📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

ат̣т̣хаканипа̄та-т̣ӣка̄

1. пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣

1. метта̄вагго

1. метта̄суттаван̣н̣ана̄

1. ат̣т̣хаканипа̄тасса пат̣хаме вад̣д̣хита̄йа̄ти бха̄вана̄па̄рипӯривасена парибрӯхита̄йа. пунаппунам̣ ката̄йа̄ти бха̄вана̄йа бахулӣкаран̣ена апара̄парам̣ паваттита̄йа. йуттайа̄насадисаката̄йа̄ти йатха̄ йуттаа̄джан̃н̃айа̄нам̣ чхекена са̄ратхина̄ адхит̣т̣хитам̣ йатха̄ручи паваттати, евам̣ йатха̄ручи паватта̄рахатам̣ гамита̄йа. патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти саббасампаттиадхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. паччупат̣т̣хита̄йа̄ти бха̄вана̄бахулӣка̄рехи пати пати упат̣т̣хита̄йа авиджахита̄йа. самантато чита̄йа̄ти саббабха̄гена бха̄вана̄нурӯпам̣ чайам̣ гамита̄йа. тена̄ха ‘‘упачита̄йа̄’’ти. сут̣т̣ху сама̄раддха̄йа̄ти ативийа саммадева ниббаттигата̄йа.

йо ча меттам̣ бха̄вайатӣтиа̄дӣсу йо кочи гахат̣т̣хо ва̄ паббаджито ва̄. меттанти метта̄джха̄нам̣.

аппама̄н̣анти бха̄вана̄васена а̄рамман̣авасена ча аппама̄н̣ам̣. асубхабха̄вана̄дайо вийа хи а̄рамман̣е екадесаггахан̣ам̣ акатва̄ анавасесапхаран̣авасена анодхисо пхаран̣авасена ча, аппама̄н̣а̄рамман̣ата̄йа пагун̣абха̄вана̄васена ча аппама̄н̣ам̣. танӯ сам̣йоджана̄ хонтӣти меттам̣ па̄дакам̣ катва̄ саммаситва̄ хет̣т̣химе арийамагге адхигаччхантасса сукхенева пат̣игхасам̣йоджана̄дайо пахӣйама̄на̄ танӯ хонтӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

евам̣ килесаппаха̄нан̃ча нибба̄на̄дхигаман̃ча метта̄бха̄вана̄йа сикха̄ппаттама̄нисам̣сам̣ дассетва̄ ида̄ни ан̃н̃епи а̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘екампи че’’тиа̄ди вуттам̣. таттха адут̣т̣хачиттоти метта̄балена сут̣т̣ху виккхамбхитабйа̄па̄дата̄йа бйа̄па̄дена адӯситачитто. метта̄йатӣти хитапхаран̣авасена меттам̣ кароти. кусалӣти атисайена кусалава̄ маха̄пун̃н̃о, пат̣игха̄дианаттхавигамена кхемӣ. саббе ча па̄н̣ети ча-саддо бйатиреко. манаса̄нукампӣти читтена анукампанто. идам̣ вуттам̣ хоти – екасаттависайа̄пи та̄ва метта̄ маха̄кусалара̄си, саббе пана па̄н̣е аттано путтам̣ вийа хитапхаран̣ена манаса̄ анукампанто пахукам̣ пахум̣ анаппакам̣ апарийантам̣ чатусат̣т̣химаха̄каппепи аттано випа̄каппабандхам̣ паваттетум̣ саматтхам̣ ул̣а̄рам̣ пун̃н̃ам̣ арийо парисуддхачитто пуггалова кароти ниппха̄детӣти. саттабхаританти саттехи авирал̣ам̣, а̄кин̣н̣амануссанти аттхо.

сан̇гахаваттхӯнӣти (сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.120) локасса сан̇ган̣ханака̄ран̣а̄ни. ниппханнасассато нава бха̄ге кассакасса датва̄ ран̃н̃ам̣ екабха̄гаггахан̣ам̣ дасамабха̄гаггахан̣ам̣. евам̣ кассака̄ хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ сасса̄ни сампа̄дентӣти а̄ха ‘‘сассасампа̄дане медха̄вита̄ти аттхо’’ти. тато орабха̄ге кира чхабха̄гаггахан̣ам̣ джа̄там̣. чхама̄сиканти чханнам̣ чханнам̣ ма̄са̄нам̣ пахонакам̣. па̄сетӣти па̄сагате вийа кароти. ва̄ча̄йа пийам̣ ва̄ча̄пийам̣, тасса каммам̣ ва̄ча̄пеййам̣. саббасо рат̣т̣хасса иддха̄дибха̄вато кхемам̣. нираббудам̣ чорийа̄бха̄вато. иддхан̃хи рат̣т̣хам̣ ачорийам̣. ‘‘нираггал̣а’’нти вуччати апа̄рутагхарабха̄вато.

уддхам̣мӯлакам̣ катва̄ти уммӯлам̣ катва̄. двӣхи парийан̃н̃ехӣти маха̄йан̃н̃асса пуббабха̄ге паччха̄ ча паваттетаббехи двӣхи парива̄райан̃н̃ехи. сатта…пе… бхӣсанасса̄ти саттанавута̄дхика̄нам̣ пан̃чаннам̣ пасусата̄нам̣ ма̄ран̣ена бхеравасса па̄пабхӣрука̄нам̣ бхайа̄вахасса. татха̄ хи ваданти –

‘‘чхасата̄ни нийуджджанти, пасӯнам̣ маджджхиме хани;

ассамедхасса йан̃н̃асса, ӯна̄ни пасӯхи тӣхӣ’’ти. (сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.120; а. ни. т̣ӣ. 2.4.39);

самманти йугаччхидде паккхипитаббадан̣д̣акам̣. па̄сантӣти кхипанти. сам̣ха̄римехӣти сакат̣ехи вахитаббехи. пуббе кира еко ра̄джа̄ самма̄па̄сам̣ йаджанто сарассатинадитӣре патхавийа̄ виваре динне нимуггойева ахоси. андхаба̄лабра̄хман̣а̄ гата̄нугатигата̄ ‘‘айам̣ тасса саггагаманамагго’’ти сан̃н̃а̄йа таттха самма̄па̄сам̣ йан̃н̃ам̣ пат̣т̣хапенти. тена вуттам̣ ‘‘нимуггока̄сато пабхутӣ’’ти. айӯпо аппакадивасо йа̄го, сайӯпо бахудивасам̣ са̄дхеййо сатрайа̄го. мантапада̄бхисан̇кхата̄нам̣ саппимадхӯнам̣ ‘‘ва̄джа’’мити саман̃н̃а̄. хиран̃н̃асуван̣н̣агомахим̣са̄ди саттарасакадаккхин̣асса. са̄рагаббхакот̣т̣ха̄га̄ра̄дӣсу наттхи еттха аггал̣а̄ти нираггал̣о. таттха кира йан̃н̃е аттано са̄патеййам̣ анавасесато анигӯхитва̄ ниййа̄тӣйати.

чандаппабха̄ти (итиву. ат̣т̣ха. 27) чандимассева пабха̄йа. та̄ра̄ган̣а̄ва саббети йатха̄ саббепи та̄ра̄ган̣а̄ чандимасобха̄йа сол̣асимпи калам̣ на̄ггханти, евам̣ те ассамедха̄дайо йан̃н̃а̄ меттасса читтасса вутталаккхан̣ена субха̄витасса сол̣асимпи калам̣ на̄нубхаванти, на па̄пун̣анти, на̄ггхантӣти аттхо.

ида̄ни апарепи дит̣т̣хадхаммикасампара̄йике метта̄бха̄вана̄йа а̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘йо на хантӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йоти метта̄брахмавиха̄рабха̄вана̄нуйутто пуггало. на хантӣти тенева метта̄бха̄вана̄нубха̄вена дӯравиккхамбхитабйа̄па̄дата̄йа на кан̃чи саттам̣ хим̣сати, лед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи на виба̄дхати ва̄. на гха̄тетӣти парам̣ сама̄дапетва̄ на сатте ма̄ра̄пети на виба̄дха̄пети ча. на джина̄тӣти са̄рамбхавигга̄хикакатха̄дивасена на кан̃чи джина̄ти са̄рамбхассева абха̄вато, джа̄никаран̣авасена ва̄ ат̣т̣акаран̣а̄дина̄ на кан̃чи джина̄ти. тена̄ха ‘‘на аттана̄ парасса джа̄ним̣ каротӣ’’ти. на джа̄пайети парехи пайоджетва̄ паресампи дханаджа̄ним̣ на ка̄ра̄пеййа. тена̄ха ‘‘на парена парасса джа̄ним̣ ка̄ретӣ’’ти. метта̄йа ва̄ ам̣со авихет̣ханат̣т̣хена авайавабхӯтоти меттам̣со.

метта̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2-4. пан̃н̃а̄сутта̄диван̣н̣ана̄

2-4. дутийе а̄дибрахмачарийика̄йа̄ти а̄дибрахмачарийамева а̄дибрахмачарийика̄. тена̄ха ‘‘маггабрахмачарийасса а̄дибхӯта̄йа̄’’ти. арийоти ниддосо парисуддхо. тун̣хӣбха̄во на титтхийа̄нам̣ мӯгаббатагахан̣ам̣ вийа апарисуддхоти арийо тун̣хӣбха̄во. чатуттхаджджха̄нанти уккат̣т̣ханиддесенетам̣ вуттам̣, пат̣хамаджджха̄на̄дӣнипи арийо тун̣хӣбха̄вотвева сан̇кхам̣ гаччханти. джа̄нанти идам̣ каммаса̄дхананти а̄ха ‘‘джа̄нитаббакам̣ джа̄на̄тӣ’’ти. йатха̄ ва̄ екаччо випарӣтам̣ ган̣ханто джа̄нантопи на джа̄на̄ти, пассантопи на пассати, на евамайам̣. айам̣ пана джа̄нанто джа̄на̄ти, пассанто пассатӣти еваметтха дат̣т̣хаббо. татийа̄дӣни сувин̃н̃еййа̄ни.

пан̃н̃а̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. пат̣хамалокадхаммасуттаван̣н̣ана̄

5. пан̃чаме локасса дхамма̄ти сатталокасса авассам̣бха̄видхамма̄. тена̄ха ‘‘етехи мутта̄ на̄ма наттхи’’тиа̄ди. гха̄саччха̄дана̄дӣнам̣ ладдхи ла̄бхо, та̄ни ева ва̄ ладдхаббато ла̄бхо, тадабха̄во ала̄бхо, ла̄бхаггахан̣ена четтха таббисайо ануродхо гахито, ала̄бхаггахан̣ена виродхо. йасма̄ лохите сати тадупагха̄тавасена пуббо вийа ануродхо ладдха̄васаро ева хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ла̄бхе а̄гате ала̄бхо а̄гатойева̄’’ти. еса найо йаса̄дӣсупи. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

пат̣хамалокадхаммасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6-8. дутийалокадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄

6-8. чхат̣т̣хе адхикам̣ пайасати пайуджджати етена̄ти адхиппайа̄со, сависесам̣ итикаттаббакирийа̄. тена̄ха ‘‘адхикаппайого’’ти. саттамат̣т̣хамесу наттхи ваттаббам̣.

дутийалокадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. нандасуттаван̣н̣ана̄

9. наваме дувидха̄ кулапутта̄ джа̄тикулапутта̄ а̄ча̄ракулапутта̄ ча. таттха ‘‘тена кхо пана самайена рат̣т̣хапа̄ло кулапутто тасмим̣йева тхуллакот̣т̣хике аггакуликасса путто’’ти (ма. ни. 2.294) евам̣ а̄гата̄ учча̄кулапутта̄ джа̄тикулапутта̄. ‘‘саддха̄йете кулапутта̄ ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджита̄’’ти (ма. ни. 3.78) евам̣ а̄гата̄ пана йаттха каттхачи куле пасута̄пи а̄ча̄ракулапутта̄ на̄ма. идха пана учча̄кулаппасутатам̣ сандха̄йа ‘‘кулапуттоти, бхиккхаве, нандам̣ самма̄ вадама̄но вадеййа̄’’ти бхагавата̄ вуттанти а̄ха ‘‘джа̄тикулапутто’’ти. убхохипи пана ка̄ран̣ехи тасса кулапуттабха̄войева. сесаметтха утта̄намева.

нандасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. ка̄ран̣д̣авасуттаван̣н̣ана̄

10. дасаме пат̣ичаратӣти пат̣иччха̄данавасена чарати паваттати. пат̣иччха̄данат̣т̣хо ева ва̄ чарати-саддо анекаттхатта̄ дха̄тӯнанти а̄ха ‘‘пат̣иччха̄детӣ’’ти. ан̃н̃ена̄н̃н̃анти пана пат̣иччха̄дана̄ка̄радассананти а̄ха ‘‘ан̃н̃ена ка̄ран̣ена̄’’тиа̄ди. таттха ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣ вачанам̣ ва̄ти йам̣ чодакена чудитакасса досавибха̄ванам̣ ка̄ран̣ам̣, вачанам̣ ва̄ вуттам̣, там̣ тато ан̃н̃енева ка̄ран̣ена, вачанена ва̄ пат̣иччха̄дети. ка̄ран̣ена̄ти чодана̄йа амӯла̄йа амӯликабха̄вадӣпанийа̄ йуттийа̄ ва̄. вачанена̄ти тадаттхабодхакена вачанена. ‘‘ко а̄панно’’тиа̄дина̄ чоданам̣ виссаджджетва̄ва виккхепа̄паджджанам̣ ан̃н̃ена̄н̃н̃ам̣ пат̣ичаран̣ам̣. бахиддха̄ катха̄пана̄мана̄ на̄ма ‘‘иттханна̄мам̣ а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти вутте – ‘‘па̄т̣алипуттам̣ гатомхӣ’’тиа̄дина̄ чоданам̣ виссаджджетва̄ти айамева висесо. йо хи ‘‘а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти вутто ‘‘ко а̄панно, ким̣ а̄панно, кисмим̣ а̄панна̄, кам̣ бхан̣атха, ким̣ бхан̣атха̄’’ти ва̄ вадати, ‘‘еварӯпам̣ кин̃чи тайа̄ дит̣т̣ха’’нти вутте ‘‘на сун̣а̄мӣ’’ти сотам̣ ва̄ упанети, айам̣ ан̃н̃ена̄н̃н̃ам̣ пат̣ичарати на̄ма. йо пана ‘‘иттханна̄мам̣ на̄ма а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти пут̣т̣хо ‘‘па̄т̣алипуттам̣ гатомхӣ’’ти ватва̄ пуна ‘‘на тава па̄т̣алипуттагаманам̣ пуччха̄ма, а̄паттим̣ пуччха̄ма̄’’ти вутте тато ‘‘ра̄джагахам̣ гатомхи. ра̄джагахам̣ ва̄ йа̄хи бра̄хман̣агахам̣ ва̄, а̄паттим̣ а̄панносӣти. там̣ таттха ме сӯкарамам̣сам̣ ладдха’’нтиа̄дӣни вадати, айам̣ бахиддха̄ катхам̣ апана̄мети на̄ма. саман̣акачавароти саман̣авесадха̄ран̣ена саман̣аппатирӯпаката̄йа саман̣а̄нам̣ качаварабхӯтам̣.

ка̄ран̣д̣авам̣ (су. ни. ат̣т̣ха. 2.283-284) ниддхаматха̄ти випаннасӣлата̄йа качаварабхӯтам̣ пуггалам̣ качаварамива анапеккха̄ апанетха. касамбум̣ апакассатха̄ти касамбубхӯтан̃ча нам̣ кхаттийа̄дӣнам̣ маджджхагатам̣ пабхиннапаггхаритакут̣т̣хам̣ чан̣д̣а̄лам̣ вийа апакад̣д̣хатха. ким̣ ка̄ран̣ам̣? сан̇гха̄ра̄мо на̄ма сӣлаванта̄нам̣ като, на дуссӣла̄нам̣. йато етадева сандха̄йа̄ха ‘‘тато пала̄пе ва̄хетха, ассаман̣е саман̣ама̄нине’’ти. йатха̄ пала̄па̄ антоса̄рарахита̄ атан̣д̣ула̄ бахи тхусена вӣхӣ вийа диссанти, евам̣ па̄пабхиккхӯ анто сӣларахита̄пи бахи ка̄са̄ва̄дипариккха̄рена бхиккхӯ вийа диссанти, тасма̄ ‘‘пала̄па̄’’ти вуччанти. те пала̄пе ва̄хетха опунатха видхаматха, параматтхато ассаман̣е саман̣авесаматтена саман̣ама̄нине. каппайавхоти каппетха, каротха̄ти вуттам̣ хоти. патиссата̄ти саппатисса̄. ват̣т̣адуккхасса антам̣ кариссатха, паринибба̄нам̣ па̄пун̣иссатха̄ти аттхо.

ка̄ран̣д̣авасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

метта̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. маха̄вагго

1. веран̃джасуттаван̣н̣ана̄

11. дутийасса пат̣хаме веран̃джа̄йам̣ вихаратӣти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.1) еттха веран̃джа̄ти тасса нагарассетам̣ адхивачанам̣, тассам̣ веран̃джа̄йам̣. самӣпаттхе бхуммавачанам̣. нал̣ерупучимандамӯлети еттха нал̣еру на̄ма йаккхо. пучимандоти нимбаруккхо. мӯланти самӣпам̣. айан̃хи мӯла-саддо ‘‘мӯла̄ни уддхареййа антамасо усӣрана̄л̣иматта̄нипӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.195) мӯламӯле диссати. ‘‘лобхо акусаламӯла’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.305; пари. 323) аса̄дха̄ран̣ахетумхи. ‘‘йа̄ва маджджханхике ка̄ле чха̄йа̄ пхарати, нива̄те пан̣н̣а̄ни патанти, етта̄вата̄ руккхамӯла’’нтиа̄дӣсу (па̄ра̄. 494) самӣпе. идха пана самӣпе адхиппето, тасма̄ нал̣еруйаккхена адхиггахитасса пучимандасса самӣпети еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. со кира пучимандо раман̣ӣйо па̄са̄дико анекесам̣ руккха̄нам̣ а̄дхипаччам̣ вийа курума̄но тасса нагарасса авидӯре гамана̄гаманасампанне т̣ха̄не ахоси. атха бхагава̄ веран̃джам̣ гантва̄ патирӯпе т̣ха̄не вихаранто тасса руккхасса самӣпе хет̣т̣ха̄бха̄ге виха̄си. тена вуттам̣ ‘‘веран̃джа̄йам̣ вихарати нал̣ерупучимандамӯле’’ти.

паччут̣т̣ха̄нам̣ (са̄раттха. т̣ӣ. 1.2) на̄ма а̄сана̄ вут̣т̣ха̄нанти а̄ха ‘‘на̄сана̄ вут̣т̣ха̄тӣ’’ти. нисинна̄санато на вут̣т̣хахатӣти аттхо. еттха ча джин̣н̣е…пе… вайоануппаттети упайогавачанам̣ а̄сана̄ вут̣т̣ха̄накирийа̄пеккхам̣ на хоти. тасма̄ ‘‘джин̣н̣е…пе… вайоануппатте дисва̄’’ти аджджха̄ха̄рам̣ катва̄ аттхо ведитаббо. атха ва̄ паччуггаманакирийа̄пеккхам̣ упайогавачанам̣, тасма̄ на паччут̣т̣ха̄тӣти ут̣т̣ха̄йа паччуггаманам̣ на каротӣти аттхо ведитаббо. паччуггаманампи хи паччут̣т̣ха̄нанти вуччати. вуттан̃хетам̣ ‘‘а̄чарийам̣ пана дӯратова дисва̄ паччут̣т̣ха̄йа паччуггаманакаран̣ам̣ паччут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма̄’’ти. на̄сана̄ вут̣т̣ха̄тӣти имина̄ пана паччуггамана̄бха̄васса упалаккхан̣аматтам̣ дасситанти дат̣т̣хаббам̣. вибха̄ване на̄ма аттхети пакативибха̄ванасан̇кха̄те аттхе. на абхива̄дети ва̄ти на абхива̄детаббанти ва̄ саллаккхетӣти вуттам̣ хоти.

там̣ ан̃н̃а̄н̣анти ‘‘айам̣ мама абхива̄дана̄дӣни ка̄тум̣ арахарӯпо на хотӣ’’ти аджа̄нанавасена паваттам̣ ан̃н̃а̄н̣ам̣. олокентоти ‘‘дуккхам̣ кхо ага̄раво вихарати аппатиссо, ким̣ ну кхо ахам̣ саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ саккареййам̣ гарум̣ кареййа’’нтиа̄дисуттавасенева (а. ни. 4.21) н̃а̄н̣ачаккхуна̄ олокенто. нипаччака̄ра̄раханти пан̣ипа̄та̄рахам̣. сампатиджа̄тоти мухуттаджа̄то, джа̄тасаманантарамева̄ти вуттам̣ хоти. уттарена мукхоти уттарадиса̄бхимукхо. ‘‘саттападавӣтиха̄рена гантва̄ сакалам̣ дасасахассилокадха̄тум̣ олокеси’’нти идам̣ –

‘‘дхаммата̄ еса̄, бхиккхаве, сампатиджа̄то бодхисатто самехи па̄дехи патит̣т̣хахитва̄ уттара̄бхимукхо саттападавӣтиха̄рена гаччхати, сетамхи чхатте анудха̄рийама̄не сабба̄ диса̄ вилокети, а̄сабхин̃ча ва̄чам̣ бха̄сатӣ’’ти (дӣ. ни. 2.31) –

евам̣ па̄л̣ийам̣ саттападавӣтиха̄рупари т̣хитасса вийа сабба̄диса̄нулоканасса катхитатта̄ вуттам̣, на панетам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣ саттападавӣтиха̄рато пагева диса̄вилоканасса кататта̄. маха̄сатто хи манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ пураттхимам̣ дисам̣ олокеси, анека̄ни чаккава̄л̣асахасса̄ни екан̇ган̣а̄ни ахесум̣. таттха деваманусса̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджайама̄на̄, ‘‘маха̄пуриса, идха тумхехи садисопи наттхи, куто уттаритаро’’ти а̄хам̣су. евам̣ чатассо диса̄, чатассо анудиса̄, хет̣т̣ха̄, упарӣти дасапи диса̄ анувилокетва̄ аттано садисам̣ адисва̄ ‘‘айам̣ уттарадиса̄’’ти саттападавӣтиха̄рена агама̄сӣти ведитабба̄. олокесинти мама пун̃н̃а̄нубха̄вена локавиваран̣апа̄т̣иха̄рийе джа̄те пан̃н̃а̄йама̄нам̣ дасасахассилокадха̄тум̣ мам̣сачаккхуна̄ва олокесинти аттхо.

маха̄пурисоти джа̄тиготтакулаппадеса̄дивасена махантапурисо. агготи гун̣ехи саббаппадха̄но. джет̣т̣хоти гун̣авасенева саббесам̣ вуддхатамо, гун̣ехи махаллакатамоти вуттам̣ хоти. сет̣т̣хоти гун̣авасенева саббесам̣ пасаттхатамо. аттхато пана паччхима̄ни две пуримассева вевачана̄нӣти ведитаббам̣. тайа̄ти ниссакке каран̣авачанам̣. уттаритароти адхикатаро. патима̄несӣти пӯджеси. а̄сабхинти уттамам̣. майхам̣ абхива̄дана̄дирахо пуггалоти майхам̣ абхива̄дана̄дикирийа̄йа арахо ануччхавико пуггало. ниччаса̄пеккхата̄йа панеттха сама̄со дат̣т̣хаббо. татха̄гата̄ти татха̄гатато, татха̄гатасса сантика̄ти вуттам̣ хоти. еварӯпанти абхива̄дана̄дисабха̄вам̣. парипа̄каситхилабандхананти парипа̄кена ситхилабандханам̣.

там̣ вачананти ‘‘на̄хам̣ там̣ бра̄хман̣а̄’’тиа̄дивачанам̣. ‘‘на̄хам̣ арасарӯпо, ма̄диса̄ ва̄ арасарӯпа̄’’ти вутте бра̄хман̣о тхаддхо бхавеййа. тена вуттам̣ ‘‘читтамудубха̄ваджананаттха’’нти.

катамо пана соти парийа̄йа̄пеккхо пуллин̇ганиддесо, катамо со парийа̄йоти аттхо? джа̄тивасена̄ти кхаттийа̄диджа̄тивасена. упапаттивасена̄ти девесу упапаттивасена. сет̣т̣хасаммата̄нампӣти апи-саддена пагева асет̣т̣хасаммата̄нанти дассети. абхинанданта̄нанти саппӣтикатан̣ха̄васена памодама̄на̄нам̣. раджджанта̄нанти балавара̄гавасена раджджанта̄нам̣. рӯпапарибхогена уппаннатан̣ха̄сампайуттасоманассаведана̄ рӯпато ниббаттитва̄ хадайатаппанато амбараса̄дайо вийа рӯпараса̄ти вуччанти. а̄вин̃чантӣти а̄кад̣д̣ханти. ваттха̄рамман̣а̄диса̄маггийанти ваттхуа̄рамман̣а̄дика̄ран̣аса̄маггийам̣. ануккхипантоти аттуккам̣санавасена катхите бра̄хман̣асса асаппа̄йабха̄вато атта̄нам̣ ануккхипанто ануккам̣сенто.

етасмим̣ панаттхе каран̣е са̄мивачананти ‘‘джахита̄’’ти етасмим̣ аттхе татха̄гатасса̄ти каран̣е са̄мивачанам̣, татха̄гатена джахита̄ти аттхо. мӯланти бхавамӯлам̣. ‘‘та̄лаваттхуката̄’’ти ваттаббе ‘‘от̣т̣хамукхо’’тиа̄дӣсу вийа маджджхепадалопам̣ катва̄ а-ка̄ран̃ча дӣгхам̣ катва̄ ‘‘та̄ла̄ваттхуката̄’’ти вуттанти а̄ха ‘‘та̄лаваттху вийа несам̣ ваттху катанти та̄ла̄ваттхуката̄’’ти. таттха та̄ласса ваттху та̄лаваттху. йатха̄ а̄ра̄масса ваттхубхӯтапуббо падесо а̄ра̄масса абха̄ве ‘‘а̄ра̄маваттхӯ’’ти вуччати, евам̣ та̄ласса патит̣т̣хитока̄со самӯлам̣ уддхарите та̄ле падесаматте т̣хите та̄ласса ваттхубхӯтапуббатта̄ ‘‘та̄лаваттхӯ’’ти вуччати. несанти рӯпараса̄дӣнам̣. катхам̣ пана та̄лаваттху вийа несам̣ ваттху катанти а̄ха ‘‘йатха̄ хӣ’’тиа̄ди. рӯпа̄дипарибхогена уппаннатан̣ха̄йуттасоманассаведана̄сан̇кха̄тарӯпараса̄дӣнам̣ читтасанта̄насса адхит̣т̣ха̄набха̄вато вуттам̣ ‘‘тесам̣ пуббе уппаннапуббабха̄вена ваттхуматте читтасанта̄не кате’’ти. таттха пуббети пуре, сара̄гака̄лети вуттам̣ хоти. та̄ла̄ваттхуката̄ти вуччантӣти та̄лаваттху вийа аттано ваттхусса кататта̄ рӯпараса̄дайо ‘‘та̄ла̄ваттхуката̄’’ти вуччанти. етена пахӣнакилеса̄нам̣ пуна уппаттийа̄ абха̄во дассито.

авирул̣хидхамматта̄ти авирул̣хисабха̄вата̄йа. маттхакаччхинно та̄ло паттапхала̄дӣнам̣ аваттхубхӯто та̄ла̄ваттхӯти а̄ха ‘‘маттхакаччхинната̄ло вийа ката̄’’ти. етена ‘‘та̄ла̄ваттху вийа ката̄ти та̄ла̄ваттхуката̄’’ти айам̣ виггахо дассито. еттха пана ‘‘аваттхубхӯто та̄ло вийа ката̄ти аваттхута̄лаката̄’’ти ваттаббе висесанасса паранипа̄там̣ катва̄ ‘‘та̄ла̄ваттхуката̄’’ти вуттанти дат̣т̣хаббам̣. имина̄ панаттхена идам̣ дассети – рӯпараса̄дивачанена випа̄кадхаммадхамма̄ хутва̄ пуббе уппаннакусала̄кусала̄ дхамма̄ гахита̄, те уппанна̄пи маттхакасадиса̄нам̣ тан̣ха̄виджджа̄нам̣ маггасаттхена чхиннатта̄ а̄йатим̣ та̄лапаттасадисе випа̄каккхандхе ниббаттетум̣ асаматтха̄ джа̄та̄, тасма̄ та̄ла̄ваттху вийа ката̄ти та̄ла̄ваттхуката̄ рӯпараса̄дайоти. имасмим̣ аттхе ‘‘абхинанданта̄на’’нти имина̄ падена кусаласоманассампи сан̇гахитанти ваданти. анабха̄вам̣ ката̄ти еттха ану-саддо паччха̄саддена сама̄наттхоти а̄ха ‘‘йатха̄ несам̣ паччха̄бха̄во на хотӣ’’тиа̄ди.

йан̃ча кхо твам̣ сандха̄йа вадеси, со парийа̄йо на хотӣти йам̣ вандана̄диса̄маггираса̄бха̄васан̇кха̄там̣ ка̄ран̣ам̣ арасарӯпата̄йа вадеси, там̣ ка̄ран̣ам̣ на хоти, на виджджатӣти аттхо. нану ча̄йам̣ бра̄хман̣о йам̣ вандана̄диса̄маггираса̄бха̄васан̇кха̄тапарийа̄йам̣ сандха̄йа ‘‘арасарӯпо бхавам̣ готамо’’ти а̄ха, ‘‘со парийа̄йо наттхӣ’’ти вутте вандана̄дӣни бхагава̄ каротӣти а̄паджджатӣти имам̣ анит̣т̣хаппасан̇гам̣ дассенто а̄ха ‘‘нану ча̄’’тиа̄ди.

саббапарийа̄йесӯти саббава̄ресу. сандха̄йабха̄ситаматтанти йам̣ сандха̄йа бра̄хман̣о ‘‘ниббхого бхавам̣ готамо’’тиа̄дима̄ха. бхагава̄ ча йам̣ сандха̄йа ниббхогата̄дим̣ аттани ануджа̄на̄ти, там̣ сандха̄йабха̄ситаматтам̣. чхандара̄гапарибхоготи чхандара̄гавасена парибхого. апарам̣ парийа̄йанти ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣.

куласамуда̄ча̄ракамманти кула̄ча̄расан̇кха̄там̣ каммам̣, кулача̄риттанти аттхо. акирийанти акаран̣абха̄вам̣. ‘‘анекавихита̄нам̣ па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄на’’нти са̄ман̃н̃авачанепи па̄рисесан̃а̄йато вутта̄васеса̄ акусаладхамма̄ гахетабба̄ти а̄ха ‘‘т̣хапетва̄ те дхамме’’тиа̄ди, те йатха̄вуттака̄йадуччарита̄дике акусаладхамме т̣хапетва̄ти аттхо. анекавихита̄ти анекаппака̄ра̄.

айам̣ локатантӣти айам̣ вуд̣д̣ха̄нам̣ абхива̄дана̄дикирийалаккхан̣а̄ локаппавен̣ӣ. ана̄га̄мибрахма̄нам̣ алан̇ка̄ра̄дӣсу ана̄га̄мибхиккхӯнан̃ча чӣвара̄дӣсу никантивасена ра̄гуппатти хотӣти ана̄га̄мимаггена пан̃чака̄магун̣икара̄гассева паха̄нам̣ ведитаббанти а̄ха ‘‘пан̃чака̄магун̣икара̄гасса̄’’ти. рӯпа̄дӣсу пан̃часу ка̄магун̣есу ваттхука̄макот̣т̣ха̄сесу уппаджджама̄но ра̄го ‘‘пан̃чака̄магун̣икара̄го’’ти ведитаббо. кот̣т̣ха̄савачано хеттха гун̣а-саддо ‘‘вайогун̣а̄ анупуббам̣ джахантӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.4) вийа. акусалачиттадвайасампайуттасса̄ти доманассасахагатачиттадвайасампайуттасса. мохасса сабба̄кусаласа̄дха̄ран̣атта̄ а̄ха ‘‘сабба̄кусаласамбхавасса̄’’ти. авасеса̄нанти сакка̄йадит̣т̣хиа̄дӣнам̣.

джигуччхати ман̃н̃ети ахамабхиджа̄то рӯпава̄ пан̃н̃ава̄ катхам̣ на̄ма ан̃н̃есам̣ абхива̄дана̄дим̣ кареййанти джигуччхати вийа, джигуччхатӣти ва̄ саллаккхеми. акусаладхамме джигуччхама̄но тесам̣ саман̇гибха̄вампи джигуччхатӣти вуттам̣ ‘‘акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄ джигуччхатӣ’’ти. сама̄паттӣти етассева вевачанам̣ сама̄паджджана̄ саман̇гибха̄воти. ман̣д̣анаджа̄тикоти ман̣д̣анакасабха̄во, ман̣д̣анакасӣлоти аттхо. джегуччхитанти джигуччханасӣлатам̣.

локаджет̣т̣хакакамманти локаджет̣т̣хака̄нам̣ каттаббакаммам̣, локе ва̄ сет̣т̣хасамматам̣ каммам̣. татра̄ти тесу двӣсупи аттхавикаппесу. пада̄бхихито аттхо падаттхо, бйан̃джанаттхоти вуттам̣ хоти. винайам̣ ва̄ арахатӣти еттха винайанам̣ винайо, нигган̣хананти аттхо. тена̄ха ‘‘ниггахам̣ арахатӣти вуттам̣ хотӣ’’ти. нану ча пат̣хамам̣ вуттесу двӣсупи аттхавикаппесу сакаттхе арахаттхе ча таддхитапаччайо саддалаккхан̣ато диссати, на пана ‘‘винайа̄йа дхаммам̣ десетӣ’’ти имасмим̣ аттхе. тасма̄ катхаметтха таддхитапаччайоти а̄ха ‘‘вичитра̄ хи таддхитавуттӣ’’ти. вичитрата̄ четтха локаппама̄н̣ато ведитабба̄. татха̄ хи йасмим̣ йасмим̣ аттхе таддхитаппайого локасса, таттха таттха таддхитавутти локато сиддха̄ти вичитра̄ таддхитавутти, тасма̄ йатха̄ ‘‘ма̄ саддамака̄сӣ’’ти ваданто ‘‘ма̄саддико’’ти вуччати, евам̣ винайа̄йа дхаммам̣ десетӣти венайикоти вуччатӣти адхиппа̄йо.

капан̣апурисоти гун̣авирахитата̄йа дӣнамануссо. бйан̃джана̄ни авича̄ретва̄ти тиссадатта̄дисаддесу вийа ‘‘имасмим̣ аттхе айам̣ на̄ма паччайо’’ти евам̣ бйан̃джанавича̄рам̣ акатва̄, аниппханнапа̄т̣ипадикавасена̄ти вуттам̣ хоти.

‘‘девалокагаббхасампаттийа̄’’ти ватва̄пи т̣хапетва̄ бхуммадеве сесадевесу габбхаггахан̣асса абха̄вато пат̣исандхийеветтха габбхасампаттӣти ведитабба̄ти вуттамеваттхам̣ виваритва̄ дассенто а̄ха ‘‘девалокапат̣исандхипат̣ила̄бха̄йа сам̣ваттатӣ’’ти. асса̄ти абхива̄дана̄диса̄мӣчикаммасса. ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхиггахан̣е досам̣ дассентоти ма̄тито апарисуддхабха̄вам̣ дассенто, аккоситука̄масса да̄сийа̄ путтоти да̄сикуччхимхи ниббаттабха̄ве досам̣ дассетва̄ аккосанам̣ вийа бхагавато ма̄тукуччхисмим̣ пат̣исандхиггахан̣е досам̣ дассетва̄ аккосантопи евама̄ха̄ти адхиппа̄йо. габбхатоти девалокаппат̣исандхито. тенева̄ха ‘‘абхаббо девалокӯпапаттим̣ па̄пун̣итунти адхиппа̄йо’’ти. ‘‘хӣно ва̄ габбхо асса̄ти апагаббхо’’ти имасса виггахасса екена парийа̄йена адхиппа̄йам̣ дассенто а̄ха ‘‘девалокагаббхапариба̄хиратта̄ а̄йатим̣ хӣнагаббхапат̣ила̄бхабха̄гӣ’’ти. ити-саддо хетуаттхо. йасма̄ а̄йатимпи хӣнагаббхапат̣ила̄бхабха̄гӣ, тасма̄ хӣно ва̄ габбхо асса̄ти апагаббхоти адхиппа̄йо. пуна тассева виггахасса ‘‘кодхавасена…пе… дассенто’’ти хет̣т̣ха̄ вуттанайасса анурӯпам̣ катва̄ адхиппа̄йам̣ дассенто а̄ха ‘‘хӣно ва̄сса ма̄тукуччхисмим̣ габбхава̄со ахосӣти адхиппа̄йо’’ти. габбха-саддо аттхи ма̄тукуччхипарийа̄йо ‘‘габбхе васати ма̄н̣аво’’тиа̄дӣсу (джа̄. 1.15.363) вийа. аттхи ма̄тукуччхисмим̣ ниббаттасаттапарийа̄йо ‘‘антамасо габбхапа̄танам̣ упа̄да̄йа̄’’тиа̄дӣсу (маха̄ва. 129) вийа. таттха ма̄тукуччхипарийа̄йам̣ гахетва̄ аттхам̣ дассенто а̄ха ‘‘ана̄гате габбхасеййа̄’’ти. габбхе сеййа̄ габбхасеййа̄. ануттарена маггена̄ти аггамаггена. каммакилеса̄нам̣ маггена вихататта̄ а̄ха ‘‘вихатака̄ран̣атта̄’’ти. итара̄ тиссопӣти ан̣д̣аджасам̣седаджаопапа̄тика̄. еттха ча йадипи ‘‘апагаббхо’’ти имасса анурӯпато габбхасеййа̄ ева ваттабба̄, пасан̇гато пана лаббхама̄нам̣ саббампи ваттум̣ ват̣т̣атӣти пунаббхава̄бхиниббаттипи вутта̄ти ведитабба̄.

ида̄ни саттапарийа̄йасса габбха-саддасса васена виггахана̄наттам̣ дассенто а̄ха ‘‘апича̄’’тиа̄ди. имасмим̣ пана викаппе габбхасеййа̄ пунаббхава̄бхиниббаттӣти убхайампи габбхасеййавасенева вуттантипи ваданти. нану ча ‘‘а̄йатим̣ габбхасеййа̄ пахӣна̄’’ти вуттатта̄ габбхасса сеййа̄ ева пахӣна̄, на пана габбхоти а̄паджджатӣти а̄ха ‘‘йатха̄ ча̄’’тиа̄ди. атха ‘‘абхиниббаттӣ’’ти еттакамева аватва̄ пунаббхаваггахан̣ам̣ киматтханти а̄ха ‘‘абхиниббатти ча на̄ма̄’’тиа̄ди. апунаббхавабхӯта̄ти кхан̣е кхан̣е уппаджджама̄на̄нам̣ дхамма̄нам̣ абхиниббатти.

дхаммадха̄тунти еттха дхамме анавасесе дха̄рети йа̄тха̄вато упадха̄ретӣти дхаммадха̄ту, дхамма̄нам̣ йатха̄сабха̄вато авабуджджханасабха̄во, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ассетам̣ адхивачанам̣. пат̣ивиджджхитва̄ти саччхикатва̄, пат̣илабхитва̄ти аттхо, пат̣ила̄бхахетӯти вуттам̣ хоти. десана̄вила̄саппатто хотӣти ручивасена париваттетва̄ дассетум̣ саматтхата̄ десана̄вила̄со, там̣ патто адхигатоти аттхо. карун̣а̄виппха̄ранти саббасаттесу маха̄карун̣а̄йа пхаран̣ам̣. та̄дилаккхан̣амева пуна упама̄йа вибха̄ветва̄ дассенто а̄ха ‘‘патхавӣсамачиттата’’нти. йатха̄ патхавӣ сучиасучиниккхепаччхеданабхедана̄дӣсу на викампати, ануродхавиродхам̣ на па̄пун̣а̄ти, евам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу ла̄бха̄ла̄бха̄дӣсу ануродхавиродхаппаха̄нато авикампитачиттата̄йа патхавӣсамачиттатанти аттхо. акуппадхамматанти еттха акуппадхаммо на̄ма пхаласама̄паттӣти кечи ваданти. ‘‘паресу пана аккосантесупи аттано патхавӣсамачиттата̄йа акуппанасабха̄ватанти еваметтха аттхо гахетаббо’’ти амха̄кам̣ кханти. джара̄йа анусат̣анти джара̄йа паливет̣хитам̣. бра̄хман̣асса вуддхата̄йа а̄саннавуттимаран̣анти самбха̄ванавасена ‘‘аджджа маритва̄’’тиа̄ди вуттам̣. ‘‘махантена кхо пана усса̄хена̄’’ти са̄дху кхо пана татха̄рӯпа̄нам̣ арахатам̣ дассанам̣ хотӣ’’ти евам̣ сан̃джа̄тамахусса̄хена. аппат̣исамам̣ пуреджа̄табха̄ванти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ пуреджа̄табха̄вам̣. наттхи етасса пат̣исамоти аппат̣исамо, пуреджа̄табха̄во.

паккхе видхунанта̄ти патте ча̄лента̄. никкхаманта̄нанти ниддха̄ран̣е са̄мивачанам̣, никкхантесӯти аттхо.

со джет̣т̣хо ити асса вачанӣйоти йо пат̣хаматарам̣ ан̣д̣акосато никкханто куккут̣апотако, со джет̣т̣хоти вачанӣйо асса, бхавеййа̄ти аттхо. сампат̣ипа̄дентоти сам̣санденто. тибхӯмапарийа̄панна̄пи сатта̄ авиджджа̄косасса анто павит̣т̣ха̄ таттха таттха аппахӣна̄йа авиджджа̄йа вет̣хитатта̄ти а̄ха ‘‘авиджджа̄косасса анто павит̣т̣хесу саттесӯ’’ти ан̣д̣акосанти бӣджакапа̄лам̣. локасаннива̄сети локойева сан̇гамма сама̄гамма нива̄санат̣т̣хена локасаннива̄со, саттаника̄йо. самма̄самбодхинти еттха самма̄ти авипарӣтаттхо, сам̣-саддо са̄манти имаматтхам̣ дӣпети. тасма̄ самма̄ авипарӣтена̄ка̄рена сайамева чатта̄ри сачча̄ни буджджхати пат̣ивиджджхатӣти самма̄самбодхӣти магго вуччати. тена̄ха ‘‘самма̄ са̄ман̃ча бодхи’’нти, самма̄ сайамева ча буджджханаканти аттхо. самма̄ти ва̄ пасаттхавачано, сам̣-саддо сундаравачаноти а̄ха ‘‘атха ва̄ пасаттхам̣ сундаран̃ча бодхи’’нти.

асаббагун̣ада̄йакатта̄ти саббагун̣а̄нам̣ ада̄йакатта̄. саббагун̣е на дада̄тӣти хи асаббагун̣ада̄йако, асаматтхасама̄сойам̣ гамакатта̄ йатха̄ ‘‘асӯрийапасса̄ни мукха̄нӣ’’ти. тиссо виджджа̄ти упаниссайавато сахева арахаттапхалена тиссо виджджа̄ дети. нану четтха тӣсу виджджа̄су а̄саваккхайан̃а̄н̣асса маггапарийа̄паннатта̄ катхаметам̣ йуджджати ‘‘магго тиссо виджджа̄ детӣ’’ти? на̄йам̣ досо. сатипи а̄саваккхайан̃а̄н̣асса маггапарийа̄паннабха̄ве ат̣т̣хан̇гике магге сати магган̃а̄н̣ена саддхим̣ тиссо виджджа̄ парипун̣н̣а̄ хонтӣти ‘‘магго тиссо виджджа̄ детӣ’’ти вуччати. чха абхин̃н̃а̄ти еттха̄пи есева найо. са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣анти аггаса̄вакехи пат̣илабхитаббамева локийалокуттаран̃а̄н̣ам̣. паччекабодхин̃а̄н̣анти еттха̄пи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. аббхан̃н̃а̄синти джа̄ним̣. джа̄нанан̃ча на ануссава̄дивасена̄ти а̄ха ‘‘пат̣ивиджджхи’’нти, паччаккхамака̄синти аттхо. пат̣иведхопи на дӯре т̣хитасса лаккхан̣аппат̣иведхо вийа̄ти а̄ха ‘‘паттомхӣ’’ти, па̄пун̣инти аттхо. па̄пун̣анан̃ча на сайам̣ гантва̄ти а̄ха ‘‘адхигатомхӣ’’ти, санта̄не уппа̄данавасена пат̣илабхинти аттхо.

опаммасампат̣ипа̄дананти опамматтхасса упамеййена саммадева пат̣ипа̄данам̣. аттхена̄ти упамеййаттхена. йатха̄ куккут̣ийа̄ ан̣д̣есу тивидхакирийа̄каран̣ам̣ куккут̣аччха̄пака̄нам̣ ан̣д̣акосато никкхаманасса мӯлака̄ран̣ам̣, евам̣ бодхисаттабхӯтасса бхагавато тивидха̄нупассана̄каран̣ам̣ авиджджан̣д̣акосато никкхаманасса мӯлака̄ран̣анти а̄ха ‘‘йатха̄ хи тасса̄ куккут̣ийа̄…пе… тивидха̄нупассана̄каран̣а’’нти. ‘‘санта̄не’’ти вуттатта̄ ан̣д̣асадисата̄ санта̄насса, бахи никкхантакуккут̣аччха̄пакасадисата̄ буддхагун̣а̄нам̣, буддхагун̣а̄ти ча аттхато буддхойева ‘‘татха̄гатасса кхо етам̣, ва̄сет̣т̣ха, адхивачанам̣ дхаммака̄йо итипӣ’’ти вачанато. авиджджан̣д̣акосасса танубха̄воти балававипассана̄васена авиджджан̣д̣акосасса танубха̄во, пат̣иччха̄данаса̄ман̃н̃ена ча авиджджа̄йа ан̣д̣акосасадисата̄. мудубхӯтассапи кхарабха̄ва̄патти хотӣти танниваттанаттхам̣ ‘‘тхаддхакхарабха̄во’’ти вуттам̣. тиккхакхаравиппасаннасӯрабха̄воти еттха париггайхама̄несу сан̇кха̄ресу випассана̄н̃а̄н̣асса сама̄дхиндрийавасена сукха̄нуппавесо тиккхата̄, анупависитва̄пи сатиндрийавасена анатиккаманато акун̣т̣хата̄ кхарабха̄во. тиккхопи хи екаччо саро лаккхам̣ патва̄ кун̣т̣хо хоти, на татха̄ идам̣. сатипи кхарабха̄ве сукхумаппаваттивасена килесасамуда̄ча̄расан̇кхобхарахитата̄йа саддхиндрийавасена пасаннабха̄во, сатипи пасаннабха̄ве антара̄ аносаккитва̄ килесапаччаттхика̄нам̣ сут̣т̣ху абхибхаванато вӣрийиндрийавасена сӯрабха̄во ведитаббо. евамимехи пака̄рехи сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣амева гахитанти дат̣т̣хаббам̣. випассана̄н̃а̄н̣асса парин̣а̄мака̄лоти випассана̄йа вут̣т̣ха̄нага̄минибха̄ва̄патти. тада̄ ча са̄ магган̃а̄н̣агаббхам̣ дха̄рентӣ вийа хотӣти а̄ха ‘‘габбхаггахан̣ака̄ло’’ти. габбхам̣ ган̣ха̄петва̄ти сан̇кха̄рупеккха̄йа анантарам̣ сикха̄ппаттаануломавипассана̄васена маггавиджа̄йанаттхам̣ габбхам̣ ган̣ха̄петва̄. абхин̃н̃а̄паккхети локийа̄бхин̃н̃а̄паккхе. локуттара̄бхин̃н̃а̄ хи авиджджан̣д̣акосам̣ пада̄лита̄. поттхакесу пана каттхачи ‘‘чха̄бхин̃н̃а̄паккхе’’ти ликханти, со апа̄т̣хоти ведитаббо.

джет̣т̣хо сет̣т̣хоти вуддхатаматта̄ джет̣т̣хо, саббагун̣ехи уттаматта̄ пасаттхатамоти сет̣т̣хо.

ида̄ни ‘‘а̄раддхам̣ кхо пана ме, бра̄хман̣а, вӣрийа’’нтиа̄дика̄йа десана̄йа анусандхим̣ дассенто а̄ха ‘‘евам̣ бхагава̄’’тиа̄ди. таттха пуббабха̄гато пабхутӣти бха̄вана̄йа пуббабха̄гӣйавӣрийа̄рамбха̄дито пат̣т̣ха̄йа. мут̣т̣хассатина̄ти винат̣т̣хассатина̄, сативирахитена̄ти аттхо. са̄раддхака̄йена̄ти садаратхака̄йена. бодхиман̣д̣ети бодхисан̇кха̄тасса н̃а̄н̣асса ман̣д̣абха̄ваппатте т̣ха̄не. бодхӣти хи пан̃н̃а̄ вуччати. са̄ еттха ман̣д̣а̄ пасанна̄ джа̄та̄ти со падесо ‘‘бодхиман̣д̣о’’ти пан̃н̃а̄то. паггахитанти а̄рамбхам̣ ситхилам̣ акатва̄ дал̣хапараккамасан̇кха̄туссаханабха̄вена гахитам̣. тена̄ха ‘‘аситхилаппаваттита’’нти. асаллӣнанти асан̇кучитам̣ косаджджавасена сан̇кочам̣ ана̄паннам̣. упат̣т̣хита̄ти ога̄ханасан̇кха̄тена апила̄панабха̄вена а̄рамман̣ам̣ упагантва̄ т̣хита̄. тена̄ха ‘‘а̄рамман̣а̄бхимукхӣбха̄вена̄’’ти. саммосасса виддхам̣санавасена паваттийа̄ на саммут̣т̣ха̄ти асаммут̣т̣ха̄. кин̃ча̄пи читтаппассаддхивасена читтамева пассаддхам̣, ка̄йаппассаддхивасенева ча ка̄йо пассаддхо хоти, татха̄пи йасма̄ ка̄йаппассаддхи уппаджджама̄на̄ читтаппассаддхийа̄ сахева уппаджджати, на вина̄, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ка̄йачиттаппассаддхивасена̄’’ти. ка̄йаппассаддхийа̄ убхайесампи ка̄йа̄нам̣ пассамбхана̄вахатта̄ вуттам̣ ‘‘рӯпака̄йопи пассаддхойева хотӣ’’ти.

со ча кхоти со ча кхо ка̄йо. вигатадаратхоти вигатакилесадаратхо. на̄мака̄йе хи вигатадаратхе рӯпака̄йопи вӯпасантадаратхапарил̣а̄хо хоти. самма̄ а̄хитанти на̄на̄рамман̣есу видха̄ванасан̇кха̄там̣ виккхепам̣ виччхиндитва̄ екасмим̣йева а̄рамман̣е авиккхиттабха̄ва̄па̄данена саммадева а̄хитам̣ т̣хапитам̣. тена̄ха ‘‘сут̣т̣ху т̣хапита’’нтиа̄ди. читтасса анекаггабха̄во виккхепавасена чан̃чалата̄, са̄ сати екаггата̄йа на хотӣти а̄ха ‘‘екаггам̣ ачалам̣ ниппхандана’’нти. етта̄вата̄ти ‘‘а̄раддхам̣ кхо пана̄’’тиа̄дина̄ вӣрийасатипассаддхисама̄дхӣнам̣ киччасиддхидассанена. нану ча саддха̄пан̃н̃а̄нампи киччасиддхи джха̄насса пуббабха̄гаппат̣ипада̄йа иччхитабба̄ти? саччам̣, са̄ пана на̄нантарикабха̄вена авуттасиддха̄ти на гахита̄. асати хи саддха̄йа вӣрийа̄рамбха̄дӣнам̣ асамбхавойева, пан̃н̃а̄париггахе ча несам̣ асати н̃а̄йа̄рамбха̄дибха̄во на сийа̄, татха̄ асаллӣна̄саммосата̄дайо вӣрийа̄дӣнанти асаллӣната̄диггахан̣еневеттха пан̃н̃а̄киччасиддхи гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣. джха̄набха̄вана̄йам̣ ва̄ сама̄дхикиччам̣ адхикам̣ иччхитаббанти дассетум̣ сама̄дхипарийоса̄на̄ва джха̄насса пуббабха̄гаппат̣ипада̄ катхита̄ти дат̣т̣хаббам̣.

атӣтабхаве кхандха̄ таппат̣ибаддха̄ни на̄маготта̄ни ча саббам̣ пуббенива̄сам̣твева гахитанти а̄ха ‘‘ким̣ видитам̣ кароти? пуббенива̄са’’нти. мохо пат̣иччха̄дакат̣т̣хена тамо вийа тамоти а̄ха ‘‘свева мохо’’ти. обха̄сакаран̣ат̣т̣хена̄ти ка̄таббато каран̣ам̣. обха̄сова каран̣ам̣ обха̄сакаран̣ам̣. аттано паччайехи обха̄сабха̄вена ниббаттетаббат̣т̣хена̄ти аттхо. сесам̣ пасам̣са̄вачананти пат̣ипаккхавидхаманапаваттивисеса̄нам̣ бодханато вуттам̣. авиджджа̄ вихата̄ти етена виджа̄нанат̣т̣хена виджджа̄ти айампи аттхо дӣпитоти дат̣т̣хаббам̣. ‘‘касма̄? йасма̄ виджджа̄ уппанна̄’’ти етена виджджа̄пат̣ипаккха̄ авиджджа̄. пат̣ипаккхата̄ часса̄ паха̄таббабха̄вена виджджа̄йа ча паха̄йакабха̄вена̄ти дассети. еса найо итарасмимпи пададвайети имина̄ ‘‘тамо вихато винат̣т̣хо. касма̄? йасма̄ а̄локо уппанно’’ти имаматтхам̣ атидисати. килеса̄нам̣ а̄та̄панапарита̄панат̣т̣хена вӣрийам̣ а̄та̄поти а̄ха ‘‘вӣрийа̄та̄пена а̄та̄пино’’ти, вӣрийаватоти аттхо. песитаттасса̄ти йатха̄дхиппетаттхасиддхим̣ пати виссат̣т̣хачиттасса. йатха̄ аппаматтасса а̄та̄пино пахитаттасса вихаратоти ан̃н̃ассапи кассачи ма̄дисасса̄ти адхиппа̄йо. падха̄на̄нуйогасса̄ти саммаппадха̄намануйуттасса.

паччавеккхан̣ан̃а̄н̣апариггахитанти на пат̣хамадутийан̃а̄н̣адвайа̄дхигамам̣ вийа кеваланти адхиппа̄йо. дассентоти нигаманавасена дассенто. сарӯпато хи пуббе дасситамева̄ти.

тиккхаттум̣ джа̄тоти имина̄ пана идам̣ дассети – ‘‘ахам̣, бра̄хман̣а, пат̣хамавиджджа̄йа джа̄тойева пуреджа̄тасса сахаджа̄тасса ва̄ абха̄вато саббесам̣ вуддхо махаллако, киман̇гам̣ пана тӣхи виджджа̄хи тиккхаттум̣ джа̄то’’ти. пуббенива̄сан̃а̄н̣ена атӣтам̣сан̃а̄н̣анти атӣта̄рамман̣асабха̄гата̄йа таббха̄вибха̄вато ча пуббенива̄сан̃а̄н̣ена атӣтам̣сан̃а̄н̣ам̣ пака̄сетва̄ти йоджетаббам̣. таттха атӣтам̣сан̃а̄н̣анти атӣтаккхандха̄йатанадха̄тусан̇кха̄те атӣте кот̣т̣ха̄се аппат̣ихатан̃а̄н̣ам̣. диббачаккхун̃а̄н̣асса паччуппанна̄рамман̣атта̄ йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣асса ана̄гатам̣сан̃а̄н̣асса ча диббачаккхувасенева иджджханато диббачаккхуно парибхан̣д̣ан̃а̄н̣атта̄ диббачаккхумхийева ча т̣хитасса четопарийан̃а̄н̣асиддхито вуттам̣ ‘‘диббачаккхуна̄ паччуппанна̄на̄гатам̣сан̃а̄н̣а’’нти. таттха диббачаккхуна̄ти сапарибхан̣д̣ена диббачаккхун̃а̄н̣ена. паччуппаннам̣со ча ана̄гатам̣со ча паччуппанна̄на̄гатам̣сам̣, таттха н̃а̄н̣ам̣ паччуппанна̄на̄гатам̣сан̃а̄н̣ам̣. а̄саваккхайан̃а̄н̣а̄дхигаменева саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса вийа сеса̄са̄дха̄ран̣ачхан̃а̄н̣адасабалан̃а̄н̣аа̄вен̣икабуддхадхамма̄дӣнампи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄нам̣ буддхагун̣а̄нам̣ иджджханато вуттам̣ ‘‘а̄саваккхайена сакалалокийалокуттарагун̣а’’нти. тена̄ха ‘‘саббепи саббан̃н̃угун̣е пака̄сетва̄’’ти.

пӣтивиппха̄рапарипун̣н̣агаттачиттоти пӣтипхаран̣ена парипун̣н̣ака̄йачитто. ан̃н̃а̄н̣анти ан̃н̃а̄н̣асса̄ти аттхо. дхи-саддайогато хи са̄миаттхе етам̣ упайогавачанам̣. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.

веран̃джасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сӣхасуттаван̣н̣ана̄

12. дутийе сантха̄га̄рам̣ (ма. ни. ат̣т̣ха. 1.22; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.4.243) на̄ма ека̄ маха̄са̄ла̄ва. уййогака̄ла̄дӣсу хи ра̄джа̄но таттха т̣хатва̄ ‘‘еттака̄ пурато гаччханту, еттака̄ паччха̄’’тиа̄дина̄ таттха нисӣдитва̄ сантхам̣ каронти, марийа̄дам̣ бандханти, тасма̄ там̣ т̣ха̄нам̣ ‘‘сантха̄га̄ра’’нти вуччати. уййогат̣т̣ха̄нато ча а̄гантва̄ йа̄ва гехе гомайапарибхан̣д̣а̄дивасена пат̣иджагганам̣ каронти, та̄ва екам̣ две дивасе те ра̄джа̄но таттха сантхамбхантӣтипи сантха̄га̄рам̣. тесам̣ ра̄джӯнам̣ саха аттха̄нуса̄санам̣ ага̄рантипи сантха̄га̄рам̣. ган̣ара̄джа̄но хи те, тасма̄ уппаннам̣ киччам̣ екасса васена на сиджджхати, саббесам̣ чхандо ладдхум̣ ват̣т̣ати, тасма̄ саббе таттха саннипатитва̄ ануса̄санти. тена вуттам̣ ‘‘саха аттха̄нуса̄санам̣ ага̄ра’’нти. йасма̄ ва̄ таттха саннипатитва̄ ‘‘имасмим̣ ка̄ле каситум̣ ват̣т̣ати, имасмим̣ ка̄ле вапиту’’нтиа̄дина̄ найена гхара̄ва̄сакичча̄ни саммантайанти, тасма̄ чхидда̄вачхиддам̣ гхара̄ва̄сам̣ сантхарантӣтипи сантха̄га̄рам̣.

путтада̄радхана̄диупакаран̣апаричча̄го па̄рамийо. аттано ан̇гапаричча̄го упапа̄рамийо. аттанова джӣвитапаричча̄го параматтхапа̄рамийо. н̃а̄тӣнам̣ аттхачарийа̄ н̃а̄таттхачарийа̄. локасса аттхачарийа̄ локаттхачарийа̄. каммассакатан̃а̄н̣авасена анаваджджакамма̄йатанасиппа̄йатанавиджджа̄т̣т̣ха̄напаричайавасена кхандха̄йатана̄дипаричайавасена лаккхан̣аттайатӣран̣авасена ча н̃а̄н̣ача̄ро буддхачарийа̄. ан̇ганайанадханараджджапуттада̄рапариджджа̄гавасена пан̃ча маха̄паричча̄ге париччаджантена. сатипи маха̄паричча̄га̄нам̣ да̄напа̄рамибха̄ве паричча̄гависесасабха̄вадассанаттхан̃чева судуккарабха̄вадассанаттхан̃ча пан̃чамаха̄паричча̄га̄нам̣ висум̣ гахан̣ам̣, татойева ча ан̇гапаричча̄гато висум̣ найанапаричча̄гаггахан̣ам̣. паричча̄габха̄васа̄ман̃н̃епи дханараджджапаричча̄гато путтада̄рапаричча̄гаггахан̣ан̃ча висум̣ катам̣. паббаджджа̄ва сан̇кхепо.

саттасу анупассана̄сӯти аничча̄нупассана̄, дуккха̄нупассана̄, анатта̄нупассана̄, ниббида̄нупассана̄, вира̄га̄нупассана̄, ниродха̄нупассана̄, пат̣иниссагга̄нупассана̄ти има̄су саттасу анупассана̄су.

анувиччака̄ранти авеччакаран̣ам̣. двӣхи ка̄ран̣ехи аниййа̄никаса̄сане т̣хита̄ аттано са̄вакаттам̣ упагате пагган̣ханти, та̄ни дассетум̣ ‘‘касма̄’’тиа̄ди вуттам̣.

анупуббим̣ катханти (дӣ. ни. т̣ӣ. 2.75-76) анупуббам̣ катхетаббакатхам̣. ка̄ пана са̄ти? да̄на̄дикатха̄. таттха да̄накатха̄ та̄ва пачураджанесупи паваттийа̄ саббасаттаса̄дха̄ран̣атта̄ сукаратта̄ сӣле патит̣т̣ха̄насса упа̄йабха̄вато ча а̄дито катхита̄. паричча̄гасӣло хи пуггало париггахаваттхӯсу ниссан̇габха̄вато сукхенева сӣла̄ни сама̄дийати, таттха ча суппатит̣т̣хито хоти. сӣлена да̄йакаппат̣игга̄хакависуддхито пара̄нуггахам̣ ватва̄ парапӣл̣а̄ниваттивачанато кирийа̄дхаммам̣ ватва̄ акирийа̄дхаммавачанато, бхогасампаттихетум̣ ватва̄ бхавасампаттихетувачанато ча да̄накатха̄нантарам̣ сӣлакатха̄ катхита̄. ‘‘тан̃ча сӣлам̣ ват̣т̣анисситам̣, айам̣ бхавасампатти тасса пхала’’нти дассанаттхам̣. ‘‘имехи ча да̄насӣламайехи пан̣ӣтапан̣ӣтатара̄дибхедабхиннехи пун̃н̃акирийаваттхӯхи ета̄ ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣсу пан̣ӣтапан̣ӣтатара̄дибхедабхинна̄ апаримеййа̄ диббабхогасампаттийо ладдхабба̄’’ти дассанаттхам̣ таданантарам̣ саггакатха̄. ‘‘сва̄йам̣ сагго ра̄га̄дӣхи упаккилит̣т̣хо, саббатха̄нупаккилит̣т̣хо арийамагго’’ти дассанаттхам̣ сагга̄нантарам̣ магго, магган̃ча катхентена тададхигамӯпа̄йасандассанаттхам̣ саггапарийа̄панна̄пи пагева итаре саббепи ка̄ма̄ на̄ма бахва̄дӣнава̄ аничча̄ аддхува̄ випарин̣а̄мадхамма̄ти ка̄ма̄нам̣ а̄дӣнаво. ‘‘хӣна̄ гамма̄ потхуджджаника̄ анарийа̄ анаттхасам̣хита̄’’ти тесам̣ ока̄ро ла̄макабха̄во. саббепи бхава̄ килеса̄нам̣ ваттхубхӯта̄ти таттха сам̣килесо. саббасо сам̣килесавиппамуттам̣ нибба̄нанти неккхамме а̄нисам̣со ча катхетабботи айаматтхо маггантӣти еттха ити-саддена а̄ди-аттхена дӣпитоти ведитаббам̣.

сукха̄нам̣ нида̄нанти дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ сампара̄йика̄нам̣ нибба̄нупасам̣хита̄нан̃ча̄ти саббесампи сукха̄нам̣ ка̄ран̣ам̣. йан̃хи кин̃чи локе бхогасукхам̣ на̄ма, там̣ саббам̣ да̄на̄дхӣнанти па̄кат̣ойаматтхо. йам̣ пана джха̄навипассана̄маггапхаланибба̄наппат̣исам̣йуттам̣ сукхам̣, тассапи да̄нам̣ упаниссайапаччайо хотийева. сампаттӣнам̣ мӯланти йа̄ има̄ локе падесараджджасириссарийасаттаратанасамуджджалачаккаваттисампада̄ти евам̣пабхеда̄ ма̄нусика̄ сампаттийо, йа̄ ча ча̄тумаха̄ра̄джика̄дигата̄ диббасампаттийо, йа̄ ва̄ панан̃н̃а̄пи сампаттийо, та̄сам̣ сабба̄сам̣ идам̣ мӯлака̄ран̣ам̣. бхога̄нанти бхун̃джитаббат̣т̣хена ‘‘бхого’’ти ладдхана̄ма̄нам̣ пийамана̄пийарӯпа̄дӣнам̣ танниссайа̄нам̣ ва̄ упабхогасукха̄нам̣ патит̣т̣ха̄ ниччала̄дхит̣т̣ха̄ната̄йа. висамагатасса̄ти бйасанаппаттасса. та̄н̣анти раккха̄, тато парипа̄ланато. лен̣анти бйасанехи парипа̄тийама̄насса олӣйанаппадесо. гатӣти гантаббат̣т̣ха̄нам̣. пара̄йан̣анти пат̣исаран̣ам̣. авассайоти винипатитум̣ аденто ниссайо. а̄рамман̣анти олуббха̄рамман̣ам̣.

ратанамайасӣха̄санасадисанти саббаратанамайасаттан̇гамаха̄сӣха̄санасадисам̣. евам̣ хисса махаггхам̣ хутва̄ саббасо винипатитум̣ аппада̄нат̣т̣хо дӣпито хоти. маха̄патхавӣсадисам̣ гатагатат̣т̣ха̄не патит̣т̣ха̄насса лабха̄панато. йатха̄ дуббаласса пурисасса а̄ламбанараджджу уттит̣т̣хато тит̣т̣хато ча упаттхамбхо, евам̣ да̄нам̣ сатта̄нам̣ сампаттибхаве упапаттийа̄ т̣хитийа̄ ча паччайоти а̄ха ‘‘а̄ламбанат̣т̣хена а̄ламбанараджджусадиса’’нти. дуккханиттхаран̣ат̣т̣хена̄ти дуггатидуккхат̣т̣ха̄наниттхаран̣ат̣т̣хена. самасса̄санат̣т̣хена̄ти лобхамаччхарийа̄дипат̣исаттупаддавато самасса̄санат̣т̣хена. бхайапаритта̄н̣ат̣т̣хена̄ти да̄лиддийабхайато парипа̄ланат̣т̣хена. маччхерамала̄дӣхӣти маччхералобхадосамадаисса̄миччха̄дит̣т̣хивичикиччха̄дичиттамалехи. анупалиттат̣т̣хена̄ти анупаккилит̣т̣хата̄йа. тесанти маччхерамала̄дӣнам̣. тесам̣ ева дура̄садат̣т̣хена. асанта̄санат̣т̣хена̄ти санта̄сахетуабха̄вена. йо хи да̄йако да̄напати, со сампатипи на куточи сантасати, пагева а̄йатим̣. балавантат̣т̣хена̄ти маха̄балавата̄йа. да̄йако хи да̄напати сампати паккхабалена балава̄ хоти, а̄йатим̣ пана ка̄йабала̄дӣхипи. абхиман̇галасамматат̣т̣хена̄ти ‘‘вад̣д̣хика̄ран̣а’’нти абхисамматабха̄вена. випаттибхавато сампаттибхавӯпанайанам̣ кхемантабхӯмисампа̄панам̣.

ида̄ни маха̄бодхичарийабха̄венапи да̄нагун̣ам̣ дассетум̣ ‘‘да̄нам̣ на̄мета’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха атта̄нам̣ ниййа̄тентена̄ти етена ‘‘да̄напхалам̣ саммадева пассанта̄ маха̄пуриса̄ аттано джӣвитампи париччаджанти, тасма̄ ко на̄ма вин̃н̃уджа̄тико ба̄хире ваттхусмим̣ пагева сан̇гам̣ кареййа̄’’ти ова̄дам̣ дети. ида̄ни йа̄ локийа̄ локуттара̄ ча уккам̣сагата̄ сампаттийо, та̄ сабба̄ да̄натойева паваттантӣти дассенто ‘‘да̄нан̃хӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха саккама̄рабрахмасампаттийо аттахита̄йа ева, чаккаваттисампатти пана аттахита̄йа парахита̄йа ча̄ти дассетум̣ са̄ та̄сам̣ парато чаккаваттисампатти вутта̄. ета̄ локийа̄, има̄ пана локуттара̄ти дассетум̣ ‘‘са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣а’’нтиа̄ди вуттам̣. та̄супи уккат̣т̣хуккат̣т̣хатаруккат̣т̣хатаматам̣ дассетум̣ камена н̃а̄н̣аттайам̣ вуттам̣. тесам̣ пана да̄насса паччайабха̄во хет̣т̣ха̄ вуттойева. етенева тасса брахмасампаттийа̄пи паччайабха̄во дӣпитоти ведитаббо.

да̄нан̃ча на̄ма даккхин̣еййесу хитаджджха̄сайена пӯджанаджджха̄сайена ва̄ аттано сантакасса паресам̣ париччаджанам̣, тасма̄ да̄йако пурисапуггало паре ханти, паресам̣ ва̄ сантакам̣ харатӣти ат̣т̣ха̄наметанти а̄ха ‘‘да̄нам̣ денто сӣлам̣ сама̄да̄тум̣ саккотӣ’’ти. сӣла̄лан̇ка̄расадисо алан̇ка̄ро наттхи собха̄висеса̄вахатта̄ сӣласса. сӣлапуппхасадисам̣ пуппхам̣ наттхӣти еттха̄пи есева найо. сӣлагандхасадисо гандхо наттхӣти еттха ‘‘чанданам̣ тагарам̣ ва̄пӣ’’тиа̄дика̄ (дха. па. 55) га̄тха̄ – ‘‘гандхо исӣнам̣ чирадиккхита̄нам̣, ка̄йа̄ чуто гаччхати ма̄лутена̄’’тиа̄дика̄ (джа̄. 2.17.55) джа̄такага̄тха̄йо ча а̄харитва̄ ваттабба̄. сӣлан̃хи сатта̄нам̣ а̄бхаран̣ан̃чева алан̇ка̄ро ча гандхавилепанан̃ча парасса дассанӣйабха̄ва̄вахан̃ча. тена̄ха ‘‘сӣла̄лан̇ка̄рена хӣ’’тиа̄ди.

айам̣ сагго лаббхатӣти идам̣ маджджхимехи а̄раддхам̣ сӣлам̣ сандха̄йа̄ха. тенева̄ха сакко девара̄джа̄ –

‘‘хӣнена брахмачарийена, кхаттийе упападжджати;

маджджхимена ча деваттам̣, уттамена висуджджхатӣ’’ти. (джа̄. 1.8.75);

ит̣т̣хоти сукхо. кантоти каманӣйо. мана̄поти манавад̣д̣ханако. там̣ пана тасса ит̣т̣ха̄дибха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘ниччаметтха кӣл̣а̄’’тиа̄ди вуттам̣.

досоти аниччата̄дина̄ аппасса̄да̄дина̄ ча дӯситабха̄во, йато те вин̃н̃ӯнам̣ читтам̣ на̄ра̄дхенти. атха ва̄ а̄дӣнам̣ ва̄ти паваттатӣти а̄дӣнаво, парамакапан̣ата̄. татха̄ ча ка̄ма̄ йатха̄татхам̣ паччавеккханта̄нам̣ паччупатит̣т̣ханти. ла̄макабха̄воти асет̣т̣хехи севитаббо, сет̣т̣хехи на севитаббо нихӣнабха̄во. сам̣килиссананти виба̄дхаката̄ упата̄паката̄ ча.

неккхамме а̄нисам̣санти еттха ‘‘йаттака̄ ка̄месу а̄дӣнава̄, таппат̣ипаккхато таттака̄ неккхамме а̄нисам̣са̄. апича неккхаммам̣ на̄метам̣ асамба̄дхам̣ асам̣килит̣т̣хам̣, никкхантам̣ ка̄мехи, никкхантам̣ ка̄масан̃н̃а̄йа, никкхантам̣ ка̄мавитаккехи, никкхантам̣ ка̄мапарил̣а̄хехи, никкхантам̣ бйа̄па̄дасан̃н̃а̄йа̄’’тиа̄дина̄ найена неккхамме а̄нисам̣се пака̄сеси. паббаджджа̄йам̣ джха̄на̄дӣсу ча гун̣е вибха̄веси ван̣н̣еси. каллачиттанти камманийачиттам̣ хет̣т̣ха̄ паваттитадесана̄йа ассаддхийа̄дӣнам̣ читтадоса̄нам̣ вигататта̄ упари десана̄йа бха̄джанабха̄вӯпагамена каммаккхамачиттам̣. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана йасма̄ ассаддхийа̄дайо читтасса рогабхӯта̄, тада̄ те вигата̄, тасма̄ а̄ха ‘‘арогачитта’’нти. дит̣т̣хима̄на̄дикилесавигамена мудучиттам̣. ка̄маччханда̄дивигамена винӣваран̣ачиттам̣. самма̄пат̣ипаттийам̣ ул̣а̄рапӣтипа̄моджджайогена удаггачиттам̣. таттха саддха̄сампаттийа̄ пасанначиттам̣. йада̄ бхагава̄ ан̃н̃а̄сӣти самбандхо. атха ва̄ каллачиттанти ка̄маччхандавигамена арогачиттам̣. мудучиттанти бйа̄па̄давигамена метта̄васена акат̣хиначиттам̣. винӣваран̣ачиттанти уддхаччакуккуччавигамена авиккхепато тена апихитачиттам̣. удаггачиттанти тхинамиддхавигамена сампаггахитавасена алӣначиттам̣. пасанначиттанти вичикиччха̄вигамена самма̄пат̣ипаттийам̣ адхимуттачиттанти еваметтха сесапада̄нам̣ аттхо ведитаббо.

сеййатха̄пӣтиа̄дина̄ упама̄васена сӣхасса килесаппаха̄нам̣ арийамаггуппа̄данан̃ча дассети. апагатака̄л̣аканти вигатака̄л̣акам̣. саммадева̄ти сут̣т̣худева. раджананти нӣлапӣталохита̄диран̇гаджа̄там̣. пат̣игган̣хеййа̄ти ган̣хеййа, пабхассарам̣ бхавеййа. тасмим̣йева а̄санети тассам̣йева нисаджджа̄йам̣. етенасса лахувипассаката̄ тиккхапан̃н̃ата̄ сукхаппат̣ипадакхиппа̄бхин̃н̃ата̄ ча дассита̄ хоти. вираджанти апа̄йагаманӣйара̄гараджа̄дӣнам̣ вигамена вираджам̣. анавасесадит̣т̣хивичикиччха̄мала̄пагамена вӣтамалам̣. пат̣хамамаггаваджджхакилесараджа̄бха̄вена ва̄ вираджам̣. пан̃чавидхадуссӣлйамалавигамена вӣтамалам̣. тасса уппаттиа̄ка̄радассанаттханти касма̄ вуттам̣? нану магган̃а̄н̣ам̣ асан̇кхатадхамма̄рамман̣анти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘тан̃хӣ’’тиа̄ди. таттха пат̣ивиджджхантанти асаммохаппат̣иведхавасена пат̣ивиджджхантам̣. тена̄ха ‘‘киччавасена̄’’ти. татридам̣ упама̄сам̣санданам̣ – ваттхам̣ вийа читтам̣, ваттхасса а̄гантукамалехи килит̣т̣хабха̄во вийа читтасса ра̄га̄дималехи сам̣килит̣т̣хабха̄во, дхованасила̄талам̣ вийа анупуббӣкатха̄, удакам̣ вийа саддха̄, удакена теметва̄ ӯсагомайачха̄рикакха̄рехи ка̄л̣аке саммаддитва̄ ваттхасса дхованаппайого вийа саддха̄синехена теметва̄ теметва̄ сатисама̄дхипан̃н̃а̄хи досе ситхиле катва̄ сута̄дивидхина̄ читтасса содхане вӣрийа̄рамбхо. тена пайогена ваттхе ка̄л̣ака̄пагамо вийа вӣрийа̄рамбхена килесавиккхамбханам̣, ран̇гаджа̄там̣ вийа арийамагго, тена суддхаваттхасса пабхассарабха̄во вийа виккхамбхитакилесасса читтасса маггена парийодапананти.

‘‘дит̣т̣хадхаммо’’ти ватва̄ дассанам̣ на̄ма н̃а̄н̣адассанато ан̃н̃ампи аттхӣти танниваттанаттхам̣ ‘‘паттадхаммо’’ти вуттам̣. патти на̄ма н̃а̄н̣асампаттито ан̃н̃а̄пи виджджатӣти тато висесанаттхам̣ ‘‘видитадхаммо’’ти вуттам̣. са̄ панеса̄ видитадхаммата̄ дхаммесу екадесенапи хотӣти ниппадесато видитабха̄вам̣ дассетум̣. ‘‘парийога̄л̣хадхаммо’’ти вуттам̣. тенасса сачча̄бхисамбодхам̣йева дӣпети. магган̃а̄н̣ан̃хи ека̄бхисамайавасена парин̃н̃а̄дикиччам̣ са̄дхентам̣ ниппадесена чатусаччадхаммам̣ самантато ога̄л̣хам̣ на̄ма хоти. тена̄ха ‘‘дит̣т̣хо арийасаччадхаммо етена̄ти дит̣т̣хадхаммо’’ти. тин̣н̣а̄ вичикиччха̄ти саппат̣ибхайаканта̄расадиса̄ сол̣асаваттхука̄ ат̣т̣хаваттхука̄ ча тин̣н̣а̄ ниттин̣н̣а̄ вичикиччха̄. вигата̄ катхам̣катха̄ти паваттиа̄дӣсу ‘‘евам̣ ну кхо, на ну кхо’’ти евам̣ паваттика̄ вигата̄ самуччхинна̄ катхам̣катха̄. са̄раджджакара̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ пахӣнатта̄ таппат̣ипаккхесу сӣла̄дигун̣есу патит̣т̣хитатта̄ веса̄раджджам̣ виса̄радабха̄вам̣ веййаттийам̣ патто. аттана̄ ева паччаккхато дит̣т̣хатта̄ на парам̣ паччети, на часса паро паччетаббо аттхӣти апараппаччайо.

уддиситва̄ катанти атта̄нам̣ уддиситва̄ ма̄ран̣авасена катам̣ ниббаттитам̣ мам̣сам̣. пат̣иччакамманти еттха камма-саддо каммаса̄дхано атӣтака̄лико ча̄ти а̄ха ‘‘атта̄нам̣ пат̣иччаката’’нти. нимиттакаммассетам̣ адхивачанам̣ ‘‘пат̣ичча каммам̣ пхусатӣ’’тиа̄дӣсу (джа̄. 1.4.75) вийа. нимиттакаммасса̄ти нимиттабха̄вена ладдхаббакаммасса. каран̣авасена пат̣иччакаммам̣ еттха аттхӣти мам̣сам̣ пат̣иччакаммам̣ йатха̄ буддхи буддхам̣. там̣ етасса аттхӣти буддхо. сесаметтха утта̄намева.

сӣхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3-4. асса̄джа̄нӣйасутта̄диван̣н̣ана̄

13-14. татийе са̄т̣хеййа̄нӣти сат̣хатта̄ни. сесападесупи есева найо. та̄ни панасса са̄т̣хеййа̄дӣни ка̄йачиттуджуката̄пат̣ипаккхабхӯта̄ лобхасахагатачиттуппа̄дасса паваттиа̄ка̄рависеса̄. таттха йасса кисмин̃чидева т̣ха̄не т̣ха̄тука̄масса сато йам̣ т̣ха̄нам̣ манусса̄нам̣ саппат̣ибхайам̣, пурато гантва̄ татхева саппат̣ибхайат̣т̣ха̄нева т̣хасса̄мӣти на хоти, ван̃чана̄дхиппа̄йабха̄вато т̣ха̄тука̄мат̣т̣ха̄нейева никха̄таттхамбхо вийа чатта̄ро па̄де ничча̄летва̄ тит̣т̣хати, айам̣ сат̣хо на̄ма, имасса са̄т̣хеййасса па̄кат̣акаран̣ам̣. татха̄ йасса кисмин̃чидева т̣ха̄не ниваттитва̄ кхандхагатам̣ па̄тетука̄масса сато йам̣ т̣ха̄нам̣ манусса̄нам̣ саппат̣ибхайам̣, пурато гантва̄ татхева па̄тесса̄мӣти на хоти, па̄тетука̄мат̣т̣ха̄нейева ниваттитва̄ па̄тети, айам̣ кӯт̣о на̄ма. йасса ка̄лена ва̄мато, ка̄лена даккхин̣ато, ка̄лена уджумаггенева ча гантука̄масса сато йам̣ т̣ха̄нам̣ манусса̄нам̣ саппат̣ибхайам̣, пурато гантва̄ татхева евам̣ карисса̄мӣти на хоти, йадиччхакам̣ гантука̄мат̣т̣ха̄нейева ка̄лена ва̄мато, ка̄лена даккхин̣ато, ка̄лена уджумаггам̣ гаччхати, татха̄ лен̣д̣ам̣ ва̄ пасса̄вам̣ ва̄ виссаджджетука̄масса идам̣ т̣ха̄нам̣ сусаммат̣т̣хам̣ а̄кин̣н̣амануссам̣ раман̣ӣйам̣. имасмим̣ т̣ха̄не еварӯпам̣ ка̄тум̣ на йуттам̣, пурато гантва̄ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не карисса̄мӣти на хоти, таттхева кароти, айам̣ джимхо на̄ма. йасса пана кисмин̃чи т̣ха̄не магга̄ уккамма ниваттитва̄ пат̣имаггам̣ а̄рохитука̄масса сато йам̣ т̣ха̄нам̣ манусса̄нам̣ саппат̣ибхайам̣, пурато гантва̄ таттхева евам̣ карисса̄мӣти на хоти, пат̣имаггам̣ а̄рохитука̄мат̣т̣ха̄нейева магга̄ уккамма ниваттитва̄ пат̣имаггам̣ а̄рохати, айам̣ ван̇ко на̄ма. ити имам̣ чатуббидхампи кирийам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ ‘‘йа̄ни кхо панасса та̄ни са̄т̣хеййа̄ни…пе… а̄викатта̄ хотӣ’’ти. чатуттхе наттхи ваттаббам̣.

асса̄джа̄нӣйасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-8. маласутта̄диван̣н̣ана̄

15-18. пан̃чаме (дха. па. ат̣т̣ха. 2.241) йа̄ ка̄чи парийатти ва̄ сиппам̣ ва̄ йасма̄ асаджджха̄йантасса анануйун̃джантасса винассати, нирантарам̣ ва̄ на упат̣т̣ха̄ти, тасма̄ ‘‘асаджджха̄йамала̄ манта̄’’ти вуттам̣. йасма̄ пана гхара̄ва̄сам̣ васантасса ут̣т̣ха̄йут̣т̣ха̄йа джин̣н̣аппат̣исан̇кхаран̣а̄дӣни акаронтасса гхарам̣ на̄ма винассати, тасма̄ ‘‘анут̣т̣ха̄намала̄ гхара̄’’ти вуттам̣. йасма̄ гихисса ва̄ паббаджитасса ва̄ косаджджавасена сарӣраппаджагганам̣ ва̄ париккха̄раппат̣иджагганам̣ ва̄ акаронтасса ка̄йо дуббан̣н̣о хоти, тасма̄ ‘‘малам̣ ван̣н̣асса косаджджа’’нти вуттам̣. йасма̄ пана га̄во раккхантасса пама̄давасена нидда̄йантасса ва̄ кӣл̣антасса ва̄ та̄ га̄во атиттхапаккхандана̄дӣхи ва̄ ва̄л̣амигачора̄диупаддавена ва̄ паресам̣ са̄ликкхетта̄дӣни отаритва̄ кха̄данавасена ва̄ вина̄сама̄паджджанти, сайампи дан̣д̣ам̣ ва̄ парибха̄сам̣ ва̄ па̄пун̣а̄ти, паббаджитам̣ ва̄ пана чхадва̄ра̄дӣни араккхантам̣ пама̄давасена килеса̄ отаритва̄ са̄сана̄ ча̄венти, тасма̄ ‘‘пама̄до раккхато мала’’нти вуттам̣. со хисса вина̄са̄вахена малат̣т̣ха̄нийатта̄ малам̣.

дуччаританти атича̄ро. атича̄ринин̃хи иттхим̣ са̄микопи геха̄ нӣхарати, ма̄та̄питӯнам̣ сантикам̣ гатампи ‘‘твам̣ куласса ан̇га̄рабхӯта̄, аккхӣхипи на дат̣т̣хабба̄’’ти там̣ ма̄та̄питаропи нӣхаранти, са̄ ана̄тха̄ вичарантӣ маха̄дуккхам̣ па̄пун̣а̄ти. тенасса̄ дуччаритам̣ ‘‘мала’’нти вуттам̣. дадатоти да̄йакасса. йасса хи кхеттакасанака̄ле ‘‘имасмим̣ кхетте сампанне сала̄кабхатта̄дӣни дасса̄мӣ’’ти чинтетва̄пи ниппханне сассе маччхерам̣ уппаджджитва̄ ча̄гачиттам̣ нива̄рети, со маччхеравасена ча̄гачитте авируханте мануссасампатти, диббасампатти, нибба̄насампаттӣти тиссо сампаттийо на лабхати. тена вуттам̣ ‘‘маччхерам̣ дадато мала’’нти. ан̃н̃есупи еварӯпесу есева найо. па̄пака̄ дхамма̄ти акусала̄ дхамма̄. те пана идхалоке паралоке ча маламева. татоти хет̣т̣ха̄ вуттамалато. малатаранти атирекамалам̣. чхат̣т̣ха̄дӣни утта̄наттха̄нева.

маласутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. паха̄ра̄дасуттаван̣н̣ана̄

19. наваме (уда̄. ат̣т̣ха. 45; са̄раттха. т̣ӣ. чӯл̣авагга 3.384) асура̄ти дева̄ вийа на суранти на кӣл̣анти на вирочантӣти асура̄. сура̄ на̄ма дева̄, тесам̣ пат̣ипаккха̄ти ва̄ асура̄, вепачиттипаха̄ра̄да̄дайо. тесам̣ бхаванам̣ синерусса хет̣т̣ха̄бха̄ге. те таттха пависанта̄ никкхаманта̄ синерупа̄де ман̣д̣апа̄дӣни нимминитва̄ кӣл̣анта̄ абхираманти. са̄ таттха тесам̣ абхирати. име гун̣е дисва̄ти а̄ха ‘‘йе дисва̄ дисва̄ асура̄ маха̄самудде абхирамантӣ’’ти.

йасма̄ локийа̄ джамбудӣпо, химава̄ таттха патит̣т̣хитасамуддадахапаббата̄ таппабхава̄ надийоти етесу йам̣ йам̣ на мануссагочарам̣, таттха сайам̣ саммӯл̣ха̄ ан̃н̃епи саммохайанти, тасма̄ таттха саммохавидхаманаттхам̣ ‘‘айам̣ та̄ва джамбудӣпо’’тиа̄ди а̄раддхам̣. дасасахассайоджанапарима̄н̣о а̄йа̄мато виттха̄рато ча̄ти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди. удакена аджджхоттхат̣о тадупабхогисатта̄нам̣ пун̃н̃аккхайена. сундарадассанам̣ кӯт̣анти судассанакӯт̣ам̣, йам̣ локе ‘‘хемакӯт̣а’’нти вуччати. мӯлагандхо ка̄ла̄нуса̄рийа̄ди. са̄рагандхо чандана̄ди. пхеггугандхо салала̄ди. тачагандхо лаван̇га̄ди. папат̣ика̄гандхо капиттха̄ди. расагандхо саджджуласа̄ди. паттагандхо тама̄лахиривера̄ди. пуппхагандхо на̄гакусума̄ди. пхалагандхо джа̄типхала̄ди. гандхагандхо саббесам̣ гандха̄нам̣ гандхо. ‘‘сабба̄ни путхулато пан̃н̃а̄са йоджана̄ни, а̄йа̄мато пана уббедхато вийа двийоджанасата̄нева̄’’ти ваданти.

манохарасила̄тала̄нӣти ратанамайатта̄ манун̃н̃асопа̄насила̄тала̄ни. супат̣ийатта̄нӣти тадупабхогисатта̄нам̣ са̄дха̄ран̣акаммуна̄ва сут̣т̣ху пат̣ийатта̄ни сусан̣т̣хита̄ни хонти. маччхакаччхапа̄дӣни удакам̣ малам̣ каронти, тадабха̄вато пхаликасадисаниммалодака̄ни. тирийато дӣгхам̣ уггатакӯт̣анти ‘‘тираччха̄напаббата’’нти а̄ха. пурима̄ни на̄маготта̄нӣти еттха надӣ ниннага̄тиа̄дикам̣ готтам̣, ган̇га̄ йамуна̄тиа̄дикам̣ на̄мам̣.

савама̄на̄ти сандама̄на̄. пӯраттанти пун̣н̣абха̄во. маса̄рагаллам̣ ‘‘читтапхалика’’нтипи ваданти. махатам̣ бхӯта̄нанти маханта̄нам̣ сатта̄нам̣. тимӣ тимин̇гала̄ тимитимин̇гала̄ти тиссо маччхаджа̄тийо. тимим̣ гиланасаматтха̄ тимин̇гала̄. тимин̃ча тимин̇галан̃ча гиланасаматтха̄ тимитимин̇гала̄ти ваданти.

мама са̄вака̄ти сота̄панна̄дике арийапуггале сандха̄йа вадати. на сам̣васатӣти упосатхакамма̄дивасена сам̣ва̄сам̣ на кароти. уккхипатӣти апанети. вимуттирасоти килесехи вимуччанарасо. сабба̄ хи са̄санасампатти йа̄вадева анупа̄да̄йа а̄савехи читтасса вимуттиаттха̄.

ратана̄нӣти ратиджананат̣т̣хена ратана̄ни. сатипат̣т̣ха̄на̄дайо хи бха̄вийама̄на̄ пуббабха̄гепи анаппакам̣ пӣтипа̄моджджам̣ ниббаттенти, пагева апарабха̄ге. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;

лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 374) –

локийаратананиббаттам̣ пана пӣтипа̄моджджам̣ на тасса калабха̄гампи аггхати. апича –

‘‘читтӣкатам̣ махаггхан̃ча, атулам̣ дуллабхадассанам̣;

аномасаттапарибхогам̣, ратананти павуччати’’. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.33; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.223; кху. па̄. ат̣т̣ха. 6.3; су. ни. ат̣т̣ха. 1.226; маха̄ни. ат̣т̣ха. 50);

йади ча читтӣката̄дибха̄вена ратанам̣ на̄ма хоти, сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣йева бхӯтато ратанабха̄во. бодхипаккхийадхамма̄нан̃хи со а̄нубха̄во, йам̣ са̄вака̄ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣, паччекабуддха̄ паччекабодхин̃а̄н̣ам̣, самма̄самбуддха̄ самма̄самбодхим̣ адхигаччханти а̄саннака̄ран̣атта̄. а̄саннака̄ран̣ан̃хи да̄на̄диупаниссайоти евам̣ ратиджананат̣т̣хена читтӣката̄диаттхена ча ратанабха̄во бодхипаккхийадхамма̄нам̣ са̄тисайо. тена вуттам̣ ‘‘татрима̄ни ратана̄ни, сеййатхидам̣. чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄ди.

таттха а̄рамман̣е оккантитва̄ упат̣т̣ха̄нат̣т̣хена упат̣т̣ха̄нам̣, сатийева упат̣т̣ха̄нанти сатипат̣т̣ха̄нам̣. а̄рамман̣асса пана ка̄йа̄дивасена чатуббидхатта̄ вуттам̣ ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти. татха̄ хи ка̄йаведана̄читтадхаммесу субхасукханиччааттасан̃н̃а̄нам̣ паха̄нато асубхадуккха̄ничча̄наттабха̄ваггахан̣ато ча несам̣ ка̄йа̄нупассана̄дибха̄во вибхатто.

самма̄ падаханти етена, сайам̣ ва̄ самма̄ падахати, пасаттхам̣ сундарам̣ ва̄ падахантӣти саммаппадха̄нам̣, пуггаласса ва̄ саммадева падха̄набха̄вакаран̣ато саммаппадха̄нам̣ вӣрийассетам̣ адхивачанам̣. тампи ануппаннуппанна̄нам̣ акусала̄нам̣ ануппа̄данаппаха̄навасена ануппаннуппанна̄нам̣ кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ уппа̄данат̣т̣ха̄панавасена ча чатукиччаса̄дхакатта̄ вуттам̣ ‘‘чатта̄ро саммаппадха̄на̄’’ти.

иджджхатӣти иддхи, самиджджхати ниппхаджджатӣти аттхо. иджджханти ва̄ та̄йа сатта̄ иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти иддхи. ити пат̣хамена аттхена иддхи ева па̄доти иддхипа̄до, иддхикот̣т̣ха̄соти аттхо. дутийена аттхена иддхийа̄ па̄до патит̣т̣ха̄ адхигамупа̄йоти иддхипа̄до. тена хи упарӯпаривисесасан̇кха̄там̣ иддхим̣ паджджанти па̄пун̣анти. сва̄йам̣ иддхипа̄до йасма̄ чханда̄дике чатта̄ро адхипатидхамме дхуре джет̣т̣хаке катва̄ ниббаттӣйати, тасма̄ вуттам̣ ‘‘чатта̄ро иддхипа̄да̄’’ти.

пан̃чиндрийа̄нӣти саддха̄дӣни пан̃ча индрийа̄ни. таттха ассаддхийам̣ абхибхавитва̄ адхимоккхалаккхан̣е индат̣т̣хам̣ ка̄ретӣти саддхиндрийам̣. косаджджам̣ абхибхавитва̄ паггахалаккхан̣е, пама̄дам̣ абхибхавитва̄ упат̣т̣ха̄налаккхан̣е, виккхепам̣ абхибхавитва̄ авиккхепалаккхан̣е, ан̃н̃а̄н̣ам̣ абхибхавитва̄ дассаналаккхан̣е индат̣т̣хам̣ ка̄ретӣти пан̃н̃индрийам̣.

та̄нийева ассаддхийа̄дӣхи анабхибхаванӣйато акампийат̣т̣хена сампайуттадхаммесу тхирабха̄вена ча бала̄ни ведитабба̄ни.

сатта боджджхан̇га̄ти бодхийа̄, бодхисса ва̄ ан̇га̄ти боджджхан̇га̄. йа̄ хи еса̄ дхаммаса̄маггӣ йа̄йа локуттарамаггаккхан̣е уппаджджама̄на̄йа лӣнуддхаччапатит̣т̣ха̄на̄йӯханака̄масукхаттакиламатха̄нуйогауччхедасассата̄бхинивеса̄дӣнам̣ анекесам̣ упаддава̄нам̣ пат̣ипаккхабхӯта̄йа сатидхаммавичайавӣрийапӣтипассаддхисама̄дхиупеккха̄сан̇кха̄та̄йа дхаммаса̄маггийа̄ арийаса̄вако буджджхати, килесанидда̄йа вут̣т̣хахати, чатта̄ри арийасачча̄ни пат̣ивиджджхати, нибба̄намева ва̄ саччхикаротӣти ‘‘бодхӣ’’ти вуччати. тасса̄ дхаммаса̄маггисан̇кха̄та̄йа бодхийа̄ ан̇га̄типи боджджхан̇га̄ джха̄нан̇гамагган̇га̄дайо вийа. йопеса вуттаппака̄ра̄йа дхаммаса̄маггийа̄ буджджхатӣти катва̄ арийаса̄вако ‘‘бодхӣ’’ти вуччати. тасса бодхисса ан̇га̄типи боджджхан̇га̄ сенан̇гаратхан̇га̄дайо вийа. тена̄ху пора̄н̣а̄ ‘‘буджджханакасса пуггаласса ан̇га̄ти боджджхан̇га̄’’ти (вибха. ат̣т̣ха. 466; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.182; пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 2.2.17). ‘‘бодха̄йа сам̣ваттантӣти боджджхан̇га̄’’тиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 2.17) найенапи боджджхан̇гаттхо ведитаббо.

арийо ат̣т̣хан̇гико магготи там̣там̣маггаваджджхехи килесехи а̄ракатта̄, арийабха̄вакаратта̄, арийапхалаппат̣ила̄бхакаратта̄ ча арийо. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣни ат̣т̣хан̇га̄ни асса аттхи, ат̣т̣ха ан̇га̄нийева ва̄ ат̣т̣хан̇гико. ма̄ренто килесе гаччхати нибба̄наттхикехи ва̄ маггӣйати, сайам̣ ва̄ нибба̄нам̣ маггатӣти магготи еваметесам̣ сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ аттхавибха̄го ведитаббо.

сота̄панноти маггасан̇кха̄там̣ сотам̣ а̄паджджитва̄ па̄пун̣итва̄ т̣хито, сота̄паттипхалат̣т̣хоти аттхо. сота̄паттипхаласаччхикирийа̄йа пат̣ипанноти сота̄паттипхаласса аттапаччаккхакаран̣а̄йа пат̣ипаджджама̄но пат̣хамамаггат̣т̣хо, йо ат̣т̣хамакотипи вуччати. сакада̄га̄мӣти сакидева имам̣ локам̣ пат̣исандхиггахан̣авасена а̄гаманасӣло дутийапхалат̣т̣хо. ана̄га̄мӣти пат̣исандхиггахан̣авасена ка̄малокам̣ ана̄гаманасӣло татийапхалат̣т̣хо. йо пана саддха̄нуса̄рӣ дхамма̄нуса̄рӣ екабӣджӣтиевама̄дико арийапуггалавибха̄го, со етесам̣йева пабхедоти. сесам̣ вуттанайасадисамева.

паха̄ра̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. упосатхасуттаван̣н̣ана̄

20. дасаме тадахупосатхети (уда̄. ат̣т̣ха. 45; са̄раттха. т̣ӣ. чӯл̣авагга 3.383) тасмим̣ упосатхадивасабхӯте ахани. упосатхакаран̣аттха̄йа̄ти ова̄дапа̄тимоккхам̣ уддиситум̣. уддхастам̣ арун̣анти арун̣уггаманам̣. уддисату, бханте, бхагава̄ бхиккхӯнам̣ па̄тимоккханти тхеро бхагавантам̣ па̄тимоккхуддесам̣ йа̄чи. тасмим̣ ка̄ле ‘‘на, бхиккхаве, анупосатхе упосатхо ка̄таббо’’ти (маха̄ва. 136) сиккха̄падасса апан̃н̃аттатта̄. касма̄ пана бхагава̄ тийа̄мараттим̣ вӣтина̄меси? тато пат̣т̣ха̄йа ова̄дапа̄тимоккхам̣ ануддиситука̄мо тасса ваттхум̣ па̄кат̣ам̣ ка̄тум̣. аддаса̄ти катхам̣ аддаса? аттано четопарийан̃а̄н̣ена тассам̣ парисати бхиккхӯнам̣ читта̄ни париджа̄нанто тасса дуссӣласса читтам̣ пасси. йасма̄ пана читте дит̣т̣хе там̣саман̇гӣпуггало дит̣т̣хо на̄ма хоти, тасма̄ ‘‘аддаса̄ кхо а̄йасма̄ маха̄моггалла̄но там̣ пуггалам̣ дуссӣла’’нтиа̄ди вуттам̣. йатхева хи ана̄гате саттасу дивасесу паваттам̣ паресам̣ читтам̣ четопарийан̃а̄н̣ала̄бхӣ джа̄на̄ти, евам̣ атӣтепӣти. маджджхе бхиккхусан̇гхасса нисиннанти сан̇гхапарийа̄панно вийа бхиккхусан̇гхасса анто нисиннам̣. дит̣т̣хосӣти айам̣ на пакататтоти бхагавата̄ дит̣т̣хо аси. йасма̄ ча евам̣ дит̣т̣хо, тасма̄ наттхи те тава бхиккхӯхи саддхим̣ екакамма̄дисам̣ва̄со. йасма̄ пана со сам̣ва̄со тава наттхи, тасма̄ ут̣т̣хехи, а̄вусоти еваметтха падайоджана̄ ведитабба̄.

татийампи кхо со пуггало тун̣хӣ ахосӣти анекава̄рам̣ ватва̄пи ‘‘тхеро сайамева ниббинно орамиссатӣ’’ти ва̄, ‘‘ида̄ни имесам̣ пат̣ипаттим̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти ва̄ адхиппа̄йена тун̣хӣ ахоси. ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ти ‘‘бхагавата̄ майа̄ ча йа̄тха̄вато дит̣т̣хо, йа̄вататийам̣ ‘ут̣т̣хехи, а̄вусо’ти ча вутто на вут̣т̣ха̄ти, ида̄нисса никкад̣д̣ханака̄ло, ма̄ сан̇гхасса упосатхантара̄йо ахосӣ’’ти там̣ ба̄ха̄йам̣ аггахеси, татха̄ гахетва̄. бахи два̄ракот̣т̣хака̄ никкха̄метва̄ти два̄ракот̣т̣хака̄ два̄раса̄ла̄то никкха̄метва̄. бахӣти пана никкха̄митат̣т̣ха̄надассанам̣. атха ва̄ бахидва̄ракот̣т̣хака̄ти бахидва̄ракот̣т̣хакатопи никкха̄метва̄, на антодва̄ракот̣т̣хакато ева. убхайаттха̄пи виха̄рато бахикатва̄ти аттхо. сӯчигхат̣икам̣ датва̄ти аггал̣асӯчин̃ча упаригхат̣икан̃ча а̄дахитва̄, сут̣т̣хутарам̣ кава̄т̣ам̣ тхакетва̄ти аттхо. йа̄ва ба̄ха̄гахан̣а̄пи на̄ма̄ти имина̄ ‘‘апарисуддха̄, а̄нанда, париса̄’’ти вачанам̣ сутва̄ ева хи тена паккамитаббам̣ сийа̄, евам̣ апаккамитва̄ йа̄ва ба̄ха̄гахан̣а̄пи на̄ма со могхапурисо а̄гамессати, аччхарийамиданти дассети. идан̃ча гараханаччхарийамева̄ти ведитаббам̣.

атха бхагава̄ чинтеси – ‘‘ида̄ни бхиккхусан̇гхе аббудо джа̄то, апарисуддха̄ пуггала̄ упосатхам̣ а̄гаччханти, на ча татха̄гата̄ апарисуддха̄йа париса̄йа упосатхам̣ каронти, па̄тимоккхам̣ уддисанти. ануддисанте ча бхиккхусан̇гхасса упосатхо паччхиджджати. йам̣нӯна̄хам̣ ито пат̣т̣ха̄йа бхиккхӯнам̣йева па̄тимоккхуддесам̣ ануджа̄неййа’’нти. евам̣ пана чинтетва̄ бхиккхӯнам̣йева па̄тимоккхуддесам̣ ануджа̄ни. тена вуттам̣ ‘‘атха кхо бхагава̄…пе… па̄тимоккхам̣ уддисеййа̄тха̄’’ти. таттха на да̄на̄ханти ида̄ни ахам̣ упосатхам̣ на карисса̄ми, па̄тимоккхам̣ на уддисисса̄мӣти паччекам̣ на-ка̄рена самбандхо. дувидхан̃хи па̄тимоккхам̣ – а̄н̣а̄па̄тимоккхам̣, ова̄дапа̄тимоккханти. тесу ‘‘сун̣а̄ту ме, бханте’’тиа̄дикам̣ (маха̄ва. 134) а̄н̣а̄па̄тимоккхам̣. там̣ са̄вака̄ва уддисанти, на буддха̄, йам̣ анваддхама̄сам̣ уддисӣйати. ‘‘кхантӣ парамам̣…пе… саббапа̄пасса акаран̣ам̣…пе… анупава̄до анупагха̄то…пе… етам̣ буддха̄на са̄сана’’нти (дӣ. ни. 2.90; дха. па. 183-185; уда̄. 36; нетти. 30) има̄ пана тиссо га̄тха̄ ова̄дапа̄тимоккхам̣ на̄ма. там̣ буддха̄ва уддисанти, на са̄вака̄, чханнампи васса̄нам̣ аччайена уддисанти. дӣгха̄йукабуддха̄нан̃хи дхарама̄нака̄ле айамева па̄тимоккхуддесо, аппа̄йукабуддха̄нам̣ пана пат̣хамабодхийам̣йева. тато парам̣ итаро. тан̃ча кхо бхиккхӯйева уддисанти, на буддха̄, тасма̄ амха̄кампи бхагава̄ вӣсативассаматтам̣ имам̣ ова̄дапа̄тимоккхам̣ уддиситва̄ имам̣ антара̄йам̣ дисва̄ тато парам̣ на уддиси. ат̣т̣ха̄нанти ака̄ран̣ам̣. анавака̄соти тассева вевачанам̣. ка̄ран̣ан̃хи йатха̄ тит̣т̣хати еттха пхалам̣ тада̄йаттавуттита̄йа̄ти ‘‘т̣ха̄на’’нти вуччати, евам̣ ‘‘авака̄со’’типи вуччати. йанти кирийа̄пара̄масанам̣.

ат̣т̣химе, бхиккхаве, маха̄самуддети ко анусандхи? йва̄йам̣ апарисуддха̄йа париса̄йа па̄тимоккхасса ануддесо вутто, со имасмим̣ дхаммавинайе аччхарийо аббхуто дхаммоти там̣ апарехипи саттахи аччхарийаббхутадхаммехи саддхим̣ вибхаджитва̄ дассетука̄мо пат̣хамам̣ та̄ва тесам̣ упама̄бха̄вена маха̄самудде ат̣т̣ха аччхарийаббхутадхамме дассенто саттха̄ ‘‘ат̣т̣химе, бхиккхаве, маха̄самудде’’тиа̄дима̄ха.

упосатхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

маха̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. гахапативагго

1-7. пат̣хамауггасутта̄диван̣н̣ана̄

21-27. татийасса пат̣хамадутийесу наттхи ваттаббам̣. татийе ‘‘хаттхаго’’ти ваттаббе ‘‘хаттхако’’ти вуттам̣. со хи ра̄джапуриса̄нам̣ хаттхато йаккхасса хаттхам̣, йаккхасса хаттхато бхагавато хаттхам̣, бхагавато хаттхато пуна ра̄джапуриса̄нам̣ хаттхам̣ гататта̄ на̄мато хаттхако а̄л̣авакоти джа̄то. тена̄ха ‘‘а̄л̣авакайаккхасса хаттхато хаттхехи сампат̣иччхитатта̄ хаттхакоти ладдхана̄мо ра̄джакума̄ро’’ти. чатуттха̄дӣни утта̄наттха̄нева.

пат̣хамауггасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. дутийабаласуттаван̣н̣ана̄

28. ат̣т̣хаме кхӣн̣а̄савасса саббесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ аниччата̄ асаммохавасена киччато маггапан̃н̃а̄йа суппат̣ивиддха̄, випассана̄йа а̄рамман̣акаран̣авасенапӣти дассенто а̄ха ‘‘сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа̄’’ти. име ка̄ма̄ти двепи ка̄ме вадати. килесавасена уппаджджама̄но хи парил̣а̄хо ваттхука̄масанниссайо ваттхука̄мависайо ва̄ти двепи сапарил̣а̄хат̣т̣хена ан̇га̄рака̄су вийа̄ти ‘‘ан̇га̄рака̄сӯпама̄’’ти вутта̄. анто вуччати ла̄макат̣т̣хена тан̣ха̄, бйантам̣ вигатантам̣ бхӯтанти бйантибхӯтанти а̄ха ‘‘вигатантабхӯта’’нти, ниттан̣ханти аттхо.

дутийабаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. аккхан̣асуттаван̣н̣ана̄

29. наваме йасма̄ махиддхикапета̄ дева̄сура̄нам̣ а̄ва̄хам̣ гаччханти, вива̄хам̣ на гаччханти, тасма̄ петтивисайенева асурака̄йо гахитоти ведитаббо. пета̄сура̄ пана пета̄ ева̄ти тесам̣ петехи сан̇гахо авуттасиддхова.

аккхан̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. ануруддхамаха̄витаккасуттаван̣н̣ана̄

30. дасаме аппиччхасса̄ти на иччхасса. абха̄ваттхо хеттха аппасаддо ‘‘аппад̣ам̣самакасава̄та̄тапа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 10.11) вийа. паччайесу аппиччхо паччайаппиччхо, чӣвара̄дипаччайесу иччха̄рахито. адхигамаппиччхоти джха̄на̄диадхигамавибха̄ване иччха̄рахито. парийаттиаппиччхоти парийаттийам̣ ба̄хусаччавибха̄ване иччха̄рахито. дхутан̇гаппиччхоти дхутан̇гесу аппиччхо дхутан̇габха̄вавибха̄ване иччха̄рахито. сантагун̣анигуханена̄ти аттани сам̣виджджама̄на̄нам̣ джха̄на̄дигун̣а̄нан̃чева ба̄хусаччагун̣асса дхутан̇гагун̣асса ча нигуханена чха̄данена. сампаджджатӣти ниппхаджджати сиджджхати. но махиччхасса̄ти махатийа̄ иччха̄йа саманна̄гатасса но сампаджджати анудхаммассапи аниппхаджджанато. павивиттасса̄ти пака̄рехи вивиттасса. тена̄ха ‘‘ка̄йачиттаупадхививекехи вивиттасса̄’’ти. а̄рамбхаваттхувасена̄ти бха̄вана̄бхийогавасена екӣбха̄вова ка̄йавивекоти адхиппето, на ган̣асан̇ган̣ика̄бха̄ваматтанти дассети. камманти йогакаммам̣.

саттехи килесехи ча сан̇ган̣анам̣ самодха̄нам̣ сан̇ган̣ика̄, са̄ а̄рамитаббат̣т̣хена а̄ра̄мо етасса̄ти сан̇ган̣ика̄ра̄мо, тасса. тена̄ха ‘‘ган̣асан̇ган̣ика̄йа чева̄’’тиа̄ди. а̄раддхавӣрийасса̄ти паггахитавӣрийасса. тан̃ча кхо упадхививеке нинната̄васена ‘‘айам̣ дхаммо’’ти вачанато. еса найо итаресупи. виват̣т̣анисситам̣йева хи сама̄дха̄нам̣ идха̄дхиппетам̣, татха̄ пан̃н̃а̄пи. каммасса-катапан̃н̃а̄йа хи т̣хито каммавасена бхавесу на̄наппака̄ро анаттхоти джа̄нанто каммаккхайакарам̣ н̃а̄н̣ам̣ абхипаттхети, тадаттхан̃ча усса̄хам̣ кароти. ма̄на̄дайо саттасанта̄нам̣ сам̣са̄ре папан̃ченти виттха̄рентӣти папан̃ча̄ти а̄ха ‘‘тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хипапан̃чарахитатта̄’’тиа̄ди. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.

ануруддхамаха̄витаккасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

гахапативаггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. да̄навагго

1-4. пат̣хамада̄насутта̄диван̣н̣ана̄

31-34. чатуттхасса пат̣хаме а̄саджджа̄ти йасса дети, тасса а̄гаманахету тена сама̄гаманимиттам̣. бхайа̄ти бхайахету. нану бхайам̣ на̄ма ладдхака̄мата̄ра̄га̄дайо вийа четана̄йа ависуддхикарам̣, там̣ касма̄ идха гахитанти? найидам̣ та̄дисам̣ воха̄рабхайа̄дим̣ сандха̄йа вуттанти дассетум̣ ‘‘айам̣ ада̄йако ака̄рако’’тиа̄ди вуттам̣. ада̄си мети йам̣ пуббе катам̣ упака̄рам̣ чинтетва̄ дӣйати, там̣ сандха̄йа вуттам̣. дассати мети паччупака̄ра̄сӣса̄йа йам̣ дӣйати, там̣ сандха̄йа вадати. са̄ху да̄нанти да̄нам̣ на̄метам̣ пан̣д̣итапан̃н̃аттанти са̄дхусама̄ча̄ре т̣хатва̄ дети. алан̇ка̄раттханти упасобханаттхам̣. да̄нан̃хи датва̄ там̣ паччавеккхантасса па̄моджджапӣтисоманасса̄дайо уппаджджанти, лобхадосаисса̄маччхера̄дайопи видӯрӣ бхаванти. ида̄ни да̄нам̣ анукӯладхаммапарибрӯханена паччанӣкадхаммавидӯрӣкаран̣ена ча бха̄вана̄читтасса упасобхана̄йа ча париккха̄ра̄йа ча хотӣти ‘‘алан̇ка̄раттхан̃чева париккха̄раттхан̃ча детӣ’’ти вуттам̣. тена̄ха ‘‘да̄нан̃хи читтам̣ мудум̣ каротӣ’’тиа̄ди. мудучитто хоти ладдха̄ да̄йаке ‘‘имина̄ майхам̣ сан̇гахо като’’ти, да̄та̄пи ладдхари. тена вуттам̣ ‘‘убхиннампи читтам̣ мудум̣ каротӣ’’ти.

адантадамананти аданта̄ анассава̄писса да̄нена данта̄ ассава̄ хонти, васе ваттанти. ада̄нам̣ дантадӯсаканти ада̄нам̣ пуббе данта̄нам̣ ассава̄нампи вигха̄туппа̄данена читтам̣ дӯсети. уннаманти да̄йака̄ пийам̣вада̄ ча паресам̣ гаручиттӣка̄рат̣т̣ха̄ната̄йа. намантипат̣игга̄хака̄ да̄нена пийава̄ча̄йа ча ладдхасан̇гаха̄сан̇га̄хака̄нам̣.

читта̄лан̇ка̄рада̄намева уттамам̣ анупаккилит̣т̣хата̄йа супарисуддхата̄йа гун̣ависесапаччайата̄йа ча. дутийа̄дӣни утта̄наттха̄нева.

пат̣хамада̄насутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. да̄нӯпапаттисуттаван̣н̣ана̄

35. пан̃чаме да̄напаччайа̄ти да̄нака̄ран̣а̄, да̄намайапун̃н̃асса кататта̄ упачитатта̄ти аттхо. упапаттийоти мануссесу девесу ча ниббаттийо. т̣хапетӣти екава̄рамева ануппаджджитва̄ йатха̄ упари тенева̄ка̄рена паваттати, евам̣ т̣хапети. тадева часса адхит̣т̣ха̄нанти а̄ха ‘‘тассева вевачана’’нти. вад̣д̣хетӣти брӯхети на ха̄пети. вимуттанти адхимуттам̣, ниннам̣ пон̣ам̣ паббха̄ранти аттхо. вимуттанти ва̄ виссат̣т̣хам̣. ниппарийа̄йато уттари на̄ма пан̣ӣтам̣ маджджхепи хӣнамаджджхимавибха̄гасса лаббханатоти вуттам̣ ‘‘уттари абха̄витанти тато упаримаггапхалаттха̄йа абха̄вита’’нти. сам̣ваттати татха̄пан̣ихитам̣ да̄намайам̣ читтам̣. йам̣ пана па̄л̣ийам̣ ‘‘тан̃ча кхо’’тиа̄ди вуттам̣, там̣ татрупапаттийа̄ вибандхакарадуссӣлйа̄бха̄вадассанапарам̣ дат̣т̣хаббам̣, на да̄намайасса пун̃н̃асса кеваласса там̣сам̣ваттаната̄дассанапаранти дат̣т̣хаббам̣. самуччхиннара̄гасса̄ти самуччхиннака̄мара̄гасса. тасса хи сийа̄ брахмалоке упапатти, на самуччхиннабхавара̄гасса. вӣтара̄гаггахан̣ена четтха ка̄месу вӣтара̄гата̄ адхиппета̄, йа̄йа брахмалокӯпапатти сийа̄. тена̄ха ‘‘да̄наматтенева̄’’тиа̄ди. йади евам̣ да̄нам̣ таттха киматтхийанти а̄ха ‘‘да̄нам̣ пана̄’’тиа̄ди. да̄нена мудучиттоти баддха̄гха̄те верипуггалепи аттано да̄насампат̣иччханена мудубхӯтачитто.

да̄нӯпапаттисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. пун̃н̃акирийаваттхусуттаван̣н̣ана̄

36. чхат̣т̣хе пуджджабхавапхалам̣ ниббаттенти, аттано санта̄нам̣ пунантӣти ва̄ пун̃н̃а̄ни ча та̄ни хетупаччайехи каттаббато кирийа̄ ча̄ти пун̃н̃акирийа̄, та̄йева ча тесам̣ тесам̣ пийамана̄пата̄диа̄нисам̣са̄нам̣ ваттхубха̄вато пун̃н̃акирийаваттхӯни.

ануччхиннабхавамӯласса ануггахавасена, пӯджа̄васена ва̄ аттано деййадхаммасса парасса паричча̄гачетана̄ дӣйати етена̄ти да̄нам̣, да̄намева да̄намайам̣. падапӯран̣аматтам̣ майа-саддо. чӣвара̄дӣсу чатӯсу паччайесу (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.305), анна̄дӣсу ва̄ дасасу да̄наваттхӯсу, рӯпа̄дӣсу ва̄ чхасу а̄рамман̣есу там̣ там̣ дентасса тесам̣ уппа̄данато пат̣т̣ха̄йа пуббабха̄ге паричча̄гака̄ле паччха̄ соманассачиттена ануссаран̣е ча̄ти тӣсу ка̄лесу паваттачетана̄ да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттху на̄ма.

ниччасӣлаупосатхасӣла̄дивасена пан̃ча ат̣т̣ха даса ва̄ сӣла̄ни сама̄дийантасса ‘‘сӣлапӯран̣аттхам̣ паббаджисса̄мӣ’’ти виха̄рам̣ гаччхантасса паббаджантасса, маноратхам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ ‘‘паббаджито ватамхи са̄дху сут̣т̣хӯ’’ти а̄ваджджентасса, саддха̄йа па̄тимоккхам̣ парипӯрентасса, пан̃н̃а̄йа чӣвара̄дике паччайе паччавеккхантасса, сатийа̄ а̄па̄тхагатесу рӯпа̄дӣсу чаккхудва̄ра̄дӣни сам̣варантасса, вӣрийена а̄джӣвам̣ содхентасса ча паваттачетана̄ сӣлати, сӣлетӣти ва̄ сӣламайам̣ пун̃н̃акирийаваттху на̄ма.

пат̣исамбхида̄йам̣ (пат̣и. ма. 1.48) вуттена випассана̄маггена чаккхум̣ аниччато дуккхато анаттато випассантасса, сотам̣…пе… гха̄нам̣…пе… дживхам̣…пе… ка̄йам̣…пе… рӯпе…пе… дхамме…пе… чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣…пе… мановин̃н̃а̄н̣ам̣…пе… чаккхусампхассам̣ …пе… маносампхассам̣…пе… чаккхусампхассаджам̣ веданам̣…пе… маносампхассаджам̣ веданам̣…пе… джара̄маран̣ам̣ аниччато дуккхато анаттато випассантасса йа̄ четана̄, йа̄ ча патхавӣкасин̣а̄дӣсу сабба̄су ат̣т̣хаттим̣са̄йа а̄рамман̣есу паватта̄ джха̄начетана̄, йа̄ ча анаваджджесу камма̄йатанасиппа̄йатанавиджджа̄т̣т̣ха̄несу паричайаманасика̄ра̄дивасена паватта̄ четана̄, сабба̄ са̄ бха̄вети ета̄йа̄ти бха̄вана̄майам̣ вуттанайена пун̃н̃акирийаваттху ча̄ти бха̄вана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттху.

екамекан̃четтха йатха̄рахам̣ пуббабха̄гато пат̣т̣ха̄йа каронтасса ка̄йакаммам̣ хоти. тадаттхам̣ ва̄чам̣ ниччха̄рентасса вачӣкаммам̣. ка̄йан̇гам̣ ва̄чан̇ган̃ча ачопетва̄ манаса̄ чинтайантасса манокаммам̣. анна̄дӣни дентасса ча̄пи ‘‘аннада̄на̄дӣни демӣ’’ти ва̄, да̄напа̄рамим̣ а̄ваджджетва̄ ва̄ да̄нака̄ле да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти. йатха̄ хи кевалам̣ ‘‘аннада̄на̄дӣни демӣ’’ти да̄нака̄ле да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти, евам̣ ‘‘идам̣ да̄намайам̣ самма̄самбодхийа̄ паччайо хотӯ’’ти да̄напа̄рамим̣ а̄ваджджетва̄ да̄нака̄лепи да̄насӣсенева паваттитатта̄. ваттасӣсе т̣хатва̄ даданто ‘‘етам̣ да̄нам̣ на̄ма майхам̣ кулавам̣сахету павен̣ича̄ритта’’нти ча̄риттасӣсена ва̄ денто ча̄риттасӣлатта̄ сӣламайам̣. кхайато вайато саммасанам̣ пат̣т̣хапетва̄ дадато бха̄вана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти. йатха̄ хи деййадхаммапаричча̄гавасена ваттама̄на̄пи да̄начетана̄ ваттасӣсе т̣хатва̄ дадато сӣламайам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти пубба̄бхисан̇кха̄расса апарабха̄ге четана̄йа ча татха̄паваттатта̄.

пун̃н̃акирийаваттхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7-8. саппурисада̄насутта̄диван̣н̣ана̄

37-38. саттаме вичеййа детӣти еттха две вичинана̄ни даккхин̣еййавичинанам̣, даккхин̣а̄вичинанан̃ча. тесу випаннасӣле ито бахиддха̄ пан̃чанавути па̄сан̣д̣абхеде ча даккхин̣еййе паха̄йа сӣла̄дигун̣асампанна̄нам̣ са̄сане паббаджита̄нам̣ да̄нам̣ даккхин̣еййавичинанам̣ на̄ма. ла̄макала̄маке паччайе апанетва̄ пан̣ӣтапан̣ӣте вичинитва̄ тесам̣ да̄нам̣ даккхин̣а̄вичинанам̣ на̄ма. тена̄ха ‘‘имасса диннам̣ махаппхалам̣ бхависсатӣ’’тиа̄ди. ат̣т̣хаме наттхи ваттаббам̣.

саппурисада̄насутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. абхисандасутта̄диван̣н̣ана̄

39-40. наваме пун̃н̃а̄бхисанда̄ти пун̃н̃анадийо. кусала̄бхисанда̄ти кусала̄нам̣ пава̄ха̄. сукхасса̄ха̄ра̄ти сукхапаччайа̄. агга̄нӣти н̃а̄татта̄ агган̃н̃а̄ни. чирараттам̣ н̃а̄татта̄ раттан̃н̃а̄ни. арийа̄нам̣ са̄дхӯнам̣ вам̣са̄нӣти н̃а̄татта̄ вам̣сан̃н̃а̄ни. пора̄н̣а̄нам̣ а̄дипуриса̄нам̣ ета̄нӣти пора̄н̣а̄ни. саббасо кеначипи пака̄рена са̄дхӯхи на кин̣н̣а̄ни на кхитта̄ни чхад̣д̣ита̄нӣти асам̣кин̣н̣а̄ни. айан̃ча найо несам̣ йатха̄ атӣте, евам̣ етарахи ана̄гате ча̄ти а̄ха ‘‘асам̣кин̣н̣апубба̄ни на сам̣кийанти на сам̣кийиссантӣ’’ти. тато ева аппат̣икут̣т̣ха̄ни. на хи када̄чи вин̃н̃ӯ саман̣абра̄хман̣а̄ хим̣са̄дипа̄падхаммам̣ ануджа̄нанти. апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ абхайам̣ детӣти саббесу бхӯтесу нихитадан̣д̣атта̄ сакалассапи саттака̄йасса бхайа̄бха̄вам̣ дети. аверанти вера̄бха̄вам̣. абйа̄баджджханти ниддуккхатам̣. еваметтха сан̇кхепато па̄л̣иван̣н̣ана̄ ведитабба̄. дасаме наттхи ваттаббам̣.

абхисандасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

да̄наваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. упосатхавагго

1-8. сам̣кхиттӯпосатхасутта̄диван̣н̣ана̄

41-48. пан̃чамасса пат̣хама̄дӣсу наттхи ваттаббам̣. чхат̣т̣хе (сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.165) пан̃ча ан̇га̄ни етасса̄ти пан̃чан̇гам̣, пан̃чан̇гамева пан̃чан̇гикам̣, тасса пан̃чан̇гикасса. махатӣ даддарӣ вӣн̣а̄висесопи а̄татамева̄ти ‘‘чаммапарийонаддхесӯ’’ти висесанам̣ катам̣. екаталатӯрийам̣ кумбхатхунададдарика̄ди. убхайаталам̣ бхеримудин̇га̄ди. чаммапарийонаддхам̣ хутва̄ винибаддхам̣ а̄татавитатам̣. саббасо парийонаддхам̣ на̄ма чатурассаамбан̣ам̣ пан̣ава̄ди ча. гомукхӣа̄дӣнампи еттхева сан̇гахо дат̣т̣хаббо. вам̣са̄дӣти а̄ди-саддена сан̇кха̄дӣнам̣ сан̇гахо. самма̄дӣти саммата̄л̣акам̣сата̄л̣асила̄сала̄ката̄л̣а̄ди. таттха саммата̄л̣ам̣ на̄ма дантамайата̄л̣ам̣. кам̣сата̄л̣ам̣ лохамайам̣. сила̄майам̣ айопаттена ча ва̄даната̄л̣ам̣ сила̄сала̄ката̄л̣ам̣. сумуччхитасса̄ти сут̣т̣ху пат̣ийаттасса. пама̄н̣ети на̄тидал̣хана̄тиситхиласан̇кха̄те маджджхиме муччхана̄пама̄н̣е. чхекоти пат̣у пат̣т̣хо. со часса пат̣убха̄во манохароти а̄ха ‘‘сундаро’’ти. ран̃джетунти ра̄гам̣ уппа̄детум̣. кхаматева̄ти рочатева. на ниббиндатӣти на таджджети, сотасукхабха̄вато пийа̄йитаббова хоти.

бхатта̄рам̣ на̄тиман̃н̃атӣти са̄микам̣ мун̃читва̄ ан̃н̃ам̣ манаса̄пи на паттхети. ут̣т̣ха̄хика̄ти ут̣т̣ха̄навӣрийасампанна̄. аналаса̄ти никкосаджджа̄. сан̇гахитапариджджана̄ти самма̄нана̄дӣхи чева чхан̣а̄дӣсу песетабба-пийабхан̣д̣а̄дипан̣н̣а̄ка̄рапесана̄дӣхи ча сан̇гахитапариджана̄. идха париджано на̄ма са̄микасса чева аттано ча н̃а̄тиджано. самбхатанти касиван̣иджджа̄дӣни катва̄ а̄бхатадханам̣. саттамат̣т̣хама̄ни утта̄наттха̄ни.

сам̣кхиттӯпосатхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. пат̣хамаидхалокикасутта̄диван̣н̣ана̄

49-50. наваме идхалокавиджайа̄йа̄ти идхалокавиджинанаттха̄йа абхибхаваттха̄йа. йо хи дит̣т̣хадхаммикам̣ анаттхам̣ париваджджанавасена абхибхавати, тато ева тадаттхам̣ сампа̄дети, со идхалокавиджайа̄йа пат̣ипанно на̄ма хоти паччаттхиканигган̣ханато садаттхасампа̄данато ча. тена̄ха ‘‘айам̣са локо а̄раддхо хотӣ’’ти. (пасам̣са̄вахато тайидам̣ пасам̣са̄ваханам̣ киттисаддена идхалоке садда̄нам̣ читтатосанавиддхеййабха̄ва̄па̄данена ча хотӣти дат̣т̣хаббам̣.) сусам̣вихитакаммантоти йа̄губхаттапачанака̄ла̄дӣни анатиккамитва̄ тасса тасса са̄дхукам̣ каран̣ена сут̣т̣ху сам̣вихитакамманто. паралокавиджайа̄йа̄ти паралокасса виджинанаттха̄йа абхибхаваттха̄йа. йо хи сампара̄йикам̣ анаттхам̣ париваджджанавасена абхибхавати, тато ева тадаттхам̣ сампа̄дети, со паралокавиджайа̄йа пат̣ипанно на̄ма хоти. сесам̣ саббаттха утта̄намева.

пат̣хамаидхалокикасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

упосатхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

2. дутийапан̣н̣а̄сакам̣

(6) 1. готамӣвагго

1-3. готамӣсутта̄диван̣н̣ана̄

51-53. чхат̣т̣хасса пат̣хаме (са̄раттха. т̣ӣ. чӯл̣авагга 3.402) готамӣти готтам̣. на̄макаран̣адивасе панасса̄ ладдхасакка̄ра̄ бра̄хман̣а̄ лаккхан̣асампаттим̣ дисва̄ ‘‘саче айам̣ дхӣтарам̣ лабхиссати, чаккаваттиран̃н̃о махесӣ бхависсати. саче путтам̣ лабхиссати, чаккаваттира̄джа̄ бхависсатӣти убхайатха̄пи махатӣйевасса̄ паджа̄ бхависсатӣ’’ти бйа̄карим̣су. атхасса̄ ‘‘маха̄паджа̄патӣ’’ти на̄мам̣ акам̣су. тена̄ха ‘‘путтападжа̄йа чева дхӣтупаджа̄йа ча махантатта̄ евам̣ладдхана̄ма̄’’ти.

‘‘аттадан̣д̣а̄ бхайам̣ джа̄там̣, джанам̣ пассатха медхагам̣;

сам̣вегам̣ киттайисса̄ми, йатха̄ сам̣виджитам̣ майа̄’’ти. (су. ни. 941; маха̄ни. 170) –

а̄дина̄ аттадан̣д̣асуттам̣ катхеси. там̣там̣палобханакирийа̄ ка̄йава̄ча̄хи параккамантийо уккан̣т̣хантӯти са̄санам̣ песенти на̄ма̄ти катва̄ вуттам̣ ‘‘са̄санам̣ песетва̄’’ти. кун̣а̄ладаханти кун̣а̄ладахатӣрам̣. анабхиратим̣ винодетва̄ти иттхӣнам̣ досадассанамукхена ка̄ма̄нам̣ вока̄расам̣килесавибха̄ванена анабхиратим̣ винодетва̄.

а̄па̄дика̄ти сам̣ваддхака̄, тумха̄кам̣ хаттхапа̄десу киччам̣ аса̄дхентесу хаттхе ча па̄де ча вад̣д̣хетва̄ пат̣иджаггита̄ти аттхо. посика̄ти дивасасса две тайо ва̄ре наха̄петва̄ бходжетва̄ па̄йетва̄ тумхе посеси. тхан̃н̃ам̣ па̄йесӣти нандакума̄ро кира бодхисаттато катипа̄хенева дахаро, тасмим̣ джа̄те маха̄паджа̄патӣ аттано путтам̣ дха̄тӣнам̣ датва̄ сайам̣ бодхисаттасса дха̄тикиччам̣ са̄дхайама̄на̄ аттано тхан̃н̃ам̣ па̄йеси. там̣ сандха̄йа тхеро евама̄ха. дахароти тарун̣о. йува̄ти йоббан̃н̃е т̣хито. ман̣д̣анакаджа̄тикоти алан̇ка̄расабха̄во. таттха кочи тарун̣опи йува̄ на хоти йатха̄ атитарун̣о. кочи йува̄пи ман̣д̣анакаджа̄тико на хоти йатха̄ упасантасабха̄во, а̄ласийабйасана̄дӣхи ва̄ абхибхӯто. идха пана дахаро чева йува̄ ча ман̣д̣анакаджа̄тико ча адхиппето, тасма̄ евама̄ха. уппала̄дӣни ман̣д̣анакаджа̄тико ча локасаммататта̄ вутта̄ни.

ма̄туга̄масса паббаджитатта̄ти идам̣ пан̃чавассасатато уддхам̣ ат̣т̣хатва̄ пан̃часуйева вассасатесу саддхаммат̣т̣хитийа̄ ка̄ран̣анидассанам̣. пат̣исамбхида̄пабхедаппаттакхӣн̣а̄сававасенева вуттанти еттха пат̣исамбхида̄ппаттакхӣн̣а̄саваггахан̣ена джха̄на̄нипи гахита̄нева хонти. на хи ниджджха̄нака̄нам̣ саббаппака̄расампатти иджджхатӣти ваданти. суккхавипассакакхӣн̣а̄сававасена вассасахассантиа̄дина̄ ча йам̣ вуттам̣, там̣ кхандхакабха̄н̣ака̄нам̣ матена вуттанти ведитаббам̣. винайат̣т̣хакатха̄йампи (чӯл̣ава. ат̣т̣ха. 403) имина̄ва найена вуттам̣.

дӣгханика̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.161) пана ‘‘пат̣исамбхида̄ппаттехи вассасахассам̣ ат̣т̣ха̄си, чхал̣абхин̃н̃ехи вассасахассам̣, тевиджджехи вассасахассам̣, суккхавипассакехи вассасахассам̣, па̄тимоккхена вассасахассам̣ ат̣т̣ха̄сӣ’’ти вуттам̣. идха̄пи са̄санантарадха̄накатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.130) ‘‘буддха̄нан̃хи паринибба̄нато вассасахассамева пат̣исамбхида̄ ниббаттетум̣ сакконти, тато парам̣ чха абхин̃н̃а̄, тато та̄пи ниббаттетум̣ асакконта̄ тиссо виджджа̄ ниббаттенти, гаччханте гаччханте ка̄ле та̄пи ниббаттетум̣ асакконта̄ суккхавипассака̄ хонти. етенева упа̄йена ана̄га̄мино, сакада̄га̄мино, сота̄панна̄’’ти вуттам̣.

сам̣йуттаника̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.156) пана ‘‘пат̣хамабодхийан̃хи бхиккхӯ пат̣исамбхида̄ппатта̄ ахесум̣. атха ка̄ле гаччханте пат̣исамбхида̄ па̄пун̣итум̣ на саккхим̣су, чхал̣абхин̃н̃а̄ ахесум̣. тато чха абхин̃н̃а̄ паттум̣ асакконта̄ тиссо виджджа̄ па̄пун̣им̣су. ида̄ни ка̄ле гаччханте тиссо виджджа̄ па̄пун̣итум̣ асакконта̄ а̄саваккхайаматтам̣ па̄пун̣иссанти, тампи асакконта̄ ана̄га̄мипхалам̣, тампи асакконта̄ сакада̄га̄мипхалам̣, тампи асакконта̄ сота̄паттипхалам̣, гаччханте ка̄ле сота̄паттипхалампи паттум̣ на саккхиссантӣ’’ти вуттам̣. йасма̄ четам̣ саббам̣ ан̃н̃аман̃н̃аппат̣ивируддхам̣, тасма̄ тесам̣ тесам̣ бха̄н̣ака̄нам̣ матамева а̄чарийена таттха таттха дасситанти гахетаббам̣. ан̃н̃атха̄ хи а̄чарийассева пубба̄паравиродхаппасан̇го сийа̄ти.

та̄нийева̄ти та̄нийева пан̃чавассасахасса̄ни. парийаттимӯлакам̣ са̄сананти а̄ха ‘‘на хи парийаттийа̄ асати пат̣иведхо аттхӣ’’тиа̄ди. парийаттийа̄ хи антарахита̄йа пат̣ипаттиантарадха̄йати, пат̣ипаттийа̄ антарахита̄йа адхигамо антарадха̄йати. ким̣ка̄ран̣а̄? айан̃хи парийатти пат̣ипаттийа̄ паччайо хоти, пат̣ипатти адхигамасса. ити пат̣ипаттитопи парийаттийева пама̄н̣ам̣. дутийататийесу наттхи ваттаббам̣.

готамӣсутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4-5. дӣгхаджа̄н̣усутта̄диван̣н̣ана̄

54-55. чатуттхе (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 3.265) екена бхоге бхун̃джеййа̄ти екена кот̣т̣ха̄сена бхоге бхун̃джеййа, винибхун̃джеййа ва̄ти аттхо. двӣхи камманти двӣхи кот̣т̣ха̄сехи касиван̣иджджа̄дикаммам̣ пайоджеййа. нидха̄пеййа̄ти чатуттхакот̣т̣ха̄сам̣ нидхетва̄ т̣хапеййа, нидахитва̄ бхӯмигатам̣ катва̄ т̣хапеййа̄ти аттхо. а̄пада̄су бхависсатӣти кула̄нан̃хи на саббака̄лам̣ екасадисам̣ ваттати, када̄чи ра̄джааггичорадуббхиккха̄дивасена а̄пада̄ уппаджджанти, тасма̄ евам̣ а̄пада̄су уппанна̄су бхависсатӣти екам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ нидха̄пеййа̄ти вуттам̣. имесу пана чатӯсу кот̣т̣ха̄сесу катарам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ гахетва̄ кусалам̣ ка̄таббанти? ‘‘бхоге бхун̃джеййа̄’’ти вуттакот̣т̣ха̄сам̣. тато ган̣хитва̄ хи бхиккхӯнампи капан̣аддхика̄нампи да̄нам̣ да̄таббам̣, песака̄ранха̄пита̄дӣнампи ветанам̣ да̄таббам̣. саман̣абра̄хман̣акапан̣аддхика̄дӣнам̣ да̄навасена чева, адхиваттхадевата̄дӣнам̣ петабаливасена, нха̄пита̄дӣнам̣ ветанавасена ча винийогопи упайого ева.

апенти гаччханти, апента̄ ва̄ етехӣти апа̄йа̄, апа̄йа̄ ева мукха̄ни два̄ра̄нӣти апа̄йамукха̄ни. вина̄садва̄ра̄нӣти еттха̄пи есева найо. пан̃чаме наттхи ваттаббам̣.

дӣгхаджа̄н̣усутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6-8. бхайасутта̄диван̣н̣ана̄

56-58. чхат̣т̣хе габбхава̄со идха уттарападалопена габбхо вуттоти а̄ха ‘‘габбхоти габбхава̄со’’ти. саттамат̣т̣хама̄ни утта̄наттха̄ни.

бхайасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6-10. пуггаласутта̄диван̣н̣ана̄

59-60. наваме да̄нам̣ даданта̄нанти даккхин̣еййам̣ уддисса да̄нам̣ дента̄нам̣. упадхӣ випаччанти етена, упадхӣсу ва̄ випаччати, упадхайо ва̄ випа̄ка̄ етасса̄ти упадхивипа̄кам̣. сан̇гхе диннам̣ махаппхаланти арийасан̇гхе диннам̣ виппха̄рат̣т̣ха̄нам̣ хоти, випулапхаланти аттхо. дасаме наттхи ваттаббам̣.

пуггаласутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

готамӣваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(7) 2. бхӯмича̄лавагго

1-5. иччха̄сутта̄диван̣н̣ана̄

61-65. саттамасса пат̣хама̄дӣни сувин̃н̃еййа̄ни. пан̃чаме (дӣ.ни.т̣ӣ. 2.173) абхибхаватӣти абхибху, парикаммам̣, н̃а̄н̣ам̣ ва̄. абхибху а̄йатанам̣ етасса̄ти абхибха̄йатанам̣, джха̄нам̣. абхибхавитаббам̣ ва̄ а̄рамман̣асан̇кха̄там̣ а̄йатанам̣ етасса̄ти абхибха̄йатанам̣. атха ва̄ а̄рамман̣а̄бхибхаванато абхиту ча там̣ а̄йатанан̃ча йогино сукхависеса̄нам̣ адхит̣т̣ха̄набха̄вато мана̄йатанадхамма̄йатанабха̄вато ча̄типи сасампайуттаджджха̄нам̣ абхибха̄йатанам̣. тена̄ха ‘‘абхибхаванака̄ран̣а̄нӣ’’тиа̄ди. та̄ни хӣти абхибха̄йатанасан̃н̃ита̄ни джха̄на̄ни. ‘‘пуггаласса н̃а̄н̣уттарийата̄йа̄’’ти идам̣ убхайаттха̄пи йоджетаббам̣. катхам̣? пат̣ипаккхабха̄вена паччанӣкадхамме абхибхаванти пуггаласса н̃а̄н̣уттарийата̄йа а̄рамман̣а̄ни абхибхаванти. н̃а̄н̣абаленева хи а̄рамман̣а̄бхибхаванам̣ вийа пат̣ипаккха̄бхибхавопӣти.

парикаммавасена аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ, на аппана̄васена. на хи пат̣ибха̄ганимитта̄рамман̣а̄ аппана̄ аджджхаттависайа̄ самбхавати. там̣ пана аджджхаттапарикаммавасена ладдхам̣ касин̣анимиттам̣ ависуддхамева хоти, на бахиддха̄парикаммавасена ладдхам̣ вийа висуддхам̣.

паритта̄нӣти йатха̄ладдха̄ни суппасара̄ваматта̄ни. тена̄ха ‘‘авад̣д̣хита̄нӣ’’ти. париттавасенева̄ти ван̣н̣авасена а̄бхоге виджджама̄непи париттавасенева идам̣ абхибха̄йатанам̣ вуттам̣. париттата̄ хеттха абхибхаванасса ка̄ран̣ам̣. ван̣н̣а̄бхоге сатипи асатипи абхибха̄йатанабха̄вана̄ на̄ма тиккхапан̃н̃ассева самбхавати, на итарасса̄ти а̄ха ‘‘н̃а̄н̣уттарико пуггало’’ти. абхибхавитва̄ сама̄паджджатӣти еттха абхибхаванам̣ сама̄паджджанан̃ча упача̄раджджха̄на̄дхигамасаманантарамева аппана̄джха̄нуппа̄дананти а̄ха ‘‘саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣ’’ти. саха нимиттуппа̄дена̄ти ча аппана̄парива̄са̄бха̄васса лаккхан̣авачанаметам̣. йо ‘‘кхиппа̄бхин̃н̃о’’ти вуччати, татопи н̃а̄н̣уттарассева абхибха̄йатанабха̄вана̄. еттха̄ти етасмим̣ нимитте. аппанам̣ па̄петӣти бха̄ванам̣ аппанам̣ нети.

еттха ча кечи ‘‘уппанне упача̄раджджха̄не там̣ а̄раббха йе хет̣т̣химантена две тайо джаванава̄ра̄ паваттанти, те упача̄раджджха̄напаккхика̄ ева, таданантаран̃ча бхаван̇гапарива̄сена упача̄ра̄севана̄йа ча вина̄ аппана̄ хоти, саха нимиттуппа̄денева аппанам̣ па̄петӣ’’ти ваданти, там̣ тесам̣ матиматтам̣. на хи па̄рива̄сикакаммена аппана̄ва̄ро иччхито, на̄пи махаггатаппама̄н̣аджджха̄несу вийа упача̄раджджха̄не екантато паччавеккхан̣а̄ иччхитабба̄, тасма̄ упача̄раджджха̄на̄дхигамато парам̣ катипайабхаван̇гачитта̄васа̄не аппанам̣ па̄пун̣анто ‘‘саха нимиттуппа̄деневеттха аппанам̣ па̄петӣ’’ти вутто. ‘‘саха нимиттуппа̄дена̄’’ти ча адхиппа̄йикамидам̣ вачанам̣, на нӣтаттхам̣. адхиппа̄йо вуттанайенева ведитаббо.

на антосама̄паттийам̣ тада̄ татха̄рӯпасса а̄бхогасса асамбхавато, сама̄паттито вут̣т̣хитасса а̄бхого пуббабха̄габха̄вана̄йа васена джха̄наккхан̣е паваттам̣ абхибхавана̄ка̄рам̣ гахетва̄ паваттоти дат̣т̣хаббам̣. абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 204) пана ‘‘имина̄ панасса пуббабхого катхито’’ти вуттам̣. антосама̄паттийам̣ татха̄ а̄бхога̄бха̄ве касма̄ ‘‘джха̄насан̃н̃а̄йапӣ’’ти вуттанти а̄ха ‘‘абхибхавана…пе… аттхӣ’’ти.

вад̣д̣хитаппама̄н̣а̄нӣти випулаппама̄н̣а̄нӣти аттхо, на екан̇гуладван̇гула̄дивасена вад̣д̣хим̣ па̄пита̄нӣти татха̄вад̣д̣ханассеветтха асамбхавато. тена̄ха ‘‘маханта̄нӣ’’ти. бхаттавад̣д̣хитаканти бхун̃джанабха̄джане вад̣д̣хитва̄ диннам̣ бхаттам̣, ека̄сане пурисена бхун̃джитаббабхаттато упад̣д̣хабхаттанти аттхо.

рӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄, са̄ асса аттхӣти рӯпасан̃н̃ӣ, на рӯпасан̃н̃ӣ арӯпасан̃н̃ӣ. сан̃н̃а̄сӣсена джха̄нам̣ вадати. рӯпасан̃н̃а̄йа ануппа̄данамеветтха ала̄бхита̄. бахиддха̄ва уппаннанти бахиддха̄ваттхусмим̣йева уппаннам̣. абхидхамме (дха. са. 204-209) пана ‘‘аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣ бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни, аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти евам̣ чатуннам̣ абхибха̄йатана̄нам̣ а̄гататта̄ абхидхаммат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘касма̄ пана йатха̄ суттанте аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ еко бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати паритта̄нӣтиа̄ди вуттам̣, евам̣ аватва̄ идха чатӯсупи абхибха̄йатанесу аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ита̄ва вутта̄’’ти чоданам̣ катва̄ ‘‘аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйато’’ти ка̄ран̣ам̣ ватва̄ ‘‘таттха ва̄ идха ва̄ бахиддха̄ рӯпа̄нева абхибхавитабба̄ни, тасма̄ та̄ни нийаматова ваттабба̄нӣти татра̄пи идха̄пи вутта̄ни, ‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’ти идам̣ пана саттху десана̄вила̄саматтамева̄’’ти вуттам̣.

еттха ча ван̣н̣а̄бхогарахита̄ни сахита̄ни ча сабба̄ни ‘‘паритта̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти вутта̄ни, татха̄ ‘‘аппама̄н̣а̄ни суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти. аттхи хи со парийа̄йо ‘‘паритта̄ни абхибхуййа, та̄ни че када̄чи ван̣н̣авасена а̄бхуджита̄ни хонти суван̣н̣адуббан̣н̣а̄ни абхибхуййа̄’’ти. парийа̄йакатха̄ хи суттантадесана̄ти. абхидхамме пана ниппарийа̄йадесанатта̄ ван̣н̣а̄бхогарахита̄ни висум̣ вутта̄ни, татха̄ сахита̄ни. аттхи хи убхайаттха абхибхаванависесоти, татха̄ идха парийа̄йадесанатта̄ вимоккха̄нампи абхибхаванапарийа̄йо аттхӣти ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’’тиа̄дина̄ пат̣хамадутийаабхибха̄йатанесу пат̣хамавимоккхо, татийачатуттхаабхибха̄йатанесу дутийавимоккхо, ван̣н̣а̄бхибха̄йатанесу татийавимоккхо ча абхибхаванаппаваттито сан̇гахито. абхидхамме (дха. са. 204-209, 247-249) пана ниппарийа̄йадесанатта̄ вимоккха̄бхибха̄йатана̄ни асан̇карато дассетум̣ вимоккхе ваджджетва̄ абхибха̄йатана̄ни катхита̄ни. сабба̄ни ча вимоккхакичча̄ни джха̄на̄ни вимоккхадесана̄йам̣ вутта̄ни. тадетам̣ ‘‘аджджхаттам̣ рӯпасан̃н̃ӣ’’ти а̄гатасса абхибха̄йатанадвайасса абхидхамме абхибха̄йатанесу авачанато ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣнан̃ча саббавимоккхакиччаса̄дха̄ран̣авачанабха̄вато ваваттха̄нам̣ катанти вин̃н̃а̄йати. ‘‘аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйато’’ти идам̣ абхидхамме каттхачипи ‘‘аджджхаттам̣ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти аватва̄ саббаттха йам̣ вуттам̣ ‘‘бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’ти, тасса ка̄ран̣авачанам̣. тена йам̣ ан̃н̃ахетукам̣, там̣ тена хетуна̄ вуттам̣. йам̣ пана десана̄вила̄сахетукам̣ аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ита̄йа ева абхидхамме вачанам̣, на тасса ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣ маггитаббанти дассети.

аджджхаттарӯпа̄нам̣ анабхибхаванӣйата̄ ча тесам̣ бахиддха̄рӯпа̄нам̣ вийа авибхӯтатта̄ десана̄вила̄со ча йатха̄вуттававаттха̄навасена ведитаббо венеййаджджха̄сайавасена виджджама̄напарийа̄йакатха̄бха̄вато. ‘‘суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’ти етенева сиддхатта̄ на нӣла̄диабхибха̄йатана̄ни ваттабба̄нӣти че? там̣ на. нӣла̄дӣсу ката̄дхика̄ра̄нам̣ нӣла̄дибха̄вассева абхибхаванака̄ран̣атта̄. на хи тесам̣ парисуддха̄парисуддхаван̣н̣а̄нам̣ париттата̄ ва̄ аппама̄н̣ата̄ ва̄ абхибхаванака̄ран̣ам̣, атха кхо нӣла̄дибха̄во ева̄ти. етесу ча паритта̄дикасин̣арӯпесу йам̣ йам̣ чаритасса има̄ни абхибха̄йатана̄ни иджджханти, там̣ дассетум̣ ‘‘имесу пана̄’’тиа̄ди вуттам̣. саббасан̇га̄хикавасена̄ти нӣлаван̣н̣анӣланидассананӣланибха̄са̄нам̣ са̄дха̄ран̣авасена. ван̣н̣авасена̄ти сабха̄ваван̣н̣авасена. нидассанавасена̄ти пасситаббата̄васена чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дивин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ гахетаббата̄васена. обха̄савасена̄ти саппабха̄сата̄йа авабха̄санавасена.

иччха̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. вимоккхасуттаван̣н̣ана̄

66. чхат̣т̣хе (дӣ. ни. т̣ӣ. 2.129) кенат̣т̣хена̄ти кена сабха̄вена. сабха̄во хи н̃а̄н̣ена йа̄тха̄вато аран̣ӣйато н̃а̄таббато ‘‘аттхо’’ти вуччати, со ева ттха-ка̄расса т̣т̣ха-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘ат̣т̣хо’’ти вутто. адхимуччанат̣т̣хена̄ти адхикам̣ сависесам̣ муччанат̣т̣хена. етена сатипи саббассапи рӯпа̄вачараджджха̄насса виккхамбханавасена пат̣ипаккхато вимуттабха̄ве йена бха̄вана̄висесена там̣ джха̄нам̣ са̄тисайам̣ пат̣ипаккхато вимуччитва̄ паваттати, со бха̄вана̄висесо дӣпито. бхавати хи сама̄наджа̄тийуттопи бха̄вана̄висесена паваттиа̄ка̄рависесо. йатха̄ там̣ саддха̄вимуттато дит̣т̣хиппаттасса, татха̄ паччанӣкадхаммехи сут̣т̣ху вимуттата̄йа ева аниггахитабха̄вена нира̄сан̇ката̄йа абхиративасена сут̣т̣ху адхимуччанат̣т̣хенапи вимоккхо. тена̄ха ‘‘а̄рамман̣е ча̄’’тиа̄ди. айам̣ панаттхоти айам̣ адхимуччанат̣т̣хо паччхиме вимоккхе ниродхе наттхи. кевало вимуттат̣т̣хо ева таттха лаббхати, там̣ сайамева парато ваккхати.

рӯпӣти йена̄йам̣ сасантатипарийа̄паннена рӯпена саманна̄гато, там̣ йасса джха̄насса хетубха̄вена висит̣т̣харӯпам̣ хоти, йена висит̣т̣хена рӯпена ‘‘рӯпӣ’’ти вуччеййа рӯпӣсаддасса атисайаттхадӣпанато, тадева сасантатипарийа̄паннарӯпасса васена пат̣иладдхаджджха̄нам̣ идха параматтхато рӯпибха̄васа̄дхаканти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘аджджхатта’’нтиа̄ди. рӯпаджджха̄нам̣ рӯпам̣ уттарападалопена. рӯпа̄нӣти панеттха пуримападалопо дат̣т̣хаббо. тена вуттам̣ ‘‘нӣлакасин̣а̄дӣни рӯпа̄нӣ’’ти. рӯпе касин̣арӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄, са̄ етасса аттхӣти рӯпасан̃н̃ӣ, сан̃н̃а̄сӣсена джха̄нам̣ вадати. таппат̣ипаккхена арӯпасан̃н̃ӣ. тена̄ха ‘‘аджджхаттам̣ на рӯпасан̃н̃ӣ’’тиа̄ди.

анто аппана̄йам̣ ‘‘субха’’нти а̄бхого наттхӣти имина̄ пубба̄бхогавасена татха̄ адхимутти сийа̄ти дассети. еван̃хеттха татха̄ваттаббата̄паттичодана̄ анават̣т̣ха̄на̄ хоти. йасма̄ сувисуддхесу нӣла̄дӣсу ван̣н̣акасин̣есу таттха ката̄дхика̄ра̄нам̣ абхиративасена сут̣т̣ху адхимуччанат̣т̣хо самбхавати, тасма̄ ат̣т̣хакатха̄йам̣ татха̄ татийо вимоккхо сам̣ван̣н̣ито. йасма̄ пана метта̄дивасена паваттама̄на̄ бха̄вана̄ сатте аппат̣икӯлато даханти, те субхато адхимуччитва̄ паваттати, тасма̄ пат̣исамбхида̄магге (пат̣и. ма. 1.212-213) брахмавиха̄рабха̄вана̄ ‘‘субхавимоккхо’’ти вутта̄. тайидам̣ убхайампи тена тена парийа̄йена вуттатта̄ на вируджджхатӣти дат̣т̣хаббам̣.

саббасоти анавасесато. на хи чатуннам̣ арӯпаккхандха̄нам̣ екадесопи таттха авасиссати. виссат̣т̣хатта̄ти йатха̄париччхиннака̄ле ниродхитатта̄. уттамо вимоккхо на̄ма арийехева сама̄паджджитаббато арийапхалапарийоса̄натта̄ дит̣т̣хева дхамме нибба̄наппаттибха̄вато ча.

вимоккхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. анарийавоха̄расуттаван̣н̣ана̄

67. саттаме анарийа̄нам̣ ла̄мака̄нам̣ воха̄ро анарийавоха̄ро. дит̣т̣хава̄дита̄ти дит̣т̣хам̣ майа̄ти евам̣ ва̄дита̄. евам̣ сесесупи. еттха ча там̣там̣самут̣т̣ха̄пакачетана̄васена аттхо ведитаббо. тена̄ха ‘‘йа̄хи четана̄хӣ’’тиа̄ди.

анарийавоха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. париса̄суттаван̣н̣ана̄

69. наваме (дӣ. ни. т̣ӣ. 2.172) сама̄гантаббато, сама̄гаччхатӣти ва̄ сама̄гамо, париса̄. бимбиса̄раппамукхо сама̄гамо бимбиса̄расама̄гамо. сесадвайепи есева найо. бимбиса̄ра…пе… сама̄гамасадисам̣ кхаттийапарисанти йоджана̄. ан̃н̃есу чаккава̄л̣есупи лаббхатева саттху кхаттийапариса̄диупасан̇каманам̣. а̄дито техи саддхим̣ саттху бха̄санам̣ а̄ла̄по, катханаппат̣икатханам̣ салла̄по. дхаммӯпасам̣хита̄ пуччха̄пат̣ипуччха̄ дхаммаса̄каччха̄. сан̣т̣ха̄нам̣ пат̣ичча катхитам̣ сан̣т̣ха̄напарийа̄йатта̄ ван̣н̣а-саддасса ‘‘махантам̣ хаттхира̄джаван̣н̣ам̣ абхинимминитва̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.138) вийа. тесанти падам̣ убхайапада̄пеккхам̣ ‘‘тесампи лаккхан̣асан̣т̣ха̄нам̣ вийа саттху сарӣрасан̣т̣ха̄нам̣ тесам̣ кевалам̣ пан̃н̃а̄йати ева̄’’ти. на̄пи а̄муттаман̣икун̣д̣ало бхагава̄ хотӣти йоджана̄. чхиннассара̄ти двидха̄ бхиннассара̄. гаггарассара̄ти джаджджаритассара̄. бха̄сантаранти тесам̣ сатта̄нам̣ бха̄са̄то ан̃н̃ам̣ бха̄сам̣. вӣмам̣са̄ти чинтана̄. киматтхам̣…пе… десетӣти идам̣ нану атта̄нам̣ джа̄на̄петва̄ дхамме катхите тесам̣ са̄тисайо паса̄до хотӣти имина̄ адхиппа̄йена вуттам̣? йесам̣ атта̄нам̣ аджа̄на̄петва̄ва дхамме катхите паса̄до хоти, на джа̄на̄петва̄, та̄дисе сандха̄йа саттха̄ татха̄ кароти. таттха пайоджанама̄ха ‘‘ва̄санаттха̄йа̄’’ти. евам̣ сутопӣти евам̣ авин̃н̃а̄тадесако авин̃н̃а̄та̄гаманопи суто дхаммо аттано дхаммасудхаммата̄йева ана̄гате паччайо хоти сун̣антасса.

париса̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. бхӯмича̄ласуттаван̣н̣ана̄

70. дасаме (дӣ. ни. т̣ӣ. 2.167; сам̣. ни. т̣ӣ. 2.5.822) уденайаккхасса четийат̣т̣ха̄нети уденасса на̄ма йаккхасса а̄йатанабха̄вена ит̣т̣хака̄хи кате маха̄джанасса читтӣкатат̣т̣ха̄не. катавиха̄роти бхагавантам̣ уддисса катавиха̄ро. вуччатӣти пуримавоха̄рена ‘‘уденам̣ четийа’’нти вуччати. готамака̄дӣсупӣти ‘‘готамакам̣ четийа’’нтиа̄дӣсупи. есева найоти четийат̣т̣ха̄не катавиха̄рабха̄вам̣ атидисати. татха̄ хи саттамбанти кикисса ран̃н̃о дхӣтаро сатта кума̄рийо сам̣вегаджа̄та̄ гехато никкхамитва̄ таттха падха̄нам̣ падахим̣су, там̣ т̣ха̄нам̣ ‘‘саттамбам̣ четийа’’нти ваданти. бахупуттаканти ча бахупа̄рохо еко нигродхаруккхо, тасмим̣ адхиваттхам̣ деватам̣ бахӯ манусса̄ путте паттхенти, тадупа̄да̄йа там̣ т̣ха̄нам̣ ‘‘бахупуттакам̣ четийа’’нти пан̃н̃а̄йиттха. са̄рандадасса на̄ма йаккхасса васитат̣т̣ха̄нам̣, ча̄па̄ласса на̄ма йаккхасса васитат̣т̣ха̄нам̣, ити сабба̄невета̄ни буддхуппа̄дато пуббадевата̄ париггахетва̄ четийавоха̄рена вохарита̄ни, бхагавато виха̄ре катепи татхева сан̃джа̄нанти. раман̣ӣйа̄ти еттха веса̄лийа̄ та̄ва бхӯмибха̄гасампаттийа̄ сулабхапин̣д̣ата̄йа раман̣ӣйабха̄во ведитаббо. виха̄ра̄нам̣ пана нагарато на̄тидӯрата̄йа начча̄санната̄йа гамана̄гаманасампаттийа̄ ана̄кин̣н̣авиха̄рат̣т̣ха̄ната̄йа чха̄йудакасампаттийа̄ павивекапатирӯпата̄йа ча раман̣ӣйата̄ дат̣т̣хабба̄.

вад̣д̣хита̄ти бха̄вана̄па̄рипӯривасена парибрӯхита̄. пунаппунам̣ ката̄ти бха̄вана̄йа бахулӣкаран̣ена апара̄парам̣ паваттита̄. йуттайа̄нам̣ вийа ката̄ти йатха̄ йуттама̄джан̃н̃айа̄нам̣ чхекена са̄ратхина̄ адхит̣т̣хитам̣ йатха̄ручи паваттати, евам̣ йатха̄ручи паваттирахатам̣ гамита̄. патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. ваттху вийа ката̄ти саббасо упаккилесависодханена иддхивисайата̄йа патит̣т̣ха̄набха̄вато сувисодхитапариссайаваттху вийа ката̄. адхит̣т̣хита̄ти пат̣ипаккхадӯрӣбха̄вато субха̄витабха̄вена там̣там̣адхит̣т̣ха̄найогйата̄йа т̣хапита̄. самантато чита̄ти саббабха̄гена бха̄ванупачайам̣ гамита̄. тена̄ха ‘‘сувад̣д̣хита̄’’ти. сут̣т̣ху сама̄раддха̄ти иддхибха̄вана̄йа сикха̄ппаттийа̄ саммадева сам̣севита̄.

анийамена̄ти ‘‘йасса кассачӣ’’ти анийамавачанена. нийаметва̄ти ‘‘татха̄гатасса̄’’ти сарӯпадассанена нийаметва̄. а̄йуппама̄н̣анти (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.40; дӣ. ни. абхи. т̣ӣ. 1.40) парама̄йуппама̄н̣ам̣ вадати. ким̣ панеттха парама̄йу на̄ма, катхам̣ ва̄ там̣ париччхиннаппама̄н̣анти? вуччате – йо тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ тасмим̣ тасмим̣ бхавависесе пуримасиддхабхавапаттханӯпаниссайавасена сарӣра̄вайававан̣н̣асан̣т̣ха̄наппама̄н̣а̄дивисеса̄ вийа там̣там̣гатиника̄йа̄дӣсу йебхуййена нийатапариччхедо габбхасеййакака̄ма̄вачарадеварӯпа̄вачарасатта̄нам̣ суккасон̣итаутубходжана̄диутуа̄дипаччуппаннапаччайӯпаттхамбхито випа̄каппабандхасса т̣хитика̄ланийамо. со йатха̄сакам̣ кхан̣аматта̄ват̣т̣ха̄йӣнампи аттано сахаджа̄та̄нам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ т̣хапана̄ка̄равуттита̄йа паваттанака̄ни рӯпа̄рӯпаджӣвитиндрийа̄ни йасма̄ на кевалам̣ тесам̣ кхан̣ат̣хитийа̄ ева ка̄ран̣абха̄вена анупа̄лака̄ни, атха кхо йа̄ва бхаван̇гупаччхеда̄ анупабандхасса авиччхедахетубха̄венапи, тасма̄ а̄йухетукатта̄ ка̄ран̣ӯпача̄рена а̄йу, уккам̣сапариччхедавасена парама̄йӯти ча вуччати. там̣ пана дева̄нам̣ нерайика̄нам̣ уттаракурука̄нан̃ча нийатапариччхедам̣. уттаракурука̄нам̣ пана екантанийатапариччхедамева, авасит̣т̣хамануссапетатираччха̄на̄нам̣ пана чират̣т̣хитисам̣ваттаникакаммабахуле ка̄ле там̣каммасахитасанта̄наджанитасуккасон̣итапаччайа̄нам̣ там̣мӯлака̄нан̃ча чандасӯрийасамависамапариваттана̄диджанитаутуа̄ха̄ра̄дисамависамапаччайа̄нан̃ча васена чира̄чирака̄лато анийатапариччхедам̣, тасса ча йатха̄ пуримасиддхабхавапаттхана̄васена там̣там̣гатиника̄йа̄дӣсу ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дивисесанийамо сиддхо дассана̄нуссава̄дӣхи, татха̄ а̄дито гахан̣асиддхийа̄. евам̣ та̄су та̄су упапаттӣсу ниббаттасатта̄нам̣ йебхуййена самаппама̄н̣ат̣т̣хитика̄лам̣ дассана̄нуссавехи лабхитва̄ там̣параматам̣ аджджхоса̄йа паваттитабхавапаттхана̄васена а̄дито париччхеданийамо ведитаббо. йасма̄ пана каммам̣ та̄су та̄су упапаттӣсу йатха̄ там̣там̣упапаттинийатаван̣н̣а̄диниббаттане саматтхам̣, евам̣ нийата̄йупариччхеда̄су упапаттӣсу париччхеда̄тиккамена випа̄каниббаттане саматтхам̣ на хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле йам̣ манусса̄нам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣, там̣ парипун̣н̣ам̣ каронто тит̣т̣хеййа̄’’ти.

маха̄сӣваттхеро пана ‘‘маха̄бодхисатта̄нам̣ чаримабхаве пат̣исандхида̄йино каммасса асан̇кхйеййа̄йуката̄сам̣ваттанасаматтхатам̣ хадайе т̣хапетва̄ буддха̄нан̃ча а̄йусан̇кха̄расса париссайавиккхамбханасаматтхата̄ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ ева̄ти имам̣ бхаддакаппамева тит̣т̣хеййа̄’’ти авоча. кхан̣д̣ичча̄дӣхи абхибхуййатӣти етена йатха̄ иддхибалена джара̄йа на пат̣игха̄то, евам̣ тена маран̣ассапи на пат̣игха̄тоти аттхато а̄паннамева̄ти. ‘‘ква саро кхитто, ква ча нипатито’’ти ан̃н̃атха̄ вут̣т̣хитенапи тхерава̄дена ат̣т̣хакатха̄вачанамева саматтхитанти дат̣т̣хаббам̣. тена̄ха ‘‘йо пана вуччати…пе… нийа̄мита’’нти.

ол̣а̄рике нимиттети тхӯле сан̃н̃уппа̄дане. тхӯласан̃н̃уппа̄данан̃хетам̣ ‘‘тит̣т̣хату бхагава̄ каппа’’нти сакалам̣ каппам̣ ават̣т̣ха̄найа̄чана̄йа, йадидам̣ ‘‘йасса кассачи, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄’’тиа̄дина̄ ан̃н̃а̄падесена аттано чатуриддхипа̄дабха̄вана̄нубха̄вена каппам̣ ават̣т̣ха̄насаматтхата̄вибха̄ванам̣. обха̄сети па̄кат̣авачане. па̄кат̣авачанан̃хетам̣, йадидам̣ парийа̄йам̣ мун̃читва̄ уджукамева аттано адхиппа̄йавибха̄ванам̣. парийут̣т̣хитачиттоти йатха̄ кин̃чи аттха̄наттхам̣ саллаккхетум̣ на сакка̄, евам̣ абхибхӯтачитто. со пана абхибхаво махата̄ удакогхена аппакасса удакасса аджджхоттхаран̣ам̣ вийа ахосӣти вуттам̣ ‘‘аджджхоттхат̣ачитто’’ти. ан̃н̃оти тхерато, арийехи ва̄ ан̃н̃опи йо кочи путхуджджано. путхуджджанаггахан̣ан̃четтха йатха̄ саббена саббам̣ аппахӣнавипалла̄со ма̄рена парийут̣т̣хитачитто кин̃чи аттха̄наттхам̣ саллаккхетум̣ на саккоти, евам̣ тхеро бхагавата̄ катанимиттобха̄сам̣ саббасо на саллаккхесӣти дассанаттхам̣. тена̄ха ‘‘ма̄ро хӣ’’тиа̄ди.

чатта̄ро випалла̄са̄ти асубхе ‘‘субха’’нти сан̃н̃а̄випалла̄со, читтавипалла̄со, дуккхе ‘‘сукха’’нти сан̃н̃а̄випалла̄со, читтавипалла̄соти име чатта̄ро випалла̄са̄. тена̄ти йадипи итаре ат̣т̣ха випалла̄са̄ пахӣна̄, татха̄пи йатха̄вутта̄нам̣ чатуннам̣ випалла̄са̄нам̣ аппахӣнабха̄вена. асса̄ти тхерасса. маддатӣти пхусанаматтена мадданто вийа хоти, ан̃н̃атха̄ тена маддите сатта̄нам̣ маран̣амева сийа̄. ким̣ саккхиссати, на саккхиссатӣти адхиппа̄йо. касма̄ на саккхиссати, нану еса аггаса̄вакасса куччхим̣ павит̣т̣хоти? саччам̣ павит̣т̣хо, тан̃ча кхо аттано а̄нубха̄вадассанаттхам̣, на виба̄дхана̄дхиппа̄йена. виба̄дхана̄дхиппа̄йена пана идха ‘‘ким̣ саккхиссатӣ’’ти вуттам̣ хадайамадданасса адхикататта̄. нимиттобха̄санти еттха ‘‘тит̣т̣хату бхагава̄ каппа’’нти сакалакаппам̣ ават̣т̣ха̄найа̄чана̄йа ‘‘йасса кассачи, а̄нанда, чатта̄ро иддхипа̄да̄ бха̄вита̄’’тиа̄дина̄ ан̃н̃а̄падесена аттано чатуриддхипа̄дабха̄вана̄нубха̄вена каппам̣ ават̣т̣ха̄насаматтхата̄васена сан̃н̃уппа̄данам̣ нимиттам̣. татха̄ пана парийа̄йам̣ мун̃читва̄ уджукамева аттано адхиппа̄йавибха̄ванам̣ обха̄со. джа̄нантойева̄ти ма̄рена парийут̣т̣хитабха̄вам̣ джа̄нантойева. аттано апара̄дхахетуто сатта̄нам̣ соко тануко хоти, на балава̄ти а̄ха ‘‘доса̄ропанена сокатанукаран̣аттха’’нти. ким̣ пана тхеро ма̄рена парийут̣т̣хитачиттака̄ле паваттим̣ паччха̄ джа̄на̄тӣти? на джа̄на̄ти сабха̄вена, буддха̄нубха̄вена пана джа̄на̄ти.

гаччха твам̣, а̄нанда̄ти йасма̄ дива̄виха̄раттха̄йа идха̄гато, тасма̄, а̄нанда, гаччха твам̣ йатха̄ручитат̣т̣ха̄нам̣ дива̄виха̄ра̄йа. тена̄ха ‘‘йассада̄ни ка̄лам̣ ман̃н̃асӣ’’ти. анаттхе нийодженто гун̣ама̄ран̣ена ма̄рети, вира̄гавибандханена ва̄ джа̄тинимиттата̄йа таттха таттха джа̄там̣ ма̄ренто вийа хотӣти ‘‘ма̄ретӣти ма̄ро’’ти вуттам̣. ати вийа па̄пата̄йа па̄пима̄. кан̣хадхаммехи саманна̄гато кан̣хо. вира̄га̄дигун̣а̄нам̣ антакаран̣ато антако. сатта̄нам̣ анаттха̄вахам̣ пат̣ипаттим̣ на мун̃чатӣти намучи. аттано ма̄рапа̄сена паматте бандхати, паматта̄ ва̄ бандхӯ етасса̄ти паматтабандху. саттамасатта̄хато парам̣ сатта аха̄ни сандха̄йа̄ха ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’ти на пана паллан̇касатта̄ха̄ди вийа нийатакиччасса ат̣т̣хамасатта̄хасса на̄ма лаббханато. саттамасатта̄хасса хи парато аджапа̄ланигродхамӯле маха̄брахмуно саккасса ча деваран̃н̃о пат̣ин̃н̃а̄тадхаммадесанам̣ бхагавантам̣ н̃атва̄ ‘‘ида̄ни сатте дхаммадесана̄йа мама висайам̣ саматиккама̄пессатӣ’’ти сан̃джа̄тадоманассо хутва̄ т̣хито чинтеси – ‘‘ханда да̄на̄хам̣ нам̣ упа̄йена паринибба̄песса̄ми, евамасса маноратхо ан̃н̃атхаттам̣ гамиссати, мама ча маноратхо иджджхиссатӣ’’ти. евам̣ пана чинтетва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ екамантам̣ т̣хито ‘‘паринибба̄ту да̄ни, бханте, бхагава̄’’тиа̄дина̄ паринибба̄нам̣ йа̄чи. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘ат̣т̣хаме сатта̄хе’’тиа̄ди. таттха аджджа̄ти а̄йусан̇кха̄россаджджанадивасам̣ сандха̄йа̄ха. бхагава̄ часса атибандхана̄дхиппа̄йам̣ джа̄нантопи там̣ ана̄викатва̄ паринибба̄насса ака̄лабха̄вамева пака̄сенто йа̄чанам̣ пат̣иккхипи. тена̄ха ‘‘на та̄ва̄ха’’нтиа̄ди.

маггавасена бйатта̄ти саччасампат̣иведхавеййаттийена бйатта̄. татхева винӣта̄ти маггавасенева килеса̄нам̣ самуччхедавинайена винӣта̄. татха̄ виса̄рада̄ти арийамагга̄дхигаменева саттхуса̄сане веса̄раджджаппаттийа̄ виса̄рада̄, са̄раджджакара̄нам̣ дит̣т̣хивичикиччха̄дипа̄падхамма̄нам̣ вигамена виса̄радабха̄вам̣ патта̄ти аттхо. йасса сутасса васена ват̣т̣адуккхато ниссаран̣ам̣ самбхавати, там̣ идха уккат̣т̣ханиддесена сутанти адхиппетанти а̄ха ‘‘тепит̣акавасена̄’’ти. тин̣н̣ам̣ пит̣ака̄нам̣ самӯхо тепит̣акам̣, тӣн̣и ва̄ пит̣ака̄ни типит̣акам̣, типит̣акамева тепит̣акам̣, тасса васена. тамева̄ти йам̣ там̣ тепит̣акам̣ сотаббабха̄вена ‘‘сута’’нти вуттам̣, тамева. дхамманти парийаттидхаммам̣. дха̄рентӣти суван̣н̣абха̄джане паккхиттасӣхавасам̣ вийа авинассантам̣ катва̄ суппагун̣асуппаваттибха̄вена дха̄ренти хадайе т̣хапенти. ити парийаттидхаммавасена бахуссутадхаммадхарабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни пат̣иведхадхаммавасенапи там̣ дассетум̣ ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. арийадхаммасса̄ти маггапхаладхаммасса, нававидхассапи ва̄ локуттарадхаммасса. анудхаммабхӯтанти адхигама̄йа анурӯпадхаммабхӯтам̣. ануччхавикаппат̣ипаданти ча тамева випассана̄дхаммама̄ха, чхаббидха̄ висуддхийо ва̄. анудхамманти тасса̄ йатха̄вуттаппат̣ипада̄йа анурӯпам̣ абхисаллекхитам̣ аппичхата̄дидхаммам̣. чаран̣асӣла̄ти сама̄да̄йа ваттанасӣла̄. анумаггапхаладхаммо етисса̄ти ва̄ анудхамма̄, вут̣т̣ха̄нага̄минӣ випассана̄. тасса̄ чаран̣асӣла̄. аттано а̄чарийава̄данти аттано а̄чарийасса самма̄самбуддхасса ва̄дам̣. садевакасса локасса а̄ча̄расиккха̄панена а̄чарийо, бхагава̄, тасса ва̄до, чатусаччадесана̄.

а̄чиккхиссантӣти а̄дито катхессанти, аттана̄ уггахитанийа̄мена паре угган̣ха̄пессантӣти аттхо. десессантӣти ва̄чессанти, па̄л̣им̣ самма̄ пабодхессантӣти аттхо. пан̃н̃апессантӣти паджа̄на̄пессанти, сан̇ка̄сессантӣти аттхо. пат̣т̣хапессантӣти пака̄рехи т̣хапессанти, пака̄сессантӣти аттхо. вивариссантӣти виват̣ам̣ кариссанти. вибхаджиссантӣти вибхаттам̣ кариссанти. утта̄нӣкариссантӣти анутта̄нам̣ гамбхӣрам̣ утта̄нам̣ па̄кат̣ам̣ кариссанти. сахадхаммена̄ти еттха дхамма-саддо ка̄ран̣апарийа̄йо ‘‘хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’тиа̄дӣсу (вибха. 720) вийа̄ти а̄ха ‘‘сахетукена сака̄ран̣ена вачанена̄’’ти. саппа̄т̣иха̄рийанти саниссаран̣ам̣. йатха̄ парава̄дам̣ бхан̃джитва̄ сакава̄до патит̣т̣хахати, евам̣ хетуда̄харан̣ехи йатха̄дхигатаматтхам̣ сампа̄детва̄ дхаммам̣ катхессанти. тена̄ха ‘‘ниййа̄никам̣ катва̄ дхаммам̣ десессантӣ’’ти, нававидхам̣ локуттарадхаммам̣ пабодхессантӣти аттхо. еттха ча ‘‘пан̃н̃апессантӣ’’тиа̄дӣхи чхахи падехи чха аттхапада̄ни дассита̄ни, а̄дито пана двӣхи падехи чха бйан̃джанапада̄ни. етта̄вата̄ тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ сам̣ван̣н̣ана̄найена сан̇гахетва̄ дасситам̣ хоти. вуттан̃хетам̣ неттийам̣ (нетти. сан̇гахава̄ро) ‘‘два̄даса пада̄ни суттам̣, там̣ саббам̣ бйан̃джанан̃ча аттхо ча̄’’ти.

сиккха̄ттайасан̇гахитанти адхисӣласиккха̄дисиккха̄ттайасан̇гахам̣. сакалам̣ са̄санабрахмачарийанти анавасесам̣ саттхуса̄санабхӯтам̣ сет̣т̣хачарийам̣. самиддханти саммадева вад̣д̣хитам̣. джха̄насса̄давасена̄ти техи техи бхиккхӯхи самадхигатаджджха̄насукхавасена. вуддхиппаттанти ул̣а̄рапан̣ӣтабха̄вӯпагамена саббасо паривуддхимупагатам̣. саббапа̄липхуллам̣ вийа абхин̃н̃а̄сампаттивасена абхин̃н̃а̄сампада̄хи са̄сана̄бхивуддхийа̄ маттхакаппаттито. патит̣т̣хитавасена̄ти патит̣т̣ха̄навасена, патит̣т̣хаппаттийа̄ти аттхо. пат̣иведхавасена бахуно джанасса хитанти ба̄худжан̃н̃ам̣. тена̄ха ‘‘маха̄джана̄бхисамайавасена̄’’ти. путху путхулам̣ бхӯтам̣ джа̄там̣, путху ва̄ путхуттам̣ паттанти путхубхӯтам̣. тена̄ха ‘‘сабба̄…пе... патта’’нти. сут̣т̣ху пака̄ситанти сут̣т̣ху саммадева а̄дикалйа̄н̣а̄дибха̄вена паведитам̣.

сатим̣ сӯпат̣т̣хитам̣ катва̄ти айам̣ ка̄йа̄дивибха̄го аттабха̄васан̃н̃ито дуккхабха̄ро майа̄ еттакам̣ ка̄лам̣ вахито, ида̄ни пана на вахитаббо, етасса аваханаттхан̃хи чиратарам̣ ка̄лам̣ арийамаггасамбха̄ро самбхато, сва̄йам̣ арийамагго пат̣ивиддхо. йато име ка̄йа̄дайо асубха̄дито сабха̄ва̄дито саммадева парин̃н̃а̄та̄ти чатуббидхампи самма̄сатим̣ йата̄татхам̣ висайе сут̣т̣ху упат̣т̣хитам̣ катва̄. н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ти имасса аттабха̄васан̃н̃итасса дуккхабха̄расса вахане пайоджанабхӯтам̣ аттахитам̣ та̄ва бодхимӯле ева парисама̄питам̣, парахитам̣ пана буддхавенеййавинайам̣ парисама̄питаббам̣, там̣ ида̄ни ма̄саттайенева парисама̄панам̣ па̄пун̣иссати, ахампи виса̄кха̄пун̣н̣ама̄йам̣ паринибба̄йисса̄мӣти евам̣ буддхан̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ саббабха̄гена ниччхайам̣ катва̄. а̄йусан̇кха̄рам̣ виссаджджӣти а̄йуно джӣвитасса абхисан̇кха̄ракам̣ пхаласама̄паттидхаммам̣ на сама̄паджджисса̄мӣти виссаджджи. там̣виссаджджаненева тена абхисан̇кхарийама̄нам̣ джӣвитасан̇кха̄рам̣ ‘‘на паваттесса̄мӣ’’ти виссаджджи. тена̄ха ‘‘таттха̄’’тиа̄ди.

т̣ха̄намахантата̄йапи паваттиа̄ка̄рамахантата̄йапи маханто патхавӣкампо. таттха т̣ха̄намахантата̄йа бхӯмича̄ласса махантаттам̣ дассетум̣ ‘‘тада̄ кира…пе… кампиттха̄’’ти вуттам̣. са̄ пана джа̄бхиккхеттабхӯта̄ дасасахассӣ локадха̄ту ева, на йа̄ ка̄чи. йа̄ маха̄бхинӣха̄рамаха̄бхиджа̄тиа̄дӣсупи кампиттха, тада̄пи таттика̄йа ева кампане ким̣ ка̄ран̣ам̣? джа̄тиккхеттабха̄вена тассева а̄дито париггахасса кататта̄, париггахакаран̣ам̣ часса дхаммата̄васена ведитаббам̣. татха̄ хи пуримабуддха̄нампи та̄ваттакамева джа̄тиккхеттам̣ ахоси. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘дасасахассӣ локадха̄ту, ниссадда̄ хоти нира̄кула̄…пе… маха̄самуддо а̄бхуджати, дасасахассӣ пакампатӣ’’ти (бу. вам̣. 2.84-91) ча а̄ди. удакапарийантам̣ катва̄ чхаппака̄рапаведханена авӣтара̄ге бхим̣сетӣти бхим̣сано, со ева бхим̣санакоти а̄ха ‘‘бхайаджанако’’ти. девабхерийоти девадундубхисаддасса парийа̄йавачанаматтам̣. на четтха ка̄чи бхерӣ ‘‘дундубхӣ’’ти адхиппета̄, атха кхо уппа̄табха̄вена лаббхама̄но а̄ка̄сагато ниггхосасаддо. тена̄ха ‘‘дево’’тиа̄ди. девоти мегхо. тасса хи гаджджабха̄вена а̄ка̄сасса васса̄бха̄вена суккхагаджджитасан̃н̃ите садде ниччхаранте девадундубхисаман̃н̃а̄. тена̄ха ‘‘дево суккхагаджджитам̣ гаджджӣ’’ти.

пӣтивегависсат̣т̣ханти ‘‘евам̣ чиратарам̣ ка̄лам̣ вахито айам̣ аттабха̄васан̃н̃ито дуккхабха̄ро, ида̄ни на чирассева никкхиписса̄мӣ’’ти сан̃джа̄тасоманассо бхагава̄ сабха̄венева пӣтивегависсат̣т̣хам̣ уда̄нам̣ уда̄неси. евам̣ пана уда̄нентена айампи аттхо са̄дхито хотӣти дассанаттхам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘касма̄’’тиа̄ди вуттам̣.

тулӣйатӣти туланти тула-саддо каммаса̄дханоти дассетум̣ ‘‘тулита’’нтиа̄ди вуттам̣. аппа̄нубха̄вата̄йа париччхиннам̣. татха̄ хи там̣ парито кхан̣д̣итабха̄вена ‘‘паритта’’нти вуччати. пат̣ипаккхавиккхамбханато дӣгхасанта̄ната̄йа випулапхалата̄йа ча на тулам̣ на париччхиннам̣. йехи ка̄ран̣ехи пуббе ависесато махаггатам̣ ‘‘атула’’нти вуттам̣, та̄ни ка̄ран̣а̄ни рӯпа̄вачарато арӯпасса са̄тисайа̄ни виджджантӣти арӯпа̄вачарам̣ ‘‘атула’’нти вуттам̣ итаран̃ча ‘‘тула’’нти. аппавипа̄канти тӣсупи каммесу йам̣ танувипа̄кам̣ хӣнам̣, там̣ тулам̣. бахувипа̄канти йам̣ маха̄випа̄кам̣ пан̣ӣтам̣, там̣ атулам̣. йам̣ панеттха маджджхимам̣, там̣ хӣнам̣ уккат̣т̣ханти двидха̄ бхиндитва̄ двӣсупи бха̄гесу паккхипитаббам̣. хӣнаттикаван̣н̣ана̄йам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 14) вуттанайена ва̄ аппабахувипа̄катам̣ ниддха̄ретва̄ тасса васена тула̄тулабха̄во ведитаббо. самбхавати етасма̄ти самбхавоти а̄ха ‘‘самбхавахетубхӯта’’нти. нийакаджджхаттаратоти сасанта̄надхаммесу випассана̄васена гочара̄севана̄йа ча нирато. савипа̄кампи сама̄нам̣ паваттивипа̄каматтада̄йикаммам̣ савипа̄кат̣т̣хена самбхавам̣, на ча там̣ ка̄ма̄дибхава̄бхисан̇кха̄раканти тато висесанаттхам̣ ‘‘самбхава’’нти ватва̄ ‘‘бхавасан̇кха̄ра’’нти вуттам̣. оссаджӣти арийамаггена авассаджи. кавачам̣ вийа аттабха̄вам̣ парийонандхитва̄ т̣хитам̣ аттани самбхӯтатта̄ аттасамбхавам̣ килесан̃ча абхиндӣти килесабхедасахабха̄викаммоссаджджанам̣ дассенто тадубхайасса ка̄ран̣амавоча ‘‘аджджхаттарато сама̄хито’’ти.

пат̣хамавикаппе авасаджджанамева вуттам̣, еттха авасаджджана̄ка̄роти там̣ дассенто ‘‘атха ва̄’’тиа̄дима̄ха. таттха тӣрентоти ‘‘уппа̄до бхайам̣, ануппа̄до кхема’’нтиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.10) вӣмам̣санто. ‘‘туленто тӣренто’’тиа̄дина̄ сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘пан̃чаккхандха̄’’тиа̄дим̣ ватва̄ бхавасан̇кха̄расса авасаджджана̄ка̄рам̣ сарӯпато дассети. евантиа̄дина̄ пана уда̄нага̄тха̄ван̣н̣ана̄йам̣ а̄дито вуттаматтхам̣ нигамавасена дассети.

йанти (дӣ. ни. т̣ӣ. 2.171) каран̣е, адхикаран̣е ва̄ паччаттавачананти а̄ха ‘‘йена самайена, йасмим̣ ва̄ самайе’’ти. уккхепакава̄та̄ти удакасандха̄ракава̄там̣ упаччхиндитва̄ т̣хитат̣т̣ха̄нато кхепакава̄та̄. сат̣т̣хи…пе… бахаланти идам̣ тасса ва̄тасса уббедхаппама̄н̣амева гахетва̄ вуттам̣, а̄йа̄мавиттха̄рато пана дасасахассачаккава̄л̣аппама̄н̣ам̣ кот̣исатасахассачаккава̄л̣аппама̄н̣ампи удакасандха̄ракава̄там̣ упаччхиндатийева. а̄ка̄сети пуббе ва̄тена патит̣т̣хита̄ка̄се. пуна ва̄тоти уккхепакава̄те татха̄ катва̄ вигате удакасандха̄ракава̄то пуна а̄бандхитва̄ ган̣ха̄ти. йатха̄ там̣ удакам̣ на бхассати, евам̣ упаттхамбхентам̣ а̄бандханавита̄навасена бандхитва̄ ган̣ха̄ти. тато удакам̣ уггаччхатӣти тато а̄бандхитва̄ гахан̣ато тена ва̄тена ут̣т̣ха̄питам̣ удакам̣ уггаччхати упари гаччхати. хотийева̄ти антарантара̄ хотийева. бахубха̄вена̄ти маха̄патхавийа̄ махантабха̄вена. сакала̄ хи маха̄патхавӣ тада̄ оггаччхати ча уггаччхати ча, тасма̄ кампанам̣ на пан̃н̃а̄йати.

иджджханасса̄ти иччхитаттхасиджджханасса анубхавитаббасса иссарийасампаттиа̄дикасса. паритта̄ти пат̣иладдхаматта̄ на̄тисубха̄вита̄. татха̄ ча бха̄вана̄ балаватӣ на хотӣти а̄ха ‘‘дуббала̄’’ти. сан̃н̃а̄сӣсена хи бха̄вана̄ вутта̄. аппама̄н̣а̄ти пагун̣а̄ субха̄вита̄. са̄ хи тхира̄ дал̣хатара̄ хотӣти а̄ха ‘‘балава̄’’ти. ‘‘паритта̄ патхавӣсан̃н̃а̄, аппама̄н̣а̄ а̄посан̃н̃а̄’’ти десана̄маттаметам̣, а̄посан̃н̃а̄йа пана субха̄вита̄йа патхавӣкампо сукхенева иджджхатӣти айаметтха адхиппа̄йо ведитаббо. сам̣ведженто ва̄ диббасампаттийа̄ паматтам̣ саккам̣ девара̄джа̄нам̣, вӣмам̣санто ва̄ та̄вадева самадхигатам̣ аттано иддхибалам̣. со кира̄йасма̄ (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.171) кхурагге арахаттам̣ патва̄ чинтеси – ‘‘аттхи ну кхо кочи бхиккху йена паббаджитадивасейева арахаттам̣ патва̄ веджайанто па̄са̄до кампитапуббо’’ти. тато ‘‘наттхи кочӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘ахам̣ кампесса̄мӣ’’ти абхин̃н̃а̄балена веджайантаматтхаке т̣хатва̄ па̄дена пахаритва̄ кампетум̣ на̄саккхи. атха нам̣ саккасса на̄т̣акиттхийо а̄хам̣су – ‘‘путта сан̇гхараккхита, твам̣ пӯтигандхенева сӣсена веджайантам̣ кампетум̣ иччхаси, суппатит̣т̣хито, та̄та, па̄са̄до, катхам̣ кампетум̣ саккхиссасӣ’’ти.

са̄ман̣еро ‘‘има̄ девата̄ майа̄ саддхим̣ кел̣им̣ каронти, ахам̣ кхо пана а̄чарийам̣ на̄латтхам̣, кахам̣ ну кхо ме а̄чарийо са̄муддикамаха̄на̄гаттхеро’’ти а̄ваджджетва̄ ‘‘маха̄самудде удакален̣ам̣ ма̄петва̄ дива̄виха̄рам̣ нисинно’’ти н̃атва̄ таттха гантва̄ тхерам̣ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. тато нам̣ тхеро, ‘‘та̄та сан̇гхараккхита, асиккхитва̄ва йуддхам̣ павит̣т̣хосӣ’’ти ватва̄ ‘‘на̄саккхи, та̄та, веджайантам̣ кампету’’нти пуччхи. а̄чарийам̣, бханте, на̄латтханти. атха нам̣ тхеро, ‘‘та̄та, тумха̄дисе акампенте ан̃н̃о ко кампессати, дит̣т̣хапуббам̣ те, та̄та, удакапит̣т̣хе гомайакхан̣д̣ам̣ пилавантам̣, та̄та, капаллапӯвам̣ паччантам̣ антантена париччхиннанти имина̄ опаммена джа̄на̄хӣ’’ти а̄ха. со ‘‘ват̣т̣иссати, бханте, еттакена̄’’ти ватва̄ ‘‘па̄са̄дена патит̣т̣хитока̄сам̣ удакам̣ хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄йа веджайанта̄бхимукхо агама̄си. девадхӣтаро там̣ дисва̄ ‘‘екава̄рам̣ ладжджитва̄ гато, пунапи са̄ман̣еро ети, пунапи етӣ’’ти вадим̣су. сакко девара̄джа̄ ‘‘ма̄ майхам̣ путтена саддхим̣ катхайиттха, ида̄ни тена а̄чарийо ладдхо кхан̣ена па̄са̄дам̣ кампессатӣ’’ти а̄ха. са̄ман̣еропи па̄дан̇гут̣т̣хена па̄са̄датхӯпикам̣ пахари, па̄са̄до чатӯхи диса̄хи он̣амати. девата̄ ‘‘патит̣т̣ха̄тум̣ дехи, та̄та, па̄са̄дасса, патит̣т̣ха̄тум̣ дехи, та̄та, па̄са̄дасса̄’’ти виравим̣су. са̄ман̣еро па̄са̄дам̣ йатха̄т̣ха̄не т̣хапетва̄ па̄са̄даматтхаке т̣хатва̄ уда̄нам̣ уда̄неси –

‘‘аджджева̄хам̣ паббаджито, аджджа патта̄саваккхайам̣;

аджджа кампеми па̄са̄дам̣, ахо буддхассул̣а̄рата̄.

‘‘аджджева̄хам̣ паббаджито, аджджа патта̄саваккхайам̣;

аджджа кампеми па̄са̄дам̣, ахо дхаммассул̣а̄рата̄.

‘‘аджджева̄хам̣ паббаджито, аджджа патта̄саваккхайам̣;

аджджа кампеми па̄са̄дам̣, ахо сан̇гхассул̣а̄рата̄’’ти.

‘‘дхаммата̄ еса̄, бхиккхаве, йада̄ бодхисатто туситака̄йа̄ чавитва̄ ма̄тукуччхим̣ оккаматӣ’’ти (дӣ. ни. 2.18) ватва̄ ‘‘айан̃ча дасасахассӣ локадха̄ту сан̇кампи сампакампи сампаведхӣ’’ти (дӣ. ни. 2.18), татха̄ ‘‘дхаммата̄ еса̄, бхиккхаве, йада̄ бодхисатто ма̄тукуччхимха̄ никкхаматӣ’’ти (дӣ. ни. 2.32) ватва̄ ‘‘айан̃ча дасасахассӣ локадха̄ту сан̇кампи сампакампи сампаведхӣ’’ти (дӣ. ни. 2.32) ча маха̄саттасса габбхоккантийам̣ абхиджа̄тин̃ча дхаммата̄васена маха̄пада̄не патхавӣкампасса вуттатта̄ итаресупи чатӯсу т̣ха̄несу патхавӣкампо дхаммата̄васенева̄ти аттхато вуттаметанти дат̣т̣хаббам̣.

ида̄ни несам̣ патхавӣкампа̄нам̣ ка̄ран̣ато паваттиа̄ка̄рато ча вибха̄гам̣ дассетум̣ ‘‘ити имесӯ’’тиа̄ди вуттам̣. дха̄тукопена̄ти уккхепакава̄тасан̇кха̄та̄йа ва̄йодха̄туйа̄ пакопена. иддха̄нубха̄вена̄ти н̃а̄н̣иддхийа̄, каммавипа̄каджиддхийа̄ ва̄ сабха̄вена, теджена̄ти аттхо. пун̃н̃атеджена̄ти пун̃н̃а̄нубха̄вена, маха̄бодхисаттасса пун̃н̃абалена̄ти аттхо. н̃а̄н̣атеджена̄ти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ена пат̣иведхан̃а̄н̣а̄нубха̄вена. са̄дхука̄рада̄навасена̄ти йатха̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣аппат̣иведхан̃а̄н̣а̄нубха̄вена абхихата̄ маха̄патхавӣ абхисамбодхийам̣ кампиттха, евам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ена десана̄н̃а̄н̣а̄нубха̄вена абхихата̄ маха̄патхавӣ кампиттха, там̣ панасса̄ са̄дхука̄рада̄нам̣ вийа хотӣти ‘‘са̄дхука̄рада̄навасена̄’’ти вуттам̣.

йена пана бхагава̄ асӣтианубйан̃джанаппат̣иман̣д̣итадваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣авичитрарӯпака̄йо сабба̄ка̄рапарисуддхасӣлаккхандха̄дигун̣аратанасамиддхидхаммака̄йо пун̃н̃амахаттатха̄мамахаттаиддхимахаттайасамахаттапан̃н̃а̄махатта̄нам̣ парамуккам̣сагато асамо асамасамо аппат̣ипуггало арахам̣ самма̄самбуддхо аттано аттабха̄васан̃н̃итам̣ кхандхапан̃чакам̣ каппам̣ ва̄ каппа̄васесам̣ ва̄ т̣хапетум̣ саматтхопи сан̇кхатадхаммапариджигуччхана̄ка̄раппаваттена н̃а̄н̣ависесена тин̣а̄йапи аман̃н̃ама̄но а̄йусан̇кха̄россаджджанавидхина̄ нирапеккхо оссаджджи. таданубха̄ва̄бхихата̄ маха̄патхавӣ а̄йусан̇кхароссаджджане акампиттха. там̣ панасса̄ ка̄рун̃н̃асабха̄васан̣т̣хита̄ вийа хотӣти вуттам̣ ‘‘ка̄рун̃н̃абха̄вена̄’’ти.

йасма̄ бхагава̄ паринибба̄насамайе чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кха̄ сама̄паттийо сама̄паджджи, антарантара̄ пхаласама̄паттисама̄паджджанена тасса пуббабха̄ге са̄тисайам̣ тиккхам̣ сӯрам̣ випассана̄н̃а̄н̣ан̃ча паваттеси. ‘‘йадаттхан̃ча майа̄ евам̣ сучирака̄лам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о парамуккам̣сагато н̃а̄н̣асамбха̄ро самбхато, ануттаро ча вимоккхо самадхигато, тасса вата ме сикха̄ппаттапхалабхӯта̄ аччантанит̣т̣ха̄ анупа̄дисесапаринибба̄надха̄ту аджджа самиджджхатӣ’’ти бхиййо ативийа соманассаппаттасса бхагавато пӣтивиппха̄ра̄дигун̣авипулатара̄нубха̄во парехи аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄тисайо удапа̄ди, йасса сама̄паттибаласамупабрӯхитасса н̃а̄н̣а̄тисайасса а̄нубха̄вам̣ сандха̄йа идам̣ вуттам̣ ‘‘двеме пин̣д̣апа̄та̄ самасамапхала̄ самасамавипа̄ка̄’’тиа̄ди (уда̄. 75), тасма̄ тасса̄нубха̄вена самабхихата̄ маха̄патхавӣ акампиттха, там̣ панасса̄ тассам̣ вела̄йам̣ а̄родана̄ка̄раппатти вийа хотӣти ‘‘ат̣т̣хамо а̄роданена̄’’ти вуттам̣.

ида̄ни сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘ма̄тукуччхим̣ оккаманте’’тиа̄дима̄ха. айам̣ панаттхоти ‘‘са̄дхука̄рада̄навасена̄’’тиа̄дина̄ вутта аттхо. патхавӣдевата̄йа васена̄ти еттха самуддадевата̄ вийа маха̄патхавийа̄ адхидевата̄ кира на̄ма аттхи, та̄дисе ка̄ран̣е сати тасса̄ читтавасена айам̣ маха̄патхавӣ сан̇кампати сампакампати сампаведхати. йатха̄ ва̄тавала̄хакадевата̄нам̣ читтавасена ва̄та̄ ва̄йанти, сӣтун̣хааббхавассавала̄хакадевата̄нам̣ читтавасена сӣта̄дайо бхаванти, татха̄ хи виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ абхисамбодхиаттхам̣ бодхируккхамӯле нисиннасса локана̄тхасса антара̄йакаран̣аттхам̣ упат̣т̣хитам̣ ма̄рабалам̣ видхамитум̣ –

‘‘ачетана̄йам̣ патхавӣ, авин̃н̃а̄йа сукхам̣ дукхам̣;

са̄пи да̄набала̄ майхам̣, саттаккхаттум̣ пакампатха̄’’ти. (чарийа̄. 1.124) –

вачанасаманантарам̣ маха̄патхавӣ бхиджджитва̄ сапарисам̣ ма̄рам̣ париваттеси. етанти са̄дхука̄рада̄на̄ди. йадипи наттхи ачетанатта̄, дхаммата̄васена пана вуттанайена сийа̄ти сакка̄ ваттум̣. дхаммата̄ пана аттхато дхаммабха̄во, со пун̃н̃адхаммасса ва̄ н̃а̄н̣адхаммасса ва̄ а̄нубха̄васабха̄воти. тайидам̣ саббам̣ вича̄ритамева. еван̃ча катва̄ –

‘‘име дхамме саммасато, сабха̄васарасалаккхан̣е;

дхамматеджена васудха̄, дасасахассӣ пакампатха̄’’ти. (бу. вам̣. 2.166) –

а̄дивачанан̃ча саматтхитам̣ хоти.

айам̣ пана (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.149) маха̄патхавӣ апаресупи ат̣т̣хасу т̣ха̄несу акампиттха маха̄бхиниккхамане бодхиман̣д̣ӯпасан̇камане пам̣сукӯлаггахан̣е пам̣сукӯладховане ка̄л̣ака̄ра̄масутте готамакасутте вессантараджа̄таке брахмаджа̄лети. таттха маха̄бхиниккхаманабодхиман̣д̣ӯпасан̇каманесу вӣрийабалена акампиттха. пам̣сукӯлаггахан̣е ‘‘двисахассадӣпапарива̄ре на̄ма чатта̄ро маха̄дӣпе паха̄йа паббаджитва̄ суса̄нам̣ гантва̄ пам̣сукӯлам̣ ган̣хантена дуккарам̣ бхагавата̄ ката’’нти аччхарийавега̄бхихата̄ акампиттха. пам̣сукӯладхованавессантараджа̄такесу ака̄лакампанена акампиттха. ка̄л̣ака̄ра̄маготамакасуттесу (а. ни. 4.24; 3.126) ‘‘ахам̣ саккхӣ бхагава̄’’ти саккхибха̄вена акампиттха. брахмаджа̄ле (дӣ. ни. 1.147) пана два̄сат̣т̣хийа̄ дит̣т̣хигатесу виджат̣етва̄ ниггумбам̣ катва̄ десийама̄несу са̄дхука̄рада̄навасена акампиттха̄ти ведитабба̄.

на кевалан̃ча етесуйева т̣ха̄несу патхавӣ акампиттха, атха кхо тӣсу сан̇гахесупи маха̄махиндаттхерасса имам̣ дӣпам̣ а̄гантва̄ джотиване нисӣдитва̄ дхаммам̣ деситадивасепи акампиттха. калйа̄н̣ийамаха̄виха̄ре ча пин̣д̣апа̄тийаттхерасса четийан̇ган̣ам̣ саммаджджитва̄ таттхева нисӣдитва̄ буддха̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ гахетва̄ имам̣ суттантам̣ а̄раддхасса суттапарийоса̄не удакапарийантам̣ катва̄ акампиттха. лохапа̄са̄дасса па̄чӣнаамбалат̣т̣хикат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ахоси, таттха нисӣдитва̄ дӣгхабха̄н̣акаттхера̄ брахмаджа̄ласуттам̣ а̄рабхим̣су. тесам̣ саджджха̄йапарийоса̄непи удакапарийантамева катва̄ патхавӣ акампиттха.

йади евам̣ ‘‘ат̣т̣химе, а̄нанда, хетӯ ат̣т̣ха паччайа̄ махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа̄’’ти касма̄ ат̣т̣хева хетӯ вутта̄ти? нийамахетубха̄вато. имейева хи ат̣т̣ха хетӯ нийаманти, на̄н̃н̃е. те хи када̄чи самбхавантӣти анийамабха̄вато на ган̣ита̄. вуттан̃хетам̣ на̄гасенаттхерена милиндапан̃хе (ми. па. 4.1.4) –

‘‘ат̣т̣химе, бхиккхаве, хетӯ ат̣т̣ха паччайа̄ махато бхӯмича̄ласса па̄тубха̄ва̄йа̄ти. йам̣ вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, тан̃ча пана ака̄ликам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, тасма̄ аган̣итам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘йатха̄, маха̄ра̄джа, локе тайойева мегха̄ ган̣ӣйанти вассико, хемантико, па̄вусакоти. йади те мун̃читва̄ ан̃н̃о мегхо павассати, на со мегхо ган̣ӣйати самматехи мегхехи, ака̄ламегхотвева сан̇кхам̣ гаччхати, евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не йам̣ саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, ака̄ликам̣ етам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, на там̣ ган̣ӣйати ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, химаванта̄ паббата̄ пан̃ча надисата̄ни санданти, тесам̣, маха̄ра̄джа, пан̃чаннам̣ надисата̄нам̣ дасева надийо надиган̣ана̄йа ган̣ӣйанти. сеййатхидам̣ – ган̇га̄, йамуна̄, ачираватӣ, сарабхӯ, махӣ, синдху, сарассатӣ, ветраватӣ, вӣтам̣са̄, чандабха̄га̄ти. авасеса̄ надийо надиган̣ана̄йа аган̣ита̄. ким̣ка̄ран̣а̄? на та̄ надийо дхувасалила̄, евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не йам̣ саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, ака̄ликам̣ етам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, на там̣ ган̣ӣйати ат̣т̣хахи хетӯхи.

‘‘йатха̄ ва̄ пана, маха̄ра̄джа, ран̃н̃о сатампи двисатампи тисатампи амачча̄ хонти, тесам̣ чхайева джана̄ амаччаган̣ана̄йа ган̣ӣйанти. сеййатхидам̣ – сена̄пати, пурохито, аккхадассо, бхан̣д̣а̄га̄рико, чхаттагга̄хако, кхаггагга̄хако, етейева амаччаган̣ана̄йа ган̣ӣйанти. ким̣ка̄ран̣а̄? йуттатта̄ ра̄джагун̣ехи. авасеса̄ аган̣ита̄, саббе амачча̄твева сан̇кхам̣ гаччханти, евамева кхо, маха̄ра̄джа, вессантарена ран̃н̃а̄ маха̄да̄не дӣйама̄не йам̣ саттаккхаттум̣ маха̄патхавӣ кампита̄, ака̄ликам̣ етам̣ када̄чуппаттикам̣ ат̣т̣хахи хетӯхи виппамуттам̣, на там̣ ган̣ӣйати ат̣т̣хахи хетӯхӣ’’ти.

бхӯмича̄ласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ча̄па̄лаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(8) 3. йамакавагго

1-10. саддха̄сутта̄диван̣н̣ана̄

71-80. ат̣т̣хамасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄нева. дасаме куччхитам̣ сӣдатӣти кусӣто да-ка̄расса та-ка̄рам̣ катва̄. йасса дхаммасса васена пуггало ‘‘кусӣто’’ти вуччати, со куситабха̄во идха кусита-саддена вутто. вина̄пи хи бха̄ваджотанасаддам̣ бха̄ваттхо вин̃н̃а̄йати йатха̄ ‘‘пат̣асса сукка’’нти, тасма̄ кусӣтабха̄ваваттхӯнӣти аттхо. тена̄ха ‘‘косаджджака̄ран̣а̄нӣти аттхо’’ти. каммам̣ на̄ма саман̣аса̄руппам̣ ӣдисанти а̄ха ‘‘чӣваравича̄ран̣а̄дӣ’’ти. вӣрийанти падха̄навӣрийам̣. там̣ пана чан̇каманавасена каран̣е ка̄йикантипи ваттаббатам̣ лабхатӣти а̄ха ‘‘дувидхампӣ’’ти. паттийа̄ти па̄пун̣анаттхам̣. осӣдананти бха̄вана̄нуйоге сан̇кочо. ма̄сехи а̄читам̣ ничитам̣ вийа̄ти ма̄са̄читам̣, там̣ ман̃н̃е. йасма̄ ма̄са̄ тинта̄ висесена гарука̄ хонти, тасма̄ ‘‘йатха̄ тинтама̄со’’тиа̄ди вуттам̣. вут̣т̣хито хоти гила̄набха̄ва̄ти адхиппа̄йо.

тесанти а̄рамбхаваттхӯнам̣. имина̄ва найена̄ти имина̄ кусӣтаваттхӯсу вуттенева найена ‘‘дувидхампи вӣрийам̣ а̄рабхатӣ’’тиа̄дина̄. идам̣ пат̣хаманти ‘‘идам̣, ханда̄хам̣, вӣрийам̣ а̄рабха̄мӣ’’ти, ‘‘евам̣ бха̄вана̄йа аббхуссаханам̣ пат̣хамам̣ а̄рамбхаваттхӯ’’тиа̄дина̄ ча аттхо ведитаббо. йатха̄ татха̄ пат̣хамам̣ паваттам̣ аббхуссаханан̃хи упари вӣрийа̄рамбхасса ка̄ран̣ам̣ хоти. анурӯпапаччавеккхан̣асахита̄ни хи аббхуссахана̄ни таммӯлака̄ни ва̄ паччавеккхан̣а̄ни ат̣т̣ха а̄рамбхаваттхӯнӣти ведитабба̄ни.

саддха̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

йамакаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

81-626. сесам̣ утта̄намева.

ити маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

ат̣т̣хаканипа̄таван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄ саматта̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

наваканипа̄та-т̣ӣка̄

1. пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣

1. самбодхивагго

1-2. самбодхисутта̄диван̣н̣ана̄

1-2. наваканипа̄тасса пат̣хамадутийесу наттхи ваттаббам̣.

3. мегхийасуттаван̣н̣ана̄

3. татийе (уда̄. ат̣т̣ха. 31) мегхийоти тасса тхерасса на̄мам̣. упат̣т̣ха̄ко хотӣти парича̄рако хоти. бхагавато хи пат̣хамабодхийам̣ упат̣т̣ха̄ка̄ анибаддха̄ ахесум̣. екада̄ на̄гасамало, екада̄ на̄гито, екада̄ упава̄н̣о, екада̄ сунаккхатто, екада̄ чундо саман̣уддесо, екада̄ са̄гато, екада̄ мегхийо, тада̄пи мегхийаттхерова упат̣т̣ха̄ко хоти. тена̄ха ‘‘тена кхо пана самайена а̄йасма̄ мегхийо бхагавато упат̣т̣ха̄ко хотӣ’’ти.

кимика̄л̣а̄йа̄ти ка̄л̣акимӣнам̣ бахулата̄йа ‘‘кимика̄л̣а̄’’ти ладдхана̄ма̄йа надийа̄. джан̇гха̄виха̄ранти чиранисаджджа̄йа джан̇гха̄су уппаннакиламатхавиноданаттхам̣ вичаран̣ам̣. па̄са̄диканти авирал̣аруккхата̄йа синиддхапаттата̄йа ча пассанта̄нам̣ паса̄дам̣ а̄вахатӣти па̄са̄дикам̣. сандаччха̄йата̄йа манун̃н̃абхӯмибха̄гата̄йа ча анто павит̣т̣ха̄нам̣ пӣтисоманассаджананат̣т̣хена читтам̣ раметӣти раман̣ӣйам̣. аланти парийаттам̣, йуттантипи аттхо. падха̄наттхикасса̄ти падха̄нена бха̄вана̄нуйогена аттхикасса. йасма̄ со падха̄накамме йутто падха̄накаммико на̄ма хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘падха̄накаммикасса̄’’ти. а̄гаччхеййа̄ханти а̄гаччхеййам̣ ахам̣. тхерена кира пуббе там̣ т̣ха̄нам̣ ануппат̣ипа̄т̣ийа̄ пан̃ча джа̄тисата̄ни ран̃н̃а̄ ева сата̄ анубхӯтапуббам̣ уййа̄нам̣ ахоси, тенасса дит̣т̣хаматтейева таттха вихаритум̣ читтам̣ нами.

йа̄ва ан̃н̃опи кочи бхиккху а̄гаччхатӣти ан̃н̃о кочипи бхиккху мама сантикам̣ йа̄ва а̄гаччхати, та̄ва а̄гамехӣти аттхо. ‘‘кочи бхиккху диссатӣ’’типи па̄т̣хо, ‘‘а̄гаччхатӯ’’типи пат̣ханти, татха̄ ‘‘диссатӯ’’типи. наттхи кин̃чи уттари каран̣ӣйанти чатӯсу саччесу чатӯхи маггехи парин̃н̃а̄дӣнам̣ сол̣асаннам̣ кичча̄нам̣ кататта̄ абхисамбодхийа̄ ва̄ адхигататта̄ тато ан̃н̃ам̣ уттари каран̣ӣйам̣ на̄ма наттхи. чатӯсу саччесу чатуннам̣ кичча̄нам̣ кататта̄ти идам̣ пана маггавасена лаббхабха̄нам̣ бхедам̣ анупеккхитва̄ вуттам̣. аттхи катасса пат̣ичайоти майхам̣ санта̄не ниппха̄дитасса сӣла̄дидхаммасса арийамаггасса анадхигататта̄ тадаттхам̣ пуна вад̣д̣ханасан̇кха̄то пат̣ичайо аттхи, иччхитабботи аттхо.

тивидхана̄т̣акапарива̄роти махантиттхийо маджджхимиттхийо атитарун̣иттхийоти евам̣ вадхӯкума̄рикакан̃н̃а̄ваттха̄хи тивидха̄хи на̄т̣акиттхӣхи паривуто. акусалавитаккехӣти йатха̄вуттехи ка̄мавитакка̄дӣхи. апаре пана ‘‘тасмим̣ ванасан̣д̣е пуппхапхалапаллава̄дӣсу лобхавасена ка̄мавитакко, кхарассара̄нам̣ паккхиа̄дӣнам̣ саддассаванена бйа̄па̄давитакко, лед̣д̣уа̄дӣхи тесам̣ вихет̣хана̄дхиппа̄йена вихим̣са̄витакко. ‘идхева̄хам̣ васеййа’нти таттха са̄пеккхата̄васена ва̄ ка̄мавитакко, ваначараке таттха таттха дисва̄ тесу читтадуббханена бйа̄па̄давитакко, тесам̣ вихет̣хана̄дхиппа̄йена вихим̣са̄витакко тасса уппаджджатӣ’’ти ваданти. йатха̄ татха̄ ва̄ тасса миччха̄витаккаппаваттийева аччхарийака̄ран̣ам̣. аччхарийам̣ вата, бхоти гарахан̣аччхарийам̣ на̄ма киретам̣. йатха̄ а̄йасма̄ а̄нандо бхагавато валийагаттам̣ дисва̄ авоча ‘‘аччхарийам̣, бханте, аббхутам̣, бханте’’ти (сам̣. ни. 5.511). сампарива̄рита̄ти вокин̣н̣а̄. аттани гарумхи ча екаттепи бахувачанам̣ диссати. ‘‘анва̄сатто’’типи па̄т̣хо. касма̄ панасса бхагава̄ таттха гаманам̣ ануджа̄ни? ‘‘ананун̃н̃а̄топи ча̄йам̣ мам̣ оха̄йа гаччхиссатева, парича̄рака̄мата̄йа ман̃н̃е бхагава̄ гантум̣ на детӣти часса сийа̄ ан̃н̃атхаттам̣, тадасса дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттеййа̄’’ти ануджа̄ни.

евам̣ тасмим̣ аттано паваттим̣ а̄рочетва̄ нисинне атхасса бхагава̄ саппа̄йадхаммам̣ десенто ‘‘апарипакка̄йа, мегхийа, четовимуттийа̄’’тиа̄дима̄ха. таттха ‘‘апарипакка̄йа̄’’ти парипа̄кам̣ аппатта̄йа. четовимуттийа̄ти килесехи четасо вимуттийа̄. пуббабха̄ге хи тадан̇гавасена чева виккхамбханавасена ча четасо вимутти хоти, апарабха̄ге самуччхедавасена чева пат̣иппассаддхивасена ча. са̄йам̣ вимутти хет̣т̣ха̄ виттха̄рато катхита̄ва, тасма̄ таттха вуттанайена ведитабба̄. таттха вимуттипарипа̄чанӣйехи дхаммехи а̄сайе парипа̄чите содхите випассана̄йа маггагаббхам̣ ган̣хантийа̄ парипа̄кам̣ гаччхантийа̄ четовимутти парипакка̄ на̄ма хоти, тадабха̄ве апарипакка̄.

катаме пана вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄? саддхиндрийа̄дӣнам̣ висуддхикаран̣авасена паннараса дхамма̄ ведитабба̄. вуттан̃хетам̣ –

‘‘ассаддхе пуггале париваджджайато, саддхе пуггале севато бхаджато пайирупа̄сато, паса̄данӣйе суттанте паччавеккхато имехи тӣха̄ка̄рехи саддхиндрийам̣ висуджджхати.

‘‘кусӣте пуггале париваджджайато, а̄раддхавӣрийе пуггале севато бхаджато пайирупа̄сато, саммаппадха̄не паччавеккхато имехи тӣха̄ка̄рехи вӣрийиндрийам̣ висуджджхати.

‘‘мут̣т̣хассатӣ пуггале париваджджайато, упат̣т̣хитассатӣ пуггале севато бхаджато пайирупа̄сато, сатипат̣т̣ха̄не паччавеккхато имехи тӣха̄ка̄рехи сатиндрийам̣ висуджджхати.

‘‘асама̄хите пуггале париваджджайато, сама̄хите пуггале севато бхаджато пайирупа̄сато, джха̄навимоккхе паччавеккхато имехи тӣха̄ка̄рехи сама̄дхиндрийам̣ висуджджхати.

‘‘дуппан̃н̃е пуггале париваджджайато, пан̃н̃аванте пуггале севато бхаджато пайирупа̄сато, гамбхӣран̃а̄н̣ачарийам̣ паччавеккхато имехи тӣха̄ка̄рехи пан̃н̃индрийам̣ висуджджхати.

‘‘ити име пан̃ча пуггале париваджджайато, пан̃ча пуггале севато бхаджато пайирупа̄сато, пан̃ча суттанте паччавеккхато имехи паннарасахи а̄ка̄рехи има̄ни пан̃чиндрийа̄ни висуджджхантӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.185).

апарехипи паннарасахи а̄ка̄рехи има̄ни пан̃чиндрийа̄ни висуджджханти. апарепи паннараса дхамма̄ вимуттипарипа̄чанӣйа̄. саддха̄пан̃чама̄ни индрийа̄ни, аниччасан̃н̃а̄ аничче, дуккхасан̃н̃а̄ дуккхе, анаттасан̃н̃а̄, паха̄насан̃н̃а̄, вира̄гасан̃н̃а̄ти има̄ пан̃ча ниббедхабха̄гийа̄ сан̃н̃а̄, калйа̄н̣амиттата̄, сӣласам̣варо, абхисаллекхата̄, вӣрийа̄рамбхо, ниббедхикапан̃н̃а̄ти. тесу венеййадаманакусало саттха̄ венеййасса мегхийаттхерасса аджджха̄сайавасена идха калйа̄н̣амиттата̄дайо вимуттипарипа̄чанӣйе дхамме дассенто ‘‘пан̃ча дхамма̄ парипакка̄йа сам̣ваттантӣ’’ти ватва̄ те виттха̄ренто ‘‘идха, мегхийа, бхиккху калйа̄н̣амитто хотӣ’’тиа̄дима̄ха.

таттха калйа̄н̣амиттоти калйа̄н̣о бхаддо сундаро митто етасса̄ти калйа̄н̣амитто. йасса сӣла̄дигун̣асампанно ‘‘агхасса та̄та̄ хитасса видха̄та̄’’ти евам̣ сабба̄ка̄рена упака̄ро митто хоти, со пуггало калйа̄н̣амиттова. йатха̄вуттехи калйа̄н̣апуггалехева саббирийа̄патхесу саха айати паваттати, на вина̄ техӣти калйа̄н̣асаха̄йо. калйа̄н̣апуггалесу ева читтена чева ка̄йена ча ниннапон̣апаббха̄рабха̄вена паваттатӣти калйа̄н̣асампаван̇ко. падаттайена калйа̄н̣амиттасам̣сагге а̄дарам̣ уппа̄дети. айам̣ калйа̄н̣амиттата̄сан̇кха̄то брахмачарийава̄сасса а̄дибха̄вато саббесан̃ча кусаладхамма̄нам̣ бахука̄рата̄йа падха̄набха̄вато ча имесу пан̃часу дхаммесу а̄дито вуттатта̄ пат̣хамо анаваджджадхаммо ависуддха̄нам̣ саддха̄дӣнам̣ висуддхикаран̣авасена четовимуттийа̄ парипакка̄йа сам̣ваттати. еттха ча калйа̄н̣амиттасса бахука̄рата̄ падха̄ната̄ ча ‘‘упад̣д̣хамидам̣, бханте, брахмачарийасса йадидам̣ калйа̄н̣амиттата̄’’ти вадантам̣ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикам̣ ‘‘ма̄ хевам̣, а̄нанда̄’’ти двиккхатум̣ пат̣иседхетва̄ ‘‘сакаламева хидам̣, а̄нанда, брахмачарийам̣ йадидам̣ калйа̄н̣амиттата̄ калйа̄н̣асаха̄йата̄’’ти – а̄дисуттападехи (сам̣. ни. 1.129; 5.2) ведитабба̄.

пуна чапаранти пуна ча апарам̣ дхаммаджа̄там̣. сӣлава̄ти еттха кенат̣т̣хена сӣлам̣? сӣланат̣т̣хена сӣлам̣. кимидам̣ сӣланам̣ на̄ма? сама̄дха̄нам̣, ка̄йакамма̄дӣнам̣ сусӣлйавасена авиппакин̣н̣ата̄ти аттхо. атха ва̄ упадха̄ран̣ам̣, джха̄на̄дикусаладхамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄навасена а̄дха̄рабха̄воти аттхо. тасма̄ сӣлети, сӣлатӣти ва̄ сӣлам̣. айам̣ та̄ва саддалаккхан̣анайена сӣлат̣т̣хо. апаре пана ‘‘сират̣т̣хо сӣлат̣т̣хо, сӣталат̣т̣хо, сӣлат̣т̣хо’’ти нируттинайена аттхам̣ ван̣н̣енти. тайидам̣ па̄рипӯрито атисайато ва̄ сӣлам̣ асса аттхӣти сӣлава̄, сӣласампанноти аттхо.

йатха̄ ча сӣлава̄ хоти сӣласампанно, там̣ дассетум̣ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’тиа̄ди вуттам̣. таттха па̄тимоккханти сиккха̄падасӣлам̣. тан̃хи йо нам̣ па̄ти раккхати, там̣ моккхети мочети а̄па̄йика̄дӣхи дуккхехӣти па̄тимоккхам̣. сам̣варан̣ам̣ сам̣варо, ка̄йава̄ча̄хи авӣтиккамо. па̄тимоккхамева сам̣варо па̄тимоккхасам̣варо, тена сам̣вуто пихитака̄йава̄чоти па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто. идамасса тасмим̣ сӣле патит̣т̣хитабха̄вапаридӣпанам̣. вихаратӣти таданурӯпавиха̄расаман̇гибха̄вапаридӣпанам̣. а̄ча̄рагочарасампанноти хет̣т̣ха̄ па̄тимоккхасам̣варасса упари висеса̄нам̣ йогасса ча упака̄радхаммапаридӣпанам̣. ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣти па̄тимоккхасӣлато ачаванадхаммата̄паридӣпанам̣. сама̄да̄йа̄ти сиккха̄пада̄нам̣ анавасесато а̄да̄напаридӣпанам̣. сиккхатӣти сиккха̄йа саман̇гибха̄вапаридӣпанам̣. сиккха̄падесӯти сиккхитаббадхаммапаридӣпанам̣.

апаро найо – килеса̄нам̣ балавабха̄вато па̄пакирийа̄йа сукарабха̄вато пун̃н̃акирийа̄йа ча дуккарабха̄вато бахуккхаттум̣ апа̄йесу патанасӣлоти па̄тӣ, путхуджджано. аниччата̄йа ва̄ бхава̄дӣсу каммавегуккхитто гхат̣ийантам̣ вийа анават̣т̣ха̄нена париббхаманато гаманасӣлоти па̄тӣ. маран̣авасена ва̄ тамхи тамхи саттаника̄йе аттабха̄васса патанасӣло ва̄ па̄тӣ, саттасанта̄но, читтамева ва̄. там̣ па̄тинам̣ сам̣са̄радуккхато моккхетӣти па̄тимоккхам̣. читтасса хи вимоккхена сатто ‘‘вимутто’’ти вуччати. вуттан̃хи ‘‘читтавода̄на̄ висуджджхантӣ’’ти (сам̣. ни. 3.100), ‘‘анупа̄да̄йа а̄савехи читтам̣ вимутта’’нти (маха̄ва. 28) ча.

атха ва̄ авиджджа̄дихетуна̄ сам̣са̄ре патати гаччхати паваттатӣти па̄ти. ‘‘авиджджа̄нӣваран̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ тан̣ха̄сам̣йоджана̄нам̣ сандха̄ватам̣ сам̣сарата’’нти (сам̣. ни. 2.124) хи вуттам̣. тасса па̄тино саттасса тан̣ха̄дисам̣килесаттайато моккхо етена̄ти па̄тимоккхам̣.

атха ва̄ па̄тети винипа̄тети дуккхети па̄ти, читтам̣. вуттан̃хи ‘‘читтена нӣйатӣ локо, читтена парикассатӣ’’ти (сам̣. ни. 1.62). тасса па̄тино моккхо етена̄ти па̄тимоккхам̣. патати ва̄ етена апа̄йадуккхе сам̣са̄радуккхе ча̄ти па̄ти, тан̣ха̄дисам̣килесо. вуттан̃хи ‘‘тан̣ха̄ джанети пурисам̣ (сам̣. ни. 1.55). тан̣ха̄дутийо пурисо’’ти (а. ни. 4.9; итиву. 15, 105) ча а̄ди. тато па̄тито моккхоти па̄тимоккхам̣.

атха ва̄ патати еттха̄ти па̄ти, чха аджджхаттикаба̄хира̄ни а̄йатана̄ни. вуттан̃хи ‘‘чхасу локо самуппанно, чхасу куббати сантхава’’нти (су. ни. 171). тато чхааджджхаттикаба̄хира̄йатанасан̇кха̄тато па̄тито моккхоти па̄тимоккхам̣. атха ва̄ па̄то винипа̄то асса аттхӣти па̄тӣ, сам̣са̄ро. тато моккхоти па̄тимоккхам̣. атха ва̄ саббалока̄дхипатибха̄вато дхаммиссаро бхагава̄ патӣти вуччати, муччати етена̄ти моккхо, патино моккхо тена пан̃н̃аттатта̄ти патимоккхо, патимоккхо ева па̄тимоккхам̣. саббагун̣а̄нам̣ ва̄ мӯлабха̄вато уттамат̣т̣хена пати ча со йатха̄вуттенаттхена моккхо ча̄ти патимоккхо, патимоккхо ева па̄тимоккхам̣. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘па̄тимоккханти а̄диметам̣ мукхаметам̣ памукхамета’’нти (маха̄ва. 135) виттха̄ро.

атха ва̄ па-ити пака̄ре, атӣти аччантаттхе нипа̄то, тасма̄ пака̄рехи аччантам̣ моккхетӣти па̄тимоккхам̣. идан̃хи сӣлам̣ сайам̣ тадан̇гавасена, сама̄дхисахитам̣ пан̃н̃а̄сахитан̃ча виккхамбханавасена самуччхедавасена аччантам̣ моккхети мочетӣти па̄тимоккхам̣. пати пати моккхоти ва̄ патимоккхо, тамха̄ тамха̄ вӣтиккамадосато паччекам̣ моккхоти аттхо. патимоккхо ева па̄тимоккхам̣. моккхоти ва̄ нибба̄нам̣, тасса моккхасса пат̣ибимбабхӯтоти патимоккхо. сӣласам̣варо хи сӯрийасса арун̣уггаманам̣ вийа нибба̄насса удайабхӯто таппат̣ибха̄гова йатха̄рахам̣ килесанибба̄панато. патимоккхойева па̄тимоккхам̣. атха ва̄ моккхам̣ пати ваттати, моккха̄бхимукханти ва̄ патимоккхам̣, патимоккхамева па̄тимоккханти евам̣ та̄ва еттха па̄тимоккхасаддасса аттхо ведитаббо.

сам̣варати пидахати етена̄ти сам̣варо, па̄тимоккхамева сам̣вароти па̄тимоккхасам̣варо. аттхато пана тато тато вӣтиккамитаббато виратийо четана̄ ча, тена па̄тимоккхасам̣варена упето саманна̄гато па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ – ‘‘имина̄ па̄тимоккхасам̣варена упето хоти самупето упагато сампанно саманна̄гато, тена вуччати па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’ти (вибха. 511).

вихаратӣти ирийа̄патхавиха̄рена вихарати ирийати ваттати. а̄ча̄рагочарасампанноти вел̣уда̄на̄димиччха̄джӣвасса ка̄йапа̄габбхийа̄дӣнан̃ча акаран̣ена саббасо ана̄ча̄рам̣ ваджджетва̄ ка̄йико авӣтиккамо, ва̄часико авӣтиккамо, ка̄йикава̄часико авӣтиккамоти евам̣ вуттабхиккху са̄руппаа̄ча̄расампаттийа̄ весийа̄диагочарам̣ ваджджетва̄ пин̣д̣апа̄та̄диаттхам̣ упасан̇камитум̣ йуттат̣т̣ха̄насан̇кха̄тагочарачаран̣ена ча сампаннатта̄ а̄ча̄рагочарасампанно.

апича йо бхиккху саттхари сага̄раво саппатиссо сабрахмача̄рӣсу сага̄раво саппатиссо хироттаппасампанно суниваттхо супа̄руто па̄са̄дикена абхиккантена пат̣иккантена а̄локитена вилокитена самин̃джитена паса̄ритена ирийа̄патхасампанно индрийесу гуттадва̄ро бходжане маттан̃н̃ӯ джа̄гарийам̣ ануйутто сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гато аппиччхо сантут̣т̣хо павивитто асам̣сат̣т̣хо а̄бхисама̄ча̄рикесу саккаччака̄рӣ гаручиттӣка̄рабахуло вихарати, айам̣ вуччати а̄ча̄расампанно.

гочаро пана упаниссайагочаро, а̄раккхагочаро, упанибандхагочароти тивидхо. таттха йо дасакатха̄ваттхугун̣асаманна̄гато вутталаккхан̣о калйа̄н̣амитто, йам̣ нисса̄йа ассутам̣ сун̣а̄ти, сутам̣ парийода̄пети, кан̇кхам̣ витарати, дит̣т̣хим̣ уджум̣ кароти, читтам̣ паса̄дети, йасса ча анусиккханто саддха̄йа вад̣д̣хати, сӣлена, сутена, ча̄гена, пан̃н̃а̄йа вад̣д̣хати, айам̣ вуччати упаниссайагочаро.

йо бхиккху антарагхарам̣ павит̣т̣хо вӣтхим̣ пат̣ипанно оккхиттачаккху йугаматтадассӣ сам̣вуто гаччхати, на хаттхим̣ олокенто, на ассам̣, на ратхам̣, на паттим̣, на иттхим̣, на пурисам̣ олокенто, на уддхам̣ уллокенто, на адхо олокенто, на диса̄видисам̣ пеккхама̄но гаччхати, айам̣ а̄раккхагочаро.

упанибандхагочаро пана чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, йаттха бхиккху аттано читтам̣ упанибандхати. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ – ‘‘ко ча, бхиккхаве, бхиккхуно гочаро сако петтико висайо, йадидам̣ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти (сам̣. ни. 5.372). таттха упаниссайагочарасса пуббе вуттатта̄ итаресам̣ васенеттха гочаро ведитаббо. ити йатха̄вутта̄йа а̄ча̄расампаттийа̄ има̄йа ча гочарасампаттийа̄ саманна̄гататта̄ а̄ча̄рагочарасампанно.

ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣти аппаматтакатта̄ ан̣уппама̄н̣есу ассатийа̄ асан̃чичча а̄паннасекхийаакусалачиттуппа̄да̄дибхедесу ваджджесу бхайадассанасӣло. йо хи бхиккху парама̄н̣уматтам̣ ваджджам̣ ат̣т̣хасат̣т̣хийоджанасатасахассуббедхасинерупаббатара̄джасадисам̣ катва̄ пассати, йопи саббалахукам̣ дуббха̄ситаматтам̣ па̄ра̄джикасадисам̣ катва̄ пассати, айампи ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣ на̄ма. сама̄да̄йа сиккхати сиккха̄падесӯти йам̣кин̃чи сиккха̄падесу сиккхитаббам̣, там̣ саббена саббам̣ саббатха̄ саббам̣ анавасесам̣ сама̄дийитва̄ сиккхати, ваттати пӯретӣти аттхо.

абхисаллекхика̄ти ативийа килеса̄нам̣ саллекханӣйа̄, тесам̣ танубха̄ва̄йа паха̄на̄йа йуттарӯпа̄. четовиваран̣асаппа̄йа̄ти четасо пат̣иччха̄дака̄нам̣ нӣваран̣а̄нам̣ дӯрӣбха̄вакаран̣ена четовиваран̣асан̇кха̄та̄нам̣ саматхавипассана̄нам̣ саппа̄йа̄, саматхавипассана̄читтассева ва̄ виваран̣а̄йа па̄кат̣ӣкаран̣а̄йа ва̄ саппа̄йа̄ упака̄рика̄ти четовиваран̣асаппа̄йа̄.

ида̄ни йена ниббида̄диа̄вахан̣ена айам̣ катха̄ абхисаллекхика̄ четовиваран̣асаппа̄йа̄ ча на̄ма хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘екантаниббида̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха екантаниббида̄йа̄ти екам̣сенева ват̣т̣адуккхато ниббинданаттха̄йа. вира̄га̄йа ниродха̄йа̄ти тассева вираджджанаттха̄йа ча нируджджханаттха̄йа ча. упасама̄йа̄ти саббакилесавӯпасама̄йа. абхин̃н̃а̄йа̄ти саббассапи абхин̃н̃еййасса абхиджа̄нана̄йа. самбодха̄йа̄ти чатумаггасамбодха̄йа. нибба̄на̄йа̄ти анупа̄дисесанибба̄на̄йа. етесу хи а̄дито тӣхи падехи випассана̄ вутта̄, двӣхи нибба̄нам̣ вуттам̣. саматхавипассана̄ а̄дим̣ катва̄ нибба̄напарийоса̄но айам̣ саббо уттаримануссадхаммо дасакатха̄ваттхула̄бхино сиджджхатӣти дассети.

ида̄ни там̣ катхам̣ вибхаджитва̄ дассенто ‘‘аппиччхакатха̄’’тиа̄дима̄ха. таттха аппиччхоти нииччхо, тасса катха̄ аппиччхакатха̄, аппиччхабха̄ваппат̣исам̣йуттакатха̄ ва̄ аппиччхакатха̄. еттха ча атриччхо, па̄пиччхо, махиччхо, аппиччхоти иччха̄васена чатта̄ро пуггала̄. тесу аттана̄ йатха̄ладдхена ла̄бхена атитто упарӯпари ла̄бхам̣ иччханто атриччхо на̄ма. йам̣ сандха̄йа –

‘‘чатуббхи ат̣т̣хаджджхагама̄, ат̣т̣ха̄хипи ча сол̣аса;

сол̣аса̄хи ча ба̄ттим̣са, атриччхам̣ чаккама̄садо;

иччха̄хатасса посасса, чаккам̣ бхамати маттхаке’’ти. (джа̄. 1.5.103) ча;

‘‘атриччхам̣ атилобхена, атилобхамадена ча̄’’ти. ча вуттам̣;

ла̄бхасакка̄расилоканика̄майама̄на̄йа асантагун̣асамбха̄вана̄дхиппа̄йо па̄пиччхо. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘идхекаччо ассаддхо сама̄но ‘саддхоти мам̣ джано джа̄на̄тӯ’ти иччхати, дуссӣло сама̄но ‘сӣлава̄ти мам̣ джано джа̄на̄тӯ’ти иччхатӣ’’тиа̄ди (вибха. 851).

сантагун̣асамбха̄вана̄дхиппа̄йо пат̣иггахан̣е аматтан̃н̃ӯ махиччхо, йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘идхекаччо саддхо сама̄но ‘саддхоти мам̣ джано джа̄на̄тӯ’ти иччхати, сӣлава̄ сама̄но ‘сӣлава̄ти мам̣ джано джа̄на̄тӯ’ти иччхатӣ’’тиа̄ди. дуттаппийата̄йа хисса виджа̄тама̄та̄пи читтам̣ гахетум̣ на саккоти. тенетам̣ вуччати –

‘‘аггиккхандхо самуддо ча, махиччхо ча̄пи пуггало;

сакат̣ена паччайе денту, тайопете атаппайа̄’’ти.

ете пана атриччхата̄дайо досе а̄рака̄ виваджджетва̄ сантагун̣анигухана̄дхиппа̄йо пат̣иггахан̣е ча маттан̃н̃ӯ аппиччхо. аттани виджджама̄нампи гун̣ам̣ пат̣иччха̄детука̄мата̄йа саддхо сама̄но ‘‘саддхоти мам̣ джано джа̄на̄тӯ’’ти на иччхати, сӣлава̄, бахуссуто, павивитто, а̄раддхавӣрийо, упат̣т̣хитассати, сама̄хито, пан̃н̃ава̄ сама̄но ‘‘пан̃н̃ава̄ти мам̣ джано джа̄на̄тӯ’’ти на иччхати. сва̄йам̣ паччайаппиччхо, дхутан̇гаппиччхо, парийаттиаппиччхо адхигамаппиччхоти чатуббидхо. таттха чатӯсу паччайесу аппиччхо паччайада̄йакам̣ деййадхаммам̣ аттано тха̄ман̃ча олокетва̄ сачепи хи деййадхаммо баху хоти, да̄йако аппам̣ да̄тука̄мо, да̄йакасса васена аппамева ган̣ха̄ти. деййадхаммо че аппо, да̄йако бахум̣ да̄тука̄мо, деййадхаммасса васена аппамева ган̣ха̄ти. деййадхаммопи че баху, да̄йакопи бахум̣ да̄тука̄мо, аттано тха̄мам̣ н̃атва̄ пама̄н̣айуттамева ган̣ха̄ти. еварӯпо хи бхиккху ануппаннам̣ ла̄бхам̣ уппа̄дети, уппаннам̣ ла̄бхам̣ тха̄варам̣ кароти, да̄йака̄нам̣ читтам̣ а̄ра̄дхети. дхутан̇гасама̄да̄насса пана аттани аттхибха̄вам̣ на джа̄на̄петука̄мо дхутан̇гаппиччхо. йо аттано бахуссутабха̄вам̣ джа̄на̄петум̣ на иччхати, айам̣ парийаттиаппиччхо. йо пана сота̄панна̄дӣсу ан̃н̃атаро хутва̄ сабрахмача̄рӣнампи аттано сота̄панна̄дибха̄вам̣ джа̄на̄петум̣ на иччхати, айам̣ адхигамаппиччхо. еваметесам̣ аппиччха̄нам̣ йа̄ аппиччхата̄, тасса̄ саддхим̣ сандассана̄дивидхина̄ анека̄ка̄равока̄ра̄нисам̣савибха̄ванавасена саппат̣ипаккхасса атриччхата̄дибхедасса иччха̄ча̄расса а̄дӣнававибха̄ванавасена ча паватта̄ катха̄ аппиччхакатха̄.

сантут̣т̣хикатха̄ти еттха сантут̣т̣хӣти сакена аттана̄ ладдхена тут̣т̣хи сантут̣т̣хи. атха ва̄ висамам̣ паччайиччхам̣ паха̄йа самам̣ тут̣т̣хи сантут̣т̣хи, сантена ва̄ виджджама̄нена тут̣т̣хи сантут̣т̣хи. вуттан̃четам̣ –

‘‘атӣтам̣ на̄нубаддхо со, наппаджаппамана̄гатам̣;

паччуппаннена йа̄пенто, сантут̣т̣хоти павуччатӣ’’ти.

самма̄ ва̄ н̃а̄йена бхагавата̄ анун̃н̃а̄тавидхина̄ паччайехи тут̣т̣хи сантут̣т̣хи, аттхато итарӣтарапаччайасантосо, со два̄дасавидхо хоти. катхам̣? чӣваре йатха̄ла̄бхасантосо, йатха̄баласантосо, йатха̄са̄руппасантосоти тивидхо. евам̣ пин̣д̣апа̄та̄дӣсу.

татра̄йам̣ пабхедаван̣н̣ана̄ – идха бхиккху чӣварам̣ лабхати сундарам̣ ва̄ асундарам̣ ва̄, со тенева йа̄пети, ан̃н̃ам̣ на паттхети, лабхантопи на ган̣ха̄ти, айамасса чӣваре йатха̄ла̄бхасантосо. атха пана пакатидуббало ва̄ хоти а̄ба̄дхаджара̄бхибхӯто ва̄, гаручӣварам̣ па̄рупанто киламати, со сабха̄гена бхиккхуна̄ саддхим̣ там̣ париваттетва̄ лахукена йа̄пентопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса чӣваре йатха̄баласантосо. апаро пан̣ӣтапаччайала̄бхӣ хоти, со пат̣т̣ачӣвара̄дӣнам̣ ан̃н̃атарам̣ махаггхачӣварам̣ бахӯни ва̄ лабхитва̄ ‘‘идам̣ тхера̄нам̣ чирапаббаджита̄нам̣ бахуссута̄нам̣ анурӯпам̣, идам̣ гила̄на̄нам̣ дуббала̄нам̣ аппала̄бхӣнам̣ хотӯ’’ти тесам̣ датва̄ аттана̄ сан̇ка̄ракӯт̣а̄дито ва̄ нантака̄ни уччинитва̄ сан̇гха̄т̣им̣ катва̄ тесам̣ ва̄ пура̄н̣ачӣвара̄ни гахетва̄ дха̄рентопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса чӣваре йатха̄са̄руппасантосо.

идха пана бхиккху пин̣д̣апа̄там̣ лабхати лӯкхам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄, со тенева йа̄пети, ан̃н̃ам̣ на паттхети, лабхантопи на ган̣ха̄ти, айамасса пин̣д̣апа̄те йатха̄ла̄бхасантосо. атха пана а̄ба̄дхико хоти, лӯкхам̣ пан̣ӣтам̣ пакативируддхам̣ бйа̄дхивируддхам̣ ва̄ пин̣д̣апа̄там̣ бхун̃джитва̄ га̄л̣хам̣ ва̄ рога̄ба̄дхам̣ па̄пун̣а̄ти, со сабха̄гасса бхиккхуно датва̄ тасса хаттхато саппа̄йабходжанам̣ бхун̃джитва̄ саман̣адхаммам̣ каронтопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса пин̣д̣апа̄те йатха̄баласантосо. апаро бахум̣ пан̣ӣтам̣ пин̣д̣апа̄там̣ лабхати, со ‘‘айам̣ пин̣д̣апа̄то чирапаббаджита̄нам̣ анурӯпо’’ти чӣварам̣ вийа тесам̣ датва̄ тесам̣ ва̄ сесакам̣ аттана̄ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ миссака̄ха̄рам̣ ва̄ бхун̃джантопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса пин̣д̣апа̄те йатха̄са̄руппасантосо.

идха пана бхиккхуно сена̄санам̣ па̄пун̣а̄ти мана̄пам̣ ва̄ а̄мана̄пам̣ ва̄ антамасо тин̣асантха̄ракампи, со тенева сантуссати, пуна ан̃н̃ам̣ сундаратарам̣ па̄пун̣а̄ти, там̣ на ган̣ха̄ти, айамасса сена̄сане йатха̄ла̄бхасантосо. атха пана а̄ба̄дхико хоти дуббало ва̄, пакативируддхам̣ ва̄ со бйа̄дхивируддхам̣ ва̄ сена̄санам̣ лабхати, йаттхасса васато апха̄су хоти, со там̣ сабха̄гасса бхиккхуно датва̄ тасса сантаке саппа̄йасена̄сане васитва̄ саман̣адхаммам̣ каронтопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса сена̄сане йатха̄баласантосо. апаро сундарам̣ сена̄санам̣ паттампи на сампат̣иччхати ‘‘пан̣ӣтасена̄санам̣ на̄ма пама̄дат̣т̣ха̄на’’нти, маха̄пун̃н̃ата̄йа ва̄ лен̣аман̣д̣апакӯт̣а̄га̄ра̄дӣни бахӯни пан̣ӣтасена̄сана̄ни лабхати, со та̄ни чӣвара̄дӣни вийа чирапаббаджита̄дӣнам̣ датва̄ йаттха каттхачи васантопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса сена̄сане йатха̄са̄руппасантосо.

идха пана бхиккху бхесаджджам̣ лабхати лӯкхам̣ ва̄ пан̣ӣтам̣ ва̄, со тенева туссати, ан̃н̃ам̣ на паттхети, лабхантопи на ган̣ха̄ти, айам̣ гила̄напаччайе йатха̄ла̄бхасантосо. атха пана телена аттхико пха̄н̣итам̣ лабхати, со йам̣ лабхати, со там̣ сабха̄гасса бхиккхуно датва̄ тасса хаттхато телена бхесаджджам̣ катва̄ саман̣адхаммам̣ каронтопи сантут̣т̣хова хоти, айамасса гила̄напаччайе йатха̄баласантосо. апаро маха̄пун̃н̃о бахум̣ теламадхупха̄н̣ита̄дипан̣ӣтабхесаджджам̣ лабхати, со там̣ чӣвара̄дӣни вийа чирапаббаджита̄дӣнам̣ датва̄ тесам̣ а̄бхатакена йена кеначи бхесаджджам̣ каронтопи сантут̣т̣хова хоти. йо пана екасмим̣ бха̄джане муттахарӣтакам̣, екасмим̣ чатумадхурам̣ т̣хапетва̄ ‘‘ган̣хатха, бханте, йадиччхасӣ’’ти вуччама̄но ‘‘сачасса тесу ан̃н̃атаренапи рого вӯпасаммати, идам̣ муттахарӣтакам̣ на̄ма буддха̄дӣхи ван̣н̣ита’’нти, ‘‘пӯтимуттабхесаджджам̣ нисса̄йа паббаджджа̄, таттха те йа̄ваджӣвам̣ усса̄хо каран̣ӣйо’’ти (маха̄ва. 128) вачанам̣ ануссаранто чатумадхурам̣ пат̣иккхипитва̄ муттахарӣтакена бхесаджджам̣ каронто парамасантут̣т̣хова хоти, айамасса гила̄напаччайе йатха̄са̄руппасантосо.

со евам̣пабхедо саббопи сантосо сантут̣т̣хӣти павуччати. тена вуттам̣ ‘‘аттхато итарӣтарапаччайасантосо’’ти. тасса̄ сантут̣т̣хийа̄ саддхим̣ сандассана̄дивидхина̄ а̄нисам̣савибха̄ванавасена таппат̣ипаккхасса атриччхата̄дибхедасса иччха̄ча̄расса а̄дӣнававибха̄ванавасена ча паватта̄ катха̄ сантут̣т̣хикатха̄. ито пара̄супи катха̄су есева найо. висесаматтамева ваккха̄ма.

павивекакатха̄ти еттха ка̄йавивеко, читтавивеко, упадхививекоти тайо вивека̄. тесу еко гаччхати, еко тит̣т̣хати, еко нисӣдати, еко сеййам̣ каппети, еко га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависати, еко пат̣иккамати, еко абхиккамати, еко чан̇камам̣ адхит̣т̣ха̄ти, еко чарати, еко вихарати, евам̣ саббирийа̄патхесу саббакиччесу ган̣асан̇ган̣икам̣ паха̄йа вивиттава̄со ка̄йавивеко на̄ма. ат̣т̣ха сама̄паттийо пана читтавивеко на̄ма. нибба̄нам̣ упадхививеко на̄ма. вуттан̃хетам̣ ‘‘ка̄йавивеко ча вивекат̣т̣хака̄йа̄нам̣ неккхамма̄бхирата̄нам̣, читтавивеко ча парисуддхачитта̄нам̣ парамавода̄наппатта̄нам̣, упадхививеко ча нирупадхӣнам̣ пуггала̄нам̣ висан̇кха̄рагата̄на’’нти (маха̄ни. 57). вивекойева павивеко, павивеке пат̣исам̣йутта̄ катха̄ павивекакатха̄.

асам̣саггакатха̄ти еттха саванасам̣сагго, дассанасам̣сагго, самуллапанасам̣сагго, самбхогасам̣сагго, ка̄йасам̣сагготи пан̃ча сам̣сагга̄. тесу идхекаччо бхиккху сун̣а̄ти ‘‘амукасмим̣ т̣ха̄не га̄ме ва̄ нигаме ва̄ иттхӣ абхирӯпа̄ дассанӣйа̄ па̄са̄дика̄ парама̄йа ван̣н̣апоккхарата̄йа саманна̄гата̄’’ти, со там̣ сутва̄ сам̣сӣдати висӣдати, на саккоти брахмачарийам̣ сандха̄ретум̣, сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттати, евам̣ висабха̄га̄рамман̣ассаванена уппаннакилесасантхаво саванасам̣сагго на̄ма. на хева кхо бхиккху сун̣а̄ти, апича кхо са̄мам̣ пассати иттхим̣ абхирӯпам̣ дассанӣйам̣ па̄са̄дикам̣ парама̄йа ван̣н̣апоккхарата̄йа саманна̄гатам̣, со там̣ дисва̄ сам̣сӣдати висӣдати, на саккоти брахмачарийам̣ сандха̄ретум̣, сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттати, евам̣ висабха̄га̄рамман̣адассанена уппаннакилесасантхаво дассанасам̣сагго на̄ма. дисва̄ пана ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄ла̄пасалла̄павасена уппанно килесасантхаво самуллапанасам̣сагго на̄ма. сан̃джаггхана̄дипи етенева сан̇гайхати. аттано пана сантакам̣ йам̣ кин̃чи ма̄туга̄масса датва̄ адатва̄ ва̄ тена диннасса ванабхан̇гинийа̄дино парибхогавасена уппанно килесасантхаво самбхогасам̣сагго на̄ма. ма̄туга̄масса хаттхагга̄ха̄дивасена уппаннакилесасантхаво ка̄йасам̣сагго на̄ма.

йопи чеса ‘‘гихӣхи сам̣сат̣т̣хо вихарати анануломикена сам̣саггена сахасокӣ саханандӣ сукхитесу сукхито дуккхитесу дуккхито уппаннесу киччакаран̣ӣйесу аттана̄ во йогам̣ а̄паджджатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.3; маха̄ни. 164) евам̣ вутто анануломико гихисам̣сагго на̄ма, йо ча сабрахмача̄рӣхипи килесуппаттихетубхӯто сам̣сагго, там̣ саббам̣ паха̄йа йва̄йам̣ сам̣са̄ре тхиратарам̣ сам̣вегасан̇кха̄ресу тиббам̣ бхайасан̃н̃ам̣ сарӣре пат̣иккӯласан̃н̃ам̣ сабба̄кусалесу джигуччха̄пуббан̇гамам̣ хироттаппам̣ саббакирийа̄су сатисампаджан̃н̃анти саббам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ камаладале джалабинду вийа саббаттха алаггабха̄во, айам̣ саббасам̣саггаппат̣ипаккхата̄йа асам̣сагго, таппат̣исам̣йутта̄ катха̄ асам̣саггакатха̄.

вӣрийа̄рамбхакатха̄ти еттха вӣрасса бха̄во, камманти ва̄ вӣрийам̣, видхина̄ ӣретаббам̣ паваттетаббанти ва̄ вӣрийам̣, вӣрийан̃ча там̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄на̄йа, кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ упасампада̄йа а̄рабханам̣ вӣрийа̄рамбхо. сва̄йам̣ ка̄йико, четасико ча̄ти дувидхо, а̄рамбхадха̄ту, никкамадха̄ту, параккамадха̄ту, ча̄ти тивидхо, саммаппадха̄навасена чатуббидхо. со саббопи йо бхиккху гамане уппаннакилесам̣ т̣ха̄нам̣ па̄пун̣итум̣ на дети, т̣ха̄не уппаннам̣ нисаджджам̣, нисаджджа̄йа уппаннам̣ сайанам̣ па̄пун̣итум̣ на дети, таттха таттхева аджападена дан̣д̣ена кан̣хасаппам̣ уппӣл̣етва̄ ган̣ханто вийа тикхин̣ена асина̄ амиттам̣ гӣва̄йа пахаранто вийа сӣсам̣ уккхипитум̣ адатва̄ вӣрийабалена нигган̣ха̄ти, тассевам̣ вӣрийа̄рамбхо а̄раддхавӣрийасса васена ведитаббо, таппат̣исам̣йутта̄ катха̄ вӣрийа̄рамбхакатха̄.

сӣлакатха̄тиа̄дӣсу дувидхам̣ сӣлам̣ локийам̣ локуттаран̃ча. таттха локийам̣ па̄тимоккхасам̣вара̄ди чатупа̄рисуддхисӣлам̣. локуттарам̣ маггасӣлам̣ пхаласӣлан̃ча. татха̄ сама̄дхипи. випассана̄йа па̄дакабхӯта̄ саха упача̄рена ат̣т̣ха сама̄паттийо локийо сама̄дхи, маггасампайутто панеттха локуттаро сама̄дхи на̄ма. татха̄ пан̃н̃а̄пи. локийа̄ сутамайа̄, чинта̄майа̄, джха̄насампайутта̄, випассана̄н̃а̄н̣ан̃ча. висесато панеттха випассана̄пан̃н̃а̄ гахетабба̄. локуттара̄ маггапан̃н̃а̄ пхалапан̃н̃а̄ ча. вимутти арийапхалавимутти нибба̄нан̃ча. апаре пана тадан̇гавиккхамбханасамуччхедавимуттӣнампи васенеттха аттхам̣ сам̣ван̣н̣енти. вимуттин̃а̄н̣адассанампи екӯнавӣсативидхам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. ити имесам̣ сӣла̄дӣнам̣ саддхим̣ сандассана̄дивидхина̄ анека̄ка̄равока̄раа̄нисам̣савибха̄ванавасена чева таппат̣ипаккха̄нам̣ дуссӣлйа̄дӣнам̣ а̄дӣнававибха̄ванавасена ча паватта̄ катха̄, таппат̣исам̣йутта̄ катха̄ ва̄ сӣла̄дикатха̄ на̄ма.

еттха ча ‘‘аттана̄ ча аппиччхо хоти, аппиччха катхан̃ча паресам̣ катта̄’’ти (ма. ни. 1.252; а. ни. 10.70) ‘‘сантут̣т̣хо хоти итарӣтарена чӣварена, итарӣтарачӣварасантут̣т̣хийа̄ ча ван̣н̣ава̄дӣ’’ти (сам̣. ни. 2.144; чӯл̣ани. кхаггависа̄н̣апуччха̄ниддесо 128) ча а̄дивачанато сайан̃ча аппиччхата̄дигун̣асаманна̄гатена паресампи тадаттха̄йа хитаджджха̄сайена паваттетабба̄ татха̄рӯпӣ катха̄. йа̄ идха абхисаллекхика̄дибха̄вена висесетва̄ вутта̄ аппиччхакатха̄дӣти ведитабба̄. ка̄ракассева хи катха̄ висесато адхиппетаттхаса̄дхинӣ. татха̄ хи ваккхати – ‘‘калйа̄н̣амиттассетам̣, мегхийа, бхиккхуно па̄т̣икан̇кхам̣…пе… акасирала̄бхӣ’’ти (а. ни. 9.3).

еварӯпийа̄ти ӣдиса̄йа йатха̄вутта̄йа. ника̄мала̄бхӣти йатхиччхитала̄бхӣ йатха̄ручила̄бхӣ, саббака̄лам̣ имам̣ катхам̣ сотум̣ вича̄ретун̃ча йатха̄сукхам̣ лабханто. акиччхала̄бхӣти нидуккхала̄бхӣ. акасирала̄бхӣти випулала̄бхӣ.

а̄раддхавӣрийоти паггахитавӣрийо. акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄на̄йа̄ти акосалласамбхӯтат̣т̣хена акусала̄нам̣ па̄падхамма̄нам̣ паджаханаттха̄йа. кусала̄нам̣ дхамма̄нанти куччхита̄нам̣ салана̄диаттхена анаваджджат̣т̣хена ча кусала̄нам̣ сахавипассана̄нам̣ маггапхаладхамма̄нам̣. упасампада̄йа̄ти сампа̄дана̄йа аттано санта̄не уппа̄дана̄йа. тха̄мава̄ти уссол̣хисан̇кха̄тена вӣрийатха̄мена саманна̄гато. дал̣хапараккамоти тхирапараккамо аситхилавӣрийо. аниккхиттадхуроти анорохитадхуро аносаккавӣрийо.

пан̃н̃ава̄ти випассана̄пан̃н̃а̄йа пан̃н̃ава̄. удайаттхага̄минийа̄ти пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ удайан̃ча вайан̃ча пат̣ивиджджхантийа̄. арийа̄йа̄ти виккхамбханавасена килесехи а̄рака̄ дӯре т̣хита̄йа ниддоса̄йа. ниббедхика̄йа̄ти ниббедхабха̄гийа̄йа. самма̄ дуккхаккхайага̄минийа̄ти ват̣т̣адуккхасса кхепанато ‘‘дуккхаккхайо’’ти ладдхана̄мам̣ арийамаггам̣ самма̄ хетуна̄ найена гаччхантийа̄. имесу ча пана пан̃часу дхаммесу сӣлам̣ вӣрийам̣ пан̃н̃а̄ ча йогино аджджхаттикам̣ ан̇гам̣, итарадвайам̣ ба̄хирам̣ ан̇гам̣. таттха̄пи калйа̄н̣амиттасанниссайенева сесам̣ чатуббидхам̣ иджджхати, калйа̄н̣амиттассеветтха бахука̄ратам̣ дассенто саттха̄ ‘‘калйа̄н̣амиттассетам̣, мегхийа, бхиккхуно па̄т̣икан̇кха’’нтиа̄дина̄ десанам̣ вад̣д̣хеси. таттха па̄т̣икан̇кханти екам̣сена иччхитаббам̣, авассам̣бха̄вӣти аттхо. йанти кирийа̄пара̄масанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘сӣлава̄ бхависсатӣ’’ти еттха йадетам̣ калйа̄н̣амиттасса бхиккхуно сӣлавантата̄йа бхаванам̣ сӣласампаннаттам̣, тасса бхиккхуно сӣласампаннатта̄ етам̣ тасса па̄т̣икан̇кхам̣, авассам̣бха̄вӣ екам̣сенева тасса таттха нийоджанатоти адхиппа̄йо. па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто вихаратӣтиа̄дӣсупи есева найо.

евам̣ бхагава̄ садеваке локе уттамакалйа̄н̣амиттасан̇кха̄тасса аттано вачанам̣ ана̄дийитва̄ там̣ ванасан̣д̣ам̣ пависитва̄ та̄дисам̣ виппака̄рам̣ паттасса а̄йасмато мегхийасса калйа̄н̣амиттата̄дина̄ сакалам̣ са̄санасампадам̣ дассетва̄ ида̄нисса таттха а̄дараджа̄тасса пуббе йехи ка̄мавитакка̄дӣхи упаддутатта̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ на сампаджджати, тасса тесам̣ уджувипаччанӣкабхӯтатта̄ ча бха̄вана̄найам̣ пака̄сетва̄ тато парам̣ арахаттасса каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккханто ‘‘тена ча пана, мегхийа, бхиккхуна̄ имесу пан̃часу дхаммесу патит̣т̣ха̄йа чатта̄ро дхамма̄ уттари бха̄ветабба̄’’тиа̄дима̄ха. таттха тена̄ти евам̣ калйа̄н̣амиттасанниссайена йатха̄вуттасӣла̄дигун̣асаманна̄гатена. тенева̄ха ‘‘имесу пан̃часу дхаммесу патит̣т̣ха̄йа̄’’ти. уттарӣти а̄раддхатарун̣авипассанасса ра̄га̄дипариссайа̄ че уппаджджеййум̣, тесам̣ висодханаттхам̣ тато уддхам̣ чатта̄ро дхамма̄ бха̄ветабба̄ уппа̄детабба̄ вад̣д̣хетабба̄ ча.

асубха̄ти ека̄дасасу асубхакаммат̣т̣ха̄несу йатха̄рахам̣ йаттха каттхачи асубхабха̄вана̄. ра̄гасса паха̄на̄йа̄ти ка̄мара̄гасса паджаханаттха̄йа. айаматтхо са̄лила̄вакопама̄йа вибха̄ветаббо. евам̣бхӯтам̣ бха̄вана̄видхим̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘асубха̄ бха̄ветабба̄ ра̄гасса паха̄на̄йа̄’’ти. метта̄ти метта̄каммат̣т̣ха̄нам̣. бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа̄ти вуттанайенева уппаннасса копасса паджаханаттха̄йа. а̄на̄па̄нассатӣти сол̣асаваттхука̄ а̄на̄па̄нассати. витаккупаччхеда̄йа̄ти вуттанайенева уппанна̄нам̣ витакка̄нам̣ паччхеданаттха̄йа. асмима̄насамуггха̄та̄йа̄ти ‘‘асмӣ’’ти уппаджджанакасса нававидхасса ма̄насса самуччхеданаттха̄йа.

аниччасан̃н̃иноти хутва̄ абха̄вато удайаббайавантато пабхан̇гуто та̄вака̄ликато ниччаппат̣иккхепато ча ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄’’ти (дха. па. 277; чӯл̣ани. хемакама̄н̣авапуччха̄ниддесо 56) паваттааничча̄нупассана̄васена аниччасан̃н̃ино. анаттасан̃н̃а̄ сан̣т̣ха̄тӣти аса̄ракато авасаваттанато парато риттато туччхато сун̃н̃ато ча ‘‘саббе дхамма̄ анатта̄’’ти (дха. па. 279; чӯл̣ани. хемакама̄н̣авапуччха̄ниддесо 56) евам̣ паваттаанатта̄нупассана̄сан̇кха̄та̄ анаттасан̃н̃а̄ читте сан̣т̣хахати атидал̣хам̣ патит̣т̣хахати. аниччалаккхан̣е хи дит̣т̣хе анатталаккхан̣ам̣ дит̣т̣хамева хоти. тӣсу лаккхан̣есу хи екасмим̣ дит̣т̣хе итарадвайам̣ дит̣т̣хамева хоти. тена вуттам̣ ‘‘аниччасан̃н̃ино, мегхийа, анаттасан̃н̃а̄ сан̣т̣ха̄тӣ’’ти. анатталаккхан̣е судит̣т̣хе ‘‘асмӣ’’ти уппаджджанакама̄но суппаджахова хотӣти а̄ха ‘‘анаттасан̃н̃ӣ асмима̄насамуггха̄там̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти. дит̣т̣хева дхамме нибба̄нанти дит̣т̣хева дхамме имасмим̣йева аттабха̄ве апаччайапаринибба̄нам̣ па̄пун̣а̄ти. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато пана асубха̄дибха̄вана̄найо висуддхимагге вуттанайена ведитаббо.

мегхийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4-5. нандакасутта̄диван̣н̣ана̄

4-5. чатуттхе а̄гамайама̄ноти олокайама̄но, буддхо сахаса̄ апависитва̄ йа̄ва са̄ катха̄ нит̣т̣ха̄ти, та̄ва ат̣т̣ха̄сӣти аттхо. тена̄ха ‘‘идамавоча̄ти идам̣ катха̄васа̄нам̣ удиккхама̄но’’ти. аниччадуккха̄дивасена саббадхаммасантӣран̣ам̣ адхипан̃н̃а̄випассана̄ти а̄ха ‘‘сан̇кха̄рапариггахавипассана̄н̃а̄н̣асса̄’’ти. ма̄насанти ра̄гопи читтампи арахаттампи. ‘‘анталиккхачаро па̄со, йва̄йам̣ чарати ма̄насо’’ти (сам̣. ни. 1.151; маха̄ва. 33) еттха ра̄го ма̄насам̣. ‘‘читтам̣ мано ма̄наса’’нти (дха. са. 6) еттха читтам̣. ‘‘аппаттама̄насо секхо, ка̄лам̣ кайира̄ джане сута̄’’ти (сам̣. ни. 1.159) еттха арахаттам̣. идха̄пи арахаттамева адхиппетам̣. тена̄ха ‘‘аппаттама̄наса̄ти аппаттаарахатта̄’’ти. аппаттам̣ ма̄насам̣ арахаттам̣ етехӣти аппаттама̄наса̄. ида̄ни читтапарийа̄йамева ма̄насасаддам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘арахаттам̣ ва̄’’тиа̄ди. пан̃чамам̣ сувин̃н̃еййамева.

нандакасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. севана̄суттаван̣н̣ана̄

6. чхат̣т̣хе джӣвитасамбха̄ра̄ти джӣвитаппаваттийа̄ самбха̄ра̄ паччайа̄. самуда̄нетабба̄ти самма̄ н̃а̄йена анаваджджаун̃чха̄чарийа̄дина̄ уддхамуддхама̄нетабба̄ па̄пун̣итабба̄. те пана самуда̄нита̄ сама̄хата̄ на̄ма хонтӣти а̄ха ‘‘сама̄харитабба̄’’ти. дуккхена уппаджджантӣти сулабхуппа̄да̄ на хонти. етена гочараасаппа̄йа̄дибха̄вам̣ дассети. раттибха̄гам̣ ва̄ дивасабха̄гам̣ ва̄ти бхумматтхе упайогавачананти а̄ха ‘‘раттикот̣т̣ха̄се ва̄ дивасакот̣т̣ха̄се ва̄’’ти. раттим̣йева паккамитаббам̣ саман̣адхаммасса таттха аниппхаджджанато. сан̇кха̄пӣти ‘‘йадаттхамахам̣ паббаджито, на метам̣ идха ниппхаджджати, чӣвара̄ди пана самуда̄гаччхати, на̄хам̣ тадаттхам̣ паббаджито, ким̣ ме идха ва̄сена̄’’ти пат̣исан̇кха̄йапи. тена̄ха ‘‘са̄ман̃н̃аттхасса бха̄вана̄па̄рипӯриагаманам̣ джа̄нитва̄’’ти. анантарава̄ре сан̇кха̄пӣти саман̣адхаммасса ниппхаджджанабха̄вам̣ джа̄нитва̄. со пуггало ана̄пуччха̄ паккамитаббам̣, на̄нубандхитабботи ‘‘со пуггало’’ти падасса ‘‘на̄нубандхитаббо’’ти имина̄ самбандхо. йасса йена хи самбандхо, дӯрат̣т̣хенапи со бхавати. там̣ пуггаланти со пуггалоти паччаттавачанам̣ упайогавасена парин̣а̄метва̄ там̣ пуггалам̣ ана̄пуччха̄ паккамитаббанти аттхо. аттхавасена хи вибхаттипарин̣а̄моти. а̄пуччха̄ паккамитаббанти ча катан̃н̃укатаведита̄йа нийоджанам̣. еварӯпоти йам̣ нисса̄йа бхиккхуно гун̣ехи вуддхийева па̄т̣икан̇кха̄, паччайехи на париссайо, еварӯпо дан̣д̣акамма̄дӣхи нигган̣ха̄ти чепи, на париччаджитабботи дассети ‘‘сачепӣ’’тиа̄дина̄.

севана̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7-10. сутава̄сутта̄диван̣н̣ана̄

7-10. саттаме абхаббо кхӣн̣а̄саво бхиккху сан̃чичча па̄н̣антиа̄ди десана̄сӣсамева, сота̄панна̄дайопи пана абхабба̄ва, путхуджджанакхӣн̣а̄сава̄нам̣ нинда̄пасам̣саттхампи евам̣ вуттам̣. путхуджджано на̄ма га̄райхо ма̄тугха̄та̄дӣни кароти, кхӣн̣а̄саво пана па̄сам̣со кунтхакипилликагха̄та̄дӣнипи на каротӣти. саннидхика̄ракам̣ ка̄ме парибхун̃джитунти йатха̄ гихибхӯто саннидхим̣ катва̄ ваттхука̄ме парибхун̃джати, евам̣ тилатан̣д̣уласаппинаванӣта̄дӣни саннидхим̣ катва̄ ида̄ни парибхун̃джитум̣ абхабботи аттхо. ваттхука̄ме пана нидахитва̄ парибхун̃джанта̄ таннисситам̣ килесака̄мампи нидахитва̄ парибхун̃джанти на̄ма̄ти а̄ха ‘‘ваттхука̄макилесака̄ме’’ти. нану ча кхӣн̣а̄савассева васанат̣т̣ха̄не тилатан̣д̣ула̄дайо пан̃н̃а̄йантӣти? на пана те аттано аттха̄йа нидхенти, апха̄сукапаббаджита̄дӣнам̣ аттха̄йа нидхенти. ана̄га̄мисса катханти? тассапи пан̃ча ка̄магун̣а̄ саббасова пахӣна̄, дхаммена пана ладдхам̣ вича̄ретва̄ парибхун̃джати. акаппийака̄магун̣е сандха̄йетам̣ вуттам̣, на ман̃чапӣт̣хааттхаран̣апа̄вуран̣а̄дисаннисситам̣. сеййа̄тха̄пи пуббе ага̄рийабхӯтоти йатха̄ пуббе гихибхӯто парибхун̃джати, евам̣ парибхун̃джитум̣ абхаббо. ага̄рамаджджхе васанта̄ хи сота̄панна̄дайо йа̄ваджӣвам̣ гихибйан̃джанена тит̣т̣ханти. кхӣн̣а̄саво пана арахаттам̣ патва̄ва мануссабхӯто паринибба̄ти ва̄ паббаджати ва̄. ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣсу ка̄ма̄вачарадевесу мухуттампи на тит̣т̣хати. касма̄? вивекат̣т̣ха̄насса абха̄ва̄. бхуммадеваттабха̄ве пана т̣хито арахаттам̣ патва̄пи тит̣т̣хати вивекат̣т̣ха̄насамбхава̄. ат̣т̣хама̄дӣни утта̄наттха̄нева.

сутава̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

самбодхиваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сӣхана̄давагго

1. сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄

11. дутийасса пат̣хаме ава̄пуренти виваранти два̄рам̣ етена̄ти ава̄пуран̣ам̣. раджам̣ харанти етена̄ти раджохаран̣ам̣. кал̣опихаттхоти вилӣвамайабха̄джанахаттхо, ‘‘чаммамайабха̄джанахаттхо’’ти ча ваданти. чхинна̄ни виса̄н̣а̄ни етасса̄ти чхиннависа̄н̣о, усабхо ча со чхиннависа̄н̣о ча̄ти усабхачхиннависа̄н̣о. висесанапаройам̣ сама̄со. ахикун̣апена ва̄тиа̄ди атиджегуччхаппат̣икӯлакун̣ападассанаттхам̣ вуттам̣. кан̣т̣хе а̄саттена̄ти кеначидева паччаттхикена а̄нетва̄ кан̣т̣хе баддхена, омуккена̄ти аттхо. ат̣т̣о а̄туро дуггандхапӣл̣а̄йа пӣл̣ито. аччайасса пат̣игган̣ханам̣ ва̄ адхива̄санам̣. еван̃хи со ка̄ран̣е десийама̄не тато вигато на̄ма хоти. тена̄ха ‘‘пат̣игган̣хатӯти кхаматӯ’’ти. сесаметтха сувин̃н̃еййамева.

сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. саупа̄дисесасуттаван̣н̣ана̄

12. дутийе бхавасса аппаматтаката̄ на̄ма иттарака̄лата̄йа̄ти а̄ха ‘‘аччхара̄сан̇гха̄таматтампӣ’’ти.

саупа̄дисесасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. кот̣т̣хикасуттаван̣н̣ана̄

13. татийе дит̣т̣хадхаммо вуччати паччаккхабхӯто аттабха̄во, тасмим̣ ведитаббам̣ пхалам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣. тена̄ха ‘‘имасмим̣йева аттабха̄ве’’ти. чатуппан̃чаккхандхапхалата̄йа сан̃н̃а̄бхавӯпагам̣ каммам̣ бахуведанӣйам̣. екаккхандхапхалатта̄ асан̃н̃а̄бхавӯпагам̣ каммам̣ ‘‘аппаведанӣйа’’нти вуттам̣. кечи пана ‘‘арӯпа̄вачаракаммам̣ бахука̄лам̣ ведитаббапхалатта̄ бахуведанӣйам̣, итарам̣ аппаведанӣйам̣. рӯпа̄рӯпа̄вачаракаммам̣ ва̄ бахуведанӣйам̣, париттам̣ каммам̣ аппаведанӣйа’’нти ваданти. веданӣйанти паччайантарасамава̄йе випа̄куппа̄данасаматтхам̣, на а̄раддхавипа̄камева. аведанӣйанти паччайавекаллена випаччитум̣ асаматтхам̣ ахосикамма̄дибхедам̣.

кот̣т̣хикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. самиддхисуттаван̣н̣ана̄

14. чатуттхе самиддхӣти тхерасса кира аттабха̄во самиддхо абхирӯпо па̄са̄дико, тасма̄ самиддхӣтвева сан̇кха̄то. тена̄ха ‘‘аттабха̄васамиддхата̄йа̄’’тиа̄ди. рӯпадха̄туа̄дӣсӯти а̄ди-саддена саддадха̄туа̄дим̣ сан̇ган̣ха̄ти.

самиддхисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-9. ган̣д̣асутта̄диван̣н̣ана̄

15-19. пан̃чаме ма̄та̄петтикасамбхавасса̄ти ма̄тито ча питито ча ниббаттена ма̄та̄петтикена суккасон̣итена самбхӯтасса. уччха̄данадхаммасса̄ти уччха̄детаббасабха̄васса. паримадданадхаммасса̄ти паримаддитаббасабха̄васса. еттха ча оданакумма̄сӯпачайауччха̄данападехи вад̣д̣хи катхита̄, аниччабхеданавиддхам̣санападехи ха̄ни. пуримехи ва̄ самудайо, паччхимехи аттхан̇гамоти евам̣ ча̄тумаха̄бхӯтикасса ка̄йасса вад̣д̣хипариха̄ниниббаттибхеда̄ дассита̄. сесам̣ сувин̃н̃еййамева. чхат̣т̣ха̄дӣни утта̄наттха̄ни.

ган̣д̣асутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. вела̄масуттаван̣н̣ана̄

20. дасаме сакун̣д̣акабхаттанти сакун̣д̣акам̣ уттан̣д̣улабхаттам̣. париттехи сакун̣д̣ехи тан̣д̣улехипи саддхим̣ випаккабхаттам̣ уттан̣д̣уламева хоти. бил̣ан̇гам̣ вуччати а̄рана̄л̣ам̣, бил̣ан̇гато ниббаттанато тадева кан̃джийато джа̄танти кан̃джийам̣, там̣ дутийам̣ етасса̄ти бил̣ан̇гадутийам̣, там̣ кан̃джийадутийанти вуттам̣. асаккаритва̄ти деййадхаммампи пуггалампи асаккаритва̄. деййадхаммасса асаккаран̣ам̣ асампаннака̄ро, пуггаласса асаккаран̣ам̣ агарукаран̣ам̣. деййадхаммам̣ асаккаронто хи уттан̣д̣ула̄дидосасаманна̄гатам̣ а̄ха̄рам̣ дети, на сампаннам̣ кароти. пуггалам̣ асаккаронто нисӣданат̣т̣ха̄нам̣ асаммаджджитва̄ йаттха таттха ва̄ нисӣда̄петва̄ йам̣ ва̄ там̣ ва̄ да̄ракам̣ песетва̄ дети. ачиттӣкатва̄ти на читтим̣ катва̄, на пӯджетва̄ти аттхо. пӯдженто хи пӯджетаббаваттхум̣ читте т̣хапети, на тато бахи кароти. читтам̣ ва̄ аччхарийам̣ катва̄ пат̣ипатти читтӣкаран̣ам̣ самбха̄ванакирийа̄, таппат̣иккхепато ачиттӣкаран̣ам̣ асамбха̄ванакирийа̄. апавиддханти уччхит̣т̣ха̄дичхад̣д̣анӣйадхаммам̣ вийа авакхиттакам̣. йо хи чхад̣д̣етука̄мо хутва̄ рогино сарӣре одана̄дӣни маджджитва̄ ваммике рогам̣ паккхипанто вийа дети, айам̣ апавиддхам̣ дети на̄ма. ана̄гаманадит̣т̣хикоти ‘‘аддха̄ имасса да̄насса пхалам̣ мама а̄гаччхатӣ’’ти евам̣ йасса каммассакатадит̣т̣хи аттхи, со а̄гаманадит̣т̣хико. айам̣ пана на та̄дисоти ана̄гаманадит̣т̣хико, пхалам̣ па̄т̣икан̇кхам̣ хутва̄ на детӣти аттхо. тена̄ха ‘‘на камман̃ча пхалан̃ча саддахитва̄ детӣ’’ти.

вела̄моти еттха ма̄-саддо пат̣иседхавачано. джа̄тиготтарӯпабхога̄дигун̣а̄нам̣ вела̄ марийа̄да̄ наттхи етасминти вела̄мо. атха ва̄ йатха̄вуттагун̣а̄нам̣ вела̄ марийа̄да̄ амати оса̄нам̣ гаччхати етасминти вела̄мо, велам̣ ва̄ марийа̄дам̣ амати гаччхати атиккаматӣти вела̄мо. тена̄ха ‘‘джа̄тиготта…пе… евам̣ладдхана̄мо’’ти. дӣйатӣти да̄нам̣, да̄наваттху. там̣ аггӣйати ниссаджджӣйати еттха̄ти да̄наггам̣. да̄нам̣ ва̄ ган̣ханти еттха̄ти да̄наггам̣, евам̣ бхаттаггам̣, паривесанат̣т̣ха̄нам̣. дукӯласандана̄нӣти раджатабха̄джана̄диниссите дукӯле кхӣрасса санданам̣ етесанти дукӯласандана̄ни. кам̣сӯпадха̄ран̣а̄нӣти раджатамайадохабха̄джана̄ни. тена̄ха ‘‘раджатамайакхӣрапат̣иччхака̄нӣ’’ти. раджатамайа̄ни кхӣрапат̣иччхака̄ни кхӣрапат̣иггахабха̄джана̄ни етесанти раджатамайакхӣрапат̣иччхака̄ни. содхеййа̄ти махаппхалабха̄вакаран̣ена висодхеййа. махаппхалабха̄ваппаттийа̄ хи даккхин̣а̄ висуджджхати на̄ма.

маггена̄гатам̣ аниваттанасаран̣анти имина̄ локуттарасаран̣агаманам̣ дӣпети. апаретиа̄дина̄ локийасаран̣агаманам̣ вуттам̣. саран̣ам̣ на̄ма тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ джӣвитапаричча̄гамайам̣ пун̃н̃ам̣ саббасампаттим̣ дети, тасма̄ махаппхалатаранти адхиппа̄йо. идан̃ча – ‘‘саче твам̣ йатха̄ гахитам̣ саран̣ам̣ на бхиндиссаси, ева̄хам̣ там̣ ма̄ремӣ’’ти йадипи кочи тин̣хена саттхена джӣвита̄ воропеййа, татха̄пи ‘‘нева̄хам̣ буддхам̣ на буддхоти, дхаммам̣ на дхаммоти, сан̇гхам̣ на сан̇гхоти вада̄мӣ’’ти дал̣хатарам̣ катва̄ гахитасса васена вуттам̣. маггена̄гатанти локуттарасӣлам̣ сандха̄йа вадати. апаретиа̄дина̄ пана локийасӣлам̣ вуттам̣. саббесам̣ сатта̄нам̣ джӣвитада̄на̄динихитадан̣д̣ата̄йа сакалалокийалокуттарагун̣а̄дхит̣т̣ха̄нато часса махаппхаламаха̄нисам̣сата̄ ведитабба̄.

упасин̇гханаматтанти гха̄йанаматтам̣. гаддоханаматтанти па̄т̣хантаре годоханаматтам̣ ка̄ланти аттхо. со ча на сакало годоханаккхан̣о адхиппетоти дассетум̣ ‘‘га̄вийа̄ екава̄рам̣ тханаан̃чханаматта’’нти аттхо вутто. ан̃чханаматтанти а̄кад̣д̣ханаматтам̣. га̄вийа̄ тханам̣ гахетва̄ екакхӣрабиндудуханака̄ламаттампи гаддуханаматтанти ваданти. еттакампи хи ка̄лам̣ йо васанагаббхапаривен̣авиха̄рӯпача̄рапариччхедена ва̄ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу саббасатте хитапхаран̣ам̣ меттачиттам̣ бха̄ветум̣ саккоти. идам̣ тато йатха̄вуттада̄на̄дито махаппхалатарам̣.

вела̄масуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

сӣхана̄даваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. сатта̄ва̄савагго

1. тит̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄

21. татийасса пат̣хаме амама̄ти ваттха̄бхаран̣апа̄набходжана̄дӣсупи маматтавирахита̄. апариггаха̄ти иттхипариггахена апариггаха̄. тесам̣ кира ‘‘айам̣ майхам̣ бхарийа̄’’ти маматтам̣ на хоти, ма̄тарам̣ ва̄ бхагиним̣ ва̄ дисва̄ чхандара̄го на уппаджджати. дхаммата̄сиддхасса сӣласса а̄нубха̄вена путте дит̣т̣хаматте ева ма̄тутханато тхан̃н̃ам̣ паггхарати, тена сан̃н̃а̄н̣ена несам̣ ма̄тари путтасса ма̄тусан̃н̃а̄, ма̄ту ча путте путтасан̃н̃а̄ паччупат̣т̣хита̄ти кечи.

апичеттха (са̄раттха. т̣ӣ. 1.1 веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄) уттаракурука̄нам̣ пун̃н̃а̄нубха̄васиддхо айампи висесо ведитаббо. таттха кира тесу тесу падесесу гхананичитапаттасан̃чханнаса̄кха̄паса̄кха̄ кӯт̣а̄га̄расама̄ манорама̄ руккха̄ тесам̣ манусса̄нам̣ нивесанакиччам̣ са̄дхенти. йаттха сукхам̣ нивасанти, ан̃н̃епи таттха руккха̄ суджа̄та̄ саббада̄пи пуппхитагга̄ тит̣т̣ханти. джала̄сайа̄пи викаситакамалакувалайапун̣д̣арӣкасогандхика̄дипуппхасан̃чханна̄ саббака̄лам̣ парамасугандхам̣ самантато пава̄йанта̄ тит̣т̣ханти. сарӣрампи тесам̣ атидӣгха̄дидосарахитам̣ а̄рохапарин̣а̄хасампаннам̣ джара̄йа анабхибхӯтатта̄ валитапалита̄дидосавирахитам̣ йа̄вата̄йукам̣ апариккхӣн̣аджавабалапараккамасобхамева хутва̄ тит̣т̣хати. анут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвита̄йа на ча несам̣ касиван̣иджджа̄дивасена а̄ха̄рапарийет̣т̣хивасена дуккхам̣ аттхи, тато ева на да̄сада̄сикаммакара̄дипариггахо аттхи, на ча таттха сӣтун̣хад̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапава̄л̣а̄дипариссайо аттхи. йатха̄ на̄меттха гимха̄нам̣ паччхиме ма̄се паччӯсавела̄йам̣ самасӣтун̣хо уту хоти, евамева саббака̄лам̣ таттха самасӣтун̣хова уту хоти, на ча несам̣ кочи упагха̄то вихеса̄ ва̄ уппаджджати. акат̣т̣хапа̄кимева са̄лим̣ акан̣ам̣ атхусам̣ суддхам̣ сугандхам̣ тан̣д̣улаппхалам̣ парибхун̃джанти. там̣ бхун̃джанта̄нам̣ несам̣ кут̣т̣хам̣, ган̣д̣о, кила̄со, сосо, ка̄со, са̄со, апама̄ро, джароти евама̄дико на кочи рого уппаджджати, на ча те кхуджджа̄ ва̄ ва̄мана̄ ва̄ ка̄н̣а̄ ва̄ кун̣ӣ ва̄ кхан̃джа̄ ва̄ паккхахата̄ ва̄ викалан̇га̄ ва̄ викалиндрийа̄ ва̄ хонти.

иттхийопи таттха на̄тидӣгха̄, на̄тирасса̄, на̄тикиса̄, на̄титхӯла̄, на̄тика̄л̣а̄, наччода̄та̄, собхаггаппаттарӯпа̄ хонти. татха̄ хи дӣгхан̇гулӣ, тамбанакха̄, аламбатхана̄, танумаджджха̄, пун̣н̣ачандамукхӣ, виса̄лаккхӣ, мудугатта̄, сахиторӯ, ода̄таданта̄, гамбхӣрана̄бхӣ, тануджан̇гха̄, дӣгханӣлавеллитакесӣ, путхуласуссон̣ӣ, на̄тилома̄, на̄лома̄, субхага̄, утусукхасампхасса̄, сан̣ха̄, сакхила̄, сукхасамбха̄са̄, на̄на̄бхаран̣авибхӯсита̄ вичаранти. саббада̄пи сол̣асавассуддесика̄ вийа хонти, пуриса̄ ча пан̃чавӣсативассуддесика̄ вийа. на путтада̄ресу раджджанти. айам̣ таттха дхаммата̄.

сатта̄хикамева ча таттха иттхипуриса̄ ка̄маратийа̄ вихаранти. тато вӣтара̄га̄ вийа йатха̄сакам̣ гаччханти, на таттха идха вийа габбхоккантимӯлакам̣, габбхапарихаран̣амӯлакам̣, виджа̄йанамӯлакам̣ ва̄ дуккхам̣ хоти. раттакан̃чукато кан̃чанапат̣има̄ вийа да̄рака̄ ма̄тукуччхито амаккхита̄ ева семха̄дина̄ сукхенева никкхаманти. айам̣ таттха дхаммата̄.

ма̄та̄ пана путтам̣ ва̄ дхӣтарам̣ ва̄ виджа̄йитва̄ те вичаран̣акаппадесе т̣хапетва̄ анапеккха̄ йатха̄ручи гаччхати. тесам̣ таттха сайита̄нам̣ йе пассанти пуриса̄ ва̄ иттхийо ва̄, те аттано ан̇гулийо упана̄менти. тесам̣ каммабалена тато кхӣрам̣ паваттати, тена те да̄рака̄ йа̄пенти. евам̣ пана вад̣д̣хента̄ катипайадивасехева ладдхабала̄ хутва̄ да̄рика̄ иттхийо упагаччханти, да̄рака̄ пурисе. каппаруккхато ева ча тесам̣ таттха ваттха̄бхаран̣а̄ни ниппхаджджанти. на̄на̄вира̄гаван̣н̣авичитта̄ни хи сукхума̄ни мудусукхасампхасса̄ни ваттха̄ни таттха таттха каппаруккхесу оламбанта̄ни тит̣т̣ханти. на̄на̄видхарасмиджа̄ласамуджджалавивидхаван̣н̣аратанавинаддха̄ни анекавидхама̄ла̄каммалата̄каммабхиттикаммавичитта̄ни сӣсӯпагагӣвӯпагахаттхӯпагакат̣ӯпагапа̄дӯпага̄ни сован̣н̣амайа̄ни а̄бхаран̣а̄ни каппаруккхато оламбанти. татха̄ вӣн̣а̄мудин̇гапан̣авасаммата̄л̣асан̇кхавам̣савета̄л̣апарива̄динӣваллакӣпабхутика̄ тӯрийабхан̣д̣а̄пи тато тато оламбанти. таттха бахӯ пхаларуккха̄ кумбхаматта̄ни пхала̄ни пхаланти мадхурараса̄ни, йа̄ни парибхун̃джитва̄ те сатта̄хампи кхуппипа̄са̄хи на ба̄дхӣйанти.

наджджопи таттха сувисуддхаджала̄ суппатиттха̄ раман̣ӣйа̄ акаддама̄ ва̄лукатала̄ на̄тисӣта̄ наччун̣ха̄ сурабхигандхӣхи джаладжапуппхехи сан̃чханна̄ саббака̄лам̣ сурабхӣ ва̄йантийо санданти, на таттха кан̣т̣акика̄ каккхал̣агаччхалата̄ хонти, акан̣т̣ака̄ пуппхапхаласампанна̄ ева хонти, чанданана̄гаруккха̄ сайамева расам̣ паггхаранти, наха̄йитука̄ма̄ ча надититтхе екаджджхам̣ ваттха̄бхаран̣а̄ни т̣хапетва̄ надим̣ отаритва̄ нхатва̄ уттин̣н̣уттин̣н̣а̄ упарит̣т̣химам̣ упарит̣т̣химам̣ ваттха̄бхаран̣ам̣ ган̣ханти, на тесам̣ евам̣ хоти ‘‘идам̣ мама, идам̣ парасса̄’’ти. тато ева на тесам̣ кочи виггахо ва̄ вива̄до ва̄. сатта̄хика̄ ева ча несам̣ ка̄маратикӣл̣а̄ хоти, тато вӣтара̄га̄ вийа вичаранти. йаттха ча руккхе сайитука̄ма̄ хонти, таттхева сайанам̣ упалаббхати. мате ча сатте дисва̄ на роданти на сочанти. тан̃ча ман̣д̣айитва̄ никкхипанти. та̄вадева ча несам̣ татха̄рӯпа̄ сакун̣а̄ упагантва̄ матам̣ дӣпантарам̣ ненти, тасма̄ суса̄нам̣ ва̄ асучит̣т̣ха̄нам̣ ва̄ таттха наттхи, на ча тато мата̄ нирайам̣ ва̄ тираччха̄найоним̣ ва̄ петтивисайам̣ ва̄ упападжджанти. дхаммата̄сиддхасса пан̃часӣласса а̄нубха̄вена те девалоке ниббаттантӣти ваданти. вассасахассамева ча несам̣ саббака̄лам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣, саббаметам̣ тесам̣ пан̃часӣлам̣ вийа дхаммата̄сиддхамева̄ти.

тит̣ха̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. тан̣ха̄мӯлакасуттаван̣н̣ана̄

23. татийе (дӣ. ни. т̣ӣ. 2.103) есанатан̣ха̄ти бхога̄нам̣ парийесанавасена паватта̄ тан̣ха̄. еситатан̣ха̄ти парийит̣т̣хесу бхогесу уппаджджама̄натан̣ха̄. паритассанавасена парийесати ета̄йа̄ти парийесана̄, а̄сайато пайогато ча парийесана̄ татха̄паватто читтуппа̄до. тена̄ха ‘‘тан̣ха̄йа сати хотӣ’’ти. рӯпа̄диа̄рамман̣аппат̣ила̄бхоти саваттхука̄нам̣ рӯпа̄диа̄рамман̣а̄нам̣ гавесанавасена пат̣ила̄бхо. йам̣ пана апарийит̣т̣хам̣йева лаббхати, тампи аттхато парийесана̄йа ладдхамева на̄ма татха̄рӯпасса каммасса пуббекататта̄ ева лаббханато. тена̄ха ‘‘со хи парийесана̄йа сати хотӣ’’ти.

сукхавиниччхайанти сукхам̣ висесато ниччхинотӣти сукхавиниччхайо. сукхам̣ сабха̄вато самудайато аттхан̇гамато а̄дӣнавато ниссаран̣ато ча йа̄тха̄вато джа̄нитва̄ паваттан̃а̄н̣ам̣ва сукхавиниччхайам̣. джан̃н̃а̄ти джа̄неййа. ‘‘субхам̣ сукха’’нтиа̄дикам̣ а̄рамман̣е абхӯта̄ка̄рам̣ вивидхам̣ ниннабха̄вена чиноти а̄ропетӣти виниччхайо, асса̄да̄нупассана̄ тан̣ха̄. дит̣т̣хийа̄пи евамева виниччхайабха̄во ведитаббо. имасмим̣ пана сутте витаккойева а̄гатоти йоджана̄. имасмим̣ пана суттети саккапан̃хасутте (дӣ. ни. 2.358). таттха хи ‘‘чхандо кхо, дева̄наминда, витакканида̄но’’ти а̄гатам̣. идха̄ти имасмим̣ сутте. витаккенева виниччхинантӣти етена ‘‘виниччхинати етена̄ти виниччхайо’’ти виниччхайасаддасса каран̣аса̄дханама̄ха. еттакантиа̄ди виниччхайана̄ка̄радассанам̣.

чханданат̣т̣хена чхандо, евам̣ ран̃джанат̣т̣хена ра̄готи чхандара̄го. сва̄йам̣ ана̄севаната̄йа мандо хутва̄ паватто идха̄дхиппетоти а̄ха ‘‘дуббалара̄гасса̄дхивачана’’нти. аджджхоса̄нанти тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинивесанам̣. ‘‘майхам̣ ида’’нти хи тан̣ха̄га̄хо йебхуййена аттагга̄хасанниссайова хоти. тена̄ха ‘‘ахам̣ мамантӣ’’ти. балавасаннит̣т̣ха̄нанти ча тесам̣ га̄ха̄нам̣ тхирабха̄ваппаттима̄ха. тан̣ха̄дит̣т̣хивасена париггахакаран̣анти ахам̣ маманти балавасаннит̣т̣ха̄навасена абхинивит̣т̣хасса аттаттанийагга̄хаваттхуно ан̃н̃а̄са̄дха̄ран̣ам̣ вийа катва̄ париггахетва̄ т̣ха̄нам̣, татха̄паватто лобхасахагатачиттуппа̄до. аттана̄ париггахитасса ваттхуно йасса васена парехи са̄дха̄ран̣абха̄васса асахама̄но хоти пуггало, со дхаммо асаханата̄. евам̣ вачанаттхам̣ ваданти нируттинайена. саддалаккхан̣ена пана йасса дхаммасса васена маччхарийайогато пуггало маччхаро, тасса бха̄во, каммам̣ ва̄ маччхарийам̣, маччхаро дхаммо. маччхарийасса балавабха̄вато а̄дарена раккхан̣ам̣ а̄раккхоти а̄ха ‘‘два̄ра…пе… сут̣т̣ху раккхан̣а’’нти.

аттано пхалам̣ каротӣти каран̣ам̣, йам̣ кин̃чи ка̄ран̣ам̣. адхикам̣ каран̣анти адхикаран̣ам̣, висесака̄ран̣ам̣. висесака̄ран̣ан̃ча бхога̄нам̣ а̄раккхадан̣д̣а̄да̄на̄дианаттхасамбхавасса̄ти вуттам̣ ‘‘а̄раккха̄дхикаран̣а’’нтиа̄ди. параниседханаттханти ма̄ран̣а̄дина̄ паресам̣ виба̄дханаттхам̣. а̄дийанти етена̄ти а̄да̄нам̣, дан̣д̣асса а̄да̄нам̣ дан̣д̣а̄да̄нам̣, дан̣д̣ам̣ а̄харитва̄ паравихет̣ханачиттуппа̄до. саттха̄да̄непи есева найо. хаттхапара̄ма̄са̄дивасена ка̄йена ка̄таббо калахо ка̄йакалахо. маммагхат̣т̣ана̄дивасена ва̄ча̄йа ка̄таббо калахо ва̄ча̄калахо. вируджджханавасена вирӯпам̣ ган̣ха̄ти етена̄ти виггахо. вируддхам̣ вадати етена̄ти вива̄до. ‘‘тувам̣ тува’’нти ага̄рававачанасахачаран̣ато тувам̣тувам̣. саббепи те татха̄паваттадосасахагата̄ читтуппа̄да̄ ведитабба̄. тена̄ха бхагава̄ ‘‘анеке па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ самбхавантӣ’’ти.

тан̣ха̄мӯлакасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4-5. сатта̄ва̄сасутта̄диван̣н̣ана̄

24-25. чатуттхе сатта̄ а̄васанти етесӯти сатта̄ва̄са̄, на̄наттасан̃н̃иа̄дибхеда̄ саттаника̄йа̄. йасма̄ те те саттанива̄са̄ таппарийа̄панна̄нам̣ сатта̄нам̣ та̄йа ева таппарийа̄панната̄йа а̄дха̄ро вийа ваттаббатам̣ араханти. самуда̄йа̄ча̄ро хи авайавасса йатха̄ ‘‘руккхе са̄кха̄’’ти, тасма̄ ‘‘сатта̄нам̣ а̄ва̄са̄, васанат̣т̣ха̄на̄нӣти аттхо’’ти вуттам̣. суддха̄ва̄са̄пи сатта̄ва̄сова ‘‘на со, бхиккхаве, сатта̄ва̄со сулабхарӯпо, йо майа̄ ана̄вуттхапуббо имина̄ дӣгхена аддхуна̄ ан̃н̃атра суддха̄ва̄сехи девехӣ’’ти (дӣ. ни. 2.91) вачанато. йади евам̣ те касма̄ идха на гахита̄ти таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘асаббака̄ликатта̄’’тиа̄ди. вехаппхала̄ пана чатуттхейева сатта̄ва̄се бхаджантӣти дат̣т̣хаббам̣. пан̃чамам̣ утта̄намева.

сатта̄ва̄сасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. сила̄йӯпасуттаван̣н̣ана̄

26. чхат̣т̣хе пама̄н̣амаджджхимасса пурисасса чатувӣсатан̇гулико хаттхо кукку, ‘‘каккӯ’’типи тассева на̄мам̣. ат̣т̣ха куккӯ упари немасса̄ти ат̣т̣ха хаттха̄ а̄ва̄т̣асса упари уггантва̄ т̣хита̄ бхавеййум̣. сесаметтха утта̄намева.

сила̄йӯпасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. пат̣хамаверасуттаван̣н̣ана̄

27. саттаме (сам̣. ни. т̣ӣ. 2.241) йатоти йасмим̣ ка̄ле. айан̃хи то-саддо да̄-саддо вийа идха ка̄лависайо, йада̄ти вуттам̣ хоти. бхайа̄ни вера̄нӣти бхӣйате бхайам̣, бхайена йога̄, бха̄йитаббена ва̄ бхайам̣ ева вераппасават̣т̣хена веранти ча ладдхана̄ма̄ четана̄дайо. па̄н̣а̄типа̄та̄дайо хи йасса паваттанти, йан̃ча уддисса паваттӣйанти, убхайесан̃ча вера̄ваха̄, тато ева чете бха̄йитабба̄ верасан̃джанака̄ на̄ма̄ти. сотасса арийамаггасса а̄дито паджджанам̣ пат̣ипатти адхигамо сота̄патти. тадаттха̄йа таттха патит̣т̣хитасса ча ан̇га̄ни сота̄паттийан̇га̄ни. дувидхан̃хи (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.41) сота̄паттийан̇гам̣ сота̄паттиаттха̄йа ча ан̇гам̣ ка̄ран̣ам̣, йам̣ сота̄паттимаггаппат̣ила̄бхато пуббабха̄ге сота̄паттиппат̣ила̄бха̄йа сам̣ваттати, ‘‘саппурисасам̣сево саддхаммассаванам̣ йонисоманасика̄ро дхамма̄нудхаммапат̣ипаттӣ’’ти (дӣ. ни. 3.311) евам̣ а̄гатам̣. пат̣иладдхагун̣асса ча сота̄паттим̣ патва̄ т̣хитасса ан̇гам̣, йам̣ ‘‘сота̄паннасса ан̇га’’нтипи вуччати ‘‘сота̄панно ан̇гӣйати н̃а̄йати етена̄’’ти катва̄, буддхе авеччаппаса̄да̄дӣнам̣ етам̣ адхивачанам̣. идамидха̄дхиппетам̣.

кхӣн̣анирайотиа̄дӣсу а̄йатим̣ таттха ануппаджджаната̄йа кхӣн̣о нирайо майхати, со ахам̣ кхӣн̣анирайо. еса найо саббаттха. сота̄панноти маггасотам̣ а̄панно. авинипа̄тадхаммоти на винипа̄тасабха̄во. нийатоти пат̣хамамаггасан̇кха̄тена самматтанийа̄мена нийато. самбодхипара̄йан̣оти упаримаггаттайасан̇кха̄то самбодхи парам̣ айанам̣ майханти сохам̣ самбодхипара̄йан̣о, самбодхим̣ авассам̣ абхисамбуджджханакоти аттхо.

па̄н̣а̄типа̄тапаччайа̄ти па̄н̣а̄типа̄такаммасса каран̣ахету. бхайам̣ веранти аттхато екам̣. верам̣ вуччати виродхо, тадева бха̄йитаббато ‘‘бхайа’’нти вуччати. тан̃ча панетам̣ дувидхам̣ хоти – ба̄хирам̣, аджджхаттиканти. екена хи екасса пита̄ ма̄рито хоти. со чинтети ‘‘етена кира ме пита̄ ма̄рито, ахампи там̣йева ма̄ресса̄мӣ’’ти ниситам̣ саттхам̣ а̄да̄йа чарати. йа̄ тасса аббхантаре уппанна̄ верачетана̄, идам̣ ба̄хирам̣ верам̣ на̄ма тасса верасса мӯлабхӯтато верака̄ракапуггалато бахибха̄ватта̄. йа̄ пана итарасса ‘‘айам̣ кира мам̣ ма̄ресса̄мӣти чарати, ахамева нам̣ пат̣хаматарам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти четана̄ уппаджджати, идам̣ аджджхаттикам̣ верам̣ на̄ма. идам̣ та̄ва убхайампи дит̣т̣хадхаммикамева. йа̄ пана там̣ нирайе уппаннам̣ дисва̄ ‘‘етам̣ пахарисса̄мӣ’’ти джалитам̣ айамуггарам̣ ган̣хантасса нирайапа̄ласса четана̄ уппаджджати, идамасса сампара̄йикам̣ ба̄хирам̣ верам̣. йа̄ часса ‘‘айам̣ ниддосам̣ мам̣ пахарисса̄мӣти а̄гаччхати, ахамева нам̣ пат̣хаматарам̣ пахарисса̄мӣ’’ти четана̄ уппаджджати, идамасса сампара̄йикам̣ аджджхаттам̣ верам̣. йам̣ панетам̣ ба̄хирам̣ верам̣, там̣ ат̣т̣хакатха̄су ‘‘пуггалавера’’нти вуччати. дуккхам̣ доманассанти аттхато екамева. йатха̄ четтха, евам̣ сесесупи ‘‘имина̄ мама бхан̣д̣ам̣ хат̣ам̣, майхам̣ да̄ресу ча̄риттам̣ а̄паннам̣, муса̄ ватва̄ аттхо бхагго, сура̄мадаматтена идам̣ на̄ма ката’’нтиа̄дина̄ найена вераппаватти ведитабба̄.

авеччаппаса̄дена̄ти адхигатена ачалаппаса̄дена. арийакантехӣти пан̃чахи сӣлехи. та̄ни хи арийа̄нам̣ канта̄ни пийа̄ни бхаванти, бхавантарагата̄пи арийа̄ та̄ни на виджаханти, тасма̄ ‘‘арийаканта̄нӣ’’ти вуччанти. сесаметтха йам̣ ваттаббам̣ сийа̄, там̣ саббам̣ висуддхимагге ануссатиниддесе вуттанти ведитаббам̣.

пат̣хамаверасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. а̄гха̄таваттхусуттаван̣н̣ана̄

29. наваме васати еттха пхалам̣ таннимиттата̄йа паваттатӣти ваттху, ка̄ран̣анти а̄ха ‘‘а̄гха̄таваттхӯнӣ’’ти. копо на̄ма̄йам̣ йасмим̣ ваттхусмим̣ уппаджджати, на таттха екава̄рамева уппаджджати, атха кхо пунапи уппаджджатева̄ти вуттам̣ ‘‘бандхатӣ’’ти. атха ва̄ йо паччайависесена уппаджджама̄но а̄гха̄то сависайе баддхо вийа на вигаччхати, пунапи уппаджджатева. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘а̄гха̄там̣ бандхатӣ’’ти. там̣ панасса паччайавасена ниббаттанам̣ уппа̄данамева̄ти вуттам̣ ‘‘уппа̄детӣ’’ти.

а̄гха̄таваттхусуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. а̄гха̄тапат̣ивинайасуттаван̣н̣ана̄

30. дасаме там̣ кутеттха лаббха̄ти еттха танти кирийа̄пара̄масанам̣. пададжджха̄ха̄рена ча аттхо ведитабботи ‘‘там̣ анаттхачаран̣ам̣ ма̄ ахосӣ’’тиа̄дима̄ха. кена ка̄ран̣ена ладдхаббам̣ нираттхакабха̄вато. каммассака̄ хи сатта̄. те касса ручийа̄ дуккхита̄ сукхита̄ ва̄ бхаванти, тасма̄ кевалам̣ тасмим̣ майхам̣ анаттхачаран̣ам̣, там̣ кутеттха лаббха̄ти адхиппа̄йо. атха ва̄ там̣ копака̄ран̣ам̣ еттха пуггале куто лаббха̄ параматтхато куджджхитаббасса куджджханакасса ча абха̄вато. сан̇кха̄раматтан̃хетам̣, йадидам̣ кхандхапан̃чакам̣ йам̣ ‘‘сатто’’ти вуччати, те сан̇кха̄ра̄ иттаракхан̣ика̄, касса ко куджджхатӣти аттхо. ла̄бха̄ на̄ма ке сийум̣ ан̃н̃атра анаттхуппаттито.

а̄гха̄тапат̣ивинайасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. анупуббаниродхасуттаван̣н̣ана̄

31. ека̄дасаме анупуббаниродха̄ти анупуббена ануккамена паваттетаббаниродха̄. тена̄ха ‘‘анупат̣ипа̄т̣иниродха̄’’ти.

анупуббаниродхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

сатта̄ва̄саваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. маха̄вагго

1. анупуббавиха̄расуттаван̣н̣ана̄

32. чатуттхасса пат̣хаме анупуббато вихаритабба̄ти анупуббавиха̄ра̄. анупат̣ипа̄т̣ийа̄ти ануккамена. сама̄паджджитаббавиха̄ра̄ти сама̄паджджитва̄ саман̇гино хутва̄ вихаритаббавиха̄ра̄.

анупуббавиха̄расуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2-3. анупуббавиха̄расама̄паттисутта̄диван̣н̣ана̄

33-34. дутийе чха̄там̣ вуччати тан̣ха̄дит̣т̣хийо ка̄ма̄нам̣ па̄таббато та̄сам̣ васена ваттанато, танниннатта̄ наттхи етесу чха̄танти ниччха̄та̄. тена̄ха ‘‘тан̣ха̄дит̣т̣хиччха̄та̄на’’нтиа̄ди. татийе наттхи ваттаббам̣.

анупуббавиха̄расама̄паттисутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. га̄вӣупама̄суттаван̣н̣ана̄

35. чатуттхе паббатача̄ринӣти пакатийа̄ паббате бахулача̄ринӣ. акхеттан̃н̃ӯти (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 1.77) агочаран̃н̃ӯ. сама̄дхипарипанта̄нам̣ висодхана̄набхин̃н̃ата̄йа ба̄ло. джха̄насса пагун̣абха̄ва̄па̄данавеййаттийасса абха̄вена абйатто. упариджха̄насса падат̣т̣ха̄набха̄ва̄навабодхена акхеттан̃н̃ӯ. саббатха̄пи сама̄паттикосалла̄бха̄вена акусало. сама̄дхинимиттасса ва̄ ана̄севана̄йа ба̄ло. абха̄вана̄йа абйатто. абахулӣка̄рена акхеттан̃н̃ӯ. саммадева анадхит̣т̣ха̄нато акусалоти йоджетаббам̣. убхато бхат̣т̣хоти убхайато джха̄нато бхат̣т̣хо. со хи аппагун̣ата̄йа на суппатит̣т̣хитата̄йа саусса̄хопи вина̄сато аса̄маттхийато ча джха̄надвайато парихӣно.

га̄вӣупама̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. джха̄насуттаван̣н̣ана̄

36. пан̃чаме аниччатоти имина̄ ниччаппат̣иккхепато тесам̣ аниччатама̄ха. тато ева удайавайавантато випарин̣а̄мато та̄вака̄ликато ча те аничча̄ти джотитам̣ хоти. йан̃хи ниччам̣ на хоти, там̣ удайавайапариччхиннаджара̄йа маран̣ена ча̄ти дведха̄ випарин̣атам̣ иттараккхан̣амева ча хоти. дуккхатоти на сукхато. имина̄ сукхаппат̣иккхепато тесам̣ дуккхатама̄ха. тато ева ча абхин̣хаппат̣ипӣл̣анато дуккхаваттхуто ча те дуккха̄ти джотитам̣ хоти. удайавайавантата̄йа хи те абхин̣хаппат̣ипӣл̣анато нирантарадуккхата̄йа дуккхассева ча адхит̣т̣ха̄набхӯто. паччайайа̄панӣйата̄йа рогамӯлата̄йа ча рогато. дуккхата̄сӯлайогато килеса̄сучипаггхарато уппа̄даджара̄бхан̇гехи уддхума̄тапаккабхиджджанато ча ган̣д̣ато. пӣл̣а̄джананато антотуданато дуннӣхаран̣ато ча саллато. авад̣д̣хиа̄ваханато агхаваттхуто ча агхато. асерибха̄ваджананато а̄ба̄дхаппатит̣т̣ха̄ната̄йа ча а̄ба̄дхато. авасаваттанато авидхеййата̄йа ча парато. бйа̄дхиджара̄маран̣ехи палуджджанӣйата̄йа палокато. са̄минива̄сӣка̄ракаведакаадхит̣т̣ха̄йакавирахато сун̃н̃ато. аттаппат̣иккхепат̣т̣хена анаттато. рӯпа̄дидхамма̄пи йатха̄ на еттха атта̄ аттхӣти анатта̄, евам̣ сайампи атта̄ на хонтӣти анатта̄. тена абйа̄па̄рато нирӣхато туччхато анатта̄ти дӣпитам̣ хоти.

лаккхан̣аттайамева сукха̄вабодханаттхам̣ ека̄дасахи падехи вибхаджитва̄ гахитанти дассетум̣ ‘‘йасма̄ аниччато’’тиа̄ди вуттам̣. антосама̄паттийанти сама̄паттӣнам̣ сахаджа̄тата̄йа сама̄паттӣнам̣ аббхантаре читтам̣ пат̣исам̣харатӣти таппат̣ибаддхачхандара̄га̄дикилесавиккхамбханена випассана̄читтам̣ пат̣исам̣харати. тена̄ха ‘‘мочети апанетӣ’’ти. саванавасена̄ти ‘‘саббасан̇кха̄расаматхо’’тиа̄дина̄ саванавасена. тхутивасена̄ти татхева тхомана̄васена гун̣ато сам̣киттанавасена. парийаттивасена̄ти тасса дхаммасса парийа̄пун̣анавасена. пан̃н̃аттивасена̄ти тадаттхасса пан̃н̃а̄панавасена. а̄рамман̣акаран̣авасенева упасам̣харати маггачиттам̣, ‘‘етам̣ санта’’нтиа̄ди пана авадха̄ран̣аниваттитаттхадассанам̣. йатха̄ випассана̄ ‘‘етам̣ сантам̣ етам̣ пан̣ӣта’’нтиа̄дина̄ асан̇кхата̄йа дха̄туйа̄ читтам̣ упасам̣харати, евам̣ магго нибба̄нам̣ саччхикирийа̄бхисамайавасена абхисаменто таттха лаббхама̄не саббепи висесе асаммохато пат̣ивиджджханто таттха читтам̣ упасам̣харати. тена̄ха ‘‘имина̄ пана а̄ка̄рена̄’’тиа̄ди.

со таттха т̣хитоти со адандхавипассако йогӣ таттха та̄йа аничча̄дилаккхан̣аттайа̄рамман̣а̄йа випассана̄йа т̣хито. саббасоти саббаттха тасса тасса маггасса адхигама̄йа ниббаттитасаматхавипассана̄су. асакконто ана̄га̄мӣ хотӣти хет̣т̣химамагга̄ваха̄су ева саматхавипассана̄йа чхандара̄гам̣ паха̄йа аггамагга̄ваха̄су никантим̣ парийа̄да̄тум̣ асакконто ана̄га̄мита̄йамева сан̣т̣ха̄ти.

саматиккантатта̄ти саматхавасена випассана̄васена ча̄ти саббатха̄пи рӯпасса саматиккантатта̄. тена̄ха ‘‘айам̣ хӣ’’тиа̄ди. анена̄ти йогина̄. там̣ атиккамма̄ти идам̣ йо пат̣хамам̣ пан̃чавока̄раекавока̄рапарийа̄панне дхамме саммадева саммаситва̄ те виссаджджетва̄ тато арӯпасама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ арӯпадхамме саммасати, там̣ сандха̄йа вуттам̣. тена̄ха ‘‘ида̄ни арӯпам̣ саммасатӣ’’ти.

джха̄насуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. а̄нандасуттаван̣н̣ана̄

37. чхат̣т̣хе ока̄сам̣ авасарам̣ адхигаччхати етена̄ти ока̄са̄дхигамо, маггапхаласукха̄дхигама̄йа ока̄сабха̄вато ва̄ ока̄со, тасса адхигамо ока̄са̄дхигамо. еттха ча дӣгханика̄йенева (дӣ. ни. 2.288) пана суттантадесана̄йам̣ пат̣хамаджджха̄нам̣, чатуттхаджджха̄нам̣, арахаттамагготи тайо ока̄са̄дхигама̄ а̄гата̄. таттха (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.288) пат̣хамам̣ джха̄нам̣ пан̃ча нӣваран̣а̄ни виккхамбхетва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хатӣти ‘‘пат̣хамо ока̄са̄дхигамо’’ти вуттам̣. чатуттхаджджха̄нам̣ пана сукхадуккхам̣ виккхамбхетва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хатӣти дутийо ока̄са̄дхигамо. арахаттамагго саббакилесе виккхамбхетва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хатӣти ‘‘татийо ока̄са̄дхигамо’’ти вутто. идха пана ваккхама̄на̄ни тӣн̣и арӯпаджджха̄на̄ни сандха̄йа ‘‘ока̄са̄дхигамо’’ти вуттам̣. тесам̣йева ча гахан̣е ка̄ран̣ам̣ сайамева ваккхати.

сатта̄нам̣ висуддхим̣ па̄панаттха̄йа̄ти ра̄га̄дӣхи малехи абхиджджха̄висамалобха̄дӣхи ча упаккилесехи килит̣т̣хачитта̄нам̣ сатта̄нам̣ висуддхипа̄панаттха̄йа саматиккаманаттха̄йа. а̄йатим̣ ануппаджджанан̃хи идха ‘‘саматиккамо’’ти вуттам̣. аттхам̣ гаманаттха̄йа̄ти ка̄йикадуккхасса ча четасикадоманассасса ча̄ти имесам̣ двиннам̣ аттхан̇гама̄йа, ниродха̄йа̄ти аттхо. н̃а̄йати ниччхайена камати нибба̄нам̣, там̣ ва̄ н̃а̄йати пат̣ивиджджхӣйати етена̄ти н̃а̄йо, самуччхедабха̄во арийамагготи а̄ха ‘‘сахавипассанакасса маггасса̄’’ти. паччаккхакаран̣аттха̄йа̄ти аттапаччаккхата̄йа. парапаччайена вина̄ паччаккхакаран̣ан̃хи ‘‘саччхикирийа̄’’ти вуччати. асамбхиннанти питтасемха̄дӣхи апалибуддхам̣ анупахатам̣.

ра̄га̄нугато сама̄дхи абхинато на̄ма хоти а̄рамман̣е абхимукха̄бха̄вена паваттийа̄, доса̄нугато пана апанато апагаманавасена паваттийа̄, тадубхайаппат̣иккхепена ‘‘на ча̄бхинато на ча̄панато’’ти вуттанти а̄ха ‘‘ра̄гавасена̄’’тиа̄ди. на сасан̇кха̄раниггайхава̄ритагатоти локийаджджха̄начитта̄ни вийа на сасан̇кха̄рена саппайогена тадан̇гаппаха̄навиккхамбханаппаха̄навасена ча ниггахетва̄ ва̄ретва̄ т̣хито. кин̃чарахи килеса̄нам̣ чхиннанте уппанно. татха̄бхӯтам̣ пхаласама̄дхим̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. тена̄ха ‘‘на сасан̇кха̄рена…пе… чхиннанте уппанно’’ти.

а̄нандасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. лока̄йатикасуттаван̣н̣ана̄

38. саттаме лока̄йатава̄дака̄ти а̄йатим̣ хитам̣ локо на йатати на вирухати етена̄ти лока̄йатам̣, витан̣д̣асаттхам̣. тан̃хи гантхам̣ нисса̄йа сатта̄ пун̃н̃акирийа̄йа читтампи на уппа̄денти, там̣ вадантӣти лока̄йатава̄дака̄.

дал̣хам̣ тхирам̣ дхану етасса̄ти дал̣хадханва̄ (а. ни. т̣ӣ. 2.4.45-46; сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.107), со ева ‘‘дал̣хадхамма̄’’ти вутто. пат̣исаттувидхаманаттхам̣ дханум̣ ган̣ха̄тӣти дхануггахо. со ева усум̣ сарам̣ асати кхипатӣти исса̄со. двисахассатха̄манти лоха̄дибха̄рам̣ вахитум̣ саматтхам̣ двисахассатха̄мам̣. тена̄ха ‘‘двисахассатха̄мам̣ на̄ма̄’’тиа̄ди. дан̣д̣ети дханудан̣д̣е. йа̄ва кан̣д̣аппама̄н̣а̄ти дӣгхато йаттакам̣ кан̣д̣асса пама̄н̣ам̣, таттаке дханудан̣д̣е уккхиттаматте а̄ропитесуйева джийа̄дан̣д̣есу со че бха̄ро патхавито муччати, евам̣ идам̣ двисахассатха̄мам̣ на̄ма дханӯти дат̣т̣хаббам̣. уггахитасиппоти уггахитадханусиппо. катахаттхоти тхиратарам̣ лаккхесу авираджджханасараккхепо. ӣдисо пана таттха васибхӯто катахаттхо на̄ма хотӣти а̄ха ‘‘чин̣н̣авасибха̄во’’ти. катам̣ ра̄джакула̄дӣсу упечча асанам̣ етена со катӯпа̄саноти а̄ха ‘‘ра̄джакула̄дӣсу дасситасиппо’’ти. евам̣ катанти евам̣ антосусиракаран̣а̄дина̄ саллахукам̣ катам̣.

лока̄йатикасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8-9. дева̄сурасан̇га̄масутта̄диван̣н̣ана̄

39-40. ат̣т̣хаме абхийим̣сӯти када̄ абхийим̣су? йада̄ балаванто ахесум̣, тада̄. татра̄йаманупуббикатха̄ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.247; са̄раттха. т̣ӣ. 1.веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄) – сакко кира магадхарат̣т̣хе мачалага̄маке магхо на̄ма ма̄н̣аво хутва̄ теттим̣са пурисе гахетва̄ калйа̄н̣акаммам̣ каронто сатта ватапада̄ни пӯретва̄ таттха ка̄лан̇като девалоке ниббатти. там̣ балавакамма̄нубха̄вена сапарисам̣ сесадевата̄ дасахи т̣ха̄нехи адхиган̣хантам̣ дисва̄ ‘‘а̄гантукадевапутта̄ а̄гата̄’’ти нева̄сика̄ гандхапа̄нам̣ саджджайим̣су. сакко сакапариса̄йа сан̃н̃ам̣ ада̄си ‘‘ма̄риса̄ ма̄ гандхапа̄нам̣ пивиттха, пивана̄ка̄раматтамева дассетха̄’’ти. те татха̄ акам̣су. нева̄сикадевата̄ суван̣н̣асаракехи упанӣтам̣ гандхапа̄нам̣ йа̄вадаттхам̣ пивитва̄ матта̄ таттха таттха суван̣н̣апатхавийам̣ патитва̄ сайим̣су. сакко ‘‘ган̣хатха путтахата̄йа путте’’ти те па̄десу гахетва̄ синерупа̄де кхипа̄песи. саккасса пун̃н̃атеджена тадануваттака̄пи саббе таттхева патим̣су. те синерувемаджджхака̄ле сан̃н̃ам̣ лабхитва̄, ‘‘та̄та̄, сурам̣ на пивимха, сурам̣ на пивимха̄’’ти а̄хам̣су. тато пат̣т̣ха̄йа асура̄ на̄ма джа̄та̄. атха несам̣ каммапаччайаутусамут̣т̣ха̄нам̣ синерусса хет̣т̣химатале дасайоджанасахассам̣ асурабхаванам̣ ниббатти. сакко тесам̣ ниваттитва̄ ана̄гаманаттха̄йа а̄раккхам̣ т̣хапеси. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘антара̄ двиннам̣ айуджджхапура̄нам̣,

пан̃чавидха̄ т̣хапита̄ абхираккха̄;

урага-карот̣и-пайасса ча ха̄рӣ,

маданайута̄ чатуро ча махаттха̄’’ти. (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.247; са̄раттха. т̣ӣ. 1.1 веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄);

две нагара̄ни хи йуддхена гахетум̣ асаккун̣еййата̄йа айуджджхапура̄ни на̄ма джа̄та̄ни деванагаран̃ча асуранагаран̃ча. йада̄ хи асура̄ балаванто хонти, атха девехи пала̄йитва̄ деванагарам̣ пависитва̄ два̄ре пидахите асура̄нам̣ сатасахассампи кин̃чи ка̄тум̣ на саккоти. йада̄ дева̄ балаванто хонти, атха̄сурехи пала̄йитва̄ асуранагарасса два̄ре пидахите сакка̄нам̣ сатасахассампи кин̃чи ка̄тум̣ на саккоти. ити има̄ни две нагара̄ни айуджджхапура̄ни на̄ма. тесам̣ антара̄ етесу урага̄дӣсу пан̃часу т̣ха̄несу саккена а̄раккха̄ т̣хапита̄. таттха урагасаддена на̄га̄ гахита̄. те хи удаке балаванто хонти, тасма̄ синерусса пат̣хама̄линде етесам̣ а̄раккха̄. карот̣исаддена супан̣н̣а̄ гахита̄. тесам̣ кира карот̣и на̄ма па̄набходжанам̣, тена там̣ на̄мам̣ лабхим̣су, дутийа̄линде тесам̣ а̄раккха̄. пайассаха̄рисаддена кумбхан̣д̣а̄ гахита̄, да̄навараккхаса̄ кира те, татийа̄линде тесам̣ а̄раккха̄. маданайутасаддена йаккха̄ гахита̄. висамача̄рино кира те йуджджхасон̣д̣а̄, чатуттха̄линде тесам̣ а̄раккха̄. чатуро ча махатта̄ти чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но вутта̄, пан̃чама̄линде тесам̣ а̄раккха̄, тасма̄ йади асура̄ купита̄вилачитта̄ девапурам̣ упайанти йуджджхитум̣. йам̣ гирино пат̣хамам̣ парибхан̣д̣ам̣, там̣ урага̄ пат̣иба̄хайанти. евам̣ сесесу сеса̄.

те пана асура̄ а̄йуван̣н̣айасаиссарийасампаттӣхи та̄ватим̣сасадиса̄ва, тасма̄ антара̄ атта̄нам̣ аджа̄нитва̄ па̄т̣алийа̄ пуппхита̄йа ‘‘на идам̣ деванагарам̣, таттха па̄риччхаттако пуппхати, идха пана читтапа̄т̣алӣ, джарасаккена̄мха̄кам̣ сурам̣ па̄йетва̄ ван̃чита̄, деванагаран̃ча но гахитам̣, гаччха̄ма, тена саддхим̣ йуджджхисса̄ма̄’’ти хаттхиассаратхе а̄руйха суван̣н̣араджатаман̣ипхалака̄ни гахетва̄ йуддхасаджджа̄ хутва̄ асурабхерийо ва̄дента̄ маха̄самудде удакам̣ двидха̄ бхетва̄ ут̣т̣хаханти. те деве вут̣т̣хе ваммикамаккхика̄ ваммикам̣ вийа синерум̣ а̄рухитум̣ а̄рабханти. атха несам̣ пат̣хамам̣ на̄гехи саддхим̣ йуддхам̣ хоти. тасмим̣ кхо пана йуддхе на кассачи чхави ва̄ чаммам̣ ва̄ чхиджджати, на лохитам̣ уппаджджати, кевалам̣ кума̄рака̄нам̣ да̄румен̣д̣акайуддхам̣ вийа ан̃н̃аман̃н̃асанта̄санаматтамева хоти. кот̣исата̄пи кот̣исахасса̄пи на̄га̄ техи саддхим̣ йуджджхитва̄ те асурапурам̣йева павесетва̄ ниваттанти. йада̄ пана асура̄ балаванто хонти, атха на̄га̄ осаккитва̄ дутийе а̄линде супан̣н̣ехи саддхим̣ екатова хутва̄ йуджджханти. еса найо супан̣н̣а̄дӣсупи. йада̄ пана та̄ни пан̃чапи т̣ха̄на̄ни асура̄ мадданти, тада̄ екато сампин̣д̣ита̄нипи та̄ни пан̃ча бала̄ни осакканти. атха чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но гантва̄ саккасса там̣ паваттим̣ а̄роченти. сакко тесам̣ вачанам̣ сутва̄ дийад̣д̣хайоджанасатикам̣ веджайантаратхам̣ а̄руйха сайам̣ ва̄ никкхамати, екам̣ путтам̣ ва̄ песети. йада̄ дева̄ пуна апачча̄гамана̄йа асуре джиним̣су, тада̄ сакко асуре пала̄петва̄ пан̃часу т̣ха̄несу а̄раккхам̣ датва̄ ведийапа̄де ваджирахаттха̄ индапат̣има̄йо т̣хапеси. асура̄ ка̄лена ка̄лам̣ ут̣т̣хахитва̄ пат̣има̄йо дисва̄ ‘‘сакко аппаматто тит̣т̣хатӣ’’ти татова ниваттанти. идха пана йада̄ асура̄нам̣ джайо ахоси, дева̄нам̣ пара̄джайо, там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣ – ‘‘пара̄джита̄ ча, бхиккхаве, дева̄ апайим̣суйева уттарена̄бхимукха̄, абхийим̣су асура̄’’ти.

даккхин̣а̄бхимукха̄ хутва̄ти чаккава̄л̣апаббата̄бхимукха̄ хутва̄. асура̄ кира девехи пара̄джита̄ пала̄йанта̄ чаккава̄л̣апаббата̄бхимукхам̣ гантва̄ чаккава̄л̣амаха̄самуддапит̣т̣хийам̣ раджатапат̣т̣аван̣н̣е ва̄лика̄пулине йаттха пан̣н̣акут̣ийо ма̄петва̄ исайо васанти, таттха гантва̄ исӣнам̣ ассамападена гаччханта̄ ‘‘сакко имехи саддхим̣ мантетва̄ амхе на̄сети, ган̣хатха путтахата̄йа путте’’ти купита̄ ассамападе па̄нӣйагхат̣ачан̇каманапан̣н̣аса̄ла̄дӣни виддхам̣сенти. исайо аран̃н̃ато пхала̄пхалам̣ а̄да̄йа а̄гата̄ дисва̄ пуна дуккхена пат̣ипа̄катикам̣ каронти, тепи пунаппунам̣ татхева пара̄джита̄ гантва̄ вина̄сенти. тена вуттам̣ – ‘‘пара̄джита̄ ча кхо, бхиккхаве, асура̄ апайим̣суйева даккхин̣ена̄бхимукха̄’’ти. навамам̣ утта̄наттхамева.

дева̄сурасан̇га̄масутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. тапуссасуттаван̣н̣ана̄

41. дасаме паккхандатӣти пависати. пасӣдатӣти паса̄дам̣ абхиручим̣ а̄паджджати, патит̣т̣ха̄ти вимуччатӣти аттхо. катха̄па̄бхатанти катха̄йа мӯлам̣. мӯлан̃хи ‘‘па̄бхата’’нти вуччати. йатха̄ха –

‘‘аппакенапи медха̄вӣ, па̄бхатена вичаккхан̣о;

самут̣т̣ха̄пети атта̄нам̣, ан̣ум̣ аггим̣ва сандхама’’нти. (джа̄. 1.1.4);

тенева̄ха ‘‘катха̄па̄бхатанти катха̄мӯла’’нти. витаккаггахан̣енева там̣сахачарито вича̄ропи гахито. теневеттха бахувачананиддесо катоти а̄ха ‘‘витаккесӯти витаккавича̄ресӯ’’ти.

тапуссасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

маха̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. са̄ман̃н̃авагго

1-10. самба̄дхасутта̄диван̣н̣ана̄

42-51. пан̃чамасса пат̣хаме уда̄йӣти тайо тхера̄ уда̄йӣ на̄ма ка̄л̣уда̄йӣ, ла̄л̣уда̄йӣ, маха̄уда̄йӣти, идха ка̄л̣уда̄йӣ адхиппетоти а̄ха ‘‘уда̄йӣти ка̄л̣уда̄йиттхеро’’ти. самба̄дхети сампӣл̣итатан̣ха̄сам̣килеса̄дина̄ сауппӣл̣аната̄йа парамасамба̄дхе. ативийа сан̇карат̣т̣ха̄набхӯто хи нӣваран̣асамба̄дхо адхиппето. ока̄соти джха̄нассетам̣ на̄мам̣. нӣваран̣асамба̄дха̄бха̄вена хи джха̄нам̣ идха ‘‘ока̄со’’ти вуттам̣. пат̣илӣнанисабхоти ва̄ пат̣илӣно хутва̄ сет̣т̣хо, пат̣илӣна̄нам̣ ва̄ сет̣т̣хоти пат̣илӣнанисабхо. пат̣илӣна̄ на̄ма пахӣнама̄на̄ вуччанти ма̄нуссайавасена ун̣н̣ата̄бха̄вато. йатха̄ха ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху пат̣илӣно хоти? идха, бхиккхаве, бхиккхуно асмима̄но пахӣно хоти уччхиннамӯло та̄ла̄ваттхукато анабха̄вам̣гато а̄йатим̣ ануппа̄дадхаммо’’ти (а. ни. 4.38; маха̄ни. 87). сесам̣ саббаттха утта̄намева.

самба̄дхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ити маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

наваканипа̄таван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄ саматта̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

дасаканипа̄та-т̣ӣка̄

1. пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣

1. а̄нисам̣савагго

1. киматтхийасуттаван̣н̣ана̄

1. дасаканипа̄тасса пат̣хаме авиппат̣иса̄раттха̄нӣти авиппат̣иса̄раппайоджана̄ни. авиппат̣иса̄ра̄нисам̣са̄нӣти авиппат̣иса̄рудайа̄ни. етена авиппат̣иса̄ро на̄ма сӣласса удайаматтам̣, сам̣ваддхитасса руккхасса чха̄йа̄пуппхасадисам̣, ан̃н̃о ева пана̄нена ниппха̄детаббо сама̄дхиа̄дигун̣оти дассети. ‘‘йа̄ва магга̄магган̃а̄н̣адассанависуддхи, та̄ва тарун̣авипассана̄’’ти хи вачанато упаккилесавимуттаудайаббайан̃а̄н̣ато парам̣ айан̃ча випассана̄ вираджджати йога̄вачаро виратто пурисо вийа бхарийа̄йа сан̇кха̄рато етена̄ти вира̄го.

киматтхийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2-5. четана̄каран̣ӣйасутта̄диван̣н̣ана̄

2-5. дутийе сам̣са̄рамахогхасса паратӣрабха̄вато йо нам̣ адхигаччхати, там̣ па̄рети гаметӣти па̄рам̣, нибба̄нам̣. таббидӯрата̄йа наттхи еттха па̄ранти апа̄рам̣, сам̣са̄ро. тена̄ха ‘‘ориматӣрабхӯта̄ тебхӯмакават̣т̣а̄’’тиа̄ди. татийа̄дӣсу наттхи ваттаббам̣.

четана̄каран̣ӣйасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. сама̄дхисуттаван̣н̣ана̄

6. чхат̣т̣хе сантам̣ сантанти аппетва̄ нисиннасса̄тиа̄дӣсу сантам̣ сантам̣ пан̣ӣтам̣ пан̣ӣтантиа̄дӣни вадати. имина̄ пана а̄ка̄рена там̣ пат̣ивиджджхитва̄ таттха читтам̣ упасам̣харато пхаласама̄паттисан̇кха̄то читтуппа̄до татха̄ паваттатӣти ведитаббо. сесам̣ саббаттха утта̄намева.

сама̄дхисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

а̄нисам̣саваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. на̄тхавагго

1-4. сена̄санасутта̄диван̣н̣ана̄

11-14. дутийасса пат̣хаме на̄тидӯранти гочарат̣т̣ха̄нато ад̣д̣хага̄вутато орабха̄гата̄йа на̄тидӯрам̣. на̄чча̄саннанти паччхимена пама̄н̣ена гочарат̣т̣ха̄нато пан̃чадханусатиката̄йа на атиа̄саннам̣. та̄йа ча пана на̄тидӯрана̄чча̄санната̄йа гочарат̣т̣ха̄напат̣ипариссайа̄дирахитамаггата̄йа ча гаманасса ча а̄гаманасса ча йуттарӯпатта̄ гамана̄гаманасампаннам̣. дивасабха̄ге маха̄джанасам̣кин̣н̣ата̄бха̄вена дива̄ аппа̄кин̣н̣ам̣. абха̄ваттхо хи айам̣ аппа-саддо ‘‘аппиччхо’’тиа̄дӣсу вийа. раттийам̣ мануссасадда̄бха̄вена раттим̣ аппасаддам̣. саббада̄пи джанасаннипа̄таниггхоса̄бха̄вена аппаниггхосам̣.

аппакасирена̄ти акасирена сукхенева. сӣла̄дигун̣а̄нам̣ тхирабха̄ваппаттийа̄ тхера̄. суттагеййа̄ди баху сутам̣ етесанти бахуссута̄. тамуггахадха̄ран̣ена саммадева гарӯнам̣ сантике а̄гамитабха̄вена ча а̄гато парийаттидхаммасан̇кха̄то а̄гамо етесанти а̄гата̄гама̄. сутта̄бхидхаммасан̇кха̄тасса дхаммасса дха̄ран̣ена дхаммадхара̄. винайасса дха̄ран̣ена винайадхара̄. тесам̣ дхаммавинайа̄нам̣ ма̄тика̄йа дха̄ран̣ена ма̄тика̄дхара̄. таттха таттха дхаммапарипуччха̄йа парипуччхати. аттхапарипуччха̄йа парипан̃хати вӣмам̣сати вича̄рети. идам̣, бханте, катхам̣, имасса ко аттхоти парипуччха̄парипан̃ха̄ка̄радассанам̣. авиват̣ан̃чева па̄л̣ийа̄ аттхам̣ падесантарапа̄л̣идассанена а̄гамато виваранти. анутта̄нӣкатан̃ча йуттивибха̄ванена утта̄ним̣ каронти. кан̇кха̄т̣ха̄нийесу дхаммесу сам̣сайуппаттийа̄ хетута̄йа ган̣т̣хит̣т̣ха̄набхӯтесу па̄л̣иппадесесу йа̄тха̄вато виниччхайаппада̄нена кан̇кхам̣ пат̣ивиноденти.

еттха ча на̄тидӯрам̣ на̄чча̄саннам̣ гамана̄гаманасампаннанти екам̣ ан̇гам̣, дива̄ аппа̄кин̣н̣ам̣, раттим̣ аппасаддам̣, аппаниггхосанти екам̣, аппад̣ам̣самакасава̄та̄тапасарӣсапасампхассанти екам̣, тасмим̣ кхо пана сена̄сане вихарантасса…пе… париккха̄ра̄ти екам̣, тасмим̣ кхо пана сена̄сане тхера̄…пе… кан̇кхам̣ пат̣ивинодентӣти екам̣. евам̣ пан̃ча ан̇га̄ни ведитабба̄ни. дутийа̄дӣни утта̄наттха̄ни.

сена̄санасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-6. аппама̄дасутта̄диван̣н̣ана̄

15-16. пан̃чаме ка̄ра̄пакааппама̄до на̄ма ‘‘име акусала̄ дхамма̄ паха̄табба̄, име кусала̄ дхамма̄ упасампа̄детабба̄’’ти там̣там̣париваджджетаббаваджджанасампа̄детаббасампа̄данавасена паватто аппама̄до. еса̄ти аппама̄до. локийова на локуттаро. айан̃ча̄ти ча еса̄ти ча аппама̄дамева вадати. тесанти ча̄тубхӯмакадхамма̄нам̣. пат̣ила̄бхакаттена̄ти пат̣ила̄бха̄панакаттена.

джан̇гала̄нанти джан̇галача̄рӣнам̣. джан̇гала-саддо четтха кхарабха̄васа̄ман̃н̃ена патхавӣпарийа̄йо, на анупат̣т̣ха̄навидӯрадесава̄чӣ. тена̄ха ‘‘патхавӣталача̄рӣна’’нти. пада̄нам̣ вуччама̄натта̄ ‘‘сапа̄дакапа̄н̣а̄на’’нти висесетва̄ вуттам̣. самодха̄нанти антогадхабха̄вам̣. тена̄ха ‘‘одха̄нам̣ паккхепа’’нти. ‘‘упаккхепа’’нтипи пат̣ханти, упанетва̄ паккхипитаббанти аттхо. вассика̄йа пуппхам̣ вассикам̣ йатха̄ ‘‘а̄малакийа̄ пхалам̣ а̄малака’’нти. маха̄таласминти упарипа̄са̄де. чхат̣т̣хам̣ утта̄намева.

аппама̄дасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7-8. пат̣хамана̄тхасутта̄диван̣н̣ана̄

17-18. саттаме йехи сӣла̄дӣхи саманна̄гато бхиккху дхаммасаран̣ата̄йа дхамменева на̄тхати а̄сӣсати абхибхаватӣти на̄тхо вуччати, те тасса на̄тхабха̄вакара̄ дхамма̄ на̄тхакаран̣а̄ти вутта̄ти а̄ха ‘‘аттано сана̄тхабха̄вакара̄ патит̣т̣хакара̄ти аттхо’’ти. таттха аттано патит̣т̣хакара̄ти йасса на̄тхабха̄вакара̄, тасса аттано патит̣т̣ха̄видха̄йино. аппатит̣т̣хо ана̄тхо, саппатит̣т̣хо сана̄тхоти патит̣т̣хаттхо на̄тха-саддо. калйа̄н̣агун̣айогато калйа̄н̣а̄ти дассенто ‘‘сӣла̄дигун̣асампанна̄’’ти а̄ха. миджджаналаккхан̣а̄ метта̄ етасса аттхӣти митто. со вуттанайена калйа̄н̣о асса аттхӣти тасса аттхита̄маттам̣ калйа̄н̣амиттападена вуттам̣. асса тена саббака̄лам̣ авиджахитава̄соти там̣ дассетум̣ ‘‘калйа̄н̣асаха̄йо’’ти вуттанти а̄ха ‘‘тевасса̄’’ти. те ева калйа̄н̣амитта̄ асса бхиккхуно. саха айанатоти саха паваттанато. асамодха̄не читтена, самодха̄не пана читтена чева ка̄йена ча сампаван̇ко. сукхам̣ вачо етасмим̣ анукӯлага̄химхи а̄дарага̄рававати пуггалети сувачо. тена̄ха ‘‘сукхена ваттаббо’’тиа̄ди. кхамоти кханто. тамевасса кхамабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘га̄л̣хена̄’’тиа̄ди вуттам̣. ва̄матоти миччха̄, айонисо ва̄ ган̣ха̄ти. пат̣иппхаратӣти пат̣а̄н̣икабха̄вена тит̣т̣хати. падаккхин̣ам̣ ган̣ха̄тӣти самма̄, йонисо ва̄ ган̣ха̄ти.

учча̄вача̄нӣти випулакхуддака̄ни. татрупагаманийа̄йа̄ти татра татра маханте кхуддаке ча камме са̄дханавасена упа̄йена упагаччхантийа̄, тасса тасса каммасса ниппха̄дане саматтха̄йа̄ти аттхо. татрупа̄йа̄йа̄ти ва̄ татра татра камме са̄дхетаббе упа̄йабхӯта̄йа.

дхамме асса ка̄моти дхаммака̄моти бйадхикаран̣а̄нампи ба̄хираттхо сама̄со хотӣти катва̄ вуттам̣. ка̄метаббато ва̄ пийа̄йитаббато ка̄мо, дхаммо. дхаммо ка̄мо асса̄ти дхаммака̄мо. дхаммоти парийаттидхаммо адхиппетоти а̄ха ‘‘тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ пийа̄йатӣти аттхо’’ти. самуда̄харан̣ам̣ катханам̣ самуда̄ха̄ро, пийо самуда̄ха̄ро етасса̄ти пийасамуда̄ха̄ро. сайан̃ча̄ти еттха ча-саддена ‘‘саккачча’’нти падам̣ анукад̣д̣хати. тена сайан̃ча саккаччам̣ десетука̄мо хотӣти йоджана̄. абхидхаммо сатта пакаран̣а̄ни ‘‘адхико абхивисит̣т̣хо ча парийаттидхаммо’’ти катва̄. винайо убхатовибхан̇га̄ винайанато ка̄йава̄ча̄нам̣. абхивинайо кхандхакапарива̄ра̄ висесато а̄бхисама̄ча̄рикадхаммакиттанато. а̄бхисама̄ча̄рикадхаммапа̄рипӯривасенева хи а̄дибрахмачарийакадхаммапа̄рипӯрӣ. дхаммо ева пит̣акадвайассапи парийаттидхаммабха̄вато. маггапхала̄ни абхидхаммо ‘‘нибба̄надхаммасса абхимукхо’’ти катва̄. килесавӯпасамакаран̣ам̣ пуббабха̄гийа̄ тиссо сиккха̄ сан̇кхепато виват̣т̣аниссито саматхо випассана̄ ча. ул̣а̄рапа̄моджджоти балавапа̄моджджо. ка̄ран̣аттхети нимиттаттхе. кусаладхамманимиттам̣ хисса вӣрийа̄рамбхо. тена̄ха ‘‘тесам̣ адхигаматтха̄йа̄’’ти. кусалесу дхаммесӯти ва̄ ниппха̄детаббе бхуммам̣ йатха̄ ‘‘четасо авӯпасаме айонисоманасика̄рападат̣т̣ха̄на’’нти. ат̣т̣хаме наттхи ваттаббам̣.

пат̣хамана̄тхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. пат̣хамаарийа̄ва̄сасуттаван̣н̣ана̄

19. наваме арийа̄нам̣ ева а̄ва̄са̄ти арийа̄ва̄са̄ анарийа̄нам̣ та̄диса̄нам̣ асамбхавато. арийа̄ти четтха уккат̣т̣ханиддесена кхӣн̣а̄сава̄ гахита̄. те ча йасма̄ техи саббака̄лам̣ авиджахитава̄са̄ ева, тасма̄ вуттам̣ ‘‘те а̄васим̣су а̄васанти а̄васиссантӣ’’ти. таттха а̄васим̣сӯти нисса̄йа а̄васим̣су. пан̃чан̇гавиппахӣната̄дайо хи арийа̄нам̣ апассайа̄. тесу пан̃чан̇гавиппаха̄напаччекасаччапаноданаесана̄осат̣т̣ха̄ни, ‘‘сан̇кха̄йекам̣ пат̣исевати, адхива̄сети париваджджети винодетӣ’’ти (дӣ. ни. 3.308; ма. ни. 2.168; а. ни. 10.20) вуттесу апассенесу виноданан̃ча маггакичча̄нева, итаре маггена ча самиджджхантӣти.

пат̣хамаарийа̄ва̄сасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. дутийаарийа̄ва̄сасуттаван̣н̣ана̄

20. дасаме касма̄ пана бхагава̄ курусу вихаранто имам̣ суттам̣ абха̄сӣти а̄ха ‘‘йасма̄’’тиа̄ди. курурат̣т̣хам̣ кира тада̄ таннива̄сисатта̄нам̣ йонисоманасика̄равантата̄дина̄ йебхуййена суппат̣ипанната̄йа пуббе ча катапун̃н̃ата̄балена ва̄ тада̄ утуа̄дисампаттийуттамева ахоси. кечи пана ‘‘пуббе паваттакуруваттадхамма̄нут̣т̣ха̄нава̄сана̄йа уттаракуру вийа йебхуййена утуа̄дисампаннамева хоти. бхагавато ка̄ле са̄тисайам̣ утусаппа̄йа̄дийуттам̣ рат̣т̣хам̣ ахосӣ’’ти ваданти. таттха бхиккхӯ бхиккхунийо упа̄сака̄ упа̄сика̄йо утупаччайа̄дисампаннатта̄ тасса рат̣т̣хасса саппа̄йаутупаччайасеванена ниччам̣ калласарӣра̄ каллачитта̄ ча хонти. те читтасарӣракаллата̄йа ануггахитапан̃н̃а̄бала̄ гамбхӣракатхам̣ пат̣иггахетум̣ саматтха̄ пат̣иччасамуппа̄даниссита̄нам̣ гамбхӣрапан̃н̃а̄нан̃ча ка̄рака̄ хонти. тена̄ха ‘‘курурат̣т̣хава̄сино бхиккхӯ гамбхӣрапан̃н̃а̄ка̄рака̄’’тиа̄ди.

йуттаппайутта̄ти сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄йа йутта̄ чева пайутта̄ ча. тасмин̃хи (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106) джанападе чатассо париса̄ пакатийа̄ва сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄нуйогамануйутта̄ вихаранти, антамасо да̄сакаммакарапариджана̄пи сатипат̣т̣ха̄наппат̣исам̣йуттамева катхам̣ катхенти. удакатиттхасуттакантанат̣т̣ха̄на̄дӣсупи нираттхакакатха̄ на̄ма наппаваттати. саче ка̄чи иттхӣ, ‘‘амма, твам̣ катарам̣ сатипат̣т̣ха̄набха̄ванам̣ манаси каросӣ’’ти пуччхита̄ ‘‘на кин̃чӣ’’ти вадати, там̣ гараханти ‘‘дхӣраттху тава джӣвитам̣, джӣвама̄на̄пи твам̣ матасадиса̄’’ти. атха нам̣ ‘‘ма̄ да̄ни пуна евамака̄сӣ’’ти овадитва̄ ан̃н̃атарам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ угган̣ха̄пенти. йа̄ пана ‘‘ахам̣ асукам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма манаси каромӣ’’ти вадати, тасса̄ ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти са̄дхука̄рам̣ датва̄ ‘‘тава джӣвитам̣ суджӣвитам̣, твам̣ на̄ма мануссаттам̣ патта̄, таваттха̄йа самма̄самбуддхо уппанно’’тиа̄дӣхи пасам̣санти. на кевалан̃четтха мануссаджа̄тика̄йева сатипат̣т̣ха̄наманасика̄райутта̄, те нисса̄йа вихаранта̄ тираччха̄нагата̄пи.

татридам̣ ваттху – еко кира нат̣ако сувапотакам̣ гахетва̄ сиккха̄пенто вичарати. со бхиккхуниупассайам̣ упанисса̄йа васитва̄ гаманака̄ле сувапотакам̣ памусситва̄ гато. там̣ са̄ман̣ерийо гахетва̄ пат̣иджаггим̣су, ‘‘буддхараккхито’’ти часса на̄мам̣ акам̣су. там̣ екадивасам̣ пурато нисиннам̣ дисва̄ маха̄тхерӣ а̄ха ‘‘буддхараккхита̄’’ти. ким̣, аййоти. аттхи те кочи бха̄вана̄манасика̄роти? наттхаййети. а̄вусо, паббаджита̄нам̣ сантике васантена на̄ма виссат̣т̣хааттабха̄вена бхавитум̣ на ват̣т̣ати, кочидева манасика̄ро иччхитаббо, твам̣ пана ан̃н̃ам̣ на саккхиссаси, ‘‘ат̣т̣хи ат̣т̣хӣ’’ти саджджха̄йам̣ карохӣти. со тхерийа̄ ова̄де т̣хатва̄ ‘‘ат̣т̣хи ат̣т̣хӣ’’ти саджджха̄йанто чарати.

там̣ екадивасам̣ па̄това торан̣агге нисӣдитва̄ ба̄ла̄тапам̣ тапама̄нам̣ еко сакун̣о накхапан̃джарена аггахеси. со ‘‘кири кирӣ’’ти саддамака̄си. са̄ман̣ерийо сутва̄, ‘‘аййе, буддхараккхито сакун̣ена гахито, мочема на’’нти лед̣д̣уа̄дӣни гахетва̄ анубандхитва̄ мочесум̣. там̣ а̄нетва̄ пурато т̣хапитам̣ тхерӣ а̄ха, ‘‘буддхараккхита, сакун̣ена гахитака̄ле ким̣ чинтесӣ’’ти. аййе, на ан̃н̃ам̣ чинтесим̣, ‘‘ат̣т̣хипун̃джова ат̣т̣хипун̃джам̣ гахетва̄ гаччхати, катарасмим̣ т̣ха̄не виппакириссатӣ’’ти евам̣, аййе, ат̣т̣хипун̃джамева чинтесинти. са̄дху са̄дху, буддхараккхита, ана̄гате бхаваккхайасса те паччайо бхависсатӣти. евам̣ таттха тираччха̄нагата̄пи сатипат̣т̣ха̄наманасика̄райутта̄.

дӣгханика̄йа̄дӣсу маха̄нида̄на̄дӣнӣти дӣгханика̄йе маха̄нида̄нам̣ (дӣ. ни. 2.95 а̄дайо) сатипат̣т̣ха̄нам̣ (дӣ. ни. 2.372 а̄дайо) маджджхиманика̄йе сатипат̣т̣ха̄нам̣ (ма. ни. 1.105 а̄дайо) са̄ропамам̣ (ма. ни. 1.307 а̄дайо) руккхопамам̣ рат̣т̣хапа̄лам̣ ма̄ган̣д̣ийам̣ а̄нен̃джасаппа̄йанти (ма. ни. 3.66 а̄дайо) евама̄дӣни.

н̃а̄н̣а̄дайоти н̃а̄н̣ан̃чева там̣сампайуттадхамма̄ ча. тена̄ха ‘‘н̃а̄н̣анти вутте’’тиа̄ди. н̃а̄н̣асампайуттачитта̄ни лаббханти техи вина̄ сампаджа̄ната̄йа асамбхавато. маха̄читта̄нӣти ат̣т̣хапи маха̄кирийачитта̄ни лаббханти ‘‘сататавиха̄ра̄’’ти вачанато н̃а̄н̣уппаттипаччайарахитака̄лепи паваттиджотанато. даса читта̄нӣти ат̣т̣ха маха̄кирийачитта̄ни хаситуппа̄давот̣т̣хаббаначиттехи саддхим̣ даса читта̄ни лаббханти. араджджана̄дуссанавасена паватти тесампи са̄дха̄ран̣а̄ти. ‘‘упеккхако вихаратӣ’’ти вачанато чхал̣ан̇гупеккха̄васена а̄гата̄нам̣ имесам̣ сататавиха̄ра̄нам̣ соманассам̣ катхам̣ лаббхатӣти а̄ха ‘‘а̄севанавасена лаббхатӣ’’ти. кин̃ча̄пи кхӣн̣а̄саво ит̣т̣ха̄нит̣т̣хепи а̄рамман̣е маджджхатто вийа бахулам̣ упеккхако вихарати аттано парисуддхапакатибха̄ва̄виджаханато. када̄чи пана татха̄ четобхисан̇кха̄ра̄бха̄ве йам̣ там̣ сабха̄вато ит̣т̣хам̣ а̄рамман̣ам̣, таттха йа̄тха̄васабха̄ваггахан̣авасенапи арахато читтам̣ соманассасахагатам̣ хутва̄ паваттатева, тан̃ча кхо пубба̄севанавасена. тена вуттам̣ ‘‘а̄севанавасена лаббхатӣ’’ти. а̄раккхакиччам̣ са̄дхети сативепуллаппаттатта̄. чаратотиа̄дина̄ ниччасама̄да̄нам̣ дассети, там̣ виккхепа̄бха̄вена дат̣т̣хаббам̣.

паббаджджӯпагата̄ти йам̣ кин̃чи паббаджджам̣ упагата̄, на самитапа̄па̄. бхова̄диноти джа̄тиматтабра̄хман̣е вадати. па̄т̣еккасачча̄нӣти техи техи дит̣т̣хигатикехи па̄т̣ийеккам̣ гахита̄ни ‘‘идамева сачча’’нти абхинивит̣т̣ха̄ни дит̣т̣хисачча̄дӣни. та̄нипи хи ‘‘идамева сачча’’нти гахан̣ам̣ упа̄да̄йа ‘‘сачча̄нӣ’’ти вохарӣйанти. тена̄ха ‘‘идамева̄’’тиа̄ди. нӣхат̣а̄нӣти аттано санта̄нато нӣхарита̄ни апанӣта̄ни. гахитаггахан̣асса̄ти арийамагга̄дхигамато пуббе гахитасса дит̣т̣хигга̄хасса. виссат̣т̣хабха̄вавевачана̄нӣти арийамаггена саббасо паричча̄габха̄васса адхивачана̄ни.

наттхи ета̄сам̣ вайо векалланти авайа̄ти а̄ха ‘‘анӯна̄’’ти, анавасесоти аттхо. есана̄ти ка̄месана̄дайо. маггасса киччаниппхатти катхита̄ ра̄га̄дӣнам̣ пахӣнабха̄вадӣпанато. паччавеккхан̣апхалам̣ катхитанти паччавеккхан̣амукхена арийапхалам̣ катхитам̣. адхигате хи аггапхале саббасо ра̄га̄дӣнам̣ ануппа̄дадхамматам̣ паджа̄на̄ти, тан̃ча паджа̄нанам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣анти.

дутийаарийа̄ва̄сасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

на̄тхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. маха̄вагго

1. сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄

21. татийасса пат̣хаме висамат̣т̣ха̄несӯти папа̄та̄дӣсу висамат̣т̣ха̄несу. ‘‘ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣а̄нӣ’’ти касма̄ вуттам̣, нану чета̄ни са̄вака̄нампи екачча̄нам̣ уппаджджантӣти? ка̄мам̣ уппаджджанти, йа̄диса̄ни пана буддха̄нам̣ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нан̃а̄н̣а̄дӣни, на та̄диса̄ни тадан̃н̃есам̣ када̄чипи уппаджджантӣти ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣а̄нӣти. тена̄ха ‘‘татха̄гатассева бала̄нӣ’’ти. имамева хи йатха̄вутталесам̣ апеккхитва̄ тадабха̄вато а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣а̄дӣсу ева аса̄дха̄ран̣асаман̃н̃а̄ нирул̣ха̄. ка̄мам̣ н̃а̄н̣абала̄нам̣ н̃а̄н̣асамбха̄ро висесапаччайо, пун̃н̃асамбха̄ропи пана несам̣ паччайо ева. н̃а̄н̣асамбха̄рассапи ва̄ пун̃н̃асамбха̄рабха̄вато ‘‘пун̃н̃уссайасампаттийа̄ а̄гата̄нӣ’’ти вуттам̣.

пакатихаттхикуланти (сам̣. ни. т̣ӣ. 2.2.22) гиричаранадичараваначара̄диппабхеда̄ гочарийака̄ла̄вакана̄ма̄ сабба̄пи балена па̄катика̄ хаттхиджа̄ти. дасаннам̣ пуриса̄нанти тха̄мамаджджхима̄нам̣ дасаннам̣ пуриса̄нам̣. екасса татха̄гатасса ка̄йабаланти а̄нетва̄ самбандхо. екасса̄ти ча татха̄ хет̣т̣ха̄ катха̄йам̣ а̄гататта̄ десана̄сотена вуттам̣. на̄ра̄йанасан̇гха̄табаланти еттха на̄ра̄ вуччанти расмийо. та̄ бахӯ на̄на̄видха̄ ито уппаджджантӣти на̄ра̄йанам̣, ваджирам̣, тасма̄ на̄ра̄йанасан̇гха̄табаланти ваджирасан̇гха̄табаланти аттхо. н̃а̄н̣абалам̣ пана па̄л̣ийам̣ а̄гатамева, на ка̄йабалам̣ вийа ат̣т̣хакатха̄рул̣хамева̄ти адхиппа̄йо.

сам̣йуттаке (сам̣. ни. 2.33) а̄гата̄ни тесаттати н̃а̄н̣а̄ни, саттасаттати н̃а̄н̣а̄нӣти вуттам̣, таттха (вибха. мӯлат̣ӣ. 760) пана нида̄навагге саттасаттати а̄гата̄ни чатучатта̄рӣсан̃ча. тесаттати пана пат̣исамбхида̄магге (пат̣и. ма. 1.1) сутамайа̄дӣни а̄гата̄ни диссанти, на сам̣йуттаке. ан̃н̃а̄нипӣти етена н̃а̄н̣аваттхувибхан̇ге (вибха. 751 а̄дайо) екака̄дивасена вутта̄ни, ан̃н̃аттха ча ‘‘пуббанте н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ (дха. са. 1063) брахмаджа̄ла̄дӣсу ча ‘‘тайидам̣ татха̄гато паджа̄на̄ти ‘има̄ни дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ни евам̣ гахита̄нӣ’ти’’а̄дина̄ (дӣ. ни. 1.36) вутта̄ни анека̄ни н̃а̄н̣аппабхеда̄ни сан̇ган̣ха̄ти. йа̄тха̄ваппат̣иведхато сайан̃ча акампийам̣ пуггалан̃ча там̣саман̇гинам̣ неййесу адхибалам̣ каротӣти а̄ха ‘‘акампийат̣т̣хена упаттхамбханат̣т̣хена ча̄’’ти.

усабхасса иданти а̄сабхам̣, сет̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣. саббан̃н̃ута̄пат̣иджа̄нанавасена абхимукхам̣ гаччханти, ат̣т̣ха ва̄ париса̄ упасан̇камантӣти а̄сабха̄, пуббабуддха̄. идам̣ пана̄ти буддха̄нам̣ т̣ха̄нам̣ саббан̃н̃утамева вадати. тит̣т̣хама̄нова̄ти авадантопи тит̣т̣хама̄нова пат̣иджа̄на̄ти на̄ма̄ти аттхо. упагаччхатӣти ануджа̄на̄ти.

ат̣т̣хасу париса̄сӯти ‘‘абхиджа̄на̄ми кхо пана̄хам̣, са̄рипутта, анекасатам̣ кхаттийапарисам̣…пе… татра вата мам̣ бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ оккамиссатӣти нимиттаметам̣, са̄рипутта, на саманупасса̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.151) вутта̄су ат̣т̣хасу париса̄су. абхӣтана̄дам̣ надатӣти парато дасситан̃а̄н̣айогена дасабалоханти абхӣтана̄дам̣ надати.

пат̣иведханит̣т̣хатта̄ арахаттамагган̃а̄н̣ам̣ пат̣иведхоти ‘‘пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣. тена пат̣иладдхассапи десана̄н̃а̄н̣асса киччаниппхатти парасса авабуджджханаматтена хотӣти ‘‘ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃асса сота̄паттипхалаккхан̣е паваттам̣ на̄ма̄’’ти вуттам̣. тато парам̣ пана йа̄ва паринибба̄на̄ десана̄н̃а̄н̣апаватти тассева паваттитасса дхаммачаккасса т̣ха̄нанти ведитаббам̣ паваттитачаккасса чаккаваттино чаккаратанасса т̣ха̄нам̣ вийа.

тит̣т̣хатӣти вуттам̣, ким̣ бхӯмийам̣ пурисо вийа, ноти а̄ха ‘‘тада̄йаттавуттита̄йа̄’’ти. т̣ха̄нанти четтха аттала̄бхо дхарама̄ната̄ ча, на гатиниваттӣти а̄ха ‘‘уппаджджати чева паваттати ча̄’’ти. йаттха панетам̣ дасабалан̃а̄н̣ам̣ виттха̄ритам̣, там̣ дассенто ‘‘абхидхамме пана̄’’тиа̄дима̄ха. сесесупи есева найо.

сама̄дийантӣти сама̄да̄на̄ни, та̄ни пана сама̄дийитва̄ ката̄ни хонтӣти а̄ха ‘‘сама̄дийитва̄ ката̄на’’нти. каммамева ва̄ каммасама̄да̄нанти етена сама̄да̄насаддасса апуббаттха̄бха̄вам̣ дассети муттагатасадде гатасаддасса вийа. гатӣти нирайа̄дигатийо. упадхӣти аттабха̄во. ка̄лоти каммасса випаччана̄рахака̄ло. пайоготи випа̄куппаттийа̄ паччайабхӯта̄ кирийа̄.

агатига̄мининти нибба̄нага̄миним̣. вуттан̃хи ‘‘нибба̄нан̃ча̄хам̣, са̄рипутта, паджа̄на̄ми нибба̄нага̄минин̃ча пат̣ипада’’нти (ма. ни. 1.153). бахӯсупи мануссесу екамева па̄н̣ам̣ гха̄тентесу ка̄мам̣ саббесампи четана̄ тассевекасса джӣвитиндрийа̄рамман̣а̄, там̣ пана каммам̣ тесам̣ на̄на̄ка̄рам̣. тесу (вибха. ат̣т̣ха. 811) хи еко а̄дарена чхандаджа̄то кароти, еко ‘‘ехи твампи карохӣ’’ти парехи ниппӣл̣ито кароти, еко сама̄наччхандо вийа хутва̄ аппат̣иба̄хама̄но вичарати. тесу еко тенева каммена нирайе ниббаттати, еко тираччха̄найонийам̣, еко петтивисайе. там̣ татха̄гато а̄йӯханаккхан̣ейева ‘‘имина̄ нӣха̄рена а̄йӯхитатта̄ еса нирайе ниббаттиссати, еса тираччха̄найонийам̣, еса петтивисайе’’ти джа̄на̄ти. нирайе ниббаттама̄нампи ‘‘еса маха̄нирайе ниббаттиссати, еса уссаданирайе’’ти джа̄на̄ти. тираччха̄найонийам̣ ниббаттама̄нампи ‘‘еса апа̄дако бхависсати, еса двипа̄дако, еса чатуппадо, еса бахуппадо’’ти джа̄на̄ти. петтивисайе ниббаттама̄нампи ‘‘еса ниджджха̄матан̣хико бхависсати, еса кхуппипа̄сико, еса парадаттӯпаджӣвӣ’’ти джа̄на̄ти. тесу ча каммесу ‘‘идам̣ каммам̣ пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хиссати, идам̣ ан̃н̃ена динна̄йа пат̣исандхийа̄ упадхивепаккам̣ бхависсатӣ’’ти джа̄на̄ти.

татха̄ сакалага̄мава̄сикесу екато пин̣д̣апа̄там̣ дадама̄несу ка̄мам̣ саббесампи четана̄ пин̣д̣апа̄та̄рамман̣а̄ва, там̣ пана каммам̣ тесам̣ на̄на̄ка̄рам̣. тесу хи еко а̄дарена каротӣти саббам̣ пуримасадисам̣, тасма̄ тесу кечи девалоке ниббаттанти, кечи мануссалоке. там̣ татха̄гато а̄йӯханаккхан̣ейева джа̄на̄ти. ‘‘имина̄ нӣха̄рена а̄йӯхитатта̄ еса мануссалоке ниббаттиссати, еса девалоке. таттха̄пи еса кхаттийакуле, еса бра̄хман̣акуле, еса вессакуле, еса суддакуле, еса параниммитавасаваттӣсу, еса нимма̄наратӣсу, еса туситесу, еса йа̄месу, еса та̄ватим̣сесу, еса ча̄тумаха̄ра̄джикесу, еса бхуммадевесӯ’’тиа̄дина̄ таттха таттха хӣнапан̣ӣтасуван̣н̣адуббан̣н̣ааппапарива̄рамаха̄парива̄рата̄дибхедам̣ там̣ там̣ висесам̣ а̄йӯханаккхан̣ейева джа̄на̄ти.

татха̄ випассанам̣ пат̣т̣хапентесуйева ‘‘имина̄ нӣха̄рена еса кин̃чи саллаккхетум̣ на саккхиссати, еса маха̄бхӯтаматтамева ваваттхапессати, еса рӯпапариггахейева т̣хассати, еса арӯпапариггахейева, еса на̄марӯпапариггахейева, еса паччайапариггахейева, еса лаккхан̣а̄рамман̣икавипассана̄йамева, еса пат̣хамапхалейева, еса дутийапхалейева, еса татийапхалейева, еса арахаттам̣ па̄пун̣иссатӣ’’ти джа̄на̄ти. касин̣апарикаммам̣ каронтесупи ‘‘имасса парикаммаматтамева бхависсати, еса нимиттам̣ уппа̄дессати, еса аппанам̣ ева па̄пун̣иссати, еса джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ ган̣хиссатӣ’’ти джа̄на̄ти. тена̄ха ‘‘имасса четана̄’’тиа̄ди.

ка̄манато ка̄метаббато ка̄маппат̣исам̣йуттато ча дха̄ту ка̄мадха̄ту. а̄ди-саддена бйа̄па̄дадха̄турӯпадха̄туа̄дӣнам̣ сан̇гахо. вилаккхан̣ата̄йа̄ти висадисасабха̄вата̄йа. кхандха̄йатанадха̄тулоканти анекадха̄тум̣ на̄на̄дха̄тум̣ кхандхалокам̣ а̄йатаналокам̣ дха̄тулокам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти йоджана̄. ‘‘айам̣ рӯпаккхандхо на̄ма…пе… айам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо на̄ма. тесупи екавидхена рӯпаккхандхо, ека̄дасавидхена рӯпаккхандхо. екавидхена ведана̄ккхандхо, бахувидхена ведана̄ккхандхо. екавидхена сан̃н̃а̄ккхандхо…пе… сан̇кха̄раккхандхо…пе… вин̃н̃а̄н̣аккхандхо, бахувидхена вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’ти евам̣ та̄ва кхандхалокасса, ‘‘идам̣ чаккха̄йатанам̣ на̄ма…пе… идам̣ дхамма̄йатанам̣ на̄ма. таттха даса̄йатана̄ ка̄ма̄вачара̄, две ча̄тубхӯмака̄’’тиа̄дина̄ а̄йатаналокасса, ‘‘айам̣ чаккхудха̄ту на̄ма…пе… айам̣ мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту на̄ма. таттха сол̣аса дха̄туйо ка̄ма̄вачара̄, две ча̄тубхӯмака̄’’тиа̄дина̄ дха̄тулокасса анекасабха̄вам̣ на̄на̄сабха̄ван̃ча паджа̄на̄ти. на кевалам̣ упа̄диннасан̇кха̄ралокассева, атха кхо анупа̄диннакасан̇кха̄ралокассапи ‘‘има̄йа на̄ма дха̄туйа̄ уссаннатта̄ имасса руккхасса кхандхо сето, имасса ка̄л̣о, имасса мат̣т̣хо, имасса сакан̣т̣ако, имасса бахалаттачо, имасса тануттачо, имасса паттам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄на̄дивасена еварӯпам̣, имасса пуппхам̣ нӣлам̣ пӣтам̣ лохитам̣ ода̄там̣ сугандхам̣ дуггандхам̣, имасса пхалам̣ кхуддакам̣ махантам̣ дӣгхам̣ ват̣т̣ам̣ сусан̣т̣ха̄нам̣ дуссан̣т̣ха̄нам̣ мат̣т̣хам̣ пхарусам̣ сугандхам̣ дуггандхам̣ мадхурам̣ титтакам̣ кат̣укам̣ амбилам̣ каса̄вам̣, имасса кан̣т̣ако тикхин̣о кун̣т̣хо уджуко кут̣ило тамбо ка̄л̣о ода̄то хотӣ’’тиа̄дина̄ паджа̄на̄ти. саббан̃н̃убуддха̄нам̣ ева хи етам̣ балам̣, на ан̃н̃есам̣.

на̄на̄дхимуттикатанти на̄наджджха̄сайатам̣. адхимутти на̄ма аджджха̄сайадха̄ту аджджха̄сайасабха̄во. со пана хӣнапан̣ӣтата̄са̄ман̃н̃ена па̄л̣ийам̣ двидха̄ва вуттопи хӣнапан̣ӣта̄дибхедена анекавидхоти а̄ха ‘‘хӣна̄дӣхи адхимуттӣхи на̄на̄дхимуттикабха̄ва’’нти. таттха йе йе сатта̄ йам̣йам̣адхимуттика̄, те те там̣тададхимуттике ева севанти бхаджанти пайирупа̄санти дха̄тусабха̄гато. йатха̄ гӯтха̄дӣнам̣ дха̄тӯнам̣ сабха̄во есо, йам̣ гӯтха̄дӣхи ева сам̣санданти саменти, евам̣ хӣнаджджха̄сайа̄ дуссӣла̄дӣхева сам̣санданти саменти, сампаннасӣла̄дайо ча сампаннасӣла̄дӣхева. там̣ несам̣ на̄на̄дхимуттикатам̣ бхагава̄ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти.

вуддхим̣ ха̄нин̃ча̄ти паччайависесена са̄маттхийато адхикатам̣ анадхикатан̃ча. индрийапаропарийаттан̃а̄н̣аниддесе (вибха. 814; пат̣и. ма. 113) ‘‘а̄сайам̣ джа̄на̄ти, анусайам̣ джа̄на̄тӣ’’ти а̄сайа̄диджа̄нанам̣ касма̄ ниддит̣т̣ханти? а̄сайаджа̄нана̄дина̄ йехи индрийехи паропарехи сатта̄ калйа̄н̣апа̄па̄сайа̄дика̄ хонти, тесам̣ джа̄нанасса вибха̄ванато. еван̃ча катва̄ индрийапаропарийаттаа̄сайа̄нусайан̃а̄н̣а̄нам̣ висум̣ аса̄дха̄ран̣ата̄, индрийапаропарийаттана̄на̄дхимуттиката̄н̃а̄н̣а̄нам̣ висум̣ балавата̄ ча сиддха̄ хоти. таттха а̄сайанти йаттха сатта̄ нивасанти, там̣ тесам̣ нива̄сат̣т̣ха̄нам̣, дит̣т̣хигатам̣ ва̄ йатха̄бхӯтан̃а̄н̣ам̣ ва̄ а̄сайо, анусайо аппахӣнабха̄вена тха̄магато килесо. там̣ пана бхагава̄ сатта̄нам̣ а̄сайам̣ джа̄нанто тесам̣ тесам̣ дит̣т̣хигата̄нам̣ випассана̄магган̃а̄н̣а̄нан̃ча аппаваттиккхан̣епи джа̄на̄ти. вуттан̃хетам̣ –

‘‘ка̄мам̣ севантам̣йева бхагава̄ джа̄на̄ти – ‘айам̣ пуггало ка̄магаруко ка̄ма̄сайо ка̄ма̄дхимутто’ти. ка̄мам̣ севантам̣йева джа̄на̄ти – ‘айам̣ пуггало неккхаммагаруко неккхамма̄сайо неккхамма̄дхимутто’ти. неккхаммам̣ севантам̣йева джа̄на̄ти. бйа̄па̄дам̣, абйа̄па̄дам̣, тхинамиддхам̣, а̄локасан̃н̃ам̣ севантам̣йева джа̄на̄ти – ‘айам̣ пуггало тхинамиддхагаруко тхинамиддха̄сайо тхинамиддха̄дхимутто’’’ти (пат̣и. ма. 1.113).

пат̣хама̄дӣнам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нанти рӯпа̄вачара̄нам̣ пат̣хама̄дӣнам̣ паччанӣкаджджха̄панат̣т̣хена а̄рамман̣ӯпаниджджха̄панат̣т̣хена ча джха̄на̄нам̣. чатукканайена хетам̣ вуттам̣. ат̣т̣ханнам̣ вимоккха̄нанти еттха пат̣ипа̄т̣ийа̄ сатта аппитаппитаккхан̣е паччанӣкадхаммехи вимуччанато а̄рамман̣е ча адхимуччанато вимоккха̄ на̄ма. ат̣т̣хамо пана саббасо сан̃н̃а̄ведайитехи вимуттатта̄ апагамавимоккхо на̄ма. чатукканайапан̃чаканайесу пат̣хамаджджха̄насама̄дхи савитаккасавича̄ро на̄ма. пан̃чаканайе дутийаджджха̄насама̄дхи авитаккавича̄раматто. найадвайепи упари тӣсу джха̄несу сама̄дхи авитаккаавича̄ро. сама̄паттӣсу пат̣ипа̄т̣ийа̄ ат̣т̣ханнам̣ сама̄дхӣтипи на̄мам̣, сама̄паттӣтипи читтекаггата̄саббха̄вато, ниродхасама̄паттийа̄ тадабха̄вато на сама̄дхӣти на̄мам̣. ха̄набха̄гийадхамманти аппагун̣ехи пат̣хамаджджха̄на̄дӣхи вут̣т̣хитасса сан̃н̃а̄манасика̄ра̄нам̣ ка̄ма̄дианупаккханданам̣. висесабха̄гийадхамманти пагун̣ехи пат̣хамаджджха̄на̄дӣхи вут̣т̣хитасса сан̃н̃а̄манасика̄ра̄нам̣ дутийаджджха̄на̄дипаккханданам̣. ити сан̃н̃а̄манасика̄ра̄нам̣ ка̄ма̄дидутийаджджха̄на̄дипаккхандана̄ни ха̄набха̄гийависесабха̄гийа̄ дхамма̄ти дассита̄ни. техи пана джха̄на̄нам̣ там̣сабха̄вата̄ ча дхаммасаддена вутта̄. тасма̄ти вуттамеваттхам̣ хетубха̄вена пачча̄масати. вода̄нанти пагун̣ата̄сан̇кха̄там̣ вода̄нам̣. тан̃хи пат̣хамаджджха̄на̄дӣхи вут̣т̣хахитва̄ дутийаджджха̄на̄диадхигамасса паччайатта̄ ‘‘вут̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. кечи пана ‘‘ниродхато пхаласама̄паттийа̄ вут̣т̣ха̄нанти па̄л̣и наттхӣ’’ти ваданти. те ‘‘ниродха̄ вут̣т̣хахантасса невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ пхаласама̄паттийа̄ анантарапаччайена паччайо’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ (пат̣т̣ха̄. 1.1.417) пат̣иседхетабба̄. йо сама̄паттила̄бхӣ сама̄но ева ‘‘на ла̄бхӣмхӣ’’ти, каммат̣т̣ха̄нам̣ сама̄нам̣ ева ‘‘на каммат̣т̣ха̄на’’нти сан̃н̃ӣ хоти, со сампаттим̣йева сама̄нам̣ ‘‘випаттӣ’’ти паччетӣти ведитаббо.

на татха̄ дат̣т̣хаббанти йатха̄ парава̄дина̄ вуттам̣, татха̄ на дат̣т̣хаббам̣. сакасакакиччамева джа̄на̄тӣти т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄наджа̄нана̄дисакасакамева киччам̣ ка̄тум̣ джа̄на̄ти, йатха̄сакамева висайам̣ пат̣ивиджджхатӣти аттхо. тампӣти техи дасабалан̃а̄н̣ехи джа̄нитаббампи. каммавипа̄кантарамева̄ти каммантарасса випа̄кантарамева джа̄на̄ти. четана̄четана̄сампайуттадхамме нирайа̄динибба̄нага̄миниппат̣ипада̄бхӯте камманти гахетва̄ а̄ха ‘‘каммапариччхедамева̄’’ти. дха̄туна̄наттан̃ча дха̄туна̄наттака̄ран̣ан̃ча дха̄туна̄наттака̄ран̣анти екадесасарӯпекасесо дат̣т̣хаббо. тан̃хи н̃а̄н̣ам̣ тадубхайампи джа̄на̄ти. ‘‘има̄йа на̄ма дха̄туйа̄ уссаннатта̄’’тиа̄дина̄ (вибха. ат̣т̣ха. 812) татха̄ чева сам̣ван̣н̣итам̣. саччапариччхедамева̄ти парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена сачча̄нам̣ париччхиннамева. аппетум̣ на саккоти ат̣т̣хаманавамабала̄ни вийа там̣садисам̣, иддхивидхан̃а̄н̣амива викуббитум̣. етенасса баласадисатан̃ча нива̄рети. джха̄на̄дин̃а̄н̣ам̣ вийа ва̄ аппетум̣ викуббитун̃ча. йадипи хи джха̄на̄дипаччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ саттамабаланти тасса савитаккасавича̄рата̄ вутта̄, татха̄пи джха̄на̄дӣхи вина̄ паччавеккхан̣а̄ наттхӣти джха̄на̄дисахагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ тадантогадхам̣ катва̄ евам̣ вуттанти ведитаббам̣. атха ва̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ джха̄на̄дикиччам̣ вийа на саббам̣ балакиччам̣ ка̄тум̣ саккотӣти дассетум̣ ‘‘джха̄нам̣ хутва̄ аппетум̣, иддхи хутва̄ викуббитун̃ча на саккотӣ’’ти вуттам̣, на пана кассачи баласса джха̄наиддхибха̄ватоти дат̣т̣хаббам̣.

евам̣ киччависесавасенапи дасабалан̃а̄н̣асаббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ависесам̣ дассетва̄ ида̄ни витаккаттикабхӯмантаравасенапи там̣ дассетум̣ ‘‘апича̄’’тиа̄ди вуттам̣. пат̣ипа̄т̣ийа̄тиа̄дито пат̣т̣ха̄йа пат̣ипа̄т̣ийа̄.

анупадаван̣н̣анам̣ н̃атва̄ ведитабба̄нӣти самбандхо. килеса̄варан̣ам̣ нийатамиччха̄дит̣т̣хи. килеса̄варан̣асса абха̄во а̄саваккхайан̃а̄н̣а̄дхигамасса т̣ха̄нам̣, таббха̄во ат̣т̣ха̄нам̣. анадхигамасса пана тадубхайампи йатха̄ккамам̣ ат̣т̣ха̄нам̣ т̣ха̄нан̃ча̄ти таттха ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘локийа…пе… дассанато ча̄’’ти а̄ха. таттха локийасамма̄дит̣т̣хийа̄ т̣хити а̄саваккхайа̄дхигамасса т̣ха̄нам̣ килеса̄варан̣а̄бха̄васса ка̄ран̣атта̄. са̄ хи тасмим̣ сати на хоти, асати ча хоти. етена тасса̄ ат̣т̣хитийа̄ тасса ат̣т̣ха̄ната̄ вутта̄ ева. несам̣ венеййасатта̄нам̣. дха̄тувематтадассанатоти ка̄мадха̄туа̄дӣнам̣ паваттибхедадассанато, йадаггена дха̄тувематтам̣ джа̄на̄ти, тадаггена чарийа̄дивисесампи джа̄на̄ти. дха̄тувематтадассанатоти ва̄ дхаммадха̄тувематтадассанато. сабба̄пи хи чарийа̄ дхаммадха̄тупарийа̄панна̄ ева̄ти. пайогам̣ ана̄дийитва̄пи сантатимаха̄матта̄дӣнам̣ вийа. диббачаккха̄нубха̄вато паттаббена̄ти еттха диббачаккхуна̄ парасса хадайаваттхусанниссайалохитаван̣н̣адассанамукхена тада̄ паваттама̄начиттаджа̄нанаттхам̣ парикаммакаран̣ам̣ на̄ма са̄вака̄нам̣, тан̃ча кхо а̄дикаммика̄нам̣, йато диббачаккхуа̄нубха̄вато четопарийан̃а̄н̣асса паттаббата̄ сийа̄. буддха̄нам̣ пана йадипи а̄саваккхайан̃а̄н̣а̄дхигамато пагева диббачаккхун̃а̄н̣а̄дхигамо, татха̄пи татха̄парикаммакаран̣ам̣ наттхи виджджа̄ттайасиддхийа̄ сиджджханато. сеса̄бхин̃н̃а̄ттайе четопарийан̃а̄н̣ам̣ диббачаккхун̃а̄н̣а̄дхигамена паттанти ча ваттаббатам̣ лабхатӣти татха̄ вуттанти дат̣т̣хаббам̣.

сӣхана̄дасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2-4. адхивуттипадасутта̄диван̣н̣ана̄

22-24. дутийе адхивачанапада̄нанти пан̃н̃аттипада̄нам̣. да̄са̄дӣсу сиривад̣д̣хака̄дисадда̄ вийа вачанаматтамева адхика̄рам̣ катва̄ паваттийа̄ адхивачанам̣ пан̃н̃атти. атха ва̄ адхисаддо упарибха̄ге. вуччатӣти вачанам̣, упари вачанам̣ адхивачанам̣, упа̄да̄бхӯтарӯпа̄дӣнам̣ упари пан̃н̃апийама̄на̄ упа̄да̄пан̃н̃аттӣти аттхо, тасма̄ пан̃н̃аттидӣпакапада̄нӣти аттхо дат̣т̣хаббо. тасса пада̄ни падат̣т̣ха̄на̄ни адхивачанапада̄ни. тена̄ха ‘‘тесам̣ йе’’тиа̄ди. тесанти адхивачана̄нам̣. йети кхандха̄дайо. адхивуттита̄йа адхивуттийоти дит̣т̣хийо вуччанти. адхикан̃хи сабха̄вадхаммесу сассата̄дим̣, пакатиа̄дим̣, драбйа̄дим̣, джӣва̄дим̣, ка̄йа̄дин̃ча, абхӯтам̣ аттхам̣ аджджха̄ропетва̄ дит̣т̣хийо паваттантӣти. тена̄ха ‘‘атха ва̄’’тиа̄ди. татийачатуттха̄ни сувин̃н̃еййа̄ни.

адхивуттипадасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. касин̣асуттаван̣н̣ана̄

25. пан̃чаме сакалат̣т̣хена̄ти ниссесат̣т̣хена. анавасесапхаран̣авасена четтха сакалат̣т̣хо ведитаббо, асубханимитта̄дӣсу вийа екадесе ат̣т̣хатва̄ анавасесато гахетаббат̣т̣хена̄ти аттхо. тада̄рамман̣а̄нам̣ дхамма̄нанти там̣ касин̣ам̣ а̄раббха паваттанакадхамма̄нам̣. кхеттат̣т̣хена̄ти уппаттит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти паваттит̣т̣ха̄набха̄вена. йатха̄ кхеттам̣ сасса̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣ вад̣д̣ханат̣т̣ха̄нан̃ча, евамева там̣ та джха̄нам̣ сампайуттадхамма̄нанти. йогино ва̄ сукхависеса̄нам̣ ка̄ран̣абха̄вена. париччхиндитва̄ти идам̣ ‘‘уддхам̣ адхо тирийа’’нти еттха̄пи йоджетаббам̣. париччхиндитва̄ ева хи саббаттха касин̣ам̣ вад̣д̣хетаббам̣. тена тена ва̄ ка̄ран̣ена̄ти тена тена упариа̄дӣсу касин̣авад̣д̣ханака̄ран̣ена. йатха̄ кинти а̄ха ‘‘а̄локамива рӯпадассанака̄мо’’ти. йатха̄ диббачаккхуна̄ уддхам̣ че рӯпам̣ дат̣т̣хука̄мо, уддхам̣ а̄локам̣ паса̄рети. адхо че, адхо. самантато че рӯпам̣ дат̣т̣хука̄мо, самантато а̄локам̣ паса̄рети, евам̣ саббакасин̣анти аттхо. екасса̄ти патхавӣкасин̣а̄дӣсу екекасса. ан̃н̃абха̄ва̄нупагаманаттханти ан̃н̃акасин̣абха̄ва̄нупагаманадӣпанаттхам̣, ан̃н̃асса ва̄ касин̣абха̄ва̄нупагаманадӣпанаттхам̣. на хи ан̃н̃ена паса̄ритакасин̣ам̣ тато ан̃н̃ена паса̄ритакасин̣абха̄вам̣ упагаччхати, евампи несам̣ ан̃н̃акасин̣асамбхеда̄бха̄во ведитаббо. на ан̃н̃ам̣ патхавӣа̄ди. на хи удакена т̣хитат̣т̣ха̄не сасамбха̄рапатхавӣ аттхи. ан̃н̃акасин̣асамбхедоти а̄покасин̣а̄дина̄ сан̇каро. саббаттха̄ти саббесу сесакасин̣есу.

екадесе ат̣т̣хатва̄ анавасесапхаран̣ам̣ пама̄н̣асса аггахан̣ато аппама̄н̣ам̣. тенева хи несам̣ касин̣асаман̃н̃а̄. татха̄ ча̄ха ‘‘тан̃хӣ’’тиа̄ди. таттха четаса̄ пхарантоти бха̄вана̄читтена а̄рамман̣ам̣ каронто. бха̄вана̄читтан̃хи касин̣ам̣ париттам̣ ва̄ випулам̣ ва̄ сакаламева манаси кароти, на екадесам̣. касин̣уггха̄т̣има̄ка̄се паваттавин̃н̃а̄н̣ам̣ пхаран̣ааппама̄н̣авасена вин̃н̃а̄н̣акасин̣анти вуттам̣. татха̄ хи там̣ вин̃н̃а̄н̣анти вуччати. касин̣авасена̄ти уггха̄т̣итакасин̣авасена касин̣уггха̄т̣има̄ка̄се уддхам̣адхотирийата̄ ведитабба̄. йаттакан̃хи т̣ха̄нам̣ касин̣ам̣ паса̄ритам̣, таттакам̣ а̄ка̄сабха̄вана̄васена а̄ка̄сам̣ хотӣти. евам̣ йаттакам̣ т̣ха̄нам̣ а̄ка̄сам̣ хутва̄ упат̣т̣хитам̣, таттакам̣ сакаламева пхаритва̄ вин̃н̃а̄н̣асса паваттанато а̄гаманавасена вин̃н̃а̄н̣акасин̣епи уддхам̣адхотирийата̄ вутта̄ти а̄ха ‘‘касин̣уггха̄т̣има̄ка̄савасена таттха паваттавин̃н̃а̄н̣е уддхам̣адхотирийата̄ ведитабба̄’’ти.

касин̣асуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. ка̄л̣ӣсуттаван̣н̣ана̄

26. чхат̣т̣хе аттхасса паттинти екантато хита̄нуппаттим̣. хадайасса сантинти парамачиттӯпасамам̣. килесасенанти ка̄магун̣асан̇кха̄там̣ пат̣хамам̣ килесасенам̣. са̄ хи килесасена̄ аччхара̄сан̇гха̄тасабха̄ва̄пи пат̣ипаттхайама̄на̄ пийа̄йитаббаиччхитаббарӯпасабха̄вато пийарӯпаса̄тарӯпа̄ на̄ма аттано киччавасена. ахам̣ екова джха̄йантоти ахам̣ ган̣асан̇ган̣ика̄йа килесасан̇ган̣ика̄йа ча абха̄вато еко асаха̄йо лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена джха̄йанто. анубуджджхинти ануккамена маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ буджджхим̣ пат̣ивиджджхим̣. идам̣ вуттам̣ хоти – пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣ сенам̣ джинитва̄ ахам̣ екова джха̄йанто ‘‘аттхасса паттим̣ хадайасса санти’’нти сан̇кхам̣ гатам̣ арахаттасукхам̣ пат̣ивиджджхим̣, тасма̄ джанена миттасантхавам̣ на кароми, тенева ча ме ка̄ран̣ена кеначи саддхим̣ саккхӣ на сампаджджатӣти. аттха̄бхиниббаттесунти итисаддалопена̄йам̣ ниддесоти а̄ха ‘‘аттхоти гахетва̄’’ти.

ка̄л̣ӣсуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. пат̣хамамаха̄пан̃хасуттаван̣н̣ана̄

27. саттаме вуччетха̄ти вуччеййа. дутийападепӣти ‘‘ануса̄санийа̄ ва̄ ануса̄сани’’нти евам̣ дутийава̄кйепи. те кира бхиккхӯ. на чева сампа̄йиссантӣти на чева саммадева пака̄рехи гахессанти н̃а̄пессанти. тена̄ха ‘‘сампа̄детва̄ катхетум̣ на саккхиссантӣ’’ти. йасма̄ ависайе пан̃хам̣ пуччхита̄ хонти, тасма̄ вигха̄там̣ а̄паджджиссантӣти йоджана̄. ан̃н̃атха̄ а̄ра̄дханам̣ на̄ма наттхӣти имина̄ сапаччайана̄марӯпа̄нам̣ йа̄тха̄вато авабодхо ева ито ба̄хирака̄нам̣ наттхи, куто паведана̄ти дассети. а̄ра̄дхананти йа̄тха̄вапаведанена читтасса паритосанам̣.

еко пан̃хоти еко пан̃хамагго, екам̣ пан̃хагавесананти аттхо. еко уддесоти екам̣ уддисанам̣ аттхасса сам̣кхиттавачанам̣. веййа̄каран̣анти ниддисанам̣ аттхасса виваритва̄ катханам̣. хетуна̄ти ‘‘антавантато аначчантикато та̄вака̄ликато ниччаппат̣иккхепато’’ти евама̄дина̄ найена йатха̄ име сан̇кха̄ра̄ етарахи, евам̣ атӣте ана̄гате ча аничча̄ сан̇кхата̄ пат̣иччасамуппанна̄ кхайадхамма̄ вайадхамма̄ вира̄гадхамма̄ти атӣта̄на̄гатесу найена.

саббе сатта̄ти анавасеса̄ сатта̄. те пана бхавабхедато сан̇кхепенева бхиндитва̄ дассенто ‘‘ка̄мабхава̄дӣсӯ’’тиа̄дима̄ха. бйадхикаран̣а̄нампи ба̄хираттхасама̄со хоти йатха̄ ‘‘урасиломо’’ти а̄ха ‘‘а̄ха̄рато т̣хити етесанти а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти. тит̣т̣хати етена̄ти ва̄ т̣хити, а̄ха̄ро т̣хити етесанти а̄ха̄рат̣т̣хитика̄ти евам̣ ва̄ еттха сама̄савиггахо дат̣т̣хаббо. а̄ха̄рат̣т̣хитика̄ти паччайат̣т̣хитика̄, паччайа̄йаттавуттика̄ти аттхо. паччайаттхо хеттха а̄ха̄расаддо ‘‘айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса уппа̄да̄йа̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 4.232) вийа. еван̃хи ‘‘саббе сатта̄’’ти имина̄ асан̃н̃асатта̄ париггахита̄ хонти. са̄ пана̄йам̣ а̄ха̄рат̣т̣хитиката̄ ниппарийа̄йато сан̇кха̄радхаммо. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘а̄ха̄рат̣т̣хитика̄ти а̄гатат̣т̣ха̄не сан̇кха̄ралоко ведитаббо’’ти (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 1.1 веран̃джакан̣д̣аван̣н̣ана̄; висуддхи. 1.136). йади евам̣ ‘‘саббе сатта̄’’ти идам̣ катханти? пуггала̄дхит̣т̣ха̄надесана̄ти на̄йам̣ досо. тенева̄ха – ‘‘екадхамме, бхиккхаве, бхиккху самма̄ ниббиндама̄но самма̄ вираджджама̄но самма̄ вимуччама̄но самма̄ парийантадасса̄вӣ саммадаттхам̣ абхисамечча дит̣т̣хева дхамме дуккхассантакаро хоти. катамасмим̣ екадхамме? саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти. йва̄йам̣ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа катха̄йа саббесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайа̄йаттавуттита̄йа а̄ха̄рапарийа̄йена са̄ман̃н̃ато паччайадхаммо вутто, айам̣ а̄ха̄ро на̄ма еко дхаммо.

чодако вуттампи аттхам̣ йа̄тха̄вато аппат̣ивиджджхама̄но неййаттхам̣ суттападам̣ нӣтаттхато даханто ‘‘саббе сатта̄’’ти вачанаматте т̣хатва̄ ‘‘нану ча̄’’тиа̄дина̄ чодети. а̄чарийо авипарӣтам̣ таттха йатха̄дхиппетаматтхам̣ паведенто ‘‘на вируджджхатӣ’’ти ватва̄ ‘‘тесан̃хи джха̄нам̣ а̄ха̄ро хотӣ’’ти а̄ха. джха̄нанти екавока̄рабхава̄вахам̣ сан̃н̃а̄йа вираджджанавасена паваттарӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄нам̣. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘ана̄ха̄ра̄’’ти вачанам̣ асан̃н̃абхаве чатуннам̣ а̄ха̄ра̄нам̣ абха̄вам̣ сандха̄йа вуттам̣, на паччайа̄ха̄расса абха̄вато. евам̣ сантепӣти идам̣ са̄сане йесу дхаммесу висесато а̄ха̄расаддо нирул̣хо, ‘‘а̄ха̄рат̣т̣хитика̄’’ти еттха йади тейева гайханти, абйа̄питадосама̄панно. атха саббопи паччайадхаммо а̄ха̄роти адхиппето, има̄йа а̄ха̄рапа̄л̣ийа̄ виродхо а̄панноти дассетум̣ а̄раддхам̣. ‘‘на вируджджхатӣ’’ти йена̄дхиппа̄йена вуттам̣, там̣ виваранто ‘‘етасмин̃хи сутте’’тиа̄дима̄ха. кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ра̄дӣнам̣ оджат̣т̣хамакарӯпа̄харан̣а̄ди ниппарийа̄йена а̄ха̄рабха̄во. йатха̄ хи кабал̣ӣка̄ра̄ха̄ро оджат̣т̣хамакарӯпа̄харан̣ена рӯпака̄йам̣ упаттхамбхенти, евам̣ пхасса̄дайо ведана̄диа̄харан̣ена на̄мака̄йам̣ упаттхамбхети, тасма̄ сатипи джанакабха̄ве упаттхамбхакабха̄во оджа̄дӣсу са̄тисайо лаббхама̄но мукхйо а̄ха̄рат̣т̣хоти те ева ниппарийа̄йена а̄ха̄ралаккхан̣а̄ дхамма̄ вутта̄.

идха̄ти имасмим̣ сутте парийа̄йена паччайо а̄ха̄роти вутто, саббо паччайадхаммо аттано пхалам̣ а̄харатӣти имам̣ парийа̄йам̣ лабхатӣти. тена̄ха ‘‘саббадхамма̄нан̃хӣ’’тиа̄ди. таттха саббадхамма̄нанти саббесам̣ сан̇кхатадхамма̄нам̣. ида̄ни йатха̄вуттаматтхам̣ суттена саматтхетум̣ ‘‘тенева̄ха̄’’тиа̄ди вуттам̣. айанти паччайа̄ха̄ро. ниппарийа̄йа̄ха̄ропи гахитова хотӣти йа̄вата̄ сопи паччайабха̄венева джанако упаттхамбхако ча хутва̄ там̣ там̣ пхалам̣ а̄харатӣти ваттаббатам̣ лабхатӣти.

таттха̄ти парийа̄йа̄ха̄ро, ниппарийа̄йа̄ха̄роти двӣсу а̄ха̄ресу асан̃н̃абхаве йадипи ниппарийа̄йа̄ха̄ро на лаббхати, парийа̄йа̄ха̄ро пана лаббхатева. ида̄ни тамеваттхам̣ виттха̄рато дассетум̣ ‘‘ануппанне хи буддхе’’тиа̄ди вуттам̣. уппанне буддхе титтхакараматаниссита̄нам̣ джха̄набха̄вана̄йа асиджджханато ‘‘ануппанне буддхе’’ти вуттам̣. са̄саника̄ та̄дисам̣ джха̄нам̣ на ниббаттентӣти ‘‘титтха̄йатане паббаджита̄’’ти вуттам̣. титтхийа̄ хи упапаттивисесе вимуттисан̃н̃ино сан̃н̃а̄вира̄га̄вира̄гесу а̄дӣнава̄нисам̣садассинова хутва̄ асан̃н̃асама̄паттим̣ ниббаттетва̄ аккхан̣абхӯмийам̣ уппаджджанти, на са̄саника̄. ва̄йокасин̣е париккаммам̣ катва̄ти ва̄йокасин̣е пат̣хама̄дӣни тӣн̣и джха̄на̄ни ниббаттетва̄ татийаджджха̄не чин̣н̣авасӣ хутва̄ тато вут̣т̣ха̄йа чатуттхаджджха̄на̄дхигама̄йа парикаммам̣ катва̄. тенева̄ха ‘‘чатуттхаджджха̄нам̣ ниббаттетва̄’’ти.

касма̄ (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.68-73; дӣ. ни. абхи. т̣ӣ. 1.68-73) панеттха ва̄йокасин̣ейева парикаммам̣ вуттанти? вуччате, йатхева хи рӯпапат̣ибха̄габхӯтесу касин̣ависесесу рӯпавибха̄ванена рӯпавира̄габха̄вана̄сан̇кха̄то арӯпасама̄паттивисесо саччхикарӣйати, евам̣ апарибйаттавиггахата̄йа арӯпапат̣ибха̄габхӯте касин̣ависесе арӯпавибха̄ванена арӯпавира̄габха̄вана̄ сан̇кха̄то рӯпасама̄паттивисесо адхигамӣйатӣти. еттха ча ‘‘сан̃н̃а̄ рого, сан̃н̃а̄ ган̣д̣о’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 3.24), ‘‘дхи читтам̣, дхи ватетам̣ читта’’нтиа̄дина̄ ча найена арӯпаппаваттийа̄ а̄дӣнавадассанена тадабха̄ве ча сантапан̣ӣтабха̄васаннит̣т̣ха̄нена рӯпасама̄паттийа̄ абхисан̇кхаран̣ам̣ арӯпавира̄габха̄вана̄. рӯпавира̄габха̄вана̄ пана саддхим̣ упача̄рена арӯпасама̄паттийо, таттха̄пи висесена пат̣хама̄руппаджджха̄нам̣. йади евам̣ ‘‘париччхинна̄ка̄сакасин̣епӣ’’ти ваттаббам̣, тасса̄пи арӯпапат̣ибха̄гата̄ лаббхатӣти? иччхитамеветам̣, кесан̃чи авачанам̣ панеттха пубба̄чарийехи аггахитабха̄вена. йатха̄ хи рӯпавира̄габха̄вана̄ вираджджанӣйадхамма̄бха̄ваматтена париниппханна̄, вираджджанӣйадхаммапарибха̄сабхӯте ча висайависесе па̄тубхавати, евам̣ арӯпавира̄габха̄вана̄пӣти вуччама̄не на кочи виродхо. титтхийехева пана тасса̄ сама̄паттийа̄ пат̣ипаджджитаббата̄йа тесан̃ча висайапатхе сӯпанибандханассева тасса джха̄насса пат̣ипаттито дит̣т̣хивантехи пубба̄чарийехи чатуттхейева бхӯтакасин̣е арӯпавира̄габха̄вана̄парикаммам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. кин̃ча ван̣н̣акасин̣есу вийа пуримабхӯтакасин̣аттайепи ван̣н̣аппат̣иччха̄йа̄ва пан̣н̣атти а̄рамман̣ам̣ джха̄насса локавоха̄ра̄нуродхенева паваттито. еван̃ча катва̄ висуддхимагге (висуддхи. 1.57) патхавӣкасин̣асса а̄да̄сачандаман̣д̣алӯпамавачанан̃ча саматтхитам̣ хоти, чатуттхам̣ пана бхӯтакасин̣ам̣ бхӯтаппат̣иччха̄йамева джха̄насса гочарабха̄вам̣ гаччхатӣти тассевам̣ арӯпапат̣ибха̄гата̄ йутта̄ти ва̄йокасин̣ейева парикаммам̣ вуттанти ведитаббам̣.

дхӣти джигуччханаттхе нипа̄то, тасма̄ дхи читтанти читтам̣ джигуччха̄ми. дхи ватетам̣ читтанти етам̣ мама читтам̣ джигуччхитам̣ вата хоту. вата̄ти самбха̄ване. тена джигуччханам̣ самбха̄венто вадати. на̄ма̄ти ча самбха̄ване ева. тена читтасса абха̄вам̣ самбха̄вети. читтасса бха̄ва̄бха̄весу а̄дӣнава̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘читтан̃хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. кхантим̣ ручим̣ уппа̄детва̄ти читтасса абха̄во ева са̄дху сут̣т̣хӯти имам̣ дит̣т̣хиниджджха̄наккхантим̣ таттха ча абхиручим̣ уппа̄детва̄. татха̄ бха̄витасса джха̄насса т̣хитибха̄гийабха̄ваппаттийа̄ апарихӣнаджджха̄на̄. титтха̄йатане паббаджитассева татха̄ джха̄набха̄вана̄ хотӣти а̄ха ‘‘мануссалоке’’ти. пан̣ихито ахосӣти маран̣асса а̄саннака̄ле т̣хапито ахоси. йади т̣ха̄на̄дина̄ а̄ка̄рена ниббаттеййа каммабалена, йа̄ва бхеда̄ тенева̄ка̄рена тит̣т̣хеййа̄ти а̄ха ‘‘тена ирийа̄патхена̄’’тиа̄ди. еварӯпа̄нампӣти евам̣ ачетана̄нампи. пи-саддена пагева сачетана̄нанти дассети. катхам̣ пана ачетана̄нам̣ несам̣ паччайа̄ха̄расса упакаппананти чоданам̣ сандха̄йа таттха нидассанам̣ дассенто ‘‘йатха̄’’тиа̄дима̄ха. тена на кевалама̄гамойева, айаметтха йуттӣти дассети. та̄ва тит̣т̣хантӣти уккам̣сато пан̃ча маха̄каппасата̄ни тит̣т̣ханти.

йе ут̣т̣ха̄навӣрийена дивасам̣ вӣтина̄метва̄ тасса ниссандапхаламаттам̣ кин̃чидева лабхитва̄ джӣвикам̣ каппенти, те ут̣т̣ха̄напхалӯпаджӣвино. йе пана аттано пун̃н̃апхаламева упаджӣванти, те пун̃н̃апхалӯпаджӣвино. нерайика̄нам̣ пана нева ут̣т̣ха̄навӣрийавасена джӣвикакаппанам̣, пун̃н̃апхаласса пана лесопи наттхӣти вуттам̣ ‘‘йе пана нерайика̄…пе… джӣвӣти вутта̄’’ти. пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣асса а̄харан̣ена маносан̃четана̄ а̄ха̄роти вутта̄, на йасса кассачи пхаласса̄ти адхиппа̄йена ‘‘ким̣ пан̃ча а̄ха̄ра̄ аттхӣ’’ти чодети. а̄чарийо ниппарийа̄йа̄ха̄ре адхиппете ‘‘сийа̄ тава чодана̄ авасара̄, са̄ пана еттха анавасара̄’’ти ча дассенто ‘‘пан̃ча, на пан̃ча̄ти идам̣ на ваттабба’’нти ватва̄ парийа̄йа̄ха̄рассева панеттха адхиппетабха̄вам̣ дассенто ‘‘нану паччайо а̄ха̄ро’ти вуттамета’’нти а̄ха. тасма̄ти йасса кассачи паччайасса а̄ха̄роти иччхитатта̄. ида̄ни вуттамеваттхам̣ па̄л̣ийа̄ саматтхенто ‘‘йам̣ сандха̄йа̄’’тиа̄дима̄ха.

мукхйа̄ха̄равасенапи нерайика̄нам̣ а̄ха̄рат̣т̣хитикатам̣ дассетум̣ ‘‘кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рам̣…пе… са̄дхетӣ’’ти вуттам̣. йади евам̣ нерайика̄ сукхаппат̣исам̣вединопи хонтӣти? ноти дассетум̣ ‘‘кхел̣о хӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тайоти тайо арӯпа̄ха̄ра̄ кабал̣ӣка̄ра̄ха̄расса абха̄вато. авасеса̄нанти асан̃н̃асаттехи авасеса̄нам̣ ка̄мабхава̄дӣсу ниббаттасатта̄нам̣. паччайа̄ха̄ро хи саббесам̣ са̄дха̄ран̣оти.

пат̣хамамаха̄пан̃хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8-9. дутийамаха̄пан̃хасутта̄диван̣н̣ана̄

28-29. ат̣т̣хаме евам̣на̄макети каджан̇гала̄ти евам̣ иттхилин̇гавасена ладдхана̄маке маджджхимаппадесасса марийа̄дабхӯте нагаре. ‘‘нигаме’’типи ваданти, ‘‘ничулаване’’типи ваданти. ничулам̣ на̄ма ека̄ руккхаджа̄ти, ‘‘нӣпаруккхо’’типи ваданти. тена сан̃чханно маха̄ванасан̣д̣о, таттха вихаратӣти аттхо. хетуна̄ найена̄ти ча хет̣т̣ха̄ вуттамева. нану ча ‘‘есо чева тасса аттхо’’ти касма̄ вуттам̣. бхагавата̄ хи чатта̄ротиа̄дипан̃хабйа̄каран̣а̄ чатта̄ро а̄ха̄ра̄, пан̃чупа̄да̄наккхандха̄, чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни, сатта вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо, ат̣т̣ха локадхамма̄ дассита̄. бхиккхунийа̄ пана чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, пан̃чиндрийа̄ни, чха нисса̄ран̣ӣйа̄ дха̄туйо, сатта боджджхан̇га̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магготи дасситадхамма̄ ан̃н̃ойеваттхо бхиккхунийа̄ дасситоти чоданам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘кин̃ча̄пӣ’’тиа̄ди. наваме наттхи ваттаббам̣.

дутийамаха̄пан̃хасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. дутийакосаласуттаван̣н̣ана̄

30. дасаме уггантва̄ йуджджхати ета̄йа̄ти уййодхика̄, саттхаппаха̄рехи йуджджхитассетам̣ адхивачанам̣. уггантва̄ йуджджханам̣ ва̄ уййодхико, саттхаппаха̄ро. тена̄ха ‘‘йуддхато ниватто’’ти. упассутивасена йуджджхитабба̄ка̄рам̣ н̃атва̄ти джетаване кира даттаттхеро дхануггахатиссаттхероти две махаллакаттхера̄ виха̄рапаччанте пан̣н̣аса̄ла̄йа васанти. тесу дхануггахатиссаттхеро паччхимайа̄ме пабуджджхитва̄ ут̣т̣ха̄йа нисинно даттаттхерам̣ а̄мантетва̄ ‘‘айам̣ те маходаро косало бхуттабхаттамева пӯтим̣ кароти, йуддхавича̄ран̣ам̣ пана кин̃чи на джа̄на̄ти, пара̄джитотвева вада̄петӣ’’ти ватва̄ тена ‘‘ким̣ пана ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти вутте – ‘‘бханте, йуддхо на̄ма падумабйӯхо чаккабйӯхо сакат̣абйӯхоти тайо бйӯха̄ хонти, аджа̄тасаттум̣ ган̣хитука̄мена асукасмим̣ на̄ма паббатакуччхисмим̣ двӣсу паббатабхиттӣсу мануссе т̣хапетва̄ пурато дуббалам̣ дассетва̄ паббатантарам̣ павит̣т̣хабха̄вам̣ джа̄нитва̄ павит̣т̣хамаггам̣ рундхитва̄ пурато ча паччхато ча убхосу паббатабхиттӣсу ваггитва̄ надитва̄ джа̄лапаккхиттамаччхам̣ вийа катва̄ сакка̄ гахету’’нти. тасмим̣ кхан̣е ‘‘бхиккхӯнам̣ катха̄салла̄пам̣ сун̣а̄тха̄’’ти ран̃н̃о песитачарапуриса̄ там̣ сутва̄ ран̃н̃о а̄рочесум̣. там̣ сутва̄ ра̄джа̄ сан̇га̄мабхерим̣ пахара̄петва̄ гантва̄ сакат̣абйӯхам̣ катва̄ аджа̄тасаттум̣ джӣвагга̄хам̣ ган̣хи. тена вуттам̣ ‘‘упассутивасе…пе... аджа̄тасаттум̣ ган̣хӣ’’ти.

дон̣апа̄канти дон̣атан̣д̣ула̄нам̣ паккабхаттам̣. дон̣анти чатуна̄л̣ика̄наметамадхивачанам̣. мануджасса̄ти саттасса. танукасса̄ти танука̄ аппика̄ асса пуггаласса, бхуттапаччайа̄ висабха̄гаведана̄ на хонти. сан̣иканти мандам̣ мудукам̣, апариссайамева̄ти аттхо. джӣратӣти парибхутта̄ха̄ро паччати. а̄йу па̄лайанти нирого аведано джӣвитам̣ раккханто. атха ва̄ сан̣икам̣ джӣратӣти со бходжане маттан̃н̃ӯ пуггало паримита̄ха̄рата̄йа сан̣икам̣ чирена джӣрати джарам̣ па̄пун̣а̄ти джӣвитам̣ па̄лайанто.

имам̣ ова̄дам̣ ада̄сӣти екасмим̣ кира (дха. па. ат̣т̣ха. 2.203 пасенадикосалаваттху) самайе ра̄джа̄ тан̣д̣уладон̣асса оданам̣ тадупийена сӯпабйан̃джанена бхун̃джати. со екадивасам̣ бхуттапа̄тара̄со бхаттасаммадам̣ авинодетва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ килантарӯпо ито чито ча сампариваттати, нидда̄йа абхибхуййама̄нопи лахукам̣ нипаджджитум̣ асакконто екамантам̣ нисӣди. атха нам̣ саттха̄ а̄ха ‘‘ким̣, маха̄ра̄джа, ависсамитва̄ва а̄гатосӣ’’ти. а̄ма, бханте, бхуттака̄лато пат̣т̣ха̄йа ме маха̄дуккхам̣ хотӣти. атха нам̣ саттха̄, ‘‘маха̄ра̄джа, атибахубходжӣнам̣ етам̣ дуккхам̣ хотӣ’’ти ватва̄ –

‘‘миддхӣ йада̄ хоти махаггхасо ча,

нидда̄йита̄ сампариваттаса̄йӣ;

маха̄вара̄хова нива̄папут̣т̣хо,

пунаппунам̣ габбхамупети мандо’’ти. (дха. па. 325; нетти. 26, 90) –

има̄йа га̄тха̄йа овадитва̄, ‘‘маха̄ра̄джа, бходжанам̣ на̄ма матта̄йа бхун̃джитум̣ ват̣т̣ати, маттабходжино хи сукхам̣ хотӣ’’ти уттарипи пуна оваданто ‘‘мануджасса сада̄ сатӣмато’’ти (сам̣. ни. 1.124) имам̣ га̄тхама̄ха.

ра̄джа̄ пана га̄тхам̣ угган̣хитум̣ на̄саккхи, самӣпе т̣хитам̣ пана бха̄гинеййам̣ судассанам̣ на̄ма ма̄н̣авам̣ ‘‘имам̣ га̄тхам̣ угган̣ха та̄та̄’’ти а̄ха. со там̣ га̄тхам̣ угган̣хитва̄ ‘‘ким̣ кароми, бханте’’ти саттха̄рам̣ пуччхи. атха нам̣ саттха̄ а̄ха, ‘‘ма̄н̣ава, имам̣ га̄тхам̣ нат̣о вийа паттапаттат̣т̣ха̄не ма̄ авача, ран̃н̃о па̄тара̄сам̣ бхун̃джанат̣т̣ха̄не т̣хатва̄ пат̣хамапин̣д̣а̄дӣсупи аватва̄ аваса̄не пин̣д̣е гахите вадеййа̄си, ра̄джа̄ сутва̄ бхаттапин̣д̣ам̣ чхад̣д̣ессати. атха ран̃н̃о хаттхесу дхотесу па̄тим̣ апанетва̄ ситтха̄ни ган̣етва̄ тадупийам̣ бйан̃джанам̣ н̃атва̄ пунадивасе та̄ватаке тан̣д̣уле ха̄реййа̄си. па̄тара̄се ча ватва̄ са̄йама̄се ма̄ вадеййа̄сӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ там̣ дивасам̣ ран̃н̃о па̄тара̄сам̣ бхутва̄ гататта̄ са̄йама̄се бхагавато анусит̣т̣хинийа̄мена га̄тхам̣ абха̄си. ра̄джа̄ дасабаласса вачанам̣ саритва̄ бхаттапин̣д̣ам̣ па̄тийам̣йева чхад̣д̣еси. ран̃н̃о хаттхесу дхотесу па̄тим̣ апанетва̄ ситтха̄ни ган̣етва̄ пунадивасе таттаке тан̣д̣уле харим̣су, сопи ма̄н̣аво дивасе дивасе татха̄гатасса сантикам̣ гаччхати. дасабаласса висса̄сико ахоси. атха нам̣ екадивасам̣ пуччхи ‘‘ра̄джа̄ киттакам̣ бхун̃джатӣ’’ти? со ‘‘на̄л̣икодана’’нти а̄ха. ват̣т̣иссати етта̄вата̄ пурисабха̄го еса, ито пат̣т̣ха̄йа га̄тхам̣ ма̄ вадӣти. ра̄джа̄ татхева сан̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ ‘‘на̄л̣икоданапарамата̄йа сан̣т̣ха̄сӣ’’ти. раттан̃н̃ута̄йа вад̣д̣хитам̣ сӣлам̣ асса аттхӣти вад̣д̣хитасӣло. апотхуджджаникехи сӣлехӣти чатупа̄рисуддхисӣлехи сӣлам̣ арийам̣ суддхам̣. тена вуттам̣ ‘‘арийасӣло’’ти. тадекам̣ анаваджджат̣т̣хена кусалам̣. тена вуттам̣ ‘‘кусаласӣло’’ти.

дутийакосаласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

маха̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. упа̄ливагго

1. упа̄лисуттаван̣н̣ана̄

31. чатуттхасса пат̣хаме аттхавасети вуддхивисесе, сиккха̄падапан̃н̃аттихету адхигаманӣйе хитависесети аттхо. аттхойева ва̄ аттхавасо, даса аттхе даса ка̄ран̣а̄нӣти вуттам̣ хоти. атха ва̄ аттхо пхалам̣ тададхӣнавуттита̄йа васо етасса̄ти аттхавасо, хетӯти евампеттха аттхо дат̣т̣хаббо. ‘‘йе мама сотаббам̣ саддаха̄таббам̣ ман̃н̃иссанти, тесам̣ там̣ асса дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄’’ти вуттатта̄ ‘‘йо ча татха̄гатасса вачанам̣ сампат̣иччхати, тасса там̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа сам̣ваттатӣ’’ти вуттам̣. асампат̣иччхане а̄дӣнаванти бхадда̄лисутте вийа асампат̣иччхане а̄дӣнавам̣ дассетва̄. сукхавиха̄ра̄бха̄ве сахаджӣвама̄насса абха̄вато сахаджӣвита̄пи сукхавиха̄рова вутто. сукхавиха̄ро на̄ма чатуннам̣ ирийа̄патхавиха̄ра̄нам̣ пха̄сута̄.

ман̇кутанти ниттеджатам̣. дхаммена̄тиа̄дӣсу дхаммоти бхӯтам̣ ваттху. винайоти чодана̄ чева са̄ран̣а̄ ча. саттхуса̄сананти н̃аттисампада̄ чева анусса̄ванасампада̄ ча.

пийасӣла̄нанти сиккха̄ка̄ма̄нам̣. тесан̃хи сӣлам̣ пийам̣ хоти. тенева̄ха ‘‘сиккха̄ттайапа̄рипӯрийа̄ гхат̣ама̄на̄’’ти. сандиддхамана̄ти сам̣сайам̣ а̄паджджамана̄. уббал̣ха̄ хонтӣти пӣл̣ита̄ хонти. сан̇гхакамма̄нӣти сатипи упосатхапава̄ран̣а̄нам̣ сан̇гхакаммабха̄ве гобалӣбаддан̃а̄йена упосатхам̣ пава̄ран̣ан̃ча т̣хапетва̄ упасампада̄дисесасан̇гхакамма̄нам̣ гахан̣ам̣ ведитаббам̣. самагга̄нам̣ бха̄во са̄маггӣ.

‘‘на̄хам̣, чунда, дит̣т̣хадхаммика̄нам̣йева а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа дхаммам̣ десемӣ’’ти (дӣ. ни. 3.182) еттха вива̄дамӯлабхӯта̄ килеса̄ а̄сава̄ти а̄гата̄.

‘‘йена девӯпапатйасса, гандхаббо ва̄ вихан̇гамо;

йаккхаттам̣ йена гаччхеййам̣, мануссаттан̃ча аббадже;

те майхам̣ а̄сава̄ кхӣн̣а̄, виддхаста̄ винал̣ӣката̄’’ти. (а. ни. 4.36) –

еттха тебхӯмакам̣ каммам̣ авасеса̄ ча акусала̄ дхамма̄. идха пана парӯпава̄давиппат̣иса̄равадхабандха̄дайо чева апа̄йадуккхабхӯта̄ ча на̄наппака̄ра̄ упаддава̄ а̄сава̄ти а̄ха ‘‘асам̣варе т̣хитена тасмим̣йева аттабха̄ве паттабба̄’’тиа̄ди. йади хи бхагава̄ сиккха̄падам̣ на ча пан̃н̃апеййа, тато асаддхаммаппат̣исеванаадинна̄да̄напа̄н̣а̄типа̄та̄дихету йе уппаджджеййум̣ парӯпава̄да̄дайо дит̣т̣хадхаммика̄ на̄наппака̄ра̄ анаттха̄, йе ча таннимиттамева нирайа̄дӣсу ниббаттасса пан̃чавидхабандханакаммака̄ран̣а̄дивасена маха̄дуккха̄нубхаванаппака̄ра̄ анаттха̄, те сандха̄йа идам̣ вуттам̣ ‘‘дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа сампара̄йика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ пат̣игха̄та̄йа̄’’ти. дит̣т̣хадхаммо вуччати паччаккхо аттабха̄во, таттха бхава̄ дит̣т̣хадхаммика̄. тена вуттам̣ ‘‘тасмим̣йева аттабха̄ве паттабба̄’’ти. саммукха̄ гараханам̣ акитти, параммукха̄ гараханам̣ айасо. атха ва̄ саммукха̄ параммукха̄ гараханам̣ акитти, парива̄раха̄ни айасоти ведитаббам̣. а̄гаманамаггатхакана̄йа̄ти а̄гаманадва̄рапидаханаттха̄йа. сампаретаббато печча гантаббато сампара̄йо, паралокоти а̄ха ‘‘сампара̄йе нарака̄дӣсӯ’’ти.

метхуна̄дӣни раджджанат̣т̣ха̄на̄ни. па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни дуссанат̣т̣ха̄на̄ни.

сам̣варавинайоти сӣласам̣варо, сатисам̣варо, н̃а̄н̣асам̣варо, кхантисам̣варо, вӣрийасам̣вароти пан̃чавидхо сам̣варо. йатха̄сакам̣ сам̣варитабба̄нам̣ винетабба̄нан̃ча ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ сам̣варан̣ато сам̣варо, винайанато винайоти вуччати. паха̄навинайоти тадан̇гаппаха̄нам̣ виккхамбханаппаха̄нам̣, самуччхедаппаха̄нам̣, пат̣ипассаддхиппаха̄нам̣, ниссаран̣аппаха̄нанти пан̃чавидхам̣ паха̄нам̣ йасма̄ ча̄гат̣т̣хена паха̄нам̣, винайат̣т̣хена винайо, тасма̄ ‘‘паха̄навинайо’’ти вуччати. саматхавинайоти сатта адхикаран̣асаматха̄. пан̃н̃аттивинайоти сиккха̄падамева. сиккха̄падапан̃н̃аттийа̄ хи виджджама̄на̄йа ева сиккха̄падасамбхавато пан̃н̃аттивинайопи сиккха̄падапан̃н̃аттийа̄ ануггахито хоти. сесаметтха вуттаттхамева.

упа̄лисуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

упа̄ливаггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. аккосавагго

1-8. вива̄дасутта̄диван̣н̣ана̄

41-48. пан̃чамасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. чхат̣т̣хе кхан̣абхан̇гурата̄йа на ничча̄ на дхува̄ти аничча̄. тато ева пан̣д̣итехи на ичча̄ на упагантабба̄типи аничча̄. сва̄йам̣ несам̣ аниччат̣т̣хо удайавайапариччхинната̄йа ведитабботи а̄ха ‘‘хутва̄ абха̄вино’’ти, уппаджджитва̄ винассака̄ти аттхо. са̄рарахита̄ти ниччаса̄радхуваса̄рааттаса̄равирахита̄. муса̄ти висам̣ва̄данат̣т̣хена муса̄, екам̣сена асубха̄дисабха̄ва̄ те ба̄ла̄нам̣ субха̄дибха̄вена упат̣т̣хаханти, субха̄диггахан̣асса паччайабха̄вена сатте висам̣ва̄денти. тена̄ха ‘‘ниччасубхасукха̄ вийа̄’’тиа̄ди. на пассанасабха̄ва̄ти кхан̣апабхан̇гурата̄иттарапаччупат̣т̣ха̄ната̄йа диссама̄на̄ вийа хутва̄ адассанапакатика̄. ете хи кхеттам̣ вийа ваттху вийа хиран̃н̃асуван̣н̣ам̣ вийа ча пан̃н̃а̄йитва̄пи катипа̄хенева супинаке дит̣т̣ха̄ вийа на пан̃н̃а̄йанти. саттамат̣т̣хама̄ни сувин̃н̃еййа̄ни.

вива̄дасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. сарӣрат̣т̣хадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄

49-50. наваме пунаббхавада̄нам̣ пунаббхаво уттарападалопена, пунаббхаво сӣламасса̄ти понобхавико, пунаббхавада̄йакоти аттхо. тена̄ха ‘‘пунаббхаваниббаттако’’ти. бхавасан̇кхаран̣акамманти пунаббхаваниббаттанакакаммам̣. дасаме наттхи ваттаббам̣.

сарӣрат̣т̣хадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

аккосаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пат̣хамапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

2. дутийапан̣н̣а̄сакам̣

(6) 1. сачиттавагго

1-10. сачиттасутта̄диван̣н̣ана̄

51-60. дутийасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. дасаме питтам̣ самут̣т̣ха̄наметесанти питтасамут̣т̣ха̄на̄, питтапаччайа̄питтахетука̄ти аттхо. семхасамут̣т̣ха̄на̄дӣсупи есева найо. саннипа̄тика̄ти тин̣н̣ампи питта̄дӣнам̣ копена самут̣т̣хита̄. утупарин̣а̄маджа̄ти висабха̄гаутуто джа̄та̄. джан̇галадесава̄сӣнан̃хи анӯпадесе васанта̄нам̣ висабха̄го ча уту уппаджджати, анӯпадесава̄сӣнан̃ча джан̇галадесети евам̣ парасамуддатӣра̄дивасенапи утувисабха̄гата̄ уппаджджатийева. тато джа̄та̄ти утупарин̣а̄маджа̄. аттано пакатичарийа̄нам̣ висайа̄нам̣ висамам̣ ка̄йапарихаран̣авасена джа̄та̄ висамапариха̄раджа̄. тена̄ха ‘‘атичират̣т̣ха̄нанисаджджа̄дина̄ висамапариха̄рена джа̄та̄’’ти. а̄ди-саддена маха̄бха̄раваханасудха̄кот̣т̣ана̄дӣнам̣ сан̇гахо. парасса упаккамато ниббатта̄ опаккамика̄. ба̄хирам̣ паччайам̣ анапеккхитва̄ кевалам̣ каммавипа̄катова джа̄та̄ каммавипа̄каджа̄. таттха пуримехи саттахи ка̄ран̣ехи уппанна̄ са̄рӣрика̄ ведана̄ сакка̄ пат̣иба̄хитум̣, каммавипа̄каджа̄нам̣ пана саббабхесаджджа̄нипи саббапаритта̄нипи на̄лам̣ пат̣игха̄та̄йа.

сачиттасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

сачиттаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(7) 2. йамакавагго

1-7. авиджджа̄сутта̄диван̣н̣ана̄

61-67. дутийасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. саттаме нал̣акапа̄накети евам̣на̄маке нигаме. пуббе кира (джа̄. ат̣т̣ха. 1.1.19 а̄дайо) амха̄кам̣ бодхисатто капийонийам̣ ниббатто маха̄ка̄йо капира̄джа̄ хутва̄ анекасатава̄нарасахассапаривуто паббатапа̄де вичари, пан̃н̃ава̄ кхо пана хоти маха̄пан̃н̃о. со парисам̣ евам̣ овадати, ‘‘та̄та̄, имасмим̣ паббатапа̄де висапхала̄ни хонти, амануссапариггахита̄ поккхаран̣ика̄ на̄ма хонти, тумхе пуббе кха̄дитапубба̄нева пхала̄ни кха̄датха, пӣтапубба̄нева па̄нӣйа̄ни пиватха, еттха во пат̣ипуччхитакиччам̣ наттхӣ’’ти. те апӣтапуббам̣ дисва̄ сахаса̄ва апивитва̄ саманта̄ паридха̄витва̄ маха̄саттасса а̄гаманам̣ олокайама̄на̄ нисӣдим̣су. маха̄сатто а̄гантва̄ ‘‘ким̣, та̄та̄, па̄нӣйам̣ на пиватха̄’’ти а̄ха. тумха̄кам̣ а̄гаманам̣ олокема̄ти. ‘‘са̄дху, та̄та̄’’ти саманта̄ падам̣ парийесама̄но отин̣н̣ападам̣йева аддаса, на уттин̣н̣ападам̣. адисва̄ ‘‘сапариссайа̄’’ти ан̃н̃а̄си. та̄вадева ча таттха абхиниббаттаамануссо удакам̣ дведха̄ катва̄ ут̣т̣ха̄си – сетамукхо, нӣлакуччхи, раттахаттхапа̄до, маха̄да̄т̣хико, вантада̄т̣хо, вирӯпо, бӣбхаччхо, удакараккхасо. со евама̄ха – ‘‘касма̄ па̄нӣйам̣ на пиватха, мадхурам̣ удакам̣ пиватха, ким̣ тумхе етасса вачанам̣ сун̣а̄тха̄’’ти. маха̄сатто а̄ха ‘‘твам̣ адхиваттхо амануссо’’ти? а̄ма̄ханти. ‘‘твам̣ идха отин̣н̣е лабхасӣ’’ти а̄ха. а̄ма, тумхе пана саббе кха̄дисса̄мӣти. на саккхиссаси йаккха̄ти. па̄нӣйам̣ пана пивиссатха̄ти. а̄ма, пивисса̄ма̄ти. евам̣ санте екампи ва̄нарам̣ на мун̃чиссанти. ‘‘па̄нӣйан̃ча пивисса̄ма, на ча те васам̣ гамисса̄ма̄’’ти нал̣ам̣ а̄хара̄петва̄ кот̣ийам̣ гахетва̄ дхами. саббо екаччхиддо ахоси. тӣре нисӣдитва̄ва па̄нӣйам̣ пиви. сесава̄нара̄нампи па̄т̣ийеккам̣ нал̣ам̣ а̄хара̄петва̄ дхамитва̄ ада̄си. саббе те пассантассева па̄нӣйам̣ пивим̣су. вуттампи четам̣ –

‘‘дисва̄ падамануттин̣н̣ам̣, дисва̄нотаритам̣ падам̣;

нал̣ена ва̄рим̣ писса̄ма, нева мам̣ твам̣ вадхиссасӣ’’ти. (джа̄. 1.1.20);

тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва аджджадиваса̄ тасмим̣ т̣ха̄не нал̣а̄ екаччхидда̄ва хонти. имасмин̃хи каппе каппат̣т̣хийапа̄т̣иха̄рийа̄ни на̄ма чанде сасалаккхан̣ам̣ (джа̄. 1.4.61 а̄дайо), ват̣т̣аджа̄таке (джа̄. 1.1.35) саччакирийат̣т̣ха̄не аггиджа̄ласса а̄гаманупаччхедо, гхат̣ӣка̄расса ма̄та̄питӯнам̣ васанат̣т̣ха̄не ановассанам̣ (ма. ни. 2.291), поккхаран̣ийа̄ тӣре нал̣а̄нам̣ екаччхиддабха̄воти. ити са̄ поккхаран̣ӣ нал̣ена па̄нӣйасса пивитатта̄ ‘‘нал̣акапа̄нака̄’’ти на̄мам̣ лабхи. апарабха̄ге там̣ поккхаран̣им̣ нисса̄йа нигамо патит̣т̣ха̄си, тассапи ‘‘нал̣акапа̄на’’нтвева на̄мам̣ джа̄там̣. там̣ пана сандха̄йа вуттам̣ ‘‘нал̣акапа̄не’’ти. пала̄саванети ким̣сукаване.

тун̣хӣбхӯтам̣ тун̣хӣбхӯтанти бйа̄паниччха̄йам̣ идам̣ а̄мед̣итавачананти дассетум̣ ‘‘йам̣ йам̣ диса’’нтиа̄ди вуттам̣. анувилокетва̄ти еттха ану-саддо ‘‘парӣ’’ти имина̄ сама̄наттхоти а̄ха ‘‘тато тато вилокетва̄’’ти. касма̄ а̄гила̄йати кот̣исахассахаттхина̄га̄нам̣ балам̣ дха̄рентасса̄ти чодакасса адхиппа̄йо. а̄чарийо панасса ‘‘еса сан̇кха̄ра̄нам̣ сабха̄во, йадидам̣ аниччата̄. йе пана аничча̄, те екантенева удайавайаппат̣ипӣл̣итата̄йа дуккха̄ ева. дуккхасабха̄весу тесу саттхука̄йе дуккхуппаттийа̄ айам̣ паччайо’’ти дассетум̣ ‘‘бхагавато’’тиа̄ди вуттам̣. пит̣т̣хива̄то уппаджджи, со ча кхо пуббекатакаммапаччайа̄. еттха̄ха ‘‘ким̣ пана там̣ каммам̣, йена апарима̄н̣ака̄лам̣ саккаччам̣ упачитавипулапун̃н̃асамбха̄ро саттха̄ еварӯпам̣ дуккхавипа̄каманубхаватӣ’’ти? вуччате – айамева бхагава̄ бодхисаттабхӯто атӣтаджа̄тийам̣ маллапутто хутва̄ па̄паджанасевӣ айонисоманасика̄рабахуло чарати. со екадивасам̣ ниббуддхе ваттама̄не екам̣ маллапуттам̣ гахетва̄ га̄л̣хатарам̣ ниппӣл̣еси. тена каммена ида̄ни буддхо хутва̄пи дуккхаманубхави. йатха̄ четам̣, евам̣ чин̃чама̄н̣авика̄дӣнамиттхӣнам̣ йа̄ни бхагавато аббхаккха̄на̄дӣни дуккха̄ни, сабба̄ни пуббекатасса випа̄ка̄васеса̄ни, йа̄ни каммапилотика̄нӣти вуччанти. вуттан̃хетам̣ апада̄не (апа. тхера 1.39.64-96) –

‘‘анотаттасара̄санне, раман̣ӣйе сила̄тале;

на̄на̄ратанападжджоте, на̄на̄гандхаванантаре.

‘‘махата̄ бхиккхусан̇гхена, парето локана̄йако;

а̄сӣно бйа̄карӣ таттха, пуббакамма̄ни аттано.

‘‘сун̣а̄тха бхиккхаво майхам̣, йам̣ каммам̣ пакатам̣ майа̄;

пилотикасса каммасса, буддхаттепи випаччати.

1.

‘‘муна̄л̣и на̄махам̣ дхутто, пуббе ан̃н̃а̄су джа̄тису;

паччекабуддхам̣ сурабхим̣, аббха̄чиккхим̣ адӯсакам̣.

‘‘тена каммавипа̄кена, нирайе сам̣сарим̣ чирам̣;

бахӯ вассасахасса̄ни, дуккхам̣ ведеси веданам̣.

‘‘тена камма̄васесена, идха паччхимаке бхаве;

аббхаккха̄нам̣ майа̄ ладдхам̣, сундарика̄йа ка̄ран̣а̄.

2.

‘‘сабба̄бхибхусса буддхасса, нандо на̄ма̄си са̄вако;

там̣ аббхаккха̄йа нирайе, чирам̣ сам̣саритам̣ майа̄.

‘‘даса вассасахасса̄ни, нирайе сам̣сарим̣ чирам̣;

мануссабха̄вам̣ ладдха̄хам̣, аббхаккха̄нам̣ бахум̣ лабхим̣.

‘‘тена камма̄васесена, чин̃чама̄н̣авика̄ мамам̣;

аббха̄чиккхи абхӯтена, джанака̄йасса аггато.

3.

‘‘бра̄хман̣о сутава̄ а̄сим̣, ахам̣ саккатапӯджито;

маха̄ване пан̃часате, манте ва̄чеси ма̄н̣аве.

‘‘таттха̄гато иси бхӣмо, пан̃ча̄бхин̃н̃о махиддхико;

тан̃ча̄хам̣ а̄гатам̣ дисва̄, аббха̄чиккхим̣ адӯсакам̣.

‘‘татохам̣ авачам̣ сиссе, ка̄мабхогӣ айам̣ иси;

майхампи бха̄сама̄насса, анумодим̣су ма̄н̣ава̄.

‘‘тато ма̄н̣авака̄ саббе, бхиккхама̄нам̣ куле куле;

маха̄джанасса а̄хам̣су, ка̄мабхогӣ айам̣ иси.

‘‘тена каммавипа̄кена, пан̃ча бхиккхусата̄ име;

аббхаккха̄нам̣ лабхум̣ саббе, сундарика̄йа ка̄ран̣а̄.

4.

‘‘вема̄тубха̄тарам̣ пуббе, дханахету ханим̣ ахам̣;

паккхипим̣ гиридуггасмим̣, сила̄йа ча апим̣сайим̣.

‘‘тена каммавипа̄кена, девадатто силам̣ кхипи;

ан̇гут̣т̣хам̣ пим̣сайӣ па̄де, мама па̄са̄н̣асаккхара̄.

5.

‘‘пурехам̣ да̄рако хутва̄, кӣл̣ама̄но маха̄патхе;

паччекабуддхам̣ дисва̄на, магге сакаликам̣ кхипим̣.

‘‘тена каммавипа̄кена, идха паччхимаке бхаве;

вадхаттхам̣ мам̣ девадатто, абхима̄ре пайоджайи.

6.

‘‘хаттха̄рохо пуре а̄сим̣, паччекамунимуттамам̣;

пин̣д̣а̄йа вичарантам̣ там̣, а̄са̄десим̣ гадженахам̣.

‘‘тена каммавипа̄кена, бханто на̄л̣а̄гирӣ гаджо;

гириббадже пураваре, да̄рун̣о самупа̄гами.

7.

‘‘ра̄джа̄хам̣ паттхиво а̄сим̣, саттийа̄ пурисам̣ ханим̣;

тена каммавипа̄кена, нирайе паччисам̣ бхусам̣.

‘‘каммуно тасса сесена, ида̄ни сакалам̣ мама;

па̄де чхавим̣ пакаппеси, на хи каммам̣ винассати.

8.

‘‘ахам̣ кеват̣т̣ага̄масмим̣, ахум̣ кеват̣т̣ада̄рако;

маччхаке гха̄тите дисва̄, джанайим̣ соманассакам̣.

‘‘тена каммавипа̄кена, сӣсадуккхам̣ ахӯ мама;

саббе сакка̄ ча хан̃н̃им̣су, йада̄ хани вит̣ат̣ӯбхо.

9.

‘‘пхуссасса̄хам̣ па̄вачане, са̄ваке парибха̄сайим̣;

йавам̣ кха̄датха бхун̃джатха, ма̄ ча бхун̃джатха са̄лайо.

‘‘тена каммавипа̄кена, тема̄сам̣ кха̄дитам̣ йавам̣;

нимантито бра̄хман̣ена, веран̃джа̄йам̣ васим̣ тада̄.

10.

‘‘ниббуддхе ваттама̄намхи, маллапуттам̣ нихет̣хайим̣;

тена каммавипа̄кена, пит̣т̣хидуккхам̣ ахӯ мама.

11.

‘‘тикиччхако ахам̣ а̄сим̣, сет̣т̣хипуттам̣ виречайим̣;

тена каммавипа̄кена, хоти паккхандика̄ мама.

12.

‘‘авача̄хам̣ джотипа̄ло, сугатам̣ кассапам̣ тада̄;

куто ну бодхи мун̣д̣асса, бодхи парамадуллабха̄.

‘‘тена каммавипа̄кена, ачарим̣ дуккарам̣ бахум̣;

чхаббасса̄нурувела̄йам̣, тато бодхимапа̄пун̣им̣.

‘‘на̄хам̣ етена маггена, па̄пун̣им̣ бодхимуттамам̣;

куммаггена гавесиссам̣, пуббакаммена ва̄рито.

‘‘пун̃н̃апа̄папариккхӣн̣о, саббасанта̄паваджджито;

асоко анупа̄йа̄со, нибба̄йиссамана̄саво.

‘‘евам̣ джино вийа̄ка̄си, бхиккхусан̇гхасса аггато;

сабба̄бхин̃н̃а̄балаппатто, анотатте маха̄саре’’ти. (апа. тхера 1.39.64-96);

авиджджа̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. пат̣хамакатха̄ваттхусутта̄диван̣н̣ана̄

69-70. наваме (дӣ. ни. т̣ӣ. 1.17; дӣ. ни. абхи. т̣ӣ. 1.17; сам̣. ни. т̣ӣ. 2.5.1080) дуггатито сам̣са̄рато ча ниййа̄ти етена̄ти ниййа̄нам̣, саггамагго, моккхамагго ча. там̣ ниййа̄нам̣ арахати, ниййа̄не ва̄ нийутта̄, ниййа̄нам̣ ва̄ пхалабхӯтам̣ етисса̄ аттхӣти ниййа̄ника̄. вачӣдуччаритасам̣килесато ниййа̄тӣти ва̄ ӣка̄расса рассаттам̣, йака̄расса ча кака̄рам̣ катва̄ ниййа̄ника̄, четана̄йа саддхим̣ сампхаппала̄па̄ вераман̣и. таппат̣ипаккхато аниййа̄ника̄, тасса̄ бха̄во аниййа̄никаттам̣, тасма̄ аниййа̄никатта̄. тираччха̄набхӯтанти тирокаран̣абхӯтам̣. гехасситакатха̄ти гехаппат̣исам̣йутта̄. каммат̣т̣ха̄набха̄вети аниччата̄пат̣исам̣йуттачатусаччакаммат̣т̣ха̄набха̄ве.

саха аттхена̄ти са̄ттхакам̣, хитаппат̣исам̣йуттанти аттхо. ‘‘сура̄катха̄’’типи па̄т̣хоти а̄ха ‘‘сура̄катханти па̄л̣ийам̣ пана̄’’ти. са̄ панеса̄ катха̄ ‘‘еварӯпа̄ навасура̄ пӣта̄ ратиджананӣ хотӣ’’ти асса̄давасена на ват̣т̣ати, а̄дӣнававасена пана ‘‘умматтакасам̣ваттаника̄’’тиа̄дина̄ найена ват̣т̣ати. тена̄ха ‘‘анекавидхам̣…пе… а̄дӣнававасена ват̣т̣атӣ’’ти. висикха̄ти гхарасаннивесо. висикха̄гахан̣ена ча таннива̄сино гахита̄ ‘‘га̄мо а̄гато’’тиа̄дӣсу вийа. тенева̄ха ‘‘сӯра̄ саматтха̄’’ти ча ‘‘саддха̄ пасанна̄’’ти ча. кумбхат̣т̣ха̄наппадесена кумбхада̄сийо вутта̄ти а̄ха ‘‘кумбхада̄сикатха̄ ва̄’’ти.

ра̄джакатха̄дипуримакатха̄йа, локаккха̄йика̄дипаччхимакатха̄йа ва̄ винимутта̄ пуримапаччхимакатха̄ вимутта̄. уппаттит̣хитисам̣ха̄ра̄дивасена локам̣ аккха̄йатӣти локаккха̄йика̄. асукена на̄ма̄ти паджа̄патина̄ брахмуна̄, иссарена ва̄. витан̣д̣асалла̄пакатха̄ти ‘‘ат̣т̣хӣнам̣ сетатта̄ сетоти на ваттаббо, патта̄нам̣ ка̄л̣атта̄ ка̄л̣оти пана ваттаббо’’ти евама̄дика̄. а̄ди-саддена ‘‘селапуппхалака̄ни вийа джӣвида̄вирапа̄райаттивиса̄ла̄ наттхи, йам̣ йо кочи тирийа̄ма̄на̄ кататта̄’’ти евама̄дӣнам̣ сан̇гахо дат̣т̣хаббо. са̄гарадевена̄ти са̄гарапуттара̄джӯхи. кхатоти етам̣ екавачанам̣ техи паччекам̣ кхататта̄ ‘‘са̄гарадевена кхататта̄’’ти вуттам̣. сахамудда̄ самуддоти вутто. бхавати ваддхати етена̄ти бхаво. бхава̄бхава̄ хонтӣти итибхава̄бхавакатха̄. еттха ча бхавоти сассатам̣, абхавоти уччхедам̣. бхавоти вуддхи, абхавоти ха̄ни. бхавоти ка̄масукхам̣, абхавоти аттакиламатхоти ити има̄йа чхаббидха̄йа итибхава̄бхавакатха̄йа саддхим̣ ба̄ттим̣са тираччха̄накатха̄ на̄ма хонти. атха ва̄ па̄л̣ийам̣ сарӯпато ана̄гата̄пи аран̃н̃апаббатанадӣдӣпакатха̄ итисаддена сан̇ган̣хитва̄ ба̄ттим̣са тираччха̄накатха̄ вутта̄. дасаме наттхи ваттаббам̣.

пат̣хамакатха̄ваттхусутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

йамакаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(8) 3. а̄кан̇кхавагго

1-4. а̄кан̇кхасутта̄диван̣н̣ана̄

71-74. татийасса пат̣хаме сӣласса анавасесасама̄да̄нена акхан̣д̣а̄дибха̄ва̄паттийа̄ ча парипун̣н̣асӣла̄. сама̄да̄нато пат̣т̣ха̄йа авиччхинданато сӣласаман̇гино. етта̄вата̄ кира̄ти (а. ни. 2.37) кира-саддо аручисӯчанаттхо. тенеттха а̄чарийава̄дасса аттано аруччанабха̄вам̣ дӣпети. сампаннасӣла̄ти ана̄мат̣т̣хависесам̣ са̄ман̃н̃ато сӣласан̇кхепена гахитам̣. тан̃ча чатуббидханти а̄чарийаттхеро ‘‘чатупа̄рисуддхисӣлам̣ уддиситва̄’’ти а̄ха. таттха̄ти чатупа̄рисуддхисӣле. джет̣т̣хакасӣланти (сам̣. ни. 5.412) падха̄насӣлам̣. убхайаттха̄ти уддесаниддесе. идха ниддесе вийа уддесепи па̄тимоккхасам̣варо бхагавата̄ вутто ‘‘сампаннасӣла̄’’ти вуттатта̄ти адхиппа̄йо. сӣлаггахан̣ан̃хи па̄л̣ийам̣ па̄тимоккхасам̣варавасена а̄гатам̣. тена̄ха ‘‘па̄тимоккхасам̣варойева̄’’тиа̄ди. таттха авадха̄ран̣ена итаресам̣ тин̣н̣ам̣ екадесена па̄тимоккхантогадхатам̣ дӣпети. татха̄ хи анолокийолокане а̄джӣвахету чхасиккха̄падавӣтиккаме гила̄напаччайасса апаччавеккхитапарибхоге ча а̄патти вихита̄ти. тӣн̣ӣти индрийасам̣варасӣла̄дӣни. сӣланти вуттат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма аттхӣти сӣлапарийа̄йена тесам̣ каттхачи сутте гахитат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма ким̣ аттхи йатха̄ па̄тимоккхасам̣вароти а̄чарийасса саммукхатта̄ аппат̣иккхипантова упача̄рена пуччханто вийа вадати. тена̄ха ‘‘анануджа̄нанто’’ти. чхадва̄рараккха̄маттакамева̄ти тасса саллахукабха̄вама̄ха читта̄дхит̣т̣ха̄наматтена пат̣ипа̄катикабха̄ва̄паттито. итаресупи есева найо. паччайуппаттиматтаканти пхалена хетум̣ дассети. уппа̄данахетука̄ хи паччайа̄нам̣ уппатти. идаматтханти идам̣ пайоджанам̣ имасса паччайасса парибхун̃джанети адхиппа̄йо. ниппарийа̄йена̄ти имина̄ индрийасам̣вара̄дӣни тӣн̣и падха̄насса сӣласса парива̄равасена паваттийа̄ парийа̄йасӣла̄ни на̄ма̄ти дассети.

ида̄ни па̄тимоккхасам̣варассева падха̄набха̄вам̣ бйатирекато анвайато ча упама̄йа вибха̄ветум̣ ‘‘йасса̄’’тиа̄дима̄ха. таттха соти па̄тимоккхасам̣варо. сеса̄нӣти индрийасам̣вара̄дӣни. тассе ва̄ти ‘‘сампаннасӣла̄’’ти еттха йам̣ сӣлам̣ вуттам̣, тассева. сампаннапа̄тимоккха̄ти еттха па̄тимоккхаггахан̣ена вевачанам̣ ватва̄ там̣ виттха̄ретва̄…пе… а̄дима̄ха. йатха̄ ан̃н̃аттха̄пи ‘‘идха бхиккху сӣлава̄ хотӣ’’ти пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа уддит̣т̣хам̣ сӣлам̣ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто вихаратӣ’’ти (вибха. 508) ниддит̣т̣хам̣. касма̄ а̄раддханти десана̄йа ка̄ран̣апуччха̄. сӣла̄нисам̣садассанаттханти пайоджананиддесо. ‘‘сӣла̄нисам̣садассанаттха’’нти хи еттха бйатирекато йам̣ сӣла̄нисам̣сасса адассанам̣, там̣ имисса̄ десана̄йа ка̄ран̣анти касма̄ а̄раддханти? венеййа̄нам̣ сӣла̄нисам̣сасса адассанатоти аттхато а̄панно ева хоти. тена̄ха ‘‘сачепӣ’’тиа̄ди. сӣла̄нисам̣садассанаттханти пана имасса аттхам̣ виваритум̣ ‘‘теса’’нтиа̄ди вуттам̣. а̄нисам̣соти удайо. ‘‘сӣлава̄ сӣласампанно ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджатӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.316; а. ни. 5.213; маха̄ва. 285) пана випа̄капхалампи ‘‘а̄нисам̣со’’ти вуттам̣. ко висесоти ко пхалависесо. ка̄ вад̣д̣хӣти ко аббхудайо. виджджама̄нопи гун̣о йа̄тха̄вато вибха̄вито ева абхиручим̣ уппа̄дети, на авибха̄вито, тасма̄ екантато а̄нисам̣сакиттанам̣ иччхитаббамева̄ти дассетум̣ ‘‘аппева на̄ма̄’’тиа̄дима̄ха.

пийоти пийа̄йитаббо. пийасса на̄ма дассанам̣ екантато абхинандитаббам̣ хотӣти а̄ха ‘‘пийачаккхӯхи сампасситаббо’’ти. пӣтисамут̣т̣ха̄наппасаннасоммарӯпапариггахан̃хи чаккху ‘‘пийачаккхӯ’’ти вуччати. тесанти сабрахмача̄рӣнам̣. манавад̣д̣ханакоти пӣтиманасса парибрӯханато упарӯпари пӣтичиттассева уппа̄данако. гарут̣т̣ха̄нийоти гарукаран̣асса т̣ха̄набхӯто. джа̄нам̣ джа̄на̄тӣти н̃а̄н̣ена джа̄нитаббам̣ джа̄на̄ти. йатха̄ ва̄ ан̃н̃е аджа̄нанта̄пи джа̄нанта̄ вийа паваттанти, на евамайам̣, айам̣ пана джа̄нанто ева джа̄на̄ти. пассам̣ пассатӣти дассанабхӯтена пан̃н̃а̄чаккхуна̄ пасситаббам̣ пассати, пассанто ева ва̄ пассати. евам̣ самбха̄ванӣйоти евам̣ вин̃н̃ута̄йа пан̣д̣итабха̄вена самбха̄ветаббо. сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣти сӣлесу парипӯрака̄рӣ ева бхавеййа̄ти. евам̣ уттарапада̄вадха̄ран̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. еван̃хи имина̄ падена упарисиккха̄двайам̣ аниваттитамева хоти. йатха̄ пана сӣлесу парипӯрака̄рӣ на̄ма хоти, там̣ пхалена дассетум̣ ‘‘аджджхатта’’нтиа̄ди вуттам̣. випассана̄дхит̣т̣ха̄насама̄дхисам̣ваттаниката̄йа хи идха сӣласса па̄рипӯрӣ, на кевалам̣ акхан̣д̣а̄дибха̄ваматтам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘йа̄ни кхо пана та̄ни акхан̣д̣а̄ни…пе… сама̄дхисам̣ваттаника̄нӣ’’ти. еван̃ча катва̄ упарисиккха̄двайам̣ сӣласса самбха̄рабха̄вена гахитанти сӣлассеветтха падха̄наггахан̣ам̣ сиддхам̣ хоти. сӣла̄нураккхака̄ хи читтекаггата̄сан̇кха̄рапариггаха̄. анӯнена̄ти акхан̣д̣а̄дибха̄вена, кассачи ва̄ аха̄панена упапаннена. а̄ка̄рена̄ти каран̣ена сампа̄данена.

аджджхаттанти ва̄ аттаноти ва̄ екам̣ екаттхам̣, бйан̃джанамева на̄нам̣. бхумматтхе четам̣, ‘‘саматха’’нти упайогавачанам̣ ‘‘анӯ’’ти имина̄ упасаггена йоге сиддханти а̄ха ‘‘аттано читтасаматхе йутто’’ти. таттха читтасаматхети читтасса сама̄дха̄не. йуттоти авийутто пасуто. йо саббена саббам̣ джха̄набха̄вана̄йа анануйутто, со там̣ бахи нӣхарати на̄ма. йо а̄рабхитва̄ антара̄ сан̇кочам̣ а̄паджджати, со там̣ вина̄сети на̄ма. йо пана ӣдисо ахутва̄ джха̄нам̣ упасампаджджа вихарати, со анира̄катаджджха̄ноти дассенто ‘‘бахи анӣхат̣аджджха̄но’’тиа̄дима̄ха. нӣхаран̣авина̄саттхан̃хи идам̣ нира̄каран̣ам̣ на̄ма. ‘‘тхамбхам̣ нирам̣катва̄ нива̄тавуттӣ’’тиа̄дӣсу (су. ни. 328) часса пайого дат̣т̣хаббо.

саттавидха̄йа анупассана̄йа̄ти еттха аничча̄нупассана̄, дуккха̄нупассана̄, анатта̄нупассана̄, ниббида̄нупассана̄, вира̄га̄нупассана̄, ниродха̄нупассана̄, пат̣иниссагга̄нупассана̄ти има̄ саттавидха̄ анупассана̄. сун̃н̃а̄га̄рагато бхиккху таттха ладдхака̄йавивеката̄йа саматхавипассана̄васена читтавивекам̣ парибрӯхенто йатха̄нусит̣т̣хапат̣ипаттийа̄ локам̣ са̄санан̃ча аттано висеса̄дхигамат̣т̣ха̄набхӯтам̣ сун̃н̃а̄га̄ран̃ча упасобхайама̄но гун̣ависеса̄дхит̣т̣ха̄набха̄ва̄па̄данена вин̃н̃ӯнам̣ аттхато там̣ брӯхенто на̄ма хотӣти вуттам̣ ‘‘брӯхета̄ сун̃н̃а̄га̄ра̄на’’нти. тена̄ха ‘‘еттха ча̄’’тиа̄ди. екабхӯмака̄дипа̄са̄де курума̄нопи пана нева сун̃н̃а̄га̄ра̄нам̣ брӯхета̄ти дат̣т̣хаббо. сун̃н̃а̄га̄раггахан̣ена четтха аран̃н̃аруккхамӯла̄ди саббам̣ падха̄на̄нуйогаккхамам̣ сена̄санам̣ гахитанти дат̣т̣хаббам̣.

етта̄вата̄ йатха̄ тан̣ха̄вичаритадесана̄ пат̣хамам̣ тан̣ха̄васена а̄раддха̄пи тан̣ха̄падат̣т̣ха̄натта̄ ма̄надит̣т̣хӣнам̣ ма̄надит̣т̣хийо осаритва̄ камена папан̃чаттайадесана̄ джа̄та̄, евамайам̣ десана̄ пат̣хамам̣ адхисӣласиккха̄васена а̄раддха̄пи сӣлападат̣т̣ха̄натта̄ саматхавипассана̄нам̣ саматхавипассана̄йо осаритва̄ камена сиккха̄ттайадесана̄ джа̄та̄ти ведитабба̄. еттха хи ‘‘сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣ’’ти етта̄вата̄ адхисӣласиккха̄ вутта̄, ‘‘аджджхаттам̣ четосаматхамануйутто анира̄катаджджха̄но’’ти етта̄вата̄ адхичиттасиккха̄, ‘‘випассана̄йа саманна̄гато’’ти етта̄вата̄ адхипан̃н̃а̄сиккха̄. ‘‘брӯхета̄ сун̃н̃а̄га̄ра̄на’’нти имина̄ пана саматхавасена сун̃н̃а̄га̄равад̣д̣хане адхичиттасиккха̄, випассана̄васена адхипан̃н̃а̄сиккха̄ти евам̣ двепи сиккха̄ сан̇гахетва̄ вутта̄. еттха ча ‘‘аджджхаттам̣ четосаматхамануйутто анира̄катаджджха̄но’’ти имехи падехи сӣла̄нураккхика̄ ева читтекаггата̄ катхита̄, ‘‘випассана̄йа̄’’ти имина̄ падена сӣла̄нураккхико сан̇кха̄рапариггахо.

катхам̣ читтекаггата̄ сӣламанураккхати? йасса хи читтекаггата̄ наттхи, со бйа̄дхимхи уппанне вихан̃н̃ати, со бйа̄дхивихато виккхиттачитто сӣлам̣ вина̄сетва̄пи бйа̄дхивӯпасамам̣ катта̄ хоти. йасса пана читтекаггата̄ аттхи, со там̣ бйа̄дхидуккхам̣ виккхамбхетва̄ сама̄паттим̣ сама̄паджджати, сама̄паннаккхан̣е дуккхам̣ дӯрагатам̣ хоти, балаватарам̣ сукхамуппаджджати. евам̣ читтекаггата̄ сӣламанураккхати. катхам̣ сан̇кха̄рапариггахо сӣламанураккхати? йасса хи сан̇кха̄рапариггахо наттхи, тасса ‘‘мама рӯпам̣ мама вин̃н̃а̄н̣а’’нти аттабха̄ве балавамаматтам̣ хоти, со татха̄рӯпесу дуббхиккхабйа̄дхибхайа̄дӣсу сампаттесу сӣлам̣ на̄сетва̄пи аттабха̄вам̣ посета̄ хоти. йасса пана сан̇кха̄рапариггахо аттхи, тасса аттабха̄ве балавамаматтам̣ ва̄ синехо ва̄ на хоти, со татха̄рӯпесу дуббхиккхабйа̄дхибхайа̄дӣсу сампаттесу сачеписса анта̄ни бахи никкхаманти, сачепи уссуссати висуссати, кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ико ва̄ хоти сатадха̄пи сахассадха̄пи, нева сӣлам̣ вина̄сетва̄ аттабха̄вам̣ посета̄ хоти. евам̣ сан̇кха̄рапариггахо сӣлам̣ анураккхати.

‘‘брӯхета̄ сун̃н̃а̄га̄ра̄на’’нти имина̄ пана тассева убхайасса брӯхана̄ вад̣д̣хана̄ са̄таччакирийа̄ дассита̄. евам̣ бхагава̄ йасма̄ ‘‘сабрахмача̄рӣнам̣ пийо чассам̣…пе… бха̄ванӣйо ча̄’’ти име чатта̄ро дхамме а̄кан̇кхантена наттхан̃н̃ам̣ кин̃чи ка̄таббам̣, ан̃н̃адаттху сӣла̄дигун̣асаманна̄гатенева бхавитаббам̣. ӣдисо хи сабрахмача̄рӣнам̣ пийо хоти мана̄по гару бха̄ванӣйо. вуттампи хетам̣ –

‘‘сӣладассанасампаннам̣, дхаммат̣т̣хам̣ саччавединам̣;

аттано камма кубба̄нам̣, там̣ джано куруте пийа’’нти. (дха. па. 217);

тасма̄ ‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху сабрахмача̄рӣнам̣ пийо чассам̣…пе… сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣ…пе… сун̃н̃а̄га̄ра̄на’’нти ватва̄ ида̄ни йасма̄ паччайала̄бха̄дим̣ паттхайантенапи идамева каран̣ӣйам̣, на ан̃н̃ам̣ кин̃чи, тасма̄ ‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху ла̄бхӣ асса’’нтиа̄дима̄ха. ла̄бхӣ ассанти ла̄бха̄са̄йа сам̣варасӣлапарипӯран̣ам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гатам̣. кимӣдисам̣ бхагава̄ ануджа̄на̄тӣти? на бхагава̄ сабха̄вена ӣдисам̣ ануджа̄на̄ти, маха̄ка̄рун̣иката̄йа пана пуггаладжджха̄сайена евам̣ вуттанти дассенто ‘‘на бхагава̄’’тиа̄дима̄ха. таттха гха̄сесанам̣ чхиннакатхо, на ва̄чам̣ пайуттам̣ бхан̣ети чхиннакатхо мӯго вийа хутва̄ обха̄сапарикатха̄нимиттавин̃н̃аттипайуттам̣ гха̄сесанам̣ ва̄чам̣ на бхан̣е, на катхеййа̄ти аттхо. пуггаладжджха̄сайавасена̄ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ виваранто ‘‘йесам̣ хӣ’’тиа̄дима̄ха. расо сабха̄вабхӯто а̄нисам̣со раса̄нисам̣со.

паччайада̄нака̄ра̄ти чӣвара̄дипаччайада̄навасена паваттака̄ра̄. махаппхала̄ маха̄нисам̣са̄ти убхайаметам̣ аттхато екам̣, бйан̃джанамева на̄нам̣. ‘‘пан̃чиме, гахапатайо, а̄нисам̣са̄’’тиа̄дӣсу (маха̄ва. 285) хи а̄нисам̣сасаддо пхалапарийа̄йопи хоти. махантам̣ ва̄ локийасукхам̣ пхаланти пасавантӣти махаппхала̄, махато локуттарасукхасса паччайа̄ хонтӣти маха̄нисам̣са̄. тена̄ха ‘‘локийасукхена пхалабхӯтена̄’’тиа̄ди.

печчабхавам̣ гата̄ти петӯпапаттивасена ниббаттим̣ упагата̄. те пана йасма̄ идха катака̄лакирийа̄ ка̄лена катаджӣвитупаччхеда̄ хонти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ка̄лаката̄’’ти. сассусасура̄ ча таппаккхика̄ ча сассусасурапаккхика̄. те н̃а̄тийонисамбандхена а̄ва̄хавива̄хасамбандхавасена самбаддха̄ н̃а̄тӣ. са̄лохита̄ти йонисамбандхавасена. екалохитабаддха̄ти екена сама̄нена лохитасамбандхена самбаддха̄. пасанначиттоти пасанначиттако. ка̄лакато пита̄ ва̄ ма̄та̄ ва̄ петайонийам̣ уппанноти адхика̄рато вин̃н̃а̄йатӣти вуттам̣. маха̄нисам̣самева хотӣти тасса татха̄сӣласампаннатта̄ти адхиппа̄йо.

аджджхоттхарита̄ти маддита̄. на ча мам̣ арати сахеййа̄ти мам̣ ча арати на абхибхавеййа на маддеййа на аджджхоттхареййа. уппаннанти джа̄там̣ ниббаттам̣. сӣла̄дигун̣айутто хи аратин̃ча ратин̃ча сахати аджджхоттхарати, маддитва̄ тит̣т̣хати, тасма̄ ӣдисаматта̄нам̣ иччхантенапи сӣла̄дигун̣айуттенева бхавитаббанти дассети. читтутра̄со бха̄йатӣти бхайам̣, а̄рамман̣ам̣ бха̄йати етасма̄ти бхайам̣. там̣ дувидхампи бхайам̣ бхераван̃ча сахати абхибхаватӣти бхайабхеравасахо. сӣла̄дигун̣айутто хи бхайабхеравам̣ сахати аджджхоттхарати, маддитва̄ тит̣т̣хати арийакот̣ийава̄сӣ маха̄даттаттхеро вийа.

тхеро кира маггам̣ пат̣ипанно ан̃н̃атарам̣ па̄са̄дикам̣ аран̃н̃ам̣ дисва̄ ‘‘идхеваджджа саман̣адхаммам̣ катва̄ гамисса̄мӣ’’ти магга̄ оккамма ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле сан̇гха̄т̣им̣ пан̃н̃апетва̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисӣди. руккхадевата̄йа да̄рака̄ тхерасса сӣлатеджена сакабха̄вена сан̣т̣ха̄тум̣ асакконта̄ виссарамакам̣су. девата̄пи сакаларуккхам̣ ча̄леси. тхеро ачалова нисӣди. са̄ девата̄ дхӯма̄йи паджджали. нева саккхи тхерам̣ ча̄летум̣. тато упа̄сакаван̣н̣ена̄гантва̄ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. ‘‘ко есо’’ти вутта̄ ‘‘ахам̣, бханте, тасмим̣ руккхе адхиваттха̄ девата̄’’ти авоча. твам̣ ете вика̄ре ака̄сӣти. а̄ма, бхантети. ‘‘касма̄’’ти ча вутта̄ а̄ха ‘‘тумха̄кам̣, бханте, сӣлатеджена да̄рака̄ сакабха̄вена сан̣т̣ха̄тум̣ асакконта̄ виссарамакам̣су, са̄хам̣ тумхе пала̄петум̣ евамака̄си’’нти. тхеро а̄ха ‘‘атха касма̄ ‘идха, бханте, ма̄ васатха, майхам̣ апха̄сука’нти пат̣икаччева на̄вача̄си, ида̄ни пана ма̄ мам̣ кин̃чи авача, ‘арийакот̣ийамаха̄датто амануссабхайена гато’ти вачанато ладжджа̄ми, тена̄хам̣ идхева васиссам̣, твам̣ пана аджджекадивасам̣ йаттха каттхачи васа̄хӣ’’ти. евам̣ сӣла̄дигун̣айутто бхайабхеравасахо хоти, тасма̄ ӣдисаматта̄нам̣ иччхантенапи сӣла̄дигун̣айуттенева бхавитаббанти дассети. дутийа̄дӣни утта̄наттха̄ни.

а̄кан̇кхасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-10. мигаса̄ла̄сутта̄диван̣н̣ана̄

75-80. пан̃чаме имасса хи пуггаласса сӣлавирахитасса пан̃н̃а̄ сӣлам̣ паридховатӣти акхан̣д̣а̄дибха̄ва̄па̄данена сӣлам̣ а̄димаджджхапарийоса̄несу пан̃н̃а̄йа сувисодхитам̣ кароти. йасса хи аббхантаре сӣласам̣варо наттхи, уггхат̣итан̃н̃ута̄йа пана ча̄туппадикага̄тха̄парийоса̄не пан̃н̃а̄йа сӣлам̣ дховитва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣а̄ти, айам̣ пан̃н̃а̄йа сӣлам̣ дховати на̄ма сеййатха̄пи сантатимаха̄матто.

сӣлава̄ пана пан̃н̃ам̣ дховати. йасса (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 1.317) хи путхуджджанасса сӣлам̣ сат̣т̣хиасӣтивасса̄ни акхан̣д̣ам̣ хоти, со маран̣ака̄лепи саббакилесе гха̄тетва̄ сӣлена пан̃н̃ам̣ дховитва̄ арахаттам̣ ган̣ха̄ти кандараса̄лапаривен̣е маха̄сат̣т̣хивассаттхеро вийа. тхере кира маран̣аман̃че нипаджджитва̄ балававедана̄йа ниттхунанте тиссамаха̄ра̄джа̄ ‘‘тхерам̣ пассисса̄мӣ’’ти гантва̄ паривен̣адва̄ре т̣хито там̣ саддам̣ сутва̄ пуччхи ‘‘касса саддо айа’’нти. тхерасса ниттхунанасаддоти. ‘‘паббаджджа̄йа сат̣т̣хивассена ведана̄париггахаматтампи на катам̣, ида̄ни на там̣ вандисса̄мӣ’’ти ниваттитва̄ маха̄бодхим̣ вандитум̣ гато. тато упат̣т̣ха̄кадахаро тхерам̣ а̄ха ‘‘ким̣ но, бханте, ладжджа̄петха, саддхопи ра̄джа̄ виппат̣иса̄рӣ хутва̄ ‘на вандисса̄мӣ’ти гато’’ти. касма̄, а̄вусоти? тумха̄кам̣ ниттхунанасаддам̣ сутва̄ти. ‘‘тена хи ме ока̄сам̣ каротха̄’’ти ватва̄ веданам̣ виккхамбхетва̄ арахаттам̣ патва̄ дахарасса сан̃н̃ам̣ ада̄си ‘‘гаччха̄вусо, ида̄ни ра̄джа̄нам̣ амхе ванда̄пехӣ’’ти. дахаро гантва̄ ‘‘ида̄ни кира тхерам̣ вандатха̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ сусума̄рапатитена тхерам̣ ванданто ‘‘на̄хам̣ аййасса арахаттам̣ ванда̄ми, путхуджджанабхӯмийам̣ пана т̣хатва̄ раккхитасӣламева ванда̄мӣ’’ти а̄ха. евам̣ сӣлена пан̃н̃ам̣ дховати на̄ма. сесам̣ вуттамева. чхат̣т̣ха̄дӣсу наттхи ваттаббам̣.

мигаса̄ла̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

а̄кан̇кхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(9) 4. тхеравагго

1-8. ва̄ханасутта̄диван̣н̣ана̄

81-88. чатуттхасса пат̣хаме вимарийа̄дӣкатена̄ти ниммарийа̄дӣкатена. четаса̄ти евам̣видхена читтена вихарати. таттха две марийа̄да̄ килесамарийа̄да̄ ча а̄рамман̣амарийа̄да̄ ча. саче хисса рӯпа̄дике а̄раббха ра̄га̄дайо уппаджджеййум̣, килесамарийа̄да̄ тена ката̄ бхавеййа. тесу панасса екопи на уппанноти килесамарийа̄да̄ наттхи. саче панасса рӯпа̄дидхамме а̄ваджджентасса екачче а̄па̄тхам̣ на̄гаччхеййум̣, евамасса а̄рамман̣амарийа̄да̄ бхавеййа. те панасса дхамме а̄ваджджентасса а̄па̄тхам̣ ана̄гатадхаммо на̄ма наттхӣти а̄рамман̣амарийа̄да̄пи наттхи. идха пана килесамарийа̄да̄ адхиппета̄ти а̄ха ‘‘килесамарийа̄дам̣ бхиндитва̄’’тиа̄ди. татийа̄дӣсу наттхи ваттаббам̣.

ва̄ханасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. кока̄ликасутта̄диван̣н̣ана̄

89-90. наваме (сам̣. ни. т̣ӣ. 1.1.181) кока̄ликана̄мака̄ две бхиккхӯ. тато идха̄дхиппетам̣ ниддха̄ретва̄ дассетум̣ ‘‘койам̣ кока̄лико’’ти пуччха̄. суттасса ат̣т̣хуппаттим̣ дассетум̣ ‘‘касма̄ ча упасан̇камӣ’’ти пуччха̄. айам̣ кира̄тиа̄ди йатха̄ккамам̣ та̄сам̣ виссаджджанам̣. вивекава̄сам̣ васитука̄матта̄ аппиччхата̄йа ча ма̄ но кассачи…пе… васим̣су. а̄гха̄там̣ уппа̄деси аттано иччха̄вигха̄танато. тхера̄ бхиккхусан̇гхасса ниййа̄дайим̣су пайуттава̄ча̄йа акататта̄ тхерехи ча ада̄питатта̄. пуббепи…пе… ман̃н̃ети имина̄ тхера̄нам̣ кохан̃н̃е т̣хитабха̄вам̣ а̄сан̇кати аван̣е ван̣ам̣ пассанто вийа, супарисуддхе а̄да̄сатале джаллам̣ ут̣т̣ха̄пенто вийа ча.

апараджджхитва̄ти бхагавато саммукха̄ ‘‘па̄пабхиккхӯ джа̄та̄’’ти ватва̄. маха̄са̄ваджджадассанаттханти маха̄са̄ваджджабха̄вадассанаттхам̣, айамева ва̄ па̄т̣хо. ма̄хеванти ма̄ евама̄ха, ма̄ евам̣ бхан̣и. саддха̄йа айо уппа̄до саддха̄йо, там̣ а̄вахатӣти саддха̄йикоти а̄ха ‘‘саддха̄йа а̄гамакаро’’ти. саддха̄йикоти ва̄ саддха̄йа айитаббо, саддхеййоти аттхо. тена̄ха ‘‘саддха̄таббавачано ва̄’’ти.

пӣл̣ака̄ на̄ма ба̄хирато пат̣т̣ха̄йа ат̣т̣хӣни бхинданти, има̄ пана пат̣хамам̣йева ат̣т̣хӣни бхиндитва̄ уггата̄. тена̄ха ‘‘ат̣т̣хӣни бхиндитва̄ уггата̄хи пил̣ака̄хӣ’’ти. тарун̣абелуваматтийоти тарун̣абиллапхаламаттийо. висагилитоти кхиттапахаран̣о. тан̃ча бал̣исам̣ висасаман̃н̃а̄ локе. а̄раккхадевата̄нам̣ саддам̣ сутва̄ти падам̣ а̄нетва̄ самбандхо.

брахмалокети суддха̄ва̄салоке. вара̄коти ануггахавачанаметам̣. хӣнапарийа̄йоти кечи. пийасӣла̄ти имина̄ етасмим̣ аттхе нируттинайена песала̄ти падасиддхӣти дассети. кабараккхӣнӣти бйа̄дхибалена парибхиннаван̣н̣ата̄йа кабарабхӯта̄ни аккхӣни. йаттаканти бхагавато вачанам̣ ан̃н̃атха̄ каронтена йаттакам̣ тайа̄ апараддхам̣, тасса пама̄н̣ам̣ наттхӣти аттхо. йасма̄ ана̄га̄мино на̄ма пахӣнака̄маччхандабйа̄па̄да̄ хонти, тван̃ча дит̣т̣хика̄маччхандабйа̄па̄давасена идха̄гато, тасма̄ йа̄ван̃ча те идам̣ апараддханти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

адит̣т̣хиппаттоти аппаттадит̣т̣хико. гилитависо вийа висам̣ гилитва̄ т̣хито вийа. кут̣ха̄рисадиса̄ мӯлапаччхинданат̣т̣хена. уттаматтхети арахатте. кхӣн̣а̄савоти вадати сунаккхатто вийа ачелам̣ кораккхаттийам̣. йо аггаса̄вако вийа пасам̣ситаббо кхӣн̣а̄саво, там̣ ‘‘дуссӣло айа’’нти вадати. вичина̄тӣти а̄чиноти пасавати. пасам̣сийанинда̄ та̄ва сампаннагун̣апаридхам̣санавасена паваттийа̄ са̄ваджджата̄йа кат̣укавипа̄ка̄, ниндийаппасам̣са̄ пана катхам̣ та̄йа самавипа̄ка̄ти? таттха авиджджама̄нагун̣асама̄ропанена аттано паресан̃ча миччха̄пат̣ипаттихетубха̄вато пасам̣сийена тасса самабха̄вакаран̣ато ча. локепи хи асӯрам̣ сӯрена самам̣ каронто га̄райхо хоти, пагева дуппат̣ипаннам̣ суппат̣ипаннена самам̣ каронтоти.

сакена дханена̄ти аттано са̄патеййена. айам̣ аппаматтако апара̄дхо дит̣т̣хадхаммикатта̄ саппатика̄ратта̄ ча тасса. айам̣ махантатаро кали катӯпачитасса сампара̄йикатта̄ аппатика̄ратта̄ ча.

нираббудоти ган̣ана̄висесо есоти а̄ха ‘‘нираббудаган̣ана̄йа̄’’ти, сатасахассам̣ нираббуда̄нанти аттхо. йамарийагарахӣ нирайам̣ упетӣти еттха йатха̄вуттаа̄йуппама̄н̣ам̣ па̄катикавасена арийӯпава̄дина̄ вуттанти ведитаббам̣. аггаса̄вака̄нам̣ пана гун̣амахантата̄йа татопи ативийа махантатарамева̄ти ваданти.

атха кхо брахма̄ сахампатӣти ко айам̣ брахма̄, касма̄ ча пана бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ етадавоча̄ти? айам̣ кассапасса бхагавато са̄сане сахако на̄ма бхиккху ана̄га̄мӣ хутва̄ суддха̄ва̄сесу уппанно, таттха сахампати брахма̄ти сан̃джа̄нанти. со пана̄хам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘падуманирайам̣ киттесса̄ми, тато бхагава̄ бхиккхӯнам̣ а̄рочессати, атха̄нусандхикусала̄ бхиккхӯ таттха̄йуппама̄н̣ам̣ пуччхиссанти, бхагава̄ а̄чиккханто арийӯпава̄де а̄дӣнавам̣ пака̄сессатӣ’’ти имина̄ ка̄ран̣ена бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ етадавоча.

магадхарат̣т̣хе сам̣воха̄рато ма̄гадхако паттхо, тена. паччитаббат̣т̣ха̄насса̄ти нирайадуккхена паччитаббаппадесасса етам̣ аббудоти на̄мам̣. вассаган̣ана̄ти екато пат̣т̣ха̄йа дасагун̣итам̣ аббудаа̄йумхи тато апарам̣ вӣсатигун̣итам̣ нираббуда̄дӣсу вассаган̣ана̄ ведитабба̄. айан̃ча ган̣ана̄ апаричита̄нам̣ дуккара̄ти вуттам̣ ‘‘на там̣ сукарам̣ сан̇кха̄ту’’нти. кечи пана ‘‘таттха таттха паридевана̄наттена каммака̄ран̣ана̄наттенапи има̄ни на̄ма̄ни ладдха̄нӣ’’ти ваданти, апаре ‘‘сӣтанарака̄ ете’’ти. саббаттха̄ти абаба̄дӣсу падумапарийоса̄несу саббесу нирайесу. еса найоти хет̣т̣химато упаримасса вӣсатигун̣атам̣ атидисати. дасаме наттхи ваттаббам̣.

кока̄ликасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

тхераваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(10) 5. упа̄ливагго

1-4. ка̄мабхогӣсутта̄диван̣н̣ана̄

91-94. пан̃чамасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. чатуттхе тапанам̣ сантапанам̣ ка̄йасса кхеданам̣ тапо, со етасса аттхӣти тапассӣ, там̣ тапассим̣. йасма̄ татха̄бхӯто тапаниссито, тапо ва̄ танниссито, тасма̄ а̄ха ‘‘тапанисситака’’нти. лӯкхам̣ пхарусам̣ са̄дхусаммата̄ча̄равирахато на паса̄данӣйам̣ а̄джӣвати ваттатӣти лӯкха̄джӣвӣ, там̣ лӯкха̄джӣвим̣. упаккосатӣти уппан̣д̣ети, упахасанавасена парибха̄сати. упавадатӣти аван̃н̃а̄пуббакам̣ апавадати. тена̄ха ‘‘хӣл̣ети вамбхетӣ’’ти.

ка̄мабхогӣсутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. уттийасуттаван̣н̣ана̄

95. пан̃чаме паччанте бхавам̣ паччантимам̣. па̄ка̄расса тхирабха̄вам̣ уддхамуддхам̣ па̄петӣти уддха̄пам̣, па̄ка̄рамӯлам̣. а̄ди-саддена па̄ка̄радва̄рабандхапарикха̄дӣнам̣ сан̇гахо ведитаббо. пан̣д̣итадова̄рикат̣т̣ха̄нийам̣ катва̄ бхагава̄ атта̄нам̣ дассесӣти дассенто ‘‘екадва̄ранти касма̄ а̄ха̄’’ти чоданам̣ самут̣т̣ха̄песи. йасса̄ пан̃н̃а̄йа васена пурисо пан̣д̣итоти вуччати, там̣ пан̣д̣иччанти а̄ха ‘‘пан̣д̣иччена саманна̄гато’’ти. там̣там̣итикаттаббата̄су чхекабха̄во бйаттабха̄во веййаттийам̣. медхати саммохам̣ хим̣сати видхаматӣти медха̄, са̄ етасса аттхӣти медха̄вӣ. т̣ха̄не т̣ха̄не уппатти етисса̄ аттхӣти т̣ха̄нуппаттика̄, т̣ха̄насо уппаджджанапан̃н̃а̄. анупарийа̄йанти етена̄ти анупарийа̄йо, со ева патхоти анупарийа̄йапатхо, парито па̄ка̄расса анусам̣йа̄йанамагго. па̄ка̄рабха̄га̄ сандха̄табба̄ еттха̄ти па̄ка̄расандхи, па̄ка̄расса пхуллитаппадесо. со пана хет̣т̣химантена двиннампи ит̣т̣хака̄нам̣ вигамена евам̣ вуччатӣти а̄ха ‘‘двиннам̣ ит̣т̣хака̄нам̣ апагатат̣т̣ха̄на’’нти. чхиннат̣т̣ха̄нанти чхиннабхиннаппадесо, чхиддат̣т̣ха̄нам̣ ва̄. тан̃хи виваранти вуччати.

уттийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6-8. коканудасутта̄диван̣н̣ана̄

96-98. чхат̣т̣хе кхандха̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ а̄рамман̣ат̣т̣хена ‘‘рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’тиа̄дивачанато. авиджджа̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ упаниссайа̄дибха̄вена паваттанато. йатха̄ха ‘‘ассутава̄, бхиккхаве, путхуджджано арийа̄нам̣ адасса̄вӣ арийадхаммасса аковидо’’тиа̄ди (дха. са. 1007). пхассопи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣. йатха̄ ча̄ха ‘‘тадапи пхассапаччайа̄ (дӣ. ни. 1.118-130) пхусса пхусса пат̣исам̣ведийантӣ’’ти (дӣ. ни. 1.144) ча. сан̃н̃а̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘сан̃н̃а̄нида̄на̄ хи папан̃часан̇кха̄ (су. ни. 880; маха̄ни. 109), патхавито сан̃н̃атва̄’’ти (ма. ни. 1.2) ча а̄ди. витаккопи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣. вуттампи четам̣ ‘‘таккан̃ча дит̣т̣хӣсу пакаппайитва̄, саччам̣ муса̄ти двайадхаммама̄хӯ’’ти (су. ни. 892; маха̄ни. 121), ‘‘таккӣ хоти вӣмам̣сӣ’’ти (дӣ. ни. 1.34) ча а̄ди. айонисоманасика̄ропи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘тассевам̣ айонисо манасикарото чханнам̣ дит̣т̣хӣнам̣ ан̃н̃атара̄ дит̣т̣хи уппаджджати, аттхи ме атта̄ти тасса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджатӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.19).

йа̄ дит̣т̣хӣти ида̄ни вуччама̄на̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ пада̄нам̣ са̄дха̄ран̣ам̣ мӯлападам̣. дит̣т̣хийева дит̣т̣хигатам̣ гӯтхагатам̣ вийа, дит̣т̣хӣсу ва̄ гатам̣ идам̣ дассанам̣ два̄сат̣т̣хидит̣т̣хӣсу антогадхатта̄типи дит̣т̣хигатам̣, дит̣т̣хийа̄ ва̄ гатам̣ дит̣т̣хигатам̣. идан̃хи ‘‘аттхи ме атта̄’’тиа̄ди дит̣т̣хийа̄ гаманаматтамева, наттхеттха атта̄ ва̄ ниччо ва̄ кочӣти вуттам̣ хоти. са̄ ча̄йам̣ дит̣т̣хи дунниггаманат̣т̣хена гаханам̣. дуратиккамат̣т̣хена саппат̣ибхайат̣т̣хена ча канта̄ро дуббхиккхаканта̄рава̄л̣аканта̄ра̄дайо вийа. самма̄дит̣т̣хийа̄ винивиджджханат̣т̣хена, виломанат̣т̣хена ва̄ висӯкам̣. када̄чи сассатасса, када̄чи уччхедасса ва̄ гахан̣ато вирӯпам̣ пхандитанти виппхандитам̣. бандханат̣т̣хена сам̣йоджанам̣. дит̣т̣хийева анто туданат̣т̣хена дуннӣхаран̣ӣйат̣т̣хена ча салланти дит̣т̣хисаллам̣. дит̣т̣хийева пӣл̣а̄каран̣ат̣т̣хена самба̄дхоти дит̣т̣хисамба̄дхо. дит̣т̣хийева моккха̄варан̣ат̣т̣хена палибодхоти дит̣т̣хипалибодхо. дит̣т̣хийева думмочанӣйат̣т̣хена бандхананти дит̣т̣хибандханам̣. дит̣т̣хийева дуруттаран̣ат̣т̣хена папа̄тоти дит̣т̣хипапа̄то. дит̣т̣хийева тха̄магатат̣т̣хена анусайоти дит̣т̣ха̄нусайо. дит̣т̣хийева атта̄нам̣ санта̄петӣти дит̣т̣хисанта̄по. дит̣т̣хийева атта̄нам̣ анудахатӣти дит̣т̣хипарил̣а̄хо. дит̣т̣хийева килесака̄йам̣ гантхетӣти дит̣т̣хигантхо. дит̣т̣хийева бхусам̣ а̄дийатӣти дит̣т̣хупа̄да̄нам̣. дит̣т̣хийева ‘‘сачча’’нтиа̄дивасена абхинивисатӣти дит̣т̣ха̄бхинивесо. дит̣т̣хийева ‘‘идам̣ пара’’нти а̄масати, парато ва̄ а̄масатӣти дит̣т̣хипара̄ма̄со, самут̣т̣ха̄ти етена̄ти самут̣т̣ха̄нам̣, ка̄ран̣ам̣. самут̣т̣ха̄насса бха̄во самут̣т̣ха̄нат̣т̣хо, тена самут̣т̣ха̄нат̣т̣хена, ка̄ран̣абха̄вена̄ти аттхо. саттамат̣т̣хамесу наттхи ваттаббам̣.

коканудасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. упа̄лисутта̄диван̣н̣ана̄

99-100. наваме аджджхога̄хетва̄ адхиппетаматтхам̣ самбхавитум̣ са̄дхетум̣ дуккха̄ни дурабхисамбхава̄ни. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана таттха нива̄сойева дуккхоти дассетум̣ ‘‘самбхавитум̣ дуккха̄ни дуссаха̄нӣ’’ти вуттам̣. аран̃н̃аванапаттха̄нӣти аран̃н̃алаккхан̣аппатта̄ни ванасан̣д̣а̄ни. ванапаттхасаддо хи сан̣д̣абхӯте руккхасамӯхепи ваттатӣти аран̃н̃аггахан̣ам̣. павивеканти пака̄рато, пака̄рехи ва̄ вивечанам̣, рӯпа̄дипутхутта̄рамман̣е пака̄рато гамана̄диирийа̄патхаппака̄рехи аттано ка̄йасса вивечанам̣, гаччхатопи тит̣т̣хатопи нисаджджатопи нипаджджатопи екассева паватти. тенева хи вивечетабба̄нам̣ вивечана̄ка̄расса ча бхедато бахувидхатта̄ те екаттена гахетва̄ ‘‘павивека’’нти екавачанена вуттам̣. дуккарам̣ павивеканти ва̄ павивекам̣ каттум̣ на сукханти аттхо. екӣбха̄вети екаттабха̄ве. двайам̣двайа̄ра̄моти двиннам̣ двиннам̣ бха̄ва̄бхирато. харанти вийа̄ти сам̣харанти вийа вигха̄туппа̄данена. тена̄ха ‘‘гхасанти вийа̄’’ти. бхайасанта̄суппа̄данена кха̄дитум̣ а̄гата̄ йаккхараккхасаписа̄ча̄дайо вийа̄ти адхиппа̄йо. ӣдисасса̄ти аладдхасама̄дхино. тин̣апан̣н̣амига̄дисаддехӣти ва̄терита̄нам̣ тин̣апан̣н̣а̄дӣнам̣ мигапаккхиа̄дӣнан̃ча бхӣсанакехи бхеравехи саддехи. вивидхехи ча ан̃н̃ехи кха̄н̣уа̄дӣхи йаккха̄диа̄ка̄рехи упат̣т̣хитехи бхӣсанакехи. гхат̣ена кӣл̣а̄ гхат̣ика̄ти еке. дасамам̣ утта̄намева.

упа̄лисутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

упа̄ливаггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

дутийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

3. татийапан̣н̣а̄сакам̣

(11) 1. саман̣асан̃н̃а̄вагго

1-12. саман̣асан̃н̃а̄сутта̄диван̣н̣ана̄

101-112. татийасса пат̣хама̄дӣни утта̄на̄ни. чхат̣т̣хе ниджджарака̄ран̣а̄нӣти паджаханака̄ран̣а̄ни. имасмим̣ магго катхӣйатӣти катва̄ ‘‘айам̣ хет̣т̣ха̄…пе… пуна гахита̄’’ти вуттам̣. кин̃ча̄пи ниджджин̣н̣а̄ миччха̄дит̣т̣хӣти а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. йатха̄ миччха̄дит̣т̣хи випассана̄йа ниджджин̣н̣а̄пи на самуччхинна̄ти самуччхедаппаха̄надассанаттхам̣ пуна гахита̄, евам̣ миччха̄сан̇каппа̄дайопи випассана̄йа пахӣна̄пи асамуччхинната̄йа идха пуна гахита̄ти айаматтхо ‘‘миччха̄сан̇каппасса̄’’тиа̄дӣсу саббападесу ваттабботи дассети ‘‘евам̣ саббападесу йоджетаббо’’ти имина̄. еттха ча̄ти ‘‘самма̄вимуттипаччайа̄ ча анеке кусала̄ дхамма̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччхантӣ’’ти етасмим̣ па̄л̣ипаде. еттха ча самуччхедавасена ча пат̣иппассаддхивасена ча пат̣ипаккхадхамма̄нам̣ саммадева вимуччанам̣ самма̄вимутти. таппаччайа̄ ча маггапхалесу ат̣т̣ха индрийа̄ни бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ упагаччхантӣти маггасампайутта̄нипи саддха̄дӣни индрийа̄ни уддхат̣а̄ни. маггавасена хи пхалесу бха̄вана̄па̄рипӯрӣ на̄ма̄ти. абхинанданат̣т̣хена̄ти ативийа синеханат̣т̣хена. идан̃хи соманассиндрийам̣ уккам̣сагатаса̄тасабха̄вато сампайуттадхамме синехантам̣ тементам̣ вийа паваттати. паваттасантатиа̄дхипатеййат̣т̣хена̄ти випа̄касанта̄насса джӣване адхипатибха̄вена. евантиа̄ди вуттассева аттхасса нигаманам̣. саттама̄дӣни утта̄наттха̄ни.

саман̣асан̃н̃а̄сутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

саман̣асан̃н̃а̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

(12) 2. паччорохан̣ивагго

1-4. пат̣хамаадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄

113-6. дутийасса пат̣хамадутийа̄ни утта̄наттха̄ни. татийе джа̄нам̣ джа̄на̄тӣти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена джа̄нитаббам̣ саббам̣ джа̄на̄ти ева. на хи падесан̃а̄н̣е т̣хито джа̄нитаббам̣ саббам̣ джа̄на̄ти. уккат̣т̣ханиддесена хи ависесаггахан̣ена ча ‘‘джа̄на’’нти имина̄ ниравасесам̣ н̃еййаджа̄там̣ париггайхатӣти таббисайа̄йа джа̄нанакирийа̄йа саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амева каран̣ам̣ бхавитум̣ йуттам̣, пакаран̣авасена ‘‘бхагава̄’’ти саддантарасаннидха̄нена ча айаматтхо вибха̄ветаббо. пасситаббамева пассатӣти диббачаккхупан̃н̃а̄чаккхудхаммачаккхубуддхачаккхусамантачаккхусан̇кха̄техи н̃а̄н̣ачаккхӯхи пасситаббам̣ пассати ева. атха ва̄ джа̄нам̣ джа̄на̄тӣти йатха̄ ан̃н̃е савипалла̄са̄ ка̄марӯпапарин̃н̃а̄ва̄дино джа̄нанта̄пи випалла̄савасена джа̄нанти, на евам̣ бхагава̄. бхагава̄ пана пахӣнавипалла̄сатта̄ джа̄нанто джа̄на̄ти ева, дит̣т̣хидассанасса абха̄ва̄ пассанто пассатийева̄ти аттхо. чаккху вийа бхӯтоти дассанапарин̣а̄йакат̣т̣хена чаккху вийа бхӯто. йатха̄ хи чаккху сатта̄нам̣ дассанаттхам̣ парин̣ети са̄дхети, евам̣ локасса йа̄тха̄вадассанаса̄дханатопи дассанакиччапарин̣а̄йакат̣т̣хена чаккху вийа бхӯто, пан̃н̃а̄чаккхумайатта̄ ва̄ сайамбхун̃а̄н̣ена пан̃н̃а̄чаккхум̣ бхӯто паттоти ва̄ чаккхубхӯто.

н̃а̄н̣асабха̄воти видитакаран̣ат̣т̣хена н̃а̄н̣асабха̄во. авипарӣтасабха̄ват̣т̣хена парийаттидхаммаппаваттанато ва̄ хадайена чинтетва̄ ва̄ча̄йа ниччха̄ритадхаммамайоти дхаммабхӯто. тена̄ха ‘‘дхаммасабха̄во’’ти. дхамма̄ ва̄ бодхипаккхийа̄ техи уппаннатта̄ локасса ча тадуппа̄данато, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ ва̄ дхаммам̣ патто адхигатоти дхаммабхӯто. сет̣т̣хат̣т̣хена брахмабхӯтоти а̄ха ‘‘сет̣т̣хасабха̄во’’ти. атха ва̄ брахма̄ вуччати магго, тена уппаннатта̄ локасса ча тадуппа̄данато, тан̃ча сайамбхун̃а̄н̣ена паттоти брахмабхӯто. чатусаччадхаммам̣ вадатӣти ватта̄. чирам̣ саччаппат̣иведхам̣ паваттенто вадатӣти паватта̄. аттхам̣ нӣхаритва̄ти дуккха̄диаттхам̣ таттха̄пи пӣл̣ана̄диаттхам̣ уддхаритва̄. параматтхам̣ ва̄ нибба̄нам̣ па̄пайита̄ ниннета̄. амата̄дхигамапат̣ипаттидесана̄йа аматасаччхикирийам̣ саттесу уппа̄денто аматам̣ дада̄тӣти аматасса да̄та̄. бодхипаккхийадхамма̄нам̣ тада̄йаттабха̄вато дхаммаса̄мӣ. чатуттхе наттхи ваттаббам̣.

пат̣хамаадхаммасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5-42. сан̇га̄равасутта̄диван̣н̣ана̄

117-154. пан̃чаме аппака̄ти тхока̄, на бахӯ. атха̄йам̣ итара̄ паджа̄ти йа̄ пана̄йам̣ авасеса̄ паджа̄ сакка̄йадит̣т̣хитӣрамева анудха̄вати, айамева бахутара̄ти аттхо. саммадаккха̄тети самма̄ аккха̄те сукатхите. дхаммети тава десана̄дхамме. дхамма̄нуваттиноти там̣ дхаммам̣ сутва̄ тадануччхавикам̣ пат̣ипадам̣ пӯретва̄ маггапхаласаччхикаран̣ена дхамма̄нуваттино. маччуно т̣ха̄набхӯтанти килесама̄расан̇кха̄тасса маччуно нива̄сат̣т̣ха̄набхӯтам̣. судуттарам̣ таритва̄ па̄рамессантӣти йе джана̄ дхамма̄нуваттино, те етам̣ судуттарам̣ дуратиккамам̣ ма̄радхеййам̣ таритва̄ атиккамитва̄ нибба̄напа̄рам̣ гамиссанти.

кан̣хам̣ дхаммам̣ виппаха̄йа̄ти ка̄йадуччарита̄дибхедам̣ акусалам̣ дхаммам̣ джахитва̄. суккам̣ бха̄ветха̄ти пан̣д̣ито бхиккху абхиниккхаманато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва арахаттамагга̄ ка̄йасучарита̄дибхедам̣ суккам̣ дхаммам̣ бха̄веййа. ока̄ анокама̄гамма̄ти окам̣ вуччати а̄лайо, анокам̣ вуччати ана̄лайо. а̄лайато никкхамитва̄ ана̄лайасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ пат̣ичча а̄раббха.

татра̄бхиратимиччхеййа̄ти йасмим̣ ана̄лайасан̇кха̄те вивеке нибба̄не имехи саттехи дурабхирамам̣, татра̄бхиратимиччхеййа. дувидхепи ка̄мети ваттхука̄макилесака̄ме. читтаклесехӣти пан̃чахи нӣваран̣ехи атта̄нам̣ парийодапеййа вода̄пеййа, парисодхеййа̄ти аттхо.

самбодхийан̇гесӯти самбоджджхан̇гесу. самма̄ читтам̣ субха̄витанти самма̄ хетуна̄ найена читтам̣ сут̣т̣ху бха̄витам̣ вад̣д̣хитам̣. джутимантоти а̄нубха̄ваванто, арахаттамагган̃а̄н̣аджутийа̄ кхандха̄дибхеде дхамме джотетва̄ т̣хита̄ти аттхо. те локе париниббута̄ти те имасмим̣ кхандха̄дилоке париниббута̄ на̄ма арахаттаппаттито пат̣т̣ха̄йа килесават̣т̣асса кхепитатта̄ саупа̄дисесена, чаримачиттаниродхена кхандхават̣т̣асса кхепитатта̄ анупа̄дисесена ча̄ти двӣхи паринибба̄нехи париниббута̄, анупа̄да̄но вийа падӣпо апан̣н̣аттикабха̄вам̣ гата̄ти аттхо.

ито парам̣ йа̄ва татийо пан̣н̣а̄сако, та̄ва утта̄наттхамева.

сан̇га̄равасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

татийапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

4. чатуттхапан̣н̣а̄сакам̣

155-166. чатуттхасса пат̣хамавагго утта̄наттхойева.

1-44. бра̄хман̣апаччорохан̣ӣсутта̄диван̣н̣ана̄

167-210. дутийе ча пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. дасаме паччха̄бхӯмива̄синоти паччантадесава̄сино. сева̄лама̄лика̄ти па̄това удакам̣ орохитва̄ сева̄лан̃чева уппала̄дӣни ча гахетва̄ аттано удакасуддхикабха̄ваджа̄нанаттхан̃чева ‘‘локасса ча удакена суддхи хотӣ’’ти имасса аттхасса джа̄нанаттхан̃ча ма̄лам̣ катва̄ пиландханака̄. удакорохака̄ти па̄то маджджханхе са̄йанхе ча удакаорохан̣ака̄. тена̄ха ‘‘са̄йататийакам̣ удакорохан̣а̄нуйогамануйутта̄’’ти. ека̄дасама̄дӣни утта̄наттха̄ни. чатуттхе пан̣н̣а̄саке наттхи ваттаббам̣.

бра̄хман̣апаччорохан̣ӣсутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

чатуттхапан̣н̣а̄сакам̣ нит̣т̣хитам̣.

(21) 1. караджака̄йавагго

1-536. пат̣хаманирайасаггасутта̄диван̣н̣ана̄

211-746. пан̃чамасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. наваме йасмим̣ санта̄не ка̄ма̄вачаракаммам̣ махаггатакамман̃ча катӯпачитам̣ випа̄када̄не ладдха̄васарам̣ хутва̄ т̣хитам̣, тесу ка̄ма̄вачаракаммам̣ итарам̣ нӣхаритва̄ сайам̣ таттха т̣хатва̄ аттано випа̄кам̣ да̄тум̣ на саккоти, махаггатакаммамева пана итарам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄кам̣ да̄тум̣ саккоти гарубха̄вато. тена̄ха ‘‘там̣ махогхо париттам̣ удакам̣ вийа̄’’тиа̄ди. ито парам̣ саббаттха утта̄намева.

пат̣хаманирайасаггасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ити маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

дасаканипа̄таван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄ саматта̄.

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса.

ан̇гуттараника̄йе

ека̄дасаканипа̄та-т̣ӣка̄

1. ниссайавагго

1-10. киматтхийасутта̄диван̣н̣ана̄

1-10. ека̄дасаканипа̄тасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄нева. дасаме джанитасминти каммакилесехи ниббатте, джане етасминти ва̄ джанетасмим̣, мануссесӯти аттхо. тена̄ха ‘‘йе готтапат̣иса̄рино’’ти. джанитасмим̣-саддо ева ва̄ и-ка̄расса е-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘джанетасми’’нти вутто. джанитасминти ча джанасминти аттхо ведитаббо. джанитасминти са̄ман̃н̃аггахан̣епи йаттха чатуван̣н̣асаман̃н̃а̄, таттхева мануссалоке. кхаттийо сет̣т̣хоти айам̣ локасаман̃н̃а̄пи мануссалокейева, на девака̄йе брахмака̄йе ва̄ти дассетум̣ ‘‘йе готтапат̣иса̄рино’’ти вуттам̣. пат̣исарантӣти ‘‘ахам̣ готамо, ахам̣ кассапо’’ти пат̣и пат̣и аттано готтам̣ ануссаранти пат̣иджа̄нанти ва̄ти аттхо.

киматтхийасутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ниссайаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. ануссативагго

1-4. пат̣хамамаха̄на̄масутта̄диван̣н̣ана̄

11-14. дутийасса пат̣хама̄дӣни утта̄наттха̄ни. татийе кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рабхаккха̄нанти кабал̣ӣка̄ра̄ха̄рӯпаджӣвӣнам̣. ко пана дева̄нам̣ а̄ха̄ро, ка̄ а̄ха̄равела̄ти? саббесампи ка̄ма̄вачарадева̄нам̣ судха̄ а̄ха̄ро. са̄ хет̣т̣химехи хет̣т̣химехи упарима̄нам̣ упарима̄нам̣ пан̣ӣтатама̄ хоти, там̣ йатха̄сакам̣ дивасавасенева дивасе дивасе бхун̃джанти. кечи пана ‘‘бил̣а̄рападаппама̄н̣ам̣ судха̄ха̄рам̣ бхун̃джанти, со дживха̄йа т̣хапитаматто йа̄ва кесагганакхагга̄ ка̄йам̣ пхарати, тесам̣йева дивасавасена сатта дивасе йа̄панасаматтхо хотӣ’’ти ваданти. асамайавимуттийа̄ вимуттоти маггавимоккхена вимутто. ат̣т̣ханнан̃хи сама̄паттӣнам̣ сама̄паджджанасса самайопи аттхи тасса асамайопи, маггавимоккхена пана вимуччанасса самайо ва̄ асамайо ва̄ наттхи. йасса саддха̄ балаватӣ, випассана̄ ча а̄раддха̄, тасса гаччхантасса тит̣т̣хантасса нисӣдантасса нипаджджантасса кха̄дантасса бхун̃джантасса ча маггапхалаппат̣иведхо на̄ма на хотӣти на ваттаббам̣. ити маггавимоккхена вимуччантасса самайо ва̄ асамайо ва̄ наттхӣти маггавимоккхо асамайавимутти на̄ма. чатуттхе наттхи ваттаббам̣.

пат̣хамамаха̄на̄масутта̄диван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. метта̄суттаван̣н̣ана̄

15. пан̃чаме сесаджана̄ти метта̄йа четовимуттийа̄ ала̄бхино. сампариваттама̄на̄ти даккхин̣енева пассена асайитва̄ саббасо париваттама̄на̄. ка̄каччхама̄на̄ти гхуругхурупасса̄савасена виссарам̣ каронта̄. сукхам̣ супатӣти еттха дувидха̄ супана̄ сайане пит̣т̣хиппаса̄ран̣алаккхан̣а̄ кирийа̄майачиттехи авокин̣н̣абхаван̇гаппаваттилаккхан̣а̄ ча. таттха̄йам̣ убхайаттха̄пи сукхамева супати. йасма̄ сан̣икам̣ нипаджджитва̄ ан̇гапаччан̇га̄ни самодха̄йа па̄са̄дикена а̄ка̄рена сайати, ниддоккаманепи джха̄нам̣ сама̄панно вийа хоти. тена̄ха ‘‘евам̣ асупитва̄’’тиа̄ди.

нидда̄ка̄ле сукхам̣ алабхитва̄ дуккхена суттатта̄ ева пат̣ибуджджханака̄ле сарӣракхедена ниттхунанам̣ виджамбханам̣ ито чито ча випариваттанан̃ча хотӣти а̄ха ‘‘ниттхунанта̄ виджамбханта̄ сампариваттанта̄ дуккхам̣ пат̣ибуджджхантӣ’’ти. айам̣ пана сукхена суттатта̄ сарӣракхеда̄бха̄вато ниттхунана̄дивирахитова пат̣ибуджджхати. тена вуттам̣ ‘‘евам̣ аппат̣ибуджджхитва̄’’тиа̄ди. сукхаппат̣ибодхо ча сарӣравика̄ра̄бха̄вена̄ти а̄ха ‘‘сукхам̣ ниббика̄ра’’нти.

бхаддакамева супинам̣ пассатӣти идам̣ анубхӯтапуббавасена деватӯпасам̣ха̄равасена часса бхаддакамева супинам̣ хоти, на па̄паканти катва̄ вуттам̣. тена̄ха ‘‘четийам̣ ванданто вийа̄’’тиа̄ди. дха̄туккхобхахетукампи часса бахулам̣ бхаддакамева сийа̄ йебхуййена читтаджарӯпа̄нугун̣ата̄йа утуа̄ха̄раджарӯпа̄нам̣.

уре а̄муккамутта̄ха̄ро вийа̄ти гӣва̄йа бандхитва̄ уре ламбитамутта̄ха̄ро вийа̄ти кехичи там̣ ека̄валивасена вуттам̣ сийа̄, анекаратана̄валисамӯхабхӯто пана мутта̄ха̄ро ам̣саппадесато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва кат̣иппадесасса хет̣т̣ха̄бха̄га̄ паламбанто уре а̄муккойева на̄ма хоти.

виса̄кхаттхеро вийа̄ти (висуддхи. 1.258) со кира па̄т̣алипутте кут̣умбийо ахоси. со таттхева васама̄но ассоси ‘‘тамбапан̣н̣идӣпо кира четийама̄ла̄лан̇като ка̄са̄вападжджото, иччхитиччхитат̣т̣ха̄нейеветтха сакка̄ нисӣдитум̣ ва̄ нипаджджитум̣ ва̄, утусаппа̄йам̣ сена̄санасаппа̄йам̣ пуггаласаппа̄йам̣ дхаммассаванасаппа̄йанти саббаметтха сулабха’’нти. со аттано бхогаккхандхам̣ путтада̄расса ниййа̄тетва̄ дуссанте баддхена екакаха̄пан̣енева гхара̄ никкхамитва̄ самуддатӣре на̄вам̣ удиккхама̄но екам̣ ма̄сам̣ васи. со воха̄ракусалата̄йа имасмим̣ т̣ха̄не бхан̣д̣ам̣ кин̣итва̄ асукасмим̣ виккин̣анто дхаммика̄йа ван̣иджджа̄йа теневантарама̄сена сахассам̣ абхисам̣хари. ити анупуббена маха̄виха̄рам̣ гантва̄ паббаджджам̣ йа̄чати. со пабба̄джанаттха̄йа сӣмам̣ нӣто там̣ сахассаттхавикам̣ оват̣т̣икантарена бхӯмийам̣ па̄теси. ‘‘кимета’’нти ча вутте ‘‘каха̄пан̣асахассам̣, бханте’’ти ватва̄, ‘‘упа̄сака, паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа на сакка̄ вича̄ретум̣, ида̄нева нам̣ вича̄рехӣ’’ти вутте ‘‘виса̄кхасса паббаджджат̣т̣ха̄нам̣ а̄гата̄ ма̄ риттахаттха̄ гамим̣сӯ’’ти мун̃читва̄ сӣма̄ма̄л̣аке виккиритва̄ паббаджитва̄ упасампанно. со пан̃чавассо хутва̄ двема̄тика̄ пагун̣а̄ катва̄ аттано саппа̄йам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ екекасмим̣ виха̄ре чатта̄ро чатта̄ро ма̄се самапаваттава̄сам̣ васама̄но чари. евам̣ чарама̄но –

‘‘ванантаре т̣хито тхеро, виса̄кхо гаджджама̄нако;

аттано гун̣амесанто, имаматтхам̣ абха̄сатха.

‘‘йа̄вата̄ упасампанно, йа̄вата̄ идха ма̄гато;

еттхантаре кхалитам̣ наттхи, ахо ла̄бхо те ма̄риса̄’’ти. (висуддхи. 1.258);

со читталапаббатавиха̄рам̣ гаччханто дведха̄патхам̣ патва̄ ‘‘айам̣ ну кхо магго, уда̄ху айа’’нти чинтайанто ат̣т̣ха̄си. атхасса паббате адхиваттха̄ девата̄ хаттхам̣ паса̄ретва̄ ‘‘есо магго’’ти дассети. со читталапаббатавиха̄рам̣ гантва̄ таттха чатта̄ро ма̄се васитва̄ ‘‘паччӯсе гамисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ нипаджджи. чан̇камасӣсе ман̣иларуккхе адхиваттха̄ девата̄ сопа̄напхалаке нисӣдитва̄ пароди. тхеро ‘‘ко есо’’ти а̄ха. ахам̣, бханте, ман̣илийа̄ти. кисса родасӣти? тумха̄кам̣ гаманам̣ пат̣ичча̄ти. майи идха васанте тумха̄кам̣ ко гун̣оти? тумхесу, бханте, идха васантесу аманусса̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ меттам̣ пат̣илабханти, те да̄ни тумхесу гатесу калахам̣ кариссанти, дут̣т̣хуллампи катхайиссантӣти. тхеро ‘‘саче майи идха васанте тумха̄кам̣ пха̄сувиха̄ро хоти, сундара’’нти ватва̄ ан̃н̃епи чатта̄ро ма̄се таттхева васитва̄ пуна татхева гаманачиттам̣ уппа̄деси. девата̄пи пуна татхева пароди. етенева упа̄йена тхеро таттхева васитва̄ таттхева паринибба̄йӣти. евам̣ дхаматта̄виха̄рӣ бхиккху аманусса̄нам̣ пийо хоти.

балавапийачиттата̄йа̄ти имина̄ балавапийачиттата̄маттенапи саттхам̣ на камати, пагева метта̄йа четовимуттийа̄ти дассети. кхиппамева читтам̣ сама̄дхийати, кеначи парипантхена парихӣнаджджха̄насса бйа̄па̄дасса дӯрасамусса̄ритабха̄вато кхиппамева сама̄дхийати, ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄’’ти кечи. сесам̣ сувин̃н̃еййамева. еттха ча кин̃ча̄пи ито ан̃н̃акаммат̣т̣ха̄навасена адхигатаджджха̄на̄нампи сукхасупана̄дайо а̄нисам̣са̄ лаббханти. йатха̄ха –

‘‘сукхам̣ супанти мунайо, аджджхаттам̣ сусама̄хита̄;

суппабуддхам̣ пабуджджханти, сада̄ готамаса̄вака̄’’ти. (висуддхи. маха̄т̣ӣ. 1.258); ча а̄ди –

татха̄пиме а̄нисам̣са̄ брахмавиха̄рала̄бхино анавасеса̄ лаббханти бйа̄па̄да̄дӣнам̣ уджувипаччанӣкабха̄вато брахмавиха̄ра̄нам̣. тенева̄ха ‘‘ниссаран̣ам̣ хетам̣, а̄вусо, бйа̄па̄дасса, йадидам̣ метта̄четовимуттӣ’’тиа̄ди (дӣ. ни. 3.326; а. ни. 6.13). бйа̄па̄да̄дивасена ча сатта̄нам̣ дуккхасупана̄дайоти таппат̣ипаккхабхӯтесу брахмавиха̄ресу сиддхесу сукхасупана̄дайо хаттхагата̄ ева хонтӣти.

метта̄суттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. ат̣т̣хакана̄гарасуттаван̣н̣ана̄

16. чхат̣т̣хе белувага̄макети веса̄лийа̄ даккхин̣апассе авидӯре белувага̄мако на̄ма аттхи, там̣ гочарага̄мам̣ катва̄ти аттхо. са̄раппаттакулаган̣ана̄йа̄ти маха̄са̄рамахаппаттакулаган̣ана̄йа. дасаме т̣ха̄нети ан̃н̃е ан̃н̃ети дасаган̣анат̣т̣ха̄не. ат̣т̣хаканагаре джа̄то бхавоти ат̣т̣хакана̄гаро. куккут̣а̄ра̄моти па̄т̣алипутте куккут̣а̄ра̄мо, на косамбийам̣.

пакататтхаппат̣иниддесо та-саддоти тасса ‘‘бхагавата̄’’тиа̄дӣхи падехи сама̄на̄дхикаран̣абха̄вена вуттасса йена абхисамбуддхабха̄вена бхагава̄ пакато адхигато супа̄кат̣о ча, там̣ абхисамбуддхабха̄вам̣ саддхим̣ а̄гаманӣйапат̣ипада̄йа аттхабха̄венева дассенто ‘‘йо со…пе… абхисамбуддхо’’ти а̄ха. сатипи н̃а̄н̣адассанасадда̄нам̣ идха пан̃н̃а̄вевачанабха̄ве тена тена висесена несам̣ висайависесе паваттидассанаттхам̣ аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣ависесавасена, виджджа̄ттайавасена, виджджа̄бхин̃н̃а̄на̄варан̣авасена, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амам̣сачаккхувасена пат̣иведхадесана̄н̃а̄н̣авасена ча тадаттхам̣ йоджетва̄ дассенто ‘‘тесам̣ теса’’нтиа̄дима̄ха. таттха а̄сайа̄нусайам̣ джа̄ната̄ а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ена, саббан̃еййадхаммам̣ пассата̄ саббан̃н̃ута̄на̄варан̣ан̃а̄н̣ехи. пуббенива̄са̄дӣхӣти пуббенива̄са̄саваккхайан̃а̄н̣ехи. пат̣иведхапан̃н̃а̄йа̄ти арийамаггапан̃н̃а̄йа. десана̄пан̃н̃а̄йа пассата̄ти десетаббадхамма̄нам̣ десетаббаппака̄рам̣ бодханеййапуггала̄нан̃ча а̄сайа̄нусайачарита̄дхимуттиа̄дибхедам̣ дхаммам̣ десана̄пан̃н̃а̄йа йа̄тха̄вато пассата̄. арӣнанти килеса̄рӣнам̣, пан̃чавидхама̄ра̄нам̣ ва̄ са̄санасса ва̄ паччаттхика̄нам̣ ан̃н̃атиттхийа̄нам̣. тесам̣ пана хананам̣ па̄т̣иха̄рийехи абхибхаванам̣ аппат̣ибха̄ната̄каран̣ам̣ аджджхупеккхан̣ан̃ча. кесивинайасуттан̃четтха нидассанам̣. татха̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣни джа̄ната̄. йатха̄каммӯпаге сатте пассата̄. сава̄сана̄нама̄сава̄нам̣ кхӣн̣атта̄ арахата̄. абхин̃н̃еййа̄дибхеде дхамме абхин̃н̃еййа̄дито авипарӣта̄вабодхато самма̄самбуддхена.

атха ва̄ тӣсу ка̄лесу аппат̣ихатан̃а̄н̣ата̄йа джа̄ната̄. ка̄йакамма̄дивасена тин̣н̣ампи камма̄нам̣ н̃а̄н̣а̄нупариваттито нисаммака̄рита̄йа пассата̄. дава̄дӣнампи абха̄васа̄дхика̄йа паха̄насампада̄йа арахата̄. чханда̄дӣнам̣ аха̄нихетубхӯта̄йа аккхайапат̣ибха̄наса̄дхика̄йа саббан̃н̃ута̄йа самма̄самбуддхена̄ти евам̣ дасабалаат̣т̣ха̄расаа̄вен̣икабуддхадхаммавасенапи йоджана̄ ка̄табба̄.

абхисан̇кхатанти аттано паччайехи абхисаммукхабха̄вена самечча самбхуййа катам̣. сва̄сса катабха̄во уппа̄данена ведитаббо, на уппаннасса пат̣исан̇кхаран̣ена̄ти а̄ха ‘‘уппа̄дита’’нти. те часса паччайа̄ четана̄падха̄на̄ти дассетум̣ па̄л̣ийам̣ ‘‘абхисан̇кхатам̣ абхисан̃четайита’’нти вуттанти ‘‘четайитам̣ каппайита’’нти аттхама̄ха. абхисан̇кхатам̣ абхисан̃четайитанти ча джха̄насса па̄тубха̄вадассанамукхена виддхам̣санабха̄вам̣ уллин̇гети. йан̃хи ахутва̄ самбхавати, там̣ хутва̄ пат̣ивети. тена̄ха па̄л̣ийам̣ ‘‘йам̣ кхо пана̄’’тиа̄ди. саматхавипассана̄дхамме т̣хитоти еттха саматхадхамме т̣хитатта̄ сама̄хито випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ аничча̄нупассана̄дӣхи ниччасан̃н̃а̄дайо паджаханто ануккамена там̣ ануломан̃а̄н̣ам̣ па̄пета̄ хутва̄ випассанна̄дхамме т̣хито. саматхавипассана̄сан̇кха̄тесу дхаммесу ран̃джанат̣т̣хена ра̄го. нанданат̣т̣хена нандӣ. таттха сукхума̄ апеккха̄ вутта̄. йа̄ никантӣти вуччати.

евам̣ сантети евам̣ йатха̄рутавасенева имасса суттападасса аттхе гахетаббе сати. саматхавипассана̄су чхандара̄го каттабботи ана̄га̄мипхалам̣ аниббаттетва̄ тадаттха̄йа саматхавипассана̄пи аниббаттетва̄ кевалам̣ таттха чхандара̄го каттаббо бхависсати. касма̄? тесу саматхавипассана̄сан̇кха̄тесу дхаммесу чхандара̄гаматтена ана̄га̄мина̄ ладдхаббасса аладдхаана̄га̄мипхаленапи ладдхаббатта̄. татха̄ сати тена ана̄га̄мипхалампи ладдхаббамева хоти. тена̄ха ‘‘ана̄га̄мипхалам̣ пат̣иладдхам̣ бхависсатӣ’’ти. сабха̄вато раситаббатта̄ авипарӣто аттхо ева аттхарасо.

ан̃н̃а̄пи ка̄чи сугатийоти винипа̄тике сандха̄йа̄ха. ан̃н̃а̄пи ка̄чи дуггатийоти асурака̄йама̄ха.

аппам̣ йа̄читена бахум̣ дентена ул̣а̄рапурисена вийа екам̣ дхаммам̣ пуччхитена ‘‘айампи екадхаммо’’ти катхитатта̄ ека̄дасапи дхамма̄ пуччха̄васена екадхаммо на̄ма джа̄то паччекам̣ ва̄кйапарисама̄панан̃а̄йена. пуччха̄васена̄ти ‘‘аттхи ну кхо, бханте а̄нанда, тена…пе… самма̄самбуддхена екадхаммо саммадаккха̄то’’ти евам̣ паваттапуччха̄васена. аматуппаттиаттхена̄ти аматабха̄васса уппаттихетута̄йа, сабба̄нипи каммат̣т̣ха̄на̄ни екараса̄пи амата̄дхигамасса пат̣ипаттийа̄ти аттхо. еваметтха аггапхалабхӯми ана̄га̄мипхалабхӯмӣти двева бхӯмийо сарӯпато а̄гата̄, на̄нантарийата̄йа пана хет̣т̣хима̄пи две бхӯмийо аттхато а̄гата̄ ева̄ти дат̣т̣хабба̄ти. пан̃ча сата̄ни аггхо етасса̄ти пан̃часатам̣. сесаметтха утта̄намева.

ат̣т̣хакана̄гарасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. гопа̄ласуттаван̣н̣ана̄

17. саттаме тиссо катха̄ти тиссо ат̣т̣хакатха̄, тивидха̄ суттасса аттхаван̣н̣ана̄ти аттхо. екекам̣ падам̣ на̄л̣ам̣ мӯлам̣ етисса̄ти евам̣сан̃н̃ита̄ екана̄л̣ика̄. екекам̣ ва̄ падам̣ на̄л̣ам̣ аттханиггаманамагго етисса̄ти екана̄л̣ика̄. тена̄ха ‘‘екекасса падасса аттхакатхана’’нти. чатта̄ро ам̣са̄ бха̄га̄ аттхасаллаккхан̣ӯпа̄йа̄ етисса̄ти чатурасса̄. тена̄ха ‘‘чатуккам̣ бандхитва̄ катхана’’нти. нийамато нисиннасса а̄раддхасса ватто сам̣ватто етисса̄ аттхӣти нисиннаваттика̄, йатха̄раддхасса аттхасса висум̣ висум̣ парийоса̄пика̄ти аттхо. тена̄ха ‘‘пан̣д̣итагопа̄лакам̣ дассетва̄’’тиа̄ди. екекассапи падасса пин̣д̣аттхадассанавасена бахӯнам̣ пада̄нам̣ екаджджхам̣ аттхам̣ акатхетва̄ екамекасса падасса аттхаван̣н̣ана̄ айам̣ саббаттха лаббхати. чатуккам̣ бандхитва̄ти кан̣хапаккхе упамопамеййадвайам̣, татха̄ суккапаккхети идам̣ чатуккам̣ йоджетва̄. айам̣ едисесу ева суттесу лаббхати. парийоса̄нагамананти кечи та̄ва а̄ху ‘‘кан̣хапаккхе упамам̣ дассетва̄ упама̄ ча на̄ма йа̄вадева упамеййасампат̣ипа̄данаттха̄ти упамеййаттхам̣ а̄харитва̄ сам̣килесапаккханиддесо ча вода̄напаккхавибха̄ванаттха̄йа̄ти суккапаккхампи упамопамеййавибха̄гена а̄харитва̄ суттаттхасса парийоса̄панам̣. кан̣хапаккхе упамеййам̣ дассетва̄ парийоса̄нагамана̄дӣсупи есева найо’’ти. апаре пана ‘‘кан̣хапаккхе, суккапаккхе ча там̣там̣упамӯпамеййаттха̄нам̣ висум̣ висум̣ парийоса̄петва̄ва катханам̣ парийоса̄нагамана’’нти ваданти. айанти нисиннаваттика̄. идха̄ти имасмим̣ гопа̄лакасутте. сабба̄чарийа̄нам̣ а̄чин̣н̣а̄ти саббехипи пубба̄чарийехи а̄чарита̄ сам̣ван̣н̣ита̄, татха̄ чева па̄л̣и паватта̄ти.

ан̇гӣйанти авайавабха̄вена н̃а̄йантӣти ан̇га̄ни, кот̣т̣ха̄са̄. та̄ни панеттха йасма̄ са̄ваджджасабха̄ва̄ни, тасма̄ а̄ха ‘‘ан̇гехӣти агун̣акот̣т̣ха̄сехӣ’’ти. гоман̣д̣аланти госамӯхам̣. парихаритунти раккхитум̣. там̣ пана парихаран̣ам̣ париггахетва̄ вичаран̣анти а̄ха ‘‘париггахетва̄ вичариту’’нти. вад̣д̣хинти гуннам̣ бахубха̄вам̣ бахугорасата̄сан̇кха̄там̣ паривуддхим̣. ‘‘еттакамида’’нти рӯпӣйатӣти рӯпам̣, парима̄н̣апариччхедопи сарӣрарӯпампӣти а̄ха ‘‘ган̣анато ва̄ ван̣н̣ато ва̄’’ти. на парийесати винат̣т̣хабха̄вассева аджа̄нанато. нӣла̄ти еттха ити-саддо а̄диаттхо. тена сетасабала̄диван̣н̣ам̣ сан̇ган̣ха̄ти.

дханусаттисӯла̄дӣти еттха исса̄са̄чарийа̄нам̣ га̄вӣсу катам̣ дханулаккхан̣ам̣. кума̄рабхаттиган̣а̄нам̣ га̄вӣсу катам̣ саттилаккхан̣ам̣. иссарабхаттиган̣а̄нам̣ га̄вӣсу катам̣ сӯлалаккхан̣анти йоджана̄. а̄ди-саддена ра̄мава̄судеваган̣а̄дӣнам̣ га̄вӣсу катам̣ пхарасучакка̄дилаккхан̣ам̣ сан̇ган̣ха̄ти.

нӣламаккхика̄ти пин̇галамаккхика̄, кхуддакамаккхика̄ ева ва̄. сат̣ати руджати ета̄йа̄ти са̄т̣ика̄, сам̣вад̣д̣ха̄ са̄т̣ика̄ а̄са̄т̣ика̄. тена̄ха ‘‘вад̣д̣хантӣ’’тиа̄ди. ха̄рета̄ти апанета̄.

ва̄кена̄ти ва̄капат̣т̣ена. чӣракена̄ти пилотикена. антовассети вассака̄ласса аббхантаре. нигга̄ханти сусума̄ра̄дигга̄харахитам̣. пӣтанти па̄нӣйасса пӣтабха̄вам̣. сӣхабйаггха̄дипариссайена са̄сан̇ко саппат̣ибхайо.

пан̃ча аха̄ни екасса̄ти пан̃ча̄хико, со ева ва̄роти, пан̃ча̄хикава̄ро. евам̣ сатта̄хикава̄ропи ведитаббо. чин̣н̣ат̣т̣ха̄нанти чаритат̣т̣ха̄нам̣ гочараггахитат̣т̣ха̄нам̣.

питит̣т̣ха̄нанти питара̄ ка̄таббат̣т̣ха̄нам̣, питара̄ ка̄таббакиччанти аттхо. йатха̄ручим̣ гахетва̄ гаччхантӣти гуннам̣ ручианурӯпам̣ гочарабхӯмим̣ ва̄ надипа̄рам̣ ва̄ гахетва̄ гаччханти. гобхаттанти каппа̄сат̣т̣хика̄димиссам̣ гобхун̃джитаббам̣ бхаттам̣. бхаттаггахан̣енева йа̄гупи сан̇гахита̄.

двӣха̄ка̄рехӣти вуттам̣ а̄ка̄радвайам̣ дассетум̣ ‘‘ган̣анато ва̄ самут̣т̣ха̄нато ва̄’’ти вуттам̣. евам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гата̄ти ‘‘упачайо сантатӣ’’ти джа̄тим̣ двидха̄ бхиндитва̄ хадайаваттхум̣ аггахетва̄ даса̄йатана̄ни пан̃чадаса сукхумарӯпа̄нӣти евам̣ рӯпакан̣д̣апа̄л̣ийам̣ (дха. са. 666) а̄гата̄. пан̃чавӣсати рӯпакот̣т̣ха̄са̄ти салаккхан̣ато ан̃н̃аман̃н̃асан̇кара̄бха̄вато рӯпабха̄га̄. рӯпакот̣т̣ха̄са̄ти ва̄ висум̣ висум̣ аппаваттитва̄ кала̄пабха̄венева паваттанато рӯпакала̄па̄. кот̣т̣ха̄са̄ти ча ам̣са̄ авайава̄ти аттхо. кот̣т̣ханти ва̄ сарӣрам̣, тасса ам̣са̄ кеса̄дайо кот̣т̣ха̄са̄ти ан̃н̃епи авайава̄ кот̣т̣ха̄са̄ вийа кот̣т̣ха̄са̄.

сеййатха̄пӣтиа̄ди упама̄сам̣санданам̣. таттха рӯпам̣ париггахетва̄ти йатха̄вуттам̣ рӯпам̣ салаккхан̣ато н̃а̄н̣ена паригган̣хитва̄. арӯпам̣ ваваттхапетва̄ти там̣ рӯпам̣ нисса̄йа а̄рамман̣ан̃ча катва̄ паваттама̄не ведана̄дике чатта̄ро кхандхе арӯпанти ваваттхапетва̄. рӯпа̄рӯпам̣ париггахетва̄ти пуна таттха йам̣ рӯппаналаккхан̣ам̣, там̣ рӯпам̣. тадан̃н̃ам̣ арӯпам̣. убхайавинимуттам̣ кин̃чи наттхи атта̄ ва̄ аттанийам̣ ва̄ти евам̣ рӯпа̄рӯпам̣ париггахетва̄. тадубхайан̃ча авиджджа̄дина̄ паччайена сапаччайанти паччайам̣ саллаккхетва̄, аниччата̄дилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ йо кала̄пасаммасана̄диккамена каммат̣т̣ха̄нам̣ маттхакам̣ па̄петум̣ на саккоти, со на вад̣д̣хатӣти йоджана̄.

еттакам̣ рӯпам̣ екасамут̣т̣ха̄нанти чаккха̄йатанам̣, сота̄йатанам̣, гха̄на̄йатанам̣, дживха̄йатанам̣, ка̄йа̄йатанам̣, иттхиндрийам̣, пурисиндрийам̣, джӣвитиндрийанти ат̣т̣хавидхам̣ каммавасена; ка̄йавин̃н̃атти, вачӣвин̃н̃аттӣти идам̣ двайам̣ читтавасена̄ти еттакам̣ рӯпам̣ екасамут̣т̣ха̄нам̣. садда̄йатанамекам̣ утучиттавасена двисамут̣т̣ха̄нам̣. рӯпасса лахута̄, мудута̄, камман̃н̃ата̄ти еттакам̣ рӯпам̣ утучитта̄ха̄равасена тисамут̣т̣ха̄нам̣. рӯпа̄йатанам̣, гандха̄йатанам̣, раса̄йатанам̣, пхот̣т̣хабба̄йатанам̣, а̄ка̄садха̄ту, а̄подха̄ту, кабал̣ӣка̄ро а̄ха̄роти еттакам̣ рӯпам̣ утучитта̄ха̄ракаммавасена чатусамут̣т̣ха̄нам̣. упачайо, сантати, джарата̄, рӯпасса аниччата̄ти еттакам̣ рӯпам̣ на куточи самут̣т̣ха̄тӣти на джа̄на̄ти. самут̣т̣ха̄нато рӯпам̣ аджа̄нантотиа̄дӣсу ваттаббам̣ ‘‘ган̣анато рӯпам̣ аджа̄нанто’’тиа̄дӣсу вуттанайенева ведитаббам̣.

каммалаккхан̣оти аттана̄ катам̣ дуччаритакаммам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти каммалаккхан̣о, ба̄ло. вуттан̃хетам̣ – ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, ба̄ласса ба̄лалаккхан̣а̄ни. катама̄ни тӣн̣и? дуччинтитачинтӣ хоти, дуббха̄ситабха̄сӣ, дуккат̣акаммака̄рӣ. има̄ни кхо…пе… лаккхан̣а̄нӣ’’ти (ма. ни. 3.246; а. ни. 3.3). аттана̄ катам̣ сучаритакаммам̣ лаккхан̣ам̣ етасса̄ти каммалаккхан̣о, пан̣д̣ито. вуттампи четам̣ ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, пан̣д̣итасса пан̣д̣италаккхан̣а̄ни. катама̄ни тӣн̣и? сучинтитачинтӣ хоти, субха̄ситабха̄сӣ, сукатакаммака̄рӣ. има̄ни кхо…пе… пан̣д̣италаккхан̣а̄нӣ’’ти (ма. ни. 3.253; а. ни. 3.3). тена̄ха ‘‘кусала̄кусалакаммам̣ пан̣д̣итаба̄лалаккхан̣а’’нти.

ба̄ле ваджджетва̄ пан̣д̣ите на севатӣти йам̣ ба̄лапуггале ваджджетва̄ пан̣д̣итасеванам̣ аттхака̄мена ка̄таббам̣, там̣ на кароти. татха̄бхӯтасса ча айама̄дӣнавоти дассетум̣ пуна ‘‘ба̄ле ваджджетва̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йам̣ бхагавата̄ ‘‘идам̣ во каппатӣ’’ти анун̃н̃а̄там̣, тадануломан̃че, там̣ каппийам̣. йам̣ ‘‘идам̣ во на каппатӣ’’ти пат̣иккхиттам̣, тадануломан̃че, там̣ акаппийам̣. йам̣ косалласамбхӯтам̣, там̣ кусалам̣, таппат̣ипаккхам̣ акусалам̣. тадева са̄ваджджам̣, кусалам̣ анаваджджам̣. а̄паттито а̄дито две а̄паттиккхандха̄ гарукам̣, тадан̃н̃ам̣ лахукам̣. дхаммато маха̄са̄ваджджам̣ гарукам̣, аппаса̄ваджджам̣ лахукам̣. саппат̣ика̄рам̣ сатекиччхам̣, аппат̣ика̄рам̣ атекиччхам̣. дхаммата̄нугатам̣ ка̄ран̣ам̣, итарам̣ ака̄ран̣ам̣. там̣ аджа̄нантоти каппийа̄каппийам̣, гарука-лахукам̣, сатекиччха̄текиччхам̣ аджа̄нанто сувисуддхам̣ катва̄ сӣлам̣ раккхитум̣ на саккоти. кусала̄кусалам̣, са̄ваджджа̄наваджджам̣, ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ам̣ аджа̄нанто кхандха̄дӣсу акусалата̄йа рӯпа̄рӯпапариггахампи ка̄тум̣ на саккоти, куто тасса каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ вад̣д̣хана̄. тена̄ха ‘‘каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ вад̣д̣хетум̣ на саккотӣ’’ти.

гован̣асадисе аттабха̄ве уппаджджитва̄ таттха дуккхуппаттихетуто миччха̄витакка̄ а̄са̄т̣ика̄ вийа̄ти а̄са̄т̣ика̄ти а̄ха ‘‘акусалавитаккам̣ а̄са̄т̣икам̣ аха̄ретва̄’’ти.

‘‘ган̣д̣оти кхо, бхиккхаве, пан̃чаннетам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ адхивачана’’нти (сам̣. ни. 4.103; а. ни. 8.56; 9.15) вачанато чхахи ван̣амукхехи виссандама̄найӯсо ган̣д̣о вийа пилотика̄кхан̣д̣ена чхадва̄рехи виссандама̄накилеса̄сучи аттабха̄ваван̣о сатисам̣варена пидахитаббо, айам̣ пана евам̣ на каротӣти а̄ха ‘‘йатха̄ со гопа̄лако ван̣ам̣ на пат̣иччха̄дети, евам̣ сам̣варам̣ на сампа̄детӣ’’ти.

йатха̄ дхӯмо индханам̣ нисса̄йа уппаджджама̄но сан̣хо сукхумо, там̣ там̣ виварам̣ анупависса бйа̄пенто сатта̄нам̣ д̣ам̣самакаса̄дипариссайам̣ винодети, аггиджа̄ла̄самут̣т̣ха̄насса пуббан̇гамо хоти, евам̣ дхаммадесана̄н̃а̄н̣асса индханабхӯтам̣ рӯпа̄рӯпадхаммаджа̄там̣ нисса̄йа уппаджджама̄на̄ сан̣ха̄ сукхума̄ там̣ там̣ кхандхантарам̣ а̄йатанантаран̃ча анупависса бйа̄пети, сатта̄нам̣ миччха̄витакка̄дипариссайам̣ винодети, н̃а̄н̣аггиджа̄ла̄самут̣т̣ха̄панасса пуббан̇гамо хоти, тасма̄ дхӯмо вийа̄ти дхӯмоти а̄ха ‘‘гопа̄лако дхӯмам̣ вийа дхаммадесана̄дхӯмам̣ на каротӣ’’ти. аттано сантикам̣ упагантва̄ нисиннасса ка̄табба̄ тадануччхавика̄ дхаммакатха̄ упанисиннакакатха̄. катасса да̄на̄дипун̃н̃асса анумоданакатха̄ анумодана̄. татоти дхаммакатха̄дӣнам̣ акаран̣ато. ‘‘бахуссуто гун̣ава̄ти на джа̄нантӣ’’ти касма̄ вуттам̣? нану аттано джа̄на̄панаттхам̣ дхаммакатха̄ди на ка̄таббамева̄ти? саччам̣ на ка̄таббамева, суддха̄сайена пана дхамме катхите тасса гун̣аджа̄нанам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘на̄бха̄сама̄нам̣ джа̄нанти, миссам̣ ба̄лехи пан̣д̣итам̣;

бха̄сайе джотайе дхаммам̣, пагган̣хе исинам̣ дхаджа’’нти.

таранти отаранти еттха̄ти титтхам̣, надитал̣а̄ка̄дӣнам̣ наха̄напа̄на̄диаттхам̣ отаран̣ат̣т̣ха̄нам̣. йатха̄ пана там̣ удакена отин̣н̣асатта̄нам̣ сарӣрамалам̣ пава̄хети, париссамам̣ винодети, висуддхим̣ уппа̄дети, евам̣ бахуссута̄ аттано самӣпам̣ отин̣н̣асатта̄нам̣ дхаммодакена читтамалам̣ пава̄хенти, париссамам̣ виноденти, висуддхим̣ уппа̄денти, тасма̄ те титтхам̣ вийа̄ти титтхам̣. тена̄ха ‘‘титтхабхӯте бахуссутабхиккхӯ’’ти. бйан̃джанам̣ катхам̣ ропетаббанти, бханте, идам̣ бйан̃джанам̣ айам̣ саддо катхам̣ имасмим̣ аттхе ропетаббо, кена пака̄рена имасса аттхасса ва̄чако джа̄то. ‘‘нирӯпетабба’’нти ва̄ па̄т̣хо, нирӯпетаббам̣ айам̣ сабха̄ванирутти катхаметтха нирӯл̣ха̄ти адхиппа̄йо. имасса бха̄ситасса ко аттхоти саддаттхам̣ пуччхати. имасмим̣ т̣ха̄нети имасмим̣ па̄л̣иппадесе. па̄л̣и ким̣ вадатӣти бха̄ваттхам̣ пуччхати. аттхо ким̣ дӣпетӣти бха̄ваттхам̣ ва̄? сан̇кетаттхам̣ ва̄. на парипуччхатӣти виматиччхеданапуччха̄васена саббасо пуччхам̣ на кароти. на парипан̃хатӣти пари пари аттано н̃а̄тум̣ иччхам̣ на а̄чиккхати, на вибха̄вети. тена̄ха ‘‘на джа̄на̄петӣ’’ти. тети бахуссутабхиккхӯ. виваран̣ам̣ на̄ма аттхасса вибхаджитва̄ катхананти а̄ха ‘‘бха̄джетва̄ на десентӣ’’ти. анутта̄нӣкатанти н̃а̄н̣ена апа̄кат̣ӣкатам̣ гуйхам̣ пат̣иччханнам̣. на утта̄ним̣ каронтӣти синерупа̄дамӯле ва̄ликам̣ уддхаранто вийа патхавӣсандха̄родакам̣ виваритва̄ дассенто вийа ча утта̄нам̣ на каронти.

евам̣ йасса дхаммасса васена бахуссута̄ ‘‘титтха’’нти вутта̄ парийа̄йато. ида̄ни тамева дхаммам̣ ниппарийа̄йато ‘‘титтха’’нти дассетум̣ ‘‘йатха̄ ва̄’’тиа̄ди вуттам̣. дхаммо хи таранти отаранти етена нибба̄нам̣ на̄ма тал̣а̄канти ‘‘титтха’’нти вуччати. тена̄ха бхагава̄ сумедхабхӯто –

‘‘евам̣ килесамаладховам̣, виджджанте аматантал̣е;

на гавесати там̣ тал̣а̄кам̣, на досо аматантал̣е’’ти. (бу. вам̣. 2.14) –

дхаммассева нибба̄нассотаран̣атиттхабхӯтасса отаран̣а̄ка̄рам̣ аджа̄нанто ‘‘дхамматиттхам̣ на джа̄на̄тӣ’’ти вутто.

пӣта̄пӣтанти гоган̣е пӣтам̣ апӣтан̃ча горӯпам̣ на джа̄на̄ти, на виндати. авинданто хи ‘‘на лабхатӣ’’ти вутто. ‘‘а̄нисам̣сам̣ на виндатӣ’’ти ватва̄ тасса авиндана̄ка̄рам̣ дассенто ‘‘дхаммассаванаггам̣ гантва̄’’тиа̄дима̄ха.

айам̣ локуттароти падам̣ сандха̄йа̄ха ‘‘арийа’’нти. пачча̄саттин̃а̄йена анантарасса хи виппат̣иседхо ва̄. арийасаддо ва̄ ниддосапарийа̄йо дат̣т̣хаббо. ат̣т̣хан̇гиканти ча висум̣ екаджджхан̃ча ат̣т̣хан̇гикам̣ упа̄да̄йа гахетаббам̣, ат̣т̣хан̇гата̄ ба̄хуллато ча. еван̃ча катва̄ саттан̇гассапи арийамаггасса сан̇гахо сиддхо хоти.

чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄нетиа̄дӣсу ависесена сатипат̣т̣ха̄на̄ вутта̄. таттха ка̄йаведана̄читтадхамма̄рамман̣а̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ локийа̄, таттха саммохавиддхам̣санавасена паватта̄ нибба̄на̄рамман̣а̄ локуттара̄ти евам̣ ‘‘име локийа̄, име локуттара̄’’ти йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄на̄ти.

анавасесам̣ духатӣти пат̣иггахан̣е маттам̣ аджа̄нанто кисмин̃чи да̄йаке саддха̄ха̄нийа̄, кисмин̃чи паччайаха̄нийа̄ анавасесам̣ духати. ва̄ча̄йа абхиха̄ро ва̄ча̄бхиха̄ро. паччайа̄нам̣ абхиха̄ро паччайа̄бхиха̄ро.

‘‘име амхесу гаручиттӣка̄рам̣ на каронтӣ’’ти имина̄ навака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ самма̄пат̣ипаттийа̄ абха̄вам̣ дассети а̄чарийупаджджха̄йесу питупемасса анупат̣т̣ха̄панато, тена ча сиккха̄га̄равата̄бха̄вадӣпанена сан̇гахасса абха̄джанабха̄вам̣, тена тхера̄нам̣ тесу ануггаха̄бха̄вам̣. на хи сӣла̄дигун̣ехи са̄сане тхирабха̄ваппатта̄ анануггахетаббе сабрахмача̄рӣ анугган̣ханти, нираттхакам̣ ва̄ ануггахам̣ каронти. тена̄ха ‘‘наваке бхиккхӯ’’тиа̄ди. дхаммакатха̄бандханти павен̣иа̄гатам̣ пакин̣н̣акадхаммакатха̄маггам̣. саччасаттаппат̣исандхипаччайа̄ка̄раппат̣исам̣йуттам̣ сун̃н̃ата̄дӣпанам̣ гул̣хагантхам̣. вуттавипалла̄савасена̄ти ‘‘на рӯпан̃н̃ӯ’’тиа̄дӣсу вуттасса пат̣иседхасса пат̣иккхепавасена аггахан̣авасена. йоджетва̄ти ‘‘рӯпан̃н̃ӯ хотӣти ган̣анато ва̄ ван̣н̣ато ва̄ рӯпам̣ джа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄, ‘‘тасса гоган̣опи на париха̄йати, пан̃чагорасапарибхогатопи на париба̄хиро хотӣ’’тиа̄дина̄ ча аттхам̣ йоджетва̄. ведитабботи тасмим̣ тасмим̣ паде йатха̄рахам̣ аттхо ведитаббо. сесам̣ саббаттха утта̄намева̄ти.

гопа̄ласуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ити маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

ека̄дасаканипа̄таван̣н̣ана̄йа анутта̄наттхадӣпана̄ саматта̄.

нит̣т̣хита̄ ча маноратхапӯран̣ийа̄ ан̇гуттараника̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

анутта̄наттхападаван̣н̣ана̄.

нигаманакатха̄ван̣н̣ана̄

маха̄ат̣т̣хакатха̄йа са̄ранти ан̇гуттарамаха̄ат̣т̣хакатха̄йа са̄рам̣. екӯнасат̣т̣химаттоти тхокам̣ ӯнабха̄вато маттасаддаггахан̣ам̣. мӯлат̣т̣хакатха̄са̄ранти пуббе вуттаан̇гуттарамаха̄ат̣т̣хакатха̄йа са̄рамева анунигамавасена вадати. атха ва̄ мӯлат̣т̣хакатха̄са̄ранти пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄су аттхаса̄рам̣. тенедам̣ дассети – ан̇гуттарамаха̄ат̣т̣хакатха̄йа аттхаса̄рам̣ а̄да̄йа имам̣ маноратхапӯран̣им̣ каронто сесамаха̄ника̄йа̄нампи мӯлат̣т̣хакатха̄су идха винийогаккхамам̣ аттхаса̄рам̣ а̄да̄йа евамака̄синти. маха̄виха̄ра̄дхива̄сӣнанти ча идам̣ пуримапаччхимападехи саддхим̣ самбандхитаббам̣ ‘‘маха̄виха̄ра̄дхива̄сӣнам̣ самайам̣ пака̄сайантӣ, маха̄виха̄ра̄дхива̄сӣнам̣ мӯлат̣т̣хакатха̄са̄рам̣ а̄да̄йа̄’’ти. тена̄ти пун̃н̃ена. хоту саббо сукхӣ локоти ка̄ма̄вачара̄дивибха̄го саббо сатталоко йатха̄рахам̣ бодхиттайа̄дхигамавасена сампаттена нибба̄насукхена сукхӣ сукхито хотӯти садевакасса локасса аччантам̣ сукха̄дхигама̄йа аттано пун̃н̃ам̣ парин̣а̄мети.

етта̄вата̄ саматта̄ва, саббасо ван̣н̣ана̄ айам̣;

вӣсатийа̄ сахассехи, гантхехи парима̄н̣ато.

пора̄н̣а̄нам̣ катха̄магга-са̄раметтха йато т̣хитам̣;

тасма̄ са̄раттхаман̃джӯса̄, ити на̄мена виссута̄.

аджджхесито нариндена, сохам̣ параккамаба̄хуна̄;

саддхаммат̣т̣хитика̄мена, са̄сануджджотака̄рина̄.

тенева ка̄рите рамме, па̄са̄дасатаман̣д̣ите;

на̄на̄думаган̣а̄кин̣н̣е, бха̄вана̄бхирата̄лайе.

сӣталӯдакасампанне, васам̣ джетаване имам̣;

аттхабйан̃джанасампаннам̣, ака̄сим̣ са̄дхусамматам̣.

йам̣ сиддхам̣ имина̄ пун̃н̃ам̣, йам̣ чан̃н̃ам̣ пасутам̣ майа̄;

етена пун̃н̃акаммена, дутийе аттасамбхаве.

та̄ватим̣се памоденто, сӣла̄ча̄рагун̣е рато;

алагго пан̃чака̄месу, патва̄на пат̣хамам̣ пхалам̣.

антиме аттабха̄вамхи, меттеййам̣ мунипун̇гавам̣;

локаггапуггалам̣ на̄тхам̣, саббасаттахите ратам̣.

дисва̄на тасса дхӣрасса, сутва̄ саддхаммадесанам̣;

адхигантва̄ пхалам̣ аггам̣, собхеййам̣ джинаса̄санам̣.

сада̄ раккханту ра̄джа̄но, дхамменева имам̣ паджам̣;

нирата̄ пун̃н̃акаммесу, джотенту джинаса̄санам̣.

име ча па̄н̣ино саббе, саббада̄ нирупаддава̄;

ниччам̣ калйа̄н̣асан̇каппа̄, паппонту аматам̣ паданти.

ан̇гуттарат̣ӣка̄ саматта̄.