̣хахитва̄ ад̣д̣хайоджанайоджанадвийоджанатийоджанаппама̄н̣а̄ни паббатакӯт̣а̄ни пада̄летва̄ ванагаччхаруккха̄дӣни уммӯлетва̄ а̄л̣авинагарам̣ паккханда̄ джин̣н̣ахаттхиса̄ла̄дӣни чун̣н̣ента̄ чхаданит̣т̣хака̄ а̄ка̄се бхамента̄. бхагава̄ ‘‘ма̄ кассачи упародхо хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. те ва̄та̄ дасабалам̣ патва̄ чӣваракан̣н̣аматтампи ча̄летум̣ на̄саккхим̣су. тато маха̄вассам̣ самут̣т̣ха̄песи ‘‘удакена аджджхоттхаритва̄ саман̣ам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти. тасса̄нубха̄вена упарӯпари сатапат̣аласахассапат̣ала̄дибхеда̄ вала̄хака̄ ут̣т̣хахитва̄ павассим̣су. вут̣т̣хидха̄ра̄вегена патхавӣ чхидда̄ ахоси. ванаруккха̄дӣнам̣ упари махогхо а̄гантва̄ дасабаласса чӣваре усса̄вабиндуматтампи теметум̣ на̄саккхи. тато па̄са̄н̣авассам̣ самут̣т̣ха̄песи. маханта̄ни маханта̄ни паббатакӯт̣а̄ни дхӯма̄йанта̄ни паджджаланта̄ни а̄ка̄сена̄гантва̄ дасабалам̣ патва̄ диббама̄ла̄гул̣а̄ни сампаджджим̣су. тато пахаран̣авассам̣ самут̣т̣ха̄песи. екатодха̄ра̄ убхатодха̄ра̄ асисаттикхураппа̄дайо дхӯма̄йанта̄ паджджаланта̄ а̄ка̄сена̄гантва̄ дасабаласса па̄дамӯле диббапуппха̄ни ахесум̣.
тато ¶ ан̇га̄равассам̣ самут̣т̣ха̄песи. ким̣сукаван̣н̣а̄ ан̇га̄ра̄ а̄ка̄сена̄гантва̄ дасабаласса па̄дамӯле диббапуппха̄ни хутва̄ викирим̣су. тато куккул̣авассам̣ самут̣т̣ха̄песи. аччун̣хо куккул̣о а̄ка̄сена̄гантва̄ дасабаласса па̄дамӯле чанданачун̣н̣ам̣ хутва̄ нипати. тато ва̄ликавассам̣ самут̣т̣ха̄песи. атисукхума̄ ва̄лика̄ дхӯма̄йанта̄ паджджаланта̄ а̄ка̄сена̄гантва̄ дасабаласса па̄дамӯле диббапуппха̄ни хутва̄ нипатим̣су. тато калалавассам̣ самут̣т̣ха̄песи. там̣ дхӯма̄йантам̣ паджджалантам̣ а̄ка̄сена̄гантва̄ дасабаласса па̄дамӯле диббагандхам̣ хутва̄ нипати. тато андхака̄рам̣ самут̣т̣ха̄песи ‘‘бхим̣сетва̄ саман̣ам̣ пала̄песса̄мӣ’’ти. чатуран̇гасаманна̄гатам̣ андхака̄расадисам̣ хутва̄ дасабалам̣ патва̄ сӯрийаппабха̄вихатамивандхака̄рам̣ антарадха̄йи. евам̣ йаккхо има̄хи навахи ва̄тавассапа̄са̄н̣апахаран̣ан̇га̄ракуккул̣ава̄ликакалаландхака̄равут̣т̣хӣхи бхагавантам̣ пала̄петумасакконто на̄на̄видхаппахаран̣ахаттхаанекаппака̄рарӯпабхӯтаган̣асама̄кула̄йа чатуран̇гинийа̄ сена̄йа сайамева бхагавантам̣ абхигато. те бхӯтаган̣а̄ анекаппака̄равика̄ре катва̄ ‘‘ган̣хатха ханатха̄’’ти бхагавато упари а̄гаччханта̄ вийа ча хонти. апича кхо ниддханталохапин̣д̣ам̣ вийа маккхика̄ бхагавантам̣ аллӣйитумасаматтха̄ ева ахесум̣.
евам̣ саббараттим̣ анекаппака̄равибхим̣са̄ка̄радассаненапи бхагавантам̣ ча̄летумасакконто а̄л̣авако чинтеси – ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ кеначи аджеййам̣ дусса̄вудхам̣ мун̃чеййа’’нти. саче хи со дут̣т̣хо а̄ка̄се там̣ дусса̄вудхам̣ мун̃чеййа, два̄даса васса̄ни дево на вассеййа. саче патхавийам̣ мун̃чеййа ¶ , саббаруккхатин̣а̄дӣни сусситва̄ два̄дасавассантарам̣ на пуна рухеййум̣. саче самудде мун̃чеййа, таттакапа̄ле удакабинду вийа саббам̣ суссеййа. саче синерупаббате мун̃чеййа, кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ хутва̄ викиреййа. со евам̣маха̄нубха̄вам̣ дусса̄вудхам̣ уттариса̄т̣акам̣ мун̃читва̄ аггахеси. йебхуййена дасасахассилокадха̄тудевата̄ вегена саннипатим̣су ‘‘аджджа бхагава̄ а̄л̣авакам̣ дамессати, таттха дхаммам̣ сосса̄ма̄’’ти. йуддхадассанака̄ма̄пи девата̄ саннипатим̣су. евам̣ сакалампи а̄ка̄сам̣ девата̄хи парипун̣н̣ам̣ ахоси. атха̄л̣авако бхагавато самӣпе упарӯпари вичаритва̄ ваттха̄вудхам̣ мун̃чи ¶ . там̣ асаничаккам̣ вийа а̄ка̄се бхеравасаддам̣ каронтам̣ дхӯма̄йантам̣ паджджалантам̣ бхагавантам̣ патва̄ йаккхасса ма̄намадданаттхам̣ па̄дапун̃чханачол̣ам̣ хутва̄ па̄дамӯле нипати. а̄л̣авако там̣ дисва̄ чхиннависа̄н̣о вийа усабхо, уддхат̣ада̄т̣хо вийа саппо ниттеджо ниммадо нипа̄титама̄наддхаджо ахоси. евамидам̣ а̄л̣авакайуддхам̣ виттха̄ретаббам̣.
ат̣т̣ха пан̃хе пуччхӣти –
‘‘ким̣ сӯдха виттам̣ пурисасса сет̣т̣хам̣,
ким̣ су сучин̣н̣ам̣ сукхама̄ваха̄ти;
ким̣ су хаве са̄дутарам̣ раса̄нам̣,
катхам̣ джӣвим̣ джӣвитама̄ху сет̣т̣ха’’нти. (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 183) –
а̄дина̄ ат̣т̣ха пан̃хе пуччхи. саттха̄ виссаджджесӣти –
‘‘саддхӣдха виттам̣ пурисасса сет̣т̣хам̣,
дхаммо сучин̣н̣о сукхама̄ваха̄ти;
саччам̣ хаве са̄дутарам̣ раса̄нам̣,
пан̃н̃а̄джӣвим̣ джӣвитама̄ху сет̣т̣ха’’нти. (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 184) –
а̄дина̄ виссаджджеси. виккандама̄на̄йа̄ти аччантам̣ паридевама̄на̄йа.
маха̄на̄масаккаваттху
252. пан̃чаме ¶ саттха̄ тато парам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ на̄да̄сӣти сам̣ваччхарато парам̣ сиккха̄падапан̃н̃аттийа̄ паччайаппава̄ран̣а̄са̄дийанасса ва̄ритатта̄ ‘‘пат̣ин̃н̃ам̣ на̄да̄сӣ’’ти вуттам̣. татха̄ хи бхагава̄ татийава̄репи маха̄на̄мена саккена ‘‘иччха̄махам̣, бханте, сан̇гхам̣ йа̄ваджӣвам̣ бхесаджджена пава̄рету’’нти (па̄чи. 304-305) вутте ‘‘са̄дху са̄дху, маха̄на̄ма, тена хи твам̣, маха̄на̄ма, сан̇гхам̣ йа̄ваджӣвам̣ бхесаджджена пава̄рехӣ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ ада̄сийева. евам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ паччха̄ чхаббаггийехи бхиккхӯхи маха̄на̄масса саккасса вихет̣хитабха̄вам̣ сутва̄ чхаббаггийе бхиккхӯ вигарахитва̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апеси ‘‘агила̄нена бхиккхуна̄ ча̄тума̄саппаччайапава̄ран̣а̄ са̄дитабба̄ ан̃н̃атра пунаппава̄ран̣а̄йа ан̃н̃атра ниччаппава̄ран̣а̄йа. тато че уттари са̄дийеййа, па̄читтийа’’нти. тасма̄ пат̣хамам̣ ануджа̄нитва̄пи паччха̄ сиккха̄падабандханена ва̄ритатта̄ ‘‘пат̣ин̃н̃ам̣ на̄да̄сӣ’’ти вуттам̣.
уггагахапатйа̄диваттху
253-256. чхат̣т̣хасаттамаат̣т̣хаманавама̄ни ¶ сувин̃н̃еййа̄нева.
накулапитугахапативаттху
257. дасаме сусума̄рагиринагарети евам̣на̄маке нагаре. тасса кира нагарасса ваттхупариггахадивасе авидӯре удакарахаде сусума̄ро саддамака̄си, гирам̣ ниччха̄реси. атха нагаре анантара̄йена ма̄пите тамева сусума̄рагиракаран̣ам̣ субханимиттам̣ катва̄ ‘‘сусума̄рагирӣ’’твевасса на̄мам̣ акам̣су. кечи пана ‘‘сусума̄расан̣т̣ха̄натта̄ сусума̄ро на̄ма еко гири, со тасса нагарасса самӣпе, тасма̄ там̣ сусума̄рагири етасса аттхӣти сусума̄рагирӣти вуччатӣ’’ти ваданти. бхесакал̣а̄ванети бхесакал̣а̄на̄маке ване. ‘‘бхесакала̄ване’’типи па̄т̣хо. катхам̣ пана бхагавати несам̣ путтасан̃н̃а̄ патит̣т̣ха̄сӣти а̄ха – ‘‘айам̣ кира̄’’тиа̄ди. дахарассева дахара̄ а̄нӣта̄ти ме дахарассева сато дахара̄ а̄нӣта̄ти аттхо. атичарита̄ти атиккамитва̄ чаранто.
(чхат̣т̣хаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.)
упа̄сакапа̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. етадаггавагго
(14) 7. саттамаетадаггаваггаван̣н̣ана̄
суджа̄та̄ваттху
258. упа̄сика̄па̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄йа ¶ пат̣хамам̣ сувин̃н̃еййамева.
виса̄кха̄ваттху
259. дутийе маха̄лата̄паса̄дханасса̄ти маха̄лата̄пил̣андханасса. тасмин̃ча пил̣андхане чатассо ваджирана̄л̣ийо упайогам̣ агамам̣су. мутта̄нам̣ ека̄даса на̄л̣ийо, пава̄л̣асса два̄вӣсати на̄л̣ийо, падумара̄гаман̣ӣнам̣ теттим̣са на̄л̣ийо. ити етехи ча ан̃н̃ехи ча инданӣла̄дӣхи нӣлапӣталохитода̄таман̃джит̣т̣хаса̄макабараван̣н̣авасена саттаван̣н̣ехи вараратанехи нит̣т̣ха̄нам̣ агама̄си, там̣ сӣсе пат̣имуккам̣ йа̄ва па̄дапит̣т̣хийа̄ бхассати, пан̃чаннам̣ ¶ хаттхӣнам̣ балам̣ дха̄райама̄на̄ва нам̣ иттхӣ дха̄ретум̣ саккоти. антоагги бахи на нӣхаритабботиа̄дӣнам̣ аттхо упари а̄ви бхависсати. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.
кхуджджуттара̄-са̄ма̄ватӣваттху
260-261. татийачатуттхесу па̄йа̄сасса̄ти бахалатарасса па̄йа̄сасса. там̣ па̄йа̄сам̣ бхун̃джантесӯти там̣ бахалатарам̣ гарусиниддхам̣ па̄йа̄сам̣ бхун̃джантесу. джӣра̄петум̣ асакконтоти антара̄магге аппа̄ха̄рата̄йа мандагахан̣икатта̄ джӣра̄петум̣ асакконто. ва̄л̣амигат̣т̣ха̄нети ва̄л̣амигехи адхит̣т̣хитат̣т̣ха̄не. анувиджджантоти вича̄ренто. са̄ла̄ти нал̣ака̄раса̄ла̄. мудха̄ на кариссатӣти мӯлйам̣ вина̄ на кариссати. а̄лимпесӣти аггим̣ ада̄си, аггим̣ джа̄лесӣти аттхо. пеккха̄ти а̄гамехи. упадхисампада̄ти сарӣрасампатти. ват̣аруккхам̣ патва̄ти нигродхаруккхам̣ патва̄. суван̣н̣акат̣акети суван̣н̣авалайе. аббхум̣ мети ме авад̣д̣хӣти аттхо. анто асодхетва̄ти пан̣н̣аса̄ла̄йа ¶ анто кассачи аттхибха̄вам̣ ва̄ наттхибха̄вам̣ ва̄ анупадха̄ретва̄. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.
уттара̄нандама̄та̄ваттху
262. пан̃чаме упаниссайам̣ дисва̄ти имина̄ йатха̄ висеса̄дхигамасса сатипи паччуппаннапаччайасамава̄йе авассам̣ упаниссайасампада̄ иччхитабба̄, евам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйабха̄вена випаччанакасса каммассапи паччуппаннасамава̄йо вийа упаниссайасампада̄пи сависеса̄ иччхитабба̄ти дассети. татха̄ хи уккам̣сагатасаппурисӯпаниссайайонисоманасика̄ресу лаббхама̄несупи упаниссайарахитасса висеса̄дхигамо на сампаджджатева̄ти. каппийам̣ катва̄ти йатха̄ каппийам̣ хоти, татха̄ катва̄. патте патит̣т̣хапеййа̄ти а̄ха̄рам̣ да̄намукхе виссаджджеййа. тӣхи четана̄хӣти пуббабха̄гамун̃чаанумодана̄четана̄хи. вуттан̃хетам̣ –
‘‘пуббева да̄на̄ сумано, дадам̣ читтам̣ паса̄дайе;
датва̄ аттамано хоти, еса̄ пун̃н̃асса сампада̄’’ти. (а. ни. 6.37; пе. ва. 305);
тава ¶ манам̣ сандха̄рехӣти ‘‘аджджа бхаттам̣ чира̄йита’’нти кодхато тава читтам̣ сандха̄рехи, ма̄ куджджхӣти аттхо. олокитолокитат̣т̣ха̄нам̣…пе… сампарикин̣н̣ам̣ вийа ахосӣти тена каситат̣т̣ха̄нам̣ саббам̣ суван̣н̣абха̄ва̄паттийа̄ маха̄коса̄такипуппхехи сан̃чханнам̣ вийа ахоси. та̄дисети тайа̄ садисе. на копемӣти на вина̄семи, джа̄тийа̄ на хӣл̣еми. пӯджам̣ каротӣти самма̄самбуддхасса пӯджам̣ кароти. антараваттхунти гехан̇ган̣ам̣. бхоти самбодхане нипа̄то. джети аван̃н̃а̄лапанам̣. сайам̣ арийаса̄вика̄бха̄вато саттхувасена ‘‘сапитика̄ дхӣта̄’’ти ватва̄ саттху саммукха̄ дхаммассаванена тасса̄ висеса̄дхигамам̣ пачча̄сӣсантӣ ‘‘дасабале кхамантейева кхамисса̄мӣ’’ти а̄ха. кадарийанти тхаддхамаччхарим̣.
суппава̄са̄ваттху
263. чхат̣т̣хе пан̣ӣтада̄йика̄нанти пан̣ӣтарасаваттхӯнам̣ да̄йика̄нам̣. а̄йуно т̣хитихетум̣ бходжанам̣ дентӣ а̄йум̣ дети на̄ма. еса найо ван̣н̣ам̣ детӣтиа̄дӣсу. тена̄ха – ‘‘пан̃ча т̣ха̄на̄нӣ’’ти. каммасариккхакан̃четам̣ ¶ пхаланти дассенто ‘‘а̄йум̣ кхо пана датва̄’’тиа̄дима̄ха. таттха датва̄ти да̄нахету. бха̄гинӣти бха̄гаватӣ ладдхум̣ бхабба̄.
суппийа̄ваттху
264. саттаме ӯрумам̣сам̣ чхиндитва̄ да̄сийа̄ ада̄сӣти а̄гатапхала̄ вин̃н̃а̄таса̄сана̄ арийаса̄вика̄ аттано сарӣрадуккхам̣ ачинтетва̄ тасса бхиккхуно рогавӯпасамамева пачча̄сӣсантӣ аттано ӯрумам̣сам̣ чхиндитва̄ да̄сийа̄ ада̄си. саттха̄пи тасса̄ татха̄паваттам̣ аджджха̄сайасампаттим̣ дисва̄ ‘‘мама саммукхӣбха̄вӯпагаманеневасса̄ ван̣о рухитва̄ сан̃чхави джа̄йати, пха̄субха̄во хотӣ’’ти ча дисва̄ ‘‘паккосатха на’’нти а̄ха. са̄ чинтесӣти ‘‘саббалокасса хита̄нукампако саттха̄ на мам̣ дуккха̄петум̣ паккосати, аттхеттха ка̄ран̣а’’нти чинтеси. аттана̄ катака̄ран̣ам̣ саббам̣ катхесӣти буддха̄нубха̄вавибха̄ванаттхам̣ катхеси, на аттано дал̣хаджджха̄сайата̄йа вибха̄ванаттхам̣. гила̄нупат̣т̣ха̄кӣнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапесӣти аган̣итаттадуккха̄ гила̄на̄нам̣ бхиккхӯнам̣ гелан̃н̃авӯпасамане йуттаппайутта̄ти гила̄нупат̣т̣ха̄кӣнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапесӣти.
ка̄тийа̄нӣваттху
265. ат̣т̣хаме ¶ авеччаппасанна̄нанти ратанаттайагун̣е йа̄тха̄вато н̃атва̄ пасанна̄нам̣, со панасса паса̄до маггена̄гататта̄ кеначи акампанӣйо. адхигатена̄ти магга̄дхигаменева адхигатена. ‘‘авигатена̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, тассаттхо ‘‘када̄чи авигаччхантена̄’’ти. со аппадхам̣сийо ча хоти, тасма̄ вуттам̣ – ‘‘адхигатена ачалаппаса̄дена̄’’ти. таттха ка̄йасаккхим̣ катва̄ти памукхам̣ катва̄, вачанаттхато пана на̄мака̄йена десана̄йа сампат̣иччханавасена саккхибхӯтам̣ катва̄ти аттхо. уммаггам̣ кханитва̄ти гхарасандхиччхеданена антопависанамаггам̣ кханитва̄. дуллабхассавананти дуллабхасаддхаммассаванам̣. маха̄патхавӣ пависитабба̄ бхавеййа̄ти авӣчиппавесанам̣ вадати.
накулама̄та̄ваттху
266. наваме висса̄сакатханенева накулама̄та̄ накулапита̄ ча саттхувисса̄сика̄ на̄ма джа̄та̄ти вуттам̣ – ‘‘висса̄сика̄нанти висса̄сакатхам̣ катхентӣнам̣ упа̄сика̄на’’нти. гахапата̄нӣти гехаса̄минӣ. вуттамева̄ти упа̄сакапа̄л̣ийам̣ накулапитукатха̄йам̣ вуттанайамева.
ка̄л̣ӣкурарагхарика̄ваттху
267. дасаме ¶ ануссавенева̄ти паччаккхато рӯпадассанена саттху саммукха̄ дхаммассаванена ча вина̄ кевалам̣ ануссаваненева парасса вачанам̣ анугатассаваненева уппаннена паса̄дена. ануссавикаппаса̄данти ануссавато а̄гатаппаса̄дам̣.
(саттамаетадаггаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.)
упа̄сика̄па̄л̣исам̣ван̣н̣ана̄ саматта̄.
нит̣т̣хита̄ ча маноратхапӯран̣ийа̄
ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
етадаггаваггаван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄.
15. ат̣т̣ха̄напа̄л̣и (пат̣хамавагга)
(15) 1. ат̣т̣ха̄напа̄л̣и-пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄
268. ат̣т̣ха̄напа̄л̣иван̣н̣ана̄йам̣ ¶ ¶ авиджджама̄нам̣ т̣ха̄нам̣ ат̣т̣ха̄нам̣, наттхи т̣ха̄нанти ва̄ ат̣т̣ха̄нам̣. анавака̄соти еттха̄пи есева найо. тадаттханигаманамева хи ‘‘нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти вачананти. тена̄ха – ‘‘убхайенапӣ’’тиа̄ди. йанти ка̄ран̣аттхе паччаттавачанам̣. хетуаттхо четтха ка̄ран̣аттхоти а̄ха – ‘‘йанти йена ка̄ран̣ена̄’’ти. уккат̣т̣ханиддесенеттха дит̣т̣хисампатти ведитабба̄ти вуттам̣ – ‘‘маггадит̣т̣хийа̄ сампанно’’ти. куто пана̄йаматтхо лаббхатӣти? лин̇гато, лин̇гам̣ четасса ниччато упагаманаппат̣иккхепо. чатубхӯмакесӯти идам̣ чатуттхабхӯмакасан̇кха̄ра̄нам̣ арийаса̄вакасса висайабха̄вӯпагаманато вуттам̣, на пана те а̄раббха ниччато упагаманасаббха̄вато. ваккхати хи ‘‘тадабха̄ве чатуттхабхӯмакасан̇кха̄ра̄ пана̄’’тиа̄дина̄. абхисан̇кхатасан̇кха̄раабхисан̇кхаран̣акасан̇кха̄ра̄нам̣ саппадесатта̄ ниппадесасан̇кха̄раггахан̣аттхам̣ ‘‘сан̇кхатасан̇кха̄ресӯ’’ти вуттам̣, локуттарасан̇кха̄ра̄нам̣ пана ниваттане ка̄ран̣ам̣ сайамева ваккхати. етам̣ ка̄ран̣ам̣ наттхӣти татха̄ упагамане сетугха̄то наттхи. теджуссадатта̄ти сам̣килесавидхаманатеджасса адхикабха̄вато. татха̄ хи те гамбхӣрабха̄вена дуддаса̄ акусала̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ на хонтӣти. идам̣ пана пакаран̣авасена вуттам̣. аппахӣнавипалла̄са̄нан̃хи санта̄несу кусаладхамма̄нампи те а̄рамман̣ам̣ на хонти.
269. асукхе сукханти випалла̄со ча идха сукхато упагаманасса т̣ха̄нанти дассенто ‘‘еканта…пе… аттадит̣т̣хивасена̄’’ти падха̄надит̣т̣хима̄ха. гӯтханти гӯтхат̣т̣ха̄нам̣, дит̣т̣хийа̄ нибба̄насса ависайабха̄во хет̣т̣ха̄ вутто ева̄ти касин̣а̄дипан̣н̣аттисан̇гахаттханти вуттам̣.
270. париччхедоти париччхинданам̣ париччхиджджа тасса гахан̣ам̣. сва̄йам̣ йесу ничча̄дито упагаманам̣ самбхавати, тесам̣ васенайева ка̄табботи дассенто ‘‘саббава̄ресу ва̄’’тиа̄дима̄ха. саббава̄ресӯти ‘‘ниччато упагаччхеййа̄’’тиа̄дина̄ а̄гатесу саббесу суттападесу. путхуджджано хӣти хи-саддо хетуаттхо. йасма̄ йам̣ йам̣ сан̇кха̄рам̣ путхуджджано ничча̄дивасена ган̣ха̄ти, там̣ там̣ арийаса̄вако аничча̄дивасена ган̣ханто йа̄тха̄вато ¶ джа̄нанто там̣ га̄хам̣ там̣ дит̣т̣хим̣ виссаджджети, тасма̄ йаттха ¶ га̄хо, таттха виссаджджана̄ти чатубхӯмакасан̇кха̄ра̄ идха сан̇кха̄раггахан̣ена на гайхантӣти аттхо.
271. путтасамбандхена ма̄тупитусаман̃н̃а̄ даттакиттима̄дивасенапи путтавоха̄ро локе диссати, со ча кхо парийа̄йена̄ти ниппарийа̄йена сиддхам̣ там̣ дассетум̣ – ‘‘джаника̄ва ма̄та̄, джанакова пита̄’’ти вуттам̣. татха̄ а̄нантарийакаммасса адхиппетатта̄ ‘‘мануссабхӯтова кхӣн̣а̄саво араха̄ти адхиппето’’ти вуттам̣. ‘‘ат̣т̣ха̄намета’’нтиа̄дина̄ ‘‘ма̄туа̄дӣнам̣йева джӣвита̄ воропане арийаса̄вакасса абхаббабха̄вадассанато тадан̃н̃ам̣ арийаса̄вако джӣвита̄ воропетӣти идам̣ аттхато а̄паннамева̄’’ти ман̃н̃ама̄но вадати – ‘‘ким̣ пана арийаса̄вако ан̃н̃ам̣ джӣвита̄ воропеййа̄’’ти? ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со, йам̣ дит̣т̣хисампанно пуггало сан̃чичча па̄н̣ам̣ джӣвита̄ воропеййа, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти вачанато ‘‘етампи ат̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. тенева̄ха – ‘‘саче хӣ’’тиа̄ди. евам̣ санте касма̄ ‘‘ма̄тара’’нтиа̄дина̄ висесетва̄ вуттанти а̄ха – ‘‘путхуджджанабха̄васса пана̄’’тиа̄ди. таттха баладӣпанаттханти саддха̄дибаласаманна̄гамадӣпанаттхам̣. арийамаггена̄гатасаддха̄дхибалавасена хи арийаса̄вако та̄дисам̣ са̄ваджджам̣ на кароти.
275. пан̃чахи ка̄ран̣ехӣти идаметтха ниппха̄дака̄ни тесам̣ пуббабха̄гийа̄ни ча ка̄ран̣а̄ни ка̄ран̣абха̄васа̄ман̃н̃ена екаджджхам̣ гахетва̄ вуттам̣, на пана саббесам̣ сама̄найогаккхаматта̄. а̄ка̄рехӣти ка̄ран̣ехи. анусса̄ванена̄ти анурӯпам̣ са̄ванена. бхедасса анурӯпам̣ йатха̄ бхедо хоти, евам̣ бхиндитабба̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аттано вачанасса са̄ванена вин̃н̃а̄панена. тена̄ха – ‘‘нану тумхе’’тиа̄ди. кан̣н̣амӯле вачӣбхедам̣ катва̄ти етена па̄кат̣ам̣ катва̄ бхедакараваттхудӣпанам̣ воха̄ро, таттха аттано ниччхитаматтхам̣ рахассавасена вин̃н̃а̄панам̣ анусса̄вананти дассети.
каммамева уддесо ва̄ пама̄н̣анти техи сан̇гхабхедасиддхито вуттам̣, итаре пана тесам̣ самбха̄рабхӯта̄. тена̄ха – ‘‘воха̄ра̄’’тиа̄ди. таттха̄ти вохаран̣е. чутианантарам̣ пхалам̣ анантарам̣ на̄ма, тасмим̣ анантаре нийутта̄ни, танниббаттанена анантаракаран̣асӣла̄ни, анантараппайоджана̄ни ча̄ти а̄нантарийа̄ни, та̄ни ева камма̄нӣти а̄нантарийакамма̄ни.
камматоти ¶ ‘‘евам̣ а̄нантарийакаммам̣ хоти, евам̣ а̄нантарийакаммасадиса’’нти евам̣ каммавибха̄гато. два̄ратоти ка̄йадва̄рато. каппат̣т̣хитийатоти ‘‘идам̣ каппат̣т̣хитийавипа̄кам̣, идам̣ на каппат̣т̣хитийавипа̄ка’’нти евам̣ каппат̣т̣хитийавибха̄гато. па̄каса̄дха̄ран̣а̄дӣхӣти ‘‘идаметтха випаччати, идам̣ ¶ на випаччатӣ’’ти випаччанавибха̄гато, гахат̣т̣хапаббаджита̄нам̣ са̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣ато, а̄ди-саддена ведана̄дивибха̄гато ча.
каммато та̄ва виниччхайо вуччатӣти самбандхо. йасма̄ мануссаттабха̄ве т̣хитассева кусаладхамма̄нам̣ тиккхависадабха̄ва̄патти, йатха̄ тин̣н̣ам̣ бодхисатта̄нам̣ бодхиттайаниббаттийам̣, евам̣ мануссабха̄ве т̣хитассева едиса̄нам̣ акусаладхамма̄нампи тиккхависадабха̄ва̄паттӣти а̄ха – ‘‘мануссабхӯтассева̄’’ти. па̄катикаманусса̄нампи ча кусаладхамма̄нам̣ висесаппатти вима̄наваттхуат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттанайенева ведитабба̄. йатха̄вутто ча аттхо сама̄наджа̄тийасса викопане гарутаро, на татха̄ виджа̄тийасса̄ти вуттам̣ – ‘‘мануссабхӯтам̣ ма̄тарам̣ ва̄ питарам̣ ва̄’’ти. лин̇гапариватте ча со ева екакамманиббатто бхаван̇гаппабандхо джӣвитиндрийапабандхо ча, на ан̃н̃оти а̄ха – ‘‘апи париватталин̇га’’нти. арахаттам̣ паттепи есева найо. тасса випа̄кантиа̄ди каммасса а̄нантарийабха̄васаматтханам̣. чатуккот̣ийан̃четтха самбхавати. таттха пат̣хама̄ кот̣и дассита̄, итара̄су висан̇кетабха̄вам̣ дассетум̣ – ‘‘йо пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. йадипи таттха висан̇кето, каммам̣ пана гарутарам̣ а̄нантарийасадисам̣ бха̄йитаббанти а̄ха – ‘‘бха̄рийам̣…пе… тит̣т̣хатӣ’’ти. айам̣ пан̃хоти н̃а̄паниччха̄ниббатта̄ катха̄.
абхисандхина̄ти адхиппа̄йена. а̄нантарийам̣ пхусатӣти маран̣а̄дхиппа̄йенева а̄нантарийаваттхуно викопитатта̄ вуттам̣. а̄нантарийам̣ на пхусатӣти а̄нантарийаваттхуабха̄вато а̄нантарийам̣ на хоти. саббаттха хи пуримам̣ абхисандхичиттам̣ аппама̄н̣ам̣, вадхакачиттам̣ пана тада̄рамман̣ам̣ джӣвитиндрийан̃ча а̄нантарийабха̄ве пама̄н̣анти дат̣т̣хаббам̣. сан̇га̄мачатуккам̣ сампаттавасена йоджетаббам̣. йо хи парасена̄йа ан̃н̃ан̃ча йодхам̣ питаран̃ча каммам̣ каронте дисва̄ йодхасса усум̣ кхипати ‘‘етам̣ виджджхитва̄ мама питарам̣ виджджхиссатӣ’’ти, йатха̄дхиппа̄йам̣ гате питугха̄тако хоти. ‘‘йодхе виддхе мама пита̄ пала̄йиссатӣ’’ти кхипати, усум̣ айатха̄дхиппа̄йам̣ гантва̄ питарам̣ ма̄рети, воха̄равасена питугха̄такоти вуччати, а̄нантарийам̣ пана наттхӣти. чорачатуккам̣ пана йо ‘‘чорам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти ¶ чоравесена гаччхантам̣ питарам̣ ма̄рети, а̄нантарийам̣ пхусатӣтиа̄дина̄ йоджетаббам̣. тенева̄ти тенева пайогена. арахантагха̄тако хотийева̄ти арахато ма̄ритатта̄ вуттам̣, путхуджджанассева там̣ диннам̣ хотӣти еттха̄йамадхиппа̄йо – йатха̄ вадхакачетана̄ паччуппанна̄рамман̣а̄пи пабандхавиччхеданавасена джӣвитиндрийам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттати, на евам̣ ча̄гачетана̄. са̄ хи чаджитаббаваттхум̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ чаджанаматтамева хоти, ан̃н̃асантакабха̄вакаран̣ан̃ча тасса чаджанам̣, тасма̄ йасса там̣ сантакам̣ катам̣, тассева диннам̣ хотӣти.
лохитам̣ ¶ самосаратӣти абхигха̄тена пакуппама̄нам̣ сан̃читам̣ хоти. махантатаранти гарутарам̣. сарӣраппат̣иджаггане вийа̄ти саттхурӯпака̄йаппат̣иджаггане вийа.
асаннипатитети идам̣ са̄маггийадӣпанам̣. бхедо ча хотӣти сан̇гхасса бхедо ча хоти. ват̣т̣атӣти сан̃н̃а̄йа̄ти ‘‘ӣдисам̣ каран̣ам̣ сан̇гхабхеда̄йа на хотӣ’’ти сан̃н̃а̄йа. татха̄ навато ӯнапариса̄йа̄ти навато ӯнапариса̄йа каронтасса татха̄ти йоджетаббам̣. татха̄ти ча имина̄ ‘‘на а̄нантарийакамма’’нти имам̣ а̄кад̣д̣хати, на пана ‘‘бхедова хотӣ’’ти идам̣. хет̣т̣химантена хи наваннамева васена сан̇гхабхедо. дхаммава̄дино анаваджджа̄ти йатха̄дхаммам̣ анават̣т̣ха̄нато. сан̇гхабхедасса пуббабха̄го сан̇гхара̄джи.
ка̄йадва̄рамева пӯренти ка̄йакаммабха̄венева лаккхитаббато. сан̣т̣хахантехи каппе…пе… муччатӣти идам̣ каппат̣т̣хакатха̄йа (катха̄. 654 а̄дайо) на самети. таттха хи ат̣т̣хакатха̄йа (катха̄. ат̣т̣ха. 654-657) вуттам̣ – ‘‘а̄па̄йикоти идам̣ суттам̣ йам̣ со екам̣ каппам̣ асӣтибха̄ге катва̄ тато екабха̄гаматтам̣ ка̄лам̣ тит̣т̣хеййа, там̣ а̄йукаппам̣ сандха̄йа вутта’’нти. каппавина̄сейева̄ти ча а̄йукаппавина̄се ева̄ти аттхе сати наттхи виродхо. еттха ча сан̣т̣хахантети идампи ‘‘свева винассиссатӣ’’ти вийа абхӯтапарикаппавасена вуттам̣. екадивасамева нирайе паччати, тато парам̣ каппа̄бха̄ве а̄йукаппассапи абха̄ватоти авиродхато аттхайоджана̄ дат̣т̣хабба̄. сеса̄нӣти сан̇гхабхедато ан̃н̃а̄ни а̄нантарийакамма̄ни.
йади та̄ни ахосикаммасан̇кхам̣ гаччханти, евам̣ сати катхам̣ несам̣ а̄нантарийата̄ чутианантарам̣ випа̄када̄на̄бха̄вато. атха сати пхалада̄не чутианантаро ¶ ева етесам̣ пхалака̄ло, на ан̃н̃оти пхалака̄ланийамена нийатата̄ иччхита̄, на пхалада̄нанийамена. евампи нийатапхалака̄ла̄нам̣ ан̃н̃есампи упападжджаведанӣйа̄нам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйа̄нан̃ча нийатата̄ а̄паджджеййа, тасма̄ випа̄кадхаммадхамма̄нам̣ паччайантаравикалата̄дӣхи авипаччама̄на̄нампи аттано сабха̄вена випа̄кадхаммата̄ вийа балавата̄ а̄нантарийена випа̄ке динне авипаччама̄на̄нампи а̄нантарийа̄нам̣ пхалада̄не нийатасабха̄ва̄ а̄нантарийасабха̄ва̄ ча паваттӣти аттано сабха̄вена пхалада̄нанийаменева нийата̄ а̄нантарийата̄ ча ведитабба̄. авассан̃ча а̄нантарийасабха̄ва̄ тато ева нийатасабха̄ва̄ ча тесам̣ паваттӣти сампат̣иччхитаббаметам̣, ан̃н̃асса балавато а̄нантарийасса абха̄ве сати чутианантарам̣ екантена пхалада̄нато.
нану ¶ евам̣ ан̃н̃есампи упападжджаведанӣйа̄нам̣ ан̃н̃асмим̣ випа̄када̄йаке асати чутианантарамева екантена пхалада̄нато нийатасабха̄ва̄ а̄нантарийасабха̄ва̄ ча паватти а̄паджджатӣти? на̄паджджати асама̄наджа̄тикена четопан̣идхивасена упагха̄такена ча ниваттетаббавипа̄катта̄ анантаре екантапхалада̄йакатта̄бха̄ва̄, на пана а̄нантарийа̄нам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣнам̣ дутийаджджха̄на̄дӣни вийа асама̄наджа̄тикам̣ пхаланиваттакам̣ аттхи сабба̄нантарийа̄нам̣ авӣчипхалатта̄, на ча хет̣т̣хӯпапаттим̣ иччхато сӣлавато четопан̣идхи вийа упарӯпапаттиджанакакаммапхалам̣ а̄нантарийапхалам̣ ниваттетум̣ саматтхо четопан̣идхи аттхи аниччхантассева авӣчипа̄танато, на ча а̄нантарийопагха̄такам̣ кин̃чи каммам̣ аттхи, тасма̄ тесам̣йева анантаре екантавипа̄каджанакасабха̄ва̄ паваттӣти. анека̄ни ча а̄нантарийа̄ни ката̄ни екантена випа̄ке нийатасабха̄ватта̄ упарата̄випаччанасабха̄ва̄сан̇катта̄ ниччхита̄ни сабха̄вато нийата̄нева. тесу пана сама̄насабха̄весу екена випа̄ке динне итара̄ни аттана̄ каттаббакиччасса тенева кататта̄ на дутийам̣ татийампи ча пат̣исандхим̣ каронти, на саматтхата̄вигха̄татта̄ти наттхи тесам̣ а̄нантарийаката̄ниватти, гаругарутарабха̄во пана тесам̣ лаббхатева̄ти сан̇гхабхедасса сийа̄ гарутарабха̄воти ‘‘йена…пе… випаччатӣ’’ти а̄ха. екасса пана ан̃н̃а̄ни упаттхамбхака̄ни хонтӣти дат̣т̣хабба̄ни. пат̣исандхивасена випаччатӣти вачанена итаресам̣ паваттивипа̄када̄йита̄ анун̃н̃а̄та̄ вийа диссати. но ва̄ татха̄ сӣлаватӣти йатха̄ пита̄ сӣлава̄, татха̄ сӣлаватӣ ¶ но ва̄ хотӣти йоджана̄. саче ма̄та̄ сӣлаватӣ, ма̄тугха̄то пат̣исандхивасена випаччатӣти йоджана̄.
пакататтоти ануккхитто. сама̄насам̣ва̄сакоти апа̄ра̄джико. сама̄насӣма̄йанти екасӣма̄йам̣.
276. саттху киччам̣ ка̄тум̣ асаматтхоти йам̣ саттха̄ра̄ ка̄таббакиччам̣ ануса̄сана̄ди, нам̣ ка̄тум̣ асаматтхоти бхагавантам̣ паччаккха̄йа. ан̃н̃ам̣ титтхакаранти ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣. вуттан̃хетам̣ –
‘‘титтхам̣ джа̄нитаббам̣, титтхакаро джа̄нитаббо, титтхийа̄ джа̄нитабба̄, титтхийаса̄вака̄ джа̄нитабба̄. таттха титтхам̣ на̄ма два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо. еттха хи саттха̄ таранти уплаванти уммуджджанимуджджам̣ каронти, тасма̄ титтханти вуччанти. та̄диса̄нам̣ дит̣т̣хӣнам̣ уппа̄дета̄ титтхакаро на̄ма пӯран̣акассапа̄дико. тасса ладдхим̣ гахетва̄ паббаджита̄ титтхийа̄ на̄ма. те хи титтхе джа̄та̄ти титтхийа̄. йатха̄вуттам̣ ва̄ дит̣т̣хигатасан̇кха̄там̣ титтхам̣ етесам̣ аттхӣти титтхика̄ ¶ , титтхика̄ ева титтхийа̄. тесам̣ паччайада̄йака̄ титтхийаса̄вака̄ти ведитабба̄’’ти (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.140).
277. абхиджа̄тиа̄дӣсу пакампанадеватӯпасан̇камана̄дина̄ джа̄тачаккава̄л̣ена сама̄найогаккхамам̣ дасасахассапарима̄н̣ам̣ чаккава̄л̣ам̣ джа̄тикхеттам̣. сарасенева а̄н̣а̄паваттанат̣т̣ха̄нам̣ а̄н̣а̄кхеттам̣. висайабхӯтам̣ т̣ха̄нам̣ висайакхеттам̣. дасасахассӣ локадха̄тӯти има̄йа локадха̄туйа̄ саддхим̣ имам̣ локадха̄тум̣ парива̄ретва̄ т̣хита̄ дасасахассӣ локадха̄ту. таттака̄нам̣йева джа̄тикхеттабха̄во дхаммата̄васена ведитаббо. ‘‘париггахавасена̄’’ти кечи, ‘‘саббесам̣йева буддха̄нам̣ таттакам̣йева джа̄тикхеттам̣ таннива̄сӣнам̣йева девата̄нам̣ дхамма̄бхисамайо’’ти ча ваданти. ма̄тукуччхи оккаманака̄ла̄дӣнам̣ чханнам̣ ева гахан̣ам̣ нидассанаматтам̣ маха̄бхинӣха̄ра̄дика̄лепи тасса пакампанасса лаббханато. а̄н̣а̄кхеттам̣ на̄ма йам̣ екаджджхам̣ сам̣ват̣т̣ати виват̣т̣ати ча, а̄н̣а̄ паваттати а̄н̣а̄йа таннива̄сидевата̄нам̣ сираса̄ сампат̣иччханена, тан̃ча кхо кевалам̣ буддха̄нам̣ а̄нубха̄венева, на адхиппа̄йавасена. адхиппа̄йавасена ¶ пана ‘‘йа̄вата̄ ва̄ пана а̄кан̇кхеййа̄’’ти (а. ни. 3.81) вачанато тато парампи а̄н̣а̄ ваттеййева.
на уппаджджантӣти пана аттхӣти ‘‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджатӣ’’тиа̄дим̣ (ма. ни. 1.285; маха̄ва. 11; катха̄. 405) имисса̄ локадха̄туйа̄ т̣хатва̄ вадантена бхагавата̄ ‘‘ким̣ пана̄вусо, са̄рипутта, аттхетарахи ан̃н̃е саман̣а̄ ва̄ бра̄хман̣а̄ ва̄ бхагавата̄ самасама̄ самбодхийанти, евам̣ пут̣т̣хо ахам̣, бханте, ‘но’ти вадеййа’’нти (дӣ. ни. 3.161) ватва̄ тасса ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ – ‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣ анавака̄со, йам̣ екисса̄ локадха̄туйа̄ две араханто самма̄самбуддха̄ апуббам̣ ачаримам̣ уппаджджеййу’’нти имам̣ суттам̣ (а. ни. 1.277; вибха. 809; ма. ни. 3.129; ми. па. 5.1.1) а̄харантена дхаммасена̄патина̄ ча буддхакхеттабхӯтам̣ имам̣ локадха̄тум̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃аттха ануппатти вутта̄ хотӣти адхиппа̄йо.
екатоти саха, екасмим̣ ка̄лети аттхо, со пана ка̄ло катхам̣ париччхинноти чаримабхаве пат̣исандхиггахан̣ато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва дха̄тупаринибба̄на̄ти дассенто, ‘‘таттха̄’’тиа̄дима̄ха. аначчхарийатта̄ти двӣсупи уппаджджама̄несу аччхарийатта̄бха̄ватоти аттхо. двӣсупи уппаджджама̄несу аначчхарийата̄, киман̇гам̣ пана бахӯсӯти дассенто, ‘‘йади ча̄’’тиа̄дима̄ха. буддха̄ на̄ма маджджхе бхиннасуван̣н̣ам̣ вийа екасадиса̄ти тесам̣ десана̄пи екараса̄ екадха̄ти а̄ха – ‘‘десана̄йа ча висеса̄бха̄вато’’ти ¶ . етенапи аначчхарийаттамева са̄дхети. вива̄дабха̄ватоти етена вива̄да̄бха̄ваттхам̣ две буддха̄ екато на уппаджджантӣти дассети. етам̣ ка̄ран̣анти етам̣ аначчхарийата̄дика̄ран̣ам̣. таттха̄ти милиндапан̃хе.
екам̣ ева буддхам̣ дха̄ретӣти екабуддхадха̄ран̣ӣ. етена евам̣сабха̄ва̄ ете буддхагун̣а̄, йена дутийабуддхагун̣е дха̄ретум̣ асаматтха̄ айам̣ локадха̄тӯти дассети. паччайависесаниппханна̄нан̃хи гун̣адхамма̄нам̣ бха̄рийо висесо маха̄патхавийа̄пи дуссахоти сакка̄ вин̃н̃а̄тум̣. татха̄ хи абхисамбодхисамайе упагатасса локана̄тхасса гун̣абха̄рам̣ бодхируккхасса тӣсупи диса̄су маха̄патхавӣ сандха̄ретум̣ на̄саккхи. тасма̄ ‘‘на дха̄реййа̄’’ти ватва̄ тамева адха̄ран̣ам̣ парийа̄йантарехи пака̄сенто ‘‘чалеййа̄’’тиа̄дима̄ха. таттха чалеййа̄ти париппхандеййа. кампеййа̄ти паведхеййа ¶ . намеййа̄ти екапассена намеййа. онамеййа̄ти осӣдеййа. винамеййа̄ти вивидхам̣ ито чито ча намеййа. викиреййа̄ти ва̄тена тхусамут̣т̣хи вийа виппакиреййа. видхамеййа̄ти винассеййа. виддхам̣сеййа̄ти саббасо виддхаста̄ бхавеййа. татха̄бхӯта̄ ча на каттхачи тит̣т̣хеййа̄ти а̄ха – ‘‘на т̣ха̄намупагаччхеййа̄’’ти.
ида̄ни таттха нидассанам̣ дассенто, ‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа̄’’тиа̄дима̄ха. таттха еке пурисети екасмим̣ пурисе. самупа̄дика̄ти самам̣ уддхам̣ паджджати паваттатӣти самупа̄дика̄, удакасса упари самам̣ га̄минӣти аттхо. ‘‘самуппа̄дика̄’’типи пат̣ханти, айамеваттхо. ван̣н̣ена̄ти сан̣т̣ха̄нена. пама̄н̣ена̄ти а̄рохена. кисатхӯлена̄ти кисатхӯлабха̄вена, парин̣а̄хена̄ти аттхо. двиннампӣти двепи, двиннампи ва̄ сарӣрабха̄рам̣.
чха̄дентанти рочентам̣ ручим̣ уппа̄дентам̣. тандикатоти тена бходжанена тандибхӯто. анонамитадан̣д̣аджа̄тоти йа̄вадаттхам̣ бходжанена онамитум̣ асаккун̣еййата̄йа анонаманадан̣д̣о вийа джа̄то. саким̣ бхутто вамеййа̄ти екампи а̄лопам̣ аджджхохаритва̄ вамеййа̄ти аттхо.
атидхаммабха̄рена патхавӣ чалатӣти дхаммена на̄ма патхавӣ тит̣т̣хеййа. са̄ ким̣ тенева чалати винассатӣти адхиппа̄йена пуччхати. пуна тхеро ‘‘ратанам̣ на̄ма локе кут̣умбам̣ сандха̄рентам̣ абхиматан̃ча локена аттано гарусабха̄вата̄йа сакат̣абхан̇гасса ка̄ран̣ам̣ атибха̄рабхӯтам̣ дит̣т̣хам̣. евам̣ дхаммо ча хитасукхависесехи там̣саман̇гӣнам̣ дха̄ренто абхимато ча вин̃н̃ӯнам̣ гамбхӣраппамеййабха̄вена гарусабха̄ватта̄ атибха̄рабхӯто патхавӣчаланасса ка̄ран̣ам̣ хотӣ’’ти дассенто, ‘‘идха, маха̄ра̄джа, две сакат̣а̄’’тиа̄дима̄ха ¶ . етенева татха̄гатасса ма̄тукуччхиоккамана̄дика̄ле патхавӣкампанака̄ран̣ам̣ сам̣ван̣н̣итанти дат̣т̣хаббам̣. екасса̄ти екасма̄, екасса ва̄ сакат̣асса ратанам̣, тасма̄ сакат̣а̄ гахетва̄ти аттхо.
оса̄ританти учча̄ритам̣, вуттанти аттхо. агготи саббасаттехи агго. джет̣т̣хоти вуддхатаро. сет̣т̣хоти пасаттхатаро. висит̣т̣хехи сӣла̄дӣхи гун̣ехи саманна̄гататта̄ висит̣т̣хо. уггататамоти уттамо. павароти ¶ тассева вевачанам̣. наттхи етасса самоти асамо. асама̄ пуббабуддха̄, техи самоти асамасамо. наттхи етасса пат̣исамо пат̣ипуггалоти аппат̣исамо. наттхи етасса пат̣ибха̄готи аппат̣ибха̄го. наттхи етасса пат̣ипуггалоти аппат̣ипуггало.
сабха̄вапакатика̄ти сабха̄вабхӯта̄ акиттима̄ пакати. ка̄ран̣амахантатта̄ти ка̄ран̣а̄нам̣ махантата̄йа, махантехи буддхакарадхаммехи па̄рамисан̇кха̄техи ка̄ран̣ехи буддхагун̣а̄нам̣ ниббаттитоти вуттам̣ хоти. патхавӣа̄дӣни маханта̄ни ваттхӯни, маханта̄ чаккава̄л̣а̄дайо аттано аттано висайе екека̄ва, евам̣ самма̄самбуддхопи маханто аттано висайе еко ева. ко ча тасса висайо? буддхабхӯми, йа̄ватакам̣ ва̄ н̃еййам̣. ‘‘а̄ка̄со вийа анантависайо бхагава̄ еко ева хотӣ’’ти ваданто парачаккава̄л̣есупи дутийасса буддхасса абха̄вам̣ дассети.
имина̄ва падена̄ти ‘‘екисса̄ локадха̄туйа̄’’ти имина̄ ева падена. даса чаккава̄л̣асахасса̄ни гахита̄нӣти джа̄тикхетта̄пеккха̄йа гахита̄ни. екачаккава̄л̣енева̄ти имина̄ ева екачаккава̄л̣ена, на йена кеначи. йатха̄ ‘‘имасмим̣йева чаккава̄л̣е уппаджджантӣ’’ти вутте имасмимпи чаккава̄л̣е джамбудӣпе ева, таттха̄пи маджджхимадесе ева̄ти париччхиндитум̣ ват̣т̣ати, евам̣ ‘‘екисса̄ локадха̄туйа̄’’ти джа̄тикхетте адхиппетепи имина̄ва чаккава̄л̣ена париччхиндитум̣ ват̣т̣ати.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
15. ат̣т̣ха̄напа̄л̣и (дутийавагга)
(15) 2. ат̣т̣ха̄напа̄л̣и-дутийаваггаван̣н̣ана̄
278. вива̄дупаччхедатоти ¶ вива̄дупаччхедака̄ран̣а̄. двӣсу уппаннесу йо вива̄до бхавеййа, тасса ануппа̄дойеветтха вива̄дупаччхедо. екасмим̣ дӣпетиа̄дина̄ дӣпантарепи екаджджхам̣ на уппаджджати, пагева екадӣпети дассети. сопи париха̄йетха̄ти чаккава̄л̣асса падесе ева паваттитаббатта̄ париха̄йеййа.
279-280. мануссаттанти ¶ мануссабха̄во тассева паббаджджа̄дигун̣а̄нам̣ йоггабха̄вато. лин̇гасампаттӣти пурисабха̄во. хетӯти мановачӣпан̣идха̄напуббика̄ хетусампада̄. саттха̄радассананти саттхусаммукхӣбха̄во. паббаджджа̄ти каммакирийава̄дӣсу та̄пасесу, бхиккхӯсу ва̄ паббаджджа̄. гун̣асампаттӣти абхин̃н̃а̄дигун̣асампада̄. адхика̄роти буддхе уддисса адхико ка̄ро, сависеса̄ упака̄ракирийа̄ адхико сакка̄роти вуттам̣ хоти. чхандова чхандата̄, самма̄самбодхим̣ уддисса са̄тисайо каттукамйата̄кусалаччхандо. ат̣т̣хадхаммасамодха̄на̄ти етесам̣ ат̣т̣ханнам̣ дхамма̄нам̣ сама̄йогена. абхинӣха̄роти ка̄йапан̣идха̄нам̣. самиджджхатӣти ниппхаджджати. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана параматтхадӣпанийа̄ чарийа̄пит̣акаван̣н̣ана̄йа (чарийа̄. ат̣т̣ха. пакин̣н̣акакатха̄) вуттанайена ведитаббо. сабба̄ка̄рапарипӯрамева̄ти парипун̣н̣алаккхан̣ата̄йа саттуттама̄дӣхи сабба̄ка̄рена сампаннамева. на хи иттхийа̄ косохитаваттхагуйхата̄ди самбхавати. дутийапакати ча на̄ма пат̣хамапакатито нихӣна̄ ева. тенева̄ха – анантарава̄ре ‘‘йасма̄’’тиа̄ди.
281. идха пурисасса таттха ниббаттанатоти имасмим̣ мануссалоке пурисабхӯтасса таттха брахмалоке брахматтабха̄вена ниббаттанато. тена асатипи пурисалин̇ге пуриса̄ка̄ра̄ брахма̄но хонтӣти дассети. там̣йева ча пуриса̄ка̄рам̣ сандха̄йа вуттам̣ бхагавата̄ ‘‘йам̣ пурисо брахматтам̣ ка̄реййа̄’’ти. тенева̄ха – ‘‘сама̄непӣ’’тиа̄ди. йади евам̣ иттхийо брахмалоке на уппаджджеййунти а̄ха – ‘‘брахматта’’нтиа̄ди.
290-295. ‘‘ка̄йадуччаритасса̄’’тиа̄дипа̄л̣ийа̄ ¶ камманийа̄мо на̄ма катхито. саман̃джанам̣ саман̇го, саманна̄гамо, со етасса аттхӣти саман̇гӣ, саманна̄гато, саман̃джанасӣло ва̄ саман̇гӣ, пуббабха̄ге упакаран̣асамуда̄йато пабхути а̄йӯханавасена а̄йӯханасаман̇гӣта̄, саннит̣т̣ха̄пакачетана̄васена четана̄саман̇гита̄. четана̄сантативасена ва̄ а̄йӯханасаман̇гита̄, там̣там̣четана̄ккхан̣авасена четана̄саман̇гӣта̄. катӯпачитасса авипаккавипа̄касса каммасса васена каммасаман̇гита̄. камме пана випаччитум̣ а̄раддхе випа̄каппаваттивасена випа̄касаман̇гита̄. камма̄дӣнам̣ упат̣т̣ха̄нака̄лавасена упат̣т̣ха̄насаман̇гита̄. кусала̄кусалакамма̄йӯханаккхан̣ети кусалакаммасса акусалакаммасса ¶ ча самӣханаккхан̣е. татха̄ти имина̄ кусала̄кусалакаммападам̣ а̄кад̣д̣хати. йатха̄ катам̣ каммам̣ пхалада̄насаматтхам̣ хоти, татха̄ катам̣ упачитам̣. випа̄ка̄раханти дутийабхава̄дӣсу випаччана̄рахам̣. уппаджджама̄на̄нам̣ упапаттинимиттам̣ упат̣т̣ха̄тӣти йоджана̄. упапаттийа̄ уппаджджанасса нимиттам̣ ка̄ран̣анти упапаттинимиттам̣, каммам̣, камманимиттам̣, гатинимиттан̃ча. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана гатинимиттавасенева йоджана̄ дассита̄. каммакамманимитта̄нампи упат̣т̣ха̄нам̣ йатха̄рахам̣ дат̣т̣хаббам̣. ‘‘йа̄нисса та̄ни пуббе ката̄ни камма̄ни, та̄нисса тасмим̣ самайе оламбанти аджджхоламбанти абхиламбанти’’ти (ма. ни. 3.248) вачанато са̄йанхе маханта̄нам̣ паббатакӯт̣а̄нам̣ чха̄йа̄ вийа а̄саннамаран̣асса саттасса читте супине вийа випаччитум̣ катока̄сам̣ каммам̣, тасса нимиттам̣ гатинимиттам̣ упатит̣т̣хатева. чалатӣти париваттати. екена хи каммуна̄ тадждже нимитте упат̣т̣хите паччайависесавасена тато ан̃н̃ена каммуна̄ тадан̃н̃асса нимиттасса упат̣т̣ха̄нам̣ париваттанам̣. сеса̄ ниччала̄ авасеса̄ чатуббидха̄пи саман̇гита̄ ниччала̄ апариваттанато.
сунакхава̄джикоти сунакхехи мигава̄джавасена ваджанасӣло, сунакхалуддакоти аттхо. таласантхаран̣апӯджанти бхӯмиталасса пуппхехи сантхаран̣апӯджам̣. а̄йӯханачетана̄ каммасаман̇гита̄васена̄ти ка̄йадуччаритасса апара̄парам̣ а̄йӯханена саннит̣т̣ха̄пакачетана̄йа тассева пакаппане каммаккхайакаран̃а̄н̣ена акхепитатта̄ йатхӯпачитакаммуна̄ ча саман̇гибха̄васса васена.
камманти акусалакаммам̣. тасмим̣йева кхан̣ети а̄йӯханаккхан̣ейева. тасса̄ти каммасаман̇гино пуггаласса сагго ва̄рито, тан̃че каммам̣ випа̄кава̄рам̣ лабхеййа̄ти адхиппа̄йо. сагго ва̄ритоти ча нидассанаматтам̣. мануссалокописса ва̄ритова̄ти. апаре пана пуримехи випа̄ка̄варан̣асса ануддхат̣атта̄ ‘‘тасмим̣йева кхан̣е’’ти ча ависесена вуттатта̄ там̣ досам̣ парихаритум̣ ‘‘а̄йӯхитакаммам̣ на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. йада̄ каммам̣ випа̄кава̄рам̣ лабхатӣти идам̣ катока̄сасса аппат̣иба̄хийатта̄ вуттам̣ ¶ . татха̄ хи бхагава̄ татийапа̄ра̄джикаваттхусмим̣ (па̄ра̄. 162 а̄дайо) пат̣исаллӣйи, имасмим̣ сутте ‘‘ка̄йадуччаритасаман̇гӣ’’ти а̄гататта̄ випа̄кӯпат̣т̣ха̄насаман̇гита̄ на лаббханти.
(дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.)
ат̣т̣ха̄напа̄л̣иван̣н̣ана̄йам̣ анутта̄наттхадӣпана̄ нит̣т̣хита̄.
16. екадхаммапа̄л̣и
(16) 1. екадхаммапа̄л̣и-пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄
296. екадхаммапа̄л̣иван̣н̣ана̄йам̣ ¶ ¶ идха дхамма-саддо сабха̄ваттхо ‘‘кусала̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу вийа̄ти а̄ха – ‘‘екасабха̄во’’ти. екантена̄ти екам̣сена, авассанти аттхо. ват̣т̣ети сам̣са̄рават̣т̣е. ниббинданаттха̄йа̄ти анабхираманаттха̄йа. вираджджанаттха̄йа̄ти араджджанаттха̄йа. вираджджана̄йа̄ти палуджджана̄йа. тенева̄ха – ‘‘вигама̄йа̄’’ти. ра̄га̄дӣнам̣ ниродха̄йа̄ти магган̃а̄н̣ена ра̄га̄дӣнам̣ ниродханаттха̄йа. магган̃а̄н̣ена ниродханам̣ на̄ма аччантам̣ аппаваттикаран̣анти а̄ха – ‘‘аппаваттикаран̣аттха̄йа̄’’ти. йатха̄ кха̄данӣйасса мукхе катва̄ кха̄данам̣ на̄ма йа̄вадева аджджхохаран̣аттхам̣, евам̣ ра̄га̄дӣнам̣ ниродханам̣ ват̣т̣аниродханаттхамева̄ти вуттам̣ – ‘‘ват̣т̣ассева ва̄ нируджджханаттха̄йа̄’’ти. йасма̄ килесесу кхӣн̣есу итарам̣ ват̣т̣адвайампи кхӣн̣амева хоти, тасма̄ мӯламева ган̣ханто ‘‘упасама̄йа̄ти килесавӯпасаманаттха̄йа̄’’ти а̄ха. сан̇кхатадхамма̄нам̣ абхиджа̄нанам̣ на̄ма таттха лаккхан̣аттайа̄ропанамукхенева̄ти а̄ха – ‘‘аничча̄ди…пе… абхиджа̄нанаттха̄йа̄’’ти. самбуджджхитабба̄ни на̄ма чатта̄ри арийасачча̄ни таббинимуттасса н̃еййасса абха̄вато. ‘‘чатуннам̣ сачча̄нам̣ буджджханаттха̄йа̄’’ти ватва̄ тайидам̣ буджджханам̣ йасса н̃а̄н̣асса васена иджджхати, тасса н̃а̄н̣асса васена дассетум̣ – ‘‘бодхи вуччатӣ’’тиа̄ди вуттам̣. аппаччайанибба̄насса̄ти аматадха̄туйа̄.
усса̄хаджананаттханти каммат̣т̣ха̄не абхиручиуппа̄дана̄йа. висакан̣т̣акоти гул̣асса ва̄н̣иджасаман̃н̃а̄. ‘‘кисмин̃чи десе десабха̄са̄’’ти кечи. уччхурасо самапа̄капакко чун̣н̣а̄дӣхи миссетва̄ пин̣д̣ӣкато гул̣о, апин̣д̣ӣкато пха̄н̣итам̣. па̄кависесена кхан̣д̣акхан̣д̣аседито кхан̣д̣о, мала̄бха̄вам̣ а̄панно саккара̄.
саратӣти сати. ану ану саратӣти ануссати, ану анурӯпа̄ сатӣтипи ануссати. дувидхам̣ хотӣти пайоджанавасена дувидхам̣ хоти. читтасампахам̣санаттханти паса̄данӣйаваттхусмим̣ паса̄дуппа̄данена бха̄вана̄читтасса паритосанаттхам̣. випассанаттханти випассана̄сукхаттхам̣. упача̄расама̄дхина̄ хи читте сама̄хите випассана̄сукхена иджджхати. читтуппа̄доти бха̄вана̄васена паватто читтуппа̄до ¶ . упахан̃н̃ати патихан̃н̃ати пат̣икӯлатта̄ а̄рамман̣асса. тато ¶ ева уккан̣т̣хати, каммат̣т̣ха̄нам̣ рин̃чати, нирасса̄до хоти бха̄ванасса̄дасса алаббханато. пасӣдати буддхагун̣а̄нам̣ паса̄данӣйатта̄. татха̄ ча кан̇кха̄дичетокхила̄бха̄вена винӣваран̣о хоти. даметва̄ти нӣваран̣анира̄каран̣ена ниббисеванам̣ катва̄. евам̣ каммат̣т̣ха̄нантара̄нуйун̃джанена читтапаридаманасса упамам̣ дассенто, ‘‘катха’’нтиа̄дима̄ха.
ко айам̣…пе… ануссарӣти ко айам̣ мама аббхантаре т̣хатва̄ ануссари. паригган̣хантоти ба̄хиракапарикаппитасса ануссаракасса саббасо абха̄вадассанаметам̣. тена̄ха – ‘‘на ан̃н̃о кочӣ’’ти. дисва̄ти парийесананайена вуттаппака̄рам̣ читтамева ануссарӣти дисва̄ саббампетанти етам̣ хадайаваттхуа̄диппабхедам̣ саббампи. идан̃ча рӯпам̣ пуриман̃ча арӯпанти идам̣ руппанасабха̄ватта̄ рӯпам̣, пуримам̣ атам̣сабха̄ватта̄ арӯпанти сан̇кхепато рӯпа̄рӯпам̣ ваваттхапетва̄. пан̃чаккхандхе ваваттхапетва̄ти йоджана̄. самбха̄вика̄ти самут̣т̣ха̄пика̄. тасса̄ти самудайасаччасса. ниродхоти ниродханимиттам̣. аппана̄ва̄роти йатха̄раддха̄йа десана̄йа нигаманава̄ро.
297. есева найоти имина̄ йва̄йам̣ ‘‘там̣ панета’’нтиа̄дина̄ аттханайо буддха̄нуссатийам̣ вибха̄витоти атидисати, сва̄йам̣ атидесо пайоджанавасена навасупи ануссатӣсу са̄дха̄ран̣авасена вуттопи а̄на̄па̄нассатиа̄дӣсу тӣсу випассанаттха̄нева хонтӣти имина̄ апава̄дена ниваттитоти та̄сам̣ екаппайоджаната̄ва дат̣т̣хабба̄. дхамме ануссати дхамма̄нуссатӣти сама̄сападавибха̄гадассанампи вачанаттхадассанапаккхикамева̄ти а̄ха – ‘‘айам̣ панеттха вачанаттхо’’ти. дхаммам̣ а̄раббха̄ти хи дхаммасса ануссатийа̄ висайабха̄вадассанаметам̣. еса найо сесесупи. сӣлам̣ а̄раббха̄ти аттано па̄рисуддхисӣлам̣ а̄раббха. ча̄гам̣ а̄раббха̄ти аттано ча̄гагун̣ам̣ а̄раббха. девата̄ а̄раббха̄ти еттха девата̄гун̣асадисата̄йа аттано саддха̄сӣласутача̄гапан̃н̃а̄су девата̄саман̃н̃а̄. бхавати хи там̣садисепи таббоха̄ро йатха̄ ‘‘та̄ни осадха̄ни, еса брахмадатто’’ти ча. тена̄ха – ‘‘девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄’’тиа̄ди. таттха девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ти ‘‘йатха̄рӯпа̄йа саддха̄йа саманна̄гата̄ та̄ девата̄ ито чута̄ таттха упапанна̄, майхампи татха̄рӯпа̄ саддха̄ сам̣виджджати. йатха̄рӯпена сӣлена, йатха̄рӯпена ¶ сутена, йатха̄рӯпена ча̄гена, йатха̄рӯпа̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гата̄ та̄ девата̄ ито чута̄ таттха упапанна̄, майхампи татха̄рӯпа̄ пан̃н̃а̄ сам̣виджджатӣ’’ти евам̣ девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄. асса̄сапасса̄санимиттам̣ на̄ма таттха ладдхаббаппат̣ибха̄ганимиттам̣. гата̄ти а̄рамман̣акаран̣авасена упагата̄ паватта̄.
упасаммати ¶ еттха дуккханти упасамо, нибба̄нам̣. аччантамева еттха упасаммати ват̣т̣аттайанти аччантӯпасамо, нибба̄намева. кхин̣оти кхепети килесети кхайо, арийамагго. те ева упасаметӣти упасамо, арийамагго ева. кхайо ча со упасамо ча̄ти кхайӯпасамо. татрача̄йам̣ упасамо дхаммо ева̄ти дхамма̄нуссатийа̄ упасама̄нуссати екасан̇гахоти? саччам̣ екасан̇гахо дхаммабха̄васа̄ман̃н̃е адхиппете, сан̇кхатадхаммато пана асан̇кхатадхаммо са̄тисайо ул̣а̄ратамапан̣ӣтатамабха̄ватоти дӣпетум̣ висум̣ нӣхаритва̄ вуттам̣. имамева хи висесам̣ сандха̄йа бхагава̄ – ‘‘дхамма̄нуссатӣ’’ти ватва̄пи упасама̄нуссатим̣ авоча ануссарантасса сависесам̣ сантапан̣ӣтабха̄вена упат̣т̣ха̄нато. еван̃ча катва̄ идха кхайӯпасамаггахан̣ампи саматтхитанти дат̣т̣хаббам̣. йатхева хи сама̄непи локуттарадхаммабха̄ве ‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, дхамма̄ сан̇кхата̄ ва̄ асан̇кхата̄ ва̄, вира̄го тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’тиа̄дивачанато (итиву. 90) маггапхаладхаммехи нибба̄надхаммо са̄тисайо, евам̣ пхаладхаммато маггадхаммо килесаппаха̄нена аччхарийадхаммабха̄вато, тасма̄ аччантӯпасамена саддхим̣ кхайӯпасамопи гахитоти дат̣т̣хаббам̣. випассанаттха̄нева хонтӣти касма̄ вуттанти? ‘‘екантаниббида̄йа̄тиа̄дивачанато’’ти кечи, там̣ ака̄ран̣ам̣ буддха̄нуссатиа̄дӣсупи татха̄ десана̄йа а̄гататта̄. йатха̄ пана буддха̄нуссатиа̄дӣни каммат̣т̣ха̄на̄ни випассанаттха̄ни хонти, нимиттасампахам̣санаттха̄нипи хонти, на евамета̄ни, ета̄ни пана випассанаттха̄нева̄ти татха̄ вуттам̣.
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
16. екадхаммапа̄л̣и
(16) 2. екадхаммапа̄л̣и-дутийаваггаван̣н̣ана̄
298. миччха̄ ¶ пассати та̄йа, сайам̣ ва̄ миччха̄ пассати, миччха̄дассанамева ва̄ танти миччха̄дит̣т̣хи, йам̣ кин̃чи випарӣтадассанам̣. тена̄ха – ‘‘два̄сат̣т̣хивидха̄йа̄’’тиа̄ди ¶ . миччха̄дит̣т̣хи етасса̄ти миччха̄дит̣т̣хико. тасса миччха̄дит̣т̣хикасса.
299. самма̄ пассати та̄йа, сайам̣ ва̄ самма̄ пассати, самма̄дассанаматтамева ва̄ танти самма̄дит̣т̣хи. пан̃чавидха̄йа̄ти каммассаката̄джха̄навипассана̄маггапхалавасена пан̃чавидха̄йа. таттха джха̄начиттуппа̄дапарийа̄паннам̣ н̃а̄н̣ам̣ джха̄насамма̄дит̣т̣хи, випассана̄н̃а̄н̣ам̣ випассана̄самма̄дит̣т̣хи.
302. пан̃часу кхандхесу ‘‘ничча’’нтиа̄дина̄ паватто анупа̄йаманасика̄ро.
303. ‘‘аничча’’нтиа̄дина̄ паватто упа̄йаманасика̄ро. йа̄ва нийа̄моккамана̄ти йа̄ва миччхаттанийа̄моккамана̄. миччхаттанийа̄моккамананайо пана са̄ман̃н̃апхаласуттаван̣н̣ана̄йам̣ тат̣т̣ӣка̄йа ча вуттанайенева ведитаббо.
304. айам̣ тивидха̄ сагга̄варан̣а̄ чева хотӣти каммапатхаппаттийа̄ маха̄са̄ваджджабха̄вато вуттам̣. сагга̄варан̣а̄йа хонтийа̄ маггавибандхакабха̄ве ваттаббамева наттхӣти вуттам̣ – ‘‘магга̄варан̣а̄ ча̄’’ти. ‘‘сассато локо’’тиа̄дика̄ дасаваттхука̄ антагга̄хика̄ миччха̄дит̣т̣хи. магга̄варан̣а̄ва хоти випарӣтадассанабха̄вато, на сагга̄варан̣а̄ акаммапатхапаттитоти адхиппа̄йо. идам̣ пана видха̄нам̣ пат̣иккхипитва̄ти випарӣтадассанан̃ча на магга̄варан̣ан̃ча̄ти вируддхаметам̣ уддхаммабха̄вато. татха̄ хи сати аппахӣна̄йа ева сакка̄йадит̣т̣хийа̄ магга̄дхигамена бхавитаббанти адхиппа̄йена йатха̄вуттавидха̄нам̣ пат̣иккхипитва̄. ‘‘на сагга̄варан̣а̄’’ти саггӯпапаттийа̄ авибандхакаттам̣ вадантехи дит̣т̣хийа̄ сагга̄вахата̄пи на̄ма анун̃н̃а̄та̄ хотӣти там̣ ва̄дам̣ пат̣иккхипантена ‘‘дит̣т̣хи на̄ма саггам̣ упанетум̣ саматтха̄ на̄ма наттхӣ’’ти вуттам̣. касма̄? екантагарутараса̄ваджджабха̄вато. тена̄ха – ‘‘екантам̣ нирайасмим̣йева нимуджджа̄петӣ’’тиа̄ди.
305. ват̣т̣ам̣ ¶ виддхам̣сетӣти маггасамма̄дит̣т̣хи килесават̣т̣ам̣ каммават̣т̣ан̃ча виддхам̣сети. випа̄кават̣т̣ам̣ ка̄ ну виддхам̣сети на̄ма. евам̣ пана аттано ка̄ран̣ена виддхастабхавам̣ пхаласамма̄дит̣т̣хи пат̣иба̄хатӣти вуттам̣ авасарада̄нато. иччетам̣ кусаланти арахаттам̣ па̄петум̣ саче саккоти, еваметам̣ випассана̄йа пат̣исандхиана̄кад̣д̣ханам̣ ¶ кусалам̣ анаваджджам̣. сатта бхаве детӣти сота̄паттимаггасса паччайабхӯта̄ випассана̄самма̄дит̣т̣хи тасса пуггаласса сатта бхаве дети. евамайанти пан̃чавидхампи самма̄дит̣т̣хим̣ сандха̄йа вуттам̣. тена̄ха – ‘‘локийалокуттара̄ самма̄дит̣т̣хи катхита̄’’ти. имасмим̣ панаттхети ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣ екадхаммампи саманупасса̄мӣ’’тиа̄дина̄ вутте гатимаггасан̇кха̄те аттхе. ‘‘сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджантӣ’’ти вуттатта̄ ‘‘локика̄ бхаваниппха̄дика̄ва ведитабба̄’’ти вуттам̣.
306. йатха̄дит̣т̣хӣти аттхабйа̄паниччха̄йам̣ йатха̄-саддо, тена уттарападаттхаппадха̄но сама̄соти а̄ха – ‘‘йа̄ йа̄ дит̣т̣хӣ’’ти. тасса̄ тасса̄ анурӯпанти там̣там̣дит̣т̣хианурӯпанти аттхо. саматтанти анавасесам̣. тена̄ха – ‘‘парипун̣н̣а’’нти. сама̄диннанти а̄димаджджхапарийоса̄несу самам̣ екасадисам̣ катва̄ а̄диннам̣ гахитам̣ аниссат̣т̣хам̣. тадетанти йадетам̣ ‘‘йан̃чева ка̄йакамма’’нтиа̄дина̄ вуттам̣, тадетам̣ ка̄йакаммам̣. йатха̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитака̄йакамманти йа̄ пана дит̣т̣хи ‘‘наттхи татонида̄нам̣ па̄па’’нтиа̄дина̄ паватта̄, тассам̣ дит̣т̣хийам̣ т̣хитакасса т̣хитаматтасса аниссат̣т̣хасса там̣дит̣т̣хикасса ка̄йакаммам̣. дит̣т̣хисахаджа̄там̣ ка̄йакамманти тасса йатха̄дит̣т̣хикасса паресам̣ хаттхамудда̄дина̄ вин̃н̃а̄панака̄ле та̄йа дит̣т̣хийа̄ сахаджа̄там̣ ка̄йакаммам̣. на четтха вачӣкамма̄сан̇ка̄ уппа̄детабба̄ па̄н̣агха̄та̄дӣнам̣йева адхиппетатта̄. дит̣т̣ха̄нуломикам̣ ка̄йакамманти йатха̄ паресам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, евам̣ дит̣т̣хийа̄ ануломикам̣ катва̄ паваттитам̣ ка̄йакаммам̣. тена̄ха – ‘‘сама̄диннам̣ гахитам̣ пара̄мат̣т̣ха’’нти. таттха̄тиа̄ди сувин̃н̃еййамева. есева найоти имина̄ йатха̄вутта̄йа дит̣т̣хийа̄ т̣хитавачӣкаммам̣, дит̣т̣хисахаджа̄там̣ вачӣкаммам̣, дит̣т̣ха̄нуломикам̣ вачӣкамманти тивидхам̣ хотӣти евама̄ди атидисати. миччха̄дит̣т̣хикасса̄ти каммапатхаппатта̄йа миччха̄дит̣т̣хийа̄ миччха̄дит̣т̣хикасса. ‘‘йа̄йа ка̄йачи миччха̄дит̣т̣хийа̄ миччха̄дит̣т̣хикасса сато’’ти апаре.
дит̣т̣хисахаджа̄та̄ти йатха̄вутта̄йа дит̣т̣хийа̄ сахаджа̄та̄ четана̄. еса найо сесападесупи. паттхана̄ти ‘‘идам̣ на̄ма кареййа’’нти тан̣ха̄паттхана̄. четана̄паттхана̄нам̣ васена̄ти йатха̄вуттадит̣т̣хигатанисситачетасиканика̄мана̄нам̣ васена. читтат̣т̣хапана̄ти читтасса пан̣идахана̄. пхасса̄дайоти четана̄дит̣т̣хитан̣ха̄дивинимутта̄ пхасса̄дидхамма̄. йасма̄ дит̣т̣хи па̄пика̄, тасма̄ тасса пуггаласса саббе те дхамма̄ анит̣т̣ха̄йа…пе… сам̣ваттантӣти йоджана̄. пуримассева̄ти ¶ титтакападассева ¶ . титтакам̣ кат̣уканти ча убхайам̣ идха анит̣т̣хапарийа̄йам̣ дат̣т̣хаббам̣ ‘‘паччха̄ те кат̣укам̣ бхависсатӣ’’тиа̄дӣсу вийа.
амбойанти амбо айам̣. тамева пӯджанти тамева пуббе ладдхапарисин̃чанада̄на̄дипӯджам̣. нивесарети пависим̣су. аса̄тасаннива̄сена̄ти амадхуранимбамӯласам̣саггена.
там̣ пана пат̣иккхипитва̄…пе… вуттанти сабба̄пи миччха̄дит̣т̣хи екантаса̄ваджджатта̄ анит̣т̣ха̄йа дуккха̄йа сам̣ваттатӣти адхиппа̄йена вуттам̣. анантарасуттети дасамасутте. йоджетва̄ ведитабба̄нӣти навамасутте вийа йоджетва̄ ведитабба̄ни. читтат̣т̣хапана̄ва паттхана̄ти еттха пан̣идхи ча̄ти ваттаббам̣.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
16. екадхаммапа̄л̣и
(16) 3. екадхаммапа̄л̣и-татийаваггаван̣н̣ана̄
308. татийасса ¶ пат̣хаме айа̄тха̄вадит̣т̣хикоти аничча̄дибха̄весу дхаммесу ничча̄тиа̄дина̄ уппаннадит̣т̣хико. тена̄ха – ‘‘та̄йева миччха̄дит̣т̣хийа̄ випарӣтадассано’’ти саддхамма̄ти еттха санто пасаттхо сундаро дхаммо, йо мануссадхаммотипи вуччати. тато хи миччха̄дит̣т̣хико парам̣ вут̣т̣ха̄пеййа, на арийадхаммато. тена̄ха – ‘‘дасакусалакаммапатхадхаммато’’ти. еварӯпа̄ти имина̄ па̄тхикапутта̄дике сан̇ган̣ха̄ти.
309. саббан̃н̃убодхисаттоти саббан̃н̃убха̄гӣ бодхисатто. а̄ди-саддена пӯритапа̄рамика̄ паччекабодхисатта̄ екаччаса̄вакабодхисатта̄ ча сан̇гайханти.
310. парама̄ти маха̄са̄ваджджабха̄вена парама̄, уккам̣сагата̄ти аттхо. тесанти а̄нантарийакамма̄нам̣. париччхедоти випа̄кавасена парийоса̄нам̣. ват̣т̣асса мӯлам̣, тато там̣саман̇гӣпуггало ват̣т̣асса кха̄н̣ӯти вуччати. тена̄ха – ‘‘та̄йа̄’’тиа̄ди. тан̃че га̄хам̣ на виссаджджети, тасса пунапи таббха̄ва̄вахатта̄ вуттам̣ – ‘‘бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ наттхӣ’’ти, на пана саббасо вут̣т̣ха̄насса абха̄вато. йа̄дисе хи паччайе пат̣ичча айам̣ там̣ дассанам̣ окканто пуна када̄чи таппат̣ипаккхе паччайе пат̣ичча тато сӣсуккхипанамасса на хотӣти на ¶ ваттаббам̣. акусалан̃хи на̄метам̣ абалам̣ дуббалам̣, на кусалам̣ вийа маха̄балам̣. ан̃н̃атха̄ самматтанийа̄мо вийа миччхаттанийа̄мопи аччантико сийа̄, на ча миччхаттанийа̄мо аччантико. тенева папан̃часӯданийам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 2.100) –
‘‘ким̣ панеса екасмим̣йева аттабха̄ве нийато хоти, уда̄ху ан̃н̃асмимпӣти? екасмим̣йева нийато, а̄севанавасена бхавантарепи там̣ дит̣т̣хим̣ рочети ева̄’’ти –
вуттам̣. татойева ча суман̇галавила̄синийампи (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.170-172) вуттам̣ –
‘‘йе ¶ ва̄ пана тесам̣ ладдхим̣ гахетва̄ раттит̣т̣ха̄не дива̄т̣т̣ха̄не нисинна̄ саджджха̄йанти вӣмам̣санти, тесам̣ ‘карото на карӣйати па̄пам̣, наттхи хету, наттхи паччайо, мато уччхиджджатӣ’ти тасмим̣ а̄рамман̣е миччха̄сати сантит̣т̣хати, читтам̣ екаггам̣ хоти, джавана̄ни джаванти. пат̣хамаджаване сатекиччха̄ хонти, татха̄ дутийа̄дӣсу. саттаме буддха̄нампи атекиччха̄ аниваттино арит̣т̣хакан̣т̣акасадиса̄, таттха кочи екам̣ дассанам̣ оккамати, кочи две, кочи тӣн̣ипи, екасмим̣ оккантепи двӣсу тӣсу оккантесупи нийатамиччха̄дит̣т̣хикова хоти. патто саггамагга̄варан̣ан̃чева моккхамагга̄варан̣ан̃ча, абхаббо тассаттабха̄васса анантарам̣ саггампи гантум̣, пагева моккхам̣, ват̣т̣акха̄н̣у на̄меса сатто патхавигопако, йебхуййена еварӯпасса бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ наттхӣ’’ти.
пит̣т̣хичаккава̄л̣ети джха̄йама̄начаккава̄л̣асса парато екасмим̣ ока̄се. йам̣ джха̄йама̄на̄нам̣ аджджха̄йама̄на̄нан̃ча чаккава̄л̣а̄намантарам̣, йаттха локантариканирайасаман̃н̃а̄, та̄дисе екасмим̣ ока̄се. паччатийева̄ти чаккава̄л̣е джха̄йама̄не аджджха̄йама̄непи аттано каммабалена паччатийева.
311. чатуттхе ‘‘ма̄ кхалӣ’’ти вачанам̣ упа̄да̄йа евам̣ладдхана̄моти там̣ кира сакаддама̄йа бхӯмийа̄ телагхат̣ам̣ гахетва̄ гаччхантам̣, ‘‘та̄та, ма̄ кхалӣ’’ти са̄мико а̄ха. со пама̄дена кхалитва̄ патитва̄ са̄микасса бхайена пала̄йитум̣ а̄раддхо. са̄мико упадха̄витва̄ са̄т̣акакан̣н̣е аггахеси. со са̄т̣акам̣ чхад̣д̣етва̄ ачелако хутва̄ пала̄то пан̣н̣ена ва̄ тин̣ена ва̄ пат̣иччха̄детумпи аджа̄нанто джа̄тарӯпенева екам̣ га̄мам̣ ¶ па̄виси. манусса̄ там̣ дисва̄ ‘‘айам̣ саман̣о араха̄ аппиччхо, наттхи имина̄ садисо’’ти пӯвабхатта̄дӣни гахетва̄ упасан̇камитва̄ ‘‘майхам̣ са̄т̣акам̣ аниваттхабха̄вена идам̣ уппанна’’нти тато пат̣т̣ха̄йа са̄т̣акам̣ лабхитва̄пи на нива̄сеси, тадева ча паббаджджам̣ аггахеси. тасса сантике ан̃н̃епи ан̃н̃епӣти пан̃часата̄ манусса̄ паббаджим̣су. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘ма̄ кхалӣти вачанам̣ упа̄да̄йа евам̣ладдхана̄мо титтхакаро’’ти.
сама̄гатат̣т̣ха̄нети двиннам̣ надӣнам̣ удакаппава̄хасса саннипа̄тат̣т̣ха̄не. двиннам̣ удака̄нанти двиннам̣ удакаппава̄ха̄нам̣. йатха̄вуттат̣т̣ха̄не маччхаггахан̣аттхам̣ кхипитаббато кхиппам̣, куминам̣, тадева идха кхиппанти вуттам̣. тена̄ха – ‘‘кумина’’нти. уччхӯхӣти удакауччхӯхи. туччхапурисо арийадхамма̄бха̄вато. джха̄наматтампи ¶ хи тасса наттхева, куто арийамагго. мануссакхиппам̣ ман̃н̃ети манусса̄ патитва̄ бйасанаппаттиаттхам̣ от̣т̣итам̣ куминам̣ вийа. тена̄ха – ‘‘маха̄джанасса̄’’тиа̄ди.
312. пан̃чама̄дӣсу ба̄хиракаса̄сананти ависесена вуттам̣ – тасса саббассапи аниййа̄никатта̄ саттхупат̣ин̃н̃ассапи асаббан̃н̃убха̄вато. тена̄ха – ‘‘таттха хӣ’’тиа̄ди. ган̣оти са̄вакаган̣о. татха̄бха̄ва̄йа̄ти а̄чарийена вутта̄ка̄рата̄йа саман̇гибха̄ваттхам̣. джан̇гхасатанти бахӯ анеке сатте. самакамева акусалам̣ па̄пун̣а̄тӣти тесам̣ саббесам̣ екаджджхам̣ сама̄дапанепи тесам̣ акусалена самакамева акусалам̣ па̄пун̣а̄ти екаджджхам̣ бахӯнам̣ сама̄дапанепи татха̄ уссаханасса балавабха̄вато. висум̣ висум̣ сама̄дапане ваттаббамева наттхи. йатха̄ хи дхаммачарийа̄йам̣ самакамева̄ти ваттабба̄ калйа̄н̣амиттата̄, евам̣ адхаммачарийа̄йам̣ акалйа̄н̣амиттата̄ти.
313. сут̣т̣ху аккха̄тети екантато ниййа̄никабха̄вена аккха̄те. саттха̄ ча саббан̃н̃ӯ хотӣти асаббан̃н̃уно ниййа̄никабха̄вена катхетум̣ асаккун̣еййатта̄. дхаммо ча сва̄ккха̄то самма̄самбуддхаппаведитатта̄. ган̣о ча суппат̣ипанно саттха̄ра̄ сувинӣтатта̄. сама̄дапако хӣтиа̄ди суппат̣ипаттийа̄ нидассанам̣ дат̣т̣хаббам̣.
314. пама̄н̣ам̣ джа̄нитаббанти ‘‘айам̣ еттакена йа̄пети, имасса еттакам̣ да̄тум̣ йутта’’нти евам̣ пама̄н̣ам̣ джа̄нитаббам̣. атиреке…пе… нибба̄насампатти ва̄ наттхи дураккха̄татта̄ дхаммасса. тасса̄ти пат̣игга̄хакасса. аппиччхапат̣ипада̄ на̄ма наттхи дураккха̄те дхаммавинайети адхиппа̄йо.
315. да̄йакасса ¶ васо на̄ма ул̣а̄рул̣а̄рата̄бхедо аджджха̄сайо. деййадхаммасса пана тхокабахута̄ва деййадхаммасса васо на̄ма. аттано тха̄моти йа̄панаппама̄н̣ам̣. йади хӣтиа̄ди ‘‘катха’’нтиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттасса аттхасса виваран̣ам̣. ануппаннасса̄ти ануппанно асса пуггаласса. чаккхубхӯто хотӣти маха̄джанасса чаккху вийа хоти. са̄санам̣ чират̣т̣хититам̣ каротӣти ануппаннала̄бхуппа̄данена маха̄джанасса паса̄дуппа̄данена ча чират̣т̣хитикам̣ кароти.
кут̣умбарийавиха̄рети кут̣умбарийага̄масаннисситавиха̄ре. бхун̃джанаттха̄йа̄ти тасмим̣йева гехе нисӣдитва̄ бхун̃джанаттха̄йа. гахетва̄ гаманаттха̄йа̄ти гехато бахи гахетва̄ гаманаттха̄йа. дхурабхатта̄нӣти ниччабхатта̄ни. чӯл̣упат̣т̣ха̄канти веййа̄ваччакарам̣. вӣмам̣ситва̄ти йатха̄ уддисса катам̣ на хоти, евам̣ вӣмам̣ситва̄ ¶ . маха̄джано аппиччхо бхавитум̣ ман̃н̃атӣти маха̄джано сайам̣ аппиччхо бхавитум̣ ман̃н̃ати дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджанена. маха̄джанасса̄ти бахуджанасса. аваттхаритва̄ти виттха̄рикам̣ катва̄.
316. пан̃ча̄тапатаппанам̣ чатӯсу пассесу аггисанта̄пасса упари сӯрийасанта̄пасса ча таппанам̣, тан̃ча кхо гимхака̄ле. чхиннаппапа̄тапаббатасикхарато патанам̣ маруппапа̄тапатанам̣. пуббан̣ха̄дӣсу а̄дичча̄бхимукха̄ват̣т̣анам̣ а̄дичча̄нупариваттанам̣.
317. айампӣти сва̄ккха̄те дхаммавинайе кусӣтопи. са̄ман̃н̃анти тапачаран̣ам̣. дуппара̄мат̣т̣ханти миччха̄чаритам̣ сам̣килит̣т̣хам̣. нирайа̄йупакад̣д̣хатӣти нирайадуккха̄йа нам̣ кад̣д̣хати.
318. вуттаппака̄рети пан̃ча̄тапатаппана̄дике вуттаппака̄ре.
319. еванти вуттаппака̄ра̄йа читтаппаса̄давхайасуппат̣ипаттийа̄. тена саман̣адхаммакаран̣асукхан̃ча сан̇ган̣ха̄ти.
320. наваканипа̄тети имасмим̣йева ан̇гуттараника̄йе ваккхама̄нам̣ наваканипа̄там̣ сандха̄йа̄ха. нава пуггала̄ти саттаккхаттупарамаколам̣кола̄дайо нава пуггала̄. саббаттха̄ти имасмим̣ сутте вутта̄васит̣т̣хесу саббесу суттесу.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
16. екадхаммапа̄л̣и
(16) 4. екадхаммапа̄л̣и-чатуттхаваггаван̣н̣ана̄
322. чатуттхасса ¶ ¶ пат̣хаме сан̃н̃а̄н̣абхӯта̄ти упалаккхан̣абхӯта̄. пан̃чадасайоджана̄ват̣т̣аккхандха̄ти пан̃чадасайоджанаккхандхапариккхепа̄. йатха̄ ча̄ти ча-саддена кадамбаруккха̄дӣнам̣ каппат̣т̣ха̄йибха̄вам̣ вийа йоджанасатуббедха̄дибха̄вам̣ самуччиноти, на пана джамбуйа̄ джамбудӣпасса вийа техи апарагойа̄на̄дӣнам̣ сан̃н̃а̄н̣абха̄вам̣. ра̄ман̣еййаканти раман̣ӣйабха̄вам̣. сесападесӯти ванара̄ман̣еййака̄дипадесу. уггатам̣ кӯлам̣ усситабха̄во етасса̄ти уккӯлам̣, вигатам̣ апагатам̣ кӯлам̣ етасса̄ти викӯланти а̄ха – ‘‘уннатат̣т̣ха̄нам̣ ниннат̣т̣ха̄на’’нти ча. нандийа̄ват̣т̣амаччхапит̣т̣хенева̄ти куджджакакулисакамаччхасан̇гха̄тапит̣т̣хенева.
323. дутийа̄дӣсу чатта̄ро апа̄йа̄ ан̃н̃атра мануссехӣти адхиппета̄, на дева̄ ан̃н̃атра мануссехӣти хӣна̄йа джа̄тийа̄ адхиппетатта̄. упа̄да̄йупа̄да̄йа̄пи маджджхимадесо лаббхати, йаттха гати бхиккхӯнам̣ бхиккхунӣнам̣ упа̄сака̄нам̣ упа̄сика̄нам̣ ан̃н̃есампи каммава̄дикирийава̄дивин̃н̃уджа̄тика̄нам̣, йо патирӯпадесоти вуччати. тена̄ха – ‘‘сакалопи хӣ’’тиа̄ди.
324. ел̣а̄ти досо. тена̄ха – ‘‘ниддосамукха̄ти аттхо’’ти.
326. татха̄гатасса гун̣е джа̄нитва̄ чаккхуна̄пи дассанам̣ дассанамева, аджа̄нитва̄ пана дассанам̣ тираччха̄нагата̄нампи хотийева̄ти а̄ха – ‘‘йе татха̄гатасса гун̣е джа̄нитва̄’’тиа̄ди.
327. пака̄сетва̄ катхитанти сачча̄ни пака̄сетва̄ катхитам̣.
328. сута̄нам̣ дхамма̄нам̣ асаммосо дха̄ран̣анти а̄ха – ‘‘дха̄рентӣти на паммуссантӣ’’ти.
329. аттха̄наттхам̣ упапариккхантӣти ‘‘айам̣ имисса̄ па̄л̣ийа̄ аттхо, айам̣ на аттхо’’ти ¶ аттха̄наттхам̣ упапариккханти. анаттхапариха̄рена хи аттхаггахан̣ам̣ йатха̄ адхаммапариваджджанена дхаммаппат̣ипатти.
330. ануломапат̣ипаданти нибба̄насса ануломикам̣ пат̣ипадам̣.
331. сам̣вегаджанакесу ¶ ка̄ран̣есӯти сам̣вегаджанакесу джа̄тиа̄дӣсу ка̄ран̣есу. сам̣веджанӣйесу т̣ха̄несу сахоттаппан̃а̄н̣ам̣ сам̣вего.
332. упа̄йена̄ти йена упа̄йена ват̣т̣ӯпаччхедо, тена упа̄йена. падха̄навӣрийам̣ каронтӣти саммаппадха̄насан̇кха̄там̣ вӣрийам̣ каронти уппа̄денти.
333. вавассаджӣйанти виссаджджӣйанти еттха сан̇кха̄ра̄ти вавассагго, асан̇кхата̄ дха̄тӯти а̄ха – ‘‘вавассагго вуччати нибба̄на’’нти.
334. уттаманна̄нанти уттама̄нам̣ пан̃чаннам̣ бходжана̄нам̣. уттамараса̄нанти уттама̄нам̣ раса̄нам̣. ун̃чха̄ча̄рена̄ти ун̃чха̄чарийа̄йа кассачи апариггахабхӯтасса кин̃чи айа̄читва̄ гахан̣ам̣ ун̃чха̄ча̄ро. еттха ча̄тиа̄дина̄ анна̄дӣнам̣ аггабха̄во на̄ма мана̄папарамо иччхитаккхан̣ала̄бхо, на тесам̣ ла̄бхита̄маттанти дассети. пат̣илабхантӣти денти пан̣ӣтабха̄вена. бхаттасса екапа̄тӣти екапа̄типӯрам̣ бхаттам̣. идам̣ ким̣ на̄ма̄ти ‘‘идам̣ аннаггарасаггам̣ на̄ма хоти, на хотӣ’’ти пуччхати. ун̃чхена капа̄ла̄бхатена̄ти миссакабхаттена. йа̄пентети йа̄панасӣсена йа̄панахетум̣ бхаттам̣ вадати. упа̄да̄йа аггарасам̣ на̄ма̄ти там̣ там̣ упа̄да̄йупа̄да̄йа аннаггарасаггам̣ дат̣т̣хаббанти дассети. чаккаваттиа̄ха̄рато хи ча̄тумаха̄ра̄джика̄нам̣ а̄ха̄ро агготи евам̣ йа̄ва параниммитавасаваттидева̄ нетаббам̣.
335. аттхарасо на̄ма чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни ‘‘арийамагга̄нам̣ пхалабхӯто расо’’ти катва̄. дхаммарасо на̄ма чатта̄ро магга̄ ‘‘са̄ман̃н̃апхаласса хетубхӯто расо’’ти катва̄ вимуттирасо на̄ма аматам̣ нибба̄нам̣ ‘‘саббасан̇кха̄расаматхо’’ти катва̄.
чатуттхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
джамбудӣпапеййа̄ло нит̣т̣хито.
17. паса̄дакарадхаммаваггаван̣н̣ана̄
366. аддхамиданти ¶ сандхивасена па̄л̣ийам̣ рассам̣ катва̄ вуттам̣, ма-ка̄ро падасандхикароти а̄ха – ‘‘аддха̄ ида’’нти. екам̣со еса̄ти екам̣со хету ¶ еса ла̄бха̄нам̣. па̄пакам̣ на̄ма̄ти аппакампи па̄пам̣ на̄ма бйаттам̣ екам̣сена на кароти. татхасса̄ти татха̄ самма̄пат̣ипаджджама̄насса асса. а̄ран̃н̃икаттам̣…пе… течӣварикаттанти имесам̣ дхутадхамма̄нам̣ гахан̣енева итаресампи там̣сабха̄га̄нам̣ гахитабха̄во дат̣т̣хаббо. тха̄вараппаттабха̄воти са̄сане тхирабха̄ваппатти тхерабха̄во. а̄каппасса сампаттӣти ‘‘ан̃н̃о ме а̄каппо каран̣ӣйо’’ти евам̣ вуттасса а̄каппасса сампатти. колапуттӣти колапуттийанти а̄ха – ‘‘кулапуттабха̄во’’ти. сампаннарӯпата̄ти упадхисампада̄. вачанакирийа̄йа̄ти вачанаппайогасса мадхурабха̄во ман̃джуссарата̄. тенасса ла̄бхо уппаджджатӣти идам̣ на ла̄бхуппа̄данӯпа̄йадассанапарам̣, атха кхо евам̣ самма̄пат̣ипаджджама̄насса аниччхантассева ла̄бхо уппаджджатӣти ла̄бхасса абйабхича̄рахетудассанапарам̣ дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ха –
‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху ла̄бхӣ ассам̣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нанти, сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣ’’ти (ма. ни. 1.65).
паса̄дакарадхаммаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
18. апарааччхара̄сан̇гха̄таваггаван̣н̣ана̄
382. идампи ¶ суттанти еттха пи-саддо хет̣т̣ха̄ вуттачӯл̣аччхара̄сан̇гха̄тасуттам̣ сампин̣д̣ети. чӯл̣аччхара̄сан̇гха̄тасутте аппанам̣ аппатта̄йа метта̄йа та̄вамаханто випа̄ко дассито, киман̇гам̣ пана имисса̄ аппана̄ппатта̄йа метта̄йа̄ти дассетум̣ – ‘‘аппана̄ппатта̄йа хӣ’’тиа̄дима̄ха. випа̄какатха̄йева наттхӣти випа̄ке катха̄йева наттхи, айамева ва̄ па̄т̣хо. ган̣ана̄нупуббата̄ти ган̣ана̄нупуббата̄йа. пат̣хамам̣ уппаннантипи пат̣хамам̣, пат̣хамам̣ сама̄паджджатӣти идам̣ пана на еканталаккхан̣ам̣. чин̣н̣авасӣбха̄во хи ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа маттхакам̣ па̄пентопи сама̄паджджитум̣ саккоти, маттхакато пат̣т̣ха̄йа а̄дим̣ па̄пентопи, антарантара̄ оккантопи сама̄паджджитум̣ саккоти ева. пуббуппаттийат̣т̣хена пана пат̣хамам̣ на̄ма хоти. вибхан̇гети джха̄навибхан̇ге. випассанам̣ кайирама̄нам̣ лаккхан̣ӯпаниджджха̄накиччам̣ маггена сиджджхати таггатасаммохавиддхам̣санато ¶ . апича випассана̄йа лаккхан̣ӯпаниджджха̄нам̣ маггена уппаннена сиджджхати итаратха̄ париваттанато, тасма̄ магго лаккхан̣ӯпаниджджха̄нам̣, на аничча̄дилаккхан̣а̄нам̣ а̄рамман̣акаран̣ато. йатха̄ пхалам̣ нибба̄насса асан̇кхаталаккхан̣ам̣ а̄рамман̣акаран̣авасена упаниджджха̄йати, евам̣ маггопи. евамписса лаккхан̣ӯпаниджджха̄натам̣ ведитаббам̣. ваттаббамева наттхи ариттаджджха̄ната̄йа. сесам̣ висесам̣, ариттаджджха̄на̄ ева̄ти аттхо.
386-387. хитапхаран̣анти саттесу хита̄нурӯпам̣ джха̄насса пхаритва̄ паваттанам̣. четопат̣ипаккхато вимуччати ета̄йа̄ти четовимутти, аппана̄ппатта̄ метта̄. тена̄ха – ‘‘идха̄’’тиа̄ди. есева найоти имина̄ карун̣а̄дӣнампи аппана̄ппаттатам̣ атидисати. ват̣т̣ам̣ хонти каммават̣т̣абха̄вато. ват̣т̣апа̄да̄ хонтӣти випа̄кават̣т̣асса ка̄ран̣ам̣ хонти.
390. аджджхаттапарикаммавасена̄ти аттано кеса̄дӣсу парикаммакаран̣авасена. ат̣т̣ха̄расавидхети ат̣т̣ха̄расаппабхеде. ка̄йети рӯпака̄йе. рӯпака̄йо хи идха ан̇гапаччан̇га̄нам̣ кеса̄дӣнан̃ча дхамма̄нам̣ самӯхат̣т̣хена хаттхика̄йаратхака̄йа̄дайо вийа ка̄йоти адхиппето. самӯхависайата̄йа часса ка̄йасаддасса самуда̄йӯпа̄даната̄йа ча асубха̄ка̄расса ‘‘ка̄йе’’ти екавачанам̣. татха̄ а̄рамман̣а̄дивибха̄гена анекабхедабхиннампи читтам̣ читтабха̄васа̄ман̃н̃ена екаджджхам̣ гахетва̄ ‘‘читте’’ти екавачанам̣ катам̣. ка̄йа̄нупассӣти имасса аттхам̣ дассетум̣ – ‘‘тамева ка̄йам̣ пан̃н̃а̄йа анупассанто’’ти а̄ха. тамева ка̄йанти ча ¶ авадха̄ран̣ена ведана̄дианупассанам̣ ниваттети. тена ча пуна ка̄йаггахан̣асса пайоджанам̣ сӯчитанти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘ка̄йе’’ти хи ватва̄пи пуна ‘‘ка̄йа̄нупассӣ’’ти дутийам̣ ка̄йаггахан̣ам̣ асаммиссато ваваттха̄нагханавиниббхога̄дидассанаттхам̣ катам̣. тена ведана̄дайопи еттха сита̄, еттха пат̣ибаддха̄ти ка̄йаведана̄дианупассанаппасан̇гепи а̄панне на ка̄йе ведана̄нупассӣ читта̄нупассӣ дхамма̄нупассӣ ва̄. атха кхо ка̄йа̄нупассӣйева̄ти ка̄йасан̇кха̄таваттхусмим̣ ка̄йа̄нупассана̄ка̄рассева дассанена асаммиссато ваваттха̄нам̣ дасситам̣ хоти. татха̄ на ка̄йе ан̇гапаччан̇гавинимуттаекадхамма̄нупассӣ, на̄пи кесалома̄дивинимуттаиттхипуриса̄нупассӣ. йопи четтха кесалома̄дико бхӯтупа̄да̄йасамӯхасан̇кха̄то ка̄йо, каттхапи на бхӯтупа̄да̄йавинимуттаекадхамма̄нупассӣ, атха кхо ратхасамбха̄ра̄нупассако вийа ан̇гапаччан̇гасамӯха̄нупассӣ ¶ , на̄гара̄вайава̄нупассако вийа кесалома̄дисамӯха̄нупассӣ, кадаликкхандхапаттават̣т̣ивиниббхуджджако риттамут̣т̣хивинивет̣хако вийа ча бхӯтупа̄да̄йасамӯха̄нупассӣйева̄ти на̄наппака̄рато самӯхавасенева ка̄йасан̇кха̄тасса ваттхуно дассанена гханавиниббхого дассито хоти. на хеттха йатха̄вуттасамӯхавинимутто ка̄йо ва̄ иттхӣ ва̄ пурисо ва̄ ан̃н̃о ва̄ кочи дхаммо диссати, йатха̄вуттадхаммасамӯхаматтейева пана татха̄ татха̄ сатта̄ миччха̄бхинивесам̣ каронти.
ат̣т̣ха̄расавидхена̄ти ат̣т̣ха̄расавидха̄. сатипат̣т̣ха̄набха̄вакасса̄ти сатипат̣т̣ха̄набха̄вам̣ бха̄вентасса. тӣсу бхавесу килесе а̄тапетӣти а̄та̄по, вӣрийассетам̣ на̄мам̣. йадипи хи килеса̄нам̣ паха̄нам̣ а̄та̄пананти, там̣ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнампи аттхева. а̄тапасаддо вийа пана а̄та̄пасаддопи вӣрийева нирул̣хо. атха ва̄ пат̣ипаккхаппаха̄не сампайуттадхамма̄нам̣ аббхуссаханавасена паваттама̄насса вӣрийасса са̄тисайам̣ тада̄та̄пананти вӣрийамева татха̄ вуччати, на ан̃н̃адхамма̄, тасма̄ а̄та̄поти вӣрийасса на̄мам̣, со асса аттхӣти а̄та̄пӣ. айан̃ча ӣка̄ро пасам̣са̄йа атисайасса ва̄ дӣпакоти а̄та̄пиггахан̣ена саммаппадха̄насаман̇гитам̣ дассети. тенева̄ха – ‘‘а̄та̄пӣти…пе… вӣрийена вӣрийава̄’’ти. сампаджа̄ноти сампаджан̃н̃асан̇кха̄тена н̃а̄н̣ена саманна̄гато. тена̄ха – ‘‘ат̣т̣ха̄расавидхена…пе… самма̄ паджа̄нанто’’ти. айам̣ панеттха вачанаттхо – самма̄ самантато са̄ман̃ча паджа̄нанто сампаджа̄но, асаммиссато ваваттха̄не ан̃н̃адхамма̄нупассита̄бха̄вена самма̄ авипарӣтам̣ сабба̄ка̄раппаджа̄нена самантато упарӯпаривисеса̄вахабха̄вена паваттийа̄ самма̄ паджа̄нантоти аттхо.
ка̄йо ча идха луджджанаппалуджджанат̣т̣хена локоти адхиппетоти а̄ха – ‘‘тасмим̣йева ка̄йасан̇кха̄те локе’’ти. пан̃чака̄магун̣икатан̣ханти рӯпа̄дӣсу пан̃часу ка̄магун̣есу паваттама̄нам̣ тан̣хам̣ ¶ . йасма̄ панеттха абхиджджха̄гахан̣ена ка̄маччхандо, доманассаггахан̣ена бйа̄па̄до сан̇гахам̣ гаччхати, тасма̄ нӣваран̣апарийа̄паннабалавадхаммадвайадассанена нӣваран̣аппаха̄нам̣ вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣. висесена четтха абхиджджха̄винайена ка̄йасампаттимӯлакасса ануродхасса, доманассавинайена ка̄йавипаттимӯлакасса виродхасса, абхиджджха̄винайена ча ка̄йе абхиратийа̄, доманассавинайена ка̄йабха̄вана̄йа анабхиратийа̄, абхиджджха̄винайена ка̄йе абхӯта̄нам̣ ¶ субхасукхабха̄ва̄дӣнам̣ паккхепасса, доманассавинайена ка̄йе бхӯта̄нам̣ асубха̄сукхабха̄ва̄дӣнам̣ апанайанасса ча паха̄нам̣ вуттам̣. тена йога̄вачарасса йога̄нубха̄во йогасаматтхата̄ ча дӣпита̄ хоти. йога̄нубха̄во хи еса, йадидам̣ ануродхавиродхавиппамутто аратиратисахо абхӯтапаккхепабхӯта̄панайанавирахито ча хоти. ануродхавиродхавиппамутто чеса аратиратисахо абхӯтам̣ апаккхипанто бхӯтан̃ча анапаненто йогасаматтхо хотӣти. суддхарӯпасаммасанамева катхитанти кевалам̣ ка̄йа̄нупассана̄бха̄вато вуттам̣.
сукха̄дибхеда̄су ведана̄сӯти сукхадуккхаадуккхамасукхаса̄мисанира̄мисабхеда̄су ведана̄су. таттха сукхайатӣти сукха̄, сампайуттадхамме ка̄йан̃ча ладдхасса̄де каротӣти аттхо. сут̣т̣ху ва̄ кха̄дати, кханати ва̄ ка̄йикам̣ четасикан̃ча а̄ба̄дханти сукха̄, сукарам̣ ока̄сада̄нам̣ етисса̄ти ва̄ сукха̄. дуккхайатӣти дуккха̄, сампайуттадхамме ка̄йан̃ча пӣл̣ети виба̄дхатӣти аттхо. дут̣т̣ху ва̄ кха̄дати, кханати ва̄ ка̄йикам̣ четасикан̃ча са̄танти дуккха̄, дуккарам̣ ока̄сада̄нам̣ етисса̄ти ва̄ дуккха̄. дуккхасукхаппат̣иккхепена адуккхамасукха̄ти упеккха̄ вутта̄. ведийати а̄рамман̣арасам̣ анубхаватӣти ведана̄. ведийама̄ноти анубхавама̄но. сукхам̣ веданам̣ ведийа̄мӣти паджа̄на̄тӣти ка̄йикам̣ ва̄ четасикам̣ ва̄ сукхам̣ веданам̣ ведийама̄но ‘‘ахам̣ сукхам̣ веданам̣ ведийа̄мӣ’’ти паджа̄на̄тӣти аттхо. таттха ка̄мам̣ утта̄насеййака̄пи да̄рака̄ тхан̃н̃апивана̄дика̄ле сукхам̣ веданам̣ ведийама̄на̄ ‘‘сукхам̣ веданам̣ ведийа̄ма̄’’ти паджа̄нанти, на панетам̣ еварӯпам̣ паджа̄нанам̣ сандха̄йа вуттам̣. еварӯпан̃хи джа̄нанам̣ саттупаладдхим̣ на джахати, аттасан̃н̃ам̣ на уггха̄т̣ети, каммат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ва̄ на хоти. имасса пана бхиккхуно джа̄нанам̣ саттупаладдхим̣ джахати, аттасан̃н̃ам̣ уггха̄т̣ети, каммат̣т̣ха̄нан̃чева сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ ча хоти. идан̃хи ‘‘ко ведийати, тасса ведана̄, ким̣ ка̄ран̣а̄ ведана̄’’ти евам̣ сампаджа̄нантасса ведийанам̣ сандха̄йа вуттам̣.
таттха ко ведийатӣти? на кочи сатто ва̄ пуггало ва̄ ведийати. касса ведана̄ти? на кассачи саттасса ва̄ пуггаласса ва̄ ведана̄. ким̣ ка̄ран̣а̄ ведана̄ти? ваттхуа̄рамман̣а̄ ча панасса ведана̄ти. тасма̄ еса евам̣ паджа̄на̄ти ‘‘там̣ там̣ сукха̄дӣнам̣ ваттхубхӯтам̣ рӯпа̄дим̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ¶ ведийати, там̣ пана ведана̄паваттим̣ упа̄да̄йа ‘ахам̣ ведийа̄мӣ’ти ¶ воха̄раматтам̣ хотӣ’’ти. евам̣ ‘‘сукха̄дӣнам̣ ваттхубхӯтам̣ рӯпа̄дим̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ ведана̄ва ведийатӣ’’ти саллаккхенто еса ‘‘сукхам̣ веданам̣ ведийа̄мӣ’’ти паджа̄на̄тӣти ведитаббо.
атха ва̄ сукхам̣ веданам̣ ведийа̄мӣти паджа̄на̄тӣти сукхаведана̄ккхан̣е дуккха̄йа ведана̄йа абха̄вато сукхам̣ веданам̣ ведийама̄но ‘‘сукхам̣ веданам̣йева ведийа̄мӣ’’ти паджа̄на̄ти. тена йа̄ пуббе бхӯтапубба̄ дуккха̄ ведана̄, тасса̄ ида̄ни абха̄вато имисса̄ ча сукха̄йа ведана̄йа ито парам̣ пат̣хамам̣ абха̄вато ‘‘ведана̄ на̄ма аничча̄ аддхува̄ випарин̣а̄мадхамма̄’’ти итиха таттха сампаджа̄но хоти. дуккхам̣ веданам̣ ведийа̄мӣти паджа̄на̄тӣтиа̄дӣсупи есева найо.
са̄мисам̣ ва̄ сукхантиа̄дӣсу йасма̄ килесехи а̄маситаббато а̄миса̄ на̄ма пан̃ча ка̄магун̣а̄. а̄рамман̣акаран̣авасена саха а̄мисехӣти са̄миса̄, тасма̄ са̄миса̄ сукха̄ на̄ма пан̃чака̄магун̣а̄мисаниссита̄ чхасу два̄ресу уппанна̄ чхагехассита̄ соманассаведана̄. са̄миса̄ дуккха̄ на̄ма чхагехассита̄ доманассаведана̄. са̄ ча чхасу два̄ресу ‘‘ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ на̄нубхависса̄ми на̄нубхава̄мӣ’’ти витаккайато уппанна̄ ка̄магун̣аниссита̄ доманассаведана̄ ведитабба̄. нира̄миса̄ сукха̄ на̄ма чханеккхаммассита̄ соманассаведана̄. са̄ ча чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате аничча̄дивасена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ уссукка̄петум̣ сакконтасса ‘‘уссаккита̄ ме випассана̄’’ти соманассаджа̄тасса уппанна̄ соманассаведана̄ дат̣т̣хабба̄.
нира̄миса̄ дуккха̄ на̄ма чханеккхаммассита̄ доманассаведана̄. са̄ пана чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате ануттаравимоккхасан̇кха̄таарийапхаладхаммесу пихам̣ пат̣т̣хапетва̄ тададхигама̄йа аничча̄дивасена випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ уссукка̄петум̣ асакконтасса ‘‘имампи паккхам̣ имампи ма̄сам̣ имампи сам̣ваччхарам̣ випассанам̣ уссукка̄петва̄ арийабхӯмим̣ па̄пун̣итум̣ на̄саккхи’’нти анусочато уппанна̄ доманассаведана̄.
са̄миса̄ адуккхамасукха̄ на̄ма чхагехассита̄ упеккха̄ведана̄. са̄ ча чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄рамман̣е а̄па̄тхагате гул̣апин̣д̣аке нилӣнамаккхика̄ вийа рӯпа̄дӣни ануваттама̄на̄ таттхева лагга̄ лаггита̄ хутва̄ уппанна̄ ка̄магун̣аниссита̄ ¶ упеккха̄ведана̄. нира̄миса̄ адуккхамасукха̄ на̄ма чханеккхаммассита̄ упеккха̄ведана̄. са̄ пана чхасу два̄ресу ит̣т̣ха̄диа̄рамман̣е а̄па̄тхагате ит̣т̣хе араджджантасса, анит̣т̣хе адуссантасса, асамапеккханена амуйхантасса уппанна̄ випассана̄н̃а̄н̣асампайутта̄ ¶ упеккха̄ведана̄. евам̣ вуттанти маха̄сатипат̣т̣ха̄насутте вуттам̣. са̄ва ведана̄ ведитабба̄ти луджджанаппалуджджанат̣т̣хена са̄ ведана̄ ‘‘локо’’ти ведитабба̄.
евам̣ виттха̄ритети ‘‘сара̄гам̣ ва̄ читтам̣ сара̄гам̣ читтанти паджа̄на̄ти, вӣтара̄гам̣ ва̄ читтам̣…пе… садосам̣ ва̄ читтам̣, вӣтадосам̣ ва̄ читтам̣, самохам̣ ва̄ читтам̣, вӣтамохам̣ ва̄ читтам̣, сам̣кхиттам̣ ва̄ читтам̣, виккхиттам̣ ва̄ читтам̣, махаггатам̣ ва̄ читтам̣, амахаггатам̣ ва̄ читтам̣, сауттарам̣ ва̄ читтам̣, ануттарам̣ ва̄ читтам̣, сама̄хитам̣ ва̄ читтам̣, асама̄хитам̣ ва̄ читтам̣, вимуттам̣ ва̄ читтам̣, авимуттам̣ ва̄ читтанти паджа̄на̄тӣ’’ти евам̣ сатипат̣т̣ха̄насутте (дӣ. ни. 2.381; ма. ни. 1.114) виттха̄ретва̄ дассите сол̣асавидхе читте.
таттха сара̄ганти ат̣т̣хавидхам̣ лобхасахагатам̣. вӣтара̄ганти локийакусала̄бйа̄катам̣. идам̣ пана йасма̄ саммасанам̣ на дхаммасамодха̄нам̣, тасма̄ идха екападепи локуттарам̣ на лаббхати. сеса̄ни чатта̄ри акусалачитта̄ни нева пуримападам̣, на паччхимападам̣ бхаджанти. садосанти дувидхам̣ доманассасахагатам̣. вӣтадосанти локийакусала̄бйа̄катам̣. сеса̄ни даса акусалачитта̄ни нева пуримападам̣, на паччхимападам̣ бхаджанти. самоханти вичикиччха̄сахагатан̃чева уддхаччасахагатан̃ча̄ти дувидхам̣. йасма̄ пана мохо сабба̄кусалесу уппаджджати, тасма̄ сеса̄нипи идха ваттантийева. имасмин̃н̃ева хи дуке два̄даса̄кусалачитта̄ни парийа̄динна̄нӣти. вӣтамоханти локийакусала̄бйа̄катам̣.
сам̣кхиттанти тхинамиддха̄нупатитам̣. етан̃хи сан̇кучитачиттам̣ на̄ма а̄рамман̣е сан̇кочавасена паваттанато. виккхиттанти уддхаччасахагатам̣. етан̃хи пасат̣ачиттам̣ на̄ма а̄рамман̣е сависесам̣ виккхепавасена висат̣абха̄вена паваттанато. махаггатанти рӯпа̄вачарам̣ арӯпа̄вачаран̃ча. амахаггатанти ка̄ма̄вачарам̣. сауттаранти ка̄ма̄вачарам̣. ануттаранти рӯпа̄вачарам̣ арӯпа̄вачаран̃ча. татра̄пи сауттарам̣ рӯпа̄вачарам̣, ануттарам̣ арӯпа̄вачарамева. сама̄хитанти йасса аппана̄сама̄дхи ва̄ упача̄расама̄дхи ва̄ аттхи. асама̄хитанти убхайасама̄дхивирахитам̣. вимуттанти ¶ тадан̇гавиккхамбханавимуттӣхи вимуттам̣. авимуттанти убхайавимуттирахитам̣. самуччхедаппат̣иппассаддхиниссаран̣авимуттӣнам̣ пана идха ока̄сова наттхи, ока̄са̄бха̄во ча саммасанача̄расса адхиппетатта̄ ведитаббо.
упа̄да̄насса кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄, упа̄да̄насса паччайабхӯта̄ дхаммапун̃джа̄ дхаммара̄сайоти аттхо. упа̄да̄нехи а̄рамман̣акаран̣а̄дивасена упа̄да̄табба̄ ва̄ кхандха̄ упа̄да̄наккхандха̄. чха аджджхаттикаба̄хира̄йатана̄нӣти ¶ чаккху сотам̣ гха̄нам̣ дживха̄ ка̄йо маноти има̄ни чха аджджхаттика̄йатана̄ни чева, рӯпам̣ саддо гандхо расо пхот̣т̣хаббо дхамма̄ти има̄ни чха ба̄хира̄йатана̄ни ча. еттха пана локуттарадхамма̄ на гахетабба̄ саммасанача̄расса адхиппетатта̄. сатта самбоджджхан̇га̄ти сатисамбоджджхан̇га̄дайо сатта самбоджджхан̇га̄. сатиа̄дайо хи самбодхисса, самбодхийа̄ ва̄ ан̇га̄ти самбоджджхан̇га̄. татха̄ хи самбуджджхати а̄раддхавипассакато пат̣т̣ха̄йа йога̄вачароти самбодхи, йа̄йа ва̄ со сатиа̄дика̄йа саттадхаммаса̄маггийа̄ самбуджджхати, килесанидда̄то ут̣т̣ха̄ти, сачча̄ни ва̄ пат̣ивиджджхати, са̄ дхаммаса̄маггӣ самбодхи, тасса самбодхисса, тасса̄ ва̄ самбодхийа̄ ан̇га̄ти самбоджджхан̇га̄.
чатта̄ри арийасачча̄нӣти ‘‘дуккхам̣ дуккхасамудайо дуккханиродхо дуккханиродхага̄минипат̣ипада̄’’ти (сам̣. ни. 5.1071-1072) евам̣ вутта̄ни чатта̄ри арийасачча̄ни. таттха пурима̄ни две сачча̄ни ват̣т̣ам̣ паваттихетубха̄вато. паччхима̄ни виват̣т̣ам̣ ниват̣т̣атададхигамӯпа̄йабха̄вато. тесу бхиккхуно ват̣т̣е каммат̣т̣ха̄на̄бхинивесо хоти сарӯпато париггахасамбхавато. виват̣т̣е наттхи абхинивесо ависайатта̄ ависайатте ча пайоджана̄бха̄вато. пан̃чадха̄ вуттесӯти сатипат̣т̣ха̄насутте вуттесу. суддхаарӯпасаммасанамева̄ти рӯпена амисситатта̄ кевалам̣ арӯпасаммасанамева. кхандха̄йатанасаччакот̣т̣ха̄са̄нам̣ пан̃чаккхандхасан̇гахато ‘‘рӯпа̄рӯпасаммасана’’нти вуттам̣. пуббабха̄гийа̄нампи сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ сан̇гахитатта̄ ‘‘локийалокуттарамиссака̄нева катхита̄нӣ’’ти а̄ха.
394. аниббатта̄нанти аджа̄та̄нам̣. пайогам̣ параккаманти еттха бхусам̣ його пайого, пайогова параккамо, пайогасан̇кха̄там̣ параккаманти аттхо. читтам̣ уккхипатӣти косаджджапаккхе патитум̣ апада̄навасена уккхипати. падха̄навӣрийанти ¶ саммаппадха̄налаккхан̣аппаттавӣрийам̣. локийа̄ти локийасаммаппадха̄накатха̄. саббапуббабха̄гети саббамагга̄нам̣ пуббабха̄ге. кассапасам̣йуттапарийа̄йена̄ти кассапасам̣йутте а̄гатасуттена ‘‘уппанна̄ ме па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ аппахӣйама̄на̄ анаттха̄йа сам̣ваттеййу’’нти (сам̣. ни. 2.145) а̄гататта̄. са̄ локийа̄ти ведитабба̄.
саматхавипассана̄ва̄ти авадха̄ран̣ена маггам̣ ниваттетва̄ тасса ниваттане ка̄ран̣ам̣ дассенто, ‘‘магго пана̄’’тиа̄дима̄ха. саким̣ уппаджджитва̄ти идам̣ бхӯтакатханаматтам̣. нируддхасса пуна ануппаджджанато ‘‘на кочи гун̣о’’ти а̄сан̇кеййа̄ти а̄ха – ‘‘со хӣ’’тиа̄ди. анантарамева йатха̄ пхалам̣ уппаджджати, татха̄ паваттийевасса паччайада̄нам̣. пуримасмимпӣти ‘‘ануппанна̄ ме кусала̄ дхамма̄ уппаджджама̄на̄ анаттха̄йа сам̣ваттеййу’’нти еттхапи. вуттанти пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄йам̣. там̣ пана татха̄вуттавачанам̣ ¶ на йуттам̣ дутийасмим̣ вийа пуримасмим̣ маггасса аггахан̣е ка̄ран̣а̄бха̄вато. пуримасмим̣ аггахите магге ануппаджджама̄но магго анаттха̄йа сам̣ваттеййа̄ти а̄паджджеййа, на четам̣ йуттам̣ а̄паджджама̄не тасмим̣ падха̄наттхасамбхавато. чатукиччаса̄дханавасена̄ти ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дичатукиччаса̄дханавасена.
вуттанайена̄ти ‘‘асамуда̄ча̄равасена ва̄ ананубхӯта̄рамман̣авасена ва̄’’тиа̄дина̄ вуттанайена. виджджама̄на̄ти дхарама̄насабха̄ва̄. кхан̣аттайапарийа̄паннатта̄ уппа̄да̄дисаман̇гино ваттама̄набха̄вена уппаннам̣ ваттама̄нуппаннам̣. тан̃хи уппа̄дато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва бхан̇га̄ уддхам̣ паннам̣ паттанти ниппарийа̄йато ‘‘уппанна’’нти вуччати. анубхавитва̄ бхавитва̄ ча вигатам̣ бхутва̄вигатам̣. анубхаванабхавана̄ни хи бхаванаса̄ман̃н̃ена бхутва̄-саддена вутта̄ни. са̄ман̃н̃амева хи упасаггена висесӣйати. идха випа̄ка̄нубхаванавасена тада̄рамман̣ам̣ авипаккавипа̄касса саббатха̄ авигататта̄ бхавитва̄вигатаматтавасена камман̃ча ‘‘бхутва̄вигатуппанна’’нти вуттам̣. на ат̣т̣хаса̄линийам̣ вийа раджджана̄дивасена анубхӯта̄пагатам̣ джаванам̣ уппаджджитва̄ нируддхата̄васена бхӯта̄пагатан̃ча сан̇кхатам̣ бхӯта̄пагатуппаннанти. тасма̄ идха ока̄сакатуппаннам̣ випа̄камева вадати, на таттха вийа каммампи. ат̣т̣хаса̄линийан̃хи бхӯта̄вигатуппаннам̣ ока̄сакатуппаннан̃ча ан̃н̃атха̄ дасситам̣. вуттан̃хи таттха (дха. са. ат̣т̣ха. 1 ка̄ма̄вачаракусалападабха̄джанӣйа) –
‘‘а̄рамман̣арасам̣ ¶ анубхавитва̄ нируддхам̣ анубхӯта̄пагатасан̇кха̄там̣ кусала̄кусалам̣, упа̄да̄диттайам̣ ануппатва̄ нируддхам̣ бхӯта̄пагатасан̇кха̄там̣ сесасан̇кхатан̃ча бхӯта̄пагатуппаннам̣ на̄ма. ‘йа̄нисса та̄ни пуббе ката̄ни камма̄нӣ’ти евама̄дина̄ найена вуттам̣ каммам̣ атӣтампи сама̄нам̣ ан̃н̃ам̣ випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄кассока̄сам̣ катва̄ т̣хитатта̄, татха̄катока̄сан̃ча випа̄кам̣ ануппаннампи сама̄нам̣ евам̣ кате ока̄се екантена уппаджджанато ока̄сакатуппаннам̣ на̄ма̄’’ти.
идха пана саммохавиноданийам̣ вуттанайенева бхутва̄вигатуппаннам̣ ока̄сакатуппаннан̃ча дасситам̣. вуттан̃хи, саммохавиноданийам̣ (вибха. ат̣т̣ха. 406) –
‘‘камме пана джахите а̄рамман̣арасам̣ анубхавитва̄ нируддхо випа̄ко бхутва̄вигатам̣ на̄ма. каммам̣ уппаджджитва̄ нируддхам̣ бхутва̄вигатам̣ на̄ма. тадубхайампи бхутва̄вигатуппаннанти сан̇кхйам̣ гаччхати. кусала̄кусалам̣ каммам̣ ан̃н̃акаммасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ¶ ока̄сам̣ кароти. евам̣ кате ока̄се випа̄ко уппаджджама̄но ока̄сакаран̣ато пат̣т̣ха̄йа уппанноти вуччати. идам̣ ока̄сакатуппаннам̣ на̄ма̄’’ти.
таттха ат̣т̣хаса̄линийа̄ айамадхиппа̄йо – ‘‘сатипи саббесампи читтуппа̄да̄нам̣ сам̣ведайитасабха̄ва̄ а̄рамман̣а̄нубхаване савипалла̄се пана санта̄не читта̄бхисан̇кха̄равасена паваттито абйа̄катехи висит̣т̣хо кусала̄кусала̄нам̣ са̄тисайо висайа̄нубхавана̄ка̄ро. йатха̄ викаппагга̄хавасена ра̄га̄дӣхи таббипаккхехи ча акусалам̣ кусалан̃ча ниппарийа̄йато а̄рамман̣арасам̣ анубхавати, на татха̄ випа̄ко каммавегаккхиттатта̄, на̄пи кирийа̄ ахетука̄нам̣ атидуббалата̄йа, сахетука̄нан̃ча кхӣн̣акилесасса чхал̣ан̇гупеккха̄вато уппаджджама̄на̄нам̣ атисантавуттитта̄, тасма̄ раджджана̄дивасена а̄рамман̣араса̄нубхаванам̣ са̄тисайанти акусалам̣ кусалан̃ча уппаджджитва̄ нируддхата̄са̄ман̃н̃ена сесасан̇кхатан̃ча бхӯта̄пагата’’нти вуттам̣. саммохавиноданийа̄ пана випа̄ка̄нубхаванавасена тада̄рамман̣ам̣ авипаккапа̄касса саббатха̄ авигататта̄ бхавитва̄вигатаматтавасена камман̃ча бхутва̄пагатанти ¶ вуттам̣. тенева таттха ока̄сакатуппаннанти випа̄камева̄ха, на каммампи, тасма̄ идха̄пи саммохавиноданийам̣ вуттанайенева бхутва̄пагатуппаннам̣ ока̄сакатуппаннан̃ча вибхаттанти дат̣т̣хаббам̣.
пан̃чаккхандха̄ пана випассана̄йа бхӯми на̄ма̄ти саммасанасса т̣ха̄набха̄вато вуттам̣. тесӯти атӣта̄дибхедесу. анусайитакилеса̄ти аппахӣна̄ маггена паха̄табба̄ адхиппета̄. тена̄ха – ‘‘атӣта̄ ва̄…пе… на ваттабба̄’’ти. хонту та̄ва ‘‘атӣта̄’’ти ва̄ ‘‘паччуппанна̄’’ти ва̄ на ваттабба̄, ‘‘ана̄гата̄’’ти пана касма̄ на ваттабба̄, нану ка̄ран̣ала̄бхе уппаджджана̄раха̄ аппахӣнат̣т̣хена тха̄магата̄ килеса̄ анусайа̄ти вуччантӣти? саччаметам̣, ана̄гатабха̄вопи несам̣ на париччхинно итара̄на̄гатаккхандха̄нам̣ вийа̄ти ‘‘ана̄гата̄ ва̄ти на ваттабба̄’’ти вуттам̣. йади хи несам̣ париччхинно ана̄гатабха̄во сийа̄, тато ‘‘паччуппанна̄, атӣта̄’’ти ча ваттабба̄ сийум̣, паччайасамава̄йе пана уппаджджана̄рахатам̣ упа̄да̄йа ана̄гатавоха̄ро таттха ведитаббо.
идам̣ бхӯмиладдхуппаннам̣ на̄ма̄ти идам̣ йатха̄вуттам̣ килесаджа̄там̣ аппахӣнат̣т̣хена бхӯмиладдхуппаннам̣ на̄ма ка̄ран̣ала̄бхе сати виджджама̄накиччакаран̣ато. та̄су та̄су бхӯмисӯти мануссадева̄диаттабха̄васан̇кха̄тесу упа̄да̄наккхандхесу. а̄рамман̣акаран̣авасена хи бхаванти еттха килеса̄ти бхӯмийо, упа̄да̄наккхандха̄. асамуггха̄тагата̄ти тасмим̣ тасмим̣ санта̄не ануппаттидхамматам̣ ана̄па̄дитата̄йа самуггха̄там̣ самуччхедам̣ на гата̄ти асамуггха̄тагата̄. бхӯмиладдхуппаннам̣ на̄ма̄ти еттха ладдхабхӯмикам̣ ¶ бхӯмиладдханти вуттам̣ аггиа̄хито вийа. ока̄сакатуппаннасаддепи ча ат̣т̣хаса̄линийам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 1 ка̄ма̄вачаракусалападабха̄джанӣйа) а̄гатанайена ока̄со като етена кусала̄кусалакаммена, ока̄со като етасса випа̄касса̄ти ча дувидхаттхепи евамева катасаддасса паранипа̄то ведитаббо. идха пана ока̄сакатуппаннасаддена випа̄кассева гахитатта̄ ‘‘ока̄со като етасса випа̄касса̄’’ти евам̣ виггахо дат̣т̣хаббо.
кхан̣аттайасаман̇гита̄йа самуда̄ча̄раппаттам̣ самуда̄ча̄руппаннам̣. тена̄ха – ‘‘сампати ваттама̄нам̣йева̄’’ти. а̄рамман̣ам̣ адхиггайха дал̣хам̣ гахетва̄ паваттам̣ а̄рамман̣а̄дхиггахитуппаннам̣. виккхамбханаппаха̄навасена аппахӣна̄ авиккхамбхита̄. самуччхедаппаха̄навасена аппахӣна̄ асамуггха̄тита̄. нимиттагга̄хавасена а̄рамман̣асса адхиггахитатта̄ ¶ там̣ а̄рамман̣ам̣ ануссарита̄нуссаритаккхан̣е килесуппаттихетубха̄вена упатит̣т̣ханато адхиггахитамева на̄мам̣ хотӣти а̄ха – ‘‘а̄рамман̣асса адхиггахитатта̄’’ти. еттха ча а̄хат̣акхӣраруккхо вийа нимиттагга̄хавасена адхиггахитам̣ а̄рамман̣ам̣, ана̄хат̣акхӣраруккхо вийа авиккхамбхитата̄йа антогатакилесаа̄рамман̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. нимиттагга̄хика̄ авиккхамбхитакилеса̄ ва̄ пуггала̄ ва̄ а̄хат̣а̄на̄хат̣акхӣраруккхасадиса̄. пуриманайенева̄ти авиккхамбхитуппанне вуттанайенева. виттха̄ретаббанти ‘‘имасмим̣ на̄ма т̣ха̄не нуппаджджиссантӣ’’ти на ваттабба̄. касма̄? асамуггха̄титатта̄. йатха̄ ким̣? йатха̄ саче кхӣраруккхам̣ кут̣ха̄рийа̄ а̄ханеййум̣, имасмим̣ на̄ма т̣ха̄не кхӣрам̣ на никкхамеййа̄ти на ваттаббам̣, евам̣. идам̣ асамуггха̄титуппаннам̣ на̄ма̄ти евам̣ йоджетва̄ виттха̄ретаббам̣.
имесу уппаннесӯти йатха̄вуттесу ат̣т̣хасу уппаннесу. идам̣ на маггаваджджхам̣ аппаха̄таббаваттхутта̄. маггаваджджхам̣ маггена пахеййаваттхутта̄. раттоти ра̄гена саманна̄гато. еса найо дут̣т̣хо мӯл̣хоти еттха̄пи. винибаддхоти ма̄насам̣йоджанена вирӯпам̣ нибандхито. пара̄мат̣т̣хоти дит̣т̣хипара̄ма̄сена дхаммасабха̄вам̣ атиккамма парато а̄мат̣т̣хо. анит̣т̣хан̇гатоти нит̣т̣хам̣ агато, сам̣сайа̄панноти аттхо. тха̄магатоти анусайавасена дал̣хатам̣ упагато. йуганаддха̄ти паха̄таббаппаха̄йакайуге наддха̄ вийа ваттанака̄ екака̄ликатта̄. сам̣килесика̄ти сам̣килесадхаммасахита̄.
па̄л̣ийанти пат̣исамбхида̄па̄л̣ийам̣ (пат̣и. ма. 3.21). тика̄ликесупи килесесу ва̄йа̄ма̄бха̄вадассанаттхам̣ аджа̄тапхалатарун̣аруккхо па̄л̣ийам̣ нидассито, ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана джа̄то сатто асамуда̄хат̣акилесо на̄ма наттхӣти ‘‘джа̄тапхаларуккхена дӣпетабба’’нти ватва̄ таматтхам̣ виваритум̣ ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. атха ва̄ маггена пахӣнакилеса̄намева атӣта̄дибхедена тидха̄ ¶ наваттаббатам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣ аджа̄тапхаларуккхо упама̄васена па̄л̣ийам̣ а̄бхато, атӣта̄дӣнам̣ аппахӣната̄дассанаттхампи ‘‘джа̄тапхаларуккхена дӣпетабба’’нти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. таттха йатха̄ аччхинне руккхе ниббаттана̄раха̄ни пхала̄ни чхинне ануппаджджама̄на̄ни када̄чи сасабха̄ва̄ни ахесум̣, хонти, бхависсанти ва̄ти атӣта̄дибха̄вена на ваттабба̄ни, евам̣ маггена пахӣнакилеса̄ ча дат̣т̣хабба̄ магге ануппанне уппаттираха̄нам̣ уппанне саббена саббам̣ абха̄вато ¶ . йатха̄ ча чхеде асати пхала̄ни уппаджджиссантӣти чхеданасса са̄ттхаката̄, евам̣ маггабха̄вана̄йа ча са̄ттхаката̄ йоджетабба̄. на̄пи на паджахатӣти уппаджджана̄раха̄нам̣ паджаханато вуттам̣. уппаджджитва̄ти лаккхан̣е тва̄-саддо. маггасса уппаджджанакирийа̄йа хи самудайаппаха̄нанибба̄насачхикаран̣акирийа̄ вийа кхандха̄нам̣ париджа̄нанакирийа̄ лаккхӣйати.
тепи паджахатийева̄ти йе техи килесехи джанетабба̄ упа̄диннаккхандха̄, тепи паджахатийева таннимиттасса абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣асса ниродханато. тена̄ха – ‘‘вуттампи чета’’нтиа̄ди. абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣асса ниродхена̄ти каммавин̃н̃а̄н̣асса ануппаттидхаммата̄па̄данена. еттха̄ти етасмим̣ сота̄паттимагган̃а̄н̣е хетубхӯте. етети на̄марӯпасан̃н̃ита̄ сан̇кха̄ра̄. саббабхавехи вут̣т̣ха̄тийева̄типи вадантӣти арахаттамагго саббабхавехи вут̣т̣ха̄тийева̄ти ваданти тадуппаттито уддхам̣ бхавӯпапаттийа̄ килесассапи абха̄вато.
екачиттаккхан̣икатта̄ маггасса̄ти адхиппа̄йена ‘‘катхам̣ ануппанна̄нам̣…пе… т̣хитийа̄ бха̄вана̄ хотӣ’’ти пуччхати. маггаппаваттийа̄йева убхайакиччасиддхито а̄ха – ‘‘маггаппаваттийа̄йева̄’’ти. магго хӣтиа̄дина̄ таматтхам̣ виварати. ануппанно на̄ма вуччати, тасма̄ тасса бха̄вана̄ ануппанна̄нам̣ уппа̄да̄йа бха̄вана̄ вутта̄ти йоджетабба̄. ваттум̣ ват̣т̣атӣти йа̄вата̄ маггасса паваттийева т̣хити, таттака̄нева ниббаттиталокуттара̄ни.
398-401. каттукамйата̄чхандам̣ адхипатим̣ каритва̄ пат̣иладдхасама̄дхи чхандасама̄дхӣти а̄ха – ‘‘чхандам̣ нисса̄йа паватто сама̄дхи чхандасама̄дхӣ’’ти падха̄насан̇кха̄ра̄ти чатукиччаса̄дхакасса саммаппадха̄навӣрийассетам̣ адхивачанам̣. тена̄ха – ‘‘падха̄набхӯта̄ сан̇кха̄ра̄ падха̄насан̇кха̄ра̄’’ти. таттха падха̄набхӯта̄ти вӣрийабхӯта̄. сан̇кхатасан̇кха̄ра̄диниваттанаттхам̣ падха̄наггахан̣анти. атха ва̄ там̣ там̣ висесам̣ сан̇кхаротӣти сан̇кха̄ро, саббам̣ вӣрийам̣. таттха чатукиччаса̄дхакато сесаниваттанаттхам̣ падха̄наггахан̣анти, падха̄набхӯта̄ сет̣т̣хабхӯта̄ти аттхо. чатуббидхасса пана вӣрийасса адхиппетатта̄ бахувачананиддесо като. техи дхаммехӣти чхандасама̄дхина̄ падха̄насан̇кха̄рехи ча. иддхипа̄данти еттха иджджхатӣти иддхи, самиджджхати ¶ ниппхаджджатӣти аттхо. иджджханти ва̄ ета̄йа сатта̄ иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣтипи иддхи. пат̣хаменаттхена иддхи ева па̄до ¶ иддхипа̄до, иддхикот̣т̣ха̄соти аттхо. дутийенаттхена иддхийа̄ па̄доти иддхипа̄до, па̄доти патит̣т̣ха̄, адхигамӯпа̄йоти аттхо. тена хи йасма̄ упарӯпаривисесасан̇кха̄там̣ иддхим̣ паджджанти па̄пун̣анти, тасма̄ па̄доти вуччати. тена̄ха – ‘‘иддхийа̄ па̄дам̣, иддхибхӯтам̣ ва̄ па̄дам̣ иддхипа̄да’’нти.
атха ва̄ иддхипа̄данти ниппхаттипарийа̄йена иджджханат̣т̣хена, иджджханти ета̄йа сатта̄ иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти имина̄ ва̄ парийа̄йена иддхӣти сан̇кхам̣ гата̄нам̣ упача̄раджджха̄на̄дикусалачиттасампайутта̄нам̣ чхандасама̄дхипадха̄насан̇кха̄ра̄нам̣ адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена па̄дабхӯтам̣ сесачиттачетасикара̄синти аттхо. тенева иддхипа̄давибхан̇ге (вибха. 434-437) ‘‘иддхипа̄доти татха̄бхӯтасса ведана̄ккхандхо…пе… вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’ти вуттам̣. са̄ ева ча татха̄вутта̄ иддхи йасма̄ хет̣т̣хима̄ хет̣т̣хима̄ упарима̄йа упарима̄йа тайо чхандасама̄дхиппадха̄насан̇кха̄ра̄ па̄дабхӯта̄ адхит̣т̣ха̄набхӯта̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘иддхибхӯтам̣ ва̄ па̄да’’нти. татха̄ хет̣т̣ха̄ дхамма̄ иддхипи хонти иддхипа̄да̄пи, сеса̄ пана сампайуттака̄ чатта̄ро кхандха̄ иддхипа̄да̄йева. вӣрийачиттавӣмам̣са̄сама̄дхиппадха̄насан̇кха̄расан̇кха̄та̄пи тайо тайо дхамма̄ иддхипи хонти иддхипа̄да̄пи, сеса̄ пана сампайуттака̄ чатта̄ро кхандха̄ иддхипа̄да̄йева.
апича пуббабха̄го пуббабха̄го иддхипа̄до на̄ма, пат̣ила̄бхо пат̣ила̄бхо иддхи на̄ма̄ти ведитабба̄. айаматтхо упача̄рена ва̄ випассана̄йа ва̄ дӣпетаббо. пат̣хамаджджха̄напарикамман̃хи иддхипа̄до на̄ма, пат̣хамаджджха̄нам̣ иддхи на̄ма. дутийаджха̄на… татийаджха̄на… чатуттхаджха̄на… а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана… вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатана… а̄кин̃чан̃н̃а̄йатана… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанапарикаммам̣ иддхипа̄до на̄ма, невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ иддхи на̄ма. сота̄паттимаггасса випассана̄ иддхипа̄до на̄ма, сота̄паттимагго иддхи на̄ма. сакада̄га̄ми-ана̄га̄ми-арахаттамаггасса випассана̄ иддхипа̄до на̄ма, арахаттамагго иддхи на̄ма. пат̣ила̄бхенапи дӣпетум̣ ват̣т̣атийева. пат̣хамаджджха̄нан̃хи иддхипа̄до на̄ма, дутийаджджха̄нам̣ иддхи на̄ма. дутийаджджха̄нам̣ иддхипа̄до на̄ма, татийаджджха̄нам̣ иддхи на̄ма…пе… ана̄га̄мимагго иддхипа̄до на̄ма, арахаттамагго иддхи на̄ма.
сесесупӣти вӣрийасама̄дхиа̄дӣсупи. таттха хи вӣрийам̣, читтам̣, вӣмам̣сам̣ адхипатим̣ каритва̄ пат̣иладдхасама̄дхи вӣрийасама̄дхи, читтасама̄дхи, вӣмам̣са̄сама̄дхӣти ¶ аттхо ведитаббо. чханда̄дӣсу еканти ¶ чханда̄дӣсу чатӯсу а̄дито вуттатта̄ а̄дибхӯтам̣ екам̣ падха̄нам̣ чханданти адхиппа̄йо. тенева̄ха – ‘‘тада̄сса пат̣хамиддхипа̄до’’ти. евам̣ сеса̄пӣти етена вӣрийам̣ читтам̣ вӣмам̣сам̣ нисса̄йа випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣анта̄нам̣ васена дутийавӣрийиддхипа̄да̄дайо йоджетабба̄ти дассети. имина̄ хи суттантена чатуннам̣ бхиккхӯнам̣ маттхакаппаттам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ дасситам̣. еко хи бхиккху чхандам̣ авассайати, каттукамйата̄кусаладхаммаччхандена аттханиппхаттийам̣ сати ‘‘ахам̣ локуттарадхаммам̣ ниббаттесса̄ми, наттхи майхам̣ етасса ниббаттане бха̄ро’’ти чхандам̣ джет̣т̣хакам̣ чхандам̣ дхурам̣ чхандам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттети. еко вӣрийам̣ авассайати, еко читтам̣, еко пан̃н̃ам̣ авассайати, пан̃н̃а̄йа аттханиппхаттийам̣ сати ‘‘ахам̣ локуттарадхаммам̣ ниббаттесса̄ми, наттхи майхам̣ етасса ниббаттане бха̄ро’’ти пан̃н̃ам̣ джет̣т̣хакам̣ пан̃н̃ам̣ дхурам̣ пан̃н̃ам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттети.
катхам̣? йатха̄ хи чатӯсу амаччапуттесу т̣ха̄нантарам̣ паттхетва̄ вичарантесу еко упат̣т̣ха̄нам̣ авассайати, еко сӯрабха̄вам̣, еко джа̄тим̣, еко мантам̣. катхам̣? тесу хи пат̣хамо упат̣т̣ха̄не аппама̄дака̄рита̄йа аттханиппхаттийа̄ сати лаббхама̄нам̣ ‘‘лаччха̄метам̣ т̣ха̄нантара’’нти упат̣т̣ха̄нам̣ авассайати. дутийо упат̣т̣ха̄не аппаматтопи ‘‘екаччо сан̇га̄ме паччупат̣т̣хите сан̣т̣ха̄тум̣ на саккоти, авассам̣ пана ран̃н̃о паччанто купписсати, тасмим̣ куппите ратхасса пурато каммам̣ катва̄ ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ а̄хара̄песса̄метам̣ т̣ха̄нантара’’нти сӯрабха̄вам̣ авассайати. татийо ‘‘сӯрабха̄вепи сати екаччо хӣнаджа̄тико хоти, джа̄тим̣ содхетва̄ т̣ха̄нантарам̣ денто майхам̣ дассатӣ’’ти джа̄тим̣ авассайати. чатуттхо ‘‘джа̄тима̄пи еко амантанӣйо хоти, мантена каттаббакичче уппанне а̄хара̄песса̄метам̣ т̣ха̄нантара’’нти мантам̣ авассайати. те саббепи аттано аттано авассайабалена т̣ха̄нантара̄ни па̄пун̣им̣су.
таттха упат̣т̣ха̄не аппаматто хутва̄ т̣ха̄нантарам̣ патто вийа чхандам̣ авасса̄йа каттукамйата̄кусаладхаммаччхандена ‘‘аттханиппхаттийам̣ сати ахам̣ локуттарадхаммам̣ ниббаттесса̄ми, наттхи майхам̣ етасса ниббаттане са̄ро’’ти чхандам̣ джет̣т̣хакам̣ чхандам̣ дхурам̣ чхандам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхамманиббаттако ¶ дат̣т̣хаббо ¶ рат̣т̣хапа̄латтхеро (ма. ни. 2.293 а̄дайо) вийа. со хи а̄йасма̄ ‘‘чханде сати катхам̣ на̄нуджа̄ниссантӣ’’ти сатта̄хампи бхатта̄ни абхун̃джитва̄ ма̄та̄питаро ануджа̄на̄петва̄ паббаджитва̄ чхандамева авасса̄йа локуттарадхаммам̣ ниббаттеси. сӯрабха̄вена ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ т̣ха̄нантарам̣ патто вийа вӣрийам̣ джет̣т̣хакам̣ вӣрийам̣ дхурам̣ вӣрийам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхамманиббаттако дат̣т̣хаббо сон̣аттхеро (маха̄ва. 243 а̄дайо) вийа. со хи а̄йасма̄ вӣрийам̣ дхурам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттеси.
джа̄тисампаттийа̄ т̣ха̄нантарам̣ паттовийа читтам̣ джет̣т̣хакам̣ читтам̣ дхурам̣ читтам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхамманиббаттако дат̣т̣хаббо самбхӯтаттхеро (тхерага̄. ат̣т̣ха. 2 самбхӯтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄) вийа. со хи а̄йасма̄ читтам̣ джет̣т̣хакам̣ читтам̣ дхурам̣ читтам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттеси. мантам̣ авасса̄йа т̣ха̄нантарам̣ патто вийа вӣмам̣сам̣ джет̣т̣хакам̣ вӣмам̣сам̣ дхурам̣ вӣмам̣сам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхамманиббаттако дат̣т̣хаббо тхеро могхара̄джа̄ (су. ни. 1122 а̄дайо; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддесо 85) вийа. со хи а̄йасма̄ вӣмам̣сам̣ джет̣т̣хакам̣ вӣмам̣сам̣ дхурам̣ вӣмам̣сам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ локуттарадхаммам̣ ниббаттеси. тасса хи бхагава̄ ‘‘сун̃н̃ато локам̣ авеккхассӯ’’ти (су. ни. 1125; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддесо 88) сун̃н̃ата̄катхам̣ катхеси. пан̃н̃а̄нисситама̄наниггахаттхан̃ча двиккхаттум̣ пуччхито пан̃хам̣ на катхеси. еттха ча пунаппунам̣ чхандуппа̄данам̣ тосанам̣ вийа хотӣти чхандасса упат̣т̣ха̄насадисата̄ вутта̄, тха̄мабха̄вато вӣрийасса сӯраттасадисата̄, ‘‘чхадва̄ра̄дхипати ра̄джа̄’’ти (дха. па. ат̣т̣ха. 2.еракапаттана̄гара̄джаваттху) вачанато пуббан̇гамата̄ читтасса висит̣т̣хаджа̄тисадисата̄.
402-406. аттано саддха̄дхурети аттано саддха̄кичче саддаханакирийа̄йа. индат̣т̣хам̣ ка̄ретӣти ануваттанавасена сампайуттадхаммесу индат̣т̣хам̣ ка̄рети, тасма̄ а̄дхипатеййат̣т̣хена саддха̄ ева индрийанти саддхиндрийам̣. татха̄ вӣрийа̄дӣнам̣ сакасакакиччесӯти а̄ха – ‘‘вӣрийиндрийа̄дӣсупи есева найо’’ти. висодхентоти випаккхавиваджджанасапаккханисеванасариккхӯпаниссайасан̇ган̣ханалаккхан̣ехи тӣхи ка̄ран̣ехи висодханавасена содхенто.
ассаддхе пуггале париваджджайатоти буддха̄дӣсу паса̄дасинеха̄бха̄вена саддха̄рахите лӯкхапуггале саббасо ваджджайато. саддхе пуггале севатоти ¶ буддха̄дӣсу саддха̄дхимутте ваккалиттхерасадисе севато. паса̄данӣйети паса̄да̄вахе сампаса̄данӣйасутта̄дике (дӣ. ни. 3.141 а̄дайо). паччавеккхатоти па̄л̣ито аттхато ча пати пати авеккхантасса чинтентасса. висуджджхатӣти пат̣ипаккхамалавигамато паччайавасена сабха̄васам̣суддхито висуддхапхаланиббаттито ча саддхиндрийам̣ висуджджхати. еса найо сесесупи. саммаппадха̄нети саммаппадха̄наппат̣исам̣йутте (сам̣. ни. 5.651-662 а̄дайо) суттанте. еса найо сесесупи. джха̄навимоккхети пат̣хамаджджха̄на̄диджджха̄на̄ни ¶ чева пат̣хамавимоккха̄дивимоккхе ча. ка̄ман̃четтха джха̄на̄нийева вимоккха̄, паваттиа̄ка̄равасена пана висум̣ гахан̣ам̣.
гамбхӣран̃а̄н̣ачарийанти гамбхӣра̄нам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄нам̣. тена̄ха – ‘‘сан̣хасукхума’’нтиа̄ди. кхандхантаранти сабха̄ваджа̄тибхӯмиа̄дивасена кхандха̄нам̣ на̄наттам̣. еса найо сесесупи. аката̄бхинивесоти пуббе акатабха̄вана̄бхинивесо. саддха̄дхура̄дӣсӯти саддха̄дхуре пан̃н̃а̄дхуре ча. аваса̄нети бха̄вана̄парийоса̄не. виват̣т̣етва̄ти сан̇кха̄ра̄рамман̣ато виват̣т̣етва̄ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄. арахаттам̣ ган̣ха̄тӣти маггапарампара̄йа арахаттам̣ ган̣ха̄ти. акампийат̣т̣хена̄ти пат̣ипаккхехи акампийабха̄вена. етеневасса сампайуттадхаммесу тхирабха̄вопи вибха̄вито дат̣т̣хаббо. на хи сампайуттадхаммесу тхирабха̄вена вина̄ пат̣ипаккхехи акампийата̄ самбхавати. сампайуттадхаммесу тхирабха̄венева хи акусала̄нам̣ абйа̄ката̄нан̃ча несам̣ балавабха̄вӯпапатти. ассаддхийети ассаддхийахету. нимиттаттхе хетам̣ бхуммавачанам̣. еса найо сесесупи.
418. а̄дипада̄нанти сатиа̄дипада̄нам̣. саран̣ат̣т̣хена̄ти чиракатачирабха̄сита̄нам̣ ануссаран̣ат̣т̣хена. упат̣т̣ха̄налаккхан̣а̄ти ка̄йа̄дӣсу асубха̄ка̄ра̄дисаллаккхан̣амукхена таттха упатит̣т̣ханасабха̄ва̄. упатит̣т̣ханан̃ча а̄рамман̣ам̣ упагантва̄ т̣ха̄нам̣, ависсаджджанам̣ ва̄ а̄рамман̣асса. апила̄паналаккхан̣а̄ти асаммуссанасабха̄ва̄, удаке ала̄бу вийа а̄рамман̣е плавитва̄ гантум̣ аппада̄нам̣, па̄са̄н̣асса вийа ниччаласса а̄рамман̣асса т̣хапанам̣ са̄ран̣ам̣ асаммут̣т̣хакаран̣ам̣ апила̄панам̣. са̄патеййанти сантакам̣. апила̄панам̣ асаммут̣т̣хам̣ кароти апила̄пети, са̄йам̣ па̄тан̃ча ра̄джа̄нам̣ иссарийасампаттим̣ саллаккха̄пети са̄ретӣти аттхо. кан̣хасуккасаппат̣ибха̄ге дхаммети кан̣хасуккасан̇кха̄те саппат̣ибха̄ге дхамме. кан̣хо хи дхаммо суккена, сукко ¶ ча кан̣хена саппат̣ибха̄го. виттха̄ра-саддо а̄дисаддаттхо. тена ‘‘име чатта̄ро дхамма̄ саммаппадха̄на̄, име чатта̄ро иддхипа̄да̄, има̄ни пан̃чиндрийа̄ни, има̄ни пан̃ча бала̄ни, име сатта боджджхан̇га̄, айам̣ арийо ат̣т̣хан̇гико магго, айам̣ саматхо, айам̣ випассана̄, айам̣ виджджа̄, айам̣ вимутти, име локуттарадхамма̄ти евам̣ кхо, маха̄ра̄джа, апила̄паналаккхан̣а̄ сатӣ’’ти (ми. па. 2.1.13) имам̣ па̄л̣исесам̣ сан̇ган̣ха̄ти. тхерена̄ти на̄гасенаттхерена. со хи дхамма̄нам̣ киччам̣ лаккхан̣ам̣ катва̄ ассети ‘‘апила̄паналаккхан̣а̄ сати, а̄кот̣аналаккхан̣о витакко’’тиа̄дина̄. еван̃хи дхамма̄ субодха̄ хонтӣти. саммосапаччанӣкам̣ киччам̣ асаммосо, на саммоса̄бха̄ваматтанти а̄ха – ‘‘асаммосараса̄ ва̄’’ти. йасса дхаммасса балена сампайуттадхамма̄ а̄рамман̣а̄бхимукха̄ бхаванти, са̄ сати. тасма̄ са̄ тесам̣ а̄рамман̣а̄бхимукхабха̄вам̣ паччупат̣т̣ха̄песи, сайам̣ ва̄ а̄рамман̣а̄бхимукхабха̄вена паччупатит̣т̣хатӣти ¶ вуттам̣ – ‘‘гочара̄бхимукхӣбха̄вапаччупат̣т̣ха̄на̄’’ти. самма̄ пасаттхо боджджхан̇готи самбоджджхан̇го. бодхийа̄ ваккхама̄на̄йа дхаммаса̄маггийа̄, бодхисса ва̄ арийаса̄вакасса ан̇готи боджджхан̇го. йа̄ хӣтиа̄дина̄ тамева сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виварати. ‘‘йа̄ хи айам̣ дхаммаса̄маггӣ’’ти етасса ‘‘бодхӣти вуччатӣ’’ти имина̄ самбандхо. дхаммаса̄маггийа̄ти дхаммасамӯхена, йа̄йа дхаммаса̄маггийа̄ти самбандхо. патит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄ огхатаран̣асуттаван̣н̣ана̄йам̣ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.1) ‘‘килесавасена патит̣т̣ха̄нам̣, абхисан̇кха̄равасена а̄йӯхана̄. тан̣ха̄ дит̣т̣хивасена патит̣т̣ха̄нам̣, авасесакилеса̄бхисан̇кха̄рехи а̄йӯхана̄. тан̣ха̄васена патит̣т̣ха̄нам̣, дит̣т̣хивасена а̄йӯхана̄. сассатадит̣т̣хийа̄ патит̣т̣ха̄нам̣, уччхедадит̣т̣хийа̄ а̄йӯхана̄. лӣнавасена патит̣т̣ха̄нам̣, уддхаччавасена а̄йӯхана̄. ка̄масукхаллика̄нуйогавасена патит̣т̣ха̄нам̣, аттакиламатха̄нуйогавасена а̄йӯхана̄. сабба̄кусала̄бхисан̇кха̄равасена патит̣т̣ха̄нам̣, саббалокийакусала̄бхисан̇кха̄равасена а̄йӯхана̄’’ти евам̣ вуттесу саттасу пака̄ресу идха авутта̄нам̣ васена ведитабба̄. пат̣ипаккхабхӯта̄йа̄ти еттха лӣнаппатит̣т̣ха̄нака̄масукхаллика̄нуйогауччхеда̄бхинивеса̄нам̣ дхаммавичайавӣрийапӣтиппадха̄на̄ дхаммаса̄маггӣ пат̣ипаккхо, уддхачча̄йӯханааттакиламатха̄нуйогасассата̄бхинивеса̄нам̣ пассаддхисама̄дхиупеккха̄падха̄на̄ дхаммаса̄маггӣ пат̣ипаккхо. сати пана убхайаттха̄пи иччхитабба̄. татха̄ хи са̄ ‘‘саббаттхика̄’’ти вутта̄.
килесасанта̄нанидда̄йа ¶ ут̣т̣хахатӣти етена сикха̄ппаттавипассана̄йа сахагата̄нампи сатиа̄дӣнам̣ боджджхан̇габха̄вам̣ дассети. вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄ хи килесе ниродхентӣ ева паваттатӣти. чатта̄ри ва̄тиа̄дина̄ пана маггапхаласахагата̄нам̣ боджджхан̇габха̄вам̣ дассети. саттахи боджджхан̇гехи бха̄витехи саччаппат̣иведхо хотӣти катхамидам̣ джа̄нитаббанти чоданам̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘йатха̄ха̄’’тиа̄ди. джха̄нан̇гамагган̇га̄дайо вийа̄ти етена бодхибоджджхан̇гасадда̄нам̣ самуда̄йа̄вайавависайатам̣ дассети. сенан̇гаратхан̇га̄дайо вийа̄ти етена пуггалапан̃н̃аттийа̄ авиджджама̄напан̃н̃аттибха̄вам̣ дассети.
бодха̄йа сам̣ваттантӣти боджджхан̇га̄ти ка̄ран̣аттхо ан̇гасаддоти катва̄ вуттам̣. буджджхантӣти бодхийо, бодхийо ева ан̇га̄ни боджджхан̇га̄нӣти вуттам̣ – ‘‘буджджхантӣти боджджхан̇га̄’’ти. випассана̄дӣнам̣ ка̄ран̣а̄дӣнам̣ буджджхитабба̄нан̃ча сачча̄нам̣ анурӯпам̣ паччаккхабха̄вена пат̣имукхам̣ авипарӣтата̄йа самма̄ ча буджджхантӣти евам̣ аттхависесадӣпакехи упасаггехи ‘‘анубуджджхантӣ’’тиа̄ди вуттам̣. бодхисаддо хи саббависесайуттабуджджханам̣ са̄ман̃н̃ена сан̇ган̣ха̄ти. сам̣-саддо пасам̣са̄йам̣ сундарабха̄ве ча диссатӣти а̄ха – ‘‘пасаттхо сундаро ча боджджхан̇го самбоджджхан̇го’’ти.
дхамме ¶ вичинатӣти дхаммавичайо. таттха дхаммети чатусаччадхамме таббинимуттасса сабха̄вадхаммасса абха̄вато. тато ева со павичайалаккхан̣о. обха̄санарасоти висайобха̄санарасо. асаммуйхана̄ка̄рена паччупатит̣т̣хатӣти асаммохапаччупат̣т̣ха̄но.
вӣрасса бха̄во, каммам̣ ва̄ти вӣрийам̣. ӣрайитаббатоти паваттетаббато. паггахалаккхан̣анти косаджджапаккхе патитум̣ адатва̄ сампайуттадхамма̄нам̣ паггахалаккхан̣ам̣. тато ева сампайуттадхамме упаттхамбханарасам̣. аносӣданам̣ асам̣сӣданам̣.
пӣн̣айатӣти таппети. пӣн̣анакиччена сампайуттадхамма̄нам̣ вийа там̣самут̣т̣ха̄напан̣ӣтарӯпехи ка̄йасса̄бйапанам̣. пхаран̣апӣтивасена хетам̣ лаккхан̣ам̣ вуттам̣, татха̄ расоти. удаггабха̄во одагйам̣, там̣ паччупат̣т̣хапетӣти одагйапаччупат̣т̣ха̄на̄. уббегапӣтивасена четам̣ вуттам̣.
ка̄йачиттадаратхаппассамбханатоти ка̄йадаратхасса читтадаратхасса ча пассамбханато вӯпасаманато. тена̄ха – ‘‘упасамалаккхан̣а̄’’ти, ка̄йачиттадаратха̄нам̣ ¶ вӯпасаманалаккхан̣а̄ти аттхо. ка̄йоти четтха ведана̄дайо тайо кхандха̄. даратхо са̄рамбхо, дуккхадоманассапаччайа̄нам̣ уддхачча̄дика̄нам̣ килеса̄нам̣, татха̄паватта̄нам̣ ва̄ чатуннам̣ кхандха̄наметам̣ адхивачанам̣. даратханиммадданена парил̣а̄хапариппханданавирахито сӣтибха̄во апариппханданасӣтибха̄во.
самма̄ читтасса т̣хапанам̣ сама̄дха̄нам̣. авиккхепо сампайутта̄нам̣ авиккхиттата̄. йена сампайутта̄ авиккхитта̄ хонти, со дхаммо авиккхепо. ависа̄ро аттано ева ависаран̣абха̄во. атха ва̄ виккхепаппат̣ипаккхата̄йа авиккхепалаккхан̣о. нха̄нӣйачун̣н̣асса удакам̣ вийа сампайуттадхамма̄нам̣ сампин̣д̣анакиччата̄йа ависа̄рабха̄вена лаккхитаббо ависа̄ралаккхан̣о. нива̄те дӣпаччит̣т̣хити вийа четасо т̣хитибха̄вена паччупатит̣т̣хатӣти читтат̣т̣хитипаччупат̣т̣ха̄но.
аджджхупеккханатоти самаппаваттесу ассесу са̄ратхи вийа сампайуттадхамма̄нам̣ аджджхупеккханато. пат̣исан̇кха̄налаккхан̣а̄ти маджджхаттабха̄ве т̣хатва̄ вӣмам̣санасан̇кха̄таппат̣исан̇кха̄налаккхан̣а̄. самава̄хиталаккхан̣а̄ти самам̣ ависамам̣ йатха̄сакакиччесу сампайуттадхамма̄нам̣ паваттаналаккхан̣а̄. уда̄сӣнабха̄вена паваттама̄на̄пи сесасампайуттадхамме йатха̄сакакиччесу паваттети, йатха̄ ра̄джа̄ тун̣хӣ нисиннопи аттхакаран̣е дхаммат̣т̣хе йатха̄сакам̣ киччесу аппаматто паваттети. алӣна̄нуддхатаппаваттипаччайатта̄ ӯна̄дхиканива̄ран̣араса̄. паккхапа̄тупаччхеданараса̄ти ‘‘идам̣ нихӣнакиччам̣ ¶ хоту, идам̣ атирекатаракичча’’нти евам̣ паккхапа̄танавасена вийа паватти паккхапа̄то, там̣ упаччхиндантӣ вийа хотӣти паккхапа̄тупаччхеданараса̄. сампайуттадхамма̄нам̣ сакасакакичче маджджхаттабха̄вена паччупатит̣т̣хатӣти маджджхаттабха̄вапаччупат̣т̣ха̄но. боджджхан̇га̄нам̣ упарӯпари уппа̄данамева брӯханам̣ вад̣д̣ханан̃ча̄ти а̄ха – ‘‘уппа̄детӣ’’ти.
сати ча сампаджан̃н̃ан̃ча сатисампаджан̃н̃ам̣, сатипадха̄нам̣ ва̄ сампаджан̃н̃ам̣ сатисампаджан̃н̃ам̣. там̣ саббаттха сатока̄рибха̄ва̄вахатта̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа хоти. йатха̄ паччанӣкадхаммаппаха̄нам̣ анурӯпадхаммасевана̄ ча ануппанна̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄да̄йа хоти, евам̣ сатирахитапуггалавиваджджана̄, сатока̄рипуггаласевана̄, таттха ча йуттата̄ сатисамбоджджхан̇гасса уппа̄да̄йа ¶ хотӣти имаматтхам̣ дассети, ‘‘сатисампаджан̃н̃а’’нтиа̄дина̄. саттасу т̣ха̄несӯти ‘‘абхикканте пат̣икканте сампаджа̄нака̄рӣ хоти, а̄локите вилоките сампаджа̄нака̄рӣ хоти, самин̃джите паса̄рите сампаджа̄нака̄рӣ хоти, сан̇гха̄т̣ипаттачӣварадха̄ран̣е сампаджа̄нака̄рӣ хоти, асите пӣте кха̄йите са̄йите сампаджа̄нака̄рӣ хоти, учча̄рапасса̄вакамме сампаджа̄нака̄рӣ хоти, гате т̣хите нисинне сутте джа̄гарите бха̄сите тун̣хӣбха̄ве сампаджа̄нака̄рӣ хотӣ’’ти (дӣ. ни. 2.376; ма. ни. 1.109) евам̣ вуттесу абхикканта̄дӣсу саттасу т̣ха̄несу. тиссадаттаттхеро на̄ма йо бодхиман̣д̣е суван̣н̣асала̄кам̣ гахетва̄ ‘‘ат̣т̣ха̄расасу бха̄са̄су катарабха̄са̄йа дхаммам̣ катхемӣ’’ти парисам̣ падха̄реси. абхайаттхероти датта̄бхайаттхерама̄ха. абхинивесанти випассана̄бхинивесам̣.
парипуччхаката̄ти парийога̄хетва̄ пуччхакабха̄во. а̄чарийе пайирупа̄ситва̄ пан̃чапи ника̄йе саха ат̣т̣хакатха̄йа парийога̄хетва̄ йам̣ йам̣ таттха ган̣т̣хит̣т̣ха̄набхӯтам̣, там̣ там̣ ‘‘идам̣, бханте, катхам̣, имасса ко аттхо’’ти кхандха̄йатана̄диаттхам̣ пуччхантасса хи дхаммавичайасамбоджджхан̇го уппаджджати. тена̄ха – ‘‘кхандхадха̄ту…пе… бахулата̄’’ти.
ваттхувисадакирийа̄ти еттха читтачетасика̄нам̣ паваттит̣т̣ха̄набха̄вато сарӣрам̣ таппат̣ибаддха̄ни чӣвара̄дӣни ча ваттхӯнӣти адхиппета̄ни. та̄ни йатха̄ читтасса сукха̄ваха̄ни хонти, татха̄ каран̣ам̣ тесам̣ висадакирийа̄. тена̄ха – ‘‘аджджхаттикаба̄хира̄на’’нтиа̄ди. уссаннадосанти ва̄тапитта̄дивасена упачитадосам̣. седамаламаккхитанти седена чева джаллика̄сан̇кха̄тена сарӣрамалена ча маккхитам̣. ча-саддена ан̃н̃ампи сарӣрасса пӣл̣а̄вахам̣ ачча̄сана̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти. сена̄санам̣ ва̄ти ва̄-саддена малаггахитапатта̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. парибхан̣д̣акаран̣а̄дӣхӣти а̄ди-саддена паттапачана̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. ависадети ваттхумхи ависаде сати, висайабхӯте ва̄. катхам̣ бха̄ванамануйуттасса ¶ та̄ни аджджхаттикаба̄хираваттхӯни висайо? антарантара̄ паваттанакачиттуппа̄давасенева вуттам̣. те хи читтуппа̄да̄ читтекаггата̄йа апарисуддхабха̄ва̄йа сам̣ваттанти. читтачетасикесӯти ниссайа̄дипаччайабхӯтесу читтачетасикесу. н̃а̄н̣ампӣти апи-саддо сампин̣д̣анаттхо. тена ‘‘на кевалам̣ ваттхуйева, атха кхо тасмим̣ апарисуддхе н̃а̄н̣ампи апарисуддхам̣ ¶ хотӣ’’ти ниссайа̄парисуддхийа̄ там̣ниссита̄парисуддхи вийа висайасса апарисуддхата̄йа висайино апарисуддхим̣ дассети.
самабха̄вакаран̣анти киччато анӯна̄дхикабха̄вакаран̣ам̣. саддхиндрийам̣ балавам̣ хоти, саддхеййаваттхусмим̣ паччайавасена адхимоккхакиччасса пат̣утарабха̄вена пан̃н̃а̄йа ависадата̄йа вӣрийа̄дӣнан̃ча ситхилата̄дина̄ саддхиндрийам̣ балавам̣ хоти. тена̄ха – ‘‘итара̄ни манда̄нӣ’’ти. татоти тасма̄, саддхиндрийасса балавабха̄вато итаресан̃ча мандатта̄ти аттхо. косаджджапаккхе патитум̣ адатва̄ сампайуттадхамма̄нам̣ пагган̣ханам̣ анубалаппада̄нам̣ паггахо. паггахова киччам̣ паггахакиччам̣. ка̄тум̣ на саккотӣти а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. а̄рамман̣ам̣ упагантва̄ т̣ха̄нам̣, аниссаджджанам̣ ва̄ упат̣т̣ха̄нам̣. виккхепаппат̣ипаккхо, йена ва̄ сампайутта̄ авиккхитта̄ хонти, со авиккхепо. рӯпагатам̣ вийа чаккхуна̄ йена йа̄тха̄вато висайасабха̄вам̣ пассати, там̣ дассанакиччам̣ ка̄тум̣ на саккоти балавата̄ саддхиндрийена адхибхӯтатта̄. сахаджа̄тадхаммесу хи индат̣т̣хам̣ ка̄рента̄нам̣ сахапаваттама̄на̄нам̣ дхамма̄нам̣ екадесата̄васенева аттхасиддхи, на ан̃н̃атха̄. тасма̄ти вуттамеваттхам̣ ка̄ран̣абха̄вена пачча̄масати. танти саддхиндрийам̣. дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена̄ти йасса саддхеййасса ваттхуно ул̣а̄рата̄дигун̣е адхимуччанасса са̄тисайаппаваттийа̄ саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, тасса паччайапаччайуппанната̄дивибха̄гато йа̄тха̄вато вӣмам̣санена. еван̃хи евам̣дхаммата̄найена йа̄тха̄васарасато париггайхама̄не савиппха̄ро адхимоккхо на хоти ‘‘айам̣ имесам̣ дхамма̄нам̣ сабха̄во’’ти париджа̄нанавасена пан̃н̃а̄бйа̄па̄расса са̄тисайатта̄. дхурийадхаммесу хи йатха̄ саддха̄йа балавабха̄ве пан̃н̃а̄йа мандабха̄во хоти, евам̣ пан̃н̃а̄йа балавабха̄ве саддха̄йа мандабха̄во хоти. тена вуттам̣ – ‘‘там̣ дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ха̄петабба’’нти.
татха̄ аманасика̄рена̄ти йена̄ка̄рена бха̄ванамануйун̃джантасса саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, тена̄ка̄рена бха̄вана̄йа анануйун̃джанатоти вуттам̣ хоти. идха дувидхена саддхиндрийасса балавабха̄во аттано ва̄ паччайависесена киччуттарийато вӣрийа̄дӣнам̣ ва̄ мандакиччата̄йа. таттха пат̣хамавикаппе ха̄панавидхи дассито, дутийавикаппе пана йатха̄ манасикарото вӣрийа̄дӣнам̣ мандакиччата̄йа саддхиндрийам̣ балавам̣ джа̄там̣, татха̄ аманасика̄рена вӣрийа̄дӣнам̣ ¶ пат̣укиччабха̄ва̄вахена манасика̄рена ¶ саддхиндрийам̣ техи самарасам̣ каронтена ха̄петаббам̣. имина̄ найена сесиндрийесупи ха̄панавидхи ведитаббо.
ваккалиттхераваттхӯти со хи а̄йасма̄ саддха̄дхимуттата̄йа ката̄дхика̄ро саттху рӯпадассанаппасуто ева хутва̄ вихаранто саттха̄ра̄ ‘‘ким̣ те, ваккали, имина̄ пӯтика̄йена дит̣т̣хена, йо кхо, ваккали, дхаммам̣ пассати, со мам̣ пассатӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.87) найена овадитва̄ каммат̣т̣ха̄не нийоджитопи там̣ анануйун̃джанто пан̣а̄мито атта̄нам̣ винипа̄тетум̣ папа̄тат̣т̣ха̄нам̣ абхирухи. атха нам̣ саттха̄ йатха̄нисиннова обха̄сависсаджджанена атта̄нам̣ дассетва̄ –
‘‘па̄моджджабахуло бхиккху, пасанно буддхаса̄сане;
адхигаччхе падам̣ сантам̣, сан̇кха̄рӯпасамам̣ сукха’’нти. (дха. па. 381) –
га̄тхам̣ ватва̄ ‘‘ехи, ваккалӣ’’ти а̄ха. со тенева аматена абхиситто хат̣т̣хатут̣т̣хо хутва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапеси, саддха̄йа пана балавабха̄вена випассана̄вӣтхим̣ на отари. там̣ н̃атва̄ бхагава̄ тасса индрийасаматтаппат̣ипа̄дана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ ада̄си. со саттха̄ра̄ диннанайе т̣хатва̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггаппат̣ипа̄т̣ийа̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ – ‘‘ваккалиттхераваттху четтха нидассана’’нти. еттха̄ти саддхиндрийасса адхиматтабха̄ве сесиндрийа̄нам̣ сакичча̄каран̣е. итаракиччабхеданти упат̣т̣ха̄на̄дикиччависесам̣. пассаддха̄дӣти а̄ди-саддена сама̄дхиупеккха̄самбоджджхан̇га̄нам̣ сан̇гахо. ха̄петаббанти йатха̄ саддхиндрийасса балавабха̄во дхаммасабха̄вапаччавеккхан̣ена ха̄йати, евам̣ вӣрийиндрийасса адхиматтата̄ пассаддхиа̄дибха̄вана̄йа ха̄йати сама̄дхипаккхийатта̄ тасса̄. татха̄ хи сама̄дхиндрийасса адхиматтатам̣ косаджджапа̄тато раккхантӣ вӣрийа̄дибха̄вана̄ вийа вӣрийиндрийасса адхиматтатам̣ уддхаччапа̄тато раккхантӣ пассаддха̄дибха̄вана̄ екам̣сато ха̄пети. тена вуттам̣ – ‘‘пассаддха̄дибха̄вана̄йа ха̄петабба’’нти.
сон̣аттхерасса ваттхӯти сукхума̄ласон̣аттхерасса ваттху. со хи а̄йасма̄ саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ сӣтаване вихаранто ‘‘мама сарӣрам̣ сукхума̄лам̣, на ча сакка̄ сукхенева сукхам̣ адхигантум̣, киламетва̄пи саман̣адхаммо ¶ ка̄таббо’’ти т̣ха̄начан̇камамева адхит̣т̣ха̄йа падха̄намануйун̃джанто па̄даталесу пхот̣есу ут̣т̣хитесупи веданам̣ аджджхупеккхитва̄ дал̣хавӣрийам̣ каронто ачча̄раддхавӣрийата̄йа висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. саттха̄ таттха гантва̄ вӣн̣ӯпамова̄дена овадитва̄ ¶ вӣрийасамата̄йоджанавидхим̣ дассенто каммат̣т̣ха̄нам̣ висодхетва̄ гиджджхакӯт̣ам̣ гато. тхеропи саттха̄ра̄ диннанайена вӣрийасаматам̣ йоджетва̄ бха̄венто випассанампи уссукка̄петва̄ арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ – ‘‘сон̣аттхерасса ваттху дассетабба’’нти. сесесупӣти сатисама̄дхипан̃н̃индрийесупи.
саматанти саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анӯна̄дхикабха̄вам̣, татха̄ сама̄дхивӣрийа̄нам̣. йатха̄ хи саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ висум̣ дхурийадхаммабхӯта̄нам̣ киччато ан̃н̃аман̃н̃а̄нативаттанам̣ висесато иччхитаббам̣, йато несам̣ самадхурата̄йа аппана̄ сампаджджати, евам̣ сама̄дхивӣрийа̄нам̣ косаджджуддхаччапаккхика̄нам̣ самарасата̄йа сати ан̃н̃аман̃н̃ӯпаттхамбханато сампайуттадхамма̄нам̣ антадвайапа̄та̄бха̄вена саммадева аппана̄ иджджхати. балавасаддхотиа̄ди бйатирекамукхена вуттассеваттхасса саматтханам̣. тассаттхо – йо балаватийа̄ саддха̄йа саманна̄гато ависадан̃а̄н̣о, со мудхаппасанно хоти, на авеччаппасанно. татха̄ хи аваттхусмим̣ пасӣдати сеййатха̄пи титтхийаса̄вака̄. кера̄т̣икапаккханти са̄т̣хеййапаккхам̣ бхаджати. саддха̄хӣна̄йа пан̃н̃а̄йа атидха̄ванто ‘‘деййаваттхупаричча̄гена вина̄ читтуппа̄даматтенапи да̄намайам̣ пун̃н̃ам̣ хотӣ’’тиа̄дӣни парикаппети хетуппат̣ирӯпакехи ван̃чито, евам̣бхӯто суккхатаккавилуттачитто пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ на̄дийати, сан̃н̃аттим̣ на гаччхати. тена̄ха – ‘‘бхесаджджасамут̣т̣хито вийа рого атекиччхо хотӣ’’ти. йатха̄ четтха саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самабха̄во аттха̄вахо, анаттха̄вахо висамабха̄во, евам̣ сама̄дхивӣрийа̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ авиккхепа̄вахо самабха̄во, итаро виккхепа̄вахо ча̄ти косаджджам̣ абхибхавати, тена аппанам̣ на па̄пун̣а̄тӣти адхиппа̄йо. уддхаччам̣ абхибхаватӣти еттха̄пи есева найо. там̣ убхайанти саддха̄пан̃н̃а̄двайам̣ сама̄дхивӣрийадвайан̃ча. самам̣ каттаббанти самарасам̣ ка̄таббам̣.
сама̄дхикаммикасса̄ти саматхакаммат̣т̣ха̄никасса. еванти евам̣ санте, саддха̄йа тхокам̣ балавабха̄ве сатӣти аттхо. саддахантоти ‘‘патхавӣ патхавӣти манасикаран̣аматтена ¶ катхам̣ джха̄нуппаттӣ’’ти ачинтетва̄ ‘‘аддха̄ самма̄самбуддхена вуттавидхи иджджхиссатӣ’’ти саддаханто саддхам̣ джаненто. окаппентоти а̄рамман̣ам̣ ануппависитва̄ вийа адхимуччанавасена авакаппенто паккханданто. екаггата̄ балаватӣ ват̣т̣ати сама̄дхиппадха̄натта̄ джха̄насса. убхиннанти сама̄дхипан̃н̃а̄нам̣. сама̄дхикаммикасса сама̄дхино адхиматтата̄ вийа пан̃н̃а̄йа адхиматтата̄пи иччхитабба̄ти а̄ха – ‘‘самата̄йапӣ’’ти, самабха̄венапӣти аттхо. аппана̄ти локийааппана̄. татха̄ хи ‘‘хотийева̄’’ти са̄сан̇кам̣ вадати. локуттараппана̄ пана тесам̣ самабха̄венева иччхита̄. йатха̄ха – ‘‘саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ бха̄ветӣ’’ти (а. ни. 4.170; пат̣и. ма. 2.5).
йади ¶ висесато саддха̄пан̃н̃а̄нам̣ сама̄дхивӣрийа̄нан̃ча самата̄ва иччхита̄, катхам̣ сатӣти а̄ха – ‘‘сати пана саббаттха балаватӣ ват̣т̣атӣ’’ти. саббаттха̄ти лӣнуддхаччапаккхикесу пан̃часу индрийесу. уддхаччапаккхике ган̣ханто ‘‘саддха̄вӣрийапан̃н̃а̄на’’нти а̄ха. ан̃н̃атха̄пӣти ча гахетабба̄ сийа̄. татха̄ хи косаджджапаккхикена ча сама̄дхина̄иччева вуттам̣, на ‘‘пассаддхисама̄дхиупеккха̄хӣ’’ти. са̄ти сати. саббесу ра̄джакаммесу нийутто саббакаммико. тена̄ти тена саббаттха иччхитаббаттхена ка̄ран̣ена. а̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣. саббаттха нийутта̄ саббаттхика̄ саббаттха лӣне уддхате ча читте иччхитаббатта̄, саббена ва̄ лӣнуддхаччапаккхийена боджджхан̇гаган̣ена аттхетабба̄ти саббаттха̄, са̄ва саббаттхика̄. читтанти кусалачиттам̣. тасса хи сатипат̣исаран̣ам̣ пара̄йан̣ам̣ аппаттасса паттийа̄ анадхигатасса адхигама̄йа. тена̄ха – ‘‘а̄раккхапаччупат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄ди.
кхандха̄дибхедесу анога̄л̣хапан̃н̃а̄нанти парийаттиба̄хусаччавасенапи кхандха̄йатана̄дӣсу аппатит̣т̣хитабуддхӣнам̣. бахуссутасевана̄ хи сутамайан̃а̄н̣а̄ваха̄. тарун̣авипассана̄саман̇гӣпи бха̄вана̄майан̃а̄н̣е т̣хитатта̄ екам̣сато пан̃н̃ава̄ ева на̄ма хотӣти а̄ха – ‘‘самапан̃н̃а̄са…пе… пуггаласевана̄’’ти. н̃еййадхаммасса гамбхӣрабха̄вавасена таппариччхедакан̃а̄н̣асса гамбхӣрабха̄ваггахан̣анти а̄ха – ‘‘гамбхӣресу кхандха̄дӣсу паватта̄йа гамбхӣрапан̃н̃а̄йа̄’’ти. тан̃хи н̃еййам̣ та̄диса̄йа пан̃н̃а̄йа чаритаббато гамбхӣран̃а̄н̣ачарийам̣. тасса̄ ва̄ пан̃н̃а̄йа таттха пабхедато паватти гамбхӣран̃а̄н̣ачарийа̄, тасса̄ паччавеккхан̣а̄ти а̄ха – ‘‘гамбхӣрапан̃н̃а̄йа пабхедапаччавеккхан̣а̄’’ти.
пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣ам̣ ¶ нирайе ниббаттасаттасса йебхуййена саббапат̣хамам̣ каронтӣти девадӯтасутта̄дӣсу а̄дито вуттатта̄ ча а̄ха – ‘‘пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣ато пат̣т̣ха̄йа̄’’ти. сакат̣авахана̄дика̄лети а̄ди-саддена тадан̃н̃ам̣ мануссехи тираччха̄нехи ча виба̄дхитаббака̄лам̣ сан̇ган̣ха̄ти. екам̣ буддхантаранти идам̣ апара̄паресу петесуйева уппаджджанакасаттавасена вуттам̣, екачча̄нам̣ ва̄ пета̄нам̣ екаччатираччха̄на̄нам̣ вийа дӣгха̄йуката̄ сийа̄ти татха̄ вуттам̣. татха̄ хи ка̄л̣о на̄гара̄джа̄ чатуннам̣ буддха̄нам̣ саммукхӣбха̄вам̣ лабхитва̄ т̣хитопи меттеййассапи бхагавато саммукхӣбха̄вам̣ лабхиссатӣти ваданти, йатасса каппа̄йуката̄ вутта̄.
евам̣ а̄нисам̣садасса̄виноти вӣрийа̄йатто ева саббо локийо локуттаро ча висеса̄дхигамоти евам̣ вӣрийе а̄нисам̣садассанасӣласса. гаманавӣтхинти сапуббабха̄гам̣ нибба̄нага̄минипат̣ипадам̣ ¶ , саха випассана̄йа арийамаггаппат̣ипа̄т̣и, саттависуддхипарампара̄ ва̄. са̄ хи ‘‘бхиккхуно ват̣т̣аниййа̄на̄йа гантабба̄ пат̣ипаджджитабба̄ пат̣ипада̄’’ти катва̄ гаманавӣтхи на̄ма.
ка̄йадал̣хӣбахулоти йатха̄ татха̄ ка̄йасса дал̣хӣкаммаппасуто. пин̣д̣апа̄танти рат̣т̣хапин̣д̣ам̣. паччайада̄йака̄нам̣ аттани ка̄расса аттано самма̄пат̣ипаттийа̄ махаппхалабха̄васса каран̣ена пин̣д̣асса бхиккха̄йа пат̣ипӯджана̄ пин̣д̣апа̄та̄пача̄йанам̣.
нӣхарантоти паттаттхавикато нӣхаранто. там̣ саддам̣ сутва̄ти там̣ упа̄сика̄йа вачанам̣ пан̣н̣аса̄ла̄два̄ре т̣хитова пан̃ча̄бхин̃н̃ата̄йа диббасотена сутва̄. мануссасампатти, диббасампатти, нибба̄насампаттӣти има̄ тиссо сампаттийо. да̄тум̣ саккхиссасӣти тайи катена да̄намайена веййа̄ваччамайена ча пун̃н̃акаммена кхеттависесабха̄вӯпагаманена апара̄парам̣ деваманусса̄нам̣ сампаттийо анте нибба̄насампаттин̃ча да̄тум̣ саккхиссасӣти тхеро атта̄нам̣ пуччхати. ситам̣ каронтоти ‘‘акиччхенева майа̄ ват̣т̣адуккхам̣ саматикканта’’нти паччавеккхан̣а̄васа̄не сан̃джа̄тапа̄моджджавасена ситам̣ каронто.
ниппариссайака̄лоти нирупаддавака̄ло, тада̄ бхиккхусан̇гхасса сулабха̄ паччайа̄ хонтӣти паччайахетука̄ читтапӣл̣а̄ наттхӣти адхиппа̄йо. пассанта̄нам̣йева̄ти ана̄даре са̄мивачанам̣. кхӣрадхенунти кхӣрада̄йикам̣ дхенум̣ ¶ . кин̃чидева катва̄ти кин̃чидева бхатикаммам̣ катва̄. уччхуйантакамманти уччхуйантаса̄ла̄йа ка̄таббам̣ киччам̣. тамева магганти упа̄сакена пат̣ипаннамаггам̣. упакат̣т̣ха̄йа̄ти а̄санна̄йа. виппат̣ипаннанти джа̄тидхаммакуладхамма̄дилан̇гханена асамма̄пат̣ипаннам̣. еванти йатха̄ асамма̄пат̣ипанно путто та̄йа ева асамма̄пат̣ипаттийа̄ куласанта̄нато ба̄хиро хутва̄ питу сантика̄ да̄йаджджасса на бха̄гӣ, евам̣ кусӣтопи тенева кусӣтабха̄вена на самма̄пат̣ипанно саттху сантика̄ ладдхаббаарийадханада̄йаджджасса на бха̄гӣ. а̄раддхавӣрийова лабхати самма̄пат̣ипаджджанато. уппаджджати вӣрийасамбоджджхан̇готи йоджана̄, евам̣ саббаттха.
маха̄ти сӣла̄дигун̣ехи маханто випуло анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о. там̣ панасса гун̣амахаттам̣ дасасахассилокадха̄тукампанена локе па̄кат̣анти дассенто ‘‘саттхуно хӣ’’тиа̄дима̄ха.
йасма̄ ¶ саттхуса̄сане паббаджитасса паббаджджӯпагаманена сакйапуттийабха̄во сан̃джа̄йати, тасма̄ буддхапуттабха̄вам̣ дассенто ‘‘асамбхинна̄йа̄’’тиа̄дима̄ха.
аласа̄нам̣ бха̄вана̄йа на̄маматтампи аджа̄нанта̄нам̣ ка̄йадал̣хӣбахула̄нам̣ йа̄вадаттхам̣ бхун̃джитва̄ сеййасукха̄диануйун̃джанака̄нам̣ тираччха̄нагатика̄нам̣ пуггала̄нам̣ дӯрато ваджджана̄ кусӣтапуггалапариваджджана̄ти а̄ха – ‘‘куччхим̣ пӯретва̄ т̣хитааджагарасадисе’’тиа̄ди. ‘‘дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхесса̄ма̄’’тиа̄дина̄ бха̄вана̄рамбхавасена а̄раддхавӣрийа̄нам̣ дал̣хапараккама̄нам̣ ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камана̄ а̄раддхавӣрийапуггаласевана̄ти а̄ха – ‘‘а̄раддхавӣрийе’’тиа̄ди. висуддхимагге (висуддхи. 1.64-65) пана джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄ сабрахмача̄римахаттапаччавеккхан̣а̄ти идам̣ двайам̣ на гахитам̣, тхинамиддхавиноданата̄ саммаппадха̄напаччавеккхан̣ата̄ти идам̣ двайам̣ гахитам̣. таттха а̄нисам̣садасса̄вита̄йа ева саммаппадха̄напаччавеккхан̣а̄ гахита̄ хоти локийалокуттарависеса̄дхигамасса вӣрийа̄йаттата̄дассанабха̄вато, тхинамиддхавиноданам̣ пана тададхимуттата̄йа ева гахитам̣ хоти. вӣрийуппа̄дане йуттаппайуттасса тхинамиддхавиноданам̣ аттхасиддхамева̄ти. таттха ¶ тхинамиддхавиноданакусӣтапуггалапариваджджанаа̄раддхавӣрийапуггаласеванатададхи- муттата̄пат̣ипаккхавидхаманапаччайӯпасам̣ха̄равасена апа̄йабхайапаччавеккхан̣а̄дайо самуттеджанавасена вӣрийасамбоджджхан̇гасса уппа̄дака̄ дат̣т̣хабба̄.
буддха̄нуссатийа̄ упача̄расама̄дхинит̣т̣хатта̄ вуттам̣ – ‘‘йа̄ва упача̄ра̄’’ти. сакаласарӣрам̣ пхарама̄ноти пӣтисамут̣т̣ха̄нехи пан̣ӣтарӯпехи сакаласарӣрам̣ пхарама̄но, дхаммасан̇гхагун̣е ануссарантассапи йа̄ва упача̄ра̄ сакаласарӣрам̣ пхарама̄но пӣтисамбоджджхан̇го уппаджджатӣти евам̣ сесаануссатӣсу, паса̄данӣйасуттантапаччавеккхан̣а̄йа ча йоджетаббам̣ тасса̄пи вимутта̄йатанабха̄вена таггатикатта̄. еварӯпе ка̄лети ‘‘дуббхиккхабхайа̄дӣсӯ’’ти вуттака̄ле. сама̄патти…пе… на самуда̄чарантӣти идам̣ упасама̄нуссатийа̄ васена вуттам̣. сан̇кха̄ра̄нан̃хи васена саппадесавӯпасамепи ниппадесавӯпасаме вийа татха̄ сан̃н̃а̄йа паваттито бха̄вана̄манасика̄ро килесавиккхамбханасаматтхо хутва̄ упача̄расама̄дхим̣ а̄ваханто татха̄рӯпапӣтисоманассасаманна̄гато пӣтисамбоджджхан̇гасса упа̄да̄йа хотӣти. таттха ‘‘виккхамбхита̄ килеса̄’’ти па̄т̣хо. на самуда̄чарантӣти ити-саддо ка̄ран̣аттхо. йасма̄ на самуда̄чаранти, тасма̄ там̣ несам̣ асамуда̄ча̄рам̣ паччавеккхантасса̄ти йоджана̄. на хи килесе паччавеккхантасса боджджхан̇гуппатти йутта̄, паса̄данӣйесу т̣ха̄несу паса̄дасинеха̄бха̄вена лӯкхахадайата̄йа лӯкхата̄. са̄ таттха а̄дарага̄рава̄каран̣ена вин̃н̃а̄йатӣти а̄ха – ‘‘асаккаччакирийа̄йа сам̣сӯчиталӯкхабха̄ве’’ти.
пан̣ӣтабходжанасеваната̄ти ¶ пан̣ӣтасаппа̄йабходжанасеваната̄. утуирийа̄патхасукхаггахан̣ена саппа̄йаутуирийа̄патхаггахан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. тан̃хи тивидхампи саппа̄йам̣ севийама̄нам̣ ка̄йасса калйата̄па̄данавасена читтасса калйатам̣ а̄вахантам̣ дувидха̄йапи пассаддхийа̄ ка̄ран̣ам̣ хоти. ахетукасаттесу лаббхама̄нам̣ сукхадуккханти айамеко анто, иссара̄дивисамахетуканти пана айам̣ дутийо. ете убхо анте анупагамма йатха̄сакам̣ каммуна̄ хотӣти айам̣ маджджхима̄ пат̣ипатти. маджджхатто пайого йасса со маджджхаттапайого, тасса бха̄во маджджхаттапайогата̄. айан̃хи сабха̄ва̄са̄раддхата̄йа там̣пассаддхака̄йата̄йа ка̄ран̣ам̣ хоти, пассаддхидвайам̣ ¶ а̄вахати. етенева са̄раддхака̄йапуггалапариваджджанапассаддхака̄йапуггаласевана̄нам̣ тада̄ваханата̄ сам̣ван̣н̣ита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
ваттхувисадакирийа̄ индрийасаматтаппат̣ипа̄дана̄ ча пан̃н̃а̄ваха̄ вутта̄, сама̄дха̄на̄ваха̄пи та̄ хонти. сама̄дха̄на̄вахабха̄венева пан̃н̃а̄вахабха̄ватоти вуттам̣ – ‘‘ваттхувисадакирийа̄…пе… ведитабба̄’’ти.
ка̄ран̣акосаллабха̄вана̄косалла̄нам̣ на̄нантарийабха̄вато раккхана̄косалласса ча там̣мӯлакатта̄ ‘‘нимиттакусалата̄ на̄ма касин̣анимиттасса уггахакусалата̄’’иччева вуттам̣. касин̣анимиттасса̄ти ча нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣. асубханимитта̄дикассапи хи йасса кассачи джха̄нуппаттинимиттасса уггахакосаллам̣ нимиттакусалата̄ ева̄ти. атиситхилавӣрийата̄дӣхӣти а̄ди-саддена пан̃н̃а̄пайогамандатам̣ пайогавекаллан̃ча сан̇ган̣ха̄ти. тасса пагган̣хананти тасса лӣнасса читтасса дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дисамут̣т̣ха̄панена лайа̄паттито самуддхаран̣ам̣. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘йасмин̃ча кхо, бхиккхаве, самайе лӣнам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе дхаммавичайасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло вӣрийасамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло пӣтисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? лӣнам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи сусамут̣т̣ха̄пайам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летука̄мо асса. со таттха суккха̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа, суккха̄ни ча гомайа̄ни паккхипеййа, суккха̄ни ча кат̣т̣ха̄ни паккхипеййа, мукхава̄тан̃ча дадеййа, на ча пам̣сукена окиреййа, бхаббо ну кхо со пурисо париттам̣ аггим̣ уджджа̄летунти? евам̣, бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).
еттха ¶ ча йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена дхаммавичайасамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄ самут̣т̣ха̄пана̄ти ведитабба̄, са̄ анантарам̣ вибха̄вита̄ ева.
ачча̄раддхавӣрийата̄дӣхӣти а̄ди-саддена пан̃н̃а̄пайогабалаватам̣ памодуппила̄панан̃ча сан̇ган̣ха̄ти. тасса нигган̣хананти тасса уддхатасса читтасса сама̄дхисамбоджджхан̇га̄дисамут̣т̣ха̄панена уддхата̄паттито ниседханам̣. вуттампи четам̣ бхагавата̄ –
‘‘йасмин̃ча ¶ кхо, бхиккхаве, самайе уддхатам̣ читтам̣ хоти, ка̄ло тасмим̣ самайе пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло сама̄дхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа, ка̄ло упеккха̄самбоджджхан̇гасса бха̄вана̄йа. там̣ кисса хету? уддхатам̣, бхиккхаве, читтам̣, там̣ етехи дхаммехи сувӯпасамам̣ хоти. сеййатха̄пи, бхиккхаве, пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петука̄мо асса, со таттха алла̄ни чева тин̣а̄ни паккхипеййа, алла̄ни ча гомайа̄ни никкхипеййа, алла̄ни ча кат̣т̣ха̄ни паккхипеййа, мукхава̄тан̃ча на дадеййа, пам̣сукена ча окиреййа, бхаббо ну кхо со пурисо махантам̣ аггиккхандхам̣ нибба̄петунти? евам̣, бханте’’ти (сам̣. ни. 5.234).
еттха̄пи йатха̄сакам̣ а̄ха̄равасена пассаддхисамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ бха̄вана̄ самут̣т̣ха̄пана̄ти ведитабба̄. таттха пассаддхисамбоджджхан̇гасса бха̄вана̄ вутта̄ ева, сама̄дхисамбоджджхан̇гасса вуччама̄на̄, итарасса анантарам̣ ваккхати.
пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа̄ти пан̃н̃а̄бйа̄па̄расса аппакабха̄вена. йатха̄ хи да̄нам̣ алобхаппадха̄нам̣, сӣлам̣ адосаппадха̄нам̣, евам̣ бха̄вана̄ амохаппадха̄на̄. таттха йада̄ пан̃н̃а̄ на балаватӣ хоти, тада̄ бха̄вана̄ пуббена̄парам̣ висеса̄ваха̄ на хоти. анабхисан̇гато вийа а̄ха̄ро пурисасса, йогино читтасса абхиручим̣ на джанети, тена там̣ нирасса̄дам̣ хоти. татха̄ бха̄вана̄йа саммадева авӣтхипат̣ипаттийа̄ упасамасукхам̣ на виндати, тенапи читтам̣ нирасса̄дам̣ хоти. тена вуттам̣ – ‘‘пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа̄…пе… нирасса̄дам̣ хотӣ’’ти. тасса сам̣вегуппа̄данам̣ паса̄дуппа̄данан̃ча тикиччхананти там̣ дассенто, ‘‘ат̣т̣ха сам̣вегаваттхӯнӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣а̄ни йатха̄рахам̣ сугатийам̣ дуггатийан̃ча хонтӣти тадан̃н̃амева пан̃чавидхабандхана̄дикхуппипа̄са̄диан̃н̃аман̃н̃авихет̣хана̄дихетукам̣ апа̄йадуккхам̣ дат̣т̣хаббам̣. тайидам̣ саббам̣ тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ паччуппаннабхаванисситам̣ гахитанти атӣте ана̄гате ча ка̄ле ват̣т̣амӯлакадуккха̄ни висум̣ гахита̄ни ¶ . йе пана сатта̄ а̄ха̄рӯпаджӣвино, таттха ча ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино, тесам̣ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣аджӣвитадуккхам̣ ат̣т̣хамам̣ сам̣вегаваттху гахитанти дат̣т̣хаббам̣. айам̣ вуччати самайе сампахам̣саната̄ти айам̣ бха̄вана̄читтасса сампахам̣ситаббасамайе вуттанайенева сам̣вегаджананавасена ¶ чева паса̄дуппа̄данавасена ча саммадева пахам̣сана̄, сам̣вегаджананапуббакапаса̄дуппа̄данена тосана̄ти аттхо.
самма̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма̄ти лӣнуддхаччавирахена саматхавӣтхипат̣ипаттийа̄ ча самма̄ ависамам̣ саммадева бха̄вана̄пат̣ипаттим̣ а̄гамма. алӣнантиа̄дӣсу косаджджапаккхийа̄нам̣ дхамма̄нам̣ анадхиматтата̄йа алӣнам̣, уддхаччапаккхика̄нам̣ анадхиматтата̄йа ануддхатам̣, пан̃н̃а̄пайогасампаттийа̄ упасамасукха̄дхигамена ча анирасса̄дам̣, тато ева а̄рамман̣е самаппаваттам̣ саматхавӣтхипат̣ипаннам̣. алӣна̄нуддхата̄хи ва̄ а̄рамман̣е самаппаваттам̣, анирасса̄дата̄йа саматхавӣтхипат̣ипаннам̣. самаппаваттийа̄ ва̄ алӣнам̣ ануддхатам̣, саматхавӣтхипат̣ипаттийа̄ анирасса̄данти дат̣т̣хаббам̣. таттха алӣната̄йа паггахе, ануддхатата̄йа ниггахе, анирасса̄дата̄йа сампахам̣сане на бйа̄па̄рам̣ а̄паджджати. айам̣ вуччати самайе аджджхупеккханата̄ти айам̣ аджджхупеккхитаббасамайе бха̄вана̄читтасса паггаханиггахасампахам̣санесу бйа̄ват̣ата̄сан̇кха̄там̣ пат̣ипаккхам̣ абхибхуййа аджджхупеккхана̄ вуччати. пат̣ипаккхавиккхамбханато випассана̄йа адхит̣т̣ха̄набха̄вӯпагаманато ча упача̄раджджха̄нампи сама̄дха̄накиччаниппхаттийа̄ пуггаласса сама̄хитабха̄васа̄дханамева̄ти таттха самадхурабха̄вена̄ха – ‘‘упача̄рам̣ ва̄ аппанам̣ ва̄’’ти. еса уппаджджатӣти еса сама̄дхисамбоджджхан̇го ануппанно уппаджджати.
ануродхавиродхаппаха̄навасена маджджхаттабха̄во упеккха̄самбоджджхан̇гасса ка̄ран̣ам̣ тасмим̣ сати сиджджханато, асати ча асиджджханато, со ча маджджхаттабха̄во висайавасена дувидхоти а̄ха – ‘‘саттамаджджхаттата̄ сан̇кха̄рамаджджхаттата̄’’ти. тадубхайена ча вируджджханам̣ пассаддхисамбоджджхан̇габха̄вана̄йа ева дӯрӣкатанти ануруджджханассева паха̄навидхим̣ дассетум̣ – ‘‘саттамаджджхаттата̄’’тиа̄ди вуттам̣. тена̄ха – ‘‘саттасан̇кха̄ракела̄йанапуггалапариваджджаната̄’’ти. упеккха̄йа хи висесато ра̄го пат̣ипаккхо. татха̄ ча̄ха – ‘‘упеккха̄ ра̄габахуласса висуддхимагго’’ти (висуддхи. 1.269). двӣха̄ка̄рехӣти каммассаката̄паччавеккхан̣ам̣, аттасун̃н̃ата̄паччавеккхан̣анти, имехи двӣхи ка̄ран̣ехи. двӣхева̄ти авадха̄ран̣ам̣ сан̇кхйа̄сама̄ната̄дассанаттхам̣. сан̇кхйа̄ ева хеттха сама̄на̄, на сан̇кхйеййам̣ саббатха̄ сама̄нанти. асса̄микабха̄во анаттанийата̄. сати хи аттани тасса кин̃чанабха̄вена чӣварам̣ ан̃н̃ам̣ ва̄ кин̃чи аттанийам̣ на̄ма сийа̄, со ¶ пана кочи наттхева̄ти адхиппа̄йо. анаддханийанти на аддха̄наккхамам̣, на чират̣т̣ха̄йӣ иттарам̣ аниччанти аттхо. та̄вака̄ликанти тассева вевачанам̣.
мама̄йатӣти ¶ маматтам̣ кароти, мама̄ти тан̣ха̄йа париггайха тит̣т̣хати. дхана̄йанта̄ти дханам̣ даббам̣ каронта̄.
419. самма̄дассаналаккхан̣а̄ти самма̄ авипарӣтам̣ аничча̄дивасена дассанасабха̄ва̄. самма̄абхиниропаналаккхан̣оти саммадева а̄рамман̣е читтасса абхиниропанасабха̄во. чатуран̇гасаманна̄гата̄ ва̄ча̄ джанам̣ сан̇ган̣ха̄тӣти таббипаккхавиратисабха̄ва̄ самма̄ва̄ча̄ бхедакарамиччха̄ва̄ча̄паха̄нена джане сампайутте ча паригган̣ханакиччаватӣ хотӣти ‘‘париггахалаккхан̣а̄’’ти вутта̄. висам̣ва̄дана̄дикиччата̄йа хи лӯкха̄нам̣ апаригга̄хака̄нам̣ муса̄ва̄да̄дӣнам̣ пат̣ипаккхабхӯта̄ синиддхабха̄вена париггахан̣асабха̄ва̄ самма̄джаппанакичча̄ самма̄ва̄ча̄ таппаччайасубха̄ситасампат̣игга̄хаке джане сампайуттадхамме ча паригган̣хантӣ паваттатӣти париггахалаккхан̣а̄. йатха̄ чӣваракамма̄диппайогасан̇кха̄то камманто ка̄таббам̣ чӣварараджана̄дикам̣ самут̣т̣ха̄пети ниппха̄дети, там̣там̣кирийа̄ниппха̄дако ва̄ четана̄сан̇кха̄то камманто хаттхачалана̄дикам̣ кирийам̣ самут̣т̣ха̄пети, евам̣ са̄ваджджакаттаббакирийа̄самут̣т̣ха̄пакамиччха̄каммантаппаха̄нена самма̄камманто нираваджджасса каттаббасса нираваджджа̄ка̄рена самут̣т̣ха̄панакиччава̄ хотӣти а̄ха – ‘‘самма̄самут̣т̣ха̄паналаккхан̣о’’ти. сампайуттадхамма̄нам̣ ва̄ уккхипанам̣ самут̣т̣ха̄панам̣ ка̄йикакирийа̄йа бха̄руккхипанам̣ вийа. самма̄вода̄паналаккхан̣оти джӣвама̄насса пуггаласса, сампайуттадхамма̄нам̣ ва̄ джӣвитиндрийавуттийа̄, а̄джӣвассева ва̄ саммадева содханам̣ вода̄панам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти самма̄вода̄паналаккхан̣о. атха ва̄ ка̄йава̄ча̄нам̣ кхандхасанта̄насса ча сам̣килесабхӯтамиччха̄а̄джӣваппаха̄нена самма̄а̄джӣво ‘‘вода̄паналаккхан̣о’’ти вутто. самма̄ва̄йа̄масатисама̄дхӣсу ваттаббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева.
пан̃н̃а̄йа кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ пуббан̇гамабха̄вато саббепи акусала̄ дхамма̄ тасса̄ пат̣ипаккха̄ва̄ти вуттам̣ – ‘‘ан̃н̃ехипи аттано паччанӣкакилесехи саддхи’’нти. атха ва̄ аттано паччанӣкакилеса̄ дит̣т̣хекат̣т̣ха̄ авиджджа̄дайо пан̃н̃а̄йа уджупаччанӣкабха̄вато. пассатӣти пассантӣ ¶ вийа хоти вибандха̄бха̄вато. тена̄ха – ‘‘таппат̣иччха̄дака…пе… асаммохато’’ти. самма̄сан̇каппа̄дӣнам̣ миччха̄сан̇каппа̄дайо уджувипаччанӣка̄ти а̄ха – ‘‘самма̄сан̇каппа̄дайо…пе… паджахантӣ’’ти. татхева̄ти имина̄ аттано паччанӣкакилесехи саддхинти имаматтхам̣ анукад̣д̣хати. висесатоти самма̄дит̣т̣хийа̄ вуттакиччато висесена. еттха̄ти етесу самма̄сан̇каппа̄дӣсу.
еса̄ самма̄дит̣т̣хи на̄ма̄ти локийам̣ локуттаран̃ча екаджджхам̣ катва̄ вадати миссаката̄бха̄вато ¶ . тена̄ха – ‘‘пуббабха̄ге’’тиа̄ди. ека̄рамман̣а̄ нибба̄на̄рамман̣атта̄. киччатоти пуббабха̄ге дуккха̄дӣхи н̃а̄н̣ехи ка̄таббакиччасса идха ниппхаттито, имассева ва̄ н̃а̄н̣асса дуккха̄диппака̄санакиччато. чатта̄ри на̄ма̄ни лабхати дуккхапарин̃н̃а̄дичатукиччаса̄дханато. тӣн̣и на̄ма̄ни лабхати ка̄масан̇каппа̄диппаха̄накиччаниппхаттито. сиккха̄падавибхан̇ге (вибха. 703 а̄дайо) ‘‘виратичетана̄ там̣сампайутта̄ ча дхамма̄ сиккха̄пада̄нӣ’’ти вутта̄ни, таттха падха̄на̄нам̣ виратичетана̄нам̣ васена ‘‘виратийопи хонти четана̄дайопӣ’’ти а̄ха. ‘‘самма̄ вадати ета̄йа̄’’тиа̄дина̄ аттхасамбхавато самма̄ва̄ча̄дайо тайо виратийопи хонти четана̄дайопи. муса̄ва̄да̄дӣхи вираман̣ака̄ле виратийо, субха̄сита̄дива̄ча̄бха̄сана̄дика̄ле четана̄дайо йоджетабба̄. маггаккхан̣е пана виратийова маггалаккхан̣аппаттито. на хи четана̄ ниййа̄насабха̄ва̄. атха ва̄ екасса н̃а̄н̣асса дуккха̄дин̃а̄н̣ата̄ вийа ека̄йа виратийа̄ муса̄ва̄да̄дивиратибха̄во вийа ча ека̄йа четана̄йа самма̄ва̄ча̄дикиччаттайаса̄дханасабха̄ва̄ самма̄ва̄ча̄дибха̄ва̄сиддхито ‘‘маггаккхан̣е виратийова̄’’ти вуттам̣.
чатта̄ри на̄ма̄ни лабхатӣти чатусаммаппадха̄начатусатипат̣т̣ха̄навасена лабхати. маггаккхан̣ети а̄нетва̄ самбандхо. пуббабха̄гепи маггаккхан̣епи самма̄сама̄дхи ева̄ти йадипи сама̄дхиупака̄рака̄нам̣ абхиниропана̄нумаджджанасампийа̄йанабрӯханасантасукха̄нам̣ витакка̄дӣнам̣ васена чатӯхи джха̄нехи самма̄сама̄дхи вибхатто, татха̄пи ва̄йа̄мо вийа ануппанна̄кусала̄нуппа̄дана̄дичатува̄йа̄макиччам̣, сати вийа ча асубха̄сукха̄ничча̄наттесу ка̄йа̄дӣсу субха̄дисан̃н̃а̄паха̄налаккхан̣ам̣ чатусатикиччам̣, еко сама̄дхи чатуджджха̄насама̄дхикиччам̣ на са̄дхетӣти пуббабха̄гепи пат̣хамаджджха̄насама̄дхи, пат̣хамаджджха̄насама̄дхи ¶ ева маггаккхан̣епи, татха̄ пуббабха̄гепи чатуттхаджджха̄насама̄дхи, чатуттхаджджха̄насама̄дхи ева маггаккхан̣епӣти аттхо.
‘‘ким̣ пана̄йам̣ маггадхамма̄нам̣ десана̄нуккамо, кевалам̣ ва̄ча̄йа камаваттинибха̄вато, уда̄ху кан̃чи висесам̣ упа̄да̄йа̄’’ти вича̄ран̣а̄йам̣ кан̃чи висесам̣ упа̄да̄йа̄ти дассенто а̄ха – ‘‘имесӯ’’тиа̄ди. таттха бха̄вана̄нубха̄ва̄ хитапхала̄йа са̄тисайам̣ тиккхависадабха̄ваппаттийа̄ аччхарийаббхутасаматтхата̄йогена саббасо пат̣ипаккхавидхаманена йа̄тха̄вато дхаммасабха̄вабодханена ча самма̄дит̣т̣хийа̄ бахука̄рата̄ ведитабба̄. тена̄ха – ‘‘айам̣ хӣ’’тиа̄ди.
тасса̄ти ¶ самма̄дит̣т̣хийа̄. бахука̄роти дхаммасампат̣иведхе бахӯпака̄ро. ида̄ни таматтхам̣ упама̄хи вибха̄ветум̣, ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди вуттам̣.
вачӣбхедасса ка̄рако витакко са̄ваджджа̄наваджджавачӣбхеданиваттанаппаваттана̄ка̄ра̄йа самма̄ва̄ча̄йапи упака̄рако ева̄ти а̄ха – ‘‘сва̄йам̣…пе… самма̄ва̄ча̄йапи упака̄рако’’ти. самма̄сан̇каппо хи саччава̄ча̄йа виратива̄ча̄йапи висесапаччайо миччха̄сан̇каппатадекат̣т̣хакилесаппаха̄нато.
сам̣видахитва̄тиа̄дӣсу самма̄ видаханам̣ каммантаппайоджанан̃ча еканта̄наваджджавачӣка̄йакаммавасена иччхитаббанти виратива̄ча̄васена сам̣видаханам̣ виратикаммантассева пайоджанан̃ча нидасситанти дат̣т̣хаббам̣. евам̣ хисса самма̄ва̄ча̄йа самма̄каммантасса̄пи бахука̄рата̄ джотита̄ сийа̄. вачӣбхеданийа̄мика̄ хи вачӣдуччаритавирати ка̄йикакирийанийа̄мика̄йа ка̄йадуччаритавиратийа̄ упака̄рика̄. татха̄ хи висам̣ва̄дана̄димиччха̄ва̄чато авирато миччха̄каммантатопи на вираматева. йатха̄ха – ‘‘екам̣ дхаммам̣ атӣтасса…пе… наттхи па̄пам̣ ака̄рийа’’нти. тасма̄ ависам̣ва̄дана̄дисамма̄ва̄ча̄йа т̣хито самма̄каммантампи пӯретийева̄ти вачӣдуччаритавирати ка̄йадуччаритавиратийа̄ упака̄рика̄.
йасма̄ а̄джӣвапа̄рисуддхи на̄ма дуссӣлйаппаха̄напуббика̄, тасма̄ самма̄ва̄ча̄камманта̄нантарам̣ самма̄а̄джӣво деситоти дассетум̣ – ‘‘чатуббидхам̣ пана̄’’тиа̄ди ¶ вуттам̣. етта̄вата̄ти парисуддхасӣла̄джӣвика̄маттена. идам̣ вӣрийанти чатусаммаппадха̄навӣрийам̣.
вӣрийа̄рамбхопи самма̄сатипариггахито ева нибба̄на̄вахо, на кевалоти дассетум̣ – ‘‘тато’’тиа̄ди вуттам̣. сӯпат̣т̣хита̄ти бахиддха̄виккхепам̣ паха̄йа сут̣т̣ху упат̣т̣хита̄ ка̄табба̄. сама̄дхисса упака̄радхамма̄ на̄ма йатха̄вуттаваттхувисадакирийа̄дайо. таппат̣ипаккхато анупака̄радхамма̄ ведитабба̄. гатийоти ниппхаттийо. саманвеситва̄ти самма̄ парийеситва̄.
427. йатха̄ иттхӣсу катха̄ паватта̄ адхиттхӣти вуччати, евам̣ атта̄нам̣ адхикичча паватта̄ аджджхаттам̣. ‘‘евам̣ паваттама̄на̄ майам̣ ‘атта̄’ти гахан̣ам̣ гамисса̄ма̄’’ти имина̄ вийа адхиппа̄йена атта̄нам̣ адхикичча уддисса паватта̄ саттасантатипарийа̄панна̄ аджджхаттам̣. тасмим̣ аджджхаттарӯпе, аттано кеса̄диваттхуке касин̣арӯпети аттхо. парикаммавасена аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣти парикаммакаран̣авасена ¶ аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ, на аппана̄васена. на хи пат̣ибха̄ганимитта̄рамман̣а̄ аппана̄ аджджхаттависайа̄ самбхавати. там̣ пана аджджхаттам̣ парикаммавасена ладдхам̣ касин̣анимиттам̣ ависуддхамева хоти, на бахиддха̄ парикаммавасена ладдхам̣ вийа висуддхам̣. тена̄ха – ‘‘там̣ пана̄’’тиа̄ди.
йассевам̣ парикаммам̣ аджджхаттам̣ уппаннанти йасса пуггаласса евам̣ вуттаппака̄рена аджджхаттам̣ парикаммам̣ джа̄там̣. нимиттам̣ пана бахиддха̄ти пат̣ибха̄ганимиттам̣ сасантатипарийа̄паннам̣ на хотӣти бахиддха̄. паритта̄нӣти йатха̄ладдха̄ни суппасара̄ваматта̄ни. тена̄ха – ‘‘авад̣д̣хита̄нӣ’’ти. париттавасенева̄ти ван̣н̣авасена а̄бхоге виджджама̄непи париттавасенева идам̣ абхибха̄йатанам̣ вуттам̣ париттата̄ хеттха абхибхаванасса ка̄ран̣ам̣. ван̣н̣а̄бхоге сатипи асатипи абхибхаватӣти абхибху, парикаммам̣, н̃а̄н̣ам̣ ва̄. абхибху а̄йатанам̣ етасса̄ти абхибха̄йатанам̣, джха̄нам̣. абхибхавитаббам̣ ва̄ а̄рамман̣асан̇кха̄там̣ а̄йатанам̣ етасса̄ти абхибха̄йатанам̣. атха ва̄ а̄рамман̣а̄бхибхаванато абхибху ча там̣ а̄йатанан̃ча йогино сукхависеса̄нам̣ адхит̣т̣ха̄набха̄вато мана̄йатанадхамма̄йатанабха̄вато ча̄ти сасампайуттаджджха̄нам̣ абхибха̄йатанам̣. абхибха̄йатанабха̄вана̄ на̄ма тиккхапан̃н̃ассева самбхавати, на итарасса̄ти а̄ха – ‘‘н̃а̄н̣уттарико пуггало’’ти. абхибхавитва̄ сама̄паджджатӣти еттха абхибхаванам̣ ¶ сама̄паджджанан̃ча упача̄раджджха̄на̄дхигаманасаманантарамева аппана̄джха̄нуппа̄дананти а̄ха – ‘‘саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣ’’ти. саха нимиттуппа̄дена̄ти ча аппана̄парива̄са̄бха̄васса лаккхан̣авачанаметам̣. йо кхиппа̄бхин̃н̃оти вуччати, татопи н̃а̄н̣уттарассева абхибха̄йатанабха̄вана̄. еттха̄ти етасмим̣ нимитте. аппанам̣ па̄петӣти бха̄вана̄аппанам̣ нети.
еттха ча кечи ‘‘уппанне упача̄раджджха̄не там̣ а̄раббха йе хет̣т̣химантена две тайо джаванава̄ра̄ паваттанти, те упача̄раджджха̄напаккхика̄ ева, таданантарам̣ бхаван̇гапарива̄сена упача̄расевана̄йа ча вина̄ аппана̄ хоти, саха нимиттуппа̄денева аппанам̣ па̄петӣ’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣. на хи па̄рива̄сикапарикаммена аппана̄ва̄ро иччхито, на̄пи махаггатаппама̄н̣аджджха̄несу вийа упача̄раджджха̄не екантато паччавеккхан̣а̄ иччхитабба̄. тасма̄ упача̄раджджха̄на̄дхигамато парам̣ катипайабхаван̇гачитта̄васа̄не аппанам̣ па̄пун̣анто ‘‘саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣ’’ти вутто. саха нимиттуппа̄дена̄ти ча адхиппа̄йикамидам̣ вачанам̣, на нӣтаттхам̣, таттха адхиппа̄йо вуттанайенева ведитаббо. на антосама̄паттийам̣ тада̄ татха̄рӯпасса а̄бхогасса асамбхавато. сама̄паттито вут̣т̣хитасса а̄бхого пуббабха̄габха̄вана̄васена джха̄наккхан̣е паваттам̣ абхибхавана̄ка̄рам̣ гахетва̄ паваттоти дат̣т̣хаббам̣. абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘имина̄сса пубба̄бхого катхито’’ти вуттам̣. антосама̄паттийам̣ ¶ тада̄ татха̄ а̄бхога̄бха̄ве касма̄ джха̄насан̃н̃а̄йапӣти вуттанти а̄ха – ‘‘абхибхавасан̃н̃а̄ хисса антосама̄паттийампи аттхӣ’’ти.
вад̣д̣хитаппама̄н̣а̄нӣти випулаппама̄н̣а̄нӣти аттхо, на екан̇гуладван̇гула̄дивад̣д̣хим̣ па̄пита̄ни татха̄ вад̣д̣ханассеветтха асамбхавато. тена̄ха – ‘‘маханта̄нӣ’’ти. бхаттавад̣д̣хитаканти бхун̃джанабха̄джане вад̣д̣хетва̄ диннам̣ бхаттам̣, ека̄сане пурисена бхун̃джитаббабхаттато упад̣д̣хабхаттанти аттхо.
рӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄, са̄ асса аттхӣти рӯпасан̃н̃ӣ, на рӯпасан̃н̃ӣ арӯпасан̃н̃ӣ. сан̃н̃а̄сӣсена джха̄нам̣ вадати. рӯпасан̃н̃а̄йа ануппа̄данамеветтха ала̄бхита̄. бахиддха̄ва уппаннанти бахиддха̄ваттхусмим̣йева уппаннам̣. еттха ча –
‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни. аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни ¶ . аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни. аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти (дӣ. ни. 3.338, 358; а. ни. 8.65; 10.29) –
евамидха чатта̄ри абхибха̄йатана̄ни а̄гата̄ни. абхидхамме (дха. са. 244-245) пана ‘‘аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни, аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти евама̄гата̄ни. таттха ча ка̄ран̣ам̣ абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттамева. татха̄ хи вуттам̣ ат̣т̣хаса̄линийам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 204) –
‘‘касма̄ пана йатха̄ суттанте ‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄нӣ’тиа̄ди вуттам̣, евам̣ аватва̄ идха чатӯсупи абхибха̄йатанесу аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ита̄ва вутта̄ти. аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйато. таттха ва̄ хи идха ва̄ бахиддха̄ рӯпа̄нева абхибхавитабба̄ни, тасма̄ та̄ни нийамато ваттабба̄нӣ’’ти.
татра̄пи идхапи вутта̄ни ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣти идам̣ пана саттху десана̄вила̄саматтамева̄’’ти. айам̣ панеттха адхиппа̄йо – идха ван̣н̣а̄бхогарахита̄ни сахита̄ни ча сабба̄ни паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни абхибхуййа̄ти. парийа̄йакатха̄ хи суттантадесана̄ти. абхидхамме ¶ пана ниппарийа̄йадесанатта̄ ван̣н̣а̄бхогарахита̄ни висум̣ вутта̄ни, татха̄ сахита̄ни. аттхи хи убхайаттха абхибхаванависесоти. татха̄ идха парийа̄йадесанатта̄ вимоккха̄нампи абхибхаванапарийа̄йо аттхӣти ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’’тиа̄дина̄ пат̣хамадутийаабхибха̄йатанесу пат̣хамавимоккхо, татийачатуттхаабхибха̄йатанесу дутийавимоккхо, ван̣н̣а̄бхибха̄йатанесу татийавимоккхо ча абхибхаванапаттито сан̇гахито. абхидхамме пана ниппарийа̄йадесанатта̄ вимоккха̄бхибха̄йатана̄ни асан̇карато десетум̣ вимоккхе ваджджетва̄ абхибха̄йатана̄ни катхита̄ни. сабба̄ни ча вимоккхакичча̄ни джха̄на̄ни вимоккхадесана̄йам̣ вутта̄ни. тадетам̣ ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’’ти а̄гатасса абхибха̄йатанадвайасса абхидхамме абхибха̄йатанесу авачанато ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣнан̃ча саббавимоккхакиччаса̄дха̄ран̣авачанабха̄вато ваваттха̄нам̣ катанти вин̃н̃а̄йати.
аджджхаттарӯпа̄нам̣ ¶ анабхибхаванӣйатоти идам̣ абхидхамме каттхачипи ‘‘аджджхаттарӯпа̄ни пассатӣ’’ти аватва̄ саббаттха йам̣ вуттам̣ – ‘‘бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти, тасса ка̄ран̣авачанам̣. тена йам̣ ан̃н̃ахетукам̣ суттанте ‘‘бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти вачанам̣, там̣ тена хетуна̄ вуттам̣. йам̣ пана десана̄вила̄сахетукам̣ аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ита̄йа ева абхидхамме вачанам̣, на тасса ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣ маггитаббанти дассети. аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйата̄ ча тесам̣ бахиддха̄рӯпа̄нам̣ вийа авибхӯтатта̄. десана̄вила̄со ча йатха̄вуттававаттха̄навасена ведитаббо венеййаджджха̄сайавасена виджджама̄напарийа̄йакатханабха̄вато. десана̄вила̄со хи на̄ма венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ виджджама̄насса ча парийа̄йасса вибха̄ванам̣, на йасса кассачи, тасма̄ ‘‘идха парийа̄йадесанатта̄’’тиа̄дина̄ вуттаппака̄рам̣ ваваттха̄нам̣ десана̄вила̄санибандхананти дат̣т̣хаббам̣.
суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣти етенева сиддхатта̄ на нӣла̄диабхибха̄йатана̄ни ваттабба̄нӣти че? на нӣла̄дӣсу ката̄дхика̄ра̄нам̣ нӣла̄дибха̄вассева абхибхаванака̄ран̣атта̄. на хи тесам̣ парисуддха̄парисуддхаван̣н̣а̄нам̣ париттата̄ аппама̄н̣ата̄ ва̄ абхибхаванака̄ран̣ам̣, атха кхо нӣла̄дибха̄во ева̄ти. етесу ча паритта̄дикасин̣арӯпесу йам̣йам̣чаритасса има̄ни абхибха̄йатана̄ни иджджханти, там̣ дассетум̣ – ‘‘имесу пана̄’’тиа̄ди вуттам̣.
саббасан̇га̄хикавасена̄ти нӣлаван̣н̣анӣланидассананӣланибха̄са̄нам̣ са̄дха̄ран̣авасена. ван̣н̣авасена̄ти сабха̄ваван̣н̣авасена. нидассанавасена̄ти пасситаббата̄васена, чаккхувин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ гахетаббата̄васена ¶ . обха̄савасена̄ти саппабха̄сата̄йа авабха̄санавасена. ван̣н̣адха̄туйа̄ ва̄ти ан̃джанараджатаваттха̄диван̣н̣адха̄туйа̄. локийа̄нева рӯпа̄вачараджджха̄набха̄вато.
435. рӯпӣти еттха йена̄йам̣ сасантатипарийа̄паннена рӯпена саманна̄гато, там̣ йасса джха̄насса хетубха̄вена висит̣т̣харӯпам̣ хоти. йена висит̣т̣хена рӯпӣти вуччеййа, тадева сасантатипарийа̄паннарӯпанимиттам̣ джха̄нам̣. идха пана параматтхато рӯпибха̄васа̄дхаканти а̄ха – ‘‘аджджхаттам̣ кеса̄дӣсӯ’’тиа̄ди. рӯпаджджха̄нам̣ рӯпанти уттарападалопена вуттам̣ – ‘‘рӯпӯпапаттийа̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. 160-161, 185-190 а̄дайо, 244-245 а̄дайо; вибха. 625) вийа.
субхантвева ¶ адхимутто хотӣти айам̣ татийавимоккхо. идха супарисуддханӣла̄диван̣н̣акасин̣аджджха̄навасена вуттоти дассетва̄ ида̄ни пат̣исамбхида̄па̄л̣ийам̣ тасса брахмавиха̄раджджха̄навасена а̄гатабха̄вам̣ дассетум̣ – ‘‘пат̣исамбхида̄магге пана̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣. идха пана упарипа̄л̣ийам̣йева брахмавиха̄ра̄нам̣ а̄гататта̄ там̣ найам̣ пат̣иккхипитва̄ парисуддханӣла̄диван̣н̣акасин̣авасенева субхавимоккхо анун̃н̃а̄то.
443. парикаммапатхавийа̄пӣти аката̄йа ва̄ ката̄йа ва̄ дал̣хаман̣д̣ала̄дисан̇кха̄тапарикаммапатхавийа̄пи. уггаханимитта̄дӣнам̣ патхавӣкасин̣анти на̄мам̣ ниссите ниссайавоха̄равасена вуттанти дат̣т̣хаббам̣, йатха̄ ‘‘ман̃ча̄ уккут̣т̣хим̣ каронтӣ’’ти.
сӣла̄нӣти па̄тимоккхасам̣вара̄дӣни чатта̄ри сӣла̄ни. содхетва̄ти ана̄паджджанена а̄паннавут̣т̣ха̄панена килесехи аппат̣ипӣл̣анена ча висодхетва̄. тивидхан̃хи сӣласса висодханам̣ на̄ма – ана̄паджджанам̣ а̄паннавут̣т̣ха̄панам̣ килесехи ча аппат̣ипӣл̣ананти. каммат̣т̣ха̄набха̄ванам̣ парибундхети упародхети паваттитум̣ на детӣти палибодхо рака̄расса лака̄рам̣ катва̄, парибандхоти аттхо. упаччхиндитва̄ти сама̄паннена сан̇га̄хан̣ена ва̄ упарундхитва̄, апалибодхам̣ катва̄ти аттхо. калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ти –
‘‘пийо гару бха̄ванӣйо, ватта̄ ча вачанаккхамо;
гамбхӣран̃ча катхам̣ катта̄, но чат̣т̣ха̄не нийоджако’’ти. (а. ни. 7.37) –
евама̄дигун̣асаманна̄гатам̣ екантахитесим̣ вуддхипаккхе т̣хитам̣ калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄.
ананурӯпам̣ ¶ виха̄ранти ат̣т̣ха̄расаннам̣ доса̄нам̣ ан̃н̃атарена саманна̄гатам̣. вуттан̃хетам̣ ат̣т̣хакатха̄су –
‘‘маха̄ва̄сам̣ нава̄ва̄сам̣, джара̄ва̄сан̃ча пантханим̣;
сон̣д̣им̣ пан̣н̣ан̃ча пуппхан̃ча, пхалам̣ паттхитамева ча.
‘‘нагарам̣ да̄руна̄ кхеттам̣, висабха̄гена пат̣т̣анам̣;
паччантасӣма̄ саппа̄йам̣, йаттха митто на лаббхати.
‘‘ат̣т̣ха̄расета̄ни т̣ха̄на̄ни, ити вин̃н̃а̄йа пан̣д̣ито;
а̄рака̄ париваджджеййа, маггам̣ саппат̣ибхайам̣ йатха̄’’ти. (висуддхи. 1.52);
анурӯпети ¶ гочарага̄мато на̄тидӯраначча̄санната̄дӣхи пан̃чахи ан̇гехи саманна̄гате. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, сена̄санам̣ пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ хоти? идха, бхиккхаве, сена̄санам̣ на̄тидӯрам̣ хоти начча̄саннам̣ гамана̄гаманасампаннам̣ дива̄ аппа̄кин̣н̣ам̣ раттим̣ аппасаддам̣ аппаниггхосам̣ аппад̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапасампхассам̣. тасмим̣ кхо пана сена̄сане вихарантасса аппакасирена уппаджджанти чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄. тасмим̣ кхо пана сена̄сане тхера̄ бхиккхӯ вихаранти бахуссута̄ а̄гата̄гама̄ дхаммадхара̄ винайадхара̄ ма̄тика̄дхара̄. те ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камитва̄ парипуччхати парипан̃хати ‘идам̣, бханте, катхам̣ имасса ко аттхо’ти. тасса те а̄йасманто авиват̣ан̃чева виваранти, анутта̄нӣкатан̃ча утта̄ним̣ каронти, анекавихитесу ча кан̇кха̄т̣ха̄нийесу дхаммесу кан̇кхам̣ пат̣ивиноденти. евам̣ кхо, бхиккхаве, сена̄санам̣ пан̃чан̇гасаманна̄гатам̣ хотӣ’’ти (а. ни. 10.11).
еттха ча на̄тидӯрам̣ начча̄саннам̣ гамана̄гаманасампаннанти екам̣ ан̇гам̣, дива̄ аппа̄кин̣н̣ам̣ раттим̣ аппасаддам̣ аппаниггхосанти екам̣, аппад̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапасампхассанти екам̣, тасмим̣ кхо пана сена̄сане вихарантасса…пе… париккха̄ра̄ти екам̣, тасмим̣ кхо пана сена̄сане тхера̄…пе… кан̇кхам̣ пат̣ивинодентӣти еканти евам̣ пан̃чан̇га̄ни ведитабба̄ни.
кхуддакапалибодхам̣ ¶ упаччхиндитва̄ти дӣгхакесанакхалома̄нам̣ чхеданена чӣваракаммачӣварараджанапаттапачанаман̃чапӣт̣ха̄дисодханавасена кхуддакапалибодхам̣ упаччхиндитва̄.
453. уддхума̄така̄дӣсӯти еттха а̄ди-саддена винӣлакавипуббакавиччхиддакавиккха̄йитакахатавиккхиттакалохитакапул̣авакаат̣т̣хика̄нам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. таттха бхаста̄ вийа ва̄йуна̄ уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ йатха̄нуккамам̣ самуггатена сӯнабха̄вена дхума̄татта̄ уддхума̄там̣, уддхума̄тамева уддхума̄такам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ уддхума̄танти уддхума̄такам̣, татха̄рӯпасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. винӣлам̣ вуччати випарибхиннанӣлаван̣н̣ам̣, винӣламева винӣлакам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ винӣланти винӣлакам̣, мам̣суссадат̣т̣ха̄несу раттаван̣н̣асса ¶ , пуббасанничайат̣т̣ха̄несу сетаван̣н̣асса, йебхуййена ча нӣлаван̣н̣асса нилат̣т̣ха̄не нӣласа̄т̣акапа̄рутассева чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. парибхиннат̣т̣ха̄несу виссандама̄напуббам̣ випуббам̣, випуббамева випуббакам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ випуббанти випуббакам̣, татха̄рӯпасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. виччхиддам̣ вуччати двидха̄ чхинданена ападха̄ритам̣, виччхиддамева виччхиддакам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ виччхидданти виччхиддакам̣, вемаджджхе чхиннасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. ито ча етто ча вивидха̄ка̄рена сон̣асин̇га̄ла̄дӣхи кха̄йитам̣ виккха̄йитам̣, виккха̄йитамева виккха̄йитакам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ виккха̄йитанти виккха̄йитакам̣, татха̄рӯпасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣.
вивидха̄ кхиттам̣ виккхиттам̣, виккхиттамева виккхиттакам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ виккхиттанти виккхиттакам̣, ан̃н̃ена хаттхам̣, ан̃н̃ена па̄дам̣, ан̃н̃ена сӣсанти евам̣ тато тато виккхиттасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. хатан̃ча там̣ пуриманайенева виккхиттакан̃ча̄ти хатавиккхиттакам̣, ка̄капада̄ка̄рена ан̇гапаччан̇гесу саттхена ханитва̄ вуттанайенева виккхиттасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. лохитам̣ кирати виккхипати ито чито ча паггхаратӣти лохитакам̣, паггхариталохитамаккхитасса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. пул̣ава̄ вуччанти кимайо, пул̣аве киратӣти пул̣авакам̣, кимипарипун̣н̣асса чхавасарӣрассетам̣ адхивачанам̣. ат̣т̣хийева ат̣т̣хикам̣, пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ ат̣т̣хӣти ат̣т̣хикам̣, ат̣т̣хисан̇кхалика̄йапи екат̣т̣хикассапи етам̣ адхивачанам̣. имесу дасасу асубхесу пат̣хамаджджха̄намева уппаджджати, на дутийа̄дӣни. тена̄ха – идха ‘‘пат̣хамаджджха̄насахагата̄ сан̃н̃а̄’’ти. татха̄ хи апарисан̣т̣хитаджала̄йа сӣгхасота̄йа надийа̄ ариттабаленева на̄ва̄ тит̣т̣хати, вина̄ ариттена на сакка̄ т̣хапетум̣. евамевам̣ дуббалатта̄ а̄рамман̣асса витаккабаленева читтам̣ екаггам̣ хутва̄ тит̣т̣хати, вина̄ витаккена на сакка̄ т̣хапетум̣ ¶ . тасма̄ пат̣хамаджджха̄намеветтха хоти, на дутийа̄дӣни. а̄рамман̣асса дуббалата̄ четтха пат̣икӯлабха̄вена читтам̣ т̣хапетум̣ асаматтхата̄.
‘‘руккхо мато, лохам̣ мата’’нтиа̄дӣсу йам̣ кхандхаппабандхам̣ упа̄да̄йа руккха̄дисаман̃н̃а̄, тасмим̣ анупаччхиннепи аллата̄дивигаманам̣ нисса̄йа матавоха̄ро саммутимаран̣ам̣. сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣абхан̇гасан̇кха̄там̣ кхан̣икамаран̣ам̣. самуччхедамаран̣анти арахато санта̄насса саббасо уччхедабхӯтам̣ маран̣ам̣. випассана̄бха̄вана̄васена четам̣ вуттам̣. маран̣а̄нуссатибха̄вана̄йам̣ пана тивидхампетам̣ на̄дхиппетам̣ ¶ асам̣вегаваттхуто анупат̣т̣хаханато аба̄хуллато ча. маран̣а̄нуссатийан̃хи екена бхавена париччхиннасса джӣвитиндрийаппабандхасса виччхедо маран̣анти адхиппето сам̣вегаваттхуто упат̣т̣хаханато ба̄хуллато ча. ида̄ни имамева маран̣ам̣ сандха̄йа викаппантарам̣ дассенто, ‘‘хет̣т̣ха̄ вутталаккхан̣а̄ ва̄’’тиа̄дима̄ха.
аситапӣта̄дибхедети аситапӣтакха̄йитаса̄йитаппабхеде, аситаббакха̄дитаббаса̄йитаббавибха̄гети аттхо ка̄лабхедавачаниччха̄йа абха̄вато йатха̄ ‘‘дуддха’’нти. кабал̣ам̣ карӣйатӣти кабал̣ӣка̄ро, а̄харӣйатӣти а̄ха̄ро, кабал̣ӣка̄ро ча со а̄ха̄ро ча̄ти кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро. ваттхувасена четам̣ вуттам̣. саваттхуко ева хи а̄ха̄ро идха каммат̣т̣ха̄набха̄вена адхиппето. оджа̄лаккхан̣о пана а̄ха̄ро оджат̣т̣хамакам̣ рӯпам̣ а̄харатӣти а̄ха̄роти вуччати. со идха на̄дхиппето пат̣икӯла̄ка̄раггахан̣асса асамбхавато. нава пат̣икӯла̄нӣти гаманапарийесанапарибхога̄сайанида̄наапарипаккапарипаккапхаланиссандаппат̣икӯлавасена нава пат̣икӯла̄ни. самаккханаппат̣икӯлам̣ пана парибхога̄дӣсу лаббхама̄натта̄ идха висум̣ на гахитам̣, ан̃н̃атха̄ тена саддхим̣ ‘‘даса пат̣икӯла̄нӣ’’ти ваттаббам̣. висуддхимагге (висуддхи. 1.303-304) пана самаккханам̣ парибхога̄дӣсу лаббхама̄нампи ниссандавасена висесато пат̣икӯланти висум̣ гахетва̄ дасаха̄ка̄рехи пат̣икӯлата̄ вутта̄.
уппаджджанакасан̃н̃анти пат̣икӯла̄ка̄раггахан̣авасена уппаджджанакасан̃н̃ам̣. сан̃н̃а̄саддо ча̄йам̣ ‘‘рӯпасан̃н̃а̄ саддасан̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.57) сан̃джа̄наналаккхан̣е дхамме а̄гато, ‘‘аниччасан̃н̃а̄ дуккхасан̃н̃а̄’’тиа̄дӣсу випассана̄йа а̄гато, ‘‘уддхума̄такасан̃н̃а̄ти ва̄ сопа̄карӯпасан̃н̃а̄ти ва̄ име дхамма̄ екат̣т̣ха̄, уда̄ху на̄нат̣т̣ха̄’’тиа̄дӣсу саматхе а̄гато. идха пана саматхасса парикамме дат̣т̣хаббо. а̄ха̄рехи пат̣икӯла̄ка̄раггахан̣ам̣, таппабха̄витам̣ ва̄ упача̄раджджха̄нам̣ идха ‘‘а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃а̄’’ти адхиппетам̣.
уккан̣т̣хитасан̃н̃анти ¶ ниббиндана̄ка̄рена уппаджджанакасан̃н̃ам̣. аниччасан̃н̃анти еттха аниччам̣ кхандхапан̃чакам̣ уппа̄давайан̃н̃атхаттабха̄вато, хутва̄ абха̄вато ва̄, тасмим̣ аничче кхандхапан̃чаке аниччанти уппаджджама̄на̄ аниччалаккхан̣апаригга̄хика̄ сан̃н̃а̄ аниччасан̃н̃а̄. тена̄ха – ‘‘пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄на’’нтиа̄ди. таттха удайо ¶ ниббаттилаккхан̣ам̣, вайо випарин̣а̄малаккхан̣ам̣, ан̃н̃атхаттам̣ джара̄. удайаббайан̃н̃атхаттаггахан̣ена аниччалаккхан̣ам̣ дассети. уппа̄давайан̃н̃атхаттабха̄вато хи кхандхапан̃чакам̣ аниччанти вуччати. йасса ча сабха̄вена кхандхапан̃чакам̣ аниччанти вуччати, там̣ аниччалаккхан̣ам̣. тена хи там̣ аниччанти лаккхӣйати, аниччалаккхан̣ан̃ча удайаббайа̄нам̣ аманасика̄ра̄ сантатийа̄ пат̣иччханнатта̄ на упат̣т̣ха̄ти, удайаббайам̣ пана париггахетва̄ сантатийа̄ викопита̄йа аниччалаккхан̣ам̣ йа̄тха̄васарасато упат̣т̣ха̄ти. на хи саммадева удайаббайам̣ саллаккхентасса пубба̄парийена паваттама̄на̄нам̣ дхамма̄нам̣ ан̃н̃он̃н̃абха̄вам̣ саллаккхан̣ена сантатийа̄ уггха̄т̣ита̄йа дхамма̄ самбандхабха̄вена упат̣т̣хаханти, атха кхо айосала̄ка̄ вийа асамбандхабха̄вена̄ти сут̣т̣хутарам̣ аниччалаккхан̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти.
‘‘йаданиччам̣, там̣ дуккха’’нти (сам̣. ни. 3.15, 45, 46, 76, 77, 85; 2.4.1, 4) вачанато тадева кхандхапан̃чакам̣ абхин̣хаппат̣ипӣл̣анато дуккхам̣, абхин̣хаппат̣ипӣл̣ана̄ка̄ро пана дуккхалаккхан̣ам̣. тенева̄ха – ‘‘аничче кхандхапан̃чаке…пе… сан̃н̃ам̣ бха̄ветӣ’’ти. таттха пат̣ипӣл̣анам̣ на̄ма йатха̄париггахитам̣ удайавайавасена сан̇кха̄ра̄нам̣ нирантарам̣ пат̣ипӣл̣ийама̄ната̄ виба̄дхийама̄ната̄. дуккхалаккхан̣ан̃ча абхин̣хасампат̣ипӣл̣анасса аманасика̄ра̄ ирийа̄патхехи пат̣иччханнатта̄ на упат̣т̣ха̄ти, абхин̣хасампат̣ипӣл̣анам̣ пана манаси каритва̄ ирийа̄патхе лаббхама̄надуккхаппат̣иччха̄дакабха̄ве уггха̄т̣ите дуккхалаккхан̣ам̣ йа̄тха̄васарасато упат̣т̣ха̄ти. татха̄ хи ирийа̄патхехи пат̣иччханнатта̄ дуккхалаккхан̣ам̣ на упат̣т̣ха̄ти, те ча ирийа̄патха̄ абхин̣хасампат̣ипӣл̣ана̄манасика̄рена пат̣иччха̄дака̄ джа̄та̄. екасмин̃хи ирийа̄патхе уппаннасса дуккхасса винодакам̣ ирийа̄патхантарам̣ тасса пат̣иччха̄дакам̣ вийа хоти, евам̣ сеса̄пи. ирийа̄патха̄нам̣ пана там̣там̣дуккхапатита̄ка̄рабха̄ве йа̄тха̄вато н̃а̄те тесам̣ дуккхаппат̣иччха̄дакабха̄во уггха̄т̣ито на̄ма хоти сан̇кха̄ра̄нам̣ нирантарам̣ дуккха̄бхитунната̄йа па̄кат̣абха̄вато. тасма̄ абхин̣хасампат̣ипӣл̣анам̣ манаси каритва̄ ирийа̄патхе лаббхама̄надуккхаппат̣иччха̄дакабха̄ве уггха̄т̣ите дуккхалаккхан̣ам̣ йа̄тха̄васарасато упат̣т̣ха̄ти.
‘‘йам̣ дуккхам̣, таданатта̄’’ти вачанато тадева кхандхапан̃чакам̣ авасаваттанато анатта̄, авасаваттана̄ка̄ро пана анатталаккхан̣ам̣. тена̄ха – ‘‘пат̣ипӣл̣анат̣т̣хена̄’’тиа̄ди ¶ . анатталаккхан̣ан̃ча на̄на̄дха̄тувиниббхогасса ¶ аманасика̄ра̄ гханена пат̣иччханнатта̄ на упат̣т̣ха̄ти, на̄на̄дха̄туйо пана виниббхуджджитва̄ ‘‘ан̃н̃а̄ патхавӣдха̄ту, ан̃н̃а̄ а̄подха̄тӯ’’тиа̄дина̄, ‘‘ан̃н̃о пхассо, ан̃н̃а̄ ведана̄’’тиа̄дина̄ ча висум̣ висум̣ катва̄ гханавиниббхоге кате самӯхагхане кичча̄рамман̣агхане ча бхедите анатталаккхан̣ам̣ йа̄тха̄васарасато упат̣т̣ха̄ти. йа̄ хеса̄ ан̃н̃аман̃н̃ӯпаттхамбхесу самудитесу рӯпа̄рӯпадхаммесу екатта̄бхинивесавасена апаримаддитасан̇кха̄рехи мама̄йама̄на̄ самӯхагханата̄, татха̄ тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ киччабхедасса сатипи пат̣инийатабха̄ве екато гайхама̄на̄ киччагханата̄, татха̄ са̄рамман̣адхамма̄нам̣ сатипи а̄рамман̣акаран̣абхеде екато гайхама̄на̄ а̄рамман̣агханата̄. са̄ чатӯсу дха̄тӯсу н̃а̄н̣ена виниббхуджитва̄ диссама̄на̄су хаттхена паримаддийама̄но пхен̣апин̣д̣о вийа вилӣнам̣ а̄гаччхати, йатха̄паччайам̣ паваттама̄на̄ сун̃н̃а̄ ете дхаммаматта̄ти авасаваттана̄ка̄расан̇кха̄там̣ анатталаккхан̣ам̣ па̄кат̣атарам̣ хоти.
апарааччхара̄сан̇гха̄таваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
19. ка̄йагата̄сативаггаван̣н̣ана̄
563. четаса̄ ¶ пхут̣оти читтена пхарито. читтена пхаран̣ан̃ча самуддасса двидха̄ самбхаватӣти а̄ха – ‘‘дувидхам̣ пхаран̣а’’нтиа̄ди. пуримена аттхена̄ти ‘‘сампайогавасена виджджам̣ бхаджантӣ’’ти вуттена аттхена. паччхимена̄ти ‘‘виджджа̄бха̄ге виджджа̄кот̣т̣ха̄се ваттантӣ’’ти вуттена.
564. махато сам̣вега̄йа сам̣ваттатӣтиа̄дӣсу айам̣ пана апаро найо. йа̄тха̄вато ка̄йасабха̄ваппаведанато махато сам̣вега̄йа сам̣ваттати. аттха̄йа̄ти дит̣т̣хадхаммика̄диаттха̄йа. йогаккхема̄йа̄ти чатӯхи йогехи кхемабха̄ва̄йа. сатисампаджан̃н̃а̄йа̄ти саббаттха сатиавиппава̄са̄йа саттат̣т̣ха̄нийасампаджан̃н̃а̄йа ча. н̃а̄н̣адассанаппат̣ила̄бха̄йа̄ти випассана̄н̃а̄н̣а̄дхигама̄йа. виджджа̄вимуттипхаласаччхикирийа̄йа̄ти тиссо виджджа̄ читтасса адхимутти нибба̄нам̣ чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄нӣти етесам̣ паччаккхакаран̣а̄йа.
584. пан̃н̃а̄пат̣ила̄бха̄йа̄тиа̄дӣсу ¶ сол̣асасу падесу пан̃н̃а̄пат̣ила̄бха̄йа пан̃н̃а̄вуддхийа̄ пан̃н̃а̄вепулла̄йа пан̃н̃а̄ба̄хулла̄йа̄ти има̄ни чатта̄ри пан̃н̃а̄васена бха̄вавачана̄ни, сеса̄ни два̄даса пуггалавасена бха̄вавачана̄ни. саппурисасам̣севоти саппуриса̄нам̣ бхаджанам̣. саддхаммассавананти тесам̣ саппуриса̄нам̣ сантике сӣла̄диппат̣ипаттидӣпакасса саддхаммавачанасса саванам̣. йонисо манасика̄роти сута̄нам̣ дхамма̄нам̣ аттхӯпапариккха̄васена упа̄йена манасика̄ро. дхамма̄нудхаммаппат̣ипаттӣти локуттарадхамме анугатасса сӣла̄диппат̣ипада̄дхаммасса пат̣ипаджджанам̣.
чханнам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄нанти иддхивидхадиббасотачетопарийапуббенива̄садиббачаккхуа̄саваккхайан̃а̄н̣а̄нам̣. тесаттатӣнам̣ н̃а̄н̣а̄нанти пат̣исамбхида̄па̄л̣ийам̣ (пат̣и. ма. 1.1-2 ма̄тика̄) ‘‘сота̄вадха̄не пан̃н̃а̄ сутамайе н̃а̄н̣ам̣, сутва̄на сам̣варе пан̃н̃а̄ сӣламайе н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ н̃а̄н̣акатха̄йа ниддит̣т̣ха̄нам̣ са̄вакаса̄дха̄ран̣а̄са̄дха̄ран̣а̄нам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣. имесан̃хи тесаттатин̃а̄н̣а̄нам̣ сутамайан̃а̄н̣а̄дӣни саттасат̣т̣хин̃а̄н̣а̄ни са̄вакасса са̄дха̄ран̣а̄ни, ‘‘индрийапаропарийатте н̃а̄н̣ам̣, сатта̄нам̣ а̄сайа̄нусайе н̃а̄н̣ам̣, йамакапа̄т̣ихӣре н̃а̄н̣ам̣, маха̄карун̣а̄сама̄паттийа̄ н̃а̄н̣ам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, ана̄варан̣ан̃а̄н̣а’’нти (пат̣и. ма. 1.68-73 ма̄тика̄) има̄ни чха аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни са̄вакехи.
саттасаттатӣнам̣ ¶ н̃а̄н̣а̄нанти еттха –
‘‘джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, асати джа̄тийа̄ наттхи джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣. атӣтампи аддха̄нам̣ джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, асати джа̄тийа̄ наттхи джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣. ана̄гатампи аддха̄нам̣ джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, асати джа̄тийа̄ наттхи джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣. йамписса там̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣, тампи кхайадхаммам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхамманти н̃а̄н̣ам̣. бхавапаччайа̄ джа̄тӣти н̃а̄н̣ам̣…пе… упа̄да̄напаччайа̄ бхавоти н̃а̄н̣ам̣, тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нанти н̃а̄н̣ам̣, ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄ти н̃а̄н̣ам̣, пхассапаччайа̄ ведана̄ти н̃а̄н̣ам̣, сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассоти н̃а̄н̣ам̣, на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатананти н̃а̄н̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпанти н̃а̄н̣ам̣, сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣анти н̃а̄н̣ам̣, авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, асати ¶ авиджджа̄йа наттхи сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, атӣтампи аддха̄нам̣ авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, асати авиджджа̄йа наттхи сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, ана̄гатампи аддха̄нам̣ авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, асати авиджджа̄йа наттхи сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, йамписса там̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣, тампи кхайадхамам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхамманти н̃а̄н̣а’’нти –
бхагавата̄ нида̄навагге (сам̣. ни. 2.34-35) джара̄маран̣а̄дӣсу ека̄дасасу пат̣иччасамуппа̄дан̇гесу паччекам̣ сатта сатта катва̄ вутта̄ни саттасаттатин̃а̄н̣а̄ни.
таттха дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣анти паччайа̄ка̄ран̃а̄н̣ам̣. паччайа̄ка̄ро хи дхамма̄нам̣ паваттисан̇кха̄та̄йа т̣хитийа̄ ка̄ран̣атта̄ ‘‘дхаммат̣т̣хитӣ’’ти вуччати, таттха н̃а̄н̣ам̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣, ‘‘джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣а’’нтиа̄дина̄ вуттассева чхаббидхасса н̃а̄н̣ассетам̣ адхивачанам̣. кхайадхамманти кхайагаманасабха̄вам̣. вайадхамманти вайагаманасабха̄вам̣. вира̄гадхамманти вираджджанасабха̄вам̣. ниродхадхамманти нируджджханасабха̄ванти аттхо.
ла̄бхотиа̄дӣсу ла̄бхойева упасаггена висесетва̄ ‘‘пат̣ила̄бхо’’ти вутто. пуна тассева аттхавиваран̣авасена ‘‘патти сампаттӣ’’ти вуттам̣. пхусана̄ти адхигаманавасена пхусана̄. саччхикирийа̄ти пат̣ила̄бхасаччхикирийа̄. упасампада̄ти ниппха̄дана̄.
саттаннан̃ча ¶ секкха̄нанти тиссо сиккха̄ сиккхантӣти секкхасан̃н̃ита̄нам̣ сота̄паттимаггат̣т̣ха̄дӣнам̣ саттаннам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акасса ча̄ти нибба̄нага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа йуттатта̄ сундарат̣т̣хена калйа̄н̣асан̃н̃итасса путхуджджанасса. вад̣д̣хитам̣ вад̣д̣ханам̣ ека̄йа̄ти вад̣д̣хитавад̣д̣хана̄. йатха̄вутта̄нам̣ ат̣т̣ханнампи пан̃н̃а̄нам̣ васена висесатова арахато пан̃н̃а̄васена пан̃н̃а̄вуддхийа̄. татха̄ пан̃н̃а̄вепулла̄йа.
йасса кассачипи висесато анурӯпадхаммасса махантам̣ на̄ма киччасиддхийа̄ ведитаббанти тадасса киччасиддхийа̄ дассенто ‘‘маханте аттхе паригган̣ха̄тӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха аттха̄дӣнам̣ махантабха̄во маха̄висайата̄йа ведитаббо, маха̄висайата̄ ча тесам̣ пат̣исамбхида̄магге а̄гатанайена ведитабба̄. сӣлаккхандхасса пана хетумахантата̄йа, паччайамахантата̄йа, ниссайамахантата̄йа ¶ , пабхедамахантата̄йа, киччамахантата̄йа, пхаламахантата̄йа, а̄нисам̣самахантата̄йа ча махантабха̄во ведитаббо. таттха хету алобха̄дайо. паччайо хироттаппасаддха̄сативӣрийа̄дайо. ниссайо са̄вакабодхипаччекабодхинийатата̄ там̣саман̇гино ча пурисависеса̄. пабхедо ча̄риттава̄ритта̄дивибха̄го. киччам̣ тадан̇га̄дивасена пат̣ипаккхавидхаманам̣. пхалам̣ саггасампада̄ нибба̄насампада̄ ча. а̄нисам̣со пийамана̄пата̄ди. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимагге (висуддхи. 1.9) а̄кан̇кхеййасутта̄дӣсу (ма. ни. 1.64 а̄дайо) ча а̄гатанайена ведитаббо. имина̄ найена сама̄дхиккхандха̄дӣнампи махантата̄ йатха̄рахам̣ ниддха̄ретва̄ ваттабба̄. т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ махантабха̄во пана маха̄висайата̄йа ведитаббо. таттха т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄нам̣ маха̄висайата̄ бахудха̄тукасутта̄дӣсу а̄гатанайена ведитабба̄.
виха̄расама̄паттӣнам̣ маха̄висайата̄ сама̄дхиккхандхе маха̄висайата̄ниддха̄ран̣анайена ведитабба̄, арийасачча̄нам̣ сакалайа̄насан̇га̄хакато саччавибхан̇ге (вибха. 189 а̄дайо) там̣сам̣ван̣н̣ана̄су (вибха. ат̣т̣ха. 189 а̄дайо) ча а̄гатанайена, сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ сатипат̣т̣ха̄навибхан̇га̄дӣсу (вибха. 355 а̄дайо) там̣сам̣ван̣н̣ана̄дӣсу (вибха. ат̣т̣ха. 355 а̄дайо) ча а̄гатанайена, са̄ман̃н̃апхала̄нам̣ махато хитасса махато сукхасса махато аттхасса махато йогаккхемасса ниппхаттибха̄вато сантапан̣ӣтаатакка̄вачарапан̣д̣итаведанӣйабха̄вато, абхин̃н̃а̄нам̣ маха̄самбха̄рато маха̄висайато маха̄киччато маха̄нубха̄вато маха̄ниппхаттито, нибба̄насса маданиммадана̄димахаттхасиддхито ча махантабха̄во ведитаббо. паригган̣ха̄тӣти сабха̄ва̄дито париччхиджджа ган̣ха̄ти джа̄на̄ти, пат̣ивиджджхатӣти аттхо.
путхупан̃н̃а̄ти ¶ еттха̄пи вуттанайа̄нуса̄рена аттхо ведитаббо. айам̣ пана висесо – путху на̄на̄ккхандхесу н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти ‘‘айам̣ рӯпаккхандхо на̄ма…пе… айам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо на̄ма̄’’ти евам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати. тесупи екавидхена рӯпаккхандхо…пе… ека̄дасавидхена рӯпаккхандхо. екавидхена ведана̄ккхандхо…пе… бахувидхена ведана̄ккхандхо. екавидхена сан̃н̃а̄ккхандхо…пе… бахувидхена сан̃н̃а̄ккхандхо. екавидхена сан̇кха̄раккхандхо…пе… бахувидхена сан̇кха̄раккхандхо. екавидхена вин̃н̃а̄н̣аккхандхо…пе… бахувидхена ¶ вин̃н̃а̄н̣аккхандхоти евам̣ екекасса кхандхасса екавидха̄дивасена атӣта̄дивасенапи на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати.
путху на̄на̄дха̄тӯсӯти ‘‘айам̣ чаккхудха̄ту на̄ма…пе… айам̣ мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту на̄ма. таттха сол̣аса дха̄туйо ка̄ма̄вачара̄, две ча̄тубхӯмика̄’’ти евам̣ дха̄тӯсу на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати. тайидам̣ упа̄диннадха̄тувасена вуттам̣. паччекабуддха̄нан̃хи двиннан̃ча аггаса̄вака̄нам̣ упа̄диннадха̄тӯсу ева на̄на̄каран̣ам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати, тан̃ча кхо екадесатова, на ниппадесато. бахиддха̄ анупа̄диннадха̄тӯнам̣ на̄на̄каран̣ам̣ тесам̣ ависайова, саббан̃н̃убуддха̄нам̣йева пана ‘‘има̄йа дха̄туйа̄ уссаннатта̄ имасса руккхасса кхандхо сето хоти, имасса ка̄л̣о, имасса мат̣т̣хо, имасса кхаро, имасса бахалатачо, имасса суккхатачо. имасса паттам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дивасена еварӯпам̣. имасса пуппхам̣ нӣлам̣, пӣтам̣, лохитам̣, ода̄там̣, сугандхам̣, дуггандхам̣, миссакагандхам̣. пхалам̣ кхуддакам̣, махантам̣, дӣгхам̣, ват̣т̣ам̣, суван̣н̣ам̣, дуббан̣н̣ам̣, мат̣т̣хам̣, пхарусам̣, сугандхам̣, дуггандхам̣, мадхурам̣, титтакам̣, амбилам̣, кат̣укам̣, каса̄вам̣. кан̣т̣ако тикхин̣о, атикхин̣о, уджуко, кут̣ило, тамбо, нӣло, лохито, ода̄то’’тиа̄дина̄ дха̄туна̄наттам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати.
путху на̄на̄а̄йатанесӯти ‘‘идам̣ чаккха̄йатанам̣ на̄ма…пе… идам̣ дхамма̄йатанам̣ на̄ма. таттха даса̄йатана̄ ка̄ма̄вачара̄, две ча̄тубхӯмака̄’’ти евам̣ а̄йатанана̄наттам̣ пат̣ичча н̃а̄н̣ам̣ паваттати.
путху на̄на̄пат̣иччасамуппа̄десӯти аджджхаттабахиддха̄бхедато санта̄набхедато ча на̄наппабхедесу пат̣иччасамуппа̄дан̇гесу. авиджджа̄диан̇га̄ни хи паччекам̣ пат̣иччасамуппа̄дасан̃н̃ита̄ни. тена̄ха – сан̇кха̄рапит̣аке ‘‘два̄даса паччайа̄ два̄даса пат̣иччасамуппа̄да̄’’ти (сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.110).
путху на̄на̄сун̃н̃атаманупалаббхесӯти на̄на̄сабха̄весу ниччаса̄ра̄дивирахитесу сун̃н̃асабха̄весу, тато ева иттхипурисааттаттанийа̄дивасена анупалаббхама̄насабха̄весу. ма-ка̄ро хеттха падасандхикаро.
путху ¶ на̄на̄аттхесӯти аттхапат̣исамбхида̄висайесу паччайуппанна̄дина̄на̄аттхесу. дхаммесӯти дхаммапат̣исамбхида̄висайесу паччайа̄дина̄на̄дхаммесу. нируттӣсӯти ¶ тесам̣йева аттхадхамма̄нам̣ ниддха̄ран̣авачанасан̇кха̄тесу на̄на̄нируттӣсу. путху на̄на̄пат̣ибха̄несӯти аттхапат̣исамбхида̄дивисайесу има̄ни н̃а̄н̣а̄ни идаматтхаджотака̄нӣти татха̄ татха̄ пат̣ибха̄нато упатит̣т̣ханато пат̣ибха̄на̄нӣти ладдхана̄месу на̄на̄н̃а̄н̣есу.
путху на̄на̄сӣлаккхандхесӯтиа̄дӣсу сӣласса путхуттам̣ на̄наттан̃ча вуттамева, итаресам̣ пана вуттанайа̄нуса̄рена сувин̃н̃еййатта̄ па̄кат̣амева. йам̣ пана абхиннам̣ екамева нибба̄нам̣, таттха упача̄равасена путхуттам̣ гахетаббанти а̄ха – ‘‘путху на̄на̄джанаса̄дха̄ран̣е дхамме саматиккамма̄’’ти. тенасса маданиммадана̄дипарийа̄йена путхуттам̣ паридӣпитам̣ хоти.
випуле аттхети маханте аттхе. махантапарийа̄йо хи випуласаддо. гамбхӣресӯти саса̄дӣхи вийа маха̄самуддо анупачитан̃а̄н̣асамбха̄рехи алаббханеййаппатит̣т̣хесу кхандхесу н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти висайасса гамбхӣрата̄йа н̃а̄н̣асса гамбхӣрата̄ вибха̄вита̄.
тиккхависадабха̄ва̄дигун̣ехи аса̄дха̄ран̣атта̄ паресам̣ пан̃н̃а̄йа на са̄манта̄, атха кхо сувидӯравидӯрети асамантапан̃н̃а̄ а̄ка̄расса рассаттам̣ катва̄. кечи ‘‘асаматтхапан̃н̃а̄’’ти пат̣ханти, тесам̣ йатха̄вуттагун̣ехи ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣атта̄ наттхи етисса̄ ка̄йачи саматтханти асаматтха̄ пан̃н̃а̄ти йоджана̄. аттхававаттха̄натоти аттхаппабхедасса йа̄тха̄вато саннит̣т̣ха̄нато. на ан̃н̃о кочи саккоти абхисамбхавитунти н̃а̄н̣агатийа̄ сампа̄пун̣итум̣ на ан̃н̃о кочипи саккоти, тасма̄ айам̣ сувидӯравидӯрети асамантапан̃н̃а̄. ида̄ни пуггалантаравасена асамантапан̃н̃ам̣ вибха̄ветум̣, ‘‘путхуджджанакалйа̄н̣акасса̄’’тиа̄ди а̄раддхам̣.
‘‘пан̃н̃а̄пабхедакусало абхиннан̃а̄н̣о адхигатаппат̣исамбхидо чатувеса̄раджджаппатто дасабаладха̄рӣ пуриса̄сабхо пурисасӣхо пурисана̄го пуриса̄джан̃н̃о пурисадхорайхо анантан̃а̄н̣о анантатеджо анантайасо ад̣д̣хо махаддхано балава̄ нета̄ винета̄ анунета̄ пан̃н̃а̄пета̄ виниджджха̄пета̄ пеккхата̄ паса̄дета̄. со хи бхагава̄ ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄, асан̃джа̄тасса маггасса сан̃джанета̄, анаккха̄тасса маггасса аккха̄та̄, магган̃н̃ӯ маггавидӯ маггаковидо. магга̄нуга̄мӣ ча пана етарахи са̄вака̄ вихаранти паччха̄ саманна̄гата̄.
‘‘со ¶ ¶ хи бхагава̄ джа̄нам̣ джа̄на̄ти, пассам̣ пассати, чаккхубхӯто н̃а̄н̣абхӯто дхаммабхӯто брахмабхӯто ватта̄ паватта̄ аттхасса ниннета̄ аматасса да̄та̄ дхаммасса̄мӣ татха̄гато, наттхи тасса бхагавато ан̃н̃а̄там̣ адит̣т̣хам̣ авидитам̣ асаччхикатам̣ апхасситам̣ пан̃н̃а̄йа. атӣтам̣ ана̄гатам̣ паччуппаннам̣ упа̄да̄йа саббе дхамма̄ сабба̄ка̄рена буддхасса бхагавато н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти, йам̣ кин̃чи неййам̣ на̄ма аттхи там̣ саббам̣ джа̄нитаббам̣, аттаттхо ва̄ параттхо ва̄ убхайаттхо ва̄ дит̣т̣хадхаммико ва̄ аттхо сампара̄йико ва̄ аттхо утта̄но ва̄ аттхо гамбхӣро ва̄ аттхо гӯл̣хо ва̄ аттхо пат̣иччханно ва̄ аттхо неййо ва̄ аттхо нӣто ва̄ аттхо анаваджджо ва̄ аттхо никкилесо ва̄ аттхо вода̄но ва̄ аттхо параматтхо ва̄ аттхо, саббам̣ там̣ антобуддхан̃а̄н̣е париваттати.
‘‘саббам̣ ка̄йакаммам̣ буддхасса бхагавато н̃а̄н̣а̄нупариватти, саббам̣ вачӣкаммам̣ буддхасса бхагавато н̃а̄н̣а̄нупариватти, саббам̣ манокаммам̣ буддхасса бхагавато н̃а̄н̣а̄нупариватти. атӣте буддхасса бхагавато аппат̣ихатам̣ н̃а̄н̣ам̣, ана̄гате буддхасса бхагавато аппат̣ихатам̣ н̃а̄н̣ам̣, паччуппанне буддхасса бхагавато аппат̣ихатам̣ н̃а̄н̣ам̣, йа̄ватакам̣ неййам̣, та̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣. йа̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣, та̄ватакам̣ неййам̣. неййапарийантикам̣ н̃а̄н̣ам̣, н̃а̄н̣апарийантикам̣ неййам̣, неййам̣ атиккамитва̄ н̃а̄н̣ам̣ наппаваттати, н̃а̄н̣ам̣ атиккамитва̄ неййапатхо наттхи, ан̃н̃аман̃н̃апарийантат̣т̣ха̄йино те дхамма̄, йатха̄ двиннам̣ самуггапат̣ала̄нам̣ самма̄ пхусита̄нам̣ хет̣т̣химам̣ самуггапат̣алам̣ упаримам̣ на̄тиваттати, упаримам̣ самуггапат̣алам̣ хет̣т̣химам̣ на̄тиваттати, ан̃н̃аман̃н̃апарийантат̣т̣ха̄йино, евамевам̣ буддхасса бхагавато неййан̃ча н̃а̄н̣ан̃ча ан̃н̃аман̃н̃апарийантат̣т̣ха̄йино. йа̄ватакам̣ неййам̣, та̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣. йа̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣, та̄ватакам̣ неййам̣, неййапарийантикам̣ н̃а̄н̣ам̣, н̃а̄н̣апарийантикам̣ неййам̣, неййам̣ атиккамитва̄ н̃а̄н̣ам̣ наппаваттати, н̃а̄н̣ам̣ атиккамитва̄ неййапатхо наттхи. ан̃н̃аман̃н̃апарийантат̣т̣ха̄йино те дхамма̄. саббадхаммесу буддхасса бхагавато н̃а̄н̣ам̣ паваттати.
‘‘саббе ¶ дхамма̄ буддхасса бхагавато а̄ваджджанаппат̣ибаддха̄ а̄кан̇кхаппат̣ибаддха̄ манасика̄раппат̣ибаддха̄ читтуппа̄даппат̣ибаддха̄, саббасаттесу буддхасса бхагавато н̃а̄н̣ам̣ паваттати. саббесам̣ сатта̄нам̣ буддхо а̄сайам̣ джа̄на̄ти, анусайам̣ джа̄на̄ти, чаритам̣ джа̄на̄ти, адхимуттим̣ джа̄на̄ти, аппараджаккхе маха̄раджаккхе тиккхиндрийе мудиндрийе сва̄ка̄ре два̄ка̄ре сувин̃н̃а̄пайе дувин̃н̃а̄пайе бхабба̄ саббе сатте паджа̄на̄ти, садевако локо ¶ сама̄рако сабрахмако сассаман̣абра̄хман̣ӣ паджа̄ садеваманусса̄ антобуддхан̃а̄н̣е париваттати.
‘‘йатха̄ йе кечи маччхакаччхапа̄ антамасо тимитимин̇галам̣ упа̄да̄йа антомаха̄самудде париваттанти, евамева садевако локо сама̄рако сабрахмако сассаман̣абра̄хман̣ӣ паджа̄ садеваманусса̄ антобуддхан̃а̄н̣е париваттати. йатха̄ йе кечи паккхино антамасо гарул̣ам̣ венатеййам̣ упа̄да̄йа а̄ка̄сасса падесе париваттанти, евамева йепи те са̄рипуттасама̄ пан̃н̃а̄йа, тепи буддхан̃а̄н̣асса падесе париваттанти, буддхан̃а̄н̣ам̣ деваманусса̄нам̣ пан̃н̃ам̣ пхаритва̄ атигхам̣ситва̄ тит̣т̣хати. йепи те кхаттийапан̣д̣ита̄ бра̄хман̣апан̣д̣ита̄ гахапатипан̣д̣ита̄ саман̣апан̣д̣ита̄ нипун̣а̄ катапараппава̄да̄ ва̄лаведхирӯпа̄, вобхинданта̄ ман̃н̃е чаранти пан̃н̃а̄гатена дит̣т̣хигата̄ни, те те пан̃хам̣ абхисан̇кхаритва̄ абхисан̇кхаритва̄’’ти (пат̣и. ма. 3.5) –
а̄дина̄ ниддит̣т̣хапа̄л̣им̣ пеййа̄ламукхена сам̣кхипитва̄ дассенто ‘‘пан̃н̃а̄пабхедакусало пабхиннан̃а̄н̣о…пе… те пан̃хам̣ абхисан̇кхаритва̄ абхисан̇кхаритва̄’’тиа̄дима̄ха.
таттха пабхиннан̃а̄н̣оти аттха̄дӣсу пабхедагатан̃а̄н̣о. ‘‘пабхедан̃а̄н̣о’’типи пат̣ханти, сойева аттхо. те пан̃ханти те те аттана̄ адхиппетам̣ пан̃хам̣. ниддит̣т̣хака̄ран̣а̄ти виссаджджитака̄ран̣а̄. упаккхиттака̄ти бхагавато пан̃н̃а̄веййаттийена самӣпе кхиттака̄ антева̄сика̄ сампаджджанти.
бхавати ¶ абхибхаватӣти бхӯри. ким̣? ра̄га̄дим̣. упасагге сатипи тадева падам̣ таматтхам̣ вадатӣти упасаггена вина̄пи со аттхо вин̃н̃еййо анекаттхатта̄ дха̄тӯнанти вуттам̣ – ‘‘абхибхуййатӣ’’ти. ка̄ракабйаттайена четам̣ вуттам̣, тасма̄ ра̄гам̣ абхибхуййатӣти са̄ са̄ маггапан̃н̃а̄ аттана̄ аттана̄ ваджджхам̣ ра̄гам̣ абхибхуййати абхибхавати, мадатӣти аттхо. абхибхаватӣти са̄ са̄ пхалапан̃н̃а̄ там̣ там̣ ра̄гам̣ бхави абхибхави маддӣти бхӯрипан̃н̃а̄. ‘‘абхибхавита̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, ‘‘абхибхавитва̄’’типи пат̣ханти. абхибхавитва̄ти ча кирийа̄йа сиддхабха̄вадассанам̣. пан̃н̃а̄ че сиддха̄, ра̄га̄бхибхаво ча сиддхо ева̄ти. сесесупи есева найо.
ра̄га̄дӣсу пана раджджаналаккхан̣о ра̄го. дуссаналаккхан̣о досо. муйханалаккхан̣о мохо. куджджханалаккхан̣о ¶ кодхо, упанандханалаккхан̣о упана̄хо. пуббака̄лам̣ кодхо, апарака̄лам̣ упана̄хо. парагун̣амаккханалаккхан̣о маккхо, йугагга̄халаккхан̣о пала̄со. парасампаттикхӣйаналаккхан̣а̄ исса̄, аттано сампаттиниггӯханалаккхан̣ам̣ маччхарийам̣. аттана̄ катапа̄паппат̣иччха̄даналаккхан̣а̄ ма̄йа̄, аттано авиджджама̄нагун̣аппака̄саналаккхан̣ам̣ са̄т̣хеййам̣. читтасса уддхума̄табха̄валаккхан̣о тхамбхо, каран̣уттарийалаккхан̣о са̄рамбхо. уннатилаккхан̣о ма̄но, аббхуннатилаккхан̣о атима̄но. маттабха̄валаккхан̣о мадо, пан̃чака̄магун̣есу читтавоссаггалаккхан̣о пама̄до. бхавати абхибхавати аринти бхӯри асарӯпато парасса ака̄расса лопам̣ катва̄. тена̄ха – ‘‘арим̣ мадданипан̃н̃а̄ти бхӯрипан̃н̃а̄’’ти. бхавати еттха тха̄вараджан̇гаманти бхӯри вуччати патхавӣ йатха̄ ‘‘бхӯмӣ’’ти бхӯри вийа̄ти бхӯрипан̃н̃а̄ виттхатавипулат̣т̣хена саббам̣ сахата̄йа ча. тена̄ха – ‘‘та̄йа̄’’тиа̄ди. таттха патхависама̄йа̄ти виттхатавипулат̣т̣хенева патхависама̄йа. виттхата̄йа̄ти паджа̄нитаббе висайе виттхата̄йа, на екадесе ваттама̄на̄йа. випула̄йа̄ти ул̣а̄рабхӯта̄йа. саманна̄гатоти пуггало. ити-саддо ка̄ран̣аттхе, имина̄ ка̄ран̣ена пуггаласса бхӯрипан̃н̃а̄йа саманна̄гататта̄ тасса пан̃н̃а̄ бхӯрипан̃н̃а̄ на̄ма̄ти аттхо. ‘‘бхӯрипан̃н̃асса пан̃н̃а̄ бхӯрипан̃н̃апан̃н̃а̄’’ти ваттаббе екасса пан̃н̃а̄саддасса лопам̣ катва̄ ‘‘бхӯрипан̃н̃а̄’’ти вуттам̣.
апича̄ти ¶ пан̃н̃а̄парийа̄йадассанаттхам̣ вуттам̣. пан̃н̃а̄йаметанти пан̃н̃а̄йа етам̣. адхивачананти адхикам̣ вачанам̣. бхӯрӣти бхӯте аттхе кхандха̄дике рамати саччасабха̄вена, дит̣т̣хи вийа на абхӯтети бхӯри. медха̄ти асани вийа силуччайе килесе медхати хим̣сатӣти медха̄, кхиппам̣ гахан̣адха̄ран̣ат̣т̣хена ва̄ медха̄. парин̣а̄йика̄ти йассуппаджджати, там̣ саттам̣ аттахитаппат̣ипаттийам̣ сампайуттадхамме ча йа̄тха̄валаккхан̣аппат̣иведхе парин̣етӣти парин̣а̄йика̄. имехева ан̃н̃а̄нипи пан̃н̃а̄парийа̄йавачана̄ни хонти.
пан̃н̃а̄ба̄хулланти пан̃н̃а̄ бахула̄ асса̄ти пан̃н̃а̄бахуло, тасса бха̄во пан̃н̃а̄ба̄хуллам̣. тан̃ча пан̃н̃а̄йа ба̄хуллам̣ паватти ева̄ти таматтхам̣ пан̃н̃а̄гарукасса пуггаласса васена дассенто, ‘‘идхекаччо пан̃н̃а̄гаруко хотӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха идхекаччоти путхуджджанакалйа̄н̣ако, арийо ва̄. пан̃н̃а̄ гару екасса̄ти пан̃н̃а̄гаруко. пан̃н̃а̄йа чарито паваттито пан̃н̃а̄чарито, пан̃н̃а̄йа чаритам̣ паваттам̣ асса̄ти ва̄ пан̃н̃а̄чарито. ануломикакхантиа̄дивибха̄га̄ пан̃н̃а̄ а̄сайо етасса̄ти пан̃н̃а̄сайо. пан̃н̃а̄йа адхимутто таннинноти пан̃н̃а̄дхимутто. самусситат̣т̣хена пан̃н̃а̄ дхаджо етасса̄ти пан̃н̃а̄дхаджо. пан̃н̃а̄кетӯти тассева вевачанам̣. пан̃н̃а̄нимиттам̣ а̄дхипатеййам̣ етасса̄ти пан̃н̃а̄дхипатеййо. пан̃н̃а̄сан̇кха̄то вичайо, дхаммасабха̄вавичинанам̣ ва̄ бахулам̣ етасса̄ти вичайабахуло ¶ . на̄наппака̄рена дхаммасабха̄вавичинанам̣ бахулам̣ асса̄ти павичайабахуло. оккха̄йанам̣ йа̄тха̄вато дхамма̄нам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ бахулам̣ етасса̄ти оккха̄йанабахуло. пан̃н̃а̄йа тасса тасса дхаммасса самма̄пеккхана̄ сампеккха̄, сампеккха̄йа айанам̣ паваттанам̣ сампеккха̄йанам̣, сампеккха̄йанам̣ дхаммо пакати асса̄ти сампеккха̄йанадхаммо. сампеккха̄йанам̣ ва̄ йа̄тха̄вато дассанадхаммо сабха̄во етасса̄ти сампеккха̄йанадхаммо. саббам̣ дхаммаджа̄там̣ вибхӯтам̣ вибха̄витам̣ катва̄ вихаран̣асӣлоти вибхӯтавиха̄рӣ.
таччаритотиа̄дӣсу там̣-саддена пан̃н̃а̄ пачча̄мат̣т̣ха̄, тасма̄ таттха ‘‘пан̃н̃а̄чарито’’тиа̄дина̄ аттхо ведитаббо. са̄ пан̃н̃а̄ чарита̄ гарука̄ бахула̄ асса̄ти таччарито таггаруко таббахуло. тассам̣ пан̃н̃а̄йам̣ нинно пон̣о паббха̄ро адхимуттоти таннинно таппон̣о таппаббха̄ро тададхимутто. са̄ пан̃н̃а̄ адхипати тададхипати, тададхипатито а̄гато ¶ тада̄дхипатеййо. пан̃н̃а̄гарукотиа̄дӣни ‘‘ка̄мам̣ севантам̣йева джа̄на̄ти, айам̣ пуггало неккхаммагаруко’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 1.114) вийа пуримаджа̄тито пабхути вутта̄ни. таччаритотиа̄дӣни имисса̄ джа̄тийа̄ вутта̄ни. ида̄ни вуттамеваттхам̣ нидассанавасенапи дассетум̣ – ‘‘йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. евамевантиа̄дӣни дасситаббанигаманам̣.
сӣгхапан̃н̃а̄ти аттано висайе сӣгхаппаваттика̄ пан̃н̃а̄, йа̄ сама̄раддха̄ аттано пан̃н̃а̄киччам̣ адандха̄йантӣ авиттха̄йантӣ кхиппамева сампа̄пети. тена̄ха – ‘‘сӣгхам̣ сӣгхам̣ сӣла̄ни парипӯретӣ’’тиа̄ди. таттха сӣгхам̣ сӣгханти бахӯнам̣ сӣла̄дӣнам̣ сан̇гахаттхам̣ двиккхаттум̣ вуттам̣. сӣла̄нӣти ча̄риттава̄риттавасена пан̃н̃атта̄ни па̄тимоккхасам̣варасӣла̄ни, т̣хапетва̄ ва̄ индрийасам̣варам̣ тасса висум̣ гахитатта̄ итара̄ни тивидхасӣла̄ни. индрийасам̣варанти чаккха̄дӣнам̣ чханнам̣ индрийа̄нам̣ ра̄гаппат̣игхаппавесам̣ акатва̄ сатикава̄т̣ена нива̄ран̣ам̣ тхаканам̣. бходжане маттан̃н̃утанти паччавеккхитапарибхогавасена бходжане пама̄н̣ан̃н̃убха̄вам̣. джа̄гарийа̄нуйоганти дивасасса тӣсу кот̣т̣ха̄сесу раттийа̄ пат̣хамамаджджхимакот̣т̣ха̄сесу ча джа̄гарати на нидда̄йати, саман̣адхаммамева каротӣти джа̄гаро, джа̄гарасса бха̄во, каммам̣ ва̄ джа̄гарийам̣, джа̄гарийасса ануйого джа̄гарийа̄нуйого, там̣ джа̄гарийа̄нуйогам̣. сӣлаккхандханти секкхам̣ ва̄ асеккхам̣ ва̄ сӣлаккхандхам̣. евамитарепи кхандха̄ ведитабба̄. пан̃н̃а̄ккхандханти маггапан̃н̃а̄ ча секкха̄секкха̄нам̣ локийапан̃н̃а̄ ча. вимуттиккхандханти пхалавимутти. вимуттин̃а̄н̣адассанаккхандханти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. сӣгхапан̃н̃а̄ниддесасадисойева лахупан̃н̃а̄ниддесо, татха̄ ха̄сапан̃н̃а̄ниддесо. джаванапан̃н̃а̄ниддесо пана кала̄пасаммасананайена паватто. тиккхапан̃н̃а̄ниддесо вӣрийасса уссукка̄панавасена, ниббедхикапан̃н̃а̄ниддесо ¶ саббалоке анабхиратасан̃н̃а̄васена паватто. таттха туритакирийа̄ сӣгхата̄. адандхата̄ лахута̄. вега̄йитаттам̣ кхиппата̄.
ха̄сабахулоти пӣтибахуло. сесапада̄ни тассева вевачана̄ни. атха ва̄ ха̄сабахулоти мӯлападам̣. ведабахулоти тасса̄ ева пӣтийа̄ сампайуттасоманассаведана̄васена ниддесападам̣. тут̣т̣хибахулоти на̄тибалавапӣтийа̄ тут̣т̣ха̄ка̄равасена. па̄моджджабахулоти балавапӣтийа̄ памудитабха̄вавасена. сӣла̄ни парипӯретӣти хат̣т̣хаппахат̣т̣хо удаггӯдагго ¶ сампийа̄йама̄но сӣла̄ни сампа̄дети. пӣтисоманассасахагата̄ хи пан̃н̃а̄ абхиративасена а̄рамман̣е пхуллита̄ викасита̄ вийа паваттати, на евам̣ упеккха̄сахагата̄ти.
аниччато кхиппам̣ джаватӣти ‘‘кхандхапан̃чакам̣ аничча’’нти вега̄йитена паваттати, пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вена пубба̄бхисан̇кха̄расса са̄тисайатта̄ индена виссат̣т̣хаваджирам̣ вийа лаккхан̣ам̣ авираджджхантӣ адандха̄йантӣ аниччалаккхан̣ам̣ вегаса̄ пат̣ивиджджхати, тасма̄ са̄ джаванапан̃н̃а̄ на̄ма̄ти аттхо. сесападесупи есева найо. евам̣ лаккхан̣а̄рамман̣икавипассана̄васена джаванапан̃н̃ам̣ дассетва̄ балававипассана̄васена дассетум̣ – ‘‘рӯпа’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха кхайат̣т̣хена̄ти йаттха йаттха уппаджджати, таттха таттхева бхиджджанато кхайасабха̄ватта̄. бхайат̣т̣хена̄ти бхайа̄накабха̄вато. аса̄ракат̣т̣хена̄ти аттаса̄равирахато ниччаса̄ра̄дивирахато ча. тулайитва̄ти тула̄бхӯта̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа тулетва̄. тӣрайитва̄ти та̄йа ева тӣран̣абхӯта̄йа тӣретва̄. вибха̄вайитва̄ти йа̄тха̄вато пака̄сетва̄ па̄кат̣ам̣ катва̄. атха ва̄ тулайитва̄ти кала̄пасаммасанавасена тулайитва̄. тӣрайитва̄ти удайаббайа̄нупассана̄васена тӣретва̄. вибха̄вайитва̄ти бхан̇га̄нупассана̄дивасена па̄кат̣ам̣ катва̄. вибхӯтам̣ катва̄ти сан̇кха̄рупеккха̄нуломавасена пхут̣ам̣ катва̄. рӯпаниродхети рӯпаккхандхасса ниродхабхӯте нибба̄не. кхиппам̣ джаватӣти ниннапон̣апаббха̄равасена джавати паваттати. ида̄ни сикха̄ппаттавипассана̄васена джаванапан̃н̃ам̣ дассетум̣, пуна ‘‘рӯпа’’нтиа̄ди вуттам̣.
н̃а̄н̣асса тиккхабха̄во на̄ма сависесам̣ пат̣ипаккхасамуччхинданена ведитабботи ‘‘кхиппам̣ килесе чхиндатӣти тиккхапан̃н̃а̄’’ти ватва̄ те пана килесе вибха̄гена дассенто, ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитакка’’нтиа̄дима̄ха. саматхавипассана̄хи виккхамбханатадан̇гавасена пахӣнампи арийамаггена асамӯхататта̄ уппаттидхамматам̣ анатӣтата̄йа асамӯхатуппаннанти вуччати, там̣ идха ‘‘уппанна’’нти адхиппетам̣. на̄дхива̄сетӣти санта̄нам̣ а̄ропетва̄ на ва̄сети. паджахатӣти самуччхедавасена паджахати. винодетӣти кхипати. бйантим̣ каротӣти вигатантам̣ кароти. анабха̄вам̣ гаметӣти ану абха̄вам̣ ¶ гамети, випассана̄ккамена арийамаггам̣ патва̄ самуччхедавасенева абха̄вам̣ гамайатӣти аттхо. еттха ча ка̄маппат̣исам̣йутто витакко ка̄мавитакко. ‘‘име сатта̄ ¶ марантӯ’’ти паресам̣ маран̣аппат̣исам̣йутто витакко бйа̄па̄давитакко. ‘‘име сатта̄ вихим̣сийантӯ’’ти паресам̣ вихим̣са̄пат̣исам̣йутто витакко вихим̣са̄витакко. па̄пакети ла̄маке. акусале дхаммети акосалласамбхӯте дхамме. тиккхапан̃н̃о на̄ма кхиппа̄бхин̃н̃о хоти, пат̣ипада̄ часса на чалатӣти а̄ха – ‘‘екамхи а̄сане чатта̄ро арийамагга̄’’тиа̄ди.
‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄ дуккха̄ випарин̣а̄мадхамма̄ сан̇кхата̄ пат̣иччасамуппанна̄ кхайадхамма̄ вайадхамма̄ вира̄гадхамма̄ ниродхадхамма̄’’ти йа̄тха̄вато дассанена саччаппат̣иведхо иджджхати, на ан̃н̃атха̄ти ка̄ран̣амукхена ниббедхикапан̃н̃ам̣ дассетум̣ – ‘‘саббасан̇кха̄ресу уббегабахуло хотӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха уббегабахулоти ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄’’тиа̄дина̄ (дха. па. 277) найена саббасан̇кха̄ресу абхин̣хаппаваттасам̣вего. утта̄сабахулоти н̃а̄н̣абхайавасена саббасан̇кха̄ресу бахусо утрастама̄насо. тена а̄дӣнава̄нупассанама̄ха. уккан̣т̣ханабахулоти сан̇кха̄рато уддхам̣ висан̇кха̄ра̄бхимукхата̄йа уккан̣т̣ханабахуло. имина̄ ниббида̄нупассанама̄ха. аратибахулотиа̄дина̄ тасса̄ ева апара̄парӯпапаттим̣. бахимукхоти саббасан̇кха̄рато бахибхӯтам̣ нибба̄нам̣ уддисса паваттан̃а̄н̣амукхо. татха̄ паваттитавимоккхамукхо. ниббиджджханам̣ пат̣ивиджджханам̣ ниббедхо, со етисса̄ аттхӣти ниббедхика̄, ниббиджджхатӣти ва̄ ниббедхика̄, са̄ ева пан̃н̃а̄ ниббедхикапан̃н̃а̄. аниббиддхапуббанти анаматагге сам̣са̄ре антам̣ па̄петва̄ анивиддхапуббам̣. аппада̄литапуббанти тассева аттхавачанам̣, антакаран̣енева аппада̄литапуббанти аттхо. лобхаккхандханти лобхара̄сим̣, лобхакот̣т̣ха̄сам̣ ва̄.
ка̄йагата̄сативаггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
20. аматаваггаван̣н̣ана̄
600-611. наттхи ¶ еттха матам̣ маран̣ам̣ вина̄соти аматам̣, нибба̄нанти а̄ха – ‘‘маран̣авирахитам̣ нибба̄нам̣ парибхун̃джантӣ’’ти. аматасса ва̄ нибба̄насса адхигамахетута̄йа ¶ аматасадисаатаппакасукхапатитата̄йа ча ка̄йагата̄сати ‘‘амата’’нти вутта̄. парибхун̃джантӣти джха̄насама̄паджджанена вал̣ан̃джанти. вираддханти анадхигамена вираджджхитам̣. тена̄ха – ‘‘вира̄дхитам̣ на̄дхигата’’нти. а̄раддханти са̄дхитам̣ ниппха̄дитам̣. тан̃ча парипун̣н̣ам̣ на̄ма хотӣти а̄ха – ‘‘а̄раддханти парипун̣н̣а’’нти. пама̄дим̣сӯти ка̄лабйаттайенедам̣ вуттанти а̄ха – ‘‘памаджджантӣ’’ти.
аматаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ити маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа
екаканипа̄таван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄ саматта̄.
пат̣хамо бха̄го нит̣т̣хито.