📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

дуканипа̄та-ат̣т̣хакатха̄

1. пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣

1. каммака̄ран̣авагго

1. ваджджасуттаван̣н̣ана̄

1. дуканипа̄тасса пат̣хаме ваджджа̄нӣти доса̄ апара̄дха̄. дит̣т̣хадхаммиканти дит̣т̣хева дхамме имасмим̣йева аттабха̄ве уппаннапхалам̣. сампара̄йиканти сампара̄йе ана̄гате аттабха̄ве уппаннапхалам̣. а̄гуча̄ринти па̄пака̄рим̣ апара̄дхака̄ракам̣. ра̄джа̄но гахетва̄ вивидха̄ каммака̄ран̣а̄ ка̄рентети чорам̣ гахетва̄ вивидха̄ каммака̄ран̣а̄ ра̄джапуриса̄ каронти, ра̄джа̄но пана та̄ ка̄ренти на̄ма. там̣ чорам̣ евам̣ каммака̄ран̣а̄ ка̄рийама̄нам̣ еса пассати. тена вуттам̣ – ‘‘пассати чорам̣ а̄гуча̄рим̣ ра̄джа̄но гахетва̄ вивидха̄ каммака̄ран̣а̄ ка̄ренте’’ти. аддхадан̣д̣акехӣти муггарехи, паха̄раса̄дханаттхам̣ ва̄ чатухаттхадан̣д̣ам̣ дведха̄ чхетва̄ гахитадан̣д̣акехи. билан̇гатха̄ликанти кан̃джийауккхаликакаммака̄ран̣ам̣. там̣ каронта̄ сӣсакат̣а̄хам̣ уппа̄т̣етва̄ таттам̣ айогул̣ам̣ сан̣д̣а̄сена гахетва̄ таттха паккхипанти, тена маттхалун̇гам̣ паккутхитва̄ уттарати. сан̇кхамун̣д̣иканти сан̇кхамун̣д̣акаммака̄ран̣ам̣. там̣ каронта̄ уттарот̣т̣хаубхатокан̣н̣ачӯл̣икагалава̄т̣акапариччхедена чаммам̣ чхиндитва̄ саббакесе екато ган̣т̣хим̣ катва̄ дан̣д̣акена вет̣хетва̄ уппа̄т̣енти, саха кесехи чаммам̣ ут̣т̣хахати. тато сӣсакат̣а̄хам̣ тхӯласаккхара̄хи гхам̣ситва̄ дхованта̄ сан̇кхаван̣н̣ам̣ каронти. ра̄хумукханти ра̄хумукхакаммака̄ран̣ам̣. там̣ каронта̄ сан̇куна̄ мукхам̣ виваритва̄ антомукхе дӣпам̣ джа̄ленти, кан̣н̣ачӯл̣ика̄хи ва̄ пат̣т̣ха̄йа мукхам̣ никха̄данена кхананти, лохитам̣ паггхаритва̄ мукхам̣ пӯрети.

джотима̄ликанти сакаласарӣрам̣ телапилотика̄йа вет̣хетва̄ а̄лимпенти. хаттхападжджотиканти хаттхе телапилотика̄йа вет̣хетва̄ дӣпам̣ вийа паджджа̄ленти. еракаваттиканти еракаваттакаммака̄ран̣ам̣. там̣ каронта̄ хет̣т̣ха̄гӣвато пат̣т̣ха̄йа чаммават̣т̣е кантитва̄ гоппхаке т̣хапенти, атха нам̣ йоттехи бандхитва̄ кад̣д̣ханти. со аттано чаммават̣т̣е аккамитва̄ аккамитва̄ патати. чӣракава̄сиканти чӣракава̄сикакаммака̄ран̣ам̣. там̣ каронта̄ татхева чаммават̣т̣е кантитва̄ кат̣ийам̣ т̣хапенти, кат̣ито пат̣т̣ха̄йа кантитва̄ гоппхакесу т̣хапенти, упаримехи хет̣т̣химасарӣрам̣ чӣраканива̄сананиваттхам̣ вийа хоти. ен̣еййаканти ен̣еййакакаммака̄ран̣ам̣. там̣ каронта̄ убхосу каппаресу ча убхосу джа̄н̣укесу ча айавалайа̄ни датва̄ айасӯла̄ни кот̣т̣енти. со чатӯхи айасӯлехи бхӯмийам̣ патит̣т̣хахати. атха нам̣ парива̄ретва̄ аггим̣ каронти. ‘‘ен̣еййако джотипариггахо йатха̄’’ти а̄гатат̣т̣ха̄непи идамева вуттам̣. там̣ ка̄лена ка̄лам̣ сӯла̄ни апанетва̄ чатӯхи ат̣т̣хикот̣ӣхийева т̣хапенти. еварӯпа̄ каммака̄ран̣а̄ на̄ма наттхи.

бал̣исамам̣сиканти убхатомукхехи бал̣исехи пахаритва̄ чаммамам̣санха̄рӯни уппа̄т̣енти. каха̄пан̣иканти сакаласарӣрам̣ тин̣ха̄хи ва̄сӣхи кот̣ито пат̣т̣ха̄йа каха̄пан̣аматтам̣, каха̄пан̣аматтам̣ па̄тента̄ кот̣т̣енти. кха̄ра̄патаччхиканти сарӣрам̣ таттха таттха а̄вудхехи пахаритва̄ коччхехи кха̄рам̣ гхам̣санти, чаммамам̣санха̄рӯни паггхаритва̄ ат̣т̣хикасан̇кхалика̄ва тит̣т̣хати. палигхапариваттиканти екена пассена нипаджджа̄петва̄ кан̣н̣аччхиддена айасӯлам̣ кот̣т̣етва̄ патхавийа̄ ека̄баддхам̣ каронти. атха нам̣ па̄де гахетва̄ а̄вин̃чханти. пала̄лапӣт̣хаканти чхеко ка̄ран̣ико чхавичаммам̣ аччхиндитва̄ нисадапотехи ат̣т̣хӣни бхиндитва̄ кесесу гахетва̄ уккхипати, мам̣сара̄сийева хоти. атха нам̣ кесехева парийонандхитва̄ ган̣ханти, пала̄лават̣т̣им̣ вийа катва̄ пуна вет̣хенти. сунакхехипӣти катипайа̄ни диваса̄ни а̄ха̄рам̣ адатва̄ чха̄такасунакхехи кха̄да̄пенти. те мухуттена ат̣т̣хикасан̇кхаликамева каронти. сӯле утта̄сентети сӯле а̄ропенте.

на паресам̣ па̄бхатам̣ вилумпанто чаратӣти паресам̣ сантакам̣ бхан̣д̣ам̣ параммукхам̣ а̄бхатам̣ антамасо антаравӣтхийам̣ патитам̣ сахассабхан̣д̣икампи дисва̄ ‘‘имина̄ джӣвисса̄мӣ’’ти вилумпанто на вичарати, ко имина̄ аттхоти пит̣т̣хипа̄дена ва̄ пават̣т̣етва̄ гаччхати.

па̄пакоти ла̄мако. дуккхоти анит̣т̣хо. кин̃ча танти ким̣ на̄ма там̣ ка̄ран̣ам̣ бхавеййа. йа̄ханти йена ахам̣. ка̄йадуччаританти па̄н̣а̄типа̄та̄ди тивидхам̣ акусалам̣ ка̄йакаммам̣. ка̄йасучаританти тасса пат̣ипаккхабхӯтам̣ тивидхам̣ кусалакаммам̣. вачӣдуччаританти муса̄ва̄да̄ди чатуббидхам̣ акусалам̣ вачӣкаммам̣. вачӣсучаританти тасса пат̣ипаккхабхӯтам̣ чатуббидхам̣ кусалакаммам̣. манодуччаританти абхиджджха̄ди тивидхам̣ акусалакаммам̣. маносучаританти тасса пат̣ипаккхабхӯтам̣ тивидхам̣ кусалакаммам̣. суддхам̣ атта̄нам̣ парихаратӣти еттха дувидха̄ суддхи – парийа̄йато ча ниппарийа̄йато ча. саран̣агаманена хи парийа̄йена суддхам̣ атта̄нам̣ парихарати на̄ма. татха̄ пан̃чахи сӣлехи, дасахи сӣлехи – чатупа̄рисуддхисӣлена, пат̣хамаджджха̄нена…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанена, сота̄паттимаггена, сота̄паттипхалена…пе… арахаттамаггена парийа̄йена суддхам̣ атта̄нам̣ парихарати на̄ма. арахаттапхале патит̣т̣хито пана кхӣн̣а̄саво чхиннамӯлаке пан̃чаккхандхе нха̄пентопи кха̄да̄пентопи бхун̃джа̄пентопи нисӣда̄пентопи нипаджджа̄пентопи ниппарийа̄йенева суддхам̣ ниммалам̣ атта̄нам̣ парихарати пат̣иджаггатӣти ведитаббо.

тасма̄ти йасма̄ има̄ни две ваджджа̄нева, но на ваджджа̄ни, тасма̄. ваджджабхӣруноти ваджджабхӣрука̄. ваджджабхайадасса̄виноти ваджджа̄ни бхайато дассанасӣла̄. етам̣ па̄т̣икан̇кханти етам̣ иччхитаббам̣, етам̣ авассам̣бха̄вӣти аттхо. йанти нипа̄таматтам̣, ка̄ран̣авачанам̣ ва̄ йена ка̄ран̣ена паримуччиссати саббаваджджехи. кена пана ка̄ран̣ена паримуччиссатӣти? чатуттхамаггена чева чатуттхапхалена ча. маггена хи паримуччати на̄ма, пхалам̣ патто паримутто на̄ма хотӣти. ким̣ пана кхӣн̣а̄савасса акусалам̣ на випаччатӣти? випаччати, там̣ пана кхӣн̣а̄савабха̄вато пуббе катам̣. тан̃ча кхо имасмим̣йева аттабха̄ве, сампара̄йе панасса каммапхалам̣ на̄ма наттхӣти. пат̣хамам̣.

2. падха̄насуттаван̣н̣ана̄

2. дутийе падха̄на̄нӣти вӣрийа̄ни. вӣрийан̃хи падахитаббато падха̄набха̄вакаран̣ато ва̄ падха̄нанти вуччати. дурабхисамбхава̄нӣти дуссаха̄ни дуппӯрийа̄ни, дуккара̄нӣти аттхо. ага̄рам̣ аджджха̄васатанти ага̄ре васанта̄нам̣. чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нуппада̄наттхам̣ падха̄нанти етесам̣ чӣвара̄дӣнам̣ чатуннам̣ паччайа̄нам̣ ануппада̄наттха̄йа падха̄нам̣ на̄ма дурабхисамбхаванти дассети. чатуратаникампи хи пилотикам̣, пасататан̣д̣уламаттам̣ ва̄ бхаттам̣, чатуратаникам̣ ва̄ пан̣н̣аса̄лам̣, теласаппинаванӣта̄дӣсу ва̄ аппаматтакампи бхесаджджам̣ паресам̣ детха̄ти ваттумпи нӣхаритва̄ да̄тумпи дуккарам̣ убхатобйӯл̣хасан̇га̄маппавесанасадисам̣. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘да̄нан̃ча йуддхан̃ча сама̄нама̄ху,

аппа̄пи санта̄ бахуке джинанти;

аппампи че саддаха̄но дада̄ти,

тенева со хоти сукхӣ параттха̄’’ти. (джа̄. 1.8.72; сам̣. ни. 1.33);

ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджита̄нанти гехато никкхамитва̄ ага̄расса гхара̄ва̄сасса хита̄вахехи касигораккха̄дӣхи вирахитам̣ анага̄рийам̣ паббаджджам̣ упагата̄нам̣. саббӯпадхипат̣иниссаггаттха̄йа падха̄нанти саббесам̣ кхандхӯпадхикилесӯпадхиабхисан̇кха̄рӯпадхисан̇кха̄та̄нам̣ упадхӣнам̣ пат̣иниссаггасан̇кха̄тасса нибба̄насса аттха̄йа випассана̄йа чева маггена ча сахаджа̄тавӣрийам̣. тасма̄ти йасма̄ има̄ни две падха̄на̄ни дурабхисамбхава̄ни, тасма̄. дутийам̣.

3. тапанӣйасуттаван̣н̣ана̄

3. татийе тапанӣйа̄ти идха чева сампара̄йе ча тапантӣти тапанӣйа̄. таппатӣти читтасанта̄пена таппати анусочати ка̄йадуччаритам̣ катва̄ нандайаккхо вийа нандама̄н̣аво вийа нандагогха̄тако вийа девадатто вийа двебха̄тика̄ вийа ча. те кира га̄вам̣ вадхитва̄ мам̣сам̣ две кот̣т̣ха̄се акам̣су. тато канит̣т̣хо джет̣т̣хакам̣ а̄ха – ‘‘майхам̣ да̄рака̄ бахӯ, има̄ни ме анта̄ни дехӣ’’ти. атха нам̣ со ‘‘саббам̣ мам̣сам̣ дведха̄ вибхаттам̣, пуна ким̣ маггасӣ’’ти пахаритва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песи. ниваттитва̄ ча нам̣ олокенто матам̣ дисва̄ ‘‘бха̄рийам̣ ме каммам̣ ката’’нти читтам̣ уппа̄деси. атхасса балавасоко уппаджджи. со т̣хитат̣т̣ха̄непи нисиннат̣т̣ха̄непи тадева каммам̣ а̄ваджджети, читтасса̄дам̣ на лабхати. аситапӣтакха̄йитаса̄йитамписса сарӣре оджам̣ на пхарати, ат̣т̣хичаммаматтамева ахоси. атха нам̣ еко тхеро дисва̄ – ‘‘упа̄сака, твам̣ пахӯтааннапа̄но, ат̣т̣хичаммаматтамева те авасит̣т̣хам̣, аттхи ну кхо те кин̃чи тапанӣйакамма’’нти? со ‘‘а̄ма, бханте’’ти саббам̣ а̄рочеси. атха нам̣ тхеро ‘‘бха̄рийам̣ те упа̄сака каммам̣ катам̣, анапара̄дхат̣т̣ха̄не апараддха’’нти а̄ха. со тенева каммена ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббатто. вачӣдуччаритена суппабуддхасаккакока̄ликачин̃чама̄н̣авика̄дайо вийа таппати. сесаметтха чатуттхе ча утта̄наттхамева. татийам̣.

5. упан̃н̃а̄тасуттаван̣н̣ана̄

5. пан̃чаме двинна̄ханти двиннам̣ ахам̣. упан̃н̃а̄синти упагантва̄ гун̣ам̣ ан̃н̃а̄сим̣, джа̄ним̣ пат̣ивиджджхинти аттхо. ида̄ни те дхамме дассенто йа̄ ча асантут̣т̣хита̄тиа̄дима̄ха. иман̃хи дхаммадвайам̣ нисса̄йа саттха̄ саббан̃н̃утам̣ патто, тасма̄ тасса̄нубха̄вам̣ дассенто евама̄ха. таттха асантут̣т̣хита̄ кусалесу дхаммесӯти имина̄ имам̣ дӣпети – ‘‘ахам̣ джха̄наматтакена ва̄ обха̄санимиттаматтакена ва̄ асантут̣т̣хо хутва̄ арахаттамаггамева уппа̄десим̣. йа̄ва со на уппаджджи, на та̄ва̄хам̣ сантут̣т̣хо ахосим̣. падха̄насмим̣ ча ануккан̣т̣хито хутва̄ аносаккана̄йа т̣хатва̄йева падха̄накирийам̣ ака̄си’’нти имаматтхам̣ дассенто йа̄ ча аппат̣ива̄нита̄тиа̄дима̄ха. таттха аппат̣ива̄нита̄ти аппат̣иккамана̄ аносаккана̄. аппат̣ива̄нӣ суда̄хам̣, бхиккхаве, падаха̄мӣти еттха суданти нипа̄таматтам̣. ахам̣, бхиккхаве, аносаккана̄йам̣ т̣хито бодхисаттака̄ле саббан̃н̃утам̣ паттхенто падха̄намака̄синти айаметтха аттхо.

ида̄ни йатха̄ тена там̣ падха̄нам̣ катам̣, там̣ дассенто ка̄мам̣ тачо ча̄тиа̄дима̄ха. таттха паттаббанти имина̄ паттаббам̣ гун̣аджа̄там̣ дассети. пурисатха̄мена̄тиа̄дина̄ пурисасса н̃а̄н̣атха̄мо н̃а̄н̣авӣрийам̣ н̃а̄н̣апараккамо ча катхито. сан̣т̣ха̄нанти т̣хапана̄ аппаваттана̄ осаккана̄, пат̣иппассаддхӣти аттхо. етта̄вата̄ тена чатуран̇гасаманна̄гатам̣ вӣрийа̄дхит̣т̣ха̄нам̣ на̄ма катхитам̣. еттха хи ка̄мам̣ тачо ча̄ти екам̣ ан̇гам̣, нха̄ру ча̄ти екам̣, ат̣т̣хи ча̄ти екам̣, мам̣салохитанти екам̣, има̄ни чатта̄ри ан̇га̄ни. пурисатха̄мена̄тиа̄дӣни адхиматтавӣрийа̄дхивачана̄ни. ити пуримехи чатӯхи ан̇гехи саманна̄гатена хутва̄ евам̣ адхит̣т̣хитам̣ вӣрийам̣ чатуран̇гасаманна̄гатам̣ вӣрийа̄дхит̣т̣ха̄нам̣ на̄ма̄ти ведитаббам̣. етта̄вата̄ тена бодхипаллан̇ке аттано а̄гаманӣйапат̣ипада̄ катхита̄.

ида̄ни та̄йа пат̣ипада̄йа пат̣иладдхагун̣ам̣ катхетум̣ тасса майхам̣, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха аппама̄да̄дхигата̄ти сатиавиппава̄сасан̇кха̄тена аппама̄дена адхигата̄, на суттаппаматтена ладдха̄. самбодхӣти чатумагган̃а̄н̣ан̃чева саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃ча. на хи сакка̄ етам̣ суттаппаматтена адхигантунти. тена̄ха – ‘‘аппама̄да̄дхигата̄ самбодхӣ’’ти. ануттаро йогаккхемоти на кевалам̣ бодхийева, арахаттапхаланибба̄насан̇кха̄то ануттаро йогаккхемопи аппама̄да̄дхигатова.

ида̄ни аттана̄ пат̣иладдхагун̣есу бхиккхусан̇гхам̣ сама̄дапенто тумхе чепи бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха йассаттха̄йа̄ти йасса аттха̄йа, йам̣ упасампаджджа вихаритука̄ма̄ хутва̄ти аттхо. тадануттаранти там̣ ануттарам̣. брахмачарийапарийоса̄нанти маггабрахмачарийасса парийоса̄набхӯтам̣ арийапхалам̣. абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ти абхин̃н̃а̄йа уттамапан̃н̃а̄йа паччаккхам̣ катва̄. упасампаджджа вихариссатха̄ти пат̣илабхитва̄ па̄пун̣итва̄ вихариссатха. тасма̄ти йасма̄ аппат̣ива̄нападха̄нам̣ на̄метам̣ бахӯпака̄рам̣ уттаматтхаса̄дхакам̣, тасма̄. пан̃чамам̣.

6. сам̣йоджанасуттаван̣н̣ана̄

6. чхат̣т̣хе сам̣йоджанийесу дхаммесӯти дасаннам̣ сам̣йоджана̄нам̣ паччайабхӯтесу тебхӯмакадхаммесу. асса̄да̄нупассита̄ти асса̄дато пассита̄ пассанабха̄воти аттхо. ниббида̄нупассита̄ти ниббида̄васена уккан̣т̣ханавасена пассанабха̄во. джа̄тийа̄ти кхандханиббаттито. джара̄йа̄ти кхандхапарипа̄като. маран̣ена̄ти кхандхабхедато. сокехӣти антониджджха̄йаналаккхан̣ехи сокехи. паридевехӣти таннисситала̄лаппиталаккхан̣ехи паридевехи. дуккхехӣти ка̄йапат̣ипӣл̣анадуккхехи. доманассехӣти мановигха̄тадоманассехи. упа̄йа̄сехӣти адхиматта̄йа̄салаккхан̣аупа̄йа̄сехи. дуккхасма̄ти сакалават̣т̣адуккхато. паджахатӣти маггена паджахати. паха̄йа̄ти еттха пана пхалаккхан̣о катхито. имасмим̣ сутте ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣. чхат̣т̣хам̣.

7. кан̣хасуттаван̣н̣ана̄

7. саттаме кан̣ха̄ти на ка̄л̣аван̣н̣ата̄йа кан̣ха̄, кан̣хата̄йа пана упанентӣти ниппхаттика̄л̣ата̄йа кан̣ха̄. сарасена̄пи ва̄ сабба̄кусаладхамма̄ кан̣ха̄ ева. на хи тесам̣ уппаттийа̄ читтам̣ пабхассарам̣ хоти. ахириканти ахирикабха̄во. аноттаппанти анотта̄пибха̄во. саттамам̣.

8. суккасуттаван̣н̣ана̄

8. ат̣т̣хаме сукка̄ти на ван̣н̣асукката̄йа сукка̄, сукката̄йа пана упанентӣти ниппхаттисукката̄йа сукка̄. сарасена̄пи ва̄ саббакусаладхамма̄ сукка̄ ева. тесам̣ хи уппаттийа̄ читтам̣ пабхассарам̣ хоти. хирӣ ча оттаппан̃ча̄ти еттха па̄пато джигуччханалаккхан̣а̄ хирӣ, бха̄йаналаккхан̣ам̣ оттаппам̣. йам̣ панеттха виттха̄рато ваттаббам̣ сийа̄, там̣ висуддхимагге вуттамева. ат̣т̣хамам̣.

9. чарийасуттаван̣н̣ана̄

9. наваме локам̣ па̄лентӣти локам̣ сандха̄ренти т̣хапенти раккханти. найидха пан̃н̃а̄йетха ма̄та̄ти имасмим̣ локе джаника̄ ма̄та̄ ‘‘айам̣ ме ма̄та̄’’ти гаручиттӣка̄равасена на пан̃н̃а̄йетха. сесападесупи есева найо. самбхеданти сан̇карам̣ марийа̄дабхедам̣ ва̄. йатха̄ аджел̣ака̄тиа̄дӣсу ете хи сатта̄ ‘‘айам̣ ме ма̄та̄’’ти ва̄ ‘‘ма̄туччха̄’’ти ва̄ гаручиттӣка̄равасена на джа̄нанти. йам̣ ваттхум̣ нисса̄йа уппанна̄, таттхева виппат̣ипаджджанти. тасма̄ упамам̣ а̄харанто ‘‘йатха̄ аджел̣ака̄’’тиа̄дима̄ха. навамам̣.

10. вассӯпана̄йикасуттаван̣н̣ана̄

10. дасамам̣ ат̣т̣хуппаттийам̣ вуттам̣. катараат̣т̣хуппаттийам̣? манусса̄нам̣ уджджха̄йане. бхагавата̄ хи пат̣хамабодхийам̣ вӣсати васса̄ни вассӯпана̄йика̄ аппан̃н̃атта̄ ахоси. бхиккхӯ анибаддхава̄са̄ вассепи утувассепи йатха̄сукхам̣ вичарим̣су. те дисва̄ манусса̄ ‘‘катхан̃хи на̄ма саман̣а̄ сакйапуттийа̄ хемантампи гимхампи вассампи ча̄рикам̣ чариссанти харита̄ни тин̣а̄ни саммадданта̄ екиндрийам̣ джӣвам̣ вихет̣хента̄ бахӯ кхуддаке па̄н̣е сан̇гха̄там̣ а̄па̄дента̄. име хи на̄ма ан̃н̃атиттхийа̄ дураккха̄тадхамма̄ васса̄ва̄сам̣ аллӣйиссанти сам̣каса̄йиссанти, име на̄ма сакун̣а̄ руккхаггесу кула̄вака̄ни катва̄ васса̄ва̄сам̣ аллӣйиссанти сам̣каса̄йиссантӣ’’тиа̄дӣни ватва̄ уджджха̄йим̣су. таматтхам̣ бхиккхӯ бхагавато а̄рочесум̣. бхагава̄ там̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ имам̣ суттам̣ десенто пат̣хамам̣ та̄ва ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, вассам̣ упаганту’’нти (маха̄ва. 184) еттакамева̄ха. атха бхиккхӯнам̣ ‘‘када̄ ну кхо вассам̣ упагантабба’’нти уппаннам̣ витаккам̣ сутва̄ ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, васса̄не вассам̣ упаганту’’нти а̄ха. атха кхо бхиккхӯнам̣ етадахоси – ‘‘кати ну кхо вассӯпана̄йика̄’’ти. бхагавато етаматтхам̣ а̄рочесум̣. там̣ сутва̄ сакалампи идам̣ суттам̣ десенто двема̄, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха вассӯпана̄йика̄ти вассӯпагамана̄ни. пуримика̄ти апараджджугата̄йа а̄са̄л̣хийа̄ упагантабба̄ пуримакаттикапун̣н̣амипарийоса̄на̄ пат̣хама̄ тема̄сӣ. паччхимика̄ти ма̄сагата̄йа а̄са̄л̣хийа̄ упагантабба̄ паччхимакаттикапарийоса̄на̄ паччхима̄ тема̄сӣти. дасамам̣.

каммака̄ран̣авагго пат̣хамо.

2. адхикаран̣аваггаван̣н̣ана̄

11. дутийасса пат̣хаме бала̄нӣти кенат̣т̣хена бала̄ни. акампийат̣т̣хена бала̄ни на̄ма, татха̄ дурабхибхаванат̣т̣хена анаджджхомадданат̣т̣хена ча. пат̣исан̇кха̄набаланти паччавеккхан̣абалам̣. бха̄вана̄баланти брӯханабалам̣ вад̣д̣ханабалам̣. суддхам̣ атта̄нанти идам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. татра̄ти тесу двӣсу балесу. йамиданти йам̣ идам̣. секха̄наметам̣ баланти саттаннам̣ секха̄нам̣ н̃а̄н̣абаламетам̣. секхан̃хи со, бхиккхаве, балам̣ а̄гамма̄ти саттаннам̣ секха̄нам̣ н̃а̄н̣абалам̣ а̄раббха сандха̄йа пат̣ичча. паджахатӣти маггена паджахати. паха̄йа̄ти имина̄ пана пхалам̣ катхитам̣. йам̣ па̄панти йам̣ па̄пакам̣ ла̄макам̣. йасма̄ панета̄ни двепи вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, тасма̄ еттха етадаггам̣ на̄гатанти ведитаббам̣.

12. дутийе сатисамбоджджхан̇гам̣ бха̄ветӣтиа̄дӣсу айам̣ хет̣т̣ха̄ ана̄гата̄нам̣ пада̄нам̣ васена аттхаван̣н̣ана̄ – вивеканисситанти вивекам̣ нисситам̣. вивекоти вивиттата̄. сва̄йам̣ тадан̇гавивеко виккхамбхана-самуччхеда-пат̣иппассаддхи-ниссаран̣авивекоти пан̃чавидхо. тасмим̣ пан̃чавидхе вивеке. вивеканисситанти тадан̇гавивеканисситам̣, самуччхедавивеканисситам̣, ниссаран̣авивеканисситан̃ча сатисамбоджджхан̇гам̣ бха̄ветӣти айаматтхо ведитаббо. татха̄ хи сатисамбоджджхан̇габха̄вана̄нуйутто йогӣ випассана̄ккхан̣е киччато тадан̇гавивеканисситам̣, аджджха̄сайато ниссаран̣авивеканисситам̣, маггака̄ле пана киччато самуччхедавивеканисситам̣, а̄рамман̣ато ниссаран̣авивеканисситам̣ сатисамбоджджхан̇гам̣ бха̄вети. пан̃чавидхавивеканисситампӣти еке. те хи на кевалам̣ балававипассана̄маггапхалаккхан̣есуйева боджджхан̇ге уддхаранти, випассана̄па̄дакакасин̣аджджха̄наа̄на̄па̄на̄субхабрахмавиха̄раджджха̄несупи уддхаранти, на ча пат̣исиддха̄ ат̣т̣хакатха̄чарийехи. тасма̄ тесам̣ матена етесам̣ джха̄на̄нам̣ паваттиккхан̣е киччато ева виккхамбханавивеканисситам̣. йатха̄ ча ‘‘випассана̄ккхан̣е аджджха̄сайато ниссаран̣авивеканиссита’’нти вуттам̣, евам̣ ‘‘пат̣иппассаддхививеканисситампи бха̄ветӣ’’ти ваттум̣ ват̣т̣ати. еса найо вира̄ганисситантиа̄дӣсу. вивекаттха̄ ева хи вира̄га̄дайо.

кевалам̣ хеттха воссагго дувидхо паричча̄гавоссагго ча паккханданавоссагго ча̄ти. таттха паричча̄гавоссагготи випассана̄ккхан̣е ча тадан̇гавасена, маггаккхан̣е ча самуччхедавасена килесаппаха̄нам̣. паккханданавоссагготи випассана̄ккхан̣е танниннабха̄вена, маггаккхан̣е пана а̄рамман̣акаран̣ена нибба̄напаккханданам̣. тадубхайампи имасмим̣ локийалокуттарамиссаке аттхаван̣н̣ана̄найе ват̣т̣ати. татха̄ хи айам̣ сатисамбоджджхан̇го йатха̄вуттена пака̄рена килесе париччаджати, нибба̄нан̃ча паккхандати. воссаггапарин̣а̄минти имина̄ пана сакалена вачанена воссаггаттхам̣ парин̣амантам̣ парин̣атан̃ча, парипаччантам̣ парипаккан̃ча̄ти идам̣ вуттам̣ хоти. айан̃хи боджджхан̇габха̄вана̄нуйутто бхиккху йатха̄ сатисамбоджджхан̇го килесапаричча̄гавоссаггаттхам̣ нибба̄напаккханданавоссаггаттхан̃ча парипаччати, йатха̄ ча парипакко хоти, татха̄ нам̣ бха̄ветӣти. еса найо сесабоджджхан̇гесу.

идха пана нибба̄нам̣йева саббасан̇кхатехи вивиттатта̄ вивеко, саббесам̣ вира̄габха̄вато вира̄го, ниродхабха̄вато ниродхоти вуттам̣. магго ева ча воссаггапарин̣а̄мӣ, тасма̄ сатисамбоджджхан̇гам̣ бха̄вети вивекам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттийа̄ вивеканисситам̣, татха̄ вира̄ганисситам̣ ниродханисситам̣. тан̃ча кхо арийамаггаккхан̣уппаттийа̄ килеса̄нам̣ самуччхедато паричча̄габха̄вена ча нибба̄напаккханданабха̄вена ча парин̣атам̣ парипакканти айамева аттхо дат̣т̣хаббо. еса найо сесабоджджхан̇гесу. ити име сатта боджджхан̇га̄ локийалокуттарамиссака̄ катхита̄. имесупи двӣсу балесу етадаггабха̄во вуттанайенева ведитаббо.

13. татийе вивиччева ка̄мехӣтиа̄дӣнам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нам̣ па̄л̣иаттхо ча бха̄вана̄найо ча саббо сабба̄ка̄рена висуддхимагге (висуддхи. 1.69-70) виттха̄ритойева. има̄ни пана чатта̄ри джха̄на̄ни еко бхиккху читтекаггаттха̄йа бха̄вети, еко випассана̄па̄дакаттха̄йа, еко абхин̃н̃а̄па̄дакаттха̄йа, еко ниродхапа̄дакаттха̄йа, еко бхавависесаттха̄йа. идха пана та̄нипи випассана̄па̄дака̄ни адхиппета̄ни. айам̣ хи бхиккху има̄ни джха̄на̄ни сама̄паджджитва̄ сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммаситва̄ хетупаччайапариггахам̣ катва̄ саппаччайам̣ на̄марӯпан̃ча ваваттхапетва̄ индрийабалабоджджхан̇га̄ни самодха̄нетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти. евамета̄ни джха̄на̄ни локийалокуттарамиссака̄нева катхита̄ни. имасмимпи баладвайе етадаггабха̄во вуттанайенева ведитаббо.

14. чатуттхе сам̣кхиттена ча виттха̄рена ча̄ти сам̣кхиттадхаммадесана̄ виттха̄радхаммадесана̄ ча̄ти двейева дхаммадесана̄ти дассети. таттха ма̄тикам̣ уддиситва̄ катхита̄ десана̄ сам̣кхиттадесана̄ на̄ма. тамева ма̄тикам̣ виттха̄рато вибхаджитва̄ катхита̄ виттха̄радесана̄ на̄ма. ма̄тикам̣ ва̄ т̣хапетва̄пи ат̣т̣хапетва̄пи виттха̄рато вибхаджитва̄ катхита̄ виттха̄радесана̄ на̄ма. та̄су сам̣кхиттадесана̄ на̄ма маха̄пан̃н̃асса пуггаласса васена катхита̄, виттха̄радесана̄ на̄ма мандапан̃н̃асса. маха̄пан̃н̃асса хи виттха̄радесана̄ атипапан̃чо вийа хоти. мандапан̃н̃асса сан̇кхепадесана̄ сасакасса уппатанам̣ вийа хоти, нева антам̣ на кот̣им̣ па̄пун̣итум̣ саккоти. сан̇кхепадесана̄ ча уггхат̣итан̃н̃усса васена катхита̄, виттха̄радесана̄ итаресам̣ тин̣н̣ам̣ васена. сакалампи хи тепит̣акам̣ сан̇кхепадесана̄ виттха̄радесана̄ти еттхева сан̇кхам̣ гаччхати.

15. пан̃чаме йасмим̣, бхиккхаве, адхикаран̣ети вива̄да̄дхикаран̣ам̣, анува̄да̄дхикаран̣ам̣, а̄патта̄дхикаран̣ам̣, кичча̄дхикаран̣анти имесам̣ чатуннам̣ адхикаран̣а̄нам̣ йасмим̣ адхикаран̣е. а̄панно ча бхиккхӯти а̄паттим̣ а̄панно бхиккху ча. тасметанти тасмим̣ етам̣. дӣгхатта̄йа̄ти дӣгхам̣ аддха̄нам̣ тит̣т̣ханаттха̄йа. кхаратта̄йа̄ти да̄са-кон̣д̣а-чан̣д̣а̄ла-вена̄ти евам̣ кхарава̄ча̄паваттанаттха̄йа. ва̄л̣атта̄йа̄ти па̄н̣и лед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи пахаран̣авасена каккхал̣абха̄ваттха̄йа. бхиккхӯ ча на пха̄сум̣ вихариссантӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄да̄панне бхиккхусан̇гхе йепи уддесам̣ ва̄ парипуччхам̣ ва̄ гахетука̄ма̄ падха̄нам̣ ва̄ ануйун̃джитука̄ма̄, те пха̄сум̣ на вихариссанти. бхиккхусан̇гхасмим̣ хи упосатхапава̄ран̣а̄йа т̣хита̄йа уддеса̄дӣхи аттхика̄ уддеса̄дӣни гахетум̣ на сакконти, випассака̄нам̣ читтуппа̄до на екагго хоти, тато висесам̣ ниббаттетум̣ на сакконти. евам̣ бхиккхӯ ча на пха̄сум̣ вихариссанти. на дӣгхатта̄йа̄тиа̄дӣсу вуттапат̣ипаккханайена аттхо ведитаббо.

идха̄ти имасмим̣ са̄сане. ити пат̣исан̃чиккхатӣти евам̣ паччавеккхати. акусалам̣ а̄панноти еттха акусаланти а̄патти адхиппета̄, а̄паттим̣ а̄панноти аттхо. кан̃чидева десанти на саббамева а̄паттим̣, а̄паттийа̄ пана кан̃чидева десам̣ ан̃н̃атарам̣ а̄паттинти аттхо. ка̄йена̄ти караджака̄йена. анаттаманоти атут̣т̣хачитто. анаттаманава̄чанти атут̣т̣хава̄чам̣. мамева̄ти мам̣йева. таттха̄ти тасмим̣ адхикаран̣е. аччайо аччагама̄ти апара̄дхо атиккамитва̄ маддитва̄ гато, ахамеветтха апара̄дхико. сун̇када̄йакам̣ва бхан̣д̣асминти йатха̄ сун̇кат̣т̣ха̄нам̣ парихаритва̄ нӣте бхан̣д̣асмим̣ сун̇када̄йакам̣ апара̄дхо абхибхавати, со ча таттха апара̄дхико хоти, на ра̄джа̄но на ра̄джапуриса̄ти аттхо.

идам̣ вуттам̣ хоти – йо хи ран̃н̃а̄ т̣хапитам̣ сун̇кат̣т̣ха̄нам̣ парихаритва̄ бхан̣д̣ам̣ харати, там̣ саха бхан̣д̣асакат̣ена а̄нетва̄ ран̃н̃о дассенти. таттха нева сун̇кат̣т̣ха̄насса досо аттхи, на ран̃н̃о на ра̄джапуриса̄нам̣, парихаритва̄ гатассева пана досо, евамевам̣ йам̣ со бхиккху а̄паттим̣ а̄панно, таттха нева а̄паттийа̄ досо, на чодакасса. тӣхи пана ка̄ран̣ехи тассева бхиккхуно досо. тасса хи а̄паттим̣ а̄паннабха̄венапи досо, чодаке анаттаманата̄йапи досо, анаттаманасса сато паресам̣ а̄рочаненапи досо. чодакасса пана йам̣ со там̣ а̄паттим̣ а̄паджджантам̣ аддаса, таттха досо наттхи. анаттаманата̄йа чодана̄йа пана досо. тампи аманасикаритва̄ айам̣ бхиккху аттанова досам̣ паччавеккханто ‘‘ити мамева таттха аччайо аччагама̄ сун̇када̄йакам̣ва бхан̣д̣асми’’нти евам̣ пат̣исан̃чиккхатӣти аттхо. дутийава̄ре чодакасса анаттаманата̄ ча анаттаманата̄йа чодитабха̄во ча̄ти две доса̄, тесам̣ васена ‘‘аччайо аччагама̄’’ти еттха йоджана̄ ка̄табба̄. сесаметтха утта̄намева̄ти.

16. чхат̣т̣хе ан̃н̃атароти еко апа̄кат̣ана̄мо бра̄хман̣о. йена бхагава̄ тенупасан̇камӣти йена̄ти бхумматтхе каран̣авачанам̣. тасма̄ йаттха бхагава̄, таттха упасан̇камӣти еваметтха аттхо ведитаббо. йена ва̄ ка̄ран̣ена бхагава̄ девамануссехи упасан̇камитаббо, тена ка̄ран̣ена упасан̇камӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. кена ча ка̄ран̣ена бхагава̄ упасан̇камитаббо? на̄наппака̄рагун̣ависеса̄дхигама̄дхиппа̄йена, са̄дупхалӯпабхога̄дхиппа̄йена диджаган̣ехи ниччапхалитамаха̄руккхо вийа. упасан̇камӣти гатоти вуттам̣ хоти. упасан̇камитва̄ти упасан̇каманапарийоса̄надӣпанам̣. атха ва̄ евам̣ гато тато а̄саннатарам̣ т̣ха̄нам̣ бхагавато самӣпасан̇кха̄там̣ гантва̄типи вуттам̣ хоти.

бхагавата̄ саддхим̣ саммодӣти йатха̄ ча кхаманӣйа̄дӣни пуччханто бхагава̄ тена, евам̣ сопи бхагавата̄ саддхим̣ самаппаваттамодо ахоси, сӣтодакам̣ вийа ун̣ходакена саммодитам̣ екӣбха̄вам̣ агама̄си. йа̄йа ча ‘‘каччи, бхо готама, кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйам̣, каччи бхото готамасса ча са̄вака̄нан̃ча аппа̄ба̄дхам̣ аппа̄тан̇кам̣ лахут̣т̣ха̄нам̣ балам̣ пха̄сувиха̄ро’’тиа̄дика̄йа катха̄йа саммоди, там̣ пӣтипа̄моджджасан̇кха̄тасса саммодасса джананато саммодитум̣ йуттабха̄вато ча саммоданӣйам̣, аттхабйан̃джанамадхурата̄йа сучирампи ка̄лам̣ са̄ретум̣ нирантарам̣ паваттетум̣ арахарӯпато саритаббабха̄вато ча са̄ран̣ӣйам̣. суййама̄насукхато ва̄ саммоданӣйам̣, ануссарийама̄насукхато са̄ран̣ӣйам̣, татха̄ бйан̃джанапарисуддхата̄йа саммоданӣйам̣, аттхапарисуддхата̄йа са̄ран̣ӣйанти евам̣ анекехи парийа̄йехи саммоданӣйам̣ са̄ран̣ӣйам̣ катхам̣ вӣтиса̄ретва̄ парийоса̄петва̄ нит̣т̣хапетва̄ йенаттхена а̄гато, там̣ пуччхитука̄мо екамантам̣ нисӣди.

екамантанти бха̄ванапум̣саканиддесо ‘‘висамам̣ чандимасӯрийа̄ париваттантӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.70) вийа. тасма̄ йатха̄ нисинно екамантам̣ нисинно хоти, татха̄ нисӣдӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. бхумматтхе ва̄ етам̣ упайогавачанам̣. нисӣдӣти упа̄виси. пан̣д̣ита̄ хи пуриса̄ гарут̣т̣ха̄нӣйам̣ упасан̇камитва̄ а̄санакусалата̄йа екамантам̣ нисӣданти. айан̃ча несам̣ ан̃н̃атаро, тасма̄ екамантам̣ нисӣди.

катхам̣ нисинно пана екамантам̣ нисинно хотӣти? чха нисаджджадосе ваджджетва̄. сеййатхидам̣ – атидӯрам̣, ачча̄саннам̣, упарива̄там̣, уннатаппадесам̣, атисаммукхам̣ атипаччха̄ти. атидӯре нисинно хи саче катхетука̄мо хоти, учча̄саддена катхетаббам̣ хоти. ачча̄санне нисинно сан̇гхат̣т̣анам̣ кароти. упарива̄те нисинно сарӣрагандхена ба̄дхати. уннатаппадесе нисинно ага̄равам̣ пака̄сети. атисаммукха̄ нисинно саче дат̣т̣хука̄мо хоти, чаккхуна̄ чаккхум̣ а̄хачча дат̣т̣хаббам̣ хоти. атипаччха̄ нисинно саче дат̣т̣хука̄мо хоти, гӣвам̣ паса̄ретва̄ дат̣т̣хаббам̣ хоти. тасма̄ айампи ете чха нисаджджадосе ваджджетва̄ нисӣди. тена вуттам̣ ‘‘екамантам̣ нисӣдӣ’’ти.

етадавоча̄ти дувидха̄ хи пуччха̄ – ага̄рикапуччха̄, анага̄рикапуччха̄ ча. таттха ‘‘ким̣, бханте, кусалам̣, ким̣ акусала’’нти (ма. ни. 3.296) имина̄ найена ага̄рикапуччха̄ а̄гата̄. ‘‘име ну кхо, бханте, пан̃чупа̄да̄наккхандха̄’’ти (ма. ни. 3.86) имина̄ найена анага̄рикапуччха̄. айам̣ пана аттано анурӯпам̣ ага̄рикапуччхам̣ пуччханто етам̣ ‘‘ко ну кхо, бхо готама, хету ко паччайо’’тиа̄дивачанам̣ авоча. таттха хету паччайоти убхайампетам̣ ка̄ран̣авевачанамева. адхаммачарийа̄висамачарийа̄хетӯти адхаммачарийа̄сан̇кха̄та̄йа висамачарийа̄йа хету, там̣ка̄ран̣а̄ таппаччайа̄ти аттхо. татра̄йам̣ падаттхо – адхаммасса чарийа̄ адхаммачарийа̄, адхаммака̄ран̣анти аттхо. висамам̣ чарийа̄, висамасса ва̄ каммасса чарийа̄ти висамачарийа̄. адхаммачарийа̄ ча са̄ висамачарийа̄ ча̄ти адхаммачарийа̄висамачарийа̄. етенупа̄йена суккапаккхепи аттхо ведитаббо. аттхато панеттха адхаммачарийа̄висамачарийа̄ на̄ма даса акусалакаммапатха̄, дхаммачарийа̄самачарийа̄ на̄ма даса кусалакаммапатха̄ти ведитабба̄.

абхиккантам̣, бхо готама̄ти еттха айам̣ абхиккантасаддо кхайасундара̄бхирӯпааббханумоданесу диссати. ‘‘абхикканта̄, бханте, ратти, никкханто пат̣хамо йа̄мо, чиранисинно бхиккхусан̇гхо’’тиа̄дӣсу (уда̄. 45; чӯл̣ава. 383; а. ни. 8.20) хи кхайе диссати. ‘‘айам̣ имесам̣ чатуннам̣ пуггала̄нам̣ абхиккантатаро ча пан̣ӣтатаро ча̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.100) сундаре.

‘‘ко ме вандати па̄да̄ни, иддхийа̄ йасаса̄ джалам̣;

абхиккантена ван̣н̣ена, сабба̄ обха̄сайам̣ диса̄’’ти. –

а̄дӣсу (ви. ва. 857) абхирӯпе. ‘‘абхиккантам̣, бханте’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.250; па̄ра̄. 15) аббханумодане. идха̄пи аббханумоданейева. йасма̄ ча аббханумодане, тасма̄ са̄дху са̄дху, бхо готама̄ти вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣.

‘‘бхайе кодхе пасам̣са̄йам̣, турите котӯхалаччхаре;

ха̄се соке паса̄де ча, каре а̄мед̣итам̣ будхо’’ти. –

имина̄ ча лаккхан̣ена идха паса̄давасена пасам̣са̄васена ча̄йам̣ двиккхаттум̣ вуттоти ведитаббо. атха ва̄ абхиккантанти абхиккантам̣ атиит̣т̣хам̣ атимана̄пам̣, атисундаранти вуттам̣ хоти.

таттха екена абхиккантасаддена десанам̣ тхомети, екена аттано паса̄дам̣. айан̃хеттха адхиппа̄йо – абхиккантам̣, бхо готама, йадидам̣ бхото готамасса дхаммадесана̄, абхиккантам̣ йадидам̣ бхото готамасса дхаммадесанам̣ а̄гамма мама паса̄доти. бхагаватойева ва̄ вачанам̣ две две аттхе сандха̄йа тхомети – бхото готамасса вачанам̣ абхиккантам̣ досана̄санато, абхиккантам̣ гун̣а̄дхигаманато, татха̄ саддха̄джананато, пан̃н̃а̄джананато, са̄ттхато, сабйан̃джанато, утта̄нападато, гамбхӣраттхато, кан̣н̣асукхато, хадайан̇гамато, анаттуккам̣санато, апаравамбханато, карун̣а̄сӣталато, пан̃н̃а̄вада̄тато, а̄па̄тхараман̣ӣйато, вимаддаккхамато, суййама̄насукхато, вӣмам̣сийама̄нахитатоти евама̄дӣхи йоджетаббам̣.

тато парампи чатӯхи упама̄хи десанам̣йева тхомети. таттха никкуджджитанти адхомукхат̣хапитам̣, хет̣т̣ха̄мукхаджа̄там̣ ва̄. уккуджджеййа̄ти упаримукхам̣ кареййа. пат̣иччханнанти тин̣апан̣н̣а̄дичха̄дитам̣. вивареййа̄ти уггха̄т̣еййа. мӯл̣хасса̄ти диса̄мӯл̣хасса. маггам̣ а̄чиккхеййа̄ти хаттхе гахетва̄ ‘‘еса магго’’ти вадеййа. андхака̄рети ка̄л̣апаккхача̄туддасӣад̣д̣хараттагханаванасан̣д̣амегхапат̣алехи чатуран̇ге таме. айам̣ та̄ва анутта̄нападаттхо.

айам̣ пана адхиппа̄йайоджана̄ – йатха̄ кочи никкуджджитам̣ уккуджджеййа, евам̣ саддхаммавимукхам̣ асаддхамме патитам̣ мам̣ асаддхамма̄ вут̣т̣ха̄пентена, йатха̄ пат̣иччханнам̣ вивареййа, евам̣ кассапасса бхагавато са̄санантарадха̄нато пабхути миччха̄дит̣т̣хигаханапат̣иччханнам̣ са̄санам̣ виварантена, йатха̄ мӯл̣хасса маггам̣ а̄чиккхеййа, евам̣ куммаггамиччха̄маггаппат̣ипаннасса ме саггамоккхамаггам̣ а̄викаронтена, йатха̄ андхака̄ре телападжджотам̣ дха̄реййа, евам̣ мохандхака̄ре нимуггасса ме буддха̄диратанарӯпа̄ни апассато таппат̣иччха̄дакамохандхака̄равиддхам̣сакадесана̄паджджотадха̄ран̣ена майхам̣ бхота̄ готамена етехи парийа̄йехи пака̄ситатта̄ анекапарийа̄йена дхаммо пака̄ситоти.

евам̣ десанам̣ тхометва̄ има̄йа десана̄йа ратанаттайе пасанначитто пасанна̄ка̄рам̣ каронто еса̄хантиа̄дима̄ха. таттха еса̄ханти есо ахам̣. бхавантам̣ готамам̣ саран̣ам̣ гаччха̄мӣти бхавам̣ ме готамо саран̣ам̣ пара̄йан̣ам̣ агхасса та̄та̄ хитасса ча видха̄та̄ти имина̄ адхиппа̄йена бхавантам̣ готамам̣ гаччха̄ми бхаджа̄ми сева̄ми пайирупа̄са̄ми, евам̣ ва̄ джа̄на̄ми буджджха̄мӣти. йесан̃хи дха̄тӯнам̣ гати аттхо, буддхипи тесам̣ аттхо. тасма̄ гаччха̄мӣти имасса джа̄на̄ми буджджха̄мӣти айаматтхо вутто. дхамман̃ча бхиккхусан̇гхан̃ча̄ти еттха пана адхигатамагге саччхикатаниродхе йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не ча чатӯсу апа̄йесу апатама̄не дха̄ретӣти дхаммо. со аттхато арийамагго чева нибба̄нан̃ча. вуттан̃хетам̣ – ‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, дхамма̄ сан̇кхата̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магго тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти (а. ни. 4.34) виттха̄ро. на кевалан̃ча арийамагго чева нибба̄нан̃ча, апича кхо арийапхалехи саддхим̣ парийаттидхаммопи. вуттан̃хетам̣ чхаттама̄н̣авакавима̄не –

‘‘ра̄гавира̄гаманеджамасокам̣, дхаммамасан̇кхатамаппат̣икӯлам̣;

мадхурамимам̣ пагун̣ам̣ сувибхаттам̣, дхаммамимам̣ саран̣аттхамупехӣ’’ти. (ви. ва. 887);

еттха ра̄гавироготи магго катхито. аноджамасоканти пхалам̣. дхаммамасан̇кхатанти нибба̄нам̣. аппат̣икӯлам̣ мадхурамимам̣ пагун̣ам̣ сувибхаттанти пит̣акаттайена вибхатта̄ саббадхаммаккхандха̄ти. дит̣т̣хисӣласан̇гха̄тена сам̣хатоти сан̇гхо. со аттхато ат̣т̣хаарийапуггаласамӯхо. вуттан̃хетам̣ тасмийева вима̄не –

‘‘йаттха ча диннамахаппхалама̄ху, чатӯсу сучӣсу пурисайугесу;

ат̣т̣ха ча пуггаладхаммадаса̄ те, сан̇гхамимам̣ саран̣аттхамупехӣ’’ти. (ви. ва. 888);

бхиккхӯнам̣ сан̇гхо бхиккхусан̇гхо. етта̄вата̄ бра̄хман̣о тӣн̣и саран̣агамана̄ни пат̣иведеси.

ида̄ни тесу саран̣агаманесу косаллаттхам̣ саран̣ам̣, саран̣агаманам̣, йо ча саран̣ам̣ гаччхати, саран̣агаманаппабхедо, саран̣агаманапхалам̣, сам̣килесо, бхедоти айам̣ видхи ведитаббо.

сеййатхидам̣ – падаттхато та̄ва хим̣сатӣти саран̣ам̣, саран̣агата̄нам̣ тенева саран̣агаманена бхайам̣ санта̄сам̣ дуккхам̣ дуггатипарикилесам̣ ханати вина̄сетӣти аттхо, ратанаттайассеветам̣ адхивачанам̣. атха ва̄ хите паваттанена ахита̄ ча ниваттанена сатта̄нам̣ бхайам̣ хим̣сатӣти буддхо, бхаваканта̄ра̄ утта̄ран̣ена локасса асса̄сада̄нена ча дхаммо, аппака̄нампи ка̄ра̄нам̣ випулапхалапат̣ила̄бхакаран̣ена сан̇гхо. тасма̄ имина̄пи парийа̄йена ратанаттайам̣ саран̣ам̣. таппаса̄датаггарута̄хи вихатакилесо таппара̄йан̣ата̄ка̄раппаватто читтуппа̄до саран̣агаманам̣. там̣саман̇гӣсатто саран̣ам̣ гаччхати, вуттаппака̄рена читтуппа̄дена ‘‘ета̄ни ме тӣн̣и ратана̄ни саран̣ам̣, ета̄ни пара̄йан̣а’’нти евам̣ упетӣти аттхо. евам̣ та̄ва саран̣ам̣ саран̣агаманам̣ йо ча саран̣ам̣ гаччхати идам̣ тайам̣ ведитаббам̣.

саран̣агаманаппабхеде пана дувидхам̣ саран̣агаманам̣ локуттарам̣ локийан̃ча̄ти. таттха локуттарам̣ дит̣т̣хасачча̄нам̣ маггаккхан̣е саран̣агаманупаккилесасамуччхедена а̄рамман̣ато нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄ киччато сакалепи ратанаттайе иджджхати. локийам̣ путхуджджана̄нам̣ саран̣агаманупаккилесавиккхамбханена а̄рамман̣ато буддха̄дигун̣а̄рамман̣ам̣ хутва̄ иджджхати. там̣ аттхато буддха̄дӣсу ваттхӯсу саддха̄пат̣ила̄бхо, саддха̄мӯлика̄ ча самма̄дит̣т̣хи дасасу пун̃н̃акирийа̄ваттхӯсу дит̣т̣хиджукамманти вуччати.

тайидам̣ чатудха̄ паваттати аттасанниййа̄танена таппара̄йан̣ата̄йа сиссабха̄вӯпагаманена пан̣ипа̄тена̄ти. таттха аттасанниййа̄танам̣ на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ атта̄нам̣ буддхасса ниййа̄теми, дхаммасса, сан̇гхасса̄’’ти евам̣ буддха̄дӣнам̣ аттапариччаджанам̣. таппара̄йан̣ата̄ на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ буддхапара̄йан̣о, дхаммапара̄йан̣о, сан̇гхапара̄йан̣о ити мам̣ дха̄ретха̄’’ти евам̣ таппара̄йан̣абха̄во. сиссабха̄вӯпагаманам̣ на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ буддхасса антева̄сико, дхаммасса, сан̇гхасса ити мам̣ дха̄ретха̄’’ти евам̣ сиссабха̄вӯпагамо. пан̣ипа̄то на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ абхива̄дана-паччут̣т̣ха̄на-ан̃джаликамма-са̄мӣчикаммам̣ буддха̄дӣнам̣йева тин̣н̣ам̣ ваттхӯнам̣ кароми ити мам̣ дха̄ретха̄’’ти евам̣ буддха̄дӣсу параманипаччака̄ро. имесан̃хи чатуннампи а̄ка̄ра̄нам̣ ан̃н̃атарампи каронтена гахитам̣йева хоти саран̣агаманам̣.

апича ‘‘бхагавато атта̄нам̣ париччаджа̄ми, дхаммасса, сан̇гхасса атта̄нам̣ париччаджа̄ми, джӣвитам̣ париччаджа̄ми, париччаттойева ме атта̄, париччаттам̣йева ме джӣвитам̣, джӣвитапарийантикам̣ буддхам̣ саран̣ам̣ гаччха̄ми, буддхо ме саран̣ам̣ лен̣ам̣ та̄н̣а’’нти евампи аттасанниййа̄танам̣ ведитаббам̣. ‘‘саттха̄ран̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййам̣, сугатан̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййам̣, самма̄самбуддхан̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййа’’нти (сам̣. ни. 2.154) евампи маха̄кассапасса саран̣агамане вийа сиссабха̄вӯпагаманам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘со ахам̣ вичарисса̄ми, га̄ма̄ га̄мам̣ пура̄ пурам̣;

намассама̄но самбуддхам̣, дхаммасса ча судхаммата’’нти. (су. ни. 194; сам̣. ни. 1.246);

евампи а̄л̣авака̄дӣнам̣ саран̣агаманам̣ вийа таппара̄йан̣ата̄ ведитабба̄. ‘‘атха кхо брахма̄йу бра̄хман̣о ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ екам̣сам̣ уттара̄сан̇гам̣ каритва̄ бхагавато па̄десу сираса̄ нипатитва̄ бхагавато па̄да̄ни мукхена ча паричумбати, па̄н̣ӣхи ча парисамба̄хати, на̄ман̃ча са̄вети – ‘брахма̄йу ахам̣, бхо готама, бра̄хман̣о; брахма̄йу ахам̣, бхо готама, бра̄хман̣о’’’ти (ма. ни. 2.394) евампи пан̣ипа̄то ведитаббо.

со панеса н̃а̄тибхайа̄чарийадаккхин̣еййавасена чатуббидхо хоти. таттха даккхин̣еййапан̣ипа̄тена саран̣агаманам̣ хоти, на итарехи. сет̣т̣хавасенева хи саран̣ам̣ ган̣ха̄ти, сет̣т̣хавасена ча бхиджджати. тасма̄ йо са̄кийо ва̄ колийо ва̄ ‘‘буддхо амха̄кам̣ н̃а̄тако’’ти вандати, аггахитамева хоти саран̣ам̣. йо ва̄ ‘‘саман̣о готамо ра̄джапӯджито маха̄нубха̄во авандийама̄но анаттхампи кареййа̄’’ти бхайена вандати, аггахитамева хоти саран̣ам̣. йо ва̄ бодхисаттака̄ле бхагавато сантике кин̃чи уггахитам̣ сарама̄но буддхака̄ле ва̄ –

‘‘екена бхоге бхун̃джеййа, двӣхи каммам̣ пайоджайе;

чатуттхан̃ча нидха̄пеййа, а̄пада̄су бхависсатӣ’’ти. (дӣ. ни. 3.265) –

еварӯпам̣ ануса̄саним̣ уггахетва̄ ‘‘а̄чарийо ме’’ти вандати, аггахитамева хоти саран̣ам̣. йо пана ‘‘айам̣ локе аггадаккхин̣еййо’’ти вандати, тенева гахитам̣ хоти саран̣ам̣.

евам̣ гахитасаран̣асса ча упа̄сакасса ва̄ упа̄сика̄йа ва̄ ан̃н̃атиттхийесу паббаджитампи н̃а̄тим̣ ‘‘н̃а̄тако ме айа’’нти вандато саран̣агаманам̣ на бхиджджати, пагева апаббаджитам̣. татха̄ ра̄джа̄нам̣ бхайавасена вандато. со хи рат̣т̣хапӯджитатта̄ авандийама̄но анаттхампи кареййа̄ти. татха̄ йам̣ кин̃чи сиппам̣ сиккха̄пакам̣ титтхийам̣ ‘‘а̄чарийо ме айа’’нти вандатопи на бхиджджатӣти евам̣ саран̣агаманаппабхедо ведитаббо.

еттха ча локуттарасса саран̣агаманасса чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни випа̄капхалам̣, саббадуккхаккхайо а̄нисам̣сапхалам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йо ча буддхан̃ча дхамман̃ча, сан̇гхан̃ча саран̣ам̣ гато;

чатта̄ри арийасачча̄ни, саммаппан̃н̃а̄йа пассати. (дха. па. 190);

‘‘дуккхам̣ дуккхасамуппа̄дам̣, дуккхасса ча атиккамам̣;

арийан̃чат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣, дуккхӯпасамага̄минам̣. (дха. па. 191);

‘‘етам̣ кхо саран̣ам̣ кхемам̣, етам̣ саран̣амуттамам̣;

етам̣ саран̣ама̄гамма, саббадуккха̄ памуччатӣ’’ти. (дха. па. 192);

апича ниччато анупагамана̄дивасенапетасса а̄нисам̣сапхалам̣ ведитаббам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ дит̣т̣хисампанно пуггало кан̃чи сан̇кха̄рам̣ ниччато упагаччхеййа, сукхато упагаччхеййа, кан̃чи дхаммам̣ аттато упагаччхеййа, ма̄тарам̣ джӣвита̄ воропеййа, питарам̣, арахантам̣ джӣвита̄ воропеййа, падут̣т̣хачитто татха̄гатасса лохитам̣ уппа̄деййа, сан̇гхам̣ бхиндеййа, ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣ уддисеййа, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти (ма. ни. 3.128-130; а. ни. 1.272-277).

локийасса пана саран̣агаманасса бхавасампада̄пи бхогасампада̄пи пхаламева. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йе кечи буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄се,

на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣;

паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣,

девака̄йам̣ парипӯрессантӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.37);

апарампи вуттам̣ –

‘‘атха кхо сакко дева̄наминдо асӣтийа̄ девата̄сахассехи саддхим̣ йена̄йасма̄ маха̄моггалла̄но тенупасан̇ками…пе… екамантам̣ т̣хитам̣ кхо саккам̣ дева̄наминдам̣ а̄йасма̄ маха̄моггалла̄но етадавоча – ‘са̄дху кхо, дева̄наминда, буддхасаран̣агаманам̣ хоти. буддхасаран̣агаманахету кхо дева̄наминда евамидхекачче сатта̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджанти. те ан̃н̃е деве дасахи т̣ха̄нехи адхиган̣ханти диббена а̄йуна̄ диббена ван̣н̣ена сукхена йасена а̄дхипатеййена диббехи рӯпехи саддехи гандхехи расехи пхот̣т̣хаббехӣ’’’ти (сам̣. ни. 4.341).

есева найо дхамме сан̇гхе ча. апича вела̄масутта̄дивасена̄пи (а. ни. 9.20 а̄дайо) саран̣агаманасса пхалависесо ведитаббо. евам̣ саран̣агаманапхалам̣ ведитаббам̣.

таттха локийасаран̣агаманам̣ тӣсу ваттхӯсу ан̃н̃а̄н̣асам̣сайамиччха̄н̃а̄н̣а̄дӣхи сам̣килиссати, на маха̄джутикам̣ хоти на маха̄виппха̄рам̣. локуттарасса наттхи сам̣килесо. локийасса ча саран̣агаманасса дувидхо бхедо са̄ваджджо анаваджджо ча. таттха са̄ваджджо ан̃н̃асаттха̄ра̄дӣсу аттасанниййа̄тана̄дӣхи хоти, со анит̣т̣хапхало. анаваджджо ка̄лакирийа̄йа, со авипа̄катта̄ апхало. локуттарасса пана неваттхи бхедо. бхавантарепи хи арийаса̄вако ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣ на уддисатӣти евам̣ саран̣агаманасса сам̣килесо ча бхедо ча ведитаббо.

упа̄сакам̣ мам̣ бхавам̣ готамо дха̄ретӯти мам̣ бхавам̣ готамо ‘‘упа̄сако айа’’нти евам̣ дха̄рету, джа̄на̄тӯти аттхо. упа̄сакавидхикосаллаттхам̣ панеттха ко упа̄сако, касма̄ упа̄сакоти вуччати, кимасса сӣлам̣, ко а̄джӣво, ка̄ випатти, ка̄ сампаттӣти идам̣ пакин̣н̣акам̣ ведитаббам̣.

таттха ко упа̄сакоти йо кочи саран̣агато гахат̣т̣хо. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йато кхо, маха̄на̄ма, упа̄сако буддхам̣ саран̣ам̣ гато хоти, дхаммам̣ саран̣ам̣ гато, сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гато хоти. етта̄вата̄ кхо, маха̄на̄ма, упа̄сако хотӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1033).

касма̄ упа̄сакоти. ратанаттайасса упа̄санато. со хи буддхам̣ упа̄сатӣти упа̄сако. дхаммам̣, сан̇гхам̣ упа̄сатӣти упа̄сакоти.

кимасса сӣланти. пан̃ча вераман̣ийо. йатха̄ха –

‘‘йато кхо, маха̄на̄ма, упа̄сако па̄н̣а̄типа̄та̄ пат̣ивирато хоти, адинна̄да̄на̄, ка̄месумиччха̄ча̄ра̄, муса̄ва̄да̄, сура̄мерайамаджджаппама̄дат̣т̣ха̄на̄ пат̣ивирато хоти. етта̄вата̄ кхо, маха̄на̄ма, упа̄сако сӣлава̄ хотӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1033).

ко а̄джӣвоти. пан̃ча миччха̄ван̣иджджа̄ паха̄йа дхаммена самена джӣвикакаппанам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘пан̃чима̄, бхиккхаве, ван̣иджджа̄ упа̄сакена акаран̣ӣйа̄. катама̄ пан̃ча. саттхаван̣иджджа̄, саттаван̣иджджа̄, мам̣саван̣иджджа̄, маджджаван̣иджджа̄, висаван̣иджджа̄. има̄ кхо, бхиккхаве, пан̃ча ван̣иджджа̄ упа̄сакена акаран̣ӣйа̄’’ти (а. ни. 5.177).

ка̄ випаттӣти. йа̄ тассева сӣласса ча а̄джӣвасса ча випатти, айамасса випатти. апича йа̄йа еса чан̣д̣а̄ло чева хоти малан̃ча патикут̣т̣хо ча, са̄пи тасса випаттӣти ведитабба̄. те ча аттхато ассаддхийа̄дайо пан̃ча дхамма̄ хонти. йатха̄ха –

‘‘пан̃чахи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато упа̄сако упа̄сакачан̣д̣а̄ло ча хоти упа̄сакамалан̃ча упа̄сакапатикут̣т̣хо ча. катамехи пан̃чахи? ассаддхо хоти, дуссӣло хоти, котӯхаламан̇галико хоти, ман̇галам̣ паччети но каммам̣, ито ча бахиддха̄ даккхин̣еййам̣ парийесати, таттха ча пуббака̄рам̣ каротӣ’’ти (а. ни. 5.175).

ка̄ сампаттӣти. йа̄ часса сӣласампада̄ ча а̄джӣвасампада̄ ча, са̄ сампатти. йе часса ратанабха̄ва̄дикара̄ саддха̄дайо пан̃ча дхамма̄. йатха̄ха –

‘‘пан̃чахи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато упа̄сако упа̄сакаратанан̃ча хоти упа̄сакападуман̃ча упа̄сакапун̣д̣арӣкан̃ча. катамехи пан̃чахи? саддхо хоти, сӣлава̄ хоти, на котӯхаламан̇галико хоти, каммам̣ паччети но ман̇галам̣, на ито бахиддха̄ даккхин̣еййам̣ гавесати, идха ча пуббака̄рам̣ каротӣ’’ти (а. ни. 5.175).

аджджатаггети еттха айам̣ аггасаддо а̄дикот̣икот̣т̣ха̄сасет̣т̣хесу диссати. ‘‘аджджатагге самма, дова̄рика, а̄вара̄ми два̄рам̣ ниган̣т̣ха̄нам̣ ниган̣т̣хӣна’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 2.70) хи а̄димхи диссати. ‘‘тенева ан̇гулаггена там̣ ан̇гулаггам̣ пара̄масеййа (катха̄. 441). уччхаггам̣ вел̣агга’’нтиа̄дӣсу кот̣ийам̣. ‘‘амбилаггам̣ ва̄ мадхураггам̣ ва̄ титтакаггам̣ ва̄ (сам̣. ни. 5.374), ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, виха̄раггена ва̄ паривен̣аггена ва̄ бха̄джету’’нтиа̄дӣсу (чӯл̣ава. 318) кот̣т̣ха̄се. ‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, сатта̄ апада̄ ва̄…пе… татха̄гато тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.34) сет̣т̣хе. идха пана̄йам̣ а̄димхи дат̣т̣хаббо. тасма̄ аджджатаггети аджджатам̣ а̄дим̣ катва̄ти еваметтха аттхо ведитаббо. аджджатанти аджджабха̄вам̣. аджджадаггети ва̄ па̄т̣хо, дака̄ро падасандхикаро, аджджа аггам̣ катва̄ти аттхо.

па̄н̣упетанти па̄н̣ехи упетам̣, йа̄ва ме джӣвитам̣ паваттати, та̄ва упетам̣, анан̃н̃асаттхукам̣ тӣхи саран̣агаманехи саран̣ам̣ гатам̣ упа̄сакам̣ каппийака̄ракам̣ мам̣ бхавам̣ готамо дха̄рету джа̄на̄ту. ахан̃хи сачепи ме тикхин̣ена асина̄ сӣсам̣ чхиндеййа, нева буддхам̣ ‘‘на буддхо’’ти ва̄ дхаммам̣ ‘‘на дхаммо’’ти ва̄ сан̇гхам̣ ‘‘на сан̇гхо’’ти ва̄ вадеййанти евам̣ аттасанниййа̄танена саран̣ам̣ гантва̄ чатӯхи ча паччайехи пава̄ретва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ бхагавантам̣ абхива̄детва̄ тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄мӣти.

17. саттаме джа̄н̣уссон̣ӣти джа̄н̣уссон̣ит̣ха̄нантарам̣ кира на̄мекам̣ т̣ха̄нантарам̣, там̣ йена кулена ладдхам̣, там̣ джа̄н̣уссон̣икуланти вуччати. айам̣ тасмим̣ куле джа̄татта̄ ран̃н̃о сантике ча ладдхаджа̄н̣уссон̣исакка̄ратта̄ джа̄н̣уссон̣ӣти вуччати. тенупасан̇камӣти ‘‘саман̣о кира готамо пан̣д̣ито бйатто бахуссуто’’ти сутва̄ ‘‘саче со лин̇гавибхаттика̄рака̄дибхедам̣ джа̄ниссати, амхехи н̃а̄тамева джа̄ниссати, ан̃н̃а̄там̣ ким̣ джа̄ниссати. н̃а̄тамева катхессати, ан̃н̃а̄там̣ ким̣ катхессатӣ’’ти чинтетва̄ ма̄наддхаджам̣ паггайха син̇гам̣ уккхипитва̄ маха̄парива̄рехи паривуто йена бхагава̄ тенупасан̇ками. кататта̄ ча, бра̄хман̣а, акататта̄ ча̄ти саттха̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘айам̣ бра̄хман̣о идха а̄гаччханто на джа̄нитука̄мо аттхагавесӣ хутва̄ а̄гато, ма̄нам̣ пана паггайха син̇гам̣ уккхипитва̄ а̄гато. ким̣ ну кхвасса йатха̄ пан̃хасса аттхам̣ джа̄на̄ти, евам̣ катхите вад̣д̣хи бхависсати, уда̄ху йатха̄ на джа̄на̄тӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘йатха̄ на джа̄на̄ти, евам̣ катхите вад̣д̣хи бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘кататта̄ ча, бра̄хман̣а, акататта̄ ча̄’’ти а̄ха.

бра̄хман̣о там̣ сутва̄ ‘‘саман̣о готамо кататта̄пи акататта̄пи нирайе ниббаттим̣ вадати, идам̣ убхайака̄ран̣ена̄пи екат̣т̣ха̄не ниббаттийа̄ катхитатта̄ дуджджа̄нам̣ махандхака̄рам̣, наттхи майхам̣ еттха патит̣т̣ха̄. саче пана̄хам̣ еттакенева тун̣хӣ бхавеййам̣, бра̄хман̣а̄нам̣ маджджхе катханака̄лепи мам̣ евам̣ вадеййум̣ – ‘твам̣ саман̣асса готамасса сантикам̣ ма̄нам̣ паггайха син̇гам̣ уккхипитва̄ гатоси, екавачаненева тун̣хӣ хутва̄ кин̃чи ваттум̣ на̄саккхи, имасмим̣ т̣ха̄не касма̄ катхесӣ’ти. тасма̄ пара̄джитопи апара̄джитасадисо хутва̄ пуна саггагаманапан̃хам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ко ну кхо, бхо готама̄ти имам̣ дутийапан̃хам̣ а̄рабхи.

евампи тасса ахоси – ‘‘упарипан̃хена хет̣т̣ха̄пан̃хам̣ джа̄нисса̄ми, хет̣т̣ха̄пан̃хена упарипан̃ха’’нти. тасма̄пи имам̣ пан̃хам̣ пуччхи. саттха̄ пуриманайенева чинтетва̄ йатха̄ на джа̄на̄ти, евамева катхенто пунапи ‘‘кататта̄ ча, бра̄хман̣а, акататта̄ ча̄’’ти а̄ха. бра̄хман̣о тасмимпи патит̣т̣ха̄тум̣ асакконто ‘‘алам̣, бхо, на ӣдисасса пурисасса сантикам̣ а̄гатена аджа̄нитва̄ гантум̣ ват̣т̣ати, сакава̄дам̣ паха̄йа саман̣ам̣ готамам̣ ануваттитва̄ майхам̣ аттхам̣ гавесисса̄ми, паралокамаггам̣ содхесса̄мӣ’’ти саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ саттха̄рам̣ а̄йа̄чанто на кхо ахантиа̄дима̄ха. атхасса нихатама̄натам̣ н̃атва̄ саттха̄ упари десанам̣ вад̣д̣хенто тена хи, бра̄хман̣а̄тиа̄дима̄ха. таттха тена хӣти ка̄ран̣аниддесо. йасма̄ сам̣кхиттена бха̄ситасса аттхам̣ аджа̄нанто виттха̄радесанам̣ йа̄часи, тасма̄ти аттхо. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

18. ат̣т̣хаме а̄йасма̄ти пийавачанаметам̣. а̄нандоти тасса тхерасса на̄мам̣. екам̣сена̄ти екантена. анувичча̄ти анупависитва̄. вин̃н̃ӯти пан̣д̣ита̄. гарахантӣти нинданти, аван̣н̣ам̣ бха̄санти. сесаметтха наваме ча саббам̣ утта̄наттхамева.

20. дасаме дунниккхиттан̃ча падабйан̃джананти уппат̣ипа̄т̣ийа̄ гахитапа̄л̣ипадамева хи аттхасса бйан̃джанатта̄ бйан̃джананти вуччати. убхайаметам̣ па̄л̣ийа̄ва на̄мам̣. аттхо ча дуннӣтоти париваттетва̄ уппат̣ипа̄т̣ийа̄ гахита̄ ат̣т̣хакатха̄. дунниккхиттасса, бхиккхаве, падабйан̃джанасса аттхопи дуннайо хотӣти париваттетва̄ уппат̣ипа̄т̣ийа̄ гахита̄йа па̄л̣ийа̄ ат̣т̣хакатха̄ на̄ма дуннайа̄ дуннӣха̄ра̄ дуккатха̄ на̄ма хоти. ека̄дасаме вуттапат̣ипаккханайена аттхо ведитабботи.

адхикаран̣авагго дутийо.

3. ба̄лаваггаван̣н̣ана̄

22. татийасса пат̣хаме аччайам̣ аччайато на пассатӣти ‘‘апараджджхитва̄ апараддхам̣ майа̄’’ти аттано апара̄дхам̣ на пассати, апараддхам̣ майа̄ти ватва̄ дан̣д̣акаммам̣ а̄харитва̄ на кхама̄петӣти аттхо. аччайам̣ десентасса̄ти евам̣ ватва̄ дан̣д̣акаммам̣ а̄харитва̄ кхама̄пентасса. йатха̄дхаммам̣ наппат̣игган̣ха̄тӣти ‘‘пуна евам̣ на карисса̄ми, кхаматха ме’’ти вуччама̄но аччайам̣ имам̣ йатха̄дхаммам̣ йатха̄сабха̄вам̣ на пат̣игган̣ха̄ти. ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа пуна еварӯпам̣ ма̄ ака̄си, кхама̄ми туйха’’нти на вадати. суккапаккхо вуттапат̣ипаккханайенева ведитаббо.

23. дутийе аббха̄чиккхантӣти абхибхавитва̄ а̄чиккханти, абхӯтена ваданти. досантароти антаре патитадосо. еварӯпо хи ‘‘наттхи саман̣асса готамасса уттаримануссадхаммо’’тиа̄дӣни ваданто сунаккхатто вийа татха̄гатам̣ аббха̄чиккхати. саддхо ва̄ дуггахитена̄ти йо хи н̃а̄н̣авирахита̄йа саддха̄йа атисаддхо хоти муддхаппасанно, сопи ‘‘буддхо на̄ма саббалокуттаро, саббе тасса кеса̄дайо ба̄ттим̣са кот̣т̣ха̄са̄ локуттара̄йева̄’’тиа̄дина̄ найена дуггахитам̣ ган̣хитва̄ татха̄гатам̣ аббха̄чиккхати. татийам̣ утта̄наттхамева̄ти.

25. чатуттхе неййаттхам̣ суттантанти йасса аттхо нетаббо, там̣ нетаббаттхам̣ суттантам̣. нӣтаттхо суттантоти дӣпетӣти катхитаттхо айам̣ суттантоти вадати. таттха ‘‘екапуггало, бхиккхаве, двеме, бхиккхаве, пуггала̄, тайоме, бхиккхаве, пуггала̄, чатта̄роме, бхиккхаве, пуггала̄’’ти еварӯпо суттанто неййаттхо на̄ма. еттха хи кин̃ча̄пи самма̄самбуддхена ‘‘екапуггало, бхиккхаве’’тиа̄ди вуттам̣, параматтхато пана пуггало на̄ма наттхӣти евамасса аттхо нетаббова хоти. айам̣ пана аттано ба̄лата̄йа нӣтаттхо айам̣ суттантоти дӣпети. параматтхато хи пуггале асати на татха̄гато ‘‘екапуггало, бхиккхаве’’тиа̄дӣни вадеййа. йасма̄ пана тена вуттам̣, тасма̄ параматтхато аттхи пуггалоти ган̣ханто там̣ неййаттхам̣ суттантам̣ нӣтаттхо суттантоти дӣпети. нӣтаттханти аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти евам̣ катхитаттхам̣. еттха хи аниччамева дуккхамева анатта̄йева̄ти аттхо. айам̣ пана аттано ба̄лата̄йа ‘‘неййаттхо айам̣ суттанто, аттхамасса а̄харисса̄мӣ’’ти ‘‘ниччам̣ на̄ма аттхи, сукхам̣ на̄ма аттхи, атта̄ на̄ма аттхӣ’’ти ган̣ханто нӣтаттхам̣ суттантам̣ неййаттхо суттантоти дӣпети на̄ма. пан̃чамам̣ утта̄наттхамева̄ти.

27. чхат̣т̣хе пат̣иччханнакаммантасса̄ти па̄пакаммасса. па̄пам̣ хи пат̣иччха̄детва̄ каронти. но чепи пат̣иччха̄детва̄ каронти, па̄пакаммам̣ пат̣иччханнамева̄ти вуччати. нирайоти сахока̄сака̄ кхандха̄. тираччха̄найонийам̣ кхандха̄ва лаббханти. саттамат̣т̣хама̄ни утта̄наттха̄нева.

30. наваме пат̣игга̄ха̄ти пат̣игга̄хака̄, дуссӣлам̣ пуггалам̣ две т̣ха̄на̄ни пат̣игган̣хантӣти аттхо.

31. дасаме аттхавасети ка̄ран̣а̄ни. аран̃н̃аванапаттха̄нӣти аран̃н̃а̄ни ча ванапаттха̄ни ча. таттха кин̃ча̄пи абхидхамме ниппарийа̄йена ‘‘никкхамитва̄ бахи индакхӣла̄, саббаметам̣ аран̃н̃а’’нти (вибха. 529) вуттам̣, татха̄пи йам̣ там̣ ‘‘пан̃чадханусатикам̣ паччхима’’нти (па̄ра̄. 654) а̄ран̃н̃акан̇ганиппха̄дакам̣ сена̄санам̣ вуттам̣, тадева адхиппетанти ведитаббам̣. ванапаттханти га̄мантам̣ атиккамитва̄ манусса̄нам̣ анупача̄рат̣т̣ха̄нам̣, йаттха на касӣйати на вапӣйати. панта̄нӣти парийанта̄ни атидӯра̄ни, дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ранти локийалокуттарам̣ пха̄сувиха̄рам̣. паччхиман̃ча джанатам̣ анукампама̄ноти паччхиме мама са̄ваке анукампанто.

32. ека̄дасаме виджджа̄бха̄гийа̄ти виджджа̄кот̣т̣ха̄сика̄. саматхоти читтекаггата̄. випассана̄ти сан̇кха̄рапаригга̄хакан̃а̄н̣ам̣. каматтхаманубхотӣти катамам̣ аттхам̣ а̄ра̄дхети сампа̄дети парипӯрети. читтам̣ бха̄вӣйатӣти маггачиттам̣ бха̄вӣйати брӯхӣйати вад̣д̣хӣйати. йо ра̄го, со пахӣйатӣти йо раджджанакавасена ра̄го, со пахӣйати. ра̄го хи маггачиттасса паччанӣко, маггачиттам̣ ра̄гасса ча. ра̄гаккхан̣е маггачиттам̣ наттхи, маггачиттаккхан̣е ра̄го наттхи. йада̄ пана ра̄го уппаджджати, тада̄ маггачиттасса уппаттим̣ нива̄рети, падам̣ паччхиндати. йада̄ пана маггачиттам̣ уппаджджати, тада̄ ра̄гам̣ самӯлакам̣ уббат̣т̣етва̄ самуггха̄тентамева уппаджджати. тена вуттам̣ – ‘‘ра̄го пахӣйатӣ’’ти.

випассана̄, бхиккхаве, бха̄вита̄ти випассана̄н̃а̄н̣ам̣ брӯхитам̣ вад̣д̣хитам̣. пан̃н̃а̄ бха̄вӣйатӣти маггапан̃н̃а̄ бха̄вӣйати брӯхӣйати вад̣д̣хӣйати. йа̄ авиджджа̄, са̄ пахӣйатӣти ат̣т̣хасу т̣ха̄несу ват̣т̣амӯлика̄ маха̄авиджджа̄ пахӣйати. авиджджа̄ хи маггапан̃н̃а̄йа паччанӣка̄, маггапан̃н̃а̄ авиджджа̄йа. авиджджа̄ккхан̣е маггапан̃н̃а̄ наттхи, маггапан̃н̃а̄ккхан̣е авиджджа̄ наттхи. йада̄ пана авиджджа̄ уппаджджати, тада̄ маггапан̃н̃а̄йа уппаттим̣ нива̄рети, падам̣ паччхиндати. йада̄ маггапан̃н̃а̄ уппаджджати, тада̄ авиджджам̣ самӯликам̣ уббат̣т̣етва̄ самуггха̄тайама̄на̄ва уппаджджати. тена вуттам̣ – ‘‘авиджджа̄ пахӣйатӣ’’ти. ити маггачиттам̣ маггапан̃н̃а̄ти двепи сахаджа̄тадхамма̄ва катхита̄.

ра̄гупаккилит̣т̣хам̣ ва̄, бхиккхаве, читтам̣ на вимуччатӣти ра̄гена упаккилит̣т̣хатта̄ маггачиттам̣ на вимуччатӣти дассети. авиджджупаккилит̣т̣ха̄ ва̄ пан̃н̃а̄ на бха̄вӣйатӣти авиджджа̄йа упаккилит̣т̣хатта̄ маггапан̃н̃а̄ на бха̄вӣйатӣти дассети. ити кхо, бхиккхавети евам̣ кхо, бхиккхаве. ра̄гавира̄га̄ четовимуттӣти ра̄гасса кхайавира̄гена четовимутти на̄ма хоти. пхаласама̄дхиссетам̣ на̄мам̣. авиджджа̄вира̄га̄ пан̃н̃а̄вимуттӣти авиджджа̄йа кхайавира̄гена пан̃н̃а̄вимутти на̄ма хоти. имасмим̣ сутте на̄на̄ккхан̣ика̄ сама̄дхивипассана̄ катхита̄ти.

ба̄лавагго татийо.

4. самачиттаваггаван̣н̣ана̄

33. чатуттхасса пат̣хаме асаппурисабхӯмӣти асаппуриса̄нам̣ патит̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄нам̣. саппурисабхӯмийампи есева найо. акатан̃н̃ӯти катам̣ на джа̄на̄ти. акатаведӣти катам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ на джа̄на̄ти. упан̃н̃а̄танти ван̣н̣итам̣ тхомитам̣ пасаттхам̣. йадиданти йа̄ айам̣. акатан̃н̃ута̄ акатаведита̄ти парена катасса упака̄расса аджа̄нанан̃чева па̄кат̣ам̣ катва̄ аджа̄нанан̃ча. кевала̄ти сакала̄. суккапаккхепи вуттанайенева аттхо ведитаббо.

34. дутийе ма̄ту ча питу ча̄ти джанакама̄ту ча джанакапиту ча. екена, бхиккхаве, ам̣сена ма̄тарам̣ парихареййа̄ти екасмим̣ ам̣сакӯт̣е т̣хапетва̄ ма̄тарам̣ пат̣иджаггеййа. екена ам̣сена питарам̣ парихареййа̄ти екасмим̣ ам̣сакӯт̣е т̣хапетва̄ питарам̣ пат̣иджаггеййа. вассасата̄йуко вассасатаджӣвӣти вассасата̄йукака̄ле джа̄то сакалам̣ вассасатам̣ джӣванто. идам̣ вуттам̣ хоти – саче путто на̄ма ‘‘ма̄та̄питӯнам̣ пат̣икарисса̄мӣ’’ти ут̣т̣ха̄йа самут̣т̣ха̄йа даккхин̣е ам̣сакӯт̣е ма̄тарам̣, ва̄ме питарам̣ т̣хапетва̄ вассасата̄йуко сакалампи вассасатам̣ джӣвама̄но парихареййа. со ча несам̣ уччха̄данапаримаддананха̄панасамба̄ханена̄ти со ча путто несам̣ ма̄та̄питӯнам̣ ам̣сакӯт̣есу т̣хита̄нам̣йева дуггандхапат̣ивиноданаттхам̣ сугандхакаран̣ена уччха̄данена, париссамавиноданаттхам̣ хаттхапаримадданена, сӣтун̣хака̄ле ча ун̣ходакасӣтодаканха̄панена, хаттхапа̄да̄дӣнам̣ а̄кад̣д̣ханапарикад̣д̣ханасан̇кха̄тена самба̄ханена упат̣т̣ха̄нам̣ кареййа. те ча таттхева̄ти те ча ма̄та̄питаро таттхева тасса ам̣сакӯт̣есу нисинна̄ва муттакарӣсам̣ чаджеййум̣. натвева , бхиккхавети, бхиккхаве, евампи натвева ма̄та̄питӯнам̣ катам̣ ва̄ хоти пат̣икатам̣ ва̄.

иссара̄дхипачче раджджети чаккаваттираджджам̣ сандха̄йевама̄ха. а̄па̄дака̄ти вад̣д̣хака̄ анупа̄лака̄. путта̄ хи ма̄та̄питӯхи вад̣д̣хита̄ чева анупа̄лита̄ ча. посака̄ти хаттхапа̄де вад̣д̣хетва̄ хадайалохитам̣ па̄йетва̄ посака̄. путта̄ хи ма̄та̄питӯхи пут̣т̣ха̄ бхата̄ аннапа̄на̄дӣхи пат̣иджаггита̄. имасса локасса дассета̄роти саче хи ма̄та̄питаро джа̄тадивасейева путтам̣ па̄де гахетва̄ аран̃н̃е ва̄ надийам̣ ва̄ папа̄те ва̄ кхипеййум̣, имасмим̣ локе ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ на пассеййа. евам̣ акатва̄ а̄па̄дитатта̄ поситатта̄ еса имасмим̣ локе ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣ам̣ ма̄та̄питаро нисса̄йа пассатӣти тйа̄сса имасса локасса дассета̄ро на̄ма хонти. сама̄дапетӣти ган̣ха̄пети. имасмим̣ сутте саддха̄сӣлача̄гапан̃н̃а̄ локийалокуттарамиссака̄ катхита̄. дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхерасадисова бхиккху тесу патит̣т̣ха̄пети на̄ма̄ти ведитаббо.

35. татийе тенупасан̇камӣти со хи бра̄хман̣о ‘‘саман̣о кира готамо катхитам̣ виссаджджети, пуччха̄йасса вираджджханам̣ на̄ма наттхи. ахамасса вираджджханапан̃хам̣ абхисан̇кхарисса̄мӣ’’ти пан̣ӣтабходжанам̣ бхун̃джитва̄ габбхадва̄рам̣ пидахитва̄ нисинно чинтетум̣ а̄рабхи. атхасса етадахоси – ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не учча̄саддамаха̄саддо ваттати, читтам̣ на екаггам̣ хоти, бхӯмигхарам̣ ка̄ресса̄мӣ’’ти бхӯмигхарам̣ ка̄ретва̄ таттха пависитва̄ – ‘‘евам̣ пут̣т̣хо евам̣ катхессати, евам̣ пут̣т̣хо евам̣ катхессатӣ’’ти екам̣ ган̣хитва̄ екам̣ виссадждженто сакаладивасам̣ кин̃чи пасситум̣ на̄саккхи. тасса имина̄ва нӣха̄рена чатта̄ро ма̄са̄ вӣтиватта̄. со чатуннам̣ ма̄са̄нам̣ аччайена убхатокот̣икам̣ пан̃хам̣ на̄ма аддаса. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘ахам̣ саман̣ам̣ готамам̣ упасан̇камитва̄ ‘ким̣ва̄дӣ бхава’нти пуччхисса̄ми. саче ‘кирийава̄димхӣ’ти ваккхати, ‘сабба̄кусала̄нам̣ на̄ма тумхе кирийам̣ вадетха̄’ти нам̣ нигган̣хисса̄ми. саче ‘акирийава̄димхӣ’ти ваккхати, ‘кусаладхамма̄нам̣ на̄ма тумхе акирийам̣ вадетха̄’ти нам̣ нигган̣хисса̄ми. идан̃хи убхатокот̣икам̣ пан̃хам̣ пут̣т̣хо нева уггилитум̣ саккхиссати на ниггилитум̣. евам̣ мама джайо бхависсати, саман̣асса готамасса пара̄джайо’’ти ут̣т̣ха̄йа аппхот̣етва̄ бхӯмигхара̄ никкхамма ‘‘еварӯпам̣ пан̃хам̣ пуччхантена на екакена гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти нагаре гхосанам̣ ка̄ретва̄ сакалана̄гарехи паривуто йена бхагава̄ тенупасан̇ками. ким̣ва̄дӣти ким̣ладдхико. кимаккха̄йӣти ким̣ на̄ма са̄вака̄нам̣ пат̣ипадам̣ аккха̄йӣти пуччхи. атхасса бхагава̄ чатӯхи ма̄сехи пан̃хам̣ абхисан̇кхаритва̄ ‘‘дит̣т̣хо ме саман̣асса готамасса пара̄джайапан̃хо’’ти ма̄нам̣ паггайха а̄гатабха̄вам̣ н̃атва̄ екападенева там̣ пан̃хам̣ бхинданто кирийава̄дӣ ча̄хам̣, бра̄хман̣а̄тиа̄дима̄ха. атха бра̄хман̣о аттано ма̄нам̣ апанетва̄ бхагавантам̣ а̄йа̄чанто йатха̄катхам̣ пана̄тиа̄дима̄ха. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

36. чатуттхе даккхин̣еййа̄ти даккхин̣а̄ вуччати да̄нам̣, тасса пат̣иггахан̣айутта̄ кати пуггала̄ти пуччхати. секхоти имина̄ сатта секкхе дассети. еттха ча сӣлавантапутхуджджанопи сота̄панненева сан̇гахито. а̄хунеййа̄ йаджама̄на̄нам̣ хонтӣти да̄нам̣ даданта̄нам̣ а̄хунасса араха̄ да̄напат̣игга̄хака̄ на̄ма хонтӣти аттхо. кхеттанти ваттху патит̣т̣ха̄, пун̃н̃асса вируханат̣т̣ха̄нанти аттхо.

37. пан̃чаме пубба̄ра̄мети са̄ваттхито пураттхимадиса̄бха̄ге а̄ра̄ме. мига̄рама̄тупа̄са̄дети виса̄кха̄йа упа̄сика̄йа па̄са̄де. са̄ хи мига̄расет̣т̣хина̄ ма̄тут̣т̣ха̄не т̣хапитатта̄пи, саббаджет̣т̣хакасса путтасса аййакасет̣т̣хинова сама̄нана̄макатта̄пи мига̄рама̄та̄ти вуччати. та̄йа ка̄рито сахассагаббхо па̄са̄до мига̄рама̄тупа̄са̄до на̄ма. тхеро тасмим̣ вихарати. татра кхо а̄йасма̄ са̄рипуттоти тасмим̣ па̄са̄де вихаранто дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхеро.

бхиккхӯ а̄мантесӣти касмим̣ ка̄ле а̄мантеси? ка̄ничи хи сутта̄ни пуребхатте бха̄сита̄ни аттхи, ка̄ничи паччха̄бхатте, ка̄ничи пуримайа̄ме, ка̄ничи маджджхимайа̄ме, ка̄ничи паччхимайа̄ме. идам̣ пана самачиттапат̣ипада̄суттам̣ паччха̄бхатте бха̄ситам̣. тасма̄ са̄йанхасамайе а̄мантеси.

на кевалам̣ четам̣ тхеренева бха̄ситам̣, татха̄гатена̄пи бха̄ситам̣. каттха нисӣдитва̄ти? виса̄кха̄йа ратанапа̄са̄де нисӣдитва̄. татха̄гато хи пат̣хамабодхийам̣ вӣсати васса̄ни анибаддхава̄со хутва̄ йаттха йаттха пха̄сукам̣ хоти, таттха таттхева гантва̄ васи. пат̣хамам̣ антовассан̃хи исипатане дхаммачаккам̣ паваттетва̄ ат̣т̣ха̄раса маха̄брахмакот̣ийо аматапа̄нам̣ па̄йетва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ упанисса̄йа исипатане васи. дутийам̣ антовассам̣ ра̄джагахам̣ упанисса̄йа вел̣уване, татийачатуттха̄нипи таттхева, пан̃чамам̣ антовассам̣ веса̄лим̣ упанисса̄йа маха̄ване кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄йам̣, чхат̣т̣хам̣ антовассам̣ макулапаббате, саттамам̣ та̄ватим̣сабхаване, ат̣т̣хамам̣ бхагге сусума̄рагирам̣ нисса̄йа бхесакал̣а̄ване, навамам̣ косамбийам̣, дасамам̣ па̄лилеййаке ванасан̣д̣е, ека̄дасамам̣ на̄ла̄йам̣ бра̄хман̣ага̄ме, два̄дасамам̣ веран̃джа̄йам̣, терасамам̣ ча̄лийапаббате, чуддасамам̣ джетаване, пан̃чадасамам̣ капилаваттхусмим̣, сол̣асамам̣ а̄л̣авакам̣ даметва̄ чатура̄сӣтипа̄н̣асахасса̄ни аматапа̄нам̣ па̄йетва̄ а̄л̣авийам̣, саттарасамам̣ ра̄джагахейева, ат̣т̣ха̄расамам̣ ча̄лийапаббатейева, татха̄ екӯнавӣсатимам̣, вӣсатимам̣ пана антовассам̣ ра̄джагахам̣йева упанисса̄йа васи. евам̣ вӣсати васса̄ни анибаддхава̄со хутва̄ йаттха йаттха пха̄сукам̣ хоти, таттха таттхева васи.

тато пат̣т̣ха̄йа пана две сена̄сана̄ни дхувапарибхога̄ни ака̄си. катара̄ни две? джетаванан̃ча пубба̄ра̄ман̃ча. касма̄? двиннам̣ кула̄нам̣ гун̣амахантата̄йа. ана̄тхапин̣д̣икасса хи виса̄кха̄йа ча гун̣ам̣ сандха̄йа гун̣ам̣ пат̣ичча саттха̄ та̄ни сена̄сана̄ни дхувапарибхогена парибхун̃джи. утувассам̣ ча̄рикам̣ чаритва̄пи хи антовассе двӣсуйева сена̄санесу васати. евам̣ васанто пана джетаване раттим̣ васитва̄ пунадивасе бхиккхусан̇гхапаривуто даккхин̣адва̄рена са̄ваттхим̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ па̄чӣнадва̄рена никкхамитва̄ пубба̄ра̄ме дива̄виха̄рам̣ кароти. пубба̄ра̄ме раттим̣ васитва̄ пунадивасе па̄чӣнадва̄рена са̄ваттхим̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ даккхин̣адва̄рена никкхамитва̄ джетаване дива̄виха̄рам̣ кароти. тасмим̣ пана дивасе самма̄самбуддхо джетаванейева васи. йаттха каттхачи васантасса часса пан̃чавидхакиччам̣ авиджахитамева хоти. там̣ хет̣т̣ха̄ виттха̄ритамева. тесу киччесу паччхимайа̄макиччака̄ле бхагава̄ локам̣ олокенто са̄ваттхива̄сӣнан̃ча саманта̄ ча са̄ваттхийа̄ га̄вутаад̣д̣хайоджанайоджанапараме т̣ха̄не апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ абхисамайабха̄вам̣ аддаса.

тато ‘‘касмим̣ ну кхо ка̄ле абхисамайо бхависсатӣ’’ти олокенто ‘‘са̄йанхасамайе’’ти дисва̄ ‘‘майи ну кхо катхенте абхисамайо бхависсати, са̄ваке катхенте бхависсатӣ’’ти ‘‘са̄рипуттаттхере катхенте бхависсатӣ’’ти аддаса. тато ‘‘каттха нисӣдитва̄ катхенте бхависсатӣ’’ти олокенто ‘‘виса̄кха̄йа ратанапа̄са̄де нисӣдитва̄’’ти дисва̄ ‘‘буддха̄нам̣ на̄ма тайо са̄вакасаннипа̄та̄ хонти, аггаса̄вака̄нам̣ еко. тесу аджджа дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхерасса са̄вакасаннипа̄то бхависсатӣ’’ти аддаса. дисва̄ па̄това сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ ниваттханива̄сано сугатачӣварам̣ па̄рупитва̄ селамайапаттам̣ а̄да̄йа бхиккхусан̇гхапаривуто даккхин̣адва̄рена нагарам̣ пависитва̄ пин̣д̣а̄йа чаранто бхиккхусан̇гхасса сулабхапин̣д̣апа̄там̣ катва̄ ва̄таппахата̄ вийа на̄ва̄ пат̣иниваттитва̄ даккхин̣адва̄рена никкхамитва̄ бахидва̄ре ат̣т̣ха̄си. тато асӣти маха̄са̄вака̄ бхиккхунипариса̄ упа̄сакапариса̄ упа̄сика̄париса̄ти чатассо париса̄ саттха̄рам̣ парива̄райим̣су.

саттха̄ са̄рипуттаттхерам̣ а̄мантеси – ‘‘са̄рипутта, тайа̄ пубба̄ра̄мам̣ гантум̣ ват̣т̣ати, тава ча парисам̣ гахетва̄ гаччха̄хӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте’’ти тхеро аттано парива̄рехи пан̃чахи бхиккхусатехи паривуто пубба̄ра̄мам̣ агама̄си. етенева нийа̄мена асӣти маха̄са̄ваке пубба̄ра̄мамева песетва̄ сайам̣ екена а̄нандаттхеренева саддхим̣ джетаванам̣ агама̄си. а̄нандаттхеропи виха̄ре саттху ваттам̣ катва̄ вандитва̄ ‘‘пубба̄ра̄мам̣ гаччха̄ми, бханте’’ти а̄ха. евам̣ карохи а̄нанда̄ти. саттха̄рам̣ вандитва̄ таттхева агама̄си. саттха̄ екакова джетаване охӣно.

там̣ дивасан̃хи чатассо париса̄ тхерассева дхаммакатхам̣ сотука̄ма̄ ахесум̣. косаламаха̄ра̄джа̄пи балака̄йена паривуто пубба̄ра̄мамева гато. татха̄ пан̃часатаупа̄сакапарива̄ро ана̄тхапин̣д̣ико. виса̄кха̄ пана маха̄упа̄сика̄ двӣхи джан̇гхасахассехи паривуто агама̄си. саттапан̣н̣а̄са̄йа куласатасахасса̄нам̣ васанат̣т̣ха̄не са̄ваттхинагаре гехапа̄лакада̄раке т̣хапетва̄ сесаджано гандхачун̣н̣ама̄ла̄дӣни гахетва̄ пубба̄ра̄мамева агама̄си. чатӯсу два̄рага̄месу га̄вутаад̣д̣хайоджанайоджанапарамат̣т̣ха̄не саббейева манусса̄ гандхачун̣н̣ама̄ла̄дихаттха̄ пубба̄ра̄мамева агамам̣су. сакалавиха̄ро миссакапуппхехи абхикин̣н̣о вийа ахоси.

дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхеропи кхо виха̄рам̣ гантва̄ виха̄рапаривен̣е ан̇ган̣ат̣т̣ха̄не ат̣т̣ха̄си. бхиккхӯ тхерасса а̄санам̣ пан̃н̃а̄пайим̣су. тхеро таттха нисӣдитва̄ упат̣т̣ха̄каттхерена ватте кате бхиккхусан̇гхасса ова̄дам̣ катва̄ гандхакут̣им̣ пависитва̄ сама̄паттим̣ аппетва̄ нисӣди. со париччхиннака̄лавасена сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа ачираватим̣ гантва̄ раджоджаллам̣ пава̄хетва̄ пат̣иппассаддхадаратхо отин̣н̣атиттхенева уттаритва̄ ниваттханива̄сано сан̇гха̄т̣им̣ па̄рупитва̄ ат̣т̣ха̄си. бхиккхусан̇гхопи саммукхасаммукхат̣т̣ха̄нена отаритва̄ сарӣре раджоджаллам̣ пава̄хетва̄ паччуттаритва̄ тхерам̣ парива̄райим̣су. антовиха̄репи тхерасса дхамма̄санам̣ пан̃н̃а̄пайим̣су. чатассопи париса̄ аттано аттано ока̄сам̣ н̃атва̄ маггам̣ т̣хапетва̄ нисӣдим̣су. са̄рипуттаттхеропи пан̃чабхиккхусатапарива̄ро дхаммасабхам̣ а̄гантва̄ сӣхаматтхакаппатит̣т̣хите самусситасетаччхатте ратанапаллан̇ке читтабӣджаним̣ гахетва̄ пураттха̄бхимукхо нисӣди. нисӣдитва̄ парисам̣ олокетва̄ – ‘‘махатӣ вата̄йам̣ париса̄, имисса̄ на аппаматтика̄ париттакадхаммадесана̄ ануччхавика̄, катарадхаммадесана̄ ну кхо ануччхавика̄ бхависсатӣ’’ти тӣн̣и пит̣ака̄ни а̄ваджджама̄но имам̣ сам̣йоджанапарийа̄йа дхаммадесанам̣ аддаса.

евам̣ десанам̣ саллаккхетва̄ там̣ десетука̄мо бхиккхӯ а̄мантеси а̄вусо, бхиккхавети. а̄вусоти хи аватва̄, бхиккхавети вачанам̣ буддха̄ла̄по на̄ма хоти, айам̣ пана̄йасма̄ ‘‘дасабалена сама̄нам̣ а̄лапанам̣ на карисса̄мӣ’’ти саттху га̄рававасена са̄вака̄ла̄пам̣ каронто, ‘‘а̄вусо бхиккхаве’’ти а̄ха. етадавоча̄ти етам̣ ‘‘аджджхаттасам̣йоджанан̃ча, а̄вусо, пуггалам̣ десесса̄ми бахиддха̄сам̣йоджанан̃ча̄’’ти дхаммадесана̄падам̣ авоча.

тасмим̣ пана ратанапа̄са̄де адхиваттхо еко сота̄панно девапутто аттхи, со буддхехи ва̄ са̄вакехи ва̄ десана̄йа а̄раддхаматта̄йайева джа̄на̄ти – ‘‘айам̣ десана̄ утта̄ника̄ бхависсати, айам̣ гамбхӣра̄. айам̣ джха̄наниссита̄ бхависсати, айам̣ випассана̄ниссита̄. айам̣ магганиссита̄ айам̣ пхаланиссита̄, айам̣ нибба̄наниссита̄’’ти. со тасмимпи дивасе тхерена десана̄йа а̄раддхаматта̄йа евам̣ ан̃н̃а̄си – ‘‘йена нӣха̄рена майхам̣ аййена дхаммасена̄патина̄ са̄рипуттаттхерена десана̄ а̄раддха̄, айам̣ десана̄ випассана̄га̄л̣ха̄ бхависсати, чхахи мукхехи випассанам̣ катхессати. десана̄парийоса̄не кот̣исатасахассадевата̄ арахаттам̣ па̄пун̣иссанти, сота̄панна̄дӣнам̣ пана деваманусса̄нам̣ париччхедо на бхависсати. десана̄йа ануччхавикам̣ катва̄ майхам̣ аййасса са̄дхука̄рам̣ дасса̄мӣ’’ти дева̄нубха̄вена махантам̣ саддам̣ катва̄ – ‘‘са̄дху са̄дху аййа̄’’ти а̄ха.

девара̄джена са̄дхука̄ре динне парива̄ракапа̄са̄дасахассе адхиваттха̄ девата̄ сабба̄ва са̄дхука̄рам̣ адам̣су. та̄сам̣ са̄дхука̄расаддена сабба̄ пубба̄ра̄ме васанадевата̄, та̄сам̣ саддена га̄вутаматте девата̄, тато ад̣д̣хайоджане йоджанети етенупа̄йена екачаккава̄л̣е, двӣсу чаккава̄л̣есу, тӣсу чаккава̄л̣есӯти дасасахассачаккава̄л̣есу девата̄ са̄дхука̄рамадам̣су. та̄сам̣ са̄дхука̄расаддена патхавит̣т̣хакана̄га̄ ча а̄ка̄сат̣т̣хакадевата̄ ча. тато аббхавала̄хака̄, ун̣хавала̄хака̄, сӣтавала̄хака̄, вассавала̄хака̄, ча̄тумаха̄ра̄джика̄ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но, та̄ватим̣са̄ девата̄, сакко девара̄джа̄, йа̄ма̄ девата̄, суйа̄мо девара̄джа̄, тусита̄ девата̄, сантусито девара̄джа̄, нимма̄наратӣ девата̄, суниммито девара̄джа̄, васаваттӣ девата̄, васаваттӣ девара̄джа̄, брахмапа̄рисаджджа̄, брахмапурохита̄, маха̄брахма̄но, паритта̄бха̄, аппама̄н̣а̄бха̄, а̄бхассара̄, париттасубха̄, аппама̄н̣асубха̄, субхакин̣ха̄, вехаппхала̄, авиха̄, атаппа̄, судасса̄, судассӣ, аканит̣т̣ха̄ девата̄ти асан̃н̃е ча арӯпа̄вачарасатте ча т̣хапетва̄ сота̄йатанапаваттит̣т̣ха̄не сабба̄ девата̄ са̄дхука̄рамадам̣су.

тато кхӣн̣а̄савамаха̄брахма̄но – ‘‘маха̄ вата̄йам̣ са̄дхука̄расаддо, патхавиталато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва аканит̣т̣халокам̣ а̄гато, киматтхам̣ ну кхо есо’’ти а̄вадждженто ‘‘дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхеро пубба̄ра̄ме виса̄кха̄йа ратанапа̄са̄де нисӣдитва̄ сам̣йоджанапарийа̄йадхаммадесанама̄рабхи, амхехипи таттха ка̄йасаккхӣхи бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ таттха агамам̣су. пубба̄ра̄мо девата̄хи парипун̣н̣о, саманта̄ пубба̄ра̄масса га̄вутам̣ ад̣д̣хайоджанам̣, йоджананти сакалачаккава̄л̣ам̣ хет̣т̣ха̄ патхавиталена тирийам̣ чаккава̄л̣апарийантена париччхиннам̣ дасахи чаккава̄л̣асахассехи саннипатита̄хи девата̄хи нирантарамахоси, а̄рагганитуданаматте т̣ха̄не упаримакот̣ийа̄ сат̣т̣хи девата̄ сукхуматтабха̄ве ма̄петва̄ ат̣т̣хам̣су.

атха̄йасма̄ са̄рипутто ‘‘махантам̣ ватидам̣ хала̄халам̣, ким̣ ну кхо ета’’нти а̄вадждженто дасасахассачаккава̄л̣е т̣хита̄нам̣ девата̄нам̣ екачаккава̄л̣е саннипатитабха̄вам̣ аддаса. атха йасма̄ буддха̄нам̣ адхит̣т̣ха̄накиччам̣ наттхи, парисапарима̄н̣енева пассанти чева саддан̃ча са̄венти. са̄вака̄нам̣ пана адхит̣т̣ха̄нам̣ ват̣т̣ати. тасма̄ тхеро сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа махаггатачиттена адхит̣т̣ха̄си – ‘‘чаккава̄л̣апарийанта̄ париса̄ сабба̄пи мам̣ пассату, дхамман̃ча ме десентасса саддам̣ сун̣а̄тӯ’’ти. адхит̣т̣хитака̄лато пат̣т̣ха̄йа даккхин̣аджа̄н̣упассе ча чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийан̃ча нисӣдитва̄ ‘‘дхаммасена̄патиса̄рипуттаттхеро на̄ма кӣдисо дӣгхо рассо са̄мо ода̄то’’ти ваттаббака̄ран̣ам̣ на̄хоси, саббесампи саббадиса̄су нисинна̄нам̣ абхимукхейева пан̃н̃а̄йиттха, набхамаджджхе т̣хитачандо вийа ахоси. дхаммам̣ десентасса̄писса даккхин̣аджа̄н̣упассе ча чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийан̃ча нисинна̄ саббе екакам̣сенева саддам̣ сун̣им̣су.

евам̣ адхит̣т̣хахитва̄ тхеро аджджхаттасам̣йоджанан̃ча, а̄вусоти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄рабхи. таттха аджджхаттанти ка̄мабхаво. бахиддха̄ти рӯпа̄рӯпабхаво. кин̃ча̄пи хи сатта̄ ка̄мабхаве аппам̣ ка̄лам̣ васанти каппасса чатуттхамева кот̣т̣ха̄сам̣, итаресу тӣсу кот̣т̣ха̄сесу ка̄мабхаво сун̃н̃о хоти туччхо, рӯпабхаве бахум̣ ка̄лам̣ васанти, татха̄пи тесам̣ йасма̄ ка̄мабхаве чутипат̣исандхийо бахука̄ хонти, аппака̄ рӯпа̄рӯпабхавесу. йаттха ча чутипат̣исандхийо бахука̄, таттха а̄лайопи паттхана̄пи абхила̄сопи баху хоти. йаттха аппа̄, таттха аппо. тасма̄ ка̄мабхаво аджджхаттам̣ на̄ма джа̄там̣, рӯпа̄рӯпабхава̄ бахиддха̄ на̄ма. ити аджджхаттасан̇кха̄те ка̄мабхаве чхандара̄го аджджхаттасам̣йоджанам̣ на̄ма, бахиддха̄сан̇кха̄тесу рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го бахиддха̄сам̣йоджанам̣ на̄ма. орамбха̄гийа̄ни ва̄ пан̃ча сам̣йоджана̄ни аджджхаттасам̣йоджанам̣ на̄ма, уддхамбха̄гийа̄ни пан̃ча бахиддха̄сам̣йоджанам̣ на̄ма. татра̄йам̣ вачанаттхо – орам̣ вуччати ка̄мадха̄ту, таттха упапаттиниппха̄данато там̣ орам̣ бхаджантӣти орамбха̄гийа̄ни. уддхам̣ вуччати рӯпа̄рӯпадха̄ту, таттха упапаттиниппха̄данато там̣ уддхам̣ бхаджантӣти уддхамбха̄гийа̄ни.

евам̣ вуттаппабхедена аджджхаттасам̣йоджанена сам̣йутто пуггало аджджхаттасам̣йоджано, бахиддха̄сам̣йоджанена сам̣йутто пуггало бахиддха̄сам̣йоджано. убхайампи четам̣ на локийасса ват̣т̣анисситамаха̄джанасса на̄мам̣. йесам̣ пана бхаво дведха̄ париччхинно, тесам̣ сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мӣнам̣ арийаса̄вака̄нам̣ етам̣ на̄мам̣. йатха̄ хи маха̄аран̃н̃е кхадираванаса̄лавана̄дӣни тхамбхо тула̄сан̇гха̄т̣оти на̄мам̣ на лабханти, кхадираванам̣ са̄лавананти на̄мамева лабханти. йада̄ пана тато руккха̄ тин̣ха̄йа кут̣ха̄рийа̄ чхиндитва̄ тхамбха̄дисан̣т̣ха̄нена таччхита̄ хонти, тада̄ тхамбхо тула̄сан̇гха̄т̣оти на̄мам̣ лабханти. евамевам̣ апариччхиннабхаво бахалакилесо путхуджджано етам̣ на̄мам̣ на лабхати, бхавам̣ париччхиндитва̄ килесе тануке катва̄ т̣хита̄ сота̄панна̄дайова лабханти.

имасса ча панаттхасса вибха̄ванаттхам̣ идам̣ ваччхакаса̄лопамам̣ ведитаббам̣. ваччхакаса̄лам̣ хи катва̄ анто кха̄н̣уке кот̣т̣етва̄ ваччхаке йоттехи бандхитва̄ тесу упанибандханти, йоттесу аппахонтесу кан̣н̣есупи гахетва̄ таттха ваччхаке павесенти, антоса̄ла̄йа ока̄се аппахонте бахи кха̄н̣уке кот̣т̣етва̄пи евамева каронти. таттха кочи антобаддхо ваччхако бахинипанно хоти, кочи бахибаддхо антонипанно, кочи антобаддхо антова нипанно, кочи бахибаддхо бахийева нипанно. кочи антопи абаддхова чарати, бахипи абаддхова. таттха антобаддхасса бахинипаннасса бандханам̣ дӣгхам̣ хоти. со хи ун̣ха̄дипӣл̣ито никкхамитва̄ бахи ваччхака̄нам̣ аббхантаре нипаджджати. бахибаддхе антонипаннепи есева найо. йо пана антобаддхо антонипанно, тасса бандханам̣ рассам̣ хоти. бахибаддхе бахинипаннепи есева найо. убхопи хи те дивасампи кха̄н̣укам̣ анупаригантва̄ таттхева сайанти. йо пана анто абаддхо таттхева ваччхака̄нам̣ антаре вичарати. айам̣ сӣлава̄ ваччхако кан̣н̣е гахетва̄ ваччхака̄нам̣ антаре виссат̣т̣хо дивасампи ан̃н̃аттха агантва̄ таттхева чарати. бахи абаддхе таттхева вичарантепи есева найо.

таттха ваччхакаса̄ла̄ вийа тайо бхава̄ ведитабба̄. ваччхакаса̄ла̄йам̣ кха̄н̣ука̄ вийа авиджджа̄кха̄н̣уко. ваччхакабандханайоттам̣ вийа даса сам̣йоджана̄ни. ваччхака̄ вийа тӣсу бхавесу ниббаттасатта̄. антобаддхо бахисайитаваччхако вийа рӯпа̄рӯпабхавесу сота̄паннасакада̄га̄мино. те хи кин̃ча̄пи таттхева васанти, сам̣йоджанам̣ пана тесам̣ ка̄ма̄вачарӯпанибаддхамева. кенат̣т̣хена? аппахӣнат̣т̣хена. рӯпа̄рӯпабхавесу путхуджджанопи етехева сан̇гахито. сопи хи кин̃ча̄пи таттха васати, сам̣йоджанам̣ панасса ка̄ма̄вачарӯпанибаддхамева. бахибаддхо антосайитаваччхако вийа ка̄ма̄вачаре ана̄га̄мӣ. со хи кин̃ча̄пи ка̄ма̄вачаре васати, сам̣йоджанам̣ панасса рӯпа̄рӯпабхавӯпанибаддхамева. антобаддхо антонипанно вийа ка̄ма̄вачаре сота̄паннасакада̄га̄мино. те хи сайампи ка̄ма̄вачаре васанти, сам̣йоджанампи тесам̣ ка̄ма̄вачарӯпанибаддхамева. бахибаддхо бахинипанно вийа рӯпа̄рӯпабхавесу ана̄га̄мӣ. со хи сайампи таттха васати, сам̣йоджанамписса рӯпа̄рӯпабхавӯпанибаддхамева. антоабаддхо антовичаран̣аваччхако вийа ка̄ма̄вачаре кхӣн̣а̄саво. бахиабаддхо бахивичаран̣аваччхако вийа рӯпа̄рӯпабхаве кхӣн̣а̄саво. сам̣йоджанесу пана сакка̄йадит̣т̣хи вичикиччха̄ сӣлаббатапара̄ма̄соти има̄ни тӣн̣и гаччхантам̣ нива̄ренти, гатам̣ пат̣иа̄ненти. ка̄маччхандо бйа̄па̄доти има̄ни пана две сам̣йоджана̄ни сама̄паттийа̄ ва̄ авиккхамбхетва̄ маггена ва̄ асамуччхиндитва̄ рӯпа̄рӯпабхаве ниббаттитум̣ на саккоти.

катамо ча̄вусоти идам̣ тхеро йатха̄ на̄ма пурисо две ратанапел̣а̄ пассе т̣хапетва̄ сампаттапариса̄йа две хаттхе пӯретва̄ саттавидхам̣ ратанам̣ бха̄джетва̄ дадеййа, евам̣ пат̣хамам̣ ратанапел̣ам̣ датва̄ дутийампи татхева дадеййа. евамевам̣ ‘‘аджджхаттасам̣йоджанан̃ча, а̄вусо, пуггалам̣ десесса̄ми бахиддха̄сам̣йоджанан̃ча̄’’ти има̄ни две пада̄ни ма̄тика̄васена т̣хапетва̄ ида̄ни ат̣т̣хавидха̄йа париса̄йа бха̄джетва̄ дассетум̣ виттха̄ракатхам̣ а̄рабхи.

таттха идха̄ти имасмим̣ са̄сане. сӣлава̄ хотӣти чатупа̄рисуддхисӣлехи сӣласампанно хоти. ити тхеро етта̄вата̄ ча кира чатупа̄рисуддхисӣлам̣ уддиситва̄ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’ти имина̄ таттха джет̣т̣хакасӣлам̣ виттха̄ретва̄ дассесӣти дӣпавиха̄рава̄сӣ сумматтхеро а̄ха. антева̄сико панасса типит̣акачӯл̣ана̄гаттхеро а̄ха – ‘‘убхайаттха̄пи па̄тимоккхасам̣варова вутто. па̄тимоккхасам̣варойева хи сӣлам̣, итара̄ни пана тӣн̣и сӣланти вуттат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма аттхӣ’’ти анануджа̄нанто уттари а̄ха – индрийасам̣варо на̄ма чхадва̄рараккха̄маттакамева, а̄джӣвапа̄рисуддхи дхаммена самена паччайуппаттиматтакам̣, паччайасаннисситам̣ пат̣иладдхапаччайе ‘‘идаматтха’’нти паччавеккхитва̄ парибхун̃джанаматтакам̣, ниппарийа̄йена пана па̄тимоккхасам̣варова сӣлам̣. йасса со бхинно, айам̣ чхиннасӣсо вийа пурисо хаттхапа̄де сеса̄ни раккхиссатӣти на ваттаббо. йасса пана со арого, айам̣ аччхиннасӣсо вийа пурисо джӣвитам̣ сеса̄ни пуна па̄катика̄ни катва̄ раккхитум̣ саккоти. тасма̄ сӣлава̄ти имина̄ па̄тимоккхасам̣варам̣ уддиситва̄ там̣ виттха̄ренто ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’тиа̄дима̄ха̄ти.

таттха па̄тимоккхасам̣варасам̣вутоти па̄тимоккхасам̣варена саманна̄гато. а̄ча̄рагочарасампанноти а̄ча̄рена ча гочарена ча сампанно. ан̣уматтесӯти аппаматтакесу. ваджджесӯти акусаладхаммесу. бхайадасса̄вӣти бхайадассӣ. сама̄да̄йа̄ти самма̄ а̄дийитва̄. сиккхати сиккха̄падесӯти там̣ там̣ сиккха̄падам̣ сама̄дийитва̄ сиккхати. апича сама̄да̄йа сиккхати сиккха̄падесӯти йам̣кин̃чи сиккха̄падесу сиккха̄кот̣т̣ха̄сесу сиккхитаббам̣ ка̄йикам̣ ва̄ ва̄часикам̣ ва̄, там̣ саббам̣ самма̄ а̄да̄йа сиккхати. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато пана сабба̄нета̄ни па̄тимоккхасам̣вара̄дӣни пада̄ни висуддхимагге (висуддхи. 1.14 а̄дайо) вутта̄ни, чатупа̄рисуддхисӣлан̃ча сабба̄ка̄рена вибхаджитва̄ дасситам̣. ан̃н̃атарам̣ деваника̄йанти чхасу ка̄ма̄вачарадевагхат̣а̄су ан̃н̃атарам̣ девагхат̣ам̣. а̄га̄мӣ хотӣти хет̣т̣ха̄ а̄га̄мӣ хоти. а̄ганта̄ иттхаттанти иттхаттам̣ ма̄нусакапан̃чаккхандхабха̄вамева а̄ганта̄ хоти. татрӯпапаттико ва̄ упарӯпапаттико ва̄ на хоти, пуна хет̣т̣ха̄га̄мӣйева хотӣти дассети. имина̄ ан̇гена суккхавипассакасса дха̄тукаммат̣т̣ха̄никабхиккхуно хет̣т̣химам̣ маггадвайан̃чева пхаладвайан̃ча катхитам̣.

ан̃н̃атарам̣ сантам̣ четовимуттинти ат̣т̣хасу сама̄паттӣсу ан̃н̃атарам̣ чатуттхаджджха̄насама̄паттим̣. са̄ хи паччанӣкакилеса̄нам̣ сантатта̄ санта̄, техева ча килесехи четасо вимуттатта̄ четовимуттӣти вуччати. ан̃н̃атарам̣ деваника̄йанти пан̃часу суддха̄ва̄садеваника̄йесу ан̃н̃атарам̣. ана̄ганта̄ иттхаттанти пуна имам̣ пан̃чаккхандхабха̄вам̣ ана̄ганта̄, хет̣т̣хӯпапаттико на хоти, упарӯпапаттико ва̄ хоти таттхева ва̄ паринибба̄йӣти дассети. имина̄ ан̇гена сама̄дхикаммикасса бхиккхуно тайо магга̄ тӣн̣и ча пхала̄ни катхита̄ни.

ка̄ма̄нам̣йева ниббида̄йа̄ти дувидха̄нампи ка̄ма̄нам̣ ниббинданаттха̄йа уккан̣т̣ханаттха̄йа. вира̄га̄йа̄ти вираджджанаттха̄йа. ниродха̄йа̄ти аппаваттикаран̣аттха̄йа. пат̣ипанно хотӣти пат̣ипаттим̣ пат̣ипанно хоти. етта̄вата̄ сота̄паннасса ча сакада̄га̄мино ча пан̃чака̄магун̣икара̄гаккхайаттха̄йа ана̄га̄мимаггавипассана̄ катхита̄ хоти. бхава̄нам̣йева̄ти тин̣н̣ам̣ бхава̄нам̣. имина̄ ана̄га̄мино бхавара̄гаккхайаттха̄йа арахаттамаггавипассана̄ катхита̄ хоти. тан̣ха̄ккхайа̄йа пат̣ипанно хотӣти имина̄пи сота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣йева пан̃чака̄магун̣икатан̣ха̄ккхайакаран̣аттхам̣ ана̄га̄мимаггавипассана̄ катхита̄. со лобхаккхайа̄йа̄ти имина̄пи ана̄га̄мино бхавалобхаккхайаттха̄йа арахаттамаггавипассана̄ва катхита̄. ан̃н̃атарам̣ деваника̄йанти суддха̄ва̄сесвева ан̃н̃атарам̣ деваника̄йам̣. ана̄ганта̄ иттхаттанти имам̣ кхандхапан̃чакабха̄вам̣ ана̄ганта̄, хет̣т̣хӯпапаттико на хоти, упарӯпапаттико ва̄ хоти, таттхева ва̄ паринибба̄йати.

ити пат̣хамена ан̇гена суккхавипассакасса дха̄тукаммат̣т̣ха̄никабхиккхуно хет̣т̣хима̄ни две маггапхала̄ни катхита̄ни, дутийена сама̄дхикаммикасса тӣн̣и маггапхала̄ни, ‘‘со ка̄ма̄на’’нти имина̄ сота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣ пан̃чака̄магун̣икара̄гаккхайа̄йа упари ана̄га̄мимаггавипассана̄, ‘‘со бхава̄нам̣йева̄’’ти имина̄ ана̄га̄мисса упари арахаттамаггавипассана̄, ‘‘со тан̣ха̄ккхайа̄йа̄’’ти имина̄ сота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣ пан̃чака̄магун̣икатан̣ха̄ккхайа̄йа упари ана̄га̄мимаггавипассана̄, ‘‘со лобхаккхайа̄йа̄’’ти имина̄ ана̄га̄мино бхавалобхаккхайа̄йа упари арахаттамаггавипассана̄ катхита̄ти евам̣ чхахи мукхехи випассанам̣ катхетва̄ десанам̣ йатха̄нусандхим̣ па̄песи. десана̄парийоса̄не кот̣исатасахассадевата̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су, сота̄панна̄дӣнам̣ париччхедова на̄хоси. йатха̄ ча имасмим̣ сама̄гаме, евам̣ маха̄самайасутте ман̇галасутте ча чӯл̣ара̄хулова̄дасутте ча кот̣исатасахассадевата̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су, сота̄панна̄дӣнам̣ деваманусса̄нам̣ париччхедо на̄хоси.

самачитта̄ девата̄ти читтасса сукхумабха̄васамата̄йа самачитта̄. сабба̄пи хи та̄ аттано аттабха̄ве сукхуме читтасариккхаке катва̄ ма̄песум̣. тена самачитта̄ на̄ма джа̄та̄. апаренапи ка̄ран̣ена самачитта̄ – ‘‘тхерена сама̄патти та̄ва катхита̄, сама̄паттитха̄мо пана на катхито. майам̣ дасабалам̣ паккоситва̄ сама̄паттийа̄ тха̄мам̣ катха̄песса̄ма̄’’ти сабба̄пи екачитта̄ ахесунтипи самачитта̄. апарампи ка̄ран̣ам̣ – ‘‘тхерена екена парийа̄йена сама̄паттипи сама̄паттитха̄мопи катхито, ко ну кхо имам̣ сама̄гамам̣ сампатто, ко на сампатто’’ти олокайама̄на̄ татха̄гатасса асампаттабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘майам̣ татха̄гатам̣ паккоситва̄ парисам̣ парипун̣н̣ам̣ карисса̄ма̄’’ти сабба̄пи екачитта̄ ахесунтипи самачитта̄. апарампи ка̄ран̣ам̣ – ана̄гате кочидева бхиккху ва̄ бхиккхунӣ ва̄ дево ва̄ мануссо ва̄ ‘‘айам̣ десана̄ са̄вакабха̄сита̄’’ти ага̄равам̣ кареййа, самма̄самбуддхам̣ паккоситва̄ имам̣ десанам̣ саббан̃н̃убха̄ситам̣ карисса̄ма. евам̣ ана̄гате гарубха̄ванӣйа̄ бхависсатӣти сабба̄ва екачитта̄ ахесунтипи самачитта̄. апарампи ка̄ран̣ам̣ – сабба̄пи хи та̄ екасама̄паттила̄бхинийо ва̄ ахесум̣ ека̄рамман̣ала̄бхинийо ва̄ти евампи самачитта̄.

хат̣т̣ха̄ти тут̣т̣хапахат̣т̣ха̄ а̄модита̄ памодита̄. са̄дхӯти а̄йа̄чанаттхе нипа̄то. анукампам̣ упа̄да̄йа̄ти на тхерасса анукампам̣ ка̄рун̃н̃ам̣ ануддайам̣ пат̣ичча, на ча имасмим̣ т̣ха̄не тхерасса анукампитаббакиччам̣ аттхи. йасмим̣ хи дивасе тхеро сӯкаракхатален̣адва̄ре бха̄гинеййасса дӣгханакхапарибба̄джакасса ведана̄каммат̣т̣ха̄не (ма. ни. 2.206) катхийама̄не та̄лаван̣т̣ам̣ гахетва̄ саттха̄рам̣ бӣджама̄но т̣хито парасса вад̣д̣хитабходжанам̣ бхун̃джитва̄ кхудам̣ виноденто вийа парасса саджджитапаса̄дханам̣ сӣсе пат̣имун̃чанто вийа ча са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣асса ниппадесато маттхакам̣ патто, тасмим̣йева дивасе бхагавата̄ анукампито на̄ма. авасеса̄нам̣ пана там̣ т̣ха̄нам̣ сампатта̄нам̣ деваманусса̄нам̣ анукампам̣ упа̄да̄йа гаччхату бхагава̄ти бхагавантам̣ йа̄чим̣су.

балава̄ пурисоти дуббало хи кхиппам̣ самин̃джанапаса̄ран̣ам̣ ка̄тум̣ на саккоти, балава̄ва саккоти. тенетам̣ вуттам̣. саммукхе па̄турахосӣти саммукхат̣т̣ха̄не пуратойева па̄кат̣о ахоси. бхагава̄ етадавоча̄ти етам̣ ‘‘идха са̄рипутта̄’’тиа̄дина̄ найена аттано а̄гаманака̄ран̣ам̣ авоча. евам̣ кирасса ахоси – ‘‘саче кочи ба̄ло акатан̃н̃ӯ бхиккху ва̄ бхиккхунӣ ва̄ упа̄сако ва̄ упа̄сика̄ ва̄ евам̣ чинтеййа – ‘са̄рипуттаттхеро махантам̣ парисам̣ алаттха, самма̄самбуддхо еттакам̣ адхива̄сетум̣ асакконто усӯйа̄йа парисам̣ ут̣т̣ха̄петум̣ а̄гато’ти. со имам̣ майи манопадосам̣ катва̄ апа̄йе ниббаттеййа̄’’ти. атхаттано а̄гаманака̄ран̣ам̣ катхенто етам̣ ‘‘идха са̄рипутта̄’’тиа̄дивачанам̣ авоча.

евам̣ аттано а̄гаманака̄ран̣ам̣ катхетва̄ ида̄ни сама̄паттийа̄ тха̄мам̣ катхетум̣ та̄ кхо пана, са̄рипутта, девата̄ дасапи хутва̄тиа̄дима̄ха. таттха йасавасена ва̄ аттхам̣ а̄харитум̣ ват̣т̣ати сама̄паттивасена ва̄. йасавасена та̄ва махесаккха̄ девата̄ даса даса екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су, та̄хи аппесаккхатара̄ вӣсати вӣсати екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су, та̄хи аппесаккхатара̄…пе… сат̣т̣хи сат̣т̣хи екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су. сама̄паттивасена пана йа̄хи пан̣ӣта̄ сама̄патти бха̄вита̄, та̄ сат̣т̣хи сат̣т̣хи екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су. йа̄хи тато хӣнатара̄, та̄ пан̃н̃а̄са пан̃н̃а̄са…пе… йа̄хи тато хӣнатара̄ сама̄патти бха̄вита̄…пе… та̄ даса даса екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су. йа̄хи ва̄ хӣна̄ бха̄вита̄, та̄ даса даса екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су. йа̄хи тато пан̣ӣтатара̄ бха̄вита̄, та̄ вӣсати вӣсати. йа̄хи тато пан̣ӣтатара̄…пе… та̄ сат̣т̣хи сат̣т̣хи екат̣т̣ха̄не ат̣т̣хам̣су.

а̄раггакот̣инитуданаматтети а̄раггакот̣ийа̄ патанаматте ока̄се. на ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бйа̄ба̄дхентӣти евам̣ самба̄дхе т̣ха̄не тит̣т̣хантийопи ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на бйа̄ба̄дхенти на гхат̣т̣енти, асампӣл̣а̄ асамба̄дха̄ва ахесум̣. ‘‘тава хаттхо мам̣ ба̄дхати, тава па̄до мам̣ ба̄дхати, твам̣ мам̣ маддантӣ т̣хита̄’’ти ваттаббака̄ран̣ам̣ на̄хоси. таттха нӯна̄ти тасмим̣ бхаве нӯна. татха̄читтам̣ бха̄витанти тена̄ка̄рена читтам̣ бха̄витам̣. йена та̄ девата̄ти йена татха̄бха̄витена читтена та̄ девата̄ дасапи хутва̄…пе… тит̣т̣ханти, на ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бйа̄ба̄дхентӣти. идхева кхоти са̄сане ва̄ мануссалоке ва̄ бхуммам̣, имасмим̣йева са̄сане имасмим̣йева мануссалокети аттхо. та̄сан̃хи девата̄нам̣ имасмим̣йева мануссалоке имасмим̣йева ча са̄сане там̣ читтам̣ бха̄витам̣, йена та̄ санте рӯпабхаве ниббатта̄, тато ча пана а̄гантва̄ евам̣ сукхуме аттабха̄ве ма̄петва̄ т̣хита̄. таттха кин̃ча̄пи кассападасабаласса са̄сане тӣн̣и маггапхала̄ни ниббаттетва̄ брахмалоке ниббаттадевата̄пи аттхи, саббабуддха̄нам̣ пана ека̄ва ануса̄санӣ екам̣ са̄сананти катва̄ ‘‘идхева кхо, са̄рипутта̄’’ти ан̃н̃абуддха̄нам̣ са̄санампи имамева са̄санам̣ каронто а̄ха. етта̄вата̄ татха̄гатена сама̄паттийа̄ тха̄мо катхито.

ида̄ни са̄рипуттаттхерам̣ а̄раббха тантивасена ануса̄саним̣ катхенто тасма̄тиха, са̄рипутта̄ти а̄ха. таттха тасма̄ти йасма̄ та̄ девата̄ идхева сантам̣ сама̄паттим̣ ниббаттетва̄ санте бхаве ниббатта̄, тасма̄. сантиндрийа̄ти пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ сантата̄йа ниббутата̄йа пан̣ӣтата̄йа сантиндрийа̄. сантама̄наса̄ти ма̄насасса сантата̄йа ниббутата̄йа пан̣ӣтата̄йа сантама̄наса̄. сантам̣йева упаха̄рам̣ упахарисса̄ма̄ти ка̄йачиттӯпаха̄рам̣ сантам̣ ниббутам̣ пан̣ӣтам̣йева упахарисса̄ма. сабрахмача̄рӣсӯти сама̄нам̣ екуддесата̄дим̣ брахмам̣ чарантесу сахадхаммикесу. еван̃хи во, са̄рипутта, сиккхитаббанти имина̄ еттакена ва̄рена бхагава̄ десанам̣ саббан̃н̃убха̄ситам̣ ака̄си. анассунти нат̣т̣ха̄ винат̣т̣ха̄. йе имам̣ дхаммапарийа̄йам̣ на̄ссосунти йе аттано па̄пикам̣ туччхам̣ нираттхакам̣ дит̣т̣хим̣ нисса̄йа имам̣ еварӯпам̣ дхаммадесанам̣ сотум̣ на лабхим̣сӯти йатха̄нусандхина̄ десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

38. чхат̣т̣хе варан̣а̄йам̣ вихаратӣти варан̣а̄ на̄ма екам̣ нагарам̣, там̣ упанисса̄йа вихарати. ка̄мара̄га̄бхинивесавинибандхапалигедхапарийут̣т̣ха̄наджджхоса̄нахетӯти ка̄мара̄га̄бхинивесахету, ка̄мара̄гавинибандхахету, ка̄мара̄гапалигедхахету, ка̄мара̄гапарийут̣т̣ха̄нахету, ка̄мара̄гааджджхоса̄нахетӯти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – йва̄йам̣ пан̃ча ка̄магун̣е нисса̄йа уппаджджати ка̄мара̄го, тасса̄бхинивеса̄дихету. ка̄мара̄гена абхинивит̣т̣хатта̄ винибаддхатта̄ тасмим̣йева ча ка̄мара̄ге маха̄пан̇ке вийа палигедхатта̄ анупавит̣т̣хатта̄ тенева ча ка̄мара̄гена парийут̣т̣хитатта̄ гахитатта̄ ка̄мара̄генева ча аджджхоситатта̄ гилитва̄ паринит̣т̣хапетва̄ гахитатта̄ти. дит̣т̣хира̄га̄дипадесупи есева найо. дит̣т̣хира̄готи панеттха два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо нисса̄йа уппаджджанакара̄го ведитаббо. пураттхимесу джанападесӯти тхерасса васанат̣т̣ха̄нато са̄ваттхиджанападо пураттхимадиса̄бха̄ге хоти, тхеро ча нисӣдантопи татомукхова нисинно, тасма̄ евама̄ха. уда̄нам̣ уда̄несӣти уда̄ха̄рам̣ уда̄хари. йатха̄ хи йам̣ телам̣ ма̄нам̣ гахетум̣ на саккоти, виссандитва̄ гаччхати, там̣ авасесакоти вуччати. йан̃ча джалам̣ тал̣а̄кам̣ гахетум̣ на саккоти, аджджхоттхаритва̄ гаччхати, там̣ огхоти вуччати, евамевам̣ йам̣ пӣтивачанам̣ хадайам̣ гахетум̣ на саккоти, адхикам̣ хутва̄ анто асан̣т̣хахитва̄ бахи никкхамати, там̣ уда̄нанти вуччати, еварӯпам̣ пӣтимайавачанам̣ ниччха̄ресӣти аттхо.

39. саттаме гунда̄ванети евам̣ на̄маке ване. упасан̇камӣти ‘‘маха̄качча̄наттхеро кира на̄ма аттано питуматтампи аййакаматтампи дисва̄ нева абхива̄дети на паччут̣т̣хети на а̄санена нимантетӣ’’ти сутва̄ ‘‘на сакка̄ еттакена нит̣т̣хам̣ гантум̣, упасан̇камитва̄ нам̣ паригган̣хисса̄мӣ’’ти бхуттапа̄тара̄со йена̄йасма̄ маха̄качча̄но тенупасан̇ками. джин̣н̣ети джара̄джин̣н̣е. вуддхети вайовуддхе. махаллакети джа̄тимахаллаке. аддхагатети дӣгхака̄ладдха̄нам̣ атикканте. вайоануппаттети паччхимавайам̣ ануппатте. тайидам̣, бхо качча̄на, татхева̄ти, бхо качча̄на, йам̣ там̣ амхехи кевалам̣ сутамева, там̣ имина̄ дит̣т̣хена самети. тасма̄ там̣ татхева, на ан̃н̃атха̄. на хи бхавам̣ качча̄но бра̄хман̣ети идам̣ атта̄нам̣ сандха̄йа вадати. айам̣ кирасса адхиппа̄йо – амхе евам̣ махаллаке дисва̄ бхото качча̄насса абхива̄данаматтампи паччут̣т̣ха̄наматтампи а̄санена нимантанаматтампи наттхӣти. на сампаннамева̄ти на йуттамева на ануччхавикамева.

тхеро бра̄хман̣асса вачанам̣ сутва̄ ‘‘айам̣ бра̄хман̣о нева вуддхе джа̄на̄ти на дахаре, а̄чиккхисса̄мисса вуддхе ча дахаре ча̄’’ти десанам̣ вад̣д̣хенто аттхи бра̄хман̣а̄тиа̄дима̄ха. таттха джа̄ната̄ти саббам̣ неййам̣ джа̄нантена. пассата̄ти тадева хаттхе т̣хапитам̣ а̄малакам̣ вийа пассантена. вуддхабхӯмӣти йена ка̄ран̣ена вуддхо на̄ма хоти, там̣ ка̄ран̣ам̣. дахарабхӯмӣти йена ка̄ран̣ена дахаро на̄ма хоти, там̣ ка̄ран̣ам̣. а̄сӣтикоти асӣтивассавайо. на̄вутикоти навутивассавайо. ка̄ме парибхун̃джатӣти ваттхука̄ме килесака̄мети дувидхепи ка̄ме каманавасена парибхун̃джати. ка̄мамаджджха̄васатӣти дувидхепи ка̄ме гхаре гхарасса̄мико вийа васати адхивасати. ка̄мапарийесана̄йа уссукоти дувидха̄нампи ка̄ма̄нам̣ парийесанаттхам̣ уссуккама̄панно. ба̄ло на тхеротвева сан̇кхйам̣ гаччхатӣти со на тхеро ба̄ло мандотвева ган̣анам̣ гаччхати. вуттам̣ хетам̣ –

‘‘на тена тхеро со хоти, йенасса палитам̣ сиро;

парипакко вайо тасса, могхаджин̣н̣оти вуччатӣ’’ти. (дха. па. 260);

дахароти тарун̣о. йува̄ти йоббанена саманна̄гато. сусука̄л̣акесоти сут̣т̣ху ка̄л̣акесо. бхадрена йоббанена саманна̄гатоти йена йоббанена саманна̄гато йува̄, там̣ йоббанам̣ бхадрам̣ ладдхаканти дассети. пат̣хамена вайаса̄ти пат̣хамавайо на̄ма теттим̣са васса̄ни, тена саманна̄гатоти аттхо. пан̣д̣ито тхеротвева сан̇кхйам̣ гаччхатӣти со еварӯпо пуггало пан̣д̣итоти ча тхероти ча ган̣анам̣ гаччхати. вуттампи четам̣ –

‘‘йамхи саччан̃ча дхаммо ча, ахим̣са̄ сам̣йамо дамо;

са ве вантамало дхӣро, тхеро ити павуччатӣ’’ти. (дха. па. 261);

40. ат̣т̣хаме чора̄ балаванто хонтӣти паккхасампанна̄, парива̄расампанна̄, дханасампанна̄, нива̄сат̣т̣ха̄насампанна̄, ва̄ханасампанна̄ ча хонти. ра̄джа̄но тасмим̣ самайе дуббала̄ хонтӣти тасмим̣ самайе ра̄джа̄но та̄сам̣ сампаттӣнам̣ абха̄вена дуббала̄ хонти. атийа̄тунти бахиддха̄ джанападача̄рикам̣ чаритва̄ иччхитиччхитаккхан̣е антонагарам̣ пависитум̣. ниййа̄тунти ‘‘чора̄ джанападам̣ вилумпанти мадданти, те ниседхесса̄ма̄’’ти пат̣хамайа̄ме ва̄ маджджхимайа̄ме ва̄ паччхимайа̄ме ва̄ никкхамитум̣ пха̄сукам̣ на хоти. тато ут̣т̣ха̄йа чора̄ мануссе потхетва̄ аччхиндитва̄ гаччханти. паччантиме ва̄ джанападе анусан̃н̃а̄тунти га̄мам̣ ва̄сакаран̣аттха̄йа сетум̣ аттхаран̣аттха̄йа поккхаран̣им̣ кхан̣а̄панаттха̄йа са̄ла̄дӣнам̣ каран̣аттха̄йа паччантиме джанападе анусан̃н̃а̄тумпи на сукхам̣ хоти. бра̄хман̣агахапатика̄нанти антонагарава̄сӣнам̣ бра̄хман̣агахапатика̄нам̣. ба̄хира̄ни ва̄ камманта̄нӣти бахига̄ме а̄ра̄ме кхеттакамманта̄ни. па̄пабхиккхӯ балаванто хонтӣти паккхуттара̄ йасуттара̄ пун̃н̃аванто бахукехи упат̣т̣ха̄кехи ча упат̣т̣ха̄кӣхи ча саманна̄гата̄ ра̄джара̄джамаха̄маттасанниссита̄. песала̄ бхиккхӯ тасмим̣ самайе дуббала̄ хонтӣти тасмим̣ самайе пийасӣла̄ бхиккхӯ та̄сам̣ сампаттӣнам̣ абха̄вена дуббала̄ хонти. тун̣хӣбхӯта̄ тун̣хӣбхӯта̄ва сан̇гхамаджджхе сан̇каса̄йантӣти ниссадда̄ хутва̄ сан̇гхамаджджхе нисинна̄ кин̃чи екавачанампи мукхам̣ уккхипитва̄ катхетум̣ асакконта̄ паджджха̄йанта̄ вийа нисӣданти. тайиданти тадетам̣ ка̄ран̣ам̣. суккапаккхо вуттавипалла̄сена ведитаббо.

41. наваме миччха̄пат̣ипатта̄дхикаран̣ахетӯти миччха̄пат̣ипаттийа̄ ка̄ран̣ахету пат̣ипаджджанахетӯти аттхо. н̃а̄йам̣ дхаммам̣ кусаланти сахавипассанакам̣ маггам̣. еварӯпо хи сахавипассанакам̣ маггам̣ а̄ра̄дхетум̣ сампа̄детум̣ пӯретум̣ на саккоти. суккапаккхо вуттавипалла̄сена ведитаббо. имасмим̣ сутте саха випассана̄йа магго катхито.

42. дасаме дуггахитехӣти уппат̣ипа̄т̣ийа̄ гахитехи. бйан̃джанаппатирӯпакехӣти бйан̃джанасо патирӯпакехи аккхарачитрата̄йа ладдхакехи. аттхан̃ча дхамман̃ча пат̣иба̄хантӣти суггахитасуттанта̄нам̣ аттхан̃ча па̄л̣ин̃ча пат̣иба̄ханти, аттано дуггахитасуттанта̄нам̣йева аттхан̃ча па̄л̣ин̃ча уттаритарам̣ катва̄ дассенти. суккапаккхо вуттавипалла̄сена ведитаббо. имасмим̣ сутте са̄санасса вуддхи ча париха̄ни ча катхита̄ти.

самачиттавагго чатуттхо.

5. парисаваггаван̣н̣ана̄

43. пан̃чамасса пат̣хаме утта̄на̄ти па̄кат̣а̄ аппат̣иччханна̄. гамбхӣра̄ти гул̣ха̄ пат̣иччханна̄. уддхата̄ти уддхаччена саманна̄гата̄. уннал̣а̄ти уггатанал̣а̄, ут̣т̣хитатуччхама̄на̄ти вуттам̣ хоти. чапала̄ти паттачӣвараман̣д̣ана̄дина̄ ча̄паллена йутта̄. мукхара̄ти мукхакхара̄ кхаравачана̄. викин̣н̣ава̄ча̄ти асам̣йатавачана̄ дивасампи нираттхакавачанапала̄пино. мут̣т̣хассатӣти виссат̣т̣хасатино. асампаджа̄на̄ти ниппан̃н̃а̄. асама̄хита̄ти читтекаггата̄маттасса̄пи ала̄бхино. па̄катиндрийа̄ти пакатийа̄ т̣хитехи виват̣ехи араккхитехи индрийехи саманна̄гата̄. суккапаккхо вуттавипалла̄сена ведитаббо.

44. дутийе бхан̣д̣анаджа̄та̄ти бхан̣д̣анам̣ вуччати калахасса пуббабха̄го, там̣ тесам̣ джа̄танти бхан̣д̣анаджа̄та̄. татха̄ ‘‘майам̣ тумхе дан̣д̣а̄песса̄ма бандха̄песса̄ма̄’’тиа̄дивачанаппаваттийа̄ сан̃джа̄такалаха̄. айам̣ та̄ва гихӣсу найо. паббаджита̄ пана а̄паттивӣтиккамава̄чам̣ ваданта̄ калахаджа̄та̄ на̄ма. вива̄да̄панна̄ти вируддхава̄дам̣ а̄панна̄. мукхасаттӣхи витуданта̄ти гун̣а̄нам̣ чхинданат̣т̣хена дуббха̄сита̄ ва̄ча̄ мукхасаттийоти вуччанти, та̄хи витуданта̄ виджджханта̄. самагга̄ти екакаммам̣ екуддесо самасиккхата̄ти етесам̣ каран̣ена самаггата̄йа сахита̄. пийачаккхӯхӣти метта̄чаккхӯхи.

45. татийе аггаватӣти уттамапуггалаватӣ, агга̄йа ва̄ уттама̄йа пат̣ипаттийа̄ саманна̄гата̄. тато випарӣта̄ анаггаватӣ. ба̄хулика̄ти чӣвара̄диба̄хулла̄йа пат̣ипанна̄. са̄санам̣ ситхилам̣ ган̣хантӣти са̄тхалика̄. оккамане пуббан̇гама̄ти еттха оккаманам̣ вуччати авагаманат̣т̣хена пан̃ча нӣваран̣а̄ни, тена пан̃чанӣваран̣апӯран̣е пуббан̇гама̄ти вуттам̣ хоти. павивекети упадхививеке нибба̄не. никкхиттадхура̄ти тивидхепи вивеке оропитадхура̄. на вӣрийам̣ а̄рабхантӣти дувидхампи вӣрийам̣ на каронти. аппаттасса паттийа̄ти пуббе аппаттасса джха̄навипассана̄маггапхалависесасса паттиаттха̄йа. итарам̣ пададвайам̣ тассева вевачанам̣. паччхима̄ джаната̄ти саддхивиха̄рикаантева̄сикаджано. дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджатӣти а̄чарийупаджджха̄йехи катам̣ анукаронто дит̣т̣хасса тесам̣ а̄ча̄расса анугатим̣ а̄паджджати на̄ма. сесам̣ вуттапат̣ипаккханайена ведитаббам̣.

46. чатуттхе арийа̄ти арийаса̄вакапариса̄. анарийа̄ти путхуджджанапариса̄. ‘‘идам̣ дуккха’’нти йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄нантӣти т̣хапетва̄ тан̣хам̣ тебхӯмака̄ пан̃чаккхандха̄ дуккхасаччам̣ на̄ма, еттакамева дуккхам̣, ито уддхам̣ дуккхам̣ наттхӣти йатха̄сабха̄вато наппаджа̄нанти. еса найо саббаттха. сесападесу пана тасса дуккхасса самут̣т̣ха̄пика̄ пуриматан̣ха̄ самудайо на̄ма, тасса̄йева тан̣ха̄йа, двиннампи ва̄ тесам̣ сачча̄нам̣ аччантаккхайо асамуппатти дуккханиродхо на̄ма, ат̣т̣хан̇гико арийамагго дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ на̄ма̄ти евам̣ имасмим̣ сутте чатӯхи саччехи чатта̄ро магга̄ ча чатта̄ри ча пхала̄ни катхита̄ни.

47. пан̃чаме париса̄касат̣оти касат̣апариса̄ качаварапариса̄ пала̄папариса̄ти аттхо. париса̄ман̣д̣оти пасаннапариса̄ са̄рапариса̄ти аттхо. чханда̄гатим̣ гаччхантӣти чхандена агатим̣ гаччханти, акаттаббам̣ каронтӣти аттхо. сесападесупи есева найо. има̄ни пана чатта̄ри агатигамана̄ни бхан̣д̣абха̄джанӣйе ча виниччхайат̣т̣ха̄не ча лаббханти. таттха бхан̣д̣абха̄джанӣйе та̄ва аттано бха̄рабхӯта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ амана̄пе бхан̣д̣аке патте там̣ париваттетва̄ мана̄пам̣ денто чханда̄гатим̣ гаччхати на̄ма. аттано пана абха̄рабхӯта̄нам̣ мана̄пе бхан̣д̣аке патте там̣ париваттетва̄ амана̄пам̣ денто доса̄гатим̣ гаччхати на̄ма. бхан̣д̣акабха̄джанӣйаваттхун̃ча т̣хитикан̃ча аджа̄нанто моха̄гатим̣ гаччхати на̄ма. мукхара̄нам̣ ва̄ ра̄джа̄диниссита̄нам̣ ва̄ ‘‘име ме амана̄пе бхан̣д̣аке динне анаттхампи кареййу’’нти бхайена париваттетва̄ мана̄пам̣ денто бхайа̄гатим̣ гаччхати на̄ма. йо пана евам̣ на гаччхати, саббесам̣ тула̄бхӯто пама̄н̣абхӯто маджджхатто хутва̄ йам̣ йасса па̄пун̣а̄ти, тан̃н̃ева тасса дети, айам̣ чатуббидхампи агатигаманам̣ на гаччхати на̄ма. виниччхайат̣т̣ха̄не пана аттано бха̄рабхӯтасса гарука̄паттим̣ лахука̄паттӣти катва̄ катхенто чханда̄гатим̣ гаччхати на̄ма. итарасса лахука̄паттим̣ гарука̄паттӣти катва̄ катхенто доса̄гатим̣ гаччхати на̄ма. а̄паттивут̣т̣ха̄нам̣ пана самуччайаккхандхакан̃ча аджа̄нанто моха̄гатим̣ гаччхати на̄ма. мукхарасса ва̄ ра̄джапӯджитасса ва̄ ‘‘айам̣ ме гарукам̣ катва̄ а̄паттим̣ катхентасса анаттхампи кареййа̄’’ти гарукамева лахука̄ти катва̄ катхенто бхайа̄гатим̣ гаччхати на̄ма. йо пана саббесам̣ йатха̄бхӯтамева катхети, айам̣ чатуббидхампи агатигаманам̣ на гаччхати на̄ма.

48. чхат̣т̣хе окка̄читавинӣта̄ти дуббинӣта̄. но пат̣ипуччха̄винӣта̄ти на пуччхитва̄ винӣта̄. гамбхӣра̄ти па̄л̣ивасена гамбхӣра̄ салласуттасадиса̄. гамбхӣраттха̄ти аттхавасена гамбхӣра̄ маха̄ведалласуттасадиса̄. локуттара̄ти локуттарааттхадӣпака̄. сун̃н̃ата̄пат̣исам̣йутта̄ти саттасун̃н̃ам̣ дхаммаматтамева пака̄сака̄ асан̇кхатасам̣йуттасадиса̄. на ан̃н̃а̄ читтам̣ упат̣т̣хапентӣти виджа̄нанаттха̄йа читтам̣ на упат̣т̣хапенти, нидда̄йанти ва̄ ан̃н̃авихита̄ ва̄ хонти. уггахетаббам̣ парийа̄пун̣итаббанти уггахетаббе ча парийа̄пун̣итаббе ча. кавита̄ти кавӣхи ката̄. итарам̣ тассева вевачанам̣. читтаккхара̄ти вичитрааккхара̄. итарам̣ тассева вевачанам̣. ба̄хирака̄ти са̄санато бахибхӯта̄. са̄вакабха̄сита̄ти тесам̣ тесам̣ са̄вакехи бха̄сита̄. суссӯсантӣти аккхарачиттата̄йа чева сарасампаттийа̄ ча аттамана̄ хутва̄ сун̣анти. на чева ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣ипуччхантӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ аттхам̣ ва̄ анусандхим̣ ва̄ пубба̄парам̣ ва̄ на пуччханти. на ча пат̣ивичарантӣти пуччханаттха̄йа ча̄рикам̣ на вичаранти. идам̣ катханти идам̣ бйан̃джанам̣ катхам̣ ропетаббам̣ кинти ропетаббам̣? имасса ко аттхоти имасса бха̄ситасса ко аттхо, ка̄ анусандхи, ким̣ пубба̄парам̣? авиват̣анти пат̣иччханнам̣. на виварантӣти на уггха̄т̣енти. анутта̄нӣкатанти апа̄кат̣ам̣ катам̣. на утта̄ним̣ каронтӣти па̄кат̣ам̣ на каронти. кан̇кха̄т̣ха̄нийесӯти кан̇кха̄йа ка̄ран̣абхӯтесу. суккапаккхо вуттавипалла̄сена ведитаббо.

49. саттаме а̄мисагарӯти чатупаччайагарука̄ локуттарадхаммам̣ ла̄макато гахетва̄ т̣хитапариса̄. саддхаммагарӯти нава локуттарадхамме гаруке катва̄ чатта̄ро паччайе ла̄макато гахетва̄ т̣хитапариса̄. убхатобха̄гавимуттоти двӣхи бха̄гехи вимутто. пан̃н̃а̄вимуттоти пан̃н̃а̄йа вимутто суккхавипассакакхӣн̣а̄саво. ка̄йасаккхӣти ка̄йена джха̄напхассам̣ пхуситва̄ паччха̄ ниродхам̣ нибба̄нам̣ саччхикатва̄ т̣хито. дит̣т̣хиппаттоти дит̣т̣хантам̣ патто. име двепи чхасу т̣ха̄несу лаббханти. саддха̄вимуттоти саддаханто вимутто. айампи чхасу т̣ха̄несу лаббхати. дхаммам̣ ануссаратӣти дхамма̄нуса̄рӣ. саддхам̣ ануссаратӣти саддха̄нуса̄рӣ. име двепи пат̣хамамаггасаман̇гино. калйа̄н̣адхаммоти сундарадхаммо. дуссӣло па̄падхаммоти ниссӣло ла̄макадхаммо. имам̣ касма̄ ган̣ханти? саббесу хи екасадисесу джа̄тесу сӣлавантесу балавага̄равам̣ на хоти, екаччесу пана дуссӣлесу сати сӣлаванта̄нам̣ упари балавага̄равам̣ хотӣти ман̃н̃анта̄ ган̣ханти. те тена ла̄бхам̣ лабхантӣти те бхиккхӯ екачча̄нам̣ ван̣н̣ам̣ екачча̄нам̣ аван̣н̣ам̣ катхетва̄ чатта̄ро паччайе лабханти. гатхита̄ти тан̣ха̄йа гантхита̄. муччхита̄ти тан̣ха̄васенева муччхита̄. аджджхопанна̄ти аджджхоса̄йа гилитва̄ паринит̣т̣хапетва̄ т̣хита̄. ана̄дӣнавадасса̄виноти апаччавеккхитапарибхоге а̄дӣнавам̣ апассанта̄. аниссаран̣апан̃н̃а̄ти чатӯсу паччайесу чхандара̄гаапакад̣д̣хана̄йа ниссаран̣апан̃н̃а̄йа вирахита̄ идаматтхам̣ етанти аджа̄нанта̄. парибхун̃джантӣти саччхандара̄га̄ хутва̄ парибхун̃джанти.

суккапаккхе убхатобха̄гавимуттотиа̄дӣсу айам̣ саттаннампи арийапуггала̄нам̣ сан̇кхепапака̄сана̄ – еко бхиккху пан̃н̃а̄дхурена абхинивит̣т̣хо ат̣т̣ха сама̄паттийо ниббаттетва̄ сота̄паттимаггам̣ па̄пун̣а̄ти. со тасмим̣ кхан̣е дхамма̄нуса̄рӣ на̄ма хоти, сота̄паттипхала̄дӣсу чхасу т̣ха̄несу ка̄йасаккхи на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е убхатобха̄гавимутто на̄ма. сама̄паттӣхи виккхамбханавимуттийа̄ маггена самуччхедавимуттийа̄ти двиккхаттум̣ ва̄ двӣхи ва̄ бха̄гехи вимуттоти аттхо. апаро пан̃н̃а̄дхурена абхинивит̣т̣хо сама̄паттийо ниббаттетум̣ асакконто суккхавипассакова хутва̄ сота̄паттимаггам̣ па̄пун̣а̄ти. со тасмим̣ кхан̣е дхамма̄нуса̄рӣ на̄ма хоти, сота̄паттипхала̄дӣсу чхасу т̣ха̄несу дит̣т̣хиппатто на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е пан̃н̃а̄вимутто на̄ма. апаро саддха̄дхурена абхинивит̣т̣хо ат̣т̣ха сама̄паттийо ниббаттетва̄ сота̄паттимаггам̣ па̄пун̣а̄ти. со тасмим̣ кхан̣е саддха̄нуса̄рӣ на̄ма хоти, сота̄паттипхала̄дӣсу чхасу т̣ха̄несу ка̄йасаккхи на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е убхатобха̄гавимутто на̄ма. апаро саддха̄дхурена абхинивит̣т̣хо сама̄паттийо ниббаттетум̣ асакконто суккхавипассакова хутва̄ сота̄паттимаггам̣ па̄пун̣а̄ти. со тасмим̣ кхан̣е саддха̄нуса̄рӣ на̄ма хоти, сота̄паттипхала̄дӣсу чхасу т̣ха̄несу саддха̄вимутто на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е пан̃н̃а̄вимутто на̄ма.

50. ат̣т̣хаме висама̄ти сапаккхаланат̣т̣хена висама̄. сама̄ти нипаккхаланат̣т̣хена сама̄. адхаммакамма̄нӣти уддхамма̄ни камма̄ни. авинайакамма̄нӣти уббинайа̄ни камма̄ни.

51. наваме адхаммика̄ти ниддхамма̄. дхаммика̄ти дхаммайутта̄.

52. дасаме адхикаран̣анти вива̄да̄дхикаран̣а̄дичатуббидхам̣ адхикаран̣ам̣. а̄дийантӣти ган̣ханти. сан̃н̃а̄пентӣти джа̄на̄пенти. на ча сан̃н̃аттим̣ упагаччхантӣти сан̃н̃а̄панаттхам̣ на саннипатанти. на ча ниджджха̄пентӣти на пеккха̄пенти. на ча ниджджхаттим̣ упагаччхантӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ниджджха̄панаттха̄йа на саннипатанти. асан̃н̃аттибала̄ти асан̃н̃аттийева балам̣ етесанти асан̃н̃аттибала̄. аппат̣иниссаггамантиноти йесам̣ хи евам̣ хоти – ‘‘саче амхехи гахитам̣ адхикаран̣ам̣ дхаммикам̣ бхависсати, ган̣хисса̄ма. саче адхаммикам̣, виссаджджесса̄ма̄’’ти, те пат̣иниссаггамантино на̄ма хонти. име пана на татха̄ мантентӣти аппат̣иниссаггамантино. тха̄маса̄ пара̄ма̄са̄ абхинивисса̄ти дит̣т̣хитха̄мена ча дит̣т̣хипара̄ма̄сена ча абхинивиситва̄. идамева саччанти идам̣ амха̄кам̣ вачанамева саччам̣. могхаман̃н̃анти авасеса̄нам̣ вачанам̣ могхам̣ туччхам̣. суккапаккхо утта̄наттхойева̄ти.

парисавагго пан̃чамо.

пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

2. дутийапан̣н̣а̄сакам̣

(6) 1. пуггалаваггаван̣н̣ана̄

53. дутийапан̣н̣а̄сакасса пат̣хаме чаккаваттина̄ саддхим̣ гахитатта̄ ‘‘лока̄нукампа̄йа̄’’ти на вуттам̣. еттха ча чаккаваттино уппаттийа̄ две сампаттийо лабханти, буддха̄нам̣ уппаттийа̄ тиссопи.

54. дутийе аччхарийаманусса̄ти а̄чин̣н̣аманусса̄ аббхутаманусса̄.

55. татийе бахуно джанасса анутаппа̄ хотӣти маха̄джанасса анута̄пака̄рӣ хоти. таттха чаккаваттино ка̄лакирийа̄ екачаккава̄л̣е деваманусса̄нам̣ анута̄пам̣ кароти, татха̄гатасса ка̄лакирийа̄ дасасу чаккава̄л̣асахассесу.

56. чатуттхе тхӯпа̄раха̄ти тхӯпасса йутта̄ ануччхавика̄. чаккаваттино хи четийам̣ пат̣иджаггитва̄ две сампаттийо лабханти, буддха̄нам̣ четийам̣ пат̣иджаггитва̄ тиссопи.

57. пан̃чаме буддха̄ти аттано а̄нубха̄вена чатта̄ри сачча̄ни буддха̄.

58. чхат̣т̣хе пхалантийа̄ти саддам̣ каронтийа̄. на сантасантӣти на бха̄йанти. таттха кхӣн̣а̄саво аттано сакка̄йадит̣т̣хийа̄ пахӣнатта̄ на бха̄йати, хаттха̄джа̄нӣйо сакка̄йадит̣т̣хийа̄ балаватта̄ти. саттамат̣т̣хамесупи есева найо.

61. наваме ким̣пуриса̄ти киннара̄. ма̄нусим̣ ва̄чам̣ на бха̄сантӣти мануссакатхам̣ на катхенти. дхамма̄сокасса кира екам̣ киннарам̣ а̄нетва̄ дассесум̣. со ‘‘катха̄петха на’’нти а̄ха. киннаро катхетум̣ на иччхати. еко пурисо ‘‘ахаметам̣ катха̄песса̄мӣ’’ти хет̣т̣ха̄па̄са̄дам̣ ота̄ретва̄ две кха̄н̣уке кот̣т̣етва̄ уккхалим̣ а̄ропеси. са̄ убхатопассехи патати. там̣ дисва̄ киннаро ‘‘ким̣ ан̃н̃ам̣ екам̣ кха̄н̣укам̣ кот̣т̣етум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти еттакамева а̄ха. пуна апарабха̄ге две киннаре а̄нетва̄ дассесум̣. ра̄джа̄ ‘‘катха̄петха не’’ти а̄ха. те катхетум̣ на иччхим̣су. еко пурисо ‘‘ахамете катха̄песса̄мӣ’’ти те гахетва̄ антара̄пан̣ам̣ агама̄си. таттхеко амбапаккан̃ча маччхе ча аддаса, еко кабит̣т̣хапхалан̃ча амбилика̄пхалан̃ча. таттха пуримо ‘‘маха̄висам̣ манусса̄ кха̄данти, катхам̣ те кила̄сино на хонтӣ’’ти а̄ха. итаро ‘‘катхам̣ име етам̣ нисса̄йа кут̣т̣хино на хонтӣ’’ти а̄ха. евам̣ ма̄нусим̣ ва̄чам̣ катхетум̣ сакконта̄пи две аттхе сампассама̄на̄ на катхентӣти.

62. дасаме аппат̣ива̄ноти анукан̣т̣хито апаччосаккито.

63. ека̄дасаме асантасаннива̄санти асаппуриса̄нам̣ саннива̄сам̣. на вадеййа̄ти ова̄дена ва̄ ануса̄санийа̄ ва̄ на вадеййа, ма̄ вадатӯти аттхо. тхерампа̄хам̣ на вадеййанти ахампи тхерам̣ бхиккхум̣ ова̄да̄нуса̄санивасена на вадеййам̣. ахита̄нукампӣти ахитам̣ иччхама̄но. но хита̄нукампӣти хитам̣ аниччхама̄но. ноти нам̣ вадеййанти ‘‘ахам̣ тава вачанам̣ на карисса’’нти нам̣ вадеййам̣. вихет̣хеййанти вачанасса акаран̣ена вихет̣хеййам̣. пассамписса наппат̣икареййанти пассантопи джа̄нантопи ахам̣ тасса вачанам̣ на кареййам̣. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. суккапаккхе пана са̄дхӯти нам̣ вадеййанти ‘‘са̄дху бхаддакам̣ сукатхитам̣ тайа̄’’ти тасса катхам̣ абхинанданто нам̣ вадеййанти аттхо.

64. два̄дасаме убхато вачӣсам̣са̄роти двӣсупи паккхесу ан̃н̃аман̃н̃ам̣ аккосанапаччаккосанавасена сам̣сарама̄на̄ ва̄ча̄ вачӣсам̣са̄ро. дит̣т̣хипал̣а̄соти дит̣т̣хим̣ нисса̄йа уппаджджанако йугагга̄халаккхан̣о пал̣а̄со дит̣т̣хипал̣а̄со на̄ма. четасо а̄гха̄тоти копо. со хи читтам̣ а̄гха̄тенто уппаджджати. аппаччайоти атут̣т̣ха̄ка̄ро, доманассанти аттхо. анабхираддхӣти копойева. со хи анабхира̄дханавасена анабхираддхӣти вуччати. аджджхаттам̣ авӯпасантам̣ хотӣти саббампетам̣ нийакаджджхаттасан̇кха̄те аттано читте ча саддхивиха̄рикаантева̄сикасан̇кха̄та̄йа аттано париса̄йа ча авӯпасантам̣ хоти. тасметанти тасмим̣ етам̣. сесам̣ вуттанайенева ведитаббанти.

пуггалавагго пат̣хамо.

(7) 2. сукхаваггаван̣н̣ана̄

65. дутийасса пат̣хаме гихисукханти гихӣнам̣ саббака̄маниппхаттимӯлакам̣ сукхам̣. паббаджитасукханти паббаджита̄нам̣ паббаджджа̄мӯлакам̣ сукхам̣.

66. дутийе ка̄масукханти ка̄ме а̄раббха уппаджджанакасукхам̣. неккхаммасукханти неккхаммам̣ вуччати паббаджджа̄, там̣ а̄раббха уппаджджанакасукхам̣.

67. татийе упадхисукханти тебхӯмакасукхам̣. нирупадхисукханти локуттарасукхам̣.

68. чатуттхе са̄савасукханти а̄сава̄нам̣ паччайабхӯтам̣ ват̣т̣асукхам̣. ана̄савасукханти тесам̣ апаччайабхӯтам̣ виват̣т̣асукхам̣.

69. пан̃чаме са̄мисанти сам̣килесам̣ ват̣т̣ага̄мисукхам̣. нира̄мисанти никкилесам̣ виват̣т̣ага̄мисукхам̣.

70. чхат̣т̣хе арийасукханти апутхуджджанасукхам̣. анарийасукханти путхуджджанасукхам̣.

71. саттаме ка̄йиканти ка̄йавин̃н̃а̄н̣асахаджа̄там̣. четасиканти манодва̄рикасукхам̣. там̣ локийалокуттарамиссакам̣ катхитам̣.

72. ат̣т̣хаме саппӣтиканти пат̣хамадутийаджджха̄насукхам̣. ниппӣтиканти татийачатуттхаджджха̄насукхам̣. таттха локийасаппӣтикато локийаниппӣтикам̣, локуттарасаппӣтикато ча локуттараниппӣтикам̣ агганти евам̣ бхуммантарам̣ абхиндитва̄ аггабха̄во ведитаббо.

73. наваме са̄тасукханти тӣсу джха̄несу сукхам̣. упеккха̄сукханти чатуттхаджджха̄насукхам̣.

74. дасаме сама̄дхисукханти аппанам̣ ва̄ упача̄рам̣ ва̄ паттасукхам̣. асама̄дхисукханти тадубхайам̣ аппаттасукхам̣.

75. ека̄дасаме саппӣтика̄рамман̣анти саппӣтикам̣ джха̄надвайам̣ паччавеккхантасса уппаннасукхам̣. ниппӣтика̄рамман̣епи есева найо. два̄дасамепи имина̄ва упа̄йена аттхо ведитаббо.

77. терасаме рӯпа̄рамман̣анти рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄на̄рамман̣ам̣, йам̣кин̃чи рӯпам̣ а̄раббха уппаджджанакам̣ ва̄. арӯпа̄рамман̣анти арӯпа̄вачараджджха̄на̄рамман̣ам̣, йам̣кин̃чи арӯпам̣ а̄раббха уппаджджанакам̣ ва̄ти.

сукхавагго дутийо.

(8) 3. санимиттаваггаван̣н̣ана̄

78-79. татийасса пат̣хаме санимитта̄ти сака̄ран̣а̄. дутийа̄дӣсупи есева найо. нида̄нам̣ хету сан̇кха̄ро паччайо рӯпанти сабба̄нипи хи ета̄ни ка̄ран̣авевачана̄нева.

84. саттаме саведана̄ти паччайабхӯта̄йа сампайуттаведана̄йа сатийева уппаджджанти, на̄сатӣти аттхо. ат̣т̣хаманавамесупи есева найо.

87. дасаме сан̇кхата̄рамман̣а̄ти паччайаниббаттам̣ сан̇кхатадхаммам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ва уппаджджанти. но асан̇кхата̄рамман̣а̄ти асан̇кхатам̣ пана нибба̄нам̣ а̄раббха на уппаджджанти. на хонтӣти маггаккхан̣е на хонти на̄ма, пхале патте на̄хесунти. еваметесу дасасупи т̣ха̄несу йа̄ва арахатта̄ десана̄ десита̄ти.

санимиттавагго татийо.

(9) 4. дхаммаваггаван̣н̣ана̄

88. чатуттхасса пат̣хаме четовимуттӣти пхаласама̄дхи. пан̃н̃а̄вимуттӣти пхалапан̃н̃а̄.

89. дутийе пагга̄хоти вӣрийам̣. авиккхепоти читтекаггата̄.

90. татийе на̄манти чатта̄ро арӯпаккхандха̄. рӯпанти рӯпаккхандхо. ити имасмим̣ сутте дхаммакот̣т̣ха̄сапариччхедан̃а̄н̣ам̣ на̄ма катхитам̣.

91. чатуттхе виджджа̄ти пхалан̃а̄н̣ам̣. вимуттӣти там̣сампайутта̄ сесадхамма̄.

92. пан̃чаме бхавадит̣т̣хӣти сассатадит̣т̣хи. вибхавадит̣т̣хӣти уччхедадит̣т̣хи. чхат̣т̣хасаттама̄ни утта̄наттха̄нева.

95. ат̣т̣хаме довачассата̄ти дуббачабха̄во. па̄памиттата̄ти па̄памиттасеванабха̄во. навамам̣ вуттавипарийа̄йена ведитаббам̣.

97. дасаме дха̄тукусалата̄ти ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо дха̄тӯти джа̄нанам̣. манасика̄ракусалата̄ти та̄сам̣йева дха̄тӯнам̣ аничча̄дивасена лаккхан̣аттайам̣ а̄ропетва̄ джа̄нанам̣.

98. ека̄дасаме а̄паттикусалата̄ти пан̃чаннан̃ча саттаннан̃ча а̄паттиккхандха̄нам̣ джа̄нанам̣. а̄паттивут̣т̣ха̄накусалата̄ти десана̄йа ва̄ каммава̄ча̄йа ва̄ а̄паттӣхи вут̣т̣ха̄наджа̄нананти.

дхаммавагго чатуттхо.

(10) 5. ба̄лаваггаван̣н̣ана̄

99. пан̃чамасса пат̣хаме ана̄гатам̣ бха̄рам̣ вахатӣти ‘‘саммаджджанӣ падӣпо ча, удакам̣ а̄санена ча, чхандапа̄рисуддхиутуккха̄нам̣, бхиккхуган̣ана̄ ча ова̄до, па̄тимоккхам̣ тхерабха̄роти вуччатӣ’’ти имам̣ дасавидхам̣ тхерабха̄рам̣ навако хутва̄ тхерена анаджджхит̣т̣хо каронто ана̄гатам̣ бха̄рам̣ вахати на̄ма. а̄гатам̣ бха̄рам̣ на вахатӣти тхеро сама̄но тамева дасавидхам̣ бха̄рам̣ аттана̄ ва̄ акаронто парам̣ ва̄ асама̄дапенто а̄гатам̣ бха̄рам̣ на вахати на̄ма. дутийасуттепи имина̄ва найена аттхо ведитаббо.

101. татийе акаппийе каппийасан̃н̃ӣти акаппийе сӣхамам̣са̄димхи ‘‘каппийам̣ ида’’нти евам̣сан̃н̃ӣ. каппийе акаппийасан̃н̃ӣти кумбхӣламам̣сабил̣а̄рамам̣са̄димхи каппийе ‘‘акаппийам̣ ида’’нти евам̣сан̃н̃ӣ. чатуттхам̣ вуттанайенева ведитаббам̣.

103. пан̃чаме ана̄паттийа̄ а̄паттисан̃н̃ӣти а̄пуччхитва̄ бхан̣д̣акам̣ дховантасса, паттам̣ пачантасса, кесе чхиндантасса, га̄мам̣ пависантасса̄тиа̄дӣсу ана̄патти, таттха ‘‘а̄патти айа’’нти евам̣сан̃н̃ӣ. а̄паттийа̄ ана̄паттисан̃н̃ӣти тесан̃н̃ева ваттхӯнам̣ ана̄пуччха̄каран̣е а̄патти, таттха ‘‘ана̄паттӣ’’ти евам̣сан̃н̃ӣ. чхат̣т̣хепи вуттанайенева аттхо ведитаббо. саттама̄дӣни утта̄наттха̄нева.

109. ека̄дасаме а̄сава̄ти килеса̄. на куккучча̄йитаббанти сан̇гхабхогасса апат̣т̣хапанам̣ авича̄ран̣ам̣ на куккучча̄йитаббам̣ на̄ма, там̣ куккучча̄йати. куккучча̄йитаббанти тассева пат̣т̣хапанам̣ вича̄ран̣ам̣, там̣ на куккучча̄йати. два̄дасама̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитабба̄нӣти.

ба̄лавагго пан̃чамо.

дутийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

3. татийапан̣н̣а̄сакам̣

(11) 1. а̄са̄дуппаджахаваггаван̣н̣ана̄

119. татийасса пан̣н̣а̄сакасса пат̣хаме а̄са̄ти тан̣ха̄. дуппаджаха̄ти дуччаджа̄ дуннӣхара̄. ла̄бха̄са̄йа дуппаджахабха̄вена сатта̄ дасапи васса̄ни вӣсатипи сат̣т̣хипи васса̄ни ‘‘аджджа лабхисса̄ма, све лабхисса̄ма̄’’ти ра̄джа̄нам̣ упат̣т̣хаханти, касикамма̄дӣни каронти, убхатобйӯл̣хам̣ сан̇га̄мам̣ паккханданти, аджапатхасан̇купатха̄дайо пат̣ипаджджанти, на̄ва̄йа маха̄самуддам̣ пависанти. джӣвита̄са̄йа дуппаджахатта̄ сампатте маран̣ака̄лепи вассасатаджӣвим̣ атта̄нам̣ ман̃н̃анти. со каммакамманимитта̄дӣни пассантопи ‘‘да̄нам̣ дехи пӯджам̣, карохӣ’’ти анукампакехи вуччама̄но ‘‘на̄хам̣ марисса̄ми, джӣвисса̄ми’’ччева а̄са̄йа кассачи вачанам̣ на ган̣ха̄ти.

120. дутийе пуббака̄рӣти пат̣хамам̣ упака̄расса ка̄рако. катан̃н̃ӯкатаведӣти тена катам̣ н̃атва̄ паччха̄ ка̄рако. тесу пуббака̄рӣ ‘‘ин̣ам̣ демӣ’’ти сан̃н̃ам̣ кароти, паччха̄ ка̄рако ‘‘ин̣ам̣ джӣра̄пемӣ’’ти сан̃н̃ам̣ кароти.

121. татийе титто ча таппета̄ ча̄ти паччекабуддхо ча татха̄гатаса̄вако ча кхӣн̣а̄саво титто на̄ма, татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо титто ча таппета̄ ча.

122. чатуттхе дуттаппайа̄ти да̄йакена дуттаппайа̄ таппетум̣ на сукара̄. никкхипатӣти нидахати на парибхун̃джати. виссаджджетӣти паресам̣ дети.

123. пан̃чаме на виссаджджетӣти саббам̣йева паресам̣ на дети, аттано пана йа̄панаматтам̣ гахетва̄ авасесам̣ дети.

124. чхат̣т̣хе субханимиттанти ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣.

125. саттаме пат̣игханимиттанти анит̣т̣ханимиттам̣.

126. ат̣т̣хаме парато ча гхосоти парасса сантика̄ ассаддхаммасаванам̣.

127. наваме парато ча гхосоти парасса сантика̄ саддхаммасаванам̣. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

а̄са̄дуппаджахавагго пат̣хамо.

(12) 2. а̄йа̄чанаваггаван̣н̣ана̄

131. дутийасса пат̣хаме евам̣ самма̄ а̄йа̄чама̄но а̄йа̄чеййа̄ти саддхо бхиккху ут̣т̣хахитва̄ ‘‘йа̄дисо са̄рипуттаттхеро пан̃н̃а̄йа, ахампи та̄дисо хоми. йа̄дисо маха̄моггалла̄наттхеро иддхийа̄, ахампи та̄дисо хомӣ’’ти евам̣ а̄йа̄чанто пихенто паттхенто йам̣ аттхи, тассева паттхитатта̄ самма̄ паттхеййа на̄ма. ито уттари паттхенто миччха̄ паттхеййа. еварӯпа̄ хи паттхана̄ йам̣ наттхи, тасса паттхитатта̄ миччха̄паттхана̄ на̄ма хоти. ким̣ ка̄ран̣а̄? еса̄, бхиккхаве, тула̄ етам̣ пама̄н̣анти йатха̄ хи суван̣н̣ам̣ ва̄ хиран̃н̃ам̣ ва̄ тулентасса тула̄ иччхитабба̄, дхан̃н̃ам̣ минантасса ма̄нанти тулане тула̄, минане ча ма̄нам̣ пама̄н̣ам̣ хоти, евамева мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ еса̄ тула̄ етам̣ пама̄н̣ам̣ йадидам̣ са̄рипуттамоггалла̄на̄. те гахетва̄ ‘‘ахампи н̃а̄н̣ена ва̄ иддхийа̄ ва̄ етампама̄н̣о хомӣ’’ти атта̄нам̣ тулетум̣ ва̄ пама̄н̣етум̣ ва̄ сакка̄, на ито ан̃н̃атха̄.

132. дутийа̄дӣсупи есева найо. идам̣ панеттха висесаматтам̣ – кхема̄ ча бхиккхунӣ уппалаван̣н̣а̄ ча̄ти ета̄су хи кхема̄ пан̃н̃а̄йа агга̄, уппалаван̣н̣а̄ иддхийа̄. тасма̄ ‘‘пан̃н̃а̄йа ва̄ иддхийа̄ ва̄ ета̄дисӣ хомӣ’’ти самма̄ а̄йа̄чама̄на̄ а̄йа̄чеййа. татха̄ читто гахапати пан̃н̃а̄йа агго, хаттхако ра̄джакума̄ро махиддхиката̄йа. тасма̄ ‘‘пан̃н̃а̄йа ва̄ иддхийа̄ ва̄ едисо хомӣ’’ти самма̄ а̄йа̄чама̄но а̄йа̄чеййа. кхуджджуттара̄пи маха̄пан̃н̃ата̄йа агга̄, нандама̄та̄ махиддхиката̄йа. тасма̄ ‘‘пан̃н̃а̄йа ва̄ иддхийа̄ ва̄ ета̄дисӣ хомӣ’’ти самма̄ а̄йа̄чама̄на̄ а̄йа̄чеййа.

135. пан̃чаме кхатанти гун̣а̄нам̣ кхататта̄ кхатам̣. упахатанти гун̣а̄нам̣ упахататта̄ упахатам̣, чхиннагун̣ам̣ нат̣т̣хагун̣анти аттхо. атта̄нам̣ парихаратӣти ниггун̣ам̣ атта̄нам̣ джаггати гопа̄йати. са̄ваджджоти садосо. са̄нуваджджоти саупава̄до. пасаватӣти пат̣илабхати. ананувичча̄ти аджа̄нитва̄ авиниччхинитва̄. апарийога̄хетва̄ти ананупависитва̄. аван̣н̣а̄рахасса̄ти аван̣н̣айуттасса миччха̄пат̣ипаннасса титтхийасса ва̄ титтхийаса̄вакасса ва̄. ван̣н̣ам̣ бха̄сатӣти ‘‘суппат̣ипанно еса самма̄пат̣ипанно’’ти гун̣ам̣ катхети. ван̣н̣а̄рахасса̄ти буддха̄дӣсу ан̃н̃атарасса самма̄пат̣ипаннасса. аван̣н̣ам̣ бха̄сатӣти ‘‘дуппат̣ипанно еса миччха̄пат̣ипанно’’ти агун̣ам̣ катхети. аван̣н̣а̄рахасса аван̣н̣ам̣ бха̄сатӣти идхекаччо пуггало дуппат̣ипанна̄нам̣ миччха̄пат̣ипанна̄нам̣ титтхийа̄нам̣ титтхийаса̄вака̄нам̣ ‘‘итипи дуппат̣ипанна̄ итипи миччха̄пат̣ипанна̄’’ти аван̣н̣ам̣ бха̄сати. ван̣н̣а̄рахасса ван̣н̣ам̣ бха̄сатӣти суппат̣ипанна̄нам̣ самма̄пат̣ипанна̄нам̣ буддха̄нам̣ буддхаса̄вака̄нам̣ ‘‘итипи суппат̣ипанна̄ итипи самма̄пат̣ипанна̄’’ти ван̣н̣ам̣ бха̄сати.

136. чхат̣т̣хе аппаса̄данӣйе т̣ха̄нети аппаса̄дака̄ран̣е. паса̄дам̣ упадам̣сетӣти дуппат̣ипада̄йа миччха̄пат̣ипада̄йа ‘‘айам̣ суппат̣ипада̄ самма̄пат̣ипада̄’’ти паса̄дам̣ джанети. паса̄данӣйе т̣ха̄не аппаса̄данти суппат̣ипада̄йа самма̄пат̣ипада̄йа ‘‘айам̣ дуппат̣ипада̄ миччха̄пат̣ипада̄’’ти аппаса̄дам̣ джанетӣти. сесаметтха утта̄намева.

137. саттаме двӣсӯти двӣсу ока̄сесу двӣсу ка̄ран̣есу. миччха̄пат̣ипаджджама̄ноти миччха̄пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджама̄но. ма̄тари ча питари ча̄ти миттавиндако вийа ма̄тари, аджа̄тасатту вийа питари. суккапаккхо вуттанайенева ведитаббо.

138. ат̣т̣хаме татха̄гате ча татха̄гатаса̄ваке ча̄ти девадатто вийа татха̄гате, кока̄лико вийа ча татха̄гатаса̄ваке. суккапаккхе а̄нандаттхеро вийа татха̄гате, нандагопа̄лакасет̣т̣хипутто вийа ча татха̄гатаса̄ваке.

139. наваме сачиттавода̄нанти сакачиттасса вода̄нам̣, ат̣т̣ханнам̣ сама̄паттӣнам̣ етам̣ на̄мам̣. на ча кин̃чи локе упа̄дийатӣти локе ча рӯпа̄дӣсу дхаммесу кин̃чи екам̣ дхаммампи на ган̣ха̄ти на пара̄масати. еваметтха анупа̄да̄нам̣ на̄ма дутийо дхаммо хоти. дасамека̄дасама̄ни утта̄наттха̄нева̄ти.

а̄йа̄чанавагго дутийо.

(13) 3. да̄наваггаван̣н̣ана̄

142. татийасса пат̣хаме да̄на̄нӣти диййанакавасена да̄на̄ни, деййадхаммассетам̣ на̄мам̣. саваттхука̄ ва̄ четана̄ да̄нам̣, сампаттипаричча̄гассетам̣ на̄мам̣. а̄мисада̄нанти чатта̄ро паччайа̄ диййанакавасена а̄мисада̄нам̣ на̄ма. дхаммада̄нанти идхекаччо аматапаттипат̣ипадам̣ катхетва̄ дети, идам̣ дхаммада̄нам̣ на̄ма.

143. дутийе чатта̄ро паччайа̄ йаджанакавасена йа̄го на̄ма дхаммопи йаджанакавасена йа̄готи ведитаббо.

144. татийе а̄мисасса чаджанам̣ а̄мисача̄го, дхаммасса чаджанам̣ дхаммача̄го. чатуттхе упасаггаматтам̣ висесо.

146. пан̃чаме чатуннам̣ паччайа̄нам̣ бхун̃джанам̣ а̄мисабхого, дхаммасса бхун̃джанам̣ дхаммабхого. чхат̣т̣хе упасаггаматтам̣ висесо.

148. саттаме чатуннам̣ паччайа̄нам̣ сам̣вибхаджанам̣ а̄мисасам̣вибха̄го, дхаммасса сам̣вибхаджанам̣ дхаммасам̣вибха̄го.

149. ат̣т̣хаме чатӯхи паччайехи сан̇гахо а̄мисасан̇гахо, дхаммена сан̇гахо дхаммасан̇гахо.

150. наваме чатӯхи паччайехи анугган̣ханам̣ а̄миса̄нуггахо, дхаммена анугган̣ханам̣ дхамма̄нуггахо.

151. дасаме чатӯхи паччайехи анукампанам̣ а̄миса̄нукампа̄, дхаммена анукампанам̣ дхамма̄нукампа̄ти.

да̄навагго татийо.

(14) 4. сантха̄раваггаван̣н̣ана̄

152. чатуттхасса пат̣хаме чатӯхи паччайехи аттано ча парасса ча антарапат̣иччха̄данавасена сантхаран̣ам̣ а̄мисасантха̄ро, дхаммена сантхаран̣ам̣ дхаммасантха̄ро. дутийе упасаггаматтам̣ висесо.

154. татийе вуттаппака̄расса а̄мисасса есана̄ а̄мисесана̄, дхаммасса есана̄ дхаммесана̄. чатуттхе упасаггаматтамева висесо.

156. пан̃чаме маттхакаппатта̄ а̄мисапарийесана̄ а̄мисапарийет̣т̣хи, маттхакаппатта̄ва дхаммапарийесана̄ дхаммапарийет̣т̣хӣти вутта̄.

157. чхат̣т̣хе а̄мисена пӯджанам̣ а̄мисапӯджа̄, дхаммена пӯджанам̣ дхаммапӯджа̄.

158. саттаме а̄титхеййа̄нӣти а̄гантукада̄на̄ни. атитхеййа̄нӣтипи па̄т̣хо.

159. ат̣т̣хаме а̄мисам̣ иджджханакасамиджджханакавасена а̄мисиддхи, дхаммопи иджджханакасамиджджханакавасена дхаммиддхи.

160. наваме а̄мисена вад̣д̣ханам̣ а̄мисавуддхи, дхаммена вад̣д̣ханам̣ дхаммавуддхи.

161. дасаме ратикаран̣ат̣т̣хена а̄мисам̣ а̄мисаратанам̣, дхаммо дхаммаратанам̣.

162. ека̄дасаме а̄мисасса чинанам̣ вад̣д̣ханам̣ а̄мисасанничайо, дхаммасса чинанам̣ вад̣д̣ханам̣ дхаммасанничайо.

163. два̄дасаме а̄мисасса випулабха̄во а̄мисавепуллам̣, дхаммасса випулабха̄во дхаммавепулланти.

сантха̄равагго чатуттхо.

(15) 5. сама̄паттиваггаван̣н̣ана̄

164. пан̃чамасса пат̣хаме сама̄паттикусалата̄ти а̄ха̄расаппа̄йам̣ утусаппа̄йам̣ паригган̣хитва̄ сама̄паттисама̄паджджане чхеката̄. сама̄паттивут̣т̣ха̄накусалата̄ти йатха̄париччхедена гате ка̄ле вийатто хутва̄ ут̣т̣хаханто вут̣т̣ха̄накусало на̄ма хоти, евам̣ кусалата̄.

165. дутийе аджджаванти уджубха̄во. маддаванти мудубха̄во.

166. татийе кхантӣти адхива̄санакханти. сораччанти сусӣлйабха̄вена суратабха̄во.

167. чатуттхе са̄кхалйанти сан̣хава̄ча̄васена саммодама̄набха̄во. пат̣исантха̄роти а̄мисена ва̄ дхаммена ва̄ пат̣исантхаран̣ам̣.

168. пан̃чаме авихим̣са̄ти карун̣а̄пуббабха̄го. сочеййанти сӣлавасена сучибха̄во. чхат̣т̣хасаттама̄ни утта̄наттха̄нева.

171. ат̣т̣хаме пат̣исан̇кха̄набаланти паччавеккхан̣абалам̣.

172. наваме мут̣т̣хассачче акампанена сатийева сатибалам̣. уддхачче акампанена сама̄дхийева сама̄дхибалам̣.

173. дасаме саматхоти читтекаггата̄. випассана̄ти сан̇кха̄рапаригга̄хакан̃н̃а̄н̣ам̣.

174. ека̄дасаме сӣлавипаттӣти дуссӣлйам̣. дит̣т̣хивипаттӣти миччха̄дит̣т̣хи.

175. два̄дасаме сӣласампада̄ти парипун̣н̣асӣлата̄. дит̣т̣хисампада̄ти самма̄дит̣т̣хикабха̄во. тена каммассакатасамма̄дит̣т̣хи, джха̄насамма̄дит̣т̣хи, випассана̄самма̄дит̣т̣хи, маггасамма̄дит̣т̣хи, пхаласамма̄дит̣т̣хӣти сабба̄пи пан̃чавидха̄ самма̄дит̣т̣хи сан̇гахита̄ хоти.

176. терасаме сӣлависуддхӣти висуддхисампа̄пакам̣ сӣлам̣. дит̣т̣хивисуддхӣти висуддхисампа̄пика̄ чатумаггасамма̄дит̣т̣хи, пан̃чавидха̄пи ва̄ самма̄дит̣т̣хи.

177. чуддасаме дит̣т̣хивисуддхӣти висуддхисампа̄пика̄ самма̄дит̣т̣хийева. йатха̄дит̣т̣хисса ча падха̄нанти хет̣т̣химамаггасампайуттам̣ вӣрийам̣. тан̃хи тасса̄ дит̣т̣хийа̄ анурӯпатта̄ ‘‘йатха̄дит̣т̣хисса ча падха̄на’’нти вуттам̣.

178. паннарасаме асантут̣т̣хита̄ ча кусалесу дхаммесӯти ан̃н̃атра арахаттамагга̄ кусалесу дхаммесу асантут̣т̣хибха̄во.

179. сол̣асаме мут̣т̣хассаччанти мут̣т̣хассатибха̄во. асампаджан̃н̃анти ан̃н̃а̄н̣абха̄во.

180. саттарасаме апила̄паналаккхан̣а̄ сати. самма̄ паджа̄наналаккхан̣ам̣ сампаджан̃н̃анти.

сама̄паттивагго пан̃чамо. татийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

1. кодхапеййа̄лам̣

181. ито паресу куджджханалаккхан̣о кодхо. упанандханалаккхан̣о упана̄хо. сукатакаран̣амаккханалаккхан̣о маккхо. йугагга̄халаккхан̣о пала̄со. усӯйаналаккхан̣а̄ исса̄. пан̃чамаччхерабха̄во маччхарийам̣. там̣ саббампи маччхара̄йаналаккхан̣ам̣. катапат̣иччха̄даналаккхан̣а̄ ма̄йа̄. кера̄т̣икалаккхан̣ам̣ са̄т̣хеййам̣. аладжджана̄ка̄ро ахирикам̣. упава̄дато абха̄йана̄ка̄ро аноттаппам̣. аккодха̄дайо тесам̣ пат̣ипаккхавасена ведитабба̄.

185. секкхасса бхиккхуноти саттавидхасса̄пи секкхасса упариупаригун̣ехи париха̄на̄йа сам̣ваттанти, путхуджджанасса пана пат̣хаматарам̣йева париха̄на̄йа сам̣ваттантӣти ведитабба̄. апариха̄на̄йа̄ти упариупаригун̣ехи апариха̄наттха̄йа.

187. йатха̄бхатам̣ никкхиттоти йатха̄ а̄нетва̄ никкхитто, евам̣ нирайе патит̣т̣хито ва̄ти ведитаббо.

190. екаччоти йассете кодха̄дайо аттхи, со екаччо на̄ма.

кодхапеййа̄лам̣ нит̣т̣хитам̣.

2. акусалапеййа̄лам̣

191-200. са̄ваджджа̄ти садоса̄. анаваджджа̄ти ниддоса̄. дуккхудрайа̄ти дуккхавад̣д̣хика̄. сукхудрийа̄ти сукхавад̣д̣хика̄. сабйа̄баджджха̄ти садуккха̄. абйа̄баджджха̄ти ниддуккха̄. етта̄вата̄ ват̣т̣авиват̣т̣амева катхитам̣.

акусалапеййа̄лам̣ нит̣т̣хитам̣.

3. винайапеййа̄лам̣

201. двеме, бхиккхаве, аттхавасе пат̣ичча̄ти, бхиккхаве, две аттхе нисса̄йа две ка̄ран̣а̄ни сандха̄йа. сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттанти сиккха̄кот̣т̣ха̄со т̣хапито. сан̇гхасут̣т̣хута̄йа̄ти сан̇гхасса сут̣т̣хубха̄ва̄йа, ‘‘сут̣т̣ху, бханте’’ти ватва̄ сампат̣иччханаттха̄йа̄ти аттхо. сан̇гхапха̄сута̄йа̄ти сан̇гхасса пха̄сувиха̄раттха̄йа. думман̇кӯнанти дуссӣла̄нам̣. песала̄нанти пӣйасӣла̄нам̣. дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ а̄сава̄нанти дит̣т̣хадхамме имасмим̣йева аттабха̄ве вӣтиккамапаччайа̄ пат̣иладдхабба̄нам̣ вадхабандхана̄дидуккхадхаммасан̇кха̄та̄нам̣ а̄сава̄нам̣. сам̣вара̄йа̄ти пидаханаттха̄йа. сампара̄йика̄нанти татха̄рӯпа̄нам̣йева апа̄йадуккхасан̇кха̄та̄нам̣ сампара̄йе уппаджджанакаа̄сава̄нам̣. пат̣игха̄та̄йа̄ти пат̣иседханаттха̄йа. вера̄нанти акусалавера̄нампи пуггалавера̄нампи. ваджджа̄нанти доса̄нам̣. те ева ва̄ дуккхадхамма̄ ваджджанӣйатта̄ идха ваджджа̄ти адхиппета̄. бхайа̄нанти читтутра̄сабхайа̄нампи бхайахетӯнам̣ тесам̣йева дуккхадхамма̄нампи. акусала̄нанти аккхамат̣т̣хена акусаласан̇кха̄та̄нам̣ дуккхадхамма̄нам̣. гихӣнам̣ анукампа̄йа̄ти гихӣсу уджджха̄йантесу пан̃н̃аттасиккха̄падам̣ гихӣнам̣ анукампа̄йа пан̃н̃аттам̣ на̄ма. па̄пиччха̄нам̣ паккхупаччхеда̄йа̄ти па̄пиччха̄ паккхам̣ нисса̄йа сан̇гхам̣ бхиндеййунти тесам̣ паккхупаччхеданаттха̄йа. аппасанна̄нам̣ паса̄да̄йа̄ти пуббе аппасанна̄нампи пан̣д̣итаманусса̄нам̣ сиккха̄падапан̃н̃аттисампадам̣ дисва̄ паса̄дуппаттиаттха̄йа. пасанна̄нам̣ бхиййобха̄ва̄йа̄ти пасанна̄нам̣ упарӯпарипаса̄дабха̄ва̄йа. саддхаммат̣т̣хитийа̄ти саддхаммасса чират̣т̣хитаттхам̣. винайа̄нуггаха̄йа̄ти пан̃чавидхасса̄пи винайасса анугган̣ханаттха̄йа.

202-230. па̄тимоккхам̣ пан̃н̃аттанти бхиккхупа̄тимоккхам̣ бхиккхунипа̄тимоккханти дувидхам̣ па̄тимоккхам̣ пан̃н̃аттам̣. па̄тимоккхуддесоти бхиккхӯнам̣ пан̃ча, бхиккхунӣнам̣ чатта̄роти нава па̄тимоккхуддеса̄ пан̃н̃атта̄. па̄тимоккхат̣т̣хапананти упосатхат̣т̣хапанам̣. пава̄ран̣а̄ пан̃н̃атта̄ти ча̄туддасика̄ паннарасика̄ти две пава̄ран̣а̄ пан̃н̃атта̄. пава̄ран̣ат̣т̣хапанам̣ пан̃н̃аттанти са̄паттикасса бхиккхуно пава̄ран̣а̄ уттийа̄ ваттама̄на̄йа пава̄ран̣ат̣т̣хапанам̣ пан̃н̃аттам̣. таджджанӣйакамма̄дӣсу бхиккхӯ ва̄ча̄саттӣхи витуданта̄нам̣ пан̣д̣укалохитака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ таджджанӣйакаммам̣ (чӯл̣ава. 1 а̄дайо) пан̃н̃аттам̣. ба̄ласса абйаттасса сеййасакасса бхиккхуно нийассакаммам̣ пан̃н̃аттам̣. куладӯсаке ассаджипунаббасуке бхиккхӯ а̄раббха пабба̄джанӣйакаммам̣ (чӯл̣ава. 21 а̄дайо) пан̃н̃аттам̣. гихӣнам̣ аккосакасса судхамматтхерасса пат̣иса̄ран̣ӣйакаммам̣ (чӯл̣ава. 33 а̄дайо) пан̃н̃аттам̣. а̄паттийа̄ адассана̄дӣсу уккхепанӣйакаммам̣ пан̃н̃аттам̣. гарука̄паттим̣ а̄паннасса пат̣иччханна̄йа а̄паттийа̄ парива̄сада̄нам̣ пан̃н̃аттам̣. парива̄се антара̄паттим̣ а̄паннасса мӯла̄йа пат̣икассанам̣ пан̃н̃аттам̣. пат̣иччханна̄йапи аппат̣иччханна̄йапи а̄паттийа̄ ма̄наттада̄нам̣ пан̃н̃аттам̣. чин̣н̣ама̄наттасса аббха̄нам̣ пан̃н̃аттам̣. самма̄ ваттантасса оса̄ран̣ӣйам̣ пан̃н̃аттам̣. асамма̄ваттана̄дӣсу нисса̄ран̣ӣйам̣ пан̃н̃аттам̣.

ехибхиккхӯпасампада̄ саран̣агаманӯпасампада̄ ова̄дӯпасампада̄ пан̃ха̄бйа̄каран̣ӯпасампада̄ н̃аттичатуттхакаммӯпасампада̄ гарудхаммӯпасампада̄ убхатосан̇гхе упасампада̄ дӯтена упасампада̄ти ат̣т̣хавидха̄ упасампада̄ пан̃н̃атта̄. н̃аттикаммам̣ нава т̣ха̄на̄ни гаччхатӣти евам̣ нават̣т̣ха̄никам̣ н̃аттикаммам̣ пан̃н̃аттам̣. н̃аттидутийакаммам̣ сатта т̣ха̄на̄ни гаччхатӣти евам̣ саттат̣т̣ха̄никамева н̃аттидутийакаммам̣ пан̃н̃аттам̣. н̃аттичатуттхакаммам̣ сатта т̣ха̄на̄ни гаччхатӣти евам̣ саттат̣т̣ха̄никамева н̃аттичатуттхакаммам̣ пан̃н̃аттам̣. пат̣хамапа̄ра̄джика̄дӣнам̣ пат̣хамапан̃н̃атти апан̃н̃атте пан̃н̃аттам̣. тесам̣йева анупан̃н̃атти пан̃н̃атте анупан̃н̃аттам̣. дхаммасаммукхата̄ винайасаммукхата̄ сан̇гхасаммукхата̄ пуггаласаммукхата̄ти имасса чатуббидхасса саммукхӣбха̄васса васена саммукха̄винайо пан̃н̃атто. сативепуллаппаттасса кхӣн̣а̄савасса ачоданаттха̄йа сативинайо пан̃н̃атто. умматтакасса бхиккхуно амӯл̣хавинайо пан̃н̃атто. аппат̣ин̃н̃а̄йа чудитакасса а̄паттийа̄ атаран̣аттхам̣ пат̣ин̃н̃а̄такаран̣ам̣ пан̃н̃аттам̣. бахутара̄нам̣ дхаммава̄дӣнам̣ ладдхим̣ гахетва̄ адхикаран̣авӯпасаманаттхам̣. йебхуййасика̄ пан̃н̃атта̄. па̄пуссаннасса пуггаласса нигган̣ханаттхам̣ тассапа̄пийасика̄ пан̃н̃атта̄. бхан̣д̣ана̄дивасена бахум̣ асса̄ман̣акам̣ катва̄ а̄паттим̣ а̄панна̄нам̣ бхиккхӯнам̣ т̣хапетва̄ тхуллаваджджам̣ т̣хапетва̄ гихипат̣исам̣йуттан̃ча авасеса̄паттӣнам̣ вӯпасаманаттха̄йа тин̣аваттха̄рако пан̃н̃атто.

винайапеййа̄лам̣ нит̣т̣хитам̣.

4. ра̄гапеййа̄лам̣

231. ра̄гасса, бхиккхаве, абхин̃н̃а̄йа̄ти пан̃чака̄магун̣икара̄гасса абхиджа̄нанаттхам̣ паччаккхакаран̣аттхам̣. парин̃н̃а̄йа̄ти париджа̄нанаттхам̣. париккхайа̄йа̄ти париккхайагаманаттхам̣. паха̄на̄йа̄ти паджаханаттхам̣. кхайа̄йа вайа̄йа̄ти кхайавайагаманаттхам̣. вира̄га̄йа̄ти вираджджанаттхам̣. ниродха̄йа̄ти нируджджханаттхам̣. ча̄га̄йа̄ти чаджанаттхам̣. пат̣иниссагга̄йа̄ти пат̣иниссаджджанаттхам̣.

232-246. тхамбхасса̄ти кодхама̄навасена тхаддхабха̄васса. са̄раббхасса̄ти ка̄ран̣уттарийалаккхан̣асса са̄раббхасса. ма̄насса̄ти нававидхама̄насса. атима̄насса̄ти атиккамитва̄ ман̃н̃анама̄насса. мадасса̄ти маджджана̄ка̄рамадасса. пама̄дасса̄ти сативиппава̄сасса, пан̃часу ка̄магун̣есу читтавоссаггасса. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

ра̄гапеййа̄лам̣ нит̣т̣хитам̣.

маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

дуканипа̄тасса сам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

тиканипа̄та-ат̣т̣хакатха̄

1. пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣

1. ба̄лавагго

1. бхайасуттаван̣н̣ана̄

1. тиканипа̄тасса пат̣хаме бхайа̄нӣтиа̄дӣсу бхайанти читтутра̄со. упаддавоти анекаггата̄ка̄ро. упасагготи упасат̣т̣ха̄ка̄ро таттха таттха лаггана̄ка̄ро.

тесам̣ евам̣ на̄наттам̣ ведитаббам̣ – паббатависаманиссита̄ чора̄ джанападава̄сӣнам̣ песенти – ‘‘майам̣ асукадивасе на̄ма тумха̄кам̣ га̄мам̣ пахарисса̄ма̄’’ти. те там̣ паваттим̣ сутака̄лато пат̣т̣ха̄йа бхайам̣ санта̄сам̣ а̄паджджанти. айам̣ читтутра̄со на̄ма. ‘‘йатха̄ но те чора̄ купита̄ анаттхампи а̄вахеййу’’нти хаттхаса̄рам̣ гахетва̄ двипадачатуппадехи саддхим̣ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ таттха таттха бхӯмийам̣ нипаджджанти д̣ам̣самакаса̄дӣхи кхаджджама̄на̄, гумбантара̄ни пависанта̄ кха̄н̣укан̣т̣аке мадданти. тесам̣ евам̣ вичаранта̄нам̣ виккхиттабха̄во анекаггата̄ка̄ро на̄ма. тато чоресу йатха̄вутте дивасе ана̄гаччхантесу ‘‘туччхакаса̄санам̣ бхависсати, га̄мам̣ пависисса̄ма̄’’ти сапариккха̄ра̄ га̄мам̣ пависанти. атха тесам̣ павит̣т̣хабха̄вам̣ н̃атва̄ га̄мам̣ парива̄ретва̄ два̄ре аггим̣ датва̄ мануссе гха̄тетва̄ чора̄ саббам̣ вибхавам̣ вилумпитва̄ гаччханти. тесу гха̄тита̄васеса̄ аггим̣ нибба̄петва̄ кот̣т̣хакаччха̄йа̄бхиттиччха̄йа̄дӣсу таттха таттха лаггитва̄ нисӣданти нат̣т̣хам̣ анусочама̄на̄. айам̣ упасат̣т̣ха̄ка̄ро лаггана̄ка̄ро на̄ма.

нал̣а̄га̄ра̄ти нал̣ехи чханнапат̣иччханнаага̄ра̄. сесасамбха̄ра̄ панеттха руккхамайа̄ хонти. тин̣а̄га̄репи есева найо. кӯт̣а̄га̄ра̄нӣти кӯт̣асан̇гахита̄ни ага̄ра̄ни. уллитта̄валитта̄нӣти анто ча бахи ча литта̄ни. нива̄та̄нӣти нива̄ритава̄таппавеса̄ни. пхуситаггал̣а̄нӣти чхекехи вад̣д̣хакӣхи кататта̄ пит̣т̣хасан̇гха̄т̣амхи сут̣т̣ху пхуситакава̄т̣а̄ни. пихитава̄тапа̄на̄нӣти йуттава̄тапа̄на̄ни. имина̄ пададвайена кава̄т̣ава̄тапа̄на̄нам̣ ниччапихитатам̣ акатхетва̄ сампаттийева катхита̄. иччхитиччхитаккхан̣е пана та̄ни пидхӣйанти ча виварӣйанти ча.

ба̄лато уппаджджантӣти ба̄ламева нисса̄йа уппаджджанти. ба̄ло хи апан̣д̣итапурисо раджджам̣ ва̄ опараджджам̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ пана махантам̣ т̣ха̄нам̣ паттхенто катипайе аттана̄ садисе видхавапутте маха̄дхутте гахетва̄ ‘‘етха ахам̣ тумхе иссаре карисса̄мӣ’’ти паббатагахана̄дӣни нисса̄йа антаманте га̄ме пахаранто да̄марикабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ анупуббена нигамепи джанападепи пахарати. манусса̄ геха̄ни чхад̣д̣етва̄ кхемат̣т̣ха̄нам̣ паттхайама̄на̄ паккаманти. те нисса̄йа васанта̄ бхиккхӯпи бхиккхунийопи аттано аттано васанат̣т̣ха̄на̄ни паха̄йа паккаманти. гатагатат̣т̣ха̄не бхиккха̄пи сена̄санампи дуллабхам̣ хоти. евам̣ чатуннампи париса̄нам̣ бхайам̣ а̄гатамева хоти. паббаджджитесупи две ба̄ла̄ бхиккхӯ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄дам̣ пат̣т̣хапетва̄ чоданам̣ а̄рабханти. ити косамбива̄сика̄нам̣ вийа маха̄калахо уппаджджати. чатуннам̣ париса̄нам̣ бхайам̣ а̄гатамева хотӣти евам̣ йа̄ни ка̄ничи бхайа̄ни уппаджджанти, сабба̄ни та̄ни ба̄лато уппаджджантӣти йатха̄нусандхина̄ десанам̣ нит̣т̣хапеси.

2. лаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄

2. дутийе ка̄йадва̄ра̄дипаваттам̣ каммам̣ лаккхан̣ам̣ сан̃джа̄нанака̄ран̣ам̣ асса̄ти каммалаккхан̣о. апада̄насобханӣ пан̃н̃а̄ти йа̄ пан̃н̃а̄ на̄ма апада̄нена собхати, ба̄ла̄ ча пан̣д̣ита̄ ча аттано аттано чаритенева па̄кат̣а̄ хонтӣти аттхо. ба̄лена хи гатамагго руккхагаччхага̄манигама̄дӣни джха̄петва̄ гаччхантасса индаггино гатамагго вийа хоти, джха̄мат̣т̣ха̄наматтамева ан̇га̄рамасичха̄рика̄сама̄кулам̣ пан̃н̃а̄йати. пан̣д̣итена гатамагго кусоббха̄дайо пӯретва̄ вивидхасассасампадам̣ а̄вахама̄нена чатудӣпикамегхена гатамагго вийа хоти. йатха̄ тена гатамагге удакапӯра̄ни чева вивидхасассапхала̄пхала̄ни ча та̄ни та̄ни т̣ха̄на̄ни пан̃н̃а̄йанти, евам̣ пан̣д̣итена гатамагге сампаттийова пан̃н̃а̄йанти но випаттийоти. сесаметтха утта̄наттхамева.

3. чинтӣсуттаван̣н̣ана̄

3. татийе ба̄лалаккхан̣а̄нӣти ‘‘ба̄ло айа’’нти етехи лаккхӣйати н̃а̄йатӣти ба̄лалаккхан̣а̄ни. та̄невасса сан̃джа̄нанака̄ран̣а̄нӣти ба̄ланимитта̄ни. ба̄ла̄пада̄на̄нӣти ба̄ласса апада̄на̄ни. дуччинтитачинтӣти чинтайанто абхиджджха̄бйа̄па̄дамиччха̄дассанавасена дуччинтитамева чинтети. дуббха̄ситабха̄сӣти бха̄сама̄нопи муса̄ва̄да̄дибхедам̣ дуббха̄ситамева бха̄сати. дуккат̣акаммака̄рӣти каронтопи па̄н̣а̄типа̄та̄дивасена дуккат̣акаммамева кароти. пан̣д̣италаккхан̣а̄нӣтиа̄ди вутта̄нуса̄ренева ведитаббам̣. сучинтитачинтӣтиа̄дӣни четтха маносучарита̄дӣнам̣ васена йоджетабба̄ни.

4. аччайасуттаван̣н̣ана̄

4. чатуттхе аччайам̣ аччайато на пассатӣти аттано апара̄дхам̣ апара̄дхато на пассати. аччайато дисва̄ йатха̄дхаммам̣ наппат̣икаротӣти ‘‘апараддхам̣ майа̄’’ти н̃атва̄пи йо дхаммо, там̣ на кароти, дан̣д̣акаммам̣ а̄харитва̄ аччайам̣ на десети наккхама̄пети. аччайам̣ десентасса йатха̄дхаммам̣ наппат̣игган̣ха̄тӣти парасса ‘‘вираддхам̣ майа̄’’ти н̃атва̄ дан̣д̣акаммам̣ а̄харитва̄ кхама̄пентасса наккхамати. суккапаккхо вуттапат̣ипаккхато ведитаббо.

5. айонисосуттаван̣н̣ана̄

5. пан̃чаме айонисо пан̃хам̣ катта̄ хотӣти ‘‘кати ну кхо, уда̄йи, ануссатит̣т̣ха̄на̄нӣ’’ти вутте ‘‘пуббенива̄со ануссатит̣т̣ха̄нам̣ бхависсатӣ’’ти чинтетва̄ ла̄л̣уда̄йиттхеро вийа анупа̄йачинта̄йа апан̃хамева пан̃ханти катта̄ хоти. айонисо пан̃хам̣ виссаджджета̄ хотӣти евам̣ чинтитам̣ пана пан̃хам̣ виссаджджентопи ‘‘идха, бханте, бхиккху анекавихитам̣ пуббенива̄сам̣ ануссарати. сеййатхидам̣, екампи джа̄ти’’нтиа̄дина̄ найена сойева тхеро вийа айонисо виссаджджета̄ хоти, апан̃хамева пан̃ханти катхети. париман̣д̣алехи падабйан̃джанехӣти еттха падамева аттхасса бйан̃джанато падабйан̃джанам̣. там̣ аккхарапа̄рипӯрим̣ катва̄ дасавидхам̣ бйан̃джанабуддхим̣ апариха̄петва̄ вуттам̣ париман̣д̣алам̣ на̄ма хоти, еварӯпехи падабйан̃джанехӣти аттхо. силит̣т̣хехӣти падасилит̣т̣хата̄йа силит̣т̣хехи. упагатехӣти аттхан̃ча ка̄ран̣ан̃ча упагатехи. на̄ббханумодита̄ти евам̣ йонисо саббам̣ ка̄ран̣асампаннам̣ катва̄пи виссаджджитам̣ парасса пан̃хам̣ на̄бхинумодати на̄бхинандати са̄рипуттаттхерасса пан̃хам̣ ла̄л̣уда̄йиттхеро вийа. йатха̄ха –

‘‘ат̣т̣ха̄нам̣ кхо етам̣, а̄вусо са̄рипутта, анавака̄со, йам̣ со атиккаммева кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рабхаккха̄нам̣ дева̄нам̣ сахабйатам̣ ан̃н̃атарам̣ маномайам̣ ка̄йам̣ упапанно сан̃н̃а̄ведайитаниродхам̣ сама̄паджджеййа̄пи вут̣т̣хахеййа̄пи, наттхетам̣ т̣ха̄на’’нти (а. ни. 5.166).

йонисо пан̃хам̣ катта̄тиа̄дӣсу а̄нандаттхеро вийа йонисова пан̃хам̣ чинтетва̄ йонисо виссаджджита̄ хоти. тхеро хи ‘‘кати ну кхо, а̄нанда, ануссатит̣т̣ха̄на̄нӣ’’ти пуччхито ‘‘айам̣ пан̃хо бхависсатӣ’’ти йонисо чинтетва̄ йонисо виссадждженто а̄ха – ‘‘идха, бханте, бхиккху вивиччева ка̄мехи…пе… чатуттхаджджха̄нам̣ упасампаджджа вихарати. идам̣, бханте, ануссатит̣т̣ха̄нам̣ евам̣бха̄витам̣ евам̣бахулӣкатам̣ дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄йа сам̣ваттатӣ’’ти. аббханумодита̄ хотӣти татха̄гато вийа йонисо аббханумодита̄ хоти. татха̄гато хи а̄нандаттхерена пан̃хе виссаджджите ‘‘са̄дху са̄дху, а̄нанда, тена хи твам̣, а̄нанда, имампи чхат̣т̣хам̣ ануссатит̣т̣ха̄нам̣ дха̄рехи. идха̄нанда, бхиккху сатова абхиккамати сатова пат̣иккаматӣ’’тиа̄дима̄ха. чхат̣т̣ха̄дӣни утта̄наттха̄нева.

9. кхатасуттаван̣н̣ана̄

9. наваме суккапаккхо пуббабха̄ге дасахипи кусалакаммапатхехи париччхинно, упари йа̄ва арахаттамагга̄ лаббхати. бахун̃ча пун̃н̃ам̣ пасаватӣти еттха локийалокуттарамиссакапун̃н̃ам̣ катхитам̣.

10. маласуттаван̣н̣ана̄

10. дасаме дуссӣлабха̄во дуссӣлйам̣, дуссӣлйамева малам̣ дуссӣлйамалам̣. кенат̣т̣хена маланти? анудаханат̣т̣хена дуггандхат̣т̣хена килит̣т̣хакаран̣ат̣т̣хена ча. тан̃хи нирайа̄дӣсу апа̄йесу анудахатӣти анудаханат̣т̣хенапи малам̣. тена саманна̄гато пуггало ма̄та̄питӯнампи сантике бхиккхусан̇гхасса̄пи антаре бодхичетийат̣т̣ха̄несупи джигуччханӣйо хоти, саббадиса̄су часса ‘‘еварӯпам̣ кира тена па̄пакаммам̣ ката’’нти аван̣н̣агандхо ва̄йатӣти дуггандхат̣т̣хенапи малам̣. тена ча саманна̄гато пуггало гатагатат̣т̣ха̄не упата̄пан̃чева лабхати, ка̄йакамма̄дӣни часса асучӣни хонти апабхассара̄нӣти килит̣т̣хакаран̣ат̣т̣хенапи малам̣. апича там̣ девамануссасампаттийо чева нибба̄насампаттин̃ча мила̄петӣти мила̄панат̣т̣хенапи маланти ведитаббам̣. исса̄маламаччхерамалесупи есева найо.

ба̄лавагго пат̣хамо.

2. ратхака̄равагго

1. н̃а̄тасуттаван̣н̣ана̄

11. дутийасса пат̣хаме н̃а̄тоти пан̃н̃а̄то па̄кат̣о. анануломикети са̄санасса на анулометӣти анануломикам̣, тасмим̣ анануломике. ка̄йакаммети па̄н̣а̄типа̄та̄димхи ка̄йадуччарите. ол̣а̄рикам̣ ва̄ етам̣, на еварӯпе сама̄дапетум̣ саккоти. диса̄ намасситум̣ ват̣т̣ати, бхӯтабалим̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти еварӯпе сама̄дапети ган̣ха̄пети. вачӣкаммепи муса̄ва̄да̄дӣни ол̣а̄рика̄ни, аттано сантакам̣ парасса ада̄тука̄мена ‘‘наттхӣ’’ти айам̣ ван̃чанамуса̄ва̄до на̄ма ваттум̣ ват̣т̣атӣти еварӯпе сама̄дапети. манокаммепи абхиджджха̄дайо ол̣а̄рика̄, каммат̣т̣ха̄нам̣ висам̣ва̄детва̄ катхенто пана анануломикесу дхаммесу сама̄дапети на̄ма даккхин̣авиха̄рава̄ситтхеро вийа. там̣ кира тхерам̣ еко упат̣т̣ха̄ко амаччапутто упасан̇камитва̄ ‘‘метта̄йантена пат̣хамам̣ кӣдисе пуггале метта̄йитабба’’нти пуччхи. тхеро сабха̄гависабха̄гам̣ ана̄чиккхитва̄ ‘‘пийапуггале’’ти а̄ха. тасса ча бхарийа̄ пийа̄ хоти мана̄па̄, со там̣ а̄раббха метта̄йанто умма̄дам̣ па̄пун̣и. катхам̣ панеса бахуджанаахита̄йа пат̣ипанно хотӣти? еварӯпасса хи саддхивиха̄рика̄дайо чева упат̣т̣ха̄ка̄дайо ча тесам̣ а̄раккхадевата̄ а̄дим̣ катва̄ та̄сам̣ та̄сам̣ миттабхӯта̄ йа̄ва брахмалока̄ сесадевата̄ ча ‘‘айам̣ бхиккху на аджа̄нитва̄ кариссатӣ’’ти тена катамева каронти, евамеса бахуджанаахита̄йа пат̣ипанно хоти.

суккапаккхе па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣иа̄дӣнам̣йева васена ка̄йакаммавачӣкамма̄ни ведитабба̄ни. каммат̣т̣ха̄нам̣ пана ависам̣ва̄детва̄ катхенто ануломикесу дхаммесу сама̄дапети на̄ма кол̣итавиха̄рава̄сӣ чатуника̄йикатиссаттхеро вийа. тасса кира джет̣т̣хабха̄та̄ нанда̄бхайаттхеро на̄ма поталийавиха̄ре васанто екасмим̣ роге самут̣т̣хите канит̣т̣хам̣ паккоса̄петва̄ а̄ха – ‘‘а̄вусо, майхам̣ саллахукам̣ катва̄ екам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхехӣ’’ти. ким̣, бханте, ан̃н̃ена каммат̣т̣ха̄нена, кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣ паригган̣хитум̣ ват̣т̣атӣти? киматтхико еса, а̄вусоти? бханте, кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро упа̄да̄рӯпам̣, екасмин̃ча упа̄да̄рӯпе дит̣т̣хе тевӣсати упа̄да̄рӯпа̄ни па̄кат̣а̄ни хонтӣти. со ‘‘ват̣т̣иссати, а̄вусо, еттака’’нти там̣ уййоджетва̄ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣ паригган̣хитва̄ упа̄да̄рӯпам̣ саллаккхетва̄ виват̣т̣етва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. атха нам̣ тхерам̣ бахивиха̄ра̄ аниккхантамева паккоситва̄, ‘‘а̄вусо, маха̄авассайоси майхам̣ джа̄то’’ти канит̣т̣хаттхерасса аттана̄ пат̣иладдхагун̣ам̣ а̄рочеси. бахуджанахита̄йа̄ти етассапи хи саддхивиха̄рика̄дайо ‘‘айам̣ на аджа̄нитва̄ кариссатӣ’’ти тена катамева каронтӣти бахуджанахита̄йа пат̣ипанно на̄ма хотӣти.

2. са̄ран̣ӣйасуттаван̣н̣ана̄

12. дутийе кхаттийасса̄ти джа̄тийа̄ кхаттийасса. муддха̄васиттасса̄ти ра̄джа̄бхисекена муддхани абхиситтасса. са̄ран̣ӣйа̄ни бхавантӣти саритабба̄ни асаммуссанӣйа̄ни хонти. джа̄тоти ниббатто. йа̄ваджӣвам̣ са̄ран̣ӣйанти дахарака̄ле джа̄нитумпи на сакка̄, апарабха̄ге пана ма̄та̄питуа̄дӣхи н̃а̄такехи ва̄ да̄са̄дӣхи ва̄ ‘‘твам̣ асукаджанападе асуканагаре асукадивасе асуканаккхатте джа̄то’’ти а̄чиккхите сутва̄ тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ваджӣвам̣ сарати на саммуссати. тена вуттам̣ – ‘‘йа̄ваджӣвам̣ са̄ран̣ӣйам̣ хотӣ’’ти.

идам̣, бхиккхаве, дутийанти абхисекат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ран̃н̃о балаватут̣т̣хикарам̣ хоти, тенасса там̣ йа̄ваджӣвам̣ са̄ран̣ӣйам̣. сан̇га̄мавиджайат̣т̣ха̄непи есева найо. еттха пана сан̇га̄манти йуддхам̣. абхивиджинитва̄ти джинитва̄ саттумадданам̣ катва̄. тамева сан̇га̄масӣсанти тамева сан̇га̄мат̣т̣ха̄нам̣. аджджха̄васатӣти абхибхавитва̄ а̄васати.

ида̄ни йасма̄ самма̄самбуддхасса ран̃н̃о джа̄тит̣т̣ха̄на̄дӣхи каттаббакиччам̣ наттхи, имасмим̣ пана са̄сане таппат̣ибха̄ге тайо пуггале дассетум̣ идам̣ ка̄ран̣ам̣ а̄бхатам̣, тасма̄ те дассенто евамева кхо, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха анага̄рийам̣ паббаджито хотӣти еттха чатупа̄рисуддхисӣлампи паббаджджа̄нисситамева̄ти ведитаббам̣. са̄ран̣ӣйам̣ хотӣти ‘‘ахам̣ асукарат̣т̣хе асукаджанападе асукавиха̄ре асукама̄л̣аке асукадива̄т̣т̣ха̄не асукачан̇каме асукаруккхамӯле паббаджито’’ти евам̣ йа̄ваджӣвам̣ саритаббамева хоти на саммусситаббам̣.

идам̣ дуккханти еттакам̣ дуккхам̣, на ито уддхам̣ дуккхам̣ аттхи. айам̣ дуккхасамудайоти еттако дуккхасамудайо, на ито уддхам̣ дуккхасамудайо аттхӣти. сесапададвайепи есева найо. еваметтха чатӯхи саччехи сота̄паттимагго катхито. касин̣апарикаммавипассана̄н̃а̄н̣а̄ни пана маггасанниссита̄нева хонти. са̄ран̣ӣйам̣ хотӣти ‘‘ахам̣ асукарат̣т̣хе…пе… асукаруккхамӯле сота̄панно джа̄то’’ти йа̄ваджӣвам̣ са̄ран̣ӣйам̣ хоти асаммуссанӣйам̣.

а̄сава̄нам̣ кхайа̄ти а̄сава̄нам̣ кхайена. четовимуттинти пхаласама̄дхим̣. пан̃н̃а̄вимуттинти пхалапан̃н̃ам̣. сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ти аттана̄ва абхивисит̣т̣ха̄йа пан̃н̃а̄йа паччаккхам̣ катва̄. упасампаджджа вихаратӣти пат̣илабхитва̄ вихарати. са̄ран̣ӣйанти ‘‘майа̄ асукарат̣т̣хе…пе… асукаруккхамӯле арахаттам̣ патта’’нти аттано арахаттапаттит̣т̣ха̄нам̣ на̄ма йа̄ваджӣвам̣ са̄ран̣ӣйам̣ хоти асаммуссанӣйанти йатха̄нусандхина̄ва десанам̣ нит̣т̣хапеси.

3. а̄сам̣сасуттаван̣н̣ана̄

13. татийе сантоти аттхи упалаббханти. сам̣виджджама̄на̄ти тассева вевачанам̣. локасминти сатталоке. нира̄соти ана̄со апаттхано. а̄сам̣соти а̄сам̣сама̄но паттхайама̄но. вигата̄соти апагата̄со. чан̣д̣а̄лакулети чан̣д̣а̄ла̄нам̣ куле. венакулети вилӣвака̄ракуле. неса̄дакулети мигалуддака̄нам̣ куле. ратхака̄ракулети чаммака̄ракуле. пуккусакулети пуппхаччхад̣д̣акакуле.

етта̄вата̄ кулавипаттим̣ дассетва̄ ида̄ни йасма̄ нӣчакуле джа̄топи екаччо ад̣д̣хо хоти махаддхано, айам̣ пана на та̄дисо, тасма̄сса бхогавипаттим̣ дассетум̣ далиддетиа̄дима̄ха. таттха далиддети да̄лиддийена саманна̄гате. аппаннапа̄набходжанети париттакааннапа̄набходжане. касиравуттикети дуккхаджӣвике, йаттха ва̄йа̄мена пайогена джӣвитавуттим̣ са̄дхенти, татха̄рӯпети аттхо. йаттха касирена гха̄саччха̄до лаббхатӣти йасмим̣ куле дуккхена йа̄губхаттагха̄со ча копӣнаматтам̣ аччха̄данан̃ча лаббхати.

ида̄ни йасма̄ екаччо нӣчакуле джа̄топи упадхисампанно хоти аттабха̄васамиддхийам̣ т̣хито, айан̃ча на та̄дисо, тасма̄сса сарӣравипаттимпи дассетум̣ со ча хоти дуббан̣н̣отиа̄дима̄ха. таттха дуббан̣н̣оти пам̣суписа̄чако вийа джха̄макха̄н̣уван̣н̣о. дуддасикоти виджа̄тама̄туйа̄пи амана̄падассано. окот̣имакоти лакун̣д̣ако. ка̄н̣оти екаккхика̄н̣о ва̄ убхайаккхика̄н̣о ва̄. кун̣ӣти екахаттхакун̣ӣ ва̄ убхайахаттхакун̣ӣ ва̄. кхан̃джоти екапа̄дакхан̃джо ва̄ убхайапа̄дакхан̃джо ва̄. паккхахатоти хатапаккхо пӣт̣хасаппӣ. падӣпеййасса̄ти ват̣т̣ителакапаллака̄дино падӣпаупакаран̣асса. тасса на евам̣ хотӣти. касма̄ на хоти? нӣчакуле джа̄татта̄.

джет̣т̣хоти ан̃н̃асмим̣ джет̣т̣хе сати канит̣т̣хо а̄сам̣ на кароти, тасма̄ джет̣т̣хоти а̄ха. а̄бхисекоти джет̣т̣хопи на абхисека̄рахо а̄сам̣ на кароти, тасма̄ а̄бхисекоти а̄ха. анабхиситтоти абхисека̄рахопи ка̄н̣акун̣иа̄дидосарахито саким̣ абхиситто пуна абхисеке а̄сам̣ на кароти, тасма̄ анабхиситтоти а̄ха. ачалаппаттоти джет̣т̣хопи а̄бхисеко анабхиситто мандо утта̄насеййако, сопи абхисеке а̄сам̣ на кароти. сол̣асавассуддесико пана пан̃н̃а̄йама̄намассубхедо ачалаппатто на̄ма хоти, махантампи раджджам̣ вича̄ретум̣ саматтхо, тасма̄ ‘‘ачалаппатто’’ти а̄ха. тасса евам̣ хотӣти касма̄ хоти? маха̄джа̄тита̄йа.

дуссӣлоти ниссӣло. па̄падхаммоти ла̄макадхаммо. асучӣти асучӣхи ка̄йакамма̄дӣхи саманна̄гато. сан̇кассарасама̄ча̄роти сан̇ка̄хи саритаббасама̄ча̄ро, кин̃чидева аса̄руппам̣ дисва̄ ‘‘идам̣ имина̄ катам̣ бхависсатӣ’’ти евам̣ паресам̣ а̄сан̇канӣйасама̄ча̄ро, аттана̄йева ва̄ сан̇ка̄хи саритаббасама̄ча̄ро, са̄сан̇касама̄ча̄роти аттхо. тасса хи дива̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу саннипатитва̄ кин̃чидева мантайанте бхиккхӯ дисва̄ ‘‘име екато хутва̄ мантенти, каччи ну кхо майа̄ катакаммам̣ джа̄нитва̄ мантентӣ’’ти евам̣ са̄сан̇касама̄ча̄ро хоти. пат̣иччханнакаммантоти пат̣иччха̄детаббайуттакена па̄пакаммена саманна̄гато. ассаман̣о саман̣апат̣ин̃н̃оти ассаман̣о хутва̄ва саман̣апатирӯпаката̄йа ‘‘саман̣о аха’’нти евам̣ пат̣ин̃н̃о. абрахмача̄рӣ брахмача̄рипат̣ин̃н̃оти ан̃н̃е брахмача̄рино суниваттхе супа̄руте сумбхакапаттадхаре га̄манигамара̄джадха̄нӣсу пин̣д̣а̄йа чаритва̄ джӣвикам̣ каппенте дисва̄ сайампи та̄дисена а̄ка̄рена татха̄ пат̣ипаджджанато ‘‘ахам̣ брахмача̄рӣ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ денто вийа хоти. ‘‘ахам̣ бхиккхӯ’’ти ватва̄ упосатхагга̄дӣни пависанто пана брахмача̄рипат̣ин̃н̃о хотийева, татха̄ сан̇гхикам̣ ла̄бхам̣ ган̣ханто. антопӯтӣти пӯтина̄ каммена анто анупавит̣т̣хо. авассутоти ра̄га̄дӣхи тинто. касамбуджа̄тоти сан̃джа̄тара̄га̄дикачаваро. тасса на евам̣ хотӣти. касма̄ на хоти? локуттарадхаммаупаниссайасса наттхита̄йа. тасса евам̣ хотӣти. касма̄ хоти? маха̄сӣласмим̣ парипӯрака̄рита̄йа.

4. чаккаваттисуттаван̣н̣ана̄

14. чатуттхе чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи джанам̣ ран̃джетӣти ра̄джа̄. чаккам̣ ваттетӣти чаккаваттӣ. ваттитам̣ ва̄ анена чакканти чаккаваттӣ. дхаммо асса аттхӣти дхаммико. дхамменева дасавидхена чаккаваттиваттена ра̄джа̄ джа̄тоти дхаммара̄джа̄. сопи на ара̄джаканти сопи ан̃н̃ам̣ ниссайара̄джа̄нам̣ алабхитва̄ чаккам̣ на̄ма ваттетум̣ на саккотӣти аттхо. ити саттха̄ десанам̣ пат̣т̣хапетва̄ йатха̄нусандхим̣ апа̄петва̄ва тун̣хӣ ахоси. касма̄? анусандхикусала̄ ут̣т̣хахитва̄ анусандхим̣ пуччхиссанти, бахӯ хи имасмим̣ т̣ха̄не татха̄рӯпа̄ бхиккхӯ, атха̄хам̣ техи пут̣т̣хо десанам̣ вад̣д̣хесса̄мӣти. атхеко анусандхикусало бхиккху бхагавантам̣ пуччханто ко пана, бхантетиа̄дима̄ха. бхагава̄писса бйа̄каронто дхаммо бхиккхӯтиа̄дима̄ха.

таттха дхаммоти дасакусалакаммапатхадхаммо. дхамманти тамева вуттаппака̄рам̣ дхаммам̣. нисса̄йа̄ти тададхит̣т̣ха̄нена четаса̄ тамева ниссайам̣ катва̄. дхаммам̣ саккаронтоти йатха̄ като со дхаммо сут̣т̣ху като хоти, еваметам̣ каронто. дхаммам̣ гарум̣ каронтоти тасмим̣ га̄равуппаттийа̄ там̣ гарукаронто. дхаммам̣ апача̄йама̄ноти тассева дхаммасса ан̃джаликаран̣а̄дӣхи нӣчавуттитам̣ каронто. дхаммаддхаджо дхаммакетӯти там̣ дхаммам̣ дхаджамива пураккхатва̄ кетумива уккхипитва̄ паваттийа̄ дхаммаддхаджо дхаммакету ча хутва̄ти аттхо. дхамма̄дхипатеййоти дхамма̄дхипатибхӯта̄гатабха̄вена дхаммавасенева ча саббакирийа̄нам̣ каран̣ена дхамма̄дхипатеййо хутва̄. дхаммикам̣ раккха̄варан̣агуттим̣ сам̣видахатӣти дхаммо асса̄ аттхӣти дхаммика̄, раккха̄ ча а̄варан̣ан̃ча гутти ча раккха̄варан̣агутти. таттха ‘‘парам̣ раккханто атта̄нам̣ раккхатӣ’’ти вачанато кхантиа̄дайо раккха̄. вуттан̃хетам̣ – ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, парам̣ раккханто атта̄нам̣ раккхати. кхантийа̄ авихим̣са̄йа меттачиттата̄йа ануддайа̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.385). нива̄санапа̄рупанагеха̄дӣни а̄варан̣ам̣. чора̄диупаддаванива̄ран̣аттхам̣ гопа̄йана̄ гутти. там̣ саббампи сут̣т̣ху видахати паваттети т̣хапетӣти аттхо.

ида̄ни йаттха са̄ сам̣видахитабба̄, там̣ дассенто антоджанасминтиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – антоджанасан̇кха̄там̣ путтада̄рам̣ сӣласам̣варе патит̣т̣ха̄пенто ваттхагандхама̄ла̄дӣни часса дадама̄но саббопаддаве часса нива̄райама̄но дхаммикам̣ раккха̄варан̣агуттим̣ сам̣видахати на̄ма. кхаттийа̄дӣсупи есева найо. айам̣ пана висесо – абхиситтакхаттийа̄ бхадраасса̄джа̄нӣйа̄диратанасампада̄ненапи упаган̣хитабба̄, ануйанта̄ кхаттийа̄ тесам̣ анурӯпайа̄нава̄ханасампада̄ненапи паритосетабба̄, балака̄йо ка̄лам̣ анатиккаметва̄ бхаттаветанасампада̄ненапи ануггахетаббо, бра̄хман̣а̄ аннапа̄наваттха̄дина̄ деййадхаммена, гахапатика̄ бхаттабӣджанан̇галабалибадда̄дисампада̄нена, татха̄ нигамава̄сино негама̄ джанападава̄сино ча джа̄напада̄. самитапа̄паба̄хитапа̄па̄ пана саман̣абра̄хман̣а̄ саман̣апариккха̄расампада̄нена сакка̄табба̄, мигапаккхино абхайада̄нена самасса̄сетабба̄.

дхамменева чаккам̣ ваттетӣти дасакусалакаммапатхадхамменева чаккам̣ паваттети. там̣ хоти чаккам̣ аппат̣иваттийанти там̣ тена евам̣ паваттитам̣ а̄н̣а̄чаккам̣ аппат̣иваттийам̣ хоти. кеначи мануссабхӯтена̄ти девата̄ на̄ма аттана̄ иччхитиччхитамева каронти, тасма̄ та̄ агган̣хитва̄ ‘‘мануссабхӯтена̄’’ти вуттам̣. паччаттхикена̄ти пат̣иаттхикена, пат̣исаттуна̄ти аттхо. дхаммикоти чаккаваттӣ дасакусалакаммапатхавасена дхаммико, татха̄гато пана навалокуттарадхаммавасена. дхаммара̄джа̄ти навахи локуттарадхаммехи маха̄джанам̣ ран̃джетӣти дхаммара̄джа̄. дхаммам̣йева̄ти навалокуттарадхаммамева нисса̄йа тамева саккаронто там̣ гарукаронто там̣ апача̄йама̄но. совасса дхаммо аббхуггатат̣т̣хена дхаджоти дхаммаддхаджо. совасса кетӯти дхаммакету. тамева адхипатим̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ вихаратӣти дхамма̄дхипатеййо. дхаммикам̣ раккха̄варан̣агуттинти локийалокуттарадхаммада̄йикараккхан̃ча а̄варан̣ан̃ча гуттин̃ча. сам̣видахатӣти т̣хапети пан̃н̃апети. еварӯпанти тивидхам̣ ка̄йадуччаритам̣ на севитаббам̣, сучаритам̣ севитаббанти евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо. сам̣видахитва̄ти т̣хапетва̄ катхетва̄. дхамменева ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттетӣти навалокуттарадхамменева асадисам̣ дхаммачаккам̣ паваттети. там̣ хоти чаккам̣ аппат̣иваттийанти там̣ евам̣ паваттитам̣ дхаммачаккам̣ етесу саман̣а̄дӣсу екенапи пат̣иваттетум̣ пат̣иба̄хитум̣ на сакка̄. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

5. сачетанасуттаван̣н̣ана̄

15. пан̃чаме исипатанети буддхапаччекабуддхасан̇кха̄та̄нам̣ исӣнам̣ дхаммачаккаппаваттанаттха̄йа чева упосатхакаран̣аттха̄йа ча а̄гантва̄ патане, саннипа̄тат̣т̣ха̄нети аттхо. паданетипи па̄т̣хо, айамева аттхо. мигада̄йети мига̄нам̣ абхайаттха̄йа динне. чхахи ма̄сехи чха̄раттӯнехӣти со кира ран̃н̃а̄ а̄н̣аттадивасейева саббӯпакаран̣а̄ни саджджетва̄ антева̄сикехи саддхим̣ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ га̄мадва̄рага̄мамаджджхадевакуласуса̄на̄дӣсу т̣хитаруккхе чева джха̄мапатитасуккхаруккхе ча виваджджетва̄ сампаннападесе т̣хите саббадосавиваджджите на̄бхиаранемӣнам̣ анурӯпе руккхе гахетва̄ там̣ чаккам̣ ака̄си. тасса руккхе вичинитва̄ ган̣хантасса чева каронтасса ча еттако ка̄ло вӣтиватто. тена вуттам̣ – ‘‘чхахи ма̄сехи чха̄раттӯнехӣ’’ти. на̄на̄каран̣анти на̄наттам̣. несанти на есам̣. аттхесанти аттхи есам̣. абхисан̇кха̄расса гатӣти пайогасса гаманам̣. чин̇гула̄йитва̄ти париббхамитва̄. аккха̄хатам̣ ман̃н̃ети аккхе павесетва̄ т̣хапитамива.

садоса̄ти саган̣д̣а̄ ун̣н̣атон̣атат̣т̣ха̄найутта̄. сакаса̄ва̄ти пӯтиса̄рена чева пхеггуна̄ ча йутта̄. ка̄йаван̇ка̄тиа̄дӣни ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ на̄ма̄ни. евам̣ папатита̄ти евам̣ гун̣апатанена патита̄. евам̣ патит̣т̣хита̄ти евам̣ гун̣ехи патит̣т̣хита̄. таттха локийамаха̄джана̄ папатита̄ на̄ма, сота̄панна̄дайо патит̣т̣хита̄ на̄ма. тесупи пурима̄ тайо килеса̄нам̣ самуда̄ча̄раккхан̣е папатита̄ на̄ма, кхӣн̣а̄сава̄ пана екантенева патит̣т̣хита̄ на̄ма. тасма̄ти йасма̄ аппахӣнака̄йаван̇ка̄дайо папатанти, пахӣнака̄йаван̇ка̄дайо патит̣т̣хаханти, тасма̄. ка̄йаван̇ка̄дӣнам̣ пана евам̣ паха̄нам̣ ведитаббам̣ – па̄н̣а̄типа̄то адинна̄да̄нам̣ миччха̄ча̄ро муса̄ва̄до писун̣а̄ва̄ча̄ миччха̄дит̣т̣хӣти име та̄ва чха сота̄паттимаггена пахӣйанти, пхаруса̄ва̄ча̄ бйа̄па̄доти две ана̄га̄мимаггена, абхиджджха̄ сампхаппала̄поти две арахаттамаггена̄ти.

6. апан̣н̣акасуттаван̣н̣ана̄

16. чхат̣т̣хе апан̣н̣акапат̣ипаданти авираддхапат̣ипадам̣ екам̣сапат̣ипадам̣ ниййа̄никапат̣ипадам̣ ка̄ран̣апат̣ипадам̣ са̄рапат̣ипадам̣ ман̣д̣апат̣ипадам̣ апаччанӣкапат̣ипадам̣ ануломапат̣ипадам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипадам̣ пат̣ипанно хоти, на таккагга̄хена ва̄ найагга̄хена ва̄. евам̣ гахетва̄ пат̣ипанно хи бхиккху ва̄ бхиккхунӣ ва̄ упа̄сако ва̄ упа̄сика̄ ва̄ мануссадеванибба̄насампаттӣхи ха̄йати париха̄йати, апан̣н̣акапат̣ипадам̣ пат̣ипанно пана та̄хи сампаттӣхи на париха̄йати. атӣте канта̄раддха̄намаггам̣ пат̣ипаннесу двӣсу саттхава̄хесу йаккхасса вачанам̣ гахетва̄ ба̄ласаттхава̄хо саддхим̣ саттхена анайабйасанам̣ патто, йаккхасса вачанам̣ аггахетва̄ ‘‘удакадит̣т̣хат̣т̣ха̄не удакам̣ чхад̣д̣есса̄ма̄’’ти саттхаке сан̃н̃а̄петва̄ маггам̣ пат̣ипанно пан̣д̣итасаттхава̄хо вийа. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘апан̣н̣акам̣ т̣ха̄намеке, дутийам̣ а̄ху таккика̄;

етадан̃н̃а̄йа медха̄вӣ, там̣ ган̣хе йадапан̣н̣ака’’нти. (джа̄. 1.1.1);

йони часса а̄раддха̄ хотӣти еттха йонӣти кхандхакот̣т̣ха̄сассапи ка̄ран̣ассапи пасса̄вамаггассапи на̄мам̣. ‘‘чатассо кхо има̄, са̄рипутта, йонийо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.152) хи кхандхакот̣т̣ха̄со йони на̄ма. ‘‘йони хеса̄ бхӯмиджа пхаласса адхигама̄йа̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.226) ка̄ран̣ам̣. ‘‘на ча̄хам̣ бра̄хман̣ам̣ брӯми, йониджам̣ маттисамбхава’’нти (ма. ни. 2.457; дха. па. 396) ча ‘‘таменам̣ каммаджава̄та̄ ниваттитва̄ уддхам̣па̄дам̣ адхосирам̣ сампариваттетва̄ ма̄ту йонимукхе сампат̣ипа̄дентӣ’’ти ча а̄дӣсу пасса̄вамагго. идха пана ка̄ран̣ам̣ адхиппетам̣. а̄раддха̄ти паггахита̄ парипун̣н̣а̄.

а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти еттха а̄савантӣти а̄сава̄, чаккхутопи…пе… манатопи санданти паваттантӣти вуттам̣ хоти. дхаммато йа̄ва готрабху, ока̄сато йа̄ва бхавагга̄ савантӣти ва̄ а̄сава̄, ете дхамме етан̃ча ока̄сам̣ антокаритва̄ паваттантӣти аттхо. антокаран̣аттхо хи айам̣ а̄ка̄ро. чирапа̄рива̄сийат̣т̣хена мадира̄дайо а̄сава̄, а̄сава̄ вийа̄типи а̄сава̄. локасмимпи хи чирапа̄рива̄сика̄ мадира̄дайо а̄сава̄ти вуччанти, йади ча чирапа̄рива̄сийат̣т̣хена а̄сава̄, етейева бхавитумараханти. вуттан̃хетам̣ – ‘‘пурима̄, бхиккхаве, кот̣и на пан̃н̃а̄йати авиджджа̄йа, ито пуббе авиджджа̄ на̄хосӣ’’тиа̄ди (а. ни. 10.61). а̄йатам̣ ва̄ сам̣са̄радуккхам̣ саванти пасавантӣтипи а̄сава̄. пурима̄ни четтха ниббачана̄ни йаттха килеса̄ а̄сава̄ти а̄гаччханти, таттха йуджджанти, паччхимам̣ каммепи. на кевалан̃ча каммакилеса̄йева а̄сава̄, апича кхо на̄наппака̄ра̄ упаддава̄пи. суттесу хи ‘‘на̄хам̣, чунда, дит̣т̣хадхаммика̄нам̣йева а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа дхаммам̣ десемӣ’’ти (дӣ. ни. 3.182) еттха вива̄дамӯлабхӯта̄ килеса̄ а̄сава̄ти а̄гата̄.

‘‘йена девӯпапатйасса, гандхаббо ва̄ вихан̇гамо;

йаккхаттам̣ йена гаччхеййам̣, мануссаттан̃ча аббадже;

те майхам̣ а̄сава̄ кхӣн̣а̄, виддхаста̄ винал̣ӣката̄’’ти. (а. ни. 4.36) –

еттха тебхӯмакам̣ ча каммам̣ авасеса̄ ча акусала̄ дхамма̄. ‘‘дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа сампара̄йика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ пат̣игха̄та̄йа̄’’ти (па̄ра̄. 39; а. ни. 2.202-230) еттха парӯпава̄давиппат̣иса̄равадхабандха̄дайо чева апа̄йадуккхабхӯта̄ ча на̄наппака̄ра̄ упаддава̄.

те панете а̄сава̄ йаттха йатха̄ а̄гата̄, таттха татха̄ ведитабба̄. ете хи винайе та̄ва ‘‘дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа, сампара̄йика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ пат̣игха̄та̄йа̄’’ти (па̄ра̄. 39; а. ни. 2.202-230) дведха̄ а̄гата̄. сал̣а̄йатане ‘‘тайо ме, а̄вусо, а̄сава̄ ка̄ма̄саво бхава̄саво авиджджа̄саво’’ти (сам̣. ни. 4.321) тидха̄ а̄гата̄. ан̃н̃есу ча суттантесу (чӯл̣ани. джатукан̣н̣има̄н̣авапуччха̄ниддесо 69; пат̣и. ма. 1.107) абхидхамме (дха. са. 1102-1106; вибха. 937) ча тейева дит̣т̣ха̄савена саха чатудха̄ а̄гата̄. ниббедхикапарийа̄йена ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄сава̄ нирайага̄минийа̄, аттхи а̄сава̄ тираччха̄найонига̄минийа̄, аттхи а̄сава̄ петтивисайага̄минийа̄, аттхи а̄сава̄ мануссалокага̄минийа̄, аттхи а̄сава̄ девалокага̄минийа̄’’ти (а. ни. 6.63) пан̃чадха̄ а̄гата̄. каммамева четтха а̄сава̄ти вуттам̣. чхакканипа̄те ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄сава̄ сам̣вара̄паха̄табба̄’’тиа̄дина̄ (а. ни. 6.58) найена чхадха̄ а̄гата̄. сабба̄савапарийа̄йе (ма. ни. 1.14 а̄дайо) тейева дассанена паха̄таббехи саддхим̣ саттадха̄ а̄гата̄. идха пана абхидхамманайена чатта̄ро а̄сава̄ адхиппета̄ти ведитабба̄.

кхайа̄йа̄ти еттха пана а̄сава̄нам̣ сарасабхедопи кхӣн̣а̄ка̄ропи маггапхаланибба̄на̄нипи ‘‘а̄саваккхайо’’ти вуччати. ‘‘йо а̄сава̄нам̣ кхайо вайо бхедо парибхедо аниччата̄ антарадха̄на’’нти еттха хи а̄сава̄нам̣ сарасабхедо ‘‘а̄саваккхайо’’ти вутто. ‘‘джа̄нато ахам̣, бхиккхаве, пассато а̄сава̄нам̣ кхайам̣ вада̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.15; сам̣. ни. 2.23; итиву. 102) еттха а̄саваппаха̄нам̣ а̄сава̄нам̣ аччантаккхайо асамуппа̄до кхӣн̣а̄ка̄ро наттхибха̄во ‘‘а̄саваккхайо’’ти вутто.

‘‘секхасса сиккхама̄насса, уджумагга̄нуса̄рино;

кхайасмим̣ пат̣хамам̣ н̃а̄н̣ам̣, тато ан̃н̃а̄ анантара̄’’ти. (итиву. 62) –

еттха магго ‘‘а̄саваккхайо’’ти вутто. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’’ти (ма. ни. 1.438) еттха пхалам̣.

‘‘параваджджа̄нупассисса, ниччам̣ уджджха̄насан̃н̃ино;

а̄сава̄ тасса вад̣д̣ханти, а̄ра̄ со а̄саваккхайа̄’’ти. (дха. па. 253) –

еттха нибба̄нам̣. имасмим̣ пана сутте пхалам̣ сандха̄йа ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄’’ти а̄ха, арахаттапхалаттха̄йа̄ти аттхо.

индрийесу гуттадва̄роти маначчхат̣т̣хесу индрийесу пихитадва̄ро. бходжане маттан̃н̃ӯти бходжанасмим̣ пама̄н̣ан̃н̃ӯ, пат̣иггахан̣апарибхогапаччавеккхан̣аматтам̣ джа̄на̄ти паджа̄на̄тӣти аттхо. джа̄гарийам̣ ануйуттоти раттиндивам̣ чха кот̣т̣ха̄се катва̄ пан̃часу кот̣т̣ха̄сесу джа̄гаран̣абха̄вам̣ ануйутто, джа̄гаран̣ейева йуттаппайуттоти аттхо.

евам̣ ма̄тикам̣ т̣хапетва̄ ида̄ни тамева т̣хапитапат̣ипа̄т̣ийа̄ вибхаджанто катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккхӯтиа̄дима̄ха. таттха чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄тиа̄дӣнам̣ аттхо висуддхимагге (висуддхи. 1.15) виттха̄рито, татха̄ пат̣исан̇кха̄ йонисо а̄ха̄рам̣ а̄ха̄рети нева дава̄йа̄тиа̄дӣнам̣ (висуддхи. 1.18). а̄варан̣ӣйехи дхаммехӣти пан̃чахи нӣваран̣ехи дхаммехи. нӣваран̣а̄ни хи читтам̣ а̄варитва̄ тит̣т̣ханти, тасма̄ а̄варан̣ӣйа̄ дхамма̄ти вуччанти. сӣхасеййам̣ каппетӣти сӣхо вийа сеййам̣ каппети. па̄де па̄дам̣ ачча̄дха̄йа̄ти ва̄мапа̄дам̣ даккхин̣апа̄де атиа̄дха̄йа. самам̣ т̣хапите хи па̄де джа̄н̣укена джа̄н̣укам̣ гоппхакена ча гоппхакам̣ гхат̣ӣйати, тато ведана̄ ут̣т̣хаханти. тасма̄ тасса досасса париваджджанаттхам̣ тхокам̣ атиккамитва̄ еса па̄дам̣ т̣хапети. тена вуттам̣ – ‘‘па̄де па̄дам̣ ачча̄дха̄йа̄’’ти.

сато сампаджа̄ноти сатийа̄ чева сампаджан̃н̃ена ча саманна̄гато. катхам̣ панеса нидда̄йанто сато сампаджа̄но на̄ма хотӣти? пуримаппаваттивасена. айам̣ хи чан̇каме чан̇каманто нидда̄йа оккаманабха̄вам̣ н̃атва̄ паваттама̄нам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ т̣хапетва̄ ман̃че ва̄ пхалаке ва̄ нипанно ниддам̣ упагантва̄ пуна пабуджджхама̄но каммат̣т̣ха̄нам̣ т̣хитат̣т̣ха̄не ган̣хантойева пабуджджхати. тасма̄ нидда̄йантопи сато сампаджа̄но на̄ма хоти. айам̣ та̄ва мӯлакаммат̣т̣ха̄не найова. париггахакаммат̣т̣ха̄навасена̄пи панеса сато сампаджа̄но на̄ма хоти. катхам̣? айам̣ хи чан̇каманто нидда̄йа оккаманабха̄вам̣ н̃атва̄ па̄са̄н̣апхалаке ва̄ ман̃че ва̄ даккхин̣ена пассена нипаджджитва̄ паччавеккхати – ‘‘ачетано ка̄йо ачетане ман̃че патит̣т̣хито, ачетано ман̃чо ачетана̄йа патхавийа̄, ачетана̄ патхавӣ ачетане удаке, ачетанам̣ удакам̣ ачетане ва̄те, ачетано ва̄то ачетане а̄ка̄се патит̣т̣хито. таттха а̄ка̄сампи ‘ахам̣ ва̄там̣ уккхипитва̄ т̣хита’нти на джа̄на̄ти, ва̄топи ‘ахам̣ а̄ка̄се патит̣т̣хито’ти на джа̄на̄ти. татха̄ ва̄то на джа̄на̄ти. ‘ахам̣ удакам̣ уккхипитва̄ т̣хито’ти…пе… ман̃чо на джа̄на̄ти, ‘ахам̣ ка̄йам̣ уккхипитва̄ т̣хито’ти, ка̄йо на джа̄на̄ти ‘ахам̣ ман̃че патит̣т̣хито’ти. на хи тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄бхого ва̄ саманна̄ха̄ро ва̄ манасика̄ро ва̄ четана̄ ва̄ паттхана̄ ва̄ аттхӣ’’ти. тасса евам̣ паччавеккхато там̣ паччавеккхан̣ачиттам̣ бхаван̇ге отарати. евам̣ нидда̄йантопи сато сампаджа̄но на̄ма хотӣти.

ут̣т̣ха̄насан̃н̃ам̣ манасикаритва̄ти ‘‘еттакам̣ т̣ха̄нам̣ гате чанде ва̄ та̄рака̄йа ва̄ ут̣т̣хахисса̄мӣ’’ти ут̣т̣ха̄нака̄лапариччхедикам̣ сан̃н̃ам̣ манасикаритва̄, читте т̣хапетва̄ти аттхо. евам̣ каритва̄ сайито хи йатха̄париччхиннейева ка̄ле ут̣т̣хахати.

7. аттабйа̄ба̄дхасуттаван̣н̣ана̄

17. саттаме аттабйа̄ба̄дха̄йа̄ти аттадуккха̄йа. парабйа̄ба̄дха̄йа̄ти парадуккха̄йа. ка̄йасучаритантиа̄дӣни пуббабха̄ге дасакусалакаммапатхавасена а̄гата̄ни, упари пана йа̄ва арахатта̄ ава̄рита̄нева.

8. девалокасуттаван̣н̣ана̄

18. ат̣т̣хаме ат̣т̣ӣйеййа̄тха̄ти ат̣т̣а̄ пӣл̣ита̄ бхавеййа̄тха. хара̄йеййа̄тха̄ти ладжджеййа̄тха. джигуччхеййа̄тха̄ти гӯтхе вийа тасмим̣ вачане сан̃джа̄таджигуччха̄ бхавеййа̄тха. ити кира̄ти еттха итӣти падасандхибйан̃джанасилит̣т̣хата̄, кира̄ти ануссаваттхе нипа̄то. диббена кира а̄йуна̄ ат̣т̣ӣйатха̄ти евамасса самбандхо ведитаббо. пагева кхо пана̄ти пат̣хаматарам̣йева.

9. пат̣хамапа̄пан̣икасуттаван̣н̣ана̄

19. наваме па̄пан̣икоти а̄пан̣ико, а̄пан̣ам̣ уггха̄т̣етва̄ бхан̣д̣авикка̄йакасса ва̄н̣иджассетам̣ адхивачанам̣. абхабботи абха̄джанабхӯто. на саккаччам̣ каммантам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти йатха̄ адхит̣т̣хитам̣ суадхит̣т̣хитам̣ хоти, евам̣ сайам̣ аттапаччаккхам̣ каронто на̄дхит̣т̣ха̄ти. таттха паччӯсака̄ле падасаддена ут̣т̣ха̄йа дӣпам̣ джа̄летва̄ бхан̣д̣ам̣ паса̄ретва̄ анисӣданто пуббан̣хасамайам̣ на саккаччам̣ каммантам̣ адхит̣т̣ха̄ти на̄ма. айам̣ хи йам̣ чора̄ раттим̣ бхан̣д̣ам̣ харитва̄ ‘‘идам̣ амха̄кам̣ хаттхато виссаджджесса̄ма̄’’ти а̄пан̣ам̣ гантва̄ аппена аггхена денти, йампи бахуверино манусса̄ раттим̣ нагаре васитва̄ па̄това а̄пан̣ам̣ гантва̄ бхан̣д̣ам̣ ган̣ханти, йам̣ ва̄ пана джанападам̣ гантука̄ма̄ манусса̄ па̄това а̄пан̣ам̣ гантва̄ бхан̣д̣ам̣ кин̣анти, таппаччайасса ла̄бхасса асса̄мико хоти.

ан̃н̃есам̣ бходжанавела̄йа пана бхун̃джитум̣ а̄гантва̄ па̄това бхан̣д̣ам̣ пат̣иса̄метва̄ гхарам̣ гантва̄ бхун̃джитва̄ нидда̄йитва̄ са̄йам̣ пуна а̄пан̣ам̣ а̄гаччханто маджджханхикасамайам̣ на саккаччам̣ каммантам̣ адхит̣т̣ха̄ти на̄ма. со хи йам̣ чора̄ па̄това виссаджджетум̣ на сампа̄пун̣им̣су, дива̄ка̄ле пана паресам̣ асан̃ча̄раккхан̣е а̄пан̣ам̣ гантва̄ аппаггхена денти, йан̃ча бходжанавела̄йа пун̃н̃аванто иссара̄ ‘‘а̄пан̣ато идан̃чидан̃ча ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти пахин̣итва̄ а̄хара̄пенти, таппаччайасса ла̄бхасса асса̄мико хоти.

йа̄ва йа̄мабхериниккхамана̄ пана антоа̄пан̣е дӣпам̣ джа̄ла̄петва̄ анисӣданто са̄йанхасамайам̣ на саккаччам̣ каммантам̣ адхит̣т̣ха̄ти на̄ма. со хи йам̣ чора̄ па̄топи дива̄пи виссаджджетум̣ на сампа̄пун̣им̣су, са̄йам̣ пана а̄пан̣ам̣ гантва̄ аппаггхена денти, таппаччайасса ла̄бхасса асса̄мико хоти.

на саккаччам̣ сама̄дхинимиттам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти саккаччакирийа̄йа сама̄дхим̣ на сама̄паджджати. еттха ча па̄това четийан̇ган̣абодхийан̇ган̣есу ваттам̣ катва̄ сена̄санам̣ пависитва̄ йа̄ва бхиккха̄ча̄равела̄, та̄ва сама̄паттим̣ аппетва̄ анисӣданто пуббан̣хасамайам̣ на саккаччам̣ сама̄дхинимиттам̣ адхит̣т̣ха̄ти на̄ма. паччха̄бхаттам̣ пана пин̣д̣апа̄тапат̣икканто раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ йа̄ва са̄йанхасамайа̄ сама̄паттим̣ аппетва̄ анисӣданто маджджханхикасамайам̣ на саккаччам̣ сама̄дхинимиттам̣ адхит̣т̣ха̄ти на̄ма. са̄йам̣ пана четийам̣ вандитва̄ тхерӯпат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ сена̄санам̣ пависитва̄ пат̣хамайа̄мам̣ сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ анисӣданто са̄йанхасамайам̣ на саккаччам̣ сама̄дхинимиттам̣ адхит̣т̣ха̄ти на̄ма. суккапаккхо вуттапат̣ипаккханайенева ведитаббо. апичеттха ‘‘сама̄паттим̣ аппетва̄’’ти вуттат̣т̣ха̄не сама̄паттийа̄ асати випассана̄пи ват̣т̣ати, сама̄дхинимиттанти ча сама̄дхиа̄рамман̣ампи ват̣т̣атийева. вуттампи четам̣ – ‘‘сама̄дхипи сама̄дхинимиттам̣, сама̄дха̄рамман̣ампи сама̄дхинимитта’’нти.

10. дутийапа̄пан̣икасуттаван̣н̣ана̄

20. дасаме чаккхума̄ти пан̃н̃а̄чаккхуна̄ чаккхума̄ хоти. видхуроти висит̣т̣хадхуро уттамадхуро н̃а̄н̣асампайуттена вӣрийена саманна̄гато. ниссайасампанноти авассайасампанно патит̣т̣ха̄насампанно. пан̣ийанти викка̄йикабхан̣д̣ам̣. еттакам̣ мӯлам̣ бхависсати еттако удайоти тасмим̣ ‘‘евам̣ кӣтам̣ евам̣ викка̄йама̄на’’нти вуттапан̣ийе йена кайена там̣ кӣтам̣, там̣ кайасан̇кха̄там̣ мӯлам̣ еттакам̣ бхависсати. йо ча тасмим̣ виккайама̄не виккайо, тасмим̣ виккайе еттако удайо бхависсати, еттика̄ вад̣д̣хӣти аттхо.

кусало хоти пан̣ийам̣ кетун̃ча виккетун̃ча̄ти сулабхат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ кин̣анто дуллабхат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ виккин̣анто ча еттха кусало на̄ма хоти, дасагун̣ампи вӣсатигун̣ампи ла̄бхам̣ лабхати.

ад̣д̣ха̄ти иссара̄ бахуна̄ никкхиттадханена саманна̄гата̄. махаддхана̄ти вал̣ан̃джанакавасена махаддхана̄. маха̄бхога̄ти упабхогапарибхогабхан̣д̣ена маха̄бхога̄. пат̣ибалоти ка̄йабалена чева н̃а̄н̣абалена ча саманна̄гататта̄ саматтхо. амха̄кан̃ча ка̄лена ка̄лам̣ ануппада̄тунти амха̄кан̃ча гахитадханамӯликам̣ вад̣д̣хим̣ ка̄лена ка̄лам̣ ануппада̄тум̣. нипатантӣти нимантенти. нипа̄тентӣтипи па̄т̣хо, айамева аттхо.

кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ упасампада̄йа̄ти кусаладхамма̄нам̣ сампа̄данаттха̄йа пат̣ила̄бхаттха̄йа. тха̄мава̄ти н̃а̄н̣атха̄мена саманна̄гато. дал̣хапараккамоти тхирена н̃а̄н̣апараккамена саманна̄гато. аниккхиттадхуроти ‘‘аггамаггам̣ апа̄пун̣итва̄ имам̣ вӣрийадхурам̣ на т̣хапесса̄мӣ’’ти евам̣ ат̣т̣хапитадхуро.

бахуссута̄ти еканика̄йа̄дивасена баху буддхавачанам̣ сутам̣ етесанти бахуссута̄. а̄гата̄гама̄ти еко ника̄йо еко а̄гамо на̄ма, две ника̄йа̄ две а̄гама̄ на̄ма, пан̃ча ника̄йа̄ пан̃ча а̄гама̄ на̄ма, етесу а̄гамесу йесам̣ екопи а̄гамо а̄гато пагун̣о паваттито, те а̄гата̄гама̄ на̄ма. дхаммадхара̄ти суттантапит̣акадхара̄. винайадхара̄ти винайапит̣акадхара̄. ма̄тика̄дхара̄ти двема̄тика̄дхара̄. парипуччхатӣти аттха̄наттхам̣ ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣ пуччхати. парипан̃хатӣти ‘‘имам̣ на̄ма пуччхисса̄мӣ’’ти ан̃н̃а̄ти тулети паригган̣ха̄ти. сесаметтха утта̄наттхамева.

имасмим̣ пана сутте пат̣хамам̣ пан̃н̃а̄ а̄гата̄, паччха̄ вӣрийан̃ча калйа̄н̣амиттасевана̄ ча. таттха пат̣хамам̣ арахаттам̣ патва̄ паччха̄ вӣрийам̣ катва̄ калйа̄н̣амитта̄ севитабба̄ти на евам̣ аттхо дат̣т̣хаббо, десана̄йа на̄ма хет̣т̣химена ва̄ париччхедо хоти упаримена ва̄ двӣхипи ва̄ кот̣ӣхи. идха пана упаримена париччхедо ведитаббо. тасма̄ катхентена пат̣хамам̣ калйа̄н̣амиттаупаниссайам̣ дассетва̄ маджджхе вӣрийам̣ дассетва̄ паччха̄ арахаттам̣ катхетаббанти.

ратхака̄равагго дутийо.

3. пуггалавагго

1. самиддхасуттаван̣н̣ана̄

21. татийасса пат̣хаме джха̄напхассам̣ пат̣хамам̣ пхусати, паччха̄ ниродхам̣ нибба̄нам̣ саччхикаротӣти ка̄йасаккхи. дит̣т̣хантам̣ паттоти дит̣т̣хиппатто. саддаханто вимуттоти саддха̄вимутто. кхаматӣти руччати. абхиккантатароти атисундаратаро. пан̣ӣтатароти атипан̣ӣтатаро. саддхиндрийам̣ адхиматтам̣ хотӣти самиддхаттхерасса кира арахаттамаггаккхан̣е саддхиндрийам̣ дхурам̣ ахоси, сеса̄ни чатта̄ри сахаджа̄тиндрийа̄ни тассева парива̄ра̄ни ахесум̣. ити тхеро аттана̄ пат̣ивиддхамаггам̣ катхенто евама̄ха. маха̄кот̣т̣хикаттхерасса пана арахаттамаггаккхан̣е сама̄дхиндрийам̣ дхурам̣ ахоси, сеса̄ни чатта̄ри индрийа̄ни тассева парива̄ра̄ни ахесум̣. тасма̄ сопи сама̄дхиндрийам̣ адхиматтанти катхенто аттана̄ пат̣ивиддхамаггамева катхеси. са̄рипуттаттхерасса пана арахаттамаггаккхан̣е пан̃н̃индрийам̣ дхурам̣ ахоси. сеса̄ни чатта̄ри индрийа̄ни тассева парива̄ра̄ни ахесум̣. тасма̄ сопи пан̃н̃индрийам̣ адхиматтанти катхенто аттана̄ пат̣ивиддхамаггамева катхеси.

на кхветтха̄ти на кхо еттха. екам̣сена бйа̄ка̄тунти екантена бйа̄каритум̣. арахатта̄йа пат̣ипанноти арахаттамаггасаман̇гим̣ дассети. еваметасмим̣ сутте тӣхипи тхерехи аттана̄ пат̣ивиддхамаггова катхито, самма̄самбуддхо пана бхуммантаренева катхеси.

2. гила̄насуттаван̣н̣ана̄

22. дутийе саппа̄йа̄нӣти хита̄ни вуддхикара̄ни. патирӯпанти ануччхавикам̣. нева вут̣т̣ха̄ти тамха̄ а̄ба̄дха̄ти имина̄ атекиччхена ва̄та̄пама̄ра̄дина̄ рогена саманна̄гато нит̣т̣ха̄паттагила̄но катхито. вут̣т̣ха̄ти тамха̄ а̄ба̄дха̄ти имина̄ кхипитакакаччхутин̣апуппхакаджара̄дибхедо аппаматтаа̄ба̄дхо катхито. лабханто саппа̄йа̄ни бходжана̄ни но алабхантоти имина̄ пана йесам̣ пат̣иджагганена пха̄сукам̣ хоти, саббепи те а̄ба̄дха̄ катхита̄. еттха ча патирӯпо упат̣т̣ха̄ко на̄ма гила̄нупат̣т̣ха̄каан̇гехи саманна̄гато пан̣д̣ито даккхо аналасо ведитаббо. гила̄нупат̣т̣ха̄ко анун̃н̃а̄тоти бхиккхусан̇гхена да̄табботи анун̃н̃а̄то. тасмин̃хи гила̄не аттано дхаммата̄йа йа̄петум̣ асакконте бхиккхусан̇гхена тасса бхиккхуно еко бхиккху ча са̄ман̣еро ча ‘‘имам̣ пат̣иджаггатха̄’’ти апалокетва̄ да̄табба̄. йа̄ва пана те там̣ пат̣иджагганти, та̄ва гила̄насса ча тесан̃ча двиннам̣ йенаттхо, саббам̣ бхиккхусан̇гхассева бха̄ро.

ан̃н̃епи гила̄на̄ упат̣т̣ха̄табба̄ти итарепи две гила̄на̄ упат̣т̣ха̄петабба̄. ким̣ ка̄ран̣а̄? йопи хи нит̣т̣хапаттагила̄но, со анупат̣т̣хийама̄но ‘‘саче мам̣ пат̣иджаггеййум̣, пха̄сукам̣ ме бхавеййа. на кхо пана мам̣ пат̣иджаггантӣ’’ти манопадосам̣ катва̄ апа̄йе ниббаттеййа. пат̣иджаггийама̄насса панасса евам̣ хоти ‘‘бхиккхусан̇гхена йам̣ ка̄таббам̣, там̣ катам̣. майхам̣ пана каммавипа̄ко ӣдисо’’ти. со бхиккхусан̇гхе меттам̣ паччупат̣т̣ха̄петва̄ сагге ниббаттиссати. йо пана аппаматтакена бйа̄дхина̄ саманна̄гато лабхантопи алабхантопи вут̣т̣ха̄тийева, тасса вина̄пи бхесаджджена вӯпасаманабйа̄дхи бхесадждже кате кхиппатарам̣ вӯпасаммати. со тато буддхавачанам̣ ва̄ угган̣хитум̣ саккхиссати, саман̣адхаммам̣ ва̄ ка̄тум̣ саккхиссати. имина̄ ка̄ран̣ена ‘‘ан̃н̃епи гила̄на̄ упат̣т̣ха̄табба̄’’ти вуттам̣.

нева оккаматӣти нева пависати. нийа̄мам̣ кусалесу дхаммесу самматтанти кусалесу дхаммесу магганийа̄масан̇кха̄там̣ самматтам̣. имина̄ падапарамо пуггало катхито. дутийава̄рена уггхат̣итан̃н̃ӯ гахито са̄сане на̄лакаттхерасадисо буддхантаре екава̄рам̣ паччекабуддха̄нам̣ сантике ова̄дам̣ лабхитва̄ пат̣ивиддхапаччекабодхин̃а̄н̣о ча. татийава̄рена випан̃читан̃н̃ӯ пуггало катхито, неййо пана таннисситова хоти.

дхаммадесана̄ анун̃н̃а̄та̄ти ма̄сасса ат̣т̣ха ва̄ре дхаммакатха̄ анун̃н̃а̄та̄. ан̃н̃есампи дхаммо десетабботи итаресампи дхаммо катхетаббо. ким̣ ка̄ран̣а̄? падапарамасса хи имасмим̣ аттабха̄ве дхаммам̣ пат̣ивиджджхитум̣ асакконтасса̄пи ана̄гате паччайо бхависсати. йо пана татха̄гатасса рӯпадассанам̣ лабхантопи алабхантопи дхаммавинайан̃ча савана̄йа лабхантопи алабхантопи дхаммам̣ абхисамети, со алабханто та̄ва абхисамети. лабханто пана кхиппамева абхисамессатӣти имина̄ ка̄ран̣ена тесам̣ дхаммо десетаббо. татийасса пана пунаппунам̣ десетаббова.

3. сан̇кха̄расуттаван̣н̣ана̄

23. татийе сабйа̄баджджханти садуккхам̣. ка̄йасан̇кха̄ранти ка̄йадва̄ре четана̄ра̄сим̣. абхисан̇кхаротӣти а̄йӯхати ра̄сим̣ кароти пин̣д̣ам̣ кароти. вачӣманодва̄ресупи есева найо. сабйа̄баджджхам̣ локанти садуккхам̣ локам̣. сабйа̄баджджха̄ пхасса̄ пхусантӣти садуккха̄ випа̄капхасса̄ пхусанти. сабйа̄баджджхам̣ веданам̣ ведийатӣти садуккхам̣ випа̄каведанам̣ ведийати, са̄ба̄дхам̣ нирасса̄данти аттхо. сеййатха̄пи сатта̄ нерайика̄ти йатха̄ нирайе ниббаттасатта̄ екантадуккхам̣ веданам̣ ведийанти, евам̣ ведийатӣти аттхо. ким̣ пана таттха упеккха̄ведана̄ наттхӣти? аттхи, дуккхаведана̄йа пана балавабха̄вена са̄ аббоха̄рикат̣т̣ха̄не т̣хита̄. ити нирайова нирайасса упамам̣ катва̄ а̄хат̣о. татра пат̣ибха̄гаупама̄ на̄ма кира еса̄.

сеййатха̄пи дева̄ субхакин̣ха̄ти идха̄пи девалокова девалокасса упамам̣ катва̄ а̄хат̣о. йасма̄ пана хет̣т̣химесу брахмалокесу саппӣтикаджджха̄навипа̄ко ваттати, субхакин̣хесу ниппӣтико екантасукхова, тасма̄ те аггахетва̄ субхакин̣ха̄ва катхита̄. ити айампи татра пат̣ибха̄гаупама̄ на̄ма̄ти ведитабба̄.

вокин̣н̣асукхадуккханти вомиссакасукхадуккхам̣. сеййатха̄пи манусса̄ти манусса̄нам̣ хи ка̄лена сукхам̣ хоти, ка̄лена дуккхам̣. екачче ча дева̄ти ка̄ма̄вачарадева̄. тесампи ка̄лена сукхам̣ хоти, ка̄лена дуккхам̣. тесам̣ хи хӣнатара̄нам̣ махесаккхатара̄ девата̄ дисва̄ а̄сана̄ вут̣т̣ха̄таббам̣ хоти, магга̄ уккамитаббам̣, па̄рутаваттхам̣ апанетаббам̣, ан̃джаликаммам̣ ка̄таббанти там̣ саббампи дуккхам̣ на̄ма хоти. екачче ча винипа̄тика̄ти вема̄никапета̄. те хи ка̄лена сампаттим̣ анубхаванти ка̄лена камманти вокин̣н̣асукхадуккха̄ва хонти. ити имасмим̣ сутте тӣн̣и сучарита̄ни локийалокуттарамиссака̄ни катхита̄нӣти ведитабба̄ни.

4. бахука̄расуттаван̣н̣ана̄

24. чатуттхе тайоме, бхиккхаве, пуггала̄ти тайо а̄чарийапуггала̄. пуггаласса бахука̄ра̄ти антева̄сикапуггаласса бахӯпака̄ра̄. буддханти саббан̃н̃убуддхам̣. саран̣ам̣ гато хотӣти авассайам̣ гато хоти. дхамманти сатантикам̣ навалокуттарадхаммам̣. сан̇гханти ат̣т̣хаарийапуггаласамӯхам̣. идан̃ча пана саран̣агаманам̣ аггахитасаран̣апуббасса аката̄бхинивесасса васена вуттам̣. ити имасмим̣ сутте саран̣ада̄йако сота̄паттимаггасампа̄пако арахаттамаггасампа̄пакоти тайо а̄чарийа̄ бахука̄ра̄ти а̄гата̄, паббаджджа̄да̄йако буддхавачанада̄йако каммава̄ча̄чарийо сакада̄га̄мимаггасампа̄пако ана̄га̄мимаггасампа̄пакоти име а̄чарийа̄ на а̄гата̄, ким̣ ете на бахука̄ра̄ти? но, на бахука̄ра̄. айам̣ пана десана̄ дувидхена париччхинна̄. тасма̄ саббепете бахука̄ра̄. тесу саран̣агаманасмим̣йева аката̄бхинивесо ват̣т̣ати, чатупа̄рисуддхисӣлакасин̣апарикаммавипассана̄н̃а̄н̣а̄ни пана пат̣хамамаггасанниссита̄ни хонти, упари две магга̄ ча пхала̄ни ча арахаттамаггасанниссита̄нӣти ведитабба̄ни.

имина̄ пуггалена̄ти имина̄ антева̄сикапуггалена. на суппатика̄рам̣ вада̄мӣти патика̄рам̣ ка̄тум̣ на сукаранти вада̄ми. абхива̄дана̄дӣсу анекасатава̄рам̣ анекасахассава̄рампи хи пан̃чапатит̣т̣хитена нипатитва̄ ванданто а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа паччуггаччханто дит̣т̣хадит̣т̣хаккхан̣е ан̃джалим̣ пагган̣ханто ануччхавикам̣ са̄мӣчикаммам̣ каронто дивасе дивасе чӣварасатам̣ чӣварасахассам̣ пин̣д̣апа̄тасатам̣ пин̣д̣апа̄тасахассам̣ дадама̄но чаккава̄л̣апарийантена саббаратанамайам̣ а̄ва̄сам̣ каронто саппинаванӣта̄дина̄наппака̄рам̣ бхесаджджам̣ ануппададжджама̄но нева саккоти а̄чарийена катасса патика̄рам̣ на̄ма ка̄тунти еваматтхо ведитаббо.

5. ваджирӯпамасуттаван̣н̣ана̄

25. пан̃чаме арукӯпамачиттоти пура̄н̣аван̣асадисачитто. виджджӯпамачиттоти иттарака̄лобха̄санена виджджусадисачитто. ваджирӯпамачиттоти килеса̄нам̣ мӯлагха̄такаран̣асаматтхата̄йа ваджирена садисачитто. абхисаджджатӣти лаггати. куппатӣти копавасена куппати. бйа̄паджджатӣти пакатибха̄вам̣ паджахати, пӯтико хоти. патиттхӣйатӣти тхинабха̄вам̣ тхаддхабха̄вам̣ а̄паджджати. копанти дуббалакодхам̣. досанти дуссанавасена тато балаватарам̣. аппаччайанти атут̣т̣ха̄ка̄рам̣ доманассам̣. дут̣т̣ха̄рукоти пура̄н̣аван̣о. кат̣т̣хена̄ти дан̣д̣акакот̣ийа̄. кат̣халена̄ти капа̄лена. а̄савам̣ детӣти апара̄парам̣ савати. пура̄н̣аван̣о хи аттано дхаммата̄йева пуббам̣ лохитам̣ йӯсанти има̄ни тӣн̣и савати, гхат̣т̣ито пана та̄ни адхикатарам̣ савати.

евамева кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣ – дут̣т̣ха̄руко вийа хи кодханапуггало, тасса аттано дхаммата̄йа саванам̣ вийа кодханассапи аттано дхаммата̄йа уддхума̄тасса вийа чан̣д̣икатасса чаран̣ам̣, кат̣т̣хена ва̄ кат̣хала̄йа ва̄ гхат̣т̣анам̣ вийа аппаматтам̣ вачанам̣, бхиййосоматта̄йа саванам̣ вийа ‘‘ма̄дисам̣ на̄ма еса евам̣ вадатӣ’’ти бхиййосоматта̄йа уддхума̄йанабха̄во дат̣т̣хаббо.

раттандхака̄ратимиса̄йанти раттим̣ чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттинива̄ран̣ена андхабха̄вакаран̣е бахалатаме. виджджантарика̄йа̄ти виджджуппаттиккхан̣е. идха̄пи идам̣ опаммасам̣санданам̣ – чаккхума̄ пурисо вийа хи йога̄вачаро дат̣т̣хаббо, андхака̄рам̣ вийа сота̄паттимаггаваджджха̄ килеса̄, виджджусан̃чаран̣ам̣ вийа сота̄паттимагган̃а̄н̣асса уппаттика̄ло, виджджантарика̄йа чаккхумато пурисасса саманта̄ рӯпадассанам̣ вийа сота̄паттимаггаккхан̣е нибба̄надассанам̣, пуна андхака̄ра̄ваттхаран̣ам̣ вийа сакада̄га̄мимаггаваджджха̄ килеса̄, пуна виджджусан̃чаран̣ам̣ вийа сакада̄га̄мимагган̃а̄н̣асса уппа̄до, виджджантарика̄йа чаккхумато пурисасса саманта̄ рӯпадассанам̣ вийа сакада̄га̄мимаггаккхан̣е нибба̄надассанам̣, пуна андхака̄ра̄ваттхаран̣ам̣ вийа ана̄га̄мимаггаваджджха̄ килеса̄, пуна виджджусан̃чаран̣ам̣ вийа ана̄га̄мимагган̃а̄н̣асса уппа̄до, виджджантарика̄йа чаккхумато пурисасса саманта̄ рӯпадассанам̣ вийа ана̄га̄мимаггаккхан̣е нибба̄надассанам̣ ведитаббам̣.

ваджирӯпамачиттата̄йапи идам̣ опаммасам̣санданам̣ – ваджирам̣ вийа хи арахаттамагган̃а̄н̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣, ман̣иган̣т̣хипа̄са̄н̣аган̣т̣хи вийа арахаттамаггаваджджха̄ килеса̄, ваджирасса ман̣иган̣т̣химпи ва̄ па̄са̄н̣аган̣т̣химпи ва̄ винивиджджхитва̄ агаманабха̄васса наттхита̄ вийа арахаттамагган̃а̄н̣ена аччхеджджа̄нам̣ килеса̄нам̣ наттхибха̄во, ваджирена ниббиддхаведхасса пуна апатипӯран̣ам̣ вийа арахаттамаггена чхинна̄нам̣ килеса̄нам̣ пуна ануппа̄до дат̣т̣хабботи.

6. севитаббасуттаван̣н̣ана̄

26. чхат̣т̣хе севитабботи упасан̇камитаббо. бхаджитабботи аллӣйитаббо. пайирупа̄ситабботи сантике нисӣданавасена пунаппунам̣ упа̄ситаббо. саккатва̄ гарум̣ катва̄ти сакка̄ран̃чева гарука̄ран̃ча катва̄. хӣно хоти сӣлена̄тиа̄дӣсу упа̄да̄йупа̄да̄йа хӣната̄ ведитабба̄. таттха йо хи пан̃ча сӣла̄ни раккхати, со даса сӣла̄ни раккхантена на севитаббо. йо даса сӣла̄ни раккхати, со чатупа̄рисуддхисӣлам̣ раккхантена на севитаббо. ан̃н̃атра ануддайа̄ ан̃н̃атра анукампа̄ти т̣хапетва̄ ануддайан̃ча анукампан̃ча. аттано аттха̄йева хи еварӯпо пуггало на севитаббо, ануддайа̄нукампа̄васена пана там̣ упасан̇камитум̣ ват̣т̣ати.

сӣласа̄ман̃н̃агата̄нам̣ сатанти сӣлена сама̄набха̄вам̣ гата̄нам̣ санта̄нам̣. сӣлакатха̄ ча но бхависсатӣти евам̣ сама̄насӣла̄нам̣ амха̄кам̣ сӣламева а̄раббха катха̄ бхависсати. са̄ ча но паваттинӣ бхависсатӣти са̄ ча амха̄кам̣ катха̄ дивасампи катхента̄нам̣ паваттиссати на пат̣ихан̃н̃иссати. са̄ ча но пха̄су бхависсатӣти са̄ ча дивасампи паваттама̄на̄ сӣлакатха̄ амха̄кам̣ пха̄сувиха̄ро сукхавиха̄ро бхависсати. сама̄дхипан̃н̃а̄катха̄супи есева найо.

сӣлаккхандханти сӣлара̄сим̣. таттха таттха пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄мӣти еттха сӣласса асаппа̄йе анупака̄радхамме ваджджетва̄ саппа̄йе упака̄радхамме севанто тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не сӣлаккхандхам̣ пан̃н̃а̄йа анугган̣ха̄ти на̄ма. сама̄дхипан̃н̃а̄ккхандхесупи есева найо. нихӣйатӣти аттано хӣнатарам̣ пуггалам̣ севанто кха̄рапарисса̄ване а̄ситтаудакам̣ вийа сататам̣ самитам̣ ха̄йати париха̄йати. тулйасевӣти аттана̄ сама̄насевӣ. сет̣т̣хамупанаманти сет̣т̣хам̣ пуггалам̣ он̣аманто. удети кхиппанти кхиппамева вад̣д̣хати. тасма̄ аттано уттарим̣ бхаджетха̄ти йасма̄ сет̣т̣хам̣ пуггалам̣ упанаманто удети кхиппам̣, тасма̄ аттано уттаритарам̣ висит̣т̣хатарам̣ бхаджетха.

7. джигуччхитаббасуттаван̣н̣ана̄

27. саттаме джигуччхитабботи гӯтхам̣ вийа джигуччхитаббо. атха кхо нанти атха кхо асса. киттисаддоти катха̄саддо. евамева кхоти еттха гӯтхакӯпо вийа дуссӣлйам̣ дат̣т̣хаббам̣. гӯтхакӯпе патитва̄ т̣хито дхамманиахи вийа дуссӣлапуггало. гӯтхакӯпато уддхарийама̄нена тена ахина̄ пурисасса сарӣрам̣ а̄рул̣хена̄пи адат̣т̣хабха̄во вийа дуссӣлам̣ севама̄насса̄пи тасса кирийа̄йа акаран̣абха̄во. сарӣрам̣ гӯтхена маккхетва̄ ахина̄ гатака̄ло вийа дуссӣлам̣ севама̄насса па̄пакиттисаддааббхуггаманака̄ло ведитаббо.

тиндука̄ла̄танти тиндукаруккхаала̄там̣. бхиййосоматта̄йа чиччит̣а̄йатӣти там̣ хи джха̄йама̄нам̣ пакатийа̄пи папат̣ика̄йо мун̃чантам̣ чиччит̣а̄ти ‘‘чит̣ичит̣а̄’’ти саддам̣ кароти, гхат̣т̣итам̣ пана адхиматтам̣ каротӣти аттхо. евамева кхоти евамевам̣ кодхано аттано дхаммата̄йапи уддхато чан̣д̣икато хутва̄ чарати, аппаматтакам̣ пана вачанам̣ сутака̄ле ‘‘ма̄дисам̣ на̄ма евам̣ вадати евам̣ вадатӣ’’ти атирекатарам̣ уддхато чан̣д̣икато хутва̄ чарати. гӯтхакӯпоти гӯтхапун̣н̣акӯпо, гӯтхара̄сийева ва̄. опаммасам̣санданам̣ панеттха пуриманайенева ведитаббам̣. тасма̄ еварӯпо пуггало аджджхупеккхитаббо на севитабботи йасма̄ кодхано атисевийама̄но атиупасан̇камийама̄нопи куджджхатийева, ‘‘ким̣ имина̄’’ти пат̣иккамантепи куджджхатийева. тасма̄ пала̄лагги вийа аджджхупеккхитаббо на севитаббо на бхаджитаббо. ким̣ вуттам̣ хоти? йо хи пала̄лаггим̣ атиупасан̇камитва̄ таппати, тасса сарӣрам̣ джха̄йати. йо атипат̣иккамитва̄ таппати, тасса сӣтам̣ на вӯпасаммати. анупасан̇камитва̄ апат̣иккамитва̄ пана маджджхаттабха̄вена таппантасса сӣтам̣ вӯпасаммати, тасма̄ пала̄лагги вийа кодхано пуггало маджджхаттабха̄вена аджджхупеккхитаббо, на севитаббо на бхаджитаббо на пайирупа̄ситаббо.

калйа̄н̣амиттоти сучимитто. калйа̄н̣асаха̄йоти сучисаха̄йо. саха̄йа̄ на̄ма сахага̄мино саддхим̣чара̄. калйа̄н̣асампаван̇коти калйа̄н̣есу сучипуггалесу сампаван̇ко, танниннатаппон̣атаппаббха̄рама̄насоти аттхо.

8. гӯтхабха̄н̣ӣсуттаван̣н̣ана̄

28. ат̣т̣хаме гӯтхабха̄н̣ӣти йо гӯтхам̣ вийа дуггандхакатхам̣ катхети. пуппхабха̄н̣ӣти йо пуппха̄ни вийа сугандхакатхам̣ катхети. мадхубха̄н̣ӣти йо мадху вийа мадхуракатхам̣ катхети. сабхаггатоти сабха̄йа т̣хито. парисаггатоти га̄мапариса̄йа т̣хито. н̃а̄тимаджджхагатоти н̃а̄тӣнам̣ маджджхе т̣хито. пӯгамаджджхагатоти сен̣ӣнам̣ маджджхе т̣хито. ра̄джакуламаджджхагатоти ра̄джакуласса маджджхе маха̄виниччхайе т̣хито. абхинӣтоти пуччханаттха̄йа̄нӣто. саккхипут̣т̣хоти саккхим̣ катва̄ пуччхито. ехамбхо пуриса̄ти а̄лапанаметам̣. аттахету ва̄ парахету ва̄ти аттано ва̄ парасса ва̄ хаттхапа̄да̄дихету ва̄ дханахету ва̄. а̄мисакин̃чиккхахету ва̄ти еттха а̄мисанти лан̃джо адхиппето. кин̃чиккханти йам̣ ва̄ там̣ ва̄ аппаматтакам̣ антамасо титтирийават̣т̣акасаппипин̣д̣анаванӣтапин̣д̣а̄диматтакасса лан̃джасса хетӯти аттхо. сампаджа̄намуса̄ бха̄сита̄ хотӣти джа̄нантойева муса̄ва̄дам̣ катта̄ хоти.

нела̄ти елам̣ вуччати досо, на̄сса еланти нела̄, ниддоса̄ти аттхо. ‘‘нелан̇го сетапаччха̄до’’ти (уда̄. 65) еттха вуттасӣлам̣ вийа. кан̣н̣асукха̄ти бйан̃джанамадхурата̄йа кан̣н̣а̄нам̣ сукха̄, сӯчивиджджханам̣ вийа кан̣н̣асӯлам̣ на джанети. аттхамадхурата̄йа сакаласарӣре копам̣ аджанетва̄ пемам̣ джанетӣти пеманӣйа̄. хадайам̣ гаччхати аппат̣ихан̃н̃ама̄на̄ сукхена читтам̣ пависатӣти хадайан̇гама̄. гун̣апарипун̣н̣ата̄йа пуре бхава̄ти порӣ. пуре сам̣вад̣д̣хана̄рӣ вийа сукума̄ра̄типи порӣ. пурасса еса̄типи порӣ. пурасса еса̄ти нагарава̄сӣнам̣ катха̄ти аттхо. нагарава̄сино хи йуттакатха̄ хонти, питиматтам̣ пита̄ти, ма̄тиматтам̣ ма̄та̄ти, бха̄тиматтам̣ бха̄та̄ти ваданти. еварӯпӣ катха̄ бахуно джанасса канта̄ хотӣти бахуджанаканта̄. кантабха̄венева бахуно джанасса мана̄па̄ читтавуддхикара̄ти бахуджанамана̄па̄.

9. андхасуттаван̣н̣ана̄

29. наваме чаккху на хотӣти пан̃н̃а̄чаккху на хоти. пха̄тим̣ кареййа̄ти пхӣтам̣ вад̣д̣хитам̣ кареййа. са̄ваджджа̄наваджджети садосаниддосе. хӣнаппан̣ӣтети адхамуттаме. кан̣хасуккасаппат̣ибха̄гети кан̣хасукка̄йева ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣иба̄ханато пат̣ипаккхавасена саппат̣ибха̄га̄ти вуччанти. айам̣ панеттха сан̇кхепо – кусале дхамме ‘‘кусала̄ дхамма̄’’ти джа̄неййа, акусале дхамме ‘‘акусала̄ дхамма̄’’ти джа̄неййа. са̄ваджджа̄дӣсупи есева найо. кан̣хасуккасаппат̣ибха̄гесу пана кан̣хадхамме ‘‘суккасаппат̣ибха̄га̄’’ти джа̄неййа, суккадхамме ‘‘кан̣хасаппат̣ибха̄га̄’’ти йена пан̃н̃а̄чаккхуна̄ джа̄неййа, татха̄рӯпамписса чаккху на хотӣти. имина̄ найена сесава̄ресупи аттхо ведитаббо.

на чева бхога̄ татха̄рӯпа̄ти татха̄джа̄тика̄ бхога̄писса на хонти. на ча пун̃н̃а̄ни куббатӣти пун̃н̃а̄ни ча на кароти. етта̄вата̄ бхогуппа̄даначаккхуно ча пун̃н̃акаран̣ачаккхуно ча абха̄во вутто. убхайаттха калигга̄хоти идхалоке ча паралоке ча̄ти убхайасмимпи апараддхагга̄хо, пара̄джайагга̄хо хотӣти аттхо. атха ва̄ убхайаттха калигга̄хоти убхайесампи дит̣т̣хадхаммикасампара̄йика̄нам̣ аттха̄нам̣ калигга̄хо, пара̄джайагга̄хоти аттхо. дхамма̄дхаммена̄ти дасакусалакаммапатхадхамменапи дасаакусалакаммапатхаадхамменапи. сат̣хоти кера̄т̣ико. бхога̄ни парийесатӣти бхоге гавесати. тхеййена кӯт̣акаммена, муса̄ва̄дена чӯбхайанти тхеййа̄дӣсу убхайена парийесатӣти аттхо. катхам̣? тхеййена кӯт̣акаммена ча парийесати, тхеййена муса̄ва̄дена ча парийесати, кӯт̣акаммена муса̄ва̄дена ча парийесати. сан̇гха̄тунти сан̇гхаритум̣. дхаммаладдхехӣти дасакусалакаммапатхадхаммам̣ акопетва̄ ладдхехи. ут̣т̣ха̄на̄дхигатанти вӣрийена адхигатам̣. абйаггхама̄насоти ниббичикиччхачитто. бхаддакам̣ т̣ха̄нанти сет̣т̣хам̣ деват̣т̣ха̄нам̣. на сочатӣти йасмим̣ т̣ха̄не антосокена на сочати.

10. авакуджджасуттаван̣н̣ана̄

30. дасаме авакуджджапан̃н̃оти адхомукхапан̃н̃о. уччхан̇гапан̃н̃оти уччхан̇гасадисапан̃н̃о. путхупан̃н̃оти виттха̄рикапан̃н̃о. а̄дикалйа̄н̣антиа̄дӣсу а̄дӣти пуббапат̣т̣хапана̄. маджджханти катха̄вемаджджхам̣. парийоса̄нанти саннит̣т̣ха̄нам̣. итисса те дхаммам̣ катхента̄ пуббапат̣т̣хапанепи калйа̄н̣ам̣ бхаддакам̣ анаваджджамева катва̄ катхенти, вемаджджхепи парийоса̄непи. еттха ча аттхи десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄на̄ни, аттхи са̄санасса. таттха десана̄йа та̄ва чатуппадикага̄тха̄йа пат̣хамападам̣ а̄ди, две пада̄ни маджджхам̣, аваса̄нападам̣ парийоса̄нам̣. ека̄нусандхикасса суттасса нида̄нам̣ а̄ди, анусандхи маджджхам̣, идамавоча̄ти аппана̄ парийоса̄нам̣. анека̄нусандхикасса пат̣хамо анусандхи а̄ди, тато парам̣ еко ва̄ анеке ва̄ маджджхам̣, паччхимо парийоса̄нам̣. айам̣ та̄ва десана̄йа найо. са̄санасса пана сӣлам̣ а̄ди, сама̄дхи маджджхам̣, випассана̄ парийоса̄нам̣. сама̄дхи ва̄ а̄ди, випассана̄ маджджхам̣, магго парийоса̄нам̣. випассана̄ ва̄ а̄ди, магго маджджхам̣, пхалам̣ парийоса̄нам̣. магго ва̄ а̄ди, пхалам̣ маджджхам̣, нибба̄нам̣ парийоса̄нам̣. две две ва̄ кайирама̄не сӣласама̄дхайо а̄ди, випассана̄магга̄ маджджхам̣, пхаланибба̄на̄ни парийоса̄нам̣.

са̄ттханти са̄ттхакам̣ катва̄ десенти. сабйан̃джананти аккхарапа̄рипӯрим̣ катва̄ десенти. кевалапарипун̣н̣анти сакалапарипун̣н̣ам̣ анӯнам̣ катва̄ десенти. парисуддханти парисуддхам̣ ниджджат̣ам̣ нигган̣т̣хим̣ катва̄ десенти. брахмачарийам̣ пака̄сентӣти евам̣ десента̄ ча сет̣т̣хачарийабхӯтам̣ сиккхаттайасан̇гахитам̣ арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ пака̄сенти. нева а̄дим̣ манаси каротӣти нева пуббапат̣т̣хапанам̣ манаси кароти.

кумбхоти гхат̣о. никуджджоти адхомукхо т̣хапито. евамева кхоти еттха кумбхо никуджджо вийа авакуджджапан̃н̃о пуггало дат̣т̣хаббо, удака̄син̃чанака̄ло вийа дхаммадесана̄йа ладдхака̄ло, удакасса виват̣т̣анака̄ло вийа тасмим̣ а̄сане нисиннасса уггахетум̣ асаматтхака̄ло, удакасса асан̣т̣ха̄нака̄ло вийа вут̣т̣хахитва̄ асаллаккхан̣ака̄ло ведитаббо.

а̄кин̣н̣а̄нӣти паккхитта̄ни. сатисаммоса̄йа пакиреййа̄ти мут̣т̣хассатита̄йа викиреййа. евамева кхоти еттха уччхан̇го вийа уччхан̇гапан̃н̃о пуггало дат̣т̣хаббо, на̄на̄кхаджджака̄ни вийа на̄наппака̄рам̣ буддхавачанам̣, уччхан̇ге на̄на̄кхаджджака̄ни кха̄дантасса нисиннака̄ло вийа тасмим̣ а̄сане нисиннасса угган̣ханака̄ло, вут̣т̣хахантасса сатисаммоса̄ пакиран̣ака̄ло вийа тасма̄ а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа гаччхантасса асаллаккхан̣ака̄ло ведитаббо.

уккуджджоти упаримукхо т̣хапито. сан̣т̣ха̄тӣти патит̣т̣хахати. евамева кхоти еттха упаримукхо т̣хапито кумбхо вийа путхупан̃н̃о пуггало дат̣т̣хаббо, удакасса а̄ситтака̄ло вийа десана̄йа ладдхака̄ло, удакасса сан̣т̣ха̄нака̄ло вийа таттха нисиннасса угган̣ханака̄ло, но виват̣т̣анака̄ло вийа вут̣т̣ха̄йа гаччхантасса саллаккхан̣ака̄ло ведитаббо.

думмедхоти ниппан̃н̃о. авичаккхан̣оти сам̣видаханапан̃н̃а̄йа рахито. ганта̄ти гаманасӣло. сеййо етена вуччатӣти етасма̄ пуггала̄ уттаритароти вуччати. дхамма̄нудхаммаппат̣ипанноти навалокуттарадхаммасса анудхаммам̣ саха сӣлена пуббабха̄гапат̣ипадам̣ пат̣ипанно. дуккхасса̄ти ват̣т̣адуккхасса. антакаро сийа̄ти кот̣икаро париччхедакаро париват̣умакаро бхавеййа̄ти.

пуггалавагго татийо.

4. девадӯтавагго

1. сабрахмакасуттаван̣н̣ана̄

31. чатуттхасса пат̣хаме аджджха̄га̄рети саке гхаре. пӯджита̄ хонтӣти йам̣ гхаре аттхи, тена пат̣иджаггита̄ гопита̄ хонти. ити ма̄та̄питупӯджака̄ни кула̄ни ма̄та̄питӯхи сабрахмака̄нӣти пака̄сетва̄ ида̄ни несам̣ сапубба̄чарийака̄дибха̄вам̣ пака̄сенто сапубба̄чарийака̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха брахма̄тиа̄дӣни тесам̣ брахма̄дибха̄васа̄дханаттхам̣ вутта̄ни. бахука̄ра̄ти путта̄нам̣ бахӯпака̄ра̄. а̄па̄дака̄ти джӣвитасса а̄па̄дака̄. путтака̄нам̣ хи ма̄та̄питӯхи джӣвитам̣ а̄па̄дитам̣ па̄литам̣ гхат̣итам̣ ануппабандхена паваттитам̣. посака̄ти хаттхапа̄де вад̣д̣хетва̄ хадайалохитам̣ па̄йетва̄ посета̄ро. имасса локасса дассета̄роти путта̄нам̣ хи имасмим̣ локе ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣асса дассанам̣ на̄ма ма̄та̄питаро нисса̄йа джа̄танти имасса локасса дассета̄ро на̄ма.

брахма̄ти ма̄та̄питароти сет̣т̣ха̄дхивачанам̣. йатха̄ брахмуно чатассо бха̄вана̄ авиджахита̄ хонти метта̄ карун̣а̄ мудита̄ упеккха̄ти, евамева ма̄та̄питӯнам̣ путтакесу чатассо бха̄вана̄ авиджахита̄ хонти. та̄ тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле ведитабба̄ – куччхигатасмим̣ хи да̄раке ‘‘када̄ ну кхо путтакам̣ арогам̣ парипун̣н̣ан̇гапаччан̇гам̣ пассисса̄ма̄’’ти ма̄та̄питӯнам̣ меттачиттам̣ уппаджджати. йада̄ панеса мандо утта̄насеййако ӯка̄хи ва̄ ман̇кула̄дӣхи па̄н̣акехи дат̣т̣хо дуккхасеййа̄йа ва̄ пана пӣл̣ито пародати виравати, тада̄сса саддам̣ сутва̄ ма̄та̄питӯнам̣ ка̄рун̃н̃ам̣ уппаджджати, а̄дха̄витва̄ видха̄витва̄ кӣл̣анака̄ле пана лобханӣйавайасмим̣ ва̄ т̣хитака̄ле да̄ракам̣ олокетва̄ ма̄та̄питӯнам̣ читтам̣ саппиман̣д̣е паккхиттасатавихатакаппа̄сапичупат̣алам̣ вийа мудукам̣ хоти а̄модитам̣ памодитам̣, тада̄ тесам̣ мудита̄ лаббхати. йада̄ панеса путто да̄ра̄бхаран̣ам̣ паччупат̣т̣ха̄петва̄ па̄т̣ийеккам̣ ага̄рам̣ аджджха̄васати, тада̄ ма̄та̄питӯнам̣ ‘‘саккоти да̄ни но путтако аттано дхаммата̄йа йа̄пету’’нти маджджхаттабха̄во уппаджджати, тасмим̣ ка̄ле упеккха̄ лаббхатӣти имина̄ ка̄ран̣ена ‘‘брахма̄ти ма̄та̄питаро’’ти вуттам̣.

пубба̄чарийа̄ти вуччарети ма̄та̄питаро хи джа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа ‘‘евам̣ нисӣда, евам̣ тит̣т̣ха, евам̣ гаччха, евам̣ сайа, евам̣ кха̄да, евам̣ бхун̃джа, айам̣ те, та̄та̄ти ваттаббо, айам̣ бха̄тика̄ти, айам̣ бхагинӣти, идам̣ на̄ма ка̄тум̣ ват̣т̣ати, идам̣ на ват̣т̣ати, асукам̣ на̄ма упасан̇камитум̣ ват̣т̣ати, асукам̣ на ват̣т̣атӣ’’ти га̄ха̄пенти сиккха̄пенти. атха̄парабха̄ге ан̃н̃е а̄чарийа̄ хаттхисиппаассасиппаратхасиппадханусиппатхарусиппамудда̄ган̣ана̄дӣни сиккха̄пенти. ан̃н̃о саран̣а̄ни дети, ан̃н̃о сӣлесу патит̣т̣ха̄пети, ан̃н̃о пабба̄джети, ан̃н̃о буддхавачанам̣ угган̣ха̄пети, ан̃н̃о упасампа̄дети, ан̃н̃о сота̄паттимагга̄дӣни па̄пети. ити саббепи те паччха̄чарийа̄ на̄ма хонти, ма̄та̄питаро пана саббапат̣хама̄, тена̄ха – ‘‘пубба̄чарийа̄ти вуччаре’’ти. таттха вуччарети вуччанти катхийанти. а̄хунеййа̄ ча путта̄нанти путта̄нам̣ а̄хутам̣ па̄хутам̣ абхисан̇кхатам̣ аннапа̄на̄дим̣ араханти, ануччхавика̄ там̣ пат̣иггахетум̣. тасма̄ ‘‘а̄хунеййа̄ ча путта̄на’’нти вуттам̣. паджа̄йа анукампака̄ти паресам̣ па̄н̣е аччхиндитва̄пи аттано паджам̣ пат̣иджагганти гопа̄йанти. тасма̄ ‘‘паджа̄йа анукампака̄’’ти вуттам̣.

намассеййа̄ти намо кареййа. саккареййа̄ти сакка̄рена пат̣има̄неййа. ида̄ни там̣ сакка̄рам̣ дассенто ‘‘аннена̄’’тиа̄дима̄ха. таттха аннена̄ти йа̄губхаттакха̄данӣйена. па̄нена̄ти ат̣т̣хавидхапа̄нена. ваттхена̄ти нива̄санапа̄рупанакена ваттхена. сайанена̄ти ман̃чапӣт̣ха̄нуппада̄нена. уччха̄данена̄ти дуггандхам̣ пат̣ивинодетва̄ сугандхакаран̣уччха̄данена. нха̄панена̄ти сӣте ун̣ходакена, ун̣хе сӣтодакена гатта̄ни парисин̃читва̄ нха̄панена. па̄да̄нам̣ дхованена̄ти ун̣ходакасӣтодакехи па̄дадхованена чева теламаккханена ча. печча̄ти паралокам̣ гантва̄. сагге памодатӣти идха та̄ва ма̄та̄питӯсу па̄ричарийам̣ дисва̄ па̄ричарийака̄ран̣а̄ там̣ пан̣д̣итаманусса̄ идхева пасам̣санти, паралокам̣ пана гантва̄ сагге т̣хито со ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄ко диббасампаттӣхи а̄модати памодатӣти.

2. а̄нандасуттаван̣н̣ана̄

32. дутийе татха̄рӯпоти татха̄джа̄тико. сама̄дхипат̣ила̄бхоти читтекаггата̄ла̄бхо. имасмим̣ ча савин̃н̃а̄н̣акети еттха аттано ча парасса ча̄ти убхайесампи ка̄йо савин̃н̃а̄н̣акат̣т̣хена екато катва̄ имасминти вутто. ахан̇ка̄рамаман̇ка̄рама̄на̄нусайа̄ти ахан̇ка̄радит̣т̣хи ча маман̇ка̄ратан̣ха̄ ча ма̄на̄нусайо ча̄ти аттано ча парасса ча килеса̄. на̄ссӯти на бхавеййум̣. бахиддха̄ ча саббанимиттесӯти рӯпанимиттам̣, садданимиттам̣, гандханимиттам̣, расанимиттам̣, пхот̣т̣хаббанимиттам̣, сассата̄динимиттам̣, пуггаланимиттам̣ дхамманимиттанти еварӯпесу ча бахиддха̄ саббанимиттесу. четовимуттим̣ пан̃н̃а̄вимуттинти пхаласама̄дхин̃чева пхалан̃а̄н̣ан̃ча. сийа̄ти бхавеййа.

идха̄нанда, бхиккхуноти, а̄нанда, имасмим̣ са̄сане бхиккхуно. етам̣ сантам̣ етам̣ пан̣ӣтанти нибба̄нам̣ дассенто а̄ха. нибба̄нам̣ хи килеса̄нам̣ сантата̄йа сантам̣ на̄ма, нибба̄нам̣ сантанти сама̄паттим̣ аппетва̄ва дивасампи нисиннасса читтуппа̄до сантантева паваттатӣтипи сантам̣. пан̣ӣтанти сама̄паттим̣ аппетва̄ нисиннасса̄пи читтуппа̄до пан̣ӣтантева паваттатӣти нибба̄нам̣ пан̣ӣтам̣ на̄ма. саббасан̇кха̄расаматхотиа̄дӣнипи тассева вевачана̄ни. ‘‘саббасан̇кха̄расаматхо’’ти сама̄паттим̣ аппетва̄ нисиннасса хи дивасабха̄гампи читтуппа̄до саббасан̇кха̄расаматхотева паваттати…пе… татха̄ тӣсу бхавесу ва̄насан̇кха̄та̄йа тан̣ха̄йа абха̄вена нибба̄нанти ладдхана̄ме тасмим̣ сама̄паттим̣ аппетва̄ нисиннасса читтуппа̄до нибба̄нам̣ нибба̄нантева паваттатӣти саббасан̇кха̄расаматхотиа̄дӣни на̄ма̄ни лабхати. имасмим̣ пана ат̣т̣хавидхе а̄бхогасаманна̄ха̄ре имасмим̣ т̣ха̄не екопи лаббхати, двепи саббепи лаббхантева.

сан̇кха̄йа̄ти н̃а̄н̣ена джа̄нитва̄. паропара̄нӣти пара̄ни ча опара̄ни ча. парааттабха̄васакааттабха̄ва̄ни хи пара̄ни ча опара̄ни ча̄ти вуттам̣ хоти. йасса̄ти йасса арахато. ин̃джитанти ра̄гин̃джитам̣ досамохама̄надит̣т̣хикилесадуччаритин̃джитанти има̄ни сатта ин̃джита̄ни чалита̄ни пхандита̄ни. наттхи кухин̃чӣти каттхачи ека̄рамман̣епи наттхи. сантоти паччанӣкакилеса̄нам̣ сантата̄йа санто. видхӯмоти ка̄йадуччарита̄дидхӯмавирахито. анӣгхоти ра̄га̄диӣгхавирахито. нира̄соти ниттан̣хо. ата̄рӣти тин̣н̣о уттин̣н̣о саматикканто. соти со арахам̣ кхӣн̣а̄саво. джа̄тиджаранти еттха джа̄тиджара̄гахан̣енева бйа̄дхимаран̣ампи гахитамева̄ти ведитаббам̣. ити суттантепи га̄тха̄йапи арахаттапхаласама̄паттийева катхита̄ти.

3. са̄рипуттасуттаван̣н̣ана̄

33. татийе сам̣кхиттена̄ти ма̄тика̄т̣хапанена. виттха̄рена̄ти т̣хапитама̄тика̄вибхаджанена. сам̣кхиттавиттха̄рена̄ти ка̄ле сам̣кхиттена ка̄ле виттха̄рена. ан̃н̃а̄та̄ро ча дуллабха̄ти пат̣ивиджджханакапуггала̄ пана дуллабха̄. идам̣ бхагава̄ ‘‘са̄рипуттаттхерасса н̃а̄н̣ам̣ гхат̣т̣емӣ’’ти адхиппа̄йена катхеси. там̣ сутва̄ тхеро кин̃ча̄пи ‘‘ахам̣, бханте, а̄джа̄нисса̄мӣ’’ти на вадати, адхиппа̄йена пана ‘‘виссаттха̄ тумхе, бханте, десетха, ахам̣ тумхехи деситам̣ дхаммам̣ найасатена найасахассена пат̣ивиджджхисса̄ми, мамеса бха̄ро хотӯ’’ти саттха̄рам̣ десана̄йа усса̄хенто етасса бхагава̄ ка̄лотиа̄дима̄ха.

атхасса саттха̄ тасма̄тиха̄ти десанам̣ а̄рабхи. таттха имасмин̃ча савин̃н̃а̄н̣акетиа̄ди вуттанайамева. аччхеччхи тан̣ханти магган̃а̄н̣асаттхена тан̣хам̣ чхинди. виваттайи сам̣йоджананти дасавидхампи сам̣йоджанам̣ самӯлакам̣ уббаттетва̄ чхад̣д̣еси. самма̄ ма̄на̄бхисамайа̄ антамака̄си дуккхасса̄ти самма̄ упа̄йена самма̄ пат̣ипаттийа̄ нававидхасса ма̄насса паха̄на̄бхисамайена ват̣т̣адуккхасса антамака̄си. идан̃ча пана метам̣, са̄рипутта, сандха̄йа бха̄ситанти, са̄рипутта, майа̄ па̄ра̄йане удайапан̃хе идам̣ пхаласама̄паттимева сандха̄йа етам̣ бха̄ситам̣.

ида̄ни йам̣ там̣ бхагавата̄ бха̄ситам̣, там̣ дассенто паха̄нам̣ ка̄масан̃н̃а̄нантиа̄ди а̄раддхам̣. удайапан̃хе ча етам̣ падам̣ ‘‘паха̄нам̣ ка̄маччханда̄на’’нти (су. ни. 1112; чӯл̣ани. удайама̄н̣авапуччха̄ниддесо 75) а̄гатам̣, идха пана ан̇гуттарабха̄н̣акехи ‘‘ка̄масан̃н̃а̄на’’нти а̄ропитам̣. таттха бйан̃джанамева на̄нам̣, аттхо пана екойева. ка̄масан̃н̃а̄нанти ка̄ме а̄раббха уппаннасан̃н̃а̄нам̣, ат̣т̣хахи ва̄ лобхасахагатачиттехи сахаджа̄тасан̃н̃а̄нам̣. доманасса̄на чӯбхайанти ета̄сан̃ча ка̄масан̃н̃а̄нам̣ четасикадоманасса̄нан̃ча̄ти убхиннампи паха̄нам̣ пат̣иппассаддхипаха̄насан̇кха̄там̣ арахаттапхалам̣ ан̃н̃а̄вимоккхам̣ пабрӯмӣти аттхо. ниддесе пана ‘‘ка̄маччхандасса ча доманассасса ча убхиннам̣ паха̄нам̣ вӯпасамам̣ пат̣иниссаггам̣ пат̣иппассаддхим̣ аматам̣ нибба̄на’’нти (чӯл̣ани. удайама̄н̣авапуччха̄ниддесо 75) вуттам̣, там̣ аттхуддха̄равасена вуттам̣. паха̄нанти хи кхӣн̣а̄ка̄расан̇кха̄то вӯпасамопи вуччати, килесе пат̣иниссаджджанто маггопи, килесапат̣иппассаддхисан̇кха̄там̣ пхалампи, йам̣ а̄гамма килеса̄ пахӣйанти, там̣ аматам̣ нибба̄нампи. тасма̄ таттха та̄ни пада̄ни а̄гата̄ни. ‘‘ан̃н̃а̄вимоккхам̣ пабрӯмӣ’’ти вачанато пана арахаттапхаламева адхиппетам̣. тхинасса ча панӯданантипи тхинасса ча панӯдананте уппаннатта̄ арахаттапхаламева адхиппетам̣. куккучча̄нам̣ нива̄ран̣анти куккуччанива̄ран̣асса маггасса анантарам̣ уппаннатта̄ пхаламева адхиппетам̣.

упеккха̄сатисам̣суддханти чатуттхаджджха̄нике пхале уппанна̄йа упеккха̄йа ча сатийа̄ ча сам̣суддхам̣. дхамматаккапуреджаванти дхамматакко вуччати самма̄сан̇каппо, со а̄дито хоти, пурато хоти, пуббан̇гамо хоти ан̃н̃а̄вимоккхасса̄ти дхамматаккапуреджаво. там̣ дхамматаккапуреджавам̣. ан̃н̃а̄вимоккханти ан̃н̃индрийапарийоса̄не уппаннам̣ вимоккхам̣, ан̃н̃а̄йа ва̄ вимоккхам̣ ан̃н̃а̄вимоккхам̣, пан̃н̃а̄вимуттанти аттхо. авиджджа̄йа пабхедананти авиджджа̄йа пабхедананте уппаннатта̄, авиджджа̄йа пабхеданасан̇кха̄там̣ ва̄ нибба̄нам̣ а̄раббха уппаннатта̄ евам̣ладдхана̄мам̣ арахаттапхаламева. ити саббехипи имехи паха̄нантиа̄дӣхи падехи арахаттапхаламева пака̄ситанти ведитаббам̣.

4. нида̄насуттаван̣н̣ана̄

34. чатуттхе нида̄на̄нӣти ка̄ран̣а̄ни. камма̄нанти ват̣т̣ага̄микамма̄нам̣. лобхо нида̄нам̣ камма̄нам̣ самудайа̄йа̄ти луббханапалуббханасабха̄во лобхо ват̣т̣ага̄микамма̄нам̣ самудайа̄йа пин̣д̣акаран̣аттха̄йа нида̄нам̣ ка̄ран̣ам̣ паччайоти аттхо. досоти дуссанападуссанасабха̄во досо. мохоти муйханапамуйханасабха̄во мохо.

лобхапакатанти лобхена пакатам̣, лобха̄бхибхӯтена луддхена хутва̄ катакамманти аттхо. лобхато джа̄танти лобхаджам̣. лобхо нида̄намасса̄ти лобханида̄нам̣. лобхо самудайо асса̄ти лобхасамудайам̣. самудайоти паччайо, лобхапаччайанти аттхо. йаттхасса аттабха̄во ниббаттатӣти йасмим̣ т̣ха̄не асса лобхаджакаммавато пуггаласса аттабха̄во ниббаттати, кхандха̄ па̄тубхаванти. таттха там̣ каммам̣ випаччатӣти тесу кхандхесу там̣ каммам̣ випаччати. дит̣т̣хе ва̄ дхамметиа̄ди йасма̄ там̣ каммам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ ва̄ хоти упападжджаведанӣйам̣ ва̄ апарапарийа̄йаведанӣйам̣ ва̄, тасма̄ там̣ пабхедам̣ дассетум̣ вуттам̣. сесадвайепи есева найо.

акхан̣д̣а̄нӣти абхинна̄ни. апӯтӣнӣти пӯтибха̄вена абӣджаттам̣ аппатта̄ни. ава̄та̄тапахата̄нӣти на ва̄тена на ча а̄тапена хата̄ни. са̄ра̄да̄нӣти гахитаса̄ра̄ни са̄раванта̄ни на нисса̄ра̄ни. сукхасайита̄нӣти санничайабха̄вена сукхам̣ сайита̄ни. сукхеттети ман̣д̣акхетте. супарикаммаката̄йа бхӯмийа̄ти нан̇галакасанена чева ат̣т̣хадантакена ча сут̣т̣ху парикаммаката̄йа кхеттабхӯмийа̄. никкхитта̄нӣти т̣хапита̄ни ропита̄ни. ануппавеччхеййа̄ти ануппавесеййа. вуддхинтиа̄дӣсу уддхаггаманена вуддхим̣, хет̣т̣ха̄ мӯлаппатит̣т̣ха̄нена вирӯл̣хим̣, саманта̄ виттха̄рикабха̄вена вепуллам̣.

йам̣ панеттха дит̣т̣хе ва̄ дхамметиа̄ди вуттам̣, таттха асаммохаттхам̣ имасмим̣ т̣ха̄не каммавибхатти на̄ма катхетабба̄. суттантикапарийа̄йена хи ека̄даса камма̄ни вибхатта̄ни. сеййатхидам̣ – дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ упападжджаведанӣйам̣ апарапарийа̄йаведанӣйам̣, йаггарукам̣ йаббахулам̣ йада̄саннам̣ кат̣атта̄ ва̄ пана каммам̣, джанакам̣ упаттхамбхакам̣ упапӣл̣акам̣ упагха̄таканти. таттха екаджаванавӣтхийам̣ саттасу читтесу кусала̄ ва̄ акусала̄ ва̄ пат̣хамаджаваначетана̄ дит̣т̣хадхаммаведанӣйакаммам̣ на̄ма. там̣ имасмим̣йева аттабха̄ве випа̄кам̣ дети ка̄кавал̣ийапун̣н̣асет̣т̣хӣнам̣ вийа кусалам̣, нандайаккханандама̄н̣аваканандагогха̄такакока̄лийасуппабуддхадевадаттачин̃чама̄н̣авика̄нам̣ вийа ча акусалам̣. татха̄ асакконтам̣ пана ахосикаммам̣ на̄ма хоти, авипа̄кам̣ сампаджджати. там̣ мигалуддакопама̄йа са̄дхетаббам̣. йатха̄ хи мигалуддакена мигам̣ дисва̄ дханум̣ а̄кад̣д̣хитва̄ кхитто саро саче на вираджджхати, там̣ мигам̣ таттхева па̄тети, атха нам̣ мигалуддако ниччаммам̣ катва̄ кхан̣д̣а̄кхан̣д̣икам̣ чхетва̄ мам̣сам̣ а̄да̄йа путтада̄рам̣ тосенто гаччхати. саче пана вираджджхати, миго пала̄йитва̄ пуна там̣ дисам̣ на олокети. евам̣ сампадамидам̣ дат̣т̣хаббам̣. сарасса авираджджхитва̄ мигавиджджханам̣ вийа хи дит̣т̣хадхаммаведанӣйасса каммасса випа̄кава̄рапат̣ила̄бхо, авиджджханам̣ вийа авипа̄кабха̄ва̄йа сампаджджананти.

аттхаса̄дхика̄ пана саттамаджаваначетана̄ упападжджаведанӣйакаммам̣ на̄ма. там̣ анантаре аттабха̄ве випа̄кам̣ дети. там̣ панетам̣ кусалапаккхе ат̣т̣хасама̄паттивасена, акусалапаккхе пан̃ча̄нантарийакаммавасена ведитаббам̣. таттха ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ ека̄йа сама̄паттийа̄ брахмалоке ниббаттати. пан̃чаннампи а̄нантарийа̄нам̣ катта̄ екена каммена нирайе ниббаттати, сесасама̄паттийо ча камма̄ни ча ахосикаммабха̄вам̣йева а̄паджджанти, авипа̄ка̄ни хонти. айампи аттхо пуримаупама̄йайева дӣпетаббо.

убхиннам̣ антаре пана пан̃чаджаваначетана̄ апарапарийа̄йаведанӣйакаммам̣ на̄ма. там̣ ана̄гате йада̄ ока̄сам̣ лабхати, тада̄ випа̄кам̣ дети. сати сам̣са̄раппаваттийа̄ ахосикаммам̣ на̄ма на хоти. там̣ саббам̣ сунакхалуддакена дӣпетаббам̣. йатха̄ хи сунакхалуддакена мигам̣ дисва̄ сунакхо виссаджджито мигам̣ анубандхитва̄ йасмим̣ т̣ха̄не па̄пун̣а̄ти, тасмим̣ йева д̣ам̣сати; евамевам̣ идам̣ каммам̣ йасмим̣ т̣ха̄не ока̄сам̣ лабхати, тасмим̣йева випа̄кам̣ дети, тена мутто сатто на̄ма наттхи.

кусала̄кусалесу пана гарука̄гарукесу йам̣ гарукам̣ хоти, там̣ йаггарукам̣ на̄ма. тадетам̣ кусалапаккхе махаггатакаммам̣, акусалапаккхе пан̃ча̄нантарийакаммам̣ ведитаббам̣. тасмим̣ сати сеса̄ни кусала̄ни ва̄ акусала̄ни ва̄ випаччитум̣ на сакконти, тадева дувидхампи пат̣исандхим̣ дети. йатха̄ хи са̄сапаппама̄н̣а̄пи саккхара̄ ва̄ айагул̣ика̄ ва̄ удакарахаде паккхитта̄ удакапит̣т̣хе уплавитум̣ на саккоти, хет̣т̣ха̄ва пависати; евамева кусалепи акусалепи йам̣ гарукам̣, тадева ган̣хитва̄ гаччхати.

кусала̄кусалесу пана йам̣ бахулам̣ хоти, там̣ йаббахулам̣ на̄ма. там̣ дӣгхараттам̣ ладдха̄севанавасена ведитаббам̣. йам̣ ва̄ балавакусалакаммесу соманассакарам̣, акусалакаммесу санта̄пакарам̣, етам̣ йаббахулам̣ на̄ма. тадетам̣ йатха̄ на̄ма двӣсу маллесу йуддхабхӯмим̣ отин̣н̣есу йо балава̄, со итарам̣ па̄тетва̄ гаччхати; евамева итарам̣ дуббалакаммам̣ аваттхаритва̄ йам̣ а̄севанавасена ва̄ бахулам̣, а̄саннавасена ва̄ балавам̣, там̣ випа̄кам̣ дети, дут̣т̣хага̄ман̣иабхайаран̃н̃о каммам̣ вийа.

со кира чӯл̣ан̇ган̣ийайуддхе пара̄джито вал̣авам̣ а̄руйха пала̄йи. тасса чӯл̣упат̣т̣ха̄ко тисса̄маччо на̄ма екакова паччхато ахоси. со екам̣ ат̣авим̣ пависитва̄ нисинно джигхаччха̄йа ба̄дхайама̄на̄йа – ‘‘бха̄тика тисса, ативийа но джигхаччха̄ ба̄дхати, ким̣ карисса̄ма̄’’ти а̄ха. аттхи, дева, майа̄ са̄т̣акантаре т̣хапетва̄ екам̣ суван̣н̣асаракабхаттам̣ а̄бхатанти. тена хи а̄хара̄ти. со нӣхаритва̄ ран̃н̃о пурато т̣хапеси. ра̄джа̄ дисва̄, ‘‘та̄та, чатта̄ро кот̣т̣ха̄се карохӣ’’ти а̄ха. майам̣ тайо джана̄, касма̄ дево чатта̄ро кот̣т̣ха̄се ка̄райатӣти? бха̄тика тисса, йато пат̣т̣ха̄йа ахам̣ атта̄нам̣ сара̄ми, на ме аййа̄нам̣ адатва̄ а̄ха̄ро парибхуттапуббо аттхи, сва̄хам̣ аджджапи адатва̄ на парибхун̃джисса̄мӣти. со чатта̄ро кот̣т̣ха̄се ака̄си. ра̄джа̄ ‘‘ка̄лам̣ гхосехӣ’’ти а̄ха. чхад̣д̣ита̄ран̃н̃е куто, аййе, лабхисса̄ма дева̄ти. ‘‘на̄йам̣ тава бха̄ро. саче мама саддха̄ аттхи, аййе, лабхисса̄ма, виссаттхо ка̄лам̣ гхосехӣ’’ти а̄ха. со ‘‘ка̄ло, бханте, ка̄ло, бханте’’ти тиккхаттум̣ гхосеси.

атхасса бодхима̄тумаха̄тиссаттхеро там̣ саддам̣ дибба̄йа сотадха̄туйа̄ сутва̄ ‘каттха̄йам̣ саддо’ти там̣ а̄вадждженто ‘‘аджджа дут̣т̣хага̄ман̣иабхайамаха̄ра̄джа̄ йуддхапара̄джито ат̣авим̣ пависитва̄ нисинно екам̣ саракабхаттам̣ чатта̄ро кот̣т̣ха̄се ка̄ретва̄ ‘екакова на парибхун̃джисса̄мӣ’ти ка̄лам̣ гхоса̄песӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘аджджа майа̄ ран̃н̃о сан̇гахам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти маногатийа̄ а̄гантва̄ ран̃н̃о пурато ат̣т̣ха̄си. ра̄джа̄ дисва̄ пасанначитто ‘‘пасса, бха̄тика, тисса̄’’ти ватва̄ тхерам̣ вандитва̄ ‘‘паттам̣, бханте, детха̄’’ти а̄ха. тхеро паттам̣ нӣхари. ра̄джа̄ аттано кот̣т̣ха̄сена саддхим̣ тхерасса кот̣т̣ха̄сам̣ патте паккхипитва̄, ‘‘бханте, а̄ха̄рапариссайо на̄ма ма̄ када̄чи хотӯ’’ти вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. тисса̄маччопи ‘‘мама аййапутте пассанте бхун̃джитум̣ на саккхисса̄мӣ’’ти аттано кот̣т̣ха̄сам̣ тхерассева патте а̄кири. вал̣ава̄пи чинтеси – ‘‘майхампи кот̣т̣ха̄сам̣ тхерассева да̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. ра̄джа̄ вал̣авам̣ олокетва̄ ‘‘айампи аттано кот̣т̣ха̄сам̣ тхерассева патте паккхипанам̣ пачча̄сӣсатӣ’’ти н̃атва̄ тампи таттхева паккхипитва̄ тхерам̣ вандитва̄ уййоджеси. тхеро там̣ бхаттам̣ а̄да̄йа гантва̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа бхиккхусан̇гхасса а̄лопасан̇кхепена ада̄си.

ра̄джа̄пи чинтеси – ‘‘ативийамха̄ джигхаччхита̄, са̄дху ватасса саче атирекабхаттаситтха̄ни пахин̣еййа̄’’ти. тхеро ран̃н̃о читтам̣ н̃атва̄ атирекабхаттам̣ етесам̣ йа̄панаматтам̣ катва̄ паттам̣ а̄ка̄се кхипи, патто а̄гантва̄ ран̃н̃о хаттхе патит̣т̣ха̄си. бхаттам̣ тин̣н̣ампи джана̄нам̣ йа̄вадаттхам̣ ахоси. атха ра̄джа̄ паттам̣ дховитва̄ ‘‘туччхапаттам̣ на песисса̄мӣ’’ти уттариса̄т̣акам̣ мочетва̄ удакам̣ пун̃чхитва̄ са̄т̣акам̣ патте т̣хапетва̄ ‘‘патто гантва̄ мама аййасса хаттхе патит̣т̣ха̄тӯ’’ти а̄ка̄се кхипи. патто гантва̄ тхерасса хаттхе патит̣т̣ха̄си.

апарабха̄ге ран̃н̃о татха̄гатасса сарӣрадха̄тӯнам̣ ат̣т̣хамабха̄гам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ вӣсаратанасатикам̣ маха̄четийам̣ ка̄рентасса апаринит̣т̣хитейева четийе ка̄лакирийа̄самайо ануппатто. атхасса маха̄четийасса даккхин̣апассе нипаннасса пан̃чаника̄йавасена бхиккхусан̇гхе саджджха̄йам̣ каронте чхахи девалокехи чха ратха̄ а̄гантва̄ пурато а̄ка̄се ат̣т̣хам̣су. ра̄джа̄ ‘‘пун̃н̃апоттхакам̣ а̄харатха̄’’ти а̄дито пат̣т̣ха̄йа пун̃н̃апоттхакам̣ ва̄ча̄песи. атха нам̣ кин̃чи каммам̣ на паритосеси. со ‘‘парато ва̄четха̄’’ти а̄ха. поттхакава̄чако ‘‘чӯл̣ан̇ган̣ийайуддхе пара̄джитена те дева ат̣авим̣ пависитва̄ нисиннена екам̣ саракабхаттам̣ чатта̄ро кот̣т̣ха̄се ка̄ретва̄ бодхима̄тумаха̄тиссаттхерасса бхиккха̄ динна̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘т̣хапехӣ’’ти ватва̄ бхиккхусан̇гхам̣ пуччхи, ‘‘бханте, катаро девалоко раман̣ӣйо’’ти? саббабодхисатта̄нам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ туситабхаванам̣ маха̄ра̄джа̄ти. ра̄джа̄ ка̄лам̣ катва̄ туситабхаванато а̄гатаратхева патит̣т̣ха̄йа туситабхаванам̣ агама̄си. идам̣ балавакаммасса випа̄када̄не ваттху.

йам̣ пана кусала̄кусалесу а̄саннамаран̣е ануссаритум̣ саккоти, там̣ йада̄саннам̣ на̄ма. тадетам̣ йатха̄ на̄ма гоган̣апарипун̣н̣асса ваджасса два̄ре виват̣е парабха̄ге даммагавабалавагавесу сантесупи йо ваджадва̄расса а̄санно хоти антамасо дуббаладжараггавопи, со ева пат̣хаматарам̣ никкхамати, евамева ан̃н̃есу кусала̄кусалесу сантесупи маран̣ака̄ласса а̄саннатта̄ випа̄кам̣ дети.

татрима̄ни ваттхӯни – мадхуан̇ган̣ага̄ме кира еко дамил̣адова̄рико па̄това бал̣исам̣ а̄да̄йа гантва̄ маччхе вадхитва̄ тайо кот̣т̣ха̄се катва̄ екена тан̣д̣улам̣ ган̣ха̄ти, екена дадхим̣, екам̣ пачати. имина̄ нӣха̄рена пан̃н̃а̄са васса̄ни па̄н̣а̄типа̄такаммам̣ катва̄ апарабха̄ге махаллако анут̣т̣ха̄насеййам̣ упагаччхати. тасмим̣ кхан̣е гиривиха̄рава̄сӣ чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхеро ‘‘ма̄ айам̣ сатто майи пассанте нассатӯ’’ти гантва̄ тасса гехадва̄ре ат̣т̣ха̄си. атхасса бхарийа̄, ‘‘са̄ми, тхеро а̄гато’’ти а̄рочеси. ахам̣ пан̃н̃а̄са васса̄ни тхерасса сантикам̣ на гатапуббо, катарена ме гун̣ена тхеро а̄гамиссати, гаччха̄ти нам̣ вадатха̄ти. са̄ ‘‘атиччхатха, бханте’’ти а̄ха. тхеро ‘‘упа̄сакасса ка̄ сарӣраппаваттӣ’’ти пуччхи. дуббало, бхантети. тхеро гхарам̣ пависитва̄ сатим̣ уппа̄детва̄ ‘‘сӣлам̣ ган̣хиссасӣ’’ти а̄ха. а̄ма, бханте, детха̄ти. тхеро тӣн̣и саран̣а̄ни датва̄ пан̃ча сӣла̄ни да̄тум̣ а̄рабхи. тасса пан̃ча сӣла̄нӣти вачанака̄лейева дживха̄ папати. тхеро ‘‘ват̣т̣иссати еттака’’нти никкхамитва̄ гато. сопи ка̄лам̣ катва̄ ча̄тумаха̄ра̄джикабхаване ниббатти. ниббаттаккхан̣ейева ча ‘‘ким̣ ну кхо каммам̣ катва̄ майа̄ идам̣ ладдха’’нти а̄вадждженто тхерам̣ нисса̄йа ладдхабха̄вам̣ н̃атва̄ девалокато а̄гантва̄ тхерам̣ вандитва̄ екамантам̣ ат̣т̣ха̄си. ‘‘ко есо’’ти ча вутте ‘‘ахам̣, бханте, дамил̣адова̄рико’’ти а̄ха. кухим̣ ниббаттосӣти? ча̄тумаха̄ра̄джикесу, бханте, саче ме аййо пан̃ча сӣла̄ни адасса, упари девалоке ниббатто ассам̣. ахам̣ ким̣ карисса̄ми, твам̣ ган̣хитум̣ на̄саккхи, путтака̄ти. со тхерам̣ вандитва̄ девалокамева гато. идам̣ та̄ва кусалакамме ваттху.

антараган̇га̄йа пана маха̄ва̄чака̄лаупа̄сако на̄ма ахоси. со тим̣са васса̄ни сота̄паттимаггаттха̄йа дваттим̣са̄ка̄рам̣ саджджха̄йитва̄ ‘‘ахам̣ евам̣ дваттим̣са̄ка̄рам̣ саджджха̄йанто обха̄саматтампи ниббаттетум̣ на̄саккхим̣, буддхаса̄санам̣ аниййа̄никам̣ бхависсатӣ’’ти дит̣т̣хивипалла̄сам̣ патва̄ ка̄лакирийам̣ катва̄ маха̄ган̇га̄йа наваусабхико сусума̄рапето хутва̄ ниббатти. екам̣ самайам̣ каччхакатиттхена сат̣т̣хи па̄са̄н̣аттхамбхасакат̣а̄ни агамам̣су. со саббепи те гон̣е ча па̄са̄н̣е ча кха̄ди. идам̣ акусалакамме ваттху.

етехи пана тӣхи муттам̣ ан̃н̃а̄н̣авасена катам̣ кат̣атта̄ ва̄ пана каммам̣ на̄ма. там̣ йатха̄ на̄ма умматтакена кхиттадан̣д̣ам̣ йаттха ва̄ таттха ва̄ гаччхати, евамева тесам̣ абха̄ве йаттха каттхачи випа̄кам̣ дети.

джанакам̣ на̄ма екам̣ пат̣исандхим̣ джанетва̄ паваттим̣ на джанети, паватте ан̃н̃ам̣ каммам̣ випа̄кам̣ ниббаттети. йатха̄ хи ма̄та̄ джанетийева, дха̄тийева пана джаггати; евамевам̣ ма̄та̄ вийа пат̣исандхиниббаттакам̣ джанакакаммам̣, дха̄ти вийа паватте сампаттакаммам̣. упаттхамбхакам̣ на̄ма кусалепи лаббхати акусалепи. екаччо хи кусалам̣ катва̄ сугатибхаве ниббаттати. со таттха т̣хито пунаппунам̣ кусалам̣ катва̄ там̣ каммам̣ упаттхамбхетва̄ анека̄ни вассасатасахасса̄ни сугатибхавасмим̣йева вичарати. екаччо акусалам̣ катва̄ дуггатибхаве ниббаттати. со таттха т̣хито пунаппунам̣ акусалам̣ катва̄ там̣ каммам̣ упаттхамбхетва̄ бахӯни вассасатасахасса̄ни дуггатибхавасмим̣йева вичарати.

апаро найо – джанакам̣ на̄ма кусалампи хоти акусалампи. там̣ пат̣исандхийампи паваттепи рӯпа̄рӯпавипа̄каккхандхе джанети. упаттхамбхакам̣ пана випа̄кам̣ джанетум̣ на саккоти, ан̃н̃ена каммена динна̄йа пат̣исандхийа̄ джаните випа̄ке уппаджджанакасукхадуккхам̣ упаттхамбхети, аддха̄нам̣ паваттети. упапӣл̣акам̣ на̄ма ан̃н̃ена каммена динна̄йа пат̣исандхийа̄ джаните випа̄ке уппаджджанакасукхадуккхам̣ пӣл̣ети ба̄дхети, аддха̄нам̣ паваттитум̣ на дети. татра̄йам̣ найо – кусалакамме випаччама̄не акусалакаммам̣ упапӣл̣акам̣ хутва̄ тасса випаччитум̣ на дети. акусалакамме випаччама̄не кусалакаммам̣ упапӣл̣акам̣ хутва̄ тасса випаччитум̣ на дети. йатха̄ вад̣д̣хама̄накам̣ руккхам̣ ва̄ гаччхам̣ ва̄ латам̣ ва̄ кочидева дан̣д̣ена ва̄ саттхена ва̄ бхиндеййа ва̄ чхиндеййа ва̄, атха со руккхо ва̄ гаччхо ва̄ лата̄ ва̄ вад̣д̣хитум̣ на саккун̣еййа; евамевам̣ кусалам̣ випаччама̄нам̣ акусалена упапӣл̣итам̣, акусалам̣ ва̄ пана випаччама̄нам̣ кусалена упапӣл̣итам̣ випаччитум̣ на саккоти. таттха сунаккхаттасса акусалакаммам̣ кусалам̣ упапӣл̣еси, чорагха̄такасса кусалакаммам̣ акусалам̣ упапӣл̣еси.

ра̄джагахе кира ва̄така̄л̣ако пан̃н̃а̄са васса̄ни чорагха̄такаммам̣ ака̄си. атха нам̣ ран̃н̃о а̄рочесум̣ – ‘‘дева, ва̄така̄л̣ако махаллако чоре гха̄тетум̣ на саккотӣ’’ти. ‘‘апанетха нам̣ тасма̄ т̣ха̄нантара̄ти. амачча̄ нам̣ апанетва̄ ан̃н̃ам̣ тасмим̣ т̣ха̄не т̣хапайим̣су. ва̄така̄л̣акопи йа̄ва там̣ каммам̣ ака̄си, та̄ва ахатаваттха̄ни ва̄ аччха̄дитум̣ сурабхипуппха̄ни ва̄ пил̣андхитум̣ па̄йа̄сам̣ ва̄ бхун̃джитум̣ уччха̄дананха̄панам̣ ва̄ паччанубхотум̣ на̄латтха. со ‘‘дӣгхараттам̣ ме килит̣т̣хавесена чарита’’нти ‘‘па̄йа̄сам̣ ме пача̄хӣ’’ти бхарийам̣ а̄н̣а̄петва̄ нха̄нӣйасамбха̄ра̄ни га̄ха̄петва̄ нха̄натиттхам̣ гантва̄ сӣсам̣ нхатва̄ ахатаваттха̄ни аччха̄детва̄ гандхе вилимпитва̄ пуппха̄ни пил̣андхитва̄ гхарам̣ а̄гаччханто са̄рипуттаттхерам̣ дисва̄ ‘‘сам̣килит̣т̣хакаммато чамхи апагато, аййо ча ме дит̣т̣хо’’ти тут̣т̣хама̄насо тхерам̣ гхарам̣ нетва̄ навасапписаккарачун̣н̣а̄бхисан̇кхатена па̄йа̄сена паривиси. тхеро тасса анумоданамака̄си. со анумоданам̣ сутва̄ ануломикакхантим̣ пат̣илабхитва̄ тхерам̣ анугантва̄ ниваттама̄но антара̄магге тарун̣аваччха̄йа га̄вийа̄ маддитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пито гантва̄ та̄ватим̣сабхаване ниббатти. бхиккхӯ татха̄гатам̣ пуччхим̣су – ‘‘бханте, чорагха̄тако аджджева килит̣т̣хакаммато апанӣто, аджджева ка̄лан̇като, кахам̣ ну кхо ниббатто’’ти? та̄ватим̣сабхаване, бхиккхавети. бханте, чорагха̄тако дӣгхараттам̣ пурисе гха̄теси, тумхе ча евам̣ вадетха, наттхи ну кхо па̄пакаммасса пхаланти. ма̄, бхиккхаве, евам̣ авачуттха, балавакалйа̄н̣амиттӯпаниссайам̣ лабхитва̄ дхаммасена̄патисса пин̣д̣апа̄там̣ датва̄ анумоданам̣ сутва̄ ануломикакхантим̣ пат̣илабхитва̄ со таттха ниббаттоти.

‘‘субха̄ситам̣ сун̣итва̄на, на̄гарийо чорагха̄тако;

ануломакхантим̣ ладдха̄на, модатӣ тидивам̣ гато’’ти.

упагха̄такам̣ пана сайам̣ кусалампи акусалампи сама̄нам̣ ан̃н̃ам̣ дуббалакаммам̣ гха̄тетва̄ тасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ кароти. евам̣ пана каммена кате ока̄се там̣ випа̄кам̣ уппаннам̣ на̄ма вуччати. упаччхедакантипи етассева на̄мам̣. татра̄йам̣ найо – кусалакаммасса випаччанака̄ле екам̣ акусалакаммам̣ ут̣т̣ха̄йа там̣ каммам̣ чхиндитва̄ па̄тети. акусалакаммассапи випаччанака̄ле екам̣ кусалакаммам̣ ут̣т̣ха̄йа там̣ каммам̣ чхиндитва̄ па̄тети. идам̣ упаччхедакам̣ на̄ма. таттха аджа̄тасаттуно каммам̣ кусалаччхедакам̣ ахоси, ан̇гулима̄латтхерасса акусалаччхедаканти. евам̣ суттантикапарийа̄йена ека̄даса камма̄ни вибхатта̄ни.

абхидхаммапарийа̄йена пана сол̣аса камма̄ни вибхатта̄ни, сеййатхидам̣ – ‘‘аттхекачча̄ни па̄пака̄ни каммасама̄да̄на̄ни гатисампаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччанти, аттхекачча̄ни па̄пака̄ни каммасама̄да̄на̄ни упадхисампаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччанти, аттхекачча̄ни па̄пака̄ни каммасама̄да̄на̄ни ка̄ласампаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччанти, аттхекачча̄ни па̄пака̄ни каммасама̄да̄на̄ни пайогасампаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччанти. аттхекачча̄ни па̄пака̄ни каммасама̄да̄на̄ни гативипаттим̣ а̄гамма випаччанти, упадхивипаттим̣, ка̄лавипаттим̣, пайогавипаттим̣ а̄гамма випаччанти. аттхекачча̄ни калйа̄н̣а̄ни каммасама̄да̄на̄ни гативипаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччанти, упадхивипатти, ка̄лавипатти, пайогавипаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччанти. аттхекачча̄ни калйа̄н̣а̄ни каммасама̄да̄на̄ни гатисампаттим̣ а̄гамма випаччанти, упадхисампаттим̣, ка̄ласампаттим̣, пайогасампаттим̣ а̄гамма випаччантӣ’’ти (вибха. 810).

таттха па̄пака̄нӣти ла̄мака̄ни. каммасама̄да̄на̄нӣти каммаггахан̣а̄ни. гахитасама̄динна̄нам̣ камма̄наметам̣ адхивачанам̣. гатисампаттипат̣иба̄л̣ха̄ни на випаччантӣтиа̄дӣсу анит̣т̣ха̄рамман̣а̄нубхавана̄рахе камме виджджама̄нейева сугатибхаве ниббаттасса там̣ каммам̣ гатисампаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма. гатисампаттийа̄ патиба̄хитам̣ хутва̄ на випаччатӣти аттхо. йо пана па̄пакаммена да̄сийа̄ ва̄ каммака̄рийа̄ ва̄ куччхийам̣ ниббаттитва̄ упадхисампанно хоти, аттабха̄васамиддхийам̣ тит̣т̣хати. атхасса са̄мика̄ тасса рӯпасампаттим̣ дисва̄ ‘‘на̄йам̣ килит̣т̣хакаммасса̄нуччхавико’’ти читтам̣ уппа̄детва̄ аттано джа̄тапуттам̣ вийа бхан̣д̣а̄га̄рика̄дит̣т̣ха̄несу т̣хапетва̄ сампаттим̣ йоджетва̄ парихаранти. еварӯпасса каммам̣ упадхисампаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма. йо пана пат̣хамакаппикака̄ласадисе сулабхасампаннарасабходжане субхиккхака̄ле ниббаттати, тасса виджджама̄нампи па̄пакаммам̣ ка̄ласампаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма. йо пана самма̄пайогам̣ нисса̄йа джӣвати, упасан̇камитаббайуттака̄ле упасан̇камати, пат̣иккамитаббайуттака̄ле пат̣иккамати, пала̄йитаббайуттака̄ле пала̄йати. лан̃джада̄найуттака̄ле лан̃джам̣ дети, чорикайуттака̄ле чорикам̣ кароти, еварӯпасса па̄пакаммам̣ пайогасампаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма.

дуггатибхаве ниббаттасса пана па̄пакаммам̣ гативипаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. йо пана да̄сийа̄ ва̄ каммака̄рийа̄ ва̄ куччхисмим̣ ниббатто дуббан̣н̣о хоти дуссан̣т̣ха̄но, ‘‘йаккхо ну кхо мануссо ну кхо’’ти виматим̣ уппа̄дети. со саче пурисо хоти, атха нам̣ ‘‘на̄йам̣ ан̃н̃асса каммасса ануччхавико’’ти хаттхим̣ ва̄ раккха̄пенти ассам̣ ва̄ гон̣е ва̄, тин̣акат̣т̣ха̄дӣни ва̄ а̄хара̄пенти, кхел̣асаракам̣ ва̄ ган̣ха̄пенти. саче иттхӣ хоти, атха нам̣ хаттхиасса̄дӣнам̣ бхаттама̄са̄дӣни ва̄ пача̄пенти, качаварам̣ ва̄ чхад̣д̣а̄пенти, ан̃н̃ам̣ ва̄ пана джигуччханӣйакаммам̣ ка̄ренти. еварӯпасса па̄пакаммам̣ упадхивипаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. йо пана дуббхиккхака̄ле ва̄ парихӣнасампаттика̄ле ва̄ антаракаппе ва̄ ниббаттати, тасса па̄пакаммам̣ ка̄лавипаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. йо пана пайогам̣ сампа̄детум̣ на джа̄на̄ти, упасан̇камитаббайуттака̄ле упасан̇камитум̣ на джа̄на̄ти…пе… чорикайуттака̄ле чорикам̣ ка̄тум̣ на джа̄на̄ти, тасса па̄пакаммам̣ пайогавипаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма.

йо пана ит̣т̣ха̄рамман̣а̄нубхавана̄рахе камме виджджама̄нейева гантва̄ дуггатибхаве ниббаттати, тасса там̣ каммам̣ гативипаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма. йо пана пун̃н̃а̄нубха̄вена ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣнам̣ гехе ниббаттитва̄ ка̄н̣о ва̄ хоти кун̣ӣ ва̄ кхан̃джо ва̄ паккхахато ва̄, тасса опараджджасена̄патибхан̣д̣а̄га̄рикат̣т̣ха̄на̄дӣни на ануччхавика̄нӣти на денти. иччасса там̣ пун̃н̃ам̣ упадхивипаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма. йо пана дуббхиккхака̄ле ва̄ парихӣнасампаттика̄ле ва̄ антаракаппе ва̄ мануссесу ниббаттати, тасса там̣ калйа̄н̣акаммам̣ ка̄лавипаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма. йо хет̣т̣ха̄ вуттанайенева пайогам̣ сампа̄детум̣ на джа̄на̄ти, тасса калйа̄н̣акаммам̣ пайогавипаттипат̣иба̄л̣хам̣ на випаччати на̄ма.

калйа̄н̣акаммена пана сугатибхаве ниббаттасса там̣ каммам̣ гатисампаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣнам̣ куле ниббаттитва̄ упадхисампаттим̣ паттасса аттабха̄васамиддхийам̣ т̣хитасса деванагаре самусситаратанаторан̣асадисам̣ аттабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘имасса опараджджасена̄патибхан̣д̣а̄га̄рикат̣т̣ха̄на̄дӣни ануччхавика̄нӣ’’ти дахарассева сато та̄ни т̣ха̄нантара̄ни денти, еварӯпасса калйа̄н̣акаммам̣ упадхисампаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. йо пат̣хамакаппикесу ва̄ сулабханнапа̄нака̄ле ва̄ ниббаттати, тасса калйа̄н̣акаммам̣ ка̄ласампаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. йо вуттанайенева пайогам̣ сампа̄детум̣ джа̄на̄ти, тасса каммам̣ пайогасампаттим̣ а̄гамма випаччати на̄ма. евам̣ абхидхаммапарийа̄йена сол̣аса камма̄ни вибхатта̄ни.

апара̄нипи пат̣исамбхида̄маггапарийа̄йена два̄даса камма̄ни вибхатта̄ни. сеййатхидам̣ – ‘‘ахоси каммам̣ ахоси каммавипа̄ко, ахоси каммам̣ на̄хоси каммавипа̄ко, ахоси каммам̣ аттхи каммавипа̄ко, ахоси каммам̣ наттхи каммавипа̄ко, ахоси каммам̣ бхависсати каммавипа̄ко, ахоси каммам̣ на бхависсати каммавипа̄ко, аттхи каммам̣ аттхи каммавипа̄ко, аттхи каммам̣ наттхи каммавипа̄ко, аттхи каммам̣ бхависсати каммавипа̄ко, аттхи каммам̣ на бхависсати каммавипа̄ко, бхависсати каммам̣ бхависсати каммавипа̄ко, бхависсати каммам̣ на бхависсати каммавипа̄ко’’ти (пат̣и. ма. 1.234).

таттха йам̣ каммам̣ атӣте а̄йӯхитам̣ атӣтейева випа̄кава̄рам̣ лабхи, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ джанеси, рӯпаджанакам̣ рӯпам̣, там̣ ахоси каммам̣ ахоси каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана випа̄кава̄рам̣ на лабхи, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ ва̄ рӯпам̣ джанетум̣ на̄саккхи, там̣ ахоси каммам̣ на̄хоси каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана атӣте а̄йӯхитам̣ етарахи ладдхавипа̄кава̄рам̣ пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ джанетва̄ рӯпаджанакам̣ рӯпам̣ джанетва̄ т̣хитам̣, там̣ ахоси каммам̣ аттхи каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ аладдхавипа̄кава̄рам̣ пат̣исандхиджанакам̣ ва̄ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ ва̄ рӯпам̣ джанетум̣ на̄саккхи, там̣ ахоси каммам̣ наттхи каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана атӣте а̄йӯхитам̣ ана̄гате випа̄кава̄рам̣ лабхиссати, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ рӯпам̣ джанетум̣ саккхиссати, там̣ ахоси каммам̣ бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ ана̄гате випа̄кава̄рам̣ на лабхиссати, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ ва̄ рӯпам̣ джанетум̣ на саккхиссати, там̣ ахоси каммам̣ на бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣.

йам̣ пана етарахи а̄йӯхитам̣ етарахийева випа̄кава̄рам̣ лабхати, там̣ аттхи каммам̣ аттхи каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана етарахи випа̄кава̄рам̣ на лабхати, там̣ аттхи каммам̣ наттхи каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана етарахи а̄йӯхитам̣ ана̄гате випа̄кава̄рам̣ лабхиссати, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ рӯпам̣ джанетум̣ саккхиссати, там̣ аттхи каммам̣ бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана випа̄кава̄рам̣ на лабхиссати, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ ва̄ рӯпам̣ джанетум̣ саккхиссати, там̣ аттхи каммам̣ на бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣.

йам̣ пана̄на̄гате а̄йӯхиссати, ана̄гатейева випа̄кава̄рам̣ лабхиссати, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ ва̄ рӯпам̣ джанессати, там̣ бхависсати каммам̣ бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. йам̣ пана випа̄кава̄рам̣ на лабхиссати, пат̣исандхиджанакам̣ пат̣исандхим̣ рӯпаджанакам̣ ва̄ рӯпам̣ джанетум̣ на саккхиссати, там̣ бхависсати каммам̣ на бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. евам̣ пат̣исамбхида̄маггапарийа̄йена два̄даса камма̄ни вибхатта̄ни.

ити има̄ни чева два̄даса абхидхаммапарийа̄йена вибхатта̄ни ча сол̣аса камма̄ни аттано т̣ха̄на̄ осаккитва̄ суттантикапарийа̄йена вутта̄ни ека̄даса камма̄нийева бхаванти. та̄нипи тато осаккитва̄ тӣн̣ийева камма̄ни хонти дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣, упападжджаведанӣйам̣, апарапарийа̄йаведанӣйанти. тесам̣ сан̇каманам̣ наттхи, йатха̄т̣ха̄нейева тит̣т̣ханти. йади хи дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ каммам̣ упападжджаведанӣйам̣ ва̄ апарапарийа̄йаведанӣйам̣ ва̄ бхавеййа, ‘‘дит̣т̣хе ва̄ дхамме’’ти саттха̄ на вадеййа. сачепи упападжджаведанӣйам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ ва̄ апарапарийа̄йаведанӣйам̣ ва̄ бхавеййа, ‘‘упападжджа ва̄’’ти саттха̄ на вадеййа. атха̄пи апарапарийа̄йаведанӣйам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ ва̄ упападжджаведанӣйам̣ ва̄ бхавеййа, ‘‘апаре ва̄ парийа̄йе’’ти саттха̄ на вадеййа.

суккапаккхепи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. еттха пана лобхе вигатети лобхе апагате нируддхе. та̄лаваттхукатанти та̄лаваттху вийа катам̣, маттхакаччхинната̄ло вийа пуна авирул̣хисабха̄вам̣ катанти аттхо. анабха̄вам̣ катанти ануабха̄вам̣ катам̣, йатха̄ пуна нуппаджджати, евам̣ катанти аттхо. евассӯти евам̣ бхавеййум̣. евамева кхоти еттха бӣджа̄ни вийа кусала̄кусалам̣ каммам̣ дат̣т̣хаббам̣, та̄ни аггина̄ д̣аханапурисо вийа йога̄вачаро, агги вийа магган̃а̄н̣ам̣, аггим̣ датва̄ бӣджа̄нам̣ д̣аханака̄ло вийа магган̃а̄н̣ена килеса̄нам̣ дад̣д̣хака̄ло, масикатака̄ло вийа пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ чхиннамӯлаке катва̄ т̣хапитака̄ло, маха̄ва̄те опунитва̄ надийа̄ ва̄ пава̄хетва̄ аппаваттикатака̄ло вийа упа̄диннакасанта̄насса ниродхена чхиннамӯлака̄нам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ аппат̣исандхикабха̄вена нируджджхитва̄ пуна бхавасмим̣ пат̣исандхим̣ аггахитака̄ло ведитаббо.

мохаджан̃ча̄павиддасӯти мохаджан̃ча̄пи авиддасу. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ со авидӯ андхаба̄ло лобхаджан̃ча досаджан̃ча мохаджан̃ча̄ти каммам̣ кароти, евам̣ каронтена йам̣ тена пакатам̣ каммам̣ аппам̣ ва̄ йади ва̄ бахум̣. идхева там̣ веданийанти там̣ каммам̣ тена ба̄лена идха саке аттабха̄вейева веданӣйам̣, тассева там̣ аттабха̄ве випаччатӣти аттхо. ваттхум̣ ан̃н̃ам̣ на виджджатӣти тасса каммасса випаччанаттха̄йа ан̃н̃ам̣ ваттху наттхи. на хи ан̃н̃ена катам̣ каммам̣ ан̃н̃асса аттабха̄ве випаччати. тасма̄ лобхан̃ча досан̃ча, мохаджан̃ча̄пи виддасӯти тасма̄ йо видӯ медха̄вӣ пан̣д̣ито там̣ лобхаджа̄дибхедам̣ каммам̣ на кароти, со виджджам̣ уппа̄дайам̣ бхиккху, сабба̄ дуггатийо джахе, арахаттамаггавиджджам̣ уппа̄детва̄ там̣ ва̄ пана виджджам̣ уппа̄денто сабба̄ дуггатийо джахати. десана̄сӣсамеветам̣, сугатийопи пана со кхӣн̣а̄саво джахатийева. йампи четам̣ ‘‘тасма̄ лобхан̃ча досан̃ча̄’’ти вуттам̣, еттха̄пи лобхадосасӣсена лобхаджан̃ча досаджан̃ча каммамева ниддит̣т̣ханти ведитаббам̣. евам̣ суттантесупи га̄тха̄йапи ват̣т̣авиват̣т̣амева катхитанти.

5. хаттхакасуттаван̣н̣ана̄

35. пан̃чаме а̄л̣авийанти а̄л̣авират̣т̣хе. гомаггети гуннам̣ гаманамагге. пан̣н̣асантхарети сайам̣ патитапан̣н̣асантхаре. атха̄ти евам̣ гуннам̣ гаманамаггам̣ уджум̣ маха̄патхам̣ нисса̄йа сим̣сапа̄ване сайам̣ патитапан̣н̣а̄ни сан̇кад̣д̣хитва̄ катасантхаре сугатамаха̄чӣварам̣ паттхаритва̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисинне татха̄гате. хаттхако а̄л̣авакоти хаттхато хаттхам̣ гататта̄ евам̣ладдхана̄мо а̄л̣авако ра̄джапутто. етадавоча̄ти етам̣ ‘‘каччи, бханте, бхагава̄’’тиа̄дивачанам̣ авоча. касма̄ пана самма̄самбуддхо там̣ т̣ха̄нам̣ гантва̄ нисинно, касма̄ ра̄джакума̄ро таттха гатоти? самма̄самбуддхо та̄ва ат̣т̣хуппаттика̄йа дхаммадесана̄йа самут̣т̣ха̄нам̣ дисва̄ таттха нисинно, ра̄джакума̄ропи па̄това ут̣т̣ха̄йа пан̃чахи упа̄сакасатехи паривуто буддхупат̣т̣ха̄нам̣ гаччханто маха̄магга̄ оккамма гопатхам̣ гахетва̄ ‘‘буддха̄нам̣ пӯджанаттха̄йа миссакама̄лам̣ очинисса̄мӣ’’ти гаччханто саттха̄рам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди, евам̣ со таттха гатоти. сукхамасайиттха̄ти сукхам̣ сайиттха.

антарат̣т̣хакоти ма̄гхапхаггун̣а̄нам̣ антаре ат̣т̣хадивасапарима̄н̣о ка̄ло. ма̄гхасса хи аваса̄не чатта̄ро диваса̄, пхаггун̣асса а̄димхи чатта̄роти айам̣ ‘‘антарат̣т̣хако’’ти вуччати. химапа̄тасамайоти химасса патанасамайо. кхара̄ти пхаруса̄ каккхал̣а̄ ва̄. гокан̣т̣акахата̄ти нававут̣т̣хе деве га̄вӣнам̣ аккантаккантат̣т̣ха̄не кхурантарехи каддамо уггантва̄ тит̣т̣хати, со ва̄та̄тапена суккхо какачадантасадисо хоти дуккхасампхассо. там̣ сандха̄йа̄ха – ‘‘гокан̣т̣акахата̄ бхӯмӣ’’ти. гуннам̣ кхурантарехи чхинна̄типи аттхо. верамбхо ва̄то ва̄йатӣти чатӯхи диса̄хи ва̄йанто ва̄то ва̄йати. ека̄йа диса̄йа ва̄ двӣхи ва̄ диса̄хи тӣхи ва̄ диса̄хи ва̄йанто ва̄то верамбхоти на вуччати.

тена хи ра̄джакума̄ра̄ти идам̣ саттха̄ ‘‘айам̣ ра̄джакума̄ро локасмим̣ нева сукхава̄сино, на дуккхава̄сино джа̄на̄ти, джа̄на̄песса̄ми на’’нти упари десанам̣ вад̣д̣хенто а̄ха. таттха йатха̄ те кхамеййа̄ти йатха̄ туйхам̣ руччеййа. идхасса̄ти имасмим̣ локе асса. гонакаттхатоти чатуран̇гула̄дхикаломена ка̄л̣акоджавена аттхато. пат̣икаттхатоти ун̣н̣а̄майена сетаттхаран̣ена аттхато. пат̣аликаттхатоти гханапуппхена ун̣н̣а̄майааттхаран̣ена аттхато. кадалимигапаварапаччаттхаран̣оти кадалимигачаммамайена уттамапаччаттхаран̣ена аттхато. там̣ кира паччаттхаран̣ам̣ сетаваттхасса упари кадалимигачаммам̣ аттхаритва̄ сиббитва̄ каронти. сауттараччхадоти саха уттараччхадена, упари баддхена раттавита̄нена саддхинти аттхо. убхатолохитакӯпадха̄ноти сӣсӯпадха̄нан̃ча па̄дӯпадха̄нан̃ча̄ти паллан̇касса убхато т̣хапиталохитакӯпадха̄но. паджа̄патийоти бхарийа̄йо. мана̄пена паччупат̣т̣хита̄ ассӯти мана̄пена упат̣т̣ха̄навидха̄нена паччупат̣т̣хита̄ бхавеййум̣.

ка̄йика̄ти пан̃чадва̄рака̄йам̣ кхобхайама̄на̄. четасика̄ти манодва̄рам̣ кхобхайама̄на̄. со ра̄го татха̄гатасса пахӣноти татха̄рӯпо ра̄го татха̄гатасса пахӣноти аттхо. йо пана тасса ра̄го, на со татха̄гатасса пахӣно на̄ма. досамохесупи есева найо.

бра̄хман̣оти ба̄хитапа̄по кхӣн̣а̄савабра̄хман̣о. париниббутоти килесапаринибба̄нена париниббуто. на лимпати ка̄месӯти ваттхука̄месу ча килесака̄месу ча тан̣ха̄дит̣т̣хилепехи на лимпати. сӣтибхӯтоти аббхантаре та̄панакилеса̄нам̣ абха̄вена сӣтибхӯто. нирӯпадхӣти килесӯпадхӣнам̣ абха̄вена нирӯпадхи. сабба̄ а̄саттийо чхетва̄ти а̄саттийо вуччанти тан̣ха̄йо, та̄ сабба̄пи рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу а̄саттависатта̄ а̄саттийо чхиндитва̄. винеййа хадайе даранти хадайанисситам̣ даратхам̣ винайитва̄ вӯпасаметва̄. сантим̣ паппуййа четасоти читтасса килесанибба̄нам̣ па̄пун̣итва̄. каран̣авачанам̣ ва̄ етам̣ ‘‘саббачетасо саманна̄харитва̄’’тиа̄дӣсу вийа, четаса̄ нибба̄нам̣ па̄пун̣итва̄ти аттхо.

6. девадӯтасуттаван̣н̣ана̄

36. чхат̣т̣хе девадӯта̄нӣти девадӯта̄. айам̣ панеттха вачанаттхо – девоти маччу, тасса дӯта̄ти девадӯта̄. джин̣н̣абйа̄дхимата̄ хи сам̣вегаджананат̣т̣хена ‘‘ида̄ни те маччусамӣпам̣ гантабба’’нти чоденти вийа, тасма̄ девадӯта̄ти вуччанти. дева̄ вийа дӯта̄типи девадӯта̄. йатха̄ хи алан̇катапат̣ийатта̄йа девата̄йа а̄ка̄се т̣хатва̄ ‘‘твам̣ асукадивасе мариссасӣ’’ти вутте тасса̄ вачанам̣ саддха̄таббам̣ хоти; евамевам̣ джин̣н̣абйа̄дхимата̄пи диссама̄на̄ ‘‘твампи евам̣дхаммо’’ти чоденти вийа, тесан̃ча там̣ вачанам̣ анан̃н̃атха̄бха̄вита̄йа девата̄йа бйа̄каран̣асадисамева хотӣти дева̄ вийа дӯта̄ти девадӯта̄. висуддхидева̄нам̣ дӯта̄типи девадӯта̄. саббабодхисатта̄ хи джин̣н̣абйа̄дхиматапаббаджите дисва̄ва сам̣вегам̣ а̄паджджитва̄ никкхамма паббаджим̣су. евам̣ висуддхидева̄нам̣ дӯта̄типи девадӯта̄. идха пана лин̇гавипалла̄сена ‘‘девадӯта̄нӣ’’ти вуттам̣.

ка̄йена дуччаритантиа̄ди касма̄ а̄раддхам̣? девадӯта̄нуйун̃джанат̣т̣ха̄нупаккамакаммадассанаттхам̣. имина̄ хи каммена айам̣ сатто нирайе ниббаттати, атха нам̣ таттха йамо ра̄джа̄ девадӯте самануйун̃джати. таттха ка̄йена дуччаритам̣ чаратӣти ка̄йадва̄рена тивидхам̣ дуччаритам̣ чарати. ва̄ча̄йа̄ти вачӣдва̄рена чатуббидхам̣ дуччаритам̣ чарати. манаса̄ти манодва̄рена тивидхам̣ дуччаритам̣ чарати.

таменам̣, бхиккхаве, нирайапа̄ла̄ти еттха екачче тхера̄ ‘‘нирайапа̄ла̄ на̄ма наттхи, йантарӯпам̣ вийа каммамева ка̄ран̣ам̣ ка̄ретӣ’’ти ваданти. там̣ ‘‘аттхи нирайе нирайапа̄ла̄ти, а̄манта̄. аттхи ча ка̄ран̣ика̄’’тиа̄дина̄ найена абхидхамме (катха̄. 866) пат̣иседхитамева. йатха̄ хи мануссалоке каммака̄ран̣ака̄рака̄ аттхи, евамева нирайе нирайапа̄ла̄ аттхӣти. йамасса ран̃н̃оти йамара̄джа̄ на̄ма вема̄никапетара̄джа̄. екасмим̣ ка̄ле диббавима̄не диббакаппаруккхадиббауййа̄надиббана̄т̣ака̄дисаббасампаттим̣ анубхавати, екасмим̣ ка̄ле каммавипа̄кам̣, дхаммико ра̄джа̄, на чеса екова хоти, чатӯсу пана два̄ресу чатта̄ро джана̄ хонти. аматтеййоти ма̄ту хито маттеййо, ма̄тари самма̄ пат̣ипанноти аттхо. на маттеййоти аматтеййо, ма̄тари миччха̄ пат̣ипанноти аттхо. сесападесупи есева найо. абрахман̃н̃оти еттха ча кхӣн̣а̄сава̄ бра̄хман̣а̄ на̄ма, тесу миччха̄ пат̣ипанно абрахман̃н̃о на̄ма.

самануйун̃джатӣти ануйогаваттам̣ а̄ропенто пуччхати, ладдхим̣ патит̣т̣ха̄пенто пана саманугга̄хати на̄ма, ка̄ран̣ам̣ пуччханто саманубха̄сати на̄ма. на̄ддасанти аттано сантике пахитасса кассачи девадӯтасса абха̄вам̣ сандха̄йа евам̣ вадати.

атха нам̣ йамо ‘‘на̄йам̣ бха̄ситасса аттхам̣ саллаккхетӣ’’ти н̃атва̄ аттхам̣ саллаккха̄петука̄мо амбхотиа̄дима̄ха. таттха джин̣н̣анти джара̄джин̣н̣ам̣. гопа̄насиван̇канти гопа̄насӣ вийа ван̇кам̣. бхогганти бхаггам̣. имина̄писса ван̇кабха̄вамева дӣпети. дан̣д̣апара̄йан̣анти дан̣д̣апат̣исаран̣ам̣ дан̣д̣адутийам̣. паведхама̄нанти кампама̄нам̣. а̄туранти джара̄турам̣. кхан̣д̣адантанти джара̄нубха̄вена кхан̣д̣итадантам̣. палитакесанти пан̣д̣аракесам̣. вилӯнанти лун̃читва̄ гахитакесам̣ вийа кхалла̄т̣ам̣. кхалитасиранти маха̄кхалла̄т̣асӣсам̣. валитанти сан̃джа̄тавалим̣. тилака̄хатагаттанти сетатилакака̄л̣атилакехи викин̣н̣асарӣрам̣. джара̄дхаммоти джара̄сабха̄во, апаримутто джара̄йа, джара̄ на̄ма майхам̣ аббхантарейева паваттатӣти. парато бйа̄дхидхаммо маран̣адхаммоти пададвайепи есева найо.

пат̣хамам̣ девадӯтам̣ самануйун̃джитва̄ти еттха джара̄джин̣н̣асатто аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘пассатха, бхо, ахампи тумхе вийа тарун̣о ахосим̣ ӯрубалӣ ба̄хубалӣ джавасампанно, тасса ме та̄ баладжавасампаттийо антарахита̄, виджджама̄на̄пи ме хаттхапа̄да̄ хаттхапа̄дакиччам̣ на каронти, джара̄йамхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи джара̄йа апаримутта̄ва. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кампи джара̄ а̄гамиссати. ити тасса̄ пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. теневеса девадӯто на̄ма джа̄то. а̄ба̄дхиканти ба̄дхикам̣. дуккхитанти дуккхаппаттам̣. ба̄л̣хагила̄нанти адхиматтагила̄нам̣.

дутийам̣ девадӯтанти еттхапи гила̄насатто аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘пассатха, бхо, ахампи тумхе вийа нирого ахосим̣, сомхи етарахи бйа̄дхина̄ абхихато, саке муттакарӣсе палипанно, ут̣т̣ха̄тумпи на саккоми. виджджама̄на̄пи ме хаттхапа̄да̄ хаттхапа̄дакиччам̣ на каронти, бйа̄дхитомхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи бйа̄дхито апаримутта̄ва. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кампи бйа̄дхи а̄гамиссати. ити тасса пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. теневеса девадӯто на̄ма джа̄то.

ека̄хаматантиа̄дӣсу ека̄хам̣ матасса асса̄ти ека̄хамато, там̣ ека̄хаматам̣. парато пададвайепи есева найо. бхаста̄ вийа ва̄йуна̄ уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ йатха̄ккамам̣ самуггатена сӯнабха̄вена уддхума̄татта̄ уддхума̄такам̣. винӣло вуччати випарибхиннаван̣н̣о, винӣлова винӣлако, там̣ винӣлакам̣. пат̣икӯлатта̄ ва̄ куччхитам̣ винӣланти винӣлакам̣. випуббаканти виссандама̄напуббакам̣, парибхиннат̣т̣ха̄не хи паггхаритена пуббена палимаккхитанти аттхо.

татийам̣ девадӯтанти еттха матакасатто аттхато евам̣ вадати на̄ма – ‘‘пассатха, бхо, мам̣ а̄макасуса̄не чхад̣д̣итам̣ уддхума̄така̄дибха̄ваппаттам̣, маран̣атомхи апаримуттата̄йа едисо джа̄то. на кхо пана̄хамева, тумхепи маран̣ато апаримутта̄. йатхева хи майхам̣, евам̣ тумха̄кампи маран̣ам̣ а̄гамиссати. ити тасса пуре а̄гамана̄ва калйа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. теневасса девадӯто на̄ма джа̄то.

имам̣ пана девадӯта̄нуйогам̣ ко лабхати, ко на лабхати? йена та̄ва бахум̣ па̄пам̣ катам̣, со гантва̄ нирайе ниббаттатийева. йена пана париттам̣ па̄пам̣ катам̣, со лабхати. йатха̄ хи сабхан̣д̣ам̣ чорам̣ гахетва̄ каттаббамева каронти на виниччхинанти. анувиджджитва̄ гахитам̣ пана виниччхайат̣т̣ха̄нам̣ найанти, со виниччхайам̣ лабхати. евам̣сампадаметам̣. париттапа̄пакамма̄ хи аттано дхаммата̄йапи саранти, са̄рӣйама̄на̄пи саранти.

таттха дӣгхаджайантадамил̣о на̄ма аттано дхаммата̄йа сари. со кира дамил̣о суманагиримаха̄виха̄ре а̄ка̄сачетийам̣ раттапат̣ена пӯджеси, атха нирайе уссадаса̄манте ниббатто аггиджа̄ласаддам̣ сутва̄ва аттана̄ пӯджитапат̣ам̣ ануссари, со гантва̄ сагге ниббатто. апаропи путтасса дахарабхиккхуно кхалиса̄т̣акам̣ денто па̄дамӯле т̣хапеси, маран̣ака̄ламхи пат̣апат̣а̄ти садде нимиттам̣ ган̣хи, сопи уссадаса̄манте ниббатто джа̄ласаддена там̣ са̄т̣акам̣ ануссаритва̄ сагге ниббатто. евам̣ та̄ва аттано дхаммата̄йа кусалам̣ каммам̣ саритва̄ сагге ниббаттатӣти.

аттано дхаммата̄йа асаранте пана тайо девадӯте пуччхати. таттха кочи пат̣хамена девадӯтена сарати, кочи дутийататийехи, кочи тӣхипи нассарати. там̣ йамо ра̄джа̄ дисва̄ сайам̣ са̄рети. еко кира амаччо суманапуппхакумбхена маха̄четийам̣ пӯджетва̄ йамасса паттим̣ ада̄си, там̣ акусалакаммена нирайе ниббаттам̣ йамасса сантикам̣ найим̣су. тасмим̣ тӣхипи девадӯтехи кусалам̣ асаранте йамо сайам̣ олокенто дисва̄ – ‘‘нану твам̣ маха̄четийам̣ суманапуппхакумбхена пӯджетва̄ майхам̣ паттим̣ ада̄сӣ’’ти са̄реси, со тасмим̣ ка̄ле саритва̄ девалокам̣ гато. йамо пана сайам̣ олокетва̄пи апассанто – ‘‘маха̄дуккхам̣ на̄ма анубхависсати айам̣ сатто’’ти тун̣хӣ ахоси.

таттам̣ айокхиланти тига̄вутам̣ аттабха̄вам̣ сампаджджалита̄йа лохапатхавийа̄ утта̄накам̣ нипаджджа̄петва̄ даккхин̣ахаттхе та̄лаппама̄н̣ам̣ айасӯлам̣ павесенти, татха̄ ва̄махаттха̄дӣсу. йатха̄ ча там̣ утта̄накам̣ нипаджджа̄петва̄, евам̣ уренапи ва̄мапассенапи даккхин̣апассенапи нипаджджа̄петва̄ те там̣ каммака̄ран̣ам̣ каронтийева. сам̣весетва̄ти джалита̄йа лохапатхавийа̄ тига̄вутам̣ аттабха̄вам̣ нипаджджа̄петва̄. кут̣ха̄рӣхӣти махатӣхи гехасса екапаккхаччхаданаматта̄хи кут̣ха̄рӣхи таччханти, лохитам̣ надӣ хутва̄ сандати, лохапатхавито джа̄ла̄ ут̣т̣хахитва̄ таччхитат̣т̣ха̄нам̣ ган̣ха̄ти, маха̄дуккхам̣ уппаджджати. таччханта̄ пана сутта̄хатам̣ каритва̄ да̄рум̣ вийа ат̣т̣хам̣сампи чхал̣ам̣сампи каронти. ва̄сӣхӣти маха̄суппаппама̄н̣а̄хи ва̄сӣхи. ратхе йоджетва̄ти саддхим̣ йугайоттапаккхаратхачаккакуббарапа̄джанехи саббато паджджалите ратхе йоджетва̄. махантанти маха̄кӯт̣а̄га̄раппама̄н̣ам̣. а̄ропентӣти сампаджджалитехи айамуггарехи потхента̄ а̄ропенти. сакимпи уддханти супаккутхита̄йа уккхалийа̄ паккхиттатан̣д̣ула̄ вийа уддхамадхотирийан̃ча гаччхати. маха̄нирайети авӣчимаха̄нирайамхи.

бха̄гасо митоти бха̄ге т̣хапетва̄ вибхатто. парийантоти париккхитто. айаса̄ти упари айапат̣т̣ена чха̄дито. саманта̄ йоджанасатам̣, пхаритва̄ тит̣т̣хатӣти евам̣ пхаритва̄ тит̣т̣хати, йатха̄ там̣ саманта̄ йоджанасате т̣хатва̄ олокентасса аккхӣни йамакагол̣ака̄ вийа никкхаманти.

хӣнака̄йӯпага̄ти хӣнам̣ ка̄йам̣ упагата̄ хутва̄. упа̄да̄нети тан̣ха̄дит̣т̣хиггахан̣е. джа̄тимаран̣асамбхавети джа̄тийа̄ ча маран̣асса ча ка̄ран̣абхӯте. анупа̄да̄ти чатӯхи упа̄да̄нехи анупа̄дийитва̄. джа̄тимаран̣асан̇кхайети джа̄тимаран̣асан̇кхайасан̇кха̄те нибба̄не вимуччанти. дит̣т̣хадхамма̄бхиниббута̄ти дит̣т̣хадхамме имасмим̣йева аттабха̄ве саббакилесанибба̄нена ниббута̄. саббадуккхам̣ упаччагунти сакалават̣т̣адуккхам̣ атикканта̄.

7. чатумаха̄ра̄джасуттаван̣н̣ана̄

37. саттаме амачча̄ па̄рисаджджа̄ти парича̄рикадевата̄. имам̣ локам̣ анувичарантӣти ат̣т̣хамӣдивасе кира сакко девара̄джа̄ чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но а̄н̣а̄пети – ‘‘та̄та̄, аджджа ат̣т̣хамӣдивасе мануссалокам̣ анувичаритва̄ пун̃н̃а̄ни каронта̄нам̣ на̄маготтам̣ угган̣хитва̄ а̄гаччхатха̄’’ти. те гантва̄ аттано парича̄раке песенти – ‘‘гаччхатха, та̄та̄, мануссалокам̣ вичаритва̄ пун̃н̃ака̄рака̄нам̣ на̄маготта̄ни суван̣н̣апат̣т̣е ликхитва̄ а̄нетха̄’’ти. те татха̄ каронти. тена вуттам̣ – ‘‘имам̣ локам̣ анувичарантӣ’’ти. каччи бахӯтиа̄ди тесам̣ упапариккха̄ка̄радассанаттхам̣ вуттам̣. евам̣ упапариккханта̄ хи те анувичаранти. таттха упосатхам̣ упавасантӣти ма̄сасса ат̣т̣хава̄ре упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣хаханти. пат̣иджа̄гаронтӣти пат̣иджа̄гараупосатхакаммам̣ на̄ма каронти. там̣ каронта̄ екасмим̣ аддхама̄се чатуннам̣ упосатхадиваса̄нам̣ паччуггамана̄нуггаманавасена каронти. пан̃чамӣупосатхам̣ паччуггаччханта̄ чатуттхийам̣ упосатхика̄ хонти, анугаччханта̄ чхат̣т̣хийам̣. ат̣т̣хамӣупосатхам̣ паччуггаччханта̄ саттамийам̣, анугаччханта̄ навамийам̣. ча̄туддасим̣ паччуггаччханта̄ терасийам̣, паннарасӣупосатхам̣ анугаччханта̄ па̄т̣ипаде упосатхика̄ хонти. пун̃н̃а̄ни каронтӣти саран̣агамананиччасӣлапуппхапӯджа̄дхаммассаванападӣпасахассаа̄ропанавиха̄ракаран̣а̄дӣни на̄наппака̄ра̄ни пун̃н̃а̄ни каронти. те евам̣ анувичаритва̄ пун̃н̃акаммака̄рака̄нам̣ на̄маготта̄ни сован̣н̣амайе пат̣т̣е ликхитва̄ а̄харитва̄ чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ денти. путта̄ имам̣ локам̣ анувичарантӣти чатӯхи маха̄ра̄джехи пуриманайенева пахитатта̄ анувичаранти. тадахӯти там̣дивасам̣. упосатхети упосатхадивасе.

саче, бхиккхаве, аппака̄ хонтӣти чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ амачча̄ па̄рисаджджа̄ та̄ та̄ га̄манигамара̄джадха̄нийо упасан̇каманти, тато там̣ упанисса̄йа адхиваттха̄ девата̄ ‘‘маха̄ра̄джа̄нам̣ амачча̄ а̄гата̄’’ти пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ тесам̣ сантикам̣ гаччханти. те пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ ‘‘каччи ну кхо ма̄риса̄ бахӯ манусса̄ маттеййа̄’’ти вуттанайена манусса̄нам̣ пун̃н̃апат̣ипаттим̣ пуччхитва̄ ‘‘а̄ма, ма̄риса, имасмим̣ га̄ме асуко ча асуко ча пун̃н̃а̄ни каронтӣ’’ти вутте тесам̣ на̄маготтам̣ ликхитва̄ ан̃н̃аттха гаччханти. атха ча̄туддасийам̣ чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ путта̄пи тамева суван̣н̣апат̣т̣ам̣ гахетва̄ тенева найена анувичаранта̄ на̄маготта̄ни ликханти. тадахупосатхе паннарасе чатта̄ропи маха̄ра̄джа̄но тенева найена тасмим̣йева суван̣н̣апат̣т̣е на̄маготта̄ни ликханти. те суван̣н̣апат̣т̣апарима̄н̣енева – ‘‘имасмим̣ ка̄ле манусса̄ аппака̄, имасмим̣ ка̄ле бахука̄’’ти джа̄нанти. там̣ сандха̄йа ‘‘саче, бхиккхаве, аппака̄ хонти манусса̄’’тиа̄ди вуттам̣. дева̄нам̣ та̄ватим̣са̄нанти пат̣хамам̣ абхиниббатте теттим̣са девапутте упа̄да̄йа евам̣ладдхана̄ма̄нам̣. тесам̣ пана уппаттикатха̄ дӣгханика̄йе саккапан̃хасуттаван̣н̣ана̄йа виттха̄рита̄. тена̄ти тена а̄рочанена, тена ва̄ пун̃н̃ака̄рака̄нам̣ аппакабха̄вена. дибба̄ вата, бхо, ка̄йа̄ париха̄йиссантӣти наванава̄нам̣ девапутта̄нам̣ апа̄тубха̄вена девака̄йа̄ париха̄йиссанти, раман̣ӣйам̣ дасайоджанасахассам̣ деванагарам̣ сун̃н̃ам̣ бхависсати. парипӯриссанти асурака̄йа̄ти чатта̄ро апа̄йа̄ парипӯриссанти. имина̄ ‘‘майам̣ парипун̣н̣е деванагаре девасан̇гхамаджджхе наккхаттам̣ кӣл̣итум̣ на лабхисса̄ма̄’’ти анаттамана̄ хонти. суккапаккхепи имина̄ва упа̄йена аттхо ведитаббо.

бхӯтапуббам̣, бхиккхаве, сакко дева̄наминдоти аттано саккадевара̄джака̄лам̣ сандха̄йа катхети. екасса ва̄ саккасса аджджха̄сайам̣ гахетва̄ катхетӣти вуттам̣. анунайама̄ноти анубодхайама̄но. та̄йам̣ вела̄йанти тасмим̣ ка̄ле.

па̄т̣иха̄рийапаккхан̃ча̄ти еттха па̄т̣иха̄рийапаккхо на̄ма антовассе тема̄сам̣ нибаддхупосатхо, там̣ асакконтасса двиннам̣ пава̄ран̣а̄нам̣ антаре екама̄сам̣ нибаддхупосатхо, тампи асакконтасса пат̣хамапава̄ран̣ато пат̣т̣ха̄йа еко аддхама̄со па̄т̣иха̄рийапаккхойева на̄ма. ат̣т̣хан̇гасусама̄гатанти ат̣т̣хахи гун̣ан̇гехи саманна̄гатам̣. йописса ма̄дисо нароти йопи сатто ма̄дисо бхавеййа. саккопи кира вуттаппака̄расса упосатхакаммасса гун̣ам̣ джа̄нитва̄ две девалокасампаттийо паха̄йа ма̄сасса ат̣т̣ха ва̄ре упосатхам̣ упавасати. тасма̄ евама̄ха. апаро найо – йописса ма̄дисо нароти йопи сатто ма̄дисо асса, майа̄ паттам̣ сампаттим̣ па̄пун̣итум̣ иччхеййа̄ти аттхо. сакка̄ хи еварӯпена упосатхакаммена саккасампаттим̣ па̄пун̣итунти айаметтха адхиппа̄йо.

вуситава̄ти вуттхава̄со. катакаран̣ӣйоти чатӯхи маггехи каттаббакиччам̣ катва̄ т̣хито. охитабха̄роти кхандхабха̄ракилесабха̄раабхисан̇кха̄рабха̄ре ота̄ретва̄ т̣хито. ануппаттасадаттхоти садаттхо вуччати арахаттам̣, там̣ ануппатто. париккхӣн̣абхавасам̣йоджаноти йена сам̣йоджанена баддхо бхавесу а̄кад̣д̣хӣйати, тасса кхӣн̣атта̄ париккхӣн̣абхавасам̣йоджано. саммадан̃н̃а̄ вимуттоти хетуна̄ найена ка̄ран̣ена джа̄нитва̄ вимутто. каллам̣ вачана̄йа̄ти йуттам̣ ваттум̣.

йописса ма̄дисо нароти йопи ма̄дисо кхӣн̣а̄саво асса, сопи еварӯпам̣ упосатхам̣ упавасеййа̄ти упосатхакаммасса гун̣ам̣ джа̄нанто евам̣ вадеййа. апаро найо йописса ма̄дисо нароти йопи сатто ма̄дисо асса, майа̄ паттам̣ сампаттим̣ па̄пун̣итум̣ иччхеййа̄ти аттхо. сакка̄ хи еварӯпена упосатхакаммена кхӣн̣а̄савасампаттим̣ па̄пун̣итунти айаметтха адхиппа̄йо. ат̣т̣хамам̣ утта̄наттхамева.

9. сукхума̄ласуттаван̣н̣ана̄

39. наваме сукхума̄лоти ниддуккхо. парамасукхума̄лоти параманиддуккхо. аччантасукхума̄лоти сататаниддуккхо. имам̣ бхагава̄ капилапуре ниббаттака̄лато пат̣т̣ха̄йа ниддуккхабха̄вам̣ гахетва̄ а̄ха, чарийака̄ле пана тена анубхӯтадуккхасса анто наттхӣти. екаттха̄ти екисса̄ поккхаран̣ийа̄. уппалам̣ ваппатӣти уппалам̣ ропети. са̄ нӣлуппалаванасан̃чханна̄ хоти. падуманти пан̣д̣арападумам̣. пун̣д̣арӣканти раттападумам̣. евам̣ итара̄пи две падумапун̣д̣арӣкаванехи сан̃чханна̄ хонти. бодхисаттасса кира саттат̣т̣хавассикака̄ле ра̄джа̄ амачче пуччхи – ‘‘тарун̣ада̄рака̄ катаракӣл̣икам̣ пийа̄йантӣ’’ти? удакакӣл̣икам̣ дева̄ти. тато ра̄джа̄ кудда̄лакаммака̄раке саннипа̄тетва̄ поккхаран̣ит̣т̣ха̄на̄ни ган̣ха̄песи. атха сакко девара̄джа̄ а̄вадждженто там̣ паваттим̣ н̃атва̄ – ‘‘на йутто маха̄саттасса ма̄нусакапарибхого, диббапарибхого йутто’’ти виссакаммам̣ а̄мантетва̄ – ‘‘гаччха, та̄та, маха̄саттасса кӣл̣а̄бхӯмийам̣ поккхаран̣ийо ма̄пехӣ’’ти а̄ха. кӣдиса̄ хонту, дева̄ти? апагатакалалакаддама̄ хонту виппакин̣н̣аман̣имуттапава̄л̣ика̄ саттаратанамайапа̄ка̄рапариккхитта̄ пава̄л̣амайаун̣хӣсехи ман̣имайасопа̄наба̄хукехи суван̣н̣араджатаман̣имайапхалакехи сопа̄нехи саманна̄гата̄. суван̣н̣араджатаман̣ипава̄л̣амайа̄ четтха на̄ва̄ хонту, суван̣н̣ана̄ва̄йа раджатапаллан̇ко хоту, раджатана̄ва̄йа суван̣н̣апаллан̇ко, ман̣ина̄ва̄йа пава̄л̣апаллан̇ко, пава̄л̣ана̄ва̄йа ман̣ипаллан̇ко, суван̣н̣араджатаман̣ипава̄л̣амайа̄ва удакасечанана̄л̣ика̄ хонту, пан̃чаван̣н̣ехи ча падумехи сан̃чханна̄ хонтӯти. ‘‘са̄дху, дева̄’’ти виссакаммадевапутто саккасса пат̣иссутва̄ раттибха̄ге отаритва̄ ран̃н̃о га̄ха̄питапоккхаран̣ит̣т̣ха̄несуйева тенева нийа̄мена поккхаран̣ийо ма̄песи.

нану чета̄ апагатакалалакаддама̄, катхаметтха падума̄ни пуппхим̣сӯти? со кира та̄су поккхаран̣ӣсу таттха таттха суван̣н̣араджатаман̣ипава̄л̣амайа̄ кхуддакана̄ва̄йо ма̄петва̄ ‘‘ета̄ калалакаддамапӯрита̄ ча хонту, пан̃чаван̣н̣а̄ни четтха падума̄ни пуппхантӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. евам̣ пан̃чаван̣н̣а̄ни падума̄ни пуппхим̣су, рен̣уват̣т̣ийо уггантва̄ удакапит̣т̣хам̣ аджджхоттхаритва̄ вичаранти. пан̃чавидха̄ бхамараган̣а̄ упакӯджанта̄ вичаранти. евам̣ та̄ ма̄петва̄ виссакаммо девапурамева гато. тато вибха̄та̄йа раттийа̄ маха̄джано дисва̄ ‘‘маха̄пуриссасса ма̄пита̄ бхависсантӣ’’ти гантва̄ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ маха̄джанапарива̄ро гантва̄ поккхаран̣ийо дисва̄ ‘‘мама путтасса пун̃н̃иддхийа̄ девата̄хи ма̄пита̄ бхависсантӣ’’ти аттамано ахоси. тато пат̣т̣ха̄йа маха̄пурисо удакакӣл̣икам̣ агама̄си.

йа̄вадева маматтха̄йа̄ти еттха йа̄вадева̄ти пайоджана̄вадхинийа̄мавачанам̣, йа̄ва мамева аттха̄йа, наттхеттха ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣анти аттхо. на кхо панасса̄ханти на кхо панасса ахам̣. ака̄сикам̣ чандананти асан̣хам̣ чанданам̣. ка̄сикам̣, бхиккхаве, су ме там̣ вет̣хананти, бхиккхаве, вет̣ханампи ме ка̄сикам̣ хоти. еттха хи суити ча танти ча нипа̄таматтам̣, мети са̄мивачанам̣. вет̣ханампи ме сан̣хамева хотӣти дассети. ка̄сика̄ кан̃чука̄ти па̄рупанакан̃чукопи сан̣хакан̃чукова. сетаччхаттам̣ дха̄рӣйатӣти ма̄нусакасетаччхаттампи диббасетаччхаттампи упаридха̄ритамева хоти. ма̄ нам̣ пхуси сӣтам̣ ва̄ти ма̄ етам̣ бодхисаттам̣ сӣтам̣ ва̄ ун̣ха̄дӣсу ва̄ ан̃н̃атарам̣ пхусатӯти аттхо.

тайо па̄са̄да̄ ахесунти бодхисатте кира сол̣асавассуддесике джа̄те суддходанамаха̄ра̄джа̄ ‘‘путтасса васанакапа̄са̄де ка̄ресса̄мӣ’’ти вад̣д̣хакино саннипа̄та̄петва̄ бхаддакена наккхаттамухуттена навабхӯмикатапарикаммам̣ ка̄ретва̄ тайо па̄са̄де ка̄ра̄песи. те сандха̄йетам̣ вуттам̣. хемантикотиа̄дӣсу йаттха сукхам̣ хеманте васитум̣, айам̣ хемантико. итаресупи есева найо. айам̣ панеттха вачанаттхо – хеманте ва̄со хемантам̣, хемантам̣ арахатӣти хемантико. итаресупи есева найо.

таттха хемантико па̄са̄до навабхӯмако ахоси, бхӯмийо панасса ун̣хаутугга̄ха̄панаттха̄йа нӣча̄ ахесум̣. таттха два̄рава̄тапа̄на̄ни супхуситакава̄т̣а̄ни ахесум̣ ниббивара̄ни. читтакаммампи каронта̄ таттха таттха паджджалите аггиккхандхейева акам̣су. бхӯматтхаран̣ам̣ панеттха камбаламайам̣, татха̄ са̄н̣ивита̄нанива̄санапа̄рупанавет̣хана̄ни. ва̄тапа̄на̄ни ун̣хагга̄ха̄панаттхам̣ дива̄ виват̣а̄ни раттим̣ пихита̄ни хонти.

гимхико пана пан̃чабхӯмако ахоси. сӣтаутугга̄ха̄панаттхам̣ панеттха бхӯмийо учча̄ асамба̄дха̄ ахесум̣. два̄рава̄тапа̄на̄ни на̄типхусита̄ни савивара̄ни саджа̄ла̄ни ахесум̣. читтакамме уппала̄ни падума̄ни пун̣д̣арӣка̄нийева акам̣су. бхӯматтхаран̣ам̣ панеттха дукӯламайам̣, татха̄ са̄н̣ивита̄нанива̄санапа̄рупанавет̣хана̄ни. ва̄тапа̄насамӣпесу четтха нава ча̄т̣ийо т̣хапетва̄ удакасса пӯретва̄ нӣлуппала̄дӣхи сан̃чха̄денти. тесу тесу падесесу удакайанта̄ни каронти, йехи деве вассанте вийа удакадха̄ра̄ никкхаманти. антопа̄са̄де таттха таттха калалапӯра̄ дон̣ийо т̣хапетва̄ пан̃чаван̣н̣а̄ни падума̄ни ропайим̣су. па̄са̄даматтхаке суккхамахим̣сачаммам̣ бандхитва̄ йантам̣ париваттетва̄ йа̄ва чхаданапит̣т̣хийа̄ па̄са̄н̣е а̄ропетва̄ тасмим̣ виссадждженти. тесам̣ чамме пават̣т̣анта̄нам̣ саддо мегхагаджджитам̣ вийа хоти. два̄рава̄тапа̄на̄ни панеттха дива̄ пихита̄ни хонти раттим̣ виват̣а̄ни.

вассико саттабхӯмако ахоси. бхӯмийо панеттха двиннампи утӯнам̣ га̄ха̄панаттха̄йа на̄тиучча̄ на̄тинӣча̄ акам̣су. екачча̄ни два̄рава̄тапа̄на̄ни супхусита̄ни, екачча̄ни савивара̄ни. таттха читтакаммампи кесучи т̣ха̄несу паджджалитааггиккхандхавасена, кесучи джа̄тассаравасена катам̣. бхӯматтхаран̣а̄дӣни панеттха камбаладукӯлавасена убхайамиссака̄ни. екачче два̄рава̄тапа̄на̄ раттим̣ виват̣а̄ дива̄ пихита̄, екачче дива̄ виват̣а̄ раттим̣ пихита̄. тайопи па̄са̄да̄ уббедхена самаппама̄н̣а̄. бхӯмика̄су пана на̄наттам̣ ахоси.

евам̣ нит̣т̣хитесу па̄са̄десу ра̄джа̄ чинтеси – ‘‘путто ме вайаппатто, чхаттамасса усса̄петва̄ раджджасирим̣ пассисса̄мӣ’’ти. со са̄кийа̄нам̣ пан̣н̣а̄ни пахин̣и – ‘‘путто ме вайаппатто, радждже нам̣ патит̣т̣ха̄песса̄ми, саббе аттано аттано гехесу вайаппатта̄, да̄рика̄ имам̣ гехам̣ песентӯ’’ти. те са̄санам̣ сутва̄ – ‘‘кума̄ро кевалам̣ дассанаккхамо рӯпасампанно, на кин̃чи сиппам̣ джа̄на̄ти, да̄рабхаран̣ам̣ ка̄тум̣ на саккхиссати, на майам̣ дхӣтаро дасса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. ра̄джа̄ там̣ паваттим̣ сутва̄ путтасса сантикам̣ гантва̄ а̄рочеси. бодхисатто ‘‘ким̣ сиппам̣ дассетум̣ ват̣т̣ати, та̄та̄’’ти а̄ха. сахассатха̄мадханум̣ а̄ропетум̣ ват̣т̣ати, та̄та̄ти. тена хи а̄хара̄петха̄ти. ра̄джа̄ а̄хара̄петва̄ ада̄си. дханум̣ пурисасахассам̣ а̄ропети, пурисасахассам̣ оропети. маха̄пурисо дханум̣ а̄хара̄петва̄ паллан̇ке нисиннова джийам̣ па̄дан̇гут̣т̣хаке вет̣хетва̄ кад̣д̣ханто па̄дан̇гут̣т̣хакенева дханум̣ а̄ропетва̄ ва̄мена хаттхена дан̣д̣е гахетва̄ даккхин̣ена хаттхена кад̣д̣хитва̄ джийам̣ потхеси. сакаланагарам̣ уппатана̄ка̄раппаттам̣ ахоси. ‘‘ким̣ саддо есо’’ти ча вутте ‘‘дево гаджджатӣ’’ти а̄хам̣су. атхан̃н̃е ‘‘тумхе на джа̄на̄тха, на дево гаджджати, ан̇гӣрасасса кума̄расса сахассатха̄мадханум̣ а̄ропетва̄ джийам̣ потхентасса джийаппаха̄расаддо есо’’ти а̄хам̣су. са̄кийа̄ та̄ватакенева а̄раддхачитта̄ ахесум̣.

маха̄пурисо ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. ат̣т̣хан̇гуламаттабахалам̣ айопат̣т̣ам̣ кан̣д̣ена винивиджджхитум̣ ват̣т̣атӣти. там̣ винивиджджхитва̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. чатуран̇гулабахалам̣ асанапхалакам̣ винивиджджхитум̣ ват̣т̣атӣти. там̣ винивиджджхитва̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. видаттхибахалам̣ удумбарапхалакам̣ винивиджджхитум̣ ват̣т̣атӣти. там̣ винивиджджхитва̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. йанте баддхам̣ пхалакасатам̣ винивиджджхитум̣ ват̣т̣атӣти. там̣ винивиджджхитва̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. сат̣т̣хипат̣алам̣ суккхамахим̣сачаммам̣ винивиджджхитум̣ ват̣т̣атӣти. тампи винивиджджхитва̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. тато ва̄ликасакат̣а̄дӣни а̄чиккхим̣су. маха̄сатто ва̄ликасакат̣ампи пала̄ласакат̣ампи винивиджджхитва̄ удаке екусабхаппама̄н̣ам̣ кан̣д̣ам̣ песеси, тхале ат̣т̣хаусабхаппама̄н̣ам̣. атха нам̣ ‘‘ида̄ни ва̄тин̇ган̣асан̃н̃а̄йа ва̄лам̣ виджджхитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄хам̣су. тена хи бандха̄петха̄ти. саддантаре баджджхату, та̄та̄ти. пурато гаччханту, га̄вутантаре бандхантӯти. пурато гаччханту, аддхайоджане бандхантӯти. пурато гаччханту йоджане бандхантӯти. бандха̄петха, та̄та̄ти йоджанаматтхаке ва̄тин̇ган̣асан̃н̃а̄йа ва̄лам̣ бандха̄петва̄ раттандхака̄ре мегхапат̣алаччханна̄су диса̄су кан̣д̣ам̣ кхипи, там̣ гантва̄ йоджанаматтхаке ва̄лам̣ пха̄летва̄ патхавим̣ па̄виси. на кевалан̃ча еттакамева, там̣ дивасам̣ пана маха̄сатто локе ваттама̄насиппам̣ саббамева сандассеси. сакйара̄джа̄но аттано аттано дхӣтаро алан̇каритва̄ песайим̣су, чатта̄лӣсасахассана̄т̣акиттхийо ахесум̣. маха̄пурисо тӣсу па̄са̄десу дево ман̃н̃е парича̄ренто маха̄сампаттим̣ анубхавати.

ниппурисехӣти пурисавирахитехи. на кевалам̣ четтха тӯрийа̄нева ниппуриса̄ни, саббат̣т̣ха̄на̄нипи ниппуриса̄нева. дова̄рика̄пи иттхийова, нха̄пана̄дипарикаммакара̄пи иттхийова. ра̄джа̄ кира ‘‘татха̄рӯпам̣ иссарийасукхасампаттим̣ анубхавама̄насса пурисам̣ дисва̄ парисан̇ка̄ уппаджджати, са̄ ме путтасса ма̄ ахосӣ’’ти саббакиччесу иттхийова т̣хапеси. парича̄райама̄ноти модама̄но. на хет̣т̣ха̄па̄са̄дам̣ ороха̄мӣти па̄са̄дато хет̣т̣ха̄ на отара̄ми. ити мам̣ чатта̄ро ма̄се ан̃н̃о сикха̄баддхо пурисо на̄ма пасситум̣ на̄латтха. йатха̄ти йена нийа̄мена. да̄сакаммакарапорисасса̄ти да̄са̄нан̃чева девасикабхаттаветана̄бхата̄нам̣ каммакара̄нан̃ча нисса̄йа джӣвама̄напуриса̄нан̃ча. кан̣а̄джаканти сакун̣д̣акабхаттам̣. билан̇гадутийанти кан̃джикадутийам̣.

еварӯпа̄йа иддхийа̄ти евам̣джа̄тика̄йа пун̃н̃иддхийа̄ саманна̄гатасса. еварӯпена ча сукхума̄лена̄ти евам̣джа̄тикена ча ниддуккхабха̄вена. сокхума̄лена̄типи па̄т̣хо. евам̣ татха̄гато еттакена т̣ха̄нена аттано сирисампаттим̣ катхеси. катхенто ча на уппила̄витабха̄ваттхам̣ катхеси, ‘‘еварӯпа̄йапи пана сампаттийа̄ т̣хито пама̄дам̣ акатва̄ аппаматтова ахоси’’нти аппама̄далаккхан̣ассева дӣпанаттхам̣ катхеси. тенева ассутава̄ кхо путхуджджанотиа̄дима̄ха. таттха паранти парапуггалам̣. джин̣н̣анти джара̄джин̣н̣ам̣. ат̣т̣ӣйатӣти ат̣т̣о пӣл̣ито хоти. хара̄йатӣти хирим̣ кароти ладжджати. джигуччхатӣти асучим̣ вийа дисва̄ джигуччхам̣ уппа̄дети. атта̄нам̣йева атиситва̄ти джара̄дхаммампи сама̄нам̣ атта̄нам̣ атиккамитва̄ ат̣т̣ӣйати хара̄йатӣти аттхо. джара̄дхаммоти джара̄сабха̄во. джарам̣ анатӣтоти джарам̣ анатикканто, анто джара̄йа ватта̄ми. ити пат̣исан̃чиккхатоти евам̣ паччавеккхантасса. йоббанамадоти йоббанам̣ нисса̄йа уппаджджанако ма̄намадо. саббасо пахӣйӣти сабба̄ка̄рена пахӣно. маггена пахӣнасадисо катва̄ дассито. на панеса маггена пахӣно, пат̣исан̇кха̄нена пахӣнова катхитоти ведитаббо. бодхисаттасса хи девата̄ джара̄паттам̣ дассесум̣. тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва арахатта̄ антара̄ маха̄саттасса йоббанамадо на̄ма на уппаджджати. сесапададвайепи есева найо. еттха пана а̄рогйамадоти ахам̣ нироготи а̄рогйам̣ нисса̄йа уппаджджанако ма̄намадо. джӣвитамадоти ахам̣ чирам̣ джӣвӣти там̣ нисса̄йа уппаджджанако ма̄намадо. сиккхам̣ паччаккха̄йа̄ти сиккхам̣ пат̣иккхипитва̄. хӣна̄йа̄ваттатӣти хӣна̄йа ла̄мака̄йа гихибха̄ва̄йа а̄ваттати.

йатха̄дхамма̄ти бйа̄дхиа̄дӣхи йатха̄сабха̄ва̄. татха̄санта̄ти йатха̄ санта̄ ева авипарӣтабйа̄дхиа̄дисабха̄ва̄ва хутва̄ти аттхо. джигуччхантӣти парапуггалам̣ джигуччханти. мама евам̣ виха̄риноти майхам̣ евам̣ джигуччха̄виха̄рена вихарантасса евам̣ джигуччханам̣ наппатирӯпам̣ бхавеййа на̄нуччхавикам̣. сохам̣ евам̣ вихарантоти со ахам̣ евам̣ парам̣ джигуччхама̄но вихаранто, евам̣ ва̄ имина̄ пат̣исан̇кха̄навиха̄рена вихаранто. н̃атва̄ дхаммам̣ нирӯпадхинти саббӯпадхивирахитам̣ нибба̄надхаммам̣ н̃атва̄. саббе маде абхибхосмӣти саббе тайопи маде абхибхавим̣ саматиккамим̣. неккхамме дат̣т̣ху кхематанти нибба̄не кхемабха̄вам̣ дисва̄. неккхаммам̣ дат̣т̣ху кхематотипи па̄т̣хо, нибба̄нам̣ кхемато дисва̄ти аттхо. тасса ме аху усса̄хоти тасса майхам̣ там̣ неккхаммасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ абхипассантасса усса̄хо аху, ва̄йа̄мо ахосӣти аттхо. на̄хам̣ бхаббо етарахи, ка̄ма̄ни пат̣исевитунти ахам̣ да̄ни дувидхепи ка̄ме пат̣исевитум̣ абхаббо. аниватти бхависса̄мӣти паббаджджато ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ато ча на ниваттисса̄ми, аниваттако бхависса̄ми. брахмачарийапара̄йан̣оти маггабрахмачарийапара̄йан̣о джа̄тосмӣти аттхо. ити има̄хи га̄тха̄хи маха̄бодхипаллан̇ке аттано а̄гаманӣйавӣрийам̣ катхеси.

10. а̄дхипатеййасуттаван̣н̣ана̄

40. дасаме а̄дхипатеййа̄нӣти джет̣т̣хакака̄ран̣ато ниббатта̄ни. атта̄дхипатеййантиа̄дӣсу атта̄нам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ ниббаттитам̣ гун̣аджа̄там̣ атта̄дхипатеййам̣. локам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ ниббаттитам̣ лока̄дхипатеййам̣. нававидхам̣ локуттарадхаммам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ ниббаттитам̣ дхамма̄дхипатеййам̣. на ити бхава̄бхавахетӯти ити бхаво, ити бхавоти евам̣ а̄йатим̣, на тасса тасса сампаттибхавасса хету. отин̣н̣оти анупавит̣т̣хо. йасса хи джа̄ти антопавит̣т̣ха̄, со джа̄тийа̄ отин̣н̣о на̄ма. джара̄дӣсупи есева найо. кеваласса дуккхаккхандхасса̄ти сакаласса ват̣т̣адуккхара̄сисса. антакирийа̄ пан̃н̃а̄йетха̄ти антакаран̣ам̣ париччхедапариват̣умакаран̣ам̣ пан̃н̃а̄йеййа. оха̄йа̄ти паха̄йа. па̄пит̣т̣хатарети ла̄макатаре. а̄раддханти паггахитам̣ парипун̣н̣ам̣, а̄раддхатта̄ва асаллӣнам̣. упат̣т̣хита̄ти чатусатипат̣т̣ха̄навасена упат̣т̣хита̄. упат̣т̣хитатта̄ва асаммут̣т̣ха̄. пассаддхо ка̄йоти на̄мака̄йо ча караджака̄йо ча пассаддхо вӯпасантадаратхо. пассаддхатта̄ва аса̄раддхо. сама̄хитам̣ читтанти а̄рамман̣е читтам̣ самма̄ а̄хитам̣ сут̣т̣ху т̣хапитам̣. самма̄ а̄хитатта̄ва екаггам̣. адхипатим̣ каритва̄ти джет̣т̣хакам̣ катва̄. суддхам̣ атта̄нам̣ парихаратӣти суддхам̣ ниммалам̣ катва̄ атта̄нам̣ парихарати пат̣иджаггати, гопа̄йатӣти аттхо. айан̃ча йа̄ва арахаттамагга̄ парийа̄йена суддхаматта̄нам̣ парихарати на̄ма, пхалаппаттова пана ниппарийа̄йена суддхаматта̄нам̣ парихарати.

сва̄ккха̄тотиа̄дӣни висуддхимагге (висуддхи. 1.147) виттха̄рита̄ни. джа̄нам̣ пассам̣ вихарантӣти там̣ дхаммам̣ джа̄нанта̄ пассанта̄ вихаранти. има̄ни кхо, бхиккхаве, тӣн̣и а̄дхипатеййа̄нӣти етта̄вата̄ тӣн̣и а̄дхипатеййа̄ни локийалокуттарамиссака̄ни катхита̄ни.

пакуббатоти каронтасса. атта̄ те пуриса джа̄на̄ти, саччам̣ ва̄ йади ва̄ муса̄ти йам̣ твам̣ кароси, там̣ йади ва̄ йатха̄сабха̄вам̣ йади ва̄ но йатха̄сабха̄ванти тава атта̄ва джа̄на̄ти. имина̄ ча ка̄ран̣ена ведитаббам̣ ‘‘па̄пакаммам̣ каронтасса локе пат̣иччханнат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхӣ’’ти. калйа̄н̣анти сундарам̣. атиман̃н̃асӣти атиккамитва̄ ман̃н̃аси. атта̄нам̣ паригӯхасӣти йатха̄ ме атта̄пи на джа̄на̄ти, евам̣ нам̣ паригӯха̄мӣти ва̄йамаси. атта̄дхипатеййакоти аттаджет̣т̣хако. лока̄дхипоти локаджет̣т̣хако. нипакоти пан̃н̃ава̄. джха̄йӣти джха̄йанто. дхамма̄дхипоти дхаммаджет̣т̣хако. саччапараккамоти тхирапараккамо бхӯтапараккамо. пасайха ма̄ранти ма̄рам̣ пасахитва̄. абхибхуййа антаканти идам̣ тассева вевачанам̣. йо ча пхусӣ джа̄тиккхайам̣ падха̄нава̄ти йо джха̄йӣ падха̄нава̄ ма̄рам̣ абхибхавитва̄ джа̄тиккхайам̣ арахаттам̣ пхуси. со та̄дисоти со татха̄видхо татха̄сан̣т̣хито. локавидӯти тайо локе видите па̄кат̣е катва̄ т̣хито. сумедхоти супан̃н̃о. саббесу дхаммесу атаммайо мунӣти саббе тебхӯмакадхамме тан̣ха̄сан̇кха̄та̄йа таммайата̄йа абха̄вена атаммайо кхӣн̣а̄савамуни када̄чи каттхачи на хӣйати на парихӣйатӣти вуттам̣ хотӣти.

девадӯтавагго чатуттхо.

5. чӯл̣авагго

1. саммукхӣбха̄васуттаван̣н̣ана̄

41. пан̃чамасса пат̣хаме саммукхӣбха̄ва̄ти саммукхӣбха̄вена, виджджама̄ната̄йа̄ти аттхо. пасаватӣти пат̣илабхати. саддха̄йа саммукхӣбха̄ва̄ти йади хи саддха̄ на бхавеййа, деййадхаммо на бхавеййа, даккхин̣еййасан̇кха̄та̄ пат̣игга̄хакапуггала̄ на бхавеййум̣, катхам̣ пун̃н̃акаммам̣ кареййа. тесам̣ пана саммукхӣбха̄вена сакка̄ ка̄тунти тасма̄ ‘‘саддха̄йа саммукхӣбха̄ва̄’’тиа̄дима̄ха. еттха ча две дхамма̄ сулабха̄ деййадхамма̄ чева даккхин̣еййа̄ ча, саддха̄ пана дуллабха̄. путхуджджанасса хи саддха̄ атха̄вара̄ падава̄рена на̄на̄ хоти, тенева маха̄моггалла̄насадисопи аггаса̄вако па̄т̣ибхого бхавитум̣ асакконто а̄ха – ‘‘двиннам̣ кхо те ахам̣, а̄вусо, дхамма̄нам̣ па̄т̣ибхого бхога̄нан̃ча джӣвитасса ча, саддха̄йа пана твам̣йева па̄т̣ибхого’’ти (уда̄. 18).

2. тит̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄

42. дутийе вигатамаламаччхерена̄ти вигатамаччхарийамалена. муттача̄готи виссат̣т̣хача̄го. пайатапа̄н̣ӣти дхотахаттхо. ассаддхо хи сатаккхаттум̣ хаттхе дховитва̄пи малинахаттхова хоти, саддхо пана да̄на̄бхирататта̄ малинахаттхопи дхотахаттхова. воссаггаратоти воссаггасан̇кха̄те да̄не рато. йа̄чайоготи йа̄читум̣ йутто, йа̄чакехи ва̄ його асса̄типи йа̄чайого. да̄насам̣вибха̄гаратоти да̄нам̣ даданто сам̣вибха̄ган̃ча каронто да̄насам̣вибха̄гарато на̄ма хоти.

дассанака̄мо сӣлаватанти дасапи йоджана̄ни вӣсампи тим̣сампи йоджанасатампи гантва̄ сӣласампанне дат̣т̣хука̄мо хоти па̄т̣алипуттакабра̄хман̣о вийа саддха̄тиссамаха̄ра̄джа̄ вийа ча. па̄т̣алипуттасса кира нагарадва̄ре са̄ла̄йа нисинна̄ две бра̄хман̣а̄ ка̄л̣аваллиман̣д̣апава̄симаха̄на̄гаттхерасса гун̣акатхам̣ сутва̄ ‘‘амхехи там̣ бхиккхум̣ дат̣т̣хум̣ ват̣т̣атӣ’’ти двепи джана̄ никкхамим̣су. еко антара̄магге ка̄ламака̄си. еко самуддатӣрам̣ патва̄ на̄ва̄йа маха̄титтхапат̣т̣ане оруйха анура̄дхапурам̣ а̄гантва̄ ‘‘ка̄л̣аваллиман̣д̣апо кухи’’нти пуччхи. рохан̣аджанападети. со анупуббена тхерасса васанат̣т̣ха̄нам̣ патва̄ чӯл̣анагарага̄ме дхурагхаре нива̄сам̣ гахетва̄ тхерасса а̄ха̄рам̣ сампа̄детва̄ па̄това вут̣т̣ха̄йа тхерасса васанат̣т̣ха̄нам̣ пуччхитва̄ гантва̄ джанапарийанте т̣хито тхерам̣ дӯратова а̄гаччхантам̣ дисва̄ саким̣ таттхева т̣хито вандитва̄ пуна упасан̇камитва̄ гоппхакесу дал̣хам̣ гахетва̄ ванданто ‘‘учча̄, бханте, тумхе’’ти а̄ха. тхеро ча на̄тиуччо на̄тирассо пама̄н̣айуттова, тена нам̣ пуна а̄ха – ‘‘на̄тиучча̄ тумхе, тумха̄кам̣ пана гун̣а̄ мечакаван̣н̣асса самуддасса маттхакена гантва̄ сакаладжамбудӣпаталам̣ аджджхоттхаритва̄ гата̄, ахампи па̄т̣алипуттанагарадва̄ре нисинно тумха̄кам̣ гун̣акатхам̣ ассоси’’нти. со тхерасса бхиккха̄ха̄рам̣ датва̄ аттано тичӣварам̣ пат̣ийа̄детва̄ тхерасса сантике паббаджитва̄ тассова̄де патит̣т̣ха̄йа катипа̄хенева арахаттам̣ па̄пун̣и.

саддха̄тиссамаха̄ра̄джа̄пи, ‘‘бханте, майхам̣ вандитаббайуттакам̣ екам̣ аййам̣ а̄чиккхатха̄’’ти пуччхи. бхиккхӯ ‘‘ман̇галава̄сӣ кут̣т̣атиссаттхеро’’ти а̄хам̣су. ра̄джа̄ маха̄парива̄рена пан̃чайоджанамаггам̣ агама̄си. тхеро ‘‘ким̣ саддо есо, а̄вусо’’ти бхиккхусан̇гхам̣ пуччхи. ‘‘ра̄джа̄, бханте, тумха̄кам̣ дассанаттха̄йа а̄гато’’ти. тхеро чинтеси – ‘‘ким̣ майхам̣ махаллакака̄ле ра̄джагехе камма’’нти дива̄т̣т̣ха̄не ман̃че нипаджджитва̄ бхӯмийам̣ лекхам̣ ликханто аччхи. ра̄джа̄ ‘‘кахам̣ тхеро’’ти пуччхитва̄ ‘‘дива̄т̣т̣ха̄не’’ти сутва̄ таттха гаччханто тхерам̣ бхӯмийам̣ лекхам̣ ликхантам̣ дисва̄ ‘‘кхӣн̣а̄савасса на̄ма хаттхакуккуччам̣ наттхи, на̄йам̣ кхӣн̣а̄саво’’ти авандитва̄ва ниватти. бхиккхусан̇гхо тхерам̣ а̄ха – ‘‘бханте, евам̣видхасса саддхасса пасаннасса ран̃н̃о касма̄ виппат̣иса̄рам̣ кариттха̄’’ти. ‘‘а̄вусо, ран̃н̃о паса̄дараккханам̣ на тумха̄кам̣ бха̄ро, махаллакаттхерасса бха̄ро’’ти ватва̄ апарабха̄ге анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йанто бхиккхусан̇гхам̣ а̄ха – ‘‘майхам̣ кӯт̣а̄га̄рамхи ан̃н̃ампи паллан̇кам̣ аттхаратха̄’’ти. тасмим̣ аттхате тхеро – ‘‘идам̣ кӯт̣а̄га̄рам̣ антаре аппатит̣т̣хахитва̄ ран̃н̃а̄ дит̣т̣хака̄лейева бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄тӯ’’ти адхит̣т̣хахитва̄ паринибба̄йи. кӯт̣а̄га̄рам̣ пан̃чайоджанамаггам̣ а̄ка̄сена агама̄си. пан̃чайоджанамагге дхаджам̣ дха̄ретум̣ саматтха̄ руккха̄ дхаджапаггахита̄ва ахесум̣. гаччха̄пи гумба̄пи саббе кӯт̣а̄га̄ра̄бхимукха̄ хутва̄ ат̣т̣хам̣су.

ран̃н̃опи пан̣н̣ам̣ пахин̣им̣су ‘‘тхеро париниббуто, кӯт̣а̄га̄рам̣ а̄ка̄сена а̄гаччхатӣ’’ти. ра̄джа̄ на саддахи. кӯт̣а̄га̄рам̣ а̄ка̄сена гантва̄ тхӯпа̄ра̄мам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ сила̄четийат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си. четийам̣ саха ваттхуна̄ уппатитва̄ кӯт̣а̄га̄раматтхаке ат̣т̣ха̄си, са̄дхука̄расахасса̄ни паваттим̣су. тасмим̣ кхан̣е маха̄бйаггхаттхеро на̄ма лохапа̄са̄де саттамакӯт̣а̄га̄ре нисинно бхиккхӯнам̣ винайакаммам̣ каронто там̣ саддам̣ сутва̄ ‘‘ким̣ саддо есо’’ти пат̣ипуччхи. бханте, ман̇галава̄сӣ кут̣т̣атиссаттхеро париниббуто, кӯт̣а̄га̄рам̣ пан̃чайоджанамаггам̣ а̄ка̄сена а̄гатам̣, таттха со са̄дхука̄расаддоти. а̄вусо, пун̃н̃аванте нисса̄йа сакка̄рам̣ лабхисса̄ма̄ти антева̄сике кхама̄петва̄ а̄ка̄сенева а̄гантва̄ там̣ кӯт̣а̄га̄рам̣ пависитва̄ дутийаман̃че нисӣдитва̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи. ра̄джа̄ гандхапуппхачун̣н̣а̄ни а̄да̄йа гантва̄ а̄ка̄се т̣хитам̣ кӯт̣а̄га̄рам̣ дисва̄ кӯт̣а̄га̄рам̣ пӯджеси. тасмим̣ кхан̣е кӯт̣а̄га̄рам̣ отаритва̄ патхавийам̣ патит̣т̣хитам̣. ра̄джа̄ маха̄сакка̄рена сарӣракиччам̣ ка̄ретва̄ дха̄туйо гахетва̄ четийам̣ ака̄си. еварӯпа̄ сӣлаванта̄нам̣ дассанака̄ма̄ на̄ма хонти.

саддхаммам̣ сотумиччхатӣти татха̄гатаппаведитам̣ саддхаммам̣ сотука̄мо хоти пин̣д̣апа̄тикаттхера̄дайо вийа. ган̇га̄ванава̄лиан̇ган̣амхи кира тим̣са бхиккхӯ вассам̣ упагата̄ анваддхама̄сам̣ упосатхадивасе чатупаччайасантосабха̄вана̄ра̄мамаха̄арийавам̣сан̃ча (а. ни. 4.28) катхенти. еко пин̣д̣апа̄тикаттхеро паччха̄бха̄гена а̄гантва̄ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не нисӣди. атха нам̣ еко гонасо джан̇гхапин̣д̣имам̣сам̣ сан̣д̣а̄сена ган̣ханто вийа д̣ам̣си. тхеро олокенто гонасам̣ дисва̄ ‘‘аджджа дхаммассаванантара̄йам̣ на карисса̄мӣ’’ти гонасам̣ гахетва̄ тхавика̄йа паккхипитва̄ тхавика̄мукхам̣ бандхитва̄ авидӯре т̣ха̄не т̣хапетва̄ дхаммам̣ сун̣антова нисӣди. арун̣уггаманан̃ча висам̣ виккхамбхетва̄ тхерасса тин̣н̣ам̣ пхала̄нам̣ па̄пун̣анан̃ча висасса дат̣т̣хат̣т̣ха̄ненева отаритва̄ патхавипависанан̃ча дхаммакатхикаттхерасса дхаммакатха̄нит̣т̣ха̄панан̃ча екаккхан̣ейева ахоси. тато тхеро а̄ха – ‘‘а̄вусо еко ме чоро гахито’’ти тхавикам̣ мун̃читва̄ гонасам̣ виссаджджеси. бхиккхӯ дисва̄ ‘‘ка̄йа вела̄йа дат̣т̣хаттха, бханте’’ти пуччхим̣су. хиййо са̄йанхасамайе, а̄вусоти. касма̄, бханте, евам̣ бха̄рийам̣ каммам̣ кариттха̄ти. а̄вусо, сача̄хам̣ дӣгхаджа̄тикена дат̣т̣хоти вадеййам̣, найимам̣ еттакам̣ а̄нисам̣сам̣ лабхеййанти. идам̣ та̄ва пин̣д̣апа̄тикаттхерасса ваттху.

дӣгхава̄пийампи ‘‘маха̄джа̄такабха̄н̣акаттхеро га̄тха̄сахассам̣ маха̄вессантарам̣ катхессатӣ’’ти тиссамаха̄га̄ме тиссамаха̄виха̄рава̄сӣ еко дахаро сутва̄ тато никкхамитва̄ ека̄хенева навайоджанамаггам̣ а̄гато. тасмим̣йева кхан̣е тхеро дхаммакатхам̣ а̄рабхи. дахаро дӯрамагга̄гаманена сан̃джа̄така̄йадаратхатта̄ пат̣т̣ха̄нага̄тха̄йа саддхим̣ аваса̄нага̄тхам̣йева ваваттхапеси. тато тхерасса ‘‘идамавоча̄’’ти ватва̄ ут̣т̣ха̄йа гаманака̄ле ‘‘майхам̣ а̄гаманакаммам̣ могхам̣ джа̄та’’нти родама̄но ат̣т̣ха̄си. еко мануссо там̣ катхам̣ сутва̄ гантва̄ тхерасса а̄рочеси, ‘‘бханте, ‘тумха̄кам̣ дхаммакатхам̣ сосса̄мӣ’ти еко дахарабхиккху тиссамаха̄виха̄ра̄ а̄гато, со ‘ка̄йадаратхабха̄вена ме а̄гаманам̣ могхам̣ джа̄та’нти родама̄но т̣хито’’ти. гаччхатха сан̃н̃а̄петха нам̣ ‘‘пуна све катхесса̄ма̄’’ти. со пунадивасе тхерасса дхаммакатхам̣ сутва̄ сота̄паттипхалам̣ па̄пун̣и.

апара̄пи уллаколикан̣н̣ива̄сика̄ ека̄ иттхӣ путтакам̣ па̄йама̄на̄ ‘‘дӣгхабха̄н̣акамаха̄абхайаттхеро на̄ма арийавам̣сапат̣ипадам̣ катхетӣ’’ти сутва̄ пан̃чайоджанамаггам̣ гантва̄ дива̄катхикаттхерасса нисиннака̄лейева виха̄рам̣ пависитва̄ бхӯмийам̣ путтам̣ нипаджджа̄петва̄ дива̄катхикаттхерасса т̣хитака̄ва дхаммам̣ ассоси. сарабха̄н̣аке тхере ут̣т̣хите дӣгхабха̄н̣акамаха̄абхайаттхеро чатупаччайасантосабха̄вана̄ра̄мамаха̄арийавам̣сам̣ а̄рабхи. са̄ т̣хитака̄ва пагган̣ха̄ти. тхеро тайо ева паччайе катхетва̄ ут̣т̣ха̄на̄ка̄рам̣ ака̄си. са̄ упа̄сика̄ а̄ха – ‘‘аййо, ‘арийавам̣сам̣ катхесса̄мӣ’ти синиддхабходжанам̣ бхун̃джитва̄ мадхурапа̄накам̣ пивитва̄ йат̣т̣химадхукатела̄дӣхи бхесаджджам̣ катва̄ катхетум̣ йуттат̣т̣ха̄нейева ут̣т̣хахатӣ’’ти. тхеро ‘‘са̄дху, бхагинӣ’’ти ватва̄ упари бха̄вана̄ра̄мам̣ пат̣т̣хапеси. арун̣уггаманан̃ча тхерасса ‘‘идамавоча̄’’ти вачанан̃ча упа̄сика̄йа сота̄паттипхалуппатти ча екаккхан̣ейева ахоси.

апара̄пи кал̣ампарава̄сика̄ иттхӣ ан̇кена путтам̣ а̄да̄йа ‘‘дхаммам̣ сосса̄мӣ’’ти читталапаббатам̣ гантва̄ екам̣ руккхам̣ нисса̄йа да̄ракам̣ нипаджджа̄петва̄ сайам̣ т̣хитака̄ва дхаммам̣ сун̣а̄ти. раттибха̄гасаманантаре еко дӣгхаджа̄тико тасса̄ пассантийа̄йева самӣпе нипаннада̄ракам̣ чатӯхи да̄т̣ха̄хи д̣ам̣ситва̄ агама̄си. са̄ чинтеси – ‘‘сача̄хам̣ ‘путто ме саппена дат̣т̣хо’ти ваккха̄ми, дхаммасса антара̄йо бхависсати. анекаккхаттум̣ кхо пана ме айам̣ сам̣са̄рават̣т̣е ват̣т̣антийа̄ путто ахоси, дхаммамева чарисса̄мӣ’’ти тийа̄мараттим̣ т̣хитака̄ва дхаммам̣ пагган̣хитва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа арун̣е уггате саччакирийа̄йа путтасса висам̣ нимматхетва̄ путтам̣ гахетва̄ гата̄. еварӯпа̄ пуггала̄ дхаммам̣ сотука̄ма̄ на̄ма хонти.

3. аттхавасасуттаван̣н̣ана̄

43. татийе тайо, бхиккхаве, аттхавасе сампассама̄нена̄ти тайо аттхе тӣн̣и ка̄ран̣а̄ни пассантена. аламева̄ти йуттамева. йо дхаммам̣ десетӣти йо пуггало чатусаччадхаммам̣ пака̄сети. аттхаппат̣исам̣ведӣти ат̣т̣хакатхам̣ н̃а̄н̣ена пат̣исам̣ведӣ. дхаммаппат̣исам̣ведӣти па̄л̣идхаммам̣ пат̣исам̣ведӣ.

4. катха̄паваттисуттаван̣н̣ана̄

44. чатуттхе т̣ха̄нехӣти ка̄ран̣ехи. паваттинӣти аппат̣ихата̄ ниййа̄ника̄.

5. пан̣д̣итасуттаван̣н̣ана̄

45. пан̃чаме пан̣д̣итапан̃н̃атта̄нӣти пан̣д̣итехи пан̃н̃атта̄ни катхита̄ни пасаттха̄ни. саппурисапан̃н̃атта̄нӣти саппурисехи маха̄пурисехи пан̃н̃атта̄ни катхита̄ни пасаттха̄ни. ахим̣са̄ти карун̣а̄ чева карун̣а̄пуббабха̄го ча. сам̣йамоти сӣласам̣йамо. дамоти индрийасам̣варо, упосатхавасена ва̄ аттадаманам̣, пун̣н̣ова̄де (ма. ни. 3.395 а̄дайо; сам̣. ни. 4.88 а̄дайо) дамоти вутта̄ кхантипи а̄л̣аваке (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 183 а̄дайо) вутта̄ пан̃н̃а̄пи имасмим̣ сутте ват̣т̣атийева. ма̄та̄питу упат̣т̣ха̄нанти ма̄та̄питӯнам̣ раккханам̣ гопанам̣ пат̣иджагганам̣. санта̄нанти ан̃н̃аттха буддхапаччекабуддхаарийаса̄вака̄ санто на̄ма, идха пана ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄ка̄ адхиппета̄. тасма̄ уттамат̣т̣хена санта̄нам̣, сет̣т̣хачарийат̣т̣хена брахмача̄рӣнам̣. идам̣ ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄нам̣ саббхи упан̃н̃а̄танти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. сатам̣ ета̄ни т̣ха̄на̄нӣти санта̄нам̣ уттамапуриса̄нам̣ ета̄ни т̣ха̄на̄ни ка̄ран̣а̄ни. арийо дассанасампанноти идха имесам̣йева тин̣н̣ам̣ т̣ха̄на̄нам̣ ка̄ран̣ена арийо чева дассанасампанно ча ведитаббо, на буддха̄дайо на сота̄панна̄. атха ва̄ сатам̣ ета̄ни т̣ха̄на̄нӣти ма̄тупат̣т̣ха̄нам̣ питупат̣т̣ха̄нанти ета̄ни т̣ха̄на̄ни санта̄нам̣ уттамапуриса̄нам̣ ка̄ран̣а̄нӣти евам̣ ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄кавасена имисса̄ га̄тха̄йа аттхо ведитаббо. ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄койева хи идха ‘‘арийо дассанасампанно’’ти вутто. са локам̣ бхаджате сиванти со кхемам̣ девалокам̣ гаччхатӣти.

6. сӣлавантасуттаван̣н̣ана̄

46. чхат̣т̣хе тӣхи т̣ха̄нехӣти тӣхи ка̄ран̣ехи. ка̄йена̄тиа̄дӣсу бхиккхӯ а̄гаччханте дисва̄ паччуггаманам̣ каронта̄ гаччханте анугаччханта̄ а̄санаса̄ла̄йа саммаджджанаупалепана̄дӣни каронта̄ а̄сана̄ни пан̃н̃а̄пента̄ па̄нӣйам̣ паччупат̣т̣ха̄пента̄ ка̄йена пун̃н̃ам̣ пасаванти на̄ма. бхиккхусан̇гхам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ ‘‘йа̄гум̣ детха, бхаттам̣ детха, саппинаванӣта̄дӣни детха, гандхапуппха̄дӣхи пӯджетха, упосатхам̣ упавасатха, дхаммам̣ сун̣а̄тха, четийам̣ вандатха̄’’тиа̄дӣни ваданта̄ ва̄ча̄йа пун̃н̃ам̣ пасаванти на̄ма. бхиккхӯ пин̣д̣а̄йа чаранте дисва̄ ‘‘лабхантӯ’’ти чинтента̄ манаса̄ пун̃н̃ам̣ пасаванти на̄ма. пасавантӣти пат̣илабханти. пун̃н̃ам̣ панеттха локийалокуттарамиссакам̣ катхитам̣.

7. сан̇кхаталаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄

47. саттаме сан̇кхатасса̄ти паччайехи сама̄гантва̄ катасса. сан̇кхаталаккхан̣а̄нӣти сан̇кхатам̣ етанти сан̃джа̄нанака̄ран̣а̄ни нимитта̄ни. уппа̄доти джа̄ти. вайоти бхедо. т̣хитасса ан̃н̃атхаттам̣ на̄ма джара̄. таттха сан̇кхатанти тебхӯмака̄ дхамма̄. маггапхала̄ни пана асаммасанӯпагатта̄ идха на катхӣйанти. уппа̄да̄дайо сан̇кхаталаккхан̣а̄ на̄ма. тесу уппа̄даккхан̣е уппа̄до, т̣ха̄наккхан̣е джара̄, бхедаккхан̣е вайо. лаккхан̣ам̣ на сан̇кхатам̣, сан̇кхатам̣ на лаккхан̣ам̣, лаккхан̣ена пана сан̇кхатам̣ париччхиннам̣. йатха̄ хаттхиассагомахим̣са̄дӣнам̣ саттисӯла̄дӣни сан̃джа̄наналаккхан̣а̄ни на хаттхиа̄дайо, напи хаттхиа̄дайо лаккхан̣а̄нева, лаккхан̣ехи пана те ‘‘асукасса хаттхӣ, асукасса ассо, асукахаттхӣ, асукаассо’’ти ва̄ пан̃н̃а̄йанти, евам̣сампадамидам̣ ведитаббам̣.

8. асан̇кхаталаккхан̣асуттаван̣н̣ана̄

48. ат̣т̣хаме асан̇кхатасса̄ти паччайехи сама̄гантва̄ акатасса. асан̇кхаталаккхан̣а̄нӣти асан̇кхатам̣ етанти сан̃джа̄нанака̄ран̣а̄ни нимитта̄ни. на уппа̄до пан̃н̃а̄йатӣтиа̄дӣхи уппа̄даджара̄бхан̇га̄нам̣ абха̄во вутто. уппа̄да̄дӣнан̃хи абха̄вена асан̇кхатанти пан̃н̃а̄йати.

9. паббатара̄джасуттаван̣н̣ана̄

49. наваме маха̄са̄ла̄ти маха̄руккха̄. кулапатинти куладжет̣т̣хакам̣. селоти сила̄майо. аран̃н̃асминти ага̄макат̣т̣ха̄не. брахма̄ти маханто. ванети ат̣авийам̣. ванаппатӣти ванаджет̣т̣хака̄. идха дхаммам̣ чаритва̄на, маггам̣ сугатига̄минанти сугатига̄микамаггасан̇кха̄там̣ дхаммам̣ чаритва̄.

10. а̄таппакаран̣ӣйасуттаван̣н̣ана̄

50. дасаме а̄таппам̣ каран̣ӣйанти вӣрийам̣ ка̄тум̣ йуттам̣. ануппа̄да̄йа̄ти ануппа̄даттха̄йа, ануппа̄дам̣ са̄дхесса̄мӣти имина̄ ка̄ран̣ена каттаббанти аттхо. паратопи есева найо. са̄рӣрика̄нанти сарӣрасамбхава̄нам̣. дуккха̄нанти дуккхама̄нам̣. тибба̄нанти бахала̄нам̣, та̄панавасена ва̄ тибба̄нам̣. кхара̄нанти пхаруса̄нам̣. кат̣ука̄нанти тикхин̣а̄нам̣. аса̄та̄нанти амадхура̄нам̣. амана̄па̄нанти манам̣ вад̣д̣хетум̣ асаматтха̄нам̣. па̄н̣ахара̄нанти джӣвитахара̄нам̣. адхива̄сана̄йа̄ти адхива̄санаттха̄йа саханаттха̄йа кхаманаттха̄йа.

еттаке т̣ха̄не саттха̄ а̄н̣а̄петва̄ а̄н̣аттим̣ паваттетва̄ ида̄ни сама̄дапенто йато кхо, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха йатоти йада̄. а̄та̄пӣти вӣрийава̄. нипакоти саппан̃н̃о. сатоти сатийа̄ саманна̄гато. дуккхасса антакирийа̄йа̄ти ват̣т̣адуккхасса париччхедапариват̣умакирийа̄йа. име ча пана а̄та̄па̄дайо тайопи локийалокуттарамиссака̄ катхита̄.

11. маха̄чорасуттаван̣н̣ана̄

51. ека̄дасаме маха̄чороти маханто балавачоро. сандхинти гхарасандхим̣. ниллопанти маха̄вилопам̣. ека̄га̄риканти екамева гехам̣ парива̄ретва̄ вилумпанам̣. парипантхепи тит̣т̣хатӣти пантхадӯханакаммам̣ кароти. надӣвидугганти надӣнам̣ дуггамат̣т̣ха̄нам̣ антарадӣпакам̣, йаттха сакка̄ хоти двӣхипи тӣхипи джан̇гхасахассехи саддхим̣ нилӣйитум̣. паббатависаманти паббата̄нам̣ висамат̣т̣ха̄нам̣ паббатантарам̣, йаттха сакка̄ хоти саттахи ва̄ ат̣т̣хахи ва̄ джан̇гхасахассехи саддхим̣ нилӣйитум̣. тин̣агахананти тин̣ена вад̣д̣хитва̄ сан̃чханнам̣ дваттийоджанат̣т̣ха̄нам̣. родханти гханам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сам̣сат̣т̣хаса̄кхам̣ ека̄баддхам̣ маха̄ванасан̣д̣ам̣. парийодха̄йа аттхам̣ бхан̣иссантӣти парийодахитва̄ там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ паккхипитва̄ аттхам̣ катхайиссанти. тйа̄сса̄ти те асса. парийодха̄йа аттхам̣ бхан̣антӣти кисмин̃чи кин̃чи ваттум̣ а̄раддхейева ‘‘ма̄ евам̣ авачуттха, майам̣ етам̣ кулапарампара̄йа джа̄на̄ма, на еса еварӯпам̣ кариссатӣ’’ти там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ паккхипитва̄ махантампи досам̣ харанта̄ аттхам̣ бхан̣анти. атха ва̄ парийодха̄йа̄ти пат̣иччха̄детва̄типи аттхо. те хи тассапи досам̣ пат̣иччха̄детва̄ аттхам̣ бхан̣анти. кхатам̣ упахатанти гун̣акхананена кхатам̣, гун̣упагха̄тена упахатам̣. висамена ка̄йакаммена̄ти сампаккхаланат̣т̣хена висамена ка̄йадва̄рикакаммена. вачӣманокаммесупи есева найо. антагга̄хика̄йа̄ти дасаваттхука̄йа антам̣ гахетва̄ т̣хитадит̣т̣хийа̄. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

чӯл̣авагго пан̃чамо.

пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

2. дутийапан̣н̣а̄сакам̣

(6) 1. бра̄хман̣авагго

1. пат̣хамадвебра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

52. бра̄хман̣аваггасса пат̣хаме джин̣н̣а̄ти джара̄джин̣н̣а̄. вуддха̄ти вайовуддха̄. махаллака̄ти джа̄тимахаллака̄. аддхагата̄ти тайо аддхе атикканта̄. вайоануппатта̄ти татийам̣ вайам̣ ануппатта̄. йена бхагава̄ тенупасан̇камим̣сӯти путтада̄ре аттано вачанам̣ акаронте дисва̄ ‘‘саман̣асса готамасса сантикам̣ гантва̄ ниййа̄никамаггам̣ гавесисса̄ма̄’’ти чинтетва̄ упасан̇камим̣су. майамассу, бхо готама, бра̄хман̣а̄ти; бхо готама, майам̣ бра̄хман̣а̄ на кхаттийа̄ на̄мачча̄ на гахапатика̄ти бра̄хман̣абха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ джин̣н̣а̄тиа̄дима̄хам̣су. акатабхӣрутта̄н̣а̄ти акатабхайапаритта̄н̣а̄. авассайабхӯтам̣ патит̣т̣ха̄каммам̣ амхехи на катанти дассенти. таггха̄ти екам̣саттхе нипа̄то, сампат̣иччханаттхе ва̄. екантена тумхе еварӯпа̄, ахампи кхо етам̣ сампат̣иччха̄мӣти ча дассети. упанӣйатӣти упасам̣харӣйати. айам̣ хи джа̄тийа̄ джарам̣ упанӣйати, джара̄йа бйа̄дхим̣, бйа̄дхина̄ маран̣ам̣, маран̣ена пуна джа̄тим̣. тена вуттам̣ – ‘‘упанӣйатӣ’’ти.

ида̄ни йасма̄ те бра̄хман̣а̄ махаллакатта̄ паббаджитва̄пи ваттам̣ пӯретум̣ на саккхиссанти, тасма̄ не пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄пенто бхагава̄ йодха ка̄йена сам̣йамотиа̄дима̄ха. таттха ка̄йена сам̣йамоти ка̄йадва̄рена сам̣варо. сесесупи есева найо. там̣ тасса петасса̄ти там̣ пун̃н̃ам̣ тасса паралокам̣ гатасса та̄йанат̣т̣хена та̄н̣ам̣, нилӣйанат̣т̣хена лен̣ам̣, патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена дӣпо, авассайанат̣т̣хена саран̣ам̣, уттамагативасена пара̄йан̣ан̃ча хотӣти дассети. га̄тха̄ утта̄наттха̄йева. евам̣ те бра̄хман̣а̄ татха̄гатена пан̃часу сӣлесу сама̄дапита̄ йа̄ваджӣвам̣ пан̃ча сӣла̄ни раккхитва̄ сагге ниббаттим̣су.

2. дутийадвебра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

53. дутийе бха̄джананти йам̣кин̃чи бхан̣д̣акам̣. сесам̣ пат̣хаме вуттанайенева ведитаббам̣.

3. ан̃н̃атарабра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

54. татийе саммоданӣйанти саммодаджананим̣. са̄ран̣ӣйанти саритаббайуттакам̣. вӣтиса̄ретва̄ти парийоса̄петва̄. китта̄вата̄ти киттакена. сандит̣т̣хико дхаммо хотӣти са̄мам̣ пасситаббо хоти. ака̄ликоти на ка̄лантаре пхалада̄йако. ехипассикоти ‘‘ехи пасса̄’’ти евам̣ дассетум̣ сакка̄ти а̄гаманӣйапат̣ипадам̣ пуччхати. опанеййикоти аттано читтам̣ упанетаббо. паччаттам̣ ведитабботи са̄мам̣йева джа̄нитаббо. вин̃н̃ӯхӣти пан̣д̣итехи. парийа̄динначиттоти а̄диннагахитапара̄мат̣т̣хачитто хутва̄. чететӣти чинтети. сесаметтха утта̄намева. имасмим̣ пана сутте бра̄хман̣ена локуттарамагго пуччхито, саттха̄ра̄пи сойева катхито. со хи са̄мам̣ пасситаббатта̄ сандит̣т̣хико на̄ма̄ти.

4. парибба̄джакасуттаван̣н̣ана̄

55. чатуттхе бра̄хман̣апарибба̄джакоти бра̄хман̣аджа̄тико парибба̄джако, на кхаттийа̄диджа̄тико. аттаттхампӣти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикам̣ локийалокуттарамиссакам̣ аттано аттхам̣.

5. ниббутасуттаван̣н̣ана̄

56. пан̃чаме ака̄ликанти на ка̄лантаре паттаббам̣. опанеййиканти пат̣ипаттийа̄ упагантаббам̣.

6. палокасуттаван̣н̣ана̄

57. чхат̣т̣хе а̄чарийапа̄чарийа̄нанти а̄чарийа̄нан̃чева а̄чарийа̄чарийа̄нан̃ча. авӣчи ман̃н̃е пхут̣о ахосӣти йатха̄ авӣчи маха̄нирайо нирантарапхут̣о нерайикасаттехи парипун̣н̣о, мануссехи евам̣ парипун̣н̣о хоти. куккут̣асам̣па̄тика̄ти екага̄масса чхаданапит̣т̣хито уппатитва̄ итарага̄масса чхаданапит̣т̣хе патанасан̇кха̄то куккут̣асам̣па̄то ета̄су аттхӣти куккут̣асам̣па̄тика̄. куккут̣асам̣па̄дика̄типи па̄т̣хо, га̄мантарато га̄мантарам̣ куккут̣а̄нам̣ падаса̄ гаманасан̇кха̄то куккут̣асам̣па̄до ета̄су аттхӣти аттхо. убхайампетам̣ гхананива̄сатам̣йева дӣпети. адхаммара̄гаратта̄ти ра̄го на̄ма екантенева адхаммо, аттано париккха̄ресу пана уппаджджама̄но на адхаммара̄готи адхиппето, парапариккха̄ресу уппаджджама̄нова адхаммара̄готи. висамалобха̄бхибхӯта̄ти лобхасса самака̄ло на̄ма наттхи, екантам̣ висамова еса. аттана̄ париггахитаваттхумхи пана уппаджджама̄но самалобхо на̄ма, парапариггахитаваттхумхи уппаджджама̄нова висамоти адхиппето. миччха̄дхаммапарета̄ти аваттхупат̣исеванасан̇кха̄тена миччха̄дхаммена саманна̄гата̄. дево на самма̄ дха̄рам̣ ануппавеччхатӣти васситаббайутте ка̄ле вассам̣ на вассати. дуббхиккханти дуллабхабхиккхам̣. дуссассанти вивидхасасса̄нам̣ асампаджджанена дуссассам̣. сетат̣т̣хиканти сассе сампаджджама̄не па̄н̣ака̄ патанти, техи дат̣т̣хатта̄ никкхантаниккханта̄ни са̄лисӣса̄ни сетаван̣н̣а̄ни хонти нисса̄ра̄ни. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘сетат̣т̣хика’’нти. сала̄ка̄вуттанти вапитам̣ вапитам̣ сассам̣ сала̄ка̄маттамева сампаджджати, пхалам̣ на детӣти аттхо. йаккха̄ти йаккха̄дхипатино. ва̄л̣е амануссе оссаджджантӣти чан̣д̣айаккхе мануссапатхе виссадждженти, те ладдхока̄са̄ маха̄джанам̣ джӣвитаккхайам̣ па̄пенти.

7. ваччхаготтасуттаван̣н̣ана̄

58. саттаме махаппхаланти маха̄випа̄кам̣. дхаммасса ча̄нудхаммам̣ бйа̄каронтӣти еттха дхаммо на̄ма катхитакатха̄, анудхаммо на̄ма катхитасса пат̣икатханам̣. сахадхаммикоти сака̄ран̣о сахетуко. ва̄да̄нупа̄тоти ва̄дасса анупа̄то, анупатанам̣ паваттӣти аттхо. га̄райхам̣ т̣ха̄нанти гарахитаббайуттам̣ ка̄ран̣ам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – бхота̄ готамена вутта̄ сака̄ран̣а̄ ва̄даппаватти кин̃чипи га̄райхам̣ ка̄ран̣ам̣ на а̄гаччхатӣти. атха ва̄ техи парехи вутта̄ сака̄ран̣а̄ ва̄даппаватти кин̃чи га̄райхам̣ ка̄ран̣ам̣ на а̄гаччхатӣти пуччхати.

антара̄йакаро хотӣти антара̄йам̣ вина̄сам̣ киччхала̄бхакам̣ виломакам̣ кароти. па̄рипантхикоти пантхадӯханачоро. кхато ча хотӣти гун̣акхананена кхато хоти. упахатоти гун̣упагха̄тенева упахато.

чанданика̄йа̄ти асучикалалакӯпе. олигаллети ниддхаманакалале. со ча̄ти со сӣлава̄ти вуттакхӣн̣а̄саво. сӣлаккхандхена̄ти сӣлара̄сина̄. сесападесупи есева найо. еттха ча вимуттин̃а̄н̣адассанам̣ вуччати паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣, там̣ асеккхасса паваттатта̄ асеккханти вуттам̣. итара̄ни сиккха̄парийоса̄наппаттата̄йа сайампи асеккха̄нева. та̄ни ча пана локуттара̄ни, паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ локийам̣.

рохин̣ӣсӯти раттаван̣н̣а̄су. сарӯпа̄сӯти аттано ваччхакехи сама̄нарӯпа̄су. па̄ревата̄сӯти капотаван̣н̣а̄су. дантоти ниббисевано. пун̇гавоти усабхо. дхорайхоти дхурава̄хо. калйа̄н̣аджаваниккамоти калйа̄н̣ена уджуна̄ джавена ганта̄. на̄сса ван̣н̣ам̣ париккхарети асса гон̣асса сарӣраван̣н̣ам̣ на упапариккханти, дхураваханакаммамева пана упапариккханти. йасмим̣ касмин̃чи джа̄тийети йаттха каттхачи куладжа̄те. йа̄су ка̄сучи ета̄сӯти ета̄су кхаттийа̄диппабхеда̄су йа̄су ка̄сучи джа̄тӣсу.

брахмачарийасса кевалӣти брахмачарийасса кевалена саманна̄гато, парипун̣н̣абха̄вена йуттоти аттхо. кхӣн̣а̄саво хи сакалабрахмача̄рӣ на̄ма хоти. тенетам̣ вуттам̣. паннабха̄роти оропитабха̄ро, кхандхабха̄рам̣ килесабха̄рам̣ ка̄магун̣абха̄ран̃ча оропетва̄ т̣хитоти аттхо. катакиччоти чатӯхи маггехи киччам̣ катва̄ т̣хито. па̄рагӯ саббадхамма̄нанти саббадхамма̄ вуччанти пан̃чаккхандха̄ два̄даса̄йатана̄ни ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо, тесам̣ саббадхамма̄нам̣ абхин̃н̃а̄па̄рам̣, парин̃н̃а̄па̄рам̣, паха̄напа̄рам̣, бха̄вана̄па̄рам̣, саччхикирийа̄па̄рам̣, сама̄паттипа̄ран̃ча̄ти чхаббидхам̣ па̄рам̣ гататта̄ па̄рагӯ. анупа̄да̄йа̄ти аггахетва̄. ниббутоти килесасанта̄парахито. вираджети ра̄гадосамохараджарахите.

авиджа̄нанта̄ти кхеттам̣ аджа̄нанта̄. думмедха̄ти ниппан̃н̃а̄. ассута̄виноти кхеттавиниччхайасаванена рахита̄. бахиддха̄ти имамха̄ са̄сана̄ бахиддха̄. на хи санте упа̄сарети буддхапаччекабуддхакхӣн̣а̄саве уттамапурисе на упасан̇каманти. дхӣрасамматети пан̣д̣итехи саммате самбха̄вите. мӯладжа̄та̄ патит̣т̣хита̄ти имина̄ сота̄паннасса саддхам̣ дассети. куле ва̄ идха джа̄йарети идха ва̄ мануссалоке кхаттийабра̄хман̣авессакуле джа̄йанти. айамева хи тивидха̄ куласампатти на̄ма. анупуббена нибба̄нам̣, адхигаччхантӣти сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ти име гун̣е пӯретва̄ ануккамена нибба̄нам̣ адхигаччхантӣти.

8. тикан̣н̣асуттаван̣н̣ана̄

59. ат̣т̣хаме тикан̣н̣оти тасса на̄мам̣. упасан̇камӣти ‘‘саман̣о кира готамо пан̣д̣ито, гаччхисса̄ми тасса сантика’’нти чинтетва̄ бхуттапа̄тара̄со маха̄джанапаривуто упасан̇ками. бхагавато саммукха̄ти дасабаласса пурато нисӣдитва̄. ван̣н̣ам̣ бха̄сатӣти касма̄ бха̄сати? со кира ито пуббе татха̄гатасса сантикам̣ агатапуббо. атхасса етадахоси – ‘‘буддха̄ на̄ма дура̄сада̄, майи пат̣хаматарам̣ акатхенте катхеййа ва̄ на ва̄. саче на катхессати, атха мам̣ сама̄гамат̣т̣ха̄не катхентам̣ евам̣ ваккханти ‘твам̣ идха касма̄ катхеси, йена те саман̣асса готамасса сантикам̣ гантва̄ вачанаматтампи на ладдха’нти. тасма̄ ‘евам̣ ме айам̣ гараха̄ муччиссатӣ’’’ти ман̃н̃ама̄но бха̄сати. кин̃ча̄пи бра̄хман̣а̄нам̣ ван̣н̣ам̣ бха̄сати, татха̄гатасса пана н̃а̄н̣ам̣ гхат̣т̣есса̄мӣти адхиппа̄йенева бха̄сати. евампи тевиджджа̄ бра̄хман̣а̄ти тевиджджакабра̄хман̣а̄ евам̣пан̣д̣ита̄ евам̣дхӣра̄ евам̣бйатта̄ евам̣бахуссута̄ евам̣ва̄дино, евам̣саммата̄ти аттхо. итипӣти имина̄ тесам̣ пан̣д̣ита̄диа̄ка̄рапариччхедам̣ дассети. еттакена ка̄ран̣ена пан̣д̣ита̄…пе… еттакена ка̄ран̣ена саммата̄ти айан̃хи еттха аттхо.

йатха̄ катхам̣ пана бра̄хман̣а̄ти еттха йатха̄ти ка̄ран̣авачанам̣, катхам̣ пана̄ти пуччха̄вачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – катхам̣ пана, бра̄хман̣а, бра̄хман̣а̄ тевиджджам̣ пан̃н̃а̄пенти. йатха̄ евам̣ сакка̄ хоти джа̄нитум̣, там̣ ка̄ран̣ам̣ вадехӣти. там̣ сутва̄ бра̄хман̣о ‘‘джа̄нанат̣т̣ха̄нейева мам̣ самма̄самбуддхо пуччхи, но аджа̄нанат̣т̣ха̄не’’ти аттамано хутва̄ идха, бхо готама̄тиа̄дима̄ха. таттха убхатоти двӣхипи паккхехи. ма̄тито ча питито ча̄ти йасса ма̄та̄ бра̄хман̣ӣ, ма̄ту ма̄та̄ бра̄хман̣ӣ, тасса̄пи ма̄та̄ бра̄хман̣ӣ. пита̄ бра̄хман̣о, питу пита̄ бра̄хман̣о, тасса̄пи пита̄ бра̄хман̣о, со убхато суджа̄то ма̄тито ча питито ча. сам̣суддхагахан̣икоти йасса сам̣суддха̄ ма̄ту гахан̣ӣ, куччхӣти аттхо. ‘‘самавепа̄кинийа̄ гахан̣ийа̄’’ти пана еттха каммаджатеджодха̄ту гахан̣ӣти вуччати.

йа̄ва саттама̄ пита̄махайуга̄ти еттха питу пита̄ пита̄махо, пита̄махасса йугам̣ пита̄махайугам̣. йуганти а̄йуппама̄н̣ам̣ вуччати. абхила̄паматтамева четам̣, аттхато пана пита̄махойева пита̄махайугам̣. тато уддхам̣ саббепи пуббапуриса̄ пита̄махаггахан̣енева гахита̄. евам̣ йа̄ва саттамо пурисо, та̄ва сам̣суддхагахан̣ико, атха ва̄ аккхитто анупаккут̣т̣хо джа̄тива̄дена̄ти дассети. аккхиттоти ‘‘апанетха етам̣, ким̣ имина̄’’ти евам̣ аккхитто анаваккхитто. анупаккут̣т̣хоти на упаккут̣т̣хо, на аккосам̣ ва̄ ниндам̣ ва̄ паттапуббо. кена ка̄ран̣ена̄ти? джа̄тива̄дена. ‘‘итипи хӣнаджа̄тико есо’’ти еварӯпена вачанена̄ти аттхо.

аджджха̄йакоти идам̣ ‘‘на да̄ниме джха̄йанти, на да̄ниме джха̄йантӣти кхо, ва̄сет̣т̣ха, аджджха̄йака̄ аджджха̄йака̄тева татийам̣ аккхарам̣ упаниббатта’’нти (дӣ. ни. 3.132) евам̣ пат̣хамакаппикака̄ле джха̄навирахита̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ гарахавачанам̣ уппаннам̣. ида̄ни пана там̣ аджджха̄йатӣти аджджха̄йако, манте париваттетӣти имина̄ аттхена пасам̣са̄вачанам̣ катва̄ вохаранти. манте дха̄ретӣти мантадхаро.

тин̣н̣ам̣ веда̄нанти ируббедайаджуббедаса̄маббеда̄нам̣. от̣т̣хапахатакаран̣авасена па̄рам̣ гатоти па̄рагӯ. саха нигхан̣д̣уна̄ ча кет̣убхена ча санигхан̣д̣укет̣убха̄нам̣. нигхан̣д̣ӯти на̄манигхан̣д̣уруккха̄дӣнам̣ вевачанапака̄сакасаттхам̣. кет̣убханти кирийа̄каппавикаппо кавӣнам̣ упака̄ра̄йа саттхам̣. саха аккхараппабхедена са̄ккхараппабхеда̄нам̣. аккхараппабхедоти сиккха̄ ча нирутти ча. итиха̄сапан̃чама̄нанти а̄тхаббан̣аведам̣ чатуттхам̣ катва̄ итиха а̄са, итиха а̄са̄ти ӣдисавачанапат̣исам̣йутто пура̄н̣акатха̄сан̇кха̄то кхаттавиджджа̄сан̇кха̄то ва̄ итиха̄со пан̃чамо етесанти итиха̄сапан̃чама̄. тесам̣ итиха̄сапан̃чама̄нам̣ веда̄нам̣.

падам̣ тадавасесан̃ча бйа̄каран̣ам̣ адхӣйати ведети ча̄ти падако веййа̄каран̣о. лока̄йатам̣ вуччати витан̣д̣ава̄дасаттхам̣. маха̄пурисалаккхан̣анти маха̄пуриса̄нам̣ буддха̄дӣнам̣ лаккхан̣адӣпакам̣ два̄дасасахассагантхапама̄н̣ам̣ саттхам̣, йаттха сол̣асасахассага̄тха̄падапарима̄н̣а̄ буддхаманта̄ на̄ма ахесум̣, йесам̣ васена ‘‘имина̄ лаккхан̣ена саманна̄гата̄ буддха̄ на̄ма хонти, имина̄ паччекабуддха̄, две аггаса̄вака̄, асӣти маха̄са̄вака̄, буддхама̄та̄, буддхапита̄, аггупат̣т̣ха̄ка̄, аггупат̣т̣ха̄йика̄, ра̄джа̄ чаккаваттӣ’’ти айам̣ висесо н̃а̄йати. анавайоти имесу лока̄йатамаха̄пурисалаккхан̣есу анӯно парипӯрака̄рӣ, авайо на хотӣти вуттам̣ хоти. авайо на̄ма йо та̄ни аттхато ча гантхато ча сандха̄ретум̣ на саккоти. атха ва̄ анавайоти ану авайо, сандхивасена ука̄ралопо. ану авайо парипун̣н̣асиппоти аттхо.

тена хӣти идам̣ бхагава̄ нам̣ а̄йа̄чантам̣ дисва̄ ‘‘ида̄нисса пан̃хам̣ катхетум̣ ка̄ло’’ти н̃атва̄ а̄ха. тассаттхо – йасма̄ мам̣ а̄йа̄часи, тасма̄ сун̣а̄хӣти. вивиччева ка̄мехӣтиа̄ди висуддхимагге (висуддхи. 1.70) виттха̄ритамева. идха панетам̣ тиссаннам̣ виджджа̄нам̣ пуббабха̄гапат̣ипаттидассанаттхам̣ вуттанти ведитаббам̣. таттха двиннам̣ виджджа̄нам̣ анупадаван̣н̣ана̄ чева бха̄вана̄найо ча висуддхимагге (висуддхи. 2.402 а̄дайо) виттха̄ритова.

пат̣хама̄ виджджа̄ти пат̣хамам̣ уппанна̄ти пат̣хама̄, видитакаран̣ат̣т̣хена виджджа̄. ким̣ видитам̣ кароти? пуббенива̄сам̣. авиджджа̄ти тассева пуббенива̄сасса авидитакаран̣ат̣т̣хена таппат̣иччха̄дако мохо вуччати. тамоти свева мохо пат̣иччха̄дакат̣т̣хена тамоти вуччати. а̄локоти са̄йева виджджа̄ обха̄сакаран̣ат̣т̣хена а̄локоти вуччати. еттха ча виджджа̄ адхигата̄ти айам̣ аттхо. сесам̣ пасам̣са̄вачанам̣. йоджана̄ панеттха айамасса виджджа̄ адхигата̄, атхасса адхигатавиджджасса авиджджа̄ вихата̄ винат̣т̣ха̄ти аттхо. касма̄? йасма̄ виджджа̄ уппанна̄. итарасмимпи пададвайе есева найо. йатха̄ танти еттха йатха̄ти опаммам̣, танти нипа̄таматтам̣. сатийа̄ авиппава̄сена аппаматтасса. вӣрийа̄та̄пена а̄та̄пино. ка̄йе ча джӣвите ча анапеккхата̄йа пахитаттасса. песитаттасса̄ти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ аппаматтасса а̄та̄пино пахитаттасса вихарато авиджджа̄ вихан̃н̃еййа, виджджа̄ уппаджджеййа. тамо вихан̃н̃еййа, а̄локо уппаджджеййа, евамева тасса авиджджа̄ вихата̄, виджджа̄ уппанна̄. тамо вихато, а̄локо уппанно. етасса тена падха̄на̄нуйогасса анурӯпамева пхалам̣ ладдханти.

чутӯпапа̄такатха̄йам̣ виджджа̄ти диббачаккхун̃а̄н̣авиджджа̄. авиджджа̄ти сатта̄нам̣ чутипат̣исандхиппат̣иччха̄дика̄ авиджджа̄. сесам̣ вуттанайамева.

татийавиджджа̄йа со евам̣ сама̄хите читтети випассана̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄начиттам̣ ведитаббам̣. а̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣а̄йа̄ти арахаттамагган̃а̄н̣аттха̄йа. арахаттамагго хи а̄сававина̄санато а̄сава̄нам̣ кхайоти вуччати, татра четам̣ н̃а̄н̣ам̣ таттха парийа̄паннатта̄ти. читтам̣ абхининна̄метӣти випассана̄читтам̣ абхинӣхарати. со идам̣ дуккханти евама̄дӣсу еттакам̣ дуккхам̣, на ито бхиййоти саббампи дуккхасаччам̣ сарасалаккхан̣аппат̣иведхена йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти пат̣ивиджджхати, тасса ча дуккхасса ниббаттикам̣ тан̣хам̣ ‘‘айам̣ дуккхасамудайо’’ти, тадубхайампи йам̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ нируджджхати, там̣ тесам̣ апаваттим̣ нибба̄нам̣ ‘‘айам̣ дуккханиродхо’’ти. тасса ча сампа̄пакам̣ арийамаггам̣ ‘‘айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти сарасалаккхан̣аппат̣иведхена йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти пат̣ивиджджхатӣти еваматтхо ведитаббо.

евам̣ сарӯпато сачча̄ни дассетва̄ ида̄ни килесавасена парийа̄йато дассенто име а̄сава̄тиа̄дима̄ха. тасса евам̣ джа̄нато евам̣ пассатоти тасса бхиккхуно евам̣ джа̄нантасса евам̣ пассантасса. саха випассана̄йа кот̣иппаттам̣ маггам̣ катхеси. ка̄ма̄сава̄ти ка̄ма̄савато. вимуччатӣти имина̄ маггаккхан̣ам̣ дассети. маггаккхан̣е хи читтам̣ вимуччати, пхалаккхан̣е вимуттам̣ хоти. вимуттасмим̣ вимуттамити н̃а̄н̣анти имина̄ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ дассети. кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣхи тасса бхӯмим̣. тена хи н̃а̄н̣ена со паччавеккханто кхӣн̣а̄ джа̄тӣтиа̄дӣни паджа̄на̄ти. катама̄ панасса джа̄ти кхӣн̣а̄, катхан̃ча нам̣ паджа̄на̄тӣти? на та̄васса атӣта̄ джа̄ти кхӣн̣а̄ пуббева кхӣн̣атта̄, на ана̄гата̄, ана̄гате ва̄йа̄ма̄бха̄вато, на паччуппанна̄, виджджама̄натта̄. йа̄ пана маггасса абха̄витатта̄ уппаджджеййа екачатупан̃чавока̄рабхавесу екачатупан̃чаккхандхаппабхеда̄ джа̄ти, са̄ маггасса бха̄витатта̄ ануппа̄дадхамматам̣ а̄паджджанена кхӣн̣а̄. там̣ со маггабха̄вана̄йа пахӣнакилесе паччавеккхитва̄ килеса̄бха̄ве виджджама̄нампи каммам̣ а̄йатиаппат̣исандхикам̣ хотӣти джа̄нанто паджа̄на̄ти.

вуситанти вуттхам̣ паривуттхам̣, катам̣ чаритам̣ нит̣т̣хитанти аттхо. брахмачарийанти маггабрахмачарийам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акена хи саддхим̣ сатта секкха̄ брахмачарийава̄сам̣ васанти на̄ма, кхӣн̣а̄саво вуттхава̄со. тасма̄ со аттано брахмачарийава̄сам̣ паччавеккханто ‘‘вуситам̣ брахмачарийа’’нти паджа̄на̄ти. катам̣ каран̣ӣйанти чатӯсу саччесу чатӯхи маггехи парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайавасена сол̣асавидхампи киччам̣ нит̣т̣ха̄питанти аттхо. путхуджджанакалйа̄н̣ака̄дайо хи там̣ киччам̣ каронти, кхӣн̣а̄саво катакаран̣ӣйо. тасма̄ со аттано каран̣ӣйам̣ паччавеккханто ‘‘катам̣ каран̣ӣйа’’нти паджа̄на̄ти. на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти пуна иттхабха̄ва̄йа, евам̣ сол̣асавидхакиччабха̄ва̄йа килесаккхайа̄йа ва̄ маггабха̄вана̄киччам̣ ме наттхӣти паджа̄на̄ти. атха ва̄ иттхатта̄йа̄ти иттхабха̄вато, имасма̄ евам̣ пака̄ра̄ ида̄ни ваттама̄наккхандхасанта̄на̄ апарам̣ кхандхасанта̄нам̣ майхам̣ наттхи, име пана пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄ руккха̄ вийа. те чаримакавин̃н̃а̄н̣аниродхена анупа̄да̄но вийа джа̄таведо нибба̄йиссантӣти паджа̄на̄ти. идха виджджа̄ти арахаттамагган̃а̄н̣авиджджа̄. авиджджа̄ти чатусаччаппат̣иччха̄дика̄ авиджджа̄. сесам̣ вуттанайамева.

анучча̄вачасӣласса̄ти йасса сӣлам̣ ка̄лена ха̄йати, ка̄лена вад̣д̣хати, со учча̄вачасӣло на̄ма хоти. кхӣн̣а̄савасса пана сӣлам̣ екантавад̣д̣хитамева. тасма̄ со анучча̄вачасӣло на̄ма хоти. васӣбхӯтанти васиппаттам̣. сусама̄хитанти сут̣т̣ху сама̄хитам̣, а̄рамман̣амхи сут̣т̣хапитам̣. дхӣранти дхитисампаннам̣. маччуха̄йинанти маччум̣ джахитва̄ т̣хитам̣. саббаппаха̄йинанти саббе па̄падхамме паджахитва̄ т̣хитам̣. буддханти чатусаччабуддхам̣. антимадехинанти саббапаччхимасарӣрадха̄ринам̣. там̣ намассанти готаманти там̣ готамаготтам̣ буддхаса̄вака̄ намассанти. атха ва̄ готамабуддхасса са̄вакопи готамо, там̣ готамам̣ деваманусса̄ намассантӣти аттхо.

пуббенива̄санти пуббенивуттхаккхандхапарампарам̣. йоветӣти йо авети авагаччхати. йоведӣтипи па̄т̣хо. йо аведи, видитам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ т̣хитоти аттхо. сагга̄па̄йан̃ча пассатӣти чха ка̄ма̄вачаре нава брахмалоке чатта̄ро ча апа̄йе пассати. джа̄тиккхайам̣ паттоти арахаттам̣ патто. абхин̃н̃а̄воситоти джа̄нитва̄ киччавоса̄нена восито. мунӣти монеййена саманна̄гато кхӣн̣а̄савамуни. ета̄хӣти хет̣т̣ха̄ ниддит̣т̣ха̄хи пуббенива̄сан̃а̄н̣а̄дӣхи. на̄н̃н̃ам̣ лапитала̄пананти йо панан̃н̃о тевиджджоти ан̃н̃ехи лапитавачанаматтамева лапати, тамахам̣ тевиджджоти на вада̄ми, аттапаччаккхато н̃атва̄ парассапи тиссо виджджа̄ катхентамева̄хам̣ тевиджджоти вада̄мӣти аттхо. каланти кот̣т̣ха̄сам̣. на̄ггхатӣти на па̄пун̣а̄ти. ида̄ни бра̄хман̣о бхагавато катха̄йа пасанно пасанна̄ка̄рам̣ каронто абхиккантантиа̄дима̄ха.

9. джа̄н̣уссон̣исуттаван̣н̣ана̄

60. наваме йассассӯти йасса бхавеййум̣. йан̃н̃отиа̄дӣсу йаджитабботи йан̃н̃о, деййадхаммассетам̣ на̄мам̣. саддханти матакабхаттам̣. тха̄липа̄коти варапуриса̄нам̣ да̄таббайуттам̣ бхаттам̣. деййадхамманти вутта̄васесам̣ йам̣кин̃чи деййадхаммам̣ на̄ма. тевиджджесу бра̄хман̣есу да̄нам̣ дадеййа̄ти саббаметам̣ да̄нам̣ тевиджджесу дадеййа, тевиджджа̄ бра̄хман̣а̄ва пат̣иггахетум̣ йутта̄ти дассети. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти.

10. сан̇га̄равасуттаван̣н̣ана̄

61. дасаме сан̇га̄равоти евам̣на̄мако ра̄джагаханагаре джин̣н̣апат̣исан̇кхаран̣ака̄рако а̄йуттакабра̄хман̣о. упасан̇камӣти бхуттапа̄тара̄со хутва̄ маха̄джанапаривуто упасан̇ками. майамассӯти еттха ассӯти нипа̄таматтам̣, майам̣, бхо готама, бра̄хман̣а̄ на̄ма̄ти идамева аттхападам̣. йан̃н̃ам̣ йаджа̄ма̄ти ба̄хирасамайе саббачатуккена саббат̣т̣хакена саббасол̣асакена саббадваттим̣са̄йа саббачатусат̣т̣хийа̄ саббасатена саббапан̃часатена̄ти ча евам̣ па̄н̣агха̄тапат̣исам̣йутто йан̃н̃о на̄ма хоти. там̣ сандха̄йевама̄ха. анекаса̄рӣриканти анекасарӣрасамбхавам̣. йадиданти йа̄ еса̄. йан̃н̃а̄дхикаран̣анти йаджанака̄ран̣а̄ чева йа̄джанака̄ран̣а̄ ча̄ти аттхо. екасмин̃хи бахӯнам̣ дадантепи да̄пентепи бахӯсупи бахӯнам̣ дентесупи да̄пентесупи пун̃н̃апат̣ипада̄ анекаса̄рӣрика̄ на̄ма хоти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. туйхан̃ча туйхан̃ча йаджа̄мӣти вадантасса̄пи тван̃ча тван̃ча йаджа̄хӣти а̄н̣а̄пентасса̄пи ча анекаса̄рӣрика̄ва хоти. тампи сандха̄йетам̣ вуттам̣. йасса ва̄ тасса ва̄ти йасма̄ ва̄ тасма̄ ва̄. екаматта̄нам̣ даметӣти аттано индрийадаманавасена екам̣ атта̄намева дамети. екаматта̄нам̣ саметӣти аттано ра̄га̄дисаманавасена екам̣ атта̄намева самети. паринибба̄петӣти ра̄га̄дипаринибба̄ненева паринибба̄пети. евамасса̄йанти евам̣ сантепи айам̣.

евамидам̣ бра̄хман̣асса катхам̣ сутва̄ саттха̄ чинтеси – ‘‘айам̣ бра̄хман̣о пасугха̄такасам̣йуттам̣ маха̄йан̃н̃ам̣ анекаса̄рӣрикам̣ пун̃н̃апат̣ипадам̣ вадети, паббаджджа̄мӯлакам̣ пана пун̃н̃уппаттипат̣ипадам̣ екаса̄рӣриканти вадети. нева̄йам̣ екаса̄рӣрикам̣ джа̄на̄ти, на анекаса̄рӣрикам̣, хандасса екаса̄рӣрикан̃ча анекаса̄рӣрикан̃ча пат̣ипадам̣ десесса̄мӣ’’ти упари десанам̣ вад̣д̣хенто тена хи бра̄хман̣а̄тиа̄дима̄ха. таттха йатха̄ те кхамеййа̄ти йатха̄ туйхам̣ руччеййа. идха татха̄гато локе уппаджджатӣтиа̄ди висуддхимагге виттха̄ритамева. етха̄йам̣ магготи етха тумхе, ахамануса̄са̄ми, айам̣ магго. айам̣ пат̣ипада̄ти тассева вевачанам̣. йатха̄ пат̣ипанноти йена маггена пат̣ипанно. ануттарам̣ брахмачарийогадханти арахаттамаггасан̇кха̄тасса брахмачарийасса ануттарам̣ огадхам̣ уттамапатит̣т̣ха̄бхӯтам̣ нибба̄нам̣. ичча̄йанти ити айам̣.

аппат̣т̣хатара̄ти йаттха бахӯхи веййа̄ваччакарехи ва̄ упакаран̣ехи ва̄ аттхо наттхи. аппасама̄рамбхатара̄ти йаттха бахӯнам̣ каммаччхедавасена пӣл̣а̄сан̇кха̄то сама̄рамбхо наттхи. сеййатха̄пи бхавам̣ готамо, бхавам̣ ча̄нандо, ете ме пуджджа̄ти йатха̄ бхавам̣ готамо, бхаван̃ча̄нандо, еварӯпа̄ мама пӯджита̄, тумхейева две джана̄ майхам̣ пуджджа̄ ча па̄сам̣са̄ ча̄ти имаматтхам̣ сандха̄йетам̣ вадати. тасса кира евам̣ ахоси – ‘‘а̄нандаттхеро мам̣йева имам̣ пан̃хам̣ катха̄петука̄мо, аттано кхо пана ван̣н̣е вутте падуссанако на̄ма наттхӣ’’ти. тасма̄ пан̃хам̣ акатхетука̄мо ван̣н̣абхан̣анена виккхепам̣ каронто евама̄ха.

на кхо тйа̄ханти на кхо те ахам̣. тхеропи кира чинтеси – ‘‘айам̣ бра̄хман̣о пан̃хам̣ акатхетука̄мо париваттати, имам̣ пан̃хам̣ етам̣йева катха̄песса̄мӣ’’ти. тасма̄ нам̣ евама̄ха.

сахадхаммиканти сака̄ран̣ам̣. сам̣са̄детӣти сам̣сӣда̄пети. но виссаджджетӣти на катхети. йам̣нӯна̄хам̣ паримочеййанти йам̣нӯна̄хам̣ убхопете вихесато паримочеййам̣. бра̄хман̣о хи а̄нандена пуччхитам̣ пан̃хам̣ акатхенто вихесети, а̄нандопи бра̄хман̣ам̣ акатхентам̣ катха̄пенто. ити убхопете вихесато мочесса̄мӣти чинтетва̄ евама̄ха. ка̄ нваджджа̄ти ка̄ ну аджджа. антара̄катха̄ удапа̄дӣти ан̃н̃исса̄ катха̄йа антарантаре катара̄ катха̄ уппаджджӣти пуччхати. тада̄ кира ра̄джантепуре тӣн̣и па̄т̣иха̄рийа̄ни а̄раббха катха̄ удапа̄ди, там̣ пуччха̄мӣти саттха̄ евама̄ха. атха бра̄хман̣о ‘‘ида̄ни ваттум̣ саккхисса̄мӣ’’ти ра̄джантепуре уппаннам̣ катхам̣ а̄роченто айам̣ кхваджджа, бхо готама̄тиа̄дима̄ха. таттха айам̣ кхваджджа̄ти айам̣ кхо аджджа. пуббе суданти еттха суданти нипа̄таматтам̣. уттари мануссадхамма̄ти дасакусалакаммапатхасан̇кха̄та̄ мануссадхамма̄ уттарим̣. иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассесунти бхиккха̄ча̄рам̣ гаччханта̄ а̄ка̄сенева гамим̣су чева а̄гамим̣су ча̄ти евам̣ пуббе паваттам̣ а̄ка̄сагаманам̣ сандха̄йевама̄ха. етарахи пана бахутара̄ ча бхиккхӯти идам̣ со бра̄хман̣о ‘‘пуббе бхиккхӯ ‘чатта̄ро паччайе уппа̄десса̄ма̄’ти ман̃н̃е евамакам̣су, ида̄ни паччайа̄нам̣ уппаннабха̄вам̣ н̃атва̄ соппена чева пама̄дена ча вӣтина̄ментӣ’’ти ладдхийа̄ евама̄ха.

па̄т̣иха̄рийа̄нӣти паччанӣкапат̣ихаран̣авасена па̄т̣иха̄рийа̄ни. иддхипа̄т̣иха̄рийанти иджджханавасена иддхи, пат̣ихаран̣авасена па̄т̣иха̄рийам̣, иддхийева па̄т̣иха̄рийам̣ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣. итаресупи есева найо. анекавихитам̣ иддхивидхантиа̄дӣнам̣ аттхо чева бха̄вана̄найо ча висуддхимагге (висуддхи. 2.365) виттха̄ритова.

нимиттена а̄дисатӣти а̄гатанимиттена ва̄ гатанимиттена ва̄ т̣хитанимиттена ва̄ ‘‘идам̣ на̄ма бхависсатӣ’’ти катхети. татридам̣ ваттху – еко кира ра̄джа̄ тиссо мутта̄ гахетва̄ пурохитам̣ пуччхи ‘‘ким̣ ме, а̄чарийа, хаттхе’’ти. со ито чито ча олокеси, тена ча самайена ека̄ сарабӯ ‘‘маккхикам̣ гахесса̄мӣ’’ти паккханта̄, гахан̣ака̄ле маккхика̄ пала̄та̄. со маккхика̄йа муттатта̄ ‘‘мутта̄ маха̄ра̄джа̄’’ти а̄ха. мутта̄ та̄ва хонту, кати мутта̄ти. со пуна нимиттам̣ олокеси. атха̄видӯре куккут̣о тиккхаттум̣ саддам̣ ниччха̄реси. бра̄хман̣о ‘‘тиссо маха̄ра̄джа̄’’ти а̄ха. евам̣ екаччо а̄гатанимиттена катхети. етенупа̄йена гатат̣хитанимиттехипи катханам̣ ведитаббам̣. евампи те маноти евам̣ тава мано соманассито ва̄ доманассито ва̄ ка̄мавитакка̄дисам̣йутто ва̄ти. дутийам̣ тассева вевачанам̣. итипи те читтанти итипи тава читтам̣, иман̃ча иман̃ча аттхам̣ чинтайама̄нам̣ паваттатӣти аттхо. бахум̣ чепи а̄дисатӣти бахум̣ чепи катхети. татхева там̣ хотӣти йатха̄ катхитам̣, татхева хоти.

аманусса̄нанти йаккхаписа̄ча̄дӣнам̣. девата̄нанти ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣнам̣. саддам̣ сутва̄ти ан̃н̃асса читтам̣ н̃атва̄ катхента̄нам̣ сутва̄. витаккавиппха̄расадданти витаккавиппха̄равасена уппаннам̣ виппалапанта̄нам̣ суттаппаматта̄дӣнам̣ саддам̣. сутва̄ти там̣ сутва̄. йам̣ витаккайато тасса со саддо уппанно, тасса васена ‘‘евампи те мано’’тиа̄дисати.

татрима̄ни ваттхӯни – еко кира мануссо ‘‘ат̣т̣ам̣ карисса̄мӣ’’ти га̄ма̄ нагарам̣ гаччханто никкхантат̣т̣ха̄нато пат̣т̣ха̄йа ‘‘виниччхайасабха̄йам̣ ран̃н̃о ча ра̄джамаха̄матта̄нан̃ча идам̣ катхесса̄ми идам̣ катхесса̄мӣ’’ти витаккенто ра̄джакулам̣ гато вийа ран̃н̃о пурато т̣хито вийа ат̣т̣ака̄ракена саддхим̣ катхенто вийа ча ахоси, тасса там̣ витаккавиппха̄равасена ниччхарантам̣ саддам̣ сутва̄ еко пурисо ‘‘кенат̣т̣хена гаччхасӣ’’ти а̄ха. ат̣т̣акаммена̄ти. гаччха, джайо те бхависсатӣти. со гантва̄ ат̣т̣ам̣ катва̄ джайамева па̄пун̣и.

апаропи тхеро мол̣ийага̄ме пин̣д̣а̄йа чари. атха нам̣ никкхамантам̣ ека̄ да̄рика̄ ан̃н̃авихита̄ на аддаса. со га̄мадва̄ре т̣хатва̄ ниваттитва̄ олокетва̄ там̣ дисва̄ витаккенто агама̄си. гаччхантойева ча ‘‘ким̣ ну кхо курума̄на̄ да̄рика̄ на аддаса̄’’ти вачӣбхедам̣ ака̄си. пассе т̣хито еко пурисо сутва̄ ‘‘тумхе, бханте, мол̣ийага̄ме чариттха̄’’ти а̄ха.

маносан̇кха̄ра̄ пан̣ихита̄ти читтасан̇кха̄ра̄ сут̣т̣хапита̄. витаккессатӣти витаккайиссати паваттайиссатӣти паджа̄на̄ти. паджа̄нанто ча а̄гаманена джа̄на̄ти, пуббабха̄гена джа̄на̄ти, антосама̄паттийам̣ читтам̣ апалокетва̄ джа̄на̄ти. а̄гаманена джа̄на̄ти на̄ма касин̣апарикаммака̄лейева ‘‘йена̄ка̄ренеса касин̣абха̄ванам̣ а̄раддхо пат̣хамаджджха̄нам̣ ва̄…пе… чатуттхаджджха̄нам̣ ва̄ ат̣т̣ха ва̄ сама̄паттийо ниббаттессатӣ’’ти джа̄на̄ти. пуббабха̄гена джа̄на̄ти на̄ма пат̣хамавипассана̄йа а̄раддха̄йайева джа̄на̄ти, ‘‘йена̄ка̄рена еса випассанам̣ а̄раддхо сота̄паттимаггам̣ ва̄ ниббаттессати…пе… арахаттамаггам̣ ва̄ ниббаттессатӣ’’ти джа̄на̄ти. антосама̄паттийам̣ читтам̣ олокетва̄ джа̄на̄ти на̄ма – ‘‘йена̄ка̄рена имасса маносан̇кха̄ра̄ сут̣т̣хапита̄, имасса на̄ма читтасса анантара̄ имам̣ на̄ма витаккам̣ витаккессати, ито вут̣т̣хитасса етасса ха̄набха̄гийо ва̄ сама̄дхи бхависсати т̣хитибха̄гийо ва̄ висесабха̄гийо ва̄ ниббедхабха̄гийо ва̄, абхин̃н̃а̄йо ва̄ ниббаттессатӣ’’ти джа̄на̄ти. таттха путхуджджано четопарийан̃а̄н̣ала̄бхӣ путхуджджана̄нам̣йева читтам̣ джа̄на̄ти, на арийа̄нам̣. арийесупи хет̣т̣химо упаримасса читтам̣ на джа̄на̄ти, упаримо пана хет̣т̣химасса джа̄на̄ти. етесу ча сота̄панно сота̄паттипхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати…пе… араха̄ арахаттапхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати. упаримо хет̣т̣химам̣ на сама̄паджджати. тесан̃хи хет̣т̣хима̄ хет̣т̣хима̄ сама̄патти татраваттийева хоти. татхева там̣ хотӣти етам̣ екам̣сена татхева хоти. четопарийан̃а̄н̣авасена н̃а̄тан̃хи ан̃н̃атха̄бха̄ви на̄ма наттхи.

евам̣ витаккетха̄ти евам̣ неккхаммавитакка̄дайо паваттента̄ витаккетха. ма̄ евам̣ витаккайиттха̄ти евам̣ ка̄мавитакка̄дайо паваттента̄ ма̄ витаккайиттха. евам̣ манаси каротха̄ти евам̣ аниччасан̃н̃амева, дуккхасан̃н̃а̄дӣсу ва̄ ан̃н̃атарам̣ манаси каротха. ма̄ еванти ниччантиа̄дина̄ найена ма̄ манаса̄ кариттха. иданти идам̣ пан̃чака̄магун̣ара̄гам̣ паджахатха. идан̃ча упасампаджджа̄ти идам̣ чатумаггапхалаппабхедам̣ локуттарадхаммамева упасампаджджа па̄пун̣итва̄ ниппха̄детва̄ вихаратха.

ма̄йа̄сахадхаммарӯпам̣ вийа кха̄йатӣти ма̄йа̄йа сама̄нака̄ран̣аджа̄тикам̣ вийа хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. ма̄йа̄ка̄ропи хи удакам̣ гахетва̄ телам̣ кароти, телам̣ гахетва̄ удаканти евам̣ анекарӯпам̣ ма̄йам̣ дассети. идампи па̄т̣иха̄рийам̣ татха̄рӯпамева̄ти. идампи ме, бхо готама, па̄т̣иха̄рийам̣ ма̄йа̄сахадхаммарӯпам̣ вийа кха̄йатӣти чинта̄ман̣икавиджджа̄сариккхакатам̣ сандха̄йа евам̣ а̄ха. чинта̄ман̣икавиджджам̣ джа̄нанта̄пи хи а̄гаччхантамева дисва̄ ‘‘айам̣ идам̣ на̄ма витаккенто а̄гаччхатӣ’’ти джа̄нанти. татха̄ ‘‘идам̣ на̄ма витаккенто т̣хито, идам̣ на̄ма витаккенто нисинно, идам̣ на̄ма витаккенто нипанно’’ти джа̄нанти.

абхиккантатаранти сундаратарам̣. пан̣ӣтатаранти уттаматарам̣. бхаван̃хи готамо авитаккам̣ авича̄ранти идха бра̄хман̣о авасесам̣ а̄десана̄па̄т̣иха̄рийам̣ ба̄хираканти на ган̣хи. идан̃ча пана саббам̣ со бра̄хман̣о татха̄гатасса ван̣н̣ам̣ катхентойева а̄ха. аддха̄ кхо тйа̄йанти екам̣сенева тайа̄ айам̣. а̄саджджа упанӣйа ва̄ча̄ бха̄сита̄ти мама гун̣е гхат̣т̣етва̄ мамева гун̣а̄нам̣ сантикам̣ упанӣта̄ ва̄ча̄ бха̄сита̄. апича тйа̄хам̣ бйа̄карисса̄мӣти апича те ахамева катхесса̄мӣти. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти.

бра̄хман̣авагго пат̣хамо.

(7) 2. маха̄вагго

1. титтха̄йатанасуттаван̣н̣ана̄

62. дутийасса пат̣хаме титтха̄йатана̄нӣти титтхабхӯта̄ни а̄йатана̄ни, титтхийа̄нам̣ ва̄ а̄йатана̄ни. таттха титтхам̣ джа̄нитаббам̣, титтхакара̄ джа̄нитабба̄, титтхийа̄ джа̄нитабба̄, титтхийаса̄вака̄ джа̄нитабба̄. титтхам̣ на̄ма два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо. титтхикара̄ на̄ма та̄сам̣ дит̣т̣хӣнам̣ уппа̄дака̄. титтхийа̄ на̄ма йесам̣ та̄ дит̣т̣хийо руччанти кхаманти. титтхийаса̄вака̄ на̄ма тесам̣ паччайада̄йака̄. а̄йатананти ‘‘камбоджо асса̄нам̣ а̄йатанам̣, гуннам̣ даккхин̣а̄патхо а̄йатана’’нти еттха сан̃джа̄тит̣т̣ха̄нам̣ а̄йатанам̣ на̄ма.

‘‘манораме а̄йатане, севанти нам̣ вихан̇гама̄;

чха̄йам̣ чха̄йаттхино йанти, пхалаттхам̣ пхалабходжино’’ти. (а. ни. 5.38) –

еттха самосаран̣ат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘пан̃чима̄ни, бхиккхаве, вимутта̄йатана̄нӣ’’ти (а. ни. 5.26) еттха ка̄ран̣ам̣. там̣ идха саббампи лаббхати. саббепи хи дит̣т̣хигатика̄ сан̃джа̄йама̄на̄ имесуйева тӣсу т̣ха̄несу сан̃джа̄йанти, самосаран̣ама̄на̄пи етесуйева тӣсу т̣ха̄несу самосаранти саннипатанти, дит̣т̣хигатикабха̄ве ча несам̣ ета̄нева тӣн̣и ка̄ран̣а̄нӣти титтхабхӯта̄ни сан̃джа̄тиа̄дина̄ аттхена а̄йатана̄нӣтипи титтха̄йатана̄ни. теневаттхена титтхийа̄нам̣ а̄йатана̄нӣтипи титтха̄йатана̄ни. самануйун̃джийама̄на̄нӣти ка̄ на̄мета̄ дит̣т̣хийоти евам̣ пуччхийама̄на̄ни. самануга̄хийама̄на̄нӣти ким̣ка̄ран̣а̄ ета̄ дит̣т̣хийо уппанна̄ти евам̣ самма̄ анугга̄хийама̄на̄ни. саманубха̄сийама̄на̄нӣти пат̣иниссаджджетха ета̄ни па̄пака̄ни дит̣т̣хигата̄нӣти евам̣ самма̄ ануса̄сийама̄на̄ни. апича тӣн̣ипи ета̄ни ануйогапуччха̄вевачана̄нева. тена вуттам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ – ‘‘самануйун̃джатӣти ва̄ саманугга̄хатӣти ва̄ саманубха̄сатӣти ва̄ есесе екат̣т̣хе саме самабха̄ге таджджа̄те тан̃н̃ева̄’’ти.

парампи гантва̄ти а̄чарийапарампара̄ ладдхипарампара̄ аттабха̄вапарампара̄ти етесу йам̣кин̃чи парампарам̣ гантва̄пи. акирийа̄йа сан̣т̣хахантӣти акирийаматте сам̣тит̣т̣ханти. ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийо пуббекатава̄дӣ, амха̄кам̣ па̄чарийо пуббекатава̄дӣ, амха̄кам̣ а̄чарийапа̄чарийо пуббекатава̄дӣ. амха̄кам̣ а̄чарийо иссаранимма̄нава̄дӣ, амха̄кам̣ па̄чарийо иссаранимма̄нава̄дӣ, амха̄кам̣ а̄чарийапа̄чарийо иссаранимма̄нава̄дӣ. амха̄кам̣ а̄чарийо ахетуапаччайава̄дӣ, амха̄кам̣ па̄чарийо ахетуапаччайава̄дӣ, амха̄кам̣ а̄чарийапа̄чарийо ахетуапаччайава̄дӣ’’ти евам̣ гаччханта̄ни хи ета̄ни а̄чарийапарампарам̣ гаччханти на̄ма. ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийо пуббекаталаддхико, амха̄кам̣ па̄чарийо…пе… амха̄кам̣ а̄чарийапа̄чарийо ахетуапаччайаладдхико’’ти евам̣ гаччханта̄ни ладдхипарампарам̣ гаччханти на̄ма. ‘‘амха̄кам̣ а̄чарийасса аттабха̄во пуббекатахету, амха̄кам̣ па̄чарийасса…пе… амха̄кам̣ а̄чарийапа̄чарийасса аттабха̄во ахету апаччайо’’ти евам̣ гаччханта̄ни аттабха̄вапарампарам̣ гаччханти на̄ма. евам̣ пана сувидӯрампи гаччханта̄ни акирийаматтейева сан̣т̣хаханти, екопи етесам̣ дит̣т̣хигатика̄нам̣ катта̄ ва̄ ка̄рета̄ ва̄ на пан̃н̃а̄йати.

пурисапуггалоти сатто. ка̄ман̃ча пурисотипи вутте пуггалотипи вутте саттойева вутто хоти, айам̣ пана саммутикатха̄ на̄ма йо йатха̄ джа̄на̄ти, тасса татха̄ вуччати. пат̣исам̣ведетӣти аттано санта̄не уппаннам̣ джа̄на̄ти пат̣исам̣видитам̣ кароти, анубхавати ва̄. пуббекатахетӯти пуббекатака̄ран̣а̄, пуббекатакаммапаччайенева пат̣исам̣ведетӣти аттхо. имина̄ каммаведанан̃ча кирийаведанан̃ча пат̣иккхипитва̄ екам̣ випа̄каведанамева сампат̣иччханти. йе ва̄ име питтасамут̣т̣ха̄на̄ а̄ба̄дха̄ семхасамут̣т̣ха̄на̄ ва̄тасамут̣т̣ха̄на̄ саннипа̄тика̄ утупарин̣а̄маджа̄ висамапариха̄раджа̄ опаккамика̄ а̄ба̄дха̄ каммавипа̄каджа̄ а̄ба̄дха̄ти ат̣т̣ха рога̄ вутта̄, тесу сатта пат̣иккхипитва̄ екам̣ випа̄каведанам̣йева сампат̣иччханти. йепиме дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ упападжджаведанӣйам̣ апарапарийа̄йаведанӣйанти тайо каммара̄сайо вутта̄, тесупи две пат̣иба̄хитва̄ екам̣ апарапарийа̄йакаммам̣йева сампат̣иччханти. йепиме дит̣т̣хадхаммаведанӣйо випа̄ко упападжджаведанӣйо апарапарийа̄йаведанӣйоти тайо випа̄кара̄сайо вутта̄, тесупи две пат̣иба̄хитва̄ екам̣ апарапарийа̄йавипа̄камева сампат̣иччханти. йепиме кусалачетана̄ акусалачетана̄ випа̄качетана̄ кирийачетана̄ти чатта̄ро четана̄ра̄сайо вутта̄, тесупи тайо пат̣иба̄хитва̄ екам̣ випа̄качетанам̣йева сампат̣иччханти.

иссаранимма̄нахетӯти иссаранимма̄нака̄ран̣а̄, иссарена ниммитатта̄ пат̣исам̣ведетӣти аттхо. айам̣ хи тесам̣ адхиппа̄йо – има̄ тиссо ведана̄ паччуппанне аттана̄ катамӯлакена ва̄ а̄н̣аттимӯлакена ва̄ пуббекатена ва̄ ахетуапаччайа̄ ва̄ пат̣исам̣ведитум̣ на̄ма на сакка̄, иссаранимма̄нака̄ран̣а̄йева пана има̄ пат̣исам̣ведетӣти. евам̣ва̄дино панете хет̣т̣ха̄ вуттесу ат̣т̣хасу рогесу екампи асампат̣иччхитва̄ саббе пат̣иба̄ханти, хет̣т̣ха̄ вуттесу ча тӣсу каммара̄сӣсу тӣсу випа̄кара̄сӣсу чатӯсу четана̄ра̄сӣсу екампи асампат̣иччхитва̄ саббепи пат̣иба̄ханти.

ахетуапаччайа̄ти хетун̃ча паччайан̃ча вина̄, ака̄ран̣енева пат̣исам̣ведетӣти аттхо. айан̃хи несам̣ адхиппа̄йо – има̄ тиссо ведана̄ паччуппанне аттана̄ катамӯлакена ва̄ а̄н̣аттимӯлакена ва̄ пуббекатена ва̄ иссаранимма̄нахетуна̄ ва̄ пат̣исам̣ведитум̣ на̄ма на сакка̄, ахетуапаччайа̄йева пана има̄ пат̣исам̣ведетӣти. евам̣ва̄дино панете хет̣т̣ха̄ вуттесу рога̄дӣсу екампи асампат̣иччхитва̄ саббам̣ пат̣иба̄ханти.

евам̣ саттха̄ ма̄тикам̣ никкхипитва̄ ида̄ни там̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ татра, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха евам̣ вада̄мӣти ладдхипатит̣т̣ха̄панаттхам̣ евам̣ вада̄мӣти дассети. ладдхин̃хи аппатит̣т̣ха̄петва̄ ниггайхама̄на̄ ладдхито ладдхим̣ сан̇каманти, бхо готама, на майам̣ пуббекатава̄дам̣ вада̄ма̄тиа̄дӣни ваданти. ладдхийа̄ пана патит̣т̣ха̄пита̄йа сан̇камитум̣ алабханта̄ суниггахита̄ хонти, ити несам̣ ладдхипатит̣т̣ха̄панаттхам̣ евам̣ вада̄мӣти а̄ха. тенаха̄йасмантоти тена хи а̄йасманто. ким̣ вуттам̣ хоти – йади етам̣ саччам̣, евам̣ санте тена тумха̄кам̣ ва̄дена. па̄н̣а̄типа̄тино бхависсанти пуббекатахетӯти йе кечи локе па̄н̣ам̣ атипа̄тенти, саббе те пуббекатахету па̄н̣а̄типа̄тино бхависсанти. ким̣ка̄ран̣а̄? на хи па̄н̣а̄типа̄такаммам̣ аттана̄ катамӯлакена на а̄н̣аттимӯлакена на иссаранимма̄нахетуна̄ на ахетуапаччайа̄ сакка̄ пат̣исам̣ведетум̣, пуббекатахетуйева пат̣исам̣ведетӣти айам̣ во ладдхи. йатха̄ ча па̄н̣а̄типа̄тино, евам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄ вираманта̄пи пуббекатахетуйева вирамиссантӣти. ити бхагава̄ тесам̣йева ладдхим̣ гахетва̄ тесам̣ ниггахам̣ а̄ропети. имина̄ найена адинна̄да̄йинотиа̄дӣсупи йоджана̄ ведитабба̄.

са̄рато пачча̄гаччхатанти са̄рабха̄вена ган̣ханта̄нам̣. чхандоти каттукамйата̄чхандо. идам̣ ва̄ каран̣ӣйам̣ идам̣ ва̄ акаран̣ӣйанти еттха айам̣ адхиппа̄йо – идам̣ ва̄ каран̣ӣйанти каттаббасса каран̣аттха̄йа, идам̣ ва̄ акаран̣ӣйанти акаттаббасса акаран̣аттха̄йа каттукамйата̄ ва̄ паччаттапурисака̄ро ва̄ на хоти. чхандава̄йа̄месу ва̄ асантесу ‘‘идам̣ каттабба’’нтипи ‘‘идам̣ на каттабба’’нтипи на хоти. ити каран̣ӣйа̄каран̣ӣйе кхо пана саччато тхетато анупалаббхийама̄нети евам̣ каттаббе ча акаттаббе ча бхӯтато тхирато апан̃н̃а̄йама̄не алаббхама̄не. йади хи каттаббам̣ ка̄тум̣ акаттаббато ча вирамитум̣ лабхеййа, каран̣ӣйа̄каран̣ӣйам̣ саччато тхетато упалаббхеййа. йасма̄ пана убхайампи там̣ еса нупалаббхати, тасма̄ там̣ саччато тхетато на упалаббхати, евам̣ тасмим̣ ча анупалаббхийама̄нети аттхо. мут̣т̣хассатӣнанти нат̣т̣хассатӣнам̣ виссат̣т̣хассатӣнам̣. ана̄раккха̄нам̣ вихаратанти чхасу два̄ресу нира̄раккха̄нам̣ вихаранта̄нам̣. на хоти паччаттам̣ сахадхаммико саман̣ава̄доти евам̣ бхӯта̄нам̣ тумха̄кам̣ ва̄ ан̃н̃есам̣ ва̄ майам̣ саман̣а̄ти паччаттам̣ сака̄ран̣о саман̣ава̄до на хоти на иджджхати. саман̣а̄пи хи пуббекатака̄ран̣а̄йева хонти, ассаман̣а̄пи пуббекатака̄ран̣а̄йева̄ти. сахадхаммикоти сака̄ран̣о. ниггахо хотӣти мама ниггахо хоти, те пана ниггахита̄ хонтӣти.

евам̣ пуббекатава̄дино ниггахетва̄ ида̄ни иссаранимма̄нава̄дино ниггахетум̣ татра, бхиккхаветиа̄дима̄ха. тассаттхо пуббекатава̄де вуттанайенева ведитаббо, татха̄ ахетукава̄депи.

евам̣ имесам̣ титтха̄йатана̄нам̣ парампи гантва̄ акирийа̄йа сан̣т̣хаханабха̄вена туччхабха̄вам̣ аниййа̄никабха̄вам̣, аса̄рабха̄вена тхусакот̣т̣анасадисатам̣ а̄паджджанабха̄вена аггисан̃н̃а̄йа дхамама̄накхаджджупанакасариккхатам̣ там̣дит̣т̣хика̄нам̣ пуримассапи маджджхимассапи паччхимассапи аттхадассаната̄йа абха̄вена андхавен̣ӯпаматам̣ саддаматтенева та̄ни гахетва̄ са̄радит̣т̣хика̄нам̣ патхавийам̣ патитасса белувапаккасса даддабха̄йитасаддам̣ сутва̄ ‘‘патхавӣ сам̣ват̣т̣ама̄на̄ а̄гаччхатӣ’’ти сан̃н̃а̄йа пала̄йантена сасакена сариккхабха̄ван̃ча дассетва̄ ида̄ни аттана̄ деситасса дхаммасса са̄рабха̄ван̃чева ниййа̄никабха̄ван̃ча дассетум̣ айам̣ кхо пана, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха аниггахитоти ан̃н̃ехи аниггахито ниггахетум̣ асаккун̣еййо. асам̣килит̣т̣хоти никкилесо парисуддхо, ‘‘сам̣килит̣т̣хам̣ нам̣ карисса̄ма̄’’ти паваттехипи татха̄ ка̄тум̣ асаккун̣еййо. анупаваджджоти упава̄давинимутто. аппат̣икут̣т̣хоти ‘‘ким̣ имина̄ харатха на’’нти евам̣ аппат̣иба̄хито, анупаккут̣т̣хо ва̄. вин̃н̃ӯхӣти пан̣д̣итехи. апан̣д̣ита̄нан̃хи аджа̄нитва̄ катхента̄нам̣ вачанам̣ аппама̄н̣ам̣. тасма̄ вин̃н̃ӯхӣти а̄ха.

ида̄ни тасса дхаммасса дассанаттхам̣ ‘‘катамо ча, бхиккхаве’’ти пан̃хам̣ пуччхитва̄ ‘‘има̄ чха дха̄туйо’’тиа̄дина̄ найена ма̄тикам̣ никкхипитва̄ йатха̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ вибхаджитва̄ дассенто пуна има̄ чха дха̄туйотиа̄дима̄ха. таттха дха̄туйоти сабха̄ва̄. ниджджӣваниссаттабха̄ваппака̄сако хи сабха̄ват̣т̣хо дха̄тват̣т̣хо на̄ма. пхасса̄йатана̄нӣти випа̄капхасса̄нам̣ а̄карат̣т̣хена а̄йатана̄ни. манопавича̄ра̄ти витаккавича̄рапа̄дехи ат̣т̣ха̄расасу т̣ха̄несу манасса упавича̄ра̄.

патхавӣдха̄тӯти патит̣т̣ха̄дха̄ту. а̄подха̄тӯти а̄бандханадха̄ту. теджодха̄тӯти парипа̄чанадха̄ту. ва̄йодха̄тӯти виттхамбханадха̄ту. а̄ка̄садха̄тӯти асампхут̣т̣хадха̄ту. вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯти виджа̄нанадха̄ту. евамидам̣ дха̄тукаммат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣. там̣ кхо панетам̣ сан̇кхепато а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кхепатопи виттха̄ратопи катхетум̣ ват̣т̣ати. виттха̄рато а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кхепато катхетум̣ на ват̣т̣ати, виттха̄ратова ват̣т̣ати. имасмим̣ пана титтха̄йатанасутте идам̣ сан̇кхепато чхадха̄тувасена каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣. там̣ убхайатха̄пи катхетум̣ ват̣т̣ати.

сан̇кхепато чхадха̄тувасена каммат̣т̣ха̄нам̣ паригган̣хантопи евам̣ паригган̣ха̄ти – патхавӣдха̄ту а̄подха̄ту теджодха̄ту ва̄йодха̄тӯти има̄ни чатта̄ри маха̄бхӯта̄ни, а̄ка̄садха̄ту упа̄да̄рӯпам̣. екасмим̣ ча упа̄да̄рӯпе дит̣т̣хе сеса̄ни тевӣсати дит̣т̣ха̄нева̄ти саллаккхетабба̄ни. вин̃н̃а̄н̣адха̄тӯти читтам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо хоти, тена сахаджа̄та̄ ведана̄ ведана̄ккхандхо, сан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄ккхандхо, пхассо ча четана̄ ча сан̇кха̄раккхандхоти име чатта̄ро арӯпаккхандха̄ на̄ма. чатта̄ри пана маха̄бхӯта̄ни чатуннан̃ча маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄рӯпам̣ рӯпаккхандхо на̄ма. таттха чатта̄ро арӯпаккхандха̄ на̄мам̣, рӯпаккхандхо рӯпанти на̄ман̃ча рӯпан̃ча̄ти двейева дхамма̄ хонти, тато уддхам̣ сатто ва̄ джӣво ва̄ наттхӣти евам̣ екасса бхиккхуно сан̇кхепато чхадха̄тувасена арахаттасампа̄пакам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

виттха̄рато паригган̣ханто пана чатта̄ри маха̄бхӯта̄ни паригган̣хитва̄ а̄ка̄садха̄тупариггаха̄нуса̄рена тевӣсати упа̄да̄рӯпа̄ни паригган̣ха̄ти. атха несам̣ паччайам̣ упапариккханто пуна чатта̄рева маха̄бхӯта̄ни дисва̄ тесу патхавӣдха̄ту вӣсатикот̣т̣ха̄са̄, а̄подха̄ту два̄даса, теджодха̄ту чатта̄ро, ва̄йодха̄ту чхакот̣т̣ха̄са̄ти кот̣т̣ха̄савасена самодха̄нетва̄ два̄чатта̄лӣса маха̄бхӯта̄ни ча ваваттхапетва̄ тесу тевӣсати упа̄да̄рӯпа̄ни паккхипитва̄ пан̃часат̣т̣хи рӯпа̄ни ваваттхапети. та̄ни ча ваттхурӯпена саддхим̣ чхасат̣т̣хи хонтӣти чхасат̣т̣хи рӯпа̄ни пассати. вин̃н̃а̄н̣адха̄ту пана локийачиттавасена ека̄сӣти читта̄ни. та̄ни сабба̄нипи вин̃н̃а̄н̣аккхандхо на̄ма хоти. техи сахаджа̄та̄ ведана̄дайопи таттака̄йева̄ти ека̄сӣти ведана̄ ведана̄ккхандхо, ека̄сӣти сан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄ккхандхо, ека̄сӣти четана̄ сан̇кха̄раккхандхоти име чатта̄ро арӯпаккхандха̄ тебхӯмакавасена гайхама̄на̄ чатувӣса̄дхика̄ни тӣн̣и дхаммасата̄ни хонтӣти ити име ча арӯпадхамма̄ чхасат̣т̣хи ча рӯпадхамма̄ти саббепи самодха̄нетва̄ на̄ман̃ча рӯпан̃ча̄ти двева дхамма̄ хонти, тато уддхам̣ сатто ва̄ джӣво ва̄ наттхӣти на̄марӯпавасена пан̃чаккхандхе ваваттхапетва̄ тесам̣ паччайам̣ парийесанто авиджджа̄паччайа̄ тан̣ха̄паччайа̄ каммапаччайа̄ а̄ха̄рапаччайа̄ти евам̣ паччайам̣ дисва̄ ‘‘атӣтепи имехи паччайехи идам̣ ват̣т̣ам̣ паваттиттха, ана̄гатепи етехи паччайехи паваттиссати, етарахипи етехийева паваттатӣ’’ти тӣсу ка̄лесу кан̇кхам̣ витаритва̄ ануккамена пат̣ипаджджама̄но арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти. евам̣ виттха̄ратопи чхадха̄тувасена арахаттасампа̄пакам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

чаккху пхасса̄йатананти суван̣н̣а̄дӣнам̣ суван̣н̣а̄диа̄каро вийа две чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄ни две сампат̣иччхана̄ни тӣн̣и сантӣран̣а̄нӣти имехи саттахи вин̃н̃а̄н̣ехи сахаджа̄та̄нам̣ саттаннам̣ пхасса̄нам̣ самут̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄кароти а̄йатанам̣. сотам̣ пхасса̄йатанантиа̄дӣсупи есева найо. мано пхасса̄йатананти еттха пана два̄вӣсати випа̄капхасса̄ йоджетабба̄. ити хидам̣ чхапхасса̄йатана̄нам̣ васена каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣. там̣ сан̇кхепатопи виттха̄ратопи катхетаббам̣. сан̇кхепато та̄ва – еттха хи пурима̄ни пан̃ча а̄йатана̄ни упа̄да̄рӯпам̣, тесу дит̣т̣хесу авасесам̣ упа̄да̄рӯпам̣ дит̣т̣хамева хоти. чхат̣т̣хам̣ а̄йатанам̣ читтам̣, там̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо хоти, тена сахаджа̄та̄ ведана̄дайо сеса̄ тайо арӯпаккхандха̄ти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева сан̇кхепато ча виттха̄рато ча арахаттасампа̄пакам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ пасситва̄. соманассат̣т̣ха̄нийанти соманассасса ка̄ран̣абхӯтам̣. упавичаратӣти таттха манам̣ ча̄ренто упавичарати. сесападесупи есева найо. еттха ча ит̣т̣хам̣ ва̄ хоту анит̣т̣хам̣ ва̄, йам̣ рӯпам̣ дисва̄ соманассам̣ уппаджджати, там̣ соманассат̣т̣ха̄нийам̣ на̄ма. йам̣ дисва̄ доманассам̣ уппаджджати, там̣ доманассат̣т̣ха̄нийам̣ на̄ма. йам̣ дисва̄ упеккха̄ уппаджджати, там̣ упеккха̄т̣т̣ха̄нийам̣ на̄ма̄ти ведитаббам̣. садда̄дӣсупи есева найо. ити идам̣ сан̇кхепато каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣. там̣ кхо панетам̣ сан̇кхепато а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кхепатопи виттха̄ратопи катхетум̣ ват̣т̣ати. виттха̄рато а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кхепато катхетум̣ на ват̣т̣ати. имасмим̣ пана титтха̄йатанасутте идам̣ сан̇кхепато ат̣т̣ха̄расаманопавича̄равасена каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣. там̣ сан̇кхепатопи виттха̄ратопи катхетум̣ ват̣т̣ати.

таттха сан̇кхепато та̄ва – чаккху сотам̣ гха̄нам̣ дживха̄ ка̄йо, рӯпам̣ саддо гандхо расоти има̄ни нава упа̄да̄рӯпа̄ни, тесу дит̣т̣хесу сесам̣ упа̄да̄рӯпам̣ дит̣т̣хамева хоти. пхот̣т̣хаббам̣ тӣн̣и маха̄бхӯта̄ни, техи дит̣т̣хехи чатуттхам̣ дит̣т̣хамева хоти. мано вин̃н̃а̄н̣аккхандхо, тена сахаджа̄та̄ ведана̄дайо тайо арӯпаккхандха̄ти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева сан̇кхепато ча виттха̄рато ча арахаттасампа̄пакам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣.

арийасачча̄нӣти арийабха̄вакара̄ни, арийапат̣ивиддха̄ни ва̄ сачча̄ни. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато панетам̣ падам̣ висуддхимагге (висуддхи. 2.529) пака̄ситам̣. чханнам̣, бхиккхаве, дха̄тӯнанти идам̣ киматтхам̣ а̄раддхам̣? сукха̄вабодханаттхам̣. йасса хи татха̄гато два̄дасападам̣ паччайа̄ват̣т̣ам̣ катхетука̄мо хоти, тасса габбха̄вакканти ват̣т̣ам̣ дассети. габбха̄вакканти ват̣т̣асмим̣ хи дассите катхетумпи сукхам̣ хоти парам̣ авабодхе утумпӣти сукха̄вабодханаттхам̣ идама̄раддханти ведитаббам̣. таттха чханнам̣ дха̄тӯнанти хет̣т̣ха̄ вутта̄нам̣йева патхавӣдха̄туа̄дӣнам̣. упа̄да̄йа̄ти пат̣ичча. етена паччайаматтам̣ дассети. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘чхадха̄тупаччайа̄ габбхасса̄вакканти хотӣ’’ти. касса чханнам̣ дха̄тӯнам̣ паччайена, ким̣ ма̄ту, уда̄ху питӯти? на ма̄ту на питу, пат̣исандхигган̣ханакасаттассева пана чханнам̣ дха̄тӯнам̣ паччайена габбхасса̄вакканти на̄ма хоти. габбхо ча на̄меса нирайагаббхо тираччха̄найонигаббхо петтивисайагаббхо мануссагаббхо девагаббхоти на̄наппака̄ро хоти. имасмим̣ пана т̣ха̄не мануссагаббхо адхиппето. авакканти хотӣти окканти ниббатти па̄тубха̄во хоти, катхам̣ хотӣти? тин̣н̣ам̣ саннипа̄тена. вуттан̃хетам̣ –

‘‘тин̣н̣ам̣ кхо пана, бхиккхаве, саннипа̄та̄ габбхасса̄вакканти хоти. катамесам̣ тин̣н̣ам̣? идха ма̄та̄питаро ча саннипатита̄ хонти, ма̄та̄ ча на утунӣ хоти, гандхаббо ча на паччупат̣т̣хито хоти. нева та̄ва габбхасса̄вакканти хоти. идха ма̄та̄питаро ча саннипатита̄ хонти, ма̄та̄ ча утунӣ хоти, гандхаббо ча на паччупат̣т̣хито хоти, нева та̄ва габбхасса̄вакканти хоти. йато ча кхо, бхиккхаве, ма̄та̄питаро ча саннипатита̄ хонти, ма̄та̄ ча утунӣ хоти, гандхаббо ча паччупат̣т̣хито хоти. евам̣ тин̣н̣ам̣ саннипа̄та̄ габбхасса̄вакканти хотӣ’’ти (ма. ни. 1.408).

оккантийа̄ сати на̄марӯпанти ‘‘вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпа’’нти вуттат̣т̣ха̄не ваттхудасакам̣ ка̄йадасакам̣ бха̄вадасакам̣ тайо арӯпино кхандха̄ти теттим̣са дхамма̄ гахита̄, имасмим̣ пана ‘‘оккантийа̄ сати на̄марӯпа’’нти вуттат̣т̣ха̄не вин̃н̃а̄н̣аккхандхампи паккхипитва̄ габбхасеййака̄нам̣ пат̣исандхиккхан̣е чатуттим̣са дхамма̄ гахита̄ти ведитабба̄. на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатанантиа̄дӣхи йатхева оккантийа̄ сати на̄марӯпапа̄тубха̄во дассито, евам̣ на̄марӯпе сати сал̣а̄йатанапа̄тубха̄во, сал̣а̄йатане сати пхассапа̄тубха̄во, пхассе сати ведана̄па̄тубха̄во дассито.

ведийама̄насса̄ти еттха веданам̣ анубхавантопи ведийама̄ноти вуччати джа̄нантопи. ‘‘ведийа̄махам̣, бханте, ведийатӣти мам̣ сан̇гхо дха̄ретӯ’’ти (чӯл̣ава. ат̣т̣ха. 102) еттха хи анубхаванто ведийама̄но на̄ма, ‘‘сукхам̣ веданам̣ ведийама̄но сукхам̣ веданам̣ ведийа̄мӣти паджа̄на̄тӣ’’ти (ма. ни. 1.113; дӣ. ни. 2.380; вибха. 363) еттха джа̄нанто. идха̄пи джа̄нантова адхиппето. идам̣ дуккханти пан̃н̃апемӣти евам̣ джа̄нантасса саттасса ‘‘идам̣ дуккхам̣ еттакам̣ дуккхам̣, наттхи ито уддхам̣ дуккха’’нти пан̃н̃апеми бодхеми джа̄на̄пеми. айам̣ дуккхасамудайотиа̄дӣсупи есева найо.

таттха дуккха̄дӣсу айам̣ саннит̣т̣ха̄накатха̄ – т̣хапетва̄ хи тан̣хам̣ тебхӯмака̄ пан̃чаккхандха̄ дуккхам̣ на̄ма, тассева пабха̄вика̄ пуббатан̣ха̄ дуккхасамудайо на̄ма, тесам̣ двиннампи сачча̄нам̣ ануппаттиниродхо дуккханиродхо на̄ма, арийо ат̣т̣хан̇гико магго дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ на̄ма. ити бхагава̄ оккантийа̄ сати на̄марӯпанти катхентопи ведийама̄насса джа̄нама̄нассева катхеси, на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатананти катхентопи, сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассоти катхентопи, пхассапаччайа̄ ведана̄ти катхентопи, ведийама̄насса кхо пана̄хам̣, бхиккхаве, идам̣ дуккханти пан̃н̃апемӣти катхентопи, айам̣ дуккхасамудайоти, айам̣ дуккханиродхоти, айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ти пан̃н̃апемӣти катхентопи ведийама̄насса джа̄нама̄нассева катхеси.

ида̄ни та̄ни пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапита̄ни сачча̄ни виттха̄ренто катаман̃ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. там̣ саббам̣ сабба̄ка̄рена висуддхимагге (висуддхи. 2.537) виттха̄ритамева. таттха вуттанайенева ведитаббам̣. айам̣ пана висесо – таттха ‘‘дуккхасамудайам̣ арийасаччам̣ йа̄йам̣ тан̣ха̄ поноббхавика̄’’ти (ма. ни. 1.133; дӣ. ни. 2.400; вибха. 203) има̄йа тантийа̄ а̄гатам̣, идха ‘‘авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄’’ти паччайа̄ка̄равасена. таттха ча дуккханиродхам̣ арийасаччам̣ ‘‘йо тасса̄йева тан̣ха̄йа асесавира̄ганиродхо’’ти (ма. ни. 1.134; дӣ. ни. 2.401; вибха. 204) има̄йа тантийа̄ а̄гатам̣, идха ‘‘авиджджа̄йатвева асесавира̄ганиродха̄’’ти паччайа̄ка̄раниродхавасена.

таттха асесавира̄ганиродха̄ти асесавира̄гена ча асесаниродхена ча. убхайампетам̣ ан̃н̃аман̃н̃авевачанамева. сан̇кха̄раниродхоти сан̇кха̄ра̄нам̣ ануппаттиниродхо хоти. сесападесупи есева найо. имехи пана падехи йам̣ а̄гамма авиджджа̄дайо нируджджханти, аттхато там̣ нибба̄нам̣ дӣпитам̣ хоти. нибба̄нан̃хи авиджджа̄ниродхотипи сан̇кха̄раниродхотипи евам̣ тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ ниродхана̄мена катхӣйати. кеваласса̄ти сакаласса. дуккхаккхандхасса̄ти ват̣т̣адуккхара̄сисса. ниродхо хотӣти аппаватти хоти. таттха йасма̄ авиджджа̄дӣнам̣ ниродхо на̄ма кхӣн̣а̄ка̄ропи вуччати арахаттампи нибба̄нампи, тасма̄ идха кхӣн̣а̄ка̄радассанавасена два̄дасасу т̣ха̄несу арахаттам̣, два̄дасасуйева нибба̄нам̣ катхитанти ведитаббам̣. идам̣ вуччатӣти еттха нибба̄намева сандха̄йа иданти вуттам̣. ат̣т̣хан̇гикоти на ат̣т̣хахи ан̇гехи винимутто ан̃н̃о магго на̄ма аттхи. йатха̄ пана пан̃чан̇гикам̣ тӯрийанти вутте пан̃чан̇гаматтамева тӯрийанти вуттам̣ хоти, евамидха̄пи ат̣т̣хан̇гикаматтамева магго хотӣти ведитаббо. аниггахитоти на ниггахито. нигган̣ханто хи ха̄петва̄ ва̄ дассети вад̣д̣хетва̄ ва̄ там̣ париваттетва̄ ва̄. таттха йасма̄ чатта̄ри арийасачча̄ни ‘‘на има̄ни чатта̄ри, две ва̄ тӣн̣и ва̄’’ти евам̣ ха̄петва̄пи ‘‘пан̃ча ва̄ чха ва̄’’ти евам̣ вад̣д̣хетва̄пи ‘‘на има̄ни чатта̄ри арийасачча̄ни, ан̃н̃а̄нева чатта̄ри арийасачча̄нӣ’’ти дассетум̣ на сакка̄. тасма̄ айам̣ дхаммо аниггахито на̄ма. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

2. бхайасуттаван̣н̣ана̄

63. дутийе ама̄та̄путтика̄нӣти ма̄та̄ ча путто ча ма̄та̄путтам̣, паритта̄тум̣ саматтхабха̄вена наттхи еттха ма̄та̄путтанти ама̄та̄путтика̄ни. йанти йасмим̣ самайе. таттха ма̄та̄пи путтам̣ наппат̣илабхатӣти тасмим̣ аггибхайе уппанне ма̄та̄пи путтам̣ пасситум̣ на лабхати, путтопи ма̄тарам̣ пасситум̣ на лабхатӣти аттхо. бхайам̣ хотӣти читтутра̄сабхайам̣ хоти. ат̣ависан̇копоти ат̣авийа̄ сан̇копо. ат̣авӣти четтха ат̣авива̄сино чора̄ ведитабба̄. йада̄ хи те ат̣авито джанападам̣ отаритва̄ га̄манигамара̄джадха̄нийо пахаритва̄ вилумпанти, тада̄ ат̣ависан̇копо на̄ма хоти, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. чаккасама̄рӯл̣ха̄ти еттха ирийа̄патхачаккампи ват̣т̣ати йа̄начаккампи. бхайасмим̣ хи сампатте йесам̣ йа̄нака̄ни аттхи, те аттано париккха̄рабхан̣д̣ам̣ тесу а̄ропетва̄ пала̄йанти. йесам̣ наттхи, те ка̄джена ва̄ а̄да̄йа сӣсена ва̄ уккхипитва̄ пала̄йантийева. те чаккасама̄рӯл̣ха̄ на̄ма хонти. парийа̄йантӣти ито чито ча гаччханти. када̄чӣти кисмин̃чидева ка̄ле. карахачӣти тассева вевачанам̣. ма̄та̄пи путтам̣ пат̣илабхатӣти а̄гаччхантам̣ ва̄ гаччхантам̣ ва̄ екасмим̣ т̣ха̄не нилӣнам̣ ва̄ пасситум̣ лабхати. удакава̄хакоти надӣпӯро. ма̄та̄пи путтам̣ пат̣илабхатӣти кулле ва̄ ул̣умпе ва̄ маттика̄бха̄джане ва̄ да̄руккхан̣д̣е ва̄ лаггам̣ вуйхама̄нам̣ пасситум̣ пат̣илабхати, соттхина̄ ва̄ пуна уттаритва̄ га̄ме ва̄ аран̃н̃е ва̄ т̣хитам̣ пасситум̣ лабхатӣти.

евам̣ парийа̄йато ама̄та̄путтика̄ни бхайа̄ни дассетва̄ ида̄ни ниппарийа̄йена дассенто тӣн̣има̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха джара̄бхайанти джарам̣ пат̣ичча уппаджджанакабхайам̣. итаресупи есева найо. вуттампи четам̣ – ‘‘джарам̣ пат̣ичча уппаджджати бхайам̣ бхайа̄накам̣ чхамбхитаттам̣ ломахам̣со четасо утра̄со. бйа̄дхим̣ пат̣ичча, маран̣ам̣ пат̣ичча уппаджджати бхайам̣ бхайа̄накам̣ чхамбхитаттам̣ ломахам̣со четасо утра̄со’’ти (вибха. 921). сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

3. вена̄гапурасуттаван̣н̣ана̄

64. татийе косалесӯти евам̣на̄маке джанападе. ча̄рикам̣ чарама̄ноти аддха̄нагаманам̣ гаччханто. ча̄рика̄ ча на̄меса̄ бхагавато дувидха̄ хоти туритача̄рика̄ ча атуритача̄рика̄ ча̄ти. таттха дӯрепи бодханеййапуггалам̣ дисва̄ тасса бодханаттха̄йа сахаса̄ гаманам̣ туритача̄рика̄ на̄ма. са̄ маха̄кассапапаччуггамана̄дӣсу дат̣т̣хабба̄. йам̣ пана га̄манигамапат̣ипа̄т̣ийа̄ девасикам̣ йоджанааддхайоджанавасена пин̣д̣апа̄тачарийа̄дӣхи локам̣ анугган̣хантасса гаманам̣, айам̣ атуритача̄рика̄ на̄ма. имам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘ча̄рикам̣ чарама̄но’’ти. виттха̄рена пана ча̄рика̄катха̄ суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йа амбат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.254) вутта̄. бра̄хман̣ага̄моти бра̄хман̣а̄нам̣ самосаран̣ага̄мопи бра̄хман̣ага̄моти вуччати, бра̄хман̣а̄нам̣ бхогага̄мопи. идха самосаран̣ага̄мо бра̄хман̣авасанага̄моти адхиппето. тадавасарӣти таттха авасари, сампаттоти аттхо. виха̄ро панеттха анийа̄мито. тасма̄ тасса авидӯре буддха̄нам̣ ануччхавико еко ванасан̣д̣о аттхи, саттха̄ там̣ ванасан̣д̣ам̣ гатоти ведитаббо.

ассосунти сун̣им̣су упалабхим̣су, сотадва̄расампаттавачананиггхоса̄нуса̄рена джа̄ним̣су. кхоти авадха̄ран̣аттхе, падапӯран̣аматте ва̄ нипа̄то. таттха авадха̄ран̣аттхена ‘‘ассосум̣ ева, на тесам̣ кочи саванантара̄йо ахосӣ’’ти айаматтхо ведитаббо. падапӯран̣ена бйан̃джанасилит̣т̣хата̄маттамева.

ида̄ни йаматтхам̣ ассосум̣, там̣ пака̄сетум̣ саман̣о кхалу, бхо, готамотиа̄ди вуттам̣. таттха самитапа̄патта̄ саман̣оти ведитаббо. кхалӯти ануссаваттхе нипа̄то. бхоти тесам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄лапанаматтам̣. готамоти бхагавато готтавасена паридӣпанам̣, тасма̄ ‘‘саман̣о кхалу, бхо, готамо’’ти еттха саман̣о кира, бхо, готамаготтоти еваматтхо дат̣т̣хаббо. сакйапуттоти идам̣ пана бхагавато учча̄кулапаридӣпанам̣. сакйакула̄ паббаджитоти саддха̄паббаджитабха̄вапаридӣпанам̣, кеначи па̄риджун̃н̃ена анабхибхӯто апариккхӣн̣ам̣йева там̣ кулам̣ паха̄йа саддха̄йа паббаджитоти вуттам̣ хоти. там̣ кхо пана̄ти иттхамбхӯта̄кхйа̄наттхе упайогавачанам̣, тасса кхо пана бхото готамасса̄ти аттхо. калйа̄н̣оти калйа̄н̣агун̣асаманна̄гато, сет̣т̣хоти вуттам̣ хоти. киттисаддоти киттийева, тхутигхосо ва̄. аббхуггатоти садевакам̣ локам̣ аджджхоттхаритва̄ уггато. кинти? итипи со бхагава̄…пе… буддхо бхагава̄ти. татра̄йам̣ падасамбандхо – со бхагава̄ итипи арахам̣, итипи самма̄самбуддхо…пе… итипи бхагава̄ти. имина̄ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена̄ти вуттам̣ хоти.

таттха ‘‘а̄ракатта̄, арӣнам̣ ара̄нан̃ча хататта̄, паччайа̄дӣнам̣ арахатта̄, па̄пакаран̣е раха̄бха̄ва̄ти имехи ка̄ран̣ехи со бхагава̄ араханти ведитаббо’’тиа̄дина̄ найена ма̄тикам̣ никкхипитва̄ сабба̄нева ета̄ни пада̄ни висуддхимагге (висуддхи. 1.125-127) буддха̄нуссатиниддесе виттха̄рита̄нӣти тато несам̣ виттха̄ро гахетаббо.

со имам̣ локанти со бхавам̣ готамо имам̣ локам̣, ида̄ни ваттаббам̣ нидассети. садеваканти саха девехи садевакам̣. евам̣ саха ма̄рена сама̄ракам̣. саха брахмуна̄ сабрахмакам̣. саха саман̣абра̄хман̣ехи сассаман̣абра̄хман̣им̣. паджа̄татта̄ паджа̄, там̣ паджам̣. саха девамануссехи садевамануссам̣. таттха садевакавачанена пан̃чака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣ ведитаббам̣, сама̄ракавачанена чхат̣т̣хака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣, сабрахмакавачанена брахмака̄йика̄дибрахмаггахан̣ам̣, сассаман̣абра̄хман̣ивачанена са̄санасса паччаттхикапачча̄миттасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ам̣, самитапа̄паба̄хитапа̄пасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ан̃ча, паджа̄вачанена сатталокаггахан̣ам̣, садевамануссавачанена саммутидеваавасесамануссаггахан̣ам̣. еваметтха тӣхи падехи ока̄салокена саддхим̣ сатталоко, двӣхи паджа̄васена сатталокова гахитоти ведитаббо.

апаро найо – садевакаггахан̣ена арӯпа̄вачаралоко гахито, сама̄ракаггахан̣ена чхака̄ма̄вачарадевалоко, сабрахмакаггахан̣ена рӯпӣбрахмалоко, сассаман̣абра̄хман̣а̄диггахан̣ена чатупарисавасена, саммутидевехи ва̄ саха мануссалоко, авасесасаббасатталоко ва̄. пора̄н̣а̄ пана̄ху – садеваканти девата̄хи саддхим̣ авасесалокам̣. сама̄раканти ма̄рена саддхим̣ авасесалокам̣. сабрахмаканти брахмехи саддхим̣ авасесалокам̣. евам̣ саббепи тибхавӯпаге сатте тӣха̄ка̄рехи тӣсу падесу паккхипитва̄ пуна двӣхи падехи парийа̄да̄тум̣ сассаман̣абра̄хман̣им̣ паджам̣ садевамануссанти вуттам̣. евам̣ пан̃чахи падехи тена тена̄ка̄рена тедха̄тукамева парийа̄диннанти.

сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ паведетӣти сайанти са̄мам̣, апаранеййо хутва̄. абхин̃н̃а̄ти абхин̃н̃а̄йа, адхикена н̃а̄н̣ена н̃атва̄ти аттхо. саччхикатва̄ти паччаккхам̣ катва̄, етена анума̄на̄дипат̣иккхепо като. паведетӣти бодхети н̃а̄пети пака̄сети.

со дхаммам̣ десети а̄дикалйа̄н̣ам̣…пе… парийоса̄накалйа̄н̣анти со бхагава̄ саттесу ка̄рун̃н̃атам̣ пат̣ичча хитва̄пи ануттарам̣ вивекасукхам̣ дхаммам̣ десети. тан̃ча кхо аппам̣ ва̄ бахум̣ ва̄ десенто а̄дикалйа̄н̣а̄диппака̄рамева десети, а̄димхипи калйа̄н̣ам̣ бхаддакам̣ анаваджджамева катва̄ десети, маджджхепи, парийоса̄непи калйа̄н̣ам̣ бхаддакам̣ анаваджджамева катва̄ десетӣти вуттам̣ хоти.

таттха аттхи десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄нам̣, аттхи са̄санасса. десана̄йа та̄ва чатуппадика̄йапи га̄тха̄йа пат̣хамапа̄до а̄ди на̄ма, тато две маджджхам̣ на̄ма, анте еко парийоса̄нам̣ на̄ма. ека̄нусандхикасса суттасса нида̄нам̣ а̄ди, идамавоча̄ти парийоса̄нам̣, убхиннам̣ антара̄ маджджхам̣. анека̄нусандхикасса суттасса пат̣хама̄нусандхи а̄ди, анте анусандхи парийоса̄нам̣, маджджхе еко ва̄ две ва̄ бахӯ ва̄ маджджхамева.

са̄санасса сӣласама̄дхивипассана̄ а̄ди на̄ма. вуттампи четам̣ – ‘‘ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣, сӣлан̃ча сувисуддхам̣ дит̣т̣хи ча уджука̄’’ти (сам̣. ни. 5.369). ‘‘аттхи, бхиккхаве, маджджхима̄ пат̣ипада̄ татха̄гатена абхисамбуддха̄’’ти евам̣ вутто пана арийамагго маджджхам̣ на̄ма. пхалан̃чева нибба̄нан̃ча парийоса̄нам̣ на̄ма. ‘‘тасма̄тиха твам̣, бра̄хман̣а, брахмачарийам̣ етам̣па̄рам̣ етам̣парийоса̄на’’нти еттха пхалам̣ парийосананти вуттам̣. ‘‘нибба̄ногадхан̃хи, а̄вусо виса̄кха, брахмачарийам̣ вуссати нибба̄напара̄йан̣ам̣ нибба̄напарийоса̄на’’нти (ма. ни. 1.466) еттха нибба̄нам̣ парийоса̄нанти вуттам̣. идха пана десана̄йа а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ адхиппетам̣. бхагава̄ хи дхаммам̣ десенто а̄димхи сӣлам̣ дассетва̄ маджджхе маггам̣ парийоса̄не нибба̄нам̣ дассети. тена вуттам̣ – ‘‘со дхаммам̣ десети а̄дикалйа̄н̣ам̣ маджджхекалйа̄н̣ам̣ парийоса̄накалйа̄н̣а’’нти. тасма̄ ан̃н̃опи дхаммакатхико дхаммам̣ катхенто –

‘‘а̄димхи сӣлам̣ дассеййа, маджджхе маггам̣ вибха̄вайе;

парийоса̄намхи нибба̄нам̣, еса̄ катхикасан̣т̣хитӣ’’ти.

са̄ттхам̣ сабйан̃джананти йасса хи йа̄губхаттаиттхипуриса̄диван̣н̣ана̄ниссита̄ десана̄ хоти, на со са̄ттхам̣ десети. бхагава̄ пана татха̄рӯпам̣ десанам̣ паха̄йа чатусатипат̣т̣ха̄на̄динисситам̣ десанам̣ десети. тасма̄ ‘‘са̄ттхам̣ десетӣ’’ти вуччати. йасса пана десана̄ екабйан̃джана̄дийутта̄ ва̄ саббанирот̣т̣хабйан̃джана̄ ва̄ саббависсат̣т̣хабйан̃джана̄ ва̄ саббаниггахитабйан̃джана̄ ва̄, тасса дамил̣акира̄тайавана̄димилаккха̄нам̣ бха̄са̄ вийа бйан̃джанапа̄рипӯрийа̄ абха̄вато абйан̃джана̄ на̄ма десана̄ хоти. бхагава̄ пана –

‘‘ситхилам̣ дханитан̃ча дӣгхарассам̣, лахукам̣ гарукан̃ча ниггахӣтам̣;

самбандхам̣ ваваттхитам̣ вимуттам̣, дасадха̄ бйан̃джанабуддхийа̄ пабхедо’’ти. –

евам̣ вуттам̣ дасавидхам̣ бйан̃джанам̣ амаккхетва̄ парипун̣н̣абйан̃джанамева катва̄ дхаммам̣ десети. тасма̄ ‘‘сабйан̃джанам̣ катва̄ десетӣ’’ти вуччати. кевалапарипун̣н̣анти еттха кеваланти сакала̄дхивачанам̣. парипун̣н̣анти анӯна̄дхикавачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – сакалапарипун̣н̣амева десети, екадесана̄пи апарипун̣н̣а̄ наттхӣти. парисуддханти нирупаккилесам̣. йо хи ‘‘имам̣ дхаммадесанам̣ нисса̄йа ла̄бхам̣ ва̄ сакка̄рам̣ ва̄ лабхисса̄мӣ’’ти десети, тасса апарисуддха̄ десана̄ на̄ма хоти. бхагава̄ пана лока̄мисанирапеккхо хитапхаран̣енева метта̄бха̄вана̄йа мудухадайо уллумпанасабха̄васан̣т̣хитена читтена десети. тасма̄ парисуддхам̣ десетӣти вуччати. брахмачарийам̣ пака̄сетӣти еттха брахмачарийанти сиккхаттайасан̇гахитам̣ сакалам̣ са̄санам̣. тасма̄ брахмачарийам̣ пака̄сетӣти со дхаммам̣ десети а̄дикалйа̄н̣ам̣…пе… парисуддхам̣, евам̣ десенто ча сиккхаттайасан̇гахитам̣ сакаласа̄санабрахмачарийам̣ пака̄сетӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. брахмачарийанти сет̣т̣хат̣т̣хена брахмабхӯтам̣ чарийам̣, брахмабхӯта̄нам̣ ва̄ буддха̄дӣнам̣ чарийанти вуттам̣ хоти.

са̄дху кхо пана̄ти сундарам̣ кхо пана, аттха̄вахам̣ сукха̄ваханти вуттам̣ хоти. татха̄рӯпа̄нам̣ арахатанти йатха̄рӯпо со бхавам̣ готамо, еварӯпа̄нам̣ анекехипи каппакот̣исатасахассехи дуллабхадассана̄нам̣ бйа̄маппабха̄париккхиттехи асӣтианубйан̃джанапат̣иман̣д̣итехи дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аварехи сама̄кин̣н̣аманорамасарӣра̄нам̣ анаппакадассана̄нам̣ атимадхурадхамманиггхоса̄нам̣ йатха̄бхӯтагун̣а̄дхигамена локе арахантоти ладдхасадда̄нам̣ арахатам̣. дассанам̣ хотӣти паса̄дасомма̄ни аккхӣни уммӣлетва̄ дассанаматтампи са̄дху хоти. саче пана ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатена брахмассарена дхаммам̣ десентасса екападампи сотум̣ лабхисса̄ма, са̄дхутарам̣йева бхависсатӣти евам̣ аджджха̄сайам̣ катва̄. йена бхагава̄ тенупасан̇камим̣сӯти саббакичча̄ни паха̄йа тут̣т̣хама̄наса̄ агамам̣су. ан̃джалим̣ пан̣а̄метва̄ти ете убхатопаккхика̄, те евам̣ чинтесум̣ – ‘‘саче но миччха̄дит̣т̣хика̄ чодессанти ‘касма̄ тумхе саман̣ам̣ готамам̣ вандиттха̄’ти, тесам̣ ‘ким̣ ан̃джаликаран̣аматтена̄пи вандитам̣ хотӣ’ти ваккха̄ма. саче но самма̄дит̣т̣хика̄ чодессанти ‘касма̄ бхагавантам̣ на вандиттха̄’ти, ‘ким̣ сӣсена бхӯмим̣ пахарантенева вандитам̣ хоти. нану ан̃джаликаммампи вандана̄ ева̄’ти ваккха̄ма̄’’ти.

на̄маготтанти, ‘‘бхо готама, ахам̣ асукасса путто датто на̄ма митто на̄ма идха̄гато’’ти ваданта̄ на̄мам̣ са̄венти на̄ма. ‘‘бхо готама, ахам̣ ва̄сет̣т̣хо на̄ма качча̄но на̄ма идха̄гато’’ти ваданта̄ готтам̣ са̄венти на̄ма. ете кира далидда̄ джин̣н̣акулапутта̄ ‘‘парисамаджджхе на̄маготтавасена па̄кат̣а̄ бхависса̄ма̄’’ти евам̣ акам̣су. йе пана тун̣хӣбхӯта̄ нисӣдим̣су, те кера̄т̣ика̄ чева андхаба̄ла̄ ча. таттха кера̄т̣ика̄ ‘‘екам̣ две катха̄салла̄пе каронте висса̄сико хоти, атха висса̄се сати екам̣ две бхиккха̄ ада̄тум̣ на йутта’’нти тато атта̄нам̣ мочента̄ тун̣хӣбхӯта̄ нисӣданти. андхаба̄ла̄ ан̃н̃а̄н̣ата̄йева аваккхиттаматтика̄пин̣д̣а̄ вийа йаттха каттхачи тун̣хӣбхӯта̄ нисӣданти.

вена̄гапурикоти вена̄гапурава̄сӣ. етадавоча̄ти па̄дантато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва кесагга̄ татха̄гатасса сарӣрам̣ олокенто асӣтианубйан̃джанасамуджджалехи дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣ехи пат̣иман̣д̣итам̣ сарӣра̄ никкхамитва̄ самантато асӣтихаттхаппадесам̣ аджджхоттхаритва̄ т̣хита̄хи чхаббан̣н̣а̄хи гханабуддхарам̣сӣхи сампарива̄ритам̣ татха̄гатасса сарӣрам̣ дисва̄ сан̃джа̄тавимхайо ван̣н̣ам̣ бхан̣анто етам̣ ‘‘аччхарийам̣, бхо готама̄’’тиа̄дивачанам̣ авоча.

таттха йа̄ван̃чиданти адхиматтаппама̄н̣апариччхедавачанаметам̣. тасса виппасаннападена саддхим̣ самбандхо. йа̄ван̃ча виппасанна̄ни адхиматтавиппасанна̄нӣти аттхо. индрийа̄нӣти чаккха̄дӣни чха индрийа̄ни. тасса хи пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ патит̣т̣хитока̄сасса виппасаннатам̣ дисва̄ тесам̣ виппасанната̄ па̄кат̣а̄ ахоси. йасма̄ пана са̄ мане виппасаннейева хоти, авиппасанначитта̄нан̃хи индрийаппаса̄до на̄ма наттхи, тасма̄сса маниндрийаппаса̄допи па̄кат̣о ахоси. там̣ еса виппасаннатам̣ гахетва̄ ‘‘виппасанна̄ни индрийа̄нӣ’’ти а̄ха. парисуддхоти ниммало. парийода̄тоти пабхассаро. са̄радам̣ бадарапан̣д̣унти сарадака̄ле джа̄там̣ на̄тисупарипаккам̣ бадарам̣. тан̃хи парисуддхан̃чева хоти парийода̄тан̃ча. та̄лапакканти супарипакката̄лапхалам̣. сампати бандхана̄ памуттанти там̣кхан̣ан̃н̃ева бандхана̄ памуттам̣. тасса хи бандханамӯлам̣ апанетва̄ парамукхам̣ катва̄ пхалаке т̣хапитасса чатуран̇гуламаттам̣ т̣ха̄нам̣ олокента̄нам̣ парисуддхам̣ парийода̄там̣ хутва̄ кха̄йати. там̣ сандха̄йевама̄ха. неккхам̣ джамбонаданти сураттаван̣н̣асса джамбонадасуван̣н̣асса гхат̣ика̄. даккхакамма̄рапуттасупарикаммакатанти даккхена суван̣н̣ака̄рапуттена сут̣т̣ху катапарикаммам̣. укка̄мукхе сукусаласампахат̣т̣ханти суван̣н̣ака̄рауддхане пачитва̄ сукусалена суван̣н̣ака̄рена гхат̣т̣анапаримаджджанахам̣санена сут̣т̣ху пахат̣т̣хам̣ супаримаддитанти аттхо. пан̣д̣укамбале никкхиттанти аггина̄ пачитва̄ дӣпида̄т̣ха̄йа гхам̣ситва̄ герукапарикаммам̣ катва̄ раттакамбале т̣хапитам̣. бха̄сатети сан̃джа̄таобха̄сата̄йа бха̄сате. тапатети андхака̄равиддхам̣саната̄йа тапате. вирочатӣти виджджотама̄нам̣ хутва̄ вирочати, собхатӣти аттхо.

учча̄сайанамаха̄сайана̄нӣти еттха атиккантаппама̄н̣ам̣ учча̄сайанам̣ на̄ма, а̄йатавиттхатам̣ акаппийабхан̣д̣ам̣ маха̄сайанам̣ на̄ма. ида̄ни та̄ни дассенто сеййатхидам̣, а̄сандӣтиа̄дима̄ха. таттха а̄сандӣти атиккантаппама̄н̣ам̣ а̄санам̣. паллан̇коти па̄десу ва̄л̣арӯпа̄ни т̣хапетва̄ като. гонакоти дӣгхаломако маха̄коджаво. чатуран̇гула̄дхика̄ни кира тасса лома̄ни. читтакоти ва̄начиттам̣ ун̣н̣а̄майаттхаран̣ам̣. пат̣ика̄ти ун̣н̣а̄майо сетаттхарако. пат̣алика̄ти гханапуппхо ун̣н̣а̄майаттхарако, йо а̄малакапат̣т̣отипи вуччати. тӯлика̄ти тин̣н̣ам̣ тӯла̄нам̣ ан̃н̃атарапун̣н̣а̄ тӯлика̄. викатика̄ти сӣхабйаггха̄дирӯпавичитро ун̣н̣а̄майаттхарако. уддаломӣти убхатодасам̣ ун̣н̣а̄майаттхаран̣ам̣. кечи екато уггатапуппханти ваданти. еканталомӣти екатодасам̣ ун̣н̣а̄майаттхаран̣ам̣. кечи убхато уггатапуппханти ваданти. кат̣т̣иссанти ратанапарисиббитам̣ косеййакат̣т̣иссамайам̣ паччаттхаран̣ам̣. косеййанти ратанапарисиббитамева косийасуттамайам̣ паччаттхаран̣ам̣. куттаканти сол̣асаннам̣ на̄т̣акиттхӣнам̣ т̣хатва̄ наччанайоггам̣ ун̣н̣а̄майаттхаран̣ам̣. хаттхаттхара̄дайо хаттхипит̣т̣ха̄дӣсу аттхаран̣акааттхарака̄ чева хаттхирӯпа̄дӣни дассетва̄ катааттхарака̄ ча. аджинаппавен̣ӣти аджиначаммехи ман̃чаппама̄н̣ена сиббитва̄ катаппавен̣ӣ. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттаттхамева.

ника̄мала̄бхӣти атика̄мала̄бхӣ иччхитиччхитала̄бхӣ. акиччхала̄бхӣти адуккхала̄бхӣ. акасирала̄бхӣти випулала̄бхӣ махантала̄бхӣ, ул̣а̄рул̣а̄ра̄нева лабхати ман̃н̃ети сандха̄йа вадати. айам̣ кира бра̄хман̣о сайанагаруко, со бхагавато виппасанниндрийа̄дитам̣ дисва̄ ‘‘аддха̄ еса еварӯпесу учча̄сайанамаха̄сайанесу нисӣдати чева нипаджджати ча. тенасса виппасанна̄ни индрийа̄ни, парисуддхо чхавиван̣н̣о парийода̄то’’ти ман̃н̃ама̄но имам̣ сена̄санаван̣н̣ам̣ катхеси.

ладдха̄ ча пана на каппантӣти еттха кин̃чи кин̃чи каппати. суддхакосеййан̃хи ман̃чепи аттхаритум̣ ват̣т̣ати, гонака̄дайо ча бхӯматтхаран̣апарибхогена, а̄сандийа̄ па̄де чхиндитва̄, паллан̇касса ва̄л̣е бхиндитва̄, тӯликам̣ виджат̣етва̄ ‘‘бимбоханан̃ча ка̄ту’’нти (чӯл̣ава. 297) вачанато има̄нипи екена видха̄нена каппанти. акаппийам̣ пана упа̄да̄йа сабба̄нева на каппантӣти вутта̄ни.

ванантан̃н̃ева пависа̄мӣти аран̃н̃ам̣йева пависа̄ми. йадева̄ти йа̄нийева. паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ти самантато ӯрубаддха̄санам̣ бандхитва̄. уджум̣ ка̄йам̣ пан̣идха̄йа̄ти ат̣т̣ха̄раса пит̣т̣хикан̣т̣аке кот̣ийа̄ кот̣им̣ пат̣ипа̄денто уджум̣ ка̄йам̣ т̣хапетва̄. паримукхам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ти каммат̣т̣ха̄на̄бхимукхам̣ сатим̣ т̣хапетва̄, париггахитаниййа̄нам̣ ва̄ катва̄ти аттхо. вуттан̃хетам̣ – ‘‘парӣти париггахат̣т̣хо. мукханти ниййа̄нат̣т̣хо. сатӣти упат̣т̣ха̄нат̣т̣хо. тена вуччати паримукхам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄’’ти (пат̣и. ма. 1.164). упасампаджджа вихара̄мӣти пат̣илабхитва̄ паччаккхам̣ катва̄ вихара̄ми. евам̣бхӯтоти евам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣсу ан̃н̃атарасаман̇гӣ хутва̄. диббо ме есо тасмим̣ самайе чан̇камо хотӣти чатта̄ри хи рӯпаджджха̄на̄ни сама̄паджджитва̄ чан̇камантасса чан̇камо диббачан̇камо на̄ма хоти, сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа чан̇камантасса̄пи чан̇камо диббачан̇камойева. т̣ха̄на̄дӣсупи есева найо. татха̄ итаресу двӣсу виха̄ресу.

со евам̣ паджа̄на̄ми ‘‘ра̄го ме пахӣно’’ти маха̄бодхипаллан̇ке арахаттамаггена пахӣнара̄гамева дассенто ‘‘со евам̣ паджа̄на̄ми ра̄го ме пахӣно’’ти а̄ха. сесападесупи есева найо. имина̄ пана ким̣ катхитам̣ хотӣти? паччавеккхан̣а̄ катхита̄, паччавеккхан̣а̄йа пхаласама̄патти катхита̄. пхаласама̄паттин̃хи сама̄паннассапи сама̄паттито вут̣т̣хитасса̄пи чан̇кама̄дайо арийачан̇кама̄дайо хонти. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

4. сарабхасуттаван̣н̣ана̄

65. чатуттхе ра̄джагахети евам̣на̄маке нагаре. гиджджхакӯт̣е паббатети гиджджхасадиса̄нисса кӯт̣а̄ни, гиджджха̄ ва̄ тасса кӯт̣есу васантӣти гиджджхакӯт̣о, тасмим̣ гиджджхакӯт̣е паббате. етенасса ра̄джагахам̣ гочарага̄мам̣ катва̄ вихарантасса васанат̣т̣ха̄нам̣ дасситам̣. гиджджхакӯт̣асмин̃хи татха̄гатам̣ уддисса виха̄ро ка̄рито, гиджджхакӯт̣авиха̄ротвевасса на̄мам̣. таттха̄йам̣ тасмим̣ самайе вихаратӣти. сарабхо на̄ма парибба̄джако ачирапакканто хотӣти сарабхоти евам̣на̄мако парибба̄джако имасмим̣ са̄сане паббаджитва̄ начирассева пакканто хоти, адхуна̄ виббхантоти аттхо. самма̄самбуддхе хи локе уппанне титтхийа̄ нат̣т̣хала̄бхасакка̄ра̄ ахесум̣, тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ маха̄ла̄бхасакка̄ро уппаджджи. йатха̄ха –

‘‘тена кхо пана самайена бхагава̄ саккато хоти гарукато ма̄нито пӯджито апачито ла̄бхӣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄нам̣. ан̃н̃атиттхийа̄ пана парибба̄джака̄ асакката̄ хонти агаруката̄ ама̄нита̄ апӯджита̄ на ла̄бхино чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’’нти (уда̄.14; сам̣.ни.1.2.70).

те евам̣ парихӣнала̄бхасакка̄ра̄ пан̃часатаматта̄ екасмим̣ парибба̄джака̄ра̄ме саннипатитва̄ саммантайим̣су – ‘‘бхо, майам̣ саман̣асса готамасса уппаннака̄лато пат̣т̣ха̄йа хатала̄бхасакка̄ра̄ джа̄та̄, саман̣асса готамасса са̄вака̄нан̃часса екам̣ аван̣н̣ам̣ упадха̄ретха, аван̣н̣ам̣ паттхаритва̄ етасса са̄санам̣ гарахитва̄ амха̄кам̣ ла̄бхасакка̄рам̣ уппа̄десса̄ма̄’’ти. те ваджджам̣ олокента̄ – ‘‘тӣсу два̄ресу а̄джӣве ча̄ти чатӯсупи т̣ха̄несу саман̣асса готамасса ваджджам̣ пасситум̣ на сакка̄, има̄ни чатта̄ри т̣ха̄на̄ни мун̃читва̄ ан̃н̃аттха олокетха̄’’ти а̄хам̣су. атха несам̣ антаре еко евама̄ха – ‘‘ахам̣ ан̃н̃ам̣ на пасса̄ми, име анвад̣д̣хама̄сам̣ саннипатитва̄ два̄рава̄тапа̄на̄ни пидха̄йа са̄ман̣ера̄нампи павесанам̣ на денти. джӣвитасадиса̄пи упат̣т̣ха̄ка̄ дат̣т̣хум̣ на лабханти, а̄ват̣т̣анима̄йам̣ оса̄ретва̄ оса̄ретва̄ джанам̣ а̄ват̣т̣етва̄ а̄ват̣т̣етва̄ кха̄данти. саче там̣ майам̣ а̄харитум̣ саккхисса̄ма, евам̣ но ла̄бхасакка̄раул̣а̄ро бхависсатӣ’’ти. апаропи евамева ваданто ут̣т̣ха̄си. саббе екава̄да̄ ахесум̣. тато а̄хам̣су – ‘‘йо там̣ а̄харитум̣ саккхиссати, там̣ майам̣ амха̄кам̣ самайе джет̣т̣хакам̣ карисса̄ма̄’’ти.

тато кот̣ито пат̣т̣ха̄йа ‘‘твам̣ саккхиссаси, твам̣ саккхиссасӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘ахам̣ на саккхисса̄ми, ахам̣ на саккхисса̄мӣ’’ти бахӯхи вутте сарабхам̣ пуччхим̣су – ‘‘твам̣ саккхиссаси а̄чарийа̄’’ти. со а̄ха – ‘‘агару етам̣ а̄харитум̣, саче тумхе аттано катха̄йа т̣хатва̄ мам̣ джет̣т̣хакам̣ кариссатха̄’’ти. агару етама̄чарийа а̄хара, твам̣ катойева̄си амхехи джет̣т̣хакоти. со а̄ха – ‘‘там̣ а̄харантена тхенетва̄ ва̄ вилумпитва̄ ва̄ а̄харитум̣ на сакка̄, саман̣асса пана готамасса са̄вакасадисена хутва̄ тасса са̄ваке вандитва̄ ваттапат̣иваттам̣ катва̄ тесам̣ патте бхаттам̣ бхун̃джитва̄ а̄харитум̣ сакка̄. руччати во етасса еттакасса кирийа̄’’ти. йам̣кин̃чи катва̄ а̄харитва̄ ча но дехӣти. тена хи мам̣ дисва̄ апассанта̄ вийа бхавеййа̄тха̄ти парибба̄джака̄нам̣ сан̃н̃ам̣ датва̄ дутийадивасе па̄това ут̣т̣ха̄йа гиджджхакӯт̣амаха̄виха̄рам̣ гантва̄ дит̣т̣хадит̣т̣ха̄нам̣ бхиккхӯнам̣ пан̃чапатит̣т̣хитена па̄де ванди. бхиккхӯ а̄хам̣су – ‘‘ан̃н̃е парибба̄джака̄ чан̣д̣а̄ пхаруса̄, айам̣ пана саддхо бхависсати пасанно’’ти. бханте, тумхе н̃атва̄ йуттат̣т̣ха̄насмим̣йева паббаджита̄, майам̣ пана анупадха̄ретва̄ атиттхенева паккханта̄ аниййа̄никамагге вичара̄ма̄ти. со евам̣ ватва̄ дит̣т̣хе дит̣т̣хе бхиккхӯ пунаппунам̣ вандати, нха̄нодака̄дӣни пат̣ийа̄дети, дантакат̣т̣хам̣ каппийам̣ кароти, па̄де дховати маккхети, атирекабхаттам̣ лабхитва̄ бхун̃джати.

там̣ имина̄ нӣха̄рена васантам̣ еко маха̄тхеро дисва̄, ‘‘парибба̄джака, твам̣ саддхо пасанно, ким̣ на паббаджасӣ’’ти. ко мам̣, бханте, пабба̄джессати. майан̃хи чирака̄лам̣ бхаданта̄нам̣ паччаттхика̄ хутва̄ вичаримха̄ти. тхеро ‘‘саче твам̣ паббаджитука̄мо, ахам̣ там̣ пабба̄джесса̄мӣ’’ти ватва̄ пабба̄джеси. со паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа нирантарам̣ ваттапат̣иваттамака̄си. атха нам̣ тхеро ватте пасӣдитва̄ начирассева упасампа̄деси. со упосатхадивасе бхиккхӯхи саддхим̣ упосатхаггам̣ пависитва̄ бхиккхӯ махантена усса̄хена па̄тимоккхам̣ пагган̣ханте дисва̄ ‘‘имина̄ нӣха̄рена оса̄ретва̄ оса̄ретва̄ локам̣ кха̄данти, катипа̄хена харисса̄мӣ’’ти чинтеси. со паривен̣ам̣ гантва̄ упаджджха̄йам̣ вандитва̄, ‘‘бханте, ко на̄мо айам̣ дхаммо’’ти пуччхи. па̄тимоккхо на̄ма, а̄вусоти. уттамадхаммо еса, бханте, бхависсатӣти. а̄ма, а̄вусо, сакаласа̄санадха̄ран̣ӣ айам̣ сиккха̄ти. бханте, саче еса сиккха̄дхаммо уттамо, имамева пат̣хамам̣ ган̣ха̄мӣти. ган̣ха̄вусоти тхеро сампат̣иччхи. со ган̣ханто парибба̄джаке пасситва̄ ‘‘кӣдисам̣ а̄чарийа̄’’ти пуччхито, ‘‘а̄вусо, ма̄ чинтайиттха, катипа̄хена а̄харисса̄мӣ’’ти ватва̄ начирассева угган̣хитва̄ упаджджха̄йам̣ а̄ха – ‘‘еттакамева, бханте, уда̄ху ан̃н̃ампи аттхӣ’’ти. еттакамева, а̄вусоти.

со пунадивасе йатха̄ниваттхапа̄рутова гахитанӣха̄ренева паттам̣ гахетва̄ гиджджхакӯт̣а̄ никкхамма парибба̄джака̄ра̄мам̣ агама̄си. парибба̄джака̄ дисва̄ ‘‘кӣдисам̣, а̄чарийа, на̄саккхиттха ман̃н̃е а̄ват̣т̣анима̄йам̣ а̄хариту’’нти там̣ парива̄райим̣су. ма̄ чинтайиттха, а̄вусо, а̄хат̣а̄ ме а̄ват̣т̣анима̄йа̄, ито пат̣т̣ха̄йа амха̄кам̣ ла̄бхасакка̄ро маха̄ бхависсати. тумхе ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самагга̄ хотха, ма̄ вива̄дам̣ акаттха̄ти. саче те, а̄чарийа, суггахита̄, амхепи нам̣ ва̄чехӣти. со а̄дито пат̣т̣ха̄йа па̄тимоккхам̣ оса̄реси. атха те саббепи – ‘‘етха, бхо, нагаре вичаранта̄ саман̣асса готамасса аван̣н̣ам̣ катхесса̄ма̄’’ти ануггха̄т̣итесуйева нагарадва̄ресу два̄расамӣпам̣ гантва̄ виват̣ена два̄рена саббапат̣хамам̣ пависим̣су. евам̣ салин̇генева апаккантам̣ там̣ парибба̄джакам̣ сандха̄йа – ‘‘сарабхо на̄ма парибба̄джако ачирапакканто хотӣ’’ти вуттам̣.

там̣ дивасам̣ пана бхагава̄ паччӯсасамайе локам̣ олокенто идам̣ аддаса – ‘‘аджджа сарабхо парибба̄джако нагаре вичаритва̄ пака̄санӣйакаммам̣ кариссати, тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ аван̣н̣ам̣ катхенто висам̣ син̃читва̄ парибба̄джака̄ра̄мам̣ гамиссати, ахампи таттхева гамисса̄ми, чатассопи париса̄ таттхева осариссанти. тасмим̣ сама̄гаме чатура̄сӣти па̄н̣асахасса̄ни аматапа̄нам̣ пивиссантӣ’’ти. тато ‘‘тасса ока̄со хоту, йатха̄ручийа̄ аван̣н̣ам̣ паттхаратӯ’’ти чинтетва̄ а̄нандаттхерам̣ а̄мантеси – ‘‘а̄нанда, ат̣т̣ха̄расасу маха̄виха̄ресу бхиккхусан̇гхасса майа̄ саддхим̣йева пин̣д̣а̄йа чаритум̣ а̄рочехӣ’’ти. тхеро татха̄ ака̄си. бхиккхӯ паттачӣварама̄да̄йа саттха̄рамева парива̄райим̣су. саттха̄ бхиккхусан̇гхам̣ а̄да̄йа два̄рага̄масамӣпейева пин̣д̣а̄йа чари. сарабхопи парибба̄джакехи саддхим̣ нагарам̣ павит̣т̣хо таттха таттха парисамаджджхе ра̄джадва̄равӣтхичатукка̄дӣсу ча гантва̄ ‘‘ан̃н̃а̄то майа̄ саман̣а̄нам̣ сакйапуттийа̄нам̣ дхаммо’’тиа̄дӣни абха̄си. там̣ сандха̄йа со ра̄джагахе парисати евам̣ ва̄чам̣ бха̄сатӣтиа̄ди вуттам̣. таттха ан̃н̃а̄тоти н̃а̄то авабуддхо, па̄кат̣ам̣ катва̄ уггахитоти дӣпети. ан̃н̃а̄йа̄ти джа̄нитва̄. апаккантоти салин̇генева апакканто. саче хи саман̣асса готамасса са̄сане кочи са̄ро абхависса, на̄хам̣ апаккамиссам̣. тасса пана са̄санам̣ аса̄рам̣ нисса̄рам̣, а̄ват̣т̣анима̄йам̣ оса̄ретва̄ саман̣а̄ локам̣ кха̄дантӣти еваматтхам̣ дӣпенто евама̄ха.

атха кхо самбахула̄ бхиккхӯти атха евам̣ тасмим̣ парибба̄джаке бха̄сама̄не аран̃н̃ава̄сино пан̃часата̄ бхиккхӯ ‘‘асукат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма саттха̄ пин̣д̣а̄йа чаритум̣ гато’’ти аджа̄нанта̄ бхиккха̄ча̄равела̄йам̣ ра̄джагахам̣ пин̣д̣а̄йа пависим̣су. те сандха̄йетам̣ вуттам̣. ассосунти сун̣им̣су. йена бхагава̄ тенупасан̇камим̣сӯти ‘‘имам̣ ка̄ран̣ам̣ дасабаласса а̄рочесса̄ма̄’’ти упасан̇камим̣су.

сиппиника̄тӣранти сиппиника̄ти евам̣на̄мика̄йа надийа̄ тӣрам̣. адхива̄сеси бхагава̄ тун̣хӣбха̄вена̄ти ка̄йан̇гава̄чан̇га̄ни ачопетва̄ аббхантаре кхантим̣ дха̄ретва̄ читтенева адхива̄сесӣти аттхо. евам̣ адхива̄сетва̄ пуна чинтеси – ‘‘ким̣ ну кхо аджджа майа̄ сарабхасса ва̄дам̣ маддитум̣ гаччхантена екакена гантаббам̣, уда̄ху бхиккхусан̇гхапаривутена̄’’ти. атхасса етадахоси – сача̄хам̣ бхиккхусан̇гхапаривуто гамисса̄ми, маха̄джано евам̣ чинтессати – ‘‘саман̣о готамо ва̄дуппаттит̣т̣ха̄нам̣ гаччханто паккхам̣ уккхипитва̄ гантва̄ парисабалена уппаннам̣ ва̄дам̣ маддати, парава̄дӣнам̣ сӣсам̣ уккхипитум̣ на детӣ’’ти. на кхо пана майхам̣ уппанне ва̄де парам̣ гахетва̄ мадданакиччам̣ аттхи, ахамева гантва̄ маддисса̄ми. аначчхарийам̣ четам̣ йва̄хам̣ ида̄ни буддхабхӯто аттано уппаннам̣ ва̄дам̣ маддеййам̣, чарийам̣ чаран̣ака̄ле ахетукапат̣исандхийам̣ ниббаттена̄пи хи майа̄ вахитаббам̣ дхурам̣ ан̃н̃о вахитум̣ саматтхо на̄ма на̄хоси. имасса панаттхасса са̄дханаттхам̣ –

‘‘йато йато гару дхурам̣, йато гамбхӣраваттанӣ;

тада̄ссу кан̣хам̣ йун̃дженти, сва̄ссу там̣ вахате дхура’’нти. (джа̄. 1.1.29) –

идам̣ кан̣хаджа̄такам̣ а̄харитаббам̣. атӣте кира еко саттхава̄хо екисса̄ махаллика̄йа гехе нива̄сам̣ ган̣хи. атхасса екисса̄ дхенуйа̄ раттибха̄гасаманантаре габбхавут̣т̣ха̄нам̣ ахоси. са̄ екам̣ ваччхакам̣ виджа̄йи. махаллика̄йа ваччхакам̣ дит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа путтасинехо удапа̄ди. пунадивасе саттхава̄хапутто – ‘‘тава гехаветанам̣ ган̣ха̄хӣ’’ти а̄ха. махаллика̄ ‘‘майхам̣ ан̃н̃ена киччам̣ на аттхи, имамева ваччхакам̣ дехӣ’’ти а̄ха. ган̣ха, амма̄ти. са̄ там̣ ган̣хитва̄ кхӣрам̣ па̄йетва̄ йа̄губхаттатин̣а̄дӣни дадама̄на̄ посеси. со вуддхиманва̄йа парипун̣н̣арӯпо балавӣрийасампанно ахоси сампанна̄ча̄ро, ка̄л̣ако на̄ма на̄мена. атхекасса саттхава̄хасса пан̃чахи сакат̣асатехи а̄гаччхантасса удакабхиннат̣т̣ха̄не сакат̣ачаккам̣ лагги. со дасапи вӣсампи тим̣сампи йоджетва̄ нӣхара̄петум̣ асакконто ка̄л̣акам̣ упасан̇камитва̄ а̄ха – ‘‘та̄та, тава ветанам̣ дасса̄ми, сакат̣ам̣ ме уккхипитва̄ дехӣ’’ти. еван̃ча пана ватва̄ там̣ а̄да̄йа – ‘‘ан̃н̃о имина̄ саддхим̣ дхурам̣ вахитум̣ саматтхо наттхӣ’’ти дхурасакат̣е йоттам̣ бандхитва̄ там̣ екакам̣йева йоджеси. со там̣ сакат̣ам̣ уккхипитва̄ тхале патит̣т̣ха̄петва̄ етенева ниха̄рена пан̃ча сакат̣асата̄ни нӣхари. со саббапаччхимасакат̣ам̣ нӣхаритва̄ мочийама̄но ‘‘су’’нти катва̄ сӣсам̣ уккхипи.

саттхава̄хо ‘‘айам̣ еттака̄ни сакат̣а̄ни уккхипанто евам̣ на ака̄си, ветанаттхам̣ ман̃н̃е каротӣ’’ти сакат̣аган̣ана̄йа каха̄пан̣е гахетва̄ пан̃часатабхан̣д̣икам̣ тасса гӣва̄йа бандха̄песи. со ан̃н̃есам̣ аттано сантикам̣ аллӣйитум̣ аденто уджукам̣ гехамева агама̄си. махаллика̄ дисва̄ мочетва̄ каха̄пан̣абха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘касма̄, путта, евамака̄си, ма̄ твам̣ ‘майа̄ каммам̣ катва̄ а̄бхатена айам̣ джӣвиссатӣ’ти сан̃н̃амака̄сӣ’’ти ватва̄ гон̣ам̣ ун̣ходакена нха̄петва̄ телена аббхан̃джитва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа пуна ма̄ евамака̄сӣ’’ти овади. евам̣ саттха̄ ‘‘чарийам̣ чаран̣ака̄ле ахетукапат̣исандхийам̣ ниббаттена̄пи хи майа̄ вахитаббадхурам̣ ан̃н̃о вахитум̣ саматтхо на̄ма на̄хосӣ’’ти чинтетва̄ екакова агама̄си. там̣ дассетум̣ атха кхо бхагава̄ са̄йанхасамайам̣ пат̣исалла̄на̄ вут̣т̣хитотиа̄ди вуттам̣.

таттха пат̣исалла̄на̄ти путхутта̄рамман̣ехи читтам̣ пат̣исам̣харитва̄ салла̄нато, пхаласама̄паттитоти аттхо. тенупасан̇камӣти парибба̄джакесу сакаланагаре пака̄санӣйакаммам̣ катва̄ нагара̄ никкхамма парибба̄джака̄ра̄ме саннипатитва̄ ‘‘саче, а̄вусо сарабха, саман̣о готамо а̄гамиссати, ким̣ кариссасӣ’’ти. саман̣е готаме екам̣ каронте ахам̣ две карисса̄ми, две каронте чатта̄ри, чатта̄ри каронте пан̃ча, пан̃ча каронте даса, даса каронте вӣсати, вӣсати каронте тим̣сам̣, тим̣сам̣ каронте чатта̄лӣсам̣, чатта̄лӣсам̣ каронте пан̃н̃а̄сам̣, пан̃н̃а̄сам̣ каронте сатам̣, сатам̣ каронте сахассам̣ карисса̄мӣти евам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сӣхана̄дакатхам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ нисиннесу упасан̇ками.

упасан̇каманто пана йасма̄ парибба̄джака̄ра̄масса нагарамаджджхенева магго, тасма̄ сураттадупат̣т̣ам̣ нива̄сетва̄ сугатамаха̄чӣварам̣ па̄рупитва̄ виссат̣т̣хабало ра̄джа̄ вийа екакова нагарамаджджхена агама̄си. миччха̄дит̣т̣хика̄ дисва̄ ‘‘парибба̄джака̄ саман̣асса готамасса пака̄санӣйакаммам̣ каронта̄ аван̣н̣ам̣ паттхарим̣су, со ете ануваттитва̄ сан̃н̃а̄петум̣ гаччхати ман̃н̃е’’ти анубандхим̣су. самма̄дит̣т̣хика̄пи ‘‘самма̄самбуддхо паттачӣварам̣ а̄да̄йа екакова никкханто, аджджа сарабхена саддхим̣ маха̄дхаммасан̇га̄мо бхависсати. майампи тасмим̣ сама̄гаме ка̄йасаккхино бхависса̄ма̄’’ти анубандхим̣су. саттха̄ пассантассева маха̄джанасса парибба̄джака̄ра̄мам̣ упасан̇ками.

парибба̄джака̄ руккха̄нам̣ кхандхавит̣апаса̄кхантарехи самуггаччханта̄ чхаббан̣н̣агханабуддхарасмийо дисва̄ ‘‘ан̃н̃ада̄ еварӯпо обха̄со на̄ма наттхи, ким̣ ну кхо ета’’нти уллокетва̄ ‘‘саман̣о готамо а̄гаччхатӣ’’ти а̄хам̣су. там̣ сутва̄ва сарабхо джа̄н̣укантаре сӣсам̣ т̣хапетва̄ адхомукхо нисӣди. евам̣ тасмим̣ самайе бхагава̄ там̣ а̄ра̄мам̣ упасан̇камитва̄ пан̃н̃атте а̄сане нисӣди. татха̄гато хи джамбудӣпатале аггакуле джа̄татта̄ агга̄сана̄рахотисса саббаттха а̄санам̣ пан̃н̃аттамева хоти. евам̣ пан̃н̃атте маха̄рахе буддха̄сане нисӣди.

те парибба̄джака̄ сарабхам̣ парибба̄джакам̣ етадавочунти самма̄самбуддхе кира сарабхена саддхим̣ еттакам̣ катхентейева бхиккхусан̇гхо саттху пада̄нупадико хутва̄ парибба̄джака̄ра̄мам̣ сампа̄пун̣и, чатассопи париса̄ парибба̄джака̄ра̄мейева осарим̣су. тато те парибба̄джака̄ ‘‘аччхарийам̣ саман̣асса готамасса каммам̣, сакаланагарам̣ вичаритва̄ аван̣н̣ам̣ паттхаритва̄ пака̄санӣйакаммам̣ катва̄ а̄гата̄нам̣ верӣнам̣ пат̣исаттӯнам̣ пачча̄митта̄нам̣ сантикам̣ а̄гантва̄ тхокампи вигга̄хикакатхам̣ на катхеси, а̄гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа сатапа̄кателена маккхенто вийа аматапа̄нам̣ па̄йенто вийа мадхуракатхам̣ катхетӣ’’ти саббепи самма̄самбуддхам̣ ануваттанта̄ етадавочум̣.

йа̄чеййа̄сӣти а̄йа̄чеййа̄си паттхеййа̄си пихеййа̄си. тун̣хӣбхӯтоти тун̣хӣбха̄вам̣ упагато. ман̇кубхӯтоти ниттеджатам̣ а̄панно. паттаккхандхоти онатагӣво. адхомукхоти хет̣т̣ха̄мукхо. самма̄самбуддхасса те пат̣иджа̄натоти ‘‘ахам̣ самма̄самбуддхо, саббе дхамма̄ майа̄ абхисамбуддха̄’’ти евам̣ пат̣иджа̄нато тава. анабхисамбуддха̄ти име на̄ма дхамма̄ тайа̄ анабхисамбуддха̄. таттха̄ти тесу анабхисамбуддха̄ти евам̣ дасситадхаммесу. ан̃н̃ена ва̄ ан̃н̃ам̣ пат̣ичариссатӣти ан̃н̃ена ва̄ вачанена ан̃н̃ам̣ вачанам̣ пат̣иччха̄дессати, ан̃н̃ам̣ пуччхито ан̃н̃ам̣ катхессатӣти адхиппа̄йо. бахиддха̄ катхам̣ апана̄мессатӣти бахиддха̄ ан̃н̃ам̣ а̄гантукакатхам̣ а̄харанто пуримакатхам̣ апана̄мессати. аппаччайанти анабхираддхим̣ атут̣т̣ха̄ка̄рам̣ па̄тукариссатӣти па̄кат̣ам̣ кариссати. еттха ча аппаччайена доманассам̣ вуттам̣, пуримехи двӣхи мандабалавабхедо кодхойева.

евам̣ бхагава̄ пат̣хамавеса̄раджджена сӣхана̄дам̣ надитва̄ пуна дутийа̄дӣхи наданто йо кхо мам̣ парибба̄джака̄тиа̄дима̄ха. таттха йасса кхо пана те аттха̄йа дхаммо деситоти йасса маггасса ва̄ пхаласса ва̄ аттха̄йа тайа̄ чатусаччадхаммо десито. со на ниййа̄тӣти со дхаммо на ниййа̄ти на ниггаччхати, на там̣ аттхам̣ са̄дхетӣти вуттам̣ хоти. таккарасса̄ти йо нам̣ кароти, тасса пат̣ипаттипӯракасса пуггаласса̄ти аттхо. самма̄ дуккхаккхайа̄йа̄ти хетуна̄ найена ка̄ран̣ена сакаласса ват̣т̣адуккхасса кхайа̄йа. атха ва̄ йасса кхо пана те аттха̄йа дхаммо деситоти йасса те аттха̄йа дхаммо десито. сеййатхидам̣ – ра̄гапат̣игха̄таттха̄йа асубхакаммат̣т̣ха̄нам̣, досапат̣игха̄таттха̄йа метта̄бха̄вана̄, мохапат̣игха̄таттха̄йа пан̃ча дхамма̄, витаккупаччхеда̄йа а̄на̄па̄нассати. со на ниййа̄ти таккарасса самма̄ дуккхаккхайа̄йа̄ти со дхаммо йо нам̣ йатха̄деситам̣ кароти, тасса таккарасса самма̄ хетуна̄ найена ка̄ран̣ена ват̣т̣адуккхаккхайа̄йа на ниййа̄ти на ниггаччхати, там̣ аттхам̣ на са̄дхетӣти айаметтха аттхо. сеййатха̄пи сарабхо парибба̄джакоти йатха̄ айам̣ сарабхо парибба̄джако паджджха̄йанто аппат̣ибха̄но нисинно, евам̣ нисӣдиссатӣти.

евам̣ тӣхи падехи сӣхана̄дам̣ надитва̄ десанам̣ ниваттентассева татха̄гатасса тасмим̣ т̣ха̄не саннипатита̄ чатура̄сӣтипа̄н̣асахассапарима̄н̣а̄ париса̄ аматапа̄нам̣ пиви, саттха̄ париса̄йа аматапа̄насса пӣтабха̄вам̣ н̃атва̄ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ пакка̄ми. таматтхам̣ дассетум̣ атха кхо бхагава̄тиа̄ди вуттам̣. таттха сӣхана̄данти сет̣т̣хана̄дам̣ абхӣтана̄дам̣ аппат̣ина̄дам̣. веха̄сам̣ пакка̄мӣти абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа адхит̣т̣ха̄йа саддхим̣ бхиккхусан̇гхена а̄ка̄сам̣ паккханди. евам̣ паккхандо ча пана там̣кхан̣ан̃н̃ева гиджджхакӯт̣амаха̄виха̄ре патит̣т̣ха̄си.

ва̄ча̄йа саннитодакена̄ти вачанапатодена. сан̃джамбхаримакам̣сӯти самбхаритам̣ нирантарапхут̣ам̣ акам̣су, упари виджджхим̣сӯти вуттам̣ хоти. браха̄ран̃н̃ети маха̄ран̃н̃е. сӣхана̄дам̣ надисса̄мӣти сӣхасса надато а̄ка̄рам̣ дисва̄ ‘‘айампи тираччха̄нагато, ахампи, имасса чатта̄ро па̄да̄, майхампи, ахампи евамева сӣхана̄дам̣ надисса̄мӣ’’ти чинтеси. со сӣхасса саммукха̄ надитум̣ асакконто тасмим̣ гочара̄йа пакканте екако надитум̣ а̄рабхи. атхасса син̇га̄ласаддойева ниччхари. тена вуттам̣ – син̇га̄лакам̣йева надатӣти. бхеран̣д̣аканти тассева вевачанам̣. апича бхиннассарам̣ амана̄пасаддам̣ надатӣти вуттам̣ хоти. евамева кхо тванти имина̄ опаммена парибба̄джака̄ татха̄гатам̣ сӣхасадисам̣ катва̄ сарабхам̣ син̇га̄ласадисам̣ акам̣су. амбукасан̃чарӣти кхуддакакуккут̣ика̄. пурисакаравитам̣ рависса̄мӣти маха̄куккут̣ам̣ равантам̣ дисва̄ ‘‘имассапи две па̄да̄ две паккха̄, майхампи татхева, ахампи еварӯпам̣ равитам̣ рависса̄мӣ’’ти са̄ тасса саммукха̄ равитум̣ асакконтӣ тасмим̣ пакканте равама̄на̄ куккут̣ика̄равам̣йева рави. тена вуттам̣ – амбукасан̃чариравитам̣йева раватӣти. усабхоти гон̣о. сун̃н̃а̄йа̄ти туччха̄йа джет̣т̣хакавасабхехи вирахита̄йа. гамбхӣрам̣ надитаббам̣ ман̃н̃атӣти джет̣т̣хакавасабхасса на̄дасадисам̣ гамбхӣрана̄дам̣ надитаббам̣ ман̃н̃ати. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

5. кесамуттисуттаван̣н̣ана̄

66. пан̃чаме ка̄ла̄ма̄нам̣ нигамоти ка̄ла̄ма̄ на̄ма кхаттийа̄, тесам̣ нигамо. кесамуттийа̄ти кесамуттанигамава̄сино. упасан̇камим̣сӯти саппинаванӣта̄дибхесаджджа̄ни чева ат̣т̣хавидхапа̄нака̄ни ча га̄ха̄петва̄ упасан̇камим̣су. сакам̣йева ва̄дам̣ дӣпентӣти аттанойева ладдхим̣ катхенти. джотентӣти пака̄сенти. кхум̣сентӣти гхат̣т̣енти. вамбхентӣти аваджа̄нанти. парибхавантӣти ла̄макам̣ каронти. омаккхим̣ каронтӣти уккхиттакам̣ каронти, уккхипитва̄ чхад̣д̣енти. апарепи, бхантети со кира ат̣авимукхе га̄мо, тасма̄ таттха ат̣авим̣ атикканта̄ ча атиккамитука̄ма̄ ча ва̄сам̣ каппенти. тесупи пат̣хамам̣ а̄гата̄ аттано ладдхим̣ дӣпетва̄ паккамим̣су, паччха̄ а̄гата̄ ‘‘ким̣ те джа̄нанти, амха̄кам̣ антева̄сика̄ те, амха̄кам̣ сантике кин̃чи кин̃чи сиппам̣ угган̣хим̣сӯ’’ти аттано ладдхим̣ дӣпетва̄ паккамим̣су. ка̄ла̄ма̄ екаладдхийампи сан̣т̣хахитум̣ на саккхим̣су. те етаматтхам̣ дӣпетва̄ бхагавато евама̄рочетва̄ тесам̣ но, бхантетиа̄дима̄хам̣су. таттха хотева кан̇кха̄ти хотийева кан̇кха̄. вичикиччха̄ти тассева вевачанам̣. аланти йуттам̣.

ма̄ ануссавена̄ти ануссавакатха̄йапи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ парампара̄йа̄ти парампаракатха̄йапи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ итикира̄йа̄ти евам̣ кира етанти ма̄ ган̣хиттха. ма̄ пит̣акасампада̄нена̄ти амха̄кам̣ пит̣акатантийа̄ саддхим̣ саметӣти ма̄ ган̣хиттха. ма̄ таккахетӯти таккагга̄хенапи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ найахетӯти найагга̄хенапи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ а̄ка̄рапаривитаккена̄ти сундарамидам̣ ка̄ран̣анти евам̣ ка̄ран̣апаривитаккенапи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ дит̣т̣хиниджджха̄наккхантийа̄ти амха̄кам̣ ниджджха̄йитва̄ кхамитва̄ гахитадит̣т̣хийа̄ саддхим̣ саметӣтипи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ бхаббарӯпата̄йа̄ти айам̣ бхиккху бхаббарӯпо, имасса катхам̣ гахетум̣ йуттантипи ма̄ ган̣хиттха. ма̄ саман̣о но гарӯти айам̣ саман̣о амха̄кам̣ гару, имасса катхам̣ гахетум̣ йуттантипи ма̄ ган̣хиттха. саматта̄ти парипун̣н̣а̄. сама̄динна̄ти гахита̄ пара̄мат̣т̣ха̄. йам̣са хотӣти йам̣ ка̄ран̣ам̣ тасса пуггаласса хоти. алобха̄дайо лобха̄дипат̣ипаккхавасена ведитабба̄. вигата̄бхиджджхотиа̄дӣхи метта̄йа пуббабха̄го катхито.

ида̄ни метта̄дикам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто метта̄сахагатена̄тиа̄дима̄ха. таттха каммат̣т̣ха̄накатха̄йа ва̄ бха̄вана̄найе ва̄ па̄л̣иван̣н̣ана̄йа ва̄ йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ саббам̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.240) вуттамева. евам̣ аверачиттоти евам̣ акусалаверасса ча пуггалаверино ча наттхита̄йа аверачитто. абйа̄баджджхачиттоти кодхачиттасса абха̄вена ниддуккхачитто. асам̣килит̣т̣хачиттоти килесасса наттхита̄йа асам̣килит̣т̣хачитто. висуддхачиттоти килесамала̄бха̄вена висуддхачитто хотӣти аттхо. тасса̄ти тасса еварӯпасса арийаса̄вакасса. асса̄са̄ти авассайа̄ патит̣т̣ха̄. саче кхо пана аттхи паро локоти йади имамха̄ лока̄ паралоко на̄ма аттхи. атха̄хам̣ ка̄йасса бхеда̄ параммаран̣а̄…пе… упападжджисса̄мӣти аттхетам̣ ка̄ран̣ам̣, йена̄хам̣ ка̄йасса бхеда̄ параммаран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджисса̄мӣти евам̣ саббаттха найо ведитаббо. анӣгханти ниддуккхам̣. сукхинти сукхитам̣. убхайенева висуддхам̣ атта̄нам̣ саманупасса̄мӣти йан̃ча па̄пам̣ на кароми, йан̃ча каротопи на карӣйати, имина̄ убхайена̄пи висуддхам̣ атта̄нам̣ саманупасса̄ми. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

6. са̄л̣хасуттаван̣н̣ана̄

67. чхат̣т̣хе мига̄ранатта̄ти мига̄расет̣т̣хино натта̄. секхунийанатта̄ти секхунийасет̣т̣хино натта̄. упасан̇камим̣сӯти бхуттапа̄тара̄са̄ да̄сакаммакарапаривута̄ упасан̇камим̣су. тесам̣ кира пуребхатте пуббан̣хасамайейева гехе еко пан̃хо самут̣т̣хито, там̣ пана катхетум̣ ока̄со на̄хоси. те ‘‘там̣ пан̃хам̣ сосса̄ма̄’’ти тхерасса сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ тун̣хӣ нисӣдим̣су. тхеро ‘‘га̄ме там̣ самут̣т̣хитам̣ пан̃хам̣ сотум̣ а̄гата̄ бхависсантӣ’’ти тесам̣ манам̣ н̃атва̄ тамева пан̃хам̣ а̄рабханто етха тумхе са̄л̣ха̄тиа̄дима̄ха. таттха аттхи лобхоти луббханасабха̄во лобхо на̄ма аттхӣти пуччхати. абхиджджха̄ти кхо ахам̣ са̄л̣ха̄ етаматтхам̣ вада̄мӣти етам̣ лобхасан̇кха̄там̣ аттхам̣ ахам̣ ‘‘абхиджджха̄’’ти вада̄ми, ‘‘тан̣ха̄’’ти вада̄мӣти самут̣т̣хитапан̃хасса аттхам̣ дӣпенто а̄ха. евам̣ саббава̄ресу найо нетаббо.

со евам̣ паджа̄на̄тӣти со чатта̄ро брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ т̣хито арийаса̄вако сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа випассанам̣ а̄рабханто евам̣ паджа̄на̄ти. аттхи иданти аттхи дуккхасаччасан̇кха̄там̣ кхандхапан̃чакам̣ на̄марӯпавасена париччхиндитва̄ паджа̄нанто еса ‘‘евам̣ паджа̄на̄ти аттхи ида’’нти вутто. хӣнанти самудайасаччам̣. пан̣ӣтанти маггасаччам̣. имасса сан̃н̃а̄гатасса уттари ниссаран̣анти имасса випассана̄сан̃н̃а̄сан̇кха̄тасса сан̃н̃а̄гатасса уттари ниссаран̣ам̣ на̄ма нибба̄нам̣, таматтхӣти имина̄ ниродхасаччам̣ дассети. вимуттасмим̣ вимуттамити н̃а̄н̣анти екӯнавӣсативидхам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ катхитам̣. аху пуббе лобхоти пуббе ме лобхо ахоси. тадаху акусаланти там̣ акусалам̣ на̄ма ахоси, тада̄ ва̄ акусалам̣ на̄ма ахоси. иччетам̣ кусаланти ити етам̣ кусалам̣, тассева акусаласса наттхибха̄вам̣ кусалам̣ кхеманти сандха̄йа вадати. ниччха̄тоти ниттан̣хо. ниббутоти аббхантаре санта̄пакара̄нам̣ килеса̄нам̣ абха̄вена ниббуто. сӣтибхӯтоти сӣталӣбхӯто. сукхаппат̣исам̣ведӣти ка̄йикачетасикасса сукхасса пат̣исам̣ведита̄. брахмабхӯтена̄ти сет̣т̣хабхӯтена. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

7. катха̄ваттхусуттаван̣н̣ана̄

68. саттаме катха̄ваттхӯнӣти катха̄ка̄ран̣а̄ни, катха̄йа бхӯмийо патит̣т̣ха̄йоти аттхо. атӣтам̣ ва̄, бхиккхаве, аддха̄нанти атӣтамаддха̄нам̣ на̄ма ка̄лопи ват̣т̣ати кхандха̄пи. ана̄гатапаччуппаннесупи есева найо. таттха атӣте кассапо на̄ма самма̄самбуддхо ахоси, тасса кикӣ на̄ма ка̄сикара̄джа̄ аггупат̣т̣ха̄ко ахоси, вӣсати вассасахасса̄ни а̄йу ахосӣти имина̄ найена катхенто атӣтам̣ а̄раббха катхам̣ катхети на̄ма. ана̄гате меттеййо на̄ма буддхо бхависсати, тасса сан̇кхо на̄ма ра̄джа̄ аггупат̣т̣ха̄ко бхависсати, асӣти вассасахасса̄ни а̄йу бхависсатӣти имина̄ найена катхенто ана̄гатам̣ а̄раббха катхам̣ катхети на̄ма. етарахи асуко на̄ма ра̄джа̄ дхаммикоти имина̄ найена катхенто паччуппаннам̣ а̄раббха катхам̣ катхети на̄ма.

катха̄сампайогена̄ти катха̄сама̄гамена. каччхоти катхетум̣ йутто. акаччхоти катхетум̣ на йутто. екам̣сабйа̄каран̣ӣйам̣ пан̃хантиа̄дӣсу, ‘‘чаккху, аничча’’нти пут̣т̣хена, ‘‘а̄ма, аничча’’нти екам̣сенева бйа̄ка̄таббам̣. есева найо сота̄дӣсу. айам̣ екам̣сабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо. ‘‘аниччам̣ на̄ма чаккхӯ’’ти пут̣т̣хена пана ‘‘на чаккхумева, сотампи аниччам̣, гха̄нампи аничча’’нти евам̣ вибхаджитва̄ бйа̄ка̄таббам̣. айам̣ вибхаджджабйа̄каран̣ӣйо пан̃хо. ‘‘йатха̄ чаккху, татха̄ сотам̣. йатха̄ сотам̣, татха̄ чаккхӯ’’ти пут̣т̣хена ‘‘кенат̣т̣хена пуччхасӣ’’ти пат̣ипуччхитва̄ ‘‘дассанат̣т̣хена пуччха̄мӣ’’ти вутте ‘‘на хӣ’’ти бйа̄ка̄таббам̣. ‘‘аниччат̣т̣хена пуччха̄мӣ’’ти вутте, ‘‘а̄ма̄’’ти бйа̄ка̄таббам̣. айам̣ пат̣ипуччха̄бйа̄каран̣ӣйо пан̃хо. ‘‘там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣра’’нтиа̄дӣни пут̣т̣хена пана ‘‘абйа̄катаметам̣ бхагавата̄’’ти т̣хапетаббо, еса пан̃хо на бйа̄ка̄таббо. айам̣ т̣хапанӣйо пан̃хо.

т̣ха̄на̄т̣ха̄не на сан̣т̣ха̄тӣти ка̄ран̣а̄ка̄ран̣е на сан̣т̣ха̄ти. татра̄йам̣ найо – сассатава̄дӣ йуттена ка̄ран̣ена пахоти уччхедава̄дим̣ ниггахетум̣, уччхедава̄дӣ тена ниггайхама̄но ‘‘ким̣ пана̄хам̣ уччхедам̣ вада̄мӣ’’ти сассатава̄дибха̄вамева дӣпети, аттано ва̄де патит̣т̣ха̄тум̣ на саккоти. евам̣ уччхедава̄димхи пахонте сассатава̄дӣ, пуггалава̄димхи пахонте сун̃н̃атава̄дӣ, сун̃н̃атава̄димхи пахонте пуггалава̄дӣти евам̣ т̣ха̄на̄т̣ха̄не на сан̣т̣ха̄ти на̄ма.

парикаппе на сан̣т̣ха̄тӣти идам̣ пан̃хапуччханепи пан̃хакатханепи лаббхати. катхам̣? екаччо хи ‘‘пан̃хам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти кан̣т̣хам̣ содхети, со итарена ‘‘идам̣ на̄ма твам̣ пуччхиссасӣ’’ти вутто н̃а̄табха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘на етам̣, ан̃н̃ам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти вадати. пан̃хам̣ пут̣т̣хопи ‘‘пан̃хам̣ катхесса̄мӣ’’ти ханум̣ сам̣содхети, со итарена ‘‘идам̣ на̄ма катхессасӣ’’ти вутто н̃а̄табха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘на етам̣, ан̃н̃ам̣ катхесса̄мӣ’’ти вадати. евам̣ парикаппе на сан̣т̣ха̄ти на̄ма.

ан̃н̃а̄тава̄де на сан̣т̣ха̄тӣти ан̃н̃а̄тава̄де джа̄нитава̄де на сан̣т̣ха̄ти. катхам̣? екаччо пан̃хам̣ пуччхати, там̣ итаро ‘‘мана̄по тайа̄ пан̃хо пуччхито, кахам̣ те еса уггахито’’ти вадати. итаро пуччхитаббанийа̄менева пан̃хам̣ пуччхитва̄пи тасса катха̄йа ‘‘апан̃хам̣ ну кхо пуччхита’’нти виматим̣ кароти. апаро пан̃хам̣ пут̣т̣хо катхети, таман̃н̃о ‘‘сут̣т̣ху те пан̃хо катхито, каттха те уггахито, пан̃хам̣ катхентена на̄ма евам̣ катхетаббо’’ти вадати. итаро катхетаббанийа̄менева пан̃хам̣ катхетва̄пи тасса катха̄йа ‘‘апан̃хо ну кхо майа̄ катхито’’ти виматим̣ кароти.

пат̣ипада̄йа на сан̣т̣ха̄тӣти пат̣ипаттийам̣ на тит̣т̣хати, ваттам̣ аджа̄нитва̄ апуччхитаббат̣т̣ха̄не пуччхатӣти аттхо. айам̣ пан̃хо на̄ма четийан̇ган̣е пуччхитена на катхетаббо, татха̄ бхиккха̄ча̄рамагге га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа чаран̣ака̄ле. а̄санаса̄ла̄йа нисиннака̄ле йа̄гум̣ ва̄ бхаттам̣ ва̄ гахетва̄ нисиннака̄ле парибхун̃джитва̄ нисиннака̄ле дива̄виха̄рат̣т̣ха̄нагаманака̄лепи. дива̄т̣т̣ха̄не нисиннака̄ле пана ока̄сам̣ ка̄ретва̄ва пуччхантасса катхетаббо, ака̄ретва̄ пуччхантасса на катхетаббо. идам̣ ваттам̣ аджа̄нитва̄ пуччханто пат̣ипада̄йа на сан̣т̣ха̄ти на̄ма. евам̣ санта̄йам̣, бхиккхаве, пуггало акаччхо хотӣти, бхиккхаве, етам̣ имасмим̣ ча ка̄ран̣е сати айам̣ пуггало на катхетум̣ йутто на̄ма хоти.

т̣ха̄на̄т̣ха̄не сан̣т̣ха̄тӣти сассатава̄дӣ йуттена ка̄ран̣ена пахоти уччхедава̄дим̣ ниггахетум̣, уччхедава̄дӣ тена ниггайхама̄нопи ‘‘ахам̣ тайа̄ сатаккхаттум̣ ниггайхама̄нопи уччхедава̄дӣйева̄’’ти вадати. имина̄ найена сассатапуггаласун̃н̃атава̄да̄дӣсупи найо нетаббо. евам̣ т̣ха̄на̄т̣ха̄не сан̣т̣ха̄ти на̄ма. парикаппе сан̣т̣ха̄тӣти ‘‘пан̃хам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти кан̣т̣хам̣ содхенто ‘‘твам̣ имам̣ на̄ма пуччхиссасӣ’’ти вутте, ‘‘а̄ма, етам̣йева пуччхисса̄мӣ’’ти вадати. пан̃хам̣ катхесса̄мӣти ханум̣ сам̣содхентопи ‘‘твам̣ имам̣ на̄ма катхессасӣ’’ти вутте, ‘‘а̄ма, етам̣йева катхесса̄мӣ’’ти вадати. евам̣ парикаппе сан̣т̣ха̄ти на̄ма.

ан̃н̃а̄тава̄де сан̣т̣ха̄тӣти имам̣ пан̃хам̣ пуччхитва̄ ‘‘сут̣т̣ху те пан̃хо пуччхито, пуччхантена на̄ма евам̣ пуччхитабба’’нти вутте сампат̣иччхати, виматим̣ на уппа̄дети. пан̃хам̣ катхетва̄пи ‘‘сут̣т̣ху те пан̃хо катхито, катхентена на̄ма евам̣ катхетабба’’нти вутте сампат̣иччхати, виматим̣ на уппа̄дети. пат̣ипада̄йа сан̣т̣ха̄тӣти гехе нисӣда̄петва̄ йа̄гукхаджджака̄дӣни датва̄ йа̄ва бхаттам̣ нит̣т̣ха̄ти, тасмим̣ антаре нисинно пан̃хам̣ пуччхати. саппиа̄дӣни бхесаджджа̄ни ат̣т̣хавидха̄ни па̄нака̄ни ваттхаччха̄данама̄ла̄гандха̄дӣни ва̄ а̄да̄йа виха̄рам̣ гантва̄ та̄ни датва̄ дива̄т̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ ока̄сам̣ ка̄ретва̄ пан̃хам̣ пуччхати. еван̃хи ваттам̣ н̃атва̄ пуччханто пат̣ипада̄йа сан̣т̣ха̄ти на̄ма. тасса пан̃хам̣ катхетум̣ ват̣т̣ати.

ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичаратӣти ан̃н̃ена вачанена ан̃н̃ам̣ пат̣иччха̄дети, ан̃н̃ам̣ ва̄ пуччхито ан̃н̃ам̣ катхети. бахиддха̄ катхам̣ апана̄метӣти а̄гантукакатхам̣ ота̄ренто пуримакатхам̣ бахиддха̄ апана̄мети. татридам̣ ваттху – бхиккхӯ кира саннипатитва̄ екам̣ дахарам̣, ‘‘а̄вусо, твам̣ иман̃чиман̃ча а̄паттим̣ а̄панно’’ти а̄хам̣су. со а̄ха – ‘‘бханте, на̄гадӣпам̣ гатомхӣ’’ти. а̄вусо, на майам̣ тава на̄гадӣпагаманена аттхика̄, а̄паттим̣ пана а̄панноти пуччха̄ма̄ти. бханте, на̄гадӣпам̣ гантва̄ маччхе кха̄динти. а̄вусо, тава маччхакха̄данена каммам̣ наттхи, а̄паттим̣ кираси а̄панноти. со ‘‘на̄тисупакко маччхо майхам̣ апха̄сукамака̄си, бханте’’ти. а̄вусо, туйхам̣ пха̄сукена ва̄ апха̄сукена ва̄ каммам̣ наттхи, а̄паттим̣ а̄панносӣти. бханте, йа̄ва таттха васим̣, та̄ва ме апха̄сукамева джа̄танти. евам̣ а̄гантукакатха̄васена бахиддха̄ катхам̣ апана̄метӣти ведитаббам̣.

абхихаратӣти ито чито ча суттам̣ а̄харитва̄ аваттхарати. тепит̣акатиссаттхеро вийа. пуббе кира бхиккхӯ маха̄четийан̇ган̣е саннипатитва̄ сан̇гхакиччам̣ катва̄ бхиккхӯнам̣ ова̄дам̣ датва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пан̃хаса̄каччхам̣ каронти. таттха̄йам̣ тхеро тӣхи пит̣акехи тато тато суттам̣ а̄харитва̄ дивасабха̄ге екампи пан̃хам̣ нит̣т̣ха̄петум̣ на дети. абхимаддатӣти ка̄ран̣ам̣ а̄харитва̄ маддати. анупаджаггхатӣти парена пан̃хе пуччхитепи катхитепи па̄н̣им̣ пахаритва̄ маха̄хаситам̣ хасати, йена парасса ‘‘апуччхитаббам̣ ну кхо пуччхим̣, акатхетаббам̣ ну кхо катхеси’’нти вимати уппаджджати. кхалитам̣ ган̣ха̄тӣти аппаматтакам̣ мукхадосаматтам̣ ган̣ха̄ти, аккхаре ва̄ паде ва̄ бйан̃джане ва̄ дурутте ‘‘евам̣ на̄метам̣ ваттабба’’нти уджджха̄йама̄но вичарати. саупанисоти саупаниссайо сапаччайо.

охитасототи т̣хапитасото. абхиджа̄на̄ти екам̣ дхамманти екам̣ кусаладхаммам̣ абхиджа̄на̄ти арийамаггам̣. париджа̄на̄ти екам̣ дхамманти екам̣ дуккхасаччадхаммам̣ тӣран̣апарин̃н̃а̄йа париджа̄на̄ти. паджахати екам̣ дхамманти екам̣ сабба̄кусаладхаммам̣ паджахати винодети бйантӣкароти. саччхикароти екам̣ дхамманти екам̣ арахаттапхаладхаммам̣ ниродхамева ва̄ паччаккхам̣ кароти. самма̄вимуттим̣ пхусатӣти самма̄ хетуна̄ найена ка̄ран̣ена арахаттапхалавимоккхам̣ н̃а̄н̣апхассена пхусати.

етадаттха̄, бхиккхаве, катха̄ти, бхиккхаве, йа̄ еса̄ катха̄сампайогена̄ти катха̄ дассита̄, са̄ етадаттха̄, айам̣ тасса̄ катха̄йа бхӯми патит̣т̣ха̄. идам̣ ваттху йадидам̣ анупа̄да̄ читтасса вимоккхоти евам̣ саббападесу йоджана̄ ведитабба̄. етадаттха̄ мантана̄ти йа̄ айам̣ каччха̄каччхесу пуггалесу каччхена саддхим̣ мантана̄, са̄пи етадаттха̄йева. етадаттха̄ упаниса̄ти охитасото саупанисоти евам̣ вутта̄ упаниса̄пи етадаттха̄йева. етадаттхам̣ сота̄вадха̄нанти тасса̄ упаниса̄йа сота̄вадха̄нам̣, тампи етадаттхамева. анупа̄да̄ти чатӯхи упа̄да̄нехи аггахетва̄. читтасса вимоккхоти арахаттапхалавимоккхо. арахаттапхалаттха̄йа хи саббаметанти суттантам̣ виниваттетва̄ упари га̄тха̄хи кӯт̣ам̣ ган̣ханто йе вируддха̄тиа̄дима̄ха.

таттха вируддха̄ти виродхасан̇кха̄тена копена вируддха̄. саллапантӣти салла̄пам̣ каронти. винивит̣т̣ха̄ти абхинивит̣т̣ха̄ хутва̄. самуссита̄ти ма̄нуссайена сут̣т̣ху уссита̄. анарийагун̣ама̄саджджа̄ти анарийагун̣акатхам̣ гун̣ама̄саджджа катхенти. гун̣ам̣ гхат̣т̣етва̄ катха̄ хи анарийакатха̄ на̄ма, на арийакатха̄, там̣ катхентӣти аттхо. ан̃н̃он̃н̃авиваресиноти ан̃н̃аман̃н̃асса чхиддам̣ апара̄дхам̣ гавесама̄на̄. дуббха̄ситанти дуккатхитам̣. виккхалитанти аппаматтакам̣ мукхадосакхалитам̣. сампамохам̣ пара̄джайанти ан̃н̃аман̃н̃асса аппаматтена мукхадосена сампамохан̃ча пара̄джайан̃ча. абхинандантӣти туссанти. на̄чарети на чарати на катхети. дхаммат̣т̣хапат̣исам̣йутта̄ти йа̄ ча дхамме т̣хитена катхитакатха̄, са̄ дхаммат̣т̣ха̄ чева хоти тена ча дхаммена пат̣исам̣йутта̄ти дхаммат̣т̣хапат̣исам̣йутта̄. ануннатена манаса̄ти ануддхатена четаса̄. апал̣а̄соти йугагга̄хапал̣а̄савасена апал̣а̄со хутва̄. аса̄хасоти ра̄гадосамохаса̄хаса̄нам̣ васена аса̄хасо хутва̄.

анусӯйа̄йама̄ноти на усӯйама̄но. дуббхат̣т̣хе на̄паса̄дайети дуккатхитасмим̣ на апаса̄деййа. упа̄рамбхам̣ на сиккхеййа̄ти ка̄ран̣уттарийалаккхан̣ам̣ упа̄рамбхам̣ на сиккхеййа. кхалитан̃ча на га̄хайети аппаматтакам̣ мукхакхалитам̣ ‘‘айам̣ те досо’’ти на га̄хайеййа. на̄бхихарети на̄ваттхареййа. на̄бхимаддети екам̣ ка̄ран̣ам̣ а̄харитва̄ на маддеййа. на ва̄чам̣ пайутам̣ бхан̣ети сачча̄ликапат̣исам̣йуттам̣ ва̄чам̣ на бхан̣еййа. ан̃н̃а̄таттханти джа̄нанаттхам̣. паса̄даттханти паса̄даджананаттхам̣. на самуссеййа мантайети на ма̄нуссайена самуссито бхавеййа. на хи ма̄нуссита̄ хутва̄ пан̣д̣ита̄ катхайанти, ма̄нена пана анусситова хутва̄ мантайе катхеййа бха̄сеййа̄ти.

8. ан̃н̃атиттхийасуттаван̣н̣ана̄

69. ат̣т̣хаме бхагавам̣мӯлака̄ти бхагава̄ мӯлам̣ етесанти бхагавам̣мӯлака̄. идам̣ вуттам̣ хоти – име, бханте, амха̄кам̣ дхамма̄ пуббе кассапасамма̄самбуддхена уппа̄дита̄, тасмим̣ париниббуте екам̣ буддхантарам̣ ан̃н̃о саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ име дхамме уппа̄детум̣ саматтхо на̄ма на̄хоси, бхагавато пана но име дхамма̄ уппа̄дита̄. бхагавантан̃хи нисса̄йа майам̣ име дхамме а̄джа̄на̄ма пат̣ивиджджха̄ма̄ти евам̣ бхагавам̣мӯлака̄ но, бханте, дхамма̄ти. бхагавам̣неттика̄ти бхагава̄ дхамма̄нам̣ нета̄ винета̄ анунета̄ йатха̄сабха̄вато па̄т̣ийеккам̣ па̄т̣ийеккам̣ на̄мам̣ гахетва̄ва дассета̄ти дхамма̄ бхагавам̣неттика̄ на̄ма хонти. бхагавам̣пат̣исаран̣а̄ти чатубхӯмакадхамма̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса а̄па̄тхам̣ а̄гаччхама̄на̄ бхагавати пат̣исаранти на̄ма̄ти бхагавам̣пат̣исаран̣а̄. пат̣исарантӣти осаранти самосаранти. апича маха̄бодхиман̣д̣е нисиннасса бхагавато пат̣иведхавасена пхассо а̄гаччхати – ‘‘ахам̣ бхагава̄ кинна̄мо’’ти. твам̣ пхусанат̣т̣хена пхассо на̄ма. ведана̄, сан̃н̃а̄, сан̇кха̄ра̄, вин̃н̃а̄н̣ам̣ а̄гаччхати – ‘‘ахам̣ бхагава̄ кинна̄ма’’нти. твам̣ виджа̄нанат̣т̣хена вин̃н̃а̄н̣ам̣ на̄ма̄ти. евам̣ чатубхӯмакадхамма̄нам̣ йатха̄сабха̄вато па̄т̣ийеккам̣ па̄т̣ийеккам̣ на̄мам̣ ган̣ханто бхагава̄ дхамме пат̣исаратӣти бхагавам̣пат̣исаран̣а̄. бхагавантам̣йева пат̣ибха̄тӯти бхагаватова етасса бха̄ситасса аттхо упат̣т̣ха̄ту, тумхейева но катхетва̄ детха̄ти аттхо.

ра̄го кхоти раджджанавасена паваттара̄го. аппаса̄ваджджоти локаваджджавасенапи випа̄каваджджавасенапӣти двӣхипи ваджджехи аппаса̄ваджджо, аппадосоти аттхо. катхам̣? ма̄та̄питаро хи бха̄тибхагиниа̄дайо ча путтабха̄тика̄нам̣ а̄ва̄хавива̄хаман̇галам̣ на̄ма ка̄ренти. евам̣ та̄весо локаваджджавасена аппаса̄ваджджо. сада̄расантосамӯлика̄ пана апа̄йе пат̣исандхи на̄ма на хотӣти евам̣ випа̄каваджджавасена аппаса̄ваджджо. дандхавира̄гӣти вираджджама̄но панеса сан̣икам̣ вираджджати, на сӣгхам̣ муччати. теламасира̄го вийа чирам̣ анубандхати, две тӣн̣и бхавантара̄ни гантва̄пи на̄пагаччхатӣти дандхавира̄гӣ.

татридам̣ ваттху – еко кира пурисо бха̄ту джа̄йа̄йа миччха̄ча̄рам̣ чарати. тасса̄пи иттхийа̄ аттано са̄микато сойева пийатаро ахоси. са̄ тама̄ха – ‘‘имасмим̣ ка̄ран̣е па̄кат̣е джа̄те махатӣ гараха̄ бхависсати, тава бха̄тикам̣ гха̄техӣ’’ти. со ‘‘насса, васали, ма̄ евам̣ пуна авача̄’’ти апаса̄деси. са̄ тун̣хӣ хутва̄ катипа̄хаччайена пуна катхеси, тасса читтам̣ дваджджхабха̄вам̣ агама̄си. тато татийава̄рам̣ катхито ‘‘кинти катва̄ ока̄сам̣ лабхисса̄мӣ’’ти а̄ха. атхасса са̄ упа̄йам̣ катхентӣ ‘‘твам̣ майа̄ вуттамева карохи, асукат̣т̣ха̄не маха̄какудхасамӣпе титтхам̣ аттхи, таттха тикхин̣ам̣ дан̣д̣акава̄сим̣ гахетва̄ тит̣т̣ха̄хӣ’’ти. со татха̄ ака̄си. джет̣т̣хабха̄та̄писса аран̃н̃е каммам̣ катва̄ гхарам̣ а̄гато. са̄ тасмим̣ мудучитта̄ вийа хутва̄ ‘‘ехи са̄ми, сӣсе те оликхисса̄мӣ’’ти оликхантӣ ‘‘упаккилит̣т̣хам̣ те сӣса’’нти а̄малакапин̣д̣ам̣ датва̄ ‘‘гаччха асукат̣т̣ха̄не сӣсам̣ дховитва̄ а̄гаччха̄хӣ’’ти песеси. со та̄йа вуттатиттхамева гантва̄ а̄малакакаккена сӣсам̣ маккхетва̄ удакам̣ оруйха онамитва̄ сӣсам̣ дхови. атха нам̣ итаро руккхантарато никкхамитва̄ кхандхат̣т̣хике пахаритва̄ джӣвита̄ воропетва̄ гехам̣ агама̄си.

итаро бхарийа̄йа синехам̣ париччаджитумасакконто тасмим̣йева гехе маха̄дхаммани хутва̄ ниббатти. со тасса̄ т̣хита̄йапи нисинна̄йапи гантва̄ сарӣре патати. атха нам̣ са̄ ‘‘сойева айам̣ бхависсатӣ’’ти гха̄та̄песи. со пуна тасса̄ синехена тасмим̣йева гехе куккуро хутва̄ ниббатти. со падаса̄ гаманака̄лато пат̣т̣ха̄йа тасса̄ паччхато паччхато чарати. аран̃н̃ам̣ гаччхантийа̄пи саддхим̣йева гаччхати. там̣ дисва̄ манусса̄ ‘‘никкханто сунакхалуддако, катарат̣т̣ха̄нам̣ гамиссатӣ’’ти уппан̣д̣енти. са̄ пуна там̣ гха̄та̄песи.

сопи пуна тасмим̣йева гехе ваччхако хутва̄ ниббатти. татхева тасса̄ паччхато паччхато чарати. тада̄пи нам̣ манусса̄ дисва̄ ‘‘никкханто гопа̄лако, каттха га̄вийо чариссантӣ’’ти уппан̣д̣енти. са̄ тасмимпи т̣ха̄не там̣ гха̄та̄песи. со тада̄пи тасса̄ упари синехам̣ чхиндитум̣ асакконто чатуттхе ва̄ре тасса̄йева куччхийам̣ джа̄тиссаро хутва̄ ниббатти. со пат̣ипа̄т̣ийа̄ чатӯсу аттабха̄весу та̄йа гха̄титабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘еварӯпа̄йа на̄ма паччаттхика̄йа куччхисмим̣ ниббаттосмӣ’’ти тато пат̣т̣ха̄йа тасса̄ хаттхена атта̄нам̣ пхуситум̣ на дети. саче нам̣ са̄ пхусати, кандати родати. атха нам̣ аййакова пат̣иджаггати. там̣ апарабха̄ге вуддхиппаттам̣ аййако а̄ха – ‘‘та̄та, касма̄ твам̣ ма̄ту хаттхена атта̄нам̣ пхуситум̣ на деси. сачепи там̣ пхусати, маха̄саддена родаси кандасӣ’’ти. аййакена пут̣т̣хо ‘‘на еса̄ майхам̣ ма̄та̄, пачча̄митта̄ еса̄’’ти там̣ паваттим̣ саббам̣ а̄рочеси. со там̣ а̄лин̇гитва̄ родитва̄ ‘‘ехи, та̄та, ким̣ амха̄кам̣ ӣдисе т̣ха̄не нива̄сакичча’’нти там̣ а̄да̄йа никкхамитва̄ екам̣ виха̄рам̣ гантва̄ паббаджитва̄ убхопи таттха васанта̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су.

маха̄са̄ваджджоти локаваджджавасенапи випа̄каваджджавасенапӣти двӣхипи ка̄ран̣ехи маха̄са̄ваджджо. катхам̣? досена хи дут̣т̣хо хутва̄ ма̄тарипи апараджджхати, питарипи бха̄тибхагиниа̄дӣсупи паббаджитесупи. со гатагатат̣т̣ха̄несу ‘‘айам̣ пуггало ма̄та̄питӯсупи апараджджхати, бха̄тибхагиниа̄дӣсупи, паббаджитесупӣ’’ти махатим̣ гарахам̣ лабхати. евам̣ та̄ва локаваджджавасена маха̄са̄ваджджо. досавасена пана катена а̄нантарийакаммена каппам̣ нирайе паччати. евам̣ випа̄каваджджавасена маха̄са̄ваджджо. кхиппавира̄гӣти кхиппам̣ вираджджати. досена хи дут̣т̣хо ма̄та̄питӯсупи четийепи бодхимхипи паббаджитесупи апараджджхитва̄ ‘‘майхам̣ кхаматха̄’’ти. аччайам̣ десети. тасса саха кхама̄панена там̣ каммам̣ па̄катикамева хоти.

мохопи двӣхева ка̄ран̣ехи маха̄са̄ваджджо. мохена хи мӯл̣хо хутва̄ ма̄та̄питӯсупи четийепи бодхимхипи паббаджитесупи апараджджхитва̄ гатагатат̣т̣ха̄не гарахам̣ лабхати. евам̣ та̄ва локаваджджавасена маха̄са̄ваджджо. мохавасена пана катена а̄нантарийакаммена каппам̣ нирайе паччати. евам̣ випа̄каваджджавасенапи маха̄са̄ваджджо. дандхавира̄гӣти сан̣икам̣ вираджджати. мохена мӯл̣хена хи катакаммам̣ сан̣икам̣ муччати. йатха̄ хи аччхачаммам̣ сатаккхаттумпи дховийама̄нам̣ на пан̣д̣арам̣ хоти, евамева мохена мӯл̣хена катакаммам̣ сӣгхам̣ на муччати, сан̣икамева муччатӣти. сесаметтха утта̄намева̄ти.

9. акусаламӯласуттаван̣н̣ана̄

70. наваме акусаламӯла̄нӣти акусала̄нам̣ мӯла̄ни, акусала̄ни ча та̄ни мӯла̄ни ча̄ти ва̄ акусаламӯла̄ни. йадапи, бхиккхаве, лобхоти йопи, бхиккхаве, лобхо. тадапи акусаламӯланти сопи акусаламӯлам̣. акусаламӯлам̣ ва̄ сандха̄йа идха тампӣти аттхо ват̣т̣атийева. етенупа̄йена саббаттха найо нетаббо. абхисан̇кхаротӣти а̄йӯхати сампин̣д̣ети ра̄сим̣ кароти. асата̄ дуккхам̣ уппа̄дайатӣти абхӯтена авиджджама̄нена йам̣кин̃чи тасса абхӯтам̣ досам̣ ватва̄ дуккхам̣ уппа̄дети. вадхена ва̄тиа̄ди йена̄ка̄рена дуккхам̣ уппа̄дети, там̣ дассетум̣ вуттам̣. таттха джа̄нийа̄ти дханаджа̄нийа̄. пабба̄джана̄йа̄ти га̄мато ва̄ рат̣т̣хато ва̄ пабба̄джанӣйакаммена. балавамхӣти ахамасми балава̄. балаттхо итипӣти балена ме аттхо итипи, бале ва̄ т̣хитомхӣтипи вадати.

ака̄лава̄дӣти ка̄ласмим̣ на вадати, ака̄ласмим̣ вадати на̄ма. абхӯтава̄дӣти бхӯтам̣ на вадати, абхӯтам̣ вадати на̄ма. анаттхава̄дӣти аттхам̣ на вадати, анаттхам̣ вадати на̄ма. адхаммава̄дӣти дхаммам̣ на вадати, адхаммам̣ вадати на̄ма. авинайава̄дӣти винайам̣ на вадати, авинайам̣ вадати на̄ма.

татха̄ ха̄йанти татха̄ хи айам̣. на а̄таппам̣ кароти тасса ниббет̣хана̄йа̄ти тасса абхӯтасса ниббет̣ханаттха̄йа вӣрийам̣ на кароти. итипетам̣ атаччханти имина̄пи ка̄ран̣ена етам̣ атаччхам̣. итарам̣ тассева вевачанам̣.

дуггати па̄т̣икан̇кха̄ти нирайа̄дика̄ дуггати иччхитабба̄, са̄ асса авассабха̄винӣ, таттха̄нена ниббаттитаббанти аттхо. уддхастоти упари дхам̣сито. парийонаддхоти саманта̄ онаддхо. анайам̣ а̄паджджатӣти авуд̣д̣хим̣ а̄паджджати. бйасанам̣ а̄паджджатӣти вина̄сам̣ а̄паджджати. гимхака̄ласмин̃хи ма̄лува̄сипа̄т̣ика̄йа пхалита̄йа бӣджа̄ни уппатитва̄ ват̣аруккха̄дӣнам̣ мӯле патанти. таттха йасса руккхасса мӯле тӣсу диса̄су тӣн̣и бӣджа̄ни патита̄ни хонти, тасмим̣ руккхе па̄вуссакена мегхена абхиват̣т̣хе тӣхи бӣджехи тайо ан̇кура̄ ут̣т̣хахитва̄ там̣ руккхам̣ аллӣйанти. тато пат̣т̣ха̄йа руккхадевата̄йо сакабха̄вена сан̣т̣ха̄тум̣ на сакконти. тепи ан̇кура̄ вад̣д̣хама̄на̄ лата̄бха̄вам̣ а̄паджджитва̄ там̣ руккхам̣ абхирухитва̄ саббавит̣апаса̄кха̄паса̄кха̄ сам̣сиббитва̄ там̣ руккхам̣ упари парийонандханти. со ма̄лува̄лата̄хи сам̣сиббито гханехи махантехи ма̄лува̄паттехи сан̃чханно деве ва̄ вассанте ва̄те ва̄ ва̄йанте таттха таттха палуджджитва̄ кха̄н̣уматтамева авасиссати. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

евамева кхоти еттха пана идам̣ опаммасам̣санданам̣ – са̄ла̄дӣсу ан̃н̃атараруккхо вийа хи айам̣ сатто дат̣т̣хаббо, тиссо ма̄лува̄лата̄ вийа тӣн̣и акусаламӯла̄ни, йа̄ва руккхаса̄кха̄ асампатта̄, та̄ва та̄сам̣ лата̄нам̣ уджукам̣ руккха̄роханам̣ вийа лобха̄дӣнам̣ два̄рам̣ асампаттака̄ло, са̄кха̄нуса̄рена гаманака̄ло вийа два̄равасена гаманака̄ло, парийонаддхака̄ло вийа лобха̄дӣхи парийут̣т̣хитака̄ло, кхуддакаса̄кха̄нам̣ палуджджанака̄ло вийа два̄раппатта̄нам̣ килеса̄нам̣ васена кхудда̄нукхуддака̄ а̄паттийо а̄паннака̄ло, маха̄са̄кха̄нам̣ палуджджанака̄ло вийа гарука̄паттим̣ а̄паннака̄ло, лата̄нуса̄рена отин̣н̣ена удакена мӯлесу тинтесу руккхасса бхӯмийам̣ патанака̄ло вийа камена чатта̄ри па̄ра̄джика̄ни а̄паджджитва̄ чатӯсу апа̄йесу ниббаттанака̄ло дат̣т̣хаббо.

суккапаккхо вуттавипалла̄сена ведитаббо. евамева кхоти еттха пана идам̣ опаммасам̣санданам̣ – са̄ла̄дӣсу ан̃н̃атараруккхо вийа айам̣ сатто дат̣т̣хаббо, тиссо ма̄лува̄лата̄ вийа тӣн̣и акусаламӯла̄ни, та̄сам̣ аппаваттим̣ ка̄тум̣ а̄гатапурисо вийа йога̄вачаро, кудда̄ло вийа пан̃н̃а̄, кудда̄лапит̣акам̣ вийа саддха̄пит̣акам̣, паликхананакхан̣итти вийа випассана̄пан̃н̃а̄, кхан̣иттийа̄ мӯлаччхеданам̣ вийа випассана̄н̃а̄н̣ена авиджджа̄мӯласса чхинданака̄ло, кхан̣д̣а̄кхан̣д̣икам̣ чхинданака̄ло вийа кхандхавасена дит̣т̣хака̄ло, пха̄ланака̄ло вийа магган̃а̄н̣ена килеса̄нам̣ самуггха̄титака̄ло, масикаран̣ака̄ло вийа дхарама̄накапан̃чаккхандхака̄ло, маха̄ва̄те опун̣итва̄ аппаваттанака̄ло вийа упа̄диннакаккхандха̄нам̣ аппат̣исандхиканиродхена нируджджхитва̄ пунаббхаве пат̣исандхиаггахан̣ака̄ло дат̣т̣хабботи. имасмим̣ сутте ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣.

10. упосатхасуттаван̣н̣ана̄

71. дасаме тадахупосатхети тасмим̣ аху упосатхе там̣ дивасам̣ упосатхе, паннарасикаупосатхадивасети вуттам̣ хоти. упасан̇камӣти упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа гандхама̄ла̄дихаттха̄ упасан̇ками. ханда̄ти вавассаггаттхе нипа̄то. дива̄ дивасса̄ти дивасасса дива̄ на̄ма маджджханхо, имасмим̣ т̣хите маджджханхике ка̄лети аттхо. куто ну твам̣ а̄гаччхасӣти ким̣ каронтӣ вичарасӣти пуччхати. гопа̄лакупосатхоти гопа̄лакехи саддхим̣ упавасанаупосатхо. ниган̣т̣хупосатхоти ниган̣т̣ха̄нам̣ упавасанаупосатхо. арийупосатхоти арийа̄нам̣ упавасанаупосатхо. сеййатха̄пи виса̄кхети йатха̄ на̄ма, виса̄кхе. са̄йанхасамайе са̄мика̄нам̣ га̄во ниййа̄тетва̄ти гопа̄лака̄ хи девасикаветанена ва̄ пан̃ча̄хадаса̄хааддхама̄сама̄сачхама̄сасам̣ваччхарапариччхедена ва̄ га̄во гахетва̄ раккханти. идха пана девасикаветанена раккхантам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ниййа̄тетва̄ти пат̣иччха̄петва̄ ‘‘ета̄ во га̄во’’ти датва̄. ити пат̣исан̃чиккхатӣти аттано гехам̣ гантва̄ бхун̃джитва̄ ман̃че нипанно евам̣ паччавеккхати. абхиджджха̄сахагатена̄ти тан̣ха̄йа сампайуттена. евам̣ кхо, виса̄кхе, гопа̄лакупосатхо хотӣти арийупосатхова айам̣, апарисуддхавитакката̄йа пана гопа̄лакаупосатхат̣т̣ха̄не т̣хито. на махаппхалоти випа̄капхалена на махаппхало. на маха̄нисам̣соти випа̄ка̄нисам̣сена на маха̄нисам̣со. на маха̄джутикоти випа̄кобха̄сена на маха̄обха̄со. на маха̄виппха̄роти випа̄кавиппха̄расса амахантата̄йа на маха̄виппха̄ро.

саман̣аджа̄тика̄ти саман̣а̄йева. парам̣ йоджанасатанти йоджанасатам̣ атиккамитва̄ тато парам̣. тесу дан̣д̣ам̣ никкхипа̄хӣти тесу йоджанасатато парабха̄гесу т̣хитесу саттесу дан̣д̣ам̣ никкхипа, никкхиттадан̣д̣о хохи. на̄хам̣ квачани кассачи кин̃чанатасминти ахам̣ каттхачи кассачи парасса кин̃чанатасмим̣ на хоми. кин̃чанам̣ вуччати палибодхо, палибодхо на хомӣти вуттам̣ хоти. на ча мама квачани каттхачи кин̃чанататтхӣти мама̄пи квачани анто ва̄ бахиддха̄ ва̄ каттхачи екапариккха̄репи кин̃чаната̄ наттхи, палибодхо наттхи, чхиннапалибодхохамасмӣти вуттам̣ хоти. бхогети ман̃чапӣт̣хайа̄губхатта̄дайо. адиннам̣йева парибхун̃джатӣти пунадивасе ман̃че нипаджджантопи пӣт̣хе нисӣдантопи йа̄гум̣ пивантопи бхаттам̣ бхун̃джантопи те бхоге адиннейева парибхун̃джати. на махаппхалоти ниппхало. бйан̃джанамева хи еттха са̄васесам̣, аттхо пана ниравасесо. евам̣ упавуттхасса хи упосатхасса аппаматтакампи випа̄капхалам̣ ит̣т̣хам̣ кантам̣ мана̄пам̣ на̄ма наттхи. тасма̄ ниппхалотвева ведитаббо. сесападесупи есева найо.

упаккилит̣т̣хасса читтасса̄ти идам̣ касма̄ а̄ха? сам̣килит̣т̣хена хи читтена упавуттхо упосатхо на махаппхало хотӣти дасситатта̄ висуддхена читтена упавуттхасса махаппхалата̄ анун̃н̃а̄та̄ хоти. тасма̄ йена каммат̣т̣ха̄нена читтам̣ висуджджхати, там̣ читтависодханакаммат̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ идама̄ха. таттха упаккамена̄ти паччаттапурисака̄рена, упа̄йена ва̄. татха̄гатам̣ ануссаратӣти ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи татха̄гатагун̣е ануссарати. еттха хи итипи со бхагава̄ти со бхагава̄ итипи сӣлена, итипи сама̄дхина̄ти саббе локийалокуттара̄ буддхагун̣а̄ сан̇гахита̄. арахантиа̄дӣхи па̄т̣ийеккагун̣а̄ва ниддит̣т̣ха̄. татха̄гатам̣ ануссарато читтам̣ пасӣдатӣти локийалокуттаре татха̄гатагун̣е ануссарантасса читтуппа̄до пасанно хоти.

читтасса упаккилеса̄ти пан̃ча нӣваран̣а̄. какканти а̄малакакаккам̣. таджджам̣ ва̄йа̄манти таджджа̄тикам̣ тадануччхавикам̣ каккена маккханагхам̣санадхованава̄йа̄мам̣. парийодапана̄ хотӣти суддхабха̄вакаран̣ам̣ хоти. килит̣т̣хасмим̣ хи сӣсе паса̄дханам̣ паса̄дхетва̄ наккхаттам̣ кӣл̣ама̄но на собхати, парисуддхе пана тасмим̣ паса̄дханам̣ паса̄дхетва̄ наккхаттам̣ кӣл̣ама̄но собхати, евамева килит̣т̣хачиттена упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа упосатхо упавуттхо на махаппхало хоти, парисуддхена пана читтена упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа упавуттхо упосатхо махаппхало хотӣти адхиппа̄йена евама̄ха. брахмупосатхам̣ упавасатӣти брахма̄ вуччати самма̄самбуддхо, тасса гун̣а̄нуссаран̣авасена айам̣ упосатхо брахмупосатхо на̄ма, там̣ упавасати. брахмуна̄ саддхим̣ сам̣васатӣти самма̄самбуддхена саддхим̣ сам̣васати. брахман̃часса а̄раббха̄ти самма̄самбуддхам̣ а̄раббха.

дхаммам̣ ануссаратӣти сахатантикам̣ локуттарадхаммам̣ ануссарати. соттинти курувиндакасоттим̣. курувиндакапа̄са̄н̣ачун̣н̣ена хи саддхим̣ ла̄кхам̣ йоджетва̄ ман̣ике катва̄ виджджхитва̄ суттена а̄вун̣итва̄ там̣ ман̣и кала̄папантим̣ убхато гахетва̄ пит̣т̣хим̣ гхам̣сенти, там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘соттин̃ча пат̣ичча̄’’ти. чун̣н̣анти нха̄нӣйачун̣н̣ам̣. таджджам̣ ва̄йа̄манти уббат̣т̣анагхам̣санадхована̄дикам̣ таданурӯпава̄йа̄мам̣. дхаммупосатханти сахатантикам̣ навалокуттарадхаммам̣ а̄раббха упавуттхатта̄ айам̣ упосатхо ‘‘дхаммупосатхо’’ти вутто. идха̄пи парийодапана̄ти паде т̣хатва̄ пуриманайенева йоджана̄ ка̄табба̄.

сан̇гхам̣ ануссаратӣти ат̣т̣ханнам̣ арийапуггала̄нам̣ гун̣е ануссарати. усман̃ча пат̣ичча̄ти две тайо ва̄ре га̄ха̄питам̣ усумам̣ пат̣ичча. усан̃ча̄типи па̄т̣хо, айамеваттхо. кха̄ранти чха̄рикам̣. гомайанти гомуттам̣ ва̄ аджалан̣д̣ика̄ ва̄. парийодапана̄ти идха̄пи пуриманайенева йоджана̄ ка̄табба̄. сан̇гхупосатханти ат̣т̣ханнам̣ арийапуггала̄нам̣ гун̣е а̄раббха упавуттхатта̄ айам̣ упосатхо ‘‘сан̇гхупосатхо’’ти вутто.

сӣла̄нӣти гахат̣т̣хо гахат̣т̣хасӣла̄ни, паббаджито паббаджитасӣла̄ни. акхан̣д̣а̄нӣтиа̄дӣнам̣ аттхо висуддхимагге (висуддхи. 1.21) виттха̄ритова. ва̄лан̣д̣упаканти ассава̄лехи ва̄ макачива̄ла̄дӣхи ва̄ катам̣ ан̣д̣упакам̣. таджджам̣ ва̄йа̄манти телена теметва̄ маласса тинтабха̄вам̣ н̃атва̄ чха̄рикам̣ паккхипитва̄ ва̄лан̣д̣упакена гхам̣санава̄йа̄мо. идха парийодапана̄ти паде т̣хатва̄ евам̣ йоджана̄ ка̄табба̄ килит̣т̣хасмин̃хи а̄да̄се ман̣д̣итапаса̄дхитопи аттабха̄во олокийама̄но на собхати, парисуддхе собхати. евамева килит̣т̣хена читтена упавуттхо упосатхо на махаппхало хоти, парисуддхена пана махаппхало хотӣти. сӣлупосатханти аттано сӣла̄нуссаран̣авасена упавуттхо упосатхо сӣлупосатхо на̄ма. сӣлена саддхинти аттано пан̃часӣладасасӣлена саддхим̣. сӣлан̃часса а̄раббха̄ти пан̃часӣлам̣ дасасӣлан̃ча а̄раббха.

девата̄ ануссаратӣти девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ аттано саддха̄дигун̣е ануссарати. укканти уддханам̣. лон̣анти лон̣аматтика̄. геруканти герукачун̣н̣ам̣. на̄л̣икасан̣д̣а̄санти дхаманана̄л̣икан̃чева париваттанасан̣д̣а̄сан̃ча. таджджам̣ ва̄йа̄манти уддхане паккхипанадхаманапариваттана̄дикам̣ анурӯпам̣ ва̄йа̄мам̣. идха парийодапана̄ти паде т̣хатва̄ евам̣ йоджана̄ ведитабба̄ – сам̣килит̣т̣хасуван̣н̣амайена хи паса̄дханабхан̣д̣ена паса̄дхита̄ наккхаттам̣ кӣл̣ама̄на̄ на собханти, парисуддхасуван̣н̣амайена собханти. евамева сам̣килит̣т̣хачиттасса упосатхо на махаппхало хоти, парисуддхачиттасса махаппхало. деватупосатханти девата̄ саккхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ аттано гун̣е ануссарантена упавуттхаупосатхо деватупосатхо на̄ма. сесам̣ имесу буддха̄нуссатиа̄дӣсу каммат̣т̣ха̄несу йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ саббам̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.123 а̄дайо) вуттамева.

па̄н̣а̄типа̄танти па̄н̣авадхам̣. паха̄йа̄ти там̣ па̄н̣а̄типа̄тачетана̄сан̇кха̄там̣ дуссӣлйам̣ паджахитва̄. пат̣ивирата̄ти пахӣнака̄лато пат̣т̣ха̄йа тато дуссӣлйато ората̄ вирата̄ва. нихитадан̣д̣а̄ нихитасаттха̄ти парӯпагха̄таттха̄йа дан̣д̣ам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ а̄да̄йа аваттанато никкхиттадан̣д̣а̄ чева никкхиттасаттха̄ ча̄ти аттхо. еттха ча т̣хапетва̄ дан̣д̣ам̣ саббампи авасесам̣ упакаран̣ам̣ сатта̄нам̣ вихим̣санабха̄вато саттханти ведитаббам̣. йам̣ пана бхиккхӯ каттарадан̣д̣ам̣ ва̄ дантакат̣т̣хава̄сим̣ ва̄ пиппхалакам̣ ва̄ гахетва̄ вичаранти, на там̣ парӯпагха̄таттха̄йа. тасма̄ нихитадан̣д̣а̄ нихитасаттха̄твева сан̇кхам̣ гаччханти. ладжджӣти па̄паджигуччханалаккхан̣а̄йа ладжджа̄йа саманна̄гата̄. дайа̄панна̄ти дайам̣ меттачиттатам̣ а̄панна̄. саббапа̄н̣абхӯтахита̄нукампӣти саббе па̄н̣абхӯте хитена анукампака̄, та̄йа ева дайа̄панната̄йа саббесам̣ па̄н̣абхӯта̄нам̣ хитачиттака̄ти аттхо. ахампаджджа̄ти ахампи аджджа. имина̄пи ан̇гена̄ти имина̄пи гун̣ан̇гена. арахатам̣ анукаромӣти йатха̄ пурато гаччхантам̣ паччхато гаччханто анугаччхати на̄ма, евам̣ ахампи арахантехи пат̣хамам̣ катам̣ имам̣ гун̣ам̣ паччха̄ каронто тесам̣ араханта̄нам̣ анукароми. упосатхо ча ме упавуттхо бхависсатӣти евам̣ каронтена майа̄ арахатан̃ча анукатам̣ бхависсати, упосатхо ча упавуттхо бхависсати.

адинна̄да̄нанти адиннасса парапариггахитасса а̄да̄нам̣, тхеййам̣ чориканти аттхо. диннамева а̄дийантӣти динна̄да̄йӣ. читтенапи диннамева пат̣икан̇кхантӣти диннапа̄т̣икан̇кхӣ. тхенетӣти тхено, на тхенена атхенена. атхенатта̄йева сучибхӯтена. аттана̄ти аттабха̄вена, атхенам̣ сучибхӯтам̣ аттабха̄вам̣ катва̄ вихарантӣти вуттам̣ хоти.

абрахмачарийанти асет̣т̣хачарийам̣. брахмам̣ сет̣т̣хам̣ а̄ча̄рам̣ чарантӣти брахмача̄рӣ. а̄ра̄ча̄рӣти абрахмачарийато дӯра̄ча̄рӣ. метхуна̄ти ра̄гапарийут̣т̣ха̄навасена садисатта̄ метхунака̄ти ладдхавоха̄рехи пат̣исевитаббато метхуноти сан̇кхам̣ гата̄ асаддхамма̄. га̄мадхамма̄ти га̄мава̄сӣнам̣ дхамма̄.

муса̄ва̄да̄ти аликавачана̄ туччхавачана̄. саччам̣ вадантӣти саччава̄дӣ. саччена саччам̣ сам̣даханти гхат̣т̣ентӣти саччасандха̄, на антарантара̄ муса̄ вадантӣти аттхо. йо хи пурисо када̄чи муса̄ва̄дам̣ вадати, када̄чи саччам̣. тасса муса̄ва̄дена антаритатта̄ саччам̣ саччена на гхат̣ӣйати. тасма̄ на со саччасандхо. име пана на та̄диса̄, джӣвитахетупи муса̄ аватва̄ саччена саччам̣ сам̣дахантийева̄ти саччасандха̄. тхета̄ти тхира̄, т̣хитакатха̄ти аттхо. еко пуггало халиддира̄го вийа тхусара̄симхи никха̄такха̄н̣у вийа ассапит̣т̣хе т̣хапитакумбхан̣д̣амива ча на т̣хитакатхо хоти. еко па̄са̄н̣алекха̄ вийа индакхӣло вийа ча т̣хитакатхо хоти, асина̄ сӣсам̣ чхиндантепи две катха̄ на катхети. айам̣ вуччати тхето. паччайика̄ти паттийа̄йитаббака̄, саддха̄йика̄ти аттхо. екаччо хи пуггало на паччайико хоти, ‘‘идам̣ кена вуттам̣, асукена на̄ма̄’’ти вутте ‘‘ма̄ тасса вачанам̣ саддахатха̄’’ти ваттаббатам̣ а̄паджджати. еко паччайико хоти, ‘‘идам̣ кена вуттам̣, асукена̄’’ти вутте ‘‘йади тена вуттам̣, идамева пама̄н̣ам̣, ида̄ни пат̣иккхипитаббам̣ наттхи, евамевам̣ ида’’нти ваттаббатам̣ а̄паджджати. айам̣ вуччати паччайико. ависам̣ва̄дака̄ локасса̄ти та̄йа саччава̄дита̄йа локам̣ на висам̣ва̄дентӣти аттхо.

сура̄мерайамаджджапама̄дат̣т̣ха̄нанти сура̄мерайамаджджа̄нам̣ па̄начетана̄сан̇кха̄там̣ пама̄дака̄ран̣ам̣. екабхаттика̄ти па̄тара̄сабхаттам̣ са̄йама̄сабхаттанти две бхатта̄ни. тесу па̄тара̄сабхаттам̣ антомаджджханхикена париччхиннам̣, итарам̣ маджджханхикато уддхам̣ антоарун̣ена. тасма̄ антомаджджханхике дасаккхаттум̣ бхун̃джама̄на̄пи екабхаттика̄ва хонти. там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘екабхаттика̄’’ти. раттибходжанам̣ ратти, тато упарата̄ти раттӯпарата̄. атикканте маджджханхике йа̄ва сӯрийаттхан̇гамана̄ бходжанам̣ вика̄лабходжанам̣ на̄ма, тато вирататта̄ вирата̄ вика̄лабходжана̄.

са̄санасса анануломатта̄ висӯкам̣ пат̣а̄н̣ибхӯтам̣ дассананти висӯкадассанам̣, аттана̄ наччананачча̄пана̄дивасена наччан̃ча гӣтан̃ча ва̄дитан̃ча, антамасо майӯраначчана̄дивасена̄пи паватта̄нам̣ начча̄дӣнам̣ висӯкабхӯтам̣ дассанан̃ча̄ти наччагӣтава̄дитависӯкадассанам̣. начча̄дӣни хи аттана̄ пайоджетум̣ ва̄ парехи пайоджа̄петум̣ ва̄ пайутта̄ни пасситум̣ ва̄ нева бхиккхӯнам̣, на бхиккхунӣнам̣ ват̣т̣анти.

ма̄ла̄дӣсу ма̄ла̄ти йам̣кин̃чи пуппхам̣. гандханти йам̣кин̃чи гандхаджа̄там̣. вилепананти чхавира̄гакаран̣ам̣. таттха пил̣андханто дха̄рети на̄ма, ӯнат̣т̣ха̄нам̣ пӯренто ман̣д̣ети на̄ма, гандхавасена чхавира̄гавасена ча са̄дийанто вибхӯсети на̄ма. т̣ха̄нам̣ вуччати ка̄ран̣ам̣, тасма̄ йа̄йа дуссӣлйачетана̄йа та̄ни ма̄ла̄дха̄ран̣а̄дӣни маха̄джано кароти, тато пат̣ивирата̄ти аттхо. учча̄сайанам̣ вуччати пама̄н̣а̄тиккантам̣, маха̄сайанам̣ акаппийаттхаран̣ам̣, тато пат̣ивирата̄ти аттхо.

кӣвамахаппхалоти киттакам̣ махаппхало. сесападесупи есева найо. пахӯтараттаратана̄нанти пахӯтена раттасан̇кха̄тена ратанена саманна̄гата̄нам̣, сакаладжамбудӣпаталам̣ бхериталасадисам̣ катва̄ кат̣иппама̄н̣ехи саттахи ратанехи пӯрита̄нанти аттхо. иссарийа̄дхипаччанти иссарабха̄вена ва̄ иссарийамева ва̄ а̄дхипаччам̣, на еттха са̄хасикакаммантипи иссарийа̄дхипаччам̣. раджджам̣ ка̄реййа̄ти еварӯпам̣ чаккаваттираджджам̣ ка̄реййа. ан̇га̄нантиа̄дӣни тесам̣ джанапада̄нам̣ на̄ма̄ни. калам̣ на̄ггхати сол̣асинти екам̣ ахораттам̣ упавуттхаупосатхе пун̃н̃ам̣ сол̣асабха̄ге катва̄ тато екам̣ бха̄ган̃ча на аггхати. екараттупосатхасса сол̣асийа̄ кала̄йа йам̣ випа̄капхалам̣, там̣йева тато бахутарам̣ хотӣти аттхо. капан̣анти париттакам̣.

абрахмачарийа̄ти асет̣т̣хачарийато. раттим̣ на бхун̃джеййа вика̄лабходжананти упосатхам̣ упавасанто раттибходжанан̃ча дива̄вика̄лабходжанан̃ча на бхун̃джеййа. ман̃че чхама̄йам̣ва сайетха сантхатети мут̣т̣хихаттхапа̄даке каппийаман̃че ва̄ судха̄дипарикаммаката̄йа бхӯмийам̣ ва̄ тин̣апан̣н̣апала̄ла̄дӣни сантхаритва̄ кате сантхате ва̄ сайетха̄ти аттхо. етам̣ хи ат̣т̣хан̇гикама̄хупосатханти евам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни асама̄чарантена упавуттхам̣ упосатхам̣ ат̣т̣хахи ан̇гехи саманна̄гататта̄ ат̣т̣хан̇гиканти ваданти. там̣ пана упавасантена ‘‘све упосатхико бхависса̄мӣ’’ти аджджева ‘‘идан̃ча идан̃ча кареййа̄тха̄’’ти а̄ха̄ра̄дивидха̄нам̣ вича̄ретаббам̣. упосатхадивасе па̄това бхиккхусса ва̄ бхиккхунийа̄ ва̄ дасасӣлалаккхан̣ан̃н̃уно упа̄сакасса ва̄ упа̄сика̄йа ва̄ сантике ва̄чам̣ бхиндитва̄ упосатхан̇га̄ни сама̄да̄табба̄ни. па̄л̣им̣ аджа̄нантена пана ‘‘буддхапан̃н̃аттам̣ упосатхам̣ адхит̣т̣ха̄мӣ’’ти адхит̣т̣ха̄таббам̣. ан̃н̃ам̣ алабхантена аттана̄пи адхит̣т̣ха̄таббам̣, вачӣбхедо пана ка̄таббойева. упосатхам̣ упавасантена парӯпародхапат̣исам̣йутта̄ камманта̄ на вича̄ретабба̄, а̄йавайаган̣анам̣ каронтена на вӣтина̄метаббам̣, гехе пана а̄ха̄рам̣ лабхитва̄ ниччабхаттикабхиккхуна̄ вийа парибхун̃джитва̄ виха̄рам̣ гантва̄ дхаммо ва̄ сотаббо, ат̣т̣хатим̣са̄йа а̄рамман̣есу ан̃н̃атарам̣ ва̄ манасика̄таббам̣.

судассана̄ти сундарадассана̄. обха̄сайанти обха̄сайама̄на̄. анупарийантӣти вичаранти. йа̄вата̄ти йаттакам̣ т̣ха̄нам̣. анталиккхага̄ти а̄ка̄сан̇гама̄. пабха̄сантӣти джотанти пабха̄ мун̃чанти. диса̄вирочана̄ти саббадиса̄су вирочама̄на̄. атха ва̄ пабха̄сантӣти диса̄хи диса̄ обха̄санти. вирочана̄ти вирочама̄на̄. вел̣урийанти ман̣ӣти ватва̄пи имина̄ джа̄тиман̣ибха̄вам̣ дассети. екавассикавел̣уван̣н̣ан̃хи вел̣урийам̣ джа̄тиман̣и на̄ма. там̣ сандха̄йевама̄ха. бхаддаканти ладдхакам̣. син̇гӣсуван̣н̣анти госин̇гасадисам̣ хутва̄ уппаннатта̄ евам̣ на̄макам̣ суван̣н̣ам̣. кан̃чананти паббатеййам̣ паббате джа̄тасуван̣н̣ам̣. джа̄тарӯпанти саттхуван̣н̣асуван̣н̣ам̣. хат̣аканти кипиллика̄хи нӣхат̣асуван̣н̣ам̣. на̄нубхавантӣти на па̄пун̣анти. чандаппабха̄ти са̄миаттхе паччаттам̣, чандаппабха̄йа̄ти аттхо. упавассупосатханти упаваситва̄ упосатхам̣. сукхудрайа̄нӣти сукхапхала̄ни сукхаведанӣйа̄ни. саггамупенти т̣ха̄нанти саггасан̇кха̄там̣ т̣ха̄нам̣ упагаччханти, кеначи аниндита̄ хутва̄ девалоке уппаджджантӣти аттхо. сесаметтха йам̣ антарантара̄ на вуттам̣, там̣ вутта̄нуса̄ренева ведитаббанти.

маха̄вагго дутийо.

(8) 3. а̄нандавагго

1. чханнасуттаван̣н̣ана̄

72. татийасса пат̣хаме чханноти евам̣на̄мако чханнапарибба̄джако. тумхепи, а̄вусоти, а̄вусо, йатха̄ майам̣ ра̄га̄дӣнам̣ паха̄нам̣ пан̃н̃а̄пема, ким̣ евам̣ тумхепи пан̃н̃а̄петха̄ти пуччхати. тато тхеро ‘‘айам̣ парибба̄джако амхе ра̄га̄дӣнам̣ паха̄нам̣ пан̃н̃а̄пема̄ти вадати, наттхи панетам̣ ба̄хирасамайе’’ти там̣ пат̣иккхипанто майам̣ кхо, а̄вусотиа̄дима̄ха. таттха кхоти авадха̄ран̣аттхе нипа̄то, майамева пан̃н̃а̄пема̄ти аттхо. тато парибба̄джако чинтеси ‘‘айам̣ тхеро ба̄хирасамайам̣ лун̃читва̄ харанто ‘майамева̄’ти а̄ха. ким̣ ну кхо а̄дӣнавам̣ дисва̄ ете етесам̣ паха̄нам̣ пан̃н̃а̄пентӣ’’ти. атха тхерам̣ пуччханто ким̣ пана тумхетиа̄дима̄ха. тхеро тасса бйа̄каронто ратто кхотиа̄дима̄ха. таттха аттаттханти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикам̣ локийалокуттарам̣ аттано аттхам̣. параттхаубхайаттхесупи есева найо.

андхакаран̣отиа̄дӣсу йасса ра̄го уппаджджати, там̣ йатха̄бхӯтадассананива̄ран̣ена андхам̣ каротӣти андхакаран̣о. пан̃н̃а̄чаккхум̣ на каротӣти ачаккхукаран̣о. н̃а̄н̣ам̣ на каротӣти ан̃н̃а̄н̣акаран̣о. каммассакатапан̃н̃а̄ джха̄напан̃н̃а̄ випассана̄пан̃н̃а̄ти има̄ тиссо пан̃н̃а̄ аппаваттикаран̣ена ниродхетӣти пан̃н̃а̄ниродхико. анит̣т̣хапхалада̄йакатта̄ дуккхасан̇кха̄тасса вигха̄тассева паккхе ваттатӣти вигха̄тапаккхико. килесанибба̄нам̣ на сам̣ваттетӣти анибба̄насам̣ваттанико. алан̃ча пана̄вусо а̄нанда, аппама̄да̄йа̄ти, а̄вусо а̄нанда, саче еварӯпа̄ пат̣ипада̄ аттхи, алам̣ тумха̄кам̣ аппама̄да̄йа йуттам̣ ануччхавикам̣, аппама̄дам̣ каротха, а̄вусоти тхерасса вачанам̣ анумодитва̄ пакка̄ми. имасмим̣ сутте арийамагго локуттарамиссако катхито. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

2. а̄джӣвакасуттаван̣н̣ана̄

73. дутийе тена хи гахапатӣти тхеро кира чинтеси – ‘‘айам̣ идха а̄гаччханто на ан̃н̃а̄тука̄мо хутва̄ а̄гами, паригган̣ханаттхам̣ пана а̄гато. имина̄ пуччхитапан̃хам̣ имина̄ва катха̄песса̄мӣ’’ти. ити там̣йева катхам̣ катха̄петука̄мо тена хӣтиа̄дима̄ха. таттха тена хӣти ка̄ран̣а̄падесо. йасма̄ твам̣ евам̣ пуччхаси, тасма̄ тан̃н̃еветтха пат̣ипуччха̄мӣти. кесам̣ ноти катамесам̣ ну. садхаммуккам̣сана̄ти аттано ладдхийа̄ уккхипитва̄ т̣хапана̄. парадхамма̄паса̄дана̄ти паресам̣ ладдхийа̄ гхат̣т̣ана̄ вамбхана̄ аваккхипана̄. а̄йатанева дхаммадесана̄ти ка̄ран̣асмим̣йева дхаммадесана̄. аттхо ча вуттоти майа̄ пуччхитапан̃ха̄йа аттхо ча пака̄сито. атта̄ ча анупанӣтоти амхе еварӯпа̄ти евам̣ атта̄ ча на упанӣто. нупанӣтотипи па̄т̣хо.

3. маха̄на̄масаккасуттаван̣н̣ана̄

74. татийе гила̄на̄ вут̣т̣хитоти гила̄но хутва̄ вут̣т̣хито. гелан̃н̃а̄ти гила̄набха̄вато. упасан̇камӣти бхуттапа̄тара̄со ма̄ла̄гандха̄дӣни а̄да̄йа маха̄парива̄рапаривуто упасан̇ками. ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ти на ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ а̄кад̣д̣хи, нисинна̄санато вут̣т̣ха̄йа тасса сантикам̣ гантва̄ даккхин̣аба̄ха̄йам̣ ан̇гут̣т̣хакена сан̃н̃ам̣ датва̄ екамантам̣ апанесӣти ведитаббо. атхасса ‘‘секхампи кхо, маха̄на̄ма, сӣла’’нтиа̄дина̄ найена саттаннам̣ секха̄нам̣ сӣлан̃ча сама̄дхин̃ча пан̃н̃ан̃ча катхетва̄ упари арахаттапхалавасена асекха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄йо катхенто – ‘‘секхасама̄дхито секхам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ асекхан̃ча пхалан̃а̄н̣ам̣ паччха̄, секхавипассана̄н̃а̄н̣ато ча асекхапхаласама̄дхи паччха̄ уппаджджатӣ’’ти дӣпеси. йа̄ни пана сампайутта̄ни сама̄дхин̃а̄н̣а̄ни, тесам̣ апаччха̄ апуре уппатти ведитабба̄ти.

4. ниган̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄

75. чатуттхе кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄йанти две кан̣н̣ика̄ гахетва̄ хам̣сават̣т̣акаччханнена ката̄йа гандхакут̣ийа̄. апарисесам̣ н̃а̄н̣адассанам̣ пат̣иджа̄на̄тӣти аппаматтакампи асесетва̄ саббам̣ н̃а̄н̣адассанам̣ пат̣иджа̄на̄ти. сататам̣ самитанти саббака̄лам̣ нирантарам̣. н̃а̄н̣адассанам̣ паччупат̣т̣хитанти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ майхам̣ упат̣т̣хитамева̄ти дассети. пура̄н̣а̄нам̣ камма̄нанти а̄йӯхитакамма̄нам̣. тапаса̄ бйантӣбха̄ванти дуккаратапена вигатантакаран̣ам̣. нава̄нам̣ камма̄нанти ида̄ни а̄йӯхитаббакамма̄нам̣. акаран̣а̄ти ана̄йӯханена. сетугха̄танти падагха̄там̣ паччайагха̄там̣ катхети. каммаккхайа̄ дуккхаккхайоти каммават̣т̣аккхайена дуккхаккхайо. дуккхаккхайа̄ ведана̄ккхайоти дуккхават̣т̣аккхайена ведана̄ккхайо. дуккхават̣т̣асмин̃хи кхӣн̣е ведана̄ват̣т̣ампи кхӣн̣амева хоти. ведана̄ккхайа̄ саббам̣ дуккхам̣ ниджджин̣н̣ам̣ бхависсатӣти ведана̄ккхайена пана сакалават̣т̣адуккхам̣ ниджджин̣н̣амева бхависсати. сандит̣т̣хика̄йа̄ти са̄мам̣ пасситабба̄йа паччаккха̄йа. ниджджара̄йа висуддхийа̄ти килесаджӣран̣акапат̣ипада̄йа килесе ва̄ ниджджӣран̣ато ниджджара̄йа сатта̄нам̣ висуддхийа̄. саматиккамо хотӣти сакаласса ват̣т̣адуккхасса атиккамо хоти. идха, бханте, бхагава̄ кима̄ха̄ти, бханте, бхагава̄ има̄йа пат̣ипаттийа̄ кима̄ха, ким̣ етам̣йева килесаниджджӣран̣акапат̣ипадам̣ пан̃н̃апети, уда̄ху ан̃н̃анти пуччхати.

джа̄ната̄ти ана̄варан̣ан̃а̄н̣ена джа̄нантена. пассата̄ти самантачаккхуна̄ пассантена. висуддхийа̄ти висуддхисампа̄панаттха̄йа. саматиккама̄йа̄ти саматиккаманаттха̄йа. аттхан̇гама̄йа̄ти аттхам̣ гаманаттха̄йа. н̃а̄йасса адхигама̄йа̄ти саха випассана̄йа маггасса адхигаманаттха̄йа. нибба̄насса саччхикирийа̄йа̄ти апаччайанибба̄насса саччхикаран̣аттха̄йа. наван̃ча каммам̣ на каротӣти навам̣ каммам̣ на̄йӯхати. пура̄н̣ан̃ча камманти пуббе а̄йӯхитакаммам̣. пхусса пхусса бйантӣ каротӣти пхуситва̄ пхуситва̄ вигатантам̣ кароти, випа̄капхассам̣ пхуситва̄ пхуситва̄ там̣ каммам̣ кхепетӣти аттхо. сандит̣т̣хика̄ти са̄мам̣ пасситабба̄. ака̄лика̄ти на ка̄лантаре киччака̄рика̄. ехипассика̄ти ‘‘ехи пасса̄’’ти евам̣ дассетум̣ йутта̄. опанеййика̄ти упанайе йутта̄ аллӣйитаббайутта̄. паччаттам̣ ведитабба̄ вин̃н̃ӯхӣти пан̣д̣итехи аттано аттано санта̄нейева джа̄нитабба̄, ба̄лехи пана дуджджа̄на̄. ити сӣлавасена две магга̄, две ча пхала̄ни катхита̄ни. сота̄паннасакада̄га̄мино хи сӣлесу парипӯрака̄риноти. вивиччева ка̄мехӣтиа̄дика̄йа пана сама̄дхисампада̄йа тайо магга̄, тӣн̣и ча пхала̄ни катхита̄ни. ана̄га̄мӣ арийаса̄вако хи сама̄дхимхи парипӯрака̄рӣти вутто. а̄сава̄нам̣ кхайа̄тиа̄дӣхи арахаттапхалам̣ катхитам̣. кечи пана сӣласама̄дхайопи арахаттапхаласампайутта̄ва идха адхиппета̄. екекасса пана васена пат̣ипаттидассанаттхам̣ висум̣ висум̣ танти а̄ропита̄ти.

5. нивесакасуттаван̣н̣ана̄

76. пан̃чаме амачча̄ти сухаджджа̄. н̃а̄тӣти сассусасурапаккхика̄. са̄лохита̄ти сама̄налохита̄ бха̄тибхагиниа̄дайо. авеччаппаса̄дети гун̣е авечча джа̄нитва̄ уппанне ачалаппаса̄де. ан̃н̃атхаттанти бха̄ван̃н̃атхаттам̣. патхавӣдха̄туйа̄тиа̄дӣсу вӣсатийа̄ кот̣т̣ха̄сесу тхаддха̄ка̄рабхӯта̄йа патхавӣдха̄туйа̄, два̄дасасу кот̣т̣ха̄сесу йӯсагата̄йа а̄бандханабхӯта̄йа а̄подха̄туйа̄, чатӯсу кот̣т̣ха̄сесу парипа̄чанабхӯта̄йа теджодха̄туйа̄, чхасу кот̣т̣ха̄сесу виттхамбханабхӯта̄йа ва̄йодха̄туйа̄ сийа̄ ан̃н̃атхаттам̣. на твева̄ти имесам̣ хи чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃абха̄вӯпагаманена сийа̄ ан̃н̃атхаттам̣, арийаса̄вакасса пана на твева сийа̄ти дассети. еттха ча ан̃н̃атхаттанти паса̄дан̃н̃атхаттан̃ча гатиан̃н̃атхаттан̃ча. тан̃хи тасса на хоти, бха̄ван̃н̃атхаттам̣ пана хоти. арийаса̄вако хи мануссо хутва̄ девопи хоти брахма̄пи. паса̄до панасса бхавантарепи на вигаччхати, на ча апа̄йагатисан̇кха̄там̣ гатиан̃н̃атхаттам̣ па̄пун̣а̄ти. саттха̄пи тадева дассенто татридам̣ ан̃н̃атхаттантиа̄дима̄ха. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

6. пат̣хамабхавасуттаван̣н̣ана̄

77. чхат̣т̣хе ка̄мадха̄тувепакканти ка̄мадха̄туйа̄ випаччанакам̣. ка̄мабхавоти ка̄мадха̄туйам̣ упапаттибхаво. каммам̣ кхеттанти кусала̄кусалакаммам̣ вируханат̣т̣ха̄нат̣т̣хена кхеттам̣. вин̃н̃а̄н̣ам̣ бӣджанти сахаджа̄там̣ абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ам̣ вируханат̣т̣хена бӣджам̣. тан̣ха̄ снехоти пагган̣хана̄нубрӯханавасена тан̣ха̄ удакам̣ на̄ма. авиджджа̄нӣваран̣а̄нанти авиджджа̄йа а̄варита̄нам̣. тан̣ха̄сам̣йоджана̄нанти тан̣ха̄бандханена баддха̄нам̣. хӣна̄йа дха̄туйа̄ти ка̄мадха̄туйа̄. вин̃н̃а̄н̣ам̣ патит̣т̣хитанти абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣ам̣ патит̣т̣хитам̣. маджджхима̄йа дха̄туйа̄ти рӯпадха̄туйа̄. пан̣ӣта̄йа дха̄туйа̄ти арӯпадха̄туйа̄. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

7. дутийабхавасуттаван̣н̣ана̄

78. саттаме четана̄ти каммачетана̄. паттхана̄пи каммапаттхана̄ва. сесам̣ пуримасадисамева̄ти.

8. сӣлаббатасуттаван̣н̣ана̄

79. ат̣т̣хаме сӣлаббатанти сӣлан̃чева ватан̃ча. джӣвитанти дуккарака̄рика̄нуйого. брахмачарийанти брахмачарийава̄со. упат̣т̣ха̄наса̄ранти упат̣т̣ха̄нена са̄рам̣, ‘‘идам̣ варам̣ идам̣ нит̣т̣ха̄’’ти евам̣ упат̣т̣хитанти аттхо. сапхаланти саудрайам̣ савад̣д̣хикам̣ хотӣти пуччхати. на кхветтха, бханте, екам̣сена̄ти, бханте, на кхо еттха екам̣сена бйа̄ка̄таббанти аттхо. упат̣т̣ха̄наса̄рам̣ севатоти идам̣ са̄рам̣ варам̣ нит̣т̣ха̄ти евам̣ упат̣т̣хитам̣ севама̄насса. апхаланти ит̣т̣хапхалена апхалам̣. етта̄вата̄ каммава̄дикирийава̄дӣнам̣ паббаджджам̣ т̣хапетва̄ сесо саббопи ба̄хиракасамайо гахито хоти. сапхаланти ит̣т̣хапхалена сапхалам̣ саудрайам̣. етта̄вата̄ имам̣ са̄санам̣ а̄дим̣ катва̄ сабба̄пи каммава̄дикирийава̄дӣнам̣ паббаджджа̄ гахита̄. на ча панасса сулабхарӯпо самасамо пан̃н̃а̄йа̄ти евам̣ секкхабхӯмийам̣ т̣хатва̄ пан̃хам̣ катхенто асса а̄нандасса пан̃н̃а̄йа самасамо на сулабхоти дассети. имасмим̣ сутте секкхабхӯми на̄ма катхита̄ти.

9. гандхаджа̄тасуттаван̣н̣ана̄

80. наваме етадавоча̄ти паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто дасабаласса ваттам̣ дассетва̄ аттано дива̄виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ‘‘имасмим̣ локе мӯлагандхо на̄ма аттхи, са̄рагандхо на̄ма аттхи, пуппхагандхо на̄ма аттхи. име пана тайопи гандха̄ анува̄там̣йева гаччханти, на пат̣ива̄там̣. аттхи ну кхо кин̃чи, йасса пат̣ива̄тампи гандхо гаччхатӣ’’ти чинтетва̄ ат̣т̣ханнам̣ вара̄нам̣ гахан̣ака̄лейева кан̇кхуппаттисамайе упасан̇каманаварасса гахитатта̄ таккхан̣ам̣йева дива̄т̣т̣ха̄нато вут̣т̣ха̄йа саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисинно уппанна̄йа кан̇кха̄йа виноданаттхам̣ етам̣ ‘‘тӣн̣има̄ни, бханте’’тиа̄дивачанам̣ авоча. таттха гандхаджа̄та̄нӣти гандхаджа̄тийо. мӯлагандхоти мӯлаваттхуко гандхо, гандхасампаннам̣ ва̄ мӯламева мӯлагандхо. тасса хи гандхо анува̄там̣ гаччхати. гандхасса пана гандхо на̄ма наттхи. са̄рагандхапуппхагандхесупи есева найо. аттха̄нанда, кин̃чи гандхаджа̄танти еттха саран̣агамана̄дайо гун̣аван̣н̣абха̄санавасена диса̄га̄мита̄йа гандхасадисатта̄ гандха̄, тесам̣ ваттхубхӯто пуггало гандхаджа̄там̣ на̄ма. гандхо гаччхатӣти ван̣н̣абха̄санавасена гаччхати. сӣлава̄ти пан̃часӣлена ва̄ дасасӣлена ва̄ сӣлава̄. калйа̄н̣адхаммоти тенева сӣладхаммена калйа̄н̣адхаммо сундарадхаммо. вигатамаламаччхерена̄тиа̄дӣнам̣ аттхо висуддхимагге (висуддхи. 1.160) виттха̄ритова. диса̄сӯти чатӯсу диса̄су чатӯсу анудиса̄су. саман̣абра̄хман̣а̄ти самитапа̄паба̄хитапа̄па̄ саман̣абра̄хман̣а̄.

на пуппхагандхо пат̣ива̄таметӣти вассикапуппха̄дӣнам̣ гандхо пат̣ива̄там̣ на гаччхати. на чанданам̣ тагарамаллика̄ ва̄ти чанданатагарамаллика̄нампи гандхо пат̣ива̄там̣ на гаччхатӣти аттхо. девалокепи пхут̣асумана̄ на̄ма хоти, тасса̄ пуппхитадивасе гандхо йоджанасатам̣ аджджхоттхарати. сопи пат̣ива̄там̣ видаттхиматтампи ратанаматтампи гантум̣ на саккотӣти ваданти. сатан̃ча гандхо пат̣ива̄таметӣти сатан̃ча пан̣д̣ита̄нам̣ буддхапаччекабуддхабуддхапутта̄нам̣ сӣла̄дигун̣агандхо пат̣ива̄там̣ гаччхати. сабба̄ диса̄ саппурисо пава̄йатӣти саппурисо пан̣д̣ито сӣла̄дигун̣агандхена сабба̄ диса̄ пава̄йати, сабба̄ диса̄ гандхена аваттхаратӣти аттхо.

10. чӯл̣аника̄суттаван̣н̣ана̄

81. дасамасса дувидхо никкхепо аттхуппаттикопи пуччха̄васикопи. катарааттхуппаттийам̣ касса пуччха̄йа катхитанти че? арун̣аватисуттантааттхуппаттийам̣ (сам̣. ни. 1.185 а̄дайо) а̄нандаттхерасса пуччха̄йа катхитам̣. арун̣аватисуттанто кена катхитоти? двӣхи буддхехи катхито сикхина̄ ча бхагавата̄ амха̄кан̃ча саттха̄ра̄. имасма̄ хи каппа̄ екатим̣сакаппаматтхаке арун̣аватинагаре арун̣авато ран̃н̃о пабха̄ватийа̄ на̄ма махесийа̄ куччхисмим̣ ниббаттитва̄ парипакке н̃а̄н̣е маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ сикхӣ бхагава̄ бодхиман̣д̣е саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджхитва̄ паваттитаварадхаммачакко арун̣аватим̣ нисса̄йа вихаранто екадивасам̣ па̄това сарӣраппат̣иджагганам̣ катва̄ маха̄бхиккхусан̇гхапарива̄ро ‘‘арун̣аватим̣ пин̣д̣а̄йа пависисса̄мӣ’’ти никкхамитва̄ виха̄радва̄ракот̣т̣хакасамӣпе т̣хито абхибхум̣ на̄ма аггаса̄вакам̣ а̄мантеси – ‘‘атиппаго кхо, бхиккху, арун̣аватим̣ пин̣д̣а̄йа пависитум̣, йена ан̃н̃атаро брахмалоко тенупасан̇камисса̄ма̄’’ти. йатха̄ха –

‘‘атха кхо, бхиккхаве, сикхӣ бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо абхибхум̣ бхиккхум̣ а̄мантеси – ‘а̄йа̄ма, бра̄хман̣а, йена ан̃н̃атаро брахмалоко тенупасан̇камисса̄ма, на та̄ва бхаттака̄ло бхависсатӣ’ти. ‘евам̣, бханте’ти кхо, бхиккхаве, абхибхӯ бхиккху сикхисса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса паччассоси. атха кхо, бхиккхаве, сикхӣ бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо абхибхӯ ча бхиккху йена ан̃н̃атаро брахмалоко тенупасан̇камим̣сӯ’’ти (сам̣. ни. 1.185).

таттха маха̄брахма̄ самма̄самбуддхам̣ дисва̄ аттамано паччуггаманам̣ катва̄ брахма̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ ада̄си, тхерасса̄пи ануччхавикам̣ а̄санам̣ пан̃н̃а̄пайим̣су. нисӣди бхагава̄ пан̃н̃атте а̄сане, тхеропи аттано пан̃н̃атта̄сане нисӣди. маха̄брахма̄пи дасабалам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди.

атха кхо, бхиккхаве, сикхӣ бхагава̄ абхибхум̣ бхиккхум̣ а̄мантеси – ‘‘пат̣ибха̄ту там̣, бра̄хман̣а, брахмуно ча брахмапариса̄йа ча брахмапа̄рисаджджа̄нан̃ча дхаммӣкатха̄ти. ‘евам̣, бханте’ти кхо, бхиккхаве, абхибхӯ бхиккху сикхисса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса пат̣иссун̣итва̄ брахмуно ча брахмапариса̄йа ча брахмапа̄рисаджджа̄нан̃ча дхаммим̣ катхам̣ катхеси. тхере дхаммам̣ катхенте брахмаган̣а̄ уджджха̄йим̣су – ‘‘чирассан̃ча майам̣ саттху брахмалока̄гаманам̣ лабхимха, айан̃ча бхиккху т̣хапетва̄ саттха̄рам̣ сайам̣ дхаммакатхам̣ а̄рабхӣ’’ти.

саттха̄ тесам̣ анаттаманабха̄вам̣ н̃атва̄ абхибхум̣ бхиккхум̣ етадавоча – ‘‘уджджха̄йанти кхо те, бра̄хман̣а, брахма̄ ча брахмапариса̄ ча брахмапа̄рисаджджа̄ ча. тена хи твам̣ – бра̄хман̣а, бхиййосоматта̄йа сам̣веджехӣ’’ти. тхеро саттху вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ анекавихитам̣ иддхивикуббанам̣ катва̄ сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄пенто ‘‘а̄рамбхатха никкаматха̄’’ти (сам̣. ни. 1.185) га̄тха̄двайам̣ абха̄си. ким̣ пана катва̄ тхеро сахассилокадха̄тум̣ вин̃н̃а̄песӣти? нӣлакасин̣ам̣ та̄ва сама̄паджджитва̄ саббаттха андхака̄рам̣ пхари, тато ‘‘кимидам̣ андхака̄ра’’нти сатта̄нам̣ а̄бхоге уппанне а̄локам̣ дассеси. ‘‘ким̣ а̄локо айа’’нти вичинанта̄нам̣ атта̄нам̣ дассеси, сахассачаккава̄л̣е деваманусса̄ ан̃джалим̣ пагган̣хитва̄ пагган̣хитва̄ тхерам̣йева намассама̄на̄ ат̣т̣хам̣су. тхеро ‘‘маха̄джано майхам̣ дхаммам̣ десентасса сарам̣ сун̣а̄тӯ’’ти има̄ га̄тха̄ абха̄си. саббе осат̣а̄йа париса̄йа маджджхе нисӣдитва̄ дхаммам̣ десентасса вийа саддам̣ ассосум̣. аттхопи несам̣ па̄кат̣о ахоси.

атха кхо бхагава̄ саддхим̣ тхерена арун̣аватим̣ пачча̄гантва̄ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто бхиккхусан̇гхам̣ пуччхи – ‘‘ассуттха но тумхе, бхиккхаве, абхибхусса бхиккхуно брахмалоке т̣хитасса га̄тха̄йо бха̄сама̄насса̄’’ти. те ‘‘а̄ма, бханте’’ти пат̣иджа̄нитва̄ сутабха̄вам̣ а̄викаронта̄ тадева га̄тха̄двайам̣ уда̄харим̣су. саттха̄ ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти са̄дхука̄рам̣ датва̄ десанам̣ нит̣т̣хапеси. евам̣ та̄ва идам̣ суттам̣ ито екатим̣сакаппаматтхаке сикхина̄ бхагавата̄ катхитам̣.

амха̄кам̣ пана бхагава̄ саббан̃н̃утам̣ патто паваттитаварадхаммачакко са̄ваттхим̣ упанисса̄йа джетаване вихаранто джет̣т̣хамӯлама̄сапун̣н̣амадивасе бхиккхӯ а̄мантетва̄ имам̣ арун̣аватисуттам̣ пат̣т̣хапеси. а̄нандаттхеро бӣджаним̣ гахетва̄ бӣджайама̄но т̣хитакова а̄дито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва парийоса̄на̄ екабйан̃джанампи аха̄петва̄ сакаласуттам̣ угган̣хи. со пунадивасе пин̣д̣апа̄тапат̣икканто дасабаласса ваттам̣ дассетва̄ аттано дива̄виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ саддхивиха̄рикантева̄сикесу ваттам̣ дассетва̄ паккантесу хиййо катхитам̣ арун̣аватисуттам̣ а̄вадждженто нисӣди. атхасса саббам̣ суттам̣ вибхӯтам̣ упат̣т̣ха̄си. со чинтеси – ‘‘сикхисса бхагавато аггаса̄вако брахмалоке т̣хатва̄ чаккава̄л̣асахассе андхака̄рам̣ видхаметва̄ сарӣробха̄сам̣ дассетва̄ аттано саддам̣ са̄венто дхаммакатхам̣ катхесӣти хиййо саттха̄ра̄ катхитам̣, са̄вакасса та̄ва висайо еварӯпо, даса па̄рамийо пӯретва̄ саббан̃н̃утам̣ патто пана самма̄самбуддхо киттакам̣ т̣ха̄нам̣ сарена вин̃н̃а̄пеййа̄’’ти. со евам̣ уппанна̄йа виматийа̄ виноданаттхам̣ тан̇кхан̣ейева бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ таматтхам̣ пуччхи. етаматтхам̣ дассетум̣ атха кхо а̄йасма̄ а̄нандоти вуттам̣.

таттха саммукха̄ти саммукхӣбхӯтена майа̄ етам̣ сутам̣, на ануссавена, на дӯтапарампара̄йа̄ти имина̄ адхиппа̄йена евама̄ха. кӣватакам̣ пахоти сарена вин̃н̃а̄петунти киттакам̣ т̣ха̄нам̣ сарӣробха̄сена вихатандхака̄рам̣ катва̄ сарена вин̃н̃а̄петум̣ саккоти. са̄вако со, а̄нанда, аппамеййа̄ татха̄гата̄ти идам̣ бхагава̄ имина̄ адхиппа̄йена̄ха – а̄нанда, твам̣ ким̣ вадеси, со падесан̃а̄н̣е т̣хито са̄вако. татха̄гата̄ пана даса па̄рамийо пӯретва̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ патта̄ аппамеййа̄. со твам̣ накхасикха̄йа пам̣сум̣ гахетва̄ маха̄патхавипам̣суна̄ саддхим̣ упаменто вийа ким̣ на̄метам̣ вадеси. ан̃н̃о хи са̄вака̄нам̣ висайо, ан̃н̃о буддха̄нам̣. ан̃н̃о са̄вака̄нам̣ гочаро, ан̃н̃о буддха̄нам̣. ан̃н̃ам̣ са̄вака̄нам̣ балам̣, ан̃н̃ам̣ буддха̄нанти. ити бхагава̄ имина̄ адхиппа̄йена аппамеййабха̄вам̣ ватва̄ тун̣хӣ ахоси.

тхеро дутийампи пуччхи. саттха̄, ‘‘а̄нанда, твам̣ та̄л̣аччхиддам̣ гахетва̄ ананта̄ка̄сена упаменто вийа, ча̄такасакун̣ам̣ гахетва̄ дийад̣д̣хайоджанасатикена супан̣н̣ара̄джена упаменто вийа, хаттхисон̣д̣а̄йа удакам̣ гахетва̄ маха̄ган̇га̄йа упаменто вийа, чатуратанике а̄ва̄т̣е удакам̣ гахетва̄ саттахи сарехи упаменто вийа, на̄л̣икоданаматтала̄бхим̣ мануссам̣ гахетва̄ чаккаваттиран̃н̃а̄ упаменто вийа, пам̣суписа̄чакам̣ гахетва̄ саккена деваран̃н̃а̄ упаменто вийа, кхаджджопанакаппабхам̣ гахетва̄ сӯрийаппабха̄йа упаменто вийа ким̣ на̄метам̣ вадесӣти дӣпенто дутийампи аппамеййабха̄вамева ватва̄ тун̣хӣ ахоси. тато тхеро чинтеси – ‘‘саттха̄ майа̄ пуччхито на та̄ва катхеси, ханда нам̣ йа̄вататийам̣ йа̄читва̄ буддхасӣхана̄дам̣ нада̄песса̄мӣ’’ти. со татийампи йа̄чи. там̣ дассетум̣ татийампи кхотиа̄ди вуттам̣. атхасса бхагава̄ бйа̄каронто сута̄ те а̄нанда̄тиа̄дима̄ха. тхеро чинтеси – ‘‘саттха̄ ме ‘сута̄ те, а̄нанда, сахассӣ чӯл̣аника̄ локадха̄тӯ’ти еттакамева ватва̄ тун̣хӣ джа̄то, ида̄ни буддхасӣхана̄дам̣ надиссатӣ’’ти со саттха̄рам̣ йа̄чанто етасса бхагава̄ ка̄лотиа̄дима̄ха.

бхагава̄писса виттха̄ракатхам̣ катхетум̣ тена ха̄нанда̄тиа̄дима̄ха. таттха йа̄вата̄ти йаттакам̣ т̣ха̄нам̣. чандимасӯрийа̄ти чандима̄ ча сӯрийо ча. парихарантӣти вичаранти. диса̄ бхантӣти саббадиса̄ обха̄санти. вирочана̄ти вирочама̄на̄. етта̄вата̄ екачаккава̄л̣ам̣ париччхиндитва̄ дасситам̣ хоти. ида̄ни там̣ сахассагун̣ам̣ катва̄ дассенто та̄ва сахассадха̄ локоти а̄ха. тасмим̣ сахассадха̄ локети тасмим̣ сахассачаккава̄л̣е. сахассам̣ ча̄тумаха̄ра̄джика̄нанти сахассам̣ ча̄тумаха̄ра̄джика̄нам̣ девалока̄нам̣. йасма̄ пана екекасмим̣ чаккава̄л̣е чатта̄ро чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но, тасма̄ чатта̄ри маха̄ра̄джасахасса̄нӣти вуттам̣. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. чӯл̣аника̄ти кхуддика̄. айам̣ са̄вака̄нам̣ висайо. касма̄ панеса̄ а̄нӣта̄ти? маджджхимика̄йа локадха̄туйа̄ париччхедадассанаттхам̣.

йа̄вата̄ти йаттака̄. та̄ва сахассадха̄ти та̄ва сахассабха̄гена. двисахассӣ маджджхимика̄ локадха̄тӯти айам̣ сахассачаккава̄л̣а̄ни сахассабха̄гена ган̣етва̄ дасасатасахассачаккава̄л̣апарима̄н̣а̄ двисахассӣ маджджхимика̄ на̄ма локадха̄ту. айам̣ са̄вака̄нам̣ ависайо, буддха̄намева висайо. еттакепи хи т̣ха̄не татха̄гата̄ андхака̄рам̣ видхаметва̄ сарӣробха̄сам̣ дассетва̄ сарена вин̃н̃а̄петум̣ сакконтӣти дӣпети. еттакена буддха̄нам̣ джа̄тиккхеттам̣ на̄ма дасситам̣. бодхисатта̄нан̃хи паччхимабхаве девалокато чавитва̄ ма̄тукуччхийам̣ пат̣исандхиггахан̣адивасе ча куччхито никкхаманадивасе ча маха̄бхиниккхаманадивасе ча самбодхидхаммачаккаппаваттанаа̄йусан̇кха̄равоссаджджанапаринибба̄надивасесу ча еттакам̣ т̣ха̄нам̣ кампати.

тисахассӣ маха̄сахассӣти сахассито пат̣т̣ха̄йа татийа̄ти тисахассӣ, сахассам̣ сахассадха̄ катва̄ ган̣итам̣ маджджхимикам̣ сахассадха̄ катва̄ ган̣итатта̄ махантехи сахассехи ган̣ита̄ти маха̄сахассӣ. етта̄вата̄ кот̣исатасахассачаккава̄л̣апарима̄н̣о локо дассито хоти. бхагава̄ а̄кан̇кхама̄но еттаке т̣ха̄не андхака̄рам̣ видхаметва̄ сарӣробха̄сам̣ дассетва̄ сарена вин̃н̃а̄пеййа̄ти. ган̣акапуттатиссаттхеро пана евама̄ха – ‘‘на тисахассимаха̄сахассилокадха̄туйа̄ евам̣ парима̄н̣ам̣. идан̃хи а̄чарийа̄нам̣ саджджха̄йамул̣хакам̣ ва̄ча̄йа парихӣнат̣т̣ха̄нам̣, дасакот̣исатасахассачаккава̄л̣апарима̄н̣ам̣ пана т̣ха̄нам̣ тисахассимаха̄сахассилокадха̄ту на̄ма̄’’ти. етта̄вата̄ хи бхагавата̄ а̄н̣а̄ккхеттам̣ на̄ма дасситам̣. етасмин̃хи антаре а̄т̣а̄на̄т̣ийапариттаисигилипариттадхаджаггапариттабоджджхан̇гапариттакхандхапаритта- морапариттаметтапариттаратанапаритта̄нам̣ а̄н̣а̄ пхарати. йа̄вата̄ пана а̄кан̇кхеййа̄ти йаттакам̣ т̣ха̄нам̣ иччхеййа, имина̄ висайаккхеттам̣ дассети. буддха̄нан̃хи висайаккхеттасса пама̄н̣апариччхедо на̄ма наттхи, наттхикабха̄ве часса имам̣ опаммам̣ а̄харанти – кот̣исатасахассачаккава̄л̣амхи йа̄ва брахмалока̄ са̄сапехи пӯретва̄ саче кочи пураттхима̄йа диса̄йа екачаккава̄л̣е екам̣ са̄сапам̣ паккхипанто а̄гаччхеййа, саббепи те са̄сапа̄ париккхайам̣ гаччхеййум̣, на твева пураттхима̄йа диса̄йа чаккава̄л̣а̄ни. даккхин̣а̄дӣсупи есева найо. таттха буддха̄нам̣ ависайо на̄ма наттхи.

евам̣ вутте тхеро чинтеси – ‘‘саттха̄ евама̄ха – ‘а̄кан̇кхама̄но, а̄нанда, татха̄гато тисахассимаха̄сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄пеййа, йа̄вата̄ пана а̄кан̇кхеййа̄’ти. висамо кхо пана̄йам̣ локо, ананта̄ни чаккава̄л̣а̄ни, екасмим̣ т̣ха̄не сӯрийо уггато хоти, екасмим̣ т̣ха̄не маджджхе т̣хито, екасмим̣ т̣ха̄не аттхан̇гато. екасмим̣ т̣ха̄не пат̣хамайа̄мо хоти, екасмим̣ т̣ха̄не маджджхимайа̄мо, екасмим̣ т̣ха̄не паччхимайа̄мо. сатта̄пи каммаппасута̄, кхид̣д̣а̄пасута̄, а̄ха̄раппасута̄ти евам̣ техи техи ка̄ран̣ехи виккхитта̄ ча паматта̄ ча хонти. катхам̣ ну кхо те саттха̄ сарена вин̃н̃а̄пеййа̄’’ти. со евам̣ чинтетва̄ виматиччхеданаттхам̣ татха̄гатам̣ пуччханто йатха̄ катхам̣ пана̄тиа̄дима̄ха.

атхасса саттха̄ бйа̄каронто идха̄нанда, татха̄гатотиа̄дима̄ха. таттха обха̄сена пхареййа̄ти сарӣробха̄сена пхареййа. пхарама̄но панеса ким̣ кареййа̄ти? йасмим̣ т̣ха̄не сӯрийо пан̃н̃а̄йати, таттха нам̣ аттано а̄нубха̄вена аттхам̣ гамеййа. йаттха пана на пан̃н̃а̄йати, таттха нам̣ ут̣т̣ха̄петва̄ маджджхе т̣хапеййа. тато йаттха сӯрийо пан̃н̃а̄йати, таттха манусса̄ ‘‘адхуна̄ва сӯрийо пан̃н̃а̄йиттха, со ида̄нева аттхан̇гамито, на̄га̄ват̣т̣о ну кхо айам̣, бхӯта̄ват̣т̣айаккха̄ват̣т̣адевата̄ват̣т̣а̄нам̣ ан̃н̃атаро’’ти виттаккам̣ уппа̄деййум̣. йаттха пана на пан̃н̃а̄йати, таттха манусса̄ ‘‘адхуна̄ва сӯрийо аттхан̇гамито, сва̄йам̣ ида̄нева ут̣т̣хито, ким̣ ну кхо айам̣ на̄га̄ват̣т̣абхӯта̄ват̣т̣айаккха̄ват̣т̣адевата̄ват̣т̣а̄нам̣ ан̃н̃атаро’’ти витаккам̣ уппа̄деййум̣. тато тесу мануссесу а̄локан̃ча андхака̄ран̃ча а̄ваджджитва̄ ‘‘ким̣ паччайа̄ ну кхо ида’’нти парийесама̄несу саттха̄ нӣлакасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ бахаландхака̄рам̣ паттхареййа. касма̄? тесам̣ камма̄диппасута̄нам̣ сатта̄нам̣ санта̄саджананаттхам̣. атха несам̣ санта̄сам̣ а̄паннабха̄вам̣ н̃атва̄ ода̄такасин̣асама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ пан̣д̣арам̣ гханабуддхарасмим̣ виссадждженто чандасахассасӯрийасахассаут̣т̣ха̄нака̄ло вийа екаппаха̄ренева саббам̣ ека̄локам̣ кареййа. тан̃ча кхо тилабӣджаматтена ка̄йаппадесена обха̄сам̣ мун̃чанто. йо хи чаккава̄л̣апатхавим̣ дӣпакапаллакам̣ катва̄ маха̄самудде удакам̣ телам̣ катва̄ синерум̣ ват̣т̣им̣ катва̄ ан̃н̃асмим̣ синерумуддхани т̣хапетва̄ джа̄леййа, со екачаккава̄л̣ейева а̄локам̣ кареййа. тато парам̣ видаттхимпи обха̄сетум̣ на саккун̣еййа. татха̄гато пана тилапхалаппама̄н̣ена сарӣраппадесена обха̄сам̣ мун̃читва̄ тисахассимаха̄сахассилокадха̄тум̣ екобха̄сам̣ кареййа тато ва̄ пана бхиййо. евам̣ маханта̄ хи буддхагун̣а̄ти.

там̣ а̄локам̣ сан̃джа̄неййунти там̣ а̄локам̣ дисва̄ ‘‘йена сӯрийо аттхан̃чева гамито ут̣т̣ха̄пито ча, бахаландхака̄ран̃ча виссат̣т̣хам̣, еса со пурисо ида̄ни а̄локам̣ катва̄ т̣хито, ахо аччхарийапурисо’’ти ан̃джалим̣ паггайха намассама̄на̄ нисӣдеййум̣. саддаманусса̄веййа̄ти дхаммакатха̄саддаманусса̄веййа. йо хи екам̣ чаккава̄л̣апаббатам̣ бхерим̣ катва̄ маха̄патхавим̣ бхеричаммам̣ катва̄ синерум̣ дан̣д̣ам̣ катва̄ ан̃н̃асмим̣ синеруматтхаке т̣хапетва̄ а̄кот̣еййа, со екачаккава̄л̣ейева там̣ саддам̣ са̄веййа, парато видаттхимпи атикка̄метум̣ на саккун̣еййа. татха̄гато пана паллан̇ке ва̄ пӣт̣хе ва̄ нисӣдитва̄ тисахассимаха̄сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄пети, тато ва̄ пана бхиййо, евам̣ маха̄нубха̄ва̄ татха̄гата̄ти. ити бхагава̄ имина̄ еттакена висайаккхеттамева дассети.

иман̃ча пана буддхасӣхана̄дам̣ сутва̄ тхерасса аббхантаре балавапӣти уппанна̄, со пӣтивасена уда̄нам̣ уда̄ненто ла̄бха̄ вата метиа̄дима̄ха. таттха йасса ме саттха̄ евам̣махиддхикоти йасса майхам̣ саттха̄ евам̣махиддхико, тасса майхам̣ евам̣махиддхикасса саттху пат̣ила̄бхо ла̄бха̄ чева суладдхан̃ча̄ти аттхо. атха ва̄ йва̄хам̣ еварӯпасса саттхуно паттачӣварам̣ гахетва̄ вичаритум̣, па̄дапарикаммам̣ пит̣т̣хипарикаммам̣ ка̄тум̣, мукхадхованаудаканха̄нодака̄ни да̄тум̣, гандхакут̣ипаривен̣ам̣ саммаджджитум̣, уппанна̄йа кан̇кха̄йа пан̃хам̣ пуччхитум̣, мадхурадхаммакатхан̃ча сотум̣ лабха̄ми, ете саббепи майхам̣ ла̄бха̄ чева суладдхан̃ча̄типи сандха̄йа евама̄ха. еттха ча бхагавато андхака̄ра̄локасаддасаванасан̇кха̄та̄нам̣ иддхӣнам̣ махантата̄йа махиддхиката̄, та̄сам̣йева анупхаран̣ена маха̄нубха̄вата̄ ведитабба̄. уда̄йӣти ла̄л̣уда̄йиттхеро. со кира пуббе упат̣т̣ха̄каттхере а̄гха̄там̣ бандхитва̄ чарати. тасма̄ ида̄ни ока̄сам̣ лабхитва̄ имасмим̣ буддхасӣхана̄дапарийоса̄не джалама̄нам̣ дӣпасикхам̣ нибба̄пенто вийа чарантасса гон̣асса тун̣д̣е паха̄рам̣ денто вийа бхаттабхаритам̣ па̄тим̣ авакуджджанто вийа тхерасса паса̄дабхан̇гам̣ каронто евама̄ха.

евам̣ вутте бхагава̄ти евам̣ уда̄йиттхерена вутте бхагава̄ йатха̄ на̄ма папа̄татат̣е т̣хатва̄ паведхама̄нам̣ пурисам̣ екаманте т̣хито хитесӣ пурисо ‘‘ито ехи ито ехӣ’’ти пунаппунам̣ вадеййа, евамевам̣ уда̄йиттхерам̣ тасма̄ вачана̄ нива̄ренто ма̄ хевам̣ уда̄йи, ма̄ хевам̣ уда̄йӣти а̄ха. таттха хӣти нипа̄таматтам̣, ма̄ евам̣ авача̄ти аттхо. маха̄раджджанти чаккаваттираджджам̣. нану ча саттха̄ екасса са̄вакасса дхаммадесана̄йа уппаннапаса̄дасса маха̄нисам̣сам̣ апариччхиннам̣ ака̄си, со касма̄ имасса буддхасӣхана̄дам̣ а̄раббха уппаннасса паса̄дасса а̄нисам̣сам̣ париччхиндатӣти? арийаса̄вакасса еттакааттабха̄вапарима̄н̣атта̄. дандхапан̃н̃опи хи сота̄панно саттаккхаттум̣ девесу ча мануссесу ча аттабха̄вам̣ пат̣илабхати, тенасса гатим̣ париччхинданто евама̄ха. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве т̣хатва̄. паринибба̄йиссатӣти аппаччайапаринибба̄нена паринибба̄йиссати. ити нибба̄нена кӯт̣ам̣ ган̣ханто имам̣ сӣхана̄дасуттам̣ нит̣т̣ха̄песӣти.

а̄нандавагго татийо.

(9) 4. саман̣авагго

1. саман̣асуттаван̣н̣ана̄

82. чатуттхасса пат̣хаме саман̣ийа̄нӣти саман̣асантака̄ни. саман̣акаран̣ӣйа̄нӣти саман̣ена каттаббакичча̄ни. адхисӣласиккха̄сама̄да̄нантиа̄дӣсу сама̄да̄нам̣ вуччати гахан̣ам̣, адхисӣласиккха̄йа сама̄да̄нам̣ гахан̣ам̣ пӯран̣ам̣ адхисӣласиккха̄сама̄да̄нам̣. сесапададвайепи есева найо. еттха ча сӣлам̣ адхисӣлам̣, читтам̣ адхичиттам̣, пан̃н̃а̄ адхипан̃н̃а̄ти айам̣ вибха̄го ведитаббо. таттха пан̃часӣлам̣ сӣлам̣ на̄ма, там̣ упа̄да̄йа дасасӣлам̣ адхисӣлам̣ на̄ма, тампи упа̄да̄йа чатупа̄рисуддхисӣлам̣ адхисӣлам̣ на̄ма. апича саббампи локийасӣлам̣ сӣлам̣ на̄ма, локуттарасӣлам̣ адхисӣлам̣, тадева сиккхитаббато сиккха̄ти вуччати. ка̄ма̄вачарачиттам̣ пана читтам̣ на̄ма, там̣ упа̄да̄йа рӯпа̄вачарам̣ адхичиттам̣ на̄ма, тампи упа̄да̄йа арӯпа̄вачарам̣ адхичиттам̣ на̄ма. апича саббампи локийачиттам̣ читтамева, локуттарам̣ адхичиттам̣. пан̃н̃а̄йапи есева найо. тасма̄ти йасма̄ има̄ни тӣн̣и саман̣акаран̣ӣйа̄ни, тасма̄. тибботи бахало. чхандоти каттукамйата̄кусалаччхандо. ити имасмим̣ суттанте тиссо сиккха̄ локийалокуттара̄ катхита̄ти.

2. гадрабхасуттаван̣н̣ана̄

83. дутийе пит̣т̣хито пит̣т̣хитоти паччхато паччхато. ахампи даммо ахампи даммоти ахампи ‘‘даммо даммама̄но’’ти вадама̄но га̄вӣти. сеййатха̄пи гуннанти йатха̄ га̄вӣнам̣. га̄во хи ка̄л̣а̄пи ратта̄пи сета̄диван̣н̣а̄пи хонти, гадрабхасса пана та̄дисо ван̣н̣о на̄ма наттхи. йатха̄ ча ван̣н̣о, евам̣ саропи падампи ан̃н̃а̄дисамева. сесам̣ утта̄наттхамева. имасмимпи сутте тиссо сиккха̄ миссика̄ва катхита̄ти.

3. кхеттасуттаван̣н̣ана̄

84. татийе пат̣икаччева̄ти пат̣хамамева. сукат̣т̣хам̣ каротӣти нан̇галена сукат̣т̣хам̣ кароти. суматикатанти матийа̄ сут̣т̣ху самӣкатам̣. ка̄лена̄ти вапитаббайуттака̄лена. сесам̣ утта̄намева. идха̄пи тиссо сиккха̄ миссика̄ва катхита̄.

4. ваджджипуттасуттаван̣н̣ана̄

85. чатуттхе ваджджипуттакоти ваджджира̄джакуласса путто. дийад̣д̣хасиккха̄падасатанти пан̣н̣а̄са̄дхикам̣ сиккха̄падасатам̣. тасмим̣ самайе пан̃н̃атта̄ни сиккха̄пада̄нева сандха̄йетам̣ вуттам̣. со кира бхиккху аджджавасампанно уджуджа̄тико аван̇ко акут̣ило, тасма̄ ‘‘ахам̣ еттака̄ни сиккха̄пада̄ни раккхитум̣ саккун̣еййам̣ ва̄ на ва̄’’ти чинтетва̄ саттху а̄рочеси. саккомаханти саккоми ахам̣. со кира ‘‘еттакесу сиккха̄падесу сиккхантасса агару тӣсу сиккха̄су сиккхиту’’нти ман̃н̃ама̄но евама̄ха. атха бхагава̄ йатха̄ на̄ма пан̃н̃а̄са тин̣акала̄пийо уккхипитум̣ асакконтасса кала̄пийасатам̣ бандхитва̄ сӣсе т̣хапеййа, евамева екисса̄пи сиккха̄йа сиккхитум̣ асакконтасса апара̄ двепи сиккха̄ упари паккхипанто тасма̄тиха твам̣ бхиккхӯтиа̄дима̄ха. сукхума̄ло кира уттаро на̄ма джа̄нападамануссо лохапа̄са̄давиха̄ре васати. атха нам̣ дахарабхиккхӯ а̄хам̣су – ‘‘уттара, аггиса̄ла̄ овассати, тин̣ам̣ каппийам̣ катва̄ дехӣ’’ти. там̣ а̄да̄йа ат̣авим̣ гантва̄ тена ла̄йитам̣ тин̣ам̣йева карал̣е бандхитва̄ ‘‘пан̃н̃а̄са карал̣е гахетум̣ саккхиссаси уттара̄’’ти а̄хам̣су. со ‘‘на саккхисса̄мӣ’’ти а̄ха. асӣтим̣ пана саккхиссасӣти? на саккхисса̄ми, бхантети. екам̣ карал̣асатам̣ саккхиссасӣти? а̄ма, бханте, ган̣хисса̄мӣти. дахарабхиккхӯ карал̣асатам̣ бандхитва̄ тасса сӣсе т̣хапайим̣су. со уккхипитва̄ ниттхунанто гантва̄ аггиса̄ла̄йа самӣпе па̄теси. атха нам̣ бхиккхӯ ‘‘килантарӯпоси уттара̄’’ти а̄хам̣су. а̄ма, бханте, дахара̄ бхиккхӯ мам̣ ван̃чесум̣, имам̣ екампи карал̣асатам̣ уккхипитум̣ асакконтам̣ мам̣ ‘‘пан̣н̣а̄са карал̣е уккхипа̄хӣ’’ти вадим̣су. а̄ма, уттара, ван̃чайим̣су танти. евам̣ сампадамидам̣ ведитаббам̣. идха̄пи тиссо сиккха̄ миссика̄ва катхита̄.

5. секкхасуттаван̣н̣ана̄

86. пан̃чаме уджумагга̄нуса̄риноти уджумагго вуччати арийамагго, там̣ ануссарантасса пат̣ипаннакасса̄ти аттхо. кхайасмим̣ пат̣хамам̣ н̃а̄н̣анти пат̣хамамева магган̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. магго хи килеса̄нам̣ кхепанато кхайо на̄ма, там̣сампайуттам̣ н̃а̄н̣ам̣ кхайасмим̣ н̃а̄н̣ам̣ на̄ма. тато ан̃н̃а̄ анантара̄ти тато чатуттхамагган̃а̄н̣ато анантара̄ ан̃н̃а̄ уппаджджати, арахаттапхалам̣ уппаджджатӣти аттхо. ан̃н̃а̄вимуттасса̄ти арахаттапхалавимуттийа̄ вимуттасса. н̃а̄н̣ам̣ ве хотӣти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ хоти. ити суттепи га̄тха̄супи сатта секха̄ катхита̄. аваса̄не пана кхӣн̣а̄саво дасситоти.

6. пат̣хамасиккха̄суттаван̣н̣ана̄

87. чхат̣т̣хе аттака̄ма̄ти аттано хитака̄ма̄. йаттхетам̣ саббам̣ самодха̄нам̣ гаччхатӣти йа̄су сиккха̄су саббаметам̣ дийад̣д̣хасиккха̄падасатам̣ сан̇гахам̣ гаччхати. парипӯрака̄рӣ хотӣти саматтака̄рӣ хоти. маттасо ка̄рӣти пама̄н̣ена ка̄рако, саббена саббам̣ ка̄тум̣ на саккотӣти аттхо. кхудда̄нукхуддака̄нӣти чатта̄ри па̄ра̄джика̄ни т̣хапетва̄ сесасиккха̄пада̄ни. татра̄пи сан̇гха̄дисесам̣ кхуддакам̣, тхуллаччайам̣ анукхуддакам̣ на̄ма. тхуллаччайан̃ча кхуддакам̣, па̄читтийам̣ анукхуддакам̣ на̄ма, па̄читтийан̃ча кхуддакам̣, па̄т̣идесанийадуккат̣адуббха̄сита̄ни анукхуддака̄ни на̄ма. име пана ан̇гуттарамаха̄ника̄йавал̣ан̃джанакаа̄чарийа̄ ‘‘чатта̄ри па̄ра̄джика̄ни т̣хапетва̄ сеса̄ни сабба̄нипи кхудда̄нукхуддака̄нӣ’’ти ваданти. та̄ни а̄паджджатипи вут̣т̣ха̄типӣти еттха пана кхӣн̣а̄саво та̄ва локаваджджам̣ на̄паджджати, пан̣н̣аттиваджджамева а̄паджджати. а̄паджджанто ча ка̄йенапи ва̄ча̄йапи читтенапи а̄паджджати. ка̄йена а̄паджджанто кут̣ика̄расахасеййа̄дӣни а̄паджджати, ва̄ча̄йа а̄паджджанто сан̃чариттападасодхамма̄дӣни, читтена а̄паджджанто рӯпийапат̣иггахан̣ам̣ а̄паджджати. секкхесупи есева найо. на хи меттха, бхиккхаве, абхаббата̄ вутта̄ти, бхиккхаве, на хи майа̄ еттха еварӯпам̣ а̄паттим̣ а̄паджджане ча вут̣т̣ха̄не ча арийапуггаласса абхаббата̄ катхита̄. а̄дибрахмачарийака̄нӣти маггабрахмачарийасса а̄дибхӯта̄ни чатта̄ри маха̄сӣласиккха̄пада̄ни. брахмачарийаса̄руппа̄нӣти та̄нийева чатумаггабрахмачарийасса са̄руппа̄ни ануччхавика̄ни. таттха̄ти тесу сиккха̄падесу. дхувасӣлоти нибаддхасӣло. т̣хитасӣлоти патит̣т̣хитасӣло. сота̄панноти сотасан̇кха̄тена маггена пхалам̣ а̄панно. авинипа̄тадхаммоти чатӯсу апа̄йесу апатанасабха̄во. нийатоти сота̄паттимагганийа̄мена нийато. самбодхипара̄йан̣оти упаримаггаттайасамбодхипара̄йан̣о.

танутта̄ти танубха̄во. сакада̄га̄мино хи ра̄га̄дайо аббхапат̣алам̣ вийа маччхика̄паттам̣ вийа ча танука̄ хонти, на бахала̄. орамбха̄гийа̄нанти хет̣т̣ха̄бха̄гийа̄нам̣. сам̣йоджана̄нанти бандхана̄нам̣. париккхайа̄ти париккхайена. опапа̄тико хотӣти уппаннако хоти. таттха паринибба̄йӣти хет̣т̣ха̄ анотаритва̄ упарийева паринибба̄надхаммо. ана̄ваттидхаммоти йонигативасена ана̄гаманадхаммо.

падесам̣ падесака̄рӣтиа̄дӣсу падесака̄рӣ пуггало на̄ма сота̄панно ча сакада̄га̄мӣ ча ана̄га̄мӣ ча, со падесамева сампа̄дети. парипӯрака̄рӣ на̄ма араха̄, со парипӯрамева сампа̄дети. аван̃джха̄нӣти атуччха̄ни сапхала̄ни саудрайа̄нӣти аттхо. идха̄пи тиссо сиккха̄ миссака̄ва катхита̄.

7. дутийасиккха̄суттаван̣н̣ана̄

88. саттаме колам̣колоти кула̄ кулам̣ гаманако. куланти четтха бхаво адхиппето, тасма̄ ‘‘две ва̄ тӣн̣и ва̄ кула̄нӣ’’ти еттхапи две ва̄ тайо ва̄ бхавети аттхо ведитаббо. айан̃хи две ва̄ бхаве сандха̄вати тайо ва̄, уттамакот̣ийа̄ чха ва̄. тасма̄ две ва̄ тӣн̣и ва̄ чатта̄ри ва̄ пан̃ча ва̄ чха ва̄ти еваметтха викаппо дат̣т̣хаббо. екабӣджӣти екассева бхавасса бӣджам̣ етасса аттхӣти екабӣджӣ. уддхам̣сототиа̄дӣсу аттхи уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ, аттхи уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ, аттхи на уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ, аттхи на уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ. таттха йо идха ана̄га̄мипхалам̣ патва̄ авиха̄дӣсу ниббатто таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ упарӯпари ниббаттитва̄ аканит̣т̣хам̣ па̄пун̣а̄ти, айам̣ уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана авиха̄дӣсу ниббатто таттхева апаринибба̄йитва̄ аканит̣т̣хампи аппатва̄ упаримабрахмалоке паринибба̄йати, айам̣ уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо ито чавитва̄ аканит̣т̣хейева ниббаттати, айам̣ на уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана авиха̄дӣсу чатӯсу ан̃н̃атарасмим̣ ниббаттитва̄ таттхева паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма.

йаттха каттхачи уппанно пана сасан̇кха̄рена саппайогена арахаттам̣ патто сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ на̄ма. асан̇кха̄рена аппайогена патто асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ на̄ма. йо пана каппасахасса̄йукесу авихесу ниббаттитва̄ пан̃чамам̣ каппасатам̣ атиккамитва̄ арахаттам̣ патто, айам̣ упахаччапаринибба̄йӣ на̄ма. атаппа̄дӣсупи есева найо. антара̄паринибба̄йӣти йо а̄йувемаджджхам̣ анатиккамитва̄ паринибба̄йати, со тивидхо хоти. каппасахасса̄йукесу та̄ва авихесу ниббаттитва̄ еко ниббаттадивасейева арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти. но че ниббаттадивасе па̄пун̣а̄ти, пат̣хамасса пана каппасатасса маттхаке па̄пун̣а̄ти, айам̣ пат̣хамо антара̄паринибба̄йӣ. апаро евам̣ асакконто двиннам̣ каппасата̄нам̣ маттхаке па̄пун̣а̄ти, айам̣ дутийо. апаро евампи асакконто чатуннам̣ каппасата̄нам̣ маттхаке па̄пун̣а̄ти, айам̣ татийо антара̄паринибба̄йӣ. сесам̣ вуттанайамева.

имасмим̣ пана т̣ха̄не т̣хатва̄ чатувӣсати сота̄панна̄, два̄даса сакада̄га̄мино, ат̣т̣хачатта̄лӣса ана̄га̄мино, два̄даса ча араханто катхетабба̄. имасмим̣ хи са̄сане саддха̄дхурам̣ пан̃н̃а̄дхуранти две дхура̄ни, дуккхапат̣ипада̄дандха̄бхин̃н̃а̄дайо чатассо пат̣ипада̄. таттхеко саддха̄дхурена абхинивиситва̄ сота̄паттипхалам̣ патва̄ екамева бхавам̣ ниббаттитва̄ дуккхассантам̣ кароти, айамеко екабӣджӣ. со пат̣ипада̄васена чатуббидхо хоти. йатха̄ чеса, евам̣ пан̃н̃а̄дхурена абхинивит̣т̣хопӣти ат̣т̣ха екабӣджино. татха̄ колам̣кола̄ саттаккхаттупарама̄ ча̄ти име чатувӣсати сота̄панна̄ на̄ма. тӣсу пана вимоккхесу сун̃н̃атавимоккхена сакада̄га̄мибхӯмим̣ патта̄ чатуннам̣ пат̣ипада̄нам̣ васена чатта̄ро сакада̄га̄мино, татха̄ анимиттавимоккхена патта̄ чатта̄ро, аппан̣ихитавимоккхена патта̄ чатта̄роти име два̄даса сакада̄га̄мино. авихесу пана тайо антара̄паринибба̄йино, еко упахаччапаринибба̄йӣ, еко уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣти пан̃ча ана̄га̄мино, те асан̇кха̄рапаринибба̄йино пан̃ча, сасан̇кха̄рапаринибба̄йино пан̃ча̄ти даса хонти, татха̄ атаппа̄дӣсу. аканит̣т̣хесу пана уддхам̣сото наттхи, тасма̄ таттха чатта̄ро сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ, чатта̄ро асан̇кха̄рапаринибба̄йӣти ат̣т̣ха, име ат̣т̣хачатта̄лӣса ана̄га̄мино. йатха̄ пана сакада̄га̄мино, татхева арахантопи два̄даса ведитабба̄. идха̄пи тиссо сиккха̄ миссика̄ва катхита̄.

8. татийасиккха̄суттаван̣н̣ана̄

89. ат̣т̣хаме там̣ ва̄ пана анабхисамбхавам̣ аппат̣ивиджджханти там̣ арахаттам̣ апа̄пун̣анто аппат̣ивиджджханто. имина̄ найена саббат̣т̣ха̄несу аттхо ведитаббо. идха̄пи тиссо сиккха̄ миссика̄ва катхита̄. навамам̣ утта̄наттхамева. идха̄пи тиссо сиккха̄ миссика̄ва катхита̄.

10. дутийасиккхаттайасуттаван̣н̣ана̄

91. дасаме а̄сава̄нам̣ кхайа̄ти еттха арахаттамагго адхипан̃н̃а̄сиккха̄ на̄ма. пхалам̣ пана сиккхитасиккхасса уппаджджанато сиккха̄ти на ваттаббам̣.

йатха̄ пуре татха̄ паччха̄ти йатха̄ пат̣хамам̣ тӣсу сиккха̄су сиккхати, паччха̄ татхева сиккхатӣти аттхо. дутийападепи есева найо. йатха̄ адхо татха̄ уддханти йатха̄ хет̣т̣химака̄йам̣ асубхавасена пассати, упаримака̄йампи татхева пхарати. дутийападепи есева найо. йатха̄ дива̄ татха̄ раттинти йатха̄ дива̄ тиссо сиккха̄ сиккхати, раттимпи татхева сиккхатӣти аттхо. абхибхуййа диса̄ сабба̄ти сабба̄ диса̄ а̄рамман̣авасена абхибхавитва̄. аппама̄н̣асама̄дхина̄ти арахаттамаггасама̄дхина̄.

секкханти сиккхама̄нам̣ сакаран̣ӣйам̣. пат̣ипаданти пат̣ипаннакам̣. сам̣суддхача̄рийанти сам̣суддхачаран̣ам̣ парисуддхасӣлам̣. самбуддханти чатусаччабуддхам̣. дхӣрам̣ пат̣ипадантагунти кхандхадхӣраа̄йатанадхӣравасена дхӣрам̣ дхитисампаннам̣ пат̣ипаттийа̄ антам̣ гатам̣. вин̃н̃а̄н̣асса̄ти чаримакавин̃н̃а̄н̣асса. тан̣ха̄ккхайавимуттиноти тан̣ха̄ккхайавимуттисан̇кха̄та̄йа арахаттапхалавимуттийа̄ саманна̄гатасса. паджджотассева нибба̄нанти падӣпанибба̄нам̣ вийа. вимоккхо хоти четасоти читтасса вимутти вимуччана̄ аппаваттибха̄во хоти. тан̣ха̄ккхайавимуттино хи кхӣн̣а̄савасса чаримакавин̃н̃а̄н̣аниродхена паринибба̄нам̣ вийа четасо вимоккхо хоти, на гатат̣т̣ха̄нам̣ пан̃н̃а̄йати, апан̣н̣аттикабха̄вӯпагамойева хотӣти аттхо.

11. сан̇кава̄суттаван̣н̣ана̄

92. ека̄дасаме сан̇кава̄ на̄ма косала̄нам̣ нигамоти сан̇кава̄ти евам̣на̄мако косаларат̣т̣хе нигамо. а̄ва̄сикоти бха̄раха̄ро наве а̄ва̄се самут̣т̣ха̄пети, пура̄н̣е пат̣иджаггати. сиккха̄падапат̣исам̣йутта̄йа̄ти сиккха̄сан̇кха̄техи падехи пат̣исам̣йутта̄йа, тӣхи сиккха̄хи саманна̄гата̄йа̄ти аттхо. сандассетӣти саммукхе вийа катва̄ дассети. сама̄дапетӣти ган̣ха̄пети. самуттеджетӣти самусса̄хети. сампахам̣сетӣти пат̣иладдхагун̣ехи ван̣н̣ам̣ катхенто вода̄пети. адхисалликхатети ативийа салликхати, ативийа салликхитам̣ катва̄ сан̣хам̣ сан̣хам̣ катхетӣти аттхо.

аччайоти апара̄дхо. мам̣ аччагама̄ти мам̣ атиккамма адхибхавитва̄ паватто. ахудева аккхантӣти ахосийева анадхива̄сана̄. аху аппаччайоти ахоси атут̣т̣ха̄ка̄ро. пат̣игган̣ха̄тӯти кхамату. а̄йатим̣ сам̣вара̄йа̄ти ана̄гате сам̣вараттха̄йа, пуна еварӯпасса апара̄дхасса досасса кхалитасса ва̄ акаран̣аттха̄йа̄ти аттхо. таггха̄ти екам̣сена. йатха̄дхаммам̣ пат̣икаросӣти йатха̄ дхаммо т̣хито, татха̄ кароси, кхама̄песӣти вуттам̣ хоти. там̣ те майам̣ пат̣игган̣ха̄ма̄ти там̣ тава апара̄дхам̣ майам̣ кхама̄ма. вуддхихеса̄, кассапа, арийасса винайети еса̄ кассапа буддхасса бхагавато са̄сане вуддхи на̄ма. катама̄? йа̄йам̣ аччайам̣ аччайато дисва̄ йатха̄дхаммам̣ пат̣икаритва̄ а̄йатим̣ сам̣вара̄паджджана̄. десанам̣ пана пуггала̄дхит̣т̣ха̄нам̣ каронто ‘‘йо аччайам̣ аччайато дисва̄ йатха̄дхаммам̣ пат̣икароти, а̄йатим̣ сам̣варам̣ а̄паджджатӣ’’ти а̄ха. на сиккха̄ка̄моти тиссо сиккха̄ на ка̄мети на паттхети на пихети. сиккха̄сама̄да̄насса̄ти сиккха̄парипӯран̣асса. на ван̣н̣ава̄дӣти гун̣ам̣ на катхети. ка̄лена̄ти йуттаппайуттака̄лена. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

саман̣авагго чатуттхо.

(10) 5. лон̣акапаллавагго

1. ачча̄йикасуттаван̣н̣ана̄

93. пан̃чамасса пат̣хаме ачча̄йика̄нӣти атипа̄тика̄ни. каран̣ӣйа̄нӣти авассакичча̄ни. йан̃хи на авассам̣ ка̄таббам̣, там̣ киччанти вуччати. авассам̣ ка̄таббам̣ каран̣ӣйам̣ на̄ма. сӣгхам̣ сӣгханти вегена вегена. тасса кхо танти еттха танти нипа̄таматтам̣. наттхи са̄ иддхи ва̄ а̄нубха̄во ва̄ти са̄ ва̄ иддхи со ва̄ а̄нубха̄во наттхи. уттарасвети татийадивасе. утупарин̣а̄минӣти ладдхаутупарин̣а̄ма̄ни хутва̄. джа̄йантипӣти татийадивасе никкхантасетан̇кура̄ни хонти, сатта̄хе патте нӣлан̇кура̄ни хонти. габбхӣнипи хонтӣти дийад̣д̣хама̄сам̣ патва̄ гахитагаббха̄ни хонти. паччантипӣти тайо ма̄се патва̄ паччанти. ида̄ни йасма̄ буддха̄нам̣ гахапатикена ва̄ сассехи ва̄ аттхо наттхи, са̄сане пана таппат̣ирӯпакам̣ пуггалам̣ ва̄ аттхам̣ ва̄ дассетум̣ там̣ там̣ опаммам̣ а̄харанти. тасма̄ йаматтхам̣ дассетука̄мена етам̣ а̄бхатам̣, там̣ дассенто евамева кхотиа̄дима̄ха. там̣ аттхато утта̄намева. сиккха̄ пана идха̄пи миссика̄ ева катхита̄.

2. павивекасуттаван̣н̣ана̄

94. дутийе чӣварапавивеканти чӣварам̣ нисса̄йа уппаджджанакакилесехи вивиттабха̄вам̣. сесадвайепи есева найо. са̄н̣а̄нӣти са̄н̣ава̄качела̄ни. маса̄н̣а̄нӣти миссакачела̄ни. чхавадусса̄нӣти матасарӣрато чхад̣д̣итаваттха̄ни, еракатин̣а̄дӣни ва̄ гантхетва̄ катанива̄сана̄ни. пам̣сукӯла̄нӣти патхавийам̣ чхад̣д̣итанантака̄ни. тирӣт̣а̄нӣти руккхатачаваттха̄ни. аджина̄нӣти аджинамигачамма̄ни. аджинаккхипанти тадева маджджхе пха̄литам̣, сахакхуракантипи ваданти. кусачӣранти кусатин̣а̄ни гантхетва̄ катачӣрам̣. ва̄качӣрапхалакачӣресупи есева найо. кесакамбаланти мануссакесехи катакамбалам̣. ва̄лакамбаланти ассава̄ла̄дӣхи катакамбалам̣. улӯкапаккхиканти улӯкапатта̄ни гантхетва̄ катанива̄санам̣.

са̄кабхаккха̄ти алласа̄кабхаккха̄. са̄ма̄кабхаккха̄ти са̄ма̄катан̣д̣улабхаккха̄. нӣва̄ра̄дӣсу нӣва̄ра̄ на̄ма аран̃н̃е сайам̣ джа̄тавӣхиджа̄ти. даддуланти чаммака̄рехи чаммам̣ ликхитва̄ чхад̣д̣итакасат̣ам̣. хат̣ам̣ вуччати силесопи сева̄лопи кан̣ика̄ра̄дируккханиййа̄сопи. кан̣анти кун̣д̣акам̣. а̄ча̄моти бхаттауккхалика̄йа лагго джха̄маодано. там̣ чхад̣д̣итат̣т̣ха̄не гахетва̄ кха̄данти, оданакан̃джийантипи ваданти. пин̃н̃а̄ка̄дайо па̄кат̣а̄ва. паваттапхалабходжӣти патитапхалабходжӣ. бхуса̄га̄ранти кхаласа̄лам̣.

сӣлава̄ти чатупа̄рисуддхисӣлена саманна̄гато. дуссӣлйан̃часса пахӣнам̣ хотӣти пан̃ча дуссӣлйа̄ни пахӣна̄ни хонти. самма̄дит̣т̣хикоти йа̄тха̄вадит̣т̣хико. миччха̄дит̣т̣хӣти айа̄тха̄вадит̣т̣хи. а̄сава̄ти чатта̄ро а̄сава̄. аггаппаттоти сӣлаггаппатто. са̄раппаттоти сӣласа̄рам̣ патто. суддхоти парисуддхо. са̄ре патит̣т̣хитоти сӣласама̄дхипан̃н̃а̄са̄ре патит̣т̣хито.

сеййатха̄пӣти йатха̄ на̄ма. сампаннанти парипун̣н̣ам̣ парипаккаса̄либхаритам̣. сан̇гхара̄пеййа̄ти сан̇кад̣д̣ха̄пеййа. уббаха̄пеййа̄ти кхалат̣т̣ха̄нам̣ а̄хара̄пеййа. бхусиканти бхусам̣. кот̣т̣а̄пеййа̄ти удуккхале паккхипа̄петва̄ мусалехи пахара̄пеййа. аггаппатта̄нӣти тан̣д̣улаггам̣ патта̄ни. са̄раппатта̄дӣсупи есева найо. сесам̣ утта̄намева. йам̣ панеттха ‘‘дуссӣлйан̃часса пахӣнам̣ миччха̄дит̣т̣хи часса пахӣна̄’’ти вуттам̣, там̣ сота̄паттимаггена пахӣнабха̄вам̣ сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣.

3. сарадасуттаван̣н̣ана̄

95. татийе виддхети вала̄хакавигамена дӯрӣбхӯте. девети а̄ка̄се. абхивихачча̄ти абхивиханитва̄. йатоти йасмим̣ ка̄ле. вираджанти ра̄гараджа̄дирахитам̣. тесам̣йева мала̄нам̣ вигататта̄ вӣтамалам̣. дхаммачаккхунти чатусаччадхаммапаригга̄хакам̣ сота̄паттимаггачаккхум̣. наттхи там̣ сам̣йоджананти дувидхамевасса сам̣йоджанам̣ наттхи, итарампи пана пуна имам̣ локам̣ а̄нетум̣ асаматтхата̄йа наттхӣти вуттам̣. имасмим̣ сутте джха̄на̄на̄га̄мӣ на̄ма катхитоти.

4. париса̄суттаван̣н̣ана̄

96. чатуттхе на ба̄хулика̄ хонтӣти паччайаба̄хуллика̄ на хонти. на са̄тхалика̄ти тиссо сиккха̄ ситхилам̣ катва̄ на ган̣ханти. оккамане никкхиттадхура̄ти оккаманам̣ вуччати авагаманат̣т̣хена пан̃ча нӣваран̣а̄ни, тесу никкхиттадхура̄. павивеке пуббан̇гама̄ти ка̄йачиттаупадхививекасан̇кха̄те тивидхепи вивеке пуббан̇гама̄. вӣрийам̣ а̄рабхантӣти дувидхампи вӣрийам̣ пагган̣ханти. аппаттасса̄ти джха̄навипассана̄маггапхаласан̇кха̄тасса аппаттависесасса. сесапададвайепи есева найо. паччхима̄ джаната̄ти саддхивиха̄рикаантева̄сика̄дайо. дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджатӣти а̄чарийупаджджха̄йехи катам̣ анукароти. йам̣ та̄йа джаната̄йа а̄чарийупаджджха̄йесу дит̣т̣хам̣, тасса анугатим̣ а̄паджджати на̄ма. айам̣ вуччати, бхиккхаве, аггаватӣ париса̄ти, бхиккхаве, айам̣ париса̄ аггапуггалаватӣ на̄ма вуччати.

бхан̣д̣анаджа̄та̄ти джа̄табхан̣д̣ана̄. калахаджа̄та̄ти джа̄такалаха̄. бхан̣д̣ананти четтха калахасса пуббабха̄го, хаттхапара̄ма̄са̄дивасена вӣтиккамо калахо на̄ма. вива̄да̄панна̄ти вируддхава̄дам̣ а̄панна̄. мукхасаттӣхӣти гун̣авиджджханат̣т̣хена пхаруса̄ ва̄ча̄ ‘‘мукхасаттийо’’ти вуччанти, та̄хи мукхасаттӣхи. витуданта̄ вихарантӣти виджджханта̄ вичаранти.

самагга̄ти сахита̄. саммодама̄на̄ти самаппаваттамода̄. кхӣродакӣбхӯта̄ти кхӣродакам̣ вийа бхӯта̄. пийачаккхӯхӣти упасантехи меттачаккхӯхи. пӣти джа̄йатӣти пан̃чаван̣н̣а̄ пӣти уппаджджати. ка̄йо пассамбхатӣти на̄мака̄йопи рӯпака̄йопи вигатадаратхо хоти. пассаддхака̄йоти аса̄раддхака̄йо. сукхам̣ ведийатӣти ка̄йикачетасикасукхам̣ ведийати. сама̄дхийатӣти а̄рамман̣е самма̄ т̣хапӣйати.

тхуллапхуситакети маха̄пхуситаке. паббатакандарападараса̄кха̄ти еттха кандаро на̄ма ‘‘ка’’нти ладдхана̄мена удакена да̄рито удакабхинно паббатаппадесо, йо ‘‘нитамбхо’’типи ‘‘надикун̃джо’’типи вуччати. падарам̣ на̄ма ат̣т̣ха ма̄се деве авассанте пхалито бхӯмиппадесо. са̄кха̄ти кусоббхага̄минийо кхуддакама̄тика̄йо. кусоббха̄ти кхуддакаа̄ва̄т̣а̄. маха̄соббха̄ти маха̄а̄ва̄т̣а̄. куннадийоти кхуддаканадийо. маха̄надийоти ган̇га̄йамуна̄дика̄ маха̄сарита̄.

5-7. пат̣хамаа̄джа̄нӣйасутта̄диван̣н̣ана̄

97-99. пан̃чаме ан̇гехӣти гун̣ан̇гехи. ра̄джа̄рахоти ран̃н̃о арахо ануччхавико. ра̄джабхогготи ран̃н̃о упабхогабхӯто. ран̃н̃о ан̇ганти ран̃н̃о хаттхапа̄да̄диан̇гасамата̄йа ан̇гантева сан̇кхам̣ гаччхати. ван̣н̣асампанноти сарӣраван̣н̣ена сампанно. баласампанноти ка̄йабалена сампанно. а̄хунеййоти а̄хутисан̇кха̄там̣ пин̣д̣апа̄там̣ пат̣иггахетум̣ йутто. па̄хунеййоти па̄хунакабхаттасса ануччхавико. даккхин̣еййоти дасавидхада̄наваттхупаричча̄гавасена саддха̄да̄насан̇кха̄та̄йа даккхин̣а̄йа ануччхавико. ан̃джаликаран̣ӣйоти ан̃джалипаггахан̣асса ануччхавико. ануттарам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ локасса̄ти саббалокасса асадисам̣ пун̃н̃авируханат̣т̣ха̄нам̣.

ван̣н̣асампанноти гун̣аван̣н̣ена сампанно. баласампанноти вӣрийабалена сампанно. джавасампанноти н̃а̄н̣аджавена сампанно. тха̄мава̄ти н̃а̄н̣атха̄мена саманна̄гато. дал̣хапараккамоти тхирапараккамо. аниккхиттадхуроти ат̣т̣хапитадхуро паггахитадхуро, аггапхалам̣ арахаттам̣ аппатва̄ вӣрийадхурам̣ на никкхиписса̄мӣти евам̣ пат̣ипанно. имасмим̣ сутте чатусаччавасена сота̄паттимагго, сота̄паттимаггена ча н̃а̄н̣аджавасампанната̄ катхита̄ти. чхат̣т̣хе тӣн̣и ча магга̄ни тӣн̣и ча пхала̄ни, тӣхи маггапхалехи ча н̃а̄н̣аджавасампанната̄ катхита̄. саттаме арахаттапхалам̣, арахаттапхаленева ча маггакиччам̣ катхитам̣. пхалам̣ пана джавитаджавена уппаджджанато джавоти ча ваттум̣ ват̣т̣ати.

8. поттхакасуттаван̣н̣ана̄

100. ат̣т̣хаме навоти каран̣ам̣ упа̄да̄йа вуччати. поттхакоти ва̄камайаваттхам̣. маджджхимоти парибхогамаджджхимо. джин̣н̣оти парибхогаджин̣н̣о. уккхалипаримаджджананти уккхалипарипун̃чханам̣ дуссӣлоти ниссӣло. дуббан̣н̣ата̄йа̄ти гун̣аван̣н̣а̄бха̄вена дуббан̣н̣ата̄йа. дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджантӣти тена катам̣ анукаронти. на махаппхалам̣ хотӣти випа̄капхалена махаппхалам̣ на хоти. на маха̄нисам̣санти випа̄ка̄нисам̣сенева на маха̄нисам̣сам̣. аппаггхата̄йа̄ти випа̄каггхена аппаггхата̄йа. ка̄сикам̣ ваттханти тӣхи каппа̄саам̣сӯхи суттам̣ кантитва̄ катаваттхам̣, тан̃ча кхо ка̄сират̣т̣хейева ут̣т̣хитам̣. сесам̣ утта̄намева. сӣлам̣ панеттха миссакам̣ катхитанти.

9. лон̣акапалласуттаван̣н̣ана̄

101. наваме йатха̄ йатха̄йанти йатха̄ йатха̄ айам̣. татха̄ татха̄ танти татха̄ татха̄ там̣ каммам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йо евам̣ вадеййа – ‘‘йатха̄ йатха̄ каммам̣ кароти, татха̄ татха̄сса випа̄кам̣ пат̣исам̣ведийатева. на хи сакка̄ катасса каммасса випа̄кам̣ пат̣иседхетум̣. тасма̄ йаттакам̣ каммам̣ кароти, таттакасса випа̄кам̣ пат̣исам̣ведийатева̄’’ти. евам̣ сантанти евам̣ санте. брахмачарийава̄со на хотӣти йам̣ маггабха̄ванато пуббе упападжджаведанӣйам̣ каммам̣ катам̣, тасса авассам̣ пат̣исам̣веданӣйатта̄ брахмачарийам̣ вуттхампи авуттхамева хоти. ока̄со на пан̃н̃а̄йати самма̄ дуккхасса антакирийа̄йа̄ти йасма̄ ча евам̣ санте тена камма̄йӯханан̃чева випа̄ка̄нубхавана̄ ча хоти, тасма̄ хетуна̄ найена ват̣т̣адуккхасса антакирийа̄йа ока̄со на пан̃н̃а̄йати на̄ма.

йатха̄ йатха̄ веданӣйанти йена йена̄ка̄рена ведитаббам̣. татха̄ татха̄сса випа̄кам̣ пат̣исам̣ведийатӣти тена тена̄ка̄рена асса випа̄кам̣ паччанубхоти. идам̣ вуттам̣ хоти – йадетам̣ саттасу джаванесу пат̣хамаджаванакаммам̣ сати паччайе випа̄кава̄рам̣ лабхантамева дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ хоти, асати ахосикаммам̣ на̄ма. йан̃ча саттамаджаванакаммам̣ сати паччайе упападжджаведанӣйам̣ хоти, асати ахосикаммам̣ на̄ма. йан̃ча маджджхе пан̃чаджаванакаммам̣ йа̄ва сам̣са̄раппаватти, та̄ва апарапарийа̄йаведанӣйам̣ на̄ма хоти. етесу а̄ка̄ресу йена йена̄ка̄рена ведитаббам̣ каммам̣ айам̣ пурисо кароти, тена теневасса випа̄кам̣ пат̣исам̣ведийати на̄ма. ат̣т̣хакатха̄йан̃хи ладдхавипа̄кава̄рамева каммам̣ йатха̄веданӣйам̣ каммам̣ на̄ма̄ти вуттам̣. евам̣ сантам̣, бхиккхаве, брахмачарийава̄со хотӣти каммаккхайакарасса брахмачарийасса кхепетаббакаммасамбхавато ва̄со на̄ма хоти, вуттхам̣ сувуттхамева хотӣти аттхо. ока̄со пан̃н̃а̄йати самма̄ дуккхасса антакирийа̄йа̄ти йасма̄ евам̣ санте тена тена маггена абхисан̇кха̄равин̃н̃а̄н̣асса ниродхена тесу тесу бхавесу а̄йатим̣ ват̣т̣адуккхам̣ на уппаджджати, тасма̄ ока̄со пан̃н̃а̄йати самма̄ дуккхасса антакирийа̄йа.

ида̄ни там̣ йатха̄веданӣйакаммасабха̄вам̣ дассенто идха, бхиккхаве, екаччасса̄тиа̄дима̄ха. таттха аппаматтаканти париттам̣ тхокам̣ мандам̣ ла̄макам̣. та̄дисам̣йева̄ти там̣сариккхакамева. дит̣т̣хадхаммаведанӣйанти тасмим̣ каммейева дит̣т̣хадхамме випаччитаббам̣ випа̄кава̄рам̣ лабхантам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ хоти. на̄н̣упи кха̄йатӣти дутийе аттабха̄ве ан̣упи на кха̄йати, ан̣уматтампи дутийе аттабха̄ве випа̄кам̣ на детӣти аттхо. бахудева̄ти бахукам̣ пана випа̄кам̣ кимева дассатӣти адхиппа̄йо. абха̄витака̄йотиа̄дӣхи ка̄йабха̄вана̄рахито ват̣т̣ага̄мӣ путхуджджано дассито. париттоти париттагун̣о. аппа̄тумоти а̄тума̄ вуччати аттабха̄во, тасмим̣ махантепи гун̣апариттата̄йа аппа̄тумойева. аппадуккхавиха̄рӣти аппакенапи па̄пена дуккхавиха̄рӣ. бха̄витака̄йотиа̄дӣхи кхӣн̣а̄саво дассито. со хи ка̄йа̄нупассана̄сан̇кха̄та̄йа ка̄йабха̄вана̄йа бха̄витака̄йо на̄ма. ка̄йасса ва̄ вад̣д̣хитатта̄ бха̄витака̄йо. бха̄витасӣлоти вад̣д̣хитасӣло. сесапададвайепи есева найо. пан̃чадва̄рабха̄вана̄йа ва̄ бха̄витака̄йо. етена индрийасам̣варасӣлам̣ вуттам̣, бха̄витасӣлоти имина̄ сеса̄ни тӣн̣и сӣла̄ни. апариттоти на париттагун̣о. махаттоти аттабха̄ве париттепи гун̣амахантата̄йа махатто. аппама̄н̣авиха̄рӣти кхӣн̣а̄савассетам̣ на̄мамева. со хи пама̄н̣акара̄нам̣ ра̄га̄дӣнам̣ абха̄вена аппама̄н̣авиха̄рӣ на̄ма.

париттети кхуддаке. удакамаллакети удакасара̄ве. ораббхикоти ураббхаса̄мико. ураббхагха̄такоти сӯнака̄ро. джа̄петум̣ ва̄ти дханаджа̄нийа̄ джа̄петум̣. джха̄петунтипи па̄т̣хо, айамеваттхо. йатха̄паччайам̣ ва̄ ка̄тунти йатха̄ иччхати, татха̄ ка̄тум̣. ураббхадхананти ел̣акааггханакамӯлам̣. со панасса саче иччхати, дети. но че иччхати, гӣва̄йам̣ гахетва̄ никкад̣д̣ха̄пети. сесам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. имасмим̣ пана сутте ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти.

10. пам̣судховакасуттаван̣н̣ана̄

102. дасаме дховатӣти виккха̄лети. сандховатӣти сут̣т̣ху дховати, пунаппунам̣ дховати. ниддховатӣти нигган̣хитва̄ дховати. аниддхантакаса̄ванти анӣхатадосам̣ анапанӣтакаса̄вам̣. пабхан̇гӯти пабхиджджанасабха̄вам̣, адхикаран̣ӣйам̣ т̣хапетва̄ мут̣т̣хика̄йа пахат̣аматтам̣ бхиджджати. пат̣т̣ика̄йа̄ти суван̣н̣апат̣т̣ака̄йа. гӣвеййакети гӣва̄лан̇ка̄ре.

адхичиттанти саматхавипассана̄читтам̣. ануйуттасса̄ти бха̄вентасса. сачетасоти читтасампанно. даббаджа̄тикоти пан̣д̣итаджа̄тико. ка̄мавитакка̄дӣсу ка̄ме а̄раббха уппанно витакко ка̄мавитакко. бйа̄па̄давихим̣сасампайутта̄ витакка̄ бйа̄па̄давихим̣савитакка̄ на̄ма. н̃а̄тивитакка̄дӣсу ‘‘амха̄кам̣ н̃а̄така̄ бахӯ пун̃н̃аванта̄’’тиа̄дина̄ найена н̃а̄таке а̄раббха уппанно витакко н̃а̄тивитакко. ‘‘асуко джанападо кхемо субхиккхо’’тиа̄дина̄ найена джанападама̄раббха уппанно витакко джанападавитакко. ‘‘ахо вата мам̣ паре на аваджа̄неййу’’нти евам̣ уппанно витакко анаван̃н̃аттипат̣исам̣йутто витакко на̄ма. дхаммавитакка̄васиссантӣти дхаммавитакка̄ на̄ма дасавипассанупаккилесавитакка̄. со хоти сама̄дхи на чева сантоти со авасит̣т̣хадхаммавитакко випассана̄сама̄дхи авӯпасантакилесатта̄ санто на хоти. на пан̣ӣтоти на атаппако. наппат̣иппассаддхиладдхоти на килесапат̣иппассаддхийа̄ ладдхо. на екодибха̄ва̄дхигатоти на екаггабха̄ваппатто. сасан̇кха̄раниггайхава̄ритагатоти сасан̇кха̄рена саппайогена килесе нигган̣хитва̄ ва̄ретва̄ ва̄рито, на килеса̄нам̣ чхиннанте уппанно, килесе пана ва̄ретва̄ уппанно.

хоти со, бхиккхаве, самайоти еттха самайо на̄ма утусаппа̄йам̣ а̄ха̄расаппа̄йам̣ сена̄санасаппа̄йам̣ пуггаласаппа̄йам̣ дхаммассаванасаппа̄йанти имесам̣ пан̃чаннам̣ саппа̄йа̄нам̣ пат̣ила̄бхака̄ло. йам̣ там̣ читтанти йасмим̣ самайе там̣ випассана̄читтам̣. аджджхаттам̣йева сантит̣т̣хатӣти аттанийева тит̣т̣хати. нийакаджджхаттан̃хи идха аджджхаттам̣ на̄ма. гочараджджхаттампи ват̣т̣ати. путхутта̄рамман̣ам̣ паха̄йа екасмим̣ нибба̄нагочарейева тит̣т̣хатӣти вуттам̣ хоти. саннисӣдатӣти сут̣т̣ху нисӣдати. екоди хотӣти екаггам̣ хоти. сама̄дхийатӣти самма̄ а̄дхийати. сантотиа̄дӣсу паччанӣкакилесавӯпасамена санто. атаппакат̣т̣хена пан̣ӣто. килесапат̣иппассаддхийа̄ ладдхатта̄ пат̣иппассаддхаладдхо. екаггабха̄вам̣ гататта̄ екодибха̄ва̄дхигато. килеса̄нам̣ чхиннанте уппаннатта̄ на саппайогена килесе нигган̣хитва̄ ва̄ретва̄ ва̄ритоти на сасан̇кха̄раниггайхава̄ритагато. етта̄вата̄ айам̣ бхиккху виват̣т̣етва̄ арахаттам̣ патто на̄ма хоти.

ида̄ни кхӣн̣а̄савасса сато абхин̃н̃а̄пат̣ипадам̣ дассенто йасса йасса ча̄тиа̄дима̄ха. таттха абхин̃н̃а̄ саччхикаран̣ӣйасса̄ти абхиджа̄нитва̄ паччаккхам̣ ка̄таббасса. сати сатиа̄йатанети пуббахетусан̇кха̄те чева ида̄ни ча пат̣иладдхаббе абхин̃н̃а̄па̄дакаджджха̄на̄дибхеде ча сати сатика̄ран̣е. виттха̄рато пана айам̣ абхин̃н̃а̄катха̄ висуддхимагге (висуддхи. 2.365 а̄дайо) вуттанайенева ведитабба̄. а̄сава̄нам̣ кхайа̄тиа̄ди четтха пхаласама̄паттивасена вуттанти ведитаббам̣.

11. нимиттасуттаван̣н̣ана̄

103. ека̄дасамепи адхичиттам̣ саматхавипассана̄читтамева. тӣн̣и нимитта̄нӣти тӣн̣и ка̄ран̣а̄ни. ка̄лена ка̄ланти ка̄ле ка̄ле, йуттака̄лети аттхо. ка̄лена ка̄лам̣ сама̄дхинимиттам̣ манасика̄таббантиа̄дӣсу там̣ там̣ ка̄лам̣ саллаккхетва̄ екаггата̄йа йуттака̄ле екаггата̄ манасика̄табба̄. екаггата̄ хи идха сама̄дхинимиттанти вутта̄. татра вачанаттхо – сама̄дхийева нимиттам̣ сама̄дхинимиттам̣. сесапададвайепи есева найо. паггахоти пана вӣрийасса на̄мам̣, упеккха̄ти маджджхаттабха̄васса. тасма̄ вӣрийасса йуттака̄ле вӣрийам̣ манасика̄таббам̣, маджджхаттабха̄васса йуттака̄ле маджджхаттабха̄ве т̣ха̄таббанти. т̣ха̄нам̣ там̣ читтам̣ косаджджа̄йа сам̣ваттеййа̄ти ка̄ран̣ам̣ виджджати йена там̣ читтам̣ косаджджабха̄ве тит̣т̣хеййа. итаресупи есева найо. упеккха̄нимиттам̣йева манаси кареййа̄ти еттха ча н̃а̄н̣аджавам̣ упеккхеййа̄ти айаматтхо. а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти арахаттапхалаттха̄йа.

уккам̣ бандхеййа̄ти ан̇га̄ракапаллам̣ саджджеййа. а̄лимпеййа̄ти таттха ан̇га̄ре паккхипитва̄ аггим̣ датва̄ на̄л̣ика̄йа дхаманто аггим̣ га̄ха̄пеййа. укка̄мукхе паккхипеййа̄ти ан̇га̄ре вийӯхитва̄ ан̇га̄раматтхаке ва̄ т̣хапеййа, мӯса̄йа ва̄ паккхипеййа. аджджхупеккхатӣти пакка̄паккабха̄вам̣ упадха̄рети.

самма̄ сама̄дхийати а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти арахаттапхалаттха̄йа самма̄ т̣хапӣйати. етта̄вата̄ хи випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттаппатто бхиккху дассито. ида̄ни тасса кхӣн̣а̄савасса абхин̃н̃а̄йа пат̣ипадам̣ дассенто йасса йасса ча̄тиа̄дима̄ха. там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

лон̣акапаллавагго пан̃чамо.

дутийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

3. татийапан̣н̣а̄сакам̣

(11) 1. самбодхавагго

1. пуббевасамбодхасуттаван̣н̣ана̄

104. татийасса пат̣хаме пуббева самбодха̄ти самбодхито пуббева, арийамаггаппаттито апарабха̄гейева̄ти вуттам̣ хоти. анабхисамбуддхасса̄ти аппат̣ивиддхачатусаччасса. бодхисаттассева сатоти буджджханакасаттассева сато, самма̄самбодхим̣ адхигантум̣ а̄рабхантассева сато, самбодхийа̄ ва̄ саттассева лаггассева сато. дӣпан̇карасса хи бхагавато па̄дамӯле ат̣т̣хадхаммасамодха̄нена абхинӣха̄расамиддхито пабхути татха̄гато самма̄самбодхим̣ сатто лагго ‘‘паттабба̄ майа̄ еса̄’’ти тададхигама̄йа параккамам̣ амун̃чантойева а̄гато, тасма̄ бодхисаттоти вуччати. ко ну кхоти катамо ну кхо. локоти сан̇кха̄ралоко. асса̄доти мадхура̄ка̄ро. а̄дӣнавоти анабхинандитабба̄ка̄ро. тасса майханти тасса евам̣ бодхисаттассева сато майхам̣. чхандара̄гавинайо чхандара̄гаппаха̄нанти нибба̄нам̣ а̄гамма а̄раббха пат̣ичча чхандара̄го винайам̣ гаччхати пахӣйати, тасма̄ нибба̄нам̣ ‘‘чхандара̄гавинайо чхандара̄гаппаха̄на’’нти вуччати. идам̣ локаниссаран̣анти идам̣ нибба̄нам̣ локато ниссат̣атта̄ локаниссаран̣анти вуччати. йа̄вакӣванти йаттакам̣ пама̄н̣ам̣ ка̄лам̣. аббхан̃н̃а̄синти абхивисит̣т̣хена арийамагган̃а̄н̣ена ан̃н̃а̄сим̣. н̃а̄н̣ан̃ча пана ме дассананти двӣхипи падехи паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ вуттам̣. сесаметтха утта̄намева̄ти.

2. пат̣хамаасса̄дасуттаван̣н̣ана̄

105. дутийе асса̄дапарийесанам̣ ачаринти асса̄дапарийесанаттха̄йа ачарим̣. куто пат̣т̣ха̄йа̄ти? сумедхака̄лато пат̣т̣ха̄йа. пан̃н̃а̄йа̄ти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа. судит̣т̣хоти суппат̣ивиддхо. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. татийам̣ саббаттха утта̄намева.

4. саман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

107. чатуттхе са̄ман̃н̃аттханти чатуббидхам̣ арийапхалам̣. итарам̣ тассева вевачанам̣. са̄ман̃н̃аттхена ва̄ чатта̄ро магга̄, брахман̃н̃аттхена чатта̄ри пхала̄ни. имесу пана чатӯсупи суттесу кхандхалокова катхито.

5. рун̣н̣асуттаван̣н̣ана̄

108. пан̃чамам̣ аттхуппаттийа̄ никкхиттам̣. катара̄йа аттхуппаттийа̄? чхаббаггийа̄нам̣ ана̄ча̄ре. те кира га̄йанта̄ наччанта̄ хасанта̄ вичарим̣су. бхиккхӯ дасабаласса а̄рочайим̣су. саттха̄ те паккоса̄петва̄ тесам̣ ова̄даттха̄йа идам̣ суттам̣ а̄рабхи. таттха рун̣н̣анти родитам̣. умматтаканти умматтакакирийа̄. кома̄раканти кума̄ракехи каттаббакиччам̣. дантавидам̣сакахаситанти данте дассетва̄ па̄н̣им̣ пахаранта̄нам̣ маха̄саддена хаситам̣. сетугха̄то гӣтети гӣте во паччайагха̄то хоту, сахетукам̣ гӣтам̣ паджахатха̄ти дӣпети. наччепи есева найо. аланти йуттам̣. дхаммаппамодита̄нам̣ сатанти еттха дхаммо вуччати ка̄ран̣ам̣, кеначидева ка̄ран̣ена памудита̄нам̣ санта̄нам̣. ситам̣ ситаматта̄йа̄ти тасмим̣ ситака̄ран̣е сати йам̣ ситам̣ каротха, там̣ во ситаматта̄йа аггаданте дассетва̄ пахат̣т̣ха̄ка̄раматтадассана̄йайева йуттанти вуттам̣ хоти.

6. атиттисуттаван̣н̣ана̄

109. чхат̣т̣хе соппасса̄ти нидда̄йа. пат̣исевана̄йа наттхи титтӣти йатха̄ йатха̄ пат̣исевати, татха̄ татха̄ руччатийева̄ти титти на̄ма наттхи. сесапададвайепи есева найо. саче хи маха̄самудде удакам̣ сура̄ бхавеййа, сура̄сон̣д̣о ча маччхо хутва̄ ниббаттеййа, тасса таттха чарантассапи сайантассапи титти на̄ма на бхавеййа. имасмим̣ сутте ват̣т̣амева катхитам̣.

7. араккхитасуттаван̣н̣ана̄

110. саттаме авассутам̣ хотӣти тинтам̣ хоти. на бхаддакам̣ маран̣ам̣ хотӣти апа̄йе пат̣исандхипаччайата̄йа на ладдхакам̣ хоти. ка̄лакирийа̄ти тассева вевачанам̣. суккапаккхе сагге пат̣исандхипаччайата̄йа бхаддакам̣ хоти ладдхакам̣. там̣ пана екантена сота̄панна̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ арийаса̄вака̄нам̣йева ват̣т̣ати. сесаметтха утта̄намева̄ти.

8. бйа̄паннасуттаван̣н̣ана̄

111. ат̣т̣хаме бйа̄паннанти пакатибха̄вам̣ джахитва̄ т̣хитам̣. сесам̣ пуримасутте вуттанайамева.

9. пат̣хаманида̄насуттаван̣н̣ана̄

112. наваме нида̄на̄нӣти ка̄ран̣а̄ни. камма̄нам̣ самудайа̄йа̄ти ват̣т̣ага̄микамма̄нам̣ пин̣д̣акаран̣аттха̄йа. лобхапакатанти лобхена пакатам̣. са̄ваджджанти садосам̣. там̣ каммам̣ каммасамудайа̄йа сам̣ваттатӣти там̣ каммам̣ ан̃н̃есампи ват̣т̣ага̄микамма̄нам̣ самудайа̄йа пин̣д̣акаран̣аттха̄йа сам̣ваттати. на там̣ каммам̣ камманиродха̄йа̄ти там̣ пана каммам̣ ват̣т̣ага̄микамма̄нам̣ ниродхаттха̄йа на сам̣ваттати. суккапаккхе камма̄нам̣ самудайа̄йа̄ти виват̣т̣ага̄микамма̄нам̣ самудайаттха̄йа. имина̄ найена саббам̣ аттхато ведитаббам̣.

10. дутийанида̄насуттаван̣н̣ана̄

113. дасаме камма̄нанти ват̣т̣ага̄микамма̄намева. чхандара̄гат̣т̣ха̄нийети чхандара̄гасса ка̄ран̣абхӯте. а̄раббха̄ти а̄гамма сандха̄йа пат̣ичча. чхандоти тан̣ха̄чхандо. йо четасо са̄ра̄готи йо читтасса ра̄го раджджана̄ раджджитаттам̣, етамахам̣ сам̣йоджанам̣ вада̄ми, бандханам̣ вада̄мӣти аттхо. суккапаккхе камма̄нанти виват̣т̣ага̄микамма̄нам̣. тадабхиниваттетӣти там̣ абхиниваттети. йада̄ ва̄ тена випа̄ко н̃а̄то хоти видито, тада̄ те чева дхамме тан̃ча випа̄кам̣ абхиниваттети. имина̄ ча падена випассана̄ катхита̄, тадабхиниваттетва̄ти имина̄ магго. четаса̄ абхинивиджджхитва̄ти имина̄ ча маггова. пан̃н̃а̄йа ативиджджха пассатӣти саха випассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа ниббиджджхитва̄ пассати. евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо. имасмим̣ пана сутте ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти.

самбодхавагго пат̣хамо.

(12) 2. а̄па̄йикавагго

1. а̄па̄йикасуттаван̣н̣ана̄

114. дутийасса пат̣хаме апа̄йам̣ гаччхиссантӣти а̄па̄йика̄. нирайам̣ гаччхиссантӣти нерайика̄. идамаппаха̄йа̄ти идам̣ брахмача̄рипат̣ин̃н̃ата̄дим̣ па̄падхамматтайам̣ авиджахитва̄. брахмача̄рипат̣ин̃н̃оти брахмача̄рипат̣ирӯпако, тесам̣ ва̄ а̄каппам̣ авиджаханена ‘‘ахампи брахмача̄рӣ’’ти евам̣пат̣ин̃н̃о. ануддхам̣сетӣти аккосати парибха̄сати чодети. наттхи ка̄месу досоти килесака̄мена ваттхука̄ме севантасса наттхи досо. па̄табйатанти пивитаббатам̣ парибхун̃джитаббатам̣ нира̄сан̇кена читтена пипа̄ситасса па̄нӣйапиванасадисам̣ парибхун̃джитаббатам̣. имасмим̣ сутте ват̣т̣амева катхитам̣.

2. дуллабхасуттаван̣н̣ана̄

115. дутийе катан̃н̃ӯ катаведӣти ‘‘имина̄ майхам̣ ката’’нти тена катакаммам̣ н̃атва̄ видитам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ пат̣икаран̣акапуггало.

3. аппамеййасуттаван̣н̣ана̄

116. татийе сукхена метабботи суппамеййо. дуккхена метабботи дуппамеййо. паметум̣ на саккотӣти аппамеййо. уннал̣оти уггатанал̣о, туччхама̄нам̣ уккхипитва̄ т̣хитоти аттхо. чапалоти паттаман̣д̣ана̄дина̄ ча̄паллена саманна̄гато. мукхароти мукхакхаро. викин̣н̣ава̄чоти асан̃н̃атавачано. асама̄хитоти читтекаггата̄рахито. виббхантачиттоти бхантачитто бхантага̄вибхантамигасаппат̣ибха̄го. па̄катиндрийоти виват̣индрийо. сесаметтха утта̄намева̄ти.

4. а̄нен̃джасуттаван̣н̣ана̄

117. чатуттхе тадасса̄детӣти там̣ джха̄нам̣ асса̄дети. там̣ ника̄метӣти тадева паттхети. тена ча виттим̣ а̄паджджатӣти тена джха̄нена тут̣т̣хим̣ а̄паджджати. татра т̣хитоти тасмим̣ джха̄не т̣хито. тададхимуттоти таттхева адхимутто. таббахулавиха̄рӣти тена бахулам̣ вихаранто. сахабйатам̣ упападжджатӣти сахабха̄вам̣ упападжджати, тасмим̣ девалоке ниббаттатӣти аттхо. нирайампи гаччхатӣтиа̄ди нирайа̄дӣхи авиппамуттатта̄ апарапарийа̄йавасена таттха гаманам̣ сандха̄йа вуттам̣. на хи тасса упача̄раджджха̄нато балаватарам̣ акусалам̣ аттхи, йена анантарам̣ апа̄йе ниббаттеййа. бхагавато пана са̄вакоти сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄мӣнам̣ ан̃н̃атаро. тасмим̣йева бхавети таттхева арӯпабхаве. паринибба̄йатӣти аппаччайапаринибба̄нена паринибба̄йати. адхиппайа̄соти адхикаппайого. сесаметтха вуттанайенева ведитаббам̣. имасмим̣ пана сутте путхуджджанасса упапаттиджджха̄нам̣ катхитам̣, арийаса̄вакасса тадева упапаттиджджха̄нан̃ча випассана̄па̄дакаджджха̄нан̃ча катхитам̣.

5. випаттисампада̄суттаван̣н̣ана̄

118. пан̃чаме сӣлавипаттӣти сӣласса випанна̄ка̄ро. сесадвайепи есева найо. наттхи диннанти диннасса пхала̄бха̄вам̣ сандха̄йа вадати. йит̣т̣хам̣ вуччати маха̄його. хутанти пахен̣акасакка̄ро адхиппето. тампи убхайам̣ пхала̄бха̄вамева сандха̄йа пат̣иккхипати. сукатадуккат̣а̄нанти сукатадукката̄нам̣, кусала̄кусала̄нанти аттхо. пхалам̣ випа̄коти йам̣ пхаланти ва̄ випа̄коти ва̄ вуччати, там̣ наттхӣти вадати. наттхи айам̣ локоти паралоке т̣хитасса айам̣ локо наттхи, наттхи паро локоти идха локе т̣хитасса̄пи паралоко наттхи, саббе таттха таттхева уччхиджджантӣти дассети. наттхи ма̄та̄ наттхи пита̄ти тесу самма̄пат̣ипаттимиччха̄пат̣ипаттӣнам̣ пхала̄бха̄вавасена вадати. наттхи сатта̄ опапа̄тика̄ти чавитва̄ уппаджджанакасатта̄ на̄ма наттхӣти вадати. сампада̄ти па̄рипӯрийо. сӣласампада̄ти сӣласса парипун̣н̣аавекаллабха̄во. сесадвайепи есева найо. аттхи диннантиа̄ди вуттапат̣ипаккханайена гахетаббам̣.

6. апан̣н̣акасуттаван̣н̣ана̄

119. чхат̣т̣хе апан̣н̣ако ман̣ӣти чхахи талехи саманна̄гато па̄сако. сугатим̣ сагганти ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ саггам̣ локам̣. имасмим̣ сутте сӣлан̃ча самма̄дит̣т̣хи ча̄ти убхайампи миссакам̣ катхитам̣. саттамам̣ утта̄намева.

8. пат̣хамасочеййасуттаван̣н̣ана̄

121. ат̣т̣хаме сочеййа̄нӣти сучибха̄ва̄. ка̄йасочеййанти ка̄йадва̄ре сучибха̄во. сесадвайепи есева найо. имесу пана пат̣ипа̄т̣ийа̄ чатӯсу суттесу ага̄рикапат̣ипада̄ катхита̄. сота̄паннасакада̄га̄мӣнампи ват̣т̣ати.

9. дутийасочеййасуттаван̣н̣ана̄

122. наваме аджджхаттанти нийакаджджхаттам̣. ка̄маччханданти ка̄маччханданӣваран̣ам̣. бйа̄па̄да̄дӣсупи есева найо. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. га̄тха̄йа пана ка̄йасучинти ка̄йадва̄ре сучим̣, ка̄йена ва̄ сучим̣. сесадвайепи есева найо. нинха̄тапа̄паканти саббе па̄пе нинха̄петва̄ дховитва̄ т̣хитам̣. имина̄ суттенапи га̄тха̄йапи кхӣн̣а̄савова катхитоти.

10. монеййасуттаван̣н̣ана̄

123. дасаме монеййа̄нӣти мунибха̄ва̄. ка̄йамонеййанти ка̄йадва̄ре мунибха̄во са̄дхубха̄во пан̣д̣итабха̄во. сесадвайепи есева найо. идам̣ вуччати, бхиккхаве, ка̄йамонеййанти идам̣ тивидхака̄йадуччаритаппаха̄нам̣ ка̄йамонеййам̣ на̄ма. апича тивидхам̣ ка̄йасучаритампи ка̄йамонеййам̣, татха̄ ка̄йа̄рамман̣ам̣ н̃а̄н̣ам̣ ка̄йамонеййам̣, ка̄йапарин̃н̃а̄ ка̄йамонеййам̣, парин̃н̃а̄сахагато магго ка̄йамонеййам̣, ка̄йе чхандара̄гасса паха̄нам̣ ка̄йамонеййам̣, ка̄йасан̇кха̄раниродхо чатуттхаджджха̄насама̄патти ка̄йамонеййам̣. вачӣмонеййепи есева найо.

айам̣ панеттха висесо – йатха̄ идха чатуттхаджджха̄насама̄патти, евам̣ таттха вачӣсан̇кха̄раниродхо дутийаджджха̄насама̄патти вачӣмонеййанти ведитабба̄. маномонеййампи имина̄ва найена аттхам̣ н̃атва̄ читтасан̇кха̄раниродхо сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄патти маномонеййанти ведитабба̄. ка̄йамунинти ка̄йадва̄ре муним̣ уттамам̣ парисуддхам̣, ка̄йена ва̄ муним̣. сесадвайепи есева найо. саббаппаха̄йинанти кхӣн̣а̄савам̣. кхӣн̣а̄саво хи саббаппаха̄йӣ на̄ма̄ти.

а̄па̄йикавагго дутийо.

(13) 3. кусина̄равагго

1. кусина̄расуттаван̣н̣ана̄

124. татийасса пат̣хаме кусина̄ра̄йанти евам̣на̄маке нагаре. балихаран̣е ванасан̣д̣ети евам̣на̄маке ванасан̣д̣е. таттха кира бхӯтабаликаран̣аттхам̣ балим̣ харанти, тасма̄ балихаран̣анти вуччати. а̄кан̇кхама̄ноти иччхама̄но. сахаттха̄ти сахаттхена. сампава̄ретӣти алам̣ аланти ва̄ча̄йа чева хаттхавика̄рена ча пат̣иккхипа̄пети. са̄дху вата ма̄йанти са̄дху вата мам̣ айам̣. гатхитоти тан̣ха̄гедхена гатхито. муччхитоти тан̣ха̄муччхана̄йайева муччхито. аджджхопанноти тан̣ха̄йа гилитва̄ паринит̣т̣хапетва̄ паватто. аниссаран̣апан̃н̃оти чхандара̄гам̣ паха̄йа сам̣кад̣д̣хитва̄ парибхун̃джанто ниссаран̣апан̃н̃о на̄ма хоти, айам̣ на та̄дисо, саччхандара̄го парибхун̃джатӣти аниссаран̣апан̃н̃о. суккапаккхо вуттавипарийа̄йена ведитаббо. неккхаммавитакка̄дайо панеттха миссака̄ катхита̄ти ведитабба̄.

2. бхан̣д̣анасуттаван̣н̣ана̄

125. дутийе паджахим̣сӯти паджаханти. бахуламакам̣сӯти пунаппунам̣ каронти. идха̄пи тайо витакка̄ миссака̄ва катхита̄.

3. готамакачетийасуттаван̣н̣ана̄

126. татийе готамаке четийети готамакайаккхасса бхаване. татха̄гато хи пат̣хамабодхийам̣ вӣсати васса̄ни када̄чи ча̄па̄ле четийе, када̄чи са̄рандаде, када̄чи бахупутте, када̄чи готамакети евам̣ йебхуййена девакулесуйева виха̄си. имасмим̣ пана ка̄ле веса̄лим̣ упанисса̄йа готамакасса йаккхасса бхаванат̣т̣ха̄не виха̄си. тена вуттам̣ – ‘‘готамаке четийе’’ти. етадавоча̄ти етам̣ ‘‘абхин̃н̃а̄йа̄ха’’нтиа̄дикам̣ суттам̣ авоча.

идан̃ча бхагавата̄ суттам̣ аттхуппаттийам̣ вуттанти ведитаббам̣. катарааттхуппаттийанти? мӯлапарийа̄йааттхуппаттийам̣ (ма. ни. 1.1 а̄дайо). самбахула̄ кира бра̄хман̣апаббаджита̄ аттана̄ уггахитабуддхавачанам̣ нисса̄йа джа̄нанамадам̣ уппа̄детва̄ дхаммассаванаггам̣ на гаччханти – ‘‘самма̄самбуддхо катхенто амхехи н̃а̄тамева катхессати, но ан̃н̃а̄та’’нти. бхиккхӯ татха̄гатасса а̄рочесум̣. саттха̄ те бхиккхӯ паккоса̄петва̄ мукхапат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ мӯлапарийа̄йам̣ десеси. те бхиккхӯ десана̄йа нева а̄гатат̣т̣ха̄нам̣, на гатат̣т̣ха̄нам̣ аддасам̣су. апассанта̄ ‘‘самма̄самбуддхо ‘майхам̣ катха̄ ниййа̄тӣ’ти мукхасампаттамева катхетӣ’’ти чинтайим̣су. саттха̄ тесам̣ манам̣ джа̄нитва̄ имам̣ суттантам̣ а̄рабхи.

таттха абхин̃н̃а̄йа̄ти ‘‘име пан̃чаккхандха̄, два̄даса̄йатана̄ни, ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо, ба̄вӣсатиндрийа̄ни, чатта̄ри сачча̄ни, нава хетӯ, сатта пхасса̄, сатта ведана̄, сатта четана̄, сатта сан̃н̃а̄, сатта читта̄нӣ’’ти джа̄нитва̄ пат̣ивиджджхитва̄ паччаккхам̣ катва̄, татха̄ – ‘‘име чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄дина̄ найена те те дхамме джа̄нитва̄ пат̣ивиджджхитва̄ паччаккхамева катва̄ти аттхо. санида̄нанти саппаччайамева катва̄ катхеми, но аппаччайам̣. саппа̄т̣иха̄рийанти паччанӣкапат̣ихаран̣ена саппа̄т̣иха̄рийамева катва̄ катхеми, но аппа̄т̣иха̄рийам̣. алан̃ча пана воти йуттан̃ча пана тумха̄кам̣. тут̣т̣хийа̄ти ‘‘самма̄самбуддхо бхагава̄, сва̄ккха̄то дхаммо, суппат̣ипанно сан̇гхо’’ти тӣн̣и ратана̄ни гун̣ато ануссаранта̄нам̣ тумха̄кам̣ йуттамева тут̣т̣хим̣ ка̄тунти аттхо. сесапададвайепи есева найо.

акампиттха̄ти чхахи а̄ка̄рехи акампиттха. еварӯпо хи патхавикампо бодхиман̣д̣епи ахоси. бодхисатте кира даккхин̣адиса̄бха̄гена бодхиман̣д̣ам̣ абхирул̣хе даккхин̣адиса̄бха̄го хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ па̄пун̣анто вийа ахоси, уттарабха̄го уггантва̄ бхаваггам̣ абхихананто вийа. паччхимадисам̣ гате паччхимабха̄го хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ па̄пун̣анто вийа ахоси, па̄чӣнабха̄го уггантва̄ бхаваггам̣ абхихананто вийа. уттарадисам̣ гате уттарадиса̄бха̄го хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ па̄пун̣анто вийа, даккхин̣адиса̄бха̄го уггантва̄ бхаваггам̣ абхихананто вийа. па̄чӣнадисам̣ гате па̄чӣнадиса̄бха̄го хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ па̄пун̣анто вийа, паччхимабха̄го уггантва̄ бхаваггам̣ абхихананто вийа. бодхируккхопи саким̣ хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ па̄пун̣анто вийа, саким̣ уггантва̄ бхаваггам̣ абхихананто вийа. тасмимпи дивасе евам̣ чхахи а̄ка̄рехи чаккава̄л̣асахассӣ маха̄патхавӣ акампиттха.

4. бхаран̣д̣ука̄ла̄масуттаван̣н̣ана̄

127. чатуттхе кевалакаппанти сакалакаппам̣. анва̄хин̣д̣антоти вичаранто. на̄ддаса̄ти ким̣ ка̄ран̣а̄ на аддаса? айам̣ кира бхаран̣д̣у ка̄ла̄мо сакйа̄нам̣ аггапин̣д̣ам̣ кха̄данто вичарати. тасса васанат̣т̣ха̄нам̣ сампаттака̄ле ека̄ дхаммадесана̄ самут̣т̣хахиссатӣти н̃атва̄ бхагава̄ евам̣ адхит̣т̣ха̄си, йатха̄ ан̃н̃о а̄васатхо на пан̃н̃а̄йиттха. тасма̄ на аддаса. пура̄н̣асабрахмача̄рӣти пора̄н̣ако сабрахмача̄рӣ. со кира а̄л̣а̄рака̄ла̄мака̄ле тасмим̣йева ассаме ахоси, там̣ сандха̄йевама̄ха. сантхарам̣ пан̃н̃а̄пехӣти сантхаритаббам̣ сантхара̄хӣти аттхо. сантхарам̣ пан̃н̃а̄петва̄ти каппийаман̃чаке паччаттхаран̣ам̣ пан̃н̃а̄петва̄. ка̄ма̄нам̣ парин̃н̃ам̣ пан̃н̃а̄петӣти еттха парин̃н̃а̄ на̄ма саматиккамо, тасма̄ ка̄ма̄нам̣ саматиккамам̣ пат̣хамаджджха̄нам̣ пан̃н̃а̄пети. на рӯпа̄нам̣ парин̃н̃анти рӯпа̄нам̣ саматиккамабхӯтам̣ арӯпа̄вачарасама̄паттим̣ на пан̃н̃а̄пети. на ведана̄нам̣ парин̃н̃анти ведана̄нам̣ саматиккамам̣ нибба̄нам̣ на пан̃н̃а̄пети. нит̣т̣ха̄ти гати ниппхатти. уда̄ху путхӯти уда̄ху на̄на̄.

5. хаттхакасуттаван̣н̣ана̄

128. пан̃чаме абхикканта̄йа раттийа̄ти еттха абхиккантасаддо кхайасундара̄бхирӯпааббханумодана̄дӣсу диссати. таттха ‘‘абхикканта̄, бханте, ратти, никкханто пат̣хамо йа̄мо, чиранисинно бхиккхусан̇гхо, уддисату, бханте, бхагава̄ бхиккхӯнам̣ па̄тимоккха’’нти евама̄дӣсу кхайе диссати. ‘‘айам̣ имесам̣ чатуннам̣ пуггала̄нам̣ абхиккантатаро ча пан̣ӣтатаро ча̄’’ти евама̄дӣсу (а. ни. 4.100) сундаре.

‘‘ко ме вандати па̄да̄ни, иддхийа̄ йасаса̄ джалам̣;

абхиккантена ван̣н̣ена, сабба̄ обха̄сайам̣ диса̄’’ти. (ви. ва. 857) –

евама̄дӣсу абхирӯпе. ‘‘абхиккантам̣, бхо готама̄’’ти евама̄дӣсу (па̄ра̄. 15) аббханумодане. идха пана сундаре. тена абхикканта̄йа раттийа̄ти ит̣т̣ха̄йа канта̄йа мана̄па̄йа раттийа̄ти вуттам̣ хоти. абхиккантаван̣н̣а̄ти идха абхиккантасаддо абхирӯпе, ван̣н̣асаддо пана чхавитхутикулаваггака̄ран̣асан̣т̣ха̄напама̄н̣арӯпа̄йатана̄дӣсу диссати. таттха ‘‘суван̣н̣аван̣н̣оси бхагава̄’’ти евама̄дӣсу (ма. ни. 2.399; су. ни. 553) чхавийам̣. ‘‘када̄ сан̃н̃ӯл̣ха̄ пана те гахапати саман̣асса готамасса ван̣н̣а̄’’ти евама̄дӣсу (ма. ни. 2.77) тхутийам̣. ‘‘чатта̄роме, бхо готама, ван̣н̣а̄’’ти евама̄дӣсу (дӣ. ни. 3.115) кулавагге. ‘‘атха кена ну ван̣н̣ена, гандхаттхеноти вуччатӣ’’ти евама̄дӣсу (сам̣. ни. 1.234) ка̄ран̣е. ‘‘махантам̣ хаттхира̄джаван̣н̣ам̣ абхинимминитва̄’’ти евама̄дӣсу (сам̣. ни. 1.138) сан̣т̣ха̄не. ‘‘тайо паттасса ван̣н̣а̄’’ти евама̄дӣсу (па̄ра̄. 602) пама̄н̣е. ‘‘ван̣н̣о гандхо расо оджа̄’’ти евама̄дӣсу рӯпа̄йатане. со идха чхавийа̄ дат̣т̣хаббо. тена абхиккантаван̣н̣а̄ти абхирӯпаччхави, ит̣т̣хаван̣н̣а̄ мана̄паван̣н̣а̄ти вуттам̣ хоти.

кевалакаппанти еттха кеваласаддо анавасесайебхуййа̄бйа̄мисса̄натирекадал̣хаттхависам̣йога̄дианекаттхо. татха̄ хисса ‘‘кевалапарипун̣н̣ам̣ парисуддхам̣ брахмачарийа’’нти евама̄дӣсу (па̄ра̄. 1) анавасесата̄ аттхо. ‘‘кевалакаппа̄ ча ан̇гамагадха̄ пахӯтам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ а̄да̄йа упасан̇камиссантӣ’’ти евама̄дӣсу (маха̄ва. 43) йебхуййата̄. ‘‘кеваласса дуккхаккхандхасса самудайо хотӣ’’ти евама̄дӣсу (вибха. 225) абйа̄миссата̄. ‘‘кевалам̣ саддха̄маттакам̣ нӯна айама̄йасма̄’’ти евама̄дӣсу (маха̄ва. 244) анатиреката̄. ‘‘а̄йасмато, бханте, ануруддхасса ба̄хийо на̄ма саддхивиха̄рико кевалакаппам̣ сан̇гхабхеда̄йа т̣хито’’ти евама̄дӣсу (а. ни. 4.243) дал̣хаттхата̄. ‘‘кевалӣ вуситава̄ уттамапурисоти вуччатӣ’’ти евама̄дӣсу (сам̣. ни. 3.57) висам̣його. идха пана анавасесата̄ аттхоти адхиппета̄.

каппасаддо пана̄йам̣ абхисаддаханавоха̄рака̄лапан̃н̃аттичхеданавикаппалесасамантабха̄ва̄дианекаттхо. татха̄ хисса ‘‘окаппанийаметам̣ бхото готамасса, йатха̄ там̣ арахато самма̄самбуддхасса̄’’ти евама̄дӣсу (ма. ни. 1.387) абхисаддаханаматтхо. ‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, пан̃чахи саман̣акаппехи пхалам̣ парибхун̃джиту’’нти евама̄дӣсу (чӯл̣ава. 250) воха̄ро. ‘‘йена судам̣ ниччакаппам̣ вихара̄мӣ’’ти евама̄дӣсу (ма. ни. 1.387) ка̄ло. ‘‘ичча̄йасма̄ каппо’’ти евама̄дӣсу (су. ни. 1098; чӯл̣ани. каппама̄н̣авапуччха̄ 117, каппама̄н̣авапуччха̄ниддесо 61) пан̃н̃атти. ‘‘алан̇като каппитакесамассӯ’’ти евама̄дӣсу (джа̄. 2.22.1368; ви. ва. 1094) чхеданам̣. ‘‘каппати дван̇гулакаппо’’ти евама̄дӣсу (чӯл̣ава. 446) викаппо. ‘‘аттхи каппо нипаджджиту’’нти евама̄дӣсу (а. ни. 8.80) лесо. ‘‘кевалакаппам̣ вел̣уванам̣ обха̄сетва̄’’ти евама̄дӣсу (сам̣. ни. 1.94) самантабха̄во. идха панасса самантабха̄во аттхо адхиппето. тасма̄ кевалакаппам̣ джетавананти еттха анавасесам̣ самантато джетавананти аттхо.

обха̄сетва̄ти а̄бха̄йа пхаритва̄. ва̄лука̄йа̄ти сан̣ха̄йа ва̄лука̄йа. на сан̣т̣ха̄тӣти на патит̣т̣ха̄ти. ол̣а̄риканти брахмадевата̄йа хи патхавийам̣ патит̣т̣ха̄нака̄ле аттабха̄во ол̣а̄рико ма̄петум̣ ват̣т̣ати патхавӣ ва̄, тасма̄ евама̄ха. дхамма̄ти имина̄ пуббе уггахитабуддхавачанам̣ дассети. наппаваттино ахесунти саджджха̄йамӯл̣хака̄ ва̄ча̄ парихӣна̄йева ахесум̣. аппат̣ива̄ноти аниватто ануккан̣т̣хито.

дассанасса̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣ена дассанасса. упат̣т̣ха̄насса̄ти чатӯхи паччайехи упат̣т̣ха̄насса. адхисӣланти дасавидхам̣ сӣлам̣. тан̃хи пан̃часӣлам̣ упа̄да̄йа адхисӣланти вуччати. авихам̣ гатоти авихабрахмалоке ниббаттосмӣти дассети.

6. кат̣увийасуттаван̣н̣ана̄

129. чхат̣т̣хе гойогапилаккхасминти га̄вӣнам̣ виккайат̣т̣ха̄не ут̣т̣хитапилаккхасса сантике. риттасса̄данти джха̄насукха̄бха̄вена риттасса̄дам̣. ба̄хирасса̄данти ка̄магун̣асукхавасена ба̄хирасса̄дам̣. кат̣увийанти уччхит̣т̣хам̣. а̄магандхена̄ти кодхасан̇кха̄тена виссагандхена. авассутанти тинтам̣. маккхика̄ти килесамаккхика̄. на̄нупатиссантӣти ут̣т̣ха̄йа на анубандхиссанти. на̄нва̄ссависсантӣти анубандхитва̄ на кха̄диссанти. сам̣вегама̄па̄дӣти сота̄панно джа̄то.

кат̣увийакатоти уччхит̣т̣хакато. а̄рака̄ хотӣти дӯре хоти. вигха̄тассева бха̄гава̄ти дуккхассева бха̄гӣ. чаретӣти чарати гаччхати. думмедхоти дуппан̃н̃о. имасмим̣ сутте ват̣т̣амева катхитам̣, га̄тха̄су ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти. саттаме ват̣т̣амева бха̄ситам̣.

8. дутийаануруддхасуттаван̣н̣ана̄

131. ат̣т̣хаме идам̣ те ма̄насминти айам̣ те нававидхена вад̣д̣хитама̄ноти аттхо. идам̣ те уддхаччасминти идам̣ тава уддхаччам̣ читтасса уддхатабха̄во. идам̣ те куккуччасминти идам̣ тава куккуччам̣.

9. пат̣иччханнасуттаван̣н̣ана̄

132. наваме а̄вахантӣти ниййанти. пат̣иччханно а̄вахатӣти пат̣иччханнова хутва̄ ниййа̄ти. виват̣о вирочатӣти еттха екато убхато аттато саббаттхакатоти чатуббидха̄ виват̣ата̄ ведитабба̄. таттха екато виват̣ам̣ на̄ма аса̄дха̄ран̣асиккха̄падам̣. убхато виват̣ам̣ на̄ма са̄дха̄ран̣асиккха̄падам̣. аттато виват̣ам̣ на̄ма пат̣иладдхадхаммагун̣о. саббаттхакавиват̣ам̣ на̄ма тепит̣акам̣ буддхавачанам̣.

10. лекхасуттаван̣н̣ана̄

133. дасаме абхин̣ханти абхиккхан̣ам̣ нирантарам̣. а̄га̄л̣хена̄ти га̄л̣хена каккхал̣ена. пхарусена̄ти пхарусавачанена. га̄л̣хам̣ катва̄ пхарусам̣ катва̄ вуччама̄нопӣти аттхо. амана̄пена̄ти манам̣ аналлӣйантена авад̣д̣хантена. сандхийатимева̄ти гхат̣ийатийева. сам̣сандатимева̄ти нирантарова хоти. саммодатимева̄ти екӣбха̄вамева гаччхати. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

кусина̄равагго татийо.

(14) 4. йодха̄джӣвавагго

1. йодха̄джӣвасуттаван̣н̣ана̄

134. чатуттхасса пат̣хаме йуддхам̣ упаджӣватӣти йодха̄джӣво. ра̄джа̄рахоти ран̃н̃о ануччхавико. ра̄джабхогготи ран̃н̃о упабхогапарибхого. ан̇гантева сан̇кхйам̣ гаччхатӣти хаттхо вийа па̄до вийа ча авассам̣ иччхитаббатта̄ ан̇ганти сан̇кхйам̣ гаччхати. дӯре па̄тӣ хотӣти удаке усабхаматтам̣, тхале ат̣т̣хусабхаматтам̣, тато ва̄ уттаринти дӯре кан̣д̣ам̣ па̄тети. дут̣т̣хага̄ман̣иабхайасса хи йодха̄джӣво наваусабхаматтам̣ кан̣д̣ам̣ па̄теси, паччхимабхаве бодхисатто йоджанаппама̄н̣ам̣. аккхан̣аведхӣти авира̄дхитаведхӣ, аккхан̣ам̣ ва̄ виджджу виджджантарика̄йа виджджхитум̣ саматтхоти аттхо. махато ка̄йасса пада̄лета̄ти екатобаддхам̣ пхалакасатампи махим̣сачаммасатампи ан̇гут̣т̣хапама̄н̣абахалам̣ лохапат̣т̣ампи чатуран̇гулабахалам̣ асанападарампи видаттхибахалам̣ удумбарападарампи дӣгхантена ва̄ликасакат̣ампи винивиджджхитум̣ саматтхоти аттхо. йам̣кин̃чи рӯпантиа̄ди висуддхимагге виттха̄ритамева. нетам̣ мама̄тиа̄ди тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хипат̣иккхепавасена вуттам̣. саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣти самма̄ хетуна̄ ка̄ран̣ена сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа пассати. пада̄летӣти арахаттамаггена пада̄лети.

2. париса̄суттаван̣н̣ана̄

135. дутийе укка̄читавинӣта̄ти аппат̣ипуччхитва̄ винӣта̄ дуббинӣтапариса̄. пат̣ипуччха̄винӣта̄ти пуччхитва̄ винӣта̄ сувинӣтапариса̄. йа̄вата̄винӣта̄ти пама̄н̣авасена винӣта̄, пама̄н̣ам̣ н̃атва̄ винӣтапариса̄ти аттхо. ‘‘йа̄ватаджджха̄’’ти па̄л̣ийа̄ пана йа̄ва аджджха̄сайа̄ти аттхо, аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ винӣтапариса̄ти вуттам̣ хоти. татийам̣ утта̄намева.

4. уппа̄да̄суттаван̣н̣ана̄

137. чатуттхе дхаммат̣т̣хитата̄ти сабха̄ват̣т̣хитата̄. дхамманийа̄мата̄ти сабха̄ванийа̄мата̄. саббе сан̇кха̄ра̄ти чатубхӯмакасан̇кха̄ра̄. аничча̄ти хутва̄ абха̄ват̣т̣хена аничча̄. дуккха̄ти сампат̣ипӣл̣анат̣т̣хена дуккха̄. анатта̄ти авасаваттанат̣т̣хена анатта̄. ити имасмим̣ сутте тӣн̣и лаккхан̣а̄ни миссака̄ни катхита̄ни.

5. кесакамбаласуттаван̣н̣ана̄

138. пан̃чаме танта̄вута̄нам̣ ваттха̄нанти паччатте са̄мивачанам̣, тантехи ва̄йитаваттха̄нӣти аттхо. кесакамбалоти мануссакесехи ва̄йитакамбало. путхусаман̣абра̄хман̣ава̄да̄нанти идампи паччатте са̄мивачанам̣. пат̣икит̣т̣хоти паччхимако ла̄мако. могхапурисоти туччхапурисо. пат̣иба̄хатӣти пат̣иседхети. кхиппам̣ уд̣д̣еййа̄ти куминам̣ од̣д̣еййа. чхат̣т̣хасаттама̄ни утта̄наттха̄нева.

8. ассакхал̣ун̇касуттаван̣н̣ана̄

141. ат̣т̣хаме ассакхал̣ун̇коти ассапото. идамасса джавасмим̣ вада̄мӣти айамасса н̃а̄н̣аджавоти вада̄ми. идамасса ван̣н̣асмим̣ вада̄мӣти айамасса гун̣аван̣н̣оти вада̄ми. идамасса а̄рохапарин̣а̄хасминти айамасса уччабха̄во париман̣д̣алабха̄воти вада̄мӣти.

9. ассапарассасуттаван̣н̣ана̄

142. наваме ассапарассети ассесу парассе. пурисапарассети пурисесу парассе, пурисапурисети аттхо. имасмим̣ сутте тӣн̣и маггапхала̄ни катхита̄ни. таттха айам̣ тӣхи маггехи н̃а̄н̣аджавасампанноти ведитаббо.

10. асса̄джа̄нӣйасуттаван̣н̣ана̄

143. дасаме бхадрети бхаддаке. асса̄джа̄нӣйети ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣ джа̄нанаке ассе. пуриса̄джа̄нӣйесупи есева найо. имасмим̣ сутте арахаттапхалам̣ катхитам̣. татра̄йам̣ арахаттамаггена н̃а̄н̣аджавасампанноти ведитаббо.

11. пат̣хамаморанива̄пасуттаван̣н̣ана̄

144. ека̄дасаме аччантанит̣т̣хоти антам̣ атиккантанит̣т̣хо, акуппанит̣т̣хо дхуванит̣т̣хоти аттхо. сесам̣ садисамева.

12. дутийаморанива̄пасуттаван̣н̣ана̄

145. два̄дасаме иддхипа̄т̣иха̄рийена̄ти иджджханакапа̄т̣иха̄рийена. а̄десана̄па̄т̣иха̄рийена̄ти а̄диситва̄ ападиситва̄ катханаанукатханакатха̄па̄т̣иха̄рийена.

13. татийаморанива̄пасуттаван̣н̣ана̄

146. терасаме самма̄дит̣т̣хийа̄ти пхаласама̄паттаттха̄йа самма̄дит̣т̣хийа̄. самма̄н̃а̄н̣ена̄ти пхалан̃а̄н̣ена. самма̄вимуттийа̄ти сесехи пхаласама̄паттидхаммехи. имесу тӣсупи суттесу кхӣн̣а̄савова катхитоти.

йодха̄джӣвавагго чатуттхо.

(15) 5. ман̇галавагго

1-9. акусаласутта̄диван̣н̣ана̄

147-155. пан̃чамасса пат̣хаме йатха̄бхатам̣ никкхиттоти йатха̄ а̄нетва̄ т̣хапито. дутийе са̄ваджджена̄ти садосена. татийе висамена̄ти сапаккхаланена. самена̄ти апаккхаланена. чатуттхе асучина̄ти гӯтхасадисена апарисуддхена амеджджхена. сучина̄ти парисуддхена меджджхена. пан̃чама̄дӣни утта̄на̄нева.

10. пуббан̣хасуттаван̣н̣ана̄

156. дасаме сунаккхаттантиа̄дӣсу йасмим̣ дивасе тайо сучаритадхамма̄ пӯрита̄ хонти, со дивасо ладдханаккхаттайого на̄ма, тенасса сада̄ сунаккхаттам̣ на̄ма хотӣти вуччати. свева дивасо катаман̇гало на̄ма хоти, тенасса сада̄ суман̇галанти вуччати. пабха̄тамписса сада̄ суппабха̄тамева, сайанато ут̣т̣ха̄нампи сухут̣т̣хитамева, кхан̣опи суккхан̣ова, мухуттопи сумухуттова. еттха ча дасаччхарапама̄н̣о ка̄ло кхан̣о на̄ма, тена кхан̣ена дасаккхан̣о ка̄ло лайо на̄ма, тена лайена ча дасалайо ка̄ло кхан̣алайо на̄ма, тена дасагун̣о мухутто на̄ма, тена дасагун̣о кхан̣амухутто на̄ма̄ти айам̣ вибха̄го ведитаббо. суйит̣т̣хам̣ брахмача̄рисӯти йасмим̣ дивасе тӣн̣и сучарита̄ни пӯрита̄ни, тада̄сса сет̣т̣хача̄рӣсу диннада̄нам̣ суйит̣т̣хам̣ на̄ма хоти. падаккхин̣ам̣ ка̄йакамманти там̣ дивасам̣ тена катам̣ ка̄йакаммам̣ вад̣д̣хика̄йакаммам̣ на̄ма хоти. сесападесупи есева найо. падаккхин̣а̄ни катва̄на̄ти вад̣д̣хийутта̄ни ка̄йакамма̄дӣни катва̄. лабхантаттхе падаккхин̣ети падаккхин̣е вад̣д̣хиаттхейева лабхати. сесам̣ утта̄намева̄ти.

ман̇галавагго пан̃чамо.

татийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

(16) 6. ачелакаваггаван̣н̣ана̄

157-163. ито паресу а̄га̄л̣ха̄ пат̣ипада̄ти га̄л̣ха̄ каккхал̣а̄ лобхавасена тхираггахан̣а̄. ниджджха̄ма̄ти аттакиламатха̄нуйогавасена сут̣т̣ху джха̄ма̄ сантатта̄ паритатта̄. маджджхима̄ти нева каккхал̣а̄ на джха̄ма̄ маджджхе бхава̄. ачелакоти ниччело нагго. мутта̄ча̄роти виссат̣т̣ха̄ча̄ро, учча̄ракамма̄дӣсу локийакулапутта̄ча̄рена вирахито т̣хитакова учча̄рам̣ кароти, пасса̄вам̣ кароти, кха̄дати бхун̃джати. хаттха̄палекханоти хаттхе пин̣д̣амхи нит̣т̣хите дживха̄йа хаттхам̣ апалекхати, учча̄рампи катва̄ хаттхасмим̣йева дан̣д̣акасан̃н̃ӣ хутва̄ хаттхена апалекхати. бхиккха̄йа гахан̣аттхам̣ ‘‘ехи, бхаданте’’ти вутто на етӣти на ехибхадантико. ‘‘тена хи тит̣т̣ха, бханте’’ти вуттопи на тит̣т̣хатӣти на тит̣т̣хабхадантико. тадубхайампи кира со ‘‘етасса вачанам̣ катам̣ бхависсатӣ’’ти на кароти. абхихат̣анти пуретарам̣ гахетва̄ а̄хат̣абхиккхам̣. уддиссакатанти идам̣ тумхе уддисса катанти евама̄рочитабхиккхам̣. нимантананти ‘‘асукам̣ на̄ма кулам̣ ва̄ вӣтхим̣ ва̄ га̄мам̣ ва̄ пависеййа̄тха̄’’ти евам̣ нимантитабхиккхампи на са̄дийати на ган̣ха̄ти. на кумбхимукха̄ти кумбхито уддхаритва̄ дӣйама̄нам̣ бхиккхампи на ган̣ха̄ти. на кал̣опимукха̄ти кал̣опӣти уккхали ва̄ паччхи ва̄, татопи на ган̣ха̄ти. касма̄? ‘‘кумбхикал̣опийо мам̣ нисса̄йа кат̣аччхуна̄ паха̄рам̣ лабхантӣ’’ти. на ел̣акамантаранти умма̄рам̣ антарам̣ катва̄ дӣйама̄нам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? ‘‘айам̣ мам̣ нисса̄йа антаракаран̣ам̣ лабхатӣ’’ти. дан̣д̣амусалесупи есева найо. двиннанти двӣсу бхун̃джама̄несу екасмим̣ ут̣т̣ха̄йа денте на ган̣ха̄ти. касма̄? кабал̣антара̄йо хотӣти.

на габбхинийа̄тиа̄дӣсу пана габбхинийа̄ куччхийам̣ да̄рако киламати, па̄йантийа̄ да̄ракасса кхӣрантара̄йо хоти, пурисантарагата̄йа ратиантара̄йо хотӣти на ган̣ха̄ти. на сан̇киттӣсӯти сан̇киттетва̄ катабхаттесу. дуббхиккхасамайе кира ачелакаса̄вака̄ ачелака̄нам̣ аттха̄йа тато тато тан̣д̣ула̄дӣни сама̄дапетва̄ бхаттам̣ пачанти, уккат̣т̣ха̄челако тато на пат̣игган̣ха̄ти. на йаттха са̄ти йаттха сунакхо ‘‘пин̣д̣ам̣ лабхисса̄мӣ’’ти упат̣т̣хито хоти, таттха тасса адатва̄ а̄хат̣ам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? етасса пин̣д̣антара̄йо хотӣти. сан̣д̣асан̣д̣ача̄ринӣти самӯхасамӯхача̄ринӣ. саче хи ачелакам̣ дисва̄ ‘‘имасса бхиккхам̣ дасса̄ма̄’’ти манусса̄ бхаттагехам̣ пависанти, тесу ча пависантесу кал̣опимукха̄дӣсу нилӣна̄ маккхика̄ уппатитва̄ сан̣д̣асан̣д̣а̄ чаранти, тато а̄хат̣ам̣ бхиккхам̣ на ган̣ха̄ти. касма̄? ‘‘мам̣ нисса̄йа маккхика̄нам̣ гочарантара̄йо джа̄то’’ти.

тхусодаканти саббасассасамбха̄рехи катасовӣракам̣. еттха ча сура̄па̄намева са̄ваджджам̣, айам̣ пана саббесу са̄ваджджасан̃н̃ӣ. ека̄га̄рикоти йо екасмим̣йева гехе бхиккхам̣ лабхитва̄ ниваттати. ека̄лопикоти екенева а̄лопена йа̄пети. два̄га̄рика̄дӣсупи есева найо. екисса̄пи даттийа̄ти ека̄йа даттийа̄. датти на̄ма ека̄ кхуддакапа̄ти хоти, йаттха аггабхиккхам̣ паккхипитва̄ т̣хапенти. ека̄хиканти екадивасантарикам̣. аддхама̄сиканти аддхама̄сантарикам̣. парийа̄йабхаттабходжананти ва̄рабхаттабходжанам̣, ека̄хава̄рена двӣхава̄рена сатта̄хава̄рена аддхама̄сава̄рена̄ти евам̣ дивасава̄рена а̄бхатабхаттабходжанам̣. са̄кабхаккхотиа̄дӣни вуттаттха̄нева.

уббхат̣т̣хакоти уддхам̣ т̣хитако. уккут̣икаппадха̄намануйуттоти уккут̣икавӣрийамануйутто, гаччхантопи уккут̣икова хутва̄ уппатитва̄ уппатитва̄ гаччхати. кан̣т̣ака̄пассайикоти айакан̣т̣аке ва̄ пакатикан̣т̣аке ва̄ бхӯмийам̣ кот̣т̣етва̄ таттха чаммам̣ аттхаритва̄ т̣ха̄начан̇кама̄дӣни кароти. сеййанти сайантопи таттхева сеййам̣ каппети. са̄йам̣ татийамасса̄ти са̄йататийакам̣. па̄то маджджханхике са̄йанти дивасасса тиккхаттум̣ ‘‘па̄пам̣ пава̄хесса̄мӣ’’ти удакорохана̄нуйогам̣ ануйутто вихарати.

ка̄йе ка̄йа̄нупассӣтиа̄дӣни хет̣т̣ха̄ екаканипа̄таван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева ведитабба̄ни. айам̣ вуччати, бхиккхаве, маджджхима̄ пат̣ипада̄ти, бхиккхаве, айам̣ ка̄масукхаллика̄нуйоган̃ча аттакиламатха̄нуйоган̃ча̄ти две анте анупагата̄, сассатуччхедантехи ва̄ вимутта̄ маджджхима̄ пат̣ипада̄ти ведитабба̄.

ачелакавагго чхат̣т̣хо.

17-18. пеййа̄лавагга̄диван̣н̣ана̄

164-184. саманун̃н̃оти сама̄наджджха̄сайо. ра̄гасса̄ти пан̃чака̄магун̣икара̄гасса. абхин̃н̃а̄йа̄ти абхиджа̄нанаттхам̣. сун̃н̃ато сама̄дхӣтиа̄дӣхи тӣхипи сама̄дхӣхи випассана̄ва катхита̄. випассана̄ хи ничча̄бхинивеса-ниччанимитта-ниччапан̣идхиа̄дӣнам̣ абха̄ва̄ има̄ни на̄ма̄ни лабхати. парин̃н̃а̄йа̄ти париджа̄нанаттхам̣. сесападесупи есева найоти.

пеййа̄лавагга̄ди нит̣т̣хита̄.

маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

тиканипа̄тасса сам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

чатукканипа̄та-ат̣т̣хакатха̄

1. пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣

1. бхан̣д̣ага̄мавагго

1. анубуддхасуттаван̣н̣ана̄

1. чатукканипа̄тасса пат̣хаме ананубодха̄ти абуджджханена аджа̄нанена. аппат̣иведха̄ти аппат̣ивиджджханена апаччаккхакирийа̄йа. дӣгхамаддха̄нанти чирака̄лам̣. сандха̄витанти бхавато бхавам̣ гаманавасена сандха̄витам̣. сам̣саританти пунаппунам̣ гамана̄гаманавасена сам̣саритам̣. маман̃чева тумха̄кан̃ча̄ти майа̄ ча тумхехи ча. атха ва̄ сандха̄витам̣ сам̣саританти сандха̄ванам̣ сам̣саран̣ам̣ маман̃чева тумха̄кан̃ча ахосӣти еваметтха аттхо ведитаббо. арийасса̄ти ниддосасса. сӣлам̣ сама̄дхи пан̃н̃а̄ти име пана тайо дхамма̄ маггапхаласампайутта̄ва ведитабба̄, вимуттина̄мена пхаламева ниддит̣т̣хам̣. бхаватан̣ха̄ти бхавесу тан̣ха̄. бхаванеттӣти бхавараджджу. тан̣ха̄йа ева етам̣ на̄мам̣. та̄йа хи сатта̄ гон̣а̄ вийа гӣва̄йа бандхитва̄ там̣ там̣ бхавам̣ нӣйанти, тасма̄ бхаванеттӣти вуччати.

ануттара̄ти локуттара̄. дуккхассантакароти ват̣т̣адуккхасса антакаро. чаккхума̄ти пан̃чахи чаккхӯхи чаккхума̄. париниббутоти килесапаринибба̄нена париниббуто. идамасса бодхиман̣д̣е пат̣хамапаринибба̄нам̣, паччха̄ пана йамакаса̄ла̄намантаре анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ париниббутоти йатха̄нусандхина̄ десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

2. папатитасуттаван̣н̣ана̄

2. дутийе папатитоти патито чуто. аппапатитоти апатито патит̣т̣хито. таттха локийамаха̄джано патитойева на̄ма, сота̄панна̄дайо килесуппаттиккхан̣е патита̄ на̄ма, кхӣн̣а̄саво екантапатит̣т̣хито на̄ма.

чута̄ патантӣти йе чута̄, те патанти на̄ма. патита̄ти йе патита̄, те чута̄ на̄ма. чутатта̄ патита̄, патитатта̄ чута̄ти аттхо. гиддха̄ти ра̄гаратта̄. пунара̄гата̄ти пуна джа̄тим̣ пуна джарам̣ пуна бйа̄дхим̣ пуна маран̣ам̣ а̄гата̄ на̄ма хонти. катам̣ киччанти чатӯхи маггехи каттаббакиччам̣ катам̣. ратам̣ рамманти рамитаббайуттаке гун̣аджа̄те рамитам̣. сукхена̄нва̄гатам̣ сукханти сукхена сукхам̣ ануа̄гатам̣ сампаттам̣. ма̄нусакасукхена диббасукхам̣, джха̄насукхена випассана̄сукхам̣, випассана̄сукхена маггасукхам̣, маггасукхена пхаласукхам̣, пхаласукхена нибба̄насукхам̣ сампаттам̣ адхигатанти аттхо.

3. пат̣хамакхатасуттаван̣н̣ана̄

3. татийам̣ дуканипа̄таван̣н̣ана̄йам̣ вуттамева. га̄тха̄су пана ниндийанти ниндитаббайуттакам̣. ниндатӣти гарахати. пасам̣сийоти пасам̣ситаббайутто. вичина̄ти мукхена со калинти йо евам̣ паватто, тена мукхена калим̣ вичина̄ти на̄ма. калина̄ тена сукхам̣ на виндатӣти тена ча калина̄ сукхам̣ на пат̣илабхати. саббасса̄пи саха̄пи аттана̄ти саббенапи сакена дханена чева аттана̄ ча саддхим̣ йо пара̄джайо, со аппаматтакова калӣти аттхо. йо сугатесӯти йо пана саммаггатесу пуггалесу читтам̣ падуссеййа, айам̣ читтападосова тато калито махантатаро кали. ида̄ни тасса махантатарабха̄вам̣ дассенто сатам̣ сахасса̄нантиа̄дима̄ха. таттха сатам̣ сахасса̄нанти нираббудаган̣ана̄йа сатасахассам̣. чхаттим̣сатӣти апара̄ни ча чхаттим̣сати нираббуда̄ни. пан̃ча ча̄ти аббудаган̣ана̄йа ча пан̃ча аббуда̄ни. йамарийагарахӣти йам̣ арийе гараханто нирайам̣ упападжджати, таттха еттакам̣ а̄йуппама̄н̣анти.

4. дутийакхатасуттаван̣н̣ана̄

4. чатуттхе ма̄тари питари ча̄тиа̄дӣсу миттавиндако ма̄тари миччха̄пат̣ипанно на̄ма, аджа̄тасатту питари миччха̄пат̣ипанно на̄ма, девадатто татха̄гате миччха̄пат̣ипанно на̄ма, кока̄лико татха̄гатаса̄ваке миччха̄пат̣ипанно на̄ма. бахун̃ча̄ти бахукамева. пасаватӣти пат̣илабхати. та̄йа̄ти та̄йа миччха̄пат̣ипаттисан̇кха̄та̄йа адхаммачарийа̄йа. печча̄ти ито гантва̄. апа̄йам̣ гаччхатӣти нирайа̄дӣсу ан̃н̃атарасмим̣ ниббаттати. суккапаккхепи есева найо.

5. анусотасуттаван̣н̣ана̄

5. пан̃чаме анусотам̣ гаччхатӣти анусотага̄мӣ. килесасотасса паччанӣкапат̣ипаттийа̄ пат̣исотам̣ гаччхатӣти пат̣исотага̄мӣ. т̣хитаттоти т̣хитасабха̄во. тин̣н̣оти огхам̣ таритва̄ т̣хито. па̄ран̇гатоти паратӣрам̣ гато. тхале тит̣т̣хатӣти нибба̄натхале тит̣т̣хати. бра̄хман̣оти сет̣т̣хо ниддосо. идха̄ти имасмим̣ локе. ка̄ме ча пат̣исеватӣти килесака̄мехи ваттхука̄ме пат̣исевати. па̄пан̃ча каммам̣ каротӣти па̄пан̃ча па̄н̣а̄типа̄та̄дикаммам̣ кароти. па̄пан̃ча каммам̣ на каротӣти пан̃чаверакаммам̣ на кароти. айам̣ вуччати, бхиккхаве, т̣хитаттоти айам̣ ана̄га̄мӣ пуггало тасма̄ лока̄ пуна пат̣исандхивасена ана̄гаманато т̣хитатто на̄ма.

тан̣ха̄дхипанна̄ти тан̣ха̄йа адхипанна̄ аджджхоттхат̣а̄, тан̣хам̣ ва̄ адхипанна̄ аджджхога̄л̣ха̄. парипун̣н̣асекхоти сиккха̄па̄рипӯрийа̄ т̣хито. апариха̄надхаммоти апарихӣнасабха̄во. четовасиппаттоти читтавасӣбха̄вам̣ патто. еварӯпо кхӣн̣а̄саво хоти, идха пана ана̄га̄мӣ катхито. сама̄хитиндрийоти сама̄хитачхал̣индрийо. паропара̄ти паровара̄ уттамала̄мака̄, кусала̄кусала̄ти аттхо. самечча̄ти н̃а̄н̣ена сама̄гантва̄. видхӯпита̄ти виддхам̣сита̄ джха̄пита̄ ва̄. вуситабрахмачарийоти маггабрахмачарийам̣ васитва̄ т̣хито. локантагӯти тивидхасса̄пи локасса антам̣ гато. па̄рагатоти чхаха̄ка̄рехи па̄рагато. идха кхӣн̣а̄савова катхито. ити суттепи га̄тха̄супи ват̣т̣авиват̣т̣амева катхитам̣.

6. аппассутасуттаван̣н̣ана̄

6. чхат̣т̣хе анупапанноти анупа̄гато. суттантиа̄дӣсу убхатовибхан̇ганиддесакхандхакапарива̄расуттанипа̄таман̇галасуттаратанасутта- на̄л̣акасуттатуват̣акасутта̄ни, ан̃н̃ампи ча суттана̄макам̣ татха̄гатавачанам̣ суттанти ведитаббам̣. саббампи сага̄тхакам̣ суттам̣ геййанти ведитаббам̣, висесена сам̣йуттаке сакалопи сага̄тха̄вагго. сакалампи абхидхаммапит̣акам̣, нигга̄тхакасуттам̣, йан̃ча ан̃н̃ампи ат̣т̣хахи ан̇гехи асан̇гахитам̣ буддхавачанам̣, там̣ веййа̄каран̣анти ведитаббам̣. дхаммапада-тхерага̄тха̄-тхерига̄тха̄ суттанипа̄те носуттана̄мика̄ суддхикага̄тха̄ ча га̄тха̄ти ведитабба̄. соманассан̃а̄н̣амайикага̄тха̄пат̣исам̣йутта̄ двеасӣти суттанта̄ уда̄нанти ведитабба̄. ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄’’тиа̄динайаппаватта̄ дасуттарасатасуттанта̄ итивуттаканти ведитабба̄. апан̣н̣акаджа̄така̄дӣни пан̃н̃а̄са̄дхика̄ни пан̃ча джа̄такасата̄ни джа̄таканти ведитабба̄ни. ‘‘чатта̄роме, бхиккхаве, аччхарийа̄ аббхута̄ дхамма̄ а̄нанде’’тиа̄динайаппаватта̄ саббепи аччхарийааббхутадхаммапат̣исам̣йутта̄ суттанта̄ аббхутадхамманти ведитабба̄. чӯл̣аведалламаха̄ведалласамма̄дит̣т̣хисаккапан̃хасан̇кха̄рабха̄джанийамаха̄пун̣н̣амасутта̄дайо саббепи ведан̃ча тут̣т̣хин̃ча ладдха̄ ладдха̄ пуччхита̄ суттанта̄ ведалланти ведитабба̄. на аттхаман̃н̃а̄йа на дхаммаман̃н̃а̄йа̄ти ат̣т̣хакатхан̃ча па̄л̣ин̃ча аджа̄нитва̄. дхамма̄нудхаммаппат̣ипанноти навалокуттарадхаммасса анурӯпадхаммам̣ сахасӣлам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ на пат̣ипанно хоти. имина̄ упа̄йена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. пат̣хамава̄ре панеттха аппассутадуссӣло катхито, дутийе аппассутакхӣн̣а̄саво, татийе бахуссутадуссӣло, чатуттхе бахуссутакхӣн̣а̄саво.

сӣлесу асама̄хитоти сӣлесу апарипӯрака̄рӣ. сӣлато ча сутена ча̄ти сӣлабха̄гена ча сутабха̄гена ча ‘‘айам̣ дуссӣло аппассуто’’ти евам̣ там̣ гарахантӣти аттхо. тасса сампаджджате сутанти тасса пуггаласса йасма̄ тена сутена сутакиччам̣ катам̣, тасма̄ тасса сутам̣ сампаджджати на̄ма. на̄сса сампаджджатети сутакиччасса акататта̄ на сампаджджати. дхаммадхаранти сутадхамма̄нам̣ а̄дха̄рабхӯтам̣. саппан̃н̃анти супан̃н̃ам̣. неккхам̣ джамбонадассева̄ти джамбунадам̣ вуччати джа̄тисуван̣н̣ам̣, тасса джамбунадасса неккхам̣ вийа, пан̃часуван̣н̣апарима̄н̣ам̣ суван̣н̣агхат̣икам̣ вийа̄ти аттхо.

7. собханасуттаван̣н̣ана̄

7. саттаме вийатта̄ти пан̃н̃а̄веййаттийена саманна̄гата̄. винӣта̄ти винайам̣ упета̄ сувинӣта̄. виса̄рада̄ти веса̄раджджена соманассасахагатена н̃а̄н̣ена саманна̄гата̄. дхаммадхара̄ти сутадхамма̄нам̣ а̄дха̄рабхӯта̄. бхиккху ча сӣласампанноти га̄тха̄йа кин̃ча̄пи екекассева екеко гун̣о катхито, саббесам̣ пана саббепи ват̣т̣антӣти.

8. веса̄раджджасуттаван̣н̣ана̄

8. ат̣т̣хаме веса̄раджджа̄нӣти еттха са̄раджджапат̣ипаккхо веса̄раджджам̣, чатӯсу т̣ха̄несу са̄раджджа̄бха̄вам̣ паччавеккхантасса уппаннасоманассамайан̃а̄н̣ассетам̣ на̄мам̣. а̄сабхам̣ т̣ха̄нанти сет̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ уттамат̣т̣ха̄нам̣. а̄сабха̄ ва̄ пуббабуддха̄, тесам̣ т̣ха̄нанти аттхо. апича гавасатаджет̣т̣хако усабхо, гавасахассаджет̣т̣хако васабхо. ваджасатаджет̣т̣хако ва̄ усабхо, ваджасахассаджет̣т̣хако васабхо, саббагавасет̣т̣хо саббапариссайасахо сето па̄са̄дико маха̄бха̄равахо асанисатасаддехипи асампакампийо нисабхо, со идха усабхоти адхиппето. идампи хи тасса парийа̄йавачанам̣. усабхасса иданти а̄сабхам̣. т̣ха̄нанти чатӯхи па̄дехи патхавим̣ уппӣл̣етва̄ ваваттха̄нам̣. идам̣ пана а̄сабхам̣ вийа̄ти а̄сабхам̣. йатхева хи нисабхасан̇кха̄то усабхо чатӯхи па̄дехи патхавим̣ уппӣл̣етва̄ ачалат̣т̣ха̄нена тит̣т̣хати, евам̣ татха̄гатопи чатӯхи веса̄раджджапа̄дехи ат̣т̣хапарисапатхавим̣ уппӣл̣етва̄ садеваке локе кеначи паччаттхикена пачча̄миттена акампийо ачалат̣т̣ха̄нена тит̣т̣хати. евам̣ тит̣т̣хама̄нова там̣ а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти упагаччхати на паччаккха̄ти, аттани а̄ропети. тена вуттам̣ ‘‘а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄тӣ’’ти.

париса̄сӯти ат̣т̣хасу париса̄су. сӣхана̄дам̣ надатӣти сет̣т̣хана̄дам̣ абхӣтана̄дам̣ надати, сӣхана̄дасадисам̣ ва̄ на̄дам̣ надати. айаматтхо сӣхана̄дасуттена дассетаббо. йатха̄ ва̄ сӣхо саханато ча хананато ча сӣхоти вуччати, евам̣ татха̄гато локадхамма̄нам̣ саханато параппава̄да̄нан̃ча хананато сӣхоти вуччати. евам̣ вуттасса сӣхасса на̄дам̣ сӣхана̄дам̣. таттха йатха̄ сӣхо сӣхабалена саманна̄гато саббаттха виса̄радо вигаталомахам̣со сӣхана̄дам̣ надати, евам̣ татха̄гатасӣхопи татха̄гатабалехи саманна̄гато ат̣т̣хасу париса̄су виса̄радо вигаталомахам̣со ‘‘ити рӯпа’’нтиа̄дина̄ найена на̄на̄видхадесана̄вила̄сасампаннам̣ сӣхана̄дам̣ надати. тена вуттам̣ ‘‘париса̄су сӣхана̄дам̣ надатӣ’’ти.

брахмачаккам̣ паваттетӣти еттха брахманти сет̣т̣хам̣ уттамам̣ висуддхам̣. чаккасаддо пана̄йам̣ –

‘‘сампаттийам̣ лаккхан̣е ча, ратхан̇ге ирийа̄патхе;

да̄не ратанадхаммӯра-чакка̄дӣсу ча диссати;

дхаммачакке идха мато, тан̃ча дведха̄ вибха̄вайе’’.

‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, чакка̄ни, йехи саманна̄гата̄нам̣ деваманусса̄на’’нтиа̄дӣсу (а. ни. 4.31) хи айам̣ сампаттийам̣ диссати. ‘‘па̄даталесу чакка̄ни джа̄та̄нӣ’’ти (дӣ. ни. 2.35) еттха лаккхан̣е. ‘‘чаккам̣ва вахато пада’’нти (дха. па. 1) еттха ратхан̇ге. ‘‘чатучаккам̣ навадва̄ра’’нти (сам̣. ни. 1.29) еттха ирийа̄патхе. ‘‘дадам̣ бхун̃джа ма̄ ча пама̄до, чаккам̣ ваттайа саббапа̄н̣ина’’нти (джа̄. 1.7.149) еттха да̄не. ‘‘диббам̣ чаккаратанам̣ па̄турахосӣ’’ти (дӣ. ни. 2.243; ма. ни. 3.256) еттха ратаначакке. ‘‘майа̄ паваттитам̣ чакка’’нти (су. ни. 562) еттха дхаммачакке. ‘‘иччха̄хатасса посасса, чаккам̣ бхамати маттхаке’’ти (джа̄. 1.1.104; 1.5.103) еттха урачакке. ‘‘кхурапарийантена чепи чаккена̄’’ти (дӣ. ни. 1.166) еттха пахаран̣ачакке. ‘‘асанивичакка’’нти (дӣ. ни. 3.61; сам̣. ни. 2.162) еттха асаниман̣д̣але. идха пана̄йам̣ дхаммачакке мато.

там̣ панетам̣ дхаммачаккам̣ дувидхам̣ хоти пат̣иведхан̃а̄н̣ан̃ча десана̄н̃а̄н̣ан̃ча. таттха пан̃н̃а̄пабха̄витам̣ аттано арийапхала̄вахам̣ пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣, карун̣а̄пабха̄витам̣ са̄вака̄нам̣ арийапхала̄вахам̣ десана̄н̃а̄н̣ам̣. таттха пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ уппаджджама̄нам̣ уппаннанти дувидхам̣. тан̃хи абхиниккхаманато йа̄ва арахаттамагга̄ уппаджджама̄нам̣, пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма. туситабхаванато ва̄ йа̄ва маха̄бодхипаллан̇ке арахаттамагга̄ уппаджджама̄нам̣, пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма. дӣпан̇карато пат̣т̣ха̄йа ва̄ йа̄ва бодхипаллан̇ке арахаттамагга̄ уппаджджама̄нам̣, пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма. десана̄н̃а̄н̣ампи паваттама̄нам̣ паваттанти дувидхам̣. тан̃хи йа̄ва ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃асса сота̄паттимагга̄ паваттама̄нам̣, пхалаккхан̣е паваттам̣ на̄ма. тесу пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ локуттарам̣, десана̄н̃а̄н̣ам̣ локийам̣. убхайампи панетам̣ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣, буддха̄нам̣йева орасан̃а̄н̣ам̣.

самма̄самбуддхасса те пат̣иджа̄натоти ‘‘ахам̣ самма̄самбуддхо, саббе дхамма̄ майа̄ абхисамбуддха̄’’ти евам̣ пат̣иджа̄нато тава. анабхисамбуддха̄ти име на̄ма дхамма̄ тайа̄ анабхисамбуддха̄. татра вата̄ти тесу ‘‘анабхисамбуддха̄’’ти евам̣ дасситадхаммесу. сахадхаммена̄ти сахетуна̄ сака̄ран̣ена вачанена. нимиттаметанти еттха пуггалопи дхаммопи нимиттанти адхиппето. там̣ пуггалам̣ на пасса̄ми, йо мам̣ пат̣ичодессати. там̣ дхаммам̣ на пасса̄ми, йам̣ дассетва̄ ‘‘айам̣ на̄ма дхаммо тайа̄ анабхисамбуддхо’’ти мам̣ пат̣ичодессатӣти айаметтха аттхо. кхемаппаттоти кхемам̣ патто. сесапададвайам̣ имассева вевачанам̣. саббампетам̣ веса̄раджджан̃а̄н̣амева сандха̄йа вуттам̣. дасабаласса хи ‘‘айам̣ на̄ма дхаммо тайа̄ анабхисамбуддхо’’ти чодакам̣ пуггалам̣ ва̄ чодана̄ка̄ран̣ам̣ анабхисамбуддхадхаммам̣ ва̄ апассато ‘‘сабха̄вабуддхойева вата сама̄но ахам̣ буддхосмӣти вада̄мӣ’’ти паччавеккхантасса балаватарам̣ соманассам̣ уппаджджати, тена сампайуттам̣ н̃а̄н̣ам̣ веса̄раджджам̣ на̄ма. там̣ сандха̄йа ‘‘кхемаппатто’’тиа̄дима̄ха. евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо.

антара̄йика̄ дхамма̄ти еттха пана антара̄йам̣ каронтӣти антара̄йика̄. те аттхато сан̃чичча вӣтикканта̄ сатта а̄паттиккхандха̄. сан̃чичча вӣтиккантам̣ хи антамасо дуккат̣адуббха̄ситампи маггапхала̄нам̣ антара̄йам̣ кароти. идха пана метхунадхаммо адхиппето. метхунам̣ севато хи йасса кассачи ниссам̣сайамева маггапхала̄нам̣ антара̄йо хоти.

йасса кхо пана те аттха̄йа̄ти ра̄гаккхайа̄дӣсу йасса аттха̄йа. дхаммо деситоти асубхабха̄вана̄дидхаммо катхито. татра вата манти тасмим̣ аниййа̄никадхамме мам̣. сесам̣ вуттанайенева ведитаббам̣.

ва̄дапатха̄ти ва̄да̄йева. путхӯти бахӯ. сита̄ти упанибаддха̄ абхисан̇кхата̄. атха ва̄ путхуссита̄ти путхубха̄вам̣ сита̄ упагата̄, путхӯхи ва̄ сита̄типи путхуссита̄. йам̣ ниссита̄ти етарахипи йам̣ ва̄дапатхам̣ ниссита̄. на те бхавантӣти те ва̄дапатха̄ на бхаванти бхиджджанти винассанти. дхаммачакканти десана̄н̃а̄н̣ассапи пат̣иведхан̃а̄н̣ассапи етам̣ на̄мам̣. тесу десана̄н̃а̄н̣ам̣ локийам̣, пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ локуттарам̣. кевалӣти сакалагун̣асаманна̄гато. та̄дисанти татха̄видхам̣.

9. тан̣хуппа̄дасуттаван̣н̣ана̄

9. наваме уппаджджати етесӯти уппа̄да̄. ка̄ уппаджджати? тан̣ха̄. тан̣ха̄йа уппа̄да̄ тан̣хуппа̄да̄, тан̣ха̄ваттхӯни тан̣ха̄ка̄ран̣а̄нӣти аттхо. чӣварахетӯти ‘‘каттха мана̄пам̣ чӣварам̣ лабхисса̄мӣ’’ти чӣварака̄ран̣а̄ уппаджджати. итибхава̄бхавахетӯти еттха итӣти нидассанаттхе нипа̄то. йатха̄ чӣвара̄дихету, евам̣ бхава̄бхавахетупӣти аттхо. бхава̄бхавоти четтха пан̣ӣтатара̄ни саппинаванӣта̄дӣни адхиппета̄ни. сампаттибхавесу пан̣ӣтатарапан̣ӣтатамабхавотипи вадантийева.

тан̣ха̄дутийоти айан̃хи сатто анаматагге сам̣са̄рават̣т̣е сам̣саранто на екакова сам̣сарати, тан̣хам̣ пана дутийикам̣ лабхантова сам̣сарати. тена вуттам̣ ‘‘тан̣ха̄дутийо’’ти. иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄ванти еттха иттхабха̄во на̄ма айам̣ аттабха̄во, ан̃н̃атха̄бха̄во на̄ма ана̄гататтабха̄во. еварӯпо ва̄ ан̃н̃опи аттабха̄во иттхабха̄во на̄ма, на еварӯпо ан̃н̃атха̄бха̄во на̄ма. там̣ иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄вам̣. сам̣са̄ранти кхандхадха̄туа̄йатана̄нам̣ пат̣ипа̄т̣им̣. на̄тиваттатӣти на̄тиккамати. евама̄дӣнавам̣ н̃атва̄ти евам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннесу кхандхесу а̄дӣнавам̣ джа̄нитва̄. тан̣хам̣ дуккхасса самбхаванти тан̣хам̣ ча ‘‘айам̣ ват̣т̣адуккхасамбхӯто сабха̄во ка̄ран̣а’’нти евам̣ джа̄нитва̄. етта̄вата̄ имасса бхиккхуно випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ паттабха̄во дассито. ида̄ни там̣ кхӣн̣а̄савам̣ тхоменто вӣтатан̣хотиа̄дима̄ха. таттха ана̄да̄ноти ниггахан̣о. сато бхиккху париббаджети сатисампаджан̃н̃е вепуллаппатто кхӣн̣а̄саво бхиккху сато сампаджа̄но чареййа вихареййа̄ти аттхо. ити суттанте ват̣т̣ам̣ катхетва̄ га̄тха̄су ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти.

10. йогасуттаван̣н̣ана̄

10. дасаме ват̣т̣асмим̣ йоджентӣти йога̄. ка̄майоготиа̄дӣсу пан̃чака̄магун̣ико ра̄го ка̄майого. рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го бхавайого, татха̄ джха̄наниканти. сассатадит̣т̣хисахагато ча ра̄го два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо ча дит̣т̣хийого. чатӯсу саччесу ан̃н̃а̄н̣ам̣ авиджджа̄його. ка̄месу ва̄ йоджетӣти ка̄майого. бхавесу йоджетӣти бхавайого. дит̣т̣хӣсу йоджетӣти дит̣т̣хийого. авиджджа̄йа йоджетӣти авиджджа̄йоготи хет̣т̣ха̄ вуттадхамма̄нам̣йеветам̣ адхивачанам̣.

ида̄ни те виттха̄ретва̄ дассенто катамо ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха самудайанти уппаттим̣. аттхан̇гаманти бхедам̣. асса̄данти мадхурабха̄вам̣. а̄дӣнаванти амадхурабха̄вам̣ досам̣. ниссаран̣анти ниссат̣абха̄вам̣. ка̄месӯти ваттхука̄месу. ка̄мара̄готи ка̄ме а̄раббха уппаннара̄го. сесападесупи есева найо. анусетӣти ниббаттати. айам̣ вуччати, бхиккхаве, ка̄майоготи, бхиккхаве, идам̣ ка̄месу йоджанака̄ран̣ам̣ бандханака̄ран̣ам̣ вуччатӣти евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо.

пхасса̄йатана̄нанти чаккха̄дӣнам̣ чаккхусампхасса̄дика̄ран̣а̄нам̣. авиджджа̄ ан̃н̃а̄н̣анти н̃а̄н̣апат̣ипаккхабха̄вена ан̃н̃а̄н̣асан̇кха̄та̄ авиджджа̄. ити ка̄майоготи еттха ити саддо чатӯхипи йогехи саддхим̣ йоджетаббо ‘‘евам̣ ка̄майого, евам̣ бхавайого’’ти. сам̣йуттоти парива̄рито. па̄пакехӣти ла̄макехи. акусалехӣти акосалласамбхӯтехи. сам̣килесикехӣти сам̣килесанакехи, пасаннасса читтасса пасаннабха̄вадӯсакехӣти аттхо. поноббхавикехӣти пунаббхаваниббаттакехи. садарехӣти садаратхехи. дуккхавипа̄кехӣти випа̄кака̄ле дуккхуппа̄дакехи. а̄йатим̣ джа̄тиджара̄маран̣икехӣти ана̄гате пунаппунам̣ джа̄тиджара̄маран̣аниббаттакехи. тасма̄ айогаккхемӣти вуччатӣти йасма̄ аппахӣнайого пуггало етехи дхаммехи сампайутто хоти, тасма̄ чатӯхи йогехи кхемам̣ нибба̄нам̣ анадхигататта̄ на йогаккхемӣти вуччати.

висам̣йоготи висам̣йоджанака̄ран̣а̄ни. ка̄майогависам̣йоготи ка̄майогато висам̣йоджанака̄ран̣ам̣. сесападесупи есева найо. таттха асубхаджджха̄нам̣ ка̄майогависам̣його, там̣ па̄дакам̣ катва̄ адхигато ана̄га̄мимагго екантенева ка̄майогависам̣його на̄ма. арахаттамагго бхавайогависам̣його на̄ма, сота̄паттимагго дит̣т̣хийогависам̣його на̄ма, арахаттамагго авиджджа̄йогависам̣його на̄ма. ида̄ни те виттха̄равасена дассенто катамо ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. тассаттхо вуттанайенева ведитаббо.

бхавайогена чӯбхайанти бхавайогена ча сам̣йутта̄, кин̃чи бхиййо убхайена̄пи сампайутта̄, йена кеначи йогена саманна̄гата̄ти аттхо. пураккхата̄ти пурато ката̄, парива̄рита̄ ва̄. ка̄ме парин̃н̃а̄йа̄ти дувидхепи ка̄ме париджа̄нитва̄. бхавайоган̃ча саббасоти бхавайоган̃ча саббамева париджа̄нитва̄. самӯхачча̄ти самӯханитва̄. вира̄джайанти вира̄дженто, вира̄джетва̄ ва̄. ‘‘вира̄дженто’’ти хи вутте магго катхито хоти, ‘‘вира̄джетва̄’’ти вутте пхалам̣. мунӣти кхӣн̣а̄савамуни. ити имасмим̣ суттепи га̄тха̄супи ват̣т̣авиват̣т̣амева катхитанти.

бхан̣д̣ага̄мавагго пат̣хамо.

2. чаравагго

1. чарасуттаван̣н̣ана̄

11. дутийасса пат̣хаме адхива̄сетӣти читтам̣ адхиропетва̄ ва̄сети. наппаджахатӣти на париччаджати. на винодетӣти на нӣхарати. на бйантӣкаротӣти на вигатантам̣ париччхиннапариват̣умам̣ кароти. на анабха̄вам̣ гаметӣти на ануабха̄вам̣ авад̣д̣хим̣ вина̄сам̣ гамети. чарампӣти чарантопи. ана̄та̄пӣти ниббӣрийо. анотта̄пӣти упава̄дабхайарахито. сататанти ниччам̣. самитанти нирантарам̣. евам̣ саббаттха аттхам̣ н̃атва̄ суккапаккхе вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо.

га̄тха̄су геханисситанти килесанисситам̣. моханеййесӯти мохаджанакесу а̄рамман̣есу. абхабботи абха̄джанабхӯто. пхут̣т̣хум̣ самбодхимуттаманти арахаттамаггасан̇кха̄там̣ уттаман̃а̄н̣ам̣ пхуситум̣.

2. сӣласуттаван̣н̣ана̄

12. дутийе сампаннасӣла̄ти парипун̣н̣асӣла̄. сампаннапа̄тимоккха̄ти парипун̣н̣апа̄тимоккха̄. па̄тимоккхасам̣варасам̣вута̄ти па̄тимоккхасам̣варасӣлена сам̣вута̄ пихита̄ упета̄ хутва̄ вихаратха. а̄ча̄рагочарасампанна̄ти а̄ча̄рена ча гочарена ча сампанна̄ самупа̄гата̄ бхаватха. ан̣уматтесу ваджджесӯти ан̣уппама̄н̣есу досесу. бхайадасса̄виноти та̄ни ан̣уматта̄ни ваджджа̄ни бхайато дассанасӣла̄. сама̄да̄йа сиккхатха сиккха̄падесӯти саббасиккха̄кот̣т̣ха̄сесу сама̄да̄таббам̣ сама̄да̄йа гахетва̄ сиккхатха. ‘‘сампаннасӣла̄нам̣…пе… сиккха̄падесӯ’’ти еттакена дхаммаккха̄нена сиккхаттайе сама̄да̄петва̄ чева пат̣иладдхагун̣есу ча ван̣н̣ам̣ катхетва̄ ида̄ни уттари ка̄таббам̣ дассенто кимасса̄тиа̄дима̄ха. таттха кимасса̄ти ким̣ бхавеййа.

йатам̣ чарети йатха̄ чаранто йато хоти сам̣йато, евам̣ чареййа. еса найо саббаттха. аччхети нисӣдеййа. йатаменам̣ паса̄райети йам̣ ан̇гапаччан̇гам̣ паса̄реййа, там̣ йатам̣ сам̣йатамева катва̄ паса̄реййа. уддханти упари. тирийанти маджджхам̣. апа̄чӣнанти адхо. етта̄вата̄ атӣта̄ паччуппанна̄ ана̄гата̄ ча пан̃чаккхандха̄ катхита̄. йа̄вата̄ти париччхедавачанам̣. джагато гатӣти локасса ниппхатти. самавеккхита̄ ча дхамма̄нам̣, кхандха̄нам̣ удайаббайанти етесам̣ саббалоке атӣта̄дибхеда̄нам̣ пан̃чаккхандхадхамма̄нам̣ удайан̃ча вайан̃ча самавеккхита̄. ‘‘пан̃чаккхандха̄нам̣ удайам̣ пассанто пан̃чавӣсати лаккхан̣а̄ни пассати, вайам̣ пассанто пан̃чавӣсати лаккхан̣а̄ни пассатӣ’’ти вуттехи самапан̃н̃а̄са̄йа лаккхан̣ехи самма̄ авеккхита̄ хоти. четосаматхаса̄мӣчинти читтасаматхасса ануччхавикам̣ пат̣ипадам̣. сиккхама̄нанти пат̣ипаджджама̄нам̣, пӯрайама̄нанти аттхо. пахитаттоти песитатто. а̄хӯти катхайанти. сесаметтха утта̄намева. имасмим̣ пана сутте сӣлам̣ миссакам̣ катхетва̄ га̄тха̄су кхӣн̣а̄саво катхито.

3. падха̄насуттаван̣н̣ана̄

13. татийе саммаппадха̄на̄нӣти сундарападха̄на̄ни уттамавӣрийа̄ни. саммаппадха̄на̄ти парипун̣н̣авӣрийа̄. ма̄радхеййа̄бхибхӯта̄ти тебхӯмакават̣т̣асан̇кха̄там̣ ма̄радхеййам̣ абхибхавитва̄ саматиккамитва̄ т̣хита̄. те асита̄ти те кхӣн̣а̄сава̄ аниссита̄ на̄ма. джа̄тимаран̣абхайасса̄ти джа̄тин̃ча маран̣ан̃ча пат̣ичча уппаджджанакабхайасса, джа̄тимаран̣асан̇кха̄тассева ва̄ бхайасса. па̄рагӯти па̄ран̇гата̄. те тусита̄ти те кхӣн̣а̄сава̄ тут̣т̣ха̄ на̄ма. джетва̄ ма̄рам̣ сава̄хининти сасенакам̣ ма̄рам̣ джинитва̄ т̣хита̄. те анеджа̄ти те кхӣн̣а̄сава̄ тан̣ха̄сан̇кха̄та̄йа еджа̄йа анеджа̄ ниччала̄ на̄ма. намучибаланти ма̄рабалам̣. упа̄тиватта̄ти атикканта̄. те сукхита̄ти те кхӣн̣а̄сава̄ локуттарасукхена сукхита̄ на̄ма. тенева̄ха –

‘‘сукхита̄ вата араханто, тан̣ха̄ несам̣ на виджджати;

асмима̄но самуччхинно, мохаджа̄лам̣ пада̄лита’’нти. (сам̣. ни. 3.76);

4. сам̣варасуттаван̣н̣ана̄

14. чатуттхе падха̄на̄нӣти вӣрийа̄ни. сам̣вараппадха̄нанти чаккха̄дӣни сам̣варантасса уппаннавӣрийам̣. паха̄наппадха̄нанти ка̄мавитакка̄дайо паджахантасса уппаннавӣрийам̣. бха̄вана̄ппадха̄нанти самбоджджхан̇ге бха̄вентасса уппаннавӣрийам̣. анураккхан̣а̄ппадха̄нанти сама̄дхинимиттам̣ анураккхантасса уппаннавӣрийам̣.

вивеканисситантиа̄дӣсу вивеко, вира̄го, ниродхоти тӣн̣ипи нибба̄насса на̄ма̄ни. нибба̄нам̣ хи упадхививекатта̄ вивеко, там̣ а̄гамма ра̄га̄дайо вираджджантӣти вира̄го, нируджджхантӣти ниродхо. тасма̄ вивеканисситантиа̄дӣсу а̄рамман̣авасена ва̄ адхигантаббавасена ва̄ нибба̄нанисситанти аттхо.

воссаггапарин̣а̄минти еттха две воссагга̄ – паричча̄гавоссагго ча паккханданавоссагго ча. таттха випассана̄ тадан̇гавасена килесе ча кхандхе ча ра̄гам̣ париччаджатӣти паричча̄гавоссагго. магго а̄рамман̣авасена нибба̄нам̣ паккхандатӣти паккханданавоссагго. тасма̄ воссаггапарин̣а̄минти йатха̄ бха̄вийама̄но сатисамбоджджхан̇го воссаггаттха̄йа парин̣амати, випассана̄бха̄ван̃ча маггабха̄ван̃ча па̄пун̣а̄ти, евам̣ там̣ бха̄ветӣти айаметтха аттхо. сесападесупи есева найо. бхаддаканти ладдхакам̣. сама̄дхинимиттам̣ вуччати ат̣т̣хикасан̃н̃а̄дивасена адхигато сама̄дхийева. анураккхатӣти сама̄дхипа̄рипантхикадхамме ра̄гадосамохе содхенто раккхати. еттха ча ат̣т̣хикасан̃н̃а̄дика̄ пан̃чева сан̃н̃а̄ вутта̄, имасмим̣ пана т̣ха̄не дасапи асубха̄ни виттха̄ретва̄ катхетабба̄ни. тесам̣ виттха̄ро висуддхимагге (висуддхи. 1.102 а̄дайо) вуттойева. га̄тха̄йа сам̣вара̄диниппха̄дакам̣ вӣрийамева вуттам̣. кхайам̣ дуккхасса па̄пун̣ети дуккхаккхайасан̇кха̄там̣ арахаттам̣ па̄пун̣еййа̄ти.

5. пан̃н̃аттисуттаван̣н̣ана̄

15. пан̃чаме аггапан̃н̃аттийоти уттамапан̃н̃аттийо. аттабха̄вӣнанти аттабха̄ваванта̄нам̣. йадидам̣ ра̄ху асуриндоти йо еса ра̄ху асуриндо айам̣ агготи. еттха ра̄ху кира асуриндо чатта̄ри йоджанасахасса̄ни ат̣т̣ха ча йоджанасата̄ни уччо, ба̄хантарамасса два̄дасайоджанасата̄ни, хаттхаталапа̄датала̄нам̣ путхулата̄ тӣн̣и йоджанасата̄ни. ан̇гулипабба̄ни пан̣н̣а̄са йоджана̄ни, бхамукантарам̣ пан̣н̣а̄сайоджанам̣, нала̄т̣ам̣ тийоджанасатам̣, сӣсам̣ навайоджанасатам̣. ка̄мабхогӣнам̣ йадидам̣ ра̄джа̄ мандха̄та̄ти йо еса ра̄джа̄ мандха̄та̄ на̄ма, айам̣ диббепи ма̄нусакепи ка̄ме парибхун̃джанака̄нам̣ сатта̄нам̣ агго на̄ма. еса хи асан̇кхеййа̄йукесу мануссесу ниббаттитва̄ иччхитиччхитаккхан̣е хиран̃н̃авассам̣ васса̄пенто ма̄нусаке ка̄ме дӣгхараттам̣ парибхун̃джи. девалоке пана йа̄ва чхаттим̣са̄йа инда̄нам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣, та̄ва пан̣ӣте ка̄ме парибхун̃джӣти ка̄мабхогӣнам̣ агго на̄ма джа̄то. а̄дхипатеййа̄нанти адхипатит̣т̣ха̄нам̣ джет̣т̣хакат̣т̣ха̄нам̣ каронта̄нам̣. татха̄гато аггамаккха̄йатӣти локийалокуттарехи гун̣ехи татха̄гато агго сет̣т̣хо уттамо аккха̄йати.

иддхийа̄ йасаса̄ джаланти диббасампаттисамиддхийа̄ ча парива̄расан̇кха̄тена йасаса̄ ча джаланта̄нам̣. уддхам̣ тирийам̣ апа̄чӣнанти упари ча маджджхе ча хет̣т̣ха̄ ча. йа̄вата̄ джагато гатӣти йаттака̄ локаниппхатти.

6. сокхуммасуттаван̣н̣ана̄

16. чхат̣т̣хе сокхумма̄нӣти сукхумалаккхан̣апат̣ивиджджханака̄ни н̃а̄н̣а̄ни. рӯпасокхуммена саманна̄гато хотӣти рӯпе сан̣хасукхумалаккхан̣апаригга̄хакена н̃а̄н̣ена саманна̄гато хоти. парамена̄ти уттамена. тена ча рӯпасокхуммена̄ти тена йа̄ва ануломабха̄вам̣ паттена сукхумалаккхан̣апаригга̄хакан̃а̄н̣ена. на саманупассатӣти наттхибха̄венева на пассати. на паттхетӣти наттхибха̄венева на паттхети. ведана̄сокхумма̄дӣсупи есева найо.

рӯпасокхумматам̣ н̃атва̄ти рӯпаккхандхасса сан̣хасукхумалаккхан̣апаригга̄хакена н̃а̄н̣ена сукхуматам̣ джа̄нитва̄. ведана̄нан̃ча самбхаванти ведана̄ккхандхасса ча пабхавам̣ джа̄нитва̄. сан̃н̃а̄ йато самудетӣти йасма̄ ка̄ран̣а̄ сан̃н̃а̄ккхандхо самудети ниббаттати, тан̃ча джа̄нитва̄. аттхам̣ гаччхати йаттха ча̄ти йасмим̣ т̣ха̄не нируджджхати, тан̃ча джа̄нитва̄. сан̇кха̄ре парато н̃атва̄ти сан̇кха̄раккхандхам̣ аниччата̄йа луджджанабха̄вена парато джа̄нитва̄. имина̄ хи падена аничча̄нупассана̄ катхита̄. дуккхато но ча аттатоти имина̄ дуккха̄натта̄нупассана̄. сантоти килесасантата̄йа санто. сантипаде ратоти нибба̄не рато. ити суттанте чатӯсу т̣ха̄несу випассана̄ва катхита̄, га̄тха̄су локуттарадхаммопӣти.

7. пат̣хамаагатисуттаван̣н̣ана̄

17-19. саттаме агатигамана̄нӣти нагатигамана̄ни. чханда̄гатим̣ гаччхатӣти чхандена агатим̣ гаччхати, акаттаббам̣ кароти. сесесупи есева найо. чханда̄ доса̄ бхайа̄ моха̄ти чхандена, досена, бхайена, мохена. ативаттатӣти атиккамати. ат̣т̣хамам̣ утта̄намева. наваме татха̄буджджханака̄нам̣ васена двӣхипи найехи катхитам̣.

10. бхаттуддесакасуттаван̣н̣ана̄

20. дасаме бхаттуддесакоти сала̄кабхатта̄дӣнам̣ уддесако. ка̄месу асам̣йата̄ти ваттхука̄месу килесака̄мехи асам̣йата̄. париса̄касат̣о ча панеса вуччатӣти айан̃ча пана со еварӯпа̄ париса̄качаваро на̄ма вуччатӣти аттхо. саман̣ена̄ти буддхасаман̣ена. париса̄йа ман̣д̣о ча панеса вуччатӣти айам̣ еварӯпа̄ париса̄ виппасаннена париса̄ман̣д̣оти вуччатӣти.

чаравагго дутийо.

3. урувелавагго

1. пат̣хамаурувеласуттаван̣н̣ана̄

21. татийасса пат̣хаме урувела̄йанти еттха урувела̄ти маха̄вела̄, маха̄ва̄ликара̄сӣти аттхо. атха ва̄ урӯти ва̄лука̄ вуччати, вела̄ти марийа̄да̄. вела̄тиккаманахету а̄хат̣а̄ уру урувела̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. атӣте кира ануппанне буддхе дасасахасса̄ кулапутта̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ тасмим̣ падесе вихаранта̄ екадивасам̣ саннипатитва̄ катикаваттам̣ акам̣су – ‘‘ка̄йакаммавачӣкамма̄ни на̄ма паресампи па̄кат̣а̄ни хонти, манокаммам̣ пана апа̄кат̣ам̣. тасма̄ йо ка̄мавитаккам̣ ва̄ бйа̄па̄давитаккам̣ ва̄ вихим̣са̄витаккам̣ ва̄ витаккети, тасса ан̃н̃о чодако на̄ма наттхи. со аттана̄ва атта̄нам̣ чодетва̄ паттапут̣ена ва̄лукам̣ а̄харитва̄ имасмим̣ т̣ха̄не а̄кирату, идамасса дан̣д̣акамма’’нти. тато пат̣т̣ха̄йа йо та̄дисам̣ витаккам̣ витаккети, со таттха паттапут̣ена ва̄лукам̣ а̄кирати, евам̣ таттха ануккамена маха̄ва̄лукара̄си джа̄то. тато нам̣ паччхима̄ джаната̄ париккхипитва̄ четийат̣т̣ха̄намака̄си, там̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘урувела̄ти маха̄вела̄, маха̄ва̄ликара̄сӣти аттхо’’ти. тамева сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘атха ва̄ урӯти ва̄лука̄ вуччати, вела̄ти марийа̄да̄, вела̄тиккаманахету а̄хат̣а̄ уру урувела̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо’’ти.

наджджа̄ неран̃джара̄йа тӣрети урувелага̄мам̣ нисса̄йа неран̃джара̄надӣтӣре вихара̄мӣти дассети. аджапа̄ланигродхети аджапа̄лака̄ тасса нигродхасса чха̄йа̄йа нисӣдантипи тит̣т̣хантипи, тасма̄ со аджапа̄ланигродхотвева сан̇кхам̣ гато, тасса хет̣т̣ха̄ти аттхо. пат̣хама̄бхисамбуддхоти самбуддхо хутва̄ пат̣хамамева. удапа̄дӣти айам̣ витакко пан̃чаме сатта̄хе удапа̄ди. касма̄ удапа̄дӣти? саббабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣атта̄ чева пубба̄севаната̄йа ча. таттха пубба̄севана̄йа пака̄санаттхам̣ титтираджа̄такам̣ а̄харитаббам̣. хаттхива̄наратиттира̄ кира екасмим̣ падесе вихаранта̄ ‘‘йо амха̄кам̣ махаллако, тасмим̣ сага̄рава̄ вихарисса̄ма̄’’ти нигродхам̣ дассетва̄ ‘‘ко ну кхо амха̄кам̣ махаллако’’ти вӣмам̣санта̄ титтирасса махаллакабха̄вам̣ н̃атва̄ тасса джет̣т̣ха̄пача̄йанакаммам̣ катва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самагга̄ саммодама̄на̄ вихаритва̄ саггапара̄йан̣а̄ ахесум̣. там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ руккхе адхиваттха̄ девата̄ имам̣ га̄тхама̄ха –

‘‘йе вуд̣д̣хамапача̄йанти, нара̄ дхаммасса ковида̄;

дит̣т̣хева дхамме па̄сам̣са̄, сампара̄йе ча суггатӣ’’ти. (джа̄. 1.1.37);

евам̣ ахетукатираччха̄найонийам̣ ниббаттопи татха̄гато сага̄равава̄сам̣ рочеси, ида̄ни касма̄ на рочессатӣти. ага̄равоти ан̃н̃асмим̣ га̄раварахито, кан̃чи гарут̣т̣ха̄не ат̣т̣хапетва̄ти аттхо. аппатиссоти патиссайарахито, кан̃чи джет̣т̣хакат̣т̣ха̄не ат̣т̣хапетва̄ти аттхо. саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ти еттха самитапа̄паба̄хитапа̄па̄йева саман̣абра̄хман̣а̄ адхиппета̄. саккатва̄ гарум̣ катва̄ти сакка̄ран̃чева катва̄ гарука̄ран̃ча упат̣т̣хапетва̄.

садеваке локетиа̄дӣсу саддхим̣ девехи садеваке. деваггахан̣ена четтха ма̄рабрахмесу гахитесупи ма̄ро на̄ма васаваттӣ саббесам̣ упари васам̣ ваттети, брахма̄ на̄ма маха̄нубха̄во, екан̇гулийа̄ екасмим̣ чаккава̄л̣асахассе а̄локам̣ пхарати, двӣхи двӣсу, дасахи ан̇гулӣхи дасасу чаккава̄л̣асахассесу а̄локам̣ пхарати. со имина̄ сӣласампаннатароти ваттум̣ ма̄ лабхантӯти сама̄раке сабрахмакети висум̣ вуттам̣. татха̄ саман̣а̄ на̄ма еканика̄йа̄дивасена бахуссута̄ сӣлаванто пан̣д̣ита̄, бра̄хман̣а̄пи ваттхувиджджа̄дивасена бахуссута̄ пан̣д̣ита̄. те имина̄ сампаннатара̄ти ваттум̣ ма̄ лабхантӯти сассаман̣абра̄хман̣ийа̄ паджа̄йа̄ти вуттам̣. садеваманусса̄йа̄ти идам̣ пана ниппадесато дассанаттхам̣ гахитамева гахетва̄ вуттам̣. апичеттха пурима̄ни тӣн̣и пада̄ни локавасена вутта̄ни, паччхима̄ни две паджа̄васена. сӣласампаннатаранти сӣлена сампаннатарам̣, адхикатаранти аттхо. еттха ча сӣла̄дайо чатта̄ро дхамма̄ локийалокуттара̄ катхита̄, вимуттин̃а̄н̣адассанам̣ локийамева. паччавеккхан̣ан̃а̄н̣амева хетам̣. па̄турахосӣти ‘‘айам̣ саттха̄ авӣчито йа̄ва бхавагга̄ сӣла̄дӣхи аттана̄ адхикатарам̣ апассанто ‘майа̄ пат̣ивиддханавалокуттарадхаммамева саккатва̄ упанисса̄йа вихарисса̄мӣ’ти чинтети, ка̄ран̣ам̣ бхагава̄ чинтети, аттхам̣ вуд̣д̣хим̣ висесам̣ чинтети, гаччха̄мисса усса̄хам̣ джанесса̄мӣ’’ти чинтетва̄ пурато па̄кат̣о ахоси, абхимукхе ат̣т̣ха̄сӣти аттхо.

вихам̣су вихаранти ча̄ти еттха йо вадеййа – ‘‘вихарантӣти вачанато паччуппаннепи бахӯ буддха̄’’ти, со ‘‘бхагава̄пи бханте етарахи арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти имина̄ вачанена пат̣иба̄хитаббо.

‘‘на ме а̄чарийо аттхи, садисо ме на виджджати;

садевакасмим̣ локасмим̣, наттхи ме пат̣ипуггало’’ти. (маха̄ва. 11; ма. ни. 2.341) –

а̄дӣхи часса суттехи ан̃н̃есам̣ буддха̄нам̣ абха̄во дӣпетаббо. тасма̄ти йасма̄ саббепи буддха̄ саддхаммагаруно, тасма̄. махаттамабхикан̇кхата̄ти махантабха̄вам̣ паттхайама̄нена. сарам̣ буддха̄на са̄сананти буддха̄нам̣ са̄санам̣ сарантена.

йатоти йасмим̣ ка̄ле. махаттена саманна̄гатоти раттан̃н̃умахаттам̣ вепулламахаттам̣ брахмачарийамахаттам̣ ла̄бхаггамахаттанти имина̄ чатуббидхена махаттена саманна̄гато. атха ме сан̇гхепи га̄равоти атха майхам̣ сан̇гхепи га̄раво джа̄то. кисмим̣ пана ка̄ле бхагавата̄ сан̇гхе га̄раво катоти? маха̄паджа̄патийа̄ дуссайугада̄нака̄ле. тада̄ хи бхагава̄ аттано упанӣтам̣ дуссайугам̣ ‘‘сан̇гхе, готами, дехи, сан̇гхе те динне ахан̃чева пӯджито бхависса̄ми сан̇гхо ча̄’’ти ваданто сан̇гхе га̄равам̣ ака̄си на̄ма.

2. дутийаурувеласуттаван̣н̣ана̄

22. дутийе самбахула̄ти бахука̄. бра̄хман̣а̄ти хухуккаджа̄тикена бра̄хман̣ена саддхим̣ а̄гата̄ бра̄хман̣а̄. джин̣н̣а̄ти джара̄джин̣н̣а̄. вуд̣д̣ха̄ти вайовуддха̄. махаллака̄ти джа̄тимахаллака̄. аддхагата̄ти тайо вайе аддхе атикканта̄. сутаметанти амхехи сутам̣ етам̣. тайидам̣ бхо, готама, татхева̄ти бхо, готама, етам̣ амхехи сутака̄ран̣ам̣ татха̄ ева. тайидам̣ бхо, готама, на сампаннамева̄ти там̣ етам̣ абхива̄дана̄диакаран̣ам̣ анануччхавикамева.

ака̄лава̄дӣтиа̄дӣсу ака̄ле вадатӣти ака̄лава̄дӣ. асабха̄вам̣ вадатӣти абхӯтава̄дӣ. анаттхам̣ вадати, но аттханти анаттхава̄дӣ. адхаммам̣ вадати, но дхамманти адхаммава̄дӣ. авинайам̣ вадати, но винайанти авинайава̄дӣ. анидха̄наватим̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄ти на хадайе нидхетаббайуттакам̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄. ака̄лена̄ти катхетум̣ айуттака̄лена. анападесанти ападесарахитам̣, са̄падесам̣ сака̄ран̣ам̣ катва̄ на катхети. апарийантаватинти парийантарахитам̣, на париччхедам̣ дассетва̄ катхети. анаттхасам̣хитанти на локийалокуттарааттханисситам̣ катва̄ катхети. ба̄ло тхеротвева сан̇кхам̣ гаччхатӣти андхаба̄ло тхероти сан̇кхам̣ гаччхати.

ка̄лава̄дӣтиа̄дӣни вуттапат̣ипаккхавасена ведитабба̄ни. пан̣д̣ито тхеротвева сан̇кхам̣ гаччхатӣти пан̣д̣иччена саманна̄гататта̄ пан̣д̣ито, тхирабха̄ваппаттийа̄ тхероти сан̇кхам̣ гаччхати.

бахуссуто хотӣти бахум̣ асса сутам̣ хоти, наван̇гам̣ саттхуса̄санам̣ па̄л̣ианусандхипубба̄паравасена уггахитам̣ хотӣти аттхо. сутадхароти сутасса а̄дха̄рабхӯто. йасса хи ито гахитам̣ ито пала̄йати, чхиддагхат̣е удакам̣ вийа на тит̣т̣хати, парисамаджджхе екасуттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ катхетум̣ ва̄ ва̄четум̣ ва̄ на саккоти, айам̣ на сутадхаро на̄ма. йасса пана уггахитам̣ буддхавачанам̣ уггахитака̄ласадисамева хоти, дасапи вӣсатипи васса̄ни саджджха̄йам̣ акаронтасса нева нассати, айам̣ сутадхаро на̄ма. сутасанничайоти сутасса санничайабхӯто. йасса хи сутам̣ хадайаман̃джӯса̄йа санничитам̣ сила̄йа лекха̄ вийа суван̣н̣апатте паккхиттасӣхаваса̄ вийа ча тит̣т̣хати, айам̣ сутасанничайо на̄ма. дха̄та̄ти дха̄та̄ пагун̣а̄. екаччасса хи уггахитабуддхавачанам̣ дха̄там̣ пагун̣ам̣ ниччаликам̣ на хоти, ‘‘асукам̣ суттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ катхехӣ’’ти вутте ‘‘саджджха̄йитва̄ сам̣сандитва̄ саманугга̄хитва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти вадати. екаччасса дха̄там̣ пагун̣ам̣ бхаван̇гасотасадисам̣ хоти, ‘‘асукам̣ суттам̣ ва̄ джа̄такам̣ ва̄ катхехӣ’’ти вутте уддхаритва̄ тамева катхети. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘дха̄та̄’’ти. вачаса̄ паричита̄ти суттадасака-ваггадасакапан̣н̣а̄садасакавасена ва̄ча̄йа саджджха̄йита̄. манаса̄нупеккхита̄ти читтена анупеккхита̄. йасса ва̄ча̄йа саджджха̄йитам̣ буддхавачанам̣ манаса̄ чинтентасса таттха таттха па̄кат̣ам̣ хоти, маха̄дӣпам̣ джа̄летва̄ т̣хитасса рӯпагатам̣ вийа пан̃н̃а̄йати, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. дит̣т̣хийа̄ суппат̣ивиддха̄ти аттхато ча ка̄ран̣ато ча пан̃н̃а̄йа суппат̣ивиддха̄.

а̄бхичетасика̄нанти абхичетоти абхиккантам̣ висуддхам̣ читтам̣ вуччати, адхичиттам̣ ва̄, абхичетаси джа̄та̄ни а̄бхичетасика̄ни, абхичетосанниссита̄нӣти ва̄ а̄бхичетасика̄ни. дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄нанти дит̣т̣хадхамме сукхавиха̄ра̄нам̣. дит̣т̣хадхаммоти паччаккхо аттабха̄во вуччати, таттха сукхавиха̄рабхӯта̄нанти аттхо. рӯпа̄вачараджджха̄на̄наметам̣ адхивачанам̣. та̄ни хи аппетва̄ нисинна̄ джха̄йино имасмим̣йева аттабха̄ве асам̣килит̣т̣ханеккхаммасукхам̣ винданти, тасма̄ ‘‘дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄нӣ’’ти вуччати. ника̄мала̄бхӣти ника̄мена ла̄бхӣ, аттано иччха̄васена ла̄бхӣ, иччхитиччхитаккхан̣е сама̄паджджитум̣ саматтхоти вуттам̣ хоти. акиччхала̄бхӣти сукхенева паччанӣкадхамме виккхамбхетва̄ сама̄паджджитум̣ саматтхоти вуттам̣ хоти. акасирала̄бхӣти акасира̄нам̣ ла̄бхӣ випула̄нам̣, йатха̄париччхедена вут̣т̣ха̄тум̣ саматтхоти вуттам̣ хоти. екаччо хи ла̄бхӣйева хоти, на пана иччхитиччхитаккхан̣е саккоти сама̄паджджитум̣. екаччо саккоти татха̄сама̄паджджитум̣, па̄рипантхике ча пана киччхена виккхамбхети. екаччо татха̄ ча сама̄паджджати, па̄рипантхике ча акиччхенева виккхамбхети, на саккоти на̄л̣икайантам̣ вийа йатха̄париччхедейева вут̣т̣ха̄тум̣. йасса пана айам̣ тивидха̄пи сампада̄ аттхи, со ‘‘акиччхала̄бхӣ акасирала̄бхӣ’’ти вуччати. а̄сава̄нам̣ кхайа̄тиа̄дӣни вуттаттха̄нева. евамидха сӣлампи ба̄хусаччампи кхӣн̣а̄савассева сӣлам̣ ба̄хусаччан̃ча, джха̄на̄нипи кхӣн̣а̄савассева вал̣ан̃джанакаджджха̄на̄ни катхита̄ни. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄’’тиа̄дӣхи пана арахаттам̣ катхитам̣. пхалена четтха маггакиччам̣ пака̄ситанти ведитаббам̣.

уддхатена̄ти уддхаччасахагатена. сампханти пала̄пакатхам̣. асама̄хитасан̇каппоти ат̣т̣хапитасан̇каппо. маготи магасадисо. а̄ра̄ти дӯре. тха̄вареййамха̄ти тха̄варабха̄вато. па̄падит̣т̣хӣти ла̄макадит̣т̣хи. ана̄дароти а̄дарарахито. сутава̄ти сутена упагато. пат̣ибха̄нава̄ти дувидхена пат̣ибха̄нена саманна̄гато. пан̃н̃а̄йаттхам̣ випассатӣти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа чатуннам̣ сачча̄нам̣ аттхам̣ винивиджджхитва̄ пассати. па̄рагӯ саббадхамма̄нанти саббесам̣ кхандха̄дидхамма̄нам̣ па̄рам̣ гато, абхин̃н̃а̄па̄рагӯ, парин̃н̃а̄па̄рагӯ, паха̄напа̄рагӯ, бха̄вана̄па̄рагӯ, саччхикирийа̄па̄рагӯ, сама̄паттипа̄рагӯти евам̣ чхаббидхена па̄рагаманена саббадхамма̄нам̣ па̄рам̣ парийоса̄нам̣ гато. акхилоти ра̄гакхила̄дивирахито. пат̣ибха̄нава̄ти дувидхенева пат̣ибха̄нена саманна̄гато. брахмачарийасса кевалӣти сакалабрахмачарийо. сесаметтха утта̄намева̄ти.

3. локасуттаван̣н̣ана̄

23. татийе локоти дуккхасаччам̣. абхисамбуддхоти н̃а̄то паччаккхо като. локасма̄ти дуккхасаччато. пахӣноти маха̄бодхиман̣д̣е арахаттамагган̃а̄н̣ена пахӣно. татха̄гатасса бха̄вита̄ти татха̄гатена бха̄вита̄.

евам̣ еттакена т̣ха̄нена чатӯхи саччехи аттано буддхабха̄вам̣ катхетва̄ ида̄ни татха̄гатабха̄вам̣ катхетум̣ йам̣, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха дит̣т̣ханти рӯпа̄йатанам̣. сутанти садда̄йатанам̣. мутанти патва̄ гахетаббато гандха̄йатанам̣ раса̄йатанам̣ пхот̣т̣хабба̄йатанам̣. вин̃н̃а̄танти сукхадуккха̄ди дхамма̄рамман̣ам̣. паттанти парийеситва̄ ва̄ апарийеситва̄ ва̄ паттам̣. парийеситанти паттам̣ ва̄ аппаттам̣ ва̄ парийеситам̣. анувичаритам̣ манаса̄ти читтена анусан̃чаритам̣.

татха̄гатена абхисамбуддханти имина̄ етам̣ дассети – йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса нӣлам̣ пӣтакантиа̄ди рӯпа̄рамман̣ам̣ чаккхудва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма рӯпа̄рамман̣ам̣ дисва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄то’’ти саббам̣ татха̄гатасса евам̣ абхисамбуддхам̣. татха̄ йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса бхерисаддо мудин̇гасаддотиа̄ди садда̄рамман̣ам̣ сотадва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, мӯлагандхо тачагандхотиа̄ди гандха̄рамман̣ам̣ гха̄надва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, мӯларасо кхандхарасотиа̄ди раса̄рамман̣ам̣ дживха̄два̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, каккхал̣ам̣ мудукантиа̄ди патхавӣдха̄тутеджодха̄тува̄йодха̄тубхедам̣ пхот̣т̣хабба̄рамман̣ам̣ ка̄йадва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма пхот̣т̣хабба̄рамман̣ам̣ пхуситва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄то’’ти саббам̣ татха̄гатасса евам̣ абхисамбуддхам̣. татха̄ йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса сукхадуккха̄дибхедам̣ дхамма̄рамман̣ам̣ манодва̄расса а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма дхамма̄рамман̣ам̣ виджа̄нитва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄то’’ти саббам̣ татха̄гатасса евам̣ абхисамбуддхам̣. йан̃хи, бхиккхаве, имесам̣ саббасатта̄нам̣ дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄там̣, таттха татха̄гатена адит̣т̣хам̣ ва̄ асутам̣ ва̄ амутам̣ ва̄ авин̃н̃а̄там̣ ва̄ наттхи, имасса пана маха̄джанасса парийеситва̄ аппаттампи аттхи, апарийеситва̄ аппаттампи аттхи, парийеситва̄ паттампи аттхи, апарийеситва̄ паттампи аттхи, саббампи татха̄гатасса аппаттам̣ на̄ма наттхи н̃а̄н̣ена асаччхикатам̣.

тасма̄ татха̄гатоти вуччатӣти йам̣ йатха̄ локена гатам̣, тасса татхева гататта̄ татха̄гатоти вуччати. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘абхисамбуддха’’нти вуттам̣, там̣ гатасаддена екаттхам̣. имина̄ найена саббава̄ресу татха̄гатоти нигамасса аттхо ведитаббо. тасса йутти екапуггалаван̣н̣ана̄йам̣ татха̄гатасаддавиттха̄ре вутта̄йева. апичеттха ан̃н̃адаттхӯти екам̣саттхе нипа̄то. даккхатӣти дасо. васам̣ ваттетӣти васаваттӣ.

саббам̣ локам̣ абхин̃н̃а̄ти тедха̄тукам̣ локасаннива̄сам̣ джа̄нитва̄. саббам̣ локе йатха̄татханти тасмим̣ тедха̄тукалокасаннива̄се йам̣кин̃чи неййам̣, саббам̣ там̣ йатха̄татхам̣ авипарӣтам̣ джа̄нитва̄. висам̣йуттоти чатуннам̣ йога̄нам̣ паха̄нена висам̣йутто. анӯпайоти тан̣ха̄дит̣т̣хиупайехи вирахито. сабба̄бхибхӯти рӯпа̄дӣни сабба̄рамман̣а̄ни абхибхавитва̄ т̣хито. дхӣроти дхитисампанно. саббагантхаппамочаноти саббе чатта̄ропи гантхе мочетва̄ т̣хито. пхут̣т̣хасса̄ти пхут̣т̣ха̄ асса. идан̃ча каран̣аттхе са̄мивачанам̣. парама̄ сантӣти нибба̄нам̣. тан̃хи тена н̃а̄н̣апхусанена пхут̣т̣хам̣. тенева̄ха – нибба̄нам̣ акутобхайанти. атха ва̄ парама̄сантӣти уттама̄ санти. катара̄ са̄ти? нибба̄нам̣. йасма̄ пана нибба̄не куточи бхайам̣ наттхи, тасма̄ там̣ акутобхайанти вуччати. вимутто упадхисан̇кхайети упадхисан̇кхайасан̇кха̄те нибба̄не тада̄рамман̣а̄йа пхалавимуттийа̄ вимутто. сӣхо ануттароти париссайа̄нам̣ саханат̣т̣хена килеса̄нан̃ча хим̣санат̣т̣хена татха̄гато ануттаро сӣхо на̄ма. брахманти сет̣т̣хам̣. итӣти евам̣ татха̄гатасса гун̣е джа̄нитва̄. сан̇гамма̄ти сама̄гантва̄. там̣ намассантӣти там̣ татха̄гатам̣ те саран̣ам̣ гата̄ намассанти. ида̄ни йам̣ ваданта̄ те намассанти, там̣ дассетум̣ дантотиа̄ди вуттам̣. там̣ утта̄наттхамева̄ти.

4. ка̄л̣ака̄ра̄масуттаван̣н̣ана̄

24. чатуттхам̣ аттхуппаттийам̣ никкхиттам̣. катара̄йа аттхуппаттийанти? дасабалагун̣акатха̄йа. ана̄тхапин̣д̣икасса кира дхӣта̄ чӯл̣асубхадда̄ ‘‘са̄кетанагаре ка̄л̣акасет̣т̣хипуттасса гехам̣ гаччхисса̄мӣ’’ти саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄, ‘‘бханте, ахам̣ миччха̄дит̣т̣хикакулам̣ гаччха̄ми. саче таттха сакка̄рам̣ лабхисса̄ми, екасмим̣ пурисе песийама̄не папан̃чо бхависсати, мам̣ а̄ваджджеййа̄тха бхагава̄’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ агама̄си. сет̣т̣хи ‘‘сун̣иса̄ ме а̄гата̄’’ти ман̇галам̣ каронтова бахум̣ кха̄данӣйабходжанӣйам̣ пат̣ийа̄детва̄ пан̃ча ачелакасата̄ни нимантеси. со тесу нисиннесу ‘‘дхӣта̄ ме а̄гантва̄ араханте вандатӯ’’ти чӯл̣асубхадда̄йа песеси. а̄гатапхала̄ арийаса̄вика̄ арахантети вуттаматтейева ‘‘ла̄бха̄ вата ме’’ти ут̣т̣хахитва̄ гата̄ те ниссирикадассане ачелаке дисва̄ва ‘‘саман̣а̄ на̄ма на еварӯпа̄ хонти, та̄та, йесам̣ нева аджджхаттам̣ хирӣ, на бахиддха̄ оттаппам̣ аттхӣ’’ти ватва̄ ‘‘на име саман̣а̄, дхӣдхӣ’’ти кхел̣ам̣ па̄тетва̄ ниваттитва̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева гата̄.

тато ачелака̄ ‘‘маха̄сет̣т̣хи куто те еварӯпа̄ ка̄лакан̣н̣ӣ ладдха̄, ким̣ сакаладжамбудӣпе ан̃н̃а̄ да̄рика̄ наттхӣ’’ти сет̣т̣хим̣ парибха̄сим̣су. со ‘‘а̄чарийа̄ джа̄нитва̄ ва̄ катам̣ хоту аджа̄нитва̄ ва̄, ахаметтха джа̄нисса̄мӣ’’ти ачелаке уййоджетва̄ субхадда̄йа сантикам̣ гантва̄ ‘‘амма, касма̄ еварӯпам̣ ака̄си, касма̄ араханте ладжджа̄песӣ’’ти а̄ха. та̄та, араханта̄ на̄ма еварӯпа̄ на хонтӣти. атха нам̣ со а̄ха –

‘‘кӣдиса̄ саман̣а̄ туйхам̣, ба̄л̣хам̣ кхо не пасам̣саси;

ким̣сӣла̄ ким̣сама̄ча̄ра̄, там̣ ме аккха̄хи пуччхита̄’’ти.

са̄ а̄ха –

‘‘сантиндрийа̄ сантамана̄, сантатеджа̄ гун̣амаггасан̣т̣хита̄;

оккхиттачаккхӯ митабха̄н̣ӣ, та̄диса̄ саман̣а̄ мама.

‘‘васанти ванамогайха, на̄го чхетва̄ва бандханам̣;

екакийа̄ адутийа̄, та̄диса̄ саман̣а̄ мама̄’’ти.

еван̃ча пана ватва̄ сет̣т̣хисса пуре т̣хатва̄ тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣ам̣ катхеси. сет̣т̣хи тасса̄ вачанам̣ сутва̄ ‘‘йади евам̣, тава саман̣е а̄нетва̄ ман̇галам̣ карома̄’’ти. са̄ пуччхи ‘‘када̄ кариссатха, та̄та̄’’ти. сет̣т̣хи чинтеси – ‘‘катипа̄хаччайена̄ти вутте песетва̄ паккоса̄пеййа̄’’ти. атха нам̣ ‘‘све амма̄’’ти а̄ха. са̄ са̄йанхасамайе упарипа̄са̄дам̣ а̄руйха махантам̣ пуппхасамуггам̣ гахетва̄ саттху гун̣е ануссаритва̄ ат̣т̣ха пуппхамут̣т̣хийо дасабаласса виссаджджетва̄ ан̃джалим̣ паггайха намассама̄на̄ ат̣т̣ха̄си. еван̃ча авача – ‘‘бхагава̄ све пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ майхам̣ бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти. та̄ни пуппха̄ни гантва̄ дасабаласса маттхаке вита̄нам̣ хутва̄ ат̣т̣хам̣су. саттха̄ а̄вадждженто там̣ ка̄ран̣ам̣ аддаса. дхаммадесана̄парийоса̄не ана̄тхапин̣д̣икамаха̄сет̣т̣хи дасабалам̣ вандитва̄ ‘‘све, бханте, пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ мама гехе бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти а̄ха. чӯл̣асубхадда̄йа нимантитамха сет̣т̣хӣти. на, бханте, кан̃чи а̄гатам̣ пасса̄ма̄ти. а̄ма, сет̣т̣хи, саддха̄ пана упа̄сика̄ дӯре йоджанасатаматтхакепи йоджанасахассаматтхакепи т̣хита̄ химаванто вийа пан̃н̃а̄йатӣти ватва̄ –

‘‘дӯре санто пака̄сенти, химавантова паббато;

асантеттха на диссанти, раттим̣ кхитта̄ йатха̄ сара̄’’ти. (дха. па. 304) –

имам̣ га̄тхама̄ха. ана̄тхапин̣д̣ико ‘‘бханте, мама, дхӣту сан̇гахам̣ каротха̄’’ти вандитва̄ пакка̄ми.

саттха̄ а̄нандаттхерам̣ а̄мантеси – ‘‘ахам̣, а̄нанда, са̄кетам̣ гамисса̄ми, пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣ сала̄кам̣ дехи. даданто ча чхал̣абхин̃н̃а̄нам̣йева дадеййа̄сӣ’’ти. тхеро татха̄ ака̄си. чӯл̣асубхадда̄ раттибха̄гасаманантаре чинтеси – ‘‘буддха̄ на̄ма бахукичча̄ бахукаран̣ӣйа̄, мам̣ саллаккхеййа ва̄ на ва̄, ким̣ ну кхо карисса̄мӣ’’ти. тасмим̣ кхан̣е вессаван̣о маха̄ра̄джа̄ чӯл̣асубхадда̄йа катхеси – ‘‘бхадде, ма̄ кхо твам̣ вимана̄ ахоси, ма̄ думмана̄. адхивуттхам̣ те бхагавата̄ сва̄тана̄йа бхаттам̣ саддхим̣ бхиккхусан̇гхена̄’’ти. са̄ тут̣т̣хапахат̣т̣ха̄ да̄намева сам̣видахи. саккопи кхо девара̄джа̄ виссакаммам̣ а̄мантеси – ‘‘та̄та, дасабало чӯл̣асубхадда̄йа сантикам̣ са̄кетанагарам̣ гаччхиссати, пан̃ча кӯт̣а̄га̄расата̄ни ма̄пехӣ’’ти. со татха̄ ака̄си. саттха̄ пан̃чахи чхал̣абхин̃н̃асатехи паривуто кӯт̣а̄га̄райа̄нена ман̣иван̣н̣ам̣ а̄ка̄сам̣ виликханто вийа са̄кетанагарам̣ агама̄си.

субхадда̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса да̄нам̣ датва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ а̄ха – ‘‘бханте, майхам̣ сасурапаккхо миччха̄дит̣т̣хико, са̄дху тесам̣ ануччхавикадхаммам̣ катхетха̄’’ти. саттха̄ дхаммам̣ десеси. ка̄л̣акасет̣т̣хи сота̄панно хутва̄ аттано уййа̄нам̣ дасабаласса ада̄си. ачелака̄ ‘‘амха̄кам̣ пат̣хамам̣ динна’’нти никкхамитум̣ на иччханти. ‘‘гаччхатха нӣхаритаббанийа̄мена те нӣхаратха̄’’ти саббе нӣхара̄петва̄ таттхева саттху виха̄рам̣ ка̄ретва̄ брахмадеййам̣ катва̄ удакам̣ па̄теси. со ка̄л̣акена ка̄ритата̄йа ка̄л̣ака̄ра̄мо на̄ма джа̄то. бхагава̄ тасмим̣ самайе таттха вихарати. тена вуттам̣ – ‘‘са̄кете вихарати ка̄л̣ака̄ра̄ме’’ти.

бхиккхӯ а̄мантесӣти пан̃часате бхиккхӯ а̄мантеси. те кира са̄кетанагарава̄сино кулапутта̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ саттху сантике паббаджитва̄ упат̣т̣ха̄наса̄ла̄йа нисинна̄ ‘‘ахо буддхагун̣а̄ на̄ма маханта̄, еварӯпам̣ на̄ма миччха̄дит̣т̣хикам̣ ка̄л̣акасет̣т̣хим̣ дит̣т̣хито мочетва̄ сота̄паттипхалам̣ па̄петва̄ сакаланагарам̣ саттха̄ра̄ девалокасадисам̣ ката’’нти дасабаласса гун̣ам̣ катхенти. саттха̄ тесам̣ гун̣ам̣ катхента̄нам̣ читтам̣ упапариккхитва̄ – ‘‘майи гате махатӣ десана̄ самут̣т̣хиссати, десана̄парийоса̄не ча име пан̃часата̄ бхиккхӯ арахатте патит̣т̣хахиссанти, маха̄патхавӣ удакапарийантам̣ катва̄ камписсатӣ’’ти дхаммасабхам̣ гантва̄ пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисинно те бхиккхӯ а̄дим̣ катва̄ йам̣, бхиккхаве, садевакасса локасса̄ти имам̣ десанам̣ а̄рабхи. евамидам̣ суттам̣ гун̣акатха̄йа никкхиттанти ведитаббам̣.

таттха ‘‘тамахам̣ джа̄на̄мӣ’’ти падапарийоса̄не маха̄патхавӣ удакапарийантам̣ катва̄ акампиттха. аббхан̃н̃а̄синти абхиан̃н̃а̄сим̣, джа̄нинти аттхо. видитанти па̄кат̣ам̣ катва̄ н̃а̄там̣. имина̄ етам̣ дассети – ан̃н̃е джа̄нантийева, майа̄ пана па̄кат̣ам̣ катва̄ видитанти. имехи тӣхи падехи саббан̃н̃утабхӯми на̄ма катхита̄. там̣ татха̄гато на упат̣т̣ха̄сӣти там̣ чхадва̄рикам̣ а̄рамман̣ам̣ татха̄гато тан̣ха̄йа ва̄ дит̣т̣хийа̄ ва̄ на упат̣т̣ха̄си на упаган̃чхи. айан̃хи пассати бхагава̄ чаккхуна̄ рӯпам̣, чхандара̄го бхагавато наттхи, сувимуттачитто со бхагава̄. сун̣а̄ти бхагава̄ сотена саддам̣. гха̄йати бхагава̄ гха̄нена гандхам̣. са̄йати бхагава̄ дживха̄йа расам̣. пхусати бхагава̄ ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣. виджа̄на̄ти бхагава̄ манаса̄ дхаммам̣, чхандара̄го бхагавато наттхи, сувимуттачитто со бхагава̄. тена вуттам̣ – ‘‘там̣ татха̄гато на упат̣т̣ха̄сӣ’’ти. имина̄ падена кхӣн̣а̄савабхӯми катхита̄ти ведитабба̄.

там̣ мамасса муса̄ти там̣ ме вачанам̣ муса̄ва̄до на̄ма бхавеййа. там̣ пасса та̄дисамева̄ти тампи муса̄ва̄до бхавеййа. там̣ мамасса калӣти там̣ вачанам̣ майхам̣ досо бхавеййа̄ти аттхо. етта̄вата̄ саччабхӯми на̄ма катхита̄ти ведитабба̄.

дат̣т̣ха̄ дат̣т̣хаббанти дисва̄ дат̣т̣хаббам̣. дит̣т̣хам̣ на ман̃н̃атӣти там̣ дит̣т̣хам̣ рӯпа̄йатанам̣ ‘‘ахам̣ маха̄джанена дит̣т̣хамева пасса̄мӣ’’ти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хӣхи на ман̃н̃ати. адит̣т̣хам̣ на ман̃н̃атӣти ‘‘ахам̣ маха̄джанена адит̣т̣хамева етам̣ пасса̄мӣ’’ти евампи тан̣ха̄дӣхи ман̃н̃ана̄хи на ман̃н̃ати. дат̣т̣хаббам̣ на ман̃н̃атӣти ‘‘маха̄джанена дит̣т̣хам̣ пасса̄мӣ’’ти евампи та̄хи ман̃н̃ана̄хи на ман̃н̃ати. дат̣т̣хаббан̃хи адит̣т̣хампи хотийева. еварӯпа̄ни хи вачана̄ни тӣсупи ка̄лесу лаббханти, тенасса аттхо вутто. дат̣т̣ха̄рам̣ на ман̃н̃атӣти пассита̄рам̣ екасаттам̣ на̄ма та̄хи ман̃н̃ана̄хи на ман̃н̃атӣти аттхо. сесат̣т̣ха̄несупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. имина̄ еттакена т̣ха̄нена сун̃н̃ата̄бхӯми на̄ма катхита̄.

ити кхо, бхиккхавети евам̣ кхо, бхиккхаве. та̄дӣйева та̄дӣти та̄дита̄ на̄ма екасадисата̄. татха̄гато ча йа̄дисо ла̄бха̄дӣсу, та̄дисова ала̄бха̄дӣсу. тена вуттам̣ – ‘‘ла̄бхепи та̄дӣ, ала̄бхепи та̄дӣ. йасепи та̄дӣ, айасепи та̄дӣ. нинда̄йапи та̄дӣ, пасам̣са̄йапи та̄дӣ. сукхепи та̄дӣ, дуккхепи та̄дӣ’’ти (маха̄ни. 38, 192). има̄йа та̄дита̄йа та̄дӣ. тамха̄ ча пана та̄димха̄ти тато татха̄гатата̄дито ан̃н̃о уттаритаро ва̄ пан̣ӣтатаро ва̄ та̄дӣ наттхӣти етта̄вата̄ та̄дибхӯми на̄ма катхита̄. има̄хи пан̃чабхӯмӣхи десанам̣ нит̣т̣ха̄пентасса пан̃часупи т̣ха̄несу маха̄патхавӣ саккхибха̄вена акампиттха. десана̄парийоса̄не те пан̃часате адхуна̄паббаджите кулапутте а̄дим̣ катва̄ там̣ т̣ха̄нам̣ патта̄нам̣ деваманусса̄нам̣ чатура̄сӣти па̄н̣асахасса̄ни аматапа̄нам̣ пивим̣су.

бхагава̄пи суттам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ га̄тха̄хи кӯт̣ам̣ ган̣ханто йам̣кин̃чӣтиа̄дима̄ха. таттха аджджхоситам̣ саччамутам̣ паресанти паресам̣ саддха̄йа парапаттийа̄йана̄йа саччамутанти ман̃н̃итва̄ аджджхоситам̣ гилитва̄ паринит̣т̣ха̄петва̄ гахитам̣. сайасам̣вутесӯти сайамева сам̣варитва̄ пийа̄йитва̄ гахитагахан̣есу, дит̣т̣хигатикесӯти аттхо. дит̣т̣хигатика̄ хи сайам̣ сам̣вута̄ти вуччанти. саччам̣ муса̄ ва̄пи парам̣ дахеййа̄ти тесу сайам̣ сам̣вутасан̇кха̄тесу дит̣т̣хигатикесу татха̄гато та̄дӣ тесам̣ екампи вачанам̣ ‘‘идамева саччам̣ могхаман̃н̃а’’нти евам̣ саччам̣ муса̄ ва̄пи парам̣ уттамам̣ катва̄ на одахеййа, на саддахеййа, на паттийа̄йеййа. етан̃ча салланти етам̣ дит̣т̣хисаллам̣. пат̣икачча дисва̄ти пуретарам̣ бодхимӯлейева дисва̄. висатта̄ти лагга̄ лагита̄ палибуддха̄. джа̄на̄ми пасса̄ми татхева етанти йатха̄йам̣ паджа̄ аджджхосита̄ гилитва̄ паринит̣т̣ха̄петва̄ висатта̄ лагга̄ лагита̄, евам̣ ахампи джа̄на̄ми пасса̄ми. татха̄ евам̣ йатха̄ ета̄йа паджа̄йа гахитанти евам̣ аджджхоситам̣ наттхи татха̄гата̄нанти аттхо.

5. брахмачарийасуттаван̣н̣ана̄

25. пан̃чаме джанакуханаттханти тӣхи куханаваттхӯхи джанасса куханаттха̄йа. на джаналапанаттханти на джанасса упала̄панаттхам̣. на ла̄бхасакка̄расилока̄нисам̣саттханти на чӣвара̄дитхутивачанаттхам̣. на итива̄даппамоккха̄нисам̣саттханти на тена тена ка̄ран̣ена катава̄да̄нисам̣саттхам̣, на ва̄дасса памоккха̄нисам̣саттхам̣. на ити мам̣ джано джа̄на̄тӯти на ‘‘евам̣ кира еса бхиккху, евам̣ кира еса бхиккхӯ’’ти джанасса джа̄нанаттха̄йа. сам̣вараттханти пан̃чахи сам̣варехи сам̣варан̣аттха̄йа. паха̄наттханти тӣхи паха̄нехи паджаханаттха̄йа. вира̄гаттханти ра̄га̄дӣнам̣ вираджджанаттха̄йа. ниродхаттханти тесам̣йева нируджджханаттха̄йа. анӣтиханти итихапариваджджитам̣, апарапаттийанти аттхо. нибба̄ногадхага̄минанти нибба̄насса антога̄минам̣. маггабрахмачарийан̃хи нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каритва̄ нибба̄насса антойева ваттати паваттати. пат̣ипаджджантӣти дувидхампи пат̣ипаджджанти. имасмим̣ сутте ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхетва̄ га̄тха̄су виват̣т̣амева катхитам̣.

6. кухасуттаван̣н̣ана̄

26. чхат̣т̣хе куха̄ти кухака̄. тхаддха̄ти кодхена ча ма̄нена ча тхаддха̄. лапа̄ти упала̄пака̄. син̇гӣти ‘‘таттха катамам̣ син̇гам̣, йам̣ син̇гам̣ син̇га̄рата̄ ча̄турата̄ ча̄турийам̣ париккхаттата̄ па̄риккхаттийа’’нти (вибха. 852) евам̣ вуттехи син̇гасадисехи па̄кат̣акилесехи саманна̄гата̄. уннал̣а̄ти уггатанал̣а̄ туччхама̄нам̣ уккхипитва̄ т̣хита̄. асама̄хита̄ти читтекаггаматтасса̄пи ала̄бхино. на ме те, бхиккхаве, бхиккхӯ ма̄мака̄ти те майхам̣ бхиккхӯ мама сантака̄ на хонти. ‘‘те майха’’нти идам̣ пана саттха̄рам̣ уддисса паббаджитатта̄ вуттам̣. те кхо ме, бхиккхаве, бхиккхӯ ма̄мака̄ти идха̄пи мети атта̄нам̣ уддисса паббаджитатта̄ вадати, самма̄пат̣ипаннатта̄ пана ‘‘ма̄мака̄’’ти а̄ха. вуддхим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджантӣти сӣла̄дӣхи гун̣ехи вад̣д̣ханато вуддхим̣, ниччалабха̄вена вирӯл̣хим̣, саббаттха паттхат̣ата̄йа вепуллам̣ па̄пун̣анти. те панете йа̄ва арахаттамагга̄ вируханти, арахаттапхалам̣ патте вирӯл̣ха̄ на̄ма хонти. ити имасмим̣ суттепи га̄тха̄супи ват̣т̣авиват̣т̣амева катхитам̣.

7. сантут̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄

27. саттаме аппа̄нӣти паритта̄ни. сулабха̄нӣти сукхена ладдхабба̄ни, йаттха каттхачи сакка̄ хонти лабхитум̣. анаваджджа̄нӣти ниддоса̄ни. пин̣д̣ийа̄лопабходжананти джан̇гха̄пин̣д̣ийабалена чаритва̄ а̄лопаматтам̣ ладдхам̣ бходжанам̣. пӯтимуттанти йам̣кин̃чи муттам̣. йатха̄ хи суван̣н̣аван̣н̣опи ка̄йо пӯтика̄йоти вуччати, евам̣ абхинавампи муттам̣ пӯтимуттамева.

вигха̄тоти вигатагха̄то, читтасса дуккхам̣ на хотӣти аттхо. диса̄ наппат̣ихан̃н̃атӣти йасса хи ‘‘асукат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма гато чӣвара̄дӣни лабхисса̄мӣ’’ти читтам̣ уппаджджати, тасса диса̄ пат̣ихан̃н̃ати на̄ма. йасса евам̣ на уппаджджати, тасса наппат̣ихан̃н̃ати на̄ма. дхамма̄ти пат̣ипаттидхамма̄. са̄ман̃н̃асса̄нуломика̄ти саман̣адхаммасса анулома̄. адхиггахита̄ти саббете тут̣т̣хачиттасса бхиккхуно адхиггахита̄ хонти антогата̄ на париба̄хира̄ти.

8. арийавам̣сасуттаван̣н̣ана̄

28. ат̣т̣хамасса аджджха̄сайико никкхепо. имам̣ кира маха̄арийавам̣сасуттантам̣ бхагава̄ джетаванамаха̄виха̄ре дхаммасабха̄йам̣ пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисинно аттанопи парапуггала̄нампи аджджха̄сайавасена парива̄ретва̄ нисинна̄ни чатта̄лӣса бхиккхусахасса̄ни, ‘‘бхиккхаве’’ти а̄мантетва̄ чатта̄роме, бхиккхаве, арийавам̣са̄ти а̄рабхи. таттха арийавам̣са̄ти арийа̄нам̣ вам̣са̄. йатха̄ хи кхаттийавам̣со бра̄хман̣авам̣со вессавам̣со суддавам̣со саман̣авам̣со кулавам̣со ра̄джавам̣со, евам̣ айампи ат̣т̣хамо арийавам̣со арийатанти арийапавен̣ӣ на̄ма хоти. со кхо пана̄йам̣ арийавам̣со имесам̣ вам̣са̄нам̣ мӯлагандха̄дӣнам̣ ка̄л̣а̄нуса̄ригандха̄дайо вийа аггамаккха̄йати.

ке пана те арийа̄, йесам̣ ете вам̣са̄ти? арийа̄ вуччанти буддха̄ ча паччекабуддха̄ ча татха̄гатаса̄вака̄ ча, етесам̣ арийа̄нам̣ вам̣са̄ти арийавам̣са̄. ито пуббе хи сатасахассакаппа̄дхика̄нам̣ чатуннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ маттхаке тан̣хан̇каро, медхан̇каро, саран̣ан̇каро, дӣпан̇кароти чатта̄ро буддха̄ уппанна̄, те арийа̄, тесам̣ арийа̄нам̣ вам̣са̄ти арийавам̣са̄. тесам̣ буддха̄нам̣ паринибба̄нато апарабха̄ге асан̇кхйеййам̣ атиккамитва̄ кон̣д̣ан̃н̃о на̄ма буддхо уппанно…пе… имасмим̣ каппе какусандхо, кон̣а̄гамано, кассапо, амха̄кам̣ бхагава̄ готамоти чатта̄ро буддха̄ уппанна̄, тесам̣ арийа̄нам̣ вам̣са̄ти арийавам̣са̄. апича атӣта̄на̄гатапаччуппанна̄нам̣ саббабуддха-паччекабуддха-буддхаса̄вака̄нам̣ арийа̄нам̣ вам̣са̄ти арийавам̣са̄.

те кхо панете агган̃н̃а̄ агга̄ти джа̄нитабба̄, раттан̃н̃а̄ дӣгхараттам̣ паватта̄ти джа̄нитабба̄, вам̣сан̃н̃а̄ вам̣са̄ти джа̄нитабба̄. пора̄н̣а̄ на адхунуппаттика̄. асам̣кин̣н̣а̄ авикин̣н̣а̄ анапанӣта̄. асам̣кин̣н̣апубба̄ атӣтабуддхехипи на сам̣кин̣н̣апубба̄, ‘‘ки имехӣ’’ти на апанӣтапубба̄. на сам̣кӣйантӣти ида̄нипи на апанӣйанти. на сам̣кӣйиссантӣти ана̄гатабуддхехипи на апанӣйиссанти. йе локе вин̃н̃ӯ саман̣абра̄хман̣а̄, техи аппат̣икут̣т̣ха̄, саман̣ехи бра̄хман̣ехи вин̃н̃ӯхи аниндита̄ агарахита̄.

сантут̣т̣хо хотӣти паччайасантосавасена сантут̣т̣хо хоти. итарӣтарена̄ти на тхӯласукхумалӯкхапан̣ӣтатхираджин̣н̣а̄нам̣ йена кеначи, атха кхо йатха̄ладдха̄дӣнам̣ итарӣтарена йена кеначи сантут̣т̣хо хотӣти аттхо. чӣварасмин̃хи тайо сантоса̄ йатха̄ла̄бхасантосо йатха̄баласантосо йатха̄са̄руппасантосоти. пин̣д̣апа̄та̄дӣсупи есева найо. тесам̣ виттха̄ракатха̄ ‘‘сантут̣т̣хасса, бхиккхаве, ануппанна̄ чева кусала̄ дхамма̄ уппаджджантӣ’’ти имасмим̣ сутте вуттанайенева ведитабба̄. ити име тайо сантосе сандха̄йа ‘‘сантут̣т̣хо хоти итарӣтарена чӣварена, йатха̄ладдха̄дӣсу йена кеначи чӣварена сантут̣т̣хо хотӣ’’ти вуттам̣.

еттха ча чӣварам̣ джа̄нитаббам̣, чӣвараккхеттам̣ джа̄нитаббам̣, пам̣сукӯлам̣ джа̄нитаббам̣, чӣварасантосо джа̄нитаббо, чӣвараппат̣исам̣йутта̄ни дхутан̇га̄ни джа̄нитабба̄ни. таттха чӣварам̣ джа̄нитаббанти кхома̄дӣни чха чӣвара̄ни дукӯла̄дӣни чха ануломачӣвара̄ни джа̄нитабба̄ни. има̄ни два̄даса каппийачӣвара̄ни. кусачӣрам̣, ва̄качӣрам̣, пхалакачӣрам̣, кесакамбалам̣, ва̄л̣акамбалам̣, поттхако, чаммам̣, улӯкапаккхам̣, руккхадуссам̣, лата̄дуссам̣, еракадуссам̣, кадалидуссам̣, вел̣удуссанти евама̄дӣни пана акаппийачӣвара̄ни.

чӣвараккхеттанти ‘‘сан̇гхато ва̄ ган̣ато ва̄ н̃а̄тито ва̄ миттато ва̄ аттано ва̄ дханена, пам̣сукӯлам̣ ва̄’’ти евам̣ уппаджджанато чха кхетта̄ни, ат̣т̣ханнан̃ча ма̄тика̄нам̣ васена ат̣т̣ха кхетта̄ни джа̄нитабба̄ни.

пам̣сукӯланти соса̄никам̣, па̄пан̣икам̣, ратхийам̣, сан̇ка̄ракӯт̣акам̣, соттхийам̣, сина̄нам̣, титтхам̣, гатапачча̄гатам̣, аггидад̣д̣хам̣, гокха̄йитам̣, упачикакха̄йитам̣, ундӯракха̄йитам̣, антаччхиннам̣, дасаччхиннам̣, дхаджа̄хат̣ам̣, тхӯпам̣, саман̣ачӣварам̣, са̄муддийам̣, а̄бхисекийам̣, пантхикам̣, ва̄та̄хат̣ам̣, иддхимайам̣, девадаттийанти тевӣсати пам̣сукӯла̄ни ведитабба̄ни. еттха ча соттхийанти габбхамалахаран̣ам̣. гатапачча̄гатанти матакасарӣрам̣ па̄рупитва̄ суса̄нам̣ нетва̄ а̄нӣтачӣварам̣. дхаджа̄хат̣анти дхаджам̣ усса̄петва̄ тато а̄нӣтам̣. тхӯпанти ваммике пӯджитачӣварам̣. са̄муддийанти самуддавӣчӣхи тхалам̣ па̄питам̣. пантхиканти пантхам̣ гаччхантехи чорабхайена па̄са̄н̣ехи кот̣т̣етва̄ па̄рутачӣварам̣. иддхимайанти ехибхиккхучӣварам̣. сесам̣ па̄кат̣амева̄ти.

чӣварасантосоти вӣсати чӣварасантоса̄ – чӣваре витаккасантосо, гаманасантосо, парийесанасантосо, пат̣ила̄бхасантосо, маттапат̣иггахан̣асантосо, лолуппавиваджджанасантосо, йатха̄ла̄бхасантосо, йатха̄баласантосо, йатха̄са̄руппасантосо, удакасантосо, дхованасантосо, каран̣асантосо, парима̄н̣асантосо, суттасантосо, сиббанасантосо, раджанасантосо, каппасантосо, парибхогасантосо, саннидхипариваджджанасантосо, виссаджджанасантосоти.

таттха са̄дакабхиккхуна̄ тема̄сам̣ нибаддхава̄сам̣ васитва̄ екама̄саматтам̣ витаккетум̣ ват̣т̣ати. со хи пава̄ретва̄ чӣварама̄се чӣварам̣ кароти, пам̣сукӯлико ад̣д̣хама̄сенева кароти. идам̣ ма̄сад̣д̣хама̄саматтам̣ витакканам̣ витаккасантосо на̄ма. витаккасантосена пана сантут̣т̣хена бхиккхуна̄ па̄чӣнакхан̣д̣ара̄джива̄сикапам̣сукӯликаттхерасадисена бхавитаббам̣.

тхеро кира ‘‘четийапаббатавиха̄ре четийам̣ вандисса̄мӣ’’ти а̄гато четийам̣ вандитва̄ чинтеси – ‘‘майхам̣ чӣварам̣ джин̣н̣ам̣, бахӯнам̣ васанат̣т̣ха̄не лабхисса̄мӣ’’ти. со маха̄виха̄рам̣ гантва̄ сан̇гхаттхерам̣ дисва̄ васанат̣т̣ха̄нам̣ пуччхитва̄ таттха вуттхо пунадивасе чӣварам̣ а̄да̄йа а̄гантва̄ тхерам̣ ванди. тхеро ‘‘ким̣, а̄вусо’’ти а̄ха. га̄мадва̄рам̣, бханте, гамисса̄мӣти. ахампа̄вусо, гамисса̄мӣти. са̄дху, бхантети гаччханто маха̄бодхидва̄ракот̣т̣хаке т̣хатва̄ ‘‘пун̃н̃аванта̄нам̣ васанат̣т̣ха̄не мана̄пам̣ лабхисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘апарисуддхо ме витакко’’ти татова пат̣иниватти. пунадивасе амбан̇ган̣асамӣпато, пунадивасе маха̄четийасса уттарадва̄рато таттхева пат̣иниваттитва̄ чатуттхадивасе тхерасса сантикам̣ агама̄си. тхеро ‘‘имасса бхиккхуно витакко на парисуддхо бхависсатӣ’’ти чӣварам̣ гахетва̄ тена саддхим̣йева пан̃хам̣ пуччхама̄но га̄мам̣ па̄виси. тан̃ча раттим̣ еко мануссо учча̄рапалибуддхо са̄т̣акейева ваччам̣ катва̄ там̣ сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не чхад̣д̣еси. пам̣сукӯликаттхеро там̣ нӣламаккхика̄хи сампарикин̣н̣ам̣ дисва̄ ан̃джалим̣ паггахеси. маха̄тхеро ‘‘ким̣, а̄вусо, сан̇ка̄рат̣т̣ха̄насса ан̃джалим̣ пагган̣ха̄сӣ’’ти. на̄хам̣, бханте, сан̇ка̄рат̣т̣ха̄насса ан̃джалим̣ пагган̣ха̄ми, майхам̣ питу дасабаласса пагган̣ха̄ми, пун̣н̣ада̄сийа̄ сарӣрам̣ па̄рупитва̄ чхад̣д̣итам̣ пам̣сукӯлам̣ тумбаматте па̄н̣аке видхунитва̄ суса̄нато ган̣хантена дуккаратарам̣ катам̣, бхантети. маха̄тхеро ‘‘парисуддхо витакко пам̣сукӯликасса̄’’ти чинтеси. пам̣сукӯликаттхеропи тасмим̣йева т̣ха̄не т̣хито випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ тӣн̣и пхала̄ни патто там̣ са̄т̣акам̣ гахетва̄ чӣварам̣ катва̄ па̄рупитва̄ па̄чӣнакхан̣д̣ара̄джим̣ гантва̄ аггапхалам̣ арахаттам̣ па̄пун̣и.

чӣвараттха̄йа гаччхантасса пана ‘‘каттха лабхисса̄мӣ’’ти ачинтетва̄ каммат̣т̣ха̄насӣсенева гаманам̣ гаманасантосо на̄ма. парийесантасса пана йена ва̄ тена ва̄ саддхим̣ апарийеситва̄ ладжджим̣ песалам̣ бхиккхум̣ гахетва̄ парийесанам̣ парийесанасантосо на̄ма. евам̣ парийесантасса а̄харийама̄нам̣ чӣварам̣ дӯрато дисва̄ ‘‘етам̣ мана̄пам̣ бхависсати, етам̣ амана̄па’’нти евам̣ авитаккетва̄ тхӯласукхума̄дӣсу йатха̄ладдхенева сантуссанам̣ пат̣ила̄бхасантосо на̄ма. евам̣ ладдхам̣ ган̣хантасса̄пи ‘‘еттакам̣ дупат̣т̣асса бхависсати, еттакам̣ екапат̣т̣асса̄’’ти аттано пахонакаматтенева сантуссанам̣ маттапат̣иггахан̣асантосо на̄ма. чӣварам̣ парийесантасса пана ‘‘асукасса гхарадва̄ре мана̄пам̣ лабхисса̄мӣ’’ти ачинтетва̄ два̄рапат̣ипа̄т̣ийа̄ чаран̣ам̣ лолуппавиваджджанасантосо на̄ма.

лӯкхапан̣ӣтесу йена кеначи йа̄петум̣ сакконтасса йатха̄ладдхенева йа̄панам̣ йатха̄ла̄бхасантосо на̄ма. аттано тха̄мам̣ джа̄нитва̄ йена йа̄петум̣ саккоти, тена йа̄панам̣ йатха̄баласантосо на̄ма. мана̄пам̣ ан̃н̃асса датва̄ аттана̄ йена кеначи йа̄панам̣ йатха̄са̄руппасантосо на̄ма.

‘‘каттха удакам̣ мана̄пам̣, каттха амана̄па’’нти авича̄ретва̄ йена кеначи дхованӯпагена удакена дхованам̣ удакасантосо на̄ма. пан̣д̣уматтикагерукапӯтипан̣н̣арасакилит̣т̣ха̄ни пана удака̄ни ваджджетум̣ ват̣т̣ати. дховантасса пана муггара̄дӣхи апахаритва̄ хаттхехи маддитва̄ дхованам̣ дхованасантосо на̄ма. татха̄ асуджджхантам̣ пан̣н̣а̄ни паккхипитва̄ та̄питаудакена̄пи дховитум̣ ват̣т̣ати. евам̣ дховитва̄ каронтасса ‘‘идам̣ тхӯлам̣, идам̣ сукхума’’нти акопетва̄ пахонаканӣха̄ренева каран̣ам̣ каран̣асантосо на̄ма. тиман̣д̣алапатиччха̄данаматтассева каран̣ам̣ парима̄н̣асантосо на̄ма. чӣваракаран̣аттха̄йа пана мана̄пам̣ суттам̣ парийесисса̄мӣти авича̄ретва̄ ратхика̄дӣсу ва̄ деват̣т̣ха̄не ва̄ а̄харитва̄ па̄дамӯле ва̄ т̣хапитам̣ йам̣кин̃чидева суттам̣ гахетва̄ каран̣ам̣ суттасантосо на̄ма.

кусибандханака̄ле пана ан̇гуламатте сатта ва̄ре на виджджхитаббам̣. евам̣ каронтасса хи йо бхиккху саха̄йо на хоти, тасса ваттабхедопи наттхи. тиван̇гуламатте пана сатта ва̄ре виджджхитаббам̣. евам̣ каронтасса маггаппат̣ипаннена̄пи саха̄йена бхавитаббам̣. йо на хоти, тасса ваттабхедо. айам̣ сиббанасантосо на̄ма. раджантена пана ка̄л̣акаччхака̄дӣни парийесантена на чаритаббам̣, сомаваккала̄дӣсу йам̣ лабхати, тена раджитаббам̣. алабхантена пана мануссехи аран̃н̃е ва̄кам̣ гахетва̄ чхад̣д̣итараджанам̣ ва̄ бхиккхӯхи пачитва̄ чхад̣д̣итакасат̣ам̣ ва̄ гахетва̄ раджитаббам̣. айам̣ раджанасантосо на̄ма. нӣлакаддамака̄л̣аса̄месу йам̣кин̃чи гахетва̄ хаттхипит̣т̣хе нисиннасса пан̃н̃а̄йама̄накаппакаран̣ам̣ каппасантосо на̄ма.

хирикопӣнаппат̣иччха̄данаматтавасена парибхун̃джанам̣ парибхогасантосо на̄ма. дуссам̣ пана лабхитва̄ суттам̣ ва̄ сӯчим̣ ва̄ ка̄ракам̣ ва̄ алабхантена т̣хапетум̣ ват̣т̣ати, лабхантена на ват̣т̣ати. катампи саче антева̄сика̄дӣнам̣ да̄тука̄мо хоти, те ча асаннихита̄, йа̄ва а̄гамана̄ т̣хапетум̣ ват̣т̣ати. а̄гатаматтесу да̄таббам̣. да̄тум̣ асакконтена адхит̣т̣ха̄таббам̣. ан̃н̃асмим̣ чӣваре сати паччаттхаран̣ампи адхит̣т̣ха̄тум̣ ват̣т̣ати. анадхит̣т̣хитамева хи саннидхи хоти, адхит̣т̣хитам̣ на хотӣти маха̄сӣваттхеро а̄ха. айам̣ саннидхипариваджджанасантосо на̄ма. виссаджджентена пана на мукхам̣ олокетва̄ да̄таббам̣, са̄ран̣ӣйадхамме т̣хатва̄ виссаджджетаббанти айам̣ виссаджджанасантосо на̄ма.

чӣвараппат̣исам̣йутта̄ни дхутан̇га̄ни на̄ма пам̣сукӯликан̇ган̃чева течӣварикан̇ган̃ча. тесам̣ виттха̄ракатха̄ висуддхимагге (висуддхи. 1.24-25) ведитабба̄. ити чӣварасантосамаха̄арийавам̣сам̣ пӯрайама̄но бхиккху има̄ни две дхутан̇га̄ни гопети. има̄ни гопенто чӣварасантосамаха̄арийавам̣савасена сантут̣т̣хо хотӣти.

ван̣н̣ава̄дӣти еко сантут̣т̣хо хоти, сантосасса ван̣н̣ам̣ на катхети. еко на сантут̣т̣хо хоти, сантосасса ван̣н̣ам̣ катхети. еко нева сантут̣т̣хо хоти, на сантосасса ван̣н̣ам̣ катхети. еко сантут̣т̣хо чева хоти, сантосасса ча ван̣н̣ам̣ катхети. там̣ дассетум̣ ‘‘итарӣтарачӣварасантут̣т̣хийа̄ ча ван̣н̣ава̄дӣ’’ти вуттам̣.

анесананти дӯтеййапахинагамана̄нуйогапабхедам̣ на̄наппака̄рам̣ анесанам̣. аппатирӯпанти айуттам̣. аладдха̄ ча̄ти алабхитва̄. йатха̄ екаччо ‘‘катхам̣ ну кхо чӣварам̣ лабхисса̄мӣ’’ти пун̃н̃авантехи бхиккхӯхи саддхим̣ екато хутва̄ кохан̃н̃ам̣ каронто уттасати паритассати, сантут̣т̣хо бхиккху евам̣ аладдха̄ чӣварам̣ на паритассати. ладдха̄ ча̄ти дхаммена самена лабхитва̄. агадхитоти вигаталобхагиддхо. амуччхитоти адхиматтатан̣ха̄йа муччхам̣ ана̄панно. анаджджхопанноти тан̣ха̄йа аноттхато апарийонаддхо. а̄дӣнавадасса̄вӣти анесана̄паттийан̃ча гедхитапарибхоге ча а̄дӣнавам̣ пассама̄но. ниссаран̣апан̃н̃оти ‘‘йа̄вадева сӣтасса пат̣игха̄та̄йа̄’’ти вуттам̣ ниссаран̣амева паджа̄нанто.

итарӣтарачӣварасантут̣т̣хийа̄ти йена кеначи чӣварена сантут̣т̣хийа̄. неватта̄нуккам̣сетӣти ‘‘ахам̣ пам̣сукӯлико, майа̄ упасампадама̄л̣ейева пам̣сукӯликан̇гам̣ гахитам̣, ко майа̄ садисо аттхӣ’’ти аттуккам̣санам̣ на кароти. но парам̣ вамбхетӣти ‘‘име панан̃н̃е бхиккхӯ на пам̣сукӯлика̄’’ти ва̄, ‘‘пам̣сукӯликан̇гаматтампи етесам̣ наттхӣ’’ти ва̄ евам̣ парам̣ на вамбхети. йо хи таттха даккхоти йо тасмим̣ чӣварасантосе ван̣н̣ава̄да̄дӣсу ва̄ даккхо чхеко бйатто. аналасоти са̄таччакирийа̄йа а̄ласийавирахито. сампаджа̄но пат̣иссатоти сампаджа̄напан̃н̃а̄йа чева сатийа̄ ча йутто. арийавам̣се т̣хитоти арийавам̣се патит̣т̣хито.

итарӣтарена пин̣д̣апа̄тена̄ти йена кеначи пин̣д̣апа̄тена. еттха̄пи пин̣д̣апа̄то джа̄нитаббо, пин̣д̣апа̄таккхеттам̣ джа̄нитаббам̣, пин̣д̣апа̄тасантосо джа̄нитаббо, пин̣д̣апа̄таппат̣исам̣йуттам̣ дхутан̇гам̣ джа̄нитаббам̣. таттха пин̣д̣апа̄тоти одано кумма̄со сатту маччхо мам̣сам̣ кхӣрам̣ дадхи саппи наванӣтам̣ телам̣ мадху пха̄н̣итам̣ йа̄гу кха̄данӣйам̣ са̄йанӣйам̣ леханӣйанти сол̣аса пин̣д̣апа̄та̄.

пин̣д̣апа̄таккхеттанти сан̇гхабхаттам̣ уддесабхаттам̣ нимантанам̣ сала̄кабхаттам̣ паккхикам̣ упосатхикам̣ па̄т̣ипадикабхаттам̣ а̄гантукабхаттам̣ гамикабхаттам̣ гила̄набхаттам̣ гила̄нупат̣т̣ха̄кабхаттам̣ дхурабхаттам̣ кут̣ибхаттам̣ ва̄рабхаттам̣ виха̄рабхаттанти паннараса пин̣д̣апа̄таккхетта̄ни.

пин̣д̣апа̄тасантосоти пин̣д̣апа̄те витаккасантосо гаманасантосо парийесанасантосо пат̣ила̄бхасантосо пат̣иггахан̣асантосо маттапат̣иггахан̣асантосо лолуппавиваджджанасантосо йатха̄ла̄бхасантосо йатха̄баласантосо йатха̄са̄руппасантосо упака̄расантосо парима̄н̣асантосо парибхогасантосо саннидхипариваджджанасантосо виссаджджанасантосоти паннараса сантоса̄.

таттха са̄дако бхиккху мукхам̣ дховитва̄ витаккети. пин̣д̣апа̄тикена пана ган̣ена саддхим̣ чарата̄ са̄йам̣ тхерӯпат̣т̣ха̄нака̄ле ‘‘све каттха пин̣д̣а̄йа чарисса̄ма̄ти? асукага̄ме, бханте’’ти еттакам̣ чинтетва̄ тато пат̣т̣ха̄йа на витаккетаббам̣. екача̄рикена витаккама̄л̣аке т̣хатва̄ витаккетаббам̣. тато пат̣т̣ха̄йа витаккенто арийавам̣са̄ чуто хоти париба̄хиро. айам̣ витаккасантосо на̄ма.

пин̣д̣а̄йа пависантена ‘‘кухим̣ лабхисса̄мӣ’’ти ачинтетва̄ каммат̣т̣ха̄насӣсена гантаббам̣. айам̣ гаманасантосо на̄ма. парийесантена йам̣ ва̄ там̣ ва̄ аггахетва̄ ладжджим̣ песаламева гахетва̄ парийеситаббам̣. айам̣ парийесанасантосо на̄ма. дӯратова а̄харийама̄нам̣ дисва̄ ‘‘етам̣ мана̄пам̣, етам̣ амана̄па’’нти читтам̣ на уппа̄детаббам̣. айам̣ пат̣ила̄бхасантосо на̄ма. ‘‘имам̣ мана̄пам̣ ган̣хисса̄ми, имам̣ амана̄пам̣ на ган̣хисса̄мӣ’’ти ачинтетва̄ йам̣кин̃чи йа̄панаматтам̣ гахетаббамева. айам̣ пат̣иггахан̣асантосо на̄ма.

еттха пана деййадхаммо баху, да̄йако аппам̣ да̄тука̄мо, аппам̣ гахетаббам̣. деййадхаммопи баху, да̄йакопи бахум̣ да̄тука̄мо, пама̄н̣енева гахетаббам̣. деййадхаммо на баху, да̄йакопи аппам̣ да̄тука̄мо, аппам̣ гахетаббам̣. деййадхаммо на баху, да̄йако пана бахум̣ да̄тука̄мо, пама̄н̣ена гахетаббам̣. пат̣иггахан̣асмин̃хи маттам̣ аджа̄нанто манусса̄нам̣ паса̄дам̣ маккхети, саддха̄деййам̣ винипа̄тети, са̄санам̣ на кароти, виджа̄тама̄туйа̄пи читтам̣ гахетум̣ на саккоти. ити маттам̣ джа̄нитва̄ва пат̣иггахетаббанти айам̣ маттапат̣иггахан̣асантосо на̄ма. ад̣д̣хакула̄нийева агантва̄ два̄рапат̣ипа̄т̣ийа̄ гантаббам̣. айам̣ лолуппавиваджджанасантосо на̄ма. йатха̄ла̄бхасантоса̄дайо чӣваре вуттанайа̄ ева.

пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ ‘‘саман̣адхаммам̣ анупа̄лесса̄мӣ’’ти евам̣ упака̄рам̣ н̃атва̄ парибхун̃джанам̣ упака̄расантосо на̄ма. паттам̣ пӯретва̄ а̄нӣтам̣ на пат̣иггахетаббам̣. анупасампанне сати тена га̄ха̄петаббам̣, асати хара̄петва̄ пат̣иггахан̣аматтам̣ гахетаббам̣. айам̣ парима̄н̣асантосо на̄ма. ‘‘джигхаччха̄йа пат̣ивиноданам̣ идаметтха ниссаран̣а’’нти евам̣ парибхун̃джанам̣ парибхогасантосо на̄ма. нидахитва̄ на парибхун̃джитаббанти айам̣ саннидхипариваджджанасантосо на̄ма. мукхам̣ анолокетва̄ са̄ран̣ӣйадхамме т̣хитена виссаджджетаббам̣. айам̣ виссаджджанасантосо на̄ма.

пин̣д̣апа̄таппат̣исам̣йутта̄ни пана пан̃ча дхутан̇га̄ни пин̣д̣апа̄тикан̇гам̣ сапада̄нача̄рикан̇гам̣ ека̄саникан̇гам̣ паттапин̣д̣икан̇гам̣ кхалупаччха̄бхаттикан̇ганти. тесам̣ виттха̄ракатха̄ висуддхимагге (висуддхи. 1.26-30) вутта̄. ити пин̣д̣апа̄тасантосамаха̄арийавам̣сам̣ пӯрайама̄но бхиккху има̄ни пан̃ча дхутан̇га̄ни гопети, има̄ни гопенто пин̣д̣апа̄тасантосамаха̄арийавам̣сена сантут̣т̣хо хоти. ван̣н̣ава̄дӣтиа̄дӣни вуттанайенева ведитабба̄ни.

сена̄санена̄ти идха сена̄санам̣ джа̄нитаббам̣, сена̄санаккхеттам̣ джа̄нитаббам̣, сена̄санасантосо джа̄нитаббо, сена̄санаппат̣исам̣йуттам̣ дхутан̇гам̣ джа̄нитаббам̣. таттха сена̄сананти ман̃чо пӣт̣хам̣ бхиси бимбоханам̣ виха̄ро ад̣д̣хайого па̄са̄до хаммийам̣ гуха̄ лен̣ам̣ ат̣т̣о ма̄л̣о вел̣угумбо руккхамӯлам̣ йаттха ва̄ пана бхиккхӯ пат̣иккамантӣти има̄ни паннараса сена̄сана̄ни.

сена̄санаккхеттанти сан̇гхато ва̄ ган̣ато ва̄ н̃а̄тито ва̄ миттато ва̄ аттано ва̄ дханена пам̣сукӯлам̣ ва̄ти чха кхетта̄ни.

сена̄санасантосоти сена̄сане витаккасантоса̄дайо паннараса сантоса̄. те пин̣д̣апа̄те вуттанайенева ведитабба̄. сена̄санаппат̣исам̣йутта̄ни пана пан̃ча дхутан̇га̄ни а̄ран̃н̃икан̇гам̣ руккхамӯликан̇гам̣ аббхока̄сикан̇гам̣ соса̄никан̇гам̣ йатха̄сантхатикан̇ганти. тесам̣ виттха̄ракатха̄ висуддхимагге (висуддхи. 1.31-35) вутта̄. ити сена̄санасантосамаха̄арийавам̣сам̣ пӯрайама̄но бхиккху има̄ни пан̃ча дхутан̇га̄ни гопети. има̄ни гопенто сена̄санасантосамаха̄арийавам̣сена сантут̣т̣хо хоти.

гила̄напаччайо пана пин̣д̣апа̄тейева павит̣т̣хо. таттха йатха̄ла̄бхайатха̄балайатха̄са̄руппасантосенева сантусситаббам̣. несаджджикан̇гам̣ бха̄вана̄ра̄маарийавам̣сам̣ бхаджати. вуттампи четам̣ –

‘‘пан̃ча сена̄сане вутта̄, пан̃ча а̄ха̄раниссита̄;

еко вӣрийасам̣йутто, две ча чӣвараниссита̄’’ти.

ити бхагава̄ патхавим̣ паттхарама̄но вийа са̄гаракуччхим̣ пӯрайама̄но вийа а̄ка̄сам̣ виттха̄райама̄но вийа ча пат̣хамам̣ чӣварасантосам̣ арийавам̣сам̣ катхетва̄ чандам̣ ут̣т̣ха̄пенто вийа сӯрийам̣ уллан̇гхенто вийа ча дутийам̣ пин̣д̣апа̄тасантосам̣ катхетва̄ синерум̣ уккхипанто вийа татийам̣ сена̄санасантосам̣ арийавам̣сам̣ катхетва̄ ида̄ни сахассанайапат̣иман̣д̣итам̣ чатуттхам̣ бха̄вана̄ра̄мам̣ арийавам̣сам̣ катхетум̣ пуна чапарам̣, бхиккхаве, бхиккху бха̄вана̄ра̄мо хотӣти десанам̣ а̄рабхи.

таттха а̄раман̣ам̣ а̄ра̄мо, абхиратӣти аттхо. бха̄вана̄йа а̄ра̄мо асса̄ти бха̄вана̄ра̄мо. бха̄вана̄йа ратоти бха̄вана̄рато. пан̃чавидхе паха̄не а̄ра̄мо асса̄ти паха̄на̄ра̄мо. апича бха̄венто раматӣти бха̄вана̄ра̄мо. паджаханто раматӣти паха̄на̄ра̄моти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. айан̃хи чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не бха̄венто рамати, ратим̣ виндатӣти аттхо. татха̄ чатта̄ро саммаппадха̄не. чатта̄ро иддхипа̄де, пан̃чиндрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, сатта боджджхан̇ге, сатта анупассана̄, ат̣т̣ха̄раса маха̄випассана̄, саттатим̣са бодхипаккхийадхамме, ат̣т̣хатим̣са а̄рамман̣авибхаттийо бха̄венто рамати, ратим̣ виндати. ка̄маччханда̄дайо пана килесе паджаханто рамати, ратим̣ виндати.

имесу пана чатӯсу арийавам̣сесу пуримехи тӣхи терасаннам̣ дхутан̇га̄нам̣ чатупаччайасантосасса ча васена сакалам̣ винайапит̣акам̣ катхитам̣ хоти, бха̄вана̄ра̄мена авасесам̣ пит̣акадвайам̣. имам̣ пана бха̄вана̄ра̄мам̣ арийавам̣сам̣ катхентена бхиккхуна̄ пат̣исамбхида̄магге неккхаммапа̄л̣ийа̄ катхетаббо, дӣгханика̄йе дасуттарасуттантапарийа̄йена катхетаббо, маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄насуттантапарийа̄йена катхетаббо, абхидхамме ниддесапарийа̄йена катхетаббо.

таттха пат̣исамбхида̄магге неккхаммапа̄л̣ийа̄ти –

‘‘неккхаммам̣ бха̄венто рамати, ка̄маччхандам̣ паджаханто рамати. абйа̄па̄дам̣, бйа̄па̄дам̣… а̄локасан̃н̃ам̣… тхинамиддхам̣… авиккхепам̣, уддхаччам̣… дхаммававаттха̄нам̣… вичикиччхам̣… н̃а̄н̣ам̣… авиджджам̣… па̄моджджам̣… аратим̣… пат̣хамаджджха̄нам̣, пан̃ча нӣваран̣е… дутийаджджха̄нам̣… витаккавича̄ре… татийаджджха̄нам̣… пӣтим̣… чатуттхаджджха̄нам̣… сукхадуккхе… а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанасама̄паттим̣ бха̄венто рамати, рӯпасан̃н̃ам̣ пат̣игхасан̃н̃ам̣ на̄наттасан̃н̃ам̣ паджаханто рамати. вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанасама̄паттим̣…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттим̣ бха̄венто рамати, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасан̃н̃ам̣ паджаханто рамати.

‘‘аничча̄нупассанам̣ бха̄венто рамати, ниччасан̃н̃ам̣ паджаханто рамати. дуккха̄нупассанам̣… сукхасан̃н̃ам̣… анатта̄нупассанам̣… аттасан̃н̃ам̣… ниббида̄нупассанам̣… нандим̣… вира̄га̄нупассанам̣… ра̄гам̣… ниродха̄нупассанам̣… самудайам̣… пат̣иниссагга̄нупассанам̣… а̄да̄нам̣… кхайа̄нупассанам̣ … гханасан̃н̃ам̣… вайа̄нупассанам̣… а̄йӯханам̣… випарин̣а̄ма̄нупассанам̣… дхувасан̃н̃ам̣… анимитта̄нупассанам̣ … нимиттам̣… аппан̣ихита̄нупассанам̣… пан̣идхим̣… сун̃н̃ата̄нупассанам̣… абхинивесам̣… адхипан̃н̃а̄дхаммавипассанам̣… са̄ра̄да̄на̄бхинивесам̣… йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанам̣… саммоха̄бхинивесам̣… а̄дӣнава̄нупассанам̣… а̄лайа̄бхинивесам̣… пат̣исан̇кха̄нупассанам̣… аппат̣исан̇кхам̣… виват̣т̣а̄нупассанам̣… сам̣йога̄бхинивесам̣… сота̄паттимаггам̣… дит̣т̣хекат̣т̣хе килесе… сакада̄га̄мимаггам̣… ол̣а̄рике килесе… ана̄га̄мимаггам̣… анусахагате килесе… арахаттамаггам̣ бха̄венто рамати, саббакилесе паджаханто раматӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.41,95).

евам̣ пат̣исамбхида̄магге неккхаммапа̄л̣ийа̄ катхетаббо.

дӣгханика̄йе дасуттарасуттантапарийа̄йена̄ти –

‘‘екам̣ дхаммам̣ бха̄венто рамати, екам̣ дхаммам̣ паджаханто рамати…пе… даса дхамме бха̄венто рамати, даса дхамме паджаханто рамати. катамам̣ екам̣ дхаммам̣ бха̄венто рамати? ка̄йагата̄сатим̣ са̄тасахагатам̣, имам̣ екам̣ дхаммам̣ бха̄венто рамати. катамам̣ екам̣ дхаммам̣ паджаханто рамати? асмима̄нам̣, имам̣ екам̣ дхаммам̣ паджаханто рамати. катаме две дхамме…пе… катаме даса дхамме бха̄венто рамати? даса касин̣а̄йатана̄ни, име даса дхамме бха̄венто рамати. катаме даса дхамме паджаханто рамати? даса миччхатте, име даса дхамме паджаханто рамати. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху бха̄вана̄ра̄мо хотӣ’’ти (дӣ. ни. 3.351-360).

евам̣ дӣгханика̄йе дасуттарасуттантапарийа̄йена катхетаббо.

маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄насуттантапарийа̄йена̄ти –

‘‘ека̄йано айам̣, бхиккхаве, магго…пе… йа̄вадева н̃а̄н̣аматта̄йа пат̣иссатиматта̄йа. аниссито ча вихарати, на ча кин̃чи локе упа̄дийати. евампи кхо, бхиккхаве, бхиккху бха̄вана̄ра̄мо хоти бха̄вана̄рато. паха̄на̄ра̄мо хоти паха̄нарато. пуна чапарам̣, бхиккхаве, бхиккху гаччханто ва̄ гаччха̄мӣти паджа̄на̄ти…пе… пуна чапарам̣, бхиккхаве, бхиккху сеййатха̄пи пассеййа сарӣрам̣ сиватхика̄йа чхад̣д̣итам̣…пе… пӯтӣни чун̣н̣акаджа̄та̄ни. со имамева ка̄йам̣ упасам̣харати ‘айампи кхо ка̄йо евам̣дхаммо евам̣бха̄вӣ евам̣анатӣто’ти. ити аджджхаттам̣ ва̄ ка̄йе ка̄йа̄нупассӣ вихарати…пе… евампи кхо, бхиккхаве, бхиккху бха̄вана̄ра̄мо хотӣ’’ти (ма. ни. 1.106 а̄дайо).

евам̣ маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄насуттантапарийа̄йена катхетаббо.

абхидхамме ниддесапарийа̄йена̄ти саббепи сан̇кхате ‘‘аниччато дуккхато рогато ган̣д̣ато …пе… сам̣килесикадхаммато пассанто рамати, евам̣ кхо бхиккху бха̄вана̄ра̄мо хотӣ’’ти (маха̄ни. 13; чӯл̣ани. упасӣвама̄н̣авапуччха̄ниддесо 39, нандама̄н̣авапуччха̄ниддесо 51). евам̣ ниддесапарийа̄йена катхетаббо.

неватта̄нуккам̣сетӣти ‘‘аджджа ме сат̣т̣хи ва̄ саттати ва̄ васса̄ни аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти випассана̄йа каммам̣ каронтасса ко майа̄ садисо аттхӣ’’ти евам̣ аттуккам̣санам̣ на кароти. но парам̣ вамбхетӣти ‘‘аниччам̣ дуккханти випассана̄маттакампи наттхи, ким̣ име виссат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄на̄ чарантӣ’’ти евам̣ паравамбханам̣ на кароти. сесам̣ вуттанайамева.

име кхо, бхиккхаве, чатта̄ро арийавам̣са̄ти, бхиккхаве, име чатта̄ро арийавам̣са̄ арийатантийо арийапавен̣ийо арийан̃джаса̄ арийават̣ума̄нӣти суттантам̣ виниват̣т̣етва̄ ида̄ни маха̄арийавам̣сапарипӯракасса бхиккхуно васанадиса̄ дассенто имехи ча пана, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха свева аратим̣ сахатӣти сойева аратим̣ анабхиратим̣ уккан̣т̣хитам̣ сахати абхибхавати. на там̣ арати сахатӣти там̣ пана бхиккхум̣ йа̄ еса̄ пантесу сена̄санесу адхикусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ бха̄вана̄йа арати на̄ма хоти, са̄ сахитум̣ адхибхавитум̣ на саккоти. аратиратисахоти аратин̃ча пан̃чака̄магун̣аратин̃ча сахати, адхибхавитум̣ саккоти.

ида̄ни га̄тха̄хи кӯт̣ам̣ ган̣ханто на̄ратӣтиа̄дима̄ха. таттха дхӣранти вӣрийавантам̣. на̄рати дхӣрам̣ сахатӣти идам̣ пуримассева ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ са̄ дхӣрам̣ на сахати наппахоти дхӣрам̣ сахитум̣ адхибхавитум̣ на саккоти, тасма̄ на̄рати сахати дхӣрам̣. дхӣро хи аратиссахоти аратисахатта̄ хи со дхӣро на̄ма, тасма̄ аратим̣ сахатӣти аттхо. саббакаммавиха̄йӣнанти саббам̣ тебхӯмакакаммам̣ чаджитва̄ париччхиннам̣ париват̣умам̣ катва̄ т̣хитам̣. панун̣н̣ам̣ ко нива̄райети килесе панудитва̄ т̣хитам̣ ко на̄ма ра̄го ва̄ досо ва̄ нива̄реййа. неккхам̣ джамбонадассева, ко там̣ ниндитумарахатӣти джамбонадасан̇кха̄тасса джа̄тираттасуван̣н̣асса никкхасадисам̣ гарахитаббадосавимуттам̣ ко там̣ пуггалам̣ ниндитум̣ арахати. брахмуна̄пи пасам̣ситоти маха̄брахмуна̄пи еса пуггало пасам̣ситойева̄ти. десана̄парийоса̄не чатта̄лӣса бхиккхусахасса̄ни арахатте патит̣т̣хахим̣су.

9. дхаммападасуттаван̣н̣ана̄

29. наваме дхаммапада̄нӣти дхаммакот̣т̣ха̄са̄. анабхиджджха̄тиа̄дӣсу абхиджджха̄пат̣иккхепена анабхиджджха̄, бйа̄па̄дапат̣иккхепена абйа̄па̄до, миччха̄сатипат̣иккхепена самма̄сати, миччха̄сама̄дхипат̣иккхепена самма̄сама̄дхи ведитаббо.

анабхиджджха̄лӯти ниттан̣хо хутва̄. абйа̄паннена четаса̄ти саббака̄лам̣ пакатибха̄вам̣ авиджахантена читтена. сато екаггачиттасса̄ти сатийа̄ саманна̄гато а̄рамман̣е екаггачитто асса. аджджхаттам̣ сусама̄хитоти нийакаджджхатте сут̣т̣ху т̣хапитачитто имасмим̣ суттепи га̄тха̄йапи ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣.

10. парибба̄джакасуттаван̣н̣ана̄

30. дасаме абхин̃н̃а̄та̄ти н̃а̄та̄ па̄кат̣а̄. аннабха̄ротиа̄дӣни тесам̣ на̄ма̄ни. пат̣исалла̄на̄ вут̣т̣хитоти пхаласама̄паттито вут̣т̣хито. са̄ хи идха пат̣исалла̄нанти адхиппета̄. паччаккха̄йа̄ти пат̣иккхипитва̄. абхиджджха̄лунти сатан̣хам̣. ка̄месу тиббаса̄ра̄ганти ваттхука̄месу бахалара̄гам̣. тамахам̣ таттха евам̣ вадеййанти там̣ ахам̣ тасмим̣ ка̄ран̣е евам̣ вадеййам̣. пат̣иккоситаббам̣ ман̃н̃еййа̄ти пат̣иккоситабба̄ни пат̣иба̄хитаббани ва̄ ман̃н̃еййа. сахадхаммика̄ти сака̄ран̣а̄. ва̄да̄нупа̄та̄ти дхаммикава̄де гхат̣т̣айама̄на̄ адхаммикава̄да̄нупа̄та̄, ва̄даппаваттийоти аттхо. га̄райха̄ т̣ха̄на̄ти гарахитаббайуттака̄ паччайа̄. а̄гаччхантӣти упагаччханти.

уккала̄ти уккаладжанападава̄сино. вассабхан̃н̃а̄ти вассо ча бхан̃н̃о ча̄ти две джана̄. ахетукава̄да̄ти ‘‘наттхи хету наттхи паччайо сатта̄нам̣ висуддхийа̄’’тиевама̄дива̄дино. акирийава̄да̄ти ‘‘карото на карӣйати па̄па’’нти евам̣ кирийапат̣иккхепава̄дино. наттхикава̄да̄ти ‘‘наттхи динна’’нтиа̄дива̄дино. те имесу тӣсупи дассанесу оккантанийа̄ма̄ ахесум̣. катхам̣ пана тесу нийа̄мо хотӣти? йо хи еварӯпам̣ ладдхим̣ гахетва̄ раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄несу нисинно саджджха̄йати вӣмам̣сати, тасса ‘‘наттхи хету наттхи паччайо карото на карӣйати па̄пам̣…пе… наттхи диннам̣…пе… ка̄йасса бхеда̄ уччхиджджатӣ’’ти тасмим̣ а̄рамман̣е миччха̄сати сантит̣т̣хати, читтам̣ екаггам̣ хоти, джавана̄ни джаванти. пат̣хамаджаване сатекиччхо хоти, татха̄ дутийа̄дӣсу, саттаме буддха̄нампи атекиччхо аниватти арит̣т̣хакан̣т̣акасадисо хоти. таттха кочи екам̣ дассанам̣ оккамати, кочи две, кочи тӣн̣ипи. нийатамиччха̄дит̣т̣хикова хоти, патто саггамагга̄варан̣ан̃чева моккхамагга̄варан̣ан̃ча, абхаббо тасса аттабха̄васса анантарам̣ саггампи гантум̣, пагева моккхам̣. ват̣т̣акха̄н̣уко на̄меса сатто патхавигопако, йебхуййена еварӯпасса бхавато вут̣т̣ха̄нам̣ наттхи. вассабхан̃н̃а̄пи едиса̄ ахесум̣. нинда̄бйа̄росанаупа̄рамбхабхайа̄ти аттано ниндабхайена гхат̣т̣анабхайена упава̄дабхайена ча̄ти аттхо. абхиджджха̄винайе сиккханти абхиджджха̄винайо вуччати арахаттам̣, арахатте сиккхама̄но аппаматто на̄ма вуччатӣти суттанте ват̣т̣авит̣т̣ам̣ катхетва̄ га̄тха̄йа пхаласама̄патти катхита̄ти.

урувелавагго татийо.

4. чаккавагго

1. чаккасуттаван̣н̣ана̄

31. чатуттхасса пат̣хаме чакка̄нӣти сампаттийо. чатучаккам̣ ваттатӣти чатта̄ри сампаттичакка̄ни ваттанти гхат̣ийантийева̄ти аттхо. патирӯпадесава̄соти йаттха чатассо париса̄ сандиссанти, еварӯпе ануччхавике десе ва̄со. саппуриса̄вассайоти буддха̄дӣнам̣ саппуриса̄нам̣ авассайанам̣ севанам̣ бхаджанам̣, на ра̄джа̄нам̣. аттасамма̄пан̣идхӣти аттано самма̄ т̣хапанам̣, саче пуббе ассаддха̄дӣхи саманна̄гато хоти, та̄ни паха̄йа саддха̄дӣсу патит̣т̣ха̄панам̣. пуббе ча катапун̃н̃ата̄ти пуббе упачитакусалата̄. идамева четтха пама̄н̣ам̣. йена хи н̃а̄н̣асампайуттачиттена кусалакаммам̣ катам̣ хоти, тадева кусалам̣ там̣ пурисам̣ патирӯпадесе упанети, саппурисе бхаджа̄пети, со ева ча пуггало атта̄нам̣ самма̄ т̣хапети. пун̃н̃акатоти катапун̃н̃о. сукхан̃четам̣дхиваттатӣти сукхан̃ча етам̣ пуггалам̣ адхиваттати, аваттхаратӣти аттхо.

2. сан̇гахасуттаван̣н̣ана̄

32. дутийе сан̇гахаваттхӯнӣти сан̇ган̣ханака̄ран̣а̄ни. да̄нан̃ча̄тиа̄дӣсу екаччо хи да̄ненева сан̇ган̣хитаббо хоти, тасса да̄намева да̄таббам̣. пеййаваджджанти пийавачанам̣. екаччо хи ‘‘айам̣ да̄таббам̣ на̄ма дети, екекена пана вачанена саббам̣ маккхетва̄ на̄сети, ким̣ тасса да̄на’’нти ватта̄ хоти. екаччо ‘‘айам̣ кин̃ча̄пи да̄нам̣ на дети, катхенто пана телена вийа маккхети. еса дету ва̄ ма̄ ва̄, вачанамевасса сахассам̣ аггхатӣ’’ти ватта̄ хоти. еварӯпо пуггало да̄нам̣ на пачча̄сӣсати, пийавачанамева пачча̄сӣсати. тасса пийавачанамева ваттаббам̣. аттхачарийа̄ти аттхавад̣д̣ханакатха̄. екаччо хи нева да̄нам̣, на пийавачанам̣ пачча̄сӣсати, аттано хитакатхам̣ вад̣д̣хикатхамева пачча̄сӣсати. еварӯпасса пуггаласса ‘‘идам̣ те ка̄таббам̣, идам̣ на ка̄таббам̣, еварӯпо пуггало севитаббо, еварӯпо на севитаббо’’ти евам̣ аттхачарийакатха̄ва катхетабба̄. сама̄наттата̄ти сама̄насукхадуккхабха̄во. екаччо хи да̄на̄дӣсу екампи на пачча̄сӣсати, ека̄сане нисаджджам̣, екапаллан̇ке сайанам̣, екато бходжананти евам̣ сама̄насукхадуккхатам̣ пачча̄сӣсати. со саче гахат̣т̣хасса джа̄тийа̄ паббаджитасса сӣлена садисо хоти, тасса̄йам̣ сама̄наттата̄ ка̄табба̄. таттха таттха йатха̄раханти тесу тесу дхаммесу йатха̄нуччхавикам̣ сама̄наттата̄ти аттхо. ратхасса̄н̣ӣва йа̄йатоти йатха̄ ратхасса гаччхато а̄н̣и сан̇гахо на̄ма хоти, са̄ ратхам̣ сан̇ган̣ха̄ти, евамиме сан̇гаха̄ локам̣ сан̇ган̣ханти. на ма̄та̄ путтака̄ран̣а̄ти йади ма̄та̄ ете сан̇гахе путтасса на кареййа, путтака̄ран̣а̄ ма̄нам̣ ва̄ пӯджам̣ ва̄ на лабхеййа. сан̇гаха̄ етети упайогавачане паччаттам̣. сан̇гахе етети ва̄ па̄т̣хо. самавеккхантӣти самма̄ пеккханти. па̄сам̣са̄ ча бхавантӣти пасам̣санӣйа̄ ча бхаванти.

3. сӣхасуттаван̣н̣ана̄

33. татийе сӣхоти чатта̄ро сӣха̄ – тин̣асӣхо, ка̄л̣асӣхо, пан̣д̣усӣхо, кесарасӣхоти. тесу тин̣асӣхо капотаван̣н̣ага̄висадисо тин̣абхаккхо ча хоти. ка̄л̣асӣхо ка̄л̣ага̄висадисо тин̣абхаккхойева. пан̣д̣усӣхо пан̣д̣упала̄саван̣н̣ага̄висадисо мам̣сабхаккхо. кесарасӣхо ла̄кха̄парикаммакатенева мукхена агганан̇гут̣т̣хена чатӯхи ча па̄дапарийантехи саманна̄гато, маттхакатописса пат̣т̣ха̄йа ла̄кха̄тӯлика̄йа ката̄ вийа тиссо ра̄джийо пит̣т̣химаджджхена гантва̄ антарасаттхимхи даккхин̣а̄ватта̄ хутва̄ т̣хита̄. кхандхе панасса сатасахассаггханикакамбалапариккхепо вийа кесарабха̄ро хоти, авасесат̣т̣ха̄нам̣ парисуддхаса̄липин̣д̣асан̇кхачун̣н̣апин̣д̣аван̣н̣ам̣ хоти. имесу чатӯсу сӣхесу айам̣ кесарасӣхо идха адхиппето.

мигара̄джа̄ти саббамигаган̣асса ра̄джа̄. а̄сайа̄ти васанат̣т̣ха̄нато, суван̣н̣агухато ва̄ раджатаман̣ипхаликаманосила̄гухато ва̄ никкхаматӣти вуттам̣ хоти. никкхамама̄но панеса чатӯхи ка̄ран̣ехи никкхамати андхака̄рапӣл̣ито ва̄ а̄локаттха̄йа, учча̄рапасса̄вапӣл̣ито ва̄ тесам̣ виссаджджанаттха̄йа, джигхаччха̄пӣл̣ито ва̄ гочараттха̄йа, самбхавапӣл̣ито ва̄ ассаддхаммапат̣исеванаттха̄йа. идха пана гочараттха̄йа никкхаманто адхиппето.

виджамбхатӣти суван̣н̣атале ва̄ раджатаман̣ипхаликаманосила̄тала̄нам̣ ва̄ ан̃н̃атарасмим̣ две паччхимапа̄де самам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ пуримапа̄де пурато паса̄ретва̄ сарӣрасса паччха̄бха̄гам̣ а̄кад̣д̣хитва̄ пуримабха̄гам̣ абхихаритва̄ пит̣т̣хим̣ на̄метва̄ гӣвам̣ уккхипитва̄ асанисаддам̣ каронто вийа на̄сапут̣а̄ни потхетва̄ сарӣралаггам̣ раджам̣ видхунанто виджамбхати. виджамбханабхӯмийан̃ча пана тарун̣аваччхако вийа апара̄парам̣ джавати, джавато панасса сарӣрам̣ андхака̄ре париббхамантам̣ ала̄там̣ вийа кха̄йати.

анувилокетӣти касма̄ анувилокети? пара̄нуддайата̄йа. тасмим̣ кира сӣхана̄дам̣ наданте папа̄та̄ва̄т̣а̄дӣсу висамат̣т̣ха̄несу чаранта̄ хаттхигокан̣н̣амахим̣са̄дайо па̄н̣а̄ папа̄тепи а̄ва̄т̣епи патанти, тесам̣ ануддайа̄йа анувилокети. ким̣ панасса луддасса парамам̣сакха̄дино ануддайа̄ на̄ма аттхӣти? а̄ма аттхи. татха̄ хи ‘‘ким̣ ме бахӯхи гха̄титехӣ’’ти аттано гочараттха̄йа̄пи кхуддаке па̄н̣е на ган̣ха̄ти. евам̣ ануддайам̣ кароти, вуттампи четам̣ – ‘‘ма̄хам̣ кхуддаке па̄н̣е висамагате сан̇гха̄там̣ а̄па̄деси’’нти (а. ни. 10.21).

сӣхана̄дам̣ надатӣти тиккхаттум̣ та̄ва абхӣтана̄дам̣ надати. еван̃ча панасса виджамбханабхӯмийам̣ т̣хатва̄ надантасса саддо саманта̄ тийоджанападесам̣ еканинна̄дам̣ кароти, тамасса нинна̄дам̣ сутва̄ тийоджанаббхантарагата̄ двипадачатуппадаган̣а̄ йатха̄т̣ха̄не т̣ха̄тум̣ на сакконти. гочара̄йа паккаматӣти а̄ха̄раттха̄йа гаччхати. катхам̣? со хи виджамбханабхӯмийам̣ т̣хатва̄ даккхин̣ато ва̄ ва̄мато ва̄ уппатанто усабхаматтам̣ т̣ха̄нам̣ ган̣ха̄ти, уддхам̣ уппатанто чатта̄рипи ат̣т̣хапи усабхат̣т̣ха̄на̄ни уппатати, саме т̣ха̄не уджукам̣ паккханданто сол̣асаусабхаматтампи вӣсатиусабхаматтампи т̣ха̄нам̣ паккхандати, тхала̄ ва̄ паббата̄ ва̄ паккханданто сат̣т̣хиусабхаматтампи асӣтиусабхаматтампи т̣ха̄нам̣ паккхандати, антара̄магге руккхам̣ ва̄ паббатам̣ ва̄ дисва̄ там̣ парихаранто ва̄мато ва̄ даккхин̣ато ва̄ уддхам̣ ва̄ усабхаматтам̣ апаккамати. татийам̣ пана сӣхана̄дам̣ надитва̄ тенева саддхим̣ тийоджане т̣ха̄не пан̃н̃а̄йати, тийоджанам̣ гантва̄ ниваттитва̄ т̣хито аттанова на̄дасса ануна̄дам̣ сун̣а̄ти. евам̣ сӣгхена джавена паккамати.

йебхуййена̄ти па̄йена. бхайам̣ санта̄сам̣ сам̣веганти саббам̣ читтутра̄сассева на̄мам̣. сӣхасса хи саддам̣ сутва̄ бахӯ бха̄йанти, аппака̄ на бха̄йанти. ке пана тети? самасӣхо хаттха̄джа̄нӣйо асса̄джа̄нӣйо усабха̄джа̄нӣйо пуриса̄джа̄нӣйо кхӣн̣а̄савоти. касма̄ панете на бха̄йантӣти? самасӣхо та̄ва ‘‘джа̄тиготтакуласӯрабха̄вехи сама̄носмӣ’’ти на бха̄йати, хаттха̄джа̄нӣйа̄дайо аттано сакка̄йадит̣т̣хибалавата̄йа на бха̄йанти, кхӣн̣а̄саво сакка̄йадит̣т̣хийа̄ пахӣнатта̄ на бха̄йати.

била̄сайа̄ти биле сайанта̄ билава̄сино ахинакулагодха̄дайо. удака̄сайа̄ти удакава̄сино маччхакаччхапа̄дайо. вана̄сайа̄ти ванава̄сино хаттхиассагокан̣н̣амига̄дайо. пависантӣти ‘‘ида̄ни а̄гантва̄ ган̣хиссатӣ’’ти маггам̣ олокетва̄ пависанти. дал̣хехӣти тхирехи. вараттехӣти чаммараджджӯхи. махиддхикотиа̄дӣсу виджамбханабхӯмийам̣ т̣хатва̄ даккхин̣апасса̄дӣхи усабхаматтам̣, уджум̣ вӣсатиусабхаматта̄дилан̇гханавасена махиддхиката̄, сесамига̄нам̣ адхипатибха̄вена махесаккхата̄, саманта̄ тийоджанат̣т̣ха̄не саддам̣ сутва̄ пала̄йанта̄нам̣ васена маха̄нубха̄вата̄ ведитабба̄.

евамева кхоти бхагава̄ тесу тесу суттантесу татха̄ татха̄ атта̄нам̣ катхеси. ‘‘сӣхоти кхо, бхиккхаве, татха̄гатассетам̣ адхивачанам̣ арахато самма̄самбуддхасса̄’’ти (а. ни. 5.99; 10.21) имасмим̣ та̄ва сутте сӣхасадисам̣ атта̄нам̣ катхеси. ‘‘бхисакко саллакаттоти кхо, сунаккхатта, татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти (ма. ни. 3.65) имасмим̣ веджджасадисам̣, ‘‘бра̄хман̣оти кхо, бхиккхаве, татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти (а. ни. 8.85) имасмим̣ бра̄хман̣асадисам̣, ‘‘пурисо маггакусалоти кхо, тисса, татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти (сам̣. ни. 3.84) имасмим̣ маггадесакапурисасадисам̣, ‘‘ра̄джа̄хамасми, села̄’’ти (су. ни. 559; ма. ни. 2.399) имасмим̣ ра̄джасадисам̣. имасмим̣ пана сутте сӣхасадисамева катва̄ атта̄нам̣ катхенто евама̄ха.

татра̄йам̣ садисата̄ – сӣхасса кан̃чанагуха̄дӣсу васанака̄ло вийа хи татха̄гатасса дӣпан̇карапа̄дамӯле ката̄бхинӣха̄расса апаримитака̄лам̣ па̄рамийо пӯретва̄ паччхимабхаве пат̣исандхиггахан̣ена чева ма̄тукуччхито никкхаманена ча дасасахассилокадха̄тум̣ кампетва̄ вуддхиманва̄йа диббасампаттисадисам̣ сампаттим̣ анубхавама̄насса тӣсу па̄са̄десу нива̄сака̄ло дат̣т̣хаббо. сӣхасса кан̃чанагуха̄дито никкхантака̄ло вийа татха̄гатасса екӯнатим̣сасам̣ваччхаре виват̣ена два̄рена кан̣д̣акам̣ а̄руйха чханнасаха̄йасса никкхамитва̄ тӣн̣и раджджа̄ни атиккамитва̄ анома̄надӣтӣре брахмуна̄ динна̄ни ка̄са̄йа̄ни паридахитва̄ паббаджитасса саттаме дивасе ра̄джагахам̣ гантва̄ таттха пин̣д̣а̄йа чаритва̄ пан̣д̣авагирипаббха̄ре катабхаттакиччасса самма̄самбодхим̣ патва̄ пат̣хамамева магадхарат̣т̣хам̣ а̄гаманаттха̄йа йа̄ва ран̃н̃о пат̣ин̃н̃а̄да̄нака̄ло.

сӣхасса виджамбханака̄ло вийа татха̄гатасса диннапат̣ин̃н̃асса а̄л̣а̄рака̄ла̄маупасан̇каманам̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва суджа̄та̄йа диннапа̄йа̄сасса екӯнапан̣н̣а̄са̄йа пин̣д̣ехи парибхуттака̄ло ведитаббо. сӣхасса сарӣравидхунанам̣ вийа са̄йанхасамайе соттийена динна̄ ат̣т̣ха тин̣амут̣т̣хийо гахетва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄хи тхомийама̄насса гандха̄дӣхи пӯджийама̄насса тиккхаттум̣ бодхим̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха чуддасахаттхуббедхе т̣ха̄не тин̣асантхарам̣ аттхаритва̄ чатуран̇гавӣрийам̣ адхит̣т̣ха̄йа нисиннасса там̣кхан̣ан̃н̃ева ма̄рабалам̣ видхаметва̄ тӣсу йа̄месу тиссо виджджа̄ висодхетва̄ ануломаппат̣иломам̣ пат̣иччасамуппа̄дамаха̄самуддам̣ йамакан̃а̄н̣амантханена мантхентасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣е пат̣ивиддхе таданубха̄вена дасасахассилокадха̄тукампанам̣ ведитаббам̣.

сӣхасса чатудиса̄вилоканам̣ вийа пат̣ивиддхасаббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса саттасатта̄хам̣ бодхиман̣д̣е вихаритва̄ парибхуттамадхупин̣д̣ика̄ха̄расса аджапа̄ланигродхамӯле маха̄брахмуно дхаммадесана̄йа̄чанам̣ пат̣иггахетва̄ таттха вихарантасса ека̄дасаме дивасе ‘‘све а̄са̄л̣хипун̣н̣ама̄ бхависсатӣ’’ти паччӯсасамайе ‘‘касса ну кхо ахам̣ пат̣хамам̣ дхаммам̣ десеййа’’нти а̄л̣а̄рудака̄нам̣ ка̄лакатабха̄вам̣ н̃атва̄ дхаммадесанаттха̄йа пан̃чаваггийа̄нам̣ олоканам̣ дат̣т̣хаббам̣. сӣхасса гочараттха̄йа тийоджанам̣ гаманака̄ло вийа аттано паттачӣварам̣ а̄да̄йа ‘‘пан̃чаваггийа̄нам̣ дхаммачаккам̣ паваттесса̄мӣ’’ти паччха̄бхатте аджапа̄ланигродхато вут̣т̣хитасса ат̣т̣ха̄расайоджанамаггам̣ гаманака̄ло.

сӣхасса сӣхана̄дака̄ло вийа татха̄гатасса ат̣т̣ха̄расайоджанамаггам̣ гантва̄ пан̃чаваггийе сан̃н̃а̄петва̄ ачалапаллан̇ке нисиннасса дасахи чаккава̄л̣асахассехи саннипатитена деваган̣ена паривутасса ‘‘двеме, бхиккхаве, анта̄ паббаджитена на севитабба̄’’тиа̄дина̄ найена дхаммачаккаппаваттанака̄ло ведитаббо. имасмим̣ ча пана паде десийама̄не татха̄гатасӣхасса дхаммагхосо хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ упари бхаваггам̣ гахетва̄ дасасахассилокадха̄тум̣ пат̣иччха̄деси. сӣхасса саддена кхуддакапа̄н̣а̄нам̣ санта̄са̄паджджанака̄ло вийа татха̄гатасса тӣн̣и лаккхан̣а̄ни дӣпетва̄ чатта̄ри сачча̄ни сол̣асаха̄ка̄рехи сат̣т̣хийа̄ ча найасахассехи вибхаджитва̄ дхаммам̣ катхентасса дӣгха̄йука̄нам̣ дева̄нам̣ н̃а̄н̣асанта̄сасса уппаттика̄ло ведитаббо.

апаро найо – сӣхо вийа саббан̃н̃утам̣ патто татха̄гато, а̄сайабхӯта̄йа канакагуха̄йа никкхаманам̣ вийа гандхакут̣ито никкхаманака̄ло, виджамбханам̣ вийа дхаммасабхам̣ упасан̇каманака̄ло, диса̄вилоканам̣ вийа париса̄вилоканам̣, сӣхана̄данаданам̣ вийа дхаммадесана̄ка̄ло, гочара̄йа паккаманам̣ вийа парава̄даниммадданаттха̄йа гаманам̣.

апаро найо – сӣхо вийа татха̄гато, химавантаниссита̄йа кан̃чанагуха̄йа никкхаманам̣ вийа а̄рамман̣авасена нибба̄наниссита̄йа пхаласама̄паттийа̄ вут̣т̣ха̄нам̣, виджамбханам̣ вийа паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣, диса̄вилоканам̣ вийа венеййасаттавилоканам̣, сӣхана̄до вийа сампаттапариса̄йа дхаммадесана̄, гочара̄йа паккаманам̣ вийа асампатта̄нам̣ венеййасатта̄нам̣ сантикӯпасан̇каманам̣ ведитаббам̣.

йада̄ти йасмим̣ ка̄ле. татха̄гатоти хет̣т̣ха̄ вуттехи ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи татха̄гато. локети сатталоке. уппаджджатӣти абхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва бодхипаллан̇ка̄ ва̄ арахаттамагган̃а̄н̣а̄ ва̄ уппаджджати на̄ма, арахаттапхале пана патте уппанно на̄ма. арахам̣ самма̄самбуддхотиа̄дӣни висуддхимагге (висуддхи. 1.124 а̄дайо) буддха̄нуссатиниддесе виттха̄рита̄ни.

ити сакка̄йоти айам̣ сакка̄йо, еттако сакка̄йо, на ито бхиййо сакка̄йо аттхӣти. етта̄вата̄ сабха̄вато сарасато парийантато париччхедато париват̣умато саббепи пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дассита̄ хонти. ити сакка̄йасамудайоти айам̣ сакка̄йасса самудайо на̄ма. етта̄вата̄ ‘‘а̄ха̄расамудайа̄ рӯпасамудайо’’тиа̄ди саббам̣ дасситам̣ хоти. ити сакка̄йасса аттхан̇гамоти айам̣ сакка̄йасса аттхан̇гамо. имина̄пи ‘‘а̄ха̄раниродха̄ рӯпаниродхо’’тиа̄ди саббам̣ дасситам̣ хоти.

ван̣н̣авантоти сарӣраван̣н̣ена ван̣н̣аванто. дхаммадесанам̣ сутва̄ти пан̃часу кхандхесу пан̣н̣а̄салаккхан̣аппат̣иман̣д̣итам̣ татха̄гатасса дхаммадесанам̣ сутва̄. йебхуййена̄ти идха ке т̣хапети? арийаса̄ваке деве. тесам̣ хи кхӣн̣а̄саватта̄ читтутра̄сабхайампи на уппаджджати, сам̣виггасса йонисо падха̄нена паттаббам̣ паттата̄йа н̃а̄н̣асам̣вегопи. итара̄сам̣ пана девата̄нам̣ ‘‘та̄со хесо, бхиккхаве, аничча’’нти манасикаронта̄нам̣ читтутра̄сабхайампи, балававипассана̄ка̄ле н̃а̄н̣абхайампи уппаджджати. бхоти дхамма̄лапанаматтаметам̣. сакка̄йапарийа̄панна̄ти пан̃чаккхандхапарийа̄панна̄. ити тесам̣ самма̄самбуддхе ват̣т̣адосам̣ дассетва̄ тилаккхан̣а̄хатам̣ катва̄ дхаммам̣ десенте н̃а̄н̣абхайам̣ на̄ма оккамати.

абхин̃н̃а̄йа̄ти джа̄нитва̄. дхаммачакканти пат̣иведхан̃а̄н̣ампи десана̄н̃а̄н̣ампи. пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ на̄ма йена н̃а̄н̣ена бодхипаллан̇ке нисинно чатта̄ри сачча̄ни сол̣асаха̄ка̄рехи сат̣т̣хийа̄ ча найасахассехи пат̣ивиджджхи. десана̄н̃а̄н̣ам̣ на̄ма йена н̃а̄н̣ена типариват̣т̣ам̣ два̄даса̄ка̄рам̣ дхаммачаккам̣ паваттеси. убхайампетам̣ дасабаласса уре джа̄тан̃а̄н̣амева. тесу дхаммадесана̄н̃а̄н̣ам̣ гахетаббам̣. там̣ панеса йа̄ва ат̣т̣ха̄расабрахмакот̣ӣхи саддхим̣ ан̃н̃а̄кон̣д̣ан̃н̃аттхерасса сота̄паттипхалам̣ на уппаджджати, та̄ва паваттети на̄ма. тасмим̣ уппанне паваттитам̣ на̄ма хотӣти ведитаббам̣. аппат̣ипуггалоти садисапуггаларахито. йасассиноти парива̄расампанна̄. та̄диноти ла̄бха̄ла̄бха̄дӣхи екасадисасса.

4. паса̄дасуттаван̣н̣ана̄

34. чатуттхе аггесу паса̄да̄, агга̄ ва̄ паса̄да̄ти аггаппаса̄да̄. йа̄вата̄ти йаттака̄. апада̄ти ниппада̄ ахимаччха̄дайо. двипада̄ти мануссапаккхиа̄дайо. чатуппада̄ти хаттхиасса̄дайо. бахуппада̄ти сатападиа̄дайо. невасан̃н̃ина̄сан̃н̃иноти бхавагге ниббаттасатта̄. аггамаккха̄йатӣти гун̣ехи агго уттамо сет̣т̣хоти аккха̄йати. асан̇кхата̄ти нибба̄намева гахетва̄ вуттам̣. вира̄готиа̄дӣни нибба̄нассева на̄ма̄ни. тан̃хи а̄гамма саббакилеса̄ вираджджанти, саббе ра̄гамада̄дайо мада̄ ниммада̄ хонти, абха̄вам̣ гаччханти, сабба̄ пипа̄са̄ винайам̣ упенти, саббе а̄лайа̄ самуггха̄там̣ гаччханти, ват̣т̣а̄ни упаччхиджджанти, тан̣ха̄ кхӣйанти, ват̣т̣адуккха̄ нируджджханти, саббе парил̣а̄ха̄ нибба̄йанти. тасма̄ ета̄ни на̄ма̄ни лабхати. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

5. вассака̄расуттаван̣н̣ана̄

35. пан̃чаме ануссарита̄ти анугантва̄ сарита̄, апара̄парам̣ саритум̣ саматтхоти аттхо. даккхоти чхеко. татрупа̄йа̄йа̄ти ‘‘имасмим̣ ка̄ле имам̣ на̄ма каттабба’’нти евам̣ таттха таттха упа̄йабхӯта̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гато. анумодитаббанти абхинандитаббам̣. пат̣иккоситаббанти пат̣иккхипитаббам̣. нева кхо тйа̄ханти нева кхо те ахам̣. касма̄ панетам̣ бхагава̄ на̄бхинандати, наппат̣иккхипатӣти? локийатта̄ на̄бхинандати, локийам̣ аттхам̣ гахетва̄ т̣хитатта̄ наппат̣иккосати. бахусса джаната̄ти баху асса джаната̄. идан̃ча каран̣аттхе са̄мивачанам̣ ведитаббам̣. арийе н̃а̄йети сахавипассанаке магге. калйа̄н̣адхаммата̄ кусаладхаммата̄типи тассева на̄ма̄ни. йам̣ витакканти неккхаммавитакка̄дӣсу ан̃н̃атарам̣. на там̣ витаккам̣ витаккетӣти ка̄мавитакка̄дӣсу екампи на витаккети. итарам̣ тассева вевачанам̣. витаккапатхети еттха витаккойева витаккапатхо. ахан̃хи бра̄хман̣а̄тиа̄дӣсу пат̣хаманайена кхӣн̣а̄савасса сӣлан̃чева ба̄хусаччан̃ча катхитам̣, дутийататийехи кхӣн̣а̄савасса кирийавитакка̄ни чева кирийаджджха̄на̄ни ча, чатуттхена кхӣн̣а̄савабха̄во катхитоти ведитаббо.

маччупа̄саппамочананти маччупа̄са̄ памочанакам̣ маггам̣. н̃а̄йам̣ дхамманти сахавипассанакам̣ маггам̣. дисва̄ ча сутва̄ ча̄ти н̃а̄н̣енева пасситва̄ ча сун̣итва̄ ча. сесаметтха утта̄намева.

6. дон̣асуттаван̣н̣ана̄

36. чхат̣т̣хе антара̄ ча уккат̣т̣хам̣ антара̄ ча сетабйанти еттха уккат̣т̣ха̄ти укка̄хи дха̄рӣйама̄на̄хи ма̄питатта̄ евам̣ладдхавоха̄рам̣ нагарам̣. сетабйанти атӣте кассапасамма̄самбуддхасса джа̄танагарам̣. антара̄саддо пана ка̄ран̣акхан̣ачиттавемаджджхавивара̄дӣсу ваттати. ‘‘тадантарам̣ ко джа̄неййа ан̃н̃атра татха̄гата̄’’ти (а. ни. 6.44; 10.75) ча, ‘‘джана̄ сан̇гамма мантенти, ман̃ча тан̃ча кимантара’’нти ча а̄дӣсу (сам̣. ни. 1.228) ка̄ран̣е. ‘‘аддаса̄ мам̣, бханте, ан̃н̃атара̄ иттхӣ виджджантарика̄йа бха̄джанам̣ дховантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.149) кхан̣е. ‘‘йассантарато на санти копа̄’’тиа̄дӣсу (уда̄. 20) читте. ‘‘антара̄воса̄нама̄па̄дӣ’’тиа̄дӣсу вемаджджхе. ‘‘апича̄йам̣ тапода̄ двиннам̣ маха̄нирайа̄нам̣ антарика̄йа а̄гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 231) виваре. сва̄йамидха виваре ваттати. тасма̄ уккат̣т̣ха̄йа ча сетабйасса ча виварети еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. антара̄саддена пана йуттатта̄ упайогавачанам̣ катам̣. ӣдисесу ча т̣ха̄несу аккхарачинтака̄ ‘‘антара̄ га̄ман̃ча надин̃ча йа̄тӣ’’ти евам̣ екамева антара̄саддам̣ пайун̃джанти, со дутийападенапи йоджетаббо хоти, айоджийама̄не упайогавачанам̣ на па̄пун̣а̄ти. идха пана йоджетва̄ ева вутто.

аддха̄намаггаппат̣ипанно хотӣти аддха̄насан̇кха̄там̣ маггам̣ пат̣ипанно хоти, дӣгхамагганти аттхо. касма̄ пат̣ипанноти? там̣ дивасам̣ кира бхагава̄ идам̣ аддаса ‘‘майи там̣ маггам̣ пат̣ипанне дон̣о бра̄хман̣о мама падачетийа̄ни пасситва̄ пада̄нупадико хутва̄ мама нисиннат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ пан̃хам̣ пуччхиссати. атхасса̄хам̣ екам̣ саччадхаммам̣ десесса̄ми. бра̄хман̣о тӣн̣и са̄ман̃н̃апхала̄ни пат̣ивиджджхитва̄ два̄дасападасахассапарима̄н̣ам̣ дон̣агаджджитам̣ на̄ма ван̣н̣ам̣ ватва̄ майи париниббуте сакаладжамбудӣпе уппаннам̣ маха̄калахам̣ вӯпасаметва̄ дха̄туйо бха̄джессатӣ’’ти. имина̄ ка̄ран̣ена пат̣ипанно. дон̣опи судам̣ бра̄хман̣оти дон̣о бра̄хман̣опи тайо веде пагун̣е катва̄ пан̃часате ма̄н̣аваке сиппам̣ ва̄ченто там̣дивасам̣ па̄това ут̣т̣ха̄йа сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ сатаггханакам̣ нива̄сетва̄ пан̃часатаггханакам̣ екам̣саварагатам̣ катва̄ а̄муттайан̃н̃асутто раттават̣т̣ика̄ упа̄хана̄ а̄рохитва̄ пан̃часатама̄н̣авакапарива̄ро тамева маггам̣ пат̣ипаджджи. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

па̄десӯти па̄дехи аккантат̣т̣ха̄несу. чакка̄нӣти лаккхан̣ачакка̄ни. ким̣ пана бхагавато гаччхантасса аккантат̣т̣ха̄не падам̣ пан̃н̃а̄йатӣти? на пан̃н̃а̄йати. касма̄? сукхуматта̄ маха̄балатта̄ маха̄джана̄нуггахена ча. буддха̄нан̃хи сукхумаччхавита̄йа аккантат̣т̣ха̄нам̣ тӯлапичуно патит̣т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ вийа хоти, падавал̣ан̃джо на пан̃н̃а̄йати. йатха̄ ча балавато ва̄таджавасиндхавасса падуминипаттепи аккантаматтамева хоти, евам̣ маха̄балата̄йа татха̄гатена аккантат̣т̣ха̄нам̣ аккантаматтамева хоти, на таттха падавал̣ан̃джо пан̃н̃а̄йати. буддха̄нан̃ча анупадам̣ маха̄джанака̄йо гаччхати, тасса саттху падавал̣ан̃джам̣ дисва̄ маддитум̣ ависахантасса гаманавиччхедо бхавеййа. тасма̄ аккантааккантат̣т̣ха̄не йопи падавал̣ан̃джо бхавеййа, со антарадха̄йатева. дон̣о пана бра̄хман̣о татха̄гатасса адхит̣т̣ха̄навасена пасси. бхагава̄ хи йасса падачетийам̣ дассетука̄мо хоти, там̣ а̄раббха ‘‘асуко на̄ма пассатӯ’’ти адхит̣т̣ха̄ти. тасма̄ ма̄ган̣д̣ийабра̄хман̣о вийа айампи бра̄хман̣о татха̄гатасса адхит̣т̣ха̄навасена аддаса.

па̄са̄диканти паса̄даджанакам̣. итарам̣ тассева вевачанам̣. уттамадаматхасаматхамануппаттанти еттха уттамадаматхо на̄ма арахаттамагго, уттамасаматхо на̄ма арахаттамаггасама̄дхи, тадубхайам̣ паттанти аттхо. дантанти ниббисеванам̣. гуттанти гопитам̣. сам̣йатиндрийанти раккхитиндрийам̣. на̄ганти чханда̄дӣхи агаччханато, пахӣнакилесе пуна ана̄гаччханато, а̄гум̣ акаран̣ато, балавантат̣т̣хена̄ти чатӯхи ка̄ран̣ехи на̄гам̣.

дево но бхавам̣ бхависсатӣти еттха ‘‘дево но бхава’’нти етта̄вата̄пи пуччха̄ нит̣т̣хита̄ бхавеййа, айам̣ пана бра̄хман̣о ‘‘ана̄гате махесаккхо еко девара̄джа̄ бхависсатӣ’’ти ана̄гатавасена пуччха̄сабха̄генева катхенто евама̄ха. бхагава̄писса пуччха̄сабха̄генева катхенто на кхо ахам̣, бра̄хман̣а, дево бхависса̄мӣти а̄ха. еса найо саббаттха. а̄сава̄нанти ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ чатуннам̣. пахӣна̄ти бодхипаллан̇ке саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дхигаменева пахӣна̄. анупалитто локена̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хилепа̄нам̣ пахӣнатта̄ сан̇кха̄ралокена анупалитто. буддхоти чатуннам̣ сачча̄нам̣ буддхатта̄ буддхо ити мам̣ дха̄рехи.

йена̄ти йена а̄савена. девӯпапатйасса̄ти девӯпапатти асса майхам̣ бхавеййа. вихан̇гамоти а̄ка̄сачаро гандхаббака̄йикадево. виддхаста̄ти видхамита̄. винал̣ӣката̄ти вигатанал̣а̄ вигатабандхана̄ ката̄. ваггӯти сундарам̣. тойена нупалиппатӣти удакато ратанаматтам̣ аччуггамма т̣хитам̣ сарам̣ собхайама̄нам̣ бхамараган̣ам̣ ха̄сайама̄нам̣ тойена на липпати. тасма̄ буддхосми бра̄хман̣а̄ти десана̄парийоса̄не тӣн̣и маггапхала̄ни па̄пун̣итва̄ два̄дасахи падасахассехи дон̣агаджджитам̣ на̄ма ван̣н̣ам̣ катхеси, татха̄гате ча париниббуте джамбудӣпатале уппаннам̣ маха̄калахам̣ вӯпасаметва̄ дха̄туйо бха̄джесӣти.

7. апариха̄нийасуттаван̣н̣ана̄

37. саттаме нибба̄нассева сантикети нибба̄насантикейева чарати. сӣле патит̣т̣хитоти па̄тимоккхасӣле патит̣т̣хито. евам̣ виха̄рӣти евам̣ вихаранто. а̄та̄пӣти а̄та̄пена вӣрийена саманна̄гато. йогаккхемасса̄ти чатӯхи йогехи кхемасса нибба̄насса. пама̄де бхайадассива̄ти пама̄дам̣ бхайато пассанто.

8. патилӣнасуттаван̣н̣ана̄

38. ат̣т̣хаме панун̣н̣апаччекасаччоти ‘‘идамева дассанам̣ саччам̣, идамева сачча’’нти евам̣ па̄т̣иеккам̣ гахитатта̄ паччекасан̇кха̄та̄ни дит̣т̣хисачча̄ни панун̣н̣а̄ни нӣхат̣а̄ни пахӣна̄ни асса̄ти панун̣н̣апаччекасаччо. самавайасат̣т̣хесаноти еттха авайа̄ти анӯна̄, сат̣т̣ха̄ти виссат̣т̣ха̄, самма̄ авайа̄ сат̣т̣ха̄ есана̄ асса̄ти самавайасат̣т̣хесано, самма̄ виссат̣т̣хасаббаесаноти аттхо. патилӣноти нилӣно екӣбха̄вам̣ упагато. путхусаман̣абра̄хман̣а̄нанти бахӯнам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣. еттха ча саман̣а̄ти паббаджджӯпагата̄, бра̄хман̣а̄ти бхова̄дино. путхупаччекасачча̄нӣти бахӯни па̄т̣еккасачча̄ни. нун̣н̣а̄нӣти нӣхат̣а̄ни. панун̣н̣а̄нӣти сут̣т̣ху нӣхат̣а̄ни. чатта̄нӣти виссат̣т̣ха̄ни. ванта̄нӣти вамита̄ни. мутта̄нӣти чхиннабандхана̄ни ката̄ни. пахӣна̄нӣти паджахита̄ни. пат̣иниссат̣т̣ха̄нӣти йатха̄ на пуна читтам̣ а̄роханти, евам̣ пат̣иниссаджджита̄ни. сабба̄невета̄ни гахитагахан̣асса виссат̣т̣хабха̄вавевачана̄ни.

ка̄месана̄ пахӣна̄ хотӣти ана̄га̄мимаггена пахӣна̄. бхавесана̄ пана арахаттамаггена пахӣйати. ‘‘брахмачарийам̣ есисса̄ми гавесисса̄мӣ’’ти евам̣ паваттаджджха̄сайасан̇кха̄та̄ брахмачарийесана̄пи арахаттамаггенева пат̣иппассаддхим̣ вӯпасамам̣ гаччхати. дит̣т̣хибрахмачарийесана̄ пана сота̄паттимаггенева пат̣иппасамбхатӣти ведитабба̄. евам̣ кхо, бхиккхавети евам̣ чатуттхаджджха̄нена пассаддхака̄йасан̇кха̄ро вӯпасантаасса̄сапасса̄со на̄ма хоти. асмима̄ноти асмӣти уппаджджанако нававидхама̄но.

га̄тха̄су ка̄месана̄ бхавесана̄ти ета̄ две есана̄, брахмачарийесана̄ саха̄ти та̄хийева саха брахмачарийесана̄ти тиссопи ета̄. идха т̣хатва̄ есана̄ пат̣иниссат̣т̣ха̄ти имина̄ падена саддхим̣ йоджана̄ ка̄табба̄. ити саччапара̄ма̄со, дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ самуссайа̄ти ‘‘ити саччам̣ ити сачча’’нти гахан̣апара̄ма̄со ча дит̣т̣хисан̇кха̄та̄йева дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ ча йе самусситатта̄ уггантва̄ т̣хитатта̄ самуссайа̄ти вуччанти, те саббепи. идха т̣хатва̄ дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ самӯхата̄ти имина̄ падена саддхим̣ йоджана̄ ка̄табба̄. касса пана ета̄ есана̄ пат̣иниссат̣т̣ха̄, ете ча дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ самӯхата̄ти? саббара̄гавираттасса тан̣ха̄ккхайавимуттино. йо хи саббара̄гехипи виратто, тан̣ха̄ккхайе ча нибба̄не паватта̄йа арахаттапхалавимуттийа̄ саманна̄гато, етасса есана̄ пат̣иниссат̣т̣ха̄, дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ ча самӯхата̄. са ве сантоти со еварӯпо килесасантата̄йа санто. пассаддхоти двӣхи ка̄йачиттапассаддхӣхи пассаддхо. апара̄джитоти саббакилесе джинитва̄ т̣хитатта̄ кеначи апара̄джито. ма̄на̄бхисамайа̄ти ма̄насса паха̄на̄бхисамайена. буддхоти чатта̄ри сачча̄ни буджджхитва̄ т̣хито. ити имасмим̣ суттепи га̄тха̄супи кхӣн̣а̄савова катхитоти.

9. уджджайасуттаван̣н̣ана̄

39. наваме сан̇гха̄там̣ а̄паджджантӣти вадхам̣ маран̣ам̣ а̄паджджанти. ниччада̄нанти сала̄кабхаттам̣. анукулайан̃н̃анти амха̄кам̣ питӯхи пита̄махехи диннатта̄ евам̣ кула̄нукулавасена йаджитаббам̣, да̄таббанти аттхо. ассамедхантиа̄дӣсу ассаметтха медхантӣти ассамедхо, двӣхи парийан̃н̃ехи йаджитаббасса екавӣсатийӯпасса т̣хапетва̄ бхӯмин̃ча пурисе ча авасесасаббавибхавадаккхин̣асса йан̃н̃ассетам̣ адхивачанам̣. пурисаметтха медхантӣти пурисамедхо, чатӯхи парийан̃н̃ехи йаджитаббасса саддхим̣ бхӯмийа̄ ассамедхе вуттавибхавадаккхин̣асса йан̃н̃ассетам̣ адхивачанам̣. саммаметтха па̄сантӣти самма̄па̄со, дивасе дивасе саммам̣ кхипитва̄ тасса патитока̄се ведим̣ катва̄ сам̣ха̄римехи йӯпа̄дӣхи сарассатинадийа̄ нимуггока̄сато пабхути пат̣иломам̣ гаччхантена йаджитаббасса саббайа̄гассетам̣ адхивачанам̣. ва̄джаметтха пивантӣти ва̄джапеййам̣, екена парийан̃н̃ена саттарасахи пасӯхи йаджитаббасса белувайӯпасса саттарасакадаккхин̣асса йан̃н̃ассетам̣ адхивачанам̣. наттхи еттха аггал̣а̄ти нираггал̣о. навахи парийан̃н̃ехи йаджитаббасса саддхим̣ бхӯмийа̄ пурисехи ча ассамедхе вуттавибхавадаккхин̣асса саббамедхапарийа̄йана̄масса ассамедхавикаппассетам̣ адхивачанам̣. маха̄рамбха̄ти маха̄кичча̄ маха̄каран̣ӣйа̄. апича па̄н̣а̄типа̄тасама̄рамбхасса махантата̄йапи маха̄рамбха̄йева. на те хонти махаппхала̄ти еттха ниравасесаттхе са̄васесарӯпанам̣ катам̣. тасма̄ ит̣т̣хапхалена ниппхала̄ва хонтӣти аттхо. идан̃ча па̄н̣а̄типа̄тасама̄рамбхамева сандха̄йа вуттам̣. йам̣ пана таттха антарантара̄ да̄нам̣ диййати, там̣ имина̄ сама̄рамбхена упахататта̄ махаппхалам̣ на хоти, мандапхалам̣ хотӣти аттхо. хан̃н̃арети хан̃н̃анти. йаджанти анукулам̣ сада̄ти йе ан̃н̃е анукулам̣ йаджанти, пуббапурисехи йит̣т̣хатта̄ паччхимапуриса̄пи йаджантӣти аттхо. сеййо хотӣти висесова хоти. на па̄пийоти па̄пам̣ кин̃чи на хоти.

10. уда̄йисуттаван̣н̣ана̄

40. дасаме абхисан̇кхатанти ра̄сикатам̣. нира̄рамбханти па̄н̣асама̄рамбхарахитам̣. йан̃н̃анти деййадхаммам̣. тан̃хи йаджитаббатта̄ йан̃н̃анти вуччати. ка̄лена̄ти йуттаппаттака̄лена. упасам̣йантӣти упагаччханти. кулам̣ гатинти ват̣т̣акулан̃чева ват̣т̣агатин̃ча атикканта̄. йан̃н̃асса ковида̄ти чатубхӯмакайан̃н̃е кусала̄. йан̃н̃ети пакатида̄не. саддхети матакада̄не. хабйам̣ катва̄ти хунитаббам̣ деййадхаммам̣ упакаппетва̄. сукхетте брахмача̄рисӯти брахмача̄рисан̇кха̄те сукхеттамхӣти аттхо. суппаттанти сут̣т̣ху паттам̣. даккхин̣еййесу йам̣ катанти йам̣ даккхин̣а̄йа ануччхавикесу упакаппитам̣, там̣ сухутам̣ суйит̣т̣хам̣ суппаттанти аттхо. саддхоти буддхадхаммасан̇гхагун̣а̄нам̣ саддаханата̄йа саддхо. муттена четаса̄ти виссат̣т̣хена читтена. имина̄сса муттача̄гам̣ дӣпетӣти.

чаккавагго чатуттхо.

5. рохитассавагго

1. сама̄дхибха̄вана̄суттаван̣н̣ана̄

41. пан̃чамасса пат̣хаме н̃а̄н̣адассанаппат̣ила̄бха̄йа̄ти диббачаккхун̃а̄н̣адассанасса пат̣ила̄бха̄йа. дива̄сан̃н̃ам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти дива̄ти евам̣ сан̃н̃ам̣ адхит̣т̣ха̄ти. йатха̄ дива̄ татха̄ раттинти йатха̄ дива̄ а̄локасан̃н̃а̄ манаси ката̄, татхева там̣ раттимпи манаси кароти. дутийападепи есева найо. саппабха̄санти диббачаккхун̃а̄н̣обха̄сена сахобха̄сам̣. кин̃ча̄пи а̄локасадисам̣ катам̣, аттхо панеттха на евам̣ саллаккхетаббо. диббачаккхун̃а̄н̣а̄локо хи идха̄дхиппето.

видита̄ти па̄кат̣а̄ хутва̄. катхам̣ пана ведана̄ видита̄ уппаджджанти, видита̄ аббхаттхам̣ гаччхантӣти? идха бхиккху ваттхум̣ паригган̣ха̄ти, а̄рамман̣ам̣ паригган̣ха̄ти. тасса париггахитаваттха̄рамман̣ата̄йа та̄ ведана̄ ‘‘евам̣ уппаджджитва̄ евам̣ т̣хатва̄ евам̣ нируджджхантӣ’’ти видита̄ уппаджджанти, видита̄ тит̣т̣ханти, видита̄ аббхаттхам̣ гаччханти на̄ма. сан̃н̃а̄витаккесупи есева найо.

удайаббайа̄нупассӣти удайан̃ча вайан̃ча пассанто. ити рӯпанти евам̣ рӯпам̣ еттакам̣ рӯпам̣ на ито парам̣ рӯпам̣ аттхӣти. ити рӯпасса самудайоти евам̣ рӯпасса уппа̄до. аттхан̇гамоти пана бхедо адхиппето. ведана̄дӣсупи есева найо. идан̃ча пана метам̣, бхиккхаве, сандха̄йа бха̄ситанти, бхиккхаве, йам̣ майа̄ етам̣ пун̣н̣акапан̃хе ‘‘сан̇кха̄йа локасми’’нтиа̄ди бха̄ситам̣, там̣ идам̣ пхаласама̄паттим̣ сандха̄йа бха̄ситанти аттхо.

таттха сан̇кха̄йа̄ти н̃а̄н̣ена джа̄нитва̄. локасминти сатталоке. паропара̄нӣти учча̄вача̄ни уттама̄дхама̄ни. ин̃джитанти чалитам̣. наттхи кухин̃чи локети локасмим̣ каттхачи екаккхандхепи ека̄йатанепи екадха̄туйа̄пи ека̄рамман̣епи наттхи. сантоти паччанӣкакилесавӯпасамена санто. видхӯмоти кодхадхӯмена вигатадхӯмо. еваметтха суттанте маггекаггатампи катхетва̄ га̄тха̄йа пхаласама̄паттийева катхита̄ти.

2. пан̃хабйа̄каран̣асуттаван̣н̣ана̄

42. дутийе йо ча тесам̣ таттха таттха, джа̄на̄ти анудхамматанти йо етесам̣ пан̃ха̄нам̣ тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не бйа̄каран̣ам̣ джа̄на̄ти. чатупан̃хасса кусало, а̄ху бхиккхум̣ татха̄видханти татха̄видхам̣ бхиккхум̣ тесу чатӯсу пан̃хесу кусалоти евам̣ ваданти. дура̄садо дуппасахоти парехи гхат̣т̣етум̣ ва̄ абхибхавитум̣ ва̄ на сакка̄. гамбхӣроти саттасӣдантарамаха̄самуддо вийа гамбхӣро. дуппадхам̣сийоти думмоча̄пайо, гахитаггахан̣ам̣ виссаджджа̄петум̣ на сакка̄ти аттхо. аттхе анаттхе ча̄ти вад̣д̣хийан̃ча авад̣д̣хийан̃ча. аттха̄бхисамайа̄ти аттхасама̄гамена. дхӣро пан̣д̣итоти павуччатӣти дхитисампанно пуггало ‘‘пан̣д̣ито айа’’нти евам̣ павуччати.

3-4. кодхагарусуттадвайаван̣н̣ана̄

43-44. татийе кодхагару на саддхаммагарӯти кодхам̣ га̄равена гарум̣ катва̄ ган̣ха̄ти, на саддхаммам̣, саддхаммам̣ пана ага̄равена ла̄макам̣ катва̄ ган̣ха̄ти. сесападесупи есева найо.

вирӯхантӣти вад̣д̣ханти, сан̃джа̄тамӯла̄йа ва̄ саддха̄йа патит̣т̣хаханти ачала̄ бхаванти. чатуттхе кодхагарута̄ти кодхамхи сага̄равата̄. еса найо саббаттха.

5. рохитассасуттаван̣н̣ана̄

45. пан̃чаме йаттха̄ти чаккава̄л̣алокасса екока̄се бхуммам̣. на чавати на упападжджатӣти идам̣ апара̄парам̣ чутипат̣исандхивасена гахитам̣. гаманена̄ти падагаманена. локасса антанти саттха̄ сан̇кха̄ралокасса антам̣ сандха̄йа вадати. н̃а̄теййантиа̄дӣсу н̃а̄таббам̣ дат̣т̣хаббам̣ паттаббанти аттхо. ити девапуттена чаккава̄л̣алокасса анто пуччхито, саттха̄ра̄ сан̇кха̄ралокасса катхито. со пана ‘‘аттано пан̃хена саддхим̣ саттху бйа̄каран̣ам̣ саметӣ’’ти сан̃н̃а̄йа сампахам̣санто аччхарийантиа̄дима̄ха.

дал̣хадхамма̄ти дал̣хадхану уттамаппама̄н̣ена дхануна̄ саманна̄гато. дхануггахоти дхануа̄чарийо. сиккхитоти два̄даса васса̄ни дханусиппам̣ сиккхито. катахаттхоти усабхаппама̄н̣епи ва̄лаггам̣ виджджхитум̣ саматтхабха̄вена катахаттхо. катӯпа̄саноти катасараккхепо дасситасиппо. асанена̄ти кан̣д̣ена. атипа̄теййа̄ти атиккамеййа. йа̄вата̄ со та̄лаччха̄дим̣ атиккамеййа, та̄вата̄ ка̄лена екам̣ чаккава̄л̣ам̣ атиккама̄мӣти аттано джавасампаттим̣ дассети.

пураттхима̄ самудда̄ паччхимоти йатха̄ пураттхима̄ самудда̄ паччхимасамуддо дӯре, евам̣ ме дӯре падавӣтиха̄ро ахосӣти вадати. со кира па̄чӣначаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ т̣хито па̄дам̣ паса̄ретва̄ паччхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣им̣ атиккамати, пуна дутийапа̄дам̣ паса̄ретва̄ парачаккава̄л̣амукхават̣т̣им̣ атиккамати. иччха̄гатанти иччха̄ ева. ан̃н̃атрева̄ти ниппапан̃чатам̣ дассети. бхиккха̄ча̄рака̄ле киреса на̄галата̄дантакат̣т̣хам̣ кха̄дитва̄ анотатте мукхам̣ дховитва̄ ка̄ле сампатте уттаракурумхи пин̣д̣а̄йа чаритва̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ нисинно бхаттакиччам̣ кароти, таттха мухуттам̣ виссамитва̄ пуна джавати. вассасата̄йукоти тада̄ дӣгха̄йукака̄ло хоти, айам̣ пана вассасата̄васит̣т̣хе а̄йумхи гаманам̣ а̄рабхи. вассасатаджӣвӣти там̣ вассасатам̣ анантара̄йена джӣванто. антара̄йева ка̄лан̇катоти чаккава̄л̣алокасса антам̣ аппатва̄ антара̄ва мато. со пана таттха ка̄лам̣ катва̄пи а̄гантва̄ имасмим̣йева чаккава̄л̣е ниббатти.

аппатва̄ти сан̇кха̄ралокасса антам̣ аппатва̄. дуккхасса̄ти ват̣т̣адуккхасса. антакирийанти парийантакаран̣ам̣. кал̣еварети аттабха̄ве. сасан̃н̃имхи саманакети сасан̃н̃е сачиттаке. локанти дуккхасаччам̣. локасамудайанти самудайасаччам̣. локаниродханти ниродхасаччам̣. пат̣ипаданти маггасаччам̣. ити ‘‘на̄хам̣, а̄вусо, има̄ни чатта̄ри сачча̄ни тин̣акат̣т̣ха̄дӣсу пан̃н̃апеми, имасмим̣ пана чатумаха̄бхӯтике ка̄йасмим̣йева пан̃н̃апемӣ’’ти дассети. самита̄вӣти самитапа̄по. на̄сӣсатӣти на паттхети. чхат̣т̣хам̣ утта̄наттхамева̄ти.

7. сувидӯрасуттаван̣н̣ана̄

47. саттаме сувидӯравидӯра̄нӣти кеначи парийа̄йена ана̄санна̄ни хутва̄ сувидӯра̄нева видӯра̄ни. набхан̃ча, бхиккхаве, патхавӣ ча̄ти а̄ка̄сан̃ча маха̄патхавӣ ча. таттха кин̃ча̄пи патхавито а̄ка̄сам̣ на̄ма на дӯре, дван̇гуламаттепи хоти. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ алагганат̣т̣хена пана ‘‘сувидӯравидӯре’’ти вуттам̣. верочаноти сӯрийо. сатан̃ча, бхиккхаве, дхаммоти чатусатипат̣т̣ха̄на̄дибхедо саттатим̣сабодхипаккхийадхаммо. асатан̃ча дхаммоти два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатабхедо ассаддхаммо.

пабхан̇кароти а̄локакаро. абйа̄йико хотӣти авигаччханасабха̄во хоти. сатам̣ сама̄гамоти пан̣д̣ита̄нам̣ миттасантхававасена сама̄гамо. йа̄ва̄пи тит̣т̣хеййа̄ти йаттакам̣ аддха̄нам̣ тит̣т̣хеййа. татхева хотӣти та̄дисова хоти, пакатим̣ на джахати. кхиппам̣ хи ветӣти сӣгхам̣ вигаччхати.

8. виса̄кхасуттаван̣н̣ана̄

48. ат̣т̣хаме пан̃ча̄лапуттоти пан̃ча̄лабра̄хман̣ийа̄ путто. порийа̄ ва̄ча̄йа̄ти парипун̣н̣ава̄ча̄йа. виссат̣т̣ха̄йа̄ти апалибуддха̄йа. анелагала̄йа̄ти ниддоса̄йа чева агал̣ита̄йа ча апатитападабйан̃джана̄йа. парийа̄панна̄йа̄ти виват̣т̣апарийа̄панна̄йа. аниссита̄йа̄ти ват̣т̣ам̣ аниссита̄йа. виват̣т̣анисситамева катва̄ катхети, ват̣т̣анисситам̣ катва̄ на катхетӣти айаметтха адхиппа̄йо.

на̄бха̄сама̄нанти на акатхентам̣. аматам̣ паданти нибба̄нападам̣. бха̄сайети обха̄сеййа. джотайети тассева вевачанам̣. пагган̣хе исинам̣ дхаджанти аббхуггатат̣т̣хена навалокуттарадхаммо исӣнам̣ дхаджо на̄ма вуччати, тамева пагган̣хеййа уккхипеййа, уччам̣ катва̄ катхеййа̄ти аттхо. навалокуттарадхаммадӣпакам̣ субха̄ситам̣ дхаджо етесанти субха̄ситадхаджа̄. исайоти буддха̄дайо арийа̄. дхаммо хи исинам̣ дхаджоти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева локуттарадхаммо исӣнам̣ дхаджо на̄ма̄ти.

9. випалла̄сасуттаван̣н̣ана̄

49. наваме сан̃н̃а̄випалла̄са̄ти сан̃н̃а̄йа випаллаттхабха̄ва̄, чатассо випарӣтасан̃н̃а̄йоти аттхо. сесапададвайепи есева найо. аничче, бхиккхаве, ниччанти сан̃н̃а̄випалла̄соти аничче ваттхусмим̣ ‘‘ниччам̣ ида’’нти евам̣ гахетва̄ уппаджджанакасан̃н̃а̄, сан̃н̃а̄випалла̄соти аттхо. имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо.

анаттани ча атта̄ти анаттани ‘‘атта̄’’ти евам̣сан̃н̃иноти аттхо. миччха̄дит̣т̣хихата̄ти на кевалам̣ сан̃н̃инова, сан̃н̃а̄йа вийа уппаджджама̄на̄йа миччха̄дит̣т̣хийа̄пи хата̄. кхиттачитта̄ти те сан̃н̃а̄дит̣т̣хийо вийа уппаджджама̄нена кхиттена читтена саманна̄гата̄. висан̃н̃иноти десана̄маттаметам̣, випарӣтасан̃н̃а̄читтадит̣т̣хиноти аттхо. те йогайутта̄ ма̄расса̄ти те ма̄расса йоге йутта̄ на̄ма хонти. айогаккхеминоти чатӯхи йогехи кхемам̣ нибба̄нам̣ аппатта̄. сатта̄ти пуггала̄. буддха̄ти чатусаччабуддха̄. имам̣ дхамманти чатусаччадхаммам̣. сачиттам̣ паччаладдха̄ти сакам̣ читтам̣ пат̣илабхитва̄. аниччато даккхунти аниччабха̄вена аддасам̣су. асубхатаддасунти асубхам̣ асубхатойева аддасам̣су. самма̄дит̣т̣хисама̄да̄на̄ти гахитасамма̄дассана̄. саббам̣ дуккхам̣ упаччагунти сакалам̣ ват̣т̣адуккхам̣ саматикканта̄.

10. упаккилесасуттаван̣н̣ана̄

50. дасаме упаккилеса̄ти вирочитум̣ адатва̄ упаккилит̣т̣хабха̄вакаран̣ена упаккилеса̄. махика̄ти химам̣. дхӯмо раджоти дхӯмо ча раджо ча. ра̄хӯти пурима̄ тайо асампаттаупаккилеса̄, ра̄ху пана сампаттаупаккилесавасена катхитоти ведитаббо. саман̣абра̄хман̣а̄ на тапанти на бха̄санти на вирочантӣти гун̣аппата̄пена на тапанти, гун̣обха̄сена на бха̄санти, гун̣авирочанена на вирочанти. сура̄мерайапа̄на̄ аппат̣ивирата̄ти пан̃чавидха̄йа сура̄йа чатуббидхасса мерайасса ча па̄нато авирата̄.

авиджджа̄нивута̄ти авиджджа̄йа нива̄рита̄ пихита̄. пийарӯпа̄бхинандиноти пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣ абхинандама̄на̄ туссама̄на̄. са̄дийантӣти ган̣ханти. авиддасӯти андхаба̄ла̄. санеттика̄ти тан̣ха̄йоттенева сайотта̄. кат̣асинти аттабха̄вам̣. гхоранти каккхал̣ам̣. имасмим̣ суттепи га̄тха̄супи ват̣т̣амева катхитанти.

рохитассавагго пан̃чамо.

пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

2. дутийапан̣н̣а̄сакам̣

(6) 1. пун̃н̃а̄бхисандавагго

1. пат̣хамапун̃н̃а̄бхисандасуттаван̣н̣ана̄

51. дутийасса пат̣хаме пун̃н̃а̄бхисанда̄ти пун̃н̃асса абхисанда̄, пун̃н̃аппаттийоти аттхо. кусала̄бхисанда̄ти тассева вевачанам̣. те панете сукхам̣ а̄харантӣти сукхасса̄ха̄ра̄. сут̣т̣ху агга̄нам̣ рӯпа̄дӣнам̣ да̄йака̄ти соваггика̄. сукхо несам̣ випа̄коти сукхавипа̄ка̄. сагге упапатти сагго, сагга̄йа сам̣ваттантӣти саггасам̣ваттаника̄. чӣварам̣ парибхун̃джама̄ноти чӣвараттха̄йа ваттхам̣ лабхитва̄ сӯчисутта̄дӣнам̣ абха̄вена там̣ никкхипантопи каронтопи па̄рупантопи джин̣н̣ака̄ле паччаттхаран̣ам̣ каронтопи паччаттхаритумпи асаккун̣еййам̣ бхӯматтхаран̣ам̣ каронтопи бхӯматтхаран̣асса анануччхавикам̣ пха̄летва̄ па̄дапун̃чханам̣ каронтопи ‘‘парибхун̃джама̄но’’твева вуччати. йада̄ пана ‘‘па̄дапун̃чханампи на сакка̄ ида’’нти саммаджджитва̄ чхад̣д̣итам̣ хоти, тада̄ парибхун̃джама̄но на̄ма на хоти. аппама̄н̣ам̣ четосама̄дхинти арахаттапхаласама̄дхим̣. аппама̄н̣о тасса пун̃н̃а̄бхисандоти имина̄ да̄йакасса пун̃н̃ачетана̄йа аппама̄н̣атам̣ катхети. тасса хи ‘‘кхӣн̣а̄саво ме чӣварам̣ парибхун̃джатӣ’’ти пунаппунам̣ ануссаран̣авасена паватта̄ пун̃н̃ачетана̄ аппама̄н̣а̄ хоти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. пин̣д̣апа̄та̄дӣсу пана йо пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ сатта̄хампи тенева йа̄пети, ан̃н̃ам̣ на парибхун̃джати, со сатта̄хампи там̣йева пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джама̄но на̄ма хоти. екасмим̣ пана сена̄сане раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄дӣсу чан̇камантопи йа̄ва там̣ сена̄санам̣ паха̄йа ан̃н̃ам̣ на ган̣ха̄ти, та̄ва парибхун̃джама̄но на̄ма хоти. екена пана бхесаджджена бйа̄дхимхи вӯпасанте йа̄ва ан̃н̃ам̣ бхесаджджам̣ на парибхун̃джати, та̄вадева парибхун̃джама̄но на̄ма хоти.

бахубхераванти бахӯхи бхерава̄рамман̣ехи саманна̄гатам̣. ратанавара̄нанти саттаннампи вараратана̄нам̣. а̄лайанти нива̄сат̣т̣ха̄нам̣. путхӯ савантӣти бахука̄ хутва̄ сандама̄на̄. сесаметтха утта̄намева.

2. дутийапун̃н̃а̄бхисандасуттаван̣н̣ана̄

52. дутийе арийакантехӣти маггапхаласампайуттехи. та̄ни хи арийа̄нам̣ канта̄ни хонти пийа̄ни мана̄па̄ни. сесам̣ суттанте та̄ва йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.124 а̄дайо) вуттамева.

га̄тха̄су пана саддха̄ти сота̄паннасса саддха̄ адхиппета̄. сӣлампи сота̄паннасса сӣламева. уджубхӯтан̃ча дассананти ка̄йаван̇ка̄дӣнам̣ абха̄вена кхӣн̣а̄савасса дассанам̣ уджубхӯтадассанам̣ на̄ма. а̄хӯти катхайанти. паса̄данти буддхадхаммасан̇гхесу паса̄дам̣. дхаммадассананти чатусаччадхаммадассанам̣.

3. пат̣хамасам̣ва̄сасуттаван̣н̣ана̄

53. татийе самбахула̄пи кхо гахапатӣ ча гахапата̄нийо ча̄ти бахука̄ гахапатайо ча гахапата̄нийо ча а̄ва̄хавива̄хакаран̣аттха̄йа гаччханта̄ тамева маггам̣ пат̣ипанна̄ хонти. сам̣ва̄са̄ти сахава̄са̄ екатова̄са̄. чхаво чхава̄йа̄ти гун̣амаран̣ена мататта̄ чхаво гун̣амаран̣енева мата̄йа чхава̄йа саддхим̣. девийа̄ саддхинти гун̣ехи девибхӯта̄йа саддхим̣. дуссӣлоти ниссӣло. па̄падхаммоти ла̄макадхаммо. аккосакапарибха̄сакоти дасахи аккосаваттхӯхи аккосако, бхайам̣ дассетва̄ сантаджджанена парибха̄сако. евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо.

кадарийа̄ти тхаддхамаччхарино. джа̄нипатайоти джайампатика̄. вадан̃н̃ӯти йа̄чака̄нам̣ вачанасса аттхам̣ джа̄нанти. сан̃н̃ата̄ти сӣласам̣йамена саманна̄гата̄. дхаммаджӣвиноти дхамме т̣хатва̄ джӣвикам̣ каппентӣти дхаммаджӣвино. аттха̄сам̣ пачура̄ хонтӣти вад̣д̣хисан̇кха̄та̄ аттха̄ етесам̣ бахӯ хонти. пха̄сукам̣ упаджа̄йатӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пха̄сувиха̄ро джа̄йати. ка̄мака̄миноти ка̄ме ка̄майама̄на̄.

4. дутийасам̣ва̄сасуттаван̣н̣ана̄

54. чатуттхе каммапатхавасена десана̄ паваттита̄. сесам̣ та̄дисамева. имесу пана двӣсупи суттесу ага̄рикапат̣ипада̄ катхита̄. сота̄паннасакада̄га̄мӣнампи ват̣т̣ати.

5-6. самаджӣвӣсуттадвайаван̣н̣ана̄

55-56. пан̃чаме тенупасан̇камӣти киматтхам̣ упасан̇ками? анугган̣ханаттхам̣. татха̄гато хи там̣ рат̣т̣хам̣ па̄пун̣анто имесам̣йева двиннам̣ сан̇ган̣ханаттха̄йа па̄пун̣а̄ти. накулапита̄ кира пан̃ча джа̄тисата̄ни татха̄гатасса пита̄ ахоси, пан̃ча джа̄тисата̄ни маха̄пита̄, пан̃ча джа̄тисата̄ни чӯл̣апита̄. накулама̄та̄пи пан̃ча джа̄тисата̄ни татха̄гатасса ма̄та̄ ахоси, пан̃ча джа̄тисата̄ни маха̄ма̄та̄, пан̃ча джа̄тисата̄ни чӯл̣ама̄та̄. те саттху дит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа путтасинехам̣ пат̣илабхитва̄ ‘‘ханта̄та, ханта̄та̄’’ти ваччхакам̣ дисва̄ ваччхагиддхинӣ га̄вӣ вийа виравама̄на̄ упасан̇камитва̄ пат̣хамадассаненева сота̄панна̄ джа̄та̄. нивесане пан̃часата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ а̄сана̄ни сада̄ пан̃н̃атта̄нева хонти. ити бхагава̄ тесам̣ анугган̣ханаттха̄йа упасан̇ками. атичарита̄ти атиккамита̄. абхисампара̄йан̃ча̄ти паралоке ча. самасаддха̄ти саддха̄йа сама̄ екасадиса̄. сӣла̄дӣсупи есева найо. чхат̣т̣хам̣ кевалам̣ бхиккхӯнам̣ деситам̣. сесаметтха та̄дисамева.

7. суппава̄са̄суттаван̣н̣ана̄

57. саттаме паджджаниканти тасса нигамасса на̄мам̣. колийа̄нанти колара̄джакула̄нам̣. а̄йум̣ кхо пана датва̄ти а̄йуда̄нам̣ датва̄. а̄йусса бха̄гинӣ хотӣти а̄йубха̄гапат̣ила̄бхинӣ хоти, а̄йум̣ ва̄ бхаджаника̄ хоти, а̄йуппат̣ила̄бхинӣти аттхо. сесападесупи есева найо.

расаса̄ упетанти расена упетам̣ расасампаннам̣. уджджугатесӯти ка̄йаван̇ка̄дирахитатта̄ уджукамева гатесу кхӣн̣а̄савесу. чаран̣ӯпапаннесӯти пан̃чадасахи чаран̣адхаммехи саманна̄гатесу. махаггатесӯти махаттам̣ гатесу. кхӣн̣а̄сава̄нан̃н̃еветам̣ на̄мам̣. пун̃н̃ена пун̃н̃ам̣ сам̣сандама̄на̄ти пун̃н̃ена саддхим̣ пун̃н̃ам̣ гхат̣айама̄на̄. махаппхала̄ локавидӯна ван̣н̣ита̄ти еварӯпа̄ да̄насан̇кха̄та̄ даккхин̣а̄ тивидхалокам̣ видитам̣ катва̄ т̣хитатта̄ локавидӯнам̣ буддха̄нам̣ ван̣н̣ита̄, буддхехи пасаттха̄ти аттхо. йан̃н̃амануссаранта̄ти йан̃н̃ам̣ да̄нам̣ ануссаранта̄. ведаджа̄та̄ти тут̣т̣хиджа̄та̄.

8. судаттасуттаван̣н̣ана̄

58. ат̣т̣хаме сан̃н̃ата̄нанти ка̄йава̄ча̄хи сам̣йата̄нам̣. парадаттабходжинанти парехи диннамева бхун̃джитва̄ йа̄пента̄нам̣. ка̄лена̄ти йуттаппаттака̄лена. саккачча дада̄тӣти сахаттха̄ сакка̄рам̣ катва̄ дада̄ти. чатта̄ри т̣ха̄на̄ни ануппавеччхатӣти чатта̄ри ка̄ран̣а̄ни ануппавесети дада̄ти. йасава̄ хотӣти маха̄парива̄ро хоти. навамам̣ кевалам̣ бхиккхӯнам̣ катхитам̣. сесаметтха та̄дисамева.

10. гихиса̄мӣчисуттаван̣н̣ана̄

60. дасаме гихиса̄мӣчипат̣ипаданти гихӣнам̣ ануччхавикам̣ пат̣ипаттим̣. паччупат̣т̣хито хотӣти атихаритва̄ да̄тука̄мата̄йа патиупат̣т̣хито хоти упагато, бхиккхусан̇гхасса чӣварам̣ детӣти аттхо.

упат̣т̣хита̄ти упат̣т̣ха̄йако. тесам̣ дива̄ ча ратто ча̄ти йе евам̣ чатӯхи паччайехи упат̣т̣хаханти, тесам̣ дива̄ ча раттин̃ча паричча̄гавасена ча ануссаран̣авасена ча сада̄ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хати. сагган̃ча каматит̣т̣ха̄нанти та̄дисо ча бхаддакам̣ каммам̣ катва̄ саггат̣т̣ха̄нам̣ упагаччхати. имесу чатӯсупи суттесу а̄га̄рийапат̣ипада̄ катхита̄. сота̄паннасакада̄га̄мӣнампи ват̣т̣ати.

пун̃н̃а̄бхисандавагго пат̣хамо.

(7) 2. паттакаммавагго

1. паттакаммасуттаван̣н̣ана̄

61. дутийасса пат̣хаме анит̣т̣хапат̣иккхепена ит̣т̣ха̄. мане каманти пависантӣти канта̄. манам̣ аппа̄йанти павад̣д̣хентӣти мана̄па̄. дуллабха̄ти парамадуллабха̄. бхога̄ти бхун̃джитабба̄ рӯпа̄дайо висайа̄. сахадхаммена̄ти дхамменева саддхим̣ уппаджджанту, ма̄ дхаммӯпагха̄там̣ катва̄ адхаммена̄ти. атхава̄ сахадхаммена̄ти сака̄ран̣ена, тена тена сена̄патисет̣т̣хит̣т̣ха̄на̄дика̄ран̣ена саддхим̣йева уппаджджантӯти аттхо. йасоти парива̄расампатти. саха н̃а̄тӣбхӣти н̃а̄такехи саддхим̣. саха упаджджха̄йехӣти сукхадуккхесу упаниджджха̄йитаббатта̄ упаджджха̄йасан̇кха̄техи сандит̣т̣хасамбхаттехи саддхим̣.

акиччам̣ каротӣти ака̄таббам̣ кароти. киччам̣ апара̄дхетӣти каттаббайуттакам̣ киччам̣ акаронто там̣ апара̄дхети на̄ма. дхам̣сатӣти патати париха̄йати. абхиджджха̄висамалобханти абхиджджха̄сан̇кха̄там̣ висамалобхам̣. паджахатӣти нудати нӣхарати. маха̄пан̃н̃оти махантапан̃н̃о. путхупан̃н̃оти путхулапан̃н̃о. а̄па̄тадасоти там̣ там̣ аттхам̣ а̄па̄тети тамева пассати, сукхумамписса аттхаджа̄там̣ а̄па̄там̣ а̄гаччхатийева̄ти аттхо.

ут̣т̣ха̄навӣрийа̄дхигатехӣти ут̣т̣ха̄насан̇кха̄тена вӣрийена адхигатехи. ба̄ха̄балапаричитехӣти ба̄ха̄балена паричитехи вад̣д̣хитехи. седа̄ваккхиттехӣти аваккхиттаседехи, седам̣ мун̃читва̄ ва̄йа̄мена пайогена самадхигатехӣти аттхо. дхаммикехӣти дхаммайуттехи. дхаммаладдхехӣти дасакусалакаммапатхадхамме акопетва̄ ладдхехи. паттакамма̄нӣти йуттакамма̄ни ануччхавикакамма̄ни. сукхетӣти сукхитам̣ кароти. пӣн̣етӣти пӣн̣итам̣ баласампаннам̣ кароти. т̣ха̄нагатам̣ хотӣти ка̄ран̣агатам̣ хоти. ким̣ пана танти? чатӯсу паттакаммесу екам̣ бхогехи каттаббакаммам̣ бхогаджа̄тамева т̣ха̄нагатам̣. паттагатанти йуттаппаттат̣т̣ха̄нагатам̣. а̄йатанасо парибхуттанти ка̄ран̣енева парибхуттам̣ бхогаджа̄там̣ хоти.

парийодха̄йа сам̣ваттатӣти пидахитва̄ ваттати. йатха̄ аггиа̄дӣхи уппанна̄су а̄пада̄су, евам̣ а̄диттагеханибба̄пана̄дӣнам̣ аттха̄йа дханапаричча̄гам̣ катва̄ та̄сам̣ а̄пада̄нам̣ маггам̣ пидахати нива̄рети. соттхим̣ атта̄нам̣ каротӣти нирупаддавам̣ кхемам̣ атта̄нам̣ кароти. н̃а̄тибалинти н̃а̄така̄нам̣ балим̣. атитхибалинти а̄гантука̄нам̣ балим̣. пуббапетабалинти паралокагата̄нам̣ н̃а̄така̄нам̣ балим̣. ра̄джабалинти ран̃н̃о каттаббайуттакам̣ ра̄джабалим̣. девата̄балинти девата̄нам̣ каттаббабалим̣. саббаметам̣ тесам̣ тесам̣ йатха̄нуччхавикавасена да̄таббада̄насса адхивачанам̣.

кхантисорачче нивит̣т̣ха̄ти адхива̄санаккхантийан̃ча сусӣлата̄йа ча нивит̣т̣ха̄. екаматта̄нам̣ даментӣти екам̣ аттанова аттабха̄вам̣ индрийадамена даменти. саментӣти аттано читтам̣ килесавӯпасаманена саменти. паринибба̄пентӣти килесапаринибба̄ненева паринибба̄пенти. уддхаггикантиа̄дӣсу упарӯпарибхӯмӣсу пхалада̄навасена уддхамаггамасса̄ти уддхаггика̄. саггасса хита̄ти татрупапаттиджананато соваггика̄. ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не сукхова випа̄ко асса̄ти сукхавипа̄ка̄. сут̣т̣ху агга̄нам̣ диббаван̣н̣а̄дӣнам̣ дасаннам̣ висеса̄нам̣ ниббаттанато саггасам̣ваттаника̄, еварӯпам̣ даккхин̣ам̣ патит̣т̣ха̄петӣти аттхо.

арийадхамме т̣хитоти пан̃часӣладхамме патит̣т̣хито. печча сагге памодатӣти паралокам̣ гантва̄ йаттха сагге пат̣исандхим̣ ган̣ха̄ти, таттха модати. сота̄паннасакада̄га̄мино ва̄ хонту ана̄га̄мӣ ва̄, саббесам̣ айам̣ пат̣ипада̄ лаббхатева̄ти.

2. а̄нан̣йасуттаван̣н̣ана̄

62. дутийе адхигаманӣйа̄нӣти паттабба̄ни. ка̄мабхогина̄ти ваттхука̄ме ча килесака̄ме ча парибхун̃джантена. аттхисукха̄дӣсу аттхӣти уппаджджанакасукхам̣ аттхисукхам̣ на̄ма. бхоге парибхун̃джантасса уппаджджанакасукхам̣ бхогасукхам̣ на̄ма. анан̣осмӣти уппаджджанакасукхам̣ а̄нан̣йасукхам̣ на̄ма. ниддосо анаваджджосмӣти уппаджджанакасукхам̣ анаваджджасукхам̣ на̄ма.

бхун̃джанти бхун̃джама̄но. пан̃н̃а̄ випассатӣти пан̃н̃а̄йа випассати. убхо бха̄гети две кот̣т̣ха̄се, хет̣т̣хима̄ни тӣн̣и екам̣ кот̣т̣ха̄сам̣, анаваджджасукхам̣ екам̣ кот̣т̣ха̄санти евам̣ пан̃н̃а̄йа пассама̄но две кот̣т̣ха̄се джа̄на̄тӣти аттхо. анаваджджасукхассетанти етам̣ тивидхампи сукхам̣ анаваджджасукхасса сол̣асим̣ калам̣ на̄ггхатӣти.

3. брахмасуттаван̣н̣ана̄

63. татийам̣ тиканипа̄те ван̣н̣итамева. сапуббадевата̄нӣти падаматтамева еттха висесоти. чатуттхе саббам̣ утта̄наттхамева.

5. рӯпасуттаван̣н̣ана̄

65. пан̃чаме рӯпе пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно рӯпаппама̄н̣о на̄ма. рӯпаппасанноти тассева аттхавачанам̣. гхосе пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно гхосаппама̄н̣о на̄ма. чӣваралӯкхапатталӯкхесу пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно лӯкхаппама̄н̣о на̄ма. дхамме пама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанно дхаммаппама̄н̣о на̄ма. итара̄ни тесам̣йева аттхавачана̄ни. саббасатте ча тайо кот̣т̣ха̄се катва̄ две кот̣т̣ха̄са̄ рӯпаппама̄н̣а̄, еко на рӯпаппама̄н̣о. пан̃ча кот̣т̣ха̄се катва̄ чатта̄ро кот̣т̣ха̄са̄ гхосаппама̄н̣а̄, еко на гхосаппама̄н̣о. даса кот̣т̣ха̄се катва̄ нава кот̣т̣ха̄са̄ лӯкхаппама̄н̣а̄, еко на лӯкхаппама̄н̣о. сатасахассам̣ кот̣т̣ха̄се катва̄ пана еко кот̣т̣ха̄сова дхаммаппама̄н̣о, сеса̄ на дхаммаппама̄н̣а̄ти ведитабба̄.

рӯпе пама̄н̣им̣сӯти йе рӯпам̣ дисва̄ пасанна̄, те рӯпе пама̄н̣им̣су на̄ма, пасӣдим̣сӯти аттхо. гхосена анвагӯти гхосена анугата̄, гхосаппама̄н̣ам̣ гахетва̄ пасанна̄ти аттхо. чхандара̄гавасӯпета̄ти чхандасса ча ра̄гасса ча васам̣ упета̄. аджджхаттан̃ча на джа̄на̄тӣти нийакаджджхатте тасса гун̣ам̣ на джа̄на̄ти. бахиддха̄ ча на пассатӣти бахиддха̄писса пат̣ипаттим̣ на пассати. саманта̄варан̣оти самантато а̄ва̄рито, саманта̄ ва̄ а̄варан̣амасса̄ти саманта̄варан̣о. гхосена вуйхатӣти гхосена нийати, на гун̣ена. аджджхаттан̃ча на джа̄на̄ти, бахиддха̄ ча випассатӣти нийакаджджхатте гун̣ам̣ на джа̄на̄ти, бахиддха̄ панасса пат̣ипаттим̣ пассати. бахиддха̄ пхаладасса̄вӣти тасса парехи катам̣ бахиддха̄ сакка̄рапхалам̣ пассанто. винӣваран̣адасса̄вӣти виват̣адасса̄вӣ. на со гхосена вуйхатӣти со гхосена на нӣйати.

6. сара̄гасуттаван̣н̣ана̄

66. чхат̣т̣хе мохаджам̣ ча̄павиддасӯти мохаджам̣ ча̄пи авиддасӯ апан̣д̣ита̄. савигха̄танти садуккхам̣. дукхудрайанти а̄йатин̃ча дуккхавад̣д̣хида̄йакам̣. ачаккхука̄ти пан̃н̃а̄чаккхурахита̄. йатха̄ дхамма̄ татха̄ санта̄ти йатха̄ ра̄га̄дайо дхамма̄ т̣хита̄, татха̄ сабха̄ва̄ва хутва̄. на тассеванти ман̃н̃арети майам̣ евам̣санта̄ евам̣сабха̄ва̄ти тасса на ман̃н̃аре, на ман̃н̃антӣти аттхо. имасмим̣ суттепи га̄тха̄супи ват̣т̣амева катхитам̣.

7. ахира̄джасуттаван̣н̣ана̄

67. саттаме има̄ни чатта̄ри ахира̄джакула̄нӣти идам̣ дат̣т̣хависа̄нева сандха̄йа вуттам̣. йе хи кечи дат̣т̣хависа̄, саббете имесам̣ чатуннам̣ ахира̄джакула̄нам̣ аббхантарагата̄ва хонти. аттагуттийа̄ти аттано гуттаттха̄йа. аттараккха̄йа̄ти аттано раккхан̣аттха̄йа. аттапаритта̄йа̄ти аттано паритта̄н̣аттха̄йа. париттам̣ на̄ма ануджа̄на̄мӣти аттхо.

ида̄ни йатха̄ там̣ париттам̣ ка̄таббам̣, там̣ дассенто вирӯпаккхехи метиа̄дима̄ха. таттха вирӯпаккхехӣти вирӯпаккхана̄гакулехи. сесесупи есева найо. апа̄дакехӣти апа̄дакасаттехи. сесесупи есева найо. саббе сатта̄ти ито пуббе еттакена т̣ха̄нена одиссакаметтам̣ катхетва̄ ида̄ни анодиссакаметтам̣ катхетум̣ идама̄раддхам̣. таттха сатта̄ па̄н̣а̄ бхӯта̄ти сабба̄нета̄ни пуггалавевачана̄нева. бхадра̄ни пассантӯти бхадра̄ни а̄рамман̣а̄ни пассанту. ма̄ кан̃чи па̄пама̄гама̄ти кан̃чи саттам̣ па̄пакам̣ ла̄макам̣ ма̄ а̄гаччхату. аппама̄н̣о буддхоти еттха буддхоти буддхагун̣а̄ ведитабба̄. те хи аппама̄н̣а̄ на̄ма. сесапададвайепи есева найо. пама̄н̣аванта̄нӣти гун̣аппама̄н̣ена йутта̄ни. ун̣н̣ана̄бхӣти ломасана̄бхико маккат̣ако. сарабӯти гхараголика̄. ката̄ ме раккха̄, ката̄ ме паритта̄ти майа̄ еттакасса джанасса раккха̄ ча паритта̄н̣ан̃ча катам̣. пат̣иккаманту бхӯта̄нӣти саббепи ме катапаритта̄н̣а̄ сатта̄ апагаччханту, ма̄ мам̣ вихет̣хайим̣сӯти аттхо.

8. девадаттасуттаван̣н̣ана̄

68. ат̣т̣хаме ачирапакканте девадаттети сан̇гхам̣ бхиндитва̄ начирапакканте. пара̄бхава̄йа̄ти авад̣д̣хийа̄ вина̄са̄йа. ассатарӣти вал̣ава̄йа куччхисмим̣ гадрабхасса джа̄та̄. аттавадха̄йа габбхам̣ ган̣ха̄тӣти там̣ ассена саддхим̣ сампайодженти, са̄ габбхам̣ ган̣хитва̄ ка̄ле сампатте виджа̄йитум̣ насакконтӣ па̄дехи бхӯмим̣ пахарантӣ тит̣т̣хати. атхасса̄ чатта̄ро па̄де чатӯсу кха̄н̣ӯсу бандхитва̄ куччхим̣ пха̄летва̄ потакам̣ нӣхаранти. са̄ таттхева марати. тенетам̣ вуттам̣.

9. падха̄насуттаван̣н̣ана̄

69. наваме килеса̄нам̣ сам̣вараттха̄йа павесанадва̄рам̣ пидаханаттха̄йа падха̄нам̣ сам̣вараппадха̄нам̣, паджаханаттха̄йа падха̄нам̣ паха̄наппадха̄нам̣, кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ брӯханаттха̄йа вад̣д̣ханаттха̄йа падха̄нам̣ бха̄вана̄ппадха̄нам̣, тесам̣йева анураккхан̣аттха̄йа падха̄нам̣ анураккхан̣а̄ппадха̄нам̣.

10. адхаммикасуттаван̣н̣ана̄

70. дасаме адхаммика̄ хонтӣти пора̄н̣акара̄джӯхи т̣хапитам̣ дасабха̄габалин̃чева апара̄дха̄нурӯпан̃ча дан̣д̣ам̣ аггахетва̄ атирекабалино чева атирекадан̣д̣асса ча гахан̣ена адхаммика̄. ра̄джа̄йутта̄ти ран̃н̃о джанападесу киччасам̣видха̄йака̄ а̄йуттакапуриса̄. бра̄хман̣агахапатика̄ти антонагарава̄сино бра̄хман̣агахапатайо. негамаджа̄напада̄ти нигамава̄сино чева джанападава̄сино ча. висаманти висама̄ хутва̄, асамайена ва̄йантӣти аттхо. висама̄ти на сама̄, атитхаддха̄ ва̄ атимудука̄ ва̄ти аттхо. апан̃джаса̄ти маггато апагата̄, уммаггага̄мино хутва̄ ва̄йантӣти аттхо. девата̄ парикупита̄ бхавантӣти ва̄тесу хи висамесу апан̃джасесу ва̄йантесу руккха̄ бхиджджанти, вима̄на̄ни бхиджджанти. тасма̄ девата̄ парикупита̄ бхаванти, та̄ девасса самма̄ васситум̣ на денти. тена вуттам̣ дево на самма̄ дха̄рам̣ ануппавеччхатӣти. висамапа̄ка̄ни сасса̄ни бхавантӣти екасмим̣ т̣ха̄не габбхӣни хонти, екасмим̣ сан̃джа̄такхӣра̄ни, екам̣ т̣ха̄нам̣ паччатӣти евам̣ висамам̣ па̄ка̄ни сасса̄ни бхаванти.

самам̣ наккхатта̄ни та̄ракарӯпа̄ни париваттантӣти йатха̄ каттикапун̣н̣ама̄ каттиканаккхаттамева лабхати, мигасирапун̣н̣ама̄ мигасиранаккхаттамева̄ти евам̣ тасмим̣ тасмим̣ ма̄се са̄ са̄ пун̣н̣ама̄ там̣ там̣ наккхаттамева лабхати, татха̄ самма̄ париваттанти. самам̣ ва̄та̄ ва̄йантӣти ависама̄ хутва̄ самайасмим̣йева ва̄йанти, чха ма̄се уттара̄ ва̄та̄, чха ма̄седаккхин̣а̄ти евам̣ тесам̣ тесам̣ джанапада̄нам̣ анурӯпе самайе ва̄йанти. сама̄ти самаппаваттино на̄титхаддха̄ на̄тимудӯ. пан̃джаса̄ти маггаппат̣ипанна̄, маггенева ва̄йанти, но амаггена̄ти аттхо.

джимхам̣ гаччхатӣти кут̣илам̣ гаччхати, атиттхам̣ ган̣ха̄ти. нетте джимхам̣ гате сатӣти найатӣти нетта̄. тасмим̣ нетте джимхам̣ гате кут̣илам̣ гантва̄ атиттхам̣ ган̣ханте итара̄пи атиттхамева ган̣хантӣти аттхо. нететипи па̄т̣хо. дуккхам̣ сетӣти дуккхам̣ сайати, дуккхитам̣ хотӣти аттхо.

паттакаммавагго дутийо.

(8) 3. апан̣н̣акавагго

1. падха̄насуттаван̣н̣ана̄

71. татийаваггасса пат̣хаме апан̣н̣акаппат̣ипаданти авираддхаппат̣ипадам̣. йони часса а̄раддха̄ хотӣти ка̄ран̣ан̃часса парипун̣н̣ам̣ хоти. а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти арахаттаттха̄йа. дутийам̣ утта̄намева.

3. саппурисасуттаван̣н̣ана̄

73. татийе аван̣н̣оти агун̣о. па̄ту каротӣти катхети, па̄кат̣ам̣ кароти. пан̃ха̄бхинӣтоти пан̃хаттха̄йа абхинӣто. аха̄петва̄ аламбитва̄ти апарихӣнам̣ аламбитам̣ катва̄. еттха ча асаппурисо па̄пиччхата̄йа аттано аван̣н̣ам̣ чха̄дети, саппурисо ладжджита̄йа аттано ван̣н̣ам̣. ида̄ни йасма̄ асаппурисо хироттаппарахито сам̣ва̄сена аваджа̄на̄ти, саппурисо пана хироттаппасаманна̄гато сам̣ва̄сена̄пи на̄ваджа̄на̄ти. тасма̄ асаппурисабха̄васа̄дхакам̣ адхуна̄гатавадхукопаммам̣ дассетум̣ сеййатха̄пи, бхиккхаве, вадхука̄тиа̄дима̄ха. таттха вадхука̄ти сун̣иса̄. тиббанти бахалам̣. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

4-5. аггасуттадвайаван̣н̣ана̄

74-75. чатуттхе сӣлагганти аггаппаттам̣ уттамасӣлам̣. есева найо саббаттха. пан̃чаме рӯпагганти йам̣ рӯпам̣ саммаситва̄ арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, идам̣ рӯпаггам̣ на̄ма. сесесупи есева найо. бхавагганти еттха пана йасмим̣ аттабха̄ве т̣хито арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, етам̣ бхаваггам̣ на̄ма̄ти.

6. кусина̄расуттаван̣н̣ана̄

76. чхат̣т̣хе упаваттанети па̄чӣнагата̄йа са̄лапантийа̄ уттарена ниваттитва̄ т̣хита̄йа вемаджджхат̣т̣ха̄не. антарена йамакаса̄ла̄нанти двиннам̣ са̄ларуккха̄нам̣ антаре. кан̇кха̄ти двел̣хакам̣. виматӣти виниччхитум̣ асаматтхата̄. ‘‘буддхо ну кхо на буддхо ну кхо, дхаммо ну кхо на дхаммо ну кхо, сан̇гхо ну кхо на сан̇гхо ну кхо, магго ну кхо на магго ну кхо, пат̣ипада̄ ну кхо на пат̣ипада̄ ну кхо’’ти йасса сам̣сайо уппаджджеййа, там̣ во вада̄ми пуччхатха, бхиккхавети айаметтха сан̇кхепаттхо. саттхуга̄равенапи на пуччхеййа̄тха̄ти ‘‘майам̣ саттху сантике паббаджимха, чатта̄ро паччайа̄пи но саттху сантака̄ва. те майам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ кан̇кхам̣ акатва̄ на араха̄ма аджджа паччхиме ка̄ле кан̇кхам̣ ка̄ту’’нти саче евам̣ саттхари га̄равена на пуччхатха. саха̄йакопи, бхиккхаве, саха̄йакасса а̄рочетӯти тумха̄кам̣ йо йасса бхиккхусса сандит̣т̣хо самбхатто, со тасса а̄рочету, ахам̣ екасса бхиккхусса катхесса̄ми, тасса катхам̣ сутва̄ саббе никкан̇кха̄ бхаватха̄ти дассети. евам̣ пасанноти евам̣ саддаха̄ми аханти аттхо. н̃а̄н̣амева̄ти никкан̇кхабха̄вапаччаккхакаран̣ан̃а̄н̣ам̣йева еттха татха̄гатасса, на саддха̄маттанти аттхо. имесан̃хи, а̄нанда̄ти имесам̣ антоса̄н̣ийам̣ нисинна̄нам̣ пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣. йо паччхимакоти йо гун̣авасена паччхимако, а̄нандаттхерам̣йева сандха̄йа̄ха.

7. ачинтеййасуттаван̣н̣ана̄

77. саттаме ачинтеййа̄нӣти чинтетум̣ айутта̄ни. на чинтетабба̄нӣти ачинтеййатта̄йева на чинтетабба̄ни. йа̄ни чинтентоти йа̄ни ка̄ран̣а̄ни чинтенто. умма̄дасса̄ти умматтакабха̄васса. вигха̄тасса̄ти дуккхасса. буддхависайоти буддха̄нам̣ висайо, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ буддхагун̣а̄нам̣ паватти ча а̄нубха̄во ча. джха̄нависайоти абхин̃н̃а̄джха̄нависайо. каммавипа̄коти дит̣т̣хадхаммаведанӣйа̄дӣнам̣ камма̄нам̣ випа̄ко. локачинта̄ти ‘‘кена ну кхо чандимасӯрийа̄ ката̄, кена маха̄патхавӣ, кена маха̄самуддо, кена сатта̄ уппа̄дита̄, кена паббата̄, кена амбата̄лана̄л̣икера̄дайо’’ти еварӯпа̄ локачинта̄.

8. даккхин̣асуттаван̣н̣ана̄

78. ат̣т̣хаме даккхин̣а̄висуддхийоти да̄насан̇кха̄та̄йа даккхин̣а̄йа висуджджханака̄ран̣а̄ни. да̄йакато висуджджхатӣти махаппхалабха̄вена висуджджхати, махаппхала̄ хотӣти аттхо. калйа̄н̣адхаммоти сучидхаммо. па̄падхаммоти ла̄макадхаммо. да̄йакато висуджджхатӣти еттха вессантарамаха̄ра̄джа̄ катхетаббо. со хи джӯджакабра̄хман̣асса да̄раке датва̄ маха̄патхавим̣ кампеси. пат̣игга̄хакато висуджджхатӣти еттха калйа̄н̣ӣнадӣмукхадва̄рава̄сӣ кеват̣т̣о катхетаббо. со кира дӣгхасуматтхерасса тиккхаттум̣ пин̣д̣апа̄там̣ датва̄ маран̣аман̃че нипанно ‘‘аййасса мам̣ дӣгхасуматтхерасса диннапин̣д̣апа̄то уддхаратӣ’’ти а̄ха. нева да̄йакатоти еттха вад̣д̣хама̄нава̄сӣ луддако катхетаббо. со кира петадаккхин̣ам̣ денто екасса дуссӣлассева тайо ва̄ре ада̄си. татийава̄ре ‘‘амануссо дуссӣло мам̣ вилумпатӣ’’ти вирави. екасса сӣлавато бхиккхуно датва̄ па̄питака̄лейевасса па̄пун̣и. да̄йакато чева висуджджхати пат̣игга̄хакато ча̄ти еттха асадисада̄нам̣ катхетаббанти.

9. ван̣иджджасуттаван̣н̣ана̄

79. наваме та̄диса̄ ва̄ти там̣садиса̄ва там̣сариккхака̄ва. чхедага̄минӣ хотӣти чхедам̣ гаччхати. йам̣ паттхитам̣, там̣ саббам̣ нассатӣти аттхо. на йатха̄дхиппа̄йа̄ хотӣти йатха̄джджха̄сайа̄ на хоти. пара̄дхиппа̄йа̄ хотӣти параджджха̄сайа̄ аджджха̄сайато адхикатарапхала̄ хоти. саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ти еттха самитапа̄паба̄хитапа̄пата̄хи саман̣абра̄хман̣ата̄ ведитабба̄. вадату, бханте, паччайена̄ти, бханте, чатуббидхена чӣвара̄дина̄ паччайена вадеййа̄сӣти евам̣ пава̄рети нимантети. йена пава̄ретӣти париччхиндитва̄ йаттакена пава̄рети. там̣ на детӣти там̣ саббасова на дети. на йатха̄дхиппа̄йам̣ детӣти йатха̄ тасса аджджха̄сайо, евам̣ да̄тум̣ на саккоти, ха̄петва̄ аппакам̣ дети. йатха̄дхиппа̄йам̣ детӣти йаттакам̣ со иччхати, таттакамева дети. пара̄дхиппа̄йам̣ детӣти аппакам̣ пава̄ретва̄ аваттхаритва̄ бахум̣ дети.

10. камбоджасуттаван̣н̣ана̄

80. дасаме нева сабха̄йам̣ нисӣдатӣти виниччхайакаран̣аттхам̣ виниччхайасабха̄йам̣ нева нисӣдати. на каммантам̣ пайоджетӣти касиван̣иджджа̄димаха̄каммантам̣ наппайоджети. на камбоджам̣ гаччхатӣти бхоге самбхаран̣аттха̄йа камбоджарат̣т̣хам̣ на гаччхати. десана̄маттамева четам̣, йам̣ кин̃чи тирорат̣т̣хам̣ на гаччхатӣти аттхо. кодханотиа̄дӣсу кодханата̄йа кодхапарийут̣т̣хито аттха̄наттхам̣ на джа̄на̄ти, иссукита̄йа парасампаттим̣ на сахати, маччхарита̄йа дханам̣ датва̄ киччам̣ ка̄тум̣ на саккоти, ниппан̃н̃ата̄йа киччам̣ сам̣видха̄тум̣ на саккоти. тасма̄ ета̄ни сабха̄нисӣдана̄дӣни на каротӣти.

апан̣н̣акавагго татийо.

(9) 4. мачалавагго

1-5. па̄н̣а̄типа̄та̄дисуттапан̃чакаван̣н̣ана̄

81-85. чатуттхасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄нева. пан̃чаме ‘‘нӣче куле пачча̄джа̄то’’тиа̄дикена тамена йуттоти тамо. ка̄йадуччарита̄дӣхи пуна нирайатамӯпагаманато тамапара̄йан̣о. ити убхайенапи кхандхатамова катхито хоти. ‘‘ад̣д̣хе куле пачча̄джа̄то’’тиа̄дикена джотина̄ йуттато джоти, а̄локабхӯтоти вуттам̣ хоти. ка̄йасучарита̄дӣхи пуна саггуппаттиджотибха̄вӯпагаманато джотипара̄йан̣о. имина̄ найена итарепи две ведитабба̄.

венакулети вилӣвака̄ракуле. неса̄дакулети мигалуддака̄дӣнам̣ куле. ратхака̄ракулети чаммака̄ракуле. пуккусакулети пуппхачхад̣д̣акакуле. касиравуттикети дуккхавуттике. дуббан̣н̣оти пам̣суписа̄чако вийа джха̄макха̄н̣уван̣н̣о. дуддасикоти виджа̄тама̄туйа̄пи амана̄падассано. окот̣имакоти лакун̣д̣ако. ка̄н̣оти екаччхика̄н̣о ва̄ убхайаччхика̄н̣о ва̄. кун̣ӣти екахаттхакун̣ӣ ва̄ убхайахаттхакун̣ӣ ва̄. кхан̃джоти екапа̄дакхан̃джо ва̄ убхайапа̄дакхан̃джо ва̄. паккхахатоти хатапаккхо пӣт̣хасаппӣ. падӣпеййасса̄ти телакапалла̄дино дӣпаупакаран̣асса. евам̣ кхо, бхиккхавети еттха еко пуггало бахиддха̄ а̄локам̣ адисва̄ ма̄ту куччхимхийева ка̄лам̣ катва̄ апа̄йесу ниббаттанто сакалампи каппам̣ сам̣сарати. сопи тамотамапара̄йан̣ова. со пана кухакапуггало бхавеййа. кухакасса хи еварӯпа̄ ниппхатти хотӣти вуттам̣.

еттха ча ‘‘нӣче куле’’тиа̄дӣхи а̄гаманавипатти чева паччуппаннапаччайавипатти ча дассита̄. ‘‘далидде’’тиа̄дӣхи паваттапаччайавипатти, ‘‘касиравуттике’’тиа̄дӣхи а̄джӣвупа̄йавипатти, ‘‘дуббан̣н̣о’’тиа̄дӣхи аттабха̄вавипатти, ‘‘бахва̄ба̄дхо’’тиа̄дӣхи дуккхака̄ран̣асама̄його, ‘‘на ла̄бхӣ’’тиа̄дӣхи сукхака̄ран̣авипатти чева упабхогавипатти ча, ‘‘ка̄йена дуччарита’’нтиа̄дӣхи тамапара̄йан̣абха̄васса ка̄ран̣асама̄його, ‘‘ка̄йасса бхеда̄’’тиа̄дӣхи сампара̄йикатамӯпагамо. суккапаккхо вуттапат̣ипаккханайена ведитаббо.

6. он̣атон̣атасуттаван̣н̣ана̄

86. чхат̣т̣хе он̣атон̣атоти ида̄ни нӣчако а̄йатимпи нӣчако бхависсати. он̣атун̣н̣атоти ида̄ни нӣчо а̄йатим̣ уччо бхависсати. ун̣н̣атон̣атоти ида̄ни уччо а̄йатим̣ нӣчо бхависсати. ун̣н̣атун̣н̣атоти ида̄ни уччо а̄йатимпи уччо бхависсати. виттха̄ро пана несам̣ пуримасуттанайенева ведитаббо.

7. путтасуттаван̣н̣ана̄

87. саттаме саман̣амачалоти саман̣аачало, мака̄ро падасандхикаро, ниччаласаман̣оти аттхо. имина̄ саттавидхампи секхам̣ дассети. со хи са̄сане мӯладжа̄та̄йа саддха̄йа патит̣т̣хитатта̄ ачало на̄ма. саман̣апун̣д̣арӣкоти пун̣д̣арӣкасадисо саман̣о. пун̣д̣арӣкам̣ на̄ма ӯнасатапаттам̣ сарорухам̣. имина̄ суккхавипассакакхӣн̣а̄савам̣ дассети. со хи джха̄на̄бхин̃н̃а̄нам̣ абха̄вена апарипун̣н̣агун̣атта̄ саман̣апун̣д̣арӣко на̄ма хоти. саман̣ападумоти падумасадисо саман̣о. падумам̣ на̄ма парипун̣н̣асатапаттам̣ сарорухам̣. имина̄ убхатобха̄гавимуттам̣ кхӣн̣а̄савам̣ дассети. со хи джха̄на̄бхин̃н̃а̄нам̣ бха̄вена парипун̣н̣агун̣атта̄ саман̣ападумо на̄ма хоти. саман̣есу саман̣асукхума̄лоти саббесупи етесу саман̣есу сукхума̄ласаман̣о мудучиттасарӣро ка̄йикачетасикадуккхарахито екантасукхӣ. етена атта̄нан̃чева аттасадисе ча дассети.

евам̣ ма̄тикам̣ никкхипитва̄ ида̄ни пат̣ипа̄т̣ийа̄ вибхаджанто катхан̃ча, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха секхоти саттавидхопи секхо. па̄т̣ипадоти пат̣ипаннако. ануттарам̣ йогаккхемам̣ паттхайама̄но вихаратӣти арахаттам̣ паттхайанто вихарати. муддха̄васиттасса̄ти муддхани аваситтасса, ката̄бхисекасса̄ти аттхо. а̄бхисекоти абхисекам̣ ка̄тум̣ йутто. анабхиситтоти на та̄ва абхиситто. мачалаппаттоти ран̃н̃о кхаттийасса муддха̄васиттасса путтабха̄вена чева путтесу джет̣т̣хакабха̄вена ча на та̄ва абхиситтабха̄вена ча абхисекаппаттиаттха̄йа ачалаппатто ниччалапатто. мака̄ро нипа̄таматтам̣. ка̄йена пхуситва̄ти на̄мака̄йена пхуситва̄.

йа̄читова бахулам̣ чӣварам̣ парибхун̃джатӣти ‘‘идам̣, бханте, парибхун̃джатха̄’’ти евам̣ да̄йакехи йа̄чама̄нехева упанӣтам̣ чӣварам̣ бахум̣ парибхун̃джати, кин̃чидева айа̄читам̣, ба̄кулаттхеро вийа. пин̣д̣апа̄там̣ кхадираванамагге сӣвалиттхеро вийа. сена̄санам̣ ат̣т̣хакана̄гарасутте (ма. ни. 2.17 а̄дайо; а. ни. 11.16 а̄дайо) а̄нандаттхеро вийа. гила̄напаччайам̣ пилиндаваччхатхеро вийа. тйасса̄ти те асса. мана̄пенева̄ти манам̣ аллӣйанакена. самуда̄чарантӣти каттаббакичча̄ни каронти паваттанти ва̄. упаха̄рам̣ упахарантӣти ка̄йикачетасикаупаха̄рам̣ упахаранти упанӣйанти. саннипа̄тика̄нӣти тин̣н̣ампи саннипа̄тена ниббатта̄ни. утупарин̣а̄маджа̄нӣти утупарин̣а̄мато атисӣтаатиун̣хаутуто джа̄та̄ни. висамапариха̄раджа̄нӣти ачча̄санаатит̣т̣ха̄на̄дика̄ висамапариха̄рато джа̄та̄ни. опаккамика̄нӣти вадхабандхана̄диупаккамена ниббатта̄ни. каммавипа̄каджа̄нӣти вина̄пи имехи ка̄ран̣ехи кевалам̣ пуббе катакаммавипа̄кавасенева джа̄та̄ни. чатуннам̣ джха̄на̄нанти еттха кхӣн̣а̄сава̄нампи буддха̄нампи кирийаджджха̄на̄нева адхиппета̄ни. сесам̣ утта̄наттхамева̄ти.

8. сам̣йоджанасуттаван̣н̣ана̄

88. ат̣т̣хаме са̄сане ладдхаппатит̣т̣хатта̄ сота̄паннова саман̣амачалоти вутто, на̄тибахугун̣атта̄ на бахупаттам̣ вийа сарорухам̣ сакада̄га̄мӣ саман̣апун̣д̣арӣкоти, тато бахутарагун̣атта̄ сатапаттам̣ вийа сарорухам̣ ана̄га̄мӣ саман̣ападумоти, тхаддхабха̄вакара̄нам̣ килеса̄нам̣ саббасо самуччхиннатта̄ мудубха̄ваппатто кхӣн̣а̄саво саман̣асукхума̄лоти.

9. самма̄дит̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄

89. наваме самма̄дит̣т̣хикотиа̄дӣхи ат̣т̣хан̇гикамаггавасена пат̣хамасутте вийа сатта секха̄ гахита̄. дутийава̄ре дасан̇гикамаггавасена ва̄ арахаттапхалан̃а̄н̣аарахаттапхалавимуттӣхи саддхим̣, ат̣т̣хан̇гикамаггавасена ва̄ суккхавипассакакхӣн̣а̄саво катхито, татийава̄ре убхатобха̄гавимутто, чатуттхава̄ре татха̄гато ча татха̄гатасадисакхӣн̣а̄саво ча̄ти. ити идам̣ суттам̣ пат̣хамасутте катхитапуггала̄нам̣ васенева катхитам̣, десана̄маттамева панеттха на̄нанти.

10. кхандхасуттаван̣н̣ана̄

90. дасаме пат̣хамава̄ре арахаттаттха̄йа пайогам̣ ана̄рабхитва̄ т̣хито пама̄давиха̄рӣ секхапуггало катхито. дутийава̄ре ануппа̄дитаджджха̄но а̄раддхавипассако аппама̄давиха̄рӣ секхапуггало катхито. татийава̄ре а̄раддхавипассако аппама̄давиха̄рӣ ат̣т̣хавимоккхала̄бхӣ секхапуггало катхито, чатуттхава̄ре парамасукхума̄лакхӣн̣а̄савоти.

мачалавагго чатуттхо.

(10) 5. асуравагго

1. асурасуттаван̣н̣ана̄

91. пан̃чамасса пат̣хаме асуроти асурасадисо бӣбхаччхо. девоти девасадисо гун̣авасена абхирӯпо па̄са̄дико.

2. пат̣хамасама̄дхисуттаван̣н̣ана̄

92. дутийе аджджхаттам̣ четосаматхасса̄ти нийакаджджхатте аппана̄читтасама̄дхисса. адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄йа̄ти сан̇кха̄рапаригга̄хакавипассана̄н̃а̄н̣асса. тан̃хи адхипан̃н̃а̄сан̇кха̄тан̃ча, пан̃чаккхандхасан̇кха̄тесу ча дхаммесу випассана̄бхӯтам̣, тасма̄ ‘‘адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄’’ти вуччатӣти.

3. дутийасама̄дхисуттаван̣н̣ана̄

93. татийе його каран̣ӣйоти йуттаппайуттата̄ каттабба̄. чхандоти каттукамйата̄чхандо. ва̄йа̄моти пайого. усса̄хоти тато адхиматтатарам̣ вӣрийам̣. уссол̣хӣти пан̇калаггасакат̣ауддхаран̣асадисам̣ маха̄вӣрийам̣. аппат̣ива̄нӣти аниваттаната̄.

4. татийасама̄дхисуттаван̣н̣ана̄

94. чатуттхе евам̣ кхо, а̄вусо, сан̇кха̄ра̄ дат̣т̣хабба̄тиа̄дӣсу, а̄вусо, сан̇кха̄ра̄ на̄ма аниччато дат̣т̣хабба̄, аниччато саммаситабба̄, аниччато пасситабба̄. татха̄ дуккхато, анаттатоти евам̣ аттхо дат̣т̣хаббо. евам̣ кхо, а̄вусо, читтам̣ сан̣т̣хапетаббантиа̄дӣсупи пат̣хамаджджха̄навасена, а̄вусо, читтам̣ сан̣т̣хапетаббам̣ пат̣хамаджджха̄навасена санниса̄детаббам̣, пат̣хамаджджха̄навасена екоди ка̄таббам̣, пат̣хамаджджха̄навасена сама̄дахитаббам̣. татха̄ дутийаджджха̄на̄дивасена̄ти евам̣ аттхо дат̣т̣хаббо. имесу тӣсупи суттесу саматхавипассана̄ локийалокуттара̄ва катхита̄.

5. чхава̄ла̄тасуттаван̣н̣ана̄

95. пан̃чаме чхава̄ла̄танти суса̄не ала̄там̣. маджджхе гӯтхагатанти маджджхат̣т̣ха̄не гӯтхамаккхитам̣. нева га̄ме кат̣т̣хаттхам̣ пхаратӣти кӯт̣агопа̄наситхамбхасопа̄на̄дӣнам̣ аттха̄йа анупанеййата̄йа га̄ме на кат̣т̣хаттхам̣ са̄дхети, кхеттакут̣ипа̄дам̣ ва̄ ман̃чапа̄дам̣ ва̄ ка̄тум̣ анупанеййата̄йа на аран̃н̃е кат̣т̣хаттхам̣ са̄дхети. двӣсу кот̣ӣсу гайхама̄нам̣ хаттхам̣ д̣ахати, маджджхе гайхама̄нам̣ гӯтхена маккхети. татхӯпаманти там̣сариккхакам̣. абхиккантатароти сундаратаро. пан̣ӣтатароти уттаматаро. гава̄ кхӣранти га̄вито кхӣрам̣. кхӣрамха̄ дадхӣтиа̄дӣсу парам̣ парам̣ пуримато пуримато аггам̣, саппиман̣д̣о пана тесу саббесупи аггамева. агготиа̄дӣсу гун̣ехи агго чева сет̣т̣хо ча памукхо ча уттамо ча паваро ча̄ти ведитаббо. чхава̄ла̄тӯпама̄йа на дуссӣло пуггало катхито, аппассуто пана виссат̣т̣хакамманто гон̣асадисо пуггало катхитоти ведитаббо. чхат̣т̣хе саббам̣ утта̄наттхамева.

7. кхиппанисантисуттаван̣н̣ана̄

97. саттаме кхиппанисантӣти кхиппаниса̄мано сӣгхам̣ джа̄нитум̣ саматтхо. сута̄нан̃ча дхамма̄нанти сутаппагун̣а̄нам̣ тантидхамма̄нам̣. аттхӯпапариккхӣти аттхам̣ упапариккхако. аттхаман̃н̃а̄йа дхаммаман̃н̃а̄йа̄ти ат̣т̣хакатхан̃ча па̄л̣ин̃ча джа̄нитва̄. дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно хотӣти навалокуттарадхамма̄нам̣ анурӯпадхаммабхӯтам̣ сасӣлакам̣ пуббабха̄гаппат̣ипадам̣ пат̣ипанно хоти. но ча калйа̄н̣ава̄чоти на сундаравачано. на калйа̄н̣ава̄ккаран̣оти на сундаравачанагхосо хоти. порийа̄тиа̄дӣхи саддхим̣ но-ка̄ро йоджетаббойева. гун̣апарипун̣н̣а̄йа апалибуддха̄йа адоса̄йа агал̣итападабйан̃джана̄йа аттхам̣ вин̃н̃а̄петум̣ саматтха̄йа ва̄ча̄йа саманна̄гато на хотӣти аттхо. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо.

8. аттахитасуттаван̣н̣ана̄

98-99. ат̣т̣хамам̣ пуггаладжджха̄сайавасена̄пи дасабаласса десана̄н̃а̄н̣авила̄сена̄пи катхитам̣, навамам̣ пан̃чаверавасена.

10. поталийасуттаван̣н̣ана̄

100. дасаме ка̄лена̄ти йуттаппаттака̄лена. кхаматӣти руччати. йадидам̣ таттха таттха ка̄лан̃н̃ута̄ти йа̄ еса̄ таттха таттха ка̄лам̣ джа̄нана̄. там̣ там̣ ка̄лам̣ н̃атва̄ хи аван̣н̣а̄рахасса аван̣н̣акатханам̣ ван̣н̣а̄рахасса ча ван̣н̣акатханам̣ пан̣д̣ита̄нам̣ пакатӣти дассети.

асуравагго пан̃чамо.

дутийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

3. татийапан̣н̣а̄сакам̣

(11) 1. вала̄хакавагго

1-2. вала̄хакасуттадвайаван̣н̣ана̄

101-2. татийапан̣н̣а̄сакасса пат̣хаме вала̄хака̄ти мегха̄. бха̄сита̄ хоти но катта̄ти ‘‘идан̃чидан̃ча карисса̄мӣ’’ти кевалам̣ бха̄сатийева, на кароти. катта̄ хоти но бха̄сита̄ти акатхетва̄ва ‘‘идан̃чидан̃ча майа̄ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти катта̄ хоти. евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо. дутийам̣ утта̄наттхамева.

3. кумбхасуттаван̣н̣ана̄

103. татийе кумбха̄ти гхат̣а̄. туччхо пихитоти риттако пихитамукхо. пӯро виват̣оти удакапун̣н̣о апа̄рутамукхо. сесадвайепи есева найо.

4. удакарахадасуттаван̣н̣ана̄

104. чатуттхе утта̄но гамбхӣробха̄сотиа̄дӣсу пура̄н̣апан̣н̣арасасамбхиннаван̣н̣о ка̄л̣аудако гамбхӣробха̄со на̄ма, аччхавиппасаннаман̣иван̣н̣аудако утта̄нобха̄со на̄ма.

5-6. амбасуттаван̣н̣ана̄

105-6. пан̃чаме а̄мам̣ паккаван̣н̣ӣти а̄макам̣ хутва̄ олокента̄нам̣ паккасадисам̣ кха̄йати. евам̣ саббапада̄ни дат̣т̣хабба̄ни. чхат̣т̣хам̣ утта̄наттхамева.

7. мӯсикасуттаван̣н̣ана̄

107. саттаме йо а̄ва̄т̣ам̣ кхан̣ати, на ча таттха васати, со га̄дхам̣ катта̄ но васита̄ти вуччати. кханта̄типи па̄т̣хо. имина̄ найена саббапада̄ни ведитабба̄ни.

8. балӣбаддасуттаван̣н̣ана̄

108. ат̣т̣хаме йо аттано гоган̣ам̣ маддати, на парагоган̣ам̣, айам̣ сагавачан̣д̣о но парагавачан̣д̣оти евам̣ саббапада̄ни ведитабба̄ни. уббеджета̄ хотӣти гхат̣т̣етва̄ виджджхитва̄ уббегапаттам̣ кароти.

9. руккхасуттаван̣н̣ана̄

109. наваме пхеггу пхеггупарива̄роти нисса̄ро пхеггуруккхо пхеггуруккхехева паривуто. са̄рапарива̄роти кхадира̄дӣхи са̄раруккхехева паривуто. еса найо саббаттха.

10. а̄сӣвисасуттаван̣н̣ана̄

110. дасаме а̄гатависо на гхорависоти йасса висам̣ а̄гаччхати, гхорам̣ пана на хоти, чирака̄лам̣ на пӣл̣ети. сесападесупи есева найоти.

вала̄хакавагго пат̣хамо.

(12) 2. кесивагго

1. кесисуттаван̣н̣ана̄

111. дутийасса пат̣хаме кесӣти тасса на̄мам̣. ассадамме са̄ретӣти ассадаммаса̄ратхи. сан̣хенапи винетӣтиа̄дӣсу тасса ануччхавикам̣ сакка̄рам̣ катва̄ субходжанам̣ бходжетва̄ мадхурапа̄нам̣ па̄йетва̄ мудувачанена самуда̄чаритва̄ даменто сан̣хена дамети на̄ма, джа̄н̣убандханамукхабандхана̄дӣхи чева патодавиджджханакаса̄бхигха̄тапхарусавачанехи ча даменто пхарусена дамети на̄ма, ка̄лена ка̄лам̣ тадубхайам̣ каронто сан̣хапхарусена дамети на̄ма.

2. джавасуттаван̣н̣ана̄

112. дутийе аджджавена̄ти уджукабха̄вена. джавена̄ти падавегена. кхантийа̄ти адхива̄санаккхантийа̄. сораччена̄ти сучибха̄васӣлена. пуггалагун̣ан̇гесу джавена̄ти н̃а̄н̣аджавена. сесаметтха утта̄наттхамева.

3. патодасуттаван̣н̣ана̄

113. татийе патодаччха̄йанти виджджханаттхам̣ уккхиттасса патодасса чха̄йам̣. сам̣виджджатӣти ‘‘джаво ме гахетаббо’’ти саллаккхан̣авасена сам̣виджджати. сам̣вегам̣ а̄паджджатӣти сам̣вегам̣ пат̣ипаджджати ломаведхавиддхоти ломакӯпе патодаведхена виддхаматто. чаммаведхавиддхоти чхавичаммам̣ чхиндантена патодаведхена виддхо. ат̣т̣хиведхавиддхоти ат̣т̣хим̣ бхиндантена ведхена виддхо. ка̄йена̄ти на̄мака̄йена. парамасаччанти нибба̄нам̣. саччхикаротӣти пассати. пан̃н̃а̄йа̄ти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа.

4. на̄гасуттаван̣н̣ана̄

114. чатуттхе ат̣т̣хим̣ катва̄ти ат̣т̣хико хутва̄. тин̣аванинна̄дасадда̄нанти еттха тин̣авоти д̣ин̣д̣имо, нинна̄дасаддоти саббесампи екатомиссито маха̄саддо. д̣ам̣са̄дӣсу д̣ам̣са̄ти пин̇галамаккхика̄, макаса̄ макаса̄ва. кхиппан̃н̃ева ганта̄ хотӣти сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттивимуттин̃а̄н̣адассана̄ни пӯретва̄ сӣгхамева ганта̄ хоти.

5. т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄

115. пан̃чаме т̣ха̄на̄нӣти ка̄ран̣а̄ни. анаттха̄йа сам̣ваттатӣти ахита̄йа авад̣д̣хийа̄ сам̣ваттати. еттха ча пат̣хамам̣ опа̄таккхан̣анамаччхабандханасандхиччхедана̄дибхедам̣ садуккхам̣ савигха̄там̣ па̄пакаммам̣ ведитаббам̣, дутийам̣ самаджӣвика̄нам̣ гихӣнам̣ пуппхаччхад̣д̣ака̄дикаммам̣ судха̄кот̣т̣ана-гехаччха̄данаасучит̣т̣ха̄насаммаджджана̄дикамман̃ча ведитаббам̣, татийам̣ сура̄па̄нагандхавилепанама̄ла̄пил̣андхана̄дикамман̃чева асса̄давасена паваттам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄дикамман̃ча ведитаббам̣, чатуттхам̣ дхаммассаванаттха̄йа гаманака̄ле суддхаваттхаччха̄дана-ма̄ла̄гандха̄дӣнам̣ а̄да̄йа гаманам̣ четийаванданам̣ бодхиванданам̣ мадхурадхаммакатха̄саванам̣ пан̃часӣласама̄да̄нанти евама̄дӣсу соманассасампайуттам̣ кусалакаммам̣ ведитаббам̣. пурисатха̄мети пурисасса н̃а̄н̣атха̄масмим̣. сесадвайепи есева найо.

6. аппама̄дасуттаван̣н̣ана̄

116. чхат̣т̣хе йато кхоти йада̄ кхо. сампара̄йикасса̄ти десана̄маттаметам̣, кхӣн̣а̄саво пана нева сампара̄йикасса, на дит̣т̣хадхаммикасса маран̣асса бха̄йати. сова идха адхиппето. кечи пана ‘‘самма̄дит̣т̣хи бха̄вита̄ти вачанато сота̄паннам̣ а̄дим̣ катва̄ саббепи арийа̄ адхиппета̄’’ти ваданти.

7. а̄раккхасуттаван̣н̣ана̄

117. саттаме аттарӯпена̄ти аттано анурӯпена ануччхавикена, хитака̄мена̄ти аттхо. раджанӣйесӯти ра̄гасса паччайабхӯтесу. дхаммесӯти сабха̄весу, ит̣т̣ха̄рамман̣есӯти аттхо. евам̣ саббаттха найо ведитаббо. на раджджатӣти дит̣т̣хивасена на раджджати. сесападесупи есева найо. на ча пана саман̣авачанахетупи гаччхатӣти саман̣а̄нам̣ парава̄дӣнам̣ вачанахетупи аттано дит̣т̣хим̣ паха̄йа тесам̣ дит̣т̣хивасена на гаччхатӣти аттхо. идха̄пи кхӣн̣а̄савова адхиппето.

8-10. сам̣веджанӣйа̄дисуттаттайаван̣н̣ана̄

118-120. ат̣т̣хаме дассанӣйа̄нӣти пасситаббайуттака̄ни. сам̣веджанӣйа̄нӣти сам̣вегаджанака̄ни. наваме джа̄тибхайанти джа̄тим̣ а̄раббха уппаджджанакабхайам̣. сесападесупи есева найо. дасаме аггибхайанти аггим̣ пат̣ичча уппаджджанакабхайам̣. сесападесупи есева найо.

кесивагго дутийо.

(13) 3. бхайавагго

1. атта̄нува̄дасуттаван̣н̣ана̄

121. татийасса пат̣хаме атта̄нува̄дабхайанти атта̄нам̣ анувадантасса уппаджджанакабхайам̣. пара̄нува̄дабхайанти парасса анува̄дато уппаджджанакабхайам̣. дан̣д̣абхайанти дваттим̣са каммака̄ран̣а̄ пат̣ичча уппаджджанакабхайам̣. дуггатибхайанти чатта̄ро апа̄йе пат̣ичча уппаджджанакабхайам̣. идам̣ вуччати, бхиккхаве, атта̄нува̄дабхайантиа̄дӣсу атта̄нува̄дабхайам̣ та̄ва паччавеккхантасса аджджхаттам̣ хирӣ самут̣т̣ха̄ти, са̄сса тӣсу два̄ресу сам̣варам̣ джанети, тӣсу два̄ресу сам̣варо чатупа̄рисуддхисӣлам̣ хоти. со тасмим̣ сӣле патит̣т̣ха̄йа випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аггапхале патит̣т̣ха̄ти. пара̄нува̄дабхайам̣ пана паччавеккхантасса бахиддха̄ оттаппам̣ самут̣т̣ха̄ти, тадасса тӣсу два̄ресу сам̣варам̣ джанети, тӣсу два̄ресу сам̣варо чатупа̄рисуддхисӣлам̣ хоти. со тасмим̣ сӣле патит̣т̣ха̄йа випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аггапхале патит̣т̣ха̄ти. дуггатибхайам̣ паччавеккхантасса аджджхаттам̣ хирӣ самут̣т̣ха̄ти, са̄сса тӣсу два̄ресу сам̣варам̣ джанети, тӣсу два̄ресу сам̣варо чатупа̄рисуддхисӣлам̣ хоти. со тасмим̣ сӣле патит̣т̣ха̄йа випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аггапхале патит̣т̣ха̄ти.

2. ӯмибхайасуттаван̣н̣ана̄

122. дутийе удакорохантасса̄ти удакам̣ отарантасса. па̄т̣икан̇кхитабба̄нӣти иччхитабба̄ни. сусука̄бхайанти чан̣д̣амаччхабхайам̣. мукха̄варан̣ам̣ ман̃н̃е каронтӣти мукхапидаханам̣ вийа каронти. одарикаттасса̄ти маходарата̄йа махаггхасабха̄васса. араккхитенева ка̄йена̄тиа̄дӣсу ка̄йадва̄ре тивидхасса сам̣варасса абха̄вато араккхитена ка̄йена. вачӣдва̄ре чатуббидхасса сам̣варасса абха̄вато араккхита̄йа ва̄ча̄йа.

3. пат̣хамана̄на̄каран̣асуттаван̣н̣ана̄

123. татийе тадасса̄детӣти там̣ джха̄нам̣ сукхасса̄дена асса̄дети. ника̄метӣти паттхети. виттим̣ а̄паджджатӣти тут̣т̣хим̣ а̄паджджати. тададхимуттоти тасмим̣ адхимутто, там̣ ва̄ адхимутто. таббахулавиха̄рӣти тена джха̄нена бахулам̣ вихаранто. сахабйатам̣ упападжджатӣти сахабха̄вам̣ гаччхати, таттха ниббаттатӣти аттхо. каппо а̄йуппама̄н̣анти еттха пат̣хамаджджха̄нам̣ аттхи хӣнам̣, аттхи маджджхимам̣, аттхи пан̣ӣтам̣. таттха хӣнена уппанна̄нам̣ каппасса татийо кот̣т̣ха̄со а̄йуппама̄н̣ам̣, маджджхимена упад̣д̣хакаппо, пан̣ӣтена каппо. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. нирайампи гаччхатӣти нирайагаманӣйасса каммасса аппахӣнатта̄ апара̄парам̣ гаччхати, на анантарамева. тасмим̣йева бхаве паринибба̄йатӣти тасмим̣йева рӯпабхаве т̣хатва̄ паринибба̄йати, на хет̣т̣ха̄ отарати. йадидам̣ гатийа̄ упапаттийа̄ сатӣти йам̣ идам̣ гатийа̄ ча упапаттийа̄ ча сати секхасса арийаса̄вакасса пат̣исандхивасена хет̣т̣ха̄ анотаритва̄ тасмим̣йева рӯпабхаве упари дутийататийа̄дӣсу ан̃н̃атарасмим̣ брахмалоке паринибба̄нам̣, путхуджджанасса пана нирайа̄дигаманам̣, идам̣ на̄на̄каран̣анти аттхо.

две каппа̄ти еттха̄пи дутийаджджха̄нам̣ вуттанайенева тивидхам̣ хоти. таттха пан̣ӣтабха̄ванена ниббатта̄нам̣ ат̣т̣хакаппа̄ а̄йуппама̄н̣ам̣, маджджхимена чатта̄ро, хӣнена две. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. чатта̄ро каппа̄ти еттха йам̣ хет̣т̣ха̄ вуттам̣ ‘‘каппо, две каппа̄’’ти, тампи а̄харитва̄ аттхо ведитаббо. каппоти ча гун̣ассапи на̄мам̣, тасма̄ каппо две каппа̄ чатта̄ро каппа̄ти айаметтха аттхо дат̣т̣хаббо. идам̣ вуттам̣ хоти – йо пат̣хамам̣ вутто каппо, со две ва̄ре ган̣етва̄ екена гун̣ена две каппа̄ хонти, дутийена чатта̄ро, пуна те чатта̄ро каппа̄ти имехи чатӯхи гун̣ехи гун̣ита̄ екена гун̣ена ат̣т̣ха хонти, дутийена сол̣аса, татийена дваттим̣са, чатуттхена чатусат̣т̣хӣти. евамидха пан̣ӣтаджджха̄навасена чатусат̣т̣хи каппа̄ гахита̄ти ведитабба̄. пан̃ча каппасата̄нӣти идам̣ пан̣ӣтассева упапаттиджджха̄насса васена вуттам̣. вехаппхалесу ва̄ пат̣хамаджджха̄набхӯмиа̄дӣсу вийа тин̣н̣ам̣ брахмалока̄нам̣ абха̄вато еттакамева а̄йуппама̄н̣ам̣. тасма̄ евам̣ вуттам̣.

4. дутийана̄на̄каран̣асуттаван̣н̣ана̄

124. чатуттхе рӯпамева рӯпагатам̣. сесападесупи есева найо. аниччатотиа̄дӣсу хутва̄ абха̄ват̣т̣хена аниччато, а̄ба̄дхат̣т̣хена рогато, анто падуссанат̣т̣хена ган̣д̣ато, анупавит̣т̣хат̣т̣хена саллато, садуккхат̣т̣хена агхато, сампӣл̣анат̣т̣хена а̄ба̄дхато, авидхеййат̣т̣хена парато, палуджджанат̣т̣хена палокато, ниссаттат̣т̣хена сун̃н̃ато, авасаваттанат̣т̣хена анаттато. еттха ча ‘‘аниччато палокато’’ти двӣхи падехи аниччалаккхан̣ам̣ катхитам̣, ‘‘сун̃н̃ато анаттато’’ти двӣхи анатталаккхан̣ам̣, сесехи дуккхалаккхан̣ам̣ катхитанти ведитаббам̣. саманупассатӣти н̃а̄н̣ена пассати. евам̣ пан̃чаккхандхе тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ пассанто тайо магге тӣн̣и пхала̄ни саччхикароти. суддха̄ва̄са̄нам̣ дева̄нам̣ сахабйатам̣ упападжджатӣти таттха т̣хито чатуттхаджджха̄нам̣ бха̄ветва̄ упападжджати.

5-6. метта̄суттадвайаван̣н̣ана̄

125-126. пан̃чаме пат̣хамаджджха̄навасена метта̄, дутийа̄дивасена карун̣а̄дайо дассита̄. чхат̣т̣хам̣ чатуттхе вуттанайенева ведитаббам̣.

7. пат̣хамататха̄гатааччхарийасуттаван̣н̣ана̄

127. саттаме па̄тубха̄ва̄ти па̄тубха̄вена. куччхим̣ оккаматӣти еттха куччхим̣ окканто хотӣти аттхо. окканте хи тасмим̣ евам̣ хоти, на оккамама̄не. аппама̄н̣оти вуд̣д̣хиппама̄н̣о, випулоти аттхо. ул̣а̄роти тассева вевачанам̣. дева̄нам̣ дева̄нубха̄ванти еттха дева̄нам̣ айама̄нубха̄во – ниваттхаваттхасса пабха̄ два̄даса йоджана̄ни пхарати, татха̄ сарӣрасса, татха̄ вима̄насса, там̣ атиккамитва̄ти аттхо. локантарика̄ти тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ чаккава̄л̣а̄нам̣ антара̄ екеко локантарико хоти, тин̣н̣ам̣ сакат̣ачакка̄нам̣ патта̄нам̣ ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄хачча т̣хапита̄нам̣ маджджхе ока̄со вийа. со пана локантариканирайо парима̄н̣ато ат̣т̣хайоджанасахассаппама̄н̣о хоти. агха̄ти ниччавиват̣а̄. асам̣вута̄ти хет̣т̣ха̄пи аппатит̣т̣ха̄. андхака̄ра̄ти тамабхӯта̄. андхака̄ратимиса̄ти чаккхувин̃н̃а̄н̣уппаттинива̄ран̣ато андхабха̄вакаран̣атимиса̄йа саманна̄гата̄. таттха кира чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ на джа̄йати. евам̣махиддхика̄нанти чандимасӯрийа̄ кира екаппаха̄ренева тӣсу дӣпесу пан̃н̃а̄йанти, евам̣махиддхика̄. екека̄йа диса̄йа нава нава йоджанасатасахасса̄ни андхака̄рам̣ видхамитва̄ а̄локам̣ дассенти, евам̣маха̄нубха̄ва̄. а̄бха̄ на̄нубхонтӣти пабха̄ наппахонти. те кира чаккава̄л̣апаббатасса вемаджджхена чаранти чаккава̄л̣апаббатан̃ча атиккамитва̄ локантаранирайа̄. тасма̄ тесам̣ таттха а̄бха̄ наппахонти.

йепи таттха сатта̄ти йепи тасмим̣ локантарамаха̄нирайе сатта̄ упапанна̄. ким̣ пана каммам̣ катва̄ таттха уппаджджантӣти? бха̄рийам̣ да̄рун̣ам̣ ма̄та̄питӯнам̣ дхаммикасаман̣абра̄хман̣а̄нан̃ча упари апара̄дхам̣, ан̃н̃ан̃ча дивасе дивасе па̄н̣авадха̄диса̄хасикакаммам̣ катва̄ уппаджджанти тамбапан̣н̣идӣпе абхайачорана̄гачора̄дайо вийа. тесам̣ аттабха̄во тига̄вутико хоти, ваггулӣнам̣ вийа дӣгханакха̄ хонти. те руккхе ваггулийо вийа накхехи чаккава̄л̣апаббатапа̄де лагганти. йада̄ сам̣саппанта̄ ан̃н̃аман̃н̃асса хаттхапа̄сагата̄ хонти, атха ‘‘бхаккхо но ладдхо’’ти ман̃н̃ама̄на̄ таттха бйа̄ват̣а̄ випариваттитва̄ локасандха̄ракаудаке патанти, ва̄те пахарантепи мадхукапхала̄ни вийа чхиджджитва̄ удаке патанти, патитаматта̄ва аччантакха̄ре удаке пит̣т̣хапин̣д̣и вийа вилӣйанти. ан̃н̃епи кира бхо санти сатта̄ти бхо йатха̄ майам̣ маха̄дуккхам̣ анубхава̄ма, евам̣ ан̃н̃епи кира сатта̄ идам̣ дуккхам̣ анубхаванаттха̄йа идхӯпапанна̄ти там̣дивасам̣ пассанти. айам̣ пана обха̄со екайа̄гупа̄наматтампи на тит̣т̣хати. йа̄вата̄ нидда̄йитва̄ пабуддхо а̄рамман̣ам̣ вибха̄вети, таттакам̣ ка̄лам̣ хоти. дӣгхабха̄н̣ака̄ пана ‘‘аччхара̄сан̇гха̄таматтамева виджджуобха̄со вийа ниччхаритва̄ ким̣ иданти бхан̣анта̄нам̣йева антарадха̄йатӣ’’ти ваданти.

8. дутийататха̄гатааччхарийасуттаван̣н̣ана̄

128. ат̣т̣хаме тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи аллӣйитаббат̣т̣хена а̄лайоти пан̃ча ка̄магун̣а̄, сакаламева ва̄ ват̣т̣ам̣. а̄раманти еттха̄ти а̄ра̄мо, а̄лайо а̄ра̄мо етисса̄ти а̄лайа̄ра̄ма̄. а̄лайе рата̄ти а̄лайарата̄. а̄лайе саммудита̄ти а̄лайасаммудита̄. ана̄лайе дхаммети а̄лайапат̣ипаккхе виват̣т̣ӯпаниссите арийадхамме. суссӯсатӣти сотука̄мо хоти. сотам̣ одахатӣти сотам̣ т̣хапети. ан̃н̃а̄ читтам̣ упат̣т̣хапетӣти а̄джа̄нанаттха̄йа читтам̣ паччупат̣т̣хапети. ма̄ноти ман̃н̃ана̄, ман̃н̃итаббат̣т̣хена ва̄ сакалам̣ ват̣т̣амева. ма̄навинайе дхаммети ма̄навинайадхамме. упасамапат̣ипаккхо анупасамо, анупасантат̣т̣хена ва̄ ват̣т̣амева анупасамо на̄ма. опасамикети упасамакаре виват̣т̣ӯпаниссите. авиджджа̄йа гата̄ саманна̄гата̄ти авиджджа̄гата̄. авиджджан̣д̣акосена парийонаддхатта̄ ан̣д̣ам̣ вийа бхӯта̄ти ан̣д̣абхӯта̄. самантато онаддха̄ти парийонаддха̄. авиджджа̄винайети авиджджа̄винайо вуччати арахаттам̣, там̣ниссите дхамме десийама̄нети аттхо. ити имасмим̣ сутте чатӯсу т̣ха̄несу ват̣т̣ам̣, чатӯсу виват̣т̣ам̣ катхитам̣.

9. а̄нандааччхарийасуттаван̣н̣ана̄

129. наваме бхиккхупариса̄ а̄нандам̣ дассана̄йа̄ти йе бхагавантам̣ пасситука̄ма̄ тхерам̣ упасан̇каманти, йе ва̄ ‘‘а̄йасма̄ кира̄нандо самантапа̄са̄дико абхирӯпо дассанӣйо бахуссуто сан̇гхасобхано’’ти тхерасса гун̣е сутва̄ а̄гаччханти, те сандха̄йа ‘‘бхиккхупариса̄ а̄нандам̣ дассана̄йа упасан̇каматӣ’’ти вуттам̣. еса найо саббаттха. аттамана̄ти ‘‘саванена но дассанам̣ саметӣ’’ти сакамана̄ тут̣т̣хачитта̄. дхамманти ‘‘каччи, а̄вусо, кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйам̣, каччи йонисоманасика̄ракаммам̣ каротха, а̄чарийупаджджха̄йаваттам̣ пӯретха̄’’ти еварӯпам̣ пат̣исантха̄радхаммам̣. таттха бхиккхунӣсу ‘‘каччи, бхагинийо, ат̣т̣ха гарудхамме сама̄да̄йа ваттатха̄’’ти идампи на̄на̄каран̣ам̣ хоти. упа̄сакесу ‘‘сва̄гатам̣, упа̄сака, на те кин̃чи сӣсам̣ ва̄ ан̇гам̣ ва̄ руджджати, арога̄ те путтабха̄таро’’ти на евам̣ пат̣исантха̄рам̣ кароти, евам̣ пана кароти – ‘‘катхам̣, упа̄сака̄, тӣн̣и саран̣а̄ни пан̃ча сӣла̄ни раккхатха, ма̄сасса ат̣т̣ха упосатхе каротха, ма̄та̄питӯнам̣ упат̣т̣ха̄наваттам̣ пӯретха, дхаммикасаман̣абра̄хман̣е пат̣иджаггатха̄’’ти. упа̄сика̄супи есева найо.

10. чаккаваттиаччхарийасуттаван̣н̣ана̄

130. дасаме кхаттийапариса̄ти абхиситта̄ анабхиситта̄ ча кхаттийа̄. те хи кира ‘‘ра̄джа̄ чаккаваттӣ на̄ма абхирӯпо па̄са̄дико хоти, а̄ка̄сена вичаранто раджджам̣ ануса̄сати, дхаммико дхаммара̄джа̄’’ти тасса гун̣акатхам̣ сутва̄ саванена дассанамхи саменте аттамана̄ хонти. бха̄сатӣти ‘‘катхам̣, та̄та̄, ра̄джадхаммам̣ пӯретха, павен̣им̣ раккхатха̄’’ти пат̣исантха̄рам̣ кароти. бра̄хман̣есу пана ‘‘катхан̃ча, а̄чарийа̄, манте ва̄четха, антева̄сика̄ манте ган̣ханти, даккхин̣ам̣ ва̄ ваттха̄ни ва̄ сӣлам̣ ва̄ лабхатха̄’’ти евам̣ пат̣исантха̄рам̣ кароти. гахапатӣсу ‘‘катхам̣, та̄та̄, на во ра̄джакулато дан̣д̣ена ва̄ бандханена ва̄ пӣл̣а̄ аттхи, самма̄ дево дха̄рам̣ ануппавеччхати, сасса̄ни сампаджджантӣ’’ти евам̣ пат̣исантха̄рам̣ кароти. саман̣есу ‘‘катхам̣, бханте, каччи паббаджитапариккха̄ра̄ сулабха̄, саман̣адхамме наппамаджджатха̄’’ти евам̣ пат̣исантха̄рам̣ каротӣти.

бхайавагго татийо.

(14) 4. пуггалавагго

1. сам̣йоджанасуттаван̣н̣ана̄

131. чатуттхасса пат̣хаме упапаттипат̣ила̄бхийа̄нӣти йехи анантара̄ упапаттим̣ пат̣илабхати. бхавапат̣ила̄бхийа̄нӣти упапаттибхавасса пат̣ила̄бха̄йа паччайа̄ни. сакада̄га̄мисса̄ти идам̣ аппахӣнасам̣йоджанесу арийесу уттамакот̣ийа̄ гахитам̣. йасма̄ пана антара̄паринибба̄йисса антара̄ упапатти наттхи, йам̣ пана со таттха джха̄нам̣ сама̄паджджати, там̣ кусалатта̄ ‘‘упапаттибхавасса паччайо’’ тева сан̇кхйам̣ гаччхати. тасма̄сса ‘‘упапаттипат̣ила̄бхийа̄ни сам̣йоджана̄ни пахӣна̄ни, бхавапат̣ила̄бхийа̄ни сам̣йоджана̄ни аппахӣна̄нӣ’’ти вуттам̣. орамбха̄гийесу ча аппахӣнам̣ упа̄да̄йа сакада̄га̄мисса ависесена ‘‘орамбха̄гийа̄ни сам̣йоджана̄ни аппахӣна̄нӣ’’ти вуттам̣. сесаметтха утта̄намева.

2. пат̣ибха̄насуттаван̣н̣ана̄

132. дутийе йуттаппат̣ибха̄но но муттаппат̣ибха̄ноти пан̃хам̣ катхенто йуттамева катхети, сӣгхам̣ пана на катхети, сан̣икамева катхетӣти аттхо. имина̄ найена саббапада̄ни ведитабба̄ни.

3. уггхат̣итан̃н̃ӯсуттаван̣н̣ана̄

133. татийе чатуннампи пуггала̄нам̣ имина̄ суттена висесо ведитаббо –

‘‘катамо ча пуггало уггхат̣итан̃н̃ӯ, йасса пуггаласса саха уда̄хат̣авела̄йа дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало уггхат̣итан̃н̃ӯ. катамо ча пуггало випан̃читан̃н̃ӯ, йасса пуггаласса виттха̄рена аттхе вибхаджийама̄не дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало випан̃читан̃н̃ӯ. катамо ча пуггало неййо, йасса пуггаласса уддесато парипуччхато йонисоманасикарото калйа̄н̣амитте севато бхаджато пайирупа̄сато анупуббена дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало неййо. катамо ча пуггало падапарамо, йасса пуггаласса бахумпи сун̣ато бахумпи бхан̣ато бахумпи дха̄райато бахумпи ва̄чайато на та̄йа джа̄тийа̄ дхамма̄бхисамайо хоти, айам̣ вуччати пуггало падапарамо’’ти (пу. па. 148-151).

4. ут̣т̣ха̄напхаласуттаван̣н̣ана̄

134. чатуттхе ут̣т̣ха̄навӣрийенева дивасам̣ вӣтина̄метва̄ тасса ниссандапхаламаттам̣ кин̃чидева лабхитва̄ джӣвикам̣ каппети, там̣ пана ут̣т̣ха̄нам̣ а̄гамма кин̃чи пун̃н̃апхалам̣ наппат̣илабхати, айам̣ ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвӣ на каммапхалӯпаджӣвӣ на̄ма. ча̄тумаха̄ра̄джике пана деве а̄дим̣ катва̄ саббепи дева̄ ут̣т̣ха̄навӣрийена вина̄ пун̃н̃апхалассева упаджӣванато каммапхалӯпаджӣвино на ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино на̄ма. ра̄джара̄джамаха̄матта̄дайо ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино ча каммапхалӯпаджӣвино ча. нерайикасатта̄ нева ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино на каммапхалӯпаджӣвино. имасмим̣ сутте пун̃н̃апхаламева каммапхаланти адхиппетам̣, тан̃ча тесам̣ наттхи.

5. са̄ваджджасуттаван̣н̣ана̄

135. пан̃чаме пат̣хамо андхаба̄лапутхуджджано, дутийо антарантара̄ кусалака̄рако локийапутхуджджано, татийо сота̄панно, сакада̄га̄миана̄га̄минопи етенева сан̇гахита̄. чатуттхо кхӣн̣а̄саво. со хи екантенева анаваджджо.

6-7. сӣласутта̄диван̣н̣ана̄

136-137. чхат̣т̣хе пат̣хамо локийамаха̄джано, дутийо суккхавипассако сота̄панно ча сакада̄га̄мӣ ча, татийо ана̄га̄мӣ. со хи йасма̄ тан̇кхан̣икампи упапаттинимиттакам̣ джха̄нам̣ пат̣илабхатийева, тасма̄ суккхавипассакопи сама̄дхисмим̣ парипӯрака̄рӣйева. чатуттхо кхӣн̣а̄савойева. со хи саббесам̣ сӣла̄дипаччанӣка̄нам̣ пахӣнатта̄ саббаттха парипӯрака̄рӣ на̄ма. саттамепи чхат̣т̣хе вуттанайенева пуггалапариччхедо ведитаббо.

8. никат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄

138. ат̣т̣хаме никат̣т̣хака̄йоти ниггатака̄йо. аникат̣т̣хачиттоти анупавит̣т̣хачитто. ка̄йенева га̄мато никкханто, читтена аран̃н̃е васантопи га̄мамева павит̣т̣хоти вуттам̣ хоти. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитаббо.

9. дхаммакатхикасуттаван̣н̣ана̄

139. наваме асахитанти аттхена асам̣йуттам̣. на кусала̄ хотӣти на чхека̄ хоти. сахита̄сахитасса̄ти аттханисситасса ва̄ анисситасса ва̄. евам̣ саббаттха аттхо ведитаббо.

10. ва̄дӣсуттаван̣н̣ана̄

140. дасаме аттхато парийа̄да̄нам̣ гаччхатӣти ат̣т̣хакатхам̣ пуччхито парийа̄да̄нам̣ париккхайам̣ гаччхати, катхетум̣ на саккоти. но бйан̃джанатоти бйан̃джанам̣ панасса паваттати на парийа̄дийати. есева найо саббаттха̄ти.

пуггалавагго чатуттхо.

(15) 5. а̄бха̄вагго

1. а̄бха̄суттаван̣н̣ана̄

141. пан̃чамасса пат̣хаме а̄бха̄санавасена чандова чанда̄бха̄. сесападесупи есева найо.

2-5. пабха̄сутта̄диван̣н̣ана̄

142-145. дутийа̄дӣсупи пабха̄санавасена чандова чандаппабха̄. а̄локанавасена чандова чанда̄локо. обха̄санавасена чандова чандобха̄со. паджджотанавасена чандова чандападжджототи. евам̣ саббападесупи аттхо ведитаббо.

6. пат̣хамака̄ласуттаван̣н̣ана̄

146. чхат̣т̣хе ка̄ла̄ти йуттаппайуттака̄ла̄. ка̄лена дхаммассавананти йуттаппайуттака̄ле дхаммассаванам̣. дхаммаса̄каччха̄ти пан̃хапуччханависсаджджанавасена паватта̄ сам̣санданакатха̄.

7. дутийака̄ласуттаван̣н̣ана̄

147. саттаме ка̄ла̄ти тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле дхаммассавана̄дивасена паватта̄нам̣ кусаладхамма̄нам̣ етам̣ адхивачанам̣. те бха̄вийанти чева анупариваттийанти ча. а̄сава̄нам̣ кхайанти арахаттам̣. ат̣т̣хамам̣ утта̄наттхамева.

9-10. сучаритасутта̄диван̣н̣ана̄

149-150. наваме сан̣ха̄ ва̄ча̄ти мудукава̄ча̄. мантабха̄са̄ти мантасан̇кха̄та̄йа пан̃н̃а̄йа париччхиндитва̄ катхитакатха̄. дасаме сӣласа̄роти са̄расампа̄пакам̣ сӣлам̣. сесесупи есева найо.

а̄бха̄вагго пан̃чамо.

татийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

4. чатуттхапан̣н̣а̄сакам̣

(16) 1. индрийавагго

1. индрийасутта̄диван̣н̣ана̄

151. чатуттхасса пат̣хаме саддха̄дхурена индат̣т̣хам̣ каротӣти саддхиндрийам̣. сесесупи есева найо. дутийе ассаддхийе акампанат̣т̣хена саддха̄балам̣. сесесупи есева найо. татийе анаваджджабаланти ниддосабалам̣. сан̇гахабаланти сан̇ган̣хитаббайуттака̄нам̣ сан̇ган̣ханабалам̣. чатуттхапан̃чама̄ни утта̄на̄нева.

6. каппасуттаван̣н̣ана̄

156. чхат̣т̣хе сам̣ват̣т̣атӣти еттха тайо сам̣ват̣т̣а̄ а̄посам̣ват̣т̣о, теджосам̣ват̣т̣о, ва̄йосам̣ват̣т̣оти. тиссо сам̣ват̣т̣асӣма̄ а̄бхассара̄, субхакин̣ха̄, вехаппхала̄ти. йада̄ каппо теджена сам̣ват̣т̣ати, а̄бхассарато хет̣т̣ха̄ аггина̄ д̣айхати. йада̄ а̄пена сам̣ват̣т̣ати, субхакин̣хато хет̣т̣ха̄ удакена вилӣйати. йада̄ ва̄тена сам̣ват̣т̣ати, вехаппхалато хет̣т̣ха̄ ва̄тена виддхам̣сати. виттха̄рато пана сада̄пи екам̣ буддхаккхеттам̣ винассати. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ракатха̄ пана висуддхимагге (висуддхи. 2.403-404 а̄дайо) вуттанайенева ведитабба̄.

7. рогасуттаван̣н̣ана̄

157. саттаме вигха̄тава̄ти махиччха̄паччайена вигха̄тена дуккхена саманна̄гато. асантут̣т̣хоти чатӯсу паччайесу тӣхи сантосехи асантут̣т̣хо. анаван̃н̃аппат̣ила̄бха̄йа̄ти парехи анаваджа̄нанасса пат̣ила̄бхаттха̄йа. ла̄бхасакка̄расилокаппат̣ила̄бха̄йа̄ти сусан̇кхатачатупаччайасан̇кха̄тасса ла̄бхасакка̄расса чева ван̣н̣абхан̣анасан̇кха̄тасса силокасса ча пат̣ила̄бхаттха̄йа. сан̇кха̄йа кула̄ни упасан̇каматӣти ‘‘ити мам̣ ете джа̄ниссантӣ’’ти джа̄нанаттха̄йа кула̄ни упасан̇камати. сесападесупи есева найо.

8. париха̄нисуттаван̣н̣ана̄

158. ат̣т̣хаме гамбхӣресӯти аттхагамбхӣресу. т̣ха̄на̄т̣ха̄несӯти ка̄ран̣а̄ка̄ран̣есу. на каматӣти на̄вага̄хати наппаваттати. пан̃н̃а̄чаккхӯти еттха уггахапарипуччха̄пан̃н̃а̄пи ват̣т̣ати, саммасанаппат̣иведхапан̃н̃а̄пи ват̣т̣атийева.

9. бхиккхунӣсуттаван̣н̣ана̄

159. наваме ехи тванти тхере пат̣ибаддхачитта̄ там̣ пахин̣итум̣ евама̄ха. сасӣсам̣ па̄рупитва̄ти саха сӣсена ка̄йам̣ па̄рупитва̄. ман̃чаке нипаджджӣти вегена ман̃чакам̣ пан̃н̃а̄петва̄ таттха нипаджджи. етадавоча̄ти тасса̄ка̄рам̣ саллаккхетва̄ лобхаппаха̄наттха̄йа сан̣хенева асубхакатхам̣ катхетум̣ етам̣ авоча. а̄ха̄расамбхӯтоти а̄ха̄рена самбхӯто а̄ха̄рам̣ нисса̄йа вад̣д̣хито. а̄ха̄рам̣ нисса̄йа а̄ха̄рам̣ паджахатӣти паччуппаннам̣ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣ нисса̄йа там̣ евам̣ йонисо севама̄но пуббакаммасан̇кха̄там̣ а̄ха̄рам̣ паджахати. паччуппаннепи пана кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ре никантитан̣ха̄ паджахитабба̄.

тан̣хам̣ паджахатӣти ида̄ни евам̣ паваттам̣ паччуппаннатан̣хам̣ нисса̄йа ват̣т̣амӯликам̣ пуббатан̣хам̣ паджахати. айам̣ пана паччуппаннатан̣ха̄ кусала̄ акусала̄ти? акусала̄. севитабба̄ на севитабба̄ти? севитабба̄. пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хати на̄кад̣д̣хатӣти? на̄кад̣д̣хати. етисса̄пи пана паччуппанна̄йа севитаббатан̣ха̄йа никанти паджахитабба̄йева. со хи на̄ма а̄йасма̄ а̄сава̄нам̣ кхайа̄ упасампаджджа вихариссати, киман̇гам̣ пана̄ханти еттха киман̇гам̣ пана̄ти ка̄ран̣апаривитакканаметам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – со а̄йасма̄ арахаттапхалам̣ саччхикатва̄ вихариссати, ахам̣ кена ка̄ран̣ена на саччхикатва̄ вихарисса̄ми. сопи хи а̄йасма̄ самма̄самбуддхассева путто, ахампи самма̄самбуддхассева путто, майхампетам̣ уппаджджиссатӣти. ма̄нам̣ нисса̄йа̄ти идам̣ евам̣ уппаннасевитаббама̄нам̣ нисса̄йа. ма̄нам̣ паджахатӣти ват̣т̣амӯлакам̣ пуббама̄нам̣ паджахати. йам̣ нисса̄йа панеса там̣ паджахати, сопи тан̣ха̄ вийа акусало чева севитаббо ча, но ча пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хати. никанти пана тасмимпи паджахитабба̄ва.

сетугха̄то вутто бхагавата̄ти падагха̄то паччайагха̄то буддхена бхагавата̄ катхито. ити имехи чатӯхи ан̇гехи тхере десанам̣ виниват̣т̣енте тасса̄ бхиккхунийа̄ тхерам̣ а̄раббха уппанно чхандара̄го апаган̃чхи. са̄пи тхерам̣ кхама̄петум̣ аччайам̣ десеси, тхерописса̄ пат̣игган̣хи. там̣ дассетум̣ атха кхо са̄ бхиккхунӣтиа̄ди вуттам̣.

10. сугатавинайасуттаван̣н̣ана̄

160. дасаме дуггахитанти уппат̣ипа̄т̣ийа̄ гахитам̣. парийа̄пун̣антӣти вал̣ан̃дженти катхенти. падабйан̃джанехӣти еттха падамева аттхасса бйан̃джанато бйан̃джананти вуттам̣. дунниккхиттасса̄ти дут̣т̣ху никкхиттасса уппат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапитасса. аттхопи дуннайо хотӣти ат̣т̣хакатха̄ нӣхаритва̄ катхетум̣ на сакка̄ хоти. чхиннамӯлакоти мӯлабхӯта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ упаччхиннатта̄ чхиннамӯлако. аппат̣исаран̣оти аппатит̣т̣хо. ба̄хулика̄ти паччайаба̄хулла̄йа пат̣ипанна̄. са̄тхалика̄ти тиссо сиккха̄ ситхилаггахан̣ена ган̣ханака̄. оккамане пуббан̇гама̄ти пан̃ча нӣваран̣а̄ни авагаманато оккамананти вуччанти, таттха пуббан̇гама̄ти аттхо. павивекети тивидхе вивеке. никкхиттадхура̄ти ниббӣрийа̄. имина̄ найена пана саббаттха аттхо ведитаббо.

индрийавагго пат̣хамо.

(17) 2. пат̣ипада̄вагго

1. сам̣кхиттасуттаван̣н̣ана̄

161. дутийасса пат̣хаме сукхапат̣иккхепена дуккха̄ пат̣ипаджджитаббато пат̣ипада̄ етисса̄ти дуккха̄пат̣ипада̄. асӣгхаппаваттита̄йа гарубха̄вена дандха̄ абхин̃н̃а̄ етисса̄ти дандха̄бхин̃н̃а̄. имина̄ва найена саббападесу аттхо ведитаббо.

2. виттха̄расуттаван̣н̣ана̄

162. дутийе абхиккхан̣анти абхин̣хам̣. а̄нантарийанти анантаравипа̄када̄йакам̣ маггасама̄дхим̣. а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти арахаттапхалаттха̄йа. пан̃чиндрийа̄нӣти випассана̄пан̃чамака̄ни пан̃чиндрийа̄ни. пан̃н̃индрийанти хи еттха випассана̄пан̃н̃а̄ва пан̃н̃индрийанти адхиппетам̣. сесаметтха па̄л̣ивасена утта̄намева.

има̄сам̣ пана пат̣ипада̄нам̣ айам̣ а̄вибха̄вакатха̄ – идха бхиккху пуббе аката̄бхинивесо пуббабха̄ге рӯпапариггахе киламати, арӯпапариггахе киламати, паччайапариггахе киламати, тӣсу аддха̄су киламати, магга̄магге киламати. евам̣ пан̃часу т̣ха̄несу киламанто випассанам̣ па̄пун̣а̄ти. випассанам̣ патва̄пи удайаббайа̄нупассане, бхан̇га̄нупассане, бхайатупат̣т̣ха̄не, а̄дӣнава̄нупассане, ниббида̄нупассане, муччитукамйата̄н̃а̄н̣е, сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣е, ануломан̃а̄н̣е, готрабхун̃а̄н̣ети имесу навасу випассана̄н̃а̄н̣есупи киламитва̄ва локуттарамаггам̣ па̄пун̣а̄ти. тасса со локуттарамагго евам̣ дуккхена гарубха̄вена саччхикататта̄ дуккхапат̣ипадо дандха̄бхин̃н̃о на̄ма джа̄то. йо пана пуббабха̄ге пан̃часу н̃а̄н̣есу киламанто апарабха̄ге навасу випассана̄н̃а̄н̣есу акиламитва̄ва маггам̣ саччхикароти, тасса со магго евам̣ дуккхена агарубха̄вена саччхикататта̄ дуккхапат̣ипадо кхиппа̄бхин̃н̃о на̄ма джа̄то. имина̄ упа̄йена итара̄пи две ведитабба̄.

гон̣апарийесакаупама̄хи чета̄ вибха̄ветабба̄ – екасса хи пурисасса чатта̄ро гон̣а̄ пала̄йитва̄ ат̣авим̣ павит̣т̣ха̄. со сакан̣т̣аке сагахане ване те парийесанто гаханамаггенева киччхена касирена гантва̄ гаханат̣т̣ха̄нейева нилӣне гон̣епи киччхена касирена аддаса. еко киччхена гантва̄ аббхока̄се т̣хите кхиппамева аддаса. апаро аббхока̄самаггена сукхена гантва̄ гаханат̣т̣ха̄не нилӣне киччхена касирена аддаса. апаро аббхока̄самаггенева сукхена гантва̄ аббхока̄се т̣хитейева кхиппам̣ аддаса. таттха чатта̄ро гон̣а̄ вийа чатта̄ро арийамагга̄ дат̣т̣хабба̄, гон̣апарийесако пурисо вийа йога̄вачаро, гаханамаггена киччхена касирена гаманам̣ вийа пуббабха̄ге пан̃часу н̃а̄н̣есу киламато дуккха̄пат̣ипада̄. гаханат̣т̣ха̄не нилӣна̄нам̣ киччхенева дассанам̣ вийа апарабха̄ге навасу н̃а̄н̣есу киламантасса арийамагга̄нам̣ дассанам̣. имина̄ упа̄йена сесаупама̄пи йоджетабба̄.

3. асубхасуттаван̣н̣ана̄

163. татийе асубха̄нупассӣ ка̄йе вихаратӣти аттано караджака̄йе ‘‘йатха̄ етам̣, татха̄ ида’’нти имина̄ найена бахиддха̄ дит̣т̣ха̄нам̣ дасаннам̣ асубха̄нам̣ упасам̣харан̣авасена асубха̄нупассӣ вихарати, аттано ка̄йам̣ асубхато пат̣икӯлато н̃а̄н̣ена пассатӣти аттхо. а̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃ӣти наваннам̣ па̄т̣икулйа̄нам̣ васена кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ре пат̣икӯласан̃н̃ӣ. саббалоке анабхиратисан̃н̃ӣти саббасмимпи тедха̄туке локасаннива̄се анабхирата̄йа уккан̣т̣хитасан̃н̃а̄йа саманна̄гато. саббасан̇кха̄ресу аничча̄нупассӣти саббепи тебхӯмакасан̇кха̄ре аниччато анупассанто. маран̣асан̃н̃а̄ти маран̣ам̣ а̄раббха уппаннасан̃н̃а̄. аджджхаттам̣ сӯпат̣т̣хита̄ хотӣти нийакаджджхатте сут̣т̣ху упат̣т̣хита̄ хоти. етта̄вата̄ балававипассана̄ катхита̄. секхабала̄нӣти сиккханака̄нам̣ бала̄ни. сесаметтха па̄л̣ивасена утта̄намева. ‘‘асубха̄нупассӣ’’тиа̄дӣни пана дуккха̄йа пат̣ипада̄йа дассанаттхам̣ вутта̄ни, пат̣хамаджджха̄на̄дӣни сукха̄йа. асубха̄дӣни хи пат̣икӯла̄рамман̣а̄ни, тесу пана пакатийа̄ва сампийа̄йама̄нам̣ читтам̣ аллӣйати. тасма̄ та̄ни бха̄венто дуккхапат̣ипадам̣ пат̣ипанно на̄ма хоти. пат̣хамаджджха̄на̄дӣни пан̣ӣтасукха̄ни, тасма̄ та̄ни пат̣ипанно сукхапат̣ипадам̣ пат̣ипанно на̄ма хоти.

айам̣ панеттха саббаса̄дха̄ран̣а̄ упама̄ – сан̇га̄ма̄вачарапурисо хи пхалакакот̣т̣хакам̣ катва̄ пан̃ча̄вудха̄ни саннайхитва̄ сан̇га̄мам̣ пависати, со антара̄ виссамитука̄мо пхалакакот̣т̣хакам̣ пависитва̄ виссамати чева па̄набходжана̄дӣни ча пат̣исевати. тато пуна сан̇га̄мам̣ пависитва̄ каммам̣ кароти. таттха сан̇га̄мо вийа килесасан̇га̄мо дат̣т̣хаббо, пхалакакот̣т̣хако вийа пан̃чаниссайабала̄ни, сан̇га̄мапависанапурисо вийа йога̄вачаро, пан̃ча̄вудхасанна̄хо вийа випассана̄пан̃чама̄ни индрийа̄ни, сан̇га̄мам̣ пависанака̄ло вийа випассана̄йа каммакаран̣ака̄ло, виссамитука̄масса пхалакакот̣т̣хакам̣ пависитва̄ виссаманапа̄набходжана̄ни пат̣исеванака̄ло вийа випассана̄йа каммам̣ каронтасса читтуппа̄дасса нирасса̄даккхан̣е пан̃ча бала̄ни нисса̄йа читтам̣ сампахам̣санака̄ло, виссамитва̄ кха̄дитва̄ пивитва̄ ча пуна сан̇га̄масса пависанака̄ло вийа пан̃чахи балехи читтам̣ сампахам̣сетва̄ пуна випассана̄йа каммам̣ каронтасса виват̣т̣етва̄ арахаттаггахан̣ака̄ло ведитаббо. имасмим̣ пана сутте бала̄ни чева индрийа̄ни ча миссака̄нева катхита̄нӣти.

4. пат̣хамакхамасуттаван̣н̣ана̄

164. чатуттхе аккхама̄ти анадхива̄сикапат̣ипада̄. кхама̄ти адхива̄сикапат̣ипада̄. дама̄ти индрийадаманапат̣ипада̄. сама̄ти акусалавитакка̄нам̣ вӯпасаманапат̣ипада̄. росантам̣ пат̣иросатӣти гхат̣т̣ентам̣ пат̣игхат̣т̣ети. бхан̣д̣антам̣ пат̣ибхан̣д̣атӣти пахарантам̣ пат̣ипахарати. пан̃чамачхат̣т̣ха̄ни утта̄наттха̄нева.

7. маха̄моггалла̄насуттаван̣н̣ана̄

167. саттаме маха̄моггалла̄наттхерасса хет̣т̣хима̄ тайо магга̄ сукхапат̣ипада̄ дандха̄бхин̃н̃а̄ ахесум̣, арахаттамагго дуккхапат̣ипадо кхиппа̄бхин̃н̃о. тасма̄ евама̄ха – ‘‘йа̄йам̣ пат̣ипада̄ дуккха̄ кхиппа̄бхин̃н̃а̄, имам̣ ме пат̣ипадам̣ а̄гамма анупа̄да̄йа а̄савехи читтам̣ вимутта’’нти.

8. са̄рипуттасуттаван̣н̣ана̄

168. ат̣т̣хаме дхаммасена̄патиттхерасса хет̣т̣хима̄ тайо магга̄ сукхапат̣ипада̄ дандха̄бхин̃н̃а̄, арахаттамагго сукхапат̣ипадо кхиппа̄бхин̃н̃о. тасма̄ ‘‘йа̄йам̣ пат̣ипада̄ сукха̄ кхиппа̄бхин̃н̃а̄’’ти а̄ха. имесу пана двӣсупи суттесу миссика̄ва пат̣ипада̄ катхита̄ти ведитабба̄.

9. сасан̇кха̄расуттаван̣н̣ана̄

169. наваме пат̣хамадутийапуггала̄ суккхавипассака̄ сасан̇кха̄рена саппайогена сан̇кха̄ранимиттам̣ упат̣т̣хапенти. тесу еко випассаниндрийа̄нам̣ балаватта̄ идхева килесапаринибба̄нена паринибба̄йати, еко индрийа̄нам̣ дуббалата̄йа идха асакконто анантаре аттабха̄ве тадева мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ пат̣илабхитва̄ сасан̇кха̄рена саппайогена сан̇кха̄ранимиттам̣ упат̣т̣хапетва̄ килесапаринибба̄нена паринибба̄йати, татийачатуттха̄ саматхайа̄ника̄. тесам̣ еко асан̇кха̄рена аппайогена индрийа̄нам̣ балаватта̄ идхева килесе кхепети, еко индрийа̄нам̣ дуббалатта̄ идха асакконто анантаре аттабха̄ве тадева мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ пат̣илабхитва̄ асан̇кха̄рена аппайогена килесе кхепетӣти ведитаббо.

10. йуганаддхасуттаван̣н̣ана̄

170. дасаме саматхапуббан̇гаманти саматхам̣ пуббан̇гамам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄. магго сан̃джа̄йатӣти пат̣хамо локуттарамагго ниббаттати. со там̣ магганти екачиттаккхан̣икамаггасса а̄севана̄дӣни на̄ма наттхи, дутийамагга̄дайо пана уппа̄денто тамева а̄севати бха̄вети бахулӣкаротӣти вуччати. випассана̄пуббан̇гаманти випассанам̣ пуббан̇гамам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄ саматхам̣ бха̄вети, пакатийа̄ випассана̄ла̄бхӣ випассана̄йа т̣хатва̄ сама̄дхим̣ уппа̄детӣти аттхо.

йуганаддхам̣ бха̄ветӣти йуганаддхам̣ катва̄ бха̄вети. таттха тенева читтена сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ тенева сан̇кха̄ре саммаситум̣ на сакка̄. айам̣ пана йа̄вата̄ сама̄паттийо сама̄паджджати, та̄вата̄ сан̇кха̄ре саммасати. йа̄вата̄ сан̇кха̄ре саммасати, та̄вата̄ сама̄паттийо сама̄паджджати. катхам̣? пат̣хамаджджха̄нам̣ сама̄паджджати, тато вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммасати, сан̇кха̄ре саммаситва̄ дутийаджджха̄нам̣ сама̄паджджати. тато вут̣т̣ха̄йа пуна сан̇кха̄ре саммасати. сан̇кха̄ре саммаситва̄ татийаджджха̄нам̣…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттим̣ сама̄паджджати, тато вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммасати. евамайам̣ саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ бха̄вети на̄ма.

дхаммуддхаччавиггахитанти саматхавипассана̄дхаммесу дасавипассанупаккилесасан̇кха̄тена уддхаччена виггахитам̣, суггахитанти аттхо. со, а̄вусо, самайоти имина̄ саттаннам̣ саппа̄йа̄нам̣ пат̣ила̄бхака̄ло катхито. йам̣ там̣ читтанти йасмим̣ самайе там̣ випассана̄вӣтхим̣ оккамитва̄ паваттам̣ читтам̣. аджджхаттамева сантит̣т̣хатӣти випассана̄вӣтхим̣ паччоттхаритва̄ тасмим̣йева гочараджджхаттасан̇кха̄те а̄рамман̣е сантит̣т̣хати. саннисӣдатӣти а̄рамман̣авасена самма̄ нисӣдати. екоди хотӣти екаггам̣ хоти. сама̄дхийатӣти самма̄ а̄дхийати сут̣т̣хапитам̣ хоти. сесаметтха утта̄наттхамева.

пат̣ипада̄вагго дутийо.

(18) 3. сан̃четанийавагго

1. четана̄суттаван̣н̣ана̄

171. татийасса пат̣хаме ка̄йети ка̄йадва̄ре, ка̄йавин̃н̃аттийа̄ сатӣти аттхо. ка̄йасан̃четана̄хетӯтиа̄дӣсу ка̄йасан̃четана̄ на̄ма ка̄йадва̄ре четана̄ пакаппана̄. са̄ ат̣т̣ха ка̄ма̄вачаракусалавасена ат̣т̣хавидха̄, акусалавасена два̄дасавидха̄ти вӣсативидха̄. татха̄ вачӣсан̃четана̄, татха̄ маносан̃четана̄. апичеттха нава махаггатачетана̄пи лаббханти. ка̄йасан̃четана̄хетӯти ка̄йасан̃четана̄паччайа̄. уппаджджати аджджхаттам̣ сукхадуккханти ат̣т̣хакусалакаммапаччайа̄ нийакаджджхатте сукхам̣ уппаджджати, два̄дасаакусалакаммапаччайа̄ дуккхам̣. сесадва̄ресупи есева найо. авиджджа̄паччайа̄ва̄ти авиджджа̄ка̄ран̣енева. саче хи авиджджа̄ чха̄дайама̄на̄ паччайо хоти, евам̣ санте тӣсу два̄ресу сукхадуккха̄нам̣ паччайабхӯта̄ четана̄ уппаджджати. ити мӯлабхӯта̄йа авиджджа̄йа васенетам̣ вуттам̣.

са̄мам̣ ва̄тиа̄дӣсу парехи ана̄н̣атто сайамева абхисан̇кхаронто са̄мам̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхароти на̄ма. йам̣ пана паре сама̄дапетва̄ а̄н̣а̄петва̄ ка̄ренти, тасса там̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣ паре абхисан̇кхаронти на̄ма. йо пана кусалам̣ кусаланти акусалам̣ акусаланти кусалавипа̄кам̣ кусалавипа̄коти акусалавипа̄кам̣ акусалавипа̄коти джа̄нанто ка̄йадва̄ре вӣсативидхам̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхароти, айам̣ сампаджа̄но абхисан̇кхароти на̄ма. йо евам̣ аджа̄нанто абхисан̇кхароти, айам̣ асампаджа̄но абхисан̇кхароти на̄ма. сесадва̄ресупи есева найо.

таттха асампаджа̄накаммам̣ евам̣ ведитаббам̣ – дахарада̄рака̄ ‘‘ма̄та̄питӯхи катам̣ карома̄’’ти четийам̣ ванданти, пуппхапӯджам̣ каронти, бхиккхусан̇гхам̣ ванданти, тесам̣ кусаланти аджа̄нанта̄нампи там̣ кусаламева хоти. татха̄ мигапаккхиа̄дайо тираччха̄на̄ дхаммам̣ сун̣анти, сан̇гхам̣ ванданти, четийам̣ ванданти, тесам̣ джа̄нанта̄нампи аджа̄нанта̄нампи там̣ кусаламева хоти. дахарада̄рака̄ пана ма̄та̄питаро хаттхапа̄дехи пахаранти, бхиккхӯнам̣ таласаттикам̣ уггиранти, дан̣д̣ам̣ кхипанти, аккосанти. га̄вийо бхиккхусан̇гхам̣ анубандханти, сунакха̄ анубандханти, д̣ам̣санти, сӣхабйаггха̄дайо анубандханти, джӣвита̄ воропенти. тесам̣ джа̄нанта̄нампи аджа̄нанта̄нампи акусалакаммам̣ хотӣти ведитаббам̣.

ида̄ни тӣсупи два̄ресу а̄йӯханачетана̄ самодха̄нетабба̄. сеййатхидам̣ – ка̄йадва̄ре сайам̣катамӯлика̄ вӣсати четана̄, а̄н̣аттимӯлика̄ вӣсати, сампаджа̄намӯлика̄ вӣсати, асампаджа̄намӯлика̄ вӣсатӣти асӣти четана̄ хонти, татха̄ вачӣдва̄ре. манодва̄ре пана екекасмимпи викаппе екӯнатим̣са катва̄ сатан̃ча сол̣аса ча хонти. ити сабба̄пи тӣсу два̄ресу две сата̄ни чхасаттати ча четана̄. та̄ сабба̄пи сан̇кха̄раккхандхотева сан̇кхам̣ гаччханти, там̣сампайутто ведайита̄ка̄ро ведана̄ккхандхо, сан̃джа̄нана̄ка̄ро сан̃н̃а̄ккхандхо, читтам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо, ка̄йо упа̄да̄рӯпам̣, тасса паччайа̄ чатассо дха̄туйо чатта̄ри бхӯта̄нӣти име пан̃чаккхандха̄ дуккхасаччам̣ на̄ма.

имесу, бхиккхаве, дхаммесу авиджджа̄ анупатита̄ти имесу вуттаппабхедесу четана̄дхаммесу авиджджа̄ сахаджа̄тавасена ча упаниссайавасена ча анупатита̄. евам̣ ват̣т̣ан̃чева ват̣т̣амӯлика̄ ча авиджджа̄ дассита̄ хоти.

етта̄вата̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ паттасса кхӣн̣а̄савасса ида̄ни тхутим̣ каронто авиджджа̄йатвева асесавира̄ганиродха̄тиа̄дима̄ха. таттха асесавира̄ганиродха̄ти асесавира̄гена чева асесаниродхена ча. со ка̄йо на хотӣти кхӣн̣а̄савасса ка̄йена каран̣акаммам̣ пан̃н̃а̄йати, четийан̇ган̣асаммаджджанам̣ бодхийан̇ган̣асаммаджджанам̣ абхиккаманам̣ пат̣иккаманам̣ ватта̄нуваттакаран̣анти евама̄ди. ка̄йадва̄ре панасса вӣсати четана̄ авипа̄кадхамматам̣ а̄паджджанти. тена вуттам̣ – ‘‘со ка̄йо на хоти, йам̣ паччайа̄сса там̣ уппаджджати аджджхаттам̣ сукхадуккха’’нти. ка̄йадва̄раппаватта̄ хи четана̄ идха ка̄йоти адхиппета̄. сесадвайепи есева найо. кхеттантиа̄дӣнипи кусала̄кусалакаммассева на̄ма̄ни. тан̃хи випа̄касса вируханат̣т̣ха̄нат̣т̣хена кхеттам̣, патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена ваттху, ка̄ран̣ат̣т̣хена а̄йатанам̣, адхикаран̣ат̣т̣хена адхикаран̣анти вуччати.

ити саттха̄ еттакена т̣ха̄нена тӣхи два̄рехи а̄йӯхитакаммам̣ дассетва̄ ида̄ни тасса каммасса випаччанат̣т̣ха̄нам̣ дассетум̣ чатта̄роме бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха аттабха̄ваппат̣ила̄бха̄ти пат̣иладдхааттабха̄ва̄. аттасан̃четана̄ каматӣти аттана̄ пакаппитачетана̄ вахати паваттати.

аттасан̃четана̄хету тесам̣ сатта̄нам̣ тамха̄ ка̄йа̄ чути хотӣтиа̄дӣсу кхид̣д̣а̄падосика̄ дева̄ аттасан̃четана̄хету чаванти. тесан̃хи нанданаваначитталата̄ванапха̄русакавана̄дӣсу диббаратисамаппита̄нам̣ кӣл̣анта̄нам̣ па̄набходжане сати саммуссати, те а̄ха̄рупаччхедена а̄тапе кхиттама̄ла̄ вийа мила̄йанти. манопадосика̄ дева̄ парасан̃четана̄хету чаванти, ете ча̄тумаха̄ра̄джика̄ дева̄. тесу кира еко девапутто ‘‘наккхаттам̣ кӣл̣исса̄мӣ’’ти сапарива̄ро ратхена вӣтхим̣ пат̣ипаджджати. атхан̃н̃о никкхаманто там̣ пурато гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘ким̣, бхо, айам̣ капан̣о адит̣т̣хапуббам̣ вийа етам̣ дисва̄ пӣтийа̄ уддхума̄то вийа гаджджама̄но вийа ча гаччхатӣ’’ти куджджхати. пурато гаччхантопи ниваттитва̄ там̣ куддхам̣ дисва̄ куддха̄ на̄ма сувиджа̄на̄ хонтӣти куддхабха̄вамасса н̃атва̄ ‘‘твам̣ куддхо майхам̣ ким̣ кариссаси, айам̣ сампатти майа̄ да̄насӣла̄дӣнам̣ васена ладдха̄, на туйхам̣ васена̄’’ти пат̣икуджджхати. екасмин̃хи куддхе итаро акуддхо раккхати, убхосу пана куддхесу екасса кодхо итарасса паччайо хоти, тассапи кодхо итарасса паччайо хотӣти убхо канданта̄нам̣йева ородха̄нам̣ чаванти. манусса̄ аттасан̃четана̄ ча парасан̃четана̄ ча хету чаванти, аттасан̃четана̄йа ча парасан̃четана̄йа ча хетубхӯта̄йа чавантӣти аттхо. манусса̄ хи куджджхитва̄ аттана̄ва атта̄нам̣ хаттхехипи дан̣д̣ехипи пахаранти, раджджубандхана̄дӣхипи бандханти, асина̄пи сӣсам̣ чхинданти, висампи кха̄данти, папа̄тепи патанти, удакампи пависанти, аггимпи пависанти, парепи дан̣д̣ена ва̄ саттхане ва̄ пахаритва̄ ма̄ренти. евам̣ тесу аттасан̃четана̄пи парасан̃четана̄пи камати.

катаме тена дева̄ дат̣т̣хабба̄ти катаме на̄ма те дева̄ дат̣т̣хабба̄ти аттхо. тена ва̄ аттабха̄вена катаме дева̄ дат̣т̣хабба̄типи аттхо. касма̄ пана тхеро имам̣ пан̃хам̣ пуччхати, ким̣ аттана̄ катхетум̣ наппахотӣти? пахоти, идам̣ пана падам̣ аттано сабха̄вена буддхависайам̣ пан̃ханти тхеро на катхеси. тена дат̣т̣хабба̄ти тена аттабха̄вена дат̣т̣хабба̄. айам̣ пана пан̃хо хет̣т̣ха̄ ка̄ма̄вачарепи рӯпа̄вачарепи лаббхати, бхаваггена пана париччхиндитва̄ катхито ниппадесена катхито хотӣти бхагавата̄ евам̣ катхито.

а̄ганта̄ро иттхаттанти иттхабха̄вам̣ ка̄ма̄вачарапан̃чаккхандхабха̄вамева а̄ганта̄ро, нева татрӯпапаттика̄ на упарӯпапаттика̄ хонти. ана̄ганта̄ро иттхаттанти имам̣ кхандхапан̃чакам̣ ана̄ганта̄ро, хет̣т̣хӯпапаттика̄ на хонти, татрӯпапаттика̄ ва̄ упарӯпапаттика̄ ва̄ таттхева ва̄ паринибба̄йино хонтӣти аттхо. еттха ча хет̣т̣химабхаве ниббатта̄нам̣ васена упарӯпапаттика̄ ведитабба̄. бхавагге панетам̣ наттхи. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

2. вибхаттисуттаван̣н̣ана̄

172. дутийе аттхапат̣исамбхида̄ти пан̃часу аттхесу пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣. одхисоти ка̄ран̣асо. бйан̃джанасоти аккхарасо. анекапарийа̄йена̄ти анекехи ка̄ран̣ехи. а̄чиккха̄мӣти катхеми. десемӣти па̄кат̣ам̣ катва̄ катхеми. пан̃н̃а̄пемӣти джа̄на̄пеми. пат̣т̣хапемӣти пат̣т̣хапетва̄ паваттетва̄ катхеми. вивара̄мӣти виват̣ам̣ катва̄ катхеми. вибхаджа̄мӣти вибхаджитва̄ катхеми. утта̄нӣкаромӣти гамбхӣрам̣ утта̄накам̣ катва̄ катхеми. со мам̣ пан̃хена̄ти со мам̣ пан̃хена упагаччхату. ахам̣ веййа̄каран̣ена̄ти ахамасса пан̃хакатханена читтам̣ а̄ра̄дхесса̄ми. йо но дхамма̄нам̣ сукусалоти йо амха̄кам̣ адхигатадхамма̄нам̣ сукусало саттха̄, со еса саммукхӣбхӯто. йади майа̄ аттхапат̣исамбхида̄ на саччхиката̄, ‘‘саччхикарохи та̄ва са̄рипутта̄’’ти ватва̄ мам̣ пат̣иба̄хиссатӣти саттху пурато нисиннакова сӣхана̄дам̣ надати. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. има̄су ча пана пат̣исамбхида̄су тиссо пат̣исамбхида̄ локийа̄, аттхапат̣исамбхида̄ локийалокуттара̄ти.

3. маха̄кот̣т̣хикасуттаван̣н̣ана̄

173. татийе пхасса̄йатана̄нанти пхасса̄кара̄нам̣, пхассасса уппаттит̣т̣ха̄на̄нанти аттхо. аттхан̃н̃ам̣ кин̃чӣти етесу асесато нируддхесу тато парам̣ кочи аппаматтакопи килесо аттхӣти пуччхати. наттхан̃н̃ам̣ кин̃чӣти идха̄пи ‘‘аппаматтакопи килесо наттхӣ’’ти пуччхати. сесадвайепи есева найо. име пана чатта̄ропи пан̃хе сассатуччхедаекаччасассатаамара̄виккхепавасена пуччхати. тенасса тхеро пуччхитапуччхитам̣ пат̣иба̄ханто ма̄ хеванти а̄ха. еттха хиити нипа̄таматтам̣, евам̣ ма̄ бхан̣ӣти аттхо. аттӯпаладдхивасенева ‘‘аттхан̃н̃ам̣ кин̃чи ан̃н̃о кочи атта̄ на̄ма аттхӣ’’ти сассата̄диа̄ка̄рена пуччхати. ким̣ панеса аттӯпаладдхикоти? на аттӯпаладдхико. евам̣ладдхико пана таттхеко бхиккху нисинно, со пуччхитум̣ на саккоти. тасса ладдхим̣ виссаджджа̄панаттхам̣ евам̣ пуччхати. йепи ча ана̄гате евам̣ладдхика̄ бхависсанти, тесам̣ ‘‘буддхака̄лепесо пан̃хо маха̄са̄вакехи виссаджджито’’ти вачанока̄супаччхеданаттхам̣ пуччхатийева.

аппапан̃чам̣ папан̃четӣти на папан̃четаббат̣т̣ха̄не папан̃чам̣ кароти, ана̄чаритаббам̣ маггам̣ чарати. та̄вата̄ папан̃часса гатӣти йаттака̄ чханнам̣ пхасса̄йатана̄нам̣ гати, таттака̄ва тан̣ха̄дит̣т̣хима̄наппабхедасса папан̃часса гати. чханнам̣, а̄вусо, пхасса̄йатана̄нам̣ асесавира̄ганиродха̄ папан̃чаниродхо папан̃чавӯпасамоти етесу чхасу а̄йатанесу саббасо нируддхесу папан̃ча̄пи нируддха̄ва хонти, вӯпасанта̄ва хонтӣти аттхо. а̄руппе пана путхуджджанадевата̄нам̣ кин̃ча̄пи пан̃ча пхасса̄йатана̄ни нируддха̄ни, чхат̣т̣хасса пана анируддхатта̄ тайопи папан̃ча̄ аппахӣна̄ва. апича пан̃чавока̄рабхававасенева пан̃хо катхитоти. чатуттхе имина̄ва найена аттхо ведитаббо.

5. упава̄н̣асуттаван̣н̣ана̄

175-176. пан̃чаме виджджа̄йантакаро хотӣти виджджа̄йа ват̣т̣адуккхасса антакаро хоти, сакалам̣ ват̣т̣адуккхам̣ париччхиннам̣ париват̣умам̣ катва̄ тит̣т̣хатӣти. сесападесупи есева найо. саупа̄да̄ноти сагахан̣ова хутва̄. антакаро абхависса̄ти ват̣т̣адуккхасса антам̣ катва̄ т̣хито абхависса. чаран̣асампанноти паннарасадхаммабхедена чаран̣ена саманна̄гато. йатха̄бхӯтам̣ джа̄нам̣ пассам̣ антакаро хотӣти йатха̄сабха̄вам̣ маггапан̃н̃а̄йа джа̄нитва̄ пасситва̄ ват̣т̣адуккхасса антам̣ катва̄ т̣хито на̄ма хотӣти арахаттаникӯт̣ена пан̃хам̣ нит̣т̣хапеси. чхат̣т̣хам̣ хет̣т̣ха̄ екаканипа̄таван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева ведитаббам̣.

7. ра̄хуласуттаван̣н̣ана̄

177. саттаме аджджхаттика̄ти кеса̄дӣсу вӣсатийа̄ кот̣т̣ха̄сесу тхаддха̄ка̄ралаккхан̣а̄ патхавӣдха̄ту. ба̄хира̄ти бахиддха̄ аниндрийабаддхесу па̄са̄н̣апаббата̄дӣсу тхаддха̄ка̄ралаккхан̣а̄ патхавӣдха̄ту. имина̄ва найена сеса̄пи дха̄туйо ведитабба̄. нетам̣ мама, несохамасми, на месо атта̄ти идам̣ тайам̣ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хигга̄хапат̣иккхепавасена вуттам̣. саммаппан̃н̃а̄йа дат̣т̣хаббанти хетуна̄ ка̄ран̣ена маггапан̃н̃а̄йа пасситаббам̣. дисва̄ти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа пасситва̄. аччхеччхи тан̣ханти маггаваджджхатан̣хам̣ самӯлакам̣ чхинди. виваттайи сам̣йоджананти дасавидхампи сам̣йоджанам̣ виваттайи уббаттетва̄ паджахи. самма̄ ма̄на̄бхисамайа̄ти хетуна̄ ка̄ран̣ена нававидхасса ма̄насса паха̄на̄бхисамайа̄. антамака̄си дуккхасса̄ти ват̣т̣адуккхам̣ париччхиннам̣ париват̣умам̣ ака̄си, катва̄ т̣хитоти аттхо. ити саттха̄ра̄ сам̣йуттамаха̄ника̄йе ра̄хулова̄де (сам̣. ни. 3.91 а̄дайо) випассана̄ катхита̄, чӯл̣ара̄хулова̄депи (ма. ни. 3.416 а̄дайо) випассана̄ катхита̄, амбалат̣т̣хикара̄хулова̄де (ма. ни. 2.107 а̄дайо) дахарассева сато муса̄ва̄да̄ вераман̣ӣ катхита̄, маха̄ра̄хулова̄де (ма. ни. 2.113 а̄дайо) випассана̄ катхита̄. имасмим̣ ан̇гуттарамаха̄ника̄йе айам̣ чатукот̣икасун̃н̃ата̄ на̄ма катхита̄ти.

8. джамба̄лӣсуттаван̣н̣ана̄

178. ат̣т̣хаме сантам̣ четовимуттинти ат̣т̣ханнам̣ сама̄паттӣнам̣ ан̃н̃атарам̣ сама̄паттим̣. сакка̄йаниродханти тебхӯмакават̣т̣асан̇кха̄тасса сакка̄йасса ниродхам̣, нибба̄нанти аттхо. на паккхандатӣти а̄рамман̣авасена на паккхандати. сесападесупи есева найо. на па̄т̣икан̇кхоти на па̄т̣икан̇кхитаббо. лепагатена̄ти лепамаккхитена.

имасмин̃ча панаттхе надӣпа̄рам̣ гантука̄мапурисопаммам̣ а̄харитаббам̣ – еко кира пурисо чан̣д̣асота̄йа ва̄л̣амаччха̄кула̄йа надийа̄ па̄рам̣ гантука̄мо ‘‘оримам̣ тӣрам̣ са̄сан̇кам̣ саппат̣ибхайам̣, па̄римам̣ тӣрам̣ кхемам̣ аппат̣ибхайам̣, ким̣ ну кхо катва̄ па̄рам̣ гамисса̄мӣ’’ти пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хите ат̣т̣ха какудхаруккхе дисва̄ ‘‘сакка̄ има̄йа руккхапат̣ипа̄т̣ийа̄ ганту’’нти манасикатва̄ ‘‘какудхаруккха̄ на̄ма мат̣т̣хаса̄кха̄ хонти, са̄кха̄йа хаттха̄ на сан̣т̣хахеййу’’нти нигродхапилаккхаруккха̄дӣнам̣ ан̃н̃атарасса ла̄кха̄йа хаттхапа̄де маккхетва̄ даккхин̣ахаттхена екам̣ са̄кхам̣ ган̣хи. хаттхо таттхева лаги. пуна ва̄махаттхена даккхин̣апа̄дена ва̄мапа̄дена̄ти чатта̄ропи хаттхапа̄да̄ таттхева лагим̣су. со адхосиро ламбама̄но упаринадийам̣ деве вут̣т̣хе пун̣н̣а̄йа надийа̄ соте нимугго кумбхӣла̄дӣнам̣ бхаккхо ахоси.

таттха надӣсотам̣ вийа сам̣са̄расотам̣ дат̣т̣хаббам̣, сотасса па̄рам̣ гантука̄мапурисо вийа йога̄вачаро, ориматӣрам̣ вийа сакка̄йо, па̄риматӣрам̣ вийа нибба̄нам̣, пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хита̄ ат̣т̣ха какудхаруккха̄ вийа ат̣т̣ха сама̄паттийо, лепамаккхитена хаттхена са̄кха̄гахан̣ам̣ вийа джха̄навипассана̄нам̣ па̄рипантхике асодхетва̄ сама̄паттисама̄паджджанам̣, чатӯхи хаттхапа̄дехи са̄кха̄йа баддхасса оламбанам̣ вийа пат̣хамаджджха̄не никантийа̄ лаггака̄ло, упарисоте вут̣т̣хи вийа чхасу два̄ресу килеса̄нам̣ уппаннака̄ло, надийа̄ пун̣н̣а̄йа соте нимуггасса кумбхӣла̄дӣнам̣ бхаккхабхӯтака̄ло вийа сам̣са̄расоте нимуггасса чатӯсу апа̄йесу дуккха̄нубхаванака̄ло ведитаббо.

суддхена хаттхена̄ти судхотена парисуддхахаттхена. имасмимпи аттхе та̄дисамева опаммам̣ ка̄таббам̣ – татхева хи па̄рам̣ гантука̄мо пурисо ‘‘какудхаруккха̄ на̄ма мат̣т̣хаса̄кха̄, килит̣т̣хахаттхена ган̣хантасса хаттхо паригалеййа̄’’ти хаттхапа̄де судхоте катва̄ екам̣ са̄кхам̣ ган̣хитва̄ пат̣хамам̣ руккхам̣ а̄рул̣хо. тато отаритва̄ дутийам̣…пе… тато отаритва̄ ат̣т̣хамам̣, ат̣т̣хамаруккхато отаритва̄ па̄риматӣре кхемантабхӯмим̣ гато.

таттха ‘‘имехи руккхехи па̄риматӣрам̣ гамисса̄мӣ’’ти тасса пурисасса чинтитака̄ло вийа йогино ‘‘ат̣т̣ха сама̄паттийо сама̄паджджитва̄ сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа арахаттам̣ гамисса̄мӣ’’ти чинтитака̄ло, суддхена хаттхена са̄кха̄гахан̣ам̣ вийа джха̄навипассана̄нам̣ па̄рипантхикадхамме содхетва̄ сама̄паттисама̄паджджанам̣. таттха пат̣хамаруккха̄рохан̣ака̄ло вийа пат̣хамаджджха̄насама̄паттика̄ло, пат̣хамаруккхато оруйха дутийам̣ а̄рул̣хака̄ло вийа пат̣хамаджджха̄не никантийа̄ абаддхасса тато вут̣т̣ха̄йа дутийаджджха̄насама̄паннака̄ло…пе… саттамаруккхато оруйха ат̣т̣хамам̣ а̄рул̣хака̄ло вийа а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасама̄паттийам̣ никантийа̄ абаддхасса тато вут̣т̣ха̄йа невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паннака̄ло. ат̣т̣хамаруккхато оруйха па̄риматӣрам̣ кхемантабхӯмим̣ гатака̄ло вийа невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатане никантийа̄ абаддхасса сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммаситва̄ арахаттаппаттака̄ло ведитаббо.

авиджджа̄ппабхедам̣ манаси каротӣти ат̣т̣хасу т̣ха̄несу ан̃н̃а̄н̣абхӯта̄йа ган̣абахаламаха̄авиджджа̄йа пабхедасан̇кха̄там̣ арахаттам̣ манаси кароти. на паккхандатӣти а̄рамман̣авасенева на паккхандати. джамба̄лӣти га̄мато никкхантасса маха̄удакасса патит̣т̣ха̄набхӯто маха̄а̄ва̄т̣о. анекавассаган̣ика̄ти га̄масса ва̄ нагарасса ва̄ уппаннака̄лейева уппаннатта̄ анека̄ни вассаган̣а̄ни уппанна̄йа етисса̄ти анекавассаган̣ика̄. а̄йамукха̄нӣти чатассо пависанакандара̄. апа̄йамукха̄нӣти апава̄ханаччхидда̄ни. на а̄л̣иппабхедо па̄т̣икан̇кхоти на па̄л̣иппабхедо па̄т̣икан̇кхитаббо. на хи тато удакам̣ ут̣т̣ха̄йа па̄л̣им̣ бхиндитва̄ качаварам̣ гахетва̄ маха̄самуддам̣ па̄пун̣а̄ти.

имасса панаттхасса вибха̄ванаттхам̣ уййа̄нагавесакаопаммам̣ а̄харитаббам̣. еко кира нагарава̄сико кулапутто уййа̄нам̣ гавесанто нагарато на̄тидӯре начча̄санне махантам̣ джамба̄лим̣ аддаса. со ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не раман̣ӣйам̣ уййа̄нам̣ бхависсатӣ’’ти саллаккхетва̄ кудда̄лам̣ а̄да̄йа чатта̄рипи кандара̄ни пидха̄йа апава̄ханаччхидда̄ни виваритва̄ ат̣т̣ха̄си. дево на самма̄ васси, авасесаудакам̣ апава̄ханаччхиддена париссавитва̄ гатам̣. чаммакхан̣д̣апилотика̄дӣни таттхева пӯтика̄ни джа̄та̄ни, па̄н̣ака̄ сан̣т̣хита̄, саманта̄ анупагаманӣйа̄ джа̄та̄. упагата̄нампи на̄са̄пут̣е пидха̄йа паккамитаббам̣ хоти. со катипа̄хена а̄гантва̄ пат̣иккамма т̣хито олокетва̄ ‘‘на сакка̄ упаганту’’нти пакка̄ми.

таттха нагарава̄сӣ кулапутто вийа йога̄вачаро дат̣т̣хаббо, уййа̄нам̣ гавесантена га̄мадва̄ре джамба̄лийа̄ дит̣т̣хака̄ло вийа ча̄тумаха̄бхӯтикака̄йо, а̄йамукха̄нам̣ пихитака̄ло вийа дхаммассаванодакасса аладдхака̄ло, апа̄йамукха̄нам̣ виват̣ака̄ло вийа чхадва̄рикасам̣варасса виссат̣т̣хака̄ло, девасса самма̄ авут̣т̣хака̄ло вийа саппа̄йакаммат̣т̣ха̄насса аладдхака̄ло, авасесаудакасса апа̄йамукхехи париссавитва̄ гатака̄ло вийа аббхантаре гун̣а̄нам̣ парихӣнака̄ло, удакасса ут̣т̣ха̄йа па̄л̣им̣ бхиндитва̄ качаварам̣ а̄да̄йа маха̄самуддам̣ па̄пун̣итум̣ асаматтхака̄ло вийа арахаттамаггена авиджджа̄па̄л̣им̣ бхиндитва̄ килесара̄сим̣ видхамитва̄ нибба̄нам̣ саччхика̄тум̣ асаматтхака̄ло, чаммакхан̣д̣апилотика̄дӣнам̣ таттхева пӯтибха̄во вийа аббхантаре ра̄га̄дикилесехи парипӯритака̄ло, тасса а̄гантва̄ дисва̄ виппат̣иса̄рино гатака̄ло вийа ват̣т̣асаман̇гипуггаласса ват̣т̣е абхиратака̄ло ведитаббо.

а̄л̣иппабхедо па̄т̣икан̇кхоти па̄л̣иппабхедо па̄т̣икан̇кхитаббо. тато хи удакам̣ ут̣т̣ха̄йа па̄л̣им̣ бхиндитва̄ качаварам̣ а̄да̄йа маха̄самуддам̣ па̄пун̣итум̣ саккхиссатӣти аттхо.

идха̄пи тадева опаммам̣ а̄харитаббам̣. таттха а̄йамукха̄нам̣ виват̣ака̄ло вийа саппа̄йадхаммассаванасса ладдхака̄ло, апа̄йамукха̄нам̣ пихитака̄ло вийа чхасу два̄ресу сам̣варасса паччупат̣т̣хитака̄ло, девасса самма̄ вут̣т̣хака̄ло вийа саппа̄йакаммат̣т̣ха̄насса ладдхака̄ло, удакасса ут̣т̣ха̄йа па̄л̣им̣ бхиндитва̄ качаварам̣ а̄да̄йа маха̄самуддам̣ паттака̄ло вийа арахаттамаггена авиджджам̣ бхиндитва̄ акусалара̄сим̣ видхамитва̄ арахаттам̣ саччхикатака̄ло, а̄йамукхехи павит̣т̣хена удакена сарасса парипун̣н̣ака̄ло вийа аббхантаре локуттарадхаммехи парипун̣н̣ака̄ло, самантато ватим̣ катва̄ руккхе ропетва̄ уййа̄намаджджхе па̄са̄дам̣ ма̄петва̄ на̄т̣ака̄ни паччупат̣т̣хапетва̄ субходжанам̣ бхун̃джантасса нисиннака̄ло вийа дхаммапа̄са̄дам̣ а̄руйха нибба̄на̄рамман̣ам̣ пхаласама̄паттим̣ аппетва̄ нисиннака̄ло ведитаббо. сесаметтха утта̄наттхамева. десана̄ пана локийалокуттарамиссика̄ катхита̄ти.

9. нибба̄насуттаван̣н̣ана̄

179. наваме ха̄набха̄гийа̄ сан̃н̃а̄тиа̄дӣсу ‘‘пат̣хамасса джха̄насса ла̄бхим̣ ка̄масахагата̄ сан̃н̃а̄манасика̄ра̄ самуда̄чаранти, ха̄набха̄гинӣ пан̃н̃а̄’’ти (вибха. 799) абхидхамме вуттанайенева аттхо ведитаббо. йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄нантӣти йатха̄сабха̄вато магган̃а̄н̣ена на джа̄нанти.

10. маха̄падесасуттаван̣н̣ана̄

180. дасаме бхоганагаре вихаратӣти паринибба̄насамайе ча̄рикам̣ чаранто там̣ нагарам̣ патва̄ таттха вихарати. а̄нандачетийети а̄нандайаккхасса бхаванат̣т̣ха̄не патит̣т̣хитавиха̄ре. маха̄падесети маха̄ока̄се маха̄ападесе ва̄, буддха̄дайо маханте маханте ападиситва̄ вутта̄ни маха̄ка̄ран̣а̄нӣти аттхо. нева абхинандитаббанти хат̣т̣хатут̣т̣хехи са̄дхука̄рам̣ датва̄ пуббева на сотаббам̣. евам̣ кате хи паччха̄ ‘‘идам̣ на саметӣ’’ти вуччама̄нопи ‘‘ким̣ пуббева айам̣ дхаммо, ида̄ни на дхаммо’’ти ватва̄ ладдхим̣ на виссаджджети. наппат̣иккоситаббанти ‘‘ким̣ еса ба̄ло вадатӣ’’ти евам̣ пуббева на ваттаббам̣. евам̣ вутте хи ваттум̣ йуттампи на ваккхати. тена̄ха – анабхинандитва̄ аппат̣иккоситва̄ти. падабйан̃джана̄нӣти падасан̇кха̄та̄ни бйан̃джана̄ни. са̄дхукам̣ уггахетва̄ти ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не па̄л̣и вутта̄, имасмим̣ т̣ха̄не аттхо вутто, имасмим̣ т̣ха̄не анусандхи катхита̄, имасмим̣ т̣ха̄не пубба̄парам̣ катхита’’нти сут̣т̣ху гахетва̄. сутте ота̄ретабба̄нӣти сутте отаритабба̄ни. винайе сандассетабба̄нӣти винайе сам̣сандетабба̄ни.

еттха ча суттанти винайо вутто. йатха̄ха – ‘‘каттха пат̣иккхиттам̣, са̄ваттхийам̣ суттавибхан̇ге’’ти (чӯл̣ава. 457) винайоти кхандхако. йатха̄ха – ‘‘винайа̄тиса̄ре’’ти. евам̣ винайапит̣акампи на парийа̄дийати. убхатовибхан̇га̄ пана суттам̣, кхандхакапарива̄ра̄ винайоти евам̣ винайапит̣акам̣ парийа̄дийати. атха ва̄ суттантапит̣акам̣ суттам̣, винайапит̣акам̣ винайоти евам̣ двейева пит̣ака̄ни парийа̄дийанти. суттанта̄бхидхаммапит̣ака̄ни ва̄ суттам̣, винайапит̣акам̣ винайоти евампи тӣн̣и пит̣ака̄ни на та̄ва парийа̄дийанти. асуттана̄макан̃хи буддхавачанам̣ на̄ма аттхи. сеййатхидам̣ – джа̄такам̣ пат̣исамбхида̄ ниддесо суттанипа̄то дхаммападам̣ уда̄нам̣ итивуттакам̣ вима̄наваттху петаваттху тхерага̄тха̄ тхерӣга̄тха̄ апада̄нанти.

судиннаттхеро пана ‘‘асуттана̄макам̣ буддхавачанам̣ наттхӣ’’ти там̣ саббам̣ пат̣иккхипитва̄ ‘‘тӣн̣и пит̣ака̄ни суттам̣, винайо пана ка̄ран̣а’’нти а̄ха. тато там̣ ка̄ран̣ам̣ дассенто идам̣ суттама̄хари –

‘‘йе кхо твам̣, готами, дхамме джа̄неййа̄си, име дхамма̄ сара̄га̄йа сам̣ваттанти но вира̄га̄йа, сам̣йога̄йа сам̣ваттанти но висам̣йога̄йа, саупа̄да̄на̄йа сам̣ваттанти но анупа̄да̄на̄йа, махиччхата̄йа сам̣ваттанти но аппиччхата̄йа, асантут̣т̣хийа̄ сам̣ваттанти но сантут̣т̣хийа̄, косаджджа̄йа сам̣ваттанти но вӣрийа̄рамбха̄йа, сан̇ган̣ика̄йа сам̣ваттанти но павивека̄йа, а̄чайа̄йа сам̣ваттанти но апачайа̄йа. екам̣сена, готами, джа̄неййа̄си ‘несо дхаммо несо винайо нетам̣ саттху са̄сана’нти.

‘‘йе ча кхо твам̣, готами, дхамме джа̄неййа̄си, име дхамма̄ вира̄га̄йа сам̣ваттанти но сара̄га̄йа, висам̣йога̄йа сам̣ваттанти но сам̣йога̄йа. анупа̄да̄на̄йа сам̣ваттанти но саупа̄да̄на̄йа, аппиччхата̄йа сам̣ваттанти но махиччхата̄йа, сантут̣т̣хийа̄ сам̣ваттанти но асантут̣т̣хийа̄, вӣрийа̄рамбха̄йа сам̣ваттанти но косаджджа̄йа, павивека̄йа сам̣ваттанти но сан̇ган̣ика̄йа, апачайа̄йа сам̣ваттанти но а̄чайа̄йа. екам̣сена, готами, джа̄неййа̄си ‘есо дхаммо есо винайо етам̣ саттху са̄сана’’’нти (чӯл̣ава. 406; а. ни. 8.53).

тасма̄ суттети тепит̣акабуддхавачане ота̄ретабба̄ни. винайети етасмим̣ ра̄га̄дивинайака̄ран̣е сам̣сандетабба̄нӣти айаметтха аттхо. на чева сутте отарантӣти суттапат̣ипа̄т̣ийа̄ каттхачи ана̄гантва̄ чхаллим̣ ут̣т̣хапетва̄ гул̣хавессантара-гул̣хауммагга-гул̣хавинайаведаллапит̣ака̄нам̣ ан̃н̃атарато а̄гата̄ни пан̃н̃а̄йантӣти аттхо. евам̣ а̄гата̄ни хи ра̄га̄дивинайе ча апан̃н̃а̄йама̄на̄ни чхад̣д̣етабба̄ни хонти. тена вуттам̣ – ‘‘ити хидам̣, бхиккхаве, чхад̣д̣еййа̄тха̄’’ти. етенупа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. идам̣, бхиккхаве, чатуттхам̣ маха̄падесам̣ дха̄реййа̄тха̄ти имам̣, бхиккхаве, чатуттхам̣ дхаммасса патит̣т̣ха̄нока̄сам̣ дха̄реййа̄тха̄ти.

сан̃четанийавагго татийо.

(19) 4. бра̄хман̣авагго

1. йодха̄джӣвасуттаван̣н̣ана̄

181. чатуттхасса пат̣хаме т̣ха̄накусалоти йена т̣ха̄нена т̣хито авира̄дхетва̄ виджджхитум̣ саккоти, тасмим̣ т̣ха̄не кусало. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

2. па̄т̣ибхогасуттаван̣н̣ана̄

182. дутийе наттхи кочи па̄т̣ибхоготи ахам̣ те па̄т̣ибхоготи евам̣ па̄т̣ибхого бхавитум̣ саматтхо на̄ма наттхи. джара̄дхамманти джара̄сабха̄вам̣. еса найо саббаттха.

3. сутасуттаван̣н̣ана̄

183. татийе наттхи тато досоти тасмим̣ досо на̄ма наттхӣти аттхо.

4. абхайасуттаван̣н̣ана̄

184. чатуттхе киччха̄джӣвитака̄ран̣ат̣т̣хена рогова рога̄тан̇ко на̄ма. пхут̣т̣хасса̄ти тена рога̄тан̇кена саманна̄гатасса. уратта̄л̣им̣ кандатӣти урам̣ та̄л̣етва̄ родати. акатакалйа̄н̣отиа̄дӣсу калйа̄н̣ам̣ вуччати пун̃н̃акаммам̣, там̣ акатам̣ етена̄ти акатакалйа̄н̣о. сесападесупи есева найо. пун̃н̃акаммамева хи косалласамбхӯтатта̄ кусалам̣, бхӣтасса паритта̄йакатта̄ бхӣрутта̄н̣анти вуччати. катапа̄потиа̄дӣсу па̄пам̣ вуччати ла̄макам̣ акусалакаммам̣. лудданти каккхал̣акаммам̣. киббисанти самалам̣ апарисуддхакаммам̣. кан̇кхӣ хотӣти буддхадхаммасан̇гхагун̣есу чева сиккха̄йа ча пуббанте ча апаранте ча пуббанта̄паранте ча пат̣иччасамуппа̄де ча̄ти ат̣т̣хасу т̣ха̄несу кан̇кха̄йа саманна̄гато хоти. вичикиччхӣти вичикиччха̄йа саманна̄гато са̄санасаддхамме на нит̣т̣хам̣ гато, уггахапарипуччха̄васена нит̣т̣хам̣ гантум̣ на саккоти. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитаббо.

5. бра̄хман̣асаччасуттаван̣н̣ана̄

185. пан̃чаме бра̄хман̣асачча̄нӣти бра̄хман̣а̄нам̣ сачча̄ни татха̄ни. со тена на саман̣оти ман̃н̃атӣти со кхӣн̣а̄саво тена саччена ‘‘ахам̣ саман̣о’’ти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хӣхи на ман̃н̃ати. сесападесупи есева найо. йадева таттха саччам̣, тадабхин̃н̃а̄йа̄ти йам̣ таттха ‘‘саббе па̄н̣а̄ аваджджха̄’’ти пат̣ипаттийа̄ саччам̣ татхам̣ авипарӣтам̣. имина̄ вачӣсаччам̣ аббхантарам̣ катва̄ параматтхасаччам̣ нибба̄нам̣ дассети. тадабхин̃н̃а̄йа̄ти там̣ убхайампи абхивисит̣т̣ха̄йа пан̃н̃а̄йа джа̄нитва̄. ануддайа̄йа анукампа̄йа пат̣ипанно хотӣти ануддайаттха̄йа ча анукампаттха̄йа ча йа̄ пат̣ипада̄, там̣ пат̣ипанно хоти, пӯретва̄ т̣хитоти аттхо. сесапат̣ипада̄супи есева найо.

саббе ка̄ма̄ти саббе ваттхука̄макилесака̄ма̄. ити вадам̣ бра̄хман̣о саччама̄ха̄ти евампи ваданто кхӣн̣а̄савабра̄хман̣о саччамева а̄ха. саббе бхава̄ти ка̄мабхава̄дайо тайопи. на̄хам̣ квачанӣти еттха пана чатуккот̣икасун̃н̃ата̄ катхита̄. айан̃хи ‘‘на̄хам̣ квачанӣ’’ти квачи атта̄нам̣ на пассати, кассачи кин̃чанатасминти аттано атта̄нам̣ кассачи парасса кин̃чанабха̄ве упанетаббам̣ на пассати, бха̄тит̣т̣ха̄не бха̄тарам̣, саха̄йат̣т̣ха̄не саха̄йам̣, париккха̄рат̣т̣ха̄не ва̄ париккха̄рам̣ ман̃н̃итва̄ упанетаббам̣ на пассатӣти аттхо. на ча мама квачанӣти еттха мамасаддам̣ та̄ва т̣хапетва̄ ‘‘на ча квачани парасса ча атта̄нам̣ квачи на пассатӣ’’ти айаматтхо. ида̄ни ‘‘мамасаддам̣ а̄харитва̄ мама кисмин̃чи кин̃чанам̣ наттхӣ’’ти со парасса атта̄ мама кисмин̃чи кин̃чанабха̄ве аттхӣти на пассати, аттано бха̄тит̣т̣ха̄не бха̄тарам̣, саха̄йат̣т̣ха̄не саха̄йам̣, париккха̄рат̣т̣ха̄не ва̄ париккха̄ранти кисмин̃чи т̣ха̄не парасса атта̄нам̣ имина̄ кин̃чанабха̄вена упанетаббам̣ на пассатӣти аттхо. евамайам̣ йасма̄ нева каттхачи атта̄нам̣ пассати, на там̣ парасса кин̃чанабха̄ве упанетаббам̣ пассати, на парасса атта̄нам̣ пассати, на парасса атта̄нам̣ аттано кин̃чанабха̄ве упанетаббам̣ пассатӣти. ити вадам̣ бра̄хман̣оти евам̣ чатуккот̣икам̣ сун̃н̃атам̣ вадантопи кхӣн̣а̄савабра̄хман̣о тасса̄ пат̣ипада̄йа самма̄ пат̣ивиддхатта̄ саччамева а̄ха, на муса̄ти саббесупи ва̄ресу ман̃н̃ана̄нам̣ пахӣнатта̄йева на ман̃н̃атӣти ча аттхо ведитаббо. а̄кин̃чан̃н̃ам̣йева пат̣ипаданти кин̃чанабха̄вавирахитам̣ ниппалибодхам̣ ниггахан̣амева пат̣ипадам̣ пат̣ипанно хоти пӯретва̄ т̣хито.

има̄ни кхо парибба̄джака̄ чатта̄ри бра̄хман̣асачча̄ни майа̄ сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ паведита̄нӣти йа̄ни тумхе бхова̄дибра̄хман̣а̄нам̣ сачча̄ни вадетха, техи ан̃н̃а̄ни майа̄ има̄ни ба̄хитапа̄пабра̄хман̣асса чатта̄ри сачча̄ни чатӯхи маггехи сол̣асавидхена киччена джа̄нитва̄ паччаккхам̣ катва̄ паведита̄ни десита̄ни джотита̄нӣти аттхо. ити имасмим̣ сутте чатӯсупи т̣ха̄несу кхӣн̣а̄савасса вачӣсаччамева катхитанти.

6. уммаггасуттаван̣н̣ана̄

186. чхат̣т̣хе парикассатӣти а̄кад̣д̣хийати. уммагготи уммуджджанам̣, пан̃н̃а̄гамананти аттхо. пан̃н̃а̄ ева ва̄ уммуджджанат̣т̣хена уммагготи вуччати. са̄ва пат̣ибха̄нат̣т̣хена пат̣ибха̄нам̣. читтасса уппаннасса васам̣ гаччхатӣти йе читтасса васам̣ гаччханти, тесам̣йеветтха гахан̣ам̣ ведитаббам̣. аттхаман̃н̃а̄йа дхаммаман̃н̃а̄йа̄ти аттхан̃ча па̄л̣ин̃ча джа̄нитва̄. дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно хотӣти локуттарадхаммасса ануччхавикадхаммам̣ саха сӣлена пуббабха̄гаппат̣ипадам̣ пат̣ипанно хоти. ниббедхикапан̃н̃оти ниббиджджханакапан̃н̃о. идам̣ дуккханти т̣хапетва̄ тан̣хам̣ сесам̣ тебхӯмакаккхандхапан̃чакам̣ дуккханти сутам̣ хоти. пан̃н̃а̄йа̄ти маггапан̃н̃а̄йа. айам̣ дуккхасамудайоти ват̣т̣амӯлакатан̣ха̄ тасса дуккхасса самудайоти сутам̣ хоти. имина̄ упа̄йена сесадвайепи аттхо ведитаббо. чатуттхапан̃хависсаджджанена арахаттапхалам̣ катхитанти ведитаббам̣.

7. вассака̄расуттаван̣н̣ана̄

187. саттаме тодеййасса̄ти тудига̄мава̄сикасса. парисатӣти саннипатита̄йа париса̄йа. парӯпа̄рамбхам̣ ваттентӣти парагарахам̣ паваттенти катхенти. ба̄ло айам̣ ра̄джа̄тиа̄ди йам̣ те упа̄рамбхам̣ ваттенти, тасса дассанаттхам̣ вуттам̣. саман̣е ра̄мапуттети удаке ра̄мапутте. абхиппасанноти атиккамма пасанно. параманипаччака̄ранти уттаманипа̄такирийам̣ нӣчавуттим̣. париха̄рака̄ти парича̄рака̄. йамакотиа̄дӣни тесам̣ на̄ма̄ни. тесу хи еко йамако на̄ма, еко моггалло на̄ма, еко угго на̄ма, еко на̄виндакӣ на̄ма, еко гандхаббо на̄ма, еко аггивессо на̄ма. тйа̄ссуданти еттха ассуданти нипа̄таматтам̣, те аттано парисати нисиннети аттхо. имина̄ найена нетӣти имина̄ ка̄ран̣ена анунети джа̄на̄пети. каран̣ӣйа̄дхикаран̣ӣйесӯти пан̣д̣итехи каттаббакиччесу ча атирекакаттаббакиччесу ча. вачанӣйа̄дхивачанӣйесӯти ваттаббесу ча атирекаваттаббесу ча. аламаттхадасатарехӣти еттха аттхе пасситум̣ саматтха̄ аламаттхадаса̄, те атиситва̄ т̣хита̄ аламаттхадасатара̄, техи аламаттхадасатарехи. аламаттхадасатароти аламаттхадасата̄йа уттаритаро, чхекехи чхекатаро пан̣д̣итехи пан̣д̣итатароти пуччханто евама̄ха. атхасса те пат̣ипуччханта̄ евам̣ бхотиа̄дима̄хам̣су. ити бра̄хман̣о аттано саппурисата̄йа там̣ ел̣еййара̄джа̄нампи тасса парива̄рикепи удакампи ра̄мапуттам̣ пасам̣си. андхо вийа хи асаппурисо, чаккхума̄ вийа саппурисо. йатха̄ андхо нева анандхам̣ на андхам̣ пассати, евам̣ асаппурисо нева саппурисам̣ на асаппурисам̣ джа̄на̄ти. йатха̄ чаккхума̄ андхампи анандхампи пассати, евам̣ саппурисо саппурисампи асаппурисампи джа̄на̄ти. тодеййопи саппурисата̄йа асаппурисе ан̃н̃а̄сӣти имаматтхавасам̣ пат̣ичча тут̣т̣хама̄насо бра̄хман̣о аччхарийам̣ бхо, готама̄тиа̄дӣни ватва̄ татха̄гатасса бха̄ситам̣ анумодитва̄ пакка̄ми.

8. упакасуттаван̣н̣ана̄

188. ат̣т̣хаме упакоти тасса на̄мам̣. ман̣д̣ика̄путтоти ман̣д̣ика̄йа путто. упасан̇камӣти со кира девадаттасса упат̣т̣ха̄ко, ‘‘ким̣ ну кхо саттха̄ майи аттано сантикам̣ упагате ван̣н̣ам̣ катхессати, уда̄ху аван̣н̣а’’нти паригган̣ханаттхам̣ упасан̇ками. ‘‘нерайико девадатто каппат̣т̣хо атекиччхо’’ти (чӯл̣ава. 348) вачанам̣ сутва̄ саттха̄рам̣ гхат̣т̣етука̄мо упасан̇камӣтипи ваданти. парӯпа̄рамбхам̣ ваттетӣти парагарахам̣ катхети. саббо со на упапа̄детӣти саббопи со кусаладхаммам̣ на уппа̄дети, аттано ва̄ вачанам̣ упапа̄детум̣ ануччхавикам̣ ка̄тум̣ на саккоти. анупапа̄денто га̄райхо хотӣти кусалам̣ дхаммам̣ уппа̄детум̣ асакконто аттано ча вачанам̣ упапаннам̣ ануччхавикам̣ ка̄тум̣ асакконто га̄райхо хоти. упаваджджоти упавадитаббо ча хоти, ваджджена ва̄ упето хоти, садосо хотӣти аттхо.

атха бхагава̄ тасса ва̄дам̣ гахетва̄ тассева гӣва̄йа пат̣имун̃чанто парӯпа̄рамбхантиа̄дима̄ха. уммуджджама̄накам̣йева̄ти удакато сӣсам̣ уккхипантам̣йева. таттха апарима̄н̣а̄ пада̄тиа̄дӣсу тасмим̣ акусаланти пан̃н̃а̄пане пада̄нипи аккхара̄нипи дхаммадесана̄пи апарима̄н̣а̄йева. итипидам̣ акусаланти идампи акусалам̣ идампи акусалам̣ имина̄пи ка̄ран̣ена имина̄пи ка̄ран̣ена акусаланти евам̣ акусалапан̃н̃аттийам̣ а̄гата̄нипи апарима̄н̣а̄ни. атха̄пи ан̃н̃ена̄ка̄рена татха̄гато там̣ дхаммам̣ десеййа, евамписса десана̄ апарима̄н̣а̄ бхавеййа. йатха̄ха – ‘‘апарийа̄динна̄васса татха̄гатасса дхаммадесана̄, апарийа̄диннам̣ дхаммападабйан̃джана’’нти (ма. ни. 1.161). имина̄ упа̄йена саббава̄ресу аттхо ведитаббо. йа̄ва дхам̣сӣ вата̄йанти йа̄ва гун̣адхам̣сӣ вата айам̣. лон̣ака̄рада̄ракоти лон̣ака̄рага̄мада̄рако. йатра хи на̄ма̄ти йо хи на̄ма. а̄са̄детаббам̣ ман̃н̃иссатӣти гхат̣т̣етаббам̣ ман̃н̃иссати. апехӣти апагаччха, ма̄ ме пурато ат̣т̣ха̄си. еван̃ча пана ватва̄ гӣва̄йа ган̣ха̄петва̄ никкад̣д̣ха̄песийева̄ти.

9. саччхикаран̣ӣйасуттаван̣н̣ана̄

189. наваме ка̄йена̄ти на̄мака̄йена. саччхикаран̣ӣйа̄ти паччаккхам̣ ка̄табба̄. сатийа̄ти пуббенива̄са̄нуссатийа̄. чаккхуна̄ти диббачаккхуна̄. пан̃н̃а̄йа̄ти джха̄напан̃н̃а̄йа випассана̄пан̃н̃а̄ саччхика̄табба̄, випассана̄пан̃н̃а̄йа маггапан̃н̃а̄, маггапан̃н̃а̄йа пхалапан̃н̃а̄, пхалапан̃н̃а̄йа паччавеккхан̣апан̃н̃а̄ саччхика̄табба̄, паттабба̄ти аттхо. а̄сава̄нам̣ кхайасан̇кха̄там̣ пана арахаттам̣ паччавеккхан̣авасена паччавеккхан̣апан̃н̃а̄йа саччхикаран̣ӣйам̣ на̄ма̄ти.

10. упосатхасуттаван̣н̣ана̄

190. дасаме тун̣хӣбхӯтам̣ тун̣хӣбхӯтанти йато йато анувилокети, тато тато тун̣хӣбхӯтамева. бхиккхӯ а̄мантесӣти пат̣ипаттисампанне бхиккхӯ пасаннехи чаккхӯхи анувилокетва̄ уппаннадхаммапа̄моджджо тхометука̄мата̄йа а̄мантеси. апала̄па̄ти пала̄парахита̄. итарам̣ тассева вевачанам̣. суддха̄ти ниммала̄. са̄ре патит̣т̣хита̄ти сӣла̄диса̄ре патит̣т̣хита̄. аланти йуттам̣. йоджанаган̣ана̄нӣти екам̣ йоджанам̣ йоджанамева, дасапи йоджана̄ни йоджана̄нева. тато уддхам̣ ‘‘йоджанаган̣ана̄нӣ’’ти вуччати. идха пана йоджанасатампи йоджанасахассампи адхиппетам̣. пут̣осена̄пӣти пут̣осам̣ вуччати па̄тхеййам̣, па̄тхеййам̣ гахетва̄пи упасан̇камитум̣ йуттамева̄ти аттхо. пут̣ам̣сена̄типи па̄т̣хо. тассаттхо – пут̣о ам̣се асса̄ти пут̣ам̣со, тена пут̣ам̣сена, ам̣сена па̄тхеййапут̣ам̣ вахантена̄пӣти вуттам̣ хоти.

ида̄ни еварӯпехи еварӯпехи ча гун̣ехи саманна̄гата̄ еттха бхиккхӯ аттхӣти дассетум̣ санти бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха деваппатта̄ти упапаттидеваниббаттакам̣ диббавиха̄рам̣ диббавиха̄рена ча арахаттам̣ патта̄. брахмаппатта̄ти ниддосат̣т̣хена брахмабха̄васа̄дхакам̣ брахмавиха̄рам̣ брахмавиха̄рена ча арахаттам̣ патта̄. а̄нен̃джаппатта̄ти анин̃джанабха̄васа̄дхакам̣ а̄нен̃джам̣ а̄нен̃джена ча арахаттам̣ патта̄. арийаппатта̄ти путхуджджанабха̄вам̣ атиккамма арийабха̄вам̣ патта̄. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху деваппатто хотӣтиа̄дӣсу евам̣ рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄не т̣хатва̄ читтам̣ виват̣т̣етва̄ арахаттам̣ патто деваппатто на̄ма хоти, чатӯсу брахмавиха̄ресу т̣хатва̄ читтам̣ виват̣т̣етва̄ арахаттам̣ патто брахмаппатто на̄ма, чатӯсу арӯпаджджха̄несу т̣хатва̄ читтам̣ виват̣т̣етва̄ арахаттам̣ патто а̄нен̃джаппатто на̄ма. идам̣ дуккхантиа̄дӣхи чатӯхи саччехи чатта̄ро магга̄ тӣн̣и ча пхала̄ни катхита̄ни. тасма̄ имам̣ арийадхаммам̣ патто бхиккху арийаппатто на̄ма хотӣти.

бра̄хман̣авагго чатуттхо.

(20) 5. маха̄вагго

1. сота̄нугатасуттаван̣н̣ана̄

191. пан̃чамасса пат̣хаме сота̄нугата̄нанти паса̄дасотам̣ одахитва̄ н̃а̄н̣асотена ваваттхапита̄нам̣. чатта̄ро а̄нисам̣са̄ па̄т̣икан̇кха̄ти чатта̄ро гун̣а̄нисам̣са̄ па̄т̣икан̇кхитабба̄. идам̣ пана бхагавата̄ аттхуппаттивасена а̄раддхам̣. катарааттхуппаттивасена̄ти? бхиккхӯнам̣ дхаммассавана̄йа анупасан̇каманааттхуппаттивасена. пан̃часата̄ кира бра̄хман̣апаббаджита̄ ‘‘самма̄самбуддхо лин̇гавачанавибхаттипадабйан̃джана̄дӣхи катхенто амхехи н̃а̄тамева катхессати, ан̃н̃а̄там̣ ким̣ катхессатӣ’’ти дхаммассаванаттхам̣ на гаччханти. саттха̄ там̣ паваттим̣ сутва̄ те паккоса̄петва̄ ‘‘касма̄ евам̣ каротха, саккаччам̣ дхаммам̣ сун̣а̄тха, саккаччам̣ дхаммам̣ сун̣анта̄нан̃ча саджджха̄йанта̄нан̃ча име еттака̄ а̄нисам̣са̄’’ти дассенто имам̣ десанам̣ а̄рабхи.

таттха дхаммам̣ парийа̄пун̣а̄тӣти суттам̣ геййантиа̄дикам̣ наван̇гам̣ саттхуса̄санабхӯтам̣ тантидхаммам̣ вал̣ан̃джети. сота̄нугата̄ хонтӣти сотам̣ ануппатта̄ анупавит̣т̣ха̄ хонти. манаса̄нупеккхита̄ти читтена олокита̄. дит̣т̣хийа̄ суппат̣ивиддха̄ти аттхато ча ка̄ран̣ато ча пан̃н̃а̄йа сут̣т̣ху пат̣ивиддха̄ паччаккхам̣ ката̄. мут̣т̣хассати ка̄лам̣ курума̄ноти найидам̣ буддхавачанам̣ ануссаран̣асатийа̄ абха̄вена вуттам̣, путхуджджанака̄лакирийам̣ пана сандха̄йа вуттам̣. путхуджджано хи мут̣т̣хассати ка̄лам̣ кароти на̄ма. упападжджатӣти суддхасӣле патит̣т̣хито девалоке ниббаттати. дхаммапада̄ плавантӣти антара̄бхаве ниббаттамут̣т̣хассатино, йепи пуббе саджджха̄йамӯлика̄ ва̄ча̄паричитабуддхавачанадхамма̄, те саббе пасанне а̄да̄се чха̄йа̄ вийа плаванти, па̄кат̣а̄ хутва̄ пан̃н̃а̄йанти. дандхо, бхиккхаве, сатуппа̄доти буддхавачана̄нуссаран̣асатийа̄ уппа̄до дандхо гару. атха со сатто кхиппам̣йева висесага̄мӣ хоти, нибба̄нага̄мӣ хотӣти аттхо.

иддхима̄ четовасиппаттоти иддхисампанно читтасса васибха̄вапатто кхӣн̣а̄саво. айам̣ ва̄ со дхаммавинайоти еттха вибха̄ванаттхо ва̄-саддо. йаттха̄ти йасмим̣ дхаммавинайе. брахмачарийам̣ ачаринти брахмачарийава̄сам̣ васим̣. идампи буддхавачанам̣ майа̄ пуббе вал̣ан̃джитанти буддхавачана̄нуссаран̣авасенетам̣ вуттам̣. девапуттоти пан̃ча̄лачан̣д̣о вийа хаттхакамаха̄брахма̄ вийа санан̇кума̄рабрахма̄ вийа ча еко дхаммакатхикадевапутто. опапа̄тико опапа̄тикам̣ са̄ретӣти пат̣хамам̣ уппанно девапутто паччха̄ уппаннам̣ са̄рети. сахапам̣сукӣл̣ика̄ти етена несам̣ дӣгхараттам̣ катапаричайабха̄вам̣ дассети. сама̄гаччхеййунти са̄ла̄йа ва̄ руккхамӯле ва̄ саммукхӣбха̄вам̣ гаччхеййум̣. евам̣ вадеййа̄ти са̄ла̄йа ва̄ руккхамӯле ва̄ пат̣хаматарам̣ нисинно паччха̄ а̄гатам̣ евам̣ вадеййа. сесаметтха па̄л̣инайенева ведитаббам̣.

2. т̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄

192. дутийе т̣ха̄на̄нӣти ка̄ран̣а̄ни. т̣ха̄нехӣти ка̄ран̣ехи. сочеййанти сучибха̄во. сам̣васама̄ноти екато васама̄но. на сантатака̄рӣти на сататака̄рӣ. на сантатавутти сӣлесӯти сататам̣ саббака̄лам̣ сӣладжӣвитам̣ на джӣватӣти аттхо. сам̣воха̄рама̄ноти катхенто. екена еко вохаратӣти екена саддхим̣ еко хутва̄ катхети. воккаматӣти оккамати. пуримавоха̄ра̄ паччхимавоха̄ранти пуримакатха̄йа паччхимакатхам̣, пуримакатха̄йа ча паччхимакатха̄, паччхимакатха̄йа ча пуримакатха̄ на саметӣти аттхо.

н̃а̄тибйасанена̄тиа̄дӣсу н̃а̄тӣнам̣ бйасанам̣ н̃а̄тибйасанам̣, н̃а̄тивина̄соти аттхо. дутийападепи есева найо. рогабйасане пана рогойева а̄рогйавина̄санато бйасанам̣ рогабйасанам̣. анупариваттантӣти анубандханти. ла̄бхо ча̄тиа̄дӣсу екам̣ аттабха̄вам̣ ла̄бхо анупариваттати, екам̣ ала̄бхоти евам̣ найо нетаббо. са̄каччха̄йама̄ноти пан̃хапуччханависсаджджанавасена са̄каччхам̣ каронто. йатха̄ти йена̄ка̄рена. уммагготи пан̃хуммагго. абхинӣха̄роти пан̃ха̄бхисан̇кхаран̣авасена читтасса абхинӣха̄ро. самуда̄ха̄роти пан̃хапуччханам̣. сантанти паччанӣкасантата̄йа сантам̣ катва̄ на катхетӣти аттхо. пан̣ӣтанти атаппакам̣. атакка̄вачаранти йатха̄ таккена найагга̄хена гахетум̣ сакка̄ хоти, евам̣ на катхетӣти аттхо. нипун̣анти сан̣хам̣. пан̣д̣итаведанӣйанти пан̣д̣итехи джа̄нитаббакам̣. сесам̣ саббаттха вутта̄нуса̄ренева ведитаббам̣.

3. бхаддийасуттаван̣н̣ана̄

193. татийе упасан̇камӣти бхуттапа̄тара̄со хутва̄ ма̄ла̄гандхавилепанам̣ гахетва̄ бхагавантам̣ вандисса̄мӣти упасан̇ками. ма̄ ануссавена̄тиа̄дӣсу ануссававачанена мама катхам̣ ма̄ ган̣хатха̄ти имина̄ найена аттхо ведитаббо. са̄рамбхоти каран̣уттарийалаккхан̣о са̄рамбхо. алобха̄дайо лобха̄дипат̣ипаккхавасена ведитабба̄. кусаладхаммӯпасампада̄йа̄ти кусаладхамма̄нам̣ сампа̄данаттха̄йа, пат̣ила̄бхаттха̄йа̄ти вуттам̣ хоти. име чепи, бхаддийа, маха̄са̄ла̄ти пурато т̣хите са̄ларуккхе дассенто евама̄ха. сесаметтха хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄наттхатта̄ ча сувин̃н̃еййамева. саттхари пана десанам̣ виниват̣т̣енте бхаддийо сота̄панно джа̄тоти.

4. са̄мугийа̄суттаван̣н̣ана̄

194. чатуттхе са̄мугийа̄ти са̄муганигамава̄сино. бйаггхападжджа̄ти те а̄лапанто евама̄ха. коланагарасса хи коларуккхе ха̄ретва̄ кататта̄ коланагаранти ча бйаггхапатхе ма̄питатта̄ бйаггхападжджанти ча две на̄ма̄ни. етесан̃ча пуббапуриса̄ таттха васим̣сӯти бйаггхападжджава̄сита̄йа бйаггхападжджава̄сино бйаггхападжджа̄ти вуччанти. те а̄лапанто евама̄ха. па̄рисуддхипадха̄нийан̇га̄нӣти па̄рисуддхиаттха̄йа падха̄нийан̇га̄ни падахитаббавӣрийасса ан̇га̄ни, кот̣т̣ха̄са̄ти аттхо. сӣлапа̄рисуддхипадха̄нийан̇ганти сӣлапарисодханавӣрийассетам̣ на̄мам̣. тан̃хи сӣлапа̄рисуддхипарипӯран̣аттха̄йа падха̄нийан̇ганти сӣлапа̄рисуддхипадха̄нийан̇гам̣. сесесупи есева найо. таттха таттха пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄мӣти тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не випассана̄пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄ми. йо таттха чхандотиа̄дӣсу йо тасмим̣ анугган̣хане каттука̄мата̄чхандоти имина̄ найена аттхо ведитаббо. сатисампаджан̃н̃ам̣ панеттха сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ вӣрийапаггаханаттхам̣ вуттам̣. раджанӣйесу дхаммесу читтам̣ вира̄джетӣти ра̄гапаччайесу ит̣т̣ха̄рамман̣есу йатха̄ читтам̣ вираджджати, евам̣ кароти. вимочанӣйесу дхаммесу читтам̣ вимочетӣти йехи а̄рамман̣ехи читтам̣ вимочетаббам̣, тесу йатха̄ вимуччати, евам̣ кароти. вира̄джетва̄ти еттха маггаккхан̣е вира̄джети на̄ма, пхалаккхан̣е вираттам̣ на̄ма хоти. дутийападепи есева найо. самма̄вимуттим̣ пхусатӣти хетуна̄ найена арахаттапхалавимуттим̣ н̃а̄н̣апхассена пхусатӣти.

5. ваппасуттаван̣н̣ана̄

195. пан̃чаме ваппоти дасабаласса чӯл̣апита̄ сакйара̄джа̄. ниган̣т̣хаса̄вакоти веса̄лийам̣ сӣхасена̄пати вийа на̄л̣анда̄йам̣ упа̄лигахапати вийа ча ниган̣т̣хасса на̄т̣апуттасса упат̣т̣ха̄ко. ка̄йена сам̣вутоти ка̄йадва̄расса сам̣вутатта̄ пихитатта̄ ка̄йена сам̣вуто на̄ма. сесадвайепи есева найо. авиджджа̄вира̄га̄ти авиджджа̄йа кхайавира̄гена. виджджуппа̄да̄ти маггавиджджа̄йа уппа̄дена. там̣ т̣ха̄нанти там̣ ка̄ран̣ам̣. авипаккавипа̄канти аладдхавипа̄кава̄рам̣. татонида̄нанти там̣хету таппаччайа̄. дуккхаведанийа̄ а̄сава̄ ассавеййунти дуккхаведана̄йа паччайабхӯта̄ килеса̄ ассавеййум̣, тасса пурисасса уппаджджеййунти аттхо. абхисампара̄йанти дутийе аттабха̄ве. ка̄йасама̄рамбхапаччайа̄ти ка̄йакаммапаччайена. а̄сава̄ти килеса̄. вигха̄тапарил̣а̄ха̄ти еттха вигха̄тоти дуккхам̣. парил̣а̄хоти ка̄йикачетасико парил̣а̄хо. пхусса пхусса бйантӣкаротӣти н̃а̄н̣аваджджхам̣ каммам̣ н̃а̄н̣апхассена пхуситва̄ пхуситва̄ кхайам̣ гамети, випа̄каваджджхам̣ каммам̣ випа̄капхассена пхуситва̄ пхуситва̄ кхайам̣ гамети. ниджджара̄ти килесаджӣран̣акапат̣ипада̄. сесава̄ресупи есева найо. идха т̣хатва̄ айам̣ бхиккху кхӣн̣а̄саво ка̄таббо, чатта̄ри маха̄бхӯта̄ни нӣхаритва̄ чатусаччававаттха̄нам̣ дассетва̄ йа̄ва арахаттапхалам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетаббам̣.

ида̄ни пана тасса кхӣн̣а̄савасса сататавиха̄ре дассетум̣ евам̣ самма̄ вимуттачиттасса̄тиа̄дима̄ха. таттха самма̄ вимуттачиттасса̄ти хетуна̄ ка̄ран̣ена самма̄ вимуттасса. сататавиха̄ра̄ти ниччавиха̄ра̄ нибаддхавиха̄ра̄. нева сумано хотӣти ит̣т̣ха̄рамман̣е ра̄гавасена на соманассаджа̄то хоти. на думманоти анит̣т̣ха̄рамман̣е пат̣игхавасена на доманассаджа̄то хоти. упеккхако вихарати сато сампаджа̄ноти сатисампаджан̃н̃апариггахита̄йа маджджхатта̄ка̄ралаккхан̣а̄йа упеккха̄йа тесу а̄рамман̣есу упеккхако маджджхатто хутва̄ вихарати.

ка̄йапарийантиканти ка̄йантикам̣ ка̄йапариччхиннам̣, йа̄ва пан̃чадва̄рака̄йо паваттати, та̄ва паваттам̣ пан̃чадва̄рикаведананти аттхо. джӣвитапарийантиканти джӣвитантикам̣ джӣвитапариччхиннам̣, йа̄ва джӣвитам̣ паваттати, та̄ва паваттам̣ манодва̄рикаведананти аттхо. таттха пан̃чадва̄рикаведана̄ паччха̄ уппаджджитва̄ пат̣хамам̣ нируджджхати, манодва̄рикаведана̄ пат̣хамам̣ уппаджджитва̄ паччха̄ нируджджхати. са̄ хи пат̣исандхиккхан̣е ваттхурӯпасмим̣йева патит̣т̣ха̄ти. пан̃чадва̄рика̄ паватте пан̃чадва̄равасена паваттама̄на̄ пат̣хамавайе вӣсативассака̄ле раджджанадуссанамуйханавасена адхиматта̄ балаватӣ хоти, пан̣н̣а̄савассака̄ле т̣хита̄ хоти, сат̣т̣хивассака̄лато пат̣т̣ха̄йа париха̄йама̄на̄, асӣтинавутивассака̄ле манда̄ хоти. тада̄ хи сатта̄ ‘‘чирараттам̣ екато нисӣдимха̄ нипаджджимха̄’’ти вадантепи на джа̄на̄ма̄ти ваданти. адхиматта̄нипи рӯпа̄диа̄рамман̣а̄ни на пасса̄ма, сугандхадуггандхам̣ ва̄ са̄дуаса̄дум̣ ва̄ тхаддхамудукам̣ ва̄ти на джа̄на̄ма̄типи ваданти. ити несам̣ пан̃чадва̄рикаведана̄ бхагга̄ хоти, манодва̄рика̄ паваттати. са̄пи анупуббена париха̄йама̄на̄ маран̣асамайе хадайакот̣им̣йева нисса̄йа паваттати. йа̄ва панеса̄ паваттати, та̄ва сатто джӣватӣти вуччати. йада̄ наппаваттати, тада̄ ‘‘мато нируддхо’’ти вуччати.

сва̄йаматтхо ва̄пийа̄ дӣпетаббо – йатха̄ хи пурисо пан̃чаудакамаггасампаннам̣ ва̄пим̣ кареййа. пат̣хамам̣ деве вут̣т̣хе пан̃чахи удакамаггехи удакам̣ пависитва̄ антова̄пийам̣ а̄ва̄т̣е пӯреййа. пунаппунам̣ деве вассанте удакамагге пӯретва̄ га̄вутад̣д̣хайоджанаматтам̣ оттхаритва̄ удакам̣ тит̣т̣хеййа тато тато виссандама̄нам̣. атха ниддхаманатумбе виваритва̄ кхеттесу камме кайирама̄не удакам̣ никкхамантам̣, сассапа̄кака̄ле удакам̣ никкхантам̣ удакам̣ парихӣнам̣, ‘‘маччхе ган̣ха̄ма̄’’ти ваттаббатам̣ а̄паджджеййа. тато катипа̄хена а̄ва̄т̣есуйева удакам̣ сан̣т̣хахейа. йа̄ва пана там̣ а̄ва̄т̣есу хоти, та̄ва маха̄ва̄пийам̣ удакам̣ аттхӣти сан̇кхам̣ гаччхати. йада̄ пана таттха чхиджджати, тада̄ ‘‘ва̄пийам̣ удакам̣ наттхӣ’’ти вуччати. евам̣ сампадамидам̣ ведитаббам̣.

пат̣хамам̣ деве вассанте пан̃чахи маггехи удаке пависанте а̄ва̄т̣а̄нам̣ пӯран̣ака̄ло вийа хи пат̣хамамева пат̣исандхиккхан̣е манодва̄рикаведана̄йа ваттхурӯпе патит̣т̣хитака̄ло, пунаппунам̣ деве вассанте пан̃чамагга̄нам̣ пӯран̣ака̄ло вийа паватте пан̃чадва̄рикаведана̄йа паватти, га̄вутад̣д̣хайоджанаматтам̣ аджджхоттхаран̣ам̣ вийа пат̣хамавайе вӣсативассака̄ле раджджана̄дивасена тасса адхиматтабалавабха̄во, йа̄ва ва̄пито удакам̣ на ниггаччхати, та̄ва пӯра̄йа ва̄пийа̄ т̣хитака̄ло вийа пан̃н̃а̄савассака̄ле тасса т̣хитака̄ло, ниддхаманатумбесу виват̣есу камме кайирама̄не удакасса никкхаманака̄ло вийа сат̣т̣хивассака̄лато пат̣т̣ха̄йа тасса париха̄ни, удаке бхат̣т̣хе удакамаггесу париттаудакасса т̣хитака̄ло вийа асӣтинавутика̄ле пан̃чадва̄рикаведана̄йа мандака̄ло, а̄ва̄т̣есуйева удакасса патит̣т̣хитака̄ло вийа хадайаваттхукот̣им̣ нисса̄йа манодва̄ре ведана̄йа паваттика̄ло, а̄ва̄т̣есу париттепи удаке сати ‘‘ва̄пийам̣ удакам̣ аттхӣ’’ти ваттаббака̄ло вийа йа̄ва са̄ паваттати, та̄ва ‘‘сатто джӣватӣ’’ти вуччати. йатха̄ пана а̄ва̄т̣есу удаке чхинне ‘‘наттхи ва̄пийам̣ удака’’нти вуччати, евам̣ манодва̄рикаведана̄йа аппаваттама̄на̄йа сатто матоти вуччати. имам̣ веданам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘джӣвитапарийантикам̣ веданам̣ ведийама̄но’’ти.

ка̄йасса бхеда̄ти ка̄йасса бхедена. уддхам̣ джӣвитапарийа̄да̄на̄ти джӣвитаккхайато уддхам̣. идхева̄ти пат̣исандхивасена парато агантва̄ идхева. сӣтӣ бхависсантӣти паваттивиппханданадаратхарахита̄ни сӣта̄ни аппаваттанадхамма̄ни бхависсанти.

тхӯн̣ам̣ пат̣ичча̄ти руккхам̣ пат̣ичча. кудда̄лапит̣акам̣ а̄да̄йа̄ти кудда̄лан̃ча кхан̣иттин̃ча паччхин̃ча гахетва̄ти аттхо. десана̄ пана кудда̄лавасенева ката̄. мӯле чхиндеййа̄ти мӯламхи кудда̄лена чхиндеййа. паликхан̣еййа̄ти кхан̣иттийа̄ саманта̄ кхан̣еййа.

евамева кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣ – руккхо вийа хи аттабха̄во дат̣т̣хаббо, руккхам̣ пат̣ичча чха̄йа̄ вийа кусала̄кусалам̣ каммам̣, чха̄йам̣ аппаваттам̣ ка̄тука̄мо пурисо вийа йога̄вачаро, кудда̄ло вийа пан̃н̃а̄, пит̣акам̣ вийа сама̄дхи, кхан̣итти вийа випассана̄, кхан̣иттийа̄ мӯла̄нам̣ паликхан̣анака̄ло вийа арахаттамаггена авиджджа̄йа чхеданака̄ло, кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ каран̣ака̄ло вийа кхандхавасена дит̣т̣хака̄ло, пха̄ланака̄ло вийа а̄йатанавасена дит̣т̣хака̄ло, сакалӣкаран̣ака̄ло вийа дха̄тувасена дит̣т̣хака̄ло, ва̄та̄тапена висосанака̄ло вийа ка̄йикачетасикасса вӣрийасса каран̣ака̄ло, аггина̄ д̣аханака̄ло вийа н̃а̄н̣ена килеса̄нам̣ д̣аханака̄ло, масикаран̣ака̄ло вийа ваттама̄нака-пан̃чаккхандхака̄ло, маха̄ва̄те опхунанака̄ло вийа надӣсоте пава̄ханака̄ло вийа ча чхиннамӯлака̄нам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ аппат̣исандхиканиродхо, опхунанаппава̄ханехи апан̃н̃аттикабха̄вӯпагамо вийа пунаббхаве випа̄каккхандха̄нам̣ ануппа̄дена апан̣н̣аттикабха̄во ведитаббо.

бхагавантам̣ етадавоча̄ти саттхари десанам̣ виниват̣т̣енте сота̄паттипхалам̣ патва̄ етам̣ ‘‘сеййатха̄пи, бханте’’тиа̄дивачанам̣ авоча. таттха удайаттхикоти вад̣д̣хиаттхико. ассапан̣ийам̣ посеййа̄ти пан̃ча ассапотасата̄ни кин̣итва̄ паччха̄ виккин̣исса̄мӣти посеййа. сахассаггханакасса ассасса пан̃часатаматтам̣ упакаран̣ам̣ гандхама̄ла̄дивасена поса̄ваникам̣йева агама̄си. атхасса те асса̄ екадивасенева рогам̣ пхуситва̄ саббе джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣еййунти имина̄ адхиппа̄йена евама̄ха. удайан̃чева на̄дхигаччхеййа̄ти вад̣д̣хин̃ча гехато нӣхаритва̄ диннамӯлан̃ча кин̃чи на лабхеййа. пайирупа̄синти чатӯхи паччайехи упат̣т̣хахим̣. сва̄хам̣ удайан̃чева на̄дхигаччхинти со ахам̣ нева удайам̣ на гехато диннадханам̣ адхигаччхим̣, пан̣ийаассаджагганако на̄ма джа̄тосмӣти дассети. сесаметтха утта̄намева̄ти.

6. са̄л̣хасуттаван̣н̣ана̄

196. чхат̣т̣хе двайена̄ти двӣхи кот̣т̣ха̄сехи. огхасса ниттхаран̣анти чатурогханиттхаран̣ам̣. таподжигуччха̄хетӯти дуккарака̄рикасан̇кха̄тена тапена па̄паджигуччханахету. ан̃н̃атарам̣ са̄ман̃н̃ан̇ганти екам̣ саман̣адхаммакот̣т̣ха̄сам̣. апарисуддхака̄йасама̄ча̄ра̄тиа̄дӣсу пуримехи тӣхи падехи ка̄йикава̄часикачетасикасӣла̄нам̣ апарисуддхатам̣ дассетва̄ паччхимена падена апарисуддха̄джӣватам̣ дассети. н̃а̄н̣адассана̄йа̄ти магган̃а̄н̣асан̇кха̄та̄йа дассана̄йа. ануттара̄йа самбодха̄йа̄ти арахатта̄йа, арахаттан̃а̄н̣апхассена пхуситум̣ абхабба̄ти вуттам̣ хоти. са̄лалат̣т̣хинти са̄ларуккхам̣. наванти тарун̣ам̣. акуккуччакаджа̄танти ‘‘бхавеййа ну кхо, на бхавеййа̄’’ти аджанетаббакуккуччам̣. лекхан̣ийа̄ ликхеййа̄ти авалекханаматтакена аваликхеййа. дховеййа̄ти гхам̣сеййа. анто ависуддха̄ти аббхантаре асуддха̄ апанӣтаса̄ра̄.

евамева кхоти еттха идам̣ опаммасам̣санданам̣ – са̄лалат̣т̣хи вийа хи аттабха̄во дат̣т̣хаббо, надӣсотам̣ вийа сам̣са̄расотам̣, па̄рам̣ гантука̄мапурисо вийа два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо гахетва̄ т̣хитапурисо, са̄лалат̣т̣хийа̄ бахиддха̄ супарикаммакатака̄ло вийа бахиддха̄ тапачаран̣ам̣ га̄л̣хам̣ катва̄ гахитака̄ло, анто асуддхака̄ло вийа аббхантаре сӣла̄нам̣ апарисуддхака̄ло, са̄лалат̣т̣хийа̄ сам̣сӣдитва̄ адхогаманам̣ вийа дит̣т̣хигатикасса сам̣са̄расоте сам̣сӣданам̣ ведитаббам̣.

пхийа̄риттам̣ бандхеййа̄ти пхийан̃ча ариттан̃ча йоджеййа. евамева̄ти еттха̄пи идам̣ опаммасам̣санданам̣ – са̄лалат̣т̣хи вийа аттабха̄во, надӣсотам̣ вийа сам̣са̄расотам̣, па̄рам̣ гантука̄мапурисо вийа йога̄вачаро, бахиддха̄ супарикаммакатака̄ло вийа чхасу два̄ресу сам̣варасса паччупат̣т̣хитака̄ло, анто сувисодхитабха̄во вийа аббхантаре парисуддхасӣлабха̄во, пхийа̄риттабандханам̣ вийа ка̄йикачетасикавӣрийакаран̣ам̣, соттхина̄ па̄риматӣрагаманам̣ вийа анупуббена сӣлам̣ пӯретва̄ сама̄дхим̣ пӯретва̄ пан̃н̃ам̣ пӯретва̄ нибба̄нагаманам̣ дат̣т̣хаббам̣.

кан̣д̣ачитрака̄нӣти саралат̣т̣хисарараджджусарапа̄са̄дасараса̄н̣исарапоккхаран̣исарападума̄нӣти анека̄ни кан̣д̣ехи каттаббачитра̄ни. атха кхо со тӣхи т̣ха̄нехӣти со евам̣ бахӯни кан̣д̣ачитрака̄ни джа̄нантопи на ра̄джа̄рахо хоти, тӣхийева пана т̣ха̄нехи хотӣти аттхо. самма̄сама̄дхи хотӣти маггасама̄дхина̄ ча пхаласама̄дхина̄ ча сама̄хито хотӣти айаметтха аттхо. самма̄дит̣т̣хӣти маггасамма̄дит̣т̣хийа̄ саманна̄гато. идам̣ дуккхантиа̄дӣхи чатӯхи саччехи чатта̄ро магга̄ тӣн̣и ча пхала̄ни катхита̄ни. айам̣ пана маггенева авира̄дхитам̣ виджджхати на̄ма̄ти ведитаббо. самма̄вимуттӣти арахаттапхалавимуттийа̄ саманна̄гато. авиджджа̄ккхандхам̣ пада̄летӣти арахаттамаггена пада̄лети на̄ма̄ти вуччати. имина̄ хи хет̣т̣ха̄ арахаттамаггена авиджджа̄ккхандхо пада̄лито, идха пана пада̄литам̣ упа̄да̄йа пада̄летӣти ваттум̣ ват̣т̣атӣти.

7. маллика̄девӣсуттаван̣н̣ана̄

197. саттаме маллика̄ девӣти пасенадиран̃н̃о девӣ. йена мидхекаччо ма̄туга̄моти йена идхекачча̄ иттхӣ. дуббан̣н̣а̄ти бӣбхаччхаван̣н̣а̄. дурӯпа̄ти дуссан̣т̣хита̄. супа̄пика̄ти сут̣т̣ху па̄пика̄ сут̣т̣ху ла̄мика̄. дассана̄йа̄ти пасситум̣. далидда̄ти дханадалидда̄. аппассака̄ти сакена дханена рахита̄. аппабхога̄ти упабхогапарибхогабхан̣д̣акарахита̄. аппесаккха̄ти аппапарива̄ра̄. ад̣д̣ха̄ти иссара̄. махаддхана̄ти вал̣ан̃джанакадханена махаддхана̄. маха̄бхога̄ти упабхогапарибхогабхан̣д̣абхогена маха̄бхога̄. махесаккха̄ти маха̄парива̄ра̄. абхирӯпа̄ти уттамарӯпа̄. дассанӣйа̄ти дассанайутта̄. па̄са̄дика̄ти дассанена па̄са̄дика̄. ван̣н̣апоккхарата̄йа̄ти ван̣н̣ена чева сарӣрасан̣т̣ха̄нена ча.

абхисаджджатӣти лаггати. бйа̄паджджатӣти пакатим̣ паджахати. патиттхӣйатӣти кодхавасена тхинабха̄вам̣ тхаддхабха̄вам̣ а̄паджджати. на да̄та̄ хотӣти на да̄йика̄ хоти. сеййа̄васатхападӣпеййанти еттха сеййа̄ти ман̃чапаллан̇ка̄дисайанам̣. а̄васатхоти а̄васатха̄га̄рам̣. падӣпеййам̣ вуччати ват̣т̣итела̄дипадӣпӯпакаран̣ам̣. исса̄маника̄ти исса̄йа сампайуттачитта̄. имина̄ найена саббаттха аттхо ведитаббо. кодхана̄ ахосинти кодхамана̄ ахосим̣. анисса̄маника̄ ахосинти исса̄вирахитачитта̄ ахосим̣. сесаметтха утта̄наттхамева̄ти.

8. аттантапасуттаван̣н̣ана̄

198. ат̣т̣хаме аттантапа̄дӣсу атта̄нам̣ тапати дуккха̄петӣти аттантапо. аттано парита̄пана̄нуйогам̣ аттапарита̄пана̄нуйогам̣. парам̣ тапатӣти парантапо. паресам̣ парита̄пана̄нуйогам̣ парапарита̄пана̄нуйогам̣. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. ниччха̄тоти чха̄там̣ вуччати тан̣ха̄, са̄ асса наттхӣти ниччха̄то. саббакилеса̄нам̣ ниббутатта̄ ниббуто. анто та̄панакилеса̄нам̣ абха̄ва̄ сӣтало джа̄тоти сӣтӣбхӯто. джха̄намаггапхаланибба̄насукха̄ни пат̣исам̣ведетӣти сукхаппат̣исам̣ведӣ. брахмабхӯтена аттана̄ти сет̣т̣хабхӯтена аттана̄.

ачелакотиа̄дӣни вуттаттха̄нева. ораббхика̄дӣсу ураббха̄ вуччанти ел̣ака̄, ураббхе ханатӣти ораббхико. сӯкарика̄дӣсупи есева найо. луддоти да̄рун̣о каккхал̣о. маччхагха̄такоти маччхабандхо кеват̣т̣о. бандхана̄га̄рикоти бандхана̄га̄рагопако. курӯракамманта̄ти да̄рун̣акамманта̄.

муддха̄васиттоти кхаттийа̄бхисекена муддхани абхиситто. пураттхимена нагарасса̄ти нагарато пураттхима̄йа диса̄йа. сантха̄га̄ранти йан̃н̃аса̄лам̣. кхара̄джинам̣ нива̄сетва̄ти сакхурам̣ аджиначаммам̣ нива̄сетва̄. саппителена̄ти саппина̄ чева телена ча. т̣хапетва̄ хи саппим̣ авасесо йо кочи снехо теланти вуччати. кан̣д̣увама̄ноти накха̄нам̣ чхиннатта̄ кан̣д̣увитаббака̄ле тена кан̣д̣увама̄но. анантарахита̄йа̄ти асантхата̄йа. сарӯпаваччха̄йа̄ти садисаваччха̄йа. саче га̄вӣ сета̄ хоти, ваччхопи сетакова. саче капила̄ ва̄ ратта̄ ва̄, ваччхакопи та̄дисова̄ти евам̣ сарӯпаваччха̄йа. со евама̄ха̄ти со ра̄джа̄ евам̣ вадети. ваччхатара̄ти тарун̣аваччхакабха̄вам̣ атикканта̄ балававаччха̄. ваччхатарӣсупи есева найо. барихисаттха̄йа̄ти париккхепакаран̣аттха̄йа чева йан̃н̃абхӯмийам̣ аттхаран̣аттха̄йа ча.

чатуттхапуггалам̣ буддхуппа̄дато пат̣т̣ха̄йа дассетум̣ идха, бхиккхаве, татха̄гатотиа̄дима̄ха. таттха татха̄гатотиа̄дӣни вуттаттха̄нева. там̣ дхамманти там̣ вуттаппака̄расампадам̣ дхаммам̣. сун̣а̄ти, гахапати, ва̄ти касма̄ пат̣хамам̣ гахапатим̣ ниддисати? нихатама̄натта̄ уссаннатта̄ ча. йебхуййена хи кхаттийакулато паббаджита̄ джа̄тим̣ нисса̄йа ма̄нам̣ каронти. бра̄хман̣акула̄ паббаджита̄ манте нисса̄йа ма̄нам̣ каронти, хӣнаджаччакула̄ паббаджита̄ аттано виджа̄тита̄йа патит̣т̣ха̄тум̣ на сакконти. гахапатида̄рака̄ пана каччхехи седам̣ мун̃чантехи пит̣т̣хийа̄ лон̣ам̣ пуппхама̄на̄йа бхӯмим̣ каситва̄ та̄дисасса ма̄насса абха̄вато нихатама̄надаппа̄ хонти. те паббаджитва̄ ма̄нам̣ ва̄ даппам̣ ва̄ акатва̄ йатха̄балам̣ буддхавачанам̣ уггахетва̄ випассана̄йа каммам̣ каронта̄ сакконти арахатте патит̣т̣ха̄тум̣. итарехи ча кулехи никкхамитва̄ паббаджита̄ на бахука̄, гахапатика̄ва бахука̄. ити нихатама̄натта̄ уссаннатта̄ ча пат̣хамам̣ гахапатим̣ ниддисатӣти.

ан̃н̃атарасмим̣ ва̄ти итаресам̣ ва̄ кула̄нам̣ ан̃н̃атарасмим̣. пачча̄джа̄тоти патиджа̄то. татха̄гате саддхам̣ пат̣илабхатӣти парисуддхам̣ дхаммам̣ сутва̄ дхаммаса̄мимхи татха̄гате ‘‘самма̄самбуддхо вата бхагава̄’’ти саддхам̣ пат̣илабхати. ити пат̣исан̃чиккхатӣти евам̣ паччавеккхати. самба̄дхо гхара̄ва̄соти сачепи сат̣т̣хихаттхе гхаре йоджанасатантарепи ва̄ две джа̄йампатика̄ васанти, татха̄пи несам̣ сакин̃чанасапалибодхат̣т̣хена гхара̄ва̄со самба̄дхова. раджа̄патхоти ра̄гараджа̄дӣнам̣ ут̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄нанти маха̄ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. а̄гаманапатхотипи ват̣т̣ати. алагганат̣т̣хена аббхока̄со вийа̄ти аббхока̄со. паббаджито хи кӯт̣а̄га̄раратанапа̄са̄дадевавима̄на̄дӣсу пихитадва̄рава̄тапа̄несу пат̣иччханнесу васантопи нева лаггати на саджджати на баджджхати. тена вуттам̣ – ‘‘аббхока̄со паббаджджа̄’’ти. апича самба̄дхо гхара̄ва̄со кусалакирийа̄йа йатха̄сукхам̣ ока̄са̄бха̄вато, раджа̄патхо асам̣вутасан̇ка̄рат̣т̣ха̄нам̣ вийа раджа̄нам̣, килесараджа̄нам̣ саннипа̄тат̣т̣ха̄нато. аббхока̄со паббаджджа̄ кусалакирийа̄йа йатха̄сукхам̣ ока̄сасаббха̄вато.

найидам̣ сукарам̣…пе… паббаджеййанти еттха айам̣ сан̇кхепакатха̄ – йадетам̣ сиккхаттайабрахмачарийам̣ екампи дивасам̣ акхан̣д̣ам̣ катва̄ чаримакачиттам̣ па̄петаббата̄йа екантапарипун̣н̣ам̣, екадивасампи ча килесамалена амалинам̣ катва̄ чаримакачиттам̣ па̄петаббата̄йа екантапарисуддхам̣, сан̇кхаликхитам̣ ликхитасан̇кхасадисам̣ дхотасан̇кхасаппат̣ибха̄гам̣ чаритаббам̣. идам̣ на сукарам̣ ага̄рам̣ аджджха̄васата̄ ага̄рамаджджхе васантена екантапарипун̣н̣ам̣…пе… чаритум̣. йам̣нӯна̄хам̣ кесе ча массун̃ча оха̄ретва̄ каса̄йарасапӣтата̄йа ка̄са̄йа̄ни брахмачарийам̣ чаранта̄нам̣ ануччхавика̄ни ваттха̄ни аччха̄детва̄ паридахитва̄ ага̄расма̄ никкхамитва̄ анага̄рийам̣ паббаджеййанти. еттха ча йасма̄ ага̄расса хитам̣ касиван̣иджджа̄дикаммам̣ ага̄рийанти вуччати, тан̃ча паббаджджа̄йа наттхи, тасма̄ паббаджджа̄ анага̄рийа̄ти н̃а̄табба̄, там̣ анага̄рийам̣. паббаджеййанти пат̣ипаджджеййам̣.

аппам̣ ва̄ти сахассато хет̣т̣ха̄ бхогаккхандхо аппо на̄ма хоти, сахассато пат̣т̣ха̄йа маха̄. а̄бандханат̣т̣хена н̃а̄тийева н̃а̄типариват̣т̣о. со вӣсатийа̄ хет̣т̣ха̄ аппо на̄ма хоти, вӣсатийа̄ пат̣т̣ха̄йа маха̄. бхиккхӯнам̣ сиккха̄са̄джӣвасама̄панноти йа̄ бхиккхӯнам̣ адхисӣласан̇кха̄та̄ сиккха̄, тан̃ча, йаттха чете саха джӣванти, екаджӣвика̄ сабха̄гавуттино хонти, там̣ бхагавата̄ пан̃н̃аттасиккха̄падасан̇кха̄там̣ са̄джӣван̃ча таттха сиккханабха̄вена сама̄панноти бхиккхӯнам̣ сиккха̄са̄джӣвасама̄панно. сама̄панноти сиккхам̣ парипӯренто са̄джӣван̃ча авӣтиккаманто хутва̄ тадубхайам̣ упагатоти аттхо.

па̄н̣а̄типа̄там̣ паха̄йа̄тиа̄дӣни вуттаттха̄нева. имесам̣ бхеда̄йа̄ти йесам̣ итоти вутта̄нам̣ сантике сутам̣, тесам̣ бхеда̄йа. бхинна̄нам̣ ва̄ сандха̄та̄ти двиннам̣ митта̄нам̣ ва̄ сама̄нупаджджха̄йака̄дӣнам̣ ва̄ кеначидева ка̄ран̣ена бхинна̄нам̣ екамекам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘тумха̄кам̣ ӣдисе куле джа̄та̄нам̣ евам̣ бахуссута̄нам̣ идам̣ на йутта’’нтиа̄дӣни ватва̄ сандха̄нам̣ катта̄. ануппада̄та̄ти сандха̄на̄нуппада̄та̄, две джане самагге дисва̄ ‘‘тумха̄кам̣ еварӯпе куле джа̄та̄нам̣ еварӯпехи гун̣ехи саманна̄гата̄нам̣ ануччхавикамета’’нтиа̄дӣни ватва̄ дал̣хӣкаммам̣ катта̄ти аттхо. самагго а̄ра̄мо асса̄ти самагга̄ра̄мо. йаттха самагга̄ наттхи, таттха васитумпи на иччхатӣти аттхо. самаггара̄мотипи па̄л̣и, айамева аттхо. самаггаратоти самаггесу рато, те паха̄йа ан̃н̃аттха гантум̣ на иччхатӣти аттхо. самагге дисва̄пи сутва̄пи нандатӣти самагганандӣ. самаггакаран̣им̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄ти йа̄ ва̄ча̄ сатте самаггейева кароти, там̣ са̄маггигун̣апаридӣпикамева ва̄чам̣ бха̄сати, на итаранти.

нела̄ти елам̣ вуччати досо, на̄сса̄ еланти нела̄, ниддоса̄ти аттхо ‘‘нелан̇го сетапаччха̄до’’ти (уда̄. 65) еттха вуттанелам̣ вийа. кан̣н̣асукха̄ти бйан̃джанамадхурата̄йа кан̣н̣а̄нам̣ сукха̄, сӯчивиджджханам̣ вийа кан̣н̣асӯлам̣ на джанети. аттхамадхурата̄йа сакаласарӣре копам̣ аджанетва̄ пемам̣ джанетӣти пеманӣйа̄. хадайам̣ гаччхати аппат̣ихан̃н̃ама̄на̄ сукхена читтам̣ пависатӣти хадайан̇гама̄. гун̣апарипун̣н̣ата̄йа пуре бхава̄ти порӣ. пуре сам̣вад̣д̣хана̄рӣ вийа сукума̄ра̄типи порӣ. пурасса еса̄типи порӣ, нагарава̄сӣнам̣ катха̄ти аттхо. нагарава̄сино хи йуттакатха̄ хонти, питиматтам̣ пита̄ти, бха̄тиматтам̣ бха̄та̄ти ваданти. еварӯпӣ катха̄ бахуно джанасса канта̄ хотӣти бахуджанаканта̄. кантабха̄венева бахуджанасса мана̄па̄ читтавуд̣д̣хикара̄ти бахуджанамана̄па̄.

ка̄ле вадатӣти ка̄лава̄дӣ, ваттаббайуттака̄лам̣ саллаккхетва̄ вадатӣти аттхо. бхӯтам̣ таччхам̣ сабха̄вамева вадатӣти бхӯтава̄дӣ. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикааттхасаннисситамева катва̄ вадатӣти аттхава̄дӣ. навалокуттарадхаммасаннисситам̣ катва̄ вадатӣти дхаммава̄дӣ. сам̣варавинайапаха̄навинайасаннисситам̣ катва̄ вадатӣти винайава̄дӣ. нидха̄нам̣ вуччати т̣хапанока̄со, нидха̄намасса̄ аттхӣти нидха̄наватӣ. хадайе нидхетаббайуттакам̣ ва̄чам̣ бха̄сита̄ти аттхо. ка̄лена̄ти еварӯпим̣ бха̄сама̄нопи ча ‘‘ахам̣ нидха̄наватим̣ ва̄чам̣ бха̄сисса̄мӣ’’ти на ака̄лена бха̄сати, йуттака̄лам̣ пана авеккхитва̄ва бха̄сатӣти аттхо. са̄падесанти саупамам̣, сака̄ран̣анти аттхо. парийантаватинти париччхедам̣ дассетва̄, йатха̄сса̄ париччхедо пан̃н̃а̄йати, евам̣ бха̄сатӣти аттхо. аттхасам̣хитанти анекехипи найехи вибхаджантена парийа̄да̄тум̣ асаккун̣еййата̄йа аттхасампаннам̣ бха̄сати. йам̣ ва̄ со аттхава̄дӣ аттхам̣ вадати, тена аттхена сам̣хитатта̄ аттхасам̣хитам̣ ва̄чам̣ бха̄сати, на ан̃н̃ам̣ никкхипитва̄ ан̃н̃ам̣ бха̄сатӣти вуттам̣ хоти.

бӣджага̄мабхӯтага̄масама̄рамбха̄ти мӯлабӣджам̣ кхандхабӣджам̣ пхал̣убӣджам̣ аггабӣджам̣ бӣджабӣджанти пан̃чавидхасса бӣджага̄масса чева йасса кассачи нӣлатин̣аруккха̄дикасса бхӯтага̄масса ча сама̄рамбха̄, чхеданабхеданапачана̄дибха̄вена викопана̄ пат̣ивиратоти аттхо.

екабхаттикоти па̄тара̄сабхаттам̣ са̄йама̄сабхаттанти две бхатта̄ни. тесу па̄тара̄сабхаттам̣ антомаджджханхикена париччхиннам̣, итарам̣ маджджханхикато уддхам̣ антоарун̣ена. тасма̄ антомаджджханхике дасаккхаттум̣ бхун̃джама̄нопи екабхаттикова хоти. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘екабхаттико’’ти. раттийа̄ бходжанам̣ ратти, тато упаратоти раттӯпарато. атикканте маджджханхике йа̄ва сӯрийаттхан̇гамана̄ бходжанам̣ вика̄лабходжанам̣ на̄ма, тато вирататта̄ вирато вика̄лабходжана̄.

джа̄тарӯпанти суван̣н̣ам̣. раджатанти каха̄пан̣о лохама̄сако джатума̄сако да̄рума̄сакоти йе воха̄рам̣ гаччханти. тасса убхайасса̄пи пат̣иггахан̣а̄ пат̣ивирато, нева там̣ угган̣ха̄ти, на угган̣ха̄пети, на упаниккхиттам̣ са̄дийатӣти аттхо.

а̄макадхан̃н̃апат̣иггахан̣а̄ти са̄ливӣхийавагодхӯмакан̇гуваракакудрӯсакасан̇кха̄тасса саттавидхассапи а̄макадхан̃н̃асса пат̣иггахан̣а̄. на кевалан̃ча етесам̣ пат̣иггахан̣амева, а̄масанампи бхиккхӯнам̣ на ват̣т̣атийева. а̄макамам̣сапат̣иггахан̣а̄ти еттха ан̃н̃атра одисса анун̃н̃а̄та̄ а̄макамам̣самаччха̄нам̣ пат̣иггахан̣амева бхиккхӯнам̣ на ват̣т̣ати, но а̄масананти.

иттхикума̄рикапат̣иггахан̣а̄ти еттха иттхӣти пурисантарагата̄, итара̄ кума̄рика̄ на̄ма, та̄сам̣ пат̣иггахан̣ампи а̄масанампи акаппийамева. да̄сида̄сапат̣иггахан̣а̄ти еттха да̄сида̄савасенева тесам̣ пат̣иггахан̣ам̣ на ват̣т̣ати, ‘‘каппийака̄ракам̣ дамми, а̄ра̄микам̣ даммӣ’’ти евам̣ вутте пана ват̣т̣ати. аджел̣ака̄дӣсупи кхеттаваттхупарийоса̄несу каппийа̄каппийанайо винайавасена упапариккхитаббо. таттха кхеттам̣ на̄ма йасмим̣ пуббан̣н̣ам̣ рухати. ваттху на̄ма йасмим̣ апаран̣н̣ам̣ рухати. йаттха ва̄ убхайампи рухати, там̣ кхеттам̣. тадаттха̄йа акатабхӯмибха̄го ваттху. кхеттаваттхусӣсена четтха ва̄пи-тал̣а̄ка̄дӣнипи сан̇гахита̄нева.

дӯтеййам̣ вуччати дӯтакаммам̣ гихӣнам̣ пан̣н̣ам̣ ва̄ са̄санам̣ ва̄ гахетва̄ таттха таттха гаманам̣. пахин̣агаманам̣ вуччати гхара̄ гхарам̣ песитасса кхуддакагаманам̣. ануйого на̄ма тадубхайакаран̣ам̣. тасма̄ дутеййапахин̣агамана̄нам̣ ануйоготи еваметтха аттхо ведитаббо. кайавиккайа̄ти кайа̄ ча виккайа̄ ча. тула̄кӯт̣а̄дӣсу кӯт̣анти ван̃чанам̣. таттха тула̄кӯт̣ам̣ та̄ва рӯпакӯт̣ам̣, ан̇гакӯт̣ам̣, гахан̣акӯт̣ам̣, пат̣иччханнакӯт̣анти чатуббидхам̣ хоти. таттха рӯпакӯт̣ам̣ на̄ма две тула̄ самарӯпа̄ катва̄ ган̣ханто махатийа̄ ган̣ха̄ти, даданто кхуддика̄йа дети. ан̇гакӯт̣ам̣ на̄ма ган̣ханто паччха̄бха̄ге хаттхена тулам̣ аккамати, даданто пуббабха̄ге. гахан̣акӯт̣ам̣ на̄ма ган̣ханто мӯле раджджум̣ ган̣ха̄ти, даданто агге. пат̣иччханнакӯт̣ам̣ на̄ма тулам̣ сусирам̣ катва̄ анто айачун̣н̣ам̣ паккхипитва̄ ган̣ханто там̣ паччха̄бха̄ге кароти, даданто аггабха̄ге.

кам̣со вуччати суван̣н̣апа̄ти, та̄йа ван̃чанам̣ кам̣сакӯт̣ам̣. катхам̣? екам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ катва̄ ан̃н̃а̄ две тиссо лохапа̄тийо суван̣н̣аван̣н̣а̄ кароти. тато джанападам̣ гантва̄ кин̃чидева ад̣д̣хакулам̣ пависитва̄ ‘‘суван̣н̣абха̄джана̄ни кин̣атха̄’’ти ватва̄ аггхе пуччхите самаггхатарам̣ да̄тука̄ма̄ хонти. тато техи ‘‘катхам̣ имесам̣ суван̣н̣абха̄во джа̄нитаббо’’ти вутте ‘‘вӣмам̣ситва̄ ган̣хатха̄’’ти суван̣н̣апа̄тим̣ па̄са̄н̣е гхам̣ситва̄ саббапа̄тийо датва̄ гаччхати.

ма̄накӯт̣ам̣ на̄ма хадайабхеда-сикха̄бхеда-раджджубхедавасена тивидхам̣ хоти. таттха хадайабхедо саппитела̄диминанака̄ле лаббхати. та̄ни хи ган̣ханто хет̣т̣ха̄чхиддена ма̄нена ‘‘сан̣икам̣ а̄син̃ча̄’’ти ватва̄ аттано бха̄джане бахум̣ паггхара̄петва̄ ган̣ха̄ти, даданто чхиддам̣ пидха̄йа сӣгхам̣ пӯретва̄ дети. сикха̄бхедо тилатан̣д̣ула̄диминанака̄ле лаббхати. та̄ни хи ган̣ханто сан̣икам̣ сикхам̣ усса̄петва̄ ган̣ха̄ти, даданто вегена пӯретва̄ сикхам̣ чхинданто дети. раджджубхедо кхеттаваттхуминанака̄ле лаббхати. лан̃джам̣ алабханта̄ хи кхеттам̣ амахантампи махантам̣ катва̄ минанти.

уккот̣ана̄дӣсу уккот̣ананти са̄мике асса̄мике ка̄тум̣ лан̃джаггахан̣ам̣. ван̃чананти техи техи упа̄йехи паресам̣ ван̃чанам̣. татридамекам̣ ваттху – еко кира луддако миган̃ча мигапотакан̃ча гахетва̄ а̄гаччхати. тамеко дхутто ‘‘ким̣ бхо миго аггхати, ким̣ мигапотако’’ти а̄ха. ‘‘миго две каха̄пан̣е, мигапотако ека’’нти ча вутте екам̣ каха̄пан̣ам̣ датва̄ мигапотакам̣ гахетва̄ тхокам̣ гантва̄ ниватто ‘‘на ме бхо мигапотакенаттхо, мигам̣ ме дехӣ’’ти а̄ха. тена хи две каха̄пан̣е дехӣти. со а̄ха – ‘‘нану те бхо майа̄ пат̣хамам̣ еко каха̄пан̣о динно’’ти? а̄ма динноти. имампи мигапотакам̣ ган̣ха, евам̣ со ча каха̄пан̣о айан̃ча каха̄пан̣аггханако мигапотако’’ти две каха̄пан̣а̄ бхависсантӣти. со ‘‘ка̄ран̣ам̣ вадатӣ’’ти саллаккхетва̄ мигапотакам̣ гахетва̄ мигам̣ ада̄сӣти. никатӣти йогавасена ва̄ ма̄йа̄васена ва̄ апа̄ман̇гам̣ па̄ман̇ганти, аман̣им̣ ман̣инти, асуван̣н̣ам̣ суван̣н̣анти катва̄ патирӯпакена ван̃чанам̣. са̄чийоготи кут̣илайого. етесам̣йева уккот̣ана̄дӣнаметам̣ на̄мам̣. тасма̄ уккот̣анаса̄чийого ван̃чанаса̄чийого никатиса̄чийоготи еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. кечи ан̃н̃ам̣ дассетва̄ ан̃н̃асса париваттанам̣ са̄чийоготи ваданти, там̣ пана ван̃чаненева сан̇гахитам̣.

чхедана̄дӣсу чхедананти хаттхаччхедана̄ди. вадхоти ма̄ран̣ам̣. бандхоти раджджубандхана̄дӣхи бандханам̣. випара̄мосоти химавипара̄мосо, гумбавипара̄мосоти дувидхо. йам̣ химапа̄тасамайе химена пат̣иччханна̄ хутва̄ маггаппат̣ипаннам̣ джанам̣ мусанти, айам̣ химавипара̄мосо. йам̣ гумба̄дӣхи пат̣иччханна̄ мусанти, айам̣ гумбавипара̄мосо. а̄лопо вуччати га̄манигама̄дӣнам̣ вилопакаран̣ам̣. сахаса̄ка̄роти са̄хасикакирийа̄, гехам̣ пависитва̄ манусса̄нам̣ уре саттхам̣ т̣хапетва̄ иччхитабхан̣д̣аггахан̣ам̣. еваметасма̄ чхедана…пе… сахаса̄ка̄ра̄ пат̣ивирато хоти.

со сантут̣т̣хо хотӣти сва̄йам̣ бхиккху хет̣т̣ха̄ вуттена чатӯсу паччайесу два̄дасавидхена итарӣтарапаччайасантосена саманна̄гато хоти. имина̄ пана два̄дасавидхена итарӣтарапаччайасантосена саманна̄гатасса бхиккхуно ат̣т̣ха париккха̄ра̄ ват̣т̣анти – тӣн̣и чӣвара̄ни, патто, дантакат̣т̣хаччхеданава̄си, ека̄ сӯчи, ка̄йабандханам̣ парисса̄вананти. вуттампи четам̣ –

‘‘тичӣваран̃ча патто ча, ва̄си сӯчи ча бандханам̣;

парисса̄ванена ат̣т̣хете, йуттайогасса бхиккхуно’’ти.

те саббе ка̄йапариха̄рика̄пи хонти, куччхипариха̄рика̄пи. катхам̣? тичӣварам̣ та̄ва нива̄сетва̄ па̄рупитва̄ ча вичаран̣ака̄ле ка̄йам̣ парихарати посетӣти ка̄йапариха̄рикам̣ хоти. чӣваракан̣н̣ена удакам̣ парисса̄ветва̄ пиванака̄ле, кха̄дитаббапхала̄пхалам̣ гахан̣ака̄ле ча куччхим̣ парихарати посетӣти куччхипариха̄рикам̣ хоти. паттопи тена удакам̣ уддхаритва̄ нха̄нака̄ле кут̣ипарибхан̣д̣акаран̣ака̄ле ча ка̄йапариха̄рико хоти, а̄ха̄рам̣ гахетва̄ бхун̃джанака̄ле куччхипариха̄рико. ва̄сипи та̄йа дантакат̣т̣хаччхеданака̄ле ман̃чапӣт̣ха̄нам̣ ан̇гапа̄дачӣваракут̣идан̣д̣акасаджджанака̄ле ча ка̄йапариха̄рика̄ хоти, уччхуччхеданана̄л̣икера̄дитаччханака̄ле куччхипариха̄рика̄. сӯчипи чӣварасиббанака̄ле ка̄йапариха̄рика̄ хоти, пӯвам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ виджджхитва̄ кха̄данака̄ле куччхипариха̄рика̄. ка̄йабандханам̣ бандхитва̄ вичаран̣ака̄ле ка̄йапариха̄рикам̣, уччхуа̄дӣни бандхитва̄ гахан̣ака̄ле куччхипариха̄рикам̣. парисса̄ванам̣ тена удакам̣ парисса̄ветва̄ нха̄нака̄ле сена̄санапарибхан̣д̣акаран̣ака̄ле ча ка̄йапариха̄рикам̣, па̄нӣйапа̄накапарисса̄ванака̄ле тенева тилатан̣д̣улапутхука̄дӣни гахетва̄ кха̄данака̄ле ча куччхипариха̄рикам̣. айам̣ та̄ва ат̣т̣хапариккха̄рикасса париккха̄раматта̄.

навапариккха̄рикасса пана сеййам̣ пависантасса татрат̣т̣хакапаччаттхаран̣ам̣ ва̄ кун̃чика̄ ва̄ ват̣т̣ати. дасапариккха̄рикасса нисӣданам̣ ва̄ чаммакхан̣д̣ам̣ ва̄ ват̣т̣ати. ека̄дасапариккха̄рикасса каттарайат̣т̣хи ва̄ телана̄л̣ика̄ ва̄ ват̣т̣ати. два̄дасапариккха̄рикасса чхаттам̣ ва̄ упа̄ханам̣ ва̄ ват̣т̣ати. етесу ча ат̣т̣хапариккха̄рикова сантут̣т̣хо, итаре асантут̣т̣ха̄ махиччха̄ маха̄бха̄ра̄ти на ваттабба̄. етепи аппиччха̄ва сантут̣т̣ха̄ва субхара̄ва саллахукавуттинова. бхагава̄ пана на имам̣ суттам̣ тесам̣ васена катхеси, ат̣т̣хапариккха̄рикасса васена катхеси. со хи кхуддакава̄син̃ча сӯчин̃ча парисса̄ване паккхипитва̄ паттасса анто т̣хапетва̄ паттам̣ ам̣сакӯт̣е лаггетва̄ тичӣварам̣ ка̄йаппат̣ибаддхам̣ катва̄ йениччхакам̣ сукхам̣ паккамати, пат̣иниваттитва̄ гахетаббам̣ на̄масса на хоти. ити имасса бхиккхуно саллахукавуттитам̣ дассенто бхагава̄ сантут̣т̣хо хоти ка̄йапариха̄рикена чӣварена̄тиа̄дима̄ха.

таттха ка̄йапариха̄рикена̄ти ка̄йапарихаран̣аматтакена. куччхипариха̄рикена̄ти куччхипарихаран̣аматтакена. сама̄да̄йева паккаматӣти там̣ ат̣т̣хапариккха̄раматтакам̣ саббам̣ гахетва̄ва ка̄йаппат̣ибаддхам̣ катва̄ва гаччхати, ‘‘мама виха̄ро паривен̣ам̣ упат̣т̣ха̄ко’’тисса сан̇го ва̄ бандхо ва̄ на хоти. со джийа̄ мутто саро вийа, йӯтха̄ апакканто маттахаттхӣ вийа иччхитиччхитам̣ сена̄санам̣, ванасан̣д̣ам̣, руккхамӯлам̣, навам̣ паббха̄рам̣ парибхун̃джанто еко тит̣т̣хати, еко нисӣдати, саббирийа̄патхесу еко адутийо.

‘‘ча̄туддисо аппат̣игхо ча хоти,

сантуссама̄но итарӣтарена;

париссайа̄нам̣ сахита̄ ачхамбхӣ,

еко чаре кхаггависа̄н̣акаппо’’ти. (су. ни. 42; чӯл̣ани. кхаггависа̄н̣асуттаниддесо 128) –

евам̣ ван̣н̣итам̣ кхаггависа̄н̣акаппатам̣ а̄паджджати.

ида̄ни таматтхам̣ упама̄йа са̄дхенто сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. таттха паккхӣ сакун̣оти паккхайутто сакун̣о. д̣етӣти уппатати. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – сакун̣а̄ на̄ма ‘‘асукасмим̣ падесе руккхо парипаккапхало’’ти н̃атва̄ на̄на̄диса̄хи а̄гантва̄ накхапаккхатун̣д̣а̄дӣхи тасса пхала̄ни виджджханта̄ видхунанта̄ кха̄данти, ‘‘идам̣ аджджатана̄йа, идам̣ сва̄тана̄йа бхависсатӣ’’ти несам̣ на хоти. пхале пана кхӣн̣е нева руккхасса а̄раккхам̣ т̣хапенти, на таттха паккхам̣ ва̄ паттам̣ ва̄ накхам̣ ва̄ тун̣д̣ам̣ ва̄ т̣хапенти, атха кхо тасмим̣ руккхе анапеккха̄ хутва̄ йо йам̣ диса̄бха̄гам̣ иччхати, со тена сапаттабха̄рова уппатитва̄ гаччхати. евамева айам̣ бхиккху ниссан̇го нирапеккхойева паккамати, сама̄да̄йева паккамати. арийена̄ти ниддосена. аджджхаттанти саке аттабха̄ве. анаваджджасукханти ниддосасукхам̣.

со чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ти со имина̄ арийена сӣлаккхандхена саманна̄гато бхиккху чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ пасситва̄ти аттхо. сесападесупи йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ саббам̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.15) вуттам̣. абйа̄секасукханти килесехи ана̄ситтасукхам̣, авикин̣н̣асукхантипи вуттам̣. индрийасам̣варасукхам̣ хи дит̣т̣ха̄дӣсу дит̣т̣хаматта̄дивасена паваттата̄йа авикин̣н̣ам̣ хоти.

со абхикканте пат̣иккантети со маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ сам̣варена саманна̄гато бхиккху имесу абхиккантапат̣икканта̄дӣсу саттасу т̣ха̄несу сатисампаджан̃н̃авасена сампаджа̄нака̄рӣ хоти. таттха абхиккантанти пурато гаманам̣. пат̣иккантанти паччха̄гаманам̣.

сампаджа̄нака̄рӣ хотӣти са̄ттхакасампаджан̃н̃ам̣, саппа̄йасампаджан̃н̃ам̣, гочарасампаджан̃н̃ам̣, асаммохасампаджан̃н̃анти имесам̣ чатуннам̣ сатисампайутта̄нам̣ сампаджан̃н̃а̄нам̣ васена сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄йева та̄ни абхиккантапат̣икканта̄ни кароти. сесападесупи есева найо. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана иччхантена дӣгханика̄йе са̄ман̃н̃апхалаван̣н̣ана̄то ва̄ маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄наван̣н̣ана̄то ва̄ гахетаббо.

со имина̄ ча̄тиа̄дина̄ ким̣ дассети? аран̃н̃ава̄сасса паччайасампаттим̣ дассети. йасса хи име чатта̄ро паччайа̄ наттхи, тасса аран̃н̃ава̄со на иджджхати, тираччха̄нагатехи ва̄ ваначаракехи ва̄ саддхим̣ ваттхаббатам̣ а̄паджджати. аран̃н̃е адхиваттха̄ девата̄ ‘‘ким̣ еварӯпасса па̄пабхиккхуно аран̃н̃ава̄сена̄’’ти бхеравасаддам̣ са̄венти, хаттхехи сӣсам̣ пахаритва̄ пала̄йана̄ка̄рам̣ каронти. ‘‘асуко бхиккху аран̃н̃ам̣ пависитва̄ идан̃чидан̃ча па̄пакаммамака̄сӣ’’ти айасо паттхарати. йасса панете чатта̄ро паччайа̄ аттхи, тасса аран̃н̃ава̄со иджджхати. со хи аттано сӣлам̣ паччавеккханто кин̃чи ка̄л̣акам̣ ва̄ тилакам̣ ва̄ апассанто пӣтим̣ уппа̄детва̄ там̣ кхайато вайато саммасанто арийабхӯмим̣ оккамати. аран̃н̃е адхиваттха̄ девата̄ аттамана̄ ван̣н̣ам̣ бха̄санти. итисса удаке паккхиттателабинду вийа йасо виттха̄рико хоти.

таттха вивиттанти сун̃н̃ам̣, аппасаддам̣, аппаниггхосанти аттхо. етадева хи сандха̄йа вибхан̇ге ‘‘вивиттанти сантике чепи сена̄санам̣ хоти, тан̃ча ана̄кин̣н̣ам̣ гахат̣т̣хехи паббаджитехи, тена там̣ вивитта’’нти (вибха. 526) вуттам̣. сети чева а̄сати ча еттха̄ти сена̄санам̣. ман̃чапӣт̣ха̄наметам̣ адхивачанам̣. тена̄ха – ‘‘сена̄сананти ман̃чопи сена̄санам̣, пӣт̣хампи, бхисипи, бимбоханампи, виха̄ропи, ад̣д̣хайогопи, па̄са̄допи, хаммийампи, гуха̄пи, ат̣т̣опи, ма̄л̣опи, лен̣ампи, вел̣угумбопи, руккхамӯлампи, ман̣д̣апопи сена̄санам̣, йаттха ва̄ пана бхиккхӯ пат̣иккаманти, саббаметам̣ сена̄сана’’нти (вибха. 527). апича виха̄ро, ад̣д̣хайого, па̄са̄до, хаммийам̣, гуха̄ти идам̣ виха̄расена̄санам̣ на̄ма. ман̃чо, пӣт̣хам̣, бхиси, бимбохананти идам̣ ман̃чапӣт̣хасена̄санам̣ на̄ма. чимилика̄, чаммакхан̣д̣о, тин̣асантха̄ро, пан̣н̣асантха̄роти идам̣ сантхатасена̄санам̣ на̄ма. йаттха ва̄ пана бхиккхӯ пат̣иккамантӣти етам̣ ока̄сасена̄санам̣ на̄ма̄ти евам̣ чатуббидхам̣ сена̄санам̣ хоти. там̣ саббампи сена̄санаггахан̣ена гахитамева.

имасса пана сакун̣асадисасса ча̄туддисасса бхиккхуно ануччхавикам̣ дассенто аран̃н̃ам̣ руккхамӯлантиа̄дима̄ха. таттха аран̃н̃анти ‘‘никкхамитва̄ бахи индакхӣла̄ саббаметам̣ аран̃н̃а’’нти (вибха. 529) ‘‘идам̣ бхиккхунӣнам̣ васена а̄гатам̣ аран̃н̃ам̣. ‘‘а̄ран̃н̃акам̣ на̄ма сена̄санам̣ пан̃чадханусатикам̣ паччхима’’нти (па̄ра̄. 654) идам̣ пана имасса бхиккхуно анурӯпам̣. тасса лаккхан̣ам̣ висуддхимагге дхутан̇ганиддесе вуттам̣. руккхамӯланти йам̣кин̃чи сӣтаччха̄йам̣ вивиттам̣ руккхамӯлам̣. паббатанти селам̣. таттха хи удакасон̣д̣ӣсу удакакиччам̣ катва̄ сӣта̄йа руккхаччха̄йа̄йа нисиннасса на̄на̄диса̄су кха̄йама̄на̄су сӣтена ва̄тена бӣджийама̄насса читтам̣ екаггам̣ хоти. кандаранти кам̣ вуччати удакам̣, тена да̄ритам̣ удакабхиннам̣ паббатападесам̣, йам̣ нитамбантипи надӣникун̃джантипи ваданти. таттха хи раджатапат̣т̣асадиса̄ ва̄лика̄ хоти, маттхаке ман̣ивита̄нам̣ вийа ванагаханам̣, ман̣иккхандхасадисам̣ удакам̣ сандати. еварӯпам̣ кандарам̣ оруйха па̄нӣйам̣ пивитва̄ гатта̄ни сӣта̄ни катва̄ ва̄ликам̣ усса̄петва̄ пам̣сукӯлачӣварам̣ пан̃н̃а̄петва̄ нисиннасса саман̣адхаммам̣ карото читтам̣ екаггам̣ хоти. гиригуханти двиннам̣ паббата̄нам̣ антарам̣, екасмим̣йева ва̄ уман̇гасадисам̣ маха̄виварам̣. суса̄налаккхан̣ам̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.34) вуттам̣. ванапаттханти га̄мантам̣ атиккамитва̄ манусса̄нам̣ анупача̄рат̣т̣ха̄нам̣, йаттха на касанти на вапанти. тенева̄ха – ‘‘ванапаттханти дӯра̄наметам̣ сена̄сана̄нам̣ адхивачана’’нтиа̄ди. аббхока̄санти аччханнам̣. а̄кан̇кхама̄но панеттха чӣваракут̣им̣ катва̄ васати. пала̄лапун̃джанти пала̄лара̄сим̣. маха̄пала̄лапун̃джато хи пала̄лам̣ никкад̣д̣хитва̄ паббха̄рален̣асадисе а̄лайе каронти, гаччхагумба̄дӣнампи упари пала̄лам̣ паккхипитва̄ хет̣т̣ха̄ нисинна̄ саман̣адхаммам̣ каронти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣.

паччха̄бхаттанти бхаттасса паччхато. пин̣д̣апа̄тапат̣иккантоти пин̣д̣апа̄тапарийесанато пат̣икканто. паллан̇канти самантато ӯрубаддха̄санам̣. а̄бхуджитва̄ти бандхитва̄. уджум̣ ка̄йам̣ пан̣идха̄йа̄ти упаримасарӣрам̣ уджукам̣ т̣хапетва̄ ат̣т̣ха̄раса пит̣т̣хикан̣т̣аке кот̣ийа̄ кот̣им̣ пат̣ипа̄детва̄. еван̃хи нисиннасса чаммамам̣санха̄рӯни на пан̣аманти. атхасса йа̄ тесам̣ пан̣аманапаччайа̄ кхан̣е кхан̣е ведана̄ уппаджджеййум̣, та̄ на уппаджджанти. та̄су на уппаджджама̄на̄су читтам̣ екаггам̣ хоти, каммат̣т̣ха̄нам̣ на парипатати, вуддхим̣ пха̄тим̣ упагаччхати. паримукхам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ти каммат̣т̣ха̄на̄бхимукхам̣ сатим̣ т̣хапайитва̄, мукхасамӣпе ва̄ катва̄ти аттхо. тенева вибхан̇ге вуттам̣ – ‘‘айам̣ сати упат̣т̣хита̄ хоти сӯпат̣т̣хита̄ на̄сикагге ва̄ мукханимитте ва̄. тена вуччати паримукхам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄’’ти (вибха. 537). атха ва̄ ‘‘парӣти париггахат̣т̣хо. мукханти ниййа̄нат̣т̣хо. сатӣти упат̣т̣ха̄нат̣т̣хо. тена вуччати – ‘паримукхам̣ сати’’’нти евам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ (пат̣и. ма. 1.164) вуттанайена панеттха аттхо дат̣т̣хаббо. татра̄йам̣ сан̇кхепо ‘‘париггахитаниййа̄нам̣ сатим̣ катва̄’’ти.

абхиджджхам̣ локети еттха луджджана-палуджджанат̣т̣хена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ локо. тасма̄ пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу ра̄гам̣ паха̄йа ка̄маччхандам̣ виккхамбхетва̄ти айаметтха аттхо. вигата̄бхиджджхена̄ти виккхамбханавасена пахӣнатта̄ вигата̄бхиджджхена, на чаккхувин̃н̃а̄н̣асадисена̄ти аттхо. абхиджджха̄йа читтам̣ парисодхетӣти абхиджджха̄то читтам̣ паримочети, йатха̄ нам̣ са̄ мун̃чати чева мун̃читва̄ ча на пуна ган̣ха̄ти, евам̣ каротӣти аттхо. бйа̄па̄дападосам̣ паха̄йа̄тиа̄дӣсупи есева найо. бйа̄паджджати имина̄ читтам̣ пӯтикумма̄са̄дайо вийа пуримапакатим̣ паджахатӣти бйа̄па̄до. вика̄раппаттийа̄ падуссати, парам̣ ва̄ падӯсети вина̄сетӣти падосо. убхайампетам̣ кодхассева адхивачанам̣. тхинам̣ читтагелан̃н̃ам̣, миддхам̣ четасикагелан̃н̃ам̣. тхинан̃ча миддхан̃ча тхинамиддхам̣. а̄локасан̃н̃ӣти раттимпи дива̄пи дит̣т̣хаа̄локасан̃джа̄нанасаматтха̄йа вигатанӣваран̣а̄йа парисуддха̄йа сан̃н̃а̄йа саманна̄гато. сато сампаджа̄ноти сатийа̄ ча н̃а̄н̣ена ча саманна̄гато. идам̣ убхайам̣ а̄локасан̃н̃а̄йа упака̄ракатта̄ вуттам̣. уддхаччан̃ча куккуччан̃ча уддхаччакуккуччам̣. тин̣н̣авичикиччхоти вичикиччхам̣ таритва̄ атиккамитва̄ т̣хито. ‘‘катхамидам̣ катхамида’’нти евам̣ наппаваттатӣти акатхам̣катхӣ. кусалесу дхаммесӯти анаваджджесу дхаммесу. ‘‘име ну кхо кусала̄, катхамиме кусала̄’’ти евам̣ на вичикиччхати на кан̇кхатӣти аттхо. айаметтха сан̇кхепо. имесу пана нӣваран̣есу вачанаттхалаккхан̣а̄дибхедато йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ висуддхимагге (висуддхи. 1.71-72) вуттам̣. пан̃н̃а̄йа дуббалӣкаран̣ети йасма̄ име пан̃ча нӣваран̣а̄ уппаджджама̄на̄ ануппанна̄йа локийалокуттара̄йа пан̃н̃а̄йа уппаджджитум̣ на денти, уппанна̄пи ат̣т̣ха сама̄паттийо пан̃ча ва̄ абхин̃н̃а̄ уччхиндитва̄ па̄тенти. тасма̄ пан̃н̃а̄йа дуббалӣкаран̣а̄ти вуччанти. вивиччева ка̄мехӣтиа̄дӣни висуддхимагге виттха̄рита̄ни.

име а̄сава̄тиа̄ди апарена̄пи парийа̄йена чатусаччаппака̄санаттхам̣ вуттам̣. на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти паджа̄на̄тӣти етта̄вата̄ хет̣т̣ха̄ тӣхи ан̇гехи ба̄хирасамайасса ниппхалабха̄вам̣ дассетва̄ чатуттхена ан̇гена аттано са̄санасса гамбхӣрабха̄вам̣ пака̄сетва̄ десана̄йа арахаттена кӯт̣ам̣ ган̣хи. ида̄ни десанам̣ аппенто евам̣ кхо, бхиккхаветиа̄дима̄ха.

9. тан̣ха̄суттаван̣н̣ана̄

199. наваме джа̄лининти джа̄ласадисам̣. йатха̄ хи джа̄лам̣ самантато сам̣сиббитам̣ а̄кулабйа̄кулам̣, евам̣ тан̣ха̄пӣти джа̄ласадисатта̄ джа̄линӣти вутта̄. тайо ва̄ бхаве аджджхоттхаритва̄ т̣хита̄йа етисса̄ таттха таттха аттано кот̣т̣ха̄сабхӯтам̣ джа̄лам̣ аттхӣтипи джа̄линӣ. саританти таттха таттха саритва̄ сам̣саритва̄ т̣хитам̣. висат̣анти паттхат̣ам̣ виккхиттам̣. висаттиканти таттха таттха висаттам̣ лаггам̣ лагитам̣. апича ‘‘висамӯла̄ти висаттика̄. висапхала̄ти висаттика̄’’тиа̄дина̄пи (маха̄ни. 3; чӯл̣ани. меттагӯма̄н̣авапуччха̄ниддесо 22) найенеттха аттхо дат̣т̣хаббо. уддхастоти упари дхам̣сито. парийонаддхоти саманта̄ вет̣хито. танта̄кулакаджа̄тоти тантам̣ вийа а̄куладжа̄то. йатха̄ на̄ма дунниккхиттам̣ мӯсикаччхиннам̣ песака̄ра̄нам̣ тантам̣ тахим̣ тахим̣ а̄кулам̣ хоти, ‘‘идам̣ аггам̣ идам̣ мӯла’’нти аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккарам̣ хоти, евам̣ сатта̄ има̄йа тан̣ха̄йа парийонаддха̄ а̄кулабйа̄кула̄ на сакконти аттано ниссаран̣амаггам̣ уджум̣ ка̄тум̣. гула̄гун̣т̣хикаджа̄тоти гула̄гун̣т̣хикам̣ вуччати песака̄ракан̃джийасуттам̣. гула̄ на̄ма сакун̣ика̄, тасса̄ кула̄вакотипи еке. йатха̄ тадубхайампи а̄кулам̣ аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккаранти пуриманайенева йоджетаббам̣. мун̃джапаббаджабхӯтоти мун̃джатин̣ам̣ вийа паббаджатин̣ам̣ вийа ча бхӯто, та̄дисо джа̄то. йатха̄ та̄ни тин̣а̄ни кот̣т̣етва̄ катараджджум̣ джин̣н̣ака̄ле каттхачи патитам̣ гахетва̄ тесам̣ тин̣а̄нам̣ ‘‘идам̣ аггам̣ идам̣ мӯла’’нти аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккарам̣. тампи ча паччаттапурисака̄ре т̣хатва̄ сакка̄ бхавеййа уджум̣ ка̄тум̣, т̣хапетва̄ пана бодхисатте ан̃н̃о сатто аттано дхаммата̄йа тан̣ха̄джа̄лам̣ пада̄летва̄ аттано ниссаран̣амаггам̣ уджум̣ ка̄тум̣ саматтхо на̄ма наттхи. евамайам̣ локо тан̣ха̄джа̄лена парийонаддхо апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ сам̣са̄рам̣ на̄тиваттати. таттха апа̄йоти нирайа-тираччха̄найони-петтивисайа-асурака̄йа̄. саббепи хи те вад̣д̣хисан̇кха̄тасса а̄йасса абха̄вато апа̄йа̄ти вуччанти. татха̄ дуккхасса гатибха̄вато дуггати. сукхасамуссайато винипатитатта̄ винипа̄то. итаро пана –

‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;

аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччати.

там̣ саббам̣ на̄тиваттати на̄тиккамати, атха кхо чутито пат̣исандхим̣ пат̣исандхито чутинти евам̣ пунаппунам̣ чутипат̣исандхийо ган̣хама̄но тӣсу бхавесу чатӯсу йонӣсу пан̃часу гатӣсу саттасу вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу навасу сатта̄ва̄сесу маха̄самудде ва̄таккхиттана̄ва̄ вийа йанте йуттагон̣о вийа ча париббхаматийева.

аджджхаттикасса упа̄да̄йа̄ти аджджхаттикам̣ кхандхапан̃чакам̣ упа̄да̄йа. идан̃хи упайогаттхе са̄мивачанам̣. ба̄хирасса упа̄да̄йа̄ти ба̄хирам̣ кхандхапан̃чакам̣ упа̄да̄йа, идампи упайогаттхе са̄мивачанам̣. асмӣти, бхиккхаве, сатӣти, бхиккхаве, йадетам̣ аджджхаттам̣ кхандхапан̃чакам̣ упа̄да̄йа тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена самӯхагга̄хато асмӣти хоти, тасмим̣ сатӣти аттхо. иттхасмӣти хотӣтиа̄дӣсу пана евам̣ самӯхато аханти гахан̣е сати тато анупанидха̄йа ча упанидха̄йа ча̄ти двидха̄ гахан̣ам̣ хоти. таттха анупанидха̄йа̄ти ан̃н̃ам̣ а̄ка̄рам̣ анупагамма сакабха̄вамева а̄рамман̣ам̣ катва̄ иттхасмӣти хоти, кхаттийа̄дӣсу идам̣пака̄ро аханти евам̣ тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хивасена хотӣти аттхо. идам̣ та̄ва анупанидха̄йа гахан̣ам̣. упанидха̄йа гахан̣ам̣ пана дувидхам̣ хоти самато ча асамато ча. там̣ дассетум̣ евам̣смӣти ан̃н̃атха̄смӣти ча вуттам̣. таттха евам̣смӣти идам̣ самато упанидха̄йа гахан̣ам̣, йатха̄йам̣ кхаттийо йатха̄йам̣ бра̄хман̣о, евамахампӣти аттхо. ан̃н̃атха̄смӣти идам̣ пана асамато гахан̣ам̣, йатха̄йам̣ кхаттийо йатха̄йам̣ бра̄хман̣о, тато ан̃н̃атха̄ ахам̣, хӣно ва̄ адхико ва̄ти аттхо. има̄ни та̄ва паччуппаннавасена чатта̄ри тан̣ха̄вичарита̄ни.

асасмӣти сатасмӣти има̄ни пана две йасма̄ аттхӣти асам̣, ниччассетам̣ адхивачанам̣. сӣдатӣти сатам̣, аниччассетам̣ адхивачанам̣. тасма̄ сассатуччхедавасена вутта̄нӣти ведитабба̄ни. ито пара̄ни санти евама̄дӣни чатта̄ри сам̣сайапаривитаккавасена вутта̄ни. санти хотӣти евама̄дӣсу ахам̣ сийанти хотӣти еваматтхо ведитаббо. адхиппа̄йо панеттха пуримачатукке вуттанайенева гахетаббо. апихам̣ сантиа̄дӣни пана чатта̄ри апи на̄ма ахам̣ бхавеййанти евам̣ паттхана̄каппанавасена вутта̄ни. та̄нипи пуримачатукке вуттанайенева ведитабба̄ни. бхависсантиа̄дӣни пана чатта̄ри ана̄гатавасена вутта̄ни. тесампи пуримачатукке вуттанайенева аттхо ведитаббо. евамете –

‘‘две дит̣т̣хисӣса̄ сӣсан̃н̃е, чатта̄ро сӣсамӯлака̄;

тайо тайоти ета̄ни, ат̣т̣ха̄раса вибха̄вайе.

етесу хи асасми, сатасмӣти ете две дит̣т̣хисӣса̄ на̄ма. асми, санти, апихам̣ санти, бхависсанти ете чатта̄ро суддхасӣса̄ ева. иттхасмӣтиа̄дайо тайо тайоти два̄даса сӣсамӯлака̄ на̄ма̄ти евамете две дит̣т̣хисӣса̄ чатта̄ро суддхасӣса̄ два̄даса сӣсамӯлака̄ти ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄вичаритадхамма̄ ведитабба̄. има̄ни та̄ва аджджхаттикасса упа̄да̄йа ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄вичарита̄ни. ба̄хирасса упа̄да̄йа тан̣ха̄вичаритесупи есева найо. имина̄ти имина̄ рӯпена ва̄…пе… вин̃н̃а̄н̣ена ва̄ти еса висесо ведитаббо. сесам̣ та̄дисамева.

ити еварӯпа̄ни атӣта̄ни чхаттим̣са̄ти екамекасса пуггаласса атӣте аддхани чхаттим̣са. ана̄гата̄ни чхаттим̣са̄ти екамекассева пуггаласса ча ана̄гате аддхани чхаттим̣са. паччуппанна̄ни чхаттим̣са̄ти екасса ва̄ пуггаласса йатха̄самбхавато бахӯнам̣ ва̄ паччуппанне аддхани чхаттим̣са̄ва. саббасатта̄нам̣ пана нийаменева атӣте аддхани чхаттим̣са, ана̄гате чхаттим̣са, паччуппанне чхаттим̣са. ананта̄ хи асадисатан̣ха̄ма̄надит̣т̣хибхеда̄ сатта̄. ат̣т̣хасатам̣ тан̣ха̄вичаритам̣ хонтӣти еттха пана ат̣т̣хасатасан̇кха̄там̣ тан̣ха̄вичаритам̣ хотӣти еваматтхо дат̣т̣хаббо.

10. пемасуттаван̣н̣ана̄

200. дасаме на уссенетӣти дит̣т̣хивасена на уккхипати. на пат̣исенетӣти пат̣ивируддхо хутва̄ калахабхан̣д̣анавасена на уккхипати. на дхӯпа̄йатӣти аджджхаттикасса упа̄да̄йа тан̣ха̄вичаритавасена на дхӯпа̄йати. на паджджалатӣти ба̄хирасса упа̄да̄йа тан̣ха̄вичаритавасена на паджджалати. на сампаджджха̄йатӣти асмима̄навасена на сампаджджха̄йати. сесам̣ па̄л̣инайенева ведитаббам̣. имасмим̣ сутте ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти.

маха̄вагго пан̃чамо.

чатуттхапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

5. пан̃чамапан̣н̣а̄сакам̣

(21) 1. саппурисавагго

1-6. сиккха̄падасуттаван̣н̣ана̄

201. пан̃чамасса пат̣хаме асаппурисанти ла̄макапурисам̣ туччхапурисам̣ мӯл̣хапурисам̣ авиджджа̄йа андхӣкатам̣ ба̄лам̣. асаппурисатаранти атирекена асаппурисам̣. итаре две вуттапат̣ипаккхавасена ведитабба̄. сесаметтха утта̄наттхамева. йатха̄ четтха, евам̣ ито паресу пан̃часу. етесу хи пат̣хамам̣ пан̃чаверавасена деситам̣, дутийам̣ ассаддхаммавасена, татийам̣ ка̄йавачӣдва̄равасена, чатуттхам̣ манодва̄равасена, пан̃чамам̣ ат̣т̣хамиччхаттавасена, чхат̣т̣хам̣ дасамиччхаттавасена.

7-10. па̄падхаммасуттачатуккаван̣н̣ана̄

207-210. саттаме па̄панти ла̄макам̣ сам̣килит̣т̣хапуггалам̣. калйа̄н̣анти бхаддакам̣ анаваджджапуггалам̣. сесаметтха утта̄наттхамева. ат̣т̣хамепи есева найо. наваме па̄падхамманти ла̄макадхаммам̣. калйа̄н̣адхамманти анаваджджадхаммам̣. сесаметтха утта̄наттхамева. дасамепи есева найо. имасмим̣ вагге дасасупи суттесу ага̄рийаппат̣ипада̄ катхита̄. сачепи сота̄паннасакада̄га̄мино хонти, ват̣т̣атийева̄ти.

саппурисавагго пат̣хамо.

(22) 2. париса̄вагго

1. париса̄суттаван̣н̣ана̄

211. дутийасса пат̣хаме парисам̣ дӯсентӣти парисадӯсана̄. парисам̣ собхентӣти парисасобхана̄.

2. дит̣т̣хисуттаван̣н̣ана̄

212. дутийе манодуччарите парийа̄панна̄пи миччха̄дит̣т̣хи маха̄са̄ваджджата̄йа висум̣ вутта̄, тасса̄ ча пат̣ипаккхавасена самма̄дит̣т̣хи.

3. акатан̃н̃ута̄суттаван̣н̣ана̄

213. татийе акатан̃н̃ута̄ акатаведита̄ти акатан̃н̃ута̄йа акатаведита̄йа. убхайампетам̣ аттхато екамева. суккапаккхепи есева найо.

4-7. па̄н̣а̄типа̄тӣсутта̄диван̣н̣ана̄

214-217. чатуттхам̣ чатуннам̣ каммакилеса̄нам̣ таппат̣ипаккхасса ча васена вуттам̣, пан̃чамам̣ суккапаккха̄нам̣ а̄дито чатуннам̣ миччхатта̄нам̣ васена, чхат̣т̣хам̣ авасеса̄нам̣ чатуннам̣, саттамам̣ анарийавоха̄раарийавоха̄ра̄нам̣. татха̄ ат̣т̣хаманавамадасама̄ни саппат̣ипаккха̄нам̣ ассаддхамма̄нам̣ васена вутта̄ни. саббасуттесу пана суккапаккхадхамма̄ локийалокуттарамиссака̄ва катхита̄. навасу суттесу кин̃ча̄пи ‘‘сагге’’ти вуттам̣, тайо пана магга̄ тӣн̣и ча пхала̄ни лаббхантийева̄ти.

париса̄вагго дутийо.

(23) 3. дуччаритаваггаван̣н̣ана̄

221-231. татийасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄нева. дасаме йо чинтетва̄ кабйам̣ кароти, айам̣ чинта̄кави на̄ма. йо сутва̄ кароти, айам̣ сутакави на̄ма. йо екам̣ аттхам̣ нисса̄йа кароти, айам̣ аттхакави на̄ма. йо тан̇кхан̣ан̃н̃ева ван̇гӣсаттхеро вийа аттано пат̣ибха̄нена кароти, айам̣ пат̣ибха̄накави на̄ма̄ти.

дуччаритавагго татийо.

(24) 4. каммавагго

1. сам̣кхиттасуттаван̣н̣ана̄

232. чатуттхасса пат̣хаме кан̣ханти ка̄л̣акам̣ дасаакусалакаммапатхакаммам̣. кан̣хавипа̄канти апа̄йе ниббаттанато ка̄л̣акавипа̄кам̣. сукканти пан̣д̣аракам̣ кусалакаммапатхакаммам̣. суккавипа̄канти сагге ниббаттанато пан̣д̣аракавипа̄кам̣. кан̣хасукканти миссакакаммам̣. кан̣хасуккавипа̄канти сукхадуккхавипа̄кам̣. миссакакамман̃хи катва̄ акусалена тираччха̄найонийам̣ ман̇галахаттхит̣т̣ха̄на̄дӣсу уппанно кусалена паватте сукхам̣ ведийати. кусалена ра̄джакулепи ниббатто акусалена паватте дуккхам̣ ведийати. акан̣хам̣ асукканти каммаккхайакарам̣ чатумагган̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣. тан̃хи йади кан̣хам̣ бхавеййа, кан̣хавипа̄кам̣ дадеййа. йади суккам̣ бхавеййа, суккавипа̄кам̣ дадеййа. убхайавипа̄касса пана аппада̄нато акан̣хам̣ асукканти айаметтха аттхо.

2. виттха̄расуттаван̣н̣ана̄

233. дутийе сабйа̄баджджханти садосам̣. ка̄йасан̇кха̄ранти ка̄йадва̄рачетанам̣. абхисан̇кхаротӣти а̄йӯхати сампин̣д̣ети. сесадвайепи есева найо. сабйа̄баджджхам̣ локанти садуккхам̣ локам̣. сабйа̄баджджха̄ пхасса̄ти садуккха̄ випа̄капхасса̄. сабйа̄баджджхам̣ веданам̣ ведийатӣти са̄ба̄дхам̣ випа̄каведанам̣ ведийати. екантадуккханти екантенева дуккхам̣, на сукхасаммиссам̣. сеййатха̄пи сатта̄ нерайика̄ти еттха сеййатха̄пӣти нидассанаттхе нипа̄то. тена кевалам̣ нерайикасатте дассети, ан̃н̃е пана там̣сариккхака̄ на̄ма наттхи. имина̄ упа̄йена саббаттха аттхо ведитаббо. сеййатха̄пи манусса̄тиа̄дӣсу пана манусса̄нам̣ та̄ва ка̄лена сукха̄ ведана̄ уппаджджати, ка̄лена дуккха̄ ведана̄. екачче ча дева̄ти еттха пана ка̄ма̄вачарадева̄ дат̣т̣хабба̄. тесан̃хи махесаккхатара̄ девата̄ дисва̄ нисинна̄санато вут̣т̣ха̄нам̣, па̄рутауттара̄сан̇гасса ота̄ран̣ам̣, ан̃джалипагган̣ханантиа̄дӣнам̣ васена ка̄лена дуккхам̣ уппаджджати, диббасампаттим̣ анубхаванта̄нам̣ ка̄лена сукхам̣. екачче ча винипа̄тика̄ти еттха вема̄никапета̄ дат̣т̣хабба̄. те нирантарамева екасмим̣ ка̄ле сукхам̣, екасмим̣ ка̄ле дуккхам̣ ведийанти. на̄гасупан̣н̣ахаттхиасса̄дайо пана манусса̄ вийа вокин̣н̣асукхадуккха̄ва хонти. паха̄на̄йа йа̄ четана̄ти еттха виват̣т̣ага̄минӣ маггачетана̄ ведитабба̄. са̄ хи каммаккхайа̄йа сам̣ваттатӣти.

3. сон̣ака̄йанасуттаван̣н̣ана̄

234. татийе сикха̄моггалла̄ноти сӣсамаджджхе т̣хита̄йа махатийа̄ сикха̄йа саманна̄гато моггалла̄наготто бра̄хман̣о. пурима̄нӣти атӣта̄нантарадивасато пат̣т̣ха̄йа пурима̄ни, дутийа̄дито пат̣т̣ха̄йа пуриматара̄ни ведитабба̄ни. сон̣ака̄йаноти тассева антева̄сико. каммасачча̄йам̣ бхо локоти бхо айам̣ локо каммасабха̄во. каммасама̄рамбхат̣т̣ха̄йӣти каммасама̄рамбхена тит̣т̣хати. каммам̣ а̄йӯхантова тит̣т̣хати, ана̄йӯханто уччхиджджатӣти дӣпети. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

4-9. сиккха̄падасутта̄диван̣н̣ана̄

235. чатуттха̄дӣнипи утта̄наттха̄нева. магган̇гесу пана йасма̄ сатийа̄ упат̣т̣хапетва̄ пан̃н̃а̄йа париччхиндати, тасма̄ убхайамева каммам̣. сеса̄ ан̇га̄нева хонти, но камманти вуттам̣. боджджхан̇гесупи есева найо. абхидхамме пана саббампетам̣ ависесена четана̄сампайуттакаммантева ван̣н̣итам̣.

10. саман̣асуттаван̣н̣ана̄

241. дасаме идхева̄ти имасмим̣йева са̄сане. айам̣ пана нийамо сесападесупи ведитаббо. дутийа̄дайопи хи саман̣а̄ идхева, на ан̃н̃аттха. сун̃н̃а̄ти ритта̄ туччха̄. параппава̄да̄ти чатта̄ро сассатава̄да̄, чатта̄ро екаччасассатика̄, чатта̄ро анта̄нантика̄, чатта̄ро амара̄виккхепика̄, две адхиччасамуппанника̄, сол̣аса сан̃н̃ива̄да̄, ат̣т̣ха асан̃н̃ива̄да̄, ат̣т̣ха невасан̃н̃ина̄сан̃н̃ива̄да̄, сатта уччхедава̄да̄, пан̃ча дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄ти име саббепи брахмаджа̄ле а̄гатадва̄сат̣т̣хидит̣т̣хийо ито ба̄хира̄нам̣ паресам̣ пава̄да̄ параппава̄да̄ на̄ма. те саббепи имехи чатӯхи пхалат̣т̣хакасаман̣ехи сун̃н̃а̄. на хи те еттха санти. на кевалан̃ча етехева сун̃н̃а̄, чатӯхи пана маггат̣т̣хакасаман̣ехипи, чатуннам̣ магга̄нам̣ аттха̄йа а̄раддхавипассакехипӣти два̄дасахипи саман̣ехи сун̃н̃а̄ ева. идамева аттхам̣ сандха̄йа бхагавата̄ маха̄паринибба̄не (дӣ. ни. 2.214) вуттам̣ –

‘‘екӯнатим̣со вайаса̄ субхадда,

йам̣ паббаджим̣ ким̣кусала̄нуесӣ;

васса̄ни пан̃н̃а̄са сама̄дхика̄ни,

йато ахам̣ паббаджито субхадда;

н̃а̄йасса дхаммасса падесаваттӣ,

ито бахиддха̄ саман̣опи наттхи’’.

‘‘дутийопи саман̣о наттхи, татийопи саман̣о наттхи, чатуттхопи саман̣о наттхи, сун̃н̃а̄ параппава̄да̄ саман̣ехи ан̃н̃ехӣ’’ти. еттха хи падесаваттӣти а̄раддхавипассако адхиппето. тасма̄ сота̄паттимаггасса а̄раддхавипассакам̣ маггат̣т̣хам̣ пхалат̣т̣ханти тайопи екато катва̄ ‘‘саман̣опи наттхӣ’’ти а̄ха, сакада̄га̄мимаггасса а̄раддхавипассакам̣ маггат̣т̣хам̣ пхалат̣т̣ханти тайопи екато катва̄ ‘‘дутийопи саман̣о наттхӣ’’ти а̄ха. итаресупи двӣсу есева найо. ека̄дасамам̣ утта̄наттхамева̄ти.

каммавагго чатуттхо.

(25) 5. а̄паттибхайавагго

1. сан̇гхабхедакасуттаван̣н̣ана̄

243. пан̃чамасса пат̣хаме апи ну там̣, а̄нанда, адхикаран̣анти вива̄да̄дхикаран̣а̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ адхикаран̣ам̣ бхиккхусан̇гхасса уппаджджи, саттха̄ тасса вӯпасантабха̄вам̣ пуччханто евама̄ха. куто там̣, бхантети, бханте, куто кинти кена ка̄ран̣ена там̣ адхикаран̣ам̣ вӯпасамиссатӣти вадати. кевалакаппанти сакалам̣ самантато. сан̇гхабхеда̄йа т̣хитоти сан̇гхена саддхим̣ ва̄даттха̄йа катхитам̣ пат̣икатхентова т̣хито. татра̄йасма̄ти тасмим̣ евам̣ т̣хите а̄йасма̄ ануруддхо. на екава̄чикампи бхан̣итаббам̣ ман̃н̃атӣти ‘‘ма̄, а̄вусо, сан̇гхена саддхим̣ евам̣ авача̄’’ти екавачанампи ваттаббам̣ на ман̃н̃ати. войун̃джатӣти ануйун̃джати ануйогам̣ а̄паджджати. аттхавасети ка̄ран̣авасе. на̄сессантӣти упосатхаппава̄ран̣ам̣ упагантум̣ адатва̄ никкад̣д̣хиссанти. сесам̣ па̄л̣ивасенева ведитаббам̣.

2. а̄паттибхайасуттаван̣н̣ана̄

244. дутийе кхурамун̣д̣ам̣ каритва̄ти пан̃ча сикхан̣д̣аке т̣хапетва̄ кхурена мун̣д̣ам̣ каритва̄. кхарассарена̄ти каккхал̣асаддена. пан̣авена̄ти ваджджхабхерийа̄. тхалат̣т̣хасса̄ти екаманте т̣хитасса. сӣсаччхеджджанти сӣсаччхеда̄рахам̣. йатра хи на̄ма̄ти йам̣ на̄ма. со ватасса̄ханти со вата ахам̣ ассам̣, йам̣ еварӯпам̣ па̄пам̣ на кареййанти аттхо. йатха̄дхаммам̣ пат̣икариссатӣти дхамма̄нурӯпам̣ пат̣икариссати, са̄ман̣ерабхӯмийам̣ т̣хассатӣти аттхо. ка̄л̣аваттхам̣ паридха̄йа̄ти ка̄л̣апилотикам̣ нива̄сетва̄. мосалланти мусала̄бхипа̄та̄рахам̣. йатха̄дхамманти идха а̄паттито вут̣т̣ха̄йа суддханте патит̣т̣хаханто йатха̄дхаммам̣ кароти на̄ма. бхасмапут̣анти чха̄рика̄бхан̣д̣икам̣. га̄райхам̣ бхасмапут̣анти гарахитаббачха̄рика̄пут̣ена маттхаке абхигха̄та̄рахам̣. йатха̄дхамманти идха а̄паттим̣ десенто йатха̄дхаммам̣ пат̣икароти на̄ма. упаваджджанти упава̄да̄рахам̣. па̄т̣идесанӣйесӯти пат̣идесетаббесу. имина̄ сабба̄пи сеса̄паттийо сан̇гахита̄. има̄ни кхо, бхиккхаве, чатта̄ри а̄паттибхайа̄нӣти, бхиккхаве, има̄ни чатта̄ри а̄паттим̣ нисса̄йа уппаджджанакабхайа̄ни на̄ма̄ти.

3. сиккха̄нисам̣сасуттаван̣н̣ана̄

245. татийе сиккха̄ а̄нисам̣са̄ еттха̄ти сиккха̄нисам̣сам̣. пан̃н̃а̄ уттара̄ еттха̄ти пан̃н̃уттарам̣. вимутти са̄ро еттха̄ти вимуттиса̄рам̣. сати а̄дхипатеййа̄ еттха̄ти сата̄дхипатеййам̣. етесам̣ хи сиккха̄дисан̇кха̄та̄нам̣ а̄нисам̣са̄дӣнам̣ аттха̄йа вуссатӣти вуттам̣ хоти. а̄бхисама̄ча̄рика̄ти уттамасама̄ча̄рика̄. ваттавасена пан̃н̃аттасӣлассетам̣ адхивачанам̣. татха̄ татха̄ со тасса̄ сиккха̄йа̄ти татха̄ татха̄ со сиккха̄ка̄мо бхиккху тасмим̣ сиккха̄паде.

а̄дибрахмачарийика̄ти маггабрахмачарийасса а̄дибхӯта̄нам̣ чатуннам̣ маха̄сӣла̄наметам̣ адхивачанам̣. саббасоти сабба̄ка̄рена. дхамма̄ти чатусаччадхамма̄. пан̃н̃а̄йа самавеккхита̄ хонтӣти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа судит̣т̣ха̄ хонти. вимуттийа̄ пхусита̄ хонтӣти арахаттапхалавимуттийа̄ н̃а̄н̣апхассена пхут̣т̣ха̄ хонти. аджджхаттам̣йева сати сӯпат̣т̣хита̄ хотӣти нийакаджджхаттейева сати сут̣т̣ху упат̣т̣хита̄ хоти. пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄мӣти випассана̄пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄ми. пан̃н̃а̄йа самавеккхисса̄мӣти идха̄пи випассана̄пан̃н̃а̄ адхиппета̄. пхуситам̣ ва̄ дхаммам̣ таттха таттха пан̃н̃а̄йа ануггахесса̄мӣти еттха пана маггапан̃н̃а̄ва адхиппета̄.

4. сеййа̄суттаван̣н̣ана̄

246. чатуттхе пета̄ти ка̄лаката̄ вуччанти. утта̄на̄ сентӣти те йебхуййена утта̄нака̄ва сайанти. атха ва̄ петтивисайе ниббатта̄ пета̄ на̄ма, те аппамам̣салохитатта̄ ат̣т̣хисан̇гха̄таджат̣ита̄ екена пассена сайитум̣ на сакконти, утта̄на̄ва сенти. анаттамано хотӣти теджуссадатта̄ сӣхо мигара̄джа̄ две пуримапа̄де екасмим̣, паччхимапа̄де екасмим̣ т̣ха̄не т̣хапетва̄ нан̇гут̣т̣хам̣ антарасаттхимхи паккхипитва̄ пуримапа̄дапаччхимапа̄данан̇гут̣т̣ха̄нам̣ т̣хитока̄сам̣ саллаккхетва̄ двиннам̣ пуримапа̄да̄нам̣ маттхаке сӣсам̣ т̣хапетва̄ сайати. дивасампи сайитва̄ пабуджджхама̄но на уттасанто пабуджджхати, сӣсам̣ пана уккхипитва̄ пуримапа̄да̄дӣнам̣ т̣хитока̄сам̣ саллаккхетва̄ саче кин̃чи т̣ха̄нам̣ виджахитва̄ т̣хитам̣ хоти, ‘‘найидам̣ туйхам̣ джа̄тийа̄, на сӯрабха̄васса анурӯпа’’нти анаттамано хутва̄ таттхева сайати, на гочара̄йа паккамати. идам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘анаттамано хотӣ’’ти. авиджахитва̄ т̣хите пана ‘‘туйхам̣ джа̄тийа̄ ча сӯрабха̄васса ча анурӯпамида’’нти хат̣т̣хатут̣т̣хо ут̣т̣ха̄йа сӣхавиджамбханам̣ виджамбхитва̄ кесарабха̄рам̣ видхунитва̄ тиккхаттум̣ сӣхана̄дам̣ надитва̄ гочара̄йа паккамати. тена вуттам̣ – ‘‘аттамано хотӣ’’ти.

5. тхӯпа̄рахасуттаван̣н̣ана̄

247. пан̃чаме ра̄джа̄ чаккаваттӣти еттха касма̄ бхагава̄ ага̄рамаджджхе васитва̄ ка̄лакатасса ран̃н̃о тхӯпакаран̣ам̣ ануджа̄на̄ти, на сӣлавато путхуджджанабхиккхусса̄ти? аначчхарийатта̄. путхуджджанабхиккхӯнан̃хи тхӯпе анун̃н̃а̄йама̄не тамбапан̣н̣идӣпе та̄ва тхӯпа̄нам̣ ока̄со на бхавеййа, татха̄ ан̃н̃есу т̣ха̄несу. тасма̄ ‘‘аначчхарийа̄ те бхависсантӣ’’ти на̄нуджа̄на̄ти. чаккаваттӣ ра̄джа̄ екова ниббаттати, тенасса тхӯпо аччхарийо хоти. путхуджджанасӣлавато пана париниббутабхиккхуно вийа махантампи сакка̄рам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атийева. чхат̣т̣хасаттама̄ни утта̄наттха̄нева.

8. пат̣хамавоха̄расуттаван̣н̣ана̄

250. ат̣т̣хаме анарийавоха̄ра̄ти анарийа̄нам̣ катха̄. сесесупи есева найо.

а̄паттибхайавагго пан̃чамо.

пан̃чамапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

(26) 6. абхин̃н̃а̄вагго

1-3. абхин̃н̃а̄сутта̄диван̣н̣ана̄

254-256. чхат̣т̣хасса пат̣хаме абхин̃н̃а̄йа̄ти джа̄нитва̄. саматхо ча випассана̄ ча̄ти читтекаггата̄ ча сан̇кха̄рапариггахавипассана̄н̃а̄н̣ан̃ча. виджджа̄ ча вимутти ча̄ти магган̃а̄н̣авиджджа̄ ча сеса̄ сампайуттакадхамма̄ ча. дутийе анарийапарийесана̄ти анарийа̄нам̣ есана̄ гавесана̄. джара̄дхамманти джара̄сабха̄вам̣. сесесупи есева найо. татийам̣ утта̄намева.

4. ма̄лукйапуттасуттаван̣н̣ана̄

257. чатуттхе ма̄лукйапуттоти ма̄лукйабра̄хман̣ийа̄ путто. еттха̄ти етасмим̣ тава ова̄дайа̄чане. имина̄ тхерам̣ апаса̄детипи усса̄детипи. катхам̣? айам̣ кира дахарака̄ле паччайесу лагго хутва̄ паччха̄ махаллакака̄ле аран̃н̃ава̄сам̣ паттхенто каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чати. атха бхагава̄ ‘‘еттха дахаре ким̣ ваккха̄ма, ма̄лукйапутто вийа тумхепи тарун̣ака̄ле паччайесу лаггитва̄ махаллакака̄ле аран̃н̃ам̣ пависитва̄ саман̣адхаммам̣ кареййа̄тха̄’’ти имина̄ адхиппа̄йена бхан̣анто тхерам̣ апаса̄дети на̄ма. йасма̄ пана тхеро махаллакака̄лева аран̃н̃ам̣ пависитва̄ саман̣адхаммам̣ ка̄тука̄мо, тасма̄ бхагава̄ ‘‘еттха дахаре ким̣ ваккха̄ма, айам̣ амха̄кам̣ ма̄лукйапутто махаллакака̄лепи аран̃н̃ам̣ пависитва̄ саман̣адхаммам̣ ка̄тука̄мо каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чати. тумхе та̄ва тарун̣ака̄лепи вӣрийам̣ на каротха̄’’ти имина̄ адхиппа̄йена бхан̣анто тхерам̣ усса̄дети на̄ма̄ти йоджана̄.

5-10. куласутта̄диван̣н̣ана̄

258-263. пан̃чаме а̄дхипачче т̣хапентӣти бхан̣д̣а̄га̄рикат̣т̣ха̄не т̣хапенти. чхат̣т̣хе ван̣н̣асампанноти сарӣраван̣н̣ена саманна̄гато. баласампанноти ка̄йабалена саманна̄гато. бхиккхува̄ре ван̣н̣асампанноти гун̣аван̣н̣ена саманна̄гато. баласампанноти вӣрийабалена саманна̄гато. джавасампанноти н̃а̄н̣аджавена саманна̄гато. саттамепи есева найо. сесаметтха утта̄намева̄ти.

абхин̃н̃а̄вагго чхат̣т̣хо.

(27) 7. каммапатхаваггаван̣н̣ана̄

264-273. каммапатхаваггепи дасапи каммапатха̄ локийалокуттарамиссака̄ва катхита̄.

(28) 8. ра̄гапеййа̄лаван̣н̣ана̄

274-783. ра̄гапеййа̄лам̣ арахаттам̣ па̄петва̄ катхитам̣. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева̄ти.

маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

чатукканипа̄тасса сам̣ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.