📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

кхуддаканика̄йе

итивуттака-ат̣т̣хакатха̄

гантха̄рамбхакатха̄

маха̄ка̄рун̣икам̣ на̄тхам̣, н̃еййаса̄гарапа̄рагум̣;

ванде нипун̣агамбхӣра-вичитранайадесанам̣.

виджджа̄чаран̣асампанна̄, йена ниййанти локато;

ванде тамуттамам̣ дхаммам̣, самма̄самбуддхапӯджитам̣.

сӣла̄дигун̣асампанно, т̣хито маггапхалесу йо;

ванде арийасан̇гхам̣ там̣, пун̃н̃аккхеттам̣ ануттарам̣.

вандана̄джанитам̣ пун̃н̃ам̣, ити йам̣ ратанаттайе;

хатантара̄йо саббаттха, хутва̄хам̣ тасса теджаса̄.

екака̄диппабхедена, десита̄ни махесина̄;

лобха̄дӣнам̣ паха̄на̄ни, дӣпана̄ни висесато.

сутта̄ни екато катва̄, итивуттападаккхарам̣;

дхаммасан̇га̄хака̄ тхера̄, сан̇га̄йим̣су махесайо.

итивуттакамиччева, на̄мена васино пуре;

йам̣ кхуддаканика̄йасмим̣, гамбхӣраттхападаккамам̣.

тасса гамбхӣран̃а̄н̣ехи, ога̄хетаббабха̄вато;

кин̃ча̄пи дуккара̄ ка̄тум̣, аттхасам̣ван̣н̣ана̄ майа̄.

сахасам̣ван̣н̣анам̣ йасма̄, дхарате саттху са̄санам̣;

пубба̄чарийасӣха̄нам̣, тит̣т̣хатева виниччхайо.

тасма̄ там̣ аваламбитва̄, ога̄хетва̄на пан̃чапи;

ника̄йе упанисса̄йа, пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄найам̣.

нисситам̣ ва̄чана̄маггам̣, сувисуддхам̣ ана̄кулам̣;

маха̄виха̄рава̄сӣнам̣, нипун̣аттхавиниччхайам̣.

пунаппуна̄гатам̣ аттхам̣, ваджджайитва̄на са̄дхукам̣;

йатха̄балам̣ карисса̄ми, итивуттакаван̣н̣анам̣.

ити а̄кан̇кхама̄насса, саддхаммасса чират̣т̣хитим̣;

вибхаджантасса тассаттхам̣, ниса̄майатха са̄дхавоти.

таттха итивуттакам̣ на̄ма екаканипа̄то, дуканипа̄то, тиканипа̄то, чатукканипа̄тоти чатунипа̄тасан̇гахам̣. тампи винайапит̣акам̣, суттантапит̣акам̣, абхидхаммапит̣аканти тӣсу пит̣акесу суттантапит̣акапарийа̄паннам̣; дӣгханика̄йо маджджхиманика̄йо, сам̣йуттаника̄йо, ан̇гуттараника̄йо, кхуддаканика̄йоти пан̃часу ника̄йесу кхуддаканика̄йапарийа̄паннам̣; суттам̣, геййам̣, веййа̄каран̣ам̣, га̄тха̄, уда̄нам̣, итивуттакам̣, джа̄такам̣, аббхутадхаммам̣, ведалланти навасу са̄санан̇гесу итивуттакан̇габхӯтам̣.

‘‘два̄сӣти буддхато ган̣хим̣, двесахасса̄ни бхиккхуто;

чатура̄сӣти сахасса̄ни, йе ме дхамма̄ паваттино’’ти. (тхерага̄. 1027) –

евам̣ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена пат̣ин̃н̃а̄тесу чатура̄сӣтийа̄ дхаммаккхандхасахассесу катипайадхаммаккхандхасан̇гахам̣. суттато екаканипа̄те та̄ва саттавӣсати сутта̄ни, дуканипа̄те два̄вӣсати, тиканипа̄те пан̃н̃а̄са, чатукканипа̄те тераса̄ти два̄даса̄дхикасуттасатасан̇гахам̣. тасса нипа̄тесу екаканипа̄то а̄ди, ваггесу па̄т̣ибхогавагго, суттесу лобхасуттам̣. тасса̄пи ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄’’тиа̄дикам̣ а̄йасмата̄ а̄нандена пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле вуттам̣ нида̄нама̄ди. са̄ пана̄йам̣ пат̣хамамаха̄сан̇гӣти винайапит̣аке тантима̄рул̣ха̄ ева. йо панеттха нида̄накосаллаттхам̣ ваттаббо катха̄магго, сопи суман̇галавила̄синийа̄ дӣгханика̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа виттха̄рато вуттойева̄ти таттха вуттанайенева ведитаббо.

нида̄наван̣н̣ана̄

йам̣ панетам̣ вуттан̃хетам̣ бхагавата̄тиа̄дикам̣ нида̄нам̣. екадхаммам̣, бхиккхаве, паджахатха̄тиа̄дикам̣ суттам̣. таттха вуттам̣ бхагавата̄тиа̄дӣни на̄мапада̄ни. итӣти нипа̄тападам̣. паджахатха̄ти еттха па-ити упасаггападам̣, джахатха̄-ти а̄кхйа̄тападам̣. имина̄ найена саббаттха падавибха̄го ведитаббо.

аттхато пана вуттасаддо та̄ва саупасагго анупасагго ча вапане ва̄пасамакаран̣е кесоха̄ран̣е джӣвитавуттийам̣ павуттабха̄ве па̄вачанабха̄вена паваттите аджджхесане катханети евама̄дӣсу диссати. татха̄ хеса –

‘‘га̄во тасса паджа̄йанти, кхетте вуттам̣ вирӯхати;

вутта̄нам̣ пхаламасна̄ти, йо митта̄нам̣ на дуббхатӣ’’ти. –

а̄дӣсу (джа̄. 2.22.19) вапане а̄гато. ‘‘но ча кхо пат̣ивутта’’нтиа̄дӣсу (па̄ра̄. 289) ат̣т̣хадантака̄дӣхи ва̄пасамакаран̣е. ‘‘ка̄пат̣ико ма̄н̣аво дахаро вуттасиро’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.426) кесоха̄ран̣е. ‘‘панналомо парадаттавутто мигабхӯтена четаса̄ вихаратӣ’’тиа̄дӣсу (чӯл̣ава. 332) джӣвитавуттийам̣. ‘‘сеййатха̄пи на̄ма пан̣д̣упала̄со бандхана̄ павутто абхаббо харитаттха̄йа̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 92; па̄чи. 666; маха̄ва. 129) бандханато павуттабха̄ве. ‘‘йесамидам̣ етарахи, бра̄хман̣а̄, пора̄н̣ам̣ мантападам̣ гӣтам̣ павуттам̣ самихита’’нтиа̄дӣсу па̄вачанабха̄вена паваттите. локе пана – ‘‘вутто ган̣о вутто па̄ра̄йано’’тиа̄дӣсу аджджхене. ‘‘вуттам̣ кхо панетам̣ бхагавата̄ дхаммада̄йа̄да̄ ме, бхиккхаве, бхаватха, ма̄ а̄мисада̄йа̄да̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.30) катхане. идха̄пи катхане дат̣т̣хаббо. тасма̄ вуттам̣ катхитам̣ бха̄ситанти аттхо.

дутийо пана вуттасаддо вачане чин̣н̣абха̄ве ча ведитаббо. хи-ити джа̄ту вибйаттанти етасмим̣ аттхе нипа̄то. со ида̄ни вуччама̄насуттасса бхагавато вибйаттам̣ бха̄ситабха̄вам̣ джотети. ва̄чакасаддасаннидха̄не хи пайутта̄ нипа̄та̄. техи ваттаббаматтхам̣ джотенти. етанти айам̣ етасаддо –

‘‘йо ча буддхан̃ча дхамман̃ча, сан̇гхан̃ча саран̣ам̣ гато;

чатта̄ри арийасачча̄ни, саммаппан̃н̃а̄йа пассати.

‘‘дуккхам̣ дуккхасамуппа̄дам̣, дуккхасса ча атиккамам̣;

арийан̃чат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣, дуккхӯпасамага̄минам̣.

‘‘етам̣ кхо саран̣ам̣ кхемам̣, етам̣ саран̣амуттамам̣;

етам̣ саран̣ама̄гамма, саббадуккха̄ памуччатӣ’’ти. (дха. па. 190-192) –

а̄дӣсу йатха̄вутте а̄саннапаччаккхе а̄гато. ‘‘аппаматтакам̣ кхо панетам̣, бхиккхаве, ораматтакам̣ сӣламаттакам̣, йена путхуджджано татха̄гатасса ван̣н̣ам̣ вадама̄но вадеййа̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.7) пана ваккхама̄не а̄саннапаччаккхе. идха̄пи ваккхама̄нейева дат̣т̣хаббо. сан̇га̄йанавасена ваккхама̄нан̃хи суттам̣ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена буддхийам̣ т̣хапетва̄ тада̄ ‘‘ета’’нти вуттам̣.

бхагавата̄ти еттха бхагава̄ти гарувачанам̣. гарум̣ хи локе бхагава̄ти ваданти. татха̄гато ча саббагун̣ависит̣т̣хата̄йа сатта̄нам̣ гару, тасма̄ бхагава̄ти ведитаббо. пора̄н̣ехипи вуттам̣ –

‘‘бхагава̄ти вачанам̣ сет̣т̣хам̣, бхагава̄ти вачанамуттамам̣;

гару га̄равайутто со, бхагава̄ тена вуччатӣ’’ти.

сет̣т̣хава̄чакан̃хи вачанам̣ сет̣т̣хагун̣асахачаран̣ато сет̣т̣ханти вуттам̣. атха ва̄ вуччатӣти вачанам̣, аттхо. тасма̄ бхагава̄ти вачанам̣ сет̣т̣ханти бхагава̄ти имина̄ вачанена вачанӣйо йо аттхо, со сет̣т̣хоти аттхо. бхагава̄ти вачанамуттаманти еттха̄пи есева найо. га̄равайуттоти гарубха̄вайутто гаругун̣айогато, гарукаран̣ам̣ ва̄ са̄тисайам̣ арахатӣти га̄равайутто, га̄рава̄рахоти аттхо. евам̣ гун̣ависит̣т̣хасаттуттамагаруга̄рава̄дхивачанаметам̣ йадидам̣ бхагава̄ти. апича –

‘‘бхагӣ бхаджӣ бха̄гӣ вибхаттава̄ ити,

ака̄си бхагганти гарӯти бха̄гйава̄;

бахӯхи н̃а̄йехи субха̄витаттано,

бхавантаго со бхагава̄ти вуччатӣ’’ти. –

ниддесе а̄гатанайена –

‘‘бха̄гйава̄ бхаггава̄ йутто, бхагехи ча вибхаттава̄;

бхаттава̄ вантагамано, бхавесу бхагава̄ тато’’ти.

имисса̄ га̄тха̄йа ча васена бхагава̄ти падасса аттхо ваттаббо. со пана̄йам̣ аттхо сабба̄ка̄рена висуддхимагге буддха̄нуссатиниддесе вуттоти. таттха вуттанайенева ведитаббо.

апаро найо – бха̄гава̄ти бхагава̄, бхатава̄ти бхагава̄, бха̄ге ванӣти бхагава̄, бхаге ванӣти бхагава̄, бхаттава̄ти бхагава̄, бхаге вамӣти бхагава̄, бха̄ге вамӣти бхагава̄.

‘‘бха̄гава̄ бхатава̄ бха̄ге, бхаге ча вани бхаттава̄;

бхаге вами татха̄ бха̄ге, вамӣти бхагава̄ джино’’.

таттха катхам̣ бха̄гава̄ти бхагава̄? йе те сӣла̄дайо дхаммаккхандха̄ гун̣акот̣т̣ха̄са̄, те анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ ниратисайа̄ татха̄гатасса аттхи упалаббханти. татха̄ хисса сӣлам̣, сама̄дхи, пан̃н̃а̄, вимутти, вимуттин̃а̄н̣адассанам̣, хирӣ, оттаппам̣, саддха̄, вӣрийам̣, сати, сампаджан̃н̃ам̣, сӣлависуддхи, читтависуддхи, дит̣т̣хивисуддхи, саматхо, випассана̄, тӣн̣и кусаламӯла̄ни, тӣн̣и сучарита̄ни, тайо самма̄витакка̄, тиссо анаваджджасан̃н̃а̄, тиссо дха̄туйо, чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, чатта̄ро саммаппадха̄на̄, чатта̄ро иддхипа̄да̄, чатта̄ро арийамагга̄, чатта̄ри арийапхала̄ни, чатассо пат̣исамбхида̄, чатуйонипариччхедакан̃а̄н̣а̄ни, чатта̄ро арийавам̣са̄, чатта̄ри веса̄раджджан̃а̄н̣а̄ни, пан̃ча падха̄нийан̇га̄ни, пан̃чан̇гико самма̄сама̄дхи, пан̃чан̃а̄н̣ико самма̄сама̄дхи, пан̃чиндрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, пан̃ча нисса̄ран̣ӣйа̄ дха̄туйо, пан̃ча вимутта̄йатанан̃а̄н̣а̄ни, пан̃ча вимуттипарипа̄чанӣйа̄ сан̃н̃а̄, чха ануссатит̣т̣ха̄на̄ни, чха га̄рава̄, чха нисса̄ран̣ӣйа̄ дха̄туйо, чха сататавиха̄ра̄, чха ануттарийа̄ни, чха ниббедхабха̄гийа̄ сан̃н̃а̄, чха абхин̃н̃а̄, чха аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни, сатта апариха̄нийа̄ дхамма̄, сатта арийадхана̄ни, сатта боджджхан̇га̄, сатта саппурисадхамма̄, сатта ниджджараваттхӯни, сатта сан̃н̃а̄, сатта даккхин̣еййапуггаладесана̄, сатта кхӣн̣а̄савабаладесана̄, ат̣т̣ха пан̃н̃а̄пат̣ила̄бхахетудесана̄, ат̣т̣хасамматта̄ни, ат̣т̣ха локадхамма̄тиккамо, ат̣т̣ха а̄рамбхаваттхӯни, ат̣т̣ха аккхан̣адесана̄, ат̣т̣ха маха̄пурисавитакка̄, ат̣т̣ха абхибха̄йатанадесана̄, ат̣т̣ха вимоккха̄, нава йонисоманасика̄рамӯлака̄ дхамма̄, нава па̄рисуддхипадха̄нийан̇га̄ни, нава сатта̄ва̄садесана̄, нава а̄гха̄таппат̣ивинайа̄, нава сан̃н̃а̄, нава на̄натта̄, нава анупуббавиха̄ра̄, даса на̄тхакаран̣а̄ дхамма̄, даса касин̣а̄йатана̄ни, даса кусалакаммапатха̄, даса самматта̄ни, даса арийава̄са̄, даса асеккха̄ дхамма̄, даса татха̄гатабала̄ни, ека̄даса метта̄нисам̣са̄, два̄даса дхаммачакка̄ка̄ра̄, тераса дхутагун̣а̄, чуддаса буддхан̃а̄н̣а̄ни, пан̃чадаса вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄, сол̣асавидха̄ а̄на̄па̄нассати, сол̣аса апарантапанӣйа̄ дхамма̄, ат̣т̣ха̄раса буддхадхамма̄, екӯнавӣсати паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а̄ни, чатучатта̄лӣса н̃а̄н̣аваттхӯни, пан̃н̃а̄са удайаббайан̃а̄н̣а̄ни, паропан̣н̣а̄са кусаладхамма̄, саттасаттати н̃а̄н̣аваттхӯни, чатувӣсатикот̣исатасахассасама̄паттисан̃ча̄римаха̄ваджиран̃а̄н̣ам̣, анантанайасамантапат̣т̣ха̄напавичайапаччавеккхан̣адесана̄н̃а̄н̣а̄ни, татха̄ ананта̄су локадха̄тӯсу ананта̄нам̣ сатта̄нам̣ а̄сайа̄дивибха̄ванан̃а̄н̣а̄ни ча̄ти, евама̄дайо ананта̄ апарима̄н̣абхеда̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ ниратисайа̄ гун̣абха̄га̄ гун̣акот̣т̣ха̄са̄ виджджанти упалаббханти. тасма̄ йатха̄вуттавибха̄га̄ гун̣абха̄га̄ асса аттхӣти бха̄гава̄ти ваттаббе. а̄ка̄расса рассаттам̣ катва̄ ‘‘бхагава̄’’ти вутто. евам̣ та̄ва бха̄гава̄ти бхагава̄.

‘‘йасма̄ сӣла̄дайо саббе, гун̣абха̄га̄ асесато;

виджджанти сугате тасма̄, бхагава̄ти павуччати’’.

катхам̣ бхатава̄ти бхагава̄? йе те саббалокахита̄йа уссуккама̄паннехи мануссатта̄дике ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ самма̄самбодхийа̄ катамаха̄бхинӣха̄рехи маха̄бодхисаттехи парипӯретабба̄ да̄напа̄рамӣ, сӣланеккхаммапан̃н̃а̄вӣрийакхантисаччаадхит̣т̣ха̄наметта̄упеккха̄па̄рамӣти даса па̄рамийо, даса упапа̄рамийо, даса параматтхапа̄рамийоти саматим̣са па̄рамийо, да̄на̄дӣни чатта̄ри сан̇гахаваттхӯни, чатта̄ри адхит̣т̣ха̄на̄ни, аттапаричча̄го, найанадханараджджапуттада̄рапаричча̄готи пан̃ча маха̄паричча̄га̄, пуббайого, пуббачарийа̄, дхаммаккха̄нам̣, локаттхачарийа̄, н̃а̄таттхачарийа̄, буддхаттхачарийа̄ти евама̄дайо сан̇кхепато ва̄ пун̃н̃асамбха̄ран̃а̄н̣асамбха̄ра̄ буддхакарадхамма̄, те маха̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа каппа̄нам̣ сатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни йатха̄ ха̄набха̄гийа̄, сам̣килесабха̄гийа̄, т̣хитибха̄гийа̄, ва̄ на хонти; атха кхо уттаруттари висесабха̄гийа̄ва хонти; евам̣ саккаччам̣ нирантарам̣ анавасесато бхата̄ самбхата̄ асса аттхӣти бхатава̄ти бхагава̄; нируттинайена така̄расса гака̄рам̣ катва̄. атха ва̄ бхатава̄ти тейева йатха̄вутте буддхакарадхамме вуттанайена бхари самбхари парипӯресӣти аттхо. евампи бхатава̄ти бхагава̄.

‘‘йасма̄ самбодхийа̄ саббе, да̄напа̄рамиа̄дике;

самбха̄ре бхатава̄ на̄тхо, тасма̄пи бхагава̄ мато’’.

катхам̣ бха̄ге ванӣти бхагава̄? йе те чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кха̄ девасикам̣ вал̣ан̃джанакасама̄паттибха̄га̄, те анавасесато локахитаттхам̣ аттано дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄раттхан̃ча ниччакаппам̣ вани бхаджи севи бахуламака̄сӣти бха̄ге ванӣти бхагава̄. атха ва̄ абхин̃н̃еййесу дхаммесу кусала̄дӣсу кхандха̄дӣсу ча йе те парин̃н̃еййа̄дивасена сан̇кхепато ва̄ чатуббидха̄ абхисамайабха̄га̄, виттха̄рато пана ‘‘чаккху парин̃н̃еййам̣ …пе… джара̄маран̣ам̣ парин̃н̃еййа’’нтиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.21) анеке парин̃н̃еййабха̄га̄, ‘‘чаккхусса самудайо паха̄таббо…пе… джара̄маран̣асса самудайо паха̄таббо’’тиа̄дина̄ паха̄таббабха̄га̄, ‘‘чаккхусса ниродхо саччхика̄таббо…пе… джара̄маран̣асса ниродхо саччхика̄таббо’’тиа̄дина̄ саччхика̄таббабха̄га̄, ‘‘чаккхуниродхага̄минӣпат̣ипада̄ бха̄ветабба̄…пе… чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ бха̄ветабба̄’’тиа̄дина̄ ча анекабхеда̄ бха̄ветаббабха̄га̄ ча дхамма̄, те саббе вани бхаджи йатха̄рахам̣ гочарабха̄вана̄севана̄нам̣ васена севи. евампи бха̄ге ванӣти бхагава̄. атха ва̄ йе име сӣла̄дайо дхаммаккхандха̄ са̄вакехи са̄дха̄ран̣а̄ гун̣акот̣т̣ха̄са̄ гун̣абха̄га̄, кинти ну кхо те венеййасанта̄несу патит̣т̣хапеййанти маха̄карун̣а̄йа вани абхипаттхайи. са̄ часса абхипаттхана̄ йатха̄дхиппетапхала̄ваха̄ ахоси. евампи бха̄ге ванӣти бхагава̄.

‘‘йасма̄ н̃еййасама̄патти-гун̣абха̄ге татха̄гато;

бхаджи паттхайи сатта̄нам̣, хита̄йа бхагава̄ тато’’.

катхам̣ бхаге ванӣти бхагава̄? сама̄сато та̄ва катапун̃н̃ехи пайогасампаннехи йатха̄вибхавам̣ бхаджӣйантӣти бхага̄, локийалокуттара̄ сампаттийо. таттха локийе та̄ва татха̄гато самбодхито пуббе бодхисаттабхӯто парамуккам̣сагате вани бхаджи севи, йаттха патит̣т̣ха̄йа ниравасесато буддхакарадхамме саманна̄ненто буддхадхамме парипа̄чеси. буддхабхӯто пана те нираваджджасукхӯпасам̣хите анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е локуттарепи вани бхаджи севи. виттха̄рато пана падесараджджаиссарийачаккаваттисампаттидевараджджасампаттиа̄дивасена джха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттин̃а̄н̣адассанамаггабха̄вана̄пхала- саччхикирийа̄диуттаримануссадхаммавасена ча анекавихите анан̃н̃аса̄дха̄ран̣е бхаге вани бхаджи севи. евам̣ бхаге ванӣти бхагава̄.

‘‘йа̄ та̄ сампаттийо локе, йа̄ ча локуттара̄ путхӯ;

сабба̄ та̄ бхаджи самбуддхо, тасма̄пи бхагава̄ мато’’.

катхам̣ бхаттава̄ти бхагава̄? бхатта̄ дал̣хабхаттика̄ асса бахӯ аттхӣти бхагава̄. татха̄гато хи маха̄карун̣а̄саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄диапаримитанирупамаппабха̄вагун̣ависесасаман̇гибха̄вато саббасаттуттамо, сабба̄наттхапариха̄рапуббан̇гама̄йа ниравасесахитасукхавидха̄натаппара̄йа ниратисайа̄йа пайогасампаттийа̄ садеваманусса̄йа паджа̄йа аччантӯпака̄рита̄йа дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аасӣтианубйан̃джанабйа̄маппабха̄ди- анан̃н̃аса̄дха̄ран̣агун̣ависесапат̣иман̣д̣итарӯпака̄йата̄йа, йатха̄бхуччагун̣а̄дхигатена ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄динайаппаваттена локаттайабйа̄пина̄ сувипулена сувисуддхена ча тхутигхосена саманна̄гататта̄ уккам̣сапа̄рамиппатта̄су аппиччхата̄сантут̣т̣хита̄дӣсу суппатит̣т̣хитабха̄вато дасабалачатувеса̄раджджа̄диниратисайагун̣ависесасаман̇гибха̄вато ча рӯпаппама̄н̣о рӯпаппасанно, гхосаппама̄н̣о гхосаппасанно, лӯкхаппама̄н̣о лӯкхаппасанно, дхаммаппама̄н̣о дхаммаппасанноти евам̣ чатуппама̄н̣ике локасаннива̄се саббатха̄пи паса̄да̄вахабха̄вена самантапа̄са̄дикатта̄ апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ садеваманусса̄нам̣ а̄дарабахума̄нага̄рава̄йатаната̄йа парамапемасамбхаттит̣т̣ха̄нам̣. йе ча тасса ова̄де патит̣т̣хита̄ авеччаппаса̄дена саманна̄гата̄ хонти, кеначи асам̣ха̄рийа̄ тесам̣ самбхатти саман̣ена ва̄ бра̄хман̣ена ва̄ девена ва̄ ма̄рена ва̄ брахмуна̄ ва̄. татха̄ хи те аттано джӣвитапаричча̄гепи таттха паса̄дам̣ на париччаджанти, тасса ва̄ а̄н̣ам̣ дал̣хабхаттибха̄вато. тенева̄ха –

‘‘йо ве катан̃н̃ӯ катаведи дхӣро;

калйа̄н̣амитто дал̣хабхатти ча хотӣ’’ти. (джа̄. 2.17.78);

‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, маха̄самуддо т̣хитадхаммо велам̣ на̄тиваттати; евамева кхо, бхиккхаве, йам̣ майа̄ са̄вака̄нам̣ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, там̣ мама са̄вака̄ джӣвитахетупи на̄тиккамантӣ’’ти (а. ни. 8.20; уда̄. 45; чӯл̣ава. 385) ча.

евам̣ бхаттава̄ти бхагава̄ нируттинайена екасса така̄расса лопам̣ катва̄ итарасса гака̄рам̣ катва̄.

‘‘гун̣а̄тисайайуттасса, йасма̄ локахитесино;

самбхатта̄ бахаво саттху, бхагава̄ тена вуччатӣ’’ти.

катхам̣ бхаге вамӣти бхагава̄? йасма̄ татха̄гато бодхисаттабхӯтопи пурима̄су джа̄тӣсу па̄рамийо пӯренто бхагасан̇кха̄там̣ сирим̣ иссарийам̣ йасан̃ча вами уггири кхел̣апин̣д̣ам̣ вийа анапеккхо чхад̣д̣айи. татха̄ хисса соманассакума̄рака̄ле, хаттхипа̄лакума̄рака̄ле, айогхарапан̣д̣итака̄ле, мӯгапаккхапан̣д̣итака̄ле, чӯл̣асутасомака̄лети евама̄дӣсу неккхаммапа̄рамипӯран̣авасена девараджджасадиса̄йа раджджасирийа̄ париччаттаттабха̄ва̄нам̣ парима̄н̣ам̣ наттхи. чариматтабха̄вепи хаттхагатам̣ чаккаваттисирим̣ девалока̄дхипаччасадисам̣ чатуддӣписсарийам̣ чаккаваттисампаттисанниссайам̣ саттаратанасамуджджалам̣ йасан̃ча тин̣а̄йапи аман̃н̃ама̄но нирапеккхо паха̄йа абхиниккхамитва̄ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо. тасма̄ име сириа̄дике бхаге вамӣти бхагава̄. атха ва̄ бха̄ни на̄ма наккхатта̄ни, техи самам̣ гаччханти паваттантӣти бхага̄, синеруйугандхарауттаракурухимаванта̄дибха̄джаналокависесасанниссайа̄ собха̄ каппат̣т̣хитийабха̄вато. тепи бхагава̄ вами там̣нива̄сисатта̄ва̄сасаматиккаманатотаппат̣ибаддхачхандара̄гаппаха̄нена паджахӣти. евампи бхаге вамӣти бхагава̄.

‘‘чаккаваттисирим̣ йасма̄, йасам̣ иссарийам̣ сукхам̣;

паха̄си локачиттан̃ча, сугато бхагава̄ тато’’.

катхам̣ бха̄ге вамӣти бхагава̄? бха̄га̄ на̄ма кот̣т̣ха̄са̄. те кхандха̄йатанадха̄та̄дивасена, таттха̄пи рӯпаведана̄дивасена, атӣта̄дивасена ча анекавидха̄. те ча бхагава̄ саббам̣ папан̃чам̣, саббам̣ йогам̣, саббам̣ гантхам̣, саббам̣ сам̣йоджанам̣, самуччхиндитва̄ аматадха̄тум̣ самадхигаччханто вами уггири анапеккхо чхад̣д̣айи, на пачча̄гами. татха̄ хеса саббаттхакамева патхавим̣, а̄пам̣, теджам̣, ва̄йам̣, чаккхум̣, сотам̣, гха̄нам̣, джӣвхам̣, ка̄йам̣, манам̣, рӯпе, садде, гандхе, расе, пхот̣т̣хаббе, дхамме, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣…пе… мановин̃н̃а̄н̣ам̣, чаккхусампхассам̣ …пе… маносампхассам̣, чаккхусампхассаджам̣ веданам̣…пе… маносампхассаджам̣ веданам̣, чаккхусампхассаджам̣ сан̃н̃ам̣…пе… маносампхассаджам̣ сан̃н̃ам̣; чаккхусампхассаджам̣ четанам̣…пе… маносампхассаджам̣ четанам̣; рӯпатан̣хам̣ …пе… дхамматан̣хам̣; рӯпавитаккам̣…пе… дхаммавитаккам̣; рӯпавича̄рам̣…пе… дхаммавича̄рантиа̄дина̄ анупададхаммавибха̄гавасенапи саббева дхаммакот̣т̣ха̄се анавасесато вами уггири анапеккхапаричча̄гена чхад̣д̣айи. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йам̣ там̣, а̄нанда, чаттам̣ вантам̣ муттам̣ пахӣнам̣ пат̣иниссат̣т̣хам̣, там̣ татха̄гато пуна пачча̄гамиссатӣти нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти. (дӣ. ни. 2.183) –

евампи бха̄ге вамӣти бхагава̄. атха ва̄ бха̄ге вамӣти саббепи кусала̄кусале са̄ваджджа̄навадждже хӣнаппан̣ӣте кан̣хасуккасаппат̣ибха̄ге дхамме арийамагган̃а̄н̣амукхена вами уггири анапеккхо париччаджи паджахи, паресан̃ча татхатта̄йа дхаммам̣ десеси. вуттампи четам̣ –

‘‘дхамма̄пи во, бхиккхаве, паха̄табба̄ пагева адхамма̄, куллӯпамам̣, во бхиккхаве, дхаммам̣ десесса̄ми, ниттхаран̣аттха̄йа но гахан̣аттха̄йа̄’’тиа̄ди. (ма. ни. 1.240) –

евампи бха̄ге вамӣти бхагава̄.

‘‘кхандха̄йатанадха̄та̄ди-дхаммабхеда̄ махесина̄;

кан̣хасукка̄ йато ванта̄, татопи бхагава̄ мато’’.

тена вуттам̣ –

‘‘бха̄гава̄ бхатава̄ бха̄ге, бхаге ча вани бхаттава̄;

бхаге вами татха̄ бха̄ге, вамӣти бхагава̄ джино’’ти.

тена бхагавата̄. арахата̄ти килесехи а̄ракатта̄, анавасеса̄нам̣ ва̄ килеса̄рӣнам̣ хататта̄, сам̣са̄рачаккасса ва̄ ара̄нам̣ хататта̄, паччайа̄дӣнам̣ арахатта̄, па̄пакаран̣е раха̄бха̄ва̄ти имехи ка̄ран̣ехи арахата̄. айаметтха сан̇кхепо. виттха̄ро пана висуддхимагге вуттанайена ведитаббо.

еттха ча бхагавата̄ти имина̄сса бха̄гйавантата̄дӣпанена каппа̄нам̣ анекесу асан̇кхйеййесу упачитапун̃н̃асамбха̄рабха̄вато сатапун̃н̃алаккхан̣адхарасса дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣аасӣтианубйан̃джана- бйа̄маппабха̄кетума̄ла̄дипат̣иман̣д̣ита̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄ рӯпака̄йасампаттидӣпита̄ хоти. арахата̄ти имина̄сса анавасесакилесаппаха̄надӣпанена а̄саваккхайападат̣т̣ха̄насаббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дхигамапаридӣпанато дасабалачатувеса̄раджджачхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣аат̣т̣ха̄раса̄вен̣икабуддхадхамма̄ди- ачинтеййа̄паримеййадхаммака̄йасампатти дӣпита̄ хоти. тадубхайенапи локийасариккхака̄нам̣ бахуматабха̄во, гахат̣т̣хапаббаджитехи абхигаманӣйата̄, татха̄ абхигата̄нан̃ча тесам̣ ка̄йикачетасикадуккха̄панайане пат̣ибалабха̄во, а̄мисада̄надхаммада̄нехи упака̄рита̄, локийалокуттарехи гун̣ехи сам̣йоджанасаматтхата̄ ча пака̄сита̄ хоти.

татха̄ бхагавата̄ти имина̄ чаран̣адхаммесу муддхабхӯтадиббавиха̄ра̄дивиха̄рависесасама̄йогапаридӣпанена чаран̣асампада̄ дӣпита̄ хоти. арахата̄ти имина̄ саббавиджджа̄су сикха̄ппаттаа̄саваккхайан̃а̄н̣а̄дхигамапаридӣпанена виджджа̄сампада̄ дӣпита̄ хоти. пуримена ва̄ антара̄йиканиййа̄никадхамма̄нам̣ авипарӣтавибхаттабха̄вадӣпанена паччхимавеса̄раджджадвайасама̄його, паччхимена сава̄сананиравасесакилесаппаха̄надӣпанена пуримавеса̄раджджадвайасама̄його вибха̄вито хоти.

татха̄ пуримена татха̄гатасса пат̣ин̃н̃а̄саччавачӣсаччан̃а̄н̣асаччапаридӣпанена, ка̄магун̣алокийа̄дхипаччайасала̄бхасакка̄ра̄дипаричча̄гапаридӣпанена, анавасесакилеса̄бхисан̇кха̄рапаричча̄гапаридӣпанена, ча сачча̄дхит̣т̣ха̄нача̄га̄дхит̣т̣ха̄напа̄рипӯри пака̄сита̄ хоти; дутийена саббасан̇кха̄рӯпасамасамадхигамапаридӣпанена, самма̄самбодхипаридӣпанена ча, упасама̄дхит̣т̣ха̄напан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄напа̄рипӯри пака̄сита̄ хоти. татха̄ хи бхагавато бодхисаттабхӯтасса локуттарагун̣е ката̄бхинӣха̄расса маха̄карун̣а̄йогена йатха̄пат̣ин̃н̃ам̣ саббапа̄рамита̄нут̣т̣ха̄нена сачча̄дхит̣т̣ха̄нам̣, па̄рамита̄пат̣ипаккхапаричча̄гена ча̄га̄дхит̣т̣ха̄нам̣, па̄рамита̄гун̣ехи читтавӯпасамена упасама̄дхит̣т̣ха̄нам̣, па̄рамита̄хи ева парахитӯпа̄йакосаллато пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄нам̣ па̄рипӯригатам̣.

татха̄ ‘йа̄чакаджанам̣ ависам̣ва̄детва̄ дасса̄мӣ’ти пат̣иджа̄нанена пат̣ин̃н̃ам̣ ависам̣ва̄детва̄ да̄нена ча сачча̄дхит̣т̣ха̄нам̣, деййапаричча̄гато ча̄га̄дхит̣т̣ха̄нам̣, деййапат̣игга̄хакада̄надеййапариккхайесу лобхадосамохабхайавӯпасамена упасама̄дхит̣т̣ха̄нам̣, йатха̄рахам̣ йатха̄ка̄лам̣ йатха̄видхи ча да̄нена пан̃н̃уттарата̄йа ча пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄нам̣ па̄рипӯригатам̣. имина̄ найена сесапа̄рамӣсупи чатура̄дхит̣т̣ха̄напа̄рипӯри ведитабба̄. сабба̄ хи па̄рамийо саччаппабха̄вита̄ ча̄га̄бхибйан̃джита̄ упасама̄нубрӯхита̄ пан̃н̃а̄парисуддха̄ти евам̣ чатура̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гатасса татха̄гатасса сачча̄дхит̣т̣ха̄нам̣ сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена сӣлависуддхи, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена а̄джӣвависуддхи, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена читтависуддхи, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена дит̣т̣хивисуддхи. татха̄ сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гаменасса сам̣ва̄сена сӣлам̣ ведитаббам̣, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена сам̣воха̄рена сочеййам̣ ведитаббам̣, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена а̄пада̄су тха̄мо ведитаббо, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена са̄каччха̄йа пан̃н̃а̄ ведитабба̄.

татха̄ сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена адут̣т̣хо адхива̄сети, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена алуддхо пат̣исевати, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена абхӣто париваджджети, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена амӯл̣хо винодети. татха̄ сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена часса неккхаммасукхаппатти, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена павивекасукхаппатти, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена упасамасукхаппатти, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена самбодхисукхаппатти дӣпита̄ хоти. сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена ва̄ вивекаджапӣтисукхаппатти, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена сама̄дхиджапӣтисукхаппатти, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена апӣтиджака̄йасукхаппатти, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена сатипа̄рисуддхиджаупеккха̄сукхаппатти. татха̄ сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена парива̄расампаттилаккхан̣апаччайасукхасама̄його паридӣпито хоти ависам̣ва̄данато, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена сантут̣т̣хилаккхан̣асабха̄васукхасама̄його алобхабха̄вато, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена катапун̃н̃ата̄лаккхан̣ахетусукхасама̄його килесехи анабхибхӯтабха̄вато, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена вимуттисампаттилаккхан̣адуккхӯпасамасукхасама̄його паридӣпито хоти, н̃а̄н̣асампаттийа̄ нибба̄на̄дхигаманато.

татха̄ сачча̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена арийасса сӣлаккхандхасса анубодхаппат̣иведхасиддхи, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена арийасса сама̄дхиккхандхасса, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена арийасса пан̃н̃а̄ккхандхасса, упасама̄дхит̣т̣ха̄насамуда̄гамена арийасса вимуттиккхандхасса анубодхаппат̣иведхасиддхи дӣпита̄ хоти. сачча̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена ча тапасиддхи, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена саббаниссаггасиддхи, упасама̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена индрийасам̣варасиддхи, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена буддхисиддхи, тена ча нибба̄насиддхи. татха̄ сачча̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена чатуарийасачча̄бхисамайаппат̣ила̄бхо, ча̄га̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена чатуарийавам̣саппат̣ила̄бхо, 0.упасама̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена чатуарийавиха̄раппат̣ила̄бхо, пан̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄напарипӯран̣ена чатуарийавоха̄раппат̣ила̄бхо дӣпито хоти.

апаро найо – бхагавата̄ти етена сатта̄нам̣ локийалокуттарасампаттиабхикан̇кха̄дӣпанена татха̄гатасса маха̄карун̣а̄ пака̄сита̄ хоти. арахата̄ти етена паха̄насампаттидӣпанена паха̄напан̃н̃а̄ пака̄сита̄ хоти. таттха пан̃н̃а̄йасса дхаммараджджапатти, карун̣а̄йа дхаммасам̣вибха̄го; пан̃н̃а̄йа сам̣са̄радуккханиббида̄, карун̣а̄йа сам̣са̄радуккхасаханам̣; пан̃н̃а̄йа парадуккхапариджа̄нанам̣, карун̣а̄йа парадуккхаппат̣ика̄ра̄рамбхо. пан̃н̃а̄йа паринибба̄на̄бхимукхабха̄во, карун̣а̄йа тададхигамо; пан̃н̃а̄йа сайам̣ таран̣ам̣, карун̣а̄йа паресам̣ та̄ран̣ам̣; пан̃н̃а̄йа буддхабха̄васиддхи, карун̣а̄йа буддхакиччасиддхи. карун̣а̄йа ва̄ бодхисаттабхӯмийам̣ сам̣са̄ра̄бхимукхабха̄во, пан̃н̃а̄йа таттха анабхирати. татха̄ карун̣а̄йа паресам̣ авихим̣санам̣, пан̃н̃а̄йа сайам̣ парехи абха̄йанам̣; карун̣а̄йа парам̣ раккханто атта̄нам̣ раккхати, пан̃н̃а̄йа атта̄нам̣ раккханто парам̣ раккхати. татха̄ карун̣а̄йа апарантапо, пан̃н̃а̄йа анаттантапо. тена аттахита̄йа пат̣ипанна̄дӣсу чатуттхапуггалабха̄во сиддхо хоти.

татха̄ карун̣а̄йа локана̄тхата̄, пан̃н̃а̄йа аттана̄тхата̄; карун̣а̄йа часса нинната̄бха̄во, пан̃н̃а̄йа унната̄бха̄во. татха̄ карун̣а̄йа саббасаттесу джанита̄нуггахо, пан̃н̃а̄нугататта̄ на ча на саббаттха вираттачитто; пан̃н̃а̄йа саббадхаммесу вираттачитто, карун̣а̄нугататта̄ на ча на саббасатта̄нуггаха̄йа паватто. йатха̄ хи карун̣а̄ татха̄гатасса синехасокавирахита̄, евам̣ пан̃н̃а̄ ахам̣ка̄рамамам̣ка̄равинимутта̄ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ висодхита̄ парамависуддха̄ти дат̣т̣хабба̄. таттха пан̃н̃а̄кхеттам̣ бала̄ни, карун̣а̄кхеттам̣ веса̄раджджа̄ни. тесу баласама̄йогена парехи на абхибхуййати, веса̄раджджасама̄йогена паре абхибхавати. балехи саттхусампада̄сиддхи, веса̄раджджехи са̄санасампада̄сиддхи. татха̄ балехи буддхаратанасиддхи, веса̄раджджехи дхаммаратанасиддхӣти айаметтха ‘‘бхагавата̄ арахата̄’’ти пададвайасса аттхайоджана̄йа мукхаматтадассанам̣.

касма̄ панеттха ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄’’ти ватва̄ пуна ‘‘вутта’’нти вуттам̣? ануссавапат̣иккхепена нийамадассанаттхам̣. йатха̄ хи кеначи парато сутва̄ вуттам̣ йадипи ча джа̄нантена вуттам̣, на тенева вуттам̣ паренапи вуттатта̄. на ча там̣ тена вуттамева, апича кхо сутампи, на евамидха. бхагавата̄ хи парато асутва̄ сайамбхун̃а̄н̣ена аттана̄ адхигатамева вуттанти имасса висесасса дассанаттхам̣ двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄’’ тан̃ча кхо бхагавата̄ва вуттам̣, на ан̃н̃ена, вуттамева ча, на сутанти. адхикавачанан̃хи ан̃н̃аматтхам̣ бодхетӣти на пунаруттидосо. еса найо ито паресупи.

татха̄ пуббарачана̄бха̄вадассанаттхам̣ двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. бхагава̄ хи самма̄самбуддхата̄йа т̣ха̄нуппаттикаппат̣ибха̄нена сампаттапариса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ дхаммам̣ десети, на тасса ка̄ран̣а̄ да̄на̄дӣнам̣ вийа пуббарачана̄киччам̣ аттхи. тенетам̣ дассети – ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄, тан̃ча кхо на пуббарачана̄васена таккапарийа̄хатам̣ вӣмам̣са̄нучаритам̣, апича кхо венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ т̣ха̄насо вуттамева̄’’ти.

аппат̣иваттийавачанабха̄вадассанаттхам̣ ва̄ двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. йан̃хи бхагавата̄ вуттам̣, вуттамева там̣, на кеначи пат̣иккхипитум̣ сакка̄ аккхарасампаттийа̄ аттхасампаттийа̄ ча. вуттам̣ хетам̣ –

‘‘етам̣ бхагавата̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ исипатане мигада̄йе ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ аппат̣иваттийам̣ кеначи саман̣ена ва̄ бра̄хман̣ена ва̄’’тиа̄ди (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 17).

апарампи вуттам̣ –

‘‘идха, бхиккхаве, а̄гаччхеййа саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ ‘на йидам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣, йам̣ саман̣ена готамена пан̃н̃аттам̣, ахамидам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃ам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣ пан̃н̃а̄песса̄мӣ’ти, нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’тиа̄ди. –

тасма̄ аппат̣иваттийавачанабха̄вадассанаттхампи двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣.

атха ва̄ сотӯнам̣ аттханиппха̄дакабха̄вадассанаттхам̣ двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. йан̃хи паресам̣ а̄сайа̄дим̣ аджа̄нантена асаббан̃н̃уна̄ адесе ака̄ле ва̄ вуттам̣, там̣ саччампи сама̄нам̣ сотӯнам̣ аттханиппха̄дане асаматтхата̄йа авуттам̣ на̄ма сийа̄, пагева асаччам̣. бхагавата̄ пана самма̄самбуддхабха̄вато саммадева паресам̣ а̄сайа̄дим̣ десака̄лам̣ аттхасиддхин̃ча джа̄нантена вуттам̣ екантена сотӯнам̣ йатха̄дхиппетаттханиппха̄данато вуттамева, наттхи тасса авуттата̄парийа̄йо. тасма̄ сотӯнам̣ аттханиппха̄дакабха̄вадассанаттхампи двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. апича йатха̄ на там̣ сутам̣ на̄ма, йам̣ на вин̃н̃а̄таттхам̣ йан̃ча на татхатта̄йа пат̣ипаннам̣, евам̣ на там̣ вуттам̣ на̄ма, йам̣ на самма̄ пат̣иггахитам̣. бхагавато пана вачанам̣ чатассопи париса̄ саммадева пат̣иггахетва̄ татхатта̄йа пат̣ипаджджанти. тасма̄ саммадева пат̣иггахитабха̄вадассанаттхампи двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣.

атха ва̄ арийехи авируддхавачанабха̄вадассанаттхам̣ двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. йатха̄ хи бхагава̄ кусала̄кусаласа̄ваджджа̄наваджджабхеде дхамме паваттиниваттийо саммутипараматтхе ча ависам̣ва̄денто вадати, евам̣ дхаммасена̄патиппабхутайо арийа̄пи бхагавати дхарама̄не париниббуте ча тассева десанам̣ анугантва̄ ваданти, на таттха на̄на̄ва̄дата̄. тасма̄ вуттамарахата̄ тато парабха̄ге арахата̄ арийасан̇гхена̄пӣти евам̣ арийехи авируддхавачанабха̄вадассанаттхампи евам̣ вуттам̣.

атха ва̄ пуримехи самма̄самбуддхехи вуттанайабха̄вадассанаттхам̣ двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. сатипи хи джа̄тиготта̄йуппама̄н̣а̄дивисесе дасабала̄дигун̣ехи вийа дхаммадесана̄йа буддха̄нам̣ висесо наттхи, ан̃н̃аман̃н̃ам̣ аттана̄ ча те пуббена̄парам̣ авируддхамева ваданти. тасма̄ вуттан̃хетам̣ йатха̄ буддхехи аттана̄ ча пуббе, ида̄нипи амха̄кам̣ бхагавата̄ татхева вуттам̣ арахата̄ти евам̣ пуримабуддхехи аттана̄ ча суттантаресу вуттанайабха̄вадассанаттхампи двиккхаттум̣ ‘‘вутта’’нти вуттам̣. тена буддха̄нам̣ десана̄йа саббаттха авиродхо дӣпито хоти.

атха ва̄ ‘‘вутта’’нти йадетам̣ дутийам̣ падам̣, там̣ арахантавуттабха̄вавачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ арахата̄пи вуттам̣ – ‘‘екадхаммам̣, бхиккхаве’’тиа̄дикам̣ ида̄ни вуччама̄нам̣ вачананти. атха ва̄ ‘‘вутта’’нти йадетам̣ дутийам̣ падам̣, там̣ на вачанаттхам̣, атха кхо вапанаттхам̣ дат̣т̣хаббам̣. тенетам̣ дассети – ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄, тан̃ча кхо на вуттаматтам̣, на катхитаматтам̣; атха кхо венеййа̄нам̣ кусаламӯлам̣ вапита’’нти аттхо. атха ва̄ йадетам̣ вуттанти дутийам̣ падам̣, там̣ ваттанаттхам̣. айам̣ хисса аттхо – вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ арахата̄, тан̃ча кхо на вуттаматтам̣, апича тадаттхаджа̄там̣ вуттам̣ чаританти. тена ‘‘йатха̄ ва̄дӣ бхагава̄ татха̄ ка̄рӣ’’ти дассети. атха ва̄ вуттам̣ бхагавата̄, вуттавачанам̣ арахата̄ ваттум̣ йуттена̄ти аттхо.

атха ва̄ ‘‘вутта’’нти сан̇кхепакатха̄уддисанам̣ сандха̄йа̄ха, пуна ‘‘вутта’’нти виттха̄ракатха̄нидассанам̣. бхагава̄ хи сан̇кхепато виттха̄рато ча дхаммам̣ десети. атха ва̄ бхагавато дуруттавачана̄бха̄вадассанаттхам̣ ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄’’ти ватва̄ пуна ‘‘вутта’’нти вуттам̣. саббада̄ н̃а̄н̣а̄нугатавачӣкаммата̄йа хи бхагавато сава̄санапахӣнасаббадосасса аккхалитабйаппатхасса када̄чипи дуруттам̣ на̄ма наттхи. йатха̄ кечи локе сатисаммосена ва̄ дава̄ ва̄ рава̄ ва̄ кин̃чи ватва̄ атха пат̣иладдхасан̃н̃а̄ пуббе вуттам̣ авуттам̣ ва̄ каронти пат̣исан̇кхаронти ва̄, на евам̣ бхагава̄. бхагава̄ пана ниччака̄лам̣ сама̄хито. асаммосадхаммо асаммохадхаммо ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асамупабйӯл̣ха̄йа пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄йа упанӣтаматтхам̣ апаримитака̄лам̣ самбхатапун̃н̃асамбха̄расамуда̄гатехи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ехи висадависуддхехи каран̣ависесехи сота̄йатанараса̄йанабхӯтам̣ сун̣анта̄нам̣ аматавассам̣ вассанто вийа сотаббаса̄рам̣ савана̄нуттарийам̣ чатусаччам̣ пака̄сенто каравӣкарутаман̃джуна̄ сарена сабха̄ванируттийа̄ венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ вачанам̣ вадати, наттхи таттха ва̄лаггаматтампи аваккхалитам̣, куто пана дурутта̄вака̄со. тасма̄ ‘‘йам̣ бхагавата̄ вуттам̣, там̣ вуттамева, на авуттам̣ дуруттам̣ ва̄ када̄чи хотӣ’’ти дассанаттхам̣ – ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄’’ти ватва̄ пуна – ‘‘вуттамарахата̄’’ти вуттанти на еттха пунаруттидосоти. еваметтха пунаруттасаддасса са̄ттхаката̄ ведитабба̄.

ити ме сутанти еттха итӣти айам̣ итисаддо хетупарисама̄пана̄дипадаттхавипарийа̄йапака̄ранидассана̄вадха̄ран̣а̄дианекаттхаппабхедо. татха̄ хеса – ‘‘руппатӣти кхо, бхиккхаве, тасма̄ рӯпанти вуччатӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.79) хетуаттхе диссати. ‘‘тасма̄тиха ме, бхиккхаве, дхаммада̄йа̄да̄ бхаватха, ма̄ а̄мисада̄йа̄да̄. аттхи ме тумхесу анукампа̄ – кинти ме са̄вака̄ дхаммада̄йа̄да̄ бхавеййум̣, но а̄мисада̄йа̄да̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.30) парисама̄пане. ‘‘ити ва̄ ити еварӯпа̄ висӯкадассана̄ пат̣ивирато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.10) а̄диаттхе. ‘‘ма̄ган̣д̣ийоти ва̄ тасса бра̄хман̣асса сан̇кха̄ саман̃н̃а̄ пан̃н̃атти воха̄ро на̄мам̣ на̄макаммам̣ на̄мадхеййам̣ нирутти бйан̃джанам̣ абхила̄по’’тиа̄дӣсу (маха̄ни. 75) падаттхавипарийа̄йе. ‘‘ити кхо, бхиккхаве, саппат̣ибхайо ба̄ло, аппат̣ибхайо пан̣д̣ито; саупаддаво ба̄ло, анупаддаво пан̣д̣ито; саупасагго ба̄ло, анупасагго пан̣д̣ито’’тиа̄дӣсу (а. ни. 3.1) пака̄ре. ‘‘саббаматтхӣти кхо, качча̄на, айамеко анто, саббам̣ наттхӣти кхо, качча̄на, айам̣ дутийо анто’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.15) нидассане. ‘‘аттхи идаппаччайа̄ джара̄маран̣анти ити пут̣т̣хена сата̄, а̄нанда, аттхӣтисса вачанӣйам̣. ким̣паччайа̄ джара̄маран̣анти ити че вадеййа, джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти иччасса вачанӣйа’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.96) авадха̄ран̣е, саннит̣т̣ха̄нети аттхо. сва̄йамидха пака̄ранидассана̄вадха̄ран̣есу дат̣т̣хаббо.

таттха пака̄раттхена итисаддена етаматтхам̣ дӣпети – на̄на̄найанипун̣аманекаджджха̄сайасамут̣т̣ха̄нам̣ аттхабйан̃джанасампаннам̣ вивидхапа̄т̣иха̄рийам̣ дхамматтхадесана̄пат̣иведхагамбхӣрам̣ саббасатта̄нам̣ сакасакабха̄са̄нурӯпато сотапатхама̄гаччхантам̣ тасса бхагавато вачанам̣ саббаппака̄рена ко саматтхо вин̃н̃а̄тум̣, саббатха̄мена пана сотука̄матам̣ джанетва̄пи ити ме сутам̣, майа̄пи екена пака̄рена сутанти.

еттха ча екаттана̄наттаабйа̄па̄раевам̣дхаммата̄сан̇кха̄та̄ нандийа̄ваттатипуккхаласӣхавиккӣл̣итадиса̄лочанаан̇кусасан̇кха̄та̄ ча висайа̄дибхедена на̄на̄видха̄ найа̄ на̄на̄найа̄. найа̄ ва̄ па̄л̣игатийо, та̄ ча пан̃н̃аттианупан̃н̃аттиа̄дивасена сам̣килесабха̄гийа̄дилокийа̄дитадубхайавомиссата̄дивасена, кусала̄дивасена, кхандха̄дивасена, сан̇гаха̄дивасена, самайавимутта̄дивасена, т̣хапана̄дивасена, кусаламӯла̄дивасена, тикапат̣т̣ха̄на̄дивасена ча на̄наппака̄ра̄ти на̄на̄найа̄. техи нипун̣ам̣ сан̣хам̣ сукхуманти на̄на̄найанипун̣ам̣.

а̄сайова аджджха̄сайо, со ча сассата̄дибхедена аппараджаккхата̄дибхедена ча анекавидхо. аттаджджха̄сайа̄дико ева ва̄ анеко аджджха̄сайо анекаджджха̄сайо. со самут̣т̣ха̄нам̣ уппаттихету етасса̄ти анекаджджха̄сайасамут̣т̣ха̄нам̣.

кусала̄диаттхасампаттийа̄ таббибха̄ванабйан̃джанасампаттийа̄ сан̇ка̄санапака̄санавиваран̣авибхаджанаутта̄нӣкаран̣апан̃н̃аттивасена чхахи аттхападехи аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесавасена чхахи бйан̃джанападехи ча саманна̄гататта̄ аттхабйан̃джанасампаннам̣.

иддхиа̄десана̄нуса̄санӣбхедена тесу ча екекасса висайа̄дибхедена вивидхам̣ бахувидхам̣ ва̄ па̄т̣иха̄рийам̣ етасса̄ти вивидхапа̄т̣иха̄рийам̣. таттха пат̣ипаккхахаран̣ато ра̄га̄дикилеса̄панайанато пат̣иха̄рийанти аттхе сати бхагавато пат̣ипаккха̄ ра̄га̄дайо на санти йе харитабба̄, путхуджджана̄нампи вигатӯпаккилесе ат̣т̣хагун̣асаманна̄гате читте хатапат̣ипаккхе иддхивидхам̣ паваттати. тасма̄ таттха паваттавоха̄рена ча на сакка̄ идха па̄т̣иха̄рийанти ваттум̣. йасма̄ пана маха̄ка̄рун̣икасса бхагавато венеййагата̄ ча килеса̄ пат̣ипаккха̄, тасма̄ тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийам̣. атха ва̄ бхагавато са̄санасса ча пат̣ипаккха̄ титтхийа̄, тесам̣ харан̣ато па̄т̣иха̄рийам̣. те хи дит̣т̣хихаран̣авасена дит̣т̣хиппака̄сане асаматтхабха̄вена ча иддхиа̄десана̄нуса̄санӣхи харита̄ апанӣта̄ хонти. пат̣ӣти ва̄ паччха̄ти аттхо. тасма̄ сама̄хите читте вигатӯпаккилесе катакиччена паччха̄ харитаббам̣ паваттетаббанти пат̣иха̄рийам̣. аттано ва̄ упаккилесесу чатуттхаджджха̄намаггехи харитесу паччха̄ харан̣ам̣ пат̣иха̄рийам̣. иддхиа̄десана̄нуса̄санийо ча вигатӯпаккилесена катакиччена саттахитаттхам̣ пуна паваттетабба̄, харитесу ча аттано упаккилесесу парасанта̄не упаккилесахаран̣а̄ни хонтӣти пат̣иха̄рийа̄ни бхаванти. пат̣иха̄рийамева па̄т̣иха̄рийам̣, пат̣иха̄рийе ва̄ иддхиа̄десана̄нуса̄санисамуда̄йе бхавам̣ екекам̣ па̄т̣иха̄рийанти вуччати. пат̣иха̄рийам̣ ва̄ чатуттхаджджха̄нам̣ магго ча пат̣ипаккхахаран̣ато, таттха джа̄там̣, тасмим̣ ва̄ нимиттабхӯте, тато ва̄ а̄гатанти па̄т̣иха̄рийам̣.

йасма̄ пана тантиаттхадесана̄таббоха̄ра̄бхисамайасан̇кха̄та̄ хетухетупхалатадубхайапан̃н̃аттипат̣иведхасан̇кха̄та̄ ва̄ дхамматтхадесана̄пат̣иведха̄ гамбхӣра̄, анупачитасамбха̄рехи саса̄дӣхи вийа маха̄самуддо дуккхога̄л̣ха̄ алаббханеййаппатит̣т̣ха̄ ча. тасма̄ техи чатӯхи гамбхӣрабха̄вехи йуттанти дхамматтхадесана̄пат̣иведхагамбхӣрам̣.

еко ева бхагавато дхаммадесана̄гхосо екасмим̣ кхан̣е паваттама̄но на̄на̄бха̄са̄нам̣ сатта̄нам̣ аттано аттано бха̄са̄васена апуббам̣ ачаримам̣ гахан̣ӯпаго хутва̄ аттха̄дхигама̄йа хоти. ачинтеййо хи буддха̄нам̣ буддха̄нубха̄воти саббасатта̄нам̣ сакасакабха̄са̄нурӯпато сотапатхама̄гаччхатӣти ведитаббам̣.

нидассанаттхена – ‘‘на̄хам̣ сайамбхӯ, на майа̄ идам̣ саччхиката’’нти атта̄нам̣ паримоченто – ‘‘ити ме сутам̣, майа̄пи евам̣ сута’’нти ида̄ни ваттаббам̣ сакалам̣ суттам̣ нидассети.

авадха̄ран̣аттхена – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ бахуссута̄нам̣ йадидам̣ а̄нандо, гатиманта̄нам̣, сатиманта̄нам̣, дхитиманта̄нам̣, упат̣т̣ха̄ка̄нам̣ йадидам̣ а̄нандо’’ти (а. ни. 1.219-223) евам̣ бхагавата̄, ‘‘а̄йасма̄ а̄нандо аттхакусало дхаммакусало бйан̃джанакусало нируттикусало пубба̄паракусало’’ти (а. ни. 5.169) евам̣ дхаммасена̄патина̄ ча пасаттхабха̄ва̄нурӯпам̣ аттано дха̄ран̣абалам̣ дассенто сатта̄нам̣ сотукамйатам̣ джанети – ‘‘ити ме сутам̣, тан̃ча кхо аттхато ва̄ бйан̃джанато ва̄ анӯнаманадхикам̣, евамева, на ан̃н̃атха̄, дат̣т̣хабба’’нти. ан̃н̃атха̄ти бхагавато саммукха̄ сута̄ка̄рато ан̃н̃атха̄, на пана бхагавата̄ десита̄ка̄рато. ачинтеййа̄нубха̄ва̄ хи бхагавато десана̄, са̄ на сабба̄ка̄рена сакка̄ вин̃н̃а̄тунти вуттова̄йаматтхо. сута̄ка̄ра̄вируджджханамева хи дха̄ран̣абалам̣. на хеттха аттхантарата̄париха̄ро двиннампи аттха̄нам̣ екависайатта̄. итаратха̄ хи тхеро бхагавато десана̄йа саббатха̄ пат̣иггахан̣е саматтхо асаматтхоти ва̄ а̄паджджеййа̄ти.

ме-саддо тӣсу аттхесу диссати. татха̄ хисса – ‘‘га̄тха̄бхигӣтам̣ ме абходжанеййа’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.194; су. ни. 81) майа̄ти аттхо. ‘‘са̄дху ме, бханте, бхагава̄ сам̣кхиттена дхаммам̣ десетӯ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 4.88; 5.381; а. ни. 4.257) майханти аттхо. ‘‘дхаммада̄йа̄да̄ ме, бхиккхаве, бхаватха̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.29) мама̄ти аттхо. идха пана ‘‘майа̄ сута’’нти ча ‘‘мама сута’’нти ча аттхадвайе йуджджати.

еттха ча йо паро на хоти, со атта̄ти евам̣ ваттаббе нийакаджджхаттасан̇кха̄те сакасанта̄не ваттанато тивидхопи ме-саддо йадипи екасмим̣йева аттхе диссати, каран̣асампада̄на̄дивисесасан̇кха̄то панасса виджджатева̄йам̣ аттхабхедоти а̄ха – ‘‘ме-саддо тӣсу аттхесу диссатӣ’’ти.

сутанти айам̣ сута-саддо саупасагго анупасагго ча гаманависсутакилиннӯпачита̄нуйогасотавин̃н̃еййасотадва̄ра̄нуса̄равин̃н̃а̄та̄дианекаттхаппабхедо. кин̃ча̄пи хи кирийа̄висесако упасагго, джотакабха̄вато пана сатипи тасмим̣ сута-саддо ева там̣ там̣ аттхам̣ вадатӣти анупасаггасса сутасаддасса аттхуддха̄ре саупасаггопи уда̄харӣйати.

таттха ‘‘сена̄йа пасуто’’тиа̄дӣсу гаччхантоти аттхо. ‘‘сутадхаммасса пассато’’тиа̄дӣсу (уда̄. 11) виссутадхаммасса̄ти аттхо. ‘‘авассута̄ авассутасса̄’’тиа̄дӣсу (па̄чи. 657) килинна̄ килиннасса̄ти аттхо. ‘‘тумхехи пун̃н̃ам̣ пасутам̣ анаппака’’нтиа̄дӣсу (кху. па̄. 7.12) упачитанти аттхо. ‘‘йе джха̄наппасута̄ дхӣра̄’’тиа̄дӣсу (дха. па. 181) джха̄на̄нуйутта̄ти аттхо. ‘‘дит̣т̣хам̣ сутам̣ мута’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.241) сотавин̃н̃еййанти аттхо. ‘‘сутадхаро сутасанничайо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.339) сотадва̄ра̄нуса̄равин̃н̃а̄тадхароти аттхо. идха панасса ‘‘сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄рита’’нти ва̄ ‘‘упадха̄ран̣а’’нти ва̄ аттхо. ме-саддасса хи майа̄ти аттхе сати ‘‘ити ме сутам̣, майа̄ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄рита’’нти аттхо. мама̄ти аттхе сати ‘‘ити мама сутам̣ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ран̣а’’нти аттхо.

еваметесу тӣсу падесу йасма̄ сутасаддасаннидха̄не пайуттена итисаддена саванакирийа̄джотакена бхавитаббам̣. тасма̄ итӣти сотавин̃н̃а̄н̣а̄дивин̃н̃а̄н̣акиччанидассанам̣. мети вуттавин̃н̃а̄н̣асаман̇гипуггаланидассанам̣. сабба̄нипи ва̄кйа̄ни евака̄раттхасахита̄нийева авадха̄ран̣апхалатта̄. тена сутанти ассаванабха̄ваппат̣иккхепато анӯна̄випарӣтаггахан̣анидассанам̣. йатха̄ хи сутам̣ сутамева̄ти ваттаббатам̣ арахати, там̣ самма̄ сутам̣ анӯнаггахан̣ам̣ авипарӣтаггахан̣ан̃ча хотӣти. атха ва̄ саддантараттха̄поханавасена саддо аттхам̣ вадатӣти, йасма̄ сутанти етасса асутам̣ на хотӣти айаматтхо, тасма̄ сутанти ассаванабха̄ваппат̣иккхепато анӯна̄випарӣтаггахан̣анидассанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – ити ме сутам̣, на дит̣т̣хам̣, на сайамбхун̃а̄н̣ена саччхикатам̣, на ан̃н̃атха̄ ва̄ упаладдхам̣, апича сутам̣ва, тан̃ча кхо саммадева̄ти. авадха̄ран̣аттхе ва̄ итисадде айаматтхайоджана̄ти тадапеккхасса сута-саддасса нийаматтхо самбхаватӣти ассаванабха̄ваппат̣иккхепо, анӯна̄випарӣтаггахан̣анидассаната̄ ча ведитабба̄. евам̣ саванахетусаванависесавасена падаттайасса аттхайоджана̄ ката̄ти дат̣т̣хаббам̣.

татха̄ итӣти сотадва̄ра̄нуса̄рена паватта̄йа вин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ на̄наттхабйан̃джанаггахан̣ато на̄наппака̄рена а̄рамман̣е паваттибха̄ваппака̄санам̣ а̄ка̄раттхо итисаддоти катва̄. мети аттаппака̄санам̣. сутанти дхаммаппака̄санам̣ йатха̄вутта̄йа вин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ парийаттидхамма̄рамман̣атта̄. айан̃хеттха сан̇кхепо – на̄наппака̄рена а̄рамман̣е паватта̄йа вин̃н̃а̄н̣авӣтхийа̄ ка̄ран̣абхӯта̄йа майа̄ на ан̃н̃ам̣ катам̣, идам̣ пана катам̣, айам̣ дхаммо сутоти.

татха̄ итӣти нидасситаббаппака̄санам̣ нидассанаттхо ити-саддоти катва̄ нидассетаббасса нидасситаббатта̄бха̄ва̄бха̄вато. тасма̄ итисаддена сакалампи сутам̣ пачча̄мат̣т̣ханти ведитаббам̣. мети пуггалаппака̄санам̣. сутанти пуггалакиччаппака̄санам̣. сута-саддена хи лаббхама̄на̄ саванакирийа̄ саванавин̃н̃а̄н̣аппабандхаппат̣ибаддха̄, таттха ча пуггалавоха̄ро. на хи пуггалавоха̄рарахите дхаммаппабандхе саванакирийа̄ лаббхати. тасса̄йам̣ сан̇кхепаттхо – йам̣ суттам̣ ниддисисса̄ми, там̣ майа̄ ити сутанти.

татха̄ итӣти йасса читтасанта̄насса на̄на̄рамман̣аппаваттийа̄ на̄наттхабйан̃джанаггахан̣ам̣ хоти, тасса на̄на̄ка̄раниддесо а̄ка̄раттхо итисаддоти катва̄. итӣти хи айам̣ а̄ка̄рапан̃н̃атти дхамма̄нам̣ там̣ там̣ паваттиа̄ка̄рам̣ упа̄да̄йа пан̃н̃а̄петаббасабха̄ватта̄. мети каттуниддесо. сутанти висайаниддесо. сотаббо хи дхаммо саванакирийа̄каттупуггаласса саванакирийа̄васена паваттит̣т̣ха̄нам̣ хоти. етта̄вата̄ на̄наппака̄раппаваттена читтасанта̄нена там̣саман̇гино катту висайе гахан̣асаннит̣т̣ха̄нам̣ дасситам̣ хоти.

атха ва̄ итӣти пуггалакиччаниддесо. сута̄нан̃хи дхамма̄нам̣ гахита̄ка̄расса нидассанасса авадха̄ран̣асса ва̄ пака̄санабха̄вена итисаддена тада̄ка̄ра̄дидха̄ран̣асса пуггалавоха̄рӯпа̄да̄надхаммабйа̄па̄рабха̄вато пуггалакиччам̣ на̄ма ниддит̣т̣хам̣ хотӣти. сутанти вин̃н̃а̄н̣акиччаниддесо. пуггалава̄динопи хи саванакирийа̄ вин̃н̃а̄н̣анирапеккха̄ на хотӣти. мети убхайакиччайуттапуггаланиддесо. мети хи саддаппаватти екантенева саттависесависайа̄, вин̃н̃а̄н̣акиччан̃ча таттхева самодахитаббанти. айам̣ панеттха сан̇кхепо – майа̄ саванакиччавин̃н̃а̄н̣асаман̇гина̄ пуггалена вин̃н̃а̄н̣авасена ладдхассаванакиччавоха̄рена сутанти.

татха̄ итӣти ча мети ча саччикат̣т̣хапараматтхавасена авиджджама̄напан̃н̃атти. саббасса хи садда̄дхигаманӣйасса аттхасса пан̃н̃аттимукхенева пат̣ипаджджитаббатта̄ саббапан̃н̃аттӣнан̃ча виджджама̄на̄дӣсу чхасвева пан̃н̃аттӣсу авародхо, тасма̄ йо ма̄йа̄марӣчиа̄дайо вийа абхӯтаттхо, ануссава̄дӣхи гахетаббо вийа ануттаматтхо ча на хоти. со рӯпасадда̄дико руппана̄нубхавана̄дико ча параматтхасабха̄во саччикат̣т̣хапараматтхавасена виджджати. йо пана итӣти ча мети ча вуччама̄но а̄ка̄ра̄диапараматтхасабха̄во саччикат̣т̣хапараматтхавасена анупалаббхама̄но авиджджама̄напан̃н̃атти на̄ма, киметтха там̣ параматтхато аттхи, йам̣ итӣти ва̄ мети ва̄ ниддесам̣ лабхетха. сутанти виджджама̄напан̃н̃атти. йан̃хи там̣ сотена упаладдхам̣, там̣ параматтхато виджджама̄нанти.

татха̄ итӣти сотапатхама̄гате дхамме упа̄да̄йа тесам̣ упадха̄рита̄ка̄ра̄дӣнам̣ пачча̄масанавасена. мети сасантатипарийа̄панне кхандхе каран̣а̄дивисесависит̣т̣хе упа̄да̄йа ваттаббато упа̄да̄пан̃н̃атти. сутанти дит̣т̣ха̄дӣни упанидха̄йа ваттаббато упанидха̄пан̃н̃атти. дит̣т̣ха̄дисабха̄варахите садда̄йатане паваттама̄нопи сутавоха̄ро дутийам̣, татийанти а̄дико вийа пат̣хама̄дим̣ нисса̄йа ‘‘йам̣ на дит̣т̣хамутавин̃н̃а̄танирапеккхам̣, там̣ сута’’нти вин̃н̃еййатта̄ дит̣т̣ха̄дӣни упанидха̄йа ваттаббо хоти. асутам̣ на хотӣти хи сутанти пака̄ситойаматтхоти.

еттха ча итӣти вачанена асаммохам̣ дӣпети. пат̣ивиддха̄ хи аттхасса пака̄рависеса̄ итӣти идха а̄йасмата̄ а̄нандена пачча̄мат̣т̣ха̄, тенасса асаммохо дӣпито. на хи саммӯл̣хо на̄наппака̄раппат̣иведхасаматтхо хоти, лобхаппаха̄на̄дивасена на̄наппака̄ра̄ дуппат̣ивиддха̄ ча суттаттха̄ ниддисӣйанти. сутанти вачанена асаммосам̣ дӣпети сута̄ка̄расса йа̄тха̄вато дассийама̄натта̄ йасса хи сутам̣ саммут̣т̣хам̣ хоти, на со ка̄лантаре майа̄ сутанти пат̣иджа̄на̄ти. иччасса асаммохена саммоха̄бха̄вена пан̃н̃а̄йа ева ва̄ саванака̄ласамбхӯта̄йа тадуттарика̄лапан̃н̃а̄сиддхи, татха̄ асаммосена сатисиддхи. таттха пан̃н̃а̄пуббан̇гама̄йа сатийа̄ бйан̃джана̄вадха̄ран̣асаматтхата̄. бйан̃джана̄нан̃хи пат̣ивиджджхитаббо а̄ка̄ро на̄тигамбхӣро, йатха̄сутадха̄ран̣амева таттха каран̣ӣйанти сатийа̄ бйа̄па̄ро адхико, пан̃н̃а̄ таттха гун̣ӣбхӯта̄ хоти пан̃н̃а̄йа пуббан̇гама̄ти катва̄. сатипуббан̇гама̄йа пан̃н̃а̄йа аттхаппат̣иведхасаматтхата̄. аттхасса хи пат̣ивиджджхитаббо а̄ка̄ро гамбхӣроти пан̃н̃а̄йа бйа̄па̄ро адхико, сати таттха гун̣ӣбхӯта̄ хоти сатийа̄ пуббан̇гама̄ти катва̄. тадубхайасаматтхата̄йогена аттхабйан̃джанасампаннасса дхаммакосасса анупа̄ланасаматтхата̄йа дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикаттасиддхи.

апаро найо – итӣти вачанена йонисоманасика̄рам̣ дӣпети. тена вуччама̄на̄нам̣ а̄ка̄ранидассана̄вадха̄ран̣аттха̄нам̣ упари ваккхама̄на̄нам̣ на̄наппака̄раппат̣иведхаджотака̄нам̣ авипарӣтасаддхаммависайатта̄. на хи айонисо манасикарото на̄наппака̄раппат̣иведхо самбхавати. сутанти вачанена авиккхепам̣ дӣпети, нида̄напуччха̄васена пакаран̣аппаттасса ваккхама̄насса суттасса саванам̣ на сама̄дха̄намантарена самбхавати виккхиттачиттасса савана̄бха̄вато. татха̄ хи виккхиттачитто пуггало саббасампаттийа̄ вуччама̄нопи ‘‘на майа̄ сутам̣, пуна бхан̣атха̄’’ти вадати. йонисоманасика̄рена четтха аттасамма̄пан̣идхим̣ пуббекатапун̃н̃атан̃ча са̄дхети, самма̄ аппан̣ихитаттасса пуббе акатапун̃н̃асса ва̄ тадабха̄вато. авиккхепена саддхаммассаванам̣ саппурисӯпаниссайан̃ча са̄дхети, ассутавато саппурисӯпаниссайарахитасса ча тадабха̄вато. на хи виккхиттачитто саддхаммам̣ сотум̣ саккоти, на ча саппурисе анупассайама̄насса саванам̣ аттхи.

апаро найо – ‘‘йасса читтасанта̄насса на̄на̄ка̄раппаваттийа̄ на̄наттхабйан̃джанаггахан̣ам̣ хоти, тасса на̄на̄ка̄раниддесо’’ти вуттам̣. йасма̄ ча со бхагавато вачанасса аттхабйан̃джанаппабхедапариччхедавасена сакаласа̄санасампатиога̄ханена ниравасесапарахитапа̄рипӯрика̄ран̣абхӯто евам̣бхаддако а̄ка̄ро на самма̄ аппан̣ихитаттано пуббе акатапун̃н̃асса ва̄ хоти, тасма̄ итӣти имина̄ бхаддакена а̄ка̄рена паччхимачаккадвайасампаттиматтано дӣпети, сутанти саванайогена пуримачаккадвайасампаттим̣. на хи аппатирӯпе десе васато саппурисӯпаниссайарахитасса ва̄ саванам̣ аттхи. иччасса паччхимачаккадвайасиддхийа̄ а̄сайасуддхи сиддха̄ хоти, самма̄ пан̣ихитатто пуббе ча катапун̃н̃о висуддха̄сайо хоти, тадависуддхихетӯнам̣ килеса̄нам̣ дӯрӣбха̄вато. татха̄ хи вуттам̣ – ‘‘самма̄ пан̣ихитам̣ читтам̣, сеййасо нам̣ тато каре’’ти (дха. па. 43) ‘‘катапун̃н̃оси твам̣, а̄нанда, падха̄намануйун̃джа, кхиппам̣ хохиси ана̄саво’’ти (дӣ. ни. 2.207) ча. пуримачаккадвайасиддхийа̄ пайогасуддхи. патирӯпадесава̄сена хи саппурисӯпаниссайена ча са̄дхӯнам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджаненапи висуддхаппайого хоти. та̄йа ча а̄сайасуддхийа̄ адхигамабйаттисиддхи, пуббе ева тан̣ха̄дит̣т̣хисам̣килеса̄нам̣ висодхитатта̄ пайогасуддхийа̄ а̄гамабйаттисиддхи. супарисуддхака̄йавачӣпайого хи виппат̣иса̄ра̄бха̄вато авиккхиттачитто парийаттийам̣ виса̄радо хоти. ити пайога̄сайасуддхасса а̄гама̄дхигамасампаннасса вачанам̣ арун̣уггаманам̣ вийа сӯрийасса удайато, йонисоманасика̄ро вийа ча кусаладхаммасса, арахати бхагавато вачанасса пуббан̇гамам̣ бхавитунти т̣ха̄не нида̄нам̣ т̣хапенто ити ме сутантиа̄дима̄ха.

апаро найо – итӣти имина̄ пуббе вуттанайена на̄наппака̄раппат̣иведхадӣпакена аттано аттхапат̣ибха̄напат̣исамбхида̄сампаттисаббха̄вам̣ дӣпети. сутанти имина̄ итисаддасаннидха̄нато ваккхама̄на̄пеккха̄йа ва̄ сотаббабхедаппат̣иведхадӣпакена дхамманируттипат̣исамбхида̄сампаттисаббха̄вам̣ дӣпети. итӣти ча идам̣ вуттанайенева йонисоманасика̄радӣпакам̣ вачанам̣ бха̄сама̄но ‘‘ете майа̄ дхамма̄ манаса̄нупеккхита̄ дит̣т̣хийа̄ суппат̣ивиддха̄’’ти дӣпети. парийаттидхамма̄ хи ‘‘идха сӣлам̣ катхитам̣, идха сама̄дхи, идха пан̃н̃а̄, еттака̄ еттха анусандхийо’’тиа̄дина̄ найена манаса̄ анупеккхита̄ ануссава̄ка̄рапаривитаккасахита̄йа дхамманиджджха̄наккхантибхӯта̄йа н̃а̄тапарин̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа ва̄ дит̣т̣хийа̄ таттха таттха вуттарӯпа̄рӯпадхамме ‘‘ити рӯпам̣, еттакам̣ рӯпа’’нтиа̄дина̄ найена сут̣т̣ху ваваттхапетва̄ пат̣ивиддха̄ аттано паресан̃ча хитасукха̄ваха̄ хонтӣти. суттанти идам̣ саванайогапаридӣпакавачанам̣ бха̄сама̄но ‘‘бахӯ майа̄ дхамма̄ сута̄ дха̄та̄ вачаса̄ паричита̄’’ти дӣпети. сота̄вадха̄наппат̣ибаддха̄ хи парийаттидхаммасса саванадха̄ран̣апаричайа̄. тадубхайенапи дхаммасса сва̄ккха̄табха̄вена аттхабйан̃джанапа̄рипӯрим̣ дӣпенто саване а̄дарам̣ джанети. аттхабйан̃джанапарипун̣н̣ан̃хи дхаммам̣ а̄дарена ассун̣анто махата̄ хита̄ париба̄хиро хотӣти а̄дарам̣ джанетва̄ саккаччам̣ дхаммо сотаббо.

ити ме сутанти имина̄ пана сакалена вачанена а̄йасма̄ а̄нандо татха̄гатаппаведитам̣ дхаммавинайам̣ аттано адаханто асаппурисабхӯмим̣ атиккамати, са̄вакаттам̣ пат̣иджа̄нанто саппурисабхӯмим̣ оккамати. татха̄ асаддхамма̄ читтам̣ вут̣т̣ха̄пети, саддхамме читтам̣ патит̣т̣ха̄пети. ‘‘кевалам̣ сутамеветам̣ майа̄, тассева пана бхагавато вачана’’нти дӣпенто атта̄нам̣ паримочети, саттха̄рам̣ ападисати, джинавачанам̣ аппети, дхамманеттим̣ патит̣т̣ха̄пети.

апича ити ме сутанти аттана̄ уппа̄дитабха̄вам̣ аппат̣иджа̄нанто пуримассаванам̣ виваранто саммукха̄ пат̣иггахитамидам̣ майа̄ тасса бхагавато чатувеса̄раджджависа̄радасса дасабаладхарасса а̄сабхат̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄йино сӣхана̄дана̄дино саббасаттуттамасса дхаммиссарасса дхаммара̄джасса дхамма̄дхипатино дхаммадӣпасса дхаммасаран̣асса саддхаммаварачаккаваттино самма̄самбуддхасса. на еттха аттхе ва̄ дхамме ва̄ паде ва̄ бйан̃джане ва̄ кан̇кха̄ ва̄ вимати ва̄ ка̄табба̄ти саббадеваманусса̄нам̣ имасмим̣ дхаммавинайе ассаддхийам̣ вина̄сети, саддха̄сампадам̣ уппа̄дети. тенетам̣ вуччати –

‘‘вина̄сайати ассаддхам̣, саддхам̣ вад̣д̣хети са̄сане;

ити ме сутамиччевам̣, вадам̣ готамаса̄вако’’ти.

еттха̄ха – ‘‘касма̄ панеттха йатха̄ ан̃н̃есу суттесу ‘евам̣ ме сутам̣, екам̣ самайам̣ бхагава̄’тиа̄дина̄ ка̄ладесе ападиситва̄ва нида̄нам̣ бха̄ситам̣, евам̣ на бха̄сита’’нти? апаре та̄ва а̄ху – на пана тхерена бха̄ситатта̄. идан̃хи нида̄нам̣ на а̄йасмата̄ а̄нандена пат̣хамам̣ бха̄ситам̣ кхуджджуттара̄йа пана бхагавата̄ упа̄сика̄су бахуссутабха̄вена етадагге т̣хапита̄йа секкхаппат̣исамбхида̄ппатта̄йа арийаса̄вика̄йа са̄ма̄ватиппамукха̄нам̣ пан̃чаннам̣ иттхисата̄нам̣ пат̣хамам̣ бха̄ситам̣.

татра̄йам̣ анупуббӣкатха̄ – ито кира каппасатасахассаматтхаке падумуттаро на̄ма самма̄самбуддхо локе уппаджджитва̄ паваттитаварадхаммачакко хам̣саватийам̣ вихарати. атхекадивасам̣ хам̣саватийам̣ ека̄ куладхӣта̄ саттху дхаммадесанам̣ сотум̣ гаччхантӣхи упа̄сика̄хи саддхим̣ а̄ра̄мам̣ гата̄. саттха̄рам̣ екам̣ упа̄сикам̣ бахуссута̄нам̣ етадагге т̣хапентам̣ дисва̄ адхика̄рам̣ катва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхеси. саттха̄пи нам̣ бйа̄ка̄си ‘‘ана̄гате готамасса на̄ма самма̄самбуддхасса са̄вика̄нам̣ упа̄сика̄нам̣ бахуссута̄нам̣ агга̄ бхависсатӣ’’ти. тасса̄ йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ девалоке ниббаттитва̄ пуна мануссесӯти евам̣ девамануссесу сам̣сарантийа̄ каппасатасахассам̣ атиккантам̣. атха имасмим̣ бхаддакаппе амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле са̄ девалокато чавитва̄ гхосакасет̣т̣хисса гехе да̄сийа̄ куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи, уттара̄тисса̄ на̄мам̣ акам̣су. са̄ джа̄така̄ле кхуджджа̄ ахосӣти кхуджджуттара̄твева пан̃н̃а̄йиттха. са̄ апарабха̄ге гхосакасет̣т̣хина̄ ран̃н̃о утенасса са̄ма̄ватийа̄ диннака̄ле тасса̄ парича̄рикабха̄вена динна̄ ран̃н̃о утенасса антепуре васати.

тена ча самайена косамбийам̣ гхосакасет̣т̣хикуккут̣асет̣т̣хипа̄ва̄рикасет̣т̣хино бхагавантам̣ уддисса тайо виха̄ре ка̄ретва̄ джанападача̄рикам̣ чаранте татха̄гате косамбинагарам̣ сампатте буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса виха̄ре ниййа̄детва̄ маха̄да̄на̄ни паваттесум̣, ма̄саматтам̣ атикками. атха несам̣ етадахоси – ‘‘буддха̄ на̄ма саббалока̄нукампака̄, ан̃н̃есампи ока̄сам̣ дасса̄ма̄’’ти косамбинагарава̄синопи джанасса ока̄сам̣ акам̣су. тато пат̣т̣ха̄йа на̄гара̄ вӣтхисабха̄гена ган̣асабха̄гена маха̄да̄нам̣ денти. атхекадивасам̣ саттха̄ бхиккхусан̇гхапаривуто ма̄ла̄ка̄раджет̣т̣хакасса гехе нисӣди. тасмим̣ кхан̣е кхуджджуттара̄ са̄ма̄ватийа̄ пуппха̄ни гахетум̣ ат̣т̣ха каха̄пан̣е а̄да̄йа там̣ гехам̣ агама̄си. ма̄ла̄ка̄раджет̣т̣хако там̣ дисва̄ ‘‘амма уттаре, аджджа туйхам̣ пуппха̄ни да̄тум̣ кхан̣о наттхи, ахам̣ буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ паривиса̄ми, твампи паривесана̄йа саха̄йика̄ хохи, евам̣ ито паресам̣ веййа̄ваччакаран̣ато муччиссасӣ’’ти а̄ха. тато кхуджджуттара̄ буддха̄нам̣ бхаттагге веййа̄ваччам̣ ака̄си. са̄ саттха̄ра̄ упанисиннакатха̄васена катхитам̣ саббамева дхаммам̣ угган̣хи, анумоданам̣ пана сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си.

са̄ ан̃н̃есу дивасесу чатта̄рова каха̄пан̣е датва̄ пуппха̄ни гахетва̄ гаччхати, тасмим̣ пана дивасе дит̣т̣хасаччабха̄вена парасантаке читтам̣ ануппа̄детва̄ ат̣т̣хапи каха̄пан̣е датва̄ паччхим̣ пӯретва̄ пуппха̄ни гахетва̄ са̄ма̄ватийа̄ сантикам̣ агама̄си. атха нам̣ са̄ пуччхи ‘‘амма уттаре, твам̣ ан̃н̃есу дивасесу на бахӯни пуппха̄ни а̄хараси, аджджа пана бахука̄ни, ким̣ но ра̄джа̄ уттаритарам̣ пасанно’’ти? са̄ муса̄ ваттум̣ абхаббата̄йа атӣте аттана̄ катам̣ анигӯхитва̄ саббам̣ катхеси. атха ‘‘касма̄ аджджа бахӯни а̄харасӣ’’ти ча вутта̄ ‘‘аджджа̄хам̣ самма̄самбуддхасса дхаммам̣ сутва̄ аматам̣ саччха̄ка̄сим̣, тасма̄ тумхе на ван̃чемӣ’’ти а̄ха. там̣ сутва̄ ‘‘аре дут̣т̣хада̄си, еттакам̣ ка̄лам̣ тайа̄ гахите каха̄пан̣е дехӣ’’ти атаджджетва̄ пуббахетуна̄ чодийама̄на̄ ‘‘амма, тайа̄ пӣтам̣ аматам̣, амхепи па̄йехӣ’’ти ватва̄ ‘‘тена хи мам̣ нха̄пехӣ’’ти вутте сол̣асахи гандходакагхат̣ехи нха̄петва̄ две мат̣т̣хаса̄т̣аке да̄песи. са̄ екам̣ нива̄сетва̄ екам̣ па̄рупитва̄ а̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ а̄сане нисӣдитва̄ вичитрабӣджаним̣ а̄да̄йа нӣча̄санесу нисинна̄ни пан̃ча ма̄туга̄масата̄ни а̄мантетва̄ секхаппат̣исамбхида̄су т̣хатва̄ саттха̄ра̄ деситанийа̄менева та̄сам̣ дхаммам̣ десеси. десана̄васа̄не та̄ сабба̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣су. та̄ сабба̄пи кхуджджуттарам̣ вандитва̄ ‘‘амма, аджджа пат̣т̣ха̄йа твам̣ килит̣т̣хакаммам̣ ма̄ кари, амха̄кам̣ ма̄тут̣т̣ха̄не а̄чарийат̣т̣ха̄не ча патит̣т̣ха̄хӣ’’ти гарут̣т̣ха̄не т̣хапайим̣су.

касма̄ панеса̄ да̄сӣ хутва̄ ниббатта̄ти? са̄ кира кассапасамма̄самбуддхака̄ле ба̄ра̄н̣асийам̣ сет̣т̣хидхӣта̄ хутва̄ ниббатта̄. ека̄йа кхӣн̣а̄саваттхерийа̄ упат̣т̣ха̄какулам̣ гата̄йа ‘‘етам̣ ме аййе, паса̄дханапел̣икам̣ детха̄’’ти веййа̄ваччам̣ ка̄реси. тхерӣпи ‘‘адентийа̄ майи а̄гха̄там̣ уппа̄детва̄ нирайе ниббаттиссати, дентийа̄ паресам̣ да̄сӣ хутва̄ ниббаттиссати, нирайасанта̄пато да̄сибха̄во сеййо’’ти ануддайам̣ пат̣ичча тасса̄ вачанам̣ ака̄си. са̄ тена каммена пан̃ча джа̄тисата̄ни паресам̣ да̄сӣйева хутва̄ ниббатти.

касма̄ пана кхуджджа̄ ахоси? ануппанне кира буддхе айам̣ ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о гехе васантӣ екам̣ ра̄джакулӯпакам̣ паччекабуддхам̣ тхокам̣ кхуджджадха̄тукам̣ дисва̄ аттана̄ сахава̄сӣнам̣ ма̄туга̄ма̄нам̣ пурато париха̄сам̣ каронтӣ йатха̄ваджджам̣ кел̣ивасена кхуджджа̄ка̄рам̣ дассеси, тасма̄ кхуджджа̄ хутва̄ ниббатти.

ким̣ пана катва̄ пан̃н̃авантӣ джа̄та̄ти? ануппанне кира буддхе айам̣ ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о гехе васантӣ ат̣т̣ха паччекабуддхе ра̄джагехато ун̣хапа̄йа̄сасса пӯрите патте париваттитва̄ париваттитва̄ ган̣ханте дисва̄ аттано сантака̄ни ат̣т̣ха дантавалайа̄ни ‘‘идха т̣хапетва̄ ган̣хатха̄’’ти ада̄си. те татха̄ катва̄ олокесум̣. ‘‘тумха̄кан̃н̃ева та̄ни париччатта̄ни, гахетва̄ гаччхатха̄’’ти а̄ха. те нандамӯлакапаббха̄рам̣ агамам̣су. аджджа̄пи та̄ни валайа̄ни арога̄нева. са̄ тасса ниссандена пан̃н̃авантӣ джа̄та̄.

атха нам̣ са̄ма̄ватиппамукха̄ни пан̃ча иттхисата̄ни ‘‘амма, твам̣ дивасе дивасе саттху сантикам̣ гантва̄ бхагавата̄ деситам̣ дхаммам̣ сутва̄ амха̄кам̣ десехӣ’’ти вадим̣су. са̄ татха̄ каронтӣ апарабха̄ге типит̣акадхара̄ джа̄та̄. тасма̄ нам̣ саттха̄ – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вика̄нам̣ бахуссута̄нам̣ упа̄сика̄нам̣ йадидам̣ кхуджджуттара̄’’ти етадагге т̣хапеси. ити упа̄сика̄су бахуссутабха̄вена саттха̄ра̄ етадагге т̣хапита̄ пат̣исамбхида̄ппатта̄ кхуджджуттара̄ арийаса̄вика̄ саттхари косамбийам̣ вихаранте ка̄лена ка̄лам̣ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ антепурам̣ гантва̄ са̄ма̄ватиппамукха̄нам̣ пан̃чаннам̣ иттхисата̄нам̣ арийаса̄вика̄нам̣ саттха̄ра̄ деситанийа̄мена йатха̄сутам̣ дхаммам̣ катхентӣ атта̄нам̣ паримочетва̄ саттху сантике сутабха̄вам̣ пака̄сентӣ ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ вуттамарахата̄ти ме сута’’нти нида̄нам̣ а̄ропеси.

йасма̄ пана тасмим̣йева нагаре бхагавато саммукха̄ сутва̄ тадахева та̄йа та̄сам̣ бха̄ситам̣, тасма̄ ‘‘екам̣ самайам̣ бхагава̄ косамбийам̣ вихаратӣ’’ти ка̄ладесам̣ ападиситум̣ пайоджанасамбхавова наттхи супа̄кат̣абха̄вато. бхиккхунийо часса̄ сантике има̄ни сутта̄ни ган̣хим̣су. евам̣ парампара̄йа бхиккхӯсупи та̄йа а̄ропитам̣ нида̄нам̣ па̄кат̣ам̣ ахоси. атха а̄йасма̄ а̄нандо татха̄гатасса паринибба̄нато апарабха̄ге саттапан̣н̣игуха̄йам̣ аджа̄тасаттуна̄ ка̄ра̄пите саддхаммаман̣д̣апе маха̄кассапаппамукхасса васӣган̣асса маджджхе нисӣдитва̄ дхаммам̣ сан̇га̄йанто имесам̣ сутта̄нам̣ нида̄насса двел̣хакам̣ парихаранто та̄йа а̄ропитанийа̄менева нида̄нам̣ а̄ропесӣти.

кечи панеттха бахуппака̄ре папан̃ченти. ким̣ техи? апича на̄на̄найехи сан̇гӣтика̄ра̄ дхаммавинайам̣ сан̇га̄йим̣су. анубуддха̄ хи дхаммасан̇га̄хакамаха̄тхера̄, те саммадева дхаммавинайасса сан̇га̄йана̄ка̄рам̣ джа̄нанта̄ каттхачи ‘‘евам̣ ме сута’’нтиа̄дина̄, каттхачи ‘‘тена самайена̄’’тиа̄дина̄, каттхачи га̄тха̄бандхавасена нида̄нам̣ т̣хапента̄, каттхачи саббена саббам̣ нида̄нам̣ ат̣т̣хапента̄ ваггасан̇гаха̄дивасена дхаммавинайам̣ сан̇га̄йим̣су. таттха идха вуттан̃хетантиа̄дина̄ нида̄нам̣ т̣хапетва̄ сан̇га̄йим̣су, кин̃чи суттагеййа̄дивасена наван̇гамидам̣ буддхавачанам̣. йатха̄ четам̣, евам̣ саббесампи самма̄самбуддха̄нам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘аппакан̃ча несам̣ ахоси суттам̣ геййа’’нтиа̄ди. таттха итивуттакан̇гасса ан̃н̃ам̣ кин̃чи на пан̃н̃а̄йати таббха̄ванимиттам̣ т̣хапетва̄ ‘‘вуттан̃хетам̣…пе… ме сута’’нти идам̣ вачанам̣. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ти а̄динайаппаватта̄ два̄дасуттарасатасуттанта̄ итивуттака’’нти. тасма̄ саттху адхиппа̄йам̣ джа̄нантехи дхаммасан̇га̄хакехи арийаса̄вика̄йа ва̄ имесам̣ сутта̄нам̣ итивуттакан̇габха̄ван̃а̄панаттхам̣ имина̄ва найена нида̄нам̣ т̣хапитанти ведитаббам̣.

киматтхам̣ пана дхаммавинайасан̇гахе кайирама̄не нида̄навачанам̣? нану бхагавата̄ бха̄ситавачанассева сан̇гахо ка̄табботи? вуччате – десана̄йа т̣хитиасаммосасаддхеййабха̄васампа̄данаттхам̣. ка̄ладесадесакапариса̄падесехи упанибандхитва̄ т̣хапита̄ хи десана̄ чират̣т̣хитика̄ хоти асаммосадхамма̄ саддхеййа̄ ча десака̄лакаттухетунимиттехи упанибаддхо вийа воха̄равиниччхайо. тенева ча а̄йасмата̄ маха̄кассапена брахмаджа̄ламӯлапарийа̄йасутта̄дӣнам̣ деса̄дипуччха̄су ката̄су та̄сам̣ виссаджджанам̣ каронтена дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена ‘‘евам̣ ме сута’’нтиа̄дина̄ нида̄нам̣ бха̄ситам̣. идха пана десака̄ласса аггахан̣е ка̄ран̣ам̣ вуттамева.

апича саттху сампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачанам̣. татха̄гатасса хи бхагавато пуббарачана̄нума̄на̄гаматакка̄бха̄вато самма̄самбуддхабха̄васиддхи. на хи самма̄самбуддхасса пуббарачана̄дӣхи аттхо аттхи саббаттха аппат̣ихатан̃а̄н̣а̄ча̄рата̄йа екаппама̄н̣атта̄ ча н̃еййадхаммесу. татха̄ а̄чарийамут̣т̣хидхаммамаччхарийаса̄санаса̄вака̄нура̄га̄бха̄вато кхӣн̣а̄савабха̄васиддхи. на хи саббасо кхӣн̣а̄савасса те самбхавантӣти сувисуддхасса пара̄нуггахапаватти. евам̣ десакасам̣килесабхӯта̄нам̣ дит̣т̣хисӣласампада̄дӯсака̄нам̣ авиджджа̄тан̣ха̄нам̣ аччанта̄бха̄васам̣сӯчакехи н̃а̄н̣асампада̄паха̄насампада̄бхибйан̃джакехи ча самбуддхависуддхабха̄вехи пуримавеса̄раджджадвайасиддхи, тато ча антара̄йиканиййа̄никадхаммесу асаммохабха̄васиддхито паччхимавеса̄раджджадвайасиддхӣти бхагавато чатувеса̄раджджасаманна̄гамо аттахитапарахитапат̣ипатти ча нида̄навачанена пака̄сита̄ хоти, таттха таттха сампаттапариса̄йа аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ т̣ха̄нуппаттикаппат̣ибха̄нена дхаммадесана̄дӣпанато. идха пана анавасесато ка̄мадосаппаха̄нам̣ видха̄йа десана̄дӣпанато ча̄ти йоджетаббам̣. тена вуттам̣ ‘‘саттху сампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачана’’нти. еттха ча ‘‘бхагавата̄ арахата̄’’ти имехи падехи йатха̄вуттааттхавибха̄ваната̄ хет̣т̣ха̄ дассита̄ ева.

татха̄ са̄санасампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачанам̣. н̃а̄н̣акарун̣а̄париггахитасаббакирийасса хи бхагавато наттхи нираттхака̄ пат̣ипатти аттахита̄ ва̄. тасма̄ паресам̣йеваттха̄йа паваттасаббакирийасса самма̄самбуддхасса сакалампи ка̄йавачӣманокаммам̣ йатха̄паваттам̣ вуччама̄нам̣ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ сатта̄нам̣ ануса̄санаттхена са̄санам̣, на каббарачана̄. тайидам̣ саттху чаритам̣ ка̄ладесадесакапариса̄падесехи таттха таттха нида̄навачанехи йатха̄рахам̣ пака̄сийати. идха пана десакапариса̄падесехӣти йоджетаббам̣. тена вуттам̣ ‘‘са̄санасампаттиппака̄санаттхам̣ нида̄навачана’’нти.

апича саттхуно пама̄н̣абха̄ваппака̄санена са̄санасса пама̄н̣абха̄вадассанаттхам̣ нида̄навачанам̣. тан̃часса пама̄н̣абха̄вадассанам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄нуса̄рена ‘‘бхагавата̄ арахата̄’’ти имехи падехи вибха̄витанти ведитаббам̣. идаметтха нида̄навачанаппайоджанасса мукхаматтанидассананти.

нида̄наван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

1. екаканипа̄то

1. пат̣хамавагго

1. лобхасуттаван̣н̣ана̄

1. ида̄ни екадхаммам̣, бхиккхаве, паджахатха̄тиа̄дина̄ найена бхагавата̄ никкхиттасса суттасса ван̣н̣ана̄йа ока̄со ануппатто. са̄ панеса̄ аттхаван̣н̣ана̄ йасма̄ суттаниккхепам̣ вича̄ретва̄ вуччама̄на̄ па̄кат̣а̄ хоти, тасма̄ суттаниккхепам̣ та̄ва вича̄ресса̄ма. чатта̄ро хи суттаниккхепа̄ – аттаджджха̄сайо, параджджха̄сайо, пуччха̄васико, ат̣т̣хуппаттикоти. йатха̄ хи анекасатаанекасахассабхеда̄нипи суттанта̄ни сам̣килесабха̄гийа̄дипат̣т̣ха̄нанайена сол̣асавидхатам̣ на̄тиваттанти, евам̣ аттаджджха̄сайа̄дисуттаниккхепавасена чатуббидхатам̣ на̄тиваттантӣти. таттха йатха̄ аттаджджха̄сайасса ат̣т̣хуппаттийа̄ ча параджджха̄сайапуччха̄васикехи саддхим̣ сам̣саггабхедо самбхавати аттаджджха̄сайо ча параджджха̄сайо ча, аттаджджха̄сайо ча пуччха̄васико ча, ат̣т̣хуппаттико ча параджджха̄сайо ча, ат̣т̣хуппаттико ча пуччха̄васико ча̄ти аджджха̄сайапуччха̄нусандхисамбхавато; евам̣ йадипи ат̣т̣хуппаттийа̄ аттаджджха̄сайенапи сам̣саггабхедо самбхавати, аттаджджха̄сайа̄дӣхи пана пурато т̣хитехи ат̣т̣хуппаттийа̄ сам̣сагго наттхӣти ниравасесо пат̣т̣ха̄нанайо на самбхавати. тадантогадхатта̄ ва̄ самбхаванта̄нам̣ сесаниккхепа̄нам̣ мӯланиккхепавасена чатта̄ро суттаниккхепа̄ вутта̄ти ведитаббам̣.

татра̄йам̣ вачанаттхо – никкхипӣйатӣти никкхепо, суттам̣ ева никкхепо суттаниккхепо. атха ва̄ никкхипанам̣ никкхепо, суттасса никкхепо суттаниккхепо, суттадесана̄ти аттхо. аттано аджджха̄сайо аттаджджха̄сайо, со асса аттхи ка̄ран̣абхӯтоти аттаджджха̄сайо, аттано аджджха̄сайо етасса̄ти ва̄ аттаджджха̄сайо. параджджха̄сайепи есева найо. пуччха̄йа васоти пуччха̄васо. со етасса аттхӣти пуччха̄васико. суттадесана̄йа ваттхубхӯтасса аттхасса уппатти аттхуппатти, аттхуппатти ева ат̣т̣хуппатти тха-ка̄расса т̣ха-ка̄рам̣ катва̄, са̄ етасса аттхӣти ат̣т̣хуппаттико. атха ва̄ никкхипӣйати суттам̣ етена̄ти никкхепо, аттаджджха̄сайа̄ди ева. етасмим̣ пана аттхавикаппе аттано аджджха̄сайо аттаджджха̄сайо. паресам̣ аджджха̄сайо параджджха̄сайо. пуччхӣйатӣти пуччха̄, пуччхитаббо аттхо, пуччха̄васена паваттам̣ дхаммаппат̣игга̄хака̄нам̣ вачанам̣ пуччха̄васам̣, тадева никкхепасадда̄пеккха̄йа пуччха̄васикоти пуллин̇гавасена вуттам̣. татха̄ ат̣т̣хуппатти ева ат̣т̣хуппаттикоти еваметтха аттхо ведитаббо.

апича паресам̣ индрийапарипа̄ка̄дика̄ран̣анирапеккхатта̄ аттаджджха̄сайасса висум̣ суттаниккхепабха̄во йутто, кевалам̣ аттано аджджха̄сайенева дхамматантит̣хапанаттхам̣ паваттитадесанатта̄. параджджха̄сайапуччха̄васика̄нам̣ пана паресам̣ аджджха̄сайапуччха̄нам̣ десана̄паваттихетубхӯта̄нам̣ уппаттийам̣ паваттита̄нам̣ катхам̣ ат̣т̣хуппаттийам̣ анавародхо, пуччха̄васикат̣т̣хуппаттика̄нам̣ ва̄ параджджха̄сайа̄нуродхена паваттита̄нам̣ катхам̣ параджджха̄сайе анавародхоти? на чодетаббаметам̣. паресан̃хи абхинӣха̄рапарипуччха̄дивинимуттассева суттадесана̄ка̄ран̣уппа̄дасса ат̣т̣хуппаттибха̄вена гахитатта̄ параджджха̄сайапуччха̄васика̄нам̣ висум̣ гахан̣ам̣. татха̄ хи брахмаджа̄ладхаммада̄йа̄дасутта̄дӣнам̣ (дӣ. на. 1.1 а̄дайо) ван̣н̣а̄ван̣н̣аа̄мисуппа̄да̄дидесана̄нимиттам̣ ат̣т̣хуппатти вуччати. паресам̣ пуччхам̣ вина̄ аджджха̄сайамева нимиттам̣ катва̄ десито параджджха̄сайо, пуччха̄васена десито пуччха̄васикоти па̄кат̣ойаматтхоти.

йа̄ни бхагава̄ парехи анаджджхит̣т̣хо кевалам̣ аттано аджджха̄сайенева катхети, сеййатхидам̣ – а̄кан̇кхеййасуттам̣, туват̣т̣акасуттантиевама̄дӣни (су. ни. 921 а̄дайо; ма. ни. 1.64 а̄дайо), тесам̣ аттаджджха̄сайо никкхепо.

йа̄ни пана ‘‘парипакка̄ кхо ра̄хуласса вимуттипарипа̄чанӣйа̄ дхамма̄, йам̣нӯна̄хам̣ ра̄хулам̣ уттарим̣ а̄сава̄нам̣ кхайе винеййа’’нти евам̣ паресам̣ аджджха̄сайам̣ кхантим̣ абхинӣха̄рам̣ буджджханабха̄ван̃ча олокетва̄ параджджха̄сайавасена катхита̄ни, сеййатхидам̣ – ра̄хулова̄дасуттам̣, дхаммачаккаппаваттанасуттантиевама̄дӣни (ма. ни. 2.107 а̄дайо; 3.416 а̄дайо; сам̣. ни. 3.59; маха̄ва. 19-20), тесам̣ параджджха̄сайо никкхепо.

бхагавантам̣ пана упасан̇камитва̄ дева̄ манусса̄ чатассо париса̄ чатта̄ро ван̣н̣а̄ ча татха̄ татха̄ пан̃хам̣ пуччханти ‘‘боджджхан̇га̄ боджджхан̇га̄ти, бханте, вуччанти, нӣваран̣а̄ нӣваран̣а̄ти вуччантӣ’’тиа̄дина̄, евам̣ пут̣т̣хена бхагавата̄ йа̄ни катхита̄ни боджджхан̇гасам̣йутта̄дӣни (сам̣. ни. 5.186) тесам̣ пуччха̄васико никкхепо.

йа̄ни пана та̄ни уппаннам̣ ка̄ран̣ам̣ пат̣ичча катхита̄ни, сеййатхидам̣ – дхаммада̄йа̄дам̣, путтамам̣сӯпамам̣, да̄руккхандхӯпамантиевама̄дӣни (ма. ни. 1.29; сам̣. ни. 2.63), тесам̣ ат̣т̣хуппаттико никкхепо.

евамимесу чатӯсу суттаниккхепесу имасса суттасса параджджха̄сайо никкхепо. параджджха̄сайавасена хетам̣ никкхиттам̣. кесам̣ аджджха̄сайена? лобхе а̄дӣнавадассӣнам̣ пуггала̄нам̣. кечи пана ‘‘аттаджджха̄сайо’’ти ваданти.

таттха екадхаммам̣, бхиккхаветиа̄дӣсу екасаддо аттхева ан̃н̃аттхе ‘‘сассато атта̄ ча локо ча, идамева саччам̣ могхаман̃н̃анти иттхеке абхивадантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.27). аттхи сет̣т̣хе ‘‘четасо екодибха̄ва’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.228; па̄ра̄. 11). аттхи асаха̄йе ‘‘еко вӯпакат̣т̣хо’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.405). аттхи сан̇кха̄йам̣ ‘‘екова кхо, бхиккхаве, кхан̣о ча самайо ча брахмачарийава̄са̄йа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 8.29). идха̄пи сан̇кха̄йамева дат̣т̣хаббо.

дхамма-саддо парийаттисаччасама̄дхипан̃н̃а̄пакатипун̃н̃а̄паттисун̃н̃ата̄н̃еййасабха̄ва̄дӣсу диссати. татха̄ хисса ‘‘идха бхиккху дхаммам̣ парийа̄пун̣а̄тӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 5.73) парийатти аттхо. ‘‘дит̣т̣хадхаммо’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.299) сачча̄ни. ‘‘евам̣дхамма̄ те бхагаванто ахесу’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.13; 3.142) сама̄дхи. ‘‘саччам̣ дхаммо дхити ча̄го, саве печча на сочатӣ’’тиа̄дӣсу (джа̄. 1.1.57) пан̃н̃а̄. ‘‘джа̄тидхамма̄нам̣, бхиккхаве, сатта̄нам̣ евам̣ иччха̄ уппаджджатӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.398) пакати. ‘‘дхаммо хаве раккхати дхаммача̄ри’’нтиа̄дӣсу (джа̄. 1.10.102) пун̃н̃ам̣. ‘‘тин̣н̣ам̣ дхамма̄нам̣ ан̃н̃атарена вадеййа па̄ра̄джикена ва̄ сан̇гха̄дисесена ва̄ па̄читтийена ва̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 444) а̄патти. ‘‘тасмим̣ кхо пана самайе дхамма̄ хонтӣ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 121) сун̃н̃ата̄. ‘‘саббе дхамма̄ сабба̄ка̄рена буддхасса бхагавато н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхам̣ а̄гаччхантӣ’’тиа̄дӣсу (маха̄ни. 156; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддеса 85) н̃еййо. ‘‘кусала̄ дхамма̄ акусала̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. тикама̄тика̄ 1) сабха̄во аттхо. идха̄пи сабха̄во. тасма̄ екадхамманти екам̣ сам̣килесасабха̄ванти адхиппа̄йо. еко ча со дхаммо ча̄ти екадхаммо, там̣ екадхаммам̣.

бхиккхавети бхиккхӯ а̄лапати. киматтхам̣ пана бхагава̄ дхаммам̣ десенто бхиккхӯ а̄лапати, на дхаммамева десетӣти? сатиджананаттхам̣. бхиккхӯ хи ан̃н̃ам̣ чинтента̄пи дхаммам̣ паччавеккханта̄пи каммат̣т̣ха̄нам̣ манаси каронта̄пи нисинна̄ хонти. те пат̣хамам̣ ана̄лапитва̄ дхамме десийама̄не ‘‘айам̣ десана̄ ким̣нида̄на̄, ким̣паччайа̄’’ти саллаккхетум̣ на сакконти. а̄лапите пана сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ саллаккхетум̣ сакконти, тасма̄ сатиджананаттхам̣ ‘‘бхиккхаве’’ти а̄лапати. тена ча тесам̣ бхиккханасӣлата̄дигун̣айогасиддхена вачанена хӣна̄дхикаджанасевитам̣ вуттим̣ пака̄сенто уддхатадӣнабха̄ваниггахам̣ кароти. ‘‘бхиккхаве’’ти имина̄ карун̣а̄виппха̄расоммахадайанайананипа̄тапуббан̇гамена вачанена те аттано мукха̄бхимукхе каронто тена ча катхетукамйата̄дӣпакена вачанена несам̣ сотукамйатам̣ джанети. тенева ча самбодханаттхена са̄дхукам̣ саванаманасика̄репи нийоджети. са̄дхукам̣ саванаманасика̄ра̄йатта̄ хи са̄санасампатти.

ан̃н̃есупи девамануссесу парисапарийа̄паннесу виджджама̄несу касма̄ бхиккхӯ ева а̄мантесӣти? джет̣т̣хасет̣т̣ха̄саннасада̄саннихитабха̄вато. саббапарисаса̄дха̄ран̣а̄ хи бхагавато дхаммадесана̄, париса̄йа ча джет̣т̣ха̄ бхиккхӯ пат̣хамуппаннатта̄, сет̣т̣ха̄ анага̄рийабха̄вам̣ а̄дим̣ катва̄ саттху чарийа̄нувидха̄йакатта̄ сакаласа̄санапат̣игга̄хакатта̄ ча, а̄санна̄ таттха нисиннесу самӣпавуттийа̄, сада̄саннихита̄ саттхусантика̄вачаратта̄. апича те дхаммадесана̄йа бха̄джанам̣ йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаттисаббха̄вато, висесато ча екачче бхиккхӯ сандха̄йа айам̣ десана̄ти те ева а̄лапи.

паджахатха̄ти еттха паха̄нам̣ на̄ма тадан̇гаппаха̄нам̣, виккхамбханаппаха̄нам̣, самуччхедаппаха̄нам̣, пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣, ниссаран̣аппаха̄нанти пан̃чавидхам̣. таттха йам̣ дӣпа̄локенева тамасса пат̣ипаккхабха̄вато алобха̄дӣхи лобха̄дикасса, на̄марӯпапариччхеда̄дивипассана̄н̃а̄н̣ехи тасса тасса анаттхасса паха̄нам̣. сеййатхидам̣ – паричча̄гена лобха̄дималасса, сӣлена па̄н̣а̄типа̄та̄дидуссӣлйасса, саддха̄дӣхи ассаддхийа̄дикасса, на̄марӯпававаттха̄нена сакка̄йадит̣т̣хийа̄, паччайапариггахена ахетувисамахетудит̣т̣хӣнам̣, тассева апарабха̄гена кан̇кха̄витаран̣ена катхам̣катхӣбха̄васса, кала̄пасаммасанена ‘‘ахам̣ мама̄’’ти га̄хасса, магга̄маггававаттха̄нена амагге маггасан̃н̃а̄йа, удайадассанена уччхедадит̣т̣хийа̄, вайадассанена сассатадит̣т̣хийа̄, бхайадассанена сабхайесу абхайасан̃н̃а̄йа, а̄дӣнавадассанена асса̄дасан̃н̃а̄йа, ниббида̄нупассанена абхиратисан̃н̃а̄йа, муччитукамйата̄н̃а̄н̣ена амуччитукамйата̄йа упеккха̄н̃а̄н̣ена анупеккха̄йа, ануломена дхаммат̣т̣хитийа̄, нибба̄нена пат̣иломабха̄васса, готрабхуна̄ сан̇кха̄ранимиттагга̄хасса паха̄нам̣, етам̣ тадан̇гаппаха̄нам̣ на̄ма.

йам̣ пана упача̄раппана̄бхедена сама̄дхина̄ паваттибха̄ванива̄ран̣ато гхат̣аппаха̄ренева удакапит̣т̣хе сева̄ласса тесам̣ тесам̣ нӣваран̣а̄дидхамма̄нам̣ паха̄нам̣, етам̣ виккхамбханаппаха̄нам̣ на̄ма. йам̣ чатуннам̣ арийамагга̄нам̣ бха̄витатта̄ там̣там̣маггавато аттано санта̄не ‘‘дит̣т̣хигата̄нам̣ паха̄на̄йа̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 277; вибха. 628) найена вуттасса самудайапаккхийасса килесаган̣асса аччантам̣ аппаваттибха̄вена самуччхинданам̣, идам̣ самуччхедаппаха̄нам̣ на̄ма. йам̣ пана пхалаккхан̣е пат̣иппассаддхаттам̣ килеса̄нам̣, етам̣ пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣ на̄ма. йам̣ пана саббасан̇кхатаниссат̣атта̄ пахӣнасаббасан̇кхатам̣ нибба̄нам̣, етам̣ ниссаран̣аппаха̄нам̣ на̄ма. евам̣ пан̃чавидхе паха̄не ана̄га̄микабха̄вакарасса паха̄насса адхиппетатта̄ идха самуччхедаппаха̄нанти ведитаббам̣. тасма̄ паджахатха̄ти париччаджатха, самуччхиндатха̄ти аттхо.

аханти бхагава̄ атта̄нам̣ ниддисати. воти айам̣ восаддо паччаттаупайогакаран̣аса̄мивачанападапӯран̣асампада̄несу диссати. татха̄ хи ‘‘каччи, пана во ануруддха̄, самагга̄ саммодама̄на̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.326) паччатте а̄гато. ‘‘гаччхатха, бхиккхаве, пан̣а̄меми во’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.157) упайоге. ‘‘на во мама сантике ваттхабба’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 2.157) каран̣е. ‘‘саббесам̣ во, са̄рипутта, субха̄сита’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.345) са̄мивачане. ‘‘йе хи во арийа̄ парисуддхака̄йакамманта̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.35) падапӯран̣е. ‘‘ванапаттхапарийа̄йам̣ во, бхиккхаве, десесса̄мӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.190) сампада̄не. идха̄пи сампада̄не ева дат̣т̣хаббо.

па̄т̣ибхоготи пат̣ибхӯ. со хи дха̄ран̣акам̣ пат̣ичча дханикасса, дханикам̣ пат̣ичча дха̄ран̣акасса пат̣инидхибхӯто дханикасантакасса тато харан̣а̄дисан̇кха̄тена бхун̃джанена бхоготи пат̣ибхого, пат̣ибхого ева па̄т̣ибхого. ана̄га̄мита̄йа̄ти ана̄га̄мибха̄ваттха̄йа. пат̣исандхиггахан̣авасена хи ка̄мабхавасса ана̄гаманато ана̄га̄мӣ. йо йасса дхаммасса адхигамена ана̄га̄мӣти вуччати, сапхало со татийамагго ана̄га̄мита̄ на̄ма. ити бхагава̄ венеййадаманакусало венеййаджджха̄сайа̄нукӯлам̣ татийамагга̄дхигамам̣ лахуна̄ упа̄йена екадхаммапӯран̣ата̄маттена тхирам̣ катва̄ дассеси йатха̄ там̣ самма̄самбуддхо. бхиннабхӯмика̄пи хи пат̣игхасам̣йоджана̄дайо татийамаггаваджджха̄ килеса̄ ка̄мара̄гаппаха̄нам̣ на̄тиваттантӣти.

касма̄ панеттха бхагава̄ атта̄нам̣ па̄т̣ибхогабха̄ве т̣хапеси? тесам̣ бхиккхӯнам̣ ана̄га̄мимагга̄дхигама̄йа усса̄хаджананаттхам̣. пассати хи бхагава̄ ‘‘майа̄ ‘екадхаммам̣, бхиккхаве, паджахатха, ахам̣ во па̄т̣ибхого ана̄га̄мита̄йа̄’ти вутте име бхиккхӯ аддха̄ там̣ екадхаммам̣ паха̄йа сакка̄ татийабхӯмим̣ самадхигантум̣, йато дхаммасса̄ми пат̣хамама̄ха ‘ахам̣ па̄т̣ибхого’ти усса̄хаджа̄та̄ тадаттха̄йа пат̣ипаджджитаббам̣ ман̃н̃иссантӣ’’ти. тасма̄ усса̄хаджананаттхам̣ ана̄га̄мита̄йа тесам̣ бхиккхӯнам̣ атта̄нам̣ па̄т̣ибхогабха̄ве т̣хапеси.

катамам̣ екадхамманти еттха катаманти пуччха̄вачанам̣. пуччха̄ ча на̄меса̄ пан̃чавидха̄ – адит̣т̣хаджотана̄пуччха̄, дит̣т̣хасам̣сандана̄пуччха̄, виматиччхедана̄пуччха̄, ануматипуччха̄, катхетукамйата̄пуччха̄ти. таттха пакатийа̄ лаккхан̣ам̣ ан̃н̃а̄там̣ хоти адит̣т̣хам̣ атулитам̣ атӣритам̣ авибхӯтам̣ авибха̄витам̣, тасса н̃а̄н̣а̄йа дассана̄йа тулана̄йа тӣран̣а̄йа вибхӯтаттха̄йа вибха̄ванаттха̄йа пан̃хам̣ пуччхати, айам̣ адит̣т̣хаджотана̄пуччха̄. пакатийа̄ лаккхан̣ам̣ н̃а̄там̣ хоти дит̣т̣хам̣ тулитам̣ тӣритам̣ вибхӯтам̣ вибха̄витам̣. со ан̃н̃ехи пан̣д̣итехи саддхим̣ сам̣санданаттха̄йа пан̃хам̣ пуччхати, айам̣ дит̣т̣хасам̣сандана̄пуччха̄. пакатийа̄ сам̣сайапаккхандо хоти виматипаккхандо двел̣хакаджа̄то – ‘‘евам̣ ну кхо, на ну кхо, ким̣ ну кхо, катхам̣ ну кхо’’ти, со виматиччхеданаттха̄йа пан̃хам̣ пуччхати, айам̣ виматиччхедана̄пуччха̄. бхагава̄ хи ануматиггахан̣аттхам̣ пан̃хам̣ пуччхати – ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, рӯпам̣ ниччам̣ ва̄ аниччам̣ ва̄’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.59; маха̄ва. 21), айам̣ ануматипуччха̄. бхагава̄ бхиккхӯнам̣ катхетукамйата̄йа пан̃хам̣ пуччхати – ‘‘чатта̄роме, бхиккхаве, а̄ха̄ра̄ бхӯта̄нам̣ ва̄ сатта̄нам̣ т̣хитийа̄ самбхавесӣнам̣ ва̄ ануггаха̄йа. катаме чатта̄ро’’ти (сам̣. ни. 2.11) айам̣ катхетукамйата̄пуччха̄.

таттха пурима̄ тиссо пуччха̄ буддха̄нам̣ наттхи. касма̄? тӣсу хи аддха̄су кин̃чи сан̇кхатам̣ аддха̄вимуттам̣ ва̄ асан̇кхатам̣ самма̄самбуддха̄нам̣ адит̣т̣хам̣ атулитам̣ атӣритам̣ авибхӯтам̣ авибха̄витам̣ на̄ма наттхи. тена несам̣ адит̣т̣хаджотана̄пуччха̄ наттхи. йам̣ пана техи аттано н̃а̄н̣ена пат̣ивиддхам̣, тасса ан̃н̃ена саман̣ена ва̄ бра̄хман̣ена ва̄ девена ва̄ ма̄рена ва̄ брахмуна̄ ва̄ саддхим̣ сам̣санданакиччам̣ наттхи, тена несам̣ дит̣т̣хасам̣сандана̄пуччха̄пи наттхи. йасма̄ пана буддха̄ бхагаванто акатхам̣катхӣ тин̣н̣авичикиччха̄ саббадхаммесу вигатасам̣сайа̄, тена несам̣ виматиччхедана̄пуччха̄пи наттхи. итара̄ пана две пуччха̄ аттхи, та̄су айам̣ катхетукамйата̄пуччха̄ти ведитабба̄.

ида̄ни та̄йа пуччха̄йа пут̣т̣хаматтхам̣ сарӯпато дассенто ‘‘лобхам̣, бхиккхаве, екадхамма’’нтиа̄дима̄ха. таттха луббханти тена, сайам̣ ва̄ луббхати, луббханаматтамева ва̄ танти лобхо. сва̄йам̣ а̄рамман̣аггахан̣алаккхан̣о маккат̣а̄лепо вийа, абхисан̇гарасо таттакапа̄ле паккхиттамам̣сапеси вийа, апаричча̄гапаччупат̣т̣ха̄но телан̃джанара̄го вийа, сам̣йоджанийесу дхаммесу асса̄дадассанападат̣т̣ха̄но, тан̣ха̄надибха̄вена вад̣д̣хама̄но йаттха самуппанно, сӣгхасота̄ надӣ вийа маха̄самуддам̣ апа̄йамева там̣ саттам̣ гахетва̄ гаччхатӣти дат̣т̣хаббо. кин̃ча̄пи айам̣ лобхасаддо саббалобхаса̄ман̃н̃авачано, идха пана ка̄мара̄гавачаноти ведитаббо. со хи ана̄га̄мимаггаваджджхо.

пуна бхиккхавети а̄лапанам̣ дхаммасса пат̣игга̄хакабха̄вена абхимукхӣбхӯта̄нам̣ таттха а̄дараджананаттхам̣. паджахатха̄ти имина̄ паха̄на̄бхисамайо вихито, со ча парин̃н̃а̄саччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайехи саддхим̣ ева паваттати, на висунти чатусачча̄дхит̣т̣ха̄на̄ни чатта̄рипи самма̄дит̣т̣хийа̄ кичча̄ни вихита̄нева хонти. йатха̄ ча ‘‘лобхам̣ паджахатха̄’’ти вутте паха̄некат̣т̣хабха̄вато доса̄дӣнампи паха̄нам̣ аттхато вуттамева хоти, евам̣ самудайасаччависайе самма̄дит̣т̣хикичче паха̄на̄бхисамайе вутте тасса̄ сахака̄рӣка̄ран̣абхӯта̄нам̣ самма̄сан̇каппа̄дӣнам̣ сесамагган̇га̄нампи самудайасаччависайакиччам̣ аттхато вуттамева хотӣти парипун̣н̣о арийамаггабйа̄па̄ро идха катхитоти дат̣т̣хаббо. имина̄ найена сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнампи бодхипаккхийадхамма̄нам̣ бйа̄па̄расса идха вуттабха̄во йатха̄рахам̣ виттха̄ретаббо.

апичеттха лобхам̣ паджахатха̄ти етена паха̄напарин̃н̃а̄ вутта̄. са̄ ча тӣран̣апарин̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄на̄, тӣран̣апарин̃н̃а̄ ча н̃а̄тапарин̃н̃а̄дхит̣т̣ха̄на̄ти авина̄бха̄вена тиссопи парин̃н̃а̄ бодхита̄ хонти. еваметтха саха пхалена чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ парипун̣н̣ам̣ катва̄ пака̄ситанти дат̣т̣хаббам̣. атха ва̄ лобхам̣ паджахатха̄ти саха пхалена н̃а̄н̣адассанависуддхи десита̄. са̄ ча пат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхисанниссайа̄…пе… читтависуддхисӣлависуддхисанниссайа̄ ча̄ти на̄нантарикабха̄вена саха пхалена сабба̄пи сатта висуддхийо вибха̄вита̄ти ведитаббам̣.

евамета̄йа висуддхиккамабха̄вана̄йа парин̃н̃а̄ттайасампа̄данена лобхам̣ паджахитука̄мена –

‘‘анаттхаджанано лобхо, лобхо читтаппакопано;

бхайамантарато джа̄там̣, там̣ джано на̄вабуджджхати.

‘‘луддхо аттхам̣ на джа̄на̄ти, луддхо дхаммам̣ на пассати;

андхатамам̣ тада̄ хоти, йам̣ лобхо сахате нарам̣’’. (итиву. 88);

ратто кхо, а̄вусо, ра̄гена абхибхӯто парийа̄динначитто па̄н̣ампи ханати, адиннампи а̄дийати, сандхимпи чхиндати, ниллопампи харати, ека̄га̄рикампи кароти, парипантхепи тит̣т̣хати, парада̄рампи гаччхати, муса̄пи бхан̣ати. тадапи тесам̣ бхаватам̣ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ аджа̄натам̣ апассатам̣ аведайатам̣ тан̣ха̄нугата̄нам̣ паритасситам̣ виппхандитамева (а. ни. 3.54).

‘‘тан̣ха̄дутийо пурисо, дӣгхамаддха̄на сам̣сарам̣;

иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄вам̣, сам̣са̄рам̣ на̄тиваттати’’. (итиву. 15, 105);

‘‘наттхи ра̄гасамо агги, наттхи досасамо кали’’. (дха. па. 202, 251);

‘‘ка̄мара̄гена д̣айха̄ми, читтам̣ ме парид̣айхати’’. (сам̣. ни. 1.212);

‘‘йе ра̄гаратта̄нупатанти сотам̣, сайам̣катам̣ маккат̣акова джа̄ла’’нти. (дха. па. 347) ча –

евама̄дисуттапада̄нуса̄рена на̄на̄найехи лобхасса а̄дӣнавам̣ паччавеккхитва̄ тасса паха̄на̄йа пат̣ипаджджитаббам̣.

апича чха дхамма̄ ка̄мара̄гасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти, асубханимиттасса уггахо, асубхабха̄вана̄нуйого, индрийесу гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. дасавидхан̃хи асубханимиттам̣ угган̣хантасса̄пи ка̄мара̄го пахӣйати, ка̄йагата̄сатибха̄вана̄васена савин̃н̃а̄н̣аке уддхума̄така̄дивасена авин̃н̃а̄н̣аке асубхе асубхабха̄вана̄нуйогамануйуттасса̄пи, маначчхат̣т̣хесу индрийесу сам̣варан̣авасена сатикава̄т̣ена пихитадва̄расса̄пи, чатуннам̣ пан̃чаннам̣ ва̄ а̄лопа̄нам̣ ока̄се сати удакам̣ пивитва̄ йа̄панасӣлата̄йа бходжане маттан̃н̃унопи. тенева̄ха –

‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, абхутва̄ удакам̣ пиве;

алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’ти. (тхерага̄. 983);

асубхакаммат̣т̣ха̄набха̄вана̄рате калйа̄н̣амитте севантасса̄пи, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу дасаасубханисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тенева̄ха –

‘‘аттхи, бхиккхаве, асубханимиттам̣, таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро, айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса ануппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа̄’’ти.

евам̣ пуббабха̄ге ка̄мара̄гасан̇кха̄тасса лобхасса паха̄на̄йа пат̣ипанно випассанам̣ уссукка̄петва̄ татийамаггена там̣ анавасесато самуччхиндати. тена вуттам̣ ‘‘лобхам̣, бхиккхаве, екадхаммам̣ паджахатха, ахам̣ во па̄т̣ибхого ана̄га̄мита̄йа̄’’ти.

еттха̄ха ‘‘ко панеттха лобхо пахӣйати, ким̣ атӣто, атха ана̄гато, уда̄ху паччуппанно’’ти? кин̃четтха – на та̄ва атӣто лобхо пахӣйеййа, на ана̄гато ва̄ тесам̣ абха̄вато. на хи нируддхам̣ ануппаннам̣ ва̄ аттхӣти вуччати, ва̄йа̄мо ча апхало а̄паджджати. атха паччуппанно, евампи апхало ва̄йа̄мо тасса сарасабхан̇гатта̄, сам̣килит̣т̣ха̄ ча маггабха̄вана̄ а̄паджджати, читтавиппайутто ва̄ лобхо сийа̄, на ча̄йам̣ найо иччхитоти. вуччате – на вуттанайена атӣта̄на̄гатапаччуппанно лобхо пахӣйати. сеййатха̄пи идха тарун̣аруккхо асан̃джа̄тапхало, там̣ пурисо кут̣ха̄рийа̄ мӯле чхиндеййа, тасса руккхасса чхеде асати йа̄ни пхала̄ни ниббаттеййум̣, та̄ни руккхасса чхиннатта̄ аджа̄та̄ни ева на джа̄йеййум̣, евамева арийамагга̄дхигаме асати уппаджджана̄рахо лобхо арийамагга̄дхигамена паччайагха̄тасса кататта̄ на уппаджджати. айан̃хи ат̣т̣хакатха̄су ‘‘бхӯмиладдхуппанно’’ти вуччати. випассана̄йа хи а̄рамман̣абхӯта̄ пан̃чаккхандха̄ тасса уппаджджанат̣т̣ха̄ната̄йа бхӯми на̄ма. са̄ бхӯми тена ладдха̄ти катва̄ бхӯмиладдхуппанно. а̄рамман̣а̄дхиггахитуппанно авиккхамбхитуппанно асамӯхатуппанноти ча айамева вуччати.

таттха̄ти тасмим̣ сутте. етанти етам̣ аттхаджа̄там̣. ида̄ни га̄тха̄бандхавасена вуччама̄нам̣. ити вуччатӣти кена пана вуччати? бхагавата̄ ва. ан̃н̃есу хи та̄дисесу т̣ха̄несу сан̇гӣтика̄рехи упанибандхага̄тха̄ хонти, идха пана бхагавата̄ ва га̄тха̄ручика̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайавасена вуттамеваттхам̣ сан̇гахетва̄ га̄тха̄ бха̄сита̄.

таттха йена лобхена луддха̄се, сатта̄ гаччханти дуггатинти йена а̄рамман̣аггахан̣алаккхан̣ена тато ева абхисан̇гарасена лобхена луддха̄ аджджхаттикаба̄хиресу а̄йатанесу гиддха̄ гадхита̄. сети хи нипа̄таматтам̣. аккхарачинтака̄ пана ӣдисесу т̣ха̄несу се-ка̄ра̄гамам̣ иччханти. татха̄ луддхатта̄ ева ка̄йасучарита̄дӣсу кин̃чи сучаритам̣ акатва̄ ка̄йадуччарита̄дӣни ча упачинитва̄ рӯпа̄дӣсу саттависаттата̄йа сатта̄ти ладдхана̄ма̄ па̄н̣ино дуккхасса ниббаттит̣т̣ха̄ната̄йа дуггатӣти сан̇кхам̣ гатам̣ нирайам̣ тираччха̄найоним̣ петтивисайан̃ча пат̣исандхиггахан̣авасена гаччханти упападжджанти.

там̣ лобхам̣ саммадан̃н̃а̄йа, паджаханти випассиноти там̣ йатха̄вуттам̣ лобхам̣ сабха̄вато самудайато аттхан̇гамато асса̄дато а̄дӣнавато ниссаран̣атоти имехи а̄ка̄рехи самма̄ авипарӣтам̣ хетуна̄ н̃а̄йена ан̃н̃а̄йа н̃а̄татӣран̣апарин̃н̃а̄сан̇кха̄та̄йа пан̃н̃а̄йа джа̄нитва̄ рӯпа̄дике пан̃чупа̄да̄наккхандхе аничча̄дӣхи вивидхехи а̄ка̄рехи пассанато випассино авасит̣т̣хакилесе випассана̄пан̃н̃а̄пуббан̇гама̄йа маггапан̃н̃а̄йа самуччхедаппаха̄навасена паджаханти, на пуна аттано санта̄не уппаджджитум̣ денти. паха̄йа на пуна̄йанти, имам̣ локам̣ куда̄чананти евам̣ сахаджекат̣т̣хапаха̄некат̣т̣хехи авасит̣т̣хакилесехи саддхим̣ там̣ лобхам̣ ана̄га̄мимаггена паджахитва̄ пуна паччха̄ имам̣ ка̄мадха̄тусан̇кха̄там̣ локам̣ пат̣исандхиггахан̣авасена када̄чипи на а̄гаччханти орамбха̄гийа̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ суппахӣнатта̄. ити бхагава̄ ана̄га̄мипхалена десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

айампи аттхоти нида̄на̄васа̄нато пабхути йа̄ва га̄тха̄парийоса̄на̄ имина̄ суттена пака̄сито аттхо. апи-саддо ида̄ни ваккхама̄насуттаттхасампин̣д̣ано. сесам̣ вуттанайамева. имасмим̣ сутте самудайасаччам̣ сарӯпенева а̄гатам̣, паха̄на̄падесена маггасаччам̣. итарам̣ саччадвайан̃ча тадубхайахетута̄йа ниддха̄ретаббам̣. га̄тха̄йа пана дуккхасамудайамаггасачча̄ни йатха̄рутавасенева н̃а̄йанти, итарам̣ ниддха̄ретаббам̣. есева найо ито паресупи суттесу.

параматтхадӣпанийа̄ кхуддаканика̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

итивуттакаван̣н̣ана̄йа пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. досасуттаван̣н̣ана̄

2. вуттан̃хетам̣ …пе… досанти дутийасуттам̣. татра̄йам̣ апуббападаван̣н̣ана̄. йатха̄ еттха, евам̣ ито паресупи саббаттха апуббападаван̣н̣анам̣йева карисса̄ма. йасма̄ идам̣ суттам̣ досабахула̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайам̣ олокетва̄ досавӯпасаманаттхам̣ деситам̣, тасма̄ ‘‘досам̣, бхиккхаве, екадхаммам̣ паджахатха̄’’ти а̄гатам̣. таттха досанти ‘‘анаттхам̣ ме ачарӣти а̄гха̄то джа̄йатӣ’’тиа̄дина̄ (вибха. 960) найена сутте вутта̄нам̣ наваннам̣, ‘‘аттхам̣ ме на̄чарӣ’’тиа̄дӣнан̃ча таппат̣ипаккхато сиддха̄нам̣ наваннамева̄ти ат̣т̣ха̄расаннам̣ кха̄н̣укан̣т̣ака̄дина̄ ат̣т̣ха̄нена саддхим̣ екӯнавӣсатийа̄ ан̃н̃атара̄гха̄таваттхусамбхавам̣ а̄гха̄там̣. со хи дуссанти тена, сайам̣ ва̄ дуссати, дуссанаматтамева ва̄ танти досоти вуччати. со чан̣д̣иккалаккхан̣о пахат̣а̄сӣвисо вийа, висаппанарасо висанипа̄то вийа, аттано ниссайадаханарасо ва̄ да̄вагги вийа, дуссанапаччупат̣т̣ха̄но ладдхока̄со вийа сапатто, йатха̄вуттаа̄гха̄таваттхупадат̣т̣ха̄но висасам̣сат̣т̣хапӯтимуттам̣ вийа дат̣т̣хаббо. паджахатха̄ти самуччхиндатха. таттха йе име –

‘‘пан̃чиме, бхиккхаве, а̄гха̄тапат̣ивинайа̄, йаттха бхиккхуно уппанно а̄гха̄то саббасо пат̣ивинетаббо. катаме пан̃ча? йасмим̣, бхиккхаве, пуггале а̄гха̄то джа̄йетха, метта̄ тасмим̣ пуггале бха̄ветабба̄…пе… карун̣а̄…пе… упеккха̄, асатиаманасика̄ро тасмим̣ пуггале а̄паджджитаббо, евам̣ тасмим̣ пуггале а̄гха̄то пат̣ивинетаббо. йасмим̣, бхиккхаве, пуггале а̄гха̄то джа̄йетха, каммассаката̄ тасмим̣ пуггале адхит̣т̣ха̄табба̄ ‘каммассако айама̄йасма̄ каммада̄йа̄до…пе… бхависсатӣ’’ти (а. ни. 5.161) –

евам̣ пан̃ча а̄гха̄таппат̣ивинайа̄ вутта̄йева.

‘‘пан̃чиме, а̄вусо, а̄гха̄тапат̣ивинайа̄, йаттха бхиккхуно уппанно а̄гха̄то саббасо пат̣ивинетаббо. катаме пан̃ча? идха̄вусо, екаччо пуггало апарисуддхака̄йасама̄ча̄ро хоти парисуддхавачӣсама̄ча̄ро; еварӯпепи, а̄вусо, пуггале а̄гха̄то пат̣ивинетаббо’’ти (а. ни. 5.162) –

евама̄дина̄пи найена пан̃ча а̄гха̄тапат̣ивинайа̄ вутта̄, тесу йена кеначи а̄гха̄тапат̣ивинайавидхина̄ паччавеккхитва̄. апича йо –

‘‘убхатодан̣д̣акена чепи, бхиккхаве, какачена чора̄ очарака̄ ан̇гаман̇га̄ни окантеййум̣, татра̄пи йо мано падӯсеййа, на ме со тена са̄санакаро’’ти (ма. ни. 1.232) саттху ова̄до.

‘‘тассева тена па̄пийо, йо куддхам̣ пат̣икуджджхати;

куддхам̣ аппат̣икуджджханто, сан̇га̄мам̣ джети дуджджайам̣.

‘‘убхиннаматтхам̣ чарати, аттано ча парасса ча;

парам̣ сан̇купитам̣ н̃атва̄, йо сато упасаммати. (сам̣. ни. 1.188);

‘‘саттиме, бхиккхаве, дхамма̄ сапаттаканта̄ сапаттакаран̣а̄ кодханам̣ а̄гаччханти иттхим̣ ва̄ пурисам̣ ва̄. катаме сатта? идха, бхиккхаве, сапатто сапаттасса евам̣ иччхати, ‘ахо вата̄йам̣ дуббан̣н̣о асса̄’ти. там̣ кисса хету? на, бхиккхаве, сапатто сапаттасса ван̣н̣авата̄йа нандати. кодханойам̣, бхиккхаве, пурисапуггало кодха̄бхибхӯто кодхапарето кин̃ча̄пи со хоти сунха̄то сувилитто каппитакесамассу ода̄таваттхавасано, атха кхо со дуббан̣н̣ова хоти кодха̄бхибхӯто. айам̣, бхиккхаве, пат̣хамо дхаммо сапаттаканто сапаттакаран̣о кодханам̣ а̄гаччхати иттхим̣ ва̄ пурисам̣ ва̄.

‘‘пуна чапарам̣, бхиккхаве, сапатто сапаттасса евам̣ иччхати ‘ахо вата̄йам̣ дуккхам̣ сайеййа̄’ти…пе… на пачураттхо асса̄ти…пе… на бхогава̄ асса̄ти…пе… на йасава̄ асса̄ти…пе… на миттава̄ асса̄ти…пе… ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ нирайам̣ упападжджеййа̄ти. там̣ кисса хету? на, бхиккхаве, сапатто сапаттасса сугатигамане нандати. кодханойам̣, бхиккхаве, пурисапуггало кодха̄бхибхӯто кодхапарето ка̄йена дуччаритам̣ чарати, ва̄ча̄йа дуччаритам̣ чарати, манаса̄ дуччаритам̣ чарати. со ка̄йена дуччаритам̣ чаритва̄ ва̄ча̄йа дуччаритам̣ чаритва̄ манаса̄ дуччаритам̣ чаритва̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄…пе… нирайам̣ упападжджати кодха̄бхибхӯто’’ти (а. ни. 7.64).

‘‘куддхо аттхам̣ на джа̄на̄ти, куддхо дхаммам̣ на пассати…пе…. (а. ни. 7.64);

‘‘кодхам̣ джахе виппаджахеййа ма̄нам̣, сам̣йоджанам̣ саббаматиккамеййа. (дха. па. 221);

‘‘анаттхаджанано кодхо, кодхо читтаппакопано…пе…. (а. ни. 7.64);

‘‘кодхам̣ чхетва̄ сукхам̣ сети, кодхам̣ чхетва̄ на сочати;

кодхасса висамӯласса, мадхураггасса бра̄хман̣а̄’’ти. (сам̣. ни. 1.187);

‘‘ека̄пара̄дхам̣ кхама бхӯрипан̃н̃а,

на пан̣д̣ита̄ кодхабала̄ бхавантӣ’’ти. –

евама̄дина̄ найена досе а̄дӣнаве вуттаппат̣ипаккхато досаппаха̄не а̄нисам̣се ча паччавеккхитва̄ пуббабха̄ге досам̣ тадан̇гаппаха̄на̄дивасена паджахитва̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ татийамаггена саббасо досам̣ самуччхиндатха, паджахатха̄ти тесам̣ бхиккхӯнам̣ таттха нийоджанам̣. тена вуттам̣ ‘‘досам̣, бхиккхаве, екадхаммам̣ паджахатха̄’’ти. дут̣т̣ха̄сети а̄гха̄тена дӯситачиттата̄йа падут̣т̣ха̄. сесаметтха йам̣ ваттаббам̣, там̣ пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайамева.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. мохасуттаван̣н̣ана̄

3. татийе моханти ан̃н̃а̄н̣ам̣. тан̃хи дуккхе ан̃н̃а̄н̣ам̣, дуккхасамудайе ан̃н̃а̄н̣ам̣, дуккханиродхе ан̃н̃а̄н̣ам̣, дуккханиродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа ан̃н̃а̄н̣антиа̄дина̄ найена вибха̄гена анекаппабхедампи муйханти. тена сайам̣ ва̄ муйхати муйханаматтамева ва̄ танти мохоти вуччати. со читтасса андхабха̄валаккхан̣о, ан̃н̃а̄н̣алаккхан̣о ва̄, асампат̣иведхарасо, а̄рамман̣асабха̄ваччха̄данарасо ва̄, асамма̄ппат̣ипаттипаччупат̣т̣ха̄но, андхака̄рапаччупат̣т̣ха̄но ва̄, айонисоманасика̄рападат̣т̣ха̄но, сабба̄кусала̄нам̣ мӯланти дат̣т̣хаббо. идха̄пи паджахатха̄ти падасса –

‘‘мӯл̣хо аттхам̣ на джа̄на̄ти, мӯл̣хо дхаммам̣ на пассати;

андхатамам̣ тада̄ хоти, йам̣ мохо сахате нарам̣’’. (итиву. 88);

‘‘анаттхаджанано мохо…пе…. (итиву. 88);

‘‘авиджджа̄, бхиккхаве, пуббан̇гама̄ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄’’ (итиву. 40);

‘‘мохасамбандхано локо, бхаббарӯпова диссати’’; (уда̄. 70);

‘‘мохо нида̄нам̣ камма̄нам̣ самудайа̄йа’’ (а. ни. 3.34);

‘‘мӯл̣хо кхо, бра̄хман̣а, мохена абхибхӯто парийа̄динначитто дит̣т̣хадхаммикампи бхайам̣ верам̣ пасавати, сампара̄йикампи бхайам̣ верам̣ пасаватӣ’’ти ча –

а̄дина̄ найена ‘‘йо кочи дхаммо ка̄маччханда̄дисам̣килесадхаммехи ниббаттетаббо, аттхато саббо со мохахетуко’’ти ча мохе а̄дӣнавам̣ таппат̣ипаккхато мохаппаха̄не а̄нисам̣сан̃ча паччавеккхитва̄ ка̄маччханда̄диппаха̄наккаменева пуббабха̄ге тадан̇га̄дивасена мохам̣ паджаханта̄ татийамаггена йатха̄вутталобхадосекат̣т̣хам̣ мохам̣ самуччхедавасена паджахатха̄ти аттхо дат̣т̣хаббо. ана̄га̄мимаггаваджджхо ева хи мохо идха̄дхиппетоти. мӯл̣ха̄сети кусала̄кусаласа̄ваджджа̄наваджджа̄дибхеде аттано хита̄хите саммӯл̣ха̄. сесам̣ вуттанайамева.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. кодхасуттаван̣н̣ана̄

4. чатуттхе кодханти досам̣. досо ева хи кодхапарийа̄йена буджджханака̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайавасена евам̣ вутто. тасма̄ дутийасутте вуттанайеневеттха аттхо ведитаббо. апича куджджханалаккхан̣о кодхо, а̄гха̄такаран̣арасо, читтасса бйа̄паттибха̄вапаччупат̣т̣ха̄но, четасо пӯтибха̄воти дат̣т̣хабботи айампи висесо ведитаббо.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. маккхасуттаван̣н̣ана̄

5. пан̃чаме маккханти парагун̣амаккханам̣. йадипи хи со гӯтхам̣ гахетва̄ парам̣ пахаранто вийа аттано карам̣ пат̣хаматарам̣ маккхатийева, татха̄пи паресам̣ гун̣амаккхана̄дхиппа̄йена паваттетаббатта̄ ‘‘парагун̣амаккхано’’ти вуччати. татха̄ хи со удакапун̃чханамива нха̄тасса сарӣрагатам̣ удакам̣ паресам̣ гун̣е маккхети пун̃чхати вина̄сети, парехи ва̄ ката̄нам̣ маханта̄нампи ка̄ра̄нам̣ кхепанато дхам̣санато маккхоти вуччати. со парагун̣амаккханалаккхан̣о, тесам̣ вина̄санарасо, тадаваччха̄данапаччупат̣т̣ха̄но. аттхато пана паресам̣ гун̣амаккхана̄ка̄рена паватто доманассасахагатачиттуппа̄доти дат̣т̣хаббам̣. паджахатха̄ти таттха вуттаппабхедам̣ досам̣, досе ча вуттанайам̣ а̄дӣнавам̣, паха̄не часса а̄нисам̣сам̣ паччавеккхитва̄ пуббабха̄ге тадан̇га̄дивасена паджаханта̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ татийамаггена анавасесам̣ самуччхиндатха̄ти аттхо. маккха̄сети маккхита̄ маккхитапарагун̣а̄, паресам̣ гун̣а̄нам̣ маккхита̄ро, тато ева аттанопи дхам̣ситагун̣а̄ти аттхо. сесам̣ вуттанайамева.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. ма̄насуттаван̣н̣ана̄

6. чхат̣т̣хе ма̄нанти джа̄тиа̄диваттхукам̣ четасо уннаманам̣. со хи ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄дина̄ найена ман̃н̃анти тена, сайам̣ ва̄ ман̃н̃ати, ма̄нанам̣ сампаггахоти ва̄ ма̄ноти вуччати. сва̄йам̣ сеййохамасмӣти ма̄но, садисохамасмӣти ма̄но, хӣнохамасмӣти ма̄ноти евам̣ тивидхо. пуна сеййасса сеййохамасмӣти ма̄но, сеййасса садисо, сеййасса хӣно; садисасса сеййо, садисасса садисо, садисасса хӣно; хӣнасса сеййо, хӣнасса садисо, хӣнасса хӣнохамасмӣти ма̄ноти евам̣ нававидхопи уннатилаккхан̣о, ахам̣ка̄рарасо, сампаггахарасо ва̄, уддхума̄табха̄вапаччупат̣т̣ха̄но, кетукамйата̄паччупат̣т̣ха̄но ва̄, дит̣т̣хивиппайутталобхападат̣т̣ха̄но умма̄до вийа̄ти дат̣т̣хаббо. паджахатха̄ти тасса саббассапи аттуккам̣санапаравамбхананимиттата̄, гарут̣т̣ха̄нийесу абхива̄данапаччупат̣т̣ха̄наан̃джаликаммаса̄мӣчикамма̄дӣнам̣ акаран̣е ка̄ран̣ата̄, джа̄тимадапурисамада̄дибха̄вена пама̄да̄паттихетубха̄воти евама̄дибхедам̣ а̄дӣнавам̣ таппат̣ипаккхато ниратима̄ната̄йа а̄нисам̣сан̃ча паччавеккхитва̄ ра̄джасабхам̣ ануппатто чан̣д̣а̄ло вийа сабрахмача̄рӣсу нӣчачиттатам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ пуббабха̄ге тадан̇га̄дивасена там̣ паджаханта̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ ана̄га̄мимаггена самуччхиндатха̄ти аттхо. ана̄га̄мимаггаваджджхо ева хи ма̄но идха̄дхиппето. матта̄сети джа̄тимадапурисамада̄дивасена ма̄нена пама̄да̄паттихетубхӯтена матта̄ атта̄нам̣ паггахетва̄ чаранта̄. сесам̣ вуттанайамева.

имесу пана пат̣ипа̄т̣ийа̄ чхасу суттесу га̄тха̄су ва̄ ана̄га̄мипхалам̣ па̄петва̄ десана̄ нит̣т̣ха̄пита̄. таттха йе име авиха̄ атаппа̄ судасса̄ судассӣ аканит̣т̣ха̄ти упапаттибхававасена пан̃ча ана̄га̄мино, тесу авихесу упапанна̄ авиха̄ на̄ма. те антара̄паринибба̄йӣ, упахаччапаринибба̄йӣ, асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ, сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ, уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣти пан̃чавидха̄, татха̄ атаппа̄, судасса̄, судассино. аканит̣т̣хесу пана уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ париха̄йати. таттха йо авиха̄дӣсу уппаджджитва̄ а̄йувемаджджхам̣ анатиккамитва̄ арахаттаппаттийа̄ килесапаринибба̄нена паринибба̄йати, айам̣ антара̄паринибба̄йӣ на̄ма. йо пана авиха̄дӣсу а̄дито пан̃чакаппасата̄дибхедам̣ а̄йувемаджджхам̣ атиккамитва̄ паринибба̄йати, айам̣ упахаччапаринибба̄йӣ на̄ма. йо асан̇кха̄рена адхиматтаппайогам̣ акатва̄ аппадуккхена акасирена паринибба̄йати, айам̣ асан̇кха̄рапаринибба̄йӣ на̄ма. йо пана сасан̇кха̄рена адхиматтаппайогам̣ катва̄ дуккхена киччхена касирена паринибба̄йати, айам̣ сасан̇кха̄рапаринибба̄йӣ на̄ма. итаро пана авиха̄дӣсу уддхам̣ва̄хитабха̄вена уддхамасса тан̣ха̄сотам̣, ват̣т̣асотам̣, маггасотамева ва̄ти уддхам̣сото. авиха̄дӣсу уппаджджитва̄ арахаттам̣ паттум̣ асакконто таттха таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ пат̣исандхиггахан̣авасена аканит̣т̣хам̣ гаччхатӣти аканит̣т̣хага̄мӣ.

еттха ча уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ, уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ, на уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ, на уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣти чатуккам̣ ведитаббам̣. катхам̣? йо авихато пат̣т̣ха̄йа чатта̄ро девалоке содхетва̄ аканит̣т̣хам̣ гантва̄ паринибба̄йати, айам̣ уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана хет̣т̣ха̄ тайо девалоке содхетва̄ судассӣдевалоке т̣хатва̄ паринибба̄йати, айам̣ уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо ито аканит̣т̣хамева гантва̄ паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо пана хет̣т̣ха̄ чатӯсу девалокесу таттха таттхева паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото, на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма̄ти.

таттха авихесу уппаджджитва̄ каппасатато уддхам̣ паринибба̄йико, двиннам̣ каппасата̄нам̣ маттхаке паринибба̄йико, пан̃чакаппасате асампатте паринибба̄йикоти тайо антара̄паринибба̄йино. вуттан̃хетам̣ ‘‘упапаннам̣ ва̄ саманантара̄ аппаттам̣ ва̄ вемаджджха’’нти (пу. па. 36). ва̄-саддена хи паттаматтопи сан̇гахитоти. евам̣ тайо антара̄паринибба̄йино, еко упахаччапаринибба̄йӣ еко уддхам̣сото. тесу асан̇кха̄рапаринибба̄йино пан̃ча, сасан̇кха̄рапаринибба̄йино пан̃ча̄ти даса хонти. татха̄ атаппа̄судасса̄судассӣсӯти чатта̄ро дасака̄ чатта̄рӣсам̣ аканит̣т̣хе пана уддхам̣сотасса абха̄вато тайо антара̄паринибба̄йино, еко упахаччапаринибба̄йӣти асан̇кха̄рапаринибба̄йино чатта̄ро, сасан̇кха̄рапаринибба̄йино чатта̄роти ат̣т̣ха, евамете ат̣т̣хачатта̄рӣсам̣ ана̄га̄мино. те саббепи имесу суттесу ависесавачанена гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. саббапарин̃н̃а̄суттаван̣н̣ана̄

7. саттаме саббанти анавасесам̣. анавасесава̄чако хи айам̣ сабба-саддо. со йена йена самбандхам̣ гаччхати, тасса тасса анавасесатам̣ дӣпети; йатха̄ ‘‘саббам̣ рӯпам̣, сабба̄ ведана̄, саббасакка̄йапарийа̄паннесу дхаммесӯ’’ти. со пана̄йам̣ сабба-саддо саппадесаниппадесависайата̄йа дувидхо. татха̄ хеса саббасаббам̣, падесасаббам̣, а̄йатанасаббам̣, сакка̄йасаббанти чатӯсу висайесу дит̣т̣хаппайого. таттха ‘‘саббе дхамма̄ сабба̄ка̄рена буддхасса бхагавато н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхама̄гаччхантӣ’’тиа̄дӣсу (чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддеса 85) саббасаббасмим̣ а̄гато. ‘‘саббесам̣ во, са̄рипутта̄, субха̄ситам̣ парийа̄йена̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.345) падесасаббасмим̣. ‘‘саббам̣ во, бхиккхаве, десесса̄ми, чаккхун̃чева рӯпан̃ча…пе…. манан̃чева дхамме ча̄’’ти (сам̣. ни. 4.23-25) еттха а̄йатанасаббасмим̣. ‘‘саббадхаммамӯлапарийа̄йам̣ во, бхиккхаве, десесса̄мӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.1) сакка̄йасаббасмим̣. таттха саббасаббасмим̣ а̄гато ниппадесависайо, итаресу тӣсупи а̄гато саппадесависайо. идха пана сакка̄йасаббасмим̣ ведитаббо. випассана̄йа а̄рамман̣абхӯта̄ тебхӯмакадхамма̄ хи идха ‘‘сабба’’нти анавасесато гахита̄.

анабхиджа̄нанти ‘‘име дхамма̄ кусала̄, име акусала̄, име са̄ваджджа̄, име анаваджджа̄’’тиа̄дина̄ ‘‘име пан̃чаккхандха̄, има̄ни два̄даса̄йатана̄ни, има̄ ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо, идам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣, айам̣ дуккхасамудайо арийасачча’’нти ча а̄дина̄ саббе абхин̃н̃еййе дхамме авипарӣтасабха̄вато анабхиджа̄нанто абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена на джа̄нанто. апариджа̄нанти на париджа̄нанто. йо хи саббам̣ тебхӯмакадхаммаджа̄там̣ париджа̄на̄ти, со тӣхи парин̃н̃а̄хи париджа̄на̄ти – н̃а̄тапарин̃н̃а̄йа, тӣран̣апарин̃н̃а̄йа, паха̄напарин̃н̃а̄йа. таттха катама̄ н̃а̄тапарин̃н̃а̄? саббам̣ тебхӯмакам̣ на̄марӯпам̣ – ‘‘идам̣ рӯпам̣, еттакам̣ рӯпам̣, на ито бхиййо. идам̣ на̄мам̣, еттакам̣ на̄мам̣, на ито бхиййо’’ти бхӯтаппаса̄да̄диппабхедам̣ рӯпам̣, пхасса̄диппабхедам̣ на̄ман̃ча, лаккхан̣арасапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄нато ваваттхапети. тасса авиджджа̄дикан̃ча паччайам̣ паригган̣ха̄ти. айам̣ н̃а̄тапарин̃н̃а̄. катама̄ тӣран̣апарин̃н̃а̄? евам̣ н̃а̄там̣ катва̄ там̣ саббам̣ тӣрети аниччато дуккхато рогатоти два̄чатта̄лӣса̄йа а̄ка̄рехи. айам̣ тӣран̣апарин̃н̃а̄. катама̄ паха̄напарин̃н̃а̄? евам̣ тӣрайитва̄ аггамаггена саббасмим̣ чхандара̄гам̣ паджахати. айам̣ паха̄напарин̃н̃а̄.

дит̣т̣хивисуддхикан̇кха̄витаран̣ависуддхийопи н̃а̄тапарин̃н̃а̄. магга̄маггапат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхийо кала̄пасаммасана̄диануломапарийоса̄на̄ ва̄ пан̃н̃а̄ тӣран̣апарин̃н̃а̄. арийамаггена паджаханам̣ паха̄напарин̃н̃а̄. йо саббам̣ париджа̄на̄ти, со има̄хи тӣхи парин̃н̃а̄хи париджа̄на̄ти. идха пана вира̄гаппаха̄на̄нам̣ пат̣иккхепавасена висум̣ гахитатта̄ н̃а̄тапарин̃н̃а̄йа тӣран̣апарин̃н̃а̄йа ча васена париджа̄нана̄ ведитабба̄. йо паневам̣ на париджа̄на̄ти, там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘апариджа̄на’’нти.

таттха читтам̣ авира̄джайанти тасмим̣ абхин̃н̃еййависесе парин̃н̃еййе аттано читтасанта̄нам̣ на вира̄джайам̣, на вираджджанто; йатха̄ таттха ра̄го на хоти, евам̣ вира̄га̄нупассанам̣ на уппа̄дентоти аттхо. аппаджаханти випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа таттха паха̄таббайуттакам̣ килесават̣т̣ам̣ анавасесато на паджаханто. йатха̄ четам̣, евам̣ абхиджа̄нана̄дайопи миссакамаггавасена ведитабба̄. пуббабха̄ге хи на̄на̄читтавасена н̃а̄татӣран̣апаха̄напарин̃н̃а̄хи камена абхиджа̄нана̄дӣни сампа̄детва̄ маггака̄ле екаккхан̣енева киччавасена там̣ саббам̣ ниппха̄дентам̣ екамева н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти. абхаббо дуккхаккхайа̄йа̄ти нибба̄на̄йа сакаласса ват̣т̣адуккхасса кхепана̄йа на бхаббо, на̄лам̣ на саматтхоти аттхо.

саббан̃ча кхоти еттха ча-саддо бйатиреке, кхо-саддо авадха̄ран̣е. тадубхайена абхиджа̄нана̄дито ладдхаббам̣ висесам̣ дуккхаккхайасса ча екантака̄ран̣ам̣ дӣпети. абхиджа̄нана̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ вуттамева. таттха пана пат̣иккхепавасена вуттам̣, идха видха̄навасена ведитаббам̣. айамева висесо. апича абхиджа̄нанти упа̄да̄наккхандхапан̃чакасан̇кха̄там̣ сакка̄йасаббам̣ сарӯпато паччайато ча н̃а̄н̣асса абхимукхӣкаран̣авасена абхиджа̄нанто хутва̄ абха̄ва̄ка̄ра̄дипариггахена там̣ аничча̄дилаккхан̣ехи париччхиджджама̄навасена париджа̄нанто. вира̄джайанти саммадевасса аниччата̄диавабодхена уппаннабхайа̄дӣнаваниббида̄дин̃а̄н̣а̄нубха̄вена аттано читтам̣ вираттам̣ каронто таттха ан̣уматтампи ра̄гам̣ ануппа̄денто. паджаханти вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа самудайапаккхийам̣ килесават̣т̣ам̣ паджаханто самуччхинданто. бхаббо дуккхаккхайа̄йа̄ти евам̣ килесамалаппаха̄ненева саббасса каммават̣т̣асса париккхӣн̣атта̄ анавасесавипа̄кават̣т̣акхепана̄йа сакаласам̣са̄рават̣т̣адуккхапариккхайабхӯта̄йа ва̄ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ бхаббо екантенетам̣ па̄пун̣итунти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

йо саббам̣ саббато н̃атва̄ти йо йуттайого а̄раддхавипассако саббам̣ тебхӯмакадхаммаджа̄там̣ саббато саббабха̄гена кусала̄диккхандха̄дивибха̄гато дуккха̄дипӣл̣ана̄дивибха̄гато ча. атха ва̄ саббатоти саббасма̄ каккхал̣апхусана̄дилаккхан̣а̄дито аничча̄дито ча̄ти сабба̄ка̄рато джа̄нитва̄ випассана̄пуббан̇гамена магган̃а̄н̣ена пат̣ивиджджхитва̄, випассана̄н̃а̄н̣енева ва̄ джа̄нанахету. саббаттхесу на раджджатӣти саббесу атӣта̄дивасена анекабхедабхиннесу сакка̄йадхаммесу на раджджати, арийамагга̄дхигамена ра̄гам̣ на джанети. имина̄сса тан̣ха̄га̄хасса абха̄вам̣ дассенто там̣ нимиттатта̄ дит̣т̣хама̄нагга̄ха̄нам̣ ‘‘етам̣ мама есохамасми, есо ме атта̄’’ти имасса миччха̄га̄хаттайассапи абха̄вам̣ дассети. са вети еттха са-ити нипа̄таматтам̣. ве-ти бйаттам̣, екам̣сена̄ти ва̄ етасмим̣ аттхе нипа̄то. саббапарин̃н̃а̄ти саббапариджа̄нанато, йатха̄вуттасса саббасса абхисамайавасена париджа̄нанато. соти йатха̄вутто йога̄вачаро, арийо ева ва̄. саббадуккхамупаччага̄ти саббам̣ ват̣т̣адуккхам̣ аччага̄ атикками, саматиккамӣти аттхо.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. ма̄напарин̃н̃а̄суттаван̣н̣ана̄

8. ат̣т̣хаме апуббам̣ наттхи, кевалам̣ ма̄навасена десана̄ паватта̄. га̄тха̄су пана ма̄нупета̄ айам̣ паджа̄ти каммакилесехи паджа̄йатӣти паджа̄ти ладдхана̄ма̄ име сатта̄ ман̃н̃аналаккхан̣ена ма̄нена упета̄ упагата̄. ма̄нагантха̄ бхаве рата̄ти кимикӣт̣апат̣ан̇га̄диаттабха̄вепи ма̄нена гантхита̄ ма̄насам̣йоджанена сам̣йутта̄. тато ева дӣгхараттам̣ парибха̄вита̄хам̣ка̄равасена ‘‘етам̣ мама̄’’ти сан̇кха̄ресу аджджхоса̄набахулатта̄ таттха ниччасукхаатта̄дивипалла̄савасена ча ка̄ма̄дибхаве рата̄. ма̄нам̣ апариджа̄нанта̄ти ма̄нам̣ тӣхи парин̃н̃а̄хи на париджа̄нанта̄. арахаттамагган̃а̄н̣ена ва̄ анатиккаманта̄, ‘‘ма̄нам̣ апарин̃н̃а̄йа̄’’ти кечи пат̣ханти. а̄ганта̄ро пунаббхаванти пуна а̄йа̄тим̣ упапаттибхавам̣. пунаппунам̣ бхаванато ва̄ пунаббхавасан̇кха̄там̣ сам̣са̄рам̣ апара̄парам̣ париваттанавасена ганта̄ро упаганта̄ро хонти, бхавато на паримуччантӣти аттхо. йе ча ма̄нам̣ пахантва̄на, вимутта̄ ма̄насан̇кхайети йе пана арахаттамаггена саббасо ма̄нам̣ паджахитва̄ ма̄насса аччантасан̇кхайабхӯте арахаттапхале нибба̄не ва̄ тадекат̣т̣хасаббакилесавимуттийа̄ вимутта̄ сут̣т̣ху мутта̄. те ма̄нагантха̄бхибхуно, саббадуккхамупаччагунти те париккхӣн̣абхавасам̣йоджана̄ араханто саббасо ма̄нагантхам̣ ма̄насам̣йоджанам̣ самуччхедаппаха̄нена абхибхавитва̄ т̣хита̄, анавасесам̣ ват̣т̣адуккхам̣ атиккамим̣сӯти аттхо. еваметасмим̣ саттамасутте ча арахаттам̣ катхитанти.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9-10. лобхадосапарин̃н̃а̄суттадвайаван̣н̣ана̄

9-10. навамадасамесу апуббам̣ наттхи. десана̄вила̄савасена татха̄ буджджханака̄нам̣ венеййа̄нам̣ аджджха̄сайавасена ва̄ татха̄ десита̄нӣти дат̣т̣хаббам̣.

навамадасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийавагго

1-3. мохапарин̃н̃а̄дисуттаван̣н̣ана̄

11-13. дутийаваггепи пат̣хама̄дӣни тӣн̣и сутта̄ни вуттанайа̄нева, татха̄ десана̄ка̄ран̣ампи вуттамева.

4. авиджджа̄нӣваран̣асуттаван̣н̣ана̄

14. чатуттхе – ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве’’тиа̄дӣсу на-ка̄ро пат̣иседхаттхо. аханти бхагава̄ атта̄нам̣ ниддисати. ан̃н̃анти ида̄ни ваттаббаавиджджа̄нӣваран̣ато ан̃н̃ам̣. еканӣваран̣ампӣти еканӣваран̣адхаммампи. саманупасса̄мӣти две саманупассана̄ – дит̣т̣хисаманупассана̄ ча н̃а̄н̣асаманупассана̄ ча. таттха ‘‘рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 4.200; пат̣и. ма. 1.130) а̄гата̄ айам̣ дит̣т̣хисаманупассана̄ на̄ма. ‘‘аниччато саманупассати, но ниччато’’тиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 3.35) пана а̄гата̄ айам̣ н̃а̄н̣асаманупассана̄ на̄ма. идха̄пи н̃а̄н̣асаманупассана̄ва адхиппета̄. ‘‘саманупасса̄мӣ’’ти ча падасса на-ка̄рена самбандхо. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘ахам̣, бхиккхаве, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асан̇кха̄тена самантачаккхуна̄ саббадхамме хаттха̄малакам̣ вийа олокентопи ан̃н̃ам̣ еканӣваран̣ампи на саманупасса̄мӣ’’ти.

йена нӣваран̣ена нивута̄ паджа̄ дӣгхараттам̣ сандха̄ванти сам̣сарантӣти йена нӣваран̣акасабха̄ватта̄ нӣваран̣ена дхаммасабха̄вам̣ джа̄нитум̣ пасситум̣ пат̣ивиджджхитум̣ адатва̄ чха̄детва̄ парийонандхитва̄ т̣ха̄нена андхака̄рена нивута̄ сатта̄ ана̄диматасам̣са̄ре апарима̄н̣е каппе махантесу чева кхуддакесу ча бхава̄дӣсу апара̄паруппаттивасена саббато дха̄ванти чева сам̣саранти, ча. а̄рамман̣антарасан̇каманавасена ва̄ сандха̄ванам̣, бхавантарасан̇каманавасена сам̣саран̣ам̣. килеса̄нам̣ балавабха̄вена ва̄ сандха̄ванам̣, дуббалабха̄вена сам̣саран̣ам̣. кхан̣икамаран̣авасена ва̄ екаджа̄тийам̣ сандха̄ванам̣, воха̄рамаран̣авасена анека̄су джа̄тӣсу сам̣саран̣ам̣. читтавасена ва̄ сандха̄ванам̣, ‘‘читтамасса видха̄ватӣ’’ти хи вуттам̣, каммавасена сам̣саран̣ам̣. евам̣ сандха̄ванасам̣саран̣а̄нам̣ висесо ведитаббо.

йатхайиданти йатха̄ идам̣. йа-ка̄ро падасандхикаро, сандхивасена рассаттам̣. авиджджа̄нӣваран̣анти еттха пӯретум̣ айуттат̣т̣хена ка̄йадуччарита̄ди авиндийам̣ на̄ма, аладдхаббанти аттхо. там̣ авиндийам̣ виндатӣти авиджджа̄. випарӣтато ка̄йасучарита̄ди виндийам̣ на̄ма, там̣ виндийам̣ на виндатӣти авиджджа̄. кхандха̄нам̣ ра̄сат̣т̣хам̣, а̄йатана̄нам̣ а̄йатанат̣т̣хам̣, дха̄тӯнам̣ сун̃н̃ат̣т̣хам̣, индрийа̄нам̣ а̄дхипатеййат̣т̣хам̣, сачча̄нам̣ татхат̣т̣хам̣ дуккха̄дӣнам̣ пӣл̣ана̄дивасена вуттам̣ чатуббидхам̣ аттхам̣ авидитам̣ каротӣтипи авиджджа̄. антавирахите сам̣са̄ре сатте джава̄петӣти ва̄ авиджджа̄, параматтхато ва̄ авиджджама̄несу иттхипуриса̄дӣсу джавати паваттати, виджджама̄несу кхандха̄дӣсу на джавати, на паваттатӣти авиджджа̄. апича чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ ваттха̄рамман̣а̄нам̣ пат̣иччасамуппа̄дапат̣иччасамуппанна̄нан̃ча дхамма̄нам̣ чха̄данатопи авиджджа̄. авиджджа̄ва нӣваран̣анти авиджджа̄нӣваран̣ам̣.

авиджджа̄нӣваран̣ена хи, бхиккхаве, нивута̄ паджа̄ дӣгхараттам̣ сандха̄ванти сам̣сарантӣти идам̣ пуримассева дал̣хӣкаран̣аттхам̣ вуттам̣. пуримам̣ ва̄ – ‘‘йатхайидам̣, бхиккхаве, авиджджа̄нӣваран̣а’’нти евам̣ опаммадассанавасена вуттам̣, идам̣ нӣваран̣а̄нубха̄вадассанавасена. касма̄ панеттха авиджджа̄ва евам̣ вутта̄, на ан̃н̃е дхамма̄ти? а̄дӣнавапат̣иччха̄данена ка̄маччханда̄дӣнам̣ висесаппаччайабха̄вато. татха̄ хи та̄йа пат̣иччха̄дита̄дӣнаве висайе ка̄маччханда̄дайо паваттанти.

наттхан̃н̃оти а̄дика̄ га̄тха̄ вуттасса авуттасса ча аттхасса сан̇ган̣ханавасена бха̄сита̄. таттха нивута̄ти нива̄рита̄ палигун̣т̣хита̄, пат̣иччха̄дита̄ти аттхо. ахораттанти дива̄ чева раттин̃ча, саббака̄ланти вуттам̣ хоти. йатха̄ мохена а̄вута̄ти йена пака̄рена авиджджа̄нӣваран̣асан̇кха̄тена мохена а̄вута̄ пат̣иччха̄дита̄ сувин̃н̃еййампи аджа̄нантийо паджа̄ сам̣са̄ре сам̣саранти, татха̄рӯпо ан̃н̃о екадхаммопи еканӣваран̣ампи наттхӣти йоджетаббам̣. йе ча мохам̣ пахантва̄на, тамокхандхам̣ пада̄лайунти йе пана арийаса̄вака̄ пуббабха̄ге тадан̇га̄диппаха̄навасена, хет̣т̣химамаггехи ва̄ там̣там̣маггаваджджхам̣ мохам̣ паджахитва̄ аггамаггена ваджирӯпаман̃а̄н̣ена мохасан̇кха̄тамева тамора̄сим̣ пада̄лайим̣су, анавасесато самуччхиндим̣су. на те пуна сам̣сарантӣти те араханто –

‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;

аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччатӣ’’ти. –

евам̣ вутте имасмим̣ сам̣са̄ре на сам̣саранти на париббхаманти. ким̣ ка̄ран̣а̄? хету тесам̣ на виджджати, йасма̄ сам̣са̄расса хету мӯлака̄ран̣ам̣ авиджджа̄, са̄ тесам̣ на виджджати, саббасо наттхи самуччхиннатта̄ти.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. тан̣ха̄сам̣йоджанасуттаван̣н̣ана̄

15. пан̃чаме йасса виджджати, там̣ пуггалам̣ дуккхехи, каммам̣ ва̄ випа̄кехи, бхавайонигативин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄ва̄се ва̄ бхавантара̄дӣхи сам̣йоджетӣти сам̣йоджанам̣. тан̣ха̄йанат̣т̣хена тан̣ха̄, тасати сайам̣ паритасати, тасанти ва̄ ета̄йа̄ти тан̣ха̄. сан̃н̃утта̄ти чаккха̄дӣсу абхинивесаваттхӯсу баддха̄. сесам̣ вуттанайамева. ка̄ман̃четтха авиджджа̄йапи сам̣йоджанабха̄во тан̣ха̄йа ча нӣваран̣абха̄во аттхийева, татха̄пи авиджджа̄йа пат̣иччха̄дита̄дӣнавехи бхавехи тан̣ха̄ сатте сам̣йоджетӣти имасса висесасса дассанаттхам̣ пуримасутте авиджджа̄ нӣваран̣абха̄вена, идха ча тан̣ха̄ сам̣йоджанабха̄венева вутта̄. кин̃ча нӣваран̣асам̣йоджанаппадха̄насса дассанаттхам̣. йатха̄ хи нӣваран̣абха̄вена авиджджа̄ сам̣килесадхамма̄нам̣ падха̄набхӯта̄ пуббан̇гама̄ ча, евам̣ сам̣йоджанабха̄вена несам̣ тан̣ха̄ти тададхӣнаппадха̄набха̄вам̣ дассетум̣ суттадвайе евамете дхамма̄ вутта̄. апича висесена авиджджа̄ нибба̄насукхам̣ нива̄ретӣти ‘‘нӣваран̣а’’нти вутта̄, тан̣ха̄ сам̣са̄радуккхена сатте сам̣йоджетӣти ‘‘сам̣йоджана’’нти.

дассанагаманантара̄йакаран̣ато ва̄ виджджа̄чаран̣авипаккхато двайам̣ двидха̄ вуттам̣. виджджа̄йа хи уджувипаччанӣкабхӯта̄ авиджджа̄ нибба̄надассанасса авипарӣтадассанасса ча висесато антара̄йакара̄, чаран̣адхамма̄нам̣ уджувипаччанӣкабхӯта̄ тан̣ха̄ гаманасса самма̄пат̣ипаттийа̄ антара̄йакара̄ти; евамайам̣ авиджджа̄йа нивуто андхӣкато тан̣ха̄йа сам̣вуто баддхо ассутава̄ путхуджджано андхо вийа баддхо маха̄канта̄рам̣, сам̣са̄раканта̄рам̣ на̄тиваттати. анаттхуппаттихетудвайадассанаттхампи двайам̣ двидха̄ вуттам̣. авиджджа̄гато хи пуггало ба̄лабха̄вена аттхам̣ париха̄пети, анаттхан̃ча аттано кароти, акусало вийа а̄туро асаппа̄йакирийа̄йа. джа̄нантопи ба̄ло ба̄лабха̄вена аттхам̣ париха̄пети, анаттхан̃ча кароти джа̄нанто вийа рогӣ асаппа̄йасевӣ. маккат̣а̄лепопамасуттам̣ четасса аттхасса са̄дхакам̣.

пат̣иччасамуппа̄дасса мӯлака̄ран̣адассанаттхампеттха двайам̣ двидха̄ вуттам̣. висесена хи саммохасса балавабха̄вато авиджджа̄кхеттам̣ атӣто аддха̄, паттхана̄йа балавабха̄вато тан̣ха̄кхеттам̣ ана̄гато аддха̄. татха̄ хи ба̄ладжано саммохабахуло атӣтаманусочати, тасса авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти саббам̣ нетаббам̣. паттхана̄бахуло ана̄гатам̣ паджаппати, тасса тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нантиа̄ди саббам̣ нетаббам̣. тенева та̄сам̣ пуббанта̄харан̣ена апарантапат̣исандха̄нена часса йатха̄ккамам̣ мӯлака̄ран̣ата̄ дассита̄ти ведитаббанти.

га̄тха̄су тан̣ха̄дутийоти тан̣ха̄саха̄йо. тан̣ха̄ хи нирудакаканта̄ре марӣчика̄йа удакасан̃н̃а̄ вийа пипа̄са̄бхибхӯтам̣ аппат̣ика̄радуккха̄бхибхӯтампи саттам̣ асса̄дасандассанавасена саха̄йакиччам̣ каронтӣ бхава̄дӣсу аниббиндам̣ катва̄ париббхама̄пети, тасма̄ тан̣ха̄ пурисасса ‘‘дутийа̄’’ти вутта̄. нану ча ан̃н̃епи килеса̄дайо бхава̄бхиниббаттийа̄ паччайа̄ва? саччаметам̣, на пана татха̄ висесаппаччайо йатха̄ тан̣ха̄. татха̄ хи са̄ кусалехи вина̄ акусалехи, ка̄ма̄вачара̄дикусалехи ча вина̄ рӯпа̄вачара̄дикусалехи бхаваниббаттийа̄ висесаппаччайо, йато самудайасаччанти вуччатӣти. иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄ванти иттхабха̄во ча ан̃н̃атха̄бха̄во ча иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄во. со етасса аттхӣти иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄во сам̣са̄ро, там̣ таттха иттхабха̄во мануссаттам̣, ан̃н̃атха̄бха̄во тато авасит̣т̣хасатта̄ва̄са̄. иттхабха̄во ва̄ тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ паччуппанно аттабха̄во, ан̃н̃атха̄бха̄во ана̄гататтабха̄во. еварӯпо ва̄ ан̃н̃опи аттабха̄во иттхабха̄во, на еварӯпо ан̃н̃атха̄бха̄во. там̣ иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄вам̣ сам̣са̄рам̣ кхандхадха̄туа̄йатанапат̣ипа̄т̣им̣ на̄тиваттати, на атиккамати.

етама̄дӣнавам̣ н̃атва̄, тан̣хам̣ дуккхасса самбхаванти етам̣ сакалават̣т̣адуккхасса самбхавам̣ самудайам̣ тан̣хам̣ а̄дӣнавам̣ а̄дӣнавато н̃атва̄ти аттхо. атха ва̄ етама̄дӣнавам̣ н̃атва̄ти етам̣ йатха̄вуттам̣ сам̣са̄рана̄тиваттанам̣ а̄дӣнавам̣ досам̣ н̃атва̄. тан̣хам̣ дуккхасса самбхаванти тан̣хан̃ча вуттанайена ват̣т̣адуккхасса падха̄нака̄ран̣анти н̃атва̄. вӣтатан̣хо ана̄да̄но, сато бхиккху, париббаджети евам̣ тӣхи парин̃н̃а̄хи париджа̄нанто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ тан̣хам̣ вигаменто аггамаггена саббасо вӣтатан̣хо вигататан̣хо, тато ева чатӯсу упа̄да̄несу кассачипи абха̄вена а̄йатим̣ пат̣исандхисан̇кха̄тасса ва̄ а̄да̄насса абха̄вена ана̄да̄но, сативепуллаппаттийа̄ саббаттха сатока̄рита̄йа сато бхиннакилесо бхиккху париббадже чареййа, кхандхапаринибба̄нена ва̄ сан̇кха̄раппаваттито апагаччхеййа̄ти аттхо.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. пат̣хамасекхасуттаван̣н̣ана̄

16. чхат̣т̣хе секхасса̄ти еттха кенат̣т̣хена секхо? секкхадхаммапат̣ила̄бхато секхо. вуттан̃хетам̣ –

‘‘китта̄вата̄ ну кхо, бханте, секхо хотӣти? идха, бхиккху, секха̄йа самма̄дит̣т̣хийа̄ саманна̄гато хоти…пе… секхена самма̄сама̄дхина̄ саманна̄гато хоти. етта̄вата̄ кхо, бхиккху, секхо хотӣ’’ти (сам̣. ни. 5.13).

апича сиккхатӣти секхо. вуттампи четам̣ –

‘‘сиккхатӣти кхо, бхиккху, тасма̄ секхоти вуччати. кин̃ча сиккхати? адхисӣлампи сиккхати, адхичиттампи сиккхати, адхипан̃н̃ампи сиккхати. сиккхатӣти кхо, бхиккху, тасма̄ секхоти вуччатӣ’’ти (а. ни. 3.86).

йопи калйа̄н̣апутхуджджано ануломаппат̣ипада̄йа парипӯрака̄рӣ сӣласампанно индрийесу гуттадва̄ро бходжане маттан̃н̃ӯ джа̄гарийа̄нуйогамануйутто пуббаратта̄парараттам̣ бодхипаккхийа̄нам̣ дхамма̄нам̣ бха̄вана̄нуйогамануйутто вихарати – ‘‘аджджа ва̄ све ва̄ ан̃н̃атарам̣ са̄ман̃н̃апхалам̣ адхигамисса̄мӣ’’ти, сопи вуччати сиккхатӣти секхоти. имасмим̣ аттхе на пат̣ивиджджхантова секхо адхиппето, атха кхо калйа̄н̣апутхуджджанопи. аппаттам̣ ма̄насам̣ етена̄ти аппаттама̄насо. ма̄насанти ‘‘анталиккхачаро па̄со, йва̄йам̣ чарати ма̄насо’’ти (сам̣. ни. 1.151; маха̄ва. 33) еттха ра̄го ма̄насанти вутто. ‘‘читтам̣ мано ма̄наса’’нти (дха. са. 63, 65) еттха читтам̣. ‘‘аппаттама̄насо секхо, ка̄лам̣ кайира̄ джане сута̄’’ти (сам̣. ни. 1.159) еттха арахаттам̣. идха̄пи арахаттамева адхиппетам̣. тена аппаттаарахаттасса̄ти вуттам̣ хоти.

ануттаранти сет̣т̣хам̣, асадисанти аттхо. чатӯхи йогехи кхемам̣ анупаддутанти йогаккхемам̣, арахаттамева адхиппетам̣. паттхайама̄насса̄ти две паттхана̄ тан̣ха̄паттхана̄, кусалаччхандапаттхана̄ ча. ‘‘паттхайама̄насса хи джаппита̄ни, паведхитам̣ ва̄пи пакаппитесӯ’’ти (су. ни. 908; маха̄ни. 137) еттха тан̣ха̄паттхана̄.

‘‘чхиннам̣ па̄пимато сотам̣, виддхастам̣ винал̣ӣкатам̣;

па̄моджджабахула̄ хотха, кхемам̣ паттхетха бхиккхаво’’ти. (ма. ни. 1.352);

еттха каттукамйата̄кусалаччхандапаттхана̄, айамева идха̄дхиппета̄. тена паттхайама̄насса̄ти там̣ йогаккхемам̣ гантука̄масса танниннасса таппон̣асса таппаббха̄расса̄ти аттхо. вихаратоти екам̣ ирийа̄патхадуккхам̣ ан̃н̃ена ирийа̄патхена виччхиндитва̄ апарипатантам̣ аттабха̄вам̣ харато. атха ва̄ ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄ти адхимуччанто саддха̄йа вихаратӣ’’тиа̄дина̄ ниддесанайена четтха аттхо дат̣т̣хаббо. аджджхаттиканти нийакаджджхаттасан̇кха̄те аджджхатте бхавам̣ аджджхаттикам̣. ан̇ганти ка̄ран̣ам̣. ити каритва̄ти евам̣ катва̄. на ан̃н̃ам̣ екан̇гампи саманупасса̄мӣти еттха айам̣ сан̇кхепаттхо – бхиккхаве, аджджхаттам̣ аттано санта̄не самут̣т̣хитам̣ ка̄ран̣анти катва̄ ан̃н̃ам̣ екака̄ран̣ампи на саманупасса̄ми йам̣ евам̣ бахӯпака̄рам̣, йатхайидам̣ йонисо манасика̄роти упа̄йаманасика̄ро, патхаманасика̄ро, аничча̄дӣсу аничча̄динайенева манасика̄ро, аничча̄нуломикена ва̄ читтасса а̄ват̣т̣ана̄ анва̄ват̣т̣ана̄ а̄бхого саманна̄ха̄ро манасика̄ро. айам̣ йонисо манасика̄ро.

ида̄ни йонисо манасика̄расса а̄нубха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘йонисо, бхиккхаве, бхиккху манаси каронто акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄ветӣ’’ти вуттам̣. таттха йонисо манаси каронтоти ‘‘идам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣, айам̣ дуккхасамудайо арийасаччам̣, айам̣ дуккханиродхо арийасаччам̣, айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ арийасачча’’нти чатӯсу арийасаччесу йонисо манасика̄рам̣ паваттенто.

татра̄йам̣ аттхавибха̄вана̄ – йадипи идам̣ суттам̣ ависесена секкхапуггалавасена а̄гатам̣, чатумаггаса̄дха̄ран̣авасена пана сан̇кхепенева каммат̣т̣ха̄нам̣ катхайисса̄ма. йо чатусаччакаммат̣т̣ха̄нико йога̄вачаро ‘‘тан̣ха̄ваджджа̄ тебхӯмака̄ кхандха̄ дуккхам̣, тан̣ха̄ самудайо, убхиннам̣ аппаватти ниродхо, ниродхасампа̄пако магго’’ти евам̣ пуббе ева а̄чарийасантике уггахитачатусаччакаммат̣т̣ха̄но. со апарена самайена випассана̄маггам̣ сама̄рул̣хо сама̄но тебхӯмаке кхандхе ‘‘идам̣ дуккха’’нти йонисо манаси кароти, упа̄йена патхена саманна̄харати чева випассати ча. випассана̄ хи идха манасика̄расӣсена вутта̄. йа̄ пана̄йам̣ тасса дуккхасса самут̣т̣ха̄пика̄ пуримабхавика̄ тан̣ха̄, айам̣ дуккхасамудайоти йонисо манаси кароти. йасма̄ пана идам̣ дуккхам̣, айан̃ча самудайо идам̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ нируджджханти на паваттанти, тасма̄ йадидам̣ нибба̄нам̣ на̄ма, айам̣ дуккханиродхоти йонисо манаси кароти. ниродхасампа̄пакам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣, ‘‘айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти йонисо манаси кароти, упа̄йена патхена саманна̄харати чева випассати ча.

татра̄йам̣ упа̄йо – абхинивесо на̄ма кхандхе хоти, на виват̣т̣е, тасма̄ айаматтхо – ‘‘имасмим̣ ка̄йе патхавӣдха̄ту, а̄подха̄тӯ’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.378) найена чатта̄ри маха̄бхӯта̄ни тадануса̄рена упа̄да̄рӯпа̄ни ча париггахетва̄ ‘‘айам̣ рӯпаккхандхо’’ти ваваттхапети. там̣ ваваттха̄пайато уппанне тада̄рамман̣е читтачетасикадхамме ‘‘име чатта̄ро арӯпаккхандха̄’’ти ваваттхапети. тато ‘‘име пан̃чаккхандха̄ дуккха’’нти ваваттхапети. те пана сан̇кхепато на̄ман̃ча рӯпан̃ча̄ти две бха̄га̄ хонти. идан̃ча на̄марӯпам̣ сахету саппаччайам̣ уппаджджати, тасса айам̣ авиджджа̄бхаватан̣ха̄дико хету, айам̣ а̄ха̄ра̄дико паччайоти хетуппаччайе ваваттхапети. со тесам̣ паччайа̄нан̃ча паччайуппанна̄нан̃ча йа̄тха̄васарасалаккхан̣ам̣ ваваттхапетва̄ ‘‘име дхамма̄ ахутва̄ бхаванти, хутва̄ нируджджханти, тасма̄ аничча̄’’ти аниччалаккхан̣ам̣ а̄ропети, ‘‘удайаббайапат̣ипӣл̣итатта̄ дуккха̄’’ти дуккхалаккхан̣ам̣ а̄ропети, ‘‘авасаваттанато анатта̄’’ти анатталаккхан̣ам̣ а̄ропети.

евам̣ тилаккхан̣а̄ни а̄ропетва̄ випассанто удайаббайан̃а̄н̣уппаттийа̄ уппанне обха̄са̄дике випассанупаккилесе ‘амагго’ти удайаббайан̃а̄н̣амева ‘‘арийамаггасса упа̄йабхӯто пуббабха̄гамагго’’ти магга̄маггам̣ ваваттхапетва̄ пуна удайаббайан̃а̄н̣ам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ бхан̇ган̃а̄н̣а̄дӣни ча уппа̄денто сота̄паттимагга̄дайо па̄пун̣а̄ти. тасмим̣ кхан̣е чатта̄ри сачча̄ни екаппат̣иведхенева пат̣ивиджджхати, ека̄бхисамайена абхисамети. таттха дуккхам̣ парин̃н̃а̄пат̣иведхена пат̣ивиджджханто, самудайам̣ паха̄наппат̣иведхена пат̣ивиджджханто саббам̣ акусалам̣ паджахати, ниродхам̣ саччхикирийа̄пат̣иведхена пат̣ивиджджханто маггам̣ бха̄вана̄пат̣иведхена пат̣ивиджджханто саббам̣ кусалам̣ бха̄вети. арийамагго хи ниппарийа̄йато куччхитасалана̄диаттхена кусало, тасмин̃ча бха̄вите саббепи кусала̄ анаваджджабодхипаккхийадхамма̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччхантӣти. евам̣ йонисо манаси каронто акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети. татха̄ хи вуттам̣ – ‘‘идам̣ дуккханти йонисо манаси кароти, айам̣ дуккхасамудайоти йонисо манаси каротӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.21). апарампи вуттам̣ ‘‘йонисо манасика̄расампаннассетам̣, бхиккхаве, бхиккхуно па̄т̣икан̇кхам̣ – арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ бха̄вессати, арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ бахулӣкариссатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.55).

йонисо манасика̄роти га̄тха̄йа айам̣ сан̇кхепаттхо – сиккхати, сиккха̄пада̄ни тасса аттхи, сиккханасӣлоти ва̄ секхо. сам̣са̄ре бхайам̣ иккхатӣти бхиккху. тасса секхасса бхиккхуно уттаматтхасса арахаттасса паттийа̄ адхигама̄йа йатха̄ йонисо манасика̄ро, евам̣ бахука̄ро бахӯпака̄ро ан̃н̃о кочи дхаммо наттхи. касма̄? йасма̄ йонисо упа̄йена манасика̄рам̣ пураккхатва̄ падахам̣ чатуббидхасаммаппадха̄навасена падаханто, кхайам̣ дуккхасса па̄пун̣е сам̣килесават̣т̣адуккхасса париккхайам̣ парийоса̄нам̣ нибба̄нам̣ па̄пун̣е адхигаччхеййа, тасма̄ йонисо манасика̄ро бахука̄роти.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. дутийасекхасуттаван̣н̣ана̄

17. саттаме ба̄хиранти аджджхаттасанта̄нато бахи бхавам̣. калйа̄н̣амиттата̄ти йасса сӣла̄дигун̣асампанно агхасса гха̄та̄, хитасса видха̄та̄ сабба̄ка̄рена упака̄рако митто хоти, со пуггало калйа̄н̣амитто, тасса бха̄во калйа̄н̣амиттата̄. татра̄йам̣ калйа̄н̣амитто пакатийа̄ саддха̄сампанно хоти сӣласампанно сутасампанно ча̄гасампанно вӣрийасампанно сатисампанно сама̄дхисампанно пан̃н̃а̄сампанно. таттха саддха̄сампаттийа̄ саддахати татха̄гатасса бодхим̣, тена самма̄самбодхихетубхӯтам̣ саттесу хитасукхеситам̣ на париччаджати, сӣласампаттийа̄ сабрахмача̄рӣнам̣ пийо хоти гару ча бха̄ванӣйо чодако па̄пагарахӣ ватта̄ вачанаккхамо, сутасампаттийа̄ кхандха̄йатанасаччапат̣иччасамуппа̄да̄дика̄нам̣ гамбхӣра̄нам̣ катха̄нам̣ катта̄ хоти, ча̄гасампаттийа̄ аппиччхо хоти сантут̣т̣хо павивитто асам̣сат̣т̣хо, вӣрийасампаттийа̄ аттано паресан̃ча хитаппат̣ипаттийам̣ а̄раддхавӣрийо хоти, сатисампаттийа̄ упат̣т̣хитассати хоти парамена сатинепаккена саманна̄гато чиракатампи чирабха̄ситампи сарита̄ ануссарита̄, сама̄дхисампаттийа̄ авиккхитто хоти сама̄хито екаггачитто, пан̃н̃а̄сампаттийа̄ авипарӣтам̣ паджа̄на̄ти. со сатийа̄ кусала̄кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ гатийо саманвесанто пан̃н̃а̄йа сатта̄нам̣ хитасукхам̣ йатха̄бхӯтам̣ джа̄нитва̄ сама̄дхина̄ таттха абйаггачитто хутва̄ вӣрийена сатте ахитато ниседхетва̄ екантахите нийоджети. тенева̄ха –

‘‘пийо гару бха̄ванӣйо, ватта̄ ча вачанаккхамо;

гамбхӣран̃ча катхам̣ катта̄, но ча̄т̣т̣ха̄не нийоджако’’ти. (нетти. 113);

калйа̄н̣амитто, бхиккхаве, бхиккху акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄ветӣти калйа̄н̣амитто пуггало калйа̄н̣амиттам̣ нисса̄йа каммассаката̄н̃а̄н̣ам̣ уппа̄дети, уппаннам̣ саддхам̣ пха̄тим̣ кароти, саддха̄джа̄то упасан̇камати упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сун̣а̄ти. там̣ дхаммам̣ сутва̄ татха̄гате саддхам̣ пат̣илабхати, тена саддха̄пат̣ила̄бхена гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа паббаджджам̣ анутит̣т̣хати, чатупа̄рисуддхисӣлам̣ сампа̄дети, йатха̄балам̣ дхутадхамме сама̄да̄йа ваттати, дасакатха̄ваттхула̄бхӣ хоти, а̄раддхавӣрийо вихарати упат̣т̣хитассати сампаджа̄но пуббаратта̄парараттам̣ бодхипаккхийа̄нам̣ дхамма̄нам̣ бха̄вана̄нуйогамануйутто, начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арийамагга̄дхигамена саббам̣ акусалам̣ самуччхиндати, саббан̃ча кусалам̣ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаменто вад̣д̣хети. вуттан̃хетам̣ –

‘‘калйа̄н̣амиттассетам̣, мегхийа, бхиккхуно па̄т̣икан̇кхам̣ калйа̄н̣асаха̄йасса калйа̄н̣асампаван̇касса ‘йам̣ сӣлава̄ бхависсати, па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто вихариссати а̄ча̄рагочарасампанно, ан̣уматтесу ваджджесу, бхайадасса̄вӣ сама̄да̄йа сиккхиссати, сиккха̄падесу’.

‘‘калйа̄н̣амиттассетам̣…пе… калйа̄н̣асампаван̇касса ‘йам̣ йа̄йам̣ катха̄ абхисаллекхика̄ четовиваран̣асаппа̄йа̄ екантаниббида̄йа…пе… нибба̄на̄йа сам̣ваттати. сеййатхидам̣ – аппиччхакатха̄, сантут̣т̣хикатха̄, павивекакатха̄, асам̣саггакатха̄, вӣрийа̄рамбхакатха̄, сӣлакатха̄, сама̄дхикатха̄…пе… вимуттин̃а̄н̣адассанакатха̄. еварӯпа̄йа катха̄йа ника̄мала̄бхӣ бхависсати акиччхала̄бхӣ акасирала̄бхӣ’.

‘‘калйа̄н̣амиттассетам̣ …пе… калйа̄н̣асампаван̇касса ‘йам̣ а̄раддхавӣрийо вихариссати акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄на̄йа кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ упасампада̄йа тха̄мава̄ дал̣хапараккамо аниккхиттадхуро кусалесу дхаммесу’.

‘‘калйа̄н̣амиттассетам̣…пе… калйа̄н̣асампаван̇касса ‘йам̣ пан̃н̃ава̄ бхависсати, удайаттхага̄минийа̄ пан̃н̃а̄йа саманна̄гато арийа̄йа ниббедхика̄йа самма̄ дуккхаккхайага̄минийа̄’’’ти (уда̄. 31).

евам̣ сакалават̣т̣адуккхапаримуччананимиттам̣ калйа̄н̣амиттата̄ти ведитаббам̣. тенева̄ха –

‘‘маман̃хи, а̄нанда, калйа̄н̣амиттам̣ а̄гамма джа̄тидхамма̄ сатта̄ джа̄тийа̄ паримуччанти, джара̄дхамма̄ сатта̄ джара̄йа паримуччантӣ’’тиа̄ди (сам̣. ни. 1.129).

тена вуттам̣ – ‘‘калйа̄н̣амитто, бхиккхаве, бхиккху акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄ветӣ’’ти.

га̄тха̄йа саппатиссоти патиссавасан̇кха̄тена саха патиссена̄ти саппатиссо, калйа̄н̣амиттасса ова̄дам̣ сираса̄ сампат̣иччхако суббачоти аттхо. атха ва̄ хитасукхе патит̣т̣ха̄панена пати исетӣти патиссо, ова̄дада̄йако. гаруа̄дарайогена тена патиссена саха ваттатӣти саппатиссо, гарӯсу гаручиттӣка̄рабахуло. сага̄равоти чхаббидхенапи га̄равена йутто. карам̣ митта̄нам̣ вачананти калйа̄н̣амитта̄нам̣ ова̄дам̣ каронто йатхова̄дам̣ пат̣ипаджджанто. сампаджа̄ноти саттат̣т̣ха̄нийена сампаджан̃н̃ена саманна̄гато. патиссатоти каммат̣т̣ха̄нам̣ пха̄тим̣, гаметум̣ саматтха̄йа сатийа̄ патиссато сатока̄рӣ. анупуббена̄ти сӣла̄дивисуддхипат̣ипа̄т̣ийа̄, таттха ча випассана̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ чева маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ ча. саббасам̣йоджанаккхайанти ка̄мара̄гасам̣йоджана̄дӣнам̣ саббесам̣ сам̣йоджана̄нам̣ кхепанато саббасам̣йоджанаккхайасан̇кха̄тасса арийамаггасса парийоса̄набхӯтам̣ арахаттам̣, тасса а̄рамман̣абхӯтам̣ нибба̄намева ва̄. па̄пун̣е адхигаччхеййа̄ти аттхо. ити имесу двӣсу суттесу арийамагга̄дхигамасса саттха̄ра̄ падха̄нан̇гам̣ на̄ма гахитанти ведитаббам̣.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. сан̇гхабхедасуттаван̣н̣ана̄

18. ат̣т̣хаме екадхаммоти катаройам̣ суттаниккхепо? ат̣т̣хуппаттико. татра̄йам̣ сан̇кхепакатха̄ – девадатто хи аджа̄тасаттум̣ дуггахан̣ам̣ га̄ха̄петва̄ тасса питарам̣ ра̄джа̄нам̣ бимбиса̄рам̣ тена ма̄ра̄петва̄пи абхима̄ре пайоджетва̄пи сила̄павиджджханена лохитуппа̄дакаммам̣ катва̄пи на та̄вата̄ па̄кат̣о джа̄то, на̄л̣а̄гирим̣ виссаджджетва̄ пана па̄кат̣о джа̄то. атха маха̄джано ‘‘еварӯпампи на̄ма па̄пам̣ гахетва̄ ра̄джа̄ вичаратӣ’’ти кола̄халам̣ ака̄си, маха̄гхосо ахоси. там̣ сутва̄ ра̄джа̄ аттана̄ дӣйама̄на̄ни пан̃ча тха̄липа̄касата̄ни паччхинда̄песи, упат̣т̣ха̄намписса на̄гама̄си. на̄гара̄пи кулам̣ упагатасса кат̣аччхубхаттамписса на̄дам̣су. со парихӣнала̄бхасакка̄ро кохан̃н̃ена джӣвитука̄мо саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ пан̃ча ваттхӯни йа̄читва̄ ‘‘алам̣, девадатта, йо иччхати, со а̄ран̃н̃ико хотӯ’’тиа̄дина̄ (па̄ра̄. 409; чӯл̣ава. 343) бхагавата̄ пат̣иккхитто техи пан̃чахи ваттхӯхи ба̄лам̣ лӯкхаппасаннам̣ джанам̣ сан̃н̃а̄пенто пан̃часате ваджджипуттаке сала̄кам̣ га̄ха̄петва̄ сан̇гхам̣ бхиндитва̄ва те а̄да̄йа гайа̄сӣсам̣ агама̄си. атха две аггаса̄вака̄ саттху а̄н̣а̄йа таттха гантва̄ дхаммам̣ десетва̄ те арийапхале патит̣т̣ха̄петва̄ а̄найим̣су. йе панасса сан̇гхабхеда̄йа параккамантасса ладдхим̣ рочетва̄ татхева паггайха т̣хита̄ сан̇гхе бхиджджанте бхинне ча саманун̃н̃а̄ ахесум̣, тесам̣ там̣ дӣгхараттам̣ ахита̄йа дуккха̄йа ахоси.

девадаттопи на чирассева рога̄бхибхӯто ба̄л̣хагила̄но маран̣ака̄ле ‘‘саттха̄рам̣ вандисса̄мӣ’’ти ман̃чакасивика̄йа нӣйама̄но джетаванапоккхаран̣итӣре т̣хапито патхавийа̄ виваре динне патитва̄ авӣчимхи ниббатти, йоджанасатико часса аттабха̄во ахоси каппат̣т̣хийо та̄лаккхандхапарима̄н̣ехи айасӯлехи винивиддхо. девадаттапаккхика̄ни ча пан̃чаматта̄ни куласата̄ни тасса ладдхийам̣ т̣хита̄ни саха бандхавехи нирайе ниббатта̄ни. екадивасам̣ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, девадаттена сан̇гхам̣ бхиндантена бха̄рийам̣ каммам̣ ката’’нти. атха саттха̄ дхаммасабхам̣ упагантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте сан̇гхабхеде а̄дӣнавам̣ дассенто имам̣ суттам̣ абха̄си. кечи пана бхан̣анти ‘‘девадаттасса таппаккхика̄нан̃ча татха̄ нирайе ниббаттабха̄вам̣ дисва̄ сан̇гхабхеде а̄дӣнавам̣ дассенто бхагава̄ аттано аджджха̄сайенева имам̣ суттам̣ десесӣ’’ти.

таттха екадхаммоти еко акусало маха̄са̄ваджджадхаммо. локети сатталоке. уппаджджама̄но уппаджджатӣти еттха бхедасам̣ваттаникесу бхан̣д̣ана̄дӣсу сан̇гхе уппаннесупи ‘‘дхаммо адхаммо’’тиа̄дӣсу ат̣т̣ха̄расабхедакараваттхӯсу йасса кассачи дӣпанавасена вохарантесупи таттха ручиджананаттхам̣ анусса̄вентесупи анусса̄ветва̄ сала̄ка̄йа га̄хита̄йапи сан̇гхабхедо уппаджджама̄но на̄ма хоти, сала̄ка̄йа пана га̄хита̄йа чатта̄ро ва̄ атирека̄ ва̄ йада̄ а̄вен̣икам̣ уддесам̣ ва̄ сан̇гхакаммам̣ ва̄ каронти, тада̄ сан̇гхабхедо уппаджджати на̄ма. кате пана тасмим̣ сан̇гхабхедо уппанно на̄ма? каммам̣, уддесо, воха̄ро, анусса̄вана̄, сала̄кагга̄хоти имесу хи пан̃часу сан̇гхасса бхедака̄ран̣есу каммам̣ ва̄ уддесо ва̄ пама̄н̣ам̣, воха̄ра̄нусса̄ванасала̄кагга̄ха̄ пана пуббабха̄га̄ти.

бахуджана̄хита̄йа̄тиа̄дӣсу 0.маха̄джанасса джха̄намагга̄дисампаттинива̄ран̣ена ахита̄йа, саггасампаттинива̄ран̣ена асукха̄йа, апа̄йӯпапаттихетубха̄вена анаттха̄йа. акусаладхаммавасена ва̄ ахита̄йа, хитаматтассапи абха̄ва̄ сугатийампи ниббаттанакака̄йикачетасикадуккха̄йа уппаджджатӣти самбандхо. деваманусса̄нанти идам̣ ‘‘бахуно джанасса̄’’ти вуттесу уккат̣т̣хапуггаланиддесо. апаро найо – бахуджана̄хита̄йа̄ти бахуджанасса махато саттака̄йасса ахитаттха̄йа, дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикаанаттха̄йа̄ти аттхо. асукха̄йа̄ти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикаасукхаттха̄йа, дувидхадуккхаттха̄йа̄ти аттхо. анаттха̄йа̄ти параматтхапат̣иккхепа̄йа. нибба̄нан̃хи параматтхо, тато уттарим̣ аттхо наттхи. ахита̄йа̄ти маггапат̣иккхепа̄йа. нибба̄насампа̄пакамаггато хи уттарим̣ хитам̣ на̄ма наттхи. дуккха̄йа̄ти арийасукхавира̄дханена ват̣т̣адуккхата̄йа. йе хи арийасукхато вираддха̄ там̣ адхигантум̣ абхабба̄, те ват̣т̣адуккхе париббхаманти, арийасукхато ча уттарим̣ сукхам̣ на̄ма наттхи. вуттан̃хетам̣ ‘‘айам̣ сама̄дхи паччуппаннасукхо чева а̄йатин̃ча сукхавипа̄ко’’ти (дӣ. ни. 3.355; а. ни. 5.27).

ида̄ни ‘‘сан̇гхабхедо’’ти сарӯпато дассетва̄ тасса ахита̄дӣнам̣ екантахетубха̄вам̣ пака̄сетум̣ ‘‘сан̇гхе кхо пана, бхиккхаве, бхинне’’тиа̄дима̄ха. таттха бхиннети нимиттаттхе бхуммам̣ йатха̄ ‘‘адхана̄нам̣ дхане анануппадӣйама̄не’’ти (дӣ. ни. 3.91), бхедахетӯти аттхо. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бхан̣д̣ана̄нӣти чатуннам̣ париса̄нам̣ таппаккхика̄нан̃ча ‘‘есо дхаммо, несо дхаммо’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вивадана̄ни. бхан̣д̣анан̃хи калахасса пуббабха̄го. парибха̄са̄ти ‘‘идан̃чидан̃ча во анаттхам̣ карисса̄ма̄’’ти бхайуппа̄данавасена таджджана̄. париккхепа̄ти джа̄тиа̄дивасена парито кхепа̄, дасахи аккосаваттхӯхи кхум̣санавамбхана̄. париччаджана̄ти уккхепанийакаммакаран̣а̄дивасена нисса̄ран̣а̄. таттха̄ти тасмим̣ сан̇гхабхеде, таннимитте ва̄ бхан̣д̣ана̄дике. аппасанна̄ти ратанаттайагун̣а̄нам̣ анабхин̃н̃а̄. на пасӣдантӣти ‘‘дхаммача̄рино самача̄рино’’тиа̄дина̄ йва̄йам̣ бхиккхӯсу паса̄дана̄ка̄ро, татха̄ на пасӣданти, тесам̣ ва̄ сотаббам̣ саддха̄таббам̣ на ман̃н̃анти. татха̄ ча дхамме саттхари ча аппасанна̄ва хонти. екачча̄нам̣ ан̃н̃атхаттанти путхуджджана̄нам̣ авирул̣хасаддха̄нам̣ паса̄дан̃н̃атхаттам̣.

га̄тха̄йам̣ а̄па̄йикотиа̄дӣсу апа̄йе ниббаттана̄рахата̄йа а̄па̄йико. таттхапи авӣчисан̇кха̄те маха̄нирайе уппаджджатӣти нерайико. екам̣ антаракаппам̣ парипун̣н̣амева катва̄ таттха тит̣т̣хатӣти каппат̣т̣хо. сан̇гхабхедасан̇кха̄те вагге ратоти ваггарато. адхаммийата̄йа адхаммо. бхедакараваттхӯхи сан̇гхабхедасан̇кха̄те ева ча адхамме т̣хитоти адхаммат̣т̣хо. йогаккхема̄ падхам̣сатӣти йогаккхемато хитато падхам̣сати париха̄йати, чатӯхи ва̄ йогехи анупаддутатта̄ йогаккхемам̣ на̄ма арахаттам̣ нибба̄нан̃ча, тато панасса дхам̣сане ваттаббамева наттхи. дит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ато сам̣хатат̣т̣хена сан̇гхам̣, тато ева екакамма̄дивидха̄найогена самаггам̣ сахитам̣. бхетва̄на̄ти пуббе вутталаккхан̣ена сан̇гхабхедена бхиндитва̄. каппанти а̄йукаппам̣. со панеттха антаракаппова. нирайамхӣти авӣчимаха̄нирайамхи.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. сан̇гхаса̄маггӣсуттаван̣н̣ана̄

19. наваме екадхаммоти еко кусаладхаммо анаваджджадхаммо. ‘‘айам̣ дхаммо, на̄йам̣ дхаммо’’тиа̄дина̄ саче сан̇гхе вива̄до уппаджджеййа, таттха дхаммака̄мена вин̃н̃уна̄ ити пат̣исан̃чиккхитаббам̣ ‘‘т̣ха̄нам̣ кхо, панетам̣ виджджати, йадидам̣ вива̄до вад̣д̣хама̄но сан̇гхара̄джийа̄ ва̄ сан̇гхабхеда̄йа ва̄ сам̣ваттеййа̄’’ти. саче там̣ адхикаран̣ам̣ аттана̄ паггахетва̄ т̣хито, аггим̣ аккантена вийа сахаса̄ тато орамитаббам̣. атха парехи там̣ паггахитам̣ сайан̃четам̣ саккоти вӯпасаметум̣, усса̄хаджа̄то хутва̄ дӯрампи гантва̄ татха̄ пат̣ипаджджитаббам̣, йатха̄ там̣ вӯпасаммати. саче пана сайам̣ на саккоти, со ча вива̄до упарӯпари вад̣д̣хатева, на вӯпасаммати. йе таттха патирӯпа̄ сиккха̄ка̄ма̄ сабрахмача̄рино, те усса̄хетва̄ йена дхаммена йена винайена йена саттхуса̄санена там̣ адхикаран̣ам̣ йатха̄ вӯпасаммати, татха̄ вӯпасаметаббам̣. евам̣ вӯпасаментасса йо сан̇гхаса̄маггикаро кусало дхаммо, айаметтха екадхаммоти адхиппето. со хи убхатопаккхийа̄нам̣ двел̣хакаджа̄та̄нам̣ бхиккхӯнам̣, тесам̣ ануваттанавасена т̣хита̄нам̣ бхиккхунӣнам̣ упа̄сака̄нам̣ упа̄сика̄нам̣ тесам̣ а̄раккхадевата̄нам̣ йа̄вадева брахма̄нампи уппаджджана̄рахам̣ ахитам̣ дуккха̄вахам̣ сам̣килесадхаммам̣ апанетва̄ махато пун̃н̃ара̄сисса кусала̄бхисандасса хетубха̄вато садевакасса локасса хитасукха̄вахо хоти. тена вуттам̣ ‘‘екадхаммо, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати бахуджанахита̄йа̄’’тиа̄ди. тассаттхо анантарасутте вуттавипарийа̄йена ведитаббо. сан̇гхаса̄маггӣти сан̇гхасса самаггабха̄во бхеда̄бха̄во екакаммата̄ екуддесата̄ ча.

га̄тха̄йам̣ сукха̄ сан̇гхасса са̄маггӣти сукхасса паччайабха̄вато са̄маггӣ сукха̄ти вутта̄. йатха̄ ‘‘сукхо буддха̄намуппа̄до’’ти (дха. па. 194). самагга̄нан̃чануггахоти самагга̄нам̣ са̄маггианумоданена анугган̣ханам̣ са̄маггианурӯпам̣, йатха̄ те са̄маггим̣ на виджаханти, татха̄ гахан̣ам̣ т̣хапанам̣ анубалаппада̄нанти аттхо. сан̇гхам̣ самаггам̣ катва̄на̄ти бхиннам̣ сан̇гхам̣ ра̄джипаттам̣ ва̄ самаггам̣ сахитам̣ катва̄. каппанти а̄йукаппамева. саггамхи модатӣти ка̄ма̄вачарадевалоке ан̃н̃е деве дасахи т̣ха̄нехи абхибхавитва̄ диббасукхам̣ анубхаванто иччхитаниппхаттийа̄ва модати памодати лалати кӣл̣атӣти.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. падут̣т̣хачиттасуттаван̣н̣ана̄

20. дасамасса ка̄ уппатти? ат̣т̣хуппаттийева. екадивасам̣ кира бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннисинна̄ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ – ‘‘а̄вусо, идхекаччо бахум̣ пун̃н̃акаммам̣ кароти, екаччо бахум̣ па̄пакаммам̣, екаччо убхайавомиссакам̣ кароти. таттха вомиссака̄рино кӣдисо абхисампара̄йо’’ти? атха саттха̄ дхаммасабхам̣ упаганва̄ пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисинно там̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘бхиккхаве, маран̣а̄саннака̄ле сам̣килит̣т̣хачиттасса дуггати па̄т̣икан̇кха̄’’ти дассенто има̄йа ат̣т̣хуппаттийа̄ идам̣ суттам̣ десеси.

таттха идха̄ти деса̄падесе нипа̄то. сва̄йам̣ каттхачи падесам̣ упа̄да̄йа вуччати ‘‘идхева тит̣т̣хама̄насса, девабхӯтасса ме сато’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.369). каттхачи са̄санам̣ упа̄да̄йа ‘‘идхева, бхиккхаве, саман̣о идха дутийо саман̣о’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.139; а. ни. 4.241). каттхачи падапӯран̣аматте ‘‘идха̄хам̣, бхиккхаве, бхутта̄вӣ ассам̣ пава̄рито’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.30). каттхачи локам̣ упа̄да̄йа вуччати ‘‘идха татха̄гато локе уппаджджатӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 3.61). идха̄пи локе ева дат̣т̣хаббо. екаччанти екам̣, ан̃н̃атаранти аттхо. пуггаланти саттам̣. со хи йатха̄паччайам̣ кусала̄кусала̄нам̣ таббипа̄ка̄нан̃ча пӯран̣ато маран̣авасена галанато ча пуггалоти вуччати. падут̣т̣хачиттанти падосена а̄гха̄тена дут̣т̣хачиттам̣. атха ва̄ падут̣т̣хачиттанти досена ра̄га̄дина̄ падӯситачиттам̣. еттха ча екаччанти идам̣ падут̣т̣хачиттасса пуггаласса висесанам̣. йасса хи пат̣исандхида̄йакакаммам̣ ока̄самака̄си, со татха̄ вутто. йасса ча акусалаппаваттито читтам̣ ниваттетва̄ кусалавасена ота̄ретум̣ на сакка̄, евам̣ а̄саннамаран̣о. еванти ида̄ни ваттабба̄ка̄рам̣ дассети. четаса̄ти аттано читтена четопарийан̃а̄н̣ена. четоти тасса пуггаласса читтам̣. паричча̄ти париччхиндитва̄ паджа̄на̄ми. нану ча йатха̄каммупаган̃а̄н̣асса̄йам̣ висайоти? саччаметам̣, тада̄ паваттама̄наакусалачиттавасена панетам̣ вуттам̣.

имамхи ча̄йам̣ самайети имасмим̣ ка̄ле, има̄йам̣ ва̄ паччайаса̄маггийам̣, айам̣ пуггало джаванавӣтхийа̄ апарабха̄ге ка̄лам̣ кареййа чети аттхо. на хи джаванаккхан̣е ка̄лам̣кирийа̄ аттхи. йатха̄бхатам̣ никкхитто евам̣ нирайети йатха̄ а̄бхатам̣ кин̃чи а̄харитва̄ т̣хапитам̣, евам̣ аттано каммуна̄ никкхитто нирайе т̣хапито ева̄ти аттхо. ка̄йасса бхеда̄ти упа̄диннаккхандхапаричча̄га̄. парам̣ маран̣а̄ти таданантарам̣ абхиниббаттаккхандхаггахан̣е. атха ва̄ ка̄йасса бхеда̄ти джӣвитиндрийасса упаччхеда̄. парам̣ маран̣а̄ти чутито уддхам̣.

апа̄йантиа̄ди саббам̣ нирайассева вевачанам̣. нирайо хи айасан̇кха̄та̄ сукха̄ апетоти апа̄йо; саггамоккхахетубхӯта̄ ва̄ пун̃н̃асаммата̄ айа̄ апетотипи апа̄йо. дуккхасса гати пат̣исаран̣анти дуггати; досабахулатта̄ ва̄ дут̣т̣хена каммуна̄ ниббатта̄ гатӣтипи дуггати. виваса̄ нипатанти еттха дуккат̣акаммака̄рино, винассанта̄ ва̄ еттха нипатанти самбхиджджама̄нан̇гапаччан̇га̄ти винипа̄то. наттхи еттха асса̄дасан̃н̃ито айоти нирасса̄дат̣т̣хена нирайо. атха ва̄ апа̄йаггахан̣ена тираччха̄найони вуччати. тираччха̄найони хи апа̄йо сугатито апетатта̄, на дуггати махесаккха̄нам̣ на̄гара̄джа̄дӣнам̣ самбхавато. дуггатиггахан̣ена петтивисайо. со хи апа̄йо чева дуггати ча сугатито апетатта̄ дуккхасса ча гатибхӯтатта̄, на винипа̄то асурасадисам̣ авинипа̄татта̄. винипа̄таггахан̣ена асурака̄йо. со хи йатха̄вуттена аттхена апа̄йо чева дуггати ча, саббасампаттисамуссайехи винипатитатта̄ винипа̄тоти ча вуччати. нирайаггахан̣ена авӣчиа̄дианекаппака̄ро нирайова вуччати. идха пана саббападехипи нирайова вутто. упападжджантӣти пат̣исандхим̣ ган̣ханти.

га̄тха̄су пат̣хамага̄тха̄ сан̇гӣтика̄ле дхаммасан̇га̄хакаттхерехи т̣хапита̄. н̃атва̄на̄ти пуббака̄лакирийа̄. н̃а̄н̣апуббакан̃хи бйа̄каран̣ам̣. хетуаттхо ва̄ тва̄-саддо йатха̄ ‘‘сӣхам̣ дисва̄ бхайам̣ хотӣ’’ти, джа̄нанахетӯти аттхо. буддхо, бхиккхӯнам̣ сантикети буддхо бхагава̄ аттано сантике бхиккхӯнам̣ етам̣ парато двӣхи га̄тха̄хи вуччама̄нам̣ аттхам̣ бйа̄ка̄си. сесам̣ вуттанайамева.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. татийавагго

1. пасанначиттасуттаван̣н̣ана̄

21. татийаваггасса пат̣хаме пасанначиттанти ратанаттайасаддха̄йа каммапхаласаддха̄йа ча пасаннама̄насам̣. сугатинти сундарам̣ гатим̣, сукхасса ва̄ гатинти сугатим̣. сагганти рӯпа̄дисампаттӣхи сут̣т̣ху агганти саггам̣. локанти локийанти еттха пун̃н̃апа̄папхала̄ни, луджджанат̣т̣хенева ва̄ локам̣. еттха ча сугатиггахан̣ена мануссагатипи сан̇гайхати, саггаггахан̣ена девагати ева. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. меттасуттаван̣н̣ана̄

22. дутийе ма̄, бхиккхаве, пун̃н̃а̄нанти еттха ма̄ти пат̣иседхе нипа̄то. пун̃н̃асаддо ‘‘кусала̄нам̣, бхиккхаве, дхамма̄нам̣ сама̄да̄нахету евамидам̣ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.380) пун̃н̃апхале а̄гато. ‘‘авиджджа̄гатойам̣, бхиккхаве, пурисапуггало пун̃н̃ан̃че сан̇кха̄рам̣ абхисан̇кхаротӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.51) ка̄марӯпа̄вачарасучарите. ‘‘пун̃н̃ӯпагам̣ бхавати вин̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу сугативисесабхӯте упапаттибхаве. ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, пун̃н̃акирийаваттхӯни – да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттху, сӣламайам̣ пун̃н̃акирийаваттху, бха̄вана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттхӯ’’тиа̄дӣсу (итиву. 60; а. ни. 8.36) кусалачетана̄йам̣. идха пана тебхӯмакакусаладхамме ведитаббо. бха̄йиттха̄ти еттха дувидхам̣ бхайам̣ н̃а̄н̣абхайам̣, са̄раджджабхайанти. таттха ‘‘йепи те, бхиккхаве, дева̄ дӣгха̄йука̄ ван̣н̣аванто сукхабахула̄ уччесу вима̄несу чират̣т̣хитика̄, тепи татха̄гатасса дхаммадесанам̣ сутва̄ йебхуййена бхайам̣ сам̣вегам̣ санта̄сам̣ а̄паджджантӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.33) а̄гатам̣ н̃а̄н̣абхайам̣. ‘‘ахудева бхайам̣, аху чхамбхитаттам̣, аху ломахам̣со’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.318) а̄гатам̣ са̄раджджабхайам̣. идха̄пи са̄раджджабхайамева. айан̃хеттха аттхо – бхиккхаве, дӣгхараттам̣ ка̄йавачӣсам̣йамо ваттапат̣иваттапӯран̣ам̣ ека̄санам̣, екасеййам̣, индрийадамо, дхутадхаммехи читтасса ниггахо, сатисампаджан̃н̃ам̣, каммат̣т̣ха̄на̄нуйогавасена вӣрийа̄рамбхоти евама̄дӣни йа̄ни бхиккхуна̄, нирантарам̣ паваттетабба̄ни пун̃н̃а̄ни, техи ма̄ бха̄йиттха, ма̄ бхайам̣ санта̄сам̣ а̄паджджиттха, екаччасса дит̣т̣хадхаммасукхасса упародхабхайена сампара̄йиканибба̄насукхада̄йакехи пун̃н̃ехи ма̄ бха̄йиттха̄ти. ниссакке хи идам̣ са̄мивачанам̣.

ида̄ни тато абха̄йитаббабха̄ве ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘сукхассета’’нтиа̄дима̄ха. таттха сукхасаддо ‘‘сукхо буддха̄нам̣ уппа̄до, сукха̄ вира̄гата̄ локе’’тиа̄дӣсу (дха. па. 194) сукхамӯле а̄гато. ‘‘йасма̄ ча кхо, маха̄ли, рӯпам̣ сукхам̣ сукха̄нупатитам̣ сукха̄вакканта’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.60) сукха̄рамман̣е. ‘‘йа̄ван̃чидам̣, бхиккхаве, на сукарам̣ аккха̄нена па̄пун̣итум̣ йа̄ва сукха̄ сагга̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.255) сукхапаччайат̣т̣ха̄не. ‘‘сукхо пун̃н̃асса уччайо’’тиа̄дӣсу (дха. па. 118) сукхахетумхи. ‘‘дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄ ете дхамма̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.82) абйа̄падждже. ‘‘нибба̄нам̣ парамам̣ сукха’’нтиа̄дӣсу (дха. па. 204; ма. ни. 2.215) нибба̄не. ‘‘сукхасса ча паха̄на̄’’тиа̄дӣсу (чӯл̣ани. кхаггависа̄н̣асуттаниддеса 125) сукхаведана̄йам̣. ‘‘адуккхамасукхам̣ сантам̣, сукхамиччева бха̄сита’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 4.253; итиву. 53) упеккха̄ведана̄йам̣. ‘‘двепи майа̄, а̄нанда, ведана̄ вутта̄ парийа̄йена сукха̄ ведана̄, дуккха̄ ведана̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.89) ит̣т̣хасукхе. ‘‘сукхо випа̄ко пун̃н̃а̄на’’нтиа̄дӣсу (пет̣ако. 23) сукхавипа̄ке. идха̄пи ит̣т̣хавипа̄ке ева дат̣т̣хаббо. ит̣т̣хасса̄тиа̄дӣсу еситаббато анит̣т̣хапат̣иккхепато ча ит̣т̣хасса, каманӣйато манасмин̃ча каманато пависанато кантасса, пийа̄йитаббато сантаппанато ча пийасса, ма̄нанӣйато манасса павад̣д̣ханато ча мана̄пасса̄ти аттхо ведитаббо. йадидам̣ пун̃н̃а̄нӣти ‘‘пун̃н̃а̄нӣ’’ти йадидам̣ вачанам̣, етам̣ сукхасса ит̣т̣хасса випа̄касса адхивачанам̣ на̄мам̣, сукхамева там̣ йадидам̣ пун̃н̃анти пхалена ка̄ран̣асса абхедӯпача̄рам̣ вадати. тена катӯпачита̄нам̣ пун̃н̃а̄нам̣ авассам̣бха̄випхалам̣ сутва̄ аппаматтена саккаччам̣ пун̃н̃а̄ни ка̄табба̄нӣти пун̃н̃акирийа̄йам̣ нийоджети, а̄даран̃ча несам̣ таттха уппа̄дети.

ида̄ни аттана̄ сунеттака̄ле катена пун̃н̃акаммена дӣгхараттам̣ паччанубхӯтам̣ бхавантарапат̣иччханнам̣ ул̣а̄ратамам̣ пун̃н̃авипа̄кам̣ уда̄харитва̄ таматтхам̣ па̄кат̣ам̣ каронто ‘‘абхиджа̄на̄ми кхо пана̄ха’’нтиа̄дима̄ха. таттха абхиджа̄на̄мӣти абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена джа̄на̄ми, паччаккхато буджджха̄ми. дӣгхараттанти чирака̄лам̣. пун̃н̃а̄нанти да̄на̄дикусаладхамма̄нам̣. сатта васса̄нӣти сатта сам̣ваччхара̄ни. меттачиттанти миджджатӣти метта̄, синийхатӣти аттхо. митте бхава̄, миттасса ва̄ еса̄ паваттӣтипи метта̄. лаккхан̣а̄дито пана хита̄ка̄раппаваттилаккхан̣а̄, хитӯпасам̣ха̄рараса̄, а̄гха̄тавинайапаччупат̣т̣ха̄на̄, сатта̄нам̣ мана̄пабха̄вадассанападат̣т̣ха̄на̄. бйа̄па̄дӯпасамо етисса̄ сампатти, синеха̄самбхаво випатти. са̄ етасса аттхӣти меттачиттам̣. бха̄ветва̄ти метта̄сахагатам̣ читтам̣, читтасӣсена сама̄дхи вуттоти метта̄сама̄дхим̣ метта̄брахмавиха̄рам̣ уппа̄детва̄ чева вад̣д̣хетва̄ ча. сатта сам̣ват̣т̣авиват̣т̣акаппети сатта маха̄каппе. сам̣ват̣т̣а-виват̣т̣аггахан̣енева хи сам̣ват̣т̣ат̣т̣ха̄йи-виват̣т̣ат̣т̣ха̄йинопи гахита̄. имам̣ локанти ка̄малокам̣. сам̣ват̣т̣ама̄не суданти сам̣ват̣т̣ама̄не. суданти нипа̄таматтам̣ винассама̄нети аттхо. ‘‘сам̣ваттама̄не суда’’нти ча пат̣ханти. каппети ка̄ле. каппасӣсена хи ка̄ло вутто. ка̄ле кхӣйама̄не каппопи кхӣйатева. йатха̄ха –

‘‘ка̄ло гхасати бхӯта̄ни, сабба̄нева сахаттана̄’’ти. (джа̄. 1.2.190);

‘‘а̄бхассарӯпаго хомӣ’’ти вуттатта̄ теджосам̣ват̣т̣авасенеттха каппавут̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣. а̄бхассарӯпаготи таттха пат̣исандхиггахан̣авасена а̄бхассарабрахмалокам̣ упагаччха̄мӣти а̄бхассарӯпаго хоми. виват̣т̣ама̄нети сан̣т̣хахама̄не, джа̄йама̄нети аттхо. сун̃н̃ам̣ брахмавима̄нам̣ упападжджа̄мӣти кассачи саттасса таттха ниббаттасса абха̄вато сун̃н̃ам̣, йам̣ пат̣хамаджджха̄набхӯмисан̇кха̄там̣ брахмавима̄нам̣ а̄дито ниббаттам̣, там̣ пат̣исандхиггахан̣авасена упападжджа̄ми упеми. брахма̄ти ка̄ма̄вачарасаттехи сет̣т̣хат̣т̣хена татха̄ татха̄ брӯхитагун̣ата̄йа брахмавиха̄рато ниббаттат̣т̣хена ча брахма̄. брахмапа̄рисаджджабрахмапурохитехи маханто брахма̄ти маха̄брахма̄. тато ева те абхибхавитва̄ т̣хитатта̄ абхибхӯ. техи кеначи гун̣ена на абхибхӯтоти анабхибхӯто. ан̃н̃адаттхӯти екам̣савачане нипа̄то. дасоти дассанасӣло, со атӣта̄на̄гатапаччуппанна̄нам̣ дассанасаматтхо, абхин̃н̃а̄н̣ена пасситаббам̣ пасса̄мӣти аттхо. сесабрахма̄нам̣ иддхипа̄дабха̄вана̄балена аттано читтан̃ча мама васе ваттемӣти васаваттӣ хомӣти йоджетаббам̣. тада̄ кира бодхисатто ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣпи сама̄но татха̄ саттахитам̣ аттано па̄рамипарипӯран̣ан̃ча олокенто та̄су ева двӣсу джха̄набхӯмӣсу никантим̣ уппа̄детва̄ метта̄брахмавиха̄равасена апара̄парам̣ сам̣сари. тена вуттам̣ ‘‘саттавасса̄ни…пе… васаваттӣ’’ти.

евам̣ бхагава̄ рӯпа̄вачарапун̃н̃асса випа̄камахантатам̣ пака̄сетва̄ ида̄ни ка̄ма̄вачарапун̃н̃асса̄пи там̣ дассенто ‘‘чхаттим̣саккхатту’’нтиа̄дима̄ха. таттха сакко ахосинти чхаттим̣са ва̄ре ан̃н̃аттха анупападжджитва̄ нирантарам̣ сакко дева̄наминдо та̄ватим̣садевара̄джа̄ ахоси. ра̄джа̄ ахосинтиа̄дӣсу чатӯхи аччхарийадхаммехи чатӯхи ча сан̇гахаваттхӯхи локам̣ ран̃джетӣти ра̄джа̄. чаккаратанам̣ ваттети, чатӯхи сампаттичаккехи ваттати, техи ча парам̣ ваттети, парахита̄йа ча ирийа̄патхачакка̄нам̣ ватто етасмим̣ аттхӣти чаккаваттӣ. ра̄джа̄ти четтха са̄ман̃н̃ам̣, чаккаваттӣти висесам̣. дхаммена чаратӣти дхаммико. н̃а̄йена самена ваттатӣти аттхо. дхамменева раджджам̣ лабхитва̄ ра̄джа̄ джа̄тоти дхаммара̄джа̄. парахитадхаммачаран̣ена ва̄ дхаммико, аттахитадхаммачаран̣ена дхаммара̄джа̄, чатуранта̄йа иссароти ча̄туранто, чатусамудданта̄йа чатуббидхадӣпавибхӯсита̄йа ча патхавийа̄ иссароти аттхо. аджджхаттам̣ копа̄дипаччаттхике, бахиддха̄ ча саббара̄джа̄но адан̣д̣ена асаттхена виджесӣти виджита̄вӣ. джанападе тха̄варабха̄вам̣ дхувабха̄вам̣ патто, на сакка̄ кеначи тато ча̄летум̣ джанападо ва̄ тамхи тха̄варийаппатто ануйутто сакамманирато ачало асампаведхӣти джанападаттха̄варийаппатто.

чаккаратанам̣, хаттхиратанам̣, ассаратанам̣, ман̣иратанам̣, иттхиратанам̣, гахапатиратанам̣, парин̣а̄йакаратананти имехи саттахи ратанехи самупетоти саттаратанасаманна̄гато. тесу хи ра̄джа̄ чаккаватти чаккаратанена аджитам̣ джина̄ти, хаттхиассаратанехи виджите сукхенева анувичарати, парин̣а̄йакаратанена виджитаманураккхати, сесехи упабхогасукхаманубхавати. пат̣хамена часса усса̄хасаттийого, паччхимена мантасаттийого, хаттхиассагахапатиратанехи пабхӯсаттийого супарипун̣н̣о хоти, иттхиман̣иратанехи тивидхасаттийогапхалам̣. со иттхиман̣иратанехи парибхогасукхаманубхавати, сесехи упабхогасукхам̣. висесато часса пурима̄ни тӣн̣и адосакусаламӯладжанитакамма̄нубха̄вена сампаджджанти, маджджхима̄ни алобхакусаламӯладжанитакамма̄нубха̄вена, паччхимамекам̣ амохакусаламӯладжанитакамма̄нубха̄вена̄ти ведитаббам̣ падесараджджасса̄ти кхуддакараджджасса.

етадахосӣти аттано сампаттийо паччавеккхантасса паччхиме чаккаваттика̄ле етам̣ ‘‘кисса ну кхо ме идам̣ каммасса пхала’’нтиа̄дикам̣ ахоси. саббаттхакамева тасмим̣ тасмимпи бхаве етадахосийева. таттха̄йам̣ чаккаваттика̄лавасена йоджана̄. евам̣махиддхикоти ман̣иратанахаттхиратана̄диппамукха̄йа косава̄ханасампаттийа̄ джанападаттха̄варийаппаттийа̄ ча евам̣махиддхико. евам̣маха̄нубха̄воти чаккаратана̄дисаманна̄гамена кассачипи пӣл̣ам̣ акаронтова саббара̄джӯхи сираса̄ сампат̣иччхитаса̄санавеха̄сагамана̄дӣхи евам̣ маха̄нубха̄во. да̄насса̄ти анна̄дидеййадхаммапаричча̄гасса. дамасса̄ти чаккха̄дииндрийадаманасса чева сама̄дха̄навасена ра̄га̄дикилесадаманасса ча. сам̣йамасса̄ти ка̄йавачӣсам̣йамасса. таттха йам̣ сама̄дха̄навасена килесадаманам̣, там̣ бха̄вана̄майам̣ пун̃н̃ам̣, тан̃ча кхо метта̄брахмавиха̄рабхӯтам̣ идха̄дхиппетам̣. тасмин̃ча упача̄раппана̄бхедена дувидхе йам̣ аппана̄ппаттам̣, тенасса йатха̄вутта̄су двӣсу джха̄набхӯмӣсу упапатти ахоси. итарена тивидхена̄пи йатха̄рахам̣ паттачаккаваттиа̄дибха̄воти ведитаббам̣.

ити бхагава̄ атта̄нам̣ ка̄йасаккхи катва̄ пун̃н̃а̄нам̣ випа̄камахантатам̣ пака̄сетва̄ ида̄ни тамеваттхам̣ га̄тха̄бандхена дассенто ‘‘пун̃н̃амева̄’’тиа̄дима̄ха. таттха пун̃н̃амева со сиккхеййа̄ти йо аттхака̄мо кулапутто, со пун̃н̃апхаланиббаттанато, аттано санта̄нам̣ пунанато ча ‘‘пун̃н̃а’’нти ладдхана̄мам̣ тивидхам̣ кусаламева сиккхеййа нивесеййа упачинеййа пасавеййа̄ти аттхо. а̄йатагганти випулапхалата̄йа ул̣а̄рапхалата̄йа а̄йатаггам̣, пийамана̄папхалата̄йа ва̄ а̄йатим̣ уттаманти а̄йатаггам̣, а̄йена ва̄ йонисоманасика̄ра̄диппаччайена ул̣а̄ратамена агганти а̄йатаггам̣. така̄ро падасандхикаро. атха ва̄ а̄йена пун̃н̃апхалена аггам̣ падха̄нанти а̄йатаггам̣. тато ева сукхудрайам̣ сукхавипа̄канти аттхо.

катамам̣ пана там̣ пун̃н̃ам̣, катхан̃ча нам̣ сиккхеййа̄ти а̄ха ‘‘да̄нан̃ча самачарийан̃ча, меттачиттан̃ча бха̄вайе’’ти. таттха самачарийанти ка̄йависама̄дӣни ваджджетва̄ ка̄йасама̄дичаритам̣, сувисуддхам̣ сӣланти аттхо. бха̄вайети аттано санта̄не уппа̄деййа вад̣д̣хеййа. ете дхаммети ете да̄на̄дике сучаритадхамме. сукхасамуддайети сукха̄нисам̣се, а̄нисам̣сапхалампи несам̣ сукхамева̄ти дассети. абйа̄паджджам̣ сукхам̣ локанти ка̄маччханда̄дибйа̄па̄давирахитатта̄ абйа̄паджджам̣ ниддуккхам̣, парапӣл̣а̄бха̄ве пана ваттаббам̣ наттхи. джха̄насама̄паттивасена сукхабахулатта̄ сукхам̣, екантасукхан̃ча брахмалокам̣ джха̄напун̃н̃а̄нам̣, итарапун̃н̃а̄нам̣ пана тадан̃н̃ам̣ сампаттибхавасан̇кха̄там̣ сукхам̣ локам̣ пан̣д̣ито саппан̃н̃о упападжджати упети. ити имасмим̣ сутте га̄тха̄су ча ват̣т̣асампатти ева катхита̄.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. убхайаттхасуттаван̣н̣ана̄

23. татийе бха̄витоти уппа̄дито ча вад̣д̣хито ча. бахулӣкатоти пунаппунам̣ като. аттхоти хитам̣. тан̃хи аран̣ӣйато упагантаббато аттхоти вуччати. самадхигайха тит̣т̣хатӣти самма̄ париггахетва̄ авиджахитва̄ ваттати. дит̣т̣хадхаммиканти дит̣т̣хадхаммо вуччати паччаккхабхӯто аттабха̄во, дит̣т̣хадхамме бхавам̣ дит̣т̣хадхаммикам̣, идхалокапарийа̄паннанти аттхо. сампара̄йиканти дхаммавасена сампаретаббато сампара̄йо, паралоко, сампара̄йе бхавам̣ сампара̄йикам̣, паралокапарийа̄паннанти вуттам̣ хоти.

ко панеса дит̣т̣хадхаммико на̄ма аттхо, ко ва̄ сампара̄йикоти? сан̇кхепена та̄ва йам̣ идхалокасукхам̣, йан̃четарахи идхалокасукха̄вахам̣, айам̣ дит̣т̣хадхаммико аттхо. сеййатхидам̣ – гахат̣т̣ха̄нам̣ та̄ва идха йам̣ кин̃чи виттӯпакаран̣ам̣, ана̄кулакаммантата̄, а̄рогйасам̣видха̄нам̣, ваттхувисадакирийа̄йогавихита̄ни сиппа̄йатанавиджджа̄т̣т̣ха̄на̄ни сан̇гахитапариджаната̄ти евама̄ди. паббаджита̄нам̣ пана йе име джӣвитапариккха̄ра̄ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄. тесам̣ акиччхала̄бхо, таттха ча сан̇кха̄йа пат̣исевана̄, сан̇кха̄йа париваджджана̄, ваттхувисадакирийа̄, аппиччхата̄, сантут̣т̣хи, павивеко, асам̣сагготи евама̄ди. патирӯпадесава̄сасаппурисӯпаниссайасаддхаммассаванайонисоманасика̄ра̄дайо пана убхайесам̣ са̄дха̄ран̣а̄ убхайа̄нурӯпа̄ ча̄ти ведитабба̄.

аппама̄доти еттха аппама̄до пама̄даппат̣ипаккхато ведитаббо. ко панеса пама̄до на̄ма? памаджджана̄ка̄ро. вуттам̣ хетам̣ –

‘‘таттха катамо пама̄до? ка̄йадуччарите ва̄ вачӣдуччарите ва̄ манодуччарите ва̄ пан̃часу ва̄ ка̄магун̣есу читтасса воссагго воссагга̄нуппа̄данам̣ кусала̄нам̣ ва̄ дхамма̄нам̣ бха̄вана̄йа асаккаччакирийата̄ аса̄таччакирийата̄ анат̣т̣хитакирийата̄ олӣнавуттита̄ никкхиттачхандата̄ никкхиттадхурата̄ ана̄севана̄ абха̄вана̄ абахулӣкаммам̣ анадхит̣т̣ха̄нам̣ анануйогопама̄до. йо еварӯпо пама̄до памаджджана̄ памаджджитаттам̣. айам̣ вуччати пама̄до’’ти (вибха. 846).

тасма̄ вуттаппат̣ипаккхато аппама̄до ведитаббо. аттхато хи со сатийа̄ авиппава̄со, ниччам̣ упат̣т̣хитассатийа̄ етам̣ на̄мам̣. апаре пана ‘‘сатисампаджан̃н̃айогена паватта̄ чатта̄ро арӯпино кхандха̄ аппама̄до’’ти ваданти.

‘‘бха̄вито бахӯлӣкато’’ти вуттам̣, катхам̣ пана̄йам̣ аппама̄до бха̄ветабботи? на аппама̄дабха̄вана̄ на̄ма висум̣ екабха̄вана̄ аттхи. йа̄ хи ка̄чи пун̃н̃акирийа̄ кусалакирийа̄, сабба̄ са̄ аппама̄дабха̄вана̄твева ведитабба̄. висесато пана виват̣т̣ӯпаниссайам̣ саран̣агаманам̣ ка̄йикава̄часикасам̣варан̃ча упа̄да̄йа сабба̄ сӣлабха̄вана̄, сабба̄ сама̄дхибха̄вана̄, сабба̄ пан̃н̃а̄бха̄вана̄, сабба̄ кусалабха̄вана̄, анаваджджабха̄вана̄, аппама̄дабха̄вана̄ти ведитабба̄. ‘‘аппама̄до’’ти хи идам̣ махантам̣ аттхам̣ дӣпети, махантам̣ аттхам̣ париггахетва̄ тит̣т̣хати. сакалампи тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ а̄харитва̄ аппама̄дападасса аттхам̣ катва̄ катхенто дхаммакатхико ‘‘атиттхена паккхандо’’ти на ваттаббо. касма̄? аппама̄дападасса махантабха̄вато. татха̄ хи самма̄самбуддхо кусина̄ра̄йам̣ йамакаса̄ла̄намантаре паринибба̄насамайе нипанно абхисамбодхито пат̣т̣ха̄йа пан̃чачатта̄лӣса̄йа вассесу аттана̄ бха̄ситам̣ дхаммам̣ екена падена сан̇гахетва̄ дассенто – ‘‘аппама̄дена сампа̄детха̄’’ти бхиккхӯнам̣ ова̄дамада̄си. татха̄ ча вуттам̣ –

‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, йа̄ни ка̄ничи джан̇гала̄нам̣ па̄н̣а̄нам̣ пададжа̄та̄ни, сабба̄ни та̄ни хаттхипаде самодха̄нам̣ гаччханти, хаттхипадам̣ тесам̣ аггамаккха̄йати йадидам̣ махантат̣т̣хена; евамева кхо, бхиккхаве, йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббете аппама̄дамӯлака̄ аппама̄дасамосаран̣а̄, аппама̄до тесам̣ дхамма̄нам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти (ма. ни. 1.300).

га̄тха̄су аппама̄дам̣ пасам̣сантӣти да̄на̄дипун̃н̃акирийа̄су аппама̄дам̣ аппамаджджанам̣ пан̣д̣ита̄ саппан̃н̃а̄ буддха̄дайо пасам̣санти, ван̣н̣енти тхоменти. касма̄? йасма̄ аппаматто убхо аттхе адхиган̣ха̄ти пан̣д̣ито. ке пана те убхо аттха̄ти а̄ха – ‘‘дит̣т̣хе дхамме ча йо аттхо, йо чаттхо сампара̄йико’’ти, еваметтха падайоджана̄ ведитабба̄. идха̄пи дит̣т̣хе дхамме ча йо аттхоти гахат̣т̣хасса та̄ва ‘‘анаваджджа̄ни камма̄ни, ана̄кула̄ ча камманта̄’’тиа̄дина̄ найена вутто касигораккха̄дивидхина̄ ладдхаббо аттхо, паббаджитасса пана авиппат̣иса̄ра̄диаттхо ведитаббо. йо чаттхо сампара̄йикоти пана убхайесампи дхаммачарийа̄ва вутта̄ти ведитабба̄. аттха̄бхисамайа̄ти дувидхассапи аттхасса хитасса пат̣ила̄бха̄, ладдхаббена самити сан̇гати самодха̄нанти самайо, ла̄бхо. самайо ева абхисамайо, абхимукхабха̄вена ва̄ самайо абхисамайоти еваметтха абхисамайо ведитаббо. дхитисампаннатта̄ дхӣро. татийена четтха аттха-саддена параматтхасса нибба̄насса̄пи сан̇гахо ведитаббо. сесам̣ сувин̃н̃еййамева. ити имасмим̣ сутте ват̣т̣асампатти ева катхита̄. га̄тха̄йам̣ пана виват̣т̣ассапи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘аппама̄до аматападам̣, пама̄до маччуно падам̣;

аппаматта̄ на мӣйанти, йе паматта̄ йатха̄ мата̄.

‘‘евам̣ висесато н̃атва̄, аппама̄дамхи пан̣д̣ита̄;

аппама̄де памоданти, арийа̄нам̣ гочаре рата̄.

‘‘те джха̄йино са̄татика̄, ниччам̣ дал̣хапараккама̄;

пхусанти дхӣра̄ нибба̄нам̣, йогаккхемам̣ ануттара’’нти. (дха. па. 21-23);

тасма̄ ‘‘аттха̄бхисамайа̄’’ти еттха локуттараттхавасенапи аттхо ведитаббо.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. ат̣т̣хипун̃джасуттаван̣н̣ана̄

24. чатуттхе екапуггаласса̄ти еттха пуггалоти айам̣ воха̄ракатха̄. буддхасса хи бхагавато дувидха̄ десана̄ саммутидесана̄ ча параматтхадесана̄ ча̄ти. таттха ‘‘пуггало, сатто, иттхӣ, пурисо, кхаттийо, бра̄хман̣о, дево, ма̄ро’’ти еварӯпа̄ саммутидесана̄. ‘‘аниччам̣, дуккхам̣, анатта̄, кхандха̄, дха̄ту, а̄йатана̄, сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти еварӯпа̄ параматтхадесана̄. таттха бхагава̄ йе саммутивасена десанам̣ сутва̄ висесамадхигантум̣ саматтха̄, несам̣ саммутидесанам̣ десети. йе пана параматтхавасена десанам̣ сутва̄ висесамадхигантум̣ саматтха̄, тесам̣ параматтхадесанам̣ десети.

таттха̄йам̣ упама̄ – йатха̄ хи десабха̄са̄кусало тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ аттхасам̣ван̣н̣анако а̄чарийо йе дамил̣абха̄са̄йа вутте аттхам̣ джа̄нанти, тесам̣ дамил̣абха̄са̄йа а̄чиккхати. йе андхакабха̄са̄дӣсу ан̃н̃атара̄йа, тесам̣ та̄йа та̄йа бха̄са̄йа. евам̣ те ма̄н̣авака̄ чхекам̣ бйаттам̣ а̄чарийама̄гамма кхиппамева сиппам̣ угган̣ханти. таттха а̄чарийо вийа буддхо бхагава̄, тайо веда̄ вийа катхетаббабха̄ве т̣хита̄ни тӣн̣и пит̣ака̄ни, десабха̄са̄косалламива саммутипараматтхакосаллам̣, на̄на̄десабха̄са̄ ма̄н̣авака̄ вийа саммутипараматтхавасена пат̣ивиджджханасаматтха̄ венеййа̄, а̄чарийасса дамил̣абха̄са̄диа̄чиккханам̣ вийа бхагавато саммутипараматтхавасена десана̄ ведитабба̄. а̄ха четтха –

‘‘дуве сачча̄ни аккха̄си, самбуддхо вадатам̣ варо;

саммутим̣ параматтхан̃ча, татийам̣ нӯпалаббхати.

‘‘сан̇кетавачанам̣ саччам̣, локасаммутика̄ран̣а̄;

параматтхавачанам̣ саччам̣, дхамма̄нам̣ бхӯтака̄ран̣а̄.

‘‘тасма̄ воха̄ракусаласса, локана̄тхасса саттхуно;

саммутим̣ вохарантасса, муса̄ва̄до на джа̄йатӣ’’ти.

апича ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ пуггалакатхам̣ катхети – хироттаппадӣпанаттхам̣, каммассаката̄дӣпанаттхам̣, паччаттапурисака̄радӣпанаттхам̣,, а̄нантарийадӣпанаттхам̣, брахмавиха̄радӣпанаттхам̣, пуббенива̄садӣпанаттхам̣, даккхин̣а̄висуддхидӣпанаттхам̣, локасаммутийа̄ аппаха̄наттхам̣, ча̄ти. ‘‘кхандхадха̄туа̄йатана̄ни хирийанти оттаппантӣ’’ти хи вутте маха̄джано на джа̄на̄ти, саммохам̣ а̄паджджати, пат̣исатту ва̄ хоти – ‘‘кимидам̣ кхандхадха̄туа̄йатана̄ни хирийанти оттаппанти на̄ма̄’’ти? ‘‘иттхӣ хирийати оттаппати, пурисо, кхаттийо, бра̄хман̣о, дево, ма̄ро’’ти пана вутте джа̄на̄ти, на саммохам̣ а̄паджджати, на пат̣исатту ва̄ хоти. тасма̄ бхагава̄ хироттаппадӣпанаттхам̣ пуггалакатхам̣ катхети.

‘‘кхандха̄ каммассака̄, дха̄туйо а̄йатана̄нӣ’’ти вуттепи есева найо. тасма̄ каммассаката̄дӣпанаттхампи пуггалакатхам̣ катхети.

‘‘вел̣увана̄дайо маха̄виха̄ра̄ кхандхехи ка̄ра̄пита̄, дха̄тӯхи а̄йатанехӣ’’ти вуттепи есева найо. татха̄ ‘‘кхандха̄ ма̄тарам̣ джӣвита̄ воропенти, питарам̣, арахантам̣, рухируппа̄дакаммам̣, сан̇гхабхедакаммам̣ каронти, дха̄туйо а̄йатана̄нӣ’’ти вуттепи есева найо. ‘‘кхандха̄ метта̄йанти, дха̄туйо а̄йатана̄нӣ’’ти вуттепи есева найо. ‘‘кхандха̄ пуббенива̄сам̣ ануссаранти, дха̄туйо а̄йатана̄нӣ’’ти вуттепи есева найо. тасма̄ бхагава̄ паччаттапурисака̄радӣпанаттхам̣ а̄нантарийадӣпанаттхам̣ брахмавиха̄радӣпанаттхам̣ пуббенива̄садӣпанаттхан̃ча пуггалакатхам̣ катхети.

‘‘кхандха̄ да̄нам̣ пат̣игган̣ханти, дха̄туйо а̄йатана̄нӣ’’ти вуттепи маха̄джано на джа̄на̄ти, саммохам̣ а̄паджджати, пат̣исатту ва̄ хоти ‘‘кимидам̣ кхандха̄ дха̄туйо а̄йатана̄ни пат̣игган̣ханти на̄ма̄’’ти? ‘‘пуггала̄ пат̣игган̣хантӣ’’ти пана вутте джа̄на̄ти, на саммохам̣ а̄паджджати, на пат̣исатту ва̄ хоти. тасма̄ бхагава̄ даккхин̣а̄висуддхидӣпанаттхам̣ пуггалакатхам̣ катхети.

локасаммутин̃ча буддха̄ бхагаванто на паджаханти, локасаман̃н̃а̄йа локанируттийа̄ лока̄бхила̄пе т̣хита̄йева дхаммам̣ десенти. тасма̄ бхагава̄ локасаммутийа̄ аппаха̄наттхампи пуггалакатхам̣ катхети. со идха̄пи локавоха̄равасена десетаббаматтхам̣ дассенто ‘‘екапуггаласса̄’’тиа̄дима̄ха.

таттха екапуггаласса̄ти екасаттасса. каппанти маха̄каппам̣. йадипи аччантасам̣йоге идам̣ упайогавачанам̣, йаттха пана сатта̄нам̣ сандха̄ванам̣ сам̣саран̣ам̣ самбхавати, тасса васена гахетаббам̣. ат̣т̣хикан̇калоти ат̣т̣хибха̄го. ‘‘ат̣т̣хикхало’’типи пат̣ханти, ат̣т̣хисан̃чайоти аттхо. ат̣т̣хипун̃джоти ат̣т̣хисамӯхо. ат̣т̣хира̄сӣти тассева вевачанам̣. кечи пана ‘‘кат̣иппама̄н̣ато хет̣т̣ха̄ самӯхо кан̇кало на̄ма, тато упари йа̄ва та̄лаппама̄н̣ам̣ пун̃джо, тато упари ра̄сӣ’’ти ваданти. там̣ тесам̣ матиматтам̣. саббаметам̣ самӯхассева парийа̄йавачанам̣ вепуллассева упама̄бха̄вена а̄хат̣атта̄.

саче сам̣ха̄рако асса̄ти авиппакиран̣авасена сам̣харитва̄ т̣хапета̄ кочи йади сийа̄ти парикаппанавасена вадати. самбхатан̃ча на винассеййа̄ти татха̄ кеначи самбхатан̃ча там̣ ат̣т̣хикан̇калам̣ антарадха̄на̄бха̄вена пӯтибхӯтам̣ чун̣н̣авичун̣н̣ан̃ча ахутва̄ саче на винассеййа̄ти парикаппанавасенева вадати. айан̃хеттха аттхо – бхиккхаве, екасса саттасса каммакилесехи апара̄паруппаттивасена екам̣ маха̄каппам̣ сандха̄вантасса сам̣сарантасса евам̣ маха̄ат̣т̣хисан̃чайо бхавеййа, а̄рохапарин̣а̄хехи йаттакойам̣ вепуллапаббато. саче панасса кочи сам̣харитва̄ т̣хапета̄ бхавеййа, самбхатан̃ча там̣ саче авинассантам̣ тит̣т̣хеййа̄ти. айан̃ча найо ниббутаппадӣпе вийа бхиджджанасабха̄ве кал̣евараниккхепарахите опапа̄тикаттабха̄ве саббена саббам̣ анат̣т̣хике ча кхуддакаттабха̄ве ваджджетва̄ вутто. кечи пана ‘‘парикаппанавасена имасса найасса а̄хат̣атта̄ тесампи йади сийа̄ ат̣т̣хикан̇кало, тена̄пи сахева айам̣ ат̣т̣хипун̃джапарима̄н̣о вутто’’ти ваданти. апаре пана ‘‘найидамевам̣ лаббхама̄нассева ат̣т̣хипун̃джасса васена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ имасса парима̄н̣асса вуттата̄. тасма̄ вуттанайенева аттхо гахетаббо’’ти.

га̄тха̄су махесина̄ти маханте сӣлаккхандха̄дайо есати гавесатӣти махесӣ, самма̄самбуддхо. ‘‘ити вуттам̣ махесина̄’’ти ча бхагава̄ ‘‘дасабаласаманна̄гато, бхиккхаве, татха̄гато’’тиа̄дӣсу вийа атта̄нам̣ ан̃н̃ам̣ вийа катва̄ дассети. вепуллоти ра̄джагахам̣ парива̄ретва̄ т̣хитесу пан̃часу паббатесу випулабха̄вато вепуллоти ладдхана̄мо. тато ева маха̄, т̣хитадиса̄бха̄гавасена уттаро гиджджхакӯт̣асса. гириббаджети гириббаджапурана̄макасса ра̄джагахасса самӣпе.

етта̄вата̄ бхагава̄ ‘‘еттакена̄пи ка̄лена анупаччхиннабхавамӯласса апарин̃н̃а̄таваттхукасса путхуджджанасса айамӣдисӣ кат̣асивад̣д̣хана̄’’ти ват̣т̣е а̄дӣнавам̣ дассетва̄ ида̄ни йесам̣ арийасачча̄нам̣ ананубодха̄ аппат̣иведха̄ андхапутхуджджанасса евам̣ кат̣асивад̣д̣хана̄, та̄ни арийасачча̄ни дит̣т̣хавато арийапуггаласса айам̣ наттхӣти дассенто ‘‘йато ча арийасачча̄нӣ’’тиа̄дима̄ха.

таттха йатоти йада̄. арийасачча̄нӣти аран̣ӣйато арийа̄ни, авитатхабха̄вена сачча̄ни ча̄ти арийасачча̄ни, арийабха̄вакара̄ни ва̄ сачча̄ни арийасачча̄ни, арийехи ва̄ буддха̄дӣхи пат̣ивиджджхитабба̄ни сачча̄ни арийасачча̄ни. атха ва̄ арийасса сачча̄ни арийасачча̄ни. садевакена хи локена саран̣анти аран̣ӣйато арийо бхагава̄, тена сайамбхун̃а̄н̣ена дит̣т̣хатта̄ тасса сачча̄нӣти арийасачча̄ни. саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣти самма̄ хетуна̄ н̃а̄йена випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайавасена пассати. дуккхантиа̄ди арийасачча̄нам̣ сарӯпадассанам̣. таттха анекӯпаддава̄дхит̣т̣ха̄ната̄йа куччхитабха̄вато ба̄ладжанапарикаппитадхувасубхасукхаттавирахена туччхабха̄вато ча дуккхам̣. дуккхам̣ самуппаджджати етена̄ти дуккхасамуппа̄до, дуккхасамудайо. дуккхам̣ атиккамати етена а̄рамман̣аппаччайабхӯтена, еттха ва̄ти дуккхасса атиккамо, нибба̄нам̣. а̄ракатта̄ килесехи аран̣ӣйато ча арийо. самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ ат̣т̣ханнам̣ ан̇га̄нам̣ васена ат̣т̣хан̇гико. ма̄ренто килесе гаччхати, нибба̄наттхикехи маггӣйати, сайам̣ ва̄ нибба̄нам̣ маггатӣти магго. тато ева дуккхасса упасамам̣ ниродхам̣ гаччхатӣти дуккхӯпасамага̄мӣ. йато саммаппан̃н̃а̄йа пассатӣти самбандхо.

са саттаккхаттум̣ парамам̣, сандха̄витва̄на пуггалоти со евам̣ чатусаччадасса̄вӣ арийапуггало сота̄панно саббамудиндрийо сама̄но саттава̄рапарамам̣йева бхава̄дӣсу апара̄паруппаттивасена сандха̄витва̄ сам̣саритва̄. екабӣджӣ, колам̣коло, саттаккхаттупарамоти индрийа̄нам̣ тиккхамаджджхимамудубха̄вена тайо хи сота̄панна̄. тесу саббамудиндрийасса васенидам̣ вуттам̣ ‘‘са саттаккхаттум̣ парамам̣, сандха̄витва̄на̄’’ти. дуккхассантакаро хотӣти ват̣т̣адуккхасса антакаро парийоса̄накаро хоти. катхам̣? саббасам̣йоджанаккхайа̄ анупуббена аггамаггам̣ адхигантва̄ ниравасеса̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ кхепана̄ти арахаттапхаленева десана̄йа кӯт̣ам̣ ган̣хи.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. муса̄ва̄дасуттаван̣н̣ана̄

25. пан̃чаме екадхаммам̣ атӣтасса̄ти ка̄ уппатти? бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча маха̄ла̄бхасакка̄ро уппаджджи, титтхийа̄нам̣ париха̄йи. те хатала̄бхасакка̄ра̄ ниппабха̄ ниттеджа̄ исса̄паката̄ чин̃чама̄н̣авикам̣ на̄ма парибба̄джикам̣ уййоджесум̣ – ‘‘ехи, твам̣ бхагини, саман̣ам̣ готамам̣ абхӯтена аббха̄чиккхассӯ’’ти. са̄ бхагавантам̣ чатупарисамаджджхе дхаммам̣ десентам̣ упагантва̄ абхӯтена аббха̄чиккхитва̄ саккенасса̄ абхӯтабха̄ве пака̄сите маха̄джанена ‘‘дхӣ ка̄л̣акан̣н̣ӣ’’ти виха̄рато никкад̣д̣ха̄пита̄ патхавийа̄ виваре динне авӣчиджа̄ла̄нам̣ индханам̣ хутва̄ва авӣчинирайе ниббатти, бхиййосоматта̄йа титтхийа̄нам̣ ла̄бхасакка̄ро париха̄йи. бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, чин̃чама̄н̣авика̄ евам̣ ул̣а̄рагун̣ам̣ аггадаккхин̣еййам̣ самма̄самбуддхам̣ абхӯтена аккоситва̄ маха̄вина̄сам̣ патта̄’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева, пуббепи са̄ мам̣ абхӯтена аккоситва̄ маха̄вина̄сам̣ патта̄йева̄’’ти маха̄падумаджа̄такампи виттха̄ретва̄ упари дхаммам̣ десенто имисса̄ ат̣т̣хуппаттийа̄ ‘‘екадхаммам̣ атӣтасса̄’’ти идам̣ суттам̣ десеси.

таттха екадхамманти екам̣ вачӣсаччасан̇кха̄там̣ дхаммам̣. атӣтасса̄ти йа̄ са̄ ат̣т̣ха анарийавоха̄ре ваджджетва̄ ат̣т̣хасу арийавоха̄ресу патит̣т̣ха̄панаттхам̣ ‘‘саччам̣, бхан̣е, на̄лика’’нти арийехи т̣хапита̄ марийа̄да̄, там̣ атиккамитва̄ т̣хитасса. пурисо ева пуггалоти пурисапуггало, тасса. акаран̣ӣйанти ка̄тум̣ асаккун̣еййам̣. сампаджа̄намуса̄ва̄дӣ хи пуггало кин̃чи па̄пакаммам̣ катва̄ ‘‘идам̣ на̄ма тайа̄ ката’’нти вутте ‘‘на майа̄ ката’’нти муса̄ва̄денева парихариссати. еван̃ча пат̣ипаджджанто кин̃чи па̄пакаммам̣ каротийева, на таттха ладжджати саччамарийа̄да̄йа саматиккантатта̄. тена вуттам̣ ‘‘катамам̣ екадхаммам̣, йадидам̣, бхиккхаве, сампаджа̄намуса̄ва̄до’’ти.

га̄тха̄йам̣ муса̄ва̄дисса̄ти муса̄ абхӯтам̣ атаччхам̣ паресам̣ вин̃н̃а̄панавасена ваданасӣласса. йасса дасасу вачанесу екампи саччам̣ наттхи, еварӯпе ваттаббамева наттхи. джантуноти саттасса. сатто хи джа̄йанат̣т̣хена ‘‘джантӯ’’ти вуччати. витин̣н̣апаралокасса̄ти виссат̣т̣хапаралокасса. ӣдисо хи мануссасампатти девалокасампатти аваса̄не нибба̄насампаттӣти има̄ тиссопи сампаттийо на пассати. наттхи па̄панти тасса та̄дисасса идам̣ на̄ма па̄пам̣ на каттаббанти наттхӣти.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. да̄насуттаван̣н̣ана̄

26. чхат̣т̣хе еван̃чети еттха еванти упама̄ка̄ре нипа̄то, чети парикаппане. сатта̄ти рӯпа̄дӣсу сатта̄ висатта̄. джа̄неййунти буджджхеййум̣. да̄насам̣вибха̄гасса̄ти йа̄йа хи четана̄йа анна̄дидеййадхаммам̣ сам̣харитва̄ анукампа̄пӯджа̄су ан̃н̃атаравасена паресам̣ дӣйати, там̣ да̄нам̣. йа̄йа пана аттана̄ парибхун̃джитаббабха̄вена гахитаваттхусса екадесо сам̣вибхаджитва̄ дӣйати, айам̣ сам̣вибха̄го. випа̄канти пхалам̣. йатха̄хам̣ джа̄на̄мӣти йатха̄ ахам̣ джа̄на̄ми. идам̣ вуттам̣ хоти – тираччха̄нагатассапи да̄нам̣ датва̄ аттабха̄васате паваттасукхавипаччанавасена сатагун̣а̄ даккхин̣а̄ хотӣти евама̄дина̄, бхиккхаве, йена пака̄рена ахам̣ да̄насса сам̣вибха̄гасса ча випа̄кам̣ каммавипа̄кам̣ н̃а̄н̣абалена паччаккхато джа̄на̄ми, евам̣ име сатта̄ йади джа̄неййунти. на адатва̄ бхун̃джеййунти йам̣ бхун̃джитаббайуттакам̣ аттано аттхи, тато паресам̣ на адатва̄ маччхарийачиттена ча тан̣ха̄лобхавасена ча бхун̃джеййум̣, датва̄ва бхун̃джеййум̣. на ча несам̣ маччхерамалам̣ читтам̣ парийа̄да̄йа тит̣т̣хеййа̄ти аттано сампаттӣнам̣ парехи са̄дха̄ран̣абха̄ва̄саханалаккхан̣ам̣ читтасса пабхассарабха̄вадӯсака̄нам̣ упаккилесабхӯта̄нам̣ кан̣хадхамма̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ маччхерамалам̣. атха ва̄ йатха̄вуттамаччхеран̃чева ан̃н̃ампи да̄нантара̄йакарам̣ исса̄лобхадоса̄дималан̃ча несам̣ сатта̄нам̣ читтам̣ йатха̄ да̄начетана̄ на паваттати, на ва̄ супарисуддха̄ хоти, евам̣ парийа̄да̄йа парито гахетва̄ абхибхавитва̄ на тит̣т̣хеййа. ко хи саммадева да̄напхалам̣ джа̄нанто аттано читте маччхерамаласса ока̄сам̣ дадеййа.

йопи несам̣ асса чаримо а̄лопоти несам̣ сатта̄нам̣ йо саббапаччхимако а̄лопо сийа̄. чаримам̣ кабал̣анти тассева вевачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – име сатта̄ пакатийа̄ йаттакехи а̄лопехи сайам̣ йа̄пеййум̣, тесу екамева а̄лопам̣ аттано аттха̄йа т̣хапетва̄ тадан̃н̃е саббе а̄лопе а̄гата̄гата̄нам̣ аттхика̄нам̣ датва̄ йо т̣хапито а̄лопо асса, со идха чаримо а̄лопо на̄ма. татопи на асам̣вибхаджитва̄ бхун̃джеййум̣, саче несам̣ пат̣игга̄хака̄ ассӯти несам̣ сатта̄нам̣ пат̣игга̄хака̄ йади сийум̣, татопи йатха̄вуттачарима̄лопатопи сам̣вибхаджитва̄ва екадесам̣ датва̄ва бхун̃джеййум̣, йатха̄хам̣ да̄насам̣вибха̄гасса випа̄кам̣ паччаккхато джа̄на̄ми, евам̣ йади джа̄неййунти. йасма̄ ча кхотиа̄дина̄ каммапхаласса аппаччаккхабха̄вато евамете сатта̄ да̄насам̣вибха̄гесу на паваттантӣти йатха̄дхиппетаматтхам̣ ка̄ран̣ена сампат̣ипа̄дети. етенева тесам̣ тадан̃н̃апун̃н̃есу ча аппат̣ипаттийа̄ апун̃н̃есу ча пат̣ипаттийа̄ ка̄ран̣ам̣ дасситанти дат̣т̣хаббам̣.

га̄тха̄су йатха̄вуттам̣ махесина̄ти махесина̄ бхагавата̄ ‘‘тираччха̄нагате да̄нам̣ датва̄ сатагун̣а̄ даккхин̣а̄ па̄т̣икан̇кхитабба̄’ тиа̄дина̄, идхева ва̄ ‘‘евам̣ че сатта̄ джа̄неййу’’нтиа̄дина̄ йатха̄вуттам̣, н̃а̄н̣ача̄рена там̣ йатха̄вуттам̣ читтам̣ н̃а̄танти аттхо. випа̄кам̣ сам̣вибха̄гасса̄ти сам̣вибха̄гассапи випа̄кам̣, ко пана ва̄до да̄насса. йатха̄ хоти махаппхаланти йатха̄ со випа̄ко махантам̣ пхалам̣ хоти, евам̣ име сатта̄ йади джа̄неййунти самбандхо. винеййа маччхерамаланти маччхарийамалам̣ апанетва̄ каммапхаласаддха̄йа ратанаттайасаддха̄йа ча висесато пасаннена читтена йесу килесехи а̄ракатта̄ арийесу сӣла̄дигун̣асампаннесу диннам̣ аппакампи да̄нам̣ махаппхалам̣ хоти, тесу йуттака̄лена даджджум̣ дадеййум̣.

махаппхалабха̄вакаран̣ато даккхин̣ам̣ арахантӣти даккхин̣еййа̄, самма̄пат̣ипанна̄, тесу даккхин̣еййесу. даккхин̣ам̣ паралокам̣ саддахитва̄ да̄таббам̣ деййадхаммам̣ йатха̄ там̣ да̄нам̣ хоти маха̄да̄нам̣, евам̣ датва̄. атха ва̄ бахуно аннам̣ датва̄, катхам̣ пана аннам̣ да̄таббанти а̄ха ‘‘даккхин̣еййесу даккхин̣а’’нти. ито мануссатта̄ мануссаттабха̄вато чута̄ пат̣исандхивасена саггам̣ гаччханти да̄йака̄. ка̄мака̄миноти ка̄метабба̄нам̣ ул̣а̄ра̄нам̣ девабхога̄нам̣ пат̣иладдхарӯпавибхавена каммуна̄ упагамане са̄дхука̄рита̄йа ка̄мака̄мино саббака̄масаман̇гино. моданти йатха̄ручи парича̄рентӣти аттхо.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. метта̄бха̄вана̄суттаван̣н̣ана̄

27. саттаме йа̄ни ка̄ничӣти анавасесапарийа̄да̄нам̣. опадхика̄ни пун̃н̃акирийаваттхӯнӣти

тесам̣ нийаманам̣. таттха упадхи вуччанти кхандха̄, упадхисса каран̣ам̣ сӣлам̣ етесам̣, упадхиппайоджана̄ни ва̄ опадхика̄ни. сампаттибхаве аттабха̄ваджанака̄ни пат̣исандхипаваттивипа̄када̄йака̄ни. пун̃н̃акирийаваттхӯнӣти пун̃н̃акирийа̄ ча та̄ тесам̣ тесам̣ пхала̄нисам̣са̄нам̣ ваттхӯни ча̄ти пун̃н̃акирийаваттхӯни. та̄ни пана сан̇кхепато да̄намайам̣, сӣламайам̣, бха̄вана̄майанти тивидха̄ни хонти. таттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ парато тиканипа̄таван̣н̣ана̄йам̣ а̄ви бхависсати. метта̄йа четовимуттийа̄ти метта̄бха̄вана̄васена пат̣иладдхатикачатуккаджджха̄насама̄паттийа̄. ‘‘метта̄’’ти хи вутте упача̄ропи лаббхати аппана̄пи, ‘‘четовимуттӣ’’ти пана вутте аппана̄джха̄намева лаббхати. тан̃хи нӣваран̣а̄дипаччанӣкадхаммато читтасса сут̣т̣ху вимуттибха̄вена четовимуттӣти вуччати. калам̣ на̄ггханти сол̣асинти метта̄брахмавиха̄расса сол̣асабха̄гам̣ опадхика̄ни пун̃н̃акирийаваттхӯни на аггханти. идам̣ вуттам̣ хоти – метта̄йа четовимуттийа̄ йо випа̄ко, там̣ сол̣аса кот̣т̣ха̄се катва̄ тато екам̣ пуна сол̣аса кот̣т̣ха̄се катва̄ таттха йо екакот̣т̣ха̄со, на там̣ ан̃н̃а̄ни опадхика̄ни пун̃н̃акирийаваттхӯни аггхантӣти. адхиггахетва̄ти абхибхавитва̄. бха̄сатети упаккилесависуддхийа̄ диппати. тапатети тато ева анавасесе пат̣ипаккхадхамме сантапати. вирочатӣти убхайасампаттийа̄ вирочати. метта̄ хи четовимутти чанда̄локасан̇кха̄та̄ вигатӯпаккилеса̄ джун̣ха̄ вийа диппати, а̄тапо вийа андхака̄рам̣ паччанӣкадхамме видхамантӣ тапати, осадхита̄рака̄ вийа виджджотама̄на̄ вирочати ча.

сеййатха̄пӣти опаммадассанаттхе нипа̄то. та̄ракарӯпа̄нанти джотӣнам̣. чандийа̄ти чандасса айанти чандӣ, тасса̄ чандийа̄, пабха̄йа джун̣ха̄йа̄ти аттхо. васса̄нанти васса̄нам̣ бахувасена ладдхавоха̄расса утуно. паччхиме ма̄сети каттикама̄се. сарадасамайети сарадака̄ле. ассайуджакаттикама̄са̄ хи локе ‘‘сарадаутӯ’’ти вуччанти. виддхети уббиддхе, мегхавигамена дӯрӣбхӯтети аттхо. тенева̄ха ‘‘вигатавала̄хаке’’ти. девети а̄ка̄се. набхам̣ аббхуссаккама̄ноти удайат̣т̣ха̄нато а̄ка̄сам̣ уллан̇гханто. тамагатанти тамам̣. абхивихачча̄ти абхихантва̄ видхамитва̄. осадхита̄рака̄ти уссанна̄ пабха̄ ета̄йа дхӣйати, осадхӣнам̣ ва̄ анубалаппада̄йикатта̄ осадхӣти ладдхана̄ма̄ та̄рака̄.

еттха̄ха – касма̄ пана бхагавата̄ сама̄непи опадхикабха̄ве метта̄ итарехи опадхикапун̃н̃ехи висесетва̄ вутта̄ти? вуччате – сет̣т̣хат̣т̣хена ниддосабха̄вена ча саттесу суппат̣ипаттибха̄вато. сет̣т̣ха̄ хи ете виха̄ра̄, саббасаттесу самма̄пат̣ипаттибхӯта̄ни йадидам̣ метта̄джха̄на̄ни. йатха̄ ча брахма̄но ниддосачитта̄ вихаранти, евам̣ етехи саманна̄гата̄ йогино брахмасама̄ва хутва̄ вихаранти. татха̄ химе ‘‘брахмавиха̄ра̄’’ти вуччанти. ити сет̣т̣хат̣т̣хена ниддосабха̄вена ча саттесу суппат̣ипаттибха̄вато метта̄ва итарехи опадхикапун̃н̃ехи висесетва̄ вутта̄.

евампи касма̄ метта̄ва евам̣ висесетва̄ вутта̄? итаресам̣ брахмавиха̄ра̄нам̣ адхит̣т̣ха̄набха̄вато да̄на̄дӣнам̣ саббесам̣ калйа̄н̣адхамма̄нам̣ парипӯрикатта̄ ча. айан̃хи саттесу хита̄ка̄раппаваттилаккхан̣а̄ метта̄, хитӯпасам̣ха̄раса̄, а̄гха̄тавинайапаччупат̣т̣ха̄на̄. йади анодхисо бха̄вита̄ бахулӣката̄, атха сукхенева карун̣а̄дибха̄вана̄ сампаджджантӣти метта̄ итаресам̣ брахмавиха̄ра̄нам̣ адхит̣т̣ха̄нам̣. татха̄ хи саттесу хитаджджха̄сайата̄йа сати несам̣ дуккха̄саханата̄, сампаттивисеса̄нам̣ чират̣т̣хитика̄мата̄, паккхапа̄та̄бха̄вена саббаттха самаппаваттачиттата̄ ча сукхенева иджджханти. еван̃ча сакалалокахитасукхавидха̄на̄дхимутта̄ маха̄бодхисатта̄ ‘‘имасса да̄таббам̣, имасса на да̄табба’’нти уттамавичайавасена вибха̄гам̣ акатва̄ саббасатта̄нам̣ ниравасесасукханида̄нам̣ да̄нам̣ денти, хитасукхаттхамева несам̣ сӣлам̣ сама̄дийанти, сӣлапарипӯран̣аттхам̣ неккхаммам̣ бхаджанти, тесам̣ хитасукхесу асаммохаттха̄йа пан̃н̃ам̣ парийодапенти, хитасукха̄бхивад̣д̣ханаттхамева дал̣хам̣ вӣрийама̄рабханти, уттамавӣрийавасена вӣрабха̄вам̣ патта̄пи сатта̄нам̣ на̄наппака̄рам̣ хитаджджха̄сайенева апара̄дхам̣ кхаманти, ‘‘идам̣ во дасса̄ма, карисса̄ма̄’’тиа̄дина̄ катам̣ пат̣ин̃н̃а̄там̣ на висам̣ва̄денти, тесам̣ хитасукха̄йева ачала̄дхит̣т̣ха̄на̄ хонти. тесу ачала̄йа метта̄йа пуббака̄рино хитаджджха̄сайенева несам̣ виппака̄ре уда̄сӣна̄ хонти, пуббака̄рита̄йапи на паччупака̄рама̄сисантӣти. евам̣ те па̄рамийо пӯретва̄ йа̄ва дасабалачату-веса̄раджджа-чхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а-ат̣т̣ха̄раса̄вен̣икабуддхадхаммаппабхеде саббепи калйа̄н̣адхамме парипӯренти. евам̣ да̄на̄дӣнам̣ саббесам̣ калйа̄н̣адхамма̄нам̣ па̄рипӯрика̄ метта̄ти ча имасса висесасса дассанаттхам̣ са̄ итарехи висесетва̄ вутта̄.

апича метта̄йа итарехи опадхикапун̃н̃ехи маха̄нубха̄вата̄ вела̄масуттена дӣпетабба̄. таттха хи йатха̄ на̄ма махата̄ вела̄масса да̄нато екасса сота̄паннасса да̄нам̣ махаппхалатарам̣ вуттам̣, евам̣ сота̄паннасатато екасса сакада̄га̄мисса да̄нам̣…пе… паччекабуддхасатато бхагавато, татопи буддхаппамукхасса сан̇гхасса да̄нам̣, татопи ча̄туддисасса сан̇гхасса виха̄рада̄нам̣, татопи саран̣агаманам̣, татопи сӣласама̄да̄нам̣, татопи гаддӯханаматтам̣ ка̄лам̣ метта̄бха̄вана̄ махаппхалатара̄ вутта̄. йатха̄ха –

‘‘йам̣ гахапати вела̄мо бра̄хман̣о да̄нам̣ ада̄си маха̄да̄нам̣. йо чекам̣ дит̣т̣хисампаннам̣ бходжеййа, идам̣ тато махаппхалатарам̣. йо ча сатам̣ дит̣т̣хисампаннам̣ бходжеййа…пе… сура̄мерайамаджджаппама̄дат̣т̣ха̄на̄ вераман̣им̣. йо ча антамасо гаддӯханаматтампи меттачиттам̣ бха̄веййа, идам̣ тато махаппхалатара’’нти (а. ни. 9.20).

махаггатапун̃н̃абха̄вена панасса̄ париттапун̃н̃ато са̄тисайата̄йа ваттаббамева наттхи. вуттан̃хетам̣ ‘‘йам̣ пама̄н̣акатам̣ каммам̣, на там̣ татра̄васиссати, на там̣ татра̄ватит̣т̣хатӣ’’ти (дӣ. ни. 1.556; сам̣. ни. 4.360). ка̄ма̄вачаракамман̃хи пама̄н̣акатам̣ на̄ма, махаггатакаммам̣ пана пама̄н̣ам̣ атиккамитва̄ одхисака̄нодхисакапхаран̣авасена вад̣д̣хитва̄ кататта̄ аппама̄н̣акатам̣ на̄ма. ка̄ма̄вачаракаммам̣ тасса махаггатакаммасса антара̄ лаггитум̣ ва̄ там̣ каммам̣ абхибхавитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ гахетва̄ т̣ха̄тум̣ ва̄ на саккоти, атха кхо махаггатакаммамева там̣ париттакаммам̣ махогхо вийа париттам̣ удакам̣ абхибхавитва̄ аттано ока̄сам̣ гахетва̄ тит̣т̣хати, тасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ сайамева брахмасахабйатам̣ упанетӣти айан̃хи тасса аттхоти.

га̄тха̄су йоти йо кочи гахат̣т̣хо ва̄ паббаджито ва̄. меттанти метта̄джха̄нам̣. аппама̄н̣анти бха̄вана̄васена а̄рамман̣авасена ча аппама̄н̣ам̣. асубхабха̄вана̄дайо вийа хи а̄рамман̣е екадесаггахан̣ам̣ акатва̄ анавасесапхаран̣авасена анодхисопхаран̣авасена ча аппама̄н̣а̄рамман̣ата̄йа пагун̣абха̄вана̄васена аппама̄н̣ам̣. танӯ сам̣йоджана̄ хонтӣти метта̄джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ саммаситва̄ хет̣т̣химе арийамагге адхигаччхантасса сукхенева пат̣игхасам̣йоджана̄дайо пахӣйама̄на̄ танӯ хонти. тена̄ха ‘‘пассато упадхиккхайа’’нти. ‘‘упадхиккхайо’’ти хи нибба̄нам̣ вуччати. тан̃часса саччхикирийа̄бхисамайавасена магган̃а̄н̣ена пассати. атха ва̄ танӯ сам̣йоджана̄ хонтӣти метта̄джха̄нападат̣т̣ха̄на̄йа випассана̄йа ануккамена упадхиккхайасан̇кха̄там̣ арахаттам̣ патва̄ там̣ пассато пагева дасапи сам̣йоджана̄ танӯ хонти, пахӣйантӣти аттхо. атха ва̄ танӯ сам̣йоджана̄ хонтӣти пат̣игхо чева пат̣игхасампайуттасам̣йоджана̄ ча танука̄ хонти. пассато упадхиккхайанти тесам̣йева килесӯпадхӣнам̣ кхайасан̇кха̄там̣ меттам̣ адхигамавасена пассанта сса̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

евам̣ килесаппаха̄нам̣ нибба̄на̄дхигаман̃ча метта̄бха̄вана̄йа сикха̄ппаттама̄нисам̣сам̣ дассетва̄ ида̄ни ан̃н̃е а̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘екампи че’’тиа̄дима̄ха. таттха адут̣т̣хачиттоти метта̄балена сут̣т̣ху виккхамбхитабйа̄па̄дата̄йа бйа̄па̄дена адӯситачитто. метта̄йатӣти хитапхаран̣авасена меттам̣ кароти. кусалоти атисайена кусалава̄ маха̄пун̃н̃о, пат̣игха̄дианаттхавигамена во. кхемӣ тена̄ти тена метта̄йитена. саббе ча па̄н̣ети часаддо бйатиреке. манаса̄нукампанти читтена анукампанто. идам̣ вуттам̣ хоти – екасаттависайа̄пи та̄ва метта̄ маха̄кусалара̄си, саббе пана па̄н̣е аттано пийапуттам̣ вийа хитапхаран̣ена манаса̄ анукампанто пахӯтам̣ бахум̣ анаппакам̣ апарийантам̣ чатусат̣т̣химаха̄каппепи аттано випа̄каппабандхам̣ паваттетум̣ саматтхам̣ ул̣а̄рапун̃н̃ам̣ арийо парисуддхачитто пуггало пакароти ниппха̄дети.

саттасан̣д̣анти саттасан̇кха̄тена сан̣д̣ена саманна̄гатам̣ бхаритам̣, саттехи авирал̣ам̣ а̄кин̣н̣амануссанти аттхо. виджитва̄ти адан̣д̣ена асаттхена дхамменева виджинитва̄. ра̄джисайоти исисадиса̄ дхаммикара̄джа̄но. йаджама̄на̄ти да̄на̄ни дадама̄на̄. анупарийага̄ти вичарим̣су.

ассамедхантиа̄дӣсу пора̄н̣акара̄джака̄ле кира сассамедхам̣, пурисамедхам̣, самма̄па̄сам̣, ва̄ча̄пеййанти чатта̄ри сан̇гахаваттхӯни ахесум̣, йехи ра̄джа̄но локам̣ сан̇ган̣хим̣су. таттха ниппханнасассато дасамабха̄гаггахан̣ам̣ сассамедхам̣ на̄ма, сассасампа̄дане, медха̄вита̄ти аттхо. маха̄йодха̄нам̣ чхама̄сикам̣ бхаттаветана̄нуппада̄нам̣ пурисамедхам̣ на̄ма, пурисасан̇ган̣хане медха̄вита̄ти аттхо. далиддаманусса̄нам̣ поттхаке лекхам̣ гахетва̄ тӣн̣и васса̄ни вина̄ вад̣д̣хийа̄ сахассадвисахассаматтадхана̄нуппада̄нам̣ самма̄па̄сам̣ на̄ма. тан̃хи самма̄ мануссе па̄сети хадайе бандхитва̄ вийа т̣хапети, тасма̄ ‘‘самма̄па̄са’’нти вуччати. ‘‘та̄та ма̄тула̄’’тиа̄дина̄ пана сан̣хава̄ча̄йа сан̇гахан̣ам̣ ва̄ча̄пеййам̣ на̄ма, пеййаваджджам̣ пийава̄чата̄ти аттхо. евам̣ чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи сан̇гахитам̣ рат̣т̣хам̣ иддхан̃чева хоти пхӣтан̃ча пахӯтааннапа̄нам̣ кхемам̣ нираббудам̣. манусса̄ муда̄ модама̄на̄ уре путте наччента̄ апа̄рутагхара̄ вихаранти. идам̣ гхарадва̄ресу аггал̣а̄нам̣ абха̄вато ‘‘нираггал̣а’’нти вуччати. айам̣ пора̄н̣ика̄ павен̣и, айам̣ пора̄н̣ика̄ пакати.

апарабха̄ге пана окка̄кара̄джака̄ле бра̄хман̣а̄ има̄ни чатта̄ри сан̇гахаваттхӯни иман̃ча рат̣т̣хасампаттим̣ париваттента̄ уддхаммӯлам̣ катва̄ ассамедхам̣ пурисамедхантиа̄дике пан̃ча йан̃н̃е на̄ма акам̣су. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ бра̄хман̣адхаммийасутте –

‘‘тесам̣ а̄си випалла̄со, дисва̄на ан̣уто ан̣ум̣…пе….

‘‘те таттха манте гантхетва̄, окка̄кам̣ тадупа̄гаму’’нти. (су. ни. 301-304);

таттха ассаметтха медханти ба̄дхентӣти ассамедхо. двӣхи парийан̃н̃ехи йаджитаббасса екавӣсатийӯпасса екасмим̣ паччхимадивасе ева саттанавутипан̃чапасусатагха̄табхӣсанасса т̣хапетва̄ бхӯмин̃ча пурисе ча авасесасаббавибхавадаккхин̣асса йан̃н̃ассетам̣ адхивачанам̣. пурисаметтха медханти ба̄дхентӣти пурисамедхо. чатӯхи парийан̃н̃ехи йаджитаббасса саддхим̣бхӯмийа̄ ассамедхе вуттавибхавадаккхин̣асса йан̃н̃ассетам̣ адхивачанам̣. саммаметтха па̄санти кхипантӣти самма̄па̄со. йугаччхиггал̣е павесанадан̣д̣акасан̇кха̄там̣ саммам̣ кхипитва̄ тасса патитока̄се ведим̣ катва̄ сам̣ха̄римехи йӯпа̄дӣхи сарассатинадийа̄ нимуггока̄сато пабхути пат̣иломам̣ гаччхантена йаджитаббасса сатрайа̄гассетам̣ адхивачанам̣ ва̄джаметтха пивантӣти ва̄джапеййо. екена парийан̃н̃ена саттарасахи пасӯхи йаджитаббасса бел̣увайӯпасса саттарасакадаккхин̣асса йан̃н̃ассетам̣ адхивачанам̣. наттхи еттха аггал̣оти нираггал̣о. навахи парийан̃н̃ехи йаджитаббасса саддхим̣ бхӯмийа̄ пурисехи ча ассамедхе вуттавибхавадаккхин̣асса саббамедхапарийа̄йана̄масса ассамедхавикаппассетам̣ адхивачанам̣.

чандаппабха̄ти чандаппабха̄йа. та̄раган̣а̄ва саббети йатха̄ саббепи та̄ра̄ган̣а̄ чандимасобха̄йа сол̣асимпи калам̣ на̄ггханти, евам̣ те ассамедха̄дайо йан̃н̃а̄ меттачиттасса вутталаккхан̣ена субха̄витасса сол̣асимпи калам̣ на̄нубхаванти, на па̄пун̣анти, на̄ггхантӣти аттхо.

ида̄ни апарепи дит̣т̣хадхаммикасампара̄йике метта̄бха̄вана̄йа а̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘йо на хантӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йоти метта̄брахмавиха̄рабха̄вана̄нуйутто пуггало. на хантӣти тенева метта̄бха̄вана̄нубха̄вена дӯравиккхамбхитабйа̄па̄дата̄йа на кан̃чи саттам̣ хим̣сати, лед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи на виба̄дхати ва̄. на гха̄тетӣти парам̣ сама̄дапетва̄ на сатте хана̄пети на виба̄дха̄пети ча. на джина̄тӣти са̄рамбхавигга̄хикакатха̄дивасена на кан̃чи джина̄ти са̄рамбхассева абха̄вато, джа̄никаран̣авасена ва̄ ад̣д̣акаран̣а̄дина̄ на кан̃чи джина̄ти. на джа̄пайети парепи пайоджетва̄ паресам̣ дханаджа̄ним̣ на ка̄ра̄пеййа. меттам̣соти метта̄майачиттакот̣т̣ха̄со, метта̄йа ва̄ ам̣со авиджаханат̣т̣хена авайавабхӯтоти меттам̣со. саббабхӯтесӯти саббасаттесу. тато ева верам̣ тасса на кеначӣти акусалаверам̣ тасса кеначипи ка̄ран̣ена наттхи, пуггалаверасан̇кха̄то виродхо кеначи пурисена саддхим̣ тасса метта̄виха̄рисса наттхӣти.

еваметасмим̣ екаканипа̄те пат̣ипа̄т̣ийа̄ терасасу суттесу сиккха̄суттадвайе ча̄ти паннарасасу суттесу виват̣т̣ам̣ катхитам̣, нӣваран̣асуттам̣ сам̣йоджанасуттам̣ аппама̄дасуттам̣ ат̣т̣хисан̃чайасуттанти етесу чатӯсу суттесу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣. итаресу пана ват̣т̣амева катхитанти.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

параматтхадӣпанийа̄

кхуддаканика̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

итивуттакасса екаканипа̄таван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дуканипа̄то

1. пат̣хамавагго

1. дуккхавиха̄расуттаван̣н̣ана̄

28. дуканипа̄тасса пат̣хаме двӣхӣти ган̣анапариччхедо. дхаммехӣти париччхиннадхамманидассанам̣. двӣхи дхаммехӣти двӣхи акусаладхаммехи. саманна̄гатоти йутто. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. дуккхам̣ вихаратӣти чатӯсупи ирийа̄патхесу килесадуккхена чева ка̄йикачетасикадуккхена ча дуккхам̣ вихарати. савигха̄танти читтӯпагха̄тена чева ка̄йӯпагха̄тена ча савигха̄там̣. саупа̄йа̄санти килесӯпа̄йа̄сена чева сарӣракхедена ча балаваа̄йа̄савасена саупа̄йа̄сам̣. сапарил̣а̄ханти килесапарил̣а̄хена чева ка̄йапарил̣а̄хена ча сапарил̣а̄хам̣. ка̄йасса бхеда̄ти упа̄диннаккхандхапаричча̄га̄. парам̣ маран̣а̄ти таданантарам̣ абхиниббаттаккхандхаггахан̣е. атха ва̄ ка̄йасса бхеда̄ти джӣвитиндрийупаччхеда̄. парам̣ маран̣а̄ти чутито уддхам̣. дуггати па̄т̣икан̇кха̄ти дуггатисан̇кха̄та̄нам̣ чатуннам̣ апа̄йа̄нам̣ ан̃н̃атара̄ гати иччхитабба̄, авассам̣бха̄винӣти аттхо.

агуттадва̄роти апихитадва̄ро. каттха пана агуттадва̄роти а̄ха ‘‘индрийесӯ’’ти. тена маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ асам̣варама̄ха. пат̣иггахан̣апарибхогавасена бходжане маттам̣ на джа̄на̄тӣти бходжане аматтан̃н̃ӯ. ‘‘индрийесу агуттадва̄рата̄йа бходжане аматтан̃н̃ута̄йа̄’’типи пат̣ханти.

катхам̣ индрийесу агуттадва̄рата̄, катхам̣ ва̄ гуттадва̄рата̄ти? кин̃ча̄пи хи чаккхундрийе сам̣варо ва̄ асам̣варо ва̄ наттхи. на хи чаккхупаса̄дам̣ нисса̄йа сати ва̄ мут̣т̣хассаччам̣ ва̄ уппаджджати. апича йада̄ рӯпа̄рамман̣ам̣ чаккхусса а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, тада̄ бхаван̇ге двиккхаттум̣ уппаджджитва̄ нируддхе кирийа̄манодха̄ту а̄ваджджанакиччам̣ са̄дхайама̄на̄ уппаджджитва̄ нируджджхати, тато чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣ дассанакиччам̣, тато випа̄каманодха̄ту сампат̣иччханакиччам̣, тато випа̄ка̄хетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄ту сантӣран̣акиччам̣, тато кирийа̄хетукамановин̃н̃а̄н̣адха̄ту вот̣т̣хаббанакиччам̣ са̄дхайама̄на̄ уппаджджитва̄ нируджджхати, таданантарам̣ джаванам̣ джавати. татха̄пи нева бхаван̇гасамайе, на а̄ваджджана̄дӣнам̣ ан̃н̃атарасамайе сам̣варо ва̄ асам̣варо ва̄ аттхи, джаванаккхан̣е пана саче дуссӣлйам̣ ва̄ мут̣т̣хассаччам̣ ва̄ ан̃н̃а̄н̣ам̣ ва̄ аккханти ва̄ косаджджам̣ ва̄ уппаджджати, асам̣варо хоти. евам̣ хонтопи со ‘‘чаккхудва̄ре асам̣варо’’ти вуччати. касма̄? йасма̄ тасмим̣ сати два̄рампи агуттам̣ хоти бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣни вӣтхичитта̄нипи. йатха̄ ким̣? йатха̄ нагаре чатӯсу два̄ресу асам̣вутесу кин̃ча̄пи антогхарадва̄ракот̣т̣хакагаббха̄дайо сусам̣вута̄ татха̄пи антонагаре саббам̣ бхан̣д̣ам̣ араккхитам̣ агопитамева хоти. нагарадва̄рехи пависитва̄ чора̄ йадиччханти, там̣ хареййум̣. евамева джаване дуссӣлйа̄дӣсу уппаннесу тасмим̣ асам̣варе сатидва̄рампи агуттам̣ хоти, бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣни вӣтхичитта̄нипи. тасмим̣ пана асати джаване сӣла̄дӣсу уппаннесу два̄рампи гуттам̣ хоти бхаван̇гампи а̄ваджджана̄дӣни вӣтхичитта̄нипи. йатха̄ ким̣? йатха̄ нагарадва̄ресу сам̣вутесу кин̃ча̄пи антогхарадва̄ра̄дайо асам̣вута̄, татха̄пи антонагаре саббам̣ бхан̣д̣ам̣ сураккхитам̣ сугопитамева хоти. нагарадва̄ресу хи пихитесу чора̄нам̣ павесо наттхи. евамева джаване сӣла̄дӣсу уппаннесу два̄рампи гуттам̣ хоти, бхаван̇гампи, а̄ваджджана̄дӣни вӣтхичитта̄нипи. тасма̄ джаванаккхан̣е уппаджджама̄нопи ‘‘чаккхудва̄ре сам̣варо’’ти вуччати. сесадва̄ресупи есева найо. евам̣ индрийесу агуттадва̄рата̄, гуттадва̄рата̄ ча ведитабба̄.

катхам̣ пана бходжане аматтан̃н̃ӯ, катхам̣ ва̄ маттан̃н̃ӯти? йо хи пуггало махиччхо хутва̄ пат̣иггахан̣е маттам̣ на джа̄на̄ти. махиччхапуггало хи йатха̄ на̄ма каччхапут̣ава̄н̣иджо пил̣андханабхан̣д̣акам̣ хаттхена гахетва̄ уччхан̇гепи паккхипитаббайуттакам̣ паккхипитва̄ маха̄джанасса пассантассева ‘‘асукам̣ ган̣хатха, асукам̣ ган̣хатха̄’’ти мукхена уггхосети, евамева аппаматтакампи аттано сӣлам̣ ва̄ гантхам̣ ва̄ дхутан̇гагун̣ам̣ ва̄ антамасо аран̃н̃ава̄саматтакампи маха̄джанасса джа̄нантассева самбха̄вети, самбха̄ветва̄ ча пана сакат̣ехипи упанӣте паччайе ‘‘ала’’нти аватва̄ пат̣игган̣ха̄ти. тайо хи пӯретум̣ на сакка̄ агги упа̄да̄нена, самуддо удакена, махиччхо паччайехӣти –

‘‘аггиккхандхо самуддо ча, махиччхо ча̄пи пуггало;

бахуке паччайе динне, тайопете на пӯрайети’’.

махиччхапуггало хи виджа̄тама̄туйа̄пи манам̣ ган̣хитум̣ на саккоти. еварӯпо хи ануппаннам̣ ла̄бхам̣ на уппа̄дети, уппаннала̄бхато ча париха̄йати. евам̣ та̄ва пат̣иггахан̣е аматтан̃н̃ӯ хоти. йо пана дхаммена самена ладдхампи а̄ха̄рам̣ гадхито муччхито аджджхопанно ана̄дӣнавадасса̄вӣ аниссаран̣апан̃н̃о а̄харахаттхакаалам̣са̄т̣акататтхават̣т̣акака̄кама̄сакабхуттавамитакабра̄хман̣а̄нам̣ ан̃н̃атаро вийа айонисо анупа̄йена йа̄вадаттхам̣ удара̄вадехакам̣ парибхун̃джитва̄ сеййасукхам̣ пассасукхам̣ миддхасукхам̣ ануйутто вихарати. айам̣ парибхоге аматтан̃н̃ӯ на̄ма.

йо пана ‘‘йадипи деййадхаммо баху хоти, да̄йако аппам̣ да̄тука̄мо, да̄йакасса васена аппам̣ ган̣ха̄ти. деййадхаммо аппо, да̄йако бахум̣ да̄тука̄мо, деййадхаммасса васена аппам̣ ган̣ха̄ти. деййадхаммо баху, да̄йакопи бахум̣ да̄тука̄мо, аттано тха̄мам̣ н̃атва̄ пама̄н̣айуттамева ган̣ха̄тӣ’’ти евам̣ вуттасса пат̣иггахан̣е пама̄н̣аджа̄нанасса чева, ‘‘пат̣исан̇кха̄ йонисо а̄ха̄рам̣ а̄ха̄рети, нева дава̄йа, на мада̄йа̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1355) ‘‘ладдхан̃ча пин̣д̣апа̄там̣ агадхито амуччхито анаджджхопанно а̄дӣнавадасса̄вӣ ниссаран̣апан̃н̃о парибхун̃джатӣ’’ти ча а̄дина̄ найена вуттасса паччавеккхитва̄ пат̣исан̇кха̄напан̃н̃а̄йа джа̄нитва̄ а̄ха̄рапарибхун̃джанасан̇кха̄тасса парибхоге пама̄н̣аджа̄нанасса ча васена бходжане маттан̃н̃ӯ хоти, айам̣ бходжане маттан̃н̃ӯ на̄ма. евам̣ бходжане аматтан̃н̃ута̄ маттан̃н̃ута̄ ча хотӣти ведитаббам̣.

га̄тха̄су пана чаккхунтиа̄дӣсу чаккхатӣти чаккху, рӯпам̣ асса̄дети, самависамам̣ а̄чиккхантам̣ вийа хотӣти ва̄ аттхо. сун̣а̄тӣти сотам̣. гха̄йатӣти гха̄нам̣. джӣвитанимиттам̣ а̄ха̄рарасо джӣвитам̣, там̣ авха̄йатӣти дживха̄. куччхита̄нам̣ а̄йоти ка̄йо. манате виджа̄на̄тӣти мано. пора̄н̣а̄ пана̄ху муна̄тӣти мано, на̄л̣ийа̄ минама̄но вийа маха̄тула̄йа дха̄райама̄но вийа ча а̄рамман̣ам̣ виджа̄на̄тӣти аттхо. евам̣ та̄веттха падаттхо ведитаббо.

бха̄ваттхато пана дувидхам̣ чаккху – мам̣сачаккху ча пан̃н̃а̄чаккху ча. тесу буддхачаккху, самантачаккху, н̃а̄н̣ачаккху, диббачаккху, дхаммачаккхӯти пан̃чавидхам̣ пан̃н̃а̄чаккху. таттха ‘‘аддасам̣ кхо ахам̣, бхиккхаве, буддхачаккхуна̄ локам̣ волокенто’’ти (ма. ни. 1.283) идам̣ буддхачаккху на̄ма. ‘‘самантачаккху вуччати саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а’’нти (чӯл̣ава. дхотакама̄н̣авапуччха̄ниддеса 32) идам̣ самантачаккху на̄ма. ‘‘чаккхум̣ удапа̄дӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 15) идам̣ н̃а̄н̣ачаккху на̄ма. ‘‘аддасам̣ кхо ахам̣, бхиккхаве, диббена чаккхуна̄ висуддхена̄’’ти (ма. ни. 1.284) идам̣ диббачаккху на̄ма. ‘‘вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ удапа̄дӣ’’ти (ма. ни. 2.395; маха̄ва. 16) идам̣ хет̣т̣химамаггаттайасан̇кха̄там̣ дхаммачаккху на̄ма.

мам̣сачаккхупи дувидхам̣ – сасамбха̄рачаккху, паса̄дачаккхӯти. таттха йва̄йам̣ аккхикӯпаке патит̣т̣хито хет̣т̣ха̄ аккхикӯпакат̣т̣хикена, упари бхамукат̣т̣хикена, убхато аккхикӯт̣ехи, анто маттхалун̇гена, бахиддха̄ аккхиломехи париччхинно мам̣сапин̣д̣о, сан̇кхепато чатассо дха̄туйо – ван̣н̣о, гандхо, расо, оджа̄самбхаво сан̣т̣ха̄нам̣ джӣвитам̣ бха̄во ка̄йапаса̄до чаккхупаса̄доти чуддаса самбха̄ра̄. виттха̄рато чатассо дха̄туйо там̣ниссита̄ ван̣н̣агандхарасаоджа̄сан̣т̣ха̄насамбхава̄ти има̄ни даса чатусамут̣т̣ха̄никатта̄ чатта̄лӣсам̣ хонти, джӣвитам̣ бха̄во ка̄йапаса̄до чаккхупаса̄доти чатта̄ри екантакаммасамут̣т̣ха̄нева̄ти имесам̣ чатучатта̄лӣса̄йа рӯпа̄нам̣ васена чатучатта̄лӣса самбха̄ра̄. йам̣ локе ‘‘сетам̣ ват̣т̣ам̣ путхулам̣ висат̣ам̣ випулам̣ чаккхӯ’’ти сан̃джа̄нанто на чаккхум̣ сан̃джа̄на̄ти, ваттхум̣ чаккхуто сан̃джа̄на̄ти, йо мам̣сапин̣д̣о аккхикӯпаке патит̣т̣хито нха̄русуттакена маттхалун̇гена а̄баддхо, йаттха сетампи аттхи кан̣хампи лохитакампи патхавӣпи а̄попи теджопи ва̄йопи. йам̣ семхуссадатта̄ сетам̣, питтуссадатта̄ кан̣хам̣, рухируссадатта̄ лохитакам̣, патхавуссадатта̄ паттхаддхам̣, а̄пуссадатта̄ паггхарати, теджуссадатта̄ парид̣айхати, ва̄йуссадатта̄ самбхамати, идам̣ сасамбха̄рачаккху на̄ма. йо пана еттха сито еттха пат̣ибаддхо чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йа паса̄до, идам̣ паса̄дачаккху на̄ма. идан̃хи чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ йатха̄рахам̣ ваттхудва̄рабха̄вена паваттати.

сота̄дӣсупи сотам̣ диббасотам̣, мам̣сасотанти дувидхам̣. еттха ‘‘дибба̄йа сотадха̄туйа̄ висуддха̄йа атиккантама̄нусика̄йа убхо садде сун̣а̄тӣ’’ти идам̣ диббасотам̣ на̄ма. мам̣сасотам̣ пана сасамбха̄расотам̣ паса̄дасотанти дувидхантиа̄ди саббам̣ чаккхумхи вуттанайенева ведитаббам̣, татха̄ гха̄надживха̄. ка̄йо пана чопанака̄йо, караджака̄йо, самӯхака̄йо, паса̄дака̄йотиа̄дина̄ бахувидхо. таттха –

‘‘ка̄йена сам̣вута̄ дхӣра̄, атхо ва̄ча̄йа сам̣вута̄’’ти. (дха. па. 234) –

айам̣ чопанака̄йо на̄ма. ‘‘имамха̄ ка̄йа̄ ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ абхиниммина̄тӣ’’ти (дӣ. ни. 1.236; пат̣и. ма. 3.14) айам̣ караджака̄йо на̄ма. самӯхака̄йо пана вин̃н̃а̄н̣а̄дисамӯхавасена анекавидхо а̄гато. татха̄ хи ‘‘чха име, а̄вусо, вин̃н̃а̄н̣ака̄йа̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.101) вин̃н̃а̄н̣асамӯхо вутто. ‘‘чха пхассака̄йа̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.323; ма. ни. 1.98) пхасса̄дисамӯхо. татха̄ ‘‘ка̄йапассаддхи ка̄йалахута̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. 114) ведана̄ккхандха̄дайо. ‘‘идхекаччо патхавика̄йам̣ аниччато анупассати, а̄пока̄йам̣ теджока̄йам̣ ва̄йока̄йам̣ кесака̄йам̣ ломака̄йа’’нтиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 3.35) патхава̄дисамӯхо. ‘‘ка̄йена пхот̣т̣хаббам̣ пхуситва̄’’ти (а. ни. 3.16) айам̣ паса̄дака̄йо. идха̄пи паса̄дака̄йо ведитаббо. со хи ка̄йавин̃н̃а̄н̣а̄дӣнам̣ йатха̄рахам̣ ваттхудва̄рабха̄вена паваттати. маноти пана кин̃ча̄пи саббам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ вуччати, татха̄пи два̄рабха̄васса идха̄дхиппетатта̄ два̄рабхӯтам̣ са̄ваджджанам̣ бхаван̇гам̣ ведитаббам̣.

ета̄ни йасса два̄ра̄ни агутта̄ни ча бхиккхуноти йасса бхиккхуно ета̄ни маначчхат̣т̣ха̄ни два̄ра̄ни сативоссаггена пама̄дам̣ а̄паннатта̄ сатикава̄т̣ена апихита̄ни. бходжанамхи…пе… адхигаччхатӣти со бхиккху вуттанайена бходжане аматтан̃н̃ӯ индрийесу ча сам̣варарахито дит̣т̣хадхаммикан̃ча рога̄дивасена, сампара̄йикан̃ча дуггатипарийа̄паннам̣ ка̄йадуккхам̣ ра̄га̄дикилесасанта̄павасена, иччха̄вигха̄тавасена ча четодуккханти саббатха̄пи дуккхамева адхигаччхати па̄пун̣а̄ти. йасма̄ четадевам̣, тасма̄ дувидхенапи дуккхаггина̄ идхалоке ча паралоке ча д̣айхама̄нена ка̄йена д̣айхама̄нена четаса̄ дива̄ ва̄ йади ва̄ раттим̣ ниччака̄ламева та̄дисо пуггало дуккхамева вихарати, на тасса сукхавиха̄расса самбхаво, ват̣т̣адуккха̄натиккаме пана ваттаббамева наттхӣти.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сукхавиха̄расуттаван̣н̣ана̄

29. дутийе вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. тапанӣйасуттаван̣н̣ана̄

30. татийе тапанӣйа̄ти идха чева сампара̄йе ча тапанти виба̄дхенти вихет̣хентӣти тапанӣйа̄. тапанам̣ ва̄ дуккхам̣ дит̣т̣хе чева дхамме абхисампара̄йе ча тасса уппа̄данена чева анубалаппада̄нена ча хита̄ти тапанӣйа̄. атха ва̄ тапанти тена̄ти тапанам̣, паччха̄нута̄по, виппат̣иса̄роти аттхо, тасса хетубха̄вато хита̄ти тапанӣйа̄. акатакалйа̄н̣оти акатам̣ калйа̄н̣ам̣ бхаддакам̣ пун̃н̃ам̣ етена̄ти акатакалйа̄н̣о. сесапададвайам̣ тассева вевачанам̣. пун̃н̃ан̃хи паваттихитата̄йа а̄йатим̣сукхата̄йа ча бхаддакат̣т̣хена калйа̄н̣анти ча куччхитасалана̄диаттхена кусаланти ча дуккхабхӣрӯнам̣ сам̣са̄рабхӣрӯнан̃ча раккханат̣т̣хена бхӣрутта̄н̣анти ча вуччати. катапа̄поти катам̣ упачитам̣ па̄пам̣ етена̄ти катапа̄по. сесапададвайам̣ тассева вевачанам̣. акусалакамман̃хи ла̄макат̣т̣хена па̄панти ча аттано паваттиккхан̣е випа̄каккхан̣е ча гхорасабха̄вата̄йа лудданти ча килесехи дӯситабха̄вена киббисанти ча вуччати. ити бхагава̄ ‘‘две дхамма̄ тапанӣйа̄’’ти дхамма̄дхит̣т̣ха̄нена уддиситва̄ акатам̣ кусалам̣ дхаммам̣ катан̃ча акусалам̣ дхаммам̣ пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена ниддиси. ида̄ни тесам̣ тапанӣйабха̄вам̣ дассенто ‘‘со акатам̣ ме калйа̄н̣антипи таппати, катам̣ ме па̄пантипи таппатӣ’’ти а̄ха. читтасанта̄сена таппати анутаппати анусочатӣти аттхо.

га̄тха̄су дут̣т̣ху чаритам̣, килесапӯтикатта̄ ва̄ дут̣т̣хам̣ чаританти дуччаритам̣. ка̄йена дуччаритам̣, ка̄йато ва̄ паваттам̣ дуччаритам̣ ка̄йадуччаритам̣. евам̣ вачӣманодуччарита̄нипи дат̣т̣хабба̄ни. има̄ни ча ка̄йадуччарита̄дӣни каммапатхаппатта̄ни адхиппета̄нӣти йам̣ на каммапатхаппаттам̣ акусаладжа̄там̣, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘йан̃чан̃н̃ам̣ досасан̃хита’’нти. тассаттхо – йампи ча ан̃н̃ам̣ каммапатхабха̄вам̣ аппаттатта̄ ниппарийа̄йена ка̄йакамма̄дисан̇кхам̣ на лабхати, ра̄га̄дикилесасам̣сат̣т̣хатта̄ досасахитам̣ акусалам̣ тампи катва̄ти аттхо. нирайанти ниратиаттхена нирасса̄дат̣т̣хена ва̄ нирайанти ладдхана̄мам̣ саббампи дуггатим̣, айасан̇кха̄тасукхаппат̣иккхепена ва̄ саббаттха сугатидуггатӣсу нирайадуккхам̣. со та̄дисо пуггало упагаччхатӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

еттха ча ка̄йадуччаритасса тапанӣйабха̄ве нандо йаккхо нандо ма̄н̣авако нандо гогха̄тако две бха̄тика̄ти етесам̣ ваттхӯни катхетабба̄ни. те кира га̄вим̣ вадхитва̄ мам̣сам̣ две кот̣т̣ха̄се акам̣су. тато канит̣т̣хо джет̣т̣хам̣ а̄ха – ‘‘майхам̣ да̄рака̄ бахӯ, има̄ни ме анта̄ни дехӣ’’ти. атха нам̣ джет̣т̣хо – ‘‘саббам̣ мам̣сам̣ дведха̄ вибхаттам̣, пуна кимаггахесӣ’’ти пахаритва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песи. ниваттитва̄ ча нам̣ олокенто матам̣ дисва̄ ‘‘бха̄рийам̣ вата майа̄ катам̣, сва̄хам̣ ака̄ран̣енева нам̣ ма̄реси’’нти читтам̣ уппа̄деси. атхасса балававиппат̣иса̄ро уппаджджи. со т̣хитат̣т̣ха̄непи нисиннат̣т̣ха̄непи тадева каммам̣ а̄ваджджети, читтасса̄дам̣ на лабхати, аситапӣтакха̄йитамписса сарӣре оджам̣ на пхарати, ат̣т̣хичаммаматтамева ахоси. атха нам̣ еко тхеро пуччхи ‘‘упа̄сака, твам̣ ативийа кисо ат̣т̣хичаммаматто джа̄то, кӣдисо те рого, уда̄ху аттхи кин̃чи тапанӣйам̣ каммам̣ ката’’нти? со ‘‘а̄ма, бханте’’ти саббам̣ а̄рочеси. атхасса со ‘‘бха̄рийам̣ те, упа̄сака, каммам̣ катам̣, анапара̄дхат̣т̣ха̄не апараддха’’нти а̄ха. со тенева каммуна̄ ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббатти. вачӣдуччаритасса пана суппабуддхасаккакока̄ликачин̃чама̄н̣авика̄дӣнам̣ ваттхӯни катхетабба̄ни, манодуччаритасса уккаладжайабхан̃н̃а̄дӣнам̣.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. атапанӣйасуттаван̣н̣ана̄

31. чатуттхе татийе вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. пат̣хамасӣласуттаван̣н̣ана̄

32. пан̃чаме па̄пакена ча сӣлена̄ти па̄пакам̣ на̄ма сӣлам̣ сӣлабхедакаро асам̣вароти ваданти. таттха йади асам̣варо асӣламева там̣дуссӣлйабха̄вато, катхам̣ сӣланти вуччати? таттха̄йам̣ адхиппа̄йо сийа̄ – йатха̄ на̄ма локе адит̣т̣хам̣ ‘‘дит̣т̣ха’’нти вуччати, асӣлава̄ ‘‘сӣлава̄’’ти, евамидха̄пи асӣлампи асам̣варопи ‘‘сӣла’’нти вохарӣйати. атха ва̄ ‘‘катаме ча, тхапати, акусала̄ сӣла̄? акусалам̣ ка̄йакаммам̣, акусалам̣ вачӣкаммам̣, па̄пако а̄джӣво’’ти (ма. ни. 2.264) вачанато акусаладхаммесупи аттхева сӣласаман̃н̃а̄, тасма̄ паричайавасена сабха̄васиддхи вийа пакатибхӯто саббо сама̄ча̄ро ‘‘сӣла’’нти вуччати. таттха йам̣ акосалласамбхӯтат̣т̣хена акусалам̣ ла̄макам̣, там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘па̄пакена ча сӣлена̄’’ти. па̄пика̄йа ча дит̣т̣хийа̄ти сабба̄пи миччха̄дит̣т̣хийо па̄пика̄ва. висесато пана ахетукадит̣т̣хи, акирийадит̣т̣хи, наттхикадит̣т̣хӣти има̄ тивидха̄ дит̣т̣хийо па̄пикатара̄. таттха па̄пакена сӣлена саманна̄гато пуггало пайогавипанно хоти, па̄пика̄йа дит̣т̣хийа̄ саманна̄гато а̄сайавипанно хоти, евам̣ пайога̄сайавипанно пуггало нирайӯпаго хотийева. тена вуттам̣ ‘‘имехи кхо, бхиккхаве, двӣхи дхаммехи саманна̄гато пуггало йатха̄бхатам̣ никкхитто, евам̣ нирайе’’ти. еттха ча ‘‘двӣхи дхаммехи саманна̄гато’’ти идам̣ лаккхан̣авачанам̣ дат̣т̣хаббам̣, на тантиниддесо. йатха̄ там̣ локе ‘‘йадиме бйа̄дхита̄ сийум̣, имесам̣ идам̣ бхесаджджам̣ да̄табба’’нти. ан̃н̃есупи ӣдисесу т̣ха̄несу есева найо. дуппан̃н̃оти ниппан̃н̃о.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. дутийасӣласуттаван̣н̣ана̄

33. чхат̣т̣хе бхаддакена ча сӣлена̄ти ка̄йасучарита̄дичатупа̄рисуддхисӣлена. тан̃хи акхан̣д̣а̄дисӣлабха̄вена сайан̃ча калйа̄н̣ам̣, саматхавипассана̄дикалйа̄н̣агун̣а̄вахам̣ ча̄ти ‘‘бхаддака’’нти вуччати. бхаддика̄йа ча дит̣т̣хийа̄ти каммассаката̄н̃а̄н̣ена чева каммапатхасамма̄дит̣т̣хийа̄ ча. таттха бхаддакена сӣлена пайогасампанно хоти, бхаддика̄йа дит̣т̣хийа̄ а̄сайасампанно. ити пайога̄сайасампанно пуггало саггӯпаго хоти. тена вуттам̣ – ‘‘имехи, кхо, бхиккхаве, двӣхи дхаммехи саманна̄гато пуггало йатха̄бхатам̣ никкхитто, евам̣ сагге’’ти. саппан̃н̃оти пан̃н̃ава̄. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. а̄та̄пӣсуттаван̣н̣ана̄

34. саттаме ана̄та̄пӣти килеса̄нам̣ а̄та̄панат̣т̣хена а̄та̄по, вӣрийам̣, со етасса аттхӣти а̄та̄пӣ, на а̄та̄пӣ ана̄та̄пӣ, саммаппадха̄навирахито кусӣтоти вуттам̣ хоти. отта̄по вуччати па̄путра̄со, со етасса аттхӣти отта̄пӣ, на отта̄пӣ анотта̄пӣ, отта̄парахито. атха ва̄ а̄та̄паппат̣ипаккхо ана̄та̄по, косаджджам̣ со асса аттхӣти ана̄та̄пӣ. йам̣ ‘‘на оттапати оттаппитаббена, на оттапати па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄’’ти евам̣ вуттам̣, там̣ аноттаппам̣ анотта̄по. со асса аттхӣти анотта̄пӣти еваметтха аттхо ведитаббо.

абхабботи анарахо. самбодха̄йа̄ти арийамаггаттха̄йа. нибба̄на̄йа̄ти килеса̄нам̣ аччантавӯпасама̄йа аматамаха̄нибба̄на̄йа. ануттарасса йогаккхемасса̄ти арахаттапхаласса. тан̃хи уттаритарасса абха̄вато ануттарам̣, чатӯхи йогехи анупаддутатта̄ кхемам̣ ниббхайанти йогаккхеманти ча вуччати. адхигама̄йа̄ти паттийа̄. а̄та̄пӣти вӣрийава̄. со хи ‘‘а̄раддхавӣрийо вихарати акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ паха̄на̄йа, кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ упасампада̄йа, тха̄мава̄ дал̣хапараккамо аниккхиттадхуро кусалесу дхаммесӯ’’ти (дӣ. ни. 3.345) евам̣ вуттена вӣрийа̄рамбхена саманна̄гато килеса̄нам̣ аччантамева а̄та̄панасӣлоти а̄та̄пӣ. отта̄пӣти ‘‘йам̣ оттапати оттаппитаббена, оттапати па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄’’ти (дха. са. 31) евам̣ вуттена оттаппена саманна̄гататта̄ оттапанасӣлоти оттаппӣ. айан̃хи отта̄пӣти вутто. тадавина̄бха̄вато хирийа̄ ча саманна̄гато ева хотӣти хироттаппасампанно ан̣уматтепи вадждже бхайадасса̄вӣ сӣлесу парипӯрака̄рӣ хоти. иччасса сӣласампада̄ дассита̄. а̄та̄пӣти имина̄ найенасса килесапарита̄пита̄дӣпанена саматхавипассана̄бха̄вана̄нуйуттата̄ дассита̄. йатха̄вуттан̃ча вӣрийам̣ саддха̄сатисама̄дхипан̃н̃а̄хи вина̄ на хотӣти вимуттипарипа̄чака̄ни саддха̄пан̃чама̄ни индрийа̄ни аттхато вутта̄нева хонти. тесу ча сиддхесу аничче аниччасан̃н̃а̄, аничче дуккхасан̃н̃а̄, дуккхе анаттасан̃н̃а̄, паха̄насан̃н̃а̄, вира̄гасан̃н̃а̄, ниродхасан̃н̃а̄ти чха ниббедхабха̄гийа̄ сан̃н̃а̄ сиддха̄ ева̄ти. евам̣ имехи двӣхи дхаммехи саманна̄гатасса локийа̄нам̣ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄нам̣ сиджджханато маггапхаланибба̄на̄дхигамасса бхаббатам̣ дассенто ‘‘а̄та̄пӣ ча кхо…пе… адхигама̄йа̄’’ти а̄ха.

га̄тха̄су кусӣтоти миччха̄витаккабахулата̄йа ка̄мабйа̄па̄давихим̣са̄витаккасан̇кха̄техи куччхитехи па̄падхаммехи сито самбандхо йуттоти кусӣто. куччхитам̣ ва̄ сӣдати самма̄пат̣ипаттито авасӣдатӣти кусӣто, да-ка̄расса та-ка̄рам̣ катва̄. хӣнавӣрийоти ниббӣрийо, чатӯсупи ирийа̄патхесу вӣрийакаран̣арахито. анусса̄хасам̣хананасабха̄васса читта̄ласийасса тхинасса, асаттивигха̄тасабха̄васса ка̄йа̄ласийасса миддхасса ча абхин̣хаппаваттийа̄ тхинамиддхабахуло. па̄паджигуччханалаккхан̣а̄йа хирийа̄ абха̄вена таппат̣ипаккхена ахирикена саманна̄гататта̄ ча ахирико. хироттаппавӣрийа̄нам̣ абха̄венева самма̄пат̣ипаттийам̣ наттхи етасса а̄дароти ана̄даро. убхайатха̄пи татха̄ дхаммапуггалена дувидхакирийа̄каран̣ена ана̄даро. пхут̣т̣хунти пхуситум̣. самбодхимуттаманти самбодхисан̇кха̄там̣ уттамам̣ арахаттам̣ адхигантум̣ абхабботи аттхо.

сатима̄ти чиракатачирабха̄сита̄нам̣ ануссаран̣е саматтхасса сатинепаккасса бха̄вена чатусатипат̣т̣ха̄найогена сатима̄. нипакоти саттат̣т̣ха̄нийасампаджан̃н̃асан̇кха̄тена чева каммат̣т̣ха̄напарихаран̣апан̃н̃а̄сан̇кха̄тена ча непаккена саманна̄гататта̄ нипако. джха̄йӣти а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нена лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ча̄ти двӣхипи джха̄нехи джха̄йӣ. аппаматтоти ‘‘дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ийехи дхаммехи читтам̣ парисодхетӣ’’тиа̄дина̄ найена каммат̣т̣ха̄набха̄вана̄йа аппаматто. сам̣йоджанам̣ джа̄тиджара̄йа чхетва̄ти джа̄тийа̄ чева джара̄йа ча сатте сам̣йоджетӣти сам̣йоджананти ладдхана̄мам̣ ка̄мара̄га̄дикам̣ дасавидхампи килесаджа̄там̣ анусайасамуггха̄тавасена мӯлато чхиндитва̄. атха ва̄ сам̣йоджанам̣ джа̄тиджара̄йа чхетва̄ти джа̄тиджара̄йа сам̣йоджанам̣ чхиндитва̄. йасса хи сам̣йоджана̄ни аччхинна̄ни, тасса джа̄тиджара̄йа аччхедо асамуггха̄това. йасса пана та̄ни чхинна̄ни, тасса джа̄тиджара̄пи чхинна̄ва ка̄ран̣асса самуггха̄титатта̄. тасма̄ сам̣йоджанам̣ чхинданто ева джа̄тиджара̄пи чхиндати. тена вуттам̣ ‘‘сам̣йоджанам̣ джа̄тиджара̄йа чхетва̄’’ти. идхева самбодхимануттарам̣ пхусети имасмим̣йева аттабха̄ве аггамаггам̣ арахаттам̣ ва̄ пхусе па̄пун̣еййа.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. пат̣хаманакуханасуттаван̣н̣ана̄

35. ат̣т̣хаме найиданти еттха наити пат̣иседхе нипа̄то, тасса ‘‘вуссатӣ’’ти имина̄ самбандхо, йака̄ро падасандхикаро. идам̣-саддо ‘‘екамида̄хам̣, бхиккхаве, самайам̣ уккат̣т̣ха̄йам̣ вихара̄ми субхагаване са̄лара̄джамӯле’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.501) нипа̄таматтам̣. ‘‘идам̣ кхо там̣, бхиккхаве, аппаматтакам̣ ораматтакам̣ сӣламаттака’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.27) йатха̄вутте а̄саннапаччаккхе а̄гато.

‘‘идан̃хи там̣ джетаванам̣, исисан̇гханисевитам̣;

а̄вуттхам̣ дхаммара̄джена, пӣтисан̃джананам̣ мама̄’’ти. –

а̄дӣсу (сам̣. ни. 1.48) ваккхама̄не а̄саннапаччаккхе. идха̄пи ваккхама̄нейева а̄саннапаччаккхе дат̣т̣хаббо.

брахмачарийа-саддо –

‘‘ким̣ те ватам̣ ким̣ пана брахмачарийам̣,

кисса сучин̣н̣асса айам̣ випа̄ко;

иддхӣ джутӣ балавӣрийӯпапатти,

идан̃ча те на̄га маха̄вима̄нам̣.

‘‘ахан̃ча бхарийа̄ ча мануссалоке,

саддха̄ убхо да̄напатӣ ахумха̄;

опа̄набхӯтам̣ ме гхарам̣ тада̄си,

сантаппита̄ саман̣абра̄хман̣а̄ ча.

‘‘там̣ ме ватам̣ там̣ пана брахмачарийам̣,

тасса сучин̣н̣асса айам̣ випа̄ко;

иддхӣ джутӣ балавӣрийӯпапатти,

идан̃ча ме дхӣра маха̄вима̄на’’нти. (джа̄. 2.22.1592-1593, 1595) –

имасмим̣ пун̣н̣акаджа̄таке да̄не а̄гато.

‘‘кена па̄н̣и ка̄мададо, кена па̄н̣и мадхуссаво;

кена те брахмачарийена, пун̃н̃ам̣ па̄н̣имхи иджджхати.

‘‘тена па̄н̣и ка̄мададо, тена па̄н̣и мадхуссаво;

тена ме брахмачарийена, пун̃н̃ам̣ па̄н̣имхи иджджхатӣ’’ти. (пе. ва. 275, 277) –

имасмим̣ ан̇курапетаваттхусмим̣ веййа̄вачче. ‘‘идам̣ кхо там̣, бхиккхаве, титтирийам̣ на̄ма брахмачарийам̣ ахосӣ’’ти (чӯл̣ава. 311) имасмим̣ титтираджа̄таке пан̃часиккха̄падасӣле. ‘‘там̣ кхо пана, пан̃часикха, брахмачарийам̣ нева ниббида̄йа на вира̄га̄йа…пе… йа̄вадева брахмалокӯпапаттийа̄’’ти (дӣ. ни. 2.329) имасмим̣ маха̄говиндасутте брахмавиха̄ре. ‘‘паре абрахмача̄рӣ бхависсанти, майаметтха брахмача̄рино бхависса̄ма̄’’ти (ма. ни. 1.83) саллекхасутте метхунавиратийам̣.

‘‘майан̃ча бхарийа̄ на̄тиккама̄ма,

амхе ча бхарийа̄ на̄тиккаманти;

ан̃н̃атра та̄хи брахмачарийам̣ чара̄ма,

тасма̄ хи амхам̣ дахара̄ на мӣйаре’’ти. (джа̄. 1.10.97) –

маха̄дхаммапа̄ладжа̄таке сада̄расантосе. ‘‘абхиджа̄на̄ми кхо пана̄хам̣, са̄рипутта, чатуран̇гасаманна̄гатам̣ брахмачарийам̣ чарита̄ – тапассӣ судам̣ хомӣ’’ти (ма. ни. 1.155) ломахам̣сасутте вӣрийе.

‘‘хӣнена брахмачарийена, кхаттийе упападжджати;

маджджхимена ча деваттам̣, уттамена висуджджхатӣ’’ти. (джа̄. 1.8.75) –

нимиджа̄таке аттадаманавасена кате ат̣т̣хан̇гикаупосатхе. ‘‘идам̣ кхо пана, пан̃часикха, брахмачарийам̣ екантаниббида̄йа вира̄га̄йа…пе… айамева арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти (дӣ. ни. 2.329) маха̄говиндасуттейева арийамагге. ‘‘тайидам̣ брахмачарийам̣ иддхан̃чева пхӣтан̃ча виттха̄рикам̣ ба̄худжан̃н̃ам̣ путхубхӯтам̣ йа̄ва девамануссехи суппака̄сита’’нти (дӣ. ни. 3.174) па̄са̄дикасутте сиккхаттайасан̇гахе сакаласмим̣ са̄сане. идха̄пи арийамагге са̄сане ча ваттати.

вуссатӣти васӣйати, чарӣйатӣти аттхо. джанакуханаттханти ‘‘ахо аййо сӣлава̄ ваттасампанно аппиччхо сантут̣т̣хо махиддхико маха̄нубха̄во’’тиа̄дина̄ джанасса сатталокасса вимха̄панаттхам̣. джаналапанаттханти ‘‘еварӯпасса на̄ма аййасса диннам̣ махаппхалам̣ бхависсатӣ’’ти пасанначиттехи ‘‘кенаттхо, ким̣ а̄харӣйатӯ’’ти мануссехи вада̄панаттхам̣. ла̄бхасакка̄расилока̄нисам̣саттханти йва̄йам̣ ‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху ‘ла̄бхӣ ассам̣ чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄наппаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’нти, сӣле-свевасса парипӯрака̄рӣ’’ти (ма. ни. 1.65) сӣла̄нисам̣сабха̄вена вутто чатупаччайала̄бхо, йо ча чатуннам̣ паччайа̄нам̣ саккаччада̄насан̇кха̄то а̄дарабахума̄нагарукаран̣асан̇кха̄то ча сакка̄ро, йо ча ‘‘сӣласампанно бахуссуто сутадхаро а̄раддхавӣрийо’’тиа̄дина̄ найена уггататхутигхосасан̇кха̄то силоко брахмачарийам̣ чаранта̄нам̣ дит̣т̣хадхаммико а̄нисам̣со, тадаттхам̣. ити мам̣ джано джа̄на̄тӯти ‘‘евам̣ брахмачарийава̄се сати ‘айам̣ сӣлава̄ калйа̄н̣адхаммо’тиа̄дина̄ мам̣ джано джа̄на̄ту самбха̄ветӯ’’ти аттано сантагун̣авасена самбха̄ванаттхампи на идам̣ брахмачарийам̣ вуссатӣти самбандхо.

кечи пана ‘‘джанакуханаттханти па̄пиччхасса иччха̄пакатасса сато са̄мантаджаппанаирийа̄патханисситапаччайапат̣исеванасан̇кха̄тена тивидхена куханаваттхуна̄ куханабха̄вена джанасса вимха̄панаттхам̣. джаналапанаттханти па̄пиччхассева сато паччайаттхам̣ парикатхобха̄са̄дивасена лапанабха̄вена упала̄панабха̄вена ва̄ джанасса лапанаттхам̣. ла̄бхасакка̄расилока̄нисам̣саттханти па̄пиччхассева сато ла̄бха̄дигарута̄йа ла̄бхасакка̄расилокасан̇кха̄тасса а̄нисам̣саудайасса ниппха̄данаттхам̣. ити мам̣ джано джа̄на̄тӯти па̄пиччхассева сато асантагун̣асамбха̄вана̄дхиппа̄йена ‘ити евам̣ мам̣ джано джа̄на̄тӯ’ти на идам̣ брахмачарийам̣ вуссатӣ’’ти еваметтха аттхам̣ ваданти. пуримойева пана аттхо са̄ратаро.

атха кхоти еттха атха̄ти ан̃н̃адаттхе нипа̄то, кхоти авадха̄ран̣е. тена кухана̄дито ан̃н̃адаттха̄йева пана идам̣, бхиккхаве, брахмачарийам̣ вуссатӣти дассети. ида̄ни там̣ пайоджанам̣ дассенто ‘‘сам̣вараттхан̃чева паха̄наттхан̃ча̄’’ти а̄ха. таттха пан̃чавидхо сам̣варо – па̄тимоккхасам̣варо, сатисам̣варо, н̃а̄н̣асам̣варо, кхантисам̣варо, вӣрийасам̣вароти.

таттха ‘‘имина̄ па̄тимоккхасам̣варена упето хоти самупето’’ти (вибха. 511) хи а̄дина̄ найена а̄гато айам̣ па̄тимоккхасам̣варо на̄ма, йо сӣласам̣вароти ча павуччати. ‘‘раккхати чаккхундрийам̣, чаккхундрийе сам̣варам̣ а̄паджджатӣ’’ти (дӣ. ни. 1.213; ма. ни. 1.295; сам̣. ни. 4.239; а. ни. 3.16) а̄гато айам̣ сатисам̣варо.

‘‘йа̄ни сота̄ни локасмим̣ (аджита̄ти бхагава̄),

сати тесам̣ нива̄ран̣ам̣;

сота̄нам̣ сам̣варам̣ брӯми,

пан̃н̃а̄йете пидхӣйаре’’ти. (су. ни. 1041) –

а̄гато айам̣ н̃а̄н̣асам̣варо. ‘‘кхамо хоти сӣтасса ун̣хасса̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.24; а. ни. 4.114; 6.58) найена а̄гато айам̣ кхантисам̣варо. ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сетӣ’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.26; а. ни. 4.114; 6.58) найена а̄гато айам̣ вӣрийасам̣варо. аттхато пана па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ паджаханавасена, ваттапат̣иватта̄нам̣ каран̣авасена ча паватта̄ четана̄ виратийо ча. сан̇кхепато саббо ка̄йавачӣсам̣йамо, виттха̄рато саттаннам̣ а̄паттиккхандха̄нам̣ авӣтиккамо сӣласам̣варо. сати ева сатисам̣варо, сатиппадха̄на̄ ва̄ кусала̄ кхандха̄. н̃а̄н̣амева н̃а̄н̣асам̣варо. адхива̄санавасена адосо, адосаппадха̄на̄ ва̄ татха̄ паватта̄ кусала̄ кхандха̄ кхантисам̣варо, пан̃н̃а̄ти еке. ка̄мавитакка̄дӣнам̣ анадхива̄санавасена паваттам̣ вӣрийамева вӣрийасам̣варо. тесу пат̣хамо ка̄йадуччарита̄дидуссӣлйасса сам̣варан̣ато сам̣варо, дутийо мут̣т̣хассаччасса, татийо ан̃н̃а̄н̣асса, чатуттхо аккхантийа̄, пан̃чамо косаджджасса сам̣варан̣ато пидаханато сам̣вароти ведитаббо. еваметасса сам̣варасса аттха̄йа сам̣вараттхам̣, сам̣вараниппха̄данаттханти аттхо.

паха̄нампи пан̃чавидхам̣ – тадан̇гаппаха̄нам̣, виккхамбханаппаха̄нам̣, самуччхедаппаха̄нам̣, пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣, ниссаран̣аппаха̄нанти. таттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ екаканипа̄те пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄йам̣ вуттамева. тасса пана пан̃чавидхассапи татха̄ татха̄ ра̄га̄дикилеса̄нам̣ пат̣иниссаджджанат̣т̣хена саматиккаманат̣т̣хена ва̄ паха̄насса аттха̄йа паха̄наттхам̣, паха̄наса̄дханаттханти аттхо. таттха сам̣варена килеса̄нам̣ читтасанта̄не павесананива̄ран̣ам̣ паха̄нена павесананива̄ран̣ан̃чева самуггха̄то ча̄ти ваданти. убхайена̄пи пана йатха̄рахам̣ убхайам̣ сампаджджатӣти дат̣т̣хаббам̣. сӣла̄дидхамма̄ ева хи сам̣варан̣ато сам̣варо, паджаханато паха̄нанти.

га̄тха̄су анӣтиханти ӣтийо вуччанти упаддава̄ – дит̣т̣хадхаммика̄ ча сампара̄йика̄ ча. ӣтийо ханати вина̄сети паджахатӣти ӣтихам̣, ану ӣтиханти анӣтихам̣, са̄санабрахмачарийам̣ маггабрахмачарийан̃ча. атха ва̄ ӣтӣхи анаттхехи саддхим̣ хананти гаччханти паваттантӣти ӣтиха̄, тан̣ха̄диупаккилеса̄. наттхи еттха ӣтиха̄ти анӣтихам̣. ӣтиха̄ ва̄ йатха̄вуттенат̣т̣хена титтхийасамайа̄, таппат̣ипаккхато идам̣ анӣтихам̣. ‘‘анитиха’’нтипи па̄т̣хо. тассаттхо – ‘‘итиха̄йа’’нти дхаммесу анекам̣сагга̄хабха̄вато вичикиччха̄ итихам̣ на̄ма, самма̄самбуддхаппаведитатта̄ йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджанта̄нам̣ никкан̇кхабха̄васа̄дханато наттхи еттха итиханти анитихам̣, апараппаччайанти аттхо. вуттан̃хетам̣ ‘‘паччаттам̣ ведитаббо вин̃н̃ӯхӣ’’ти ‘‘атакка̄вачаро’’ти ча. га̄тха̄сукхаттхам̣ пана ‘‘анӣтиха’’нти дӣгхам̣ катва̄ пат̣ханти.

нибба̄насан̇кха̄там̣ огадхам̣ патит̣т̣хам̣ па̄рам̣ гаччхатӣти нибба̄ногадхага̄мӣ, вимуттирасатта̄ екантенева нибба̄насампа̄пакоти аттхо. там̣ нибба̄ногадхага̄минам̣ брахмачарийам̣. соти йо со саматим̣са па̄рамийо пӯретва̄ саббакилесе бхиндитва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо, со бхагава̄ адесайи десеси. нибба̄ногадхоти ва̄ арийамагго вуччати. тена вина̄ нибба̄нога̄ханасса асамбхавато тасса ча нибба̄нам̣ ана̄ламбитва̄ аппаваттанато, тан̃ча там̣ екантам̣ гаччхатӣти нибба̄ногадхага̄мӣ. атха ва̄ нибба̄ногадхага̄минанти нибба̄насса антога̄минам̣ маггабрахмачарийам̣, нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каритва̄ тасса анто ева ваттати паваттатӣти. махаттехӣти маха̄а̄тумехи ул̣а̄раджджха̄сайехи. махантам̣ нибба̄нам̣, маханте ва̄ сӣлаккхандха̄дике есанти гавесантӣти махесино буддха̄дайо арийа̄. техи ануйа̄то пат̣ипанно. йатха̄ буддхена деситанти йатха̄ абхин̃н̃еййа̄дидхамме абхин̃н̃еййа̄дибха̄венева самма̄самбуддхена майа̄ деситам̣, евам̣ йе етам̣ маггабрахмачарийам̣ тадаттхам̣ са̄санабрахмачарийан̃ча пат̣ипаджджанти. те дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикаттхехи йатха̄рахам̣ ануса̄сантасса саттху майхам̣ са̄санака̄рино ова̄даппат̣икара̄ сакаласса ват̣т̣адуккхасса антам̣ парийантам̣ аппаваттим̣ кариссанти, дуккхасса ва̄ антам̣ нибба̄нам̣ саччхикариссантӣти.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. дутийанакуханасуттаван̣н̣ана̄

36. наваме абхин̃н̃аттханти кусала̄дивибха̄гена кхандха̄дивибха̄гена ча саббадхамме абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена авипарӣтато джа̄нанаттхам̣. парин̃н̃аттханти тебхӯмакадхамме ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ париджа̄нанаттхам̣ саматиккаманаттхан̃ча. таттха абхин̃н̃еййаабхиджа̄нана̄ чатусаччависайа̄. парин̃н̃еййапариджа̄нана̄ пана йадипи дуккхасаччависайа̄, паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайехи пана вина̄ на паваттатӣти паха̄на̄дайопи идха гахита̄ти ведитаббам̣. сесам̣ анантарасутте вуттаттхамева.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. соманассасуттаван̣н̣ана̄

37. дасаме сукхасоманассабахулоти еттха сукханти ка̄йикам̣ сукхам̣, соманассанти четасикам̣. тасма̄ йасса ка̄йикам̣ четасикан̃ча сукхам̣ абхин̣хам̣ паваттати, со сукхасоманассабахулоти вутто. йонӣти ‘‘чатассо кхо има̄, са̄рипутта, йонийо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.152) кхандхакот̣т̣ха̄со йонӣти а̄гато. ‘‘йони хеса̄, бхӯмиджа, пхаласса адхигама̄йа̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.226) ка̄ран̣ам̣.

‘‘на ча̄хам̣ бра̄хман̣ам̣ брӯми, йониджам̣ маттисамбхава’’нти ча. (ма. ни. 2.457; дха. па. 396; су. ни. 625);

‘‘таменам̣ каммаджа̄ ва̄та̄ ниббаттитва̄ уддхам̣па̄дам̣ адхосирам̣ сампариваттетва̄ ма̄ту йонимукхе сампат̣ипа̄дентӣ’’ти ча а̄дӣсу пасса̄вамагго. идха пана ка̄ран̣ам̣ адхиппетам̣. асса̄ти анена. а̄раддха̄ти пат̣т̣хапита̄ паггахита̄ парипун̣н̣а̄ сампа̄дита̄ ва̄.

а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти еттха а̄савантӣти а̄сава̄, чаккхутопи…пе… манатопи саванти паваттантӣти вуттам̣ хоти. дхаммато йа̄ва готрабхӯ, ока̄сато йа̄ва бхавагга̄ савантӣти ва̄ а̄сава̄. ете дхамме етан̃ча ока̄сам̣ анто каритва̄ паваттантӣти аттхо. антокаран̣аттхо хи айам̣ а̄ка̄ро. чирапа̄рива̄сийат̣т̣хена мадира̄дайо а̄сава̄ вийа̄типи а̄сава̄. локе хи чирапа̄рива̄сика̄ мадира̄дайо а̄сава̄ти вуччанти. йади ча чирапа̄рива̄сийат̣т̣хена а̄сава̄, ете ева бхавитум̣ араханти. вуттам̣ хетам̣ – ‘‘пурима̄, бхиккхаве, кот̣и на пан̃н̃а̄йати авиджджа̄йа, ито пуббе авиджджа̄ на̄хосӣ’’тиа̄ди (а. ни. 10.61). а̄йатам̣ сам̣са̄радуккхам̣ саванти пасавантӣтипи а̄сава̄. пурима̄ни четтха ниббачана̄ни йаттха килеса̄ а̄сава̄ти а̄гата̄, таттха йуджджанти; паччхимам̣ каммепи. на кевалан̃ча каммакилеса̄ ева а̄сава̄, апича кхо на̄наппака̄ра̄ упаддава̄пи. абхидхамме хи ‘‘чатта̄ро а̄сава̄ – ка̄ма̄саво, бхава̄саво, дит̣т̣ха̄саво, авиджджа̄саво’’ти (дха. са. 1102) ка̄мара̄га̄дайо килеса̄ а̄сава̄ти а̄гата̄. суттепи ‘‘на̄хам̣, чунда, дит̣т̣хадхаммика̄нам̣йева а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа дхаммам̣ десемӣ’’ти (дӣ. ни. 3.182) еттха вива̄дамӯлабхӯта̄ килеса̄ а̄сава̄ти а̄гата̄.

‘‘йена девӯпапатйасса, гандхаббо ва̄ вихан̇гамо;

йаккхаттам̣ йена гаччхеййа, мануссаттан̃ча аббадже;

те майхам̣, а̄сава̄ кхӣн̣а̄, виддхаста̄ винал̣ӣката̄’’ти. (а. ни. 4.36) –

еттха тебхӯмакам̣ каммам̣ авасеса̄ ча акусала̄ дхамма̄. ‘‘дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа сампара̄йика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ пат̣игха̄та̄йа̄’’ти (па̄ра̄. 39) еттха парӯпагха̄тавиппат̣иса̄равадхабандха̄дайо чева апа̄йадуккхабхӯта̄ на̄наппака̄ра̄ упаддава̄ ча.

те панете а̄сава̄ винайе ‘‘дит̣т̣хадхаммика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ сам̣вара̄йа, сампара̄йика̄нам̣ а̄сава̄нам̣ пат̣игха̄та̄йа̄’’ти дведха̄ а̄гата̄. сал̣а̄йатане ‘‘тайоме, а̄вусо, а̄сава̄ – ка̄ма̄саво, бхава̄саво, авиджджа̄саво’’ти (сам̣. ни. 4.321) тидха̄ а̄гата̄. татха̄ ан̃н̃есу суттантесу. абхидхамме тейева дит̣т̣ха̄савена саддхим̣ чатудха̄ а̄гата̄. ниббедхикапарийа̄йе пана ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄сава̄ нирайагаманӣйа̄, аттхи а̄сава̄ тираччха̄найонигаманӣйа̄, аттхи а̄сава̄ петтивисайагаманӣйа̄, аттхи а̄сава̄ мануссалокагаманӣйа̄, аттхи а̄сава̄ девалокагаманӣйа̄’’ти (а. ни. 6.63) пан̃чадха̄ а̄гата̄. каммамева четтха а̄сава̄ти адхиппетам̣. чхакканипа̄те ‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄сава̄ сам̣вара̄ паха̄табба̄’’тиа̄дина̄ (а. ни. 6.58) найена чхадха̄ а̄гата̄. сабба̄савапарийа̄йе тейева дассанапаха̄таббехи дхаммехи саддхим̣ саттадха̄ а̄гата̄. идха пана абхидхаммапарийа̄йена чатта̄ро а̄сава̄ адхиппета̄ти ведитабба̄.

кхайа̄йа̄ти еттха пана ‘‘йо а̄сава̄нам̣ кхайо вайо бхедо парибхедо аниччата̄ антарадха̄на’’нти а̄сава̄нам̣ сарасабхедо а̄сава̄нам̣ кхайоти вутто. ‘‘джа̄нато ахам̣, бхиккхаве, пассато а̄сава̄нам̣ кхайам̣ вада̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.15) еттха а̄сава̄нам̣ кхӣн̣а̄ка̄ро наттхибха̄во аччантам̣ асамуппа̄до а̄саваккхайоти вутто.

‘‘секхасса сиккхама̄насса, уджумагга̄нуса̄рино;

кхайасмим̣ пат̣хамам̣ н̃а̄н̣ам̣, тато ан̃н̃а̄ анантара̄’’ти. (итиву. 62) –

еттха арийамагго а̄саваккхайоти вутто. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’’ти (ма. ни. 1.438) еттха пхалам̣.

‘‘параваджджа̄нупассисса, ниччам̣ уджджха̄насан̃н̃ино;

а̄сава̄ тасса вад̣д̣ханти, а̄ра̄ со а̄саваккхайа̄’’ти. (дха. па. 253) –

еттха нибба̄нам̣. идха пана пхалам̣ сандха̄йа ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄’’ти вуттам̣, арахаттапхалаттха̄йа̄ти аттхо.

сам̣веджанӣйесу т̣ха̄несӯти сам̣вегаджанакесу джа̄тиа̄дӣсу сам̣вегаваттхӯсу. джа̄ти, джара̄, бйа̄дхи, маран̣ам̣, апа̄йадуккхам̣, атӣте ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, ана̄гате ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, паччуппанне а̄ха̄рапарийет̣т̣химӯлакам̣ дуккханти има̄ни хи сам̣вегаваттхӯни сам̣веджанӣйат̣т̣ха̄на̄ни на̄ма. апича ‘‘а̄дитто локасаннива̄со уййутто пайа̄то куммаггаппат̣ипанно, упанӣйати локо аддхуво, ата̄н̣о локо анабхиссаро, ассако локо, саббам̣ паха̄йа гаманӣйам̣, ӯно локо атитто тан̣ха̄да̄со’’тиевама̄дӣни (пат̣и. ма. 1.117) четтха сам̣веджанӣйат̣т̣ха̄на̄нӣти ведитабба̄ни. сам̣веджанена̄ти джа̄тиа̄дисам̣вегаваттхӯни пат̣ичча уппаннабхайасан̇кха̄тена сам̣веджанена. аттхато пана сахоттаппан̃а̄н̣ам̣ сам̣вего на̄ма.

сам̣виггасса̄ти габбхоккантика̄дивасена анекавидхехи джа̄тиа̄дидуккхехи сам̣вегаджа̄тасса. ‘‘сам̣веджитва̄’’ти ча пат̣ханти. йонисо падха̄нена̄ти упа̄йападха̄нена, самма̄ва̄йа̄мена̄ти аттхо. со хи йатха̄ акусала̄ дхамма̄ пахӣйанти, кусала̄ дхамма̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханти, евам̣ падаханато уттамабха̄васа̄дханато ча ‘‘падха̄на’’нти вуччати. таттха сам̣вегена бхава̄дӣсу кин̃чи та̄н̣ам̣ лен̣ам̣ пат̣исаран̣ам̣ апассанто таттха анолӣйанто алаггама̄насо таппат̣ипаккхена ча виниваттитависан̃н̃ито ан̃н̃адаттху нибба̄нанинно хоти нибба̄напон̣о нибба̄напаббха̄ро. со калйа̄н̣амиттасанниссайена йонисоманасика̄рабахуло висуддха̄сайаппайого саматхавипассана̄су йуттаппайутто саббасмимпи сан̇кха̄рагате ниббиндати вираджджати, випассанам̣ уссукка̄пети. таттха йадидам̣ йонисоманасика̄рабахуло висуддха̄сайаппайого саматхавипассана̄су йуттаппайутто, тенасса дит̣т̣хева дхамме сукхасоманассабахулата̄ ведитабба̄. йам̣ пана̄йам̣ саматхе патит̣т̣хито випассана̄йа йуттаппайутто саббасмимпи сан̇кха̄рагате ниббиндати вираджджати, випассанам̣ уссукка̄пети, тенасса йони а̄раддха̄ а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа̄ти ведитаббам̣.

га̄тха̄су сам̣виджджетхева̄ти сам̣виджджеййа ева сам̣вегам̣ кареййа ева. ‘‘сам̣виджджитва̄на̄’’ти ча пат̣ханти. вуттанайена сам̣вигго хутва̄ти аттхо. пан̣д̣итоти саппан̃н̃о, тихетукапат̣исандхӣти вуттам̣ хоти. пан̃н̃а̄йа самавеккхийа̄ти сам̣вегаваттхӯни сам̣виджджанавасена пан̃н̃а̄йа самма̄ авеккхийа. атха ва̄ пан̃н̃а̄йа самма̄ авеккхитва̄ти. сесам̣ саббаттха утта̄наттхамева.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ити параматтхадӣпанийа̄ итивуттака-ат̣т̣хакатха̄йа

дуканипа̄те пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийавагго

1. витаккасуттаван̣н̣ана̄

38. дутийаваггасса пат̣хаме татха̄гатам̣, бхиккхавети еттха татха̄гата-саддо та̄ва саттавоха̄расамма̄самбуддха̄дӣсу диссати. татха̄ хеса ‘‘хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.65) саттавоха̄ре.

‘‘татха̄гатам̣ девамануссапӯджитам̣,

буддхам̣ намасса̄ма суваттхи хотӯ’’ти. (кху. па̄. 6.16) –

а̄дӣсу самма̄самбуддхе.

‘‘татха̄гатам̣ девамануссапӯджитам̣,

дхаммам̣ намасса̄ма суваттхи хотӯ’’ти. (кху. па̄. 6.17) –

а̄дӣсу дхамме.

‘‘татха̄гатам̣ девамануссапӯджитам̣,

сан̇гхам̣ намасса̄ма суваттхи хотӯ’’ти. (кху. па̄. 6.18) –

а̄дӣсу сан̇гхе. идха пана самма̄самбуддхе. тасма̄ татха̄гатанти еттха ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гатоти вуччати. катамехи ат̣т̣хахи? татха̄ а̄гатоти татха̄гато, татха̄ гатоти татха̄гато, татхалаккхан̣ам̣ а̄гатоти татха̄гато, татхадхамме йа̄тха̄вато абхисамбуддхоти татха̄гато, татхадассита̄йа татха̄гато, татхава̄дита̄йа татха̄гато, татха̄ка̄рита̄йа татха̄гато, абхибхаванат̣т̣хена татха̄гатоти.

катхам̣ бхагава̄ татха̄ а̄гатоти татха̄гато? йатха̄ йена абхинӣха̄рена да̄напа̄рамим̣ пӯретва̄ сӣланеккхаммапан̃н̃а̄вӣрийакхантисаччаадхит̣т̣ха̄наметта̄упеккха̄па̄рамим̣ пӯретва̄ има̄ даса па̄рамийо, даса упапа̄рамийо, даса параматтхапа̄рамийоти саматим̣са па̄рамийо пӯретва̄ ан̇гапаричча̄гам̣, аттапаричча̄гам̣, дханапаричча̄гам̣, да̄рапаричча̄гам̣, раджджапаричча̄ганти има̄ни пан̃ча маха̄паричча̄га̄ни париччаджитва̄ йатха̄ випассиа̄дайо самма̄самбуддха̄ а̄гата̄, татха̄ амха̄кам̣ бхагава̄пи а̄гатоти татха̄гато. йатха̄ха –

‘‘йатхева локамхи випассиа̄дайо,

саббан̃н̃убха̄вам̣ мунайо идха̄гата̄;

татха̄ айам̣ сакйамунӣпи а̄гато,

татха̄гато вуччати тена чаккхума̄’’ти. –

евам̣ татха̄ а̄гатоти татха̄гато.

катхам̣ татха̄ гатоти татха̄гато? йатха̄ сампатиджа̄та̄ва випассиа̄дайо самехи па̄дехи патхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа уттара̄бхимукха̄ саттападавӣтиха̄рена гата̄, татха̄ амха̄кам̣ бхагава̄пи гатоти татха̄гато. йатха̄ху –

‘‘мухуттаджа̄това гавам̣патӣ йатха̄,

самехи па̄дехи пхусӣ васундхарам̣;

со виккамӣ сатта пада̄ни готамо,

сетан̃ча чхаттам̣ анудха̄райум̣ марӯ.

‘‘гантва̄на со сатта пада̄ни готамо,

диса̄ вилокеси сама̄ самантато;

ат̣т̣хан̇гупетам̣ гирамаббхудӣрайи,

сӣхо йатха̄ паббатамуддханит̣т̣хито’’ти. –

евам̣ татха̄ гатоти татха̄гато.

катхам̣ татхалаккхан̣ам̣ а̄гатоти татха̄гато? саббесам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ салаккхан̣ам̣, са̄ман̃н̃алаккхан̣ам̣, татхам̣, авитатхам̣, н̃а̄н̣агатийа̄ а̄гато, авираджджхитва̄ патто, анубуддхоти татха̄гато. йатха̄ха –

‘‘саббесам̣ пана дхамма̄нам̣, сакаса̄ман̃н̃алаккхан̣ам̣;

татхамева̄гато йасма̄, тасма̄ на̄тхо татха̄гато’’ти. –

евам̣ татхалаккхан̣ам̣ а̄гатоти татха̄гато.

катхам̣ татхадхамме йа̄тха̄вато абхисамбуддхоти татха̄гато? татхадхамма̄ на̄ма чатта̄ри арийасачча̄ни. йатха̄ха ‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. катама̄ни чатта̄ри? идам̣ дуккхам̣ арийасаччанти, бхиккхаве, татхаметам̣ авитатхаметам̣ анан̃н̃атхамета’’нти (сам̣. ни. 5.1090) виттха̄ро. та̄ни ча бхагава̄ абхисамбуддхо, тасма̄пи татха̄нам̣ абхисамбуддхатта̄ татха̄гато. абхисамбуддхаттхо хи еттха гата-саддо. евам̣ татхадхамме йа̄тха̄вато абхисамбуддхоти татха̄гато.

катхам̣ татхадассита̄йа татха̄гато? йам̣ садеваке локе…пе… садеваманусса̄йа паджа̄йа апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ чаккхудва̄ре а̄па̄тхама̄гаччхантам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ на̄ма аттхи, там̣ бхагава̄ сабба̄ка̄рато джа̄на̄ти пассати. евам̣ джа̄ната̄ пассата̄ ча̄нена там̣ ит̣т̣ха̄дивасена ва̄ дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄тесу лаббхама̄нападавасена ва̄ ‘‘катамам̣ там̣ рӯпам̣ рӯпа̄йатанам̣, йам̣ рӯпам̣ чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йа ван̣н̣анибха̄ санидассанам̣ саппат̣игхам̣ нӣлам̣ пӣтака’’нтиа̄дина̄ (дха. са. 616) найена анекехи на̄мехи терасахи ва̄рехи двепан̃н̃а̄са̄йа найехи вибхаджджама̄нам̣ татхамева хоти, витатхам̣ наттхи. еса найо сотадва̄ра̄дӣсу а̄па̄тхама̄гаччхантесу садда̄дӣсу. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘йам̣, бхиккхаве, садевакасса локасса…пе… садеваманусса̄йа дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄там̣ паттам̣ парийеситам̣ анувичаритам̣ манаса̄, тамахам̣ джа̄на̄ми…пе… тамахам̣ аббхан̃н̃а̄сим̣, там̣ татха̄гатасса видитам̣, там̣ татха̄гато на упат̣т̣ха̄сӣ’’ти (а. ни. 4.24).

евам̣ татхадассита̄йа татха̄гато. еттха татхадассиаттхе татха̄гатоти падасса самбхаво ведитаббо.

катхам̣ татхава̄дита̄йа татха̄гато? йам̣ раттим̣ бхагава̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо, йан̃ча раттим̣ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи, еттхантаре пан̃чачатта̄лӣсавассапарима̄н̣ака̄ле йам̣ бхагавата̄ бха̄ситам̣ суттагеййа̄ди, саббам̣ там̣ парисуддхам̣ парипун̣н̣ам̣ ра̄гамада̄диниммаданам̣ екасадисам̣ татхам̣ авитатхам̣. тена̄ха –

‘‘йан̃ча, чунда, раттим̣ татха̄гато ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуджджхати, йан̃ча раттим̣ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йати, йам̣ етасмим̣ антаре бха̄сати лапати ниддисати, саббам̣ там̣ татхева хоти, но ан̃н̃атха̄. тасма̄ ‘татха̄гато’ти вуччатӣ’’ти (дӣ. ни. 3.188; а. ни. 4.23).

гадааттхо хи еттха гатасаддо. евам̣ татхава̄дита̄йа татха̄гато. апича а̄гаданам̣ а̄гадо, вачананти аттхо. татхо авипарӣто а̄гадо асса̄ти дака̄расса така̄рам̣ катва̄ татха̄гатоти, евампеттха падасиддхи ведитабба̄.

катхам̣ татха̄ка̄рита̄йа татха̄гато? бхагавато хи ва̄ча̄йа ка̄йо ануломети, ка̄йассапи ва̄ча̄. тасма̄ йатха̄ва̄дӣ татха̄ка̄рӣ, йатха̄ка̄рӣ татха̄ва̄дӣ ча хоти. евам̣бхӯтасса часса йатха̄ ва̄ча̄, ка̄йопи татха̄ гато паватто. йатха̄ ча ка̄йо, ва̄ча̄пи татха̄ гата̄ти татха̄гато. тена̄ха ‘‘йатха̄ва̄дӣ, бхиккхаве, татха̄гато татха̄ка̄рӣ, йатха̄ка̄рӣ татха̄ва̄дӣ. ити йатха̄ва̄дӣ татха̄ка̄рӣ, йатха̄ка̄рӣ татха̄ва̄дӣ. тасма̄ ‘татха̄гато’ти вуччатӣ’’ти. евам̣ татха̄ка̄рита̄йа татха̄гато.

катхам̣ абхибхаванат̣т̣хена татха̄гато? йасма̄ бхагава̄ упари бхаваггам̣ хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ парийантам̣ каритва̄ тирийам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу саббасатте абхибхавати сӣленапи сама̄дхина̄пи пан̃н̃а̄йапи вимуттийа̄пи вимуттин̃а̄н̣адассаненапи, на тасса тула̄ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ аттхи, атха кхо атуло аппамеййо ануттаро дева̄нам̣ атидево сакка̄нам̣ атисакко брахма̄нам̣ атибрахма̄ саббасаттуттамо, тасма̄ татха̄гато. тена̄ха –

‘‘садеваке, бхиккхаве, локе…пе… манусса̄йа татха̄гато абхибхӯ анабхибхӯто ан̃н̃адаттху дасо васаваттӣ, тасма̄ ‘татха̄гато’ти вуччатӣ’’ти (дӣ. ни. 3.188; а. ни. 4.23).

татра̄йам̣ падасиддхи – агадо вийа агадо, десана̄вила̄со чева пун̃н̃уссайо ча. тена хеса маха̄нубха̄во бхисакко вийа дибба̄гадена саппе, саббапараппава̄дино садевакан̃ча локам̣ абхибхавати. ити саббалока̄бхибхаване татхо авипарӣто йатха̄вутто агадо етасса̄ти дака̄расса така̄рам̣ катва̄ татха̄гатоти ведитаббо. евам̣ абхибхаванат̣т̣хена татха̄гато.

апича татха̄йа гатоти татха̄гато, татхам̣ гатоти татха̄гато. таттха сакалалокам̣ тӣран̣апарин̃н̃а̄йа татха̄йа гато авагатоти татха̄гато, локасамудайам̣ паха̄напарин̃н̃а̄йа татха̄йа гато атӣтоти татха̄гато, локаниродхам̣ саччхикирийа̄йа татха̄йа гато адхигатоти татха̄гато. локаниродхага̄миним̣ пат̣ипадам̣ татхам̣ гато пат̣ипанноти татха̄гато. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘локо, бхиккхаве, татха̄гатена абхисамбуддхо. локасма̄ татха̄гато висам̣йутто. локасамудайо, бхиккхаве, татха̄гатена абхисамбуддхо, локасамудайо татха̄гатасса пахӣно. локаниродхо, бхиккхаве, татха̄гатена абхисамбуддхо, локаниродхо татха̄гатасса саччхикато. локаниродхага̄минӣ пат̣ипада̄, бхиккхаве, татха̄гатена абхисамбуддха̄, локаниродхага̄минӣ пат̣ипада̄ татха̄гатасса бха̄вита̄. йам̣, бхиккхаве, садевакасса…пе… саббам̣ там̣ татха̄гатена абхисамбуддхам̣. тасма̄ ‘татха̄гато’ти вуччатӣ’’ти (а. ни. 4.23).

апарехипи ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гато. татха̄йа а̄гатоти татха̄гато, татха̄йа гатоти татха̄гато, татха̄ни а̄гатоти татха̄гато, татха̄ гатоти татха̄гато, татха̄видхоти татха̄гато, татха̄паваттикоти татха̄гато, татхехи а̄гатоти татха̄гато, татха̄ гатабха̄вена татха̄гатоти.

катхам̣ татха̄йа а̄гатоти татха̄гато? йа̄ са̄ бхагавата̄ сумедхабхӯтена дӣпан̇карадасабаласса па̄дамӯле –

‘‘мануссаттам̣ лин̇гасампатти, хету саттха̄радассанам̣;

паббаджджа̄ гун̣асампатти, адхика̄ро ча чхандата̄;

ат̣т̣хадхаммасамодха̄на̄, абхинӣха̄ро самиджджхатӣ’’ти. (бу. вам̣. 2.59) –

евам̣ вуттам̣ ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатам̣ абхинӣха̄рам̣ сампа̄дентена ‘‘ахам̣ садевакам̣ локам̣ тин̣н̣о та̄ресса̄ми, мутто мочесса̄ми, данто дамесса̄ми, ассаттхо асса̄сесса̄ми, париниббуто паринибба̄песса̄ми, суддхо содхесса̄ми, буддхо бодхесса̄мӣ’’ти маха̄пат̣ин̃н̃а̄ паваттита̄. вуттам̣ хетам̣ –

‘‘ким̣ ме екена тин̣н̣ена, пурисена тха̄мадассина̄;

саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, санта̄рессам̣ садевакам̣.

‘‘имина̄ ме адхика̄рена, катена пурисуттаме;

саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, та̄реми джанатам̣ бахум̣.

‘‘сам̣са̄расотам̣ чхиндитва̄, виддхам̣сетва̄ тайо бхаве;

дхаммана̄вам̣ сама̄руйха, санта̄рессам̣ садевакам̣.

‘‘ким̣ ме ан̃н̃а̄тавесена, дхаммам̣ саччхикатенидха;

саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, буддхо хессам̣ садеваке’’ти. (бу. вам̣. 55-58);

там̣ панетам̣ маха̄пат̣ин̃н̃ам̣ сакалассапи буддхакарадхаммасамуда̄йасса павичайапаччавеккхан̣асама̄да̄на̄нам̣ ка̄ран̣абхӯтам̣ ависам̣ва̄денто локана̄тхо йасма̄ маха̄каппа̄нам̣ сатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни саккаччам̣ нирантарам̣ ниравасесато да̄напа̄рамиа̄дайо саматим̣сапа̄рамийо пӯретва̄, ан̇гапаричча̄га̄дайо пан̃ча маха̄паричча̄ге париччаджитва̄, сачча̄дхит̣т̣ха̄на̄дӣни чатта̄ри адхит̣т̣ха̄на̄ни парибрӯхетва̄, пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄ре самбхаритва̄ пуббайогапуббачарийадхаммаккха̄нан̃а̄таттхачарийа̄дайо уккам̣са̄петва̄, буддхичарийам̣ парамакот̣им̣ па̄петва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуджджхи; тасма̄ тассева са̄ маха̄пат̣ин̃н̃а̄ татха̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄, на тасса ва̄лаггаматтампи витатхам̣ аттхи. татха̄ хи дӣпан̇каро дасабало кон̣д̣ан̃н̃о, ман̇гало…пе… кассапо бхагава̄ти име чатувӣсати самма̄самбуддха̄ пат̣ипа̄т̣ийа̄ уппанна̄ ‘‘буддхо бхависсатӣ’’ти нам̣ бйа̄карим̣су. евам̣ чатувӣсатийа̄ буддха̄нам̣ сантике ладдхабйа̄каран̣о йе те ката̄бхинӣха̄рехи бодхисаттехи ладдхабба̄ а̄нисам̣са̄, те лабхитва̄ва а̄гатоти та̄йа йатха̄вутта̄йа маха̄пат̣ин̃н̃а̄йа татха̄йа абхисамбуддхабха̄вам̣ а̄гато адхигатоти татха̄гато. евам̣ татха̄йа а̄гатоти татха̄гато.

катхам̣ татха̄йа гатоти татха̄гато? йа̄йам̣ маха̄карун̣а̄ локана̄тхасса, йа̄йа маха̄дуккхасамба̄дхаппат̣ипаннам̣ саттаника̄йам̣ дисва̄ ‘‘тасса наттхан̃н̃о кочи пат̣исаран̣ам̣, ахамева нам̣ ито сам̣са̄радуккхато мутто мочесса̄мӣ’’ти самусса̄хитама̄насо маха̄бхинӣха̄рам̣ ака̄си. катва̄ ча йатха̄пан̣идха̄нам̣ сакалалокахитасампа̄дана̄йа уссуккама̄панно аттано ка̄йаджӣвитанирапеккхо паресам̣ сотапатхагаманаматтенапи читтутра̄сасамуппа̄дика̄ атидуккара̄ дуккарачарийа̄ сама̄чаранто йатха̄ маха̄бодхисатта̄нам̣ пат̣ипатти ха̄набха̄гийа̄ сам̣килесабха̄гийа̄ т̣хитибха̄гийа̄ ва̄ на хоти, атха кхо уттари висесабха̄гийа̄ва хоти, татха̄ пат̣ипаджджама̄но анупуббена ниравасесе бодхисамбха̄ре сама̄нетва̄ абхисамбодхим̣ па̄пун̣и. тато паран̃ча та̄йева маха̄карун̣а̄йа сан̃чодитама̄насо павивекаратим̣ параман̃ча сантам̣ вимоккхасукхам̣ паха̄йа ба̄ладжанабахуле локе техи самуппа̄дитам̣ самма̄на̄вама̄навиппака̄рам̣ аган̣етва̄ венеййаджанавинайанена ниравасесам̣ буддхакиччам̣ нит̣т̣хапеси. татра йо бхагавато саттесу маха̄карун̣а̄йа самоккамана̄ка̄ро, со парато а̄ви бхависсати. йатха̄ буддхабхӯтасса локана̄тхасса саттесу маха̄карун̣а̄, евам̣ бодхисаттабхӯтассапи маха̄бхинӣха̄рака̄ла̄дӣсӯти саббаттха саббада̄ ча екасадисата̄йа татха̄ва са̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄. тасма̄ тӣсупи аваттха̄су саббасаттесу сама̄нараса̄йа татха̄йа маха̄карун̣а̄йа сакалалокахита̄йа гато пат̣ипанноти татха̄гато. евам̣ татха̄йа гатоти татха̄гато.

катхам̣ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато? татха̄ни на̄ма чатта̄ри арийамагган̃а̄н̣а̄ни. та̄ни хи ‘‘идам̣ дуккхам̣, айам̣ дуккхасамудайо, айам̣ дуккханиродхо, айам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти евам̣ саббан̃еййасан̇га̄хака̄нам̣ паваттиниваттитадубхайахетубхӯта̄нам̣ чатуннам̣ арийасачча̄нам̣, дуккхасса пӣл̣анат̣т̣хо сан̇кхатат̣т̣хо санта̄пат̣т̣хо випарин̣а̄мат̣т̣хо, самудайасса а̄йӯханат̣т̣хо нида̄нат̣т̣хо сам̣йогат̣т̣хо палибодхат̣т̣хо, ниродхасса ниссаран̣ат̣т̣хо вивекат̣т̣хо асан̇кхатат̣т̣хо аматат̣т̣хо, маггасса ниййа̄нат̣т̣хо хетват̣т̣хо дассанат̣т̣хо адхипатеййат̣т̣хотиа̄дӣнам̣ таббибха̄га̄нан̃ча йатха̄бхӯтасабха̄ва̄вабодхавибандхакасса сам̣килесапаккхасса самуччхинданена пат̣иладдха̄йа таттха асаммоха̄бхисамайасан̇кха̄та̄йа авипарӣта̄ка̄раппаваттийа̄ дхамма̄нам̣ сабха̄васарасалаккхан̣асса ависам̣ва̄данато татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни, та̄ни бхагава̄ анан̃н̃анеййо сайамева а̄гато адхигато, тасма̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

йатха̄ ча магган̃а̄н̣а̄ни, евам̣ бхагавато тӣсу ка̄лесу аппат̣ихатан̃а̄н̣а̄ни чатупат̣исамбхида̄н̃а̄н̣а̄ни чатувеса̄раджджан̃а̄н̣а̄ни пан̃чагатипариччхедан̃а̄н̣а̄ни чхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни саттабоджджхан̇гавибха̄ванан̃а̄н̣а̄ни ат̣т̣хамагган̇гавибха̄ванан̃а̄н̣а̄ни нава̄нупуббавиха̄расама̄паттин̃а̄н̣а̄ни дасабалан̃а̄н̣а̄ни ча вибха̄ветабба̄ни.

татра̄йам̣ вибха̄вана̄ – йан̃хи кин̃чи апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ хӣна̄дибхедабхинна̄нам̣ хӣна̄дибхедабхинна̄су атӣта̄су кхандха̄йатанадха̄тӯсу сабха̄вакичча̄ди аваттха̄висеса̄ди кхандхапат̣ибаддхана̄маготта̄ди ча джа̄нитаббам̣. аниндрийабаддхесу ча атисукхуматирохитавидӯрадесесу рӯпадхаммесу йо там̣там̣паччайависесехи саддхим̣ паччайуппанна̄нам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄нагандхарасапхасса̄дивисесо, таттха саббаттхева хаттхатале т̣хапитаа̄малако вийа паччаккхато асан̇гамаппат̣ихатам̣ бхагавато н̃а̄н̣ам̣ паваттати, татха̄ ана̄гата̄су паччуппанна̄су ча̄ти има̄ни тӣсу ка̄лесу аппат̣ихатан̃а̄н̣а̄ни на̄ма. йатха̄ха –

‘‘атӣтам̣се буддхасса бхагавато аппат̣ихатам̣ н̃а̄н̣ам̣, ана̄гатам̣се буддхасса бхагавато аппат̣ихатам̣ н̃а̄н̣ам̣, паччуппаннам̣се буддхасса бхагавато аппат̣ихатам̣ н̃а̄н̣а’’нти (пат̣и. ма. 3.5).

та̄ни панета̄ни таттха таттха дхамма̄нам̣ сабха̄васарасалаккхан̣асса ависам̣ва̄данато татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни, та̄ни бхагава̄ сайамбхун̃а̄н̣ена адхиган̃чхи. евам̣ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ аттхапат̣исамбхида̄, дхаммапат̣исамбхида̄, нируттипат̣исамбхида̄, пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄ти чатассо пат̣исамбхида̄. таттха аттхапабхедасса саллаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ аттхе пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄. дхаммапабхедасса саллаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ дхамме пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. нируттипабхедасса саллаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ нирутта̄бхила̄пе пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ нируттипат̣исамбхида̄. пат̣ибха̄напабхедасса саллаккхан̣авибха̄ванававаттха̄накаран̣асаматтхам̣ пат̣ибха̄не пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄. вуттан̃хетам̣ –

‘‘аттхе н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, дхамме н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄, татра дхамманирутта̄бхила̄пе н̃а̄н̣ам̣ нируттипат̣исамбхида̄, н̃а̄н̣есу н̃а̄н̣ам̣ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄’’ти (вибха. 718).

еттха ча хетуануса̄рена аран̣ӣйато адхигантаббато ча сан̇кхепато хетупхалам̣ аттхо на̄ма. пабхедато пана йам̣кин̃чи паччайуппаннам̣, нибба̄нам̣, бха̄ситаттхо, випа̄ко, кирийа̄ти име пан̃ча дхамма̄ аттхо. там̣ аттхам̣ паччавеккхантасса тасмим̣ аттхе пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄. дхаммоти сан̇кхепато паччайо. со хи йасма̄ там̣ там̣ аттхам̣ видахати паваттети чева па̄пети ча, тасма̄ дхаммоти вуччати. пабхедато пана йо кочи пхаланиббаттако хету, арийамагго, бха̄ситам̣, кусалам̣, акусаланти име пан̃ча дхамма̄ дхаммо, там̣ дхаммам̣ паччавеккхантасса тасмим̣ дхамме пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. вуттампи четам̣ –

‘‘дуккхе н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, дуккхасамудайе н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄, дуккханиродхе н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, дуккханиродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄’’ти (вибха. 719).

атха ва̄ хетумхи н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄, хетупхале н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄. йе дхамма̄ джа̄та̄ бхӯта̄ сан̃джа̄та̄ ниббатта̄ абхиниббатта̄ па̄тубхӯта̄, имесу дхаммесу н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄. йамха̄ дхамма̄ те дхамма̄ джа̄та̄ бхӯта̄ сан̃джа̄та̄ ниббатта̄ абхиниббатта̄ па̄тубхӯта̄, тесу дхаммесу н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. джара̄маран̣е н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, джара̄маран̣асамудайе н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. джара̄маран̣аниродхе н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, джара̄маран̣аниродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. джа̄тийа̄, бхаве, упа̄да̄не, тан̣ха̄йа, ведана̄йа, пхассе, сал̣а̄йатане, на̄марӯпе, вин̃н̃а̄н̣е, сан̇кха̄ресу н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, сан̇кха̄расамудайе н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄. сан̇кха̄раниродхе н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄, сан̇кха̄раниродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄.

‘‘идха бхиккху дхаммам̣ джа̄на̄ти – суттам̣, геййам̣…пе… ведаллам̣. айам̣ вуччати дхаммапат̣исамбхида̄. со тасса тассева бха̄ситасса аттхам̣ джа̄на̄ти – ‘айам̣ имасса бха̄ситасса аттхо, айам̣ имасса бха̄ситасса аттхо’ти, айам̣ вуччати аттхапат̣исамбхида̄ (вибха. 724).

‘‘катаме дхамма̄ кусала̄? йасмим̣ самайе ка̄ма̄вачарам̣ кусалам̣ читтам̣ уппаннам̣ хоти соманассасахагатам̣ н̃а̄н̣асампайуттам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ ва̄…пе… дхамма̄рамман̣ам̣ ва̄ йам̣ йам̣ ва̄ пана̄раббха, тасмим̣ самайе пхассо хоти…пе… авиккхепо хоти. име дхамма̄ кусала̄. имесу дхаммесу н̃а̄н̣ам̣ дхаммапат̣исамбхида̄, тесам̣ випа̄ке н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄’’тиа̄ди виттха̄ро (вибха. 725).

тасмим̣ аттхе ча дхамме ча сабха̄ванирутти абйабхича̄равоха̄ро абхила̄по, тасмим̣ сабха̄ванирутта̄бхила̄пе ма̄гадхика̄йа саббасатта̄нам̣ мӯлабха̄са̄йа ‘‘айам̣ сабха̄ванирутти, айам̣ на сабха̄ванируттӣ’’ти пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ нируттипат̣исамбхида̄. йатха̄вуттесу тесу н̃а̄н̣есу гочаракичча̄дивасена виттха̄рато паваттам̣ саббампи н̃а̄н̣ама̄рамман̣ам̣ катва̄ паччавеккхантасса тасмим̣ н̃а̄н̣е пабхедагатам̣ н̃а̄н̣ам̣ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄. ити има̄ни чатта̄ри пат̣исамбхида̄н̃а̄н̣а̄ни сайамева бхагавата̄ адхигата̄ни аттхадхамма̄дике тасмим̣ тасмим̣ аттано висайе ависам̣ва̄данавасена авипарӣта̄ка̄раппаваттийа̄ татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ йам̣ кин̃чи н̃еййам̣ на̄ма, саббам̣ там̣ бхагавата̄ сабба̄ка̄рена н̃а̄там̣ дит̣т̣хам̣ адхигатам̣ абхисамбуддхам̣. татха̄ хисса абхин̃н̃еййа̄ дхамма̄ абхин̃н̃еййато буддха̄, парин̃н̃еййа̄ дхамма̄ парин̃н̃еййато буддха̄, паха̄табба̄ дхамма̄ паха̄таббато буддха̄, саччхика̄табба̄ дхамма̄ саччхика̄таббато буддха̄, бха̄ветабба̄ дхамма̄ бха̄ветаббато буддха̄, йато нам̣ кочи саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ дево ва̄ ма̄ро ва̄ брахма̄ ва̄ ‘‘име на̄ма те дхамма̄ анабхисамбуддха̄’’ти саха дхаммена ануйун̃джитум̣ саматтхо наттхи.

йам̣ кин̃чи паха̄таббам̣ на̄ма, саббам̣ там̣ бхагавата̄ анавасесато бодхимӯлейева пахӣнам̣ ануппаттидхаммам̣, на тасса паха̄на̄йа уттари каран̣ӣйам̣ аттхи. татха̄ хисса лобхадосамохавипарӣтаманасика̄раахирика̄ноттаппатхинамиддха- кодхӯпана̄хамаккхапала̄саисса̄маччхарийа- ма̄йа̄са̄т̣хеййатхамбхаса̄рамбхама̄на̄тима̄намадапама̄дативидха̄кусаламӯладуччарита- висамасан̃н̃а̄малавитаккапапан̃чаесана̄тан̣ха̄чатуббидхавипарийесаа̄сава- гантхаогхайога̄гатитан̣хупа̄да̄напан̃ча̄бхинандананӣваран̣а- четокхилачетасовинибандхачхавива̄дамӯласатта̄нусайа- ат̣т̣хамиччхаттанаваа̄гха̄таваттхутан̣ха̄мӯлакадасаакусала- каммапатхаекавӣсатианесанадва̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатаат̣т̣хасататан̣ха̄вичарита̄диппабхедам̣ дийад̣д̣хакилесасахассам̣ саха ва̄сана̄йа пахӣнам̣ самуччхиннам̣ самӯхатам̣, йато нам̣ кочи саман̣о ва̄…пе… брахма̄ ва̄ ‘‘име на̄ма те килеса̄ аппахӣна̄’’ти саха дхаммена ануйун̃джитум̣ саматтхо наттхи.

йе чиме бхагавата̄ каммавипа̄какилесӯпава̄даа̄н̣а̄вӣтиккамаппабхеда̄ антара̄йика̄ дхамма̄ вутта̄, аламева те екантена антара̄йа̄йа, йато нам̣ кочи саман̣о ва̄…пе… брахма̄ ва̄ ‘‘на̄лам̣ те пат̣исевато антара̄йа̄йа̄’’ти саха дхаммена ануйун̃джитум̣ саматтхо наттхи.

йо ча бхагавата̄ ниравасесават̣т̣адуккханиссаран̣а̄йа сӣласама̄дхипан̃н̃а̄сан̇гахо саттакот̣т̣ха̄сико саттатим̣саппабхедо арийамаггапуббан̇гамо ануттаро ниййа̄надхаммо десито, со екантенева ниййа̄ти пат̣ипаннасса ват̣т̣адуккхато, йато нам̣ кочи саман̣о ва̄…пе… брахма̄ ва̄ ‘‘ниййа̄надхаммо тайа̄ десито на ниййа̄тӣ’’ти саха дхаммена ануйун̃джитум̣ саматтхо наттхи. вуттан̃хетам̣ – ‘‘самма̄самбуддхасса те пат̣иджа̄нато име дхамма̄ анабхисамбуддха̄’’ти (ма. ни. 1.150) виттха̄ро. евамета̄ни аттано н̃а̄н̣аппаха̄надесана̄висеса̄нам̣ авитатхабха̄ва̄вабодханато авипарӣта̄ка̄раппаватта̄ни бхагавато чатувеса̄раджджан̃а̄н̣а̄ни татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ нирайагати, тираччха̄нагати, петагати, мануссагати, девагатӣти пан̃ча гатийо. та̄су сан̃джӣва̄дайо ат̣т̣ха маха̄нирайа̄, куккул̣а̄дайо сол̣аса уссаданирайа̄, локантариканирайо ча̄ти саббепиме екантадуккхата̄йа нирасса̄дат̣т̣хена нирайа̄ ча, сакакаммуна̄ гантаббато гати ча̄ти нирайагати. тиббандхака̄расӣтанарака̄пи етесвева антогадха̄ кимикӣт̣апат̣ан̇гасарӣсапапаккхисон̣асин̇га̄ла̄дайо тирийам̣ ан̃чхитабха̄вена тираччха̄на̄ на̄ма. те ева гатӣти тираччха̄нагати. кхуппипа̄ситапарадаттӯпаджӣвиниджджха̄матан̣хика̄дайо дуккхабахулата̄йа пакат̣т̣хасукхато ита̄ вигата̄ти пета̄, те ева гатӣти петагати. ка̄лакан̃чика̄диасура̄пи етесвева антогадха̄. париттадӣпава̄сӣхи саддхим̣ джамбудӣпа̄дичатумаха̄дӣпава̄сино манасо уссанната̄йа манусса̄, те ева гатӣти мануссагати. ча̄тумаха̄ра̄джикато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанӯпага̄ти име чхаббӣсати деваника̄йа̄ диббанти аттано иддха̄нубха̄вена кӣл̣анти джотенти ча̄ти дева̄, те ева гатӣти девагати.

та̄ панета̄ гатийо йасма̄ там̣там̣камманиббатто упапаттибхавависесо, тасма̄ аттхато випа̄каккхандха̄ кат̣атта̄ ча рӯпам̣. таттха ‘‘айам̣ на̄ма гати на̄ма имина̄ каммуна̄ джа̄йати, тасса каммасса паччайависесехи евам̣ вибха̄габхиннатта̄ висум̣ ете саттаника̄йа̄ евам̣ вибха̄габхинна̄’’ти йатха̄сакам̣хетупхалавибха̄гапариччхинданавасена т̣ха̄насо хетусо бхагавато н̃а̄н̣ам̣ паваттати. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘пан̃ча кхо има̄, са̄рипутта, гатийо. катама̄ пан̃ча? нирайо, тираччха̄найони, петтивисайо, манусса̄, дева̄. нирайан̃ча̄хам̣, са̄рипутта, паджа̄на̄ми, нирайага̄мин̃ча маггам̣, нирайага̄минин̃ча пат̣ипадам̣; йатха̄ пат̣ипанно ча ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ нирайам̣ упападжджати, тан̃ча паджа̄на̄мӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.153).

та̄ни панета̄ни бхагавато н̃а̄н̣а̄ни тасмим̣ тасмим̣ висайе авипарӣта̄ка̄раппаваттийа̄ ависам̣ва̄данато татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ йам̣ сатта̄нам̣ саддха̄дийогавикалабха̄ва̄вабодхена аппараджаккхамаха̄раджаккхата̄дивисесавибха̄ванам̣ пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехи паваттам̣ бхагавато индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ам̣. вуттан̃хетам̣ – ‘‘саддхо пуггало аппараджаккхо, ассаддхо пуггало маха̄раджаккхо’’ти (пат̣и. ма. 1.111) виттха̄ро.

йан̃ча ‘‘айам̣ пуггало аппараджаккхо, айам̣ сассатадит̣т̣хико, айам̣ уччхедадит̣т̣хико, айам̣ ануломика̄йам̣ кхантийам̣ т̣хито, айам̣ йатха̄бхӯтан̃а̄н̣е т̣хито, айам̣ ка̄ма̄сайо, на неккхамма̄диа̄сайо, айам̣ неккхамма̄сайо, на ка̄ма̄диа̄сайо’’тиа̄дина̄ ‘‘имасса ка̄мара̄го ативийа тха̄магато, на пат̣игха̄дико, имасса пат̣игхо ативийа тха̄магато, на ка̄мара̄га̄дико’’тиа̄дина̄ ‘‘имасса пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро адхико, на апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро на а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ро, имасса апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро адхико, на пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро на а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ро, имасса а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ро адхико, на пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро на апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро. имасса ка̄йасучаритам̣ адхикам̣, имасса вачӣсучаритам̣, имасса маносучаритам̣. айам̣ хӣна̄дхимуттико, айам̣ пан̣ӣта̄дхимуттико, айам̣ камма̄варан̣ена саманна̄гато, айам̣ килеса̄варан̣ена саманна̄гато, айам̣ випа̄ка̄варан̣ена саманна̄гато, айам̣ на камма̄варан̣ена саманна̄гато, на килеса̄варан̣ена, на випа̄ка̄варан̣ена саманна̄гато’’тиа̄дина̄ ча сатта̄нам̣ а̄сайа̄дӣнам̣ йатха̄бхӯтам̣ вибха̄вана̄ка̄раппаваттам̣ бхагавато а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ам̣. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘идха татха̄гато сатта̄нам̣ а̄сайам̣ джа̄на̄ти, анусайам̣ джа̄на̄ти, чаритам̣ джа̄на̄ти, адхимуттим̣ джа̄на̄ти, бхабба̄бхаббе сатте джа̄на̄тӣ’’тиа̄ди (пат̣и. ма. 1.113).

йан̃ча упаримахет̣т̣химапураттхимапаччхимака̄йехи даккхин̣ава̄мааккхикан̣н̣асотана̄сика̄сотаам̣сакӯт̣апассахаттхапа̄дехи ан̇гулан̇гулантарехи ломаломакӯпехи ча аггиккхандхӯдакадха̄ра̄паваттанам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ вивидхавикуббаниддхинимма̄панакам̣ бхагавато йамакапа̄т̣иха̄рийан̃а̄н̣ам̣. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘идха татха̄гато йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ кароти аса̄дха̄ран̣ам̣ са̄вакехи. упаримака̄йато аггиккхандхо паваттати, хет̣т̣химака̄йато удакадха̄ра̄ паваттати. хет̣т̣химака̄йато аггиккхандхо паваттати, упаримака̄йато удакадха̄ра̄ паваттатӣ’’тиа̄ди (пат̣и. ма. 1.116).

йан̃ча ра̄га̄дӣхи джа̄тиа̄дӣхи ча анекехи дуккхадхаммехи упаддутам̣ саттаника̄йам̣ тато нӣхаритука̄мата̄васена на̄на̄найехи паваттасса бхагавато маха̄карун̣оккаманасса паччайабхӯтам̣ маха̄карун̣а̄сама̄паттин̃а̄н̣ам̣. йатха̄ха –

‘‘катамам̣ татха̄гатасса маха̄карун̣а̄сама̄паттин̃а̄н̣ам̣? бахукехи а̄ка̄рехи пассанта̄нам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ саттесу маха̄карун̣а̄ оккамати, а̄дитто локасаннива̄соти пассанта̄нам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ саттесу маха̄карун̣а̄ оккаматӣ’’ти. –

а̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.117) екӯнанавутийа̄ а̄ка̄рехи вибхаджанам̣ катам̣.

йам̣ пана йа̄вата̄ дхаммадха̄ту, йаттакам̣ н̃а̄таббам̣ сан̇кхата̄сан̇кхата̄ди, тасса саббасса паропадесена вина̄ сабба̄ка̄рато пат̣иджа̄нанасаматтхам̣ а̄кан̇кха̄маттаппат̣ибаддхавутти анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ бхагавато н̃а̄н̣ам̣ саббатха̄ анавасесасан̇кхата̄сан̇кхатасаммутисачча̄вабодхато саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, таттха̄варан̣а̄бха̄ватова ниссан̇гаппаваттим̣ упа̄да̄йа ана̄варан̣ан̃а̄н̣анти ча вуччати. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана парато а̄ви бхависсати.

евамета̄ни бхагавато чха аса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣а̄ни авипарӣта̄ка̄раппаваттийа̄ йатха̄сакам̣висайасса ависам̣ва̄данато татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ ‘‘саттиме, бхиккхаве, боджджхан̇га̄ – сатисамбоджджхан̇го, дхаммавичайасамбоджджхан̇го, вӣрийасамбоджджхан̇го, пӣтисамбоджджхан̇го, пассаддхисамбоджджхан̇го, сама̄дхисамбоджджхан̇го, упеккха̄самбоджджхан̇го’’ти (пат̣и. ма. 2.17; сам̣. ни. 5.185) евам̣ сарӯпато йа̄йам̣ локуттарамаггаккхан̣е уппаджджама̄на̄ лӣнуддхаччапатит̣т̣ха̄на̄йӯханака̄масукхаттакиламатха̄нуйогауччхедасассата̄бхинивеса̄дӣнам̣ анекесам̣ упаддава̄нам̣ пат̣ипаккхабхӯта̄ сатиа̄дибхеда̄ дхаммаса̄маггӣ, йа̄йа арийаса̄вако буджджхати, килесанидда̄йа ут̣т̣хахати, чатта̄ри ва̄ сачча̄ни пат̣ивиджджхати, нибба̄намева ва̄ саччхикароти, са̄ дхаммаса̄маггӣ ‘‘бодхӣ’’ти вуччати, тасса̄ бодхийа̄ ан̇га̄ти боджджхан̇га̄. арийаса̄вако ва̄ йатха̄вутта̄йа дхаммаса̄маггийа̄ буджджхатӣти катва̄ ‘‘бодхӣ’’ти вуччати. тасса бодхисса ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ти евам̣ са̄ман̃н̃алаккхан̣ато, упат̣т̣ха̄налаккхан̣о сатисамбоджджхан̇го, павичайалаккхан̣о дхаммавичайасамбоджджхан̇го, паггахалаккхан̣о вӣрийасамбоджджхан̇го, пхаран̣алаккхан̣о пӣтисамбоджджхан̇го, упасамалаккхан̣о пассаддхисамбоджджхан̇го, авиккхепалаккхан̣о сама̄дхисамбоджджхан̇го пат̣исан̇кха̄налаккхан̣о упеккха̄самбоджджхан̇готи евам̣ висесалаккхан̣ато.

‘‘таттха катамо сатисамбоджджхан̇го? идха бхиккху сатима̄ хоти парамена сатинепаккена саманна̄гато, чиракатампи чирабха̄ситампи сарита̄ хоти ануссарита̄’’тиа̄дина̄ (вибха. 467) саттаннам̣ боджджхан̇га̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ӯпака̄равасена екаккхан̣е паваттидассанато. ‘‘таттха катамо сатисамбоджджхан̇го? аттхи аджджхаттам̣ дхаммесу сати, аттхи бахиддха̄ дхаммесу сатӣ’’тиа̄дина̄ (вибха. 469) тесам̣ висайавибха̄вана̄паваттидассанато. ‘‘таттха катамо сатисамбоджджхан̇го? идха, бхиккхаве, бхиккху сатисамбоджджхан̇гам̣ бха̄вети вивеканисситам̣, вира̄ганисситам̣, ниродханисситам̣, восаггапарин̣а̄ми’’нтиа̄дина̄ (вибха. 471) бха̄вана̄видхидассанато. ‘‘таттха катаме сатта боджджхан̇га̄? идха бхиккху йасмим̣ самайе локуттарам̣ джха̄нам̣ бха̄вети…пе… тасмим̣ самайе сатта боджджхан̇га̄ хонти, сатисамбоджджхан̇го…пе… упеккха̄самбоджджхан̇го. таттха катамо сатисамбоджджхан̇го? йа̄ сати ануссатӣ’’тиа̄дина̄ (вибха. 478) чханавутийа̄ найасахассавибха̄гехӣти евам̣ на̄на̄ка̄рато паватта̄ни бхагавато боджджхан̇гавибха̄ванан̃а̄н̣а̄ни тасса тасса аттхасса ависам̣ва̄данато татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ ‘‘таттха катамам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ арийасаччам̣? айамева арийо ат̣т̣хан̇гико магго, сеййатхидам̣ – самма̄дит̣т̣хи…пе… самма̄сама̄дхӣ’’ти (вибха. 205) евам̣ сарӯпато. саббакилесехи а̄ракатта̄ арийабха̄вакаратта̄ арийапхалапат̣ила̄бхакаратта̄ ча арийо. арийа̄нам̣ ат̣т̣хавидхатта̄ нибба̄на̄дхигама̄йа екантака̄ран̣атта̄ ча ат̣т̣хан̇гико. килесе ма̄ренто гаччхати, аттхикехи маггӣйати, сайам̣ ва̄ нибба̄нам̣ маггайатӣти магготи евам̣ са̄ман̃н̃алаккхан̣ато. ‘‘самма̄дассаналаккхан̣а̄ самма̄дит̣т̣хи, самма̄абхиниропаналаккхан̣о самма̄сан̇каппо, самма̄париггахан̣алаккхан̣а̄ самма̄ва̄ча̄, самма̄самут̣т̣ха̄паналаккхан̣о самма̄камманто, самма̄вода̄налаккхан̣о самма̄а̄джӣво, самма̄паггахалаккхан̣о самма̄ва̄йа̄мо, самма̄упат̣т̣ха̄налаккхан̣а̄ самма̄сати, самма̄авиккхепалаккхан̣о самма̄сама̄дхӣ’’ти евам̣ висесалаккхан̣ато. самма̄дит̣т̣хи та̄ва ан̃н̃ехипи аттано паччанӣкакилесехи саддхим̣ миччха̄дит̣т̣хим̣ паджахати, нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ кароти, таппат̣иччха̄дакамохавидхаманена асаммохато сампайуттадхамме ча пассати, татха̄ самма̄сан̇каппа̄дайопи миччха̄сан̇каппа̄дӣни паджаханти, ниродхан̃ча а̄рамман̣ам̣ каронти, сахаджа̄тадхамма̄нам̣ самма̄абхиниропанапариггахан̣асамут̣т̣ха̄панавода̄напаггахаупат̣т̣ха̄насама̄дахана̄ни ча каронтӣти евам̣ киччавибха̄гато. самма̄дит̣т̣хи пуббабха̄ге на̄наккхан̣а̄ висум̣ дуккха̄диа̄рамман̣а̄ хутва̄ маггака̄ле екаккхан̣а̄ нибба̄намева а̄рамман̣ам̣ катва̄ киччато ‘‘дуккхе н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣни чатта̄ри на̄ма̄ни лабхати. самма̄сан̇каппа̄дайопи пуббабха̄ге на̄наккхан̣а̄ на̄на̄рамман̣а̄, маггака̄ле екаккхан̣а̄ ека̄рамман̣а̄, тесу самма̄сан̇каппо киччато ‘‘неккхаммасан̇каппо’’тиа̄дӣни тӣн̣и на̄ма̄ни лабхати. самма̄ва̄ча̄дайо тайо пуббабха̄ге ‘‘муса̄ва̄да̄ вераман̣ӣ’’тиа̄дивибха̄га̄ виратийопи четана̄йопи хутва̄ маггаккхан̣е виратийова, самма̄ва̄йа̄масатийо киччато саммаппадха̄насатипат̣т̣ха̄навасена чатта̄ри на̄ма̄ни лабханти. самма̄сама̄дхи пана маггаккхан̣епи пат̣хамаджджха̄на̄дивасена на̄на̄ ева̄ти евам̣ пуббабха̄га̄парабха̄гесу паваттивибха̄гато. ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккху самма̄дит̣т̣хим̣ бха̄вети вивеканиссита’’нтиа̄дина̄ (вибха. 489) бха̄вана̄видхито. ‘‘таттха катамо ат̣т̣хан̇гико магго? идха, бхиккху, йасмим̣ самайе локуттарам̣ джха̄нам̣ бха̄вети…пе… дуккхапат̣ипадам̣ дандха̄бхин̃н̃ам̣, тасмим̣ самайе ат̣т̣хан̇гико магго хоти – самма̄дит̣т̣хи самма̄сан̇каппо’’тиа̄дина̄ (вибха. 499) чатура̄сӣтийа̄ найасахассавибха̄гехӣти евам̣ анека̄ка̄рато паватта̄ни бхагавато арийамаггавибха̄ванан̃а̄н̣а̄ни аттхасса ависам̣ва̄данато сабба̄нипи татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

татха̄ пат̣хамаджджха̄насама̄паттийа̄ ча ниродхасама̄паттӣти ета̄су анупат̣ипа̄т̣ийа̄ вихаритаббат̣т̣хена сама̄паджджитаббат̣т̣хена ча анупуббавиха̄расама̄паттӣсу сампа̄данапаччавеккхан̣а̄дивасена йатха̄рахам̣ сампайогавасена ча паватта̄ни бхагавато н̃а̄н̣а̄ни тадаттхасиддхийа̄ татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато. татха̄ ‘‘идам̣ имасса т̣ха̄нам̣, идам̣ ат̣т̣ха̄на’’нти авипарӣтам̣ тасса тасса пхаласса ка̄ран̣а̄ка̄ран̣аджа̄нанам̣, тесам̣ тесам̣ сатта̄нам̣ атӣта̄дибхедабхиннасса каммасама̄да̄насса анавасесато йатха̄бхӯтам̣ випа̄кантараджа̄нанам̣, а̄йӯханаккхан̣ейева тасса тасса саттасса ‘‘айам̣ нирайага̄минӣ пат̣ипада̄…пе… айам̣ нибба̄нага̄минӣ пат̣ипада̄’’ти йа̄тха̄вато са̄сава̄на̄савакаммавибха̄гаджа̄нанам̣, кхандха̄йатана̄нам̣ упа̄динна̄нупа̄динна̄дианекасабха̄вам̣ на̄на̄сабха̄ван̃ча тасса локасса ‘‘има̄йа на̄ма дха̄туйа̄ уссаннатта̄ имасмим̣ дхаммаппабандхе айам̣ висесо джа̄йатӣ’’тиа̄дина̄ найена йатха̄бхӯтам̣ дха̄туна̄наттаджа̄нанам̣, саддха̄дииндрийа̄нам̣ тиккхамудута̄джа̄нанам̣ сам̣килеса̄дӣхи саддхим̣ джха̄навимоккха̄диджа̄нанам̣, сатта̄нам̣ апарима̄н̣а̄су джа̄тӣсу таппат̣ибандхена саддхим̣ анавасесато пуббенивуттхаккхандхасантатиджа̄нанам̣ хӣна̄дивибха̄гехи саддхим̣ чутипат̣исандхиджа̄нанам̣, ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева чатусаччаджа̄нананти има̄ни бхагавато дасабалан̃а̄н̣а̄ни авираджджхитва̄ йатха̄сакам̣висайа̄вага̄ханато йатха̄дхиппетаттхаса̄дханато ча йатха̄бхӯтавуттийа̄ татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. вуттан̃хетам̣ –

‘‘идха татха̄гато т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’тиа̄ди (вибха. 809; а. ни. 10.21).

евампи бхагава̄ татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

йатха̄ четесампи н̃а̄н̣а̄нам̣ васена, евам̣ йатха̄вутта̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄насаммаппадха̄на̄дивибха̄ванан̃а̄н̣а̄диананта̄паримеййабхеда̄нам̣ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄нам̣ пан̃н̃а̄висеса̄нам̣ васена бхагава̄ татха̄ни н̃а̄н̣а̄ни а̄гато адхигатоти татха̄гато, евампи татха̄ни а̄гатоти татха̄гато.

катхам̣ татха̄ гатоти татха̄гато? йа̄ та̄ бхагавато абхиджа̄тиабхисамбодхидхаммавинайапан̃н̃а̄панаанупа̄дисесанибба̄надха̄туйо, та̄ татха̄. ким̣ вуттам̣ хоти? йадаттхам̣ та̄ локана̄тхена абхипаттхита̄ паваттита̄ ча, тадаттхасса екантасиддхийа̄ ависам̣ва̄данато авипарӣтаттхавуттийа̄ татха̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄. татха̄ хи айам̣ бхагава̄ бодхисаттабхӯто саматим̣сапа̄рамипарипӯран̣а̄дикам̣ вуттаппака̄рам̣ саббабуддхаттахетум̣ сампа̄детва̄ туситапуре т̣хито буддхакола̄халам̣ сутва̄ дасасахассачаккава̄л̣адевата̄хи екато саннипатита̄хи упасан̇камитва̄ –

‘‘ка̄ло кхо те маха̄вӣра, уппаджджа ма̄тукуччхийам̣;

садевакам̣ та̄райанто, буджджхассу аматам̣ пада’’нти. (бу. вам̣. 1.67) –

а̄йа̄чито уппаннапуббанимитто пан̃ча маха̄вилокана̄ни вилокетва̄ ‘‘ида̄ни ахам̣ мануссайонийам̣ уппаджджитва̄ абхисамбуджджхисса̄мӣ’’ти а̄са̄л̣хипун̣н̣ама̄йам̣ сакйара̄джакуле маха̄ма̄йа̄йа девийа̄ куччхийам̣ пат̣исандхим̣ гахетва̄ даса ма̄се девамануссехи махата̄ париха̄рена парихарийама̄но виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ паччӯсасамайе абхиджа̄тим̣ па̄пун̣и.

абхиджа̄тиккхан̣е панасса пат̣исандхиггахан̣аккхан̣е вийа дваттим̣са пуббанимитта̄ни па̄турахесум̣, айам̣ дасасахассилокадха̄ту сам̣кампи сампакампи сампаведхи, дасасу чаккава̄л̣асахассесу апарима̄н̣о обха̄со пхари, тасса, там̣ сирим̣ дат̣т̣хука̄ма̄ вийа андха̄ чаккхӯни пат̣илабхим̣су, бадхира̄ саддам̣ сун̣им̣су, мӯга̄ сама̄лапим̣су, кхуджджа̄ уджугатта̄ ахесум̣, пан̇гула̄ падаса̄ гаманам̣ пат̣илабхим̣су, бандханагата̄ саббасатта̄ андубандхана̄дӣхи муччим̣су, саббанаракесу агги нибба̄йи, петтивисайе кхуппипа̄са̄ вӯпасами, тираччха̄на̄нам̣ бхайам̣ на̄хоси, саббасатта̄нам̣ рого вӯпасами, саббасатта̄ пийам̣вада̄ ахесум̣, мадхурена̄ка̄рена асса̄ хасим̣су, ва̄ран̣а̄ гаджджим̣су, саббатӯрийа̄ни сакасаканинна̄дам̣ мун̃чим̣су, агхат̣т̣ита̄ни ева манусса̄нам̣ хаттхӯпага̄дӣни а̄бхаран̣а̄ни мадхурена̄ка̄рена саддам̣ мун̃чим̣су, саббадиса̄ виппасанна̄ ахесум̣, сатта̄нам̣ сукхам̣ уппа̄дайама̄но мудусӣталава̄то ва̄йи, ака̄ламегхо васси, патхавитопи удакам̣ уббхиджджитва̄ виссанди, паккхино а̄ка̄сагаманам̣ виджахим̣су, надийо асандама̄на̄ ат̣т̣хам̣су, маха̄самудде мадхурам̣ удакам̣ ахоси, упаккилесавинимутте сӯрийе диппама̄не ева а̄ка̄сагата̄ сабба̄ джотийо джотим̣су, т̣хапетва̄ арӯпа̄вачаре деве авасеса̄ саббе дева̄ саббе ча нерайика̄ диссама̄нарӯпа̄ ахесум̣, тарукут̣т̣акава̄т̣асела̄дайо ана̄варан̣абхӯта̄ ахесум̣, сатта̄нам̣ чутӯпапа̄та̄ на̄хесум̣, саббам̣ анит̣т̣хагандхам̣ абхибхавитва̄ диббагандхо пава̄йи, саббе пхалӯпага̄ руккха̄ пхаладхара̄ сампаджджим̣су, маха̄самуддо саббаттхакамева пан̃чаван̣н̣ехи падумехи сан̃чханнатало ахоси, тхаладжаджаладжа̄дӣни саббапуппха̄ни пуппхим̣су, руккха̄нам̣ кхандхесу кхандхападума̄ни, са̄кха̄су са̄кха̄падума̄ни, лата̄су лата̄падума̄ни, пуппхим̣су, махӣталасила̄тала̄ни бхиндитва̄ упарӯпари сатта сатта хутва̄ дан̣д̣ападума̄ни на̄ма никкхамим̣су, а̄ка̄се оламбакападума̄ни ниббаттим̣су, самантато пуппхавассам̣ васси а̄ка̄се диббатӯрийа̄ни ваджджим̣су, сакаладасасахассилокадха̄ту ват̣т̣етва̄ виссат̣т̣хама̄ла̄гул̣ам̣ вийа, уппӣл̣етва̄ паваттама̄ла̄кала̄по вийа, алан̇катапат̣ийаттам̣ ма̄ла̄санам̣ вийа ча екама̄ла̄ма̄линӣ виппхурантава̄л̣абӣджанӣ пуппхадхӯпагандхапарива̄сита̄ парамасобхаггаппатта̄ ахоси, та̄ни ча пуббанимитта̄ни упари адхигата̄нам̣ анекесам̣ висеса̄дхигама̄нам̣ нимиттабхӯта̄ни ева ахесум̣. евам̣ анекаччхарийапа̄тубха̄ва̄ айам̣ абхиджа̄ти йадаттхам̣ тена абхипаттхита̄, тасса̄ абхисамбодхийа̄ екантасиддхийа̄ татха̄ва ахоси авитатха̄ анан̃н̃атха̄.

татха̄ йе буддхавенеййа̄ бодханеййабандхава̄, те саббепи анавасесато сайамева бхагавата̄ винӣта̄. йе ча са̄вакавенеййа̄ дхаммавенеййа̄ ча, тепи са̄вака̄дӣхи винӣта̄ винайам̣ гаччханти гамиссанти ча̄ти йадаттхам̣ бхагавата̄ абхисамбодхи абхипаттхита̄, тадаттхасса екантасиддхийа̄ абхисамбодхи татха̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄.

апича йасса йасса н̃еййадхаммасса йо йо сабха̄во буджджхитаббо, со со хаттхатале т̣хапитаа̄малакам̣ вийа а̄ваджджанаматтапат̣ибаддхена аттано н̃а̄н̣ена авипарӣтам̣ анавасесато бхагавата̄ абхисамбуддхоти евампи абхисамбодхи татха̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄.

татха̄ тесам̣ тесам̣ дхамма̄нам̣ татха̄ татха̄ десетаббаппака̄рам̣, тесам̣ тесан̃ча сатта̄нам̣ а̄сайа̄нусайачарийа̄дхимуттим̣ саммадева олокетва̄ дхамматам̣ авиджахантенева пан̃н̃аттинайам̣ воха̄раматтам̣ анатидха̄вантенева ча дхамматам̣ вибха̄вентена йатха̄пара̄дхам̣ йатха̄джджха̄сайам̣ йатха̄дхамман̃ча ануса̄сантена бхагавата̄ венеййа̄ винӣта̄ арийабхӯмим̣ сампа̄пита̄ти дхаммавинайапан̃н̃а̄пана̄писса тадаттхасиддхийа̄ йатха̄бхӯтавуттийа̄ ча татха̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄.

татха̄ йа̄ са̄ бхагавата̄ ануппатта̄ патхавийа̄дипхассаведана̄дирӯпа̄рӯпасабха̄ванимутта̄ луджджанапалуджджанабха̄ва̄бха̄вато локасабха̄ва̄тӣта̄ тамаса̄ висам̣сат̣т̣хатта̄ кеначи анобха̄санӣйа̄ локасабха̄ва̄бха̄вато ева гатиа̄дибха̄варахита̄ аппатит̣т̣ха̄ ана̄рамман̣а̄ аматамаха̄нибба̄надха̄ту кхандхасан̇кха̄та̄нам̣ упа̄дӣнам̣ лесаматтасса̄пи абха̄вато ‘‘анупа̄дисеса̄’’типи вуччати. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘аттхи, бхиккхаве, тада̄йатанам̣, йаттха нева патхавӣ на а̄по на теджо на ва̄йо на а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ на вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ на а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ на невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ на̄йам̣ локо на паро локо на ча убхо чандимасӯрийа̄. тамахам̣, бхиккхаве, нева а̄гатим̣ вада̄ми на гатим̣ на т̣хитим̣ на чутим̣ на упапаттим̣; аппатит̣т̣хам̣ аппаваттам̣ ана̄рамман̣амеветам̣ есеванто дуккхасса̄’’ти (уда̄. 71).

са̄ саббесампи упа̄да̄наккхандха̄нам̣ аттхан̇гамо саббасан̇кха̄ра̄нам̣ саматхо, саббӯпадхӣнам̣ пат̣иниссагго, саббадуккха̄нам̣ вӯпасамо, сабба̄лайа̄нам̣ самуггха̄то, саббават̣т̣а̄нам̣ упаччхедо, аччантасантилаккхан̣а̄ти йатха̄вуттасабха̄васса када̄чипи ависам̣ва̄данато татха̄ авитатха̄ анан̃н̃атха̄. евамета̄ абхиджа̄тиа̄дика̄ татха̄ гато упагато адхигато пат̣ипанно паттоти татха̄гато. евам̣ бхагава̄ татха̄ гатоти татха̄гато.

катхам̣ татха̄видхоти татха̄гато? йатха̄видха̄ пуримака̄ самма̄самбуддха̄, айампи бхагава̄ татха̄видхо. ким̣ вуттам̣ хоти? йатха̄видха̄ те бхагаванто маггасӣлена, пхаласӣлена, саббенапи локийалокуттарасӣлена, маггасама̄дхина̄, пхаласама̄дхина̄, саббенапи локийалокуттарасама̄дхина̄, маггапан̃н̃а̄йа, пхалапан̃н̃а̄йа, сабба̄йапи локийалокуттарапан̃н̃а̄йа, девасикам̣ вал̣ан̃джитаббехи чатувӣсатикот̣исатасахассасама̄паттивиха̄рехи, тадан̇гавимуттийа̄ виккхамбханавимуттийа̄ самуччхедавимуттийа̄ пат̣иппассаддхивимуттийа̄ ниссаран̣авимуттийа̄ти сан̇кхепато, виттха̄рато пана ананта̄парима̄н̣абхедехи ачинтеййа̄нубха̄вехи сакаласаббан̃н̃угун̣ехи, айампи амха̄кам̣ бхагава̄ татха̄видхо. саббесан̃хи самма̄самбуддха̄нам̣ а̄йувематтам̣, сарӣраппама̄н̣авематтам̣, кулавематтам̣, дуккарачарийа̄вематтам̣, расмивематтанти имехи пан̃чахи вематтехи сийа̄ вематтам̣, на пана сӣлависуддхиа̄дӣсу висуддхӣсу саматхавипассана̄пат̣ипаттийам̣ аттана̄ пат̣ивиддхагун̣есу ча кин̃чи на̄на̄каран̣ам̣ аттхи, атха кхо маджджхе бхиннасуван̣н̣ам̣ вийа ан̃н̃ам̣ман̃н̃ам̣ ниббисеса̄ те буддха̄ бхагаванто. тасма̄ йатха̄видха̄ пуримака̄ самма̄самбуддха̄, айампи бхагава̄ татха̄видхо. евам̣ татха̄видхоти татха̄гато. видхаттхо четтха гатасаддо. татха̄ хи локийа̄ видхайуттагатасадде пака̄раттхе ваданти.

катхам̣ татха̄паваттикоти татха̄гато? анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ена иддха̄нубха̄вена саманна̄гататта̄ аттхапат̣исамбхида̄дӣнам̣ уккам̣сапа̄рамиппаттийа̄ ана̄варан̣ан̃а̄н̣апат̣ила̄бхена ча бхагавато ка̄йаппаваттийа̄дӣнам̣ каттхачи пат̣игха̄та̄бха̄вато йатха̄ручи татха̄ гатам̣ гати гаманам̣ ка̄йавачӣчиттаппаватти етасса̄ти татха̄гато. евам̣ татха̄паваттикоти татха̄гато.

катхам̣ татхехи агатоти татха̄гато? бодхисамбха̄расамбхаран̣е таппат̣ипаккхаппаваттисан̇кха̄там̣ наттхи етасса гатанти агато. со панасса агатабха̄во маччхерада̄напа̄рамиа̄дӣсу авипарӣтам̣ а̄дӣнава̄нисам̣сапаччавеккхан̣а̄динайаппаваттехи н̃а̄н̣ехӣти татхехи н̃а̄н̣ехи агатоти татха̄гато.

атха ва̄ килеса̄бхисан̇кха̄раппаваттисан̇кха̄там̣ кхандхаппаваттисан̇кха̄тамева ва̄ пан̃часупи гатӣсу гатам̣ гаманам̣ етасса наттхӣти агато. саупа̄дисесаанупа̄дисесанибба̄наппаттийа̄ сва̄йамасса агатабха̄во татхехи арийамагган̃а̄н̣ехӣти евампи бхагава̄ татхехи а̄гатоти татха̄гато.

катхам̣ татха̄гатабха̄вена татха̄гато? татха̄гатабха̄вена̄ти ча татха̄гатасса саббха̄вена, аттхита̄йа̄ти аттхо. ко панеса татха̄гато, йасса аттхита̄йа бхагава̄ татха̄гатоти вуччатӣти? саддхаммо. саддхаммо хи арийамагго та̄ва йатха̄ йуганаддхасаматхавипассана̄балена анавасесакилесапаккхам̣ самӯханантена самуччхедаппаха̄навасена гантаббам̣, татха̄ гато. пхаладхаммо йатха̄ аттано магга̄нурӯпам̣ пат̣иппассаддхиппаха̄навасена гантаббам̣, татха̄ гато паватто. нибба̄надхаммо пана йатха̄ гато пан̃н̃а̄йа пат̣ивиддхо сакалават̣т̣адуккхавӯпасама̄йа сампаджджати, буддха̄дӣхи татха̄ гато саччхикатоти татха̄гато. парийаттидхаммопи йатха̄ пуримабуддхехи суттагеййа̄дивасена паваттиа̄диппака̄санавасена ча венеййа̄нам̣ а̄сайа̄дианурӯпам̣ паваттито, амха̄кампи бхагавата̄ татха̄ гато гадито паваттитоти ва̄ татха̄гато. йатха̄ бхагавата̄ десито, татха̄ бхагавато са̄вакехи гато авагатоти татха̄гато. евам̣ саббопи саддхаммо татха̄гато. тена̄ха сакко дева̄наминдо ‘‘татха̄гатам̣ девамануссапӯджитам̣, дхаммам̣ намасса̄ма суваттхи хотӯ’’ти (кху. па̄. 6.17; су. ни. 240). сва̄сса аттхӣти бхагава̄ татха̄гато.

йатха̄ ча дхаммо, евам̣ арийасан̇гхопи, йатха̄ аттахита̄йа парахита̄йа ча пат̣ипаннехи сувисуддхам̣ пуббабха̄гасаматхавипассана̄пат̣ипадам̣ пураккхатва̄ тена тена маггена гантаббам̣, там̣ там̣ татха̄ гатоти татха̄гато. йатха̄ ва̄ бхагавата̄ саччапат̣иччасамуппа̄да̄динайо десито, татха̄ ча буддхатта̄ татха̄ гаданато ча татха̄гато. тена̄ха сакко девара̄джа̄ – ‘‘татха̄гатам̣ девамануссапӯджитам̣, сан̇гхам̣ намасса̄ма суваттхи хотӯ’’ти (кху. па̄. 6.18; су. ни. 241), сва̄сса са̄вакабхӯто аттхӣти бхагава̄ татха̄гато. евам̣ татха̄гатабха̄вена татха̄гато.

идампи татха̄гатасса татха̄гатабха̄вадӣпане мукхаматтакамева, сабба̄ка̄рена пана татха̄гатова татха̄гатасса татха̄гатабха̄вам̣ ван̣н̣еййа. идан̃хи татха̄гатападам̣ махаттхам̣, маха̄гатикам̣, маха̄висайам̣, тасса аппама̄дападасса вийа тепит̣акампи буддхавачанам̣ йуттито аттхабха̄вена а̄харанто ‘‘атиттхена дхаммакатхико паккхандо’’ти на ваттабботи.

таттхетам̣ вуччати –

‘‘йатхева локе пурима̄ махесино,

саббан̃н̃убха̄вам̣ мунайо идха̄гата̄;

татха̄ айам̣ сакйамунӣпи а̄гато,

татха̄гато вуччати тена чаккхума̄.

‘‘паха̄йа ка̄ма̄димале асесато,

сама̄дхин̃а̄н̣ехи йатха̄ гата̄ джина̄;

пура̄тана̄ сакйамунӣ джутиндхаро,

татха̄ гато тена татха̄гато мато.

‘‘татхан̃ча дха̄та̄йатана̄дилаккхан̣ам̣,

сабха̄васа̄ман̃н̃авибха̄габхедато;

сайамбхун̃а̄н̣ена джинойама̄гато,

татха̄гато вуччати сакйапун̇гаво.

‘‘татха̄ни сачча̄ни самантачаккхуна̄,

татха̄ идаппаччайата̄ ча саббасо;

анан̃н̃анеййа̄ найато вибха̄вита̄,

татха̄ гато тена джино татха̄гато.

‘‘анекабхеда̄супи локадха̄тусу,

джинасса рӯпа̄йатана̄дигочаре;

вичиттабхеде татхамева дассанам̣,

татха̄гато тена саманталочано.

‘‘йато ча дхаммам̣ татхамева бха̄сати,

кароти ва̄ча̄йанурӯпаматтано;

гун̣ехи локам̣ абхибхуййирӣйати,

татха̄гато тенапи локана̄йако.

‘‘татха̄ парин̃н̃а̄йа татха̄йа саббасо,

аведи локам̣ пабхавам̣ атикками;

гато ча паччаккхакирийа̄йа ниббутим̣,

арийамагган̃ча гато татха̄гато.

‘‘татха̄ пат̣ин̃н̃а̄йа татха̄йа саббасо,

хита̄йа локасса йатойама̄гато;

татха̄йа на̄тхо карун̣а̄йа саббада̄,

гато ча тена̄пи джино татха̄гато.

‘‘татха̄ни н̃а̄н̣а̄ни йатойама̄гато,

йатха̄сабха̄вам̣ висайа̄вабодхато;

татха̄бхиджа̄типпабхутӣ татха̄гато,

тадаттхасампа̄данато татха̄гато.

‘‘йатха̄видха̄ те пурима̄ махесино,

татха̄видхойампи татха̄ йатха̄ручи;

паваттава̄ча̄ танучиттабха̄вато,

татха̄гато вуччати аггапуггало.

‘‘самбодхисамбха̄равипаккхато пуре,

гатам̣ на сам̣са̄рагатампи тасса ва̄;

на чаттхи на̄тхасса бхавантадассино,

татхехи тасма̄ агато татха̄гато.

‘‘татха̄гато дхаммаваро махесина̄,

йатха̄ паха̄таббамалам̣ пахӣйати;

татха̄гато арийаган̣о вина̄йако,

татха̄гато тена саман̇гибха̄вато’’ти.

арахантам̣ самма̄самбуддханти еттха араха̄ти падасса аттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева. самма̄ са̄ман̃ча саббадхамма̄нам̣ буддхатта̄ самма̄самбуддхам̣. йам̣кин̃чи н̃еййам̣ на̄ма, тасса саббассапи сабба̄ка̄рато авипарӣтато сайамева абхисамбуддхатта̄ти вуттам̣ хоти. имина̄сса паропадесарахитасса сабба̄ка̄рена саббадхамма̄вабодханасаматтхасса а̄кан̇кха̄пат̣ибаддхавуттино ана̄варан̣ан̃а̄н̣асан̇кха̄тасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса адхигамо дассито.

нану ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ато ан̃н̃ам̣ ана̄варан̣ам̣, ан̃н̃атха̄ чха аса̄дха̄ран̣а̄ни н̃а̄н̣а̄ни буддхан̃а̄н̣а̄нӣти вачанам̣ вируджджхеййа̄ти? на вируджджхати, висайаппаваттибхедавасена ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣абха̄вадассанаттхам̣ екассева н̃а̄н̣асса двидха̄ вуттатта̄. екамева хи там̣ н̃а̄н̣ам̣ анавасесасан̇кхата̄сан̇кхатасаммутидхаммависайата̄йа саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, таттха ча а̄варан̣а̄бха̄вато ниссан̇гача̄рамупа̄да̄йа ана̄варан̣ан̃а̄н̣анти вуттам̣. йатха̄ха пат̣исамбхида̄йам̣ –

‘‘саббам̣ сан̇кхата̄сан̇кхатам̣ анавасесам̣ джа̄на̄тӣти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. таттха а̄варан̣ам̣ наттхӣти ана̄варан̣ан̃а̄н̣а’’нтиа̄ди (пат̣и. ма. 1.119).

тасма̄ наттхи несам̣ аттхато бхедо, екантеневетам̣ евамиччхитаббам̣. ан̃н̃атха̄ саббан̃н̃ута̄на̄варан̣ан̃а̄н̣а̄нам̣ са̄дха̄ран̣ата̄ асаббадхамма̄рамман̣ата̄ ча а̄паджджеййа. на хи бхагавато н̃а̄н̣асса ан̣уматтампи а̄варан̣ам̣ аттхи, ана̄варан̣ан̃а̄н̣асса ча асаббадхамма̄рамман̣абха̄ве йаттха там̣ на паваттати таттха̄варан̣асаббха̄вато ана̄варан̣абха̄войева на сийа̄. атха ва̄ пана хоту ан̃н̃амева ана̄варан̣ам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ато, идха пана саббаттха аппат̣ихатавуттита̄йа ана̄варан̣ан̃а̄н̣анти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амева адхиппетам̣, тассева̄дхигамена бхагава̄ саббан̃н̃ӯ саббавидӯ самма̄самбуддхоти вуччати, на саким̣йева саббадхамма̄вабодхато. татха̄ ча вуттам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ –

‘‘вимоккхантикаметам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ бодхийа̄ мӯле саха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса пат̣ила̄бха̄ саччхика̄ пан̃н̃атти йадидам̣ буддхо’’ти.

саббадхамма̄вабодханасаматтхан̃а̄н̣асамадхигамена хи бхагавато санта̄не анавасесадхамме пат̣ивиджджхитум̣ саматтхата̄ ахосӣти.

еттха̄ха – ким̣ панидам̣ н̃а̄н̣ам̣ паваттама̄нам̣ саким̣йева саббасмим̣ висайе паваттати, уда̄ху камена̄ти? кин̃четтха – йади та̄ва саким̣йева саббасмим̣ висайе паваттати, атӣта̄на̄гатаппаччупаннааджджхаттабахиддха̄дибхедабхинна̄нам̣ сан̇кхатадхамма̄нам̣ асан̇кхатасаммутидхамма̄нан̃ча екаджджхам̣ упат̣т̣ха̄не дӯрато читтапат̣ам̣ пеккхантасса вийа висайавибха̄гена̄вабодхо на сийа̄, татха̄ ча сати ‘‘саббе дхамма̄ анатта̄’’ти випассанта̄нам̣ анатта̄ка̄рена вийа саббадхамма̄ анирӯпитарӯпена бхагавато н̃а̄н̣асса висайа̄ хонтӣти а̄паджджати. йепи ‘‘саббан̃еййадхамма̄нам̣ т̣хиталаккхан̣ависайам̣ викаппарахитам̣ саббака̄лам̣ буддха̄нам̣ н̃а̄н̣ам̣ паваттати, тена те саббавидӯти вуччанти. еван̃ча катва̄ –

‘‘чарам̣ сама̄хито на̄го, тит̣т̣хантопи сама̄хито’’ти. –

‘‘идампи вачанам̣ сувуттам̣ хотӣ’’ти ваданти, тесампи вуттадоса̄на̄тиватти, т̣хиталаккхан̣а̄рамман̣ата̄йа ча атӣта̄на̄гатасаммутидхамма̄нам̣ тадабха̄вато, екадесависайамева бхагавато н̃а̄н̣ам̣ сийа̄. тасма̄ саким̣йева н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти на йуджджати.

атха камена саббасмим̣ висайе н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти? евампи на йуджджати. на хи джа̄тибхӯмисабха̄ва̄дивасена диса̄десака̄ла̄дивасена ча анекабхедабхинне н̃еййе камена гайхама̄не тасса анавасесапат̣иведхо самбхавати апарийантабха̄вато н̃еййасса. йе пана ‘‘аттхасса ависам̣ва̄данато н̃еййасса екадесам̣ паччаккхам̣ катва̄ сесепи еванти адхимуччитва̄ ваваттха̄панена саббан̃н̃ӯ бхагава̄, тан̃ча н̃а̄н̣ам̣ на анума̄никам̣ сам̣сайа̄бха̄вато. сам̣сайа̄нубаддхан̃хи локе анума̄нан̃а̄н̣а’’нти ваданти, тесампи на йуттам̣. саббасса хи апаччаккхабха̄ве аттхасса ависам̣ва̄данена н̃еййасса екадесам̣ паччаккхам̣ катва̄ сесепи еванти адхимуччитва̄ ваваттха̄панасса асамбхавато. йан̃хи там̣ сесам̣, там̣ апаччаккханти. атха тампи паччаккхам̣, тасса сесабха̄во пана на сийа̄ти саббаметам̣ ака̄ран̣ам̣. касма̄? ависайавича̄рабха̄вато. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘буддхависайо, бхиккхаве, ачинтеййо, на чинтетаббо; йо чинтеййа, умма̄дасса вигха̄тасса бха̄гӣ асса̄’’ти (а. ни. 4.77).

идам̣ панеттха саннит̣т̣ха̄нам̣ – йам̣кин̃чи бхагавата̄ н̃а̄тум̣ иччхитам̣ сакаламекадесо ва̄, таттха аппат̣ихатавуттита̄йа паччаккхато н̃а̄н̣ам̣ паваттати, ниччасама̄дха̄нан̃ча виккхепа̄бха̄вато, н̃а̄тум̣ иччхитасса сакаласса ависайабха̄вато тасса а̄кан̇кха̄пат̣ибаддхавуттита̄ на сийа̄, екантенева са̄ иччхитабба̄ ‘‘саббе дхамма̄ буддхасса бхагавато а̄ваджджанапат̣ибаддха̄, а̄кан̇кха̄пат̣ибаддха̄, манасика̄рапат̣ибаддха̄, читтуппа̄дапат̣ибаддха̄’’ти (маха̄ни. 69; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддеса 85) вачанато. атӣта̄на̄гатависайампи бхагавато н̃а̄н̣ам̣ анума̄на̄гаманатаккаггахан̣авирахитатта̄ паччаккхамева.

нану ча етасмимпи паккхе йада̄ сакалам̣ н̃а̄тум̣ иччхитам̣, тада̄ сакимева сакалависайата̄йа анирӯпитарӯпена бхагавато н̃а̄н̣ам̣ паваттеййа̄ти вуттадоса̄на̄тиваттийева̄ти? на, тасса висодхитатта̄. висодхито хи со буддхависайо ачинтеййоти. ан̃н̃атха̄ пачураджанан̃а̄н̣асамавуттита̄йа буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ н̃а̄н̣асса ачинтеййата̄ на сийа̄, тасма̄ сакаладхамма̄рамман̣ампи там̣ екадхамма̄рамман̣ам̣ вийа суваваттха̄питейева те дхамме катва̄ паваттатӣти идаметтха ачинтеййам̣. йа̄ватакам̣ н̃еййам̣, та̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣, йа̄ватакам̣ н̃а̄н̣ам̣, та̄ватакам̣ н̃еййам̣, н̃еййапарийантикам̣ н̃а̄н̣ам̣, н̃а̄н̣апарийантикам̣ н̃еййанти евамекаджджхам̣ висум̣ висум̣ саким̣ камена ча иччха̄нурӯпам̣ самма̄ са̄ман̃ча саббадхамма̄нам̣ буддхатта̄ самма̄самбуддхо бхагава̄. там̣ самма̄самбуддхам̣.

две витакка̄ти две самма̄ витакка̄. таттха витаккенти етена, сайам̣ ва̄ витаккети, витакканаматтамева ва̄ти витакко. сва̄йам̣ а̄рамман̣а̄бхиниропаналаккхан̣о, а̄хананапарийа̄хананарасо, а̄рамман̣е читтасса а̄найанапаччупат̣т̣ха̄но. висайабхедена пана там̣ двидха̄ катва̄ вуттам̣ ‘‘две витакка̄’’ти. самуда̄чарантӣти самам̣ самма̄ ча уддхамуддхам̣ марийа̄да̄йа чаранти. марийа̄даттхо хи айама̄ка̄ро, тена ча йогена ‘‘татха̄гатам̣ арахантам̣ самма̄самбуддха’’нти идам̣ са̄миаттхе упайогавачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – татха̄гатасса арахато самма̄самбуддхасса аттано висайе самам̣ самма̄ ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ марийа̄дам̣ анатиккаманта̄ уддхамуддхам̣ бахулам̣ абхин̣хам̣ чаранти паваттантӣти.

ко пана несам̣ висайо, ка̄ ва̄ марийа̄да̄, катхан̃ча там̣ анатиккамитва̄ те уддхамуддхам̣ бахулам̣ абхин̣хам̣ ниччам̣ паваттантӣти? вуччате – кхемавитакко, павивекавитаккоти име две витакка̄йева. тесу кхемавитакко та̄ва бхагавато висесена карун̣а̄сампайутто, метта̄мудита̄сампайуттопи лаббхатева, тасма̄ со маха̄карун̣а̄сама̄паттийа̄ метта̄дисама̄паттийа̄ ча пуббан̇гамо сампайутто ча ведитаббо. павивекавитакко пана пхаласама̄паттийа̄ пуббан̇гамо сампайутто ча, диббавиха̄ра̄дивасена̄пи лаббхатева. ити несам̣ витакко висайо, тасма̄ екасмим̣ санта̄не бахулам̣ паваттама̄на̄нампи ка̄лена ка̄лам̣ сависайасмим̣йева чаран̣ато наттхи марийа̄да̄, на сан̇карена вутти.

таттха кхемавитакко бхагавато карун̣оккамана̄дина̄ вибха̄ветаббо, павивекавитакко сама̄паттӣхи. татра̄йам̣ вибха̄вана̄ – ‘‘айам̣ локо санта̄паджа̄то дуккхапарето’’тиа̄дина̄ ра̄гаггиа̄дӣхи локасаннива̄сасса а̄диттата̄диа̄ка̄радассанехи маха̄карун̣а̄сама̄паттийа̄ пуббабха̄ге, сама̄паттийампи пат̣хамаджджха̄навасена ваттаббо. вуттан̃хетам̣ (пат̣и. ма. 1.117-118) –

‘‘бахӯхи а̄ка̄рехи пассанта̄нам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ саттесу маха̄карун̣а̄ оккамати, а̄дитто локасаннива̄соти пассанта̄нам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ саттесу маха̄карун̣а̄ оккамати. уййутто, пайа̄то, куммаггапат̣ипанно, упанӣйати локо аддхуво, ата̄н̣о локо анабхиссаро, ассако локо, саббам̣ паха̄йа гаманӣйам̣, ӯно локо атитто тан̣ха̄да̄со.

‘‘ата̄йано локасаннива̄со, ален̣о, асаран̣о, асаран̣ӣбхӯто, уддхато локо авӯпасанто, сасалло локасаннива̄со виддхо путхусаллехи, авиджджандхака̄ра̄варан̣о килесапан̃джарапариккхитто, авиджджа̄гато локасаннива̄со ан̣д̣абхӯто парийонаддхо танта̄кулакаджа̄то кула̄гун̣т̣хикаджа̄то мун̃джапаббаджабхӯто апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ сам̣са̄рам̣ на̄тиваттатӣти пассанта̄нам̣, авиджджа̄висадосасам̣литто килесакалалӣбхӯто, ра̄гадосамохаджат̣а̄джат̣ито.

‘‘тан̣ха̄сан̇гха̄т̣апат̣имукко, тан̣ха̄джа̄лена оттхат̣о, тан̣ха̄сотена вуйхати, тан̣ха̄сам̣йоджанена сам̣йутто, тан̣ха̄нусайена анусат̣о, тан̣ха̄санта̄пена сантаппати, тан̣ха̄парил̣а̄хена парид̣айхати.

‘‘дит̣т̣хисан̇гха̄т̣апат̣имукко, дит̣т̣хиджа̄лена оттхат̣о, дит̣т̣хисотена вуйхати, дит̣т̣хисам̣йоджанена сам̣йутто, дит̣т̣ха̄нусайена анусат̣о, дит̣т̣хисанта̄пена сантаппати, дит̣т̣хипарил̣а̄хена парид̣айхати.

‘‘джа̄тийа̄ анугато, джара̄йа анусат̣о, бйа̄дхина̄ абхибхӯто, маран̣ена аббха̄хато, дуккхе патит̣т̣хито.

‘‘тан̣ха̄йа од̣д̣ито, джара̄па̄ка̄рапариккхитто, маччупа̄сапариккхитто, маха̄бандханабаддхо, локасаннива̄со, ра̄габандханена, досамохабандханена, ма̄надит̣т̣хикилесадуччаритабандханена баддхо, маха̄самба̄дхапат̣ипанно, маха̄палибодхена палибуддхо, маха̄папа̄те патито, маха̄канта̄рапат̣ипанно, маха̄сам̣са̄рапат̣ипанно, маха̄видугге сампариваттати, маха̄палипе палипанно.

‘‘аббха̄хато локасаннива̄со, а̄дитто локасаннива̄со ра̄гаггина̄, досаггина̄, мохаггина̄ джа̄тийа̄…пе… упа̄йа̄сехи, уннӣтако локасаннива̄со хан̃н̃ати ниччамата̄н̣о паттадан̣д̣о таккаро, ваджджабандханабаддхо а̄гха̄танапаччупат̣т̣хито, ана̄тхо локасаннива̄со парамака̄рун̃н̃атам̣ патто, дуккха̄бхитунно чирараттапӣл̣ито, ниччагадхито ниччапипа̄сито.

‘‘андхо, ачаккхуко, хатанетто, апарин̣а̄йако, випатхапаккхандо, ан̃джаса̄параддхо, махогхапаккхандо.

‘‘двӣхи дит̣т̣хигатехи парийут̣т̣хито, тӣхи дуччаритехи виппат̣ипанно, чатӯхи йогехи йоджито, чатӯхи гантхехи гантхито, чатӯхи упа̄да̄нехи упа̄дӣйати, пан̃чагатисама̄рул̣хо, пан̃чахи ка̄магун̣ехи раджджати, пан̃чахи нӣваран̣ехи оттхат̣о, чхахи вива̄дамӯлехи вивадати, чхахи тан̣ха̄ка̄йехи раджджати, чхахи дит̣т̣хигатехи парийут̣т̣хито, саттахи анусайехи анусат̣о, саттахи сам̣йоджанехи сам̣йутто, саттахи ма̄нехи уннато, ат̣т̣хахи локадхаммехи сампариваттати, ат̣т̣хахи миччхаттехи нийато, ат̣т̣хахи пурисадосехи дуссати, навахи а̄гха̄таваттхӯхи а̄гха̄тито, навахи ма̄нехи уннато, навахи тан̣ха̄мӯлакехи дхаммехи раджджати, дасахи килесаваттхӯхи килиссати, дасахи а̄гха̄таваттхӯхи а̄гха̄тито, дасахи акусалакаммапатхехи саманна̄гато, дасахи сам̣йоджанехи сам̣йутто, дасахи миччхаттехи нийато, дасаваттхука̄йа дит̣т̣хийа̄ саманна̄гато, дасаваттхука̄йа антагга̄хика̄йа дит̣т̣хийа̄ саманна̄гато, ат̣т̣хасататан̣ха̄папан̃чехи папан̃чито, два̄сат̣т̣хийа̄ дит̣т̣хигатехи парийут̣т̣хито локасаннива̄соти сампассанта̄нам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ саттесу маха̄карун̣а̄ оккамати.

‘‘ахан̃чамхи тин̣н̣о, локо ча атин̣н̣о. ахан̃чамхи мутто, локо ча амутто. ахан̃чамхи данто, локо ча аданто. ахан̃чамхи санто, локо ча асанто. ахан̃чамхи ассаттхо, локо ча анассаттхо. ахан̃чамхи париниббуто, локо ча апариниббуто. пахоми кхва̄хам̣ тин̣н̣о та̄ретум̣, мутто мочетум̣, данто даметум̣, санто саметум̣, ассаттхо асса̄сетум̣, париниббуто паре ча паринибба̄петунти пассанта̄нам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ саттесу маха̄карун̣а̄ оккаматӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.117-118).

имина̄ва найена бхагавато саттесу метта̄оккаманан̃ча вибха̄ветаббам̣. карун̣а̄висайасса хи дуккхасса пат̣ипаккхабхӯтам̣ сукхам̣ саттесу упасам̣харантӣ метта̄пи паваттатӣти идха абйа̄па̄даавихим̣са̄витакка̄ кхемавитакко. павивекавитакко пана неккхаммавитаккойева, тасса диббавиха̄раарийавиха̄ресу пуббабха̄гасса пат̣хамаджджха̄насса паччавеккхан̣а̄йа ча васена паватти ведитабба̄. таттха йе те бхагавато девасикам̣ вал̣ан̃джанакавасена чатувӣсатикот̣исатасахассасан̇кха̄ сама̄паттивиха̄ра̄, йесам̣ пуречаран̣абха̄вена паваттам̣ сама̄дхичарийа̄нугатам̣ н̃а̄н̣ачарийа̄нугатам̣ н̃а̄н̣ам̣ чатувӣсатикот̣исатасахассасама̄паттисан̃ча̄римаха̄ваджиран̃а̄н̣анти вуччати, тесам̣ васена бхагавато павивекавитаккасса бахулам̣ паватти ведитабба̄. айан̃ча аттхо маха̄саччакасуттенапи ведитаббо. вуттан̃хи таттха бхагавата̄ –

‘‘со кхо ахам̣, аггивессана, тасмим̣йева пуримасмим̣ сама̄дхинимитте аджджхаттамева читтам̣ сан̣т̣хапеми, санниса̄деми, йена судам̣ ниччакаппам̣ вихара̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.387).

идан̃хи бхагава̄ ‘‘саман̣о готамо абхирӯпо па̄са̄дико супхуситам̣ данта̄варан̣ам̣, дживха̄ танука̄, мадхурам̣ вачанам̣, тена парисам̣ ран̃дженто ман̃н̃е вичарати, читте панасса екаггата̄ наттхи, йо евам̣ сан̃н̃аттибахуло чаратӣ’’ти саччакена ниган̣т̣хапуттена витакките авассам̣ саход̣хам̣ чорам̣ ган̣ханто вийа ‘‘на аггивессана татха̄гато парисам̣ ран̃дженто сан̃н̃аттибахуло вичарати, чаккава̄л̣апарийанта̄йапи париса̄йа дхаммам̣ десети, асаллӣно анупалитто екаттам̣ екавиха̄рисун̃н̃ата̄пхаласама̄паттипхалам̣ ануйутто’’ти дассетум̣ а̄хари.

бхагава̄ хи йасмим̣ кхан̣е париса̄ са̄дхука̄рам̣ дети, дхаммам̣ ва̄ паччавеккхати, тасмим̣ кхан̣е пуббабха̄гена ка̄лам̣ париччхиндитва̄ пхаласама̄паттим̣ асса̄сава̄ре пасса̄сава̄ре сама̄паджджати, са̄дхука̄расадданиггхосе авиччхиннейева дхаммапаччавеккхан̣а̄йа ча парийоса̄не сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа т̣хитат̣т̣ха̄нато пат̣т̣ха̄йа дхаммам̣ десети. буддха̄нан̃хи бхаван̇гапарива̄со лахуко, асса̄сава̄ре пасса̄сава̄ре сама̄паттийо сама̄паджджанти. евам̣ йатха̄вуттасама̄паттӣнам̣ сапуббабха̄га̄нам̣ васена бхагавато кхемавитаккасса павивекавитаккасса ча бахулаппаватти ведитабба̄.

таттха йасса бйа̄па̄давихим̣са̄витакка̄дисам̣килесаппаха̄насса абйа̄па̄давитаккасса авихим̣са̄витаккасса ча а̄нубха̄вена куточипи бхайа̄бха̄вато там̣саман̇гӣ кхемаппатто ча вихарати, тато ча саббассапи саббада̄пи кхемамева хоти абхайамева. тасма̄ дувидхопи убхайесам̣ кхеман̇кароти кхемавитакко. йасса пана ка̄мавитакка̄дисам̣килесапаха̄насса неккхаммавитаккасса а̄нубха̄вена ка̄йавивеко, читтавивеко, упадхививекоти тивидхо; тадан̇гавивеко, виккхамбханавивеко, самуччхедавивеко, пат̣иппассаддхививеко, ниссаран̣авивекоти пан̃чавидхо ча вивеко па̄рипӯрим̣ гаччхати. со йатха̄рахам̣ а̄рамман̣ато сампайогато ча павивекасахагато витаккоти павивекавитакко. ете ча две витакка̄ евам̣ вибхаттависайа̄пи сама̄на̄ а̄дикаммика̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ӯпака̄ра̄йа самбхаванти. йатха̄ хи кхемавитаккасса павивекавитакко ануппаннасса уппа̄да̄йа уппаннасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа хоти, евам̣ павивекавитаккассапи кхемавитакко. на хи вӯпакат̣т̣хака̄йачитта̄намантарена метта̄виха̄ра̄дайо самбхаванти бйа̄па̄да̄диппаха̄нена ча вина̄ читтавивека̄дӣнам̣ асамбхавойева̄ти ан̃н̃аман̃н̃асса бахӯпака̄ра̄ ете дхамма̄ дат̣т̣хабба̄. бхагавато пана саббасо пахӣнасам̣килесасса локахитаттха̄йа евам̣ кхемавитакко ча павивекавитакко ча асса̄сава̄раматтепи хитасукхама̄вахантийева̄ти. кхемо ча витакко павивеко ча витаккоти самбандхитаббам̣.

евам̣ уддит̣т̣хе две витакке ниддиситум̣ ‘‘абйа̄паджджха̄ра̄мо’’тиа̄дима̄ха. таттха абйа̄паджджханам̣ кассачи адуккханам̣ абйа̄паджджхо, со а̄рамитаббато а̄ра̄мо етасса̄ти абйа̄паджджха̄ра̄мо. абйа̄паджджхе рато севанавасена ниратоти абйа̄паджджхарато. есева̄ти есо ева. ирийа̄йа̄ти кирийа̄йа, ка̄йавачӣпайогена̄ти аттхо. на кан̃чи бйа̄ба̄дхемӣти хӣна̄дӣсу кан̃чипи саттам̣ тан̣ха̄таса̄дийогато тасам̣ ва̄ тадабха̄вато пахӣнасаббакилесавиппхандитатта̄ тха̄варам̣ ва̄ на ба̄дхеми на дуккха̄пеми. карун̣аджджха̄сайо бхагава̄ маха̄карун̣а̄сама̄паттибахуло аттано парамаручитакарун̣аджджха̄сайа̄нурӯпамевама̄ха. тена авихим̣са̄витаккам̣ абйа̄па̄давитаккан̃ча дассети. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘ахам̣ има̄йа ирийа̄йа има̄йа пат̣ипаттийа̄ евам̣ самма̄ пат̣ипаджджанто евам̣ сама̄паттивиха̄рехи вихаранто евам̣ пун̃н̃аттхикехи ката̄ни сакка̄рагарука̄рама̄нанаванданапӯджана̄ни адхива̄сенто саттесу на кан̃чи бйа̄ба̄дхеми, апича кхо дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхаппабхедам̣ хитасукхамева несам̣ парибрӯхемӣ’ти.

йам̣ акусалам̣, там̣ пахӣнанти йам̣ дийад̣д̣хакилесасахассабхедам̣ ан̃н̃ан̃ча там̣сампайуттам̣ анантаппабхедам̣ акусалам̣, там̣ саббам̣ бодхимӯлейева майхам̣ пахӣнам̣ самӯхатанти. имина̄ павивекесу муддхабхӯтена саддхим̣ ниссаран̣авивекена самуччхедаппат̣иппассаддхививеке дассети. кечи панеттха тадан̇гавиккхамбханавивекепи уддхаранти. а̄гаманӣйапат̣ипада̄йа хи саддхим̣ бхагавата̄ аттано килесаккхайо идха вуттоти.

ити бхагава̄ апаримитакаппапаричиттам̣ аттано павивекаджджха̄сайам̣ саддхим̣ ниссаран̣аджджха̄сайена ида̄ни маттхакам̣ па̄петва̄ т̣хито тамаджджха̄сайам̣ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ аттано килесаппаха̄напаччавеккхан̣амукхена вибха̄вети. йадаттхам̣ панеттха саттха̄ име две витакке уддхари, ида̄ни таматтхам̣ дассенто ‘‘тасма̄тиха, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. бхагава̄ хи имасса витаккадвайасса аттано бахуласамуда̄ча̄радассанамукхенева таттха бхиккхӯ нивесетум̣ имам̣ десанам̣ а̄рабхи.

таттха тасма̄ти йасма̄ абйа̄паджджхапавивека̄бхиратасса ме кхемапавивекавитакка̄йева бахулам̣ паваттанти, тасма̄. тиха̄ти нипа̄таматтам̣. абйа̄паджджха̄ра̄ма̄ вихаратха̄ти саббасаттесу метта̄виха̄рена карун̣а̄виха̄ре на ча абхираманта̄ вихаратха. тена бйа̄па̄дасса тадекат̣т̣хакилеса̄нан̃ча дӯрӣкаран̣ама̄ха. тесам̣ воти еттха воти нипа̄таматтам̣. павивека̄ра̄ма̄ вихаратха̄ти ка̄йа̄дививекан̃чева тадан̇га̄дививекан̃ча̄ти саббавивеке а̄рамитаббат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ вихаратха. има̄йа майантиа̄ди йатха̄ несам̣ кхемавитаккасса паваттана̄ка̄радассанам̣, евам̣ ким̣ акусалантиа̄ди павивекавитаккасса паваттана̄ка̄радассанам̣. таттха йатха̄ анаваджджадхамме парипӯретука̄мена ким̣кусалагавесина̄ хутва̄ кусаладхаммапарийесана̄ ка̄табба̄ва, са̄ваджджадхамме паджахитука̄мена̄пи акусалапарийесана̄ ка̄табба̄ти а̄ха ‘‘ким̣ акусала’’нтиа̄ди. абхин̃н̃а̄пуббика̄ хи парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄. таттха ким̣ акусаланти акусалам̣ на̄ма ким̣, сабха̄вато кимасса лаккхан̣ам̣, ка̄ни ва̄ расапаччупат̣т̣ха̄нападат̣т̣ха̄на̄нӣти акусаласса сабха̄вакичча̄дито паччавеккхан̣авидхим̣ дассети. а̄дикаммикавасена чеса витакко а̄гато, ким̣ аппахӣнам̣ ким̣ паджаха̄ма̄ти идам̣ пададвайам̣ секкхавасена. тасма̄ ким̣ аппахӣнанти ка̄мара̄гасам̣йоджана̄дӣсу акусалесу ким̣ акусалам̣ амха̄кам̣ маггена асамуччхиннам̣? ким̣ паджаха̄ма̄ти ким̣ акусалам̣ самуггха̄тема? атха ва̄ ким̣ паджаха̄ма̄ти вӣтиккамапарийут̣т̣ха̄на̄нусайесу ким̣ вибха̄гам̣ акусалам̣ ида̄ни майам̣ паджаха̄ма̄ти аттхо. кечи пана ‘‘ким̣ аппахӣна’’нти пат̣ханти. тесам̣ дит̣т̣хисам̣йоджана̄дивасена анекабхедесу акусалесу ким̣ катамам̣ акусалам̣, кена катамена пака̄рена, катамена ва̄ маггена амха̄кам̣ аппахӣнанти вуттам̣ хоти. сесам̣ вуттанайамева.

га̄тха̄су буддханти чатуннам̣ арийасачча̄нам̣ авипарӣтам̣ сайамбхун̃а̄н̣ена буддхатта̄ пат̣ивиддхатта̄ буддхам̣ саччавинимуттасса н̃еййасса абха̄вато. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘абхин̃н̃еййам̣ абхин̃н̃а̄там̣, бха̄ветаббан̃ча бха̄витам̣;

паха̄таббам̣ пахӣнам̣ ме, тасма̄ буддхосми бра̄хман̣а̄’’ти. (су. ни. 563; ма. ни. 2.399);

т̣хапетва̄ маха̄бодхисаттам̣ ан̃н̃ехи сахитум̣ вахитум̣ асаккун̣еййатта̄ асайхасса сакаласса бодхисамбха̄расса маха̄карун̣а̄дхика̄расса ча саханато ваханато, татха̄ ан̃н̃ехи сахитум̣ абхибхавитум̣ дуккаратта̄ асайха̄нам̣ пан̃чаннам̣ ма̄ра̄нам̣ саханато абхибхаванато, а̄сайа̄нусайачарийа̄дхимуттиа̄дивибха̄га̄вабодхена йатха̄рахам̣ венеййа̄нам̣ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи ануса̄санасан̇кха̄тасса ан̃н̃ехи асайхасса буддхакиччасса саханато ваханато, таттха ва̄ са̄дхука̄рибха̄вато асайхаса̄хинам̣. самуда̄чаранти нанти еттха нанти нипа̄таматтам̣, нам̣ татха̄гатанти ва̄ аттхо.

сакапарасанта̄несу тамасан̇кха̄там̣ мохандхака̄рам̣ нуди кхипӣти тамонудо. па̄рам̣ нибба̄нам̣ гатоти па̄рагато. атха ва̄ ‘‘мутто мочеййа’’нтиа̄дина̄ найена паваттитасса маха̄бхинӣха̄расса сакаласса ва̄ сам̣са̄радуккхасса саббан̃н̃угун̣а̄нам̣ па̄рам̣ парийантам̣ гатоти па̄рагато, там̣ тамонудам̣ па̄рагатам̣. тато ева паттипаттам̣ буддхам̣, сӣла̄дим̣ дасабалан̃а̄н̣а̄дин̃ча самма̄самбуддхехи паттаббам̣ саббам̣ паттанти аттхо. васиманти джха̄на̄дӣсу а̄кан̇кха̄пат̣ибаддхо парамо а̄ваджджана̄дивасибха̄во, арийиддхисан̇кха̄то анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о читтавасибха̄во ча асса аттхӣти васима̄, там̣ васимам̣, васинанти аттхо. саббесам̣ ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ абха̄вена ана̄савам̣. ка̄йависама̄дикасса висамасса вантатта̄ ва̄ висасан̇кха̄там̣ саббам̣ килесамалам̣ таритва̄ ва̄ висам̣ сакалават̣т̣адуккхам̣ сайам̣ таритва̄ та̄ран̣ато висантаро там̣ висантарам̣. тан̣хаккхайе арахаттапхале нибба̄не ва̄ вимуттам̣, убхайамхи гаманато монасан̇кха̄тена н̃а̄н̣ена ка̄йамонеййа̄дӣхи ва̄ са̄тисайам̣ саманна̄гататта̄ муним̣. мунӣти хи ага̄рийамуни, анага̄рийамуни, секкхамуни, асеккхамуни, паччекамуни, мунимунӣти анекавидха̄ мунайо. таттха гихӣ а̄гатапхало вин̃н̃а̄таса̄сано ага̄рийамуни, татха̄рӯпо паббаджито анага̄рийамуни, сатта секкха̄ секкхамуни, кхӣн̣а̄саво асеккхамуни, паччекабуддхо паччекамуни, самма̄самбуддхо мунимунӣти. айамева идха̄дхиппето. а̄йатим̣ пунаббхава̄бха̄вато антимам̣, паччхимам̣ дехам̣ ка̄йам̣ дха̄ретӣти антимадехадха̄рӣ, там̣ антимадехадха̄рим̣. килесама̄ра̄дӣнам̣ саммадева париччаттатта̄ ма̄ран̃джахам̣. тато ева джара̄хетусамуччхедато анупа̄дисесанибба̄наппаттивасена па̄кат̣аджара̄дисаббаджара̄йа па̄рагум̣. джара̄сӣсена четтха джа̄тимаран̣асока̄дӣнам̣ па̄рагаманам̣ вуттанти дат̣т̣хаббам̣. там̣ евам̣бхӯтам̣ татха̄гатам̣ дуве витакка̄ самуда̄чарантӣти брӯмӣти самбандхо.

ити бхагава̄ пат̣хамага̄тха̄йа витаккадвайам̣ уддиситва̄ тато дутийага̄тха̄йа павивекавитаккам̣ дассетва̄ ида̄ни кхемавитаккам̣ дассетум̣ ‘‘селе йатха̄’’ти татийага̄тхама̄ха. таттха селе йатха̄ паббатамуддханит̣т̣хитоти селе сила̄майе екаггханапаббатамуддхани йатха̄ т̣хито. на хи таттха т̣хитасса уддхам̣ гӣвуккхипанапаса̄ран̣а̄дикиччам̣ аттхи. татхӯпаманти таппат̣ибха̄гам̣ селапаббатӯпамам̣. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – йатха̄ селапаббатамуддхани т̣хито чаккхума̄ пурисо самантато джанатам̣ пассеййа, евамева сумедхо, сундарапан̃н̃о саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена самантачаккху бхагава̄ дхаммамайам̣ пан̃н̃а̄майам̣ па̄са̄дама̄руйха сайам̣ апетасоко сока̄ватин̣н̣ам̣ джа̄тиджара̄бхибхӯтан̃ча джанатам̣ саттака̄йам̣ авеккхати упадха̄райати упапариккхати. айам̣ панеттха адхиппа̄йо – йатха̄ хи паббатапа̄де саманта̄ махантам̣ кхеттам̣ катва̄ таттха кеда̄рапа̄л̣ӣсу кут̣ийо катва̄ раттим̣ аггим̣ джа̄леййа, чатуран̇гасаманна̄гатан̃ча андхака̄рам̣ бхавеййа, атхасса паббатасса маттхаке т̣хатва̄ чаккхумато пурисасса бхӯмиппадесам̣ олокайато нева кхеттам̣, на кеда̄рапа̄л̣ийо, на кут̣ийо, на таттха сайитаманусса̄ пан̃н̃а̄йеййум̣, кут̣ӣсу пана аггиджа̄ламаттамева пан̃н̃а̄йеййа, евам̣ дхаммамайам̣ па̄са̄дама̄руйха саттака̄йам̣ олокайато татха̄гатасса йе те акатакалйа̄н̣а̄ сатта̄, те екавиха̄ре даккхин̣апассе нисинна̄пи буддхан̃а̄н̣асса а̄па̄тхам̣ на̄гаччханти, раттим̣ кхиттасара̄ вийа хонти. йе пана катакалйа̄н̣а̄ венеййапуггала̄, те евасса дӯрепи т̣хита̄ а̄па̄тхам̣ а̄гаччханти, со агги вийа химавантапаббато вийа ча вуттампи четам̣ –

‘‘дӯре санто пака̄сенти, химавантова паббато;

асантеттха на диссанти, раттим̣ кхитта̄ йатха̄ сара̄’’ти. (дха. па. 304; нетти. 11);

еваметасмим̣ сутте га̄тха̄су ча бхагава̄ атта̄нам̣ парам̣ вийа катва̄ дассеси.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. десана̄суттаван̣н̣ана̄

39. дутийе парийа̄йена̄ти еттха парийа̄йа-саддо ‘‘мадхупин̣д̣икапарийа̄йотвева нам̣ дха̄рехӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.205) десана̄йам̣ а̄гато. ‘‘аттхи кхвеса, бра̄хман̣а, парийа̄йо, йена мам̣ парийа̄йена самма̄ вадама̄но вадеййа – акирийава̄до саман̣о готамо’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 5; а. ни. 8.11) ка̄ран̣е. ‘‘касса ну кхо, а̄нанда, аджджа парийа̄йо бхиккхунийо овадиту’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 3.398) ва̄ре. идха пана ва̄репи ка̄ран̣епи ват̣т̣ати, тасма̄, бхиккхаве, татха̄гатасса две дхаммадесана̄ йатха̄рахам̣ ка̄ран̣ена бхаванти, ва̄рена ва̄ти айаметтха аттхо. бхагава̄ хи венеййаджджха̄сайа̄нурӯпам̣ када̄чи ‘‘име дхамма̄ кусала̄, име, дхамма̄ акусала̄. име дхамма̄ са̄ваджджа̄, име дхамма̄ анаваджджа̄. име севитабба̄, име на севитабба̄’’тиа̄дина̄ кусала̄кусаладхамме вибхаджанто кусаладхаммехи акусаладхамме асан̇карато пан̃н̃а̄пенто ‘‘па̄пам̣ па̄пакато пассатха̄’’ти дхаммам̣ десети. када̄чи ‘‘па̄н̣а̄типа̄то, бхиккхаве, а̄севито бха̄вито бахулӣкато нирайасам̣ваттанико тираччха̄найонисам̣ваттанико петтивисайасам̣ваттанико, йо саббалахуко па̄н̣а̄типа̄то, со аппа̄йукасам̣ваттанико’’тиа̄дина̄ (а. ни. 8.40) а̄дӣнавам̣ пака̄сенто па̄пато ниббида̄дӣхи нийодженто ‘‘ниббиндатха вираджджатха̄’’ти дхаммам̣ десети.

бхавантӣти хонти паваттанти. па̄пам̣ па̄пакато пассатха̄ти саббам̣ па̄падхаммам̣ дит̣т̣хева дхамме а̄йатин̃ча ахитадуккха̄вахато ла̄макато пассатха. таттха ниббиндатха̄ти тасмим̣ па̄падхамме ‘‘аччантахӣнабха̄вато ла̄макат̣т̣хена па̄пам̣, акосалласамбхӯтат̣т̣хена акусалам̣, пакатипабхассарасса пасаннасса ча читтасса пабхассара̄дибха̄вавина̄санато сам̣килесикам̣, пунаппунам̣ бхавадуккханиббаттанато поноббхавикам̣, сахева даратхехи парил̣а̄хехи ваттанато садаратхам̣, дуккхассева випаччанато дуккхавипа̄кам̣, апарима̄н̣ампи ка̄лам̣ ана̄гате джа̄тиджара̄маран̣аниббаттанато а̄йатим̣ джа̄тиджара̄маран̣ийам̣, саббахитасукхавиддхам̣санасаматтха’’нтиа̄дина̄ найена на̄на̄видхе а̄дӣнаве, тасса ча паха̄не а̄нисам̣се саммапан̃н̃а̄йа пассанта̄ ниббиндатха ниббедам̣ а̄паджджатха. ниббинданта̄ ча випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арийамагга̄дхигамена па̄пато вираджджатха чева вимуччатха ча. маггена ва̄ самуччхедавира̄гавасена вираджджатха, тато пхалена пат̣иппассаддхивимуттивасена вимуччатха. атха ва̄ па̄панти ла̄макато па̄пам̣. ким̣ вуттам̣ хоти? йам̣ аниччадуккха̄дибха̄вена куччхитам̣ арийехи джигуччханӣйам̣ ват̣т̣адуккхам̣ па̄петӣти па̄пам̣. ким̣ пана там̣? тебхӯмакадхаммаджа̄там̣. йатха̄вуттена аттхена па̄пакато дисва̄ таттха аниччато, дуккхато, рогато, ган̣д̣ато, саллато, агхато, а̄ба̄дхатотиа̄дина̄ випассанам̣ вад̣д̣хента̄ ниббиндатха. айам̣ дутийа̄ти йа̄тха̄вато ахита̄наттхавибха̄ванам̣ пат̣хамам̣ упа̄да̄йа тато вивечанам̣ айам̣ дутийа̄ дхаммадесана̄.

га̄тха̄су буддхасса̄ти саббан̃н̃убуддхасса. саббабхӯта̄нукампиноти саббепи сатте маха̄карун̣а̄йа анукампанасабха̄васса. парийа̄йавачананти парийа̄йена катханам̣ десанам̣. пасса̄ти парисам̣ а̄лапати, парисаджет̣т̣хакам̣ ва̄ сандха̄йа вуттам̣. кечи пана̄ху ‘‘атта̄намева сандха̄йа бхагава̄ ‘пасса̄’ти авоча̄’’ти. таттха̄ти тасмим̣ па̄паке вираджджатха ра̄гам̣ паджахатха̄ти аттхо. сесам̣ вуттанайамева.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. виджджа̄суттаван̣н̣ана̄

40. татийе пуббан̇гама̄ти сахаджа̄тавасена, упаниссайавасена ча̄ти двӣхи а̄ка̄рехи пуббан̇гама̄ пурассара̄ падха̄нака̄ран̣ам̣. на хи авиджджа̄йа вина̄ акусалуппатти аттхи. сама̄паттийа̄ти сама̄паджджана̄йа сабха̄вапат̣ила̄бха̄йа, паваттийа̄ти аттхо. таттха акусалаппаваттийа̄ а̄дӣнаваппат̣иччха̄данена айонисоманасика̄расса паччайабха̄вена аппахӣнабха̄вена ча акусаладхамма̄нам̣ упаниссайабха̄во диссати.

евам̣ бйа̄дхимаран̣а̄дидуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато сабба̄пи гатийо идха дуггатийо. атха ва̄ ра̄га̄дикилесехи дӯсита̄ гатийо ка̄йавачӣчитта̄нам̣ паваттийоти дуггатийо, ка̄йавачӣманодуччарита̄ни. асмим̣ локети идха локе мануссагатийам̣ ва̄. парамхи ча̄ти тато ан̃н̃а̄су гатӣсу. авиджджа̄мӯлика̄ сабба̄ти та̄ сабба̄пи дуччаритасса випаттийо вуттанайена авиджджа̄пуббан̇гаматта̄ авиджджа̄мӯлика̄ ева. иччха̄лобхасамуссайа̄ти асампаттависайапарийесаналаккхан̣а̄йа иччха̄йа, сампаттависайалуббханалаккхан̣ена лобхена ча самуссита̄ упачита̄ти иччха̄лобхасамуссайа̄.

йатоти йасма̄ авиджджа̄хету авиджджа̄йа нивуто хутва̄. па̄пиччхоти авиджджа̄йа пат̣иччха̄дитатта̄ па̄пиччхата̄йа а̄дӣнаве апассанто асантагун̣асамбха̄ванавасена кохан̃н̃а̄дӣни каронто па̄пиччхо, лобхенева атриччхата̄пи гахита̄ти дат̣т̣хабба̄. ана̄дароти лока̄дхипатино оттаппасса абха̄вена сабрахмача̄рӣсу а̄дарарахито. татоти тасма̄ авиджджа̄па̄пиччхата̄ахирика̄ноттаппахету. пасаватӣти ка̄йадуччарита̄дибхедам̣ па̄пам̣ упачинати. апа̄йам̣ тена гаччхатӣти тена татха̄ пасутена па̄пена нирайа̄дибхедам̣ апа̄йам̣ гаччхати упападжджати.

тасма̄ти йасма̄ ете евам̣ саббадуччаритамӯлабхӯта̄ саббадуггатипариккилесахетубхӯта̄ ча авиджджа̄дайо, тасма̄ иччхан̃ча, лобхан̃ча, авиджджан̃ча, часаддена ахирика̄ноттаппан̃ча вира̄джайам̣ самуччхедавасена паджахам̣. катхам̣ вира̄джетӣти а̄ха? виджджам̣ уппа̄дайанти, випассана̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ ча, маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ ча, уссаккитва̄ арахаттамаггавиджджам̣ аттано санта̄не уппа̄дайанто. сабба̄ дуггатийоти сабба̄пи дуччаритасан̇кха̄та̄ дуггатийо, ват̣т̣адуккхасса ва̄ адхит̣т̣ха̄набха̄вато дуккха̄, сабба̄ пан̃чапи гатийо джахе паджахеййа саматиккамеййа. килесават̣т̣аппаха̄ненева хи каммават̣т̣ам̣ випа̄кават̣т̣ан̃ча пахӣнам̣ хотӣти.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пат̣хамабха̄н̣ава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. пан̃н̃а̄парихӣнасуттаван̣н̣ана̄

41. чатуттхе супарихӣна̄ти сут̣т̣ху парихӣна̄. йе арийа̄йа пан̃н̃а̄йа парихӣна̄ти йе сатта̄ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ удайаббайапат̣ивиджджханена чатусаччапат̣ивиджджханена ча килесехи а̄рака̄ т̣хитатта̄ арийа̄йа парисуддха̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа ча маггапан̃н̃а̄йа ча парихӣна̄, те локийалокуттара̄хи сампаттӣхи ативийа парихӣна̄ маха̄джа̄ника̄. ке пана тети? йе камма̄варан̣ена саманна̄гата̄. те хи миччхаттанийатабха̄вато екантена парихӣна̄ апарипун̣н̣а̄ маха̄джа̄ника̄. тена̄ха ‘‘дуггати па̄т̣икан̇кха̄’’ти. випа̄ка̄варан̣асаман̇гинопи парихӣна̄. атха ва̄ суккапаккхе апарихӣна̄ на̄ма тивидха̄варан̣авирахита̄ самма̄дит̣т̣хика̄ каммассакатан̃а̄н̣ена ча саманна̄гата̄. сесам̣ вуттанайа̄нуса̄рена ведитаббам̣.

га̄тха̄су пан̃н̃а̄йа̄ти ниссаккавачанам̣, випассана̄н̃а̄н̣ато магган̃а̄н̣ато ча париха̄нена̄ти. са̄мивачанам̣ ва̄ етам̣, йатха̄вуттан̃а̄н̣асса париха̄нена̄ти, уппа̄детаббасса ануппа̄данамева четтха париха̄нам̣. нивит̣т̣хам̣ на̄марӯпасминти на̄марӯпе упа̄да̄наккхандхапан̃чаке ‘‘етам̣ мама̄’’тиа̄дина̄ тан̣ха̄дит̣т̣хивасена абхинивит̣т̣хам̣ аджджхоситам̣, тато ева идам̣ саччанти ман̃н̃атӣти ‘‘идамева саччам̣ могхаман̃н̃а’’нти ман̃н̃ати. ‘‘садеваке локе’’ти вибхатти парин̣а̄метабба̄.

евам̣ пат̣хамага̄тха̄йа сам̣килесапаккхам̣ дассетва̄ ида̄ни йасса̄ ануппаттийа̄ на̄марӯпасмим̣ ман̃н̃ана̄бхинивесехи килесават̣т̣ам̣ ваттати, тасса̄ уппаттийа̄ ват̣т̣асса упаччхедоти пан̃н̃а̄йа а̄нубха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘пан̃н̃а̄ хи сет̣т̣ха̄ локасми’’нти га̄тхама̄ха.

таттха локасминти сан̇кха̄ралокасмим̣. самма̄самбуддхо вийа саттесу, сан̇кха̄ресу пан̃н̃а̄садисо дхаммо наттхи. пан̃н̃уттара̄ хи кусала̄ дхамма̄, пан̃н̃а̄йа ча сиддха̄йа саббе анаваджджадхамма̄ сиддха̄ ева хонти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘самма̄дит̣т̣хисса самма̄сан̇каппо пахотӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 3.141; сам̣. ни. 5.1). йа̄ панеттха пан̃н̃а̄ адхиппета̄, са̄ сет̣т̣ха̄ти тхомита̄. йатха̄ ча са̄ паваттати, там̣ дассетум̣ ‘‘йа̄йам̣ ниббедхага̄минӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тассаттхо – йа̄ айам̣ пан̃н̃а̄ аниббиддхапуббам̣ апада̄литапуббам̣ лобхаккхандха̄дим̣ ниббиджджхантӣ пада̄лентӣ гаччхати паваттатӣти ниббедхага̄минӣ, йа̄йа ча тасмим̣ тасмим̣ бхавайонигативин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитисатта̄ва̄сесу саттаника̄йесу кхандха̄нам̣ пат̣хама̄бхиниббаттисан̇кха̄та̄йа джа̄тийа̄ там̣нимиттасса ча каммабхавасса париккхайам̣ парийоса̄нам̣ нибба̄нам̣ арахаттан̃ча самма̄ авипарӣтам̣ джа̄на̄ти саччхикароти, айам̣ сахавипассана̄ маггапан̃н̃а̄ сет̣т̣ха̄ локасминти.

ида̄ни йатха̄вуттапан̃н̃а̄нубха̄васампанне кхӣн̣а̄саве абхиттхаванто ‘‘тесам̣ дева̄ манусса̄ ча̄’’ти оса̄нага̄тхама̄ха. тассаттхо – тесам̣ чатӯсу арийасаччесу парин̃н̃а̄дӣнам̣ сол̣асаннам̣ кичча̄нам̣ нит̣т̣хитатта̄ чатусаччасамбодхена самбуддха̄нам̣, сативепуллаппаттийа̄ сатиматам̣, вуттанайена самуггха̄титасаммохатта̄ пан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ ха̄сапан̃н̃а̄нам̣, пуббабха̄ге ва̄ сӣла̄дипа̄рипӯрито пат̣т̣ха̄йа йа̄ва нибба̄насаччхикирийа̄йа ха̄саведатут̣т̣хипа̄моджджабахулата̄йа ха̄сапан̃н̃а̄нам̣, саббасо париккхӣн̣абхавасам̣йоджанатта̄ антимасарӣрадха̄рӣнам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ дева̄ манусса̄ ча пихайанти пийа̄ хонти, таббха̄вам̣ адхигантум̣ иччханти ‘‘ахо пан̃н̃а̄нубха̄во, ахо вата майампи едиса̄ евам̣ ниттин̣н̣асаббадуккха̄ бхавеййа̄ма̄’’ти.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. суккадхаммасуттаван̣н̣ана̄

42. пан̃чаме сукка̄ти на ван̣н̣асукката̄йа сукка̄, суккабха̄ва̄йа пана парамавода̄на̄йа сам̣ваттантӣти ниппхаттисукката̄йа сукка̄. сарасенапи саббе кусала̄ дхамма̄ сукка̄ ева кан̣хабха̄вапат̣ипаккхато. тесан̃хи уппаттийа̄ читтам̣ пабхассарам̣ хоти парисуддхам̣. дхамма̄ти кусала̄ дхамма̄. локанти сатталокам̣. па̄лентӣти а̄дха̄расандха̄ран̣ена марийа̄дам̣ т̣хапента̄ раккханти. хирӣ ча оттаппан̃ча̄ти еттха хирийати хирийитаббена, хирийанти етена̄ти ва̄ хирӣ. вуттампи четам̣ ‘‘йам̣ хирийати хирийитаббена, хирийати па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄, айам̣ вуччати хирӣ’’ти (дха. са. 30). оттаппати оттаппитаббена, оттаппанти етена̄ти ва̄ оттаппам̣. вуттампичетам̣ ‘‘йам̣ оттаппати оттаппитаббена, оттаппати па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄, идам̣ вуччати оттаппа’’нти (дха. са. 31).

таттха аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄ хирӣ, бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ оттаппам̣. атта̄дхипатеййа̄ хирӣ, лока̄дхипатеййам̣ оттаппам̣. ладжджа̄сабха̄васан̣т̣хита̄ хирӣ, бхайасабха̄васан̣т̣хитам̣ оттаппам̣. саппатиссавалаккхан̣а̄ хирӣ, ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппам̣.

таттха аджджхаттасамут̣т̣ха̄нам̣ хирим̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи самут̣т̣ха̄пети – джа̄тим̣ паччавеккхитва̄, вайам̣ паччавеккхитва̄, сӯрабха̄вам̣ паччавеккхитва̄, ба̄хусаччам̣ паччавеккхитва̄. катхам̣? ‘‘па̄пакаран̣ам̣ на̄метам̣ на джа̄тисампанна̄нам̣ каммам̣, хӣнаджачча̄нам̣ кеват̣т̣а̄дӣнам̣ каммам̣, ма̄дисасса джа̄тисампаннасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ та̄ва джа̄тим̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пакаммам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. татха̄ ‘‘па̄пакаран̣ам̣ на̄метам̣ дахарехи каттаббакаммам̣, ма̄дисасса вайе т̣хитасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ вайам̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пакаммам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. татха̄ ‘‘па̄пакаран̣ам̣ на̄метам̣ дуббаладжа̄тика̄нам̣ каммам̣, ма̄дисасса сӯрабха̄васампаннасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ сӯрабха̄вам̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пакаммам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. татха̄ ‘‘па̄пакаран̣ам̣ на̄метам̣ андхаба̄ла̄нам̣ каммам̣, на пан̣д̣ита̄нам̣, ма̄дисасса пан̣д̣итасса бахуссутасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ ба̄хусаччам̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пакаммам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. евам̣ аджджхаттасамут̣т̣ха̄нам̣ хирим̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи самут̣т̣ха̄пети. самут̣т̣ха̄петва̄ ча пана аттано читте хирим̣ павесетва̄ па̄пакаммам̣ на кароти. евам̣ хирӣ аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄ на̄ма хоти.

катхам̣ оттаппам̣ бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма? ‘‘саче твам̣ па̄пакаммам̣ кариссаси, чатӯсу париса̄су гарахаппатто бхависсаси.

‘‘гарахиссанти там̣ вин̃н̃ӯ, асучим̣ на̄гарико йатха̄;

ваджджито сӣлавантехи, катхам̣ бхиккху кариссасӣ’’ти. –

паччавеккханто хи бахиддха̄самут̣т̣хитена оттаппена па̄пакаммам̣ на кароти. евам̣ оттаппам̣ бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма хоти.

катхам̣ хирӣ атта̄дхипатеййа̄ на̄ма? идхекаччо кулапутто атта̄нам̣ адхипатим̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ ‘‘ма̄дисасса саддха̄паббаджитасса бахуссутасса дхутава̄дисса на йуттам̣ па̄пакаммам̣ ка̄ту’’нти па̄пакаммам̣ на кароти. евам̣ хирӣ атта̄дхипатеййа̄ на̄ма хоти. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘со атта̄нам̣йева адхипатим̣ каритва̄ акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети, са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети, суддхаматта̄нам̣ парихаратӣ’’ти (а. ни. 3.40).

катхам̣ оттаппам̣ лока̄дхипатеййам̣ на̄ма? идхекаччо кулапутто локам̣ адхипатим̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ па̄пакаммам̣ на кароти. йатха̄ха –

‘‘маха̄ кхо пана̄йам̣ локасаннива̄со. махантасмим̣ кхо пана локасаннива̄се санти саман̣абра̄хман̣а̄ иддхиманто диббачаккхука̄ парачиттавидуно, те дӯратопи пассанти, а̄санна̄пи на диссанти, четаса̄пи читтам̣ паджа̄нанти, тепи мам̣ евам̣ джа̄ниссанти ‘пассатха бхо имам̣ кулапуттам̣, саддха̄ ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито сама̄но вокин̣н̣о вихарати па̄пакехи акусалехи дхаммехӣ’ти. санти девата̄ иддхимантинийо диббачаккхука̄ парачиттавидунийо, та̄ дӯратопи пассанти, а̄санна̄пи на диссанти, четаса̄пи читтам̣ паджа̄нанти, та̄пи мам̣ евам̣ джа̄ниссанти ‘пассатха бхо имам̣, кулапуттам̣, саддха̄ ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито сама̄но вокин̣н̣о вихарати па̄пакехи акусалехи дхаммехӣ’ти. со локам̣йева адхипатим̣ катва̄ акусалам̣ паджахатӣ’’ти (а. ни. 3.40).

евам̣ лока̄дхипатеййам̣ оттаппам̣.

ладжджа̄сабха̄васан̣т̣хита̄ти еттха ладжджа̄ти ладжджана̄ка̄ро, тена сабха̄вена сан̣т̣хита̄ хирӣ. бхайанти апа̄йабхайам̣, тена сабха̄вена сан̣т̣хитам̣ оттаппам̣. тадубхайам̣ па̄папариваджджане па̄кат̣ам̣ хоти. таттха йатха̄ двӣсу айогул̣есу еко сӣтало бхавеййа гӯтхамаккхито, еко ун̣хо а̄дитто. тесу йатха̄ сӣталам̣ гӯтхамаккхитатта̄ джигуччханто вин̃н̃уджа̄тико на ган̣ха̄ти, итарам̣ да̄хабхайена, евам̣ пан̣д̣ито ладжджа̄йа джигуччханто па̄пам̣ на кароти, оттаппена апа̄йабхӣто па̄пам̣ на кароти. евам̣ ладжджа̄сабха̄васан̣т̣хита̄ хирӣ, бхайасабха̄васан̣т̣хитам̣ оттаппам̣.

катхам̣ саппатиссавалаккхан̣а̄ хирӣ, ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппам̣? екаччо хи джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄, саттхумахаттапаччавеккхан̣а̄, да̄йаджджамахаттапаччавеккхан̣а̄, сабрахмача̄римахаттапаччавеккхан̣а̄ти чатӯхи ка̄ран̣ехи таттха га̄равена саппатиссавалаккхан̣ам̣ хирим̣ самут̣т̣ха̄петва̄ па̄пам̣ на кароти, екаччо атта̄нува̄дабхайам̣, пара̄нува̄дабхайам̣, дан̣д̣абхайам̣, дуггатибхайанти чатӯхи ка̄ран̣ехи ваджджато бха̄йанто ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ па̄пам̣ на кароти. еттха ча аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄дита̄ хироттаппа̄нам̣ таттха таттха па̄кат̣абха̄вена вутта̄, на пана несам̣ када̄чи ан̃н̃аман̃н̃авиппайого. на хи ладжджанам̣ ниббхайам̣, па̄пабхайам̣ ва̄ аладжджанам̣ аттхӣти.

име че, бхиккхаве, две сукка̄ дхамма̄ локам̣ на па̄леййунти бхиккхаве, име две анаваджджадхамма̄ йади локам̣ на раккхеййум̣, локапа̄лака̄ йади на бхавеййум̣. найидха пан̃н̃а̄йетха ма̄та̄ти идха имасмим̣ локе джаника̄ ма̄та̄ ‘‘айам̣ ме ма̄та̄’’ти гаручиттӣка̄равасена на пан̃н̃а̄йетха, ‘‘айам̣ ма̄та̄’’ти на лаббхеййа. сесападесупи есева найо. ма̄туччха̄ти ма̄тубхагинӣ. ма̄тула̄нӣти ма̄тулабхарийа̄. гарӯнанти маха̄питучӯл̣апитуджет̣т̣хабха̄туа̄дӣнам̣ гарут̣т̣ха̄нийа̄нам̣. самбхеданти сан̇карам̣, марийа̄дабхедам̣ ва̄. йатха̄ аджел̣ака̄тиа̄дӣхи упамам̣ дассети. ете хи сатта̄ ‘‘айам̣ ме ма̄та̄’’ти ва̄ ‘‘ма̄туччха̄’’ти ва̄ гаручиттӣка̄равасена на джа̄нанти, йам̣ ваттхум̣ нисса̄йа уппанна̄, таттхапи виппат̣ипаджджанти. тасма̄ упамам̣ а̄харанто аджел̣ака̄дайо а̄хари. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – йатха̄ аджел̣ака̄дайо тираччха̄на̄ хироттаппарахита̄ ма̄та̄дисан̃н̃ам̣ акатва̄ бхиннамарийа̄да̄ саббаттха самбхедена ваттанти, евамайам̣ мануссалоко йади локапа̄лакадхамма̄ на бхавеййум̣, саббаттха самбхедена ваттеййа. йасма̄ паниме локапа̄лакадхамма̄ локам̣ па̄ленти, тасма̄ наттхи самбхедоти.

га̄тха̄су йесам̣ че хириоттаппанти чети нипа̄таматтам̣. йесам̣ сатта̄нам̣ хирӣ ча оттаппан̃ча саббада̄ва саббака̄ламева на виджджати на упалаббхати. вокканта̄ суккамӯла̄ тети те сатта̄ кусаламӯлапаччхеда̄вахасса̄пи каммасса каран̣ато кусалакамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄набхӯта̄нам̣ хироттаппа̄намева ва̄ абха̄вато кусалато воккамитва̄, апасаккитва̄, т̣хитатта̄ вокканта̄ суккамӯла̄, пунаппунам̣ джа̄йанамӣйанасабха̄ватта̄ джа̄тимаран̣ага̄мино сам̣са̄рам̣ на̄тиваттантӣти аттхо.

йесан̃ча хириоттаппанти йесам̣ пана парисуддхаматӣнам̣ сатта̄нам̣ хирӣ ча оттаппан̃ча̄ти име дхамма̄ сада̄ саббака̄лам̣ раттиндивам̣ навамаджджхиматтхерака̄лесу самма̄ упагамма т̣хита̄ па̄па̄ джигуччханта̄ бха̄йанта̄ тадан̇га̄дивасена па̄пам̣ паджаханта̄. вирӯл̣хабрахмачарийа̄ти са̄санабрахмачарийе маггабрахмачарийе ча вирӯл̣хам̣ а̄панна̄, аггамагга̄дхигамена саббасо сантакилесата̄йа сантагун̣ата̄йа ва̄ санто, пунаббхавасса кхепитатта̄ кхӣн̣апунаббхава̄ хонтӣти.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. аджа̄тасуттаван̣н̣ана̄

43. чхат̣т̣хе аттхи, бхиккхавети ка̄ уппатти? екадивасам̣ кира бхагавата̄ анекапарийа̄йена сам̣са̄ре а̄дӣнавам̣ пака̄сетва̄ тадупасамана̄дивасена нибба̄напат̣исам̣йутта̄йа дхаммадесана̄йа ката̄йа бхиккхӯнам̣ етадахоси ‘‘айам̣ сам̣са̄ро бхагавата̄ авиджджа̄дӣхи ка̄ран̣ехи сахетуко вутто, нибба̄насса пана тадупасамасса на кин̃чи ка̄ран̣ам̣ вуттам̣, тайидам̣ ахетукам̣ катхам̣ саччикат̣т̣хапараматтхена упалаббхатӣ’’ти. атха бхагава̄ тесам̣ бхиккхӯнам̣ вимативидхаманаттхан̃чева, ‘‘идха саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ ‘нибба̄нам̣ нибба̄на’нти ва̄ча̄ваттхуматтамева, наттхи хи параматтхато нибба̄нам̣ на̄ма анупалаббхама̄насабха̄ватта̄’’ти лока̄йатика̄дайо вийа виппат̣ипанна̄нам̣ бахиддха̄ ча путхудит̣т̣хигатика̄нам̣ миччха̄ва̄дабхан̃джанаттхан̃ча, аматамаха̄нибба̄насса параматтхато аттхибха̄вадӣпанаттхам̣ тасса ча ниссаран̣абха̄ва̄диа̄нубха̄вавантата̄дӣпанаттхам̣ пӣтивегена уда̄навасена идам̣ суттам̣ абха̄си. татха̄ хи идам̣ суттам̣ уда̄непи (уда̄. 72-74) сан̇гӣтам̣.

таттха аттхӣти виджджати параматтхато упалаббхати. аджа̄там̣ абхӯтам̣ акатам̣ асан̇кхатанти сабба̄нипи пада̄ни ан̃н̃аман̃н̃авевачана̄ни. атха ва̄ ведана̄дайо вийа хетупаччайасамава̄йасан̇кха̄та̄йа ка̄ран̣аса̄маггийа̄ на джа̄там̣ на ниббаттанти аджа̄там̣. ка̄ран̣ена вина̄ сайамева на бхӯтам̣ на па̄тубхӯтам̣ на уппаннанти абхӯтам̣. евам̣ аджа̄татта̄ абхӯтатта̄ ча йена кеначи ка̄ран̣ена на катанти акатам̣. джа̄табхӯтакатасабха̄во ча на̄марӯпа̄дӣнам̣ сан̇кхатадхамма̄нам̣ хоти, на асан̇кхатасабха̄васса нибба̄насса̄ти дассанаттхам̣ асан̇кхатанти вуттам̣. пат̣иломато ва̄ самечча самбхуййа паччайехи катанти сан̇кхатам̣, татха̄ на сан̇кхатам̣, сан̇кхаталаккхан̣арахитанти ча асан̇кхатанти евам̣ анекехи ка̄ран̣ехи ниббаттитабха̄ве пат̣исиддхе ‘‘сийа̄ ну кхо екенева ка̄ран̣ена ката’’нти а̄сан̇ка̄йам̣ ‘‘на кеначи ката’’нти дассанаттхам̣ ‘‘аката’’нти вуттам̣. евам̣ аппаччайампи сама̄нам̣ ‘‘сайамева ну кхо идам̣ бхӯтам̣ па̄тубхӯта’’нти а̄сан̇ка̄йам̣ танниваттанаттхам̣ ‘‘абхӯта’’нти вуттам̣. айан̃ча етасса асан̇кхата̄ката̄бхӯтабха̄во саббена саббам̣ аджа̄тидхамматта̄ти дассетум̣ ‘‘аджа̄та’’нти вуттанти. еваметесам̣ чатуннампи пада̄нам̣ са̄ттхакабха̄во ведитаббо.

ити бхагава̄ ‘‘аттхи, бхиккхаве, аджа̄там̣ абхӯтам̣ акатам̣ асан̇кхата’’нти параматтхато нибба̄насса аттхибха̄вам̣ ватва̄ таттха хетум̣ дассенто ‘‘но четам̣, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. тасса̄йам̣ сан̇кхепо – бхиккхаве, йади аджа̄та̄дисабха̄ва̄ асан̇кхата̄ дха̄ту на абхависса на сийа̄, идха локе джа̄та̄дисабха̄васса рӯпа̄диккхандхапан̃чакасан̇кха̄тасса сан̇кха̄рагатасса ниссаран̣ам̣ анавасесават̣т̣упасамо на пан̃н̃а̄йеййа на упалаббхеййа на самбхавеййа. нибба̄нан̃хи а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттама̄на̄ самма̄дит̣т̣хиа̄дайо арийамаггадхамма̄ анавасесато килесе самуччхинданти, тенеттха саббассапи ват̣т̣адуккхасса аппаватти апагамо ниссаран̣ам̣ пан̃н̃а̄йати.

евам̣ бйатирекавасена нибба̄насса аттхибха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни анвайавасенапи там̣ дассетум̣ ‘‘йасма̄ ча кхо’’тиа̄ди вуттам̣, там̣ вуттаттхамева. еттха ча йасма̄ ‘‘апаччайа̄ дхамма̄, асан̇кхата̄ дхамма̄ (дха. са. дукама̄тика̄ 7, 8). аттхи, бхиккхаве, тада̄йатанам̣, йаттха нева патхавӣ (уда̄. 71). идампи кхо т̣ха̄нам̣ дуддасам̣ йадидам̣ саббасан̇кха̄расаматхо саббӯпадхипат̣иниссагго (маха̄ва. 7; ма. ни. 1.281). асан̇кхатан̃ча во, бхиккхаве, дхаммам̣ десесса̄ми асан̇кхатага̄минин̃ча пат̣ипада’’нтиа̄дӣхи (сам̣. ни. 4.366) анекехи суттападехи ‘‘аттхи, бхиккхаве, аджа̄та’’нти имина̄пи суттена нибба̄надха̄туйа̄ параматтхато саббха̄во саббалокам̣ анукампама̄нена самма̄самбуддхена десито, тасма̄ на пат̣иккхипитаббам̣. таттха аппаччаккхака̄рӣнампи вин̃н̃ӯнам̣ кан̇кха̄ ва̄ вимати ва̄ наттхи ева. йе пана абуддхипуггала̄, тесам̣ вимативиноданаттхам̣ айаметтха адхиппа̄йаниддха̄ран̣амукхена йуттивича̄ран̣а̄ – йатха̄ парин̃н̃еййата̄йа сауттара̄нам̣ ка̄ма̄нам̣ рӯпа̄нан̃ча пат̣ипаккхабхӯтам̣ таббидхурасабха̄вам̣ ниссаран̣ам̣ пан̃н̃а̄йати, евам̣ там̣сабха̄ва̄нам̣ саббесам̣ сан̇кхатадхамма̄нам̣ пат̣ипаккхабхӯтена таббидхурасабха̄вена ниссаран̣ена бхавитаббам̣. йан̃четам̣ ниссаран̣ам̣, са̄ асан̇кхата̄ дха̄ту. кин̃ча бхиййо, сан̇кхатадхамма̄рамман̣ам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ апи ануломан̃а̄н̣ам̣ килесе самуччхедавасена паджахитум̣ на саккоти, татха̄ саммутисачча̄рамман̣ам̣ пат̣хамаджджха̄на̄дӣсу н̃а̄н̣ам̣ виккхамбханавасенева килесе паджахати, на самуччхедавасена. ити сан̇кхатадхамма̄рамман̣асса саммутисачча̄рамман̣асса ча н̃а̄н̣асса килеса̄нам̣ самуччхедаппаха̄не асаматтхабха̄вато тесам̣ самуччхедаппаха̄накарасса арийамагган̃а̄н̣асса тадубхайавипарӣтасабха̄вена а̄рамман̣ена бхавитаббам̣, са̄ асан̇кхата̄ дха̄ту. татха̄ ‘‘аттхи, бхиккхаве, аджа̄там̣ абхӯтам̣ акатам̣ асан̇кхата’’нти идам̣ нибба̄насса параматтхато аттхибха̄ваджотакавачанам̣ авипарӣтаттхам̣ бхагавата̄ бха̄ситатта̄. йан̃хи бхагавата̄ бха̄ситам̣, там̣ авипарӣтаттхам̣ параматтханти йатха̄ там̣ ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄, саббе сан̇кха̄ра̄ дуккха̄, саббе дхамма̄ анатта̄’’ти (дха. па. 277-279; чӯл̣ани. хемакама̄н̣авапуччха̄ниддеса 56). татха̄ нибба̄насаддо каттхачи висайе йатха̄бхӯтапараматтхависайо упача̄равуттисаббха̄вато сеййатха̄пи сӣхасаддо. атха ва̄ аттхева параматтхато асан̇кхата̄дха̄ту итаратаббипарӣтавинимуттасабха̄ватта̄ сеййатха̄пи патхавӣдха̄ту ведана̄ти. евама̄дӣхи найехи йуттитопи асан̇кхата̄йа дха̄туйа̄ параматтхато аттхибха̄во ведитаббо.

га̄тха̄су джа̄танти джа̄йанат̣т̣хена джа̄там̣, джа̄тилаккхан̣аппаттанти аттхо. бхӯтанти бхаванат̣т̣хена бхӯтам̣, ахутва̄ самбхӯтанти аттхо. самуппаннанти сахитабха̄вена уппаннам̣, сахитехи дхаммехи ча уппаннанти аттхо. катанти ка̄ран̣абхӯтехи паччайехи ниббаттитам̣. сан̇кхатанти техийева самечча самбхуййа катанти сан̇кхатам̣, саббаметам̣ паччайаниббаттасса адхивачанам̣. ниччаса̄ра̄дивирахитато аддхувам̣. джара̄йа маран̣ена ча екантенева сан̇гхат̣итам̣ сам̣сат̣т̣ханти джара̄маран̣асан̇гха̄там̣. ‘‘джара̄маран̣асан̇гхат̣т̣а’’нтипи пат̣ханти, джара̄йа маран̣ена ча упаддутам̣ пӣл̣итанти аттхо. аккхирога̄дӣнам̣ анекесам̣ рога̄нам̣ нӣл̣ам̣ кула̄ваканти роганӣл̣ам̣. сарасато упаккамато ча пабхан̇гупарамасӣлата̄йа пабхан̇гурам̣.

чатуббидхо а̄ха̄ро ча тан̣ха̄сан̇кха̄та̄ нетти ча пабхаво самут̣т̣ха̄нам̣ етасса̄ти а̄ха̄ранеттиппабхавам̣. саббопи ва̄ паччайо а̄ха̄ро. идха пана тан̣ха̄йа неттиггахан̣ена гахитатта̄ тан̣ха̄ваджджа̄ ведитабба̄. тасма̄ а̄ха̄ро ча нетти ча пабхаво етасса̄ти а̄ха̄ранеттиппабхавам̣. а̄ха̄ро ева ва̄ найанат̣т̣хена паваттанат̣т̣хена неттӣти евампи а̄ха̄ранеттиппабхавам̣. на̄лам̣ тадабхинандитунти там̣ упа̄да̄наккхандхапан̃чакам̣ евам̣ паччайа̄дхӣнавуттикам̣, тато ева аниччам̣, дуккхан̃ча тан̣ха̄дит̣т̣хӣхи абхинандитум̣ асса̄детум̣ на йуттам̣.

тасса ниссаран̣анти ‘‘джа̄там̣ бхӯта’’нтиа̄дина̄ вуттасса тасса сакка̄йасса ниссаран̣ам̣ никкамо анупасантасабха̄васса ра̄га̄дикилесасса саббасан̇кха̄расса ча абха̄вена тадупасамабха̄вена пасаттхабха̄вена ча сантам̣, таккан̃а̄н̣асса агочарабха̄вато атакка̄вачарам̣, ниччат̣т̣хена дхувам̣, тато ева аджа̄там̣ асамуппаннам̣, сокахетӯнам̣ абха̄вато асокам̣, вигатара̄га̄дираджатта̄ вираджам̣, сам̣са̄радуккхат̣т̣итехи пат̣ипаджджитаббатта̄ падам̣, джа̄тиа̄дидуккхадхамма̄нам̣ ниродхахетута̄йа ниродхо дуккхадхамма̄нам̣, саббасан̇кха̄ра̄нам̣ упасамахетута̄йа сан̇кха̄рӯпасамо, тато ева аччантасукхата̄йа сукхоти саббападехи аматамаха̄нибба̄намева тхомети. евам̣ бхагава̄ пат̣хамага̄тха̄йа бйатирекавасена, дутийага̄тха̄йа анвайавасена ча нибба̄нам̣ вибха̄веси.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. нибба̄надха̄тусуттаван̣н̣ана̄

44. саттаме двема̄ти две има̄. ва̄нам̣ вуччати тан̣ха̄, никкхантам̣ ва̄нато, наттхи ва̄ еттха ва̄нам̣, имасмим̣ ва̄ адхигате ва̄насса абха̄воти нибба̄нам̣, тадева ниссаттаниджджӣват̣т̣хена сабха̄вадха̄ран̣ат̣т̣хена ча дха̄тӯти нибба̄надха̄ту. йадипи тасса̄ параматтхато бхедо наттхи, парийа̄йена пана пан̃н̃а̄йатӣти там̣ парийа̄йабхедам̣ сандха̄йа ‘‘двема̄, бхиккхаве, нибба̄надха̄туйо’’ти ватва̄ йатха̄дхиппетаппабхедам̣ дассетум̣ ‘‘саупа̄дисеса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха тан̣ха̄дӣхи пхалабха̄вена упа̄дӣйатӣти упа̄ди, кхандхапан̃чакам̣. упа̄дийева сесоти упа̄дисесо, саха упа̄дисесена̄ти саупа̄дисеса̄, тадабха̄вато анупа̄дисеса̄.

араханти а̄ракакилесо, дӯракилесоти аттхо. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху арахам̣ хоти, а̄рака̄сса хонти па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄, сам̣килесика̄ поноббхавика̄, садара̄ дуккхавипа̄ка̄, а̄йатим̣ джа̄тиджара̄маран̣ийа̄. евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху арахам̣ хотӣ’’ти (ма. ни. 1.434).

кхӣн̣а̄савоти ка̄ма̄сава̄дайо чатта̄ропи а̄сава̄ арахато кхӣн̣а̄ самуччхинна̄ пахӣна̄ пат̣иппассаддха̄ абхаббуппаттика̄ н̃а̄н̣аггина̄ дад̣д̣ха̄ти кхӣн̣а̄саво. вуситава̄ти гарусам̣ва̄сепи арийамаггепи дасасу арийава̄сесупи васи париваси паривут̣т̣хо вут̣т̣хава̄со чин̣н̣ачаран̣оти вуситава̄. катакаран̣ӣйоти путхуджджанакалйа̄н̣акам̣ упа̄да̄йа сатта секха̄ чатӯхи маггехи каран̣ӣйам̣ каронти на̄ма, кхӣн̣а̄савасса саббакаран̣ӣйа̄ни ката̄ни парийосита̄ни, наттхи уттарим̣ каран̣ӣйам̣ дуккхаккхайа̄дхигама̄йа̄ти катакаран̣ӣйо. вуттампи четам̣ –

‘‘тасса самма̄ вимуттасса, сантачиттасса бхиккхуно;

катасса пат̣ичайо наттхи, каран̣ӣйам̣ на виджджатӣ’’ти. (а. ни. 6.55; маха̄ва. 244);

охитабха̄роти тайо бха̄ра̄ – кхандхабха̄ро, килесабха̄ро, абхисан̇кха̄рабха̄роти. тассиме тайопи бха̄ра̄ охита̄ оропита̄ никкхитта̄ па̄тита̄ти охитабха̄ро. ануппаттасадаттхоти ануппатто садаттхам̣, сакаттханти вуттам̣ хоти, кака̄расса дака̄ро като. ануппатто садаттхо етена̄ти ануппаттасадаттхо, садаттхоти ча арахаттам̣ ведитаббам̣. тан̃хи аттупанибандхат̣т̣хена аттано авиджаханат̣т̣хена аттано параматтхена ча аттано аттхатта̄ сакаттхо хоти. париккхӣн̣абхавасам̣йоджаноти ка̄мара̄гасам̣йоджанам̣, пат̣игхасам̣йоджанам̣, ма̄надит̣т̣хивичикиччха̄сӣлаббатапара̄ма̄сабхавара̄гаисса̄маччхарийаавиджджа̄сам̣йоджананти има̄ни сатте бхавесу. бхавам̣ ва̄ бхавена сам̣йодженти упанибандхантӣти бхавасам̣йоджана̄ни на̄ма. та̄ни арахато париккхӣн̣а̄ни, пахӣна̄ни, н̃а̄н̣аггина̄, дад̣д̣ха̄нӣти париккхӣн̣абхавасам̣йоджано. саммадан̃н̃а̄ вимуттоти еттха саммадан̃н̃а̄ти самма̄ ан̃н̃а̄йа, идам̣ вуттам̣ хоти – кхандха̄нам̣ кхандхат̣т̣хам̣, а̄йатана̄нам̣ а̄йатанат̣т̣хам̣, дха̄тӯнам̣ сун̃н̃ат̣т̣хам̣, дуккхасса пӣл̣анат̣т̣хам̣, самудайасса пабхават̣т̣хам̣, ниродхасса сантат̣т̣хам̣, маггасса дассанат̣т̣хам̣ ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄’’ти евама̄дибхедам̣ ва̄ самма̄ йатха̄бхӯтам̣ ан̃н̃а̄йа джа̄нитва̄ тӣрайитва̄ тулайитва̄ вибха̄ветва̄ вибхӯтам̣ катва̄. вимуттоти две вимуттийо читтасса ча вимутти нибба̄нан̃ча. араха̄ хи саббакилесехи вимуттатта̄ читтавимуттийа̄пи вимутто, нибба̄непи вимуттоти. тена вуттам̣ ‘‘саммадан̃н̃а̄ вимутто’’ти.

тасса тит̣т̣хантева пан̃чиндрийа̄нӣти тасса арахато чаримабхавахетубхӯтам̣ каммам̣ йа̄ва на кхӣйати, та̄ва тит̣т̣хантийева чаккха̄дӣни пан̃чиндрийа̄ни. авигха̄татта̄ти ануппа̄даниродхавасена анируддхатта̄. мана̄па̄мана̄панти ит̣т̣ха̄нит̣т̣хам̣ рӯпа̄дигочарам̣. паччанубхотӣти виндати пат̣илабхати. сукхадуккхам̣ пат̣исам̣ведетӣти випа̄кабхӯтам̣ сукхан̃ча дуккхан̃ча пат̣исам̣ведети техи два̄рехи пат̣илабхати.

етта̄вата̄ упа̄дисесам̣ дассетва̄ ида̄ни саупа̄дисесам̣ нибба̄надха̄тум̣ дассетум̣ ‘‘тасса йо’’тиа̄ди вуттам̣. таттха тасса̄ти тасса саупа̄дисесасса сато арахато. йо ра̄гаккхайоти ра̄гасса кхайо кхӣн̣а̄ка̄ро абха̄во аччантамануппа̄до. еса найо сесесупи. етта̄вата̄ ра̄га̄диккхайо саупа̄дисеса̄ нибба̄надха̄тӯти дасситам̣ хоти.

идхева̄ти имасмим̣йева аттабха̄ве. саббаведайита̄нӣти сукха̄дайо сабба̄ абйа̄катаведана̄, кусала̄кусалаведана̄ пана пуббейева пахӣна̄ти. анабхинандита̄нӣти тан̣ха̄дӣхи на абхинандита̄ни. сӣтибхависсантӣти аччантавӯпасамена сан̇кха̄радаратхапат̣иппассаддхийа̄ сӣталӣ бхависсанти, аппат̣исандхиканиродхена нируджджхиссантӣти аттхо. на кевалам̣ ведайита̄нийева, саббепи пана кхӣн̣а̄савасанта̄не пан̃чаккхандха̄ нируджджхиссанти, ведайитасӣсена десана̄ ката̄.

га̄тха̄су чаккхумата̄ти буддхачаккху, дхаммачаккху, диббачаккху, пан̃н̃а̄чаккху, самантачаккхӯти пан̃чахи чаккхӯхи чаккхумата̄. анисситена̄ти тан̣ха̄дит̣т̣хиниссайавасена кан̃чи дхаммам̣ анисситена, ра̄габандхана̄дӣхи ва̄ абандхена. та̄дина̄ти чхал̣ан̇гупеккха̄васена саббаттха ит̣т̣ха̄дӣсу екасабха̄вата̄сан̇кха̄тена та̄дилаккхан̣ена та̄дина̄. дит̣т̣хадхаммика̄ти имасмим̣ аттабха̄ве бхава̄ ваттама̄на̄. бхаванеттисан̇кхайа̄ти бхаванеттийа̄ тан̣ха̄йа париккхайа̄. сампара̄йика̄ти сампара̄йе кхандхабхедато парабха̄ге бхава̄. йамхӣти йасмим̣ анупа̄дисесанибба̄не. бхава̄нӣти лин̇гавипалла̄сена вуттам̣, упапаттибхава̄ саббасо анавасеса̄ нируджджханти, на паваттанти.

тети те евам̣ вимуттачитта̄. дхаммаса̄ра̄дхигама̄ти вимуттиса̄ратта̄ имасса дхаммавинайасса, дхаммесу са̄рабхӯтасса арахаттасса адхигаманато. кхайети ра̄га̄диккхайабхӯте нибба̄не рата̄ абхирата̄. атха ва̄ ниччабха̄вато сет̣т̣хабха̄вато ча дхаммесу са̄ранти дхаммаса̄рам̣, нибба̄нам̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘вира̄го сет̣т̣хо дхамма̄нам̣ (дха. па. 273), вира̄го тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти (итиву. 90; а. ни. 4.34) ча. тасса дхаммаса̄расса адхигамахету кхайе саббасан̇кха̄рапариккхайе анупа̄дисесанибба̄не рата̄. пахам̣сӯти паджахим̣су. тети нипа̄таматтам̣. сесам̣ вуттанайамева.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. пат̣исалла̄насуттаван̣н̣ана̄

45. ат̣т̣хаме пат̣исалла̄нара̄ма̄ти техи техи саттасан̇кха̄рехи пат̣иниваттитва̄ салла̄нам̣ пат̣исалла̄нам̣, екавиха̄ро екамантасевита̄, ка̄йавивекоти аттхо. там̣ пат̣исалла̄нам̣ раманти рочантӣти пат̣исалла̄нара̄ма̄. ‘‘пат̣исалла̄на̄ра̄ма̄’’типи па̄т̣хо. йатха̄ вуттам̣ пат̣исалла̄нам̣ а̄рамитаббато а̄ра̄мо етесанти пат̣исалла̄на̄ра̄ма̄. вихаратха̄ти евам̣бхӯта̄ хутва̄ вихаратха̄ти аттхо. пат̣исалла̄не рата̄ нирата̄ саммудита̄ти пат̣исалла̄нарата̄. етта̄вата̄ джа̄гарийа̄нуйого, тасса нимиттабхӯта̄ вӯпакат̣т̣хака̄йата̄ ча дассита̄. джа̄гарийа̄нуйого, сӣласам̣варо, индрийесу, гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, сатисампаджан̃н̃анти имехи дхаммехи вина̄ на ваттатӣти тепи идха аттхато вутта̄ ева̄ти ведитабба̄.

аджджхаттам̣ четосаматхамануйутта̄ти аттано читтасаматхе ануйутта̄. аджджхаттам̣ аттаноти ча етам̣ екаттхам̣, бйан̃джанамева на̄нам̣. бхумматтхе четам̣ саматханти анусаддайогена упайогавачанам̣. анира̄катаджджха̄на̄ти бахи анӣхатаджджха̄на̄ авина̄ситаджджха̄на̄ ва̄. нӣхаран̣ам̣ вина̄со ва̄ти идам̣ нира̄катам̣ на̄ма ‘‘тхамбхам̣ нирам̣катва̄ нива̄тавуттӣ’’тиа̄дӣсу (су. ни. 328) вийа. випассана̄йа саманна̄гата̄ти саттавидха̄йа анупассана̄йа йутта̄. саттавидха̄ анупассана̄ на̄ма аничча̄нупассана̄, дуккха̄нупассана̄, анатта̄нупассана̄, ниббида̄нупассана̄, вира̄га̄нупассана̄, ниродха̄нупассана̄, пат̣иниссагга̄нупассана̄ ча, та̄ висуддхимагге виттха̄рита̄ва.

брӯхета̄ро сун̃н̃а̄га̄ра̄нанти вад̣д̣хета̄ро сун̃н̃а̄га̄ра̄нам̣. еттха ча ‘‘сун̃н̃а̄га̄ра̄на’’нти йам̣кин̃чи вивиттам̣ бха̄вана̄нуйогасса ануччхавикат̣т̣ха̄нам̣. саматхавипассана̄васена каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ раттиндивам̣ сун̃н̃а̄га̄рам̣ пависитва̄ бха̄вана̄нуйогавасена нисӣдама̄на̄ бхиккхӯ ‘‘брӯхета̄ро сун̃н̃а̄га̄ра̄на’’нти ведитабба̄. екабхӯмика̄дипа̄са̄депи пана ва̄сам̣ курума̄на̄ джха̄йино сун̃н̃а̄га̄ра̄нам̣ брӯхета̄ротвева ведитабба̄.

еттха ча йа̄ ‘‘пат̣исалла̄нара̄ма̄, бхиккхаве, вихаратха пат̣исалла̄нарата̄’’ти вӯпакат̣т̣хака̄йата̄ вихита̄, са̄ парисуддхасӣласса, на асӣласса ависуддхасӣласса ва̄ тасса рӯпа̄рамман̣а̄дито читтавиниваттанассева абха̄ватоти аттхато сӣлависуддхи дассита̄ти вуттова̄йаматтхо. ‘‘аджджхаттам̣ четосаматхамануйутта̄ анира̄катаджджха̄на̄’’ти пададвайена сама̄дхибха̄вана̄, ‘‘випассана̄йа саманна̄гата̄’’ти имина̄ пан̃н̃а̄бха̄вана̄ вихита̄ти локийа̄ тиссо сиккха̄ дассита̄.

ида̄ни та̄су патит̣т̣хитасса авассам̣бха̄випхалам̣ дассетум̣ ‘‘пат̣исалла̄нара̄ма̄на’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха брӯхета̄нанти вад̣д̣хета̄нам̣. двиннам̣ пхала̄нанти татийачатуттхапхала̄нам̣. па̄т̣икан̇кханти иччхитаббам̣ авассам̣бха̄вӣ. ан̃н̃а̄ти арахаттам̣. тан̃хи хет̣т̣химамагган̃а̄н̣ехи н̃а̄тамарийа̄дам̣ анатиккамитва̄ джа̄нанато парипун̣н̣аджа̄нанатта̄ упари джа̄нанакичча̄бха̄вато ча ‘‘ан̃н̃а̄’’ти вуччати. сати ва̄ упа̄дисесети сати ва̄ килесӯпа̄дисесе, паха̄тум̣ асаккун̣еййе сати. н̃а̄н̣е хи апарипакке йе тена парипаккена паха̄таббакилеса̄, те на пахӣйанти. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘сати ва̄ упа̄дисесе’’ти. сати ча килесе кхандха̄бхисан̇кха̄ра̄ тит̣т̣ханти ева. ити имасмим̣ сутте ана̄га̄мипхалам̣ арахаттанти две дхамма̄ дассита̄. йатха̄ четтха, евам̣ ито паресу двӣсу суттесу.

га̄тха̄су йе сантачитта̄ти йе йога̄вачара̄ тадан̇гавасена виккхамбханавасева ча самитакилесата̄йа сантачитта̄. непаккам̣ вуччати пан̃н̃а̄, та̄йа саманна̄гататта̄ нипака̄. имина̄ тесам̣ каммат̣т̣ха̄напарихаран̣ан̃а̄н̣ам̣ дассети. сатиманто ча джха̄йиноти т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу каммат̣т̣ха̄на̄виджаханахетубхӯта̄йа сатийа̄ сатиманто, а̄рамман̣ӯпаниджджха̄налаккхан̣ена джха̄нена джха̄йино. самма̄ дхаммам̣ випассанти, ка̄месу анапеккхиноти пуббейева ‘‘ат̣т̣хикан̇калӯпама̄ ка̄ма̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.234; па̄чи. 417) ваттхука̄месу килесака̄месу ча а̄дӣнавапаччавеккхан̣ена анапеккхино анаттхика̄ те паха̄йа адхигатам̣ упача̄расама̄дхим̣ аппана̄сама̄дхим̣ ва̄ па̄дакам̣ катва̄ на̄марӯпам̣ тасса паччайе ча париггахетва̄ кала̄пасаммасана̄диккамена самма̄ авипарӣтам̣ пан̃чаккхандхадхаммам̣ аничча̄дито випассанти.

аппама̄дарата̄ти вуттаппака̄ра̄йа саматхавипассана̄бха̄вана̄йа аппамаджджане рата̄ абхирата̄ таттха аппама̄денева раттиндивам̣ вӣтина̄мента̄. санта̄ти сама̄на̄. ‘‘сатта̄’’типи па̄т̣хо, пуггала̄ти аттхо. пама̄де бхайадассиноти нирайӯпапаттиа̄дикам̣ пама̄де бхайам̣ пассанта̄. абхабба̄ париха̄на̄йа̄ти те еварӯпа̄ саматхавипассана̄дхаммехи маггапхалехи ва̄ париха̄на̄йа абхабба̄. саматхавипассана̄то хи сампаттато на париха̄йанти, итара̄ни ча аппатта̄ни па̄пун̣анти. нибба̄нассева сантикети нибба̄насса ча анупа̄да̄паринибба̄насса ча сантике ева, на чирассева нам̣ адхигамиссантӣти.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. сиккха̄нисам̣сасуттаван̣н̣ана̄

46. наваме сиккха̄нисам̣са̄ти еттха сиккхитабба̄ти сиккха̄, са̄ тивидха̄ адхисӣласиккха̄, адхичиттасиккха̄, адхипан̃н̃а̄сиккха̄ти. тивидха̄пи чеса̄ сиккха̄ а̄нисам̣са̄ етесам̣, на ла̄бхасакка̄расилока̄ти сиккха̄нисам̣са̄. вихаратха̄ти сиккха̄нисам̣са̄ хутва̄ вихаратха, тӣсу сиккха̄су а̄нисам̣садасса̄вино хутва̄ та̄хи сиккха̄хи ладдхаббам̣ а̄нисам̣самева сампассанта̄ вихаратха̄ти аттхо. пан̃н̃уттара̄ти та̄су сиккха̄су йа̄ адхипан̃н̃а̄сиккха̄сан̇кха̄та̄ пан̃н̃а̄, са̄ уттара̄ падха̄на̄ висит̣т̣ха̄ етесанти пан̃н̃уттара̄. йе хи сиккха̄нисам̣са̄ вихаранти, те пан̃н̃уттара̄ бхавантӣти. вимуттиса̄ра̄ти арахаттапхаласан̇кха̄та̄ вимутти са̄рам̣ етесанти вимуттиса̄ра̄, йатха̄вуттам̣ вимуттим̣йева са̄рато гахетва̄ т̣хита̄ти аттхо. йе хи сиккха̄нисам̣са̄ пан̃н̃уттара̄ ча, на те бхавависесам̣ паттхенти, апича кхо вибхавам̣ а̄кан̇кханта̄ вимуттим̣йева са̄рато пачченти. сата̄дхипатеййа̄ти джет̣т̣хакакаран̣ат̣т̣хена сати адхипатеййам̣ етесанти сата̄дхипатеййа̄ адхипати ева адхипатеййанти катва̄, чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу суппатит̣т̣хитачитта̄ ка̄йа̄нупассана̄димукхена саматхавипассана̄бха̄вана̄нуйутта̄ти аттхо.

атха ва̄ сиккха̄нисам̣са̄ти бхиккхаве, еварӯпе дуллабхаккхан̣апат̣ила̄бхе тивидхасиккха̄сиккханамева а̄нисам̣сам̣ катва̄ вихаратха, евам̣ вихаранта̄ ча пан̃н̃уттара̄ пан̃н̃а̄йа уттара̄ локуттарапан̃н̃а̄йа саманна̄гата̄ хутва̄ вихаратха, евам̣бхӯта̄ ча вимуттиса̄ра̄ нибба̄наса̄ра̄ анан̃н̃аса̄ра̄ вихаратха. татха̄бха̄васса ча̄йам̣ упа̄йо, йам̣ сата̄дхипатеййа̄ вихаратха, сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄йа йуттаппайутта̄ хотха, саббаттха ва̄ сата̄раккхена четаса̄ вихаратха̄ти еваметтха аттхо ведитаббо. ити бхагава̄ тӣсу сиккха̄су бхиккхӯ нийодженто йатха̄ та̄ сиккхитабба̄, йена ча па̄рипӯрим̣ гаччханти, там̣ сан̇кхепенева дассетва̄ ида̄ни йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄на̄нам̣ пхалависесадассанена тасса̄ пат̣ипаттийа̄ амогхабха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘сиккха̄нисам̣са̄на’’нтиа̄дима̄ха. там̣ вуттаттхамева.

га̄тха̄су парипун̣н̣асиккханти аггапхалаппаттийа̄ парисуддхасиккхам̣, асеккханти аттхо. апаха̄надхамманти еттха паха̄надхамма̄ вуччанти куппа̄ вимуттийо. паха̄надхаммоти хи ха̄надхаммо куппадхаммо. на паха̄надхаммоти апаха̄надхаммо, акуппадхаммо. ‘‘аппаха̄надхаммо’’типи па̄л̣и, со ева аттхо. кхайо ева антоти кхайанто, джа̄тийа̄ кхайанто джа̄тикхайанто, нибба̄нам̣. кхайо ва̄ маран̣ам̣, джа̄тикхайанто нибба̄намева, тасса дит̣т̣хатта̄ джа̄тикхайантадассӣ.

тасма̄ти йасма̄ сиккха̄па̄рипӯрийа̄ айам̣ джара̄па̄ран̇гаманапарийоса̄но а̄нисам̣со, тасма̄. сада̄ти саббака̄лам̣. джха̄нарата̄ти лаккхан̣ӯпаниджджха̄не, а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нети дувидхепи джха̄не рата̄, тато ева сама̄хита̄. ма̄рам̣ сасенам̣ абхибхуййа̄ти килесасена̄йа анат̣т̣хасена̄йа ча сасенам̣ анавасит̣т̣хам̣ чатуббидхампи ма̄рам̣ абхибхавитва̄. девапуттама̄рассапи хи гун̣ама̄ран̣е саха̄йабха̄вӯпагаманато килеса̄ ‘‘сена̄’’ти вуччанти. татха̄ рога̄дайо анат̣т̣ха̄ маччума̄расса. йатха̄ха –

‘‘ка̄ма̄ те пат̣хама̄ сена̄, дутийа̄ арати вуччати;

татийа̄ кхуппипа̄са̄ те, чатуттхӣ тан̣ха̄ павуччати.

‘‘пан̃чамӣ тхинамиддхам̣ те, чхат̣т̣ха̄ бхӣрӯ павуччати;

саттамӣ вичикиччха̄ те, маккхо тхамбхо ча ат̣т̣хамо.

‘‘ла̄бхо силоко сакка̄ро, миччха̄ладдхо ча йо йасо;

йо чатта̄нам̣ самуккам̣се, паре ча аваджа̄нати.

‘‘еса̄ намучи те сена̄, кан̣хасса̄бхиппаха̄ринӣ;

на нам̣ асӯро джина̄ти, джетва̄ ча лабхате сукха’’нти. (су. ни. 438-441; маха̄ни. 28);

йатха̄ ча̄ха –

‘‘аджджева киччама̄таппам̣, ко джан̃н̃а̄ маран̣ам̣ суве;

на хи но сан̇гарам̣ тена, маха̄сенена маччуна̄’’ти. (ма. ни. 3.280; джа̄. 2.22.121);

бхаватха джа̄тимаран̣асса па̄рага̄ти джа̄тийа̄ маран̣асса ча па̄рага̄мино нибба̄нага̄мино бхаватха̄ти.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. джа̄гарийасуттаван̣н̣ана̄

47. дасаме джа̄гароти джа̄гарако вигатаниддо джа̄гарийам̣ ануйутто, раттиндивам̣ каммат̣т̣ха̄наманасика̄ре йуттаппайуттоти аттхо. вуттан̃хетам̣ –

‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху пуббаратта̄парараттам̣ джа̄гарийа̄нуйогамануйутто хоти? идха бхиккху дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхети, раттийа̄ пат̣хамам̣ йа̄мам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхети, раттийа̄ маджджхимам̣ йа̄мам̣ даккхин̣ена пассена сӣхасеййам̣ каппети па̄де па̄дам̣ ачча̄дха̄йа сато сампаджа̄но ут̣т̣ха̄насан̃н̃ам̣ манаси каритва̄, раттийа̄ паччхимам̣ йа̄мам̣ паччут̣т̣ха̄йа чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхети. евам̣ бхиккху пуббаратта̄парараттам̣ джа̄гарийа̄нуйогамануйутто хотӣ’’ти (вибха. 519).

часаддо сампин̣д̣анаттхо, тена ваккхама̄не сата̄дибха̄ве сампин̣д̣ети. асса̄ти сийа̄, бхавеййа̄ти аттхо. ‘‘джа̄гаро ча бхиккху вихареййа̄’’ти ча пат̣ханти. саббаттха саббада̄ ча каммат̣т̣ха̄на̄виджаханавасена сатиавиппава̄сена сато сампаджа̄ноти саттат̣т̣ха̄нийасса чатуббидхассапи сампаджан̃н̃асса васена сампаджа̄но. сама̄хитоти упача̄расама̄дхина̄ аппана̄сама̄дхина̄ ча сама̄хито екаггачитто. памудитоти пат̣ипаттийа̄ а̄нисам̣садассанена уттаруттари висеса̄дхигамена вӣрийа̄рамбхасса ча амогхабха̄вадассанена памудито па̄моджджабахуло. виппасанноти тато ева пат̣ипаттибхӯта̄су тӣсу сиккха̄су пат̣ипаттидесаке ча саттхари саддха̄бахулата̄йа сут̣т̣ху пасанно. саббаттха асса̄ти самбандхо вихареййа̄ти ва̄.

таттха ка̄лавипассӣ ча кусалесу дхаммесӯти тасмим̣ ка̄ле випассако, таттха ва̄ каммат̣т̣ха̄на̄нуйоге ка̄лавипассӣ ка̄ла̄нурӯпам̣ випассако. ким̣ вуттам̣ хоти? випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ кала̄пасаммасана̄дивасена саммасанто а̄ва̄са̄дике сатта асаппа̄йе ваджджетва̄ саппа̄йе севанто антара̄ воса̄нам̣ ана̄паджджитва̄ пахитатто читтасса сама̄хита̄ка̄рам̣ саллаккхенто саккаччам̣ нирантарам̣ аничча̄нупассана̄дим̣ паваттенто йасмим̣ ка̄ле випассана̄читтам̣ лӣнам̣ хоти, тасмим̣ дхаммавичайавӣрийапӣтисан̇кха̄тесу, йасмим̣ пана ка̄ле читтам̣ уддхатам̣ хоти, тасмим̣ пассаддхисама̄дхиупеккха̄сан̇кха̄тесу кусалесу анаваджджесу боджджхан̇гадхаммесӯти евам̣ таттха тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле, тасмим̣ ва̄ каммат̣т̣ха̄на̄нуйоге ка̄ла̄нурӯпам̣ випассако асса̄ти. сатисамбоджджхан̇го пана саббаттхева иччхитаббо. вуттан̃хетам̣ ‘‘сатин̃ча кхва̄хам̣, бхиккхаве, саббаттхикам̣ вада̄мӣ’’ти (сам̣. ни. 5.234; ми. па. 2.1.13). етта̄вата̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа джа̄гарийам̣ дассетва̄ йехи дхаммехи джа̄гарийа̄нуйого сампаджджати, те пака̄сети.

евам̣ бхагава̄ а̄раддхавипассакасса бхиккхуно сан̇кхепенева саддхим̣ упака̄ракадхаммехи саммасанача̄рам̣ дассетва̄ ида̄ни татха̄ пат̣ипаджджантасса пат̣ипаттийа̄ аван̃джхабха̄вам̣ дассенто ‘‘джа̄гарасса, бхиккхаве, бхиккхуно’’тиа̄дима̄ха. таттха джа̄гарийа̄нуйоге сатисампаджан̃н̃асама̄да̄на̄ни саббаттхака̄ни саммодапаса̄да̄ваха̄ни, таттха ка̄лавипассана̄ на̄ма випассана̄йа габбхаггахан̣ам̣ парипа̄кагатам̣. упаккилесавимутте хи вӣтхипат̣ипанне випассана̄н̃а̄н̣е тиккхе сӯре ваханте йогино ул̣а̄рам̣ па̄моджджам̣ паса̄до ча хоти, техи ча висеса̄дхигамасса сантикейева. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;

лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄натам̣.

‘‘па̄моджджабахуло бхиккху, пасанно буддхаса̄сане;

адхигаччхе падам̣ сантам̣, сан̇кха̄рӯпасамам̣ сукха’’нти. (дха. па. 374, 381);

га̄тха̄су джа̄гаранта̄ сун̣а̄тхетанти етам̣ мама вачанам̣ екантенева пама̄данидда̄йа авиджджа̄нидда̄йа пабодханаттхам̣ джа̄гаранта̄ сатисампаджан̃н̃а̄дидхаммасама̄йогена джа̄гарийам̣ ануйутта̄ сун̣а̄тха. йе сутта̄ те пабуджджхатха̄ти йе йатха̄вуттанидда̄йа сутта̄ супанам̣ упагата̄, те тумхе джа̄гарийа̄нуйогавасена индрийабалабоджджхан̇ге сан̇кад̣д̣хитва̄ випассанам̣ уссукка̄пента̄ аппама̄дапат̣ипаттийа̄ тато пабуджджхатха атха ва̄ джа̄гаранта̄ти джа̄гаранимитта̄. ‘‘сун̣а̄тхета’’нти еттха ‘‘ета’’нти вуттам̣, ким̣ там̣ вачананти а̄ха ‘‘йе сутта̄ те пабуджджхатха̄’’тиа̄ди. таттха йе сутта̄ти йе килесанидда̄йа сутта̄, те тумхе арийамаггапат̣ибодхена пабуджджхатха. сутта̄ джа̄гаритам̣ сеййоти идам̣ пабодхасса ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ йатха̄вуттасупато вуттаппака̄рам̣ джа̄гаритам̣ джа̄гаран̣ам̣ аттхака̄масса кулапуттасса сеййо па̄сам̣сатаро хитасукха̄вахо, тасма̄ пабуджджхатха. наттхи джа̄гарато бхайанти идам̣ таттха а̄нисам̣садассанам̣. йо хи саддха̄дӣхи джа̄гаран̣адхаммехи саманна̄гамена джа̄гаро джаггати, пама̄даниддам̣ на упагаччхати, тасса атта̄нува̄дабхайам̣ пара̄нува̄дабхайам̣ дан̣д̣абхайам̣ дуггатибхайам̣ джа̄тиа̄динимиттам̣ саббампи ват̣т̣абхайам̣ наттхи.

ка̄лена̄ти а̄ва̄сасаппа̄йа̄дӣнам̣ ладдхака̄лена. соти нипа̄таматтам̣. самма̄ дхаммам̣ паривӣмам̣сама̄ноти випассана̄йа а̄рамман̣абхӯтам̣ тебхӯмакадхаммам̣ самма̄ н̃а̄йена йатха̄ ниббинданавираджджана̄дайо самбхаванти, евам̣ парито вӣмам̣санто, сабба̄ка̄рена випассантоти аттхо. екодибхӯтоти еко сет̣т̣хо хутва̄ удетӣти екоди, сама̄дхи. со екоди бхӯто джа̄то уппанно етасса̄ти екодибхӯто. аггиа̄хита̄дисадда̄нам̣ вийа еттха бхӯтасаддасса паравачанам̣ дат̣т̣хаббам̣. екодим̣ ва̄ бхӯто паттоти екодибхӯто. еттха ча екодӣти маггасама̄дхи адхиппето, ‘‘сама̄хито’’ти еттха пана па̄дакаджджха̄насама̄дхина̄ саддхим̣ випассана̄сама̄дхи. атха ва̄ ка̄лена̄ти маггапат̣иведхака̄лена. самма̄ дхаммам̣ паривӣмам̣сама̄ноти саммадева чатусаччадхаммам̣ парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена вӣмам̣санто, ека̄бхисамайена абхисаменто. екодибхӯтоти еко сет̣т̣хо асаха̄йо ва̄ хутва̄ удетӣти екоди, чатукиччаса̄дхако саммаппадха̄но. со екоди бхӯто джа̄тоти саббам̣ пуримасадисамева. вихане тамам̣ соти со евам̣бхӯто арийаса̄вако арахаттамаггена авиджджа̄тамам̣ анавасесато виханеййа самуччхиндеййа.

ити бхагава̄ пат̣ипаттийа̄ амогхабха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни таттха дал̣хам̣ нийодженто ‘‘тасма̄ хаве’’ти оса̄нага̄тхама̄ха. таттха тасма̄ти йасма̄ джа̄гарато сатиавиппава̄са̄дина̄ саматхавипассана̄бха̄вана̄ па̄рипӯрим̣ гаччхати, ануккамена арийамагго па̄тубхавати, тато часса саббам̣ ват̣т̣абхайам̣ наттхи, тасма̄. хавети екам̣сена дал̣хам̣ ва̄. бхаджетха̄ти бхаджеййа. евам̣ джа̄гарийам̣ бхаджанто ча а̄та̄пибха̄ва̄дигун̣айутто бхиккху сам̣йоджана̄ни бхиндитва̄ аггапхалан̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ ануттарам̣ уттарарахитам̣ самбодхим̣ пхусе па̄пун̣еййа. сесам̣ вуттанайамева.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. а̄па̄йикасуттаван̣н̣ана̄

48. ека̄дасаме а̄па̄йика̄ти апа̄йе ниббаттиссантӣти а̄па̄йика̄. таттха̄пи нирайе ниббаттиссантӣти нерайика̄. идамаппаха̄йа̄ти идам̣ ида̄ни ваккхама̄нам̣ дувидхам̣ па̄пасама̄ча̄рам̣ аппаджахитва̄, татха̄пат̣ипаттитатха̄паггахан̣авасена паваттам̣ ва̄чам̣ читтам̣ дит̣т̣хин̃ча аппат̣иниссаджджитва̄ти аттхо. абрахмача̄рӣти брахмасет̣т̣хам̣ чаратӣти брахмача̄рӣ, брахма̄ ва̄ сет̣т̣хо а̄ча̄ро етасса аттхӣти брахмача̄рӣ, на брахмача̄рӣти абрахмача̄рӣ, брахмача̄рипат̣ирӯпако дуссӣлоти аттхо. брахмача̄рипат̣ин̃н̃оти ‘‘брахмача̄рӣ аха’’нти евам̣пат̣ин̃н̃о. парипун̣н̣анти акхан̣д̣а̄дибха̄вена авикалам̣. парисуддханти упаккилеса̄бха̄вена парисуддхам̣. амӯлакена̄ти дит̣т̣ха̄димӯлавирахитена, дит̣т̣хам̣ сутам̣ парисан̇китанти имехи чодана̄мӯлехи ваджджитена. абрахмачарийена асет̣т̣хачарийена. ануддхам̣сетӣти ‘‘парисуддхо айа’’нти джа̄нантова па̄ра̄джикаваттхуна̄ дхам̣сети падхам̣сети, чодети аккосати ва̄.

га̄тха̄су абхӯтава̄дӣти парасса досам̣ адисва̄ва абхӯтена туччхена муса̄ва̄дам̣ катва̄ парам̣ аббха̄чиккханто. катва̄ти йо ва̄ пана па̄пакаммам̣ катва̄ ‘‘на̄хам̣ етам̣ каромӣ’’ти а̄ха. убхопи те печча сама̄ бхавантӣти те убхопи джана̄ ито паралокам̣ гантва̄ нирайам̣ упагаманато гатийа̄ сама̄на̄ бхаванти. таттха гатийева несам̣ париччхинна̄, на пана а̄йу. бахун̃хи па̄пам̣ катва̄ чирам̣ нирайе паччати, париттам̣ катва̄ аппаматтакамева ка̄лам̣. йасма̄ пана тесам̣ убхиннампи каммам̣ ла̄макамева. тена вуттам̣ ‘‘нихӣнакамма̄ мануджа̄ параттха̄’’ти. ‘‘параттха̄’’ти пана падасса пурато ‘‘печча̄’’ти падена самбандхо – параттха печча ито гантва̄ те нихӣнакамма̄ сама̄ бхавантӣти.

евам̣ бхагава̄ абхӯтаббхаккха̄навасена бхӯтадосапат̣иччха̄данавасена ча паваттасса муса̄ва̄дасса випа̄кам̣ дассетва̄ ида̄ни тасмим̣ т̣ха̄не нисинна̄нам̣ бахӯнам̣ па̄пабхиккхӯнам̣ дуччаритакаммасса випа̄кадассанена сам̣веджанаттхам̣ две га̄тха̄ абха̄си. таттха ка̄са̄вакан̣т̣ха̄ти каса̄варасапӣтатта̄ ка̄са̄вена ваттхена паливет̣хитакан̣т̣ха̄. па̄падхамма̄ти ла̄макадхамма̄. асан̃н̃ата̄ти ка̄йа̄дӣхи сан̃н̃амарахита̄. па̄па̄ти татха̄рӯпа̄ па̄папуггала̄, па̄пехи каммехи упападжджитва̄ ‘‘тасса ка̄йопи а̄дитто сампаджджалито саджотибхӯто, сан̇гха̄т̣ипи а̄дитта̄’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 2.218-219; па̄ра̄. 230) лаккхан̣асам̣йутте вуттанайена маха̄дуккхам̣ анубхавантийева.

татийага̄тха̄йа айам̣ сан̇кхепаттхо – йан̃че бхун̃джеййа дуссӣло ниссӣлапуггало ка̄йа̄дӣхи асан̃н̃ато рат̣т̣хава̄сӣхи саддха̄йа диннам̣ йам̣ рат̣т̣хапин̣д̣ам̣ ‘‘саман̣омхӣ’’ти пат̣иджа̄нанто гахетва̄ бхун̃джеййа, тато а̄дитто аггиван̣н̣о айогул̣ова бхутто сеййо сундаратаро. ким̣ка̄ран̣а̄? таппаччайа̄ хисса екова аттабха̄во джха̄йеййа, дуссӣло пана хутва̄ саддха̄деййам̣ бхун̃джитва̄ анека̄нипи джа̄тисата̄ни нирайе уппаджджеййа̄ти.

ека̄дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

12. дит̣т̣хигатасуттаван̣н̣ана̄

49. два̄дасаме двӣхи дит̣т̣хигатехӣти еттха дит̣т̣хийова дит̣т̣хигата̄ни ‘‘гӯтхагатам̣ муттагата’’нтиа̄дӣсу (а. ни. 9.11) вийа. гахита̄ка̄расун̃н̃ата̄йа ва̄ дит̣т̣хӣнам̣ гатаматта̄нӣти дит̣т̣хигата̄ни, техи дит̣т̣хигатехи. парийут̣т̣хита̄ти абхибхӯта̄ палибуддха̄ ва̄. палибодхаттхо ва̄пи хи парийут̣т̣ха̄насаддо ‘‘чора̄ магге парийут̣т̣хим̣сӯ’’тиа̄дӣсу (чӯл̣ава. 430) вийа. дева̄ти упапаттидева̄. те хи диббанти ул̣а̄ратамехи ка̄магун̣ехи джха̄на̄дӣхи ча кӣл̣анти, иддха̄нубха̄вена ва̄ йатхиччхитаматтхам̣ гаччханти адхигаччхантӣти ча дева̄ти вуччанти. манасса уссаннатта̄ манусса̄, уккат̣т̣ханиддесавасена четам̣ вуттам̣ йатха̄ ‘‘саттха̄ деваманусса̄на’’нти. олӣйанти екети ‘‘сассато атта̄ ча локо ча̄’’ти бхавесу олӣйана̄бхинивесабхӯтена сассатабха̄вена екачче дева̄ манусса̄ ча авалӣйанти аллӣйанти сан̇кочам̣ а̄паджджанти, на тато ниссаранти. атидха̄вантӣти параматтхато бхиннасабха̄ва̄нампи сабха̄вадхамма̄нам̣ йва̄йам̣ хетупхалабха̄вена самбандхо, там̣ аггахетва̄ на̄наттанайассапи гахан̣ена таттха таттхева дха̄ванти, тасма̄ ‘‘уччхиджджати атта̄ ча локо ча, на хоти парам̣ маран̣а̄’’ти уччхеде ва̄ бхаваниродхапат̣ипаттийа̄ пат̣иккхепадхамматам̣ атидха̄ванти атиккаманти. чаккхуманто ча пассантӣти часаддо бйатиреке. пуббайогасампаттийа̄ н̃а̄н̣апарипа̄кена пан̃н̃а̄чаккхуманто пана деваманусса̄ тенева пан̃н̃а̄чаккхуна̄ сассатам̣ уччхедан̃ча антадвайам̣ анупагамма маджджхимапат̣ипаттидассанена паччаккхам̣ каронти. те хи ‘‘на̄марӯпаматтамидам̣ пат̣иччасамуппаннам̣, тасма̄ на сассатам̣, на̄пи уччхиджджатӣ’’ти авипарӣтато пассанти.

евам̣ олӣйана̄дике пуггала̄дхит̣т̣ха̄нена уддиситум̣ ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве’’тиа̄ди вуттам̣. таттха бхава̄ти ка̄мабхаво, рӯпабхаво, арӯпабхаво. апарепи тайо бхава̄ сан̃н̃ӣбхаво, асан̃н̃ӣбхаво, невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣбхаво. апарепи тайо бхава̄ екавока̄рабхаво, чатувока̄рабхаво, пан̃чавока̄рабхавоти. етехи бхавехи а̄раманти абхинандантӣти бхава̄ра̄ма̄. бхавесу рата̄ абхирата̄ти бхаварата̄. бхавесу сут̣т̣ху мудита̄ти бхавасаммудита̄. бхаваниродха̄йа̄ти тесам̣ бхава̄нам̣ аччантаниродха̄йа ануппа̄данаттха̄йа. дхамме десийама̄нети татха̄гатаппаведите ниййа̄никадхамме вуччама̄не. на паккхандатӣти сассата̄бхинивит̣т̣хатта̄ сам̣кхиттадхамматта̄ на пависати на ога̄хати. на пасӣдатӣти паса̄дам̣ на̄паджджати на там̣ саддахати. на сантит̣т̣хатӣти тассам̣ десана̄йам̣ на тит̣т̣хати на̄дхимуччати. евам̣ сассатато абхинивисанена бхавесу олӣйанти.

ат̣т̣ӣйама̄на̄ти бхаве джара̄рогамаран̣а̄дӣни вадхабандханаччхедана̄дӣни ча дисва̄ сам̣виджджанена техи саман̇гибха̄вена бхавена пӣл̣ийама̄на̄ дуккха̄пийама̄на̄. хара̄йама̄на̄ти ладжджама̄на̄ джигуччхама̄на̄ти пат̣икӯлато даханта̄. вибхаванти уччхедам̣. абхинандантӣти тан̣ха̄дит̣т̣ха̄бхинандана̄хи аджджхоса̄йа нанданти. йато кира бхотиа̄ди тесам̣ абхинандана̄ка̄радассанам̣. таттха йатоти йада̄. бхоти а̄лапанам̣. айам̣ атта̄ти ка̄рака̄дибха̄вена аттана̄ парикаппитам̣ сандха̄йа вадати. уччхиджджатӣти упаччхиджджати. винассатӣти на диссати, вина̄сам̣ абха̄вам̣ гаччхати. на хоти парам̣ маран̣а̄ти маран̣ена уддхам̣ на бхавати. етам̣ сантанти йадетам̣ аттано уччхеда̄ди, етам̣ саббабхававӯпасамато саббасанта̄павӯпасамато ча сантам̣, сантатта̄ ева пан̣ӣтам̣, таччха̄випарӣтабха̄вато йа̄тха̄вам̣. таттха ‘‘сантам̣ пан̣ӣта’’нти идам̣ двайам̣ тан̣ха̄бхинандана̄йа ваданти, ‘‘йа̄тха̄ва’’нти дит̣т̣ха̄бхинандана̄йа. еванти евам̣ йатха̄вуттауччхеда̄бхинивесанена.

бхӯтанти кхандхапан̃чакам̣. тан̃хи паччайасамбхӯтатта̄ параматтхато виджджама̄натта̄ ча бхӯтанти вуччати. тена̄ха ‘‘бхӯтамидам̣, бхиккхаве, саманупассатха̄’’ти (ма. ни. 1.401). бхӯтато авипарӣтасабха̄вато салаккхан̣ато са̄ман̃н̃алаккхан̣ато ча пассати. идан̃хи кхандхапан̃чакам̣ на̄марӯпаматтам̣. таттха ‘‘име патхавӣа̄дайо дхамма̄ рӯпам̣, име пхасса̄дайо дхамма̄ на̄мам̣, има̄ни несам̣ лаккхан̣а̄дӣни, име несам̣ авиджджа̄дайо паччайа̄’’ти евам̣ сапаччайана̄марӯпадассанавасена чева, ‘‘саббепиме дхамма̄ ахутва̄ самбхонти, хутва̄ пат̣ивенти, тасма̄ аничча̄, аниччатта̄ дуккха̄, дуккхатта̄ анатта̄’’ти евам̣ аничча̄нупассана̄дивасена ча пассатӣти аттхо. етта̄вата̄ тарун̣авипассана̄парийоса̄на̄ випассана̄бхӯми дассита̄. ниббида̄йа̄ти бхӯтасан̇кха̄тасса тебхӯмакадхаммаджа̄тасса ниббинданаттха̄йа, етена балававипассанам̣ дассети. вира̄га̄йа̄ти вира̄гаттхам̣ вираджджанаттхам̣, имина̄ маггам̣ дассети. ниродха̄йа̄ти нируджджханаттхам̣, имина̄пи маггамева дассети. ниродха̄йа̄ти ва̄ пат̣иппассаддхиниродхена саддхим̣ анупа̄дисесанибба̄нам̣ дассети. евам̣ кхо, бхиккхаве, чаккхуманто пассантӣти евам̣ пан̃н̃а̄чаккхуманто сапуббабха̄гена маггапан̃н̃а̄чаккхуна̄ чатусаччадхаммам̣ пассанти.

га̄тха̄су йе бхӯтам̣ бхӯтато дисва̄ти йе арийаса̄вака̄ бхӯтам̣ кхандхапан̃чакам̣ бхӯтато авипарӣтасабха̄вато випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа дисва̄. етена парин̃н̃а̄бхисамайам̣ дассети. бхӯтасса ча атиккаманти бха̄вана̄бхисамайам̣. арийамагго хи бхӯтам̣ атиккамати етена̄ти ‘‘бхӯтасса атиккамо’’ти вутто. йатха̄бхӯтети авипарӣтасаччасабха̄ве нибба̄не. вимуччанти адхимуччанти, етена саччхикирийа̄бхисамайам̣ дассети. бхаватан̣ха̄париккхайа̄ти бхаватан̣ха̄йа саббасо кхепана̄ самуччхинданато, етена самудайаппаха̄нам̣ дассети.

саве бхӯтапарин̃н̃о соти еттха пана савети нипа̄таматтам̣. со бхӯтапарин̃н̃о бхӯтасса атиккаманӯпа̄йена маггена бхаватан̣ха̄париккхайа̄ парин̃н̃а̄таккхандхо тато ева йатха̄бхӯте нибба̄не адхимутто. бхава̄бхавети кхуддаке чева маханте ча, уччхеда̄дидассане ва̄ вӣтатан̣хо бхиннакилесо. бхиккху бхӯтасса упа̄да̄наккхандхасан̇кха̄тасса аттабха̄васса вибхава̄, а̄йатим̣ ануппа̄да̄ пунаббхавам̣ на̄гаччхати, апан̃н̃аттикабха̄вамева гаччхатӣти анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

ити имасмим̣ вагге ека̄дасаме ват̣т̣ам̣ катхитам̣, татийачатуттхапан̃чамесу парийоса̄насутте ча ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣, сесесу виват̣т̣амева̄ти ведитаббам̣.

два̄дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

параматтхадӣпанийа̄ кхуддаканика̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

итивуттакасса дуканипа̄таван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. тиканипа̄то

1. пат̣хамавагго

1. мӯласуттаван̣н̣ана̄

50. тиканипа̄тасса пат̣хаме тӣн̣ӣти ган̣анапариччхедо. има̄нӣти абхимукхӣкаран̣ам̣. акусаламӯла̄нӣти париччхиннадхамманидассанам̣. таттха акусала̄ни ча та̄ни мӯла̄ни ча̄ти акусаламӯла̄ни. атха ва̄ акусала̄нам̣ хетупаччайапабхаваджанакасамут̣т̣ха̄паканиббаттакат̣т̣хена мӯла̄ни ча̄ти акусаламӯла̄ни, акусаладхамма̄нам̣ ка̄ран̣а̄нӣти аттхо. ка̄ран̣ан̃хи йатха̄ хиноти етасма̄ пхалам̣ паваттатӣти хету, пат̣ичча етасма̄ етӣти паччайо, пабхавати етасма̄ти пабхаво, аттано пхалам̣ джанетӣти джанакам̣, самут̣т̣ха̄петӣти самут̣т̣ха̄пакам̣, ниббаттетӣти ниббаттаканти ча вуччати. евам̣ патит̣т̣хат̣т̣хена мӯланти, тасма̄ акусаламӯла̄нӣти акусала̄нам̣ суппатит̣т̣хитабха̄васа̄дхана̄ни, ка̄ран̣а̄нӣти вуттам̣ хоти.

кечи пана ‘‘са̄лиа̄дӣнам̣ са̄либӣджа̄дӣни вийа ман̣иппабха̄дӣнам̣ ман̣иван̣н̣а̄дайо вийа ча акусала̄нам̣ акусалабха̄васа̄дхако лобха̄дӣнам̣ мӯлат̣т̣хо’’ти ваданти. евам̣ санте акусалачиттасамут̣т̣ха̄нарӯпесу тесам̣ хетупаччайабха̄во на сийа̄. на хи та̄ни тесам̣ акусалабха̄вам̣ са̄дхенти, на ча паччайа̄ на хонти. вуттан̃хетам̣ –

‘‘хетӯ хетусампайуттака̄нам̣ дхамма̄нам̣ там̣самут̣т̣ха̄на̄нан̃ча рӯпа̄нам̣ хетупаччайена паччайо’’ти (пат̣т̣ха̄. 1.паччайаниддеса.1).

ахетукасса ча мохасса акусалабха̄во на сийа̄ акусалабха̄васа̄дхакасса мӯлантарасса абха̄вато. атха̄пи сийа̄ лобха̄дӣнам̣ сабха̄васиддхо акусала̄дибха̄во, там̣сампайутта̄нам̣ пана лобха̄дипат̣ибаддхоти. евампи йатха̄ лобха̄дӣнам̣, евам̣ алобха̄дӣнампи сабха̄васиддхо кусала̄дибха̄воти алобха̄дайо кусала̄ ева сийум̣, на абйа̄ката̄, на ча хонти. тасма̄ йатха̄ сампайуттесу, евам̣ мӯлесупи кусала̄дибха̄во парийеситаббо. йонисоманасика̄ра̄дико вийа хи кусалабха̄васса, айонисоманасика̄ра̄дико акусалабха̄васса ка̄ран̣анти гахетаббам̣. евам̣ акусалабха̄васа̄дханавасена лобха̄дӣнам̣ мӯлат̣т̣хам̣ аггахетва̄ суппатит̣т̣хитабха̄васа̄дханавасена гайхама̄не на кочи досо. ладдхахетупаччайа̄ хи дхамма̄ вирӯл̣хамӯла̄ вийа па̄дапа̄ тхира̄ хонти суппатит̣т̣хита̄, хетурахита̄ пана тилабӣджака̄дисева̄ла̄ вийа на суппатит̣т̣хита̄ти хетуа̄диаттхена акусала̄нам̣ упака̄ракатта̄ мӯла̄нӣти акусаламӯла̄ни. йасма̄ пана мӯлена мутто акусалачиттуппа̄до наттхи, тасма̄ тӣхи мӯлехи саббо акусалара̄си парийа̄дийитва̄ дасситоти дат̣т̣хаббам̣.

та̄ни акусаламӯла̄ни сарӯпато дассетум̣ ‘‘лобхо акусаламӯла’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха лобха̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. таттха пана татийамаггаваджджха̄ лобха̄дайо а̄гата̄, идха пана анавасеса̄ти айамева висесо.

га̄тха̄йам̣ па̄пачетасанти акусаладхаммасама̄йогато ла̄макачиттам̣. хим̣сантӣти аттано паваттиккхан̣е а̄йатим̣ випа̄каккхан̣е ча виба̄дхенти. аттасамбхӯта̄ти аттани джа̄та̄. тачаса̄ранти ган̣т̣хитам̣, вел̣унти аттхо. сампхаланти аттано пхалам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – кхадирасӣсапа̄дайо вийа антоса̄ро ахутва̄ бахиса̄рата̄йа тачаса̄ранти ладдхана̄мам̣ вел̣уа̄дим̣ йатха̄ аттасамбхӯтамева пхалам̣ хим̣сати вина̄сети, евамева анто сӣла̄диса̄рарахитам̣ ла̄макачиттам̣ пуггалам̣ аттасамбхӯта̄йева лобха̄дайо вина̄сентӣти.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дха̄тусуттаван̣н̣ана̄

51. дутийе дха̄туйоти аттано пхаласса сабха̄васса ча дха̄ран̣ат̣т̣хена дха̄туйо. йан̃четтха пхаланиббаттакам̣, там̣ аттано пхаласса сабха̄васса ча, итарам̣ сабха̄вассева дха̄ран̣ат̣т̣хена дха̄ту. рӯпадха̄тӯти рӯпабхаво. дха̄туйа̄ а̄гатат̣т̣ха̄не бхавена париччхиндитаббам̣, бхавасса а̄гатат̣т̣ха̄не дха̄туйа̄ париччхиндитаббанти идха бхавена париччхедо катхито. тасма̄ –

‘‘катаме дхамма̄ рӯпа̄вачара̄? хет̣т̣хато брахмалокам̣ парийантам̣ каритва̄ упарито аканит̣т̣хе деве анто каритва̄ еттха̄вачара̄ еттха парийа̄панна̄ кхандхадха̄туа̄йатана̄, име дхамма̄ рӯпа̄вачара̄’’ти (дха. са. 1289) –

евам̣ вутта̄ рӯпа̄вачарадхамма̄ рӯпадха̄ту. арӯпадха̄тӯти арӯпабхаво. идха̄пи бхавена париччхедо катхитоти –

‘‘катаме дхамма̄ арӯпа̄вачара̄? хет̣т̣хато а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанӯпаге деве анто каритва̄, упарито невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанӯпаге деве анто каритва̄, еттха̄вачара̄ еттха парийа̄панна̄ кхандхадха̄туа̄йатана̄, име дхамма̄ арӯпа̄вачара̄’’ти (дха. са. 1291) –

евам̣ вутта̄ арӯпа̄вачарадхамма̄ арӯпадха̄ту. ниродхадха̄тӯти нибба̄нам̣ ведитаббам̣.

апаро найо – рӯпасахита̄, рӯпапат̣ибаддха̄, дхаммаппаватти рӯпадха̄ту, пан̃чавока̄рабхаво, екавока̄рабхаво ча, тена сакало ка̄мабхаво рӯпабхаво ча сан̇гахито. рӯпарахита̄ дхаммаппаватти арӯпадха̄ту, чатувока̄рабхаво, тена арӯпабхаво сан̇гахито. ити двӣхи падехи тайо бхава̄ сабба̄ сам̣са̄раппаватти дассита̄. татийападена пана асан̇кхатадха̄туйева сан̇гахита̄ти маггапхала̄ни идха тикавинимуттадхамма̄ на̄ма джа̄та̄. кечи пана ‘‘рӯпадха̄тӯти рӯпасабха̄ва̄ дхамма̄, арӯпадха̄тӯти арӯпасабха̄ва̄ дхамма̄ти пададвайена анавасесато пан̃чаккхандха̄ гахита̄’’ти. ‘‘рӯпатан̣ха̄йа висайабхӯта̄ дхамма̄ рӯпадха̄ту, арӯпатан̣ха̄йа висайабхӯта̄ арӯпадха̄тӯ’’ти ча ваданти, там̣ саббам̣ идха на̄дхиппетам̣. тасма̄ вуттанайенева аттхо ведитаббо.

га̄тха̄су рӯпадха̄тум̣ парин̃н̃а̄йа̄ти рӯпапат̣ибаддхадхаммапаваттим̣ н̃а̄тапарин̃н̃а̄дӣхи тӣхи парин̃н̃а̄хи париджа̄нитва̄. а̄руппесу асан̣т̣хита̄ти арӯпа̄вачарадхаммесу бхавара̄гавасена бхавадит̣т̣хивасена ча на патит̣т̣хита̄ аналлӣна̄. ‘‘арӯпесу асан̣т̣хита̄’’ти ча пат̣ханти, со ева аттхо. етта̄вата̄ тебхӯмакадхамма̄нам̣ парин̃н̃а̄ вутта̄. ниродхе йе вимуччантӣти йе нибба̄не а̄рамман̣абхӯте аггамаггапхалавасена самуччхедапат̣иппассаддхӣхи анавасесакилесато вимуччанти. те джана̄ маччуха̄йиноти те кхӣн̣а̄саваджана̄ маран̣ам̣ саматӣта̄.

евам̣ дха̄туттайасаматиккамена амата̄дхигамам̣ дассетва̄ ‘‘айан̃ча пат̣ипада̄ майа̄ гатамагго ча тумха̄кам̣ дассито’’ти таттха несам̣ усса̄хам̣ джаненто дутийам̣ га̄тхама̄ха. таттха ка̄йена̄ти на̄мака̄йена маггапхалехи. пхусайитва̄ти патва̄. нирӯпадхинти кхандха̄дисаббӯпадхирахитам̣. упадхиппат̣иниссагганти тесам̣йева ча упадхӣнам̣ пат̣иниссаджджанака̄ран̣ам̣. нибба̄насса хи магган̃а̄н̣ена саччхикирийа̄йа саббе упадхайо пат̣иниссат̣т̣ха̄ хонтӣти там̣ тесам̣ пат̣иниссаджджанака̄ран̣ам̣. саччхикатва̄ти ка̄лена ка̄лам̣ пхаласама̄паттисама̄паджджанена аттапаччаккхам̣ катва̄ ана̄саво самма̄самбуддхо тамева асокам̣ вираджам̣ нибба̄нападам̣ десети. тасма̄ тададхигама̄йа уссуккам̣ ка̄таббанти.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. пат̣хамаведана̄суттаван̣н̣ана̄

52. татийе ведана̄ти а̄рамман̣арасам̣ ведийанти анубхавантӣти ведана̄. та̄ вибха̄гато дассетум̣ ‘‘сукха̄ ведана̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха сукха-саддо аттхуддха̄равасена хет̣т̣ха̄ вуттойева. дуккха-саддо пана ‘‘джа̄типи дуккха̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.387; вибха. 190) дуккхаваттхусмим̣ а̄гато. ‘‘йасма̄ ча кхо, маха̄ли, рӯпам̣ дуккхам̣ дуккха̄нупатитам̣ дуккха̄вакканта’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.60) дуккха̄рамман̣е. ‘‘дуккхо па̄пасса уччайо’’тиа̄дӣсу (дха. па. 117) дуккхапаччайе. ‘‘йа̄ван̃чидам̣, бхиккхаве, на сукара̄ аккха̄нена па̄пун̣итум̣, йа̄ва дуккха̄ нирайа̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.250) дуккхапаччайат̣т̣ха̄не. ‘‘сукхасса ча паха̄на̄ дуккхасса ча паха̄на̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.232; дха. са. 165) дуккхаведана̄йам̣. идха̄пи дуккхаведана̄йамева.

вачанаттхато пана сукхайатӣти сукха̄. дуккхайатӣти дуккха̄. на дуккха̄ на сукха̄ти адуккхамасукха̄, мака̄ро падасандхивасена вутто. та̄су ит̣т̣ха̄нубхаваналаккхан̣а̄ сукха̄, анит̣т̣ха̄нубхаваналаккхан̣а̄ дуккха̄, убхайавипарӣта̄нубхаваналаккхан̣а̄ адуккхамасукха̄. тасма̄ сукхадуккхаведана̄нам̣ уппатти па̄кат̣а̄, на адуккхамасукха̄йа. йада̄ хи сукхам̣ уппаджджати, сакаласарӣрам̣ бхентам̣ маддантам̣ пхарама̄нам̣ сатадхотасаппим̣ кха̄да̄пентам̣ вийа, сатапа̄кателам̣ маккхентам̣ вийа, гхат̣асахассена парил̣а̄хам̣ нибба̄пайама̄нам̣ вийа ча ‘‘ахо сукхам̣, ахо сукха’’нти ва̄чам̣ ниччха̄райама̄намева уппаджджати. йада̄ дуккхам̣ уппаджджати, сакаласарӣрам̣ кхобхентам̣ маддантам̣ пхарама̄нам̣ таттапха̄лам̣ павесентам̣ вийа вилӣнатамбалохам̣ а̄син̃чантам̣ вийа ча ‘‘ахо дуккхам̣, ахо дуккха’’нти виппала̄пентамева уппаджджати. ити сукхадуккхаведана̄нам̣ уппатти па̄кат̣а̄.

адуккхамасукха̄ пана дуббиджа̄на̄ дуддӣпана̄ андхака̄ра̄ авибхӯта̄. са̄ сукхадуккха̄нам̣ апагаме са̄та̄са̄тапат̣ипаккхавасена маджджхатта̄ка̄рабхӯта̄ найато ган̣хантассева па̄кат̣а̄ хоти. йатха̄ ким̣? йатха̄ пубба̄парам̣ сапам̣суке падесе упачаритамаггавасена пит̣т̣хипа̄са̄н̣е мигена гатамагго, евам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣есу сукхадуккха̄нубхаваненапи маджджхатта̄рамман̣а̄нубхаванабха̄вена вин̃н̃а̄йати. маджджхатта̄рамман̣аггахан̣ам̣ пит̣т̣хипа̄са̄н̣агаманам̣ вийа ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣аггахан̣а̄бха̄вато. йан̃ча татра̄нубхаванам̣, са̄ адуккхамасукха̄ти.

еваметтха сукхадуккхаадуккхамасукхабха̄вена тидха̄ вутта̄пи каттхачи сукхадуккхабха̄вена двидха̄ вутта̄. йатха̄ха – ‘‘двепи майа̄, а̄нанда, ведана̄ вутта̄, парийа̄йена сукха̄ ведана̄, дуккха̄ ведана̄’’ти (ма. ни. 2.89). каттхачи тиссопи висум̣ висум̣ сукхадуккхаадуккхамасукхабха̄вена ‘‘сукха̄ ведана̄ т̣хитисукха̄ випарин̣а̄мадуккха̄, дуккха̄ ведана̄ т̣хитидуккха̄ випарин̣а̄масукха̄, адуккхамасукха̄ ведана̄ н̃а̄н̣асукха̄ ан̃н̃а̄н̣адуккха̄’’ти (ма. ни. 1.465). каттхачи сабба̄пи дуккхабха̄вена. вуттан̃хетам̣ ‘‘йам̣ кин̃чи ведайитам̣, саббам̣ там̣ дуккхасминти вада̄мӣ’’ти (сам̣. ни. 4.259).

таттха сийа̄ – йади тиссо ведана̄ йатха̄ идха вутта̄, ан̃н̃есу ча едисесу суттесу абхидхамме ча евам̣ аватва̄ касма̄ евам̣ вуттам̣ ‘‘йам̣ кин̃чи ведайитам̣, саббам̣ там̣ дуккхасминти вада̄мӣ’’ти, ‘‘двепи майа̄, а̄нанда, ведана̄ вутта̄’’ти ча? сандха̄йабха̄ситаметам̣, тасма̄ са̄ парийа̄йадесана̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘сан̇кха̄ра̄ниччатам̣, а̄нанда, майа̄ сандха̄йа бха̄ситам̣ сан̇кха̄равипарин̣а̄матам̣, ‘йам̣ кин̃чи ведайитам̣, саббам̣ там̣ дуккхасми’’’нти (сам̣. ни. 4.259).

‘‘двепи майа̄, а̄нанда, ведана̄ вутта̄ парийа̄йена̄’’ти ча (сам̣. ни. 4.259).

еттха хи сукха̄ адуккхамасукха̄ти има̄сам̣ двиннам̣ ведана̄нам̣ ниппарийа̄йена дуккхабха̄во наттхи, венеййаджджха̄сайена пана таттха ниччхандадассанаттхам̣ парийа̄йена дуккхабха̄во вуттоти са̄ та̄дисӣ парийа̄йадесана̄. айам̣ пана веданаттайадесана̄ сабха̄вакатха̄ти катва̄ ниппарийа̄йадесана̄ти айаметтха а̄чарийа̄нам̣ сама̄накатха̄.

витан̣д̣ава̄дӣ пана̄ха ‘‘дуккхата̄двайавачанато парийа̄йадесана̄ва веданаттайадесана̄’’ти. со ‘‘ма̄ хева’’нтисса вачанӣйо, йасма̄ бхагавата̄ сабба̄сам̣ ведана̄нам̣ дуккхабха̄во адхиппа̄йавасена вутто ‘‘сан̇кха̄ра̄ниччатам̣, а̄нанда, майа̄ сандха̄йа бха̄ситам̣ сан̇кха̄равипарин̣а̄матам̣ ‘йам̣ кин̃чи ведайитам̣, саббам̣ там̣ дуккхасми’’’нти. йади панеттха веданаттайадесана̄ парийа̄йадесана̄ сийа̄, ‘‘идам̣ майа̄ сандха̄йа бха̄ситам̣ тиссо ведана̄’’ти ваттаббам̣ сийа̄, на панетам̣ вуттам̣.

апича̄йамева ваттаббо ‘‘ко, пана̄вусо, веданаттайадесана̄йа адхиппа̄йо’’ти? саче вадеййа ‘‘мудука̄ дуккха̄ ведана̄ сукха̄, адхиматта̄ дуккха̄, маджджхима̄ адуккхамасукха̄ти венеййаджджха̄сайена вутта̄. та̄су хи на сатта̄нам̣ сукха̄дивад̣д̣хӣ’’ти. со ваттаббо – ко пана̄вусо дуккхаведана̄йа сабха̄во, йена ‘‘сабба̄ ведана̄ дуккха̄’’ти вуччеййум̣? йади йа̄йа уппанна̄йа сатта̄ вийогамева иччханти, со дуккхаведана̄йа сабха̄во. йа̄йа ча пана уппанна̄йа сатта̄ авийогамева иччханти, йа̄йа на убхайам̣ иччханти, са̄ катхам̣ дуккхаведана̄ сийа̄? атха йа̄ аттано ниссайасса упагха̄така̄рӣ, са̄ дуккха̄. йа̄ ануггахака̄рӣ, са̄ катхам̣ дуккха̄ сийа̄. атха пана йадарийа̄ дуккхато пассанти, со дуккхаведана̄йа сабха̄во, сан̇кха̄радуккхата̄йа веданам̣ арийа̄ дуккхато пассанти, са̄ ча абхин̣хасабха̄ва̄ти катхам̣ та̄сам̣ ведана̄нам̣ мудумаджджхима̄дхиматтадуккхабха̄во сийа̄? йади ча сан̇кха̄радуккхата̄йа ева ведана̄нам̣ дуккхабха̄во сийа̄, ‘‘тиссо има̄, бхиккхаве, дуккхата̄йо дуккхадуккхата̄, випарин̣а̄мадуккхата̄, сан̇кха̄радуккхата̄’’ти (дӣ. ни. 3.305) айам̣ дуккхата̄нам̣ вибха̄гадесана̄ ниппайоджана̄ сийа̄. татха̄ ча сати суттамева пат̣иба̄хитам̣ сийа̄, пуримесу ча тӣсу рӯпа̄вачараджджха̄несу мудука̄ дуккха̄ ведана̄ти а̄паджджати сукхаведана̄вачанато. чатуттхаджджха̄не арӯпаджджха̄несу ча маджджхима̄, адуккхамасукхаведана̄вачанато. евам̣ санте пурима̄ тиссо рӯпа̄вачарасама̄паттийо чатуттхаджджха̄насама̄паттийа̄ арӯпасама̄паттӣхи ча сантатара̄ти а̄паджджати. катхам̣ ва̄ сантатараппан̣ӣтатара̄су сама̄паттӣсу дуккхаведана̄йа адхикабха̄во йуджджати? тасма̄ веданаттайадесана̄йа парийа̄йадесана̄бха̄во на йуттоти.

йам̣ пана вуттам̣ ‘‘дуккхе сукханти сан̃н̃а̄випалла̄со’’ти (а. ни. 4.49; пат̣и. ма. 1.236), там̣ катханти? випарин̣а̄мадуккхата̄йа сан̇кха̄радуккхата̄йа ча йатха̄бхӯта̄навабодхена йа̄ екантато сукхасан̃н̃а̄, йа̄ ча дуккханимитте сукханимиттасан̃н̃а̄, там̣ сандха̄йа вуттам̣. евампи ‘‘сукха̄, бхиккхаве, ведана̄ дуккхато дат̣т̣хабба̄’’ти (итиву. 53) идам̣ пана катханти? идам̣ пана випарин̣а̄мадассане саннийоджанаттхам̣ вуттам̣ тасса таттха вира̄гуппаттийа̄ упа̄йабха̄вато сукхаведана̄йа бахудуккха̄нугатабха̄вато ча. татха̄ хи дуккхасса хетубха̄вато анекехи дуккхадхаммехи анубаддхатта̄ ча пан̣д̣ита̄ сукхампи дуккхамиччева пат̣ипанна̄.

евампи наттхева сукха̄ ведана̄, сукхахетӯнам̣ нийама̄бха̄вато. йе хи сукхаведана̄йа хетусаммата̄ гха̄саччха̄дана̄дайо, те ева адхиматтам̣ ака̄ле ча пат̣исевийама̄на̄ дуккхаведана̄йа хетубха̄вама̄паджджанти. на ча йенева хетуна̄ сукхам̣, тенева дуккханти йуттам̣ ваттум̣. тасма̄ на те сукхахетӯ, дуккхантара̄пагаме пана авин̃н̃ӯнам̣ сукхасан̃н̃а̄ йатха̄ чиратарам̣ т̣ха̄на̄диирийа̄патхасаман̇гӣ хутва̄ тадан̃н̃аирийа̄патхасама̄йоге махантан̃ча бха̄рам̣ вахато бха̄раниккхепе чева вӯпасаме ча, тасма̄ наттхева сукханти? тайидам̣ саммадева сукхахетум̣ апарин̃н̃а̄йа тасса нийама̄бха̄вапарикаппанам̣. а̄рамман̣аматтамева хи кевалам̣ сукхахетум̣ манасикатва̄ евам̣ вуттам̣, аджджхаттикасарӣрасса аваттха̄висесам̣ самудитам̣ пана екаджджхам̣ тадубхайам̣ сукха̄дихетӯти ведитаббам̣. йа̄дисан̃ча тадубхайам̣ сукхаведана̄йа хету, та̄дисам̣ на када̄чипи дуккхаведана̄йа хету хотӣти ваваттхита̄ ева сукха̄дихету. йатха̄ на̄ма теджодха̄ту са̄лийавад̣а̄касасса̄дӣнам̣ йа̄дисамаваттхантарам̣ патва̄ са̄тамадхурабха̄вахету хоти, на та̄дисамева патва̄ када̄чипи аса̄таамадхурабха̄вахету хоти, евам̣сампадамидам̣ дат̣т̣хаббам̣.

дуккха̄пагамева када̄чи сукхаведанантарам̣ упалаббхати. таттха сукхейева сукхасан̃н̃а̄, на дуккха̄пагамаматте йатха̄ аддха̄нагаманапариссамакилантасса самба̄хане ирийа̄патхапариваттане ча, ан̃н̃атха̄ ка̄лантарепи париссама̄пагаме та̄дисӣ сукхасан̃н̃а̄ сийа̄. дуккха̄пагамаматте пана сукханти парикаппана̄ ведана̄висесасса анупалаббхама̄натта̄. екантенева четам̣ евам̣ сампат̣иччхитаббам̣, йато пан̣ӣтаппан̣ӣта̄нийева а̄рамман̣а̄ни махата̄ а̄йа̄сена сатта̄ абхипаттхайанти, на ча несам̣ йена кеначи йатха̄ладдхаматтена паччайена патика̄рам̣ ка̄тум̣ сакка̄ тан̣хуппа̄дена̄ти. ведана̄паччайа̄ хи тан̣ха̄упа̄ди, татха̄бха̄ве ча сугандхамадхурасукхасампхасса̄диваттхӯнам̣ итарӣтарабха̄вена сукхависесасан̃н̃а̄ джа̄йама̄на̄ катамасса дуккхависесасса апагамане гха̄надживха̄ка̄йадва̄ресу, сотадва̄ре ча диббасан̇гӣтасадисапан̃чан̇гикатӯрийасадда̄вадха̄ран̣е. тасма̄ на дуккхаведана̄йамева дуккхантара̄пагаме сукхасан̃н̃а̄, на̄пи кевале дуккха̄пагамаматтети а̄гамато йуттитопи ваваттхита̄ тиссо ведана̄ти бхагавато веданаттайадесана̄ нӣтаттха̄йева, на неййаттха̄ти сан̃н̃а̄петаббам̣. еван̃четам̣ упети, иччетам̣ кусалам̣, но че, каммам̣ катва̄ уййоджетаббо ‘‘гаччха йатха̄сукха’’нти.

евамета̄ ан̃н̃аман̃н̃апат̣ипаккхасабха̄вававаттхиталаккхан̣а̄ ева тиссо ведана̄ бхагавата̄ десита̄. тан̃ча кхо випассана̄каммика̄нам̣ йога̄вачара̄нам̣ ведана̄мукхена арӯпакаммат̣т̣ха̄надассанаттхам̣. дувидхан̃хи каммат̣т̣ха̄нам̣ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣, арӯпакаммат̣т̣ха̄нанти. таттха бхагава̄ рӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто сан̇кхепаманасика̄равасена ва̄ виттха̄раманасика̄равасена ва̄ чатудха̄туваваттха̄на̄дивасена ва̄ катхети. арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ пана катхенто пхассавасена ва̄ ведана̄васена ва̄ читтавасена ва̄ катхети. екаччасса хи а̄па̄тхагате а̄рамман̣е а̄ваджджато таттха читтачетасика̄нам̣ пат̣хама̄бхинипа̄то пхассо там̣ а̄рамман̣ам̣ пхусанто уппаджджама̄но па̄кат̣о хоти, екаччасса там̣ а̄рамман̣ам̣ анубхавантӣ уппаджджама̄на̄ ведана̄ па̄кат̣а̄ хоти, екаччасса там̣ а̄рамман̣ам̣ виджа̄нантам̣ уппаджджама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти. ити тесам̣ тесам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайена йатха̄па̄кат̣ам̣ пхасса̄димукхена тидха̄ арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхети.

таттха йасса пхассо па̄кат̣о хоти, сопи ‘‘на кевалам̣ пхассова уппаджджати, тена саддхим̣ тадева а̄рамман̣ам̣ анубхавама̄на̄ ведана̄пи уппаджджати, сан̃джа̄нама̄на̄ сан̃н̃а̄пи, четайама̄на̄ четана̄пи, виджа̄нама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти пхассапан̃чамакейева паригган̣ха̄ти. йасса ведана̄ па̄кат̣а̄ хоти, сопи ‘‘на кевалам̣ ведана̄ва уппаджджати, та̄йа саддхим̣ пхусама̄но пхассопи уппаджджати, сан̃джа̄нама̄на̄ сан̃н̃а̄пи, четайама̄на̄ четана̄пи, виджа̄нама̄нам̣ вин̃н̃а̄н̣ампи уппаджджатӣ’’ти пхассапан̃чамакейева паригган̣ха̄ти. йасса вин̃н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, сопи ‘‘на кевалам̣ вин̃н̃а̄н̣амева уппаджджати, тена саддхим̣ тадева̄рамман̣ам̣ пхусама̄но пхассопи уппаджджати, анубхавама̄на̄ ведана̄пи, сан̃джа̄нама̄на̄ сан̃н̃а̄пи, четайама̄на̄ четана̄пи уппаджджатӣ’’ти пхассапан̃чамакейева паригган̣ха̄ти.

со ‘‘име пхассапан̃чамака̄ дхамма̄ ким̣ниссита̄’’ти упадха̄ренто ‘‘ваттхуниссита̄’’ти паджа̄на̄ти. ваттху на̄ма караджака̄йо. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘идан̃ча пана ме вин̃н̃а̄н̣ам̣ еттхаситам̣ еттхапат̣ибаддха’’нти (дӣ. ни. 1.235; ма. ни. 2.252). со аттхато бхӯта̄ чева упа̄да̄рӯпа̄ни ча, еваметтха ваттху рӯпам̣, пхассапан̃чамака̄ на̄манти на̄марӯпаматтамева пассати. рӯпан̃четтха рӯпаккхандхо, на̄мам̣ чатта̄ро арӯпино кхандха̄ти пан̃чаккхандхаматтам̣ хоти. на̄марӯпавинимутта̄ хи пан̃чаккхандха̄, пан̃чаккхандхавинимуттам̣ ва̄ на̄марӯпам̣ наттхи. со ‘‘име пан̃чаккхандха̄ ким̣хетука̄’’ти упапариккханто ‘‘авиджджа̄дихетука̄’’ти, тато ‘‘паччайо чева паччайуппаннан̃ча идам̣, ан̃н̃о сатто ва̄ пуггало ва̄ наттхи, суддхасан̇кха̄рапун̃джаматтамева̄’’ти саппаччайана̄марӯпавасена тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ випассана̄пат̣ипа̄т̣ийа̄ ‘‘аниччам̣ дуккхаманатта̄’’ти саммасанто вичарати. со ‘‘аджджа аджджа̄’’ти пат̣иведхам̣ а̄кан̇кхама̄но татха̄рӯпе самайе утусаппа̄йам̣, пуггаласаппа̄йам̣, бходжанасаппа̄йам̣, дхаммассаванасаппа̄йам̣ ва̄ лабхитва̄ екапаллан̇кена нисиннова випассанам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ арахатте патит̣т̣ха̄ти. евам̣ имесам̣ тин̣н̣ам̣ джана̄нам̣ йа̄ва арахатта̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ ведитаббам̣. идха пана бхагава̄ ведана̄васена буджджханака̄нам̣ аджджха̄сайена арӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхенто ведана̄васена катхеси. таттха –

‘‘лаккхан̣ан̃ча адхит̣т̣ха̄нам̣, уппатти анусайо татха̄;

т̣ха̄нам̣ паваттика̄ло ча, индрийан̃ча двидха̄дита̄’’ти. –

идам̣ пакин̣н̣акам̣ ведитаббам̣ – таттха лаккхан̣ам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. адхит̣т̣ха̄нанти пхассо. ‘‘пхассапаччайа̄ ведана̄’’ти хи вачанато пхассо ведана̄йа адхит̣т̣ха̄нам̣. татха̄ хи со ведана̄дхит̣т̣ха̄набха̄вато ниччаммага̄вӣупама̄йа упамито. таттха сукхаведанӣйо пхассо сукха̄йа ведана̄йа адхит̣т̣ха̄нам̣, дуккхаведанӣйо пхассо дуккха̄йа ведана̄йа, адуккхамасукхаведанӣйо пхассо адуккхамасукха̄йа ведана̄йа адхит̣т̣ха̄нам̣, а̄саннака̄ран̣анти аттхо. ведана̄ касса падат̣т̣ха̄нам̣? ‘‘ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄’’ти вачанато тан̣ха̄йа падат̣т̣ха̄нам̣ абхипаттханӣйабха̄вато. сукха̄ ведана̄ та̄ва тан̣ха̄йа падат̣т̣ха̄нам̣ хоту, итара̄ пана катханти? вуччате сукхасаман̇гӣпи та̄ва там̣садисам̣ тато ва̄ уттаритарам̣ сукхам̣ абхипаттхети, киман̇га пана дуккхасаман̇гӣбхӯто. адуккхамасукха̄ ча сантабха̄вена сукхамиччева вуччатӣти тиссопи ведана̄ тан̣ха̄йа падат̣т̣ха̄нам̣.

уппаттӣти уппаттика̄ран̣ам̣. ит̣т̣ха̄рамман̣абхӯта̄ хи саттасан̇кха̄ра̄ сукхаведана̄йа уппаттика̄ран̣ам̣, те ева анит̣т̣ха̄рамман̣абхӯта̄ дуккхаведана̄йа, маджджхатта̄рамман̣абхӯта̄ адуккхамасукха̄йа. випа̄като тада̄ка̄раггахан̣ато четтха ит̣т̣ха̄нит̣т̣хата̄ ведитабба̄.

анусайоти има̄су тӣсу ведана̄су сукха̄йа ведана̄йа ра̄га̄нусайо анусети, дуккха̄йа ведана̄йа пат̣игха̄нусайо, адуккхамасукха̄йа ведана̄йа авиджджа̄нусайо анусети. вуттан̃хетам̣ –

‘‘сукха̄йа кхо, а̄вусо виса̄кха, ведана̄йа ра̄га̄нусайо анусетӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.465).

дит̣т̣хима̄на̄нусайа̄ четтха ра̄гапаккхийа̄ ка̄табба̄. сукха̄бхинанданена хи дит̣т̣хигатика̄ ‘‘сассата’’нтиа̄дина̄ сакка̄йе абхинивисанти, ма̄наджа̄тика̄ ча ма̄нам̣ джаппенти ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄дина̄. вичикиччха̄нусайо пана авиджджа̄паккхико ка̄таббо. татха̄ хи вуттам̣ пат̣иччасамуппа̄давибхан̇ге (вибха. 288-289) ‘‘ведана̄паччайа̄ вичикиччха̄’’ти. анусайа̄нан̃ча таттха таттха санта̄не аппахӣнабха̄вена тха̄магаманам̣. тасма̄ ‘‘сукха̄йа ведана̄йа ра̄га̄нусайо анусетӣ’’ти маггена аппахӣнатта̄ анурӯпака̄ран̣ала̄бхе уппаджджана̄рахо ра̄го, таттха сайито вийа хотӣти аттхо. еса найо сесесупи.

т̣ха̄нанти ка̄йо читтан̃ча ведана̄йа т̣ха̄нам̣. вуттан̃хетам̣ – ‘‘йам̣ тасмим̣ самайе ка̄йикам̣ сукхам̣ ка̄йасампхассаджам̣ са̄там̣ сукхам̣ ведайитам̣ (дха. са. 449). йам̣ тасмим̣ самайе четасикам̣ сукхам̣ четосампхассаджам̣ са̄там̣ сукхам̣ ведайита’’нти (дха. са. 471) ча.

паваттика̄лоти паваттиккхан̣о, паваттана̄каланан̃ча. паваттиккхан̣ена хи сукхадуккхаведана̄нам̣ сукхадуккхабха̄во ваваттхито. йатха̄ха –

‘‘сукха̄ кхо, а̄вусо виса̄кха, ведана̄ т̣хитисукха̄ випарин̣а̄мадуккха̄, дуккха̄ кхо, а̄вусо виса̄кха, ведана̄ т̣хитидуккха̄ випарин̣а̄масукха̄’’ти (ма. ни. 1.465).

сукха̄йа ведана̄йа аттхибха̄во сукхам̣, наттхибха̄во дуккхам̣. дуккха̄йа ведана̄йа аттхибха̄во дуккхам̣, наттхибха̄во сукханти аттхо. адуккхамасукха̄йа ведана̄йа паваттана̄каланам̣ паваттийа̄ а̄каланам̣ ана̄каланан̃ча джа̄нанам̣ аджа̄нанан̃ча сукхадуккхабха̄вававаттха̄нам̣. вуттампи четам̣ –

‘‘адуккхамасукха̄ кхо, а̄вусо виса̄кха, ведана̄ н̃а̄н̣асукха̄ ан̃н̃а̄н̣адуккха̄’’ти.

индрийанти ета̄ хи сукха̄дайо тиссо ведана̄ сукхиндрийам̣, дуккхиндрийам̣, соманассиндрийам̣, доманассиндрийам̣, упеккхиндрийанти адхипатеййат̣т̣хена индрийато пан̃чадха̄ вибхатта̄. ка̄йикан̃хи са̄там̣ сукхиндрийанти вуттам̣, аса̄там̣ дуккхиндрийанти. ма̄насам̣ пана са̄там̣ соманассиндрийанти вуттам̣, аса̄там̣ доманассиндрийанти. дувидхампи нева са̄там̣ на̄са̄там̣ упеккхиндрийанти. ким̣ панеттха ка̄ран̣ам̣ – йатха̄ ка̄йикачетасика̄ сукхадуккхаведана̄ ‘‘сукхиндрийам̣ соманассиндрийам̣, дуккхиндрийам̣ доманассиндрийа’’нти вибхаджитва̄ вутта̄, на евам̣ адуккхамасукха̄ти? бхеда̄бха̄вато. йатхева хи ануггахасабха̄ва̄ ба̄дхакасабха̄ва̄ ча сукхадуккхаведана̄ ан̃н̃атха̄ ка̄йасса ануггахам̣ ба̄дхакан̃ча каронти, читтасса ча ан̃н̃атха̄, на евам̣ адуккхамасукха̄, тасма̄ бхеда̄бха̄вато вибхаджитва̄ на вутта̄.

двидха̄дита̄ти сабба̄пи хи ведана̄ ведайитат̣т̣хена екавидха̄пи ниссайабхедена дувидха̄ – ка̄йика̄ четасика̄ти, сукха̄, дуккха̄, адуккхамасукха̄ти тивидха̄, чатуйонивасена чатуббидха̄, индрийавасена, гативасена ча пан̃чавидха̄, два̄равасена ча а̄рамман̣авасена ча чхаббидха̄, саттавин̃н̃а̄н̣адха̄туйогена саттавидха̄, ат̣т̣халокадхаммапаччайата̄йа ат̣т̣хавидха̄, сукха̄дӣнам̣ паччекам̣ атӣта̄дивибха̄гена нававидха̄, та̄ ева аджджхаттабахиддха̄бхедена ат̣т̣ха̄расавидха̄, татха̄ рӯпа̄дӣсу чхасу а̄рамман̣есу екекасмим̣ сукха̄дивасена тиссо тиссо катва̄. рӯпа̄рамман̣асмин̃хи сукха̄пи уппаджджати, дуккха̄пи, адуккхамасукха̄пи, евам̣ итаресупи. атха ва̄ ат̣т̣ха̄расаманопавича̄равасена ат̣т̣ха̄раса. вуттан̃хи –

‘‘чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ соманассат̣т̣ха̄нийам̣ рӯпам̣ упавичарати, доманассат̣т̣ха̄нийам̣, упеккха̄т̣т̣ха̄нийам̣ рӯпам̣ упавичарати, сотена саддам̣…пе… манаса̄ дхаммам̣ вин̃н̃а̄йа соманассат̣т̣ха̄нийам̣ дхаммам̣ упавичарати, доманассат̣т̣ха̄нийам̣, упеккха̄т̣т̣ха̄нийам̣ дхаммам̣ упавичаратӣ’’ти (а. ни. 3.62).

евам̣ ат̣т̣ха̄расавидха̄ хонти. татха̄ чха гехассита̄ни соманасса̄ни, чха гехассита̄ни доманасса̄ни, чха гехассита̄ упеккха̄, татха̄ неккхаммассита̄ соманасса̄дайоти евам̣ чхаттим̣савидха̄. атӣте чхаттим̣са, ана̄гате чхаттим̣са, паччуппанне чхаттим̣са̄ти ат̣т̣хуттарасатампи бхаванти. еваметтха двидха̄дита̄ ведитабба̄ти.

пакин̣н̣акакатха̄ нит̣т̣хита̄.

га̄тха̄су сама̄хитоти упача̄раппана̄бхедена сама̄дхина̄ сама̄хито. тена саматхабха̄вана̄нуйогам̣ дассети. сампаджа̄ноти са̄ттхакасампаджан̃н̃а̄дина̄ чатуббидхена сампаджан̃н̃ена сампаджа̄но. тена випассана̄нуйогам̣ дассети. сатоти сатока̄рӣ. тена саматхавипассана̄найена дхамма̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханти. тена саманна̄гататтам̣ дассети. ведана̄ ча паджа̄на̄тӣти ‘‘има̄ ведана̄, еттака̄ ведана̄’’ти сабха̄вато вибха̄гато ‘‘аничча̄ дуккха̄ випарин̣а̄мадхамма̄’’ти аничча̄дилаккхан̣ато ча пуббабха̄ге тӣхи парин̃н̃а̄хи париджа̄нанто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арийамаггена парин̃н̃а̄пат̣иведхена паджа̄на̄ти. ведана̄нан̃ча самбхаванти самудайасаччам̣. йаттха чета̄ нируджджхантӣти етта̄вата̄ ведана̄ йаттха нируджджханти, там̣ ниродхасаччам̣. кхайага̄минанти ведана̄нам̣ кхайага̄минам̣ арийамагган̃ча паджа̄на̄тӣти самбандхо. ведана̄нам̣ кхайа̄ти евам̣ чатта̄ри сачча̄ни пат̣ивиджджхантена арийамаггена ведана̄нам̣ ануппа̄даниродха̄. ниччха̄то париниббутоти ниттан̣хо, пахӣнатан̣хо, килесапаринибба̄нена, кхандхапаринибба̄нена ча париниббуто хоти.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. дутийаведана̄суттаван̣н̣ана̄

53. чатуттхе дуккхато дат̣т̣хабба̄ти сукхаведана̄ випарин̣а̄мадуккхавасена дуккха̄ти н̃а̄н̣ачаккхуна̄ пасситабба̄. саллато дат̣т̣хабба̄ти дуннӣхаран̣ат̣т̣хена антотуданат̣т̣хена пӣл̣анат̣т̣хена дуккхадуккхабха̄вена дуккхаведана̄ салланти пасситабба̄. аниччатоти хутва̄ абха̄вато удайаббайавантато та̄вака̄ликато ниччапат̣ипаккхато ча адуккхамасукха̄ ведана̄ аничча̄ти пасситабба̄. ка̄ман̃четтха сабба̄пи ведана̄ аниччато пасситабба̄, аниччадассанато пана са̄тисайам̣ вира̄ганимиттам̣ дуккхадассананти имаматтхам̣ дассенто саттха̄ ‘‘сукха̄, бхиккхаве, ведана̄ дуккхато дат̣т̣хабба̄, дуккха̄ ведана̄ саллато дат̣т̣хабба̄’’ти а̄ха. атха ва̄ йаттха путхуджджана̄ сукха̄бхинивесино, таттха ниббедаджананаттхам̣ татха̄ вуттам̣. тенасса̄ сан̇кха̄радуккхата̄йа дуккхабха̄во дассито. йаданиччам̣, там̣ дуккханти випарин̣а̄мадуккхата̄йа ‘‘сукха̄, бхиккхаве, ведана̄ дуккхато дат̣т̣хабба̄’’ти ватва̄ ‘‘сукха̄пи та̄ва едисӣ, дуккха̄ ну кхо кӣдисӣ’’ти чинтента̄нам̣ дуккхадуккхата̄йа ‘‘дуккха̄ ведана̄ саллато дат̣т̣хабба̄’’ти а̄ха, итара̄ пана сан̇кха̄радуккхата̄йа ева дуккха̄ти дассенто ‘‘адуккхамасукха̄ ведана̄ аниччато дат̣т̣хабба̄’’ти авоча.

еттха ча ‘‘сукха̄ ведана̄ дуккхато дат̣т̣хабба̄’’ти етена ра̄гасса самуггха̄танӯпа̄йо дассито. сукхаведана̄йа хи ра̄га̄нусайо анусети. ‘‘дуккха̄ ведана̄ саллато дат̣т̣хабба̄’’ти етена досасса самуггха̄танӯпа̄йо дассито. дуккхаведана̄йа хи пат̣игха̄нусайо анусети. ‘‘адуккхамасукха̄ ведана̄ аниччато дат̣т̣хабба̄’’ти етена мохасса самуггха̄танӯпа̄йо дассито. адуккхамасукхаведана̄йа хи авиджджа̄нусайо анусети.

татха̄ пат̣хамена тан̣ха̄сам̣килесасса паха̄нам̣ дасситам̣ тасса сукхасса̄дахетукатта̄, дутийена дуччаритасам̣килесасса паха̄нам̣. йатха̄бхӯтан̃хи дуккхам̣ апариджа̄нанта̄ тасса парихаран̣аттхам̣ дуччаритам̣ чаранти. татийена дит̣т̣хисам̣килесасса паха̄нам̣ аниччато пассантасса дит̣т̣хисам̣килеса̄бха̄вато авиджджа̄нимиттатта̄ дит̣т̣хисам̣килесасса, авиджджа̄нимиттан̃ча адуккхамасукха̄ ведана̄. пат̣хамена ва̄ випарин̣а̄мадуккхапарин̃н̃а̄, дутийена дуккхадуккхапарин̃н̃а̄, татийена сан̇кха̄радуккхапарин̃н̃а̄. пат̣хамена ва̄ ит̣т̣ха̄рамман̣апарин̃н̃а̄, дутийена анит̣т̣ха̄рамман̣апарин̃н̃а̄, татийена маджджхатта̄рамман̣апарин̃н̃а̄. вираттесу хи тада̄рамман̣адхаммесу а̄рамман̣а̄нипи виратта̄нева хонтӣти. пат̣хамена ва̄ ра̄гаппаха̄напарикиттанена дуккха̄нупассана̄йа аппан̣ихитавимоккхо дӣпито хоти, дутийена досаппаха̄напарикиттанена аничча̄нупассана̄йа анимиттавимоккхо, татийена мохаппаха̄напарикиттанена анатта̄нупассана̄йа сун̃н̃атавимоккхо дӣпито хотӣти ведитаббам̣.

йатоти йада̄, йасма̄ ва̄. арийоти килесехи а̄рака̄ т̣хито парисуддхо. саммаддасоти сабба̄сам̣ ведана̄нам̣ чатуннампи ва̄ сачча̄нам̣ авипарӣтадасса̄вӣ. аччхеччхи тан̣ханти ведана̄мӯлакам̣ тан̣хам̣ аггамаггена чхинди, анавасесато самуччхинди. виваттайи сам̣йоджананти дасавидхам̣ сам̣йоджанам̣ париваттайи, ниммӯламака̄си. самма̄ти хетуна̄ ка̄ран̣ена. ма̄на̄бхисамайа̄ти ма̄насса дассана̄бхисамайа̄, паха̄на̄бхисамайа̄ ва̄. арахаттамагго хи киччавасена ма̄нам̣ пассати, айамасса дассана̄бхисамайо. тена дит̣т̣хо пана со та̄вадева пахӣйати дит̣т̣хависена дит̣т̣хасатта̄нам̣ джӣвитам̣ вийа, айамасса паха̄на̄бхисамайо. антамака̄си дуккхасса̄ти евам̣ арахаттамаггена ма̄насса дит̣т̣хатта̄ пахӣнатта̄ ча саббассева ват̣т̣адуккхасса кот̣исан̇кха̄там̣ антам̣ париччхедам̣ париват̣умам̣ ака̄си, антимасамуссайаматта̄васесам̣ дуккхамака̄сӣти вуттам̣ хоти.

га̄тха̄су йоти йо арийаса̄вако. адда̄ти аддаса, сукхаведанам̣ дуккхато пассӣти аттхо. сукхаведана̄ хи висамиссам̣ вийа бходжанам̣ парибхогака̄ле асса̄дам̣ дадама̄на̄ випарин̣а̄мака̄ле дуккха̄йева̄ти. дуккхамаддаккхи саллатоти йатха̄ саллам̣ сарӣрам̣ анупависантампи павит̣т̣хампи уддхарийама̄нампи пӣл̣амева джанети, евам̣ дуккхаведана̄ уппаджджама̄на̄пи т̣хитиппатта̄пи бхиджджама̄на̄пи виба̄дхатийева̄ти там̣ саллато випассӣти вуттам̣. аддаккхи нам̣ аниччатоти сукхадуккхато сантасабха̄вата̄йа сантатараджа̄тикампи нам̣ адуккхамасукхам̣ аниччантиката̄йа аниччато пасси.

са ве саммаддасоти со евам̣ тиссаннам̣ ведана̄нам̣ саммадева дуккха̄дито дасса̄вӣ. йатоти йасма̄. таттха̄ти ведана̄йам̣. вимуччатӣти самуччхедавимуттивасена вимуччати. идам̣ вуттам̣ хоти – йасма̄ сукха̄дӣни дуккха̄дито аддаса, тасма̄ таттха ведана̄йа таппат̣ибаддхачхандара̄гаппаха̄нена самуччхедавасена вимуччати. йам̣садде хи вутте там̣саддо а̄харитва̄ ваттаббо. атха ва̄ йатоти ка̄йава̄ча̄читтехи сам̣йато йататто, йатати падахатӣти ва̄ йато, а̄йататӣти аттхо. абхин̃н̃а̄воситоти ведана̄мукхена чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ бха̄ветва̄ чхат̣т̣ха̄бхин̃н̃а̄йа парийосито катакиччо. сантоти ра̄га̄дикилесавӯпасамена санто. йога̄тиготи ка̄майога̄дим̣ чатуббидхампи йогам̣ атикканто. убхайахитамунанато мунӣти.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. пат̣хамаесана̄суттаван̣н̣ана̄

54. пан̃чаме есана̄ти гавесана̄ парийесана̄ маггана̄. та̄ вибха̄гато дассетум̣ ‘‘ка̄месана̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ка̄месана̄ти ка̄ма̄нам̣ есана̄, ка̄масан̇кха̄та̄ ва̄ есана̄ ка̄месана̄. вуттан̃хетам̣ –

‘‘таттха катама̄ ка̄месана̄? йо ка̄месу ка̄маччхандо, ка̄мара̄го, ка̄манандӣ, ка̄маснехо, ка̄мапипа̄са̄, ка̄мамуччха̄, ка̄маджджхоса̄нам̣, айам̣ вуччати ка̄месана̄’’ти (вибха. 919).

тасма̄ ка̄мара̄го ка̄месана̄ти ведитаббо. бхавесана̄йапи есева найо. вуттампи четам̣ –

‘‘таттха катама̄ бхавесана̄? йо бхавесу бхаваччхандо…пе… бхаваджджхоса̄нам̣, айам̣ вуччати бхавесана̄’’ти (вибха. 919).

тасма̄ бхавесанара̄го рӯпа̄рӯпабхавапаттхана̄ бхавесана̄ти ведитабба̄. брахмачарийасса есана̄ брахмачарийесана̄. йатха̄ха –

‘‘таттха катама̄ брахмачарийесана̄? сассато локоти ва̄, асассато локоти ва̄, антава̄ локоти ва̄, анантава̄ локоти ва̄, там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣранти ва̄, ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣранти ва̄, хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ти ва̄, на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ти ва̄, хоти ча на ча хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ти ва̄, нева хоти на на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ти ва̄, йа̄ еварӯпа̄ дит̣т̣хи дит̣т̣хигатам̣ дит̣т̣хигаханам̣ дит̣т̣хиканта̄ро дит̣т̣хивисӯка̄йикам̣ дит̣т̣хивиппхандитам̣ дит̣т̣хисан̃н̃оджанам̣ га̄хо патит̣т̣ха̄хо абхинивесо пара̄ма̄со куммагго миччха̄патхо миччхаттам̣ титтха̄йатанам̣ випарийесагга̄хо, айам̣ вуччати брахмачарийесана̄’’ти (вибха. 919).

тасма̄ дит̣т̣хигатасамматасса брахмачарийасса есана̄ дит̣т̣хибрахмачарийесана̄ти ведитабба̄ти. етта̄вата̄ ра̄гадит̣т̣хийо есана̄ти дассита̄ хонти. на кевалан̃ча ра̄гадит̣т̣хийова есана̄, тадекат̣т̣хам̣ каммампи. вуттампи четам̣ –

‘‘таттха катама̄ ка̄месана̄? ка̄мара̄го тадекат̣т̣хам̣ акусалам̣ ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ манокаммам̣, айам̣ вуччати ка̄месана̄. таттха катама̄ бхавесана̄? бхавара̄го тадекат̣т̣хам̣ акусалам̣ ка̄йакаммам̣ вачӣкаммам̣ манокаммам̣, айам̣ вуччати бхавесана̄. таттха катама̄ брахмачарийесана̄? антагга̄хика̄ дит̣т̣хи тадекат̣т̣хам̣ акусалам̣ ка̄йакаммам̣, вачӣкаммам̣, манокаммам̣, айам̣ вуччати брахмачарийесана̄’’ти (вибха. 919) –

евамета̄ тиссо есана̄ ведитабба̄.

га̄тха̄су самбхаванти еттха есана̄нам̣ уппаттихетубхӯта̄ авиджджа̄дайо тан̣ха̄ ча̄ти самбхаво, самудайоти аттхо. йаттха чета̄ нируджджхантӣти брахмачарийесана̄ пат̣хамамаггена нируджджхати, ка̄месана̄ ана̄га̄мимаггена, бхавесана̄ арахаттамаггена нируджджхатӣти ведитаббам̣. сесам̣ вуттанайамева.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. дутийаесана̄суттаван̣н̣ана̄

55. чхат̣т̣хе брахмачарийесана̄ саха̄ти брахмачарийесана̄йа саддхим̣. вибхаттилопена хи айам̣ ниддесо, каран̣аттхе ва̄ етам̣ паччаттавачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘брахмачарийесана̄йа саддхим̣ ка̄месана̄, бхавесана̄ти тиссо есана̄’’ти. та̄су брахмачарийесанам̣ сарӯпато дассетум̣ ‘‘итисаччапара̄ма̄со, дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ самуссайа̄’’ти вуттам̣. тассаттхо – ити евам̣ саччанти пара̄ма̄со итисаччапара̄ма̄со. идамева саччам̣, могхаман̃н̃анти дит̣т̣хийа̄ паваттиа̄ка̄рам̣ дассети. дит̣т̣хийо ева сабба̄наттхахетубха̄вато дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄. вуттан̃хетам̣ – ‘‘миччха̄дит̣т̣хипарама̄хам̣, бхиккхаве, ваджджам̣ вада̄мӣ’’ти (а. ни. 1.310). та̄ ева ча упарӯпари вад̣д̣хама̄на̄ лобха̄дикилесасамуссайена ча самуссайа̄, ‘‘идамева саччам̣, могхаман̃н̃а’’нти миччха̄бхинивисама̄на̄ сабба̄наттхахетубхӯта̄ килесадуккхӯпачайахетубхӯта̄ ча дит̣т̣хийо брахмачарийесана̄ти вуттам̣ хоти. етена паваттиа̄ка̄рато ниббаттито ча брахмачарийесана̄ дассита̄ти ведитабба̄.

саббара̄гавираттасса̄ти саббехи ка̄мара̄габхавара̄гехи вираттасса. тато ева тан̣хаккхайасан̇кха̄те нибба̄не вимуттатта̄ тан̣хаккхайавимуттино арахато. есана̄ пат̣иниссат̣т̣ха̄ти ка̄месана̄, бхавесана̄ ча саббасо ниссат̣т̣ха̄ пахӣна̄. дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ самӯхата̄ти брахмачарийесана̄сан̇кха̄та̄ дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ ча пат̣хамамаггенева самуггха̄тита̄. есана̄нам̣ кхайа̄ти евамета̄сам̣ тиссаннам̣ есана̄нам̣ кхайа̄ ануппа̄даниродха̄ бхиннакилесатта̄. бхиккхӯти ча саббасо а̄са̄бха̄ ва̄. нира̄соти ча дит̣т̣хекат̣т̣хасса вичикиччха̄катхам̣катха̄салласса пахӣнатта̄ акатхам̣катхӣти ча вуччатӣти.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7-8. а̄савасуттадвайаван̣н̣ана̄

56-57. саттаме ка̄ма̄савоти ка̄месу а̄саво, ка̄масан̇кха̄то ва̄ а̄саво ка̄ма̄саво, аттхато пана ка̄мара̄го рӯпа̄диабхирати ча ка̄ма̄саво. рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го джха̄наниканти сассатадит̣т̣хисахагато ра̄го бхавапаттхана̄ ча бхава̄саво. авиджджа̄ва авиджджа̄саво.

а̄сава̄нан̃ча самбхаванти еттха айонисоманасика̄ро авиджджа̄дайо ча килеса̄ а̄сава̄нам̣ самбхаво. вуттан̃хетам̣ –

‘‘айонисо, бхиккхаве, манасикарото ануппанна̄ чева а̄сава̄ уппаджджанти, уппанна̄ ча а̄сава̄ павад̣д̣хантӣ’’ти (ма. ни. 1.15).

‘‘авиджджа̄, бхиккхаве, пуббан̇гама̄ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сама̄паттийа̄ анвадева ахирикам̣ аноттаппа’’нти (итиву. 40) ча.

магган̃ча кхайага̄минанти а̄сава̄нам̣ кхайага̄минам̣ арийамагган̃ча. таттха ка̄ма̄саво ана̄га̄мимаггена пахӣйати, бхава̄саво авиджджа̄саво ча арахаттамаггена. ка̄мупа̄да̄нам̣ вийа ка̄ма̄савопи аггамаггаваджджхоти ча ваданти. сесам̣ вуттанайамева. ат̣т̣хаме апуббам̣ наттхи.

саттамаат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. тан̣ха̄суттаван̣н̣ана̄

58. наваме тан̣ха̄йанат̣т̣хена тан̣ха̄, рӯпа̄дивисайам̣ тасатӣти ва̄ тан̣ха̄. ида̄ни там̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘ка̄матан̣ха̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха пан̃чака̄магун̣ико ра̄го ка̄матан̣ха̄. рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го джха̄наниканти сассатадит̣т̣хисахагато ра̄го бхававасена паттхана̄ ча бхаватан̣ха̄. уччхедадит̣т̣хисахагато ра̄го вибхаватан̣ха̄. апича паччхиматан̣ха̄двайам̣ т̣хапетва̄ сеса̄ сабба̄пи тан̣ха̄ ка̄матан̣ха̄ ева. йатха̄ха –

‘‘таттха катама̄ бхаватан̣ха̄? сассатадит̣т̣хисахагато ра̄го са̄ра̄го читтасса са̄ра̄го – айам̣ вуччати бхаватан̣ха̄. таттха катама̄ вибхаватан̣ха̄? уччхедадит̣т̣хисахагато ра̄го са̄ра̄го читтасса са̄ра̄го, айам̣ вуччати вибхаватан̣ха̄. авасеса̄ тан̣ха̄ ка̄матан̣ха̄’’ти (вибха. 916).

има̄ ча тиссо тан̣ха̄ рӯпатан̣ха̄…пе… дхамматан̣ха̄ти висайабхедато паччекам̣ чхаббидха̄ти катва̄ ат̣т̣ха̄раса хонти. та̄ аджджхаттарӯпа̄дӣсу ат̣т̣ха̄раса, бахиддха̄рӯпа̄дӣсу ат̣т̣ха̄раса̄ти чхаттим̣са, ити атӣта̄ чхаттим̣са, ана̄гата̄ чхаттим̣са, паччуппанна̄ чхаттим̣са̄ти вибха̄гато ат̣т̣хасатам̣ хонти. пуна сан̇гахе карийама̄не ка̄лабхедам̣ ана̄маситва̄ гайхама̄на̄ чхаттим̣сева хонти, рӯпа̄дӣнам̣ аджджхаттикаба̄хиравибха̄ге акарийама̄не ат̣т̣ха̄расева, рӯпа̄диа̄рамман̣авибха̄гаматте гайхама̄не чхал̣ева, а̄рамман̣авибха̄гампи акатва̄ гайхама̄на̄ тиссойева хонтӣти.

га̄тха̄су тан̣ха̄йогена̄ти тан̣ха̄сан̇кха̄тена йогена, ка̄майогена, бхавайогена ча. сам̣йутта̄ти самбандха̄, бхава̄дӣсу сам̣йоджита̄ ва̄. тенева̄ха ‘‘раттачитта̄ бхава̄бхаве’’ти. кхуддаке чева маханте ча бхаве лаггачитта̄ти аттхо. атха ва̄ бхавоти сассатадит̣т̣хи, абхавоти уччхедадит̣т̣хи. тасма̄ бхава̄бхаве сассатуччхедадит̣т̣хӣсу саттависаттачитта̄ти. етена бхаватан̣ха̄, вибхаватан̣ха̄ ча дассита̄. имасмим̣ паккхе ‘‘тан̣ха̄йогена̄’’ти имина̄ ка̄матан̣ха̄ва дассита̄ти ведитабба̄. те йогайутта̄ ма̄расса̄ти те евам̣бхӯта̄ пуггала̄ ма̄расса па̄сасан̇кха̄тена йогена йутта̄ баддха̄. ра̄го хи ма̄райого ма̄рапа̄соти вуччати. йатха̄ха –

‘‘анталиккхачаро па̄со, йва̄йам̣ чарати ма̄насо;

тена там̣ ба̄дхайисса̄ми, на ме саман̣а моккхасӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.151; маха̄ва. 33);

чатӯхи йогехи анупаддутатта̄ йогаккхемам̣, нибба̄нам̣ арахаттан̃ча, тасса анадхигамена айогаккхемино. упарӯпари килеса̄бхисан̇кха̄ра̄нам̣ джананато джана̄, па̄н̣ино. рӯпа̄дӣсу сатта̄ висатта̄ти сатта̄.

‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;

аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччатӣ’’ти. –

евам̣ вуттам̣ кхандха̄дӣнам̣ апара̄паруппаттисан̇кха̄там̣ сам̣са̄рам̣ гаччханти, тато на муччанти. касма̄? тан̣ха̄йогайуттатта̄. джа̄тимаран̣ага̄мино пунаппунам̣ джананамаран̣ассева упагаманасӣла̄ти. етта̄вата̄ ват̣т̣ам̣ дассетва̄ ида̄ни виват̣т̣ам̣ дассетум̣ ‘‘йе ча тан̣хам̣ пахантва̄на̄’’ти га̄тхама̄ха. са̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййа̄ва.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. ма̄радхеййасуттаван̣н̣ана̄

59. дасамасса ка̄ уппатти? екадивасам̣ кира саттха̄ секкхабахула̄йа париса̄йа паривуто нисинно тесам̣ аджджха̄сайам̣ олокетва̄ упари висеса̄дхигама̄йа усса̄хам̣ джанетум̣ асеккхабхӯмим̣ тхоменто идам̣ суттам̣ абха̄си. таттха атиккамма̄тиа̄дӣсу айам̣ сан̇кхепаттхо – атиккамма атиккамитва̄ абхибхавитва̄. ма̄радхеййам̣ ма̄расса висайам̣ иссарийат̣т̣ха̄нам̣. а̄диччова йатха̄ а̄диччо аббха̄диупаккилесавимутто аттано иддхийа̄ а̄нубха̄вена теджаса̄ти тӣхи гун̣ехи саманна̄гато набхам̣ аббхуссаккама̄но саббам̣ а̄ка̄сагатам̣ тамам̣ атиккамма атиккамитва̄ абхибхавитва̄ видхамитва̄ вирочати, обха̄сати, тапати; евамева кхӣн̣а̄саво бхиккху тӣхи дхаммехи саманна̄гато саббупаккилесавимутто ма̄радхеййасан̇кха̄там̣ тебхӯмакадхаммаппаваттам̣ абхибхавитва̄ вирочатӣти.

асеккхена̄ти еттха сиккха̄су джа̄та̄ти секкха̄, саттаннам̣ секкха̄нам̣ етети ва̄ секкха̄, апарийоситасиккхатта̄ сайамева сиккхантӣти ва̄ секкха̄ маггадхамма̄ хет̣т̣химапхалаттайадхамма̄ ча. аггапхаладхамма̄ пана упари сиккхитабба̄бха̄вена на секкха̄ти асеккха̄. йаттха хи секкхабха̄ва̄сан̇ка̄ аттхи, таттха̄йам̣ пат̣иседхоти локийадхаммесу нибба̄не ча асеккхабха̄ва̄на̄патти дат̣т̣хабба̄. сӣласама̄дхипан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄ хи сиккха̄ аттано пат̣ипаккхакилесехи виппайутта̄ парисуддха̄ упаккилеса̄нам̣ а̄рамман̣абха̄вампи анупагаманато са̄тисайам̣ сиккха̄ти ваттум̣ йутта̄, ат̣т̣хасупи маггапхалесу виджджанти; тасма̄ чатумаггахет̣т̣химапхалаттайадхамма̄ вийа арахаттапхаладхамма̄пи ‘‘та̄су сиккха̄су джа̄та̄’’ти ча, там̣сиккха̄саман̇гино арахато итаресам̣ вийа секкхатте сати ‘‘секкхасса ете’’ти ча ‘‘сиккха̄ сӣлам̣ етеса’’нти ча секкха̄ти а̄сан̇ка̄ сийунти тада̄сан̇ка̄ниваттанаттхам̣ асеккха̄ти йатха̄вуттасеккхабха̄ваппат̣иседхам̣ катва̄ вуттам̣. арахаттапхале паваттама̄на̄ хи сиккха̄ паринит̣т̣хитакиччатта̄ на сиккха̄киччам̣ каронти, кевалам̣ сиккха̄пхалабха̄вена паваттанти. тасма̄ та̄ на сиккха̄вачанам̣ араханти, на̄пи там̣саман̇гино секкхавачанам̣, на ча там̣сампайуттадхамма̄ сиккханасӣла̄. ‘‘сиккха̄су джа̄та̄’’ти евама̄диаттхехи аггапхаладхамма̄ секкха̄ на хонти. хет̣т̣химапхалесу пана сиккха̄ сакада̄га̄мимаггавипассана̄дӣнам̣ упаниссайабха̄вато сиккха̄киччам̣ каронтӣти сиккха̄вачанам̣ араханти, там̣саман̇гино ча секкхавачанам̣, там̣сампайутта̄ дхамма̄ ча сиккханасӣла̄. секкхадхамма̄ йатха̄вуттехи аттхехи секкха̄ хонтийева.

атха ва̄ секкха̄ти апарийоситасиккха̄нам̣ вачананти, асеккха̄ти падам̣ парийоситасиккха̄нам̣ дассананти на локийадхамманибба̄на̄нам̣ асеккхабха̄ва̄патти. вуд̣д̣хиппатта̄ секкха̄ асеккха̄ ча секкхадхаммесу ева кесан̃чи вуд̣д̣хиппатта̄нам̣ асеккхата̄ а̄паджджатӣти арахаттамаггадхамма̄ вуд̣д̣хиппатта̄. йатха̄вуттехи ча аттхехи секкха̄ти катва̄ асеккха̄ а̄панна̄ти че? там̣ на, садисесу таббоха̄рато. арахаттамаггато хи нинна̄на̄каран̣ам̣ арахаттапхалам̣ т̣хапетва̄ парин̃н̃а̄дикиччакаран̣ам̣ випа̄кабха̄ван̃ча, тасма̄ те ева секкха̄ дхамма̄ арахаттапхалабха̄вам̣ а̄панна̄ти сакка̄ ваттум̣. кусаласукхато ча випа̄касукхам̣ сантатарата̄йа пан̣ӣтатаранти вуд̣д̣хиппатта̄ва те дхамма̄ хонтӣти ‘‘асеккха̄’’ти вуччанти.

те пана асеккхадхамме кхандхавасена идха тидха̄ вибхаджитва̄ техи саманна̄гамена кхӣн̣а̄савасса а̄нубха̄вам̣ вибха̄венто бхагава̄ ‘‘асеккхена сӣлаккхандхена̄’’тиа̄дима̄ха. таттха сӣласаддасса аттхо хет̣т̣ха̄ вутто. кхандхасаддо пана ра̄симхи пан̃н̃аттийам̣ рул̣хийам̣ гун̣ети бахӯсу аттхесу дит̣т̣хаппайого. татха̄ хи ‘‘асан̇кхеййо аппамеййо маха̄удакаккхандхотвева сан̇кхйам̣ гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.51; 6.37) ра̄симхи а̄гато. ‘‘аддаса̄ кхо бхагава̄ махантам̣ да̄руккхандхам̣ ган̇га̄йа надийа̄ сотена вуйхама̄на’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 4.241) пан̃н̃аттийам̣. ‘‘читтам̣ мано ма̄насам̣ хадайам̣ пан̣д̣арам̣ мано мана̄йатанам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’тиа̄дӣсу (дха. са. 63, 65) рул̣хийам̣. ‘‘на кхо, а̄вусо виса̄кха, арийена ат̣т̣хан̇гикена маггена тайо кхандха̄ сан̇гахита̄, тӣхи ча кхо, а̄вусо виса̄кха, кхандхехи арийо ат̣т̣хан̇гико магго сан̇гахито’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.462) гун̣е. идха̄пи гун̣ейева дат̣т̣хаббо. тасма̄ асеккхена сӣласан̇кха̄тена гун̣ена̄ти аттхо. саманна̄гатоти сампайутто саман̇гӣбхӯто. сама̄дахати етена, сайам̣ ва̄ сама̄дахати, сама̄дха̄намева ва̄ти сама̄дхи. пака̄рехи джа̄на̄ти йатха̄сабха̄вам̣ пат̣ивиджджхатӣти пан̃н̃а̄. сӣламева кхандхо сӣлаккхандхо. сесесупи есева найо.

таттха аггапхалабхӯта̄ самма̄ва̄ча̄, самма̄камманто, самма̄а̄джӣво ча сабха̄венева асеккхо сӣлаккхандхо на̄ма, татха̄ самма̄сама̄дхи асеккхо сама̄дхиккхандхо. тадупака̄ракато пана самма̄ва̄йа̄масамма̄сатийо сама̄дхиккхандхе сан̇гахам̣ гаччханти. татха̄ самма̄дит̣т̣хи асеккхо пан̃н̃а̄ккхандхо. тадупака̄ракато самма̄сан̇каппо пан̃н̃а̄ккхандхе сан̇гахам̣ гаччхатӣти еваметтха ат̣т̣хапи арахаттапхаладхамма̄ тӣхи кхандхехи сан̇гахетва̄ дассита̄ти ведитаббам̣.

йасса ете субха̄вита̄ти йена арахата̄ ете сӣла̄дайо асеккхадхаммаккхандха̄ субха̄вита̄ сут̣т̣ху вад̣д̣хита̄, со а̄диччова вирочатӣти самбандхо. ‘‘йасса чете’’типи пат̣ханти. тесан̃ча саддо нипа̄таматтам̣. еваметасмим̣ вагге пат̣хамасутте ват̣т̣ам̣, парийоса̄насутте виват̣т̣ам̣, итаресу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийавагго

1. пун̃н̃акирийаваттхусуттаван̣н̣ана̄

60. дутийаваггасса пат̣хаме пун̃н̃акирийаваттхӯнӣти пуджджабхавапхалам̣ ниббаттенти, аттано санта̄нам̣ пунантӣти ва̄ пун̃н̃а̄ни, пун̃н̃а̄ни ча та̄ни хетупаччайехи каттаббато кирийа̄ ча̄ти пун̃н̃акирийа̄. та̄ ева ча тесам̣ тесам̣ а̄нисам̣са̄нам̣ ваттхубха̄вато пун̃н̃акирийаваттхӯни. да̄намайанти анупаччхиннабхавамӯласса ануггахавасена пӯджа̄васена ва̄ аттано деййадхаммасса паресам̣ паричча̄гачетана̄ дӣйати ета̄йа̄ти да̄нам̣, да̄намева да̄намайам̣. чӣвара̄дӣсу хи чатӯсу паччайесу анна̄дӣсу ва̄ дасасу да̄наваттхӯсу рӯпа̄дӣсу ва̄ чхасу а̄рамман̣есу там̣ там̣ дентасса тесам̣ уппа̄данато пат̣т̣ха̄йа пуббабха̄ге паричча̄гака̄ле паччха̄ соманассачиттена ануссаран̣е ча̄ти тӣсу ка̄лесу вуттанайена паваттачетана̄ да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттху на̄ма.

сӣламайанти ниччасӣлаупосатханийама̄дивасена пан̃ча, ат̣т̣ха, даса ва̄ сӣла̄ни сама̄дийантасса сӣлапӯран̣аттхам̣ паббаджисса̄мӣти виха̄рам̣ гаччхантасса паббаджантасса маноратхам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ ‘‘паббаджито ватамхи са̄дху сут̣т̣хӯ’’ти а̄ваджджентасса саддха̄йа па̄тимоккхам̣ парипӯрентасса пан̃н̃а̄йа чӣвара̄дике паччавеккхантасса сатийа̄ а̄па̄тхагатесу рӯпа̄дӣсу чаккхудва̄ра̄дӣни сам̣варантасса вӣрийена а̄джӣвам̣ содхентасса ча паватта̄ четана̄ сӣлатӣти сӣламайам̣ пун̃н̃акирийаваттху на̄ма.

татха̄ пат̣исамбхида̄йам̣ (пат̣и. ма. 1.48) вуттена випассана̄маггена чаккхум̣ аниччато дуккхато анаттато випассантасса сотам̣, гха̄нам̣, дживхам̣, ка̄йам̣, манам̣. рӯпе…пе… дхамме, чаккхувин̃н̃а̄н̣ам̣…пе… мановин̃н̃а̄н̣ам̣. чаккхусампхассам̣…пе… маносампхассам̣, чаккхусампхассаджам̣ веданам̣…пе… маносампхассаджам̣ веданам̣. рӯпасан̃н̃ам̣…пе… дхаммасан̃н̃ам̣. джара̄маран̣ам̣ аниччато дуккхато анаттато випассантасса йа̄ четана̄, йа̄ ча патхавӣкасин̣а̄дӣсу ат̣т̣хатим̣са̄йа а̄рамман̣есу паватта̄ джха̄начетана̄, йа̄ ча анаваджджесу камма̄йатанасиппа̄йатанавиджджа̄т̣т̣ха̄несу паричайаманасика̄ра̄дивасена паватта̄ четана̄, сабба̄ бха̄вети ета̄йа̄ти бха̄вана̄майам̣ вуттанайена пун̃н̃акирийаваттху ча̄ти.

екамекан̃четтха йатха̄рахам̣ пуббабха̄гато пат̣т̣ха̄йа ка̄йена каронтасса ка̄йакаммам̣ хоти, тадаттхам̣ ва̄чам̣ ниччха̄рентасса вачӣкаммам̣, ка̄йан̇гам̣ ва̄чан̇ган̃ча ачопетва̄ манаса̄ чинтентасса манокаммам̣. анна̄дӣни дентасса ча̄пи ‘‘аннада̄на̄дӣни демӣ’’ти ва̄ да̄напа̄рамим̣ а̄ваджджетва̄ ва̄ да̄нака̄ле да̄намайам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти. ваттасӣсе т̣хатва̄ дадато сӣламайам̣, кхайато вайато каммато саммасанам̣ пат̣т̣хапетва̄ дадато бха̄вана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти.

апара̄нипи сатта пун̃н̃акирийаваттхӯни – апачитисахагатам̣ пун̃н̃акирийаваттху веййа̄ваччасахагатам̣ паттиануппада̄нам̣ аббханумоданам̣ десана̄майам̣ саванамайам̣ дит̣т̣хиджугатам̣ пун̃н̃акирийаваттхӯти. саран̣агаманампи хи дит̣т̣хиджугатенева сан̇гайхати. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ парато а̄ви бхависсати.

таттха вуд̣д̣хатарам̣ дисва̄ паччуггаманапаттачӣварапат̣иггахан̣а̄бхива̄данамаггасампада̄на̄дивасена апача̄йанасахагатам̣ ведитаббам̣. вуд̣д̣хатара̄нам̣ ваттапат̣ипаттикаран̣авасена, га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хам̣ бхиккхум̣ дисва̄ паттам̣ гахетва̄ га̄ме бхиккхам̣ сампа̄детва̄ упасам̣харан̣авасена ‘‘гаччха бхиккхӯнам̣ паттам̣ а̄хара̄’’ти сутва̄ вегена гантва̄ патта̄харан̣а̄дивасена ча веййа̄ваччасахагатам̣ ведитаббам̣. чатта̄ро паччайе датва̄ пуппхагандха̄дӣхи ратанаттайасса пӯджам̣ катва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ та̄дисам̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ ‘‘саббасатта̄нам̣ патти хотӯ’’ти парин̣а̄мавасена паттиануппада̄нам̣ ведитаббам̣. татха̄ парехи динна̄йа паттийа̄ кевалам̣ ва̄ парехи катам̣ пун̃н̃ам̣ ‘‘са̄дху, сут̣т̣хӯ’’ти анумоданавасена аббханумоданам̣ ведитаббам̣. аттано пагун̣адхаммам̣ апачча̄сӣсанто хитаджджха̄сайена паресам̣ десети – идам̣ десана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттху на̄ма. йам̣ пана еко ‘‘евам̣ мам̣ дхаммакатхикоти джа̄ниссантӣ’’ти иччха̄йа т̣хатва̄ ла̄бхасакка̄расилокасанниссито дхаммам̣ десети, там̣ на махаппхалам̣ хоти. ‘‘аддха̄ айам̣ аттахитапарахита̄нам̣ пат̣ипаджджанӯпа̄йо’’ти йонисоманасика̄рапуреча̄рикахитапхаран̣ена мудучиттена дхаммам̣ сун̣а̄ти, идам̣ саванамайам̣ пун̃н̃акирийаваттху хоти. йам̣ панеко ‘‘ити мам̣ саддхоти джа̄ниссантӣ’’ти сун̣а̄ти, там̣ на махаппхалам̣ хоти. дит̣т̣хийа̄ уджугаманам̣ дит̣т̣хиджугатам̣, ‘‘аттхи динна’’нтиа̄динайаппаваттасса самма̄дассанасса етам̣ адхивачанам̣. идан̃хи пуббабха̄ге ва̄ паччха̄бха̄ге ва̄ н̃а̄н̣авиппайуттампи уджукаран̣ака̄ле н̃а̄н̣асампайуттамева хоти. апаре пана̄ху ‘‘виджа̄нанападжа̄нанавасена дассанам̣ дит̣т̣хи кусалан̃ча вин̃н̃а̄н̣ам̣ каммассаката̄н̃а̄н̣а̄ди ча самма̄дассана’’нти. таттха кусалена вин̃н̃а̄н̣ена н̃а̄н̣асса ануппа̄депи аттана̄ катапун̃н̃а̄нуссаран̣аван̣н̣а̄рахаван̣н̣ана̄дӣнам̣ сан̇гахо, каммассаката̄н̃а̄н̣ена каммапатхасамма̄дит̣т̣хийа̄. итарам̣ пана дит̣т̣хиджугатам̣ саббесам̣ нийамалаккхан̣ам̣. йан̃хи кин̃чи пун̃н̃ам̣ каронтасса дит̣т̣хийа̄ уджубха̄венева там̣ махаппхалам̣ хоти.

имесам̣ пана саттаннам̣ пун̃н̃акирийаваттхӯнам̣ пуримехи тӣхи да̄намайа̄дӣхи пун̃н̃акирийаваттхӯхи сан̇гахо. таттха хи апача̄йанавеййа̄вачча̄ни сӣламайе, паттиануппада̄нааббханумодана̄ни да̄намайе, дхаммадесана̄савана̄ни бха̄вана̄майе, дит̣т̣хиджугатам̣ тӣсупи. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, пун̃н̃акирийаваттхӯни. катама̄ни тӣн̣и? да̄намайам̣…пе… бха̄вана̄майам̣ пун̃н̃акирийаваттхӯ’’ти (а. ни. 8.36).

еттха ча ат̣т̣ханнам̣ ка̄ма̄вачаракусалачетана̄нам̣ васена тин̣н̣ампи пун̃н̃акирийаваттхӯнам̣ паватти хоти. йатха̄ хи пагун̣ам̣ дхаммам̣ париваттентасса екачче анусандхим̣ асаллаккхентассева гаччханти, евам̣ пагун̣ам̣ саматхавипассана̄бха̄ванам̣ ануйун̃джантасса антарантара̄ н̃а̄н̣авиппайуттачиттена̄пи манасика̄ро паваттати. саббам̣ там̣ пана махаггатакусалачетана̄нам̣ васена бха̄вана̄майамева пун̃н̃акирийаваттху хоти, на итара̄ни. га̄тха̄йа аттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. чаккхусуттаван̣н̣ана̄

61. дутийе чаккхӯнӣти чаккхантӣти чаккхӯни, самависамам̣ а̄чиккханта̄ни вийа паваттантӣти аттхо. атха ва̄ чаккханат̣т̣хена чаккхӯни. кимидам̣ чаккханам̣ на̄ма? асса̄данам̣, татха̄ хи ваданти ‘‘мадхум̣ чаккхати бйан̃джанам̣ чаккхатӣ’’ти има̄ни ча а̄рамман̣арасам̣ анубхаванта̄ни асса̄дента̄ни вийа хонтӣти чаккханат̣т̣хена чаккхӯни. та̄ни пана сан̇кхепато две чаккхӯни – н̃а̄н̣ачаккху, мам̣сачаккху ча̄ти. тесу мам̣сачаккху хет̣т̣ха̄ вуттамева. н̃а̄н̣ачаккху диббачаккху, пан̃н̃а̄чаккхӯти идха двидха̄ катва̄ вуттам̣.

таттха диббачаккхӯти диббасадисатта̄ диббам̣. девата̄нан̃хи сучаритакамманиббаттам̣ питтасемхарухира̄дӣхи апалибуддхам̣ упаккилесавимуттата̄йа дӯрепи а̄рамман̣аггахан̣асаматтхам̣ диббам̣ паса̄дачаккху хоти. идан̃ча̄пи вӣрийабха̄вана̄баланиббаттам̣ н̃а̄н̣ачаккху та̄дисамева̄ти диббасадисатта̄ диббам̣, диббавиха̄равасена пат̣иладдхатта̄ аттано ча диббавиха̄расаннисситатта̄ а̄локапариггахена маха̄джутикатта̄. тирокут̣т̣а̄дигатарӯпадассанена маха̄гатикатта̄пи диббам̣. там̣ саббам̣ саддасаттха̄нуса̄рена ведитаббам̣. дассанат̣т̣хена чаккхукиччакаран̣ена чаккхумива̄типи чаккху, диббан̃ча там̣ чаккху ча̄ти диббачаккху.

паджа̄на̄тӣти пан̃н̃а̄. ким̣ паджа̄на̄ти? чатта̄ри арийасачча̄ни ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄. вуттан̃хетам̣ –

‘‘паджа̄на̄тӣти кхо, а̄вусо, тасма̄ пан̃н̃а̄ти вуччати. кин̃ча паджа̄на̄ти? идам̣ дуккха’’нтиа̄ди (ма. ни. 1.449).

ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘пан̃н̃а̄панавасена пан̃н̃а̄. кинти пан̃н̃а̄пети? аниччанти пан̃н̃а̄пети, дуккханти пан̃н̃а̄пети, анатта̄ти пан̃н̃а̄петӣ’’ти вуттам̣. са̄ пана̄йам̣ лаккхан̣а̄дито йатха̄сабха̄вапат̣иведхалаккхан̣а̄, аккхалитапат̣иведхалаккхан̣а̄ ва̄ кусалисса̄сакхиттаусупат̣иведхо вийа, висайобха̄санараса̄ падӣпо вийа, асаммохапаччупат̣т̣ха̄на̄ аран̃н̃агатасудесако вийа. висесато панеттха а̄саваккхайан̃а̄н̣асан̇кха̄та̄ пан̃н̃а̄ чатусаччадассанат̣т̣хена пан̃н̃а̄чаккхӯти адхиппета̄. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘чаккхум̣ удапа̄ди, н̃а̄н̣ам̣ удапа̄ди, пан̃н̃а̄ удапа̄ди, виджджа̄ удапа̄ди, а̄локо удапа̄дӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1081; маха̄ва. 15).

етесу ча мам̣сачаккху париттам̣, диббачаккху махаггатам̣, итарам̣ аппама̄н̣ам̣. мам̣сачаккху рӯпам̣, итара̄ни арӯпа̄ни. мам̣сачаккху диббачаккху ча локийа̄ни са̄сава̄ни рӯпависайа̄ни, итарам̣ локуттарам̣ ана̄савам̣ чатусаччависайам̣. мам̣сачаккху абйа̄катам̣, диббачаккху сийа̄ кусалам̣ сийа̄ абйа̄катам̣, татха̄ пан̃н̃а̄чаккху. мам̣сачаккху ка̄ма̄вачарам̣, диббачаккху рӯпа̄вачарам̣, итарам̣ локуттаранти евама̄ди вибха̄га̄ ведитабба̄.

га̄тха̄су ануттаранти пан̃н̃а̄чаккхум̣ сандха̄йа вуттам̣. тан̃хи а̄саваккхайан̃а̄н̣абха̄вато ануттарам̣. аккха̄си пурисуттамоти пуриса̄нам̣ уттамо агго самма̄самбуддхо десеси. уппа̄доти мам̣сачаккхусса паватти. магготи упа̄йо, диббачаккхусса ка̄ран̣ам̣. пакатичаккхумато ева хи диббачаккху уппаджджати, йасма̄ касин̣а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ диббачаккхун̃а̄н̣асса уппа̄данам̣, со ча касин̣аман̣д̣але уггаханимиттена вина̄ наттхӣти. йатоти йада̄. н̃а̄н̣анти а̄саваккхайан̃а̄н̣ам̣. тенева̄ха ‘‘пан̃н̃а̄чаккху ануттара’’нти. йасса чаккхусса пат̣ила̄бха̄ти йасса арийасса пан̃н̃а̄чаккхусса уппаттийа̄ бха̄вана̄йа саббасма̄ ват̣т̣адуккхато памуччати паримуччатӣти.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. индрийасуттаван̣н̣ана̄

62. татийе индрийа̄нӣти адхипатеййат̣т̣хена индрийа̄ни. йа̄ни хи сахаджа̄тадхаммесу иссара̄ вийа хутва̄ техи ануваттитабба̄ни, та̄ни индрийа̄ни на̄ма. апича индо бхагава̄ дхаммиссаро парамена читтиссарийена саманна̄гато. тена индена саббапат̣хамам̣ дит̣т̣хатта̄ адхигататта̄ паресан̃ча дит̣т̣хатта̄ деситатта̄ вихитатта̄ гочарабха̄вана̄севана̄хи дит̣т̣хатта̄ ча индрийа̄ни. индам̣ ва̄ магга̄дхигамасса упаниссайабхӯтам̣ пун̃н̃акаммам̣, тасса лин̇га̄нӣтипи индрийа̄ни. анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийанти ‘‘анаматагге сам̣са̄ре анан̃н̃а̄там̣ анадхигатам̣ аматападам̣ чатусаччадхаммамева ва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти пат̣ипаннасса имина̄ пуббабха̄гена уппаннам̣ индрийам̣, сота̄паттимаггапан̃н̃а̄йетам̣ адхивачанам̣. ан̃н̃индрийанти а̄джа̄нанаиндрийам̣. татра̄йам̣ вачанаттхо – а̄джа̄на̄ти пат̣хамамагган̃а̄н̣ена дит̣т̣хамарийа̄дам̣ анатиккамитва̄ва джа̄на̄тӣти ан̃н̃а̄. йатхева хи пат̣хамамаггапан̃н̃а̄ дуккха̄дӣсу парин̃н̃а̄бхисамайа̄дивасена паваттати, татхева айампи паваттатӣти ан̃н̃а̄ ча са̄ йатха̄вуттенат̣т̣хена индрийам̣ ча̄ти ан̃н̃индрийам̣. а̄джа̄нанат̣т̣хенева ан̃н̃асса ва̄ арийапуггаласса индрийанти ан̃н̃индрийам̣, сота̄паттипхалато пат̣т̣ха̄йа чхасу т̣ха̄несу н̃а̄н̣ассетам̣ адхивачанам̣. ан̃н̃а̄та̄виндрийанти ан̃н̃а̄та̄вино чатӯсу саччесу нит̣т̣хитан̃а̄н̣акиччасса кхӣн̣а̄савасса уппаджджанато индрийат̣т̣хасамбхавато ча ан̃н̃а̄та̄виндрийам̣. еттха ча пат̣хамапаччхима̄ни пат̣хамамаггачатуттхапхалавасена екат̣т̣ха̄ника̄ни, итарам̣ итарамаггапхалавасена чхат̣т̣ха̄никанти ведитаббам̣.

га̄тха̄су сиккхама̄насса̄ти адхисӣласиккха̄дайо сиккхама̄насса бха̄вентасса. уджумагга̄нуса̄риноти уджумагго вуччати арийамагго, антадвайавиваджджитатта̄ тасса ануссаран̣ато уджумагга̄нуса̄рино, пат̣ипа̄т̣ийа̄ магге уппа̄дентасса̄ти аттхо. кхайасминти анавасесакилеса̄нам̣ кхепанато кхайасан̇кха̄те аггамагге н̃а̄н̣ам̣ пат̣хамам̣ пурейева уппаджджати. тато ан̃н̃а̄ анантара̄ти тато магган̃а̄н̣ато анантара̄ арахаттам̣ уппаджджати. атха ва̄ уджумагга̄нуса̄риноти лӣнуддхаччапатит̣т̣ха̄на̄йӯхана̄дике ваджджетва̄ саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ катва̄ бха̄вана̄васена паваттам̣ пуббабха̄гамаггам̣ ануссарантасса анугаччхантасса пат̣ипаджджантасса готрабхун̃а̄н̣а̄нантарам̣ дит̣т̣хекат̣т̣ха̄нам̣ килеса̄нам̣ кхепанато кхайасмим̣ сота̄паттимагге пат̣хамам̣ н̃а̄н̣ам̣ анан̃н̃а̄тан̃н̃асса̄мӣтиндрийам̣ уппаджджати. тато ан̃н̃а̄ анантара̄ти тато пат̣хаман̃а̄н̣ато анантара̄ анантарато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва аггамагга̄ ан̃н̃а̄ ан̃н̃индрийам̣ уппаджджати.

тато ан̃н̃а̄ вимуттасса̄ти тато ан̃н̃а̄ ан̃н̃индрийато паччха̄ арахаттамагган̃а̄н̣а̄нантара̄ арахаттапхалена пан̃н̃а̄вимуттийа̄ ан̃н̃а̄та̄виндрийена вимуттасса. н̃а̄н̣ам̣ ве хоти та̄диноти арахаттапхалуппаттито уттарака̄ле ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄дӣсу та̄дилаккхан̣аппаттасса кхӣн̣а̄савасса паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. катхам̣ уппаджджатӣти а̄ха ‘‘акуппа̄ ме вимуттӣ’’ти. тасса акуппабха̄васса ка̄ран̣ам̣ дассети ‘‘бхавасам̣йоджанаккхайа̄’’ти.

ида̄ни та̄дисам̣ кхӣн̣а̄савам̣ тхоменто ‘‘са ве индрийасампанно’’ти татийам̣ га̄тхама̄ха. таттха индрийасампанноти йатха̄вуттехи тӣхи локуттариндрийехи саманна̄гато, суддхехипи ва̄ пат̣иппассаддхиладдхехи саддха̄дӣхи индрийехи саманна̄гато парипун̣н̣о, тато ева чаккха̄дӣхи сут̣т̣ху вӯпасантехи ниббисеванехи индрийехи саманна̄гато. тена̄ха ‘‘санто’’ти, саббакилесапарил̣а̄хавӯпасамена упасантоти аттхо. сантипаде ратоти нибба̄не абхирато адхимутто. еттха ча ‘‘индрийасампанно’’ти етена бха̄витамаггата̄, парин̃н̃а̄таккхандхата̄ часса дассита̄. ‘‘санто’’ти етена пахӣнакилесата̄, ‘‘сантипаде рато’’ти етена саччхикатаниродхата̄ти. сесам̣ вуттанайамева.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. аддха̄суттаван̣н̣ана̄

63. чатуттхе аддха̄ти ка̄ла̄. атӣто аддха̄тиа̄дӣсу две парийа̄йа̄ – суттантапарийа̄йо, абхидхаммапарийа̄йо ча. таттха суттантапарийа̄йена пат̣исандхито пуббе атӣто аддха̄ на̄ма, чутито паччха̄ ана̄гато аддха̄ на̄ма, саха чутипат̣исандхӣхи таданантарам̣ паччуппанно аддха̄ на̄ма. абхидхаммапарийа̄йена уппа̄до, т̣хити, бхан̇готи име тайо кхан̣е патва̄ нируддхадхамма̄ атӣто аддха̄ на̄ма, тайопи кхан̣е асампатта̄ ана̄гато аддха̄ на̄ма, кхан̣аттайасаман̇гино паччуппанно аддха̄ на̄ма.

апаро найо – айан̃хи атӣта̄дивибха̄го аддха̄сантатисамайакхан̣авасена чатудха̄ ведитаббо. тесу аддха̄вибха̄го вутто. сантативасена сабха̄га̄ екаутусамут̣т̣ха̄на̄, ека̄ха̄расамут̣т̣ха̄на̄ ча пубба̄парийавасена ваттама̄на̄пи паччуппанна̄. тато пуббе висабха̄гаутуа̄ха̄расамут̣т̣ха̄на̄ атӣта̄ паччха̄ ана̄гата̄. читтаджа̄ екавӣтхиекаджаванаекасама̄паттисамут̣т̣ха̄на̄ паччуппанна̄ на̄ма, тато пуббе атӣта̄, паччха̄ ана̄гата̄. каммасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ па̄т̣ийеккам̣ сантативасена атӣта̄дибхедо наттхи, тесам̣йева пана утуа̄ха̄рачиттасамут̣т̣ха̄на̄нам̣ упаттхамбхакавасена тасса атӣта̄дибха̄во ведитаббо. самайавасена екамухуттапуббан̣хаса̄йанхараттидива̄дӣсу самайесу санта̄навасена паваттама̄на̄ там̣там̣самайе паччуппанна̄ на̄ма, тато пуббе атӣта̄, паччха̄ ана̄гата̄. айам̣ та̄ва рӯпадхаммесу найо. арӯпадхаммесу пана кхан̣авасена уппа̄да̄диккхан̣аттайапарийа̄панна̄ паччуппанна̄, тато пуббе атӣта̄, паччха̄ ана̄гата̄. апича атиккантахетупаччайакичча̄ атӣта̄, нит̣т̣хитахетукичча̄ анит̣т̣хитапаччайакичча̄ паччуппанна̄, убхайакиччам̣ асампатта̄ ана̄гата̄. аттано ва̄ киччаккхан̣е паччуппанна̄, тато пуббе атӣта̄, паччха̄ ана̄гата̄. еттха ча кхан̣а̄дикатха̄ва ниппарийа̄йа̄, сеса̄ парийа̄йа̄. айан̃хи атӣта̄дибхедо на̄ма дхамма̄нам̣ хоти, на ка̄ласса. атӣта̄дибхеде пана дхамме упа̄да̄йа параматтхато авиджджама̄нопи ка̄ло идха тенева воха̄рена атӣтотиа̄дина̄ вуттоти ведитаббо.

га̄тха̄су аккхеййасан̃н̃иноти еттха аккха̄йати, катхӣйати, пан̃н̃а̄пӣйатӣти аккхеййам̣, катха̄ваттху, аттхато рӯпа̄дайо пан̃чаккхандха̄. вуттан̃хетам̣ –

‘‘атӣтам̣ ва̄ аддха̄нам̣ а̄раббха катхам̣ катхеййа, ана̄гатам̣ ва̄…пе… паччуппаннам̣ ва̄ аддха̄нам̣ а̄раббха катхам̣ катхеййа̄’’ти (дӣ. ни. 3.305).

татха̄ –

‘‘йам̣, бхиккхаве, рӯпам̣ атӣтам̣ нируддхам̣ випарин̣атам̣, ‘ахосӣ’ти тасса сан̇кха̄, ‘ахосӣ’ти тасса саман̃н̃а̄, ‘ахосӣ’ти тасса пан̃н̃атти; на тасса сан̇кха̄ аттхӣти, на тасса сан̇кха̄ бхависсатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.62) –

евам̣ вуттена нируттипатхасуттенапи еттха аттхо дӣпетаббо. евам̣ катха̄ваттхубха̄вена аккхеййасан̇кха̄те кхандхапан̃чаке аханти ча маманти ча девоти ча мануссоти ча иттхӣти ча пурисоти ча а̄дина̄ паваттасан̃н̃а̄васена аккхеййасан̃н̃ино, пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу саттапуггала̄дисан̃н̃иноти аттхо. аккхеййасмим̣ тан̣ха̄дит̣т̣хигга̄хавасена патит̣т̣хита̄, ра̄га̄дивасена ва̄ ат̣т̣хаха̄ка̄рехи патит̣т̣хита̄. ратто хи ра̄гавасена патит̣т̣хито хоти, дут̣т̣хо досавасена, мӯл̣хо мохавасена, пара̄мат̣т̣хо дит̣т̣хивасена, тха̄магато анусайавасена, винибаддхо ма̄навасена, анит̣т̣хан̇гато вичикиччха̄васена, виккхепагато уддхаччавасена патит̣т̣хито хотӣти.

аккхеййам̣ апарин̃н̃а̄йа̄ти там̣ аккхеййам̣ тебхӯмакадхамме тӣхи парин̃н̃а̄хи апариджа̄нитва̄ тасса апариджа̄нанахету. йогама̄йанти маччуноти маран̣асса йогам̣ тена сам̣йогам̣ упагаччханти, на висам̣йоганти аттхо.

атха ва̄ йоганти упа̄йам̣, тена йоджитам̣ паса̄ритам̣ ма̄расенат̣т̣ха̄нийам̣ анаттхаджа̄лам̣ килесаджа̄лан̃ча упагаччхантӣти вуттам̣ хоти. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘на хи но сан̇гарам̣ тена, маха̄сенена маччуна̄’’ти. (ма. ни. 3.272; джа̄. 2.22.121; нетти. 103);

етта̄вата̄ ват̣т̣ам̣ дассетва̄ ида̄ни виват̣т̣ам̣ дассетум̣ ‘‘аккхеййан̃ча парин̃н̃а̄йа̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ча-саддо бйатиреке, тена аккхеййапариджа̄нанена ладдхаббам̣ ваккхама̄намева висесам̣ джотети. парин̃н̃а̄йа̄ти випассана̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа дуккханти париччхиджджа джа̄нитва̄, таппат̣ибаддхакилесаппаха̄нена ва̄ там̣ саматиккамитва̄ тиссаннампи парин̃н̃а̄нам̣ киччам̣ маттхакам̣ па̄петва̄. аккха̄та̄рам̣ на ман̃н̃атӣти саббасо ман̃н̃ана̄нам̣ пахӣнатта̄ кхӣн̣а̄саво аккха̄та̄рам̣ на ман̃н̃ати, ка̄рака̄дисабха̄вам̣ кин̃чи атта̄нам̣ на паччетӣти аттхо. пхут̣т̣хо вимоккхо манаса̄, сантипадамануттаранти йасма̄ саббасан̇кхатавимуттатта̄ ‘‘вимоккхо’’ти саббакилесасанта̄павӯпасаманат̣т̣ха̄ната̄йа ‘‘сантипада’’нти ладдхана̄мо нибба̄надхаммо пхут̣т̣хо пхусито патто, тасма̄ аккха̄та̄рам̣ на ман̃н̃атӣти. атха ва̄ ‘‘парин̃н̃а̄йа̄’’ти падена дуккхасаччасса парин̃н̃а̄бхисамайам̣ самудайасаччасса паха̄на̄бхисамайан̃ча ватва̄ ида̄ни ‘‘пхут̣т̣хо вимоккхо манаса̄, сантипадамануттара’’нти имина̄ магганиродха̄нам̣ бха̄вана̄саччхикирийа̄бхисамайам̣ вадати. тассаттхо – самуччхедавасена саббакилесехи вимуччатӣти вимоккхо, арийамагго. со панасса маггачиттена пхут̣т̣хо пхусито бха̄вито, тенева ануттарам̣ сантипадам̣ нибба̄нам̣ пхут̣т̣хам̣ пхуситам̣ саччхикатанти.

аккхеййасампанноти аккхеййанимиттам̣ вивидха̄хи випаттӣхи упаддуте локе пахӣнавипалла̄сата̄йа тато супаримутто аккхеййапарин̃н̃а̄бхиниббатта̄хи сампаттӣхи сампанно саманна̄гато. сан̇кха̄йа севӣти пан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ чӣвара̄дипаччайе сан̇кха̄йа паритулетва̄ва севанасӣло, сан̇кха̄тадхамматта̄ ча а̄па̄тхагатам̣ саббампи висайам̣ чхал̣ан̇гупеккха̄васена сан̇кха̄йа севанасӣло. дхаммат̣т̣хоти асеккхадхаммесу нибба̄надхамме ева ва̄ т̣хито. ведагӯти ведитаббасса чатусаччасса па̄ран̇гататта̄ ведагӯ. евам̣гун̣о араха̄ бхава̄дӣсу каттхачи а̄йатим̣ пунаббхава̄бха̄вато мануссадева̄ти сан̇кхйам̣ на упети, апан̃н̃аттикабха̄вамева гаччхатӣти анупа̄да̄паринибба̄нена десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. дуччаритасуттаван̣н̣ана̄

64. пан̃чаме дут̣т̣ху чарита̄ни, дут̣т̣ха̄ни ва̄ чарита̄ни дуччарита̄ни. ка̄йена дуччаритам̣, ка̄йато ва̄ паваттам̣ дуччаритам̣ ка̄йадуччаритам̣. сесесупи есева найо. има̄ни ча дуччарита̄ни пан̃н̃аттийа̄ ва̄ катхетабба̄ни каммапатхехи ва̄. таттха пан̃н̃аттийа̄ та̄ва ка̄йадва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падасса вӣтиккамо ка̄йадуччаритам̣, вачӣдва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падасса вӣтиккамо вачӣдуччаритам̣, убхайаттха пан̃н̃аттасса вӣтиккамо манодуччаританти айам̣ пан̃н̃аттикатха̄. па̄н̣а̄типа̄та̄дайо пана тиссо четана̄ ка̄йадва̄репи, вачӣдва̄репи, уппанна̄ ка̄йадуччаритам̣, татха̄ чатассо муса̄ва̄да̄дичетана̄ вачӣдуччаритам̣, абхиджджха̄, бйа̄па̄до, миччха̄дит̣т̣хӣти тайо четана̄сампайуттадхамма̄ манодуччаританти айам̣ каммапатхакатха̄.

га̄тха̄йам̣ каммапатхаппаттойева па̄падхаммо ка̄йадуччарита̄дибха̄вена вуттоти тадан̃н̃ам̣ па̄падхаммам̣ сан̇ган̣хитум̣ ‘‘йан̃чан̃н̃ам̣ досасан̃хита’’нти вуттам̣. таттха досасан̃хитанти ра̄га̄дикилесасам̣хитам̣. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. сучаритасуттаван̣н̣ана̄

65. чхат̣т̣хе сут̣т̣ху чарита̄ни, сундара̄ни ва̄ чарита̄ни сучарита̄ни. ка̄йена сучаритам̣, ка̄йато ва̄ паваттам̣ сучаритам̣ ка̄йасучаритам̣. сесесупи есева найо. идха̄пи пана пан̃н̃аттивасена, каммапатхавасена ча̄ти дувидха̄ катха̄. таттха ка̄йадва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падасса авӣтиккамо ка̄йасучаритам̣, вачӣдва̄ре пан̃н̃аттасиккха̄падасса авӣтиккамо вачӣсучаритам̣, убхайаттха пан̃н̃аттасса авӣтиккамо маносучаританти айам̣ пан̃н̃аттикатха̄. па̄н̣а̄типа̄та̄дӣхи пана вирамантасса уппанна̄ тиссо четана̄пи виратийопи ка̄йасучаритам̣, муса̄ва̄да̄дӣхи вирамантасса чатассо четана̄пи виратийопи вачӣсучаритам̣, анабхиджджха̄, абйа̄па̄до, самма̄дит̣т̣хӣти тайо четана̄сампайуттадхамма̄ маносучаританти айам̣ каммапатхакатха̄. сесам̣ вуттанайамева.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. сочеййасуттаван̣н̣ана̄

66. саттаме сочеййа̄нӣти сучибха̄ва̄. ка̄йасочеййанти ка̄йасучаритам̣, вачӣманосочеййа̄нипи вачӣманосучарита̄нева. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘таттха катамам̣ ка̄йасочеййам̣? па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣ӣ’’тиа̄ди (а. ни. 3.121-122).

га̄тха̄йам̣ самуччхедавасена пахӣнасаббака̄йадуччаритатта̄ ка̄йена сучӣти ка̄йасучи. сочеййасампаннанти пат̣иппассаддхакилесатта̄ супарисуддха̄йа сочеййасампаттийа̄ упетам̣. сесам̣ вуттанайамева.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. монеййасуттаван̣н̣ана̄

67. ат̣т̣хаме монеййа̄нӣти еттха идхалокапаралокам̣ аттахитапарахитан̃ча муна̄тӣти муни, калйа̄н̣апутхуджджанена саддхим̣ сатта секкха̄ араха̄ ча. идха пана араха̄ва адхиппето. мунино бха̄ва̄ти монеййа̄ни, арахато ка̄йавачӣманосама̄ча̄ра̄.

атха ва̄ мунибха̄вакара̄ монеййапат̣ипада̄дхамма̄ монеййа̄ни. тесамайам̣ виттха̄ро –

‘‘таттха катамам̣ ка̄йамонеййам̣? тивидхака̄йадуччаритасса паха̄нам̣ ка̄йамонеййам̣, тивидхам̣ ка̄йасучаритам̣ ка̄йамонеййам̣, ка̄йа̄рамман̣е н̃а̄н̣ам̣ ка̄йамонеййам̣, ка̄йапарин̃н̃а̄ ка̄йамонеййам̣, парин̃н̃а̄сахагато магго ка̄йамонеййам̣, ка̄йасмим̣ чхандара̄гаппаха̄нам̣ ка̄йамонеййам̣, ка̄йасан̇кха̄раниродха̄ чатуттхаджджха̄насама̄патти ка̄йамонеййам̣.

‘‘таттха катамам̣ вачӣмонеййам̣? чатуббидхавачӣдуччаритасса паха̄нам̣ вачӣмонеййам̣, чатуббидхам̣ вачӣсучаритам̣, ва̄ча̄рамман̣е н̃а̄н̣ам̣, ва̄ча̄парин̃н̃а̄, парин̃н̃а̄сахагато магго, ва̄ча̄йа чхандара̄гаппаха̄нам̣, вачӣсан̇кха̄раниродха̄ дутийаджджха̄насама̄патти вачӣмонеййам̣.

‘‘таттха катамам̣ маномонеййам̣? тивидхаманодуччаритасса паха̄нам̣ маномонеййам̣, тивидхам̣ маносучаритам̣, мана̄рамман̣е н̃а̄н̣ам̣, манопарин̃н̃а̄, парин̃н̃а̄сахагато магго, манасмим̣ чхандара̄гаппаха̄нам̣, читтасан̇кха̄раниродха̄ сан̃н̃а̄ведайитаниродхасама̄патти маномонеййа’’нти (маха̄ни. 14; чӯл̣ани. меттагӯма̄н̣авапуччха̄ниддеса 21).

нинха̄тапа̄паканти аггамаггаджалена сут̣т̣ху виккха̄литапа̄памалам̣.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. пат̣хамара̄гасуттаван̣н̣ана̄

68. наваме йасса кассачӣти анийамитавачанам̣, тасма̄ йасса кассачи пуггаласса гахат̣т̣хасса ва̄ паббаджитасса ва̄. ра̄го аппахӣноти ран̃джанат̣т̣хена ра̄го самуччхедавасена на пахӣно, маггена ануппаттидхамматам̣ на а̄па̄дито. досамохесупи есева найо. таттха апа̄йагаманӣйа̄ ра̄гадосамоха̄ пат̣хамамаггена, ол̣а̄рика̄ ка̄мара̄гадоса̄ дутийамаггена, тейева анавасеса̄ татийамаггена, бхавара̄го авасит̣т̣хамохо ча чатуттхамаггена пахӣйанти. еваметесу пахӣйантесу тадекат̣т̣хато саббепи килеса̄ пахӣйантева. евамете ра̄га̄дайо йасса кассачи бхиккхусса ва̄ бхиккхунийа̄ ва̄ упа̄сакасса ва̄ упа̄сика̄йа ва̄ маггена аппахӣна̄. баддхо ма̄расса̄ти килесама̄рена баддхоти вуччати. йадаггена ча килесама̄рена баддхо, тадаггена абхисан̇кха̄рама̄ра̄дӣхипи баддхойева хоти. пат̣имуккасса ма̄рапа̄соти пат̣имукко асса анена аппахӣнакилесена пуггалена та̄йева аппахӣнакилесата̄йа ма̄рапа̄сасан̇кха̄то килесо аттано читтасанта̄не пат̣имукко павесито, тена сайам̣ бандха̄питоти аттхо. атха ва̄ пат̣имукко асса бхавеййа ма̄рапа̄со. суккапаккхе омуккасса̄ти авамукко мочито апанӣто асса. сесам̣ вуттавипарийа̄йена ведитаббам̣.

идха га̄тха̄ суккапаккхавасенева а̄гата̄. татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – йасса арийапуггаласса ра̄гадоса̄виджджа̄ вира̄джита̄ аггамаггена ниродхита̄, там̣ бха̄витака̄йасӣлачиттапан̃н̃ата̄йа бха̄витаттесу арахантесу ан̃н̃атарам̣ аббхантарам̣ екам̣ брахмабхӯтам̣ брахмам̣ ва̄ сет̣т̣хам̣ арахаттапхалам̣ паттам̣. йатха̄ ан̃н̃е кхӣн̣а̄сава̄ пуббӯпаниссайасампаттисаманна̄гата̄ хутва̄ а̄гата̄, йатха̄ ча те антадвайарахита̄йа сӣласама̄дхипан̃н̃а̄ккхандхасахагата̄йа маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа нибба̄нам̣ гата̄ адхигата̄. йатха̄ ва̄ те кхандха̄дӣнам̣ татхалаккхан̣ам̣ йа̄тха̄вато пат̣ивиджджхим̣су, йатха̄ ча те татхадхамме дуккха̄дайо авипарӣтато аббхан̃н̃им̣су, рӯпа̄дике ча висайе йатха̄ те дит̣т̣хаматта̄дивасенева пассим̣су, йатха̄ ва̄ пана те ат̣т̣ха анарийавоха̄ре ваджджетва̄ арийавоха̄равасенева паваттава̄ча̄, ва̄ча̄нурӯпан̃ча паваттака̄йа̄, ка̄йа̄нурӯпан̃ча паваттава̄ча̄, татха̄ айампи арийапуггалоти татха̄гатам̣, чатусаччабуддхата̄йа буддхам̣, пуггалаверам̣ килесаверам̣ атта̄нува̄да̄дибхайан̃ча атиккантанти верабхайа̄тӣтам̣. саббесам̣ килеса̄бхисан̇кха̄ра̄дӣнам̣ пахӣнатта̄ саббаппаха̄йинам̣ буддха̄дайо арийа̄ а̄ху катхенти киттентӣти.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. дутийара̄гасуттаван̣н̣ана̄

69. дасаме атарӣти тин̣н̣о, на тин̣н̣о атин̣н̣о. самудданти сам̣са̄расамуддам̣, чаккха̄йатана̄дисамуддам̣ ва̄. тадубхайампи дуппӯран̣ат̣т̣хена самуддо вийа̄ти самуддам̣. атха ва̄ самудданат̣т̣хена самуддам̣, килесавассанена саттасанта̄насса килесасаданатоти аттхо. савӣчинти кодхӯпа̄йа̄савӣчӣхи савӣчим̣. вуттан̃хетам̣ ‘‘вӣчибхайанти кхо, бхиккху, кодхӯпа̄йа̄сассетам̣ адхивачана’’нти (итиву. 109; ма. ни. 2.162). са̄ват̣т̣анти пан̃чака̄магун̣а̄ват̣т̣ехи саха а̄ват̣т̣ам̣. вуттампи четам̣ ‘‘а̄ват̣т̣абхайанти кхо, бхиккху, пан̃чаннетам̣ ка̄магун̣а̄нам̣ адхивачана’’нти (итиву. 109; ма. ни. 2.164; а. ни. 4.122). сагахам̣ сараккхасанти аттано гочарагата̄нам̣ анаттхаджананато чан̣д̣амакарамаччхакаччхапараккхасасадисехи висабха̄гапуггалехи сахитам̣. татха̄ ча̄ха ‘‘сагахам̣ сараккхасанти кхо, бхиккху, ма̄туга̄массетам̣ адхивачана’’нти (итиву. 109). атарӣти маггапан̃н̃а̄на̄ва̄йа йатха̄вуттам̣ самуддам̣ уттари. тин̣н̣оти ниттин̣н̣о. па̄ран̇гатоти тасса самуддасса па̄рам̣ паратӣрам̣ ниродхам̣ упагато. тхале тит̣т̣хатӣти тато ева сам̣са̄рамахогхам̣ ка̄ма̄димахогхан̃ча атиккамитва̄ тхале паратӣре нибба̄не ба̄хитапа̄пабра̄хман̣о тит̣т̣хатӣти вуччати.

идха̄пи га̄тха̄ суккапаккхавасенева а̄гата̄. таттха ӯмибхайанти йатха̄вуттаӯмибхайам̣, бха̄йитаббам̣ етасма̄ти там̣ ӯми бхайам̣. дуттаранти дуратиккамам̣. аччата̄рӣти атикками.

сан̇га̄тиготи ра̄га̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ сан̇га̄нам̣ атиккантатта̄ пахӣнатта̄ сан̇га̄тиго. аттхан̇гато со на пама̄н̣аметӣти со евам̣бхӯто араха̄ ра̄га̄дӣнам̣ пама̄н̣акарадхамма̄нам̣ аччантамева аттхам̣ гататта̄ аттхан̇гато, тато ева сӣла̄дидхаммаккхандхапа̄рипӯрийа̄ ча ‘‘едисо сӣлена сама̄дхина̄ пан̃н̃а̄йа̄’’ти кеначи памин̣итум̣ асаккун̣еййо пама̄н̣ам̣ на ети, атха ва̄ анупа̄дисесанибба̄насан̇кха̄там̣ аттхам̣ гато со араха̄ ‘‘има̄йа на̄ма гатийа̄ т̣хито, едисо ча на̄маготтена̄’’ти памин̣итум̣ асаккун̣еййата̄йа пама̄н̣ам̣ на ети на упагаччхати. тато ева амохайи маччура̄джам̣, тена анубандхитум̣ асаккун̣еййоти вада̄мӣти анупа̄дисесанибба̄надха̄туйа̄ва десанам̣ нит̣т̣ха̄песи. ити имасмим̣ вагге пат̣хамапан̃чамачхат̣т̣хесу ват̣т̣ам̣ катхитам̣, дутийасаттамаат̣т̣хамесу виват̣т̣ам̣, сесесу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти ведитаббам̣.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. татийавагго

1. миччха̄дит̣т̣хикасуттаван̣н̣ана̄

70. татийаваггасса пат̣хаме дит̣т̣ха̄ майа̄ти майа̄ дит̣т̣ха̄, мама самантачаккхуна̄ диббачаккхуна̄ ча̄ти двӣхипи чаккхӯхи дит̣т̣ха̄ паччаккхато видита̄. тена ануссава̄дим̣ пат̣иккхипати, айан̃ча аттхо ида̄нева па̄л̣ийам̣ а̄гамиссати. ка̄йадуччаритена саманна̄гата̄ти ка̄йадуччаритена саман̇гӣбхӯта̄. арийа̄нам̣ упава̄дака̄ти буддха̄дӣнам̣ арийа̄нам̣ антамасо гихисота̄панна̄нампи гун̣апаридхам̣санена абхӯтаббхаккха̄нена упава̄дака̄ аккосака̄ гарахака̄. миччха̄дит̣т̣хика̄ти випарӣтадассана̄. миччха̄дит̣т̣хикаммасама̄да̄на̄ти миччха̄дассанахету сама̄диннана̄на̄видхакамма̄ йе ча, миччха̄дит̣т̣химӯлакесу ка̄йакамма̄дӣсу ан̃н̃епи сама̄дапенти. еттха ча вачӣманодуччаритаггахан̣енева арийӯпава̄дамиччха̄дит̣т̣хӣсу гахита̄су пунавачанам̣ маха̄са̄ваджджабха̄вадассанаттхам̣ несам̣. маха̄са̄ваджджо хи арийӯпава̄до а̄нантарийасадисо. йатха̄ха –

‘‘сеййатха̄пи, са̄рипутта, бхиккху сӣласампанно, сама̄дхисампанно, пан̃н̃а̄сампанно, дит̣т̣хева дхамме ан̃н̃ам̣ а̄ра̄дхеййа; евам̣сампадамидам̣, са̄рипутта, вада̄ми там̣ ва̄чам̣ аппаха̄йа, там̣ читтам̣ аппаха̄йа, там̣ дит̣т̣хим̣ аппат̣иниссаджджитва̄ йатха̄бхатам̣ никкхитто евам̣ нирайе’’ти (ма. ни. 1.149).

миччха̄дит̣т̣хито ча маха̄са̄ваджджатарам̣ на̄ма ан̃н̃ам̣ наттхи. йатха̄ха –

‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣ екадхаммампи саманупасса̄ми, йам̣ евам̣ маха̄са̄ваджджатарам̣ йатхайидам̣, бхиккхаве, миччха̄дит̣т̣хи. миччха̄дит̣т̣хипарама̄ни, бхиккхаве, ваджджа̄нӣ’’ти (а. ни. 1.310).

там̣ кхо пана̄тиа̄ди йатха̄вуттасса аттхасса аттапаччаккхабха̄вам̣ дал̣хатарам̣ катва̄ дассетум̣ а̄раддхам̣. тампи сувин̃н̃еййамева.

га̄тха̄су миччха̄ манам̣ пан̣идха̄йа̄ти абхиджджха̄дӣнам̣ васена читтам̣ айонисо т̣хапетва̄. миччха̄ ва̄чан̃ча бха̄сийа̄ти миччха̄ муса̄ва̄да̄дивасена ва̄чам̣ бха̄ситва̄. миччха̄ камма̄ни катва̄на̄ти па̄н̣а̄типа̄та̄дивасена ка̄йакамма̄ни катва̄. атха ва̄ миччха̄ манам̣ пан̣идха̄йа̄ти миччха̄дит̣т̣хивасена читтам̣ випарӣтам̣ т̣хапетва̄. сесапададвайепи есева найо. ида̄нисса татха̄ дуччаритачаран̣е ка̄ран̣ам̣ дассети аппассутоти, аттано паресан̃ча хита̄вахена сутена вирахитоти аттхо. апун̃н̃акароти тато ева арийадхаммасса аковидата̄йа киббисака̄рӣ па̄падхаммо. аппасмим̣ идха джӣвитети идха мануссалоке джӣвите атипаритте. татха̄ ча̄ха ‘‘йо чирам̣ джӣвати, со вассасатам̣ аппам̣ ва̄ бхиййо’’ти (дӣ. ни. 2.93; сам̣. ни. 1.145), ‘‘аппама̄йу манусса̄на’’нти (сам̣. ни. 1.145; маха̄ни. 10) ча. тасма̄ бахуссуто саппан̃н̃о сӣгхам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ саггӯпаго нибба̄напатит̣т̣хо ва̄ хоти. йо пана аппассуто апун̃н̃акаро, ка̄йасса бхеда̄ дуппан̃н̃о нирайам̣ со упападжджатӣти.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. самма̄дит̣т̣хикасуттаван̣н̣ана̄

71. дутийе пат̣хамасутте вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. ниссаран̣ийасуттаван̣н̣ана̄

72. татийе ниссаран̣ийа̄ти ниссаран̣апат̣исам̣йутта̄. дха̄туйоти саттасун̃н̃асабха̄ва̄. ка̄ма̄нанти килесака̄ма̄нан̃чева ваттхука̄ма̄нан̃ча. атха ва̄ ка̄ма̄нанти килесака̄ма̄нам̣. килесака̄мато хи ниссаран̣а̄ ваттхука̄мехипи ниссаран̣ам̣йева хоти, на ан̃н̃атха̄. вуттан̃хетам̣ –

‘‘на те ка̄ма̄ йа̄ни читра̄ни локе,

сан̇каппара̄го пурисасса ка̄мо;

тит̣т̣ханти читра̄ни татхева локе,

атхеттха дхӣра̄ винайанти чханда’’нти. (а. ни. 6.63);

ниссаран̣анти апагамо. неккхамманти пат̣хамаджджха̄нам̣, висесато там̣ асубха̄рамман̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. йо пана там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ сан̇кха̄ре саммаситва̄ татийамаггам̣ патва̄ ана̄га̄мимаггена нибба̄нам̣ саччхикароти, тасса читтам̣ аччантамева ка̄мехи ниссат̣анти идам̣ уккат̣т̣хато ка̄ма̄нам̣ ниссаран̣ам̣ ведитаббам̣. рӯпа̄нанти рӯпадхамма̄нам̣, висесена саддхим̣ а̄рамман̣ехи кусалавипа̄какирийа̄бхедато саббесам̣ рӯпа̄вачарадхамма̄нам̣. а̄руппанти арӯпа̄вачараджджха̄нам̣. кечи пана ‘‘ка̄ма̄на’’нти падасса ‘‘саббесам̣ ка̄ма̄вачарадхамма̄на’’нти аттхам̣ ваданти. ‘‘неккхамма’’нти ча ‘‘пан̃ча рӯпа̄вачараджджха̄на̄нӣ’’ти. там̣ ат̣т̣хакатха̄су наттхи, на йуджджати ча. бхӯтанти джа̄там̣. сан̇кхатанти самечча самбхуййа паччайехи катам̣. пат̣иччасамуппаннанти ка̄ран̣ато ниббаттам̣. тӣхипи падехи тебхӯмаке дхамме анавасесато парийа̄дийати. ниродхоти нибба̄нам̣. еттха ча пат̣хама̄йа дха̄туйа̄ ка̄мапарин̃н̃а̄ вутта̄, дутийа̄йа рӯпапарин̃н̃а̄, татийа̄йа саббасан̇кхатапарин̃н̃а̄ саббабхавасаматиккамо вутто.

га̄тха̄су ка̄маниссаран̣ам̣ н̃атва̄ти ‘‘идам̣ ка̄маниссаран̣ам̣ – еван̃ча ка̄мато ниссаран̣а’’нти джа̄нитва̄. атиккамати етена̄ти атиккамо, атиккаманӯпа̄йо, там̣ атиккамам̣ а̄руппам̣ н̃атва̄. саббе сан̇кха̄ра̄ саманти вӯпасаманти еттха̄ти саббасан̇кха̄расаматхо, нибба̄нам̣, там̣ пхусам̣ пхусанто. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. сантатарасуттаван̣н̣ана̄

73. чатуттхе рӯпехӣти рӯпа̄вачарадхаммехи. сантатара̄ти атисайена санта̄. рӯпа̄вачарадхамма̄ хи килесавиккхамбханато витакка̄диол̣а̄рикан̇гаппаха̄нато сама̄дхибхӯмибха̄вато ча санта̄ на̄ма, а̄руппа̄ пана техипи ан̇гасантата̄йа чева а̄рамман̣асантата̄йа ча атисайена сантавуттика̄, тена сантатара̄ти вутта̄. ниродхоти нибба̄нам̣. сан̇кха̄ра̄васесасукхумабха̄ваппаттитопи хи чатуттха̄руппато пхаласама̄паттийова сантатара̄ килесадаратхапат̣ипассаддхито нибба̄на̄рамман̣ато ча, киман̇гам̣ пана саббасан̇кха̄расаматхо нибба̄нам̣. тена вуттам̣ ‘‘а̄руппехи ниродхо сантатаро’’ти.

га̄тха̄су рӯпӯпага̄ти рӯпабхавӯпага̄. рӯпабхаво хи идха рӯпанти вутто, ‘‘рӯпӯпапаттийа̄ маггам̣ бха̄ветӣ’’тиа̄дӣсу вийа. арӯпат̣т̣ха̄йиноти арӯпа̄вачара̄. ниродхам̣ аппаджа̄нанта̄, а̄ганта̄ро пунаббхаванти етена рӯпа̄рӯпа̄вачарадхаммехи ниродхасса сантабха̄вамева дассети. арӯпесу асан̣т̣хита̄ти арӯпара̄гена арӯпабхавесу аппатит̣т̣хаханта̄, тепи париджа̄нанта̄ти аттхо. ниродхе йе вимуччантӣти еттха йети нипа̄таматтам̣. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. путтасуттаван̣н̣ана̄

74. пан̃чаме путта̄ти атраджа̄ орасапутта̄, диннака̄дайопи ва̄. сантоти бхаванта̄ сам̣виджджама̄на̄ локасминти имасмим̣ локе упалаббхама̄на̄. аттхибха̄вена санто, па̄кат̣абха̄вена виджджама̄на̄. атиджа̄тоти аттано гун̣ехи ма̄та̄питаро атиккамитва̄ джа̄то, техи адхикагун̣оти аттхо. ануджа̄тоти гун̣ехи ма̄та̄питӯнам̣ анурӯпо хутва̄ джа̄то, техи сама̄нагун̣оти аттхо. аваджа̄тоти гун̣ехи ма̄та̄питӯнам̣ адхамо хутва̄ джа̄то, техи хӣнагун̣оти аттхо. йехи пана гун̣ехи йутто ма̄та̄питӯнам̣ адхико само хӣноти ча адхиппето, те вибхаджитва̄ дассетум̣ ‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, путто атиджа̄то хотӣ’’ти катхетукамйата̄йа пуччхам̣ катва̄ ‘‘идха, бхиккхаве, путтасса̄’’тиа̄дина̄ ниддесо а̄раддхо.

таттха на буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄тиа̄дӣсу буддхоти саббадхаммесу аппат̣ихатан̃а̄н̣анимитта̄нуттаравимоккха̄дхигамапарибха̄витам̣ кхандхасанта̄нам̣, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сачча̄бхисамбодхим̣ упа̄да̄йа пан̃н̃аттико сатта̄тисайо буддхо. йатха̄ха –

‘‘буддхоти йо со бхагава̄ сайамбхӯ ана̄чарийако пуббе анануссутесу дхаммесу са̄мам̣ сачча̄ни абхисамбуджджхи, таттха ча саббан̃н̃утам̣ патто, балесу ча васӣбха̄ва’’нти (чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддеса 97; пат̣и. ма. 1.161) –

айам̣ та̄ва аттхато буддхавибха̄вана̄.

бйан̃джанато пана сава̄сана̄йа килесанидда̄йа аччантавигамена буддхава̄ пат̣ибуддхава̄ти буддхо, буддхийа̄ ва̄ викаситабха̄вена буддхава̄ вибуддхава̄ти буддхо, буджджхита̄ти буддхо, бодхета̄ти буддхоти евама̄дина̄ найена ведитаббо. йатха̄ха –

‘‘буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо, бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо, саббан̃н̃ута̄йа буддхо, саббадасса̄вита̄йа буддхо, анан̃н̃анеййата̄йа буддхо, висавита̄йа буддхо, кхӣн̣а̄савасан̇кха̄тена буддхо, нирупаккилесасан̇кха̄тена буддхо, екантавӣтара̄готи буддхо, екантавӣтадосоти буддхо, екантавӣтамохоти буддхо, екантаниккилесоти буддхо, ека̄йанамаггам̣ гатоти буддхо, еко ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхоти буддхо, абуддхивихататта̄ буддхипат̣ила̄бха̄ти буддхо, буддхоти четам̣ на̄мам̣ на ма̄тара̄ катам̣, на питара̄ катам̣, на бха̄тара̄ катам̣, на бхагинийа̄ катам̣, на митта̄маччехи катам̣, на н̃а̄тиса̄лохитехи катам̣, на саман̣абра̄хман̣ехи катам̣, на девата̄хи катам̣, атха кхо вимоккхантикаметам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ бодхийа̄ мӯле саха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса пат̣ила̄бха̄ саччхика̄ пан̃н̃атти, йадидам̣ буддхо’’ти (чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддеса 97; пат̣и. ма. 1.162).

хим̣сатӣти саран̣ам̣, саббам̣ анаттхам̣ апа̄йадуккхам̣ саббам̣ сам̣са̄радуккхам̣ хим̣сати вина̄сети виддхам̣сетӣти аттхо. саран̣ам̣ гата̄ти ‘‘буддхо бхагава̄ амха̄кам̣ саран̣ам̣ гати пара̄йан̣ам̣ пат̣исаран̣ам̣ агхасса ханта̄ хитасса видха̄та̄’’ти имина̄ адхиппа̄йена буддхам̣ бхагавантам̣ гаччха̄ма бхаджа̄ма сева̄ма пайирупа̄са̄ма. евам̣ ва̄ джа̄на̄ма буджджха̄ма̄ти евам̣ гата̄ упагата̄ буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄. таппат̣иккхепена на буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄.

дхаммам̣ саран̣ам̣ гата̄ти адхигатамагге саччхикатаниродхе йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄не чатӯсу апа̄йесу апатама̄не катва̄ дха̄ретӣти дхаммо. со аттхато арийамагго чева нибба̄нан̃ча. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, дхамма̄ сан̇кхата̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магго тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти виттха̄ро (а. ни. 4.34).

на кевалан̃ча арийамагганибба̄на̄ни ева, апича кхо арийапхалехи саддхим̣ парийаттидхаммо ча. вуттан̃хетам̣ чхаттама̄н̣авакавима̄не –

‘‘ра̄гавира̄гаманеджамасокам̣,

дхаммамасан̇кхатамаппат̣икӯлам̣;

мадхурамимам̣ пагун̣ам̣ сувибхаттам̣,

дхаммамимам̣ саран̣аттхамупехӣ’’ти. (ви. ва. 887);

таттха хи ра̄гавира̄готи магго катхито, анеджамасоканти пхалам̣, дхаммасан̇кхатанти нибба̄нам̣, аппат̣икӯлам̣ мадхурамимам̣ пагун̣ам̣ сувибхаттанти пит̣акаттайена вибхатта̄ саббадхаммаккхандха̄ катхита̄. там̣ дхаммам̣ вуттанайена саран̣анти гата̄ дхаммам̣ саран̣ам̣ гата̄. таппат̣иккхепена на дхаммам̣ саран̣ам̣ гата̄.

дит̣т̣хисӣласан̇гха̄тена сам̣хатоти сан̇гхо. со аттхато ат̣т̣хаарийапуггаласамӯхо. вуттан̃хетам̣ тасмим̣ ева вима̄не –

‘‘йаттха ча динна махаппхалама̄ху,

чатӯсу сучӣсу пурисайугесу;

ат̣т̣ха ча пуггала дхаммадаса̄ те,

сан̇гхамимам̣ саран̣аттхамупехӣ’’ти. (ви. ва. 888);

там̣ сан̇гхам̣ вуттанайена саран̣анти гата̄ сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гата̄. таппат̣иккхепена на сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гата̄ти.

еттха ча саран̣агаманакосаллаттхам̣ саран̣ам̣ саран̣агаманам̣, йо ча саран̣ам̣ гаччхати саран̣агаманаппабхедо, пхалам̣, сам̣килесо, бхедо, вода̄нанти айам̣ видхи ведитаббо.

таттха падаттхато та̄ва хим̣сатӣти саран̣ам̣, саран̣агата̄нам̣ тенева саран̣агаманена бхайам̣ санта̄сам̣ дуккхам̣ дуггатим̣ парикилесам̣ ханати вина̄сетӣти аттхо, ратанаттайассетам̣ адхивачанам̣. атха ва̄ хите паваттанена ахита̄ ниваттанена ча сатта̄нам̣ бхайам̣ хим̣сатӣти буддхо саран̣ам̣, бхаваканта̄рато утта̄ран̣ена асса̄сада̄нена ча дхаммо, аппака̄нампи ка̄ра̄нам̣ випулапхалапат̣ила̄бхакаран̣ена сан̇гхо. тасма̄ имина̄пи парийа̄йена ратанаттайам̣ саран̣ам̣. таппаса̄датаггарута̄хи вихатакилесо таппара̄йан̣ата̄ка̄раппаватто читтуппа̄до саран̣агаманам̣. там̣саман̇гисатто саран̣ам̣ гаччхати, вуттаппака̄рена читтуппа̄дена ‘‘ета̄ни ме тӣн̣и ратана̄ни саран̣ам̣, ета̄ни пара̄йан̣а’’нти евам̣ упетӣти аттхо. евам̣ та̄ва саран̣ам̣ саран̣агаманам̣, йо ча саран̣ам̣ гаччхатӣти идам̣ тайам̣ ведитаббам̣.

пабхедато пана дувидхам̣ саран̣агаманам̣ – локийам̣, локуттаран̃ча. таттха локуттарам̣ дит̣т̣хасачча̄нам̣ маггаккхан̣е саран̣агаманупаккилесасамуччхедена а̄рамман̣ато нибба̄на̄рамман̣ам̣ хутва̄ киччато сакалепи ратанаттайе иджджхати, локийам̣ путхуджджана̄нам̣ саран̣агаманупаккилесавиккхамбханена а̄рамман̣ато буддха̄дигун̣а̄рамман̣ам̣ хутва̄ иджджхати. там̣ аттхато буддха̄дӣсу ваттхӯсу саддха̄пат̣ила̄бхо, саддха̄мӯлика̄ ча самма̄дит̣т̣хи дасасу пун̃н̃акирийаваттхӯсу дит̣т̣хиджукамманти вуччати.

тайидам̣ чатудха̄ паваттати – аттасанниййа̄танена, таппара̄йан̣ата̄йа, сиссабха̄вӯпагаманена, пан̣ипа̄тена̄ти. таттха аттасанниййа̄танам̣ на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ атта̄нам̣ буддхасса ниййа̄теми, дхаммасса, сан̇гхасса̄’’ти евам̣ буддха̄дӣнам̣ аттапариччаджанам̣. таппара̄йан̣ам̣ на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ буддхапара̄йан̣о, дхаммапара̄йан̣о, сан̇гхапара̄йан̣о ити мам̣ дха̄рехӣ’’ти евам̣ таппат̣исаран̣абха̄во таппара̄йан̣ата̄. сиссабха̄вӯпагаманам̣ на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ буддхасса антева̄сико, дхаммасса, сан̇гхасса ити мам̣ дха̄ретӯ’’ти евам̣ сиссабха̄васса упагаманам̣. пан̣ипа̄то на̄ма ‘‘аджджа а̄дим̣ катва̄ ахам̣ абхива̄данапаччут̣т̣ха̄наан̃джаликаммаса̄мӣчикаммам̣ буддха̄дӣнам̣ ева тин̣н̣ам̣ ваттхӯнам̣ кароми ити мам̣ дха̄ретӯ’’ти евам̣ буддха̄дӣсу параманипаччака̄ро. имесан̃хи чатуннам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ ан̃н̃атарам̣ каронтена гахитам̣ ева хоти саран̣агаманам̣.

апича ‘‘бхагавато атта̄нам̣ париччаджа̄ми, дхаммасса, сан̇гхасса атта̄нам̣ париччаджа̄ми, джӣвитам̣ париччаджа̄ми, париччатто ева ме атта̄ джӣвитан̃ча, джӣвитапарийантикам̣ буддхам̣ саран̣ам̣ гаччха̄ми, буддхо ме саран̣ам̣ та̄н̣ам̣ лен̣а’’нти евампи аттасанниййа̄танам̣ ведитаббам̣. ‘‘саттха̄ран̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййам̣; сугатан̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣, бхагавантамева пассеййам̣; самма̄самбуддхан̃ча вата̄хам̣ пассеййам̣; бхагавантамева пассеййа’’нти (сам̣. ни. 2.154) евам̣ маха̄кассапаттхерасса саран̣агаманам̣ вийа сиссабха̄вӯпагаманам̣ дат̣т̣хаббам̣.

‘‘со ахам̣ вичарисса̄ми, га̄ма̄ га̄мам̣ пура̄ пурам̣;

намассама̄но самбуддхам̣, дхаммасса ча судхаммата’’нти. (сам̣. ни. 1.246; су. ни. 194) –

евам̣ а̄л̣авака̄дӣнам̣ саран̣агаманам̣ вийа таппара̄йан̣ата̄ ведитабба̄. ‘‘атха кхо, брахма̄йу, бра̄хман̣о ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ екам̣сам̣ уттара̄сан̇гам̣ каритва̄ бхагавато па̄десу сираса̄ нипатитва̄ бхагавато па̄да̄ни мукхена ча паричумбати, па̄н̣ӣхи ча парисамба̄хати, на̄ман̃ча са̄вети ‘брахма̄йу ахам̣, бхо готама, бра̄хман̣о, брахма̄йу ахам̣, бхо готама, бра̄хман̣о’’’ти (ма. ни. 2.394) евам̣ пан̣ипа̄то дат̣т̣хаббо.

со панеса н̃а̄тибхайа̄чарийадаккхин̣еййавасена чатуббидхо хоти. таттха даккхин̣еййапан̣ипа̄тена саран̣агаманам̣ хоти, на итарехи. сет̣т̣хавасенева хи саран̣ам̣ гайхати, сет̣т̣хавасена бхиджджати. тасма̄ йо ‘‘айамева локе саббасаттуттамо аггадаккхин̣еййо’’ти вандати, тенева саран̣ам̣ гахитам̣ хоти, на н̃а̄тибхайа̄чарийасан̃н̃а̄йа вандантена. евам̣ гахитасаран̣асса упа̄сакасса ва̄ упа̄сика̄йа ва̄ ан̃н̃атиттхийесу паббаджитампи ‘‘н̃а̄тако ме айа’’нти вандато саран̣ам̣ на бхиджджати, пагева апаббаджитам̣. татха̄ ра̄джа̄нам̣ бхайена вандато. со хи рат̣т̣хапӯджитатта̄ авандийама̄но анаттхампи кареййа̄ти. татха̄ йам̣кин̃чи сиппам̣ сиккха̄пакам̣ титтхийампи ‘‘а̄чарийо ме айа’’нти вандатопи на бхиджджати. евам̣ саран̣агаманасса пабхедо ведитаббо.

еттха ча локуттарасса саран̣агаманасса чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни випа̄капхалам̣, саббадуккхаккхайо а̄нисам̣сапхалам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йо ча буддхан̃ча дхамман̃ча, сан̇гхан̃ча саран̣ам̣ гато;

чатта̄ри арийасачча̄ни, саммаппан̃н̃а̄йа пассати.

‘‘дуккхам̣ дуккхасамуппа̄дам̣, дуккхасса ча атиккамам̣;

арийам̣ чат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣, дуккхӯпасамага̄минам̣.

‘‘етам̣ кхо саран̣ам̣ кхемам̣, етам̣ саран̣амуттамам̣;

етам̣ саран̣ама̄гамма, саббадуккха̄ памуччатӣ’’ти. (дха. па. 190-192);

апича ниччато анупагамана̄дӣнипи етасса а̄нисам̣сапхалам̣ ведитаббам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘ат̣т̣ха̄наметам̣, бхиккхаве, анавака̄со, йам̣ дит̣т̣хисампанно пуггало кан̃чи сан̇кха̄рам̣ ниччато упагаччхеййа, сукхато упагаччхеййа, кан̃чи дхаммам̣ аттато упагаччхеййа, ма̄тарам̣ джӣвита̄ воропеййа, питарам̣ джӣвита̄ воропеййа, арахантам̣ джӣвита̄ воропеййа, дут̣т̣хачитто татха̄гатасса лохитам̣ уппа̄деййа, сан̇гхам̣ бхиндеййа, ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣ уддисеййа нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣ’’ти (ма. ни. 3.127-128; а. ни. 1.268-276; вибха. 809).

локийасса пана саран̣агаманасса бхавасампада̄пи бхогасампада̄пи пхаламева. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йе кечи буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄се,

на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣;

паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣,

девака̄йам̣ парипӯрессантӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.37);

апарампи вуттам̣ –

‘‘атха кхо сакко дева̄наминдо асӣтийа̄ девата̄сахассехи саддхим̣ йена̄йасма̄ маха̄моггалла̄но тенупасан̇ками…пе… екамантам̣ т̣хитам̣ кхо саккам̣ дева̄наминдам̣ а̄йасма̄ маха̄моггалла̄но етадавоча – ‘са̄дху кхо, дева̄наминда, буддхам̣ саран̣агаманам̣ хоти. буддхам̣ саран̣агаманахету кхо, дева̄наминда, евамидхекачче сатта̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджанти. те ан̃н̃е деве дасахи т̣ха̄нехи адхиган̣ханти – диббена а̄йуна̄, диббена ван̣н̣ена, диббена сукхена, диббена йасена, диббена а̄дхипатеййена, диббехи рӯпехи, диббехи саддехи, диббехи гандхехи, диббехи расехи, диббехи пхот̣т̣хаббехи…пе… дхаммам̣, сан̇гхам̣…пе… пхот̣т̣хаббехӣ’’’ти (сам̣. ни. 4.341).

вела̄масутта̄дивасенапи (а. ни. 9.20) саран̣агаманасса пхалависесо ведитаббо. евам̣ саран̣агаманасса пхалам̣ ведитаббам̣.

локийасаран̣агаманан̃четтха тӣсу ваттхӯсу ан̃н̃а̄н̣асам̣сайамиччха̄н̃а̄н̣а̄дӣхи сам̣килиссати, на маха̄джутикам̣ хоти на маха̄виппха̄рам̣. локуттарасса пана сам̣килесо наттхи. локийасса ча саран̣агаманасса дувидхо бхедо – са̄ваджджо, анаваджджо ча. таттха са̄ваджджо ан̃н̃асаттха̄ра̄дӣсу аттасанниййа̄тана̄дӣхи хоти, со анит̣т̣хапхало. анаваджджо ка̄лакирийа̄йа, со авипа̄катта̄ апхало. локуттарасса пана неваттхи бхедо. бхавантарепи хи арийаса̄вако ан̃н̃ам̣ саттха̄рам̣ на уддисатӣти евам̣ саран̣агаманасса сам̣килесо ча бхедо ча ведитаббо.

вода̄нампи ча локийассева йасса хи сам̣килесо, тассева тато вода̄нена бхавитаббам̣. локуттарам̣ пана ниччавода̄намева̄ти.

па̄н̣а̄типа̄та̄ти еттха па̄н̣асса сарасенева патанасабха̄васса антара̄ ева атипа̄танам̣ атипа̄то, сан̣икам̣ патитум̣ адатва̄ сӣгхам̣ па̄тананти аттхо. атиккамма ва̄ саттха̄дӣхи абхибхавитва̄ па̄танам̣ атипа̄то, па̄н̣агха̄тоти вуттам̣ хоти. па̄н̣оти четтха кхандхасанта̄но, йо саттоти вохарӣйати, параматтхато рӯпа̄рӯпаджӣвитиндрийам̣. рӯпаджӣвитиндрийе хи викопите итарампи там̣самбандхата̄йа винассатӣти. тасмим̣ пана па̄н̣е па̄н̣асан̃н̃ино джӣвитиндрийупаччхедакаупаккамасамут̣т̣ха̄пика̄ ка̄йавачӣдва̄ра̄нам̣ ан̃н̃атарадва̄раппаватта̄ вадхакачетана̄ па̄н̣а̄типа̄то. йа̄йа хи четана̄йа паваттама̄насса джӣвитиндрийасса ниссайабхӯтесу упаккамакаран̣ахетукамаха̄бхӯтапаччайа̄ уппаджджанакамаха̄бхӯта̄ пуримасадиса̄ на уппаджджанти, висадиса̄ ева уппаджджанти, са̄ та̄дисаппайогасамут̣т̣ха̄пика̄ четана̄ па̄н̣а̄типа̄то. ладдхӯпаккама̄ни хи бхӯта̄ни пуримабхӯта̄ни вийа на висада̄нӣти сама̄наджа̄тийа̄нам̣ ка̄ран̣а̄ни на хонтӣти. ‘‘ка̄йавачӣдва̄ра̄нам̣ ан̃н̃атарадва̄раппаватта̄’’ти идам̣ манодва̄ре паватта̄йа вадхакачетана̄йа па̄н̣а̄типа̄тата̄самбхавадассанам̣. кулумбасуттепи хи ‘‘идхекаччо саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ иддхима̄ чето васиппатто ан̃н̃исса̄ куччхигатам̣ габбхам̣ па̄пакена манаса̄ анупеккхита̄ хотӣ’’ти виджджа̄майиддхи адхиппета̄. са̄ ча вачӣдва̄рам̣ мун̃читва̄ на сакка̄ ниббаттетунти вачӣдва̄равасенева ниппаджджати. йе пана ‘‘бха̄вана̄майиддхи таттха адхиппета̄’’ти ваданти, тесам̣ ва̄до кусалаттикаведанаттикавитаккаттикабхӯмантарехи вируджджхати.

сва̄йам̣ па̄н̣а̄типа̄то гун̣арахитесу тираччха̄нагата̄дӣсу кхуддаке па̄н̣е аппаса̄ваджджо, маха̄сарӣре маха̄са̄ваджджо. касма̄? пайогамахантата̄йа. пайогасаматтепи ваттхумахантата̄дӣхи маха̄са̄ваджджо, гун̣авантесу манусса̄дӣсу аппагун̣е па̄н̣е аппаса̄ваджджо, маха̄гун̣е маха̄са̄ваджджо. сарӣрагун̣а̄нам̣ пана самабха̄ве сати килеса̄нам̣ упаккама̄нан̃ча мудута̄йа аппаса̄ваджджо, тиббата̄йа маха̄са̄ваджджо.

еттха ча пайогаваттхумахантата̄дӣхи маха̄са̄ваджджата̄ техи паччайехи уппаджджама̄на̄йа четана̄йа балавабха̄вато ведитабба̄. йатха̄дхиппетасса пайогасса сахаса̄ ниппха̄данавасена сакиччаса̄дхика̄йа бахуккхаттум̣ паваттаджаванехи ладдха̄севана̄йа ча саннит̣т̣ха̄пакачетана̄йа пайогасса махантабха̄во. сатипи када̄чи кхуддаке чева маханте ча па̄н̣е пайогасса самабха̄ве махантам̣ ханантасса четана̄ тиббатара̄ уппаджджатӣти ваттхумахантата̄пи четана̄йа балавабха̄васса ка̄ран̣ам̣. ити убхайампетам̣ четана̄балавабха̄венева маха̄са̄ваджджата̄йа хету хоти. татха̄ хантаббасса маха̄гун̣абха̄ве таттха паваттаупака̄рачетана̄ вийа кхеттависесаниппхаттийа̄ апака̄рачетана̄пи балаватӣ тиббатара̄ уппаджджатӣти тасса маха̄са̄ваджджата̄ дат̣т̣хабба̄. тасма̄ пайогаваттхуа̄дипаччайа̄нам̣ амахаттепи гун̣амахантата̄дипаччайехи четана̄йа балавабха̄вавасенева маха̄са̄ваджджата̄ ведитабба̄.

тасса па̄н̣о, па̄н̣асан̃н̃ита̄, вадхакачиттам̣, упаккамо, тена маран̣анти пан̃ча самбха̄ра̄. пан̃часамбха̄райутто па̄н̣а̄типа̄тоти пан̃часамбха̄ра̄винимутто дат̣т̣хаббо. тесу па̄н̣асан̃н̃ита̄вадхакачитта̄ни пуббабха̄гийа̄нипи хонти, упаккамо вадхакачетана̄самут̣т̣ха̄пито. тасса чха пайога̄ – са̄хаттхико, а̄н̣аттико, ниссаггийо, тха̄варо, виджджа̄майо, иддхимайоти. тесу сахаттхена ниббатто са̄хаттхико. паресам̣ а̄н̣а̄панавасена паватто а̄н̣аттико. усусаттиа̄дӣнам̣ ниссаджджанавасена паватто ниссаггийо. опа̄такхан̣ана̄дивасена паватто тха̄варо. а̄тхаббан̣ика̄дӣнам̣ вийа мантапариджаппанапайого виджджа̄майо. да̄т̣ха̄кот̣т̣ана̄дӣнам̣ вийа каммавипа̄каджиддхимайо.

еттха̄ха – кхан̣е кхан̣е нируджджханасабха̄весу сан̇кха̄ресу, ко ханта̄, ко ва̄ хан̃н̃ати? йади читтачетасикасанта̄но, со арӯпита̄йа на чхеданабхедана̄дивасена викопанасаматтхо, на̄пи викопанӣйо, атха рӯпасанта̄но, со ачетаната̄йа кат̣т̣хакалин̇гарӯпамоти на таттха чхедана̄дина̄ па̄н̣а̄типа̄то лаббхати, йатха̄ матасарӣре. пайогопи па̄н̣а̄типа̄тасса йатха̄вутто пахаран̣аппаха̄ра̄дико атӣтесу сан̇кха̄ресу бхавеййа ана̄гатесу паччуппаннесу ва̄. таттха на та̄ва атӣтесу ана̄гатесу ча самбхавати тесам̣ авиджджама̄насабха̄ватта̄, паччуппаннесу ча сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣икатта̄ сарасенева нируджджханасабха̄вата̄йа вина̄са̄бхимукхесу ниппайоджано пайого сийа̄, вина̄сасса ча ка̄ран̣арахитатта̄ на пахаран̣аппаха̄ра̄диппайогахетукам̣ маран̣ам̣, нирӣхатта̄ ча сан̇кха̄ра̄нам̣ касса со пайого, кхан̣икабха̄вена вадха̄дхиппа̄йасамака̄ламева бхиджджанакасса йа̄ва кирийа̄парийоса̄нака̄ламанават̣т̣ха̄нато касса ва̄ па̄н̣а̄типа̄то каммабандхоти?

вуччате – йатха̄вуттавадхакачетана̄саман̇гӣ сан̇кха̄ра̄нам̣ пун̃джо саттасан̇кха̄то ханта̄. тена паваттитавадхаппайоганимиттам̣ апагатусма̄вин̃н̃а̄н̣аджӣвитиндрийо матоти воха̄расса ваттхубхӯто йатха̄вуттавадхаппайога̄каран̣е пуббе вийа уддхам̣ паваттана̄рахо рӯпа̄рӯпадхаммапун̃джо хан̃н̃ати, читтачетасикасанта̄но ева ва̄. вадхаппайога̄висайабха̄вепи тасса пан̃чавока̄рабхаве рӯпасанта̄на̄дхӣнавуттита̄йа бхӯтарӯпесу катаппайогавасена джӣвитиндрийавиччхедена сопи виччхиджджатӣти на па̄н̣а̄типа̄тасса асамбхаво, на̄пи ахетуко, на ча пайого ниппайоджано. паччуппаннесу сан̇кха̄ресу катаппайогавасена таданантарам̣ уппаджджана̄рахасса сан̇кха̄ракала̄пасса татха̄ ануппаттито кхан̣ика̄нан̃ча сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣икамаран̣асса идха маран̣абха̄вена анадхиппетатта̄ сантатимаран̣асса ча йатха̄вуттанайена сахетукабха̄вато на ахетукам̣ маран̣ам̣, нирӣхакесупи сан̇кха̄ресу йатха̄паччайам̣ уппаджджитва̄ аттхибха̄ваматтенева аттано аттано анурӯпапхалуппа̄дананийата̄ни ка̄ран̣а̄нийева каронтӣти вуччати, йатха̄ падӣпо пака̄сетӣти, татхева гха̄такавоха̄ро. на ча кеваласса вадха̄дхиппа̄йасахабхуно читтачетасикакала̄пасса па̄н̣а̄типа̄то иччхито, санта̄навасена ваттама̄нассева пана иччхитоти аттхева па̄н̣а̄типа̄тена каммабандхо. санта̄навасена ваттама̄на̄нан̃ча падӣпа̄дӣнам̣ аттхакирийа̄сиддхи диссатӣти. айан̃ча вича̄ран̣а̄ адинна̄да̄на̄дӣсупи йатха̄самбхавам̣ вибха̄ветабба̄. тасма̄ па̄н̣а̄типа̄та̄. на пат̣ивирата̄ти аппат̣ивирата̄.

адиннасса а̄да̄нам̣ адинна̄да̄нам̣, парасса харан̣ам̣ тхеййам̣ чорика̄ти вуттам̣ хоти. таттха адиннанти парапариггахитам̣, йаттха паро йатха̄ка̄мака̄ритам̣ а̄паджджанто адан̣д̣а̄рахо анупаваджджо ча хоти. тасмим̣ парапариггахите парапариггахитасан̃н̃ино тада̄да̄йакаупаккамасамут̣т̣ха̄пика̄ тхеййачетана̄ адинна̄да̄нам̣. там̣ хӣне парасантаке аппаса̄ваджджам̣, пан̣ӣте маха̄са̄ваджджам̣. касма̄? ваттхупан̣ӣтата̄йа. татха̄ кхуддаке парасантаке аппаса̄ваджджам̣, маханте маха̄са̄ваджджам̣. касма̄? ваттхумахантата̄йа пайогамахантата̄йа ча. ваттхусаматте пана сати гун̣а̄дхика̄нам̣ сантаке ваттхусмим̣ маха̄са̄ваджджам̣, там̣там̣гун̣а̄дхикам̣ упа̄да̄йа тато тато хӣнагун̣асса сантаке ваттхусмим̣ аппаса̄ваджджам̣. ваттхугун̣а̄нам̣ пана самабха̄ве сати килеса̄нам̣ пайогасса ча мудубха̄ве аппаса̄ваджджам̣, тиббабха̄ве маха̄са̄ваджджам̣.

тасса пан̃ча самбха̄ра̄ – парапариггахитам̣, парапариггахитасан̃н̃ита̄, тхеййачиттам̣, упаккамо, тена харан̣анти. чха пайога̄ са̄хаттхика̄дайова. те ча кхо йатха̄нурӯпам̣ тхеййа̄ваха̄ро, пасайха̄ваха̄ро, парикаппа̄ваха̄ро, пат̣иччханна̄ваха̄ро, куса̄ваха̄роти имесам̣ аваха̄ра̄нам̣ васена паватта̄. еттха ча мантапариджаппанена парасантакахаран̣ам̣ виджджа̄майо пайого. вина̄ мантена та̄дисена иддха̄нубха̄васиддхена ка̄йавачӣпайогена парасантакасса а̄кад̣д̣ханам̣ иддхимайо пайоготи ведитаббо.

ка̄месӯти метхунасама̄ча̄ресу. миччха̄ча̄роти екантаниндито ла̄мака̄ча̄ро. лаккхан̣ато пана асаддхамма̄дхиппа̄йена ка̄йадва̄раппаватта̄ агаманӣйат̣т̣ха̄навӣтиккамачетана̄ ка̄месу миччха̄ча̄ро. таттха агаманӣйат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма пуриса̄нам̣ та̄ва ма̄тураккхита̄дайо даса, дханаккӣта̄дайо даса̄ти вӣсати иттхийо, иттхӣсу пана двиннам̣ са̄раккхасапаридан̣д̣а̄нам̣, дасаннан̃ча дханаккӣта̄дӣнанти два̄дасаннам̣ иттхӣнам̣ ан̃н̃апуриса̄. сва̄йам̣ миччха̄ча̄ро сӣла̄дигун̣арахите агаманӣйат̣т̣ха̄не аппаса̄ваджджо, сӣла̄дигун̣асампанне маха̄са̄ваджджо. гун̣арахитепи ча абхибхавитва̄ миччха̄ чарантасса маха̄са̄ваджджо, убхиннам̣ сама̄наччхандата̄йа аппаса̄ваджджо. сама̄наччхандабха̄вепи килеса̄нам̣ упаккама̄нан̃ча мудута̄йа аппаса̄ваджджо, тиббата̄йа маха̄са̄ваджджо. тасса чатта̄ро самбха̄ра̄ – агаманӣйаваттху, тасмим̣ севаначиттам̣, севанапайого, маггенамаггаппат̣ипаттиадхива̄сананти. таттха аттано ручийа̄ паваттитасса тайо, балакка̄рена паваттитасса тайоти анавасесаггахан̣ена чатта̄ро дат̣т̣хабба̄, аттхасиддхи пана тӣхева. еко пайого са̄хаттхикова.

муса̄ти висам̣ва̄данапуреккха̄расса аттхабхан̃джако ка̄йавачӣпайого, висам̣ва̄дана̄дхиппа̄йена панасса парависам̣ва̄дакака̄йавачӣпайогасамут̣т̣ха̄пика̄ четана̄ муса̄ва̄до. апаро найо муса̄ти абхӯтам̣ ваттху, ва̄доти тасса бхӯтато таччхато вин̃н̃а̄панам̣. тасма̄ ататхам̣ ваттхум̣ татхато парам̣ вин̃н̃а̄петука̄масса татха̄вин̃н̃а̄панапайогасамут̣т̣ха̄пика̄ четана̄ муса̄ва̄до.

со йаматтхам̣ бхан̃джати, тасса аппата̄йа аппаса̄ваджджо, махантата̄йа маха̄са̄ваджджо. апича гахат̣т̣ха̄нам̣ аттано сантакам̣ ада̄тука̄мата̄йа наттхӣти а̄динайаппаватто аппаса̄ваджджо, саккхина̄ хутва̄ аттхабхан̃джанавасена вутто маха̄са̄ваджджо. паббаджита̄нам̣ аппакампи телам̣ ва̄ саппим̣ ва̄ лабхитва̄ хаса̄дхиппа̄йена ‘‘аджджа га̄ме телам̣ надӣ ман̃н̃е сандатӣ’’ти пӯран̣акатха̄найена паватто аппаса̄ваджджо, адит̣т̣хам̣йева пана ‘‘дит̣т̣ха’’нтиа̄дина̄ найена ваданта̄нам̣ маха̄са̄ваджджо. татха̄ йасса аттхам̣ бхан̃джати, тасса аппагун̣ата̄йа аппаса̄ваджджо, маха̄гун̣ата̄йа маха̄са̄ваджджо. килеса̄нам̣ мудутиббата̄васена ча аппаса̄ваджджамаха̄са̄ваджджата̄ лаббхатева.

тасса чатта̄ро самбха̄ра̄ – ататхам̣ ваттху, висам̣ва̄даначиттам̣, таджджо ва̄йа̄мо, парасса тадаттхавиджа̄нананти. висам̣ва̄дана̄дхиппа̄йена хи пайоге катепи парена тасмим̣ аттхе авин̃н̃а̄те висам̣ва̄данасса асиджджханато парасса тадаттхавиджа̄нанампи еко самбха̄ро ведитаббо. кечи пана ‘‘абхӯтавачанам̣, висам̣ва̄даначиттам̣, парасса тадаттхавиджа̄нананти тайо самбха̄ра̄’’ти ваданти. саче пана паро дандхата̄йа вича̄ретва̄ таматтхам̣ джа̄на̄ти, саннит̣т̣ха̄пакачетана̄йа паваттатта̄ кирийа̄самут̣т̣ха̄пакачетана̄ккхан̣ейева муса̄ва̄дакаммуна̄ баджджхати.

сура̄ти пит̣т̣хасура̄, пӯвасура̄, оданасура̄, кин̣н̣апаккхитта̄, самбха̄расам̣йутта̄ти пан̃ча сура̄. мерайанти пуппха̄саво, пхала̄саво, мадхва̄саво, гул̣а̄саво самбха̄расам̣йуттоти пан̃ча а̄сава̄. тадубхайампи маданӣйат̣т̣хена маджджам̣. йа̄йа четана̄йа там̣ пивати, са̄ пама̄дака̄ран̣атта̄ пама̄дат̣т̣ха̄нам̣. лаккхан̣ато пана йатха̄вуттасса сура̄мерайасан̇кха̄тасса маджджасса бӣджато пат̣т̣ха̄йа мадавасена ка̄йадва̄раппаватта̄ пама̄дачетана̄ сура̄мерайамаджджапама̄дат̣т̣ха̄нам̣. тасса маджджабха̄во, па̄тукамйата̄читтам̣, таджджо ва̄йа̄мо, аджджхохаран̣анти чатта̄ро самбха̄ра̄. акусалачиттенева часса па̄таббато екантена са̄ваджджабха̄во. арийаса̄вака̄нам̣ пана ваттхум̣ аджа̄нанта̄нампи мукхам̣ на пависати, пагева джа̄нанта̄нам̣. ад̣д̣хапасатаматтасса па̄нам̣ аппаса̄ваджджам̣, аддха̄л̣хакаматтасса па̄нам̣ тато махантам̣ маха̄са̄ваджджам̣, ка̄йасан̃ча̄ланасаматтхам̣ бахум̣ пивитва̄ га̄магха̄така̄дикаммам̣ каронтасса маха̄са̄ваджджамева. па̄пакамман̃хи па̄н̣а̄типа̄там̣ патва̄ кхӣн̣а̄саве маха̄са̄ваджджам̣, адинна̄да̄нам̣ патва̄ кхӣн̣а̄савасса сантаке маха̄са̄ваджджам̣, миччха̄ча̄рам̣ патва̄ кхӣн̣а̄сава̄йа бхиккхунийа̄ вӣтиккаме, муса̄ва̄дам̣ патва̄ муса̄ва̄дена сан̇гхабхеде, сура̄па̄нам̣ патва̄ ка̄йасан̃ча̄ланасаматтхам̣ бахум̣ пивитва̄ га̄магха̄така̄дикаммам̣ маха̄са̄ваджджам̣. саббехипи четехи муса̄ва̄дена сан̇гхабхедова маха̄са̄ваджджо. тан̃хи катва̄ каппам̣ нирайе паччати.

ида̄ни етесу сабха̄вато, а̄рамман̣ато, веданато, мӯлато, каммато, пхалатоти чхахи а̄ка̄рехи виниччхайо ведитаббо. таттха сабха̄вато па̄н̣а̄типа̄та̄дайо саббепи четана̄сабха̄ва̄ва. а̄рамман̣ато па̄н̣а̄типа̄то джӣвитиндрийа̄рамман̣ато сан̇кха̄ра̄рамман̣о, адинна̄да̄нам̣ сатта̄рамман̣ам̣ ва̄ сан̇кха̄ра̄рамман̣ам̣ ва̄, миччха̄ча̄ро пхот̣т̣хаббавасена сан̇кха̄ра̄рамман̣о, сатта̄рамман̣оти еке. муса̄ва̄до сатта̄рамман̣о ва̄ сан̇кха̄ра̄рамман̣о ва̄, сура̄па̄нам̣ сан̇кха̄ра̄рамман̣ам̣. веданато па̄н̣а̄типа̄то дуккхаведано, адинна̄да̄нам̣ тиведанам̣, миччха̄ча̄ро сукхамаджджхаттавасена двиведано, татха̄ сура̄па̄нам̣. саннит̣т̣ха̄пакачиттена пана убхайампи маджджхаттаведанам̣ на хоти. муса̄ва̄до тиведано. мӯлато па̄н̣а̄типа̄то досамохавасена двимӯлако, адинна̄да̄нам̣ муса̄ва̄до ча досамохавасена ва̄ лобхамохавасена ва̄, миччха̄ча̄ро сура̄па̄нан̃ча лобхамохавасена двимӯлам̣. каммато муса̄ва̄дойеветтха вачӣкаммам̣, сесам̣ чатуббидхампи ка̄йакаммамева. пхалато саббепи апа̄йӯпапаттипхала̄ чева сугатийампи аппа̄йуката̄дина̄на̄видхаанит̣т̣хапхала̄ ча̄ти еваметтха сабха̄ва̄дито виниччхайо ведитаббо.

аппат̣ивирата̄ти сама̄да̄навиратийа̄ сампаттавиратийа̄ ча абха̄вена на пат̣ивирата̄. дуссӣла̄ти тато ева пан̃часӣламаттасса̄пи абха̄вена ниссӣла̄. па̄падхамма̄ти ла̄макадхамма̄, хӣна̄ча̄ра̄. па̄н̣а̄типа̄та̄ пат̣ивиратоти сиккха̄падасама̄да̄нена па̄н̣а̄типа̄тато вирато, а̄рака̄ т̣хито. еса найо сесесупи.

идха̄пи па̄н̣а̄типа̄та̄вераман̣иа̄дӣнам̣ сабха̄вато а̄рамман̣ато, веданато, мӯлато, каммато, сама̄да̄нато, бхедато, пхалато ча вин̃н̃а̄таббо виниччхайо. таттха сабха̄вато пан̃чапи четана̄йопи хонти виратийопи, виративасена пана десана̄ а̄гата̄. йа̄ па̄н̣а̄типа̄та̄ вирамантасса ‘‘йа̄ тасмим̣ самайе па̄н̣а̄типа̄та̄ а̄рати виратӣ’’ти евам̣ вутта̄ кусалачиттасампайутта̄ вирати. са̄ пабхедато тивидха̄ – сампаттавирати, сама̄да̄навирати, самуччхедавиратӣти. таттха асама̄диннасиккха̄пада̄нам̣ аттано джа̄тивайаба̄хусачча̄дӣни паччавеккхитва̄ ‘‘айуттаметам̣ амха̄кам̣ ка̄ту’’нти сампаттаваттхум̣ авӣтиккаманта̄нам̣ уппаджджама̄на̄ вирати сампаттавирати на̄ма. сама̄диннасиккха̄пада̄нам̣ сиккха̄падасама̄да̄не тадуттари ча аттано джӣвитампи париччаджитва̄ ваттхум̣ авӣтиккаманта̄нам̣ уппаджджама̄на̄ вирати сама̄да̄навирати на̄ма. арийамаггасампайутта̄ пана вирати самуччхедавирати на̄ма, йасса̄ уппаттито пат̣т̣ха̄йа арийапуггала̄нам̣ ‘‘па̄н̣ам̣ гха̄тесса̄ма̄’’ти читтампи на уппаджджати. та̄су сама̄да̄навирати идха̄дхиппета̄.

а̄рамман̣ато па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ а̄рамман̣а̄нева етесам̣ а̄рамман̣а̄ни. вӣтиккамитаббатойева хи вирати на̄ма хоти. йатха̄ пана нибба̄на̄рамман̣о арийамагго килесе паджахати, евам̣ джӣвитиндрийа̄диа̄рамман̣а̄йева ете кусаладхамма̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни дуссӣлйа̄ни паджаханти. веданато сабба̄пи сукхаведана̄ва.

мӯлато н̃а̄н̣асампайуттачиттена вирамантасса алобхаадосаамохавасена тимӯла̄ хонти, н̃а̄н̣авиппайуттачиттена вирамантасса алобхаадосавасена двимӯла̄. каммато муса̄ва̄да̄ вераман̣и вачӣкаммам̣, сеса̄ ка̄йакаммам̣. сама̄да̄нато ан̃н̃асса гарут̣т̣ха̄нийасса сантике там̣ алабхантена сайамева ва̄ пан̃ча сӣла̄ни екаджджхам̣ па̄т̣ийеккам̣ ва̄ сама̄дийантена сама̄динна̄ни хонти. бхедато гахат̣т̣ха̄нам̣ йам̣ йам̣ вӣтиккантам̣, там̣ тадева бхиджджати, итарам̣ на бхиджджати. касма̄? гахат̣т̣ха̄ хи анибаддхасӣла̄ хонти, йам̣ йам̣ сакконти, там̣ тадева раккханти. паббаджита̄нам̣ пана екасмим̣ вӣтикканте сабба̄ни бхиджджантӣти.

пхалатоти па̄н̣а̄типа̄та̄ вераман̣ийа̄ четтха ан̇гапаччан̇гасампанната̄, а̄рохапарин̣а̄хасампатти, джаванасампатти, суппатит̣т̣хитапа̄дата̄, ча̄рута̄, мудута̄, сучита̄, сӯрата̄, махаббалата̄, виссат̣т̣хавачаната̄, сатта̄нам̣ пийамана̄пата̄, абхиджджапарисата̄, аччхамбхита̄, дуппадхам̣сийата̄, парӯпаккамена амаран̣ата̄, маха̄парива̄рата̄, суван̣н̣ата̄, сусан̣т̣ха̄ната̄, аппа̄ба̄дхата̄, асоката̄, пийамана̄пехи авиппайого, дӣгха̄йуката̄ти евама̄дӣни пхала̄ни.

адинна̄да̄на̄ вераман̣ийа̄ маха̄дханадхан̃н̃ата̄, анантабхогата̄, тхирабхогата̄, иччхита̄нам̣ бхога̄нам̣ кхиппам̣ пат̣ила̄бхо, ра̄джа̄дӣхи аса̄дха̄ран̣абхогата̄, ул̣а̄рабхогата̄, таттха таттха джет̣т̣хакабха̄во, наттхибха̄васса аджа̄наната̄, сукхавиха̄рита̄ти евама̄дӣни.

абрахмачарийа̄ вераман̣ийа̄ вигатапаччаттхиката̄, саббасатта̄нам̣ пийамана̄пата̄, аннапа̄наваттхаччха̄дана̄дӣнам̣ ла̄бхита̄, сукхасупаната̄, сукхапат̣ибуджджханата̄, апа̄йабхайавимоккхо, иттхибха̄ванапум̣сакабха̄ва̄нам̣ абхаббата̄, аккодханата̄, саччака̄рита̄, аман̇кута̄, а̄ра̄дханасукхата̄, парипун̣н̣индрийата̄, парипун̣н̣алаккхан̣ата̄, нира̄сан̇ката̄, аппоссукката̄, сукхавиха̄рита̄, акутобхайата̄, пийавиппайога̄бха̄воти евама̄дӣни. йасма̄ пана миччха̄ча̄ра̄вераман̣ийа̄ пхала̄нипи еттхева антогадха̄ни, тасма̄ (абрахмачарийа̄ вераман̣ийа̄).

муса̄ва̄да̄ вераман̣ийа̄ виппасанниндрийата̄, виссат̣т̣хамадхурабха̄н̣ита̄, самаситасуддхадантата̄, на̄титхӯлата̄, на̄тикисата̄, на̄тирассата̄, на̄тидӣгхата̄, сукхасампхассата̄, уппалагандхамукхата̄, суссӯсакапарисата̄, а̄деййавачаната̄, камаладаласадисамудулохитатанудживхата̄, алӣната̄, ануддхатата̄ти евама̄дӣни.

сура̄мерайамаджджапама̄дат̣т̣ха̄на̄ вераман̣ийа̄ атӣта̄на̄гатапаччуппаннесу киччакаран̣ӣйесу аппама̄дата̄, н̃а̄н̣авантата̄, сада̄ упат̣т̣хитассатита̄, уппаннесу киччакаран̣ӣйесу т̣ха̄нуппаттикапат̣ибха̄навантата̄, аналасата̄, аджал̣ата̄, анумматтата̄, аччхамбхита̄, аса̄рамбхита̄, аниссукита̄, амаччхарита̄, саччава̄дита̄, аписун̣аапхарусаасампхаппала̄пава̄дита̄, катан̃н̃ута̄, катаведита̄, ча̄гавантата̄, сӣлавантата̄, уджуката̄, аккодханата̄, хироттаппасампанната̄, уджудит̣т̣хита̄, махантата̄, пан̣д̣итата̄, аттха̄наттхакусалата̄ти евама̄дӣни пхала̄ни. еваметтха па̄н̣а̄типа̄та̄вераман̣иа̄дӣнампи сабха̄ва̄дито виниччхайо ведитаббо.

сӣлава̄ти йатха̄вуттапан̃часӣлавасена сӣлава̄. калйа̄н̣адхаммоти сундарадхаммо, саран̣агаманапаридӣпита̄йа дит̣т̣хисампаттийа̄ сампаннапан̃н̃оти аттхо. йо пана путто ма̄та̄питӯсу ассаддхесу дуссӣлесу ча сайампи та̄дисо, сопи аваджа̄тойева̄ти ведитаббо. ассаддхийа̄дайо хи идха аваджа̄табха̄васса лаккхан̣ам̣ вутта̄, те ча тасмим̣ сам̣виджджанти. ма̄та̄питаро пана упа̄да̄йа путтасса атиджа̄та̄дибха̄во вуччатӣти.

йо хоти кулагандханоти кулаччхедако кулавина̄сако. чхеданаттхо хи идха гандхасаддо, ‘‘уппалагандхапаччаттхика̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 65) вийа. кечи пана ‘‘куладхам̣сано’’ти пат̣ханти, со еваттхо.

ете кхо путта̄ локасминти ете атиджа̄та̄дайо тайо путта̄ ева имасмим̣ сатталоке путта̄ на̄ма, на ито винимутта̄ аттхи. имесу пана йе бхаванти упа̄сака̄ йе саран̣агаманасампаттийа̄ упа̄сака̄ бхаванти каммассаката̄н̃а̄н̣ена каммасса ковида̄, те ча пан̣д̣ита̄ пан̃н̃аванто, пан̃часӣладасасӣлена сампанна̄ парипун̣н̣а̄. йа̄чака̄нам̣ вачанам̣ джа̄нанти, тесам̣ мукха̄ка̄радассаненева адхиппа̄йапӯран̣атоти вадан̃н̃ӯ, тесам̣ ва̄ ‘‘дехӣ’’ти вачанам̣ сутва̄ ‘‘име пуббе да̄нам̣ адатва̄ евам̣бхӯта̄, майа̄ пана евам̣ на бхавитабба’’нти тесам̣ паричча̄гена тадаттхам̣ джа̄нантӣти вадан̃н̃ӯ, пан̣д̣ита̄нам̣ ва̄ каммассаката̄дидӣпакам̣ вачанам̣ джа̄нантӣти вадан̃н̃ӯ. ‘‘падан̃н̃ӯ’’ти ча пат̣ханти, пада̄нийа̄ паричча̄гасӣла̄ти аттхо. тато ева вигатамаччхерамалатта̄ вӣтамаччхара̄. аббхагхана̄ти аббхасан̇кха̄та̄ гхана̄, гханамегхапат̣ала̄ ва̄ мутто чандовийа, упа̄сака̄дипариса̄су кхаттийа̄дипариса̄су ча вирочаре вирочанти, собхантӣти аттхо.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. авут̣т̣хикасуттаван̣н̣ана̄

75. чхат̣т̣хе авут̣т̣хикасамоти авут̣т̣хикамегхасамо. екаччо хи мегхо сатапат̣аласахассапат̣ало хутва̄ ут̣т̣хахитва̄ тхананто гаджджанто виджджотанто екам̣ удакабиндумпи апа̄тетва̄ вигаччхати, татхӯпамо екаччо пуггалоти дассенто а̄ха ‘‘авут̣т̣хикасамо’’ти. падесавассӣти екадесавассимегхасамо. падесавассӣ вийа̄ти хи падесавассӣ. екаччо екасмим̣йева т̣ха̄не т̣хитесу мануссесу йатха̄ екачче тементи, екачче на тементи, евам̣ мандам̣ вассати, татхӯпамам̣ екаччам̣ пуггалам̣ дассети ‘‘падесавассӣ’’ти. саббаттха̄бхивассӣти саббасмим̣ патхавӣпаббатасамудда̄дике джагатиппадесе абхивассимегхасамо. екаччо хи сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ паттхаритва̄ саббаттхакамева абхивассати, там̣ ча̄туддӣпикамаха̄мегхам̣ екаччасса пуггаласса упамам̣ катва̄ вуттам̣ ‘‘саббаттха̄бхивассӣ’’ти.

саббеса̄нанти саббесам̣, айамева ва̄ па̄т̣хо. на да̄та̄ хотӣти ада̄насӣло хоти, тхаддхамаччхарита̄йа на кассачи кин̃чи детӣти аттхо. ида̄ни да̄насса кхеттам̣ деййадхамман̃ча вибха̄гена дассетум̣ ‘‘саман̣абра̄хман̣а̄’’тиа̄дима̄ха. таттха самитапа̄пасаман̣а̄ чева паббаджджаматтасаман̣а̄ ча ба̄хитапа̄пабра̄хман̣а̄ чева джа̄тиматтабра̄хман̣а̄ ча идха ‘‘саман̣абра̄хман̣а̄’’ти адхиппета̄. капан̣а̄ на̄ма дуггата̄ далиддаманусса̄. аддхика̄ на̄ма патха̄вино париббайавихӣна̄. ваниббака̄ на̄ма йе ‘‘ит̣т̣хам̣ детха кантам̣ мана̄пам̣ ка̄лена анаваджджам̣ удаггачитта̄ пасанначитта̄, евам̣ дента̄ гаччхатха сугатим̣, гаччхатха брахмалока’’нтиа̄дина̄ найена да̄не нийоджента̄ да̄насса ван̣н̣ам̣ тхомента̄ вичаранти. йа̄чака̄ на̄ма йе кевалам̣ ‘‘мут̣т̣химаттам̣ детха, пасатаматтам̣ детха, сара̄ваматтам̣ детха̄’’ти аппакампи йа̄чама̄на̄ вичаранти. таттха саман̣абра̄хман̣аггахан̣ена гун̣акхеттам̣ упака̄рикхеттан̃ча дассети, капан̣а̄диггахан̣ена карун̣а̄кхеттам̣. аннанти йам̣кин̃чи кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣. па̄нанти амбапа̄на̄дипа̄накам̣. ваттханти нива̄санапа̄рупана̄диаччха̄данам̣. йа̄нанти ратхавайха̄ди антамасо упа̄ханам̣ упа̄да̄йа гаманаса̄дханам̣. ма̄ла̄ти гантхита̄гантхитабхедам̣ саббам̣ пуппхам̣. гандханти йам̣кин̃чи гандхаджа̄там̣ писитам̣ аписитам̣ гандхӯпакаран̣ан̃ча. вилепананти чхавира̄гакаран̣ам̣. сеййа̄ти ман̃чапӣт̣ха̄ди чева па̄ва̄ракоджава̄ди ча сайитаббаваттху. сеййаггахан̣ена четтха а̄санампи гахитанти дат̣т̣хаббам̣. а̄васатханти ва̄та̄тапа̄дипариссайавиноданам̣ патиссайам̣. падӣпеййанти дӣпакапаллика̄дипадӣпӯпакаран̣ам̣.

евам̣ кхо, бхиккхавети виджджама̄непи деййадхамме пат̣игга̄хака̄нам̣ евам̣ да̄таббаваттхум̣ саббена саббам̣ аденто пуггало авассикамегхасадисо хоти. идам̣ вуттам̣ хоти – бхиккхаве, йатха̄ со мегхо сатапат̣аласахассапат̣ало хутва̄ ут̣т̣хахитва̄ на кин̃чи васси вигаччхати, евамева йо ул̣а̄рам̣ випулан̃ча бхогам̣ сам̣харитва̄ гехам̣ а̄васанто кассачи кат̣аччхуматтам̣ бхиккхам̣ ва̄ ул̣ун̇каматтам̣ йа̄гум̣ ва̄ адатва̄ вигаччхати, вивасо маччувасам̣ гаччхати, со авут̣т̣хикасамо на̄ма хотӣти. имина̄ найена сесесупи нигаманам̣ ведитаббам̣. имесу ча тӣсу пуггалесу пат̣хамо екам̣сенева гарахитаббо, дутийо пасам̣санӣйо, татийо, пасам̣санӣйатаро. пат̣хамо ва̄ екантенева саббанихӣно, дутийо маджджхимо, татийо уттамоти ведитаббо.

га̄тха̄су саман̣ети упайогавасена бахувачанам̣ татха̄ сесесупи. ладдха̄на̄ти лабхитва̄, саман̣е даккхин̣еййе пава̄ретва̄ пут̣т̣хо на сам̣вибхаджати. аннам̣ па̄нан̃ча бходжананти аннам̣ ва̄ па̄нам̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ бхун̃джитаббайуттакам̣ бходжанам̣, там̣ на сам̣вибхаджати. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – йо аттхикабха̄вена упагате сампат̣игга̄хаке лабхитва̄ анна̄дина̄ сам̣вибха̄гаматтампи на кароти, ким̣ со ан̃н̃ам̣ да̄нам̣ дассати, там̣ еварӯпам̣ тхаддхамаччхарийам̣ пуриса̄дхамам̣ нихӣнапуггалам̣ пан̣д̣ита̄ авут̣т̣хикасамоти а̄ху катхайантӣти.

екачча̄нам̣ на дада̄тӣти виджджама̄непи махати да̄таббадхамме екесам̣ сатта̄нам̣ тесу кодхавасена ва̄, деййадхамме лобхавасена ва̄ на дада̄ти. екачча̄нам̣ павеччхатӣти екесам̣йева пана дада̄ти. медха̄виноти пан̃н̃аванто пан̣д̣ита̄ джана̄.

субхиккхава̄чоти йо упагата̄нам̣ йа̄чака̄нам̣ ‘‘аннам̣ детха, па̄нам̣ детха̄’’тиа̄дина̄ там̣ там̣ да̄пети, со сулабхабхиккхата̄йа субхиккха̄ ва̄ча̄ етасса̄ти субхиккхава̄чо. ‘‘субхиккхавассӣ’’типи пат̣ханти. йатха̄ локо субхиккхо хоти, евам̣ саббаттха̄бхивасситамаха̄мегхо субхиккхавассӣ на̄ма хоти. евамайампи маха̄да̄нехи саббаттха̄бхивассӣ субхиккхавассӣти. а̄модама̄но пакиретӣти тут̣т̣хахат̣т̣хама̄насо сахаттхена да̄нам̣ денто пат̣игга̄хакакхетте деййадхаммам̣ пакиренто вийа хоти, ва̄ча̄йапи ‘‘детха детха̄’’ти бха̄сати.

ида̄ни нам̣ субхиккхавасситабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘йатха̄пи мегхо’’тиа̄ди вуттам̣. татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – йатха̄ маха̄мегхо пат̣хамам̣ манданиггхосена тханайитва̄ пуна сакаланадӣкандара̄ни еканинна̄дам̣ каронто гаджджайитва̄ павассати, саббаттхакамева ва̄рина̄ удакена тхалам̣ ниннан̃ча абхисанданто пӯрети екогхам̣ кароти, евамева идха имасмим̣ сатталоке екаччо ул̣а̄рапуггало саббасамата̄йа со маха̄мегхо вийа васситаббатта̄ та̄дисо йатха̄ дханам̣ ут̣т̣ха̄на̄дхигатам̣ аттано ут̣т̣ха̄навӣрийа̄бхиниббаттам̣ хоти, евам̣ аналасо хутва̄ тан̃ча дхаммена н̃а̄йена сам̣харитва̄ танниббаттена аннена па̄нена ан̃н̃ена ча деййадхаммена патте сампатте ваниббаке самма̄ саммадева десака̄ла̄нурӯпан̃чева иччха̄нурӯпан̃ча таппети сампава̄ретӣти.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. сукхапаттхана̄суттаван̣н̣ана̄

76. саттаме сукха̄нӣти сукханимитта̄ни. паттхайама̄ноти иччхама̄но а̄кан̇кхама̄но. сӣланти гахат̣т̣хасӣлам̣ паббаджитасӣлан̃ча. гахат̣т̣хо че гахат̣т̣хасӣлам̣, паббаджито че чатупа̄рисуддхисӣланти адхиппа̄йо. раккхеййа̄ти сама̄дийитва̄ авӣтиккаманто саммадева гопеййа. пасам̣са̄ ме а̄гаччхатӯти ‘‘мама калйа̄н̣о киттисаддо а̄гаччхатӯ’’ти иччханто пан̣д̣ито саппан̃н̃о сӣлам̣ раккхеййа. сӣлавато хи гахат̣т̣хасса та̄ва ‘‘асуко асукакуласса путто сӣлава̄ калйа̄н̣адхаммо саддхо пасанно да̄йако ка̄рако’’тиа̄дина̄ парисамаджджхе калйа̄н̣о киттисаддо аббхуггаччхати, паббаджитасса ‘‘асуко на̄ма бхиккху сӣлава̄ ваттасампанно сорато сукхасам̣ва̄со сага̄раво саппатиссо’’тиа̄дина̄…пе… аббхуггаччхатӣти. вуттан̃хетам̣ –

‘‘пуна чапарам̣, гахапатайо, сӣлавато сӣласампаннасса калйа̄н̣о киттисаддо аббхуггаччхатӣ’’ти (а. ни. 5.213; уда̄. 76; маха̄ва. 285).

татха̄

‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху – ‘сабрахмача̄рӣнам̣ пийо чассам̣ мана̄по, гару ча бха̄ванӣйо ча̄’ти, сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 1.65).

бхога̄ ме уппаджджантӯти еттха гахат̣т̣хасса та̄ва сӣлавато калйа̄н̣адхаммасса йена йена сиппат̣т̣ха̄нена джӣвикам̣ каппети – йади касийа̄, йади ван̣иджджа̄йа, йади ра̄джапорисена, там̣ там̣ йатха̄ка̄лам̣ йатха̄видхин̃ча ативийа аппаматтабха̄вато атхасса ануппанна̄ чева бхога̄ уппаджджанти, уппанна̄ ча бхога̄ пха̄тим̣ гамиссанти. паббаджитасса пана сӣла̄ча̄расампаннасса аппама̄давиха̄рисса сато сӣласампаннасса сӣласампада̄йа аппиччхата̄дигун̣есу ча пасанна̄ манусса̄ ул̣а̄рул̣а̄ре паччайе абхихаранти, евамасса ануппанна̄ чева бхога̄ уппаджджанти, уппанна̄ ча тхира̄ хонти. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘пуна чапарам̣, гахапатайо, сӣлава̄ сӣласампанно аппама̄да̄дхикаран̣ам̣ махантам̣ бхогаккхандхам̣ адхигаччхатӣ’’ти (а. ни. 5.213; уда̄. 76; маха̄ва. 285).

татха̄ –

‘‘а̄кан̇кхеййа че, бхиккхаве, бхиккху – ‘ла̄бхӣ асса чӣварапин̣д̣апа̄тасена̄санагила̄напаччайабхесаджджапариккха̄ра̄на’нти, сӣлесвевасса парипӯрака̄рӣ’’ти (ма. ни. 1.65) ча –

сесам̣ вуттанайамева.

га̄тха̄су паттхайа̄ноти паттхайанто. тайо сукхети тӣн̣и сукха̄ни. виттала̄бханти дханала̄бхам̣, бхогуппаттинти аттхо. висесато четтха пасам̣са̄йа четасикасукхам̣, бхогехи ка̄йикасукхам̣, итарена упапаттисукхам̣; татха̄ пат̣хамена дит̣т̣хадхаммасукхам̣, татийена сампара̄йасукхам̣, дутийена убхайасукхам̣ гахитанти ведитаббам̣.

ида̄ни пасам̣са̄дика̄ран̣асса сӣласса вийа пасам̣са̄дӣнампи висесака̄ран̣ам̣ па̄памиттапариваджджанам̣ калйа̄н̣амиттасеванан̃ча а̄дӣнава̄нисам̣сехи саддхим̣ дассенто ‘‘акаронто’’тиа̄дима̄ха. таттха сан̇кийоти па̄пасмим̣ парисан̇китаббо ‘‘аддха̄ имина̄ па̄пам̣ катам̣ ва̄ кариссати ва̄, татха̄ хеса па̄папурисехи саддхим̣ сан̃чаратӣ’’ти. асса̄ти имасса па̄паджанасевино пуггаласса упари, асса ва̄ пуггаласса аван̣н̣о абхӯтопи па̄паджанасевита̄йа рухати вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджати паттхарати. асса̄ти ва̄ бхумматтхе са̄мивачанам̣, тасмим̣ пуггалети аттхо. са ве та̄дисако хотӣти йо йа̄дисам̣ па̄памиттам̣ ва̄ калйа̄н̣амиттам̣ ва̄ бхаджати упасевати ча, со пуггало бхӯмибха̄гавасена удакам̣ вийа та̄дисова хоти, па̄падхаммо калйа̄н̣адхаммо ва̄ хоти. касма̄? сахава̄со хи та̄дисо; йасма̄ сахава̄со сам̣сагго упара̄го вийа пхаликаман̣ӣсу пурисаупаниссайабхӯтам̣ пуггала̄ка̄рам̣ га̄ха̄пети, тасма̄ па̄папуггалена саха ва̄со на ка̄табботи адхиппа̄йо.

севама̄но севама̄нанти парам̣ пакатисуддхам̣ пуггалам̣ ка̄лена ка̄лам̣ атта̄нам̣ севама̄нам̣ севама̄но бхаджама̄но па̄папуггало, тена ва̄ севийама̄но. сампхут̣т̣хо сампхусанти тена пакатисуддхена пуггалена сахава̄сена сам̣саггена сампхут̣т̣хо па̄папуггало сайампи, татха̄ там̣ пхусанто. саро диддхо кала̄пам̣ ва̄ти йатха̄ на̄ма саро висена диддхо литто саракала̄пагато сарасамӯхасан̇кха̄там̣ саракала̄пам̣ аттана̄ пхут̣т̣хам̣ алиттампи упалимпати, евам̣ па̄пена упалепабхайа̄ дхӣроти дхитисампаннатта̄ дхӣро пан̣д̣итапурисо па̄пасаха̄йо на бхавеййа.

пӯтимаччхам̣ кусаггена̄ти йатха̄ куччхитабха̄вена пӯтибхӯтам̣ маччхам̣ кусатин̣аггена йо пурисо упанайхати пут̣абандхавасена бандхати, тасса те куса̄ апӯтика̄пи пӯтимаччхасамбандхена пӯти дуггандхамева ва̄йанти. евам̣ ба̄лӯпасевана̄ти евам̣сампада̄ ба̄ладжанӯпасевана̄ дат̣т̣хабба̄. евам̣ дхӣрӯпасевана̄ти йатха̄ асурабхинопи патта̄ тагарасамбандхена сурабхим̣ ва̄йанти, евам̣ пан̣д̣итӯпасевана̄ пакатийа̄ асӣлавато сӣласама̄да̄на̄дивасена сӣлагандхава̄йанасса ка̄ран̣ам̣ хоти.

тасма̄ти йасма̄ акалйа̄н̣амиттасевана̄йа калйа̄н̣амиттасевана̄йа ча айам̣ едисо а̄дӣнаво а̄нисам̣со ча, тасма̄ паттапут̣ассева пала̄сапут̣асса вийа дуггандхасугандхаваттхусам̣саггена аса̄дхуса̄дхуджанасанниссайена ча. н̃атва̄ сампа̄каматтаноти аттано дуккхудрайам̣ сукхудрайан̃ча пхаланиппхаттим̣ н̃атва̄ джа̄нитва̄ асанте па̄памитте на упасевеййа, санте упасанте вантадосе пасаттхе ва̄ пан̣д̣ите севеййа. татха̄ хи асанто нирайам̣ ненти, санто па̄пенти суггатинти. ити бхагава̄ пат̣хамага̄тха̄йа йатха̄вутта̄ни тӣн̣и сукханимитта̄ни дассетва̄ тато пара̄хи пан̃чахи га̄тха̄хи пат̣ипаккхапариваджджанена саддхим̣ пасам̣са̄сукхасса а̄гаманам̣ дассетва̄ оса̄нага̄тха̄йа тин̣н̣ампи сукха̄нам̣ а̄гаманака̄ран̣ена саддхим̣ оса̄насукхам̣ дассети.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. бхидурасуттаван̣н̣ана̄

77. ат̣т̣хаме бхидура̄йанти бхидуро айам̣. ка̄йоти рӯпака̄йо. со хи ан̇гапаччан̇га̄нам̣ кеса̄дӣнан̃ча самӯхат̣т̣хена, евам̣ куччхита̄нам̣ джегуччха̄нам̣ а̄йо уппаттидесотипи ка̄йо. татра̄йам̣ вачанаттхо – а̄йанти еттха̄ти а̄йо. ке а̄йанти? куччхита̄ кеса̄дайо. ити куччхита̄нам̣ а̄йотипи ка̄йо. аттхато пана чатусантативасена паваттама̄на̄нам̣ бхӯтупа̄да̄йадхамма̄нам̣ пун̃джо. идам̣ вуттам̣ хоти – бхиккхаве, айам̣ чатумаха̄бхӯтамайо рӯпака̄йо бхидуро бхеданасӣло бхеданасабха̄во кхан̣е кхан̣е виддхам̣санасабха̄воти. ‘‘бхиндара̄йа’’нтипи па̄т̣хо, со еваттхо. вин̃н̃а̄н̣анти тебхӯмакам̣ кусала̄дичиттам̣. вачанаттхо пана – там̣ там̣ а̄рамман̣ам̣ виджа̄на̄тӣти вин̃н̃а̄н̣ам̣. йан̃хи сан̃джа̄нанападжа̄нанавидхурам̣ а̄рамман̣авиджа̄нанам̣ упаладдхи, там̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣. вира̄гадхамманти вираджджанадхаммам̣, палуджджанасабха̄ванти аттхо. саббе упадхӣти кхандхӯпадхи, килесӯпадхи, абхисан̇кха̄рӯпадхи, пан̃чака̄магун̣ӯпадхӣти ете ‘‘упадхӣйати еттха дуккха’’нти упадхисан̃н̃ита̄ саббепи упа̄да̄наккхандхакилеса̄бхисан̇кха̄рапан̃чака̄магун̣адхамма̄ хутва̄ абха̄ват̣т̣хена аничча̄, удайаббайаппат̣ипӣл̣анат̣т̣хена дуккха̄, джара̄йа маран̣ена ча̄ти двидха̄ випарин̣а̄метаббасабха̄вата̄йа пакативиджаханат̣т̣хена випарин̣а̄мадхамма̄. еваметтха аниччадассанасукхата̄йа рӯпадхамме вин̃н̃а̄н̣ан̃ча висум̣ гахетва̄ пуна упадхивибха̄гена саббепи тебхӯмакадхамме екаджджхам̣ гахетва̄ аниччадуккха̄нупассана̄мукхена татха̄буджджханака̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайена саммасанача̄ро.катхито. ка̄ман̃четтха лаккхан̣адвайамева па̄л̣ийам̣ а̄гатам̣, ‘‘йам̣ дуккхам̣, таданатта̄’’ти (сам̣. ни. 3.15) пана вачанато дуккхалаккхан̣енева анатталаккхан̣ампи дасситамева̄ти ведитаббам̣.

га̄тха̄йам̣ упадхӣсу бхайам̣ дисва̄ти упадхӣсу бхайатупат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣авасена бхайам̣ дисва̄, тесам̣ бха̄йитаббатам̣ пасситва̄. имина̄ балававипассанам̣ дассети. бхайатупат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣амева хи вибхаджитва̄ висесавасена а̄дӣнава̄нупассана̄ ниббида̄нупассана̄ти ча вуччати. джа̄тимаран̣амаччага̄ти евам̣ саммасанто випассана̄н̃а̄н̣ам̣ маггена гхат̣етва̄ маггапарампара̄йа арахаттам̣ патто джа̄тимаран̣ам̣ атӣто на̄ма хоти. катхам̣? сампатва̄ парамам̣ сантинти парамам̣ уттамам̣ ануттарам̣ сантим̣ саббасан̇кха̄рӯпасамам̣ нибба̄нам̣ адхигантва̄. евам̣бхӯто ча ка̄лам̣ кан̇кхати бха̄витаттоти чатуннам̣ арийамагга̄нам̣ васена бха̄вана̄бхисамайаниппхаттийа̄ бха̄витака̄йасӣлачиттапан̃н̃атта̄ бха̄витатто маран̣ам̣ джӣвитан̃ча анабхинанданто кевалам̣ аттано кхандхапаринибба̄нака̄лам̣ кан̇кхати удиккхати, на тасса каттхачи паттхана̄ хотӣти. тена̄ха –

‘‘на̄бхинанда̄ми маран̣ам̣, на̄бхинанда̄ми джӣвитам̣;

ка̄лан̃ча пат̣икан̇кха̄ми, ниббисам̣ бхатако йатха̄’’ти. (тхерага̄. 606);

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. дха̄тусосам̣санданасуттаван̣н̣ана̄

78. наваме дха̄тусоти дха̄туто. дха̄тӯти ча аджджха̄сайадха̄ту аджджха̄сайасабха̄во адхиппето, йо адхимуттӣтипи вуччати. сам̣сандантӣти та̄йа дха̄тусабха̄гата̄йа йатха̄дха̄ту йатха̄аджджха̄сайам̣ аллӣйанти екато хонти. саментӣти та̄йа ева сама̄наджджха̄сайата̄йа екачитта̄ хутва̄ сама̄гаччханти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ бхаджанти упасан̇каманти, аттано ручибха̄вакхантидит̣т̣хийо ва̄ таттха таттха саме каронта̄ паваттанти. хӣна̄дхимуттика̄ти хӣне ка̄магун̣а̄дике адхимутти етесанти хӣна̄дхимуттика̄, хӣнаджджха̄сайа̄. калйа̄н̣а̄дхимуттика̄ти калйа̄н̣е неккхамма̄дике адхимутти етесанти калйа̄н̣а̄дхимуттика̄, пан̣ӣтаджджха̄сайа̄. саче хи а̄чарийупаджджха̄йа̄ на сӣлаванто, антева̄сикасаддхивиха̄рика̄ ча сӣлаванто, те а̄чарийупаджджха̄йепи на упасан̇каманти, аттано садисе са̄руппабхиккхӯйева упасан̇каманти. саче пана а̄чарийупаджджха̄йа̄ сӣлаванто, итаре на сӣлаванто, тепи на а̄чарийупаджджха̄йе упасан̇каманти, аттано садисе хӣна̄дхимуттикейева упасан̇каманти. евам̣ упасан̇каманам̣ пана на кевалам̣ етарахи ева, атха кхо атӣта̄на̄гатепӣти дассенто ‘‘атӣтампи, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. сан̇кхепато сам̣килесадхаммесу абхинивит̣т̣ха̄ хӣна̄дхимуттика̄, вода̄надхаммесу абхинивит̣т̣ха̄ калйа̄н̣а̄дхимуттика̄.

идам̣ пана дуссӣла̄нам̣ дуссӣласеванамева, сӣлаванта̄нам̣ сӣлавантасеванамева, дуппан̃н̃а̄нам̣ дуппан̃н̃асеванамева, пан̃н̃аванта̄нам̣ пан̃н̃авантасеванамева ко нийа̄метӣти? аджджха̄сайадха̄ту нийа̄мети. самбахула̄ кира бхиккхӯ екасмим̣ га̄ме бхиккха̄ча̄рам̣ чаранти. те манусса̄ бахум̣ бхаттам̣ а̄харитва̄ патта̄ни пӯретва̄ ‘‘йатха̄сабха̄гам̣ парибхун̃джатха̄’’ти ватва̄ уййоджесум̣. бхиккхӯ а̄хам̣су ‘‘а̄вусо, манусса̄ дха̄тусам̣йуттакамме пайоджентӣ’’ти. евам̣ аджджха̄сайадха̄ту нийа̄метӣти. дха̄тусам̣йуттена айаматтхо дӣпетаббо – гиджджхакӯт̣апаббатасмин̃хи гила̄насеййа̄йа нипанно бхагава̄ а̄раккхаттха̄йа парива̄ретва̄ васантесу са̄рипуттамоггалла̄на̄дӣсу екамекам̣ аттано париса̄йа саддхим̣ чан̇камантам̣ олокетва̄ бхиккхӯ а̄мантеси ‘‘пассатха но тумхе, бхиккхаве, са̄рипуттам̣ самбахулехи бхиккхӯхи саддхим̣ чан̇камантанти. евам̣, бханте. саббе кхо ете, бхиккхаве, бхиккхӯ маха̄пан̃н̃а̄’’ти (сам̣. ни. 2.99) саббам̣ виттха̄ретаббам̣.

га̄тха̄су сам̣сагга̄ти сам̣килесато сахава̄са̄дивасена сама̄йогато, атха ва̄ дассанасам̣сагго, саванасам̣сагго, самулла̄пасам̣сагго, самбхогасам̣сагго, ка̄йасам̣сагготи евам̣ пан̃чавидхе сам̣сагге йато куточи сам̣саггато. ванатхо джа̄тоти килесо уппанно маггена асамӯхато. асам̣саггена чхиджджатӣти сам̣саггапат̣иккхепена ка̄йавивека̄дина̄ пуббабха̄ге чхиджджитва̄ пуна аччанта̄сам̣саггена самуччхедавивекена чхиджджати пахӣйати. етта̄вата̄ сан̇кхепато хӣна̄дхимуттийа̄ самудайо аттхан̇гамо ча дассито хоти.

йасма̄ пана те сам̣сагга̄ те ча килеса̄ косаджджавасена уппаджджанти чева вад̣д̣ханти ча, на вӣрийа̄рамбхавасена, тасма̄ хӣна̄дхимуттике кусӣтапуггале ваджджетва̄ калйа̄н̣а̄дхимуттике а̄раддхавӣрийе севантена асам̣саггена сам̣саггаджо ванатхо чхиндитабботи йатха̄вуттаматтхам̣ виттха̄рато дассенто кусӣтасевана̄йа та̄ва а̄дӣнавам̣ пака̄сетум̣ ‘‘париттам̣ да̄ру’’нтиа̄дима̄ха.

таттха париттам̣ да̄рунти кхуддакам̣ кат̣т̣хамайам̣ куллам̣. йатха̄ сӣде махан̣н̣авети йатха̄ кхуддакам̣ куллам̣ а̄рухитва̄ маха̄самуддам̣ таритука̄мо тӣрам̣ аппатва̄ самуддамаджджхейева сӣдеййа, патитва̄ маччхакаччхапабхаккхо бхавеййа. евам̣ кусӣтам̣ а̄гамма, са̄дхуджӣвӣпи сӣдатӣти евамева кусӣтам̣ вӣрийа̄рамбхарахитам̣ килесавасикам̣ пуггалам̣ нисса̄йа тена катасам̣сагго са̄дхуджӣвӣпи парисуддха̄джӣво парисуддхасӣлопи сама̄но хӣнасам̣саггато уппаннехи ка̄мавитакка̄дӣхи кхаджджама̄но па̄рам̣ гантум̣ асаматтхо сам̣са̄ран̣н̣авейева сӣдати. тасма̄ти йасма̄ евам̣ анаттха̄вахо кусӣтасам̣сагго, тасма̄ там̣ а̄гамма а̄ласийа̄нуйогена куччхитам̣ сӣдатӣти кусӣтам̣. тато ева хӣнавӣрийам̣ ниббӣрийам̣ акалйа̄н̣амиттам̣ париваджджеййа. екантенева пана ка̄йавивека̄дӣнан̃чева тадан̇гавивека̄дӣнан̃ча васена павивиттехи, тато ева килесехи а̄ракатта̄ арийехи парисуддхехи нибба̄нам̣ пат̣ипеситаттабха̄вато пахитаттехи а̄рамман̣алаккхан̣ӯпаниджджха̄на̄нам̣ васена джха̄йанато джха̄йӣхи саббака̄лам̣ паггахитавӣрийата̄йа а̄раддхавӣрийехи пан̣д̣итехи саппан̃н̃ехийева саха а̄васеййа сам̣васеййа̄ти.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. париха̄насуттаван̣н̣ана̄

79. дасаме париха̄на̄йа сам̣ваттантӣти авуддхийа̄ бхаванти, магга̄дхигамасса парипантха̄йа хонти. адхигатасса пана маггасса париха̄ни на̄ма наттхи. ‘‘тайо дхамма̄’’ти дхамма̄дхит̣т̣ха̄навасена уддит̣т̣хадхамме пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа вибхаджанто ‘‘идха, бхиккхаве, секхо бхиккхӯ’’тиа̄дима̄ха.

таттха каммам̣ а̄рамитаббато а̄ра̄мо етасса̄ти камма̄ра̄мо. камме ратоти каммарато. камма̄ра̄матам̣ камма̄бхиратим̣ ануйутто пайуттоти камма̄ра̄матамануйутто. таттха каммам̣ на̄ма итикаттаббам̣ каммам̣, сеййатхидам̣ – чӣваравича̄ран̣ам̣, чӣваракаран̣ам̣, упаттхамбханам̣, паттаттхавикам̣, ам̣сабандханам̣, ка̄йабандханам̣, дхамакаран̣ам̣, а̄дха̄ракам̣, па̄дакатхаликам̣, саммаджджанӣти евама̄дӣнам̣ упакаран̣а̄нам̣ каран̣ам̣, йан̃ча виха̄ре кхан̣д̣апхулла̄дипат̣исан̇кхаран̣ам̣. екаччо хи ета̄ни каронто сакаладивасам̣ ета̄нева кароти. там̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. йо пана етесам̣ каран̣авела̄йамева ета̄ни кароти, уддесавела̄йам̣ уддесам̣ ган̣ха̄ти, саджджха̄йавела̄йам̣ саджджха̄йати, четийан̇ган̣аватта̄дикаран̣авела̄йам̣ четийан̇ган̣аватта̄дӣни кароти, манасика̄равела̄йам̣ манасика̄рам̣ кароти саббаттхакакаммат̣т̣ха̄не ва̄ па̄риха̄рийакаммат̣т̣ха̄не ва̄, на со камма̄ра̄мо на̄ма. тасса там̣ –

‘‘йа̄ни кхо пана та̄ни сабрахмача̄рӣнам̣ учча̄вача̄ни ким̣каран̣ӣйа̄ни, таттха даккхо хоти аналасо, татрупа̄йа̄йа вӣмам̣са̄йа саманна̄гато, алам̣ ка̄тум̣ алам̣ сам̣видха̄ту’’нти (дӣ. ни. 3.345; а. ни. 10.18) –

а̄дина̄ саттха̄ра̄ анун̃н̃а̄такаран̣амева хоти.

бхасса̄ра̄моти йо бхагавата̄ пат̣иккхиттара̄джакатха̄дивасена раттиндивам̣ вӣтина̄мети, айам̣ бхассе парийантака̄рӣ на хотӣти бхасса̄ра̄мо на̄ма. йо пана раттимпи дива̄пи дхаммам̣ катхети, пан̃хам̣ виссаджджети, айам̣ аппабхассо бхассе парийантака̄рӣйева. касма̄? ‘‘саннипатита̄нам̣ во, бхиккхаве, двайам̣ каран̣ӣйам̣ – дхаммӣ ва̄ катха̄, арийо ва̄ тун̣хӣбха̄во’’ти (ма. ни. 1.273) вуттавидхим̣йева пат̣ипанноти.

нидда̄ра̄моти йо йа̄вадаттхам̣ удара̄вадехакам̣ бхун̃джитва̄ сеййасукхам̣, пассасукхам̣, миддхасукхам̣ ануйун̃джати, йо ча гаччхантопи нисиннопи т̣хитопи тхинамиддха̄бхибхӯто нидда̄йати, айам̣ нидда̄ра̄мо на̄ма. йасса пана караджака̄йагелан̃н̃ена читтам̣ бхаван̇гам̣ отарати, на̄йам̣ нидда̄ра̄мо, тенева̄ха –

‘‘абхиджа̄на̄ми кхо пана̄хам̣, аггивессана, гимха̄нам̣ паччхиме ма̄се паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄таппат̣икканто чатуггун̣ам̣ сан̇гха̄т̣им̣ пан̃н̃а̄петва̄ даккхин̣ена пассена сато сампаджа̄но ниддам̣ оккамита̄’’ти (ма. ни. 1.387).

еттха ча путхуджджанакалйа̄н̣акопи секхотвева ведитаббо. тасма̄ тасса саббассапи висеса̄дхигамасса итаресам̣ упари висеса̄дхигамасса ча париха̄на̄йа ваттантӣти ведитаббам̣. суккапаккхасса вуттавипарийа̄йена аттхавибха̄вана̄ ведитабба̄.

га̄тха̄су уддхатоти читтавиккхепакарена уддхаччена уддхато авӯпасанто. аппакиччасса̄ти анун̃н̃а̄тассапи вуттаппака̄расса киччасса йуттаппайуттака̄лейева каран̣ато аппакиччо асса бхавеййа. аппамиддхоти ‘‘дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа̄’’тиа̄дина̄ вуттаджа̄гарийа̄нуйогена нидда̄рахито асса. ануддхатоти бхасса̄ра̄мата̄йа уппаджджанакачиттавиккхепасса абхасса̄ра̄мо хутва̄ париваджджанена на уддхато вӯпасантачитто, сама̄хитоти аттхо. сесам̣ пуббе вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййамева. ити имасмим̣ вагге пат̣хамадутийапан̃чамачхат̣т̣хасаттамаат̣т̣хаманавамесу суттесу ват̣т̣ам̣ катхитам̣, итаресу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. чатуттхавагго

1. витаккасуттаван̣н̣ана̄

80. чатуттхаваггасса пат̣хаме акусалавитакка̄ти акосалласамбхӯта̄ витакка̄, миччха̄витакка̄ти аттхо. анаван̃н̃аттипат̣исам̣йуттоти еттха анаван̃н̃аттӣти анаван̃н̃а̄ парехи аттано ахӣл̣итата̄ апарибхӯтата̄, ‘‘ахо вата мам̣ паре на аваджа̄неййу’’нти евам̣ паватто иччха̄ча̄ро, та̄йа анаван̃н̃аттийа̄ пат̣исам̣йутто сам̣сат̣т̣хо, там̣ ва̄ а̄раббха паватто анаван̃н̃аттипат̣исам̣йутто витакко. тасма̄ ‘‘катхам̣ ну кхо мам̣ паре гахат̣т̣ха̄ чева паббаджита̄ ча на оракато дахеййу’’нти самбха̄ванакамйата̄йа иччха̄ча̄ре, т̣хатва̄ паваттитавитаккассетам̣ адхивачанам̣. ла̄бхасакка̄расилокапат̣исам̣йуттоти чӣвара̄дила̄бхена чева сакка̄рена ча киттисаддена ча а̄рамман̣акаран̣авасена пат̣исам̣йутто. пара̄нуддайата̄пат̣исам̣йуттоти паресу ануддайата̄патирӯпакена гехаситапемена пат̣исам̣йутто. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘сам̣сат̣т̣хо вихарати ра̄джӯхи ра̄джамаха̄маттехи бра̄хман̣ехи гахапатикехи титтхийехи титтхийаса̄вакехи саханандӣ сахасокӣ, сукхитесу сукхито, дуккхитесу дуккхито, уппаннесу киччакаран̣ӣйесу аттана̄ва йогам̣ а̄паджджатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.3; 4.241; вибха. 888).

га̄тха̄су анаван̃н̃аттийа̄ пат̣исам̣йутто пуггало анаван̃н̃аттисам̣йутто. ла̄бхасакка̄ре га̄раво етасса, на дхаммети ла̄бхасакка̄рага̄раво. сукхадуккхесу ама̄ саха бхава̄ти амачча̄, саха̄йасадиса̄ упат̣т̣ха̄ка̄. техи гехаситапемавасена саха нанданасӣло саханандӣ амаччехи, имина̄ пара̄нуддайата̄пат̣исам̣йуттам̣ витаккам̣ дассети. а̄ра̄ сам̣йоджанаккхайа̄ти имехи тӣхи витаккехи абхибхӯто пуггало сам̣йоджанаккхайато арахаттато дӯре, тасса там̣ дуллабханти аттхо.

путтапасунти путте ча пасаво ча. путтасаддена четтха да̄ра̄дайо; пасусаддена ассамахим̣сакхеттаваттха̄дайо ча сан̇гахита̄. вива̄хети вива̄хака̄ра̄пане. имина̄ а̄ва̄хопи сан̇гахито. сам̣хара̄нӣти париггаха̄ни, париккха̄расан̇гаха̄нӣти аттхо. ‘‘сантхава̄нӣ’’ти ча пат̣ханти, миттасантхава̄нӣти аттхо. саббаттха хитва̄ти самбандхо. бхаббо со та̄дисо бхиккхӯти со йатха̄вуттам̣ саббам̣ папан̃чам̣ париччаджитва̄ йатха̄ саттха̄ра̄ вутта̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄, татха̄ пасситаббато та̄дисо сам̣са̄ре бхайам̣ иккхатӣти бхиккху уттамам̣ самбодхим̣ арахаттам̣ паттум̣ арахати.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сакка̄расуттаван̣н̣ана̄

81. дутийе сакка̄рена̄ти сакка̄рена хетубхӯтена, атха ва̄ сакка̄рена̄ти сакка̄рахетуна̄, сакка̄рахетукена ва̄. сакка̄ран̃хи нисса̄йа идхекачче пуггала̄ па̄пиччха̄ иччха̄паката̄ иччха̄ча̄ре т̣хатва̄ ‘‘сакка̄рам̣ ниббаттесса̄ма̄’’ти анекавихитам̣ анесанам̣ аппатирӯпам̣ а̄паджджитва̄ ито чута̄ апа̄йесу ниббаттанти, апаре йатха̄сакка̄рам̣ лабхитва̄ таннимиттам̣ ма̄намадамаччхарийа̄дивасена пама̄дам̣ а̄паджджитва̄ ито чута̄ апа̄йесу ниббаттанти. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ – ‘‘сакка̄рена абхибхӯта̄ парийа̄динначитта̄’’ти. таттха абхибхӯта̄ти аджджхоттхат̣а̄. парийа̄динначитта̄ти кхепитачитта̄, иччха̄ча̄рена ма̄намада̄дина̄ ча кхайам̣ па̄питакусалачитта̄. атха ва̄ парийа̄динначитта̄ти парито а̄динначитта̄, вуттаппака̄рена акусалакот̣т̣ха̄сена йатха̄ кусалачиттасса уппаттива̄ро на хоти, евам̣ самантато гахитачиттасанта̄на̄ти аттхо. асакка̄рена̄ти хӣл̣етва̄ парибхавитва̄ парехи аттани паваттитена асакка̄рена хетуна̄, асакка̄рахетукена ва̄ ма̄на̄дина̄. сакка̄рена ча асакка̄рена ча̄ти кехичи паваттитена сакка̄рена кехичи паваттитена асакка̄рена ча. йе хи кехичи пат̣хамам̣ сакката̄ хутва̄ техийева аса̄рабха̄вам̣ н̃атва̄ паччха̄ асакката̄ хонти, та̄дисе сандха̄йа вуттам̣ ‘‘сакка̄рена ча асакка̄рена ча̄’’ти.

еттха сакка̄рена абхибхӯта̄ девадатта̄дайо нидассетабба̄. вуттампи четам̣ –

‘‘пхалам̣ ве кадалим̣ ханти, пхалам̣ вел̣ум̣ пхалам̣ нал̣ам̣;

сакка̄ро ка̄пурисам̣ ханти, габбхо ассатарим̣ йатха̄’’ти. (сам̣. ни. 1.183; а. ни. 4.68; чӯл̣ава. 335);

са̄дхӯнам̣ упари катена асакка̄рена абхибхӯта̄ дан̣д̣акӣра̄джака̄лин̇гара̄джамаджджхара̄джа̄дайо нидассетабба̄. вуттампи четам̣ –

‘‘кисан̃хи ваччхам̣ авакирийа дан̣д̣акӣ,

уччхиннамӯло саджано сарат̣т̣хо;

куккул̣ана̄ме нирайамхи паччати,

тасса пхулин̇га̄ни патанти ка̄йе.

‘‘йо сан̃н̃ате паббаджите аван̃чайи,

дхаммам̣ бхан̣анте саман̣е адӯсаке;

там̣ на̄л̣икерам̣ сунакха̄ параттха,

сан̇гамма кха̄данти випхандама̄нам̣’’. (джа̄. 2.17.70-71);

‘‘упахачча манам̣ маджджхо, ма̄тан̇гасмим̣ йасассине;

сапа̄рисаджджо уччхинно, маджджха̄ран̃н̃ам̣ тада̄ ахӯ’’ти. (джа̄. 2.19.96);

сакка̄рена ча асакка̄рена ча абхибхӯта̄ ан̃н̃атиттхийа̄ на̄т̣апутта̄дайо нидассетабба̄.

га̄тха̄су убхайанти убхайена сакка̄рена ча асакка̄рена ча. сама̄дхи на викампатӣти на чалати, екаггабха̄вена тит̣т̣хати. касса пана на чалатӣти а̄ха ‘‘аппама̄давиха̄рино’’ти. йо пама̄дакарадхамма̄нам̣ ра̄га̄дӣнам̣ сут̣т̣ху пахӣнатта̄ аппама̄давиха̄рӣ араха̄, тасса. со хи локадхаммехи на викампати. сукхумадит̣т̣хивипассаканти пхаласама̄паттиаттхам̣ сукхума̄йа дит̣т̣хийа̄ пан̃н̃а̄йа абхин̣хам̣ паваттавипассанатта̄ сукхумадит̣т̣хивипассакам̣. упа̄да̄наккхайа̄ра̄манти чатуннам̣ упа̄да̄на̄нам̣ кхайам̣ парийоса̄набхӯтам̣ арахаттапхалам̣ а̄рамитаббам̣ етасса̄ти упа̄да̄наккхайа̄ра̄мам̣. сесам̣ вуттанайамева.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. девасаддасуттаван̣н̣ана̄

82. татийе девесӯти т̣хапетва̄ арӯпа̄вачарадеве чева асан̃н̃адеве ча тадан̃н̃есу упапаттидевесу. девасадда̄ти дева̄нам̣ пӣтисамуда̄ха̄расадда̄. ниччхарантӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄ла̄пасалла̄павасена паваттанти. самайа̄ самайам̣ упа̄да̄йа̄ти самайато самайам̣ пат̣ичча. идам̣ вуттам̣ хоти – йасмим̣ ка̄ле т̣хита̄ те дева̄ там̣ ка̄лам̣ а̄гамма нам̣ пассиссанти, тато там̣ самайам̣ сампаттам̣ а̄гамма̄ти. ‘‘самайам̣ самайам̣ упа̄да̄йа̄’’ти ча кечи пат̣ханти, тесам̣ там̣ там̣ самайам̣ пат̣ичча̄ти аттхо. йасмим̣ самайети йада̄ ‘‘ат̣т̣хикан̇калӯпама̄ ка̄ма̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.234; па̄чи. 417), ‘‘самба̄дхо гхара̄ва̄со’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.191; сам̣. ни. 2.154) ча ка̄месу гхара̄ва̄се ча а̄дӣнава̄, таппат̣ипаккхато неккхамме а̄нисам̣са̄ ча судит̣т̣ха̄ хонти, тасмим̣ самайе. тада̄ хисса екантена паббаджджа̄йа читтам̣ намати. арийаса̄вакоти арийасса буддхасса бхагавато са̄вако, са̄вакабха̄вам̣ упагантука̄мо, арийаса̄вако ва̄ авассам̣бха̄вӣ. антимабхавикам̣ са̄вакабодхисаттам̣ сандха̄йа айама̄рамбхо. кесамассум̣ оха̄ретва̄ти кесе ча массун̃ча оха̄ретва̄ апанетва̄. ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни аччха̄детва̄ти каса̄йена раттата̄йа ка̄са̄йа̄ни брахмачарийам̣ чаранта̄нам̣ ануччхавика̄ни ваттха̄ни нива̄сетва̄ чева па̄рупитва̄ ча. ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджджа̄йа чететӣти ага̄расма̄ гхара̄ никкхамитва̄ анага̄рийам̣ паббаджджам̣ паббаджеййанти паббаджджа̄йа четети пакаппети, паббаджатӣти аттхо. еттха ча йасма̄ ага̄расса хитам̣ касиван̣иджджа̄дикаммам̣ ага̄рийанти вуччати, тан̃ча паббаджджа̄йа наттхи, тасма̄ паббаджджа̄ анага̄рийанти н̃а̄табба̄.

ма̄рена̄ти килесама̄рена. сан̇га̄ма̄йа чететӣти йуджджханаттха̄йа читтам̣ уппа̄дети, ма̄рам̣ абхивиджетум̣ саннайхати. йасма̄ пана еварӯпасса пат̣ипаджджанакапуггаласса девапуттама̄ропи антара̄йа̄йа упаккамати, тасма̄ тассапи васена ма̄рена̄ти еттха девапуттама̄рена̄типи аттхо ведитаббо. тасса̄пи айам̣ иччха̄вигха̄там̣ кариссатева̄ти. йасма̄ пана паббаджитадивасато пат̣т̣ха̄йа кхураггато ва̄ пат̣т̣ха̄йа сӣла̄ни сама̄дийанто парисодхенто саматхавипассана̄су каммам̣ каронто йатха̄рахам̣ тадан̇гаппаха̄навиккхамбханаппаха̄на̄нам̣ васена килесама̄рам̣ парипа̄тети на̄ма, на йуджджхати на̄ма сампаха̄расса абха̄вато, тасма̄ вуттам̣ ‘‘ма̄рена саддхим̣ сан̇га̄ма̄йа чететӣ’’ти.

саттаннанти кот̣т̣ха̄сато саттаннам̣, пабхедато пана те саттатим̣са хонти. катхам̣? чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, чатта̄ро саммаппадха̄на̄, чатта̄ро иддхипа̄да̄, пан̃чиндрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, сатта боджджхан̇га̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магготи. евам̣ пабхедато саттатим̣савидха̄пи сатипат̣т̣ха̄на̄дикот̣т̣ха̄сато саттева хонтӣти вуттам̣ ‘‘саттанна’’нти. бодхипаккхийа̄нанти буджджханат̣т̣хена бодхӣти ладдхана̄масса арийапуггаласса магган̃а̄н̣ассева ва̄ паккхе бхава̄нам̣ бодхипаккхийа̄нам̣, бодхикот̣т̣ха̄сийа̄нанти аттхо. ‘‘бодхипаккхика̄на’’нтипи па̄т̣хо, бодхипаккхаванта̄нам̣, бодхипаккхе ва̄ нийутта̄нанти аттхо. бха̄вана̄нуйогамануйуттоти випассанам̣ уссукка̄петва̄ арийамаггабха̄вана̄нуйогамануйутто. випассана̄ккхан̣е хи сатипат̣т̣ха̄на̄дайо парийа̄йена бодхипаккхийа̄ на̄ма, маггаккхан̣ейева пана те ниппарийа̄йена бодхипаккхийа̄ на̄ма хонти.

а̄сава̄нам̣ кхайа̄ти ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ саббесам̣ а̄сава̄нам̣ кхайа̄. а̄савесу хи кхӣн̣есу саббе килеса̄ кхӣн̣а̄йева хонти. тена арахаттамагго вутто хоти. ана̄саванти а̄сававирахитам̣. четовимуттим̣ пан̃н̃а̄вимуттинти еттха четовачанена арахаттапхаласама̄дхи, пан̃н̃а̄вачанена там̣сампайутта̄ ча пан̃н̃а̄ вутта̄. таттха сама̄дхи ра̄гато вимуттатта̄ четовимутти, пан̃н̃а̄ авиджджа̄йа вимуттатта̄ пан̃н̃а̄вимуттӣти ведитабба̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘йо хисса, бхиккхаве, сама̄дхи, тадасса сама̄дхиндрийам̣. йа̄ хисса, бхиккхаве, пан̃н̃а̄, тадасса пан̃н̃индрийам̣. ити кхо, бхиккхаве, ра̄гавира̄га̄ четовимутти, авиджджа̄вира̄га̄ пан̃н̃а̄вимуттӣ’’ти (сам̣. ни. 5.516).

апичеттха саматхапхалам̣ четовимутти, випассана̄пхалам̣ пан̃н̃а̄вимуттӣти ведитабба̄. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ти аттана̄йева абхивисит̣т̣ха̄йа пан̃н̃а̄йа паччаккхам̣ катва̄ апараппаччайена н̃атва̄. упасампаджджа вихаратӣти па̄пун̣итва̄ сампа̄детва̄ вихарати. тамева сан̇га̄масӣсам̣ абхивиджийа аджджха̄васатӣти ма̄рам̣ абхивиджинитва̄ виджитавиджайатта̄ тена катасан̇га̄масан̇кха̄тасса арийамаггасса сӣсабхӯтам̣ арахаттапхаласама̄паттииссарийат̣т̣ха̄нам̣, абхибхаванто а̄васати, сама̄паджджати иччева аттхо. име ча девасадда̄ дит̣т̣хасаччесу девесу паваттанти, висесато суддха̄ва̄садевесӯти ведитаббам̣.

га̄тха̄су махантанти сӣла̄дигун̣амахаттена махантам̣. вӣтаса̄раданти са̄раджджакара̄нам̣ килеса̄нам̣ абха̄вена вигатаса̄раджджам̣ апагатаман̇кубха̄вам̣. пуриса̄джан̃н̃а̄ти асса̄дӣсу асса̄джа̄нӣйа̄дайо вийа пурисесу а̄джа̄нӣйабхӯта̄ уттамапуриса̄. дуджджайамаджджхабхӯти пачураджанехи джетум̣ асаккун̣еййам̣ килесава̄хиним̣ абхибхави аджджхоттхари. ‘‘аджджайӣ’’типи пат̣ханти, аджинӣти аттхо. джетва̄на маччуно сенам̣, вимоккхена ана̄варанти локаттайа̄бхибйа̄панато дийад̣д̣хасахасса̄дивибха̄гато ча випулатта̄ ан̃н̃ехи а̄варитум̣ пат̣иседхетум̣ асаккун̣еййатта̄ ча ана̄варам̣, маччуно ма̄расса сенам̣ вимоккхена арийамаггена джетва̄ йо твам̣ дуджджайам̣ аджайи, тасса намо, те пуриса̄джан̃н̃а̄ти самбандхо.

итӣти вуттаппака̄рена. хи-ити нипа̄таматтам̣. етам̣ паттама̄насам̣ адхигата̄рахаттам̣ кхӣн̣а̄савам̣ девата̄ намассантӣти вуттамеваттхам̣ нигаманавасена дассети. атха ва̄ итӣти имина̄ ка̄ран̣ена. ким̣ пана етам̣ ка̄ран̣ам̣? намучисена̄виджайена паттама̄насаттам̣. имина̄ ка̄ран̣ена там̣ девата̄ намассантӣти аттхо. ида̄ни там̣ ка̄ран̣ам̣ пхалато дассетум̣ ‘‘тан̃хи тасса на пассанти, йена маччувасам̣ вадже’’ти вуттам̣. тассаттхо – йасма̄ тасса пуриса̄джан̃н̃асса пан̣идха̄йа гавесанта̄пи дева̄ ан̣уматтампи там̣ ка̄ран̣ам̣ на пассанти, йена со маччуно маран̣асса васам̣ вадже упагаччхеййа. тасма̄ там̣ висуддхидева̄ намассантӣти.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. пан̃чапуббанимиттасуттаван̣н̣ана̄

83. чатуттхе йада̄ти йасмим̣ ка̄ле. девоти упапаттидево. тайо хи дева̄ – саммутидева̄, упапаттидева̄, висуддхидева̄ти. тесу саммутидева̄ на̄ма ра̄джа̄но кхаттийа̄. упапаттидева̄ на̄ма ча̄тумаха̄ра̄джикато пат̣т̣ха̄йа тадупаридева̄. висуддхидева̄ на̄ма кхӣн̣а̄сава̄. идха пана ка̄ма̄вачарадево адхиппето. тена вуттам̣ ‘‘девоти упапаттидево’’ти. девака̄йа̄ти девасамӯхато, деват̣т̣ха̄нато ва̄, девалокатоти аттхо. самӯханива̄сава̄чако хи айам̣ ка̄йасаддо. чаванадхаммоти маран̣адхаммо, а̄йуккхайена ва̄ пун̃н̃аккхайена ва̄ упат̣т̣хитамаран̣оти аттхо.

пан̃часса пуббанимитта̄ни па̄тубхавантӣти асса упат̣т̣хитамаран̣асса девапуттасса пан̃ча маран̣асса пуббанимитта̄ни уппаджджанти, пака̄са̄ни ва̄ хонти. ма̄ла̄ мила̄йантӣти тена пил̣андхитама̄ла̄ маджджханхикасамайе а̄тапе кхитта̄ вийа мила̄та̄ вихатасобха̄ хонти.

ваттха̄ни килиссантӣти сарадасамайе вигатавала̄хаке а̄ка̄се аббхуссаккама̄наба̄ласӯрийасадисаппабха̄ни на̄на̄вира̄гаван̣н̣а̄ни тена ниваттхапа̄рутаваттха̄ни там̣ кхан̣ам̣йева каддаме кхипитва̄ маддита̄ни вийа вихатаппабха̄ни малина̄ни хонти.

каччхехи седа̄ муччантӣти супарисуддхаджа̄тиман̣и вийа сусиккхитасиппа̄чарийарачитасуван̣н̣апат̣има̄ вийа ча пуббе седамаладжаллика̄рахитасарӣрасса тасмим̣ кхан̣е убхохи каччхехи седадха̄ра̄ санданти паггхаранти. на кевалан̃ча каччхехийева, сакаласарӣратопи панасса седаджалакан̣н̣ика̄ муччатийева, йена а̄муттамутта̄джа̄лагаваччхито вийа тасса ка̄йо хоти.

ка̄йе дуббан̣н̣ийам̣ оккаматӣти пуббе пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа йатха̄нубха̄вам̣ екайоджанам̣ двийоджанам̣ йа̄ва два̄дасайоджанаматтампи падесам̣ а̄бха̄йа пхаритва̄ виджджотама̄но ка̄йо хоти кхан̣д̣иччапа̄личча̄дивирахито, на сӣтам̣ на ун̣хам̣ упагха̄такам̣, девадхӣта̄ сол̣асавассуддесика̄ вийа хоти, девапутто вӣсативассуддесико вийа, там̣ кхан̣ам̣йева ниппабхе ниттедже ка̄йе вирӯпабха̄во анупависати сан̣т̣ха̄ти.

саке дево дева̄сане на̄бхираматӣти аттано аччхара̄ган̣ехи саддхим̣ кӣл̣анапаричаран̣акадибба̄сане на рамати, на читтасса̄дам̣ лабхати. тасса кира мануссаган̣ана̄йа саттахи дивасехи маран̣ам̣ бхависсатӣти има̄ни пуббанимитта̄ни па̄тубхаванти. со тесам̣ уппаттийа̄ ‘‘еварӯпа̄йа на̄ма сампаттийа̄ вина̄ бхависса̄мӣ’’ти балавасока̄бхибхӯто хоти. тенасса ка̄йе маха̄парил̣а̄хо уппаджджати, тена саббато гаттехи седа̄ муччанти. чиратарам̣ ка̄лам̣ апаричитадуккхо там̣ адхива̄сетум̣ асакконто екаччо ‘‘дайха̄ми дайха̄мӣ’’ти канданто паридеванто каттхачи асса̄дам̣ алабханто виджаппанто вилапанто тахим̣ тахим̣ а̄хин̣д̣ати. екаччо сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ ка̄йава̄ча̄хи вика̄рам̣ акаронтопи пийавиппайогадуккхам̣ асаханто вихан̃н̃ама̄но вичарати.

има̄ни пана пуббанимитта̄ни йатха̄ локе маха̄пун̃н̃а̄нам̣ ра̄джара̄джамаха̄матта̄дӣнам̣йева укка̄па̄табхӯмича̄лачандагга̄ха̄дӣни нимитта̄ни пан̃н̃а̄йанти, на саббесам̣; евамева махесаккхадева̄нам̣йева пан̃н̃а̄йати. уппанна̄ни ча та̄ни ‘‘има̄ни маран̣асса пуббанимитта̄ни на̄ма̄’’ти кечи дева̄ джа̄нанти, на саббе. таттха йо мандена кусалакаммена ниббатто, со ‘‘ида̄ни ко джа̄на̄ти, ‘кухим̣ ниббаттисса̄мӣ’’’ти бха̄йати. йо пана маха̄пун̃н̃о, со ‘‘бахум̣ майа̄ да̄нам̣ диннам̣, сӣлам̣ раккхитам̣, пун̃н̃ам̣ упачитам̣, ито чутасса ме сугатийева па̄т̣икан̇кха̄’’ти на бха̄йати на викампати. евам̣ упат̣т̣хитапуббанимиттам̣ пана там̣ гахетва̄ девата̄ нанданаванам̣ павесенти саббадевалокесу нанданаванам̣ аттхийева.

тӣхи ва̄ча̄хи анумодентӣти ида̄ни вуччама̄нехи тӣхи вачанехи анумоденти, модам̣ памодам̣ уппа̄денти, асса̄сенти, абхиваданавасена ва̄ там̣кхан̣а̄нурӯпам̣ памодам̣ каронти. кечи пана ‘‘анумодентӣ’’ти падасса ‘‘овадантӣ’’ти ваданти. итоти девалокато. бхоти а̄лапанам̣. сугатинти сундарагатим̣, мануссалокам̣ сандха̄йа ваданти. гаччха̄ти пат̣исандхиггахан̣авасена упехи.

евам̣ вуттети евам̣ тада̄ техи девехи тасса ‘‘ито бхо сугатим̣ гаччха̄’’тиа̄дина̄ ваттаббавачане бхагавата̄ вутте ан̃н̃атаро на̄маготтена апа̄кат̣о тассам̣ париса̄йам̣ нисинно анусандхикусало еко бхиккху ‘‘ете сугатиа̄дайо бхагавата̄ ависесато вутта̄ авибхӯта̄, ханда те вибхӯтатаре ка̄ра̄песса̄мӣ’’ти етам̣ ‘‘ким̣ну кхо, бханте’’тиа̄дивачанам̣ авоча. саддха̄дигун̣ависесапат̣ила̄бхака̄ран̣ато девӯпапаттихетуто ча мануссаттам̣ дева̄нам̣ абхисамматанти а̄ха ‘‘мануссаттам̣ кхо бхиккху дева̄нам̣ сугатигаманасан̇кха̄та’’нти.

сугатигаманасан̇кха̄танти ‘‘сугатигамана’’нти самма̄ катхитам̣, ван̣н̣итам̣ тхомитанти аттхо. йам̣ мануссабхӯтоти еттха йанти кирийа̄пара̄масанам̣, тена пат̣илабхатӣти еттха пат̣илабханакирийа̄ а̄масӣйати, йо саддха̄пат̣ила̄бхоти аттхо. мануссабхӯтоти мануссесу уппанно, мануссабха̄вам̣ ва̄ патто. йасма̄ девалоке уппанна̄нам̣ татха̄гатасса дхаммадесана̄ йебхуййена дуллабха̄ савана̄йа, на татха̄ манусса̄нам̣, тасма̄ вуттам̣ ‘‘мануссабхӯто’’ти. татха̄гатаппаведите дхаммавинайети татха̄гатена бхагавата̄ десите сиккхаттайасан̇гахе са̄сане. тан̃хи дхаммато анапетатта̄ дхаммо ча, а̄сайа̄нурӯпам̣ винеййа̄нам̣ винайанато винайо ча̄ти дхаммавинайо, упаниссайасампаттийа̄ ва̄ дхаммато анапетатта̄ дхаммам̣ аппараджаккхаджа̄тикам̣ винетӣти дхаммавинайо. дхамменева ва̄ винайо, на дан̣д̣асаттхехӣти дхаммавинайо, дхаммайутто ва̄ винайоти дхаммавинайо, дхамма̄йа ва̄ саха маггапхаланибба̄на̄йа винайоти дхаммавинайо, маха̄карун̣а̄саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дидхаммато ва̄ паватто винайоти дхаммавинайо. дхаммо ва̄ бхагава̄ дхаммабхӯто дхаммака̄йо дхаммасса̄мӣ, тасса дхаммасса винайо, на таккийа̄нанти дхаммавинайо, дхамме ва̄ маггапхале ниппха̄детаббависайабхӯте ва̄ паватто винайоти дхаммавинайоти вуччати. тасмим̣ дхаммавинайе.

саддхам̣ пат̣илабхатӣти ‘‘сва̄ккха̄то бхагавата̄ дхаммо’’тиа̄дина̄ саддхам̣ уппа̄дети. саддхо хи имасмим̣ дхаммавинайе йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджама̄но дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхе а̄ра̄дхессати. суладдхала̄бхасан̇кха̄танти еттха йатха̄ хиран̃н̃асуван̣н̣акхеттаваттха̄дила̄бхо сатта̄нам̣ упабхогасукхам̣ а̄вахати, кхуппипа̄са̄дидуккхам̣ пат̣иба̄хати, дханада̄лиддийам̣ вӯпасамети, мутта̄диратанапат̣ила̄бхахету хоти, локасантатин̃ча а̄вахати; евам̣ локийалокуттара̄ саддха̄пи йатха̄самбхавам̣ локийалокуттарам̣ випа̄касукхама̄вахати, саддха̄дхурена пат̣ипанна̄нам̣ джа̄тиджара̄дидуккхам̣ пат̣иба̄хати, гун̣ада̄лиддийам̣ вӯпасамети, сатисамбоджджхан̇га̄диратанапат̣ила̄бхахету хоти, локасантатин̃ча а̄вахати. вуттан̃хетам̣ –

‘‘саддхо сӣлена сампанно, йасо бхогасамаппито;

йам̣ йам̣ падесам̣ бхаджати, таттха таттхева пӯджито’’ти. (дха. па. 303);

евам̣ саддха̄пат̣ила̄бхасса суладдхала̄бхата̄ ведитабба̄. йасма̄ пана̄йам̣ саддха̄пат̣ила̄бхо ануга̄мико анан̃н̃аса̄дха̄ран̣о саббасампаттихету, локийасса ча хиран̃н̃асуван̣н̣а̄дидханала̄бхасса ка̄ран̣ам̣. саддхойева хи да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ ул̣а̄рул̣а̄равиттӯпакаран̣а̄ни адхигаччхати, техи ча аттано паресан̃ча аттхамева сампа̄дети. ассаддхасса пана та̄ни анаттха̄ваха̄ни хонти, идха чева сампара̄йе ча̄ти, евампи саддха̄йа суладдхала̄бхата̄ ведитабба̄. татха̄ хи –

‘‘саддха̄ бандхати па̄тхеййам̣’’. (сам̣. ни. 1.79).

‘‘саддха̄ дутийа̄ пурисасса хотӣ’’ти ча. (сам̣. ни. 1.36, 59).

‘‘саддхӣдха виттам̣ пурисасса сет̣т̣ха’’нти ча. (сам̣. ни. 1.73; су. ни. 184).

‘‘саддха̄хаттхо маха̄на̄го’’ти ча. (а. ни. 6.43; тхерага̄. 694).

‘‘саддха̄ бӣджам̣ тапо вут̣т̣хӣ’’ти ча. (сам̣. ни. 1.197; су. ни. 77).

‘‘саддхесико, бхиккхаве, арийаса̄вако’’ти (а. ни. 7.67) ча.

‘‘саддха̄йа тарати огха’’нти ча. (сам̣. ни. 1.246) –

анекесу т̣ха̄несу анекехи ка̄ран̣ехи саддха̄ сам̣ван̣н̣ита̄.

ида̄ни йа̄йа саддха̄йа са̄сане кусаладхаммесу суппатит̣т̣хито на̄ма хоти нийа̄моккантийа̄, там̣ саддхам̣ дассетум̣ ‘‘са̄ кхо панасса̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха асса̄ти имасса бхавеййа̄ти аттхо. нивит̣т̣ха̄ти абхинивит̣т̣ха̄ читтасанта̄нам̣ анупавит̣т̣ха̄. мӯладжа̄та̄ти джа̄тамӯла̄. ким̣ пана саддха̄йа мӯлам̣ на̄ма? саддхеййаваттхусмим̣ окаппанахетубхӯто упа̄йаманасика̄ро. апича саппурисасевана̄ саддхаммассаванам̣ йонисоманасика̄ро дхамма̄нудхаммаппат̣ипаттӣти чатта̄ри сота̄паттийан̇га̄ни мӯла̄ни ведитабба̄ни. патит̣т̣хита̄ти арийамагга̄дхигамена кеначи акампанӣйабха̄вена ават̣т̣хита̄. тенева̄ха ‘‘дал̣ха̄ асам̣ха̄рийа̄’’ти. дал̣ха̄ти тхира̄. асам̣ха̄рийа̄ти кеначи сам̣харитум̣ ва̄ ха̄петум̣ ва̄ апанетум̣ ва̄ асаккун̣еййа̄. ити те дева̄ тасса сота̄паттимаггасамадхигамам̣ а̄сӣсанта̄ евам̣ ваданти. аттано девалоке ка̄масукхӯпабхога̄рахамева хи арийапуггалам̣ те иччханти. тена̄ха ‘‘ехи, дева, пунаппуна’’нти.

га̄тха̄су пун̃н̃аккхайамаран̣ампи джӣвитиндрийупаччхеденева хотӣти а̄ха ‘‘чавати а̄йусан̇кхайа̄’’ти. анумодатанти анумоданта̄нам̣. манусса̄нам̣ сахабйатанти мануссехи сахабха̄вам̣. саха бйетӣти сахабйо, сахапаваттанако, тасса бха̄во сахабйата̄. нивит̣т̣хасса̄ти нивит̣т̣ха̄ бхавеййа. йа̄ваджӣванти йа̄ва джӣвитаппаваттийа̄, йа̄ва паринибба̄на̄ти аттхо.

аппама̄н̣анти саккаччам̣ бахум̣ ул̣а̄рам̣ бахуккхаттун̃ча каран̣авасена пама̄н̣арахитам̣. нирӯпадхинти килесӯпадхирахитам̣, сувисуддхам̣ ниммаланти аттхо. йасма̄ пана те дева̄ махаггатакусалам̣ на иччханти ка̄малокасаматиккаманато, ка̄ма̄вачарапун̃н̃амева иччханти, тасма̄ еваметтха аттхо ведитаббо – ‘‘ито девалокато чуто мануссесу уппаджджитва̄ вин̃н̃утам̣ патто ка̄йадуччарита̄дим̣ саббам̣ дуччаритам̣ паха̄йа ка̄йасучарита̄дим̣ саббам̣ сучаритам̣ ул̣а̄рам̣ випулам̣ упачинитва̄ арийамаггена а̄гатасаддхо бхава̄хӣ’’ти. йасма̄ пана локуттаресу пат̣хамамаггам̣ дутийамаггампи ва̄ иччханти аттано девалокӯпапаттийа̄ анативаттанато, тасма̄ тесампи васена ‘‘аппама̄н̣ам̣ нирӯпадхи’’нтипада̄нам̣ аттхо ведитаббо – пама̄н̣акара̄нам̣ дит̣т̣хекат̣т̣хаол̣а̄рикака̄мара̄га̄дикилеса̄нам̣ упаччхедена аппама̄н̣ам̣, саттамабхавато ва̄ уппаджджана̄рахасса кхандхӯпадхисса там̣ниббаттакаабхисан̇кха̄рӯпадхисса там̣там̣маггаваджджхакилесӯпадхисса ча паха̄нена тесам̣ аниббаттанато нирупадхисан̇кха̄танибба̄насаннисситатта̄ ча нирупадхӣти.

евам̣ аччантамева апа̄йадва̄рапидха̄йакам̣ каммам̣ дассетва̄ ида̄ни саггасампаттиниббаттакакаммам̣ дассетум̣ ‘‘тато опадхика’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха опадхиканти упадхивепаккам̣ аттабха̄васампаттийа̄ чева бхогасампаттийа̄ ча ниббаттаканти аттхо. упадхӣти хи аттабха̄во вуччати. йатха̄ха ‘‘сантекачча̄ни па̄пака̄ни каммасама̄да̄на̄ни упадхисампаттипат̣иба̄хита̄ни на випаччантӣ’’ти (вибха. 810). ка̄магун̣а̄пи. йатха̄ха ‘‘упадхӣхи нарасса сочана̄’’ти (сам̣. ни. 1.12; су. ни. 34). татра̄йам̣ вачанаттхо – упадхӣйати еттха сукхадуккханти упадхи, аттабха̄во ка̄магун̣а̄ ча. упадхикаран̣ам̣ сӣлам̣ етасса, упадхим̣ ва̄ арахатӣти опадхикам̣, пун̃н̃ам̣, там̣ бахум̣ ул̣а̄рам̣ катва̄. катхам̣? да̄нена. да̄нан̃хи итарехи сукаранти евам̣ вуттам̣. да̄нена̄ти ва̄ падена абхайада̄нампи вуттам̣, на а̄мисада̄намева̄ти сӣласса̄пи сан̇гахо дат̣т̣хаббо. йасма̄ пана те дева̄ асурака̄йаха̄ним̣ екантенева девака̄йапа̄рипӯрин̃ча иччханти, тасма̄ тасса упа̄йам̣ дассента̄ ‘‘ан̃н̃епи мачче саддхамме, брахмачарийе нивесайа̄’’ти дхаммада̄не нийодженти. йада̄ видӯти йасмим̣ ка̄ле дева̄ девам̣ чавантам̣ видӯ виджа̄неййум̣, тада̄ има̄йа йатха̄вутта̄йа анукампа̄йа дуккха̄панайанакамйата̄йа ‘‘дева, име девака̄йе пунаппунам̣ уппаджджанавасена ехи а̄гаччха̄хӣ’’ти ча анумодентӣти.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. бахуджанахитасуттаван̣н̣ана̄

84. пан̃чаме локети еттха тайо лока̄ – сатталоко, сан̇кха̄ралоко, ока̄салокоти. тесу индрийабаддха̄нам̣ рӯпадхамма̄нам̣ арӯпадхамма̄нам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нан̃ча санта̄навасена ваттама̄на̄нам̣ самӯхо сатталоко, патхавӣпаббата̄дибхедо ока̄салоко, убхайепи кхандха̄ сан̇кха̄ралоко. тесу сатталоко идха адхиппето. тасма̄ локети сатталоке. таттха̄пи на девалоке, на брахмалоке, мануссалоке. мануссалокепи на ан̃н̃асмим̣ чаккава̄л̣е, имасмим̣йева чаккава̄л̣е. татра̄пи на саббат̣т̣ха̄несу, ‘‘пураттхима̄йа диса̄йа гаджан̇галам̣ на̄ма нигамо, тасса апарена маха̄са̄ла̄, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе; пураттхимадаккхин̣а̄йа диса̄йа саллаватӣ на̄ма надӣ, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе; даккхин̣а̄йа диса̄йа сетакан̣н̣икам̣ на̄ма нигамо, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе; паччхима̄йа диса̄йа тхӯн̣ам̣ на̄ма бра̄хман̣ага̄мо, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе; уттара̄йа диса̄йа усираддхаджо на̄ма паббато, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе’’ти (маха̄ва. 259) евам̣ париччхинне а̄йа̄мато тийоджанасате виттха̄рато ад̣д̣хатеййайоджанасате париккхепато навайоджанасате маджджхимадесе уппаджджати татха̄гато. на кевалан̃ча татха̄гатова паччекабуддха̄ аггаса̄вака̄ асӣтимаха̄тхера̄ буддхама̄та̄ буддхапита̄ чаккаваттира̄джа̄ ан̃н̃е ча са̄раппатта̄ бра̄хман̣агахапатика̄ еттхева уппаджджанти. идха пана татха̄гатава̄рейева саббаттхакавасена айам̣ найо лаббхати, итаресу екадесавасена.

уппаджджама̄на̄ уппаджджантӣти идам̣ пана убхайампи виппакатавачанамева, уппаджджанта̄ бахуджанахитаттха̄йа уппаджджанти, на ан̃н̃ена ка̄ран̣ена̄ти еваметтха аттхо ведитаббо. еварӯпан̃хеттха саддалаккхан̣ам̣ на сакка̄ ан̃н̃ена саддалаккхан̣ена пат̣иба̄хитум̣.

апича уппаджджама̄но на̄ма уппаджджати на̄ма уппанно на̄ма̄ти айам̣ пабхедо ведитаббо. татха̄гато хи маха̄бхинӣха̄рам̣ каронто, буддхакаре дхамме парийесанто, па̄рамийо пӯренто, пан̃ча маха̄паричча̄ге париччаджанто, н̃а̄таттхачарийам̣ чаранто, локаттхачарийам̣, буддхаттхачарийам̣ кот̣им̣ па̄пенто, па̄рамийо пӯретва̄ туситабхаване тит̣т̣ханто, тато отаритва̄ чаримабхаве пат̣исандхим̣ ган̣ханто, ага̄рамаджджхе васанто, абхиниккхаманто, маха̄падха̄нам̣ падаханто, парипаккан̃а̄н̣о бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха ма̄рабалам̣ видхаменто пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сам̣ ануссаранто, маджджхимайа̄ме диббачаккхум̣ висодхенто, паччхимайа̄ме пат̣иччасамуппа̄де н̃а̄н̣ам̣ ота̄ретва̄ анека̄ка̄рам̣ саббасан̇кха̄ре саммаситва̄ сота̄паттимаггам̣ пат̣ивиджджханто йа̄ва ана̄га̄мипхалам̣ саччхикаронтопи уппаджджама̄но ева на̄ма, арахаттамаггаккхан̣е уппаджджати на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е пана уппанно на̄ма. буддха̄нан̃хи са̄вака̄нам̣ вийа на пат̣ипа̄т̣ийа̄ иддхивидхан̃а̄н̣а̄дӣнам̣ уппа̄данакиччам̣ аттхи, сахева пана арахаттамаггена сакалопи буддхагун̣ара̄си а̄гатова на̄ма хоти. тасма̄ те ниббаттасаббакиччатта̄ арахаттапхалаккхан̣е уппанна̄ на̄ма хонти. идха арахаттапхалаккхан̣ам̣ сандха̄йа ‘‘уппаджджатӣ’’ти вутто. уппанно хотӣти айан̃хеттха аттхо.

са̄вакопи кхӣн̣а̄саво са̄вакабодхийа̄ хетубхӯте пун̃н̃асамбха̄ре самбхаранто пуббайогам̣ пуббачарийам̣ гатапачча̄гатаваттам̣ пӯренто чаримабхаве ниббаттанто ануккамена вин̃н̃утам̣ патва̄ сам̣са̄ре а̄дӣнавам̣ дисва̄ паббаджджа̄йа четайама̄но паббаджджам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ сӣла̄дӣни парипӯренто дхутадхамме сама̄да̄йа ваттама̄но джа̄гарийам̣ ануйун̃джанто н̃а̄н̣а̄ни ниббаттенто випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ хет̣т̣химамагге адхигаччхантопи уппаджджама̄но ева на̄ма, арахаттамаггаккхан̣е уппаджджати на̄ма, арахаттапхалаккхан̣е пана уппанно на̄ма. секкхо пана пуббӯпаниссайато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва готрабхун̃а̄н̣а̄ уппаджджама̄но на̄ма, пат̣хамамаггаккхан̣е уппаджджати на̄ма, пат̣хамапхалаккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа уппанно на̄ма. етта̄вата̄ ‘‘тайоме, бхиккхаве, пуггала̄ локе уппаджджама̄на̄ уппаджджантӣ’’ти пада̄нам̣ аттхо вутто хоти.

ида̄ни бахуджанахита̄йа̄тиа̄дӣсу бахуджанахита̄йа̄ти маха̄джанасса хитаттха̄йа. бахуджанасукха̄йа̄ти маха̄джанасса сукхаттха̄йа. лока̄нукампа̄йа̄ти сатталокасса анукампам̣ пат̣ичча. катарасатталокасса̄ти? йо татха̄гатасса дхаммадесанам̣ сутва̄ дхаммам̣ пат̣ивиджджхати, аматапа̄нам̣ пивати, тасса. бхагавато хи дхаммачаккаппаваттанасуттантадесана̄йа ан̃н̃а̄такон̣д̣ан̃н̃аппамукха̄ ат̣т̣ха̄раса брахмакот̣ийо дхаммам̣ пат̣ивиджджхим̣су. евам̣ йа̄ва субхаддапарибба̄джакавинайана̄ дхаммам̣ пат̣ивиддхасатта̄нам̣ ган̣ана̄ наттхи, маха̄самайасуттантадесана̄йам̣ ман̇галасуттам̣, чӯл̣ара̄хулова̄дам̣, самачиттадесана̄йанти имесу чатӯсу т̣ха̄несу абхисамайам̣ паттасатта̄нам̣ париччхедо наттхи. еваметасса апарима̄н̣асса сатталокасса анукампа̄йа. са̄вакасса пана арахато секкхасса ча лока̄нукампа̄йа уппатти дхаммасена̄патиа̄дӣхи дхаммабхан̣д̣а̄га̄рика̄дӣхи ча деситадесана̄йа пат̣иведхаппаттасатта̄нам̣ васена, апарабха̄ге ча маха̄махиндаттхера̄дӣхи деситадесана̄йа пат̣ивиддхасачча̄нам̣ васена, йа̄ваджджатана̄ ито парам̣ ана̄гате ча са̄санам̣ нисса̄йа саггамоккхамаггесу патит̣т̣хаханта̄нам̣ васенапи айаматтхо вибха̄ветаббо.

апича бахуджанахита̄йа̄ти бахуджанасса хитаттха̄йа, несам̣ пан̃н̃а̄сампаттийа̄ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикахитӯпадесакоти. бахуджанасукха̄йа̄ти бахуджанасса сукхаттха̄йа, ча̄гасампаттийа̄ упакаран̣асукхасампада̄йакоти. лока̄нукампа̄йа̄ти локасса анукампанаттха̄йа, метта̄карун̣а̄сампаттийа̄ ма̄та̄питаро вийа локасса раккхита̄ гопита̄ти. аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа деваманусса̄нанти идха девамануссаггахан̣ена бхаббапуггале венеййасатте ева гахетва̄ тесам̣ нибба̄намаггапхала̄дхигама̄йа татха̄гатасса уппатти дассита̄ пат̣хамава̄ре, дутийататийава̄ресу пана арахато секкхасса ча васена йоджетаббам̣. таттха аттха̄йа̄ти имина̄ параматтха̄йа, нибба̄на̄йа̄ти вуттам̣ хоти. хита̄йа̄ти там̣сампа̄пакамаггаттха̄йа̄ти вуттам̣ хоти. нибба̄насампа̄пакамаггато хи уттарим̣ хитам̣ на̄ма наттхи. сукха̄йа̄ти пхаласама̄паттисукхаттха̄йа̄ти вуттам̣ хоти, тато уттари сукха̄бха̄вато. вуттан̃хетам̣ ‘‘айам̣ сама̄дхи паччуппаннасукхо чева а̄йатин̃ча сукхавипа̄ко’’ти (дӣ. ни. 3.355; а. ни. 5.27; вибха. 804).

татха̄гатотиа̄дӣнам̣ пада̄нам̣ аттхо хет̣т̣ха̄ вутто. виджджа̄чаран̣асампаннотиа̄дӣсу тиссопи виджджа̄ бхайабхераве (ма. ни. 1.34 а̄дайо) а̄гатанайена, чхапи виджджа̄ чхал̣абхин̃н̃а̄васена, ат̣т̣хапи виджджа̄ амбат̣т̣хасутте а̄гата̄ти виджджа̄хи, сӣласам̣вара̄дӣхи, паннарасахи чаран̣адхаммехи ча, анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ехи сампанно саманна̄гатоти виджджа̄чаран̣асампанно. собханагаманатта̄, сундарам̣ т̣ха̄нам̣ гататта̄, самма̄ гататта̄, самма̄ гадатта̄ ча сугато. саббатха̄ видиталокатта̄ локавидӯ. наттхи етасса уттароти ануттаро. пурисадамме пурисавенеййе са̄рети винетӣти пурисадаммаса̄ратхи. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ ануса̄сатӣти саттха̄. саббасса̄пи неййасса саббаппака̄рена сайамбхун̃а̄н̣ена буддхатта̄ буддхоти айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана висуддхимаггато (висуддхи. 1.132-133) гахетаббо.

со дхаммам̣ десети а̄ди…пе… парийоса̄накалйа̄н̣анти со бхагава̄ саттесу ка̄рун̃н̃ам̣ пат̣ичча хитва̄пи ануттарам̣ вивекасукхам̣ дхаммам̣ десети. тан̃ча кхо аппам̣ ва̄ бахум̣ ва̄ десенто а̄дикалйа̄н̣а̄диппака̄рамева десети. катхам̣? екага̄тха̄пи хи самантабхаддакатта̄ дхаммасса пат̣хамапа̄дена а̄дикалйа̄н̣а̄, дутийататийехи маджджхекалйа̄н̣а̄, паччхимена парийоса̄накалйа̄н̣а̄. ека̄нусандхикам̣ суттам̣ нида̄нена а̄дикалйа̄н̣ам̣, нигаманена парийоса̄накалйа̄н̣ам̣, сесена маджджхекалйа̄н̣ам̣. на̄на̄нусандхикам̣ суттам̣ пат̣хамена анусандхина̄ а̄дикалйа̄н̣ам̣, паччхимена парийоса̄накалйа̄н̣ам̣, сесехи маджджхекалйа̄н̣ам̣. сакалопи ва̄ са̄санадхаммо аттано аттхабхӯтена сӣлена а̄дикалйа̄н̣о, саматхавипассана̄маггапхалехи маджджхекалйа̄н̣о, нибба̄нена парийоса̄накалйа̄н̣о. сӣласама̄дхӣхи ва̄ а̄дикалйа̄н̣о, випассана̄маггехи маджджхекалйа̄н̣о, пхаланибба̄нехи парийоса̄накалйа̄н̣о. буддхасубуддхата̄йа ва̄ а̄дикалйа̄н̣о, дхаммасудхаммата̄йа маджджхекалйа̄н̣о, сан̇гхасуппат̣ипаттийа̄ парийоса̄накалйа̄н̣о. там̣ сутва̄ татхатта̄йа пат̣ипаннена адхигантабба̄йа абхисамбодхийа̄ ва̄ а̄дикалйа̄н̣о, паччекабодхийа̄ маджджхекалйа̄н̣о, са̄вакабодхийа̄ парийоса̄накалйа̄н̣о. суййама̄но чеса нӣваран̣авиккхамбханато саваненапи калйа̄н̣амева а̄вахатӣти а̄дикалйа̄н̣о, пат̣ипаджджийама̄но саматхавипассана̄сукха̄ваханато пат̣ипаттийа̄пи сукхамева а̄вахатӣти маджджхекалйа̄н̣о, татха̄пат̣ипанно ча пат̣ипаттипхале нит̣т̣хите та̄дибха̄ва̄ваханато пат̣ипаттипхаленапи калйа̄н̣амева а̄вахатӣти парийоса̄накалйа̄н̣о. на̄тхаппабхаватта̄ ча пабхавасуддхийа̄ а̄дикалйа̄н̣о, аттхасуддхийа̄ маджджхекалйа̄н̣о, киччасуддхийа̄ парийоса̄накалйа̄н̣о. тена вуттам̣ ‘‘со дхаммам̣ десети а̄ди…пе… парийоса̄накалйа̄н̣а’’нти.

йам̣ пана бхагава̄ дхаммам̣ десенто са̄санабрахмачарийам̣ маггабрахмачарийан̃ча пака̄сети, на̄на̄найехи дӣпети, там̣ йатха̄нурӯпам̣ аттхасампаттийа̄ са̄ттхам̣, бйан̃джанасампаттийа̄ сабйан̃джанам̣. сан̇ка̄сана, пака̄сана, виваран̣а, вибхаджана, утта̄нӣкаран̣а пан̃н̃аттиаттхападасама̄йогато са̄ттхам̣, аккхарападабйан̃джана̄ка̄ранируттиниддесасампаттийа̄ сабйан̃джанам̣, аттхагамбхӣрата̄пат̣иведхагамбхӣрата̄хи ва̄ са̄ттхам̣, дхаммагамбхӣрата̄десана̄гамбхӣрата̄хи сабйан̃джанам̣. аттхапат̣ибха̄напат̣исамбхида̄висайато ва̄ са̄ттхам̣, дхамманируттипат̣исамбхида̄висайато сабйан̃джанам̣. пан̣д̣итаведанӣйато париккхакаджанаппаса̄даканти са̄ттхам̣, саддхеййато локийаджанаппаса̄даканти сабйан̃джанам̣. гамбхӣра̄дхиппа̄йато са̄ттхам̣, утта̄нападато сабйан̃джанам̣. упанетаббасса абха̄вато сакалапарипун̣н̣абха̄вена кевалапарипун̣н̣ам̣, апанетаббасса абха̄вато ниддосабха̄вена парисуддхам̣, апича пат̣ипаттийа̄ адхигамабйаттито са̄ттхам̣, парийаттийа̄ а̄гамабйаттито сабйан̃джанам̣, сӣла̄дипан̃чадхаммаккхандхапа̄рипӯрийа̄ парипун̣н̣ам̣, нирупаккилесато ниттхаран̣аттха̄йа паваттито лока̄мисанирапеккхато ча парисуддхам̣, сиккхаттайапариггахитатта̄ брахмабхӯтехи сет̣т̣хехи чаритаббато тесам̣ чарийабха̄вато ча брахмачарийам̣. тасма̄ ‘‘са̄ттхам̣ сабйан̃джанам̣…пе… пака̄сетӣ’’ти вуччати. пат̣хамоти ган̣ана̄нупуббато саббалокуттамабха̄вато ча пат̣хамо пуггало.

тассева саттху са̄вакоти тассева йатха̄вуттагун̣асса саттху самма̄самбуддхасса дхаммадесана̄йа савананте джа̄то дхаммасена̄патисадисо са̄вако, на пӯран̣а̄ди вийа пат̣ин̃н̃а̄маттена саттху са̄вако. па̄т̣ипадоти пат̣ипада̄сан̇кха̄тена арийамаггена арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄то бхавоти па̄т̣ипадо, анит̣т̣хитапат̣ипаттикиччо пат̣ипаджджама̄ноти аттхо. суттагеййа̄ди парийаттидхаммо бахум̣ суто етена̄ти бахуссуто. па̄тимоккхасам̣вара̄дисӣлена чева а̄ран̃н̃икан̇га̄дидхутан̇гаватехи ча упапанно сампанно саманна̄гатоти сӣлаватӯпапанно. ити бхагава̄ ‘‘лока̄нукампа̄ на̄ма хитаджджха̄сайена дхаммадесана̄, са̄ ча имесу ева тӣсу пуггалесу пат̣ибаддха̄’’ти дассети. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

га̄тха̄су тассанвайоти тассева саттху пат̣ипаттийа̄ дхаммадесана̄йа ча анугаманена тассанвайо ануджа̄то. авиджджандхака̄рам̣ видхамитва̄ сапарасанта̄несу дхамма̄локасан̇кха̄та̄йа пабха̄йа каран̣ато пабхан̇кара̄. дхаммамудӣрайанта̄ти чатусаччадхаммам̣ катхента̄. апа̄пурантӣти уггха̄т̣енти. аматасса нибба̄насса. два̄рам̣ арийамаггам̣. йога̄ти ка̄майога̄дито. саттхава̄хена̄ти венеййасаттхава̄ханато бхаваканта̄раниттхаран̣ато саттхава̄хо, бхагава̄, тена саттхава̄хена. судеситам̣ маггамануккамантӣти тена самма̄ деситам̣ арийамаггам̣ тасса десана̄нуса̄рена анугаччханти пат̣ипаджджанти. идхева̄ти имасмим̣йева аттабха̄ве. сесам̣ утта̄намева.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. асубха̄нупассӣсуттаван̣н̣ана̄

85. чхат̣т̣хе асубха̄нупассӣти асубхам̣ анупассанта̄ дваттим̣са̄ка̄равасена чева уддхума̄така̄дӣсу гахитанимиттасса упасам̣харан̣авасена ча ка̄йасмим̣ асубхам̣ асубха̄ка̄рам̣ анупассака̄ хутва̄ вихаратха. а̄на̄па̄нассатӣти а̄на̄па̄не сати, там̣ а̄раббха паватта̄ сати, асса̄сапасса̄сапаригга̄хика̄ сатӣти аттхо. вуттан̃хетам̣ ‘‘а̄нанти асса̄со, но пасса̄со. па̄нанти пасса̄со, но асса̄со’’тиа̄ди (пат̣и. ма. 1.160).

воти тумха̄кам̣. аджджхаттанти идха гочараджджхаттам̣ адхиппетам̣. паримукханти абхимукхам̣. сӯпат̣т̣хита̄ти сут̣т̣ху упат̣т̣хита̄. идам̣ вуттам̣ хоти – а̄на̄па̄нассати ча тумха̄кам̣ каммат̣т̣ха̄на̄бхимукхам̣ сут̣т̣ху упат̣т̣хита̄ хотӯти. атха ва̄ паримукханти париггахитаниййа̄нам̣. вуттан̃хетам̣ пат̣исамбхида̄йам̣ – ‘‘парӣти париггахат̣т̣хо, мукханти ниййа̄нат̣т̣хо, сатӣти упат̣т̣ха̄нат̣т̣хо, тена вуччати паримукхам̣ сати’’нти (пат̣и. ма. 1.164). имина̄ чатусатипат̣т̣ха̄насол̣асаппабхеда̄ а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄набха̄вана̄ дассита̄ти дат̣т̣хабба̄.

евам̣ сан̇кхепенева ра̄гачаритавитаккачарита̄нам̣ саппа̄йам̣ пат̣икӯламанасика̄рака̄йа̄нупассана̄васена саматхакаммат̣т̣ха̄нам̣ випассана̄каммат̣т̣ха̄нан̃ча упадиситва̄ ида̄ни суддхавипассана̄каммат̣т̣ха̄намева дассенто ‘‘саббасан̇кха̄ресу аничча̄нупассино вихаратха̄’’ти а̄ха. таттха аниччам̣, аниччалаккхан̣ам̣, аничча̄нупассана̄, аничча̄нупассӣти идам̣ чатуккам̣ ведитаббам̣. хутва̄, абха̄вато, удайаббайайогато, та̄вака̄ликато, ниччапат̣иккхепато ча кхандхапан̃чакам̣ аниччам̣ на̄ма. тасса йо хутва̄ абха̄ва̄ка̄ро, там̣ аниччалаккхан̣ам̣ на̄ма. там̣ а̄раббха паватта̄ випассана̄ аничча̄нупассана̄. там̣ аниччанти випассако аничча̄нупассӣ. еттха ча ека̄дасавидха̄ асубхакатха̄ пат̣хамаджджха̄нам̣ па̄петва̄, сол̣асаваттхука̄ ча а̄на̄па̄накатха̄ чатуттхаджджха̄нам̣ па̄петва̄, випассана̄катха̄ ча виттха̄рато ваттабба̄, са̄ пана сабба̄ка̄рато висуддхимагге (висуддхи. 2.737-740) катхита̄ти таттха вуттанайенева ведитабба̄.

ида̄ни асубха̄нупассана̄дӣхи ниппха̄детаббам̣ пхалависесам̣ дассетум̣ ‘‘асубха̄нупассӣна’’нтиа̄дима̄ха. таттха субха̄йа дха̄туйа̄ти субхабха̄ве, субханимиттети аттхо. ра̄га̄нусайоти субха̄рамман̣е уппаджджана̄рахо ка̄мара̄га̄нусайо. со кеса̄дӣсу уддхума̄така̄дӣсу ва̄ асубха̄нупассӣнам̣ асубханимиттам̣ гахетва̄ таттха пат̣хамаджджха̄нам̣ ниббаттетва̄ там̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ адхигатена ана̄га̄мимаггена пахӣйати, саббасо самуччхиндӣйатӣти аттхо. вуттан̃хетам̣ ‘‘асубха̄ бха̄ветабба̄ ка̄мара̄гасса паха̄на̄йа̄’’ти (а. ни. 9.3; уда̄. 31). ба̄хира̄ти бахиддха̄ваттхукатта̄ анаттха̄вахатта̄ ча ба̄хира̄ бахибхӯта̄. витакка̄сайа̄ти ка̄масан̇каппа̄димиччха̄витакка̄. те хи аппахӣна̄ а̄сайа̄нугата̄ сати паччайасамава̄йе уппаджджанато витакка̄сайа̄ти вутта̄. ка̄мавитакко четтха ка̄мара̄гаггахан̣ена гахито ева̄ти тадавасеса̄ витакка̄ ева вутта̄ти ведитабба̄. вигха̄тапаккхика̄ти дуккхабха̄гийа̄, иччха̄вигха̄таниббаттанака̄ ва̄. те на хонтӣти те пахӣйанти. бйа̄па̄давитакко, вихим̣са̄витакко, н̃а̄тивитакко, джанападавитакко, амара̄витакко, анаван̃н̃аттипат̣исам̣йутто витакко, ла̄бхасакка̄расилокапат̣исам̣йутто витакко, пара̄нуддайата̄пат̣исам̣йутто витаккоти ат̣т̣ха, ка̄мавитаккена саддхим̣ нававидха̄ маха̄витакка̄ а̄на̄па̄нассатисама̄дхина̄ танниссита̄йа ча випассана̄йа пуббабха̄ге виккхамбхита̄. там̣ па̄дакам̣ катва̄ адхигатена арийамаггена йатха̄рахам̣ анавасесато пахӣйанти. вуттампи четам̣ ‘‘а̄на̄па̄нассати бха̄ветабба̄ витаккупаччхеда̄йа̄’’ти (а. ни. 9.3; уда̄. 31).

йа̄ авиджджа̄, са̄ пахӣйатӣти йа̄ саччасабха̄вапат̣иччха̄динӣ сабба̄наттхака̄рӣ сакаласса ват̣т̣адуккхасса мӯлабхӯта̄ авиджджа̄, са̄ аничча̄нупассӣнам̣ вихаратам̣ самуччхиджджати. идам̣ кира бхагавата̄ аничча̄ка̄рато вут̣т̣хитасса суккхавипассакакхӣн̣а̄савасса васена вуттам̣. тасса̄йам̣ сан̇кхепаттхо – тебхӯмакесу саббасан̇кха̄ресу аничча̄дито саммасанам̣ пат̣т̣хапетва̄ випассанта̄нам̣ йада̄ аниччанти паваттама̄на̄ вут̣т̣ха̄нага̄минӣвипассана̄ маггена гхат̣ӣйати, ануккамена арахаттамагго уппаджджати, тесам̣ аничча̄нупассӣнам̣ вихаратам̣ авиджджа̄ анавасесато пахӣйати, арахаттамаггавиджджа̄ уппаджджатӣти. аничча̄нупассӣнам̣ вихаратанти идам̣ аниччалаккхан̣асса тесам̣ па̄кат̣абха̄вато итарасса лаккхан̣адвайасса гахан̣е упа̄йабха̄вато ва̄ вуттам̣, на пана екассева лаккхан̣асса анупасситаббато. вуттан̃хетам̣ ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккхам̣, йам̣ дуккхам̣ таданатта̄’’ти (сам̣. ни. 3.15). апарампи вуттам̣ ‘‘аниччасан̃н̃ино хи, мегхийа, анаттасан̃н̃а̄ сан̣т̣ха̄ти, анаттасан̃н̃ӣ асмима̄насамуггха̄там̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти.

га̄тха̄су а̄на̄па̄не пат̣иссатоти а̄на̄па̄нанимиттасмим̣ пат̣и пат̣и сато, упат̣т̣хитассатӣти аттхо. пассанти а̄саваккхайан̃а̄н̣ачаккхуна̄ сан̇кха̄рӯпасамам̣ нибба̄нам̣ пассанто. а̄та̄пӣ саббада̄ти антара̄воса̄нам̣ ана̄паджджитва̄ асубха̄нупассана̄дӣсу сататам̣ а̄та̄пӣ йуттаппайутто, тато ева йато ва̄йамама̄но, нийато ва̄ самматтанийа̄мена таттха саббасан̇кха̄расаматхе нибба̄не арахаттапхалавимуттийа̄ вимуччати. сесам̣ вуттанайамева.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. дхамма̄нудхаммапат̣ипаннасуттаван̣н̣ана̄

86. саттаме дхамма̄нудхаммапат̣ипаннасса̄ти еттха дхаммо на̄ма нававидхо локуттарадхаммо, тасса дхаммасса анудхаммо сӣлависуддхиа̄ди пуббабха̄гапат̣ипада̄дхаммо, там̣ дхамма̄нудхаммам̣ пат̣ипаннасса адхигантум̣ пат̣ипаджджама̄насса. айаманудхаммо хотӣти айам̣ ануччхавикасабха̄во патирӯпасабха̄во хоти. веййа̄каран̣а̄йа̄ти катхана̄йа. дхамма̄нудхаммапат̣ипаннойанти йанти каран̣аттхе паччаттавачанам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йена анудхаммена там̣ дхамма̄нудхаммам̣ пат̣ипанноти бйа̄карама̄но саммадева бйа̄каронто на̄ма сийа̄, на татонида̄нам̣ вин̃н̃ӯхи гарахитаббо сийа̄ти. йанти ва̄ кирийа̄пара̄масанам̣, тенетам̣ дассети ‘‘йадидам̣ дхаммассева бха̄санам̣, дхаммавитаккассева ча витакканам̣ тадубхайа̄бха̄ве н̃а̄н̣упеккха̄йа, айам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипаннасса бхиккхуно татха̄рӯпо айанти катхана̄йа̄нурӯпахету ануччхавикака̄ран̣ам̣. бха̄сама̄но дхаммам̣йева бха̄сеййа̄ти катхенто че дасакатха̄ваттхудхаммам̣йева катхеййа, на таппат̣ипаккхамахиччхата̄диадхаммам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йа̄йам̣ катха̄ абхисаллекхика̄ четовиваран̣асаппа̄йа̄ екантаниббида̄йа вира̄га̄йа ниродха̄йа упасама̄йа абхин̃н̃а̄йа самбодха̄йа нибба̄на̄йа сам̣ваттати. сеййатхидам̣ – аппиччхакатха̄, сантут̣т̣хикатха̄, павивекакатха̄, асам̣саггакатха̄, вӣрийа̄рамбхакатха̄, сӣлакатха̄, сама̄дхикатха̄, пан̃н̃а̄катха̄, вимуттикатха̄, вимуттин̃а̄н̣адассанакатха̄, еварӯпа̄йа катха̄йа ника̄мала̄бхӣ хоти акиччхала̄бхӣ акасирала̄бхӣ’’ти (а. ни. 9.3; уда̄. 31).

абхисаллекхика̄йа катха̄йа ла̄бхӣ ева хи там̣ бха̄сеййа. етена калйа̄н̣амиттасампада̄ дассита̄.

дхаммавитакканти неккхаммавитакка̄дим̣ дхаммато анапетам̣ витаккайато ‘‘сӣла̄дипат̣ипадам̣ парипӯресса̄мӣ’’ти упарӯпари усса̄хо абхивад̣д̣хиссати. со пана витакко сӣла̄дӣнам̣ анупака̄радхамме ваджджетва̄ упака̄радхамме анубрӯханавасена ха̄набха̄гийабха̄вам̣ апанетва̄ т̣хитибха̄гийабха̄вепи ат̣т̣хатва̄ висесабха̄гийатам̣ ниббедхабха̄гийатан̃ча па̄панавасена паваттийа̄ анекаппабхедо ведитаббо. но адхаммавитакканти ка̄мавитаккам̣ но витаккеййа̄ти аттхо. тадубхайам̣ ва̄ пана̄ти йадетам̣ паресам̣ ануггахан̣аттхам̣ дхаммабха̄санам̣ аттано ануггахан̣аттхам̣ дхаммавитакканан̃ча вуттам̣. атха ва̄ пана там̣ убхайам̣ абхиниваджджетва̄ аппат̣ипаджджитва̄ акатва̄. упеккхакоти татха̄пат̣ипаттийам̣ уда̄сӣно саматхавипассана̄бха̄ванамева анубрӯханто вихареййа, саматхапат̣ипаттийам̣ упеккхако хутва̄ випассана̄йамева каммам̣ каронто вихареййа. випассанампи уссукка̄петва̄ таттхапи сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣авасена упеккхако йа̄ва випассана̄н̃а̄н̣ам̣ маггена гхат̣ӣйати, та̄ва йатха̄ там̣ тиккхам̣ сӯрам̣ пасаннам̣ хутва̄ вахати, татха̄ вихареййа сато сампаджа̄ноти.

га̄тха̄су саматхавипассана̄дхаммо а̄рамитаббат̣т̣хена а̄ра̄мо етасса̄ти дхамма̄ра̄мо. тасмим̣йева дхамме ратоти дхаммарато. тассева дхаммасса пунаппунам̣ вичинтанато дхаммам̣ анувичинтайам̣ там̣ дхаммам̣ а̄вадждженто, манаси каронтоти аттхо. ануссаранти тамева дхаммам̣ упарӯпарибха̄вана̄васена ануссаранто. атха ва̄ вимутта̄йатанасӣсе т̣хатва̄ паресам̣ десана̄васена сӣла̄дидхаммо а̄рамитаббат̣т̣хена а̄ра̄мо етасса̄ти дхамма̄ра̄мо. татхева тасмим̣ дхамме рато абхиратоти дхаммарато. тесам̣йева сӣла̄дидхамма̄нам̣ гатийо саманвесанто ка̄мавитакка̄дӣнам̣ ока̄сам̣ адатва̄ неккхаммасан̇каппа̄дидхаммам̣йева анувичинтанато дхаммам̣ анувичинтайам̣. тадубхайам̣ ва̄ пана ол̣а̄рикато даханто аджджхупеккхитва̄ саматхавипассана̄дхаммамева упарӯпари бха̄вана̄васена ануссаранто анубрӯханавасена паваттенто. саддхамма̄ти саттатим̣саппабхеда̄ бодхипаккхийадхамма̄ нававидхалокуттарадхамма̄ ча на париха̄йати, на чирассева там̣ адхигаччхатӣти аттхо.

ида̄ни тасса ануссаран̣авидхим̣ дассенто ‘‘чарам̣ ва̄’’тиа̄дима̄ха. таттха чарам̣ ва̄ти бхиккха̄ча̄равасена чан̇каманавасена ча чаранто ва̄. йади ва̄ тит̣т̣ханти тит̣т̣ханто ва̄ нисинно ва̄, уда ва̄ сайанти сайанто ва̄. евам̣ чатӯсупи ирийа̄патхесу. аджджхаттам̣ самайам̣ читтанти йатха̄вутте каммат̣т̣ха̄насан̇кха̄те гочараджджхатте аттано читтам̣ ра̄га̄дикилеса̄нам̣ вӯпасаманавасена паджаханавасена самайам̣ саменто. сантимева̄дхигаччхатӣти аччантасантим̣ нибба̄намева па̄пун̣а̄тӣти.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. андхакаран̣асуттаван̣н̣ана̄

87. ат̣т̣хаме акусалавитакка̄ти акосалласамбхӯта̄ витакка̄. андхакаран̣а̄тиа̄дӣсу йасса сайам̣ уппаджджанти, там̣ йатха̄бхӯтадассананива̄ран̣ена андхам̣ каронтӣти андхакаран̣а̄. на пан̃н̃а̄чаккхум̣ каронтӣти ачаккхукаран̣а̄. ан̃н̃а̄н̣ам̣ каронтӣти ан̃н̃а̄н̣акаран̣а̄. пан̃н̃а̄ниродхика̄ти каммассаката̄пан̃н̃а̄, джха̄напан̃н̃а̄, випассана̄пан̃н̃а̄ти има̄ тиссо пан̃н̃а̄ аппаваттикаран̣ена ниродхентӣти пан̃н̃а̄ниродхика̄. анит̣т̣хапхалада̄йакатта̄ дуккхасан̇кха̄тасса вигха̄тасса паккхе ваттантӣти вигха̄тапаккхика̄. килесанибба̄нам̣ на сам̣ваттайантӣти анибба̄насам̣ваттаника̄.

ка̄мавитаккоти ка̄мапат̣исам̣йутто витакко. со хи килесака̄масахито хутва̄ ваттхука̄месу паваттати. бйа̄па̄дапат̣исам̣йутто витакко бйа̄па̄давитакко. вихим̣са̄пат̣исам̣йутто витакко вихим̣са̄витакко. име две ча саттесупи сан̇кха̄ресупи уппаджджанти. ка̄мавитакко хи пийамана̄пе сатте ва̄ сан̇кха̄ре ва̄ витаккентасса уппаджджати, бйа̄па̄давитакко аппийе амана̄пе сатте ва̄ сан̇кха̄ре ва̄ куджджхитва̄ олоканака̄лато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва на̄сана̄ уппаджджати, вихим̣са̄витакко сан̇кха̄ресу на уппаджджати, сан̇кха̄ра̄ дуккха̄петабба̄ на̄ма наттхи, ‘‘име сатта̄ хан̃н̃анту ва̄ баджджханту ва̄ уччхиджджанту ва̄ винассанту ва̄ ма̄ ва̄ ахесу’’нти чинтанака̄ле пана саттесу уппаджджати.

имейева пана ка̄масан̇каппа̄дайо. аттхато хи ка̄мавитакка̄дӣнам̣ ка̄масан̇каппа̄дӣнан̃ча на̄на̄каран̣ам̣ наттхи, там̣сампайутта̄ пана сан̃н̃а̄дайо ка̄масан̃н̃а̄дайо. ка̄мадха̄туа̄дӣнам̣ пана йасма̄ па̄л̣ийам̣ –

‘‘ка̄мапат̣исам̣йутто такко витакко…пе… миччха̄сан̇каппо, айам̣ вуччати ка̄мадха̄ту, саббепи акусала̄ дхамма̄ ка̄мадха̄ту. бйа̄па̄дапат̣исам̣йутто такко витакко…пе… миччха̄сан̇каппо, айам̣ вуччати бйа̄па̄дадха̄ту. дасасу а̄гха̄таваттхӯсу читтасса а̄гха̄то пат̣игха̄то…пе… анаттаманата̄ читтасса, айам̣ вуччати бйа̄па̄дадха̄ту. вихим̣са̄пат̣исам̣йутто такко витакко миччха̄сан̇каппо, айам̣ вуччати вихим̣са̄дха̄ту. идхекаччо па̄н̣ина̄ ва̄ лед̣д̣уна̄ ва̄ дан̣д̣ена ва̄ саттхена ва̄ раджджуйа̄ ва̄ ан̃н̃атаран̃н̃атарена сатте вихет̣хети, айам̣ вихим̣са̄дха̄тӯ’’ти (вибха. 182, 910) –

а̄гататта̄ висесо лаббхати.

таттха две катха̄ саббасан̇га̄хика̄ ча асамбхинна̄ ча. таттха ка̄мадха̄туйа̄ гахита̄йа итара̄ двепи гахита̄ на̄ма хонти. тато пана нӣхаритва̄ айам̣ бйа̄па̄дадха̄ту, айам̣ вихим̣са̄дха̄тӯти дассетӣти айам̣ саббасан̇га̄хика̄ на̄ма. ка̄мадха̄тум̣ катхенто пана бхагава̄ бйа̄па̄дадха̄тум̣ бйа̄па̄дадха̄тут̣т̣ха̄не, вихим̣са̄дха̄тум̣ вихим̣са̄дха̄тут̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ва авасесам̣ ка̄мадха̄ту на̄ма̄ти катхесӣти айам̣ асамбхиннакатха̄ на̄ма.

суккапаккхе вуттавипарийа̄йена аттхо ведитаббо. неккхаммапат̣исам̣йутто витакко неккхаммавитакко. со асубхапуббабха̄ге ка̄ма̄вачаро хоти, асубхаджджха̄не рӯпа̄вачаро, там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ уппаннамаггапхалака̄ле локуттаро. абйа̄па̄дапат̣исам̣йутто витакко абйа̄па̄давитакко. со метта̄пуббабха̄ге ка̄ма̄вачаро хоти, метта̄джха̄не рӯпа̄вачаро, там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ уппаннамаггапхалака̄ле локуттаро. авихим̣са̄пат̣исам̣йутто витакко авихим̣са̄витакко. со карун̣а̄пуббабха̄ге ка̄ма̄вачаро, карун̣а̄джджха̄не рӯпа̄вачаро, там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ уппаннамаггапхалака̄ле локуттаро. йада̄ пана алобхо сӣсам̣ хоти, тада̄ итаре две таданва̄йика̄ хонти. йада̄ метта̄ сӣсам̣ хоти, тада̄ итаре две таданва̄йика̄ хонти. йада̄ карун̣а̄ сӣсам̣ хоти, тада̄ итаре две таданва̄йика̄ хонти.

имейева пана неккхаммасан̇каппа̄дайо. аттхато хи неккхаммавитакка̄дӣнам̣ неккхаммасан̇каппа̄дӣнан̃ча на̄на̄каран̣ам̣ наттхи, там̣сампайутта̄ пана сан̃н̃а̄дайо неккхаммасан̃н̃а̄дайо. неккхаммадха̄туа̄дӣнам̣ пана йасма̄ па̄л̣ийам̣ –

‘‘неккхаммапат̣исам̣йутто такко витакко сан̇каппо, айам̣ вуччати неккхаммадха̄ту, саббепи кусала̄ дхамма̄ неккхаммадха̄ту. абйа̄па̄дапат̣исам̣йутто такко витакко сан̇каппо, айам̣ вуччати абйа̄па̄дадха̄ту. йа̄ саттесу метти метта̄йана̄ метта̄четовимутти, айам̣ вуччати абйа̄па̄дадха̄ту. авихим̣са̄пат̣исам̣йутто такко витакко сан̇каппо – айам̣ вуччати авихим̣са̄дха̄ту. йа̄ саттесу карун̣а̄ карун̣а̄йана̄ карун̣а̄четовимутти – айам̣ вуччати авихим̣са̄дха̄тӯ’’ти. (вибха. 182) –

а̄гататта̄ висесо лаббхати. идха̄пи саббасан̇га̄хика̄, асамбхинна̄ти две катха̄ вуттанайенева ведитабба̄. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

га̄тха̄су витаккайети витаккеййа. нира̄карети аттано санта̄нато нӣхареййа винодеййа, паджахеййа̄ти аттхо. саве витакка̄ни вича̄рита̄ни, самети вут̣т̣хӣва раджам̣ самӯхатанти йатха̄ на̄ма гимха̄нам̣ паччхиме ма̄се патхавийам̣ самӯхатам̣ самантато ут̣т̣хитам̣ раджам̣ махато ака̄ламегхасса вассато вут̣т̣хи т̣ха̄насо вӯпасамети, евамева со йога̄вачаро витакка̄ни миччха̄витакке ча вича̄рита̄ни там̣сампайуттавича̄ре ча самети вӯпасамети самуччхиндати. татха̄бхӯто ча витаккӯпасамена четаса̄ саббесам̣ миччха̄витакка̄нам̣ упасаманато витаккӯпасамена арийамаггачиттена. идхева дит̣т̣хева дхамме, сантипадам̣ нибба̄нам̣, самаджджхага̄ самадхигато хотӣти.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. антара̄маласуттаван̣н̣ана̄

88. наваме антара̄мала̄ти еттха антара̄саддо –

‘‘надӣтӣресу сан̣т̣ха̄не, сабха̄су ратхийа̄су ча;

джана̄ сан̇гамма мантенти, ман̃ча тан̃ча кимантара’’нти. –

а̄дӣсу (сам̣. ни. 1.228) ка̄ран̣е а̄гато. ‘‘аддаса̄ мам̣, бханте, ан̃н̃атара̄ иттхӣ виджджантарика̄йа бха̄джанам̣ дховантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.149) кхан̣е. ‘‘апича̄йам̣ тапода̄ двиннам̣ маха̄нирайа̄нам̣ антарика̄йа а̄гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 231) виваре.

‘‘пӣтаваттхе пӣтадхадже, пӣта̄лан̇ка̄рабхӯсите;

пӣтантара̄хи ваггӯхи, апил̣андха̄ва собхасӣ’’ти. –

а̄дӣсу (ви. ва. 658) уттариса̄т̣аке. ‘‘йассантарато на санти копа̄’’тиа̄дӣсу (уда̄. 20) читте. идха̄пи читте ева дат̣т̣хаббо. тасма̄ антаре читте бхава̄ антара̄. йасмим̣ санта̄не уппанна̄, тасса малинабха̄вакаран̣ато мала̄. таттха малам̣ на̄ма дувидхам̣ – сарӣрамалам̣, читтамаланти. тесу сарӣрамалам̣ седаджаллика̄ди сарӣре ниббаттам̣, таттха лаггам̣ а̄гантукараджан̃ча, там̣ удакенапи нӣхаран̣ӣйам̣, на татха̄ сам̣килесикам̣. читтамалам̣ пана ра̄га̄дисам̣килесикам̣, там̣ арийамаггехева нӣхаран̣ӣйам̣. вуттан̃хетам̣ пора̄н̣ехи –

‘‘рӯпена сам̣килит̣т̣хена, сам̣килиссанти ма̄н̣ава̄;

рӯпе суддхе висуджджханти, анаккха̄там̣ махесина̄.

‘‘читтена сам̣килит̣т̣хена, сам̣килиссанти ма̄н̣ава̄;

читте суддхе висуджджханти, ити вуттам̣ махесина̄’’ти. (дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.373; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.106);

тена̄ха бхагава̄ ‘‘читтасам̣килеса̄, бхиккхаве, сатта̄ сам̣килиссанти, читтавода̄на̄ висуджджхантӣ’’ти (сам̣. ни. 3.100). тасма̄ бхагава̄ идха̄пи читтамалависодхана̄йа пат̣ипаджджитаббанти дассенто ‘‘тайоме, бхиккхаве, антара̄мала̄’’ти а̄ха.

йатха̄ чете лобха̄дайо сатта̄нам̣ читте уппаджджитва̄ малинабха̄вакара̄ на̄наппака̄расам̣килесавидха̄йака̄ти антара̄мала̄, евам̣ екато бхун̃джитва̄, екато сайитва̄, ота̄рагавесӣ амиттасатту вийа читте ева уппаджджитва̄ сатта̄нам̣ на̄на̄видхаанаттха̄ваха̄, на̄наппака̄радуккханиббаттака̄ти дассенто ‘‘антара̄амитта̄’’тиа̄дима̄ха. таттха миттапат̣ипаккхато амитта̄, сапаттакиччакаран̣ато сапатта̄, хим̣санато вадхака̄, уджувипаччанӣкато паччаттхика̄.

таттха двӣхи а̄ка̄рехи лобха̄дӣнам̣ амитта̄дибха̄во ведитаббо. верӣпуггало хи антарам̣ лабхама̄но аттано верисса саттхена ва̄ сӣсам̣ па̄тети, упа̄йена ва̄ махантам̣ анаттхам̣ уппа̄дети. име ча лобха̄дайо пан̃н̃а̄сирапа̄танена йонисампат̣ипа̄данена ча та̄дисам̣ тато балаватарам̣ анаттхам̣ ниббаттенти. катхам̣? чаккхудва̄расмин̃хи ит̣т̣ха̄дӣсу а̄рамман̣есу а̄па̄тхагатесу йатха̄рахам̣ та̄ни а̄раббха лобха̄дайо уппаджджанти, етта̄вата̄сса пан̃н̃а̄сирам̣ па̄титам̣ на̄ма хоти. сотадва̄ра̄дӣсупи есева найо. евам̣ та̄ва пан̃н̃а̄сирапа̄танато амитта̄дисадисата̄ ведитабба̄. лобха̄дайо пана камманида̄на̄ хутва̄ ан̣д̣аджа̄дибхеда̄ чатассо йонийо упаненти. тасса йониупагаманамӯлака̄ни пан̃чавӣсати маха̄бхайа̄ни дваттим̣са каммакаран̣а̄ни ча а̄гата̄нева хонти. евам̣ йонисампат̣ипа̄данатопи несам̣ амитта̄дисадисата̄ ведитабба̄. ити лобха̄дайо амитта̄дисадисата̄йа читтасамбхӯтата̄йа ча ‘‘антара̄амитта̄’’тиа̄дина̄ вутта̄. апича амиттехи ка̄тум̣ асаккун̣еййам̣ лобха̄дайо каронти, амитта̄дибха̄во ча лобха̄дӣхи джа̄йатӣти тесам̣ амитта̄дибха̄во ведитаббо. вуттан̃хетам̣ –

‘‘дисо дисам̣ йантам̣ кайира̄, верӣ ва̄ пана веринам̣;

миччха̄пан̣ихитам̣ читтам̣, па̄пийо нам̣ тато каре’’ти. (дха. па. 42; уда̄. 33);

га̄тха̄су аттано паресан̃ча анаттхам̣ джанетӣти анаттхаджанано. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йадапи луддхо абхисан̇кхароти ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄ тадапи акусалам̣; йадапи луддхо лобхена абхибхӯто парийа̄динначитто парасса асата̄ дуккхам̣ уппа̄дети вадхена ва̄ бандхена ва̄ джа̄нийа̄ ва̄ гараха̄йа ва̄ пабба̄джана̄йа ва̄ балавамхи балаттхо ити, тадапи акусалам̣, итиссаме лобхаджа̄ лобханида̄на̄ лобхасамудайа̄ лобхапаччайа̄ анеке па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ самбхавантӣ’’ти (а. ни. 3.70).

апарампи вуттам̣ –

‘‘ратто кхо, бра̄хман̣а, ра̄гена абхибхӯто парийа̄динначитто аттабйа̄ба̄дха̄йапи четети, парабйа̄ба̄дха̄йапи четети, убхайабйа̄ба̄дха̄йапи четети, четасикампи дуккхам̣ доманассам̣ пат̣исам̣ведетӣ’’тиа̄ди (а. ни. 3.54).

читтаппакопаноти читтасан̇кхобхано. лобхо хи лобханӣйе ваттхусмим̣ уппаджджама̄но читтам̣ кхобхенто пакопенто випарин̣а̄менто вика̄рам̣ а̄па̄денто уппаджджати, паса̄да̄дивасена паваттитум̣ на дети. бхайамантарато джа̄там̣, там̣ джано на̄вабуджджхатӣти там̣ лобхасан̇кха̄там̣ антарато аббхантаре аттано читтейева джа̄там̣ анаттхаджананачиттаппакопана̄дим̣ бхайам̣ бхайахетум̣ айам̣ ба̄ламаха̄джано на̄вабуджджхати на джа̄на̄тӣти.

луддхо аттхам̣ на джа̄на̄тӣти аттаттхапараттха̄дибхедам̣ аттхам̣ хитам̣ луддхапуггало йатха̄бхӯтам̣ на джа̄на̄ти. дхаммам̣ на пассатӣти дасакусалакаммапатхадхаммампи луддхо лобхена абхибхӯто парийа̄динначитто на пассати паччаккхато на джа̄на̄ти, пагева уттаримануссадхаммам̣. вуттампи четам̣ –

‘‘ратто кхо, бра̄хман̣а, ра̄гена абхибхӯто парийа̄динначитто аттаттхампи йатха̄бхӯтам̣ на паджа̄на̄ти, параттхампи йатха̄бхӯтам̣ на паджа̄на̄ти, убхайаттхампи йатха̄бхӯтам̣ на паджа̄на̄тӣ’’тиа̄ди (а. ни. 3.55).

андхатаманти андхабха̄вакарам̣ тамам̣. йанти йаттха. бхумматтхе хи етам̣ паччаттавачанам̣. йасмим̣ ка̄ле лобхо сахате абхибхавати нарам̣, андхатамам̣ тада̄ хотӣти. йанти ва̄ ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ лобхо уппаджджама̄но нарам̣ сахате абхибхавати, тасма̄ андхатамам̣ тада̄ хотӣти йоджана̄, йа-та-садда̄нам̣ екантасамбандхабха̄вато. атха ва̄ йанти кирийа̄пара̄масанам̣, ‘‘лобхо сахате’’ти еттха йадетам̣ лобхасса саханам̣ абхибхаванам̣ вуттам̣. етам̣ андхабха̄вакарасса тамасса гаманам̣ уппа̄доти аттхо. атха ва̄ йам̣ нарам̣ лобхо сахате абхибхавати, тасса андхатамам̣ тада̄ хоти, тато ча луддхо аттхам̣ на джа̄на̄ти, луддхо дхаммам̣ на пассатӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.

йо ча лобхам̣ пахантва̄на̄ти йо пуббабха̄ге тадан̇гавасена виккхамбханавасена ча йатха̄рахам̣ саматхавипассана̄хи лобхам̣ паджахитва̄ татха̄ паджаханахету лобханеййе диббепи рӯпа̄дике упат̣т̣хите на луббхати, балававипассана̄нубха̄вена лобхо пахӣйате тамха̄ти тасма̄ арийапуггала̄ арийамаггена лобхо пахӣйати паджахӣйати, аччантамева париччаджӣйати. йатха̄ ким̣? удабиндӯва поккхара̄ти падуминипан̣н̣ато удакабинду вийа. сесага̄тха̄нампи имина̄ найена аттхо ведитаббо.

татха̄ досасса –

‘‘йадапи дут̣т̣хо абхисан̇кхароти ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄ тадапи акусалам̣; йадапи дут̣т̣хо досена абхибхӯто парийа̄динначитто парасса асата̄ дуккхам̣ уппа̄дети вадхена ва̄ бандхена ва̄ джа̄нийа̄ ва̄ гараха̄йа ва̄ пабба̄джана̄йа ва̄ балавамхи балаттхо ити, тадапи акусалам̣. итиссаме досаджа̄ досанида̄на̄ досасамудайа̄ досапаччайа̄ анеке па̄пака̄ акусала̄ дхамма̄ самбхавантӣ’’ти (а. ни. 3.70).

татха̄ –

‘‘дут̣т̣хо кхо, бра̄хман̣а, досена абхибхӯто парийа̄динначитто аттабйа̄ба̄дха̄йапи четети, парабйа̄ба̄дха̄йапи четети, убхайабйа̄ба̄дха̄йапи четети четасикампи дуккхам̣ доманассам̣ пат̣исам̣ведетӣ’’ти (а. ни. 3.55).

татха̄ –

‘‘дут̣т̣хо кхо, бра̄хман̣а, досена абхибхӯто парийа̄динначитто аттаттхампи йатха̄бхӯтам̣ на паджа̄на̄ти, параттхампи йатха̄бхӯтам̣ на паджа̄на̄ти, убхайаттхампи йатха̄ бхӯтам̣ на паджа̄на̄тӣ’’ти (а. ни. 3.55) –

а̄дисуттапада̄нуса̄рена анаттхаджананата̄ аттхаха̄нихетута̄ ча ведитабба̄.

татха̄ мохасса ‘‘йадапи мӯл̣хо абхисан̇кхароти ка̄йена ва̄ча̄йа манаса̄’’тиа̄дина̄ (а. ни. 3.70), ‘‘мӯл̣хо кхо, бра̄хман̣а, мохена абхибхӯто парийа̄динначитто аттабйа̄ба̄дха̄йапи чететӣ’’тиа̄дина̄(а. ни. 3.55), ‘‘аттаттхампи йатха̄бхӯтам̣ на паджа̄на̄тӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 3.55) ча а̄гатасуттапада̄нуса̄рена ведитабба̄.

та̄лапаккам̣ва бандхана̄ти та̄лапхалам̣ вийа усумуппа̄дена ван̣т̣ато, татийамагган̃а̄н̣уппа̄дена тасса читтато досо пахӣйати, париччаджӣйатӣти аттхо. мохам̣ виханти со саббанти со арийапуггало саббам̣ анавасесам̣ мохам̣ чатуттхамаггена виханти видхамати самуччхиндати. а̄диччовудайам̣ таманти а̄диччо вийа удайам̣ уггаччханто тамам̣ андхака̄рам̣.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. девадаттасуттаван̣н̣ана̄

89. дасаме тӣхи, бхиккхаве, асаддхаммехи абхибхӯтоти ка̄ уппатти? девадатте хи авӣчимаха̄нирайам̣ павит̣т̣хе девадаттапаккхийа̄ ан̃н̃атиттхийа̄ ча ‘‘саман̣ена готамена абхисапито девадатто патхавим̣ павит̣т̣хо’’ти аббха̄чиккхим̣су. там̣ сутва̄ са̄сане анабхиппасанна̄ манусса̄ ‘‘сийа̄ ну кхо етадевам̣, йатха̄ име бхан̣антӣ’’ти а̄сан̇кам̣ уппа̄десум̣. там̣ паваттим̣ бхиккхӯ бхагавато а̄рочесум̣. атха бхагава̄ ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гата̄ кассачи абхисапам̣ денти, тасма̄ на девадатто майа̄ абхисапито, аттано камменева нирайам̣ павит̣т̣хо’’ти ватва̄ тесам̣ миччха̄га̄хам̣ пат̣иседхенто има̄йа ат̣т̣хуппаттийа̄ идам̣ суттам̣ абха̄си.

таттха асаддхаммехӣти асатам̣ дхаммехи, асантехи ва̄ дхаммехи. атекиччхоти буддхехипи аниваттанӣйатта̄ авӣчиниббаттийа̄ тикиччха̄бха̄вато атекиччхо, атикиччханӣйоти аттхо. асантагун̣асамбха̄вана̄дхиппа̄йена паватта̄ па̄па̄ иччха̄ етасса̄ти па̄пиччхо, тасса бха̄во па̄пиччхата̄, та̄йа. ‘‘ахам̣ буддхо бхависса̄ми, сан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’ти тасса иччха̄ уппанна̄. кока̄лика̄дайо па̄па̄ ла̄мака̄ митта̄ етасса̄ти па̄памитто, тасса бха̄во па̄памиттата̄, та̄йа. уттарикаран̣ӣйети джха̄на̄бхин̃н̃а̄хи уттарикаран̣ӣйе адхигантаббе маггапхале анадхигате сати ева, там̣ анадхигантва̄ти аттхо. ораматтакена̄ти аппаматтакена джха̄на̄бхин̃н̃а̄маттена. висеса̄дхигамена̄ти уттаримануссадхамма̄дхигамена. антара̄ти вемаджджхе. воса̄нам̣ а̄па̄дӣти акатакиччова сама̄но ‘‘катакиччомхӣ’’ти ман̃н̃ама̄но саман̣адхаммато вигамам̣ а̄паджджи. ити бхагава̄ имина̄ суттена висесато путхуджджанабха̄ве а̄дӣнавам̣ пака̄сеси бха̄рийо путхуджджанабха̄во, йатра хи на̄ма джха̄на̄бхин̃н̃а̄парийоса̄на̄ сампаттийо ниббаттетва̄пи анека̄наттха̄вахам̣ на̄на̄видхам̣ дуккхахетум̣ асантагун̣асамбха̄ванам̣ асаппурисасам̣саггам̣ а̄ласийа̄нуйоган̃ча авиджаханто авӣчимхи каппат̣т̣хийам̣ атекиччхам̣ киббисам̣ пасависсатӣти.

га̄тха̄су ма̄ти пат̣иседхе нипа̄то. джа̄тӯти екам̣сена. кочӣти саббасан̇га̄хакавачанам̣. локасминти сатталоке. идам̣ вуттам̣ хоти ‘‘имасмим̣ сатталоке кочи пуггало екам̣сена па̄пиччхо ма̄ хотӯ’’ти. тадамина̄пи джа̄на̄тха, па̄пиччха̄нам̣ йатха̄ гатӣти па̄пиччха̄нам̣ пуггала̄нам̣ йатха̄ гати йа̄дисӣ ниппхатти, йа̄дисо абхисампара̄йо, там̣ имина̄пи ка̄ран̣ена джа̄на̄тха̄ти девадаттам̣ нидассенто евама̄ха. пан̣д̣итоти саман̃н̃а̄тоти парийаттиба̄хусаччена пан̣д̣итоти н̃а̄то. бха̄витаттоти самматоти джха̄на̄бхин̃н̃а̄хи бха̄витачиттоти самбха̄вито. татха̄ хи со пуббе ‘‘махиддхико годхипутто, маха̄нубха̄во годхипутто’’ти дхаммасена̄патина̄пи пасам̣сито ахоси. джалам̣ва йасаса̄ ат̣т̣ха̄, девадаттоти виссутоти аттано киттийа̄ парива̄рена джаланто вийа обха̄сенто вийа т̣хито девадаттоти евам̣ виссуто па̄кат̣о ахоси. ‘‘ме сутта’’нтипи па̄т̣хо, майа̄ сутам̣ сутаматтам̣, катипа̄хенева ататха̄бхӯтатта̄ тасса там̣ пан̣д̣ичча̄ди саванаматтамева̄ти аттхо.

со сама̄наманучин̣н̣о, а̄саджджа нам̣ татха̄гатанти со евам̣бхӯто девадатто ‘‘буддхопи сакйапутто, ахампи сакйапутто, буддхопи саман̣о, ахампи саман̣о, буддхопи иддхима̄, ахампи иддхима̄, буддхопи диббачаккхуко, ахампи диббачаккхуко, буддхопи диббасотако, ахампи диббасотако, буддхопи четопарийан̃а̄н̣ала̄бхӣ, ахампи четопарийан̃а̄н̣ала̄бхӣ, буддхопи атӣта̄на̄гатапаччуппанне дхамме джа̄на̄ти, ахампи те джа̄на̄мӣ’’ти аттано пама̄н̣ам̣ аджа̄нитва̄ самма̄самбуддхам̣ аттана̄ самасамат̣т̣хапанена сама̄нам̣ а̄паджджанто ‘‘ида̄на̄хам̣ буддхо бхависса̄ми, бхиккхусан̇гхам̣ парихарисса̄мӣ’’ти абхима̄рапайоджана̄ татха̄гатам̣ а̄саджджа а̄са̄детва̄ вихет̣хетва̄. ‘‘пама̄дамануджӣно’’типи пат̣ханти. тассаттхо ‘‘вуттанайена пама̄дам̣ а̄паджджанто пама̄дам̣ нисса̄йа бхагавата̄ саддхим̣ йугагга̄хачиттуппа̄дена сахева джха̄на̄бхин̃н̃а̄хи ануджӣно парихӣно’’ти. авӣчинирайам̣ патто, чатудва̄рам̣ бхайа̄наканти джа̄ла̄нам̣ таттха уппаннасатта̄нам̣ ва̄ нирантарата̄йа ‘‘авӣчӣ’’ти ладдхана̄мам̣ чатӯсу пассесу чатумаха̄два̄райогена чатудва̄рам̣ атибхайа̄накам̣ маха̄нирайам̣ пат̣исандхиггахан̣авасена патто. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘чатуккан̣н̣о чатудва̄ро, вибхатто бха̄гасо мито;

айопа̄ка̄рапарийанто, айаса̄ пат̣икуджджито.

‘‘тасса айомайа̄ бхӯми, джалита̄ теджаса̄ йута̄;

саманта̄ йоджанасатам̣, пхаритва̄ тит̣т̣хати саббада̄’’ти. (ма. ни. 3.250; а. ни. 3.36; пе. ва. 693-694; джа̄. 2.19.86-87);

адут̣т̣хасса̄ти адут̣т̣хачиттасса. дуббхети дӯсеййа. тамева па̄пам̣ пхусатӣти тамева адут̣т̣хадуббхим̣ па̄папуггалам̣ па̄пам̣ нихӣнам̣ па̄папхалам̣ пхусати па̄пун̣а̄ти абхибхавати. бхесма̄ти випулабха̄вена гамбхӣрабха̄вена ча бхим̣са̄пенто вийа, випулагамбхӣроти аттхо. ва̄дена̄ти досена. вихим̣сатӣти ба̄дхати а̄са̄дети. ва̄до тамхи на рӯхатӣти тасмим̣ татха̄гате парена а̄ропийама̄но досо на рухати, на тит̣т̣хати, висакумбхо вийа самуддасса, на тасса вика̄рам̣ джанетӣти аттхо.

евам̣ чхахи га̄тха̄хи па̄пиччхата̄дисаманна̄гатасса нирайӯпагабха̄вадассанена дуккхато апаримуттатам̣ дассетва̄ ида̄ни таппат̣ипаккхадхаммасаманна̄гатасса дуккхаккхайам̣ дассенто ‘‘та̄дисам̣ митта’’нти оса̄нага̄тхама̄ха. тассаттхо – йасса самма̄ пат̣ипаннасса магга̄нуго пат̣ипаттимаггам̣ анугато самма̄ пат̣ипанно аппиччхата̄дигун̣асаманна̄гамена сакалават̣т̣адуккхасса кхайам̣ парийоса̄нам̣ па̄пун̣еййа. та̄дисам̣ буддхам̣ ва̄ буддхаса̄вакам̣ ва̄ пан̣д̣ито саппан̃н̃о, аттано миттам̣ куббетха тена меттикам̣ кареййа, тан̃ча севеййа тамева пайирупа̄сеййа̄ти.

ити имасмим̣ вагге чхат̣т̣хасаттамасуттесу виват̣т̣ам̣ катхитам̣, итаресу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитам̣.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

чатуттхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. пан̃чамавагго

1. аггаппаса̄дасуттаван̣н̣ана̄

90. пан̃чамаваггасса пат̣хаме аггаппаса̄да̄ти еттха айам̣ аггасаддо а̄дикот̣икот̣т̣ха̄сасет̣т̣хесу диссати. татха̄ хеса ‘‘аджджатагге, самма дова̄рика, а̄вара̄ми два̄рам̣ ниган̣т̣ха̄нам̣ ниган̣т̣хӣнам̣ (ма. ни. 2.70). аджджатагге па̄н̣упетам̣ саран̣ам̣ гата’’нти (дӣ. ни. 1.250; па̄ра̄. 15) ча а̄дӣсу а̄димхи диссати. ‘‘тенева ан̇гулаггена там̣ ан̇гулаггам̣ пара̄масеййа (катха̄. 441). уччхаггам̣ вел̣агга’’нти ча а̄дӣсу кот̣ийам̣. ‘‘амбилаггам̣ ва̄ мадхураггам̣ ва̄ титтакаггам̣ ва̄ (сам̣. ни. 5.374). ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, виха̄раггена ва̄ паривен̣аггена ва̄ бха̄джету’’нти (чӯл̣ава. 318) ча а̄дӣсу кот̣т̣ха̄се. ‘‘айам̣ имесам̣ чатуннам̣ пуггала̄нам̣ агго ча сет̣т̣хо ча уттамо ча паваро ча (а. ни. 4.95). аггохамасми локасса̄’’ти ча а̄дӣсу (дӣ. ни. 2.31; ма. ни. 3.207) сет̣т̣хе. сва̄йамидха̄пи сет̣т̣хейева дат̣т̣хаббо. тасма̄ аггесу сет̣т̣хесу паса̄да̄, аггабхӯта̄ сет̣т̣хабхӯта̄ ва̄ паса̄да̄ аггаппаса̄да̄ти аттхо.

пуримасмин̃ча аттхе аггасаддена буддха̄диратанаттайам̣ вуччати. тесу бхагава̄ та̄ва асадисат̣т̣хена, гун̣ависит̣т̣хат̣т̣хена, асамасамат̣т̣хена ча агго. со хи маха̄бхинӣха̄рам̣ дасаннам̣ па̄рамӣнам̣ павичайан̃ча а̄дим̣ катва̄ техи бодхисамбха̄рагун̣ехи чева буддхагун̣ехи ча сесаджанехи асадисоти асадисат̣т̣хена агго. йе часса гун̣а̄ маха̄карун̣а̄дайо, те сесасатта̄нам̣ гун̣ехи висит̣т̣ха̄ти гун̣ависит̣т̣хат̣т̣хенапи саббасаттуттамата̄йа агго. йе пана пуримака̄ самма̄самбуддха̄ саббасаттехи асама̄, техи саддхим̣ айамева рӯпака̄йагун̣ехи чева дхаммака̄йагун̣ехи ча самоти асамасамат̣т̣хенапи агго. татха̄ дуллабхапа̄тубха̄вато аччхарийамануссабха̄вато бахуджанахитасукха̄вахато адутийаасаха̄йа̄дибха̄вато ча бхагава̄ локе агготи вуччати. йатха̄ха –

‘‘екапуггаласса, бхиккхаве, па̄тубха̄во дуллабхо локасмим̣, катамасса екапуггаласса? татха̄гатасса арахато самма̄самбуддхасса.

‘‘екапуггало, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати аччхарийамануссо.

‘‘екапуггало, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати бахуджана…пе… самма̄самбуддхо.

‘‘екапуггало, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати, адутийо асаха̄йо аппат̣имо аппат̣исамо аппат̣ибха̄го аппат̣ипуггало асамо асамасамо двипада̄нам̣ агго. катамо екапуггало? татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти (а. ни. 1.170-172, 174).

дхаммасан̇гха̄пи ан̃н̃адхаммасан̇гхехи асадисат̣т̣хена висит̣т̣хагун̣ата̄йа дуллабхапа̄тубха̄ва̄дина̄ ча агга̄. татха̄ хи тесам̣ сва̄ккха̄тата̄дисуппат̣ипанната̄дигун̣ависесехи ан̃н̃адхаммасан̇гха̄ садиса̄ аппатаранихӣна̄ ва̄ наттхи, куто сет̣т̣ха̄. сайамева ча пана техи висит̣т̣хагун̣ата̄йа сет̣т̣ха̄. татха̄ дуллабхуппа̄дааччхарийабха̄вабахуджанахитасукха̄ваха̄ адутийаасаха̄йа̄дисабха̄ва̄ ча те. йадаггена хи бхагава̄ дуллабхапа̄тубха̄во, тадаггена дхаммасан̇гха̄пӣти. аччхарийа̄дибха̄вепи есева найо. евам̣ аггесу сет̣т̣хесу уттамесу паваресу гун̣ависит̣т̣хесу паса̄да̄ти аггаппаса̄да̄.

дутийасмим̣ пана аттхе йатха̄вуттесу аггесу буддха̄дӣсу уппаттийа̄ аггабхӯта̄ паса̄да̄ аггаппаса̄да̄. йе пана арийамаггена а̄гата̄ авеччаппаса̄да̄, те екантенева аггабхӯта̄ паса̄да̄ти аггаппаса̄да̄. йатха̄ха ‘‘идха, бхиккхаве, арийаса̄вако буддхе авеччаппаса̄дена саманна̄гато хотӣ’’тиа̄ди (сам̣. ни. 5.1027). аггавипа̄катта̄пи чете аггаппаса̄да̄. вуттан̃хи ‘‘агге кхо пана пасанна̄нам̣ агго випа̄ко’’ти.

йа̄вата̄ти йаттака̄. сатта̄ти па̄н̣ино. апада̄ти апа̄дака̄. двипада̄ти двипа̄дака̄. сесапададвайепи есева найо. ва̄-саддо самуччайаттхо, на викаппаттхо. йатха̄ ‘‘ануппанно ва̄ ка̄ма̄саво уппаджджати, уппанно ва̄ ка̄ма̄саво павад̣д̣хатӣ’’ти (ма. ни. 1.17) еттха ануппанно ча уппанно ча̄ти аттхо. йатха̄ ча ‘‘бхӯта̄нам̣ ва̄ сатта̄нам̣ т̣хитийа̄ самбхавесӣнам̣ ва̄ ануггаха̄йа̄’’ти (ма. ни. 1.402; сам̣. ни. 2.12) еттха бхӯта̄нан̃ча самбхавесӣнан̃ча̄ти аттхо. йатха̄ ча ‘‘аггито ва̄ удакато ва̄ митхубхедато ва̄’’ти (дӣ. ни. 2.152; уда̄. 76; маха̄ва. 286) еттха аггито ча удакато ча митхубхедато ча̄ти аттхо, евам̣ ‘‘апада̄ ва̄…пе… аггамаккха̄йатӣ’’ти еттха̄пи апада̄ ча двипада̄ ча̄ти сампин̣д̣анавасена аттхо дат̣т̣хаббо. тена вуттам̣ ‘‘ва̄-саддо самуччайаттхо, на викаппаттхо’’ти.

рӯпиноти рӯпаванто. на рӯпиноти арӯпино. сан̃н̃иноти сан̃н̃а̄ванто. на сан̃н̃иноти асан̃н̃ино. невасан̃н̃ина̄сан̃н̃ино на̄ма бхаваггапарийа̄панна̄. етта̄вата̄ ча ка̄мабхаво, рӯпабхаво, арӯпабхаво, екавока̄рабхаво, чатувока̄рабхаво, пан̃чавока̄рабхаво, сан̃н̃ӣбхаво, асан̃н̃ӣбхаво, невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣбхавоти нававидхепи бхаве сатте анавасесато парийа̄дийитва̄ дассеси дхаммара̄джа̄. еттха хи рӯпиггахан̣ена ка̄мабхаво рӯпабхаво пан̃чавока̄рабхаво екавока̄рабхаво ча дассито, арӯпиггахан̣ена арӯпабхаво чатувока̄рабхаво ча дассито. сан̃н̃ӣбхава̄дайо пана сарӯпенева дассита̄. апада̄диггахан̣ена ка̄мабхавапан̃чавока̄рабхавасан̃н̃ӣбхава̄нам̣ екадесо дасситоти.

касма̄ панеттха йатха̄ адутийасутте ‘‘двипада̄нам̣ агго’’ти двипада̄нам̣ гахан̣амева акатва̄ апада̄диггахан̣ам̣ катанти? вуччате – адутийасутте та̄ва сет̣т̣хатаравасена двипадаггахан̣амева катам̣. имасмин̃хи локе сет̣т̣хо на̄ма уппаджджама̄но ападачатуппадабахуппадесу на уппаджджати, двипадесуйева уппаджджати. катаресу двипадесу? мануссесу чева девесу ча. мануссесу уппаджджама̄но сакалалокам̣ васе ваттетум̣ саматтхо буддхо хутва̄ уппаджджати. ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ пана ‘‘тисахассимаха̄сахассилокадха̄тум̣ васе ваттетум̣ саматтхо’’ти (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.174) вуттам̣. девесу уппаджджама̄но дасасахассилокадха̄тум̣ васе ваттанако маха̄брахма̄ хутва̄ уппаджджати, со тасса каппийака̄рако ва̄ а̄ра̄мико ва̄ сампаджджати. ити татопи сет̣т̣хатаравасенеса ‘‘двипада̄нам̣ агго’’ти таттха вутто, идха пана анавасесапарийа̄да̄навасена евам̣ вуттам̣. йа̄ваттака̄ хи сатта̄ аттабха̄вапарийа̄панна̄ апада̄ ва̄…пе… невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ино ва̄, татха̄гато тесам̣ аггамаккха̄йатӣти. ниддха̄ран̣е четам̣ са̄мивачанам̣, мака̄ро падасандхикаро. агго аккха̄йатӣти падавибха̄го.

агго випа̄ко хотӣти агге самма̄самбуддхе пасанна̄нам̣ йо паса̄до, со агго сет̣т̣хо уттамо кот̣ибхӯто ва̄, тасма̄ тасса випа̄копи агго сет̣т̣хо уттамо кот̣ибхӯто ул̣а̄ратамо пан̣ӣтатамо хоти. со пана паса̄до дувидхо локийалокуттарабхедато. тесу локийасса та̄ва –

‘‘йе кечи буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄се, на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣;

паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣, девака̄йам̣ парипӯрессанти. (дӣ. ни. 2.332; сам̣. ни. 1.37);

‘‘буддхоти киттайантасса, ка̄йе бхавати йа̄ пӣти;

варамева хи са̄ пӣти, касин̣енапи джамбудӣпасса.

‘‘сатам̣ хаттхӣ сатам̣ асса̄, сатам̣ ассатарӣ ратха̄;

сатам̣ кан̃н̃а̄сахасса̄ни, а̄муккаман̣икун̣д̣ала̄;

екасса падавӣтиха̄расса, калам̣ на̄ггханти сол̣асим̣’’. (сам̣. ни. 1.242; чӯл̣ава. 305);

‘‘са̄дху кхо, дева̄наминда, буддхам̣ саран̣агаманам̣ хоти, буддхам̣ саран̣агаманахету кхо, дева̄наминда, евамидхекачче сатта̄ ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ упападжджанти. те ан̃н̃е деве дасахи т̣ха̄нехи адхиган̣ханти – диббена а̄йуна̄, диббена ван̣н̣ена, диббена сукхена, диббена йасена, диббена а̄дхипатеййена, диббехи рӯпехи, диббехи саддехи, диббехи гандхехи, диббехи расехи, диббехи пхот̣т̣хаббехӣ’’ти (сам̣. ни. 4.341) –

евама̄дӣнам̣ суттапада̄нам̣ васена паса̄дасса пхалависесайого ведитаббо. тасма̄ со апа̄йадуккхавиниваттанена саддхим̣ сампаттибхавесу сукхавипа̄када̄йакоти дат̣т̣хаббо. локуттаро пана са̄ман̃н̃апхалавипа̄када̄йако ват̣т̣адуккхавиниваттако ча. саббопи ча̄йам̣ паса̄до парампара̄йа ват̣т̣адуккхам̣ виниваттетийева. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йасмим̣, бхиккхаве, самайе арийаса̄вако аттано саддхам̣ ануссарати, невасса тасмим̣ самайе ра̄гапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, на досапарийут̣т̣хитам̣, на мохапарийут̣т̣хитам̣ читтам̣ хоти, уджугатамевасса тасмим̣ самайе читтам̣ хоти. уджугатачиттасса па̄моджджам̣ джа̄йати, памудитасса пӣти джа̄йати…пе… на̄парам̣ иттхатта̄йа̄ти паджа̄на̄тӣ’’ти (а. ни. 6.10; 26).

дхамма̄ти сабха̄вадхамма̄. сан̇кхата̄ти самечча самбхуййа паччайехи ката̄ти сан̇кхата̄, саппаччайадхамма̄. хетӯхи паччайехи ча на кехичи ката̄ти асан̇кхата̄, аппаччайанибба̄нам̣. сан̇кхата̄нам̣ пат̣ийогибха̄вена ‘‘асан̇кхата̄’’ти путхувачанам̣. вира̄го тесам̣ аггамаккха̄йатӣти тесам̣ сан̇кхата̄сан̇кхатадхамма̄нам̣ йо вира̄гасан̇кха̄то асан̇кхатадхаммо, со сабха̄венева сан̣хасукхумабха̄вато сантатарапан̣ӣтатарабха̄вато гамбхӣра̄дибха̄вато маданиммадана̄дибха̄вато ча аггам̣ сет̣т̣хам̣ уттамам̣ паваранти вуччати. йадиданти нипа̄то, йо айанти аттхо. маданиммаданотиа̄дӣни сабба̄ни нибба̄навевачана̄нийева. татха̄ хи там̣ а̄гамма ма̄намадапурисамада̄дико саббо мадо ниммадӣйати памаддӣйати, ка̄мапипа̄са̄дика̄ сабба̄ пипа̄са̄ винӣйати, ка̄ма̄лайа̄дика̄ саббепи а̄лайа̄ самуггха̄тӣйанти, саббепи каммават̣т̣акилесават̣т̣авипа̄кават̣т̣а̄ упаччхиджджанти, ат̣т̣хасатабхеда̄ сабба̄пи тан̣ха̄ кхӣйати, саббепи килеса̄ вираджджанти, саббам̣ дуккхам̣ нируджджхати, тасма̄ маданиммадано…пе… ниродхоти вуччати. йа̄ панеса̄ тан̣ха̄ бхавена бхавам̣, пхалена каммам̣ винати сам̣сиббатӣти катва̄ ва̄нанти вуччати. там̣ ва̄нам̣ еттха наттхи, етасмим̣ ва̄ адхигате арийапуггаласса на хотӣти нибба̄нам̣.

агго випа̄ко хотӣти еттха̄пи –

‘‘йе кечи дхаммам̣ саран̣ам̣ гата̄се…пе…. (дӣ. ни. 2.332; сам̣. ни. 1.37);

‘‘дхаммоти киттайантасса, ка̄йе бхавати йа̄ пӣти…пе….

‘‘са̄дху кхо, дева̄наминда, дхаммам̣ саран̣агаманам̣ хоти. дхаммам̣ саран̣агаманахету кхо, дева̄наминда, евамидхекачче…пе… диббехи пхот̣т̣хаббехӣ’’ти (сам̣. ни. 4.341) –

евама̄дӣнам̣ суттапада̄нам̣ васена дхамме паса̄дасса пхалависесайого ведитаббо. еваметтха асан̇кхатадхаммавасенева аггабха̄во а̄гато, саббасан̇кхатаниссаран̣адассанаттхам̣ арийамаггавасенапи айаматтхо лаббхатева. вуттан̃хетам̣ –

‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, дхамма̄ сан̇кхата̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магго тесам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти (а. ни. 4.34).

‘‘магга̄нат̣т̣хан̇гико сет̣т̣хо’’ти ча. (дха. па. 273).

сан̇гха̄ ва̄ ган̣а̄ ва̄ти джанасамӯхасан̇кха̄та̄ йа̄вата̄ локе сан̇гха̄ ва̄ ган̣а̄ ва̄. татха̄гатаса̄вакасан̇гхоти ат̣т̣хаарийапуггаласамӯхасан̇кха̄то дит̣т̣хисӣласа̄ман̃н̃ена сам̣хато татха̄гатасса са̄вакасан̇гхо. тесам̣ аггамаккха̄йатӣти аттано сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттиа̄дигун̣ависесена тесам̣ сан̇гха̄нам̣ агго сет̣т̣хо уттамо павароти вуччати. йадиданти йа̄ни има̄ни. чатта̄ри пурисайуга̄нӣти йугал̣авасена пат̣хамамаггат̣т̣хо пат̣хамапхалат̣т̣хоти идамекам̣ йугал̣ам̣, йа̄ва чатуттхамаггат̣т̣хо чатуттхапхалат̣т̣хоти идамекам̣ йугал̣анти евам̣ чатта̄ри пурисайуга̄ни. ат̣т̣ха пурисапуггала̄ти пурисапуггалавасена еко пат̣хамамаггат̣т̣хо еко пат̣хамапхалат̣т̣хоти имина̄ найена ат̣т̣ха пурисапуггала̄. еттха ча пурисоти ва̄ пуггалоти ва̄ екаттха̄ни ета̄ни пада̄ни, венеййавасена паневам̣ вуттам̣. еса бхагавато са̄вакасан̇гхоти йа̄нима̄ни йугавасена чатта̄ри пурисайуга̄ни, па̄т̣еккато ат̣т̣ха пурисапуггала̄, еса бхагавато са̄вакасан̇гхо.

а̄хунеййотиа̄дӣсу а̄нетва̄ хунитаббанти а̄хунам̣, дӯратопи а̄гантва̄ сӣлавантесу да̄таббанти аттхо. чатуннам̣ паччайа̄наметам̣ адхивачанам̣. махаппхалабха̄вакаран̣ато там̣ а̄хунам̣ пат̣иггахетум̣ йуттоти а̄хунеййо. атха ва̄ дӯратопи а̄гантва̄ саббам̣ са̄патеййампи еттха хунитаббам̣, сакка̄дӣнампи а̄хаванам̣ арахатӣти ва̄ а̄хаванӣйо. йо ча̄йам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ а̄хаванӣйо на̄ма агги, йаттха хутам̣ махаппхаланти тесам̣ ладдхи, со че хутасса махаппхалата̄йа а̄хаванӣйо, сан̇гхова а̄хаванӣйо. сан̇гхе хутан̃хи махаппхалам̣ хоти. йатха̄ха –

‘‘йо ча вассасатам̣ джанту, аггим̣ паричаре ване;

екан̃ча бха̄витатта̄нам̣, мухуттамапи пӯджайе;

са̄ ева пӯджана̄ сеййо, йан̃че вассасатам̣ хута’’нти. (дха. па. 107);

тайидам̣ ника̄йантаре ‘‘а̄хаванӣйо’’ти падам̣ идха ‘‘а̄хунеййо’’ти имина̄ падена аттхато екам̣, бйан̃джанато пана кин̃чиматтамева на̄нам̣, тасма̄ еваматтхаван̣н̣ана̄ ката̄.

па̄хунеййоти еттха пана па̄хунам̣ вуччати диса̄видисато а̄гата̄нам̣ пийамана̄па̄нам̣ н̃а̄тимитта̄нам̣ аттха̄йа сакка̄рена пат̣ийаттам̣ а̄гантукада̄нам̣, тампи т̣хапетва̄ те татха̄рӯпе па̄хунаке сан̇гхассева да̄тум̣ йуттам̣. татха̄ хеса екабуддхантарепи диссати аббокин̣н̣ан̃ча. айам̣ панеттха падаттхо – ‘‘пийамана̄паттакарехи дхаммехи саманна̄гато’’ти евам̣ па̄хунамасса да̄тум̣ йуттам̣, па̄хунан̃ча пат̣иггахетум̣ йуттоти па̄хунеййо. йесам̣ пана па̄хаванӣйоти па̄л̣и, тесам̣ йасма̄ сан̇гхо пуббака̄рам̣ арахати, тасма̄ сан̇гхо саббапат̣хамам̣ а̄нетва̄ еттха хунитаббанти па̄хаванӣйо, саббаппака̄рена ва̄ а̄хаванам̣ арахатӣти па̄хаванӣйо. сва̄йамидха тенева аттхена па̄хунеййоти вуччати.

‘‘даккхин̣а̄’’ти паралокам̣ саддахитва̄ да̄таббада̄нам̣, там̣ даккхин̣ам̣ арахати даккхин̣а̄йа ва̄ хито махаппхалабха̄вакаран̣ена висодханатоти даккхин̣еййо. убхо хаттхе сираси патит̣т̣хапетва̄ саббалокена карийама̄нам̣ ан̃джаликаммам̣ арахатӣти ан̃джаликаран̣ӣйо. ануттарам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ локасса̄ти саббалокасса асадисам̣ пун̃н̃авирӯханат̣т̣ха̄нам̣. йатха̄ хи раттаса̄лӣнам̣ ва̄ йава̄нам̣ ва̄ вирӯханат̣т̣ха̄нам̣ ‘‘раттаса̄ликкхеттам̣ йаваккхетта’’нти вуччати, евам̣ сан̇гхо садевакасса локасса пун̃н̃авирӯханат̣т̣ха̄нам̣. сан̇гхам̣ нисса̄йа хи локасса на̄наппака̄рахитасукханиббаттака̄ни пун̃н̃а̄ни вирӯханти, тасма̄ сан̇гхо ануттарам̣ пун̃н̃аккхеттам̣ локасса. идха̄пи –

‘‘йе кечи сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гата̄се…пе…. (дӣ. ни. 2.332; сам̣. ни. 1.37);

‘‘сан̇гхоти киттайантасса, ка̄йе бхавати йа̄ пӣти…пе…’’.

‘‘са̄дху кхо, дева̄наминда, сан̇гхам̣ саран̣агаманам̣ хоти, сан̇гхам̣ саран̣агаманахету кхо дева̄наминда…пе… диббехи пхот̣т̣хаббехӣ’’ти (сам̣. ни. 4.341) –

а̄дӣнам̣ суттапада̄нам̣ васена сан̇гхе паса̄дасса пхалависесайого, тенасса аггата̄ аггавипа̄ката̄ ча ведитабба̄. татха̄ ануттарийапат̣ила̄бхо саттамабхава̄дито пат̣т̣ха̄йа ват̣т̣адуккхасамуччхедо ануттарасукха̄дхигамоти евама̄диул̣а̄рапхаланиппха̄данавасена аггавипа̄ката̄ ведитабба̄.

га̄тха̄су аггатоти агге ратанаттайе, аггабха̄вато ва̄ пасанна̄нам̣. аггам̣ дхамманти аггасабха̄вам̣ буддхасубуддхатам̣ дхаммасудхамматам̣ сан̇гхасуппат̣ипаттим̣ ратанаттайасса анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ уттамасабха̄вам̣, дасабала̄дисва̄ккха̄тата̄дисуппат̣ипанната̄дигун̣асабха̄вам̣ ва̄ виджа̄натам̣ виджа̄нанта̄нам̣. евам̣ са̄дха̄ран̣ато аггаппаса̄даваттхум̣ дассетва̄ ида̄ни аса̄дха̄ран̣ато там̣ вибха̄гена дассетум̣ ‘‘агге буддхе’’тиа̄ди вуттам̣. таттха пасанна̄нанти авеччаппаса̄дена итараппаса̄дена ча пасанна̄нам̣ адхимутта̄нам̣. вира̄гӯпасамети вира̄ге упасаме ча, саббасса ра̄гасса саббесам̣ килеса̄нам̣ аччантавира̄гахетубхӯте аччантаупасамахетубхӯте ча̄ти аттхо. сукхети ват̣т̣адуккхаккхайабха̄вена сан̇кха̄рӯпасамасукхабха̄вена ча сукхе.

аггасмим̣ да̄нам̣ дадатанти агге ратанаттайе да̄нам̣ дента̄нам̣ деййадхаммам̣ париччаджанта̄нам̣. таттха дхарама̄нам̣ бхагавантам̣ чатӯхи паччайехи упат̣т̣хаханта̄ пӯджента̄ саккаронта̄ париниббутан̃ча бхагавантам̣ уддисса дха̄тучетийа̄дике упат̣т̣хаханта̄ пӯджента̄ саккаронта̄ буддхе да̄нам̣ даданти на̄ма. ‘‘дхаммам̣ пӯджесса̄ма̄’’ти дхаммадхаре пуггале чатӯхи паччайехи упат̣т̣хаханта̄ пӯджента̄ саккаронта̄ дхамман̃ча чират̣т̣хитикам̣ каронта̄ дхамме да̄нам̣ даданти на̄ма. татха̄ арийасан̇гхам̣ чатӯхи паччайехи упат̣т̣хаханта̄ пӯджента̄ саккаронта̄ там̣ уддисса итарасмимпи татха̄ пат̣ипаджджанта̄ сан̇гхе да̄нам̣ даданти на̄ма. аггам̣ пун̃н̃ам̣ павад̣д̣хатӣти евам̣ ратанаттайе пасаннена четаса̄ ул̣а̄рам̣ паричча̄гам̣ ул̣а̄ран̃ча пӯджа̄сакка̄рам̣ паваттента̄нам̣ дивасе дивасе аггам̣ ул̣а̄рам̣ кусалам̣ упачӣйати. ида̄ни тасса пун̃н̃асса аггавипа̄ката̄йа аггабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘аггам̣ а̄йӯ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха аггам̣ а̄йӯти диббам̣ ва̄ ма̄нусам̣ ва̄ аггам̣ ул̣а̄ратамам̣ а̄йу. павад̣д̣хатӣти упарӯпари брӯхати. ван̣н̣оти рӯпасампада̄. йасоти парива̄расампада̄. киттӣти тхутигхосо. сукханти ка̄йикам̣ четасикан̃ча сукхам̣. баланти ка̄йабалам̣ н̃а̄н̣абалан̃ча.

аггасса да̄та̄ти аггасса ратанаттайасса да̄та̄, атха ва̄ аггасса деййадхаммасса да̄нам̣ ул̣а̄рам̣ катва̄ таттха пун̃н̃ам̣ паваттета̄. аггадхаммасама̄хитоти аггена паса̄дадхаммена да̄на̄дидхаммена ча сама̄хито саманна̄гато ачалаппаса̄дайутто, тасса ва̄ випа̄кабхӯтехи бахуджанасса пийамана̄пата̄дидхаммехи йутто. аггаппатто памодатӣти йаттха йаттха саттаника̄йе уппанно, таттха таттха аггабха̄вам̣ сет̣т̣хабха̄вам̣ адхигато, аггабха̄вам̣ ва̄ локуттарамаггапхалам̣ адхигато памодати абхирамати паритуссатӣти.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. джӣвикасуттаван̣н̣ана̄

91. дутийам̣ ат̣т̣хуппаттивасена деситам̣. екасмин̃хи самайе бхагавати капилаваттхусмим̣ нигродха̄ра̄ме вихаранте бхиккхӯ а̄гантукабхиккхӯнам̣ сена̄сана̄ни пан̃н̃а̄пента̄ паттачӣвара̄ни пат̣иса̄мента̄ са̄ман̣ера̄ ча ла̄бхабха̄джанӣйат̣т̣ха̄не сампаттасампатта̄нам̣ ла̄бхам̣ ган̣ханта̄ учча̄садда̄ маха̄садда̄ ахесум̣. там̣ сутва̄ бхагава̄ бхиккхӯ пан̣а̄меси. те кира саббева нава̄ адхуна̄гата̄ имам̣ дхаммавинайам̣. там̣ н̃атва̄ маха̄брахма̄ а̄гантва̄ ‘‘абхинандату, бханте, бхагава̄ бхиккхусан̇гха’’нти (ма. ни. 2.158) тесам̣ пан̣а̄митабхиккхӯнам̣ анугган̣ханам̣ йа̄чи. бхагава̄ тасса ока̄сам̣ ака̄си. атха маха̄брахма̄ ‘‘ката̄вака̄со кхомхи бхагавата̄’’ти бхагавантам̣ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. атха бхагава̄ ‘‘бхиккхусан̇гхо а̄гаччхатӯ’’ти а̄нандаттхерасса а̄ка̄рам̣ дассеси. атха те бхиккхӯ а̄нандаттхерена паккосита̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ са̄раджджама̄нарӯпа̄ екамантам̣ нисӣдим̣су. бхагава̄ тесам̣ саппа̄йадесанам̣ вӣмам̣санто ‘‘име а̄мисахету пан̣а̄мита̄, пин̣д̣ийа̄лопадхаммадесана̄ несам̣ саппа̄йа̄’’ти чинтетва̄ ‘‘антамидам̣, бхиккхаве’’ти имам̣ десанам̣ десеси.

татра̄йам̣ антасаддо ‘‘санти, бхиккхаве, еке саман̣абра̄хман̣а̄ пуббантакаппика̄ пуббанта̄нудит̣т̣хино’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.29) кот̣т̣ха̄се а̄гато. ‘‘антамака̄си дуккхасса, антава̄ айам̣ локо париват̣умо’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.55) париччхеде. ‘‘харитантам̣ ва̄ патхантам̣ ва̄ селантам̣ ва̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.304) марийа̄да̄йам̣. ‘‘антам̣ антагун̣а’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.377; кху. па̄. 3.дваттим̣са̄ка̄ра) сарӣра̄вайаве ‘‘чаранти локе парива̄рачханна̄, анто асуддха̄ бахи собхама̄на̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 1.122; маха̄ни. 191) читте. ‘‘аппекачча̄ни уппала̄ни ва̄ падума̄ни ва̄ пун̣д̣арӣка̄ни ва̄ удаке джа̄та̄ни удаке сам̣вад̣д̣ха̄ни удака̄нуггата̄ни анто нимуггапосӣнӣ’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.69; сам̣. ни. 1.172; маха̄ва. 9) аббхантаре.

‘‘мига̄нам̣ кот̣т̣хуко анто, паккхӣнам̣ пана ва̄йасо;

еран̣д̣о анто руккха̄нам̣, тайо анта̄ сама̄гата̄’’ти. (джа̄. 1.3.135) –

а̄дӣсу ла̄маке. идха̄пи ла̄маке ева дат̣т̣хаббо. тасма̄ антамидам̣ бхиккхаве джӣвика̄нанти бхиккхаве идам̣ джӣвика̄нам̣ антам̣ паччхимам̣ ла̄макам̣, саббанихӣнам̣ джӣвитанти аттхо. йадидам̣ пин̣д̣олйанти йам̣ идам̣ пин̣д̣апарийесанена бхиккха̄чарийа̄йа джӣвикам̣ каппентасса джӣвитам̣. айам̣ панеттха падаттхо – пин̣д̣а̄йа улатӣти пин̣д̣оло, тасса каммам̣ пин̣д̣олйам̣, пин̣д̣апарийесанена джӣвика̄ти аттхо.

абхиса̄поти аккосо. купита̄ хи манусса̄ аттано паччаттхикам̣ ‘‘пилотикакхан̣д̣ам̣ нива̄сетва̄ капа̄лахаттхо пин̣д̣ам̣ парийесама̄но чареййа̄сӣ’’ти аккосанти. атха ва̄ ‘‘ким̣ туйхам̣ ака̄таббам̣ аттхи, йо твам̣ евам̣ балавӣрийӯпапаннопи хироттаппам̣ паха̄йа капан̣о пин̣д̣оло вичараси паттапа̄н̣ӣ’’ти евампи аккосантийева. тан̃ча кхо етанти там̣ етам̣ абхисапампи сама̄нам̣ пин̣д̣олйам̣. кулапутта̄ упенти аттхавасика̄ти мама са̄сане джа̄тикулапутта̄ ча а̄ча̄ракулапутта̄ ча аттхавасика̄ ка̄ран̣авасика̄ хутва̄ ка̄ран̣авасам̣ пат̣ичча упенти упагаччханти.

ра̄джа̄бхинӣта̄тиа̄дӣсу йе ран̃н̃о сантакам̣ кха̄дитва̄ ран̃н̃а̄ бандхана̄га̄ре бандха̄пита̄ пала̄йитва̄ паббаджанти, те ран̃н̃а̄ бандханам̣ абхинӣтатта̄ ра̄джа̄бхинӣта̄ на̄ма. йе пана чорехи ат̣авийам̣ гахетва̄ екаччесу ма̄рийама̄несу екачче ‘‘майам̣ са̄ми тумхехи виссат̣т̣ха̄ гехам̣ анаджджха̄васитва̄ паббаджисса̄ма, таттха таттха йам̣ йам̣ буддхапӯджа̄дипун̃н̃ам̣ карисса̄ма, тато тато тумха̄кам̣ паттим̣ дасса̄ма̄’’ти техи виссат̣т̣ха̄ паббаджанти, те чора̄бхинӣта̄ на̄ма чорехи ма̄ретаббатам̣ абхинӣтатта̄. йе пана ин̣ам̣ гахетва̄ пат̣ида̄тум̣ асакконта̄ пала̄йитва̄ паббаджанти, те ин̣ат̣т̣а̄ на̄ма. тан̃ча кхо етам̣ пин̣д̣олйам̣ кулапутта̄ мама са̄сане нева ра̄джа̄бхинӣта̄…пе… на а̄джӣвика̄паката̄ упенти, апича кхо ‘‘отин̣н̣амха̄ джа̄тийа̄…пе… пан̃н̃а̄йетха̄’’ти упентӣти падасамбандхо.

таттха отин̣н̣амха̄ти отин̣н̣а̄ амха̄. джа̄тийа̄тиа̄дӣсу тамхи тамхи саттаника̄йе кхандха̄нам̣ пат̣хама̄бхиниббатти джа̄ти, парипа̄ко джара̄, бхедо маран̣ам̣. н̃а̄тирогабхогасӣладит̣т̣хибйасанехи пхут̣т̣хасса санта̄по анто ниджджха̄нам̣ соко, техи пхут̣т̣хасса вачӣвиппала̄по паридево. анит̣т̣хапхот̣т̣хаббапат̣ихатака̄йасса ка̄йапӣл̣анам̣ дуккхам̣, а̄гха̄таваттхӯсу упахатачиттасса четопӣл̣анам̣ доманассам̣. н̃а̄тибйасана̄дӣхи ева пхут̣т̣хасса паридевенапи адхива̄сетум̣ асаматтхасса читтасанта̄пасамут̣т̣хито бхусо а̄йа̄со упа̄йа̄со. етехи джа̄тиа̄дӣхи отин̣н̣а̄ дуккхотин̣н̣а̄, техи джа̄тиа̄дидуккхехи анто анупавит̣т̣ха̄. дуккхапарета̄ти техи дуккхадуккхаваттхӯхи абхибхӯта̄. джа̄тиа̄дайо хи дуккхасса ваттхубха̄вато дуккха̄, дуккхабха̄вато ча сокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄са̄ дуккха̄ти. аппева на̄ма…пе… пан̃н̃а̄йетха̄ти имасса сакаласса ват̣т̣адуккхара̄сисса париччхедакаран̣ам̣ оса̄накирийа̄ апи на̄ма пан̃н̃а̄йеййа.

со ча хоти абхиджджха̄лӯти идам̣ йо кулапутто ‘‘дуккхассантам̣ карисса̄мӣ’’ти пуббе читтам̣ уппа̄детва̄ паббаджито апарабха̄ге там̣ паббаджджам̣ татха̄рӯпам̣ ка̄тум̣ на саккоти, там̣ дассетум̣ вуттам̣. таттха абхиджджха̄лӯти парабхан̣д̣а̄нам̣ абхиджджха̄йита̄. тиббаса̄ра̄готи балавара̄го. бйа̄панначиттоти бйа̄па̄дена пӯтибхӯтатта̄ випанначитто. падут̣т̣хаманасан̇каппоти тикхин̣асин̇го вийа чан̣д̣агон̣о паресам̣ упагха̄тавасена дут̣т̣хачитто. мут̣т̣хассатӣти бхаттаниккхиттака̄ко вийа, мам̣саниккхиттасунакхо вийа ча нат̣т̣хассати, идха катам̣ еттха на сарати. асампаджа̄ноти ниппан̃н̃о кхандха̄дипариччхедарахито. асама̄хитоти чан̣д̣асоте баддхана̄ва̄ вийа асан̣т̣хито. виббхантачиттоти пантха̄рул̣хамиго вийа бхантамано. па̄катиндрийоти йатха̄ гихӣ сам̣вара̄бха̄вена париггахапариджане олокенти асам̣вутиндрийа̄, евам̣ асам̣вутиндрийо хоти.

чхава̄ла̄танти чхава̄нам̣ дад̣д̣хат̣т̣ха̄не ала̄там̣. убхатопадиттам̣ маджджхе гӯтхагатанти пама̄н̣ена ат̣т̣хан̇гуламаттам̣ убхато двӣсу кот̣ӣсу а̄диттам̣ маджджхе гӯтхамаккхитам̣. нева га̄мети саче хи там̣ йуганан̇галагопа̄насипаккхапа̄сака̄дӣнам̣ аттха̄йа упанетум̣ сакка̄ асса га̄ме кат̣т̣хаттхам̣ пхареййа. саче кхеттакут̣ийа̄ кат̣т̣хаттхараман̃чака̄дӣнам̣ аттха̄йа упанетум̣ сакка̄ асса, аран̃н̃е кат̣т̣хаттхам̣ пхареййа. йасма̄ пана убхайаттха̄пи на сакка̄, тасма̄ евам̣ вуттам̣. татхӯпама̄ханти татхӯпамам̣ чхава̄ла̄тасадисам̣ ахам̣ имам̣ йатха̄вуттапуггалам̣ вада̄ми. гихибхога̄ ча парихӣноти йо ага̄ре васантехи гихӣхи да̄йадждже бха̄джийама̄не ан̃н̃атха̄ ча бхого ладдхаббо асса, тато ча парихӣно. са̄ман̃н̃аттхан̃ча̄ти а̄чарийупаджджха̄йа̄нам̣ ова̄де т̣хатва̄ парийаттипат̣иведхавасена паттаббам̣ са̄ман̃н̃аттхан̃ча на парипӯрети. имам̣ пана упамам̣ саттха̄ на дуссӣласса васена а̄хари, парисуддхасӣласса пана аласасса абхиджджха̄дӣхи досехи дӯситачиттасса пуггаласса васена а̄харӣти ведитаббам̣.

га̄тха̄су гихибхога̄ти ка̄масукхасамбхогато. парихӣноти джӣно. са̄ман̃н̃аттханти пат̣иведхаба̄хусаччан̃чева парийаттиба̄хусаччан̃ча. та̄дисо хи асутам̣ сотум̣ сутам̣ парийода̄петум̣ на саккоти аласабха̄вато. дут̣т̣ху бхаготи дуббхаго, алаккхико ка̄л̣акан̣н̣ипурисо. паридхам̣сама̄ноти винассама̄но. пакиретӣти викирети виддхам̣сети. саббаметам̣ бха̄вино са̄ман̃н̃аттхасса ануппа̄данамева сандха̄йа вуттам̣. чхава̄ла̄там̣ва нассатӣти со та̄дисо пуггало йатха̄вуттам̣ чхава̄ла̄там̣ вийа кассачи анупайуджджама̄но ева нассати убхато парибхат̣т̣хабха̄вато. евам̣ ‘‘ка̄йава̄ча̄хи акатавӣтиккамопи читтам̣ ависодхенто нассати, пагева катавӣтиккамо дуссӣло’’ти тасса апа̄йадуккхабха̄гибха̄вадассанена дуссӣле а̄дӣнавам̣ дассетва̄ тато сатте вивечетука̄мо ‘‘ка̄са̄вакан̣т̣ха̄’’тиа̄дина̄ га̄тха̄двайама̄ха. тассаттхо хет̣т̣ха̄ вутто ева.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. сан̇гха̄т̣икан̣н̣асуттаван̣н̣ана̄

92. татийе сан̇гха̄т̣икан̣н̣ети чӣваракот̣ийам̣. гахетва̄ти пара̄маситва̄. анубандхо асса̄ти анугато бхавеййа. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘бхиккхаве, идхекаччо бхиккху аттано хаттхена майа̄ па̄рутасса сугатамаха̄чӣварасса кан̣н̣е пара̄масанто вийа мам̣ анугаччхеййа, евам̣ майхам̣ а̄саннатаро хутва̄ вихареййа̄’’ти. па̄де па̄дам̣ никкхипантоти гаччхантасса мама па̄де па̄дам̣ никкхиттат̣т̣ха̄не па̄дуддха̄ран̣а̄нантарам̣ аттано па̄дам̣ никкхипанто. убхайена̄пи ‘‘т̣ха̄нагамана̄дӣсу авиджаханто саббака̄лам̣ майхам̣ самӣпе ева вихареййа чепӣ’’ти дассети. со а̄рака̄ва майхам̣, ахан̃ча тасса̄ти со бхиккху майа̄ вуттам̣ пат̣ипадам̣ апӯренто мама дӯрейева, ахан̃ча тасса дӯрейева. етена мам̣сачаккхуна̄ татха̄гатадассанам̣ рӯпака̄йасамодха̄нан̃ча ака̄ран̣ам̣, н̃а̄н̣ачаккхуна̄ва дассанам̣ дхаммака̄йасамодха̄намева ча пама̄н̣анти дассети. тенева̄ха ‘‘дхамман̃хи со, бхиккхаве, бхиккху на пассати, дхаммам̣ апассанто на мам̣ пассатӣ’’ти. таттха дхаммо на̄ма нававидхо локуттарадхаммо. со ча абхиджджха̄дӣхи дӯситачиттена на сакка̄ пасситум̣, тасма̄ дхаммасса адассанато дхаммака̄йан̃ча на пассатӣти. татха̄ хи вуттам̣ –

‘‘ким̣ те, ваккали, имина̄ пӯтика̄йена дит̣т̣хена? йо кхо, ваккали, дхаммам̣ пассати со мам̣ пассати; йо мам̣ пассати, со дхаммам̣ пассатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.87).

‘‘дхаммабхӯто брахмабхӯто’’ти (ма. ни. 1.203; пат̣и. ма. 3.5) ча.

‘‘дхаммака̄йо итипи, брахмака̄йо итипӣ’’ти (дӣ. ни. 3.118) ча а̄ди.

йоджанасатети йоджанасате падесе, йоджанасатаматтхакети аттхо. сесам̣ вуттавипарийа̄йена ведитаббам̣. арийамагга̄дхигамавасена часса анабхиджджха̄луа̄дибха̄во дат̣т̣хаббо.

га̄тха̄су махиччхоти ка̄месу тиббаса̄ра̄гата̄йа маха̄иччхо. вигха̄тава̄ти падут̣т̣хаманасан̇каппата̄йа саттесу а̄гха̄тавасена махиччхата̄йа иччхита̄ла̄бхена ча вигха̄тава̄. еджа̄нуготи еджа̄сан̇кха̄та̄йа тан̣ха̄йа да̄со вийа хутва̄ там̣ анугаччханто. ра̄га̄дикилесапарил̣а̄ха̄бхибхавена аниббуто. рӯпа̄дивисайа̄нам̣ абхикан̇кханена гиддхо. пасса йа̄ван̃ча а̄рака̄ти анеджасса ниббутасса вӣтагедхасса самма̄самбуддхасса ока̄савасена самӣпепи сама̄но махиччхо вигха̄тава̄ еджа̄нуго аниббуто гиддхо ба̄лапутхуджджано дхаммасабха̄вато йаттакам̣ дӯре, тасса со дӯрабха̄во пасса, ваттумпи на сукаранти аттхо. вуттан̃хетам̣ –

‘‘набхан̃ча дӯре патхавӣ ча дӯре,

па̄рам̣ самуддасса татха̄ху дӯре;

тато хаве дӯратарам̣ ваданти,

сатан̃ча дхаммо асатан̃ча ра̄джа̄’’ти. (а. ни. 4.47; джа̄. 2.21.414);

дхаммамабхин̃н̃а̄йа̄ти чатусаччадхаммам̣ абхин̃н̃а̄йа ан̃н̃а̄йа н̃а̄татӣран̣апарин̃н̃а̄хи йатха̄рахам̣ пуббабха̄ге джа̄нитва̄. дхаммаман̃н̃а̄йа̄ти тамева дхаммам̣ апарабха̄ге магган̃а̄н̣ена парин̃н̃а̄дивасена йатха̄марийа̄дам̣ джа̄нитва̄. пан̣д̣итоти пат̣иведхаба̄хусаччена пан̣д̣ито. рахадова нива̄те ча̄ти нива̄тат̣т̣ха̄не рахадо вийа анеджо килесачаланарахито упасаммати, йатха̄ со рахадо нива̄тат̣т̣ха̄не ва̄тена анаббха̄хато саннисиннова хоти, евам̣ айампи саббатха̄пи пат̣иппассаддхакилесо килесачаланарахито арахаттапхаласама̄дхина̄ вӯпасаммати, саббака̄лам̣ упасантасабха̄вова хоти. анеджоти со евам̣ анеджа̄дисабха̄во араха̄ анеджа̄дисабха̄васса самма̄самбуддхасса ока̄сато дӯрепи сама̄но дхаммасабха̄вато адӯре сантике ева̄ти.

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. аггисуттаван̣н̣ана̄

93. чатуттхе анудаханат̣т̣хена агги, ра̄го ева агги ра̄гагги. ра̄го хи уппаджджама̄но сатте анудахати джха̄пети, тасма̄ ‘‘аггӣ’’ти вуччати. итаресупи двӣсу есева найо. таттха йатха̄ агги йадева индханам̣ нисса̄йа уппаджджати, там̣ нидахати, маха̄парил̣а̄хо ча хоти, евамимепи ра̄га̄дайо йасмим̣ санта̄не сайам̣ уппанна̄, там̣ нидаханти, маха̄парил̣а̄ха̄ ча хонти дуннибба̄пайа̄. тесу ра̄гапарил̣а̄хена сантаттахадайа̄нам̣ иччхита̄ла̄бхадуккхена маран̣аппатта̄нам̣ сатта̄нам̣ пама̄н̣ам̣ наттхи. айам̣ та̄ва ра̄гасса анудаханата̄. досасса пана анудаханата̄йа висесато манопадосика̄ дева̄, мохасса анудаханата̄йа кхид̣д̣а̄падосика̄ дева̄ ча нидассанам̣. мохавасена хи тесам̣ сатисаммосо хоти, тасма̄ кхид̣д̣а̄васена а̄ха̄равелам̣ ативаттента̄ ка̄лам̣ каронти. айам̣ та̄ва ра̄га̄дӣнам̣ дит̣т̣хадхаммико анудаханабха̄во. сампара̄йико пана нирайа̄дӣсу ниббатта̄панавасена гхоратаро дурадхива̄со ча. айан̃ча аттхо а̄диттапарийа̄йена вибха̄ветаббо.

га̄тха̄су ка̄месу муччхитети ваттхука̄месу па̄табйата̄васена муччхам̣ ба̄лйам̣ пама̄дам̣ миччха̄ча̄рам̣ а̄панне. бйа̄паннети бйа̄панначитте дахатӣти самбандхо. наре па̄н̣а̄типа̄тиноти идам̣ досаггисса. арийадхамме аковидети йе кхандха̄йатана̄дӣсу саббена саббам̣ уггахапарипуччха̄йа манасика̄рарахита̄ арийадхаммасса акусала̄, те саммохена абхибхӯта̄ висесена саммӯл̣ха̄ на̄ма̄ти вутта̄. ете аггӣ аджа̄нанта̄ти ‘‘ете ра̄гаггиа̄дайо идха чева сампара̄йе ча анудахантӣ’’ти аджа̄нанта̄ парин̃н̃а̄бхисамайавасена паха̄на̄бхисамайавасена ча аппат̣ивиджджханта̄. сакка̄йа̄бхирата̄ти сакка̄йе упа̄да̄наккхандхапан̃чаке тан̣ха̄дит̣т̣хима̄нанандана̄бхирата̄. вад̣д̣хайантӣти пунаппунам̣ уппаджджанена вад̣д̣хайанти а̄чинанти. нирайанти ат̣т̣хавидхам̣ маха̄нирайам̣, сол̣асавидхам̣ уссаданирайанти саббампи нирайам̣. тираччха̄нан̃ча йонийоти тираччха̄найонийо ча. асуранти асурака̄йам̣ петтивисайан̃ча вад̣д̣хайантӣти самбандхо.

етта̄вата̄ ра̄гаггиа̄дӣнам̣ идха чева сампара̄йе ча анудаханабха̄вадассанамукхена ват̣т̣ам̣ дассетва̄ ида̄ни несам̣ нибба̄панена виват̣т̣ам̣ дассетум̣ ‘‘йе ча раттиндива̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха йутта̄ти бха̄вана̄нуйогавасена йутта̄. каттха? самма̄самбуддхаса̄сане. тена ан̃н̃аса̄сане ра̄гаггиа̄дӣнам̣ нибба̄пана̄бха̄вам̣ дассети. татха̄ хи анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ам̣ тесам̣ нибба̄панавидхим̣ асубхакаммат̣т̣ха̄нам̣ сан̇кхепенева дассенто –

‘‘те нибба̄пенти ра̄гаггим̣, ниччам̣ асубхасан̃н̃ино;

досаггим̣ пана метта̄йа, нибба̄пенти наруттама̄;

мохаггим̣ пана пан̃н̃а̄йа, йа̄йам̣ ниббедхага̄минӣ’’ти. –

а̄ха. таттха асубхасан̃н̃иноти дваттим̣са̄ка̄равасена чева уддхума̄така̄дивасена ча асубхабха̄вана̄нуйогена асубхасан̃н̃ино. метта̄йа̄ти ‘‘со метта̄сахагатена четаса̄ екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихаратӣ’’ти (а. ни. 3.64, 66) вутта̄йа метта̄бха̄вана̄йа. еттха ча асубхаджджха̄нан̃ча па̄дакам̣ катва̄ ниббаттитаана̄га̄мимаггена ра̄гаггидосаггӣнам̣ нибба̄панам̣ ведитаббам̣. пан̃н̃а̄йа̄ти випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа. тенева̄ха ‘‘йа̄йам̣ ниббедхага̄минӣ’’ти. са̄ хи килесаккхандхам̣ винивиджджхантӣ гаччхати паваттатӣти ниббедхага̄минӣти вуччати. асесам̣ париниббантӣти арахаттамаггена асесам̣ ра̄гаггиа̄дим̣ нибба̄петва̄ саупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ т̣хита̄ пан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ нипака̄ пуббева саммаппадха̄нена саббасо косаджджасса суппахӣнатта̄ пхаласама̄паттисама̄паджджанена акила̄субха̄вена ча раттиндиваматандита̄ чаримакачиттаниродхена анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ асесам̣ париниббанти. тато ча асесам̣ ниссесам̣ ват̣т̣адуккхам̣ аччагум̣ атиккамам̣су.

евам̣ йе ра̄гаггиа̄дике нибба̄пенти, тесам̣ анупа̄дисесанибба̄нена ниббутим̣ дассетва̄ ида̄ни пат̣ивиддхагун̣ехи тхоменто оса̄нага̄тхама̄ха. таттха арийаддаса̄ти арийехи буддха̄дӣхи пасситаббам̣ килесехи ва̄ а̄ракатта̄ арийам̣ нибба̄нам̣, арийам̣ чатусаччамева ва̄ дит̣т̣хавантоти арийаддаса̄. ведасса магган̃а̄н̣асса, тена ва̄ ведена сам̣са̄расса парийоса̄нам̣ гата̄ти ведагуно. саммадан̃н̃а̄йа̄ти саммадева саббам̣ а̄джа̄нитаббам̣ кусала̄дим̣ кхандха̄дин̃ча джа̄нитва̄. сесам̣ вуттанайамева.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. упапариккхасуттаван̣н̣ана̄

94. пан̃чаме татха̄ татха̄ти тена тена пака̄рена. упапариккхеййа̄ти вӣмам̣сеййа паритулеййа саммасеййа ва̄. йатха̄ йатха̄сса упапариккхатоти йатха̄ йатха̄ асса бхиккхуно упапариккхантасса. бахиддха̄ часса вин̃н̃а̄н̣ам̣ авиккхиттам̣ ависат̣анти бахиддха̄ рӯпа̄диа̄рамман̣е уппаджджанакавиккхепа̄бха̄вато авиккхиттам̣ сама̄хитам̣, тато ева ависат̣ам̣ сийа̄. идам̣ вуттам̣ хоти – бхиккхаве, йена йена пака̄рена имасса а̄раддхавипассакасса бхиккхуно упапариккхато сан̇кха̄ре саммасантасса пуббе сама̄хита̄ка̄расаллаккхан̣авасена саматханимиттам̣ гахетва̄ саккаччам̣ нирантарам̣ саммасанан̃а̄н̣ам̣ паваттентасса аттано випассана̄читтам̣ каммат̣т̣ха̄нато бахиддха̄ рӯпа̄диа̄рамман̣е уппаджджанакам̣ на сийа̄, ачча̄раддхавӣрийата̄йа уддхаччапаккхийам̣ на сийа̄, тена тена пака̄рена бхиккху упапариккхеййа паритулеййа̄ти. аджджхаттам̣ асан̣т̣хитанти йасма̄ вӣрийе мандам̣ ваханте сама̄дхисса балавабха̄вато косаджджа̄бхибхавена аджджхаттам̣ гочараджджхаттасан̇кха̄те каммат̣т̣ха̄на̄рамман̣е сан̇кочавасена т̣хитатта̄ сан̣т̣хитам̣ на̄ма хоти, вӣрийасамата̄йа пана йоджита̄йа асан̣т̣хитам̣ хоти вӣтхим̣ пат̣ипаннам̣. тасма̄ йатха̄ йатха̄сса упапариккхато вин̃н̃а̄н̣ам̣ аджджхаттам̣ асан̣т̣хитам̣ асса, вӣтхипат̣ипаннам̣ сийа̄, татха̄ татха̄ упапариккхеййа. анупа̄да̄йа на паритассеййа̄ти йатха̄ йатха̄сса упапариккхато ‘‘етам̣ мама, есо ме атта̄’’ти тан̣ха̄дит̣т̣хигга̄хавасена рӯпа̄дӣсу кан̃чи сан̇кха̄рам̣ аггахетва̄ тато ева тан̣ха̄дит̣т̣хигга̄хавасена на паритассеййа, татха̄ татха̄ упапариккхеййа̄ти самбандхо. катхам̣ пана упапариккхато тивидхампетам̣ сийа̄ти? уддхаччапаккхийе косаджджапаккхийе ча дхамме вадждженто вӣрийасаматам̣ йоджетва̄ пуббева випассанупаккилесехи читтам̣ висодхетва̄ йатха̄ саммадева випассана̄н̃а̄н̣ам̣ випассана̄вӣтхим̣ пат̣ипаджджати, татха̄ саммасато.

ити бхагава̄ чатусаччакаммат̣т̣ха̄никасса бхиккхуно ануккамена пат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхийа̄ а̄раддха̄йа ачча̄раддхавӣрийаатиситхилавӣрийавипассанупаккилесехи читтасса висодханӯпа̄йам̣ дассетва̄ ида̄ни татха̄ висодхите випассана̄н̃а̄н̣е на чирассева випассанам̣ маггена гхат̣етва̄ сакалават̣т̣адуккхасаматиккама̄йа сам̣ваттантӣти дассенто ‘‘бахиддха̄, бхиккхаве, вин̃н̃а̄н̣е’’тиа̄дима̄ха, там̣ вуттанайамева. йам̣ пана вуттам̣ – ‘‘а̄йатим̣ джа̄тиджара̄маран̣адуккхасамудайасамбхаво на хотӣ’’ти, тассаттхо – евам̣ випассанам̣ маггена гхат̣етва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ аггамаггена анавасесато килесесу кхӣн̣есу а̄йатим̣ ана̄гате джа̄тиджара̄маран̣асакалават̣т̣адуккхасамудайасан̇кха̄то самбхаво уппа̄до ча на хоти, джа̄тисан̇кха̄то ва̄ дуккхасамудайо джара̄маран̣асан̇кха̄то дуккхасамбхаво ча на хоти.

га̄тха̄йам̣ саттасан̇гаппахӣнасса̄ти тан̣ха̄сан̇го, дит̣т̣хисан̇го, ма̄насан̇го, кодхасан̇го, авиджджа̄сан̇го, килесасан̇го, дуччаритасан̇готи имесам̣ саттаннам̣ сан̇га̄нам̣ пахӣнатта̄ саттасан̇гаппахӣнасса. кечи пана ‘‘сатта̄нусайа̄ ева сатта сан̇га̄’’ти ваданти. неттиччхиннасса̄ти чхиннабхаванеттикасса. виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄роти пунаппунам̣ джа̄йанавасена паваттийа̄ джа̄тихетукатта̄ ча джа̄тибхӯто сам̣са̄роти джа̄тисам̣са̄ро, со бхаванеттийа̄ чхиннатта̄ виккхӣн̣о париккхӣн̣о, тато ева наттхи тасса пунаббхавоти.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. ка̄мӯпапаттисуттаван̣н̣ана̄

95. чхат̣т̣хе ка̄мӯпапаттийоти ка̄мапат̣ила̄бха̄ ка̄мапат̣исевана̄ ва̄. паччупат̣т̣хитака̄ма̄ти нибаддхака̄ма̄ нибаддха̄рамман̣а̄ йатха̄ там̣ манусса̄. манусса̄ хи нибаддхаваттхусмим̣ васам̣ ваттенти. йаттха пат̣ибаддхачитта̄ хонти, сатампи сахассампи датва̄ тамева ма̄туга̄мам̣ а̄нетва̄ нибаддхабхогам̣ бхун̃джанти. екачче ча дева̄. ча̄тумаха̄ра̄джикато пат̣т̣ха̄йа хи чатудевалокава̄сино нибаддхаваттхусмим̣йева васам̣ ваттенти. пан̃часикхаваттху четтха нидассанам̣. татха̄ екачче а̄па̄йике нерайике т̣хапетва̄ сесаапа̄йасатта̄пи нибаддхаваттхусмим̣йева васам̣ ваттенти. маччха̄ хи аттано маччхийа̄, каччхапо каччхапийа̄ти евам̣ саббепи тираччха̄на̄ пета̄ винипа̄тика̄ ча. тасма̄ нерайике т̣хапетва̄ сесаапа̄йасатте упа̄да̄йа йа̄ва туситака̄йа̄ име сатта̄ паччупат̣т̣хитака̄ма̄ на̄ма, нимма̄наратиноти сайам̣ ниммите нимма̄не рати етесанти нимма̄наратино. те хи нӣлапӣта̄дивасена йа̄дисам̣ йа̄дисам̣ рӯпам̣ иччханти, та̄дисам̣ та̄дисам̣ нимминитва̄ раманти а̄йасмато ануруддхасса пурато мана̄пака̄йика̄ девата̄ вийа. параниммитавасаваттиноти парехи ниммите ка̄ме васам̣ ваттентӣти параниммитавасаваттино. тесан̃хи манам̣ н̃атва̄ паре йатха̄ручитам̣ ка̄мабхогам̣ нимминанти, те таттха васам̣ ваттенти. катхам̣ те парасса манам̣ джа̄нантӣти? пакатисевана̄васена. йатха̄ хи кусало сӯдо ран̃н̃о бхун̃джантасса йам̣ йам̣ руччати, там̣ там̣ джа̄на̄ти, евам̣ пакатийа̄ абхиручита̄рамман̣ам̣ н̃атва̄ та̄дисейева нимминанти, те таттха васам̣ ваттенти, метхунасевана̄дивасена ка̄ме парибхун̃джанти. кечи пана ‘‘хаситаматтена олокитаматтена а̄лин̇гитаматтена хаттхаггахан̣аматтена ча тесам̣ ка̄макиччам̣ иджджхатӣ’’ти ваданти, там̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘етам̣ пана наттхӣ’’ти пат̣иккхиттам̣. на хи ка̄йена апхусантасса пхот̣т̣хаббам̣ ка̄макиччам̣ са̄дхети. чханнампи ка̄ма̄вачарадева̄нам̣ ка̄ма̄ па̄катика̄ ева. вуттан̃хетам̣ –

‘‘чха ете ка̄ма̄вачара̄, саббака̄масамиддхино;

саббесам̣ екасан̇кха̄там̣, а̄йу бхавати киттака’’нти. (вибха. 1023);

га̄тха̄су йе чан̃н̃ети йе йатха̄вуттадевехи ан̃н̃е ча ка̄мабхогино манусса̄ чева екачче апа̄йӯпага̄ ча саббе те. иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄ванти имам̣ йатха̄пат̣иладдхаттабха̄ван̃чева, упапаттибхавантарасан̇кха̄там̣ ито ан̃н̃атха̄бха̄ван̃ча̄ти двиппабхедам̣ сам̣са̄рам̣ на̄тиваттаре на атиккаманти. саббе париччадже ка̄мети дибба̄дибхеде саббепи ка̄ме ваттхука̄ме ча килесака̄ме ча париччаджеййа. килесака̄ме ана̄га̄мимаггена паджахантойева хи ваттхука̄ме париччаджати на̄ма. пийарӯпаса̄тагадхитанти пийарӯпесу рӯпа̄дӣсу сукхаведанасса̄дена гадхитам̣ гиддхам̣. чхетва̄ сотам̣ дураччайанти ан̃н̃ехи дураччайам̣ дуратиккамам̣ тан̣ха̄сотам̣ арахаттамаггена самуччхиндитва̄. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева̄ти.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. ка̄майогасуттаван̣н̣ана̄

96. саттаме ка̄майогайуттоти пан̃чака̄магун̣ико ра̄го ка̄майого, тена йутто ка̄майогайутто, асамуччхиннака̄мара̄гассетам̣ адхивачанам̣. рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го бхавайого, татха̄ джха̄наниканти сассатадит̣т̣хисахагато ча ра̄го, тена йутто бхавайогайутто, аппахӣнабхавара̄готи аттхо. а̄га̄мӣти брахмалоке т̣хитопи пат̣исандхиггахан̣авасена имам̣ мануссалокам̣ а̄гаманасӣло. тенева̄ха ‘‘а̄ганта̄ иттхатта’’нти. мануссаттабха̄васан̇кха̄там̣ иттхабха̄вам̣ а̄гаманадхаммо, мануссесу упападжджанасӣлоти аттхо. ка̄ман̃четтха ка̄майого иттхаттам̣ а̄гаманасса ка̄ран̣ам̣. йо пана ка̄майогайутто, со екантена бхавайогайуттопи хотӣти дассанаттхам̣ ‘‘ка̄майогайутто, бхиккхаве, бхавайогайутто’’ти убхайампи екаджджхам̣ катва̄ вуттам̣.

ка̄майогависам̣йуттоти еттха асубхаджджха̄нампи ка̄майогависам̣його, там̣ па̄дакам̣ катва̄ адхигато ана̄га̄мимагго екантенева ка̄майогависам̣його на̄ма, тасма̄ татийамаггапхале т̣хито арийапуггало ‘‘ка̄майогависам̣йутто’’ти вутто. йасма̄ пана рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го ана̄га̄мимаггена на пахӣйати, тасма̄ со аппахӣнабхавайогатта̄ ‘‘бхавайогайутто’’ти вутто. ана̄га̄мӣти ка̄малокам̣ пат̣исандхиггахан̣авасена ана̄гаманато ана̄га̄мӣ. ка̄майогависам̣йогавасенева хи саддхим̣ анавасесаорамбха̄гийасам̣йоджанасамуггха̄тена аджджхаттасам̣йоджана̄бха̄васиддхито иттхаттам̣ ана̄гантва̄ хоти, таттха паринибба̄йӣ ана̄ваттидхаммо. йасса пана анавасесам̣ бхавайого пахӣно, тасса авиджджа̄йога̄диавасит̣т̣хакилеса̄пи тадекат̣т̣хабха̄вато пахӣна̄ ева хонтӣти, со париккхӣн̣абхавасам̣йоджано ‘‘арахам̣ кхӣн̣а̄саво’’ти вуччати. тена вуттам̣ ‘‘ка̄майогависам̣йутто, бхиккхаве, бхавайогависам̣йутто арахам̣ хоти кхӣн̣а̄саво’’ти. еттха ча ка̄майогависам̣його ана̄га̄мӣ чатуттхаджджха̄насса сукхадуккхасоманассадоманассаппаха̄нам̣ вийа, татийамаггасса дит̣т̣хивичикиччха̄сӣлаббатапара̄ма̄сасам̣йоджанапариккхайо вийа ча чатуттхамаггасса ван̣н̣абхан̣анаттхам̣ вуттоти дат̣т̣хаббам̣. пат̣хамападена сота̄паннасакада̄га̄мӣхи саддхим̣ саббо путхуджджано гахито, дутийападена пана саббо ана̄га̄мӣ, татийападена араха̄ти арахаттаникӯт̣ена десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.

га̄тха̄су убхайанти убхайена, ка̄майогена, бхавайогена ча сам̣йутта̄ти аттхо. сатта̄ гаччханти сам̣са̄ранти путхуджджана̄ сота̄панна̄ сакада̄га̄миноти име тивидха̄ сатта̄ ка̄майогабхавайога̄нам̣ аппахӣнатта̄ гаччханти сам̣са̄ранти. тато ева джа̄тимаран̣ага̄мино хонти. еттха екабӣджӣ, колам̣коло, саттаккхаттупарамоти тӣсу сота̄паннесу саббамуду саттаккхаттупарамо, со ат̣т̣хамам̣ бхавам̣ на ниббаттети, аттано париччхиннаджа̄тивасена пана сам̣сарати, татха̄ итарепи. сакада̄га̄мӣсупи йо идха сакада̄га̄мимаггам̣ патва̄ девалоке уппаджджитва̄ пуна идха ниббаттати, со аттано париччхиннаджа̄тивасенева сам̣сарати. йе пана сакада̄га̄мино вомиссаканайена вина̄ таттха таттха девесуйева мануссесуйева ва̄ ниббаттанти, те упаримагга̄дхигама̄йа йа̄ва индрийапарипа̄ка̄ пунаппунам̣ уппаджджанато сам̣сарантийева. путхуджджане пана ваттаббамева наттхи саббабхавасам̣йоджана̄нам̣ апариккхӣн̣атта̄. тена вуттам̣ –

‘‘ка̄майогена сам̣йутта̄, бхавайогена чӯбхайам̣;

сатта̄ гаччханти сам̣са̄рам̣, джа̄тимаран̣ага̄мино’’ти.

ка̄ме пахантва̄на̄ти ка̄мара̄гасан̇кха̄те килесака̄ме ана̄га̄мимаггена паджахитва̄. чхиннасам̣сайа̄ти самуччхиннакан̇кха̄, тан̃ча кхо сота̄паттимаггенева. ван̣н̣абхан̣анаттхам̣ пана чатуттхамаггасса евам̣ вуттам̣. араханто хи идха ‘‘чхиннасам̣сайа̄’’ти адхиппета̄. тенева̄ха ‘‘кхӣн̣ама̄напунаббхава̄’’ти. саббасо кхӣн̣о нававидхопи ма̄но а̄йатим̣ пунаббхаво ча етесанти кхӣн̣ама̄напунаббхава̄. ма̄наггахан̣ена четтха тадекат̣т̣хата̄йа лаккхан̣авасена ва̄ саббо чатуттхамаггаваджджхо килесо гахитоти. кхӣн̣ама̄ната̄йа ча саупа̄дисеса̄ нибба̄надха̄ту вутта̄ хоти, кхӣн̣апунаббхавата̄йа анупа̄дисеса̄. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. калйа̄н̣асӣласуттаван̣н̣ана̄

97. ат̣т̣хаме калйа̄н̣асӣлоти сундарасӣло, пасаттхасӣло, парипун̣н̣асӣло. таттха сӣлапа̄рипӯрӣ двӣхи ка̄ран̣ехи хоти саммадева сӣлавипаттийа̄ а̄дӣнавадассанена, сӣласампаттийа̄ ча а̄нисам̣садассанена. идха пана саббапарибандхавиппамуттасса сабба̄ка̄рапарипун̣н̣асса маггасӣласса пхаласӣласса ча васена калйа̄н̣ата̄ ведитабба̄. калйа̄н̣адхаммоти саббе бодхипаккхийадхамма̄ адхиппета̄, тасма̄ калйа̄н̣а̄ сатипат̣т̣ха̄на̄дибодхипаккхийадхамма̄ етасса̄ти калйа̄н̣адхаммо. калйа̄н̣апан̃н̃оти ча маггапхалапан̃н̃а̄васенева калйа̄н̣апан̃н̃о. локуттара̄ ева хи сӣла̄дидхамма̄ екантакалйа̄н̣а̄ на̄ма акуппасабха̄ватта̄. кечи пана ‘‘чатупа̄рисуддхисӣлавасена калйа̄н̣асӣло, випассана̄маггадхаммавасена калйа̄н̣адхаммо, маггапхалапан̃н̃а̄васена калйа̄н̣апан̃н̃о’’ти ваданти. асеккха̄ ева те сӣладхаммапан̃н̃а̄ти еке. апаре пана бхан̣анти – сота̄паннасакада̄га̄мӣнам̣ маггапхаласӣлам̣ калйа̄н̣асӣлам̣ на̄ма, тасма̄ ‘‘калйа̄н̣асӣло’’ти имина̄ сота̄панно сакада̄га̄мӣ ча гахита̄ хонти. те хи сӣлесу парипӯрака̄рино на̄ма. ана̄га̄мимаггапхаладхамма̄ аггамаггадхамма̄ ча калйа̄н̣адхамма̄ на̄ма. таттха хи бодхипаккхийадхамма̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханти. тасма̄ ‘‘калйа̄н̣адхаммо’’ти имина̄ татийамаггат̣т̣хато пат̣т̣ха̄йа тайо арийа̄ гахита̄ хонти. пан̃н̃а̄киччасса маттхакаппаттийа̄ аггапхале пан̃н̃а̄ калйа̄н̣апан̃н̃а̄ на̄ма, тасма̄ пан̃н̃а̄вепуллаппатто араха̄ ‘‘калйа̄н̣апан̃н̃о’’ти вутто. евамева пуггала̄ гахита̄ хонтӣти. ким̣ имина̄ папан̃чена? аггамаггапхаладхамма̄ идха калйа̄н̣асӣла̄дайо вутта̄ти айамамха̄кам̣ кханти. дхаммавибха̄гена хи айам̣ пуггалавибха̄го, на дхаммавибха̄готи.

кевалӣти еттха кевалам̣ вуччати кеначи авомиссаката̄йа саббасан̇кхатавивиттам̣ нибба̄нам̣, тасса адхигататта̄ араха̄ кевалӣ. атха ва̄ паха̄набха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ парийоса̄наанаваджджадхаммапа̄рипӯрийа̄ ча калйа̄н̣акат̣т̣хена абйа̄секасукхата̄йа ча кевалам̣ арахаттам̣, тададхигамена кевалӣ кхӣн̣а̄саво. маггабрахмачарийава̄сам̣ васитва̄ парийоса̄петва̄ т̣хитоти вуситава̄. уттамехи аггабхӯтехи ва̄ асеккхадхаммехи саманна̄гататта̄ ‘‘уттамапурисо’’ти вуччати.

сӣлава̄ти еттха кенат̣т̣хена сӣлам̣? сӣланат̣т̣хена сӣлам̣. кимидам̣ сӣланам̣ на̄ма? сама̄дха̄нам̣, сусӣлйавасена ка̄йакамма̄дӣнам̣ авиппакин̣н̣ата̄ти аттхо. атха ва̄ упадха̄ран̣ам̣, джха̄на̄дикусаладхамма̄нам̣ патит̣т̣ха̄навасена а̄дха̄рабха̄воти аттхо. тасма̄ сӣлати, сӣлетӣти ва̄ сӣлам̣. айам̣ та̄ва саддалаккхан̣анайена сӣлат̣т̣хо. апаре пана ‘‘сират̣т̣хо сӣлат̣т̣хо, сӣталат̣т̣хо сӣлат̣т̣хо, сиват̣т̣хо сӣлат̣т̣хо’’ти нируттинайена аттхам̣ ван̣н̣айанти. тайидам̣ па̄рипӯрито атисайато ва̄ сӣлам̣ асса аттхӣти сӣлава̄, чатупа̄рисуддхисӣлавасена сӣласампанноти аттхо. таттха йам̣ джет̣т̣хакасӣлам̣, там̣ виттха̄ретва̄ дассетум̣ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’тиа̄ди вуттанти екачча̄нам̣ а̄чарийа̄нам̣ адхиппа̄йо.

апарена пана бхан̣анти – убхайаттха̄пи па̄тимоккхасам̣варо бхагавата̄ вутто. па̄тимоккхасам̣варо ева хи сӣлам̣, итаресу индрийасам̣варо чхадва̄рараккхан̣аматтамева, а̄джӣвапа̄рисуддхи дхаммена паччайуппа̄данаматтамева, паччайасаннисситам̣ пат̣иладдхапаччайе ‘‘идаматтха’’нти паччавеккхитва̄ парибхун̃джанаматтамева. ниппарийа̄йена па̄тимоккхасам̣варова сӣлам̣. йасса со бхинно, со сӣсаччхинно пурисо вийа хаттхапа̄де ‘‘сеса̄ни раккхиссатӣ’’ти на ваттаббо. йасса пана со арого, аччхиннасӣсо вийа пурисо, та̄ни пуна па̄катика̄ни катва̄ раккхитум̣ саккоти. тасма̄ сӣлава̄ти имина̄ па̄тимоккхасӣламева уддиситва̄ там̣ виттха̄ретум̣ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’тиа̄ди вуттанти.

таттха па̄тимоккханти сиккха̄падасӣлам̣. тан̃хи йо нам̣ па̄ти раккхати, там̣ моккхети мочети а̄па̄йика̄дӣхи дуккхехӣти па̄тимоккхам̣. сам̣варан̣ам̣ сам̣варо, ка̄йава̄ча̄хи авӣтиккамо. па̄тимоккхамева сам̣варо па̄тимоккхасам̣варо, тена сам̣вуто пихитака̄йава̄чоти па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто. идамасса тасмим̣ сӣле патит̣т̣хитабха̄вапаридӣпанам̣. вихаратӣти таданурӯпавиха̄расаман̇гибха̄вапаридӣпанам̣. а̄ча̄рагочарасампанноти хет̣т̣ха̄ па̄тимоккхасам̣варасса, упари висеса̄нуйогасса ча упака̄ракадхаммапаридӣпанам̣. ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣти па̄тимоккхасӣлато ачаванадхаммата̄паридӣпанам̣. сама̄да̄йа̄ти сиккха̄пада̄нам̣ анавасесато а̄да̄напаридӣпанам̣. сиккхатӣти сиккха̄йа саман̇гибха̄вапаридӣпанам̣. сиккха̄падесӯти сиккхитаббадхаммапаридӣпанам̣.

апаро найо – килеса̄нам̣ балавабха̄вато па̄пакирийа̄йа сукарабха̄вато пун̃н̃акирийа̄йа ча дуккарабха̄вато бахуккхаттум̣ апа̄йесу патанасӣлоти па̄тӣ, путхуджджано. аниччата̄йа ва̄ бхава̄дӣсу каммавегаккхитто гхат̣ийантам̣ вийа анават̣т̣ха̄нена париббхаманато гаманасӣлоти па̄тӣ, маран̣авасена ва̄ тамхи тамхи саттаника̄йе аттабха̄васса па̄танасӣлоти па̄тӣ, саттасанта̄но, читтамева ва̄. там̣ па̄тинам̣ сам̣са̄радуккхато моккхетӣти па̄тимоккхо. читтасса хи вимоккхена сатто вимутто. ‘‘читтавода̄на̄ висуджджхантӣ’’ти (сам̣. ни. 3.100) ‘‘анупа̄да̄йа а̄савехи читтам̣ вимутта’’нти (ма. ни. 2.206) ча вуттам̣. атха ва̄ авиджджа̄дина̄ хетуна̄ сам̣са̄ре патати гаччхати паваттатӣти па̄ти. ‘‘авиджджа̄нӣваран̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ тан̣ха̄сам̣йоджана̄нам̣ сандха̄ватам̣ сам̣сарата’’нти (сам̣. ни. 2.124; 5.520) хи вуттам̣. тасса па̄тино саттасса тан̣ха̄дисам̣килесаттайато моккхо етена̄ти па̄тимоккхо. ‘‘кан̣т̣хека̄ло’’тиа̄дӣнам̣ вийасса сама̄сасиддхи ведитабба̄.

атха ва̄ па̄тети винипа̄тети дуккхети па̄ти, читтам̣. вуттан̃хи ‘‘читтена нӣйати локо, читтена парикассатӣ’’ти (сам̣. ни. 1.62). тасса па̄тино моккхо етена̄ти па̄тимоккхо. патати ва̄ етена апа̄йадуккхе сам̣са̄радуккхе ча̄ти па̄ти, тан̣ха̄дисам̣килесо. вуттан̃хи ‘‘тан̣ха̄ джанети пурисам̣ (сам̣. ни. 1.56-57), тан̣ха̄дутийо пурисо’’ти (итиву. 15, 105; чӯл̣ани. па̄ра̄йана̄нугӣтига̄тха̄ниддеса 107) ча а̄ди. тато па̄тито моккхоти па̄тимоккхо. атха ва̄ патати еттха̄ти па̄ти, чха аджджхаттика̄ни ба̄хира̄ни ча а̄йатана̄ни. вуттан̃хи ‘‘чхасу локо самуппанно, чхасу куббати сантхава’’нти (сам̣. ни. 1.70). тато чхааджджхаттикаба̄хира̄йатанасан̇кха̄тато па̄тито моккхоти па̄тимоккхо. атха ва̄ па̄то винипа̄то асса аттхӣти па̄тӣ, сам̣са̄ро. тато моккхоти па̄тимоккхо. атха ва̄ саббалока̄дхипатибха̄вато дхаммиссаро бхагава̄ патӣти вуччати, муччати етена̄ти моккхо, патино моккхо тена пан̃н̃аттатта̄ти патимоккхо, патимоккхо ева па̄тимоккхо. саббагун̣а̄нам̣ ва̄ мӯлабха̄вато уттамат̣т̣хена пати ча со йатха̄вуттат̣т̣хена моккхо ча̄ти патимоккхо, патимоккхо ева па̄тимоккхо. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘па̄тимоккханти мукхаметам̣ памукхамета’’нти (маха̄ва. 135) виттха̄ро.

атха ва̄ паити пака̄ре, атӣти аччантаттхе нипа̄то. тасма̄ пака̄рехи аччантам̣ моккхетӣти па̄тимоккхо. идан̃хи сӣлам̣ сайам̣ тадан̇гавасена, сама̄дхисахитам̣ пан̃н̃а̄сахитан̃ча виккхамбханавасена самуччхедавасена ча аччантам̣ моккхети мочетӣти па̄тимоккхам̣. пати пати моккхоти ва̄ патимоккхо, тамха̄ тамха̄ вӣтиккамитаббадосато пати паччекам̣ моккхоти аттхо. патимоккхо ева па̄тимоккхо. моккхоти ва̄ нибба̄нам̣, тасса моккхасса пат̣ибимбабхӯтанти патимоккхам̣. па̄тимоккхасӣласам̣варо хи сӯрийасса арун̣уггаманам̣ вийа нибба̄насса удайабхӯто таппат̣ибха̄го вийа хоти йатха̄рахам̣ килесанибба̄панатоти патимоккхам̣, патимоккхам̣ ева па̄тимоккхам̣. атха ва̄ моккхам̣ пати ваттати моккха̄бхимукханти патимоккхам̣, патимоккхамева па̄тимоккханти евам̣ та̄веттха па̄тимоккхасаддасса аттхо ведитаббо.

сам̣варати пидахати етена̄ти сам̣варо, па̄тимоккхамева сам̣вароти па̄тимоккхасам̣варо. аттхато пана тато тато вӣтиккамитаббато виратийо четана̄ ва̄, тена па̄тимоккхасам̣варена упето саманна̄гато па̄тимоккхасам̣варасам̣вутоти вутто. вуттан̃хетам̣ вибхан̇ге –

‘‘имина̄ па̄тимоккхасам̣варена упето хоти самупето упагато самупагато сампанно саманна̄гато. тена вуччати па̄тимоккхасам̣варасам̣вуто’’ти (вибха. 511).

вихаратӣти ирийа̄патхавиха̄рена вихарати, ирийати, ваттати. а̄ча̄рагочарасампанноти вел̣уда̄на̄димиччха̄джӣвасса ка̄йапа̄габбхийа̄дӣнан̃ча акаран̣ена, саббасо ана̄ча̄рам̣ ваджджетва̄ ‘‘ка̄йико авӣтиккамо, ва̄часико авӣтиккамо’’ти евам̣ вуттабхиккхуса̄руппаа̄ча̄расампаттийа̄ весийа̄диагочарам̣ ваджджетва̄ пин̣д̣апа̄та̄диаттхам̣ упасан̇камитум̣ йуттат̣т̣ха̄насан̇кха̄тагочарена ча сампаннатта̄ а̄ча̄рагочарасампанно. апича йо бхиккху саттхари сага̄раво саппатиссо сабрахмача̄рӣсу сага̄раво саппатиссо хироттаппасампанно суниваттхо супа̄руто па̄са̄дикена абхиккантена пат̣иккантена а̄локитена вилокитена самин̃джитена паса̄ритена оккхиттачаккху ирийа̄патхасампанно индрийесу гуттадва̄ро бходжане маттан̃н̃ӯ джа̄гарийа̄нуйутто сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гато аппиччхо сантут̣т̣хо павивитто асам̣сат̣т̣хо а̄бхисама̄ча̄рикесу саккаччака̄рӣ гаручиттӣка̄рабахуло вихарати, айам̣ вуччати а̄ча̄расампанно.

гочаро пана – упаниссайагочаро, а̄раккхагочаро, упанибандхагочароти тивидхо. таттха дасакатха̄ваттхугун̣асаманна̄гато вутталаккхан̣о калйа̄н̣амитто йам̣ нисса̄йа асутам̣ сун̣а̄ти, сутам̣ парийодапети, кан̇кхам̣ витарати, дит̣т̣хим̣ уджукам̣ кароти, читтам̣ паса̄дети, йасса ча анусиккханто саддха̄йа вад̣д̣хати, сӣлена, сутена, ча̄гена, пан̃н̃а̄йа вад̣д̣хати, айам̣ упаниссайагочаро. йо бхиккху антарагхарам̣ павит̣т̣хо вӣтхим̣ пат̣ипанно оккхиттачаккху йугаматтадасса̄вӣ сам̣вуто гаччхати, на хаттхим̣ олокенто, на ассам̣, на ратхам̣, на паттим̣, на иттхим̣, на пурисам̣ олокенто, на уддхам̣ олокенто, на адхо олокенто, на диса̄видиса̄ пеккхама̄но гаччхати, айам̣ а̄раккхагочаро. упанибандхагочаро пана чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, йаттха бхиккху аттано читтам̣ упанибандхати. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘ко ча, бхиккхаве, бхиккхуно гочаро сако петтико висайо? йадидам̣ – чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти (сам̣. ни. 5.372).

ити йатха̄вутта̄йа а̄ча̄расампаттийа̄ има̄йа ча гочарасампаттийа̄ саманна̄гататта̄ а̄ча̄рагочарасампанно.

ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣти аппаматтакесу ан̣уппама̄н̣есу асан̃чичча а̄паннасекхийаакусалачиттуппа̄да̄дибхедесу ваджджесу бхайадассанасӣло. йо хи бхиккху парама̄н̣уматтам̣ ваджджам̣ ат̣т̣хасат̣т̣хийоджанасатасахассуббедхасинерупаббатара̄джасадисам̣ катва̄ пассати, йопи бхиккху саббалахукам̣ дуббха̄ситаматтам̣ па̄ра̄джикасадисам̣ катва̄ пассати, айам̣ ан̣уматтесу ваджджесу бхайадасса̄вӣ на̄ма. сама̄да̄йа сиккхати сиккха̄падесӯти йам̣ кин̃чи сиккха̄падесу сиккхитаббам̣, там̣ саббена саббам̣ саббатха̄ саббам̣ анавасесам̣ сама̄дийитва̄ сиккхати ваттати, пӯретӣти аттхо. ити калйа̄н̣асӣлоти имина̄ пака̄рена калйа̄н̣асӣло сама̄но. пуггала̄дхит̣т̣ха̄навасена хи ниддит̣т̣хам̣ сӣлам̣ ‘‘евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху калйа̄н̣асӣло хотӣ’’ти вуттапуггала̄дхит̣т̣ха̄навасенева нигаметва̄ ‘‘калйа̄н̣адхаммо’’ти еттха вуттадхамме ниддиситука̄мена ‘‘тесам̣ дхамма̄нам̣ идам̣ сӣлам̣ адхит̣т̣ха̄на’’нти дассетум̣ пуна ‘‘ити калйа̄н̣асӣло’’ти вуттам̣. саттаннам̣ бодхипаккхийа̄нантиа̄ди саббам̣ хет̣т̣ха̄ вуттаттхамева. пуна калйа̄н̣асӣлотиа̄ди нигаманам̣.

га̄тха̄су дуккат̣анти дут̣т̣ху катам̣, дуччаританти аттхо. хиримананти хиримантам̣ хирисампаннам̣, саббасо па̄папаваттийа̄ джигуччханасабха̄ванти аттхо. хиримананти ва̄ хирисахитачиттам̣. хириггахан̣енева четтха оттаппампи гахитанти ведитаббам̣. хироттаппаггахан̣ена ча саббасо дуччарита̄бха̄васса хетум̣ дассенто калйа̄н̣асӣлатам̣ хетуто вибха̄вети. самбодхӣти арийан̃а̄н̣ам̣, там̣ гаччханти бхаджантӣти самбодхига̄мино, бодхипаккхика̄ти аттхо. ануссаданти ра̄гуссада̄дирахитам̣. ‘‘татха̄видха’’нтипи пат̣ханти. ‘‘бодхипаккхика̄нам̣ дхамма̄нам̣ бха̄вана̄нуйогамануйутто’’ти йатха̄ йатха̄ пуббе вуттам̣, татха̄видхам̣ та̄дисанти аттхо. дуккхасса̄ти ват̣т̣адуккхасса, ват̣т̣адуккхахетуно ва̄. идхева кхайаматтаноти а̄саваккхайа̄дхигамена аттано ват̣т̣адуккхахетуно самудайапаккхийасса килесаган̣асса идхева имасмим̣йева аттабха̄ве кхайам̣ ануппа̄дам̣ паджа̄на̄ти, ват̣т̣адуккхассева ва̄ идхева чаримакачиттаниродхена кхайам̣ кхӣн̣абха̄вам̣ паджа̄на̄ти. техи дхаммехи сампаннанти техи йатха̄вуттасӣла̄дидхаммехи саманна̄гатам̣. аситанти тан̣ха̄дит̣т̣хиниссайа̄нам̣ пахӣнатта̄ аситам̣, каттхачи анисситам̣. саббалокасса̄ти саббасмим̣ сатталоке. сесам̣ вуттанайамева.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. да̄насуттаван̣н̣ана̄

98. наваме да̄нанти да̄таббам̣, саваттхука̄ ва̄ четана̄ да̄нам̣, сампаттипаричча̄гассетам̣ адхивачанам̣. а̄мисада̄нанти чатта̄ро паччайа̄ деййабха̄вавасена а̄мисада̄нам̣ на̄ма. те хи тан̣ха̄дӣхи а̄маситаббато а̄мисанти вуччанти. тесам̣ ва̄ паричча̄гачетана̄ а̄мисада̄нам̣. дхаммада̄нанти идхекаччо ‘‘име дхамма̄ кусала̄, име дхамма̄ акусала̄, име дхамма̄ са̄ваджджа̄, име дхамма̄ анаваджджа̄, име вин̃н̃угарахита̄, име вин̃н̃уппасаттха̄; име саматта̄ сама̄динна̄ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттанти, име хита̄йа сукха̄йа сам̣ваттантӣ’’ти кусала̄кусалакаммапатхе вибхаджанто каммакаммавипа̄ке идхалокапаралоке паччаккхато дассенто вийа па̄кат̣ам̣ каронто акусалехи дхаммехи ниватта̄пенто, кусалесу дхаммесу патит̣т̣ха̄пенто, дхаммам̣ десети, идам̣ дхаммада̄нам̣. йо пана ‘‘име дхамма̄ абхин̃н̃еййа̄, име парин̃н̃еййа̄, име паха̄табба̄, име саччхика̄табба̄, име бха̄ветабба̄’’ти сачча̄ни вибха̄венто амата̄дхигама̄йа пат̣ипаттидхаммам̣ десети, идам̣ сикха̄ппаттам̣ дхаммада̄нам̣ на̄ма. етадагганти етам̣ аггам̣. йадиданти йам̣ идам̣ дхаммада̄нам̣ вуттам̣, етам̣ имесу двӣсу да̄несу аггам̣ сет̣т̣хам̣ уттамам̣. виват̣т̣ага̄мидхаммада̄нан̃хи нисса̄йа сабба̄наттхато паримуччати, сакалам̣ ват̣т̣адуккхам̣ атиккамати. локийам̣ пана дхаммада̄нам̣ саббесам̣ да̄на̄нам̣ нида̄нам̣ саббасампаттӣнам̣ мӯлам̣. тена̄ха –

‘‘саббада̄нам̣ дхаммада̄нам̣ джина̄ти, саббарасам̣ дхаммарасо джина̄ти;

саббаратим̣ дхаммаратӣ джина̄ти, тан̣хаккхайо саббадуккхам̣ джина̄тӣ’’ти. (дха. па. 354) –

абхайада̄наметтха дхаммада̄ненева сан̇гахитанти дат̣т̣хаббам̣.

са̄дха̄ран̣абхогита̄дхиппа̄йена аттана̄ парибхун̃джитаббато чатупаччайато сайамева абхун̃джитва̄ паресам̣ сам̣вибхаджанам̣ а̄мисасам̣вибха̄го. са̄дха̄ран̣абхогита̄дхиппа̄йенева аттана̄ видитасса адхигатасса дхаммасса аппоссукко ахутва̄ паресам̣ упадесо дхаммасам̣вибха̄го. чатӯхи паччайехи чатӯхи ча сан̇гахаваттхӯхи паресам̣ анугган̣ханам̣ анукампанам̣ а̄миса̄нуггахо. вуттанайенева дхаммена паресам̣ анугган̣ханам̣ анукампанам̣ дхамма̄нуггахо. сесам̣ вуттанайамева.

га̄тха̄су йама̄ху да̄нам̣ параманти йам̣ да̄нам̣ читтакхеттадеййадхамма̄нам̣ ул̣а̄рабха̄вена парамам̣ уттамам̣, бхогасампаттиа̄дӣнам̣ ва̄ пӯран̣ато пхаланато, парасса ва̄ лобхамаччхарийа̄дикасса пат̣ипаккхасса мадданато хим̣санато ‘‘парама’’нти буддха̄ бхагаванто а̄ху. ануттаранти йам̣ да̄нам̣ четана̄дисампаттийа̄ са̄тисайапаваттийа̄ аггабха̄вена аггавипа̄катта̄ ча уттарарахитам̣ ануттарабха̄васа̄дханам̣ ча̄ти а̄ху. йам̣ сам̣вибха̄ганти еттха̄пи ‘‘парамам̣ ануттара’’нти пададвайам̣ а̄нетва̄ йоджетаббам̣. аван̣н̣айӣти киттайи, ‘‘бходжанам̣, бхиккхаве, дадама̄но да̄йако пат̣игга̄хака̄нам̣ пан̃ча т̣ха̄на̄ни детӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 5.37), ‘‘евам̣ че, бхиккхаве, сатта̄ джа̄неййум̣ да̄насам̣вибха̄гасса випа̄ка’’нтиа̄дина̄ (итиву. 26) ча пасам̣сайи. йатха̄ пана да̄нам̣ сам̣вибха̄го ча парамам̣ ануттаран̃ча хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘аггамхӣ’’тиа̄ди вуттам̣. таттха аггамхӣти сӣла̄дигун̣ависесайогена сет̣т̣хе ануттаре пун̃н̃аккхетте самма̄самбуддхе арийасан̇гхе ча. пасанначиттоти каммапхаласаддха̄йа ратанаттайасаддха̄йа ча читтам̣ паса̄денто окаппенто. читтасампаттийа̄ хи кхеттасампаттийа̄ ча париттепи деййадхамме да̄нам̣ маха̄нубха̄вам̣ хоти маха̄джутикам̣ маха̄виппха̄рам̣. вуттан̃хетам̣ –

‘‘наттхи читте пасаннамхи, аппака̄ на̄ма даккхин̣а̄;

татха̄гате ва̄ самбуддхе, атха ва̄ тасса са̄ваке’’ти. (ви. ва. 804; нетти. 95);

вин̃н̃ӯти саппан̃н̃о. паджа̄нанти саммадева да̄напхалам̣ да̄на̄нисам̣сам̣ паджа̄нанто. ко на йаджетха ка̄лети йуттаппаттака̄ле ко на̄ма да̄нам̣ на дадеййа? саддха̄, деййадхаммо, пат̣игга̄хака̄ти имесам̣ тин̣н̣ам̣ саммукхибхӯтака̄лейева хи да̄нам̣ самбхавати, на ан̃н̃атха̄, пат̣игга̄хака̄нам̣ ва̄ да̄тум̣ йуттака̄ле.

евам̣ пат̣хамага̄тха̄йа а̄мисада̄насам̣вибха̄га̄нуггахе дассетва̄ ида̄ни дхаммада̄насам̣вибха̄га̄нуггахе дассетум̣ ‘‘йе чева бха̄сантӣ’’ти дутийага̄тхама̄ха. таттха убхайанти ‘‘бха̄санти сун̣антӣ’’ти вутта̄ десака̄ пат̣игга̄хака̄ти убхайам̣. айам̣ панеттха сан̇кхепаттхо – йе сугатасса бхагавато са̄сане саддхамме пасанначитта̄ вимутта̄йатанасӣсе т̣хатва̄ десенти пат̣игган̣ханти ча, тесам̣ десакапат̣игга̄хака̄нам̣ со дхаммада̄надхаммасам̣вибха̄гадхамма̄нуггахасан̇кха̄то аттхо. параматтхаса̄дханато парамо. тан̣ха̄сам̣килеса̄дисаббасам̣килесамалависодханена висуджджхати. кӣдиса̄нам̣? йе аппаматта̄ сугатасса са̄сане. йе ча –

‘‘саббапа̄пасса акаран̣ам̣, кусаласса упасампада̄;

сачиттапарийодапанам̣, етам̣ буддха̄на са̄сана’’нти. (дӣ. ни. 2.90; дха. па. 183) –

сан̇кхепато евам̣ пака̄сите самма̄самбуддхасса са̄сане ова̄де анусит̣т̣хийам̣ аппаматта̄ адхисӣласиккха̄дайо саккаччам̣ сампа̄денти. тесам̣ висуджджхати, арахаттапхалависуддхийа̄ ативийа вода̄йатӣти.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. тевиджджасуттаван̣н̣ана̄

99. дасаме дхаммена̄ти н̃а̄йена, самма̄пат̣ипаттисан̇кха̄тена хетуна̄ ка̄ран̣ена. йа̄йа хи пат̣ипада̄йа тевиджджо хоти, са̄ пат̣ипада̄ идха дхаммоти ведитабба̄. ка̄ пана са̄ пат̣ипада̄ти? чаран̣асампада̄ ча виджджа̄сампада̄ ча. тевиджджанти пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣а̄дӣхи тӣхи виджджа̄хи саманна̄гатам̣. бра̄хман̣анти ба̄хитапа̄пабра̄хман̣ам̣. пан̃н̃а̄пемӣти ‘‘бра̄хман̣о’’ти джа̄на̄пеми патит̣т̣хапеми. на̄н̃н̃ам̣ лапитала̄панаматтена̄ти ан̃н̃ам̣ джа̄тиматтабра̄хман̣ам̣ ат̣т̣хака̄дӣхи лапитаматтавиппалапанаматтена бра̄хман̣ам̣ на пан̃н̃а̄пемӣти. атха ва̄ лапитала̄панаматтена̄ти манта̄нам̣ аджджхенааджджха̄панаматтена. убхайатха̄пи йам̣ пана бра̄хман̣а̄ са̄маведа̄диведаттайааджджхенена тевиджджам̣ бра̄хман̣ам̣ ваданти, там̣ пат̣иккхипати. бхагавата̄ хи ‘‘параматтхато атевиджджам̣ бра̄хман̣ам̣йева чете бхова̄дино авиджджа̄нивута̄ ‘тевиджджо бра̄хман̣о’ти ваданти, евам̣ пана тевиджджо бра̄хман̣о хотӣ’’ти дассанаттхам̣ татха̄ буджджханака̄нам̣ пуггала̄нам̣ аджджха̄сайена айам̣ десана̄ а̄раддха̄.

таттха йасма̄ виджджа̄сампанно чаран̣асампаннойева хоти чаран̣асампада̄йа вина̄ виджджа̄сампаттийа̄ абха̄вато, тасма̄ чаран̣асампадам̣ антогадхам̣ катва̄ виджджа̄сӣсенева бра̄хман̣ам̣ пан̃н̃а̄петука̄мо ‘‘дхаммена̄хам̣, бхиккхаве, тевиджджам̣ бра̄хман̣ам̣ пан̃н̃а̄пемӣ’’ти десанам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ ‘‘катхан̃ча̄хам̣, бхиккхаве, дхаммена тевиджджам̣ бра̄хман̣ам̣ пан̃н̃а̄пемӣ’’ти катхетукамйата̄йа пуччхам̣ катва̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа виджджаттайам̣ вибхаджанто ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккхӯ’’тиа̄дима̄ха.

таттха анекавихитанти анекавидхам̣, анекехи ва̄ пака̄рехи паваттитам̣, сам̣ван̣н̣итанти аттхо. пуббенива̄санти саманантара̄тӣтабхавам̣ а̄дим̣ катва̄ таттха таттха нивуттхаккхандхасанта̄нам̣. нивуттханти аджджха̄вуттхам̣ анубхӯтам̣, аттано санта̄не уппаджджитва̄ нируддхам̣, нивуттхадхаммам̣ ва̄ нивуттхам̣, гочаранива̄сена нивуттхам̣, аттано вин̃н̃а̄н̣ена вин̃н̃а̄там̣ паравин̃н̃а̄н̣авин̃н̃а̄тампи ва̄ чхиннават̣умака̄нуссаран̣а̄дӣсу. ануссаратӣти ‘‘екампи джа̄тим̣ двепи джа̄тийо’’ти евам̣ джа̄типат̣ипа̄т̣ивасена анугантва̄ сарати, анудева ва̄ сарати, читте абхининна̄мите парикаммасаманантарам̣ сарати.

сеййатхиданти а̄раддхаппака̄радассанаттхе нипа̄то. тенева йва̄йам̣ пуббенива̄со а̄раддхо хоти, тасса пака̄рам̣ дассенто ‘‘екампи джа̄ти’’нтиа̄дима̄ха. таттха екампи джа̄тинти екампи пат̣исандхимӯлакам̣ чутипарийоса̄нам̣ екабхавапарийа̄паннам̣ кхандхасанта̄нам̣. еса найо двепи джа̄тийотиа̄дӣсу. анекепи сам̣ват̣т̣акаппетиа̄дӣсу пана париха̄йама̄но каппо сам̣ват̣т̣акаппо, вад̣д̣хама̄но виват̣т̣акаппо. таттха сам̣ват̣т̣ена сам̣ват̣т̣ат̣т̣ха̄йӣ гахито хоти таммӯлакатта̄, виват̣т̣ена ча виват̣т̣ат̣т̣ха̄йӣ. еван̃хи сати йа̄ни та̄ни ‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, каппасса асан̇кхйеййа̄ни. катама̄ни чатта̄ри? сам̣ват̣т̣о, сам̣ват̣т̣ат̣т̣ха̄йӣ, виват̣т̣о, виват̣т̣ат̣т̣ха̄йӣ’’ти (а. ни. 4.156) вутта̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни, та̄ни париггахита̄ни хонти.

таттха тайо сам̣ват̣т̣а̄ – теджосам̣ват̣т̣о, а̄посам̣ват̣т̣о, ва̄йосам̣ват̣т̣оти. тиссо сам̣ват̣т̣асӣма̄ – а̄бхассара̄, субхакин̣ха̄, вехаппхала̄ти. йада̄ каппо теджена сам̣ват̣т̣ати, а̄бхассарато хет̣т̣ха̄ аггина̄ д̣айхати. йада̄ удакена сам̣ват̣т̣ати, субхакин̣хато хет̣т̣ха̄ удакена вилӣйати. йада̄ ва̄тена сам̣ват̣т̣ати, вехаппхалато хет̣т̣ха̄ ва̄тена виддхам̣сийати. виттха̄рато пана кот̣исатасахассачаккава̄л̣ам̣ екато винассати. ити еварӯпо айам̣ пуббенива̄сам̣ ануссаранто бхиккху анекепи сам̣ват̣т̣акаппе анекепи виват̣т̣акаппе анекепи сам̣ват̣т̣авиват̣т̣акаппе ануссарати. катхам̣? амутра̄синтиа̄дина̄ найена.

таттха амутра̄синти амумхи сам̣ват̣т̣акаппе амумхи бхаве ва̄ йонийа̄ ва̄ гатийа̄ ва̄ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийа̄ ва̄ сатта̄ва̄се ва̄ саттаника̄йе ва̄ ахамахосим̣. евам̣на̄моти тиссо ва̄ пхуссо ва̄. евам̣готтоти готамо ва̄ кассапо ва̄. евам̣ван̣н̣оти ода̄то ва̄ са̄мо ва̄. евама̄ха̄роти са̄лимам̣содана̄ха̄ро ва̄ паваттапхалабходжано ва̄. евам̣сукхадуккхаппат̣исам̣ведӣти анекаппака̄ра̄нам̣ ка̄йикачетасика̄нам̣ са̄мисанира̄миса̄диппабхеда̄нам̣ ва̄ сукхадуккха̄нам̣ пат̣исам̣ведӣ. евама̄йупарийантоти евам̣ вассасатапарима̄н̣а̄йупарийанто ва̄ чатура̄сӣтикаппасатасахассапарима̄н̣а̄йупарийанто ва̄. со тато чуто амутра удапа̄динти сохам̣ тато бхавато йонито гатито вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитито сатта̄ва̄сато саттаника̄йато ва̄ чуто пуна амукасмим̣ на̄ма бхаве йонийа̄ гатийа̄ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийа̄ сатта̄ва̄се саттаника̄йе ва̄ удапа̄дим̣. татра̄па̄синти атха татрапи бхаве йонийа̄ гатийа̄ вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийа̄ сатта̄ва̄се саттаника̄йе ва̄ пуна ахосим̣. евам̣на̄мотиа̄ди вуттанайамева.

атха ва̄ йасма̄ ‘‘амутра̄си’’нти идам̣ анупуббена а̄рохантасса аттано абхинӣха̄ра̄нурӯпам̣ йатха̄балам̣ саран̣ам̣, ‘‘со тато чуто’’ти пат̣иниваттантасса паччавеккхан̣ам̣, тасма̄ ‘‘идхӯпапанно’’ти имисса̄ идхӯпапаттийа̄ анантарам̣ ‘‘амутра удапа̄ди’’нти вуттам̣. татра̄па̄синти татрапи бхаве…пе… саттаника̄йе ва̄ а̄сим̣. евам̣на̄моти датто ва̄ митто ва̄, евам̣готтоти ва̄сет̣т̣хо ва̄ кассапо ва̄. евам̣ван̣н̣оти ка̄л̣о ва̄ ода̄то ва̄. евама̄ха̄роти судха̄ха̄ро ва̄ са̄лиодана̄диа̄ха̄ро ва̄. евам̣сукхадуккхаппат̣исам̣ведӣти диббасукхаппат̣исам̣ведӣ ва̄ ма̄нусасукхадуккхаппат̣исам̣ведӣ ва̄. евама̄йупарийантоти евам̣ там̣там̣парама̄йупарийанто. со тато чутоти сохам̣ тато бхава̄дито чуто. идхӯпапанноти идха имасмим̣ чаримабхаве мануссо хутва̄ упапанно ниббатто.

итӣти евам̣. са̄ка̄рам̣ сауддесанти на̄маготта̄дивасена сауддесам̣, ван̣н̣а̄дивасена са̄ка̄рам̣. на̄маготтена хи сатта̄ ‘‘тиссо готамо’’ти уддисӣйанти, ван̣н̣а̄дӣхи ‘‘са̄мо ода̄то’’ти на̄наттато пан̃н̃а̄йанти. тасма̄ на̄маготтам̣ уддесо, итаре а̄ка̄ра̄. айамасса пат̣хама̄ виджджа̄ адхигата̄ти айам̣ имина̄ бхиккхуна̄ пат̣хамам̣ адхигамавасена пат̣хама̄, видитакаран̣ат̣т̣хена виджджа̄ адхигата̄ саччхиката̄ хоти. ким̣ пана̄йам̣ видитам̣ кароти? пуббенива̄сам̣. авиджджа̄ти тассева пуббенива̄сасса авидитакаран̣ат̣т̣хена тасса пат̣иччха̄дакамохо вуччати. тамоти свева мохо пат̣иччха̄дакат̣т̣хена тамоти вуччати. а̄локоти са̄ ева виджджа̄ обха̄сакаран̣ат̣т̣хена а̄локо. еттха ча виджджа̄ адхигата̄ти айам̣ аттхо, сесам̣ пасам̣са̄вачанам̣. йоджана̄ панеттха – айам̣ кхо тена бхиккхуна̄ виджджа̄ адхигата̄, тасса адхигатавиджджасса авиджджа̄ вихата̄, винат̣т̣ха̄ти аттхо. касма̄? йасма̄ виджджа̄ уппанна̄ти. сесапададвайепи есева найо.

йатха̄ танти еттха йатха̄ти опамматтхе, танти нипа̄таматтам̣. сатийа̄ авиппава̄сена аппаматтасса. вӣрийа̄та̄пена а̄та̄пино. ка̄йе ча джӣвите ча анапеккхата̄йа пахитаттасса песитачиттасса̄ти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ аппаматтасса а̄та̄пино пахитаттасса вихарато авиджджа̄ вихан̃н̃еййа, виджджа̄ уппаджджеййа, тамо вихан̃н̃еййа, а̄локо уппаджджеййа; евамева тасса бхиккхуно авиджджа̄ вихата̄, виджджа̄ уппанна̄, тамо вихато, а̄локо уппанно, тасса падха̄на̄нуйогасса анурӯпамева пхалам̣ лабхитва̄ вихаратӣти.

диббена чаккхуна̄ти еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. висуддхена̄ти чутӯпапа̄тадассанена дит̣т̣хивисуддхихетубха̄вато висуддхам̣. йо хи чутиматтамева пассати на упапа̄там̣, со уччхедадит̣т̣хим̣ ган̣ха̄ти. йо упапа̄таматтамева пассати на чутим̣, со навасаттапа̄тубха̄вадит̣т̣хим̣ ган̣ха̄ти. йо пана тадубхайам̣ пассати, со йасма̄ дувидхампи там̣ дит̣т̣хигатам̣ ативаттати, тасма̄сса там̣ дассанам̣ дит̣т̣хивисуддхихету хоти, тадубхайампа̄йам̣ буддхапутто пассати. тена вуттам̣ ‘‘чутӯпапа̄тадассанена дит̣т̣хивисуддхихетубха̄вато висуддха’’нти. ека̄дасаупаккилесавирахато ва̄ висуддхам̣. йатха̄ха ‘‘вичикиччха̄ читтасса упаккилесоти – ити видитва̄ вичикиччхам̣ читтасса упаккилесам̣ паджахим̣, аманасика̄ро…пе… тхинамиддхам̣, чхамбхитаттам̣, уппиллам̣, дут̣т̣хуллам̣, ачча̄раддхавӣрийам̣, атилӣнавӣрийам̣, абхиджаппа̄, на̄наттасан̃н̃а̄, атиниджджха̄йитаттам̣ рӯпа̄нам̣ читтасса упаккилесо’’ти (ма. ни. 3.242) евам̣ вуттехи ека̄дасахи упаккилесехи анупаккилит̣т̣хатта̄ висуддхам̣. мануссӯпача̄рам̣ атиккамитва̄ рӯпадассанена атиккантама̄нусакам̣, мам̣сачаккхум̣ ва̄ атиккантатта̄ атиккантама̄нусакам̣. тена диббена чаккхуна̄ висуддхена атиккантама̄нусакена. сатте пассатӣти мануссамам̣сачаккхуна̄ вийа сатте пассати даккхати а̄локети.

чавама̄не упападжджама̄нети еттха чутиккхан̣е упапаттиккхан̣е ва̄ диббачаккхуна̄пи дат̣т̣хум̣ на сакка̄. йе пана а̄санначутика̄ ида̄ни чависсанти, те чавама̄на̄. йе ча гахитапат̣исандхика̄ сампатиниббатта̄ ва̄, те упападжджама̄на̄ти адхиппета̄. те еварӯпе чавама̄не упападжджама̄не ча пассатӣти дассети. хӣнети моханиссандайуттатта̄ хӣна̄нам̣ джа̄тикулабхога̄дӣнам̣ васена хӣл̣ите парибхӯте. пан̣ӣтети амоханиссандайуттатта̄ таббипарӣте. суван̣н̣ети адосаниссандайуттатта̄ ит̣т̣хакантамана̄паван̣н̣айутте. дуббан̣н̣ети досаниссандайуттатта̄ анит̣т̣хааканта̄мана̄паван̣н̣айутте. абхирӯпе вирӯпетипи аттхо. сугатети сугатигате, алобханиссандайуттатта̄ ва̄ ад̣д̣хе махаддхане. дуггатети дуггатигате, лобханиссандайуттатта̄ ва̄ далидде аппаннапа̄набходжане. йатха̄каммӯпагети йам̣ йам̣ каммам̣ упачитам̣, тена тена упагате. таттха пуримехи ‘‘чавама̄не’’тиа̄дӣхи диббачаккхукиччам̣ вуттам̣, имина̄ пана падена йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣акиччам̣.

тасса ча н̃а̄н̣асса айам̣ уппаттиккамо – идха бхиккху хет̣т̣ха̄ нирайа̄бхимукхам̣ а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ нерайике сатте пассати махантам̣ дуккхам̣ анубхавама̄не, идам̣ дассанам̣ диббачаккхун̃а̄н̣акиччамева. со ча евам̣ манаси кароти ‘‘ким̣ ну кхо каммам̣ катва̄ име сатта̄ етам̣ дуккхам̣ анубхавантӣ’’ти, атхасса ‘‘идам̣ на̄ма катва̄’’ти там̣камма̄рамман̣ам̣ н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. татха̄ упари девалока̄бхимукхам̣ а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ нанданаванамиссакаванапха̄русакавана̄дӣсу сатте пассати диббасампаттим̣ анубхавама̄не, идампи дассанам̣ диббачаккхун̃а̄н̣акиччамева. со евам̣ манаси кароти ‘‘ким̣ ну кхо каммам̣ катва̄ име сатта̄ етам̣ сампаттим̣ анубхавантӣ’’ти? атхасса ‘‘идам̣ на̄ма катва̄’’ти там̣камма̄рамман̣ам̣ н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, идам̣ йатха̄каммӯпаган̃а̄н̣ам̣ на̄ма. имасса висум̣ парикаммам̣ на̄ма наттхи. йатха̄ чимасса, евам̣ ана̄гатам̣сан̃а̄н̣ассапи. диббачаккхупа̄дака̄нева хи има̄ни диббачаккхуна̄ сахева иджджханти. ка̄йадуччаритена̄тиа̄дӣсу йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. идха виджджа̄ти диббачаккхун̃а̄н̣авиджджа̄. авиджджа̄ти сатта̄нам̣ чутипат̣исандхиччха̄дика̄ авиджджа̄. сесам̣ вуттанайамева.

татийава̄ре виджджа̄ти арахаттамагган̃а̄н̣авиджджа̄. авиджджа̄ти чатусаччаппат̣иччха̄дика̄ авиджджа̄. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ сувин̃н̃еййамева. евам̣ кхотиа̄ди нигаманам̣.

га̄тха̄су айам̣ сан̇кхепаттхо – йо йатха̄вуттам̣ пуббенива̄сам̣ авети авагаччхати, вуттанайена па̄кат̣ам̣ катва̄ джа̄на̄ти. ‘‘йоведӣ’’типи па̄т̣хо, йо аведи видитам̣ катва̄ т̣хитоти аттхо. чхаббӣсатидевалокасан̇кха̄там̣ саггам̣ чатуббидхам̣ апа̄йан̃ча вуттанайенева диббачаккхуна̄ пассати. атхоти тато парам̣ джа̄тиккхайасан̇кха̄там̣ арахаттам̣ нибба̄намева ва̄ патто адхигато. тато ева абхин̃н̃а̄ абхивисит̣т̣ха̄йа маггапан̃н̃а̄йа джа̄нитаббам̣ чатусаччадхаммам̣ джа̄нитва̄ киччавоса̄нена восито нит̣т̣ха̄наппатто. монеййадхаммасаманна̄гамена муни, кхӣн̣а̄саво йасма̄ ета̄хи йатха̄вутта̄хи тӣхи виджджа̄хи саманна̄гататта̄ тато татийавиджджа̄йа саббатха̄ ба̄хитапа̄патта̄ ча тевиджджо бра̄хман̣о на̄ма хоти. тасма̄ тамева ахам̣ тевиджджам̣ бра̄хман̣ам̣ вада̄ми, ан̃н̃ам̣ пана лапитала̄панам̣ йаджуа̄димантапада̄нам̣ аджджха̄панапарам̣ тевиджджам̣ бра̄хман̣ам̣ на вада̄ми, тевиджджоти там̣ на катхемӣти.

ити имасмим̣ вагге дутийасутте ват̣т̣ам̣ катхитам̣, пан̃чамаат̣т̣хамадасамасуттесу виват̣т̣ам̣ катхитам̣, итаресу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти ведитаббам̣.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пан̃чамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

параматтхадӣпанийа̄ кхуддаканика̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

итивуттакасса тиканипа̄таван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. чатукканипа̄то

1. бра̄хман̣адхаммайа̄гасуттаван̣н̣ана̄

100. чатукканипа̄тасса пат̣хаме аханти аттаниддесо. йо хи паро на хоти, со нийакаджджхаттасан̇кха̄то атта̄ ‘‘аха’’нти вуччати. асмӣти пат̣иджа̄нана̄. йо параматтхабра̄хман̣абха̄во ‘‘аха’’нти вуччама̄но, тасса аттани аттхибха̄вам̣ пат̣иджа̄нанто хи саттха̄ ‘‘асмӣ’’ти авоча. ‘‘ахамасмӣ’’ти ча йатха̄ ‘‘ахамасми брахма̄ маха̄брахма̄, сеййохамасмӣ’’ти ча аппахӣнадит̣т̣хима̄на̄нусайа̄ путхуджджана̄ аттано дит̣т̣хима̄наман̃н̃ана̄бхинивесавасена абхиваданти, на евам̣ вуттам̣. саббасо пана пахӣнадит̣т̣хима̄на̄нусайо бхагава̄ саман̃н̃ам̣ анатидха̄ванто локасаман̃н̃а̄нуродхена венеййасанта̄несу дхаммам̣ патит̣т̣хапенто кевалам̣ та̄дисасса гун̣асса аттани виджджама̄натам̣ пат̣иджа̄нанто ‘‘ахамасмӣ’’ти а̄ха. бра̄хман̣оти ба̄хитапа̄патта̄ брахмасса ча ан̣анато бра̄хман̣о. айан̃хеттха аттхо – бхиккхаве, ахам̣ параматтхато бра̄хман̣осмӣти. бхагава̄ сабба̄ка̄рапарипун̣н̣асса да̄насам̣йама̄диватасама̄да̄насса ниравасеса̄йа тапачарийа̄йа па̄рам̣ гато саммадева вуситабрахмачарийава̄со сакалаведантагӯ сувисуддхавиджджа̄чаран̣о саббатха̄ нинха̄тапа̄памало ануттарасса арийамаггасан̇кха̄тасса бра̄хман̣асса ватта̄ паватта̄, супарисуддхасса ча са̄санабрахмачарийасса паведета̄, тасма̄ саббасо ба̄хитапа̄патта̄ брахмасса ча ан̣анато катханато параматтхена бра̄хман̣оти вуччати.

ити бхагава̄ садеваке локе аттано ануттарам̣ бра̄хман̣абха̄вам̣ паведетва̄ йа̄ни та̄ни бра̄хман̣ада̄на̄дӣни чха камма̄ни бра̄хман̣асса пан̃н̃а̄пенти, тесампи супарисуддха̄нам̣ уккам̣сато аттани сам̣виджджама̄натам̣ дассетум̣ ‘‘йа̄чайого’’тиа̄дима̄ха.

таттха йа̄чайоготи йа̄чехи йутто. йа̄чантӣти йа̄ча̄, йа̄чака̄, те панеттха венеййа̄ ведитабба̄. те хи ‘‘десету, бханте бхагава̄, дхаммам̣; десету, сугато, дхамма’’нти бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммадесанам̣ йа̄чанти. бхагава̄ ча тесам̣ иччха̄вигха̄там̣ акаронто йатха̄ручи дхаммам̣ десенто дхаммада̄нам̣ детӣти йа̄чайого, сада̄ саббака̄лам̣ техи авирахито. атха ва̄ йа̄чайоготи йа̄чанайогго, адхиппа̄йапӯран̣ато йа̄читум̣ йуттоти аттхо ‘‘йа̄джайого’’типи па̄т̣хо. таттха йа̄джо вуччати маха̄да̄нам̣, йит̣т̣ханти аттхо. идха пана дхаммада̄нам̣ ведитаббам̣, йа̄дже нийуттоти йа̄джайога̄. сада̄ти саббада̄, анаваратаппаваттасаддхаммамаха̄да̄ноти аттхо. атха ва̄ йа̄джена йоджетӣтипи йа̄джайого. тивидхада̄насан̇кха̄тена йа̄джена сатте йатха̄рахам̣ йоджети, таттха да̄не нийоджетӣти аттхо. ‘‘йа̄джайого сатата’’нтипи пат̣ханти. пайатапа̄н̣ӣти парисуддхахаттхо. йо хи да̄на̄дхимутто а̄мисада̄нам̣ денто саккаччам̣ сахаттхена деййадхаммам̣ да̄тум̣ сада̄ дхотахаттхойева хоти, со ‘‘пайатапа̄н̣ӣ’’ти вуччати. бхагава̄пи дхаммада̄на̄дхимутто саккаччам̣ саббака̄лам̣ дхаммада̄не йуттаппайуттоти катва̄ вуттам̣ ‘‘пайатапа̄н̣ӣ’’ти. ‘‘сада̄’’ти ча падам̣ имина̄пи саддхим̣ йоджетаббам̣ ‘‘сада̄ пайатапа̄н̣ӣ’’ти. авибха̄гена хи саттха̄ венеййалокасса саддхаммада̄нам̣ сада̄ саббака̄лам̣ паваттенто таттха йуттаппайутто хутва̄ вихарати.

апаро найо – його вуччати бха̄вана̄. йатха̄ха ‘‘йога̄ ве джа̄йате бхӯрӣ’’ти (дха. па. 282). тасма̄ йа̄джайоготи йа̄джабха̄ванам̣, паричча̄габха̄ванам̣ ануйуттоти аттхо. бхагава̄ хи абхисамбодхито пуббе бодхисаттабхӯтопи карун̣а̄самусса̄хито анавасесато да̄нам̣ парибрӯхенто таттха уккам̣сапа̄рамиппатто хутва̄ абхисамбодхим̣ па̄пун̣и, буддхо хутва̄пи тивидхам̣ да̄нам̣ парибрӯхеси висесато дхаммада̄нам̣, парепи таттха нийоджеси. татха̄ хи со венеййайа̄чака̄нам̣ кассачи саран̣а̄ни ада̄си, кассачи пан̃ча сӣла̄ни, кассачи даса сӣла̄ни, кассачи чатупа̄рисуддхисӣлам̣, кассачи дхутадхамме, кассачи чатта̄ри джха̄на̄ни, кассачи ат̣т̣ха сама̄паттийо, кассачи пан̃ча̄бхин̃н̃а̄йо, чатта̄ро магге, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄ни, тиссо виджджа̄, чатассо пат̣исамбхида̄ти евама̄дилокийалокуттарабхедам̣ гун̣адханам̣ дхаммада̄навасена йатха̄дхиппа̄йам̣ денто паре ча ‘‘детха̄’’ти нийодженто паричча̄габха̄ванам̣ парибрӯхеси. тена вуттам̣ ‘‘паричча̄габха̄ванам̣ ануйутто’’ти.

пайатапа̄н̣ӣти ва̄ а̄йатапа̄н̣ӣ, хаттхагатам̣ кин̃чи да̄тум̣ ‘‘ехи ган̣ха̄’’ти паса̄ритахаттхо вийа а̄чарийамут̣т̣хим̣ акатва̄ саддхаммада̄не йуттаппайуттоти аттхо. пайатапа̄н̣ӣти ва̄ усса̄хитахаттхо, а̄мисада̄нам̣ да̄тум̣ усса̄хитахаттхо вийа дхаммада̄не катусса̄хоти аттхо. антимадехадхароти брахмачарийавасена бра̄хман̣акаран̣а̄нам̣ дхамма̄нам̣ па̄рипӯрийа̄ паччхиматтабха̄вадха̄рӣ. авуситавато хи васалакаран̣а̄нам̣ дхамма̄нам̣ аппаха̄нена васала̄дисаман̃н̃а̄ гати а̄йатим̣ габбхасеййа̄ сийа̄. тена бхагава̄ аттано аччантавуситабра̄хман̣абха̄вам̣ дассети. ануттаро бхисакко саллакаттоти дуттикиччхасса ват̣т̣адуккхарогасса тикиччханато уттамо бхисакко, ан̃н̃ехи ануддхаран̣ӣйа̄нам̣ ра̄га̄дисалла̄нам̣ кантанато самуччхедавасена самуддхаран̣ато уттамо саллакантанаведжджо. имина̄ ниппарийа̄йато бра̄хман̣акаран̣а̄нам̣ дхамма̄нам̣ аттани патит̣т̣хита̄нам̣ парасантатийам̣ патит̣т̣ха̄панена паресампи бра̄хман̣акаран̣ама̄ха.

тасса ме тумхе путта̄ти тасса еварӯпасса мама тумхе, бхиккхаве, путта̄ атраджа̄ хотха. ораса̄ти ураси самбандха̄. йатха̄ хи сатта̄нам̣ орасапутта̄ атраджа̄ висесена питусантакасса да̄йаджджасса бха̄гино хонти, еваметепи арийапуггала̄ самма̄самбуддхасса дхаммассавананте арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄та̄. тасса сантакасса вимуттисукхасса арийадхаммаратанасса ча екам̣сабха̄гийата̄йа ораса̄. атха ва̄ бхагавато дхаммадесана̄нубха̄вена арийабхӯмим̣ оккамама̄на̄ окканта̄ ча арийаса̄вака̄ саттху уре ва̄йа̄маджанита̄бхиджа̄тита̄йа ниппарийа̄йена ‘‘орасапутта̄’’ти ваттаббатам̣ араханти. татха̄ хи те бхагавата̄ а̄сайа̄нусайачарийа̄дхимуттиа̄диволоканена ваджджа̄нучинтанена ча хадайе катва̄ ваджджато нива̄ретва̄ анавадждже патит̣т̣хапентена сӣла̄дидхаммасарӣрапосанена сам̣вад̣д̣хита̄. мукхато джа̄та̄ти мукхато джа̄та̄йа дхаммадесана̄йа арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄татта̄ мукхато джа̄та̄. атха ва̄ анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ато саббасса кусаладхаммасса мукхато па̄тимоккхато вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄сан̇кха̄тато вимоккхамукхато ва̄ арийамаггаджа̄тийа̄ джа̄та̄типи мукхато джа̄та̄. сиккхаттайасан̇гахе са̄санадхамме арийамаггадхамме ва̄ джа̄та̄ти дхаммаджа̄. тенева дхаммена ниммита̄ ма̄пита̄ти дхамманиммита̄. сатидхаммавичайа̄ди дхаммада̄йа̄да̄, на ла̄бхасакка̄ра̄ди а̄мисада̄йа̄да̄, дхаммада̄йа̄да̄ но а̄мисада̄йа̄да̄ хотха̄ти аттхо.

таттха дхаммо дувидхо – ниппарийа̄йадхаммо, парийа̄йадхаммоти. а̄мисампи дувидхам̣ – ниппарийа̄йа̄мисам̣, парийа̄йа̄мисанти. катхам̣? маггапхаланибба̄наппабхедо хи нававидхо локуттарадхаммо ниппарийа̄йадхаммо, ниббаттитадхаммойева, на кеначи парийа̄йена ка̄ран̣ена ва̄ лесена ва̄ дхаммо. йам̣ панидам̣ виват̣т̣ӯпанисситам̣ кусалам̣, сеййатхидам̣ – идхекаччо виват̣т̣ам̣ паттхенто да̄нам̣ дети, сӣлам̣ сама̄дийати, упосатхакаммам̣ кароти, гандхама̄ла̄дӣхи ваттхупӯджам̣ кароти, дхаммам̣ сун̣а̄ти, десети, джха̄насама̄паттийо ниббаттети, евам̣ каронто анупуббена ниппарийа̄йам̣ аматам̣ нибба̄нам̣ пат̣илабхати, айам̣ парийа̄йадхаммо. татха̄ чӣвара̄дайо чатта̄ро паччайа̄ ниппарийа̄йа̄мисамева, на ан̃н̃ена парийа̄йена ва̄ ка̄ран̣ена ва̄ лесена ва̄ а̄мисам̣. йам̣ панидам̣ ват̣т̣ага̄микусалам̣, сеййатхидам̣ – идхекаччо ват̣т̣ам̣ паттхенто сампаттибхавам̣ иччхама̄но да̄нам̣ дети…пе… сама̄паттийо ниббаттети, евам̣ каронто анупуббена девамануссасампаттийо пат̣илабхати, идам̣ парийа̄йа̄мисам̣ на̄ма.

таттха ниппарийа̄йадхаммопи бхагаватойева сантако. бхагавата̄ хи катхитатта̄ бхиккхӯ маггапхаланибба̄на̄ни адхигаччханти. вуттан̃хетам̣ –

‘‘со, хи, бра̄хман̣а, бхагава̄ ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄, асан̃джа̄тасса маггасса сан̃джанета̄…пе… магга̄нуга̄ ча панетарахи са̄вака̄ вихаранти паччха̄ саманна̄гата̄’’ти (ма. ни. 3.79; чӯлани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддеса 85).

‘‘со, ха̄вусо, бхагава̄ джа̄нам̣ джа̄на̄ти, пассам̣ пассати, чаккхубхӯто н̃а̄н̣абхӯто дхаммабхӯто брахмабхӯто, ватта̄ паватта̄, аттхасса ниннета̄, аматасса да̄та̄, дхаммасса̄мӣ татха̄гато’’ти (ма. ни. 1.203; 3.281) ча.

парийа̄йадхаммопи бхагаватойева сантако. бхагавата̄ хи катхитатта̄ ева джа̄нанти ‘‘виват̣т̣ам̣ паттхетва̄ да̄нам̣ денто…пе… сама̄паттийо ниббаттенто ануккамена аматам̣ нибба̄нам̣ пат̣илабхатӣ’’ти. ниппарийа̄йа̄мисампи бхагаватойева сантакам̣. бхагавата̄ хи анун̃н̃а̄татта̄йева бхиккхӯхи джӣвакаваттхум̣ а̄дим̣ катва̄ пан̣ӣтачӣварам̣ ладдхам̣. йатха̄ха –

‘‘ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, гахапатичӣварам̣. йо иччхати, пам̣сукӯлико хоту. йо иччхати, гахапатичӣварам̣ са̄дийату. итарӣтаренапа̄хам̣, бхиккхаве, сантут̣т̣хим̣йева ван̣н̣емӣ’’ти (маха̄ва. 337).

евам̣ итарепи паччайа̄ бхагавата̄ анун̃н̃а̄татта̄ ева бхиккхӯхи парибхун̃джитум̣ ладдха̄. парийа̄йа̄мисампи бхагаватойева сантакам̣. бхагавата̄ хи катхитатта̄ ева джа̄нанти ‘‘сампаттибхавам̣ паттхенто да̄нам̣ датва̄ сӣлам̣…пе… сама̄паттийо ниббаттетва̄ ануккамена парийа̄йа̄мисам̣ диббасампаттим̣ мануссасампаттин̃ча пат̣илабхатӣ’’ти. йадева йасма̄ ниппарийа̄йадхаммопи парийа̄йадхаммопи ниппарийа̄йа̄мисампи парийа̄йа̄мисампи бхагаватойева сантакам̣, тасма̄ таттха аттано са̄мибха̄вам̣ дассенто таттха ча йам̣ сет̣т̣хатарам̣ аччантахитасукха̄вахам̣ таттхева не нийодженто евама̄ха ‘‘тасса ме тумхе путта̄ ораса̄…пе… но а̄мисада̄йа̄да̄’’ти.

ити бхагава̄ парипун̣н̣аватасама̄да̄нам̣ тапачарийам̣ саммадева вуситабрахмачарийам̣ сувисуддхавиджджа̄чаран̣асампаннам̣ анавасесаведантапа̄рагум̣ ба̄хитасаббапа̄пам̣ сататам̣ йа̄чайогам̣ садеваке локе ануттарадаккхин̣еййабха̄ваппаттам̣ аттано параматтхабра̄хман̣абха̄вам̣ арийаса̄вака̄нан̃ча аттано орасапутта̄дибха̄вам̣ паведеси. бхагава̄ хи ‘‘сӣхоти кхо, бхиккхаве, татха̄гатассетам̣ адхивачанам̣ арахато самма̄самбуддхасса̄’’ти (а. ни. 5.99) еттха сӣхасадисам̣, ‘‘пурисо маггакусалоти кхо, тисса, татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти (сам̣. ни. 3.84) еттха маггадесакапурисасадисам̣, ‘‘ра̄джа̄хамасми села̄’’ти (ма. ни. 2.399; су. ни. 559) еттха ра̄джасадисам̣, ‘‘бхисакко саллакаттоти кхо, сунаккхатта, татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти (ма. ни. 3.65) еттха веджджасадисам̣, ‘‘бра̄хман̣оти кхо, бхиккхаве, татха̄гатассетам̣ адхивачана’’нти (а. ни. 8.85) еттха бра̄хман̣асадисам̣ атта̄нам̣ катхеси. идха̄пи бра̄хман̣а садисам̣ катва̄ катхеси.

ида̄ни йехи да̄на̄дӣхи йуттасса ито ба̄хиракабра̄хман̣асса бра̄хман̣акиччам̣ парипун̣н̣ам̣ ман̃н̃анти, техи аттано да̄на̄дӣнам̣ аггасет̣т̣хабха̄вам̣ пака̄сетум̣ ‘‘двема̄ни, бхиккхаве, да̄на̄нӣ’’тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха йа̄га̄ти маха̄йан̃н̃а̄, маха̄да̄на̄нӣти аттхо, йа̄ни ‘‘йит̣т̣ха̄нӣ’’типи вуччанти. таттха вела̄мада̄навессантарада̄намаха̄виджитайан̃н̃асадиса̄ а̄мисайа̄га̄ ведитабба̄, маха̄самайасуттаман̇галасуттачӯл̣ара̄хулова̄дасуттасамачиттасуттадесана̄дайо дхаммайа̄га̄. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

га̄тха̄йам̣ айаджӣти ада̄си. амаччхарӣти саббамаччхарийа̄нам̣ бодхимӯлейева суппахӣнатта̄ маччхерарахито. саббабхӯта̄нукампӣти маха̄карун̣а̄йа саббасатте пийапуттам̣ вийа анугган̣ханасӣло. вуттан̃хетам̣ –

‘‘вадхаке девадатте ча, чоре ан̇гулима̄лаке;

дханапа̄ле ра̄хуле чева, самачитто маха̄мунӣ’’ти. (ми. па. 6.6.5) –

сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

пат̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сулабхасуттаван̣н̣ана̄

101. дутийе аппа̄нӣти паритта̄ни. сулабха̄нӣти сукхена ладдхабба̄ни, йаттха каттхачи ва̄ сакка̄ хоти ладдхум̣. анаваджджа̄нӣти ваджджарахита̄ни ниддоса̄ни а̄гаманасуддхито ка̄йаман̣д̣ана̄дикилесаваттхубха̄ва̄бха̄вато ча. таттха сулабхата̄йа парийесанадуккхасса абха̄во дассито, аппата̄йа парихаран̣адуккхассапи абха̄во дассито, анаваджджата̄йа агарахитаббата̄йа бхиккхуса̄руппабха̄во дассито хоти. аппата̄йа ва̄ паритта̄сасса аваттхута̄, сулабхата̄йа гедха̄йа аваттхута̄, анаваджджата̄йа а̄дӣнававасена ниссаран̣апан̃н̃а̄йа ваттхута̄ дассита̄ хоти. аппата̄йа ва̄ ла̄бхена на соманассам̣ джанайанти, сулабхата̄йа ала̄бхена на доманассам̣ джанайанти, анаваджджата̄йа виппат̣иса̄ранимиттам̣ ан̃н̃а̄н̣упеккхам̣ на джанайанти авиппат̣иса̄раваттхубха̄вато.

пам̣сукӯланти ратхика̄суса̄насан̇ка̄ракӯт̣а̄дӣсу йаттха каттхачи пам̣сӯнам̣ упари т̣хитатта̄ аббхуггатат̣т̣хена пам̣сукӯлам̣ вийа̄ти пам̣сукӯлам̣, пам̣су вийа куччхитабха̄вам̣ улати гаччхатӣти пам̣сукӯланти евам̣ ладдхана̄мам̣ ратхика̄дӣсу патитанантака̄ни уччинитва̄ катачӣварам̣. пин̣д̣ийа̄лопоти джан̇гхапин̣д̣ийа̄ балена чаритва̄ гхаре гхаре а̄лопаматтам̣ катва̄ ладдхабходжанам̣. руккхамӯланти вивека̄нурӯпам̣ йам̣кин̃чи руккхасамӣпам̣. пӯтимуттанти йам̣кин̃чи гомуттам̣. йатха̄ хи суван̣н̣аван̣н̣опи ка̄йо пӯтика̄йова евам̣ абхинавампи муттам̣ пӯтимуттамева. таттха кечи гомуттабха̄витам̣ харитакӣкхан̣д̣ам̣ ‘‘пӯтимутта’’нти ваданти, пӯтибха̄вена а̄пан̣а̄дито виссат̣т̣хам̣ чхад̣д̣итам̣ апариггахитам̣ йам̣кин̃чи бхесаджджам̣ пӯтимуттанти адхиппетанти апаре.

йато кхоти паччатте ниссаккавачанам̣, йам̣ кхоти вуттам̣ хоти. тена ‘‘тут̣т̣хо хотӣ’’ти вуттакирийам̣ пара̄масати. тут̣т̣хоти сантут̣т̣хо. идамасса̄ханти йва̄йам̣ чатуббидхена йатха̄вуттена паччайена аппена сулабхена сантосо, идам̣ имасса бхиккхуно сӣласам̣вара̄дӣсу ан̃н̃атарам̣ екам̣ са̄ман̃н̃ан̇гам̣ саман̣абха̄вака̄ран̣анти ахам̣ вада̄ми. сантут̣т̣хасса хи чатупа̄рисуддхисӣлам̣ супарипун̣н̣ам̣ хоти, саматхавипассана̄ ча бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханти. атха ва̄ са̄ман̃н̃ам̣ на̄ма арийамагго. тасса сан̇кхепато две ан̇га̄ни – ба̄хирам̣, аджджхаттиканти. таттха ба̄хирам̣ саппурисӯпаниссайо саддхаммассаванан̃ча, аджджхаттикам̣ пана йонисо манасика̄ро дхамма̄нудхаммапат̣ипатти ча. тесу йасма̄ йатха̄рахам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипаттибхӯта̄ тасса̄ мӯлабхӯта̄ чете дхамма̄, йадидам̣ аппиччхата̄ сантут̣т̣хита̄ павивиттата̄ асам̣сат̣т̣хата̄ а̄раддхавӣрийата̄ти евама̄дайо, тасма̄ вуттам̣ ‘‘идамасса̄хам̣ ан̃н̃атарам̣ са̄ман̃н̃ан̇ганти вада̄мӣ’’ти.

га̄тха̄су сена̄санама̄раббха̄ти виха̄ра̄дим̣ ман̃чапӣт̣ха̄дин̃ча сена̄санам̣ нисса̄йа. чӣварам̣ па̄набходжананти нива̄сана̄дичӣварам̣, амбапа̄нака̄дипа̄нам̣, кха̄данӣйабходжанӣйа̄дибхун̃джитаббаваттхун̃ча а̄раббха̄ти самбандхо. вигха̄то вихатабха̄во четодуккхам̣ на хотӣти йоджана̄. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – ‘‘асукасмим̣ на̄ма а̄ва̄се паччайа̄ сулабха̄’’ти лабхитаббат̣т̣ха̄нагаманена ва̄ ‘‘майхам̣ па̄пун̣а̄ти на туйха’’нти вива̄да̄паджджанена ва̄ навакаммакаран̣а̄дивасена ва̄ сена̄сана̄дӣни парийесанта̄нам̣ асантут̣т̣ха̄нам̣ иччхитала̄бха̄дина̄ йо вигха̄то читтасса хоти, со таттха сантут̣т̣хасса на хотӣти. диса̄ наппат̣ихан̃н̃атӣти сантут̣т̣хийа̄ ча̄туддиса̄бха̄вена диса̄ наппат̣иханти. вуттан̃хетам̣ –

‘‘ча̄туддисо аппат̣игхо ча хоти,

сантуссама̄но итарӣтарена̄’’ти. (су. ни. 42; чӯл̣ани. кхаггависа̄н̣асуттаниддеса 128);

йасса хи ‘‘асукат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма гато чӣвара̄дӣни лабхисса̄мӣ’’ти читтам̣ уппаджджати, тасса диса̄ пат̣ихан̃н̃ати на̄ма. йасса пана евам̣ на уппаджджати, тасса диса̄ на пат̣ихан̃н̃ати на̄ма. дхамма̄ти пат̣ипаттидхамма̄. са̄ман̃н̃асса̄нуломика̄ти саман̣адхаммасса саматхавипассана̄бха̄вана̄йа арийамаггассева ва̄ ануччхавика̄ аппиччхата̄дайо. адхиггахита̄ти саббе те тут̣т̣хачиттасса сантут̣т̣хачиттена бхиккхуна̄ адхиггахита̄ пат̣ипаккхадхамме абхибхавитва̄ гахита̄ хонти аббхантарагата̄, на ба̄хирагата̄ти.

дутийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. а̄саваккхайасуттаван̣н̣ана̄

102. татийе джа̄натоти джа̄нантасса. пассатоти пассантасса. йадипи има̄ни двепи пада̄ни екаттха̄ни, бйан̃джанамева на̄нам̣, евам̣ сантепи ‘‘джа̄нато’’ти н̃а̄н̣алаккхан̣ам̣ упа̄да̄йа пуггалам̣ ниддисати. джа̄наналаккхан̣ан̃хи н̃а̄н̣ам̣. ‘‘пассато’’ти н̃а̄н̣аппабха̄вам̣ упа̄да̄йа. дассанаппабха̄ван̃хи упа̄да̄йа н̃а̄н̣асаман̇гӣ пуггало чаккхума̄ вийа пуггало чаккхуна̄ рӯпа̄ни, н̃а̄н̣ена виват̣е дхамме пассати. атха ва̄ джа̄натоти анубодхан̃а̄н̣ена джа̄нато. пассатоти пат̣иведхан̃а̄н̣ена пассато. пат̣иломато ва̄ дассанамаггена пассато, бха̄вана̄маггена джа̄нато. кечи пана ‘‘н̃а̄татӣран̣апаха̄напарин̃н̃а̄хи джа̄нато, сикха̄ппаттавипассана̄йа пассато’’ти ваданти. атха ва̄ дуккхам̣ парин̃н̃а̄бхисамайена джа̄нато, ниродхам̣ саччхикирийа̄бхисамайена пассато. тадубхайе ча сати паха̄набха̄вана̄бхисамайа̄ сиддха̄ ева хонтӣти чатусачча̄бхисамайо вутто хоти. йада̄ четтха випассана̄н̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣, тада̄ ‘‘джа̄нато пассато’’ти пада̄нам̣ хетуаттхадӣпаната̄ дат̣т̣хабба̄. йада̄ пана магган̃а̄н̣ам̣ адхиппетам̣, тада̄ маггакиччаттхадӣпаната̄.

а̄сава̄нам̣ кхайанти ‘‘джа̄нато, ахам̣ бхиккхаве, пассато а̄сава̄нам̣ кхайам̣ вада̄мӣ’’ти (ма. ни. 1.15; сам̣. ни. 3.101; 5.1095) евама̄гате сабба̄савасам̣варапарийа̄йе ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ ана̄савам̣ четовимутти’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 1.438) ча суттападесу а̄сава̄нам̣ паха̄нам̣ аччантаккхайо асамуппа̄до кхӣн̣а̄ка̄ро наттхибха̄во ‘‘а̄саваккхайо’’ти вутто. ‘‘а̄сава̄нам̣ кхайа̄ саман̣о хотӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.438) пхалам̣.

‘‘параваджджа̄нупассисса, ниччам̣ уджджха̄насан̃н̃ино;

а̄сава̄ тасса вад̣д̣ханти, а̄ра̄ со а̄саваккхайа̄’’ти. (дха. па. 253); –

а̄дӣсу нибба̄нам̣.

‘‘секхасса сиккхама̄насса, уджумагга̄нуса̄рино;

кхайасмим̣ пат̣хамам̣ н̃а̄н̣ам̣, тато ан̃н̃а̄ анантара̄;

тато ан̃н̃а̄вимуттасса, н̃а̄н̣ам̣ ве хоти та̄дино’’ти. (а. ни. 3.86; итиву. 62) –

евама̄гате индрийасутте идха ча магго ‘‘а̄саваккхайо’’ти вутто. тасма̄ йатха̄вуттанайена джа̄нантасса пассантасса ахам̣ арийамагга̄дхигамам̣ вада̄мӣти вуттам̣ хоти. но аджа̄нато но апассатоти йо пана на джа̄на̄ти на пассати, тасса но вада̄мӣти аттхо. етена йе аджа̄нато апассатопи сам̣са̄расуддхим̣ ваданти, те пат̣иккхипати. пуримена ва̄ пададвайена упа̄йо вутто, имина̄ анупа̄йапат̣иседхо. сан̇кхепена четтха н̃а̄н̣ам̣ а̄саваккхайакарам̣, сесам̣ тасса париккха̄роти дассети.

ида̄ни йам̣ джа̄нато йам̣ пассато а̄саваккхайо хоти, там̣ дассетум̣ ‘‘кин̃ча, бхиккхаве, джа̄нато’’ти пуччхам̣ а̄рабхи. таттха джа̄нана̄ бахувидха̄. даббаджа̄тико ева хи кочи бхиккху чхаттам̣ ка̄тум̣ джа̄на̄ти, кочи чӣвара̄дӣнам̣ ан̃н̃атарам̣, тасса ӣдиса̄ни камма̄ни ваттасӣсе т̣хатва̄ каронтасса са̄ джа̄нана̄ ‘‘маггапхала̄нам̣ падат̣т̣ха̄нам̣ на хотӣ’’ти на ваттабба̄. йо пана са̄сане паббаджитва̄ веджджакамма̄дӣни ка̄тум̣ джа̄на̄ти, тассевам̣ джа̄нато а̄сава̄ вад̣д̣хантийева. тасма̄ йам̣ джа̄нато йам̣ пассато а̄сава̄нам̣ кхайо хоти, тадева дассенто а̄ха ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄ди. таттха йам̣ ваттаббам̣ чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ йонисоманасика̄расутте сан̇кхепато вуттамева.

таттха пана ‘‘йонисо, бхиккхаве, бхиккху манаси каронто акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄ветӣ’’ти (итиву. 16) а̄гататта̄ ‘‘идам̣ дуккханти йонисо манаси каротӣ’’тиа̄дина̄ аттхавибха̄вана̄ ката̄. идха ‘‘идам̣ дуккханти, бхиккхаве, джа̄нато пассато а̄сава̄нам̣ кхайо хотӣ’’ти (ма. ни. 1.15; сам̣. ни. 3.101; 5.1095) а̄гататта̄ ‘‘идам̣ дуккханти парин̃н̃а̄пат̣иведхавасена парин̃н̃а̄бхисамайавасена магган̃а̄н̣ена джа̄нато пассато а̄сава̄нам̣ кхайо хотӣ’’тиа̄дина̄ найена йоджетаббам̣. а̄савесу ча пат̣хамамаггена дит̣т̣ха̄саво кхӣйати, татийамаггена ка̄ма̄саво, чатуттхамаггена бхава̄саво авиджджа̄саво ча кхӣйатӣти ведитаббо.

га̄тха̄су вимуттин̃а̄н̣анти вимуттийам̣ нибба̄не пхале ча паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. уттаманти уттамадхамма̄рамман̣атта̄ уттамам̣. кхайе н̃а̄н̣анти а̄сава̄нам̣ сам̣йоджана̄нан̃ча кхайе кхайакаре арийамагге н̃а̄н̣ам̣. ‘‘кхӣн̣а̄ сам̣йоджана̄ ити н̃а̄н̣а’’нти идха̄пи а̄нетва̄ самбандхитаббам̣. тена пахӣнакилесапаччавеккхан̣ам̣ дассети. еваметтха чатта̄рипи паччавеккхан̣ан̃а̄н̣а̄ни вутта̄ни хонти. авасит̣т̣хакилесапаччавеккхан̣а̄ хи идха наттхи арахаттапхала̄дхигамасса адхиппетатта̄. йатха̄ четтха джа̄нато пассатоти нибба̄на̄дхигамена самма̄дит̣т̣хикиччам̣ адхикам̣ катва̄ вуттам̣, евам̣ саммаппадха̄накиччампи адхикамева иччхитаббанти дассенто ‘‘на твевидам̣ кусӣтена̄’’ти оса̄нага̄тхама̄ха.

таттха на твевиданти на ту ева идам̣. тусаддо нипа̄таматтам̣. ба̄ленамавиджа̄ната̄ти мака̄ро падасандхикаро. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – идам̣ секкхамаггена асеккхамаггена ча паттаббам̣ абхиджджха̄ка̄йагантха̄дисаббагантха̄нам̣ памочанам̣ памочанасса нимиттабхӯтам̣ нибба̄нам̣ ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ чатта̄ри сачча̄ни йатха̄бхӯтам̣ авиджа̄ната̄ тато ева ба̄лена авиддасуна̄ йатха̄ адхигантум̣ на сакка̄, евам̣ кусӣтена ниббӣрийена̄пи, тасма̄ тададхигама̄йа а̄раддхавӣрийена бхавитаббанти. тена̄ха бхагава̄ ‘‘а̄раддхавӣрийасса̄йам̣ дхаммо, но кусӣтасса’’ (дӣ. ни. 3.358).

‘‘а̄рамбхатха никкаматха, йун̃джатха буддхаса̄сане;

дхуна̄тха маччуно сенам̣, нал̣а̄га̄рам̣ва кун̃джаро’’ти. (сам̣. ни. 1.185; нетти. 29; ми. па. 5.1.4);

татийасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. саман̣абра̄хман̣асуттаван̣н̣ана̄

103. чатуттхе йе хи кечӣти йе кечи. идам̣ дуккханти йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄нантӣти ‘‘идам̣ дуккхам̣, еттакам̣ дуккхам̣, на ито бхиййо’’ти авипарӣтам̣ сабха̄васарасалаккхан̣ато випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа дуккхасаччам̣ на джа̄нанти на пат̣ивиджджханти. сесесупи есева найо. на ме те, бхиккхаветиа̄дӣсу айам̣ сан̇кхепаттхо – бхиккхаве, чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ анануйутта̄ паббаджджа̄маттасаман̣а̄ чева джа̄тиматтабра̄хман̣а̄ ча на майа̄ те самитапа̄пасаман̣есу саман̣оти, ба̄хитапа̄пабра̄хман̣есу бра̄хман̣оти ча саммата̄ анун̃н̃а̄та̄. касма̄? саман̣акаран̣а̄нам̣ бра̄хман̣акаран̣а̄нан̃ча дхамма̄нам̣ абха̄ватоти. тенева̄ха ‘‘на ча пана те а̄йасманто’’тиа̄ди. таттха са̄ман̃н̃аттханти са̄ман̃н̃асан̇кха̄там̣ аттхам̣, чатта̄ри са̄ман̃н̃апхала̄нӣти аттхо. брахман̃н̃аттханти тассева вевачанам̣. апаре пана ‘‘са̄ман̃н̃аттханти чатта̄ро арийамагга̄, брахман̃н̃аттханти чатта̄ри арийапхала̄нӣ’’ти ваданти. сесам̣ вуттанайамева. суккапаккхо вуттавипарийа̄йена ведитаббо. га̄тха̄су апуббам̣ наттхи.

чатуттхасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сӣласампаннасуттаван̣н̣ана̄

104. пан̃чаме сӣласампанна̄ти еттха сӣлам̣ на̄ма кхӣн̣а̄сава̄нам̣ локийалокуттарасӣлам̣, тена сампанна̄ саманна̄гата̄ти сӣласампанна̄. сама̄дхипан̃н̃а̄супи есева найо. вимутти пана пхалавимуттийева, вимуттин̃а̄н̣адассанам̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. еваметтха сӣла̄дайо тайо локийалокуттара̄, вимутти локуттара̄ва, вимуттин̃а̄н̣адассанам̣ локийамева. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ паре оваданти ануса̄сантӣти ова̄дака̄. вин̃н̃а̄пака̄ти камма̄ни каммапхала̄ни ча, вин̃н̃а̄пака̄, таттха ча ‘‘име дхамма̄ кусала̄, име дхамма̄ акусала̄. име дхамма̄ са̄ваджджа̄, име дхамма̄ анаваджджа̄’’тиа̄дина̄ кусала̄дивибха̄гато кхандха̄дивибха̄гато салаккхан̣ато са̄ман̃н̃алаккхан̣атоти вивидхехи найехи дхамма̄нам̣ н̃а̄пака̄ авабодхака̄. сандассака̄ти тейева дхамме хаттхена гахетва̄ вийа парасса паччаккхато дассета̄ро. сама̄дапака̄ти йам̣ сӣла̄ди йехи асама̄диннам̣, тасса сама̄да̄пета̄ро, таттха те патит̣т̣ха̄пета̄ро. самуттеджака̄ти евам̣ кусаладхаммесу патит̣т̣хита̄нам̣ упари адхичитта̄нуйоге нийоджанавасена читтасса самма̄ уттеджака̄, йатха̄ висеса̄дхигамо хоти, евам̣ ниса̄манавасена теджака̄. сампахам̣сака̄ти тесам̣ йатха̄ладдхехи упариладдхаббехи ча гун̣ависесехи читтасса самма̄ пахам̣сака̄, ладдхасса̄давасена сут̣т̣ху тосака̄. алам̣самаккха̄та̄роти алам̣ парийаттам̣ йатха̄вуттам̣ апариха̄петва̄ саммадева ануггаха̄дхиппа̄йена аккха̄та̄ро.

атха ва̄ сандассака̄ти дхаммам̣ десента̄ паваттиниваттийо сабха̄васарасалаккхан̣ато саммадева дассета̄ро. сама̄дапака̄ти читте патит̣т̣ха̄панавасена тассева аттхасса га̄ха̄пака̄. самуттеджака̄ти тадаттхаггахан̣е усса̄хаджананена саммадева водапака̄ джотака̄ ва̄. сампахам̣сака̄ти тадаттхапат̣ипаттийам̣ а̄нисам̣садассанена саммадева пахам̣сака̄ тосака̄. алам̣самаккха̄та̄роти саматтха̄ хутва̄ вуттанайена самаккха̄та̄ро. саддхаммасса̄ти пат̣иведхасаддхаммасса, тивидхасса̄пи ва̄ саддхаммасса десета̄ро.

дассанампаханти дассанампи ахам̣. там̣ панетам̣ чаккхудассанам̣ н̃а̄н̣адассананти дувидхам̣. таттха пасаннехи чаккхӯхи арийа̄нам̣ олоканам̣ чаккхудассанам̣ на̄ма. арийабха̄вакара̄нам̣ пана дхамма̄нам̣ арийабха̄васса ча випассана̄маггапхалехи адхигамо н̃а̄н̣адассанам̣ на̄ма. имасмим̣ панаттхе чаккхудассанам̣ адхиппетам̣. арийа̄нан̃хи пасаннехи чаккхӯхи олоканампи сатта̄нам̣ бахӯпака̄рамева. савананти ‘‘асуко на̄ма кхӣн̣а̄саво асукасмим̣ на̄ма рат̣т̣хе ва̄ джанападе ва̄ га̄ме ва̄ нигаме ва̄ виха̄ре ва̄ лен̣е ва̄ васатӣ’’ти катхента̄нам̣ сотена саванам̣, етампи бахӯпака̄рамева. упасан̇камананти ‘‘да̄нам̣ ва̄ дасса̄ми, пан̃хам̣ ва̄ пуччхисса̄ми, дхаммам̣ ва̄ сосса̄ми, сакка̄рам̣ ва̄ карисса̄мӣ’’ти еварӯпена читтена арийа̄нам̣ упасан̇каманам̣. пайирупа̄сананти пан̃хапайирупа̄санам̣, арийа̄нам̣ гун̣е сутва̄ те упасан̇камитва̄ нимантетва̄ да̄нам̣ ва̄ датва̄ ваттам̣ ва̄ катва̄ ‘‘ким̣, бханте, кусала’’нтиа̄дина̄ найена пан̃хапуччхананти аттхо. веййа̄вачча̄дикаран̣ам̣ пайирупа̄санам̣йева. ануссаран̣анти раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄несу нисиннасса ‘‘ида̄ни арийа̄ гумбален̣аман̣д̣апа̄дӣсу джха̄навипассана̄маггапхаласукхехи вӣтина̄ментӣ’’ти тесам̣ диббавиха̄ра̄дигун̣ависеса̄рамман̣ам̣ ануссаран̣ам̣. йо ва̄ тесам̣ сантика̄ ова̄до ладдхо хоти, там̣ а̄ваджджитва̄ ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не сӣлам̣ катхитам̣, имасмим̣ сама̄дхи, имасмим̣ випассана̄, имасмим̣ магго, имасмим̣ пхала’’нти евам̣ ануссаран̣ам̣.

анупаббаджджанти арийесу читтам̣ паса̄детва̄ гхара̄ никкхамма тесам̣ сантике паббаджджам̣. арийесу хи читтам̣ паса̄детва̄ тесам̣йева сантике паббаджитва̄ тесам̣йева ова̄да̄нуса̄саним̣ пачча̄сӣсама̄насса чаратопи паббаджджа̄ анупаббаджджа̄ на̄ма, ан̃н̃есам̣ сантике ова̄да̄нуса̄саним̣ пачча̄сӣсама̄насса чаратопи паббаджджа̄ анупаббаджджа̄ на̄ма, арийесу паса̄дена ан̃н̃аттха паббаджитва̄ арийа̄нам̣ сантике ова̄да̄нуса̄саним̣ пачча̄сӣсама̄насса чаратопи паббаджджа̄ анупаббаджджа̄ва. ан̃н̃есу пана паса̄дена ан̃н̃есам̣йева сантике паббаджитва̄ ан̃н̃есам̣йева ова̄да̄нуса̄саним̣ пачча̄сӣсама̄насса чарато паббаджджа̄ анупаббаджджа̄ на̄ма на хоти. вуттанайена паббаджитесу пана маха̄кассапаттхерасса та̄ва анупаббаджджам̣ паббаджита̄ сатасахассаматта̄ ахесум̣, татха̄ тхерассева саддхивиха̄рикасса чандагуттаттхерасса, тасса̄пи саддхивиха̄рикасса сӯрийагуттаттхерасса, тасса̄пи саддхивиха̄рикасса ассагуттаттхерасса, тасса̄пи саддхивиха̄рикасса йонакадхаммараккхитаттхерасса. тасса пана саддхивиха̄рико асокаран̃н̃о канит̣т̣хабха̄та̄ тиссаттхеро на̄ма ахоси. тасса анупаббаджджам̣ паббаджита̄ ад̣д̣хатеййакот̣исан̇кха̄ ахесум̣. дӣпаппаса̄дакамаха̄махиндаттхерасса пана анупаббаджита̄нам̣ ган̣анапариччхедо наттхи. йа̄ваджджадиваса̄ лан̇ка̄дӣпе саттхари паса̄дена паббаджанта̄ маха̄махиндаттхерассева анупаббаджджанти на̄ма.

ида̄ни йена ка̄ран̣ена тесам̣ арийа̄нам̣ дассана̄ди бахӯпака̄ранти вуттам̣, там̣ дассетум̣ ‘‘татха̄рӯпе’’тиа̄дима̄ха. таттха татха̄рӯпети та̄дисе сӣла̄дигун̣асампанне арийе. йасма̄ дассанасавана̄нуссаран̣а̄ни упасан̇каманапайирупа̄санат̣т̣ха̄на̄ни, тасма̄ та̄ни ана̄маситва̄ упасан̇каманапайирупа̄сана̄нийева дассетум̣ ‘‘севато бхаджато пайирупа̄сато’’ти вуттам̣. дассанасавана̄нуссаран̣ато хи арийесу уппаннасаддхо те упасан̇камитва̄ пайирупа̄ситва̄ пан̃хам̣ пуччхитва̄ ладдхасавана̄нуттарийо апарипӯре сӣла̄дигун̣е парипӯрессатӣти. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘саддха̄джа̄то упасан̇камати, упасан̇каманто пайирупа̄сатӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 2.183).

таттха севатоти ваттапат̣иваттакаран̣авасена ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камато. бхаджатоти сампийа̄йанабхаттивасена бхаджато. пайирупа̄сатоти пан̃хапуччханена пат̣ипаттианукаран̣ена ча пайирупа̄сатоти тин̣н̣ам̣ пада̄нам̣ аттхавибха̄го дӣпетаббо. вимуттин̃а̄н̣адассанасса па̄рипӯри екӯнавӣсатимасса паччавеккхан̣ан̃а̄н̣асса уппаттийа̄ ведитабба̄.

еварӯпа̄ ча те, бхиккхаве, бхиккхӯтиа̄дӣсу йе йатха̄вуттагун̣асаманна̄гамена еварӯпа̄ едиса̄ бхиннасаббакилеса̄ бхиккхӯ, те дит̣т̣хадхаммика̄дихитесу сатта̄нам̣ нийоджанавасена ануса̄санато саттха̄ротипи вуччанти. джа̄тиканта̄ра̄диниттхаран̣ато саттхава̄ха̄типи, ра̄га̄диран̣а̄нам̣ джаханато джаха̄панато ча ран̣ан̃джаха̄типи, авиджджа̄тамасса виноданато винода̄панато ча тамонуда̄типи, сапарасанта̄несу пан̃н̃а̄а̄локапан̃н̃а̄обха̄сапан̃н̃а̄паджджота̄нам̣ каран̣ена ниббаттанена а̄лока̄дикара̄типи, татха̄ н̃а̄н̣укка̄н̃а̄н̣аппабха̄дхаммукка̄дхаммаппабха̄нам̣ дха̄ран̣ена каран̣ена ча укка̄дха̄ра̄типи, пабхан̇кара̄типи, а̄ракатта̄ килесехи, анайе на ирийанато, айе ча ирийанато паресам̣ татха̄бха̄вахетубха̄вато, садевакена локена аран̣ӣйато арийа̄типи, пан̃н̃а̄чаккхудхаммачаккхӯнам̣ са̄тисайапат̣ила̄бхена чаккхумантотипи вуччанти.

га̄тха̄су па̄моджджакаран̣ам̣ т̣ха̄нанти нира̄мисасса памодасса ниббаттакам̣ т̣ха̄нам̣ ка̄ран̣ам̣. етанти ида̄ни ваттаббанидассанам̣ сандха̄йа вадати. виджа̄натанти сам̣килесавода̄не йа̄тха̄вато джа̄нанта̄нам̣. бха̄витатта̄нанти бха̄витасабха̄ва̄нам̣, ка̄йабха̄вана̄дӣхи бха̄витасанта̄на̄нанти аттхо. дхаммаджӣвинанти миччха̄джӣвам̣ паха̄йа дхаммена н̃а̄йена джӣвикакаппанато, дхаммена ва̄ н̃а̄йена аттабха̄васса паваттанато, сама̄паттибахулата̄йа ва̄ аггапхаладхаммена джӣванато дхаммаджӣвинам̣. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – йадидам̣ бха̄витатта̄нам̣ паринит̣т̣хитасама̄дхипан̃н̃а̄бха̄вана̄нам̣ тато ева дхаммаджӣвинам̣ арийа̄нам̣ дассанам̣. етам̣ авиппат̣иса̄ранимитта̄нам̣ сӣла̄дӣнам̣ па̄рипӯрихетубха̄вато виджа̄натам̣ саппан̃н̃аджа̄тика̄нам̣ екантенева пӣтипа̄моджджака̄ран̣анти.

ида̄ни там̣ тасса ка̄ран̣абха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘те джотайантӣ’’ти оса̄нага̄тха̄двайама̄ха. таттха тети те бха̄витатта̄ дхаммаджӣвино арийа̄. джотайантӣти пака̄сайанти. бха̄сайантӣти саддхаммобха̄сена локам̣ пабха̄сайанти, дхаммам̣ десентӣти аттхо. йесанти йесам̣ арийа̄нам̣. са̄сананти ова̄дам̣. саммадан̃н̃а̄йа̄ти пуббабха̄ган̃а̄н̣ехи саммадева джа̄нитва̄. сесам̣ вуттанайамева.

пан̃чамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. тан̣хуппа̄дасуттаван̣н̣ана̄

105. чхат̣т̣хе тан̣хуппа̄да̄ти еттха уппаджджати етесӯти уппа̄да̄. ка̄ уппаджджати? тан̣ха̄. тан̣ха̄йа уппа̄да̄ тан̣хуппа̄да̄, тан̣ха̄ваттхӯни тан̣ха̄ка̄ран̣а̄нӣти аттхо. йаттха̄ти йесу нимиттабхӯтесу. уппаджджама̄на̄ти уппаджджанасӣла̄. чӣварахетӯти ‘‘каттха мана̄пам̣ чӣварам̣ лабхисса̄мӣ’’ти чӣварака̄ран̣а̄ уппаджджати. сесападесупи есева найо. итибхава̄бхавахетӯти еттха пана итӣти нидассанаттхе нипа̄то. йатха̄ чӣвара̄дихету, евам̣ бхава̄бхавахетупӣти аттхо. бхава̄бхава̄ти четтха пан̣ӣтаппан̣ӣта̄ни саппинаванӣта̄дӣни адхиппета̄ни бхавати а̄рогйам̣ етена̄ти катва̄. ‘‘сампаттибхавесу пан̣ӣтаппан̣ӣтатаро бхава̄бхаво’’типи ваданти. бхавоти ва̄ сампатти, абхавоти випатти. бхавоти вуд̣д̣хи, абхавоти ха̄ни. там̣ нимиттан̃ча тан̣ха̄ уппаджджатӣти вуттам̣ ‘‘бхава̄бхавахету ва̄’’ти.

га̄тха̄ хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ ева. апича тан̣ха̄дутийоти тан̣ха̄саха̄йо. айан̃хи сатто анаматагге сам̣са̄рават̣т̣е сам̣саранто на екакова сам̣сарати, тан̣хам̣ пана дутийикам̣ саха̄йикам̣ лабхитва̄ва сам̣сарати. татха̄ хи там̣ папа̄тапа̄там̣ ачинтетва̄ мадхуган̣ханакалуддакам̣ вийа анека̄дӣнава̄кулесупи бхавесу а̄нисам̣самева дассентӣ анаттхаджа̄ле са̄ париббхама̄пети. етама̄дӣнавам̣ н̃атва̄ти етам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннесу кхандхесу иттхабха̄ван̃н̃атха̄бха̄васан̃н̃итам̣ а̄дӣнавам̣ джа̄нитва̄. тан̣хам̣ дуккхасса самбхаванти ‘‘тан̣ха̄ ча̄йам̣ ват̣т̣адуккхасса самбхаво пабхаво ка̄ран̣а’’нти джа̄нитва̄. етта̄вата̄ ча екасса бхиккхуно випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттуппатти дассита̄. ида̄ни там̣ кхӣн̣а̄савам̣ тхоменто ‘‘вӣтатан̣хо’’тиа̄дима̄ха. йам̣ панеттха авуттам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева.

чхат̣т̣хасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. сабрахмакасуттаван̣н̣ана̄

106. саттаме сабрахмака̄нӣти сасет̣т̣хака̄ни. йесанти йесам̣ кула̄нам̣. путта̄нанти путтехи пӯджитасаддайогена хи идам̣ каран̣аттхе са̄мивачанам̣. аджджха̄га̄рети саке гхаре. пӯджита̄ хонтӣти йам̣ гхаре аттхи, тена пат̣иджаггита̄ мана̄пена чева ка̄йикава̄часикена ча паччупат̣т̣хита̄ хонти. ити ма̄та̄питупӯджака̄ни кула̄ни ‘‘сабрахмака̄нӣ’’ти пасам̣ситва̄ упарипи несам̣ пасам̣санӣйатам̣ дассенто ‘‘сапуббадевата̄нӣ’’тиа̄дима̄ха.

таттха брахма̄тиа̄дӣни тесам̣ брахма̄дибха̄васа̄дханаттхам̣ вутта̄ни. татра̄йаматтхавибха̄вана̄ – брахма̄ти сет̣т̣ха̄дхивачанам̣. йатха̄ хи брахмуно чатассо бха̄вана̄ авиджахита̄ хонти метта̄, карун̣а̄, мудита̄, упеккха̄ти, евам̣ ма̄та̄питӯнам̣ путтесу чатассо бха̄вана̄ авиджахита̄ хонти. та̄ тасмим̣ тасмим̣ ка̄ле ведитабба̄ – куччхигатасмин̃хи да̄раке ‘‘када̄ на кхо путтакам̣ арогам̣ парипун̣н̣ан̇гапаччан̇гам̣ пассисса̄ма̄’’ти ма̄та̄питӯнам̣ меттачиттам̣ уппаджджати. йада̄ панеса мандо утта̄насеййако ӯка̄хи ва̄ ман̇кулехи ва̄ дат̣т̣хо дуккхасеййа̄йа ва̄ пӣл̣ито пародати виравати, тада̄сса саддам̣ сутва̄ ма̄та̄питӯнам̣ ка̄рун̃н̃ам̣ уппаджджати. а̄дха̄витва̄ видха̄витва̄ кӣл̣анака̄ле пана лобханӣйавайасмим̣ ва̄ т̣хитака̄ле да̄ракам̣ олокетва̄ ма̄та̄питӯнам̣ читтам̣ саппиман̣д̣е паккхиттасатавихатакаппа̄сапичупат̣алам̣ вийа мудукам̣ а̄модитам̣ памодитам̣, тада̄ несам̣ мудита̄ лаббхати. йада̄ пана тесам̣ путто да̄рабхаран̣ам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ па̄т̣ийеккам̣ ага̄рам̣ аджджха̄васати, тада̄ ма̄та̄питӯнам̣ ‘‘саккоти да̄ни но путтако аттано дхаммата̄йа джӣвиту’’нти маджджхаттабха̄во уппаджджати. евам̣ тасмим̣ ка̄ле упеккха̄ лаббхати. евам̣ ма̄та̄питӯнам̣ путтесу йатха̄ка̄лам̣ чатуббидхассапи брахмавиха̄расса лаббханато брахмасадисавуттита̄йа вуттам̣ ‘‘брахма̄ти, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ етам̣ адхивачана’’нти.

пуббадевата̄ти еттха дева̄ на̄ма тивидха̄ – саммутидева̄, упапаттидева̄, висуддхидева̄ти. тесу саммутидева̄ на̄ма ра̄джа̄но кхаттийа̄. те хи ‘‘дево, девӣ’’ти локе вохарӣйанти, дева̄ вийа локасса ниггаха̄нуггахасаматтха̄ ча хонти. упапаттидева̄ на̄ма ча̄тумаха̄ра̄джикато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва бхавагга̄ уппанна̄ сатта̄. висуддхидева̄ на̄ма кхӣн̣а̄сава̄ саббакилесависуддхито. татра̄йам̣ вачанаттхо – диббанти, кӣл̣анти, лал̣анти, джотанти пат̣ипаккхам̣ джайанти ва̄ти дева̄. тесу саббасет̣т̣ха̄ висуддхидева̄. йатха̄ те ба̄ладжанехи катам̣ апара̄дхам̣ аган̣етва̄ екантенева тесам̣ анаттхаха̄ним̣ аттхуппаттин̃ча а̄кан̇кханта̄ва йатха̄вуттабрахмавиха̄райогена аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа пат̣ипаджджанти, даккхин̣еййата̄йа ча тесам̣ ка̄ра̄нам̣ махаппхалатам̣ маха̄нисам̣сатан̃ча а̄ваханти; евамева ма̄та̄питаропи путта̄нам̣ апара̄дхам̣ аган̣етва̄ екантенева тесам̣ анаттхаха̄ним̣ аттхуппаттин̃ча а̄кан̇кханта̄ вуттанайенева чатуббидхассапи брахмавиха̄расса лаббханато аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа пат̣ипаджджанта̄ парамадаккхин̣еййа̄ хутва̄ аттани ката̄нам̣ ка̄ра̄нам̣ махаппхалатам̣ маха̄нисам̣сатан̃ча а̄ваханти. саббадевехи ча пат̣хамам̣ тесам̣ упака̄равантата̄йа те а̄дитойева дева̄. тесан̃хи васена те пат̣хамам̣ ан̃н̃е деве ‘‘дева̄’’ти джа̄нанти а̄ра̄дхенти пайирупа̄санти, а̄ра̄дханавидхим̣ н̃атва̄ татха̄ пат̣ипаджджанта̄ тасса̄ пат̣ипаттийа̄ пхалам̣ адхигаччханти, тасма̄ те паччха̄дева̄ на̄ма. тена вуттам̣ ‘‘пуббадевата̄ти, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ етам̣ адхивачана’’нти.

пубба̄чарийа̄ти пат̣хамаа̄чарийа̄. ма̄та̄питаро хи путте сиккха̄пента̄ атитарун̣ака̄лато пат̣т̣ха̄йа ‘‘евам̣ нисӣда, евам̣ гаччха, евам̣ тит̣т̣ха, евам̣ сайа, евам̣ кха̄да, евам̣ бхун̃джа, айам̣ те ‘та̄та̄’ти ваттаббо, айам̣ ‘бха̄тика̄’ти, айам̣ ‘бхагинӣ’ти, идам̣ на̄ма ка̄тум̣ ват̣т̣ати, идам̣ на ват̣т̣ати, асукам̣ на̄ма упасан̇камитум̣ ват̣т̣ати, асукам̣ на̄ма на ват̣т̣атӣ’’ти га̄хенти сиккха̄пенти. апарабха̄ге ан̃н̃е а̄чарийа̄пи сиппам̣ муддам̣ ган̣ананти евама̄дим̣ сиккха̄пенти, ан̃н̃е саран̣а̄ни денти, сӣлесу патит̣т̣ха̄пенти, пабба̄дженти, дхаммам̣ угган̣ха̄пенти, упасампа̄денти, сота̄паттимагга̄дӣни па̄пенти. ити саббепи те паччха̄а̄чарийа̄ на̄ма. ма̄та̄питаро пана саббапат̣хамам̣. тена̄ха ‘‘пубба̄чарийа̄ти, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ етам̣ адхивачана’’нти.

а̄хунеййа̄ти а̄нетва̄ хунитаббанти а̄хунам̣, дӯратопи а̄нетва̄ пхалависесам̣ а̄кан̇кхантена гун̣авантесу да̄табба̄нам̣ аннапа̄наваттхаччха̄дана̄дӣнам̣ етам̣ на̄мам̣, упака̄ракхеттата̄йа там̣ а̄хунам̣ арахантӣти а̄хунеййа̄. тена вуттам̣ ‘‘а̄хунеййа̄ти, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ етам̣ адхивачана’’нти.

ида̄ни тесам̣ брахма̄дибха̄ве ка̄ран̣ам̣ дассетум̣ ‘‘там̣ кисса хету? бахука̄ра̄’’тиа̄ди вуттам̣. там̣ кисса хетӯти там̣ ма̄та̄питӯнам̣ брахма̄диадхивачанам̣ кена ка̄ран̣ена̄ти чети аттхо. бахука̄ра̄ти бахӯпака̄ра̄. а̄па̄дака̄ти джӣвитасса а̄па̄дака̄, па̄лака̄. путта̄нан̃хи ма̄та̄питӯхи джӣвитам̣ а̄па̄дитам̣ па̄литам̣ гхат̣итам̣ ануппабандхена паваттитам̣ сампа̄дитам̣. посака̄ти хаттхапа̄де вад̣д̣хетва̄ хадайалохитам̣ па̄йетва̄ посета̄ро. имасса локасса дассета̄роти путта̄нам̣ имасмим̣ локе ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣адассанам̣ на̄ма ма̄та̄питаро нисса̄йа джа̄танти те несам̣ имасса локасса дассета̄ро на̄ма. ити тесам̣ бахука̄раттам̣ брахма̄дибха̄васса ка̄ран̣ам̣ дасситам̣, йена путто ма̄та̄питӯнам̣ локийена упака̄рена кеначи парийа̄йена парийантам̣ пат̣ика̄рам̣ ка̄тум̣ на саматтхойева. саче хи путто ‘‘ма̄та̄питӯнам̣ упака̄расса паччупака̄рам̣ карисса̄мӣ’’ти ут̣т̣ха̄йа самут̣т̣ха̄йа ва̄йаманто даккхин̣е ам̣сакӯт̣е ма̄тарам̣, итарасмим̣ питарам̣ т̣хапетва̄ вассасата̄йуко сакалам̣ вассасатампи парихареййа чатӯхи паччайехи уччха̄данапаримаддананха̄панасамба̄хана̄дӣхи ча йатха̄ручи упат̣т̣хаханто тесам̣ муттакарӣсампи аджигуччханто, на етта̄вата̄ путтена ма̄та̄питӯнам̣ пат̣ика̄ро като хоти ан̃н̃атра саддха̄дигун̣ависесе патит̣т̣ха̄пана̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –

‘‘двинна̄хам̣, бхиккхаве, на суппат̣ика̄рам̣ вада̄ми. катамесам̣ двиннам̣? ма̄ту ча питу ча. екена, бхиккхаве, ам̣сена ма̄тарам̣ парихареййа, екена ам̣сена питарам̣ парихареййа вассасата̄йуко вассасатаджӣвӣ, со ча несам̣ уччха̄данапаримаддананха̄панасамба̄ханена, те ча таттхева муттакарӣсам̣ чаджеййум̣, на твева, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ катам̣ ва̄ хоти пат̣икатам̣ ва̄. имисса̄ ча, бхиккхаве, маха̄патхавийа̄ пахӯтараттаратана̄йа ма̄та̄питаро иссарийа̄дхипачче радждже патит̣т̣ха̄пеййа, на твева, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ катам̣ ва̄ хоти пат̣икатам̣ ва̄. там̣ кисса хету? бахука̄ра̄, бхиккхаве, ма̄та̄питаро путта̄нам̣ а̄па̄дака̄ посака̄ имасса локасса дассета̄ро.

‘‘йо ча кхо, бхиккхаве, ма̄та̄питаро ассаддхе саддха̄сампада̄йа сама̄дапети нивесети патит̣т̣ха̄пети. дуссӣле сӣласампада̄йа, маччхарино ча̄гасампада̄йа, дуппан̃н̃е пан̃н̃а̄сампада̄йа сама̄дапети нивесети патит̣т̣ха̄пети. етта̄вата̄ кхо, бхиккхаве, ма̄та̄питӯнам̣ катан̃ча хоти пат̣икатан̃ча̄’’ти (а. ни. 2.34).

татха̄ –

‘‘ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄нам̣, путтада̄расса сан̇гахо’’ти; (кху. па̄. 5.6);

‘‘ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄нам̣, бхиккхаве, пан̣д̣итапан̃н̃атта’’нти ча –

евама̄дӣни ма̄та̄питӯнам̣ путтасса бахӯпака̄рабха̄васа̄дхака̄ни сутта̄ни дат̣т̣хабба̄ни.

га̄тха̄су вуччарети вуччанти катхӣйанти. паджа̄йа анукампака̄ти паресам̣ па̄н̣ам̣ чхиндитва̄пи аттано сантакам̣ йам̣кин̃чи чаджитва̄пи аттано паджам̣ пат̣иджагганти гопайанти, тасма̄ паджа̄йа аттано путта̄нам̣ анукампака̄ анугга̄хака̄.

намассеййа̄ти са̄йам̣ па̄там̣ упат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ‘‘идам̣ майхам̣ уттамам̣ пун̃н̃аккхетта’’нти намакка̄рам̣ кареййа. саккареййа̄ти сакка̄рена пат̣има̄неййа. ида̄ни там̣ сакка̄рам̣ дассенто ‘‘аннена̄’’тиа̄дима̄ха. таттха аннена̄ти йа̄губхаттакха̄данӣйена. па̄нена̄ти ат̣т̣хавидхапа̄нена. ваттхена̄ти нива̄санапа̄рупанена. сайанена̄ти ман̃чапӣт̣хабхисибимбохана̄дина̄ сайанена. уччха̄данена̄ти дуггандхам̣ пат̣ивинодетва̄ сугандхакаран̣уччха̄данена. нха̄нена̄ти сӣтака̄ле ун̣ходакена, ун̣хака̄ле сӣтодакена гатта̄ни парисин̃читва̄ нха̄панена. па̄да̄нам̣ дхованена ча̄ти ун̣ходакасӣтодакехи па̄дадхованена чева теламаккханена ча.

та̄йа нам̣ па̄ричарийа̄йа̄ти еттха нанти нипа̄таматтам̣, йатха̄вуттапаричаран̣ена. атха ва̄ па̄ричарийа̄йа̄ти бхаран̣акиччакаран̣акулавам̣сапатит̣т̣ха̄пана̄дина̄ пан̃чавидхаупат̣т̣ха̄нена. вуттан̃хетам̣ –

‘‘пан̃чахи кхо, гахапатипутта, т̣ха̄нехи путтена пураттхима̄ диса̄ ма̄та̄питаро паччупат̣т̣ха̄табба̄ ‘бхато не бхарисса̄ми, киччам̣ несам̣ карисса̄ми, кулавам̣сам̣ т̣хапесса̄ми, да̄йаджджам̣ пат̣ипаджджисса̄ми. атха ва̄ пана несам̣ пета̄нам̣ ка̄лаката̄нам̣ даккхин̣амануппадасса̄мӣ’ти. имехи кхо, гахапатипутта, пан̃чахи т̣ха̄нехи путтена пураттхима̄ диса̄ ма̄та̄питаро паччупат̣т̣хита̄ пан̃чахи т̣ха̄нехи путтам̣ анукампанти – па̄па̄ нива̄ренти, калйа̄н̣е нивесенти, сиппам̣ сиккха̄пенти, патирӯпена да̄рена сам̣йодженти, самайе да̄йаджджам̣ ниййа̄дентӣ’’ти (дӣ. ни. 3.267).

апича йо ма̄та̄питаро тӣсу ваттхӯсу абхиппасанне катва̄ сӣлесу ва̄ патит̣т̣ха̄петва̄ паббаджджа̄йа ва̄ нийоджетва̄ упат̣т̣хахати, айам̣ ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄ка̄нам̣ агготи ведитаббо. са̄ пана̄йам̣ па̄ричарийа̄ путтасса убхайалокахитасукха̄ваха̄ти дассенто ‘‘идхева нам̣ пасам̣санти, печча сагге памодатӣ’’ти а̄ха. таттха идха̄ти имасмим̣ локе. ма̄та̄питуупат̣т̣ха̄кан̃хи пуггалам̣ пан̣д̣итаманусса̄ таттха па̄ричарийа̄йа пасам̣санти ван̣н̣енти тхоменти, тасса ча дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджанта̄ сайампи аттано ма̄та̄питӯсу татха̄ пат̣ипаджджитва̄ махантам̣ пун̃н̃ам̣ пасаванти. печча̄ти паралокам̣ гантва̄ сагге т̣хито ма̄та̄питупат̣т̣ха̄ко диббасампаттӣхи модати памодати абхинандатӣти.

саттамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. бахука̄расуттаван̣н̣ана̄

107. ат̣т̣хаме бра̄хман̣агахапатика̄ти бра̄хман̣а̄ чева гахапатика̄ ча. т̣хапетва̄ бра̄хман̣е йе кечи ага̄рам̣ аджджха̄васанта̄ идха гахапатика̄ти ведитабба̄. йети анийамато ниддит̣т̣хапара̄масанам̣. воти упайогабахувачанам̣. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – бхиккхаве, тумха̄кам̣ бахӯпака̄ра̄ бра̄хман̣агахапатика̄, йе бра̄хман̣а̄ чева сесаага̄рика̄ ча ‘‘тумхе ева амха̄кам̣ пун̃н̃аккхеттам̣, йаттха майам̣ уддхаггикам̣ даккхин̣ам̣ патит̣т̣ха̄пема соваггикам̣ сукхавипа̄кам̣ саггасам̣ваттаника’’нти чӣвара̄дӣхи паччайехи патиупат̣т̣хита̄ти.

евам̣ ‘‘а̄мисада̄нена а̄мисасам̣вибха̄гена а̄миса̄нуггахена гахат̣т̣ха̄ бхиккхӯнам̣ упака̄раванто’’ти дассетва̄ ида̄ни дхаммада̄нена дхаммасам̣вибха̄гена дхамма̄нуггахена бхиккхӯнампи тесам̣ упака̄равантатам̣ дассетум̣ ‘‘тумхепи, бхиккхаве,’’тиа̄ди вуттам̣, там̣ вуттанайамева.

имина̄ ким̣ катхитам̣? пин̣д̣а̄пача̄йанам̣ на̄ма катхитам̣. айан̃хеттха адхиппа̄йо – бхиккхаве, йасма̄ име бра̄хман̣агахапатика̄ нева тумха̄кам̣ н̃а̄така̄, на митта̄, на ин̣ам̣ ва̄ дха̄ренти, атха кхо ‘‘име саман̣а̄ саммаггата̄ самма̄ пат̣ипанна̄, еттха но ка̄ра̄ махаппхала̄ бхависсанти маха̄нисам̣са̄’’ти пхалависесам̣ а̄кан̇кханта̄ тумхе чӣвара̄дӣхи упат̣т̣хаханти. тасма̄ там̣ тесам̣ адхиппа̄йам̣ парипӯрента̄ аппама̄дена сампа̄детха, дхаммадесана̄пи во ка̄рака̄нам̣йева собхати, а̄деййа̄ ча хоти, на итаресанти евам̣ самма̄пат̣ипаттийам̣ аппама̄до каран̣ӣйоти.

евамидам̣, бхиккхаветиа̄дӣсу айам̣ сан̇кхепаттхо – бхиккхаве, евам̣ имина̄ вуттаппака̄рена гахат̣т̣хапаббаджитехи а̄мисада̄надхаммада̄навасена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ саннисса̄йа ка̄ма̄дивасена чатуббидхассапи огхасса ниттхаран̣аттха̄йа сакалассапи ват̣т̣адуккхасса саммадева парийоса̄накаран̣а̄йа упосатхасӣланийама̄дивасена чатупа̄рисуддхисӣла̄дивасена ва̄ идам̣ са̄санабрахмачарийам̣ маггабрахмачарийан̃ча вуссати чарӣйатӣти.

га̄тха̄су са̄га̄ра̄ти гахат̣т̣ха̄. анага̄ра̄ти париччаттаага̄ра̄ паббаджита̄. убхо ан̃н̃он̃н̃аниссита̄ти те убхопи ан̃н̃аман̃н̃асанниссита̄. са̄га̄ра̄ хи анага̄ра̄нам̣ дхаммада̄насанниссита̄, анага̄ра̄ ча са̄га̄ра̄нам̣ паччайада̄насанниссита̄. а̄ра̄дхайантӣти са̄дхенти сампа̄денти. саддхамманти пат̣ипаттисаддхаммам̣ пат̣иведхасаддхамман̃ча. таттха йам̣ уттамам̣, там̣ дассенто а̄ха ‘‘йогаккхемам̣ ануттара’’нти арахаттам̣ нибба̄нан̃ча. са̄га̄ресӯти са̄га̄рехи, ниссакке идам̣ бхуммавачанам̣, са̄га̄ра̄нам̣ ва̄ сантике. паччайанти вутта̄васесам̣ дувидхам̣ паччайам̣ пин̣д̣апа̄там̣ бхесаджджан̃ча. париссайавинодананти утупариссайа̄дипариссайахаран̣ам̣ виха̄ра̄диа̄васатхам̣. сугатанти самма̄ пат̣ипаннам̣ калйа̄н̣апутхуджджанена саддхим̣ ат̣т̣хавидхам̣ арийапуггалам̣. са̄вако хи идха сугатоти адхиппето. гхарамесиноти гхарам̣ есино, гехе т̣хатва̄ гхара̄ва̄сам̣ васанта̄ бхогӯпакаран̣а̄ни чева гахат̣т̣хасӣла̄дӣни ча есанасӣла̄ти аттхо. саддаха̄но арахатанти араханта̄нам̣ арийа̄нам̣ вачанам̣, тесам̣ ва̄ самма̄пат̣ипаттим̣ саддаханта̄. ‘‘аддха̄ име самма̄ пат̣ипанна̄, йатха̄ име катхенти, татха̄ пат̣ипаджджанта̄нам̣ са̄ пат̣ипатти саггамоккхасампаттийа̄ сам̣ваттатӣ’’ти абхисаддаханта̄ти аттхо. ‘‘саддаханта̄’’типи па̄т̣хо. арийапан̃н̃а̄йа̄ти сувисуддхапан̃н̃а̄йа. джха̄йиноти а̄рамман̣алаккхан̣ӯпаниджджха̄навасена дувидхенапи джха̄нена джха̄йино.

идха дхаммам̣ чаритва̄на̄ти имасмим̣ аттабха̄ве, имасмим̣ ва̄ са̄сане локийалокуттарасукхасса маггабхӯтам̣ сӣла̄дидхаммам̣ пат̣ипаджджитва̄ йа̄ва паринибба̄нам̣ на па̄пун̣анти, та̄вадева сугатига̄мино. нандиноти пӣтисоманассайогена нанданасӣла̄. кечи пана ‘‘дхаммам̣ чаритва̄на магганти сота̄паттимаггам̣ па̄пун̣итва̄’’ти ваданти. девалокасминти чхаббидхепи ка̄ма̄вачарадевалоке. моданти ка̄мака̄миноти йатхиччхитаваттхуниппхаттито ка̄мака̄мино ка̄маванто хутва̄ памодантӣти.

ат̣т̣хамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. кухасуттаван̣н̣ана̄

108. наваме куха̄ти са̄мантаджаппана̄дина̄ куханаваттхуна̄ кухака̄, асантагун̣асамбха̄ваниччха̄йа кохан̃н̃ам̣ катва̄ паресам̣ вимха̄пака̄ти аттхо. тхаддха̄ти кодхена ча ма̄нена ча тхаддхама̄наса̄. ‘‘кодхано хоти упа̄йа̄сабахуло, аппампи вутто сама̄но абхисаджджати куппати бйа̄паджджати патиттхӣйатӣ’’ти (а. ни. 3.25; пу. па. 101) евам̣ вуттена кодхена ча, ‘‘дуббачо хоти довачассакаран̣ехи дхаммехи саманна̄гато аккхамо аппадаккхин̣агга̄хӣ ануса̄сани’’нти (ма. ни. 1.181) евам̣ вуттена довачассена ча, ‘‘джа̄тимадо, готтамадо, сиппамадо, а̄рогйамадо, йоббанамадо, джӣвитамадо’’ти (вибха. 832) евам̣ вуттена джа̄тимада̄дибхедена мадена ча гарука̄таббесу гарӯсу параманипаччака̄рам̣ акатва̄ айосала̄кам̣ гилитва̄ т̣хита̄ вийа аноната̄ хутва̄ вичаран̣ака̄. лапа̄ти упала̄пака̄ миччха̄джӣвавасена куласан̇га̄хака̄ паччайаттхам̣ пайуттава̄ча̄васена ниппесиката̄васена ча лапака̄ти ва̄ аттхо.

син̇гӣти ‘‘таттха катамам̣ син̇гам̣? йам̣ син̇гам̣ син̇га̄рата̄ ча̄турата̄ ча̄турийам̣ париккхаттата̄ па̄риккхаттийа’’нти (вибха. 852) евам̣ вуттехи син̇гасадисехи па̄кат̣акилесехи саманна̄гата̄. уннал̣а̄ти уггатанал̣а̄, нал̣асадисам̣ туччхама̄нам̣ уккхипитва̄ вичаран̣ака̄. асама̄хита̄ти читтекаггата̄маттасса̄пи ала̄бхино. на ме те, бхиккхаве, бхиккхӯ ма̄мака̄ти те майхам̣ бхиккхӯ мама сантака̄ на хонти. мети идам̣ падам̣ атта̄нам̣ уддисса паббаджитатта̄ бхагавата̄ вуттам̣. йасма̄ пана те кухана̄дийогато на самма̄ пат̣ипанна̄, тасма̄ ‘‘на ма̄мака̄’’ти вутта̄. апагата̄ти йадипи те мама са̄сане паббаджита̄, йатха̄нусит̣т̣хам̣ пана аппат̣ипаджджанато апагата̄ ева имасма̄ дхаммавинайа̄, ито те сувидӯравидӯре т̣хита̄ти дассети. вуттан̃хетам̣ –

‘‘набхан̃ча дӯре патхавӣ ча дӯре,

па̄рам̣ самуддасса тада̄ху дӯре;

тато хаве дӯратарам̣ ваданти,

сатан̃ча дхаммам̣ асатан̃ча ра̄джа̄’’ти. (а. ни. 4.47; джа̄. 2.21.414);

вуддхим̣ вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджантӣти сӣла̄дигун̣ехи вад̣д̣ханавасена вуддхим̣, таттха ниччалабха̄вена вирӯл̣хим̣, саббаттха паттхат̣абха̄вена сӣла̄дидхаммаккхандхапа̄рипӯрийа̄ вепуллам̣. на ча те куха̄дисабха̄ва̄ бхиккхӯ а̄паджджанти, на ча па̄пун̣антӣти аттхо. те кхо ме, бхиккхаве, бхиккхӯ ма̄мака̄ти идха̄пи мети атта̄нам̣ уддисса паббаджитатта̄ вадати, самма̄ пат̣ипаннатта̄ пана ‘‘ма̄мака̄’’ти а̄ха. вуттавипарийа̄йена суккапаккхо ведитаббо. таттха йа̄ва арахаттамагга̄ вирӯханти на̄ма, арахаттапхале пана сампатте вирӯл̣хим̣ вепуллам̣ а̄панна̄ на̄ма. га̄тха̄ сувин̃н̃еййа̄ ева.

навамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. надӣсотасуттаван̣н̣ана̄

109. дасаме сеййатха̄пӣти опаммадассанаттхе нипа̄то, йатха̄ на̄ма̄ти аттхо. надийа̄ сотена овуйхеййа̄ти сӣгхасота̄йа ха̄раха̄ринийа̄ надийа̄ удакавегена хет̣т̣хато вуйхеййа адхо харийетха. пийарӯпаса̄тарӯпена̄ти пийасабха̄вена са̄тасабха̄вена ча ка̄ран̣абхӯтена, тассам̣ надийам̣ тасса̄ ва̄ паратӣре ман̣исуван̣н̣а̄ди ан̃н̃ам̣ ва̄ пийаваттху виттӯпакаран̣ам̣ аттхи, там̣ гахесса̄мӣти надийам̣ патитва̄ сотена авакад̣д̣хеййа. кин̃ча̄пӣти ануджа̄нанаасамбха̄ванаттхе нипа̄то. ким̣ ануджа̄на̄ти, ким̣ на самбха̄вети? тена пурисена адхиппетасса пийаваттхусса таттха аттхибха̄вам̣ ануджа̄на̄ти, татха̄гаманам̣ пана а̄дӣнававантата̄йа на самбха̄вети. идам̣ вуттам̣ хоти – амбхо, пуриса, йадипи тайа̄ адхиппетам̣ пийаваттху таттха упалаббхати, евам̣ гамане пана айама̄дӣнаво, йам̣ твам̣ хет̣т̣ха̄ рахадам̣ патва̄ маран̣ам̣ маран̣аматтам̣ ва̄ дуккхам̣ па̄пун̣еййа̄сӣти.

аттхи четтха хет̣т̣ха̄ рахадоти етисса̄ надийа̄ хет̣т̣ха̄ анусотабха̄ге ативийа гамбхӣравиттхато еко маха̄саро аттхи. со ча самантато ва̄та̄бхигха̄тасамут̣т̣хита̄хи ман̣имайапаббатакӯт̣асаннибха̄хи махатӣхи ӯмӣхи вӣчӣхи саӯми, висамесу бхӯмиппадесесу савегам̣ анупаккхандантена имисса̄ та̄ва надийа̄ махогхена тахим̣ тахим̣ а̄ват̣т̣ама̄навипуладжалата̄йа балава̄мукхасадисехи саха а̄ват̣т̣ехӣти са̄ват̣т̣о. там̣ рахадам̣ отин̣н̣асаттейева аттано нибаддха̄мисагочаре катва̄ аджджха̄васантена ативийа бхайа̄накадассанена гхорачетаса̄ дакараккхасена сагахо сараккхасо, чан̣д̣амаччхамакара̄дина̄ ва̄ сагахо, йатха̄вуттараккхасена сараккхасо.

йанти евам̣ саппат̣ибхайам̣ йам̣ рахадам̣. амбхо пуриса̄ти а̄лапанам̣. маран̣ам̣ ва̄ нигаччхасӣти та̄хи ва̄ ӯмӣхи аджджхоттхат̣о, тесу ва̄ а̄ват̣т̣есу нипатито сӣсам̣ уккхипитум̣ асакконто тесам̣ ва̄ чан̣д̣амаччхамакара̄дӣнам̣ мукхе нипатито. тасса ва̄ дакараккхасасса хаттхам̣ гато маран̣ам̣ ва̄ гамиссаси, атха ва̄ пана а̄йусесе сати тато муччитва̄ апагаччханто техи ӯмиа̄дӣхи джанитагхат̣т̣итавасена маран̣аматтам̣ маран̣аппама̄н̣ам̣ дуккхам̣ нигаччхаси. пат̣исотам̣ ва̄йамеййа̄ти со пуббе анусотам̣ вуйхама̄но тасса пурисасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘анаттхо кира ме упат̣т̣хито, маччумукхе кира̄хам̣ париватта̄мӣ’’ти уппаннабалавабхайо самбхаманто дигун̣ам̣ катва̄ усса̄хам̣ хаттхехи ча па̄дехи ча ва̄йамеййа тареййа, на чиренева тӣрам̣ сампа̄пун̣еййа.

аттхасса вин̃н̃а̄пана̄йа̄ти чатусаччапат̣иведха̄нукӯласса аттхасса самбодхана̄йа упама̄ ката̄. айан̃четтха аттхоти айамева ида̄ни вуччама̄но идха майа̄ адхиппето упамеййаттхо, йасса вин̃н̃а̄пана̄йа упама̄ а̄хат̣а̄.

тан̣ха̄йетам̣ адхивачананти еттха чатӯхи а̄ка̄рехи тан̣ха̄йа сотасадисата̄ ведитабба̄ ануккамапаривуд̣д̣хито ануппабандхато осӣда̄панато дуруттаран̣ато ча. йатха̄ хи упари маха̄мегхе абхиппавут̣т̣хе удакам̣ паббатакандарападараса̄кха̄йо пӯретва̄ тато бхасситва̄ кусуббхе пӯретва̄ тато бхасситва̄ куннадийо пӯретва̄ тато маха̄надийо паккхандитва̄ екогхам̣ хутва̄ паваттама̄нам̣ ‘‘надӣсото’’ти вуччати, евамева аджджхаттикаба̄хира̄дивасена анекабхедесу рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу лобхо уппаджджитва̄ ануккамена паривуд̣д̣хим̣ гаччханто ‘‘тан̣ха̄сото’’ти вуччати, йатха̄ ча надӣсото а̄гаманато йа̄ва самуддаппатти, та̄ва сати виччхедапаччайа̄бха̄ве авиччхиджджама̄но ануппабандхена паваттати, евам̣ тан̣ха̄сотопи а̄гаманато пат̣т̣ха̄йа асати виччхедапаччайе авиччхиджджама̄но апа̄йасамудда̄бхимукхо ануппабандхена паваттати. йатха̄ пана надӣсото тадантогадхе сатте осӣда̄пети, сӣсам̣ уккхипитум̣ на дети, маран̣ам̣ ва̄ маран̣аматтам̣ ва̄ дуккхам̣ па̄пети, евам̣ тан̣ха̄сотопи аттано сотантогате сатте осӣда̄пети, пан̃н̃а̄сӣсам̣ уккхипитум̣ на дети, кусаламӯлаччхеданена сам̣килесадхаммасама̄паджджанена ча маран̣ам̣ ва̄ маран̣аматтам̣ ва̄ дуккхам̣ па̄пети.

йатха̄ ча надийа̄ сото махогхабха̄вена паваттама̄но ул̣умпам̣ ва̄ на̄вам̣ ва̄ бандхитум̣ нетун̃ча чхекам̣ пурисам̣ нисса̄йа паратӣрам̣ гантум̣ аджджха̄сайам̣ катва̄ таджджам̣ ва̄йа̄мам̣ каронтена таритаббо, на йена ва̄ тена ва̄ти дуруттаро, евам̣ тан̣ха̄сотопи ка̄могхабхавогхабхӯто сӣласам̣варам̣ пӯретум̣ саматхавипассана̄су каммам̣ ка̄тум̣ ‘‘нипакена арахаттам̣ па̄пун̣исса̄мӣ’’ти аджджха̄сайам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ калйа̄н̣амитте нисса̄йа саматхавипассана̄на̄вам̣ абхирухитва̄ самма̄ва̄йа̄мам̣ каронтена таритаббо, на йена ва̄ тена ва̄ти дуруттаро. евам̣ ануккамапаривуд̣д̣хито ануппабандхато осӣда̄панато дуруттаран̣атоти чатӯхи а̄ка̄рехи тан̣ха̄йа надӣсотасадисата̄ ведитабба̄.

пийарӯпам̣ са̄тарӯпанти пийаджа̄тикам̣ пийасабха̄вам̣ пийарӯпам̣, мадхураджа̄тикам̣ мадхурасабха̄вам̣ са̄тарӯпам̣, ит̣т̣хасабха̄ванти аттхо. чханнетанти чханнам̣ етам̣. аджджхаттика̄нанти еттха ‘‘евам̣ майам̣ атта̄ти гахан̣ам̣ гамисса̄ма̄’’ти имина̄ вийа адхиппа̄йена атта̄нам̣ адхика̄рам̣ катва̄ паватта̄нӣти аджджхаттика̄ни. таттха гочараджджхаттам̣, нийакаджджхаттам̣, висайаджджхаттам̣, аджджхаттаджджхаттанти чатуббидхам̣ аджджхаттам̣. тесу ‘‘аджджхаттарато сама̄хито’’ти евама̄дӣсу (дха. па. 362) вуттам̣ идам̣ гочараджджхаттам̣ на̄ма. ‘‘аджджхаттам̣ сампаса̄дана’’нти (дӣ. ни. 1.228; дха. са. 161) а̄гатам̣ идам̣ нийакаджджхаттам̣ на̄ма. ‘‘саббанимитта̄нам̣ аманасика̄ра̄ аджджхаттам̣ сун̃н̃атам̣ упасампаджджа вихаратӣ’’ти (ма. ни. 3.187) евама̄гатам̣ идам̣ висайаджджхаттам̣ на̄ма. ‘‘аджджхаттика̄ дхамма̄, ба̄хира̄ дхамма̄’’ти (дха. са. тикама̄тика̄ 20) еттха вуттам̣ аджджхаттам̣ аджджхаттаджджхаттам̣ на̄ма. идха̄пи етадева адхиппетам̣, тасма̄ аджджхатта̄нийева аджджхаттика̄ни. атха ва̄ йатха̄вуттенева аттхена ‘‘аджджхатта̄ дхамма̄, бахиддха̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу вийа тесу аджджхаттесу бхава̄ни аджджхаттика̄ни, чаккха̄дӣни. тесам̣ аджджхаттика̄нам̣.

а̄йатана̄нанти еттха а̄йатанато, а̄йа̄нам̣ тананато, а̄йатасса ча найанато а̄йатана̄нӣти. чаккха̄дӣсу хи там̣там̣два̄раваттхука̄ читтачетасика̄ дхамма̄ сакена сакена анубхавана̄дина̄ киччена а̄йатанти ут̣т̣хаханти гхат̣анти ва̄йаманти, те ча а̄йабхӯте дхамме ета̄ни танонти виттха̄ренти, йан̃ча анаматагге сам̣са̄ре паваттам̣ ативийа а̄йатам̣ ват̣т̣адуккхам̣, там̣ найанти паваттенти. ити саббатха̄пиме дхамма̄ а̄йатанато, а̄йа̄нам̣ тананато, а̄йатасса ча найанато а̄йатана̄нӣти вуччанти. апича нива̄сат̣т̣ха̄нат̣т̣хена, а̄карат̣т̣хена, самосаран̣ат̣т̣ха̄нат̣т̣хена, сан̃джа̄тидесат̣т̣хена, ка̄ран̣ат̣т̣хена ча а̄йатанам̣ ведитаббам̣. татха̄ хи локе ‘‘иссара̄йатанам̣ дева̄йатана’’нтиа̄дӣсу нива̄сат̣т̣ха̄нам̣ а̄йатананти вуччати. ‘‘суван̣н̣а̄йатанам̣ раджата̄йатана’’нтиа̄дӣсу а̄каро. са̄сане пана ‘‘манораме а̄йатане, севанти нам̣ вихан̇гама̄’’тиа̄дӣсу самосаран̣ат̣т̣ха̄нам̣. ‘‘даккхин̣а̄патхо гуннам̣ а̄йатана’’нтиа̄дӣсу сан̃джа̄тидесо. ‘‘татра татрева саккхибхаббатам̣ па̄пун̣а̄ти сати сатиа̄йатане’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.158; а. ни. 3.102) ка̄ран̣ам̣ а̄йатананти вуччати. чаккха̄дӣсу ча те те читтачетасика̄ дхамма̄ нивасанти тада̄йаттавуттита̄йа̄ти чаккха̄дайо тесам̣ нива̄сат̣т̣ха̄нам̣. таттха ча те а̄кин̣н̣а̄ таннисситатта̄ти те несам̣ а̄каро, самосаран̣ат̣т̣ха̄нан̃ча таттха ваттхудва̄рабха̄вена самосаран̣ато, сан̃джа̄тидесо ча танниссайабха̄вена тесам̣ таттхева уппаттито, ка̄ран̣ан̃ча тадабха̄ве тесам̣ абха̄ватоти. ити нива̄сат̣т̣ха̄нат̣т̣хена, а̄карат̣т̣хена, самосаран̣ат̣т̣ха̄нат̣т̣хена, сан̃джа̄тидесат̣т̣хена, ка̄ран̣ат̣т̣хена̄ти имехи ка̄ран̣ехи чаккха̄дӣни а̄йатана̄нӣти вуччанти. тена вуттам̣ ‘‘чханнетам̣ аджджхаттика̄нам̣ а̄йатана̄на’’нти.

йадипи рӯпа̄дайопи дхамма̄ ‘‘рӯпам̣ локе пийарӯпам̣ са̄тарӯпам̣, еттхеса̄ тан̣ха̄ уппаджджама̄на̄ уппаджджатӣ’’ти тан̣ха̄ваттхубха̄вато пийарӯпаса̄тарӯпабха̄вена вутта̄. чаккха̄дике пана мун̃читва̄ аттабха̄вапан̃н̃аттийа̄ абха̄вато ‘‘мама чаккху мама сота’’нтиа̄дина̄ адхикасинехаваттхубха̄вена чаккха̄дайо са̄тисайам̣ пийарӯпам̣ са̄тарӯпанти ниддесам̣ арахантӣти дассетум̣ ‘‘пийарӯпам̣ са̄тарӯпанти кхо, бхиккхаве, чханнетам̣ аджджхаттика̄нам̣ а̄йатана̄нам̣ адхивачана’’нти вуттам̣.

орамбха̄гийа̄нанти еттха орам̣ вуччати ка̄мадха̄ту, таппарийа̄панна̄ орамбха̄га̄, паччайабха̄вена тесам̣ хита̄ти орамбха̄гийа̄. йасса сам̣виджджанти, там̣ пуггалам̣ ват̣т̣асмим̣ сам̣йодженти бандхантӣти сам̣йоджана̄ни. сакка̄йадит̣т̣хивичикиччха̄сӣлаббатапара̄ма̄сака̄мара̄габйа̄па̄да̄нам̣ етам̣ адхивачанам̣. те хи ка̄мабхавӯпага̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ паччайа̄ хутва̄ рӯпа̄рӯпадха̄туто хет̣т̣ха̄бха̄вена нихӣнабха̄вена орамбха̄габхӯтена ка̄мабхавена сатте сам̣йодженти. етенева тесам̣ хет̣т̣ха̄рахадасадисата̄ дӣпита̄ти дат̣т̣хабба̄. ӯмибхайанти кхо, бхиккхаве, кодхупа̄йа̄сассетам̣ адхивачананти бха̄йати етасма̄ти бхайам̣, ӯми ева бхайанти ӯмибхайам̣. куджджханат̣т̣хена кодхо, свева читтасса сарӣрасса ча абхиппамадданапаведхануппа̄данена дал̣хам̣ а̄йа̄санат̣т̣хена упа̄йа̄со.

еттха ча анекава̄рам̣ паваттитва̄ аттана̄ самаветам̣ саттам̣ аджджхоттхаритва̄ сӣсам̣ уккхипитум̣ адатва̄ анайабйасана̄па̄данена кодхупа̄йа̄сасса ӯмисадисата̄ дат̣т̣хабба̄. татха̄ ка̄магун̣а̄нам̣ килеса̄бхибхӯте сатте ито ча етто, етто ча итоти евам̣ мана̄пийарӯпа̄дивисайасан̇кха̄те аттани сам̣са̄ретва̄ йатха̄ тато бахибхӯте неккхамме читтампи на уппаджджати евам̣ а̄ват̣т̣етва̄ бйасана̄па̄данена а̄ват̣т̣асадисата̄ дат̣т̣хабба̄. йатха̄ пана гахараккхасопи а̄раккхарахитам̣ аттано гочарабхӯмигатам̣ пурисам̣ абхибхуййа гахетва̄ агочаре т̣хитампи раккхасама̄йа̄йа гочарам̣ нетва̄ бхераварӯпадассана̄дина̄ авасам̣ аттано упака̄рам̣ ка̄тум̣ асаматтхам̣ катва̄ анва̄виситва̄ ван̣н̣абалабхогайасасукхехипи вийодженто махантам̣ анайабйасанам̣ а̄па̄дети, евам̣ ма̄туга̄мопи йонисоманасика̄рарахитам̣ авӣрапурисам̣ иттхикуттабхӯтехи аттано ха̄вабха̄вавила̄сехи абхибхуййа гахетва̄ вӣраджа̄тийампи аттано рӯпа̄дӣхи палобханавасена иттхима̄йа̄йа анва̄виситва̄ авасам̣ аттано упака̄радхамме сӣла̄дайо сампа̄детум̣ асаматтхам̣ каронто гун̣аван̣н̣а̄дӣхи вийоджетва̄ махантам̣ анайабйасанам̣ а̄па̄дети, евам̣ ма̄туга̄масса гахараккхасасадисата̄ дат̣т̣хабба̄. тена вуттам̣ ‘‘а̄ват̣т̣анти кхо, бхиккхаве, пан̃чаннетам̣ ка̄магун̣а̄нам̣ адхивачанам̣, гахараккхасоти кхо, бхиккхаве, ма̄туга̄массетам̣ адхивачана’’нти.

пат̣исототи кхо бхиккхаве неккхаммассетам̣ адхивачананти еттха паббаджджа̄ саха упача̄рена пат̣хамаджджха̄нам̣ випассана̄пан̃н̃а̄ ча нибба̄нан̃ча неккхаммам̣ на̄ма. саббепи кусала̄ дхамма̄ неккхаммам̣ на̄ма. вуттан̃хетам̣ –

‘‘паббаджджа̄ пат̣хамам̣ джха̄нам̣, нибба̄нан̃ча випассана̄;

саббепи кусала̄ дхамма̄, неккхамманти павуччаре’’ти.

имесам̣ пана паббаджджа̄дӣнам̣ тан̣ха̄сотасса пат̣иломато пат̣исотасадисата̄ ведитабба̄. ависесена хи дхаммавинайо неккхаммам̣, тасса адхит̣т̣ха̄нам̣ паббаджджа̄ ча, дхаммавинайо ча тан̣ха̄сотасса пат̣исотам̣ вуччати. вуттан̃хетам̣ –

‘‘пат̣исотага̄мим̣ нипун̣ам̣, гамбхӣрам̣ дуддасам̣ ан̣ум̣;

ра̄гаратта̄ на даккханти, тамокхандхена а̄вута̄’’ти. (дӣ. ни. 2.65; ма. ни. 1.281; сам̣. ни. 1.172);

вӣрийа̄рамбхасса̄ти чатуббидхасаммаппадха̄навӣрийасса. тасса ка̄могха̄дибхедатан̣ха̄сотасантаран̣асса хаттхехи па̄дехи чатуран̇ганадӣсотасантаран̣ава̄йа̄масса садисата̄ па̄кат̣а̄йева. татха̄ надӣсотасса тӣре т̣хитасса чаккхумато пурисасса ка̄ма̄дим̣ чатуббидхампи огхам̣ таритва̄ тасса паратӣрабхӯте нибба̄натхале т̣хитасса пан̃чахи чаккхӯхи чаккхумато бхагавато садисабха̄во. тена вуттам̣ ‘‘чаккхума̄ пурисо…пе… самма̄самбуддхасса̄’’ти.

татридам̣ опаммасам̣санданам̣ – надӣсото вийа ануппабандхавасена паваттама̄но тан̣ха̄сото, тена вуйхама̄но пурисо вийа анаматагге сам̣са̄рават̣т̣е париббхаманато тан̣ха̄сотена вуйхама̄но сатто, тасса таттха пийарӯпаса̄тарӯпаваттхусмим̣ абхинивесо вийа имасса чаккха̄дӣсу абхинивесо, саӯмиса̄ват̣т̣асагахараккхасо хет̣т̣ха̄рахадо вийа кодхупа̄йа̄сапан̃чака̄магун̣ама̄туга̄масама̄куло пан̃чорамбха̄гийасам̣йоджанасамӯхо, таматтхам̣ йатха̄бхӯтам̣ видитва̄ тасса надӣсотасса паратӣре т̣хито чаккхума̄ пурисо вийа сакалам̣ сам̣са̄ра̄дӣнавам̣ саббан̃ча н̃еййадхаммам̣ йатха̄бхӯтам̣ видитва̄ тан̣ха̄сотасса паратӣрабхӯте нибба̄натхале т̣хито самантачаккху бхагава̄, тасса пурисасса тасмим̣ надийа̄ сотена вуйхама̄не пурисе анукампа̄йа рахадасса рахада̄дӣнавасса ча а̄чиккханам̣ вийа тан̣ха̄сотена вуйхама̄насса саттасса маха̄карун̣а̄йа бхагавато тан̣ха̄дӣнам̣ тада̄дӣнавасса ча вибха̄вана̄, тасса вачанам̣ асаддахитва̄ анусотага̄мино тасса пурисасса тасмим̣ рахаде маран̣аппаттимаран̣аматтадуккхаппаттийо вийа бхагавато вачанам̣ асампат̣иччхантасса апа̄йуппатти, сугатийам̣ дуккхуппатти ча, тасса пана вачанам̣ саддахитва̄ хаттхехи ча па̄дехи ча ва̄йа̄макаран̣ам̣ вийа тена ча ва̄йа̄мена паратӣрам̣ патва̄ сукхена йатхиччхитат̣т̣ха̄нагаманам̣ вийа бхагавато вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ тан̣ха̄дӣсу а̄дӣнавам̣ пасситва̄ тан̣ха̄сотасса пат̣исотапаббаджджа̄динеккхаммавасена вӣрийа̄рамбхо, а̄раддхавӣрийасса ча тенева вӣрийа̄рамбхена тан̣ха̄сота̄тиккаманам̣ нибба̄натӣрам̣ патва̄ арахаттапхаласама̄паттивасена йатха̄ручи сукхавиха̄роти.

га̄тха̄су саха̄пи дуккхена джахеййа ка̄мети джха̄намагга̄дхигаматтхам̣ саматхавипассана̄нуйогам̣ каронто бхиккху йадипи тесам̣ пуббабха̄гапат̣ипада̄ киччхена касирена сампаджджати, на сукхена вӣтхим̣ отарати пуббабха̄габха̄вана̄йа килеса̄нам̣ балавабха̄вато, индрийа̄нам̣ ва̄ атиккхабха̄вато. татха̄ сати саха̄пи дуккхена джахеййа ка̄ме, пат̣хамаджджха̄нена виккхамбхенто татийамаггена самуччхинданто килесака̄ме паджахеййа. етена дуккхапат̣ипаде джха̄намагге дассети.

йогаккхемам̣ а̄йатим̣ паттхайа̄ноти ана̄га̄митам̣ арахаттам̣ иччханто а̄кан̇кхама̄но. айан̃хеттха адхиппа̄йо – йадипи етарахи киччхена касирена джха̄напуримамагге адхигаччха̄ми, име пана нисса̄йа упари арахаттам̣ адхигантва̄ катакиччо пахӣнасаббадуккхо бхависса̄мӣти саха̄пи дуккхена джха̄на̄дӣхи ка̄ме паджахеййа̄ти. атха ва̄ йо ка̄мавитаккабахуло пуггало калйа̄н̣амиттасса васена паббаджджам̣ сӣлависодханам̣ джха̄на̄дӣнам̣ пуббабха̄гапат̣ипаттим̣ ва̄ пат̣ипаджджанто киччхена касирена ассумукхо родама̄но там̣ витаккам̣ виккхамбхети, там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘саха̄пи дуккхена джахеййа ка̄ме’’ти. со хи киччхенапи ка̄ме паджаханто джха̄нам̣ ниббаттетва̄ там̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанто ануккамена арахатте патит̣т̣хахеййа. тена вуттам̣ ‘‘йогаккхемам̣ а̄йатим̣ паттхайа̄но’’ти.

саммаппаджа̄ноти випассана̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа саммадева паджа̄нанто. сувимуттачиттоти тасса арийамагга̄дхигамасса анантарам̣ пхалавимуттийа̄ сут̣т̣ху вимуттачитто. вимуттийа̄ пхассайе таттха таттха̄ти тасмим̣ тасмим̣ маггапхала̄дхигаманака̄ле вимуттим̣ нибба̄нам̣ пхассайе пхусеййа па̄пун̣еййа адхигаччхеййа саччхикареййа. упайогаттхе хи ‘‘вимуттийа̄’’ти идам̣ са̄мивачанам̣. вимуттийа̄ ва̄ а̄рамман̣абхӯта̄йа таттха таттха там̣там̣пхаласама̄паттика̄ле аттано пхалачиттам̣ пхассайе пхусеййа па̄пун̣еййа, нибба̄ногадха̄йа пхаласама̄паттийа̄ вихареййа̄ти аттхо. са ведагӯти со ведасан̇кха̄тена магган̃а̄н̣ена чатуннам̣ сачча̄нам̣ гататта̄ пат̣ивиддхатта̄ ведагӯ. локантагӯти кхандхалокасса парийантам̣ гато. сесам̣ сувин̃н̃еййамева.

дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

11. чарасуттаван̣н̣ана̄

110. ека̄дасаме чаратоти гаччхантасса, чан̇камантасса ва̄. уппаджджати ка̄мавитакко ва̄ти ваттхука̄месу авӣтара̄гата̄йа та̄дисе паччайе ка̄мапат̣исам̣йутто ва̄ витакко уппаджджати че, йади уппаджджати. бйа̄па̄давитакко ва̄ вихим̣са̄витакко ва̄ти а̄гха̄танимиттабйа̄па̄дапат̣исам̣йутто ва̄ витакко, лед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи паравихет̣ханавасена вихим̣са̄пат̣исам̣йутто ва̄ витакко уппаджджати чети самбандхо. адхива̄сетӣти там̣ йатха̄вуттам̣ ка̄мавитакка̄дим̣ йатха̄паччайам̣ аттано читте уппаннам̣ ‘‘итипа̄йам̣ витакко па̄пако, итипи акусало, итипи са̄ваджджо, со ча кхо аттабйа̄ба̄дха̄йапи сам̣ваттатӣ’’тиа̄дина̄ найена паччавеккхан̣а̄йа абха̄вато адхива̄сети аттано читтам̣ а̄ропетва̄ ва̄сети че. адхива̄сентойева ча наппаджахати тадан̇га̄диппаха̄навасена на пат̣иниссаджджати, тато ева на винодети аттано читтасанта̄нато на нудати на нӣхарати, татха̄ авиноданато на бйантӣкароти на вигатантам̣ кароти. а̄та̄пӣ пахитатто йатха̄ тесам̣ антопи на̄васиссати антамасо бхан̇гаматтампи евам̣ кароти, айам̣ пана татха̄ на каротӣти аттхо. татха̄бхӯтова на анабха̄вам̣ гамети ану ану абха̄вам̣ на гамети. на паджахати че, на винодети четиа̄дина̄ че-саддам̣ йоджетва̄ аттхо ведитаббо.

чаранти чаранто. евам̣бхӯтоти евам̣ ка̄мавитакка̄дипа̄павитаккехи саман̇гӣбхӯто. ана̄та̄пӣ анотта̄пӣти килеса̄нам̣ а̄та̄панасса вӣрийасса абха̄вена ана̄та̄пӣ, па̄путра̄саа̄та̄панапарита̄паналаккхан̣асса оттаппасса абха̄вена анотта̄пӣ. сататам̣ самитанти саббака̄лам̣ нирантарам̣. кусӣто хӣнавӣрийоти кусалехи дхаммехи париха̄йитва̄ акусалапаккхе куччхитам̣ сӣданато косаджджасаманна̄гамена ча кусӣто, саммаппадха̄навӣрийа̄бха̄вена хӣнавӣрийо вӣрийавирахитоти вуччати катхӣйати. т̣хитасса̄ти гаманам̣ упаччхиндитва̄ тит̣т̣хато. сайанаирийа̄патхасса висесато косаджджапаккхикатта̄ йатха̄ там̣саман̇гино витакка̄ самбхаванти, там̣ дассетум̣ ‘‘джа̄гарасса̄’’ти вуттам̣.

суккапаккхе тан̃че, бхиккхаве, бхиккху на̄дхива̄сетӣти а̄раддхавӣрийасса̄пи вихарато ана̄димати сам̣са̄ре чирака̄лабха̄витена татха̄рӯпаппаччайасама̄йогена сатисаммосена ва̄ ка̄мавитакка̄ди уппаджджати че, там̣ бхиккху аттано читтам̣ а̄ропетва̄ на ва̄сети че, аббхантаре на ва̄сети чети аттхо. анадхива̄сенто ким̣ каротӣти? паджахати чхад̣д̣ети. ким̣ качаварам̣ вийа пит̣акена? на хи, апича кхо там̣ винодети нудати нӣхарати. ким̣ балӣбаддам̣ вийа патодена? на хи, атха кхо нам̣ бйантӣкароти вигатантам̣ кароти. йатха̄ тесам̣ антопи на̄васиссати антамасо бхан̇гаматтампи, татха̄ те кароти. катхам̣ пана те татха̄ кароти? анабха̄вам̣ гамети ану ану абха̄вам̣ гамети, виккхамбханаппаха̄нена йатха̄ сувиккхамбхита̄ хонти татха̄ не каротӣти вуттам̣ хоти.

евам̣бхӯтотиа̄дӣсу евам̣ ка̄мавитакка̄дӣнам̣ анадхива̄санена сувисуддха̄сайо сама̄но та̄йа ча а̄сайасампаттийа̄ таннимитта̄йа ча пайогасампаттийа̄ парисуддхасӣло индрийесу гуттадва̄ро бходжане маттан̃н̃ӯ сатисампаджан̃н̃ена саманна̄гато джа̄гарийам̣ ануйутто тадан̇га̄дивасена килеса̄нам̣ а̄та̄паналаккхан̣ена вӣрийена саманна̄гататта̄ а̄та̄пӣ, саббасо па̄путра̄сена саманна̄гататта̄. отта̄пӣ сататам̣ раттиндивам̣, самитам̣ нирантарам̣ саматхавипассана̄бха̄вана̄нуйогавасена чатуббидхасаммаппадха̄насиддхийа̄, а̄раддхавӣрийо пахитатто нибба̄нам̣ пат̣ипеситачиттоти вуччати катхӣйатӣти аттхо. сесам̣ вуттанайамева.

га̄тха̄су геханисситанти еттха гехава̄сӣхи апариччаттатта̄ гехава̄сӣнам̣ сабха̄ватта̄ гехадхамматта̄ ва̄ гехам̣ вуччати ваттхука̄мо. атха ва̄ гехапат̣ибаддхабха̄вато килесака̄ма̄нам̣ нива̄сат̣т̣ха̄набха̄вато там̣ваттхукатта̄ ва̄ ка̄мавитакка̄ди геханисситам̣ на̄ма. куммаггам̣ пат̣ипанноти йасма̄ арийамаггасса уппатхабха̄вато абхиджджха̄дайо тадекат̣т̣хадхамма̄ ча куммагго, тасма̄ ка̄мавитакка̄дибахуло пуггало куммаггам̣ пат̣ипанно на̄ма. моханеййесу муччхитоти мохасам̣ваттанийесу рӯпа̄дӣсу муччхито самматто аджджхопанно. самбодхинти арийамагган̃а̄н̣ам̣. пхут̣т̣хунти пхуситум̣ паттум̣, со та̄дисо миччха̄сан̇каппагочаро абхаббо, на када̄чи там̣ па̄пун̣а̄тӣти аттхо.

витаккам̣ самайитва̄на̄ти йатха̄вуттам̣ миччха̄витаккам̣ пат̣исан̇кха̄набха̄вана̄балехи вӯпасаметва̄. витаккӯпасаме ратоти наваннампи маха̄витакка̄нам̣ аччантавӯпасамабхӯте арахатте нибба̄не ева ва̄ аджджха̄сайена рато абхирато. бхаббо со та̄дисоти со йатха̄вутто самма̄ пат̣ипаджджама̄но пуггало пуббабха̄ге саматхавипассана̄балена саббавитакке йатха̄рахам̣ тадан̇га̄дивасена вӯпасаметва̄ т̣хито, випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ арахаттамагган̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ нибба̄насан̇кха̄тан̃ча ануттарам̣ самбодхим̣ пхут̣т̣хум̣ адхигантум̣ бхаббо саматтхоти.

ека̄дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

12. сампаннасӣласуттаван̣н̣ана̄

111. два̄дасаме сампаннасӣла̄ти еттха тивидхам̣ сампаннам̣ парипун̣н̣асаман̇гӣмадхуравасена. тесу –

‘‘сампаннам̣ са̄ликеда̄рам̣, сува̄ бхун̃джанти косийа;

пат̣иведеми те брахме, на не ва̄ретумуссахе’’ти. (джа̄. 1.14.1) –

еттха парипун̣н̣аттхо сампаннасаддо. ‘‘имина̄ па̄тимоккхасам̣варена упето хоти самупето упагато самупагато сампанно саманна̄гато’’ти (вибха. 511) еттха саман̇гибха̄ваттхо сампаннасаддо. ‘‘имисса̄, бханте, маха̄патхавийа̄ хет̣т̣химаталам̣ сампаннам̣ – сеййатха̄пи кхуддамадхум̣ анӣлакам̣, евамасса̄да’’нти (па̄ра̄. 17) еттха мадхураттхо сампаннасаддо. идха пана парипун̣н̣аттхепи саман̇гибха̄вепи ват̣т̣ати, тасма̄ сампаннасӣла̄ти парипун̣н̣асӣла̄ хутва̄типи, сӣласаман̇гино хутва̄типи еваметтха аттхо ведитаббо.

таттха ‘‘парипун̣н̣асӣла̄’’ти имина̄ аттхена кхеттадосавигамена кхеттапа̄рипӯри вийа парипун̣н̣ам̣ на̄ма хоти. тена вуттам̣ ‘‘кхеттадосавигамена кхеттапа̄рипӯри вийа сӣладосавигамена сӣлапа̄рипӯри вутта̄’’ти. ‘‘сӣласаман̇гино’’ти имина̄ пана аттхена сӣлена саман̇гӣбхӯта̄ самодха̄нагата̄ саманна̄гата̄ хутва̄ вихаратха̄ти вуттам̣ хоти. таттха двӣхи ка̄ран̣ехи сампаннасӣлата̄ хоти сӣлавипаттийа̄ а̄дӣнавадассанена, сӣласампаттийа̄ а̄нисам̣садассанена ча. тадубхайампи висуддхимагге (висуддхи. 1.20-21) вуттанайена ведитаббам̣. таттха ‘‘сампаннасӣла̄’’ти етта̄вата̄ кира бхагава̄ чатупа̄рисуддхисӣлам̣ уддиситва̄ ‘‘па̄тимоккхасам̣варасам̣вута̄’’ти имина̄ джет̣т̣хакасӣлам̣ дассетӣтиа̄дина̄ еттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. кимасса уттари каран̣ӣйанти евам̣ сампаннасӣла̄нам̣ вихаратам̣ тумха̄кам̣ кинти сийа̄ уттари ка̄таббам̣, пат̣ипаджджитаббанти чети аттхо.

евам̣ ‘‘сампаннасӣла̄, бхиккхаве, вихаратха̄’’тиа̄дина̄ сампа̄данӯпа̄йена саддхим̣ сӣласампада̄йа бхиккхӯ нийодженто анекапуггала̄дхит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ десанам̣ а̄рабхитва̄ ида̄ни йасма̄ екапуггала̄дхит̣т̣ха̄навасена паваттита̄пи бхагавато десана̄ анекапуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ва хоти саббаса̄дха̄ран̣атта̄, тасма̄ там̣ екапуггала̄дхит̣т̣ха̄навасена дассенто ‘‘чарато чепи, бхиккхаве, бхиккхуно’’тиа̄дима̄ха.

таттха абхиджджха̄йати ета̄йа̄ти абхиджджха̄, парабхан̣д̣а̄бхиджджха̄йаналаккхан̣асса лобхассетам̣ адхивачанам̣. бйа̄паджджати пӯтибхавати читтам̣ етена̄ти бйа̄па̄до, ‘‘анаттхам̣ ме ачарӣ’’тиа̄динайаппаваттасса екӯнавӣсатиа̄гха̄таваттхувисайасса досассетам̣ адхивачанам̣. убхиннампи ‘‘таттха катамо ка̄маччхандо? йо ка̄месу ка̄маччхандо ка̄маснехо ка̄мапипа̄са̄ ка̄мапарил̣а̄хо ка̄мамуччха̄ ка̄маджджхоса̄на’’нти (дха. са. 1159), татха̄ ‘‘лобхо луббхана̄ луббхитаттам̣ са̄ра̄го са̄раджджана̄ са̄раджджитаттам̣ абхиджджха̄ лобхо акусаламӯла’’нтиа̄дина̄ (дха. са. 391), ‘‘досо дуссана̄ дусситаттам̣ бйа̄патти бйа̄паджджана̄ бйа̄паджджитаттам̣ виродхо пат̣ивиродхо чан̣д̣иккам̣ асуропо анаттаманата̄ читтасса̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 418, 1237) ча виттха̄ро ведитаббо. вигато хотӣти айан̃ча абхиджджха̄, айан̃ча бйа̄па̄до вигато хоти апагато, пахӣно хотӣти аттхо. етта̄вата̄ ка̄маччханданӣваран̣асса ча бйа̄па̄данӣваран̣асса ча паха̄нам̣ дасситам̣ хоти.

тхинамиддханти тхинан̃чева миддхан̃ча. тесу читтасса акамман̃н̃ата̄ тхинам̣, а̄ласийассетам̣ адхивачанам̣, ведана̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ кхандха̄нам̣ акамман̃н̃ата̄ миддхам̣, пачала̄йикабха̄вассетам̣ адхивачанам̣. убхиннампи ‘‘таттха катамам̣ тхинам̣? йа̄ читтасса акаллата̄ акамман̃н̃ата̄ олӣйана̄ саллӣйана̄. таттха катамам̣ миддхам̣? йа̄ ка̄йасса акаллата̄ акамман̃н̃ата̄ она̄хо парийона̄хо’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1162-1163) найена виттха̄ро ведитаббо.

уддхаччакуккуччанти уддхаччан̃чева куккуччан̃ча. таттха уддхаччам̣ на̄ма читтасса уддхата̄ка̄ро, куккуччам̣ на̄ма акатакалйа̄н̣асса катапа̄пасса таппаччайа̄ виппат̣иса̄ро. убхиннампи ‘‘таттха катамам̣ уддхаччам̣? йам̣ читтасса уддхаччам̣ авӯпасамо четасо виккхепо бхантаттам̣ читтасса̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1165) виттха̄ро. ‘‘акатам̣ вата ме калйа̄н̣ам̣, акатам̣ кусалам̣, акатам̣ бхӣрутта̄нам̣; катам̣ па̄пам̣, катам̣ луддам̣, катам̣ киббиса’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 3.248; нетти. 120) паваттиа̄ка̄ро ведитаббо.

вичикиччха̄ти буддха̄дӣсу сам̣сайо. тасса̄ ‘‘саттхари кан̇кхати вичикиччхати, на̄дхимуччати на сампасӣдатӣ’’тиа̄дина̄ (вибха. 915), ‘‘таттха катама̄ вичикиччха̄? йа̄ кан̇кха̄ кан̇кха̄йана̄ кан̇кха̄йитаттам̣ вимати вичикиччха̄ двел̣хакам̣ дведха̄патхо сам̣сайо анекам̣сагга̄хо а̄саппана̄ парисаппана̄ апарийога̄хана̄ чхамбхитаттам̣ читтасса мановилекхо’’тиа̄дина̄ (дха. са. 1008) ча найена виттха̄ро ведитаббо.

еттха ча абхиджджха̄бйа̄па̄да̄дӣнам̣ вигамавасена ча паха̄навасена ча тесам̣ виккхамбханамева ведитаббам̣. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘со абхиджджхам̣ локе паха̄йа вигата̄бхиджджхена четаса̄ вихарати, абхиджджха̄йа читтам̣ парисодхети. бйа̄па̄дападосам̣ паха̄йа абйа̄панначитто вихарати, бйа̄па̄дападоса̄ читтам̣ парисодхети. тхинамиддхам̣ паха̄йа вигататхинамиддхо вихарати а̄локасан̃н̃ӣ сато сампаджа̄но, тхинамиддха̄ читтам̣ парисодхети. уддхаччакуккуччам̣ паха̄йа ануддхато вихарати аджджхаттам̣ упасантачитто уддхаччакуккучча̄ читтам̣ парисодхети. вичикиччхам̣ паха̄йа тин̣н̣авичикиччхо вихарати акатхам̣катхӣ кусалесу дхаммесу, вичикиччха̄йа читтам̣ парисодхетӣ’’ти (вибха. 508).

таттха йатха̄ нӣваран̣а̄нам̣ паха̄нам̣ хоти, там̣ ведитаббам̣. катхан̃ча несам̣ паха̄нам̣ хоти? ка̄маччхандасса та̄ва асубханимитте йонисоманасика̄рена паха̄нам̣ хоти, субханимитте айонисоманасика̄ренасса уппатти. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘аттхи, бхиккхаве, субханимиттам̣. таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

евам̣ субханимитте айонисоманасика̄рена уппаджджантасса ка̄маччхандасса таппат̣ипаккхато асубханимитте йонисоманасика̄рена паха̄нам̣ хоти. таттха асубханимиттам̣ на̄ма асубхампи асубха̄рамман̣ампи, йонисоманасика̄ро на̄ма упа̄йаманасика̄ро, патхаманасика̄ро, аничче аниччанти ва̄, дуккхе дуккханти ва̄, анаттани анатта̄ти ва̄, асубхе асубханти ва̄ манасика̄ро. там̣ таттха бахулам̣ паваттайато ка̄маччхандо пахӣйати. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘аттхи, бхиккхаве, асубханимиттам̣. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса ануппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти – асубханимиттасса уггахо, асубхабха̄вана̄нуйого, индрийесу гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. дасавидхан̃хи асубханимиттам̣ угган̣хантассапи ка̄маччхандо пахӣйати, бха̄вентассапи, индрийесу пихитадва̄рассапи чатуннам̣ пан̃чаннам̣ а̄лопа̄нам̣ ока̄се сати удакам̣ пивитва̄ йа̄панасӣлата̄йа бходжане маттан̃н̃унопи. тена вуттам̣ –

‘‘чатта̄ро пан̃ча а̄лопе, абхутва̄ удакам̣ пиве;

алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’ти. (тхерага̄. 983);

асубхакаммикатиссаттхерасадисе калйа̄н̣амитте севантассапи ка̄маччхандо пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу дасаасубханисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ ‘‘чха дхамма̄ ка̄маччхандасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти.

пат̣игханимитте а̄йонисоманасика̄рена бйа̄па̄дасса уппа̄до хоти. таттха пат̣игхампи пат̣игханимиттам̣, пат̣игха̄рамман̣ампи пат̣игханимиттам̣. айонисоманасика̄ро саббаттха екалаккхан̣о ева. там̣ тасмим̣ нимитте бахулам̣ паваттайато бйа̄па̄до уппаджджати. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘аттхи, бхиккхаве, пат̣игханимиттам̣. таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

метта̄йа пана четовимуттийа̄ йонисоманасика̄ренасса паха̄нам̣ хоти. таттха ‘‘метта̄’’ти вутте аппана̄пи упача̄ропи ват̣т̣ати, ‘‘четовимуттӣ’’ти пана аппана̄ва. йонисоманасика̄ро вутталаккхан̣ова. там̣ таттха бахулам̣ паваттайато бйа̄па̄до пахӣйати. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘аттхи, бхиккхаве, метта̄четовимутти. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса ануппа̄да̄йа уппаннасса ва̄ бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти – метта̄нимиттасса уггахо, метта̄бха̄вана̄, каммассаката̄паччавеккхан̣а̄, пат̣исан̇кха̄набахулата̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. одхисака̄нодхисакадиса̄пхаран̣а̄нан̃хи ан̃н̃атаравасена меттам̣ угган̣хантассапи бйа̄па̄до пахӣйати, одхисо анодхисо диса̄пхаран̣авасена меттам̣ бха̄вентассапи бйа̄па̄до пахӣйати, ‘‘твам̣ етасса куддхо ким̣ кариссаси, кимасса сӣла̄дӣни вина̄сетум̣ саккхиссаси нану твам̣ аттано каммена а̄гантва̄ аттано камменева гамиссаси, парасса куджджханам̣ на̄ма вӣтаччикан̇га̄рататтаайасала̄кагӯтха̄дӣни гахетва̄ парам̣ пахаритука̄мата̄ вийа хоти. есопи тава куддхо ким̣ кариссати, ким̣ те сӣла̄дӣни вина̄сетум̣ саккхиссати еса аттано каммена а̄гантва̄ аттано камменева гамиссати, аппат̣иччхитапахен̣акам̣ вийа, пат̣ива̄там̣ кхиттараджомут̣т̣хи вийа ча етассева еса кодхо маттхаке патиссатӣ’’ти евам̣ аттано ча парасса ча̄ти убхайесам̣ каммассакатам̣ паччавеккхатопи, паччавеккхитва̄ пат̣исан̇кха̄не т̣хитассапи, ассагуттаттхерасадисе метта̄бха̄вана̄рате калйа̄н̣амитте севантасса̄пи бйа̄па̄до пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу метта̄нисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ ‘‘чха дхамма̄ бйа̄па̄дасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти.

аратиа̄дӣсу айонисоманасика̄рена тхинамиддхасса уппа̄до хоти. арати на̄ма уккан̣т̣хитата̄, тандӣ на̄ма ка̄йа̄ласийам̣, виджамбхита̄ на̄ма ка̄йавинамана̄, бхаттасаммадо на̄ма бхаттамуччха̄ бхаттапарил̣а̄хо, четасо лӣнаттам̣ на̄ма читтасса лӣна̄ка̄ро. имесу аратиа̄дӣсу айонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато тхинамиддхам̣ уппаджджати. тена̄ха бхагава̄ –

‘‘аттхи, бхиккхаве, арати тандӣ виджамбхита̄ бхаттасаммадо четасо лӣнаттам̣. таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ тхинамиддхасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ тхинамиддхасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

а̄рамбхадха̄туа̄дӣсу пана йонисоманасика̄рена тхинамиддхасса паха̄нам̣ хоти. а̄рамбхадха̄ту на̄ма пат̣хама̄рамбхавӣрийам̣, никкамадха̄ту на̄ма косаджджато никкхантата̄йа тато балаватарам̣, параккамадха̄ту на̄ма парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато татопи балаватарам̣. имасмим̣ типпабхеде вӣрийе йонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато тхинамиддхам̣ пахӣйати. тена̄ха –

‘‘аттхи, бхиккхаве, а̄рамбхадха̄ту, никкамадха̄ту, параккамадха̄ту. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ тхинамиддхасса ануппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ тхинамиддхасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ тхинамиддхасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти, атибходжане нимиттагга̄хо – ирийа̄патхасампариваттаната̄, а̄локасан̃н̃а̄манасика̄ро, аббхока̄сава̄со, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. а̄харахаттхакабхуттавамитакататтхават̣т̣акаалам̣са̄т̣акака̄кама̄сакабходжанам̣ бхун̃джитва̄ раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄не нисиннасса хи саман̣адхаммам̣ карото тхинамиддхам̣ маха̄хаттхӣ вийа оттхарантам̣ а̄гаччхати, чатупан̃чаа̄лопаока̄сам̣ пана т̣хапетва̄ па̄нӣйам̣ пивитва̄ йа̄панасӣласса бхиккхуно там̣ на хоти. евам̣ атибходжане нимиттам̣ ган̣хантассапи тхинамиддхам̣ пахӣйати. йасмим̣ ирийа̄патхе тхинамиддхам̣ оккамати, тато ан̃н̃ам̣ париваттентассапи, раттим̣ чанда̄локам̣ дӣпа̄локам̣ укка̄локам̣ дива̄ сӯрийа̄локам̣ манасикаронтассапи, аббхока̄се васантассапи маха̄кассапаттхерасадисе вигататхинамиддхе калйа̄н̣амитте севантассапи тхинамиддхам̣ пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу дхутан̇ганисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ ‘‘чха дхамма̄ тхинамиддхасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти.

четасо авӯпасаме айонисоманасика̄рена уддхаччакуккуччасса уппа̄до хоти. авӯпасамо на̄ма авӯпасанта̄ка̄ро, аттхато там̣ уддхаччакуккуччамева. таттха айонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато уддхаччакуккуччам̣ уппаджджати. тена̄ха –

‘‘аттхи, бхиккхаве, четасо авӯпасамо. таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса уппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

сама̄дхисан̇кха̄те пана четасо вӯпасаме йонисоманасика̄ренасса паха̄нам̣ хоти. тена̄ха –

‘‘аттхи, бхиккхаве, четасо вӯпасамо. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса ануппа̄да̄йа, уппаннасса ва̄ уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа сам̣ваттанти – бахуссутата̄, парипуччхаката̄, винайе пакатан̃н̃ута̄, вуд̣д̣хасевита̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. ба̄хусачченапи хи екам̣ ва̄ две ва̄ тайо ва̄ чатта̄ро ва̄ пан̃ча ва̄ ника̄йе па̄л̣ивасена ча аттхавасена ча угган̣хантассапи уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати, каппийа̄каппийапарипуччха̄бахулассапи, винайапан̃н̃аттийам̣ чин̣н̣авасӣбха̄вата̄йа пакатан̃н̃унопи, вуд̣д̣хе махаллакаттхере упасан̇камантассапи, упа̄литтхерасадисе винайадхаре калйа̄н̣амитте севантассапи уддхаччакуккуччам̣ пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу каппийа̄каппийанисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ ‘‘чха дхамма̄ уддхаччакуккуччасса паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти.

вичикиччха̄т̣т̣ха̄нийесу дхаммесу айонисоманасика̄рена вичикиччха̄йа уппа̄до хоти. вичикиччха̄т̣т̣ха̄нийа̄ дхамма̄ на̄ма пунаппунам̣ вичикиччха̄йа ка̄ран̣атта̄ вичикиччха̄ва. таттха айонисоманасика̄рам̣ бахулам̣ паваттайато вичикиччха̄ уппаджджати. тена̄ха –

‘‘аттхи, бхиккхаве, вичикиччха̄т̣т̣ха̄нийа̄ дхамма̄. таттха айонисоманасика̄рабахулӣка̄ро – айама̄ха̄ро ануппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа уппа̄да̄йа, уппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа бхиййобха̄ва̄йа вепулла̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

кусала̄дидхаммесу пана йонисоманасика̄рена вичикиччха̄йа паха̄нам̣ хоти. тена̄ха –

‘‘аттхи, бхиккхаве, кусала̄кусала̄ дхамма̄, са̄ваджджа̄наваджджа̄ дхамма̄, севитабба̄севитабба̄ дхамма̄, хӣнапан̣ӣта̄ дхамма̄, кан̣хасуккасаппат̣ибха̄га̄ дхамма̄. таттха йонисоманасика̄рабахулӣка̄ро айама̄ха̄ро ануппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа ануппа̄да̄йа, уппанна̄йа ва̄ вичикиччха̄йа паха̄на̄йа̄’’ти (сам̣. ни. 5.232).

апича чха дхамма̄ вичикиччха̄йа паха̄на̄йа сам̣ваттанти бахуссутата̄, парипуччхаката̄, винайе пакатан̃н̃ута̄, адхимоккхабахулата̄, калйа̄н̣амиттата̄, саппа̄йакатха̄ти. ба̄хусаччавасенапи хи екам̣ ва̄…пе… пан̃ча ва̄ ника̄йе па̄л̣ивасена ча аттхавасена ча угган̣хантассапи вичикиччха̄ пахӣйати, тӣн̣и ратана̄ни а̄раббха кусала̄дибхедесу дхаммесу парипуччха̄бахулассапи, винайе чин̣н̣авасӣбха̄вассапи, тӣсу ратанесу окаппанӣйа, саддха̄сан̇кха̄та, адхимоккхабахулассапи, саддха̄дхимутте ваккалиттхерасадисе калйа̄н̣амитте севантассапи вичикиччха̄ пахӣйати, т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣анисситасаппа̄йакатха̄йапи пахӣйати. тена вуттам̣ ‘‘чха дхамма̄ вичикиччха̄йа паха̄на̄йа сам̣ваттантӣ’’ти.

еттха ча йатха̄вуттехи техи техи дхаммехи виккхамбханавасена пахӣна̄нам̣ имесам̣ нӣваран̣а̄нам̣ ка̄маччханданӣваран̣асса та̄ва арахаттамаггена аччантаппаха̄нам̣ хоти, татха̄ тхинамиддханӣваран̣асса уддхаччанӣваран̣асса ча. бйа̄па̄данӣваран̣асса пана куккуччанӣваран̣асса ча ана̄га̄мимаггена, вичикиччха̄нӣваран̣асса сота̄паттимаггена аччантаппаха̄нам̣ хоти. тасма̄ тесам̣ татха̄ паха̄на̄йа упака̄радхамме дассетум̣ ‘‘а̄раддхам̣ хоти вӣрийа’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. идамева ва̄ йатха̄вуттам̣ абхиджджха̄дӣнам̣ нӣваран̣а̄нам̣ паха̄нам̣, йасма̄ хӣнавӣрийата̄йа кусӣтена, анупат̣т̣хитассатита̄йа мут̣т̣хассатина̄, апат̣иппассаддхадаратхата̄йа са̄раддхака̄йена, асама̄хитата̄йа виккхиттачиттена на када̄чипи те сакка̄ ниббаттетум̣, пагева итарам̣, тасма̄ йатха̄ пат̣ипаннасса со абхиджджха̄дӣнам̣ вигамо паха̄нам̣ самбхавати, там̣ дассетум̣ ‘‘а̄раддхам̣ хоти вӣрийа’’нтиа̄ди а̄раддхам̣. тассаттхо – тесам̣ нӣваран̣а̄нам̣ паха̄на̄йа саббесампи ва̄ сам̣килесадхамма̄нам̣ самуччхинданаттха̄йа вӣрийам̣ а̄раддхам̣ хоти, паггахитам̣ аситхилаппаваттанти вуттам̣ хоти. а̄раддхатта̄ ева ча антара̄ сан̇кочасса ана̄паджджанато асаллӣнам̣.

упат̣т̣хита̄ сати асаммут̣т̣ха̄ти на кевалан̃ча вӣрийамева, сатипи а̄рамман̣а̄бхимукхабха̄вена упат̣т̣хита̄ хоти, татха̄ упат̣т̣хитатта̄ ева ча чиракатачирабха̄сита̄нам̣ саран̣асаматтхата̄йа асаммут̣т̣ха̄. пассаддхоти ка̄йачиттадаратхаппассамбханена ка̄йописса пассаддхо хоти. таттха йасма̄ на̄мака̄йе пассаддхе рӯпака̄йописса пассаддхо ева хоти, тасма̄ ‘‘на̄мака̄йо рӯпака̄йо’’ти ависесетва̄ ‘‘пассаддхо ка̄йо’’ти вуттам̣. аса̄раддхоти со ча пассаддхатта̄ ева аса̄раддхо, вигатадаратхоти вуттам̣ хоти. сама̄хитам̣ читтам̣ екагганти читтамписса самма̄ а̄хитам̣ сут̣т̣ху т̣хапитам̣ аппитам̣ вийа хоти, сама̄хитатта̄ ева ча екаггам̣ ачалам̣ ниппханданам̣ нирин̃джананти.

етта̄вата̄ джха̄намагга̄нам̣ пуббабха̄гапат̣ипада̄ катхита̄. тенева̄ха –

‘‘чарампи, бхиккхаве, бхиккху евам̣бхӯто а̄та̄пӣ отта̄пӣ сататам̣ самитам̣ а̄раддхавӣрийо пахитаттоти вуччатӣ’’ти (итиву. 110).

тассаттхо хет̣т̣ха̄ вутто ева.

га̄тха̄су йатам̣ чарети йатама̄но чареййа, чан̇камана̄дивасена гаманам̣ каппентопи ‘‘ануппанна̄нам̣ па̄пака̄нам̣ акусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ ануппа̄да̄йа чхандам̣ джанети ва̄йаматӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 5.651-662; вибха. 390) найена вуттасаммаппадха̄навӣрийавасена йатанто гхат̣енто ва̄йаманто йатха̄ акусала̄ дхамма̄ пахӣйанти, кусала̄ дхамма̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханти, евам̣ гаманам̣ каппеййа̄ти аттхо. еса найо сесесупи. кечи пана ‘‘йата’’нти етасса сам̣йатоти аттхам̣ ваданти. тит̣т̣хети тит̣т̣хеййа т̣ха̄нам̣ каппеййа. аччхети нисӣдеййа. сайети нипаджджеййа. йатаменам̣ паса̄райети етам̣ паса̄ретаббам̣ хаттхапа̄да̄дим̣ йатам̣ йатама̄но йатха̄вуттавӣрийасаман̇гӣйева хутва̄ паса̄реййа, саббаттха пама̄дам̣ виджахеййа̄ти адхиппа̄йо.

ида̄ни йатха̄ пат̣ипаджджанто йатам̣ йатама̄но на̄ма хоти, там̣ пат̣ипадам̣ дассетум̣ ‘‘уддха’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха уддханти упари. тирийанти тирийато, пураттхимадиса̄дивасена самантато диса̄бха̄гесӯти аттхо. апа̄чӣнанти хет̣т̣ха̄. йа̄вата̄ джагато гатӣти йаттака̄ саттасан̇кха̄рабхедасса локасса паватти, таттха саббаттха̄ти аттхо. етта̄вата̄ анавасесато саммасанан̃а̄н̣асса висайам̣ сан̇гахетва̄ дассети. самавеккхита̄ти самма̄ хетуна̄ н̃а̄йена авеккхита̄, аничча̄дивасена випассакоти вуттам̣ хоти. дхамма̄нанти саттасун̃н̃а̄нам̣. кхандха̄нанти рӯпа̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣. удайаббайанти удайан̃ча вайан̃ча. идам̣ вуттам̣ хоти – упари тирийам̣ адхоти тисан̇гахе саббасмим̣ локе атӣта̄дибхедабхинна̄нам̣ пан̃чупа̄да̄наккхандхасан̇кха̄та̄нам̣ саббесам̣ рӯпа̄рӯпадхамма̄нам̣ аниччата̄дисаммасана̄дхигатена удайаббайан̃а̄н̣ена пан̃чавӣсатийа̄ а̄ка̄рехи удайам̣, пан̃чавӣсатийа̄ а̄ка̄рехи вайан̃ча самавеккхита̄ саманупассита̄ бхавеййа̄ти.

четосаматхаса̄мӣчинти читтасам̣килеса̄нам̣ аччантавӯпасаманато четосаматхасан̇кха̄тасса арийамаггасса ануччхавикапат̣ипадам̣ н̃а̄н̣адассанависуддхим̣. сиккхама̄нанти пат̣ипаджджама̄нам̣ бха̄вентам̣ н̃а̄н̣апарампарам̣ ниббаттентам̣. сада̄ти саббака̄лам̣, раттин̃чева дива̄ ча. сатанти чатусампаджан̃н̃ена саманна̄гата̄йа сатийа̄ сатока̄рим̣. сататам̣ пахитаттоти саббака̄лам̣ пахитатто нибба̄нам̣ пат̣ипеситаттоти татха̄видхам̣ бхиккхум̣ буддха̄дайо арийа̄ а̄ху а̄чиккханти катхенти. сесам̣ вуттанайамева.

два̄дасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

13. локасуттаван̣н̣ана̄

112. терасаме локоти луджджанапалуджджанат̣т̣хена локо, аттхато пуримам̣ арийасаччадвайам̣ идха пана дуккхам̣ арийасаччам̣ ведитаббам̣. сва̄йам̣ сатталоко, сан̇кха̄ралоко, ока̄салокоти вибха̄гато сарӯпато ча хет̣т̣ха̄ вуттойева. апича кхандхалока̄дивасена ча анекавидхо локо. йатха̄ха –

‘‘локоти кхандхалоко, дха̄тулоко, а̄йатаналоко, випаттибхавалоко, випаттисамбхавалоко, сампаттибхавалоко, сампаттисамбхавалоко, еко локо саббе сатта̄ аха̄рат̣т̣хитика̄, две лока̄ на̄ман̃ча рӯпан̃ча, тайо лока̄ тиссо ведана̄, чатта̄ро лока̄ чатта̄ро а̄ха̄ра̄, пан̃ча лока̄ пан̃чупа̄да̄наккхандха̄, чха лока̄ чха аджджхаттика̄ни а̄йатана̄ни, сатта лока̄ сатта вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитийо, ат̣т̣ха лока̄ ат̣т̣ха локадхамма̄, нава лока̄ нава сатта̄ва̄са̄, даса лока̄ даса̄йатана̄ни, два̄даса лока̄ два̄даса̄йатана̄ни, ат̣т̣ха̄раса лока̄ ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо’’ти (маха̄ни. 3; чӯл̣ани. аджитама̄н̣авапуччха̄ниддеса 2).

еваманекадха̄ вибхаттопи локо пан̃часу упа̄да̄наккхандхесу ева сан̇гахам̣ самосаран̣ам̣ гаччхати, упа̄да̄наккхандха̄ ча дуккхам̣ арийасаччам̣ джа̄типи дуккха̄ …пе… сам̣кхиттена пан̃чупа̄да̄наккхандха̄пи дуккха̄ти. тена вуттам̣ ‘‘аттхато пуримам̣ арийасаччадвайам̣, идха пана дуккхам̣ арийасаччам̣ ведитабба’’нти. нану ча луджджанапалуджджанат̣т̣хо ависесена пан̃часу кхандхесу самбхаватӣти? саччам̣ самбхавати. йам̣ пана на луджджатӣти гахитам̣, там̣ татха̄ на хоти, екам̣сенева луджджати палуджджатӣти со локоти упа̄да̄наккхандхесвева локасаддо нирӯл̣хоти ведитаббо. тасма̄ локоти дуккхам̣ арийасаччам̣ ева.

йадипи татха̄гата-саддасса хет̣т̣ха̄ татха̄гатасутте на̄на̄найехи виттха̄рато аттхо вибхатто, татха̄пи па̄л̣ийа̄ аттхасам̣ван̣н̣ана̄мукхена айаматтхавибха̄вана̄ – абхисамбуддхоти ‘‘абхин̃н̃еййато парин̃н̃еййато’’ти пуббе вуттавибха̄гена ва̄ ависесато та̄ва а̄сайа̄нусайачарийа̄дхимуттиа̄дибхедато кусала̄кусала̄дивибха̄гато ват̣т̣аппама̄н̣асан̣т̣ха̄на̄дибхедато, висесато ва̄ пана ‘‘айам̣ сассата̄сайо, айам̣ уччхеда̄сайо’’тиа̄дина̄ ‘‘каккхал̣алаккхан̣а̄ патхавӣдха̄ту, паггхаран̣алаккхан̣а̄ а̄подха̄тӯ’’тиа̄дина̄ ча абхивисит̣т̣хена сайамбхун̃а̄н̣ена самма̄ авипарӣтам̣ йо йо аттхо йатха̄ йатха̄ буджджхитаббо, татха̄ татха̄ буддхо н̃а̄то аттапаччаккхо катоти абхисамбуддхо.

локасма̄ти йатха̄вутталокато. висам̣йуттоти висам̣сат̣т̣хо, таппат̣ибаддха̄нам̣ саббесам̣ сам̣йоджана̄нам̣ саммадева самуччхиннатта̄ тато виппамуттоти аттхо. локасамудайоти суттантанайена тан̣ха̄, абхидхамманайена пана абхисан̇кха̄рехи саддхим̣ дийад̣д̣хакилесасахассам̣. пахӣноти бодхиман̣д̣е арахаттамагган̃а̄н̣ена самуччхедаппаха̄навасена сава̄санам̣ пахӣно. локаниродхоти нибба̄нам̣. саччхикатоти аттапаччаккхо като. локаниродхага̄минӣ пат̣ипада̄ти сӣла̄диккхандхаттайасан̇гахо арийо ат̣т̣хан̇гико магго. со хи локаниродхам̣ нибба̄нам̣ гаччхати адхигаччхати, тадаттхам̣ арийехи пат̣ипаджджӣйати ча̄ти локаниродхага̄минӣ пат̣ипада̄ти вуччати.

етта̄вата̄ татха̄ни абхисамбуддхо йа̄тха̄вато гатоти татха̄гатоти айаматтхо дассито хоти. чатта̄ри хи арийасачча̄ни татха̄ни на̄ма. йатха̄ха –

‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, татха̄ни авитатха̄ни анан̃н̃атха̄ни. катама̄ни чатта̄ри? идам̣ дуккханти, бхиккхаве, татхаметам̣ авитатхаметам̣, анан̃н̃атхамета’’нти (сам̣. ни. 5.1090) виттха̄ро.

апича татха̄йа гатоти татха̄гато, татхам̣ гатоти татха̄гато, гатоти ча авагато атӣто патто пат̣ипанноти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – йасма̄ бхагава̄ сакалалокам̣ тӣран̣апарин̃н̃а̄йа татха̄йа авипарӣта̄йа гато авагато, тасма̄ локо татха̄гатена абхисамбуддхоти татха̄гато. локасамудайам̣ паха̄напарин̃н̃а̄йа татха̄йа гато атӣтоти татха̄гато. локаниродхам̣ саччхикирийа̄йа татха̄йа гато паттоти татха̄гато. локаниродхага̄миним̣ пат̣ипадам̣ татхам̣ авипарӣтам̣ гато пат̣ипанноти татха̄гатоти. евам̣ имисса̄ па̄л̣ийа̄ бхагавато татха̄гатабха̄вадӣпанавасена аттхо ведитаббо.

ити бхагава̄ чатусачча̄бхисамбодханавасена аттано татха̄гатабха̄вам̣ пака̄сетва̄ ида̄ни таттха дит̣т̣ха̄диабхисамбодхивасенапи там̣ дассетум̣ ‘‘йам̣, бхиккхаве’’тиа̄дима̄ха. ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 2.4.23) пана ‘‘чатӯхи саччехи аттано буддхабха̄вам̣ катхетва̄’’тиа̄ди вуттам̣. там̣ татха̄гатасадда-буддхасадда̄нам̣ аттхато нинна̄на̄каран̣атам̣ дассетум̣ вуттам̣. татха̄ чева хи па̄л̣и паватта̄ти. таттха дит̣т̣ханти рӯпа̄йатанам̣. сутанти садда̄йатанам̣. мутанти патва̄ гахетаббато гандха̄йатанам̣, раса̄йатанам̣, пхот̣т̣хабба̄йатанан̃ча. вин̃н̃а̄танти сукхадуккха̄дидхамма̄рамман̣ам̣. паттанти парийеситва̄ ва̄ апарийеситва̄ ва̄ паттам̣. парийеситанти паттам̣ ва̄ аппаттам̣ ва̄ парийеситам̣. анувичаритам̣ манаса̄ти читтена анусан̃чаритам̣. касса пана анувичаритам̣ манаса̄ти? садевакасса…пе… садеваманусса̄йа̄ти самбандханӣйам̣. таттха саха девехӣти садевако, тасса садевакасса. сесападесупи есева найо.

садевакавачанена четтха пан̃чака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣ ведитаббам̣, сама̄ракавачанена чхат̣т̣хака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣, сабрахмакавачанена брахмака̄йика̄дибрахмаггахан̣ам̣, сассаман̣абра̄хман̣ивачанена са̄санасса паччаттхикасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ан̃чева самитапа̄паба̄хитапа̄пасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ан̃ча, паджа̄вачанена сатталокаггахан̣ам̣, садевамануссавачанена саммутидеваавасесамануссаггахан̣ам̣. еваметтха тӣхи падехи девама̄рабрахмехи саддхим̣ сатталоко, двӣхи паджа̄васена сатталоко гахитоти ведитаббо.

апаро найо – садевакаггахан̣ена арӯпа̄вачарадевалоко гахито, сама̄ракавачанена чхака̄ма̄вачарадевалоко, сабрахмакавачанена рӯпӣбрахмалоко, сассаман̣абра̄хман̣а̄дивачанена саммутидевехи саха авасесасатталоко гахито. апичеттха садевакавачанена уккат̣т̣хапариччхедато саббалокависайасса бхагавато абхисамбуддхабха̄ве пака̄сите йесамевам̣ сийа̄ ‘‘ма̄ро на̄ма маха̄нубха̄во чхака̄ма̄вачариссаро васаваттӣ, брахма̄ пана татопи маха̄нубха̄ватаро дасахи ан̇гулӣхи дасасу чаккава̄л̣асахассесу а̄локам̣ пхарати, уттамаджджха̄насама̄паттисукхам̣ пат̣исам̣ведети. путхӯ ча саман̣абра̄хман̣а̄ иддхиманто диббачаккхука̄ парачиттавидуно маха̄нубха̄ва̄ сам̣виджджанти. айан̃ча саттака̄йо ананто апарима̄н̣о, киметесам̣ саббесам̣йева висайо анавасесато бхагавата̄ абхисамбуддхо’’ти? тесам̣ виматим̣ видхаменто бхагава̄ ‘‘садевакасса локасса̄’’тиа̄дима̄ха.

пора̄н̣а̄ пана̄ху – ‘‘садевакасса̄’’ти девата̄хи саддхим̣ авасесалокам̣ парийа̄дийати, ‘‘сама̄ракасса̄’’ти ма̄рена саддхим̣ авасесалокам̣, ‘‘сабрахмакасса̄’’ти брахмехи саддхим̣ авасесалокам̣. евам̣ саббепи тибхавӯпаге сатте тӣсу падесу паккхипитва̄ пуна двӣхи падехи парийа̄дийанто ‘‘сассаман̣абра̄хман̣ийа̄ паджа̄йа садеваманусса̄йа̄’’ти а̄ха. евам̣ пан̃чахипи падехи кхандхаттайапариччхинне саббасатте парийа̄дийати.

йасма̄ там̣ татха̄гатена абхисамбуддханти имина̄ идам̣ дассети – йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса ‘‘нӣлам̣ пӣтака’’нтиа̄ди рӯпа̄рамман̣ам̣ чаккхудва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, там̣ саббам̣ ‘‘айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма рӯпа̄рамман̣ам̣ дисва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄то’’ти татха̄гатасса евам̣ абхисамбуддхам̣. татха̄ йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса ‘‘бхерисаддо мудин̇гасаддо’’тиа̄ди садда̄рамман̣ам̣ сотадва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘мӯлагандхо тачагандхо’’тиа̄ди гандха̄рамман̣ам̣ гха̄надва̄ре а̄па̄тхама̄гаччхати, ‘‘мӯларасо кхандхарасо’’тиа̄ди раса̄рамман̣ам̣ дживха̄два̄ре а̄па̄тхама̄гаччхати, ‘‘каккхал̣ам̣ мудука’’нтиа̄ди патхавӣдха̄тутеджодха̄тува̄йодха̄тубхедам̣ пхот̣т̣хабба̄рамман̣ам̣ ка̄йадва̄ре а̄па̄тхама̄гаччхати, ‘‘айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма пхот̣т̣хаббам̣ пхуситва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄то’’ти саббам̣ там̣ татха̄гатасса евам̣ абхисамбуддхам̣.

татха̄ йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса сукха̄дибхедам̣ дхамма̄рамман̣ам̣ манодва̄ре а̄па̄тхама̄гаччхати, ‘‘айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма дхамма̄рамман̣ам̣ джа̄нитва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄то’’ти саббам̣ там̣ татха̄гатасса евам̣ абхисамбуддхам̣. евам̣ йам̣ имасса садевакасса локасса дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄там̣, там̣ татха̄гатена адит̣т̣хам̣ ва̄ асутам̣ ва̄ амутам̣ ва̄ авин̃н̃а̄там̣ ва̄ наттхи. имасса пана маха̄джанасса парийеситва̄ аппаттампи аттхи, апарийеситва̄ аппаттампи аттхи, парийеситва̄ паттампи аттхи, апарийеситва̄ паттампи аттхи. саббампи татха̄гатасса аппаттам̣ на̄ма наттхи н̃а̄н̣ена асаччхикатам̣. тато ева йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ чаккхудва̄ре а̄па̄тхама̄гаччхантам̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ на̄ма аттхи, там̣ бхагава̄ саббам̣ сабба̄ка̄рена джа̄на̄ти пассати. евам̣ джа̄ната̄ пассата̄ ча̄нена там̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄дивасена ва̄ дит̣т̣хасутамутавин̃н̃а̄тесу лаббхама̄нападавасена ва̄ ‘‘катамам̣ там̣ рӯпам̣ рӯпа̄йатанам̣? йам̣ рӯпам̣ чатуннам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йа ван̣н̣анибха̄ санидассанам̣ саппат̣игхам̣ нӣлам̣ пӣтака’’нтиа̄дина̄ (дха. са. 617) найена анекехи на̄мехи терасахи ва̄рехи двепан̃н̃а̄са̄йа найехи вибхаджджама̄нам̣ татхева хоти, витатхам̣ наттхи. еса найо сотадва̄ра̄дӣсупи а̄па̄тхама̄гаччхантесу садда̄дӣсу.

тасма̄ татха̄гатоти вуччатӣти йам̣ йатха̄ локена гатам̣, тасса татхева гататта̄ татха̄гатоти вуччати. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘абхисамбуддха’’нти вуттам̣, там̣ татха̄гатасаддена сама̄наттхам̣. имина̄ татха̄дассибха̄вато татха̄гатоти айаматтхо дассито хоти. вуттан̃хетам̣ дхаммасена̄патина̄ –

‘‘на тасса аддит̣т̣хамидхаттхи кин̃чи,

атхо авин̃н̃а̄тамаджа̄нитаббам̣;

саббам̣ абхин̃н̃а̄си йадаттхи неййам̣,

татха̄гато тена самантачаккхӯ’’ти. (маха̄ни. 156; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддеса 85; пат̣и. ма. 1.121);

суттантепи вуттам̣ бхагавата̄ –

‘‘йам̣, бхиккхаве, садевакасса локасса…пе… садеваманусса̄йа паджа̄йа дит̣т̣хам̣ сутам̣ мутам̣ вин̃н̃а̄там̣ паттам̣ парийеситам̣ анувичаритам̣ манаса̄, тамахам̣ джа̄на̄ми, тамахам̣ аббхан̃н̃а̄сим̣, там̣ татха̄гатасса видитам̣, там̣ татха̄гато на упат̣т̣ха̄сӣ’’ти (а. ни. 4.24).

йан̃ча, бхиккхаве, раттим̣ татха̄гато ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуджджхатӣти йассан̃ча виса̄кхапун̣н̣амараттийам̣ татха̄ а̄гата̄диаттхена татха̄гато бхагава̄ бодхиман̣д̣е апара̄джитапаллан̇ке нисинно тин̣н̣ам̣ ма̄ра̄нам̣ маттхакам̣ маддитва̄ уттаритара̄бха̄вато ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ а̄саваккхайан̃а̄н̣ена саддхим̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ адхигаччхати. йан̃ча раттим̣ анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йатӣти йассан̃ча виса̄кхапун̣н̣амараттийам̣йева кусина̄ра̄йам̣ упаваттане малла̄нам̣ са̄лаване йамакаса̄ла̄намантаре анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йати. йам̣ етасмим̣ антарети има̄сам̣ двиннам̣ саупа̄дисесаанупа̄дисесанибба̄надха̄тӯнам̣ вемаджджхе пан̃чачатта̄лӣсавассапарима̄н̣е ка̄ле пат̣хамабодхийампи, маджджхимабодхийампи, паччхимабодхийампи йам̣ суттагеййа̄диппабхедам̣ дхаммам̣ бха̄сати ниддисанавасена, лапати уддхисанавасена, ниддисати пат̣иниддисанавасена. саббам̣ там̣ татхева хотӣти там̣ еттхантаре деситам̣ саббам̣ суттагеййа̄динаван̇гам̣ буддхавачанам̣ аттхато бйан̃джанато ча анупаваджджам̣ анӯнам̣ анадхикам̣ сабба̄ка̄рапарипун̣н̣ам̣ ра̄гамаданиммаданам̣…пе… мохамаданиммаданам̣, наттхи таттха ва̄лаггаматтампи аваккхалитам̣, екамуддика̄йа лан̃чхитам̣ вийа екана̄л̣ийа̄ митам̣ вийа екатула̄йа тулитам̣ вийа ча там̣ татхева хоти йассаттха̄йа бха̄ситам̣, екантенева тасса са̄дханато, но ан̃н̃атха̄. тасма̄ татхам̣, авитатхам̣, анан̃н̃атхам̣. етена татха̄ва̄дита̄йа татха̄гатоти дассети. гадааттхо айам̣ гатасаддо дака̄расса така̄рам̣ катва̄, тасма̄ татхам̣ гадатӣти татха̄гатоти аттхо. атха ва̄ а̄гаданам̣ а̄гадо, вачананти аттхо. татхо авипарӣто а̄гадо йасса̄ти дака̄расса така̄рам̣ катва̄ татха̄гатоти еваметтха падасиддхи ведитабба̄.

йатха̄ва̄дӣ татха̄ка̄рӣти йе дхамме бхагава̄ ‘‘име дхамма̄ акусала̄ са̄ваджджа̄ вин̃н̃угарахита̄ саматта̄ сама̄динна̄ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттантӣ’’ти паресам̣ дхаммам̣ десенто вадати, те дхамме екантенева сайам̣ паха̄си. йе пана дхамме бхагава̄ ‘‘име дхамма̄ кусала̄ анаваджджа̄ вин̃н̃уппасаттха̄ саматта̄ сама̄динна̄ хита̄йа сукха̄йа сам̣ваттантӣ’’ти вадати, те дхамме екантенева сайам̣ упасампаджджа виха̄си. тасма̄ йатха̄ва̄дӣ бхагава̄, татха̄ка̄рӣти ведитаббо. йатха̄ка̄рӣ татха̄ва̄дӣти саммадева сӣла̄дипарипӯран̣авасена самма̄ пат̣ипанно сайам̣ йатха̄ка̄рӣ бхагава̄, татхева дхаммадесана̄йа паресам̣ таттха патит̣т̣ха̄панавасена татха̄ва̄дӣ. бхагавато хи ва̄ча̄йа ка̄йо ануломети, ка̄йассапи ва̄ча̄. тасма̄ йатха̄ва̄дӣ татха̄ка̄рӣ, йатха̄ка̄рӣ татха̄ва̄дӣ ча хоти. евам̣бхӯтасса часса йатха̄ ва̄ча̄, ка̄йопи татха̄ гато паватто. йатха̄ ча ка̄йо, ва̄ча̄пи татха̄ гата̄ паватта̄ти аттхо.

абхибхӯ анабхибхӯтоти упари бхаваггам̣ хет̣т̣ха̄ авӣчинирайам̣ парийантам̣ катва̄ тирийам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу бхагава̄ саббасатте абхибхавати сӣленапи сама̄дхина̄пи пан̃н̃а̄йапи вимуттийа̄пи вимуттин̃а̄н̣адассаненапи, на тасса тула̄ ва̄ пама̄н̣ам̣ ва̄ аттхи, асамо асамасамо аппат̣имо аппат̣ибха̄го аппат̣ипуггало атуло аппамеййо ануттаро дхаммара̄джа̄ дева̄нам̣ атидево сакка̄нам̣ атисакко брахма̄нам̣ атибрахма̄. тато ева сайам̣ на кеначи абхибхӯтоти анабхибхӯто. ан̃н̃адаттхӯти екам̣саттхе нипа̄то. йан̃хи кин̃чи неййам̣ на̄ма, саббам̣ там̣ хаттхатале а̄малакам̣ вийа пассатӣти дасо. авипарӣтам̣ а̄сайа̄диавабодхена хитӯпасам̣ха̄ра̄дина̄ ча сатте, бха̄ван̃н̃атхаттӯпанайавасена сан̇кха̄ре сабба̄ка̄рена сучин̣н̣авасита̄йа сама̄паттийо читтан̃ча васе ваттетӣти васаваттӣ. етта̄вата̄ абхибхаванат̣т̣хена бхагава̄ аттано татха̄гатабха̄вам̣ дассети.

татревам̣ падасиддхи ведитабба̄ – агадо вийа агадо. ко панеса? десана̄вила̄со чева пун̃н̃уссайо ча. тенева хеса маха̄нубха̄во бхисакко вийа дибба̄гадена саппе, саббе параппава̄дино садевакан̃ча локам̣ абхибхавати. ити саббалока̄бхибхаване татхо авипарӣто десана̄вила̄со чева пун̃н̃уссайо ча агадо асса̄ти дака̄расса така̄рам̣ катва̄ татха̄гатоти ведитаббо. тена вуттам̣ ‘‘садеваке, бхиккхаве, локе…пе… васаваттӣ, тасма̄ татха̄гатоти вуччатӣ’’ти.

га̄тха̄су саббалокам̣ абхин̃н̃а̄йа̄ти тедха̄тукалокасаннива̄сам̣ джа̄нитва̄. саббалоке йатха̄татханти тасмим̣ тедха̄тукалокасаннива̄се йам̣кин̃чи неййам̣, там̣ саббам̣ йатха̄татхам̣ авипарӣтам̣ джа̄нитва̄. саббалокависам̣йуттоти чатуннам̣ йога̄нам̣ анавасесаппаха̄нена саббенапи локена висам̣йутто виппамутто. анӯпайоти саббасмимпи локе тан̣ха̄дит̣т̣хиупайехи анӯпайо техи упайехи вирахито.

сабба̄бхибхӯти рӯпа̄дӣни сабба̄рамман̣а̄ни, саббам̣ сан̇кха̄рагатам̣, саббепи ма̄ре абхибхавитва̄ т̣хито. дхӣроти дхитисампанно. саббагантхаппамочаноти саббе абхиджджха̄ка̄йагантха̄дике мочетва̄ т̣хито венеййасанта̄непи аттано десана̄вила̄сена тесам̣ памочанато саббагантхаппамочано. пхут̣т̣ха̄сса̄ти пхут̣т̣ха̄ асса. каран̣аттхе идам̣ са̄мивачанам̣, пхут̣т̣ха̄ анена̄ти аттхо. парама̄ сантӣти нибба̄нам̣. тан̃хи тена н̃а̄н̣апхусанена пхут̣т̣хам̣. тенева̄ха ‘‘нибба̄нам̣ акутобхайа’’нти. атха ва̄ парама̄ сантӣти уттама̄ санти. катара̄ са̄ти? нибба̄нам̣. йасма̄ пана нибба̄не куточи бхайам̣ наттхи, тасма̄ там̣ акутобхайанти вуччати.

анӣгхоти ниддуккхо. саббакаммаккхайам̣ паттоти саббесам̣ камма̄нам̣ кхайам̣ парийоса̄нам̣ аччанта̄бха̄вам̣ патто. вимутто упадхисан̇кхайети упадхисан̇кхайасан̇кха̄те нибба̄не тада̄рамман̣а̄йа пхалавимуттийа̄ вимутто. еса соти есо со. сӣхо ануттароти париссайа̄нам̣ саханат̣т̣хена, килеса̄нам̣ хананат̣т̣хена ча, татха̄гато ануттаро сӣхо на̄ма. брахманти сет̣т̣хам̣. чакканти дхаммачаккам̣. паваттайӣти типариват̣т̣ам̣ два̄даса̄ка̄рам̣ паваттеси.

итӣти евам̣ татха̄гатасса гун̣е джа̄нитва̄. сан̇гамма̄ти сама̄гантва̄. там̣ намассантӣти там̣ татха̄гатам̣ те саран̣ам̣ гата̄ деваманусса̄ намассанти. махантехи сӣла̄дигун̣ехи саманна̄гататта̄ махантам̣, чатувеса̄раджджайогена вӣтаса̄радам̣. ида̄ни йам̣ ваданта̄ те намассанти, там̣ дассетум̣ дантотиа̄ди вуттам̣. там̣ утта̄наттхамева.

ити имасмим̣ чатукканипа̄те чхат̣т̣хе саттаме ча сутте ват̣т̣ам̣ катхитам̣, пат̣хамадутийататийадва̄дасаматерасамесу виват̣т̣ам̣ катхитам̣, сесесу ват̣т̣авиват̣т̣ам̣ катхитанти ведитаббам̣.

терасамасуттаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

ити параматтхадӣпанийа̄

кхуддаканика̄йа-ат̣т̣хакатха̄йа

итивуттакасса чатукканипа̄таван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нигаманакатха̄

етта̄вата̄ ча –

дхаммиссарена джагато, дхамма̄локавидха̄йина̄;

дхамма̄нам̣ бодханеййа̄нам̣, джа̄ната̄ десана̄видхим̣.

там̣ там̣ нида̄нама̄гамма, саббалокахитесина̄;

екака̄диппабхедена, десита̄ни махесина̄.

дасуттарасатам̣ две ча, сутта̄ни итивуттакам̣;

итивуттаппабхедена, сан̇га̄йим̣су махесайо.

чхал̣абхин̃н̃а̄ васиппатта̄, пабхиннапат̣исамбхида̄;

йам̣ там̣ са̄санадхорайха̄, дхаммасан̇га̄хака̄ пуре.

тасса аттхам̣ пака̄сетум̣, пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄найам̣;

нисса̄йа йа̄ сама̄раддха̄, аттхасам̣ван̣н̣ана̄ майа̄.

са̄ таттха параматтха̄нам̣, суттантесу йатха̄рахам̣;

пака̄сана̄ параматтха-дӣпанӣ на̄ма на̄мато.

сампатта̄ паринит̣т̣ха̄нам̣, ана̄кулавиниччхайа̄;

ат̣т̣хаттим̣саппама̄н̣а̄йа, па̄л̣ийа̄ бха̄н̣ава̄рато.

ити там̣ сан̇кхаронтена, йам̣ там̣ адхигатам̣ майа̄;

пун̃н̃ам̣ тасса̄нубха̄вена, локана̄тхасса са̄санам̣.

ога̄хетва̄ висуддха̄йа, сӣла̄дипат̣ипаттийа̄;

саббепи па̄н̣ино хонту, вимуттирасабха̄гино.

чирам̣ тит̣т̣хату локасмим̣, самма̄самбуддхаса̄санам̣;

тасмим̣ сага̄рава̄ ниччам̣, хонту саббепи па̄н̣ино.

самма̄ вассату ка̄лена, девопи джагатиппати;

саддхамманирато локам̣, дхамменева паса̄сатӯти.

ити бадаратиттхавиха̄рава̄сина̄ а̄чарийадхаммапа̄лена ката̄

итивуттакасса ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.