📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
кхуддаканика̄йе
тхерага̄тха̄-ат̣т̣хакатха̄
(пат̣хамо бха̄го)
гантха̄рамбхакатха̄
маха̄ка̄рун̣икам̣ ¶ ¶ ¶ на̄тхам̣, н̃еййаса̄гарапа̄рагум̣;
ванде нипун̣агамбхӣра-вичитранайадесанам̣.
виджджа̄чаран̣асампанна̄, йена ниййанти локато;
ванде тамуттамам̣ дхаммам̣, самма̄самбуддхапӯджитам̣.
сӣла̄дигун̣асампанно, т̣хито маггапхалесу йо;
ванде арийасан̇гхам̣ там̣, пун̃н̃аккхеттам̣ ануттарам̣.
вандана̄джанитам̣ пун̃н̃ам̣, ити йам̣ ратанаттайе;
хатантара̄йо саббаттха, хутва̄хам̣ тасса теджаса̄.
йа̄ ¶ та̄ субхӯтиа̄дӣхи, катакиччехи та̄дихи;
тхерехи бха̄сита̄ га̄тха̄, тхерӣхи ча нира̄миса̄.
уда̄нана̄давидхина̄, гамбхӣра̄ нипун̣а̄ субха̄;
сун̃н̃ата̄пат̣исам̣йутта̄, арийадхаммаппака̄сика̄.
тхерага̄тха̄ти на̄мена, тхерӣга̄тха̄ти та̄дино;
йа̄ кхуддаканика̄йамхи, сан̇га̄йим̣су махесайо.
та̄сам̣ ¶ гамбхӣран̃а̄н̣ехи, ога̄хетаббабха̄вато;
кин̃ча̄пи дуккара̄ ка̄тум̣, аттхасам̣ван̣н̣ана̄ майа̄.
сахасам̣ван̣н̣анам̣ йасма̄, дхарате саттху са̄санам̣;
пубба̄чарийасӣха̄нам̣, тит̣т̣хатева виниччхайо.
тасма̄ ¶ там̣ аваламбитва̄, ога̄хетва̄на пан̃чапи;
ника̄йе упанисса̄йа, пора̄н̣ат̣т̣хакатха̄найам̣.
сувисуддхам̣ асам̣кин̣н̣ам̣, нипун̣аттхавиниччхайам̣;
маха̄виха̄рава̄сӣнам̣, самайам̣ авиломайам̣.
йа̄сам̣ аттхо дувин̃н̃еййо, анупуббикатхам̣ вина̄;
та̄сам̣ тан̃ча вибха̄венто, дӣпайанто виниччхайам̣.
йатха̄балам̣ карисса̄ми, аттхасам̣ван̣н̣анам̣ субхам̣;
саккаччам̣ тхерага̄тха̄нам̣, тхерӣга̄тха̄намева ча.
ити а̄кан̇кхама̄насса, саддхаммасса чират̣т̣хитим̣;
тадаттхам̣ вибхаджантасса, ниса̄майатха са̄дхавоти.
ка̄ панета̄ тхерага̄тха̄ тхерӣга̄тха̄ ча, катхан̃ча паватта̄ти, ка̄ман̃ча̄йаматтхо га̄тха̄су вуттойева па̄кат̣акаран̣аттхам̣ пана пунапи вуччате – таттха тхерага̄тха̄ та̄ва субхӯтиттхера̄дӣхи бха̄сита̄. йа̄ хи те аттана̄ йатха̄дхигатам̣ маггапхаласукхам̣ паччавеккхитва̄ ка̄чи уда̄навасена, ка̄чи аттано сама̄паттивиха̄рапаччавеккхан̣авасена, ка̄чи пуччха̄васена, ка̄чи паринибба̄насамайе са̄санасса ниййа̄никабха̄вавибха̄ванавасена абха̄сим̣су, та̄ сабба̄ сан̇гӣтика̄ле екаджджхам̣ катва̄ ‘‘тхерага̄тха̄’’иччева дхаммасан̇га̄хакехи сан̇гӣта̄. тхерӣга̄тха̄ пана тхерийо уддисса десита̄.
та̄ пана винайапит̣акам̣, суттантапит̣акам̣ абхидхаммапит̣аканти тӣсу пит̣акесу суттантапит̣акапарийа̄панна̄. дӣгханика̄йо, маджджхиманика̄йо, сам̣йуттаника̄йо, ан̇гуттараника̄йо, кхуддаканика̄йоти ¶ пан̃часу ника̄йесу кхуддаканика̄йапарийа̄панна̄, суттам̣, геййам̣, веййа̄каран̣ам̣, га̄тха̄, уда̄нам̣, итивуттакам̣ ¶ , джа̄такам̣, аббхутадхаммам̣, ведалланти навасу са̄санан̇гесу га̄тхан̇гасан̇гахам̣ гата̄.
‘‘два̄сӣти буддхато ган̣хим̣, двесахасса̄ни бхиккхуто;
чатура̄сӣтисахасса̄ни, йе ме дхамма̄ паваттино’’ти.
евам̣ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена пат̣ин̃н̃а̄тесу чатура̄сӣтийа̄ дхаммаккхандхасахассесу катипайадхаммаккхандхасан̇гахам̣ гата̄.
таттха ¶ тхерага̄тха̄ та̄ва нипа̄тато еканипа̄то екуттаравасена йа̄ва чуддасанипа̄та̄ти чуддасанипа̄то сол̣асанипа̄то вӣсатинипа̄то тим̣санипа̄то чатта̄лӣсанипа̄то пан̃н̃а̄санипа̄то сат̣т̣хинипа̄то саттатинипа̄тоти екавӣсатинипа̄тасан̇гаха̄. нипа̄танам̣ никкхипананти нипа̄то. еко екеко га̄тха̄нам̣ нипа̄то никкхепо еттха̄ти еканипа̄то. имина̄ найена сесесупи аттхо ведитаббо.
таттха еканипа̄те два̄даса вагга̄. екекасмим̣ вагге даса даса катва̄ вӣсуттарасатам̣ тхера̄, таттика̄ ева га̄тха̄. вуттан̃хи –
‘‘вӣсуттарасатам̣ тхера̄, катакичча̄ ана̄сава̄;
екакамхи нипа̄тамхи, сусан̇гӣта̄ махесибхӣ’’ти.
дуканипа̄те екӯнапан̃н̃а̄са тхера̄, ат̣т̣ханавути га̄тха̄; тиканипа̄те сол̣аса тхера̄, ат̣т̣хачатта̄лӣса га̄тха̄; чатукканипа̄те тераса тхера̄, двепан̃н̃а̄са га̄тха̄; пан̃чаканипа̄те два̄даса тхера̄, сат̣т̣хи га̄тха̄; чхакканипа̄те чуддаса тхера̄, чатура̄сӣти га̄тха̄; саттаканипа̄те пан̃ча тхера̄, пан̃чатим̣са га̄тха̄; ат̣т̣хаканипа̄те тайо тхера̄, чатувӣсати га̄тха̄; наваканипа̄те еко тхеро, нава га̄тха̄; дасанипа̄те сатта тхера̄, саттати га̄тха̄; ека̄дасанипа̄те еко тхеро, ека̄даса га̄тха̄; два̄дасанипа̄те две тхера̄, чатувӣсати га̄тха̄; терасанипа̄те еко тхеро, тераса га̄тха̄; чуддасанипа̄те две тхера̄, ат̣т̣хавӣсати га̄тха̄; паннарасанипа̄то наттхи, сол̣асанипа̄те две тхера̄, дваттим̣са га̄тха̄; вӣсатинипа̄те даса тхера̄, пан̃чачатта̄лӣса̄дхика̄ни две га̄тха̄сата̄ни; тим̣санипа̄те тайо тхера̄, сатам̣ пан̃ча ¶ ча га̄тха̄; чатта̄лӣсанипа̄те еко ¶ тхеро, двечатта̄лӣса га̄тха̄; пан̃н̃а̄санипа̄те еко тхеро, пан̃чапан̃н̃а̄са га̄тха̄; сат̣т̣хинипа̄те еко тхеро, ат̣т̣хасат̣т̣хи га̄тха̄; саттатинипа̄те еко тхеро, екасаттати га̄тха̄. сампин̣д̣етва̄ пана двесата̄ни чатусат̣т̣хи ча тхера̄, сахассам̣ тӣн̣и сата̄ни сат̣т̣хи ча га̄тха̄ти. вуттампи четам̣ –
‘‘сахассам̣ хонти та̄ га̄тха̄, тӣн̣и сат̣т̣хи сата̄ни ча;
тхера̄ ча две сата̄ сат̣т̣хи, чатта̄ро ча пака̄сита̄’’ти.
тхерӣга̄тха̄ пана еканипа̄то екуттаравасена йа̄ва наванипа̄та̄ти наванипа̄то ека̄дасанипа̄то, два̄дасанипа̄то, сол̣асанипа̄то, вӣсатинипа̄то, тим̣санипа̄то, чатта̄лӣсанипа̄то, маха̄нипа̄тоти ¶ сол̣асанипа̄тасан̇гаха̄. таттха еканипа̄те ат̣т̣ха̄раса тхерийо, ат̣т̣ха̄расева га̄тха̄; дуканипа̄те даса тхерийо, вӣсати га̄тха̄; тиканипа̄те ат̣т̣ха тхерийо, чатувӣсати га̄тха̄; чатукканипа̄те ека̄ тхерӣ, чатассо га̄тха̄; пан̃чаканипа̄те два̄даса тхерийо сат̣т̣хи га̄тха̄; чхакканипа̄те ат̣т̣ха тхерийо ат̣т̣хачатта̄лӣса га̄тха̄; саттанипа̄те тиссо тхерийо, екавӣсати га̄тха̄; ат̣т̣ха нипа̄тато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва сол̣асанипа̄та̄ екека̄ тхерийо там̣там̣нипа̄тапарима̄н̣а̄ га̄тха̄; вӣсатинипа̄те пан̃ча тхерийо, ат̣т̣ха̄расасатага̄тха̄; тим̣санипа̄те ека̄ тхерӣ, чатуттим̣са га̄тха̄; чатта̄лӣсанипа̄те ека̄ тхерӣ, ат̣т̣хачатта̄лӣса га̄тха̄; маха̄нипа̄тепи ека̄ тхерӣ, пан̃часаттати га̄тха̄. еваметтха нипа̄та̄нам̣ га̄тха̄вагга̄нам̣ га̄тха̄нан̃ча парима̄н̣ам̣ ведитаббам̣.
нида̄нага̄тха̄ван̣н̣ана̄
евам̣ ¶ париччхиннапарима̄н̣а̄су панета̄су тхерага̄тха̄ а̄ди. таттха̄пи –
‘‘сӣха̄нам̣ва наданта̄нам̣, да̄т̣хӣнам̣ гиригаббхаре;
сун̣а̄тха бха̄витатта̄нам̣, га̄тха̄ аттхӯпана̄йика̄’’ти.
айам̣ пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле а̄йасмата̄ а̄нандена тесам̣ тхера̄нам̣ тхоманаттхам̣ бха̄сита̄ га̄тха̄ а̄ди. таттха сӣха̄нанти сӣхасаддо ‘‘сӣхо, бхиккхаве, мигара̄джа̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.33) мигара̄дже а̄гато. ‘‘атха кхо сӣхо сена̄пати йена бхагава̄ тенупасан̇камӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 5.34) пан̃н̃аттийам̣. ‘‘сӣхоти кхо, бхиккхаве, татха̄гатассетам̣ ¶ адхивачанам̣ арахато самма̄самбуддхасса̄’’тиа̄дӣсу (а. ни. 5.99; 10.21) татха̄гате. таттха йатха̄ татха̄гате садисакаппана̄йа а̄гато, евам̣ идха̄пи садисакаппана̄васенева ведитаббо, тасма̄ сӣха̄нам̣ва̄ти сӣха̄нам̣ ива. сандхивасена саралопо ‘‘евам̣са те’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.22) вийа. таттха ива̄ти нипа̄тападам̣. сун̣а̄тха̄ти а̄кхйа̄тападам̣. итара̄ни на̄мапада̄ни. сӣха̄нам̣ва̄ти ча самбандхе са̄мивачанам̣. ка̄ман̃четтха самбандхӣ сарӯпато на вутто, аттхато ¶ пана вуттова хоти. йатха̄ хи ‘‘от̣т̣хассева мукхам̣ етасса̄’’ти вутте от̣т̣хасса мукхам̣ вийа мукхам̣ етасса̄ти айаматтхо вутто ева хоти, евамидха̄пи ‘‘сӣха̄нам̣ва̄’’ти вутте сӣха̄нам̣ на̄до вийа̄ти айаматтхо вутто ева хоти. таттха мукхасаддасаннидха̄нам̣ хотӣти че, идха̄пи ‘‘наданта̄на’’нти падасаннидха̄нато, тасма̄ сӣха̄нам̣ва̄ти нидассанавачанам̣. наданта̄нанти тасса нидасситаббена самбандхадассанам̣. да̄т̣хӣнанти таббисесанам̣. гиригаббхарети тасса паваттит̣т̣ха̄надассанам̣. сун̣а̄тха̄ти саване нийоджанам̣. бха̄витатта̄нанти сотаббасса пабхавадассанам̣. га̄тха̄ти сотаббаваттхудассанам̣. аттхупана̄йика̄ти таббисесанам̣. ка̄ман̃четтха ‘‘сӣха̄нам̣ наданта̄нам̣ да̄т̣хӣна’’нти пуллин̇гавасена а̄гатам̣, лин̇гам̣ пана париваттетва̄ ‘‘сӣхӣна’’нтиа̄дина̄ иттхилин̇гавасена̄пи аттхо ведитаббо. екасесавасена ва̄ сӣха̄ ча сӣхийо ча сӣха̄, тесам̣ сӣха̄нантиа̄дина̄ ¶ са̄дха̄ран̣а̄ хета̄ тиссо нида̄нага̄тха̄ тхерага̄тха̄нам̣ тхерӣга̄тха̄нан̃ча̄ти.
таттха саханато хананато ча сӣхо. йатха̄ хи сӣхасса мигаран̃н̃о балависесайогато сарабхамигаматтаварава̄ран̣а̄дитопи париссайо на̄ма наттхи, ва̄та̄тапа̄дипариссайампи со сахатийева, гочара̄йа паккамантопи теджуссадата̄йа маттагандхахаттхиванамахим̣са̄дике сама̄гантва̄ абхӣрӯ ачхамбхӣ абхибхавати, абхибхаванто ча те ан̃н̃адаттху хантва̄ таттха мудумам̣са̄ни бхаккхайитва̄ сукхенева вихарати, еваметепи маха̄тхера̄ арийабалависесайогена саббесампи париссайа̄нам̣ саханато, ра̄га̄дисам̣килесабаласса абхибхавитва̄ хананато паджаханато теджуссадабха̄вена куточипи абхӣрӯ ачхамбхӣ джха̄на̄дисукхена вихарантӣти саханато хананато ча сӣха̄ вийа̄ти сӣха̄. саддаттхато пана йатха̄ кантанаттхена а̄диантавипалла̄сато таккам̣ вуччати, евам̣ хим̣санат̣т̣хена сӣхо ведитаббо. татха̄ саханат̣т̣хена. писодара̄дипаккхепена нируттинайена пана ¶ вуччама̄не ваттаббамева наттхи.
атха ва̄ йатха̄ мигара̄джа̄ кесарасӣхо аттано теджуссадата̄йа екача̄рӣ вихарати, на кан̃чи саха̄йам̣ пачча̄сӣсати, еваметепи теджуссадата̄йа вивека̄бхиратийа̄ ча екача̄риноти екачарийат̣т̣хенапи сӣха̄ вийа̄ти сӣха̄, тена̄ха – бхагава̄ ‘‘сӣхам̣векачарам̣ на̄га’’нти (сам̣. ни. 1.30; су. ни. 168).
атха ¶ ва̄ асанта̄санаджавапараккама̄дивисесайогато сӣха̄ вийа̄ти сӣха̄, ете маха̄тхера̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘двеме, бхиккхаве, асанийа̄ пхалантийа̄ на сантасанти, катамева две? бхиккху ча кхӣн̣а̄саво сӣхо ча мигара̄джа̄’’ти (а. ни. 2.60).
джавопи сӣхасса ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣о, татха̄ параккамо. татха̄ хи со усабхасатампи лан̇гхитва̄ ванамахим̣са̄дӣсу нипатати, потакопи сама̄но пабхиннамада̄нампи маттаварава̄ран̣а̄нам̣ пат̣има̄нам̣ бхиндитва̄ ¶ дантакал̣ӣрам̣ва кха̄дати. етесам̣ пана арийамаггаджаво иддхиджаво ча ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣о, саммаппадха̄напараккамо ча ниратисайо. тасма̄ сӣха̄нам̣ва̄ти сӣхасадиса̄нам̣ вийа. сӣхасса четтха хӣнӯпамата̄ дат̣т̣хабба̄, аччантависит̣т̣хасса сахана̄диаттхасса тхересвева лаббханато.
наданта̄нанти гаджджанта̄нам̣. гочарапараккаматут̣т̣хивела̄дӣсу хи йатха̄ сӣха̄ аттано а̄сайато никкхамитва̄ виджамбхитва̄ сӣхана̄дам̣ абхӣтана̄дам̣ наданти, евам̣ етепи висайаджджхаттапаччавеккхан̣ауда̄на̄дика̄лесу имам̣ абхӣтана̄дам̣ надим̣су. тена вуттам̣ – ‘‘сӣха̄нам̣ва наданта̄на’’нти. да̄т̣хӣнанти да̄т̣ха̄ванта̄нам̣. пасат̣т̣хада̄т̣хӣнам̣, атисайада̄т̣ха̄нанти ва̄ аттхо. йатха̄ хи сӣха̄ ативийа дал̣ха̄нам̣ тиккха̄нан̃ча чатуннам̣ да̄т̣ха̄нам̣ балена пат̣ипаккхам̣ абхибхавитва̄ аттано маноратхам̣ маттхакам̣ пӯренти, еваметепи чатуннам̣ арийамаггада̄т̣ха̄нам̣ балена ана̄димати сам̣са̄ре анабхибхӯтапуббапат̣ипаккхам̣ ¶ абхибхавитва̄ аттано маноратхам̣ маттхакам̣ па̄песум̣. идха̄пи да̄т̣ха̄ вийа̄ти да̄т̣ха̄ти садисакаппана̄васенева аттхо ведитаббо.
гиригаббхарети паббатагуха̄йам̣, самӣпаттхе бхуммавачанам̣. ‘‘гиригавхаре’’ти кечи пат̣ханти. паббатесу ванагахане ванасан̣д̣ети аттхо. идам̣ пана несам̣ вирочанат̣т̣ха̄надассанан̃чева сӣхана̄дасса йогйабхӯмидассанан̃ча. наданта̄нам̣ гиригаббхарети йоджана̄. йатха̄ хи сӣха̄ йебхуййена гиригаббхаре ан̃н̃ехи дура̄садата̄йа джанавивитте васанта̄ аттано дассанена уппаджджанакасса кхуддакамигасанта̄сасса парихаран̣аттхам̣ гочарагамане сӣхана̄дам̣ наданти, еваметепи ан̃н̃ехи дура̄садагиригаббхарасадисева сун̃н̃а̄га̄ревасанта̄ гун̣ехи кхуддака̄нам̣ путхуджджана̄нам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хипаритта̄сапариваджджанаттхам̣ ваккхама̄нага̄тха̄сан̇кха̄там̣ абхӣтана̄дам̣ надим̣су. тена вуттам̣ ‘‘сӣха̄нам̣ва наданта̄нам̣, да̄т̣хӣнам̣ гиригаббхаре’’ти.
сун̣а̄тха̄ти ¶ савана̄н̣аттикавачанам̣, тена ваккхама̄на̄нам̣ га̄тха̄нам̣ саннипатита̄йа париса̄йа сотука̄матам̣ уппа̄денто саване а̄дарам̣ джанети, усса̄хам̣ самут̣т̣ха̄пенто га̄равам̣ бахума̄нан̃ча упат̣т̣хапети. атха ва̄ ‘‘сӣха̄на’’нтиа̄дӣнам̣ ¶ пада̄нам̣ садисакаппана̄йа вина̄ мукхйавасенева аттхо ведитаббо. тасма̄ дал̣хатиккхабха̄вена пасат̣т̣ха̄тисайада̄т̣хата̄йа да̄т̣хӣнам̣ гиригаббхаре наданта̄нам̣ сӣхагаджджитам̣ гаджджанта̄нам̣ сӣха̄нам̣ мигара̄джӯнам̣ вийа тесам̣ абхӣтана̄дасадиса̄ га̄тха̄ сун̣а̄тха̄ти аттхо. идам̣ вуттам̣ хоти – ‘‘йатха̄ сӣхана̄дам̣ наданта̄нам̣ сӣха̄нам̣ мигара̄джӯнам̣ куточипи бхайа̄бха̄вато со абхӣтана̄до тадан̃н̃амигасанта̄сакаро, евам̣ бха̄витатта̄нам̣ аппаматта̄нам̣ тхера̄нам̣ сӣхана̄дасадисийо саббасо бхайахетӯнам̣ суппахӣнатта̄ абхӣтана̄дабхӯта̄, паматтаджанасанта̄сакара̄ га̄тха̄ сун̣а̄тха̄’’ти.
бха̄витатта̄нанти бха̄витачитта̄нам̣. читтан̃хи ‘‘атта̄ хи кира дуддамо (дха. па. 159) йо ве т̣хитатто тасарам̣ва уджджӯ’’ти (су. ни. 217) ча ‘‘аттасамма̄пан̣идхӣ’’ти ¶ (кху. па̄. 5.4; су. ни. 263) ча евама̄дӣсу атта̄ти вуччати, тасма̄ адхичитта̄нуйогена саматхавипассана̄бхивад̣д̣хитачитта̄нам̣ саматхавипассана̄бха̄вана̄маттхакам̣ па̄петва̄ т̣хита̄нанти аттхо. атха ва̄ бха̄витатта̄нанти бха̄витасабха̄ва̄нам̣, сабха̄вабхӯтасӣла̄дибха̄вита̄нанти аттхо. гӣйатӣти га̄тха̄, анут̣т̣хубха̄дивасена исӣхи паваттитам̣ чатуппадам̣ чхаппадам̣ ва̄ вачанам̣. ан̃н̃есампи там̣садисата̄йа татха̄ вуччанти. аттаттха̄дибхеде аттхе упаненти тесу ва̄ упаниййантӣти аттхӯпана̄йика̄.
атха ва̄ бха̄витатта̄нанти бха̄витатта̄бха̄ва̄нам̣, аттабха̄во хи а̄хито ахам̣ ма̄но еттха̄ти ‘‘атта̄’’ти вуччати, со ча техи аппама̄дабха̄вана̄йа анаваджджабха̄вана̄йа бха̄вито саммадева гун̣агандхам̣ га̄ха̄пито. тена тесам̣ ка̄йабха̄вана̄ сӣлабха̄вана̄ читтабха̄вана̄ пан̃н̃а̄бха̄вана̄ти чатуннампи бха̄вана̄нам̣ парипун̣н̣абха̄вам̣ дассети. ‘‘бха̄вана̄’’ти ча самбодхипат̣ипада̄ идха̄дхиппета̄. йа̄йам̣ саччасамбодхи аттхи, са̄ дувидха̄ абхисамайато тадаттхато ча. самбодхи пана тивидха̄ самма̄самбодхи паччекасамбодхи са̄вакасамбодхӣти. таттха самма̄ са̄мам̣ саббадхамма̄нам̣ буджджханато бодханато ча самма̄самбодхи. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нам̣ магган̃а̄н̣ам̣ магган̃а̄н̣ападат̣т̣ха̄нан̃ча саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ ‘‘самма̄самбодхӣ’’ти вуччати. тена̄ха –
‘‘буддхоти ¶ йо со бхагава̄ сайамбхӯ ана̄чарийако пуббе анануссутесу дхаммесу са̄мам̣ сачча̄ни абхисамбуджджхи, таттха ча саббан̃н̃утам̣ патто балесу ча васӣбха̄ва’’нти (маха̄ни. 192; чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддеса 97; пат̣и. ма. 1.161).
бодханеййабодханаттхо ¶ хи балесу васӣбха̄во. паччекам̣ сайамева бодхӣти паччекасамбодхи, ананубуддхо сайамбхӯн̃а̄н̣ена сачча̄бхисамайоти аттхо. самма̄самбуддха̄нан̃хи сайамбхӯн̃а̄н̣ата̄йа сайамева паваттама̄нопи сачча̄бхисамайо са̄нубуддхо апарима̄н̣а̄нам̣ сатта̄нам̣ сачча̄бхисамайасса хетубха̄вато. имесам̣ пана со екасса̄пи саттасса сачча̄бхисамайахету на хоти. саттху дхаммадесана̄йа савананте джа̄та̄ти са̄вака̄. са̄вака̄нам̣ сачча̄бхисамайо са̄вакасамбодхи. тивидха̄песа̄ ¶ тин̣н̣ам̣ бодхисатта̄нам̣ йатха̄сакам̣ а̄гаманӣйапат̣ипада̄йа маттхакаппаттийа̄ сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ саттатим̣са̄йа бодхипаккхийадхамма̄нам̣ бха̄вана̄па̄рипӯрӣти ведитабба̄ итара̄бхисамайа̄нам̣ тадавина̄бха̄вато. на хи саччхикирийа̄бхисамайена вина̄ бха̄вана̄бхисамайо самбхавати, сати ча бха̄вана̄бхисамайе паха̄на̄бхисамайо парин̃н̃а̄бхисамайо ча сиддхойева хотӣти.
йада̄ хи маха̄бодхисатто парипӯритабодхисамбха̄ро чаримабхаве катапуббакиччо бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха – ‘‘на та̄вимам̣ паллан̇кам̣ бхиндисса̄ми, йа̄ва на ме анупа̄да̄йа а̄савехи читтам̣ вимуччиссатӣ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ катва̄ апара̄джитапаллан̇ке нисинно асампатта̄йа ева сан̃джха̄вела̄йа ма̄рабалам̣ видхамитва̄ пуримайа̄ме пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣ена анека̄ка̄равока̄ре пуббе нивуттхаккхандхе ануссаритва̄ маджджхимайа̄ме диббачаккхувисодханена чутӯпапа̄тан̃а̄н̣аана̄гатам̣сан̃а̄н̣а̄ни адхигантва̄ паччхимайа̄ме ‘‘киччхам̣ вата̄йам̣ локо а̄панно джа̄йати ча джӣйати ча мӣйати ча чавати ча упападжджати ча, атха ча панимасса дуккхасса ниссаран̣ам̣ наппаджа̄на̄ти джара̄маран̣асса̄’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 2.57) джара̄маран̣ато пат̣т̣ха̄йа пат̣иччасамуппа̄дамукхена випассанам̣ абхинивиситва̄ маха̄гаханам̣ чхиндитум̣ нисадасила̄йам̣ пхарасум̣ нисенто вийа килесагаханам̣ чхиндитум̣ локана̄тхо н̃а̄н̣апхарасум̣ тедженто буддхабха̄ва̄йа хетусампаттийа̄ ¶ парипа̄кам̣ гататта̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а̄дхигама̄йа випассанам̣ габбхам̣ ган̣ха̄пенто антарантара̄ на̄на̄сама̄паттийо сама̄паджджитва̄ йатха̄ваваттха̄пите на̄марӯпе тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ анупададхаммавипассана̄васена анека̄ка̄равока̄расан̇кха̄ре саммасанто чхаттим̣сакот̣исатасахассамукхена саммасанава̄рам̣ виттха̄ретва̄ таттха маха̄ваджиран̃а̄н̣асан̇кха̄те випассана̄н̃а̄н̣е тиккхе сӯре пасанне вут̣т̣ха̄нага̄минибха̄вена паваттама̄не йада̄ там̣ маггена гхат̣ети, тада̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ дийад̣д̣хакилесасахассам̣ кхепенто аггамаггаккхан̣е самма̄самбодхим̣ адхигаччхати на̄ма, аггапхалаккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа ¶ адхигато на̄ма. самма̄самбуддхабха̄вато дасабалачатувеса̄раджджа̄дайопи тасса тада̄ хаттхагата̄йева хонтӣти айам̣ та̄ва абхисамайато самма̄самбодхипат̣ипада̄. тадаттхато пана маха̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва туситабхаване ниббатти, еттхантаре паваттам̣ бодхисамбха̄расамбхаран̣ам̣. таттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ сабба̄ка̄расампаннам̣ чарийа̄пит̣акаван̣н̣ана̄йам̣ виттха̄рато вуттамева̄ти таттха вуттанайенева гахетаббам̣.
паччекабодхисатта̄пи ¶ паччекабодхийа̄ ката̄бхинӣха̄ра̄ анупуббена самбхатапаччекасамбодхисамбха̄ра̄ та̄дисе ка̄ле чариматтабха̄ве т̣хита̄ н̃а̄н̣асса парипа̄кагатабха̄вена упат̣т̣хитам̣ сам̣веганимиттам̣ гахетва̄ сависесам̣ бхава̄дӣсу а̄дӣнавам̣ дисва̄ сайамбхӯн̃а̄н̣ена паватти паваттихетум̣ ниватти ниваттихетун̃ча париччхиндитва̄ ‘‘со ‘идам̣ дуккха’нти йонисо манаси каротӣ’’тиа̄дина̄ а̄гатанайена чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ парибрӯхента̄ аттано абхинӣха̄ра̄нурӯпам̣ сан̇кха̄ре паримадданта̄ ануккамена випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ аггамаггам̣ адхигаччханта̄ паччекасамбодхим̣ абхисамбуджджханти на̄ма, аггапхалаккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа паччекасамбуддха̄ на̄ма хутва̄ садевакасса локасса аггадаккхин̣еййа̄ хонти.
са̄вака̄ пана саттху сабрахмача̄рино ва̄ чатусаччакаммат̣т̣ха̄накатхам̣ сутва̄ тасмим̣йева кхан̣е ка̄лантаре ва̄ таджджам̣ пат̣ипаттим̣ анутит̣т̣ханта̄ гхат̣ента̄ ва̄йаманта̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄, йади ва̄ пат̣ипада̄йа вад̣д̣хантийа̄, сачча̄ни пат̣ивиджджханта̄ ¶ аттано абхинӣха̄ра̄нурӯпасиддхиаггаса̄вакабхӯмийа̄ ва̄ кевалам̣ ва̄ аггамаггаккхан̣е са̄вакасамбодхим̣ адхигаччханти на̄ма. тато парам̣ са̄вакабуддха̄ на̄ма хонти садеваке локе аггадаккхин̣еййа̄. евам̣ та̄ва абхисамайато паччекасамбодхи са̄вакасамбодхи ча ведитабба̄.
тадаттхато пана йатха̄ маха̄бодхисатта̄нам̣ хет̣т̣химапариччхедена чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни каппа̄нам̣ сатасахассан̃ча бодхисамбха̄расамбхаран̣ам̣ иччхитаббам̣ маджджхимапариччхедена ат̣т̣ха ¶ асан̇кхйеййа̄ни каппа̄нам̣ сатасахассан̃ча, упаримапариччхедена сол̣аса асан̇кхйеййа̄ни каппа̄нам̣ сатасахассан̃ча ете ча бхеда̄ пан̃н̃а̄дхикасаддха̄дхикавӣрийа̄дхикавасена ведитабба̄. пан̃н̃а̄дхика̄нан̃хи саддха̄ манда̄ хоти пан̃н̃а̄ тиккха̄, тато ча упа̄йакосалласса висаданипун̣абха̄вена начирассева па̄рамийо па̄рипӯрим̣ гаччханти. саддха̄дхика̄нам̣ пан̃н̃а̄ маджджхима̄ хотӣти тесам̣ на̄тисӣгхам̣ на̄тисан̣икам̣ па̄рамийо па̄рипӯрим̣ гаччханти. вӣрийа̄дхика̄нам̣ пана пан̃н̃а̄ манда̄ хотӣти тесам̣ чиренева па̄рамийо па̄рипӯрим̣ гаччханти. на евам̣ паччекабодхисатта̄нам̣. тесан̃хи сатипи пан̃н̃а̄дхикабха̄ве две асан̇кхйеййа̄ни каппа̄нам̣ сатасахассан̃ча бодхисамбха̄расамбхаран̣ам̣ иччхитаббам̣, на тато орам̣. саддха̄дхикавӣрийа̄дхика̄пи вуттапариччхедато парам̣ катипайе ева каппе атиккамитва̄ паччекасамбодхим̣ абхисамбуджджханти, на татийам̣ асан̇кхйеййанти. са̄вакабодхисатта̄нам̣ пана йесам̣ аггаса̄вакабха̄ва̄йа абхинӣха̄ро, тесам̣ екам̣ асан̇кхйеййам̣ каппа̄нам̣ сатасахассан̃ча самбха̄расамбхаран̣ам̣ иччхитаббам̣. йесам̣ маха̄са̄вакабха̄ва̄йа, тесам̣ каппа̄нам̣ сатасахассамева, татха̄ буддхасса ма̄та̄питӯнам̣ упат̣т̣ха̄касса путтасса ча. таттха йатха̄ –
‘‘мануссаттам̣ ¶ лин̇гасампатти, хету саттха̄радассанам̣;
паббаджджа̄ гун̣асампатти, адхика̄ро ча чхандата̄;
ат̣т̣хадхаммасамоха̄на̄, абхинӣха̄ро самиджджхатӣ’’ти. (бу. вам̣. 2.59) –
евам̣ вутте ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ катапан̣идха̄на̄нам̣ маха̄бодхисатта̄нам̣ маха̄бхинӣха̄рато пабхути сависесам̣ да̄на̄дӣсу йуттаппайутта̄нам̣ дивасе дивасе вессантарада̄насадисам̣ маха̄да̄нам̣ дента̄нам̣ таданурӯпасӣла̄дике саббапа̄рамидхамме а̄чинанта̄нампи йатха̄вуттака̄лапариччхедам̣ асампатва̄ антара̄ ева ¶ буддхабха̄ваппатти на̄ма наттхи. касма̄? н̃а̄н̣асса апарипаччанато. париччхиннака̄ле ниппха̄дитам̣ вийа хи сассам̣ буддхан̃а̄н̣ам̣ йатха̄париччхиннака̄лавасенева вуддхим̣ вирул̣хим̣ вепуллам̣ а̄паджджантам̣ ¶ габбхам̣ ган̣хантам̣ парипа̄кам̣ гаччхатӣти евам̣ –
‘‘мануссаттам̣ лин̇гасампатти, вигата̄савадассанам̣;
адхика̄ро чхандата̄ ете, абхинӣха̄рака̄ран̣а̄’’ти. (су. ни. ат̣т̣ха. 1.кхаггависа̄н̣асуттаван̣н̣ана̄) –
име пан̃ча дхамме самодха̄нетва̄ ката̄бхинӣха̄ра̄нам̣ паччекабодхисатта̄нам̣ ‘‘адхика̄ро чхандата̄’’ти дван̇гасаманна̄гата̄йа паттхана̄йа васена катапан̣идха̄на̄нам̣ са̄вакабодхисатта̄нан̃ча таттха таттха вуттака̄лапариччхедам̣ асампатва̄ антара̄ ева паччекасамбодхийа̄ йатха̄вуттаса̄вакасамбодхийа̄ ча адхигамо наттхи. касма̄? н̃а̄н̣асса апарипаччанато. имесампи хи йатха̄ маха̄бодхисатта̄нам̣ да̄на̄дипа̄рамӣхи парибрӯхита̄ пан̃н̃а̄па̄рамӣ ануккамена габбхам̣ ган̣хантӣ парипа̄кам̣ гаччхантӣ буддхан̃а̄н̣ам̣ парипӯрети, евам̣ да̄на̄дӣхи парибрӯхита̄ анупуббена йатха̄рахам̣ габбхам̣ ган̣хантӣ парипа̄кам̣ гаччхантӣ паччекабодхин̃а̄н̣ам̣ са̄вакабодхин̃а̄н̣ан̃ча парипӯрети. да̄напаричайена хете таттха таттха бхаве алобхаджджха̄сайата̄йа саббаттха асан̇гама̄наса̄ анапеккхачитта̄ хутва̄, сӣлапаричайена сусам̣вутака̄йава̄чата̄йа супарисуддхака̄йавачӣкамманта̄ парисуддха̄джӣва̄ индрийесу гуттадва̄ра̄ бходжане маттан̃н̃уно хутва̄ джа̄гарийа̄нуйогена читтам̣ сама̄даханти, сва̄йам̣ тесам̣ джа̄гарийа̄нуйого гатапачча̄гатикаваттавасена ведитаббо.
евам̣ пана пат̣ипаджджанта̄нам̣ адхика̄расампаттийа̄ аппакасиренева ат̣т̣ха сама̄паттийо пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ чхал̣абхин̃н̃а̄ адхит̣т̣ха̄набхӯта̄ пуббабха̄гавипассана̄ ча хаттхагата̄йева хонти. вӣрийа̄дайо пана тадантогадха̄ ева. йан̃хи паччекабодхийа̄ са̄вакабодхийа̄ ва̄ аттха̄йа да̄на̄дипун̃н̃асамбхаран̣е аббхуссаханам̣, идам̣ вӣрийам̣. йам̣ таданупародхасса саханам̣, айам̣ кханти. йам̣ да̄насӣла̄дисама̄да̄на̄висам̣ва̄данам̣, идам̣ саччам̣. саббаттхамева ачаласама̄дха̄на̄дхит̣т̣ха̄нам̣, идам̣ адхит̣т̣ха̄нам̣ ¶ . йа̄ да̄насӣла̄дӣнам̣ паваттит̣т̣ха̄набхӯтесу саттесу хитесита̄, айам̣ метта̄. йам̣ сатта̄нам̣ катавиппака̄ресу аджджхупеккханам̣, айам̣ ¶ упеккха̄ти. евам̣ ¶ да̄насӣлабха̄вана̄су сӣласама̄дхипан̃н̃а̄су ча сиджджхама̄на̄су вӣрийа̄дайо сиддха̄ ева хонти. са̄йева паччекабодхиаттха̄йа са̄вакабодхиаттха̄йа ча да̄на̄дипат̣ипада̄ тесам̣ бодхисатта̄нам̣ санта̄насса бха̄ванато парибха̄ванато бха̄вана̄ на̄ма. висесато да̄насӣла̄дӣхи сва̄бхисан̇кхате санта̄не паватта̄ саматхавипассана̄пат̣ипада̄, йато те бодхисатта̄ пуббайога̄вачарасамуда̄гамасампанна̄ хонти. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘пан̃чиме, а̄нанда, а̄нисам̣са̄ пуббайога̄вачаре. катаме пан̃ча? идха̄нанда, пуббайога̄вачаро дит̣т̣хева дхамме пат̣икачча ан̃н̃ам̣ а̄ра̄дхети, но че дит̣т̣хева дхамме пат̣икачча ан̃н̃ам̣ а̄ра̄дхети, атха маран̣ака̄ле ан̃н̃ам̣ а̄ра̄дхети, атха девапутто сама̄но ан̃н̃ам̣ а̄ра̄дхети, атха буддха̄нам̣ саммукхӣбха̄ве кхиппа̄бхин̃н̃о хоти, атха паччхиме ка̄ле паччекасамбуддхо хотӣ’’ти (су. ни. ат̣т̣ха. 1.кхаггависа̄н̣асуттаван̣н̣ана̄).
ити пуббабха̄гапат̣ипада̄бхӯта̄йа па̄рамита̄парибха̄вита̄йа саматхавипассана̄бха̄вана̄йа ниродхага̄минипат̣ипада̄бхӯта̄йа абхисамайасан̇кха̄та̄йа маггабха̄вана̄йа ча бха̄витаттабха̄ва̄ буддхапаччекабуддхабуддхаса̄вака̄ бха̄витатта̄ на̄ма. тесу идха буддхаса̄вака̄ адхиппета̄.
еттха ча ‘‘сӣха̄нам̣ва̄’’ти имина̄ тхера̄нам̣ сӣхасама̄навуттита̄дассанена аттано пат̣ипаккхехи анабхибхаванӣйатам̣, те ча абхибхуййа паваттим̣ дассети. ‘‘сӣха̄нам̣ва наданта̄нам̣…пе… га̄тха̄’’ти имина̄ тхерага̄тха̄нам̣ сӣхана̄дасадисата̄дассанена та̄сам̣ парава̄дехи анабхибхаванӣйатам̣, те ча абхибхавитва̄ паваттим̣ дассети. ‘‘бха̄витатта̄на’’нти имина̄ тадубхайасса ка̄ран̣ам̣ вибха̄вети. бха̄витаттабха̄вена тхера̄ идха сӣхасадиса̄ вутта̄, тесан̃ча га̄тха̄ сӣхана̄дасадисийо. ‘‘аттхӯпана̄йика̄’’ти имина̄ абхибхаване пайоджанам̣ дассети. таттха тхера̄нам̣ пат̣ипаккхо на̄ма сам̣килесадхаммо, тадабхибхаво тадан̇гивиккхамбханаппаха̄нехи саддхим̣ самуччхедаппаха̄нам̣. тасмим̣ сати пат̣ипассаддхӣппаха̄нам̣ ниссаран̣аппаха̄нан̃ча сиддхамева хоти, йато те бха̄витатта̄ти ¶ вуччанти. маггаккхан̣е хи арийа̄ аппама̄дабха̄ванам̣ бха̄венти на̄ма, аггапхалаккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа бха̄витатта̄ на̄ма̄ти ¶ вуттова̄йаматтхо.
тесу тадан̇гаппаха̄нена несам̣ сӣласампада̄ дассита̄, виккхамбханаппаха̄нена сама̄дхисампада̄, самуччхедаппаха̄нена пан̃н̃а̄сампада̄, итарена та̄сам̣ пхалам̣ дасситам̣. сӣлена ча тесам̣ пат̣ипаттийа̄ а̄дикалйа̄н̣ата̄ ¶ дассита̄, ‘‘ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣? сӣлан̃ча сувисуддхам̣’’ (сам̣. ни. 5.369), ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа’’ (сам̣. ни. 1.23; висуддхи. 1.1), ‘‘саббапа̄пасса акаран̣а’’нти (дха. па. 183; дӣ. ни. 2.90) ча вачанато сӣлам̣ пат̣ипаттийа̄ а̄дикалйа̄н̣ам̣ва авиппат̣иса̄ра̄дигун̣а̄вахатта̄. сама̄дхина̄ маджджхекалйа̄н̣ата̄ дассита̄, ‘‘читтам̣ бха̄вайам̣’’, ‘‘кусаласса упасампада̄’’ти ча вачанато сама̄дхипат̣ипаттийа̄ маджджхекалйа̄н̣ова, иддхивидха̄дигун̣а̄вахатта̄. пан̃н̃а̄йа парийоса̄накалйа̄н̣ата̄ дассита̄, ‘‘сачиттапарийодапанам̣’’ (дха. па. 183; дӣ. ни. 2.90), ‘‘пан̃н̃ам̣ бха̄вайа’’нти (сам̣. ни. 1.23; висуддхи. 1.1) ча вачанато пан̃н̃а̄ пат̣ипаттийа̄ парийоса̄нам̣ва, пан̃н̃уттарато кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ са̄ва калйа̄н̣а̄ ит̣т̣ха̄нит̣т̣хесу та̄дибха̄ва̄вахатта̄.
‘‘село йатха̄ екагхано, ва̄тена на самӣрати; (маха̄ва. 244);
евам̣ нинда̄пасам̣са̄су, на самин̃джанти пан̣д̣ита̄’’ти. (дха. па. 81) –
хи вуттам̣.
татха̄ сӣласампада̄йа тевиджджабха̄во дассито. сӣласампаттин̃хи нисса̄йа тиссо виджджа̄ па̄пун̣анти. сама̄дхисампада̄йа чхал̣абхин̃н̃а̄бха̄во. сама̄дхисампаттин̃хи нисса̄йа чхал̣абхин̃н̃а̄ па̄пун̣анти. пан̃н̃а̄сампада̄йа пабхиннапат̣исамбхида̄бха̄во. пан̃н̃а̄сампадан̃хи нисса̄йа чатассо пат̣исамбхида̄ па̄пун̣анти. имина̄ тесам̣ тхера̄нам̣ кечи тевиджджа̄, кечи чхал̣абхин̃н̃а̄, кечи пат̣исамбхида̄патта̄ти айаматтхо дасситоти ведитаббам̣.
татха̄ сӣласампада̄йа тесам̣ ка̄масукха̄нуйогасан̇кха̄тасса антасса париваджджанам̣ дассети. сама̄дхисампада̄йа аттакиламатха̄нуйогасан̇кха̄тасса, пан̃н̃а̄сампада̄йа маджджхима̄йа пат̣ипада̄йа севанам̣ дассети. татха̄ сӣласампада̄йа тесам̣ вӣтиккамаппаха̄нам̣ килеса̄нам̣ дассети. сама̄дхисампада̄йа парийут̣т̣ха̄наппаха̄нам̣ ¶ , пан̃н̃а̄сампада̄йа анусайаппаха̄нам̣ дассети. сӣласампада̄йа ва̄ дуччаритасам̣килесависодханам̣, сама̄дхисампада̄йа ¶ тан̣ха̄сам̣килесависодханам̣, пан̃н̃а̄сампада̄йа дит̣т̣хисам̣килесависодханам̣ дассети. тадан̇гаппаха̄нена ва̄ несам̣ апа̄йасаматиккамо дассито. виккхамбханаппаха̄нена ка̄мадха̄тусаматиккамо, самуччхедаппаха̄нена саббабхавасаматиккамо дасситоти ведитаббам̣.
‘‘бха̄витатта̄на’’нти ва̄ еттха сӣлабха̄вана̄, читтабха̄вана̄ пан̃н̃а̄бха̄вана̄ти тиссо бха̄вана̄ ведитабба̄ ка̄йабха̄вана̄йа тадантогадхатта̄. сӣлабха̄вана̄ ча пат̣ипаттийа̄ а̄дӣти саббам̣ пуримасадисам̣ ¶ . йатха̄ пана сӣхана̄дам̣ паре мигаган̣а̄ на саханти, куто абхибхаве, ан̃н̃адаттху сӣхана̄дова те абхибхавати евамева ан̃н̃атиттхийава̄да̄ тхера̄нам̣ ва̄де на саханти, куто абхибхаве, ан̃н̃адаттху тхерава̄да̄ва те абхибхаванти. там̣ кисса хету? ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄, саббе сан̇кха̄ра̄ дуккха̄, саббе дхамма̄ анатта̄’’ти (дха. па. 277-279) ‘‘нибба̄надха̄тӯ’’ти ча паваттанато. на хи дхаммато сакка̄ кеначи ан̃н̃атха̄ ка̄тум̣ аппат̣иваттанӣйато. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ парато а̄вибхависсати. еваметтха сан̇кхепенева пат̣хамага̄тха̄йа аттхавибха̄вана̄ ведитабба̄.
дутийага̄тха̄йам̣ пана айам̣ самбандхадассанамукхена аттхавибха̄вана̄. таттха йесам̣ тхера̄нам̣ га̄тха̄ са̄ветука̄мо, те са̄дха̄ран̣авасена на̄мато готтато гун̣ато ча киттетум̣ ‘‘йатха̄на̄ма̄’’тиа̄ди вуттам̣. аса̄дха̄ран̣ато пана таттха таттха га̄тха̄свева а̄вибхависсати. таттха йатха̄на̄ма̄ти йам̣йам̣на̄ма̄, субхӯти маха̄кот̣т̣хикотиа̄дина̄ найена на̄мадхеййена пан̃н̃а̄та̄ти аттхо. йатха̄готта̄ти йам̣йам̣готта̄, готамо кассапотиа̄дина̄ найена кулападесена йа̄йа йа̄йа джа̄тийа̄ пан̃н̃а̄та̄ти аттхо. йатха̄дхаммавиха̄риноти йа̄дисадхаммавиха̄рино, парийаттипарамата̄йам̣ ат̣т̣хатва̄ йатха̄нурӯпам̣ сама̄паттивиха̄рино хутва̄ вихарим̣сӯти аттхо. атха ва̄ йатха̄дхаммавиха̄риноти йатха̄дхамма̄ виха̄рино ча, йа̄дисасӣла̄дидхамма̄ диббавиха̄ра̄дӣсу абхин̣хасо ¶ вихарама̄на̄ йа̄дисавиха̄ра̄ ча̄ти аттхо. йатха̄дхимутта̄ти йа̄дисаадхимуттика̄ саддха̄дхимуттипан̃н̃а̄дхимуттӣсу йам̣йам̣адхимуттика̄ сун̃н̃атамукха̄дӣсу ва̄ йатха̄ йатха̄ нибба̄нам̣ адхимутта̄ти йатха̄дхимутта̄. ‘‘нибба̄нам̣ ¶ адхимутта̄нам̣, аттхам̣ гаччханти а̄сава̄’’ти (дха. па. 226) хи вуттам̣. убхайан̃четам̣ пуббабха̄гавасена ведитаббам̣. арахаттаппаттито пуббейева хи йатха̄вуттамадхимуччанам̣, на парато. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘ассаддхо акатан̃н̃ӯ ча, сандхиччхедо ча йо наро’’тиа̄ди. (дха. па. 97).
‘‘йатха̄вимутта̄’’ти ва̄ па̄т̣хо, пан̃н̃а̄вимуттиубхатобха̄гавимуттӣсу йам̣йам̣вимуттика̄ти аттхо. саппан̃н̃а̄ти тихетукапат̣исандхипан̃н̃а̄йа па̄риха̄рикапан̃н̃а̄йа бха̄вана̄пан̃н̃а̄йа ча̄ти тивидха̄йапи пан̃н̃а̄йа пан̃н̃аванто. вихарим̣сӯти та̄йа ева саппан̃н̃ата̄йа йатха̄ладдхена пха̄сувиха̄ренева васим̣су. атандита̄ти аналаса̄, аттахитапат̣ипаттийам̣ йатха̄балам̣ парахитапат̣ипаттийан̃ча ут̣т̣ха̄навантоти аттхо.
еттха ча пана на̄маготтаггахан̣ена тесам̣ тхера̄нам̣ пака̄сапан̃н̃а̄табха̄вам̣ дассети. дхаммавиха̄раггахан̣ена сӣласампадам̣ сама̄дхисампадан̃ча дассети. ‘‘йатха̄дхимутта̄ саппан̃н̃а̄’’ти имина̄ пан̃н̃а̄сампадам̣ ¶ . ‘‘атандита̄’’ти имина̄ сӣласампада̄дӣнам̣ ка̄ран̣абхӯтам̣ вӣрийасампадам̣ дассети. ‘‘йатха̄на̄ма̄’’ти имина̄ тесам̣ пака̄санана̄матам̣ дассети. ‘‘йатха̄готта̄’’ти имина̄ саддха̄нуса̄рӣдхамма̄нуса̄рӣготтасампаттисамуда̄гамам̣, ‘‘йатха̄дхаммавиха̄рино’’тиа̄дина̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттивимуттин̃а̄н̣адассанам̣ сампаттисамуда̄гамам̣, ‘‘атандита̄’’ти имина̄ евам̣ аттахитасампаттийам̣ т̣хита̄нам̣ парахитапат̣ипаттим̣ дассети.
атха ва̄ ‘‘йатха̄на̄ма̄’’ти идам̣ тесам̣ тхера̄нам̣ гарӯхи гахитана̄мадхеййадассанам̣ саман̃н̃а̄маттакиттанато. ‘‘йатха̄готта̄’’ти идам̣ кулапуттабха̄вадассанам̣ кула̄падеса киттанато. тена несам̣ саддха̄паббаджитабха̄вам̣ дассети ¶ . ‘‘йатха̄дхаммавиха̄рино’’ти идам̣ чаран̣асампаттидассанам̣ сӣласам̣вара̄дӣхи саман̇гӣбха̄вадӣпанато ¶ . ‘‘йатха̄дхимутта̄ саппан̃н̃а̄’’ти идам̣ несам̣ виджджа̄сампаттидассанам̣ а̄саваккхайапарийоса̄на̄йа н̃а̄н̣асампаттийа̄ адхигамапаридӣпанато. ‘‘атандита̄’’ти идам̣ виджджа̄чаран̣асампаттӣнам̣ адхигамӯпа̄йадассанам̣. ‘‘йатха̄на̄ма̄’’ти ва̄ имина̄ тесам̣ пака̄санана̄матам̣йева дассети. ‘‘йатха̄готта̄’’ти пана имина̄ паччхимачаккадвайасампаттим̣ дассети. на хи самма̄аппан̣ихитаттано пуббе ча акатапун̃н̃асса саддха̄нуса̄рӣдхамма̄нуса̄рино готтасампаттисамуда̄гамо самбхавати. ‘‘йатха̄дхаммавиха̄рино’’ти имина̄ тесам̣ пуримачаккадвайасампаттим̣ дассети. на хи аппатирӯпе десе васато саппурисӯпаниссайарахитасса ча та̄диса̄ гун̣ависеса̄ самбхаванти. ‘‘йатха̄дхимутта̄’’ти имина̄ саддхаммасаванасампада̄сама̄йогам̣ дассети. на хи паратогхосена вина̄ са̄вака̄нам̣ саччасампат̣иведхо самбхавати. ‘‘саппан̃н̃а̄ атандита̄’’ти имина̄ йатха̄вуттасса гун̣ависесасса абйабхича̄рихетум̣ дассети н̃а̄йа̄рамбхадассанато.
апаро найо – ‘‘йатха̄готта̄’’ти еттха готтакиттанена тесам̣ тхера̄нам̣ йонисоманасика̄расампадам̣ дассети йатха̄вуттаготтасампаннасса йонисоманасика̄расамбхавато. ‘‘йатха̄дхаммавиха̄рино’’ти еттха дхаммавиха̄раггахан̣ена саддхаммасаванасампадам̣ дассети саддхаммасаванена вина̄ тадабха̄вато. ‘‘йатха̄дхимутта̄’’ти имина̄ маттхакаппаттам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипадам̣ дассети. ‘‘саппан̃н̃а̄’’ти имина̄ саббаттха сампаджа̄нака̄ритам̣. ‘‘атандита̄’’ти имина̄ вуттанайена аттахитасампаттим̣ парипӯретва̄ т̣хита̄нам̣ паресам̣ хитасукха̄ваха̄йа пат̣ипаттийам̣ акила̄субха̄вам̣ дассети. татха̄ ‘‘йатха̄готта̄’’ти имина̄ несам̣ саран̣агаманасампада̄ дассита̄ саддха̄нуса̄рӣготтакиттанато. ‘‘йатха̄дхаммавиха̄рино’’ти имина̄ сӣлаккхандхапуббан̇гамо сама̄дхиккхандхо дассито. ‘‘йатха̄дхимутта̄ саппан̃н̃а̄’’ти имина̄ пан̃н̃аккхандха̄дайо. саран̣агаманан̃ча са̄вакагун̣а̄нам̣ а̄ди, сама̄дхи маджджхе, пан̃н̃а̄ парийоса̄нанти а̄димаджджхапарийоса̄надассанена саббепи ¶ са̄вакагун̣а̄ дассита̄ хонти.
ӣдисӣ ¶ пана гун̣авибхӯти йа̄йа самма̄пат̣ипаттийа̄ техи адхигата̄, там̣ дассетум̣ ‘‘таттха таттха випасситва̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха таттха̄ти тесу тесу ¶ аран̃н̃аруккхамӯлапаббата̄дӣсу вивиттасена̄санесу. таттха таттха̄ти ва̄ тасмим̣ тасмим̣ уда̄на̄дика̄ле. випасситва̄ти сампасситва̄. на̄марӯпававаттха̄панапаччайапариггахехи дит̣т̣хивисуддхикан̇кха̄витаран̣ависуддхийо сампа̄детва̄ кала̄пасаммасана̄диккамена пан̃чамам̣ висуддхим̣ адхигантва̄ пат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхийа̄ маттхакам̣ па̄панавасена випассанам̣ уссукка̄петва̄ пхуситва̄ти патва̄ саччхикатва̄. аччутам̣ паданти нибба̄нам̣. тан̃хи сайам̣ ачаванадхамматта̄ адхигата̄нам̣ аччутихетубха̄вато ча наттхи еттха чутӣти ‘‘аччутам̣’’. сан̇кхатадхаммехи асаммиссабха̄вата̄йа тадаттхикехи пат̣ипаджджитаббата̄йа ча ‘‘пада’’нти ча вуччати. катантанти катасса антам̣. йо хи техи адхигато арийамагго, со аттано паччайехи уппа̄дитатта̄ като на̄ма. тасса пана парийоса̄набхӯтам̣ пхалам̣ катантоти адхиппетам̣. там̣ катантам̣ аггапхалам̣. атха ва̄ паччайехи кататта̄ ниппха̄дитатта̄ ката̄ на̄ма сан̇кхатадхамма̄, танниссаран̣абха̄вато катанто нибба̄нам̣. там̣ катантам̣. паччавеккханта̄ти ‘‘адхигатам̣ вата майа̄ арийамагга̄дхигамена идам̣ арийапхалам̣, адхигата̄ асан̇кхата̄ дха̄тӯ’’ти арийапхаланибба̄на̄ни вимуттин̃а̄н̣адассанена пат̣ипаттим̣ авеккхама̄на̄. атха ва̄ саччасампат̣иведхавасена йам̣ арийена каран̣ӣйам̣ парин̃н̃а̄дисол̣асавидхам̣ киччам̣ аггапхале т̣хитена ниппха̄дитатта̄ парийоса̄питатта̄ катам̣ на̄ма, евам̣ катам̣ там̣ паччавеккханта̄. етена пахӣнакилесапаччавеккхан̣ам̣ дасситам̣. пуриманайена пана итарапаччавеккхан̣а̄нӣти екӯнавӣсати паччавеккхан̣а̄ни дассита̄ни хонти.
имаматтханти еттха иманти сакало тхератхерӣга̄тха̄нам̣ аттхо аттано итаресан̃ча таттха саннипатита̄нам̣ дхаммасан̇га̄хакамаха̄тхера̄нам̣ буддхийам̣ випариваттама̄ната̄йа а̄санно паччаккхоти ча катва̄ вуттам̣. аттханти ‘‘чханна̄ ме кут̣ика̄’’тиа̄дӣхи ¶ га̄тха̄хи вуччама̄нам̣ аттӯпана̄йикам̣ парӯпана̄йикам̣ локийалокуттарапат̣исам̣йуттам̣ аттхам̣. абха̄сисунти га̄тха̄бандхавасена катхесум̣, там̣дӣпанийо ида̄ни майа̄ вуччама̄на̄ тесам̣ бха̄витатта̄нам̣ га̄тха̄ аттӯпана̄йика̄ сун̣а̄тха̄ти йоджана̄. те ча маха̄тхера̄ евам̣ катхента̄ ¶ аттано самма̄пат̣ипаттипака̄санӣхи га̄тха̄хи са̄санасса екантаниййа̄никавибха̄ванена парепи таттха самма̄пат̣ипаттийам̣ нийоджентӣти етаматтхам̣ дӣпети а̄йасма̄ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рико, татха̄ дӣпенто ча има̄хи га̄тха̄хи тесам̣ тхоманам̣ та̄сан̃ча тесам̣ вачанасса нида̄набха̄вена т̣хапанам̣ т̣ха̄нагатамева̄ти дассетӣти дат̣т̣хаббам̣.
нида̄нага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
1. екаканипа̄то
1. пат̣хамавагго
1. субхӯтиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ида̄ни ¶ чханна̄ ¶ ме кут̣ика̄тиа̄динайаппаватта̄нам̣ тхерага̄тха̄нам̣ аттхаван̣н̣ана̄ хоти. са̄ пана̄йам̣ аттхаван̣н̣ана̄ йасма̄ та̄сам̣ та̄сам̣ га̄тха̄нам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ пака̄сетва̄ вуччама̄на̄ па̄кат̣а̄ хоти сувин̃н̃еййа̄ ча. тасма̄ таттха таттха ат̣т̣хуппаттим̣ пака̄сетва̄ аттхаван̣н̣анам̣ карисса̄ма̄ти.
таттха чханна̄ ме кут̣ика̄тига̄тха̄йа ка̄ уппатти? вуччате – ито кира каппасатасахассаматтхаке ануппаннейева падумуттаре бхагавати локана̄тхе хам̣саватӣна̄маке нагаре ан̃н̃атарасса бра̄хман̣амаха̄са̄ласса еко путто уппаджджи. тасса ‘‘нандама̄н̣аво’’ти на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто тайо веде угган̣хитва̄ таттха са̄рам̣ апассанто аттано парива̄рабхӯтехи чатучатта̄лӣса̄йа ма̄н̣авакасахассехи саддхим̣ паббатапа̄де исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо пан̃ча ча абхин̃н̃а̄йо ниббаттеси. антева̄сика̄нампи каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхи. тепи на чиренева джха̄нала̄бхино ахесум̣.
тена ¶ ча самайена падумуттаро бхагава̄ локе уппаджджитва̄ хам̣саватӣнагарам̣ упанисса̄йа вихаранто екадивасам̣ паччӯсасамайе локам̣ волокенто нандата̄пасасса антева̄сикаджат̣ила̄нам̣ арахаттӯпаниссайам̣ нандата̄пасасса ча двӣхан̇гехи саманна̄гатасса са̄вакат̣т̣ха̄нантарасса паттханам̣ дисва̄ па̄това сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ пуббан̣хасамайе паттачӣварама̄да̄йа ан̃н̃ам̣ кан̃чи ана̄мантетва̄ сӣхо вийа екачаро нандата̄пасасса антева̄сикесу пхала̄пхалаттха̄йа гатесу ‘‘буддхабха̄вам̣ ме джа̄на̄тӯ’’ти пассантассева нандата̄пасасса а̄ка̄сато отаритва̄ патхавийам̣ патит̣т̣ха̄си. нандата̄пасо буддха̄нубха̄ван̃чева лаккхан̣апа̄рипӯрин̃ча дисва̄ лаккхан̣аманте саммаситва̄ ‘‘имехи лаккхан̣ехи саманна̄гато на̄ма ага̄рам̣ аджджха̄васанто ра̄джа̄ хоти чаккаваттӣ, паббаджанто ¶ локе ¶ виват̣аччхадо саббан̃н̃ӯ буддхо хоти. айам̣ пуриса̄джа̄нӣйо ниссам̣сайам̣ буддхоти н̃атва̄ паччуггаманам̣ катва̄, пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄, а̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄, ада̄си. нисӣди бхагава̄ пан̃н̃атте а̄сане. нандата̄пасопи аттано ануччхавикам̣ а̄санам̣ гахетва̄ екамантам̣ нисӣди.
тасмим̣ самайе чатучатта̄лӣсасахассаджат̣ила̄ пан̣ӣтапан̣ӣта̄ни оджаванта̄ни пхала̄пхала̄ни гахетва̄ а̄чарийасса сантикам̣ сампатта̄ буддха̄нан̃чева а̄чарийасса ча нисинна̄санам̣ олокента̄ а̄хам̣су – ‘‘а̄чарийа, майам̣ ‘имасмим̣ локе тумхехи махантатаро наттхӣ’ти вичара̄ма, айам̣ пана пурисо тумхехи махантатаро ман̃н̃е’’ти. нандата̄пасо, ‘‘та̄та̄, ким̣ вадетха, са̄сапена саддхим̣ ат̣т̣хасат̣т̣хисатасахассайоджануббедхам̣ синерум̣ упаметум̣ иччхатха, саббан̃н̃убуддхена саддхим̣ ма̄ мам̣ упамиттха̄’’ти а̄ха. атха те та̄паса̄ ‘‘саче айам̣ орако абхависса, на амха̄кам̣ а̄чарийо евам̣ упамам̣ а̄хареййа, йа̄ва маха̄ вата̄йам̣ пуриса̄джа̄нӣйо’’ти па̄десу нипатитва̄ сираса̄ вандим̣су. атха те а̄чарийо а̄ха – ‘‘та̄та̄, амха̄кам̣ буддха̄нам̣ ануччхавико деййадхаммо наттхи, бхагава̄ ча бхиккха̄ча̄равела̄йам̣ идха̄гато, тасма̄ майам̣ йатха̄балам̣ деййадхаммам̣ дасса̄ма, тумхе йам̣ йам̣ пан̣ӣтам̣ пхала̄пхалам̣ а̄нӣтам̣, там̣ там̣ а̄харатха̄’’ти ватва̄ а̄хара̄петва̄ хаттхе дховитва̄ сайам̣ татха̄гатасса патте патит̣т̣ха̄песи. саттха̄ра̄ ¶ пхала̄пхале пат̣иггахитаматте девата̄ диббоджам̣ паккхипим̣су. та̄пасо удакампи сайамева парисса̄ветва̄ ада̄си. тато бходжанакиччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ нисинне саттхари саббе антева̄сике паккоситва̄ саттху сантике са̄ран̣ӣйам̣ катхам̣ катхенто нисӣди. саттха̄ ‘‘бхиккхусан̇гхо а̄гаччхатӯ’’ти чинтеси. бхиккхӯ саттху читтам̣ н̃атва̄ сатасахассаматта̄ кхӣн̣а̄сава̄ а̄гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ екамантам̣ ат̣т̣хам̣су.
нандата̄пасо антева̄сике а̄мантеси – ‘‘та̄та̄, буддха̄нам̣ нисинна̄санампи нӣчам̣, саман̣асатасахассассапи а̄санам̣ наттхи, тумхехи аджджа ул̣а̄рам̣ бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча сакка̄рам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати ¶ , паббатапа̄дато ван̣н̣агандхасампанна̄ни пуппха̄ни а̄харатха̄’’ти. ачинтеййатта̄ иддхивисайасса мухуттенева ван̣н̣агандхасампанна̄ни пуппха̄ни а̄харитва̄ буддха̄нам̣ йоджанаппама̄н̣ам̣ пуппха̄санам̣ пан̃н̃а̄песум̣. аггаса̄вака̄нам̣ тига̄вутам̣, сесабхиккхӯнам̣ ад̣д̣хайоджаника̄дибхедам̣, сан̇гханавакасса усабхаматтам̣ ахоси. евам̣ пан̃н̃аттесу а̄санесу нандата̄пасо татха̄гатасса пурато ан̃джалим̣ паггайха т̣хито, ‘‘бханте, майхам̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа имам̣ пуппха̄санам̣ абхирухатха̄’’ти а̄ха. нисӣди бхагава̄ пуппха̄сане. евам̣ нисинне саттхари саттху а̄ка̄рам̣ н̃атва̄ бхиккхӯ аттано аттано патта̄сане нисӣдим̣су. нандата̄пасо махантам̣ пуппхачхаттам̣ гахетва̄ татха̄гатасса маттхаке дха̄ренто ат̣т̣ха̄си. саттха̄ ‘‘та̄паса̄нам̣ айам̣ сакка̄ро махаппхало хотӯ’’ти ¶ ниродхасама̄паттим̣ сама̄паджджи. саттху сама̄паннабха̄вам̣ н̃атва̄ бхиккхӯпи сама̄паджджим̣су. татха̄гате сатта̄хам̣ ниродхам̣ сама̄паджджитва̄ нисинне антева̄сика̄ бхиккха̄ча̄рака̄ле сампатте ванамӯлапхала̄пхалам̣ парибхун̃джитва̄ сесака̄ле буддха̄нам̣ ан̃джалим̣ паггайха тит̣т̣ханти. нандата̄пасо пана бхиккха̄ча̄рампи агантва̄ пуппхачхаттам̣ дха̄ренто сатта̄хам̣ пӣтисукхенева вӣтина̄мети.
саттха̄ ниродхато вут̣т̣ха̄йа аран̣авиха̄риан̇гена даккхин̣еййан̇гена ча̄ти двӣхи ан̇гехи саманна̄гатам̣ екам̣ са̄вакам̣ ‘‘исиган̣асса пуппха̄сана̄нумоданам̣ карохӣ’’ти а̄н̣а̄песи. со чаккаваттиран̃н̃о сантика̄ пат̣иладдхамаха̄ла̄бхо маха̄йодхо вийа тут̣т̣хама̄насо аттано висайе ¶ т̣хатва̄ тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ саммаситва̄ анумоданам̣ ака̄си. тасса десана̄васа̄не саттха̄ сайам̣ дхаммам̣ десеси. десана̄парийоса̄не саббе чатучатта̄лӣсасахассата̄паса̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. саттха̄ ‘‘етха, бхиккхаво’’ти хаттхам̣ паса̄реси. тесам̣ та̄вадева кесамассу антарадха̄йи. ат̣т̣ха париккха̄ра̄ ка̄йе пат̣имукка̄ва ахесум̣ сат̣т̣хивассаттхера̄ вийа саттха̄рам̣ парива̄райим̣су. нандата̄пасо пана виккхиттачиттата̄йа висесам̣ на̄дхигаччхи. тасса ¶ кира аран̣авиха̄риттхерасса сантике дхаммам̣ сотум̣ а̄раддхака̄лато пат̣т̣ха̄йа ‘‘ахо вата̄хампи ана̄гате уппаджджанакабуддхасса са̄сане имина̄ са̄вакена ладдхадхурам̣ лабхеййа’’нти читтам̣ удапа̄ди. со тена паривитаккена маггапхалапат̣иведхам̣ ка̄тум̣ на̄саккхи. татха̄гатам̣ пана вандитва̄ саммукхе т̣хатва̄ а̄ха – ‘‘бханте, йена бхиккхуна̄ исиган̣асса пуппха̄сана̄нумодана̄ ката̄, ко на̄ма̄йам̣ тумха̄кам̣ са̄сане’’ти. ‘‘аран̣авиха̄риан̇ге даккхин̣еййаан̇ге ча етадаггам̣ патто есо бхиккхӯ’’ти. ‘‘бханте, йва̄йам̣ майа̄ сатта̄хам̣ пуппхачхаттам̣ дха̄рентена сакка̄ро като, тена адхика̄рена на ан̃н̃ам̣ сампаттим̣ паттхеми, ана̄гате пана екасса буддхасса са̄сане айам̣ тхеро вийа двӣхан̇гехи саманна̄гато са̄вако бхавеййа’’нти паттханамака̄си.
саттха̄ ‘‘самиджджхиссати ну, кхо имасса та̄пасасса паттхана̄’’ти ана̄гатам̣сан̃а̄н̣ам̣ песетва̄ олокенто каппасатасахассам̣ атиккамитва̄ самиджджханакабха̄вам̣ дисва̄ нандата̄пасам̣ а̄ха – ‘‘на те айам̣ паттхана̄ могха̄ бхависсати, ана̄гате каппасатасахассам̣ атиккамитва̄ готамо на̄ма буддхо уппаджджиссати, тасса сантике самиджджхиссатӣ’’ти ватва̄ дхаммакатхам̣ катхетва̄ бхиккхусан̇гхапаривуто а̄ка̄сам̣ паккханди. нандата̄пасо йа̄ва чаккхупатхасаматиккама̄ саттха̄рам̣ бхиккхусан̇гхан̃ча уддисса ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. со апарабха̄ге ка̄лена ка̄лам̣ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сун̣и. апарихӣнаджджха̄нова ка̄лан̇катва̄ брахмалоке ниббатто. тато пана чуто апара̄нипи пан̃ча джа̄тисата̄ни паббаджитва̄ а̄ран̃н̃ако ахоси. кассапасамма̄самбуддхака̄лепи паббаджитва̄ а̄ран̃н̃ако хутва̄ гатапачча̄гатаваттам̣ пӯреси. етам̣ кира ваттам̣ ¶ апарипӯретва̄ маха̄са̄вакабха̄вам̣ ¶ па̄пун̣анта̄ на̄ма наттхи. гатапачча̄гатаваттам̣ пана а̄гамат̣т̣хакатха̄су вуттанайенева ведитаббам̣. со вӣсативассасахасса̄ни гатапачча̄гатаваттам̣ пӯретва̄ ка̄лан̇катва̄ ка̄ма̄вачарадевалоке та̄ватим̣сабхаване ниббатти. вуттан̃хетам̣ апада̄не (апа. тхера 1.3.151) –
‘‘химавантасса̄видӯре ¶ , нисабхо на̄ма паббато;
ассамо сукато майхам̣, пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄.
‘‘косийо на̄ма на̄мена, джат̣ило уггата̄пано;
ека̄кийо адутийо, васа̄ми нисабхе тада̄.
‘‘пхалам̣ мӯлан̃ча пан̣н̣ан̃ча, на бхун̃джа̄ми ахам̣ тада̄;
паваттам̣ва супа̄та̄хам̣, упаджӣва̄ми та̄ваде.
‘‘на̄хам̣ копеми а̄джӣвам̣, чаджама̄нопи джӣвитам̣;
а̄ра̄дхеми сакам̣ читтам̣, виваджджеми анесанам̣.
‘‘ра̄гӯпасам̣хитам̣ читтам̣, йада̄ уппаджджате мама;
сайам̣ва паччавеккха̄ми, екагго там̣ дамемахам̣.
‘‘раджджасе раджджанӣйе ча, дуссанӣйе ча дуссасе;
муйхасе моханӣйе ча, никкхамассу вана̄ тувам̣.
‘‘висуддха̄нам̣ айам̣ ва̄со, ниммала̄нам̣ тапассинам̣;
ма̄ кхо висуддхам̣ дӯсеси, никкхамассу вана̄ тувам̣.
‘‘ага̄рико бхавитва̄на, йада̄ путтам̣ лабхиссаси;
убхопи ма̄ вира̄дхеси, никкхамассу вана̄ тувам̣.
‘‘чхава̄ла̄там̣ йатха̄ кат̣т̣хам̣, на квачи киччака̄ракам̣;
нева га̄ме аран̃н̃е ва̄, на хи там̣ кат̣т̣хасамматам̣.
‘‘чхава̄ла̄тӯпамо твам̣ си, на гихӣ на̄пи сан̃н̃ато;
убхато муттако аджджа, никкхамассу вана̄ тувам̣.
‘‘сийа̄ ну кхо тава етам̣, ко паджа̄на̄ти те идам̣;
саддха̄дхурам̣ вахиси ме, косаджджабахула̄йа ча.
‘‘джигуччхиссанти ¶ там̣ вин̃н̃ӯ, асучим̣ на̄гарико йатха̄;
а̄кад̣д̣хитва̄на исайо, чодайиссанти там̣ сада̄.
‘‘там̣ ¶ вин̃н̃ӯ павадиссанти, саматиккантаса̄санам̣;
сам̣ва̄сам̣ алабханто хи, катхам̣ джӣвихиси тувам̣.
‘‘тидха̄пабхиннам̣ ма̄тан̇гам̣, кун̃джарам̣ сат̣т̣хиха̄йанам̣;
балӣ на̄го упагантва̄, йӯтха̄ нӣхарате гаджам̣.
‘‘йӯтха̄ виниссат̣о санто, сукхам̣ са̄там̣ на виндати;
дуккхито вимано хоти, паджджха̄йанто паведхати.
‘‘татхева джат̣ила̄ тампи, нӣхариссанти думматим̣;
техи твам̣ ниссат̣о санто, сукхам̣ са̄там̣ на лаччхаси.
‘‘дива̄ ва̄ йади ва̄ раттим̣, сокасалласамаппито;
дайхати парил̣а̄хена, гаджо йӯтха̄ва ниссат̣о.
‘‘джа̄тарӯпам̣ йатха̄ кӯт̣ам̣, нева джха̄йати каттхачи;
татха̄ сӣлавӣхино твам̣, на джха̄йиссаси каттхачи.
‘‘ага̄рам̣ васама̄нопи, катхам̣ джӣвихиси тувам̣;
маттикам̣ петтикан̃ча̄пи, наттхи те нихитам̣ дханам̣.
‘‘сайам̣ каммам̣ каритва̄на, гатте седам̣ памочайам̣;
евам̣ джӣвихиси гехе, са̄дху те там̣ на руччати.
‘‘ева̄хам̣ таттха ва̄реми, сам̣килесагатам̣ манам̣;
на̄на̄дхаммакатхам̣ катва̄, па̄па̄ читтам̣ нива̄райим̣.
‘‘евам̣ ме вихарантасса, аппама̄давиха̄рино;
тим̣савассасахасса̄ни, випине ме атиккамум̣.
‘‘аппама̄даратам̣ дисва̄, уттаматтхам̣ гавесакам̣;
падумуттарасамбуддхо, а̄гаччхи мама сантикам̣.
‘‘тимбарӯсакаван̣н̣а̄бхо, аппамеййо анӯпамо;
рӯпена̄садисо буддхо, а̄ка̄се чан̇камӣ тада̄.
‘‘супхулло ¶ са̄лара̄джа̄ва, виджджӯваббхагханантаре;
н̃а̄н̣ена̄садисо буддхо, а̄ка̄се чан̇камӣ тада̄.
‘‘сӣхара̄джа̄васамбхӣто, гаджара̄джа̄ва даппито;
ла̄сӣто бйаггхара̄джа̄ва, а̄ка̄се чан̇камӣ тада̄.
‘‘син̇гхӣниккхасаван̣н̣а̄бхо, кхадиран̇га̄расаннибхо;
ман̣и йатха̄ джотирасо, а̄ка̄се чан̇камӣ тада̄.
‘‘висуддхакела̄санибхо, пун̣н̣ама̄йева чандима̄;
маджджханхикева сӯрийо, а̄ка̄се чан̇камӣ тада̄.
‘‘дисва̄ ¶ набхе чан̇камантам̣, евам̣ чинтесахам̣ тада̄;
дево ну кхо айам̣ сатто, уда̄ху мануджо айам̣.
‘‘на ме суто ва̄ дит̣т̣хо ва̄, махийа̄ едисо наро;
апи мантападам̣ аттхи, айам̣ саттха̄ бхависсати.
‘‘ева̄хам̣ чинтайитва̄на, сакам̣ читтам̣ паса̄дайим̣;
на̄на̄пуппхан̃ча гандхан̃ча, саннипа̄тесахам̣ тада̄.
‘‘пуппха̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄, са̄дхучиттам̣ манорамам̣;
нараса̄ратхинам̣ аггам̣, идам̣ вачанамабравим̣.
‘‘идам̣ ме а̄санам̣ вӣра, пан̃н̃аттам̣ тавануччхавам̣;
ха̄сайанто мамам̣ читтам̣, нисӣда кусума̄сане.
‘‘нисӣди таттха бхагава̄, асамбхӣтова кесарӣ;
саттараттиндивам̣ буддхо, паваре кусума̄сане.
‘‘намассама̄но ат̣т̣ха̄сим̣, саттараттиндивам̣ ахам̣;
вут̣т̣хахитва̄ сама̄дхимха̄, саттха̄ локе ануттаро;
мама каммам̣ пакиттенто, идам̣ вачанамабрави.
‘‘бха̄вехи буддха̄нуссатим̣, бха̄вана̄намануттарам̣;
имам̣ сатим̣ бха̄вайитва̄, пӯрайиссаси ма̄насам̣.
‘‘тим̣сакаппасахасса̄ни ¶ , девалоке рамиссаси;
асӣтиккхаттум̣ девиндо, девараджджам̣ кариссаси;
сахассаккхаттум̣ чаккаваттӣ, ра̄джа̄ рат̣т̣хе бхависсаси.
‘‘падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣;
анубхоссаси там̣ саббам̣, буддха̄нуссатийа̄ пхалам̣.
‘‘бхава̄бхаве сам̣саранто, маха̄бхогам̣ лабхиссаси;
бхоге те ӯната̄ наттхи, буддха̄нуссатийа̄ пхалам̣.
‘‘каппасатасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘асӣтикот̣им̣ чхад̣д̣етва̄, да̄се каммакаре бахӯ;
готамасса бхагавато, са̄сане паббаджиссаси.
‘‘а̄ра̄дхайитва̄ самбуддхам̣, готамам̣ сакйапун̇гавам̣;
субхӯти на̄ма на̄мена, хессаси саттху са̄вако.
‘‘бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, даккхин̣еййагун̣амхи там̣;
татха̄ран̣авиха̄ре ча, двӣсу агге т̣хапессаси.
‘‘идам̣ ¶ ватва̄на самбуддхо, джаладжуттамана̄мако;
набхам̣ аббхуггамӣ вӣро, хам̣сара̄джа̄ва амбаре.
‘‘са̄сито локана̄тхена, намасситва̄ татха̄гатам̣;
сада̄ бха̄веми мудито, буддха̄нуссатимуттамам̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣сам̣ агаччхахам̣.
‘‘асӣтиккхаттум̣ девиндо, девараджджамака̄райим̣;
сахассаккхаттум̣ ра̄джа̄ ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣;
анубхоми сусампаттим̣, буддха̄нуссатийа̄ пхалам̣.
‘‘бхава̄бхаве ¶ сам̣саранто, маха̄бхогам̣ лабха̄махам̣;
бхоге ме ӯната̄ наттхи, буддха̄нуссатийа̄ пхалам̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддха̄нуссатийа̄ пхалам̣.
‘‘пат̣исамбхида̄ чатассо, вимоккха̄пи ча ат̣т̣химе;
чхал̣абхин̃н̃а̄ саччхиката̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. –
иттхам̣ судам̣ а̄йасма̄ субхӯтиттхеро има̄ га̄тха̄йо абха̄ситтха̄ти.
евам̣ пана со та̄ватим̣сабхаване апара̄парам̣ уппаджджанавасена диббасампаттим̣ анубхавитва̄ тато чуто мануссалоке анекасатаккхаттум̣ чаккаваттира̄джа̄ ча падесара̄джа̄ ча хутва̄ ул̣а̄рам̣ мануссасампаттим̣ анубхавитва̄ атха амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле са̄ваттхийам̣ суманасет̣т̣хисса гехе ана̄тхапин̣д̣икасса канит̣т̣хо хутва̄ ниббатти ‘‘субхӯтӣ’’тисса на̄мам̣ ахоси.
тена ча самайена амха̄кам̣ бхагава̄ локе уппаджджитва̄ паваттаварадхаммачакко анупуббена ра̄джагахам̣ гантва̄ таттха вел̣уванапат̣иггахан̣а̄дина̄ лока̄нуггахам̣ каронто ра̄джагахам̣ упанисса̄йа сӣтаване вихарати. тада̄ ана̄тхапин̣д̣ико сет̣т̣хи са̄ваттхийам̣ ут̣т̣ха̄накабхан̣д̣ам̣ гахетва̄ аттано саха̄йасса ра̄джагахасет̣т̣хино гхарам̣ гато буддхуппа̄дам̣ сутва̄ саттха̄рам̣ сӣтаване вихарантам̣ упасан̇камитва̄ пат̣хамадассаненева сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа саттха̄рам̣ са̄ваттхим̣ а̄гаманаттха̄йа йа̄читва̄ тато пан̃чачатта̄лӣсайоджане магге йоджане йоджане сатасахассапаричча̄гена виха̄ре патит̣т̣ха̄петва̄ са̄ваттхийам̣ ра̄джама̄нена ат̣т̣хакарӣсаппама̄н̣ам̣ джетасса ра̄джакума̄расса уййа̄набхӯмим̣ кот̣исантха̄рена кин̣итва̄ таттха бхагавато виха̄рам̣ ка̄ретва̄ ада̄си. виха̄рапариггахан̣адивасе айам̣ субхӯтикут̣умбико ана̄тхапин̣д̣икасет̣т̣хина̄ саддхим̣ гантва̄ дхаммам̣ сун̣анто саддхам̣ пат̣илабхитва̄ паббаджи ¶ . со упасампаджджитва̄ две ма̄тика̄ пагун̣а̄ катва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катха̄петва̄ аран̃н̃е саман̣адхаммам̣ каронто метта̄джха̄напа̄дакам̣ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. со дхаммам̣ десенто ¶ йасма̄ саттха̄ра̄ деситанийа̄мена анодиссакам̣ катва̄ дхаммам̣ десети. тасма̄ аран̣авиха̄рӣнам̣ агго на̄ма джа̄то. пин̣д̣а̄йа чаранто гхаре гхаре метта̄джха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа ¶ бхиккхам̣ пат̣игган̣ха̄ти ‘‘евам̣ да̄йака̄нам̣ махаппхалам̣ бхависсатӣ’’ти. тасма̄ даккхин̣еййа̄нам̣ агго на̄ма джа̄то. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аран̣авиха̄рӣнам̣ йадидам̣ субхӯти, даккхин̣еййа̄нам̣ йадидам̣ субхӯтӣ’’ти (а. ни. 1.198, 201). евамайам̣ маха̄тхеро арахатте патит̣т̣ха̄йа аттана̄ пӯритапа̄рамӣнам̣ пхаласса маттхакам̣ патва̄ локе абхин̃н̃а̄то абхилаккхито хутва̄ бахуджанахита̄йа джанападача̄рикам̣ чаранто анупуббена ра̄джагахам̣ агама̄си.
ра̄джа̄ бимбиса̄ро тхерасса а̄гаманам̣ сутва̄ упасан̇камитва̄ вандитва̄ ‘‘идхева, бханте, васатха̄’’ти ватва̄ ‘‘нива̄санат̣т̣ха̄нам̣ карисса̄мӣ’’ти пакканто виссари. тхеро сена̄санам̣ алабханто аббхока̄се вӣтина̄меси. тхерасса а̄нубха̄вена дево на вассати. манусса̄ авут̣т̣хита̄йа упаддута̄ ран̃н̃о нивесанадва̄ре уккут̣т̣химакам̣су. ра̄джа̄ ‘‘кена ну кхо ка̄ран̣ена дево на вассатӣ’’ти вӣмам̣санто ‘‘тхерасса аббхока̄сава̄сена ман̃н̃е на вассатӣ’’ти чинтетва̄ тасса пан̣н̣акут̣им̣ ка̄ра̄петва̄ ‘‘имисса̄, бханте, пан̣н̣акут̣ийа̄ васатха̄’’ти ватва̄ вандитва̄ пакка̄ми. тхеро кут̣икам̣ пависитва̄ тин̣асантха̄раке паллан̇кена нисӣди. тада̄ пана дево тхокам̣ тхокам̣ пхуса̄йати, на самма̄ дха̄рам̣ ануппавеччхати. атха тхеро локасса авут̣т̣хикабхайам̣ висамитука̄мо аттано аджджхаттикаба̄хираваттхукасса париссайасса абха̄вам̣ паведенто –
‘‘чханна̄ ме кут̣ика̄ сукха̄ нива̄та̄, васса дева йатха̄сукхам̣;
читтам̣ ме сусама̄хитам̣ вимуттам̣, а̄та̄пӣ вихара̄ми васса дева̄’’ти. –
га̄тхама̄ха.
таттха ¶ чханна-саддо та̄ва ‘‘чханна̄ са̄ кума̄рика̄ имасса кума̄ракасса’’ (па̄ра̄. 296) ‘‘наччханнам̣ наппатирӯпа’’нтиа̄дӣсу (па̄ра̄. 383) патирӯпе а̄гато. ‘‘чханнам̣ твева, пхаггун̣а, пхасса̄йатана̄на’’нтиа̄дӣсу вачанависит̣т̣хе сан̇кхйа̄висесе. ‘‘чханнамативассати, виват̣ам̣ на̄тивассатӣ’’тиа̄дӣсу ¶ (уда̄. 45; чӯл̣ава. 385) гахан̣е. ‘‘кйа̄хам̣ те наччханнопи карисса̄мӣ’’тиа̄дӣсу нива̄санапа̄рупане ‘‘а̄йасма̄ чханно ана̄ча̄рам̣ а̄чаратӣ’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 424) пан̃н̃аттийам̣. ‘‘саббаччханнам̣ саббапариччханнам̣ (па̄чи. 52, 54), чханна̄ кут̣и а̄хито ¶ гинӣ’’ти (су. ни. 18) ча а̄дӣсу тин̣а̄дӣхи чха̄дане. идха̄пи тин̣а̄дӣхи чха̄данейева дат̣т̣хаббо, тасма̄ тин̣ена ва̄ пан̣н̣ена ва̄ чханна̄ йатха̄ на вассати вассодакапатанам̣ на хоти на овассати, евам̣ саммадева чха̄дита̄ти аттхо.
ме-саддо ‘‘киччхена ме адхигатам̣, халам̣ да̄ни пака̄ситу’’нтиа̄дӣсу (маха̄ва. 8; дӣ. ни. 2.65; ма. ни. 1.281; 2.337; сам̣. ни. 1.172) каран̣е а̄гато, майа̄ти аттхо. ‘‘тасса ме, бханте, бхагава̄ сам̣кхиттена дхаммам̣ десетӯ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.182; а. ни. 4.257) сампада̄не, майханти аттхо. ‘‘пуббева ме, бхиккхаве, самбодха̄ анабхисамбуддхасса бодхисаттассева сато’’а̄дӣсу (ма. ни. 1.206; сам̣. ни. 4.14) са̄миаттхе а̄гато. идха̄пи са̄миаттхе ева дат̣т̣хаббо, мама̄ти аттхо. кин̃ча̄пи кхӣн̣а̄сава̄нам̣ мама̄йитаббам̣ на̄ма кин̃чи наттхи локадхаммехи анупалиттабха̄вато, локасаман̃н̃а̄васена пана тесампи ‘‘ахам̣ мама̄’’ти воха̄раматтам̣ хоти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘кинти ме са̄вака̄ дхаммада̄йа̄да̄ бхавеййум̣, но а̄мисада̄йа̄да̄’’ти (ма. ни. 1.29).
кут̣ика̄ти пана ма̄тукуччхипи караджака̄йопи тин̣а̄диччхадано патиссайопи вуччати. татха̄ хи –
‘‘ма̄тарам̣ кут̣икам̣ брӯси, бхарийам̣ брӯси кула̄вакам̣;
путте санта̄наке брӯси, тан̣ха̄ ме брӯси бандхана’’нти. (сам̣. ни. 1.19) –
а̄дӣсу ма̄тукуччхи ‘‘кут̣ика̄’’ти вутта̄.
‘‘ат̣т̣хикан̇калакут̣ике ¶ , мам̣санха̄рупасиббите;
дхираттху пӯре дуггандхе, парагатте мама̄йасӣ’’ти. (тхерага̄. 1153) –
а̄дӣсу кеса̄дисамӯхабхӯто караджака̄йо. ‘‘кассапасса бхагавато бхагини кут̣и овассати’’ (ма. ни. 2.291) ‘‘кут̣и на̄ма уллитта̄ ва̄ хоти авалитта̄ ва̄’’тиа̄дӣсу (па̄ра̄. 349) тин̣ачхаданапатиссайо. идха̄пи ¶ со ева ведитаббо пан̣н̣аса̄ла̄йа адхиппетатта̄. кут̣и ева хи кут̣ика̄, апа̄кат̣акут̣и ‘‘кут̣ика̄’’ти вутта̄.
сукха-саддо пана ‘‘випит̣т̣хикатва̄на сукхам̣ дукхан̃ча, пуббева ча соманассадоманасса’’нтиа̄дӣсу ¶ (су. ни. 67) сукхаведана̄йам̣ а̄гато. ‘‘сукхо буддха̄намуппа̄до, сукха̄ саддхаммадесана̄’’тиа̄дӣсу (дха. па. 194) сукхамӯле. ‘‘сукхассетам̣, бхиккхаве, адхивачанам̣ йадидам̣ пун̃н̃а̄нӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 7.62; итиву. 22) сукхахетумхи. ‘‘йасма̄ ча, кхо, маха̄ли, рӯпам̣ сукхам̣ сукха̄нупатитам̣ сукха̄вакканта’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 3.60) сукха̄рамман̣е, ‘‘дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄ ете, чунда, арийасса винайе’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.82) абйа̄падждже. ‘‘нибба̄нам̣ парамам̣ сукха’’нтиа̄дӣсу (ма. ни. 2.215; дха. па. 203-204) нибба̄не. ‘‘йа̄ван̃чидам̣, бхиккхаве, на сукарам̣ аккха̄нена па̄пун̣итум̣ йа̄ва сукха̄ сагга̄’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.225) сукхаппаччайат̣т̣ха̄не. ‘‘соваггикам̣ сукхавипа̄кам̣ саггасам̣ваттаника’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 1.163; сам̣. ни. 1.130) ит̣т̣хе, пийамана̄пети аттхо. идха̄пи ит̣т̣хе сукхаппаччайе ва̄ дат̣т̣хаббо. са̄ хи кут̣и анто бахи ча мана̄пабха̄вена сампа̄дита̄ нива̄санапха̄сута̄йа ‘‘сукха̄’’ти вутта̄. татха̄ на̄тисӣтана̄тиун̣хата̄йа утусукхасампаттийогена ка̄йикачетасикасукхасса паччайабха̄вато.
нива̄та̄ти ава̄та̄, пхуситаггал̣апихитава̄тапа̄натта̄ ва̄тапариссайарахита̄ти аттхо. идам̣ тасса̄ кут̣ика̄ сукхабха̄вавибха̄ванам̣. сава̄те хи сена̄сане утусаппа̄йо на лаббхати, нива̄те со лаббхатӣти. васса̄ти павасса самма̄ дха̄рам̣ ануппавеччха. дева̄ти айам̣ дева-саддо ‘‘има̄ни те, дева, чатура̄сӣти нагарасахасса̄ни кусаватӣра̄джадха̄ниппамукха̄ни, еттха ¶ , дева, чхандам̣ джанехи джӣвите апеккха’’нтиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.266) саммутидеве кхаттийе а̄гато. ‘‘ча̄тумаха̄ра̄джика̄ дева̄ ван̣н̣аванто сукхабахула̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 3.337) упапаттидевесу. ‘‘тасса дева̄тидевасса, са̄санам̣ саббадассино’’тиа̄дӣсу висуддхидевесу ¶ . висуддхидева̄нан̃хи бхагавато атидевабха̄ве вутте итаресам̣ вутто ева хоти. ‘‘виддхе вигатавала̄хаке деве’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.486; сам̣. ни. 1.110; итиву. 27) а̄ка̄се. ‘‘дево ча ка̄лена ка̄лам̣ на самма̄ дха̄рам̣ ануппавеччхатӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.70) мегхе паджджунне ва̄. идха̄пи мегхе паджджунне ва̄ дат̣т̣хаббо. васса̄ти хи те а̄н̣а̄пенто тхеро а̄лапати. йатха̄сукханти йатха̄ручим̣. тава вассанена майхам̣ ба̄хиро париссайо наттхи, тасма̄ йатха̄ка̄мам̣ васса̄ти вассӯпаджӣвисатте анугган̣ханто вадати.
ида̄ни аббхантаре париссайа̄бха̄вам̣ дассенто ‘‘читта’’нтиа̄дима̄ха. таттха читтам̣ ме сусама̄хитанти мама читтам̣ сут̣т̣ху ативийа самма̄ саммадева екаггабха̄вена а̄рамман̣е т̣хапитам̣. тан̃ча кхо на нӣваран̣а̄дивиккхамбханаматтена; апи ча кхо вимуттам̣ орамбха̄гийауддхам̣бха̄гийасан̇гахехи ¶ саббасам̣йоджанехи саббакилесадхаммато ча висесена вимуттам̣, самуччхедаппаха̄навасена пат̣ипассаддхиппаха̄навасена те паджахитва̄ т̣хитанти аттхо. а̄та̄пӣти вӣрийава̄. пхаласама̄паттиаттхам̣ випассана̄рамбхавасена дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄раттхан̃ча а̄раддхавӣрийо хутва̄ вихара̄ми, диббавиха̄ра̄дӣхи аттабха̄вам̣ паваттеми, на пана килесаппаха̄наттхам̣, паха̄таббассева абха̄ватоти адхиппа̄йо. ‘‘йатха̄ пана ба̄хирапариссайа̄бха̄вена, дева, майа̄ твам̣ вассане нийоджито, евам̣ аббхантарапариссайа̄бха̄венапӣ’’ти дассенто пунапи ‘‘васса, дева̄’’ти а̄ха.
апаро найо чханна̄ти чха̄дита̄ пихита̄. кут̣ика̄ти аттабха̄во. со хи ‘‘анека̄вайавасса самуда̄йасса авиджджа̄нӣваран̣асса, бхиккхаве, пуггаласса тан̣ха̄сам̣йуттасса айан̃чева ка̄йо самуда̄гато, бахиддха̄ ча на̄марӯпа’’нтиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.19) ка̄йоти а̄гато. ‘‘син̃ча, бхиккху, имам̣ на̄вам̣ ¶ , ситта̄ те лахумессатӣ’’тиа̄дӣсу (дха. па. 66) на̄ва̄ти а̄гато. ‘‘гахака̄рака дит̣т̣хоси, гахакӯт̣ам̣ висан̇кхата’’нти (дха. па. 154) ча а̄дӣсу гаханти а̄гато. ‘‘сатто гуха̄йам̣ бахуна̄бхичханно, тит̣т̣хам̣ наро моханасмим̣ пага̄л̣хо’’тиа̄дӣсу (су. ни. 778) гуха̄ти ¶ а̄гато. ‘‘нелан̇го сетапаччха̄до, ека̄ро ваттатӣ ратхо’’тиа̄дӣсу (уда̄. 65) ратхоти а̄гато. ‘‘пуна гехам̣ на ка̄хасӣ’’тиа̄дӣсу (дха. па. 154) геханти а̄гато. ‘‘виват̣а̄ кут̣и ниббуто гинӣ’’тиа̄дӣсу (су. ни. 19) кут̣ӣти а̄гато. тасма̄ идха̄пи со ‘‘кут̣ика̄’’ти вутто. аттабха̄во хи кат̣т̣ха̄дӣни пат̣ичча лаббхама̄на̄ гехана̄мика̄ кут̣ика̄ вийа ат̣т̣хиа̄дисан̃н̃ите патхавӣдха̄туа̄дике пхасса̄дике ча пат̣ичча лаббхама̄но ‘‘кут̣ика̄’’ти вутто, читтамаккат̣асса нива̄сабха̄вато ча. йатха̄ха –
‘‘ат̣т̣хикан̇калакут̣ивеса̄, маккат̣а̄васатхо ити;
маккат̣о пан̃чадва̄ра̄йа, кут̣ика̄йа пасаккийа;
два̄рена̄нупарийа̄ти, гхат̣т̣айанто пунаппуна’’нти ча.
са̄ панеса̄ аттабха̄вакут̣ика̄ тхерасса тин̣н̣ам̣ чханнам̣ ат̣т̣ханнан̃ча асам̣варадва̄ра̄нам̣ васена самати виджджханакасса ра̄га̄диавассутасса пан̃н̃а̄йа сам̣вутатта̄ саммадева пихитатта̄ ‘‘чханна̄’’ти вутта̄. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘сота̄нам̣ сам̣варам̣ брӯми, пан̃н̃а̄йете пидхӣйаре’’ти (су. ни. 1041). вуттанайена чханнатта̄ ева килесадуккха̄бха̄вато нира̄мисасукхасаман̇гита̄йа ча сукха̄ сукхаппатта̄, тато ева ча нива̄та̄ нихатама̄намадатхамбхаса̄рамбхата̄йа нива̄тавуттика̄. айан̃ча найо ¶ ‘‘майхам̣ на сам̣килесадхамма̄нам̣ сам̣варан̣аматтена сиддхо, атха кхо аггамаггасама̄дхина̄ сут̣т̣ху сама̄хитачиттата̄йа чева аггамаггапан̃н̃а̄йа саббасам̣йоджанехи виппамуттачиттата̄йа ча̄’’ти дассенто а̄ха ‘‘читтам̣ ме сусама̄хитам̣ вимутта’’нти. евам̣бхӯто ча ‘‘ида̄на̄хам̣ катакаран̣ӣйо’’ти на аппоссукко хоми, атха кхо а̄та̄пӣ вихара̄ми, садевакасса локасса хитасукхӯпасам̣ха̄ре усса̄хаджа̄то бхиккха̄ча̄рака̄лепи анугхарам̣ брахмавиха̄ренева вихара̄ми. тасма̄ ¶ твампи, дева, паджджунна майхам̣ пийам̣ ка̄тука̄мата̄йапи вассӯпаджӣвӣнам̣ сатта̄нам̣ анукампа̄йапи васса самма̄ дха̄рам̣ ануппавеччха̄ти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо.
еттха ¶ ча тхеро ‘‘чханна̄ ме кут̣ика̄ сукха̄ нива̄та̄’’ти имина̄ локийалокуттарабхедам̣ аттано адхисӣласиккхам̣ дассети. ‘‘читтам̣ ме сусама̄хита’’нти имина̄ адхичиттасиккхам̣. ‘‘вимутта’’нти имина̄ адхипан̃н̃а̄сиккхам̣. ‘‘а̄та̄пӣ вихара̄мӣ’’ти имина̄ дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄рам̣. атха ва̄ ‘‘чханна̄ ме кут̣ика̄ сукха̄ нива̄та̄’’ти имина̄ анимиттавиха̄рам̣ дассети килесавассапидха̄намукхена ничча̄динимиттуггха̄т̣анадӣпанато. ‘‘читтам̣ ме сусама̄хита’’нти имина̄ аппан̣ихитавиха̄рам̣. ‘‘вимутта’’нти имина̄ сун̃н̃атавиха̄рам̣. ‘‘а̄та̄пӣ вихара̄мӣ’’ти имина̄ тесам̣ тин̣н̣ам̣ виха̄ра̄нам̣ адхигамӯпа̄йам̣. пат̣хамена ва̄ досаппаха̄нам̣, дутийена ра̄гаппаха̄нам̣, татийена мохаппаха̄нам̣. татха̄ дутийена пат̣хамадутийехи ва̄ дхаммавиха̄расампаттийо дассети. татийена вимуттисампаттийо. ‘‘а̄та̄пӣ вихара̄мӣ’’ти имина̄ парахитапат̣ипаттийам̣ атандитабха̄вам̣ дассетӣти дат̣т̣хаббам̣.
евам̣ ‘‘йатха̄на̄ма̄’’ти га̄тха̄йа вутта̄нам̣ дхаммавиха̄ра̄дӣнам̣ има̄йа га̄тха̄йа дасситатта̄ таттха адасситесу на̄маготтесу на̄мам̣ дассетум̣ ‘‘иттхам̣ суда’’нтиа̄ди вуттам̣. йе хи тхера̄ на̄маматтена па̄кат̣а̄, те на̄мена, йе готтаматтена па̄кат̣а̄, те готтена, йе убхайатха̄ па̄кат̣а̄, те убхайенапи дассисса’’нти. айам̣ пана тхеро на̄мена абхилаккхито, на татха̄ готтена̄ти ‘‘иттхам̣ судам̣ а̄йасма̄ субхӯтӣ’’ти вуттам̣. таттха иттханти идам̣ пака̄рам̣, имина̄ а̄ка̄рена̄ти аттхо. суданти су идам̣, сандхивасена ика̄ралопо. сӯти ча нипа̄таматтам̣, идам̣ га̄тханти йоджана̄. а̄йасма̄ти пийавачанаметам̣ гаруга̄равасаппатиссавачанаметам̣. субхӯтӣти на̄макиттанам̣. со хи сарӣрасампаттийа̄пи дассанӣйо па̄са̄дико, гун̣асампаттийа̄пи. ити сундара̄йа сарӣра̄вайававибхӯтийа̄ сӣласампаттийа̄дивибхӯтийа̄ ча саманна̄гататта̄ субхӯтӣти пан̃н̃а̄йиттха сӣласа̄ра̄дитхирагун̣айогато тхеро. абха̄ситтха̄ти катхеси. касма̄ панете маха̄тхера̄ аттано гун̣е пака̄сентӣти? имина̄ дӣгхена аддхуна̄ ¶ анадхигатапуббам̣ парамагамбхӣрам̣ ативийа сантам̣ пан̣ӣтам̣ аттана̄ адхигатам̣ локуттарадхаммам̣ паччавеккхитва̄ ¶ пӣтивегасамусса̄хитауда̄навасена са̄санасса ниййа̄никабха̄вавибха̄ванавасена ча парамаппиччха̄ арийа̄ ¶ аттано гун̣е пака̄сенти, йатха̄ там̣ локана̄тхо бодханеййааджджха̄сайавасена ‘‘дасабаласаманна̄гато, бхиккхаве, татха̄гато чатувеса̄раджджависа̄радо’’тиа̄дина̄ аттано гун̣е пака̄сети, евамайам̣ тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ хотӣти.
параматтхадӣпанийа̄ тхерага̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йа
субхӯтиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. маха̄кот̣т̣хикаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
упасантоти а̄йасмато маха̄кот̣т̣хикаттхерасса га̄тха̄. тасса ка̄ уппатти? айампи тхеро падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре маха̄бхогакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто ма̄та̄питӯнам̣ аччайена кут̣умбам̣ сан̣т̣хапетва̄ гхара̄ва̄сам̣ васанто екадивасам̣ падумуттарасса бхагавато дхаммадесана̄ка̄ле хам̣саватӣнагарава̄сике гандхама̄ла̄дихаттхе йена буддхо йена дхаммо йена сан̇гхо, таннинне таппон̣е таппаббха̄ре гаччханте дисва̄ маха̄джанена саддхим̣ упагато саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ кира имасмим̣ са̄сане пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ агго, ахо вата̄хампи екасса буддхасса са̄сане айам̣ вийа пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ агго бхавеййа’’нти чинтетва̄ саттху десана̄парийоса̄не вут̣т̣хита̄йа париса̄йа бхагавантам̣ упасан̇камитва̄, ‘‘бханте, све майхам̣ бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти нимантеси. саттха̄ адхива̄сеси. со бхагавантам̣ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ саканивесанам̣ гантва̄ саббараттим̣ буддхасса бхиккхусан̇гхасса ча нисаджджат̣т̣ха̄нам̣ гандхада̄мама̄ла̄да̄ма̄дӣхи алан̇каритва̄ пан̣ӣтам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ пат̣ийа̄да̄петва̄ тасса̄ раттийа̄ аччайена саке нивесане бхиккхусатасахассапарива̄рам̣ бхагавантам̣ вивидхайа̄гукхаджджакапарива̄рам̣ на̄на̄расасӯпабйан̃джанам̣ гандхаса̄либходжанам̣ бходжетва̄ ¶ бхаттакиччапарийоса̄не чинтеси – ‘‘махантам̣, кхо, ахам̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхеми на кхо пана майхам̣ йуттам̣ екадивасамева да̄нам̣ датва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхетум̣, анупат̣ипа̄т̣ийа̄ сатта дивасе да̄нам̣ датва̄ паттхесса̄мӣ’’ти ¶ . со тенева нийа̄мена сатта дивасе маха̄да̄на̄ни датва̄ бхаттакиччапарийоса̄не дуссакот̣т̣ха̄га̄рам̣ вивара̄петва̄ уттамам̣ тичӣвараппахонакам̣ сукхумаваттхам̣ буддхасса па̄дамӯле т̣хапетва̄ бхиккхусатасахассасса ча тичӣварам̣ датва̄ татха̄гатам̣ упасан̇камитва̄, ‘‘бханте, йо со бхиккху тумхехи ито саттамадивасаматтхаке етадагге т̣хапито, ахампи со бхиккху вийа ана̄гате уппаджджанакабуддхасса са̄сане паббаджитва̄ пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ агго бхавеййа’’нти ватва̄ саттху па̄дамӯле ¶ нипаджджитва̄ паттханам̣ ака̄си. саттха̄ тасса паттхана̄йа самиджджханабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘ана̄гате ито каппасатасахассаматтхаке готамо на̄ма буддхо локе уппаджджиссати, тасса са̄сане тава паттхана̄ самиджджхиссатӣ’’ти бйа̄ка̄си. вуттампи четам̣ апада̄не (апа. тхера 2.54.221-250) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, саббалокавидӯ муни;
ито сатасахассамхи, каппе уппаджджи чаккхума̄.
‘‘ова̄дако вин̃н̃а̄пако, та̄рако саббапа̄н̣инам̣;
десана̄кусало буддхо, та̄реси джанатам̣ бахум̣.
‘‘анукампако ка̄рун̣ико, хитесӣ саббапа̄н̣инам̣;
сампатте титтхийе саббе, пан̃часӣле патит̣т̣хапи.
‘‘евам̣ нира̄кулам̣ а̄си, сун̃н̃атам̣ титтхийехи ча;
вичиттам̣ арахантехи, васӣбхӯтехи та̄дибхи.
‘‘ратана̄нат̣т̣хапан̃н̃а̄сам̣, уггато со маха̄муни;
кан̃чанаггхийасан̇ка̄со, ба̄ттим̣саваралаккхан̣о.
‘‘вассасатасахасса̄ни, а̄йу виджджати та̄ваде;
та̄вата̄ тит̣т̣хама̄но со, та̄реси джанатам̣ бахум̣.
‘‘тада̄хам̣ хам̣саватийам̣, бра̄хман̣о ведапа̄рагӯ;
упечча саббалокаггам̣, ассосим̣ дхаммадесанам̣.
‘‘тада̄ со са̄вакам̣ вӣро, пабхиннаматигочарам̣;
аттхе дхамме нирутте ча, пат̣ибха̄не ча ковидам̣.
‘‘т̣хапеси ¶ етадаггамхи, там̣ сутва̄ мудито ахам̣;
саса̄вакам̣ джинаварам̣, сатта̄хам̣ бходжайим̣ тада̄.
‘‘дуссехаччха̄дайитва̄на, сасиссам̣ буддхиса̄гарам̣;
нипачча па̄дамӯламхи, там̣ т̣ха̄нам̣ паттхайим̣ ахам̣.
‘‘тато авоча локагго, пассатхетам̣ диджуттамам̣;
винатам̣ па̄дамӯле ме, камалодарасаппабхам̣.
‘‘буддхасет̣т̣хасса бхиккхусса, т̣ха̄нам̣ паттхайате айам̣;
та̄йа саддха̄йа ча̄гена, саддхаммассаванена ча.
‘‘саббаттха сукхито хутва̄, сам̣саритва̄ бхава̄бхаве;
ана̄гатамхи аддха̄не, лаччхасетам̣ маноратхам̣.
‘‘сатасахассито ¶ каппе, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
кот̣т̣хико на̄ма на̄мена, хессати саттху са̄вако.
‘‘там̣ сутва̄ мудито хутва̄, йа̄ваджӣвам̣ тада̄ джинам̣;
меттачитто паричарим̣, сато пан̃н̃а̄ сама̄хито.
‘‘тена каммавипа̄кена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘сата̄нам̣ тӣн̣иккхаттун̃ча, девараджджамака̄райим̣;
сата̄нам̣ пан̃чаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣;
саббаттха сукхито а̄сим̣, тасса каммасса ва̄хаса̄.
‘‘дуве бхаве сам̣сара̄ми, деватте атха ма̄нусе;
ан̃н̃ам̣ гатим̣ на гаччха̄ми, сучин̣н̣асса идам̣ пхалам̣.
‘‘дуве куле паджа̄йа̄ми, кхаттийе атха бра̄хман̣е;
нӣче куле на джа̄йа̄ми, сучин̣н̣асса идам̣ пхалам̣.
‘‘паччхиме ¶ бхаве сампатте, брахмабандху ахосахам̣;
са̄ваттхийам̣ виппакуле, пачча̄джа̄то махаддхане.
‘‘ма̄та̄ чандаватӣ на̄ма, пита̄ ме ассала̄йано;
йада̄ ме питарам̣ буддхо, винайӣ саббасуддхийа̄.
‘‘тада̄ пасанно сугате, паббаджим̣ анага̄рийам̣;
моггалла̄но а̄чарийо, упаджджха̄ са̄рисамбхаво.
‘‘кесесу чхиджджама̄несу, дит̣т̣хи чхинна̄ самӯлика̄;
нива̄сенто ча ка̄са̄вам̣, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘аттхадхамманируттӣсу, пат̣ибха̄не ча ме мати;
пабхинна̄ тена локагго, етадагге т̣хапеси мам̣.
‘‘асандит̣т̣хам̣ вийа̄ка̄сим̣, упатиссена пуччхито;
пат̣исамбхида̄су тена̄хам̣, агго самбуддхаса̄сане.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, мама буддхасса сантике;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄санам̣.
‘‘пат̣исамбхида̄ ¶ чатассо, вимоккха̄пи ча ат̣т̣химе;
чхал̣абхин̃н̃а̄ саччхиката̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ со таттха таттха бхаве пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄рам̣ самбхаранто апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббатти. кот̣т̣хикотисса на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто тайо веде уггахетва̄ бра̄хман̣асиппе ниппхаттим̣ гато екадивасам̣ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ упасампаннака̄лато пат̣т̣ха̄йа випассана̄йа каммам̣ каронто саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ патва̄ пат̣исамбхида̄су чин̣н̣авасӣ хутва̄ абхин̃н̃а̄те абхин̃н̃а̄те маха̄тхере упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхантопи дасабалам̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхантопи пат̣исамбхида̄суйева пан̃хам̣ пуччхи. евамайам̣ тхеро таттха ¶ ката̄дхика̄рата̄йа чин̣н̣авасӣбха̄вена ча пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ агго джа̄то. атха нам̣ саттха̄ маха̄ведалласуттам̣ (ма. ни. 1.449 а̄дайо) ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ пат̣исамбхида̄патта̄нам̣ йадидам̣ ¶ маха̄кот̣т̣хико’’ти (а. ни. 1.209, 218). со апарена самайена вимуттисукхам̣ пат̣исам̣веденто уда̄навасена –
‘‘упасанто упарато, мантабха̄н̣ӣ ануддхато;
дхуна̄ти па̄паке дхамме, думапаттам̣ва ма̄луто’’ти. –
иттхам̣ судам̣ а̄йасма̄ маха̄кот̣т̣хикаттхеро га̄тхам̣ абха̄си.
таттха упасантоти маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ упасаманена ниббисеванабха̄вакаран̣ена упасанто. упаратоти саббасма̄ па̄пакаран̣ато орато вирато. мантабха̄н̣ӣти манта̄ вуччати пан̃н̃а̄, та̄йа пана упапариккхитва̄ бхан̣атӣти мантабха̄н̣ӣ, ка̄лава̄дӣа̄дибха̄вам̣ ависсаджджентойева бхан̣атӣти аттхо. мантабхан̣анавасена ва̄ бхан̣атӣти мантабха̄н̣ӣ, дуббха̄ситато вина̄ аттано бха̄санавасена чатуран̇гасаманна̄гатам̣ субха̄ситам̣йева бхан̣атӣти аттхо. джа̄тиа̄дивасена аттано ануккам̣санато на уддхатоти ануддхато атха ва̄ тин̣н̣ам̣ ка̄йадуччарита̄нам̣ вӯпасаманена тато пат̣ивиратийа̄ упасанто, тин̣н̣ам̣ манодуччарита̄нам̣ упараман̣ена паджаханена упарато, чатуннам̣ вачӣдуччарита̄нам̣ аппаваттийа̄ паримитабха̄н̣ита̄йа мантабха̄н̣ӣ, тивидхадуччаританимиттауппаджджанакасса уддхаччасса абха̄вато ануддхато. евам̣ пана тивидхадуччаритаппаха̄нена суддхе сӣле патит̣т̣хито, уддхаччаппаха̄нена сама̄хито, тамева сама̄дхим̣ падат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ дхуна̄ти па̄паке дхамме ла̄макат̣т̣хена па̄паке саббепи сам̣килесадхамме ниддхуна̄ти, самуччхедавасена паджахати ¶ . йатха̄ ким̣? думапаттам̣ва ма̄луто, йатха̄ на̄ма думасса руккхасса паттам̣ пан̣д̣упала̄сам̣ ма̄луто ва̄то дхуна̄ти, бандханато вийодженто нӣхарати, евам̣ йатха̄вуттапат̣ипаттийам̣ т̣хито па̄падхамме аттано санта̄нато нӣхарати, евамайам̣ тхерасса ан̃н̃а̄падесена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄пи хотӣти ведитабба̄.
еттха ¶ ча ка̄йавачӣдуччаритаппаха̄навачанена пайогасуддхим̣ дассети, манодуччаритаппаха̄навачанена а̄сайасуддхим̣. евам̣ пайога̄сайасуддхасса ‘‘ануддхато’’ти ¶ имина̄ уддхачча̄бха̄вавачанена тадекат̣т̣хата̄йа нӣваран̣аппаха̄нам̣ дассети. тесу пайогасуддхийа̄ сӣласампатти вибха̄вита̄, а̄сайасуддхийа̄ саматхабха̄вана̄йа упака̄ракадхаммапариггахо, нӣваран̣аппаха̄нена сама̄дхибха̄вана̄, ‘‘дхуна̄ти па̄паке дхамме’’ти имина̄ пан̃н̃а̄бха̄вана̄ вибха̄вита̄ хоти. евам̣ адхисӣласиккха̄дайо тиссо сиккха̄, тивидхакалйа̄н̣ам̣ са̄санам̣, тадан̇гаппаха̄на̄дӣни тӣн̣и паха̄на̄ни, антадвайапариваджджанена саддхим̣ маджджхима̄йа пат̣ипаттийа̄ пат̣ипаджджанам̣, апа̄йабхава̄дӣнам̣ саматиккаманӯпа̄йо ча йатха̄рахам̣ ниддха̄ретва̄ йоджетабба̄. имина̄ найена сесага̄тха̄супи йатха̄рахам̣ аттхайоджана̄ ведитабба̄. аттхаматтамева пана таттха таттха апуббам̣ ван̣н̣айисса̄ма. ‘‘иттхам̣ судам̣ а̄йасма̄ маха̄кот̣т̣хико’’ти идам̣ пӯджа̄вачанам̣, йатха̄ там̣ маха̄моггалла̄ноти.
маха̄кот̣т̣хикаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. кан̇кха̄ревататтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃н̃ам̣ имам̣ пасса̄ти а̄йасмато кан̇кха̄реватасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи тхеро падумуттарабхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббатто. екадивасам̣ буддха̄нам̣ дхаммадесана̄ка̄ле хет̣т̣ха̄ вуттанайена маха̄джанена саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ парисапарийанте т̣хито дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ джха̄на̄бхирата̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ ‘‘майа̄пи ана̄гате еварӯпена бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ десана̄васа̄не саттха̄рам̣ нимантетва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайена маха̄сакка̄рам̣ катва̄ бхагавантам̣ а̄ха – ‘‘бханте, ахам̣ имина̄ адхика̄ракаммена ан̃н̃ам̣ сампаттим̣ на паттхеми, йатха̄ пана со бхиккху тумхехи ито саттамадивасаматтхаке джха̄йӣнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапито, евам̣ ахампи ана̄гате екасса буддхасса са̄сане джха̄йӣнам̣ агго бхавеййа’’нти паттханамака̄си. саттха̄ ана̄гатам̣ олокетва̄ ниппхаджджанабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘ана̄гате каппасатасахасса̄васа̄не готамо ¶ на̄ма ¶ буддхо ¶ уппаджджиссати, тасса са̄сане твам̣ джха̄йӣнам̣ агго бхависсасӣ’’ти бйа̄каритва̄ пакка̄ми.
со йа̄ваджӣвам̣ калйа̄н̣акаммам̣ катва̄ каппасатасахассам̣ девамануссесу сам̣саритва̄ амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле са̄ваттхинагаре маха̄бхогакуле ниббатто паччха̄бхаттам̣ дхаммассаванаттхам̣ гаччхантена маха̄джанена саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ парисапарийанте т̣хито дасабаласса дхаммакатхам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ упасампадам̣ лабхитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катха̄петва̄ джха̄напарикаммам̣ каронто джха̄нала̄бхӣ хутва̄ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. со йебхуййена дасабалена сама̄паджджитаббасама̄паттим̣ сама̄паджджанто ахораттам̣ джха̄несу чин̣н̣авасӣ ахоси. атха нам̣ саттха̄ ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ джха̄йӣнам̣ йадидам̣ кан̇кха̄ревато’’ти (а. ни. 1.198, 204) джха̄йӣнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. вуттампи четам̣ апада̄не (апа. тхера 2.55.34-53) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, саббадхаммесу чаккхума̄;
ито сатасахассамхи, каппе уппаджджи на̄йако.
‘‘сӣхахану брахмагиро, хам̣садундубхиниссано;
на̄гавиккантагамано, чандасӯра̄дхикаппабхо.
‘‘маха̄мати маха̄вӣро, маха̄джха̄йӣ маха̄бало;
маха̄ка̄рун̣ико на̄тхо, маха̄тамапанӯдано.
‘‘са када̄чи тилокагго, венеййам̣ винайам̣ бахум̣;
дхаммам̣ десеси самбуддхо, сатта̄сайавидӯ муни.
‘‘джха̄йим̣ джха̄наратам̣ вӣрам̣, упасантам̣ ана̄вилам̣;
ван̣н̣айанто парисатим̣, тосеси джанатам̣ джино.
‘‘тада̄хам̣ хам̣саватийам̣, бра̄хман̣о ведапа̄рагӯ;
дхаммам̣ сутва̄на мудито, там̣ т̣ха̄намабхипаттхайим̣.
‘‘тада̄ джино вийа̄ка̄си, сан̇гхамаджджхе вина̄йако;
мудито хохи твам̣ брахме, лаччхасе там̣ маноратхам̣.
‘‘сатасахассито ¶ каппе, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
ревато на̄ма на̄мена, хессати саттху са̄вако.
‘‘тена ¶ каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘паччхиме ча бхаве да̄ни, джа̄тохам̣ колийе пуре;
кхаттийе куласампанне, иддхе пхӣте махаддхане.
‘‘йада̄ капилаваттхусмим̣, буддхо дхаммамадесайи;
тада̄ пасанно сугате, паббаджим̣ анага̄рийам̣.
‘‘кан̇кха̄ ме бахула̄ а̄си, каппа̄каппе тахим̣ тахим̣;
саббам̣ там̣ винайӣ буддхо, десетва̄ дхаммамуттамам̣.
‘‘татохам̣ тин̣н̣асам̣са̄ро, тада̄ джха̄насукхе рато;
вихара̄ми тада̄ буддхо, мам̣ дисва̄ етадабрави.
‘‘йа̄ ка̄чи кан̇кха̄ идха ва̄ хурам̣ ва̄, саведийа̄ ва̄ параведийа̄ ва̄;
йе джха̄йино та̄ паджаханти сабба̄, а̄та̄пино брахмачарийам̣ чаранта̄.
‘‘сатасахассе катам̣ каммам̣, пхалам̣ дассеси ме идха;
сумутто саравегова, килесе джха̄пайим̣ мама.
‘‘тато джха̄нараттам̣ дисва̄, буддхо локантагӯ муни;
джха̄йӣнам̣ бхиккхӯнам̣ агго, пан̃н̃а̄песи маха̄мати.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, мама буддхасса сантике;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄санам̣.
‘‘пат̣исамбхида̄ ¶ чатассо, вимоккха̄пи ча ат̣т̣химе;
чхал̣абхин̃н̃а̄ саччхиката̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
татха̄ катакиччо пана̄йам̣ маха̄тхеро пуббе дӣгхараттам̣ аттано кан̇кха̄пакатачиттатам̣ ида̄ни саббасо вигатакан̇кхатан̃ча паччавеккхитва̄ ‘‘ахо нӯна майхам̣ саттхуно десана̄нубха̄во, тенетарахи евам̣ вигатакан̇кхо аджджхаттам̣ вӯпасантачитто джа̄то’’ти сан̃джа̄табахума̄но бхагавато пан̃н̃ам̣ пасам̣санто ‘‘пан̃н̃ам̣ имам̣ пасса̄’’ти имам̣ га̄тхама̄ха.
3. таттха пан̃н̃анти пака̄ре джа̄на̄ти, пака̄рехи н̃а̄петӣти ча пан̃н̃а̄. венеййа̄нам̣ а̄сайа̄нусайачарийа̄дхимуттиа̄диппака̄ре дхамма̄нам̣ кусала̄дике кхандха̄дике ча десетаббаппака̄ре джа̄на̄ти, йатха̄сабха̄вато пат̣ивиджджхати, техи ча пака̄рехи н̃а̄петӣти аттхо. саттху десана̄н̃а̄н̣ан̃хи идха̄дхиппетам̣, тена̄ха ‘‘има’’нти. тан̃хи аттани сиддхена десана̄балена найагга̄хато ¶ паччаккхам̣ вийа упат̣т̣хитам̣ гахетва̄ ‘‘има’’нти вуттам̣. йадаггена ва̄ саттху десана̄н̃а̄н̣ам̣ са̄вакехи найато гайхати, тадаггена аттано висайе пат̣иведхан̃а̄н̣ампи найато гайхатева. тена̄ха ¶ а̄йасма̄ дхаммасена̄пати – ‘‘апича ме, бханте, дхамманвайо видито’’ти (дӣ. ни. 2.146; 3.143). пасса̄ти вимхайаппатто анийамато а̄лапати аттанойева ва̄ читтам̣, йатха̄ха бхагава̄ уда̄ненто – ‘‘локамимам̣ пасса; путхӯ авиджджа̄йа паретам̣ бхӯтам̣ бхӯтаратам̣ бхава̄ апаримутта’’нти (уда̄. 30). татха̄гата̄нанти татха̄ а̄гамана̄диаттхена татха̄гата̄нам̣. татха̄ а̄гатоти хи татха̄гато, татха̄ гатоти татха̄гато, татхалаккхан̣ам̣ а̄гатоти татха̄гато, татхадхамме йа̄тха̄вато абхисамбуддхоти татха̄гато, татхадассита̄йа татха̄гато, татхава̄дита̄йа татха̄гато, татха̄ка̄рита̄йа татха̄гато, абхибхаванат̣т̣хена татха̄гатоти евам̣ ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гато. татха̄йа а̄гатоти татха̄гато, татха̄йа гатоти татха̄гато, татхалаккхан̣ам̣ гатоти татха̄гато, татха̄ни а̄гатоти татха̄гато, татха̄видхоти татха̄гато, татха̄ паваттитоти татха̄гато, татхехи а̄гатоти татха̄гато ¶ , татха̄ гатабха̄вена татха̄гатоти евампи ат̣т̣хахи ка̄ран̣ехи бхагава̄ татха̄гатоти айаметтха сан̇кхепо. виттха̄ро пана параматтхадӣпанийа̄ уда̄нат̣т̣хакатха̄йа (уда̄. ат̣т̣ха. 18) итивуттакат̣т̣хакатха̄йа (итиву. ат̣т̣ха. 38) ча вуттанайенева ведитаббо.
ида̄ни тасса̄ пан̃н̃а̄йа аса̄дха̄ран̣ависесам̣ дассетум̣ ‘‘агги йатха̄’’тиа̄ди вуттам̣. йатха̄ аггӣти упама̄вачанам̣. йатха̄ти тасса упама̄бха̄вадассанам̣. паджджалитоти упамеййена самбандхадассанам̣. нисӣтхети киччакаран̣ака̄ладассанам̣. айан̃хеттха аттхо – йатха̄ на̄ма нисӣтхе раттийам̣ чатуран̇гасаманна̄гате андхака̄ре ваттама̄не уннате т̣ха̄не паджджалито агги тасмим̣ падесе тайагатам̣ видхамантам̣ тит̣т̣хати, евамева татха̄гата̄нам̣ имам̣ десана̄н̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ саббасо венеййа̄нам̣ сам̣сайатамам̣ видхамантам̣ пан̃н̃ам̣ пасса̄ти. йато десана̄вила̄сена сатта̄нам̣ н̃а̄н̣амайам̣ а̄локам̣ дентӣти а̄локада̄. пан̃н̃а̄майамева чаккхум̣ дадантӣти чаккхудада̄. тадубхайампи кан̇кха̄винайападат̣т̣ха̄намева катва̄ ¶ дассенто ‘‘йе а̄гата̄нам̣ винайанти кан̇кха’’нти а̄ха, йе татха̄гата̄ аттано сантикам̣ а̄гата̄нам̣ упагата̄нам̣ венеййа̄нам̣ ‘‘ахосим̣ ну кхо ахаматӣтамаддха̄на’’нтиа̄динайаппаваттам̣ (ма. ни. 1.18; сам̣. ни. 2.20) сол̣асаваттхукам̣, ‘‘буддхе кан̇кхати дхамме кан̇кхатӣ’’тиа̄динайаппаваттам̣ (дха. са. 1008) ат̣т̣хаваттхукан̃ча кан̇кхам̣ вичикиччхам̣ винайанти десана̄нубха̄вена анавасесато видхаманти виддхам̣сенти. винайакуккуччасан̇кха̄та̄ пана кан̇кха̄ таббинайенева винӣта̄ хонтӣти.
апаро найо – йатха̄ агги нисӣтхе раттибха̄ге паджджалито пат̣утараджа̄ло самуджджалам̣ учча̄сане ¶ т̣хита̄нам̣ обха̄сада̄наматтена андхака̄рам̣ видхамитва̄ самависамам̣ вибха̄венто а̄локададо хоти. ачча̄санне пана т̣хита̄нам̣ там̣ супа̄кат̣ам̣ каронто чаккхукиччакаран̣ато чаккхудадо на̄ма хоти, евамева татха̄гато аттано дхаммака̄йасса дӯре т̣хита̄нам̣ аката̄дхика̄ра̄нам̣ пан̃н̃а̄паджджотена мохандхака̄рам̣ видхамитва̄ ка̄йависама̄дисамависамам̣ вибха̄венто а̄локада̄ бхаванти, а̄санне т̣хита̄нам̣ пана ката̄дхика̄ра̄нам̣ дхаммачаккхум̣ уппа̄денто чаккхудада̄ бхаванти. йе евам̣бхӯта̄ ¶ аттано вачӣгочарам̣ а̄гата̄нам̣ ма̄диса̄нампи кан̇кха̄бахула̄нам̣ кан̇кхам̣ винайанти арийамаггасамуппа̄данена видхаманти, тесам̣ татха̄гата̄нам̣ пан̃н̃ам̣ н̃а̄н̣а̄тисайам̣ пасса̄ти йоджана̄. евамайам̣ тхерасса аттано кан̇кха̄витаран̣аппака̄санена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄пи хоти. айан̃хи тхеро путхуджджанака̄ле каппийепи куккуччако хутва̄ кан̇кха̄бахулата̄йа ‘‘кан̇кха̄ревато’’ти пан̃н̃а̄то, паччха̄ кхӣн̣а̄савака̄лепи татхева вохарайиттха. тена̄ха – ‘‘иттхам̣ судам̣ а̄йасма̄ кан̇кха̄ревато га̄тхам̣ абха̄ситтха̄’’ти. там̣ вуттаттхамева.
кан̇кха̄ревататтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. пун̣н̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саббхирева ¶ сама̄сетха̄ти а̄йасмато пун̣н̣аттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса дасабаласса уппаттито пуретарамева хам̣саватӣнагаре бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббатто ануккамена вин̃н̃утам̣ патто саттхари локе уппаджджанте екадивасам̣ буддха̄нам̣ дхаммадесана̄ка̄ле хет̣т̣ха̄ вуттанайена маха̄джанена саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ парисапарийанте нисӣдитва̄ дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ дхаммакатхика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ ‘‘майа̄пи ана̄гате еварӯпена бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ десана̄васа̄не вут̣т̣хита̄йа париса̄йа саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ нимантетва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева маха̄сакка̄рам̣ катва̄ бхагавантам̣ евама̄ха – ‘‘бханте, ахам̣ имина̄ адхика̄ракаммена на̄н̃н̃ам̣ сампаттим̣ паттхеми. йатха̄ пана со бхиккху ито саттамадивасаматтхаке дхаммакатхика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапито, евам̣ ахампи ана̄гате екасса буддхасса са̄сане дхаммакатхика̄нам̣ бхиккхӯнам̣ агго бхавеййа’’нти паттханам̣ ака̄си. саттха̄ ана̄гатам̣ олокетва̄ тасса паттхана̄йа самиджджханабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘ана̄гате каппасатасахассаматтхаке готамо на̄ма буддхо уппаджджиссати, тасса са̄сане твам̣ паббаджитва̄ дхаммакатхика̄нам̣ агго бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си.
со ¶ таттха йа̄ваджӣвам̣ калйа̄н̣адхаммам̣ катва̄ тато чуто каппасатасахассам̣ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄рам̣ самбхаранто девамануссесу сам̣саритва̄ амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле капилаваттхунагарасса авидӯре дон̣аваттхуна̄маке ¶ бра̄хман̣ага̄ме бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхерасса бха̄гинеййо хутва̄ ниббатти. тасса на̄маггахан̣адивасе ‘‘пун̣н̣о’’ти на̄мам̣ акам̣су. со саттхари абхисамбодхим̣ патва̄ паваттаварадхаммачакке анупуббена ра̄джагахам̣ гантва̄ там̣ упанисса̄йа вихаранте ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхерасса сантике паббаджитва̄ ладдхӯпасампадо саббам̣ пуббакиччам̣ катва̄ падха̄намануйун̃джанто паббаджитакиччам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ва ‘‘дасабаласса ¶ сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти ма̄тулаттхерена саддхим̣ саттху сантикам̣ агантва̄ капилаваттхуса̄манта̄йева охӣйитва̄ йонисоманасика̄ре каммам̣ каронто начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. вуттампи четам̣ апада̄не (апа. тхера 1.1.434-440) –
‘‘аджджха̄йако мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
пураккхатомхи сиссехи, упагаччхим̣ наруттамам̣.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мама каммам̣ пакиттеси, сам̣кхиттена маха̄муни.
‘‘та̄хам̣ дхаммам̣ сун̣итва̄на, абхива̄детва̄на саттхуно;
ан̃джалим̣ паггахетва̄на, паккамим̣ даккхин̣а̄мукхо.
‘‘сам̣кхиттена сун̣итва̄на, виттха̄рена абха̄сайим̣;
саббе сисса̄ аттамана̄, сутва̄на мама бха̄сато.
‘‘сакам̣ дит̣т̣хим̣ винодетва̄, буддхе читтам̣ паса̄дайум̣;
сам̣кхиттенапи десеми, виттха̄рена татхевахам̣.
‘‘абхидхамманайан̃н̃ӯхам̣, катха̄ваттхувисуддхийа̄;
саббесам̣ вин̃н̃а̄петва̄на, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘ито ¶ пан̃часате каппе, чатуро суппака̄сака̄;
саттаратанасампанна̄, чатудӣпамхи иссара̄.
‘‘пат̣исамбхида̄ чатассо…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
тасса пана пун̣н̣аттхерасса сантике паббаджита̄ кулапутта̄ пан̃часата̄ ахесум̣. тхеро сайам̣ дасакатха̄ваттхула̄бхита̄йа тепи дасахи катха̄ваттхӯхи овади. те тасса ова̄де т̣хатва̄ саббева арахаттам̣ патта̄. те аттано паббаджитакиччам̣ маттхакаппаттам̣ н̃атва̄ упаджджха̄йам̣ упасан̇камитва̄ а̄хам̣су – ‘‘бханте, амха̄кам̣ киччам̣ маттхакаппаттам̣, дасаннан̃чамха катха̄ваттхӯнам̣ ла̄бхино, самайо, да̄ни но дасабалам̣ пасситу’’нти. тхеро тесам̣ вачанам̣ сутва̄ чинтеси – ‘‘мама дасакатха̄ваттхула̄бхитам̣ ¶ саттха̄ джа̄на̄ти ахам̣ дхаммам̣ десенто даса катха̄ваттхӯни амун̃читва̄ва десеми, майи гаччханте саббепиме бхиккхӯ мам̣ парива̄ретва̄ гаччхиссанти, евам̣ ган̣асан̇ган̣ика̄йа гантва̄ пана айуттам̣ майхам̣ дасабалам̣ пасситум̣, име та̄ва гантва̄ пассантӯ’’ти те бхиккхӯ а̄ха – ‘‘а̄вусо, тумхе пурато гантва̄ татха̄гатам̣ пассатха, мама вачанена часса па̄де вандатха, ахампи тумха̄кам̣ гатамаггена̄гамисса̄мӣ’’ти. те тхера̄ саббепи дасабаласса джа̄тибхӯмират̣т̣хава̄сино саббе кхӣн̣а̄сава̄ саббе дасакатха̄ваттхула̄бхино аттано упаджджха̄йасса ова̄дам̣ сампат̣иччхитва̄ тхерам̣ вандитва̄ анупуббена ча̄рикам̣ чаранта̄ сат̣т̣хийоджанамаггам̣ атиккамма ра̄джагахе вел̣уванамаха̄виха̄рам̣ гантва̄ дасабаласса па̄де вандитва̄ екамантам̣ нисӣдим̣су.
а̄чин̣н̣ам̣ кхо панетам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄нам̣ а̄гантукехи бхиккхӯхи саддхим̣ пат̣исаммодитунти бхагава̄ техи саддхим̣ – ‘‘каччи, бхиккхаве, кхаманӣйа’’нтиа̄дина̄ найена мадхурапат̣исантха̄рам̣ катва̄ ‘‘куто ча тумхе, бхиккхаве, а̄гаччхатха̄’’ти пуччхи ¶ . атха техи ‘‘джа̄тибхӯмито’’ти вутте ‘‘ко ну кхо, бхиккхаве, джа̄тибхӯмийам̣ джа̄тибхӯмака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сабрахмача̄рӣнам̣ евам̣ самбха̄вито ‘аттана̄ ча аппиччхо аппиччхакатхан̃ча бхиккхӯнам̣ катта̄’’’ти (ма. ни. 1.252) дасакатха̄ваттхула̄бхим̣ бхиккхум̣ пуччхи. тепи ‘‘пун̣н̣о на̄ма, бханте, а̄йасма̄ манта̄н̣ипутто’’ти а̄рочайим̣су. там̣ катхам̣ сутва̄ а̄йасма̄ са̄рипутто тхерасса дассанака̄мо ахоси. атха саттха̄ ра̄джагахато са̄ваттхим̣ агама̄си ¶ . пун̣н̣аттхеропи дасабаласса таттха а̄гатабха̄вам̣ сутва̄ – ‘‘саттха̄рам̣ пассисса̄мӣ’’ти гантва̄ антогандхакут̣ийам̣йева татха̄гатам̣ сампа̄пун̣и. саттха̄ тасса дхаммам̣ десеси. тхеро дхаммам̣ сутва̄ дасабалам̣ вандитва̄ пат̣исалла̄наттха̄йа андхаванам̣ гантва̄ ан̃н̃атарамхи руккхамӯле дива̄виха̄рам̣ нисӣди.
са̄рипуттаттхеропи тасса̄гаманам̣ сутва̄ сӣса̄нулокико гантва̄ ока̄сам̣ саллаккхетва̄ там̣ руккхамӯле нисиннам̣ упасан̇камитва̄ тхерена саддхим̣ саммодитва̄, там̣ саттависуддхиккамам̣ пуччхи. тхерописса пуччхитапуччхитам̣ бйа̄каронто ратхавинӣтӯпама̄йа читтам̣ а̄ра̄дхеси, те ан̃н̃аман̃н̃асса субха̄ситам̣ саманумодим̣су. атха саттха̄ апарабха̄ге бхиккхусан̇гхамаджджхе нисинно тхерам̣ ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ дхаммакатхика̄нам̣ йадидам̣ пун̣н̣о’’ти (а. ни. 1.188, 196) дхаммакатхика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. со екадивасам̣ аттано вимуттисампаттим̣ паччавеккхитва̄ ‘‘саттха̄рам̣ нисса̄йа ахан̃чева ан̃н̃е ча бахӯ сатта̄ сам̣са̄радуккхато виппамутта̄, бахӯпака̄ра̄ вата саппурисасам̣сева̄’’ти пӣтисоманассаджа̄то уда̄навасена пӣтивегависсат̣т̣хам̣ ‘‘саббхирева сама̄сетха̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
4. таттха ¶ саббхирева̄ти саппурисехи ева. сантоти панеттха буддха̄дайо арийа̄ адхиппета̄. те хи анавасесато асатам̣ дхаммам̣ паха̄йа саддхамме уккам̣сагататта̄ са̄тисайам̣ пасам̣сийатта̄ ча висесато ‘‘санто саппуриса̄’’ти ча вуччанти. сама̄сетха̄ти самам̣ а̄сетха саха васеййа. те пайирупа̄санто тесам̣ суссӯсанто дит̣т̣ха̄нугатин̃ча ¶ а̄паджджанто сама̄нава̄со бхавеййа̄ти аттхо. пан̣д̣итехаттхадассибхӣти тесам̣ тхомана̄. пан̣д̣а̄ вуччати пан̃н̃а̄, са̄ имесам̣ сан̃джа̄та̄ти пан̣д̣ита̄. тато ева аттаттха̄дибхедам̣ аттхам̣ авипарӣтато пассантӣти аттхадассино. техи пан̣д̣итехи аттхадассӣбхи сама̄сетха. касма̄ти че? йасма̄ те санто пан̣д̣ита̄, те ва̄ самма̄ севанта̄ екантахитабха̄вато магган̃а̄н̣а̄дӣхева аран̣ӣйато аттхам̣, маха̄гун̣ата̄йа сантата̄йа ча махантам̣, ага̄дхабха̄вато гамбхӣран̃а̄н̣агочарато ча гамбхӣрам̣, хӣначчханда̄дӣхи дат̣т̣хум̣ асаккун̣еййатта̄ итарехи ча киччхена дат̣т̣хаббатта̄ дуддасам̣ ¶ , дуддасатта̄ сан̣ханипун̣асабха̄ватта̄ нипун̣ан̃а̄н̣агочарато ча нипун̣ам̣, нипун̣атта̄ евам̣ сукхумасабха̄вата̄йа ан̣ум̣ нибба̄нам̣, авипарӣтат̣т̣хена ва̄ параматтхасабха̄ватта̄ аттхам̣, арийабха̄вакаратта̄ махаттанимиттата̄йа махантам̣, анутта̄насабха̄вата̄йа гамбхӣрам̣, дуккхена дат̣т̣хаббам̣ на сукхена дат̣т̣хум̣ сакка̄ти дуддасам̣, гамбхӣратта̄ дуддасам̣, дуддасатта̄ гамбхӣранти чатусаччам̣, висесато нипун̣ам̣ ан̣ум̣, ниродхасаччанти еваметам̣ чатусаччам̣ дхӣра̄ самадхигаччханти дхитисампанната̄йа дхӣра̄ чатусаччакаммат̣т̣ха̄набха̄ванам̣ уссукка̄петва̄ саммадева адхигаччханти. аппаматта̄ти саббаттха сатиавиппава̄сена аппама̄дапат̣ипаттим̣ пӯрента̄. вичаккхан̣а̄ти випассана̄бха̄вана̄йа чхека̄ кусала̄. тасма̄ саббхирева сама̄сетха̄ти йоджана̄. пан̣д̣итехаттхадассибхӣти ва̄ етам̣ ниссаккавачанам̣. йасма̄ пан̣д̣итехи аттхадассӣбхи самуда̄йабхӯтехи дхӣра̄ аппаматта̄ вичаккхан̣а̄ маханта̄дивисесавантам̣ аттхам̣ самадхигаччханти, тасма̄ та̄дисехи саббхирева сама̄сетха̄ти самбандхо. евамеса̄ тхерасса пат̣иведхадӣпанена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄пи ахосӣти.
пун̣н̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. даббаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо дуддамийоти ¶ а̄йасмато даббаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи падумуттарабуддхака̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вайаппатто хет̣т̣ха̄ вуттанайенева дхаммадесанам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ сена̄санапан̃н̃а̄пака̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ адхика̄ракаммам̣ катва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхетва̄ саттха̄ра̄ бйа̄като йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саритва̄ кассападасабаласса са̄саносакканака̄ле паббаджи. тада̄ тена саддхим̣ апаре чха джана̄ти сатта бхиккхӯ ¶ екачитта̄ хутва̄ ан̃н̃е са̄сане ага̄равам̣ каронте дисва̄ – ‘‘идха ким̣ карома екаманте саман̣адхаммам̣ катва̄ дуккхассантам̣ карисса̄ма̄’’ти ниссен̣им̣ бандхитва̄ уччам̣ паббатасикхарам̣ а̄рухитва̄, ‘‘аттано читтабалам̣ джа̄нанта̄ ниссен̣им̣ нипа̄тенту, джӣвите са̄лайа̄ отаранту, ма̄ паччха̄нутаппино ахуваттха̄’’ти ¶ ватва̄ саббе екачитта̄ хутва̄ ниссен̣им̣ па̄тетва̄ – ‘‘аппаматта̄ хотха, а̄вусо’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ овадитва̄ читтаручикесу т̣ха̄несу нисӣдитва̄ саман̣адхаммам̣ ка̄тум̣ а̄рабхим̣су.
татреко тхеро пан̃чаме дивасе арахаттам̣ патва̄, ‘‘мама киччам̣ ниппханнам̣, ахам̣ имасмим̣ т̣ха̄не ким̣ карисса̄ми’’ти иддхийа̄ уттаракуруто пин̣д̣апа̄там̣ а̄харитва̄, ‘‘а̄вусо, имам̣ пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джатха, бхиккха̄ча̄ракиччам̣ мама̄йаттам̣ хоту, тумхе аттано каммам̣ каротха̄’’ти а̄ха. ‘‘ким̣ ну кхо майам̣, а̄вусо, ниссен̣им̣ па̄тента̄ евам̣ авочумха – ‘йо пат̣хамам̣ дхаммам̣ саччхикароти, со бхиккхам̣ а̄харату, тена̄бхатам̣ сеса̄ парибхун̃джитва̄ саман̣адхаммам̣ кариссантӣ’’’ти. ‘‘наттхи, а̄вусо’’ти. тумхе аттано пуббахетуна̄ лабхиттха, майампи сакконта̄ ват̣т̣ассантам̣ карисса̄ма, гаччхатха тумхети. тхеро те сан̃н̃а̄петум̣ асакконто пха̄сукат̣т̣ха̄не пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джитва̄ гато ¶ . апаро тхеро саттаме дивасе ана̄га̄мипхалам̣ патва̄ тато чуто суддха̄ва̄сабрахмалоке ниббатто. итаре тхера̄ тато чута̄ екам̣ буддхантарам̣ девамануссесу сам̣саритва̄ тесу тесу кулесу ниббатта̄. еко гандха̄рарат̣т̣хе таккасила̄нагаре ра̄джагехе ниббатто, еко маджджхантикарат̣т̣хе парибба̄джика̄йа куччхимхи ниббатто, еко ба̄хийарат̣т̣хе кут̣умбийагехе ниббатто, еко бхиккхунупассайе джа̄то.
айам̣ пана даббаттхеро малларат̣т̣хе анупийанагаре екасса малларан̃н̃о гехе пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасса ма̄та̄ упавиджан̃н̃а̄ ка̄ламака̄си, матасарӣрам̣ суса̄нам̣ нетва̄ да̄ручитакам̣ а̄ропетва̄ аггим̣ адам̣су. тасса̄ аггивегасантаттам̣ ударапат̣алам̣ дведха̄ ахоси. да̄рако аттано пун̃н̃абалена уппатитва̄ екасмим̣ даббаттхамбхе нипати. там̣ да̄ракам̣ гахетва̄ аййика̄йа адам̣су. са̄ тасса на̄мам̣ ган̣хантӣ даббаттхамбхе патитва̄ ладдхаджӣвитатта̄ ‘‘даббо’’тисса на̄мам̣ ака̄си. тасса ча саттавассикака̄ле саттха̄ бхиккхусан̇гхапарива̄ро малларат̣т̣хе ча̄рикам̣ чарама̄но анупийамбаване вихарати. даббакума̄ро саттха̄рам̣ дисва̄ дассаненева ¶ пасӣдитва̄ паббаджитука̄мо хутва̄ ‘‘ахам̣ дасабаласса сантике паббаджисса̄мӣ’’ти аййикам̣ а̄пуччхи. са̄ ‘‘са̄дху, та̄та̄’’ти даббакума̄рам̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ гантва̄, ‘‘бханте, имам̣ кума̄рам̣ пабба̄джетха̄’’ти а̄ха. саттха̄ ан̃н̃атарасса бхиккхуно сан̃н̃ам̣ ада̄си – ‘‘бхиккху имам̣ да̄ракам̣ пабба̄джехӣ’’ти. со тхеро саттху вачанам̣ сутва̄ ¶ даббакума̄рам̣ пабба̄дженто тачапан̃чакакаммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхи. пуббахетусампанно ката̄бхинӣха̄ро сатто пат̣хамакесават̣т̣ийа̄ воропанаккхан̣е сота̄паттипхале патит̣т̣хахи, дутийа̄йа кесават̣т̣ийа̄ оропийама̄на̄йа сакада̄га̄мипхале, татийа̄йа ана̄га̄мипхале, саббакеса̄нам̣ пана оропанан̃ча арахаттапхаласаччхикирийа̄ ча апаччха̄ апуре ахоси. саттха̄ малларат̣т̣хе йатха̄бхирантам̣ вихаритва̄ ¶ ра̄джагахам̣ гантва̄ вел̣уване ва̄сам̣ каппеси.
татра̄йасма̄ даббо маллапутто рахогато аттано киччаниппхаттим̣ олокетва̄ сан̇гхасса веййа̄ваччакаран̣е ка̄йам̣ йоджетука̄мо чинтеси – ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ сан̇гхасса сена̄санан̃ча пан̃н̃а̄пеййам̣ бхатта̄ни ча уддисеййа’’нти. со саттху сантикам̣ гантва̄ аттано паривитаккам̣ а̄рочеси. саттха̄ тасса са̄дхука̄рам̣ датва̄ сена̄санапан̃н̃а̄пакаттан̃ча бхаттуддесакаттан̃ча сампат̣иччхи. атха нам̣ ‘‘айам̣ даббо дахарова сама̄но маханте т̣ха̄не т̣хито’’ти саттавассикака̄лейева упасампа̄деси. тхеро упасампаннака̄лато пат̣т̣ха̄йа ра̄джагахам̣ упанисса̄йа вихаранта̄нам̣ саббабхиккхӯнам̣ сена̄сана̄ни ча пан̃н̃а̄пети, бхиккхан̃ча уддисати. тасса сена̄санапан̃н̃а̄пакабха̄во саббадиса̄су па̄кат̣о ахоси – ‘‘даббо кира маллапутто сабха̄гасабха̄га̄нам̣ бхиккхӯнам̣ екат̣т̣ха̄не сена̄сана̄ни пан̃н̃а̄пети, а̄саннепи дӯрепи сена̄санам̣ пан̃н̃а̄пети, гантум̣ асакконте иддхийа̄ нетӣ’’ти.
атха нам̣ бхиккхӯ ка̄лепи вика̄лепи – ‘‘амха̄кам̣, а̄вусо, джӣвакамбаване сена̄санам̣ пан̃н̃а̄пехи, амха̄кам̣ маддакуччхисмим̣ мигада̄йе’’ти евам̣ сена̄санам̣ уддиса̄петва̄ тасса иддхим̣ пассанта̄ гаччханти. сопи иддхийа̄ маномайе ка̄йе абхисан̇кхаритва̄ екекасса тхерасса екекам̣ аттана̄ садисам̣ бхиккхум̣ датва̄ ан̇гулийа̄ джалама̄на̄йа пурато гантва̄ ‘‘айам̣ ман̃чо идам̣ пӣт̣ха’’нтиа̄дӣни ватва̄ сена̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ пуна аттано васанат̣т̣ха̄намева а̄гаччхати ¶ . айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато панидам̣ ваттху па̄л̣ийам̣ а̄гатамева. саттха̄ идамева ка̄ран̣ам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ апарабха̄ге арийаган̣амаджджхе нисинно тхерам̣ сена̄санапан̃н̃а̄пака̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сена̄санапан̃н̃а̄пака̄нам̣ йадидам̣ даббо маллапутто’’ти (а. ни. 1.209; 214). вуттампи четам̣ апада̄не (апа. тхера 2.54, 108-149) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, саббалокавидӯ муни;
ито сатасахассамхи, каппе уппаджджи чаккхума̄.
‘‘ова̄дако вин̃н̃а̄пако, та̄рако саббапа̄н̣инам̣;
десана̄кусало буддхо, та̄реси джанатам̣ бахум̣.
‘‘анукампако ¶ ка̄рун̣ико, хитесӣ саббапа̄н̣инам̣;
сампатте титтхийе саббе, пан̃часӣле патит̣т̣хапи.
‘‘евам̣ нира̄кулам̣ а̄си, сун̃н̃атам̣ титтхийехи ча;
вичиттам̣ арахантехи, васӣбхӯтехи та̄дибхи.
‘‘ратана̄нат̣т̣хапан̃н̃а̄сам̣, уггато со маха̄муни;
кан̃чанаггхийасан̇ка̄со, ба̄ттим̣саваралаккхан̣о.
‘‘вассасатасахасса̄ни, а̄йу виджджати та̄ваде;
та̄вата̄ тит̣т̣хама̄но со, та̄реси джанатам̣ бахум̣.
‘‘тада̄хам̣ хам̣саватийам̣, сет̣т̣хипутто маха̄йасо;
упетва̄ локападжджотам̣, ассосим̣ дхаммадесанам̣.
‘‘сена̄сана̄ни бхиккхӯнам̣, пан̃н̃а̄пентам̣ саса̄вакам̣;
киттайантасса вачанам̣, сун̣итва̄ мудито ахам̣.
‘‘адхика̄рам̣ сасан̇гхасса, катва̄ тасса махесино;
нипачча сираса̄ па̄де, там̣ т̣ха̄намабхипаттхайим̣.
‘‘тада̄ха са маха̄вӣро, мама каммам̣ пакиттайам̣;
йо сасан̇гхамабходжеси, сатта̄хам̣ локана̄йакам̣.
‘‘сойам̣ ¶ камалапаттаккхо, сӣхам̣со канакаттачо;
мама па̄дамӯле нипати, паттхайам̣ т̣ха̄намуттамам̣.
‘‘сатасахассито каппе, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘са̄вако тасса буддхасса, даббо на̄мена виссуто;
сена̄санапан̃н̃а̄пако, агго хессатийам̣ тада̄.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘сата̄нам̣ тӣн̣иккхаттун̃ча, девараджджамака̄райим̣;
сата̄нам̣ пан̃чаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣;
саббаттха сукхито а̄сим̣, тасса каммасса ва̄хаса̄.
‘‘еканавутито каппе, випассӣ на̄ма на̄йако;
уппаджджи ча̄рудассано, саббадхаммавипассако.
‘‘дут̣т̣хачитто упавадим̣, са̄вакам̣ тасса та̄дино;
сабба̄савапариккхӣн̣ам̣, суддхоти ча виджа̄нийа.
‘‘тассева ¶ наравӣрасса, са̄вака̄нам̣ махесинам̣;
сала̄кан̃ча гахетва̄на, кхӣроданамада̄сахам̣.
‘‘имамхи бхаддаке каппе, брахмабандху маха̄йасо;
кассапо на̄ма готтена, уппаджджи вадатам̣ варо.
‘‘са̄санам̣ джотайитва̄на, абхибхуййа кутиттхийе;
винеййе винайитва̄ва, ниббуто со саса̄вако.
‘‘сасиссе ниббуте на̄тхе, аттхаментамхи са̄сане;
дева̄ кандим̣су сам̣вигга̄, муттакеса̄ рудаммукха̄.
‘‘нибба̄йиссати дхаммаккхо, на пассиса̄ма суббате;
на сун̣исса̄ма саддхаммам̣, ахо но аппапун̃н̃ата̄.
‘‘тада̄йам̣ ¶ патхавӣ сабба̄, ачала̄ са̄ чала̄чала̄;
са̄гаро ча сасокова, винадӣ карун̣ам̣ гирам̣.
‘‘чатуддиса̄ дундубхийо, на̄дайим̣су ама̄нуса̄;
самантато асанийо, пхалим̣су ча бхайа̄ваха̄.
‘‘укка̄ патим̣су набхаса̄, дхӯмакету ча диссати;
садхӯма̄ джа̄лават̣т̣а̄ ча, равим̣су карун̣ам̣ мига̄.
‘‘уппа̄де да̄рун̣е дисва̄, са̄санаттхан̇гасӯчаке;
сам̣вигга̄ бхиккхаво сатта, чинтайимха майам̣ тада̄.
‘‘са̄санена вина̄мха̄кам̣, джӣвитена алам̣ майам̣;
пависитва̄ маха̄ран̃н̃ам̣, йун̃джа̄ма джинаса̄сане.
‘‘аддасамха тада̄ран̃н̃е, уббиддхам̣ селамуттамам̣;
ниссен̣ийа̄ тама̄руйха, ниссен̣им̣ па̄тайимхасе.
‘‘тада̄ овади но тхеро, буддхуппа̄до судуллабхо;
саддха̄тидуллабха̄ ладдха̄, тхокам̣ сесан̃ча са̄санам̣.
‘‘нипатанти кхан̣а̄тӣта̄, ананте дуккхаса̄гаре;
тасма̄ пайого каттаббо, йа̄ва т̣ха̄ти муне матам̣.
‘‘араха̄ а̄си со тхеро, ана̄га̄мӣ тада̄нуго;
сусӣла̄ итаре йутта̄, девалокам̣ агамхасе.
‘‘ниббуто тин̣н̣асам̣са̄ро, суддха̄ва̄се ча екако;
ахан̃ча паккуса̄ти ча, сабхийо ба̄хийо татха̄.
‘‘кума̄ракассапо, чева, таттха таттхӯпага̄ майам̣;
сам̣са̄рабандхана̄ мутта̄, готамена̄нукампита̄.
‘‘маллесу ¶ кусина̄ра̄йам̣, габбхе джа̄тасса ме сато;
ма̄та̄ мата̄ чита̄рул̣ха̄, тато ниппатито ахам̣.
‘‘патито даббапун̃джамхи, тато дабботи виссуто;
брахмача̄рӣбалена̄хам̣, вимутто саттавассико.
‘‘кхӣроданабалена̄хам̣ ¶ , пан̃чахан̇гехупа̄гато;
кхӣн̣а̄савопава̄дена, па̄пехи баху чодито.
‘‘убхо пун̃н̃ан̃ча па̄пан̃ча, вӣтиваттомхи да̄нихам̣;
патва̄на парамам̣ сантим̣, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сена̄санам̣ пан̃н̃а̄пайим̣, ха̄сайитва̄на суббате;
джино тасмим̣ гун̣е тут̣т̣хо, етадагге т̣хапеси мам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, буддхасет̣т̣хасса сантике;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄санам̣.
‘‘пат̣исамбхида̄ чатассо…пе…катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣бхӯтам̣ ¶ пана там̣ йена пуббе екасса кхӣн̣а̄саваттхерасса ануддхам̣санавасена катена па̄пакаммена бахӯни вассасатасахасса̄ни нирайе паччи, та̄йа ева каммапилотика̄йа чодийама̄на̄ меттийабхӯмаджака̄ бхиккхӯ ‘‘имина̄ майам̣ калйа̄н̣абхаттикасса гахапатино антаре парибхедита̄’’ти дуггахитага̄хино амӯлакена па̄ра̄джикена дхаммена ануддхам̣сесум̣. тасмин̃ча адхикаран̣е сан̇гхена сативинайена вӯпасамите айам̣ тхеро лока̄нукампа̄йа аттано гун̣е вибха̄венто ‘‘йо дуддамийо’’ти имам̣ га̄тхам̣ абха̄си.
5. таттха йоти анийамитаниддесо, тасса ‘‘со’’ти имина̄ нийаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣. убхайенапи ан̃н̃ам̣ вийа катва̄ атта̄намева вадати. дуддамийоти дуддамо, даметум̣ асаккун̣еййо. идан̃ча аттано путхуджджанака̄ле дит̣т̣хигата̄нам̣ висӯка̄йика̄нам̣ килеса̄нам̣ мада̄лепачиттасса виппхандитам̣ индрийа̄нам̣ авӯпасаманан̃ча чинтетва̄ вадати. дамена̄ти уттамена аггамаггадамена, тена хи данто пуна даметаббата̄бха̄вато ‘‘данто’’ти ваттаббатам̣ арахати, на ан̃н̃ена. атха ва̄ дамена̄ти дамакена пурисадаммаса̄ратхина̄ дамито ¶ . дабботи драбйо, бхабботи аттхо. тена̄ха бхагава̄ имамева тхерам̣ сандха̄йа – ‘‘на кхо, дабба, дабба̄ евам̣ ниббет̣хентӣ’’ти (па̄ра̄. 384; чӯл̣ава. 193) ¶ . сантуситоти йатха̄ладдхапаччайасантосена джха̄насама̄паттисантосена маггапхаласантосена ча сантут̣т̣хо. витин̣н̣акан̇кхоти сол̣асаваттхука̄йа ат̣т̣хаваттхука̄йа ча кан̇кха̄йа пат̣хамамаггенева самуггха̄т̣итатта̄ вигатакан̇кхо. виджита̄вӣти пуриса̄джа̄нӣйена виджетаббасса саббассапи сам̣килесапаккхасса виджитатта̄ видхамитатта̄ виджита̄вӣ. апетабхеравоти пан̃чавӣсатийа̄ бхайа̄нам̣ саббасо апетатта̄ апагатабхераво абхайӯпарато ¶ . пуна дабботи на̄макиттанам̣. париниббутоти две паринибба̄на̄ни килесапаринибба̄нан̃ча, йа̄ саупа̄дисесанибба̄надха̄ту, кхандхапаринибба̄нан̃ча, йа̄ анупа̄дисесанибба̄надха̄ту. тесу идха килесапаринибба̄нам̣ адхиппетам̣, тасма̄ паха̄таббадхамма̄нам̣ маггена саббасо пахӣнатта̄ килесапаринибба̄нена париниббутоти аттхо. т̣хитаттоти т̣хитасабха̄во ачало ит̣т̣ха̄дӣсу та̄дибха̄ваппаттийа̄ локадхаммехи акампанӣйо. хӣти ча хетуаттхе нипа̄то, тена йо пуббе дуддамо хутва̄ т̣хито йасма̄ даббатта̄ саттха̄ра̄ уттамена дамена дамито сантусито витин̣н̣акан̇кхо виджита̄вӣ апетабхераво, тасма̄ со даббо париниббуто татойева ча т̣хитатто, евам̣бхӯте ча тасмим̣ читтапаса̄дова ка̄таббо, на паса̄дан̃н̃атхаттанти паранеййабуддхике сатте анукампанто тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
даббаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. сӣтаванийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо сӣтавананти а̄йасмато самбхӯтаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? ито кира ат̣т̣ха̄раса̄дхикасса каппасатасса маттхаке аттхадассӣ на̄ма самбуддхо локе уппаджджитва̄ садевакам̣ локам̣ сам̣са̄рамахогхато та̄ренто екадивасам̣ махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ ган̇га̄тӣрам̣ упагаччхи. тасмим̣ ка̄ле айам̣ гахапатикуле ниббатто таттха бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо упасан̇камитва̄ вандитва̄ ‘‘ким̣, бханте, па̄рам̣ гантука̄маттха̄’’ти пуччхи. бхагава̄ ‘‘гамисса̄ма̄’’ти авоча. со та̄вадева на̄ва̄сан̇гха̄т̣ам̣ ¶ йоджетва̄ упанеси. саттха̄ там̣ анукампанто саха бхиккхусан̇гхена на̄вам̣ абхирухи. со сайампи абхируйха сукхенева паратӣрам̣ сампа̄петва̄ бхагавантам̣ бхиккхусан̇гхан̃ча дутийадивасе маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ анугантва̄ пасанначитто вандитва̄ ниватти. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саритва̄ ито ¶ тераса̄дхикакаппасатасса маттхаке кхаттийакуле ниббаттитва̄ ра̄джа̄ ахоси чаккаваттӣ дхаммико дхаммара̄джа̄. со сатте сугатимагге патит̣т̣ха̄петва̄ тато чуто еканавутикаппе випассисса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ дхутадхамме сама̄да̄йа суса̄не васанто саман̣адхаммам̣ ака̄си. пуна кассапасса бхагавато ка̄лепи тасса са̄сане тӣхи саха̄йехи саддхим̣ ¶ паббаджитва̄ вӣсативассасахасса̄ни саман̣адхаммам̣ катва̄ екам̣ буддхантарам̣ девамануссесу сам̣саритва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣амаха̄са̄ласса путто хутва̄ ниббатти. тасса ‘‘самбхӯто’’ти на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ гато. бхӯмиджо джеййасено абхира̄дханоти тӣхи саха̄йехи саддхим̣ бхагавато сантикам̣ гато дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи. йе сандха̄йа вуттам̣ –
‘‘бхӯмиджо джеййасено ча, самбхӯто абхира̄дхано;
ете дхаммам̣ абхин̃н̃а̄сум̣, са̄сане варата̄дино’’ти.
атха самбхӯто бхагавато сантике ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ нибаддхам̣ сӣтаване васати. тенева̄йасма̄ ‘‘сӣтаванийо’’ти пан̃н̃а̄йиттха. тена ча самайена вессаван̣о маха̄ра̄джа̄ кеначидева каран̣ӣйена джамбудӣпе даккхин̣адиса̄бха̄гам̣ уддисса а̄ка̄сена гаччханто тхерам̣ аббхока̄се нисӣдитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикаронтам̣ дисва̄ вима̄нато оруйха тхерам̣ вандитва̄, ‘‘йада̄ тхеро сама̄дхито вут̣т̣хахиссати, тада̄ мама а̄гаманам̣ а̄рочетха, а̄раккхан̃часса каротха̄’’ти две йаккхе а̄н̣а̄петва̄ пакка̄ми. те тхерасса самӣпе т̣хатва̄ манасика̄рам̣ пат̣исам̣харитва̄ нисиннака̄ле а̄рочесум̣. там̣ сутва̄ тхеро ‘‘тумхе мама вачанена вессаван̣амаха̄ра̄джасса катхетха, бхагавата̄ аттано са̄сане т̣хита̄нам̣ сатиа̄раккха̄ на̄ма т̣хапита̄ аттхи, са̄йева ма̄дисе раккхати, твам̣ таттха аппоссукко хохи, бхагавато ова̄де т̣хита̄нам̣ едиса̄йа а̄раккха̄йа ¶ каран̣ӣйам̣ наттхӣ’’ти те виссаджджетва̄ та̄вадева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ виджджа̄ттайам̣ саччха̄ка̄си. тато вессаван̣о ниваттама̄но тхерасса ¶ самӣпам̣ патва̄ мукха̄ка̄расаллаккхан̣еневасса катакиччабха̄вам̣ н̃атва̄ са̄ваттхим̣ гантва̄ бхагавато а̄рочетва̄ саттху саммукха̄ тхерам̣ абхиттхаванто –
‘‘сатиа̄раккхасампанно, дхитима̄ вӣрийасама̄хито;
ануджа̄то саттху самбхӯто, тевиджджо маччупа̄рагӯ’’ти. –
има̄йа га̄тха̄йа тхерасса гун̣е ван̣н̣еси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.15-20) –
‘‘аттхадассӣ ту бхагава̄, двипадиндо нара̄сабхо;
пураккхато са̄вакехи, ган̇га̄тӣрамупа̄гами.
‘‘саматитти ка̄капеййа̄, ган̇га̄ а̄си дуруттара̄;
утта̄райим̣ бхиккхусан̇гхам̣, буддхан̃ча двипадуттамам̣.
‘‘ат̣т̣ха̄расе ¶ каппасате, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, таран̣а̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘терасето каппасате, пан̃ча саббобхава̄ ахум̣;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘паччхиме ча бхаве асмим̣, джа̄тохам̣ бра̄хман̣е куле;
саддхим̣ тӣхи саха̄йехи, паббаджим̣ саттху са̄сане.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атха̄йасма̄ самбхӯто бхагавантам̣ дассана̄йа гаччханте бхиккхӯ дисва̄ ‘‘а̄вусо, мама вачанена бхагавато па̄де сираса̄ вандатха, еван̃ча вадетха̄’’ти ватва̄ дхамма̄дхикаран̣ам̣ аттано саттху авихет̣хитабха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘йо сӣтавана’’нти га̄тхама̄ха. те бхиккхӯ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ самбхӯтаттхерасса са̄санам̣ сампаведента̄, ‘‘а̄йасма̄, бханте, самбхӯто бхагавато па̄де сираса̄ вандати, еван̃ча вадатӣ’’ти ватва̄ там̣ га̄тхам̣ а̄рочесум̣, там̣ сутва̄ бхагава̄ ‘‘пан̣д̣ито, бхиккхаве, самбхӯто ¶ бхиккху паччапа̄ди дхаммасса̄нудхаммам̣, на ча мам̣ дхамма̄дхикаран̣ам̣ вихет̣хети. вессаван̣ена тассаттхо майхам̣ а̄рочита̄’’ти а̄ха.
6. йам̣ пана те бхиккхӯ самбхӯтаттхерена вуттам̣ ‘‘йо сӣтавана’’нти га̄тхам̣ саттху ниведесум̣. таттха сӣтавананти евам̣на̄макам̣ ра̄джагахасамӣпе махантам̣ бхеравасуса̄наванам̣. упага̄ти нива̄санавасена упагаччхи. етена бхагавата̄ анун̃н̃а̄там̣ паббаджита̄нурӯпам̣ нива̄санат̣т̣ха̄нам̣ дассети. бхиккхӯти сам̣са̄рабхайасса иккханато бхиннакилесата̄йа ча бхиккху. екоти адутийо, етена ка̄йавивекам̣ дассети. сантуситоти сантут̣т̣хо. етена чатупаччайасантосалаккхан̣ам̣ арийавам̣сам̣ дассети. сама̄хитаттоти упача̄раппана̄бхедена сама̄дхина̄ сама̄хитачитто, етена читтавивекабха̄вана̄мукхена бха̄вана̄ра̄мам̣ ¶ арийавам̣сам̣ дассети. виджита̄вӣти са̄сане самма̄пат̣ипаджджантена виджетаббам̣ килесаган̣ам̣ виджитва̄ т̣хито, етена упадхививекам̣ дассети. бхайахетӯнам̣ килеса̄нам̣ апагататта̄ апеталомахам̣со, етена самма̄пат̣ипаттийа̄ пхалам̣ дассети. раккханти раккханто. ка̄йагата̄сатинти ка̄йа̄рамман̣ам̣ сатим̣, ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄нам̣ парибрӯханавасена ависсадждженто. дхитима̄ти дхӣро, сама̄хитаттам̣ виджита̄вибха̄ватам̣ ва̄ упа̄да̄йа пат̣ипаттидассанаметам̣. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – со бхиккху вивекасукха̄нупеккха̄йа еко сӣтаванам̣ упа̄гами, упа̄гато ча лолабха̄ва̄бха̄вато сантут̣т̣хо дхитима̄ ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄нам̣ бха̄венто татха̄дхигатам̣ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ а̄раддхавипассанам̣ ¶ уссукка̄петва̄ адхигатена аггамаггена сама̄хито виджита̄вӣ ча хутва̄ катакиччата̄йа бхайахетӯнам̣ саббасо апагататта̄ апеталомахам̣со джа̄тоти.
сӣтаванийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. бхаллийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йопа̄нудӣти ¶ а̄йасмато бхаллийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира ито екатим̣се каппе ануппанне буддхе суманасса на̄ма паччекабуддхасса пасанначитто пхала̄пхалам̣ датва̄ сугатӣсу ева сам̣саранто сикхисса самма̄самбуддхасса ка̄ле арун̣аватӣнагаре бра̄хман̣акуле ниббатто ‘‘сикхисса бхагавато пат̣хама̄бхисамбуддхасса уджита, оджита̄ на̄ма две саттхава̄хапутта̄ пат̣хама̄ха̄рам̣ адам̣сӯ’’ти сутва̄ аттано саха̄йакена саддхим̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ сва̄тана̄йа нимантетва̄ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ паттханам̣ акам̣су – ‘‘убхопи майам̣, бханте, ана̄гате тумха̄дисасса буддхасса пат̣хама̄ха̄рада̄йака̄ бхавеййа̄ма̄’’ти. те ¶ таттха таттха бхаве пун̃н̃акаммам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранта̄ кассапасса бхагавато ка̄ле гопа̄лакасет̣т̣хисса путта̄ бха̄таро хутва̄ ниббатта̄. бахӯни васса̄ни бхиккхусан̇гхам̣ кхӣрабходжанена упат̣т̣хахим̣су. амха̄кам̣ пана бхагавато ка̄ле поккхараватӣнагаре саттхава̄хасса путта̄ бха̄таро хутва̄ ниббатта̄. тесу джет̣т̣хо тапхуссо на̄ма, канит̣т̣хо бхаллийо на̄ма, те пан̃чаматта̄ни сакат̣асата̄ни бхан̣д̣асса пӯретва̄ ва̄н̣иджджа̄йа гаччханта̄ бхагавати пат̣хама̄бхисамбуддхе саттасатта̄хам̣ вимуттисукхадхаммапаччавеккхан̣а̄хи вӣтина̄метва̄ ат̣т̣хаме сатта̄хе ра̄джа̄йатанамӯле вихаранте ра̄джа̄йатанасса авидӯре маха̄маггена атиккаманти, тесам̣ тасмим̣ самайе самепи бхӯмибха̄ге акаддамодаке сакат̣а̄ни наппаваттим̣су, ‘‘ким̣ ну, кхо, ка̄ран̣а’’нти ча чинтента̄нам̣ пора̄н̣аса̄лохита̄ девата̄ руккхавит̣апантаре атта̄нам̣ дассентӣ а̄ха – ‘‘ма̄диса̄, айам̣ бхагава̄ ачира̄бхисамбуддхо саттасатта̄хам̣ ана̄ха̄ро вимуттисукха̄пат̣исам̣ведӣ ида̄ни ра̄джа̄йатанамӯле нисинно, там̣ а̄ха̄рена пат̣има̄нетха, йадасса тумха̄кам̣ дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄’’ти. там̣ сутва̄ те ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣ведента̄, ‘‘а̄ха̄расампа̄данам̣ папан̃ча’’нти ман̃н̃ама̄на̄ мантхан̃ча мадхупин̣д̣икан̃ча бхагавато датва̄ двева̄чикасаран̣ам̣ гантва̄ кесадха̄туйо лабхитва̄ агамам̣су. те хи пат̣хамам̣ упа̄сака̄ ахесум̣. атха бхагавати ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ дхаммачаккам̣ паваттетва̄ анупуббена ра̄джагахе вихаранте тапхуссабхаллийа̄ ра̄джагахам̣ упагата̄ ¶ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣдим̣су. тесам̣ бхагава̄ дхаммам̣ десеси. тесу тапхуссо ¶ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа упа̄сакова ахоси. бхаллийо пана паббаджитва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.66-70) –
‘‘сумано ¶ на̄ма самбуддхо, таккара̄йам̣ васӣ тада̄;
валлика̄рапхалам̣ гайха, сайамбхусса ада̄сахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атхекадивасам̣ ма̄ро бхаллийаттхерасса бхим̣са̄панаттхам̣ бхайа̄накам̣ рӯпам̣ дассеси. со аттано саббабхайа̄тиккамам̣ пака̄сенто ‘‘йопа̄нудӣ’’ти га̄тхамабха̄си.
7. таттха йопа̄нудӣти йо апа̄нуди кхипи паджахи виддхам̣сеси. маччура̄джасса̄ти маччу на̄ма маран̣ам̣ кхандха̄нам̣ бхедо, со ева ча сатта̄нам̣ аттано васе ануватта̄панато иссарат̣т̣хена ра̄джа̄ти маччура̄джа̄, тасса. сенанти джара̄рога̄дим̣, са̄ хисса васаваттане ан̇габха̄вато сена̄ на̄ма, тена хеса махата̄ на̄на̄видхена випулена ‘‘маха̄сено’’ти вуччати. йатха̄ха – ‘‘на хи но сан̇гарам̣ тена, маха̄сенена маччуна̄’’ти (ма. ни. 1.272; джа̄. 2.22.121; нетти. 103). атха ва̄ гун̣ама̄ран̣ат̣т̣хена ‘‘маччӯ’’ти идха девапуттама̄ро адхиппето, тасса ча саха̄йабха̄вӯпагаманато ка̄ма̄дайо сена̄. татха̄ ча̄ха –
‘‘ка̄ма̄ те пат̣хама̄ сена̄, дутийа̄ арати вуччати;
татийа̄ кхуппипа̄са̄ те, чатуттхӣ тан̣ха̄ павуччати.
‘‘пан̃чамӣ тхинамиддхам̣ те, чхат̣т̣ха̄ бхӣрӯ павуччати;
саттамӣ вичикиччха̄ те, ма̄но маккхо ча ат̣т̣хамӣ’’ти. (су. ни. 438-439; маха̄ни. 28;чӯл̣ани. нандама̄н̣авапуччха̄ниддеса 47);
нал̣асетум̣ва ¶ судуббалам̣ махогхоти са̄равирахитато нал̣асетусадисам̣ ативийа абалабха̄вато сут̣т̣ху дуббалам̣ сам̣килесасенам̣ навалокуттарадхамма̄нам̣ маха̄балавабха̄вато махогхасадисена аггамаггена йо апа̄нуди ¶ виджита̄вӣ апетабхераво данто, со париниббуто т̣хитаттоти йоджана̄. там̣ сутва̄ ма̄ро ‘‘джа̄на̄ти мам̣ саман̣о’’ти таттхевантарадха̄йӣти.
бхаллийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. вӣраттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо ¶ дуддамийоти а̄йасмато вӣраттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира ито еканавуте каппе випассисса бхагавато васанаа̄ва̄сам̣ пат̣иджагги. екадивасан̃ча синдхува̄рапуппхасадиса̄ни ниггун̣т̣хипуппха̄ни гахетва̄ бхагавантам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто ито пан̃чатим̣се каппе кхаттийакуле ниббаттитва̄ маха̄пата̄по на̄ма ра̄джа̄ ахоси чаккаваттӣ. со дхаммена самена раджджам̣ ка̄ренто сатте саггамагге патит̣т̣ха̄песи. пуна имасмим̣ каппе кассапасса бхагавато ка̄ле маха̄вибхаво сет̣т̣хи хутва̄ капан̣аддхика̄дӣнам̣ да̄нам̣ денто сан̇гхасса кхӣрабхаттам̣ ада̄си. евам̣ таттха таттха да̄намайам̣ пун̃н̃асамбха̄рам̣ каронто итаран̃ча нибба̄наттхам̣ самбхаранто девамануссесу сам̣саритва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхинагаре ран̃н̃о пасенадисса амаччакуле ниббатти, ‘‘вӣро’’тисса на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто на̄ма̄нугатехи паттабаладжава̄дигун̣ехи саманна̄гато сан̇га̄масӯро хутва̄ ма̄та̄питӯхи нибандхавасена ка̄рите да̄рапариггахе екам̣йева путтам̣ лабхитва̄ пуббахетуна̄ чодийама̄но ка̄месу сам̣са̄ре ча а̄дӣнавам̣ дисва̄ сам̣вегаджа̄то паббаджитва̄ гхат̣енто ва̄йаманто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.21-24) –
‘‘випассисса бхагавато, а̄сима̄ра̄мико ахам̣;
ниггун̣т̣хипуппхам̣ паггайха, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘пан̃чавӣсе ито каппе, еко а̄сим̣ джана̄дхипо;
маха̄пата̄пана̄мена, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ пана арахаттам̣ патва̄ пхаласама̄паттисукхена вӣтина̄ментам̣ тхерам̣ пура̄н̣адутийика̄ уппабба̄джетука̄ма̄ ¶ антарантара̄ на̄на̄найехи палобхетум̣ параккамантӣ екадивасам̣ дива̄виха̄рат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ иттхикутта̄дӣни дассетум̣ а̄рабхи. атха̄йасма̄ вӣро ‘‘мам̣ палобхетука̄ма̄ синерум̣ макасапаккхава̄тена ча̄летука̄ма̄ вийа йа̄ва ба̄ла̄ вата̄йам̣ ¶ иттхӣ’’ти тасса̄ кирийа̄йа нираттхакабха̄вам̣ дӣпенто ‘‘йо дуддамийо’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
8. таттха йо дуддамийотиа̄дӣнам̣ пада̄нам̣ аттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева. идам̣ панеттха йоджана̄маттам̣ йо пуббе аданта килесата̄йа паччаттхикехи ва̄ сан̇гамасӣсе даметум̣ джетум̣ асаккун̣еййата̄йадуддамийо, ида̄ни пана уттамена дамена данто чатуббидхасаммаппамадха̄навӣрийасампаттийа̄ вӣро, вуттанайенева сантусито витин̣н̣акан̇кхо виджита̄вӣ апеталомахам̣со вӣро вӣрана̄мако анавасесато килесапаринибба̄нена париниббуто, тато ева т̣хитасабха̄во, на та̄диса̄нам̣ сатенапи сахассенапи ча̄ланӣйоти. там̣ сутва̄ са̄ иттхӣ – ‘‘майхам̣ са̄мике евам̣ пат̣ипанне ко майхам̣ гхара̄ва̄сена аттхо’’ти сам̣вегаджа̄та̄ бхиккхунӣсу паббаджитва̄ начирассева тевиджджа̄ ахосӣти.
вӣраттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. пилиндаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сва̄гатанти ¶ а̄йасмато пилиндаваччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарабуддхака̄ле хам̣саватӣнагаре маха̄бхогакуле ниббатто хет̣т̣ха̄ вуттанайенева саттху сантике дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ девата̄нам̣ пийамана̄пабха̄вена аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхетва̄ йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ тато чуто девамануссесу сам̣саранто сумедхасса бхагавато ка̄ле мануссалоке ниббаттитва̄ бхагавати париниббуте саттху тхӯпасса пӯджам̣ катва̄ сан̇гхе ча маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ тато чуто девамануссесу ева сам̣саранто ануппанне буддхе чаккаваттӣ ра̄джа̄ хутва̄ маха̄джанам̣ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ саггапара̄йан̣ам̣ ака̄си. со ануппаннейева амха̄кам̣ бхагавати са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣агехе ниббатти. ‘‘пилиндо’’тисса на̄мам̣ акам̣су. ваччхоти пана готтам̣ ¶ . тена со апарабха̄ге ‘‘пилиндаваччхо’’ти пан̃н̃а̄йиттха. сам̣са̄ре пана сам̣вегабахулата̄йа парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ чӯл̣агандха̄рам̣ на̄ма виджджам̣ са̄дхетва̄ та̄йа виджджа̄йа а̄ка̄сача̄рӣ парачиттавидӯ ча хутва̄ ра̄джагахе ла̄бхаггайасаггаппатто пат̣ивасати.
атха ¶ йада̄ амха̄кам̣ бхагава̄ абхисамбуддхо хутва̄ ануккамена ра̄джагахам̣ упагато, тато пат̣т̣ха̄йа буддха̄нубха̄вена тасса са̄ виджджа̄ на сампаджджати, аттано киччам̣ на са̄дхети. со чинтеси – ‘‘сутам̣ кхо пана метам̣ а̄чарийапа̄чарийа̄нам̣ бха̄сама̄на̄нам̣ ‘йаттха маха̄гандха̄равиджджа̄ дхарати, таттха чӯл̣агандха̄равиджджа̄ на сампаджджатӣ’ти, саман̣асса пана готамасса а̄гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа на̄йам̣ мама виджджа̄ сампаджджати, ниссам̣сайам̣ саман̣о готамо маха̄гандха̄равиджджам̣ джа̄на̄ти, йам̣нӯна̄хам̣ там̣ пайирупа̄ситва̄ тасса сантике там̣ виджджам̣ парийа̄пун̣еййа’’нти. со бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ етадавоча – ‘‘ахам̣, маха̄саман̣а, тава сантике екам̣ виджджам̣ парийа̄пун̣итука̄мо, ока̄сам̣ ме карохӣ’’ти. бхагава̄ ‘‘тена хи паббаджа̄’’ти а̄ха. со ‘‘виджджа̄йа парикаммам̣ паббаджджа̄’’ти ман̃н̃ама̄но паббаджи. тасса бхагава̄ дхаммам̣ катхетва̄ чарита̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. со упаниссайасампанната̄йа начирассева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. йа̄ пана пуримаджа̄тийам̣ ¶ тассова̄де т̣хатва̄ сагге ниббатта̄ девата̄, там̣ катан̃н̃утам̣ нисса̄йа сан̃джа̄табахума̄на̄ са̄йам̣ па̄там̣ тхерам̣ пайирупа̄ситва̄ гаччханти. тасма̄ тхеро девата̄нам̣ пийамана̄пата̄йа аггатам̣ патто. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.2.55-67) –
‘‘ниббуте локана̄тхамхи, сумедхе аггапуггале;
пасанначитто сумано, тхӯпапӯджам̣ ака̄сахам̣.
‘‘йе ча кхӣн̣а̄сава̄ таттха, чхал̣абхин̃н̃а̄ махиддхика̄;
техам̣ таттха сама̄нетва̄, сан̇гхабхаттам̣ ака̄сахам̣.
‘‘сумедхасса бхагавато, упат̣т̣ха̄ко тада̄ аху;
сумедхо на̄ма на̄мена, анумодиттха со тада̄.
‘‘тена читтаппаса̄дена, вима̄нам̣ упападжджахам̣;
чхал̣а̄сӣтисахасса̄ни, аччхара̄йо рамим̣су ме.
‘‘мамева ануваттанти, саббака̄мехи та̄ сада̄;
ан̃н̃е деве абхибхоми, пун̃н̃акаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘пан̃чавӣсамхи каппамхи, варун̣о на̄ма кхаттийо;
висуддхабходжано а̄сим̣, чаккаваттӣ ахам̣ тада̄.
‘‘на те бӣджам̣ паваппанти, напи нӣйанти нан̇гала̄;
акат̣т̣хапа̄кимам̣ са̄лим̣, парибхун̃джанти ма̄нуса̄.
‘‘таттха раджджам̣ каритва̄на, деваттам̣ пуна гаччхахам̣;
тада̄пи едиса̄ майхам̣, ниббатта̄ бхогасампада̄.
‘‘на мам̣ митта̄ амитта̄ ва̄, хим̣санти саббапа̄н̣ино;
саббесампи пийо хоми, пун̃н̃акаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи ¶ , йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, гандха̄лепассидам̣ пхалам̣.
‘‘имасмим̣ бхаддаке каппе, еко а̄сим̣ джана̄дхипо;
маха̄нубха̄во ра̄джа̄хам̣, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘сохам̣ ¶ пан̃часу сӣлесу, т̣хапетва̄ джанатам̣ бахум̣;
па̄петва̄ сугатим̣йева, девата̄нам̣ пийо ахум̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
татха̄ девата̄хи ативийа пийа̄йитаббабха̄вато имам̣ тхерам̣ бхагава̄ девата̄нам̣ пийамана̄пабха̄вена аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ девата̄нам̣ пийамана̄па̄нам̣ йадидам̣ пилиндаваччхо’’ти (а. ни. 1.209, 215) со ¶ екадивасам̣ бхиккхусан̇гхамаджджхе нисинно аттано гун̣е паччавеккхитва̄ тесам̣ ка̄ран̣абхӯтам̣ виджджа̄нимиттам̣ бхагавато сантике а̄гаманам̣ пасам̣санто ‘‘сва̄гатам̣ на̄пагата’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
9. таттха сва̄гатанти сундарам̣ а̄гаманам̣, идам̣ мама̄ти самбандхо. атха ва̄ сва̄гатанти сут̣т̣ху а̄гатам̣, майа̄ти вибхатти випарин̣а̄метабба̄. на̄пагатанти на апагатам̣ хита̄бхивуддхито на апетам̣. найидам̣ думантитам̣ мама̄ти идам̣ мама дут̣т̣ху катхитам̣, дут̣т̣ху ва̄ вӣмам̣ситам̣ на хоти. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ бхагавато сантике мама̄гаманам̣, йам̣ ва̄ майа̄ таттха а̄гатам̣, там̣ сва̄гатам̣, сва̄гататта̄йева на дура̄гатам̣. йам̣ ‘‘бхагавато сантике дхаммам̣ сутва̄ паббаджисса̄мӣ’’ти мама мантитам̣ гадитам̣ катхитам̣, читтена ва̄ вӣмам̣ситам̣ идампи на думмантинти. ида̄ни таттха ка̄ран̣ам̣ дассенто ‘‘сам̣вибхаттесӯ’’тиа̄дима̄ха. сам̣вибхаттесӯти пака̄рато вибхаттесу. дхаммесӯти н̃еййадхаммесу саматхадхаммесу ва̄, на̄на̄титтхийехи пакатиа̄дивасена, самма̄самбуддхехи дуккха̄дивасена сам̣вибхаджитва̄ вуттадхаммесу. йам̣ сет̣т̣хам̣ тадупа̄гаминти йам̣ таттха сет̣т̣хам̣, там̣ чатусаччадхаммам̣, тасса ва̄ бодхакам̣ са̄санадхаммам̣ упа̄гамим̣, ‘‘айам̣ дхаммо айам̣ винайо’’ти упагаччхим̣. самма̄самбуддхехи ева ва̄ кусала̄дивасена кхандха̄дивасена йатха̄сабха̄вато сам̣вибхаттесу сабха̄вадхаммесу йам̣ таттха сет̣т̣хам̣ уттамам̣ паварам̣, там̣ маггапхаланибба̄надхаммам̣ упа̄гамим̣, аттапаччаккхато упагаччхим̣ саччха̄ка̄сим̣, тасма̄ сва̄гатам̣ мама на апагатам̣ сумантитам̣ на думмантитанти йоджана̄.
пилиндаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. пун̣н̣ама̄саттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
вихари ¶ ¶ ¶ апеккханти а̄йасмато пун̣н̣ама̄саттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира випассисса бхагавато ка̄ле чаккава̄кайонийам̣ ниббатто бхагавантам̣ гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо аттано мукхатун̣д̣акена са̄лапуппхам̣ гахетва̄ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто ито саттарасе каппе ат̣т̣хаккхаттум̣ чаккаваттӣ ра̄джа̄ ахоси. имасмим̣ пана каппе кассапасса бхагавато са̄сане осаккама̄не кут̣умбийакуле ниббаттитва̄ паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ катва̄ тато чуто девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхинагаре самиддхисса на̄ма бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти. тасса джа̄тадивасе тасмим̣ гехе сабба̄ риттакумбхийо суван̣н̣ама̄са̄нам̣ пун̣н̣а̄ ахесум̣. тенасса пун̣н̣ама̄соти на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ патва̄ вива̄хакаммам̣ катва̄ екам̣ путтам̣ лабхитва̄ упаниссайасампанната̄йа гхара̄ва̄сам̣ джигуччханто бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ладдхӯпасампадо пуббакиччасампанно чатусаччакаммат̣т̣ха̄не йуттаппайутто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.7.13-19) –
‘‘синдхуйа̄ надийа̄ тӣре, чаккава̄ко ахам̣ тада̄;
суддхасева̄лабхаккхохам̣, па̄песу ча сусан̃н̃ато.
‘‘аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, гаччхантам̣ анилан̃джасе;
тун̣д̣ена са̄лам̣ паггайха, випассисса̄бхиропайим̣.
‘‘йасса саддха̄ татха̄гате, ачала̄ суппатит̣т̣хита̄;
тена читтаппаса̄дена, дуггатим̣ со на гаччхати.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, буддхасет̣т̣хасса сантике;
вихан̇гамена сантена, субӣджам̣ ропитам̣ майа̄.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘суча̄рудассана̄ ¶ на̄ма, ат̣т̣хете екана̄мака̄;
каппе саттарасе а̄сум̣, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атхасса пура̄н̣адутийика̄ там̣ палобхетука̄ма̄ алан̇катапат̣ийатта̄ путтена саддхим̣ упагантва̄ пийа̄ла̄пабха̄ва̄дикехи ¶ бха̄вавиваран̣акаммам̣ на̄ма ка̄тум̣ а̄рабхи. тхеро тасса̄ ка̄ран̣ам̣ дисва̄ аттано каттхачипи алаггабха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘вихари апеккха’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
10. таттха вихарӣти висесато хари апахари апанеси. апеккханти тан̣хам̣. идха̄ти имасмим̣ локе аттабха̄ве ва̄. хуранти апарасмим̣ ана̄гате аттабха̄ве ва̄. идха̄ти ва̄ аджджхаттикесу а̄йатанесу. хуранти ба̄хиресу ¶ . ва̄-саддо самуччайаттхо ‘‘апада̄ ва̄ двипада̄ ва̄’’тиа̄дӣсу (итиву. 90; а. ни. 4.34; 5.32) вийа. йоти атта̄намева парам̣ вийа дассети. ведагӯти ведена гато магган̃а̄н̣ена нибба̄нам̣ гато адхигато, чатта̄ри ва̄ сачча̄ни парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄бхисамайавасена абхисамечча т̣хито. йататтоти маггасам̣варена сам̣йатасабха̄во, самма̄ва̄йа̄мена ва̄ сам̣йатасабха̄во. саббесу дхаммесу анӯпалиттоти саббесу а̄рамман̣есу дхаммесу тан̣ха̄дит̣т̣хилепавасена на упалитто, тена ла̄бха̄дилокадхамме саматиккамам̣ дассети. локасса̄ти упа̄да̄наккхандхапан̃чакасса. тан̃хи луджджанапалуджджанат̣т̣хена локо. джан̃н̃а̄ти джа̄нитва̄. удайаббайан̃ча̄ти уппа̄дан̃чева вайан̃ча, етена йатха̄вуттагун̣а̄нам̣ пуббабха̄гапат̣ипадам̣ дассети. айам̣ панеттха аттхо – йо сакаласса кхандха̄дилокасса самапан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехи удайаббайам̣ джа̄нитва̄ ведагӯ йататто каттхачи анупалитто, со саббаттха апеккхам̣ винеййа сантусито та̄диса̄нам̣ виппака̄ра̄нам̣ на кин̃чи ман̃н̃ати, тасма̄ твам̣ андхаба̄ле йатха̄гатамаггенева гаччха̄ти. атха са̄ иттхӣ ‘‘айам̣ саман̣о майи путте ча нирапеккхо, на сакка̄ имам̣ палобхету’’нти пакка̄ми.
пун̣н̣ама̄саттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
параматтхадӣпанийа̄ тхерага̄тха̄сам̣ван̣н̣ана̄йа
пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. чӯл̣аваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
па̄моджджабахулоти ¶ ¶ а̄йасмато чӯл̣аваччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле далиддакуле ниббаттитва̄ паресам̣ бхатийа̄ джӣвикам̣ каппенто бхагавато са̄вакам̣ суджа̄там̣ на̄ма тхерам̣ пам̣сукӯлам̣ парийесантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо упасан̇камитва̄ ваттхам̣ датва̄ пан̃чапатит̣т̣хитена ванди. со тена пун̃н̃акаммена теттим̣саккхаттум̣ девараджджам̣ ка̄реси. саттасаттатиккхаттум̣ чаккаваттӣ ра̄джа̄ ¶ ахоси. анекава̄рам̣ падесара̄джа̄. евам̣ девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато са̄сане осаккама̄не паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ катва̄ екам̣ буддхантарам̣ девамануссагатӣсу апара̄парам̣ париваттанто амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле косамбийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатти. чӯл̣аваччхотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ гато буддхагун̣е сутва̄ пасаннама̄насо бхагавантам̣ упасан̇ками, тасса бхагава̄ дхаммам̣ катхеси. со пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ладдхӯпасампадо катапуббакиччо чарита̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ бха̄венто вихари. тена ча самайена косамбика̄ бхиккхӯ бхан̣д̣анаджа̄та̄ ахесум̣. тада̄ чӯл̣аваччхаттхеро убхайесам̣ бхиккхӯнам̣ ладдхим̣ ана̄да̄йа бхагавата̄ диннова̄де т̣хатва̄ випассанам̣ брӯхетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.31-40) –
‘‘падумуттарабхагавато, суджа̄то на̄ма са̄вако;
пам̣сукӯлам̣ гавесанто, сан̇ка̄ре чаратӣ тада̄.
‘‘нагаре хам̣саватийа̄, паресам̣ бхатако ахам̣;
упад̣д̣худуссам̣ датва̄на, сираса̄ абхива̄дайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘теттим̣саккхаттум̣ девиндо, девараджджамака̄райим̣;
саттасаттатиккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘падесараджджам̣ ¶ ¶ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣;
упад̣д̣хадуссада̄нена, мода̄ми акутобхайо.
‘‘иччхама̄но чахам̣ аджджа, сака̄нанам̣ сапаббатам̣;
кхомадуссехи чха̄деййам̣, ад̣д̣худуссассидам̣ пхалам̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, ад̣д̣худуссассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атха чӯл̣аваччхаттхеро арахаттам̣ патва̄ тесам̣ бхиккхӯнам̣ калаха̄бхиратийа̄ сакаттхавина̄сам̣ дисва̄ дхаммасам̣вегаппатто, аттано ча паттависесам̣ паччавеккхитва̄ пӣтисоманассавасена ‘‘па̄моджджабахуло’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
11. таттха па̄моджджабахулоти супарисуддхасӣлата̄йа виппат̣иса̄ра̄бха̄вато адхикусалесу дхаммесу абхиративасена памодабахуло. тенева̄ха ‘‘дхамме буддхаппаведите’’ти. таттха дхаммети. саттатим̣са̄йа бодхипаккхийадхамме нававидхе ва̄ локуттарадхамме. со хи саббан̃н̃убуддхена са̄муккам̣сика̄йа десана̄йа пака̄ситатта̄ са̄тисайам̣ буддхаппаведито на̄ма. тасса пана адхигамӯпа̄йабха̄вато десана̄дхаммопи идха лаббхатева. падам̣ сантанти нибба̄нам̣ сандха̄йа вадати. еварӯпо хи бхиккху сантам̣ падам̣ сантам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ саббасан̇кха̄ра̄нам̣ упасамабха̄вато сан̇кха̄рӯпасамам̣ парамасукхата̄йа сукхам̣ нибба̄нам̣ адхигаччхати виндатийева. парисуддхасӣло хи бхиккху виппат̣иса̄ра̄бха̄вена па̄моджджабахуло саддхамме йуттаппайутто вимуттипарийоса̄на̄ саббасампаттийо па̄пун̣а̄ти. йатха̄ха – ‘‘авиппат̣иса̄раттха̄ни кхо ¶ , а̄нанда, кусала̄ни сӣла̄ни, авиппат̣иса̄ро па̄моджджаттха̄йа̄’’тиа̄ди (а. ни. 10.1). атха ва̄ па̄моджджабахулоти самма̄самбуддхо бхагава̄, сва̄ккха̄то дхаммо, суппат̣ипанно сан̇гхоти ратанаттайам̣ сандха̄йа памодабахуло. таттха пана со памодабахуло ким̣ ва̄ каротӣти а̄ха ‘‘дхамме буддхаппаведите’’тиа̄ди. саддха̄сампаннасса хи саппурисасам̣севанасаддхаммассаванайонисоманасика̄радхамма̄нудхаммапат̣ипаттӣнам̣ сукхенева самбхавато сампаттийо хаттхагата̄ ¶ ева хонти, йатха̄ха – ‘‘саддха̄джа̄то упасан̇камати, упасан̇каманто пайирупа̄сатӣ’’тиа̄ди (ма. ни. 2.183).
чӯл̣аваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. маха̄ваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃н̃а̄балӣти ¶ а̄йасмато маха̄ваччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча па̄нӣйада̄намада̄си. пуна сикхисса бхагавато ка̄ле упа̄сако хутва̄ виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ пун̃н̃акаммам̣ ака̄си, со техи пун̃н̃акаммехи таттха таттха сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе на̄л̣акага̄ме самиддхисса на̄ма бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти. тасса маха̄ваччхоти на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто а̄йасмато са̄рипуттасса бхагавато са̄вакабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘сопи на̄ма маха̄пан̃н̃о. йасса са̄вакаттам̣ упа̄гато, со ева ман̃н̃е имасмим̣ локе аггапуггало’’ти бхагавати саддхам̣ уппа̄детва̄ саттху сантике паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джанто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.51-56) –
‘‘падумуттарабуддхасса, бхиккхусан̇гхе ануттаре;
пасанначитто сумано, па̄нӣйагхат̣амапӯрайим̣.
‘‘паббатагге думагге ва̄, а̄ка̄се ва̄тха бхӯмийам̣;
йада̄ па̄нӣйамиччха̄ми, кхиппам̣ ниббаттате мама.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дакада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… бхава̄ саббе самӯхата̄;
чхал̣абхин̃н̃а̄ саччхиката̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ ¶ пана арахаттам̣ патва̄ вимуттисукхам̣ анубхаванто са̄санасса ниййа̄никабха̄вавибха̄ванена сабрахмача̄рӣнам̣ усса̄хаджананаттхам̣ ‘‘пан̃н̃а̄балӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
12. таттха ¶ пан̃н̃а̄балӣти па̄риха̄рийапан̃н̃а̄йа випассана̄пан̃н̃а̄йа ча васена абхин̣хасо са̄тисайена пан̃н̃а̄балена саманна̄гато. сӣлаватӯпапанноти уккам̣сагатена чатупа̄рисуддхисӣлена, дхутадхаммасан̇кха̄техи ватехи ча упапанно саманна̄гато. сама̄хитоти упача̄раппана̄бхедена сама̄дхина̄ сама̄хито. джха̄наратоти тато ева а̄рамман̣ӯпаниджджха̄не лаккхан̣ӯпаниджджха̄не ча рато сатата̄бхийутто. саббака̄лам̣ сатийа̄ авиппава̄савасена сатима̄. йадаттхийанти аттхато анапетам̣ аттхийам̣, йена аттхийам̣ йадаттхийам̣. йатха̄ паччайе парибхун̃джантасса парибхун̃джанам̣ аттхийам̣ хоти, татха̄ ¶ бходжанам̣ бхун̃джама̄но. са̄мипарибхогена хи там̣ аттхийам̣ хоти да̄йаджджапарибхогена ва̄, на ан̃н̃атха̄ бходжананти ча нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣. бхун̃джийати парибхун̃джийатӣти ва̄ бходжанам̣, чатта̄ро паччайа̄. ‘‘йадаттхика’’нти ва̄ па̄т̣хо. йадаттхам̣ йассаттха̄йа саттха̄ра̄ паччайа̄ анун̃н̃а̄та̄, тадаттхам̣ ка̄йасса т̣хитиа̄диаттхам̣, тан̃ча анупа̄дисесанибба̄наттхам̣. тасма̄ анупа̄да̄паринибба̄наттхам̣ бходжанапаччайе бхун̃джама̄но тато ева кан̇кхетха ка̄лам̣ аттано анупа̄да̄паринибба̄нака̄лам̣ а̄гамеййа. идха имасмим̣ са̄сане вӣтара̄го. ба̄хиракасса пана ка̄месу вӣтара̄гасса идам̣ наттхӣти адхиппа̄йо.
маха̄ваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ванаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
нӣлаббхаван̣н̣а̄ти а̄йасмато ванаваччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира аттхадассино бхагавато ка̄ле каччхапайонийам̣ ниббатто вината̄йа на̄ма надийа̄ васати. тасса кхуддакана̄ваппама̄н̣о аттабха̄во ахоси. со кира екадивасам̣ бхагавантам̣ ¶ надийа̄ тӣре т̣хитам̣ дисва̄, ‘‘па̄рам̣ гантука̄мо ман̃н̃е бхагава̄’’ти аттано пит̣т̣хийам̣ а̄ропетва̄ нетука̄мо па̄дамӯле нипаджджи. бхагава̄ тасса аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ там̣ анукампанто а̄рухи. со пӣтисоманассаджа̄то сотам̣ чхинданто джийа̄йа вегена кхиттасаро вийа та̄вадева паратӣрам̣ па̄песи. бхагава̄ тасса пун̃н̃асса пхалам̣ етарахи ниббаттанакасампаттин̃ча бйа̄каритва̄ пакка̄ми. со ¶ тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто анекасатаккхаттум̣ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃ава̄сӣйева ахоси. пуна кассапабуддхака̄ле капотайонийам̣ ниббаттитва̄ аран̃н̃е вихарантам̣ метта̄виха̄рим̣ екам̣ бхиккхум̣ дисва̄ читтам̣ паса̄деси.
тато пана чуто ба̄ра̄н̣асийам̣ кулагехе ниббаттитва̄ вайаппатто сам̣вегаджа̄то паббаджитва̄ виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ пун̃н̃акаммам̣ упачини. евам̣ таттха таттха девамануссесу сам̣саритва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхунагаре ваччхаготтасса на̄ма бра̄хман̣асса гехе пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасса ма̄та̄ парипаккагаббха̄ аран̃н̃ам̣ дассанаттха̄йа сан̃джа̄тадохал̣а̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ вичарати, та̄вадевасса̄ каммаджава̄та̄ чалим̣су, тирокаран̣им̣ париккхипитва̄ адам̣су. са̄ дхан̃н̃апун̃н̃алаккхан̣ам̣ путтам̣ виджа̄йи. со бодхисаттена саха пам̣сукӣл̣икасаха̄йо ахоси. ‘‘ваччхо’’тисса на̄ман̃ча ахоси. вана̄бхиратийа̄ васена ванаваччхоти пан̃н̃а̄йиттха. апарабха̄ге маха̄сатте маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ ¶ маха̄падха̄нам̣ падаханте, ‘‘ахампи сиддхаттхакума̄рена саха аран̃н̃е вихарисса̄мӣ’’ти никкхамитва̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ химаванте васанто абхисамбуддхабха̄вам̣ сутва̄ бхагавато сантикам̣ упагантва̄ паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е васама̄но начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49-148-163) –
‘‘аттхадассӣ ту бхагава̄, сайамбхӯ локана̄йако;
вината̄надийа̄ тӣрам̣, упагаччхи татха̄гато.
‘‘удака̄ абхиниккхамма, каччхапо ва̄ригочаро;
буддхам̣ та̄ретука̄мохам̣, упесим̣ локана̄йакам̣.
‘‘абхирӯхату мам̣ буддхо, аттхадассӣ маха̄муни;
ахам̣ там̣ та̄райисса̄ми, дуккхассантакаро тувам̣.
‘‘мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, аттхадассӣ маха̄йасо;
абхирӯхитва̄ ме пит̣т̣хим̣, ат̣т̣ха̄си локана̄йако.
‘‘йато ¶ сара̄ми атта̄нам̣, йато паттосми вин̃н̃утам̣;
сукхам̣ ме та̄дисам̣ наттхи, пхут̣т̣хе па̄датале йатха̄.
‘‘уттаритва̄на самбуддхо, аттхадассӣ маха̄йасо;
надитӣрамхи т̣хатва̄на, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йа̄вата̄ ваттате читтам̣, ган̇га̄сотам̣ тара̄махам̣;
айан̃ча каччхапо ра̄джа̄, та̄реси мама пан̃н̃ава̄.
‘‘имина̄ буддхатаран̣ена, меттачиттавата̄йа ча;
ат̣т̣ха̄расе каппасате, девалоке рамиссати.
‘‘девалока̄ идха̄гантва̄, суккамӯлена чодито;
ека̄сане нисӣдитва̄, кан̇кха̄сотам̣ тариссати.
‘‘йатха̄пи бхаддаке кхетте, бӣджам̣ аппампи ропитам̣;
самма̄дха̄ре павеччханте, пхалам̣ тосети кассакам̣.
‘‘татхевидам̣ буддхакхеттам̣, самма̄самбуддхадеситам̣;
самма̄дха̄ре павеччханте, пхалам̣ мам̣ тосайиссати.
‘‘падха̄напахитаттомхи, упасанто нирӯпадхи;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, таран̣а̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ ¶ пана ¶ арахаттам̣ патва̄ бхагавати капилаваттхусмим̣ вихаранте таттха гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ бхиккхӯхи сама̄гато пат̣исантха̄равасена ‘‘ким̣, а̄вусо, аран̃н̃е пха̄сувиха̄ро ладдхо’’ти пут̣т̣хо ‘‘раман̣ӣйа̄, а̄вусо, аран̃н̃е паббата̄’’ти аттана̄ вут̣т̣хапаббате ван̣н̣енто ‘‘нӣлаббхаван̣н̣а̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
13. таттха нӣлаббхаван̣н̣а̄ти нӣлавала̄хаканибха̄ нӣлавала̄хакасан̣т̣ха̄на̄ ча. ручира̄ти ручийа̄ сакиран̣а̄ пабхассара̄ ча. сӣтава̄рӣти сӣталасалила̄. сучиндхара̄ти сучисуддхабхӯмибха̄гата̄йа суддхачитта̄нам̣ ва̄ арийа̄нам̣ ¶ нива̄санат̣т̣ха̄ната̄йа сучиндхара̄. га̄тха̄сукхаттхан̃хи са̄нуна̄сикам̣ катва̄ ниддесо. ‘‘сӣтава̄рисучиндхара̄’’типи па̄т̣хо, сӣтасучива̄ридхара̄ сӣталавималасалила̄сайавантоти аттхо. индагопакасан̃чханна̄ти индагопакана̄макехи пава̄л̣аван̣н̣ехи раттакимӣхи сан̃чха̄дита̄ па̄вуссака̄лавасена евама̄ха. кечи пана ‘‘индагопакана̄ма̄ни раттатин̣а̄нӣ’’ти ваданти. апаре ‘‘кан̣ика̄раруккха̄’’ти. села̄ти сила̄майа̄ паббата̄, на пам̣супаббата̄ти аттхо. тена̄ха – ‘‘йатха̄пи паббато село’’ти (уда̄. 24). рамайанти манти мам̣ рама̄пенти, майхам̣ вивека̄бхираттим̣ парибрӯхенти. евам̣ тхеро аттано чирака̄лапарибха̄витам̣ аран̃н̃а̄бхиратим̣ паведенто тивидхам̣ вивека̄бхиратимева дӣпети. таттха упадхививекена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ дӣпитамева хотӣти.
ванаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. сивакаса̄ман̣ерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
упаджджха̄йоти ¶ сивакасса са̄ман̣ерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира ито екатим̣се каппе вессабхусса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббатто екадивасам̣ кеначидева каран̣ӣйена аран̃н̃ам̣ павит̣т̣хо таттха паббатантаре нисиннам̣ вессабхум̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто упасан̇камитва̄ вандитва̄ ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. пуна таттха манохара̄ни ка̄сума̄рикапхала̄ни дисва̄ та̄ни гахетва̄ бхагавато упанеси, пат̣иггахеси бхагава̄ анукампам̣ упа̄да̄йа. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато са̄сане ма̄туле паббаджанте тена саддхим̣ паббаджитва̄ бахум̣ виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинитва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де ванаваччхаттхерасса бха̄гинеййо хутва̄ ниббатто, сивакотисса на̄мам̣ ахоси. тасса ма̄та̄ аттано джет̣т̣хабха̄тике ванаваччхе са̄сане паббаджитва̄ паббаджитакиччам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ аран̃н̃е вихаранте там̣ паваттим̣ сутва̄ путтам̣ а̄ха – ‘‘та̄та ¶ сивака, тхерасса сантике паббаджитва̄ тхерам̣ упат̣т̣хаха, махаллако да̄ни тхеро’’ти. со ма̄ту ¶ екавачаненева ча пуббе ката̄дхика̄рата̄йа ча ма̄тулаттхерасса сантикам̣ гантва̄ паббаджитва̄ там̣ упат̣т̣хаханто аран̃н̃е васати.
тасса екадивасам̣ кеначидева каран̣ӣйена га̄мантам̣ гатасса кхаро а̄ба̄дхо уппаджджи. мануссесу бхесаджджам̣ каронтесупи на пат̣иппассамбхи. тасмим̣ чира̄йанте тхеро ‘‘са̄ман̣еро чира̄йати, ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти таттха гантва̄ там̣ гила̄нам̣ дисва̄ тасса там̣ там̣ каттаббайуттакам̣ каронто дивасабха̄гам̣ вӣтина̄метва̄ раттибха̄ге балавапаччӯсавела̄йам̣ а̄ха – ‘‘сивака, на майа̄ паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа га̄ме васитапуббам̣, ито аран̃н̃амева гаччха̄ма̄’’ти. там̣ сутва̄ сивако ‘‘йадипи ме, бханте, ида̄ни ка̄йо га̄манте т̣хито, читтам̣ пана аран̃н̃е, тасма̄ сайа̄нопи аран̃н̃амева гамисса̄мӣ’’ти, там̣ сутва̄ тхеро там̣ ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ аран̃н̃амева нетва̄ ова̄дам̣ ада̄си. со тхерасса ова̄де т̣хатва̄ випасситва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.38.53-58) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва ¶ джотантам̣, нисиннам̣ паббатантаре;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, локаджет̣т̣хам̣ нара̄сабхам̣.
‘‘пасанначитто сумано, кире катва̄на ан̃джалим̣;
ка̄сума̄рикама̄да̄йа, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
со арахаттам̣ патва̄ упаджджха̄йена аттана̄ ча вуттаматтхам̣ сам̣сандитва̄ аттано вивека̄бхиратикатам̣ катакиччатан̃ча паведенто ‘‘упаджджха̄йо мам̣ авача̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
14. таттха упаджджха̄йоти ваджджа̄ваджджам̣ упаниджджха̄йати хитеситам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ н̃а̄н̣ачаккхуна̄ пеккхатӣти упаджджха̄йо. манти атта̄нам̣ вадати. авача̄ти абха̄си. ито гаччха̄ма сӣвака̄ти вутта̄ка̄радассанам̣, сивака, ито га̄мантато аран̃н̃ат̣т̣ха̄намева ехи гаччха̄ма, тадева амха̄кам̣ васанайогганти ¶ адхиппа̄йо. евам̣ пана упаджджха̄йена вутто сивако бхадро асса̄джа̄нӣйо вийа каса̄бхихато сан̃джа̄тасам̣вего хутва̄ аран̃н̃амева гантука̄матам̣ паведенто –
‘‘га̄ме ¶ ме васати ка̄йо, аран̃н̃ам̣ ме гатам̣ мано;
сема̄накопи гаччха̄ми, наттхи сан̇го виджа̄ната’’нти. –а̄ха;
тассаттхо – йасма̄ ида̄ни йадипи ме идам̣ сарӣрам̣ га̄манте т̣хитам̣, аджджха̄сайо пана аран̃н̃амева гато, тасма̄ сема̄накопи гаччха̄ми гелан̃н̃ена т̣ха̄нанисаджджа̄гаманесу асаматтхата̄йа сайа̄нопи имина̄ сайита̄ка̄рена сарӣсапо вийа сарӣсапанто, етха, бханте, аран̃н̃амева гаччха̄ма, касма̄? наттхи сан̇го виджа̄натанти, йасма̄ дхаммасабха̄ва̄ ка̄месу сам̣са̄ре ча а̄дӣнавам̣, неккхамме нибба̄не ча а̄нисам̣сам̣ йа̄тха̄вато джа̄нантасса на каттхачи сан̇го, тасма̄ екападенева упаджджха̄йасса а̄н̣а̄ анут̣хита̄ти, тадападесена ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
сивакаса̄ман̣ерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. кун̣д̣адха̄наттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃ча ¶ чхинде пан̃ча джахети а̄йасмато кун̣д̣адха̄наттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе уппанно вайаппатто хет̣т̣ха̄ вуттанайенева бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сун̣анто саттха̄ра̄ екам̣ бхиккхум̣ пат̣хамам̣ сала̄кам̣ ган̣ханта̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапийама̄нам̣ дисва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхетва̄ таданурӯпам̣ пун̃н̃ам̣ каронто вичари. со екадивасам̣ падумуттарасса бхагавато ниродхасама̄паттито вут̣т̣ха̄йа нисиннасса маносила̄чун̣н̣апин̃джарам̣ махантам̣ кадалипхалакан̣н̣икам̣ упанеси, там̣ бхагава̄ пат̣иггахетва̄ парибхун̃джи. со тена пун̃н̃акаммена ека̄дасаккхаттум̣ девесу девараджджам̣ ка̄реси. чатувӣсатива̄ре ра̄джа̄ ахоси чаккаваттӣ. евам̣ со пунаппунам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто кассапабуддхака̄ле бхуммадевата̄ хутва̄ ниббатти. дӣгха̄йукабуддха̄нан̃ча ¶ на̄ма на анваддхама̄сико упосатхо хоти. татха̄ хи випассисса бхагавато чхаббассантаре чхаббассантаре упосатхо ахоси. кассападасабало пана чхат̣т̣хе чхат̣т̣хе ма̄се па̄тимоккхам̣ оса̄реси. тасса па̄тимоккхасса оса̄ран̣ака̄ле диса̄ва̄сика̄ две саха̄йака̄ бхиккхӯ ‘‘упосатхам̣ карисса̄ма̄’’ти гаччханти.
айам̣ бхуммадевата̄ чинтеси – ‘‘имесам̣ двиннам̣ бхиккхӯнам̣ метти ативийа дал̣ха̄, ким̣ ну кхо, бхедаке сати бхиджджеййа, на бхиджджеййа̄’’ти, са̄ тесам̣ ока̄сам̣ олокайама̄на̄ тесам̣ авидӯренева гаччхати. атхеко тхеро екасса хаттхе паттачӣварам̣ датва̄ сарӣравал̣ан̃джанаттхам̣ удакапха̄сукат̣т̣ха̄нам̣ ¶ гантва̄ дхотахаттхапа̄до хутва̄ гумбасамӣпато никкхамати бхуммадевата̄ тасса тхерасса паччхато уттамарӯпа̄ иттхӣ хутва̄ кесе видхунитва̄ сам̣видха̄йа самбандхантӣ вийа ¶ пит̣т̣хийам̣ пам̣сум̣ пун̃чхама̄на̄ вийа са̄т̣акам̣ сам̣видха̄йа нива̄сайама̄на̄ вийа ча хутва̄ тхерасса пада̄нупадика̄ хутва̄ гумбато никкханта̄. екаманте т̣хито саха̄йакаттхеро там̣ ка̄ран̣ам̣ дисва̄ва доманассаджа̄то ‘‘нат̣т̣хо да̄ни ме имина̄ бхиккхуна̄ саддхим̣ дӣгхаратта̄нугато синехо, сача̄хам̣ евам̣видхабха̄вам̣ джа̄неййам̣, еттакам̣ аддха̄нам̣ имина̄ саддхим̣ висса̄сам̣ на кареййа’’нти чинтетва̄ а̄гаччхантассевасса, ‘‘ханда̄вусо, туйхам̣ паттачӣварам̣, та̄дисена па̄пена саддхим̣ екамаггам̣ на̄гаччха̄мӣ’’ти а̄ха. там̣ катхам̣ сутва̄ тасса ладжджибхиккхуно хадайам̣ тикхин̣асаттим̣ гахетва̄ виддхам̣ вийа ахоси. тато нам̣ а̄ха – ‘‘а̄вусо, ким̣ на̄метам̣ вадаси, ахам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ дуккат̣аматтампи а̄паттим̣ на джа̄на̄ми. твам̣ пана мам̣ аджджа ‘па̄по’ти вадаси, ким̣ те дит̣т̣ха’’нти. ‘‘ким̣ ан̃н̃ена дит̣т̣хена, ким̣ твам̣ евам̣видхена алан̇катапат̣ийаттена ма̄туга̄мена саддхим̣ екат̣т̣ха̄не хутва̄ никкханто’’ти. ‘‘наттхетам̣, а̄вусо, майхам̣, на̄хам̣ еварӯпам̣ ма̄туга̄мам̣ пасса̄мӣ’’ти. тасса йа̄вататийам̣ катхентасса̄пи итаро тхеро катхам̣ асаддахитва̄ аттана̄ дит̣т̣хака̄ран̣ам̣йева бхӯтаттам̣ катва̄ ган̣ханто тена саддхим̣ екамаггена агантва̄ ан̃н̃ена ¶ маггена саттху сантикам̣ гато. итаропи бхиккху ан̃н̃ена маггена саттху сантикам̣йева гато.
тато бхиккхусан̇гхасса упосатха̄га̄рам̣ пависанавела̄йа со бхиккху там̣ бхиккхум̣ упосатхагге сан̃джа̄нитва̄, ‘‘имасмим̣ упосатхагге еварӯпо на̄ма па̄пабхиккху аттхи, на̄хам̣ тена саддхим̣ упосатхам̣ карисса̄мӣ’’ти никкхамитва̄ бахи ат̣т̣ха̄си. атха бхуммадевата̄ ‘‘бха̄рийам̣ майа̄ каммам̣ ката’’нти махаллакаупа̄сакаван̣н̣ена тасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘касма̄, бханте, аййо имасмим̣ т̣ха̄не т̣хито’’ти а̄ха. ‘‘упа̄сака, имам̣ упосатхаггам̣ еко па̄пабхиккху павит̣т̣хо, ‘на̄хам̣ ¶ тена саддхим̣ упосатхам̣ каромӣ’ти бахи т̣хитомхӣ’’ти. ‘‘бханте, ма̄ евам̣ ган̣хатха, парисуддхасӣло еса бхиккху. тумхехи дит̣т̣хама̄туга̄мо на̄ма ахам̣, майа̄ тумха̄кам̣ вӣмам̣санаттха̄йа ‘дал̣ха̄ ну кхо имесам̣ тхера̄нам̣ метти, но дал̣ха̄’ти бхиджджана̄бхиджджанабха̄вам̣ олокентена там̣ каммам̣ ката’’нти. ‘‘ко пана, твам̣ саппуриса̄’’ти? ‘‘ахам̣ ека̄ бхуммадевата̄, бханте’’ти девапутто катхенто дибба̄нубха̄вена т̣хатва̄ тхерасса па̄десу нипатитва̄ ‘‘майхам̣, бханте, кхаматха, етам̣ досам̣ тхеро на джа̄на̄ти, упосатхам̣ каротха̄’’ти тхерам̣ йа̄читва̄ упосатхаггам̣ павесеси. со тхеро упосатхам̣ та̄ва екат̣т̣ха̄не ака̄си, миттасантхававасена пана пуна тена саддхим̣ на екат̣т̣ха̄не ахосӣти. имасса тхерасса каммам̣ на катхӣйати, чудитакаттхеро пана апара̄парам̣ випассана̄йа каммам̣ каронто арахаттам̣ па̄пун̣и.
бхуммадевата̄ ¶ тасса каммасса ниссандена екам̣ буддхантарам̣ апа̄йабхайато на муччиттха. саче пана кисмин̃чи ка̄ле мануссаттам̣ а̄гаччхати, ан̃н̃ена йена кеначи като досо тассева упари патати. со амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатти. ‘‘дха̄нама̄н̣аво’’тисса на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто тайо веде угган̣хитва̄ махаллакака̄ле саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи, тасса упасампаннадивасато пат̣т̣ха̄йа ека̄ алан̇катапат̣ийатта̄ иттхӣ тасмим̣ га̄мам̣ ¶ пависанте саддхим̣йева га̄мам̣ пависати, никкхаманте никкхамати. виха̄рам̣ пависантепи саддхим̣ пависати, тит̣т̣хантепи тит̣т̣хатӣти евам̣ ничча̄нубандха̄ пан̃н̃а̄йати. тхеро там̣ на пассати. тасса пуна пуримакамманиссандена са̄ ан̃н̃есам̣ упат̣т̣ха̄ти. га̄ме йа̄гум̣ бхиккхан̃ча дадама̄на̄ иттхийо ‘‘бханте, айам̣ еко йа̄гуул̣ун̇ко тумха̄кам̣, еко имисса̄ амха̄кам̣ саха̄йика̄йа̄’’ти париха̄сам̣ каронти. тхерасса махатӣ вихеса̄ хоти. виха̄рагатампи нам̣ са̄ман̣ера̄ чева дахара̄ бхиккхӯ ча парива̄ретва̄ ‘‘дха̄но кон̣д̣о джа̄то’’ти париха̄сам̣ каронти. атхасса тенева ¶ ка̄ран̣ена кун̣д̣адха̄наттхероти на̄мам̣ джа̄там̣. со ут̣т̣ха̄йа самут̣т̣ха̄йа техи карийама̄нам̣ кел̣им̣ сахитум̣ асакконто умма̄дам̣ гахетва̄ ‘‘тумхе кон̣д̣а̄, тумха̄кам̣ упаджджха̄йо кон̣д̣о, а̄чарийо кон̣д̣о’’ти вадати. атха нам̣ саттху а̄рочесум̣ ‘‘кун̣д̣адха̄но, бханте, дахараса̄ман̣ерехи саддхим̣ евам̣ пхарусава̄чам̣ вадатӣ’’ти. саттха̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣, дха̄на, са̄ман̣ерехи саддхим̣ пхарусава̄чам̣ вадасӣ’’ти ватва̄ тена ‘‘саччам̣ бхагава̄’’ти вутте ‘‘касма̄ евам̣ вадесӣ’’ти а̄ха. ‘‘бханте, нибаддхам̣ вихесам̣ асаханто евам̣ катхемӣ’’ти. ‘‘твам̣ пуббе катакаммам̣ йа̄ваджджадиваса̄ джӣра̄петум̣ на саккоси, пуна еварӯпам̣ пхарусам̣ ма̄вадӣ бхиккхӯ’’ти ватва̄ а̄ха –
‘‘ма̄воча пхарусам̣ кан̃чи, вутта̄ пат̣ивадеййу там̣;
дуккха̄ хи са̄рамбхакатха̄, пат̣идан̣д̣а̄ пхусеййу там̣.
‘‘саче нереси атта̄нам̣, кам̣со упахато йатха̄;
еса паттоси нибба̄нам̣, са̄рамбхо те на виджджатӣ’’ти. (дха. па. 133-134);
иман̃ча пана тасса тхерасса ма̄туга̄мена саддхим̣ вичаран̣абха̄вам̣ косаларан̃н̃опи катхайим̣су. ра̄джа̄ ‘‘гаччхатха, бхан̣е, вӣмам̣сатха̄’’ти песетва̄ сайампи манденева парива̄рена тхерасса васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ екаманте олокенто ат̣т̣ха̄си. тасмим̣ кхан̣е тхеро сӯчикаммам̣ каронто нисинно хоти, са̄пи иттхӣ авидӯре т̣ха̄не т̣хита̄ вийа пан̃н̃а̄йати. ра̄джа̄ дисва̄ ‘‘аттхидам̣ ка̄ран̣а’’нти тасса̄ ¶ т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си. са̄ тасмим̣ а̄гаччханте тхерасса васанапан̣н̣аса̄лам̣ павит̣т̣ха̄ вийа ахоси. ра̄джа̄пи та̄йа саддхим̣ тамева пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ саббаттха олокенто адисва̄ ¶ ‘‘на̄йам̣ ма̄туга̄мо, тхерасса еко каммавипа̄ко’’ти сан̃н̃ам̣ катва̄ пат̣хамам̣ тхерасса самӣпена гаччхантопи тхерам̣ авандитва̄ тасса ка̄ран̣асса абхӯтабха̄вам̣ н̃атва̄ а̄гамма тхерам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисинно ‘‘каччи, бханте, пин̣д̣акена на киламатха̄’’ти пуччхи. тхеро ‘‘ват̣т̣ати, маха̄ра̄джа̄’’ти а̄ха. ‘‘джа̄на̄махам̣, бханте, аййасса катхам̣, еварӯпена париккилесена саддхим̣ чаранта̄нам̣ тумха̄кам̣ ке на̄ма пасӣдиссанти, ито пат̣т̣ха̄йа во каттхачи гаманакиччам̣ наттхи, ахам̣ ¶ чатӯхи паччайехи тумхе упат̣т̣хахисса̄ми, тумхе йонисо манасика̄ре ма̄ памаджджиттха̄’’ти нибаддхабхиккхам̣ пат̣т̣хапеси. тхеро ра̄джа̄нам̣ упаттхамбхакам̣ лабхитва̄ бходжанасаппа̄йена екаггачитто хутва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тато пат̣т̣ха̄йа са̄ иттхӣ антарадха̄йи.
тада̄ маха̄субхадда̄ угганагаре миччха̄дит̣т̣хикакуле васама̄на̄ ‘‘саттха̄ мам̣ анукампатӯ’’ти упосатхам̣ адхит̣т̣ха̄йа нира̄магандха̄ хутва̄ упарипа̄са̄датале т̣хита̄ ‘‘има̄ни пуппха̄ни антаре ат̣т̣хатва̄ дасабаласса маттхаке вита̄нам̣ хутва̄ тит̣т̣ханту, дасабало има̄йа сан̃н̃а̄йа све пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ майхам̣ бхиккхам̣ ган̣хатӯ’’ти саччакирийам̣ катва̄ ат̣т̣ха суманапуппхамут̣т̣хийо виссаджджеси. пуппха̄ни гантва̄ дхаммадесана̄вела̄йа саттху маттхаке вита̄нам̣ хутва̄ ат̣т̣хам̣су. саттха̄ там̣ суманапуппхавита̄нам̣ дисва̄ читтенева субхадда̄йа бхиккхам̣ адхива̄сетва̄ пунадивасе арун̣е ут̣т̣хите а̄нандаттхерам̣ а̄ха – ‘‘а̄нанда, майам̣ аджджа дӯрам̣ бхиккха̄ча̄рам̣ гамисса̄ма, путхуджджана̄нам̣ адатва̄ арийа̄нам̣йева сала̄кам̣ дехӣ’’ти. тхеро бхиккхӯнам̣ а̄рочеси – ‘‘а̄вусо, саттха̄ аджджа дӯрам̣ бхиккха̄ча̄рам̣ гамиссати, путхуджджана̄ ма̄ ган̣ханту, арийа̄ва сала̄кам̣ ган̣хантӯ’’ти. кун̣д̣адха̄наттхеро ‘‘а̄хара, а̄вусо сала̄ка’’нти пат̣хамам̣йева хаттхам̣ паса̄реси. а̄нандо ‘‘саттха̄ та̄диса̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сала̄кам̣ на да̄пети, арийа̄нам̣йева да̄петӣ’’ти витаккам̣ уппа̄детва̄ гантва̄ саттху а̄рочеси. саттха̄ ‘‘а̄хара̄пентасса сала̄кам̣ дехӣ’’ти а̄ха. тхеро чинтеси – ‘‘саче кун̣д̣адха̄насса сала̄ка̄ да̄тум̣ на йутта̄, атха саттха̄ пат̣иба̄хеййа, бхависсати еттха ка̄ран̣а’’нти ‘‘кун̣д̣адха̄насса сала̄кам̣ дасса̄мӣ’’ти ¶ гаманам̣ абхинӣхари. кун̣д̣адха̄но тасса пуре а̄гамана̄ ева абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ иддхийа̄ а̄ка̄се т̣хатва̄ ‘‘а̄хара̄вусо, а̄нанда, саттха̄ мам̣ джа̄на̄ти, ма̄дисам̣ бхиккхум̣ пат̣хамам̣ сала̄кам̣ ган̣хантам̣ на саттха̄ нива̄ретӣ’’ти хаттхам̣ паса̄ретва̄ сала̄кам̣ ган̣хи. саттха̄ там̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ тхерам̣ имасмим̣ са̄сане пат̣хамам̣ сала̄кам̣ ган̣ханта̄нам̣ ¶ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. йасма̄ айам̣ тхеро ра̄джа̄нам̣ упаттхамбхакам̣ лабхитва̄ саппа̄йа̄ха̄рала̄бхена ¶ сама̄хитачитто випассана̄йа каммам̣ каронто упаниссайасампанната̄йа чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.4.1-16) –
‘‘сатта̄хам̣ пат̣исаллӣнам̣, сайамбхум̣ аггапуггалам̣;
пасанначитто сумано, буддхасет̣т̣хам̣ упат̣т̣хахим̣.
‘‘вут̣т̣хитам̣ ка̄ламан̃н̃а̄йа, падумуттарам̣ маха̄муним̣;
махантим̣ кадалӣкан̣н̣им̣, гахетва̄ упагаччхахам̣.
‘‘пат̣иггахетва̄ бхагава̄, саббан̃н̃ӯ локана̄йако;
мама читтам̣ паса̄денто, парибхун̃джи маха̄муни.
‘‘парибхун̃джитва̄ самбуддхо, саттхава̄хо ануттаро;
сака̄сане нисӣдитва̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йе ча санти самита̄ро, йаккха̄ имамхи паббате;
аран̃н̃е бхӯтабхабйа̄ни, сун̣анту вачанам̣ мама.
‘‘йо со буддхам̣ упат̣т̣ха̄си, мигара̄джам̣ва кесарим̣;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘ека̄дасан̃чаккхаттум̣ со, девара̄джа̄ бхависсати;
чатувӣсатиккхаттун̃ча, чаккаваттӣ бхависсати.
‘‘каппасатасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘аккоситва̄на саман̣е, сӣлаванте ана̄саве;
па̄пакаммавипа̄кена, на̄мадхеййам̣ лабхиссати.
‘‘тасса ¶ дхамме суда̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
кун̣д̣адха̄ноти на̄мена, са̄вако со бхависсати.
‘‘павивекамануйутто, джха̄йӣ джха̄нарато ахам̣;
тосайитва̄на саттха̄рам̣, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘са̄вакехи паривуто, бхиккхусан̇гхапураккхато;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, сала̄кам̣ га̄хайӣ джино.
‘‘екам̣сам̣ чӣварам̣ катва̄, вандитва̄ локана̄йакам̣;
вадатам̣ варасса пурато, пат̣хамам̣ аггахесахам̣.
‘‘тена каммена бхагава̄, дасасахассикампако;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси мам̣.
‘‘вӣрийам̣ ¶ ме дхурадхорайхам̣, йогаккхема̄дхива̄ханам̣;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣бхӯтассапи имасса тхерасса гун̣е аджа̄нанта̄ йе путхуджджана̄ бхиккхӯ тада̄ пат̣хамам̣ сала̄каггахан̣е ‘‘ким̣ ну кхо ета’’нти самачинтесум̣. тесам̣ вимативидхаманаттхам̣ тхеро а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассетва̄ ан̃н̃а̄падесена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘пан̃ча чхинде’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
15. таттха пан̃ча чхиндети апа̄йӯпапаттиниббаттанака̄ни пан̃чорамбха̄гийа̄ни сам̣йоджана̄ни па̄де бандханараджджукам̣ вийа пурисо саттхена хет̣т̣химамаггаттайена чхиндеййа паджахеййа. пан̃ча джахети упаридевалокӯпапаттихетубхӯта̄ни пан̃чуддхамбха̄гийасам̣йоджана̄ни пурисо гӣва̄йа бандханараджджукам̣ вийа арахаттамаггена джахеййа, чхиндеййа ва̄ти аттхо. пан̃ча чуттари бха̄вайети тесам̣йева уддхамбха̄гийасам̣йоджана̄нам̣ паха̄на̄йа саддха̄дӣни пан̃чиндрийа̄ни уттари ана̄га̄мимагга̄дхигамато упари бха̄веййа аггамагга̄дхигамавасена вад̣д̣хеййа. пан̃часан̇га̄тиготи евам̣бхӯто пана пан̃чаннам̣ ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хисан̇га̄нам̣ атиккаманена паха̄нена пан̃часан̇га̄тиго хутва̄. бхиккху ¶ огхатин̣н̣оти вуччатӣти саббатха̄ бхиннакилесата̄йа бхиккхӯти, ка̄мабхавадит̣т̣хиавиджджогхе таритва̄ тесам̣ па̄рабхӯте нибба̄не т̣хитоти ча вуччатӣти аттхо.
кун̣д̣адха̄наттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. белат̣т̣хасӣсаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йатха̄пи ¶ бхаддо а̄джан̃н̃оти а̄йасмато белат̣т̣хасӣсаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббатто бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ каронто упаниссайасампаттийа̄ абха̄вена висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пана бахум̣ кусалам̣ упачинитва̄ девамануссесу сам̣саранто ито екатим̣се каппе вессабхум̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасанначитто ма̄тулун̇гапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девесу ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатито сугатим̣ упагаччханто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатто бхагавато абхисамбодхийа̄ пуретарамева урувелакассапасса ¶ сантике та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аггим̣ паричаранто урувелакассападамане а̄диттапарийа̄йадесана̄йа (маха̄ва. 54; сам̣. ни. 4.28) пура̄н̣аджат̣иласахассена саддхим̣ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.68-73) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джотантам̣, пун̣н̣ама̄йева чандимам̣;
джалантам̣ дӣпаруккхам̣ва, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘ма̄тулун̇гапхалам̣ гайха, ада̄сим̣ саттхуно ахам̣;
даккхин̣еййасса вӣрасса, пасанно сехи па̄н̣ибхи.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ ¶ адхигата̄рахатто а̄йасмато дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикасса упаджджха̄йо айам̣ тхеро екадивасам̣ пхаласама̄паттито ут̣т̣ха̄йа там̣ сантам̣ пан̣ӣтам̣ нира̄мисам̣ сукхам̣ аттано пуббайоган̃ча паччавеккхитва̄ пӣтивегавасена ‘‘йатха̄пи бхаддо а̄джан̃н̃о’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
16. таттха йатха̄пӣти опаммапат̣ипа̄данаттхе нипа̄то. бхаддоти сундаро тха̄мабаласаматтхаджавапараккама̄дисампанно. а̄джан̃н̃оти а̄джа̄нӣйо джа̄тима̄ ка̄ран̣а̄ка̄ран̣а̄нам̣ а̄джа̄нанако. со тивидхо усабха̄джан̃н̃о асса̄джан̃н̃о хаттха̄джан̃н̃оти. тесу усабха̄джан̃н̃о идха̄дхиппето. со ча кхо чхекакасанакичче нийутто, тена̄ха ‘‘нан̇гала̄ваттанӣ’’ти. нан̇галасса пха̄ласса а̄ваттанако, нан̇галам̣ ито чито ча а̄ваттетва̄ кхетте касанакоти аттхо. нан̇галам̣ ва̄ а̄ваттайати еттха̄ти нан̇гала̄ваттам̣ ¶ , кхетте нан̇галапатхо, тасмим̣ нан̇гала̄ваттани. га̄тха̄сукхаттхан̃хеттха ‘‘ваттанӣ’’ти дӣгхам̣ катва̄ вуттам̣. сикхӣти маттхаке ават̣т̣ха̄нато сикха̄садисата̄йа сикха̄, син̇гам̣. тадасса аттхӣти сикхӣ. апаре пана ‘‘какудхам̣ идха ‘сикха̄’ти адхиппета’’нти ваданти, убхайатха̄пи падха̄нан̇гакиттанаметам̣ ‘‘сикхӣ’’ти. аппакасирена̄ти аппакиламатхена. раттиндива̄ти раттийо дива̄ ча, евам̣ мамам̣ аппакасирена гаччхантӣти йоджана̄. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ ‘‘бхаддо усабха̄джа̄нӣйо касане нийутто гханатин̣амӯла̄дикепи нан̇галапатхе там̣ аган̣енто аппакасирена ито чито ча париваттенто гаччхати, йа̄ва касанатин̣а̄нам̣ париссамам̣ дассети, евам̣ мамам̣ раттиндива̄пи аппакасиренева гаччханти атиккамантӣ’’ти. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘сукхе ладдхе нира̄мисе’’ти. йасма̄ ка̄ма̄мисалока̄мисават̣т̣а̄мисехи ¶ асаммиссам̣ сантам̣ пан̣ӣтам̣ пхаласама̄паттисукхам̣ ладдхам̣, тасма̄ти аттхо. паччатте четам̣ бхуммавачанам̣ йатха̄ ‘‘ванаппагумбе’’ (кху. па̄. 6.13; су. ни. 236) ‘‘тена вата ре ваттаббе’’ти (катха̄. 1) ча. атха ва̄ тато пабхути раттиндива̄ аппакасирена гаччхантӣти вича̄ран̣а̄йа а̄ха – ‘‘сукхе ладдхе нира̄мисе’’ти, нира̄мисе сукхе ладдхе сати тасса ладдхака̄лато пат̣т̣ха̄йа̄ти аттхо.
белат̣т̣хасӣсаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. да̄сакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
миддхӣ ¶ йада̄ти а̄йасмато да̄сакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира ито еканавуте каппе ануппанне татха̄гате аджитасса на̄ма паччекабуддхасса гандхама̄данато мануссапатхам̣ отаритва̄ ан̃н̃атарасмим̣ га̄ме пин̣д̣а̄йа чарантасса манорама̄ни амбапхала̄ни ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле са̄сане паббаджитва̄ виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ пун̃н̃ам̣ ака̄си. евам̣ кусалакаммаппасуто хутва̄ сугатито ¶ сугатим̣ упагаччханто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ кулагехе ниббатти. да̄сакотисса на̄мам̣ ахоси. со ана̄тхапин̣д̣икена гахапатина̄ виха̄рапат̣иджагганакамме т̣хапито саккаччам̣ виха̄рам̣ пат̣иджагганто абхин̣хам̣ буддхадассанена дхаммассаванена ча пат̣иладдхасаддхо паббаджи. кечи пана бхан̣анти – ‘‘айам̣ кассапасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вайаппатто ан̃н̃атарам̣ кхӣн̣а̄саваттхерам̣ упат̣т̣хаханто кин̃чи каммам̣ ка̄ра̄петука̄мо тхерам̣ а̄н̣а̄песи. со тена каммена амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле са̄ваттхийам̣ ана̄тхапин̣д̣икасса да̄сийа̄ куччхимхи ниббатто вайаппатто сет̣т̣хина̄ виха̄рапат̣иджаггане т̣хапито вуттанайенева пат̣иладдхасаддхо ахоси. маха̄сет̣т̣хи тасса сӣла̄ча̄рам̣ аджджха̄сайан̃ча н̃атва̄ бхуджиссам̣ катва̄ ‘йатха̄сукхам̣ паббаджа̄’ти а̄ха. там̣ бхиккхӯ пабба̄джесу’’нти. со паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа кусӣто хӣнавӣрийо хутва̄ на кин̃чи ваттапат̣иваттам̣ кароти, куто саман̣адхаммам̣, кевалам̣ йа̄вадаттхам̣ бхун̃джитва̄ нидда̄бахуло вихарати. дхаммассаванака̄лепи екам̣ кон̣ам̣ пависитва̄ парисапарийанте нисинно гхуругхурупасса̄сӣ нидда̄йатева. атхасса бхагава̄ пуббӯпаниссайам̣ олокетва̄ сам̣вегаджананаттхам̣ ‘‘миддхӣ йада̄ хоти махаггхасо ча̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
17. таттха миддхӣти тхинамиддха̄бхибхӯто, йан̃хи миддхам̣ абхибхавати, там̣ тхинампи абхибхаватева. йада̄ти йасмим̣ ка̄ле. махаггхасоти маха̄бходжано, а̄харахаттхакаалам̣са̄т̣акататтхават̣т̣акака̄кама̄сакабхуттавамитака̄нам̣ ¶ ан̃н̃атаро вийа. нидда̄йита̄ти супанасӣло. сампариваттаса̄йӣти сампариваттакам̣ сампариваттакам̣ нипаджджитва̄ убхайенапи сеййасукхам̣ пассасукхам̣ миддхасукхам̣ ¶ ануйуттоти дассети. нива̄папут̣т̣хоти кун̣д̣ака̄дина̄ сӯкарабхаттена пут̣т̣хо бхарито. гхарасӯкаро хи ба̄лака̄лато пат̣т̣ха̄йа посийама̄но тхӯласарӣрака̄ле геха̄ бахи никкхамитум̣ алабханто хет̣т̣ха̄ман̃ча̄дӣсу ¶ сампариваттетва̄ сампариваттетва̄ сайатева. идам̣ вуттам̣ хоти – йада̄ пурисо миддхӣ ча хоти махаггхасо ча нива̄папут̣т̣хо маха̄вара̄хо вийа ан̃н̃ена ирийа̄патхена йа̄петум̣ асакконто нидда̄йанасӣло сампариваттаса̄йӣ, тада̄ со ‘‘аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄’’ти тӣн̣и лаккхан̣а̄ни манасика̄тум̣ на саккоти. тесам̣ аманасика̄ра̄ мандапан̃н̃о пунаппунам̣ габбхам̣ упети, габбха̄ва̄сато на паримуччатева̄ти. там̣ сутва̄ да̄сакаттхеро сам̣вегаджа̄то випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.74, 80-84) –
‘‘аджито на̄ма самбуддхо, химаванте васӣ тада̄;
чаран̣ена ча сампанно, сама̄дхикусало муни.
‘‘суван̣н̣аван̣н̣е самбуддхе, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахе;
ратхийам̣ пат̣ипаджджанте, амбапхаламада̄сахам̣.
‘‘еканавуте ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхеро има̄йа га̄тха̄йа мам̣ бхагава̄ овади, ‘‘айам̣ га̄тха̄ майхам̣ ан̇кусабхӯта̄’’ти тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си. тайидам̣ тхерасса париватта̄ха̄ранайена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ джа̄там̣.
да̄сакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. син̇га̄лапитуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
аху буддхасса да̄йа̄доти син̇га̄лакапитуттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира ито чатунавуте каппе сатарам̣сим̣ на̄ма паччекасамбуддхам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо вандитва̄ аттано хаттхагатам̣ та̄лапхалам̣ ада̄си. тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ ¶ пун̃н̃а̄ни катва̄ ¶ сугатӣсуйева сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле мануссайонийам̣ ниббатто са̄сане пат̣иладдхасаддхо хутва̄ паббаджитва̄ ат̣т̣хикасан̃н̃ам̣ бха̄веси. пуна имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ кулагехе ниббаттитва̄ вайаппатто да̄рапариггахам̣ катва̄ екам̣ путтам̣ лабхитва̄ тасса ‘‘син̇га̄лако’’ти на̄мам̣ ака̄си. тена ¶ нам̣ син̇га̄лакапита̄ти вохаранти. со апарабха̄ге гхарабандханам̣ паха̄йа са̄сане паббаджи. тасса бхагава̄ аджджха̄сайам̣ олокенто ат̣т̣хикасан̃н̃а̄каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. со там̣ гахетва̄ бхаггесу вихарати сусума̄рагире бхесакал̣а̄ване, атхасса тасмим̣ ване адхиваттха̄ девата̄ усса̄хаджананаттхам̣ ‘‘бха̄вана̄пхалам̣ начирассева хаттхагатам̣ кариссатӣ’’ти имаматтхам̣ ан̃н̃а̄падесена вибха̄вентӣ ‘‘аху буддхасса да̄йа̄до’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
18. таттха ахӯти хоти, ваттама̄наттхе хи идам̣ атӣтака̄лавачанам̣. буддхасса̄ти саббан̃н̃убуддхасса. да̄йа̄доти дхаммада̄йа̄до нававидхасса локуттарадхаммада̄йасса аттано самма̄пат̣ипаттийа̄ а̄да̄йако ган̣ханако. атха ва̄ ахӯти ахоси. евам̣на̄масса буддхасса да̄йа̄дабха̄ве кочи вибандхо ида̄нева бхависсатӣти адхиппа̄йо. тена̄ха ‘‘ман̃н̃ехам̣ ка̄мара̄гам̣ со, кхиппамева вахиссатӣ’’ти. бхесакал̣а̄ванети бхесакена на̄ма йаккхена лабхитатта̄ париггахитатта̄, бхесакал̣а̄нам̣ ва̄ кат̣т̣ха̄дӣнам̣ бахулата̄йа ‘‘бхесакал̣а̄вана’’нти ладдхана̄ме аран̃н̃е. тасса бхиккхуно буддхасса да̄йа̄дабха̄ве ка̄ран̣ам̣ ваданто ‘‘кевалам̣ ат̣т̣хисан̃н̃а̄йа, апхарӣ патхавим̣ има’’нти а̄ха. таттха кеваланти сакалам̣ анавасесам̣. ат̣т̣хисан̃н̃а̄йа̄ти ат̣т̣хикабха̄вана̄йа. апхарӣти ‘‘ат̣т̣хӣ’’ти адхимуччанавасена паттхари. патхавинти аттабха̄вапатхавим̣. аттабха̄во хи идха ‘‘патхавӣ’’ти вутто ‘‘ко имам̣ патхавим̣ виччессатӣ’’тиа̄дӣсу вийа. ман̃н̃еханти ман̃н̃е ахам̣. ‘‘ман̃н̃а̄ха’’нтипи па̄т̣хо. соти со бхиккху. кхиппамева начирассева ка̄мара̄гам̣ пахиссати паджахиссатӣти ман̃н̃е. касма̄? ат̣т̣хикасан̃н̃а̄йа ка̄мара̄гасса уджупат̣ипаккхабха̄вато. идам̣ вуттам̣ хоти – йо екасмим̣ падесе ладдха̄йа аттхикасан̃н̃а̄йа сакалам̣ аттано саббесам̣ ва̄ аттабха̄вам̣ ¶ ‘‘ат̣т̣хӣ’’твева пхаритва̄ т̣хито, со бхиккху там̣ ат̣т̣хикаджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанто начиренева ана̄га̄мимаггена ка̄мара̄гам̣ ¶ , саббам̣ ва̄ ка̄манат̣т̣хена ‘‘ка̄мо’’, ран̃джанат̣т̣хена ‘‘ра̄го’’ти ча ладдхана̄мам̣ тан̣хам̣ аггамаггена паджахиссатӣти. имам̣ га̄тхам̣ сутва̄ со тхеро ‘‘айам̣ девата̄ майхам̣ усса̄хаджананаттхам̣ евама̄ха̄’’ти аппат̣ива̄навӣрийам̣ адхит̣т̣ха̄йа випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.85-90) –
‘‘сатарам̣сӣ на̄ма бхагава̄, сайамбхӯ апара̄джито;
вивека̄ ут̣т̣хахитва̄на, гочара̄йа̄бхиниккхами.
‘‘пхалахаттхо ¶ ахам̣ дисва̄, упагаччхим̣ нара̄сабхам̣;
пасанначитто сумано, та̄лапхаламада̄сахам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ та̄йа девата̄йа вуттавачанам̣ патима̄ненто тамева га̄тхам̣ уда̄навасена абха̄си. тадевасса тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
син̇га̄лапитуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. кулаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
удакан̃хи найантӣти а̄йасмато кулаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира тхеро пуббепи виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ кусалам̣ упачинитва̄ адхика̄расампанно випассим̣ бхагавантам̣ а̄ка̄се гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо на̄л̣икерапхалам̣ да̄тука̄мо ат̣т̣ха̄си. саттха̄ тасса читтам̣ н̃атва̄ отаритва̄ пат̣игган̣хи. со ативийа пасанначитто хутва̄ тенева саддха̄пат̣ила̄бхена саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ паббаджджам̣ йа̄чи, саттха̄ ан̃н̃атарам̣ бхиккхум̣ ¶ а̄н̣а̄песи – ‘‘имам̣ пурисам̣ пабба̄джехӣ’’ти. со паббаджитва̄ ладдхӯпасампадо саман̣адхаммам̣ катва̄ тато чуто чхапи буддхантара̄ни девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатти. кулотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто са̄сане ладдхаппаса̄до бхагавато сантике паббаджитва̄ виккхепабахулата̄йа висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. атхекадивасам̣ га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависанто антара̄магге бхӯмим̣ кхан̣итва̄ ¶ удакава̄хакам̣ катва̄ иччхитиччхитат̣т̣ха̄не удакам̣ ненте пурисе дисва̄ там̣ саллаккхетва̄ га̄мам̣ павит̣т̣хо ан̃н̃атарам̣ усука̄рам̣ усудан̣д̣акам̣ усуйанте паккхипитва̄ аккхикот̣ийа̄ олокетва̄ уджум̣ каронтам̣ дисва̄ тампи саллаккхетва̄ гаччханто пурато гантва̄ аранемина̄бхиа̄дике ратхачакка̄вайаве таччханте таччхаке дисва̄ тампи саллаккхетва̄ виха̄рам̣ пависитва̄ катабхаттакиччо паттачӣварам̣ пат̣иса̄метва̄ дива̄виха̄ре нисинно аттана̄ дит̣т̣ханимитта̄ни упама̄бха̄вена гахетва̄ аттано читтадамане упаненто ‘‘ачетанам̣ удакампи манусса̄ иччхикиччхитат̣т̣ха̄нам̣ найанти татха̄ ачетанам̣ ван̇кампи сарадан̣д̣ам̣ упа̄йена наменто уджум̣ каронти ¶ , татха̄ ачетанам̣ кат̣т̣хакал̣ин̇гара̄дим̣ таччхака̄ немиа̄дивасена ван̇кам̣ уджун̃ча каронти. атха касма̄ ахам̣ сакачиттам̣ уджум̣ на карисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ гхат̣енто ва̄йаманто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.91-99) –
‘‘нагаре бандхуматийа̄, а̄ра̄мико ахам̣ тада̄;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, гаччхантам̣ анилан̃джасе.
‘‘на̄л̣икерапхалам̣ гайха, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
а̄ка̄се т̣хитако санто, пат̣игган̣хи маха̄йасо.
‘‘виттисан̃джанано майхам̣, дит̣т̣хадхаммасукха̄вахо;
пхалам̣ буддхасса датва̄на, виппасаннена четаса̄.
‘‘адхигаччхим̣ тада̄ пӣтим̣, випулан̃ча сукхуттамам̣;
уппаджджатева ратанам̣, ниббаттасса тахим̣ тахим̣.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘диббачаккху висуддхам̣ ме, сама̄дхикусало ахам̣;
абхин̃н̃а̄па̄рамиппатто, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ йа̄ни нимитта̄ни ан̇кусе катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и, техи саддхим̣ аттано читтадаманам̣ сам̣сандитва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘удакан̃хи найанти неттика̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
19. таттха удакам̣ хӣти хи-саддо нипа̄таматтам̣. найантӣти патхавийа̄ там̣ там̣ тхалат̣т̣ха̄нам̣ кхан̣итва̄ ниннат̣т̣ха̄нам̣ пӯретва̄ ма̄тикам̣ ва̄ катва̄ руккхадон̣им̣ ва̄ т̣хапетва̄ аттано иччхитиччхитат̣т̣ха̄нам̣ ненти. татха̄ те нентӣти неттика̄. теджананти кан̣д̣ам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – неттика̄ аттано ручийа̄ иччхитиччхитат̣т̣ха̄нам̣ удакам̣ найанти, усука̄ра̄пи та̄петва̄ теджанам̣ намайанти уджум̣ каронти. наманавасена таччхака̄ немиа̄дӣнам̣ аттха̄йа таччханта̄ да̄рум̣ намайанти аттано ручийа̄ уджум̣ ва̄ ван̇кам̣ ва̄ каронти. евам̣ еттакам̣ а̄рамман̣ам̣ ¶ катва̄ суббата̄ йатха̄сама̄диннена ¶ сӣла̄дина̄ сундаравата̄ дхӣра̄ сота̄паттимагга̄дӣнам̣ уппа̄дента̄ атта̄нам̣ даменти, арахаттам̣ пана паттесу екантаданта̄ на̄ма хонтӣти.
кулаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. аджитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
маран̣е ме бхайам̣ наттхӣти а̄йасмато аджитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира еканавуте каппе випассим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасанначитто капиттхапхалам̣ ада̄си. тато парампи там̣ там̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ каппе ануппанне ева амха̄кам̣ саттхари са̄ваттхийам̣ маха̄косаларан̃н̃о агга̄санийасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти. тасса аджитоти на̄мам̣ ахоси. тасмин̃ча самайе ¶ са̄ваттхива̄сӣ ба̄варӣ на̄ма бра̄хман̣о тӣхи маха̄пурисалаккхан̣ехи саманна̄гато тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ са̄ваттхито никкхамитва̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ годха̄варӣтӣре капиттха̄ра̄ме васати. атха аджито тасса сантике паббаджито аттхака̄ма̄йа девата̄йа чодитена ба̄варина̄ саттху сантикам̣ песито тиссаметтеййа̄дӣхи саддхим̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ манаса̄ва пан̃хе пуччхитва̄ тесу виссаджджитесу пасанначитто саттху сантике паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.7-11) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, капиттхам̣ ададим̣ пхалам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ дада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патто сӣхана̄дам̣ наданто ‘‘маран̣е ме бхайам̣ наттхӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
20. таттха маран̣ети маран̣анимиттам̣ маран̣ахету. мети майхам̣, бхайам̣ наттхи уччхиннабхавамӯлата̄йа париккхӣн̣аджа̄тикатта̄ ¶ . ануччхиннабхавамӯла̄нан̃хи ‘‘кӣдисӣ ну кхо майхам̣ а̄йатим̣ уппаттӣ’’ти маран̣ато бхайам̣ бхавеййа. никантӣти апеккха̄ тан̣ха̄, са̄ наттхи джӣвите супаримаддитасан̇кха̄рата̄йа ¶ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ дуккха̄са̄рака̄дибха̄вена сут̣т̣ху упат̣т̣хаханато. евам̣бхӯто ча̄хам̣ сандехам̣ сарӣрам̣, сакам̣ ва̄ дехам̣ дехасан̇кха̄там̣ дуккхабха̄рам̣ никкхиписса̄ми чхад̣д̣есса̄ми, никкхипанто ча ‘‘‘имина̄ сарӣракена са̄дхетаббам̣ са̄дхитам̣, ида̄ни там̣ екам̣сена чхад̣д̣анӣйамева̄’ти пан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ сампаджа̄но сативепуллаппаттийа̄ пат̣иссато никкхиписса̄мӣ’’ти. имам̣ пана га̄тхам̣ ватва̄ тхеро джха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ таданантарам̣ паринибба̄йӣти.
аджитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. татийавагго
1. нигродхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на̄хам̣ ¶ ¶ бхайасса бха̄йа̄мӣти а̄йасмато нигродхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира ито ат̣т̣ха̄расе каппасате бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббаттитва̄ вайаппатто ка̄месу а̄дӣнавам̣ неккхамме ча а̄нисам̣сам̣ дисва̄ гхарабандханам̣ паха̄йа аран̃н̃а̄йатанам̣ пависитва̄ ан̃н̃атарасмим̣ са̄лаване пан̣н̣аса̄лам̣ катва̄ та̄пасапаббаджам̣ паббаджитва̄ ванамӯлапхала̄ха̄ро васати. тена самайена пийадассӣ на̄ма самма̄самбуддхо локе уппаджджитва̄ садевакасса локасса дхамма̄матавассена килесасанта̄пам̣ нибба̄пенто екадивасам̣ та̄пасе анукампа̄йа там̣ са̄лаванам̣ пависитва̄ ниродхасама̄паттим̣ сама̄панно. та̄пасо ванамӯлапхалаттха̄йа гаччханто бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо пуппхитаса̄ладан̣д̣аса̄кха̄йо гахетва̄ са̄ламан̣д̣апам̣ катва̄ там̣ саббаттхакамева са̄лапуппхехи сан̃чха̄детва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ пӣтисоманассавасенева а̄ха̄раттха̄йапи агантва̄ намассама̄но ат̣т̣ха̄си. саттха̄ ниродхато вут̣т̣ха̄йа тасса анукампа̄йа ‘‘бхиккхусан̇гхо а̄гаччхатӯ’’ти чинтеси, ‘‘бхиккхусан̇гхепи ¶ читтам̣ паса̄дессатӣ’’ти. та̄вадева бхиккхусан̇гхо а̄гато. со бхиккхусан̇гхампи дисва̄ пасаннама̄насо вандитва̄ ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. саттха̄ ситасса па̄тукаран̣а̄падесена тасса бха̄виним̣ сампаттим̣ пака̄сенто дхаммам̣ катхетва̄ пакка̄ми саддхим̣ бхиккхусан̇гхена. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесуйева сам̣саранто виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ кусалам̣ упачинитва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббатти, нигродхотисса на̄мам̣ ахоси. со джетаванапат̣иггахан̣адивасе буддха̄нубха̄вадассанена сан̃джа̄таппаса̄до паббаджитва̄ випассанам̣ а̄рабхитва̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.190-220) –
‘‘аджджхога̄хетва̄ са̄лаванам̣, сукато ассамо мама;
са̄лапуппхехи сан̃чханно, васа̄ми випине тада̄.
‘‘пийадассӣ ¶ ча бхагава̄, сайамбхӯ аггапуггало;
вивекака̄мо самбуддхо, са̄лаванамупа̄гами.
‘‘ассама̄ ¶ абхиниккхамма, паванам̣ агама̄сахам̣;
мӯлапхалам̣ гавесанто, а̄хинда̄ми ване тада̄.
‘‘таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, пийадассим̣ маха̄йасам̣;
сунисиннам̣ сама̄паннам̣, вирочантам̣ маха̄ване.
‘‘чатудан̣д̣е т̣хапетва̄на, буддхасса упарӣ ахам̣;
ман̣д̣апам̣ сукатам̣ катва̄, са̄лапуппхехи чха̄дайим̣.
‘‘сатта̄хам̣ дха̄райитва̄на, ман̣д̣апам̣ са̄лачха̄дитам̣;
таттха читтам̣ паса̄детва̄, буддхасет̣т̣хамавандахам̣.
‘‘бхагава̄ тамхи самайе, вут̣т̣хахитва̄ сама̄дхито;
йугаматтам̣ пеккхама̄но, нисӣди пурисуттамо.
‘‘са̄вако варун̣о на̄ма, пийадассисса саттхуно;
васӣсатасахассехи, упагаччхи вина̄йакам̣.
‘‘пийадассӣ ча бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, ситам̣ па̄тукарӣ джино.
‘‘ануруддхо упат̣т̣ха̄ко, пийадассисса саттхуно;
екам̣сам̣ чӣварам̣ катва̄, апуччхиттха маха̄муним̣.
‘‘ко ну кхо бхагава̄ хету, ситакаммасса саттхуно;
ка̄ран̣е виджджама̄намхи, саттха̄ па̄тукаре ситам̣.
‘‘сатта̄хам̣ са̄лаччхаданам̣, йо ме дха̄реси ма̄н̣аво;
тасса каммам̣ саритва̄на, ситам̣ па̄тукарим̣ ахам̣.
‘‘анока̄сам̣ на пасса̄ми, йаттха пун̃н̃ам̣ випаччати;
девалоке мануссе ва̄, ока̄сова на саммати.
‘‘девалоке васантасса, пун̃н̃акаммасаман̇гино;
йа̄вата̄ париса̄ тасса, са̄лаччханна̄ бхависсати.
‘‘таттха ¶ диббехи наччехи, гӣтехи ва̄дитехи ча;
рамиссати сада̄ санто, пун̃н̃акаммасама̄хито.
‘‘йа̄вата̄ париса̄ тасса, гандхагандхӣ бхависсати;
са̄ласса пуппхавассо ча, павассиссати та̄ваде.
‘‘тато чутойам̣ мануджо, ма̄нусам̣ а̄гамиссати;
идха̄пи са̄лаччхаданам̣, саббака̄лам̣ дхариссати.
‘‘идха наччан̃ча гӣтан̃ча, саммата̄л̣асама̄хитам̣;
парива̄рессанти мам̣ ниччам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘уггаччханте ¶ ча сӯрийе, са̄лавассам̣ павассате;
пун̃н̃акаммена сам̣йуттам̣, вассате саббака̄ликам̣.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма на̄мена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхамме суда̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘дхаммам̣ абхисаментасса, са̄лаччханнам̣ бхависсати;
читаке джха̄йама̄насса, чхаданам̣ таттха хессати.
‘‘випа̄кам̣ киттайитва̄на, пийадассӣ маха̄муни;
париса̄йа дхаммам̣ десеси, таппенто дхаммавут̣т̣хийа̄.
‘‘тим̣сакаппа̄ни девесу, девараджджамака̄райим̣;
сат̣т̣хи ча саттаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘девалока̄ идха̄гантва̄, лабха̄ми випулам̣ сукхам̣;
идха̄пи са̄лаччхаданам̣, ман̣д̣апасса идам̣ пхалам̣.
‘‘айам̣ паччхимако майхам̣, чаримо ваттате бхаво;
идха̄пи са̄лаччхаданам̣, хессати саббака̄ликам̣.
‘‘маха̄муним̣ тосайитва̄, готамам̣ сакйапун̇гавам̣;
паттомхи ачалам̣ т̣ха̄нам̣, хитва̄ джайапара̄джайам̣.
‘‘ат̣т̣ха̄расе ¶ каппасате, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, буддхасет̣т̣хасса сантике;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄санам̣.
‘‘пат̣исамбхида̄ чатассо, вимоккха̄пи ча ат̣т̣химе;
чхал̣абхин̃н̃а̄ саччхиката̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
евам̣ пана чхал̣абхин̃н̃о хутва̄ пхаласукхена вӣтина̄менто са̄санасса ниййа̄никабха̄вавибха̄ванаттхам̣ ан̃н̃а̄бйа̄каран̣авасена ‘‘на̄хам̣ бхайасса бха̄йа̄мӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
21. таттха бха̄йанти етасма̄ти бхайам̣, джа̄тиджара̄ди. бхайасса̄ти ниссакке са̄мивачанам̣, бхайато бха̄йитаббанимиттам̣ джа̄тиджара̄маран̣а̄дина̄ хетуна̄ на̄хам̣ бха̄йа̄мӣти аттхо. таттха ка̄ран̣ама̄ха ¶ ‘‘саттха̄ но аматасса ковидо’’ти. амха̄кам̣ саттха̄ амате кусало венеййа̄нам̣ аматада̄не чхеко. йаттха бхайам̣ на̄ватит̣т̣хатӣти йасмим̣ нибба̄не йатха̄вуттам̣ бхайам̣ на тит̣т̣хати ока̄сам̣ на лабхати. тена̄ти тато нибба̄нато. ваджантӣти абхайат̣т̣ха̄намева гаччханти. нибба̄нан̃хи абхайат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. кена пана ваджантӣти а̄ха ‘‘маггена ваджанти бхиккхаво’’ти, ат̣т̣хан̇гикена арийамаггена саттху ова̄дакаран̣а̄ бхиккхӯ сам̣са̄ре бхайасса иккханака̄ти аттхо. йаттха̄ти ва̄ йам̣ нимиттам̣ йасса арийамаггасса ¶ адхигамахету атта̄нува̄да̄дикам̣ пан̃чавӣсативидхампи бхайам̣ на̄ватит̣т̣хати патит̣т̣хам̣ на лабхати, тена арийена маггена ваджанти абхайат̣т̣ха̄нам̣ саттху са̄сане бхиккхӯ, тена маггена ахампи гато, тасма̄ на̄хам̣ бхайасса бха̄йа̄мӣти тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
нигродхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. читтакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
нӣла̄сугӣва̄ти ¶ а̄йасмато читтакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарабуддхака̄лато пат̣т̣ха̄йа виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ а̄чинанто ито еканавуте каппе мануссайонийам̣ ниббаттитва̄ вин̃н̃уттам̣ патто випассим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо пуппхехи пӯджам̣ катва̄ вандитва̄ ‘‘сантадхаммена на̄ма еттха бхавитабба’’нти саттхари нибба̄не ча адхимуччи. со тена пун̃н̃акаммена тато чуто та̄ватим̣сабхаване ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти читтако на̄ма на̄мена. со бхагавати ра̄джагахам̣ гантва̄ вел̣уване вихаранте саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃а̄йатанам̣ пависитва̄ бха̄вана̄нуйутто джха̄нам̣ ниббаттетва̄ джха̄напа̄дакам̣ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ начиренева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.1-7) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джотантам̣, нисиннам̣ паббатантаре;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, випассим̣ локана̄йакам̣.
‘‘тӣн̣и кин̇кан̣ипуппха̄ни, паггайха абхиропайим̣;
самбуддхам̣ абхипӯджетва̄, гаччха̄ми даккхин̣а̄мукхо.
‘‘тена ¶ каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣сам̣ агаччхахам̣.
‘‘еканавуте ито каппе, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттха̄рам̣ вандитум̣ ра̄джагахам̣ упагато таттха бхиккхӯхи ‘‘ким̣, а̄вусо, аран̃н̃е аппаматто виха̄сӣ’’ти пут̣т̣хо аттано аппама̄давиха̄раниведанена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘нӣла̄сугӣва̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
22. таттха ¶ нӣла̄сугӣва̄ти нӣласугӣва̄, га̄тха̄сукхаттхан̃хеттха дӣгхо ¶ като, ра̄дживантата̄йа сундара̄йа гӣва̄йа саманна̄гатоти аттхо. те йебхуййена ча нӣлаван̣н̣ата̄йа нӣла̄. собханакан̣т̣хата̄йа сугӣва̄. сикхиноти маттхаке джа̄та̄йа сикха̄йа сассирикабха̄вена сикхино. мора̄ти майӯра̄. ка̄рамбхийанти ка̄рамбаруккхе. ка̄рамбхийанти ва̄ тасса ванасса на̄мам̣. тасма̄ ка̄рамбхийанти ка̄рамбхана̄маке ванети аттхо. абхинадантӣти па̄вуссака̄ле мегхагаджджитам̣ сутва̄ кека̄саддам̣ каронта̄ утусампада̄сиддхена сарена хам̣са̄дике абхибхаванта̄ вийа наданти. тети те мора̄. сӣтава̄такӣл̣ита̄ти сӣтена мегхава̄тена сан̃джа̄такӣл̣ита̄ мадхуравасситам̣ вассанта̄. суттанти бхаттасаммадавиноданаттхам̣ сайитам̣, ка̄йакиламатхапат̣ипассамбхана̄йа ва̄ анун̃н̃а̄тавела̄йам̣ супантам̣. джха̄йанти саматхавипассана̄джха̄нехи джха̄йанасӣлам̣ бха̄вана̄нуйуттам̣. нибодхентӣти пабодхенти. ‘‘имепи на̄ма ниддам̣ анупагантва̄ джа̄гаранта̄ аттана̄ каттаббам̣ каронти, киман̇гам̣ пана̄ха’’нти евам̣ сампаджан̃н̃уппа̄данена сайанато вут̣т̣ха̄пентӣти адхиппа̄йо.
читтакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. госа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ахам̣ кхо вел̣угумбасминти а̄йасмато госа̄латтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ а̄чинанто ито еканавуте каппе ан̃н̃атарасмим̣ паббате руккхаса̄кха̄йам̣ оламбама̄нам̣ паччекабуддхасса пам̣сукӯлачӣварам̣ дисва̄ ‘‘арахаддхаджо вата̄йа’’нти пасанначитто пуппхехи пӯджехи. со тена пун̃н̃акаммена ¶ та̄ватим̣сабхаване ниббатто ¶ . тато пат̣т̣ха̄йа девамануссесуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе иббхакуле ниббатто госа̄ло на̄ма на̄мена. сон̣ена пана кот̣икан̣н̣ена катапаричайатта̄ тасса паббаджитабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘сопи на̄ма маха̄вибхаво паббаджиссати ¶ , киман̇гам̣ пана̄ха’’нти сан̃джа̄тасам̣вего бхагавато сантике паббаджитва̄ чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ саппа̄йам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ гавесанто аттано джа̄тага̄масса авидӯре екасмим̣ са̄нупаббате виха̄си. тасса ма̄та̄ дивасе дивасе бхиккхам̣ дети. атхекадивасам̣ га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хасса ма̄та̄ мадхусаккхара̄бхисан̇кхатам̣ па̄йа̄сам̣ ада̄си. со там̣ гахетва̄ тасса паббатасса чха̄йа̄йам̣ ан̃н̃атарасса вел̣угумбасса мӯле нисӣдитва̄ парибхун̃джитва̄ дховитапаттапа̄н̣ӣ випассанам̣ а̄рабхи. бходжанасаппа̄йала̄бхена ка̄йачитта̄нам̣ каллата̄йа сама̄хито удайаббайан̃а̄н̣а̄дике тиккхе сӯре ваханте аппакасиренева випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ бха̄ванам̣ маттхакам̣ па̄пенто саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.8-14) –
‘‘химавантасса авидӯре, удан̇ган̣о на̄ма паббато;
таттхаддасам̣ пам̣сукӯлам̣, думаггамхи виламбитам̣.
‘‘тӣн̣и кин̇кан̣ипуппха̄ни, очинитва̄нахам̣ тада̄;
хет̣т̣ха̄ пахат̣т̣хена читтена, пам̣сукӯлам̣ апӯджайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣сам̣ агаччхахам̣.
‘‘еканавуте ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пӯджитва̄ арахаддхаджам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана адхигантва̄ дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄раттхам̣ паббатаса̄нумева гантука̄мо аттано пат̣ипаттим̣ паведенто ‘‘ахам̣ кхо вел̣угумбасми’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
23. таттха вел̣угумбасминти вел̣угаччхасса самӣпе, тасса чха̄йа̄йам̣. бхутва̄на мадхупа̄йасанти мадхупаситтапа̄йа̄сам̣ бхун̃джитва̄. падаккхин̣анти падаккхин̣агга̄хена, саттху ова̄дасса самма̄ сампат̣иччханена̄ти аттхо. саммасанто кхандха̄нам̣ ¶ удайаббайанти пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣ удайаббайан̃ча випассанто, йадипи ида̄ни ¶ катакиччо, пхаласама̄паттим̣ пана сама̄паджджитум̣ випассанам̣ пат̣т̣хапентоти адхиппа̄йо. са̄нум̣ пат̣игамисса̄мӣти пуббе майа̄ вуттхапаббатаса̄нумева уддисса ¶ гаччхисса̄ми. вивекаманубрӯхайанти пат̣ипассаддхививекам̣ пхаласама̄паттика̄йавивекан̃ча парибрӯхайанто, тасса ва̄ парибрӯханахету гамисса̄мӣти. евам̣ пана ватва̄ тхеро таттхева гато, айамева ча имасса тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахоси.
госа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. сугандхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
анувассико паббаджитоти а̄йасмато сугандхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира ито два̄навуте каппе тиссасса на̄ма самма̄самбуддхасса ка̄ле мануссайонийам̣ ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто мигабйадханена аран̃н̃е вичарати. саттха̄ тасса анукампа̄йа падавал̣ан̃джам̣ дассетва̄ гато. со саттху падачетийа̄ни дисва̄ пуримабуддхесу ката̄дхика̄рата̄йа ‘‘садеваке локе аггапуггаласса има̄ни пада̄нӣ’’ти пӣтисоманассаджа̄то коран̣д̣акапуппха̄ни гахетва̄ пӯджам̣ катва̄ читтам̣ паса̄деси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ тато чуто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле кут̣умбико хутва̄ саттху бхиккхусан̇гхасса ча маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ гандхакут̣им̣ махаггхагоситачанданам̣ писитва̄ тена парибхан̣д̣ам̣ катва̄ паттханам̣ пат̣т̣хапеси – ‘‘ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не майхам̣ сарӣрам̣ евам̣сугандхам̣ хотӯ’’ти. евам̣ ан̃н̃а̄нипи таттха таттха бхаве бахӯни пун̃н̃акамма̄ни катва̄ сугатӣсу ева париваттама̄но имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса гехе ниббатти. ниббаттасса ча тасса ма̄тукуччхигатака̄лато пат̣т̣ха̄йа ма̄ту сарӣрам̣ сакалампи гехам̣ сурабхигандхам̣ ва̄йати. джа̄тадивасе пана висесато парамасугандхам̣ са̄мантагехесупи ва̄йатева. тасса ма̄та̄питаро ‘‘амха̄кам̣ путто аттана̄ва ¶ аттано на̄мам̣ гахетва̄ а̄гато’’ти сугандхотвева на̄мам̣ акам̣су. со анупуббена вайаппатто ¶ маха̄селаттхерам̣ дисва̄ тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто сатта̄хаббхантаре ева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.15-24) –
‘‘ванакаммико пуре а̄сим̣, питума̄туматенахам̣;
пасума̄рена джӣва̄ми, кусалам̣ ме на виджджати.
‘‘мама а̄сайаса̄манта̄, тиссо локаггана̄йако;
пада̄ни тӣн̣и дассеси, анукампа̄йа чаккхума̄.
‘‘акканте ¶ ча паде дисва̄, тиссана̄масса саттхуно;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, паде читтам̣ паса̄дайим̣.
‘‘коран̣д̣ам̣ пуппхитам̣ дисва̄, па̄дапам̣ дхаран̣ӣрухам̣;
сакосакам̣ гахетва̄на, падасет̣т̣хам̣ апӯджайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
коран̣д̣акачхавӣ хоми, суппабха̄со бхава̄махам̣.
‘‘двенавуте ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, падапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘анувассико паббаджито’’ти имам̣ га̄тхам̣ абха̄си.
24. таттха анувассикоти анугато упагато вассам̣ анувассо, анувассова анувассико. паббаджитоти паббаджджам̣ упагато, паббаджито хутва̄ упагатавассаматто екавассикоти аттхо. атха ва̄ анугатам̣ паччха̄гатам̣ апагатам̣ вассам̣ анувассам̣, там̣ асса аттхӣти анувассико. йасса паббаджитасса вассам̣ апарипун̣н̣ата̄йа на ган̣анӯпагатам̣, со евам̣ вутто, тасма̄ ¶ авассикоти вуттам̣ хоти. пасса дхаммасудхамматанти тава саттху дхаммасса судхаммабха̄вам̣ сва̄ккха̄татам̣ екантаниййа̄никатам̣ пасса, йаттха анувассико тувам̣ паббаджито. пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ диббачаккхун̃а̄н̣ам̣ а̄саваккхайан̃а̄н̣анти тиссо виджджа̄ тайа̄ ануппатта̄ саччхиката̄, тато ева катам̣ буддхасса са̄санам̣ самма̄самбуддхасса са̄санам̣ анусит̣т̣хи ова̄до анусиккхитоти катакиччатам̣ нисса̄йа пӣтисоманассаджа̄то тхеро атта̄нам̣ парам̣ вийа катва̄ вадатӣти.
сугандхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. нандийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
обха̄саджа̄танти ¶ а̄йасмато нандийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ¶ ка̄ле саттхари париниббуте четийе чанданаса̄рена ведикам̣ ка̄ретва̄ ул̣а̄рам̣ пӯджа̄сакка̄рам̣ паваттеси. тато пат̣т̣ха̄йа аджджха̄сайасампанно хутва̄ таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ пун̃н̃акаммам̣ а̄чинитва̄ девесу ча мануссесу ча сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ сакйара̄джакуле ниббатти. тасса ма̄та̄питаро нандим̣ джаненто джа̄тоти нандийоти на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто ануруддха̄дӣсу саттху сантике паббаджантесу сайампи паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто ката̄дхика̄рата̄йа начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.15-20) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
джалитва̄ аггикхандхова, самбуддхо париниббуто.
‘‘ниббуте ча маха̄вӣре, тхӯпо виттха̄рико аху;
дӯратова упат̣т̣хенти, дха̄тугехаваруттаме.
‘‘пасанначитто сумано, акам̣ чанданаведикам̣;
диссати тхӯпакхандхо ча, тхӯпа̄нуччхавико тада̄.
‘‘бхаве ¶ ниббаттама̄намхи, деватте атха ма̄нусе.
оматтам̣ ме на пасса̄ми, пуббакаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘пан̃чадасакаппасате, ито ат̣т̣ха джана̄ ахум̣;
саббе саматтана̄ма̄ те чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ануруддхаттхера̄дӣхи саддхим̣ па̄чӣнавам̣самигада̄йе вихаранте имасмим̣ тхере екадивасам̣ ма̄ро па̄пима̄ бхим̣са̄петука̄мо тасса бхераварӯпам̣ дассети. тхеро там̣ ‘‘ма̄ро айа’’нти н̃атва̄ ‘‘па̄пима, йе ма̄радхеййам̣ вӣтиватта̄, тесам̣ тава кирийа̄ ким̣ кариссати, татонида̄нам̣ пана твам̣ ева вигха̄там̣ анаттхам̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти дассенто ‘‘обха̄саджа̄там̣ пхалага’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
25. таттха обха̄саджа̄танти н̃а̄н̣обха̄сена джа̄тобха̄сам̣ аггамагган̃а̄н̣асса адхигататта̄. тена анавасесато килесандхака̄расса вихатавиддхам̣ситабха̄вато ативийа пабхассаранти аттхо. пхалаганти пхалам̣ гатам̣ упагатам̣, аггапхалан̃а̄н̣асахитанти адхиппа̄йо. читтанти кхӣн̣а̄савасса читтам̣ са̄ман̃н̃ена вадати. тена̄ха ‘‘абхин̣хасо’’ти. тан̃хи ниродханинната̄йа кхӣн̣а̄сава̄нам̣ ниччакаппам̣ арахаттапхаласама̄паттисама̄паджджанато ‘‘пхалена сахита’’нти ваттаббатам̣ арахати. та̄дисанти татха̄рӯпам̣, арахантанти ¶ аттхо. а̄саджджа̄ти висодхетва̄ парибхуййа. кан̣ха̄ти ма̄рам̣ а̄лапати, со хи кан̣хакамматта̄ кан̣ха̄бхиджа̄тита̄йа ¶ ча ‘‘кан̣хо’’ти вуччати. дуккхам̣ нигаччхасӣти идха куччхиануппавеса̄дина̄ нираттхакам̣ ка̄йапариссамам̣ дуккхам̣, сампара̄йе ча аппатика̄рам̣ апа̄йадуккхам̣ упагамиссаси па̄пун̣иссаси. там̣ сутва̄ ма̄ро ‘‘джа̄на̄ти мам̣ саман̣о’’ти таттхевантарадха̄йӣти.
нандийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. абхайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сутва̄ ¶ субха̄ситам̣ ва̄чанти а̄йасмато абхайаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ дхаммакатхико хутва̄ дхаммакатханака̄ле пат̣хамам̣ чатӯхи га̄тха̄хи бхагавантам̣ абхиттхавитва̄ паччха̄ дхаммам̣ катхеси. тенасса пун̃н̃акаммабалена каппа̄нам̣ сатасахассам̣ апа̄йапат̣исандхи на̄ма на̄хоси. татха̄ хи вуттам̣ –
‘‘абхиттхавитва̄ падумуттарам̣ джинам̣, пасанначитто абхайо сайамбхум̣;
на гаччхи каппа̄ни апа̄йабхӯмим̣, сатасахасса̄ни ул̣а̄расаддхо’’ти. (апа. тхера 2.55.221)
кхеттасампаттийа̄дӣхи тасса ча пуббапаччхимасаннит̣т̣ха̄начетана̄нам̣ ативийа ул̣а̄рабха̄вена со апаримеййо пун̃н̃а̄бхисандо кусала̄бхисандо та̄дисо ахоси. ‘‘ачинтийе пасанна̄нам̣, випа̄ко хоти ачинтийо’’ти (апа. тхера 1.1.82) хи вуттам̣. таттха таттха хи бхаве упачитам̣ пун̃н̃ам̣ тасса упаттхамбхакамахоси. татха̄ хи со випассисса бхагавато кетакапуппхехи пӯджамака̄си. евам̣ ул̣а̄рехи пун̃н̃ависесехи сугатӣсу ева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ран̃н̃о бимбиса̄расса путто ¶ хутва̄ ниббатти. абхайотисса на̄мам̣ ахоси. тасса уппатти парато а̄ви бхависсати. со ниган̣т̣хена на̄т̣апуттена убхатокот̣икам̣ пан̃хам̣ сиккха̄петва̄ ‘‘имам̣ пан̃хам̣ пуччхитва̄ саман̣асса готамасса ва̄дам̣ а̄ропехӣ’’ти виссаджджито бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ там̣ пан̃хам̣ пуччхитва̄ тасса пан̃хасса анекам̣сабйа̄каран̣абха̄ве бхагавата̄ катхите ниган̣т̣ха̄нам̣ пара̄джайам̣, саттху ча самма̄самбуддхабха̄вам̣ видитва̄ упа̄сакаттам̣ пат̣иведеси. тато ран̃н̃е бимбиса̄ре ка̄лан̇кате сан̃джа̄тасам̣вего са̄сане паббаджитва̄ та̄лаччхиггал̣ӯпамасуттадесана̄йа сота̄панно хутва̄ пуна випассанам̣ а̄рабхитва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.17-22) –
‘‘вината̄надийа̄ ¶ тӣре, виха̄си пурисуттамо;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, екаггам̣ сусама̄хитам̣.
‘‘мадхугандхасса ¶ пуппхена, кетакасса ахам̣ тада̄;
пасанначитто сумано, буддхасет̣т̣хамапӯджайим̣.
‘‘еканавуте ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттикиттанена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘сутва̄ субха̄ситам̣ ва̄ча’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
26. таттха сутва̄ти сотам̣ одахитва̄, сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ретва̄. субха̄ситанти сут̣т̣ху бха̄ситам̣, саммадева бха̄ситам̣, самма̄самбуддхабха̄вато маха̄ка̄рун̣иката̄йа ча кин̃чи ависам̣ва̄детва̄ йатха̄дхиппетасса аттхасса екантато са̄дханавасена бха̄ситам̣ чатусаччавибха̄ванӣйадхаммакатхам̣. на хи саччавинимутта̄ бхагавато дхаммадесана̄ аттхи. буддхасса̄ти саббан̃н̃убуддхасса. а̄диччабандхуноти а̄диччавам̣се самбхӯтатта̄ а̄диччо бандху етасса̄ти а̄диччабандху, бхагава̄. тасса а̄диччабандхуно. а̄диччасса ва̄ бандхӯти а̄диччабандху, бхагава̄. тасса бхагавато орасапуттабха̄вато. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘йо андхака̄ре тамасӣ пабхан̇каро, верочано ман̣д̣алӣ уггатеджо;
ма̄ ра̄ху гилӣ чараманталиккхе, паджам̣ мамам̣ ра̄ху памун̃ча сӯрийа’’нти. (сам̣. ни. 1.91);
паччабйадхинти ¶ пат̣ивиджджхим̣. хӣ-ти нипа̄таматтам̣. нипун̣анти сан̣хам̣ парамасукхумам̣, ниродхасаччам̣, чатусаччамева ва̄. хӣ-ти ва̄ хетуаттхе нипа̄то. йасма̄ паччабйадхим̣ нипун̣ам̣ чатусаччам̣, тасма̄ на да̄ни кин̃чи пат̣ивиджджхитаббам̣ аттхӣти аттхо. йатха̄ ким̣ пат̣ивиджджхӣти а̄ха ‘‘ва̄лаггам̣ усуна̄ йатха̄’’ти. йатха̄ саттадха̄ бхиннасса ва̄ласса кот̣им̣ сусиккхито кусало исса̄со усуна̄ кан̣д̣ена авираджджханто виджджхеййа, евам̣ паччабйадхим̣ нипун̣ам̣ арийасаччанти йоджана̄.
абхайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ломасакан̇гийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
даббам̣ ¶ ¶ кусанти а̄йасмато ломасакан̇гийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира ито еканавуте каппе випассим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо на̄на̄пуппхехи пӯджетва̄ тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто пуна апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто кассапасса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ кароти. тена ча самайена саттха̄ра̄ бхаддекараттапат̣ипада̄йа катхита̄йа ан̃н̃атаро бхиккху бхаддекараттасуттавасена тена са̄каччхам̣ кароти. со там̣ на сампа̄йа̄си. асампа̄йанто ‘‘ахам̣ ана̄гате туйхам̣ бхаддекараттам̣ катхетум̣ саматтхо бхавеййа’’нти пан̣идха̄нам̣ ака̄си, итаро ‘‘пуччхеййа’’нти. етесу пат̣хамо екам̣ буддхантарам̣ девамануссесу сам̣саритва̄ амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле капилаваттхусмим̣ са̄кийара̄джакуле ниббатти. тасса сукхума̄лабха̄вена сон̣асса вийа па̄даталесу лома̄ни джа̄та̄ни, тенасса ломасакан̇гийоти на̄мам̣ ахоси. итаро девалоке ниббаттитва̄ чанданоти пан̃н̃а̄йиттха. ломасакан̇гийо ануруддха̄дӣсу сакйакума̄ресу паббаджантесу паббаджитум̣ на иччхи. атха нам̣ сам̣веджетум̣ чандано девапутто упасан̇камитва̄ бхаддекараттам̣ пуччхи. итаро ‘‘на джа̄на̄мӣ’’ти. пуна девапутто ‘‘атха касма̄ тайа̄ ‘бхаддекараттам̣ катхеййа’нти ¶ сан̇гаро като, ида̄ни пана на̄маматтампи на джа̄на̄сӣ’’ти чодеси. итаро тена саддхим̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄, ‘‘майа̄ кира, бханте, пуббе ‘имасса бхаддекараттам̣ катхесса̄мӣ’ти сан̇гаро като’’ти пуччхи. бхагава̄ ‘‘а̄ма, кулапутта, кассапасса бхагавато ка̄ле тайа̄ евам̣ ката’’нти а̄ха. сва̄йаматтхо упарипан̣н̣а̄саке а̄гатанайена виттха̄рато ведитаббо. атха ломасакан̇гийо ‘‘тена хи, бханте, пабба̄джетха ма’’нти а̄ха. бхагава̄ ‘‘на, кхо, татха̄гата̄ ма̄та̄питӯхи ананун̃н̃а̄там̣ путтам̣ пабба̄джентӣ’’ти пат̣иккхипи. со ма̄ту сантикам̣ гантва̄ ‘‘ануджа̄на̄хи мам̣, амма, паббаджитум̣, паббаджисса̄маха’’нти ватва̄, ма̄тара̄ ‘‘та̄та, сукхума̄ло твам̣ катхам̣ паббаджиссасӣ’’ти вутте, ‘‘аттано париссайасаханабха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘даббам̣ кусам̣ пот̣акила’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
27. таттха ¶ даббанти даббатин̣ама̄ха, йам̣ ‘‘саддуло’’типи вуччати. кусанти кусатин̣ам̣, йо ‘‘ка̄со’’ти вуччати. пот̣акиланти сакан̣т̣акам̣ акан̣т̣акан̃ча гаччхам̣. идха пана сакан̣т̣акамева адхиппетам̣. усӣра̄дӣни сувин̃н̃еййа̄ни. дабба̄дӣни тин̣а̄ни бӣран̣атин̣а̄ни па̄дехи аккантасса̄пи дуккхаджанака̄ни гаманантара̄йакара̄ни ча, та̄ни ча пана̄хам̣ ураса̄ панудисса̄ми ураса̄пи апанесса̄ми. евам̣ апаненто там̣ нимиттам̣ дуккхам̣ саханто аран̃н̃а̄йатане гумбантарам̣ пависитва̄ саман̣адхаммам̣ ка̄тум̣ саккхисса̄ми. ко пана ва̄до па̄дехи аккаманети дассети. вивекаманубрӯхайанти ¶ ка̄йавивекам̣ читтавивекам̣ упадхививекан̃ча анубрӯхайанто. ган̣асан̇ган̣икан̃хи паха̄йа ка̄йавивекам̣ анубрӯхайантассева ат̣т̣хатим̣са̄йа а̄рамман̣есу йаттха каттхачи читтам̣ сама̄дахантасса читтавивеко, на сан̇ган̣ика̄ратасса. сама̄хитассева випассана̄йа каммам̣ каронтасса саматхавипассанан̃ча йуганаддхам̣ каронтасса килеса̄нам̣ кхепанена упадхививека̄дхигамо, на асама̄хитасса. тена вуттам̣ ‘‘вивекаманубрӯхайанти ка̄йавивекам̣ читтавивекам̣ упадхививекан̃ча анубрӯхайанто’’ти. евам̣ пана путтена вутте ма̄та̄ ‘‘тена хи, та̄та, паббаджа̄’’ти ануджа̄ни. со бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ паббаджджам̣ йа̄чи. там̣ ¶ саттха̄ пабба̄джеси. там̣ паббаджитва̄ катапуббакиччам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃ам̣ пависантам̣ бхиккхӯ а̄хам̣су – ‘‘а̄вусо, твам̣ сукхума̄ло ким̣ саккхиссаси аран̃н̃е васиту’’нти. со тесампи тамева га̄тхам̣ ватва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ бха̄ванам̣ ануйун̃джанто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.23-27) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, на̄на̄пуппхехи пӯджайим̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто там̣йева га̄тхам̣ абха̄сӣти.
ломасакан̇гийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. джамбуга̄мийапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
каччи ¶ но ваттхапасутоти а̄йасмато джамбуга̄мийапуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро хутва̄ таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ а̄чинанто ито екатим̣се каппе вессабхусса бхагавато ка̄ле екадивасам̣ ким̣сука̄ни пуппха̄ни дисва̄ та̄ни пуппха̄ни гахетва̄ буддхагун̣е ануссаранто бхагавантам̣ уддисса а̄ка̄се кхипанто пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена та̄ватим̣сесу ниббатто. тато парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де чампа̄йам̣ джамбуга̄мийасса на̄ма упа̄сакасса путто хутва̄ ниббатти. тена ¶ пун̃н̃акаммена та̄ватим̣сесу ниббатто. тато парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де чампа̄йам̣ джамбуга̄мийасса на̄ма упа̄сакасса путва̄ ниббатти. тенасса джамбуга̄мийапуттотвева саман̃н̃а̄ ахоси. со вайаппатто бхагавато сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасам̣вего паббаджитва̄ катапуббакиччо каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ са̄кете ан̃джанаване васати. атхасса пита̄ ‘‘ким̣ ну кхо мама путто са̄сане абхирато вихарати, уда̄ху но’’ти вӣмам̣санаттхам̣ ‘‘каччи но ваттхапасуто’’ти га̄тхам̣ ликхитва̄ песеси. со там̣ ва̄четва̄, ‘‘пита̄ ме пама̄давиха̄рам̣ а̄сан̇кати, ахан̃ча аджджа̄пи путхуджджанабхӯмим̣ на̄тиватто’’ти сам̣вегаджа̄то гхат̣енто ва̄йаманто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.25-30) –
‘‘ким̣сукам̣ ¶ пуппхитам̣ дисва̄, паггахетва̄на ан̃джалим̣;
буддхасет̣т̣хам̣ саритва̄на, а̄ка̄се абхипӯджайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ н̃а̄тӣнам̣ васананагарам̣ гантва̄ са̄санасса ниййа̄никабха̄вам̣ пака̄сенто иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассеси. там̣ дисва̄ н̃а̄така̄ пасаннама̄наса̄ бахӯ сан̇гха̄ра̄ме ка̄ресум̣. тхеропи сакапитара̄ песитам̣ ¶ га̄тхам̣ ан̇кусам̣ катва̄ гхат̣енто ва̄йаманто арахаттам̣ саччха̄ка̄си. ан̃н̃ам̣ бйа̄каронтопи питупӯджанаттхам̣ ‘‘каччи но ваттхапасуто’’ти тамева га̄тхам̣ абха̄си.
28. таттха каччӣти пуччха̄йам̣ нипа̄то. ноти пат̣иседхе. ваттхапасутоти ваттхе пасуто ваттхапасуто, чӣвараман̣д̣ана̄бхирато. нидассанаматтан̃четам̣ паттаман̣д̣ана̄дича̄паллапат̣иккхепасса̄пи адхиппетатта̄. ‘‘каччи на ваттхапасуто’’типи па̄т̣хо, со еваттхо. бхӯсана̄ратоти аттабха̄вавибхӯсана̄йа рато абхирато, йатхекачче паббаджитва̄пи чапала̄ ка̄йадал̣хибахула̄ чӣвара̄дипариккха̄расса аттано сарӣрасса ча ман̣д̣анавибхӯсанат̣т̣ха̄на̄йа йутта̄ хонти. кимева париккха̄рапасуто бхӯсана̄рато ча на̄хосӣти айаметтха пададвайасса̄пи аттхо. сӣламайам̣ гандханти акхан̣д̣а̄дибха̄ва̄па̄данена супарисуддхасса чатуббидхассапи сӣласса васена йва̄йам̣ ‘‘йо ча сӣлаватам̣ паджа̄ти ¶ на итара̄ дуссӣлападжа̄, дуссӣлатта̄йева дуссилйамайам̣ дуггандхам̣ ва̄йати, евам̣ твам̣ дуггандхам̣ ава̄йитва̄ каччи сӣламайам̣ гандхам̣ ва̄йасӣти ¶ аттхо. атха ва̄ нетара̄ паджа̄ти на итара̄ дуссӣлападжа̄, там̣ каччи на хоти, йато сӣламайам̣ гандхам̣ ва̄йасӣти бйатирекена сӣлагандхава̄йанамева вибха̄вети.
джамбуга̄мийапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ха̄ритаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
самуннамайаматта̄нанти а̄йасмато ха̄ритаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро хутва̄ таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃асамбха̄рам̣ упачинанто ито екатим̣се каппе судассанам̣ ¶ на̄ма паччекасамбуддхам̣ дисва̄ пасаннама̄насо кут̣аджапуппхехи пӯджам̣ катва̄ тена пун̃н̃акаммена сугатӣсуйева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхинагаре бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббатти. ха̄ритотисса на̄мам̣ ахоси. тасса вайаппаттасса ма̄та̄питаро куларӯпа̄дӣхи ануччхавикам̣ кума̄рикам̣ бра̄хман̣адхӣтарам̣ а̄несум̣. со та̄йа саддхим̣ бхогасукхам̣ анубхаванто екадивасам̣ аттано тасса̄ ча рӯпасампаттим̣ олокетва̄ дхаммата̄йа чодийама̄но ‘‘ӣдисам̣ на̄ма рӯпам̣ начирассева джара̄йа маччуна̄ ча абхиппамаддӣйатӣ’’ти сам̣вегам̣ пат̣илабхи. катипайадиваса̄тиккаменева часса бхарийам̣ кан̣хасаппо д̣ам̣ситва̄ ма̄реси. со тена бхиййосоматта̄йа сан̃джа̄тасам̣вего саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ гхарабандхане чхиндитва̄ паббаджи. тасса ча чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ вихарантасса каммат̣т̣ха̄нам̣ на сампаджджати, читтам̣ уджугатам̣ на хоти. со га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хо ан̃н̃атарам̣ усука̄рам̣ усудан̣д̣ам̣ йанте паккхипитва̄ уджум̣ каронтам̣ дисва̄ ‘‘име ачетанампи на̄ма уджум̣ каронти, касма̄ ахам̣ читтам̣ уджум̣ на карисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ татова пат̣иниваттитва̄ дива̄т̣т̣ха̄не нисинно випассанам̣ а̄рабхи. атхасса бхагава̄ упари а̄ка̄се нисӣдитва̄ ова̄дам̣ денто ‘‘самуннамайаматта̄на’’нти га̄тхам̣ абха̄си. айамева тхеро атта̄нам̣ парам̣ вийа оваданто абха̄сӣти ча ваданти.
29. таттха самуннамайанти самма̄ уннаменто, сама̄паттивасена косаджджапаккхе ¶ патитум̣ адатва̄ тато уддхаранто вӣрийасаматам̣ йоджентоти аттхо. атта̄нанти читтам̣, атха ва̄ самуннамайа̄ти косаджджапаккхато самуннамехи. ма-ка̄ро падасандхикаро. хӣнавӣрийата̄йа тава читтам̣ каммат̣т̣ха̄навӣтхим̣ наппат̣ипаджджати че, там̣ вӣрийа̄рамбхавасена самма̄ уннамехи, анонатам̣ анапанатам̣ карохӣти ¶ адхиппа̄йо. евам̣ пана каронто усука̄рова теджанам̣. читтам̣ уджум̣ каритва̄на, авиджджам̣ бхинда ха̄рита̄ти. йатха̄ на̄ма усука̄ро кан̣д̣ам̣ ӣсакампи онатам̣ апанатан̃ча виджджханто лаккхам̣ бхинданаттхам̣ уджум̣ кароти, евам̣ косаджджапа̄тато араккхан̣ена онатам̣ уддхаччапа̄тато араккхан̣ена апанатам̣ виджджханто аппана̄паттийа̄ читтам̣ уджум̣ ¶ каритва̄на сама̄хитачитто випассанам̣ уссукка̄петва̄ сӣгхам̣ аггамагган̃а̄н̣ена авиджджам̣ бхинда пада̄лехӣти. там̣ сутва̄ тхеро випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ начиренева араха̄ ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.35.39-43) –
‘‘химавантасса̄видӯре, васало на̄ма паббато;
буддхо судассано на̄ма, васате паббатантаре.
‘‘пуппхам̣ хемавантам̣ гайха, веха̄сам̣ агама̄сахам̣;
таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, огхатин̣н̣амана̄савам̣.
‘‘пуппхам̣ кут̣аджама̄да̄йа, сӣсе катва̄нахам̣ тада̄;
буддхасса абхиропесим̣, сайамбхусса махесино.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пуппхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронтопи тамева га̄тхам̣ абха̄си.
ха̄ритаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. уттийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
а̄ба̄дхе ме самуппаннети а̄йасмато уттийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито чатунавуте каппе сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле чандабха̄га̄йа надийа̄ маха̄рӯпо ¶ сусума̄ро хутва̄ ниббатто. со па̄рам̣ гантум̣ надийа̄ тӣрам̣ упагатам̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто па̄рам̣ нетука̄мо тӣрасамӣпе нипаджджи. бхагава̄ тасса анукампа̄йа пит̣т̣хийам̣ па̄де т̣хапеси. со хат̣т̣хо удагго пӣтивегена дигун̣усса̄хо хутва̄ сотам̣ чхинданто сӣгхена джавена бхагавантам̣ паратӣрам̣ неси. бхагава̄ тасса читтаппаса̄дам̣ ¶ олокетва̄ ‘‘айам̣ ито чуто девалоке ¶ ниббаттитва̄ тато пат̣т̣ха̄йа сугатӣсуйева сам̣саранто ито чатунавуте каппе аматам̣ па̄пун̣иссатӣ’’ти бйа̄каритва̄ пакка̄ми.
со татха̄ сугатӣсуйева париббхаманто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти уттийо на̄ма на̄мена. со вайаппатто ‘‘аматам̣ парийесисса̄мӣ’’ти парибба̄джако хутва̄ вичаранто екадивасам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ са̄сане паббаджитва̄пи сӣла̄дӣнам̣ ависодхитатта̄ висесам̣ ниббаттетум̣ асакконто ан̃н̃е бхиккхӯ висесам̣ ниббаттетва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронте дисва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ сан̇кхепенева ова̄дам̣ йа̄чи. саттха̄пи тасса ‘‘тасма̄тиха твам̣, уттийа, а̄димева висодхехӣ’’тиа̄дина̄ (сам̣. ни. 5.369) сан̇кхепенева ова̄дам̣ ада̄си. со тасса ова̄де т̣хатва̄ випассанам̣ а̄рабхи. тасса а̄раддхавипассанасса а̄ба̄дхо уппаджджи. уппанне пана а̄ба̄дхе сан̃джа̄тасам̣вего вӣрийа̄рамбхаваттхум̣ катва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.3.169-179) –
‘‘чандабха̄га̄надӣтӣре, сусума̄ро ахам̣ тада̄;
сагочарапасутохам̣, надититтхам̣ агаччхахам̣.
‘‘сиддхаттхо тамхи самайе, сайамбхӯ аггапуггало;
надим̣ таритука̄мо со, надититтхам̣ упа̄гами.
‘‘упагате ча самбуддхе, ахампи таттхупа̄гамим̣;
упагантва̄на самбуддхам̣, имам̣ ва̄чам̣ удӣрайим̣.
‘‘абхирӯха маха̄вӣра, та̄ресса̄ми ахам̣ тувам̣;
петтикам̣ висайам̣ майхам̣, анукампа маха̄муни.
‘‘мама уггаджджанам̣ сутва̄, абхирӯхи маха̄муни;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, та̄ресим̣ локана̄йакам̣.
‘‘надийа̄ па̄риме тӣре, сиддхаттхо локана̄йако;
асса̄сеси мамам̣ таттха, аматам̣ па̄пун̣иссати.
‘‘тамха̄ ¶ ка̄йа̄ чавитва̄на, девалокам̣ агаччхахам̣;
диббасукхам̣ анубхавим̣, аччхара̄хи пураккхато.
‘‘саттаккхаттун̃ча девиндо, девараджджамака̄сахам̣;
тӣн̣иккхаттум̣ чаккаваттӣ, махийа̄ иссаро ахум̣.
‘‘вивекамануйуттохам̣ ¶ , нипако ча сусам̣вуто;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘чатуннавутито каппе, та̄ресим̣ йам̣ нара̄сабхам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, таран̣а̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано самма̄ пат̣ипаттийа̄ парипун̣н̣а̄ка̄равибха̄ванамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘а̄ба̄дхе ме самуппанне’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
30. таттха а̄ба̄дхе ме самуппаннети сарӣрасса а̄ба̄дханато ‘‘а̄ба̄дхо’’ти ладдхана̄ме висабха̄гадха̄туккхобхахетуке роге майхам̣ сан̃джа̄те. сати ме удападжджатха̄ти ‘‘уппанно кхо ме а̄ба̄дхо, т̣ха̄нам̣ кхо панетам̣ виджджати, йадидам̣ а̄ба̄дхо вад̣д̣хеййа. йа̄ва пана̄йам̣ а̄ба̄дхо на вад̣д̣хати, ханда̄хам̣ ¶ вӣрийам̣ а̄рабха̄ми ‘аппаттасса паттийа̄ анадхигатасса адхигама̄йа асаччхикатасса саччхикирийа̄йа̄’’’ти вӣрийа̄рамбхаваттхубхӯта̄ сати тассева а̄ба̄дхасса васена дуккха̄йа ведана̄йа пӣл̣ийама̄насса майхам̣ удапа̄ди. тена̄ха ‘‘а̄бодхо ме самуппанно, ка̄ло ме наппамаджджиту’’нти. евам̣ уппаннан̃хи сатим̣ ан̇кусам̣ катва̄ айам̣ тхеро арахаттам̣ паттоти.
уттийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. чатуттхавагго
1. гахваратӣрийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пхут̣т̣хо ¶ ¶ д̣ам̣сехӣти а̄йасмато гахваратӣрийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ито екатим̣се каппе сикхисса бхагавато ка̄ле мигалуддо хутва̄ аран̃н̃е вичаранто аддаса сикхим̣ бхагавантам̣ ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле девана̄гайаккха̄нам̣ дхаммам̣ десентам̣, дисва̄ пана пасаннама̄насо ‘‘дхаммо еса вуччатӣ’’ти саре нимиттам̣ аггахеси. со тена читтаппаса̄дена девалоке уппанно пуна апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ ‘‘аггидатто’’ти ладдхана̄мо вайаппатто бхагавато йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ сан̃джа̄таппаса̄до са̄сане паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ гахваратӣре на̄ма аран̃н̃ат̣т̣ха̄не васати. тенасса гахваратӣрайоти саман̃н̃а̄ ахоси. со випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.44-50) –
‘‘мигалуддо пуре а̄си, аран̃н̃е випине ахам̣;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, девасан̇гхапураккхатам̣.
‘‘чатусаччам̣ пака̄сентам̣, десентам̣, аматам̣ падам̣;
ассосим̣ мадхурам̣ дхаммам̣, сикхино локабандхуно.
‘‘гхосе читтам̣ паса̄десим̣, асамаппат̣ипуггале;
таттха читтам̣ паса̄детва̄, уттарим̣ дуттарам̣ бхавам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ сан̃н̃амалабхим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, гхосасан̃н̃а̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ са̄ваттхийам̣ агама̄си. тасса а̄гатабха̄вам̣ сутва̄ н̃а̄така̄ упагантва̄ маха̄да̄нам̣ паваттесум̣. со катипайадивасе васитва̄ аран̃н̃амева гантука̄мо ахоси. там̣ н̃а̄така̄, ‘‘бханте, аран̃н̃ам̣ на̄ма д̣ам̣самакаса̄дивасена бахупариссайам̣, идхева васатха̄’’ти ¶ ¶ а̄хам̣су. там̣ сутва̄ тхеро ‘‘аран̃н̃ава̄сойева майхам̣ руччатӣ’’ти вивека̄бхиратикиттанамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘пхут̣т̣хо д̣ам̣сехӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
31. таттха пхут̣т̣хо д̣ам̣сехи макасехӣти д̣ам̣санасӣлата̄йа ‘‘д̣ам̣са̄’’ти ладдхана̄ма̄хи андхакамаккхика̄хи, макасанан̃н̃итехи ча сӯчимукхапа̄н̣ехи пхуссито дат̣т̣хоти аттхо. аран̃н̃асминти ‘‘пан̃чадханусатикам̣ паччхима’’нти (па̄ра̄. 654) вуттааран̃н̃алаккхан̣айогато аран̃н̃е. браха̄ванети маха̄руккхагаччхагаханата̄йа маха̄ване аран̃н̃а̄нийам̣. на̄го сан̇га̄масӣсева̄ти сан̇га̄ма̄вачаро хаттхина̄го вийа сан̇га̄мамуддхани парасена̄сампаха̄рам̣. ‘‘аран̃н̃ава̄со на̄ма буддха̄дӣхи ван̣н̣ито тхомито’’ти усса̄хаджа̄то сато сатима̄ хутва̄ татра тасмим̣ аран̃н̃е, тасмим̣ ва̄ д̣ам̣са̄дисампхассе упат̣т̣хите адхива̄сайе адхива̄сеййа сахеййа, ‘‘д̣ам̣са̄дайо мам̣ а̄ба̄дхентӣ’’ти аран̃н̃ава̄сам̣ на джахеййа̄ти аттхо.
гахваратӣрийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. суппийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
аджарам̣ джӣрама̄нена̄ти а̄йасмато суппийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃а̄йатане васанто таттха бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо пхала̄пхалам̣ ада̄си, татха̄ бхиккхусан̇гхасса. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто кассапасса самма̄самбуддхасса ка̄ле кхаттийакуле ниббаттитва̄ ануккамена вин̃н̃утам̣ патто калйа̄н̣амиттасанниссайена ладдхасам̣вего са̄сане паббаджитва̄ бахуссуто ахоси. джа̄тимадена сутамадена ча атта̄нам̣ уккам̣сенто паре ча вамбхенто виха̄си. со имасмим̣ буддхуппа̄де тасса ¶ каммасса ниссандена са̄ваттхийам̣ парибхӯтарӯпе суса̄нагопакакуле ниббатти. суппийотисса на̄мам̣ ахоси. атха вин̃н̃утам̣ патто аттано саха̄йабхӯтам̣ сопа̄каттхерам̣ ¶ упасан̇камитва̄ тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасам̣вего паббаджитва̄ самма̄пат̣ипаттим̣ пӯретва̄ ‘‘аджарам̣ джӣрама̄нена̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
32. таттха аджаранти джара̄рахитам̣, нибба̄нам̣ сандха̄йа̄ха. тан̃хи аджа̄татта̄ наттхи еттха джара̄, етасмим̣ ва̄ адхигате пуггаласса са̄ наттхӣти джара̄бха̄вахетутопи аджарам̣ на̄ма. джӣрама̄нена̄ти джӣрантена, кхан̣е кхан̣е джарам̣ па̄пун̣антена. таппама̄нена̄ти сантаппама̄нена, ра̄га̄дӣхи ¶ ека̄дасахи аггӣхи дайхама̄нена. ниббутинти йатха̄вуттасанта̄па̄бха̄вато ниббутасабха̄вам̣ нибба̄нам̣. нимийанти париваттеййам̣ чета̄пеййам̣. парамам̣ сантинти анавасесакилеса̄бхисан̇кха̄рапарил̣а̄хавӯпасамадхаммата̄йа уттамам̣ сантим̣. чатӯхи йогехи ананубандхатта̄ йогаккхемам̣. аттано уттаритарасса кассачи абха̄вато ануттарам̣. айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – кхан̣е кхан̣е джара̄йа абхибхуййама̄натта̄ джӣрама̄нена, татха̄ ра̄гаггиа̄дӣхи сантаппама̄нена гато евам̣ аниччена дуккхена аса̄рена саббатха̄пи анупасантасабха̄вена саупаддавена, таппат̣ипаккхабха̄вато аджарам̣ парамупасамабхӯтам̣ кеначи анупаддутам̣ ануттарам̣ нибба̄нам̣ нимийам̣ париваттеййам̣ ‘‘маха̄ вата ме ла̄бхо маха̄ удайо хаттхагато’’ти. йатха̄ хи манусса̄ йам̣ кин̃чи бхан̣д̣ам̣ париваттента̄ нирапеккха̄ гайхама̄нена самбахума̄на̄ хонти, евамайам̣ тхеро пахитатто вихаранто аттано ка̄йе ча джӣвите ча нирапеккхатам̣, нибба̄нам̣ пат̣ипеситаттан̃ча пака̄сенто ‘‘нимийам̣ парамам̣ сантим̣, йогаккхемам̣ ануттара’’нти ватва̄ тамева ¶ пат̣ипаттим̣ парибрӯхайанто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.51-77) –
‘‘варун̣о на̄ма на̄мена, бра̄хман̣о мантапа̄рагӯ;
чхад̣д̣етва̄ даса путта̄ни, ванамаджджхогахим̣ тада̄.
‘‘ассамам̣ сукатам̣ катва̄, сувибхаттам̣ манорамам̣;
пан̣н̣аса̄лам̣ каритва̄на, васа̄ми випине ахам̣.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мамуддхаритука̄мо со, а̄гаччхи мама ассамам̣.
‘‘йа̄вата̄ ¶ ванасан̣д̣амхи, обха̄со випуло аху;
буддхасса а̄нубха̄вена, паджджалӣ випинам̣ тада̄.
‘‘дисва̄на там̣ па̄т̣ихӣрам̣, буддхасет̣т̣хасса та̄дино;
паттапут̣ам̣ гахетва̄на, пхалена пӯджайим̣ ахам̣.
‘‘упагантва̄на самбуддхам̣, сахакха̄римада̄сахам̣;
анукампа̄йа ме буддхо, идам̣ вачанамабрави.
‘‘кха̄рибха̄рам̣ гахетва̄на, паччхато ехи ме тувам̣;
парибхутте ча сан̇гхамхи, пун̃н̃ам̣ тава бхависсати.
‘‘пут̣акам̣ там̣ гахетва̄на, бхиккхусан̇гхассада̄сахам̣;
таттха читтам̣ паса̄детва̄, туситам̣ упападжджахам̣.
‘‘таттха ¶ диббехи наччехи, гӣтехи ва̄дитехи ча;
пун̃н̃акаммена сам̣йуттам̣, анубхоми сада̄ сукхам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
бхоге ме ӯната̄ наттхи, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘йа̄вата̄ чатуро дӣпа̄, сасамудда̄ сапаббата̄;
пхалам̣ буддхасса датва̄на, иссарам̣ ка̄райа̄махам̣.
‘‘йа̄вата̄ йе паккхиган̣а̄, а̄ка̄се уппатанти че;
тепи ме васаманвенти, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘йа̄вата̄ ванасан̣д̣амхи, йаккха̄ бхӯта̄ ча раккхаса̄;
кумбхан̣д̣а̄ гарул̣а̄ ча̄пи, па̄ричарийам̣ упенти ме.
‘‘кумма̄ сон̣а̄ мадхука̄ра̄, д̣ам̣са̄ ча макаса̄ убхо;
тепи мам̣ васаманвенти, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘супан̣н̣а̄ на̄ма сакун̣а̄, паккхиджа̄та̄ махаббала̄;
тепи мам̣ саран̣ам̣ йанти, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘йепи дӣгха̄йука̄ на̄га̄, иддхиманто маха̄йаса̄;
тепи мам̣ васаманвенти, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘сӣха̄ ¶ бйаггха̄ ча дӣпӣ ча, аччхакокатараччхака̄;
тепи мам̣ васаманвенти, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘осадхӣ тин̣ава̄сӣ ча, йе ча а̄ка̄сава̄сино;
саббе мам̣ саран̣ам̣ йанти, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘судуддасам̣ сунипун̣ам̣, гамбхӣрам̣ суппака̄ситам̣;
пхассайитва̄ вихара̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘вимоккхе ат̣т̣ха пхуситва̄, вихара̄ми ана̄саво;
а̄та̄пӣ нипако ча̄хам̣, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘йе пхалат̣т̣ха̄ буддхапутта̄, кхӣн̣адоса̄ маха̄йаса̄;
ахаман̃н̃атаро тесам̣, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘абхин̃н̃а̄па̄рамим̣ гантва̄, суккамӯлена чодито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘тевиджджа̄ иддхипатта̄ ча, буддхапутта̄ маха̄йаса̄;
диббасотам̣ сама̄панна̄, тесам̣ ан̃н̃атаро ахам̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ ¶ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄пи тамева га̄тхам̣ ан̃н̃а̄бйа̄каран̣авасена абха̄си.
суппийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. сопа̄каттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йатха̄пи екапуттасминти а̄йасмато сопа̄каттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро хутва̄ таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто какусандхасса бхагавато ка̄ле ан̃н̃атарасса кут̣умбикасса путто хутва̄ ниббатто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасанначитто бӣджапӯрапхала̄ни саттху упанеси. пат̣иггахеси бхагава̄ анукампам̣ упа̄да̄йа ¶ . со бхиккхусан̇гхе ча абхиппасанно сала̄кабхаттам̣ пат̣т̣хапетва̄ сан̇гхуддесавасена тин̣н̣ам̣ бхиккхӯнам̣ йа̄вата̄йукам̣ кхӣрабхаттам̣ ада̄си. со техи пун̃н̃акаммехи апара̄парам̣ девамануссесу сампаттим̣ анубхаванто екада̄ мануссайонийам̣ ниббатто екасса паччекабуддхасса кхӣрабхаттам̣ ада̄си. евам̣ таттха таттха пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсу ева париббхаманто имасмим̣ буддхуппа̄де пуримакамманиссандена са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атара̄йа дуггатиттхийа̄ куччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасса ма̄та̄ даса ма̄се куччхина̄ парихаритва̄ парипакке габбхе виджа̄йанака̄ле виджа̄йитум̣ асакконтӣ муччхам̣ а̄паджджитва̄ бахувелам̣ мата̄ вийа нипаджджи. там̣ н̃а̄така̄ ‘‘мата̄’’ти сан̃н̃а̄йа суса̄нам̣ нетва̄ читакам̣ а̄ропетва̄ девата̄нубха̄вена ва̄тавут̣т̣хийа̄ ут̣т̣хита̄йа аггим̣ адатва̄ паккамим̣су. да̄рако ¶ паччхимабха̄викатта̄ девата̄нубха̄вена ма̄тукуччхито арого никкхами. ма̄та̄ пана ка̄ламака̄си. девата̄ там̣ гахетва̄ мануссарӯпена суса̄нагопакасса гехе т̣хапетва̄ катипайака̄лам̣ патирӯпена а̄ха̄рена посеси. тато парам̣ суса̄нагопако ча нам̣ аттано путтам̣ катва̄ вад̣д̣хети. со татха̄ вад̣д̣хенто тасса путтена супийена на̄ма да̄ракена саддхим̣ кӣл̣анто вичарати. тасса суса̄не джа̄тасам̣вад̣д̣хабха̄вато сопа̄коти саман̃н̃а̄ ахоси.
атхекадивасам̣ саттавассикам̣ там̣ бхагава̄ паччӯсавела̄йа н̃а̄н̣аджа̄лам̣ паттхаритва̄ венеййабандхаве олокетва̄ н̃а̄н̣аджалантогадхам̣ дисва̄ суса̄нат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си. да̄рако пуббахетуна̄ чодийама̄но пасаннама̄насо саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. саттха̄ тасса дхаммам̣ катхеси. со дхаммам̣ сутва̄ паббаджджам̣ йа̄читва̄ ‘‘питара̄ анун̃н̃а̄тосӣ’’ти вутто питарам̣ саттху сантикам̣ неси. тасса ¶ пита̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ ‘‘бханте, имам̣ да̄ракам̣ пабба̄джетха̄’’ти ануджа̄ни. саттха̄ там̣ пабба̄джетва̄ метта̄бха̄вана̄йа нийоджеси. со метта̄каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ суса̄не вихаранто ча чирассева метта̄джха̄нам̣ ниббаттетва̄ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.45.1-7) –
‘‘какусандхо ¶ маха̄вӣро, саббадхамма̄на па̄рагӯ;
ган̣амха̄ вӯпакат̣т̣хо со, агама̄си ванантарам̣.
‘‘бӣджамин̃джам̣ гахетва̄на, лата̄йа а̄вун̣им̣ ахам̣;
бхагава̄ тамхи самайе, джха̄йате паббатантаре.
‘‘дисва̄нахам̣ девадевам̣, виппасаннена четаса̄;
даккхин̣еййасса вӣрасса, бӣджамин̃джамада̄сахам̣.
‘‘имасмим̣йева каппамхи, йам̣ мин̃джамададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бӣджамин̃джассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
араха̄ хутва̄ пана ан̃н̃есам̣ соса̄никабхиккхӯнам̣ метта̄бха̄вана̄видхим̣ дассенто ‘‘йатха̄пи екапуттасми’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
33. таттха йатха̄ти опамматтхе нипа̄то. екапуттасминти пуна̄ти ча кулавам̣сам̣ та̄йати ча̄ти путто, атраджа̄дибхедо путто. еко путто екапутто, тасмим̣ екапуттасмим̣. висайе четам̣ бхуммавачанам̣. пийасминти пийа̄йитаббата̄йа чева екапуттата̄йа ча рӯпасӣла̄ча̄ра̄дӣхи ча пемакаран̣ат̣т̣ха̄набхӯте. кусалӣти кусалам̣ вуччати кхемам̣ соттхибха̄во, там̣ лабхитаббам̣ етасса аттхӣти кусалӣ, сатта̄нам̣ хитесӣ ¶ меттаджджха̄сайо. саббесу па̄н̣есӯти саббесу саттесу. саббаттха̄ти сабба̄су диса̄су саббесу ва̄ бхава̄дӣсу, сабба̄су ва̄ аваттха̄су. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ екапуттаке пийе мана̄пе ма̄та̄пита̄ кусалӣ екантахитесӣ бхавеййа, евам̣ пураттхима̄дибхеда̄су сабба̄су диса̄су, ка̄мабхава̄дибхедесу саббесу бхавесу дахара̄дибхеда̄су сабба̄су аваттха̄су ча т̣хитесу саббесу саттесу екантахитесита̄йа кусалӣ бхавеййа, ‘‘митто уда̄сӣно пан̃чаттхико’’ти сӣмам̣ акатва̄ сӣма̄самбхедавасена саббаттха екарасам̣ меттам̣ бха̄веййа̄ти. имам̣ пана га̄тхам̣ ватва̄ ‘‘саче тумхе а̄йасманто евам̣ метта̄бха̄ванам̣ ¶ ануйун̃джеййа̄тха, йе те бхагавата̄ ‘сукхам̣ супатӣ’тиа̄дина̄ ¶ (а. ни. 11.15) ека̄даса метта̄нисам̣са̄ вутта̄, екам̣сена тесам̣ бха̄гино бхаватха̄’’ти ова̄дамада̄си.
сопа̄каттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. посийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ана̄саннавара̄ти а̄йасмато посийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ бахум̣ кусалам̣ упачинитва̄ сугатӣсу ева сам̣саранто ито двенавуте каппе тиссасса бхагавато ка̄ле мигалуддо хутва̄ аран̃н̃е вичарати. атха бхагава̄ тасса ануггахам̣ ка̄тум̣ аран̃н̃ам̣ гантва̄ тасса чаккхупатхе атта̄нам̣ дассеси. со бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто а̄вудхам̣ никкхипитва̄ упасан̇камитва̄ ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. бхагава̄ нисӣдитука̄матам̣ дассеси. со та̄вадева тин̣амут̣т̣хийо гахетва̄ саме бхӯмибха̄ге саккаччам̣ сантхаритва̄ ада̄си. нисӣди таттха бхагава̄ анукампам̣ упа̄да̄йа. нисинне пана бхагавати анаппакам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣веденто бхагавантам̣ вандитва̄ сайампи екамантам̣ нисӣди. атха бхагава̄ ‘‘еттакам̣ ват̣т̣ати имасса кусалабӣджа’’нти ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми. ачирапакканте бхагавати там̣ сӣхо мигара̄джа̄ гха̄теси. со ¶ ка̄лан̇като девалоке ниббатти. ‘‘со кира бхагавати анупагаччханте сӣхена гха̄тито нирайе ниббаттиссатӣ’’ти там̣ дисва̄ бхагава̄ сугатийам̣ ниббаттанаттхам̣ кусалабӣджаропанаттхан̃ча упасан̇ками.
со таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тато девалокато чавитва̄ сугатӣсуйева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса маха̄вибхавасса сет̣т̣хино путто сан̇га̄маджитаттхерасса канит̣т̣хабха̄та̄ хутва̄ ниббатти. посийотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто да̄рапариггахам̣ катва̄ екам̣ путтам̣ лабхитва̄ антимабхавиката̄йа дхаммата̄йа чодийама̄но джа̄тиа̄дим̣ пат̣ичча уппаннасам̣вего паббаджитва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ вӯпакат̣т̣хо хутва̄ ¶ чатусаччакаммат̣т̣ха̄набха̄ванам̣ ануйун̃джанто начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.53.1-12) –
‘‘химавантасса̄видӯре, ламбако на̄ма паббато;
таттхева тиссо самбуддхо, аббхока̄самхи чан̇ками.
‘‘мигалуддо ¶ тада̄ а̄сим̣, аран̃н̃е ка̄нане ахам̣;
дисва̄на там̣ девадевам̣, тин̣амут̣т̣химада̄сахам̣.
‘‘нисӣданаттхам̣ буддхасса, датва̄ читтам̣ паса̄дайим̣;
самбуддхам̣ абхива̄детва̄, пакка̄мим̣ уттара̄мукхо.
‘‘ачирам̣ гатаматтасса, мигара̄джа̄ апотхайи;
сохена потхито, санто таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘а̄санне ме катам̣ каммам̣, буддхасет̣т̣хе ана̄саве;
сумутто саравегова, девалокамагаччхахам̣.
‘‘йӯпо таттха субхо а̄си, пун̃н̃акамма̄бхиниммито;
сахассакан̣д̣о сатабхен̣д̣у, дхаджа̄лу харита̄майо.
‘‘пабха̄ ниддха̄вате тасса, сатарам̣сӣва уггато;
а̄кин̣н̣о девакан̃н̃а̄хи, а̄модим̣ ка̄мака̄михам̣.
‘‘девалока̄ чавитва̄на, суккамӯлена чодито;
а̄гантва̄на мануссаттам̣, паттомхи а̄саваккхайам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, нисӣданамада̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, тин̣амут̣т̣хе идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ бхагавантам̣ вандитум̣ са̄ваттхим̣ а̄гато н̃а̄тим̣ анукампа̄йа н̃а̄тигехам̣ агама̄си. таттха нам̣ пура̄н̣адутийика̄ вандитва̄ а̄санада̄на̄дина̄ пат̣хамам̣ упа̄сика̄ вийа ваттам̣ дассетва̄ тхерасса аджджха̄сайам̣ аджа̄нантӣ паччха̄ иттхикутта̄дӣхи палобхетука̄ма̄ ахоси ¶ . тхеро ‘‘ахо андхаба̄ла̄ ма̄дисепи на̄ма евам̣ пат̣ипаджджатӣ’’ти чинтетва̄ кин̃чи аватва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ аран̃н̃амева гато. там̣ а̄ран̃н̃ака̄ бхиккхӯ ‘‘ким̣, а̄вусо, атилахум̣, ниваттоси, н̃а̄такехи на дит̣т̣хосӣ’’ти пуччхим̣су. тхеро таттха паваттим̣ а̄чиккханто ‘‘ана̄саннавара̄ ета̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
34. таттха ана̄саннавара̄ти ета̄ иттхийо на а̄санна̄ анупагата̄, дӯре ева ва̄ т̣хита̄ хутва̄ вара̄ пурисасса сет̣т̣ха̄ хита̄ваха̄, тан̃ча кхо ниччамева саббака̄ламева, на раттимева, на дива̄пи, на раховела̄йапи. виджа̄ната̄ти виджа̄нантена. ‘‘ана̄саннапара̄’’типи па̄л̣и, со еваттхо. айан̃хеттха адхиппа̄йо – чан̣д̣ахаттхиассамахим̣сасӣхабйаггхайаккхараккхасаписа̄ча̄пи манусса̄нам̣ ¶ ¶ анупасан̇каманто вара̄ сет̣т̣ха̄, на анаттха̄ваха̄, те пана упасан̇каманта̄ дит̣т̣хадхаммикам̣йева анаттхам̣ кареййум̣. иттхийо пана упасан̇камитва̄ дит̣т̣хадхаммикам̣ сампара̄йикам̣ вимоккханисситампи аттхам̣ вина̄сетва̄ махантам̣ анаттхам̣ а̄па̄денти, тасма̄ ана̄саннавара̄ ета̄ ниччамева виджа̄ната̄ти. ида̄ни таматтхам̣ аттӯпана̄йикам̣ катва̄ дассенто ‘‘га̄ма̄’’тиа̄дима̄ха. таттха га̄ма̄ти га̄мам̣. упайогаттхе хи етам̣ ниссаккавачанам̣. аран̃н̃ама̄гамма̄ти аран̃н̃ато а̄гантва̄. ма-ка̄ро падасандхикаро, ниссакке четам̣ упайогавачанам̣. татоти ман̃чакато. ана̄мантетва̄ти ана̄лапитва̄ пура̄н̣адутийикам̣ ‘‘аппаматта̄ хохӣ’’ти еттакампи аватва̄. посийоти атта̄намева парам̣ вийа вадати. йе пана ‘‘пакка̄ми’’нти пат̣ханти, тесам̣ ахам̣ посийо пакка̄минти йоджана̄. йе пана ‘‘са̄ иттхӣ тхерам̣ гхарам̣ упагатам̣ бходжетва̄ палобхетука̄ма̄ джа̄та̄, там̣ дисва̄ тхеро та̄вадева гехато никкхамитва̄ виха̄рам̣ гантва̄ аттано васанат̣т̣ха̄не ман̃чаке нисӣди. са̄пи кхо иттхӣ паччха̄бхаттам̣ алан̇катапат̣ийатта̄ виха̄ре тхерасса васанат̣т̣ха̄нам̣ упасан̇ками. там̣ дисва̄ тхеро кин̃чи аватва̄ ут̣т̣ха̄йа дива̄т̣т̣ха̄намева гато’’ти ваданти, тесам̣ ‘‘га̄ма̄ аран̃н̃ама̄гамма̄’’ти га̄тха̄падасса аттхо йатха̄рутавасенева ниййати. виха̄ро хи идха ‘‘аран̃н̃а’’нти адхиппето.
посийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. са̄ман̃н̃ака̄ниттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сукхам̣ ¶ сукхаттхоти а̄йасмато са̄ман̃н̃ака̄ниттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро хутва̄ таттха таттха бхаве кусалам̣ упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле мануссайонийам̣ ниббатто випассим̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо екам̣ ман̃чам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ан̃н̃атарасса парибба̄джакасса путто хутва̄ ¶ ниббатти. са̄ман̃н̃ака̄нӣтисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто саттху йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пасаннама̄насо са̄сане паббаджитва̄ чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ джха̄нам̣ ниббаттетва̄ джха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.36.30-33) –
‘‘випассино бхагавато, локаджет̣т̣хасса та̄дино;
екам̣ ман̃чам̣ майа̄ диннам̣, пасаннена сапа̄н̣ина̄.
‘‘хаттхийа̄нам̣ ¶ ассайа̄нам̣, диббайа̄нам̣ самаджджхагам̣;
тена ман̃чака да̄нена, паттомхи а̄саваккхайам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ ман̃чамададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, ман̃чада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
тхерасса пана гихисаха̄йако ка̄тийа̄но на̄ма парибба̄джако буддхуппа̄дато пат̣т̣ха̄йа титтхийа̄нам̣ хатала̄бхасакка̄рата̄йа гха̄саччха̄данаматтампи алабханто а̄джӣвака̄пакато тхерам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘тумхе са̄кийапуттийа̄ на̄ма маха̄ла̄бхаггайасаггаппатта̄ сукхена джӣватха, майам̣ пана дуккхита̄ киччхаджӣвика̄, катхам̣ ну кхо пат̣ипаджджама̄насса дит̣т̣хадхаммикан̃чева сампара̄йикан̃ча сукхам̣ сампаджджатӣ’’ти пуччхи. атхасса тхеро ‘‘ниппарийа̄йато сукхам̣ на̄ма локуттарасукхамева, тан̃ча таданурӯпам̣ пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджантассева̄’’ти аттана̄ тасса адхигатабха̄вам̣ парийа̄йена вибха̄венто ‘‘сукхам̣ сукхаттхо лабхате тада̄чара’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
35. таттха ¶ сукханти нира̄мисам̣ сукхам̣ идха̄дхиппетам̣. тан̃ча пхаласама̄патти чева нибба̄нан̃ча. татха̄ хи ‘‘айам̣ сама̄дхи паччуппаннасукхо чева а̄йатин̃ча сукхавипа̄ко’’ (дӣ. ни. 3.355; а. ни. 5.27; вибха. 804) ‘‘нибба̄нам̣ парамам̣ сукха’’нти (дха. па. 203-204) ча вуттам̣. сукхаттхоти сукхаппайоджано, йатха̄вуттена сукхена аттхико. лабхатети па̄пун̣а̄ти, аттхикассеведам̣ сукхам̣, на итарасса. ко пана аттхикоти а̄ха ‘‘тада̄чара’’нти тадаттхам̣ а̄чаранто, йа̄йа пат̣ипаттийа̄ там̣ пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджантоти аттхо. на кевалам̣ тада̄чарам̣ сукхамева лабхате, атха кхо киттин̃ча паппоти ‘‘итипи сӣлава̄ супарисуддхака̄йавачӣкамманто супарисуддха̄джӣво джха̄йӣ джха̄найутто’’тиа̄дина̄ киттим̣ параммукха̄ паттхат̣айасатам̣ па̄пун̣а̄ти. йасасса вад̣д̣хатӣти ¶ саммукхе гун̣а̄бхиттхавасан̇кха̄то парива̄расампада̄сан̇кха̄то ча йасо асса парибрӯхати. ида̄ни ‘‘тада̄чара’’нти са̄ман̃н̃ато вуттаматтхам̣ сарӯпато дассенто – ‘‘йо арийамат̣т̣хан̇гикаман̃джасам̣ уджум̣, бха̄вети маггам̣ аматасса паттийа̄’’ти а̄ха. тассаттхо йо пуггало килесехи а̄ракатта̄ парисуддхат̣т̣хена пат̣ипаджджанта̄нам̣ арийабха̄вакаран̣ат̣т̣хена арийам̣, самма̄дит̣т̣хиа̄диат̣т̣хан̇гасамуда̄йата̄йа ат̣т̣хан̇гикам̣, антадвайарахитамаджджхимапат̣ипаттибха̄вато акут̣илат̣т̣хена ан̃джасам̣, ка̄йаван̇ка̄диппаха̄нато уджум̣, нибба̄наттхикехи магганийат̣т̣хена килесе ма̄ренто гаманат̣т̣хена ча ‘‘магга’’нти ладдхана̄мам̣ дуккханиродхага̄минипат̣ипадам̣ аматасса асан̇кхата̄йа дха̄туйа̄ паттийа̄ адхигама̄йа бха̄вети аттано санта̄не уппа̄дети вад̣д̣хети ча, со ниппарийа̄йена ‘‘сукхаттхо тада̄чара’’нти ¶ вуччати, тасма̄ йатха̄вуттам̣ сукхам̣ лабхати. там̣ сутва̄ парибба̄джако пасаннама̄насо паббаджитва̄ самма̄ пат̣ипаджджанто начирассева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. идамева тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
са̄ман̃н̃ака̄ниттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. кума̄путтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
са̄дху ¶ сутанти а̄йасмато кума̄путтаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппати? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ито еканавуте каппе аджиначаммавасано та̄пасо хутва̄ бандхуматӣнагаре ра̄джуййа̄не васанто випассим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо па̄даббхан̃джанателам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто. тато пат̣т̣ха̄йа сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де авантират̣т̣хе вел̣укан̣т̣аканагаре гахапатикуле ниббатто. ‘‘нандо’’тисса на̄мам̣ акам̣су. ма̄та̄ панасса кума̄ на̄ма, тена кума̄путтоти пан̃н̃а̄йиттха. со а̄йасмато са̄рипуттасса сантике дхаммам̣ сутва̄ ладдхаппаса̄до паббаджитва̄ катапуббакиччо парийантапаббатапассе саман̣адхаммам̣ каронто висесам̣ ниббаттетум̣ асакконто ¶ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ содхетва̄ саппа̄йат̣т̣ха̄не васанто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.53.24-30) –
‘‘нагаре бандхуматийа̄, ра̄джуййа̄не васа̄махам̣;
чаммава̄сӣ тада̄ а̄сим̣, каман̣д̣алудхаро ахам̣.
‘‘аддасам̣ вималам̣ буддхам̣, сайамбхум̣ апара̄джитам̣;
падха̄нам̣ пахитаттам̣ там̣, джха̄йим̣ джха̄наратам̣ васим̣.
‘‘саббака̄масамиддхан̃ча, огхатин̣н̣амана̄савам̣;
дисва̄ пасаннасумано, аббхан̃джанамада̄сахам̣.
‘‘еканавутито каппе, аббхан̃джанамада̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, аббхан̃джанассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ аран̃н̃е ка̄йадал̣хибахуле бхиккхӯ, дисва̄ те оваданто са̄санасса ниййа̄никабха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘са̄дху сутам̣ са̄дху чаритака’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
36. таттха ¶ са̄дхӯти сундарам̣. сутанти саванам̣. тан̃ча кхо виват̣т̣ӯпанисситам̣ висесато аппиччхата̄дипат̣исам̣йуттам̣ дасакатха̄ваттхусаванам̣ идха̄дхиппетам̣. са̄дху чаритаканти тадева аппиччхата̄дичаритам̣ чин̣н̣ам̣, са̄дхучаритамева хи ‘‘чаритака’’нти вуттам̣. пададвайена̄пи ба̄хусаччам̣ таданурӯпам̣ пат̣ипаттин̃ча ‘‘сундара’’нти дассети. сада̄ти саббака̄ле навакамаджджхиматхерака̄ле, саббесу ва̄ ирийа̄патхаккхан̣есу. аникетавиха̄роти килеса̄нам̣ нива̄санат̣т̣ха̄нат̣т̣хена пан̃чака̄магун̣а̄ никета̄ на̄ма, локийа̄ ва̄ чхал̣а̄рамман̣адхамма̄. йатха̄ха – ‘‘рӯпанимиттаникетависа̄равинибандха̄ кхо, гахапати, ‘никетаса̄рӣ’ти вуччатӣ’’тиа̄ди (сам̣. ни. 3.3). тесам̣ никета̄нам̣ паха̄наттха̄йа пат̣ипада̄ аникетавиха̄ро. аттхапуччхананти там̣ а̄джа̄нитука̄масса калйа̄н̣амиттам̣ упасан̇камитва̄ дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхапабхедасса пуччханам̣, кусала̄дибхедасса ва̄ аттхасса сабха̄вадхаммасса ‘‘ким̣, бханте, кусалам̣, ким̣ акусалам̣, ким̣ са̄ваджджам̣, ким̣ анаваджджа’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 3.296) пуччханам̣ аттхапуччханам̣. падаккхин̣акамманти там̣ пана пуччхитва̄ падаккхин̣агга̄хибха̄вена тасса ова̄де адхит̣т̣ха̄нам̣ самма̄пат̣ипатти. идха̄пи ‘‘са̄дхӯ’’ти падам̣ а̄нетва̄ йоджетаббам̣. етам̣ са̄ман̃н̃анти ‘‘са̄дху сута’’нтиа̄дина̄ вуттам̣ йам̣ сутам̣, йан̃ча чаритам̣, йо ча аникетавиха̄ро ¶ , йан̃ча аттхапуччханам̣, йан̃ча падаккхин̣акаммам̣, етам̣ са̄ман̃н̃ам̣ есо саман̣абха̄во. йасма̄ има̄йа ева пат̣ипада̄йа саман̣абха̄во, на ан̃н̃атха̄, тасма̄ ‘‘са̄ман̃н̃а’’нти ниппарийа̄йато маггапхаласса адхивачанам̣. тасса ва̄ пана айам̣ апан̣н̣акапат̣ипада̄, там̣ панетам̣ са̄ман̃н̃ам̣ йа̄дисасса самбхава̄ти, там̣ дассетум̣ ‘‘акин̃чанасса̄’’ти вуттам̣. апаригга̄хакасса, кхеттаваттхухиран̃н̃асуван̣н̣ада̄сида̄са̄дипариггахапат̣иггахан̣арахитасса̄ти аттхо.
кума̄путтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. кума̄путтасаха̄йаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на̄на̄джанападам̣ ¶ йантӣти а̄йасмато кума̄путтасаха̄йаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито чатунавуте каппе сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто аран̃н̃ам̣ пависитва̄ бахум̣ руккхадан̣д̣ам̣ чхиндитва̄ каттарайат̣т̣хим̣ катва̄ сан̇гхасса ада̄си. ан̃н̃ан̃ча йатха̄вибхавам̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ девесу ¶ ниббаттитва̄ тато пат̣т̣ха̄йа сугатӣсуйева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де вел̣укан̣т̣аканагаре иддхе куле ниббатти. судантотисса на̄мам̣ ахоси. ‘‘ва̄суло’’ти кечи ваданти. со кума̄путтасса пийасаха̄йо хутва̄ вичаранто ‘‘кума̄путто паббаджито’’ти сутва̄ ‘‘на хи нӯна со орако дхаммавинайо, йаттха кума̄путто паббаджито’’ти таданубандхена сайампи паббаджитука̄мо хутва̄ саттху сантикам̣ упасан̇ками. тасса саттха̄ дхаммам̣ десеси. со бхиййосоматта̄йа паббаджджа̄йа сан̃джа̄тачхандо паббаджитва̄ кума̄путтенева саддхим̣ парийантапаббате бха̄вана̄нуйутто вихарати. тена ча самайена самбахула̄ бхиккхӯ на̄на̄джанападесу джанападача̄рикам̣ чаранта̄пи гаччханта̄пи а̄гаччханта̄пи там̣ т̣ха̄нам̣ ¶ упагаччханти. тена таттха кола̄халам̣ хоти. там̣ дисва̄ судантаттхеро ‘‘име бхиккхӯ ниййа̄никаса̄сане паббаджитва̄ джанападавитаккам̣ ануваттента̄ читтасама̄дхим̣ вира̄дхентӣ’’ти сам̣вегаджа̄то тамева сам̣вегам̣ аттано читтадаманасса ан̇кусам̣ каронто ‘‘на̄на̄джанападам̣ йантӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
37. таттха на̄на̄джанападанти висум̣ висум̣ на̄на̄видхам̣ джанападам̣, ка̄сикосала̄дианекарат̣т̣ханти аттхо. йантӣти гаччханти. вичаранта̄ти ‘‘асуко джанападо субхиккхо сулабхапин̣д̣о, асуко кхемо арого’’тиа̄дивитаккавасена джанападача̄рикам̣ чаранта̄. асан̃н̃ата̄ти тассева джанападавитаккасса аппахӣната̄йа читтена асам̣йата̄. сама̄дхин̃ча вира̄дхентӣти саббассапи уттаримануссадхаммасса мӯлабхӯтам̣ упача̄раппана̄бхедам̣ сама̄дхин̃ча на̄ма вира̄дхенти ¶ . ча-саддо самбха̄ване. десантарачаран̣ена джха̄йитум̣ ока̄са̄бха̄вена анадхигатам̣ сама̄дхим̣ на̄дхигаччханта̄, адхигатан̃ча васӣбха̄ва̄на̄па̄данена джӣранта̄ вӣра̄дхенти на̄ма. ким̣су рат̣т̣хачарийа̄ кариссатӣти сӯти нипа̄таматтам̣. ‘‘евам̣бхӯта̄нам̣ рат̣т̣хачарийа̄ джанападача̄рика̄ ким̣ кариссати, ким̣ на̄ма аттхам̣ са̄дхессати, нираттхака̄ва̄’’ти гараханто вадати. тасма̄ти йасма̄ ӣдисӣ десантарачарийа̄ бхиккхусса на аттха̄ваха̄, апи ча кхо анаттха̄ваха̄ сампаттӣнам̣ вира̄дханато, тасма̄. винеййа са̄рамбханти васанападесе аративасена уппаннам̣ са̄рамбхам̣ читтасам̣килесам̣ таданурӯпена пат̣исан̇кха̄нена винетва̄ вӯпасаметва̄. джха̄йеййа̄ти а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нена лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ча̄ти дувидхенапи джха̄нена джха̄йеййа. апураккхатоти миччха̄витаккехи тан̣ха̄дӣхи ва̄ на пураккхатоти тесам̣ васам̣ анупагаччханто каммат̣т̣ха̄намева манаси кареййа̄ти аттхо. евам̣ пана ватва̄ тхеро тамева сам̣вегам̣ ан̇кусам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.53.36-41) –
‘‘ка̄нанам̣ ¶ ванамоггайха, вел̣ум̣ чхетва̄нахам̣ тада̄;
а̄ламбанам̣ каритва̄на, сан̇гхасса ададим̣ бахум̣.
‘‘тена ¶ читтаппаса̄дена, суббате абхива̄дийа;
а̄ламбадан̣д̣ам̣ датва̄на, пакка̄мим̣ уттара̄мукхо.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ дан̣д̣амададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дан̣д̣ада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
йам̣ панаттхам̣ ан̇кусам̣ катва̄ айам̣ тхеро арахаттам̣ патто, тамеваттхам̣ хадайе т̣хапетва̄ арахаттам̣ паттопи ‘‘на̄на̄джанападам̣ йанти’’ти идамева га̄тхам̣ абха̄си. тасма̄ тадевасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
кума̄путтасаха̄йаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. гавампатиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо ¶ иддхийа̄ сарабхунти а̄йасмато гавампатиттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ито екатим̣се каппе сикхим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо пуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке уппанно апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни каронто кон̣а̄гаманасса бхагавато четийе чхаттан̃ча ведикан̃ча ка̄реси. кассапасса пана бхагавато ка̄ле ан̃н̃атарасмим̣ кулагехе ниббатто. тасмин̃ча куле бахум̣ гоман̣д̣алам̣ ахоси. там̣ гопа̄лака̄ раккханти. айам̣ таттха антарантара̄ йуттаппайуттам̣ вича̄ренто вичарати. со екам̣ кхӣн̣а̄саваттхерам̣ га̄ме пин̣д̣а̄йа чаритва̄ бахига̄ме девасикам̣ екасмим̣ падесе бхаттакиччам̣ каронтам̣ дисва̄ ‘‘аййо сӯрийа̄тапена киламиссатӣ’’ти чинтетва̄ чатта̄ро сирӣсадан̣д̣е усса̄петва̄ тесам̣ упари сирӣсаса̄кха̄йо т̣хапетва̄ са̄кха̄ман̣д̣апам̣ катва̄ ада̄си. ‘‘ман̣д̣апасса самӣпе сирӣсаруккхам̣ ропесӣ’’ти ча ваданти. тасса анукампа̄йа девасикам̣ тхеро таттха нисӣди. со тена пун̃н̃акаммена тато чавитва̄ ча̄тумаха̄ра̄джикесу ниббатти. тасса пуримакаммасам̣сӯчакам̣ вима̄надва̄ре махантам̣ сирӣсаванам̣ ниббатти ван̣н̣агандхасампаннехи ан̃н̃ехи пуппхехи саббака̄ле упасобхайама̄нам̣, тена там̣ вима̄нам̣ ‘‘серӣсака’’нти пан̃н̃а̄йиттха. со девапутто екам̣ буддхантарам̣ девесу ча мануссесу ча сам̣саритва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де йасаттхерасса чатӯсу ¶ гихисаха̄йесу гавампати на̄ма хутва̄ а̄йасмато йасасса паббаджитабха̄вам̣ сутва̄ аттано саха̄йехи саддхим̣ бхагавато сантикам̣ агама̄си ¶ . саттха̄ тасса дхаммам̣ десеси. со десана̄васа̄не саха̄йехи саддхим̣ арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.53.42-47) –
‘‘мигалуддо пуре а̄сим̣, випине вичарам̣ ахам̣;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, саббадхамма̄на па̄рагум̣.
‘‘тасмим̣ маха̄ка̄рун̣ике, саббасаттахите рате;
пасанначитто сумано, нелапуппхам̣ апӯджайим̣.
‘‘екатим̣се ¶ ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхеро вимуттисукхам̣ пат̣исам̣веденто са̄кете вихарати ан̃джанаване. тена ча самайена бхагава̄ махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ са̄кетам̣ гантва̄ ан̃джанаване виха̄си. сена̄санам̣ наппахоси. самбахула̄ бхиккхӯ виха̄раса̄манта̄ сарабхуйа̄ надийа̄ ва̄лика̄пул̣ине сайим̣су. атха ад̣д̣хараттасамайе надийа̄ удакогхе а̄гаччханте са̄ман̣ера̄дайо учча̄саддамаха̄садда̄ ахесум̣. бхагава̄ там̣ н̃атва̄ а̄йасмантам̣ гавампатим̣ а̄н̣а̄песи – ‘‘гаччха, гавампати, джалогхам̣ виккхамбхетва̄ бхиккхӯнам̣ пха̄сувиха̄рам̣ карохӣ’’ти. тхеро ‘‘са̄дху, бханте’’ти иддхибалена надӣсотам̣ виккхамбхи, там̣ дӯратова паббатакӯт̣ам̣ вийа ат̣т̣ха̄си. тато пат̣т̣ха̄йа тхерасса а̄нубха̄во локе па̄кат̣о ахоси. атхекадивасам̣ саттха̄ махатийа̄ девапариса̄йа маджджхе нисӣдитва̄ дхаммам̣ десентам̣ тхерам̣ дисва̄ лока̄нукампа̄йа тасса гун̣а̄нам̣ вибха̄ванаттхам̣ там̣ пасам̣санто ‘‘йо иддхийа̄ сарабху’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
38. таттха иддхийа̄ти адхит̣т̣ха̄ниддхийа̄. сарабхунти евам̣на̄микам̣ надим̣, йам̣ локе ‘‘сарабху’’нти ваданти. ат̣т̣хапесӣти сандитум̣ аденто сотам̣ ниваттетва̄ паббатакӯт̣ам̣ вийа махантам̣ джалара̄сим̣ катва̄ т̣хапеси. аситоти насито, тан̣ха̄дит̣т̣хиниссайарахито, бандханасан̇кха̄та̄нам̣ ва̄ саббасам̣йоджана̄нам̣ самуччхиннатта̄ кеначипи бандханена абаддхо, тато ева еджа̄нам̣ килеса̄нам̣ абха̄вато анеджо со, гавампати, там̣ саббасан̇га̄тигатам̣ та̄дисам̣ саббепи ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хисан̇ге атиккамитва̄ ¶ т̣хитатта̄ саббасан̇га̄тигатам̣, асеккхамунибха̄вато маха̄муним̣, тато ева ка̄макаммабхава̄дибхедасса сакалассапи бхавасса па̄рам̣ нибба̄нам̣ гататта̄ бхавасса па̄рагум̣. дева̄ намассантӣти дева̄пи имассанти, пагева итара̄ паджа̄ти.
га̄тха̄парийоса̄не ¶ ¶ махато джанака̄йасса дхамма̄бхисамайо ахоси. тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘саттха̄рам̣ пӯджесса̄мӣ’’ти имамева га̄тхам̣ абха̄сӣти.
гавампатиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. тиссаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саттийа̄ вийа омат̣т̣хоти а̄йасмато тиссаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппати? айампи кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто тиссасса бхагавато бодхийа̄ мӯле пура̄н̣апан̣н̣а̄ни нӣхаритва̄ содхеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхунагаре бхагавато питуччха̄путто хутва̄ ниббатти тиссо на̄ма на̄мена. со бхагавантам̣ анупаббаджитва̄ упасампанно хутва̄ аран̃н̃а̄йатане вихаранто джа̄тим̣ пат̣ичча ма̄нам̣ каронто кодхӯпа̄йа̄сабахуло ча уджджха̄набахуло ча хутва̄ вичарати, саман̣адхамме уссуккам̣ на кароти. атха нам̣ саттха̄ екадивасам̣ дива̄т̣т̣ха̄не виват̣амукхам̣ нидда̄йантам̣ диббачаккхуна̄ олокенто са̄ваттхито а̄ка̄сена гантва̄ тасса упари а̄ка̄сейева т̣хатва̄ обха̄сам̣ пхаритва̄ тенобха̄сена пат̣ибуддхасса сатим̣ уппа̄детва̄ ова̄дам̣ денто ‘‘саттийа̄ вийа омат̣т̣хо’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
39. таттха саттийа̄ти десана̄сӣсаметам̣, екатодха̄ра̄дина̄ саттхена̄ти аттхо. омат̣т̣хоти пахато. чатта̄ро хи паха̄ра̄ омат̣т̣хо уммат̣т̣хо мат̣т̣хо вимат̣т̣хоти. таттха упари т̣хатва̄ адхомукхам̣ диннапаха̄ро омат̣т̣хо на̄ма, хет̣т̣ха̄ т̣хатва̄ уддхаммукхам̣ диннапаха̄ро уммат̣т̣хо на̄ма, аггал̣асӯчи ¶ вийа винивиджджхитва̄ гато мат̣т̣хо на̄ма, сесо саббопи вимат̣т̣хо на̄ма. имасмим̣ пана т̣ха̄не омат̣т̣хо гахито. со хи саббада̄рун̣о дуруддхаран̣асалло дуттикиччхо антодосо антопуббалохитова хоти, пуббалохитам̣ аниккхамитва̄ ван̣амукхам̣ парийонандхитва̄ тит̣т̣хати. пуббалохитам̣ нӣхаритука̄мехи ман̃чена саддхим̣ бандхитва̄ адхосиро ка̄таббо ¶ хоти, маран̣ам̣ ва̄ маран̣аматтам̣ ва̄ дуккхам̣ па̄пун̣анти. д̣айхама̄нети аггина̄ джха̄йама̄не. маттхакети сӣсе. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ саттийа̄ омат̣т̣хо пурисо саллубба̄ханаван̣атикиччхана̄нам̣ аттха̄йа вӣрийам̣ а̄рабхати та̄дисам̣ пайогам̣ кароти параккамати, йатха̄ ча д̣айхама̄не маттхаке а̄диттасӣсо пурисо тасса нибба̄панаттхам̣ вӣрийам̣ а̄рабхати та̄дисам̣ пайогам̣ кароти, евамевам̣, бхиккху, ка̄мара̄гаппаха̄на̄йа сато аппаматто ативийа усса̄хаджа̄то хутва̄ вихареййа̄ти.
евам̣ ¶ бхагава̄ тасса тхерасса кодхӯпа̄йа̄савӯпасама̄йа ова̄дам̣ денто тадекат̣т̣хата̄йа ка̄мара̄гаппаха̄насӣсена десанам̣ нит̣т̣ха̄песи. тхеро имам̣ га̄тхам̣ сутва̄ сам̣виггахадайо випассана̄йа йуттаппайутто виха̄си. тасса аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ саттха̄ сам̣йуттаке тиссаттхерасуттам̣ (сам̣. ни. 3.84) десеси. со десана̄парийоса̄не арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.53.66-73) –
‘‘девалоке мануссе че, анубхотва̄ убхо йасе;
аваса̄не ча нибба̄нам̣, сивам̣ патто ануттарам̣.
‘‘самбуддхам̣ уддиситва̄на, бодхим̣ ва̄ тасса саттхуно;
йо пун̃н̃ам̣ пасавӣ посо, тасса ким̣ на̄ма дуллабхам̣.
‘‘магге пхале а̄гаме ча, джха̄на̄бхин̃н̃а̄гун̣есу ча;
ан̃н̃есам̣ адхико хутва̄, нибба̄йа̄ми ана̄саво.
‘‘пурехам̣ бодхийа̄ паттам̣, чхад̣д̣етва̄ хат̣т̣хама̄насо;
имехи вӣсатан̇гехи, саман̇гӣ хоми саббатха̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто саттха̄рам̣ пӯджетум̣ тамева га̄тхам̣ абха̄си.
тиссаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. вад̣д̣хама̄наттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саттийа̄ ¶ ¶ вийа омат̣т̣хоти а̄йасмато вад̣д̣хама̄наттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ито двенавуте каппе тиссасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто тиссам̣ бхагавантам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо супарипакка̄ни ван̣т̣ато мутта̄ни амбапхала̄ни ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃акамма̄ни упачинанто имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ личчхавира̄джакуле ниббатти, вад̣д̣хама̄нотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто саддхо пасанно да̄йако да̄нарато ка̄рако сан̇гхупат̣т̣ха̄ко хутва̄ татха̄рӯпе апара̄дхе саттха̄ра̄ паттаниккуджджанакамме ка̄ра̄пите аггим̣ акканто вийа сан̇гхам̣ кхама̄петва̄ каммам̣ пат̣иппассамбхетва̄ сан̃джа̄тасам̣вего паббаджи, паббаджитва̄ пана ¶ тхинамиддха̄бхибхӯто виха̄си. там̣ саттха̄ сам̣ведженто ‘‘саттийа̄ вийа омат̣т̣хо’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
40. таттха бхавара̄гаппаха̄на̄йа̄ти бхавара̄гасса рӯпара̄гасса арӯпара̄гасса ча паджаханаттха̄йа. йадипи аджджхаттасам̣йоджана̄ни аппаха̄йа бахиддхасам̣йоджана̄нам̣ паха̄нам̣ на̄ма наттхи, на̄нантарикабха̄вато пана уддхамбха̄гийасам̣йоджанаппаха̄навачанена орамбха̄гийасам̣йоджанаппаха̄нампи вуттамева хоти. йасма̄ ва̄ самуччхиннорамбха̄гийасам̣йоджана̄нампи кесан̃чи арийа̄нам̣ уддхамбха̄гийасам̣йоджана̄ни дуппахеййа̄ни хонти, тасма̄ суппахеййато дуппахеййамева дассенто бхагава̄ бхавара̄гаппаха̄насӣсена саббасса̄пи уддхамбха̄гийасам̣йоджанасса паха̄нама̄ха. тхерасса ева ва̄ аджджха̄сайавасеневам̣ вуттам̣. сесам̣ вуттанайамева.
вад̣д̣хама̄наттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатуттхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. пан̃чамавагго
1. сиривад̣д̣хаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
вивараманупатанти ¶ ¶ ¶ виджджута̄ти а̄йасмато сиривад̣д̣хаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто випассим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ кин̇кан̣ипуппхехи пӯджам̣ катва̄ тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса гехе ниббатти, сиривад̣д̣хотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто бимбиса̄расама̄гаме саттхари саддхамме ча уппаннаппаса̄до хетусампанната̄йа паббаджи. паббаджитва̄ ча катапуббакиччо вебха̄рапан̣д̣авапаббата̄нам̣ авидӯре ан̃н̃атарасмим̣ аран̃н̃а̄йатане паббатагуха̄йам̣ каммат̣т̣ха̄намануйутто вихарати. тасмин̃ча самайе маха̄ ака̄ламегхо ут̣т̣хахи. виджджуллата̄ паббатавиварам̣ пависантийо вийа вичаранти. тхерасса гхаммапарил̣а̄ха̄бхибхӯтасса са̄рагаббхехи мегхава̄техи гхаммапарил̣а̄хо вӯпасами. утусаппа̄йала̄бхена читтам̣ екаггам̣ ахоси. сама̄хитачитто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.10-14) –
‘‘кан̃чанаггхийасан̇ка̄со, саббан̃н̃ӯ локана̄йако;
одакам̣ дахамоггайха, сина̄йи аггапуггало.
‘‘паггайха кин̇кан̣им̣ пуппхам̣, випассисса̄бхиропайим̣;
удаггачитто сумано, двипадиндасса та̄дино.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘саттавӣсатикаппамхи, ра̄джа̄ бхӣмаратхо аху;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ ¶ пана патва̄ ан̃н̃а̄падесена аттасанниссайам̣ уда̄нам̣ уда̄ненто ‘‘вивараманупатанти виджджута̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
41. таттха виваранти антара̄ вемаджджхам̣. анупатантӣти анулаккхан̣е патанти паваттанти, виджджотантӣти аттхо. виджджотанамева хи виджджуллата̄нам̣ паватти на̄ма. ану-саддайогена четтха упайогавачанам̣, йатха̄ ‘‘руккхаманувиджджотантӣ’’ти. виджджута̄ти ¶ сатерата̄. вебха̄расса ча пан̣д̣авасса ча̄ти вебха̄рапаббатасса ча пан̣д̣авапаббатасса ча вивараманупатантӣти йоджана̄. нагавиварагатоти нагавиварам̣ паббатагухам̣ упагато. джха̄йатӣти а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нена лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ча джха̄йати, саматхавипассанам̣ уссукка̄пенто бха̄вети. путто аппат̣имасса та̄диноти сӣлаккхандха̄дидхаммака̄йасампаттийа̄ рӯпака̄йасампаттийа̄ ча анупамасса упама̄рахитасса ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄дӣсу та̄дилаккхан̣асампаттийа̄ та̄дино буддхасса бхагавато орасапутто. путтавачаненева четтха тхерена саттху ануджа̄табха̄вадӣпанена ан̃н̃а̄ бйа̄ката̄ти ведитаббам̣.
сиривад̣д̣хаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. кхадираванийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ча̄ле упача̄лети а̄йасмато кхадираванийаревататтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппати? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре титтхана̄викакуле ниббаттитва̄ маха̄ган̇га̄йа пайа̄гатиттхе титтхана̄ва̄каммам̣ каронто екадивасам̣ саса̄вакасан̇гхам̣ бхагавантам̣ ган̇га̄тӣрам̣ упагатам̣ дисва̄ пасаннама̄насо на̄ва̄сан̇гха̄т̣ам̣ йоджетва̄ махантена пӯджа̄сакка̄рена паратӣрам̣ па̄петва̄ ан̃н̃атарам̣ бхиккхум̣ саттха̄ра̄ а̄ран̃н̃ака̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапийама̄нам̣ дисва̄ тадаттхам̣ паттханам̣ пат̣т̣хапетва̄ бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча маха̄да̄нам̣ паваттеси. бхагава̄ ча тасса паттхана̄йа аваджджхабха̄вам̣ бйа̄ка̄си. со тато пат̣т̣ха̄йа таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ катва̄ ¶ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе на̄лакага̄ме рӯпаса̄рийа̄ бра̄хман̣ийа̄ куччхисмим̣ ниббатти. там̣ вайаппаттам̣ ма̄та̄питаро гхарабандханена бандхитука̄ма̄ джа̄та̄. со ¶ са̄рипуттаттхерасса паббаджитабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘майхам̣ джет̣т̣хабха̄та̄ аййо упатиссо имам̣ вибхавам̣ чхад̣д̣етва̄ паббаджито, тена вантам̣ кхел̣апин̣д̣ам̣ катха̄хам̣ паччха̄ гилисса̄мӣ’’ти джа̄тасам̣вего па̄сам̣ анупагаччханакамиго вийа н̃а̄таке ван̃четва̄ хетусампаттийа̄ чодийама̄но бхиккхӯнам̣ сантикам̣ гантва̄ дхаммасена̄патино канит̣т̣хабха̄вам̣ ниведетва̄ аттано паббаджджа̄йа чхандам̣ а̄рочеси. бхиккхӯ там̣ пабба̄джетва̄ парипун̣н̣авӣсативассам̣ упасампа̄детва̄ ¶ каммат̣т̣ха̄не нийоджесум̣. со каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ кхадираванам̣ пависитва̄, ‘‘арахаттам̣ патва̄ бхагавантам̣ дхаммасена̄патин̃ча пассисса̄мӣ’’ти гхат̣енто ва̄йаманто н̃а̄н̣асса парипа̄кагататта̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.1.628-643) –
‘‘ган̇га̄ бха̄гӣратхӣ на̄ма, химаванта̄ пабха̄вита̄;
кутиттхе на̄вико а̄сим̣, ориме ча тарим̣ ахам̣.
‘‘падумуттаро на̄йако, самбуддхо двипадуттамо;
васӣсатасахассехи, ган̇га̄тӣрамупа̄гато.
‘‘бахӯ на̄ва̄ сама̄нетва̄, вад̣д̣хакӣхи сусан̇кхатам̣;
на̄ва̄йа чхаданам̣ катва̄, пат̣има̄ним̣ нара̄сабхам̣.
‘‘а̄гантва̄на ча самбуддхо, а̄рӯхи тан̃ча на̄вакам̣;
ва̄римаджджхе т̣хито саттха̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йо со та̄реси самбуддхам̣, сан̇гхан̃ча̄пи ана̄савам̣;
тена читтаппаса̄дена, девалоке рамиссати.
‘‘ниббаттиссати те бйамхам̣, сукатам̣ на̄васан̣т̣хитам̣;
а̄ка̄се пуппхачхаданам̣, дха̄райиссати саббада̄.
‘‘ат̣т̣хапан̃н̃а̄сакаппамхи, та̄рако на̄ма кхаттийо;
ча̄туранто виджита̄вӣ, чаккаваттӣ бхависсати.
‘‘саттапан̃н̃а̄сакаппамхи ¶ , чаммако на̄ма кхаттийо;
уггаччхантова сӯрийо, джотиссати махаббало.
‘‘каппасатасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тидаса̄ со чавитва̄на, мануссаттам̣ гамиссати;
ревато на̄ма на̄мена, брахмабандху бхависсати.
‘‘ага̄ра̄ никкхамитва̄на, суккамӯлена чодито;
готамасса бхагавато, са̄сане паббаджиссати.
‘‘со паччха̄ паббаджитва̄на, йуттайого випассако;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘вӣрийам̣ ме дхурадхорайхам̣, йогаккхема̄дхива̄ханам̣;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘сатасахассе катам̣ каммам̣, пхалам̣ дассеси ме идха;
сумутто саравегова, килесе джха̄пайӣ мама.
‘‘тато ¶ мам̣ вананиратам̣, дисва̄ локантагӯ муни;
ванава̄сибхиккхӯнаггам̣, пан̃н̃апеси маха̄мати.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ тхеро саттха̄рам̣ дхаммасена̄патин̃ча вандитум̣ сена̄санам̣ сам̣са̄метва̄ паттачӣварама̄да̄йа анупуббена са̄ваттхим̣ патва̄ джетаванам̣ пависитва̄ саттха̄рам̣ дхаммасена̄патин̃ча вандитва̄ катипа̄хам̣ джетаване виха̄си ¶ . атха нам̣ саттха̄ арийаган̣амаджджхе нисинно а̄ран̃н̃ака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ а̄ран̃н̃ака̄нам̣ йадидам̣ ревато кхадираванийо’’ти (а. ни. 1.198, 203). со апарабха̄ге аттано джа̄тага̄мам̣ гантва̄ ‘‘ча̄ла̄, упача̄ла̄, сӣсӯпача̄ла̄’’ти тиссаннам̣ бхагинӣнам̣ путте ‘‘ча̄ла̄, упача̄ла̄, сӣсӯпача̄ла̄’’ти тайо бха̄гинеййе а̄нетва̄ пабба̄джетва̄ каммат̣т̣ха̄не нийоджеси. те каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйутта̄ вихаранти. тасмин̃ча самайе тхерасса кочидева а̄ба̄дхо уппанно. там̣ ¶ сутва̄ са̄рипуттаттхеро реватам̣ ‘‘гила̄напуччханам̣ адхигамапуччханан̃ча карисса̄мӣ’’ти упагаччхи. ревататтхеро дхаммасена̄патим̣ дӯратова а̄гаччхантам̣ дисва̄ тесам̣ са̄ман̣ера̄нам̣ сатуппа̄данавасена оваданто ‘‘ча̄ле упача̄ле’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
42. таттха ча̄ле упача̄ле сӣсӯпача̄лети тесам̣ а̄лапанам̣. ‘‘ча̄ла̄, упача̄ла̄, сӣсӯпача̄ла̄’’ти хи иттхилин̇гавасена ладдхана̄ма̄ те тайо да̄рака̄ паббаджита̄пи татха̄ вохарӣйанти. ‘‘‘ча̄лӣ, упача̄лӣ, сӣсӯпача̄лӣ’ти тесам̣ на̄ма’’нти ча ваданти. йадаттхам̣ ‘‘ча̄ла̄’’тиа̄дина̄ а̄мантанам̣ катам̣, там̣ дассенто ‘‘патиссата̄ ну кхо вихаратха̄’’ти ватва̄ таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘а̄гато во ва̄лам̣ вийа ведхӣ’’ти. патиссата̄ти патиссатика̄. кхоти авадха̄ран̣е. а̄гатоти а̄гаччхи. воти тумха̄кам̣. ва̄лам̣ вийа ведхӣти ва̄лаведхӣ вийа, айан̃хеттха сан̇кхепаттхо – тиккхаджавананиббедхикапан̃н̃ата̄йа ва̄лаведхирӯпо саттхукаппо тумха̄кам̣ ма̄тулаттхеро а̄гато, тасма̄ саман̣асан̃н̃ам̣ упат̣т̣хапетва̄ сатисампаджан̃н̃айутта̄ ева хутва̄ вихаратха, ‘‘йатха̄дхигате виха̄ре аппаматта̄ бхаватха̄’’ти.
там̣ сутва̄ те са̄ман̣ера̄ дхаммасена̄патисса паччуггамана̄диваттам̣ катва̄ убхиннам̣ ма̄тулаттхера̄нам̣ пат̣исантха̄равела̄йам̣ на̄тидӯре сама̄дхим̣ сама̄паджджитва̄ нисӣдим̣су. дхаммасена̄пати ревататтхерена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ те са̄ман̣ере упасан̇ками, те татха̄ка̄лапариччхедасса кататта̄ тхере упасан̇каманте ева ут̣т̣хахитва̄ вандитва̄ ат̣т̣хам̣су. тхеро ‘‘катаракатаравиха̄рена вихаратха̄’’ти пуччхитва̄ ¶ ¶ техи ‘‘има̄йа има̄йа̄’’ти вутте ‘‘да̄ракепи на̄ма евам̣ виненто майхам̣ бха̄тико паччапа̄ди вата дхаммасса анудхамма’’нти тхерам̣ пасам̣санто пакка̄ми.
кхадираванийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. суман̇галаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сумуттикоти ¶ а̄йасмато суман̇галаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. со екадивасам̣ саттха̄рам̣ нха̄йитва̄ екачӣварам̣ т̣хитам̣ дисва̄ соманассаппатто хутва̄ аппхот̣еси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийа̄ авидӯре ан̃н̃атарасмим̣ га̄маке та̄дисена камманиссандена далиддакуле ниббатти. тасса суман̇галоти на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто кхуджджака̄ситанан̇галакудда̄лапариккха̄ро хутва̄ касийа̄ джӣвати. со екадивасам̣ ран̃н̃а̄ пасенадикосалена бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча маха̄да̄не паваттийама̄не да̄нопакаран̣а̄ни гахетва̄ а̄гаччхантехи мануссехи саддхим̣ дадхигхат̣ам̣ гахетва̄ а̄гато бхиккхӯнам̣ сакка̄расамма̄нам̣ дисва̄ ‘‘име саман̣а̄ сакйапуттийа̄ сукхумаваттхасуниваттха̄ субходжана̄ни бхун̃джитва̄ нива̄тесу сена̄санесу вихаранти, йам̣нӯна̄хампи паббаджеййа’’нти чинтетва̄, ан̃н̃атарам̣ маха̄тхерам̣ упасан̇камитва̄ аттано паббаджджа̄дхиппа̄йам̣ ниведеси. со там̣ карун̣а̄йанто пабба̄джетва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхи. со аран̃н̃е вихаранто екавиха̄ре ниббинно уккан̣т̣хито хутва̄, виббхамитука̄мо н̃а̄тига̄мам̣ гаччханто антара̄магге каччхам̣ бандхитва̄ кхеттам̣ касанте килит̣т̣хаваттханиваттхе самантато раджокин̣н̣асарӣре ва̄та̄тапена пхуссанте кассаке дисва̄, ‘‘махантам̣ ватиме сатта̄ джӣвиканимиттам̣ дуккхам̣ паччанубхонтӣ’’ти ¶ сам̣вегам̣ пат̣илабхи. н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ йатха̄гахитам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ упат̣т̣ха̄си. со ан̃н̃атарам̣ руккхамӯлам̣ упагантва̄ вивекам̣ лабхитва̄ йонисо манасикаронто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.11-19) –
‘‘аттхадассӣ джинаваро, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
виха̄ра̄ абхиниккхамма, тал̣а̄кам̣ упасан̇ками.
‘‘нха̄тва̄ питва̄ ча самбуддхо, уттаритвекачӣваро;
ат̣т̣ха̄си бхагава̄ таттха, вилокенто дисодисам̣.
‘‘бхаване ¶ ¶ упавит̣т̣хохам̣, аддасам̣ локана̄йакам̣;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, аппхот̣есим̣ ахам̣ тада̄.
‘‘сатарам̣сим̣ва джотантам̣, пабха̄сантам̣ва кан̃чанам̣;
наччагӣте пайуттохам̣, пан̃чан̇гатӯрийамхи ча.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
саббе сатте абхибхоми, випуло хоти ме йасо.
‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а, намо те пурисуттама;
атта̄нам̣ тосайитва̄на, паре тосеси твам̣ муни.
‘‘париггахе нисӣдитва̄, ха̄сам̣ катва̄на суббате;
упат̣т̣хахитва̄ самбуддхам̣, туситам̣ упападжджахам̣.
‘‘сол̣асето каппасате, двинаваекачинтита̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ сампаттим̣ аттано дуккхавимуттин̃ча киттанавасена уда̄нам̣ уда̄ненто ‘‘сумуттико’’тиа̄дима̄ха.
43. таттха сумуттикоти сундара̄ аччантиката̄йа апунаббхавика̄ мутти етасса̄ти сумуттико. тасса пана вимуттийа̄ па̄сам̣сийата̄йа аччхарийата̄йа ча аппхот̣енто а̄ха ‘‘сумуттико’’ти. пуна таттха вимуттийам̣ аттано паса̄дасса дал̣хабха̄вам̣ дассенто ‘‘са̄ху сумуттикомхӣ’’ти а̄ха. ‘‘са̄дху сут̣т̣ху муттико ватамхӣ’’ти аттхо. ‘‘куто пана̄йам̣ сумуттиката̄’’ти? ка̄ман̃ча̄йам̣ тхеро саббасма̄пи ват̣т̣адуккхато сувимутто, аттано пана та̄ва упат̣т̣хитам̣ ативийа анит̣т̣хабхӯтам̣ дуккхам̣ дассенто ‘‘тӣхи кхуджджакехӣ’’тиа̄дима̄ха. таттха кхуджджакехӣти кхуджджасабха̄вехи, кхуджджа̄ка̄рехи ва̄. ниссаккавачанан̃четам̣ муттасадда̄пеккха̄йа. кассако хи акхуджджопи сама̄но тӣсу т̣ха̄несу атта̄нам̣ кхуджджам̣ катва̄ дассети ла̄йане касане кудда̄лакамме ча. йо хи пана кассако ла̄йана̄дӣни кароти ¶ , та̄нипи асита̄дӣни кут̣ила̄ка̄рато кхуджджака̄нӣти вуттам̣ ‘‘тӣхи кхуджджакехӣ’’ти.
ида̄ни та̄ни сарӯпато дассенто ‘‘асита̄су майа̄, нан̇гала̄су майа̄, кхуддакудда̄ла̄су майа̄’’ти а̄ха. таттха асита̄су майа̄ти лавиттехи майа̄ муттанти аттхо. ниссакке четам̣ бхуммавачанам̣. сесесупи есева найо. апаре пана ‘‘асита̄су майа̄ти лавиттехи каран̣абхӯтехи майа̄ кхуджджита’’нти ваданти. тесам̣ матена каран̣аттхе хетумхи ва̄ бхуммавачанам̣. ‘‘нан̇гала̄сӯ’’ти лин̇гавипалла̄сам̣ ¶ катва̄ вуттам̣, нан̇галехи касирехӣти аттхо. аттана̄ вал̣ан̃джитакудда̄ласса сабха̄вато вал̣ан̃джанена ва̄ аппаката̄йа вуттам̣ ‘‘кхуддакудда̄ла̄сӯ’’ти ‘‘кун̣т̣хакудда̄ла̄сӯ’’типи ¶ па̄л̣и. вал̣ан̃джаненева атикхин̣акхан̣иттесӯти аттхо. идхамева̄ти ма-ка̄ро падасандхикаро. атха ва̄пӣти ва̄-саддо нипа̄таматтам̣. га̄маке т̣хитатта̄ та̄ни асита̄дӣни кин̃ча̄пи идхева мама самӣпейева, татха̄пи аламева хотӣти аттхо. туритавасена четам̣ а̄мед̣итавачанам̣. джха̄йа̄ти пхаласама̄паттиджджха̄навасена дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄раттхам̣ диббавиха̄ра̄дивасена ча джха̄йа. суман̇гала̄ти атта̄нам̣ а̄лапати. джха̄не пана а̄дарадассанаттхам̣ а̄мед̣итам̣ катам̣. аппаматто вихара̄ти сатипан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ саббаттхакамева аппаматтоси твам̣, тасма̄ ида̄ни сукхам̣ вихара, суман̇гала. кечи пана ‘‘арахаттам̣ аппатва̄ ева випассана̄йа вӣтхипат̣ипанна̄йа са̄сане сан̃джа̄та̄бхиратийа̄ йатха̄нубхӯтам̣ гхара̄ва̄садуккхам̣ джигуччханто тхеро имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ паччха̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣ӣ’’ти ваданти. тесам̣ матена ‘‘джха̄йа аппаматто вихара̄’’ти пада̄нам̣ аттхо випассана̄маггавасенапи йуджджати ева.
суман̇галаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. са̄нуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
матам̣ ¶ ва̄ амма родантӣти а̄йасмато са̄нуттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито чатунавуте каппе сиддхаттхасса бхагавато хаттхапа̄дадхованамукхавиккха̄лана̄нам̣ аттха̄йа удакам̣ упанеси. саттха̄ хи бходжанака̄ле хаттхапа̄де дховитука̄мо ахоси. со саттху а̄ка̄рам̣ саллаккхетва̄ удакам̣ упанеси. бхагава̄ хаттхапа̄де дховитва̄ бхун̃джитва̄ мукхам̣ виккха̄летука̄мо ахоси. со тампи ¶ н̃атва̄ мукходакам̣ упанеси. саттха̄ мукхам̣ виккха̄летва̄ мукхадхованакиччам̣ нит̣т̣ха̄песи. евам̣ бхагава̄ анукампам̣ упа̄да̄йа тена карӣйама̄нам̣ веййа̄ваччам̣ са̄дийи. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса упа̄сакасса гехе пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасмим̣ габбхагатейева пита̄ пава̄сам̣ гато, упа̄сика̄ дасама̄саччайена путтам̣ виджа̄йитва̄ са̄нӯтисса на̄мам̣ ака̄си. тасмим̣ ануккамена вад̣д̣ханте саттавассикам̣йева нам̣ бхиккхӯнам̣ сантике пабба̄джеси, ‘‘евамайам̣ анантара̄йо вад̣д̣хитва̄ аччантасукхабха̄гӣ бхависсатӣ’’ти. ‘‘со са̄нуса̄ман̣еро’’ти пан̃н̃а̄то пан̃н̃ава̄ ваттасампанно бахуссуто ¶ дхаммакатхико саттесу меттаджджха̄сайо хутва̄ деваманусса̄нам̣ пийо ахоси мана̄поти саббам̣ са̄нусутте а̄гатанайена ведитаббам̣.
тасса атӣтаджа̄тийам̣ ма̄та̄ йаккхайонийам̣ ниббатти. там̣ йаккха̄ ‘‘са̄нуттхерасса айам̣ ма̄та̄’’ти гаручиттика̄рабахула̄ хутва̄ ма̄ненти. евам̣ гаччханте ка̄ле путхуджджанабха̄васса а̄дӣнавам̣ вибха̄вентам̣ вийа екадивасам̣ са̄нусса йонисо манасика̄ра̄бха̄ва̄ айонисо уммуджджантасса виббхамитука̄мата̄читтам̣ уппаджджи. там̣ тасса йаккхинима̄та̄ н̃атва̄ мануссама̄туйа̄ а̄рочеси – ‘‘тава путто, са̄ну, ‘виббхамисса̄мӣ’ти читтам̣ уппа̄деси, тасма̄ твам̣ –
‘‘са̄нум̣ пабуддхам̣ ваджджа̄си, йаккха̄нам̣ вачанам̣ идам̣;
ма̄ка̄си па̄пакам̣ каммам̣, а̄ви ва̄ йади ва̄ рахо.
‘‘саче ¶ твам̣ па̄пакам̣ каммам̣, кариссаси кароси ва̄;
на те дуккха̄ памутйаттхи, уппачча̄пи пала̄йато’’ти. (сам̣. ни. 1.239; дха. па. ат̣т̣ха. 2.325 са̄нуса̄ман̣ераваттху) –
евам̣ бхан̣а̄хӣ’’ти. еван̃ча пана ватва̄ йаккхинима̄та̄ таттхевантарадха̄йи. мануссама̄та̄ пана там̣ сутва̄ паридевасокасама̄панна̄ четодуккхасамаппита̄ ахоси. атха са̄нуса̄ман̣еро пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ ¶ паттачӣварама̄да̄йа ма̄ту сантикам̣ упагато ма̄тарам̣ родама̄нам̣ дисва̄ ‘‘амма, ким̣ нисса̄йа родасӣ’’ти ватва̄ ‘‘там̣ нисса̄йа̄’’ти ча вутто ма̄ту ‘‘матам̣ ва̄, амма, роданти, йо ва̄ джӣвам̣ на диссатӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
44. тассаттхо – ‘‘амма, роданта̄ на̄ма н̃а̄така̄ митта̄ ва̄ аттано н̃а̄такам̣ миттам̣ ва̄ матам̣ уддисса роданти паралокам̣ гататта̄, йо ва̄ н̃а̄тако митто ва̄ джӣвам̣ джӣванто десантарам̣ паккантата̄йа ча на диссати, там̣ ва̄ уддисса роданти, убхайампетам̣ майи на виджджати, евам̣ санте джӣвантам̣ дхарама̄нам̣ мам̣ пурато т̣хитам̣ пассантӣ; касма̄, амма, родаси?мам̣ уддисса тава роданасса ка̄ран̣амева наттхӣ’’ти.
там̣ сутва̄ тасса ма̄та̄ ‘‘маран̣ан̃хетам̣, бхиккхаве, йо сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттатӣ’’ти (ма. ни. 3.63) суттапада̄нуса̄рена уппаббаджанам̣ арийасса винайе маран̣анти дассентӣ –
‘‘матам̣ ¶ ва̄ путта роданти, йо ва̄ джӣвам̣ на диссати;
йо ча ка̄ме чаджитва̄на, пунара̄гаччхате идха.
‘‘там̣ ва̄пи путта роданти, пуна джӣвам̣ мато хи со;
куккул̣а̄ уббхато та̄та, куккул̣ам̣ патитумиччхасӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.239; дха. па. ат̣т̣ха. 2.са̄нуса̄ман̣ераваттху) –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха ка̄ме чаджитва̄на̄ти неккхаммаджджха̄сайена ваттхука̄ме паха̄йа, тан̃ча килесака̄масса тадан̇гаппаха̄навасена ведитаббам̣. паббаджджа̄ хеттха ка̄мапаричча̄го адхиппето. пунара̄гаччхате идха̄ти идха гехе пунадева а̄гаччхати, хӣна̄йа̄ваттанам̣ сандха̄йа вадати. там̣ ва̄пӣти йо паббаджитва̄ виббхамати ¶ , там̣ ва̄пи пуггалам̣ матам̣ вийама̄дисийо роданти. касма̄ти че? пуна джӣвам̣ мато хи соти виббхаманато паччха̄ йо джӣванто, со гун̣амаран̣ена аттхато матойева. ида̄нисса сависесасам̣вегам̣ джанетум̣ ‘‘куккул̣а̄’’тиа̄ди вуттам̣. тассаттхо – ‘‘ахораттам̣ а̄диттам̣ вийа хутва̄ д̣аханат̣т̣хена куккул̣анирайасадисатта̄ куккул̣а̄ ¶ гихибха̄ва̄ анукампантийа̄ майа̄ уббхато уддхато, та̄та са̄ну, куккул̣ам̣ патитум̣ иччхаси патитука̄мосӣ’’ти.
там̣ сутва̄ са̄нуса̄ман̣еро сам̣вегаджа̄то хутва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.25-29) –
‘‘бхун̃джантам̣ саман̣ам̣ дисва̄, виппасаннамана̄вилам̣;
гхат̣енодакама̄да̄йа, сиддхаттхасса ада̄сахам̣.
‘‘ниммало хомахам̣ аджджа, вимало кхӣн̣асам̣сайо;
бхаве ниббаттама̄насса, пхалам̣ ниббаттате субхам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, удакам̣ йамада̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дакада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘екасат̣т̣химхито каппе, екова вимало аху;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ тхеро имисса̄ га̄тха̄йа васена ‘‘майхам̣ випассана̄рамбхо арахаттаппатти ча джа̄та̄’’ти уда̄навасена тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си.
са̄нуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. раман̣ӣйавиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йатха̄пи ¶ бхаддо а̄джан̃н̃оти а̄йасмато раман̣ӣйавиха̄риттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха пун̃н̃а̄ни упачинанто ито еканавуте каппе випассим̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ коран̣д̣апуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девесу ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе ан̃н̃атарасса сет̣т̣хисса путто хутва̄ ниббатто йоббанамадена ка̄месу муччхам̣ а̄панно вихарати. со екадивасам̣ ан̃н̃атарам̣ па̄рада̄рикам̣ ра̄джапурисехи вивидха̄ каммака̄ран̣а̄ карӣйама̄нам̣ дисва̄ сам̣вегаджа̄то саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ паббаджи. паббаджито ча ра̄гачаритата̄йа ниччака̄лам̣ сусаммат̣т̣хам̣ паривен̣ам̣ сӯпат̣т̣хитам̣ па̄нӣйапарибходжанӣйам̣ супан̃н̃атам̣ ман̃чапӣт̣хам̣ катва̄ вихарати. тена со раман̣ӣйавиха̄рӣтвева пан̃н̃а̄йиттха.
со ра̄гуссанната̄йа айонисо манаси каритва̄ сан̃четаникам̣ суккависсат̣т̣хиа̄паттим̣ а̄паджджитва̄, ‘‘дхираттху, мам̣ евам̣бхӯто саддха̄деййам̣ ¶ бхун̃джеййа’’нти виппат̣иса̄рӣ хутва̄ ‘‘виббхамисса̄мӣ’’ти гаччханто антара̄магге руккхамӯле нисӣди, тена ча маггена сакат̣есу гаччхантесу еко сакат̣айутто гон̣о париссаманто висамат̣т̣ха̄не кхалитва̄ пати, там̣ са̄кат̣ика̄ йугато мун̃читва̄ тин̣одакам̣ датва̄ париссамам̣ винодетва̄ пунапи дхуре йоджетва̄ агамам̣су. тхеро там̣ дисва̄ – ‘‘йатха̄йам̣ гон̣о саким̣ кхалитва̄пи ут̣т̣ха̄йа саким̣ дхурам̣ вахати, евам̣ майа̄пи килесавасена саким̣ кхалитена̄пи вут̣т̣ха̄йа саман̣адхаммам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти йонисо уммуджджанто ниваттитва̄ упа̄литтхерасса аттано паваттим̣ а̄чиккхитва̄ тена вуттавидхина̄ а̄паттито вут̣т̣хахитва̄ сӣлам̣ па̄катикам̣ катва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.35-39) –
‘‘аккантан̃ча падам̣ дисва̄, чакка̄лан̇ка̄рабхӯситам̣;
падена̄нупадам̣ йанто, випассисса махесино.
‘‘коран̣д̣ам̣ ¶ ¶ пуппхитам̣ дисва̄, самӯлам̣ пӯджитам̣ майа̄;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, авандим̣ падамуттамам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘саттапан̃н̃а̄сакаппамхи, еко вӣтамало ахум̣;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вимуттисукхам̣ анубхаванто аттано пуббабха̄гапат̣ипаттийа̄ саддхим̣ арийадхамма̄дхигаманадӣпаним̣ ‘‘йатха̄пи бхаддо а̄джан̃н̃о, кхалитва̄ патитит̣т̣хатӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
45. таттха кхалитва̄ти паккхалитва̄. патитит̣т̣хатӣти патит̣т̣хахати, пунадева йатха̄т̣ха̄не тит̣т̣хати. еванти йатха̄ бхаддо усабха̄джа̄нӣйо бха̄рам̣ ваханто париссамаппатто висамат̣т̣ха̄нам̣ а̄гамма екава̄рам̣ паккхалитва̄ патито на таттакена дхурам̣ чхад̣д̣ети, тха̄маджавапараккамасампанната̄йа пана кхалитва̄пи патитит̣т̣хати, аттано сабха̄венева т̣хатва̄ бха̄рам̣ вахати, евам̣ килесапариссамаппатто кирийа̄пара̄дхена кхалитва̄ там̣ кхалитам̣ тха̄мавӣрийасампаттита̄йа пат̣ипа̄катикам̣ катва̄ маггасамма̄дит̣т̣хийа̄ дассанасампаннам̣, тато ева самма̄самбуддхасса савананте арийа̄йа джа̄тийа̄ джа̄тата̄йа са̄вакам̣, тасса уре ва̄йа̄маджанита̄бхиджа̄тита̄йа орасам̣ ¶ путтам̣ бхадда̄джа̄нӣйасадисакиччата̄йа а̄джа̄нӣйанти ча мам̣ дха̄ретха упадха̄ретха̄ти аттхо.
раман̣ӣйавиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. самиддхиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саддха̄йа̄хам̣ ¶ паббаджитоти а̄йасмато самиддхиттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу катта̄дхика̄ро таттха таттха пун̃н̃а̄ни упачинанто ито чатунавуте каппе сиддхаттхам̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо саван̣т̣а̄ни пуппха̄ни кан̣н̣икабаддха̄ни гахетва̄ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе кулагехе ниббатти. тасса джа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа там̣ кулам̣ дханадхан̃н̃а̄дӣхи вад̣д̣хи, аттабха̄во часса абхирӯпо дассанӣйо гун̣ава̄ ити вибхавасамиддхийа̄ ча гун̣асамиддхийа̄ ¶ ча самиддхӣтвева пан̃н̃а̄йиттха. со бимбиса̄расама̄гаме буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ бха̄вана̄йа йуттаппайутто вихаранто бхагавати тапода̄ра̄ме вихаранте екадивасам̣ евам̣ чинтеси – ‘‘ла̄бха̄ вата ме саттха̄ арахам̣ самма̄самбуддхо, сва̄ккха̄те ча̄хам̣ дхаммавинайе паббаджито, сабрахмача̄рӣ ча ме сӣлаванто калйа̄н̣адхамма̄’’ти. тассевам̣ чинтентасса ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ удапа̄ди. там̣ асаханто ма̄ро па̄пима̄ тхерасса авидӯре махантам̣ бхеравасаддамака̄си, патхавийа̄ ундрийанака̄ло вийа ахоси. тхеро бхагавато таматтхам̣ а̄рочеси. бхагава̄ ‘‘ма̄ро туйхам̣ вичаккхукамма̄йа четети, гаччха, бхиккху таттха ачинтетва̄ вихара̄хӣ’’ти а̄ха. тхеро таттха гантва̄ вихаранто начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.30-34) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва ¶ джотантам̣, нисиннам̣ паббатантаре;
обха̄сентам̣ диса̄ сабба̄, сиддхаттхам̣ нараса̄ратхим̣.
‘‘дханум̣ адведжджхам̣ катва̄на, усум̣ саннайхахам̣ тада̄;
пуппхам̣ саван̣т̣ам̣ чхетва̄на, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екапан̃н̃а̄сито каппе, еко а̄сим̣ джутиндхаро;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ таттхева вихарантасса тхерасса кхӣн̣а̄савабха̄вам̣ аджа̄нанто пуриманайенева ма̄ро махантам̣ бхеравасаддам̣ ака̄си. там̣ сутва̄ тхеро абхӣто аччхамбхӣ ‘‘та̄диса̄нам̣ ма̄ра̄нам̣ сатампи сахассампи майхам̣ ломампи на кампетӣ’’ти ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘саддха̄йа̄хам̣ паббаджито’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
46. таттха саддха̄йа̄ти дхаммаччхандасамут̣т̣ха̄на̄йа каммапхаласаддха̄йа чева ратанаттайасаддха̄йа ча. аханти атта̄нам̣ ниддисати. паббаджитоти упагато. ага̄расма̄ти гехато гхара̄ва̄сато ва̄. анага̄рийанти паббаджджам̣, са̄ хи йам̣кин̃чи касива̄н̣иджджа̄дикаммам̣ ‘ага̄расса хита’нти ага̄рийам̣ на̄ма, тадабха̄вато ‘‘анага̄рийа̄’’ти вуччати. сати пан̃н̃а̄ ча ме вуд̣д̣ха̄ти саран̣алаккхан̣а̄ сати, паджа̄наналаккхан̣а̄ пан̃н̃а̄ти име дхамма̄ випассана̄ккхан̣ато пат̣т̣ха̄йа маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ ¶ йа̄ва арахатта̄ ме вуд̣д̣ха̄ вад̣д̣хита̄, на да̄ни вад̣д̣хетабба̄ аттхи сатипан̃н̃а̄ вепуллаппатта̄ти дассети. читтан̃ча сусама̄хитанти ат̣т̣хасама̄паттивасена чева локуттарасама̄дхивасена ча читтам̣ ме сут̣т̣ху сама̄хитам̣, на да̄ни тасса сама̄дха̄таббам̣ аттхи, сама̄дхи вепуллаппаттоти дассети. тасма̄ ка̄мам̣ карассу рӯпа̄нӣти па̄пима мам̣ уддисса йа̄ни ка̄ничи виппака̄ра̄ни йатха̄ручим̣ карохи, техи пана нева мам̣ бйа̄дхайиссаси мама сарӣракампанаматтампи ка̄тум̣ на саккхиссаси, куто читтан̃н̃атхаттам̣? тасма̄ тава кирийа̄ аппат̣иччхитапахенакам̣ вийа на кин̃чи аттхам̣ содхети, кевалам̣ тава читтавигха̄таматтапхала̄ти тхеро ма̄рам̣ таджджеси. там̣ сутва̄ ма̄ро ‘‘джа̄на̄ти мам̣ саман̣о’’ти таттхевантарадха̄йи.
самиддхиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. уджджайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
намо ¶ те буддха вӣраттхӯти а̄йасмато уджджайаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто ито два̄навуте каппе тиссам̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо кан̣ика̄рапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ¶ ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе ан̃н̃атарасса соттийабра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, уджджайотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ хутва̄ таттха са̄рам̣ апассанто упаниссайасампаттийа̄ чодийама̄но вел̣уванам̣ гантва̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихаранто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.1-4) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ пуппхитам̣ дисва̄, очинитва̄нахам̣ тада̄;
тиссасса абхиропесим̣, огхатин̣н̣асса та̄дино.
‘‘двенавуте ито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘пан̃чатим̣се ито каппе, арун̣апа̄н̣ӣти виссуто;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣдитва̄ бхагавато тхомана̄ка̄рена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘намо те буддха вӣраттхӯ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
47. таттха намоти пан̣а̄макиттанам̣. тети пан̣а̄макирийа̄йа сампада̄накиттанам̣, туйханти аттхо. буддха вӣра̄ти ча бхагавато а̄лапанам̣. бхагава̄ хи йатха̄ абхин̃н̃еййа̄дибхедасса аттхасса абхин̃н̃еййа̄дибхедена сайамбхӯн̃а̄н̣ена анавасесато буддхатта̄ ‘‘буддхо’’ти вуччати. евам̣ пан̃чаннампи ма̄ра̄нам̣ абхиппамадданавасена падахантена махата̄ вӣрийена саманна̄гататта̄ ‘‘вӣро’’ти вуччати. аттхӯти хоту, тасса ‘‘намо’’ти имина̄ самбандхо. виппамуттоси саббадхӣти саббехи килесехи саббасмин̃ча сан̇кха̄рагате виппамутто висам̣йутто аси бхаваси, на тайа̄ кин̃чи авиппамуттам̣ на̄ма аттхи, йатохам̣ туйха̄пада̄не вихарам̣, вихара̄ми ана̄савоти туйхам̣ тава апада̄не ова̄де ¶ гатамагге пат̣ипаттичарийа̄йа вихарам̣ йатха̄сатти ¶ йатха̄балам̣ пат̣ипаджджанто ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ чатуннампи а̄сава̄нам̣ суппахӣнатта̄ ана̄саво вихара̄ми, та̄дисасса намо те буддха-вӣраттхӯти.
уджджайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. сан̃джайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йато аханти а̄йасмато сан̃джайаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле махати пӯге сам̣киттивасена ваттхум̣ сан̇гхаритва̄ ратанаттайам̣ уддисса пун̃н̃ам̣ каронто сайам̣ далиддо хутва̄ несам̣ ган̣а̄дӣнам̣ пун̃н̃акирийа̄йа бйа̄ват̣о ахоси. ка̄лена ка̄лам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ пасаннама̄насо бхиккхӯнан̃ча там̣ там̣ веййа̄ваччам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти сан̃джайо на̄ма на̄мена, со вайаппатто брахма̄йупоккхараса̄тиа̄дике абхин̃н̃а̄те бра̄хман̣е са̄сане абхиппасанне дисва̄ сан̃джа̄таппаса̄до саттха̄рам̣ упасан̇ками. тасса саттха̄ дхаммам̣ десеси. со дхаммам̣ сутва̄ сота̄панно ахоси. апарабха̄ге паббаджи. паббаджанто ча кхураггейева чхал̣абхин̃н̃о ахосӣ. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.10.51-55) –
‘‘випассисса ¶ бхагавато, маха̄пӯгаган̣о аху;
веййа̄ваччакаро а̄сим̣, саббакиччесу ва̄ват̣о.
‘‘деййадхаммо ча ме наттхи, сугатасса махесино;
авандим̣ саттхуно па̄де, виппасаннена четаса̄.
‘‘еканавутито каппе, веййа̄ваччам̣ ака̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, веййа̄ваччассидам̣ пхалам̣.
‘‘ито ¶ ча ат̣т̣хаме каппе, ра̄джа̄ а̄сим̣ сучинтито;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о ¶ пана хутва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘йато ахам̣ паббаджито’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
48. таттха йато ахам̣ паббаджитоти йато пабхути йато пат̣т̣ха̄йа ахам̣ паббаджито. паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа на̄бхиджа̄на̄ми сан̇каппам̣, анарийам̣ досасам̣хитанти ра̄га̄дидосасам̣хитам̣ тато ева анарийам̣ нихӣнам̣, арийехи ва̄ анаран̣ӣйата̄йа анарийехи аран̣ӣйата̄йа ча анарийам̣ па̄пакам̣ а̄рамман̣е абхӯтагун̣а̄дисан̇каппанато ‘‘сан̇каппо’’ти ладдхана̄мам̣ ка̄мавитакка̄димиччха̄витаккам̣ уппа̄дитам̣ на̄бхиджа̄на̄мӣти, ‘‘кхураггейева майа̄ арахаттам̣ патта’’нти ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
сан̃джайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ра̄ман̣еййакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
чихачиха̄бхинадитети а̄йасмато ра̄ман̣еййакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо пуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсу ева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ иббхакуле ниббаттитва̄ вайаппатто джетаванапат̣иггахан̣е сан̃джа̄таппаса̄до паббаджитва̄ чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихарати. тасса аттано сампаттийа̄ паббаджитаса̄руппа̄йа ча пат̣ипаттийа̄ па̄са̄дикабха̄вато ра̄ман̣еййакотвева саман̃н̃а̄ ахоси ¶ . атхекадивасам̣ ма̄ро тхерам̣ бхим̣са̄петука̄мо бхеравасаддам̣ ака̄си. там̣ сутва̄ тхеро тхирапакатита̄йа ¶ тена асантасанто ‘‘ма̄ро айа’’нти н̃атва̄ таттха ана̄дарам̣ дассенто ‘‘чихачиха̄бхинадите’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
49. таттха чихачиха̄бхинадитети чихачиха̄ти абхин̣хам̣ паваттасаддата̄йа ‘‘чихачиха̄’’ти ладдхана̄ма̄нам̣ ват̣т̣ака̄нам̣ абхина̄данимиттам̣, виравахетӯти ¶ аттхо. сиппика̄бхирутехи ча̄ти сиппика̄ вуччанти девака̄ парана̄мака̄ гелан̃н̃ена чха̄такисада̄рака̄ка̄ра̄ са̄кха̄мига̄. ‘‘маха̄каландака̄’’ти кечи, сиппика̄нам̣ абхирутехи маха̄виравехи, хетумхи четам̣ каран̣авачанам̣, там̣ хетӯти аттхо. на ме там̣ пхандати читтанти мама читтам̣ на пхандати на чавати. идам̣ вуттам̣ хоти – имасмим̣ аран̃н̃е виравахету сиппика̄бхирутахету вийа, па̄пима, тава виссаракаран̣ахету мама читтам̣ каммат̣т̣ха̄нато на парипататӣти. таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘екаттаниратан̃хи ме’’ти. хи-саддо хету аттхо, йасма̄ мама читтам̣ ган̣асан̇ган̣икам̣ паха̄йа екатте екӣбха̄ве, бахиддха̄ ва̄ виккхепам̣ паха̄йа екатте екаггата̄йа, екатте екасабха̄ве ва̄ нибба̄не ниратам̣ абхиратам̣, тасма̄ каммат̣т̣ха̄нато на пхандати на чаватӣти, имам̣ кира га̄тхам̣ ваданто ева тхеро випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.21.5-9) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣о бхагава̄, сатарам̣сӣ пата̄пава̄;
чан̇каманам̣ сама̄рӯл̣хо, меттачитто сикхӣсабхо.
‘‘пасанначитто сумано, вандитва̄ н̃а̄н̣амуттамам̣;
минелапуппхам̣ паггайха, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екӯнатим̣сакаппамхи, сумегхагханана̄мако;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахоси.
ра̄ман̣еййакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. вималаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
дхаран̣ӣ ¶ ¶ ча син̃чати ва̄ти а̄йасмато вималаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле сан̇кхадхаманакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто тасмим̣ ¶ сиппе ниппхаттим̣ гато екадивасам̣ випассим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо сан̇кхадхаманена пӯджам̣ катва̄ тато пат̣т̣ха̄йа ка̄лена ка̄лам̣ саттху упат̣т̣ха̄нам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле ‘‘ана̄гате ме вимало висуддхо ка̄йо хотӯ’’ти бодхируккхам̣ гандходакехи нха̄песи, четийан̇ган̣абодхийан̇ган̣есу а̄сана̄ни дхова̄песи, бхиккхӯнампи килит̣т̣хе саман̣апариккха̄ре дхова̄песи.
со тато чавитва̄ девесу ча мануссесу ча париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе иббхакуле ниббатти. тасса ма̄тукуччхийам̣ васантасса никкхамантасса ча ка̄йо питтасемха̄дӣхи асам̣килит̣т̣хо падумапала̄се удакабинду вийа алагго паччхимабхавикабодхисаттасса вийа сувисуддхо ахоси, тенасса вималотвева на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто ра̄джагахаппавесане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ косаларат̣т̣хе паббатагуха̄йам̣ вихарати. атхекадивасам̣ ча̄туддӣпикамаха̄мегхо сакалам̣ чаккава̄л̣агаббхам̣ паттхаритва̄ па̄васси. виват̣т̣ат̣т̣ха̄йимхи буддха̄нам̣ чаккаваттӣнан̃ча дхарама̄нака̄ле ева кира евам̣ вассати. гхаммапарил̣а̄хавӯпасамато утусаппа̄йала̄бхена тхерасса читтам̣ сама̄хитам̣ ахоси екаггам̣. со сама̄хитачитто та̄вадева випассанам̣ уссукка̄петва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.10.56-60) –
‘‘випассисса бхагавато, ахосим̣ сан̇кхадхаммако;
ниччупат̣т̣ха̄найуттомхи, сугатасса махесино.
‘‘упат̣т̣ха̄напхалам̣ пасса, локана̄тхасса та̄дино;
сат̣т̣хи тӯрийасахасса̄ни, парива̄ренти мам̣ сада̄.
‘‘еканавутито ¶ каппе, упат̣т̣хахим̣ маха̄исим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, упат̣т̣ха̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘чатувӣсе ито каппе, маха̄ниггхосана̄мака̄;
сол̣аса̄сим̣су ра̄джа̄но, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ ¶ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ катакиччата̄йа тут̣т̣хама̄насо уда̄нам̣ уда̄ненто ‘‘дхаран̣ӣ ча син̃чати ва̄ти ма̄луто’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
50. таттха дхаран̣ӣти патхавӣ, са̄ хи сакалам̣ дхара̄дхарам̣ дха̄ретӣти ‘‘дхаран̣ӣ’’ти вуччати. син̃чатӣти самантато набхам̣ пӯретва̄ абхиппавассато маха̄мегхасса вут̣т̣хидха̄ра̄хи син̃чати ¶ . ва̄ти ма̄лутоти удакапхуситасаммиссата̄йа сӣтало ва̄то ва̄йати. виджджута̄ чарати набхети таттха таттха гаджджата̄ гал̣агал̣а̄йата̄ маха̄мегхато ниччхарантийо сатерата̄ а̄ка̄се ито чито ча вичаранти. упасаманти витакка̄ти утусаппа̄йасиддхена саматхавипассана̄дхигамена пуббабха̄ге тадан̇га̄дивасена вӯпасанта̄ хутва̄ ка̄мавитакка̄дайо саббепи нава маха̄витакка̄ арийамагга̄дхигамена упасаманти. анавасесато самуччхиджджантӣти. ваттама̄насамӣпата̄йа арийамаггаккхан̣ам̣ ваттама̄нам̣ катва̄ вадати. атӣтаттхе ва̄ етам̣ паччуппаннавачанам̣. читтам̣ сусама̄хитам̣ мама̄ти тато ева локуттарасама̄дхина̄ мама читтам̣ сут̣т̣ху сама̄хитам̣, на да̄ни тасса сама̄дха̄не кин̃чи ка̄таббам̣ аттхӣти тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
вималаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пан̃чамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. чхат̣т̣хавагго
1. годхика̄дичатуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
вассати ¶ ¶ девотиа̄дика̄ чатассо – годхико, суба̄ху, валлийо, уттийоти имесам̣ чатуннам̣ тхера̄нам̣ га̄тха̄. ка̄ уппатти? имепи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ра̄ таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанта̄ ито чатунавуте каппе сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ саха̄йа̄ хутва̄ вичарим̣су. тесу еко сиддхаттхам̣ бхагавантам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ кат̣аччхубхиккхам̣ ада̄си. дутийо пасанначитто хутва̄ пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ ан̃джалим̣ пагган̣хи. татийо пасанначитто екена пуппхахаттхена бхагавантам̣ пӯджеси. чатуттхо суманапуппхехи пӯджамака̄си. евам̣ те саттхари читтам̣ паса̄детва̄ пасутена тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ пуна апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ саха̄йака̄ хутва̄ са̄сане паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ катва̄ амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле па̄ва̄йам̣ чатуннам̣ маллара̄джа̄нам̣ путта̄ хутва̄ ниббаттим̣су. тесам̣ ¶ годхико, суба̄ху, валлийо, уттийоти на̄ма̄ни акам̣су. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пийасаха̄йа̄ ахесум̣. те кеначидева каран̣ӣйена капилаваттхум̣ агамам̣су. тасмин̃ча самайе саттха̄ капилаваттхум̣ гантва̄ нигродха̄ра̄ме васанто йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дассетва̄ суддходанаппамукхе сакйара̄джа̄но дамеси. тада̄ тепи чатта̄ро маллара̄джапутта̄ па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ ладдхаппаса̄да̄ паббаджитва̄ випассана̄каммам̣ каронта̄ начирассева саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.1-23) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
павара̄ абхиниккхантам̣, вана̄ ниббанама̄гатам̣.
‘‘кат̣аччхубхиккхам̣ па̄да̄сим̣, сиддхаттхасса махесино;
пан̃н̃а̄йа упасантасса, маха̄вӣрасса та̄дино.
‘‘падена̄нупада̄йантам̣, нибба̄пенте маха̄джанам̣;
ул̣а̄ра̄ витти ме джа̄та̄, буддхе а̄диччабандхуне.
‘‘чатуннавутито ¶ ¶ каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бхиккха̄да̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘сатта̄сӣтимхито каппе, маха̄рен̣усана̄мака̄;
саттаратанасампанна̄, саттете чаккаваттино.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
годхико тхеро.
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, нисабха̄джа̄нийам̣ йатха̄;
тидха̄пабхиннам̣ ма̄тан̇гам̣, кун̃джарам̣ва махесинам̣.
‘‘обха̄сентам̣ диса̄ сабба̄, ул̣ура̄джам̣ва пӯритам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, локаджет̣т̣хам̣ апассахам̣.
‘‘н̃а̄н̣е читтам̣ паса̄детва̄, паггахетва̄на ан̃джалим̣;
пасанначитто сумано, сиддхаттхамабхива̄дайим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, н̃а̄н̣асан̃н̃а̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘тесаттатимхито каппе, сол̣аса̄сум̣ наруттама̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
суба̄хуттхеро.
‘‘тивара̄йам̣ нива̄сӣхам̣, ахосим̣ ма̄лико тада̄;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, сиддхаттхам̣ локапӯджитам̣.
‘‘пасанначитто сумано, пуппхахаттхамада̄сахам̣;
йаттха йаттхупападжджа̄ми, тасса каммасса ва̄хаса̄.
‘‘анубхоми пхалам̣ ит̣т̣хам̣, пуббе сукатаматтано;
париккхитто сумаллехи, пуппхада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пуппхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘чатуннавутупа̄да̄йа ¶ , т̣хапетва̄ ваттама̄накам̣;
пан̃чара̄джасата̄ таттха, наджджасамасана̄мака̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
валлийо тхеро.
‘‘сиддхаттхасса ¶ бхагавато, джа̄типуппхамада̄сахам̣;
па̄десу сатта пуппха̄ни, ха̄сенокирита̄ни ме.
‘‘тена камменахам̣ аджджа, абхибхоми нара̄маре;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пуппхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘самантагандхана̄ма̄сум̣, тераса чаккаваттино;
ито пан̃чамаке каппе, ча̄туранта̄ джана̄дхипа̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. (апа. тхера 1.11.1-23);
уттийо тхеро.
арахаттам̣ пана патва̄ име чатта̄ропи тхера̄ локе па̄кат̣а̄ пан̃н̃а̄та̄ ра̄джара̄джамаха̄маттехи сакката̄ гаруката̄ хутва̄ аран̃н̃е ¶ сахева вихаранти. атхекада̄ ра̄джа̄ бимбиса̄ро те чатта̄ро тхере ра̄джагахам̣ упагате упасан̇камитва̄ вандитва̄ тема̄сам̣ васса̄ва̄саттха̄йа нимантетва̄ тесам̣ па̄т̣ийеккам̣ кут̣ика̄йо ка̄ретва̄ сатисаммосена на чха̄деси. тхера̄ аччханна̄су кут̣ика̄су вихаранти. вассака̄ле дево на вассати. ра̄джа̄ ‘‘ким̣ ну кхо ка̄ран̣ам̣ дево на вассатӣ’’ти чинтенто, там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄, та̄ кут̣ика̄йо чха̄да̄петва̄, маттика̄каммам̣ читтакамман̃ча ка̄ра̄петва̄, кут̣ика̄махам̣ каронто махато бхиккхусан̇гхасса да̄нам̣ ада̄си. тхера̄ ран̃н̃о анукампа̄йа кут̣ика̄йо пависитва̄ метта̄сама̄паттийо сама̄паджджим̣су. атхуттарапа̄чӣнадисато маха̄мегхо ут̣т̣хахитва̄ ¶ тхера̄нам̣ сама̄паттито вут̣т̣ха̄наккхан̣ейева васситум̣ а̄рабхи. тесу годхикаттхеро сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа саха мегхагаджджитена –
‘‘вассати дево йатха̄ сугӣтам̣, чханна̄ ме кут̣ика̄ сукха̄ нива̄та̄;
читтам̣ сусама̄хитан̃ча майхам̣, атха че паттхайаси павасса дева̄’’ти. –
имам̣ га̄тхам̣ абха̄си.
таттха вассатӣти син̃чати вут̣т̣хидха̄рам̣ павеччхати. девоти мегхо. йатха̄ сугӣтанти сундарагӣтам̣ вийа гаджджантоти адхиппа̄йо. мегхо хи вассанака̄ле сатапат̣аласахассапат̣ало ут̣т̣хахитва̄ тханайанто виджджута̄ ниччха̄рентова собхати, на кевало. тасма̄ синиддхамадхурагамбхӣраниггхосо вассати ¶ девоти дассети. тена саддато анупапӣл̣итам̣ а̄ха ‘‘чханна̄ ме кут̣ика̄ сукха̄ нива̄та̄’’ти. йатха̄ на дево вассати, евам̣ тин̣а̄дӣхи чха̄дита̄ айам̣ ме кут̣ика̄, тена вут̣т̣хивассена анупапӣл̣итам̣ а̄ха. парибхогасукхасса утусаппа̄йаутусукхасса ча саббха̄вато сукха̄. пхуситаггал̣апихитава̄тапа̄ната̄хи ва̄тапариссайарахита̄. убхайенапи а̄ва̄сасаппа̄йавасена анупапӣл̣итам̣ а̄ха. читтам̣ сусама̄хитан̃ча майханти читтан̃ча мама сут̣т̣ху сама̄хитам̣ ануттарасама̄дхина̄ нибба̄на̄рамман̣е ¶ сут̣т̣ху аппитам̣, етена аббхантарапариссайа̄бха̄вато аппоссуккатам̣ дассети. атха че паттхайасӣти атха ида̄ни паттхайаси че, йади иччхаси. павасса̄ти син̃ча удакам̣ паггхара вут̣т̣хидха̄рам̣ павеччха. дева̄ти мегхам̣ а̄лапати.
годхикаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. суба̄хуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
52. итарехи вуттага̄тха̄су татийападе ева висесо. таттха суба̄хуна̄ вуттага̄тха̄йам̣ читтам̣ сусама̄хитан̃ча ка̄йети мама читтам̣ караджака̄йе ка̄йагата̄сатибха̄вана̄васена сут̣т̣ху сама̄хитам̣ саммадева аппитам̣. айан̃хи тхеро ка̄йагата̄сатибха̄вана̄васена пат̣иладдхаджха̄нам̣ па̄дакам̣ ¶ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. там̣ сандха̄йа̄ха ‘‘читтам̣ сусама̄хитан̃ча ка̄йе’’ти.
суба̄хуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. валлийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
53. валлийаттхерага̄тха̄йам̣ тассам̣ вихара̄ми аппаматтоти тассам̣ кут̣ика̄йам̣ аппама̄дапат̣ипаттийа̄ маттхакам̣ па̄питатта̄ аппаматто арийавиха̄рӯпасам̣хитена диббавиха̄ра̄дисам̣хитена ча ирийа̄патхавиха̄рена вихара̄ми, аттабха̄вам̣ паваттемӣти вуттам̣ хоти.
валлийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄
4. уттийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
54. уттийаттхерена ¶ вуттага̄тха̄йам̣ адутийоти асаха̄йо, килесасан̇ган̣ика̄йа ган̣асан̇ган̣ика̄йа ча вирахитоти аттхо.
уттийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатуннам̣ тхера̄нам̣ га̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ан̃джанаванийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
а̄сандим̣ ¶ кут̣икам̣ катва̄ти а̄йасмато ан̃джанаванийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле судассано на̄ма ма̄ла̄ка̄ро хутва̄ суманапуппхехи бхагавантам̣ пӯджетва̄ ан̃н̃ампи таттха таттха бахум̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ ака̄си. атха имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ ваджджира̄джакуле ниббаттитва̄ тасса вайаппаттака̄ле ваджджират̣т̣хе авут̣т̣хибхайам̣ бйа̄дхибхайам̣ амануссабхайанти тӣн̣и бхайа̄ни уппаджджим̣су ¶ . там̣ саббам̣ ратанасуттаван̣н̣ана̄йам̣ (кху. па̄. ат̣т̣ха. ратанасуттаван̣н̣ана̄; су. ни. ат̣т̣ха. 1.ратанасуттаван̣н̣ана̄) вуттанайена ведитаббам̣. бхагавати пана веса̄лим̣ павит̣т̣хе бхайесу ча вӯпасантесу саттху дхаммадесана̄йа самбахула̄нам̣ деваманусса̄нам̣ дхамма̄бхисамайе ча джа̄те айам̣ ра̄джакума̄ро буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи. йатха̄ ча̄йам̣ евам̣ анантарам̣ вуччама̄на̄ чатта̄ропи джана̄. тепи хи имасса саха̄йабхӯта̄ личчхавира̄джакума̄ра̄ евам̣ имина̄ва нӣха̄рена паббаджим̣су. кассапасамбуддхака̄лепи саха̄йа̄ хутва̄ имина̄ сахева паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ акам̣су, падумуттарассапи бхагавато па̄дамӯле кусалабӣджаропана̄дим̣ акам̣сӯти. таттха̄йам̣ катапуббакиччо са̄кете ан̃джанаване суса̄нат̣т̣ха̄не васанто упакат̣т̣ха̄йа вассӯпана̄йика̄йа мануссехи чхад̣д̣итам̣ джин̣н̣акам̣ а̄сандим̣ лабхитва̄ там̣ чатӯсу па̄са̄н̣есу т̣хапетва̄ упари тирийан̃ча тин̣а̄дӣхи чха̄детва̄ два̄рам̣ йоджетва̄ вассам̣ упагато. пат̣хамама̄сейева гхат̣енто ва̄йаманто арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.24-28) –
‘‘судассаноти на̄мена, ма̄ла̄ка̄ро ахам̣ тада̄;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, локаджет̣т̣хам̣ нара̄сабхам̣.
‘‘джа̄типуппхам̣ ¶ гахетва̄на, пӯджайим̣ падумуттарам̣;
висуддхачаккху сумано, диббачаккхум̣ самаджджхагам̣.
‘‘етисса̄ пуппхапӯджа̄йа, читтасса пан̣идхӣхи ча;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘сол̣аса̄сим̣су ра̄джа̄но, девуттарасана̄мака̄;
чхаттим̣самхи ито каппе, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вимуттисукхам̣ пат̣исам̣веденто сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа йатха̄ладдхам̣ сампаттим̣ паччавеккхитва̄ пӣтивегена уда̄ненто ‘‘а̄сандим̣ кут̣икам̣ катва̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си ¶ .
55. таттха а̄сандим̣ кут̣икам̣ катва̄ти а̄сандӣ на̄ма дӣгхапа̄дакам̣ чатурассапӣт̣хам̣, а̄йатам̣ чатурассампи аттхийева, йаттха нисӣдитумева сакка̄, на нипаджджитум̣ ¶ там̣ а̄сандим̣ кут̣икам̣ катва̄ ва̄саттха̄йа хет̣т̣ха̄ вуттанайена кут̣икам̣ катва̄ йатха̄ таттха нисиннасса утупариссайа̄бха̄вена сукхена саман̣адхаммам̣ ка̄тум̣ сакка̄, евам̣ кут̣икам̣ катва̄. етена парамуккам̣сагатам̣ сена̄сане аттано аппиччхатам̣ сантут̣т̣хин̃ча дассети. вуттампи четам̣ дхаммасена̄патина̄ –
‘‘паллан̇кена нисиннасса, джан̣н̣укена̄бхивассати;
алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’ти. (тхерага̄. 985; ми. па. 6.1.1);
апаре ‘‘а̄сандикут̣ика’’нти па̄т̣хам̣ ватва̄ ‘‘а̄сандиппама̄н̣ам̣ кут̣икам̣ катва̄’’ти аттхам̣ ваданти. ан̃н̃е пана ‘‘а̄сананисаджджа̄дигате мануссе уддисса ман̃чакасса упари катакут̣ика̄ а̄сандӣ на̄ма, там̣ а̄сандим̣ кут̣икам̣ катва̄’’ти аттхам̣ ваданти. оггайха̄ти ога̄хетва̄ анупависитва̄. ан̃джанам̣ вананти евам̣на̄макам̣ ванам̣, ан̃джанаван̣н̣апуппхабха̄вато хи ан̃джана̄ вуччанти валлийо, таббахулата̄йа там̣ ванам̣ ‘‘ан̃джанавана’’нти на̄мам̣ лабхи. апаре пана ‘‘ан̃джана̄ на̄ма маха̄гаччха̄’’ти ваданти, там̣ ан̃джанаванам̣ оггайха а̄сандикам̣ кут̣икам̣ катва̄ тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сананти вихарата̄ майа̄ти вачанасесенева йоджана̄. идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
ан̃джанаванийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. кут̣ивиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ко ¶ кут̣ика̄йанти а̄йасмато кут̣ивиха̄риттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато а̄ка̄сена гаччхантасса ‘‘удакада̄нам̣ ¶ дасса̄мӣ’’ти сӣталам̣ удакам̣ гахетва̄ пӣтисоманассаджа̄то уддхаммукхо хутва̄ уккхипи. саттха̄ тасса аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ паса̄дасам̣вад̣д̣ханаттхам̣ а̄ка̄се т̣хитова сампат̣иччхи. со тена анаппакам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣ведеси. сесам̣ ан̃джанаванийаттхерасса ваттхумхи вуттасадисамева. айам̣ пана висесо – айам̣ кира вуттанайена паббаджитва̄ катапуббакиччо випассанам̣ ануйун̃джанто са̄йам̣ кхеттасамӣпена гаччханто деве пхуса̄йанте кхеттапа̄лакасса пун̃н̃ам̣ тин̣акут̣им̣ дисва̄ пависитва̄ таттха тин̣асантха̄раке нисӣди ¶ . нисиннаматтова утусаппа̄йам̣ лабхитва̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.29-35) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, гаччхантам̣ анилан̃джасе;
гхата̄санам̣ва джалитам̣, а̄диттам̣ва хута̄санам̣.
‘‘па̄н̣ина̄ удакам̣ гайха, а̄ка̄се уккхипим̣ ахам̣;
сампат̣иччхи маха̄вӣро, буддхо ка̄рун̣ико иси.
‘‘анталиккхе т̣хито саттха̄, падумуттарана̄мако;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘имина̄ дакада̄нена, пӣтиуппа̄данена ча;
каппасатасахассампи, дуггатим̣ нупападжджати.
‘‘тена каммена двипадинда, локаджет̣т̣ха нара̄сабха;
паттомхи ачалам̣ т̣ха̄нам̣, хитва̄ джайапара̄джайам̣.
‘‘сахассара̄джана̄мена, тайо те чаккаваттино;
пан̃часат̣т̣хикаппасате, ча̄туранта̄ джана̄дхипа̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхере таттха нисинне кхеттапа̄лако а̄гантва̄ ‘‘ко кут̣ика̄йа’’нти а̄ха. там̣ сутва̄ тхеро ‘‘бхиккху кут̣ика̄йа’’нтиа̄дима̄ха. тайидам̣ кхеттапа̄ласса тхерасса ча вачанам̣ екаджджхам̣ катва̄ –
‘‘ко ¶ кут̣ика̄йам̣ бхиккху кут̣ика̄йам̣, вӣтара̄го сусама̄хитачитто;
евам̣ джа̄на̄хи а̄вусо, амогха̄ те кут̣ика̄ ката̄’’ти. –
татха̄рӯпена сан̇гӣтим̣ а̄ропитам̣.
таттха ко кут̣ика̄йанти, ‘‘имиссам̣ кут̣ика̄йам̣ ко нисинно’’ти кхеттапа̄ласса пуччха̄вачанам̣. тасса бхиккху кут̣ика̄йанти тхерасса пат̣ивачанада̄нам̣. атха нам̣ аттано ануттарадаккхин̣еййабха̄вато там̣ кут̣ипарибхогам̣ анумода̄петва̄ ¶ ул̣а̄рам̣ тамева пун̃н̃ам̣ патит̣т̣ха̄петум̣ ‘‘вӣтара̄го’’тиа̄ди вуттам̣. тассаттхо – еко бхиннакилесо бхиккху те кут̣ика̄йам̣ нисинно, тато ева со аггамаггена саббасо самуччхиннара̄гата̄йа вӣтара̄го ануттарасама̄дхина̄ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ сут̣т̣ху сама̄хитачиттата̄йа сусама̄хитачитто, иман̃ча аттхам̣, а̄вусо кхеттапа̄ла, йатха̄хам̣ вада̄ми, евам̣ джа̄на̄хи саддаха адхимуччассу. амогха̄ ¶ те кут̣ика̄ ката̄ тайа̄ ката̄ кут̣ика̄ амогха̄ аван̃джха̄ сапхала̄ саудрайа̄, йасма̄ арахата̄ кхӣн̣а̄савена парибхутта̄. саче твам̣ анумодаси, там̣ те бхависсати дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄ти.
там̣ сутва̄ кхеттапа̄ло ‘‘ла̄бха̄ вата ме, суладдхам̣ вата ме, йасса ме кут̣ика̄йам̣ едисо аййо пависитва̄ нисӣдатӣ’’ти пасанначитто анумоданто ат̣т̣ха̄си. имам̣ пана тесам̣ катха̄салла̄пам̣ бхагава̄ дибба̄йа сотадха̄туйа̄ сутва̄ анумоданан̃часса н̃атва̄ тамбха̄виним̣ сампаттим̣ вибха̄венто кхеттапа̄лам̣ има̄хи га̄тха̄хи аджджхабха̄си –
‘‘виха̄си кут̣ийам̣ бхиккху, сантачитто ана̄саво;
тена каммавипа̄кена, девиндо твам̣ бхависсаси.
‘‘чхаттим̣саккхаттум̣ девиндо, девараджджам̣ кариссаси;
чатуттим̣саккхаттум̣ чаккаваттӣ, ра̄джа̄ рат̣т̣хе бхависсаси;
ратанакут̣и на̄ма паччекабуддхо, вӣтара̄го бхависсасӣ’’ти.
кут̣ика̄йам̣ ладдхависесатта̄ пана тхерасса тато пабхути кут̣ивиха̄рӣтвева саман̃н̃а̄ удапа̄ди. айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄пи ахосӣти.
кут̣ивиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. дутийакут̣ивиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
айама̄ху ¶ ¶ пура̄н̣ийа̄ти а̄йасмато кут̣ивиха̄риттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато пасаннама̄насо парил̣а̄хака̄ле нал̣авилӣвехи вирачитам̣ бӣджаним̣ ада̄си. там̣ саттха̄ анумоданага̄тха̄йа сампахам̣сеси. сесам̣ йадеттха ваттаббам̣, там̣ ан̃джанаванийаттхераваттхумхи вуттасадисамева. айам̣ пана висесо – айам̣ кира вуттанайена паббаджитва̄ ан̃н̃атара̄йа пура̄н̣акут̣ика̄йа вихаранто саман̣адхаммам̣ ачинтетва̄, ‘‘айам̣ кут̣ика̄ джин̣н̣а̄, ан̃н̃ам̣ кут̣икам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти навакаммавасена читтам̣ уппа̄деси. тасса аттхака̄ма̄ девата̄ сам̣вегаджананаттхам̣ имам̣ утта̄нобха̄сам̣ гамбхӣраттхам̣ ‘‘айама̄ху’’ти га̄тхама̄ха.
57. таттха ¶ айанти а̄саннапаччаккхавачанам̣. а̄хӯти ахосӣти аттхо. га̄тха̄сукхаттхан̃хи дӣгхам̣ катва̄ вуттам̣. пура̄н̣ийа̄ти пура̄танӣ аддхагата̄. ан̃н̃ам̣ паттхайасе навам̣ кут̣инти имисса̄ кут̣ийа̄ пура̄н̣абха̄вена джин̣н̣ата̄йа ито ан̃н̃ам̣ ида̄ни ниббаттанӣйата̄йа навам̣ кут̣им̣ паттхайасе паттхеси а̄сӣсаси. саббена саббам̣ пана а̄сам̣ кут̣ийа̄ вира̄джайа пура̄н̣ийам̣ вийа нава̄йампи кут̣ийам̣ а̄сам̣ тан̣хам̣ апеккхам̣ вира̄джехи, саббасо таттха вираттачитто хохи. касма̄? йасма̄ дуккха̄ бхиккху пуна нава̄ на̄ма кут̣и бхиккху пуна ида̄ни ниббаттийама̄на̄ дуккха̄вахатта̄ дуккха̄, тасма̄ ан̃н̃ам̣ навам̣ дуккхам̣ ануппа̄денто йатха̄ниббатта̄йам̣ пура̄н̣ийам̣йева кут̣ийам̣ т̣хатва̄ аттана̄ катаббам̣ карохӣти. айан̃хеттха адхиппа̄йо – твам̣, бхиккху, ‘‘айам̣ пура̄н̣ӣ тин̣акут̣ика̄ джин̣н̣а̄’’ти ан̃н̃ам̣ навам̣ тин̣акут̣икам̣ ка̄тум̣ иччхаси, на саман̣адхаммам̣, евам̣ иччханто пана бха̄вана̄йа анануйун̃джанена пунаббхава̄бхиниббаттийа̄ анативаттанато а̄йатим̣ аттабха̄вакут̣импи паттхенто ка̄тум̣ иччхантойева на̄ма хоти. са̄ пана нава̄ тин̣акут̣и вийа каран̣адуккхена тато бхиййопи джара̄маран̣асокапаридева̄дидуккхасам̣сат̣т̣хата̄йа дуккха̄, тасма̄ тин̣акут̣ийам̣ вийа аттабха̄вакут̣ийам̣ а̄сам̣ апеккхам̣ вира̄джайа саббасо таттха вираттачитто хохи, евам̣ те ват̣т̣адуккхам̣ на бхависсатӣти. девата̄йа ча вачанам̣ сутва̄ тхеро сам̣вегаджа̄то випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ гхат̣енто ва̄йаманто начирассева арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.36-46) –
‘‘падумуттарабуддхасса ¶ , локаджет̣т̣хасса та̄дино;
тин̣аттхаре нисиннасса, упасантасса та̄дино.
‘‘нал̣ама̄лам̣ гахетва̄на, бандхитва̄ бӣджаним̣ ахам̣;
буддхасса упана̄месим̣, двипадиндасса та̄дино.
‘‘пат̣иггахетва̄ ¶ саббан̃н̃ӯ, бӣджаним̣ локана̄йако;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, имам̣ га̄тхам̣ абха̄сатха.
‘‘йатха̄ ме ка̄йо нибба̄ти, парил̣а̄хо на виджджати;
татхева тивидхаггӣхи, читтам̣ тава вимуччату.
‘‘саббе дева̄ сама̄гаччхум̣, йе кечи вананиссита̄;
сосса̄ма буддхавачанам̣, ха̄сайантан̃ча да̄йакам̣.
‘‘нисинно бхагава̄ таттха, девасан̇гхапураккхато;
да̄йакам̣ сампахам̣сенто, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘имина̄ бӣджанида̄нена, читтасса пан̣идхӣхи ча;
суббато на̄ма на̄мена, чаккаваттӣ бхависсати.
‘‘тена камма̄васесена, суккамӯлена чодито;
ма̄луто на̄ма на̄мена, чаккаваттӣ бхависсати.
‘‘имина̄ бӣджанида̄нена, самма̄навипулена ча;
каппасатасахассампи, дуггатим̣ нупападжджати.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, суббата̄ ат̣т̣хатим̣са те;
екӯнатим̣сасахассе, ат̣т̣ха ма̄лутана̄мака̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахатте пана патит̣т̣хито ‘‘айам̣ ме арахаттаппаттийа̄ ан̇кусабхӯта̄’’ти тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си. са̄йева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахоси. кут̣иова̄дена ладдхависесатта̄ часса кут̣ивиха̄рӣтвева саман̃н̃а̄ ахосӣти.
дутийакут̣ивиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. раман̣ӣйакут̣икаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
раман̣ӣйа̄ ¶ ¶ ме кут̣ика̄ти а̄йасмато раман̣ӣйакут̣икаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кусалабӣджаропанам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто ито ат̣т̣ха̄расакаппасатаматтхаке аттхадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто буддха̄рахам̣ ¶ а̄санам̣ бхагавато ада̄си. пуппхехи ча бхагавантам̣ пӯджетва̄ пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. сесам̣ ан̃джанаванийаттхерасса ваттхумхи вуттасадисамева. айам̣ пана висесо – айам̣ кира вуттанайена паббаджитва̄ катапуббакиччо ваджджират̣т̣хе ан̃н̃атарасмим̣ га̄мака̄ва̄се кут̣ика̄йам̣ вихарати, са̄ хоти кут̣ика̄ абхирӯпа̄ дассанӣйа̄ па̄са̄дика̄ супарикаммакатабхиттибхӯмика̄ а̄ра̄мапоккхаран̣ира̄ман̣еййа̄дисампанна̄ мутта̄джа̄ласадисава̄лика̄кин̣н̣абхӯмибха̄га̄ тхерасса ча ваттасампанната̄йа сусаммат̣т̣хан̇ган̣ата̄дина̄ бхиййосоматта̄йа раман̣ӣйатара̄ хутва̄ тит̣т̣хати. со таттха вихаранто випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.47-52) –
‘‘ка̄нанам̣ ванамоггайха, аппасаддам̣ нира̄кулам̣;
сӣха̄санам̣ майа̄ диннам̣, аттхадассисса та̄дино.
‘‘ма̄ла̄хаттхам̣ гахетва̄на, катва̄ ча нам̣ падаккхин̣ам̣;
саттха̄рам̣ пайирупа̄ситва̄, пакка̄мим̣ уттара̄мукхо.
‘‘тена каммена двипадинда, локаджет̣т̣ха нара̄сабха;
саннибба̄пеми атта̄нам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄.
‘‘ат̣т̣ха̄расакаппасате, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, сӣха̄санассидам̣ пхалам̣.
‘‘ито саттакаппасате, саннибба̄пакакхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхере таттха вихаранте кут̣ика̄йа раман̣ӣйабха̄вато виха̄рапеккхака̄ манусса̄ тато тато а̄гантва̄ кут̣им̣ пассанти ¶ . атхекадивасам̣ катипайа̄ дхуттаджа̄тика̄ иттхийо таттха гата̄ кут̣ика̄йа раман̣ӣйабха̄вам̣ дисва̄, ‘‘еттха васанто айам̣ саман̣о сийа̄ амхехи а̄кад̣д̣ханӣйахадайо’’ти адхиппа̄йена – ‘‘раман̣ӣйам̣ во, бханте, васанат̣т̣ха̄нам̣. майампи раман̣ӣйарӯпа̄ пат̣хамайоббане т̣хита̄’’ти ватва̄ иттхикутта̄дӣни дассетум̣ а̄рабхим̣су. тхеро аттано вӣтара̄габха̄вам̣ пака̄сенто ‘‘раман̣ӣйа̄ ме кут̣ика̄, саддха̄деййа̄ манорама̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
58. таттха раман̣ӣйа̄ ме кут̣ика̄ти ‘‘раман̣ӣйа̄ те, бханте, кут̣ика̄’’ти йам̣ тумхехи вуттам̣, там̣ саччам̣. айам̣ мама васанакут̣ика̄ раман̣ӣйа̄ манун̃н̃арӯпа̄, са̄ ча кхо саддха̄деййа̄, ‘‘еварӯпа̄йа ¶ мана̄пам̣ ¶ катва̄ паббаджита̄нам̣ динна̄йа идам̣ на̄ма пхалам̣ хотӣ’’ти каммапхала̄ни саддахитва̄ саддха̄йа дхаммаччхандена да̄таббатта̄ саддха̄деййа̄, на дханена ниббаттита̄. сайан̃ча татха̄динна̄ни саддха̄деййа̄ни пассанта̄нам̣ парибхун̃джанта̄нан̃ча мано раметӣти манорама̄. саддха̄деййатта̄ ева хи манорама̄, саддха̄дӣхи деййадхаммам̣ саккаччам̣ абхисан̇кхаритва̄ денти, саддха̄деййан̃ча парибхун̃джанта̄ саппуриса̄ да̄йакасса ависам̣ва̄данаттхампи пайога̄сайасампанна̄ хонти, на тумхехи чинтита̄ка̄рена пайога̄сайавипанна̄ти адхиппа̄йо. на ме аттхо кума̄рӣхӣти йасма̄ саббасо ка̄мехи виниваттитама̄насо ахам̣, тасма̄ на ме аттхо кума̄рӣхи. каппийака̄ракакаммавасенапи хи ма̄диса̄нам̣ иттхӣхи пайоджанам̣ на̄ма наттхи, пагева ра̄гавасена, тасма̄ на ме аттхо кума̄рӣхӣти. кума̄риггахан̣ан̃четтха упалаккхан̣ам̣ дат̣т̣хаббам̣. ма̄дисасса на̄ма сантике евам̣ пат̣ипаджджа̄хӣти айуттака̄ринӣхи йа̄ва апараддхан̃ча тумхехи сама̄наджджха̄сайа̄нам̣ пурато айам̣ кирийа̄ собхеййа̄ти дассенто а̄ха ‘‘йесам̣ аттхо тахим̣ гаччхатха на̄рийо’’ти. таттха йесанти ка̄месу авӣтара̄га̄нам̣. аттхоти пайоджанам̣. тахинти таттха тесам̣ сантикам̣. на̄рийоти а̄лапанам̣. там̣ сутва̄ иттхийо ман̇кубхӯта̄ паттаккхандха̄ а̄гатамаггенева гата̄. еттха ча ‘‘на ме аттхо кума̄рӣхӣ’’ти ка̄мехи анаттхикабха̄вавачаненева тхерена арахаттам̣ бйа̄катанти дат̣т̣хаббам̣.
раман̣ӣйакут̣икаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. косалавиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саддха̄йа̄хам̣ ¶ паббаджитоти а̄йасмато косалавиха̄риттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кусалабӣджам̣ ропетва̄ там̣ там̣ пун̃н̃ам̣ ака̄си. сесам̣ ан̃джанаванийаттхераваттхусадисамева. айам̣ ¶ пана висесо – айам̣ кира вуттанайена паббаджитва̄ катапуббакиччо косаларат̣т̣хе ан̃н̃атарасмим̣ га̄ме екам̣ упа̄сакакулам̣ нисса̄йа аран̃н̃е вихарати, там̣ со упа̄сако руккхамӯле васантам̣ дисва̄ кут̣икам̣ ка̄ретва̄ ада̄си. тхеро кут̣ика̄йам̣ вихаранто а̄ва̄сасаппа̄йена сама̄дха̄нам̣ лабхитва̄ випассанам̣ уссукка̄петва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.53-61) –
‘‘химавантасса̄видӯре, васа̄ми пан̣н̣асантхаре;
гха̄сесу гедхама̄панно, сеййасӣло чахам̣ тада̄.
‘‘кхан̣анта̄лукаламба̄ни ¶ , бил̣а̄литаккала̄ни ча;
колам̣ бхалла̄такам̣ биллам̣, а̄хатва̄ пат̣ийа̄дитам̣.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, а̄гаччхи мама сантикам̣.
‘‘упа̄гатам̣ маха̄на̄гам̣, девадевам̣ нара̄сабхам̣;
бил̣а̄лим̣ паггахетва̄на, паттамхи окирим̣ ахам̣.
‘‘парибхун̃джи маха̄вӣро, тосайанто мамам̣ тада̄;
парибхун̃джитва̄на саббан̃н̃ӯ, имам̣ га̄тхам̣ абха̄сатха.
‘‘сакам̣ читтам̣ паса̄детва̄, бил̣а̄лим̣ ме ада̄ тувам̣;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджаси.
‘‘чаримам̣ ваттате майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘чатупан̃н̃а̄сито каппе, сумекхалийа савхайо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ вимуттисукхаппат̣исам̣веданена уппаннапӣтивегена уда̄ненто ‘‘саддха̄йа̄хам̣ паббаджито’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
59. таттха саддха̄йа̄ти бхагавато веса̄лим̣ упагамане а̄нубха̄вам̣ дисва̄, ‘‘екантаниййа̄никам̣ идам̣ са̄санам̣, тасма̄ аддха̄ има̄йа пат̣ипаттийа̄ джара̄маран̣ато муччисса̄мӣ’’ти уппаннасаддха̄васена паббаджито паббаджджам̣ упагато. аран̃н̃е ме кут̣ика̄ ката̄ти тасса̄ паббаджджа̄йа анурӯпавасена аран̃н̃е васато ме кут̣ика̄ ката̄, паббаджджа̄нурӯпам̣ а̄ран̃н̃ако хутва̄ вӯпакат̣т̣хо вихара̄мӣти дассети. тена̄ха ‘‘аппаматто ча а̄та̄пӣ, сампаджа̄но патиссато’’ти. аран̃н̃ава̄саладдхена ка̄йавивекена джа̄гарийам̣ ануйун̃джанто таттха сатийа̄ авиппава̄сена аппаматто, а̄раддхавӣрийата̄йа а̄та̄пӣ, пуббабха̄гийасатисампаджан̃н̃апа̄рипӯрийа̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахатта̄дхигамена пан̃н̃а̄сативепуллаппаттийа̄ аччантамева сампаджа̄но патиссато вихара̄мӣти аттхо. аппаматтабха̄ва̄дикиттане часса идамева ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси косаларат̣т̣хе чиранива̄сибха̄вена пана косалавиха̄рӣти саман̃н̃а̄ джа̄та̄ти.
косалавиха̄риттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сӣвалиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
те ¶ ¶ ме иджджхим̣су сан̇каппа̄ти а̄йасмато сӣвалиттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи падумуттарасса бхагавато ка̄ле хет̣т̣ха̄ вуттанайена виха̄рам̣ гантва̄ парисапарийанте т̣хито дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ ла̄бхӣнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ ‘‘майа̄пи ана̄гате еварӯпена бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти дасабалам̣ нимантетва̄ сатта̄хам̣ саттху бхиккхусан̇гхасса ча маха̄да̄нам̣ датва̄ ‘‘бхагава̄ ахам̣ имина̄ адхика̄ракаммена ан̃н̃ам̣ сампаттим̣ на паттхеми, ана̄гате пана екабуддхасса са̄сане ахампи тумхехи со етадагге т̣хапитабхиккху вийа ла̄бхӣнам̣ агго бхавеййа’’нти паттханам̣ ака̄си. саттха̄ анантара̄йам̣ дисва̄ – ‘‘айам̣ те паттхана̄ ана̄гате готамабуддхасса сантике самиджджхиссатӣ’’ти бйа̄каритва̄ пакка̄ми. сопи ¶ кулапутто йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто випассӣбуддхака̄ле бандхуматӣнагарато авидӯре екасмим̣ га̄маке пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасмим̣ самайе бандхуматӣнагарава̄сино ран̃н̃а̄ саддхим̣ са̄каччхитва̄ дасабаласса да̄нам̣ денти. те екадивасам̣ саббева екато хутва̄ да̄нам̣ дента̄ ‘‘ким̣ ну кхо амха̄кам̣ да̄намукхе наттхӣ’’ти (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.207) мадхун̃ча гул̣ададхин̃ча на аддасам̣су. те ‘‘йато куточи а̄харисса̄ма̄’’ти джанападато нагарапависанамагге пурисам̣ т̣хапесум̣. тада̄ еса кулапутто аттано га̄мато гул̣ададхива̄ракам̣ гахетва̄, ‘‘кин̃чидева а̄харисса̄мӣ’’ти нагарам̣ гаччханто, ‘‘мукхам̣ дховитва̄ дхотахаттхапа̄до пависисса̄мӣ’’ти пха̄сукат̣т̣ха̄нам̣ олокенто нан̇галасӣсаматтам̣ ниммаккхикам̣ дан̣д̣акамадхум̣ дисва̄ ‘‘пун̃н̃ена ме идам̣ уппанна’’нти гахетва̄ нагарам̣ па̄виси. на̄гарехи т̣хапитапурисо там̣ дисва̄, ‘‘бхо пуриса, кассимам̣ а̄харасӣ’’ти пуччхи. ‘‘на кассачи, са̄ми, виккин̣итум̣ пана ме идам̣ а̄бхата’’нти. ‘‘тена ¶ хи, бхо, идам̣ каха̄пан̣ам̣ гахетва̄ етам̣ мадхун̃ча гул̣ададхин̃ча дехӣ’’ти. со чинтеси – ‘‘идам̣ на бахумӯлам̣, айан̃ча екаппаха̄ренева бахум̣ дети, вӣмам̣ситум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. тато нам̣ ‘‘на̄хам̣ екена каха̄пан̣ена демӣ’’ти а̄ха. ‘‘йади евам̣ две гахетва̄ дехӣ’’ти. ‘‘двӣхипи на демӣ’’ти. етенупа̄йена вад̣д̣хетва̄ сахассам̣ па̄пун̣и.
со чинтеси – ‘‘ативад̣д̣хитум̣ на ват̣т̣ати, хоту та̄ва имина̄ каттаббакиччам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти. атха нам̣ а̄ха – ‘‘идам̣ на бахум̣ аггханакам̣, тван̃ча бахум̣ деси, кена каммена идам̣ ган̣ха̄сӣ’’ти. ‘‘идха, бхо, нагарава̄сино ран̃н̃а̄ саддхим̣ пат̣ивируджджхитва̄ випассӣдасабаласса да̄нам̣ дента̄ идам̣ двайам̣ да̄намукхе апассанта̄ парийесанти, саче идам̣ двайам̣ на лабхиссанти, на̄гара̄нам̣ пара̄джайо бхависсати, тасма̄ сахассам̣ катва̄ ган̣ха̄мӣ’’ти. ‘‘ким̣ панетам̣ на̄гара̄намева ват̣т̣ати, ан̃н̃есам̣ да̄тум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти. ‘‘йасса кассачи да̄тум̣ ава̄ритамета’’нти. ‘‘аттхи пана кочи на̄гара̄нам̣ да̄не екадивасам̣ сахассам̣ да̄та̄’’ти? ‘‘наттхи, самма̄’’ти. ‘‘имесам̣ пана двиннам̣ сахассаггханакабха̄вам̣ ¶ джа̄на̄сӣ’’ти? ‘‘а̄ма, джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи гаччха, на̄гара̄нам̣ а̄чиккха ‘еко пурисо има̄ни две мӯлена на дети сахаттхенева да̄тука̄мо, тумхе имесам̣ двиннам̣ ка̄ран̣а̄ ¶ ниббитакка̄ хотха̄’ти, твам̣ пана ме имасмим̣ да̄намукхе джет̣т̣хакабха̄васса ка̄йасаккхӣ хохӣ’’ти. со париббайаттхам̣ гахитама̄сакена пан̃чакат̣укам̣ гахетва̄ ¶ чун̣н̣ам̣ катва̄ дадхито кан̃джийам̣ гахетва̄ таттха мадхупат̣алам̣ пӣл̣етва̄ пан̃чакат̣укачун̣н̣ена йоджетва̄ екасмим̣ падуминипатте паккхипитва̄ там̣ сам̣видахитва̄ а̄да̄йа дасабаласса авидӯрат̣т̣ха̄не нисӣди маха̄джанена а̄харийама̄насса сакка̄расса авидӯре аттано паттава̄рам̣ олокайама̄но, со ока̄сам̣ н̃атва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ бхагава̄ айам̣ уппаннадуггатапан̣н̣а̄ка̄ро, имам̣ ме анукампам̣ пат̣ичча пат̣игган̣хатха̄ти. саттха̄ тасса анукампам̣ пат̣ичча чатумаха̄ра̄джадаттийена селамайапаттена там̣ пат̣иггахетва̄ йатха̄ ат̣т̣хасат̣т̣хийа̄ бхиккхусатасахассасса диййама̄нам̣ на кхӣйати, евам̣ адхит̣т̣ха̄си. со кулапутто нит̣т̣хитабхаттакиччам̣ бхагавантам̣ абхива̄детва̄ екамантам̣ т̣хито а̄ха – ‘‘дит̣т̣хо ме, бхагава̄, аджджа бандхуматӣнагарава̄сикехи тумха̄кам̣ сакка̄ро а̄харийама̄но, ахампи имасса каммасса ниссандена ниббаттаниббаттабхаве ла̄бхаггайасаггаппатто бхавеййа’’нти (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.207). саттха̄, ‘‘евам̣ хоту, кулапутта̄’’ти ватва̄ тасса ча нагарава̄сӣнан̃ча бхатта̄нумоданам̣ катва̄ пакка̄ми.
сопи кулапутто йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де суппава̄са̄йа ра̄джадхӣта̄йа куччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи. пат̣исандхиггахан̣ато пат̣т̣ха̄йа са̄йам̣ па̄тан̃ча пан̣н̣а̄ка̄расата̄ни сакат̣ена̄да̄йа суппава̄са̄йа упанӣйанти. атха нам̣ пун̃н̃авӣмам̣санаттхам̣ хаттхена бӣджапаччхим̣ пхуса̄пенти. екекабӣджато сала̄касатампи сала̄касахассампи ниггаччхати. екекакарӣсакхетте пан̣н̣а̄сампи сат̣т̣хипи сакат̣аппама̄н̣а̄ни уппаджджанти. кот̣т̣хе пӯран̣ака̄лепи кот̣т̣хадва̄рам̣ хаттхена пхуса̄пенти. ра̄джадхӣта̄йа пун̃н̃ена ган̣ханта̄нам̣ гахитагахитат̣т̣ха̄нам̣ пуна пӯрати. парипун̣н̣абхаттабха̄джанатопи ‘‘ра̄джадхӣта̄йа пун̃н̃а’’нти ватва̄ йасса кассачи дента̄нам̣ йа̄ва на уккад̣д̣ханти, на та̄ва бхаттам̣ кхӣйати, да̄раке ¶ куччхигатейева саттавасса̄ни атиккамим̣су.
габбхе ¶ пана парипакке сатта̄хам̣ маха̄дуккхам̣ анубхоси. са̄ са̄микам̣ а̄мантетва̄, ‘‘пуре маран̣а̄ джӣвама̄на̄ва да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти саттху сантикам̣ песеси – ‘‘гаччха, имам̣ паваттим̣ саттху а̄рочетва̄ саттха̄рам̣ нимантехи, йан̃ча саттха̄ вадети, там̣ са̄дхукам̣ упалаккхетва̄ а̄гантва̄ майхам̣ катхехӣ’’ти. со гантва̄ тасса̄ са̄санам̣ бхагавато а̄рочеси. саттха̄, ‘‘сукхинӣ хоту суппава̄са̄ колийадхӣта̄ арога̄, арогам̣ путтам̣ виджа̄йатӯ’’ти (уда̄. 18) а̄ха. ра̄джа̄ там̣ сутва̄ бхагавантам̣ абхива̄детва̄ аттано га̄ма̄бхимукхо па̄йа̄си. тасса пуре а̄гамана̄йева суппава̄са̄йа куччхито ¶ дхамакаран̣а̄ удакам̣ вийа габбхо никкхами, парива̄ретва̄ нисиннаджано ассумукхова хаситум̣ а̄раддхо тут̣т̣хапахат̣т̣хо маха̄джано ран̃н̃о са̄санам̣ а̄рочетум̣ агама̄си.
ра̄джа̄ тесам̣ а̄гаманам̣ дисва̄ва, ‘‘дасабалена катхитакатха̄ ниппханна̄ бхависсати ман̃н̃е’’ти чинтеси. со а̄гантва̄ саттху са̄санам̣ ра̄джадхӣта̄йа а̄рочеси. ра̄джадхӣта̄ тайа̄ нимантитам̣ джӣвитабхаттамева ман̇галабхаттам̣ бхависсати, гаччха сатта̄хам̣ дасабалам̣ нимантехӣти. ра̄джа̄ татха̄ ака̄си. сатта̄хам̣ буддхаппамукхасса сан̇гхасса маха̄да̄нам̣ паваттайим̣су. да̄рако саббесам̣ н̃а̄тӣнам̣ сантаттам̣ читтам̣ нибба̄пенто джа̄тоти сӣвалида̄ракотвевасса на̄мам̣ акам̣су. со саттавасса̄ни габбхе васитатта̄ джа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа саббакаммаккхамо ахоси. дхаммасена̄пати са̄рипутто саттаме дивасе тена саддхим̣ катха̄салла̄пам̣ ака̄си. саттха̄пи дхаммападе га̄тхам̣ абха̄си –
‘‘йомам̣ палипатхам̣ дуггам̣, сам̣са̄рам̣ мохамаччага̄;
тин̣н̣о па̄ран̇гато джха̄йӣ, анеджо акатхам̣катхӣ;
анупа̄да̄йа ниббуто, тамахам̣ брӯми бра̄хман̣а’’нти. (дха. па. 414);
атха нам̣ тхеро евама̄ха – ‘‘ким̣ пана тайа̄ еварӯпам̣ дуккхара̄сим̣ анубхавитва̄ паббаджитум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти? ‘‘лабхама̄но паббаджеййам̣, бханте’’ти. суппава̄са̄ нам̣ да̄ракам̣ тхерена ¶ саддхим̣ катхентам̣ дисва̄ ‘‘ким̣ ну кхо ме путто дхаммасена̄патина̄ саддхим̣ катхетӣ’’ти тхерам̣ упасан̇камитва̄ пуччхи – ‘‘майхам̣ путто тумхехи саддхим̣ ким̣ катхети, бханте’’ти? ‘‘аттана̄ анубхӯтам̣ габбхава̄садуккхам̣ катхетва̄, ‘тумхехи анун̃н̃а̄то паббаджисса̄мӣ’ти вадатӣ’’ти. ‘‘са̄дху ¶ , бханте, пабба̄джетха на’’нти. тхеро там̣ виха̄рам̣ нетва̄ тачапан̃чакакаммат̣т̣ха̄нам̣ датва̄ пабба̄дженто ‘‘сӣвали, на туйхам̣ ан̃н̃ена ова̄дена каммам̣ аттхи, тайа̄ сатта васса̄ни анубхӯтадуккхамева паччавеккха̄хӣ’’ти. ‘‘бханте, пабба̄джанамева тумха̄кам̣ бха̄ро, йам̣ пана майа̄ ка̄тум̣ сакка̄, тамахам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти. со пана пат̣хамакесават̣т̣ийа̄ оха̄ран̣аккхан̣ейева сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си, дутийа̄йа оха̄ран̣аккхан̣е сакада̄га̄мипхале, татийа̄йа ана̄га̄мипхале саббесам̣йева пана кеса̄нам̣ оропанан̃ча арахаттасаччхикирийа̄ ча апаччха̄ апурима̄ ахоси. тасса паббаджитадивасато пат̣т̣ха̄йа бхиккхусан̇гхасса чатта̄ро паччайа̄ йа̄ватиччхакам̣ уппаджджанти. евам̣ еттха ваттху самут̣т̣хитам̣.
апарабха̄ге саттха̄ са̄ваттхим̣ агама̄си. тхеро саттха̄рам̣ абхива̄детва̄, ‘‘бханте, майхам̣ пун̃н̃ам̣ вӣмам̣сисса̄ми, пан̃ча ме бхиккхусата̄ни детха̄’’ти а̄ха. ‘‘ган̣ха сӣвалӣ’’ти. со пан̃часате бхиккхӯ ¶ гахетва̄ химаванта̄бхимукхам̣ гаччханто ат̣авимаггам̣ гаччхати, тасса пат̣хамам̣ дит̣т̣ханигродхе адхиваттха̄ девата̄ саттадиваса̄ни да̄нам̣ ада̄си. ити со –
‘‘нигродхам̣ пат̣хамам̣ пасси, дутийам̣ пан̣д̣авапаббатам̣;
татийам̣ ачираватийам̣, чатуттхам̣ вараса̄гарам̣.
‘‘пан̃чамам̣ химавантам̣ со, чхат̣т̣хам̣ чхаддантупа̄гами;
саттамам̣ гандхама̄данам̣, ат̣т̣хамам̣ атха ревата’’нти.
саббат̣т̣ха̄несу сатта сатта диваса̄нева да̄нам̣ адам̣су. гандхама̄данапаббате пана на̄гадаттадевара̄джа̄ на̄ма саттасу дивасесу екадивасе кхӣрапин̣д̣апа̄там̣ ада̄си, екадивасе саппипин̣д̣апа̄там̣. бхиккхусан̇гхо а̄ха – ‘‘имасса деваран̃н̃о нева дхенуйо дуйхама̄на̄ пан̃н̃а̄йанти, на дадхинимматханам̣ ¶ , куто те девара̄джа идам̣ уппаджджатӣ’’ти. ‘‘бханте кассападасабаласса ка̄ле кхӣрасала̄кабхаттада̄нассетам̣ пхала’’нти девара̄джа̄ а̄ха. апарабха̄ге саттха̄ кхадираванийареватасса паччуггаманам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ тхерам̣ аттано са̄сане ла̄бхаггайасаггаппатта̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси.
евам̣ ла̄бхаггайасаггаппаттасса пана имасса тхерасса арахаттаппаттим̣ екачче а̄чарийа̄ евам̣ ваданти – ‘‘хет̣т̣ха̄ вуттанайена дхаммасена̄патина̄ ова̄де динне йам̣ ¶ майа̄ ка̄тум̣ сакка̄, тамахам̣ джа̄нисса̄мӣти паббаджитва̄ випассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ там̣ дивасам̣йева ан̃н̃атарам̣ вивиттам̣ кут̣икам̣ дисва̄ там̣ пависитва̄ ма̄тукуччхисмим̣ сатта васса̄ни аттана̄ анубхӯтам̣ дуккхам̣ ануссаритва̄ тадануса̄рена атӣта̄на̄гате тасса авеккхантасса а̄дитта̄ вийа тайо бхава̄ упат̣т̣хахим̣су. н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ випассана̄вӣтхим̣ отари, та̄вадева маггаппат̣ипа̄т̣ийа̄ саббепи а̄саве кхепенто арахаттам̣ па̄пун̣ӣ’’ти. убхайатха̄пи тхерасса арахаттаппаттийева пака̄сита̄. тхеро пана пабхиннапат̣исамбхидо чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.31-39) –
‘‘варун̣о на̄ма на̄мена, девара̄джа̄ ахам̣ тада̄;
упат̣т̣хахесим̣ самбуддхам̣, сайоггабалава̄хано.
‘‘ниббуте локана̄тхамхи, аттхадассӣнаруттаме;
тӯрийам̣ саббама̄да̄йа, агамам̣ бодхимуттамам̣.
‘‘ва̄дитена ча наччена, саммата̄л̣асама̄хито;
саммукха̄ вийа самбуддхам̣, упат̣т̣хим̣ бодхимуттамам̣.
‘‘упат̣т̣хахитва̄ ¶ там̣ бодхим̣, дхаран̣ӣрухапа̄дапам̣;
паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄на, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘сакакамма̄бхираддхохам̣, пасанно бодхимуттаме;
тена читтаппаса̄дена, нимма̄нам̣ упападжджахам̣.
‘‘сат̣т̣хитӯрийасахасса̄ни, парива̄ренти мам̣ сада̄;
мануссесу ча девесу, ваттама̄нам̣ бхава̄бхаве.
‘‘тивидхаггӣ ниббута̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘суба̄хӯ на̄ма на̄мена, чатуттим̣са̄су кхаттийа̄;
саттаратанасампанна̄, пан̃чакаппасате ито.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ вимуттисукхапат̣исам̣веданена пӣтивегена уда̄ненто ‘‘те ме иджджхим̣су сан̇каппа̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
60. таттха те ме иджджхим̣су сан̇каппа̄, йадаттхо па̄висим̣ кут̣им̣, виджджа̄вимуттим̣ паччесанти йе пуббе майа̄ ка̄масан̇каппа̄дӣнам̣ самуччхедакара̄ неккхаммасан̇каппа̄дайо абхипаттхита̄йева ‘‘када̄ ну кхва̄хам̣ тада̄йатанам̣ упасампаджджа вихарисса̄ми, йадарийа̄ етарахи ¶ упасампаджджа вихарантӣ’’ти, вимутта̄дхиппа̄йасан̃н̃ита̄ вимуттим̣ уддисса сан̇каппа̄ маноратха̄ абхин̣хасо аппаматта̄ йадаттхо йам̣пайоджано йесам̣ ниппха̄данаттхам̣ кут̣им̣ сун̃н̃а̄га̄рам̣ випасситум̣ па̄висим̣ тиссо виджджа̄ пхалавимуттин̃ча паччесанто, гавесанто те ме иджджхим̣су те саббева ида̄ни майхам̣ иджджхим̣су самиджджхим̣су, ниппханнакусаласан̇каппо парипун̣н̣аманоратхо джа̄тоти аттхо. тесам̣ самиддхабха̄вам̣ дассетум̣ ‘‘ма̄на̄нусайамуджджаха’’нти вуттам̣. йасма̄ ма̄на̄нусайамуджджахам̣ паджахим̣ самуччхиндим̣, тасма̄ те ме сан̇каппа̄ иджджхим̣сӯти йоджана̄. ма̄на̄нусайе хи пахӣне аппахӣно на̄ма анусайо наттхи, арахаттан̃ча адхигатамева хотӣти ма̄на̄нусайаппаха̄нам̣ йатха̄вуттасан̇каппасамиддхийа̄ ка̄ран̣ам̣ катва̄ вуттам̣.
сӣвалиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чхат̣т̣хаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. саттамавагго
1. ваппаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пассати ¶ пассоти а̄йасмато ваппаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто ‘‘асуко ча асуко ча тхеро саттху пат̣хамам̣ дхаммапат̣игга̄хака̄ ахесу’’нти тхоманам̣ сутва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ паттханам̣ пат̣т̣хапеси – ‘‘ахампи бхагава̄ ана̄гате та̄дисасса самма̄самбуддхасса пат̣хамам̣ дхаммапат̣игга̄хака̄нам̣ ан̃н̃атаро бхавеййа’’нти, саттху ¶ сантике саран̣агаманан̃ча паведеси. со йа̄ваджӣвам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ тато чуто девамануссесуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ ва̄сет̣т̣хасса на̄ма бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, ваппотисса на̄мам̣ ахоси. со аситена исина̄ ‘‘сиддхаттхакума̄ро саббан̃н̃ӯ бхависсатӣ’’ти бйа̄като кон̣д̣ан̃н̃аппамукхехи бра̄хман̣апуттехи саддхим̣ гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ ‘‘тасмим̣ саббан̃н̃утам̣ патте тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ аматам̣ па̄пун̣исса̄мӣ’’ти урувела̄йам̣ вихарантам̣ маха̄саттам̣ чхаббасса̄ни падха̄нам̣ падахантам̣ упат̣т̣хахитва̄ ол̣а̄рика̄ха̄рапарибхогена ниббиджджитва̄ исипатанам̣ гато. абхисамбуджджхитва̄ саттха̄ра̄ саттасатта̄ха̄ни вӣтина̄метва̄ исипатанам̣ ¶ гантва̄ дхаммачакке паваттите па̄т̣ипададивасе сота̄паттипхале патит̣т̣хито пан̃чамийам̣ паккхасса ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃а̄дӣхи саддхим̣ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.20-30) –
‘‘убхиннам̣ девара̄джӯнам̣, сан̇га̄мо самупат̣т̣хито;
ахоси самупабйӯл̣хо, маха̄гхосо аваттатха.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
анталиккхе т̣хито саттха̄, сам̣веджеси маха̄джанам̣.
‘‘саббе дева̄ аттамана̄, никкхиттакавача̄вудха̄;
самбуддхам̣ абхива̄детва̄, екагга̄сим̣су та̄ваде.
‘‘майхам̣ сан̇каппаман̃н̃а̄йа, ва̄ча̄сабхимудӣрайи;
анукампако локавидӯ, нибба̄песи маха̄джанам̣.
‘‘падут̣т̣хачитто ¶ мануджо, екапа̄н̣ам̣ вихет̣хайам̣;
тена читтаппадосена, апа̄йам̣ упападжджати.
‘‘сан̇га̄масӣсе на̄гова, бахӯ па̄н̣е вихет̣хайам̣;
нибба̄петха сакам̣ читтам̣, ма̄ хан̃н̃иттхо пунаппунам̣.
‘‘двиннампи йаккхара̄джӯнам̣, сена̄ са̄ вимхита̄ аху;
саран̣ан̃ча упа̄гаччхум̣, локаджет̣т̣хам̣ сута̄динам̣.
‘‘сан̃н̃а̄петва̄на джанатам̣, падамуддхари чаккхума̄;
пеккхама̄нова девехи, пакка̄ми уттара̄мукхо.
‘‘пат̣хамам̣ ¶ саран̣ам̣ гаччхим̣, двипадиндасса та̄дино;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘маха̄дундубхина̄ма̄ ча, сол̣аса̄сум̣ ратхесабха̄;
тим̣сакаппасахассамхи, ра̄джа̄но чаккаваттино.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттана̄ пат̣иладдхасампаттим̣ паччавеккхан̣амукхена саттху гун̣амахантатам̣ паччавеккхитва̄ ‘‘ӣдисам̣ на̄ма саттха̄рам̣ ба̄хулика̄дива̄дена самуда̄чаримха. ахо путхуджджанабха̄во на̄ма андхакаран̣о ачаккхукаран̣о арийабха̄войева чаккхукаран̣о’’ти дассенто ‘‘пассати пассо’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
61. таттха пассати пассоти пассати самма̄дит̣т̣хийа̄ дхамме авипарӣтам̣ джа̄на̄ти буджджхатӣти пассо, дассанасампанно арийо, со пассантам̣ авипарӣтадасса̄вим̣ ‘‘айам̣ авипарӣтадасса̄вӣ’’ти пассати пан̃н̃а̄чаккхуна̄ дхамма̄дхаммам̣ йатха̄сабха̄вато джа̄на̄ти. на кевалам̣ пассантамева, атха кхо апассантан̃ча пассати, йо пан̃н̃а̄чаккхувирахито дхамме йатха̄сабха̄вато на пассати, тампи апассантам̣ путхуджджанам̣ ‘‘андхо вата̄йам̣ бхавам̣ ачаккхуко’’ти аттано пан̃н̃а̄чаккхуна̄ пассати. апассанто апассантам̣, пассантан̃ча на пассатӣти апассанто пан̃н̃а̄чаккхурахито андхаба̄ло та̄дисам̣ андхаба̄лам̣ айам̣ дхамма̄дхаммам̣ йатха̄сабха̄вато на пассатӣти йатха̄ апассантам̣ на пассати на джа̄на̄ти, евам̣ аттано пан̃н̃а̄чаккхуна̄ дхамма̄дхаммам̣ йатха̄сабха̄вато пассантан̃ча пан̣д̣итам̣ ‘‘айам̣ евам̣видхо’’ти на пассати на джа̄на̄ти, тасма̄ ахампи пуббе дассанарахито сакалам̣ н̃еййам̣ хаттха̄малакам̣ вийа пассантам̣ бхагавантам̣ апассантампи пӯран̣а̄дим̣ йатха̄сабха̄вато на пассим̣, ида̄ни пана буддха̄нубха̄вена сампанно убхайепи йатха̄сабха̄вато пасса̄мӣти севитабба̄севитаббесу аттано авипарӣтапат̣ипаттим̣ дассети.
ваппаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ваджджипуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
екака̄ ¶ ¶ ¶ майам̣ аран̃н̃ети а̄йасмато ваджджипуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ випассим̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо на̄гапуппхакесарехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де амаччакуле ниббатти, ваджджипуттотисса на̄мам̣ ахоси. со бхагавато веса̄лигамане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ катапуббакиччо каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ веса̄лийа̄ авидӯре ан̃н̃атарасмим̣ ванасан̣д̣е вихарати. тена ча самайена веса̄лийам̣ уссаво ахоси. таттха таттха наччагӣтава̄дитам̣ паваттати, маха̄джано хат̣т̣хатут̣т̣хо уссавасампаттим̣ паччанубхоти, там̣ сутва̄ со бхиккху айонисо уммуджджанто вивекам̣ ваджджама̄но каммат̣т̣ха̄нам̣ виссаджджетва̄ аттано анабхиратим̣ пака̄сенто –
‘‘екака̄ майам̣ аран̃н̃е вихара̄ма, апавиддхам̣ва ванасмим̣ да̄рукам̣;
ета̄дисика̄йа раттийа̄, ко су на̄ма амхехи па̄пийо’’ти. – га̄тхама̄ха;
там̣ сутва̄ ванасан̣д̣е адхиваттха̄ девата̄ там̣ бхиккхум̣ анукампама̄на̄ ‘‘йадипи, твам̣ бхиккху, аран̃н̃ава̄сам̣ хӣл̣енто вадаси, вивекака̄ма̄ пана виддасуно там̣ баху ман̃н̃антийева̄’’ти имаматтхам̣ дассентӣ –
‘‘екако твам̣ аран̃н̃е вихараси, апавиддхам̣ва ванасмим̣ да̄рукам̣;
тасса те бахука̄ пихайанти, нерайика̄ вийа саггага̄мина’’нти. –
га̄тхам̣ ватва̄, ‘‘катхан̃хи на̄ма твам̣, бхиккху, ниййа̄нике самма̄самбуддхасса са̄сане паббаджитва̄ аниййа̄никам̣ витаккам̣ витаккессасӣ’’ти сантаджджентӣ сам̣веджеси ¶ . евам̣ со бхиккху та̄йа девата̄йа сам̣веджито каса̄бхихато вийа бхадро асса̄джа̄нӣйо випассана̄вӣтхим̣ ¶ отаритва̄ начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.11.62-66) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, сатарам̣сим̣ва бха̄н̣умам̣;
обха̄сентам̣ диса̄ сабба̄, ул̣ура̄джам̣ва пӯритам̣.
‘‘пураккхатам̣ ¶ са̄вакехи, са̄гарехева меданим̣;
на̄гам̣ паггайха рен̣ӯхи, випассисса̄бхиропайим̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ рен̣умабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘пан̣н̣ата̄лӣсито каппе, рен̣у на̄ма̄си кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ‘‘айам̣ ме арахаттаппаттийа̄ ан̇кусо джа̄то’’ти аттано девата̄йа ча вуттанайам̣ сам̣кад̣д̣хитва̄ –
‘‘екака̄ майам̣ аран̃н̃е вихара̄ма, апавиддхам̣ва ванасмим̣ да̄рукам̣;
тасса ме бахука̄ пихайанти, нерайика̄ вийа саггага̄мина’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
тассаттхо – анапеккхабха̄вена ване чхад̣д̣итада̄руккхан̣д̣ам̣ вийа йадипи майам̣ екака̄ ека̄кино асаха̄йа̄ имасмим̣ аран̃н̃е вихара̄ма, евам̣ вихарато пана тасса ме бахука̄ пихайанти мам̣ бахӯ аттхака̄марӯпа̄ кулапутта̄ абхипаттхенти, ‘‘ахо ватасса майампи ваджджипуттаттхеро вийа гхарабандханам̣ паха̄йа аран̃н̃е вихареййа̄ма̄’’ти. йатха̄ ким̣? нерайика̄ вийа саггага̄минам̣, йатха̄ на̄ма нерайика̄ аттано па̄пакаммена нирайе ниббаттасатта̄ саггага̄мӣнам̣ саггӯпага̄мӣнам̣ пихайанти – ‘‘ахо вата майампи нирайадуккхам̣ паха̄йа саггасукхам̣ паччанубхавеййа̄ма̄’’ти евам̣сампадамиданти аттхо. еттха ¶ ча аттани гарубахувачанаппайогасса иччхитаббатта̄ ‘‘екака̄ майам̣ вихара̄ма̄’’ти пуна тасса аттхасса екаттам̣ сандха̄йа ‘‘тасса ме’’ти екавачанаппайого като. ‘‘тасса ме’’, ‘‘саггага̄мина’’нти ча убхайампи ‘пихайантӣ’ти падам̣ апеккхитва̄ упайогаттхе сампада̄наниддесо дат̣т̣хаббо. там̣ абхипаттхентӣти ча та̄дисе аран̃н̃ава̄са̄дигун̣е абхипаттхента̄ на̄ма хонтӣти катва̄ вуттам̣. тасса мети ва̄ тасса мама сантике гун̣ети адхиппа̄йо.
ваджджипуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. паккхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
чута̄ ¶ ¶ патантӣти а̄йасмато паккхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто ито еканавуте каппе йаккхасена̄пати хутва̄ випассим̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо диббаваттхена пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де саккесу девадаханигаме са̄кийара̄джакуле ниббатти, ‘‘саммодакума̄ро’’тисса на̄мам̣ ахоси. атхасса дахарака̄ле ва̄тарогена па̄да̄ на вахим̣су. со катипайам̣ ка̄лам̣ пӣт̣хасаппӣ вийа вичари. тенасса паккхоти саман̃н̃а̄ джа̄та̄. паччха̄ арогака̄лепи татхева нам̣ сан̃джа̄нанти, со бхагавато н̃а̄тисама̄гаме па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ катапуббакиччо каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихарати. атхекадивасам̣ га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитум̣ гаччханто антара̄магге ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисӣди. тасмин̃ча самайе ан̃н̃атаро кулало мам̣сапесим̣ а̄да̄йа а̄ка̄сена гаччхати, там̣ бахӯ кулала̄ анупатитва̄ па̄тесум̣. па̄титам̣ мам̣сапесим̣ еко кулало аггахеси. там̣ ан̃н̃о аччхиндитва̄ ган̣хи, там̣ дисва̄ тхеро ‘‘йатха̄йам̣ мам̣сапеси, евам̣ ка̄ма̄ на̄ма бахуса̄дха̄ран̣а̄ бахудуккха̄ бахупа̄йа̄са̄’’ти – ка̄месу а̄дӣнавам̣ неккхамме ча а̄нисам̣сам̣ паччавеккхитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ ‘‘аничча’’нтиа̄дина̄ манасикаронто пин̣д̣а̄йа чаритва̄ катабхаттакиччо ¶ дива̄т̣т̣ха̄не нисӣдитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.1-10) –
‘‘випассӣ на̄ма бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
ат̣т̣хасат̣т̣хисахассехи, па̄виси бандхумам̣ тада̄.
‘‘нагара̄ абхиниккхамма, агамам̣ дӣпачетийам̣;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣.
‘‘чулла̄сӣтисахасса̄ни, йаккха̄ майхам̣ упантике;
упат̣т̣хаханти саккаччам̣, индам̣ва тидаса̄ ган̣а̄.
‘‘бхавана̄ абхиниккхамма, дуссам̣ паггайхахам̣ тада̄;
сираса̄ абхива̄десим̣, тан̃ча̄да̄сим̣ махесино.
‘‘ахо буддхо ахо дхаммо, ахо но саттху сампада̄;
буддхасса а̄нубха̄вена, васудха̄йам̣ пакампатха.
‘‘тан̃ча аччхарийам̣ дисва̄, аббхутам̣ ломахам̣санам̣;
буддхе читтам̣ паса̄деми, двипадиндамхи та̄дине.
‘‘сохам̣ ¶ читтам̣ паса̄детва̄, дуссам̣ датва̄на саттхуно;
саран̣ан̃ча упа̄гаччхим̣, са̄маччо сапариджджано.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито паннарасе каппе, сол̣аса̄сум̣ сува̄хана̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ йадева сам̣вегаваттхум̣ ан̇кусам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ ан̃н̃а̄ адхигата̄, тасса сам̣киттанамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘чута̄ патантӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
63. таттха чута̄ти бхат̣т̣ха̄. патантӣти анупатанти. патита̄ти ¶ чаванавасена бхӯмийам̣ патита̄, а̄ка̄се ва̄ сампатанавасена патита̄. гиддха̄ти гедхам̣ а̄панна̄ ¶ . пунара̄гата̄ти пунадева упагата̄. ча-саддо саббаттха йоджетаббо. идам̣ вуттам̣ хоти – патанти анупатанти ча идха кулала̄, итарасса мукхато чута̄ ча мам̣сапеси, чута̄ пана са̄ бхӯмийам̣ патита̄ ча, гиддха̄ гедхам̣ а̄панна̄ саббева кулала̄ пунара̄гата̄. йатха̄ чиме кулала̄, евам̣ сам̣са̄ре париббхаманта̄ сатта̄ йе кусаладхаммато чута̄, те патанти нирайа̄дӣсу, евам̣ патита̄ ча, сампаттибхаве т̣хита̄ таттха ка̄масукха̄нуйогавасена ка̄мабхаве рӯпа̄рӯпабхавесу ча бхаваникантивасена гиддха̄ ча пунара̄гата̄ бхавато апаримуттатта̄ тена тена бхавага̄мина̄ каммена там̣ там̣ бхавасан̃н̃итам̣ дуккхам̣ а̄гата̄ ева, евам̣бхӯта̄ име сатта̄. майа̄ пана катам̣ киччам̣ парин̃н̃а̄дибхедам̣ сол̣асавидхампи киччам̣ катам̣, на да̄ни там̣ ка̄таббам̣ аттхи. ратам̣ раммам̣ рамитаббам̣ арийехи саббасан̇кхатавиниссат̣ам̣ нибба̄нам̣ ратам̣ абхиратам̣ раммам̣. тена ча сукхенанва̄гатам̣ сукхам̣ пхаласама̄паттисукхена ануа̄гатам̣ упагатам̣ аччантасукхам̣ нибба̄нам̣, сукхена ва̄ сукха̄пат̣ипада̄бхӯтена випассана̄сукхена маггасукхена ча анва̄гатам̣ пхаласукхам̣ нибба̄насукхан̃ча̄ти аттхо ведитаббо.
паккхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. вималакон̣д̣ан̃н̃аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
думавхайа̄йа уппанноти вималакон̣д̣ан̃н̃аттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ¶ таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле вибхавасампанне куле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ випассим̣ бхагавантам̣ махатийа̄ париса̄йа паривутам̣ дхаммам̣ десентам̣ дисва̄ пасаннама̄насо чатӯхи суван̣н̣апуппхехи пӯджеси. бхагава̄ тасса паса̄дасам̣вад̣д̣ханаттхам̣ татха̄рӯпам̣ иддха̄бхисан̇кха̄рам̣ абхисан̇кха̄реси, йатха̄ суван̣н̣а̄бха̄ сакалам̣ там̣ падесам̣ оттхарати. там̣ дисва̄ бхиййосоматта̄йа пасаннама̄насо хутва̄ ¶ бхагавантам̣ вандитва̄ там̣ нимиттам̣ гахетва̄ аттано гехам̣ гантва̄ буддха̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ авиджаханто кеначи рогена ка̄лам̣ катва̄ туситесу упапанно апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джа̄нам̣ ¶ бимбиса̄рам̣ пат̣ичча амбапа̄лийа̄ куччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи. ра̄джа̄ хи бимбиса̄ро тарун̣ака̄ле амбапа̄лийа̄ рӯпасампаттим̣ сутва̄ сан̃джа̄та̄бхила̄со катипайамануссапарива̄ро ан̃н̃а̄такавесена веса̄лим̣ гантва̄ екараттим̣ та̄йа сам̣ва̄сам̣ каппеси. тада̄ айам̣ тасса̄ куччхимхи пат̣исандхим̣ аггахеси. са̄ ча габбхасса патит̣т̣хитабха̄вам̣ тасса а̄рочеси. ра̄джа̄пи атта̄нам̣ джа̄на̄петва̄ да̄таббайуттакам̣ датва̄ пакка̄ми. са̄ габбхасса парипа̄каманва̄йа путтам̣ виджа̄йи, ‘‘вимало’’тисса на̄мам̣ ахоси, паччха̄ вималакон̣д̣ан̃н̃оти пан̃н̃а̄йиттха. со вайаппатто бхагавато веса̄лигамане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пасаннама̄насо паббаджитва̄ катапуббакиччо випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.40-48) –
‘‘випассӣ на̄ма бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
нисинно джанака̄йасса, десеси аматам̣ падам̣.
‘‘тасса̄хам̣ дхаммам̣ сутва̄на, двипадиннасса та̄дино;
сон̣н̣апуппха̄ни чатта̄ри, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘суван̣н̣аччхаданам̣ а̄си, йа̄вата̄ париса̄ тада̄;
буддха̄бха̄ ча суван̣н̣а̄бха̄, а̄локо випуло аху.
‘‘удаггачитто сумано, ведаджа̄то катан̃джалӣ;
виттисан̃джанано тесам̣, дит̣т̣хадхаммасукха̄вахо.
‘‘а̄йа̄читва̄на самбуддхам̣, вандитва̄на ча суббатам̣;
па̄моджджам̣ джанайитва̄на, сакам̣ бхаванупа̄гамим̣.
‘‘бхаване упавит̣т̣хохам̣, буддхасет̣т̣хам̣ ануссарим̣;
тена читтаппаса̄дена, туситам̣ упападжджахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘сол̣аса̄сим̣су ¶ ра̄джа̄но, немисамматана̄мака̄;
тета̄лӣсе ито каппе, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ ан̃н̃а̄падесена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘думавхайа̄йа̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
64. таттха думавхайа̄йа̄ти думена амбена авха̄табба̄йа, амбапа̄лийа̄ти аттхо. а̄дха̄ре четам̣ бхуммавачанам̣. уппанноти тасса̄ куччхийам̣ уппанно уппаджджама̄но ча. джа̄то пан̣д̣аракетуна̄ти дхавалаваттхадхаджатта̄ ‘‘пан̣д̣аракетӯ’’ти пан̃н̃а̄тена бимбиса̄раран̃н̃а̄ хетубхӯтена джа̄то, там̣ пат̣ичча ниббаттоти аттхо. уппанноти ва̄ пат̣хама̄бхиниббаттидассанам̣. тато хи джа̄тоти абхиджа̄тидассанам̣. виджа̄йанака̄лато пат̣т̣ха̄йа хи локе джа̄тавоха̄ро. еттха ча ‘‘думавхайа̄йа уппанно’’ти имина̄ аттуккам̣санабха̄вам̣ апанети, анекапатипутта̄нампи висеса̄дхигамасамбхаван̃ча дӣпети. ‘‘джа̄то пан̣д̣аракетуна̄’’ти имина̄ ¶ вин̃н̃а̄тапитикадассанена паравамбханам̣ апанети. кетуха̄ти ма̄наппаха̄йӣ. ма̄но хи ун̣н̣атилаккхан̣атта̄ кету вийа̄ти кету. татха̄ хи со ‘‘кетукамйата̄паччупат̣т̣ха̄но’’ти вуччати. кетуна̄йева̄ти пан̃н̃а̄йа ева. пан̃н̃а̄ хи анаваджджадхаммесу аччуггатат̣т̣хена ма̄расенаппамадданена пуббан̇гамат̣т̣хена ча арийа̄нам̣ дхаджа̄ на̄ма. тена̄ха ‘‘дхаммо хи исинам̣ дхаджо’’ти (сам̣. ни. 2.241; а. ни. 4.48; джа̄. 2.21.494). маха̄кетум̣ падхам̣сайӣти маха̄висайата̄йа маханта̄, сеййама̄наджа̄тима̄на̄дибхедато бахаво ча ма̄наппака̄ра̄, итаре ча килесадхамма̄ самусситат̣т̣хена кету етасса̄ти маха̄кету ма̄ро па̄пима̄. там̣ балавидхаманависайа̄тиккаманавасена абхибхави ниббисеванам̣ ака̄сӣти. ‘‘маха̄кетум̣ падхам̣сайӣ’’ти атта̄нам̣ парам̣ вийа дассенто ан̃н̃а̄падесена арахаттам̣ бйа̄ка̄си.
вималакон̣д̣ан̃н̃аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. уккхепакатаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
уккхепакатаваччхасса̄ти а̄йасмато уккхепакатаваччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито чатунавуте каппе сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттха̄рам̣ уддисса ¶ ма̄л̣ам̣ каронтасса пӯгасса екаттхамбхам̣ алабхантасса тхамбхам̣ датва̄ саха̄йакиччам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена ¶ девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, ваччхотисса готтато а̄гатана̄мам̣. со саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ косаларат̣т̣хе га̄мака̄ва̄се васанто а̄гата̄гата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сантике дхаммам̣ парийа̄пун̣а̄ти. ‘‘айам̣ ¶ винайо идам̣ суттантам̣ айам̣ абхидхаммо’’ти пана париччхедам̣ на джа̄на̄ти. атхекадивасам̣ а̄йасмантам̣ дхаммасена̄патим̣ пуччхитва̄ йатха̄париччхедам̣ саббам̣ саллаккхеси. дхаммасан̇гӣтийа̄ пуббепи пит̣ака̄дисаман̃н̃а̄ парийаттисаддхамме ваваттхита̄ ева, йато бхиккхӯнам̣ винайадхара̄дивоха̄ро. со тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ угган̣ханто парипуччханто таттха вутте рӯпа̄рӯпадхамме саллаккхетва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ саммасанто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.2.13-26) –
‘‘сиддхаттхасса бхагавато, маха̄пӯгаган̣о аху;
саран̣ам̣ гата̄ ча те буддхам̣, саддаханти татха̄гатам̣.
‘‘саббе сан̇гамма мантетва̄, ма̄л̣ам̣ куббанти саттхуно;
екаттхамбхам̣ алабханта̄, вичинанти браха̄ване.
‘‘техам̣ аран̃н̃е дисва̄на, упагамма ган̣ам̣ тада̄;
ан̃джалим̣ паггахетва̄на, пат̣ипуччхим̣ ган̣ам̣ ахам̣.
‘‘те ме пут̣т̣ха̄ вийа̄кам̣су, сӣлаванто упа̄сака̄;
ма̄л̣ам̣ майам̣ каттука̄ма̄, екаттхамбхо на лаббхати.
‘‘екаттхамбхам̣ мамам̣ детха, ахам̣ дасса̄ми саттхуно;
а̄харисса̄махам̣ тхамбхам̣, аппоссукка̄ бхаванту те.
‘‘те ме тхамбхам̣ павеччхим̣су, пасанна̄ тут̣т̣хама̄наса̄;
тато пат̣иниваттитва̄, агамам̣су сакам̣ гхарам̣.
‘‘ачирам̣ гате пӯгаган̣е, тхамбхам̣ аха̄сахам̣ тада̄;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, пат̣хамам̣ уссапесахам̣.
‘‘тена ¶ читтаппаса̄дена, вима̄нам̣ упападжджахам̣;
уббиддхам̣ бхаванам̣ майхам̣, саттабхӯмам̣ самуггатам̣.
‘‘ваджджама̄на̄су бхерӣсу, парича̄ремахам̣ сада̄;
пан̃чапан̃н̃а̄сакаппамхи, ра̄джа̄ а̄сим̣ йасодхаро.
‘‘таттха̄пи бхаванам̣ майхам̣, саттабхӯмам̣ самуггатам̣;
кӯт̣а̄га̄раварӯпетам̣, екаттхамбхам̣ манорамам̣.
‘‘екавӣсатикаппамхи ¶ , удено на̄ма кхаттийо;
татра̄пи бхаванам̣ майхам̣, саттабхӯмам̣ самуггатам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
анубхоми сукхам̣ саббам̣, екаттхамбхассидам̣ пхалам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ тхамбхамададам̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, екаттхамбхассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ катакиччатта̄ акила̄субха̄ве т̣хито аттано сантикам̣ упагата̄нам̣ гахат̣т̣хапаббаджита̄нам̣ анукампам̣ упа̄да̄йа тепит̣акам̣ буддхавачанам̣ вӣмам̣ситва̄ дхаммам̣ десеси. десенто ча екадивасам̣ атта̄нам̣ парам̣ вийа катва̄ дассенто –
‘‘уккхепакатаваччхасса, сан̇калитам̣ бахӯхи вассехи;
там̣ бха̄сати гахат̣т̣ха̄нам̣, сунисинно ул̣а̄рапа̄моджджо’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха уккхепакатаваччхасса̄ти катауккхепаваччхасса, бхиккхуно сантике висум̣ висум̣ уггахитам̣ винайападесам̣ суттападесам̣ абхидхаммападесан̃ча йатха̄париччхедам̣ винайасутта̄бхидхамма̄нам̣йева упари кхипитва̄ саджджха̄йанавасена таттха таттхева паккхипитва̄ т̣хитаваччхена̄ти аттхо каран̣аттхе хи идам̣ са̄мивачанам̣. сан̇калитам̣ бахӯхи вассехӣти бахукехи сам̣ваччхарехи сампин̣д̣анавасена хадайе т̣хапитам̣. ‘‘сан̇кхалита’’нтипи па̄т̣хо, сан̇кхалитам̣ вийа катам̣ ека̄баддхавасена ¶ ва̄чуггатам̣ ¶ катам̣. йам̣ буддхавачананти вачанасесо. танти там̣ парийаттидхаммам̣ бха̄сати катхети. гахат̣т̣ха̄нанти тесам̣ йебхуййата̄йа вуттам̣. сунисинноти тасмим̣ дхамме самма̄ ниччало нисинно, ла̄бхасакка̄ра̄дим̣ апачча̄сӣсанто кевалам̣ вимутта̄йатанасӣсейева т̣хатва̄ катхетӣти аттхо. тена̄ха ‘‘ул̣а̄рапа̄моджджо’’ти пхаласама̄паттисукхавасена дхаммадесана̄васенева ча уппаннаул̣а̄рапа̄моджджоти. вуттан̃хетам̣ –
‘‘йатха̄ йатха̄вусо бхиккху, йатха̄сутам̣ йатха̄парийаттам̣ дхаммам̣ виттха̄рена паресам̣ десети татха̄ татха̄ со тасмим̣ дхамме лабхати аттхаведам̣, лабхати дхаммаведам̣, лабхати дхаммӯпасам̣хитам̣ па̄моджджа’’нтиа̄ди (дӣ. ни. 3.355).
уккхепакатаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. мегхийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ануса̄си ¶ маха̄вӣроти а̄йасмато мегхийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве кусалабӣджа̄ни ропенто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ па̄пун̣и. тасмин̃ча самайе випассӣ бхагава̄ буддхакиччасса парийоса̄нама̄гамма а̄йусан̇кха̄рам̣ оссаджджи. тена патхавӣкампа̄дӣсу уппаннесу маха̄джано бхӣтатасито ахоси. атха нам̣ вессаван̣о маха̄ра̄джа̄ таматтхам̣ вибха̄ветва̄ самасса̄сеси. там̣ сутва̄ маха̄джано сам̣вегаппатто ахоси. таттха̄йам̣ кулапутто буддха̄нубха̄вам̣ сутва̄ саттхари сан̃джа̄тага̄равабахума̄но ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣ведеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ са̄кийара̄джакуле ниббатти, тасса мегхийоти на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто саттху сантике паббаджитва̄ бхагавантам̣ упат̣т̣хаханто бхагавати джа̄лика̄йам̣ вихаранте кимика̄ла̄йа надийа̄ тӣре раман̣ӣйам̣ амбаванам̣ дисва̄ ¶ таттха вихаритука̄мо ¶ две ва̄ре бхагавата̄ ва̄ретва̄ татийава̄рам̣ виссаджджито таттха гантва̄ миччха̄витаккамаккхика̄хи кхаджджама̄но читтасама̄дхим̣ алабхитва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ таматтхам̣ а̄рочеси. атхасса бхагава̄ ‘‘апарипакка̄йа, мегхийа, четовимуттийа̄ пан̃ча дхамма̄ парипа̄ка̄йа сам̣ваттантӣ’’тиа̄дина̄ (уда̄. 31) ова̄дам̣ ада̄си. со тасмим̣ ова̄де т̣хатва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.57-65) –
‘‘йада̄ випассӣ локагго, а̄йусан̇кха̄рамоссаджи;
патхавӣ сампакампиттха, меданӣ джаламекхала̄.
‘‘отатам̣ витатам̣ майхам̣, сувичиттават̣ам̣сакам̣;
бхаванампи пакампиттха, буддхасса а̄йусан̇кхайе.
‘‘та̄со майхам̣ самуппанно, бхаване сампакампите;
уппа̄до ну киматтха̄йа, а̄локо випуло аху.
‘‘вессаван̣о идха̄гамма, нибба̄песи маха̄джанам̣;
па̄н̣абхӯте бхайам̣ наттхи, екагга̄ хотха сам̣вута̄.
‘‘ахо буддхо ахо дхаммо, ахо но саттху сампада̄;
йасмим̣ уппаджджама̄намхи, патхавӣ сампакампати.
‘‘буддха̄нубха̄вам̣ киттетва̄, каппам̣ саггамхи модахам̣;
авасесесу каппесу, кусалам̣ чаритам̣ майа̄.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ сан̃н̃амалабхим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхасан̃н̃а̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито чуддасакаппамхи, ра̄джа̄ а̄сим̣ пата̄пава̄;
самито на̄ма на̄мена, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттху саммукха̄ ова̄дам̣ лабхитва̄ ‘‘майа̄ арахаттам̣ адхигата’’нти ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘ануса̄си ¶ маха̄вӣро, саббадхамма̄на па̄рагӯ;
тасса̄хам̣ дхаммам̣ сутва̄на, виха̄сим̣ сантике сато;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ануса̄сӣти ‘‘апарипакка̄йа, мегхийа, четовимуттийа̄ пан̃ча дхамма̄ парипа̄ка̄йа сам̣ваттантӣ’’тиа̄дина̄ овади анусит̣т̣хим̣ ада̄си. маха̄вӣроти маха̄викканто, вӣрийапа̄рамипа̄рипӯрийа̄ чатуран̇гасаманна̄гатавӣрийа̄дхит̣т̣ха̄нена анан̃н̃аса̄дха̄ран̣ачатуббидхасаммаппадха̄насампаттийа̄ ча маха̄вӣрийоти аттхо. саббадхамма̄на па̄рагӯти саббесан̃ча н̃еййадхамма̄нам̣ па̄рам̣ парийантам̣ н̃а̄н̣агаманена гато адхигатоти саббадхамма̄на па̄рагӯ, саббан̃н̃ӯти аттхо. саббесам̣ ва̄ сан̇кхатадхамма̄нам̣ па̄рабхӯтам̣ нибба̄нам̣ сайамбхӯн̃а̄н̣ена гато адхигатоти саббадхамма̄на па̄рагӯ. тасса̄хам̣ дхаммам̣ сутва̄на̄ти тасса буддхасса бхагавато са̄муккам̣сикам̣ там̣ чатусаччадхаммам̣ сун̣итва̄. виха̄сим̣ сантикети амбаване миччха̄витаккехи упаддуто ча̄лика̄ виха̄рам̣ гантва̄ саттху самӣпейева виха̄сим̣. сатоти сатима̄, саматхавипассана̄бха̄вана̄йа аппаматтоти аттхо. аханти идам̣ йатха̄ ‘‘ануса̄сӣ’’ти еттха ‘‘ма’’нти евам̣ ‘‘виджджа̄ ¶ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти еттха ‘‘майа̄’’ти парин̣а̄метаббам̣. ‘‘катам̣ буддхасса са̄сана’’нти ча имина̄ йатха̄вуттам̣ виджджа̄ттайа̄нуппаттимева саттху ова̄дапат̣икаран̣абха̄вадассанена парийа̄йантарена пака̄сети. сӣлаккхандха̄дипарипӯран̣амева хи саттху са̄санака̄рита̄.
мегхийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. екадхаммасаванӣйаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
килеса̄ ¶ джха̄пита̄ майханти а̄йасмато екадхаммасаванӣйаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира ¶ падумуттарасса бхагавато ка̄ле руккхадевата̄ хутва̄ ниббатто катипайе бхиккхӯ маггамӯл̣хе маха̄ран̃н̃е вичаранте дисва̄ анукампама̄но аттано бхаванато отаритва̄ те самасса̄сетва̄ бходжетва̄ йатха̄дхиппетат̣т̣ха̄нам̣ па̄песи. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто кассапе бхагавати локе уппаджджитва̄ катабуддхакичче париниббуте тасмим̣ ка̄ле ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ кикӣ на̄ма ахоси. тасмим̣ ка̄лан̇кате тасса путхувиндара̄джа̄ на̄ма путто а̄си. тасса путто суса̄мо на̄ма. тасса путто кикӣбрахмадатто на̄ма хутва̄ раджджам̣ ка̄ренто са̄сане антарахите дхаммассаванам̣ алабханто, ‘‘йо дхаммам̣ десети, тасса сахассам̣ даммӣ’’ти гхоса̄петва̄ екампи дхаммакатхикам̣ алабханто, ‘‘майхам̣ питупита̄маха̄дӣнам̣ ка̄ле дхаммо сам̣ваттати, дхаммакатхика̄ сулабха̄ ахесум̣. ида̄ни пана чатуппадикага̄тха̄маттампи катхенто дуллабхо. йа̄ва дхаммасан̃н̃а̄ на винассати, та̄вадева паббаджисса̄мӣ’’ти раджджам̣ паха̄йа химавантам̣ уддисса гаччхантам̣ сакко девара̄джа̄ а̄гантва̄, ‘‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти га̄тха̄йа дхаммам̣ катхетва̄ ниваттеси. со ниваттитва̄ бахум̣ пун̃н̃ам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де сетабйанагаре сет̣т̣хикуле ниббаттитва̄ вайаппатто бхагавати сетабйанагаре сим̣сапа̄ване вихаранте саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ ¶ нисӣди. тасса саттха̄ аджджха̄сайам̣ олокетва̄, ‘‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десеси. тасса таттха ката̄дхика̄рата̄йа со аниччасан̃н̃а̄йа па̄кат̣атарам̣ хутва̄ упат̣т̣хита̄йа пат̣иладдхасам̣вего паббаджитва̄ дхаммасаммасанам̣ пат̣т̣хапетва̄ дуккхасан̃н̃ам̣ анаттасан̃н̃ан̃ча манасикаронто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.66-71) –
‘‘падумуттарабуддхасса, са̄вака̄ ванача̄рино;
виппанат̣т̣ха̄ браха̄ран̃н̃е, андха̄ва анусуййаре.
‘‘ануссаритва̄ самбуддхам̣, падумуттарана̄йакам̣;
тасса те мунино путта̄, виппанат̣т̣ха̄ маха̄ване.
‘‘бхавана̄ ¶ орухитва̄на, агамим̣ бхиккхусантикам̣;
тесам̣ магган̃ча а̄чиккхим̣, бходжанан̃ча ада̄сахам̣.
‘‘тена каммена двипадинда, локаджет̣т̣ха нара̄сабха;
джа̄тийа̄ саттавассохам̣, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘сачаккхӯ на̄ма на̄мена, два̄даса чаккаваттино;
саттаратанасампанна̄, пан̃чакаппасате ито.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
тасса ¶ екенева дхаммассаванена ниппханнакиччатта̄ екадхаммасаванӣйотвева саман̃н̃а̄ ахоси. со араха̄ хутва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха килеса̄ти йасмим̣ санта̄не уппанна̄, там̣ килесенти виба̄дхенти упата̄пенти ва̄ти килеса̄, ра̄га̄дайо. джха̄пита̄ти индаггина̄ вийа руккхагаччха̄дайо арийамагган̃а̄н̣аггина̄ самӯлам̣ дад̣д̣ха̄. майханти майа̄, мама санта̄не ва̄. бхава̄ саббе самӯхата̄ти ка̄макаммабхава̄дайо саббе бхава̄ самуггха̄т̣ита̄ килеса̄нам̣ джха̄питатта̄. сати хи килесават̣т̣е каммават̣т̣ена бхавитаббам̣. каммабхава̄нам̣ самӯхататта̄ ева ча упапаттибхава̄пи самӯхата̄ ева ануппаттидхаммата̄йа а̄па̄дитатта̄. виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄роти джа̄тиа̄дико –
‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;
аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччатӣ’’ти. –
вутталаккхан̣о ¶ сам̣са̄ро висесато кхӣн̣о, тасма̄ наттхи да̄ни пунаббхаво. йасма̄ а̄йатим̣ пунаббхаво наттхи, тасма̄ виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро. тасма̄ ча пунаббхаво наттхи, йасма̄ бхава̄ саббе самӯхата̄ти а̄ваттетва̄ ваттаббам̣. атха ва̄ виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, тато ева наттхи да̄ни пунаббхавоти йоджетаббам̣.
екадхаммасаванӣйаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. екуда̄нийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
адхичетасо ¶ аппамаджджатоти а̄йасмато екуда̄нийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто аттхадассисса бхагавато ка̄ле йаккхасена̄пати хутва̄ ниббатто саттхари париниббуте, ‘‘ала̄бха̄ вата ме, дулладдхам̣ вата ме, йохам̣ саттхудхарама̄нака̄ле да̄на̄дипун̃н̃ам̣ ка̄тум̣ на̄латтха’’нти паридевасокама̄панно ахоси. атха нам̣ са̄гаро на̄ма саттху са̄вако сокам̣ винодетва̄ саттху тхӯпапӯджа̄йам̣ нийоджеси. со пан̃ча васса̄ни тхӯпам̣ ¶ пӯджетва̄ тато чуто тена пун̃н̃ена девамануссесу ева сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто ка̄лена ка̄лам̣ саттху сантикам̣ упасан̇ками. тасмин̃ча самайе саттха̄ ‘‘адхичетасо’’ти га̄тха̄йа са̄ваке абхин̣хам̣ овади. со там̣ сутва̄ саддха̄джа̄то паббаджи. паббаджитва̄ ча пана тамева га̄тхам̣ пунаппунам̣ париваттети. со таттха вӣсативассасахасса̄ни саман̣адхаммам̣ каронто н̃а̄н̣асса апарипаккатта̄ висесам̣ ниббаттету на̄саккхи. тато пана чуто девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатто вин̃н̃утам̣ патва̄ джетаванапат̣иггахан̣асамайе буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ катапуббакиччо аран̃н̃е вихаранто саттху сантикам̣ агама̄си. тасмин̃ча самайе саттха̄ а̄йасмантам̣ са̄рипуттам̣ аттано авидӯре адхичиттамануйуттам̣ дисва̄ ‘‘адхичетасо’’ти имам̣ уда̄нам̣ ¶ уда̄неси. там̣ сутва̄ айам̣ чирака̄лам̣ бха̄вана̄йа аран̃н̃е вихарантопи ка̄лена ка̄лам̣ тамева га̄тхам̣ уда̄нети, тенасса екуда̄нийоти саман̃н̃а̄ удапа̄ди. со атхекадивасам̣ читтекаггатам̣ лабхитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.72-81) –
‘‘аттхадассимхи сугате, ниббуте саманантара̄;
йаккхайоним̣ упападжджим̣, йасам̣ патто чахам̣ тада̄.
‘‘дулладдхам̣ ¶ вата ме а̄си, дуппабха̄там̣ дурут̣т̣хитам̣;
йам̣ ме бхоге виджджама̄не, паринибба̄йи чаккхума̄.
‘‘мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, са̄гаро на̄ма са̄вако;
мамуддхаритука̄мо со, а̄гаччхи мама сантикам̣.
‘‘ким̣ ну сочаси ма̄ бха̄йи, чара дхаммам̣ сумедхаса;
ануппадинна̄ буддхена, саббесам̣ бӣджасампада̄.
‘‘йо че пӯреййа самбуддхам̣, тит̣т̣хантам̣ локана̄йакам̣;
дха̄тум̣ са̄сапаматтампи, ниббутасса̄пи пӯджайе.
‘‘саме читтаппаса̄дамхи, самам̣ пун̃н̃ам̣ махаггатам̣;
тасма̄ тхӯпам̣ каритва̄на, пӯджехи джинадха̄туйо.
‘‘са̄гарасса вачо сутва̄, буддхатхӯпам̣ ака̄сахам̣;
пан̃чавассе паричарим̣, мунино тхӯпамуттамам̣.
‘‘тена каммена двипадинда, локаджет̣т̣ха нара̄сабха;
сампаттим̣ анубхотва̄на, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘бхӯрипан̃н̃а̄ ¶ ча чатта̄ро, саттакаппасате ито;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вимуттисукхена вихаранто екадивасам̣ а̄йасмата̄ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена пат̣ибха̄нам̣ вӣмам̣ситум̣, ‘‘а̄вусо, майхам̣ дхаммам̣ бхан̣а̄хӣ’’ти аджджхит̣т̣хо чирака̄лапаричитатта̄ –
‘‘адхичетасо аппамаджджато, мунино монапатхесу сиккхато;
сока̄ на бхаванти та̄дино, упасантасса сада̄ сатӣмато’’ти. (уда̄. 37) –
имамева га̄тхам̣ абха̄си.
таттха ¶ адхичетасоти адхичиттавато, саббачитта̄нам̣ адхикена арахаттапхалачиттена саманна̄гатасса̄ти аттхо. аппамаджджатоти наппамаджджато, аппама̄дена анаваджджадхаммесу са̄таччакирийа̄йа саманна̄гатасса̄ти вуттам̣ хоти. муниноти ‘‘йо муна̄ти убхо локе, муни тена павуччатӣ’’ти (дха. па. 269; маха̄ни. 149; чӯл̣ани. меттагӯма̄н̣авапуччха̄ниддеса 21) евам̣ убхайалокамунанена ва̄, монам̣ вуччати н̃а̄н̣ам̣, тена арахаттапхалапан̃н̃а̄сан̇кха̄тена монена саманна̄гатата̄йа ва̄ кхӣн̣а̄саво муни на̄ма, тасса мунино. монапатхесу сиккхатоти арахаттан̃а̄н̣асан̇кха̄тасса монасса патхесу упа̄йамаггесу саттатим̣сабодхипаккхийадхаммесу, тӣсу ва̄ сиккха̄су сиккхато. идан̃ча пуббабха̄гапат̣ипадам̣ гахетва̄ вуттам̣. паринит̣т̣хитасиккхо хи араха̄, тасма̄ евам̣ сиккхато, има̄йа сиккха̄йа мунибха̄вам̣ паттасса муниноти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. йасма̄ четадевам̣ тасма̄ хет̣т̣химамаггапхалачитта̄нам̣ васена адхичетасо, чатусаччасамбодхипат̣ипаттийам̣ аппама̄давасена ¶ аппамаджджато, аггамагган̃а̄н̣асаманна̄гамена муниноти еваметесам̣ пада̄нам̣ аттхо йуджджатийева. атха ва̄ ‘‘аппамаджджато сиккхато’’ падха̄нахетӯ аккха̄та̄ти дат̣т̣хабба̄. тасма̄ аппамаджджанахету сиккханахету ча адхичетасоти аттхо.
сока̄ на бхаванти та̄диноти та̄дисасса кхӣн̣а̄савамунино аббхантаре ит̣т̣хавийога̄диваттхука̄ сока̄ читтасанта̄па̄ на хонти. атха ва̄ та̄дилаккхан̣аппаттасса асеккхамунино сока̄ на бхавантӣти. упасантасса̄ти ра̄га̄дӣнам̣ аччантӯпасамена упасантасса. сада̄ сатӣматоти сативепуллаппаттийа̄ ниччака̄лам̣ сатийа̄ авирахитасса.
еттха ¶ ча ‘‘адхичетасо’’ти имина̄ адхичиттасиккха̄, ‘‘аппамаджджато’’ти имина̄ адхисӣласиккха̄, ‘‘мунино монапатхесу сиккхато’’ти етехи адхипан̃н̃а̄сиккха̄. ‘‘мунино’’ти ва̄ етена адхипан̃н̃а̄сиккха̄, ‘‘монапатхесу сиккхато’’ти етена та̄сам̣ локуттарасиккха̄нам̣ пуббабха̄гапат̣ипада̄, ‘‘сока̄ на бхавантӣ’’тиа̄дӣхи сиккха̄па̄рипӯрийа̄ а̄нисам̣са̄ пака̄сита̄ти ведитаббам̣ айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахоси.
екуда̄нийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. чханнаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сутва̄на ¶ дхаммам̣ махато маха̄расанти а̄йасмато чханнаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ сиддхаттхам̣ бхагавантам̣ ан̃н̃атарам̣ руккхамӯлам̣ упагаччхантам̣ дисва̄ пасанначитто мудусампхассам̣ пан̣н̣асантхарам̣ сантхаритва̄ ада̄си. пуппхехи ча ¶ самантато окиритва̄ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ пунапи апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле суддходанамаха̄ра̄джасса гехе да̄сийа̄ куччхимхи ниббатти, чханнотисса на̄мам̣ ахоси, бодхисаттена сахаджа̄то. со саттху н̃а̄тисама̄гаме пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ бхагавати пемена, ‘‘амха̄кам̣ буддхо, амха̄кам̣ дхаммо’’ти маматтам̣ уппа̄детва̄ синехам̣ чхиндитум̣ асакконто саман̣адхаммам̣ акатва̄ саттхари париниббуте саттха̄ра̄ а̄н̣аттавидхина̄ катена брахмадан̣д̣ена сантаджджито сам̣вегаппатто хутва̄ синехам̣ чхиндитва̄ випассанто начиренева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.10.45-50) –
‘‘сиддхаттхасса бхагавато, ада̄сим̣ пан̣н̣асантхарам̣;
саманта̄ упаха̄ран̃ча, кусумам̣ окирим̣ ахам̣.
‘‘па̄са̄девам̣ гун̣ам̣ раммам̣, анубхоми маха̄рахам̣;
махаггха̄ни ча пуппха̄ни, сайанебхисаванти ме.
‘‘сайанехам̣ туват̣т̣а̄ми, вичитте пуппхасантхате;
пуппхавут̣т̣хи ча сайане, абхивассати та̄ваде.
‘‘чатуннавутито каппе, ада̄сим̣ пан̣н̣асантхарам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, сантхарасса идам̣ пхалам̣.
‘‘тин̣асантхарака̄ ¶ на̄ма, саттете чаккаваттино;
ито те пан̃чаме каппе, уппаджджим̣су джана̄дхипа̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ вимуттисукхасантаппито пӣтивегависсат̣т̣хам̣ уда̄нам̣ уда̄ненто –
‘‘сутва̄на дхаммам̣ махато маха̄расам̣,
саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аварена деситам̣;
маггам̣ пападжджим̣ аматасса паттийа̄,
со йогаккхемасса патхасса ковидо’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха сутва̄на̄ти сун̣итва̄, сотена гахетва̄ охитасото сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ретва̄. дхамманти чатусаччадхаммам̣. махатоти бхагавато. бхагава̄ хи махантехи ул̣а̄ратамехи сӣла̄дигун̣ехи саманна̄гататта̄, садевакена локена висесато маханӣйата̄йа ча ‘‘маха̄’’ти вуччати, йа̄ тасса маха̄саман̣оти саман̃н̃а̄ джа̄та̄. ниссаккавачанан̃четам̣ ‘‘махато дхаммам̣ сутва̄на̄’’ти. маха̄расанти вимуттирасасса да̄йакатта̄ ул̣а̄рарасам̣. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аварена деситанти саббам̣ джа̄на̄тӣти саббан̃н̃ӯ, тасса бха̄во саббан̃н̃ута̄. н̃а̄н̣амева варам̣, н̃а̄н̣есу ва̄ варанти н̃а̄н̣аварам̣, саббан̃н̃ута̄ н̃а̄н̣аварам̣ етасса̄ти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аваро, бхагава̄. тена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асан̇кха̄таагган̃а̄н̣ена ва̄ каран̣абхӯтена деситам̣ катхитам̣ дхаммам̣ сутва̄на̄ти ¶ йоджана̄. йам̣ панеттха ваттаббам̣, там̣ параматтхадӣпанийам̣ итивуттакаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена ведитаббам̣. магганти ат̣т̣хан̇гикам̣ арийамаггам̣. пападжджинти пат̣ипаджджим̣. аматасса паттийа̄ти нибба̄насса адхигама̄йа упа̄йабхӯтам̣ пат̣ипаджджинти йоджана̄. соти со бхагава̄. йогаккхемасса патхасса ковидоти чатӯхи йогехи анупаддутасса нибба̄насса йо патхо, тасса ковидо таттха сукусало. айан̃хеттха аттхо – бхагавато чатусаччадесанам̣ сутва̄ амата̄дхигамӯпа̄йамаггам̣ ахам̣ пат̣ипаджджим̣ пат̣ипаджджанамаггам̣ майа̄ катам̣, со ева пана бхагава̄ саббатха̄ йогаккхемасса патхасса ковидо, парасанта̄не ва̄ параманесу кусало, йасса сам̣видха̄нама̄гамма ахампи маггам̣ пат̣ипаджджинти. айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахосӣти.
чханнаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. пун̣н̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сӣламева̄ти ¶ ¶ а̄йасмато пун̣н̣аттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито еканавуте каппе буддхасун̃н̃е локе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ гантва̄ ка̄месу а̄дӣнавам̣ дисва̄ гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ химавантаппадесе пан̣н̣акут̣им̣ катва̄ ва̄сам̣ каппеси. тасса васанат̣т̣ха̄насса авидӯре екасмим̣ паббха̄ре паччекабуддхо а̄ба̄дхико хутва̄ паринибба̄йи, тасса паринибба̄насамайе маха̄ а̄локо ахоси. там̣ дисва̄ со, ‘‘катхам̣ ну кхо айам̣ а̄локо уппанно’’ти вӣмам̣санавасена ито чито ча а̄хин̣д̣анто ¶ паббха̄ре паччекасамбуддхам̣ париниббутам̣ дисва̄ гандхада̄рӯни сам̣кад̣д̣хитва̄ сарӣрам̣ джха̄петва̄ гандходакена упасин̃чи. таттхеко девапутто анталиккхе т̣хатва̄ евама̄ха – ‘‘са̄дху, са̄дху, саппуриса, бахум̣ тайа̄ пун̃н̃ам̣ пасавантена пӯритам̣ сугатисам̣ваттанийам̣ каммам̣ тена твам̣ сугатӣсуйева уппаджджиссаси, ‘пун̣н̣о’ти ча те на̄мам̣ бхависсатӣ’’ти. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де суна̄парантаджанападе суппа̄ракапат̣т̣ане гахапатикуле ниббатти, пун̣н̣отисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто ва̄н̣иджджавасена махата̄ саттхена саддхим̣ са̄ваттхим̣ гато. тена ча самайена бхагава̄ са̄ваттхийам̣ вихарати. атха со са̄ваттхива̄сӣхи упа̄сакехи саддхим̣ виха̄рам̣ гато саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ваттапат̣иваттехи а̄чарийупаджджха̄йе а̄ра̄дхенто виха̄си. со екадивасам̣ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄, ‘‘са̄дху мам̣, бханте бхагава̄, сам̣кхиттена ова̄дена овадату, йамахам̣ сутва̄ суна̄парантаджанападе вихареййа’’нти а̄ха. тасса бхагава̄, ‘‘санти кхо, пун̣н̣а, чаккхувин̃н̃еййа̄ рӯпа̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 3.395; сам̣. ни. 4.88) ова̄дам̣ датва̄ сӣхана̄дам̣ нада̄петва̄ виссаджджеси. со бхагавантам̣ вандитва̄ суна̄парантаджанападам̣ гантва̄ суппа̄ракапат̣т̣ане вихаранто саматхавипассанам̣ уссукка̄петва̄ тиссо виджджа̄ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.41.29-44) –
‘‘паббха̄ракӯт̣ам̣ нисса̄йа, сайамбхӯ апара̄джито;
а̄ба̄дхико ча со буддхо, васати паббатантаре.
‘‘мама ¶ ассамаса̄манта̄, пана̄до а̄си та̄ваде;
буддхе нибба̄йама̄намхи, а̄локо удападжджатха.
‘‘йа̄вата̄ ванасан̣д̣асмим̣, аччхакокатараччхака̄;
ва̄л̣а̄ ча кесарӣ саббе, абхигаджджим̣су та̄ваде.
‘‘уппа̄там̣ ¶ тамахам̣ дисва̄, паббха̄рам̣ агама̄сахам̣;
таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, ниббутам̣ апара̄джитам̣.
‘‘супхуллам̣ са̄лара̄джам̣ва, сатарам̣сим̣ва уггатам̣;
вӣтаччикам̣ва ан̇га̄рам̣, ниббутам̣ апара̄джитам̣.
‘‘тин̣ам̣ кат̣т̣хан̃ча пӯретва̄, читакам̣ таттхака̄сахам̣;
читакам̣ сукатам̣ катва̄, сарӣрам̣ джха̄пайим̣ ахам̣.
‘‘сарӣрам̣ джха̄пайитва̄на, гандхатойам̣ самокирим̣;
анталиккхе т̣хито йаккхо, на̄мамаггахи та̄ваде.
‘‘йам̣ пӯритам̣ тайа̄ киччам̣, сайамбхусса махесино;
пун̣н̣ако на̄ма на̄мена, сада̄ хохи тувам̣ муне.
‘‘тамха̄ ка̄йа̄ чавитва̄на, девалокам̣ агаччхахам̣;
таттха диббамайо гандхо, анталиккха̄ павассати.
‘‘татра̄пи на̄мадхеййам̣ ме, пун̣н̣акоти ахӯ тада̄;
девабхӯто мануссо ва̄, сан̇каппам̣ пӯрайа̄махам̣.
‘‘идам̣ паччхимакам̣ майхам̣, чаримо ваттате бхаво;
идха̄пи пун̣н̣ако на̄ма, на̄мадхеййам̣ пака̄сати.
‘‘тосайитва̄на самбуддхам̣, готамам̣ сакйапун̇гавам̣;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, танукиччассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ тхеро бахӯ мануссе са̄сане абхиппаса̄деси. йато пан̃часатаматта̄ пуриса̄ упа̄сакаттам̣ пан̃часатаматта̄ ча иттхийо упа̄сика̄бха̄вам̣ пат̣иведесум̣. со таттха раттачанданена чанданама̄л̣ам̣ на̄ма гандхакут̣им̣ ка̄ра̄петва̄, ‘‘саттха̄ пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ ма̄л̣ам̣ пат̣иччхатӯ’’ти бхагавантам̣ пуппхадӯтена нимантеси ¶ . бхагава̄ ча иддха̄нубха̄вена таттакехи бхиккхӯхи саддхим̣ таттха гантва̄ чанданама̄л̣ам̣ пат̣иггахетва̄ арун̣е анут̣т̣хитейева пачча̄гама̄си. тхеро апарабха̄ге паринибба̄насамайе ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘сӣламева ¶ идха аггам̣, пан̃н̃ава̄ пана уттамо;
мануссесу ча девесу, сӣлапан̃н̃а̄н̣ато джайа’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха сӣланти сӣланат̣т̣хена сӣлам̣, патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена сама̄дха̄нат̣т̣хена ча̄ти аттхо. сӣлан̃хи саббагун̣а̄нам̣ патит̣т̣ха̄, тена̄ха – ‘‘сӣле патит̣т̣ха̄йа наро сапан̃н̃о’’ти (сам̣. ни. 1.23; пет̣ако. 22; висуддхи. 1.1). сама̄дахати ча там̣ ка̄йава̄ча̄авиппакин̣н̣ам̣ каротӣти аттхо. тайидам̣ сӣламева аггам̣ саббагун̣а̄нам̣ мӯлабха̄вато памукхабха̄вато ча. йатха̄ха – ‘‘тасма̄тиха, твам̣ бхиккху, а̄димева висодхехи кусалесу дхаммесу. ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ сӣлан̃ча сувисуддха’’нти (сам̣. ни. 5.369), ‘‘па̄тимоккханти мукхаметам̣ памукхамета’’нти (маха̄ва. 135) ча а̄ди. идха̄ти нипа̄таматтам̣. пан̃н̃ава̄ти н̃а̄н̣асампанно. со уттамо сет̣т̣хо павароти пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа га̄тха̄йа пан̃н̃а̄йайева сет̣т̣хабха̄вам̣ дассети. пан̃н̃уттара̄ хи кусала̄ дхамма̄. ида̄ни там̣ сӣлапан̃н̃а̄нам̣ аггасет̣т̣хабха̄вам̣ ка̄ран̣ато дассети ‘‘мануссесу ча девесу, сӣлапан̃н̃а̄н̣ато джайа’’нти ча. сӣлапан̃н̃а̄н̣ахету пат̣ипаккхаджайо ка̄макилесаджайо хотӣти аттхо.
пун̣н̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
саттамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. ат̣т̣хамавагго
1. ваччхапа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сусукхуманипун̣аттхадассина̄ти ¶ ¶ а̄йасмато ваччхапа̄латтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни а̄чинанто девамануссесу сам̣саранто ито еканавуте каппе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ гантва̄ аггим̣ паричаранто екадивасам̣ махатийа̄ кам̣сапа̄тийа̄ па̄йа̄сам̣ а̄да̄йа ¶ даккхин̣еййам̣ парийесанто випассим̣ бхагавантам̣ а̄ка̄се чан̇камантам̣ дисва̄ аччхарийаббхутачиттаджа̄то бхагавантам̣ абхива̄детва̄ да̄тука̄матам̣ дассеси. пат̣иггахеси бхагава̄ анукампам̣ упа̄да̄йа. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, ваччхапа̄лотисса на̄мам̣ ахоси. со бимбиса̄расама̄гаме урувелакассапаттхерена иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассетва̄ саттху параманипаччака̄ре кате там̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ сатта̄хапаббаджито ева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.26-34) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣о самбуддхо, ба̄ттим̣саваралаккхан̣о;
павана̄ абхиниккханто, бхиккхусан̇гхапураккхато.
‘‘махачча̄ кам̣сапа̄тийа̄, вад̣д̣хетва̄ па̄йасам̣ ахам̣;
а̄хутим̣ йит̣т̣хука̄мо со, упанесим̣ балим̣ ахам̣.
‘‘бхагава̄ тамхи самайе, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
чан̇камам̣ сусама̄рӯл̣хо, амбаре анила̄йане.
‘‘тан̃ча аччхарийам̣ дисва̄, аббхутам̣ ломахам̣санам̣;
т̣хапайитва̄ кам̣сапа̄тим̣, випассим̣ абхива̄дайим̣.
‘‘тувам̣ девоси саббан̃н̃ӯ, садеве сахама̄нусе;
анукампам̣ упа̄да̄йа, пат̣игган̣ха маха̄муни.
‘‘пат̣иггахеси ¶ ¶ бхагава̄, саббан̃н̃ӯ локана̄йако;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, саттха̄ локе маха̄муни.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, па̄йа̄сасса идам̣ пхалам̣.
‘‘еката̄лӣсито каппе, буддхо на̄ма̄си кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ сукхенева аттана̄ нибба̄насса адхигатабха̄вам̣ вибха̄венто –
‘‘сусукхуманипун̣аттхадассина̄, матикусалена нива̄тавуттина̄;
сам̣севитавуддхасӣлина̄, нибба̄нам̣ на хи тена дуллабха’’нти. –
имам̣ га̄тхам̣ абха̄си.
таттха сусукхуманипун̣аттхадассина̄ти ативийа дуддасат̣т̣хена сукхуме, сан̣хат̣т̣хена нипун̣е саччапат̣иччасамуппа̄да̄диаттхе аниччата̄дим̣ оропетва̄ пассатӣти сусукхуманипун̣аттхадассӣ, тена. матикусалена̄ти матийа̄ пан̃н̃а̄йа кусалена чхекена, ‘‘евам̣ паваттама̄насса пан̃н̃а̄ вад̣д̣хати, евам̣ на вад̣д̣хатӣ’’ти дхаммавичайасамбоджджхан̇гапан̃н̃а̄йа уппа̄дане кусалена. нива̄тавуттина̄ти сабрахмача̄рӣсу нива̄танӣчаваттанасӣлена, вуд̣д̣хесу навесу ча йатха̄нурӯпапат̣ипаттина̄. сам̣севитавуддхасӣлина̄ти сам̣севитам̣ а̄чин̣н̣ам̣ вуддхасӣлам̣ сам̣севитавуддхасӣлам̣, там̣ йасса аттхи, тена сам̣севитавуддхасӣлина̄. атха ва̄ сам̣севита̄ упа̄сита̄ вуддхасӣлино етена̄ти сам̣севитавуддхасӣлӣ, тена ¶ . хӣтисаддо хетуаттхо. йасма̄ йо нива̄тавутти сам̣севитавуддхасӣлӣ матикусало сусукхуманипун̣аттхадассӣ ча, тасма̄ нибба̄нам̣ на тасса дуллабханти аттхо. нива̄тавуттита̄йа хи сам̣севитавуддхасӣлита̄йа ча пан̣д̣ита̄ там̣ овадитаббам̣ ануса̄ситаббам̣ ман̃н̃анти, тесан̃ча ова̄де т̣хито сайам̣ ¶ матикусалата̄йа сусукхуманипун̣аттхадассита̄йа ча випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева нибба̄нам̣ адхигаччхатӣти, айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахосӣти.
ваччхапа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. а̄туматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йатха̄ ¶ кал̣ӣро сусу вад̣д̣хитагготи а̄йасмато а̄туматтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ а̄чинанто ито еканавуте каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто випассим̣ бхагавантам̣ антаравӣтхийам̣ гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо гандходакена гандхачун̣н̣ена ча пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто кассапасса бхагавато са̄сане паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ ака̄си, н̃а̄н̣асса пана апарипаккатта̄ висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. атха имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ сет̣т̣хипутто хутва̄ ниббатти, а̄тумотисса на̄мам̣ ахоси. тасса вайаппаттасса ма̄та̄ ‘‘путтасса ме бхарийам̣ а̄несса̄ма̄’’ти н̃а̄такехи саммантеси. со там̣ упадха̄ретва̄ хетусампаттийа̄ чодийама̄но ‘‘ким̣ майхам̣ гхара̄ва̄сена, ида̄нева паббаджисса̄мӣ’’ти бхиккхӯнам̣ сантикам̣ гантва̄ паббаджи. паббаджитампи нам̣ ма̄та̄ уппабба̄джетука̄ма̄ на̄на̄найехи палобхети. со тасса̄ авасарам̣ адатва̄ аттано аджджха̄сайам̣ пака̄сенто –
‘‘йатха̄ кал̣ӣро сусу вад̣д̣хитагго, дунниккхамо хоти паса̄кхаджа̄то;
евам̣ ахам̣ бхарийа̄йа̄нӣта̄йа, ануман̃н̃а мам̣ паббаджитомхи да̄нӣ’’ти. –
га̄тхам̣ ¶ абха̄си.
таттха ¶ кал̣ӣроти ан̇куро, идха пана вам̣сан̇куро адхиппето. сусӯти тарун̣о. вад̣д̣хитагготи павад̣д̣хитаса̄кхо. сусувад̣д̣хитагготи ва̄ сут̣т̣ху вад̣д̣хитаса̄кхо сан̃джа̄тапаттаса̄кхо. дунниккхамоти вел̣угумбато никкха̄метум̣ нӣхаритум̣ асаккун̣еййо. паса̄кхаджа̄тоти джа̄тапаса̄кхо, са̄кха̄нампи паббе паббе уппаннаануса̄кхо. евам̣ ахам̣ бхарийа̄йа̄нӣта̄йа̄ти йатха̄ вам̣со вад̣д̣хитагго вам̣сантаресу сам̣сат̣т̣ха са̄кха̄паса̄кхо вел̣угумбато дуннӣхаран̣ӣйо хоти, евам̣ ахампи бхарийа̄йа майхам̣ а̄нӣта̄йа путтадхӣта̄дивасена вад̣д̣хитагго а̄саттивасена гхара̄ва̄сато дуннӣхаран̣ӣйо бхавеййам̣. йатха̄ пана вам̣сакал̣ӣро асан̃джа̄таса̄кхабандхо вел̣угумбато сунӣхаран̣ӣйова хоти, евам̣ ахампи асан̃джа̄тапуттада̄ра̄дибандхо сунӣхаран̣ӣйо хоми, тасма̄ ана̄нӣта̄йа ева бхарийа̄йа ануман̃н̃а мам̣ аттана̄ва мам̣ ануджа̄на̄петва̄. паббаджитомхи да̄нӣти, ‘‘ида̄ни пана паббаджито амхи, са̄дху сут̣т̣хӯ’’ти аттано неккхамма̄бхиратим̣ пака̄сеси, атха ва̄ ‘‘ануман̃н̃а мам̣ паббаджитомхи да̄нӣ’’ти ма̄ту катхети. айан̃хеттха аттхо – йадипи та̄йа пуббе на̄нуматам̣, ида̄ни пана паббаджито амхи, тасма̄ ануман̃н̃а ануджа̄на̄хи мам̣ саман̣абха̄вейева т̣ха̄тум̣, на̄хам̣ тайа̄ ниваттанӣйоти ¶ . евам̣ пана катхенто йатха̄т̣хитова випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ килесе кхепетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.35-40) –
‘‘нисаджджа па̄са̄даваре, випассим̣ аддасам̣ джинам̣;
какудхам̣ виласантам̣ва, саббан̃н̃ум̣ тамана̄сакам̣.
‘‘па̄са̄дасса̄видӯре ча, гаччхати локана̄йако;
пабха̄ ниддха̄вате тасса, йатха̄ ча сатарам̣сино.
‘‘гандходакан̃ча паггайха, буддхасет̣т̣хам̣ самокирим̣;
тена читтаппаса̄дена, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ гандходакама̄кирим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, сугандхо на̄ма кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о ¶ пана хутва̄ ма̄тарам̣ а̄пуччхитва̄ тасса̄ пеккхантийа̄йева а̄ка̄сена пакка̄ми. со арахаттаппаттийа̄ уттарика̄лампи антарантара̄ тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си.
таттха ‘‘паббаджитомхӣ’’ти имина̄падесена айампи тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахоси ¶ аттано санта̄не ра̄га̄дималасса пабба̄джитабха̄вадӣпанато. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘пабба̄джайаматтано малам̣, тасма̄ ‘паббаджито’ти вуччатӣ’’ти (дха. па. 388).
а̄туматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ма̄н̣аваттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
джин̣н̣ан̃ча дисва̄ дукхитан̃ча бйа̄дхитанти а̄йасмато ма̄н̣аваттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито еканавуте каппе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ лаккхан̣адхаро хутва̄ випассисса бхагавато абхиджа̄тийа̄ лаккхан̣а̄ни париггахетва̄ пуббанимитта̄ни са̄ветва̄, ‘‘екам̣сена айам̣ буддхо бхависсатӣ’’ти ¶ бйа̄каритва̄ на̄на̄найехи тхометва̄ абхива̄детва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣амаха̄са̄ласса гехе ниббаттитва̄ йа̄ва саттавасса̄ни, та̄ва антогхарейева вад̣д̣хитва̄ саттаме сам̣ваччхаре упанайанаттхам̣ уййа̄нам̣ нӣто антара̄магге джин̣н̣а̄турамате дисва̄ тесам̣ адит̣т̣хапуббатта̄ те париджане пуччхитва̄ джара̄рогамаран̣асабха̄вам̣ сутва̄ сан̃джа̄тасам̣вего тато аниваттанто виха̄рам̣ гантва̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ ма̄та̄питаро ануджа̄на̄петва̄ паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.41-64) –
‘‘джа̄йама̄не випассимхи, нимиттам̣ бйа̄карим̣ ахам̣;
нибба̄пайин̃ча джанатам̣, буддхо локе бхависсати.
‘‘йасмин̃ча ¶ джа̄йама̄насмим̣, дасасахасси кампати;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, а̄локо випуло аху;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, сарита̄йо на сандайум̣;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, авӣчагги на паджджали;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, паккхисан̇гхо на сан̃чари;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, ва̄таккхандхо на ва̄йати;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, саббаратана̄ни джотайум̣;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йасмин̃ча джа̄йама̄насмим̣, сатта̄сум̣ падавиккама̄;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘джа̄таматто ча самбуддхо, диса̄ сабба̄ вилокайи;
ва̄ча̄сабхимудӣреси, еса̄ буддха̄на дхаммата̄.
‘‘сам̣веджайитва̄ джанатам̣, тхавитва̄ локана̄йакам̣;
самбуддхам̣ абхива̄детва̄, пакка̄мим̣ па̄чина̄мукхо.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ буддхамабхитхомайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, тхомана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘ито ¶ навутикаппамхи, саммукха̄тхавикавхайо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘патхавӣдундубхи на̄ма, екӯнанавутимхито;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘ат̣т̣ха̄сӣтимхито ¶ каппе, обха̄со на̄ма кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘сатта̄сӣтимхито каппе, саритаччхеданавхайо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘аггинибба̄пано на̄ма, каппа̄нам̣ чхал̣асӣтийа̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘гатипаччхедано на̄ма, каппа̄нам̣ пан̃часӣтийа̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘ра̄джа̄ ва̄тасамо на̄ма, каппа̄нам̣ чулласӣтийа̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘ратанападжджало на̄ма, каппа̄нам̣ теасӣтийа̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘падавиккамано на̄ма, каппа̄нам̣ двеасӣтийа̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘ра̄джа̄ вилокано на̄ма, каппа̄нам̣ екасӣтийа̄;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘гираса̄роти на̄мена, каппесӣтимхи кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
адхигата̄рахатто пана бхиккхӯхи, ‘‘кена, твам̣ а̄вусо, сам̣вегена атидахарова сама̄но паббаджито’’ти пуччхито аттано паббаджджа̄нимиттакиттана̄падесена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘джин̣н̣ан̃ча ¶ дисва̄ дукхитан̃ча бйа̄дхитам̣, матан̃ча дисва̄ гатама̄йусан̇кхайам̣;
тато ахам̣ никкхамитӯна паббаджим̣, паха̄йа ка̄ма̄ни манорама̄нӣ’’ти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха ¶ ¶ джин̣н̣анти джара̄йа абхибхӯтам̣, кхан̣д̣иччапа̄личчавалиттачата̄дӣхи саман̇гӣбхӯтам̣. дукхитанти дуккхаппаттам̣. бйа̄дхитанти гила̄нам̣. еттха ча ‘‘бйа̄дхита’’нти вуттепи дуккхаппаттабха̄во сиддхо, ‘‘дукхита’’нти вачанам̣ тасса ба̄л̣хагила̄набха̄вапаридӣпанаттхам̣. матанти ка̄лан̇катам̣, йасма̄ ка̄лан̇като а̄йуно кхайам̣ вайам̣ бхедам̣ гато на̄ма хоти, тасма̄ вуттам̣ ‘‘гатама̄йусан̇кхайа’’нти. тасма̄ джин̣н̣абйа̄дхимата̄нам̣ дит̣т̣хатта̄, ‘‘име джара̄дайо на̄ма на имесам̣йева, атха кхо саббаса̄дха̄ран̣а̄, тасма̄ ахампи джара̄дике анативатто’’ти сам̣виггатта̄. никкхамитӯна̄ти никкхамитва̄, айамева ва̄ па̄т̣хо. паббаджджа̄дхиппа̄йена гхарато ниггантва̄. паббаджинти саттху са̄сане паббаджам̣ упагато. паха̄йа ка̄ма̄ни манорама̄нӣти ит̣т̣хаканта̄дибха̄вато авӣтара̄га̄нам̣ мано раментӣти манораме ваттхука̄ме паджахитва̄, таппат̣ибаддхасса чхандара̄гасса арийамаггена самуччхинданена нирапеккхабха̄вена чхад̣д̣етва̄ти аттхо. ка̄ма̄нам̣ паха̄накиттанамукхена четам̣ тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси. ма̄н̣авака̄ле паббаджитатта̄ имасса тхерасса ма̄н̣авотвева саман̃н̃а̄ джа̄та̄ти.
ма̄н̣аваттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. суйа̄манаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ка̄маччхандо ча бйа̄па̄доти а̄йасмато суйа̄манаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле дхан̃н̃аватӣнагаре бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ ¶ вайаппатто бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ патва̄ бра̄хман̣аманте ва̄чети. тена ча самайена випассӣ бхагава̄ махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ дхан̃н̃аватӣнагарам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хо хоти. там̣ дисва̄ бра̄хман̣о пасанначитто аттано гехам̣ нетва̄ а̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ тассӯпари пуппхасантха̄рам̣ сантхаритва̄ ада̄си, саттхари таттха нисинне пан̣ӣтена а̄ха̄рена сантаппеси, бхутта̄вин̃ча пуппхагандхена пӯджеси. саттха̄ анумоданам̣ ватва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ ¶ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, суйа̄манотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ параманиссамайутто хутва̄ гехава̄сӣнам̣ ка̄мӯпабхогам̣ джигуччхитва̄ джха̄нанинно бхагавато веса̄лигамане пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ кхураггейева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.65-74) –
‘‘нагаре ¶ дхан̃н̃аватийа̄, ахосим̣ бра̄хман̣о тада̄;
лаккхан̣е итиха̄се ча, санигхан̣д̣усакет̣убхе.
‘‘падако веййа̄каран̣о, нимиттаковидо ахам̣;
манте ча сиссе ва̄чесим̣, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ.
‘‘пан̃ча уппалахаттха̄ни, пит̣т̣хийам̣ т̣хапита̄ни ме;
а̄хутим̣ йит̣т̣хука̄мохам̣, питума̄тусама̄гаме.
‘‘тада̄ випассӣ бхагава̄, бхиккхусан̇гхапураккхато;
обха̄сенто диса̄ сабба̄, а̄гаччхати нара̄сабхо.
‘‘а̄санам̣ пан̃н̃апетва̄на, нимантетва̄ маха̄муним̣;
сантхаритва̄на там̣ пуппхам̣, абхинесим̣ сакам̣ гхарам̣.
‘‘йам̣ ме аттхи саке гехе, а̄мисам̣ паччупат̣т̣хитам̣;
та̄хам̣ буддхасса па̄да̄сим̣, пасанно сехи па̄н̣ибхи.
‘‘бхутта̄вим̣ ка̄ламан̃н̃а̄йа пуппхахаттхамада̄сахам̣;
анумодитва̄на саббан̃н̃ӯ, пакка̄ми уттара̄мукхо.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пуппхада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘анантарам̣ ито каппе, ра̄джа̄хум̣ варадассано;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ нӣваран̣аппаха̄накиттанамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘ка̄маччхандо ¶ ча бйа̄па̄до, тхинамиддхан̃ча бхиккхуно;
уддхаччам̣ вичикиччха̄ ча, саббасова на виджджатӣ’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ка̄маччхандоти ка̄месу чхандо, ка̄мо ча со чхандо ча̄типи ка̄маччхандо, ка̄мара̄го. идха пана саббопи ра̄го ка̄маччхандо аггамаггаваджджхасса̄пи адхиппетатта̄, тена̄ха ‘‘саббасова на виджджатӣ’’ти. саббепи хи тебхӯмакадхамма̄ ка̄манӣйат̣т̣хена ка̄ма̄, таттха паватто ра̄го ка̄маччхандо, тена̄ха бхагава̄ – ‘‘а̄руппе ка̄маччханданӣваран̣ам̣ пат̣ичча тхинамиддханӣваран̣ам̣ уддхаччанӣваран̣ам̣ авиджджа̄нӣваран̣ам̣ уппаджджатӣ’’ти (пат̣т̣ха̄. 3.8.8) бйа̄паджджати ¶ читтам̣ пӯтибха̄вам̣ ¶ гаччхати етена̄ти бйа̄па̄до, ‘‘анаттхам̣ ме ачарӣ’’тиа̄динайаппаватто (дха. са. 1066; вибха. 909) а̄гха̄то. тхинам̣ читтасса акалйата̄ анусса̄хасам̣хананам̣, миддхам̣ ка̄йасса акалйата̄ асаттивигха̄то, тадубхайампи тхинан̃ча миддхан̃ча тхинамиддхам̣, кичча̄ха̄рапат̣ипаккха̄нам̣ еката̄йа екам̣ катва̄ вуттам̣. уддхатабха̄во уддхаччам̣, йена дхаммена читтам̣ уддхатам̣ хоти авӯпасантам̣, со четасо виккхепо уддхаччам̣. уддхаччаггахан̣енева четтха кичча̄ха̄рапат̣ипаккха̄нам̣ сама̄ната̄йа куккуччампи гахитамева̄ти дат̣т̣хаббам̣. там̣ паччха̄нута̄палаккхан̣ам̣. йо хи ката̄катакусала̄кусалӯпаниссайо виппат̣иса̄ро, там̣ куккуччам̣. вичикиччха̄ти, ‘‘евам̣ ну кхо на ну кхо’’ти сам̣сайам̣ а̄паджджати, дхаммасабха̄вам̣ ва̄ вичинанто киччхати киламати ета̄йа̄ти вичикиччха̄, буддха̄диваттхуко сам̣сайо. саббасоти анавасесато. на виджджатӣти наттхи, маггена самуччхиннатта̄ на упалаббхати. идан̃ча пададвайам̣ паччекам̣ йоджетаббам̣ айан̃хеттха йоджана̄ – йасса бхиккхуно тена тена арийамаггена самуччхиннатта̄ ка̄маччхандо ча бйа̄па̄до ча тхинамиддхан̃ча уддхаччакуккуччан̃ча вичикиччха̄ ча саббасова на виджджати, тасса на кин̃чи каран̣ӣйам̣, катасса ва̄ патичайоти ан̃н̃а̄падесена ан̃н̃ам̣ бйа̄кароти. пан̃часу хи нӣваран̣есу маггена самуччхиннесу тадекат̣т̣хата̄йа саббепи килеса̄ самуччхинна̄йева хонти. тена̄ха – ‘‘саббете бхагаванто пан̃ча нӣваран̣е паха̄йа четасо упаккилесе’’ти (дӣ. ни. 2.146).
суйа̄манаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. суса̄радаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
са̄дху ¶ сувихита̄на дассананти а̄йасмато суса̄радаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ виджджа̄падесу ниппхаттим̣ гантва̄ ка̄месу а̄дӣнавам̣ ¶ дисва̄ гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ химавантаппадесе аран̃н̃а̄йатане ассамам̣ ка̄ретва̄ виха̄си. атха нам̣ анугган̣ханто падумуттаро бхагава̄ бхиккха̄ча̄равела̄йам̣ упасан̇ками. со дӯратова дисва̄ пасаннама̄насо паччуггантва̄ паттам̣ гахетва̄ мадхура̄ни пхала̄ни паккхипитва̄ ада̄си. бхагава̄ там̣ пат̣иггахетва̄ анумоданам̣ катва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де дхаммасена̄патино н̃а̄тибра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ мандапан̃н̃атта̄ суса̄радоти гахитана̄мо апарабха̄ге дхаммасена̄патисса сантике дхаммам̣ сутва̄ ¶ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.75-83) –
‘‘аджджха̄йако мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
химавантасса̄видӯре, васа̄ми ассаме ахам̣.
‘‘аггихуттан̃ча ме аттхи, пун̣д̣арӣкапхала̄ни ча;
пут̣аке никкхипитва̄на, думагге лаггитам̣ майа̄.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мамуддхаритука̄мо со, бхиккханто мамупа̄гами.
‘‘пасанначитто сумано, пхалам̣ буддхассада̄сахам̣;
виттисан̃джанано майхам̣, дит̣т̣хадхаммасукха̄вахо.
‘‘суван̣н̣аван̣н̣о самбуддхо, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
анталиккхе т̣хито саттха̄, имам̣ га̄тхам̣ абха̄сатха.
‘‘имина̄ пхалада̄нена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджаси.
‘‘тенева суккамӯлена, анубхотва̄на сампада̄;
паттомхи ачалам̣ т̣ха̄нам̣, хитва̄ джайапара̄джайам̣.
‘‘ито ¶ саттасате каппе, ра̄джа̄ а̄сим̣ суман̇гало;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саппурисӯпаниссайа̄нисам̣сакиттана̄падесена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘са̄дху сувихита̄на дассанам̣, кан̇кха̄ чхиджджати буддхи вад̣д̣хати;
ба̄лампи каронти пан̣д̣итам̣, тасма̄ са̄дху сатам̣ сама̄гамо’’ти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха са̄дхӯти сундарам̣, бхаддаканти аттхо. сувихита̄на дассананти сувихита̄нам̣ дассанам̣. га̄тха̄сукхаттхам̣ анусва̄ралопо като. сӣла̄дигун̣ехи сусам̣вихитаттабха̄ва̄нам̣ пара̄нуддайа̄йа сут̣т̣ху вихитадхаммадесана̄нам̣ арийа̄нам̣ дассанам̣ са̄дхӯти йоджана̄. ‘‘дассана’’нти нидассанаматтам̣ дат̣т̣хаббам̣ савана̄дӣнампи бахука̄ратта̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘йе ¶ те бхиккхӯ сӣласампанна̄ сама̄дхисампанна̄ пан̃н̃а̄сампанна̄ вимуттисампанна̄ вимуттин̃а̄н̣адассанасампанна̄ ова̄дака̄ вин̃н̃а̄пака̄ сандассака̄ сама̄дапака̄ самуттеджака̄ сампахам̣сака̄ алам̣самаккха̄та̄ро саддхаммасса, дассанампа̄хам̣, бхиккхаве, тесам̣ бхиккхӯнам̣ бахӯпака̄рам̣ вада̄ми, саванам̣…пе… упасан̇каманам̣…пе… пайирупа̄санам̣…пе… ануссаран̣ам̣…пе… анупаббаджджампа̄хам̣, бхиккхаве, тесам̣ бхиккхӯнам̣ бахӯпака̄рам̣ вада̄мӣ’’ти ¶ (итиву. 104).
дассанамӯлакатта̄ ва̄ итаресам̣ дассанамеветтха вуттам̣, кан̇кха̄ чхиджджатӣтиа̄ди таттха ка̄ран̣авачанам̣. та̄диса̄нан̃хи калйа̄н̣амитта̄нам̣ дассане сати вин̃н̃уджа̄тико аттхака̄мо кулапутто те упасан̇камати пайирупа̄сати ‘‘ким̣, бханте, кусалам̣, ким̣ акусала’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 3.296) пан̃хам̣ пуччхати. те часса анекавихитесу кан̇кха̄т̣т̣ха̄нӣйесу кан̇кхам̣ пат̣ивиноденти, тена вуттам̣ ‘‘кан̇кха̄ чхиджджатӣ’’ти. йасма̄ ча те дхаммадесана̄йа тесам̣ кан̇кхам̣ пат̣ивинодетва̄ ¶ пуббабха̄ге каммапатхасамма̄дит̣т̣хим̣ випассана̄самма̄дит̣т̣хин̃ча уппа̄денти, тасма̄ тесам̣ буддхи вад̣д̣хати. йада̄ пана те випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ сачча̄ни пат̣ивиджджханти, тада̄ сол̣асаваттхука̄ ат̣т̣хаваттхука̄ ча вичикиччха̄ чхиджджати самуччхиджджати, ниппарийа̄йена пан̃н̃а̄ буддхи вад̣д̣хати. ба̄лйасаматиккаманато те пан̣д̣ита̄ хонти. со техи буддхим̣ вад̣д̣хети, ба̄лампи каронти пан̣д̣итанти. тасма̄тиа̄ди нигаманам̣, йасма̄ са̄дхӯнам̣ дассанам̣ вуттанайена кан̇кха̄ чхиджджати буддхи вад̣д̣хати, те ба̄лам̣ пан̣д̣итам̣ каронти, тасма̄ тена ка̄ран̣ена са̄дху сундарам̣ сатам̣ саппуриса̄нам̣ арийа̄нам̣ сама̄гамо, техи самодха̄нам̣ самма̄ вад̣д̣хананти аттхо.
суса̄радаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. пийан̃джахаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
уппатантесу нипатети а̄йасмато пийан̃джахаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле химаванте руккхадевата̄ хутва̄ паббатантаре васанто девата̄сама̄гамесу аппа̄нубха̄вата̄йа парисапарийанте т̣хатва̄ дхаммам̣ сутва̄ саттхари пат̣иладдхасаддхо екадивасам̣ сувисуддхам̣ раман̣ӣйам̣ ган̇га̄йам̣ пулинаппадесам̣ дисва̄ саттху гун̣е ануссари – ‘‘итопи сувисуддха̄ саттху гун̣а̄ ананта̄ апаримеййа̄ ча̄’’ти, евам̣ со ¶ саттху гун̣е а̄раббха читтам̣ паса̄детва̄ ¶ тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ личчхавира̄джакуле ниббаттитва̄ вайаппатто йуддхасон̣д̣о апара̄джитасан̇га̄мо амитта̄нам̣ пийаха̄никаран̣ена пийан̃джахоти пан̃н̃а̄йиттха. со саттху веса̄лигамане пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ аран̃н̃е васама̄но випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.84-90) –
‘‘паббате химавантамхи, васа̄ми паббатантаре;
пулинам̣ собханам̣ дисва̄, буддхасет̣т̣хам̣ ануссарим̣.
‘‘н̃а̄н̣е ¶ упанидха̄ наттхи, сан̇кха̄рам̣ наттхи саттхуно;
саббадхаммам̣ абхин̃н̃а̄йа, н̃а̄н̣ена адхимуччати.
‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а, намо те пурисуттама;
н̃а̄н̣ена те само наттхи, йа̄вата̄ н̃а̄н̣амуттамам̣.
‘‘н̃а̄н̣е читтам̣ паса̄детва̄, каппам̣ саггамхи модахам̣;
авасесесу каппесу, кусалам̣ чаритам̣ майа̄.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ сан̃н̃амалабхим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, н̃а̄н̣асан̃н̃а̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито саттатикаппамхи, еко пулинапуппхийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ‘‘андхапутхуджджана̄нам̣ пат̣ипаттито видхура̄ арийа̄нам̣ пат̣ипаттӣ’’ти имасса аттхасса дассанавасена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘уппатантесу нипате, нипатантесу уппате;
васе авасама̄несу, рамама̄несу но раме’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха уппатантесӯти ун̣н̣амантесу, саттесу ма̄нуддхаччатхамбхаса̄рамбха̄дӣхи аттуккам̣санена анупасантесу. нипатети намеййа, тесан̃н̃ева па̄падхамма̄нам̣ париваджджанена нива̄тавутти бхавеййа. нипатантесӯти он̣амантесу, хӣна̄дхимуттиката̄йа косаджджена ча гун̣ато нихӣйама̄несу. уппатети ун̣н̣амеййа, пан̣ӣта̄дхимуттиката̄йа вӣрийа̄рамбхена ча гун̣ато уссуккеййа. атха ва̄ уппатантесӯти ут̣т̣хахантесу, килесесу парийут̣т̣ха̄навасена сӣсам̣ уккхипантесу. нипатети пат̣исан̇кха̄набалена йатха̄ те на уппаджджанти, татха̄ анурӯпапаччавеккхан̣а̄йа нипатеййа, виккхамбхеййа чева ¶ самуччхиндеййа ча. нипатантесӯти парипатантесу, айонисоманасика̄ресу вӣрийапайогамандата̄йа ва̄ йатха̄раддхесу саматхавипассана̄дхаммесу ха̄йа ма̄несу ¶ . уппатети йонисоманасика̄рена вӣрийа̄рамбхасампада̄йа ча те упат̣т̣ха̄пеййа уппа̄деййа вад̣д̣хеййа ча. васе ¶ авасама̄несӯти саттесу маггабрахмачарийава̄сам̣ арийава̄сан̃ча авасантесу сайам̣ там̣ ва̄сам̣ васеййа̄ти, арийесу ва̄ килесава̄сам̣ дутийакава̄сам̣ авасантесу йена ва̄сена те авасама̄на̄ на̄ма хонти, сайам̣ татха̄ васе. рамама̄несу но рамети саттесу ка̄магун̣аратийа̄ килесаратийа̄ рамантесу сайам̣ татха̄ но раме нам̣ рамеййа, арийесу ва̄ нира̄миса̄йа джха̄на̄диратийа̄ рамама̄несу сайампи татха̄ раме, тато ан̃н̃атха̄ пана када̄чипи но раме на̄бхирамеййа ва̄ти аттхо.
пийан̃джахаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. хаттха̄рохапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
идам̣ пуре читтамача̄ри ча̄риканти а̄йасмато хаттха̄рохапуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ бхиккхусан̇гхапаривутам̣ виха̄рато никкхантам̣ дисва̄ пасанначитто пуппхехи пӯджам̣ катва̄ пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ хаттха̄рохакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто хаттхисиппе ниппхаттим̣ агама̄си. со екадивасам̣ хаттхим̣ сиккха̄пенто надӣтӣрам̣ гантва̄ хетусампаттийа̄ чодийама̄но ‘‘ким̣ майхам̣ имина̄ хаттхидаманена, атта̄нам̣ даманамева вара’’нти чинтетва̄ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ва чарийа̄нукӯлам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто чирапаричайена каммат̣т̣ха̄нато бахиддха̄ видха̄вантам̣ читтам̣ чхеко хаттха̄чарийо вийа ан̇кусена чан̣д̣аматтаварава̄ран̣ам̣ пат̣исан̇кха̄наан̇кусена нигган̣ханто ‘‘идам̣ пуре читтамача̄ри ча̄рика’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
77. таттха ¶ иданти вуччама̄насса читтасса аттапаччаккхата̄йа вуттам̣. пурети ниггахака̄лато пуббе. ача̄рӣти вичари, анават̣т̣хитата̄йа на̄на̄рамман̣есу париббхами ¶ . ча̄риканти йатха̄ка̄мачарийам̣. тена̄ха ‘‘йениччхакам̣ йаттхака̄мам̣ йатха̄сукха’’нти. танти там̣ читтам̣. аджджа̄ти етарахи. ниггахесса̄мӣти нигган̣хисса̄ми, ниббисеванам̣ карисса̄ми. йонисоти упа̄йена. йатха̄ ¶ ким̣? хаттхиппабхиннам̣ вийа ан̇кусаггахо. идам̣ вуттам̣ хоти – идам̣ мама читтам̣ на̄ма ито пуббе рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу йена йена рамитум̣ иччхати, тасса тасса васена йениччхакам̣, йаттха йаттха часса ка̄мо, тасса тасса васена йаттхака̄мам̣, йатха̄ йатха̄ вичарантасса сукхам̣ хоти, татхева чаран̣ато йатха̄сукхам̣ дӣгхараттам̣ ча̄рикам̣ ачари, там̣ аджджапа̄хам̣ бхиннамадаматтахаттхим̣ хаттха̄чарийасан̇кха̄то чхеко ан̇кусаггахо ан̇кусена вийа йонисоманасика̄рена ниггахесса̄ми, на̄сса вӣтиккамитум̣ дасса̄мӣти. евам̣ ваданто ева ча тхеро випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.91-96) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣о самбуддхо, випассӣ даккхин̣а̄рахо;
пураккхато са̄вакехи, а̄ра̄ма̄ абхиниккхами.
‘‘дисва̄нахам̣ буддхасет̣т̣хам̣, саббан̃н̃ум̣ тамана̄сакам̣;
пасанначитто сумано, ган̣т̣хипуппхам̣ апӯджайим̣.
‘‘тена читтаппаса̄дена, двипадиндасса та̄дино;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, пуна вандим̣ татха̄гатам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘еката̄лӣсито каппе, чаран̣о на̄ма кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахосӣти.
хаттха̄рохапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. мен̣д̣асираттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
анекаджа̄тисам̣са̄ранти ¶ а̄йасмато мен̣д̣асираттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайа̄ни пун̃н̃а̄ни каронто ито еканавуте каппе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто ка̄ме паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ махата̄ исиган̣ена саддхим̣ химаванте васанто саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо исиган̣ена падума̄ни а̄хара̄петва̄ ¶ саттху пуппхапӯджам̣ катва̄ ¶ са̄ваке аппама̄дапат̣ипаттийам̣ овадитва̄ ка̄лам̣ катва̄ девалоке ниббатто апара̄парам̣ сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄кете гахапатикуле ниббатти, тасса мен̣д̣асариккхасӣсата̄йа мен̣д̣асиротвева саман̃н̃а̄ ахоси. со бхагавати са̄кете ан̃джанаване вихаранте саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ саматхавипассана̄су каммам̣ каронто чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тева вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.97-105) –
‘‘химавантасса̄видӯре, готамо на̄ма паббато;
на̄на̄руккхехи сан̃чханно, маха̄бхӯтаган̣а̄лайо.
‘‘вемаджджхамхи ча тасса̄си, ассамо абхиниммито;
пураккхато сасиссехи, васа̄ми ассаме ахам̣.
‘‘а̄йанту ме сиссаган̣а̄, падумам̣ а̄харанту ме;
буддхапӯджам̣ карисса̄ми, двипадиндасса та̄дино.
‘‘еванти те пат̣иссутва̄, падумам̣ а̄харим̣су ме;
татха̄ нимиттам̣ катва̄хам̣, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘сиссе тада̄ сама̄нетва̄, са̄дхукам̣ ануса̄сахам̣;
ма̄ кхо тумхе памаджджиттха, аппама̄до сукха̄вахо.
‘‘евам̣ самануса̄ситва̄, те сиссе вачанаккхаме;
аппама̄дагун̣е йутто, тада̄ ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екапан̃н̃а̄сакаппамхи ¶ , ра̄джа̄ а̄сим̣ джалуттамо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
со аттано пуббенива̄сам̣ ануссаранто –
‘‘анекаджа̄тисам̣са̄рам̣, сандха̄виссам̣ аниббисам̣;
тасса ме дуккхаджа̄тасса, дуккхаккхандхо апараддхо’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха анекаджа̄тисам̣са̄ранти анекаджа̄тисатасахассасан̇кхйам̣ идам̣ сам̣са̄рават̣т̣ам̣, аддхуно адхиппетатта̄ ¶ аччантасам̣йогекавачанам̣. сандха̄виссанти сам̣сарим̣, апара̄парам̣ чавануппаджджанавасена париббхамим̣. аниббисанти тасса ниваттакан̃а̄н̣ам̣ авинданто алабханто. тасса мети евам̣ сам̣сарантасса ме. дуккхаджа̄тасса̄ти джа̄тиа̄дивасена уппаннадуккхасса, тиссаннам̣ ва̄ дуккхата̄нам̣ васена дуккхасабха̄васса. дуккхаккхандхоти каммакилесавипа̄кават̣т̣аппака̄ро дуккхара̄си. апараддхоти арахаттамаггаппаттито пат̣т̣ха̄йа париббхат̣т̣хо чуто на абхиниббаттиссати. ‘‘апарат̣т̣хо’’ти ва̄ па̄т̣хо, апагатасамиддхито самуччхиннака̄ран̣атта̄ апагатоти аттхо. идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
мен̣д̣асираттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. раккхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саббо ¶ ра̄го пахӣно мети а̄йасмато раккхитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пасаннама̄насо десана̄н̃а̄н̣ам̣ а̄раббха тхоманам̣ ака̄си. саттха̄ тасса читтаппаса̄дам̣ олокетва̄ ‘‘айам̣ ито сатасахассакаппаматтхаке готамасса на̄ма самма̄самбуддхасса раккхито на̄ма са̄вако бхависсатӣ’’ти бйа̄ка̄си ¶ . со там̣ сутва̄ бхиййосоматта̄йа пасаннама̄насо апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де девадаханигаме са̄кийара̄джакуле ниббатти, раккхитотисса на̄мам̣ ахоси. со йе са̄кийаколийара̄джӯхи бхагавато парива̄раттха̄йа динна̄ пан̃часатара̄джакума̄ра̄ паббаджита̄, тесам̣ ан̃н̃атаро. те пана ра̄джакума̄ра̄ на сам̣вегена паббаджитатта̄ уккан̣т̣ха̄бхибхӯта̄ йада̄ саттха̄ра̄ кун̣а̄ладахатӣрам̣ нетва̄ кун̣а̄ладжа̄такадесана̄йа (джа̄. 2.21.кун̣а̄ладжа̄така) иттхӣнам̣ досавибха̄ванена ка̄месу а̄дӣнавам̣ пака̄сетва̄ каммат̣т̣ха̄не нийоджита̄, тада̄ айампи каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джанто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.1-9) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
махато джанака̄йасса, десети аматам̣ падам̣.
‘‘тасса̄хам̣ вачанам̣ сутва̄, ва̄ча̄сабхимудӣритам̣;
ан̃джалим̣ паггахетва̄на, екагго а̄сахам̣ тада̄.
‘‘йатха̄ ¶ самуддо удадхӣнамагго, нерӯ нага̄нам̣ паваро силуччайо;
татхева йе читтавасена ваттаре, на буддхан̃а̄н̣асса калам̣ упенти те.
‘‘дхаммавидхим̣ т̣хапетва̄на, буддхо ка̄рун̣ико иси;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йо со н̃а̄н̣ам̣ пакиттеси, буддхамхи локана̄йаке;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ на гамиссати.
‘‘килесе джха̄пайитва̄на, екагго сусама̄хито;
собхито на̄ма на̄мена, хессати саттху са̄вако.
‘‘пан̃н̃а̄се каппасахассе, саттева̄сум̣ йасуггата̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ аттано пахӣнакилесе паччавеккханто ‘‘саббо ра̄го’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
79. таттха ‘‘саббо ра̄го’’ти ка̄мара̄га̄диппабхедо саббопи ра̄го. пахӣноти арийамаггабха̄вана̄йа самуччхедаппаха̄навасена пахӣно. саббо досоти а̄гха̄таваттхука̄дибха̄вена анекабхедабхинно саббопи бйа̄па̄до. самӯхатоти маггена самуггха̄т̣ито. саббо ме вигато мохоти ‘‘дуккхе ан̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дина̄ (дха. са. 1067; вибха. 909) ваттхубхедена ат̣т̣хабхедо, сам̣килесаваттхувибха̄гена анекавибха̄го саббопи мохо маггена виддхам̣ситатта̄ майхам̣ вигато. сӣтибхӯтосми ниббутоти евам̣ мӯлакилесаппаха̄нена тадекат̣т̣хата̄йа сам̣килеса̄нам̣ саммадева пат̣иппассаддхатта̄ анавасесакилесадаратхапарил̣а̄ха̄бха̄вато ¶ сӣтибха̄вам̣ патто, тато ева саббасо килесапаринибба̄нена париниббуто ахам̣ асми бхава̄мӣти ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
раккхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. уггаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йам̣ майа̄ пакатам̣ камманти а̄йасмато уггаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто ито екатим̣се каппе сикхисса бхагавато ¶ ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ сикхим̣ бхагавантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо кетакапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе угганигаме сет̣т̣хипутто хутва̄ ниббатти, угготвевасса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто бхагавати тасмим̣ нигаме бхадда̄ра̄ме вихаранте виха̄рам̣ гантва̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.10-16) –
‘‘вината̄надийа̄ ¶ тӣре, пилаккху пхалито аху;
та̄хам̣ руккхам̣ гавесанто, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘кетакам̣ пуппхитам̣ дисва̄, ван̣т̣е чхетва̄нахам̣ тада̄;
буддхасса абхиропесим̣, сикхино локабандхуно.
‘‘йена н̃а̄н̣ена паттоси, аччутам̣ аматам̣ падам̣;
там̣ н̃а̄н̣ам̣ абхипӯджеми, буддхасет̣т̣ха маха̄муни.
‘‘н̃а̄н̣амхи пӯджам̣ катва̄на, пилаккхумаддасам̣ ахам̣;
пат̣иладдхомхи там̣ пан̃н̃ам̣, н̃а̄н̣апӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, н̃а̄н̣апӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито терасакаппамхи, два̄даса̄сум̣ пхалуггата̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано ват̣т̣ӯпаччхедадӣпанена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘йам̣ майа̄ пакатам̣ каммам̣, аппам̣ ва̄ йади ва̄ бахум̣;
саббаметам̣ париккхӣн̣ам̣, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха йам̣ майа̄ пакатам̣ камманти йам̣ каммам̣ тӣхи каммадва̄рехи, чхахи уппаттидва̄рехи, ат̣т̣хахи асам̣варадва̄рехи ¶ , ат̣т̣хахи ча сам̣варадва̄рехи па̄па̄дивасена да̄на̄дивасена ча̄ти анекехи пака̄рехи ана̄димати сам̣са̄ре йам̣ майа̄ катам̣ упачитам̣ абхиниббаттитам̣ випа̄какаммам̣. аппам̣ ва̄ йади ва̄ ¶ бахунти тан̃ча ваттхучетана̄пайогакилеса̄дӣнам̣ дуббалабха̄вена аппам̣ ва̄, тесам̣ балавабха̄вена абхин̣хапаваттийа̄ ча бахум̣ ва̄. саббаметам̣ париккхӣн̣анти саббамева четам̣ каммам̣ каммаккхайакарасса аггамаггасса адхигататта̄ париккхайам̣ гатам̣, килесават̣т̣аппаха̄нена хи каммават̣т̣ам̣ пахӣнамева хоти випа̄кават̣т̣асса ¶ ануппа̄данато. тена̄ха ‘‘наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббатти майхам̣ наттхӣти аттхо. ‘‘саббампета’’нтипи па̄т̣хо, саббампи етанти падавибха̄го.
уггаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ат̣т̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. навамавагго
1. самитигуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йам̣ ¶ майа̄ пакатам̣ па̄панти а̄йасмато самитигуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бхагавантам̣ пасситва̄ пасанначитто джа̄тисуманапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена йаттха йаттха бхаве ниббатти, таттха таттха куларӯпапарива̄расампада̄йа ан̃н̃е сатте абхибхавитва̄ ат̣т̣ха̄си. екасмим̣ пана аттабха̄ве ан̃н̃атарам̣ паччекабуддхам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ мун̣д̣ако кут̣т̣хӣ ман̃н̃е, тена̄йам̣ пат̣иччха̄детва̄ вичаратӣ’’ти нит̣т̣хубхитва̄ пакка̄ми. со тена каммена бахум̣ ка̄лам̣ нирайе паччитва̄ кассапасса бхагавато ка̄ле мануссалоке ниббатто парибба̄джакапаббаджджам̣ упагато екам̣ сӣла̄ча̄расампаннам̣ упа̄сакам̣ дисва̄ досантаро хутва̄, ‘‘кут̣т̣харогӣ бхавеййа̄сӣ’’ти аккоси, нха̄натиттхе ча мануссехи т̣хапита̄ни ¶ нха̄начун̣н̣а̄ни дӯсеси. со тена каммена пуна нирайе ниббаттитва̄ бахӯни васса̄ни дуккхам̣ анубхавитва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, самитигуттотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ сувисуддхасӣло хутва̄ вихарати. тасса пуримакамманиссандена кут̣т̣харого уппаджджи, тена тасса сарӣра̄вайава̄ йебхуййена чхиннабхинна̄ хутва̄ паггхаранти. со гила̄наса̄ла̄йам̣ васати. атхекадивасам̣ дхаммасена̄пати гила̄напуччхам̣ гантва̄ таттха таттха гила̄не бхиккхӯ пуччханто там̣ бхиккхум̣ дисва̄ ‘‘а̄вусо, йа̄вата̄ кхандхаппаватти на̄ма, саббам̣ дуккхамева ведана̄. кхандхесу пана асантесуйева наттхи ¶ дуккха’’нти ведана̄нупассана̄каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ агама̄си. со тхерасса ова̄де т̣хатва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ чхал̣абхин̃н̃а̄ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.12.82-90) –
‘‘джа̄йантасса випассисса, а̄локо випуло аху;
патхавӣ ча пакампиттха, саса̄гара̄ сапаббата̄.
‘‘немитта̄ ¶ ча вийа̄кам̣су, буддхо локе бхависсати;
агго ча саббасатта̄нам̣, джанатам̣ уддхариссати.
‘‘немитта̄нам̣ сун̣итва̄на, джа̄типӯджамака̄сахам̣;
едиса̄ пӯджана̄ наттхи, йа̄диса̄ джа̄типӯджана̄.
‘‘сан̇кхаритва̄на кусалам̣, сакам̣ читтам̣ паса̄дайим̣;
джа̄типӯджам̣ каритва̄на, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
саббе сатте абхибхоми, джа̄типӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘дха̄тийо мам̣ упат̣т̣хенти, мама читтаваса̄нуга̄;
на та̄ сакконти копетум̣, джа̄типӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пӯджамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, джа̄типӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘супа̄ричарийа̄ на̄ма, чатуттим̣са джана̄дхипа̄;
ито татийакаппамхи, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ пахӣнакилесапаччавеккхан̣ена етарахи анубхуййама̄нарогавасена пуримаджа̄тӣсу аттана̄ катам̣ па̄пакаммам̣ ануссаритва̄ тасса ида̄ни саббасо пахӣнабха̄вам̣ вибха̄венто –
‘‘йам̣ майа̄ пакатам̣ па̄пам̣, пуббе ан̃н̃а̄су джа̄тису;
идхева там̣ веданӣйам̣, ваттху ан̃н̃ам̣ на виджджатӣ’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ¶ па̄панти акусалам̣ каммам̣. тан̃хи ла̄макат̣т̣хена па̄панти вуччати. пуббети пура̄. ан̃н̃а̄су джа̄тисӯти ито ан̃н̃а̄су джа̄тӣсу, ан̃н̃есу аттабха̄весу. айан̃хеттха аттхо – йадипи майа̄ имасмим̣ аттабха̄ве на та̄дисам̣ па̄пам̣ катам̣ аттхи, ида̄ни пана тасса самбхавойева наттхи. йам̣ пана ито ан̃н̃а̄су джа̄тӣсу катам̣ аттхи, идхева там̣ веданӣйам̣, тан̃хи идхева имасмим̣йева аттабха̄ве ведайитаббам̣ анубхавитаббам̣ пхалам̣, касма̄? ваттху ан̃н̃ам̣ на виджджатӣти тасса каммасса випаччанока̄со ан̃н̃о кхандхаппабандхо наттхи, име ¶ пана кхандха̄ саббасо упа̄да̄на̄нам̣ ¶ пахӣнатта̄ анупа̄да̄но вийа джа̄таведо чаримакачиттаниродхена аппат̣исандхика̄ нируджджхантӣти ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
самитигуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. кассапаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йена йена субхиккха̄нӣти а̄йасмато кассапаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ тӣсу ведесу ан̃н̃есу ча бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ гато, со екадивасам̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо суманапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. каронто ча саттху самантато упари ча пуппхамут̣т̣хийо кхипи. буддха̄нубха̄вена пуппха̄ни пуппха̄сана̄ка̄рена сатта̄хам̣ ат̣т̣хам̣су. со там̣ аччхарийам̣ дисва̄ бхиййосоматта̄йа пасаннама̄насо ахоси. апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни каронто каппасатасахассам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса удиччабра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, кассапотисса на̄мам̣ ахоси. тасса дахарака̄лейева пита̄ ка̄ламака̄си. ма̄та̄ там̣ пат̣иджаггати. со екадивасам̣ джетаванам̣ гато бхагавато дхаммадесанам̣ сутва̄ хетусампанната̄йа тасмим̣йева а̄сане сота̄панно хутва̄ ма̄ту сантикам̣ гантва̄ ануджа̄на̄петва̄ паббаджито саттхари вут̣т̣хавассе пава̄ретва̄ джанападача̄рикам̣ пакканте сайампи саттха̄ра̄ саддхим̣ гантука̄мо а̄пуччхитум̣ ма̄ту сантикам̣ агама̄си. ма̄та̄ виссаджджентӣ ова̄давасена –
‘‘йена ¶ йена субхиккха̄ни, сива̄ни абхайа̄ни ча;
тена путтака гаччхассу, ма̄ сока̄пахато бхава̄’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха йена йена̄ти йаттха йаттха. бхумматтхе хи етам̣ каран̣авачанам̣, йасмим̣ йасмим̣ диса̄бха̄гети аттхо. субхиккха̄нӣти сулабхапин̣д̣а̄ни, рат̣т̣ха̄нӣти адхиппа̄йо. сива̄нӣти кхема̄ни арога̄ни. абхайа̄нӣти чорабхайа̄дӣхи ниббхайа̄ни, рогадуббхиккхабхайа̄ни пана ‘‘субхиккха̄ни, сива̄нӣ’’ти пададвайенева гахита̄ни. тена̄ти таттха, тасмим̣ тасмим̣ ¶ диса̄бха̄гети аттхо. путтака̄ти анукампантӣ там̣ а̄лапати. ма̄ти пат̣иседхаттхе нипа̄то сока̄пахатоти вуттагун̣арахита̄ни рат̣т̣ха̄ни гантва̄ дуббхиккхабхайа̄диджанитена сокена упахато ма̄ бхава ма̄хосӣти аттхо. там̣ сутва̄ тхеро, ‘‘мама ма̄та̄ майхам̣ сокарахитат̣т̣ха̄нагаманам̣ а̄сӣсати, ханда майам̣ саббасо аччантамева сокарахитам̣ ¶ т̣ха̄нам̣ паттум̣ йутта’’нти усса̄хаджа̄то випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.13.1-9) –
‘‘аджджха̄йако мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
аббхока̄се т̣хито санто, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘сӣхам̣ йатха̄ ваначарам̣, бйаггхара̄джам̣ва ниттасам̣;
тидха̄пабхиннама̄тан̇гам̣, кун̃джарам̣ва махесинам̣.
‘‘серейакам̣ гахетва̄на, а̄ка̄се уккхипим̣ ахам̣;
буддхасса а̄нубха̄вена, парива̄ренти саббасо.
‘‘адхит̣т̣хахи маха̄вӣро, саббан̃н̃ӯ локана̄йако;
саманта̄ пуппхаччхадана̄, окирим̣су нара̄сабхам̣.
‘‘тато са̄ пуппхакан̃чука̄, антован̣т̣а̄ бахимукха̄;
сатта̄хам̣ чхаданам̣ катва̄, тато антарадха̄йатха.
‘‘тан̃ча аччхарийам̣ дисва̄, аббхутам̣ ломахам̣санам̣;
буддхе читтам̣ паса̄десим̣, сугате локана̄йаке.
‘‘тена ¶ читтаппаса̄дена, суккамӯлена чодито;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘паннарасасахассамхи, каппа̄нам̣ пан̃чавӣсати;
вӣтамала̄сана̄ма̄ ча, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ‘‘идамева ма̄ту вачанам̣ арахаттаппаттийа̄ ан̇кусам̣ джа̄та’’нти тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си.
кассапаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. сӣхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сӣхаппаматто вихара̄ти а̄йасмато сӣхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ито ат̣т̣ха̄расакаппасатаматтхаке аттхадассисса бхагавато ка̄ле чандабха̄га̄йа надийа̄ тӣре киннарайонийам̣ ниббаттитва̄ пуппхабхаккхо пуппханивасано хутва̄ вихаранто а̄ка̄сена гаччхантам̣ аттхадассим̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто пӯджетука̄мо ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. бхагава̄ тасса аджджха̄сайам̣ ¶ н̃атва̄ а̄ка̄сато оруйха ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле паллан̇кена нисӣди. киннаро чанданаса̄рам̣ гхам̣ситва̄ чанданагандхена пуппхехи ча пӯджам̣ катва̄ вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де маллара̄джакуле ниббатти, тасса ¶ сӣхоти на̄мам̣ ахоси. со бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. саттха̄ тасса аджджха̄сайам̣ олокетва̄ дхаммам̣ катхеси. со дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихарати. тасса читтам̣ на̄на̄рамман̣е видха̄вати, екаггам̣ на хоти, сакаттхам̣ ниппха̄детум̣ на саккоти. саттха̄ там̣ дисва̄ а̄ка̄се т̣хатва̄ –
‘‘сӣхаппаматто ¶ вихара, раттиндиваматандито;
бха̄вехи кусалам̣ дхаммам̣, джаха сӣгхам̣ самуссайа’’нти. –
га̄тха̄йа овади. со га̄тха̄васа̄не випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.17-25) –
‘‘чандабха̄га̄надӣтӣре, ахосим̣ киннаро тада̄;
пуппхабхаккхо чахам̣ а̄сим̣, пуппханивасано татха̄.
‘‘аттхадассӣ ту бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
випинаггена ниййа̄си, хам̣сара̄джа̄ва амбаре.
‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а, читтам̣ те сувисодхитам̣;
пасаннамукхаван̣н̣оси, виппасаннамукхиндрийо.
‘‘орохитва̄на а̄ка̄са̄, бхӯрипан̃н̃о сумедхасо;
сан̇гха̄т̣им̣ паттхаритва̄на, паллан̇кена упа̄виси.
‘‘вилӣнам̣ чандана̄да̄йа, агама̄сим̣ джинантикам̣;
пасанначитто сумано, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘абхива̄детва̄на самбуддхам̣, локаджет̣т̣хам̣ нара̄сабхам̣;
па̄моджджам̣ джанайитва̄на, пакка̄мим̣ уттара̄мукхо.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, чанданам̣ йам̣ апӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘чатуддасе каппасате, ито а̄сим̣су те тайо;
рохан̣ӣ на̄ма на̄мена, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ ¶ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
йа̄ пана бхагавата̄ ова̄давасена вутта̄ ‘‘сӣхаппаматто’’ти га̄тха̄, таттха сӣха̄ти тасса тхерасса а̄лапанам̣. аппаматто вихара̄ти сатийа̄ авиппава̄сена пама̄давирахито саббирийа̄патхесу сатисампаджан̃н̃айутто хутва̄ вихара̄хи. ида̄ни там̣ аппама̄давиха̄рам̣ саха пхалена сан̇кхепато дассетум̣ ‘‘раттиндива’’нтиа̄ди вуттам̣. тассаттхо – раттибха̄гам̣ ¶ дивасабха̄ган̃ча ‘‘чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхетӣ’’ти (сам̣. ни. 4.239; а. ни. 3.16; вибха. 519) вуттанайена чатусаммаппадха̄навасена атандито акусӣто а̄раддхавӣрийо кусалам̣ саматхавипассана̄дхамман̃ча локуттарадхамман̃ча бха̄вехи уппа̄дехи вад̣д̣хехи ча, евам̣ бха̄ветва̄ ча джаха сӣгхам̣ самуссайанти тава самуссайам̣ аттабха̄вам̣ пат̣хамам̣ та̄ва таппат̣ибаддхачхандара̄гаппаха̄нена сӣгхам̣ начирассева паджаха, евам̣бхӯто ча паччха̄ чаримакачиттаниродхена анавасесато ча паджахиссатӣти. арахаттам̣ пана патва̄ тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄сӣти.
сӣхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. нӣтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саббараттим̣ ¶ супитва̄на̄ти а̄йасмато нӣтаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле сунандо на̄ма бра̄хман̣о хутва̄ анекасате бра̄хман̣е манте ва̄ченто ва̄джапеййам̣ на̄ма йан̃н̃ам̣ йаджи, бхагава̄ там̣ бра̄хман̣ам̣ анукампанто йан̃н̃ат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ а̄ка̄се чан̇ками. бра̄хман̣о саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо сиссехи пуппха̄ни а̄хара̄петва̄ а̄ка̄се кхипитва̄ пӯджам̣ ака̄си. буддха̄нубха̄вена там̣ т̣ха̄нам̣ сакалан̃ча нагарам̣ пуппхапат̣авита̄никам̣ вийа чха̄дитам̣ ахоси. маха̄джано саттхари ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣ведеси. сунандабра̄хман̣о тена кусаламӯлена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, нӣтотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто ‘‘име саман̣а̄ сакйапуттийа̄ сукхасӣла̄ сукхасама̄ча̄ра̄ субходжана̄ни бхун̃джитва̄ нива̄тесу сена̄санесу вихаранти, имесу паббаджитва̄ сукхена вихаритум̣ сакка̄’’ти сукха̄бхила̄са̄йа паббаджитва̄ва саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ катипа̄хамева манасикаритва̄ там̣ чхад̣д̣етва̄ йа̄вадаттхам̣ удара̄вадехакам̣ бхун̃джитва̄ дивасабха̄гам̣ сан̇ган̣ика̄ра̄мо тираччха̄накатха̄йа вӣтина̄мети, раттибха̄гепи тхинамиддха̄бхибхӯто саббараттим̣ супати. саттха̄ тасса хетупарипа̄кам̣ олокетва̄ ова̄дам̣ денто –
‘‘саббараттим̣ ¶ ¶ супитва̄на, дива̄ сан̇ган̣ике рато;
куда̄ссу на̄ма думмедхо, дуккхассантам̣ кариссатӣ’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха саббараттинти сакалам̣ раттим̣. супитва̄на̄ти нидда̄йитва̄, ‘‘раттийа̄ пат̣хамам̣ йа̄мам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа а̄варан̣ӣйехи дхаммехи читтам̣ парисодхетӣ’’тиа̄дина̄ вуттам̣ джа̄гарийам̣ анануйун̃джитва̄ кевалам̣ раттийа̄ тӣсупи йа̄месу ниддам̣ оккамитва̄ти аттхо. дива̄ти дивасам̣, сакалам̣ дивасабха̄ганти аттхо. сан̇ган̣икети тираччха̄накатхикехи ка̄йадал̣хибахулапуггалехи ¶ саннисаджджа̄ сан̇ган̣ико, тасмим̣ рато абхирато таттха авигатаччхандо ‘‘сан̇ган̣ике рато’’ти вутто ‘‘сан̇ган̣ика̄рато’’типи па̄л̣и. куда̄ссу на̄ма̄ти куда̄ на̄ма. ассӯти нипа̄таматтам̣, касмим̣ на̄ма ка̄лети аттхо. думмедхоти ниппан̃н̃о. дуккхасса̄ти ват̣т̣адуккхасса. антанти парийоса̄нам̣. аччантамева ануппа̄дам̣ када̄ на̄ма кариссати, едисасса дуккхассантакаран̣ам̣ наттхӣти аттхо. ‘‘думмедха дуккхассантам̣ кариссасӣ’’типи па̄л̣и.
евам̣ пана саттха̄ра̄ га̄тха̄йа катхита̄йа тхеро сам̣вегаджа̄то випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.26-33) –
‘‘сунандо на̄ма на̄мена, бра̄хман̣о мантапа̄рагӯ;
аджджха̄йако йа̄чайого, ва̄джапеййам̣ айа̄джайи.
‘‘падумуттаро локавидӯ, агго ка̄рун̣ико иси;
джанатам̣ анукампанто, амбаре чан̇камӣ тада̄.
‘‘чан̇камитва̄на самбуддхо, саббан̃н̃ӯ локана̄йако;
метта̄йа апхари сатте, аппама̄н̣е нирӯпадхи.
‘‘ван̣т̣е чхетва̄на пуппха̄ни, бра̄хман̣о мантапа̄рагӯ;
саббе сиссе сама̄нетва̄, а̄ка̄се уккхипа̄пайи.
‘‘йа̄вата̄ нагарам̣ а̄си, пуппха̄нам̣ чхаданам̣ тада̄;
буддхасса а̄нубха̄вена, сатта̄хам̣ на вигаччхатха.
‘‘тенева ¶ суккамӯлена, анубхотва̄на сампада̄;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, тин̣н̣о локе висаттикам̣.
‘‘ека̄расе каппасате, пан̃чатим̣са̄су кхаттийа̄;
амбарам̣сасана̄ма̄ те, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ ¶ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхеро ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си.
нӣтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. суна̄гаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
читтанимиттасса ковидоти а̄йасмато суна̄гаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито екаттим̣се каппе сикхисса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ хутва̄ аран̃н̃а̄йатане ассаме васанто тӣн̣и бра̄хман̣асахасса̄ни манте ва̄чеси. атхекадивасам̣ тасса саттха̄рам̣ дисва̄ лаккхан̣а̄ни упадха̄ретва̄ лаккхан̣аманте париваттентасса, ‘‘ӣдисехи лаккхан̣ехи саманна̄гато анантаджино анантан̃а̄н̣о буддхо бхависсатӣ’’ти буддхан̃а̄н̣ам̣ а̄раббха ул̣а̄ро паса̄до уппаджджи. со тена читтаппаса̄дена девалоке ниббатто апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто ¶ имасмим̣ буддхуппа̄де на̄лакага̄ме ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, суна̄готисса на̄мам̣ ахоси. со дхаммасена̄патисса гихисаха̄йо тхерасса сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ дассанабхӯмийам̣ патит̣т̣хито паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.34-40) –
‘‘химавантасса̄видӯре, васабхо на̄ма паббато;
тасмим̣ паббатапа̄дамхи, ассамо а̄си ма̄пито.
‘‘тӣн̣и ¶ сиссасахасса̄ни, ва̄чесим̣ бра̄хман̣о тада̄;
сам̣харитва̄на те сиссе, екамантам̣ упа̄висим̣.
‘‘екамантам̣ нисӣдитва̄, бра̄хман̣о мантапа̄рагӯ;
буддхаведам̣ гавесанто, н̃а̄н̣е читтам̣ паса̄дайим̣.
‘‘таттха читтам̣ паса̄детва̄, нисӣдим̣ пан̣н̣асантхаре;
паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄на, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ сан̃н̃амалабхим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, н̃а̄н̣асан̃н̃а̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘саттавӣсати ¶ каппамхи, ра̄джа̄ сиридхаро аху;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ бхиккхӯнам̣ дхаммадесана̄падесена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘читтанимиттасса ковидо, павивекарасам̣ виджа̄нийа;
джха̄йам̣ нипако патиссато, адхигаччхеййа сукхам̣ нира̄миса’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха читтанимиттасса ковидоти бха̄вана̄читтасса нимиттаггахан̣е кусало, ‘‘имасмим̣ самайе читтам̣ паггахетаббам̣, имасмим̣ сампахам̣ситаббам̣, имасмим̣ аджджхупеккхитабба’’нти евам̣ паггахан̣а̄дийогйасса читтанимиттасса гахан̣е чхеко. павивекарасам̣ виджа̄нийа̄ти ка̄йавивекасам̣вад̣д̣хитасса читтавивекасса расам̣ сан̃джа̄нитва̄, вивекасукхам̣ анубхавитва̄ти аттхо. ‘‘павивекарасам̣ питва̄’’ти (дха. па. 205) хи вуттам̣. джха̄йанти пат̣хамам̣ а̄рамман̣ӯпаниджджха̄нена паччха̄ лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена ча джха̄йанто. нипакоти каммат̣т̣ха̄напарихаран̣е кусало. патиссатоти упат̣т̣хитассати. адхигаччхеййа сукхам̣ нира̄мисанти евам̣ саматханимитта̄дикосаллена лаббхе читтавивекасукхе патит̣т̣ха̄йа сато сампаджа̄но ¶ хутва̄ випассана̄джха̄ненева джха̄йанто ка̄ма̄мисават̣т̣а̄мисехи асаммиссата̄йа нира̄мисам̣ нибба̄насукхам̣ пхаласукхан̃ча адхигаччхеййа самупагаччхеййа̄ти аттхо.
суна̄гаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. на̄гитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ито ¶ бахиддха̄ путхуан̃н̃ава̄динанти а̄йасмато на̄гитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле на̄радо на̄ма бра̄хман̣о хутва̄ екадивасам̣ ма̄л̣аке нисинно бхагавантам̣ бхиккхусан̇гхена пураккхатам̣ гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо тӣхи га̄тха̄хи абхиттхави. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхунагаре сакйара̄джакуле ниббатти, на̄гитотисса на̄мам̣ ахоси. со бхагавати ¶ капилаваттхусмим̣ вихаранте мадхупин̣д̣икасуттам̣ (ма. ни. 1.199 а̄дайо) сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.47-54) –
‘‘виса̄лама̄л̣е а̄сӣно, аддасам̣ локана̄йакам̣;
кхӣн̣а̄савам̣ балаппаттам̣, бхиккхусан̇гхапураккхатам̣.
‘‘сатасахасса̄ тевиджджа̄, чхал̣абхин̃н̃а̄ махиддхика̄;
парива̄ренти самбуддхам̣, ко дисва̄ наппасӣдати.
‘‘н̃а̄н̣е упанидха̄ йасса, на виджджати садеваке;
анантан̃а̄н̣ам̣ самбуддхам̣, ко дисва̄ наппасӣдати.
‘‘дхаммака̄йан̃ча дӣпентам̣, кевалам̣ ратана̄карам̣;
викаппетум̣ на сакконти, ко дисва̄ наппасӣдати.
‘‘има̄хи тӣхи га̄тха̄хи, на̄радовхайаваччхало;
падумуттарам̣ тхавитва̄на, самбуддхам̣ апара̄джитам̣.
‘‘тена ¶ читтаппаса̄дена, буддхасантхаванена ча;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘ито тим̣сакаппасате, сумитто на̄ма кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттху авитатхадесанатам̣ дхаммасса ча ниййа̄никатам̣ нисса̄йа сан̃джа̄тапӣтисоманассо пӣтивегаппависсат̣т̣хам̣ уда̄нам̣ уда̄ненто –
‘‘ито бахиддха̄ путхуан̃н̃ава̄динам̣, магго на нибба̄нагамо йатха̄ айам̣;
итиссу сан̇гхам̣ бхагава̄нуса̄сати, саттха̄ сайам̣ па̄н̣италева дассайа’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха ито бахиддха̄ти имасма̄ буддхаса̄сана̄ ба̄хираке самайе, тена̄ха ‘‘путхуан̃н̃ава̄дина’’нти, на̄на̄титтхийа̄нанти аттхо. магго на нибба̄нагамо йатха̄ айанти йатха̄ айам̣ арийо ат̣т̣хан̇гико магго екам̣сена нибба̄нам̣ гаччхатӣти нибба̄нагамо, нибба̄нага̄мӣ, евам̣ нибба̄нагамо магго титтхийасамайе наттхи асамма̄самбуддхаппаведитатта̄ ан̃н̃атиттхийава̄дасса. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘идхева ¶ , бхиккхаве, саман̣о, идха дутийо саман̣о, идха татийо саман̣о, идха ¶ чатуттхо саман̣о, сун̃н̃а̄ параппава̄да̄ саман̣ебхи ан̃н̃ехӣ’’ти (дӣ. ни. 2.214; ма. ни. 1.139; а. ни. 4.241).
итӣти евам̣. ассӯти нипа̄таматтам̣. сан̇гханти бхиккхусан̇гхам̣, уккат̣т̣ханиддесойам̣ йатха̄ ‘‘саттха̄ деваманусса̄на’’нти. сан̇гханти ва̄ самӯхам̣, венеййаджананти адхиппа̄йо. бхагава̄ти бха̄гйавантата̄дӣхи ка̄ран̣ехи бхагава̄, айаметтха сан̇кхепо. виттха̄ро пана параматтхадӣпанийам̣ итивуттакаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайена ¶ ведитаббо. саттха̄ти дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ ануса̄сатӣти саттха̄. сайанти сайамева. айан̃хеттха аттхо – ‘‘сӣла̄диккхандхаттайасан̇гахо самма̄дит̣т̣хиа̄дӣнам̣ ат̣т̣ханнам̣ ан̇га̄нам̣ васена ат̣т̣хан̇гико нибба̄нага̄мӣ арийамагго йатха̄ мама са̄сане аттхи, евам̣ ба̄хиракасамайе магго на̄ма наттхӣ’’ти сӣхана̄дам̣ наданто амха̄кам̣ саттха̄ бхагава̄ сайамева сайамбхӯн̃а̄н̣ена н̃а̄там̣, сайамева ва̄ маха̄карун̣а̄сан̃чодито хутва̄ аттано десана̄вила̄сасампаттийа̄ хаттхатале а̄малакам̣ вийа дассенто бхиккхусан̇гхам̣ венеййаджанатам̣ ануса̄сати овадатӣти.
на̄гитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. павит̣т̣хаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
кхандха̄ дит̣т̣ха̄ йатха̄бхӯтанти а̄йасмато павит̣т̣хаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ каронто аттхадассисса бхагавато ка̄ле кесаво на̄ма та̄пасо хутва̄ екадивасам̣ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пасаннама̄насо абхива̄детва̄ ан̃джалим̣ паггайха падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе бра̄хман̣акуле уппаджджитва̄ ануккамена вин̃н̃утам̣ патто неккхамманиннаджджха̄сайата̄йа парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ таттха сиккхитаббам̣ сиккхитва̄ ¶ вичаранто упатиссаколита̄нам̣ буддхаса̄сане паббаджитабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘тепи на̄ма маха̄пан̃н̃а̄ таттха паббаджита̄, тадева ман̃н̃е сеййо’’ти саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи. тасса саттха̄ випассанам̣ а̄чиккхи. со випассанам̣ а̄рабхитва̄ начирассева арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.55-59) –
‘‘на̄радо ¶ ити ме на̄мам̣, кесаво ити мам̣ видӯ;
кусала̄кусалам̣ есам̣, агамам̣ буддхасантикам̣.
‘‘меттачитто ¶ ка̄рун̣ико, аттхадассӣ маха̄муни;
асса̄сайанто сатте со, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘сакам̣ читтам̣ паса̄детва̄, сире катва̄на ан̃джалим̣;
саттха̄рам̣ абхива̄детва̄, пакка̄мим̣ па̄чина̄мукхо.
‘‘саттарасе каппасате, ра̄джа̄ а̄си махӣпати;
амиттата̄пано на̄ма, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘кхандха̄ дит̣т̣ха̄ йатха̄бхӯтам̣, бхава̄ саббе пада̄лита̄;
виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха кхандха̄ти пан̃чупа̄да̄наккхандха̄, те хи випассанупалаккхан̣ато са̄ман̃н̃алаккхан̣ато ча н̃а̄тапарин̃н̃а̄дӣхи париджа̄нанавасена випасситабба̄. дит̣т̣ха̄ йатха̄бхӯтанти випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа ‘‘идам̣ дуккха’’нтиа̄дина̄ авипарӣтато дит̣т̣ха̄. бхава̄ саббе пада̄лита̄ти ка̄мабхава̄дайо саббе каммабхава̄ упапаттибхава̄ ча магган̃а̄н̣асаттхена бхинна̄ виддхам̣сита̄. килесапада̄ланенева хи каммопапаттибхава̄ пада̄лита̄ на̄ма хонти. тена̄ха ‘‘виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. тассаттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.
павит̣т̣хаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. аджджунаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
асаккхим̣ вата атта̄нанти а̄йасмато аджджунаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто випассисса ¶ бхагавато ка̄ле сӣхайонийам̣ ниббатто екадивасам̣ аран̃н̃е ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисиннам̣ саттха̄рам̣ ¶ дисва̄ ‘‘айам̣ кхо имасмим̣ ка̄ле саббасет̣т̣хо пурисасӣхо’’ти пасаннама̄насо супуппхитаса̄ласа̄кхам̣ ¶ бхан̃джитва̄ саттха̄рам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ сет̣т̣хикуле ниббатти. аджджунотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто ниган̣т̣хехи катапаричайо хутва̄ ‘‘ева̄хам̣ аматам̣ адхигамисса̄мӣ’’ти виват̣т̣аджджха̄сайата̄йа дахарака̄лейева ниган̣т̣хесу паббаджитва̄ таттха са̄рам̣ алабханто саттху йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо са̄сане паббаджитва̄ випассанам̣ а̄рабхитва̄ начирассева араха̄ ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.60-65) –
‘‘мигара̄джа̄ тада̄ а̄сим̣, абхиджа̄то сукесарӣ;
гиридуггам̣ гавесанто, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘айам̣ ну кхо маха̄вӣро, нибба̄пети маха̄джанам̣;
йам̣нӯна̄хам̣ упа̄сеййам̣, девадевам̣ нара̄сабхам̣.
‘‘са̄кхам̣ са̄ласса бхан̃джитва̄, сакосам̣ пуппхама̄харим̣;
упагантва̄на самбуддхам̣, ада̄сим̣ пуппхамуттамам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пуппхада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘ито ча наваме каппе, вирочанасана̄мака̄;
тайо а̄сим̣су ра̄джа̄но, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ануттарасукха̄дхигамасамбхӯтена пӣтивегена уда̄нам̣ уда̄ненто –
‘‘асаккхим̣ вата атта̄нам̣, уддха̄тум̣ удака̄ тхалам̣;
вуйхама̄но махогхева, сачча̄ни пат̣ивиджджхаха’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ¶ асаккхинти саккосим̣. вата̄ти вимхайе нипа̄то. ативимхайанӣйан̃хетам̣ йадидам̣ саччапат̣иведхо. тена̄ха –
‘‘там̣ ким̣ман̃н̃атха, бхиккхаве, катамам̣ ну кхо дуккаратарам̣ ва̄ дурабхисамбхаватарам̣ ва̄, йам̣ саттадха̄ бхиннасса ва̄ласса кот̣ийа̄ кот̣им̣ пат̣ивиджджхеййа̄’’тиа̄ди (сам̣. ни. 5.1115)?
атта̄нанти нийакаджджхаттам̣ сандха̄йа вадати. йо хи паро на хоти со атта̄ти. уддха̄тунти ¶ уддхаритум̣, ‘‘уддхат̣а’’нтипи па̄т̣хо. удака̄ти сам̣са̄рамахогхасан̇кха̄та̄ удака̄. тхаланти нибба̄натхалам̣. вуйхама̄но махогхева̄ти махан̣н̣аве вуйхама̄но вийа. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ на̄ма гамбхӣравиттхате аппатит̣т̣хе махати удакогхе вегаса̄ вуйхама̄но пурисо кеначи ¶ аттхака̄мена упанӣтам̣ пхийа̄риттасампаннам̣ дал̣хана̄вам̣ лабхитва̄ сукхенева тато атта̄нам̣ уддхаритум̣ саккун̣еййа па̄рам̣ па̄пун̣еййа, евамева̄хам̣ сам̣са̄рамахогхе килеса̄бхисан̇кха̄равегена вуйхама̄но саттха̄ра̄ упанӣтам̣ саматхавипассанупетам̣ арийамаггана̄вам̣ лабхитва̄ тато атта̄нам̣ уддхаритум̣ нибба̄натхалам̣ паттум̣ ахо асаккхинти. йатха̄ пана асаккхи, там̣ дассетум̣ ‘‘сачча̄ни пат̣ивиджджхаха’’нти а̄ха. йасма̄ ахам̣ дуккха̄дӣни чатта̄ри арийасачча̄ни парин̃н̃а̄паха̄насаччхикирийа̄бха̄вана̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхим̣ арийамагган̃а̄н̣ена ан̃н̃а̄сим̣, тасма̄ асаккхим̣ вата атта̄нам̣ уддха̄тум̣ удака̄ тхаланти йоджана̄.
аджджунаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. (пат̣хама) девасабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
уттин̣н̣а̄ пан̇капалипа̄ти а̄йасмато девасабхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле па̄ра̄ватайонийам̣ ниббатто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо пийа̄лапхалам̣ упанеси. саттха̄ тасса паса̄дасам̣вад̣д̣ханаттхам̣ там̣ парибхун̃джи. со тена ативийа пасанначитто хутва̄ ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ читтам̣ паса̄дети ¶ . со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ан̃н̃атарасса ман̣д̣аликаран̃н̃о путто хутва̄ ниббатто тарун̣ака̄лейева радждже патит̣т̣хито раджджасукхаманубхаванто вуддхо саттха̄рам̣ упасан̇ками, тасса саттха̄ дхаммам̣ десеси. со дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо сам̣вегаджа̄то раджджам̣ паха̄йа паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.66-72) –
‘‘па̄ра̄вато тада̄ а̄сим̣, парам̣ анупародхако;
паббха̄ре сеййам̣ каппеми, авидӯре сикхисаттхуно.
‘‘са̄йам̣ па̄тан̃ча пасса̄ми, буддхам̣ локаггана̄йакам̣;
деййадхаммо ча ме наттхи, двипадиндасса та̄дино.
‘‘пийа̄лапхалама̄да̄йа ¶ , агамам̣ буддхасантикам̣;
пат̣иггахеси бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо.
‘‘тато парам̣ упа̄да̄йа, парича̄рим̣ вина̄йакам̣;
тена читтаппаса̄дена, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘екаттим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ ахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘ито паннарасе каппе, тайо а̄сум̣ пийа̄лино;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ пахӣнакилесапаччавеккхан̣авасена уппаннасоманассо уда̄нам̣ уда̄ненто –
‘‘уттин̣н̣а̄ пан̇капалипа̄, па̄та̄ла̄ париваджджита̄;
мутто огха̄ ча гантха̄ ча, саббе ма̄на̄ висам̣хата̄’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ¶ уттин̣н̣а̄ти уттарита̄ атикканта̄. пан̇капалипа̄ти пан̇ка̄ ча палипа̄ ча. пан̇ко вуччати пакатикаддамо. ‘‘палипо’’ти гамбхӣрапутхуло маха̄каддамо. идха пана пан̇ко вийа̄ти пан̇ко, ка̄мара̄го асучибха̄ва̄па̄данена читтасса маккханато. палипо вийа̄ти палипо, путтада̄ра̄дивисайо бахало чхандара̄го вуттанайена саммаккханато дуруттаран̣ато ча. те майа̄ ана̄га̄мимаггена саббасо атикканта̄ти а̄ха ‘‘уттин̣н̣а̄ пан̇капалипа̄’’ти. па̄та̄ла̄ти па̄та̄йа̄ланти па̄та̄ла̄, маха̄самудде ниннатарападеса̄. кечи пана на̄габхаванам̣ ‘‘па̄та̄ла’’нти ваданти. идха пана ага̄хадуравагга̄хадуруттаран̣ат̣т̣хена па̄та̄ла̄ вийа̄ти па̄та̄ла̄, дит̣т̣хийо. те ча майа̄ пат̣хамамагга̄дхигаменева саббатха̄ ваджджита̄ самуччхинна̄ти а̄ха ‘‘па̄та̄ла̄ париваджджита̄’’ти мутто огха̄ ча гантха̄ ча̄ти ка̄могха̄диогхато абхиджджха̄ка̄йагантха̄дигантхато ча тена тена маггена мутто паримутто, пуна анабхикиран̣аагантханавасена атиккантоти аттхо. саббе ма̄на̄ висам̣хата̄ти нававидха̄пи ма̄на̄ аггамагга̄дхигамена висесато сан̇гха̄там̣ вина̄сам̣ а̄па̄дита̄ самуччхинна̄ ‘‘ма̄навидха̄ хата̄’’ти кечи пат̣ханти, ма̄накот̣т̣ха̄са̄ти аттхо. ‘‘ма̄нависа̄’’ти апаре, тесам̣ пана ма̄нависасса дуккхасса пхалато ма̄нависа̄ти аттхо дат̣т̣хаббо.
(пат̣хама) девасабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. са̄мидаттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃чаккхандха̄ ¶ ¶ парин̃н̃а̄та̄ти а̄йасмато са̄мидаттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро аттхадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттхари париниббуте тасса тхӯпе пуппхехи чхатта̄тичхаттам̣ катва̄ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, са̄мидаттотисса на̄мам̣ ахоси. со ануккамена вин̃н̃утам̣ патто буддха̄нубха̄вам̣ сутва̄ упа̄сакехи саддхим̣ виха̄рам̣ гато саттха̄рам̣ ¶ дхаммам̣ десентам̣ дисва̄ пасаннама̄насо екамантам̣ нисӣди. саттха̄ тасса аджджха̄сайам̣ олокетва̄ татха̄ дхаммам̣ десеси, йатха̄ саддхам̣ пат̣илабхи сам̣са̄ре ча сам̣вегам̣. со пат̣иладдхасаддхо сам̣вегаджа̄то паббаджитва̄ н̃а̄н̣асса апарипаккатта̄ катипайака̄лам̣ аласабахулӣ виха̄си. пуна саттха̄ра̄ дхаммадесана̄йа самуттеджито випассана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ таттха йуттаппайутто вихаранто начиренева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.1-4) –
‘‘париниббуте бхагавати, аттхадассӣнаруттаме;
чхатта̄тичхаттам̣ ка̄ретва̄, тхӯпамхи абхиропайим̣.
‘‘ка̄лена ка̄лама̄гантва̄, намассим̣ локана̄йакам̣;
пуппхаччхаданам̣ катва̄на, чхаттамхи абхиропайим̣.
‘‘саттарасе каппасате, девараджджамака̄райим̣;
мануссаттам̣ на гаччха̄ми, тхӯпапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, буддхасет̣т̣хасса сантике;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
со апарабха̄ге бхиккхӯхи ‘‘ким̣ тайа̄, а̄вусо, уттаримануссадхаммо адхигато’’ти пут̣т̣хо са̄санасса ниййа̄никабха̄вам̣ аттано ча дхамма̄нудхаммаппат̣ипаттим̣ тесам̣ паведенто ан̃н̃а̄бйа̄каран̣авасена –
‘‘пан̃чаккхандха̄ ¶ парин̃н̃а̄та̄, тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄;
виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ти майа̄ име пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ ‘‘идам̣ дуккхам̣, еттакам̣ дуккхам̣, на тато бхиййо’’ти тӣхи парин̃н̃а̄хи париччхиндитва̄ н̃а̄та̄ видита̄ пат̣ивиддха̄. тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄ти татха̄ парин̃н̃а̄татта̄йева мӯлабхӯтасса ¶ ¶ самудайасса саббасо пахӣнатта̄ те ида̄ни йа̄ва чаримакачиттаниродхо тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄, чаримакачиттаниродхена пана аппат̣исандхика̄ва нируджджханти. тена̄ха – ‘‘виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. тассаттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.
са̄мидаттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
навамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. дасамавагго
1. парипун̣н̣акаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на ¶ татха̄ матам̣ сатарасанти а̄йасмато парипун̣н̣акаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро дхаммадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттхари париниббуте саттху четийе пуппха̄дӣхи ул̣а̄рам̣ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девесу ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ сакйара̄джакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто парипун̣н̣авибхавата̄йа парипун̣н̣акоти пан̃н̃а̄йиттха. со вибхавасампанната̄йа саббака̄лам̣ сатарасам̣ на̄ма а̄ха̄рам̣ парибхун̃джанто саттху миссака̄ха̄рапарибхогам̣ сутва̄ ‘‘та̄ва сукхума̄лопи бхагава̄ нибба̄насукхам̣ апеккхитва̄ йатха̄ татха̄ йа̄пети, касма̄ майам̣ а̄ха̄рагиддха̄ хутва̄ а̄ха̄расуддхика̄ бхависса̄ма, нибба̄насукхамева пана амхехи парийеситабба’’нти сам̣са̄ре джа̄тасам̣вего гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа саттху сантике паббаджитва̄ бхагавата̄ ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄не нийоджито таттха патит̣т̣ха̄йа пат̣иладдхаджха̄нам̣ па̄дакам̣ катва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.5-9) –
‘‘ниббуте локана̄тхамхи, дхаммадассӣнара̄сабхе;
а̄ропесим̣ дхаджаттхамбхам̣, буддхасет̣т̣хасса четийе.
‘‘ниссен̣им̣ ма̄пайитва̄на, тхӯпасет̣т̣хам̣ сама̄рухим̣;
джа̄типуппхам̣ гахетва̄на, тхӯпамхи абхиропайим̣.
‘‘ахо ¶ буддхо ахо дхаммо, ахо но саттху сампада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, тхӯпапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, тхӯпасӣкхасана̄мака̄;
сол̣аса̄сим̣су ра̄джа̄но, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ дхамме га̄равабахума̄нена пӣтивегависсат̣т̣хам̣ ¶ уда̄нам̣ уда̄ненто ‘‘на татха̄ матам̣ сатараса’’нти га̄тхам̣ абха̄си.
91. таттха на татха̄ матам̣ сатарасам̣, судханнам̣ йам̣ майаджджа парибхуттанти татха̄ти тена пака̄рена. матанти абхиматам̣. сатарасанти сатарасабходжанам̣ ‘‘сатарасабходжанам̣ на̄ма сатапа̄касаппиа̄дӣхи абхисан̇кхатам̣ бходжана’’нти ваданти. атха ва̄ анекаттхо сатасаддо ‘‘сатасо сахассасо’’тиа̄дӣсу вийа. тасма̄ йам̣ бходжанам̣ анекасӯпам̣ анекабйан̃джанам̣, там̣ анекарасата̄йа ‘‘сатараса’’нти вуччати, на̄на̄расабходжананти аттхо. судха̄ ева аннам̣ судха̄бходжанам̣ дева̄нам̣ а̄ха̄ро. йам̣ майаджджа парибхуттанти йам̣ майа̄ аджджа анубхуттам̣. ‘‘йам̣ майа̄ парибхутта’’нти ча идам̣ ‘‘сатарасам̣ судханна’’нти еттха̄пи йоджетаббам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йам̣ майа̄ аджджа етарахи ниродхасама̄паттисама̄паджджанавасена пхаласама̄паттисама̄паджджанавасена ча аччантамева сантам̣ пан̣ӣтам̣ нибба̄насукхам̣ парибхун̃джийама̄нам̣, там̣ йатха̄ матам̣ абхиматам̣ самбха̄витам̣ татха̄ ра̄джака̄ле майа̄ парибхуттам̣ сатарасабходжанам̣ деваттабха̄ве парибхуттам̣ судханнан̃ча на матам̣ на̄бхиматам̣. касма̄? идан̃хи арийанисевитам̣ нира̄мисам̣ килеса̄нам̣ аваттхубхӯтам̣, там̣ пана путхуджджанасевитам̣ са̄мисам̣ килеса̄нам̣ ваттхубхӯтам̣, там̣ имасса сан̇кхампи калампи калабха̄гампи на упетӣти. ида̄ни ‘‘йам̣ майаджджа парибхутта’’нти вуттадхаммам̣ десенто апаримитадассина̄ готамена, буддхена судесито дхаммо’’ти а̄ха. тассаттхо – апаримитам̣ апариччхиннам̣ уппа̄давайа̄бха̄вато сантам̣ асан̇кхатадха̄тум̣ сайамбхӯн̃а̄н̣ена пассӣ, апаримитасса ананта̄паримеййасса н̃еййасса дасса̄вӣти тена апаримитадассина̄ готамаготтена самма̄самбуддхена ¶ ‘‘кхайам̣ вира̄гам̣ аматам̣ пан̣ӣта’’нти (кху. па̄. 6.4; су. ни. 227) ча ‘‘маданиммадано пипа̄савинайо’’ (а. ни. 4.34; итиву. 90) ‘‘саббасан̇кха̄расаматхо’’ти (а. ни. 5.140; 10.6) ча а̄дина̄ сут̣т̣ху десито дхаммо, нибба̄нам̣ майа̄ аджджа парибхуттанти йоджана̄.
парипун̣н̣акаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. виджайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йасса̄сава̄ ¶ париккхӣн̣а̄ти а̄йасмато виджайаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро пийадассисса бхагавато ка̄ле вибхавасампанне куле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттхари париниббуте тасса тхӯпасса ратанакхачитам̣ ведикам̣ ка̄ретва̄ таттха ул̣а̄рам̣ ведика̄махам̣ ¶ ка̄реси. со тена пун̃н̃акаммена анекасате аттабха̄ве ман̣иобха̄сена вичари. евам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатти, виджайотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ гато та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃а̄йатане джха̄нала̄бхӣ хутва̄ вихаранто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ уппаннаппаса̄до саттху сантикам̣ упасан̇камитва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. тасса саттха̄ дхаммам̣ десеси. со дхаммам̣ сутва̄ паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.10-14) –
‘‘ниббуте локана̄тхамхи, пийадассӣнаруттаме;
пасанначитто сумано, мутта̄ведимака̄сахам̣.
‘‘ман̣ӣхи парива̄ретва̄, ака̄сим̣ ведимуттамам̣;
ведика̄йа махам̣ катва̄, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
ман̣ӣ дха̄ренти а̄ка̄се, пун̃н̃акаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘сол̣асито каппасате, ман̣иппабха̄сана̄мака̄;
чхаттим̣са̄сим̣су ра̄джа̄но, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘йасса̄сава̄ париккхӣн̣а̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си.
92. таттха йасса̄сава̄ париккхӣн̣а̄ти йасса уттамапуггаласса ка̄ма̄сава̄дайо чатта̄ро а̄сава̄ саббасо кхӣн̣а̄ арийамаггена кхепита̄. а̄ха̄ре ча анисситоти йо ча а̄ха̄ре тан̣ха̄дит̣т̣хиниссайехи аниссито агадхито анаджджха̄панно, нидассанаматтам̣, а̄ха̄расӣсенеттха чатта̄ропи паччайа̄ гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣. паччайапарийа̄йо ва̄ идха а̄ха̄ра-саддо ведитаббо. ‘‘сун̃н̃ато анимитто ча̄’’ти еттха аппан̣ихитавимоккхопи гахитойева, тӣн̣ипи чета̄ни нибба̄нассева на̄ма̄ни. нибба̄нан̃хи ра̄га̄дӣнам̣ абха̄вена сун̃н̃ам̣, техи вимуттан̃ча̄ти сун̃н̃атавимоккхо, татха̄ ра̄га̄динимитта̄бха̄вена сан̇кха̄ранимитта̄бха̄вена ча анимиттам̣ ¶ , техи вимуттан̃ча̄ти анимиттавимоккхо, ра̄га̄дипан̣идхӣнам̣ абха̄вена аппан̣ихитам̣, техи вимуттан̃ча̄ти аппан̣ихито вимоккхоти вуччати. пхаласама̄паттивасена там̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ вихарантасса айампи тивидхо вимоккхо йасса гочаро, а̄ка̄сева сакунта̄нам̣, падам̣ тасса дураннайанти йатха̄ а̄ка̄се ¶ гаччханта̄нам̣ сакун̣а̄нам̣ ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не па̄дехи аккамитва̄ гата̄, идам̣ т̣ха̄нам̣ урена пахаритва̄ гата̄, идам̣ сӣсена, идам̣ паккхехӣ’’ти на сакка̄ н̃а̄тум̣, евамева еварӯпасса бхиккхуно ‘‘нирайапада̄дӣсу имина̄ на̄ма падена гато’’ти н̃а̄петун̃ча на сакка̄ти.
виджайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. еракаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
дуккха̄ ка̄ма̄ ерака̄ти а̄йасмато еракаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо саттху кин̃чи да̄таббайуттакам̣ алабханто ‘‘ханда̄хам̣ ка̄йаса̄рам̣ пун̃н̃ам̣ карисса̄мӣ’’ти саттху гаманамаггам̣ содхетва̄ самам̣ ака̄си. саттха̄ тена татха̄катам̣ маггам̣ пат̣ипаджджи ¶ . со таттха бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо вандитва̄ ан̃джалим̣ паггайха пасанначитто йа̄ва дассанупача̄расаматиккама̄ буддха̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ авиджаханто ат̣т̣ха̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббатто апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ самбха̄ванӣйасса кут̣умбийасса путто хутва̄ ниббатти, еракотисса на̄мам̣ ахоси абхирӯпо дассанӣйо па̄са̄дико итикаттаббата̄су парамена веййаттийена саманна̄гато. тасса ма̄та̄питаро кулена рӯпена а̄ча̄рена вайена косаллена ча ануччхавикам̣ да̄рикам̣ а̄нетва̄ вива̄хакаммам̣ акам̣су ¶ . со та̄йа саддхим̣ сам̣ва̄сена гехе васанто паччхимабхавикатта̄ кеначидева сам̣вегаваттхуна̄ сам̣са̄ре сам̣виггама̄насо саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи, тасса саттха̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. со каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ катипайадиваса̄тиккамена уккан̣т̣ха̄бхибхӯто виха̄си. атха саттха̄ тасса читтаппаваттим̣ н̃атва̄ ова̄давасена ‘‘дуккха̄ ка̄ма̄ ерака̄’’ти га̄тхам̣ абха̄си. со там̣ сутва̄ ‘‘айуттам̣ майа̄ катам̣, йохам̣ еварӯпасса саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ там̣ виссадждженто миччха̄витаккабахуло виха̄си’’нти сам̣вегаджа̄то випассана̄йа йуттаппайутто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.32-36) –
‘‘уттаритва̄на надикам̣, ванам̣ гаччхати чаккхума̄;
тамаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, сиддхаттхам̣ варалаккхан̣ам̣.
‘‘куда̄лапит̣акама̄да̄йа ¶ , самам̣ катва̄на там̣ патхам̣;
саттха̄рам̣ абхива̄детва̄, сакам̣ читтам̣ паса̄дайим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, маггада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘саттапан̃н̃а̄сакаппамхи, еко а̄сим̣ джана̄дхипо;
на̄мена суппабуддхоти, на̄йако со нариссаро.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
араха̄ пана хутва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘дуккха̄ ¶ ка̄ма̄ ерака, на сукха̄ ка̄ма̄ ерака;
йо ка̄ме ка̄майати, дуккхам̣ со ка̄майати ерака;
йо ка̄ме на ка̄майати, дуккхам̣ со на ка̄майати ерака̄’’ти. –
тамева бхагавата̄ вуттага̄тхам̣ паччуда̄ха̄си.
таттха дуккха̄ ка̄ма̄ти име ваттхука̄макилесака̄ма̄ дуккхаваттхута̄йа випарин̣а̄мадуккхасам̣са̄радуккхасабха̄вато ча, дуккха̄ дуккхама̄ дуккханиббаттика̄. вуттан̃хетам̣ – ‘‘аппасса̄да̄ ка̄ма̄ бахудуккха̄ бахупа̄йа̄са̄, а̄дӣнаво еттха бхиййо’’тиа̄ди (па̄чи. 417; ма. ни. 1.234). ерака̄ти пат̣хамам̣ та̄ва бхагава̄ там̣ а̄лапати, паччха̄ пана тхеро атта̄нам̣ на̄мена катхеси. на сукха̄ ка̄ма̄ти ка̄ма̄ на̄мете джа̄нантасса сукха̄ на хонти, аджа̄нантасса пана сукхато упат̣т̣хаханти. йатха̄ха – ‘‘йо сукхам̣ дуккхато адда, дуккхамаддаккхи саллато’’тиа̄ди (сам̣. ни. 4.253; итиву. 53; тхерага̄. 986). йо ка̄ме ка̄майати, дуккхам̣ со ка̄майатӣти йо сатто килесака̄мена ваттхука̄ме ка̄майати, тасса там̣ ка̄манам̣ сампати сапарил̣а̄хата̄йа ¶ , а̄йатим̣ апа̄йадуккхахетута̄йа ча ват̣т̣адуккхахетута̄йа ча дуккхам̣. ваттхука̄ма̄ пана дуккхасса ваттхубхӯта̄. ити со дуккхасабха̄вам̣ дуккханимиттам̣ дуккхаваттхун̃ча ка̄майатӣти вутто. итарам̣ пат̣ипаккхавасена тамеваттхам̣ н̃а̄петум̣ вуттам̣, тасма̄ тассаттхо вуттавипарийа̄йена ведитаббо.
еракаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. меттаджиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
намо ¶ ¶ хи тасса бхагаватоти а̄йасмато меттаджиттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира аномадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто са̄сане абхиппасанно хутва̄ бодхируккхасса ит̣т̣хака̄хи ведикам̣ чинитва̄ судха̄парикаммам̣ ка̄реси. саттха̄ тасса анумоданам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, меттаджӣтисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто ка̄месу а̄дӣнавам̣ дисва̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃е вихаранто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ пуббахетуна̄ чодийама̄но саттху сантикам̣ гантва̄ паваттиниваттийо а̄раббха пан̃хам̣ пуччхитва̄ саттха̄ра̄ пан̃хе виссаджджите пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.26-31) –
‘‘аномадассӣмунино, бодхиведимака̄сахам̣;
судха̄йа пин̣д̣ам̣ датва̄на, па̄н̣икаммам̣ ака̄сахам̣.
‘‘дисва̄ там̣ сукатам̣ каммам̣, аномадассӣ наруттамо;
бхиккхусан̇гхе т̣хито саттха̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘имина̄ судхакаммена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
сампаттим̣ анубхотва̄на, дуккхассантам̣ кариссати.
‘‘пасаннамукхаван̣н̣омхи, екагго сусама̄хито;
дха̄реми антимам̣ дехам̣, самма̄самбуддхаса̄сане.
‘‘ито каппасате а̄сим̣, парипун̣н̣е анӯнаке;
ра̄джа̄ саббагхано на̄ма, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттха̄рам̣ тхоменто –
‘‘намо хи тасса бхагавато, сакйапуттасса сирӣмато;
тена̄йам̣ аггаппаттена, аггадхаммо судесито’’ти. – га̄тхам̣ ¶ абха̄си;
таттха ¶ намоти намакка̄ро. хӣти нипа̄таматтам̣. тасса̄ти йо со бхагава̄ саматтим̣сапа̄рамийо пӯретва̄ ¶ саббакилесе бхан̃джитва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо, сакйара̄джасса путтоти сакйапутто. анан̃н̃аса̄дха̄ран̣а̄йа пун̃н̃асампаттийа̄ ча самбха̄вито уттама̄йа рӯпака̄йасирийа̄ дхаммака̄йасирийа̄ ча саманна̄гататта̄ сирӣма̄, тасса бхагавато сакйапуттасса сирӣмато намо аттху, там̣ нама̄мӣти аттхо. тена̄ти тена бхагавата̄. айанти тасса дхаммасса аттано паччаккхата̄йа вадати. аггаппаттена̄ти аггам̣ саббан̃н̃утам̣, саббехи ва̄ гун̣ехи аггабха̄вам̣ сет̣т̣хабха̄вам̣ паттена. аггадхаммоти агго уттамо нававидхалокуттаро дхаммо сут̣т̣ху авипарӣтам̣ десито паведитоти.
меттаджиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. чаккхупа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
андхохам̣ хатанеттосмӣти а̄йасмато чаккхупа̄латтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бхагавати париниббуте тхӯпамахе кайирама̄не ума̄пуппхам̣ гахетва̄ тхӯпам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ маха̄суван̣н̣асса на̄ма кут̣умбикасса путто хутва̄ ниббатти, тасса па̄лоти на̄мамакам̣су. ма̄та̄ тасса а̄дха̄витва̄ паридха̄витва̄ вичаран̣ака̄ле ан̃н̃ам̣ путтам̣ лабхи. тасса ма̄та̄питаро чӯл̣апа̄лоти на̄мам̣ катва̄ итарам̣ маха̄па̄лоти вохарим̣су. атха те вайаппатте гхарабандханена бандхим̣су. тасмим̣ самайе саттха̄ са̄ваттхийам̣ вихарати джетаване. таттха маха̄па̄ло джетаванам̣ гаччхантехи упа̄сакехи саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо кут̣умбабха̄рам̣ канит̣т̣хабха̄тикассева бха̄рам̣ катва̄ сайам̣ паббаджитва̄ ладдхӯпасампадо а̄чарийупаджджха̄йа̄нам̣ сантике ¶ пан̃чавасса̄ни васитва̄ вут̣т̣хавассо пава̄ретва̄ саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ сат̣т̣химатте ¶ саха̄йабхиккхӯ лабхитва̄ техи саддхим̣ бха̄вана̄нукӯлам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ парийесанто ан̃н̃атарам̣ паччантага̄мам̣ нисса̄йа га̄мава̄сикехи упа̄сакехи ка̄ретва̄ динна̄йа аран̃н̃а̄йатане пан̣н̣аса̄ла̄йа васанто саман̣адхаммам̣ кароти. тасса аккхирого уппанно. веджджо бхесаджджам̣ сампа̄детва̄ ада̄си. со веджджена вуттавидха̄нам̣ на пат̣ипаджджи. тенасса рого вад̣д̣хи. со ‘‘аккхирогавӯпасаманато килесарогавӯпасаманамева майхам̣ вара’’нти аккхирогам̣ аджджхупеккхитва̄ випассана̄йайева йуттаппайутто ахоси. тасса бха̄ванам̣ уссукка̄пентасса апуббам̣ ачаримам̣ аккхӣни чева килеса̄ ча бхиджджим̣су. со суккхавипассако араха̄ ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.21-25) –
‘‘ниббуте ¶ локамахите, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахе;
сиддхаттхамхи бхагавати, маха̄тхӯпамахо аху.
‘‘махе паваттама̄намхи, сиддхаттхасса махесино;
ума̄пуппхам̣ гахетва̄на, тхӯпамхи абхиропайим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, тхӯпапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито ча наваме каппе, сомадевасана̄мака̄;
пан̃ча̄сӣтису ра̄джа̄но, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атха тхере аккхирогена виха̄ре охӣне га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа гате бхиккхӯ дисва̄ упа̄сака̄ ‘‘касма̄ тхеро на̄гато’’ти пуччхитва̄ таматтхам̣ сутва̄ сока̄бхибхӯта̄ пин̣д̣апа̄там̣ упанетва̄, ‘‘бханте, кин̃чи ма̄ чинтайиттха, ида̄ни майамева пин̣д̣апа̄там̣ а̄нетва̄ упат̣т̣хахисса̄ма̄’’ти татха̄ каронти. бхиккхӯ тхерасса ова̄де т̣хатва̄ начирассева арахаттам̣ патва̄ вут̣т̣хавасса̄ пава̄ретва̄, ‘‘саттха̄рам̣ вандитум̣ са̄ваттхим̣ гамисса̄ма, бханте’’ти а̄хам̣су. тхеро, ‘‘ахам̣ дуббало ачаккхуко, магго ча саупаддаво, майа̄ саддхим̣ гаччханта̄нам̣ тумха̄кам̣ париссайо бхависсати, тумхе пат̣хамам̣ гаччхатха, гантва̄ саттха̄рам̣ маха̄тхере ча мама вандана̄йа вандатха, чӯл̣апа̄ласса мама ¶ паваттим̣ катхетва̄ кан̃чи пурисам̣ песеййа̄тха̄’’ти а̄ха. те пунапи йа̄читва̄ гаманам̣ алабханта̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ сена̄санам̣ сам̣са̄метва̄ упа̄саке а̄пуччхитва̄ ануккамена джетаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ маха̄тхере ча тасса вандана̄йа вандитва̄ дутийадивасе са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ¶ чӯл̣апа̄ласса там̣ паваттим̣ ватва̄ тена ‘‘айам̣, бханте, майхам̣ бха̄гинеййо па̄лито на̄ма, имам̣ песисса̄мӣ’’ти вутте, ‘‘магго сапариссайо, на сакка̄ екена гахат̣т̣хена гантум̣, тасма̄ пабба̄джетаббо’’ти там̣ пабба̄джетва̄ песесум̣. со ануккамена тхерасса сантикам̣ гантва̄ атта̄нам̣ тасса орочетва̄ там̣ гахетва̄ а̄гаччханто антара̄магге ан̃н̃атарасса га̄масса са̄манта̄ аран̃н̃ат̣т̣ха̄не екисса̄ кат̣т̣хаха̄рийа̄ га̄йантийа̄ саддам̣ сутва̄ пат̣ибаддхачитто хутва̄ йат̣т̣хикот̣им̣ виссаджджетва̄ ‘‘тит̣т̣хатха, бханте, мухуттам̣ йа̄ва̄хам̣ а̄гаччха̄мӣ’’ти ватва̄ тасса̄ сантикам̣ гантва̄ таттха сӣлавипаттим̣ па̄пун̣и. тхеро ида̄нимева иттхийа̄ гӣтасаддо суто, са̄ман̣еро ча чира̄йати, нӯна сӣлавипаттим̣ патто бхависсатӣ’’ти чинтеси. сопи а̄гантва̄ ‘‘гаччха̄ма, бханте’’ти а̄ха. тхеро ‘‘ким̣ па̄по джа̄тосӣ’’ти пуччхи. са̄ман̣еро тун̣хӣ хутва̄ пуна пуччхитопи на катхеси. тхеро ‘‘та̄дисена па̄пена майхам̣ йат̣т̣хигахан̣акиччам̣ наттхи, гаччха тва’’нти ватва̄ пуна тена ‘‘бахупариссайо ¶ магго, тумхе ча андха̄, катхам̣ гамиссатха̄’’ти вутте ‘‘ба̄ла идхева ме нипаджджитва̄ марантасса̄пи апара̄парам̣ париваттентасса̄пи та̄дисена гаманам̣ на̄ма наттхӣ’’ти имаматтхам̣ дассенто –
‘‘андхохам̣ хатанеттосми, канта̄раддха̄напаккхандо;
сайама̄нопи гаччхиссам̣, на саха̄йена па̄пена̄’’ти. – га̄тхам̣ абха̄ситтха;
таттха андхоти чаккхувикало. хатанеттоти винат̣т̣хачаккхуко, тена ‘‘пайогавипаттивасена̄хам̣ упахатанеттата̄йа андхо, на джаччандхабха̄вена̄’’ти йатха̄вуттам̣ андхабха̄вам̣ висесети. атха ва̄ ‘‘андхо’’ти идам̣ ‘‘андхе ¶ джин̣н̣е ма̄та̄питаро посетӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 2.288) вийа мам̣сачаккхувекалладӣпанам̣, ‘‘саббепиме парибба̄джака̄ андха̄ ачаккхука̄’’ (уда̄. 54) ‘‘андхо екачаккху двичаккхӯ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 3.29) вийа на пан̃н̃а̄чаккхувекалладӣпананти дассетум̣ ‘‘хатанеттосмӣ’’ти вуттам̣, тена мукхйамева андхабха̄вам̣ дассети. канта̄раддха̄напаккхандоти ¶ канта̄ре виване дӣгхамаггам̣ анупавит̣т̣хо, на джа̄тиканта̄ра̄дигаханам̣ сам̣са̄раддха̄нам̣ пат̣ипанноти адхиппа̄йо. та̄дисан̃хи канта̄раддха̄нам̣ айам̣ тхеро саматиккамитва̄ т̣хито, сайама̄нопӣти сайантопи, па̄десу авахантесу урена джан̣н̣ука̄хи ча бхӯмийам̣ сам̣саранто париваттентопи гаччхеййам̣. на саха̄йена па̄пена̄ти та̄дисена па̄папуггалена саха̄йабхӯтена саддхим̣ на гаччхиссанти йоджана̄. там̣ сутва̄ итаро сам̣вегаджа̄то ‘‘бха̄рийам̣ вата майа̄ са̄хасикакаммам̣ ката’’нти ба̄ха̄ паггайха канданто ванасан̣д̣ам̣ паккхандо ча ахоси. атха тхерасса сӣлатеджена пан̣д̣укамбаласила̄санам̣ ун̣ха̄ка̄рам̣ дассеси. тена сакко там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ тхерасса сантикам̣ гантва̄ са̄ваттхига̄мипурисам̣ вийа атта̄нам̣ н̃а̄петва̄ йат̣т̣хикот̣им̣ ган̣ханто маггам̣ сан̇кхипитва̄ тадахева са̄йанхе са̄ваттхийам̣ тхерам̣ нетва̄ таттха джетаване чӯл̣апа̄литена ка̄рита̄йа пан̣н̣аса̄ла̄йа пхалаке нисӣда̄петва̄ тасса саха̄йаван̣н̣ена тхерасса а̄гатабха̄вам̣ джа̄на̄петва̄ пакка̄ми; чӯл̣апа̄литопи там̣ йа̄ваджӣвам̣ саккаччам̣ упат̣т̣ха̄сӣти.
чаккхупа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. кхан̣д̣асуманаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
екапуппхам̣ ¶ чаджитва̄на̄ти а̄йасмато кхан̣д̣асуманаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттхари париниббуте тасса тхӯпасса самантато чанданаведика̄йа париккхипитва̄ махантам̣ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу ул̣а̄рам̣ сампаттим̣ анубхаванто кассапасса бхагавато ка̄ле кут̣умбикакуле ¶ ниббатто саттхари париниббуте канакатхӯпам̣ уддисса ран̃н̃а̄ пуппхапӯджа̄йа кайирама̄на̄йа пуппха̄ни алабханто екам̣ кхан̣д̣асуманапуппхам̣ дисва̄ махата̄ мӯлена ¶ там̣ кин̣итва̄ ган̣ханто четийе пӯджам̣ каронто ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ уппа̄деси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ асӣти вассакот̣ийо саггасукхам̣ анубхавитва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де па̄ва̄йам̣ маллара̄джакуле ниббатти. тасса джа̄така̄ле гехе кхан̣д̣асаккхара̄ суманапуппха̄ни ча уппанна̄ни ахесум̣. тенасса кхан̣д̣асуманоти на̄мамакам̣су. со вин̃н̃утам̣ патто бхагавати па̄ва̄йам̣ чундасса амбаване вихаранте упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.15-20) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
джалитва̄ аггиккхандхова, самбуддхо париниббуто.
‘‘ниббуте ча маха̄вӣре, тхӯпо виттха̄рико аху;
дӯратова упат̣т̣хенти, дха̄тугехаваруттаме.
‘‘пасанначитто, сумано, акам̣ чанданаведикам̣;
диссати тхӯпакхандхо ча, тхӯпа̄нуччхавико тада̄.
‘‘бхаве ниббаттама̄намхи, деватте атха ма̄нусе;
оматтам̣ ме на пасса̄ми, пуббакаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘пан̃чадасакаппасате, ито ат̣т̣ха джана̄ ахум̣;
саббе саматтана̄ма̄ те чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пуримаджа̄тим̣ ануссаранто таттха аттано суманапуппхапаричча̄гасса саггасампаттинимиттакам̣ нибба̄нӯпаниссайатан̃ча дисва̄ уда̄навасена таматтхам̣ пака̄сенто –
‘‘екапуппхам̣ ¶ чаджитва̄на, асӣти вассакот̣ийо;
саггесу парича̄ретва̄, сесакенамхи ниббуто’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ¶ екапуппханти екам̣ кусумам̣, там̣ пана идха суманапуппхам̣ адхиппетам̣. чаджитва̄на̄ти саттху тхӯпапӯджа̄каран̣авасена париччаджитва̄ паричча̄гахету. асӣти вассакот̣ийоти мануссаган̣ана̄йа васса̄нам̣ асӣти кот̣ийо, аччантасам̣йоге четам̣ упайогавачанам̣, идан̃ча чхасу ка̄масаггесу дутийе апара̄паруппаттивасена вуттанти ведитаббам̣. тасма̄ саггесӯти та̄ватим̣сасан̇кха̄те саггалоке, пунаппунам̣ уппаджджанавасена хеттха бахувачанам̣. парича̄ретва̄ти рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу индрийа̄ни парича̄ретва̄ сукхам̣ анубхавитва̄, деваччхара̄хи ва̄ атта̄нам̣ парича̄ретва̄ ¶ упат̣т̣ха̄петва̄. сесакенамхи ниббутоти пуппхапӯджа̄йа васена паваттакусалачетана̄су бхавасампатти да̄йакакаммато сесена йам̣ таттха виват̣т̣ӯпаниссайабхӯтам̣, там̣ сандха̄йа вадати. бахӯ хи таттха пубба̄паравасена паватта̄ четана̄. сесакена̄ти ва̄ тассева каммасса випа̄ка̄васесена апариккхӣн̣ейева тасмим̣ каммавипа̄ке ниббуто амхи, килесапаринибба̄нена париниббутосми. етена йасмим̣ аттабха̄ве т̣хатва̄ аттана̄ арахаттам̣ саччхикатам̣, сопи чариматтабха̄во тасса каммавипа̄коти дассети. йа̄дисам̣ сандха̄йа ан̃н̃аттха̄пи ‘‘тассева каммасса випа̄ка̄васесена̄’’ти (па̄ра̄. 228; сам̣. ни. 1.131) вуттам̣.
кхан̣д̣асуманаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. тиссаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
хитва̄ сатапалам̣ кам̣санти а̄йасмато тиссаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро випассисса бхагавато ка̄ле йа̄нака̄ракуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо чанданакхан̣д̣ена пхалакам̣ катва̄ бхагавато упана̄меси, тан̃ча бхагава̄ парибхун̃джи. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де роруванагаре ра̄джакуле ниббатти. со вайаппатто питари ка̄лан̇кате радждже патит̣т̣хито бимбиса̄раран̃н̃о адит̣т̣хасаха̄йо хутва̄ тасса ман̣имутта̄ваттха̄дӣни пан̣н̣а̄ка̄ра̄ни песеси. тасса ра̄джа̄ бимбиса̄ро пун̃н̃авантатам̣ ¶ сутва̄ пат̣ипа̄бхатам̣ песенто читтапат̣е буддхачаритам̣ ¶ суван̣н̣апат̣т̣е ча пат̣иччасамуппа̄дам̣ ликха̄петва̄ песеси. со там̣ дисва̄ пуримабуддхесу ката̄дхика̄рата̄йа паччхимабхавиката̄йа ча читтапат̣е дассентам̣ буддхачаритам̣ суван̣н̣апат̣т̣аке ликхитам̣ пат̣иччасамуппа̄даккаман̃ча олокетва̄ ¶ паваттиниваттийо саллаккхетва̄ са̄санаккамам̣ хадайе т̣хапетва̄ сан̃джа̄тасам̣вего ‘‘дит̣т̣хо майа̄ бхагавато весо, са̄санаккамо ча екападесена н̃а̄то, бахудуккха̄ ка̄ма̄ бахупа̄йа̄са̄, ким̣ да̄ни майхам̣ гхара̄ва̄сена̄’’ти раджджам̣ паха̄йа кесамассум̣ оха̄ретва̄ ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни аччха̄денто бхагавантам̣ уддисса паббаджитва̄ маттика̄паттам̣ гахетва̄ ра̄джа̄ пуккуса̄ти вийа маха̄джанасса паридевантассева нагарато никкхамитва̄ ануккамена ра̄джагахам̣ гантва̄ таттха саппасон̣д̣икапаббха̄ре вихарантам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. саттха̄ дхаммам̣ десеси. со дхаммадесанам̣ сутва̄ випассана̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ йуттаппайутто вихаранто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.37-42) –
‘‘йа̄нака̄ро пуре а̄сим̣, да̄рукамме сусиккхито;
чанданам̣ пхалакам̣ катва̄, ада̄сим̣ локабандхуно.
‘‘пабха̄сати идам̣ бйамхам̣, суван̣н̣асса суниммитам̣;
хаттхийа̄нам̣ ассайа̄нам̣, диббайа̄нам̣ упат̣т̣хитам̣.
‘‘па̄са̄да̄ сивика̄ чева, ниббаттанти йадиччхакам̣;
аккхуббхам̣ ратанам̣ майхам̣, пхалакасса идам̣ пхалам̣.
‘‘еканавутито каппе, пхалакам̣ йамахам̣ дадим̣;
дуггати на̄бхиджа̄на̄ми, пхалакасса идам̣ пхалам̣.
‘‘саттапан̃н̃а̄сакаппамхи, чатуро ниммита̄вхайа̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ уда̄навасена аттано пат̣ипаттим̣ катхенто –
‘‘хитва̄ ¶ сатапалам̣ кам̣сам̣, сован̣н̣ам̣ сатара̄джикам̣;
аггахим̣ маттика̄паттам̣, идам̣ дутийа̄бхисечана’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха хитва̄ти париччаджитва̄. сатапаланти сатам̣ пала̄ни йасса, там̣ сатапалапарима̄н̣ам̣. кам̣санти тха̄лам̣. сован̣н̣анти суван̣н̣амайам̣. сатара̄джиканти бхиттивичиттата̄йа ча анекарӯпара̄джичиттата̄йа ча анекалекха̄йуттам̣. аггахим̣ маттика̄паттанти еварӯпе маха̄рахе бха̄джане пуббе ¶ бхун̃джитва̄ буддха̄нам̣ ова̄дам̣ каронто ‘‘ида̄на̄хам̣ там̣ чхад̣д̣етва̄ маттика̄майапаттам̣ аггахесим̣ ¶ , ахо, са̄дху, майа̄ катам̣ арийаватам̣ анут̣хита’’нти бха̄джанакиттана̄падесена раджджапаричча̄гам̣ паббаджджӯпагаманан̃ча анумоданто вадати. тена̄ха ‘‘идам̣ дутийа̄бхисечана’’нти. пат̣хамам̣ раджджа̄бхисечанам̣ упа̄да̄йа идам̣ паббаджджӯпагаманам̣ мама дутийам̣ абхисечанам̣. тан̃хи ра̄га̄дӣхи сам̣килит̣т̣хам̣ са̄сан̇кам̣ сапарисан̇кам̣ каммам̣ анаттхасан̃хитам̣ дуккхапат̣ибаддхам̣ нихӣнам̣, идам̣ пана там̣випарийа̄йато уттамам̣ пан̣ӣтанти адхиппа̄йо.
тиссаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. абхайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
рӯпам̣ дисва̄ сати мут̣т̣ха̄ти а̄йасмато абхайаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ сумедхам̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто сал̣алапуппхехи пӯджамака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девесу ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ абхайоти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патто хетусампаттийа̄ чодийама̄но екадивасам̣ виха̄рам̣ гато саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ катапуббакиччо випассана̄йа каммам̣ каронто вихарати. атхасса екадивасам̣ га̄мам̣ ¶ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хасса алан̇катапат̣ийаттам̣ ма̄туга̄мам̣ дисва̄ айонисоманасика̄равасена тасса рӯпам̣ а̄раббха чхандара̄го уппаджджи, со виха̄рам̣ пависитва̄ ‘‘сатим̣ виссаджджитва̄ олокентасса рӯпа̄рамман̣е майхам̣ килесо уппанно, айуттам̣ майа̄ ката’’нти аттано читтам̣ нигган̣ханто та̄вадева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.43-47) –
‘‘сумедхо ¶ на̄ма на̄мена, сайамбхӯ апара̄джито;
вивекаманубрӯханто, аджджхогахи маха̄ванам̣.
‘‘сал̣алам̣ пуппхитам̣ дисва̄, гантхитва̄на ват̣ам̣сакам̣;
буддхасса абхиропесим̣, саммукха̄ локана̄йакам̣.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ӯнавӣсе ¶ каппасате, сол̣аса̄сум̣ суниммита̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано килесуппаттинидассанена ‘‘килесе ануваттентасса ват̣т̣адуккхато наттхева сӣсуккхипанам̣. ахам̣ пана те на̄нуватти’’нти дассенто –
‘‘рӯпам̣ дисва̄ сати мут̣т̣ха̄, пийам̣ нимиттам̣ манасикарото;
са̄раттачитто ведети, тан̃ча аджджхоса тит̣т̣хати;
тасса вад̣д̣ханти а̄сава̄, бхавамӯлопага̄мино’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха рӯпанти раджджанӣйам̣ рӯпа̄йатанам̣, там̣ панеттха иттхирӯпам̣ адхиппетам̣. дисва̄ти чаккхуна̄ дисва̄, чаккхудва̄ра̄нуса̄рена нимитта̄нубйан̃джанасаллаккхан̣авасена там̣ гахетва̄, тасса татха̄гахан̣ахетӯти аттхо. сати мут̣т̣ха̄ти асубхасабха̄ве ка̄йе ‘‘асубха’’нтвева паваттанасати нат̣т̣ха̄. йатха̄ пана рӯпам̣ дисва̄ сати нат̣т̣ха̄, там̣ дассенто а̄ха ‘‘пийам̣ нимиттам̣ манасикарото’’ти. йатха̄упат̣т̣хитам̣ а̄рамман̣ам̣ ‘‘субхам̣ сукха’’нтиа̄дина̄ пийанимиттам̣ катва̄ ¶ айонисоманасика̄рена манасикарото сати мут̣т̣ха̄ти йоджана̄. татха̄ бхӯтова са̄раттачитто ведетӣти сут̣т̣ху раттачитто хутва̄ там̣ рӯпа̄рамман̣ам̣ анубхавати абхинандати, абхинанданто пана тан̃ча аджджхоса тит̣т̣хати аджджхоса̄йа там̣ а̄рамман̣ам̣ гилитва̄ паринит̣т̣хапетва̄ ваттати чева, евам̣бхӯтасса ча тасса вад̣д̣ханти а̄сава̄ бхавамӯлопага̄миноти бхавасса сам̣са̄расса мӯлабха̄вам̣ ка̄ран̣абха̄вам̣ упагаманасабха̄ва̄ ка̄ма̄сава̄дайо чатта̄ропи а̄сава̄ тасса пуггаласса упарӯпари вад̣д̣хантийева, на ха̄йанти. майхам̣ пана пат̣исан̇кха̄не т̣хатва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ сачча̄ни пат̣ивиджджхантасса маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ те чатта̄ропи а̄сава̄ анавасесато пахӣна̄ париккхӣн̣а̄ти адхиппа̄йо.
абхайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. уттийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саддам̣ ¶ сутва̄ сати мут̣т̣ха̄ти а̄йасмато уттийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле ¶ кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасанначитто гонака̄диаттхатам̣ сауттараччхадам̣ буддха̄рахам̣ паллан̇кам̣ гандхакут̣ийам̣ пан̃н̃а̄петва̄ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ сакйара̄джакуле ниббатти, тасса уттийоти на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто саттху н̃а̄тисама̄гаме буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ каронто екадивасам̣ на̄мам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хо антара̄магге ма̄туга̄масса гӣтасаддам̣ сутва̄ айонисоманасика̄равасена таттха чхандара̄ге уппанне пат̣исан̇кха̄набалена там̣ виккхамбхетва̄ виха̄рам̣ пависитва̄ сан̃джа̄тасам̣вего дива̄т̣т̣ха̄не нисӣдитва̄ та̄вадева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.15.48-52) –
‘‘сумедхасса ¶ бхагавато, локаджет̣т̣хасса та̄дино;
паллан̇ко хи майа̄ динно, сауттарасапаччхадо.
‘‘саттаратанасампанно, паллан̇ко а̄си со тада̄;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, ниббаттати сада̄ мама.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, паллан̇камададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, паллан̇касса идам̣ пхалам̣.
‘‘вӣсакаппасахассамхи, суван̣н̣а̄бха̄ тайо джана̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано килесуппаттинидассанена ‘‘килесе аджигуччхантасса наттхи ват̣т̣адуккхато сӣсуккхипанам̣, ахам̣ пана те джигуччхимева̄’’ти дассенто –
‘‘саддам̣ сутва̄ сати мут̣т̣ха̄, пийам̣ нимиттам̣ манасикарото;
са̄раттачитто ведети, тан̃ча аджджхоса тит̣т̣хати;
тасса вад̣д̣ханти а̄сава̄, сам̣са̄ра упага̄мино’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха садданти раджджанӣйам̣ садда̄рамман̣ам̣, сам̣са̄раупага̄миноти –
‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;
аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччатӣ’’ти. –
евам̣ ¶ ¶ вуттасам̣са̄рават̣т̣ака̄ран̣ам̣ хутва̄ упагаментӣти сам̣са̄раупага̄мино, ‘‘сам̣са̄рӯпага̄мино’’ти ва̄ па̄т̣хо. сесам̣ анантарага̄тха̄йа вуттанайамева.
уттийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. (дутийа) девасабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саммаппадха̄насампанноти ¶ а̄йасмато девасабхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ сикхим̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо бандхуджӣвакапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ сакйара̄джакуле ниббатти, тасса девасабхоти на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто чумбат̣акалахавӯпасаманаттхам̣ саттхари а̄гате буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пасаннама̄насо саран̣есу патит̣т̣хито пуна нигродха̄ра̄ме саттхари вихаранте саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ катапуббакиччо випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.1-6) –
‘‘чандам̣ва вималам̣ суддхам̣, виппасаннамана̄вилам̣;
нандӣбхавапариккхӣн̣ам̣, тин̣н̣ам̣ локе висаттикам̣.
‘‘нибба̄пайантам̣ джанатам̣, тин̣н̣ам̣ та̄райатам̣ варам̣;
муним̣ ванамхи джха̄йантам̣, екаггам̣ сусама̄хитам̣.
‘‘бандхуджӣвакапуппха̄ни, лагетва̄ суттакенахам̣;
буддхасса абхиропайим̣, сикхино локабандхуно.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито саттамаке каппе, мануджиндо маха̄йасо;
самантачаккхуна̄ма̄си, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ аттана̄ адхигатам̣ вимуттисукхам̣ нисса̄йа уппаннапӣтисоманассо уда̄навасена –
‘‘саммаппадха̄насампанно ¶ , сатипат̣т̣ха̄нагочаро;
вимуттикусумасан̃чханно, париниббиссатйана̄саво’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха саммаппадха̄насампанноти сампанначатуббидхасаммаппадха̄но, техи каттаббакиччам̣ сампа̄детва̄ т̣хитоти аттхо. сатипат̣т̣ха̄нагочароти ка̄йа̄нупассана̄дайо сатипат̣т̣ха̄на̄ гочаро ¶ паваттит̣т̣ха̄нам̣ етасса̄ти сатипат̣т̣ха̄нагочаро, чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу патит̣т̣хитачиттоти аттхо. гун̣асобхена парамасугандха̄ вимуттийева кусума̄ни, техи саббасо саммадева сан̃чханно вибхӯсито алан̇катоти вимуттикусумасан̃чханно. париниббиссатйана̄савоти евам̣ самма̄ пат̣ипаджджанто бхиккху начирассева ана̄саво хутва̄ париниббиссати саупа̄дисеса̄йа анупа̄дисеса̄йа ча нибба̄надха̄туйа̄ти аттхо. идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
(дутийа) девасабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дасамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. ека̄дасамавагго
1. белат̣т̣ха̄никаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
хитва̄ ¶ гихиттам̣ анавоситаттотиа̄дика̄ а̄йасмато белат̣т̣ха̄никаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро ито екатим̣се каппе вессабхусса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто бра̄хман̣асиппесу ниппхаттим̣ гантва̄ гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ исӣхи паривуто вичаранто екадивасам̣ вессабхум̣ бхагавантам̣ дисва̄ пӣтисоманассаджа̄то саттху н̃а̄н̣асампаттим̣ нисса̄йа пасаннама̄насо н̃а̄н̣ам̣ уддисса пуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ белат̣т̣ха̄никоти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ ¶ патто саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ косаларат̣т̣хе аран̃н̃е вихаранто аласо ка̄йадал̣хибахуло пхарусава̄чо ахоси, саман̣адхамме читтам̣ на уппа̄деси. атха нам̣ бхагава̄ н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ олокетва̄ –
‘‘хитва̄ гихиттам̣ анавоситатто, мукханан̇галӣ одарико кусӣто;
маха̄вара̄хова нива̄папут̣т̣хо, пунаппунам̣ габбхамупети мандо’’ти. –
има̄йа ¶ обха̄сага̄тха̄йа сам̣веджеси. со саттха̄рам̣ пурато нисиннам̣ вийа дисва̄ тан̃ча га̄тхам̣ сутва̄ сам̣вегаджа̄то н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.14.41-46) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джотантам̣, нисиннам̣ паббатантаре;
обха̄сентам̣ диса̄ сабба̄, осадхим̣ вийа та̄ракам̣.
‘‘тайо ма̄н̣авака̄ а̄сум̣, саке сиппе сусиккхита̄;
кха̄рибха̄рам̣ гахетва̄на, анвенти мама паччхато.
‘‘пут̣аке сатта пуппха̄ни, никкхитта̄ни тапассина̄;
гахетва̄ та̄ни н̃а̄н̣амхи, вессабхусса̄бхиропайим̣.
‘‘екатим̣се ¶ ито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, н̃а̄н̣апӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екӯнатим̣сакаппамхи, випула̄бхасана̄мако;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттху ова̄дам̣ пат̣ипӯдженто бйатирекамукхена ча ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си.
таттха ¶ хитва̄ гихиттанти гахат̣т̣хабха̄вам̣ париччаджитва̄ паббаджитва̄ти аттхо. анавоситаттоти анурӯпам̣ авоситатто, йадаттхам̣ са̄сане паббаджантасса анурӯпапарин̃н̃а̄дӣнам̣ атӣритатта̄ апарийоситабха̄во акатакаран̣ӣйоти аттхо. атха ва̄ анавоситаттоти ануавоситасабха̄во, висуддхӣнам̣ магга̄нан̃ча анупат̣ипа̄т̣ийа̄ васитаббава̄сасса аката̄вӣ, дасасу арийава̄сесу авуситава̄ти аттхо. мукхасан̇кха̄там̣ нан̇галам̣ имасса аттхӣти мукханан̇галӣ. нан̇галена вийа патхавим̣ паресу пхарусава̄чаппайогена атта̄нам̣ кханантоти аттхо. одарикоти ударе пасуто ударапосанатаппаро. кусӣтоти аласо, бха̄ванам̣ анануйун̃джанто. евам̣бхӯтасса ниппхаттим̣ дассенто а̄ха ‘‘маха̄вара̄хова нива̄папут̣т̣хо, пунаппунам̣ габбхамупети мандо’’ти. тассаттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева. еттха ча йатха̄ паббаджитва̄ анавосита̄дисабха̄вата̄йа пунаппунам̣ габбхамупети мандо, на евам̣ ма̄дисо пан̣д̣ито. таббипарӣтасабха̄вата̄йа пана самма̄пат̣ипаттийа̄ маттхакам̣ па̄питатта̄ паринибба̄йатӣти бйатирекамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄сӣти дат̣т̣хаббанти.
белат̣т̣ха̄никаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. сетуччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ма̄нена ¶ ван̃чита̄сети а̄йасмато сетуччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто тиссасса самма̄самбуддхасса ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ тиссам̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо сумадхурам̣ панасапхалам̣ абхисан̇кхатам̣ на̄л̣икераса̄л̣авам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ан̃н̃атарасса ман̣д̣аликаран̃н̃о ¶ путто хутва̄ ниббатти, сетуччхотисса на̄мам̣ ахоси. со питари мате радждже патит̣т̣хито усса̄хасаттӣнам̣ абха̄вена ра̄джакичча̄ни вира̄дхенто раджджам̣ парахаттхагатам̣ катва̄ дуккхаппаттийа̄ сам̣вегаджа̄то джанападача̄рикам̣ чарантам̣ бхагавантам̣ ¶ дисва̄ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ парикаммам̣ каронто тадахева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.17.13-17) –
‘‘тиссасса кхо бхагавато, пуббе пхаламада̄сахам̣;
на̄л̣икеран̃ча па̄да̄сим̣, кхаджджакам̣ абхисамматам̣.
‘‘буддхасса тамахам̣ датва̄, тиссасса ту махесино;
мода̄махам̣ ка̄мака̄мӣ, упападжджим̣ йамиччхакам̣.
‘‘двенавуте ито каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘ито терасакаппамхи, ра̄джа̄ индасамо аху;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ килесе гараханто –
‘‘ма̄нена ван̃чита̄се, сан̇кха̄ресу сам̣килиссама̄на̄се;
ла̄бха̄ла̄бхена матхита̄, сама̄дхим̣ на̄дхигаччхантӣ’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ма̄нена ван̃чита̄сети ‘‘сеййохамасмӣ’’тиа̄динайаппаваттена ма̄нена аттуккам̣санапаравамбхана̄дивасена кусалабхан̣д̣аччхеданена виппаладдха̄. сан̇кха̄ресу сам̣килиссама̄на̄сети аджджхаттикаба̄хиресу чаккха̄дӣсу чева рӯпа̄дӣсу ча сан̇кхатадхаммесу сам̣килиссама̄на̄, ‘‘етам̣ мама, есохамасми, есо ме атта̄’’ти там̣нимиттам̣ тан̣ха̄га̄ха̄дивасена сам̣килесам̣ а̄паджджама̄на̄. ла̄бха̄ла̄бхена матхита̄ти паттачӣвара̄дӣнан̃чева ¶ ваттха̄дӣнан̃ча ла̄бхена тесам̣йева ча ала̄бхена там̣нимиттам̣ уппаннехи анунайапат̣игхехи матхита̄ маддита̄ абхибхӯта̄. нидассанаматтан̃четам̣ авасит̣т̣халокадхамма̄нампеттха сан̇гахо дат̣т̣хаббо. сама̄дхим̣ на̄дхигаччхантӣти те еварӯпа̄ пуггала̄ сама̄дхим̣ саматхавипассана̄васена читтекаггатам̣ када̄чипи на винданти на пат̣илабханти на па̄пун̣анти сама̄дхисам̣ваттаника̄нам̣ дхамма̄нам̣ абха̄вато, итаресан̃ча бха̄вато. идха̄пи йатха̄ ма̄на̄дӣхи абхибхӯта̄ ¶ авиддасуно сама̄дхим̣ ¶ на̄дхигаччханти, на евам̣ виддасуно. те пана ма̄диса̄ техи анабхибхӯта̄ сама̄дхим̣ адхигаччхантева̄ти бйатирекамукхена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣анти ведитаббам̣.
сетуччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. бандхураттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на̄хам̣ етена аттхикоти а̄йасмато бандхураттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле ан̃н̃атарасса ран̃н̃о антепуре гопако хутва̄ екадивасам̣ бхагавантам̣ сапарисам̣ ра̄джан̇ган̣ена гаччхантам̣ дисва̄ пасанначитто кан̣аверапуппха̄ни гахетва̄ сасан̇гхам̣ локана̄йакам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де сӣлаватӣнагаре сет̣т̣хипутто хутва̄ ниббатти, бандхуротисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто кеначидева каран̣ӣйена са̄ваттхийам̣ гато упа̄сакехи саддхим̣ виха̄рам̣ гато саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ н̃а̄н̣асса парипа̄катта̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.17.7-12) –
‘‘сиддхаттхо на̄ма бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
пураккхато са̄вакехи, нагарам̣ пат̣ипаджджатха.
‘‘ран̃н̃о антепуре а̄сим̣, гопако абхисаммато;
па̄са̄де упавит̣т̣хохам̣, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘кан̣аверам̣ гахетва̄на, бхиккхусан̇гхе самокирим̣;
буддхасса висум̣ катва̄на, тато бхиййо самокирим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘сатта̄сӣтимхито ¶ каппе, чатура̄сум̣ махиддхика̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ катан̃н̃убха̄ве т̣хатва̄ аттано упака̄расса ран̃н̃о паччупака̄рам̣ ка̄тум̣ сӣлаватӣнагарам̣ гантва̄ ¶ ран̃н̃о дхаммам̣ десенто сачча̄ни пака̄сеси. ра̄джа̄ саччапарийоса̄не сота̄панно ¶ хутва̄ аттано нагаре судассанам̣ на̄ма махантам̣ виха̄рам̣ ка̄ретва̄ тхерасса ниййа̄теси. маха̄ла̄бхасакка̄ро ахоси. тхеро виха̄рам̣ саббан̃ча ла̄бхасакка̄рам̣ сан̇гхасса ниййа̄тетва̄ сайам̣ пуриманийа̄менева пин̣д̣а̄йа чаритва̄ йа̄пенто катипа̄хам̣ таттха васитва̄ са̄ваттхим̣ гантука̄мо ахоси. бхиккхӯ, ‘‘бханте, тумхе идхева васатха, саче паччайехи векаллам̣, майам̣ там̣ парипӯресса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. тхеро, ‘‘на майхам̣, а̄вусо, ул̣а̄рехи паччайехи аттхо аттхи, итарӣтарехи паччайехи йа̄пеми, дхаммарасеневамхи титто’’ти дассенто –
‘‘на̄хам̣ етена аттхико, сукхито дхаммарасена таппито;
питва̄ расаггамуттамам̣, на ча ка̄ха̄ми висена сантхава’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха на̄хам̣ етена аттхикоти йена мам̣ тумхе таппетука̄ма̄ ‘‘парипӯресса̄ма̄’’ти вадатха, етена а̄мисала̄бхена паччайа̄мисарасена на̄хам̣ аттхико, майхам̣ етена аттхо наттхи, сантут̣т̣хи парамам̣ сукханти итарӣтарехева паччайехи йа̄пемӣти аттхо. ида̄ни тена анаттхикабха̄ве падха̄нака̄ран̣ам̣ дассенто а̄ха ‘‘сукхито дхаммарасена таппито’’ти. саттатим̣сабодхипаккхийадхаммарасена чева нававидхалокуттарадхаммарасена ча таппито пӣн̣ито сукхито уттамена сукхена сухитоти аттхо. питва̄ расаггамуттаманти саббарасесу аггам̣ сет̣т̣хам̣ татойева уттамам̣ йатха̄вуттам̣ дхаммарасам̣ пивитва̄ т̣хито, тена̄ха – ‘‘саббарасам̣ дхаммарасо джина̄тӣ’’ти (дха. па. 354). на ча ка̄ха̄ми висена сантхаванти еварӯпам̣ расуттамам̣ ¶ дхаммарасам̣ пивитва̄ т̣хито висена висасадисена висарасена сантхавам̣ сам̣саггам̣ на карисса̄ми, татха̄каран̣асса ка̄ран̣ам̣ наттхӣти аттхо.
бандхураттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. кхитакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
лахуко ¶ вата ме ка̄йоти а̄йасмато кхитакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто падумуттарасса бхагавато ка̄ле йаккхасена̄пати хутва̄ ниббатто екадивасам̣ йаккхасама̄гаме нисинно саттха̄рам̣ ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисиннам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. тасса саттха̄ дхаммам̣ десеси. со дхаммам̣ сутва̄ ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ паведенто аппхот̣енто ут̣т̣хахитва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ ¶ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатти, кхитакотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто маха̄моггалла̄наттхерасса махиддхикабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘иддхима̄ бхависса̄мӣ’’ти пуббахетуна̄ чодийама̄но паббаджитва̄ бхагавато сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ саматхавипассана̄су каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.17.1-6) –
‘‘падумо на̄ма на̄мена, двипадиндо нара̄сабхо;
павана̄ абхиниккхамма, дхаммам̣ десети чаккхума̄.
‘‘йаккха̄нам̣ самайо а̄си, авидӯре махесино;
йена киччена сампатта̄, аджджха̄пеккхим̣су та̄ваде.
‘‘буддхасса гираман̃н̃а̄йа, аматасса ча десанам̣;
пасанначитто сумано, аппхот̣етва̄ упат̣т̣хахим̣.
‘‘сучин̣н̣асса пхалам̣ пасса, упат̣т̣ха̄насса саттхуно;
тим̣сакаппасахассесу, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘ӯнатим̣се ¶ каппасате, самалан̇катана̄мако;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ сависесам̣ иддхӣсу васӣбха̄вена анекавихитам̣ иддхивидхам̣ паччанубхонто иддхипа̄т̣иха̄рийена ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийена ча сатта̄нам̣ ануггахам̣ каронто вихарати. со бхиккхӯхи, ‘‘катхам̣ твам̣, а̄вусо, иддхи вал̣ан̃джесӣ’’ти пут̣т̣хо таматтхам̣ а̄чиккханто –
‘‘лахуко вата ме ка̄йо, пхут̣т̣хо ча пӣтисукхена випулена;
тӯламива еритам̣ ма̄лутена, пилаватӣва ме ка̄йо’’ти. –
га̄тхам̣ абха̄си. ‘‘уда̄навасена̄’’типи вадантийева.
таттха лахуко вата ме ка̄йоти нӣваран̣а̄дивиккхамбханена чуддасавидхена читтапаридаманена чатуриддхипа̄дакабха̄вана̄йа сут̣т̣ху чин̣н̣авасӣбха̄вена ча ме рӯпака̄йо саллахуко вата, йена дандхам̣ маха̄бхӯтапаччайампи на̄ма имам̣ караджака̄йам̣ ¶ читтавасена парин̣а̄мемӣти адхиппа̄йо. пхут̣т̣хо ча пӣтисукхена ¶ випулена̄ти саббаттхакамева пхарантена махата̄ ул̣а̄рена пӣтисахитена сукхена пхут̣т̣хо ча ме ка̄йоти йоджана̄. идан̃ча йатха̄ ка̄йо лахуко ахоси, там̣ дассанаттхам̣ вуттам̣. сукхасан̃н̃оккаманена хи саддхим̣йева лахусан̃н̃оккаманам̣ хоти. сукхасса пхаран̣ан̃четтха там̣самут̣т̣ха̄нарӯпавасена дат̣т̣хаббам̣ катхам̣ пана чатуттхаджджха̄насаман̇гино пӣтисукхапхаран̣ам̣, саматиккантапӣтисукхан̃хи танти че? саччаметам̣, идам̣ пана на чатуттхаджджха̄налаккхан̣авасена вуттам̣, атха кхо пуббабха̄гавасена. ‘‘пӣтисукхена̄’’ти пана пӣтисахитасадисена сукхена, упеккха̄ хи идха сантасабха̄вата̄йа н̃а̄н̣ависесайогато ча сукханти адхиппетам̣. татха̄ хи вуттам̣ ‘‘сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча оккаматӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.101). па̄дакаджджха̄на̄рамман̣ена рӯпака̄йа̄рамман̣ена ва̄ иддхичиттена сахаджа̄там̣ сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча оккамати пависати пхусати сампа̄пун̣а̄тӣти ¶ айампи таттха аттхо. татха̄ ча̄ха ат̣т̣хакатха̄йам̣ (пат̣и. ма. ат̣т̣ха. 2.3.12) – ‘‘сукхасан̃н̃а̄ на̄ма упеккха̄сампайутта̄ сан̃н̃а̄. упеккха̄ хи сантам̣ сукханти вуттам̣ са̄йева сан̃н̃а̄ нӣваран̣ехи чева витакка̄дипаччанӣкехи ча вимуттатта̄ лахусан̃н̃а̄типи ведитабба̄. там̣ оккантасса панасса караджака̄йопи тӯлапичу вийа саллахуко хоти. со евам̣ ва̄таккхиттатӯлапичуно вийа саллахукена диссама̄нена ка̄йена брахмалокам̣ гаччхатӣ’’ти. тена̄ха ‘‘тӯламива еритам̣ ма̄лутена, пилаватӣва ме ка̄йо’’ти. тассаттхо – йада̄хам̣ брахмалокам̣ ан̃н̃ам̣ ва̄ иддхийа̄ гантука̄мо хоми, тада̄ ма̄лутена ва̄йуна̄ еритам̣ читтам̣ тӯлапичу вийа а̄ка̄сам̣ лан̇гхантойева ме ка̄йо хотӣти.
кхитакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. малитавамбхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
уккан̣т̣хитоти ¶ а̄йасмато малитавамбхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле химавантато авидӯре ан̃н̃атарасмим̣ джа̄тассаре сакун̣о хутва̄ ниббатти, падумуттаро бхагава̄ там̣ анугган̣ханто таттха гантва̄ джа̄тассаратӣре чан̇камати. сакун̣о бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо саре кумуда̄ни гахетва̄ бхагавантам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де курукаччханагаре ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, малитавамбхотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто паччха̄бхӯмаха̄тхерам̣ упасан̇камитва̄ тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто вихарати. тасса ча айам̣ сабха̄во, йаттха бходжанасаппа̄йо дуллабхо, итаре сулабха̄, тато на паккамати. йаттха пана бходжанасаппа̄йо сулабхо, итаре дуллабха̄, таттха на васати паккаматева. евам̣ вихаранто ¶ ча хетусампанната̄йа маха̄пурисаджа̄тиката̄йа ча начирассева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.51-57) –
‘‘химавантасса̄видӯре ¶ , маха̄джа̄тассаро аху;
падумуппаласан̃чханно, пун̣д̣арӣкасамоттхат̣о.
‘‘кукуттхо на̄ма на̄мена, таттха̄сим̣ сакун̣о тада̄;
сӣлава̄ буддхисампанно, пун̃н̃а̄пун̃н̃есу ковидо.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
джа̄тассарасса̄видӯре, сан̃чариттха маха̄муни.
‘‘джаладжам̣ кумудам̣ чхетва̄, упанесим̣ махесино;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, пат̣иггахи маха̄муни.
‘‘тан̃ча да̄нам̣ дадитва̄на, суккамӯлена чодито;
каппа̄нам̣ сатасахассам̣, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘сол̣асето каппасате, а̄сум̣ варун̣ана̄мака̄;
ат̣т̣ха ете джана̄дхипа̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ уда̄ненто –
‘‘уккан̣т̣хитопи на васе, рамама̄нопи паккаме;
на твева̄наттхасам̣хитам̣, васе ва̄сам̣ вичаккхан̣о’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха уккан̣т̣хитопи на васети йасмим̣ а̄ва̄се васантасса ме бходжанасаппа̄йа̄ла̄бхена адхикусалесу дхаммесу уккан̣т̣ха̄ анабхирати уппаджджати, таттха уккан̣т̣хитопи васа̄мийева итарасаппа̄йала̄бхена на паккаме на паккама̄ми. на васети еттха на-ка̄ренапи паккаметипадам̣ самбандхитаббам̣. рамама̄нопи паккамети йасмим̣ ¶ пана а̄ва̄се васантасса ме паччайавекалла̄бха̄вена наттхи уккан̣т̣ха̄, ан̃н̃адаттху абхирама̄ми, евам̣ абхирамама̄нопи авасесасаппа̄йа̄ла̄бхена тато паккаме, на васеййам̣. евам̣ пат̣ипаджджантова̄хам̣ начирассева сакаттхам̣ паччупа̄динти. айан̃четтха аттапат̣ипаттипаччавеккхан̣а̄йам̣ йоджана̄. парасса ова̄дада̄не пана васеййа на паккамеййа̄ти видха̄навасена ¶ йоджетаббам̣. на твева̄наттхасам̣хитам̣, васе ва̄сам̣ вичаккхан̣оти йасмим̣ а̄ва̄се паччайа̄ сулабха̄ ¶ , саман̣адхаммо на па̄рипӯрим̣ гаччхати, йасмин̃ча а̄ва̄се паччайа̄ дуллабха̄, саман̣адхаммопи па̄рипӯрим̣ на гаччхати, еварӯпо а̄ва̄со идха анаттхасам̣хито на̄ма авад̣д̣хисахитоти катва̄. еварӯпам̣ ва̄сам̣ вичаккхан̣о вин̃н̃уджа̄тико сакаттхам̣ парипӯретука̄мо натвева васеййа. йаттха пана пан̃чан̇гасаманна̄гато а̄ва̄со лаббхати, саттапи саппа̄йа̄ лаббханти, таттхева васеййа̄ти аттхо.
малитавамбхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. сухемантаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саталин̇гасса аттхасса̄ти а̄йасмато сухемантаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито два̄навуте каппе тиссасса бхагавато ка̄ле ваначаро хутва̄ ване васати, там̣ ануггахитум̣ бхагава̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ тасса а̄санне т̣ха̄не ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисӣди. со бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто сугандха̄ни пунна̄гапуппха̄ни очинитва̄ бхагавантам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де па̄рийантадесе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, сухемантотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто сан̇кассанагаре мигада̄йе вихарантам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ тепит̣ако хутва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ¶ пат̣исамбхида̄патто ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.46-50) –
‘‘ка̄нанам̣ ванамогайха, васа̄ми луддако ахам̣;
пунна̄гам̣ пуппхитам̣ дисва̄, буддхасет̣т̣хам̣ ануссарим̣.
‘‘там̣ ¶ пуппхам̣ очинитва̄на, сугандхам̣ гандхитам̣ субхам̣;
тхӯпам̣ каритва̄ пулине, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘двенавуте ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘екамхи навуте каппе, еко а̄сим̣ тамонудо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ евам̣ чинтеси – ‘‘майа̄ кхо йам̣ са̄вакена паттаббам̣, там̣ ануппаттам̣, йам̣нӯна̄хам̣ ида̄ни бхиккхӯнам̣ ануггахам̣ кареййа’’нти. евам̣ чинтетва̄ пабхиннапат̣исамбхидата̄йа акила̄сута̄йа ча аттано сантикам̣ упагате бхиккхӯ йатха̄рахам̣ оваданто ануса̄санто кан̇кхам̣ чхинданто дхаммам̣ катхенто каммат̣т̣ха̄нам̣ ниггумбам̣ ниджджат̣ам̣ катва̄ а̄чиккханто вихарати. атхекадивасам̣ аттано сантикам̣ упагата̄нам̣ бхиккхӯнам̣ вин̃н̃ӯнан̃ча пуггала̄нам̣ висесам̣ а̄чиккханто –
‘‘саталин̇гасса аттхасса, саталаккхан̣адха̄рино;
екан̇гадассӣ думмедхо, сатадассӣ ча пан̣д̣ито’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха саталин̇гасса̄ти лӣнаматтхам̣ гаментӣти лин̇га̄ни, аттхесу саддасса паваттинимитта̄ни, та̄ни пана сатам̣ анека̄ни лин̇га̄ни етасса̄ти саталин̇го. анекаттхо хи идха сатасаддо, ‘‘сатам̣ сахасса’’нтиа̄дӣсу вийа на сан̇кхйа̄висесаттхо тасса саталин̇гасса. аттхасса̄ти н̃еййасса, н̃еййан̃хи н̃а̄н̣ена аран̣ӣйато ‘‘аттхо’’ти вуччати. со ча екопи анекалин̇го, йатха̄ ‘‘сакко пуриндадо магхава̄’’ти, ‘‘пан̃н̃а̄ виджджа̄ медха̄ н̃а̄н̣а’’нти ча. йена лин̇гена паваттинимиттена та̄ватим̣са̄дхипатимхи индасаддо паватто, на тена таттха сакка̄дисадда̄ паватта̄, атха кхо ан̃н̃ена. татха̄ йена самма̄дит̣т̣химхи пан̃н̃а̄саддо паватто, на тена виджджа̄дисадда̄. тена вуттам̣ ‘‘саталин̇гасса аттхасса̄’’ти.
саталаккхан̣адха̄риноти ¶ анекалаккхан̣авато. лаккхӣйати етена̄ти лаккхан̣ам̣, паччайабха̄вино аттхасса аттано пхалам̣ пат̣ичча паччайабха̄во, тена хи со айам̣ имасса ка̄ран̣анти лаккхӣйати. со ча екассева аттхасса анекаппабхедо упалаббхати ¶ , тена̄ха ‘‘саталаккхан̣адха̄рино’’ти. атха ва̄ лаккхӣйантӣти лаккхан̣а̄ни, тасса тасса аттхасса сан̇кхатата̄дайо пака̄рависеса̄ те пана аттхато аваттха̄висеса̄ ведитабба̄. те ча пана тесам̣ аниччата̄диса̄ман̃н̃алаккхан̣ам̣ лин̇генти н̃а̄пентӣти ‘‘лин̇га̄нӣ’’ти ча вуччанти. тассиме а̄ка̄ра̄, йасма̄ екасса̄пи аттхасса анеке упалаббханти. тена вуттам̣ ‘‘саталин̇гасса аттхасса, саталаккхан̣адха̄рино’’ти. тена̄ха а̄йасма̄ дхаммасена̄пати – ‘‘саббе дхамма̄ сабба̄ка̄рена буддхасса бхагавато н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхам̣ а̄гаччхантӣ’’ти (маха̄ни. 156; чӯл̣ани. могхара̄джама̄н̣авапуччха̄ниддеса 85; пат̣и. ма. 3.5).
екан̇гадассӣ думмедхоти евам̣ анекалин̇ге анекалаккхан̣е аттхе йо таттха екан̇гадассӣ апутхупан̃н̃ата̄йа екалин̇гаматтам̣ екалаккхан̣аматтан̃ча дисва̄ аттана̄ дит̣т̣хамева ‘‘идамева сачча’’нти абхинивисса ¶ ‘‘могхаман̃н̃а’’нти итарам̣ пат̣иккхипати, хаттхидассанакаандхо вийа екан̇гага̄хӣ думмедхо дуппан̃н̃о таттха виджджама̄на̄нам̣йева пака̄рависеса̄нам̣ аджа̄нанато миччха̄ абхинивисанато ча. сатадассӣ ча пан̣д̣итоти пан̣д̣ито пана таттха виджджама̄не анекепи пака̄ре аттано пан̃н̃а̄чаккхуна̄ саббасо пассати. йо ва̄ таттха лаббхама̄не анеке пан̃н̃а̄чаккхуна̄ аттана̄пи пассати, ан̃н̃есампи дассети пака̄сети, со пан̣д̣ито вичаккхан̣о аттхесу кусало на̄ма̄ти. евам̣ тхеро уккам̣сагатам̣ аттано пат̣исамбхида̄сампаттим̣ бхиккхӯнам̣ вибха̄веси.
сухемантаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. дхаммасаваттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
паббаджим̣ ¶ тулайитва̄на̄ти а̄йасмато дхаммасаваттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле суваччхо на̄ма бра̄хман̣о хутва̄ тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ гхара̄ва̄се досам̣ ¶ дисва̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃а̄йатане паббатантаре ассамам̣ ка̄ретва̄ бахӯхи та̄пасехи саддхим̣ васи. атхасса кусалабӣджам̣ ропетука̄мо падумуттаро бхагава̄ ассамасамӣпе а̄ка̄се т̣хатва̄ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣ дассеси. со там̣ дисва̄ пасаннама̄насо пӯджетука̄мо на̄гапуппха̄ни очина̄песи. саттха̄, ‘‘алам̣ имасса та̄пасасса еттакам̣ кусалабӣджа’’нти пакка̄ми. со пуппха̄ни гахетва̄ саттху гаманамаггам̣ окиритва̄ читтам̣ паса̄денто ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ дхаммасавоти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патто хетусампаттийа̄ чодийама̄но гхара̄ва̄се а̄дӣнавам̣ паббаджджа̄йа а̄нисам̣сан̃ча дисва̄ даккхин̣а̄гирисмим̣ вихарантам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.39-45) –
‘‘суваччхо на̄ма на̄мена, бра̄хман̣о мантапа̄рагӯ;
пураккхато сасиссехи, васате паббатантаре.
‘‘падумуттаро на̄ма джино, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мамуддхаритука̄мо со, а̄гаччхи мама сантикам̣.
‘‘веха̄самхи чан̇камати, дхӯпа̄йати джалате татха̄;
ха̄сам̣ мамам̣ видитва̄на, пакка̄ми па̄чина̄мукхо.
‘‘тан̃ча ¶ аччхарийам̣ дисва̄, аббхутам̣ ломахам̣санам̣;
на̄гапуппхам̣ гахетва̄на, гатамаггамхи окирим̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ пуппхам̣ окирим̣ ахам̣;
тена читтаппаса̄дена, дуггатим̣ нупападжджахам̣.
‘‘екатим̣се ¶ каппасате, ра̄джа̄ а̄си маха̄рахо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ соманассаппатто уда̄навасена –
‘‘паббаджим̣ тулайитва̄на, ага̄расма̄нага̄рийам̣;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха паббаджим̣ тулайитва̄на̄ти ‘‘самба̄дхо гхара̄ва̄со раджа̄патхо’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.191; ма. ни. 2.10; сам̣. ни. 2.154) гхара̄ва̄се, ‘‘аппасса̄да̄ ка̄ма̄ бахудуккха̄ бахупа̄йа̄са̄’’тиа̄дина̄ (па̄чи. 417; ма. ни. 1.177) ка̄месу а̄дӣнавам̣ таппат̣ипаккхато неккхамме ча а̄нисам̣сам̣ тулабхӯта̄йа пан̃н̃а̄йа вича̄ретва̄ вӣмам̣ситва̄ти аттхо. сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайамева. идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
дхаммасаваттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. дхаммасавапитуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
са вӣсавассасатикоти ¶ а̄йасмато дхаммасавапитуттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро буддхасун̃н̃е локе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бхӯтаган̣е на̄ма паббате вихарантам̣ паччекасамбуддхам̣ дисва̄ пасаннама̄насо тин̣асӯлапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто да̄рапариггахам̣ катва̄ дхаммасавам̣ на̄ма путтам̣ лабхитва̄ тасмим̣ паббаджите сайампи вӣсавассасатико хутва̄, ‘‘мама путто та̄ва тарун̣о паббаджи ¶ , атха касма̄ на̄хам̣ ¶ паббаджисса̄мӣ’’ти сан̃джа̄тасам̣вего саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.35-38) –
‘‘химавантасса̄видӯре, бхӯтаган̣о на̄ма паббато;
васатеко джино таттха, сайамбхӯ локаниссат̣о.
‘‘тин̣асӯлам̣ гахетва̄на, буддхасса абхиропайим̣;
екӯнасатасахассам̣, каппам̣ на винипа̄тико.
‘‘ито ека̄дасе каппе, екосим̣ дхаран̣ӣрухо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ сан̃джа̄тасоманассо уда̄ненто –
‘‘са вӣсавассасатико, паббаджим̣ анага̄рийам̣;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха са вӣсавассасатикоти со вӣсам̣вассасатико, со ахам̣ джа̄тийа̄ вӣса̄дхикавассасатико сама̄но. паббаджинти паббаджджам̣ упагаччхим̣. сесам̣ вуттанайамева. идамева ча имасса тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
дхаммасавапитуттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. сан̇гхараккхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на нӯна̄йам̣ парамахита̄нукампиноти а̄йасмато сан̇гхараккхитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? сопи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито чатунавуте каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ паббатапа̄де ¶ васанте сатта паччекасамбуддхе ¶ дисва̄ пасаннама̄насо кадамбапуппха̄ни гахетва̄ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ иббхакуле ниббатти, тасса сан̇гхараккхитоти на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ ¶ ан̃н̃атарам̣ бхиккхум̣ саха̄йам̣ катва̄ аран̃н̃е вихарати. тхерасса васанат̣т̣ха̄нато авидӯре ванагумбе ека̄ мигӣ виджа̄йитва̄ тарун̣ам̣ чха̄пам̣ раккхантӣ чха̄таджджхатта̄пи путтасинехена дӯре гочара̄йа на гаччхати, а̄санне ча тин̣одакасса ала̄бхена киламати. там̣ дисва̄ тхеро, ‘‘ахо вата̄йам̣ локо тан̣ха̄бандханабаддхо маха̄дуккхам̣ анубхавати, на там̣ чхиндитум̣ саккотӣ’’ти сам̣вегаджа̄то тамева ан̇кусам̣ катва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.30-34) –
‘‘химавантасса̄видӯре, куккут̣о на̄ма паббато;
тамхи паббатапа̄дамхи, сатта буддха̄ васанти те.
‘‘кадамбам̣ пуппхитам̣ дисва̄, дӣпара̄джам̣ва уггатам̣;
убхо хаттхехи паггайха, сатта буддхе самокирим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘двенавуте ито каппе, сатта̄сум̣ пуппхана̄мака̄;
саттаратанасампанна̄, чаккаваттӣ махаббала̄.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано дутийакам̣ бхиккхум̣ миччха̄витаккабахулам̣ вихарантам̣ н̃атва̄ тамева мигим̣ упамам̣ каритва̄ там̣ оваданто –
‘‘на нӯна̄йам̣ парамахита̄нукампино, рахогато анувиган̣ети са̄санам̣;
татха̄хайам̣ вихарати па̄катиндрийо, мигӣ йатха̄ тарун̣аджа̄тика̄ ване’’ти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха ¶ на нӯна̄йанти на-ити пат̣иседхе нипа̄то. нӯна̄ти паривитакке. нӯна айанти падаччхедо. парамахита̄нукампиноти парамам̣ ативийа, парамена ва̄ ануттарена хитена сатте анукампанасӣласса бхагавато. рахогатоти рахаси гато, сун̃н̃а̄га̄рагато ка̄йавивекайуттоти аттхо. анувиган̣етӣти еттха ‘‘на нӯна̄’’ти пададвайам̣ а̄нетва̄ самбандхитаббам̣ ‘‘на̄нувиган̣ети нӯна̄’’ти, на чинтеси ман̃н̃е, ‘‘на̄нуйун̃джатӣ’’ти таккемӣти аттхо. са̄сананти пат̣ипаттиса̄санам̣, чатусаччакаммат̣т̣ха̄набха̄вананти адхиппа̄йо ¶ . татха̄ хӣти тенева ка̄ран̣ена, саттху са̄санасса анануйун̃джанато ева. айанти айам̣ бхиккху. па̄катиндрийоти маначчхат̣т̣ха̄нам̣ индрийа̄нам̣ йатха̄сакам̣ висайесу виссаджджанато сабха̄вабхӯтаиндрийо ¶ , асам̣вутачаккхудва̄ра̄дикоти аттхо. йасса тан̣ха̄сан̇гасса аччхинната̄йа со бхиккху па̄катиндрийо вихарати, тасса упамам̣ дассенто ‘‘мигӣ йатха̄ тарун̣аджа̄тика̄ ване’’ти а̄ха. йатха̄ айам̣ тарун̣асабха̄ва̄ мигӣ путтаснехасса аччхинната̄йа ване дуккхам̣ анубхавати, на там̣ ативаттати, евамайампи бхиккху сан̇гасса аччхинната̄йа па̄катиндрийо вихаранто ват̣т̣адуккхам̣ на̄тиваттатӣти адхиппа̄йо. ‘‘тарун̣авиджа̄тика̄’’ти ва̄ па̄т̣хо. абхинаваппасута̄ ба̄лаваччха̄ти аттхо. там̣ сутва̄ со бхиккху сан̃джа̄тасам̣вего випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и.
сан̇гхараккхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. усабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
нага̄ нагаггесу сусам̣вирӯл̣ха̄ти а̄йасмато усабхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппати? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайа̄ни пун̃н̃а̄ни каронто ито екатим̣се каппе сикхисса бхагавато ка̄ле девапутто хутва̄ ниббатто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо диббапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. са̄ пуппхапӯджа̄ сатта̄хам̣ пуппхаман̣д̣апа̄ка̄рена ат̣т̣ха̄си. деваманусса̄нам̣ маха̄сама̄гамо ахоси. со ¶ тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе иббхакуле ниббатти, тасса усабхоти на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто джетаванапат̣иггахан̣е саттхари ладдхаппаса̄до паббаджитва̄ катапуббакиччо аран̃н̃е паббатапа̄де вихарати. тена ча самайена па̄вусака̄ламегхе абхиппавут̣т̣хе паббатасикхаресу руккхагаччхалата̄йа гханапан̣н̣асан̣д̣ино хонти ¶ . атхекадивасам̣ тхеро лен̣ато никкхамитва̄ там̣ ванара̄ман̣еййакам̣ паббатара̄ман̣еййакан̃ча дисва̄ йонисоманасика̄равасена ‘‘имепи на̄ма руккха̄дайо ачетана̄ утусампаттийа̄ вад̣д̣хим̣ па̄пун̣анти, атха касма̄ на̄хам̣ утусаппа̄йам̣ лабхитва̄ гун̣ехи вад̣д̣хим̣ па̄пун̣исса̄мӣ’’ти чинтенто –
‘‘нага̄ нагаггесу сусам̣вирӯл̣ха̄, удаггамегхена навена ситта̄;
вивекака̄масса аран̃н̃асан̃н̃ино, джанети бхиййо усабхасса калйата’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха нага̄ти руккха̄, ‘‘на̄га̄’’ти кечи ваданти, на̄гаруккха̄ти аттхо. нагаггесӯти паббатасикхаресу. сусам̣вирӯл̣ха̄ти сут̣т̣ху самантато вирӯл̣хамӯла̄ хутва̄ парито упари ча саммадева сан̃джа̄таса̄кхаггапаллаваппаса̄кха̄ти ¶ аттхо. удаггамегхена навена ситта̄ти пат̣хамуппаннена ул̣а̄рена махата̄ па̄вусамегхена абхиппавут̣т̣ха̄. вивекака̄масса̄ти килесавивиттам̣ читтавивекам̣ иччхантасса, аран̃н̃ава̄сена та̄ва ка̄йавивеко ладдхо, ида̄ни упадхививека̄дхигамасса ниссайабхӯто читтавивеко ладдхабботи там̣ паттхайама̄насса, джа̄гарийам̣ ануйун̃джантасса̄ти аттхо, тена̄ха ‘‘аран̃н̃асан̃н̃ино’’ти. аран̃н̃ава̄со на̄ма саттха̄ра̄ ван̣н̣ито тхомито. со ча кхо йа̄вадева саматхавипассана̄бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄, тасма̄ са̄ майа̄ хаттхагата̄ ка̄табба̄ти евам̣ аран̃н̃агатасан̃н̃ино неккхаммасан̇каппабахуласса̄ти аттхо. джанетӣти уппа̄денти, путхутте ¶ хи идам̣ екавачанам̣. кечи пана ‘‘джанентӣ’’ти пат̣ханти. бхиййоти упарӯпари. усабхасса̄ти атта̄намева парам̣ вийа вадати. калйатанти калйабха̄вам̣ читтасса камман̃н̃атам̣ бха̄вана̄йогйатам̣. сва̄йаматтхо хет̣т̣ха̄ вуттойева. евам̣ тхеро имам̣ га̄тхам̣ вадантойева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.25-29) –
‘‘девапутто ¶ ахам̣ санто, пӯджайим̣ сикхина̄йакам̣;
манда̄равена пуппхена, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘сатта̄хам̣ чхаданам̣ а̄си, диббам̣ ма̄лам̣ татха̄гате;
саббе джана̄ сама̄гантва̄, намассим̣су татха̄гатам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито ча дасаме каппе, ра̄джа̄хосим̣ джутиндхаро;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахосӣти.
усабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
ека̄дасамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. два̄дасамавагго
1. джентаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
дуппаббаджджам̣ ¶ ве дурадхива̄са̄ геха̄ти а̄йасмато джентаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле девапутто хутва̄ ниббатти. со екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасанначитто ким̣кира̄тапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто ¶ имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе джентага̄ме екасса ман̣д̣аликара̄джасса путто хутва̄ ниббатти, джентотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто дахарака̄лейева хетусампаттийа̄ чодийама̄но паббаджджа̄ниннама̄насо хутва̄ пуна чинтеси – ‘‘паббаджджа̄ на̄ма дуккара̄, гхара̄пи дура̄ва̄са̄, дхаммо ча гамбхӣро, бхога̄ ча дурадхигама̄, ким̣ ну кхо каттабба’’нти евам̣ пана чинта̄бахуло хутва̄ вичаранто екадивасам̣ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сун̣и. сутака̄лато пат̣т̣ха̄йа паббаджджа̄бхирато хутва̄ саттху сантике паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ сукха̄йа пат̣ипада̄йа кхиппа̄бхин̃н̃а̄йа арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.21-24) –
‘‘девапутто ахам̣ санто, пӯджайим̣ сикхина̄йакам̣;
какка̄рупуппхам̣ паггайха, буддхасса абхиропайим̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито ча наваме каппе, ра̄джа̄ саттуттамо ахум̣;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккханто, ‘‘асаккхим̣ вата̄хам̣ а̄дито майхам̣ уппаннавитаккам̣ чхиндиту’’нти соманассаджа̄то ¶ витаккасса уппанна̄ка̄рам̣ тасса ча саммадева чхиннатам̣ дассенто –
‘‘дуппаббаджджам̣ ¶ ве дурадхива̄са̄ геха̄, дхаммо гамбхӣро дурадхигама̄ бхога̄;
киччха̄ вутти но итарӣтаренева, йуттам̣ чинтетум̣ сататаманиччата’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха дуппаббаджджанти аппам̣ ва̄ махантам̣ ва̄ бхогаккхандхан̃чева н̃а̄типариват̣т̣ан̃ча паха̄йа имасмим̣ са̄сане урам̣ датва̄ паббаджанасса дуккаратта̄ дуккхам̣ паббаджанам̣, дуккара̄ паббаджджа̄ти дуппаббаджджам̣. вети нипа̄таматтам̣, дал̣хаттхо ва̄ ‘‘паббаджджа̄ дуккха̄’’ти ¶ . гехан̃че а̄васеййам̣, дурадхива̄са̄ геха̄, йасма̄ гехам̣ адхивасантена ран̃н̃а̄ ра̄джакиччам̣, иссарена иссаракиччам̣, гахапатина̄ гахапатикиччам̣ каттаббам̣ хоти, париджано чева саман̣абра̄хман̣а̄ ча сан̇гахетабба̄, тасмим̣ тасмин̃ча каттаббе карийама̄непи гхара̄ва̄со чхиддагхат̣о вийа маха̄самуддо вийа ча дуппӯро, тасма̄ геха̄ на̄мете адхиваситум̣ а̄васитум̣ дуккха̄ дуккара̄ти катва̄ дурадхива̄са̄ дура̄ва̄са̄ти. паббаджджан̃че анутит̣т̣хеййам̣ дхаммо гамбхӣро, йадаттха̄ паббаджджа̄, со паббаджитена адхигантаббо пат̣иведхасаддхаммо гамбхӣро, гамбхӣран̃а̄н̣агочаратта̄ дуддасо, дуппат̣ивиджджхо дхаммасса гамбхӣрабха̄вена дуппат̣ивиджджхатта̄. гехан̃че а̄васеййам̣, дурадхигама̄ бхога̄ йехи вина̄ на сакка̄ гехам̣ а̄васитум̣, те бхога̄ дуккхена касирена адхигантаббата̄йа дурадхигама̄. евам̣ санте гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа паббаджджам̣йева анутит̣т̣хеййам̣, евампи киччха̄ вутти но итарӣтарена идха имасмим̣ буддхаса̄сане итарӣтарена йатха̄ладдхена паччайена амха̄кам̣ вутти джӣвика̄ киччха̄ дуккха̄, гхара̄ва̄са̄нам̣ дурадхива̄сата̄йа бхога̄нан̃ча дурадхигамата̄йа гехе итарӣтарена паччайена йа̄петаббата̄йа киччха̄ касира̄ вутти амха̄кам̣, таттха ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣти? йуттам̣ чинтетум̣ сататаманиччатам̣ сакалам̣ дивасам̣ пуббаратта̄парараттан̃ча тебхӯмакадхаммаджа̄там̣ аниччатанти, тато уппа̄давайавантато а̄диантавантато ¶ та̄вака̄ликато ча на ниччанти ‘‘аничча’’нти чинтетум̣ випасситум̣ йуттам̣. аничча̄нупассана̄йа сиддха̄йа итара̄нупассана̄ сукхенева сиджджхантӣти аничча̄нупассана̄ва еттха вутта̄, аниччасса дуккха̄наттата̄нам̣ абйабхичаран̣ато са̄саникасса сукхаггахан̣ато ча. тена̄ха – ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккхам̣, йам̣ дуккхам̣ таданатта̄’’ти (сам̣. ни. 3.15), ‘‘йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхаммам̣’’ (маха̄ва. 16; дӣ. ни. 2.371; сам̣. ни. 5.1081), ‘‘вайадхамма̄ сан̇кха̄ра̄’’ти (дӣ. ни. 2.218) ча тадамина̄ евам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣ипаккхавасена апара̄парам̣ уппанне витакке ниггахетва̄ аниччата̄мукхена випассанам̣ а̄рабхитва̄ ида̄ни катакиччо джа̄тоти дассети. тена вуттам̣ ‘‘аттано пат̣ипатти’’нтиа̄ди. идамева тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
джентаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. ваччхаготтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
тевиджджохам̣ ¶ ¶ маха̄джха̄йӣти а̄йасмато ваччхаготтаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалабӣджам̣ ропенто випассисса бхагавато ка̄ле бандхуматӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ ран̃н̃а̄ на̄гарехи ча саддхим̣ буддхапӯджам̣ катва̄ тато парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, тасса ваччхаготтата̄йа ваччхаготтотвева саман̃н̃а̄ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патва̄ бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ гато вимуттим̣ гавесанто таттха са̄рам̣ адисва̄ парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ вичаранто саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхитва̄ тасмим̣ виссаджджите пасаннама̄насо саттху сантике паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.15-20) –
‘‘удентам̣ ¶ сатарам̣сим̣ва, пӣтарам̣сим̣ва бха̄н̣умам̣;
паннарасе йатха̄ чандам̣, ниййантам̣ локана̄йакам̣.
‘‘ат̣т̣хасат̣т̣хисахасса̄ни, саббе кхӣн̣а̄сава̄ ахум̣;
парива̄рим̣су самбуддхам̣, двипадиндам̣ нара̄сабхам̣.
‘‘саммаджджитва̄на там̣ вӣтхим̣, ниййанте локана̄йаке;
усса̄песим̣ дхаджам̣ таттха, виппасаннена четаса̄.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ дхаджам̣ абхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дхаджада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘ито чатуттхаке каппе, ра̄джа̄хосим̣ махаббало;
сабба̄ка̄рена сампанно, судхаджо ити виссуто.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ соманассаджа̄то уда̄навасена –
‘‘тевиджджохам̣ ¶ маха̄джха̄йӣ, четосаматхаковидо;
садаттхо ме ануппатто, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ¶ тевиджджоханти йадипи мам̣ пуббе тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рам̣ гататта̄ ‘‘бра̄хман̣о тевиджджо’’ти сан̃джа̄нанти, там̣ пана саман̃н̃а̄маттам̣ ведесу виджджа̄киччасса абха̄вато. ида̄ни пана пуббенива̄сан̃а̄н̣а̄дӣнам̣ тиссаннам̣ виджджа̄нам̣ адхигататта̄ параматтхато тевиджджо ахам̣, махантасса анавасесасса самудайапаккхийасса килесаган̣асса джха̄панато, махантена маггапхаладжха̄нена махантасса ул̣а̄расса пан̣ӣтасса нибба̄насса джха̄йанато ча маха̄джха̄йӣ. четосаматхаковидоти читтасан̇кхобхакара̄нам̣ сам̣килесадхамма̄нам̣ вӯпасаманена четасо сама̄дахане кусало. етена тевиджджабха̄васса ка̄ран̣ама̄ха. сама̄дхикосалласахитена хи а̄саваккхайена тевиджджата̄, на кевалена. садаттхоти сакаттхо ка-ка̄расса̄йам̣ да-ка̄ро като ‘‘ануппаттасадаттхо’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.9; а. ни. 3.38) вийа. ‘‘садаттхо’’ти ча арахаттам̣ ведитаббам̣. тан̃хи аттапат̣ибандхат̣т̣хена атта̄нам̣ авиджаханат̣т̣хена аттано параматтхат̣т̣хена аттано аттхатта̄ ‘‘сакаттхо’’ти вуччати. сва̄йам̣ садаттхо ме майа̄ ануппатто адхигато. етена йатха̄вуттам̣ маха̄джха̄йибха̄вам̣ сикха̄паттам̣ катва̄ дассети. сесам̣ вуттанайамева.
ваччхаготтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ванаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
аччходика̄ путхусила̄ти а̄йасмато ванаваччхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалабӣджам̣ ропенто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто парасса каммам̣ ¶ катва̄ джӣванто кассачи апара̄дхам̣ катва̄ маран̣абхайена таджджито пала̄йанто антара̄магге бодхируккхам̣ ¶ дисва̄ пасаннама̄насо тасса мӯлам̣ саммаджджитва̄ пин̣д̣ибандхехи асокапуппхехи пӯджам̣ катва̄ вандитва̄ бодхим̣ абхимукхо намассама̄но паллан̇кена нисинно ма̄ретум̣ а̄гате паччаттхике дисва̄ тесу читтам̣ акопетва̄ бодхим̣ ева а̄вадждженто сатапорисе папа̄те папати. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, ‘‘ваччхо’’тисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто бимбиса̄расама̄гаме пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.16.7-14) –
‘‘паракамма̄йане ¶ йутто, апара̄дхам̣ ака̄сахам̣;
ванантам̣ абхидха̄виссам̣, бхайаверасамаппито.
‘‘пуппхитам̣ па̄дапам̣ дисва̄, пин̣д̣ибандхам̣ суниммитам̣;
тамбапуппхам̣ гахетва̄на, бодхийам̣ окирим̣ ахам̣.
‘‘саммаджджитва̄на там̣ бодхим̣, па̄т̣алим̣ па̄дапуттамам̣;
паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄на, бодхимӯле упа̄висим̣.
‘‘гатамаггам̣ гавесанта̄, а̄гаччхум̣ мама сантикам̣;
те ча дисва̄нахам̣ таттха, а̄ваджджим̣ бодхимуттамам̣.
‘‘вандитва̄на ахам̣ бодхим̣, виппасаннена четаса̄;
анеката̄ле папатим̣, гиридугге бхайа̄наке.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бодхипӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘ито ча татийе каппе, ра̄джа̄ сусан̃н̃ато ахам̣;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вивека̄бхиратийа̄ ванейева васи, тена ванаваччхоти саман̃н̃а̄ удапа̄ди. атха када̄чи тхеро н̃а̄тиджана̄нуггахаттхам̣ ра̄джагахам̣ ¶ гато таттха н̃а̄такехи упат̣т̣хийама̄но катипа̄хам̣ васитва̄ гамана̄ка̄рам̣ сандассети. там̣ н̃а̄така̄, ‘‘бханте, амха̄кам̣ ануггахаттхам̣ дхуравиха̄ре васатха, майам̣ упат̣т̣хахисса̄ма̄’’ти йа̄чим̣су. тхеро тесам̣ паббатара̄ман̣еййакиттана̄падесена вивека̄бхиратим̣ ниведенто –
‘‘аччходика̄ путхусила̄, гонан̇гуламига̄йута̄;
амбусева̄ласан̃чханна̄, те села̄ рамайанти ма’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха аччходика̄ти аччхам̣ абахалам̣ сукхумам̣ удакам̣ етесӯти ‘‘аччходака̄’’ти ваттаббе лин̇гавипалла̄сена аччходика̄’’ти вуттам̣. етена тесам̣ удакасампаттим̣ дассети. путхусила̄ти путхула̄ виттхата̄ мудусукхасампхасса̄ сила̄ етесӯти путхусила̄. етена нисаджджанат̣т̣ха̄насампаттим̣ дассети. гуннам̣ вийа нан̇гулам̣ нан̇гут̣т̣хам̣ етесанти гонан̇гула̄, ка̄л̣амаккат̣а̄, ‘‘пакатимаккат̣а̄’’типи вадантийева ¶ . гонан̇гулехи ча пасада̄дикехи мигехи ча тахам̣ тахам̣ вичарантехи а̄йута̄ миссита̄ти гонан̇гуламига̄йута̄ ¶ . етена тесам̣ амануссӯпача̄рита̄йа аран̃н̃алаккхан̣ӯпетатам̣ дассети. амбусева̄ласан̃чханна̄ти пасаванато сататам̣ паггхарама̄насалилата̄йа тахам̣ тахам̣ удакасева̄ласан̃чха̄дита̄. те села̄ рамайанти манти йаттха̄хам̣ васа̄ми; те едиса̄ села̄ паббата̄ вивека̄бхиратийа̄ мам̣ рамайанти, тасма̄ таттхева̄хам̣ гаччха̄мӣти адхиппа̄йо. идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
ванаваччхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. адхимуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ка̄йадут̣т̣хуллагаруноти а̄йасмато адхимуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? со кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ гато ка̄месу а̄дӣнавам̣ ¶ дисва̄ гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃е вихаранто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ мануссӯпача̄рам̣ упагантва̄ саттха̄рам̣ бхиккхусан̇гхапаривутам̣ гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо аттано ва̄качӣрам̣ саттху па̄дамӯле паттхари. саттха̄ тасса аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ тасмим̣ ат̣т̣ха̄си. таттха т̣хитам̣ бхагавантам̣ ка̄л̣а̄нуса̄рена гандхена пӯджетва̄ ‘‘самуддхарасимам̣ лока’’нтиа̄дика̄хи дасахи га̄тха̄хи абхиттхави. там̣ саттха̄ ‘‘ана̄гате ито сатасахассакаппаматтхаке готамасса на̄ма самма̄самбуддхасса са̄сане паббаджитва̄ чхал̣абхин̃н̃о бхависсатӣ’’ти бйа̄каритва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ тато йа̄ва̄йам̣ буддхуппа̄до, та̄ва девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ адхимуттоти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патто бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ гантва̄ таттха са̄рам̣ апассанто паччхимабхавикатта̄ ниссаран̣ам̣ гавесанто джетаванапат̣иггахан̣е буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо саттху сантике паббаджитва̄ випассанам̣ ¶ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.40.304-332) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джалитам̣, дӣпаруккхам̣ва уджджалам̣;
осадхим̣ва вирочантам̣, виджджутам̣ гагане йатха̄.
‘‘асамбхӣтам̣ анутта̄сим̣, мигара̄джам̣ва кесарим̣;
н̃а̄н̣а̄локам̣ пака̄сентам̣, маддантам̣ титтхийе ган̣е.
‘‘уддхарантам̣ имам̣ локам̣, чхиндантам̣ саббасам̣сайам̣;
гаджджантам̣ мигара̄джам̣ва, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘джат̣а̄джинадхаро ¶ а̄сим̣, браха̄ уджу пата̄пава̄;
ва̄качӣрам̣ гахетва̄на, па̄дамӯле апаттхарим̣.
‘‘ка̄л̣а̄нуса̄рийам̣ гайхам̣, анулимпим̣ татха̄гатам̣;
самбуддхаманулимпетва̄, сантхавим̣ локана̄йакам̣.
‘‘самуддхарасимам̣ локам̣, огхатин̣н̣а маха̄муни;
н̃а̄н̣а̄локена джотеси, на̄ват̣ам̣ н̃а̄н̣амуттамам̣.
‘‘дхаммачаккам̣ ¶ паваттеси, маддасе паратиттхийе;
усабхо джитасан̇га̄мо, сампакампеси меданим̣.
‘‘маха̄самудде ӯмийо, велантамхи пабхиджджаре;
татхева тава н̃а̄н̣амхи, саббадит̣т̣хӣ пабхиджджаре.
‘‘сукхумаччхикаджа̄лена, сарамхи сампата̄ните;
антоджа̄лӣката̄ па̄н̣а̄, пӣл̣ита̄ хонти та̄ваде.
‘‘татхева титтхийа̄ локе, путхупа̄сан̣д̣аниссита̄;
антон̃а̄н̣аваре туйхам̣, париваттанти ма̄риса.
‘‘патит̣т̣ха̄ вуйхатам̣ огхе, тван̃хи на̄тхо абандхунам̣;
бхайат̣т̣ита̄нам̣ саран̣ам̣, муттиттхӣнам̣ пара̄йан̣ам̣.
‘‘екавӣро асадисо, метта̄карун̣асан̃чайо;
асамо сусамо санто, васӣ та̄дӣ джитан̃джайо.
‘‘дхӣро вигатасаммохо, анеджо акатхам̣катхӣ;
тусито вантадососи, ниммало сам̣йато сучи.
‘‘сан̇га̄тиго хатамадо, тевиджджо тибхавантаго;
сӣма̄тиго дхаммагару, гататтхо хитаваббхуто.
‘‘та̄рако твам̣ йатха̄ на̄ва̄, нидхӣвасса̄сака̄рако;
асамбхӣто йатха̄ сӣхо, гаджара̄джа̄ва даппито.
‘‘тхометва̄ дасага̄тха̄хи, падумуттарам̣ маха̄йасам̣;
вандитва̄ саттхуно па̄де, тун̣хӣ ат̣т̣ха̄сахам̣ тада̄.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
бхиккхусан̇гхе т̣хито саттха̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йо ме сӣлан̃ча н̃а̄н̣ан̃ча, саддхамман̃ча̄пи ван̣н̣айи;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘сат̣т̣хи каппасахасса̄ни, девалоке рамиссати;
ан̃н̃е девебхибхавитва̄, иссарам̣ ка̄райиссати.
‘‘со ¶ ¶ паччха̄ паббаджитва̄на, суккамӯлена чодито;
готамасса бхагавато, са̄сане паббаджиссати.
‘‘паббаджитва̄на ка̄йена, па̄пакаммам̣ виваджджийа;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘йатха̄пи мегхо тханайам̣, таппети меданим̣ имам̣;
татхева твам̣ маха̄вӣра, дхаммена таппайӣ мамам̣.
‘‘сӣлам̣ пан̃н̃ан̃ча дхамман̃ча, тхавитва̄ локана̄йакам̣;
паттомхи парамам̣ сантим̣, нибба̄нам̣ падамаччутам̣.
‘‘ахо нӯна са бхагава̄, чирам̣ тит̣т̣хеййа чаккхума̄;
ан̃н̃а̄тан̃ча виджа̄неййум̣, пхусеййум̣ аматам̣ падам̣.
‘‘айам̣ ме паччхима̄ джа̄ти, бхава̄ саббе самӯхата̄;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ буддхамабхитхомайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, киттана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттана̄ саха васанте ка̄йадал̣хибахуле бхиккхӯ оваданто –
‘‘ка̄йадут̣т̣хуллагаруно, хиййама̄намхи джӣвите;
сарӣрасукхагиддхасса, куто саман̣аса̄дхута̄’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ка̄йадут̣т̣хуллагаруноти дут̣т̣хуллам̣ асубхайогйата̄, ка̄йасса дут̣т̣хуллам̣ ка̄йадут̣т̣хуллам̣, ка̄йадут̣т̣хуллам̣ гару самбха̄витам̣ йасса со ка̄йадут̣т̣хуллагару, аниссаран̣аппан̃н̃о хутва̄ ка̄йапосанаппасуто ка̄йадал̣хибахулоти аттхо, тасса ка̄йадут̣т̣хуллагаруно. хиййама̄намхи джӣвитети куннадӣнам̣ удакам̣ вийа джӣвитасан̇кха̄ре лахусо кхӣйама̄не. сарӣрасукхагиддхасса̄ти пан̣ӣта̄ха̄ра̄дӣхи аттано ка̄йасса сукхена гедхам̣ а̄паннасса ¶ . куто саман̣аса̄дхута̄ти еварӯпасса пуггаласса саман̣абха̄вена са̄дхута̄ сусаман̣ата̄ куто кена ка̄ран̣ена сийа̄, екам̣сато пана ка̄йе джӣвите ча нирапеккхасса итарӣтарасантосена сантут̣т̣хасса а̄раддхавӣрийассева саман̣аса̄дхута̄ти адхиппа̄йо.
адхимуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. маха̄на̄маттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
еса̄вахиййасе ¶ паббатена̄ти а̄йасмато маха̄на̄маттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ гато гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа ан̃н̃атара̄йа надийа̄ тӣре ассамам̣ ка̄ретва̄ самбахуле бра̄хман̣е манте ва̄ченто вихарати. атхекадивасам̣ бхагава̄ там̣ анугган̣хитум̣ тасса асамападам̣ упагаччхи. со бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто а̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ ада̄си ¶ . нисинне бхагавати сумадхурам̣ мадхум̣ упана̄меси. там̣ бхагава̄ парибхун̃джитва̄ хет̣т̣ха̄ адхимуттаттхераваттхумхи вуттанайена ана̄гатам̣ бйа̄каритва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ маха̄на̄моти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патто бхагавато сантикам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ неса̄даке на̄ма паббате вихаранто килесапарийут̣т̣ха̄нам̣ виккхамбхетум̣ асакконто ‘‘ким̣ ме имина̄ сам̣килит̣т̣хачиттасса джӣвитена̄’’ти аттабха̄вам̣ ниббинданто уччам̣ паббатасикхарам̣ абхирухитва̄ ‘‘ито па̄тетва̄ там̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти атта̄нам̣ парам̣ вийа ниддисанто –
‘‘еса̄вахиййасе паббатена, бахукут̣аджасаллакикена;
неса̄дакена гирина̄, йасассина̄ париччхадена̄’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха ¶ еса̄вахиййасети есо твам̣ маха̄на̄ма авахиййасе париха̄йаси. паббатена̄ти нива̄сат̣т̣ха̄набхӯтена имина̄ паббатена. бахукут̣аджасаллакикена̄ти бахӯхи кут̣аджехи индаса̄ларуккхехи саллакӣхи индаса̄ларуккхехи ва̄ саманна̄гатена. неса̄дакена̄ти евам̣на̄макена. гирина̄ти селена. село хи сандхисан̇кха̄техи паббехи т̣хитатта̄ ‘‘паббато’’ти, пасавана̄дивасена джаласса, са̄рабхӯта̄нам̣ бхесаджджа̄диваттхӯнан̃ча гиран̣ато ‘‘гирӣ’’ти вуччати. тадубхайаттхасамбхавато панеттха ‘‘паббатена̄’’ти ватва̄ ‘‘гирина̄’’ти ча вуттам̣. йасассина̄ти саббагун̣ехи виссутена пака̄сена. париччхадена̄ти на̄на̄видхаруккхагаччхалата̄хи самантато чханнена, васанат̣т̣ха̄ната̄йа ва̄ туйхам̣ париччхадабхӯтена. айан̃хеттха адхиппа̄йо – маха̄на̄ма, йади каммат̣т̣ха̄нам̣ виссаджджетва̄ витаккабахуло хоси, евам̣ твам̣ имина̄ чха̄йӯдакасампаннена саппа̄йена ¶ нива̄санат̣т̣ха̄набхӯтена неса̄дакагирина̄ париха̄йаси, ида̄нихам̣ там̣ ито па̄тетва̄ ма̄ресса̄ми, тасма̄ на лаббха̄ витаккавасикена бхавитунти. евам̣ тхеро ¶ атта̄нам̣ сантаджджентойева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.40.333-352) –
‘‘синдхуйа̄ надийа̄ тӣре, сукато ассамо мама;
таттха ва̄чемахам̣ сиссе, итиха̄сам̣ салаккхан̣ам̣.
‘‘дхаммака̄ма̄ винӣта̄ те, сотука̄ма̄ суса̄санам̣;
чхал̣ан̇ге па̄рамиппатта̄, синдхукӯле васанти те.
‘‘уппа̄тагамане чева, лаккхан̣есу ча ковида̄;
уттаматтхам̣ гавесанта̄, васанти випине тада̄.
‘‘сумедхо на̄ма самбуддхо, локе уппаджджи та̄ваде;
амха̄кам̣ анукампанто, упа̄гаччхи вина̄йако.
‘‘упа̄гатам̣ маха̄вӣрам̣, сумедхам̣ локана̄йакам̣;
тин̣асантха̄ракам̣ катва̄, локаджет̣т̣хассада̄сахам̣.
‘‘випина̄то мадхум̣ гайха, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
самбуддхо парибхун̃джитва̄, идам̣ вачанамабрави.
‘‘йо ¶ там̣ ада̄си мадхум̣ ме, пасанно сехи па̄н̣ибхи;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘имина̄ мадхуда̄нена, тин̣асантха̄ракена ча;
тим̣са каппасахасса̄ни, девалоке рамиссати.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘девалока̄ идха̄гантва̄, ма̄тукуччхим̣ упа̄гате;
мадхувассам̣ павасситтха, чха̄дайам̣ мадхуна̄ махим̣.
‘‘майи никкхантаматтамхи, куччхийа̄ ча судуттара̄;
татра̄пи мадхувассам̣ ме, вассате ниччака̄ликам̣.
‘‘ага̄ра̄ абхиниккхамма, паббаджим̣ анага̄рийам̣;
ла̄бхӣ аннасса па̄насса, мадхуда̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘саббака̄масамиддхохам̣, бхавитва̄ девама̄нусе;
тенева мадхуда̄нена, паттомхи а̄саваккхайам̣.
‘‘вут̣т̣хамхи ¶ деве чатуран̇гуле тин̣е, сампуппхите дхаран̣ӣрухе сан̃чханне;
сун̃н̃е гхаре ман̣д̣апаруккхамӯлаке, васа̄ми ниччам̣ сукхито ана̄саво.
‘‘маджджхе маханте хӣне ча, бхаве саббе атиккамим̣;
аджджа ме а̄сава̄ кхӣн̣а̄, наттхи да̄ни пунаббхаво.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, мадхуда̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
айамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ага̄тха̄ ахосӣти.
маха̄на̄маттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. па̄ра̄парийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
чхапхасса̄йатане ¶ хитва̄ти а̄йасмато па̄ра̄парийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто пийадассисса бхагавато ка̄ле неса̄дайонийам̣ ниббаттитва̄ тасса вин̃н̃утам̣ паттасса вичаран̣ат̣т̣ха̄не ан̃н̃атарасмим̣ ванасан̣д̣е пийадассӣ бхагава̄ там̣ анугган̣хитум̣ ниродхасама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ нисӣди. со ча миге парийесанто там̣ т̣ха̄нам̣ гато саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо бхагавантам̣ анто катва̄ катам̣ са̄кха̄ман̣д̣апам̣ падумапуппхехи кӯт̣а̄га̄ра̄ка̄рена сан̃чха̄детва̄ ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣веденто сатта̄хам̣ намассама̄но ат̣т̣ха̄си. дивасе дивасе ча мила̄тамила̄та̄ни апанетва̄ абхинавехи чха̄деси. саттха̄ сатта̄хасса аччайена ниродхато вут̣т̣хахитва̄ бхиккхусан̇гхам̣ ануссари. та̄вадева асӣтисахассаматта̄ бхиккхӯ саттха̄рам̣ парива̄ресум̣. ‘‘мадхурадхаммакатхам̣ сун̣исса̄ма̄’’ти девата̄ саннипатим̣су, маха̄ сама̄гамо ахоси. саттха̄ анумоданам̣ каронто тасса девамануссесу бха̄виним̣ сампаттим̣ имасмим̣ буддхуппа̄де са̄вакабодхин̃ча бйа̄каритва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ хутва̄ ¶ пара̄параготтата̄йа па̄ра̄парийоти ладдхасаман̃н̃о бахӯ бра̄хман̣е манте ва̄ченто саттху ра̄джагахагамане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.40.353-385) –
‘‘пийадассӣ ¶ на̄ма бхагава̄, сайамбхӯ локана̄йако;
вивекака̄мо самбуддхо, сама̄дхикусало муни.
‘‘ванасан̣д̣ам̣ самоггайха, пийадассӣ маха̄муни;
пам̣сукӯлам̣ паттхаритва̄, нисӣди пурисуттамо.
‘‘мигалуддо пуре а̄сим̣, аран̃н̃е ка̄нане ахам̣;
пасадам̣ мигамесанто, а̄хин̣д̣а̄ми ахам̣ тада̄.
‘‘таттхаддаса̄сим̣ ¶ самбуддхам̣, огхатин̣н̣амана̄савам̣;
пуппхитам̣ са̄лара̄джам̣ва, сатарам̣сим̣ва уггатам̣.
‘‘дисва̄нахам̣ девадевам̣, пийадассим̣ маха̄йасам̣;
джа̄тассарам̣ самоггайха, падумам̣ а̄харим̣ тада̄.
‘‘а̄харитва̄на падумам̣, сатапаттам̣ манорамам̣;
кӯт̣а̄га̄рам̣ каритва̄на, чха̄дайим̣ падуменахам̣.
‘‘анукампако ка̄рун̣ико, пийадассӣ маха̄муни;
саттараттиндивам̣ буддхо, кӯт̣а̄га̄ре васӣ джино.
‘‘пура̄н̣ам̣ чхад̣д̣айитва̄на, навена чха̄дайим̣ ахам̣;
ан̃джалим̣ паггахетва̄на, ат̣т̣ха̄сим̣ та̄ваде ахам̣.
‘‘вут̣т̣хахитва̄ сама̄дхимха̄, пийадассӣ маха̄муни;
дисам̣ анувилокенто, нисӣди локана̄йако.
‘‘тада̄ судассано на̄ма, упат̣т̣ха̄ко махиддхико;
читтаман̃н̃а̄йа буддхасса, пийадассисса саттхуно.
‘‘асӣтийа̄ сахассехи, бхиккхӯхи парива̄рито;
вананте сукхама̄сӣнам̣, упеси локана̄йакам̣.
‘‘йа̄вата̄ ванасан̣д̣амхи, адхиваттха̄ ча девата̄;
буддхасса читтаман̃н̃а̄йа, саббе саннипатум̣ тада̄.
‘‘сама̄гатесу йаккхесу, кумбхан̣д̣е сахараккхасе;
бхиккхусан̇гхе ча сампатте, га̄тха̄ пабйа̄харӣ джино.
‘‘тхомам̣ сатта̄хам̣ пӯджеси, а̄ва̄сан̃ча ака̄си ме;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘судуддасам̣ сунипун̣ам̣, гамбхӣрам̣ суппака̄ситам̣;
н̃а̄н̣ена киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘чатуддаса̄ни каппа̄ни, девараджджам̣ кариссати;
кӯт̣а̄га̄рам̣ махантасса, падмапуппхехи чха̄дитам̣.
‘‘а̄ка̄се ¶ ¶ дха̄райиссати, пуппхакаммассидам̣ пхалам̣;
чатуббӣсе каппасате, вокин̣н̣ам̣ сам̣сариссати.
‘‘таттха пуппхамайам̣ бйамхам̣, а̄ка̄се дха̄райиссати;
йатха̄ падумапаттамхи, тойам̣ на упалимпати.
‘‘татхевӣмасса н̃а̄н̣амхи, килеса̄ нопалимпаре;
манаса̄ виниват̣т̣етва̄, пан̃ча нӣваран̣е айам̣.
‘‘читтам̣ джанетва̄ неккхамме, ага̄ра̄ паббаджиссати;
тато пуппхамайе бйамхе, дха̄ренте никкхамиссати.
‘‘руккхамӯле васантасса, нипакасса сатӣмато;
таттха пуппхамайам̣ бйамхам̣, маттхаке дха̄райиссати.
‘‘чӣварам̣ пин̣д̣апа̄тан̃ча, паччайам̣ сайана̄санам̣;
датва̄на бхиккхусан̇гхасса, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘кӯт̣а̄га̄рена чарата̄, паббаджджам̣ абхиниккхамим̣;
руккхамӯле васантампи, кӯт̣а̄га̄рам̣ дхарӣйати.
‘‘чӣваре пин̣д̣апа̄те ча, четана̄ ме на виджджати;
пун̃н̃акаммена сам̣йутто, лабха̄ми паринит̣т̣хитам̣.
‘‘ган̣ана̄то асан̇кхеййа̄, каппакот̣ӣ бахӯ мама;
риттака̄ те атикканта̄, памутта̄ локана̄йака̄.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, пийадассӣ вина̄йако;
тамахам̣ пайирупа̄ситва̄, имам̣ йоним̣ упа̄гато.
‘‘идха пасса̄ми самбуддхам̣, аномам̣ на̄ма чаккхумам̣;
тамахам̣ упагантва̄на, паббаджим̣ анага̄рийам̣.
‘‘дуккхассантакаро буддхо, маггам̣ ме десайӣ джино;
тасса дхаммам̣ сун̣итва̄на, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘тосайитва̄на самбуддхам̣, готамам̣ сакйапун̇гавам̣;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘ат̣т̣ха̄расе ¶ каппасате, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ сан̃джа̄тасоманассо уда̄навасена –
‘‘чхапхасса̄йатане ¶ хитва̄, гуттадва̄ро сусам̣вуто;
агхамӯлам̣ вамитва̄на, патто ме а̄саваккхайо’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха чхапхасса̄йатане хитва̄ти чаккхусампхасса̄дӣнам̣ чханнам̣ сампхасса̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄ната̄йа ‘‘пхасса̄йатана̄нӣ’’ти ладдхана̄ма̄ни чаккха̄дӣни чха аджджхаттика̄йатана̄ни таппат̣ибаддхасам̣килесаппаха̄навасена паха̄йа. гуттадва̄ро сусам̣вутоти тато ева чаккхудва̄ра̄дӣнам̣ гуттатта̄, таттха паваттанака̄нам̣ абхиджджха̄дӣнам̣ па̄падхамма̄нам̣ павесананива̄ран̣ена сатикава̄т̣ена сут̣т̣у пихитатта̄ гуттадва̄ро сусам̣вуто. атха ва̄ маначчхат̣т̣ха̄нам̣ чханнам̣ два̄ра̄нам̣ вуттанайена раккхитатта̄ гуттадва̄ро, ка̄йа̄дӣхи сут̣т̣ху сан̃н̃ататта̄ сусам̣вутоти еваметтха аттхо ведитаббо. агхамӯлам̣ вамитва̄на̄ти агхасса ват̣т̣адуккхасса мӯлабхӯтам̣ авиджджа̄бхаватан̣ха̄сан̇кха̄там̣ досам̣, саббам̣ ва̄ килесадосам̣ арийамаггасан̇кха̄таваманайогапа̄нена уггиритва̄ санта̄нато бахи катва̄, бахикаран̣ахету ва̄. патто ме а̄саваккхайоти ка̄ма̄сава̄дайо а̄сава̄ еттха кхӣйанти, тесам̣ ва̄ кхайена паттабботи а̄саваккхайо, нибба̄нам̣ арахаттан̃ча. со а̄саваккхайо патто адхигатоти уда̄навасена ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
па̄ра̄парийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. йасаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сувилитто ¶ ¶ сувасаноти а̄йасмато йасаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайа̄ни пун̃н̃а̄ни упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле маха̄нубха̄во на̄гара̄джа̄ хутва̄ буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ аттано бхаванам̣ нетва̄ маха̄да̄нам̣ паваттеси. бхагавантам̣ махаггхена тичӣварена аччха̄деси, екамекан̃ча бхиккхум̣ махаггхенева паччекадуссайугена саббена саман̣апариккха̄рена аччха̄деси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле сет̣т̣хипутто хутва̄ маха̄бодхиман̣д̣ам̣ саттахи ратанехи пӯджеси. кассапасса бхагавато ка̄ле са̄сане паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ ака̄си. евам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле ба̄ра̄н̣асийам̣ маха̄вибхавасса сет̣т̣хино путто хутва̄ ниббатти, йасо на̄ма на̄мена парамасукхума̄ло. ‘‘тасса тайо па̄са̄да̄’’ти саббам̣ кхандхаке (маха̄ва. 25) а̄гатанайена ведитаббам̣.
со ¶ пуббахетуна̄ чодийама̄но раттибха̄ге нидда̄бхибхӯтасса париджанасса виппака̄рам̣ дисва̄ сан̃джа̄тасам̣вего суван̣н̣апа̄дука̄рӯл̣хова гехато ниггато девата̄виват̣ена нагарадва̄рена никкхамитва̄ исипатанасамӣпам̣ гато ‘‘упаддутам̣ вата, бхо, упассат̣т̣хам̣ вата, бхо’’ти а̄ха. тена самайена бхагавата̄ исипатане вихарантена тассева анугган̣ханаттхам̣ аббхока̄се чан̇камантена ‘‘ехи, йаса, идам̣ анупаддутам̣, идам̣ анупассат̣т̣ха’’нти вутто, ‘‘анупаддутам̣ анупассат̣т̣хам̣ кира аттхӣ’’ти соманассаджа̄то суван̣н̣апа̄дука̄ оруйха бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ екамантам̣ нисинно саттха̄ра̄ анупуббикатхам̣ катхетва̄ саччадесана̄йа ката̄йа саччапарийоса̄не сота̄панно хутва̄ гавесанаттхам̣ а̄гатасса питу бхагавата̄ саччадесана̄йа карийама̄на̄йа арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.40.456-483) –
‘‘маха̄самуддам̣ оггайха, бхаванам̣ ме суниммитам̣;
суниммита̄ поккхаран̣ӣ, чаккава̄капакӯджита̄.
‘‘манда̄лакехи ¶ сан̃чханна̄, падумуппалакехи ча;
надӣ ча сандате таттха, супатиттха̄ манорама̄.
‘‘маччхакаччхапасан̃чханна̄, на̄на̄диджасамоттхата̄;
майӯракон̃ча̄бхируда̄, кокила̄дӣхи ваггухи.
‘‘па̄ревата̄ равихам̣са̄ ча, чаккава̄ка̄ надӣчара̄;
диндибха̄ са̄л̣ика̄ четтха, паммака̄ джӣваджӣвака̄.
‘‘хам̣са̄ кон̃ча̄пи надита̄, косийа̄ пин̇гала̄ бахӯ;
саттаратанасампанна̄, ман̣имуттикава̄лука̄.
‘‘саббасон̣н̣амайа̄ руккха̄, на̄на̄гандхасамерита̄;
уджджотенти дива̄раттим̣, бхаванам̣ саббака̄ликам̣.
‘‘сат̣т̣хитӯрийасахасса̄ни, са̄йам̣ па̄то паваджджаре;
сол̣аситтхисахасса̄ни, парива̄ренти мам̣ сада̄.
‘‘абхиниккхамма бхавана̄, сумедхам̣ локана̄йакам̣;
пасанначитто сумано, вандайим̣ там̣ маха̄йасам̣.
‘‘самбуддхам̣ абхива̄детва̄, сасан̇гхам̣ там̣ нимантайим̣;
адхива̄сеси со дхӣро, сумедхо локана̄йако.
‘‘мама дхаммакатхам̣ катва̄, уййоджеси маха̄муни;
самбуддхам̣ абхива̄детва̄, бхаванам̣ ме упа̄гамим̣.
‘‘а̄мантайим̣ париджанам̣, саббе саннипата̄тха во;
пуббан̣хасамайам̣ буддхо, бхаванам̣ а̄гамиссати.
‘‘ла̄бха̄ ¶ амхам̣ суладдхам̣ но, йе васа̄ма тавантике;
майампи буддхасет̣т̣хасса, пӯджам̣ касса̄ма саттхуно.
‘‘аннам̣ па̄нам̣ пат̣т̣хапетва̄, ка̄лам̣ а̄рочайим̣ ахам̣;
васӣсатасахассехи, упеси локана̄йако.
‘‘пан̃чан̇гикехи тӯрийехи, паччуггаманамака̄сахам̣;
саббасон̣н̣амайе пӣт̣хе, нисӣди пурисуттамо.
‘‘упариччхаданам̣ ¶ а̄си, саббасон̣н̣амайам̣ тада̄;
бӣджанийо пава̄йанти, бхиккхусан̇гхасса антаре.
‘‘пахӯтенаннапа̄нена, бхиккхусан̇гхаматаппайим̣;
паччекадуссайугал̣е, бхиккхусан̇гхассада̄сахам̣.
‘‘йам̣ ваданти сумедхоти, лока̄хутипат̣иггахам̣;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йо ме аннена па̄нена, саббе име ча таппайим̣;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, девалоке рамиссати;
сахассаккхаттум̣ ра̄джа̄ ча, чаккаваттӣ бхависсати.
‘‘упападжджати йам̣ йоним̣, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
саббада̄ саббасован̣н̣ам̣, чхаданам̣ дха̄райиссати.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, сӣхана̄дам̣ надиссати;
читаке чхаттам̣ дха̄ренти, хет̣т̣ха̄ чхаттамхи д̣айхатха.
‘‘са̄ман̃н̃ам̣ ме ануппаттам̣, килеса̄ джха̄пита̄ майа̄;
ман̣д̣апе руккхамӯле ва̄, санта̄по ме на виджджати.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, саббада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атха ¶ ¶ бхагава̄ а̄йасмантам̣ йасам̣ даккхин̣ам̣ ба̄хум̣ паса̄ретва̄ ‘‘ехи бхиккхӯ’’ти а̄ха. вачанасаманантарамева дван̇гуламаттакесамассу ат̣т̣хапариккха̄радхаро вассасат̣т̣хикаттхеро ¶ вийа ахоси. со аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ уда̄ненто ехибхиккхубха̄ваппаттито пурима̄ваттхавасена –
‘‘сувилитто сувасано, сабба̄бхаран̣абхӯсито;
тиссо виджджа̄ аджджхагамим̣, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха сувилиттоти сундарена кун̇кумачандана̄нулепанена вилиттагатто. сувасаноти сут̣т̣ху махаггхака̄сикаваттхавасано. сабба̄бхаран̣абхӯситоти сӣсӯпага̄дӣхи саббехи а̄бхаран̣ехи алан̇като. аджджхагаминти адхигаччхим̣. сесам̣ вуттанайамева.
йасаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. кимилаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
абхисаттова нипататӣти а̄йасмато кимилаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто какусандхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто париниббуте саттхари тасса дха̄туйо уддисса сал̣алама̄ла̄хи ман̣д̣апа̄ка̄рена пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена та̄ватим̣се ниббаттитва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхунагаре са̄кийара̄джакуле ниббатти, кимилотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто бхогасампаттийа̄ сампанно вихарати. тасса н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ дисва̄ сам̣вегаджананаттхам̣ анупийа̄йам̣ вихаранто саттха̄ пат̣хамайоббане т̣хитам̣ дассанӣйам̣ иттхирӯпам̣ абхинимминитва̄ пурато дассетва̄ пуна ануккамена йатха̄ джара̄рогавипаттӣхи абхибхӯта̄ диссати, татха̄ ака̄си. там̣ дисва̄ кимилакума̄ро ативийа сам̣вегам̣ пака̄сенто –
‘‘абхисаттова ¶ нипатати вайо, рӯпам̣ ан̃н̃амива татхева сантам̣;
тассева ¶ сато авиппавасато, ан̃н̃ассева сара̄ми атта̄на’’нти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха абхисаттова̄ти ‘‘твам̣ сӣгхам̣ гаччха ма̄ тит̣т̣ха̄’’ти девехи анусит̣т̣хо а̄н̣атто вийа. ‘‘абхисат̣т̣хо ¶ ва̄’’типи па̄т̣хо, ‘‘твам̣ лахум̣ гаччха̄’’ти кеначи абхила̄са̄пито вийа̄ти аттхо. нипататӣти атипатати абхидха̄вати на тит̣т̣хати, кхан̣е кхан̣е кхайавайам̣ па̄пун̣а̄тӣти аттхо. вайоти ба̄лйайоббана̄дико сарӣрасса аваттха̄висесо. идха панасса йоббан̃н̃ам̣ адхиппетам̣, там̣ хисса абхипатантам̣ кхӣйантам̣ хутва̄ упат̣т̣хитам̣. рӯпанти рӯпасампада̄ти вадати. рӯпанти пана сарӣрам̣ ‘‘ат̣т̣хин̃ча пат̣ичча нха̄рун̃ча пат̣ичча мам̣сан̃ча пат̣ичча а̄ка̄со парива̄рито рӯпам̣твева сан̇кхам̣ гаччхатӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.306) вийа. ан̃н̃амива татхева сантанти идам̣ рӯпам̣ йа̄дисам̣, сайам̣ татхева тенева̄ка̄рена сантам̣ виджджама̄нам̣ ан̃н̃ам̣ вийа майхам̣ упат̣т̣ха̄тӣти адхиппа̄йо. ‘‘тадева санта’’нти ча кечи пат̣ханти. тассева сатоти тассева ме анан̃н̃асса сато сама̄насса. авиппавасатоти на виппавасантасса, чиравиппава̄сена хи сато анан̃н̃ампи ан̃н̃ам̣ вийа упат̣т̣ха̄ти идампи идха наттхӣти адхиппа̄йо. ан̃н̃ассева сара̄ми атта̄нанти имам̣ мама аттабха̄вам̣ ан̃н̃асса саттасса вийа сара̄ми упадха̄реми сан̃джа̄на̄мӣти аттхо. тассевам̣ аниччатам̣ манаси каронтасса дал̣хатаро сам̣вего удапа̄ди, со сам̣вегаджа̄то саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.56.42-48) –
‘‘ниббуте какусандхамхи, бра̄хман̣амхи вусӣмати;
гахетва̄ сал̣алам̣ ма̄лам̣, ман̣д̣апам̣ ка̄райим̣ ахам̣.
‘‘та̄ватим̣сам̣ гато санто, лабхимха бйамхамуттамам̣;
ан̃н̃е деветироча̄ми, пун̃н̃акаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘дива̄ ¶ ва̄ йади ва̄ раттим̣, чан̇каманто т̣хито чахам̣;
чханно сал̣алапуппхехи, пун̃н̃акаммассидам̣ пхалам̣.
‘‘имасмим̣йева каппамхи, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄пи тхеро аттано пуримуппаннам̣ аниччата̄манасика̄рам̣ вибха̄венто тамева га̄тхам̣ паччуда̄ха̄си. тенетам̣ имасса тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ампи ахоси.
кимилаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. ваджджипуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
руккхамӯлагаханам̣ ¶ ¶ пасаккийа̄ти а̄йасмато ваджджипуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито чатунавуте каппе екам̣ паччекасамбуддхам̣ бхиккха̄йа гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо кадалипхала̄ни ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ личчхавира̄джапутто хутва̄ ниббатти, ваджджира̄джапуттатта̄ ваджджипуттотвева часса саман̃н̃а̄ ахоси. со дахаро хутва̄ хаттхисиккха̄дисиккханака̄лепи хетусампанната̄йа ниссаран̣аджджха̄сайова хутва̄ вичаранто саттху дхаммадесана̄ка̄ле виха̄рам̣ гантва̄ парисапарийанте нисинно дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо саттху сантике паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.57-62) –
‘‘сахассарам̣сӣ бхагава̄, сайамбхӯ апара̄джито;
вивека̄ вут̣т̣хахитва̄на, гочара̄йа̄бхиниккхами.
‘‘пхалахаттхо ахам̣ дисва̄, упагаччхим̣ нара̄сабхам̣;
пасанначитто сумано, ават̣ам̣ ададим̣ пхалам̣.
‘‘чатуннавутито ¶ каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ апарабха̄ге ачирапариниббуте саттхари дхаммам̣ сан̇га̄йитум̣ сан̇кетам̣ катва̄ маха̄тхересу таттха таттха вихарантесу екадивасам̣ а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ секхам̣йева сама̄нам̣ махатийа̄ париса̄йа паривутам̣ дхаммам̣ десентам̣ дисва̄ тасса упаримагга̄дхигама̄йа усса̄хам̣ джаненто –
‘‘руккхамӯлагаханам̣ пасаккийа, нибба̄нам̣ хадайасмим̣ опийа;
джха̄йа готама ма̄ ча пама̄до, ким̣ те бил̣ибил̣ика̄ кариссатӣ’’ти. –
га̄тхам̣ абха̄си.
таттха руккхамӯлагахананти руккхамӯлабхӯтам̣ гаханам̣, гаханан̃хи аттхи, на ¶ руккхамӯлам̣, руккхамӯлан̃ча ¶ аттхи, на гаханам̣, тесу руккхамӯлаггахан̣ена т̣ха̄насса чха̄йа̄сампанната̄йа ва̄та̄тапапариссайа̄бха̄вам̣ дассети. гаханаггахан̣ена нива̄табха̄вена ва̄тапариссайа̄бха̄вам̣ джанасамба̄дха̄бха̄ван̃ча дассети, тадубхайена ча бха̄вана̄йогйатам̣. пасаккийа̄ти упагантва̄. нибба̄нам̣ хадайасмим̣ опийа̄ти ‘‘евам̣ майа̄ пат̣ипаджджитва̄ нибба̄нам̣ адхигантабба’’нти ниббутим̣ хадайе т̣хапетва̄ читте каритва̄. джха̄йа̄ти лаккхан̣ӯпаниджджха̄нена джха̄йа, випассана̄бха̄вана̄сахитам̣ маггабха̄ванам̣ бха̄вехи. готама̄ти дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикам̣ готтена а̄лапати. ма̄ ча пама̄доти адхикусалесу дхаммесу ма̄ пама̄дам̣ а̄паджджи. ида̄ни йа̄дисо тхерасса пама̄до, там̣ пат̣иккхепавасена дассенто ‘‘ким̣ те бил̣ибил̣ика̄ кариссатӣ’’ти а̄ха. таттха бил̣ибил̣ика̄ти вил̣ивил̣икирийа̄, бил̣ибил̣ӣти саддапаватти йатха̄ нираттхака̄, евам̣ бил̣ибил̣ика̄садиса̄ джанапан̃н̃атти ким̣ те кариссати кӣдисам̣ аттхам̣ туйхам̣ са̄дхети, тасма̄ джанапан̃н̃аттим̣ паха̄йа садаттхапасуто хохӣти ова̄дам̣ ада̄си.
там̣ ¶ сутва̄ ан̃н̃ехи вуттависагандхава̄йанавачанена сам̣вегаджа̄то бахудева раттим̣ чан̇камена вӣтина̄менто випассанам̣ уссукка̄петва̄ сена̄санам̣ пависитва̄ ман̃чаке нипаннаматтова арахаттам̣ па̄пун̣и.
ваджджипуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. исидаттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃чаккхандха̄ ¶ парин̃н̃а̄та̄ти а̄йасмато исидаттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ ратхийам̣ гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо мадхурам̣ а̄модапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де авантират̣т̣хе вад̣д̣хага̄ме ан̃н̃атарасса саттхава̄хасса путто хутва̄ ниббатти, исидаттотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто маччхика̄сан̣д̣е читтасса гахапатино адит̣т̣хасаха̄йо хутва̄ тена буддхагун̣е ликхитва̄ песитаса̄санам̣ пат̣илабхитва̄ са̄сане сан̃джа̄таппаса̄до тхерасса маха̄качча̄насса сантике паббаджитва̄ випассанам̣ а̄рабхитва̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.80-84) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, а̄модамададим̣ пхалам̣.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ ‘‘буддхупат̣т̣ха̄нам̣ гамисса̄мӣ’’ти тхерам̣ а̄пуччхитва̄ ануккамена маджджхимадесам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисинно ¶ , ‘‘каччи, бхиккху, кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйа’’нтиа̄дина̄ саттха̄ра̄ катапат̣исантха̄ро пат̣ивачанамукхена, ‘‘бхагава̄ тумха̄кам̣ са̄санам̣ упагатака̄лато пат̣т̣ха̄йа майхам̣ саббадуккхам̣ апагатам̣, саббо париссайо вӯпасанто’’ти паведанавасена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄, тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄;
дуккхаккхайо ануппатто, патто ме а̄саваккхайо’’ти. – га̄тхам̣ абха̄си;
таттха пан̃чаккхандха̄ парин̃н̃а̄та̄ти пан̃чапи ме упа̄да̄наккхандха̄ випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа ‘‘идам̣ дуккхам̣, еттакам̣ дуккхам̣, на ито бхиййо’’ти саббасо париччхиджджа н̃а̄та̄, на тесу кин̃чипи парин̃н̃а̄таббам̣ аттхӣти ¶ адхиппа̄йо. тит̣т̣ханти чхиннамӯлака̄ти саббасо парин̃н̃а̄татта̄ ева тесам̣ авиджджа̄тан̣ха̄дикасса мӯласса самуччхиннатта̄ арийамаггена пахӣнатта̄ йа̄вачаримачиттаниродха̄ те тит̣т̣ханти. дуккхаккхайо ануппаттоти чхиннамӯлакатта̄йева ча несам̣ ват̣т̣адуккхасса кхайо париккхайо ануппатто, нибба̄нам̣ адхигатам̣. патто ме а̄саваккхайоти ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ саббесам̣ а̄сава̄нам̣ кхайанте абхигантаббата̄йа ‘‘а̄саваккхайо’’ти ладдхана̄мам̣ арахаттам̣ паттам̣ пат̣иладдханти аттхо. кечи пана антима̄йам̣ самуссайо’’ти пат̣ханти. нибба̄насса адхигататта̄йева айам̣ мама самуссайо аттабха̄во антимо саббапаччхимако, наттхи да̄ни пунаббхавоти аттхо. йам̣ пана таттха таттха авуттам̣, там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайатта̄ утта̄нам̣йева̄ти.
исидаттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
два̄дасамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хита̄ ча параматтхадӣпанийам̣ тхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄йам̣
вӣса̄дхикасататтхерага̄тха̄пат̣иман̣д̣итасса екаканипа̄тасса
аттхаван̣н̣ана̄.
2. дуканипа̄то
1. пат̣хамавагго
1. уттараттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
дуканипа̄те ¶ ¶ ¶ наттхи кочи бхаво ниччотиа̄дика̄ а̄йасмато уттараттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле виджджа̄дхаро хутва̄ а̄ка̄сена вичарати. тена ча самайена саттха̄ тасса анугган̣ханаттхам̣ ванантаре ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисӣди чхаббан̣н̣абуддхарам̣сийо виссадждженто. со анталиккхена гаччханто бхагавантам̣ дисва̄ пасанначитто а̄ка̄сато оруйха сувисуддхехи випулехи кан̣ика̄рапуппхехи бхагавантам̣ пӯджеси, пуппха̄ни буддха̄нубха̄вена саттху упари чхатта̄ка̄рена ат̣т̣хам̣су, со тена бхиййосоматта̄йа пасанначитто хутва̄ апарабха̄ге ка̄лам̣ катва̄ та̄ватим̣се ниббаттитва̄ ул̣а̄рам̣ диббасампаттим̣ анубхаванто йа̄вата̄йукам̣ таттха т̣хатва̄ тато чуто девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣амаха̄са̄лапутто хутва̄ ниббатти, уттаротисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто бра̄хман̣авиджджа̄су ниппхаттим̣ гантва̄ джа̄тийа̄ рӯпена виджджа̄йа вайена сӣла̄ча̄рена ча локасса самбха̄ванӣйо джа̄то. тасса там̣ сампаттим̣ дисва̄ вассака̄ро магадхамаха̄матто аттано дхӣтарам̣ да̄тука̄мо хутва̄ аттано адхиппа̄йам̣ паведеси. со ниссаран̣аджджха̄сайата̄йа там̣ пат̣иккхипитва̄ ка̄лена ка̄лам̣ дхаммасена̄патим̣ пайирупа̄санто тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ваттасампанно хутва̄ тхерам̣ упат̣т̣хахати.
тена ча самайена тхерасса ан̃н̃атаро а̄ба̄дхо уппанно, тасса бхесаджджаттха̄йа уттаро са̄ман̣еро па̄това паттачӣварама̄да̄йа виха̄рато никкханто антара̄магге тал̣а̄касса тӣре паттам̣ т̣хапетва̄ удакасамӣпам̣ гантва̄ мукхам̣ дховати. атха ан̃н̃атаро уман̇гачоро а̄раккхапурисехи ¶ анубаддхо аггадва̄ренева нагарато никкхамитва̄ пала̄йанто аттана̄ гахитам̣ ратанабхан̣д̣икам̣ са̄ман̣ерасса патте паккхипитва̄ пала̄йи. са̄ман̣еро паттасамӣпам̣ ¶ упагато. чорам̣ анубандханта̄ ра̄джапуриса̄ ¶ са̄ман̣ерасса патте бхан̣д̣икам̣ дисва̄, ‘‘айам̣ чоро, имина̄ чорийам̣ ката’’нти са̄ман̣ерам̣ паччха̄ба̄хам̣ бандхитва̄ вассака̄расса бра̄хман̣асса дассесум̣. вассака̄ро ча тада̄ ран̃н̃о виниччхайе нийутто хутва̄ чхеджджабхеджджам̣ ануса̄сати. со ‘‘пуббе мама вачанам̣ на̄дийи, суддхапа̄сан̣д̣ийесу паббаджӣ’’ти ча баддха̄гха̄татта̄ каммам̣ асодхетва̄ва джӣвантамева там̣ сӯле утта̄сеси.
атхасса бхагава̄ н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ олокетва̄ там̣ т̣ха̄нам̣ гантва̄ виппхурантахаттханакхаман̣имайӯкхасамбхиннасита̄бхата̄йа паггхарантаджа̄тихин̇гулакасуван̣н̣арасадха̄рам̣ вийа джа̄ла̄гун̣т̣хитамудуталунадӣгхан̇гулихаттхам̣ уттарасса сӣсе т̣хапетва̄, ‘‘уттара, идам̣ те пуримакаммасса пхалам̣ уппаннам̣, таттха тайа̄ паччавеккхан̣абалена адхива̄сана̄ ка̄табба̄’’ти ватва̄ аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ дхаммам̣ десеси. уттаро амата̄бхисекасадисена саттху хаттхасампхассена сан̃джа̄таппаса̄дасоманассата̄йа ул̣а̄рам̣ пӣтипа̄моджджам̣ пат̣илабхитва̄ йатха̄паричитам̣ випассана̄маггам̣ сама̄рӯл̣хо н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ саттху ча десана̄вила̄сена та̄вадева маггапат̣ипа̄т̣ийа̄ саббакилесе кхепетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.56.55-92) –
‘‘сумедхо на̄ма самбуддхо, ба̄ттим̣саваралаккхан̣о;
вивекака̄мо бхагава̄, химавантамупа̄гами.
‘‘аджджхога̄хетва̄ химавантам̣, агго ка̄рун̣ико муни;
паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄на, нисӣди парисуттамо.
‘‘виджджа̄дхаро тада̄ а̄сим̣, анталиккхачаро ахам̣;
тисӯлам̣ сугатам̣ гайха, гаччха̄ми амбаре тада̄.
‘‘паббатагге йатха̄ агги, пун̣н̣ама̄йева чандима̄;
ванам̣ обха̄сате буддхо, са̄лара̄джа̄ва пхуллито.
‘‘ванагга̄ ¶ никкхамитва̄на, буддхарам̣сӣбхидха̄варе;
нал̣аггиван̣н̣асан̇ка̄са̄, дисва̄ читтам̣ паса̄дайим̣.
‘‘вичинам̣ аддасам̣ пуппхам̣, кан̣ика̄рам̣ девагандхикам̣;
тӣн̣и пуппха̄ни а̄да̄йа, буддхасет̣т̣хамапӯджайим̣.
‘‘буддхасса а̄нубха̄вена, тӣн̣и пуппха̄ни ме тада̄;
уддхам̣ван̣т̣а̄ адхопатта̄, чха̄йам̣ куббанти саттхуно.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘таттха ¶ ме сукатам̣ бйамхам̣, кан̣ика̄рӣти н̃а̄йати;
сат̣т̣хийоджанамуббедхам̣, тим̣сайоджанавиттхатам̣.
‘‘сахассакан̣д̣ам̣ сатабхен̣д̣у, дхаджа̄лу харита̄майам̣;
сатасахассаниййӯха̄, бйамхе па̄тубхавим̣су ме.
‘‘сон̣н̣амайа̄ ман̣имайа̄, лохитан̇камайа̄пи ча;
пхалика̄пи ча паллан̇ка̄, йениччхака̄ йадиччхака̄.
‘‘маха̄рахан̃ча сайанам̣, тӯлика̄ викатӣйутам̣;
уддхаломин̃ча екантам̣, бимбоханасама̄йутам̣.
‘‘бхавана̄ никкхамитва̄на, чаранто девача̄рикам̣;
йатха̄ иччха̄ми гаманам̣, девасан̇гхапураккхато.
‘‘пуппхасса хет̣т̣ха̄ тит̣т̣ха̄ми, упариччхаданам̣ мама;
саманта̄ йоджанасатам̣, кан̣ика̄рехи чха̄дитам̣.
‘‘сат̣т̣хитӯрийасахасса̄ни, са̄йам̣ па̄там̣ упат̣т̣хахум̣;
парива̄ренти мам̣ ниччам̣, раттиндиваматандита̄.
‘‘таттха наччехи гӣтехи, та̄л̣ехи ва̄дитехи ча;
рама̄ми кхид̣д̣а̄ ратийа̄, мода̄ми ка̄мака̄махам̣.
‘‘таттха бхутва̄ пивитва̄ ча, мода̄ми тидасе тада̄;
на̄рӣган̣ехи сахито, мода̄ми бйамхамуттаме.
‘‘сата̄нам̣ ¶ пан̃чаккхаттун̃ча, девараджджамака̄райим̣;
сата̄нам̣ тӣн̣иккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘бхаве бхаве сам̣саранто, маха̄бхогам̣ лабха̄махам̣;
бхоге ме ӯната̄ наттхи, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘дуве бхаве сам̣сара̄ми, деватте атха ма̄нусе;
ан̃н̃ам̣ гатим̣ на джа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘дуве куле паджа̄йа̄ми, кхаттийе ча̄пи бра̄хман̣е;
нӣче куле на джа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘хаттхийа̄нам̣ ассайа̄нам̣, сивикам̣ сандама̄никам̣;
лабха̄ми саббамеветам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘да̄сӣган̣ам̣ да̄саган̣ам̣, на̄рийо самалан̇ката̄;
лабха̄ми саббамеветам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘косеййакамбалийа̄ни ¶ , кхомакаппа̄сика̄ни ча;
лабха̄ми саббамеветам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘нававаттхам̣ навапхалам̣, наваггарасабходжанам̣;
лабха̄ми саббамеветам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘имам̣ кха̄да имам̣ бхун̃джа, имамхи сайане сайа;
лабха̄ми саббамеветам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘саббаттха пӯджито хоми, йасо аччуггато мама;
маха̄паккхо сада̄ хоми, абхеджджапарисо сада̄;
н̃а̄тӣнам̣ уттамо хоми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘сӣтам̣ ун̣хам̣ на джа̄на̄ми, парил̣а̄хо на виджджати;
атхо четасикам̣ дуккхам̣, хадайе ме на виджджати.
‘‘суван̣н̣аван̣н̣о хутва̄на, сам̣сара̄ми бхава̄бхаве;
веван̣н̣ийам̣ на джа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘девалока̄ ¶ чавитва̄на, суккамӯлена чодито;
са̄ваттхийам̣ пуре джа̄то, маха̄са̄ле суад̣д̣хаке.
‘‘пан̃ча ка̄магун̣е хитва̄, паббаджим̣ анага̄рийам̣;
джа̄тийа̄ саттавассохам̣, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘упасампа̄дайӣ буддхо, гун̣аман̃н̃а̄йа чаккхума̄;
тарун̣о пӯджанӣйохам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘диббачаккху висуддхам̣ ме, сама̄дхикусало ахам̣;
абхин̃н̃а̄па̄рамиппатто, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘пат̣исамбхида̄ ануппатто, иддхипа̄десу ковидо;
дхаммесу па̄рамиппатто, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пуна хутва̄ сӯлато ут̣т̣хахитва̄ пара̄нуддайа̄йа а̄ка̄се т̣хатва̄ па̄т̣иха̄рийам̣ дассеси. маха̄джано аччхарийаббхутачиттаджа̄то ахоси. та̄вадевасса ван̣о сам̣рӯл̣хи, со бхиккхӯхи, ‘‘а̄вусо, та̄дисам̣ дуккхам̣ анубхаванто катхам̣ твам̣ випассанам̣ ануйун̃джитум̣ асаккхӣ’’ти пут̣т̣хо, ‘‘пагева ме, а̄вусо, сам̣са̄ре а̄дӣнаво, сан̇кха̄ра̄нан̃ча сабха̄во судит̣т̣хо, ева̄хам̣ ¶ та̄дисам̣ дуккхам̣ анубхавантопи асаккхим̣ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ висесам̣ адхиганту’’нти дассенто –
‘‘наттхи кочи бхаво ниччо, сан̇кха̄ра̄ ва̄пи сассата̄;
уппаджджанти ча те кхандха̄, чаванти апара̄парам̣.
‘‘етама̄дӣнавам̣ н̃атва̄, бхавенамхи анаттхико;
ниссат̣о саббака̄мехи, патто ме а̄саваккхайо’’ти. –
имам̣ га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха ¶ ¶ наттхи кочи бхаво ниччоти каммабхаво упапаттибхаво ка̄мабхаво рӯпабхаво арӯпабхаво сан̃н̃ӣбхаво асан̃н̃ӣбхаво невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣбхаво екавока̄рабхаво чатувока̄рабхаво пан̃чавока̄рабхавоти евам̣бхедо, таттха̄пи хӣно маджджхимо уккат̣т̣хо дӣгха̄йуко сукхабахуло вомиссасукхадуккхоти евам̣вибха̄го йокочи ниччо дхуво тхиро апалокийадхаммо наттхи там̣ там̣ ка̄ран̣ам̣ пат̣ичча самуппаннатта̄. йасма̄ ча етадевам̣, тасма̄ сан̇кха̄ра̄ ва̄пи сассата̄ наттхӣти йоджана̄. паччайехи сан̇кхататта̄ ‘‘сан̇кха̄ра̄’’ти ладдхана̄ме хи пан̃чаккхандхе упа̄да̄йа бхавасаман̃н̃а̄йа сан̇кха̄ра̄ва хутва̄ самбхӯта̄ джара̄маран̣ена ча випарин̣амантӣти асассата̄ випарин̣а̄мадхамма̄. татха̄ хи те ‘‘сан̇кха̄ра̄’’ти вуччанти. тена̄ха уппаджджанти ча те кхандха̄, чаванти апара̄паранти. те бхавапарийа̄йена сан̇кха̄рапарийа̄йена ча вутта̄ пан̃чаккхандха̄ йатха̄паччайам̣ апара̄парам̣ уппаджджанти, уппанна̄ ча джара̄йа парипӣл̣ита̄ хутва̄ чаванти парибхиджджантӣти аттхо. етена ‘‘бхаво, сан̇кха̄ра̄’’ти ча ладдхавоха̄ра̄ пан̃чаккхандха̄ удайаббайасабха̄ва̄ти дассети. йасма̄ тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ сан̇кха̄ре саммасантасса тайопи бхава̄ а̄диттам̣ вийа сан̇кхате а̄дӣнавам̣ досам̣ пагева випассана̄пан̃н̃а̄йа джа̄нитва̄ аниччалаккхан̣ехи дит̣т̣ха̄ сан̇кха̄ра̄ дуккха̄натта̄ вибхӯтатара̄ упат̣т̣хаханти, тена̄ха бхагава̄ – ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккхам̣, йам̣ дуккхам̣ таданатта̄’’ти (сам̣. ни. 3.15).
йасма̄ тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ сан̇кха̄ре саммасантасса тайопи бхава̄ а̄диттам̣ вийа ага̄рам̣ саппат̣ибхайа̄ упат̣т̣хаханти, тасма̄ а̄ха ‘‘бхавенамхи анаттхико’’ти. евам̣ пана саббасо бхавехи виниваттийама̄насса ка̄месу апеккха̄йа лесопи на самбхаватийева, тена̄ха ‘‘ниссат̣о саббака̄мехӣ’’ти, амхӣти йоджана̄. ма̄нусехи вийа диббехипи ка̄мехи ниваттитачиттосмӣти аттхо. патто ме а̄саваккхайоти йасма̄ евам̣ супаримаджджитасан̇кха̄ро бхавесу супаридит̣т̣ха̄дӣнаво ка̄месу ¶ ча ана̄саттама̄насо тасма̄ сӯламаттхаке нисиннена̄пи ме майа̄ патто адхигато ¶ а̄саваккхайо нибба̄нам̣ арахаттан̃ча̄ти. ан̃н̃ехи ча сабрахмача̄рӣхи аппаттама̄насехи тададхигама̄йа усса̄хо каран̣ӣйоти бхиккхӯнам̣ ова̄дамада̄си.
уттараттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. пин̣д̣олабха̄радва̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
найидам̣ ¶ анайена̄тиа̄дика̄ а̄йасмато пин̣д̣олабха̄радва̄джаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле сӣхайонийам̣ ниббаттитва̄ паббатагуха̄йам̣ вихарати. бхагава̄ тасса ануггахам̣ ка̄тум̣ гочара̄йа паккантака̄ле сайанагухам̣ пависитва̄ ниродхам̣ сама̄паджджитва̄ нисӣди. сӣхо гочарам̣ гахетва̄ ниватто гуха̄два̄ре бхагавантам̣ дисва̄ хат̣т̣хатут̣т̣хо джаладжатхаладжапуппхехи пӯджам̣ катва̄ читтам̣ паса̄денто бхагавато а̄раккхаттха̄йа аран̃н̃е ва̄л̣амиге апанетум̣ тӣсу вела̄су сӣхана̄дам̣ наданто буддхагата̄йа сатийа̄ ат̣т̣ха̄си. йатха̄ пат̣хамадивасам̣, евам̣ сатта̄хам̣ пӯджеси. бхагава̄ сатта̄хаччайена ниродха̄ вут̣т̣хахитва̄ ‘‘ваттиссати имасса еттако упаниссайо’’ти тасса пассантассева а̄ка̄сам̣ паккхандитва̄ виха̄рамева гато. сӣхо па̄лилеййакахаттхӣ вийа буддхавийогадуккхам̣ адхива̄сетум̣ асакконто ка̄лам̣ катва̄ хам̣саватӣнагаре маха̄бхогакуле ниббаттитва̄ вайаппатто нагарава̄сӣхи саддхим̣ виха̄рам̣ гато дхаммадесанам̣ сутва̄ сатта̄хам̣ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ йа̄ваджӣвам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле косамбийам̣ ран̃н̃о утенасса пурохитапутто хутва̄ ниббатти бха̄радва̄джо на̄ма на̄мена. со вайаппатто тайо веде уггахетва̄ пан̃ча ма̄н̣авакасата̄ни манте ва̄ченто махаггхасабха̄вена ананурӯпа̄ча̄ратта̄ техи париччаджджанто ра̄джагахам̣ гантва̄ бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча ла̄бхасакка̄рам̣ дисва̄ са̄сане паббаджитва̄ бходжане аматтан̃н̃ӯ хутва̄ вичаранто саттха̄ра̄ упа̄йена ¶ маттан̃н̃ута̄йа патит̣т̣ха̄пито випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.104-109) –
‘‘мигалуддо пуре а̄сим̣, випине вичарам̣ тада̄;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, саббадхамма̄на па̄рагум̣.
‘‘пийа̄лапхалама̄да̄йа, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
пун̃н̃аккхеттасса вӣрасса, пасанно сехи па̄н̣ибхи.
‘‘екатим̣се ¶ ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ ‘‘бхагавато саммукха̄ йам̣ са̄вакехи паттаббам̣, там̣ майа̄ патта’’нти, бхиккхусан̇гхе ча ‘‘йасса магге ва̄ пхале ва̄ кан̇кха̄ аттхи, со мам̣ пуччхатӯ’’ти сӣхана̄дам̣ нади. тена там̣ бхагава̄, ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ сӣхана̄дика̄нам̣ йадидам̣ пин̣д̣олабха̄радва̄джо’’ти (а. ни. 1.188, 195) етадагге т̣хапеси. со ¶ екадивасам̣ аттано сантикам̣ упагатам̣ гихика̄ле саха̄йабхӯтам̣ маччхарим̣ миччха̄дит̣т̣хибра̄хман̣ам̣ анукампама̄но тасса да̄накатхам̣ катхетва̄ тена ча ‘‘айам̣ мама дханам̣ вина̄сетука̄мо’’ти бхакут̣им̣ катва̄пи ‘‘туйхам̣ екабхаттам̣ демӣ’’ти вутте, ‘‘там̣ сан̇гхасса дехи ма̄ майха’’нти сан̇гхасса парин̣а̄меси. пуна бра̄хман̣ена ‘‘айам̣ мам̣ бахӯнам̣ да̄петука̄мо’’ти аппаччайе пака̄сите дутийадивасам̣ дхаммасена̄патина̄ сан̇гхагата̄йа даккхин̣а̄йа махаппхалабха̄ваппака̄санена там̣ паса̄детва̄, ‘‘айам̣ бра̄хман̣о ‘а̄ха̄рагедхена мам̣ да̄не нӣйоджесӣ’ти ман̃н̃ати, а̄ха̄расса пана майа̄ саббасо парин̃н̃а̄табха̄вам̣ на джа̄на̄ти, ханда нам̣ джа̄на̄пемӣ’’ти –
‘‘найидам̣ анайена джӣвитам̣, на̄ха̄ро хадайасса сантико;
а̄ха̄рат̣т̣хитико самуссайо, ити дисва̄на чара̄ми есанам̣.
‘‘пан̇коти ¶ хи нам̣ аведайум̣, йа̄йам̣ ванданапӯджана̄ кулесу;
сукхумам̣ саллам̣ дуруббахам̣, сакка̄ро ка̄пурисена дуджджахо’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха найидам̣ анайена джӣвитанти идам̣ мама джӣвитам̣ анайена ан̃а̄йена вел̣уда̄напуппхада̄на̄дианесана̄йа на хоти джӣвитаникантийа̄ абха̄вато. на̄ха̄ро хадайасса сантикоти а̄ха̄ро ча а̄харийама̄но маггапхалан̃а̄н̣ам̣ вийа хадайасса читтасса сантикаро на хоти, кевалам̣ пана саджджукам̣ кхуда̄пат̣игха̄таматтам̣ каротӣти адхиппа̄йо. атха ва̄ на̄ха̄ро хадайасса сантикоти а̄ха̄ро расатан̣ха̄ваттху ме хадайасса сантико а̄сатто на хоти расатан̣ха̄йа ева абха̄вато. ‘‘сантике’’типи пат̣ханти. йо хи а̄ха̄рагиддхо ла̄бхасакка̄раппасуто вичарати, тасса а̄ха̄ро хадайасса сантике на̄ма абхин̣хам̣ манасика̄таббато. йо пана парин̃н̃а̄та̄ха̄ро, со таттха пахӣначчхандара̄го, на тасса̄ха̄ро хадайасса ¶ сантике на̄ма – ‘‘катхам̣ ну кхо лабхеййа’’нтиа̄диманасикаран̣ассева абха̄вато. йади хи джӣвитаниканти а̄ха̄рарасатан̣ха̄ ча наттхи, атха касма̄ пин̣д̣а̄йа чарасӣти ануйогам̣ манаси катва̄ а̄ха ‘‘а̄ха̄рат̣т̣хитико самуссайо, ити дисва̄на чара̄ми есана’’нти. а̄ха̄ро бходжанам̣ т̣хити т̣ха̄нам̣ паччайо етасса̄ти а̄ха̄рат̣т̣хитико. ‘‘а̄ха̄рапат̣ибаддхавуттико самуссайо ка̄йо’’ити дисва̄на евам̣ н̃атва̄ имаматтхам̣ буддхийам̣ ¶ т̣хапетва̄ чара̄ми есанам̣, бхиккха̄парийесанам̣ каромӣти аттхо.
паччайанимиттам̣ кула̄ни упасан̇каманто таттха ванданапӯджана̄хи ла̄бхасакка̄рехи ча баджджхатӣти евам̣ ма̄дисесу на чинтетаббанти дассенто ‘‘пан̇ко’’тига̄тхам̣ абха̄си. тассаттхо – йа̄ айам̣ паччайанимиттам̣ упагата̄нам̣ паббаджита̄нам̣ кулесу гехава̄сӣсу паваттиссати гун̣асамбха̄вана̄ пӯджана̄ ча, йасма̄ там̣ абха̄витатта̄нам̣ осӣда̄панат̣т̣хена малӣнабха̄вакаран̣ена ча пан̇ко каддамоти буддха̄дайо аведайум̣ аббхан̃н̃а̄сум̣ паведесум̣ ва̄, тасма̄ са̄ саппуриса̄нам̣ ¶ бандха̄йа на хоти сакка̄ра̄са̄йа пагева пахӣнатта̄. асаппурисасса пана сакка̄ра̄са̄ дувин̃н̃еййасабха̄вата̄йа пӣл̣а̄джананато анто туданато уддхаритум̣ асаккун̣еййато ча сукхумам̣ саллам̣ дуруббахам̣. тато ева тена сакка̄ро ка̄пурисена дуджджахо дуруббахеййо тасса паха̄напат̣ипаттийа̄ аппат̣ипаджджанато, сакка̄ра̄са̄паха̄нена пахӣно хотӣти. там̣ сутва̄ бра̄хман̣о тхере абхиппасанно ахоси.
пин̣д̣олабха̄радва̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. валлийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
маккат̣о пан̃чадва̄ра̄йантиа̄дика̄ а̄йасмато валлийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито екатим̣се каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ кеначидева каран̣ӣйена аран̃н̃ам̣ гато таттха на̄радам̣ на̄ма паччекасамбуддхам̣ руккхамӯле васантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо нал̣ехи са̄лам̣ катва̄ тин̣ехи чха̄детва̄ ада̄си. чан̇каманат̣т̣ха̄нан̃часса содхетва̄ ва̄лука̄ окиритва̄ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣амаха̄са̄ласса путто хутва̄ ниббатти, валлийотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто йоббанамануппатто индрийавасико хутва̄ вичаранто калйа̄н̣амиттасам̣саггена бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ¶ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.93-103) –
‘‘химавантасса̄видӯре, ха̄рито на̄ма паббато;
сайамбхӯ на̄радо на̄ма, руккхамӯле васӣ тада̄.
‘‘нал̣а̄га̄рам̣ каритва̄на, тин̣ена чха̄дайим̣ ахам̣;
чан̇камам̣ содхайитва̄на, сайамбхусса ада̄сахам̣.
‘‘тена ¶ каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘таттха ме сукатам̣ бйамхам̣, нал̣акут̣иканиммитам̣;
сат̣т̣хийоджанамуббедхам̣, тим̣сайоджанавиттхатам̣.
‘‘чатуддасесу каппесу, девалоке рамим̣ ахам̣;
екасаттатиккхаттун̃ча, девараджджамака̄райим̣.
‘‘чатуттим̣сатиккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘дхаммапа̄са̄дама̄руйха, сабба̄ка̄раварӯпамам̣;
йадиччхака̄хам̣ вихаре, сакйапуттасса са̄сане.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, нал̣акут̣ийидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ путхуджджанака̄ле аттано читтасса рӯпа̄диа̄рамман̣есу йатха̄ка̄маппаваттийа̄, ида̄ни арийамаггена ниггахитабха̄васса ча вибха̄ванена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘маккат̣о пан̃чадва̄ра̄йам̣, кут̣ика̄йам̣ пасаккийа;
два̄рена анупарийети, гхат̣т̣айанто мухум̣ мухум̣.
‘‘тит̣т̣ха маккат̣а ма̄ дха̄ви, на хи те там̣ йатха̄ пуре;
ниггахӣтоси пан̃н̃а̄йа, нева дӯрам̣ гамиссасӣ’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ гхат̣т̣айантоти аттано лолабха̄вена руккхасса ан̃н̃ам̣ са̄кхам̣ мун̃читва̄ ан̃н̃асса гахан̣ена анекава̄рам̣ таттха руккхам̣ ча̄ленто пхалӯпабхогамаккат̣о вийа тена тена чаккха̄дидва̄рена рӯпа̄диа̄рамман̣есу ан̃н̃ам̣ мун̃читва̄ ан̃н̃ам̣ ган̣ханто читтасанта̄насса сама̄да̄навасена ниччалам̣ т̣ха̄тум̣ ¶ аппада̄нена абхиккхан̣ам̣ гхат̣т̣айанто ча̄ленто тасмим̣йева рӯпа̄диа̄рамман̣е анупариваттати йатха̄ка̄мам̣ вичарати. ваттама̄насамӣпата̄йа четтха ваттама̄навачанам̣. евам̣ анупарийанто ча тит̣т̣ха, маккат̣а, ма̄ дха̄ви твам̣, читтамаккат̣а, ида̄ни тит̣т̣ха ма̄ дха̄ви, ито пат̣т̣ха̄йа те дха̄витум̣ на сакка̄, тасма̄ на хи те там̣ йатха̄ пӯре йасма̄ там̣ аттабха̄вагехам̣ пуббе вийа на те севитам̣ пихитадва̄рабха̄вато, кин̃ча ниггахӣтоси пан̃н̃а̄йа сайан̃ча ида̄ни маггапан̃н̃а̄йа килеса̄бхисан̇кха̄расан̇кха̄та̄нам̣ па̄да̄нам̣ чхеданена аччантикам̣ ниггахам̣ паттоси, тасма̄ нева дӯрам̣ гамиссаси ито аттабха̄вато дӯрам̣ дутийа̄диаттабха̄вам̣ нева гамиссаси йа̄вачаримакачиттам̣ ева те гамананти дассети. ‘‘нето дӯра’’нтипи па̄т̣хо, со еваттхо.
валлийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. ган̇га̄тӣрийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
тин̣н̣ам̣ ме та̄лапатта̄нантиа̄дика̄ а̄йасмато ган̇га̄тӣрийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто са̄сане абхиппасанно хутва̄ бхиккхусан̇гхасса па̄нӣйамада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса гахапатисса путто хутва̄ ниббатти, ‘‘датто’’тисса на̄мам̣ ахоси. со ¶ вайаппатто гхара̄ва̄сам̣ васанто агаманӣйат̣т̣ха̄набха̄вам̣ аджа̄нитва̄ вӣтиккамам̣ катва̄ пуна агаманӣйат̣т̣ха̄набха̄вам̣ н̃атва̄ сам̣вегаджа̄то паббаджитва̄ там̣ каммам̣ джигуччхитва̄ лӯкхапат̣ипаттим̣ анутит̣т̣ханто пам̣сукӯлачӣварам̣ чхаваситтасадисам̣ маттика̄паттан̃ча гахетва̄ ган̇га̄тӣре тӣхи та̄лапаттехи кут̣икам̣ катва̄ виха̄си, теневасса ган̇га̄тӣрийоти саман̃н̃а̄ ахоси. со ‘‘арахаттам̣ аппатва̄ на кеначи саллаписса̄мӣ’’ти читтам̣ адхит̣т̣ха̄йа пат̣хамам̣ сам̣ваччхарам̣ тун̣хӣбхӯто вачӣбхедам̣ акаронтова виха̄си. дутийе сам̣ваччхаре гочарага̄ме ан̃н̃атара̄йа иттхийа̄ ‘‘мӯго ну кхо но’’ти вӣмам̣ситука̄ма̄йа патте кхӣрам̣ а̄син̃чантийа̄ ¶ хаттхавиха̄ре катепи окирите, ‘‘алам̣, бхагинӣ’’ти ва̄чам̣ ниччхари. татийе пана сам̣ваччхаре антаравассева гхат̣айанто ва̄йаманто арахаттам̣ па̄пун̣и, тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.51-56) –
‘‘падумуттарабуддхасса ¶ , бхиккхусан̇гхе ануттаре;
пасанначитто сумано, па̄нӣгхат̣амапӯрайим̣.
‘‘паббатагге думагге ва̄, а̄ка̄се ва̄тха бхӯмийам̣;
йада̄ па̄нӣйамиччха̄ми, кхиппам̣ ниббаттате мама.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дакада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
араха̄ пана хутва̄ аттано пуббабха̄гапат̣ипаттийа̄ вибха̄ванамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘тин̣н̣ам̣ ме та̄лапатта̄нам̣, ган̇га̄тӣре кут̣ӣ ката̄;
чхаваситтова ме патто, пам̣сукӯлан̃ча чӣварам̣.
‘‘двиннам̣ антаравасса̄нам̣, ека̄ ва̄ча̄ ме бха̄сита̄;
татийе антаравассамхи, тамокхандхо пада̄лито’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха тин̣н̣ам̣ ме та̄лапатта̄нам̣, ган̇га̄тӣре кут̣ӣ ката̄ти та̄ларуккхато пахитехи тӣхи та̄лапан̣н̣ехи майхам̣ вассанапарихаран̣аттхам̣ ган̇га̄йа надийа̄ тӣре кут̣ика̄ ката̄. тена аттано сена̄санасантосам̣ дассети. вуттан̃хи дхаммасена̄патина̄ –
‘‘паллан̇кена нисиннасса, джан̣н̣уке на̄бхивассати;
алам̣ пха̄сувиха̄ра̄йа, пахитаттасса бхиккхуно’’ти. (тхерага̄. 985; ми. па. 6.1.1);
‘‘та̄лапаттӣна’’нтипи па̄т̣хо, со еваттхо. чхаваситтова ме паттоти майхам̣ патто чхаваситтасадисо, мата̄нам̣ кхӣрасечанакун̣д̣асадисоти аттхо ¶ . пам̣сукӯлан̃ча чӣваранти чӣваран̃ча ме антарамаггасуса̄на̄дӣсу чхад̣д̣итанантакехи катам̣ пам̣сукӯлам̣. пададвайена париккха̄расантосам̣ дассети.
двиннам̣ ¶ антаравасса̄нанти двӣсу антаравассесу паббаджитато арахаттамаппаттасам̣ваччхаресу. ека̄ ва̄ча̄ ме бха̄сита̄ти ека̄, ‘‘алам̣, бхагинӣ’’ти кхӣрапат̣иккхепава̄ча̄ ева майа̄ вутта̄, ан̃н̃о таттха вачӣбхедо на̄хоси. тена уккам̣сагатам̣ ка̄йавачӣсам̣йамам̣ дассети. татийе антаравассамхӣти ¶ татийасса сам̣ваччхарасса аббхантаре, тасмим̣ апарипун̣н̣ейева. тамокхандхо пада̄литоти аггамаггена тамокхандхо бхинно, авиджджа̄нусайо самуччхинноти аттхо. тена тадекат̣т̣хата̄йа саббакилеса̄нам̣ анавасесаппаха̄нам̣ вадати.
ган̇га̄тӣрийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. аджинаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
апи че хоти тевиджджотиа̄дика̄ а̄йасмато аджинаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто буддхасун̃н̃е локе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто кеначидева каран̣ӣйена аран̃н̃ам̣ гато таттха сучинтитам̣ на̄ма паччекасамбуддхам̣ а̄ба̄дхена пӣл̣итам̣ нисиннам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ вандитва̄ бхесаджджаттха̄йа пасаннама̄насо гхатаман̣д̣ам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ ан̃н̃атарасса далиддабра̄хман̣асса гехе пат̣исандхим̣ ган̣хи. там̣ виджа̄йанака̄ле аджиначаммена сампат̣иччхим̣су. тенасса аджинотвева на̄мам̣ акам̣су. со бхогасам̣ваттанийасса каммасса акататта̄ далиддакуле ниббатто вайаппаттопи аппаннапа̄набходжано хутва̄ вичаранто джетаванапат̣иггахан̣е буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.43.78-87) –
‘‘сучинтитам̣ ¶ бхагавантам̣, локаджет̣т̣хам̣ нара̄сабхам̣;
упавит̣т̣хам̣ маха̄ран̃н̃ам̣, ва̄та̄ба̄дхена пӣл̣итам̣.
‘‘дисва̄ читтам̣ паса̄детва̄, гхатаман̣д̣амупа̄найим̣;
кататта̄ а̄читатта̄ ча, ган̇га̄ бха̄гӣратхӣ айам̣.
‘‘маха̄самудда̄ чатта̄ро, гхатам̣ сампаджджаре мама;
айан̃ча патхавӣ гхора̄, аппама̄н̣а̄ асан̇кхийа̄.
‘‘мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, бхавате мадхусаккара̄;
ча̄туддӣпа̄ име руккха̄, па̄дапа̄ дхаран̣ӣруха̄.
‘‘мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, каппаруккха̄ бхаванти те;
пан̃н̃а̄саккхаттум̣ девиндо, девараджджамака̄райим̣.
‘‘екапан̃н̃а̄саккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘чатуннавутито ¶ каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, гхатаман̣д̣ассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄пи пуримакамманиссандена аппала̄бхӣ аппан̃н̃а̄това ахоси. уддесабхаттасала̄кабхатта̄нипи ла̄мака̄нева па̄пун̣анти. каммапхаленева ча нам̣ путхуджджана̄ бхиккхӯ са̄ман̣ера̄ ча ‘‘аппан̃н̃а̄то’’ти аваман̃н̃анти. тхеро те бхиккхӯ сам̣ведженто –
‘‘апи че хоти тевиджджо, маччуха̄йӣ ана̄саво;
аппан̃н̃а̄тоти нам̣ ба̄ла̄, аваджа̄нанти аджа̄ната̄.
‘‘йо ¶ ¶ ча кхо аннапа̄насса, ла̄бхӣ хотӣдха пуггало;
па̄падхаммопи че хоти, со несам̣ хоти саккато’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха апӣти самбха̄ване нипа̄то. чети парикаппане. хотӣти бхавати. тиссо виджджа̄ етасса̄ти тевиджджо. маччум̣ паджахатӣти маччуха̄йӣ. ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ абха̄вена ана̄саво. идам̣ вуттам̣ хоти – диббачаккхун̃а̄н̣ам̣ пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ а̄саваккхайан̃а̄н̣анти има̄сам̣ тиссаннам̣ виджджа̄нам̣ адхигататта̄ тевиджджо тато ева саббасо ка̄ма̄сава̄дӣнам̣ париккхӣн̣атта̄ ана̄саво а̄йатим̣ пунаббхавасса аггахан̣ато маран̣а̄бха̄вена маччуха̄йӣ йадипи хоти, евам̣ сантепи аппан̃н̃а̄тоти нам̣ ба̄ла̄ аваджа̄нанти йассаттха̄йа кулапутта̄ саммадева ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджанти, там̣ садаттхам̣ анупа̄пун̣итва̄ т̣хитампи нам̣ уттамам̣ пурисам̣ ‘‘дхутава̄до бахуссуто дхаммакатхико’’ти уппаннала̄бхасса абха̄вато ‘‘на пан̃н̃а̄то на па̄кат̣о’’ти ба̄ла̄ думмедхапуггала̄ аваджа̄нанти, касма̄? аджа̄ната̄ аджа̄нанака̄ран̣а̄ гун̣а̄нам̣ аджа̄нанамева таттха ка̄ран̣анти дассети.
йатха̄ ча гун̣а̄нам̣ аджа̄нанато ба̄ла̄ ла̄бхагарута̄йа самбха̄ванӣйампи аваджа̄нанти, евам̣ гун̣а̄нам̣ аджа̄нанато ла̄бхагарута̄йа евам̣ аваджа̄нитаббампи самбха̄вентӣти дассенто дутийам̣ га̄тхам̣ а̄ха. таттха йоти анийамавачанам̣. ча-саддо бйатиреке, тена йатха̄вуттапуггалато имасса пуггаласса вуччама̄нам̣йева висесам̣ джанети. кхоти авадха̄ран̣е. аннапа̄насса̄ти нидассанаматтам̣. ла̄бхӣти ла̄бхава̄. идха̄ти имасмим̣ локе. джара̄маран̣ехи тасса тасса сатта̄ва̄сасса пӯран̣ато галанато ¶ ча пуггало. па̄падхаммоти ла̄макадхаммо. айан̃хеттха аттхо – йо пана пуггало чӣвара̄дипаччайаматтассева ла̄бхӣ хоти, на джха̄на̄дӣнам̣, со па̄пиччхата̄йа дуссӣлабха̄вена хӣнадхаммопи сама̄но идха имасмим̣ локе ба̄ла̄нам̣ ла̄бхагарута̄йа саккато гарукато хотӣти.
аджинаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. мел̣аджинаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йада̄хам̣ ¶ дхаммамассосинтиа̄дика̄ а̄йасмато мел̣аджинаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ ¶ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ пин̣д̣а̄йа гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо мадхурам̣ а̄модапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ба̄ра̄н̣асийам̣ кхаттийакуле ниббаттитва̄ мел̣аджиноти ладдхана̄мо виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато пан̣д̣ито бйатто диса̄су па̄кат̣о ахоси. со бхагавати ба̄ра̄н̣асийам̣ исипатане вихаранте виха̄рам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ тадахева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.57-62) –
‘‘сахассарам̣сӣ бхагава̄, сайамбхӯ апара̄джито;
вивека̄ вут̣т̣хахитва̄на, гочара̄йа̄бхиниккхами.
‘‘пхалахаттхо ахам̣ дисва̄, упагаччхим̣ нара̄сабхам̣;
пасанначитто сумано, ават̣ам̣ ададим̣ пхалам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ апарабха̄ге бхиккхӯхи, ‘‘а̄вусо, ким̣ тайа̄ уттаримануссадхаммо адхигато’’ти пут̣т̣хо сӣхана̄дам̣ наданто –
‘‘йада̄хам̣ ¶ дхаммамассосим̣, бха̄сама̄насса саттхуно;
на кан̇кхамабхиджа̄на̄ми, саббан̃н̃ӯ апара̄джите.
‘‘саттхава̄хе маха̄вӣре, са̄ратхӣнам̣ варуттаме;
магге пат̣ипада̄йам̣ ва̄, кан̇кха̄ майхам̣ на виджджатӣ’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ йада̄ти йасмим̣ ка̄ле. аханти атта̄нам̣ ниддисати. дхамманти чатусаччадхаммам̣. ассосинти сун̣им̣. саттхуноти дит̣т̣хадхаммика̄диаттхехи венеййа̄нам̣ са̄санат̣т̣хена саттхуно. кан̇кханти сам̣сайам̣. сан̇кхатамасан̇кхатан̃ча анавасесато джа̄нанат̣т̣хена саббан̃н̃ӯ. куточипи пара̄джита̄ бха̄вена апара̄джите. венеййасатта̄нам̣ сам̣са̄раканта̄рато нибба̄нам̣ пат̣ива̄ханат̣т̣хена саттхава̄хе. идам̣ вуттам̣ хоти – йато пабхути ахам̣ саттхуно дхаммам̣ десентасса чатусаччадхаммам̣ ассосим̣ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ресим̣ упалабхим̣, тато пат̣т̣ха̄йа анавасесасан̇кхата̄сан̇кхатасаммутидхамма̄нам̣ сайамбхӯн̃а̄н̣ена джа̄нанато саббан̃н̃ӯ ана̄варан̣адасса̄вимхи, пан̃чаннампи ма̄ра̄нам̣ абхибхаванато техи апара̄джитатта̄ садеваке локе аппат̣ихатадхаммачаккатта̄ ча апара̄джите, венеййасатта̄нам̣ лобхаканта̄ра̄дито ва̄ханат̣т̣хена саттхава̄хе, маха̄виккантата̄йа маха̄вӣре, ан̃н̃ехи дуддама̄нам̣ пурисадамма̄нам̣ саран̣ато аччантикена даматхена даманато са̄ратхӣнам̣ паварабхӯте уттаме самма̄самбуддхе ¶ , ‘‘буддхо ну кхо но ну кхо’’ти кан̇кхам̣ на̄бхиджа̄на̄ми апараппаччайабха̄вато. татха̄рӯпе десите арийамагге тадупа̄да̄йабхӯта̄йа ча сӣла̄дипат̣ипада̄йа ‘‘ниййа̄нико ну кхо на ну кхо’’ти кан̇кха̄ вичикиччха̄ на виджджати наттхӣти. еттха ча арийадхамме сам̣сайа̄бха̄вакатханена арийасан̇гхепи сам̣сайа̄бха̄во катхитойева̄ти дат̣т̣хаббам̣ таттха патит̣т̣хитасса анан̃н̃атха̄бха̄ватоти.
мел̣аджинаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ра̄дхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йатха̄ ага̄рам̣ дуччханнантиа̄дика̄ а̄йасмато ра̄дхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто виха̄рам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисинно саттха̄ра̄ екам̣ бхиккхум̣ пат̣ибха̄неййака̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапийама̄нам̣ дисва̄ сайам̣ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхетва̄ маха̄да̄нам̣ ¶ паваттеси. саттху ул̣а̄ран̃ча пӯджам̣ ака̄си. со евам̣ катапан̣идха̄но тато чуто таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа гаччхантам̣ ¶ дисва̄ пасаннама̄насо мадхура̄ни амбапхала̄нӣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ девамануссесу сам̣саранто амха̄кам̣ бхагавато ка̄ле ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ ра̄дхоти ладдхана̄мо вайаппатто хутва̄ гхара̄ва̄сам̣ васанто махаллакака̄ле путтада̄рехи апаса̄дито, ‘‘ким̣ ме гхара̄ва̄сена, паббаджисса̄мӣ’’ти виха̄рам̣ гантва̄ тхере бхиккхӯ упасан̇камитва̄ паббаджджам̣ йа̄читва̄ техи ‘‘айам̣ бра̄хман̣о джин̣н̣о на саккоти ваттапат̣иваттам̣ пӯрету’’нти пат̣иккхитто саттху сантикам̣ гантва̄ аттано аджджха̄сайам̣ паведетва̄ саттха̄ра̄ упаниссайасампаттим̣ олокетва̄ а̄н̣аттена дхаммасена̄патина̄ пабба̄джито випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.63-67) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, па̄дапхалам̣ ада̄сахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттху сантика̄вачаро хутва̄ вичаранто саттху дхаммадесана̄пат̣ибха̄насса паччайабхӯта̄нам̣ пат̣ибха̄наджа̄нанака̄нам̣ агго джа̄то. тхерасса хи дит̣т̣хисамуда̄ча̄ран̃ча а̄гамма дасабаласса ¶ наванава̄ дхаммадесана̄ пат̣ибха̄ти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ пат̣ибха̄неййака̄нам̣ йадидам̣ ра̄дхо’’ти (а. ни. 1.219, 233). со екадивасам̣ ‘‘име сатта̄ абха̄вана̄йа ра̄гена абхибхуййанти, бха̄вана̄йа сати там̣ наттхӣ’’ти бха̄ванам̣ тхоменто ‘‘йатха̄ ага̄ра’’нтиа̄дина̄ га̄тха̄двайама̄ха.
133-4. таттха ага̄ранти йам̣кин̃чи гехам̣. дуччханнанти вирал̣аччханнам̣ чхидда̄вачхиддам̣. самативиджджхатӣти вассавут̣т̣хи винивиджджхати. абха̄витанти там̣ ага̄рам̣ вут̣т̣хи вийа бха̄вана̄йа ¶ рахитатта̄ абха̄витам̣ читтам̣. ра̄го самативиджджхатӣти на кевалам̣ ра̄гова досамохама̄на̄дайопи саббакилеса̄ татха̄рӯпам̣ читтам̣ ативиджджхантийева. субха̄витанти саматхавипассана̄бха̄вана̄хи сут̣т̣ху бха̄витам̣, еварӯпам̣ читтам̣ суччханнам̣ гехам̣ вут̣т̣хи вийа ра̄га̄дайо килеса̄ ативиджджхитум̣ на сакконтӣти.
ра̄дхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. сура̄дхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
кхӣн̣а̄ ¶ хи майхам̣ джа̄тӣтиа̄дика̄ а̄йасмато сура̄дхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо ма̄тулун̇гапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де анантарам̣ вуттасса ра̄дхаттхерасса канит̣т̣хо хутва̄ ниббатти, сура̄дхотисса на̄мам̣ ахоси. со джет̣т̣хабха̄тари ра̄дхе паббаджите сайампи паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.68-72) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джалитам̣, пун̣н̣ама̄йева чандимам̣;
джалантам̣ дӣпаруккхам̣ва, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘ма̄тулун̇гапхалам̣ гайха, ада̄сим̣ саттхуно ахам̣;
даккхин̣еййасса вӣрасса, пасанно сехи па̄н̣ибхи.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ са̄санасса ниййа̄никабха̄вадассанаттхам̣ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘кхӣн̣а̄ хӣ майха’’нтиа̄дина̄ га̄тха̄двайама̄ха.
135-6. таттха ¶ кхӣн̣а̄ти кхайам̣ ¶ парийоса̄нам̣ гата̄. джа̄тӣти бхаво бхаваниббатти ва̄. вуситам̣ джинаса̄сананти джинасса самма̄самбуддхасса са̄санам̣ маггабрахмачарийам̣ вут̣т̣хам̣ паривут̣т̣хам̣. пахӣно джа̄ласан̇кха̄тоти саттасанта̄насса оттхаран̣ато ниссаритум̣ аппада̄нато ча ‘‘джа̄ласан̇кха̄то’’ти ча ладдхана̄ма̄ дит̣т̣хи авиджджа̄ ча пахӣна̄ маггена самуччхинна̄. бхаванетти самӯхата̄ти ка̄мабхава̄дикасса бхавасса найанато паваттанато бхаванеттисан̃н̃ита̄ тан̣ха̄ самуггха̄т̣ита̄. йассаттха̄йа паббаджитоти йасса аттха̄йа йадаттхам̣ ахам̣ ага̄расма̄ гехато анага̄рийам̣ паббаджджам̣ паббаджито упагато. со саббесам̣ орамбха̄гийуддхамбха̄гийаппабхеда̄нам̣ сам̣йоджана̄нам̣ бандхана̄нам̣ кхайабхӯто аттхо нибба̄насан̇кха̄то параматтхо арахаттасан̇кха̄то садаттхо ча майа̄ ануппатто адхигатоти аттхо.
сура̄дхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. готаматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сукхам̣ ¶ супантӣти а̄йасмато готаматтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо а̄модапхаламада̄си. тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ готамоти ладдхана̄мо саттавассикака̄ле упанайанам̣ катва̄ ратанабхиккхам̣ чаритва̄ сахассам̣ лабхитва̄ там̣ та̄дисе т̣ха̄не т̣хапетва̄ ватам̣ чаранто сол̣асасаттарасавассуддесикака̄ле акалйа̄н̣амиттехи ка̄месу паринӣйама̄но екисса̄ рӯпӯпаджӣвинийа̄ там̣ сахассабхан̣д̣икам̣ датва̄ брахмачарийавина̄сам̣ патва̄ та̄йа часса брахмача̄рирӯпам̣ дисва̄ виратта̄ка̄ре дассите екараттива̄сенева ниббиннарӯпо аттано брахмачарийанива̄сам̣ дханаджа̄нин̃ча саритва̄ ‘‘айуттам̣ майа̄ ката’’нти виппат̣иса̄рӣ ахоси. саттха̄ тасса хетусампаттим̣ читта̄ча̄ран̃ча н̃атва̄ ¶ тасса а̄саннат̣т̣ха̄не ¶ атта̄нам̣ дассеси. со саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо упасан̇ками, тасса бхагава̄ дхаммам̣ десеси. со дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджанто кхураггейева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.80-84) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, а̄модамададим̣ пхалам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ джха̄насукхена пхаласукхена вӣтина̄ментам̣ еко гихисаха̄йо упагантва̄, ‘‘а̄вусо, тайа̄ ратанабхиккха̄йа ладдхам̣ паббаджанто ким̣ ака̄сӣ’’ти пуччхи. там̣ сутва̄ тхеро ‘‘идам̣ на̄ма ката’’нти ана̄чиккхитва̄ ма̄туга̄ме досам̣ пака̄сетва̄ аттано вӣтара̄габха̄вена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто ‘‘сукхам̣ супантӣ’’тиа̄дина̄ га̄тха̄двайама̄ха.
137. таттха сукхам̣ супанти мунайо, йе иттхӣсу на баджджхарети йе иттхӣсу висайабхӯта̄су нимиттабхӯта̄су ва̄ ра̄габандханена на баджджханти, те мунайо тапассино сам̣йатиндрийа̄ сукхам̣ супанти сукхам̣ вихаранти, наттхи тесам̣ дуккханти адхиппа̄йо. ‘‘супантӣ’’ти хи нидассанаматтаметам̣. сада̄ ве ¶ раккхитабба̄сӯти екам̣сена саббака̄лам̣ раккхитабба̄су. иттхийо хи саттабхӯмике ниппурисе па̄са̄де упарибхӯмийам̣ васа̄петва̄пи, куччхийам̣ паккхипитва̄пи на сакка̄ раккхитум̣, тасма̄ та̄ кит̣т̣ха̄дига̄вийо вийа саббака̄лам̣ раккхан̣ӣйа̄ хонти. бахучиттата̄йа ва̄ са̄микена ваттха̄лан̇ка̄ра̄нуппада̄на̄дина̄ читтан̃н̃атхаттато саббака̄лам̣ раккхитабба̄. сарӣрасабха̄вам̣ ва̄ ма̄ла̄гандха̄дӣхи пат̣иччха̄данавасена раккхитаббачиттата̄йа раккхитабба̄ти. йа̄су саччам̣ судуллабханти йа̄су саччавачанам̣ ладдхум̣ на сакка̄, иттхийо хи аггимпи пависанти, висампи кха̄данти, саттхампи а̄харанти, уббандхитва̄пи ка̄лам̣ каронти, на пана сачче т̣ха̄тум̣ сакконти. тасма̄ еварӯпа̄ иттхийо ваджджетва̄ т̣хита̄ мунайо сукхита̄ вата̄ти дассети.
138. ида̄ни ¶ йасса аппахӣнатта̄ еварӯпа̄су иттхӣсупи баджджханти, тасса ка̄масса аттано суппахӣнатам̣ аччантанит̣т̣хитатан̃ча дассенто дутийам̣ га̄тхама̄ха. вадхам̣ чаримха те ка̄ма̄ти амбхо ка̄ма, ¶ тава вадхам̣ аччантасамуччхедам̣ арийамаггена чаримха, ‘‘вадхам̣ чаримхасе’’типи па̄т̣хо, вадха̄йа паха̄на̄йа маггабрахмачарийам̣ ачаримха̄ти аттхо. анан̣а̄ да̄ни те майанти ида̄ни аггамаггапаттито пат̣т̣ха̄йа ин̣абха̄вакара̄йа пахӣнатта̄ ка̄ма те анан̣а̄ майам̣, на туйхам̣ ин̣ам̣ дха̄рема. авӣтара̄го хи ра̄гасса васе ваттанато тасса ин̣ам̣ дха̄ренто вийа хоти, вӣтара̄го пана там̣ атиккамитва̄ парамена читтиссарийена саманна̄гато. анан̣атта̄ ева гаччха̄ма да̄ни нибба̄нам̣, йаттха гантва̄ на сочати йасмим̣ нибба̄не гаманахету саббасо сокахетӯнам̣ абха̄вато на сочати, там̣ анупа̄дисесанибба̄намева ида̄ни гаччха̄ма анупа̄пун̣а̄ма̄ти аттхо.
готаматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. васабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пуббе ханати атта̄нанти а̄йасмато васабхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто буддхасун̃н̃е локе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто бра̄хман̣а̄нам̣ виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гантва̄ неккхаммаджджха̄сайата̄йа гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ чуддасасахассата̄пасапарива̄ро химавантасса авидӯре самагге на̄ма паббате ассамам̣ ка̄ретва̄ васанто джха̄на̄бхин̃н̃а̄йо ниббаттетва̄ та̄паса̄нам̣ ова̄да̄нуса̄санийо денто екадивасам̣ евам̣ чинтеси – ‘‘ахам̣ кхо да̄ни имехи та̄пасехи саккато гарукато пӯджито вихара̄ми, майа̄ пана пӯджетаббо на упалаббхати, дуккхо кхо пана̄йам̣ ¶ локе йадидам̣ агарува̄со’’ти. евам̣ пана чинтетва̄ пуримабуддхесу ката̄дхика̄рата̄йа пуримабуддха̄нам̣ четийе аттана̄ катам̣ пӯджа̄сакка̄рам̣ ануссаритва̄ ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ пуримабуддхе уддисса пулиначетийам̣ катва̄ пӯджам̣ кареййа’’нти хат̣т̣хатут̣т̣хо ¶ иддхийа̄ пулинатхӯпам̣ суван̣н̣амайам̣ ма̄петва̄ суван̣н̣амайа̄дӣхи тисахассаматтехи пуппхехи девасикам̣ пӯджам̣ каронто йа̄вата̄йукам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ апарихӣнаджджха̄но ка̄лам̣ катва̄ брахмалоке ниббатто. таттхапи йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тато чуто та̄ватим̣се ниббаттитва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ личчхавира̄джакуле ниббаттитва̄ васабхоти ладдхана̄мо вайаппатто бхагавато веса̄лигамане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ ¶ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.57-92) –
‘‘химавантасса̄видӯре, самагго на̄ма паббато;
ассамо сукато майхам̣, пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄.
‘‘на̄радо на̄ма на̄мена, джат̣ило уггата̄пано;
чатуддасасахасса̄ни, сисса̄ паричаранти мам̣.
‘‘пат̣исаллӣнако санто, евам̣ чинтесахам̣ тада̄;
саббо джано мам̣ пӯджети, на̄хам̣ пӯджеми кин̃чанам̣.
‘‘на ме ова̄дако аттхи, ватта̄ кочи на виджджати;
ана̄чарийупаджджха̄йо, ване ва̄сам̣ упемахам̣.
‘‘упа̄сама̄но йамахам̣, гаручиттам̣ упат̣т̣хахе;
со ме а̄чарийо наттхи, ванава̄со нираттхако.
‘‘а̄йа̄гам̣ ме гавесиссам̣, гарум̣ бха̄ванийам̣ татха̄;
са̄вассайо васисса̄ми, на кочи гарахиссати.
‘‘утта̄накӯла̄ надика̄, супатиттха̄ манорама̄;
сам̣суддхапулина̄кин̣н̣а̄, авидӯре мамассамам̣.
‘‘надим̣ амарикам̣ на̄ма, упагантва̄нахам̣ тада̄;
сам̣вад̣д̣хайитва̄ пулинам̣, акам̣ пулиначетийам̣.
‘‘йе те ахесум̣ самбуддха̄, бхавантакаран̣а̄ мунӣ;
тесам̣ ета̄дисо тхӯпо, там̣ нимиттам̣ каромахам̣.
‘‘каритва̄ ¶ пулинам̣ тхӯпам̣, сован̣н̣ам̣ ма̄пайим̣ ахам̣;
сон̣н̣акин̇кан̣ипуппха̄ни, сахассе тӣн̣и пӯджайим̣.
‘‘са̄йапа̄там̣ ¶ намасса̄ми, ведаджа̄то катан̃джалӣ;
саммукха̄ вийа самбуддхам̣, вандим̣ пулиначетийам̣.
‘‘йада̄ килеса̄ джа̄йанти, витакка̄ геханиссита̄;
сара̄ми сукатам̣ тхӯпам̣, паччавеккха̄ми та̄ваде.
‘‘упанисса̄йа вихарам̣, саттхава̄хам̣ вина̄йакам̣;
килесе сам̣васеййа̄си, на йуттам̣ тава ма̄риса.
‘‘саха а̄ваджджите тхӯпе, га̄равам̣ хоти ме тада̄;
кувитакке винодесим̣, на̄го туттат̣т̣ито йатха̄.
‘‘евам̣ вихарама̄нам̣ мам̣, маччура̄джа̄бхимаддатха;
таттха ка̄лан̇като санто, брахмалокамагаччхахам̣.
‘‘йа̄вата̄йум̣ васитва̄на, тидиве упападжджахам̣;
асӣтиккхаттум̣ девиндо, девараджджамака̄райим̣.
‘‘сата̄нам̣ тӣн̣иккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘сон̣н̣акин̇кан̣ипуппха̄нам̣, випа̄кам̣ анубхомахам̣;
дха̄тӣсатасахасса̄ни, парива̄ренти мам̣ бхаве.
‘‘тхӯпасса паричин̣н̣атта̄, раджоджаллам̣ на лимпати;
гатте седа̄ на муччанти, суппабха̄со бхава̄махам̣.
‘‘ахо ме сукато тхӯпо, судит̣т̣ха̄марика̄ надӣ;
тхӯпам̣ катва̄на пулинам̣, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘кусалам̣ каттука̄мена, джантуна̄ са̄рага̄хина̄;
наттхи кхеттам̣ акхеттам̣ ва̄, пат̣ипаттӣва са̄дхака̄.
‘‘йатха̄пи балава̄ посо, ан̣н̣авам̣таритуссахе;
париттам̣ кат̣т̣хама̄да̄йа, паккхандеййа маха̄сарам̣.
‘‘има̄хам̣ ¶ кат̣т̣хам̣ нисса̄йа, тарисса̄ми маходадхим̣;
усса̄хена вӣрийена, тареййа удадхим̣ наро.
‘‘татхева ме катам̣ каммам̣, париттам̣ тхокакан̃ча йам̣;
там̣ каммам̣ упанисса̄йа, сам̣са̄рам̣ саматиккамим̣.
‘‘паччхиме бхаве сампатте, суккамӯлена чодито;
са̄ваттхийам̣ пуре джа̄то, маха̄са̄ле суад̣д̣хаке.
‘‘саддха̄ ма̄та̄ пита̄ майхам̣, буддхасса саран̣ам̣ гата̄;
убхо дит̣т̣хапада̄ ете, ануваттанти са̄санам̣.
‘‘бодхипапат̣икам̣ ¶ гайха, сон̣н̣атхӯпамака̄райум̣;
са̄йапа̄там̣ намассанти, сакйапуттасса саммукха̄.
‘‘упосатхамхи дивасе, сон̣н̣атхӯпам̣ винӣхарум̣;
буддхасса ван̣н̣ам̣ киттента̄, тийа̄мам̣ вӣтина̄майум̣.
‘‘саха дисва̄нахам̣ тхӯпам̣, сарим̣ пулиначетийам̣;
ека̄сане нисӣдитва̄, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘гавесама̄но там̣ вӣрам̣, дхаммасена̄патиддасам̣;
ага̄ра̄ никкхамитва̄на, паббаджим̣ тасса сантике.
‘‘джа̄тийа̄ саттавассена, арахаттамапа̄пун̣им̣;
упасампа̄дайӣ буддхо, гун̣аман̃н̃а̄йа чаккхума̄.
‘‘да̄ракенева сантена, кирийам̣ нит̣т̣хитам̣ майа̄;
катам̣ ме каран̣ӣйаджджа, сакйапуттасса са̄сане.
‘‘саббаверабхайа̄тӣто, саббасан̇га̄тиго иси;
са̄вако те маха̄вӣра, сон̣н̣атхӯпассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ да̄йака̄нуггахам̣ каронто техи упанӣте паччайе на пат̣иккхипати, йатха̄ладдхейева парибхун̃джати. там̣ путхуджджана̄ ‘‘айам̣ ка̄йадал̣хибахуло араккхитачитто’’ти ман̃н̃ама̄на̄ аваман̃н̃анти. тхеро там̣ ¶ аган̣ентова вихарати. тасса пана авидӯре ан̃н̃атаро кухакабхиккху па̄пиччхо сама̄но аппиччхо вийа сантут̣т̣хо вийа атта̄нам̣ дассенто локам̣ ван̃ченто вихарати. маха̄джано там̣ арахантам̣ вийа самбха̄вети. атхасса сакко дева̄наминдо там̣ паваттим̣ н̃атва̄ тхерам̣ упасан̇камитва̄, ‘‘бханте, ким̣ на̄ма кухако каротӣ’’ти пуччхи. тхеро па̄пиччхам̣ гараханто –
‘‘пуббе ханати атта̄нам̣, паччха̄ ханати со паре;
сухатам̣ ханти атта̄нам̣, вӣтам̣сенева паккхима̄.
‘‘на бра̄хман̣о бахиван̣н̣о, антован̣н̣о хи бра̄хман̣о;
йасмим̣ па̄па̄ни камма̄ни, са ве кан̣хо суджампатӣ’’ти. – га̄тха̄двайама̄ха;
таттха пуббе ханати атта̄нанти кухакапуггало аттано кухакавуттийа̄ локам̣ ван̃ченто па̄пиччхата̄дӣхи па̄падхаммехи пат̣хамамева атта̄нам̣ ханати, аттано кусалакот̣т̣ха̄сам̣ вина̄сети. паччха̄ ханати со парети со кухако пат̣хамам̣ та̄ва вуттанайена атта̄нам̣ хантва̄ паччха̄ паре йехи ‘‘айам̣ ¶ бхиккху песало арийо’’ти ва̄ самбха̄вентехи ка̄ра̄ ката̄, те ханати тесам̣ ка̄ра̄ни аттани ката̄ни амахаппхала̄ни катва̄ паччайавина̄санена вина̄сети. сатипи кухакасса убхайаханане аттаханане пана айам̣ висесоти дассенто а̄ха сухатам̣ ханти атта̄нанти. со кухако атта̄нам̣ хананто сухатам̣ катва̄ ханти вина̄сети, йатха̄ ким̣? вӣтам̣сенева паккхима̄ти, вӣтам̣соти дӣпакасакун̣о, тена. паккхима̄ти са̄кун̣ико. йатха̄ тена вӣтам̣сасакун̣ена ан̃н̃е сакун̣е ван̃четва̄ хананто атта̄нам̣ идха локепи ханати вин̃н̃угарахаса̄ваджджасабха̄ва̄дина̄, сампара̄йам̣ пана дуггатипариккилесена ханатийева, на пана те сакун̣е паччха̄ хантум̣ саккоти, евам̣ кухакопи кохан̃н̃ена локам̣ ван̃четва̄ идха локепи ¶ атта̄нам̣ ханати виппат̣иса̄равин̃н̃угараха̄дӣхи, паралокепи дуггатипариккилесехи, на пана те паччайада̄йаке апа̄йадуккхам̣ па̄пети. апича кухако даккхин̣а̄йа амахаппхалабха̄вакаран̣енева ¶ да̄йакам̣ ханатӣти вутто, на ниппхалабха̄вакаран̣ена. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ – ‘‘дуссӣласса мануссабхӯтасса да̄нам̣ датва̄ сахассагун̣а̄ даккхин̣а̄ па̄т̣икан̇кхитабба̄’’ти (ма. ни. 3.379). тена̄ха ‘‘сухатам̣ ханти атта̄на’’нти.
евам̣ ба̄хирапаримаджджанаматте т̣хита̄ пуггала̄ суддха̄ на̄ма на хонти, аббхантарасуддхийа̄ ева пана суддха̄ хонтӣти дассенто ‘‘на бра̄хман̣о’’ти дутийам̣ га̄тхама̄ха. тассаттхо – ирийа̄патхасан̣т̣хапана̄дибахисампаттиматтена бра̄хман̣о на хоти. сампаттиаттхо хи идха ван̣н̣а-саддо. аббхантаре пана сӣла̄дисампаттийа̄ бра̄хман̣о хоти, ‘‘ба̄хитапа̄по бра̄хман̣о’’ти катва̄. тасма̄ ‘‘йасмим̣ па̄па̄ни ла̄мака̄ни камма̄ни сам̣виджджанти, екам̣сена со кан̣хо нихӣнапуггало’’ти суджампати, дева̄наминда, джа̄на̄хи. там̣ сутва̄ сакко кухакабхиккхум̣ таджджетва̄ ‘‘дхамме ватта̄хӣ’’ти овадитва̄ сакат̣т̣ха̄намева гато.
васабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дуканипа̄те пат̣хамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дутийавагго
1. маха̄чундаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
суссӯса̄ти ¶ а̄йасмато маха̄чундаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кумбхака̄ракуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто кумбхака̄ракаммена джӣванто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо екам̣ маттика̄паттам̣ сва̄бхисан̇кхатам̣ катва̄ бхагавато ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе на̄лакага̄ме рӯпаса̄рийа̄ бра̄хман̣ийа̄ путто са̄рипуттаттхерасса канит̣т̣хабха̄та̄ хутва̄ ниббатти, чундотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто дхаммасена̄патим̣ анупаббаджитва̄ там̣ нисса̄йа випассанам̣ ¶ пат̣т̣хапетва̄ гхат̣енто ва̄йаманто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.39-50) –
‘‘нагаре хам̣саватийа̄, кумбхака̄ро ахосахам̣;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, огхатин̣н̣амана̄савам̣.
‘‘сукатам̣ маттика̄паттам̣, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
паттам̣ датва̄ бхагавато, уджубхӯтасса та̄дино.
‘‘бхаве ниббаттама̄нохам̣, сон̣н̣атха̄ле лабха̄махам̣;
рӯпимайе ча сован̣н̣е, тат̣т̣ике ча ман̣ӣмайе.
‘‘па̄тийо парибхун̃джа̄ми, пун̃н̃акаммассидам̣ пхалам̣;
йаса̄нан̃ча дхана̄нан̃ча, аггабхӯто ча хомахам̣.
‘‘йатха̄пи бхаддаке кхетте, бӣджам̣ аппампи ропитам̣;
самма̄дха̄рам̣ павеччханте, пхалам̣ тосети кассакам̣.
‘‘татхевидам̣ паттада̄нам̣, буддхакхеттамхи ропитам̣;
пӣтидха̄ре павассанте, пхалам̣ мам̣ тосайиссати.
‘‘йа̄вата̄ кхетта̄ виджджанти, сан̇гха̄пи ча ган̣а̄пи ча;
буддхакхеттасамо наттхи, сукхадо саббапа̄н̣инам̣.
‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а, намо те пурисуттама;
екапаттам̣ дадитва̄на, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ паттамададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, паттада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о ¶ пана хутва̄ аттана̄ пат̣иладдхасампаттийа̄ ка̄ран̣абхӯтам̣ гарӯпаниссайам̣ вивекава̄сан̃ча киттенто –
‘‘суссӯса̄ сутаваддханӣ, сутам̣ пан̃н̃а̄йа ваддханам̣;
пан̃н̃а̄йа аттхам̣ джа̄на̄ти, н̃а̄то аттхо сукха̄вахо.
‘‘севетха ¶ панта̄ни сена̄сана̄ни, чареййа сам̣йоджанавиппамоккхам̣;
саче ратим̣ на̄дхигаччхеййа таттха, сан̇гхе васе раккхитатто сатӣма̄’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха суссӯса̄ти сотаббайуттасса саббасутасса сотумиччха̄, гарусаннива̄сопи. дит̣т̣хадхаммика̄дибхедан̃хи аттхам̣ сотумиччхантена калйа̄н̣амитте упасан̇камитва̄ ваттакаран̣ена пайирупа̄ситва̄ йада̄ те пайирупа̄сана̄йа а̄ра̄дхитачитта̄ кан̃чи упанисӣдитука̄ма̄ хонти, атха не упанисӣдитва̄ адхигата̄йа сотумиччха̄йа охитасотена сотаббам̣ хотӣти гарусаннива̄сопи суссӯса̄хетута̄йа ‘‘суссӯса̄’’ти вуччати. са̄ пана̄йам̣ суссӯса̄ саччапат̣иччасамуппа̄да̄дипат̣исам̣йуттам̣ сутам̣ там̣саман̇гино пуггаласса вад̣д̣хети брӯхетӣти сутаваддханӣ, ба̄хусаччака̄рӣти аттхо. сутам̣ пан̃н̃а̄йа ваддхананти йам̣ там̣ ‘‘сутадхаро сутасанничайо’’ти (ма. ни. 1.339; а. ни. 4.22) ‘‘идхекаччасса бахукам̣ сутам̣ хоти суттам̣ геййам̣ веййа̄каран̣а’’нти (а. ни. 4.6) ча евама̄дина̄ найена вуттам̣ ба̄хусаччам̣, там̣ акусалаппаха̄накусала̄дхигаманахетубхӯтам̣ пан̃н̃ам̣ ваддхетӣти сутам̣ пан̃н̃а̄йа ваддханам̣, вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ –
‘‘сута̄вудхо кхо, бхиккхаве, арийаса̄вако акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети, са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети, суддхам̣ атта̄нам̣ парихаратӣ’’ти (а. ни. 7.67).
пан̃н̃а̄йа аттхам̣ джа̄на̄тӣти бахуссуто сутамайан̃а̄н̣е т̣хито там̣ пат̣ипаттим̣ пат̣ипаджджанто сута̄нуса̄рена аттхӯпапариккха̄йа дхамманиджджха̄нена бха̄вана̄йа ча локийалокуттарабхедам̣ дит̣т̣хадхамма̄дивибха̄гам̣ ¶ дуккха̄дивибха̄ган̃ча аттхам̣ йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти ча пат̣ивиджджхати ча, тена̄ха бхагава̄ –
‘‘сутасса йатха̄парийаттасса аттхаман̃н̃а̄йа дхаммаман̃н̃а̄йа дхамма̄нудхаммаппат̣ипанно хотӣ’’ти (а. ни. 4.6).
‘‘дхата̄нам̣ ¶ дхамма̄нам̣ аттхам̣ упапариккхати, аттхам̣ упапариккхато дхамма̄ ниджджха̄нам̣ кхаманти, дхамманиджджха̄наккхантийа̄ сати чхандо джа̄йати, чхандаджа̄то уссахати, уссахитва̄ тулети, тулайитва̄ падахати, пахитатто сама̄но ¶ ка̄йена чева парамасаччам̣ саччхикароти, пан̃н̃а̄йа ча нам̣ ативиджджха пассатӣ’’ти (ма. ни. 2.432) ча.
н̃а̄то аттхо сукха̄вахоти йатха̄вутто дит̣т̣хадхаммика̄диаттхо чева дуккха̄диаттхо ча йа̄тха̄вато н̃а̄то адхигато локийалокуттарабхедам̣ сукхам̣ а̄вахати ниппха̄детӣти аттхо.
т̣хита̄йа бха̄вана̄пан̃н̃а̄йа сутаматтенева на сиджджхатӣти тасса̄ пат̣ипаджджанавидхим̣ дассенто ‘‘севетха…пе…виппамоккха’’нти а̄ха. таттха севетха панта̄ни сена̄сана̄нӣти ка̄йавивекама̄ха. тена сам̣йоджанаппаха̄насса ча ваккхама̄натта̄ вивека̄рахассева вивекава̄соти сӣласам̣вара̄дайо идха авуттасиддха̄ ведитабба̄. чареййа сам̣йоджанавиппамоккханти йатха̄ сам̣йоджанехи читтам̣ виппамуччати, татха̄ випассана̄бха̄ванам̣ маггабха̄ванан̃ча чареййа пат̣ипаджджеййа̄ти аттхо. саче ратим̣ на̄дхигаччхеййа таттха̄ти тесу пантасена̄санесу йатха̄ладдхесу адхикусаладхаммесу ча ратим̣ пуббена̄парам̣ висесасса ала̄бхато абхиратим̣ на лабхеййа, сан̇гхе бхиккхусамӯхе раккхитатто каммат̣т̣ха̄напариган̣ханато раккхитачитто чхасу два̄ресу сатиа̄раккха̄йа упат̣т̣хапанена сатима̄ васеййа вихареййа, евам̣ вихарантасса ча апи на̄ма сам̣йоджанавиппамоккхо бхавеййа̄ти адхиппа̄йо.
маха̄чундаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. джотида̄саттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йе кхо тети а̄йасмато джотида̄саттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ ¶ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа гаччхантам̣ дисва̄ пасанначитто ка̄сума̄рикапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ ¶ буддхуппа̄де па̄дийаттхаджанападе вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса путто хутва̄ ниббатти, джотида̄сотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патва̄ гхарама̄васанто екадивасам̣ маха̄кассапаттхерам̣ аттано га̄ме пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасанначитто бходжетва̄ тхерасса сантике дхаммам̣ сутва̄ аттано га̄масамӣпе паббате махантам̣ виха̄рам̣ ка̄ретва̄ тхерам̣ таттха ва̄сетва̄ чатӯхи паччайехи упат̣т̣хаханто тхерасса дхаммадесана̄йа пат̣иладдхасам̣вего паббаджитва̄ ¶ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.51-56) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джотантам̣, нисиннам̣ паббатантаре;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, локаджет̣т̣хам̣ нара̄сабхам̣.
‘‘пасанначитто сумано, сире катва̄на ан̃джалим̣;
ка̄сума̄рикама̄да̄йа, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ тӣн̣и пит̣ака̄ни уггахетва̄ висесато винайапит̣аке сукусалабха̄вам̣ патва̄ дасавассико парисупат̣т̣ха̄ко ча хутва̄ бахӯхи бхиккхӯхи саддхим̣ бхагавантам̣ вандитум̣ са̄ваттхим̣ гаччханто антара̄магге аддха̄напариссамавиноданаттхам̣ титтхийа̄нам̣ а̄ра̄мам̣ пависитва̄ екамантам̣ нисинно екам̣ пан̃чатапам̣ тапантам̣ бра̄хман̣ам̣ дисва̄, ‘‘ким̣, бра̄хман̣а, ан̃н̃асмим̣ тапанӣйе ан̃н̃ам̣ тапатӣ’’ти а̄ха. там̣ сутва̄ бра̄хман̣о купито, ‘‘бхо, мун̣д̣ака, ким̣ ан̃н̃ам̣ тапанӣйа’’нти а̄ха. тхеро тасса –
‘‘копо ча исса̄ парахет̣хана̄ ча, ма̄но ча са̄рамбхамадо пама̄до;
тан̣ха̄ авиджджа̄ бхавасан̇гатӣ ча, те таппанӣйа̄ на хи рӯпакхандхо’’ти. –
га̄тха̄йа дхаммам̣ десеси. там̣ сутва̄ со бра̄хман̣о тасмим̣ титтхийа̄ра̄ме саббе ан̃н̃атиттхийа̄ ча тхерасса сантике паббаджим̣су. тхеро техи ¶ саддхим̣ са̄ваттхим̣ гантва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ катипа̄хам̣ таттха васитва̄ аттано джа̄тибхӯмим̣йева гато дассанаттхам̣ упагатесу н̃а̄такесу на̄на̄ладдхике йан̃н̃асуддхике оваданто –
‘‘йе ¶ кхо те вет̣хамиссена, на̄наттена ча каммуна̄;
мануссе упарундханти, пхарусӯпаккама̄ джана̄;
тепи таттхева кӣранти, на хи каммам̣ панассати.
‘‘йам̣ кароти наро каммам̣, калйа̄н̣ам̣ йади па̄пакам̣;
тасса тассева да̄йа̄до, йам̣ йам̣ каммам̣ пакуббатӣ’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха йети анийамуддесо. тети анийамато ева пат̣иниддесо. пададвайасса̄пи ‘‘джана̄’’ти имина̄ самбандхо. кхоти нипа̄таматтам̣. вет̣хамиссена̄ти вараттакхан̣д̣а̄дина̄ сӣса̄дӣсу вет̣хада̄нена. ‘‘ведхамиссена̄’’типи па̄л̣и, со еваттхо. на̄наттена ча каммуна̄ти хананагха̄танахаттхапа̄да̄диччхеданена кхуддакасел̣ада̄на̄дина̄ ¶ ча на̄на̄видхена парӯпагха̄такаммена. мануссети нидассанаматтам̣, тасма̄ йе кечи саттети адхиппа̄йо. упарундхантӣти виба̄дхенти. пхарусӯпаккама̄ти да̄рун̣апайога̄, курӯракамманта̄ти аттхо. джана̄ти сатта̄. тепи таттхева кӣрантӣти те вуттаппака̄ра̄ пуггала̄ йа̄хи каммака̄ран̣а̄хи ан̃н̃е ба̄дхим̣су. таттхева та̄суйева ка̄ран̣а̄су сайампи кӣранти паккхипӣйанти, татха̄рӯпам̣йева дуккхам̣ анубхавантӣти аттхо. ‘‘татхева кӣрантӣ’’ти ча па̄т̣хо, йатха̄ сайам̣ ан̃н̃есам̣ дуккхам̣ акам̣су, татхева ан̃н̃ехи карӣйанти, дуккхам̣ па̄пӣйантӣти аттхо, касма̄? на хи каммам̣ панассати камман̃хи екантам̣ упачитам̣ випа̄кам̣ адатва̄ на вигаччхати, авасесапаччайасамава̄йе випаччатева̄ти адхиппа̄йо.
ида̄ни ‘‘на хи каммам̣ панассатӣ’’ти сан̇кхепато вуттаматтхам̣ вибхаджитва̄ сатта̄нам̣ каммассакатам̣ вибха̄ветум̣ ‘‘йам̣ каротӣ’’ти га̄тхам̣ абха̄си. тассаттхо йам̣ каммам̣ калйа̄н̣ам̣ кусалам̣, йади ва̄ па̄пакам̣ акусалам̣ сатто ¶ кароти, каронто ча таттха йам̣ каммам̣ йатха̄ пхалада̄насаматтхам̣ хоти, татха̄ пакуббати упачиноти. тасса тассева да̄йа̄доти тасса тассева каммапхаласса ган̣ханато тена тена каммена да̄таббавипа̄касса бха̄гӣ хотӣти аттхо. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘каммассака̄, ма̄н̣ава, сатта̄ каммада̄йа̄да̄’’тиа̄ди (ма. ни. 3.289). има̄ га̄тха̄ сутва̄ тхерасса н̃а̄така̄ каммассаката̄йам̣ патит̣т̣хахим̣сӯти.
джотида̄саттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. херан̃н̃ака̄ниттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
аччайанти ¶ ахоратта̄ти а̄йасмато херан̃н̃ака̄ниттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто паресам̣ бхатако хутва̄ джӣванто екадивасам̣ суджа̄тасса на̄ма саттхуса̄вакасса пам̣сукӯлам̣ парийесантасса упад̣д̣хадуссам̣ париччаджи. со тена пун̃н̃акаммена та̄ватим̣сесу ниббаттитва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларан̃н̃о га̄мабходжакасса чоравоса̄сакасса путто хутва̄ ¶ ниббатти, херан̃н̃ака̄нӣтисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто питу аччайена ран̃н̃а̄ тасмим̣йева га̄мабходжакат̣т̣ха̄не т̣хапито джетаванапат̣иггахан̣е буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо аттано канит̣т̣хасса там̣ т̣ха̄нантарам̣ да̄петва̄ ра̄джа̄нам̣ а̄пуччхитва̄ паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.31-40) –
‘‘падумуттарабхагавато, суджа̄то на̄ма са̄вако;
пам̣сукӯлам̣ гавесанто, сан̇ка̄ре чарате тада̄.
‘‘нагаре хам̣саватийа̄, паресам̣ бхатако ахам̣;
упад̣д̣хадуссам̣ датва̄на, сираса̄ абхива̄дайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘теттим̣саккхаттум̣ ¶ девиндо, девараджджамака̄райим̣;
саттасаттатиккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣;
упад̣д̣хадуссада̄нена, мода̄ми акутобхайо.
‘‘иччхама̄но чахам̣ аджджа, сака̄нанам̣ сапаббатам̣;
кхомадуссехи чха̄деййам̣, ад̣д̣хадуссассидам̣ пхалам̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ да̄намададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, ад̣д̣хадуссассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано канит̣т̣хабха̄тарам̣ тато каммато ниваттетука̄мо тасмим̣йева камме абхиратам̣ дисва̄ там̣ чоденто –
‘‘аччайанти ¶ ахоратта̄, джӣвитам̣ упаруджджхати;
а̄йу кхӣйати мачча̄нам̣, куннадӣнам̣ва одакам̣.
‘‘атха па̄па̄ни камма̄ни, карам̣ ба̄ло на буджджхати;
паччха̄сса кат̣укам̣ хоти, випа̄ко хисса па̄пако’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха аччайантӣти атиккаманти, лахум̣ лахум̣ апагаччхантӣти аттхо. ахоратта̄ти раттиндива̄. джӣвитам̣ упаруджджхатӣти джӣвитиндрийан̃ча кхан̣иканиродхавасена нируджджхати. вуттан̃хи ‘‘кхан̣е кхан̣е, твам̣ бхиккху, джа̄йаси ча джиййаси ча миййаси ча чаваси ча упападжджаси ча̄’’ти. а̄йу кхӣйати мачча̄нанти маритаббасабха̄ватта̄ мачча̄ти ладдхана̄ма̄нам̣ имесам̣ сатта̄нам̣ а̄йу ‘‘йо чирам̣ джӣвати, со вассасатам̣ аппам̣ ва̄ бхиййо’’ти (дӣ. ни. 2.91; сам̣. ни. 2.143; а. ни. 7.74) евам̣ париччхиннака̄лапарама̄йу кхӣйати кхайан̃ча самбхедан̃ча гаччхати, йатха̄ ким̣? куннадӣнам̣ва одакам̣ йатха̄ на̄ма куннадӣнам̣ паббатеййа̄нам̣ кхуддаканадӣнам̣ удакам̣ чирам̣ на тит̣т̣хати, лахутарам̣ кхӣйати, а̄гатаматтам̣йева вигаччхати, евам̣ сатта̄нам̣ а̄йу лахутарам̣ кхӣйати кхайам̣ гаччхати. еттха ча удакамева ‘‘одака’’нти вуттам̣, йатха̄ манойева ма̄насанти.
атха ¶ па̄па̄ни камма̄ни, карам̣ ба̄ло на буджджхатӣти евам̣ сам̣са̄ре аниччепи сама̄не ба̄ло лобхавасена ва̄ кодхавасена ва̄ па̄па̄ни камма̄ни кароти, каронтопи на буджджхати, па̄пам̣ каронто ча ‘‘па̄пам̣ каромӣ’’ти абуджджханако на̄ма наттхи, ‘‘имасса каммасса еварӯпо дуккхо випа̄ко’’ти пана аджа̄нанато ‘‘на буджджхатӣ’’ти вуттам̣. паччха̄сса кат̣укам̣ хотӣти йадипи па̄пасса каммасса а̄йӯханаккхан̣е ‘‘имасса каммасса еварӯпо випа̄ко’’ти на буджджхати, тато паччха̄ пана нирайа̄дӣсу ниббаттасса ¶ асса ба̄ласса кат̣укам̣ анит̣т̣хам̣ дуккхамева хоти. випа̄ко хисса па̄пако йасма̄ асса па̄пакаммасса на̄ма випа̄ко па̄пако нихӣно анит̣т̣хо ева̄ти. имам̣ пана ова̄дам̣ сутва̄ тхерасса канит̣т̣хабха̄та̄ ра̄джа̄нам̣ а̄пуччхитва̄ паббаджитва̄ начирассева садаттхам̣ ниппха̄деси.
херан̃н̃ака̄ниттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. сомамиттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
париттам̣ ¶ да̄рунти а̄йасмато сомамиттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто буддхагун̣е сутва̄ пасаннама̄насо екадивасам̣ ким̣сукаруккхам̣ пуппхитам̣ дисва̄ пуппха̄ни гахетва̄ саттха̄рам̣ уддисса а̄ка̄се кхипитва̄ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ба̄ра̄н̣асийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ сомамиттоти ладдхана̄мо тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ хутва̄ вималена на̄ма тхерена катапаричайатта̄ абхин̣хам̣ тасса сантикам̣ гаччханто дхаммам̣ сутва̄ са̄сане ладдхаппаса̄до паббаджитва̄ ладдхӯпасампадо ваттапат̣иваттам̣ пӯренто вичарати. вималаттхеро пана кусӣто миддхабахуло раттиндивам̣ вӣтина̄мети. сомамитто ‘‘кусӣтам̣ на̄ма нисса̄йа ко гун̣о’’ти там̣ паха̄йа маха̄кассапаттхерам̣ упасан̇камитва̄ тасса ова̄де т̣хатва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахатте патит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.25-30) –
‘‘ким̣сукам̣ ¶ пуппхитам̣ дисва̄, паггахетва̄на ан̃джалим̣;
буддхасет̣т̣хам̣ саритва̄на, а̄ка̄се абхипӯджайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сва̄гатам̣ вата ме а̄си, мама буддхасса сантике;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вималаттхерам̣ ова̄дена тадждженто –
‘‘париттам̣ да̄рума̄руйха, йатха̄ сӣде махан̣н̣аве;
евам̣ кусӣтама̄гамма, са̄дхуджӣвӣпи сӣдати;
тасма̄ там̣ париваджджеййа, кусӣтам̣ хӣнавӣрийам̣.
‘‘павивиттехи арийехи, пахитаттехи джха̄йибхи;
ниччам̣ а̄раддхавӣрийехи, пан̣д̣итехи саха̄васе’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ париттам̣ да̄рума̄руйха, йатха̄ сӣде махан̣н̣авети песалопи кулапутто кусӣтам̣ аласапуггалам̣ нисса̄йа сӣдати сам̣са̄ре патати, на тасса па̄рам̣ нибба̄нам̣ гаччхати. йасма̄ ¶ етадевам̣, тасма̄ там̣ адхикусаладхаммавасена сӣсам̣ ануккхипитва̄ куччхитам̣ сӣданато кусӣтам̣ вӣрийа̄рамбха̄бха̄вато хӣнавӣрийам̣ пуггалам̣ саббатха̄ ваджджеййа, на тасса дит̣т̣ха̄нугатим̣ а̄паджджеййа̄ти аттхо.
евам̣ пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа га̄тха̄йа косадждже а̄дӣнавам̣ дассетва̄ ида̄ни вӣрийа̄рамбхе а̄нисам̣се дассетум̣ ‘‘павивиттехӣ’’тиа̄ди вуттам̣. тассаттхо ¶ – йе пана ка̄йавивекасамбхавена павивитта̄, тато ева килесехи а̄ракатта̄ арийа̄, нибба̄нам̣ патипеситаттата̄йа пахитатта̄ а̄рамман̣ӯпаниджджха̄навасена лаккхан̣ӯпаниджджха̄навасена ча джха̄йино, саббака̄лам̣ паггахитавӣрийата̄йа а̄раддхавӣрийа̄, локийалокуттарабхеда̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гататта̄ пан̣д̣ита̄, техийева саха а̄васеййа садаттхам̣ ниппха̄детука̄мо сам̣васеййа̄ти. там̣ сутва̄ вималаттхеро сам̣виггама̄насо випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ садаттхам̣ а̄ра̄дхеси. сва̄йаматтхо парато а̄гамиссати.
сомамиттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. саббамиттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
джано джанамхи самбаддхоти а̄йасмато саббамиттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито два̄навуте каппе тиссасса бхагавато ка̄ле неса̄дакуле ниббаттитва̄ ванача̄рико хутва̄ ване миге вадхитва̄ мам̣сам̣ кха̄данто джӣвати. атхасса бхагава̄ анугган̣ханаттхам̣ васанат̣т̣ха̄насамӣпе тӣн̣и падачетийа̄ни дассетва̄ пакка̄ми. со атӣтака̄ле самма̄самбуддхесу катапаричайатта̄ чаккан̇кита̄ни дисва̄ пасаннама̄насо коран̣д̣апуппхехи пӯджам̣ катва̄ тена пун̃н̃акаммена та̄ватим̣сабхаване ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхинагаре бра̄хман̣акуле ниббатти, саббамиттотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто джетаванапат̣иггахан̣е буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихаранто вассам̣ упагантва̄ вут̣т̣хавассо бхагавантам̣ вандитум̣ са̄ваттхим̣ гаччханто антара̄магге ма̄гавикехи од̣д̣ите па̄се мигапотакам̣ баддхам̣ аддаса. ма̄та̄ панасса мигӣ па̄сам̣ аппавит̣т̣ха̄пи путтасинехена дӯрам̣ на гаччхати, маран̣абхайена па̄сасамӣпампи на упагаччхати мигапотако ча бхӣто ито чито ча париваттенто карун̣ам̣ вилапати, там̣ дисва̄ тхеро ¶ , ‘‘ахо сатта̄нам̣ снехахетукам̣ дуккха’’нти гаччханто тато парам̣ самбахуле чоре екам̣ ¶ пурисам̣ джӣвага̄хам̣ гахетва̄ ¶ пала̄лавен̣ийа̄ сарӣрам̣ вет̣хетва̄ джха̄пенте, тан̃ча маха̄виравам̣ виравантам̣ дисва̄ тадубхайам̣ нисса̄йа сан̃джа̄тасам̣вего тесам̣ чора̄нам̣ сун̣анта̄нам̣йева –
‘‘джано джанамхи самбаддхо, джанамевассито джано;
джано джанена хет̣хӣйати, хет̣хети ча джано джанам̣.
‘‘ко хи тасса джаненаттхо, джанена джанитена ва̄;
джанам̣ оха̄йа гаччхам̣ там̣, хет̣хайитва̄ бахум̣ джана’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха джаноти андхаба̄ладжано. джанамхӣти ан̃н̃е джане. самбаддхоти тан̣ха̄бандханена баддхо. ‘‘айам̣ ме путто, ма̄та̄’’тиа̄дина̄ пат̣ибаддхо. айамева ва̄ па̄т̣хо, ‘‘име мам̣ посенти, ахам̣ име нисса̄йа джӣва̄мӣ’’ти пат̣ибаддхачиттоти аттхо. джанамевассито джаноти ‘‘айам̣ ме путто, дхӣта̄’’тиа̄дина̄ ан̃н̃амева джанам̣ ан̃н̃о джано ассито тан̣ха̄йа аллӣно париггайха т̣хито. джано джанена хет̣хӣйати, хет̣хети ча джано джананти каммассаката̄йа йатха̄бхӯта̄вабодхасса ча абха̄вато аджджхупеккханам̣ акатва̄ лобхавасена йатха̄ джано джанам̣ ассито, евам̣ досавасена джано джанена хет̣хӣйати виба̄дхӣйати. ‘‘тайидам̣ майхам̣ва упари хет̣ханапхалавасена парипатиссатӣ’’ти аджа̄нанто хет̣хети ча джано джанам̣.
ко хи тасса джаненаттхоти тасса ан̃н̃аджанасса ан̃н̃ена джанена тан̣ха̄васена асситена досавасена хет̣хитена ва̄ ко аттхо. джанена джанитена ва̄ти ма̄та̄пита̄ хутва̄ тена ан̃н̃ена джанена джанитена ва̄ ко аттхо. джанам̣ оха̄йа гаччхам̣ там̣, хет̣хайитва̄ бахум̣ джананти йасма̄ сам̣са̄ре чарато джанасса айамева̄нурӯпа̄ пат̣ипатти, тасма̄ там̣ джанам̣, тасса ча ба̄дхика̄ йа̄ са̄ тан̣ха̄ ча, йо ча со досо ева бахум̣ джанам̣ ба̄дхайитва̄ т̣хито, тан̃ча оха̄йа саббасо паха̄йа париччаджитва̄ ¶ гаччхам̣, техи анупаддутам̣ т̣ха̄нам̣ гаччхеййам̣ па̄пун̣еййанти аттхо. евам̣ ¶ пана ватва̄ тхеро та̄вадева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттамапа̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.15-24) –
‘‘ванакаммико пуре а̄сим̣, питума̄туматенахам̣;
пасума̄рена джӣва̄ми, кусалам̣ ме на виджджати.
‘‘мама ¶ а̄сайаса̄манта̄, тиссо локаггана̄йако;
пада̄ни тӣн̣и дассеси, анукампа̄йа чаккхума̄.
‘‘акканте ча паде дисва̄, тиссана̄масса саттхуно;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, паде читтам̣ паса̄дайим̣.
‘‘коран̣д̣ам̣ пуппхитам̣ дисва̄, па̄дапам̣ дхаран̣ӣрухам̣;
сакосакам̣ гахетва̄на, падасет̣т̣хамапӯджайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонупападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
коран̣д̣акачхави хоми, суппабха̄со бхава̄махам̣.
‘‘двенавуте ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, падапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
те пана чора̄ тхерасса сантике дхаммам̣ сутва̄ сам̣вегаджа̄та̄ паббаджитва̄ дхамма̄нудхаммам̣ пат̣ипаджджим̣сӯти.
саббамиттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. маха̄ка̄л̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ка̄л̣ӣ ¶ иттхӣти а̄йасмато маха̄ка̄л̣аттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито еканавуте каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто кеначидева каран̣ӣйена аран̃н̃ам̣ гато таттха ан̃н̃атарасса руккхасса са̄кха̄йа оламбама̄нам̣ пам̣сукӯлачӣварам̣ дисва̄ ‘‘арийаддхаджо оламбатӣ’’ти пасанначитто кин̇кан̣ипуппха̄ни гахетва̄ пам̣сукӯлам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де сетабйанагаре саттхава̄хакуле ниббаттитва̄ маха̄ка̄л̣оти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патва̄ гхара̄ва̄сам̣ васанто пан̃чахи сакат̣асатехи бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ ва̄н̣иджджавасена са̄ваттхим̣ гато екамантам̣ сакат̣асаттхам̣ нивесетва̄ аддха̄напариссамам̣ винодетва̄ аттано париса̄йа саддхим̣ нисинно са̄йанхасамайам̣ гандхама̄ла̄дихаттхе упа̄саке джетаванам̣ гаччханте дисва̄ сайампи техи саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ соса̄никан̇гам̣ адхит̣т̣ха̄йа суса̄не васати. атхекадивасам̣ ка̄л̣ӣ на̄ма ека̄ иттхӣ чхавад̣а̄хика̄ тхерасса каммат̣т̣ха̄наттха̄йа ачираматасарӣрам̣ убхо саттхӣ ¶ бхиндитва̄ убхо ча ба̄хӯ бхиндитва̄ сӣсан̃ча дадхитха̄лакам̣ вийа бхиндитва̄ саббам̣ ан̇гапаччан̇гам̣ самбандхамева катва̄ тхерасса олокетум̣ йогйат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ екамантам̣ нисӣди. тхеро там̣ дисва̄ атта̄нам̣ оваданто –
‘‘ка̄л̣ӣ иттхӣ брахатӣ дхан̇карӯпа̄, саттхин̃ча бхетва̄ апаран̃ча саттхим̣;
ба̄хан̃ча бхетва̄ апаран̃ча ба̄хам̣, сӣсан̃ча бхетва̄ дадхитха̄лакам̣ва;
еса̄ нисинна̄ абхисандахитва̄.
‘‘йо ¶ ¶ ве авидва̄ упадхим̣ кароти, пунаппунам̣ дуккхамупети мандо;
тасма̄ паджа̄нам̣ упадхим̣ на кайира̄, ма̄хам̣ пуна бхиннасиро сайисса’’нти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха ка̄л̣ӣти тасса̄ на̄мам̣, ка̄л̣аван̣н̣атта̄ ва̄ евам̣ вуттам̣. брахатӣти маха̄сарӣра̄ а̄рохапарин̣а̄хаватӣ. дхан̇карӯпа̄ти ка̄л̣аван̣н̣атта̄ ева ка̄касадисарӯпа̄. саттхин̃ча бхетва̄ти матасарӣрасса саттхим̣ джан̣н̣убхеданена бхан̃джитва̄. апаран̃ча саттхинти итаран̃ча саттхим̣ бхан̃джитва̄. ба̄хан̃ча бхетва̄ти ба̄хат̣т̣хин̃ча аггаба̄хат̣т̣ха̄нейева бхан̃джитва̄. сӣсан̃ча бхетва̄ дадхитха̄лакам̣ва̄ти матасарӣрасса сӣсам̣ бхиндитва̄ бхиннатта̄ ева лед̣д̣удан̣д̣а̄дӣхи паггхарантам̣ дадхитха̄лакам̣ вийа, паггхарантам̣ маттхалун̇гам̣ катва̄ти аттхо. еса̄ нисинна̄ абхисандахитва̄ти чхиннабхинна̄вайавам̣ матасарӣрам̣ те авайаве йатха̄т̣ха̄нейева т̣хапанена сандахитва̄ сахитам̣ катва̄ мам̣са̄пан̣ам̣ паса̄рентӣ вийа еса̄ нисинна̄.
йо ве авидва̄ упадхим̣ каротӣти йо има̄йа упат̣т̣ха̄питам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ дисва̄пи авидва̄ акусало каммат̣т̣ха̄нам̣ чхад̣д̣етва̄ айонисоманасика̄рена килесӯпадхим̣ уппа̄дети, со мандо мандапан̃н̃о сам̣са̄расса анативаттанато пунаппунам̣ апара̄парам̣ нирайа̄дӣсу дуккхам̣ упети. тасма̄ паджа̄нам̣ упадхим̣ на кайира̄ти тасма̄ти йасма̄ четадевам̣, тасма̄. паджа̄нам̣ упадхинти ‘‘идха йам̣ дуккхам̣ самбхотӣ’’ти паджа̄нанто йонисо манасикаронто килесӯпадхим̣ на кайира̄ на уппа̄деййа. касма̄? ма̄хам̣ пуна бхиннасиро сайиссанти йатхайидам̣ матасарӣрам̣ бхиннасарӣрам̣ сайати, евам̣ килесӯпадхӣхи сам̣са̄ре пунаппунам̣ уппаттийа̄ кат̣асивад̣д̣хако хутва̄ бхиннасиро ахам̣ ма̄ сайиссанти. евам̣ ваданто ева тхеро випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.50.8-14) –
‘‘химавантасса̄видӯре ¶ ¶ , удан̇ган̣о на̄ма паббато;
таттхаддасам̣ пам̣сукӯлам̣, думаггамхи виламбитам̣.
‘‘тӣн̣и кин̇кан̣ипуппха̄ни, очинитва̄нахам̣ тада̄;
хат̣т̣хо хат̣т̣хена читтена, пам̣сукӯламапӯджайим̣.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пӯджитва̄ арахаддхаджам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
маха̄ка̄л̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. тиссаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
бахӯ ¶ сапатте лабхатӣти а̄йасмато тиссаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто пийадассисса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто сиппесу ниппхаттим̣ гантва̄ ка̄месу а̄дӣнавам̣ дисва̄ гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃а̄йатане са̄лаване ассамам̣ ка̄ретва̄ васати. бхагава̄ тасса анугган̣ханаттхам̣ ассамасса авидӯре са̄лаване ниродхам̣ сама̄паджджитва̄ нисӣди. со ассамато никкхамитва̄ пхала̄пхалаттха̄йа гаччханто бхагавантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо чатта̄ро дан̣д̣е т̣хапетва̄ бхагавато упари пуппхита̄хи са̄ласа̄кха̄хи са̄кха̄ман̣д̣апам̣ катва̄ сатта̄хам̣ наванавехи са̄лапуппхехи бхагавантам̣ пӯдженто ат̣т̣ха̄си буддха̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ авиджаханто. саттха̄ сатта̄хасса аччайена ниродхато вут̣т̣хахитва̄ бхиккхусан̇гхам̣ чинтеси. та̄вадева сатасахассаматта̄ кхӣн̣а̄сава̄ саттха̄рам̣ парива̄ресум̣. бхагава̄ тасса бха̄виним̣ сампаттим̣ вибха̄венто анумоданам̣ ватва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девалоке ниббаттитва̄ апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ¶ ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ тиссоти ладдхана̄мо вайаппатто тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ хутва̄ пан̃чаматта̄ни ма̄н̣авакасата̄ни манте ва̄ченто ла̄бхаггайасаггаппатто хутва̄ саттху ра̄джагахагамане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.190-220) –
‘‘аджджхога̄хетва̄ ¶ са̄лаванам̣, сукато ассамо мама;
са̄лапуппхехи сан̃чханно, васа̄ми випине тада̄.
‘‘пийадассӣ ча бхагава̄, сайамбхӯ аггапуггало;
вивекака̄мо самбуддхо, са̄лаванамупа̄гами.
‘‘ассама̄ абхиниккхамма, паванам̣ агама̄сахам̣;
мӯлапхалам̣ гавесанто, а̄хин̣д̣а̄ми ване тада̄.
‘‘таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, пийадассим̣ маха̄йасам̣;
сунисиннам̣ сама̄паннам̣, вирочантам̣ маха̄ване.
‘‘чатудан̣д̣е т̣хапетва̄на, буддхасса упарӣ ахам̣;
ман̣д̣апам̣ сукатам̣ катва̄, са̄лапуппхехи чха̄дайим̣.
‘‘сатта̄хам̣ дха̄райитва̄на, ман̣д̣апам̣ са̄лачха̄дитам̣;
таттха читтам̣ паса̄детва̄, буддхасет̣т̣хамавандахам̣.
‘‘бхагава̄ тамхи самайе, вут̣т̣хахитва̄ сама̄дхито;
йугаматтам̣ пеккхама̄но, нисӣди пурисуттамо.
‘‘са̄вако варун̣о на̄ма, пийадассисса саттхуно;
васӣсатасахассехи, упагаччхи вина̄йакам̣.
‘‘пийадассӣ ча бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄на, ситам̣ па̄тукарӣ джино.
‘‘ануруддхо упат̣т̣ха̄ко, пийадассисса саттхуно;
екам̣сам̣ чӣварам̣ катва̄, апуччхиттха маха̄муним̣.
‘‘ко ну кхо бхагава̄ хету, ситакаммасса саттхуно;
ка̄ран̣е виджджама̄намхи, саттха̄ па̄тукаре ситам̣.
‘‘сатта̄хам̣ ¶ са̄лаччхаданам̣, йо ме дха̄реси ма̄н̣аво;
тасса каммам̣ саритва̄на, ситам̣ па̄тукарим̣ ахам̣.
‘‘анока̄сам̣ на пасса̄ми, йаттха пун̃н̃ам̣ випаччати;
девалоке мануссе ва̄, ока̄сова на саммати.
‘‘девалоке васантасса, пун̃н̃акаммасаман̇гино;
йа̄вата̄ париса̄ тасса, са̄лаччханна̄ бхависсати.
‘‘таттха диббехи наччехи, гӣтехи ва̄дитехи ча;
рамиссати сада̄ санто, пун̃н̃акаммасама̄хито.
‘‘йа̄вата̄ париса̄ тасса, гандхагандхӣ бхависсати;
са̄ласса пуппхавассо ча, павассиссати та̄ваде.
‘‘тато ¶ чутойам̣ мануджо, ма̄нусам̣ а̄гамиссати;
идха̄пи са̄лаччхаданам̣, саббака̄лам̣ дхариссати.
‘‘идха наччан̃ча гӣтан̃ча, саммата̄л̣асама̄хитам̣;
парива̄рессанти мам̣ ниччам̣, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘уггаччханте ча сӯрийе, са̄лавассам̣ павассати;
пун̃н̃акаммена сам̣йуттам̣, вассате саббака̄ликам̣.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘дхаммам̣ абхисаментасса, са̄лаччханнам̣ бхависсати;
читаке джха̄йама̄насса, чхаданам̣ таттха хессати.
‘‘випа̄кам̣ киттайитва̄на, пийадассӣ маха̄муни;
париса̄йа дхаммам̣ десеси, таппенто дхаммавут̣т̣хийа̄.
‘‘тим̣сакаппа̄ни девесу, девараджджамака̄райим̣;
сат̣т̣хи ча саттаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘девалока̄ ¶ идха̄гантва̄, лабха̄ми випулам̣ сукхам̣;
идха̄пи са̄лаччхаданам̣, ман̣д̣апасса идам̣ пхалам̣.
‘‘айам̣ паччхимако майхам̣, чаримо ваттате бхаво;
идха̄пи са̄лаччхаданам̣, хессати саббака̄ликам̣.
‘‘маха̄муним̣ тосайитва̄, готамам̣ сакйапун̇гавам̣;
паттомхи ачалам̣ т̣ха̄нам̣, хитва̄ джайапара̄джайам̣.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
со арахаттам̣ пана патва̄ висесато ла̄бхаггайасаггаппатто ахоси. таттха кечи путхуджджанабхиккхӯ тхерасса ла̄бхасакка̄рам̣ дисва̄ ба̄лабха̄вена асахана̄ка̄рам̣ паведесум̣. тхеро там̣ н̃атва̄ ла̄бхасакка̄ре а̄дӣнавам̣ таттха аттано алаггабха̄ван̃ча пака̄сенто –
‘‘бахӯ сапатте лабхати, мун̣д̣о сан̇гха̄т̣ипа̄руто;
ла̄бхӣ аннасса па̄насса, ваттхасса сайанасса ча.
‘‘етама̄дӣнавам̣ ¶ н̃атва̄, сакка̄ресу махаббхайам̣;
аппала̄бхо анавассуто, сато бхиккху париббадже’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
тассаттхо ¶ – сикхампи асесетва̄ мун̣д̣итакесата̄йа мун̣д̣о, чхиндитва̄ сан̇гха̄т̣итака̄са̄вадха̄рита̄йа сан̇гха̄т̣ипа̄руто, евам̣ веван̣н̣ийам̣ аджджхупагато пара̄йаттавуттико паббаджито саче аннапа̄на̄дӣнам̣ ла̄бхӣ хоти, сопи бахӯ сапатте лабхати, тасса усӯйанта̄ бахӯ самбхаванти. тасма̄ етам̣ еварӯпам̣ ла̄бхасакка̄ресу махаббхайам̣ випулабхайам̣ а̄дӣнавам̣ досам̣ видитва̄ аппиччхатам̣ сантосан̃ча хадайе т̣хапетва̄ анаваджджуппа̄дасса̄пи уппаннасса ла̄бхасса париваджджанена аппала̄бхо, тато ева таттха тан̣ха̄вассута̄бха̄вена анавассуто, сам̣са̄ре бхайасса иккханато бхиннакилесата̄йа ва̄ бхиккху сантут̣т̣хит̣т̣ха̄нӣйасса сатисампаджан̃н̃асса ¶ васена сато хутва̄ париббадже чареййа вихареййа̄ти. там̣ сутва̄ те бхиккхӯ та̄вадева тхерам̣ кхама̄песум̣.
тиссаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. кимилаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
па̄чӣнавам̣сада̄йамхӣтиа̄дика̄ а̄йасмато кимилаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? тасса пуббайого сам̣вегуппатти паббаджджа̄ ча екаканипа̄те ‘‘абхисатто’’ти га̄тха̄йа сам̣ван̣н̣ана̄йам̣ вутта̄йева. та̄йа ча га̄тха̄йа тхерена аттано висеса̄дхигамасса ка̄ран̣ам̣ дасситам̣. идха пана адхигатависесасса аттано а̄йасмата̄ ча ануруддхена а̄йасмата̄ ча нандийена саха самаггава̄со дасситоти ведитаббам̣. самаггава̄сам̣ пана васанта̄ те йатха̄ ча васим̣су, там̣ дассенто –
‘‘па̄чӣнавам̣сада̄йамхи, сакйапутта̄ саха̄йака̄;
паха̄йа̄наппаке бхоге, ун̃чхе патта̄гате рата̄.
‘‘а̄раддхавӣрийа̄ пахитатта̄, ниччам̣ дал̣хапараккама̄;
раманти дхаммаратийа̄, хитва̄на локийам̣ рати’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха па̄чӣнавам̣сада̄йамхӣти па̄чӣнавам̣сана̄маке раккхитагопите сахапариччхеде ване. тан̃хи ванам̣ ¶ га̄масса па̄чӣнадиса̄йам̣ т̣хитатта̄ вам̣сагумбапариккхиттатта̄ ча ‘‘па̄чӣнавам̣сада̄йо’’ти вутто, вам̣саванабха̄вена ва̄ти. сакйапутта̄ти ¶ ануруддхаттхера̄дайо сакйара̄джакума̄ра̄. саха̄йака̄ти сам̣вегуппаттипаббаджджа̄саман̣адхаммакаран̣асам̣ва̄сехи саха айанато паваттанато саха̄йака̄. паха̄йа̄наппаке бхогети ул̣а̄рена пун̃н̃а̄нубха̄вена адхигате кулапарампара̄гате ча маханте бхогаккхандхе чхад̣д̣етва̄. ‘‘саха̄йа̄наппаке’’типи па̄л̣и. ун̃чхе патта̄гате рата̄ти ун̃чха̄чарийа̄йа а̄бхататта̄ ¶ ун̃чхе патте а̄гататта̄ патта̄гате паттапарийа̄панне рата̄ абхирата̄, сан̇гхабхатта̄диатирекала̄бхам̣ пат̣иккхипитва̄ джан̇гхабалам̣ нисса̄йа бхиккха̄чарийа̄йа ладдхена миссакабхаттенева сантут̣т̣ха̄ти аттхо.
а̄раддхавӣрийа̄ти уттаматтхасса адхигама̄йа а̄дитова пагева сампа̄дитавӣрийа̄. пахитатта̄ти ниннапон̣апаббха̄рабха̄вена ка̄лена ка̄лам̣ сама̄паджджанена ча нибба̄нам̣ патипеситачитта̄. ниччам̣ дал̣хапараккама̄ти ваттапат̣ипаттӣсу дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄ра̄нуйогена саббака̄лам̣ аситхилапараккама̄. раманти дхаммаратийа̄, хитва̄на локийам̣ ратинти локе видитата̄йа локапарийа̄панната̄йа ча локийам̣ рӯпа̄рамман̣а̄диратим̣ паха̄йа маггапан̃н̃а̄йа паджахитва̄ локуттарадхаммаратийа̄ аггапхаланибба̄на̄бхиратийа̄ ча раманти абхирамантӣти.
кимилаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. нандаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
айонисо манасика̄ра̄ти а̄йасмато нандаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бхагавато сантике дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ индрийесу гуттадва̄ра̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ сайампи там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхенто бхагавато бхиккхусан̇гхасса ча пӯджа̄сакка̄рабахулам̣ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄, ‘‘ахампи ана̄гате тумха̄дисасса буддхасса еварӯпо са̄вако бхавеййа’’нти пан̣идха̄нам̣ катва̄ тато пат̣т̣ха̄йа девамануссесу сам̣саранто аттхадассисса бхагавато ка̄ле вината̄йа на̄ма надийа̄ маханто каччхапо хутва̄ ниббатто екадивасам̣ саттха̄рам̣ надийа̄ па̄рам̣ гантум̣ тӣре т̣хитам̣ дисва̄ сайам̣ бхагавантам̣ та̄ретука̄мо саттху па̄дамӯле нипаджджи ¶ . саттха̄ тасса аджджха̄сайам̣ олокетва̄ пит̣т̣хим̣ абхирухи. со хат̣т̣хатут̣т̣хо вегена сотам̣ чхинданто сӣгхатарам̣ паратӣрамева па̄песи. бхагава̄ тасса анумоданам̣ ваданто бха̄виним̣ сампаттим̣ катхетва̄ пакка̄ми.
со ¶ ¶ тена пун̃н̃акаммена сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ суддходанамаха̄ра̄джасса путто хутва̄ маха̄паджа̄патийа̄ готамийа̄ куччхимхи ниббатти. тасса на̄маггахан̣адивасе н̃а̄тисан̇гхам̣ нанденто джа̄тоти нандотвева на̄мам̣ акам̣су. тасса вайаппаттака̄ле саттха̄ паваттаварадхаммачакко лока̄нуггахам̣ каронто капилаваттхум̣ гантва̄ н̃а̄тисама̄гаме поккхаравассам̣ ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ вессантараджа̄такам̣ (джа̄. 2.22.1655 а̄дайо) катхетва̄ дутийадивасе пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хо ‘‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа̄’’ти (дха. па. 168) га̄тха̄йа питарам̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄петва̄ нивесанам̣ гантва̄ ‘‘дхаммам̣ чаре сучарита’’нти (дха. па. 169) га̄тха̄йа маха̄паджа̄патим̣ сота̄паттипхале ра̄джа̄нам̣ сакада̄га̄мипхале патит̣т̣ха̄петва̄ татийе дивасе нандакума̄расса абхисеканивесанаппавесанавива̄хаман̇галесу ваттама̄несу пин̣д̣а̄йа пависитва̄ нандакума̄расса хаттхе паттам̣ датва̄ ман̇галам̣ ватва̄ тасса хаттхато паттам̣ агахетва̄ва виха̄рам̣ гато там̣ паттахаттхам̣ виха̄рам̣ а̄гатам̣ аниччхама̄нам̣йева пабба̄джетва̄ татха̄ паббаджитатта̄йева анабхиратийа̄ пӣл̣итам̣ н̃атва̄ упа̄йена тасса там̣ анабхиратим̣ винодеси. со йонисо пат̣исан̇кха̄йа випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.148-163) –
‘‘аттхадассӣ ту бхагава̄, сайамбхӯ локана̄йако;
вината̄надийа̄ тӣрам̣, упа̄гаччхи татха̄гато.
‘‘удака̄ абхиниккхамма, каччхапо ва̄ригочаро;
буддхам̣ та̄ретука̄мохам̣, упесим̣ локана̄йакам̣.
‘‘абхирӯхату мам̣ буддхо, аттхадассӣ маха̄муни;
ахам̣ там̣ та̄райисса̄ми, дуккхассантакаро тувам̣.
‘‘мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, аттхадассӣ маха̄йасо;
абхирӯхитва̄ ме пит̣т̣хим̣, ат̣т̣ха̄си локана̄йако.
‘‘йато сара̄ми атта̄нам̣, йато паттосми вин̃н̃утам̣;
сукхам̣ ме та̄дисам̣ наттхи, пхут̣т̣хе па̄датале йатха̄.
‘‘уттаритва̄на самбуддхо, аттхадассӣ маха̄йасо;
надитӣрамхи т̣хатва̄на, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йа̄вата̄ ¶ ваттате читтам̣, ган̇га̄сотам̣ тара̄махам̣;
айан̃ча каччхапо ра̄джа̄, та̄реси мама пан̃н̃ава̄.
‘‘имина̄ буддхатаран̣ена, меттачиттавата̄йа ча;
ат̣т̣ха̄расе каппасате, девалоке рамиссати.
‘‘девалока̄ ¶ идха̄гантва̄, суккамӯлена чодито;
ека̄сане нисӣдитва̄, кан̇кха̄сотам̣ тариссати.
‘‘йатха̄пи бхаддаке кхетте, бӣджам̣ аппампи ропитам̣;
самма̄дха̄рам̣ павеччханте, пхалам̣ тосети кассакам̣.
‘‘татхевидам̣ буддхакхеттам̣, самма̄самбуддхадеситам̣;
самма̄дха̄рам̣ павеччханте, пхалам̣ мам̣ тосайиссати.
‘‘падха̄напахитаттомхи, упасанто нирӯпадхи;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, таран̣а̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вимуттисукхам̣ анубхаванто ‘‘ахо саттху упа̄йакосаллам̣, йена̄хам̣ бхавапан̇като уддхаритва̄ нибба̄натхале патит̣т̣ха̄пито’’ти аттано пахӣнасам̣килесам̣ пат̣иладдхан̃ча сукхам̣ паччавеккхитва̄ сан̃джа̄тасоманассо уда̄навасена –
‘‘айонисо манасика̄ра̄, ман̣д̣анам̣ ануйун̃джисам̣;
уддхато чапало ча̄сим̣, ка̄мара̄гена ат̣т̣ито.
‘‘упа̄йакусалена̄хам̣, буддхена̄диччабандхуна̄;
йонисо пат̣ипаджджитва̄, бхаве читтам̣ удаббахи’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ айонисо манасика̄ра̄ти анупа̄йаманасика̄рато асубхам̣ ка̄йам̣ субхато манаси каритва̄ субхато манасика̄рахету, асубхам̣ ¶ ка̄йам̣ субхасан̃н̃а̄йа̄ти аттхо. ман̣д̣ананти хаттхӯпага̄диа̄бхаран̣ехи чева ма̄ла̄гандха̄дӣхи ча аттабха̄васса алан̇каран̣ам̣. ануйун̃джисанти ануйун̃джим̣, сарӣрасса вибхӯсанаппасуто ахосинти аттхо. уддхатоти джа̄тиготтарӯпайоббанамада̄дӣхи уддхато авӯпасантачитто. чапалоти ванамаккат̣о вийа анават̣т̣хитачиттата̄йа лоло, ка̄йаман̣д̣анаваттхаман̣д̣ана̄дича̄палйе йуттата̄йа ва̄ чапало ча. а̄синти ахосим̣. ка̄мара̄гена̄ти ваттхука̄месу чхандара̄гена ат̣т̣ито пӣл̣ито виба̄дхито а̄синти йоджана̄.
упа̄йакусалена̄ти ¶ винеййа̄нам̣ даманӯпа̄йаччхекена ковидена буддхена бхагавата̄ хетубхӯтена. хетуаттхе хи етам̣ каран̣авачанам̣. палут̣т̣хамаккат̣ӣдеваччхара̄дассанена хи упаккитава̄дачодана̄йа аттано ка̄мара̄га̄панайанам̣ сандха̄йа вадати. бхагава̄ хи а̄йасмантам̣ нандаттхерам̣ пат̣хамам̣ джанападакалйа̄н̣им̣ упа̄да̄йа ‘‘йатха̄йам̣ маккат̣ӣ, евам̣ какут̣апа̄динийо упа̄да̄йа джанападакалйа̄н̣ӣ’’ти махатийа̄ а̄н̣ийа̄ кхуддакам̣ а̄н̣им̣ нӣхаранто чхад̣д̣ако вийа, синехапа̄нена сарӣрам̣ киледетва̄ ваманавиречанехи досам̣ нӣхаранто бхисакко вийа ча какут̣апа̄динидассанена джанападакалйа̄н̣ийам̣ вираттачиттам̣ ка̄ретва̄ пуна упаккитава̄дена какут̣апа̄динӣсупи читтам̣ вира̄джетва̄ саммадева саматхавипассана̄нуйогена арийамагге патит̣т̣ха̄песи. тена вуттам̣ ‘‘йонисо пат̣ипаджджитва̄, бхаве читтам̣ удаббахи’’нти. упа̄йена н̃а̄йена саммадева саматхавипассана̄йа висуддхипат̣ипадам̣ пат̣ипаджджитва̄ бхаве сам̣са̄рапан̇ке нимугган̃ча ме читтам̣ арийамаггена хаттхена утта̄рим̣, нибба̄натхале патит̣т̣ха̄песинти аттхо.
имам̣ уда̄нам̣ уда̄нетва̄ тхеро пунадивасе бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ евама̄ха – ‘‘йам̣ ме, бханте, бхагава̄ па̄т̣ибхого пан̃чаннам̣ аччхара̄сата̄нам̣ пат̣ила̄бха̄йа какут̣апа̄да̄нам̣, мун̃ча̄махам̣, бханте, бхагавантам̣ етасма̄ пат̣иссава̄’’ти (уда̄. 22). бхагава̄пи, ‘‘йадева кхо те, нанда, анупа̄да̄йа а̄савехи читтам̣ вимуттам̣, атха̄хам̣ мутто етасма̄ пат̣иссава̄’’ти (уда̄. 22) а̄ха. атхасса ¶ бхагава̄ сависесам̣ ¶ индрийесу гуттадва̄ратам̣ н̃атва̄ там̣ гун̣ам̣ вибха̄венто, ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ индрийесу гуттадва̄ра̄нам̣ йадидам̣ нандо’’ти (а. ни. 1.219, 230) индрийесу гуттадва̄рабха̄вена аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. тхеро хи ‘‘йамева̄хам̣ индрийа̄нам̣ асам̣варам̣ нисса̄йа имам̣ виппака̄рам̣ патто, тамева̄хам̣ сут̣т̣ху ниггахесса̄мӣ’’ти усса̄хаджа̄то балавахироттаппо таттха ча ката̄дхика̄ратта̄ индрийасам̣варе уккам̣сапа̄рамим̣ агама̄сӣти.
нандаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. сириматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
паре ча нам̣ пасам̣сантӣти а̄йасмато сириматтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто падумуттарасса бхагавато па̄рамийо пӯретва̄ туситабхаване т̣хитака̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ ¶ па̄рагӯ санигхан̣д̣укет̣убха̄нам̣ саккхараппабхеда̄нам̣ итиха̄сапан̃чама̄нам̣ падако веййа̄каран̣о лока̄йатамаха̄пурисалаккхан̣есу анавайо неккхаммаджджха̄сайата̄йа ка̄ме паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ чатура̄сӣтисахассапарима̄н̣ена та̄пасаган̣ена паривуто химавантаппадесе девата̄бхиниммите ассаме джха̄на̄бхин̃н̃а̄йо ниббаттетва̄ васанто пуримабуддхесу ката̄дхика̄рата̄йа лаккхан̣амантесу а̄гатанийа̄мена ча буддхагун̣е ануссаритва̄ атӣте буддхе уддисса ан̃н̃атарасмим̣ надӣниваттане пулиначетийам̣ катва̄ пӯджа̄сакка̄ра̄бхирато ахоси. там̣ дисва̄ та̄паса̄, ‘‘кам̣ уддисса айам̣ пӯджа̄сакка̄ро карӣйатӣ’’ти пуччхим̣су. со тесам̣ лаккхан̣аманте а̄харитва̄ таттха а̄гата̄ни маха̄пурисалаккхан̣а̄ни вибхаджитва̄ тадануса̄рена аттано бале т̣хатва̄ буддхагун̣е киттеси. там̣ сутва̄ тепи та̄паса̄ пасаннама̄наса̄ тато пат̣т̣ха̄йа самма̄самбуддхам̣ уддисса тхӯпапӯджам̣ каронта̄ вихаранти.
тена ча самайена падумуттарабодхисатто туситака̄йа̄ чавитва̄ ма̄тукуччхим̣ окканто хоти. чаримабхаве дваттим̣са пуббанимитта̄ни па̄турахесум̣ ¶ , саббе ча аччхарийаббхӯтадхамма̄. та̄пасо та̄ни антева̄сика̄нам̣ дассетва̄ бхиййосоматта̄йа самма̄самбуддхесу тесам̣ паса̄дам̣ вад̣д̣хетва̄ ка̄лам̣ катва̄ брахмалоке ниббаттитва̄ техи аттано сарӣрасса пӯджа̄йа карӣйама̄на̄йа диссама̄нарӯпо а̄гантва̄, ‘‘ахам̣ тумха̄кам̣ а̄чарийо брахмалоке ниббатто, тумхе аппаматта̄ пулиначетийапӯджамануйун̃джатха, бха̄вана̄йа ¶ ча йуттаппайутта̄ хотха̄’’ти ватва̄ брахмалокамева гато.
евам̣ со девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ гахапатикуле ниббатти, тасса джа̄тадивасато пат̣т̣ха̄йа тасмим̣ куле сирисампаттийа̄ вад̣д̣хама̄натта̄ сирима̄твева на̄мам̣ акам̣су. тасса падаса̄ гаманака̄ле канит̣т̣хабха̄та̄ ниббатти, тасса ‘‘айам̣ сирим̣ вад̣д̣хенто джа̄то’’ти сиривад̣д̣хоти на̄мам̣ акам̣су. те убхопи джетаванаппат̣иггахан̣е буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддха̄ паббаджим̣су. тесу сиривад̣д̣хо на та̄ва уттаримануссадхаммасса ла̄бхӣ ахоси, чатуннам̣ паччайа̄нам̣ ла̄бхӣ, гахат̣т̣хапаббаджита̄нам̣ саккато гарукато, сириматтхеро пана паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа та̄дисена каммаччхиддена аппала̄бхӣ ахоси бахуджана̄самбха̄вито, саматхавипассана̄су каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.111-147) –
‘‘паббате химавантамхи, девало на̄ма та̄пасо;
таттха ме чан̇камо а̄си, амануссехи ма̄пито.
‘‘джат̣а̄бха̄рена ¶ бхарито, каман̣д̣алудхаро сада̄;
уттаматтхам̣ гавесанто, випина̄ никкхамим̣ тада̄.
‘‘чулла̄сӣтисахасса̄ни, сисса̄ майхам̣ упат̣т̣хахум̣;
сакакамма̄бхипасута̄, васанти випине тада̄.
‘‘ассама̄ абхиниккхамма, акам̣ пулиначетийам̣;
на̄на̄пуппхам̣ сама̄нетва̄, там̣ четийамапӯджайим̣.
‘‘таттха читтам̣ паса̄детва̄, ассамам̣ пависа̄махам̣;
саббе сисса̄ сама̄гантва̄, етаматтхам̣ пуччхим̣су мам̣.
‘‘пулинена ¶ като тхӯпо, йам̣ твам̣ дева намассаси;
майампи н̃а̄тумиччха̄ма, пут̣т̣хо а̄чиккха но тувам̣.
‘‘ниддит̣т̣ха̄ ну мантападе, чаккхуманто маха̄йаса̄;
те кхо ахам̣ намасса̄ми, буддхасет̣т̣хе маха̄йасе.
‘‘кӣдиса̄ те маха̄вӣра̄, саббан̃н̃ӯ локана̄йака̄;
катхам̣ван̣н̣а̄ катхам̣сӣла̄, кӣдиса̄ те маха̄йаса̄.
‘‘ба̄ттим̣салаккхан̣а̄ буддха̄, чатта̄лӣсадиджа̄пи ча;
нетта̄ гопакхума̄ тесам̣, джин̃джука̄ пхаласаннибха̄.
‘‘гаччхама̄на̄ ча те буддха̄, йугаматтан̃ча пеккхаре;
на тесам̣ джа̄н̣у надати, сандхисаддо на суййати.
‘‘гаччхама̄на̄ ча сугата̄, уддхаранта̄ва гаччхаре;
пат̣хамам̣ даккхин̣ам̣ па̄дам̣, буддха̄нам̣ еса дхаммата̄.
‘‘асамбхӣта̄ ча те буддха̄, мигара̄джа̄ва кесарӣ;
невуккам̣сенти атта̄нам̣, но ча вамбхенти па̄н̣инам̣.
‘‘ма̄на̄вама̄нато мутта̄, сама̄ саббесу па̄н̣ису;
анаттуккам̣сака̄ буддха̄, буддха̄нам̣ еса дхаммата̄.
‘‘уппаджджанта̄ ча самбуддха̄, а̄локам̣ дассайанти те;
чхаппака̄рам̣ пакампенти, кевалам̣ васудхам̣ имам̣.
‘‘пассанти нирайан̃чете, нибба̄ти нирайо тада̄;
павассати маха̄мегхо, буддха̄нам̣ еса дхаммата̄.
‘‘ӣдиса̄ те маха̄на̄га̄, атула̄ ча маха̄йаса̄;
ван̣н̣ато анатикканта̄, аппамеййа̄ татха̄гата̄.
‘‘анумодим̣су ме ва̄кйам̣, саббе сисса̄ сага̄рава̄;
татха̄ ча пат̣ипаджджим̣су, йатха̄сатти йатха̄балам̣.
‘‘пат̣ипӯдженти ¶ пулинам̣, сакакамма̄бхила̄сино;
саддаханта̄ мама ва̄кйам̣, буддхасаккатама̄наса̄.
‘‘тада̄ ¶ чавитва̄ тусита̄, девапутто маха̄йасо;
уппаджджи ма̄тукуччхимхи, дасасахасси кампатха.
‘‘ассамасса̄видӯрамхи, чан̇камамхи т̣хито ахам̣;
саббе сисса̄ сама̄гантва̄, а̄гаччхум̣ мама сантике.
‘‘усабхова махӣ надати, мигара̄джа̄ва кӯджати;
сусума̄рова сал̣ати, ким̣ випа̄ко бхависсати.
‘‘йам̣ пакиттеми самбуддхам̣, сиката̄тхӯпасантике;
со да̄ни бхагава̄ саттха̄, ма̄тукуччхимупа̄гами.
‘‘тесам̣ дхаммакатхам̣ ватва̄, киттайитва̄ маха̄муним̣;
уййоджетва̄ саке сиссе, паллан̇кама̄бхуджим̣ ахам̣.
‘‘балан̃ча вата ме кхӣн̣ам̣, бйа̄дхина̄ парамена там̣;
буддхасет̣т̣хам̣ саритва̄на, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘саббе сисса̄ сама̄гантва̄, акам̣су читакам̣ тада̄;
кал̣еваран̃ча ме гайха, читакам̣ абхиропайум̣.
‘‘читакам̣ парива̄ретва̄, сӣсе катва̄на ан̃джалим̣;
сокасаллапарета̄ те, виккандим̣су сама̄гата̄.
‘‘тесам̣ ла̄лаппама̄на̄нам̣, агамам̣ читакам̣ тада̄;
ахам̣ а̄чарийо тумхам̣, ма̄ сочиттха сумедхаса̄.
‘‘садаттхе ва̄йамеййа̄тха, раттиндиваматандита̄;
ма̄ во паматта̄ ахуттха, кхан̣о во пат̣ипа̄дито.
‘‘саке сиссенуса̄ситва̄, девалокам̣ пуна̄гамим̣;
ат̣т̣ха̄раса ча каппа̄ни, девалоке рама̄махам̣.
‘‘сата̄нам̣ пан̃чаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣;
анекасатаккхаттун̃ча, девараджджамака̄райим̣.
‘‘авасесесу каппесу, вокин̣н̣о сам̣сарим̣ ахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, уппа̄дасса идам̣ пхалам̣.
‘‘йатха̄ ¶ комудике ма̄се, бахӯ пуппханти па̄дапа̄;
татхева̄хампи самайе, пуппхитомхи махесина̄.
‘‘вӣрийам̣ ме дхурадхорайхам̣, йогаккхема̄дхива̄ханам̣;
на̄гова бандханам̣ чхетва̄, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘сатасахассито ¶ каппе, йам̣ буддхамабхикиттайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, киттана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃ан̃хи сама̄нам̣ а̄йасмантам̣ сириматтхерам̣ ‘‘арийо’’ти аджа̄нанта̄ путхуджджана̄ бхиккхӯ са̄ман̣ера̄ ча аппала̄бхита̄йа локасса анабхигатабха̄вена асамбха̄вента̄ йам̣кин̃чи катхетва̄ гараханти. сиривад̣д̣хаттхерам̣ пана паччайа̄нам̣ ла̄бхибха̄вена локасса саккатагарукатабха̄вато самбха̄вента̄ пасам̣санти. тхеро ‘‘аван̣н̣а̄рахасса на̄ма ван̣н̣абхан̣анам̣, ван̣н̣а̄рахасса ча аван̣н̣абхан̣анам̣ асса путхуджджанабха̄васса досо’’ти путхуджджанабха̄ван̃ча гараханто –
‘‘паре ча нам̣ пасам̣санти, атта̄ че асама̄хито;
могхам̣ паре пасам̣санти, атта̄ хи асама̄хито.
‘‘паре ча нам̣ гараханти, атта̄ че сусама̄хито;
могхам̣ паре гараханти, атта̄ хи сусама̄хито’’ти.
– га̄тха̄двайамабха̄си.
таттха парети аттато ан̃н̃е паре на̄ма, идха пана пан̣д̣итехи ан̃н̃е ба̄ла̄ парети адхиппета̄. тесан̃хи аджа̄нитва̄ апарийога̄хетва̄ бха̄санато гараха̄ вийа пасам̣са̄пи аппама̄н̣абхӯта̄. нанти нам̣ пуггалам̣. пасам̣сантӣти авиддасубха̄вена тан̣ха̄випанната̄йа ва̄, атха ва̄ абхӯтам̣йева ¶ пуггалам̣ ‘‘асуко бхиккху джха̄нала̄бхӣ, арийо’’ти ва̄ абхӯтагун̣аропанена киттенти абхиттхаванти. йо панеттха ча-саддо, со ¶ аттӯпанайаттхо. тена паре нам̣ пуггалам̣ пасам̣санти ча, тан̃ча кхо тесам̣ пасам̣санаматтам̣, на пана тасмим̣ пасам̣са̄йа ваттху аттхӣти имаматтхам̣ дассети. атта̄ че асама̄хитоти йам̣ пуггалам̣ паре пасам̣санти, со че сайам̣ асама̄хито маггасама̄дхина̄ пхаласама̄дхина̄ упача̄раппана̄сама̄дхиматтенева ва̄ на сама̄хито, сама̄дха̄насса пат̣ипаккхабхӯта̄нам̣ килеса̄нам̣ аппахӣнатта̄ виккхитто виббхантачитто хоти чети аттхо. ‘‘асама̄хито’’ти ча етена сама̄дхинимитта̄нам̣ гун̣а̄нам̣ абха̄вам̣ дассети. могханти бха̄ванапум̣саканиддесо ‘‘висамам̣ чандимасӯрийа̄ париваттантӣ’’тиа̄дӣсу вийа. паре пасам̣сантӣти йе там̣ асама̄хитам̣ пуггалам̣ пасам̣санти, те могхам̣ мудха̄ амӯлакам̣ пасам̣санти. касма̄? атта̄ хи асама̄хито йасма̄ тасса пуггаласса читтам̣ асама̄хитам̣, тасма̄ти аттхо.
дутийага̄тха̄йам̣ гарахантӣти аттано авиддасубха̄вена досантара̄йа ва̄ арийам̣ джха̄нала̄бхин̃ча сама̄нам̣ ¶ ‘‘асуко бхиккху джа̄гарийам̣ на̄нуйун̃джати антамасо годуханаматтампи ка̄лам̣ кевалам̣ ка̄йадал̣хибахуло нидда̄ра̄мо бхасса̄ра̄мо сан̇ган̣ика̄ра̄мо вихаратӣ’’тиа̄дина̄ аппат̣ипаджджама̄ната̄вибха̄ванена ва̄ гун̣апаридхам̣санена ва̄ гараханти нинданти, упаккосанти ва̄ти аттхо. сесам̣ пат̣хамага̄тха̄йа вуттапарийа̄йена ведитаббам̣. евам̣ тхерена има̄хи га̄тха̄хи аттано никкилесабха̄ве сиривад̣д̣хасса ча сакилесабха̄ве пака̄сите там̣ сутва̄ сиривад̣д̣хо сам̣вегаджа̄то випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева садаттхам̣ парипӯреси, гарахакапуггала̄ ча тхерам̣ кхама̄песум̣.
сириматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
дутийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. татийавагго
1. уттараттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
кхандха̄ ¶ ¶ майа̄ парин̃н̃а̄та̄ти а̄йасмато уттараттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито чатунавуте каппе сиддхаттхасса бхагавато ¶ ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто са̄сане ладдхаппаса̄до хутва̄ упа̄сакаттам̣ пат̣иведеси. со саттхари париниббуте аттано н̃а̄таке саннипа̄тетва̄ бахум̣ пӯджа̄сакка̄рам̣ самбхаритва̄ дха̄тупӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄кете бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ уттароти ладдхана̄мо вайаппатто кеначидева каран̣ӣйена са̄ваттхим̣ гато кан̣д̣амбамӯле катам̣ йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пасӣдитва̄ пуна ка̄л̣ака̄ра̄масуттадесана̄йа (а. ни. 4.24) абхивад̣д̣хама̄насаддхо паббаджитва̄ саттха̄ра̄ саддхим̣ ра̄джагахам̣ гантва̄ упасампаджджитва̄ таттхева васанто випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.106-110) –
‘‘ниббуте локана̄тхамхи, сиддхаттхе локана̄йаке;
мама н̃а̄тӣ сама̄нетва̄, дха̄тупӯджам̣ ака̄сахам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ дха̄тумабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дха̄тупӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ саттхари са̄ваттхийам̣ вихаранте буддхупат̣т̣ха̄наттхам̣ ра̄джагахато са̄ваттхим̣ упагато бхиккхӯхи ‘‘ким̣, а̄вусо, паббаджджа̄киччам̣ тайа̄ маттхакам̣ па̄пита’’нти пут̣т̣хо ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘кхандха̄ майа̄ парин̃н̃а̄та̄, тан̣ха̄ ме сусамӯхата̄;
бха̄вита̄ мама боджджхан̇га̄, патто ме а̄саваккхайо.
‘‘сохам̣ ¶ ¶ кхандхе парин̃н̃а̄йа, аббахитва̄на джа̄линим̣;
бха̄вайитва̄на боджджхан̇ге, нибба̄йиссам̣ ана̄саво’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха кхандха̄ти пан̃чупа̄да̄наккхандха̄. парин̃н̃а̄та̄ти ‘‘идам̣ дуккхам̣, на ито бхиййо’’ти париччхиджджа н̃а̄та̄ бха̄вита̄. тена дуккхасса арийасаччасса парин̃н̃а̄бхисамайама̄ха. тан̣ха̄ти тасати паритасатӣти тан̣ха̄. сусамӯхата̄ти самуггха̄т̣ита̄. етена самудайасаччасса паха̄на̄бхисамайам̣ вадати. бха̄вита̄ мама боджджхан̇га̄ти бодхисан̇кха̄та̄йа сатиа̄дидхаммаса̄маггийа̄, там̣саман̇гино ва̄ бодхисан̇кха̄тасса арийапуггаласса ан̇га̄ти боджджхан̇га̄. сатидхаммавичайавӣрийапӣтипассаддхисама̄дхиупеккха̄сан̇кха̄та̄ маггапарийа̄панна̄ дхамма̄ майа̄ бха̄вита̄ уппа̄дита̄ вад̣д̣хита̄. боджджхан̇гаггахан̣енева четтха там̣сахачаритата̄йа саббе маггадхамма̄, саббе ча бодхипаккхийадхамма̄ гахита̄ти дат̣т̣хабба̄. етенева маггасаччасса бха̄вана̄бхисамайам̣ дассети. патто ме а̄саваккхайоти ка̄ма̄сава̄дайо а̄сава̄ кхӣйанти еттха̄ти а̄саваккхайоти ладдхана̄мо асан̇кхатадхаммо майа̄ ¶ патто адхигато. етена ниродхасаччасса саччхикирийа̄бхисамайам̣ катхети. етта̄вата̄ аттано саупа̄дисесанибба̄насампаттим̣ дассети.
ида̄ни пана анупа̄дисесанибба̄насампаттим̣ дассенто ‘‘соха’’нтиа̄дина̄ дутийам̣ га̄тхама̄ха. тассаттхо – сохам̣ евам̣ вуттанайена кхандхе парин̃н̃а̄йа париджа̄нитва̄, татха̄ париджа̄нанто ева сакааттабха̄вапарааттабха̄весу аджджхаттикаба̄хира̄йатанесу атӣта̄дибхедабхиннесу сам̣сиббана̄ка̄рам̣ пунаппунам̣ паваттисан̇кха̄там̣ джа̄лам̣ етасса аттхӣти джа̄линӣти ладдхана̄мам̣ тан̣хам̣ аббахитва̄на мама читтасанта̄нато уддхаритва̄, татха̄ нам̣ уддхарантойева вуттаппабхеде боджджхан̇ге бха̄вайитва̄на те бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ па̄петва̄ тато ева ана̄саво хутва̄ т̣хито ида̄ни чаримакачиттаниродхена анупа̄да̄но вийа джа̄таведо нибба̄йиссам̣ паринибба̄йисса̄мӣти.
уттараттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. бхаддаджиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пана̄до ¶ на̄ма со ра̄джа̄ти а̄йасмато бхаддаджиттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бра̄хман̣а̄нам̣ виджджа̄сиппесу па̄рам̣ гантва̄ ка̄ме паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ аран̃н̃а̄йатане ассамам̣ ка̄ретва̄ васанто екадивасам̣ ¶ саттха̄рам̣ а̄ка̄сена гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо ан̃джалим̣ паггайха ат̣т̣ха̄си. саттха̄ тасса аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ а̄ка̄сато отари. отин̣н̣асса пана бхагавато мадхун̃ча бхисамул̣а̄лан̃ча саппин̃ча кхӣран̃ча упана̄меси, тасса там̣ бхагава̄ анукампам̣ упа̄да̄йа пат̣иггахетва̄ анумоданам̣ ватва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена тусите ниббатто таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тато апара̄парам̣ сугатӣсуйева сам̣саранто випассисса бхагавато ка̄ле махаддхано сет̣т̣хи хутва̄ ат̣т̣хасат̣т̣хибхиккхусахассам̣ бходжетва̄ тичӣварена аччха̄деси.
евам̣ бахум̣ кусалам̣ катва̄ девалоке ниббаттитва̄ таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тато чавитва̄ мануссесу уппанно буддхасун̃н̃е локе пан̃ча паччекабуддхасата̄ни чатӯхи паччайехи упат̣т̣хахитва̄ тато чуто ра̄джакуле ниббаттитва̄ раджджам̣ ануса̄санто путтам̣ паччекабодхим̣ адхигантва̄ т̣хитам̣ упат̣т̣хахитва̄ тасса париниббутасса дха̄туйо гахетва̄ четийам̣ катва̄ пӯджеси. евам̣ таттха таттха та̄ни пун̃н̃а̄ни катва̄ имасмим̣ буддхуппа̄де бхаддийанагаре асӣтикот̣ивибхавасса бхаддийасет̣т̣хисса екапуттако хутва̄ ниббатти, бхаддаджӣтисса на̄мам̣ ахоси. тасса кира иссарийабхогапарива̄ра̄дисампатти чаримабхаве ¶ бодхисаттасса вийа ахоси.
тада̄ саттха̄ са̄ваттхийам̣ вассам̣ васитва̄ бхаддаджикума̄рам̣ сан̇ган̣хитум̣ махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ бхаддийанагарам̣ гантва̄ джа̄тийа̄ване васи тасса н̃а̄н̣апарипа̄кам̣ а̄гамайама̄но. сопи упари па̄са̄де нисинно сӣхапан̃джарам̣ виваритва̄ олокенто бхагавато сантике дхаммам̣ сотум̣ гаччхантам̣ маха̄джанам̣ дисва̄ ‘‘каттха̄йам̣ маха̄джано гаччхатӣ’’ти пуччхитва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ сутва̄ сайампи махата̄ парива̄рена саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сун̣анто ¶ сабба̄бхаран̣апат̣иман̣д̣итова саббакилесе кхепетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.56.98-116) –
‘‘оггайха йам̣ поккхаран̣им̣, на̄на̄кун̃джарасевитам̣;
уддхара̄ми бхисам̣ таттха, гха̄сахету ахам̣ тада̄.
‘‘бхагава̄ тамхи самайе, падумуттарасавхайо;
раттамбарадхаро буддхо, гаччхате анилан̃джасе.
‘‘дхунанто пам̣сукӯла̄ни, саддам̣ ассосахам̣ тада̄;
уддхам̣ ниджджха̄йама̄нохам̣, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘таттхева т̣хитако санто, а̄йа̄чим̣ локана̄йакам̣;
мадхум̣ бхисехи сахитам̣, кхӣрам̣ саппим̣ мул̣а̄ликам̣.
‘‘пат̣игган̣ха̄ту ¶ ме буддхо, анукампа̄йа чаккхума̄;
тато ка̄рун̣ико саттха̄, орохитва̄ маха̄йасо.
‘‘пат̣игган̣хи мамам̣ бхиккхам̣, анукампа̄йа чаккхума̄;
пат̣иггахетва̄ самбуддхо, ака̄ ме анумоданам̣.
‘‘сукхӣ хоту маха̄пун̃н̃а, гати туйхам̣ самиджджхату;
имина̄ бхисада̄нена, лабхассу випулам̣ сукхам̣.
‘‘идам̣ ватва̄на самбуддхо, джаладжуттамана̄мако;
бхиккхама̄да̄йа самбуддхо, а̄ка̄сена̄гама̄ джино.
‘‘тато бхисам̣ гахетва̄на, а̄гаччхим̣ мама ассамам̣;
бхисам̣ руккхе лаггетва̄на, мама да̄нам̣ ануссарим̣.
‘‘маха̄ва̄то ут̣т̣хахитва̄, сан̃ча̄леси ванам̣ тада̄;
а̄ка̄со абхина̄диттха, асанӣ ча пхалӣ тада̄.
‘‘тато ме асанӣпа̄то, маттхаке нипатӣ тада̄;
сохам̣ нисиннако санто, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘пун̃н̃акаммена сан̃н̃утто, туситам̣ упападжджахам̣;
кал̣еварам̣ ме патитам̣, девалоке рама̄махам̣.
‘‘чхал̣асӣтисахасса̄ни ¶ , на̄рийо самалан̇ката̄;
са̄йам̣ па̄там̣ упат̣т̣ханти, бхисада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘мануссайонима̄гантва̄, сукхито хомахам̣ тада̄;
бхоге ме ӯната̄ наттхи, бхисада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘анукампитако тена, девадевена та̄дина̄;
сабба̄сава̄ париккхӣн̣а̄, наттхи да̄ни пунаббхаво.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ бхисам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бхисада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахатте пана тена адхигате саттха̄ бхаддийасет̣т̣хим̣ а̄мантеси – ‘‘тава путто алан̇катапат̣ийатто дхаммам̣ сун̣анто арахатте патит̣т̣ха̄си, тенасса ида̄нева паббаджитум̣ йуттам̣, но че паббаджати, паринибба̄йиссатӣ’’ти. сет̣т̣хи ‘‘на майхам̣ путтасса дахарассева сато паринибба̄нена киччам̣ аттхи, пабба̄джетха на’’нти а̄ха. там̣ саттха̄ пабба̄джетва̄ упасампа̄детва̄ таттха сатта̄хам̣ васитва̄ кот̣ига̄мам̣ па̄пун̣и, со ча га̄мо ган̇га̄тӣре. кот̣ига̄мава̄сино буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ паваттесум̣. бхаддаджиттхеро саттха̄ра̄ анумодана̄йа а̄раддхаматта̄йа бахига̄мам̣ гантва̄ ¶ ‘‘ган̇га̄тӣре маггасамӣпе саттху а̄гатака̄ле вут̣т̣хахисса̄мӣ’’ти сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ нисӣди. маха̄тхересу а̄гаччхантесупи авут̣т̣хахитва̄ саттху а̄гатака̄лейева вут̣т̣хахи. путхуджджанабхиккхӯ, ‘‘айам̣ адхуна̄ паббаджито маха̄тхересу а̄гаччхантесу ма̄наттхаддхо хутва̄ на вут̣т̣ха̄сӣ’’ти уджджха̄йим̣су. кот̣ига̄мава̄сино саттху бхиккхусан̇гхасса ча бахӯ на̄ва̄сан̇гха̄т̣е бандхим̣су, саттха̄ ‘‘хандасса а̄нубха̄вам̣ пака̄семӣ’’ти на̄ва̄сан̇гха̄т̣е т̣хатва̄, ‘‘кахам̣, бхаддаджӣ’’ти пуччхи. бхаддаджиттхеро ‘‘есохам̣, бханте’’ти саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ан̃джалим̣ катва̄ ат̣т̣ха̄си. саттха̄, ‘‘ехи, бхаддаджи, амхехи саддхим̣ екана̄вам̣ абхируха̄’’ти. со уппатитва̄ саттху т̣хитана̄ва̄йам̣ ат̣т̣ха̄си. саттха̄ ган̇га̄маджджхам̣ гатака̄ле, ‘‘бхаддаджи, тайа̄ маха̄пана̄дара̄джака̄ле аджджха̄вут̣т̣харатанапа̄са̄до каха’’нти а̄ха. ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не нимугго’’ти. ‘‘тена хи, бхаддаджи, сабрахмача̄рӣнам̣ кан̇кхам̣ чхинда̄’’ти. тасмим̣ кхан̣е тхеро ¶ саттха̄рам̣ вандитва̄ иддхибалена гантва̄ па̄са̄датхӯпикам̣ па̄дан̇гулантарена саннирумбхитва̄ пан̃чавӣсатийоджанам̣ па̄са̄дам̣ ¶ гахетва̄ а̄ка̄се уппати, уппатанто ча пан̃н̃а̄са йоджана̄ни па̄са̄дам̣ удакато уккхипи. атхасса пуримабхаве н̃а̄така̄ па̄са̄дагатена лобхена маччхакаччхапаман̣д̣ӯка̄ хутва̄ тасмим̣ па̄са̄де ут̣т̣хаханте париваттитва̄ удаке патим̣су. саттха̄ те патанте дисва̄ ‘‘н̃а̄така̄ те, бхаддаджи, киламантӣ’’ти а̄ха. тхеро саттху вачанена па̄са̄дам̣ виссаджджеси. па̄са̄до йатха̄т̣ха̄не ева патит̣т̣хахи. саттха̄ па̄ран̇гато бхиккхӯхи ‘‘када̄, бханте, бхаддаджиттхерена айам̣ па̄са̄до аджджха̄вут̣т̣хо’’ти пут̣т̣хо маха̄пана̄даджа̄такам̣ (джа̄. 1.3.40-41) катхетва̄ маха̄джанам̣ дхамма̄матам̣ па̄йеси. тхеро пана аттано аджджха̄вут̣т̣хапуббам̣ суван̣н̣апа̄са̄дам̣ дассетва̄ –
‘‘пана̄до на̄ма со ра̄джа̄, йасса йӯпо суван̣н̣айо;
тирийам̣ сол̣асуббедхо, уббхама̄ху сахассадха̄.
‘‘сахассакан̣д̣о сатаген̣д̣у, дхаджа̄лу харита̄майо;
аначчум̣ таттха гандхабба̄, чха сахасса̄ни саттадха̄’’ти. –
двӣхи га̄тха̄хи ван̣н̣енто ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
таттха пана̄до на̄ма со ра̄джа̄ти атӣте пана̄до на̄ма со ра̄джа̄ ахосӣти аттабха̄ваантарахитата̄йа атта̄нам̣ парам̣ вийа ниддисати. со ева хи радждже т̣хитака̄лато пат̣т̣ха̄йа сада̄ усса̄хасампаттиа̄дина̄ махата̄ ра̄джа̄нубха̄вена махата̄ ча киттисаддена саманна̄гататта̄ ‘‘ра̄джа̄ маха̄пана̄до’’ти пан̃н̃а̄йиттха. йасса йӯпо суван̣н̣айоти йасса ран̃н̃о айам̣ йӯпо па̄са̄до суван̣н̣амайо. тирийам̣ сол̣асуббедхоти виттха̄рато сол̣асакан̣д̣апа̄таппама̄н̣о. со пана ад̣д̣хайоджанаматто ¶ хоти. уббха̄ма̄ху сахассадха̄ти уббхам̣ уччам̣ евамасса па̄са̄дасса сахассадха̄ сахассакан̣д̣аппама̄н̣ама̄ху. со пана ¶ йоджанато пан̃чавӣсатийоджанаппама̄н̣о хоти. кечи панеттха га̄тха̄сукхаттхам̣ ‘‘а̄хӯ’’ти дӣгхам̣ катам̣. а̄ху ахосӣти аттхам̣ ваданти.
сахассакан̣д̣оти сахассабхӯмико. сатаген̣д̣ӯти анекасатаниййӯхако. дхаджа̄лӯти таттха таттха ниййӯхасикхара̄дӣсу патит̣т̣ха̄питехи йат̣т̣хидхаджапат̣а̄кадхаджа̄дидхаджехи сампанно. харита̄майоти ча̄мӣкарасуван̣н̣амайо. кечи пана ‘‘харитаджа̄тиман̣исариккхако’’ти ваданти ¶ . гандхабба̄ти нат̣а̄. чха сахасса̄ни саттадха̄ти чхаматта̄ни гандхаббасахасса̄ни саттадха̄ тасса па̄са̄дасса саттасу т̣ха̄несу ран̃н̃о абхирама̄панаттхам̣ наччим̣сӯти аттхо. те евам̣ наччанта̄пи ра̄джа̄нам̣ ха̄сетум̣ на̄саккхим̣су. атха сакко девара̄джа̄ деванат̣е песетва̄ самаджджам̣ ка̄реси, тада̄ ра̄джа̄ хасӣти.
бхаддаджиттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. собхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сатима̄ пан̃н̃ава̄ти а̄йасмато собхитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббаттитва̄ вайаппатто саттху дхаммадесанам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ пуббенива̄сан̃а̄н̣ала̄бхӣнам̣ бхиккхӯнам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ сайампи там̣ т̣ха̄нантарам̣ уддисса паттханам̣ катва̄ пун̃н̃а̄ни катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто сумедхасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бра̄хман̣а̄нам̣ виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гантва̄ неккхамма̄дхимутто гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ химавантасса самӣпе аран̃н̃а̄йатане ассамам̣ ка̄ретва̄ ванамӯлапхала̄пхалена йа̄пенто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ саббаттха екараттива̄сенева бхаддаватӣнагаре саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ пасаннама̄насо ‘‘тувам̣ саттха̄ ча кету ча̄’’тиа̄дӣхи чхахи га̄тха̄хи абхиттхави ¶ , саттха̄ часса бха̄виним̣ сампаттим̣ пака̄сеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббатти. собхитотисса на̄мам̣ акам̣су. со апарена самайена саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. пуббенива̄сан̃а̄н̣е чин̣н̣авасӣ ча ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.46-74) –
‘‘даккхин̣е ¶ химавантасса, сукато ассамо мама;
уттаматтхам̣ гавесанто, васа̄ми випине тада̄.
‘‘ла̄бха̄ла̄бхена сантут̣т̣хо, мӯлена ча пхалена ча;
анвесанто а̄чарийам̣, васа̄ми екако ахам̣.
‘‘сумедхо на̄ма самбуддхо, локе уппаджджи та̄ваде;
чатусаччам̣ пака̄сети, уддхаранто маха̄джанам̣.
‘‘на̄хам̣ сун̣оми самбуддхам̣, напи ме кочи сам̣сати;
ат̣т̣хавассе атикканте, ассосим̣ локана̄йакам̣.
‘‘аггида̄рум̣ нӣхаритва̄, саммаджджитва̄на ассамам̣;
кха̄рибха̄рам̣ гахетва̄на, никкхамим̣ випина̄ ахам̣.
‘‘екараттим̣ васантохам̣, га̄месу нигамесу ча;
анупуббена чандаватим̣, тада̄хам̣ упасан̇камим̣.
‘‘бхагава̄ тамхи самайе, сумедхо локана̄йако;
уддхаранто бахӯ сатте, десети аматам̣ падам̣.
‘‘джанака̄йаматиккамма, вандитва̄ джинаса̄гарам̣;
екам̣сам̣ аджинам̣ катва̄, сантхавим̣ локана̄йакам̣.
‘‘тувам̣ саттха̄ ча кету ча, дхаджо йӯпо ча па̄н̣инам̣;
пара̄йано патит̣т̣ха̄ ча, дӣпо ча двипадуттамо.
‘‘непун̃н̃о дассане вӣро, та̄реси джанатам̣ тувам̣;
наттхан̃н̃о та̄рако локе, тавуттаритаро муне.
‘‘сакка̄ ¶ тхеве кусаггена, паметум̣ са̄гаруттаме;
на твева тава саббан̃н̃у, н̃а̄н̣ам̣ сакка̄ паметаве.
‘‘туладан̣д̣е т̣хапетва̄на, махим̣ сакка̄ дхаретаве;
натвева тава пан̃н̃а̄йа, пама̄н̣аматтхи чаккхума.
‘‘а̄ка̄со минитум̣ сакка̄, раджджуйа̄ ан̇гулена ва̄;
натвева тава саббан̃н̃у, сӣлам̣ сакка̄ паметаве.
‘‘маха̄самудде удакам̣, а̄ка̄со ча васундхара̄;
паримеййа̄ни ета̄ни, аппамеййоси чаккхума.
‘‘чхахи га̄тха̄хи саббан̃н̃ум̣, киттайитва̄ маха̄йасам̣;
ан̃джалим̣ паггахетва̄на, тун̣хӣ ат̣т̣ха̄сахам̣ тада̄.
‘‘йам̣ ваданти сумедхоти, бхӯрипан̃н̃ам̣ сумедхасам̣;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йо ¶ ме н̃а̄н̣ам̣ пакиттеси, виппасаннена четаса̄;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘саттасаттати каппа̄ни, девалоке рамиссати;
сахассаккхаттум̣ девиндо, девараджджам̣ кариссати.
‘‘анекасатаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ бхависсати;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘девабхӯто мануссо ва̄, пун̃н̃акаммасама̄хито;
анӯнаманасан̇каппо, тиккхапан̃н̃о бхависсати.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘ага̄ра̄ абхиниккхамма, паббаджиссатикин̃чано;
джа̄тийа̄ саттавассена, арахаттам̣ пхусиссати.
‘‘йато сара̄ми атта̄нам̣, йато паттосми са̄санам̣;
еттхантаре на джа̄на̄ми, четанам̣ аманорамам̣.
‘‘сам̣саритва̄ ¶ бхаве саббе, сампатта̄нубхавим̣ ахам̣;
бхоге ме ӯната̄ наттхи, пхалам̣ н̃а̄н̣асса тхомане.
‘‘тийаггӣ ниббута̄ майхам̣, бхава̄ саббе самӯхата̄;
сабба̄сава̄ париккхӣн̣а̄, наттхи да̄ни пунаббхаво.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, йам̣ н̃а̄н̣аматхавим̣ ахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалам̣ н̃а̄н̣асса тхомане.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
со арахаттам̣ пана патва̄ аттано пуббенива̄сам̣ анупат̣ипа̄т̣ийа̄ ануссаранто йа̄ва асан̃н̃абхаве ачиттакапат̣исандхи, та̄ва аддаса. тато пан̃ча каппасата̄ни читтаппаваттим̣ адисва̄ аваса̄нева дисва̄ ‘‘кимета’’нти ¶ а̄вадждженто найавасена ‘‘асан̃н̃абхаво бхависсатӣ’’ти нит̣т̣хам̣ агама̄си. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аттхи, бхиккхаве, асан̃н̃асатта̄ на̄ма дӣгха̄йука̄ дева̄, тато чуто собхито идхӯпапанно, со етам̣ бхавам̣ джа̄на̄ти, собхито ануссаратӣ’’ти (па̄ра̄. 232 аттхато сама̄нам̣). евам̣ найавасена ануссарантасса ануссаран̣акосаллам̣ дисва̄ саттха̄ тхерам̣ пуббенива̄сам̣ ануссаранта̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. тато ева ча̄йам̣ а̄йасма̄ сависесам̣ аттано пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣ам̣ ¶ тасса ча паччайабхӯтам̣ пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ соманассаджа̄то тадаттхадӣпанам̣ уда̄нам̣ уда̄ненто –
‘‘сатима̄ пан̃н̃ава̄ бхиккху, а̄раддхабалавӣрийо;
пан̃ча каппасата̄на̄хам̣, екараттим̣ ануссарим̣.
‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄не, сатта ат̣т̣ха ча бха̄вайам̣;
пан̃ча каппасата̄на̄хам̣, екараттим̣ ануссари’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха сатима̄ти сайам̣ самуда̄гаманасампанна̄йа сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ сативепуллаппаттийа̄ ча сатима̄. пан̃н̃ава̄ти чхал̣абхин̃н̃а̄па̄рипӯрийа̄ пан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ ча пан̃н̃ава̄. бхиннакилесата̄йа бхиккху. саддха̄дибала̄нан̃чева ¶ чатуббидхасаммаппадха̄навӣрийасса ча сам̣сиддхипа̄рипӯрийа̄ а̄раддхабалавӣрийо. саддха̄дӣнан̃хеттха балаггахан̣ена гахан̣ам̣ сатипи сатиа̄дӣнам̣ балабха̄ве, йатха̄ ‘‘гобалибаддха̄ пун̃н̃ан̃а̄н̣асамбха̄ра̄’’ти. пан̃ча каппасата̄на̄хам̣, екараттим̣ ануссаринти екараттим̣ вийа ануссарим̣. вийа-саддо хи идха луттаниддит̣т̣хо, етена пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣е аттано н̃а̄н̣авасӣбха̄вам̣ дӣпети.
ида̄ни йа̄йа пат̣ипаттийа̄ аттано сатиманта̄дибха̄во са̄тисайам̣ пуббенива̄сан̃а̄н̣ан̃ча сиддхам̣, там̣ дассетум̣ ‘‘чатта̄ро’’тиа̄дина̄ дутийам̣ га̄тхама̄ха. таттха чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄нети ка̄йа̄нупассана̄дике аттано висайабхедена чатуббидхе локийалокуттарамиссаке сатисан̇кха̄те сатипат̣т̣ха̄не. сатта̄ти сатта боджджхан̇ге. ат̣т̣ха̄ти ат̣т̣ха магган̇га̄ни. сатипат̣т̣ха̄несу хи суппатит̣т̣хитачиттасса сатта боджджхан̇га̄ бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гата̄ ева хонти, татха̄ арийо ат̣т̣хан̇гико магго. тена̄ха дхаммасена̄пати – ‘‘чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу суппатит̣т̣хитачитта̄ сатта боджджхан̇ге йатха̄бхӯтам̣ бха̄ветва̄’’тиа̄дӣхи (дӣ. ни. 3.143) саттакот̣т̣ха̄сикесу саттатим̣са̄йа ¶ бодхипаккхийадхаммесу екасмим̣ кот̣т̣ха̄се бха̄вана̄па̄рипӯрим̣ гаччханте итаре агаччханта̄ на̄ма наттхӣти. бха̄вайанти бха̄вана̄хету. сесам̣ вуттанайамева.
собхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. валлийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йам̣ ¶ киччам̣ дал̣хавӣрийена̄тиа̄дика̄ а̄йасмато валлийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сумедхасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато асӣтикот̣ивибхавам̣ паха̄йа та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ паббатапа̄де аран̃н̃а̄йатане екисса̄ надийа̄ тӣре ассамам̣ ка̄ретва̄ вихаранто аттано анугган̣ханаттхам̣ упагатам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо аджиначаммам̣ паттхаритва̄ ада̄си ¶ . таттха нисиннам̣ бхагавантам̣ пуппхехи ча чанданена ча пӯджетва̄ амбапхала̄ни датва̄ пан̃чапатит̣т̣хитена ванди. тасса бхагава̄ нисинна̄санасампаттим̣ пака̄сенто анумоданам̣ ватва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де веса̄лийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ ‘‘кан̣хамитто’’ти ладдхана̄мо вайаппатто саттху веса̄лигамане буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо маха̄качча̄наттхерасса сантике паббаджи. со мандапан̃н̃о дандхапараккамо ча хутва̄ чирам̣ ка̄лам̣ вин̃н̃ум̣ сабрахмача̄рим̣ нисса̄йева васати. бхиккхӯ ‘‘йатха̄ на̄ма валли руккха̄дӣсу кин̃чи анисса̄йа вад̣д̣хитум̣ на саккоти, евамайампи кан̃чи пан̣д̣итам̣ анисса̄йа вад̣д̣хитум̣ на саккотӣ’’ти валлийотвева самуда̄чарим̣су. апарабха̄ге пана вен̣удаттаттхерам̣ упасан̇камитва̄ тасса ова̄де т̣хатва̄ сато сампаджа̄но хутва̄ вихаранто н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ пат̣ипаттиккамам̣ тхерам̣ пуччханто –
‘‘йам̣ киччам̣ дал̣хавӣрийена, йам̣ киччам̣ боддхумиччхата̄;
кариссам̣ на̄вараджджхиссам̣, пасса вӣрийам̣ параккамам̣.
‘‘тван̃ча ме маггамаккха̄хи, ан̃джасам̣ аматогадхам̣;
ахам̣ монена мониссам̣, ган̇га̄сотова са̄гара’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ йам̣ киччам̣ дал̣хавӣрийена̄ти дал̣хена вӣрийена тхирена параккамена, дал̣хавӣрийена ва̄ пурисадхорайхена йам̣ киччам̣ ка̄таббам̣ пат̣ипаджджитаббам̣. йам̣ киччам̣ боддхумиччхата̄ти чатта̄ри арийасачча̄ни нибба̄намева ва̄ боддхум̣ буджджхитум̣ иччхантена пат̣ивиджджхитука̄мена йам̣ киччам̣ каран̣ӣйам̣. кариссам̣ на̄вараджджхиссанти тамахам̣ да̄ни кариссам̣ на вира̄дхессам̣, йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджисса̄ми. пасса вӣрийам̣ параккаманти йатха̄ пат̣ипаджджама̄не дхамме видхина̄ ӣран̣ато ‘‘вӣрийам̣’’, парам̣ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато ‘‘параккамо’’ти ча ладдхана̄мам̣ самма̄ва̄йа̄мам̣ пасса на саддхамева̄ти аттано каттука̄матам̣ дассети.
тван̃ча̄ти ¶ ¶ каммат̣т̣ха̄нада̄йакам̣ калйа̄н̣амиттам̣ а̄лапати. мети майхам̣. маггамаккха̄хӣти арийамаггам̣ катхехи, локуттарамаггасампа̄пакам̣ чатусаччакаммат̣т̣ха̄нам̣ катхехӣти аттхо. ан̃джасанти уджукам̣ маджджхимапат̣ипада̄бха̄вена антадвайасса анупагаманато. амате нибба̄не сампа̄пакабха̄вена патит̣т̣хитатта̄ аматогадхам̣. монена̄ти н̃а̄н̣ена маггапан̃н̃а̄йа. мониссанти джа̄ниссам̣ нибба̄нам̣ пат̣ивиджджхиссам̣ па̄пун̣иссам̣. ган̇га̄сотова са̄гаранти йатха̄ ган̇га̄йа сото са̄гарам̣ самуддам̣ авираджджханто екам̣сато ога̄хати, евам̣ ‘‘ахам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джанто магган̃а̄н̣ена нибба̄нам̣ адхигамисса̄ми, тасма̄ там̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ме а̄чиккхатха̄’’ти тхерам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ йа̄чи.
там̣ сутва̄ вен̣удаттаттхеро тасса каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. сопи каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джанто начирассева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.75-105) –
‘‘пан̃ча ка̄магун̣е хитва̄, пийарӯпе манораме;
асӣти кот̣ийо хитва̄, паббаджим̣ анага̄рийам̣.
‘‘паббаджитва̄на ка̄йена, па̄пакаммам̣ виваджджайим̣;
вачӣдуччаритам̣ хитва̄, надӣкӯле васа̄махам̣.
‘‘екакам̣ мам̣ вихарантам̣, буддхасет̣т̣хо упа̄гами;
на̄хам̣ джа̄на̄ми буддхоти, ака̄сим̣ пат̣исантха̄рам̣.
‘‘каритва̄ пат̣исантха̄рам̣, на̄маготтамапуччхахам̣;
девата̄нуси гандхаббо, аду сакко пуриндадо.
‘‘ко ва̄ твам̣ касса ва̄ путто, маха̄брахма̄ идха̄гато;
вирочеси диса̄ сабба̄, удайам̣ сӯрийо йатха̄.
‘‘сахасса̄ра̄ни чакка̄ни, па̄де диссанти ма̄риса;
ко ва̄ твам̣ касса ва̄ путто, катхам̣ джа̄нему там̣ майам̣.
‘‘на̄маготтам̣ паведехи, сам̣сайам̣ апанехи ме;
намхи дева̄ на гандхаббо, намхи сакко пуриндадо.
‘‘брахмабха̄во ча ме наттхи, етесам̣ уттамо ахам̣;
атӣто висайам̣ тесам̣, да̄лайим̣ ка̄мабандханам̣.
‘‘саббе ¶ килесе джха̄петва̄, патто самбодхимуттамам̣;
тасса ва̄чам̣ сун̣итва̄хам̣, идам̣ вачанамабравим̣.
‘‘йади буддхоси саббан̃н̃ӯ, нисӣда твам̣ маха̄муне;
тамахам̣ пӯджайисса̄ми, дуккхассантакаро тувам̣.
‘‘паттхаритва̄джиначаммам̣ ¶ , ада̄си саттхуно ахам̣;
нисӣди таттха бхагава̄, сӣхова гиригаббхаре.
‘‘кхиппам̣ паббатама̄руйха, амбасса пхаламаггахим̣;
са̄лакалйа̄н̣икам̣ пуппхам̣, чанданан̃ча маха̄рахам̣.
‘‘кхиппам̣ паггайха там̣ саббам̣, упетва̄ локана̄йакам̣;
пхалам̣ буддхасса датва̄на, са̄лапуппхамапӯджайим̣.
‘‘чанданам̣ анулимпитва̄, авандим̣ саттхуно ахам̣;
пасанначитто сумано, випула̄йа ча пӣтийа̄.
‘‘аджинамхи нисӣдитва̄, сумедхо локана̄йако;
мама каммам̣ пакиттеси, ха̄сайанто мамам̣ тада̄.
‘‘имина̄ пхалада̄нена, гандхама̄лехи чӯбхайам̣;
пан̃чавӣсе каппасате, девалоке рамиссати.
‘‘анӯнаманасан̇каппо, васаваттӣ бхависсати;
чхаббӣсатикаппасате, мануссаттам̣ гамиссати.
‘‘бхависсати чаккаваттӣ, ча̄туранто махиддхико;
вебха̄рам̣ на̄ма нагарам̣, виссакаммена ма̄питам̣.
‘‘хессати саббасован̣н̣ам̣, на̄на̄ратанабхӯситам̣;
етенева упа̄йена, сам̣сариссати со бхаве.
‘‘саббаттха пӯджито хутва̄, деватте атха ма̄нусе;
паччхиме бхаве сампатте, брахмабандху бхависсати.
‘‘ага̄ра̄ абхиниккхамма, анага̄рӣ бхависсати;
абхин̃н̃а̄па̄рагӯ хутва̄, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘идам̣ ¶ ватва̄на самбуддхо, сумедхо локана̄йако;
мама ниджджха̄йама̄насса, пакка̄ми анилан̃джасе.
‘‘тена каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘туситато чавитва̄на, ниббаттим̣ ма̄тукуччхийам̣;
бхоге ме ӯната̄ наттхи, йамхи габбхе васа̄махам̣.
‘‘ма̄тукуччхигате майи, аннапа̄нан̃ча бходжанам̣;
ма̄туйа̄ мама чхандена, ниббаттати йадиччхакам̣.
‘‘джа̄тийа̄ пан̃чавассена, паббаджим̣ анага̄рийам̣;
оропитамхи кесамхи, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘пуббакаммам̣ ¶ гавесанто, орена на̄ддасам̣ ахам̣;
тим̣сакаппасахассамхи, мама каммамануссарим̣.
‘‘намо те пуриса̄джан̃н̃а, намо те пурисуттама;
тава са̄санама̄гамма, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘тим̣сакаппасахассамхи, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто тхеро има̄йева га̄тха̄ абха̄сӣти.
валлийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. вӣтасокаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
кесе ме оликхиссантӣтиа̄дика̄ а̄йасмато вӣтасокаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ ¶ виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато ка̄ме паха̄йа ¶ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ махата̄ исиган̣ена паривуто аран̃н̃е васанто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ хат̣т̣хатут̣т̣хо ‘‘удумбарапуппхасадиса̄ дуллабхадассана̄ буддха̄ бхагаванто, ида̄нева упагантабба̄’’ти махатийа̄ париса̄йа саддхим̣ саттха̄рам̣ дат̣т̣хум̣ гаччханто дийад̣д̣хайоджане сесе бйа̄дхико хутва̄ буддхагата̄йа сан̃н̃а̄йа ка̄лан̇като девесу уппаджджитва̄ апара̄парам̣ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ат̣т̣ха̄расавасса̄дхика̄нам̣ двиннам̣ вассасата̄нам̣ маттхаке дхамма̄сокаран̃н̃о канит̣т̣хабха̄та̄ хутва̄ ниббатти, тасса вӣтасокоти на̄ма ахоси. со вайаппатто кхаттийакума̄рехи сиккхитаббавиджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато гиридаттаттхерам̣ нисса̄йа гихибхӯто суттантапит̣аке абхидхаммапит̣аке ча виса̄радо хутва̄ екадивасам̣ массукаммасамайе каппакасса хаттхато а̄да̄сам̣ гахетва̄ ка̄йам̣ олокенто валитапалита̄дӣни дисва̄ сан̃джа̄тасам̣вего випассана̄йа читтам̣ ота̄ретва̄ бха̄ванам̣ уссукка̄петва̄ тасмим̣йева а̄сане сота̄панно хутва̄ гиридаттаттхерасса сантике паббаджитва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.9-26) –
‘‘аджджха̄йако ¶ мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
лаккхан̣е итиха̄се ча, санигхан̣д̣усакет̣убхе.
‘‘надӣсотапат̣ибха̄га̄, сисса̄ а̄йанти ме тада̄;
теса̄хам̣ манте ва̄чеми, раттиндиваматандито.
‘‘сиддхаттхо на̄ма самбуддхо, локе уппаджджи та̄ваде;
тамандхака̄рам̣ на̄сетва̄, н̃а̄н̣а̄локам̣ паваттайи.
‘‘мама ан̃н̃атаро сиссо, сисса̄нам̣ со катхеси ме;
сутва̄на те етаматтхам̣, а̄рочесум̣ мамам̣ тада̄.
‘‘буддхо локе самуппанно, саббан̃н̃ӯ локана̄йако;
тасса̄нуваттати джано, ла̄бхо амхам̣ на виджджати.
‘‘адхиччуппаттика̄ буддха̄, чаккхуманто маха̄йаса̄;
йам̣нӯна̄хам̣ буддхасет̣т̣хам̣, пассеййам̣ локана̄йакам̣.
‘‘аджинам̣ ¶ ме гахетва̄на, ва̄качӣрам̣ каман̣д̣алум̣;
ассама̄ абхиниккхамма, сиссе а̄мантайим̣ ахам̣.
‘‘одумбарикапуппхам̣ва, чандамхи сасакам̣ йатха̄;
ва̄йаса̄нам̣ йатха̄ кхӣрам̣, дуллабхо локана̄йако.
‘‘буддхо локамхи уппанно, мануссаттампи дуллабхам̣;
убхосу виджджама̄несу, саванан̃ча судуллабхам̣.
‘‘буддхо локе самуппанно, чаккхум̣ лаччха̄ма но бхавам̣;
етха саббе гамисса̄ма, самма̄самбуддхасантикам̣.
‘‘каман̣д̣алудхара̄ саббе, кхара̄джинанива̄сино;
те джат̣а̄бха̄рабхарита̄, никкхамум̣ випина̄ тада̄.
‘‘йугаматтам̣ пеккхама̄на̄, уттаматтхам̣ гавесино;
а̄саттидосарахита̄, асамбхӣта̄ва кесарӣ.
‘‘аппакичча̄ алолуппа̄, нипака̄ сантавуттино;
ун̃чха̄йа чарама̄на̄ те, буддхасет̣т̣хамупа̄гамум̣.
‘‘дийад̣д̣хайоджане сесе, бйа̄дхи ме упападжджатха;
буддхасет̣т̣хам̣ саритва̄на, таттха ка̄лан̇като ахам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ сан̃н̃амалабхим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхасан̃н̃а̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘кесе ме оликхиссанти, каппако упасан̇ками;
тато а̄да̄сама̄да̄йа, сарӣрам̣ паччавеккхисам̣.
‘‘туччхо ка̄йо адисситтха, андхака̄ре тамо бйага̄;
саббе чол̣а̄ самуччхинна̄, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ кесе ме оликхиссанти, каппако упасан̇камӣти гихика̄ле массукаммасамайе ‘‘мама кесе оликхиссам̣ каппемӣ’’ти кеса̄дӣнам̣ чхедана̄дивасена каппанато каппако нха̄пито мам̣ упагаччхи. татоти каппакато. сарӣрам̣ паччавеккхисанти саббака̄йике а̄да̄се палитавалитамукханимитта̄дидассанамукхена ‘‘абхибхӯто вата джара̄йа ме ка̄йо’’ти джара̄бхибхӯтам̣ аттано сарӣрам̣ паччавеккхим̣. евам̣ паччавеккхато ча туччхо ка̄йо адисситтха ниччадхувасукхасабха̄ва̄дӣхи ритто хутва̄ ме ка̄йо адиссатха пан̃н̃а̄йи. касма̄? андхака̄ре тамо бйага̄ йена айонисоманасика̄расан̇кха̄тена ¶ тамаса̄ аттано ка̄йе андхагата̄ виджджама̄нампи асубха̄дисабха̄вам̣ апассанта̄ авиджджама̄нам̣ субха̄диа̄ка̄рам̣ ган̣ханти, тасмим̣ андхака̄ре андхакаран̣ат̣т̣ха̄не ка̄йе йонисоманасика̄расан̇кха̄тена н̃а̄н̣а̄локена авиджджа̄тамо вигато, тато ева саббе чол̣а̄ самуччхинна̄ чора̄ вийа кусалабхан̣д̣аччхеданато, са̄дхӯхи ала̄таббато асан̇гахетаббато сан̇ка̄ракӯт̣а̄дӣсу чхад̣д̣итапилотикакхан̣д̣ам̣ вийа иссараджанена арийаджанена джигуччхитаббата̄йа чол̣а̄ вийа̄ти ва̄ ‘‘чол̣а̄’’ти ладдхана̄ма̄ килеса̄ самуччхинна̄. аггамаггена самуггха̄т̣итатта̄ ева ча несам̣ наттхи да̄ни пунаббхаво а̄йатим̣ пунаббхава̄бхиниббатти наттхӣти.
вӣтасокаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. пун̣н̣ама̄саттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃ча нӣваран̣е хитва̄тиа̄дика̄ а̄йасмато пун̣н̣ама̄саттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто тиссасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттхари аран̃н̃е вихаранте пам̣сукӯлачӣварам̣ думаса̄кха̄йа лаггетва̄ гандхакут̣им̣ павит̣т̣хе дханухаттхо гаханам̣ павит̣т̣хо саттху пам̣сукӯлам̣ дисва̄ пасаннама̄насо ¶ дханум̣ никкхипитва̄ буддхагун̣е ануссаритва̄ ¶ пам̣сукӯлам̣ ванди. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ кут̣умбийакуле ниббатти. тасса кира джа̄тадивасе тасмим̣ гехе саббабха̄джана̄ни суван̣н̣аратанамайехи ма̄сехи парипун̣н̣а̄нева ахесум̣. тенасса пун̣н̣ама̄сотвева на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто да̄рапариггахам̣ катва̄ екасмим̣ путте уппанне гхара̄ва̄сам̣ паха̄йа паббаджитва̄ га̄мака̄ва̄се васанто гхат̣енто ва̄йаманто чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.49.1-8) –
‘‘тиссо на̄ма̄си бхагава̄, сайамбхӯ аггапуггало;
пам̣сукӯлам̣ т̣хапетва̄на, виха̄рам̣ па̄висӣ джино.
‘‘винатам̣ дханума̄да̄йа, бхаккхаттха̄йа чарим̣ ахам̣;
ман̣д̣алаггам̣ гахетва̄на, ка̄нанам̣ па̄висим̣ ахам̣.
‘‘таттхаддасам̣ пам̣сукӯлам̣, думагге лаггитам̣ тада̄;
ча̄пам̣ таттхева никкхиппа, сире катва̄на ан̃джалим̣.
‘‘пасанначитто сумано, випула̄йа ча пӣтийа̄;
буддхасет̣т̣хам̣ саритва̄на, пам̣сукӯлам̣ авандахам̣.
‘‘двенавуте ито каппе, пам̣сукӯламавандахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, вандана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ са̄ваттхим̣ упагантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ суса̄не васати, тасса ча ачира̄гатассева сато путто ка̄ламака̄си. да̄ракама̄та̄ тхерасса а̄гатабха̄вам̣ сутва̄, ‘‘ма̄ идам̣ апуттакам̣ са̄патеййам̣ ра̄джа̄но хареййу’’нти там̣ уппабба̄джетука̄ма̄ махата̄ парива̄рена ¶ тхерасса сантикам̣ гантва̄ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ палобхетум̣ а̄рабхи. тхеро аттано вӣтара̄габха̄ваджа̄на̄панаттхам̣ а̄ка̄се т̣хатва̄ аттано пат̣ипаттикиттанамукхена тасса̄ дхаммам̣ десенто –
‘‘пан̃ча нӣваран̣е хитва̄, йогаккхемасса паттийа̄;
дхамма̄да̄сам̣ гахетва̄на, н̃а̄н̣адассанаматтано.
‘‘паччавеккхим̣ ¶ имам̣ ка̄йам̣, саббам̣ сантараба̄хирам̣;
аджджхаттан̃ча бахиддха̄ ча, туччхо ка̄йо адиссатха̄’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха ¶ пан̃ча нӣваран̣е хитва̄ти ка̄маччханда̄дике пан̃ча нӣваран̣е паха̄йа джха̄на̄дхигамена виддхам̣сетва̄. йогаккхемасса паттийа̄ти ка̄майога̄дӣхи чатӯхи йогехи кхемасса анупаддутасса нибба̄насса адхигама̄йа. дхамма̄да̄санти дхаммабхӯтам̣ а̄да̄сам̣. йатха̄ хи а̄да̄со олокентасса рӯпака̄йе гун̣а̄гун̣ам̣ а̄дам̣сети, евам̣ випассана̄сан̇кха̄то дхамма̄нам̣ са̄ман̃н̃ависеса̄вабодханато н̃а̄н̣адассанабхӯто дхамма̄да̄со випассантасса вода̄насам̣килесадхаммавибха̄ванена таппаха̄наса̄дханена ча висесато на̄мака̄йе гун̣ам̣ а̄дам̣сети. тена̄ха –
‘‘дхамма̄да̄сам̣ гахетва̄на, н̃а̄н̣адассанаматтано;
паччавеккхим̣ имам̣ ка̄йам̣, саббам̣ сантараба̄хира’’нти. –
имам̣ ка̄йам̣ дхаммасамӯхам̣ мама аттабха̄вам̣ аджджхаттикаба̄хира̄йатанабха̄вато сантараба̄хирам̣ саббам̣ анавасесам̣ дхамма̄да̄сам̣ гахетва̄ ‘‘аничча’’нтипи ‘‘дуккха’’нтипи ‘‘анатта̄’’типи патиавеккхим̣ н̃а̄н̣ачаккхуна̄ пассим̣. евам̣ пассата̄ ча майа̄ аджджхаттан̃ча бахиддха̄ ча̄ти аттано санта̄не парасанта̄не ча туччхо ка̄йо адиссатха ниччаса̄ра̄дивирахито туччхо кхандхапан̃чакасан̇кха̄то аттабха̄вака̄йо н̃а̄н̣ачаккхуна̄ йа̄тха̄вато апасситтха. сакалампи хи кхандхапан̃чакам̣ ‘‘авиджджа̄нивутасса, бхиккхаве, ба̄ласса тан̣ха̄сам̣йуттасса евамайам̣ ка̄йо самуда̄гато’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.19) ‘‘ка̄йо’’ти вуччати. ‘‘адиссатха̄’’ти ча имина̄ йадева ка̄йе дат̣т̣хаббам̣, там̣ дит̣т̣хам̣, на да̄нисса кин̃чи майа̄ пасситаббам̣ аттхӣти катакиччатам̣ дассенто ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си. евам̣ тхеро има̄хи га̄тха̄хи пура̄н̣адутийика̄йа дхаммам̣ десетва̄ там̣ саран̣есу ча сӣлесу ча сампатит̣т̣ха̄петва̄ уййоджеси.
пун̣н̣ама̄саттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. нандакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йатха̄пи ¶ бхаддо а̄джан̃н̃оти а̄йасмато нандакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто сикхисса бхагавато ка̄ле паччантадесе уппаджджитва̄ вин̃н̃утам̣ патто ¶ ванача̄рико хутва̄ вичаранто екадивасам̣ саттху чан̇каманат̣т̣ха̄нам̣ дисва̄ пасанначитто ва̄лука̄ окири. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де чампа̄йам̣ гахапатикуле ниббатти, тасса нандакоти на̄мам̣ акам̣су. джет̣т̣хакабха̄та̄ панасса бхарато на̄ма. тасса пуббайого анантараваттхусмим̣ а̄вибхависсати. те убхопи ¶ вин̃н̃утам̣ патва̄ а̄йасмантам̣ сон̣ам̣ кол̣ивисам̣ паббаджитам̣ сутва̄ ‘‘сон̣опи на̄ма татха̄сукхума̄ло паббаджи, киман̇гам̣ пана майа’’нти паббаджим̣су. тесу бхарато начирассева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. нандако пана килеса̄нам̣ балавабха̄вена та̄ва випассанам̣ уссукка̄петум̣ на̄саккхи, випассана̄йа каммам̣ кароти ева. атхасса бхарататтхеро а̄сайам̣ н̃атва̄ авассайо бхавитука̄мо там̣ паччха̄саман̣ам̣ катва̄ виха̄рато никкхамитва̄ маггасамӣпе нисинно випассана̄катхам̣ катхеси.
тена ча самайена сакат̣асаттхе гаччханте еко сакат̣е йутто гон̣о чиккхаллат̣т̣ха̄не сакат̣ам̣ уддхаритум̣ асакконто парипати. тато нам̣ саттхава̄хо сакат̣а̄ мочетва̄ тин̣ан̃ча па̄нӣйан̃ча датва̄ париссамам̣ апанетва̄ пуна дхуре йоджеси. тато гон̣о вӯпасантапариссамо ладдхабало там̣ сакат̣ам̣ чиккхаллат̣т̣ха̄нато уддхаритва̄ тхале патит̣т̣ха̄песи. атха бхарататтхеро нандакасса ‘‘пассаси но твам̣, а̄вусо нандака, имасса камма’’нти там̣ нидассетва̄ тена ‘‘пасса̄мӣ’’ти вутте ‘‘имаматтхам̣ сут̣т̣ху упадха̄рехӣ’’ти а̄ха. итаро ‘‘йатха̄йам̣ гон̣о вӯпасантапариссамо пан̇кат̣т̣ха̄нато бха̄рам̣ уббахати, евам̣ майа̄пи сам̣са̄рапан̇като атта̄ уддхаритаббо’’ти тамева̄рамман̣ам̣ катва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.90-95) –
‘‘мигалуддо ¶ пуре а̄сим̣, аран̃н̃е ка̄нане ахам̣;
ва̄тамигам̣ гавесанто, чан̇камам̣ аддасам̣ ахам̣.
‘‘уччхан̇гена пулинам̣ гайха, чан̇каме окирим̣ ахам̣;
пасанначитто сумано, сугатасса сирӣмато.
‘‘екатим̣се ито каппе, пулинам̣ окирим̣ ахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пулинасса идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано джет̣т̣хабха̄тикасса бхарататтхерасса сантике ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘йатха̄пи бхаддо а̄джан̃н̃о, кхалитва̄ патитит̣т̣хати;
бхиййо ладдха̄на сам̣вегам̣, адӣно вахате дхурам̣.
‘‘евам̣ дассанасампаннам̣, самма̄самбуддхаса̄вакам̣;
а̄джа̄нӣйам̣ мам̣ дха̄ретха, путтам̣ буддхасса ораса’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ ¶ бхиййо ладдха̄на сам̣вегам̣, адӣно вахате дхуранти ‘‘майхам̣ джа̄тибалавӣрийа̄нам̣ анануччхавикаметам̣ йадидам̣ а̄гатасса бха̄расса авахана’’нти сам̣вегам̣ лабхитва̄ адӣно адӣнама̄насо алӣначитто. ‘‘алӣно’’ти ва̄ па̄т̣хо, со ева аттхо. бхиййо пунаппунам̣ бхиййосоматта̄йа аттано дхурам̣ бха̄рам̣ вахате уббахати. сесам̣ хет̣т̣ха̄ раман̣ӣйавиха̄риттхерасса га̄тха̄ван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайамева.
нандакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. бхарататтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ехи ¶ , нандака, гаччха̄ма̄ти а̄йасмато бхарататтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира аномадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ манун̃н̃адассанам̣ мудусукхасампхассам̣ упа̄ханадвайам̣ гахетва̄ гаччханто саттха̄рам̣ чан̇камантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо упа̄хана̄ упана̄метва̄, ‘‘абхирухату бхагава̄ упа̄хана̄, йам̣ мама асса дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄’’ти а̄ха. абхирухи бхагава̄ тасса анугган̣ханаттхам̣ упа̄хана̄. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де чампа̄нагаре гахапатикуле ниббатти, бхаратотисса на̄мам̣ ахоси. со вин̃н̃утам̣ патто сон̣аттхерасса паббаджитабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘сопи на̄ма паббаджӣ’’ти сан̃джа̄тасам̣вего паббаджитва̄ катапуббакиччо випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.71-89) –
‘‘аномадассӣ бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
дива̄виха̄ра̄ никкхамма, патхама̄рухи чаккхума̄.
‘‘па̄надхим̣ сукатам̣ гайха, аддха̄нам̣ пат̣ипаджджахам̣;
таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, паттикам̣ ча̄рудассанам̣.
‘‘сакам̣ читтам̣ паса̄детва̄, нӣхаритва̄на па̄надхим̣;
па̄дамӯле т̣хапетва̄на, идам̣ вачанамабравим̣.
‘‘абхирӯха маха̄вӣра, сугатинда вина̄йака;
ито пхалам̣ лабхисса̄ми, со ме аттхо самиджджхату.
‘‘аномадассӣ бхагава̄, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо;
па̄надхим̣ абхирӯхитва̄, идам̣ вачанамабрави.
‘‘йо ¶ па̄надхим̣ ме ада̄си, пасанно сехи па̄н̣ибхи;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘буддхасса гираман̃н̃а̄йа, саббе дева̄ сама̄гата̄;
удаггачитта̄ сумана̄, ведаджа̄та̄ катан̃джалӣ.
‘‘па̄надхӣнам̣ ¶ пада̄нена, сукхитойам̣ бхависсати;
пан̃чапан̃н̃а̄саккхаттун̃ча, девараджджам̣ кариссати.
‘‘сахассаккхаттум̣ ра̄джа̄ ча, чаккаваттӣ бхависсати;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘апаримеййе ито каппе, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘девалоке мануссе ва̄, ниббаттиссати пун̃н̃ава̄;
девайа̄напат̣ибха̄гам̣, йа̄нам̣ пат̣илабхиссати.
‘‘па̄са̄да̄ сивика̄ вайхам̣, хаттхино самалан̇ката̄;
ратха̄ ва̄джан̃н̃асам̣йутта̄, сада̄ па̄тубхаванти ме.
‘‘ага̄ра̄ никкхамантопи, ратхена никкхамим̣ ахам̣;
кесесу чхиджджама̄несу, арахаттамапа̄пун̣им̣.
‘‘ла̄бха̄ майхам̣ суладдхам̣ ме, ва̄н̣иджджам̣ суппайоджитам̣;
датва̄на па̄надхим̣ екам̣, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘апаримеййе ито каппе, йам̣ па̄надхимада̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, па̄надхисса идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ аттано канит̣т̣хабха̄тикена нандакаттхерена хет̣т̣ха̄ вуттанайена ан̃н̃а̄бйа̄каран̣е кате ‘‘ида̄ни нандакопи араха̄ джа̄то, ханда майам̣ убхопи саттху сантикам̣ гантва̄ вуситабрахмачарийатам̣ ниведесса̄ма̄ти уппаннам̣ паривитаккам̣ нандакаттхерасса катхенто –
‘‘ехи нандака гаччха̄ма, упаджджха̄йасса сантикам̣;
сӣхана̄дам̣ надисса̄ма, буддхасет̣т̣хасса саммукха̄.
‘‘йа̄йа ¶ но анукампа̄йа, амхе пабба̄джайӣ муни;
со но аттхо ануппатто, саббасам̣йоджанаккхайо’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ ¶ нандака̄ти а̄лапанам̣. ехӣти тасса аттано сантикакаран̣ам̣. гаччха̄ма̄ти тена аттана̄ ча екаджджхам̣ ка̄таббакирийа̄вачанам̣, упаджджха̄йасса̄ти самма̄самбуддхасса, самма̄самбуддхо хи самантачаккхуна̄ буддхачаккхуна̄ ча сатта̄нам̣ а̄сайа̄нусайачарита̄дӣнам̣ йатха̄бхӯтавилоканена садевакасса локасса ваджджа̄ваджджам̣ упаниджджха̄йатӣти висесато упаджджха̄йоти ваттаббатам̣ арахати. йадаттхам̣ гаманам̣, там̣ дассетум̣ ‘‘сӣхана̄дам̣ надисса̄ма, буддхасет̣т̣хасса саммукха̄’’ти а̄ха. йатха̄бхуччагун̣а̄бхибйа̄ха̄рата̄йа абхӣтана̄дабха̄вато сӣхана̄дам̣ буддхасса самма̄самбуддхасса тато ева саббасаттуттамата̄йа сет̣т̣хасса, буддха̄нам̣ ва̄ са̄вакабуддха̄дӣнам̣ сет̣т̣хасса саммукха̄ пурато надисса̄ма̄ти аттхо.
йатха̄ пана сӣхана̄дам̣ надитука̄мо, там̣ дассенто ‘‘йа̄йа̄’’ти га̄тхама̄ха. таттха йа̄йа̄ти йадаттхам̣, йа̄йа йадаттха̄нуппаттийа̄ти аттхо. ноти амха̄кам̣. анукампа̄йа̄ти анугган̣ханена амхе двепи пабба̄джайи пабба̄джеси. мунӣти бхагава̄. со но аттхо ануппаттоти со аттхо саббесам̣ сам̣йоджана̄нам̣ кхайабхӯтам̣ арахаттапхалам̣ но амхехи ануппатто, адхигатоти аттхо.
бхарататтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. бха̄радва̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
наданти евам̣ саппан̃н̃а̄ти а̄йасмато бха̄радва̄джаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито екатим̣се каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ суманам̣ на̄ма паччекабуддхам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо ¶ парипаккам̣ валлика̄рапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ готтана̄мена бха̄радва̄джотвева пан̃н̃а̄йиттха. со вайаппатто гхара̄ва̄сам̣ васанто екапуттам̣ лабхи. тасса ‘‘кан̣хадинно’’ти на̄мам̣ ака̄си. тасса вин̃н̃утам̣ паттака̄ле ‘‘та̄та, асукасса на̄ма а̄чарийасса сантике сиппам̣ сиккхитва̄ ехӣ’’ти там̣ таккасилам̣ песеси. со гаччханто антара̄магге саттху са̄вакам̣ ан̃н̃атарам̣ маха̄тхерам̣ калйа̄н̣амиттам̣ лабхитва̄ тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ катапуббакиччо випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.66-70) –
‘‘сумано ¶ на̄ма самбуддхо, таккара̄йам̣ васӣ тада̄;
валлика̄рапхалам̣ гайха, сайамбхусса ада̄сахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атхасса ¶ пита̄ бха̄радва̄джо вел̣уване вихарантам̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ паббаджитва̄ начирассева арахаттам̣ саччха̄ка̄си. атха путто саттха̄рам̣ вандитум̣ ра̄джагахам̣ а̄гато саттху сантике нисиннам̣ питарам̣ дисва̄ тут̣т̣хачитто ‘‘пита̄пи кхо ме паббаджито, ким̣ ну кхо тена паббаджджа̄киччам̣ маттхакам̣ па̄пита’’нти вӣмам̣санто кхӣн̣а̄савабха̄вам̣ н̃атва̄ там̣ сӣхана̄дам̣ нада̄петука̄мо, ‘‘са̄дху, кхо тумхехи катам̣ паббаджантехи, паббаджджа̄киччам̣ пана маттхакам̣ па̄пита’’нти пуччхи. бха̄радва̄джо путтасса адхигамам̣ дӣпенто –
‘‘наданти евам̣ саппан̃н̃а̄, сӣха̄ва гиригаббхаре;
вӣра̄ виджитасан̇га̄ма̄, джетва̄ ма̄рам̣ сава̄ханам̣.
‘‘саттха̄ ча паричин̣н̣о ме, дхаммо сан̇гхо ча пӯджито;
ахан̃ча витто сумано, путтам̣ дисва̄ ана̄сава’’нти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ¶ надантӣти йатха̄бхуччагун̣а̄бхибйа̄ха̄равасена абхӣтана̄дам̣ наданти гаджджанти. еванти ида̄ни ваттабба̄ка̄радассанам̣. саппан̃н̃а̄ти аггамаггапан̃н̃а̄дхигамена саббапан̃н̃а̄дхигамена саббапан̃н̃а̄вепуллаппатта̄. вӣра̄ти чатуббидхасаммаппадха̄навӣрийасампанната̄йа вӣра̄, тато ева анавасесасам̣килесапаккханимматханена сава̄ханам̣ килесама̄рам̣ абхисан̇кха̄рама̄рам̣ девапуттама̄ран̃ча джетва̄ саббасо виджитасан̇га̄ма̄ наданти саппан̃н̃а̄ти самбандхо.
евам̣ виджетаббавиджайена сӣхана̄дам̣ дассетва̄ ида̄ни а̄ра̄дхетаббасама̄ра̄дханена иччхитаббасиддхийа̄ ча там̣ дассетум̣, ‘‘саттха̄ ча паричин̣н̣о ме’’ти дутийам̣ га̄тхама̄ха. таттха саттха̄ ча паричин̣н̣о мети мама саттха̄ самма̄самбуддхо йатха̄нусит̣т̣хам̣ ова̄да̄нуса̄санӣкаран̣ена майа̄ паричин̣н̣о упа̄сито, на дхамма̄дхикаран̣ам̣ висоситоти адхиппа̄йо. дхаммо сан̇гхо ча пӯджитоти нававидхопи локуттарадхаммо, йатха̄пат̣ипаттийа̄гатамагга̄нуппаттийа̄ сӣладит̣т̣хиса̄ман̃н̃агаманена арийасан̇гхо ча майа̄ пӯджито ма̄нито. ахан̃ча витто сумано, путтам̣ дисва̄ ана̄саванти мама путтам̣ ¶ ана̄савам̣ саббасо кхӣн̣а̄савам̣ дисва̄ дассанахету ахампи витто нира̄миса̄йа пӣтийа̄ тут̣т̣хо, татойева нира̄мисена соманассена сумано джа̄тоти аттхо.
бха̄радва̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. кан̣хадиннаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
упа̄сита̄ ¶ саппуриса̄ти а̄йасмато кан̣хадиннаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито чатунавуте каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ собхитам̣ на̄ма паччекабуддхам̣ дисва̄ пасанначитто пунна̄гапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ кан̣хадинноти ладдхана̄мо вайаппатто упаниссайасампаттийа̄ чодийама̄но дхаммасена̄патим̣ упасан̇камитва̄ ¶ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.61-65) –
‘‘собхито на̄ма самбуддхо, читтакӯт̣е васӣ тада̄;
гахетва̄ гирипунна̄гам̣, сайамбхум̣ абхипӯджайим̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ буддхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘упа̄сита̄ саппуриса̄, сута̄ дхамма̄ абхин̣хасо;
сутва̄на пат̣ипаджджиссам̣, ан̃джасам̣ аматогадхам̣.
‘‘бхавара̄гахатасса ме сато, бхавара̄го пуна ме на виджджати;
на ча̄ху на ча ме бхависсати, на ча ме етарахи виджджатӣ’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха упа̄сита̄ти паричарита̄ пат̣ипаттипайирупа̄сана̄йа пайирупа̄сита̄. саппуриса̄ти сантехи ¶ сӣла̄дигун̣ехи саманна̄гата̄ пуриса̄, арийапуггала̄ са̄рипуттаттхера̄дайо. етена пуримачаккадвайасампаттиматтано дассети. на хи патирӯпадесава̄сена вина̄ саппурисӯпаниссайо самбхавати. сута̄ дхамма̄ти саччапат̣иччасамуппа̄да̄дипат̣исам̣йуттадхамма̄ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄рита̄. етена аттано ба̄хусаччам̣ дассенто паччхимачаккадвайасампаттим̣ дассети. абхин̣хасоти бахусо на ка̄лена ка̄лам̣. идан̃ча падам̣ ‘‘упа̄сита̄ саппуриса̄’’ти еттха̄пи йоджетаббам̣. сутва̄на пат̣ипаджджиссам̣, ан̃джасам̣ аматогадханти те дхамме сутва̄ таттха вуттарӯпа̄рӯпадхамме салаккхан̣а̄дито париггахетва̄ ануккамена випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аматогадхам̣ нибба̄напатит̣т̣хам̣ там̣сампа̄пакам̣ ан̃джасам̣ арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ пат̣ипаджджим̣ па̄пун̣им̣.
бхавара̄гахатасса ¶ ме сатоти бхавара̄гена бхаватан̣ха̄йа ана̄димати ¶ сам̣са̄ре хатасса упаддутасса мама сато сама̄насса, аггамаггена ва̄ хатабхавара̄гасса. бхавара̄го пуна ме на виджджатӣти тато ева пуна ида̄ни бхавара̄го ме наттхи. на ча̄ху на ме бхависсати, на ча ме етарахи виджджатӣти йадипи пуббе путхуджджанака̄ле секкхака̄ле ча ме бхавара̄го ахоси, аггамаггаппаттито пана пат̣т̣ха̄йа на ча̄ху на ча ахоси, а̄йатимпи на ме бхависсати, етарахи адхуна̄пи на ча ме виджджати на ча упалаббхати, пахӣноти аттхо. бхавара̄гавачаненева четтха тадекат̣т̣хата̄йа ма̄на̄дӣнампи абха̄во вуттоти саббасо париккхӣн̣абхавасам̣йоджанатам̣ дассети.
кан̣хадиннаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
татийаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. чатуттхавагго
1. мигасираттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йато ¶ ахам̣ паббаджитоти а̄йасмато мигасираттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто кассапасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасанначитто кусат̣т̣хакам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе бра̄хман̣акуле пат̣исандхим̣ гахетва̄ мигасиранаккхаттена джа̄татта̄ мигасироти ладдхана̄мо вайаппатто бра̄хман̣а̄нам̣ виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато чхавасӣсамантам̣ на̄ма сиккхи, йам̣ париджаппетва̄ тивассаматтхаке мата̄нампи сӣсам̣ накхена а̄кот̣етва̄ ‘‘айам̣ сатто асукат̣т̣ха̄не ниббатто’’ти джа̄на̄ти.
со гхара̄ва̄сам̣ аниччханто парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ там̣ виджджам̣ нисса̄йа локена саккато гарукато ла̄бхӣ хутва̄ вичаранто са̄ваттхим̣ упагато ¶ саттху сантикам̣ гантва̄ аттано а̄нубха̄вам̣ пака̄сенто – ‘‘ахам̣, бхо готама, мата̄нам̣ ниббаттат̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄мӣ’’ти ватва̄, ‘‘катхам̣ пана твам̣ джа̄на̄сӣ’’ти вутте, ‘‘чхавасӣса̄ни а̄хара̄петва̄ мантам̣ париджаппетва̄ накхена сӣсам̣ а̄кот̣енто нирайа̄дикам̣ техи техи ниббаттат̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄мӣ’’ти катхеси. атхасса бхагава̄ париниббутасса бхиккхуно сӣсакапа̄лам̣ а̄хара̄петва̄, ‘‘катхехи та̄ва тасса гатим̣, йассидам̣ сӣсакапа̄ла’’нти а̄ха. со там̣ капа̄лам̣ мантам̣ париджаппетва̄ накхена а̄кот̣етва̄ нева антам̣ на кот̣им̣ пассати. атха саттха̄ра̄, ‘‘на саккоси парибба̄джака̄’’ти вутте ¶ , ‘‘упапариккхисса̄ми та̄ва̄’’ти ватва̄ пунаппунам̣ париваттентопи на пассатева. ба̄хиракамантена хи кхӣн̣а̄савасса гатим̣ катхам̣ джа̄ниссати, атхасса маттхакато каччхехи ча седо муччи. со ладжджитва̄ тун̣хӣбхӯто ат̣т̣ха̄си. саттха̄ ‘‘киламаси парибба̄джака̄’’ти а̄ха. со ‘‘а̄ма, килама̄ми, на имасса гатим̣ джа̄на̄ми, тумхе пана джа̄на̄тха̄’’ти. ‘‘ахам̣ етам̣ джа̄на̄ми, ито уттаритарампи джа̄на̄мӣ’’ти ватва̄ ‘‘нибба̄нам̣ гато со’’ти а̄ха. парибба̄джако ‘‘имам̣ виджджам̣ майхам̣ детха̄’’ти а̄ха. ‘‘тена хи паббаджа̄’’ти ватва̄ там̣ пабба̄джетва̄ пат̣хамам̣ саматхакаммат̣т̣ха̄не нийоджетва̄ ¶ джха̄на̄бхин̃н̃а̄су патит̣т̣хитасса випассана̄йа каммам̣ упадиси. со випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.56-60) –
‘‘кассапасса бхагавато, бра̄хман̣асса вусӣмато;
пасанначитто сумано, кусат̣т̣хакамада̄сахам̣.
‘‘имасмим̣йева каппасмим̣, кусат̣т̣хакамада̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, кусат̣т̣хакассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘йато ахам̣ паббаджито, самма̄самбуддхаса̄сане;
вимуччама̄но уггаччхим̣, ка̄мадха̄тум̣ упаччагам̣.
‘‘брахмуно ¶ пеккхама̄насса, тато читтам̣ вимуччи ме;
акуппа̄ ме вимуттӣти, саббасам̣йоджанаккхайа̄’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха йато ахам̣ паббаджито, самма̄самбуддхаса̄санети йато пабхути ахам̣ паббаджито буддхасса бхагавато са̄сане, паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа. вимуччама̄но уггаччхинти сам̣килесапаккхато пат̣хамам̣ та̄ва саматхавипассана̄хи вимуччама̄но вода̄надхаммасаванена ут̣т̣хахим̣. евам̣ уггаччханто ка̄мадха̄тум̣ упаччагам̣ ана̄га̄мимаггена аччантамева ка̄мадха̄тум̣ атиккамим̣.
брахмуно пеккхама̄насса, тато читтам̣ вимуччи мети садевакасса локасса аггабхӯтатта̄ сет̣т̣хат̣т̣хена брахмуно буддхасса бхагавато маха̄карун̣а̄йогена ‘‘айам̣ кулапутто мама са̄сане паббаджитва̄ катхам̣ ну кхо пат̣ипаджджатӣ’’ти пеккхантасса тато ана̄га̄мимагга̄дхигамато паччха̄ аггамагга̄дхигамена мама читтам̣ саббасам̣килесато аччантамева муччи. акуппа̄ ¶ ме вимуттӣти, саббасам̣йоджанаккхайа̄ти татха̄вимуттачиттатта̄ ева саббесам̣ сам̣йоджана̄нам̣ кхайа̄ париккхайа̄ ити евам̣ акуппа̄ ме вимуттӣти ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
мигасираттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. сивакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
аничча̄ни ¶ гахака̄нӣти а̄йасмато сивакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ пасситва̄ пасаннама̄насо паттам̣ а̄да̄йа кумма̄сасса пӯретва̄ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббатти, сивакотисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ ¶ гато неккхаммаджджха̄сайата̄йа ка̄ме паха̄йа парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ вичаранто саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.56.117-121) –
‘‘есана̄йа чарантасса, випассисса махесино;
риттакам̣ паттам̣ дисва̄на, кумма̄сам̣ пӯрайим̣ ахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ бхиккхамададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, кумма̄сасса идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘аничча̄ни гахака̄ни, таттха таттха пунаппунам̣;
гахака̄рам̣ гавесанто, дуккха̄ джа̄ти пунаппунам̣.
‘‘гахака̄рака дит̣т̣хоси, пуна гехам̣ на ка̄хаси;
сабба̄ те пха̄сука̄ бхагга̄, тхӯн̣ика̄ ча вида̄лита̄;
вимарийа̄дикатам̣ читтам̣, идхева видхамиссатӣ’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха аничча̄ни гахака̄ни, таттха таттха пунаппунанти тасмим̣ тасмим̣ бхаве пунаппунам̣ ниббаттама̄на̄ни гахака̄ни аттабха̄вагеха̄ни на нибба̄ни анават̣т̣хита̄ни иттара̄ни париттака̄ла̄ни. гахака̄рам̣ гавесантоти имасса аттабха̄вагехасса ка̄ракам̣ тан̣ха̄вад̣д̣хаким̣ парийесанто еттакам̣ ка̄лам̣ анувичаринти адхиппа̄йо. дуккха̄ джа̄ти пунаппунанти идам̣ гахака̄ракагавесанасса ка̄ран̣авачанам̣ ¶ . йасма̄ ¶ джара̄бйа̄дхимаран̣амиссата̄йа джа̄ти на̄меса̄ пунаппунам̣ упагантум̣ дуккха̄, на ча са̄ тасмим̣ адит̣т̣хе ниваттати, тасма̄ там̣ гавесанто вичаринти аттхо.
гахака̄рака ¶ дит̣т̣хосӣти ида̄ни пана йена со сакка̄ дат̣т̣хум̣, тена арийамагган̃а̄н̣ачаккхуна̄ гахака̄рака дит̣т̣хо аси. пуна геханти пуна имасмим̣ сам̣са̄рават̣т̣е аттабха̄васан̇кха̄там̣ мама гехам̣ на ка̄хаси на кариссаси. сабба̄ те пха̄сука̄ бхагга̄ти тава сабба̄ анавасесакилесапха̄сука̄ майа̄ бхагга̄. тхӯн̣ика̄ ча вида̄лита̄ти ида̄ни тайа̄ ка̄таббасса аттабха̄вагехасса авиджджа̄сан̇кха̄та̄ кан̣н̣ика̄ ча бхинна̄. вимарийа̄дикатам̣ читтанти мама читтам̣ вигатантам̣ катам̣, а̄йатим̣ ануппаттидхамматам̣ а̄па̄дитам̣. тато ева идхева видхамиссати имасмим̣йева бхаве виддхам̣сиссати, чаримакачиттаниродхена нируджджхиссатӣти аттхо.
сивакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. упава̄н̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
арахам̣ сугатоти а̄йасмато упава̄н̣аттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле далиддакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бхагавати париниббуте тасса дха̄тум̣ гахетва̄ мануссадевана̄гагарул̣акумбхан̣д̣айаккхагандхаббехи саттаратанамайе саттайоджанике тхӯпе кате таттха судхотам̣ аттано уттара̄сан̇гам̣ вел̣агге а̄бандхитва̄ дхаджам̣ катва̄ пӯджам̣ ака̄си. там̣ гахетва̄ абхисамматако на̄ма йаккхасена̄пати девехи четийапӯджа̄раккхан̣аттхам̣ т̣хапито адиссама̄нака̄йо а̄ка̄се дха̄ренто четийам̣ тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ ака̄си. со там̣ дисва̄ бхиййосоматта̄йа пасаннама̄насо ахоси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ упава̄н̣оти ладдхана̄мо вайаппатто джетаванапат̣иггахан̣е буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто арахаттам̣ патва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.56.122-178) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, саббадхамма̄на па̄рагӯ;
джалитва̄ аггиккхандхова, самбуддхо париниббуто.
‘‘маха̄джана̄ ¶ сама̄гамма, пӯджайитва̄ татха̄гатам̣;
читтам̣ катва̄на сугатам̣, сарӣрам̣ абхиропайум̣.
‘‘сарӣракиччам̣ катва̄на, дха̄тум̣ таттха сама̄найум̣;
садеваманусса̄ саббе, буддхатхӯпам̣ акам̣су те.
‘‘пат̣хама̄ ¶ кан̃чанамайа̄, дутийа̄ ча ман̣имайа̄;
татийа̄ рӯпийамайа̄, чатуттхӣ пхалика̄майа̄.
‘‘таттха пан̃чамика̄ чева, лохитан̇камайа̄ аху;
чхат̣т̣ха̄ маса̄рагалласса, саббам̣ ратанамайӯпари.
‘‘джан̇гха̄ ман̣имайа̄ а̄си, ведика̄ ратана̄майа̄;
саббасон̣н̣амайо тхӯпо, уддхам̣ йоджанамуггато.
‘‘дева̄ таттха сама̄гантва̄, екато мантайум̣ тада̄;
майампи тхӯпам̣ касса̄ма, локана̄тхасса та̄дино.
‘‘дха̄ту а̄вен̣ика̄ наттхи, сарӣрам̣ екапин̣д̣итам̣;
имамхи буддхатхӯпамхи, касса̄ма кан̃чукам̣ майам̣.
‘‘дева̄ саттахи ратнехи, ан̃н̃ам̣ вад̣д̣хесум̣ йоджанам̣;
тхӯпо двийоджануббедхо, тимирам̣ бйапаханти со.
‘‘на̄га̄ таттха сама̄гантва̄, екато мантайум̣ тада̄;
манусса̄ чева дева̄ ча, буддхатхӯпам̣ акам̣су те.
‘‘ма̄ но паматта̄ ассумха, аппаматта̄ садевака̄;
майампи тхӯпам̣ касса̄ма, локана̄тхасса та̄дино.
‘‘инданӣлам̣ маха̄нӣлам̣, атхо джотирасам̣ ман̣им̣;
екато саннипа̄тетва̄, буддхатхӯпам̣ ачха̄дайум̣.
‘‘саббам̣ ман̣имайам̣ а̄си, йа̄вата̄ буддхачетийам̣;
тийоджанасамуббедхам̣, а̄локакаран̣ам̣ тада̄.
‘‘гарул̣а̄ ча сама̄гантва̄, екато мантайум̣ тада̄;
манусса̄ девана̄га̄ ча, буддхапӯджам̣ акам̣су те.
‘‘ма̄ ¶ но паматта̄ ассумха, аппаматта̄ садевака̄;
майампи тхӯпам̣ касса̄ма, локана̄тхасса та̄дино.
‘‘саббам̣ ман̣имайам̣ тхӯпам̣, акарум̣ те ча кан̃чукам̣;
йоджанам̣ тепи вад̣д̣хесум̣, а̄йатам̣ буддхачетийам̣.
‘‘чатуйоджанамуббедхо, буддхатхӯпо вирочати;
обха̄сети диса̄ сабба̄, сатарам̣сӣва уггато.
‘‘кумбхан̣д̣а̄ ча сама̄гантва̄, екато мантайум̣ тада̄;
манусса̄ чева дева̄ ча, на̄га̄ ча гарул̣а̄ татха̄.
‘‘паччекам̣ буддхасет̣т̣хасса, акам̣су тхӯпамуттамам̣;
ма̄ но паматта̄ ассумха, аппаматта̄ садевака̄.
‘‘майампи ¶ тхӯпам̣ касса̄ма, локана̄тхасса та̄дино;
ратанехи чха̄десса̄ма, а̄йатам̣ буддхачетийам̣.
‘‘йоджанам̣ тепи вад̣д̣хесум̣, а̄йатам̣ буддхачетийам̣;
пан̃чайоджанамуббедхо, тхӯпо обха̄сате тада̄.
‘‘йаккха̄ таттха сама̄гантва̄, екато мантайум̣ тада̄;
манусса̄ девана̄га̄ ча, гарул̣а̄ ча кумбхан̣д̣ака̄.
‘‘паччекам̣ буддхасет̣т̣хасса, акам̣су тхӯпамуттамам̣;
ма̄ но паматта̄ ассумха, аппаматта̄ садевака̄.
‘‘майампи тхӯпам̣ касса̄ма, локана̄тхасса та̄дино;
пхалика̄ чха̄дайисса̄ма, а̄йатам̣ буддхачетийам̣.
‘‘йоджанам̣ тепи вад̣д̣хесум̣, а̄йатам̣ буддхачетийам̣;
чхайоджаникамуббедхо, тхӯпо обха̄сате тада̄.
‘‘гандхабба̄ ча сама̄гантва̄, екато мантайум̣ тада̄;
мануджа̄ девата̄ на̄га̄, кумбхан̣д̣а̄ гарул̣а̄ татха̄.
‘‘саббе акам̣су буддхатхӯпам̣, майаметтха ака̄рака̄;
майампи тхӯпам̣ касса̄ма, локана̄тхасса та̄дино.
‘‘ведийо ¶ сатта катва̄на, дхаджам̣ чхаттам̣ акам̣су те;
саббасон̣н̣амайам̣ тхӯпам̣, гандхабба̄ ка̄райум̣ тада̄.
‘‘саттайоджанамуббедхо, тхӯпо обха̄сате тада̄;
раттиндива̄ на н̃а̄йанти, а̄локо хоти саббада̄.
‘‘абхибхонти на тасса̄бха̄, чандасӯра̄ сата̄рака̄;
саманта̄ йоджанасате, падӣпопи на паджджали.
‘‘тена ка̄лена йе кечи, тхӯпам̣ пӯдженти ма̄нуса̄;
на те тхӯпам̣ а̄руханти, амбаре уккхипанти те.
‘‘девехи т̣хапито йаккхо, абхисамматана̄мако;
дхаджам̣ ва̄ пуппхада̄мам̣ ва̄, абхиропети уттарим̣.
‘‘на те пассанти там̣ йаккхам̣, да̄мам̣ пассанти гаччхато;
евам̣ пасситва̄ гаччханта̄, саббе гаччханти суггатим̣.
‘‘вируддха̄ йе па̄вачане, пасанна̄ йе ча са̄сане;
па̄т̣ихӣрам̣ дат̣т̣хука̄ма̄, тхӯпам̣ пӯдженти ма̄нуса̄.
‘‘нагаре хам̣саватийа̄, ахосим̣ бхатако тада̄;
а̄модитам̣ джанам̣ дисва̄, евам̣ чинтесахам̣ тада̄.
‘‘ул̣а̄ро ¶ бхагава̄ несо, йасса дха̄тугхаре дисам̣;
има̄ ча джаната̄ тут̣т̣ха̄, ка̄рам̣ куббам̣ на таппаре.
‘‘ахампи ка̄рам̣ касса̄ми, локана̄тхасса та̄дино;
тасса дхаммесу да̄йа̄до, бхависса̄ми ана̄гате.
‘‘судхотам̣ раджакена̄хам̣, уттареййам̣ пат̣ам̣ мама;
вел̣агге а̄лаггетва̄на, дхаджам̣ уккхипимамбаре.
‘‘абхисамматако гайха, амбаре ха̄си ме дхаджам̣;
ва̄теритам̣ дхаджам̣ дисва̄, бхиййо ха̄сам̣ джанесахам̣.
‘‘таттха читтам̣ паса̄детва̄, саман̣ам̣ упасан̇камим̣;
там̣ бхиккхум̣ абхива̄детва̄, випа̄кам̣ пуччхахам̣ дхадже.
‘‘со ¶ ме катхеси а̄нандӣ, пӣтисан̃джананам̣ мама;
тасса дхаджасса випа̄кам̣, анубхоссаси саббада̄.
‘‘хаттхиассаратха̄паттӣ, сена̄ ча чатуран̇гинӣ;
парива̄рессанти там̣ ниччам̣, дхаджада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘сат̣т̣хитӯрийасахасса̄ни, бхерийо самалан̇ката̄;
парива̄рессанти там̣ ниччам̣, дхаджада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘чхал̣асӣти сахасса̄ни, на̄рийо самалан̇ката̄;
вичиттаваттха̄бхаран̣а̄, а̄муккаман̣икун̣д̣ала̄.
‘‘ал̣а̄рапамха̄ хасула̄, сусан̃н̃а̄ танумаджджхима̄;
парива̄рессанти там̣ ниччам̣, дхаджада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘тим̣сакаппасахасса̄ни, девалоке рамиссаси;
асӣтиккхаттум̣ девиндо, девараджджам̣ кариссаси.
‘‘сахассаккхаттум̣ ра̄джа̄ ча, чаккаваттӣ бхависсати;
падесараджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘каппасатасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘девалока̄ чавитва̄на, суккамӯлена чодито;
пун̃н̃акаммена сан̃н̃утто, брахмабандху бхависсаси.
‘‘асӣтикот̣им̣ чхад̣д̣етва̄, да̄се каммакаре бахӯ;
готамасса бхагавато, са̄сане паббаджиссаси.
‘‘а̄ра̄дхайитва̄ самбуддхам̣, готамам̣ сакйапун̇гавам̣;
упава̄н̣оти на̄мена, хессаси саттху са̄вако.
‘‘сатасахассе ¶ катам̣ каммам̣, пхалам̣ дассеси ме идха;
сумутто саравегова, килесе джха̄пайим̣ мама.
‘‘чаккаваттисса сантасса, ча̄туддӣписсарасса ме;
тӣн̣и йоджана̄ни са̄манта̄, уссӣйанти дхаджа̄ сада̄.
‘‘сатасахассито ¶ каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дхаджада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атха̄йасма̄ ¶ упава̄н̣о бхагавато упат̣т̣ха̄ко ахоси. тена ча самайена бхагавато ва̄та̄ба̄дхо уппаджджи. тхерасса ча гихисаха̄йо девахито на̄ма бра̄хман̣о са̄ваттхийам̣ пат̣ивасати. со тхерам̣ чатӯхи паччайехи паведеси. атха̄йасма̄ упава̄н̣о нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа тасса бра̄хман̣асса нивесанам̣ упагаччхи. бра̄хман̣о ‘‘кеначи ан̃н̃ена пайоджанена тхеро а̄гато’’ти н̃атва̄, ‘‘вадеййа̄тха, бханте, кенаттхо’’ти а̄ха. тхеро тасса бра̄хман̣асса пайоджанам̣ а̄чиккханто –
‘‘арахам̣ сугато локе, ва̄теха̄ба̄дхико муни;
саче ун̣ходакам̣ аттхи, мунино дехи бра̄хман̣а.
‘‘пӯджито пӯджанеййа̄нам̣, саккареййа̄на саккато;
апачитопачеййа̄нам̣, тасса иччха̄ми ха̄таве’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
тассаттхо – йо имасмим̣ локе пӯджанеййа̄нам̣ пӯджетаббехи сакка̄дӣхи девехи маха̄брахма̄дӣхи ча брахмехи пӯджито, саккареййа̄нам̣ сакка̄таббехи бимбиса̄ракосалара̄джа̄дӣхи саккато, апачеййа̄нам̣ апача̄йитаббехи махесӣхи кхӣн̣а̄савехи апачито, килесехи а̄ракатта̄дина̄ арахам̣, собханагамана̄дина̄ сугато саббан̃н̃ӯ муни майхам̣ саттха̄ девадево сакка̄нам̣ атисакко брахма̄нам̣ атибрахма̄, со да̄ни ва̄техи ва̄тахету ва̄таккхобханимиттам̣ а̄ба̄дхико джа̄то. саче, бра̄хман̣а, ун̣ходакам̣ аттхи, тасса ва̄та̄ба̄дхавӯпасаманаттхам̣ там̣ ха̄таве упанетум̣ иччха̄мӣти. там̣ сутва̄ бра̄хман̣о ун̣ходакам̣ таданурӯпам̣ ва̄та̄рахан̃ча ¶ бхесаджджам̣ бхагавато упана̄меси. тена ча саттху рого вӯпасами. тасса бхагава̄ анумоданам̣ ака̄сӣти.
упава̄н̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. исидиннаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
дит̣т̣ха̄ ¶ майа̄ти а̄йасмато исидиннаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто бӣджаним̣ гахетва̄ бодхийа̄ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де суна̄парантаджанападе сет̣т̣хикуле ниббаттитва̄ исидинноти ладдхана̄мо вайаппатто саттху чанданама̄л̣апат̣иггахан̣е па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пасаннама̄насо саттха̄рам̣ ¶ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ сота̄панно хутва̄ ага̄рам̣ аджджха̄васати. тасса хита̄нукампинӣ девата̄ там̣ чодентӣ –
‘‘дит̣т̣ха̄ майа̄ дхаммадхара̄ упа̄сака̄, ка̄ма̄ аничча̄ ити бха̄сама̄на̄;
са̄раттаратта̄ ман̣икун̣д̣алесу, путтесу да̄ресу ча те апеккха̄.
‘‘аддха̄ на джа̄нанти йатодха дхаммам̣, ка̄ма̄ аничча̄ ити ча̄пи а̄ху;
ра̄ган̃ча тесам̣ на балаттхи чхеттум̣, тасма̄ сита̄ путтада̄рам̣ дханан̃ча̄’’ти. –
га̄тха̄двайамабха̄си.
таттха дит̣т̣ха̄ майа̄ дхаммадхара̄ упа̄сака̄, ка̄ма̄ аничча̄ ити бха̄сама̄на̄ти идхекачче парийаттидхаммадхара̄ упа̄сака̄ майа̄ дит̣т̣ха̄, парийаттидхаммадхаратта̄ ¶ ева ‘‘ка̄ма̄ на̄мете аничча̄ дуккха̄ випарин̣а̄мадхамма̄’’ти ка̄месу а̄дӣнавапат̣исам̣йуттам̣ дхаммам̣ бха̄сама̄на̄, сайам̣ пана са̄раттаратта̄ ман̣икун̣д̣алесу, путтесу да̄ресу ча те апеккха̄ти са̄ратта̄ хутва̄ бахалара̄гаратта̄ ман̣ӣсу кун̣д̣алесу ча, ман̣ичитесу ва̄ кун̣д̣алесу, путтесу путтадхӣта̄су да̄ресу ча адхигатаснеха̄, ан̃н̃ам̣ бхан̣анта̄ ан̃н̃ам̣ каронта̄ дит̣т̣ха̄ майа̄ти аттхо.
йатоти йасма̄ те упа̄сака̄ са̄раттаратта̄ ман̣икун̣д̣алесу путтесу да̄ресу ча апеккхаванто, тасма̄ идха имасмим̣ буддхаса̄сане дхаммам̣ йа̄тха̄вато аддха̄ екам̣сена на джа̄нанти. евам̣ бхӯта̄ ча ‘‘ка̄ма̄ аничча̄’’ити ча̄пи а̄ху ахоси, саттапакати вичиттасабха̄ва̄ти адхиппа̄йо. ра̄ган̃ча тесам̣ на балаттхи чхеттунти тесам̣ упа̄сака̄нам̣ йасма̄ ра̄гам̣ чхеттум̣ самуччхиндитум̣ та̄дисам̣ н̃а̄н̣абалам̣ наттхи, тасма̄ тена ка̄ран̣ена сита̄ тан̣ха̄васена ниссита̄ путтада̄рам̣ дханан̃ча аллӣна̄ на виссаджджентӣти саббаметам̣ девата̄ там̣йева упа̄сакам̣ уддисса ан̃н̃а̄падесена катхеси. там̣ сутва̄ упа̄сако сам̣вегаджа̄то паббаджитва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.46-50) –
‘‘випассино ¶ бхагавато, бодхийа̄ па̄дапуттаме;
сумано бӣджаним̣ гайха, абӣджим̣ бодхимуттамам̣.
‘‘еканавутито каппе, абӣджим̣ бодхимуттамам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бӣджана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто има̄ ева га̄тха̄ абха̄сӣти.
исидиннаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. самбулакачча̄наттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
дево ¶ ¶ ча̄ти а̄йасмато самбулакачча̄наттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто ито чатунавутикаппаматтхаке кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ сатарам̣сим̣ на̄ма паччекабуддхам̣ ниродха̄ вут̣т̣хахитва̄ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо та̄лапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе гахапатикуле ниббаттитва̄ ‘‘самбуло’’ти ладдхана̄мо качча̄наготтата̄йа самбулакачча̄ноти пан̃н̃а̄йиттха.
со вайаппатто саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ химавантасамӣпе бхерава̄йа на̄ма паббатагуха̄йам̣ випассана̄йа каммам̣ каронто вихарати. атхекадивасам̣ маха̄ ака̄ламегхо сатапат̣аласахассапат̣ало тханенто гаджджанто виджджуллата̄ ниччха̄ренто гал̣агал̣а̄йанто ут̣т̣хахитва̄ васситум̣ а̄рабхи, асанийо пхалим̣су. там̣ саддам̣ сутва̄ аччхатараччхуванамахим̣сахаттхиа̄дайо бхӣтатасита̄ бхӣтаравам̣ виравим̣су. тхеро пана а̄раддхавипассанатта̄ ка̄йе джӣвите ча нирапеккхо вигаталомахам̣со там̣ ачинтенто випассана̄йамева каммам̣ каронто гхамма̄пагамена утусаппа̄йала̄бхена сама̄хитачитто та̄вадева випассанам̣ уссукка̄петва̄ саха абхин̃н̃а̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.85-90) –
‘‘сатарам̣сӣ на̄ма бхагава̄, сайамбхӯ апара̄джито;
вивека̄ вут̣т̣хахитва̄на, гочара̄йа̄бхиниккхами.
‘‘пхалахаттхо ¶ ахам̣ дисва̄, упагаччхим̣ нара̄сабхам̣;
пасанначитто сумано, та̄лапхалам̣ ада̄сахам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ соманассаджа̄то уда̄навасена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘дево ча вассати, дево ча гал̣агал̣а̄йати,
екако ча̄хам̣ бхераве биле вихара̄ми;
тасса майхам̣ екакасса бхераве биле вихарато,
наттхи бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со ва̄.
‘‘дхаммата̄ мамеса̄ йасса ме, екакасса бхераве биле;
вихарато наттхи бхайам̣ ва̄, чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со ва̄’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха ¶ дево ча вассати, дево ча гал̣агал̣а̄йатӣти дево мегхо вассати ча, ‘‘гал̣агал̣а̄’’ти ча каронто гаджджатӣти аттхо. гаджджантасса хи анукаран̣аметам̣. екако ча̄хам̣ бхераве биле вихара̄мӣти ахан̃ча екако асаха̄йо саппат̣ибхайа̄йам̣ паббатагуха̄йам̣ васа̄ми, тасса майхам̣ евам̣бхӯтасса ме сато наттхи бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣со ва̄ти читтутра̄сасан̃н̃итам̣ бхайам̣ ва̄ там̣нимиттакам̣ сарӣрасса чхамбхитаттам̣ ва̄ ломахам̣санаматтам̣ ва̄ наттхи.
касма̄ти таттха ка̄ран̣ама̄ха ‘‘дхаммата̄ мамеса̄’’ти. апарин̃н̃а̄таваттхукасса хи таттха аппахӣначчхандара̄гата̄йа бхайа̄дина̄ бхавитаббам̣, майа̄ пана саббасо таттха парин̃н̃а̄там̣, таттха ча чхандара̄го самуччхинно, тасма̄ бхайа̄дӣнам̣ абха̄во дхаммата̄ мамеса̄ мама дхаммасабха̄во есоти ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
самбулакачча̄наттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. нитакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
касса ¶ ¶ селӯпамам̣ читтанти а̄йасмато нитакаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто випассисса бхагавато ка̄ле бандхуматӣнагаре а̄ра̄магопако хутва̄ джӣванто екадивасам̣ бхагавантам̣ а̄ка̄сена гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо на̄л̣икерапхалам̣ да̄тука̄мо ахоси. саттха̄ там̣ анугган̣ханто а̄ка̄сейева т̣хатва̄ пат̣игган̣хи. со там̣ датва̄ ул̣а̄рам̣ пӣтисоманассам̣ пат̣исам̣веди. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ нитакоти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патто саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихаранто гхат̣енто арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.91-99) –
‘‘нагаре бандхуматийа̄, а̄ра̄мико ахам̣ тада̄;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, гаччхантам̣ анилан̃джасе.
‘‘на̄л̣икерапхалам̣ гайха, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
а̄ка̄се т̣хитако санто, пат̣игган̣хи маха̄йасо.
‘‘виттисан̃джанано майхам̣, дит̣т̣хадхаммасукха̄вахо;
пхалам̣ буддхасса датва̄на, виппасаннена четаса̄.
‘‘адхигаччхим̣ тада̄ пӣтим̣, випулан̃ча сукхуттамам̣;
уппаджджатева ратанам̣, ниббаттасса тахим̣ тахим̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘диббачаккху висуддхам̣ ме, сама̄дхикусало ахам̣;
абхин̃н̃а̄па̄рамиппатто, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ тхере пхаласукхена нибба̄насукхена вихаранте падха̄напаригга̄хако тхеро там̣ а̄ран̃н̃а̄йатанам̣ гантва̄ таттха васанта̄нам̣ бхиккхӯнам̣ паригган̣ханаттхам̣ ‘‘касса селӯпама’’нтиа̄дина̄ пат̣хамам̣ га̄тхама̄ха.
191. таттха ¶ ¶ ¶ касса селӯпамам̣ читтам̣, т̣хитам̣ на̄нупакампатӣти имасмим̣ аран̃н̃а̄йатане васантесу касса бхиккхуно читтам̣ аггапхала̄дхигамена екагханасила̄майапаббатӯпамам̣ саббесам̣ ин̃джана̄нам̣ абха̄вато васӣбха̄ваппаттийа̄ ча т̣хитам̣ саббехипи локадхаммехи на̄нукампати на ведхати. ида̄нисса акампана̄ка̄рам̣ саддхим̣ ка̄ран̣ена дассетум̣ ‘‘виратта’’нтиа̄ди вуттам̣. таттха вираттам̣ раджанӣйесӯти вира̄гасан̇кха̄тена арийамаггена раджанӣйесу ра̄гуппаттихетубхӯтесу тебхӯмакадхаммесу вираттам̣, таттха саббасо самуччхиннара̄ганти аттхо. куппанӣйети пат̣игхат̣т̣ха̄нӣйе, саббасмимпи а̄гха̄таваттхусмим̣. на куппатӣти на дуссати на вика̄рам̣ а̄паджджати. йассевам̣ бха̄витам̣ читтанти йасса арийапуггаласса читтам̣ мано евам̣ вуттанайена та̄дибха̄вена бха̄витам̣, куто там̣ дуккхамессатӣти там̣ пуггалам̣ куто саттато сан̇кха̄рато ва̄ дуккхам̣ упагамиссати, на та̄дисасса дуккхам̣ аттхӣти аттхо.
192. евам̣ анийамавасена пуччхитаматтхам̣ нитакаттхеро аттӯпана̄йикам̣ катва̄ виссадждженто ‘‘мама селӯпамам̣ читта’’нтиа̄дина̄ дутийага̄тха̄йа ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си. там̣ вуттаттхамева.
нитакаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. сон̣апот̣ирийапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на та̄ва супитум̣ хотӣти а̄йасмато сон̣асса пот̣ирийапуттасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро сикхисса бхагавато ка̄ле ваначаро хутва̄ джӣванто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасанначитто куран̃джийапхалам̣ ¶ саттхуно ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ пот̣ирийасса на̄ма га̄мабходжакасса путто хутва̄ ниббатти, сон̣отисса на̄мам̣ ахоси. со вайаппатто бхаддийасса са̄кийаран̃н̃о сена̄пати ахоси. атха бхаддийара̄дже хет̣т̣ха̄ вуттанайена паббаджите, сена̄пати ¶ ‘‘ра̄джа̄пи на̄ма паббаджи, ким̣ майхам̣ гхара̄ва̄сена̄’’ти паббаджи? паббаджитва̄ пана нидда̄ра̄мо вихарати, на бха̄ванамануйун̃джати. там̣ бхагава̄ анупийа̄йам̣ амбаване вихаранто аттано обха̄сам̣ пхара̄петва̄ тенасса сатим̣ джанетва̄ има̄йа га̄тха̄йа там̣ оваданто –
‘‘на та̄ва супитум̣ хоти, ратти наккхаттама̄линӣ;
пат̣иджаггитумевеса̄, ратти хоти виджа̄ната̄.
‘‘хаттхиккхандха̄вапатитам̣ ¶ , кун̃джаро че ануккаме;
сан̇га̄ме ме матам̣ сеййо, йан̃че джӣве пара̄джито’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха на та̄ва супитум̣ хоти, ратти наккхаттама̄линӣти ат̣т̣хахи аккхан̣ехи ваджджитам̣ навамам̣ кхан̣ам̣ лабхитва̄ т̣хитасса вин̃н̃уджа̄тикасса йа̄ва на арахаттам̣ хаттхагатам̣ хоти, та̄ва айам̣ наккхаттама̄линӣ ратти супитум̣ нидда̄йитум̣ на хоти, супанасса ка̄ло на хоти. апича кхо пат̣иджаггитумевеса̄, ратти хоти виджа̄ната̄ти еса̄ ратти на̄ма манусса̄нам̣ мигапаккхӣнан̃ча ниддӯпагаманена висесато ниссаддавела̄бхӯта̄ пат̣ипаттим̣ аттани сан̃джаггитум̣ джа̄гарийа̄нуйогамануйун̃джитумева виджа̄ната̄ вин̃н̃уна̄ иччхита̄ хотӣти.
там̣ сутва̄ сон̣о сам̣виггатарама̄насо хироттаппам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ аббхока̄сикан̇гам̣ адхит̣т̣ха̄йа випассана̄йа каммам̣ каронто ‘‘хаттхиккхандхова патита’’нти дутийам̣ га̄тхама̄ха. таттха авапатитанти авамукхам̣ патитам̣ уддхам̣па̄дам̣ адхомукхам̣ патитам̣. кун̃джаро че ануккамети кун̃джаро ануккамеййа че. идам̣ вуттам̣ хоти – йада̄хам̣ хаттхима̄рухитва̄ сан̇га̄мам̣ павит̣т̣хо хаттхиккхандхато патито, тада̄хам̣ сан̇га̄ме тена хаттхина̄ маддито мато ахосим̣ че, там̣ ме маран̣ам̣ сеййо, йан̃че ида̄ни килесехи пара̄джито джӣвеййам̣, там̣ на сеййоти. имам̣ га̄тхам̣ вадантойева випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.1-6) –
‘‘мигалуддо ¶ ¶ пуре а̄сим̣, випине вичарам̣ ахам̣;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, саббадхамма̄на па̄рагум̣.
‘‘куран̃джийапхалам̣ гайха, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
пун̃н̃аккхеттасса та̄дино, пасанно сехи па̄н̣ибхи.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ ‘‘саттха̄ра̄ вуттам̣, аттана̄ вутта’’нти убхайан̃хи га̄тхам̣ ‘‘хаттхиккхандха̄вапатита’’нтиа̄дина̄ паччуда̄ха̄си. тена идамева ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
сон̣апот̣ирийапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. нисабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃ча ¶ ка̄магун̣е хитва̄ти а̄йасмато нисабхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасанначитто капиттхапхаламада̄си. со тена пун̃н̃акаммена сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де колийаджанападе кулагехе ниббаттитва̄ нисабхоти ладдхана̄мо вайаппатто са̄кийаколийа̄нам̣ сан̇га̄ме буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ тадахева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.7-11) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, капиттхам̣ ададим̣ пхалам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
со ¶ арахаттам̣ пана патва̄ аттано саха̄йабхиккхӯ пама̄давиха̄рена ка̄лам̣ вӣтина̄менте дисва̄ те оваданто –
‘‘пан̃ча ка̄магун̣е хитва̄, пийарӯпе манораме;
саддха̄йа гхара̄ никкхамма, дуккхассантакаро бхаве’’ти. –
пат̣хамам̣ га̄тхам̣ абха̄си.
тассаттхо – ба̄лапутхуджджанасса пийа̄йитаббасабха̄вата̄йа пийарӯпе манун̃н̃асабха̄вата̄йа манораме рӯпа̄дике пан̃ча ка̄магун̣е ка̄макот̣т̣ха̄се хитва̄ паха̄йа париччаджитва̄ каммапхаласаддха̄йа ратанаттайасаддха̄йа ча васена гхара̄ гхарабандханато никкхамма никкхамитва̄ паббаджджам̣ упагато вин̃н̃уджа̄тико паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа гхат̣енто ва̄йаманто ват̣т̣адуккхасса антакаро бхаве бхавеййа̄ти. евам̣ те бхиккхӯ овадитва̄ ‘‘айам̣ паре ева сан̃н̃а̄пенто вихарати, ‘‘сайам̣ ¶ пана ака̄рако’ти ма̄ чинтайиттха̄’’ти тесам̣ аттано пат̣ипаннабха̄вам̣ пака̄сенто –
‘‘на̄бхинанда̄ми ¶ маран̣ам̣, на̄бхинанда̄ми джӣвитам̣;
ка̄лан̃ча пат̣икан̇кха̄ми, сампаджа̄но патиссато’’ти. –
дутийага̄тха̄йа ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си. таттха на̄бхинанда̄ми маран̣анти маран̣ам̣ на абхикан̇кха̄ми. на̄бхинанда̄ми джӣвитанти идам̣ пана тасса ка̄ран̣авачанам̣, йасма̄ на̄бхинанда̄ми джӣвитам̣, тасма̄ на̄бхинанда̄ми маран̣анти. йо хи а̄йатим̣ джа̄тиджара̄маран̣а̄йа килеса̄бхисан̇кха̄ре а̄чиноти упачиноти, со пунаббхава̄бхиниббаттим̣ абхинанданто на̄нтарийаката̄йа аттано маран̣ампи абхинандати на̄ма ка̄ран̣асса аппахӣнатта̄, кхӣн̣а̄саво пана саббасо а̄чайага̄мидхамме паха̄йа апачайага̄мидхамме патит̣т̣хито парин̃н̃а̄таваттхуко саббасо джӣвитам̣ анабхинанданто маран̣ампи анабхинандати на̄ма ка̄ран̣асса ева суппахӣнатта̄. тена̄ха – ‘‘на̄бхинанда̄ми маран̣ам̣, на̄бхинанда̄ми джӣвита’’нти. йади евам̣ кхӣн̣а̄савасса паринибба̄на̄бхикан̇кха̄, йа̄ва паринибба̄на̄ ават̣т̣ха̄нан̃ча катханти а̄ха ‘‘ка̄лан̃ча пат̣икан̇кха̄ми, сампаджа̄но патиссато’’ти, килесапаринибба̄не сиддхе сатипан̃н̃а̄вепуллаппаттийа̄ сато сампаджа̄но кевалам̣ ¶ кхандхапаринибба̄нака̄лам̣ пат̣икан̇кха̄ми, там̣ удиккхама̄но а̄гамайама̄но вихара̄ми, на пана ме маран̣е джӣвите ва̄ абхинандана̄ аттхи арахаттамаггенева тасса самуггха̄т̣итатта̄ти.
нисабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. усабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
амбапаллавасан̇ка̄санти а̄йасмато усабхаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо косамбапхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де капилаваттхусмим̣ са̄кийара̄джакуле ниббаттитва̄ усабхоти ладдхана̄мо вайаппатто саттху н̃а̄тисама̄гаме буддха̄нубха̄вам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи. со паббаджитака̄лато ¶ пат̣т̣ха̄йа саман̣адхаммам̣ акатва̄ дива̄ сан̇ган̣ика̄ра̄мо сакалараттим̣ нидда̄йама̄но вӣтина̄мети. со екадивасам̣ мут̣т̣хассати асампаджа̄но ниддам̣ окканто супине кесамассум̣ оха̄ретва̄ амбапаллававан̣н̣ам̣ чӣварам̣ па̄рупитва̄ хаттхигӣва̄йам̣ нисӣдитва̄ нагарам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хам̣ таттхева мануссе сампатте дисва̄ ладжджа̄йа хаттхиккхандхато оруйха атта̄нам̣ дисва̄ пат̣ибуддхо, ‘‘ӣдисам̣ на̄ма супинам̣ мут̣т̣хассатина̄ асампаджа̄нена ¶ нидда̄йама̄нена майа̄ дит̣т̣ха’’нти уппаннасам̣вего випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.12-16) –
‘‘какудхам̣ виласантам̣ва, девадевам̣ нара̄сабхам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, косамбам̣ ададим̣ тада̄.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
атха ¶ тхеро йатха̄дит̣т̣хам̣ супинам̣ ан̇кусам̣ катва̄ арахаттасса адхигататта̄ тассева супинасса киттанавасена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘амбапаллавасан̇ка̄сам̣, ам̣се катва̄на чӣварам̣;
нисинно хаттхигӣва̄йам̣, га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄висим̣.
‘‘хаттхиккхандхато оруйха, сам̣вегам̣ алабхим̣ тада̄;
сохам̣ дитто тада̄ санто, патто ме а̄саваккхайо’’ти. – га̄тха̄двайама̄ха;
таттха амбапаллавасан̇ка̄сам̣, ам̣се катва̄на чӣваранти амбапаллава̄ка̄рам̣ пава̄л̣аван̣н̣ам̣ чӣварам̣ кхандхе каритва̄ уттара̄сан̇гам̣ каритва̄. га̄манти аттано ра̄джадха̄ним̣ хаттхиккхандхе нисинно пин̣д̣а̄йа па̄висим̣, павит̣т̣хаматтова маха̄джанена олокийама̄но хаттхиккхандхато оруйха т̣хито пат̣ибуджджхим̣, пабуддхова сам̣вегам̣ алабхим̣ тада̄ ‘‘мут̣т̣хассати асампаджа̄но хутва̄ нидда̄йоккаманена етам̣ джа̄та’’нти. апаре пана ‘‘ра̄джа̄ва хутва̄ раттибха̄ге еварӯпам̣ супинам̣ дисва̄ вибха̄та̄йа раттийа̄ хаттхиккхандхам̣ а̄руйха нагаравӣтхийам̣ чаранто там̣ супинам̣ саритва̄ хаттхиккхандхато оруйха сам̣вегам̣ лабхитва̄ саттху сантике паббаджитва̄ арахаттам̣ патва̄ уда̄нам̣ уда̄ненто има̄ га̄тха̄ абха̄сӣ’’ти ваданти. диттоти тасмим̣ ра̄джака̄ле джа̄тимадабхогамада̄дипаридаппито сама̄но сам̣вегамалабхинти йоджана̄.
усабхаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. каппат̣акураттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
айамити ¶ ¶ каппат̣оти а̄йасмато каппат̣акураттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти. айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ вината̄йа на̄ма надийа̄ тӣре ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисиннам̣ дисва̄ пасаннама̄насо кетакапуппхехи пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ¶ са̄ваттхийам̣ дуггатакуле ниббаттитва̄ йа̄ва вайаппатти, та̄ва ан̃н̃ам̣ упа̄йам̣ аджа̄нанто каппат̣акхан̣д̣анива̄сано сара̄вахаттхо таттха таттха курам̣ парийесанто вичари, тена каппат̣акуротвева пан̃н̃а̄йиттха. со вайаппатто тин̣ам̣ виккин̣итва̄ джӣвикам̣ каппенто екадивасам̣ тин̣ала̄ванаттхам̣ аран̃н̃ам̣ гато таттха ан̃н̃атарам̣ кхӣн̣а̄саваттхерам̣ дисва̄ там̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ нисӣди. тасса тхеро дхаммам̣ катхеси. со дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо ‘‘ким̣ ме има̄йа киччхаджӣвика̄йа̄’’ти паббаджитва̄ аттано ниваттхакаппат̣ачол̣ам̣ екасмим̣ т̣ха̄не никкхипи. йада̄ часса анабхирати уппаджджати, тада̄ там̣ каппат̣ам̣ олокентасса анабхирати вигаччхати, сам̣вегам̣ пат̣илабхи. евам̣ каронто саттаккхаттум̣ уппаббаджи. тасса там̣ ка̄ран̣ам̣ бхиккхӯ бхагавато а̄рочесум̣. атхекадивасам̣ каппат̣акуро бхиккху дхаммасабха̄йам̣ парисапарийанте нисинно нидда̄йати, там̣ бхагава̄ чоденто –
‘‘айамити каппат̣о каппат̣акуро, аччха̄йа атибхарита̄йа;
аматагхат̣ика̄йам̣ дхаммакат̣аматто, катападам̣ джха̄на̄ни очетум̣.
‘‘ма̄ кхо твам̣ каппат̣а пача̄леси, ма̄ твам̣ упакан̣н̣амхи та̄л̣ессам̣;
на хи твам̣ каппат̣а маттаман̃н̃а̄си, сан̇гхамаджджхамхи пачала̄йама̄но’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха айамити каппат̣о каппат̣акуроти каппат̣акуро бхиккху ‘‘айам̣ мама каппат̣о, имам̣ паридахитва̄ йатха̄ татха̄ джӣва̄мӣ’’ти евам̣ уппаннамиччха̄витакко аччха̄йа атибхарита̄йа аматагхат̣ика̄йам̣ мама аматагхат̣е тахам̣ тахам̣ вассанте ‘‘аматамадхигатам̣ ахамануса̄са̄ми, ахам̣ ¶ дхаммам̣ десеми’’ (маха̄ва. 12; ма. ни. 1.286; 2.342). ‘‘андхӣбхӯтасмим̣ локасмим̣, а̄хан̃чхам̣ аматадундубхи’’нтиа̄дина̄ (маха̄ва. 11; ма. ни. 1.285; 2.341) гхосетва̄ ¶ майа̄ дхамма̄мате павассийама̄не катападам̣ джха̄на̄ни очетум̣ локийалокуттараджджха̄на̄ни упачетум̣ бха̄ветум̣ катападам̣ кат̣амаггавихитабха̄вана̄маггам̣ идам̣ мама са̄санам̣, татха̄пи дхаммакат̣аматто мама са̄санадхаммато ¶ уккан̣т̣хачитто апагатама̄насо каппат̣акуроти там̣ чодетва̄ пунаписса саход̣д̣хам̣ чорам̣ ган̣ханто вийа пама̄давиха̄рам̣ дассенто ‘‘ма̄ кхо твам̣, каппат̣а, пача̄лесӣ’’ти га̄тхама̄ха.
таттха ма̄ кхо твам̣, каппат̣а, пача̄лесӣти твам̣, каппат̣акура, ‘‘мама дхаммам̣ сун̣исса̄мӣ’’ти нисӣдитва̄ ма̄ кхо пача̄леси ма̄ пачала̄хи ма̄ ниддам̣ упагаччхи. ма̄ твам̣ упакан̣н̣амхи та̄л̣ессанти там̣ нидда̄йама̄нам̣ упакан̣н̣амхи кан̣н̣асамӣпе десана̄хаттхена ахам̣ ма̄ пата̄л̣ессам̣. йатха̄ ито парам̣ килесаппаха̄на̄йа ахам̣ там̣ на овадеййам̣, татха̄ пат̣ипаджджа̄хӣти аттхо. на хи твам̣, каппат̣а, маттаман̃н̃а̄сӣти твам̣, каппат̣а, сан̇гхамаджджхамхи пачала̄йама̄но маттам̣ пама̄н̣ам̣ на ва̄ ман̃н̃аси, ‘‘айаматидуллабхо кхан̣о пат̣иладдхо, со ма̄ упаджджхага̄’’ти еттакампи на джа̄на̄си, пасса йа̄ва ча те апараддханти чодеси.
евам̣ бхагавата̄ двӣхи га̄тха̄хи га̄л̣хам̣ там̣ ниггайха чодана̄йа ката̄йа ат̣т̣хиведхавиддхо вийа чан̣д̣агаджо маггам̣ отаранто вийа ча сан̃джа̄тасам̣вего випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.52.17-22) –
‘‘вината̄надийа̄ тӣре, виха̄си пурисуттамо;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, екаггам̣ сусама̄хитам̣.
‘‘мадхугандхасса пуппхена, кетакасса ахам̣ тада̄;
пасанначитто сумано, буддхасет̣т̣хамапӯджайим̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ саттха̄ра̄ вуттага̄тха̄двайамева аттано арахатта̄дхигаманасса ан̇кусабхӯтанти паччуда̄ха̄си. тенасса тадева ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
каппат̣акураттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
чатуттхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. пан̃чамавагго
1. кума̄ракассапаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ахо ¶ ¶ буддха̄ ахо дхамма̄ти а̄йасмато кума̄ракассапаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто падумуттарасса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ па̄пун̣и. ‘‘кулагехе’’ти пана ан̇гуттарат̣т̣хакатха̄йам̣ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.217) вуттам̣. со саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ читтакатхика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ сайампи там̣ т̣ха̄нантарам̣ а̄кан̇кханто пан̣идха̄нам̣ катва̄ таданурӯпа̄ни пун̃н̃а̄ни каронто кассапасса бхагавато ка̄ле саман̣адхаммам̣ катва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе сет̣т̣хидхӣта̄йа куччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи. са̄ кира кума̄рика̄ка̄лейева паббаджитука̄ма̄ хутва̄ ма̄та̄питаро йа̄читва̄ паббаджджам̣ алабхама̄на̄ кулагхарам̣ гата̄пи габбхасан̣т̣хитампи аджа̄нантӣ са̄микам̣ а̄ра̄дхетва̄ тена анун̃н̃а̄та̄ бхиккхунӣсу паббаджита̄. тасса̄ габбхинибха̄вам̣ дисва̄ бхиккхунийо девадаттам̣ пуччхим̣су. со ‘‘ассаман̣ӣ’’ти а̄ха. пуна дасабалам̣ пуччхим̣су. саттха̄ упа̄литтхерам̣ пат̣иччха̄песи. тхеро са̄ваттхинагарава̄сӣни кула̄ни виса̄кхан̃ча упа̄сикам̣ паккоса̄петва̄ сара̄джика̄йа париса̄йа виниччхинанто ‘‘пуре ладдхо габбхо, паббаджджа̄ арога̄’’ти а̄ха. саттха̄ ‘‘сувиниччхитам̣ адхикаран̣а’’нти тхерасса са̄дхука̄рам̣ ада̄си.
са̄ бхиккхунӣ суван̣н̣абимбасадисам̣ путтам̣ виджа̄йи. там̣ ра̄джа̄ пасенадикосало посеси. ‘‘кассапо’’ти часса на̄мам̣ акам̣су. апарабха̄ге ¶ алан̇каритва̄ саттху сантикам̣ нетва̄ пабба̄джеси. кума̄рака̄ле паббаджитатта̄ бхагавата̄ ‘‘кассапам̣ паккосатха, идам̣ пхалам̣ ва̄ кха̄данӣйам̣ ва̄ кассапасса детха̄’’ти вутте ‘‘катаракассапасса̄’’ти. ‘‘кума̄ракассапасса̄’’ти. евам̣ гахитана̄матта̄ ран̃н̃о поса̄ваникапуттатта̄ ча вуд̣д̣хака̄лепи кума̄ракассапотвева пан̃н̃а̄йиттха.
со паббаджитака̄лато пат̣т̣ха̄йа випассана̄йа чева каммам̣ кароти, буддхавачанан̃ча угган̣ха̄ти. атха тена саддхим̣ паббатаматтхаке саман̣адхаммам̣ катва̄ ана̄га̄мӣ хутва̄ суддха̄ва̄се ниббатто ¶ маха̄брахма̄ ‘‘випассана̄йа мукхам̣ дассетва̄ маггапхалаппаттийа̄ упа̄йам̣ карисса̄мӣ’’ти пан̃чадаса пан̃хе абхисан̇кхаритва̄ андхаване васантасса ¶ тхерасса ‘‘име пан̃хе саттха̄рам̣ пуччхеййа̄сӣ’’ти а̄чиккхитва̄ гато. со те пан̃хе бхагавантам̣ пуччхи. бхагава̄писса бйа̄ка̄си. тхеро саттха̄ра̄ катхитанийа̄менева те угган̣хитва̄ випассанам̣ габбхам̣ ган̣ха̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.54.150-177) –
‘‘ито сатасахассамхи, каппе уппаджджи на̄йако;
саббалокахито вӣро, падумуттарана̄мако.
‘‘тада̄хам̣ бра̄хман̣о хутва̄, виссуто ведапа̄рагӯ;
дива̄виха̄рам̣ вичарам̣, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘чатусаччам̣ пака̄сентам̣, бодхайантам̣ садевакам̣;
вичиттакатхика̄наггам̣, ван̣н̣айантам̣ маха̄джане.
‘‘тада̄ мудитачиттохам̣, нимантетва̄ татха̄гатам̣;
на̄на̄раттехи ваттхехи, алан̇каритва̄на ман̣д̣апам̣.
‘‘на̄на̄ратанападжджотам̣, сасан̇гхам̣ бходжайим̣ тахим̣;
бходжайитва̄на сатта̄хам̣, на̄наггарасабходжанам̣.
‘‘на̄на̄читтехи пуппхехи, пӯджайитва̄ саса̄вакам̣;
нипачча па̄дамӯламхи, там̣ т̣ха̄на паттхайим̣ ахам̣.
‘‘тада̄ муниваро а̄ха, карун̣екараса̄сайо;
пассатхетам̣ диджаварам̣, падума̄наналочанам̣.
‘‘пӣтипа̄моджджабахулам̣ ¶ , самуггататанӯрухам̣;
ха̄самхитависа̄лаккхам̣, мама са̄санала̄ласам̣.
‘‘патитам̣ па̄дамӯле ме, ека̄ваттхасума̄насам̣;
еса паттхети там̣ т̣ха̄нам̣, вичиттакатхикаттанам̣.
‘‘сатасахассито каппе, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
кума̄ракассапо на̄ма, хессати саттху са̄вако.
‘‘вичиттапуппхадусса̄нам̣, ратана̄нан̃ча ва̄хаса̄;
вичиттакатхика̄нам̣ со, аггатам̣ па̄пун̣иссати.
‘‘тена ¶ каммена сукатена, четана̄пан̣идхӣхи ча;
джахитва̄ ма̄нусам̣ дехам̣, та̄ватим̣самагаччхахам̣.
‘‘париббхамам̣ бхава̄бхаве, ран̇гамаджджхе йатха̄ нат̣о;
са̄кхамигатраджо хутва̄, мигийа̄ куччхимоккамим̣.
‘‘тада̄ майи куччхигате, ваджджхава̄ро упат̣т̣хито;
са̄кхена чатта̄ ме ма̄та̄, нигродхам̣ саран̣ам̣ гата̄.
‘‘тена са̄ мигара̄джена, маран̣а̄ паримочита̄;
париччаджитва̄ сапа̄н̣ам̣, мамевам̣ овадӣ тада̄.
‘‘нигродхамева севеййа, на са̄кхамупасам̣васе;
нигродхасмим̣ матам̣ сеййо, йан̃че са̄кхамхи джӣвитам̣.
‘‘тена̄нусит̣т̣ха̄ мигайӯтхапена, ахан̃ча ма̄та̄ ча татхетаре ча;
а̄гамма раммам̣ тусита̄дхива̄сам̣, гата̄ пава̄сам̣ сагхарам̣ йатхева.
‘‘пуно кассапавӣрасса, аттхаментамхи са̄сане;
а̄руйха селасикхарам̣, йун̃джитва̄ джинаса̄санам̣.
‘‘ида̄на̄хам̣ ¶ ра̄джагахе, джа̄то сет̣т̣хикуле ахум̣;
а̄паннасатта̄ ме ма̄та̄, паббаджи анага̄рийам̣.
‘‘сагаббхам̣ там̣ видитва̄на, девадаттамупа̄найум̣;
со авоча вина̄сетха, па̄пикам̣ бхиккхуним̣ имам̣.
‘‘ида̄нипи муниндена, джинена анукампита̄;
сукхинӣ аджанӣ майхам̣, ма̄та̄ бхиккхунупассайе.
‘‘там̣ видитва̄ махӣпа̄ло, косало мам̣ апосайи;
кума̄рапариха̄нена, на̄мена̄хан̃ча кассапо.
‘‘маха̄кассапама̄гамма, ахам̣ кума̄ракассапо;
ваммикасадисам̣ ка̄йам̣, сутва̄ буддхена деситам̣.
‘‘тато читтам̣ вимуччи ме, анупа̄да̄йа саббасо;
па̄йа̄сим̣ дамайитва̄хам̣, етадаггамапа̄пун̣им̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ читтакатхикабха̄вена саттха̄ра̄ етадагге т̣хапито аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ ратанаттайагун̣авибха̄ванамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘ахо ¶ буддха̄ ахо дхамма̄, ахо но саттху сампада̄;
йаттха ета̄дисам̣ дхаммам̣, са̄вако саччхика̄хити.
‘‘асан̇кхеййесу каппесу, сакка̄йа̄дхигата̄ ахӯ;
тесамайам̣ паччхимако, чаримойам̣ самуссайо;
джа̄тимаран̣асам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – га̄тха̄двайам̣ абха̄си;
таттха ахоти аччхарийаттхе нипа̄то. буддха̄ти саббан̃н̃убуддха̄, га̄рававасена бахувачанам̣, ахо аччхарийа̄ самбуддха̄ти аттхо. дхамма̄ти парийаттидхаммена саддхим̣ нава локуттарадхамма̄. ахо но саттху сампада̄ти амха̄кам̣ саттху дасабаласса ахо сампаттийо. йаттха̄ти йасмим̣ саттхари ¶ брахмачарийава̄сена. ета̄дисам̣ дхаммам̣, са̄вако саччхика̄хитӣти ета̄дисам̣ еварӯпам̣ сувисуддхаджджха̄на̄бхин̃н̃а̄парива̄рам̣ анавасесакилесаккхайа̄вахам̣ сантам̣ пан̣ӣтам̣ ануттарам̣ дхаммам̣ са̄вакопи на̄ма саччхикариссати, тасма̄ евам̣видхагун̣ависеса̄дхигамахетубхӯта̄ ахо аччхарийа̄ буддха̄ бхагаванто, аччхарийа̄ дхаммагун̣а̄, аччхарийа̄ амха̄кам̣ саттху сампаттийоти ратанаттайасса гун̣а̄дхимуттим̣ паведесӣти. дхаммасампаттикиттаненева хи сан̇гхасуппат̣ипатти киттита̄ хотӣти.
евам̣ са̄дха̄ран̣авасена дасситам̣ дхаммасса саччхикирийам̣ ида̄ни аттупана̄йикам̣ катва̄ дассенто ‘‘асан̇кхеййесӯ’’ти га̄тхама̄ха. таттха асан̇кхеййесӯти ган̣анапатхам̣ вӣтиваттесу маха̄каппесу. сакка̄йа̄ти пан̃чупа̄да̄наккхандха̄. те хи параматтхато виджджама̄надхаммасамӯхата̄йа ‘‘сакка̄йа̄’’ти вуччанти. ахӯти ниваттанӯпа̄йасса анадхигататта̄ анапагата̄ ахесум̣. тесамайам̣ паччхимако чаримойам̣ самуссайоти ¶ йасма̄ айам̣ саббапаччхимако, тато ева чаримо, тасма̄ джа̄тимаран̣асахито кхандха̄дипат̣ипа̄т̣исан̃н̃ито сам̣са̄ро ида̄ни а̄йатим̣ пунаббхава̄бха̄вато пунаббхаво наттхи, айамантима̄ джа̄тӣти аттхо.
кума̄ракассапаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. дхаммапа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо хаве дахаро бхиккхӯти а̄йасмато дхаммапа̄латтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто аттхадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто кеначидева каран̣ӣйена ванантам̣ упагато саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо ¶ пилаккхапхаламада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де саттхари париниббуте авантират̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ дхаммапа̄лоти ладдхана̄мо вайаппатто таккасилам̣ гантва̄ сиппам̣ уггахетва̄ пат̣иниваттенто антара̄магге екасмим̣ виха̄ре ан̃н̃атарам̣ тхерам̣ дисва̄ тасса сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ¶ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.39.21-25) –
‘‘ванантаре буддхам̣ дисва̄, аттхадассим̣ маха̄йасам̣;
пасанначитто сумано, пилаккхасса̄дадим̣ пхалам̣.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, йам̣ пхаламададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ сама̄паттисукхена вӣтина̄менто екадивасам̣ тасмим̣ виха̄ре две са̄ман̣ере руккхагге пуппха̄ни очинанте а̄рӯл̣хаса̄кха̄йа бхагга̄йа патанте дисва̄ тхеро иддха̄нубха̄вена хаттхена гахетва̄ арогейева бхӯмийам̣ т̣хапетва̄ тесам̣ са̄ман̣ера̄нам̣ дхаммам̣ десенто –
‘‘йо хаве дахаро бхиккху, йун̃джати буддхаса̄сане;
джа̄гаро са хи суттесу, амогхам̣ тасса джӣвитам̣.
‘‘тасма̄ саддхан̃ча сӣлан̃ча, паса̄дам̣ дхаммадассанам̣;
ануйун̃джетха медха̄вӣ, сарам̣ буддха̄на са̄сана’’нти. – има̄ две га̄тха̄ абха̄си;
таттха йоти анийамавачанам̣. хавети дал̣хаттхе нипа̄то. дахароти тарун̣о. бхиккхатӣти бхиккху. йун̃джатӣти гхат̣ати ва̄йамати. джа̄гароти ¶ джа̄гаран̣адхаммасаманна̄гато. суттесӯти супантесу. идам̣ вуттам̣ хоти йо бхиккху дахарова сама̄но тарун̣о ‘‘татха̄хам̣ паччха̄ вуд̣д̣хака̄ле джа̄нисса̄мӣ’’ти ачинтетва̄ буддха̄нам̣ са̄сане аппама̄дапат̣ипаттийам̣ йун̃джати саматхавипассана̄бха̄вана̄йа йогам̣ кароти, со суттесу авиджджа̄нидда̄йа суттесу паматтесу саддха̄диджа̄гарадхаммасаманна̄гамена джа̄гаро, тато ева аттахитапарахитапа̄рипӯрийа̄ амогхам̣ аван̃джхам̣ тасса джӣвитам̣, йасма̄ ча етадевам̣, тасма̄ саддхан̃ча ‘‘аттхи каммам̣ аттхи каммавипа̄ко’’тиа̄динайаппаваттам̣ каммапхаласаддхан̃ча, саддхӯпанибандхатта̄ сӣласса тадупаниссайам̣ чатупа̄рисуддхисӣлан̃ча ¶ , ‘‘самма̄самбуддхо бхагава̄, сва̄кха̄то дхаммо, суппат̣ипанно сан̇гхо’’ти евам̣ паваттаратанаттайаппаса̄дан̃ча ¶ , випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа парин̃н̃а̄дивасена чатусаччадхаммадассанан̃ча медха̄вӣ дхаммоджапан̃н̃а̄йа саманна̄гато бхиккху буддха̄нам̣ са̄санам̣ ова̄дам̣ анусит̣т̣хим̣ ануссаранто а̄диттампи аттано сӣсам̣ аджджхупеккхитва̄ ануйун̃джетха, таттха ануйогам̣ а̄таппам̣ кареййа̄ти аттхо.
дхаммапа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. брахма̄литтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
кассиндрийа̄ни саматхан̇гата̄нӣти а̄йасмато брахма̄литтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо вандитва̄ па̄дапхалам̣ ада̄си. саттха̄ анумоданам̣ ватва̄ пакка̄ми. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ брахма̄лӣти ладдхана̄мо вин̃н̃утам̣ патто хетусампаттийа̄ чодийама̄но сам̣са̄ре сан̃джа̄тасам̣вего та̄дисена калйа̄н̣амиттасанниссайена буддхаса̄сане паббаджитва̄ патирӯпакаммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ аран̃н̃е вихаранто н̃а̄н̣асса парипа̄кагататта̄ начирассева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.51.63-67) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, па̄дапхалам̣ ада̄сахам̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о ¶ ¶ пана хутва̄ маггасукхена пхаласукхена вӣтина̄менто екадивасам̣ падха̄напаригга̄хакена тхерена тасмим̣ аран̃н̃а̄йатане бхиккхӯ уддисса вуттам̣ падха̄на̄нуйогам̣ паригган̣ханто –
‘‘кассиндрийа̄ни ¶ саматхан̇гата̄ни, асса̄ йатха̄ са̄ратхина̄ суданта̄;
пахӣнама̄насса ана̄савасса, дева̄пи касса пихайанти та̄дино.
‘‘майхиндрийа̄ни саматхан̇гата̄ни, асса̄ йатха̄ са̄ратхина̄ суданта̄;
пахӣнама̄насса ана̄савасса, дева̄пи майхам̣ пихайанти та̄дино’’ти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
тассаттхо – имасмим̣ аран̃н̃а̄йатане васантесу бхиккхӯсу касса бхиккхуно тхерасса ва̄ навасса ва̄ маджджхимасса ва̄ чхекена са̄ратхина̄ суданта̄ асса̄ вийа маначчхат̣т̣ха̄ни индрийа̄ни саматхам̣ дантабха̄вам̣ ниббисеванабха̄вам̣ гата̄ни. касса нававидхампи ма̄нам̣ паха̄йа т̣хитатта̄ пахӣнама̄насса чатуннампи а̄сава̄нам̣ абха̄вена ана̄савасса ит̣т̣ха̄дӣсу та̄дилаккхан̣аппаттийа̄ та̄дино дева̄пи пихайанти манусса̄пи самма̄пат̣ипаттидассана̄дина̄ ча а̄дарена паттхентӣти.
таттха ча га̄тха̄йам̣ пуримад̣д̣хена ана̄га̄мимагга̄дхигамо пут̣т̣хо, ана̄га̄минопи хи индрийа̄ни пахӣнака̄мара̄габйа̄па̄дата̄йа саматхам̣ ниббисеванатам̣ гата̄ни хонти. итарена арахаттамаггапат̣ила̄бхо, араха̄ хи ‘‘пахӣнама̄но ана̄саво та̄дӣ’’ти ча вуччати.
атха̄йасма̄ брахма̄ли падха̄напаригга̄хакена вуттам̣ ‘‘кассиндрийа̄нӣ’’ти га̄тхам̣ паччанубха̄си. тадаттхам̣ аттӯпана̄йикавасена виссадждженто ‘‘майхиндрийа̄нӣ’’тиа̄дика̄йа дутийага̄тха̄йа ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си, таттха майхиндрийа̄нӣти мама чаккха̄дӣни индрийа̄ни. сесам̣ вуттанайамева.
брахма̄литтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. могхара̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
чхавипа̄пака ¶ читтабхаддака̄ти а̄йасмато могхара̄джаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттху ¶ сантике дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ лӯкхачӣварадхара̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ а̄кан̇кханто пан̣идха̄нам̣ катва̄ таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто аттхадассисса бхагавато ка̄ле бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато бра̄хман̣ама̄н̣аве виджджа̄сиппа̄ни сиккха̄пенто екадивасам̣ аттхадассим̣ бхагавантам̣ бхиккхусан̇гхапаривутам̣ гаччхантам̣ ¶ дисва̄ пасаннама̄насо пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ сираси ан̃джалим̣ катва̄ ‘‘йа̄вата̄ рӯпино сатта̄’’тиа̄дина̄ чхахи га̄тха̄хи абхиттхавитва̄ бха̄джанам̣ пӯретва̄ мадхум̣ упана̄меси. саттха̄ мадхум̣ пат̣иггахетва̄ анумоданам̣ ака̄си.
со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле кат̣т̣хава̄ханасса на̄ма ран̃н̃о амаччо хутва̄ тена саттху а̄найанаттхам̣ пурисасахассена песито саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ вӣсативассасахасса̄ни саман̣адхаммам̣ катва̄ тато чуто екам̣ буддхантарам̣ сугатӣсуйева париваттенто имасмим̣ буддхуппа̄де бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ могхара̄джа̄ти ладдхана̄мо ба̄варӣбра̄хман̣асса сантике уггахитасиппо сам̣вегаджа̄то та̄пасапаббаджджам̣ паббаджитва̄ та̄пасасахассапарива̄ро аджита̄дӣхи саддхим̣ саттху сантикам̣ песито тесам̣ паннарасамо хутва̄ пан̃хе пуччхитва̄ пан̃хависсаджджанапарийоса̄не арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.4.64-83) –
‘‘аттхадассӣ ту бхагава̄, сайамбхӯ апара̄джито;
бхиккхусан̇гхапарибйӯл̣хо, ратхийам̣ пат̣ипаджджатха.
‘‘сиссехи сампаривуто, гхарамха̄ абхиниккхамим̣;
никкхамитва̄нахам̣ таттха, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘абхива̄дийа самбуддхам̣, сире катва̄на ан̃джалим̣;
сакам̣ читтам̣ паса̄детва̄, сантхавим̣ локана̄йакам̣.
‘‘йа̄вата̄ ¶ рӯпино сатта̄, арӯпӣ ва̄ асан̃н̃ино;
саббе те тава н̃а̄н̣амхи, анто хонти самогадха̄.
‘‘сукхумаччхикаджа̄лена, удакам̣ йо париккхипе;
йе кечи удаке па̄н̣а̄, антоджа̄ле бхаванти те.
‘‘йесан̃ча четана̄ аттхи, рӯпино ча арӯпино;
саббе те тава н̃а̄н̣амхи, анто хонти самогадха̄.
‘‘самуддхарасимам̣ локам̣, андхака̄расама̄кулам̣;
тава дхаммам̣ сун̣итва̄на, кан̇кха̄сотам̣ таранти те.
‘‘авиджджа̄нивуте локе, андхака̄рена оттхат̣е;
тава н̃а̄н̣амхи джотанте, андхака̄ра̄ падхам̣сита̄.
‘‘тувам̣ чаккхӯси саббесам̣, маха̄тамапанӯдано;
тава дхаммам̣ сун̣итва̄на, нибба̄йати бахуджджано.
‘‘пут̣акам̣ ¶ пӯрайитва̄на, мадхукхуддаманел̣акам̣;
убхо хаттхехи паггайха, упанесим̣ махесино.
‘‘пат̣игган̣хи маха̄вӣро, сахаттхена маха̄ иси;
бхун̃джитва̄ тан̃ча саббан̃н̃ӯ, веха̄сам̣ набхамуггами.
‘‘анталиккхе т̣хито саттха̄, аттхадассӣ нара̄сабхо;
мама читтам̣ паса̄денто, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йенидам̣ тхавитам̣ н̃а̄н̣ам̣, буддхасет̣т̣хо ча тхомито;
тена читтаппаса̄дена, дуггатим̣ со на гаччхати.
‘‘чатуддасан̃ча кхаттум̣ со, девараджджам̣ кариссати;
патхабйа̄ раджджам̣ ат̣т̣хасатам̣, васудхам̣ а̄васиссати.
‘‘пан̃чева сатаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ бхависсати;
падесараджджам̣ асан̇кхеййам̣, махийа̄ ка̄райиссати.
‘‘аджджха̄йако мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
готамасса бхагавато, са̄сане паббаджиссати.
‘‘гамбхӣрам̣ ¶ нипун̣ам̣ аттхам̣, н̃а̄н̣ена вичиниссати;
могхара̄джа̄ти на̄мена, хессати саттху са̄вако.
‘‘тӣхи виджджа̄хи сампаннам̣, катакиччамана̄савам̣;
готамо саттхава̄хагго, етадагге т̣хапессати.
‘‘хитва̄ ма̄нусакам̣ йогам̣, чхетва̄на бхавабандханам̣;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, вихара̄ми ана̄саво.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ саттхалӯкхам̣ сутталӯкхам̣ раджаналӯкханти висесена тивидхенапи лӯкхена саманна̄гатам̣ пам̣сукӯлам̣ дха̄реси. тена нам̣ саттха̄ лӯкхачӣварадхара̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. апарабха̄ге пуримакаммаппаччайа̄ париха̄расса акаран̣ато тхерасса сарӣре даддупӣл̣ака̄дӣни уппаджджитва̄ вад̣д̣хим̣су. со ‘‘сена̄санам̣ дуссатӣ’’ти хемантепи магадхаккхеттесу пала̄ласантха̄ра̄ни аттхаритва̄ сети. там̣ екадивасам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисиннам̣ саттха̄ пат̣исантха̄равасена ‘‘чхавипа̄пака̄’’тиа̄дина̄ ¶ пат̣хамага̄тха̄йа пуччхи.
207. таттха чхавипа̄пака̄ти даддукаччхупӣл̣ака̄хи бхинначчхавибха̄вато хӣначчхавика дут̣т̣хаччхавика ¶ . читтабхаддака̄ти анавасесакилесаппаха̄нена брахмавиха̄расевана̄йа ча бхаддачитта сундарачитта. могхара̄джа̄ти тасса а̄лапанам̣. сататам̣ сама̄хитоти аггапхаласама̄дхина̄ ниччака̄лам̣ абхин̣хам̣ сама̄хитама̄насо. хемантикасӣтака̄лараттийоти хемантасамайе сӣтака̄лараттийо. аччантасам̣йоге четам̣ упайогавачанам̣. ‘‘хемантика̄ сӣтака̄лараттийо’’типи па̄л̣и. таттха хемантика̄ти хемантогадха̄ хемантапарийа̄панна̄ти аттхо. бхиккху твам̣ сӣти бхиккху ко твам̣ аси, евам̣бхӯто паресу тава сена̄санам̣ катва̄ адентесу сан̇гхикан̃ча сена̄санам̣ апависанто. катхам̣ кариссасӣти йатха̄вутте сӣтака̄ле катхам̣ аттабха̄вам̣ паваттесӣти саттха̄ пуччхи. евам̣ пана пут̣т̣хо тхеро саттху таматтхам̣ катхенто –
‘‘сампаннасасса̄ ¶ магадха̄, кевала̄ ити ме сутам̣;
пала̄лаччханнако сеййам̣, йатхан̃н̃е сукхаджӣвино’’ти. – га̄тхама̄ха;
таттха сампаннасасса̄ти ниппханнасасса̄. магадха̄ти магадхарат̣т̣хам̣ вадати. магадха̄ на̄ма джа̄нападино ра̄джакума̄ра̄, тесам̣ нива̄со екопи джанападо рул̣хӣвасена ‘‘магадха̄’’твева бахувачанена вуччати. кевала̄ти анавасеса̄. ити ме сутанти евам̣ майа̄ сутам̣. таттха йо адит̣т̣хо падесо, тасса васена сутанти вуттам̣. тена едисе ка̄ле магадхесу йаттха каттхачи майа̄ васитум̣ сакка̄ти дассети. пала̄лаччханнако сеййам̣, йатхан̃н̃е сукхаджӣвиноти йатха̄ ан̃н̃е сукхаджӣвино бхиккхӯ сена̄санасаппа̄йам̣ ладдха̄ сундарехи аттхаран̣апа̄вуран̣ехи сукхена сайанти, евам̣ ахампи пала̄ласантха̄рамева хет̣т̣ха̄ сантхаритва̄ упари тирийан̃ча пала̄лаччхаданенева чха̄дитасарӣрата̄йа пала̄лаччханнако сеййам̣ сайим̣, сеййам̣ каппесинти аттано йатха̄ла̄бхасантосам̣ вибха̄вети.
могхара̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. виса̄кхапан̃ча̄лапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
на ¶ уккхипе но ча париккхипе парети а̄йасмато виса̄кхасса пан̃ча̄лапуттасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито чуддасе каппе паччантага̄ме далиддакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ пхалапарийесанам̣ чарантехи тасмим̣ га̄ме мануссехи саддхим̣ аран̃н̃ам̣ гато таттха екам̣ паччекабуддхам̣ дисва̄ пасаннама̄насо валлипхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ ¶ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе ман̣д̣аликара̄джакуле ниббаттитва̄ виса̄кхоти ладдхана̄мо пан̃ча̄лара̄джадхӣтуйа̄ путтабха̄вато паччха̄ пан̃ча̄лапуттоти пан̃н̃а̄йиттха. со питари мате раджджам̣ ка̄ренто саттхари аттано га̄масамӣпагате саттху сантикам̣ гантва̄ ¶ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ саттха̄ра̄ саддхим̣ са̄ваттхим̣ гато випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.39.31-36) –
‘‘саббе джана̄ сама̄гамма, агамим̣су ванам̣ тада̄;
пхаламанвесама̄на̄ те, алабхим̣су пхалам̣ тада̄.
‘‘таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, сайамбхум̣ апара̄джитам̣;
пасанначитто сумано, валлипхаламада̄сахам̣.
‘‘чатуддасе ито каппе, йам̣ пхаламададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ тхеро н̃а̄тӣнам̣ анукампа̄йа джа̄тибхӯмим̣ агама̄си. таттха манусса̄ тхерам̣ упасан̇камитва̄ ка̄лена ка̄лам̣ дхаммам̣ сун̣анта̄ екадивасам̣ ‘‘катихи ну кхо, бханте, ан̇гехи саманна̄гато дхаммакатхико хотӣ’’ти дхаммакатхикалаккхан̣ам̣ пуччхим̣су. тхеро тесам̣ дхаммакатхикалаккхан̣ам̣ катхенто –
‘‘на уккхипе но ча париккхипе паре, на оккхипе па̄рагатам̣ на ерайе;
на чаттаван̣н̣ам̣ париса̄су бйа̄харе, ануддхато саммитабха̄н̣и суббато.
‘‘сусукхуманипун̣аттхадассина̄, матикусалена нива̄тавуттина̄;
сам̣севитабуддхасӣлина̄, нибба̄нам̣ на хи тена дуллабха’’нти. –
га̄тха̄двайам̣ абха̄си.
таттха на уккхипети атта̄нам̣ на уккхипеййа, джа̄тиа̄дӣхи ба̄хусачча̄дӣхи ча аттуккам̣санам̣ на кареййа. но ча париккхипе парети паре парапуггале техева джа̄тиа̄дӣхи но париккхипе париччхиндитва̄ на ¶ кхипеййа гун̣апаридхам̣санавасена ¶ ва̄ на кхипеййа. на оккхипе паре иччевам̣ самбандхо. паре оджджха̄панавасена на оккхипе хет̣т̣хато катва̄ паре на олока̄пеййа, на оджджха̄пеййа̄ти аттхо. ‘‘на уккхипе’’ти кечи пат̣ханти, со еваттхо. па̄рагатанти ¶ сам̣са̄рапа̄рам̣ вийа виджджа̄йа па̄рам̣ гатам̣ кхӣн̣а̄савам̣ тевиджджам̣ чхал̣абхин̃н̃ам̣ ва̄ на ерайе на гхат̣т̣айе на а̄са̄деййа. на чаттаван̣н̣ам̣ париса̄су бйа̄харети аттано ван̣н̣ам̣ гун̣ам̣ ла̄бхасакка̄расилокам̣ ника̄майама̄но кхаттийапариса̄дӣсу на бха̄сеййа. ануддхатоти уддхаччарахито. уддхатасса хи вачанам̣ на̄дийанти. саммитабха̄н̣ӣти саммадева митабха̄н̣ӣ, ка̄лена са̄падесам̣ парийантаватим̣ аттхасан̃хитамева ва̄чам̣ бха̄санасӣлоти аттхо. ито ан̃н̃атха̄ вадантасса вачанам̣ агахан̣ӣйам̣ хоти. суббатоти сундаравато сӣласампанно. ‘‘сийа̄’’ти кирийа̄падам̣ а̄нетва̄ йоджетаббам̣.
евам̣ тхеро сан̇кхепенева дхаммакатхикалаккхан̣ам̣ ватва̄ тесам̣ гун̣а̄нам̣ аттани лаббхама̄натам̣ адхимуччитва̄ бхиййосоматта̄йа абхиппасаннам̣ маха̄джанам̣ н̃атва̄ ‘‘евам̣видхасса дхаммакатхикасса вимутта̄йатанасаннисситасса на нибба̄нам̣ дуллабхам̣, атха кхо сулабхамева̄’’ти дассенто ‘‘сусукхуманипун̣аттхадассина̄’’ти дутийага̄тхама̄ха. тассаттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.
виса̄кхапан̃ча̄лапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. чӯл̣акаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
наданти мора̄ сусикха̄ супекхун̣а̄ти а̄йасмато чӯл̣акаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ кусалам̣ упачинанто ито екатим̣се каппе сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо чхаттапан̣н̣ипхалам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ чӯл̣акоти ладдхана̄мо вайаппатто дханапа̄ладамане саттхари ¶ ладдхаппаса̄до паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ каронто индаса̄лагуха̄йам̣ васати, со екадивасам̣ гуха̄два̄ре нисинно магадхаккхеттам̣ олокеси. тасмим̣ кхан̣е па̄вусака̄ламегхо гамбхӣрамадхураниггхосо сатапат̣аласахассапат̣ало ан̃джана ¶ сикхарасанника̄со набхам̣ пӯретва̄ павассати, майӯрасан̇гха̄ ча мегхагаджджитам̣ сутва̄ хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ кека̄саддам̣ мун̃читва̄ таттха таттха падесе наччанта̄ вичаранти. тхерассапи а̄ва̄сагаббхе мегхава̄тапхассехи апагатадхамматта̄ пассаддхакараджака̄йе каллатам̣ патте утусаппа̄йала̄бхена читтам̣ екаггам̣ ахоси, каммат̣т̣ха̄навӣтхим̣ отари, со там̣ н̃атва̄ ка̄ласампада̄дикиттанамукхена атта̄нам̣ бха̄вана̄йа усса̄хенто –
‘‘наданти ¶ мора̄ сусикха̄ супекхун̣а̄, сунӣлагӣва̄ сумукха̄ сугаджджино;
сусаддала̄ ча̄пи маха̄махӣ айам̣, субйа̄питамбу сувала̄хакам̣ набхам̣.
‘‘сукалларӯпо суманасса джха̄йатам̣, суниккамо са̄дху субуддхаса̄сане;
сусуккасуккам̣ нипун̣ам̣ судуддасам̣, пхуса̄хи там̣ уттамамаччутам̣ пада’’нти. –
две га̄тха̄ абха̄си.
таттха наданти мора̄ сусикха̄ супекхун̣а̄, сунӣлагӣва̄ сумукха̄ сугаджджиноти ете маттхаке ут̣т̣хита̄хи сундара̄хи сикха̄хи саманна̄гататта̄ сусикха̄, на̄на̄ван̣н̣ехи анекехи собханехи бхаддакапин̃чхехи саманна̄гататта̄ супекхун̣а̄, ра̄джӣваван̣н̣асан̇ка̄са̄йа сундара̄йа нӣлаван̣н̣а̄йа гӣва̄йа саманна̄гататта̄ сунӣлагӣва̄, сундарамукхата̄йа сумукха̄, манун̃н̃ава̄дита̄йа сугаджджино, мора̄ сикхан̣д̣ино чхаджджасам̣ва̄дӣ кека̄саддам̣ мун̃чанта̄ ¶ наданти раванти. сусаддала̄ ча̄пи маха̄махӣ айанти айан̃ча маха̄патхавӣ сусаддала̄ сундарахаритатин̣а̄. субйа̄питамбӯти абхинававут̣т̣хийа̄ тахам̣ тахам̣ виссандама̄насалилата̄йа сут̣т̣ху бйа̄питаджала̄ витатаджала̄. ‘‘сусуккатамбӯ’’типи па̄т̣хо, сувисуддхаджала̄ти аттхо. сувала̄хакам̣ набханти идан̃ча набхам̣ а̄ка̄сам̣ нӣлуппаладаласаннибхехи самантато пӯретва̄ т̣хитехи сундарехи вала̄хакехи мегхехи сувала̄хакам̣.
сукалларӯпо ¶ суманасса джха̄йатанти ида̄ни утусаппа̄йала̄бхена сут̣т̣ху калларӯпо камманийасабха̄во твам̣, нӣваран̣ехи анаджджха̄рӯл̣хачиттата̄йа сундараманасса йога̄вачарасса йам̣ а̄рамман̣ӯпаниджджха̄навасена лаккхан̣ӯпаниджджха̄навасена ча джха̄йатам̣. суниккамо…пе… аччутам̣ паданти евам̣ джха̄йанто ча са̄дху субуддхасса самма̄самбуддхасса са̄сане сундараниккамо хутва̄ супарисуддхасӣлата̄йа сусуккам̣, висуддхасабха̄вата̄йа саббассапи сам̣килесасса гочарабха̄ва̄нупагаманато суккам̣, нипун̣ан̃а̄н̣агочарата̄йа нипун̣ам̣, парамагамбхӣрата̄йа судуддасам̣, пан̣ӣтабха̄вена сет̣т̣хабха̄вена ча уттамам̣, ниччасабха̄вата̄йа аччутам̣ падам̣ там̣ нибба̄нам̣ пхуса̄хи аттапаччаккхакаран̣ена самма̄пат̣ипаттийа̄ саччхикарохӣти.
евам̣ тхеро атта̄нам̣ овадантова утусаппа̄йала̄бхена сама̄хитачитто випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.39.37-42) –
‘‘кан̣ика̄рам̣ва джалитам̣, пун̣н̣ама̄йева чандимам̣;
джалантам̣ дӣпаруккхам̣ва, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘кадалипхалам̣ ¶ паггайха, ада̄сим̣ саттхуно ахам̣;
пасанначитто сумано, вандитва̄на апаккамим̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пхаламададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ ¶ пана патва̄ тхеро аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ пӣтисоманассаджа̄то ‘‘наданти мора̄’’тиа̄дина̄ та̄йева га̄тха̄ паччуда̄ха̄си. тенасса идамева ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
чӯл̣акаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. анӯпаматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
нандама̄на̄гатам̣ читта̄ти а̄йасмато анӯпаматтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито екатим̣се каппе кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ падумам̣ на̄ма паччекабуддхам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ ратхийам̣ дисва̄ пасаннама̄насо ан̇колапуппхехи пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе иббхакуле ниббаттитва̄ рӯпасампаттийа̄ анӯпамоти ладдхана̄мо вайаппатто упаниссайасампанната̄йа ка̄ме паха̄йа паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто аран̃н̃е вихарати. тасса читтам̣ бахиддха̄ рӯпа̄диа̄рамман̣есу видха̄вати. каммат̣т̣ха̄нам̣ париват̣т̣ати. тхеро видха̄вантам̣ читтам̣ нигган̣ханто –
‘‘нандама̄на̄гатам̣ ¶ читтам̣, сӯлама̄ропама̄накам̣;
тена тенева ваджаси, йена сӯлам̣ калин̇гарам̣.
‘‘та̄хам̣ читтакалим̣ брӯми, там̣ брӯми читтадуббхакам̣;
саттха̄ те дуллабхо ладдхо, ма̄наттхе мам̣ нийоджайӣ’’ти. –
има̄хи двӣхи га̄тха̄хи овади.
таттха нандама̄на̄гатам̣ читта̄ти нандама̄на абхинандама̄на читта абхинандама̄нам̣ а̄гатам̣ уппаннам̣ ¶ . сӯлама̄ропама̄наканти дуккхуппаттит̣т̣ха̄ната̄йа сӯласадисатта̄ сӯлам̣ там̣ там̣ бхавам̣ каммакилесехи еттакам̣ ка̄лам̣ а̄ропийама̄нам̣. тена тенева ваджаси, йена сӯлам̣ калин̇гаранти йаттха йаттха сӯласан̇кха̄та̄ ¶ бхава̄ калин̇гарасан̇кха̄та̄ адхикут̣т̣анака̄ ка̄магун̣а̄ ча тена тенева, па̄пачитта, ваджаси, там̣ тадева т̣ха̄нам̣ упагаччхаси, аттано анаттхам̣ на саллаккхеси.
та̄хам̣ читтакалим̣ брӯмӣти там̣ тасма̄ паматтабха̄вато читтакалим̣ читтака̄лакан̣н̣им̣ ахам̣ катхайа̄ми. пунапи там̣ брӯми катхеми читтадуббхакам̣ читтасан̇кха̄тасса аттано бахӯпака̄расса санта̄насса анаттха̄ваханато читтадуббхим̣. ‘‘читтадуббхага̄’’типи пат̣ханти. читтасан̇кха̄таалаккхикааппапун̃н̃а̄ти аттхо. кинти брӯхӣти че? а̄ха ‘‘саттха̄ те дуллабхо ладдхо, ма̄наттхе мам̣ нийоджайӣ’’ти. каппа̄нам̣ асан̇кхйеййампи на̄ма буддхасун̃н̃о локо хоти, саттхари уппаннепи мануссаттасаддха̄пат̣ила̄бха̄дайо дуллабха̄ ева, ладдхесу ча тесу саттха̄пи дуллабхойева хоти. евам̣ дуллабхо саттха̄ ида̄ни тайа̄ ладдхо, тасмим̣ ладдхе сампатипи анаттхе ахите а̄йатин̃ча анаттха̄вахе дуккха̄вахе акусале мам̣ ма̄ нийоджесӣти. евам̣ тхеро аттано читтам̣ оваданто ева випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.37.16-19) –
‘‘падумо ¶ на̄ма самбуддхо, читтакӯт̣е васӣ тада̄;
дисва̄на там̣ ахам̣ буддхам̣, сайамбхум̣ апара̄джитам̣.
‘‘ан̇колам̣ пуппхитам̣ дисва̄, очинитва̄нахам̣ тада̄;
упагантва̄на самбуддхам̣, пӯджайим̣ падумам̣ джинам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
анӯпаматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. ваджджитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сам̣сарам̣ ¶ дӣгхамаддха̄нанти а̄йасмато ваджджитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито пан̃часат̣т̣химе каппе екасмим̣ паччантага̄ме ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто ваначарако хутва̄ вичаранто екадивасам̣ упасантам̣ ¶ на̄ма паччекабуддхам̣ паббатагуха̄йам̣ вихарантам̣ аддаса. со тасса упасамам̣ дисва̄ пасаннама̄насо чампакапуппхена пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе иббхакуле ниббатто джа̄тадивасато пат̣т̣ха̄йа ма̄туга̄махаттхам̣ гато родати. брахмалокато кира чавитва̄ идха̄гато йасма̄ ма̄туга̄масампхассам̣ на сахати, тасма̄ ма̄туга̄масампхассаваджджанато ваджджитотвева на̄мам̣ джа̄там̣. со вайаппатто саттху йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ тадахева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.37.27-30) –
‘‘упасанто ча самбуддхо, васатӣ паббатантаре;
екачампакама̄да̄йа, упагаччхим̣ наруттамам̣.
‘‘пасанначитто сумано, паччекамунимуттамам̣;
убхо хаттхехи паггайха, пӯджайим̣ апара̄джитам̣.
‘‘пан̃часат̣т̣химхито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ аттано пуббенива̄сам̣ ануссаритва̄ дхаммасам̣вегена –
‘‘сам̣сарам̣ дӣгхамаддха̄нам̣, гатӣсу париваттисам̣;
апассам̣ арийасачча̄ни, андхабхӯто путхуджджано.
‘‘тасса ме аппаматтасса, сам̣са̄ра̄ винал̣ӣката̄;
сабба̄ гатӣ самуччхинна̄, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. – две га̄тха̄ абха̄си;
таттха ¶ сам̣саранти сам̣саранто, тасмим̣ тасмим̣ бхаве а̄да̄наниккхепавасена апара̄парам̣ сандха̄ванто. дӣгхамаддха̄нанти чирака̄лам̣ ана̄димати сам̣са̄ре апарима̄н̣ака̄лам̣. гатӣсӯти сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ ¶ васена сугатидуггатӣсу. париваттисанти гхат̣ӣйантам̣ вийа париббхаманто чаванупападжджанавасена апара̄парам̣ париваттим̣. тасса пана париваттанасса ка̄ран̣ама̄ха ‘‘апассам̣ арийасачча̄ни, андхабхӯто путхуджджано’’ти. дуккха̄дӣни чатта̄ри арийасачча̄ни н̃а̄н̣ачаккхуна̄ апассанто аппат̣ивиджджханто, тато ева авиджджандхата̄йа андхабхӯто путхӯнам̣ джанана̄дӣхи ка̄ран̣ехи путхуджджано хонто гатӣсу париваттисанти йоджана̄, тенева̄ха бхагава̄ –
‘‘чатуннам̣ ¶ , бхиккхаве, арийасачча̄нам̣ ананубодха̄ аппат̣иведха̄ евамидам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ сандха̄витам̣ сам̣саритам̣ маман̃чева тумха̄кан̃ча̄’’ти (маха̄ва. 287; дӣ. ни. 2.155; сам̣. ни. 5.1091; нетти. 114).
тасса майхам̣ вуттанайена пуббе путхуджджанассева сато ида̄ни саттха̄ра̄ диннанайена аппаматтасса аппама̄дапат̣ипаттийа̄ саматхавипассана̄бха̄ванам̣ маттхакам̣ па̄петва̄ т̣хитасса. сам̣са̄ра̄ винал̣ӣката̄ти сам̣саранти сатта̄ етехӣти ‘‘сам̣са̄ра̄’’ти ладдхана̄ма̄ каммакилеса̄ аггамаггена самуччхиннатта̄ вигатанал̣а̄ ниммӯла̄ ката̄. сабба̄ гатӣ самуччхинна̄ти евам̣ каммакилесават̣т̣а̄нам̣ винал̣ӣкататта̄ нирайа̄дика̄ сабба̄пи гатийо саммадева уччхинна̄ виддхам̣сита̄, тато ева наттхи да̄ни а̄йатим̣ пунаббхавоти идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахосӣти.
ваджджитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. сандхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ассаттхе харитобха̄сети а̄йасмато сандхитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито екатим̣се каппе сикхисса бхагавато ка̄ле еко гопа̄лако ахоси. со саттхари париниббуте ан̃н̃атарам̣ тхерам̣ упасан̇камитва̄ ¶ тасса сантике буддхагун̣апат̣исам̣йуттам̣ дхаммам̣ сутва̄ пасаннама̄насо ‘‘кухим̣ бхагава̄’’ти пуччхитва̄ париниббутабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘евам̣ маха̄нубха̄ва̄ буддха̄пи на̄ма аниччата̄васам̣ гаччханти, ахо сан̇кха̄ра̄ аддхува̄’’ти аниччасан̃н̃ам̣ пат̣илабхи. там̣ тхеро бодхипӯджа̄йа усса̄хеси. со ка̄лена ка̄лам̣ бодхируккхасамӣпам̣ гантва̄ ¶ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ буддхагун̣е ануссаранто бодхим̣ вандати. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе иббхакуле ниббаттитва̄ сандхитоти ладдхана̄мо вайаппатто аниччата̄пат̣исам̣йуттам̣ дхаммакатхам̣ сутва̄ сам̣вегаджа̄то паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. со аттано пуббенива̄сам̣ ануссаранто сикхисса бхагавато ка̄ле бодхиванданам̣ буддха̄нуссатим̣ аниччасан̃н̃а̄пат̣ила̄бхан̃ча ануссаритва̄ тадупаниссайена аттано висеса̄дхигамам̣ пака̄сенто –
‘‘ассаттхе харитобха̄се, сам̣вирӯл̣хамхи па̄дапе;
екам̣ буддхагатам̣ сан̃н̃ам̣, алабхиттхам̣ патиссато.
‘‘екатим̣се ¶ ито каппе, йам̣ сан̃н̃амалабхим̣ тада̄;
тасса̄ сан̃н̃а̄йа ва̄хаса̄, патто ме а̄саваккхайо’’ти. –
две га̄тха̄ абха̄си.
таттха ассаттхети ассаттхат̣т̣ха̄нӣйе, йва̄йам̣ етарахи амха̄кам̣ бхагавато бодхируккхо ассаттхо, етасса т̣ха̄не тада̄ сикхисса бхагавато бодхируккхо пун̣д̣арӣко т̣хитоти со ассаттхат̣т̣ха̄нӣйата̄йа ‘‘ассаттхе’’ти вуттам̣. сатта̄нам̣ асса̄саджананато ва̄. апаре пана ‘‘ассаттхаруккхамӯле нисӣдитва̄ тада̄ буддха̄нуссатийа̄ бха̄витатта̄ тхеро ‘ассаттхе’ти авоча̄’’ти ваданти. харитобха̄сети харитехи са̄раман̣иван̣н̣ехи обха̄сама̄не. сам̣вирӯл̣хамхӣти сут̣т̣ху вирӯл̣хе суппатит̣т̣хите, сугхананичитапаттапала̄сапаллавехи вирӯл̣хасан̃чханнети ча ваданти. па̄дапети руккхе. екам̣ буддхагатам̣ сан̃н̃ам̣, алабхиттхам̣ патиссатоти буддха̄рамман̣ам̣ ¶ а̄рамман̣асса екаджа̄тийатта̄ екам̣ ‘‘итипи со бхагава̄’’тиа̄динайаппаваттам̣ буддха̄нуссатисахагатам̣ сан̃н̃ам̣ буддхагун̣а̄нам̣ патипатисаран̣ато патиссато хутва̄ алабхим̣.
када̄ пана са̄ сан̃н̃а̄ ладдха̄, кӣвата̄йа сиддха̄ти а̄ха ‘‘екатим̣се ито каппе’’тиа̄ди. ито бхаддакаппато уддхам̣ а̄роханавасена екатим̣се каппе. йам̣ сан̃н̃анти йам̣ буддха̄нуссатисахагатам̣ сан̃н̃ам̣, йам̣ ва̄ буддха̄нам̣ аниччатам̣ дисва̄ тадануса̄рена сабба̄сан̇кха̄ресу тада̄ аниччасан̃н̃ам̣ алабхим̣. тасса̄ сан̃н̃а̄йа ва̄хаса̄ти тасса̄ йатха̄вутта̄йа сан̃н̃а̄йа ка̄ран̣абха̄вена там̣ упаниссайам̣ катва̄. патто ме а̄саваккхайоти ида̄ни ¶ майа̄ а̄сава̄нам̣ кхайо ниродхо адхигатоти има̄йева ча имасса тхерасса апада̄нага̄тха̄пи. йатха̄ха (апа. тхера 1.22.27-30) –
‘‘ассаттхе харитобха̄се…пе… патто ме а̄саваккхайо.
‘‘ито терасакаппамхи, дханит̣т̣хо на̄ма кхаттийо;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
сандхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пан̃чамаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
нит̣т̣хита̄ ча дуканипа̄таван̣н̣ана̄.
3. тиканипа̄то
1. ан̇ган̣икабха̄радва̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
тиканипа̄те ¶ ¶ айони суддхиманвесанти а̄йасмато ан̇ган̣икабха̄радва̄джаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто ито екатим̣се каппе сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ ан̃джалим̣ пагган̣хи. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де химавантасамӣпе уккат̣т̣хе на̄ма нагаре вибхавасампаннасса бра̄хман̣асса гехе ниббаттитва̄ ан̇ган̣икабха̄радва̄джоти ладдхана̄мо вайаппатто виджджа̄сиппесу ниппхаттим̣ гато неккхаммаджджха̄сайата̄йа парибба̄джакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ амарам̣ тапам̣ чаранто таттха таттха вичаранто самма̄самбуддхам̣ джанападача̄рикам̣ чарантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ там̣ миччха̄тапам̣ паха̄йа са̄сане паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.23.48-51) –
‘‘усабхам̣ паварам̣ вӣрам̣, вессабхум̣ виджита̄винам̣;
пасанначитто сумано, буддхасет̣т̣хамавандахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, вандана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘чатувӣсатикаппамхи, виката̄нандана̄мако;
саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ вимуттисукхена вихаранто н̃а̄тӣнам̣ анукампа̄йа аттано джа̄тибхӯмим̣ гантва̄ бахӯ н̃а̄таке саран̣есу ча сӣлесу ча патит̣т̣ха̄петва̄ тато ниваттитва̄ курурат̣т̣хе кун̣д̣ийасса ¶ на̄ма нигамасса авидӯре ¶ аран̃н̃е васанто кеначидева каран̣ӣйена угга̄ра̄мам̣ гато уттара̄патхато а̄гатехи сандит̣т̣хехи бра̄хман̣ехи ¶ сама̄гато техи, ‘‘бхо бха̄радва̄джа, ким̣ дисва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ самайам̣ паха̄йа имам̣ самайам̣ ган̣хӣ’’ти пуччхито тесам̣ ито буддхаса̄санато бахиддха̄ суддхи наттхӣти дассенто –
‘‘айони суддхиманвесам̣, аггим̣ паричарим̣ ване;
суддхимаггам̣ аджа̄нанто, ака̄сим̣ амарам̣ тапа’’нти. – пат̣хамам̣ га̄тхама̄ха;
таттха айонӣти айонисо анупа̄йена. суддхинти сам̣са̄расуддхим̣ бхаваниссаран̣ам̣. анвесанти гавесанто. аггим̣ паричарим̣ ванети ‘‘айам̣ суддхимагго’’ти адхиппа̄йена аран̃н̃а̄йатане аггихутаса̄ла̄йам̣ агйа̄га̄рам̣ катва̄ а̄хутим̣ пагган̣ханто аггидевам̣ паричарим̣ веде вуттавидхина̄ пӯджесим̣. суддхимаггам̣ аджа̄нанто, ака̄сим̣ амарам̣ тапанти суддхийа̄ нибба̄насса маггам̣ аджа̄нанто аггипаричаран̣ам̣ вийа пан̃чатапатаппана̄диаттакиламатха̄нуйогам̣ ‘‘суддхимагго’’ти ман̃н̃а̄йа ака̄сим̣ ачарим̣ пат̣ипаджджим̣.
евам̣ тхеро ассамато ассамам̣ гаччханто вийа веде вуттавидхина̄ аггипаричаран̣а̄дина̄ анут̣т̣ха̄йа суддхийа̄ аппаттабха̄вена бахиддха̄ суддхийа̄ абха̄вам̣ дассетва̄ ида̄ни имасмим̣йева са̄сане суддхи ча майа̄ адхигата̄ти дассенто –
‘‘там̣ сукхена сукхам̣ ладдхам̣, пасса дхаммасудхамматам̣;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. – дутийага̄тхама̄ха;
таттха танти йассаттха̄йа суддхим̣ анвесанто тасса маггам̣ аджа̄нанто аггим̣ паричарим̣ амарам̣ тапам̣ ачарим̣, там̣ нибба̄насукхам̣ сукхена саматхавипассана̄йа сукха̄йа пат̣ипада̄йа аттакиламатха̄нуйогам̣ анупагамма майа̄ ладдхам̣ паттам̣ адхигатам̣. пасса дхаммасудхамматанти саттху са̄санадхаммасса судхамматам̣ авипарӣтаниййа̄никадхаммасабха̄вам̣ ¶ пасса джа̄на̄хӣти дхамма̄лапанавасена вадати, атта̄нам̣ ва̄ а̄лапати. тасса ладдхабха̄вам̣ пана дассенто –
‘‘тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. –
а̄ха ¶ , там̣ вуттаттхамева. евам̣ суддхийа̄ адхигататта̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа̄хам̣ параматтхато бра̄хман̣о’’ти дассенто –
‘‘брахмабандху ¶ пуре а̄сим̣, ида̄ни кхомхи бра̄хман̣о;
тевиджджо нха̄такочамхи, соттийо чамхи ведагӯ’’ти. – татийам̣ га̄тхама̄ха;
тассаттхо – ито пуббе джа̄тиматтена бра̄хман̣абха̄вато бра̄хман̣а̄нам̣ саман̃н̃а̄йа брахмабандху на̄ма а̄сим̣. ба̄хитапа̄патта̄ пана ида̄ни кхо арахатта̄дхигамена параматтхато бра̄хман̣о ча амхи. ито пуббе бхавасан̃чайакара̄нам̣ тиссаннам̣ ведасан̇кха̄та̄нам̣ виджджа̄нам̣ аджджхайанена саман̃н̃а̄маттена тевиджджо на̄ма хутва̄ ида̄ни бхаваккхайакара̄йа виджджа̄йа васена тиссаннам̣ виджджа̄нам̣ адхигататта̄ параматтхато тевиджджо ча амхи. татха̄ ито пуббе бхавасса̄дагадхита̄йа нха̄такаватаниппхаттийа̄ саман̃н̃а̄маттена нха̄тако на̄ма хутва̄ ида̄ни ат̣т̣хан̇гикамаггаджалена сувиккха̄литакилесамалата̄йа параматтхато нха̄тако чамхи. ито пуббе авимуттабхавасса̄дамантаджджха̄нена воха̄раматтато соттийо на̄ма хутва̄ ида̄ни сувимуттабхавасса̄дадхаммаджджха̄нена параматтхато соттийо чамхи. ито пуббе аппат̣иниссат̣т̣хапа̄падхамма̄нам̣ веда̄нам̣ гатаматтена ведагӯ на̄ма хутва̄ ида̄ни ведасан̇кха̄тена магган̃а̄н̣ена сам̣са̄рамахогхасса ведасса чатусаччасса ча па̄рам̣ гататта̄ адхигататта̄ н̃а̄татта̄ параматтхато ведагӯ джа̄тоти. там̣ сутва̄ бра̄хман̣а̄ са̄сане ул̣а̄рам̣ паса̄дам̣ паведесум̣.
ан̇ган̣икабха̄радва̄джаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
2. паччайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̃ча̄ха̄хам̣ ¶ паббаджитоти а̄йасмато паччайаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто ито еканавуте каппе випассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ вината̄йа на̄ма надийа̄ тӣре гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо манун̃н̃адассана̄ни маханта̄ни удумбарапхала̄ни очинитва̄ упана̄меси. со тена пун̃н̃акаммена сугатӣсуйева сам̣саранто имасмим̣ бхаддакаппе кассапе бхагавати локе уппаджджитва̄ паваттаварадхаммачакке венеййаджана̄нуггахам̣ каронте тасса са̄сане паббаджитва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ бха̄ванамануйун̃джанто екадивасам̣ сам̣са̄радуккхам̣ чинтетва̄
ативийа ¶ сан̃джа̄тасам̣вего виха̄ре нисинно ‘‘арахаттам̣ аппатва̄ ито на никкхамисса̄мӣ’’ти ¶ читтам̣ адхит̣т̣ха̄йа ва̄йаманто н̃а̄н̣асса апарипаккатта̄ випассанам̣ уссукка̄петум̣ на̄саккхи. со ка̄лан̇катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де рохитанагаре кхаттийакуле ниббаттитва̄ паччайоти ладдхана̄мо вайаппатто питу аччайена радждже патит̣т̣хито екадивасам̣ маха̄ра̄джабалим̣ ка̄тум̣ а̄рабхи. таттха маха̄джано саннипати. тасмим̣ сама̄гаме тасса паса̄дан̃джананаттхам̣ саттха̄ маха̄джанасса пеккхантассева а̄ка̄се вессаван̣ена ниммите ратанамайакӯт̣а̄га̄ре ратанамайасӣха̄сане нисӣдитва̄ дхаммам̣ десеси. махато джанака̄йасса дхамма̄бхисамайо ахоси. там̣ дхаммам̣ сутва̄ паччайара̄джа̄пи раджджам̣ паха̄йа пуримахетусан̃чодито паббаджи. со йатха̄ кассапасса бхагавато ка̄ле пат̣ин̃н̃ам̣ ака̄си, евам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ катва̄ виха̄рам̣ пависитва̄ випассанам̣ вад̣д̣хенто н̃а̄н̣асса парипа̄кам̣ гататта̄ та̄вадева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.39.15-20) –
‘‘вината̄надийа̄ тӣре, виха̄си пурисуттамо;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, екаггам̣ сусама̄хитам̣.
‘‘тасмим̣ пасаннама̄насо, килесамаладховане;
удумбарапхалам̣ гайха, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ пхаламададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘имамхи бхаддаке каппе, сам̣виггама̄нама̄насо;
кассапасса бхагавато, са̄сане паббаджим̣ ахам̣.
‘‘татха̄ паббаджито санто, бха̄ванам̣ ануйун̃джисам̣;
на виха̄ра̄ никкхамиссам̣, ити катва̄на ма̄насам̣.
‘‘уттаматтхам̣ асампатто, на ча паттомхи та̄ваде;
ида̄ни пана н̃а̄н̣асса, парипа̄кена ниббуто;
паттомхи ачалам̣ т̣ха̄нам̣, пхуситва̄ аччутам̣ падам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттикиттанамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘пан̃ча̄ха̄хам̣ ¶ паббаджито, секхо аппаттама̄насо;
виха̄рам̣ ме павит̣т̣хасса, четасо пан̣идхӣ аху.
‘‘на̄сиссам̣ на пивисса̄ми, виха̄рато на никкхаме;
напи пассам̣ нипа̄тессам̣, тан̣ха̄салле анӯхате.
‘‘тасса мевам̣ вихарато, пасса вӣрийапараккамам̣;
тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сана’’нти. –
има̄ тиссо га̄тха̄ абха̄си.
таттха пан̃ча̄ха̄хам̣ паббаджитоти пан̃ча̄хо ахам̣, паббаджито хутва̄ пан̃ча̄хо, паббаджитадивасато пан̃чамо ахо нит̣т̣хитоти аттхо. секхо аппаттама̄насоти адхисӣласиккха̄дӣнам̣ сиккханато секхо. анавасесато ма̄нам̣ сийати самуччхиндатӣти ма̄насо, аггамагго, там̣ниббаттито ма̄насато а̄гатам̣ ма̄насам̣, арахаттам̣, там̣, со ва̄ аппатто ¶ етена̄ти аппаттама̄насо. виха̄рам̣ ме павит̣т̣хасса, четасо пан̣идхӣ ахӯти евам̣ секхасса ме васанакавиха̄рам̣ оваракам̣ павит̣т̣хасса сато еварӯпо ида̄ни вуччама̄на̄ка̄ро четопан̣идхи ахоси, евам̣ майа̄ читтам̣ пан̣ихитанти аттхо.
на̄сиссантиа̄дина̄ ¶ читтапан̣идхим̣ дассети. таттха на̄сиссанти йам̣кин̃чи бходжанам̣ на бхун̃джиссам̣ на бхун̃джисса̄ми тан̣ха̄салле мама хадайагате анӯхате ануддхатети евам̣ саббападесу йоджетаббам̣. на пивисса̄мӣти йам̣кин̃чи па̄таббам̣ на пивисса̄ми. виха̄рато на никкхамети имасма̄ ида̄ни майа̄ нисиннагаббхато на никкхамеййам̣. напи пассам̣ нипа̄тессанти мама сарӣрасса двӣсу пассесу екампи пассам̣ ка̄йакиламатхавиноданаттхам̣ на нипа̄тессам̣, екапассенапи на нипаджджисса̄мӣти аттхо.
тасса мевам̣ вихаратоти тасса ме евам̣ читтам̣ пан̣идха̄йа дал̣хавӣрийа̄дхит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ випассана̄нуйогавасена вихарато. пасса вӣрийапараккаманти видхина̄ ӣрайитаббато ‘‘вӣрийам̣’’ парам̣ т̣ха̄нам̣ аккаманато ‘‘параккамо’’ти ча ладдхана̄мам̣ уссол̣хӣбхӯтам̣ ва̄йа̄мам̣ пасса джа̄на̄хи. йасса пана̄нубха̄вена майа̄ тиссо виджджа̄ ануппатта̄, катам̣ буддхасса са̄сананти вуттаттхамева.
паччайаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
3. ба̄кулаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо ¶ пуббе каран̣ӣйа̄нӣти а̄йасмато ба̄кулаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи кира атӣте ито каппасатасахасса̄дхикасса асан̇кхйеййасса маттхаке аномадассисса бхагавато уппаттито пуретарамева бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто тайо веде уггахетва̄ таттха са̄рам̣ апассанто ‘‘сампара̄йикаттхам̣ гавесисса̄мӣ’’ти исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ паббатапа̄де вихаранто пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ хутва̄ вихаранто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ саран̣есу ¶ патит̣т̣хито саттху удара̄ба̄дхе уппанне аран̃н̃ато бхесаджджа̄ни а̄харитва̄ там̣ вӯпасаметва̄ таттха пун̃н̃ам̣ а̄рогйаттха̄йа парин̣а̄метва̄ тато чуто брахмалоке ниббаттитва̄ екам̣ асан̇кхйеййам̣ девамануссесу сам̣саранто падумуттарабуддхака̄ле хам̣саватӣнагаре кулагехе ниббатто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ аппа̄ба̄дха̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ сайам̣ там̣ т̣ха̄нантарам̣ а̄кан̇кханто пан̣идха̄нам̣ катва̄ йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ упачинитва̄ сугатӣсуйева сам̣саранто випассисса бхагавато ниббаттито пуретарамева бандхуматӣнагаре бра̄хман̣акуле ниббатто пуриманайенева исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ джха̄на̄бхин̃н̃а̄ла̄бхӣ хутва̄ паббатапа̄де васанто буддхуппа̄дам̣ сутва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ саран̣есу ¶ патит̣т̣хито бхиккхӯнам̣ тин̣апуппхакароге уппанне там̣ вӯпасаметва̄ таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ тато чуто брахмалоке ниббаттитва̄ еканавутикаппе девамануссесу сам̣саранто кассапасса бхагавато ка̄ле ба̄ра̄н̣асийам̣ кулагехе ниббаттитва̄ гхара̄ва̄сам̣ васанто екам̣ джин̣н̣ам̣ винассама̄нам̣ маха̄виха̄рам̣ дисва̄ таттха упосатха̄га̄ра̄дикам̣ саббам̣ а̄васатхам̣ ка̄ретва̄ таттха бхиккхусан̇гхасса саббам̣ бхесаджджам̣ пат̣ийа̄детва̄ йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ екам̣ буддхантарам̣ девамануссесу сам̣саранто амха̄кам̣ бхагавато уппаттито пуретарамева косамбийам̣ сет̣т̣хигехе ниббатти. со арогабха̄ва̄йа маха̄йамуна̄йа нха̄пийама̄но дха̄тийа̄ хаттхато маччхена гилито маччхе кеват̣т̣ахаттхагате ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хибхарийа̄йа виккин̣итва̄ гахите пха̄лийама̄непи пун̃н̃абалена арогойева хутва̄ та̄йа путтоти гахетва̄ посийама̄но там̣ паваттим̣ сутва̄ джанакехи ма̄та̄питӯхи ‘‘айам̣ амха̄кам̣ путто, детха но путта’’нти ануйоге кате ран̃н̃а̄ ‘‘убхайесампи са̄дха̄ран̣о хотӯ’’ти двиннам̣ кула̄нам̣ да̄йа̄дабха̄вена виниччхайам̣ катва̄ т̣хапитатта̄ ба̄кулоти ладдхана̄мо вайаппатто хутва̄ махатим̣ сампаттим̣ анубхаванто а̄сӣтико хутва̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ сатта̄хамева путхуджджано ахоси, ат̣т̣хаме арун̣е саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.40.386-411) –
‘‘химавантасса̄видӯре ¶ ¶ , собхито на̄ма паббато;
ассамо сукато майхам̣, сакасиссехи ма̄пито.
‘‘ман̣д̣апа̄ ча бахӯ таттха, пуппхита̄ синдхува̄рака̄;
капиттха̄ ча бахӯ таттха, пуппхита̄ джӣваджӣвака̄.
‘‘ниггун̣д̣ийо бахӯ таттха, бадара̄малака̄ни ча;
пха̄русака̄ ала̄бӯ ча, пун̣д̣арӣка̄ ча пуппхита̄.
‘‘а̄л̣ака̄ белува̄ таттха, кадалӣ ма̄тулун̇гака̄;
маха̄на̄ма̄ бахӯ таттха, аджджуна̄ ча пийан̇гука̄.
‘‘косамба̄ сал̣ала̄ нимба̄, нигродха̄ ча капиттхана̄;
едисо ассамо майхам̣, сасиссохам̣ тахим̣ васим̣.
‘‘аномадассӣ бхагава̄, сайамбхӯ локана̄йако;
гавесам̣ пат̣исалла̄нам̣, мамассамамупа̄гами.
‘‘упетамхи маха̄вӣре, аномадассимаха̄йасе;
кхан̣ена локана̄тхасса, ва̄та̄ба̄дхо самут̣т̣хахи.
‘‘вичаранто аран̃н̃амхи, аддасам̣ локана̄йакам̣;
упагантва̄на самбуддхам̣, чаккхумантам̣ маха̄йасам̣.
‘‘ирийан̃ча̄пи дисва̄на, упалаккхесахам̣ тада̄;
асам̣сайан̃хи буддхасса, бйа̄дхи но удападжджатха.
‘‘кхиппам̣ ассамама̄ган̃чхим̣, мама сисса̄на сантике;
бхесаджджам̣ каттука̄мохам̣, сиссе а̄мантайим̣ тада̄.
‘‘пат̣иссун̣итва̄на ме ва̄кйам̣, сисса̄ саббе сага̄рава̄;
екаджджхам̣ саннипатим̣су, саттхуга̄равата̄ мама.
‘‘кхиппам̣ паббатама̄руйха, саббосадхамаха̄сахам̣;
па̄нӣйайогам̣ катва̄на, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣.
‘‘парибхутте маха̄вӣре, саббан̃н̃улокана̄йаке;
кхиппам̣ ва̄то вӯпасами, сугатасса махесино.
‘‘пассаддхам̣ ¶ даратхам̣ дисва̄, аномадассӣ маха̄йасо;
сака̄сане нисӣдитва̄, има̄ га̄тха̄ абха̄сатха.
‘‘йо ме па̄да̄си бхесаджджам̣, бйа̄дхин̃ча самайӣ мама;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘каппасатасахасса̄ни, девалоке рамиссати;
ва̄дите тӯрийе таттха, модиссати сада̄ айам̣.
‘‘мануссалокама̄гантва̄ ¶ , суккамӯлена чодито;
сахассаккхаттум̣ ра̄джа̄ ча, чаккаваттӣ бхависсати.
‘‘пан̃чапан̃н̃а̄сакаппамхи, аномо на̄ма кхаттийо;
ча̄туранто виджита̄вӣ, джамбуман̣д̣асса иссаро.
‘‘саттаратанасампанно, чаккаваттӣ махаббало;
та̄ватим̣сепи кхобхетва̄, иссарам̣ ка̄райиссати.
‘‘девабхӯто мануссо ва̄, аппа̄ба̄дхо бхависсати;
париггахам̣ виваджджетва̄, бйа̄дхим̣ локе тариссати.
‘‘апаримеййе ито каппе, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
сабба̄саве парин̃н̃а̄йа, нибба̄йиссатина̄саво.
‘‘килесе джха̄пайитва̄на, тан̣ха̄сотам̣ тариссати;
ба̄куло на̄ма на̄мена, хессати саттху са̄вако.
‘‘идам̣ саббам̣ абхин̃н̃а̄йа, готамо сакйапун̇гаво;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, етадагге т̣хапессати.
‘‘аномадассӣ бхагава̄, сайамбхӯ локана̄йако;
вивека̄нувилокенто, мамассамамупа̄гами.
‘‘упа̄гатам̣ маха̄вӣрам̣, саббан̃н̃ум̣ локана̄йакам̣;
саббосадхена таппесим̣, пасанно сехи па̄н̣ибхи.
‘‘тасса ¶ ме сукатам̣ каммам̣, сукхетте бӣджасампада̄;
кхепетум̣ нева саккоми, тада̄ хи сукатам̣ мама.
‘‘ла̄бха̄ мама суладдхам̣ ме, йохам̣ аддаккхи на̄йакам̣;
тена камма̄васесена, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘саббаметам̣ абхин̃н̃а̄йа, готамо сакйапун̇гаво;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, етадагге т̣хапеси мам̣.
‘‘апаримеййе ито каппе, йам̣ каммамакарим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бхесаджджасса идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ екадивасам̣ саттха̄ра̄ аттано са̄ваке пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣ха̄нантаре т̣хапентена аппа̄ба̄дха̄нам̣ ¶ аггат̣т̣ха̄не т̣хапито со паринибба̄насамайе сан̇гхамаджджхе бхиккхӯнам̣ ова̄дамукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘йо пуббе каран̣ӣйа̄ни, паччха̄ со ка̄тумиччхати;
сукха̄ со дхам̣сате т̣ха̄на̄, паччха̄ ча манутаппати.
‘‘йан̃хи кайира̄ тан̃хи ваде, йам̣ на кайира̄ на там̣ ваде;
акаронтам̣ бха̄сама̄нам̣, париджа̄нанти пан̣д̣ита̄.
‘‘сусукхам̣ вата нибба̄нам̣, самма̄самбуддхадеситам̣;
асокам̣ вираджам̣ кхемам̣, йаттха дуккхам̣ нируджджхатӣ’’ти. – га̄тха̄ттайамабха̄си;
таттха ¶ йо пуббе каран̣ӣйа̄ни, паччха̄ со ка̄тумиччхатӣти йо пуггало пуббе пуретарам̣ джара̄рога̄дӣхи анабхибхӯтака̄лейева ка̄табба̄ни аттано хитасукха̄ваха̄ни камма̄ни пама̄давасена акатва̄ паччха̄ со ка̄таббака̄лам̣ атиккамитва̄ ка̄тум̣ иччхати. соти ча нипа̄таматтам̣. тада̄ пана джара̄рога̄дӣхи абхибхӯтатта̄ ка̄тум̣ на саккоти, асакконто ча сукха̄ со дхам̣сате т̣ха̄на̄, паччха̄ ча манутаппатӣти со пуггало сукха̄ ¶ т̣ха̄на̄ саггато нибба̄нато ча тадупа̄йасса ануппа̄дитатта̄ париха̄йанто ‘‘акатам̣ ме калйа̄н̣а’’нтиа̄дина̄ (ма. ни. 3.248; нетти. 120) паччха̄ ча анутаппати виппат̣иса̄рам̣ а̄паджджати. ма-ка̄ро падасандхикаро. ахам̣ пана каран̣ӣйам̣ катва̄ ева тумхе евам̣ вада̄мӣти дассенто ‘‘йан̃хи кайира̄’’ти дутийам̣ га̄тхама̄ха.
таттха париджа̄нантӣти ‘‘еттако айа’’нти париччхиджджа джа̄нанти на бахум̣ ман̃н̃антӣти аттхо. самма̄пат̣ипаттивасена хи йатха̄ва̄дӣ татха̄ка̄рӣ ева собхати, на тато ан̃н̃атха̄. каран̣ӣйапарийа̄йена са̄дха̄ран̣ато вуттаматтхам̣ ида̄ни сарӯпато дассетум̣ ‘‘сусукхам̣ вата̄’’тиа̄дина̄ татийам̣ га̄тхама̄ха. тассаттхо – самма̄ са̄мам̣ саббадхамма̄нам̣ буддхатта̄ самма̄самбуддхена бхагавата̄ деситам̣ саббасо сокахетӯнам̣ абха̄вато асокам̣ вигатара̄га̄дираджатта̄ вираджам̣ чатӯхи йогехи анупаддутатта̄ кхемам̣ нибба̄нам̣ сут̣т̣ху сукхам̣ вата, касма̄? йаттха йасмим̣ нибба̄не сакалам̣ ват̣т̣адуккхам̣ нируджджхати аччантамева вӯпасаматӣти.
ба̄кулаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
4. дханийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сукхан̃че ¶ джӣвитум̣ иччхети а̄йасмато дханийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сикхисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо нал̣ама̄ла̄йа пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ра̄джагахе кумбхака̄ракуле ниббаттитва̄ дханийоти ладдхана̄мо вайаппатто кумбхака̄ракаммена джӣвати. тена ча самайена саттха̄ дханийасса кумбхака̄расса са̄ла̄йам̣ нисӣдитва̄ пуккуса̄тисса кулапуттасса чхадха̄тувибхан̇гасуттам̣ (ма. ни. 3.342 а̄дайо) десеси. со там̣ сутва̄ катакиччо ахоси. дханийо тасса париниббутабха̄вам̣ сутва̄ ‘‘ниййа̄никам̣ вата буддхаса̄санам̣, йаттха екараттипаричайена̄пи ват̣т̣адуккхато мун̃читум̣ сакка̄’’ти пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ¶ кут̣иман̣д̣ана̄нуйутто ¶ вихаранто кут̣икаран̣ам̣ пат̣ичча бхагавата̄ гарахито сан̇гхике сена̄сане васанто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.1-7) –
‘‘суван̣н̣аван̣н̣ам̣ самбуддхам̣, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахам̣;
випинаггена гаччхантам̣, аддасам̣ локана̄йакам̣.
‘‘нал̣ама̄лам̣ гахетва̄на, никкхаманто ча та̄ваде;
таттхаддаса̄сим̣ самбуддхам̣, огхатин̣н̣амана̄савам̣.
‘‘пасанначитто сумано, нал̣ама̄ламапӯджайим̣;
даккхин̣еййам̣ маха̄вӣрам̣, саббалока̄нукампакам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ ма̄ламабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, буддхапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ йе бхиккхӯ дхутан̇гасама̄дха̄нена атта̄нам̣ уккам̣сетва̄ сан̇гхабхатта̄дим̣ са̄дийанте ан̃н̃е бхиккхӯ аваджа̄нанти, тесам̣ ова̄дада̄намукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄каронто –
‘‘сукхан̃че джӣвитум̣ иччхе, са̄ман̃н̃асмим̣ апеккхава̄;
сан̇гхикам̣ на̄тиман̃н̃еййа, чӣварам̣ па̄набходжанам̣.
сукхан̃че ¶ джӣвитум̣ иччхе, са̄ман̃н̃асмим̣ апеккхава̄;
ахи мӯсикасоббхам̣ва, севетха сайана̄санам̣.
сукхан̃че джӣвитум̣ иччхе, са̄ман̃н̃асмим̣ апеккхава̄;
итарӣтарена туссеййа, екадхамман̃ча бха̄вайе’’ти. – тиссо га̄тха̄ абха̄си;
таттха сукхан̃че джӣвитум̣ иччхе, са̄ман̃н̃асмим̣ апеккхава̄ти са̄ман̃н̃асмим̣ саман̣абха̄ве апеккхава̄ сиккха̄йа тиббага̄раво хутва̄ сукхам̣ джӣвитум̣ иччхеййа че, анесанам̣ паха̄йа са̄ман̃н̃асукхена саче джӣвитука̄моти аттхо ¶ . сан̇гхикам̣ на̄тиман̃н̃еййа, чӣварам̣ па̄набходжананти сан̇гхато а̄бхатам̣ чӣварам̣ а̄ха̄рам̣ на аваман̃н̃еййа, сан̇гхасса уппаджджанакала̄бхо на̄ма парисуддхуппа̄до хотӣти там̣ парибхун̃джантасса а̄джӣвапа̄рисуддхисамбхавена са̄ман̃н̃асукхам̣ хаттхагатамева̄ти адхиппа̄йо. ахи мӯсикасоббхам̣ва̄ти ахи вийа мӯсика̄йа кхатабилам̣ севетха севеййа сена̄санам̣. йатха̄ на̄ма саппо сайаматтано а̄сайам̣ акатва̄ мӯсика̄йа ан̃н̃ена ва̄ кате а̄сайе васитва̄ йена ка̄мам̣ паккамати, евамевам̣ бхиккху сайам̣ сена̄санакаран̣а̄ сам̣килесам̣ ана̄паджджитва̄ йаттха каттхачи васитва̄ паккамеййа̄ти аттхо.
ида̄ни вутте авутте ча паччайе йатха̄ла̄бхасантосенева са̄ман̃н̃асукхам̣ хоти, на ан̃н̃атха̄ти дассенто а̄ха ‘‘итарӣтарена туссеййа̄’’ти, йена кеначи хӣнена ва̄ пан̣ӣтена ва̄ йатха̄ладдхена паччайена сантосам̣ а̄паджджеййа̄ти аттхо. екадхамманти аппама̄дабха̄вам̣, тан̃хи ануйун̃джантасса анаваджджам̣ саббам̣ локийасукхам̣ локуттарасукхан̃ча хаттхагатамева хоти. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘аппаматто хи джха̄йанто, паппоти випулам̣ сукха’’нти (ма. ни. 2.352; дха. па. 27).
дханийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
5. ма̄тан̇гапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
атисӣтанти ¶ а̄йасмато ма̄тан̇гапуттаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле химавантасамӣпе махато джа̄тассарасса хет̣т̣ха̄ махати на̄габхаване маха̄нубха̄во на̄гара̄джа̄ хутва̄ ниббатто екадивасам̣ на̄габхаванато никкхамитва̄ вичаранто саттха̄рам̣ а̄ка̄сена гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо аттано сӣсаман̣ина̄ пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе ма̄тан̇гасса на̄ма кут̣умбикасса путто ¶ хутва̄ ниббатто ¶ ма̄тан̇гапуттотвева пан̃н̃а̄йиттха. со вин̃н̃утам̣ патто аласаджа̄тико хутва̄ кин̃чи каммам̣ акаронто н̃а̄такехи ан̃н̃ехи ча гарахито ‘‘сукхаджӣвино име саман̣а̄ сакйапуттийа̄’’ти сукхаджӣвитам̣ а̄кан̇кханто бхиккхӯхи катапаричайо хутва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ ан̃н̃е бхиккхӯ иддхиманте дисва̄ иддхибалам̣ паттхетва̄ саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ бха̄ванам̣ ануйун̃джанто чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.48.8-29) –
‘‘падумуттаро на̄ма джино, саббадхамма̄на па̄рагӯ;
вивекака̄мо самбуддхо, гаччхате анилан̃джасе.
‘‘авидӯре химавантасса, маха̄джа̄тассаро аху;
таттха ме бхаванам̣ а̄си, пун̃н̃акаммена сам̣йутам̣.
‘‘бхавана̄ абхиниккхамма, аддасам̣ локана̄йакам̣;
индӣварам̣ва джалитам̣, а̄диттам̣ва хута̄санам̣.
‘‘вичинам̣ наддасам̣ пуппхам̣, пӯджайиссанти на̄йакам̣;
сакам̣ читтам̣ паса̄детва̄, авандим̣ саттхуно ахам̣.
‘‘мама сӣсе ман̣им̣ гайха, пӯджайим̣ локана̄йакам̣;
има̄йа ман̣ипӯджа̄йа, випа̄ко хоту бхаддако.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
анталиккхе т̣хито саттха̄, имам̣ га̄тхам̣ абха̄сатха.
‘‘со те иджджхату сан̇каппо, лабхассу випулам̣ сукхам̣;
има̄йа ман̣ипӯджа̄йа, анубхохи маха̄йасам̣.
‘‘идам̣ ватва̄на бхагава̄, джаладжуттамана̄мако;
агама̄си буддхасет̣т̣хо, йаттха читтам̣ пан̣ӣхитам̣.
‘‘сат̣т̣хикаппа̄ни девиндо, девараджджамака̄райим̣;
анекасатаккхаттун̃ча, чаккаваттӣ ахосахам̣.
‘‘пуббакаммам̣ сарантасса, девабхӯтасса ме сато;
ман̣и ниббаттате майхам̣, а̄локакаран̣о мамам̣.
‘‘чхал̣асӣтисахасса̄ни ¶ , на̄рийо ме париггаха̄;
вичиттаваттха̄бхаран̣а̄, а̄муккаман̣икун̣д̣ала̄.
‘‘ал̣а̄рапамха̄ хасула̄, сусан̃н̃а̄ танумаджджхима̄;
парива̄ренти мам̣ ниччам̣, ман̣ипӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘сон̣н̣амайа̄ ¶ ман̣имайа̄, лохитан̇камайа̄ татха̄;
бхан̣д̣а̄ ме суката̄ хонти, йадиччхаси пил̣андхана̄.
‘‘кӯт̣а̄га̄ра̄ гаха̄ рамма̄, сайанан̃ча маха̄рахам̣;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, ниббаттанти йадиччхакам̣.
‘‘ла̄бха̄ тесам̣ суладдхан̃ча, йе лабханти упассутим̣;
пун̃н̃аккхеттам̣ манусса̄нам̣, осадхам̣ саббапа̄н̣инам̣.
‘‘майхампи сукатам̣ каммам̣, йохам̣ адаккхи на̄йакам̣;
винипа̄та̄ памуттомхи, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘йам̣ йам̣ йонӯпападжджа̄ми, деваттам̣ атха ма̄нусам̣;
дивасан̃чева раттин̃ча, а̄локо хоти ме сада̄.
‘‘та̄йева ман̣ипӯджа̄йа, анубхотва̄на сампада̄;
н̃а̄н̣а̄локо майа̄ дит̣т̣хо, паттомхи ачалам̣ падам̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ ман̣им̣ абхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, ман̣ипӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄навасена косаджджам̣ гараханто аттано ча вӣрийа̄рамбхам̣ киттенто –
‘‘атисӣтам̣ атиун̣хам̣, атиса̄йамидам̣ аху;
ити виссат̣т̣хакамманте, кхан̣а̄ ачченти ма̄н̣аве.
‘‘йо ча сӣтан̃ча ун̣хан̃ча, тин̣а̄ бхиййо на ман̃н̃ати;
карам̣ пурисакичча̄ни, со сукха̄ на виха̄йати.
‘‘даббам̣ ¶ кусам̣ пот̣акилам̣, усӣрам̣ мун̃джапаббаджам̣;
ураса̄ панудисса̄ми, вивекаманубрӯхайа’’нти. – га̄тха̄ттайама̄ха;
таттха атисӣтанти химапа̄таваддала̄дина̄ ативийа сӣтам̣, идам̣ ахӯти а̄нетва̄ самбандхо. атиун̣ханти дхаммапарита̄па̄дина̄ ативийа ун̣хам̣, убхайенапи утувасена косаджджаваттхума̄ха. атиса̄йанти дивасасса парин̣атийа̄ атиса̄йам̣, са̄йаггахан̣енева четтха па̄топи сан̇гайхати ¶ , тадубхайена ка̄лавасена косаджджаваттхума̄ха. итӣти имина̄ пака̄рена. етена ‘‘идха, бхиккхаве, бхиккхуна̄ каммам̣ каттаббам̣ хотӣ’’тиа̄дина̄ (а. ни. 8.80; дӣ. ни. 3.334) вуттам̣ косаджджаваттхум̣ ¶ сан̇ган̣ха̄ти. виссат̣т̣хакаммантети париччаттайогакамманте. кхан̣а̄ти буддхуппа̄да̄дайо брахмачарийава̄сасса ока̄са̄. аччентӣти атиккаманти. ма̄н̣авети сатте. тин̣а̄ бхиййо на ман̃н̃атӣти тин̣ато упари на ман̃н̃ати, тин̣ам̣ вийа ман̃н̃ати, сӣтун̣ха̄ни абхибхавитва̄ аттана̄ каттаббам̣ кароти. каранти каронто. пурисакичча̄нӣти вӣрапурисена каттабба̄ни аттахитапарахита̄ни. сукха̄ти сукхато, нибба̄насукхатоти адхиппа̄йо. татийага̄тха̄йа аттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.
ма̄тан̇гапуттаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
6. кхуджджасобхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йе читтакатхӣ бахуссута̄ти а̄йасмато кхуджджасобхитаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ бхагавантам̣ махата̄ бхиккхусан̇гхена саддхим̣ гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо дасахи га̄тха̄хи абхиттхави. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де па̄т̣алипуттанагаре бра̄хман̣акуле ниббатти, ‘‘собхито’’тисса на̄мам̣ ¶ ахоси. тхокам̣ кхуджджадха̄туката̄йа пана кхуджджасобхитотвева пан̃н̃а̄йиттха. со вайаппатто саттхари париниббуте а̄нандаттхерасса сантике паббаджитва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.49-58) –
‘‘какудхам̣ виласантам̣ва, девадевам̣ нара̄сабхам̣;
ратхийам̣ пат̣ипаджджантам̣, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘тамандхака̄рам̣ на̄сетва̄, санта̄ретва̄ бахум̣ джанам̣;
н̃а̄н̣а̄локена джотантам̣, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘васӣсатасахассехи, нӣйантам̣ локана̄йакам̣;
уддхарантам̣ бахӯ сатте, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘а̄ханантам̣ дхаммабхерим̣, маддантам̣ титтхийе ган̣е;
сӣхана̄дам̣ винадантам̣, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘йа̄вата̄ брахмалокато, а̄гантва̄на сабрахмака̄;
пуччханти нипун̣е пан̃хе, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘йассан̃джалим̣ каритва̄на, а̄йа̄чанти садевака̄;
тена пун̃н̃ам̣ анубхонти, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘саббе ¶ джана̄ сама̄гантва̄, сампава̄ренти чаккхумам̣;
на викампати аджджхит̣т̣хо, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘нагарам̣ пависато йасса, раванти бхерийо бахӯ;
винаданти гаджа̄ матта̄, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘вӣтхийа̄ гаччхато йасса, сабба̄бха̄ джотате сада̄;
аббхунната̄ сама̄ хонти, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘бйа̄харантасса буддхасса, чаккава̄л̣ампи суййати;
саббе сатте вин̃н̃а̄пети, ко дисва̄ на пасӣдати.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ буддхамабхикиттайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, киттана̄йа идам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о ¶ пана хутва̄ пат̣хамамаха̄сан̇гӣтика̄ле ра̄джагахе саттапан̣н̣игуха̄йам̣ саннипатитена сан̇гхена ‘‘а̄йасмантам̣ а̄нандам̣ а̄мантехӣ’’ти а̄н̣атто патхавийам̣ нимуджджитва̄ тхерасса пурато ут̣т̣хахитва̄ сан̇гхасса са̄санам̣ а̄рочетва̄ сайам̣ пуретарам̣ а̄ка̄сена гантва̄ саттапан̣н̣игуха̄два̄рам̣ сампа̄пун̣и. тена ча самайена ма̄расса ма̄рака̄йика̄нан̃ча пат̣иседханаттхам̣ девасан̇гхена песита̄ ан̃н̃атара̄ девата̄ саттапан̣н̣игуха̄два̄ре т̣хита̄ хоти, тасса̄ кхуджджасобхито тхеро аттано а̄гаманам̣ катхенто –
‘‘йе ¶ читтакатхӣ бахуссута̄, саман̣а̄ па̄т̣алипуттава̄сино;
тесан̃н̃атаройама̄йува̄, два̄ре тит̣т̣хати кхуджджасобхито’’ти. – пат̣хамам̣ га̄тхама̄ха;
таттха читтакатхӣти вичиттадхаммакатхика̄, сан̇кхипанам̣, виттха̄ран̣ам̣ гамбхӣракаран̣ам̣ утта̄нӣкаран̣ам̣ кан̇кха̄виноданам̣ дхаммапатит̣т̣ха̄пананти евама̄дӣхи на̄на̄найехи паресам̣ аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ дхаммасса катханасӣла̄ти аттхо. бахуссута̄ти парийаттипат̣иведхаба̄хусаччапа̄рипӯрийа̄ бахуссута̄. саббасо самитапа̄пата̄йа саман̣а̄. па̄т̣алипуттава̄сино, тесан̃н̃атароти па̄т̣алипуттанагарава̄сита̄йа па̄т̣алипуттава̄сино, тесам̣ ан̃н̃атаро, айам̣ а̄йува̄ дӣгха̄йу а̄йасма̄. два̄ре тит̣т̣хатӣти саттапан̣н̣игуха̄йа два̄ре тит̣т̣хати, сан̇гхасса ануматийа̄ пависитунти аттхо. там̣ сутва̄ са̄ девата̄ тхерасса а̄гаманам̣ сан̇гхасса ниведентӣ –
‘‘йе ¶ читтакатхӣ…пе… два̄ре тит̣т̣хати ма̄лутерито’’ти. – дутийам̣ га̄тхама̄ха;
таттха ма̄лутеритоти иддхичиттаджанитена ва̄йуна̄ ерито, иддхибалена а̄гатоти аттхо.
евам̣ ¶ та̄йа девата̄йа ниведитена сан̇гхена катока̄со тхеро сан̇гхасса сантикам̣ гаччханто –
‘‘суйуддхена суйит̣т̣хена, сан̇га̄мавиджайена ча;
брахмачарийа̄нучин̣н̣ена, ева̄йам̣ сукхамедхатӣ’’ти. –
има̄йа татийага̄тха̄йа ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
таттха суйуддхена̄ти пуббабха̄ге тадан̇гавиккхамбханаппаха̄навасена килесехи сут̣т̣ху йуджджханена. суйит̣т̣хена̄ти антарантара̄ калйа̄н̣амиттехи диннасаппа̄йадхаммада̄нена. сан̇га̄мавиджайена ча̄ти самуччхедаппаха̄навасена саббасо килеса̄бхисан̇кха̄ранимматханена ладдхасан̇га̄мавиджайена ча. брахмачарийа̄нучин̣н̣ена̄ти анучин̣н̣ена аггамаггабрахмачарийена. ева̄йам̣ сукхамедхатӣти евам̣ вуттаппака̄рена айам̣ кхуджджасобхито нибба̄насукхам̣ пхаласама̄паттисукхан̃ча едхати, анубхаватӣти аттхо.
кхуджджасобхитаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
7. ва̄ран̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йодха кочи мануссесӯти а̄йасмато ва̄ран̣аттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто ито два̄навуте каппе тиссасса бхагавато уппаттито пуретарамева ¶ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ виджджа̄сиппесу па̄рагӯ хутва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ чатупан̣н̣а̄сасахасса̄нам̣ антева̄сика̄нам̣ манте ва̄ченто васати. тена ча самайена тиссасса бхагавато бодхисаттабхӯтасса тусита̄ ка̄йа̄ чавитва̄ чаримабхаве ма̄тукуччхим̣ оккаманена маха̄патхавикампо ахоси. там̣ дисва̄ маха̄джано бхӣто сам̣вигго нам̣ исим̣ упасан̇камитва̄ патхавикампанака̄ран̣ам̣ пуччхи. со ‘‘маха̄бодхисатто ма̄тукуччхим̣ окками, тена̄йам̣ патхавикампо, тасма̄ ма̄ бха̄йатха̄’’ти буддхуппа̄дасса пуббанимиттабха̄вам̣ катхетва̄ самасса̄сеси, буддха̄рамман̣ан̃ча пӣтим̣ пат̣иведеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу ¶ сам̣саранто имасмим̣ ¶ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ ва̄ран̣оти ладдхана̄мо вайаппатто ан̃н̃атарасса а̄ран̃н̃акасса тхерасса сантике дхаммам̣ сутва̄ ладдхаппаса̄до паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ кароти. со екадивасам̣ буддхупат̣т̣ха̄нам̣ гаччханто антара̄магге ахинакуле ан̃н̃аман̃н̃ам̣ калахам̣ катва̄ ка̄лан̇кате дисва̄ ‘‘име сатта̄ ан̃н̃аман̃н̃авиродхена джӣвитаккхайам̣ патта̄’’ти сам̣виггама̄насо хутва̄ бхагавато сантикам̣ гато, тасса бхагава̄ читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ таданурӯпамева ова̄дам̣ денто –
‘‘йодха кочи мануссесу, парапа̄н̣а̄ни хим̣сати;
асма̄ лока̄ парамха̄ ча, убхайа̄ дхам̣сате наро.
‘‘йо ча меттена читтена, саббапа̄н̣а̄нукампати;
бахун̃хи со пасавати, пун̃н̃ам̣ та̄дисако наро.
‘‘субха̄ситасса сиккхетха, саман̣ӯпа̄санасса ча;
ека̄санасса ча рахо, читтавӯпасамасса̄ ча̄’’ти. – тиссо га̄тха̄ абха̄си;
таттха йодха кочи мануссесӯти идха мануссесу йо кочи кхаттийо ва̄ бра̄хман̣о ва̄ вессо ва̄ суддо ва̄ гахат̣т̣хо ва̄ паббаджито ва̄. мануссаггахан̣ан̃четтха уккат̣т̣хасаттанидассананти дат̣т̣хаббам̣. парапа̄н̣а̄ни хим̣сатӣти парасатте ма̄рети виба̄дхати ча. асма̄ лока̄ти идха локато. парамха̄ти паралокато. убхайа̄ дхам̣сатети убхайато дхам̣сати, убхайалокапарийа̄паннахитасукхато париха̄йатӣти аттхо. нароти сатто.
евам̣ парапӣл̣а̄лаккхан̣ам̣ па̄падхаммам̣ дассетва̄ ида̄ни парапӣл̣а̄ниваттилаккхан̣ам̣ кусалам̣ дхаммам̣ дассенто ‘‘йо ча меттена̄’’тиа̄дина̄ дутийам̣ га̄тхама̄ха. таттха меттена читтена̄ти метта̄сампайуттена читтена аппана̄паттена итарӣтарена ва̄. саббапа̄н̣а̄нукампатӣти саббе па̄н̣е аттано орасапутте вийа метта̄йати. бахун̃хи со пасавати, пун̃н̃ам̣ та̄дисако нароти ¶ со татха̄рӯпо метта̄виха̄рӣ пуггало бахум̣ махантам̣ анаппакам̣ кусалам̣ пасавати пат̣илабхати адхигаччхати.
ида̄ни ¶ там̣ сасамбха̄ре саматхавипассана̄дхамме нийодженто ‘‘субха̄ситасса̄’’тиа̄дина̄ татийам̣ га̄тхама̄ха. таттха субха̄ситасса сиккхетха̄ти аппиччхакатха̄дибхедам̣ субха̄ситам̣ парийаттидхаммам̣ саванадха̄ран̣апарипуччха̄дивасена сиккхеййа. саман̣ӯпа̄санасса ча̄ти самитапа̄па̄нам̣ саман̣а̄нам̣ калйа̄н̣амитта̄нам̣ упа̄сака̄нам̣ ка̄лена ка̄лам̣ упасан̇камитва̄ пайирупа̄санан̃чева пат̣ипаттийа̄ тесам̣ самӣпачарийан̃ча ¶ сиккхеййа. ека̄санасса ча рахо читтавӯпасамасса ча̄ти екасса асаха̄йасса ка̄йавивекам̣ анубрӯхантасса рахо каммат̣т̣ха̄на̄нуйогавасена а̄санам̣ нисаджджам̣ сиккхеййа. евам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джанто бха̄ванан̃ча маттхакам̣ па̄пенто самуччхедавасена килеса̄нам̣ читтасса вӯпасаман̃ча сиккхеййа. йа̄хи адхисӣласиккха̄дӣхи килеса̄ аччантамева вӯпасанта̄ пахӣна̄ хонти, та̄ маггапхаласиккха̄ сиккхантасса аччантамева читтам̣ вӯпасантам̣ на̄ма хотӣти. га̄тха̄парийоса̄не випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.59-72) –
‘‘аджджхога̄хетва̄ химавам̣, манте ва̄чемахам̣ тада̄;
чатупан̃н̃а̄сасахасса̄ни, сисса̄ майхам̣ упат̣т̣хахум̣.
‘‘адхита̄ ведагӯ саббе, чхал̣ан̇ге па̄рамим̣ гата̄;
сакавиджджа̄хупаттхаддха̄, химаванте васанти те.
‘‘чавитва̄ тусита̄ ка̄йа̄, девапутто маха̄йасо;
уппаджджи ма̄тукуччхисмим̣, сампаджа̄но патиссато.
‘‘самбуддхе упападжджанте, дасасахасси кампатха;
андха̄ чаккхум̣ алабхим̣су, уппаджджантамхи на̄йаке.
‘‘сабба̄ка̄рам̣ пакампиттха, кевала̄ васудха̄ айам̣;
ниггхосасаддам̣ сутва̄на, уббиджджим̣су маха̄джана̄.
‘‘саббе джана̄ сама̄гамма, а̄гаччхум̣ мама сантикам̣;
васудха̄йам̣ пакампиттха, ким̣ випа̄ко бхависсати.
‘‘авача̄сим̣ ¶ тада̄ тесам̣, ма̄ бхетха наттхи во бхайам̣;
висат̣т̣ха̄ хотха саббепи, уппа̄дойам̣ суваттхико.
‘‘ат̣т̣хахетӯхи сампхусса, васудха̄йам̣ пакампати;
татха̄ нимитта̄ диссанти, обха̄со випуло маха̄.
‘‘асам̣сайам̣ буддхасет̣т̣хо, уппаджджиссати чаккхума̄;
сан̃н̃а̄петва̄на джанатам̣, пан̃часӣле катхесахам̣.
‘‘сутва̄на пан̃часӣла̄ни, буддхуппа̄дан̃ча дуллабхам̣;
уббегаджа̄та̄ сумана̄, тут̣т̣хахат̣т̣ха̄ ахам̣су те.
‘‘двенавуте ито каппе, йам̣ нимиттам̣ вийа̄карим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, бйа̄каран̣ассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
ва̄ран̣аттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
8. вассикаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
екопи ¶ саддхо медха̄вӣти а̄йасмато вассикаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто аттхадассисса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасанначитто пилаккхапхала̄ни ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де косаларат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вассикоти ладдхана̄мо вайаппатто саттху йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ каронто а̄ба̄дхико ахоси. атха нам̣ н̃а̄така̄ веджджапаридит̣т̣хена бхесаджджавидхина̄ упат̣т̣хахитва̄ арогамакам̣су. со тамха̄ а̄ба̄дха̄ вут̣т̣хито сам̣вегаджа̄то бха̄ванам̣ уссукка̄петва̄ чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.40-44) –
‘‘ванантаре ¶ буддхам̣ дисва̄, аттхадассим̣ маха̄йасам̣;
пасанначитто сумано, пилаккхасса пхалам̣ ада̄.
‘‘ат̣т̣ха̄расе каппасате, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о ¶ пана хутва̄ а̄ка̄сена н̃а̄така̄нам̣ сантике гантва̄ а̄ка̄се т̣хито дхаммам̣ десетва̄ те саран̣есу сӣлесу ча патит̣т̣ха̄песи. тесу кечи ка̄лан̇ката̄ саран̣есу сӣлесу ча патит̣т̣хитатта̄ сагге ниббаттим̣су. атха нам̣ саттха̄ буддхупат̣т̣ха̄нам̣ упагатам̣ ‘‘ким̣ те, вассика, н̃а̄тӣнам̣ а̄рогйа’’нти пуччхи. со н̃а̄тӣнам̣ аттана̄ катам̣ упака̄рам̣ саттху катхенто –
‘‘екопи саддхо медха̄вӣ, ассаддха̄нӣдха н̃а̄тинам̣;
дхаммат̣т̣хо сӣласампанно, хоти аттха̄йа бандхунам̣.
‘‘ниггайха анукампа̄йа, чодита̄ н̃а̄тайо майа̄;
н̃а̄тибандхавапемена, ка̄рам̣ катва̄на бхиккхусу.
‘‘те аббхатӣта̄ ка̄лан̇ката̄, патта̄ те тидивам̣ сукхам̣;
бха̄таро майхам̣ ма̄та̄ ча, моданти ка̄мака̄мино’’ти. –
тиссо га̄тха̄ абха̄си.
таттха̄йам̣ ¶ пат̣хамага̄тха̄йа аттхо – йо каммапхаласаддха̄йа ча ратанаттайасаддха̄йа ча васена саддхо, тато ева каммассакатан̃а̄н̣а̄дийогато медха̄вӣ, саттху ова̄дадхамме навалокуттарадхамме ча т̣хитатта̄ дхаммат̣т̣хо, а̄ча̄расӣласса маггасӣласса пхаласӣласса ча васена сӣласампанно, со екопи йатха̄вутта̄йа саддха̄йа абха̄вена ассаддха̄нам̣ идха имасмим̣ локе ‘‘амха̄кам̣ име’’ти н̃а̄таббат̣т̣хена н̃а̄тӣнам̣, татха̄ пемабандханена бандханат̣т̣хена ‘‘бандхӯ’’ти ча ладдхана̄ма̄нам̣ бандхава̄нам̣ аттха̄йа хита̄йа хотӣти.
евам̣ ¶ са̄дха̄ран̣ато вуттаматтхам̣ аттӯпана̄йикам̣ катва̄ дассетум̣ ‘‘ниггайха̄’’тиа̄дина̄ итарага̄тха̄ вутта̄. таттха ниггайха анукампа̄йа, чодита̄ н̃а̄тайо майа̄ти ида̄нипи дуггата̄ кусалам̣ акатва̄ а̄йатим̣ париккилесам̣ пуна ма̄нубхавиттха̄ти ниггахетва̄ н̃а̄тайо майа̄ овадита̄. н̃а̄тибандхавапемена ‘‘амха̄кам̣ айам̣ бандхаво’’ти евам̣ паваттена пемена мама ова̄дам̣ атиккамитум̣ асакконта̄ ка̄рам̣ катва̄на бхиккхӯсу пасанначитта̄ хутва̄ чӣвара̄дипаччайада̄нена чева упат̣т̣ха̄нена ча бхиккхӯсу сакка̄расамма̄нам̣ катва̄ те аббхатӣта̄ ка̄лан̇ката̄ хутва̄ имам̣ локам̣ атикканта̄. пуна тети нипа̄таматтам̣. тидивам̣ сукханти девалокапарийа̄паннасукхам̣, сукхам̣ ва̄ ит̣т̣хам̣ тидивам̣ адхигата̄. ‘‘ке пана те’’ти а̄ха. ‘‘бха̄таро майхам̣ ма̄та̄ ча, моданти ка̄мака̄мино’’ти. аттана̄ йатха̄ка̄митаваттхука̄масаман̇гино хутва̄ абхирамантӣти аттхо.
вассикаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
9. йасоджаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
ка̄лапаббан̇гасан̇ка̄соти ¶ а̄йасмато йасоджаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато ка̄ле а̄ра̄магопакакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ випассим̣ бхагавантам̣ а̄ка̄сена гаччхантам̣ дисва̄ пасаннама̄насо лабуджапхалам̣ ада̄си.
со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхинагарадва̄ре кеват̣т̣ага̄ме пан̃чакуласатаджет̣т̣хакасса кеват̣т̣асса путто хутва̄ ниббатти, йасоджотисса на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто аттано саха̄йехи кеват̣т̣апуттехи саддхим̣ маччхагахан̣аттхам̣ ачираватийам̣ надийам̣ джа̄лам̣ кхипи. таттхеко суван̣н̣аван̣н̣о маха̄маччхо антоджа̄лам̣ па̄виси. там̣ те ран̃н̃о пасенадисса дассесум̣ ¶ . ра̄джа̄ ‘‘имасса суван̣н̣аван̣н̣асса маччхасса ван̣н̣ака̄ран̣ам̣ бхагава̄ джа̄на̄тӣ’’ти маччхам̣ га̄ха̄петва̄ бхагавато ¶ дассеси. бхагава̄ ‘‘айам̣ кассапасса самма̄самбуддхасса са̄сане осаккама̄не паббаджитва̄ миччха̄ пат̣ипаджджанто са̄санам̣ осакка̄петва̄ нирайе ниббатто екам̣ буддхантарам̣ нирайе паччитва̄ тато чуто ачираватийам̣ маччхо хутва̄ ниббатто’’ти ватва̄ тасса бхагинӣнан̃ча нирайе ниббаттабха̄вам̣, тасса бха̄тикаттхерасса париниббутабха̄ван̃ча тенева катха̄петва̄ имисса̄ ат̣т̣хуппаттийа̄ капиласуттам̣ десеси.
саттху десанам̣ сутва̄ йасоджо сам̣вегаджа̄то саддхим̣ аттано саха̄йехи бхагавато сантике паббаджитва̄ патирӯпе т̣ха̄не васанто екадивасам̣ сапарисо бхагавантам̣ вандитум̣ джетаванам̣ агама̄си. тасса а̄гамане сена̄санапан̃н̃а̄пана̄дина̄ виха̄ре учча̄саддамаха̄саддо ахоси. там̣ сутва̄ ‘‘бхагава̄ сапарисам̣ йасоджам̣ пан̣а̄месӣ’’ти (уда̄. 23) саббам̣ уда̄не а̄гатанайена ведитаббам̣. пан̣а̄мито пана а̄йасма̄ йасоджо каса̄бхихато бхаддо асса̄джа̄нӣйо вийа сам̣виггама̄насо саддхим̣ париса̄йа ваггумуда̄йа надийа̄ тӣре васанто гхат̣енто ва̄йаманто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ антовассейева чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.32-39) –
‘‘нагаре бандхуматийа̄, а̄ра̄мико ахам̣ тада̄;
аддасам̣ вираджам̣ буддхам̣, гаччхантам̣ анилан̃джасе.
‘‘лабуджам̣ пхалама̄да̄йа, буддхасет̣т̣хассада̄сахам̣;
а̄ка̄сева т̣хито санто, пат̣игган̣хи маха̄йасо.
‘‘виттисан̃джа̄нано майхам̣, дит̣т̣хадхаммасукха̄вахо;
пхалам̣ буддхасса датва̄на, виппасаннена четаса̄.
‘‘адхиган̃чхим̣ тада̄ пӣтим̣, випулам̣ сукхамуттамам̣;
уппаджджатева ратанам̣, ниббаттасса тахим̣ тахим̣.
‘‘еканавутито каппе, йам̣ пхалам̣ ададим̣ тада̄;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, пхалада̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃ам̣ ¶ пана сама̄нам̣ сапарисам̣ а̄йасмантам̣ йасоджам̣ саттха̄ паккоситва̄ а̄нен̃джасама̄паттина̄ пат̣исантха̄рамака̄си. со саббепи ¶ дхутан̇гадхамме сама̄да̄йа ваттати. тенасса сарӣрам̣ кисам̣ ахоси лӯкхам̣ дуббан̣н̣ам̣, там̣ бхагава̄ парамаппиччхата̄йа пасам̣санто –
‘‘ка̄лапаббан̇гасан̇ка̄со ¶ , кисо дхаманисантхато;
маттан̃н̃ӯ аннапа̄намхи, адӣнама̄насо наро’’ти. – пат̣хамам̣ га̄тхама̄ха;
таттха ка̄лапаббан̇гасан̇ка̄соти мам̣сӯпачайавигамена кисадусан̣т̣хитасарӣра̄вайавата̄йа дантилата̄паббасадисан̇го, тена̄ха ‘‘кисо дхаманисантхато’’ти. кисоти монеййапат̣ипада̄пӯран̣ена кисасарӣро. дхаманисантхатоти дхаманӣхи сантхатагатто аппамам̣салохитата̄йа па̄кат̣ӣхи кан̣д̣арасира̄хи витатасарӣро. маттан̃н̃ӯти парийесанапат̣иггахан̣апарибхогависсаджджанесу пама̄н̣ан̃н̃ӯ. адӣнама̄насоти косаджджа̄дӣхи анабхибхӯтатта̄ алӣначитто акусӣтавутти. нароти пурисо, порисасса дхурасса ваханато порисалаккхан̣асампанно пурисадхорайхоти адхиппа̄йо.
евам̣ тхеро саттха̄ра̄ пасат̣т̣хо пасат̣т̣хабха̄ва̄нурӯпам̣ аттано адхива̄санакхантивӣрийа̄рамбхавивека̄бхиратикиттанамукхена бхиккхӯнам̣ дхаммам̣ катхенто –
‘‘пхут̣т̣хо д̣ам̣сехи макасехи, аран̃н̃асмим̣ браха̄ване;
на̄го сан̇га̄масӣсева, сато татра̄дхива̄сайе.
‘‘йатха̄ брахма̄ татха̄ еко, йатха̄ дево татха̄ дуве;
йатха̄ га̄мо татха̄ тайо, кола̄халам̣ татуттари’’нти. –
има̄ две га̄тха̄ абха̄си.
таттха на̄го сан̇га̄масӣсева̄ти йатха̄ на̄ма а̄джа̄неййо хаттхина̄го йуддхаман̣д̣але асисаттитомара̄диппаха̄ре адхива̄сетва̄ парасенам̣ виддхам̣сети, евам̣ бхиккху аран̃н̃асмим̣ браха̄ване аран̃н̃а̄нийам̣ д̣ам̣са̄дипариссайе сато ¶ сампаджа̄но адхива̄сеййа, адхива̄сетва̄ ча бха̄вана̄балена ма̄рабалам̣ видхамеййа.
йатха̄ брахма̄ти йатха̄ брахма̄ екако читтаппакопарахито джха̄насукхена ниччамева сукхито вихарати татха̄ екоти бхиккхупи еко адутийо вивекасукхаманубрӯхенто сукхам̣ вихарати. екасса са̄ман̃н̃асукхам̣ пан̣ӣтанти хи вуттам̣. етена екавиха̄рӣ бхиккху ‘‘брахмасамо’’ти ова̄дам̣ дети. йатха̄ дево татха̄ дувети йатха̄ дева̄нам̣ антарантара̄ ¶ читтаппакопопи сийа̄, татха̄ двиннам̣ бхиккхӯнам̣ сахава̄се гхат̣т̣ана̄пи бхавеййа̄ти садутийава̄сена бхиккху ‘‘девасамо’’ти вутто. йатха̄ га̄мо татха̄ тайоти асмимева па̄т̣хе тин̣н̣ам̣ бхиккхӯнам̣ сахава̄со га̄мава̄сасадисо вивекава̄со на хотӣти адхиппа̄йо ¶ . кола̄халам̣ татуттаринти тато тайато упари ча бахӯнам̣ сам̣ва̄со кола̄халам̣ учча̄саддамаха̄саддамаха̄джанасаннипа̄тасадисо, тасма̄ екавиха̄рина̄ бхавитаббанти адхиппа̄йоти.
йасоджаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
10. са̄т̣иматтийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
аху туйхам̣ пуре саддха̄ти а̄йасмато са̄т̣иматтийаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто сиддхаттхасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто екадивасам̣ саттха̄рам̣ дисва̄ пасаннама̄насо та̄лаван̣т̣ам̣ ада̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де магадхарат̣т̣хе бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ са̄т̣иматтийоти ладдхана̄мо вайаппатто хетусампанната̄йа а̄ран̃н̃акабхиккхӯнам̣ сантике паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.38.43-47) –
‘‘сиддхаттхасса ¶ бхагавато, та̄лаван̣т̣амада̄сахам̣;
суманехи пат̣иччханнам̣, дха̄райа̄ми маха̄рахам̣.
‘‘чатуннавутито каппе, та̄лаван̣т̣амада̄сахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, та̄лаван̣т̣ассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ бхиккхӯ овадати ануса̄сати бахӯ ча сатте дхаммам̣ катхетва̄ саран̣есу ча сӣлесу ча патит̣т̣ха̄песи. ан̃н̃атаран̃ча кулам̣ ассаддхам̣ аппасаннам̣ саддхам̣ пасаннам̣ ака̄си. тена тасмим̣ куле манусса̄ тхере абхиппасанна̄ ахесум̣. таттхека̄ да̄рика̄ абхирӯпа̄ дассанӣйа̄ тхерам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хам̣ саккаччам̣ бходжанена паривисати. атхекадивасам̣ ма̄ро ‘‘евам̣ имасса айасо вад̣д̣хиссати, аппатит̣т̣хо бхависсатӣ’’ти чинтетва̄ тхерасса рӯпена гантва̄ там̣ да̄рикам̣ хаттхе аггахеси. да̄рика̄ ‘‘на̄йам̣ мануссасампхассо’’ти ча ан̃н̃а̄си, хаттхан̃ча мун̃ча̄песи. там̣ дисва̄ гхараджано тхере аппаса̄дам̣ джанеси. пунадивасе тхеро там̣ ка̄ран̣ам̣ ана̄вадждженто там̣ гхарам̣ агама̄си. таттха манусса̄ ана̄дарам̣ акам̣су. тхеро там̣ ка̄ран̣ам̣ а̄вадждженто ма̄расса кирийам̣ дисва̄ ‘‘тасса гӣва̄йам̣ куккуракун̣апам̣ пат̣имун̃чатӯ’’ти адхит̣т̣хахитва̄ ¶ тасса мочанаттхам̣ упагатена ма̄рена атӣтадивасе катакирийам̣ ¶ катха̄петва̄ там̣ таджджетва̄ виссаджджеси. там̣ дисва̄ гхараса̄мико ‘‘кхаматха, бханте, аччайа’’нти кхама̄петва̄ ‘‘аджджатагге ахамева, бханте, тумхе упат̣т̣хаха̄мӣ’’ти а̄ха. тхеро тасса дхаммам̣ катхенто –
‘‘аху туйхам̣ пуре саддха̄, са̄ те аджджа на виджджати;
йам̣ туйхам̣ туйхамеветам̣, наттхи дуччаритам̣ мама.
‘‘аничча̄ хи чала̄ саддха̄, евам̣ дит̣т̣ха̄ хи са̄ майа̄;
раджджантипи вираджджанти, таттха ким̣ джиййате муни.
‘‘паччати мунино бхаттам̣, тхокам̣ тхокам̣ куле куле;
пин̣д̣ика̄йа чарисса̄ми, аттхи джан̇гхабалам̣ мама̄’’ти. –
тиссо га̄тха̄ абха̄си.
таттха ¶ аху туйхам̣ пуре саддха̄, са̄ те аджджа на виджджатӣти, упа̄сака, ито пуббе тава майи ‘‘аййо дхаммача̄рӣ самача̄рӣ’’тиа̄дина̄ саддха̄ ахоси, са̄ саддха̄ те тава аджджа ида̄ни на упалаббхати. тасма̄ йам̣ туйхам̣ туйхамеветанти чатупаччайада̄нам̣, туйхамева етам̣ хоту, на тена майхам̣ аттхо, самма̄ пасанначиттена хи да̄нам̣ на̄ма да̄таббанти адхиппа̄йо. атха ва̄ йам̣ туйхам̣ туйхамеветанти йам̣ тава майи аджджа ага̄равам̣ паваттам̣, там̣ туйхамева, тасса пхалам̣ тайа̄ ева паччанубхавитаббам̣, на майа̄ти аттхо. наттхи дуччаритам̣ мама̄ти мама пана дуччаритам̣ на̄ма наттхи маггенева дуччаритахетӯнам̣ килеса̄нам̣ самуччхиннатта̄.
аничча̄ хи чала̄ саддха̄ти йасма̄ потхуджджаника̄ саддха̄ аничча̄ екантика̄ на хоти, тато ева чала̄ ассапит̣т̣хе т̣хапитакумбхан̣д̣ам̣ вийа, тхусара̄симхи никха̄такха̄н̣укам̣ вийа ча анават̣т̣хита̄. евам̣ дит̣т̣ха̄ хи са̄ майа̄ти евам̣ бхӯта̄ ча са̄ саддха̄ майа̄ тайи дит̣т̣ха̄ паччаккхато видита̄. раджджантипи вираджджантӣти евам̣ тасса̄ анават̣т̣хитатта̄ ева име сатта̄ када̄чи каттхачи миттасантхававасена раджджанти синехампи каронти, када̄чи вираджджанти вираттачитта̄ хонти. таттха ким̣ джиййате мунӣти тасмим̣ путхуджджана̄нам̣ раджджане вираджджане ча муни паббаджито ким̣ джиййати, ка̄ тасса ха̄нӣти аттхо.
‘‘саче мама паччайе на ган̣хатха, катхам̣ тумхе йа̄петха̄’’ти евам̣ ма̄ чинтайӣти дассенто ‘‘паччатӣ’’ти га̄тхама̄ха. тассаттхо мунино паббаджитасса бхаттам̣ на̄ма куле куле анугхарам̣ дивасе дивасе ¶ тхокам̣ тхокам̣ паччате, на ча туйхам̣ ева гехе. пин̣д̣ика̄йа чарисса̄ми, аттхи джан̇гхабалам̣ мама̄ти аттхи ме джан̇гхабалам̣, на̄хам̣ обхаггаджан̇гхо на кхан̃джо на ча па̄дарогӣ, тасма̄ ¶ пин̣д̣ика̄йа миссакабхиккха̄йа чарисса̄ми, ‘‘йатха̄пи бхамаро пуппха’’нтиа̄дина̄ (дха. па. 49; нетти. 123) саттха̄ра̄ вуттанайена пин̣д̣а̄йа чаритва̄ йа̄песса̄мӣти дассети.
са̄т̣иматтийаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
11. упа̄литтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
саддха̄йа ¶ абхиниккхамма̄ти а̄йасмато упа̄литтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи падумуттарасса бхагавато ка̄ле хам̣саватӣнагаре кулагхаре ниббатто екадивасам̣ саттху дхаммам̣ сун̣анто саттха̄рам̣ екам̣ бхиккхум̣ винайадхара̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапентам̣ дисва̄ адхика̄ракаммам̣ катва̄ там̣ т̣ха̄нантарам̣ паттхеси. со йа̄ваджӣвам̣ кусалам̣ катва̄ девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де каппакагехе пат̣исандхим̣ ган̣хи, упа̄лӣтисса на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто ануруддха̄дӣнам̣ чханнам̣ кхаттийа̄нам̣ паса̄дако хутва̄ татха̄гате анупийамбаване вихаранте паббаджанаттха̄йа никкхамантехи чхахи кхаттийехи саддхим̣ никкхамитва̄ паббаджи. тасса паббаджджа̄видха̄нам̣ па̄л̣ийам̣ а̄гатамева (чӯл̣ава. 330).
со паббаджитва̄ упасампанно саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ ‘‘майхам̣, бханте, аран̃н̃ава̄сам̣ ануджа̄на̄тха̄’’ти а̄ха. бхиккху тава аран̃н̃е васантасса екамева дхурам̣ вад̣д̣хиссати, амха̄кам̣ пана сантике васантасса гантхадхуран̃ча випассана̄дхуран̃ча парипӯрессатӣти. тхеро саттху вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 1.1.441-595) –
‘‘нагаре хам̣саватийа̄, суджа̄то на̄ма бра̄хман̣о;
асӣтикот̣иничайо, пахӯтадханадхан̃н̃ава̄.
‘‘аджджха̄йако мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
лаккхан̣е итиха̄се ча, садхамме па̄рамим̣ гато.
‘‘парибба̄джа̄ екасикха̄, готама̄ буддхаса̄вака̄;
чарака̄ та̄паса̄ чева, чаранти махийа̄ тада̄.
‘‘тепи ¶ мам̣ парива̄ренти, бра̄хман̣о виссуто ити;
бахуджджано мам̣ пӯджети, на̄хам̣ пӯджеми кин̃чанам̣.
‘‘пӯджа̄рахам̣ на пасса̄ми, ма̄наттхаддхо ахам̣ тада̄;
буддхоти вачанам̣ наттхи, та̄ва нуппаджджате джино.
‘‘аччайена ахораттам̣, падумуттарана̄мако;
саббам̣ тамам̣ винодетва̄, локе уппаджджи чаккхума̄.
‘‘виттха̄рике ¶ ба̄худжан̃н̃е, путхубхӯте ча са̄сане;
упа̄гами тада̄ буддхо, нагарам̣ хам̣сасавхайам̣.
‘‘питу аттха̄йа со буддхо, дхаммам̣ десеси чаккхума̄;
тена ка̄лена париса̄, саманта̄ йоджанам̣ тада̄.
‘‘саммато мануджа̄нам̣ со, сунандо на̄ма та̄пасо;
йа̄вата̄ буддхапариса̄, пуппхехаччха̄дайӣ тада̄.
‘‘чатусаччам̣ пака̄сенте, сет̣т̣хе ча пуппхаман̣д̣апе;
кот̣исатасахасса̄нам̣, дхамма̄бхисамайо аху.
‘‘саттараттиндивам̣ буддхо, вассетва̄ дхаммавут̣т̣хийо;
ат̣т̣хаме дивасе патте, сунандам̣ киттайӣ джино.
‘‘девалоке мануссе ва̄, сам̣саранто айам̣ бхаве;
саббесам̣ паваро хутва̄, бхавесу сам̣сариссати.
‘‘каппасатасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
манта̄н̣ипутто пун̣н̣оти, хессати саттху са̄вако.
‘‘евам̣ киттайи самбуддхо, сунандам̣ та̄пасам̣ тада̄;
ха̄сайанто джанам̣ саббам̣, дассайанто сакам̣ балам̣.
‘‘катан̃джалӣ намассанти, сунандам̣ та̄пасам̣ джана̄;
буддхе ка̄рам̣ каритва̄на, содхеси гатиматтано.
‘‘таттха ме аху сан̇каппо, сутва̄на мунино вачам̣;
ахампи ка̄рам̣ касса̄ми, йатха̄ пасса̄ми готамам̣.
‘‘ева̄хам̣ чинтайитва̄на, кирийам̣ чинтайим̣ мама;
кйа̄хам̣ каммам̣ а̄чара̄ми, пун̃н̃аккхетте ануттаре.
‘‘айан̃ча па̄т̣хико бхиккху, саббапа̄т̣хисса са̄сане;
винайе агганиккхитто, там̣ т̣ха̄нам̣ паттхайе ахам̣.
‘‘идам̣ ¶ ¶ ме амитам̣ бхогам̣, аккхобхам̣ са̄гарӯпамам̣;
тена бхогена буддхасса, а̄ра̄мам̣ ма̄пайе ахам̣.
‘‘собханам̣ на̄ма а̄ра̄мам̣, нагарасса пураттхато;
кин̣итва̄ сатасахассена, сан̇гха̄ра̄мам̣ ама̄пайим̣.
‘‘кӯт̣а̄га̄ре ча па̄са̄де, ман̣д̣апе хаммийе гуха̄;
чан̇каме сукате катва̄, сан̇гха̄ра̄мам̣ ама̄пайим̣.
‘‘джанта̄гхарам̣ аггиса̄лам̣, атхо удакама̄л̣акам̣;
нха̄нагхарам̣ ма̄пайитва̄, бхиккхусан̇гхассада̄сахам̣.
‘‘а̄сандийо пӣт̣хаке ча, парибхоге ча бха̄джане;
а̄ра̄микан̃ча бхесаджджам̣, саббаметам̣ ада̄сахам̣.
‘‘а̄раккхам̣ пат̣т̣хапетва̄на, па̄ка̄рам̣ ка̄райим̣ дал̣хам̣;
ма̄ нам̣ кочи вихет̣хеси, сантачитта̄на та̄динам̣.
‘‘сатасахассена̄ва̄сам̣, сан̇гха̄ра̄ме ама̄пайим̣;
вепуллам̣ там̣ ма̄пайитва̄, самбуддхам̣ упана̄майим̣.
‘‘нит̣т̣ха̄пито майа̄ра̄мо, сампат̣иччха тувам̣ муни;
ниййа̄десса̄ми там̣ вӣра, адхива̄сехи чаккхума.
‘‘падумуттаро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мама сан̇каппаман̃н̃а̄йа, адхива̄сеси на̄йако.
‘‘адхива̄санаман̃н̃а̄йа, саббан̃н̃усса махесино;
бходжанам̣ пат̣ийа̄детва̄, ка̄лама̄рочайим̣ ахам̣.
‘‘а̄рочитамхи ка̄ламхи, падумуттарана̄йако;
кхӣн̣а̄савасахассехи, а̄ра̄мам̣ ме упа̄гами.
‘‘нисиннам̣ ка̄ламан̃н̃а̄йа, аннапа̄нена таппайим̣;
бхутта̄вим̣ ка̄ламан̃н̃а̄йа, идам̣ вачанамабравим̣.
‘‘кӣто сатасахассена, таттакенева ка̄рито;
собхано на̄ма а̄ра̄мо, сампат̣иччха тувам̣ муни.
‘‘имина̄ра̄мада̄нена ¶ , четана̄пан̣идхӣхи ча;
бхаве ниббаттама̄нохам̣, лабха̄ми мама паттхитам̣.
‘‘пат̣иггахетва̄ самбуддхо, сан̇гха̄ра̄мам̣ сума̄питам̣;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, идам̣ вачанамабрави.
‘‘йо со буддхасса па̄да̄си, сан̇гха̄ра̄мам̣ сума̄питам̣;
тамахам̣ киттайисса̄ми, сун̣а̄тха мама бха̄сато.
‘‘хаттхӣ ¶ асса̄ ратха̄ паттӣ, сена̄ ча чатуран̇гинӣ;
парива̄рессантимам̣ ниччам̣, сан̇гха̄ра̄массидам̣ пхалам̣.
‘‘сат̣т̣хи тӯрасахасса̄ни, бхерийо самалан̇ката̄;
парива̄рессантимам̣ ниччам̣, сан̇гха̄ра̄массидам̣ пхалам̣.
‘‘чхал̣асӣтисахасса̄ни, на̄рийо самалан̇ката̄;
вичиттаваттха̄бхаран̣а̄, а̄муттаман̣икун̣д̣ала̄.
‘‘ал̣а̄рапамха̄ хасула̄, сусан̃н̃а̄ танумаджджхима̄;
парива̄рессантимам̣ ниччам̣, сан̇гха̄ра̄массидам̣ пхалам̣.
‘‘тим̣сакаппасахасса̄ни, девалоке рамиссати;
сахассаккхаттум̣ девиндо, девараджджам̣ кариссати.
‘‘девара̄джена паттаббам̣, саббам̣ пат̣илабхиссати;
анӯнабхого хутва̄на, девараджджам̣ кариссати.
‘‘сахассаккхаттум̣ чаккаваттӣ, ра̄джа̄ рат̣т̣хе бхависсати.
патхабйа̄ раджджам̣ випулам̣, ган̣ана̄то асан̇кхийам̣.
‘‘каппасатасахассамхи, окка̄какуласамбхаво;
готамо на̄ма готтена, саттха̄ локе бхависсати.
‘‘тасса дхаммесу да̄йа̄до, орасо дхамманиммито;
упа̄ли на̄ма на̄мена, хессати саттху са̄вако.
‘‘винайе па̄рамим̣ патва̄, т̣ха̄на̄т̣ха̄не ча ковидо;
джинаса̄санам̣ дха̄ренто, вихариссатина̄саво.
‘‘саббаметам̣ ¶ абхин̃н̃а̄йа, готамо сакйапун̇гаво;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, етадагге т̣хапессати.
‘‘апаримеййупа̄да̄йа, паттхеми тава са̄санам̣;
со ме аттхо ануппатто, саббасам̣йоджанаккхайо.
‘‘йатха̄ сӯла̄вуто посо, ра̄джадан̣д̣ена таджджито;
сӯле са̄там̣ авинданто, паримуттим̣ва иччхати.
‘‘татхева̄хам̣ маха̄вӣра, бхавадан̣д̣ена таджджито;
каммасӯла̄вуто санто, пипа̄са̄веданат̣т̣ито.
‘‘бхаве са̄там̣ на винда̄ми, д̣айханто тӣхи аггибхи;
паримуттим̣ гавеса̄ми, йатха̄пи ра̄джадан̣д̣ито.
‘‘йатха̄ виса̄до пурисо, висена парипӣл̣ито;
агадам̣ со гавесеййа, висагха̄та̄йупа̄ланам̣.
‘‘гавесама̄но ¶ пассеййа, агадам̣ висагха̄такам̣;
там̣ пивитва̄ сукхӣ асса, висамха̄ паримуттийа̄.
‘‘татхева̄хам̣ маха̄вӣра, йатха̄ висахато наро;
сампӣл̣ито авиджджа̄йа, саддхамма̄гадамесахам̣.
‘‘дхамма̄гадам̣ гавесанто, аддаккхим̣ сакйаса̄санам̣;
аггам̣ саббосадха̄нам̣ там̣, саббасаллавиноданам̣.
‘‘дхаммосадхам̣ пивитва̄на, висам̣ саббам̣ самӯханим̣;
аджара̄марам̣ сӣтибха̄вам̣, нибба̄нам̣ пхассайим̣ ахам̣.
‘‘йатха̄ бхӯтат̣т̣ито посо, бхӯтагга̄хена пӣл̣ито;
бхӯтаведжджам̣ гавесеййа, бхӯтасма̄ паримуттийа̄.
‘‘гавесама̄но пассеййа, бхӯтавиджджа̄су ковидам̣;
тасса со вихане бхӯтам̣, самӯлан̃ча вина̄сайе.
‘‘татхева̄хам̣ маха̄вӣра, тамагга̄хена пӣл̣ито;
н̃а̄н̣а̄локам̣ гавеса̄ми, тамато паримуттийа̄.
‘‘атхаддасам̣ ¶ сакйамуним̣, килесатамасодханам̣;
со ме тамам̣ винодеси, бхӯтаведжджова бхӯтакам̣.
‘‘сам̣са̄расотам̣ сан̃чхиндим̣, тан̣ха̄сотам̣ нива̄райим̣;
бхавам̣ уггха̄т̣айим̣ саббам̣, бхӯтаведжджова мӯлато.
‘‘гарул̣о йатха̄ опатати, паннагам̣ бхаккхаматтано;
саманта̄ йоджанасатам̣, виккхобхети маха̄сарам̣.
‘‘паннагам̣ со гахетва̄на, адхосӣсам̣ вихет̣хайам̣;
а̄да̄йа со паккамати, йенака̄мам̣ вихан̇гамо.
‘‘татхева̄хам̣ маха̄вӣра, йатха̄пи гарул̣о балӣ;
асан̇кхатам̣ гавесанто, досе виккха̄лайим̣ ахам̣.
‘‘дит̣т̣хо ахам̣ дхаммаварам̣, сантипадамануттарам̣;
а̄да̄йа вихара̄метам̣, гарул̣о паннагам̣ йатха̄.
‘‘а̄са̄ватӣ на̄ма лата̄, джа̄та̄ читталата̄ване;
тасса̄ вассасахассена, екам̣ ниббаттате пхалам̣.
‘‘там̣ дева̄ пайирупа̄санти, та̄вадӯрапхале сати;
дева̄нам̣ са̄ пийа̄ евам̣, а̄са̄ватӣ латуттама̄.
‘‘сатасахассупа̄да̄йа, та̄хам̣ паричаре муни;
са̄йам̣ па̄там̣ намасса̄ми, дева̄ а̄са̄ватим̣ йатха̄.
‘‘аван̃джха̄ ¶ па̄ричарийа̄, амогха̄ ча намассана̄;
дӯра̄гатампи мам̣ сантам̣, кхан̣ойам̣ на вира̄дхайи.
‘‘пат̣исандхим̣ на пасса̄ми, вичинанто бхаве ахам̣;
нирӯпадхи виппамутто, упасанто чара̄махам̣.
‘‘йатха̄пи падумам̣ на̄ма, сӯрийарам̣сена пуппхати;
татхева̄хам̣ маха̄вӣра, буддхарам̣сена пуппхито.
‘‘йатха̄ бала̄кайонимхи, на виджджати пумо сада̄;
мегхесу гаджджама̄несу, габбхам̣ ган̣ханти та̄ сада̄.
‘‘чирампи ¶ габбхам̣ дха̄ренти, йа̄ва мегхо на гаджджати;
бха̄рато паримуччанти, йада̄ мегхо павассати.
‘‘падумуттарабуддхасса, дхаммамегхена гаджджато;
саддена дхаммамегхасса, дхаммагаббхам̣ аган̣хахам̣.
‘‘сатасахассупа̄да̄йа, пун̃н̃агаббхам̣ дхаремахам̣;
наппамучча̄ми бха̄рато, дхаммамегхо на гаджджати.
‘‘йада̄ тувам̣ сакйамуни, рамме капилаваттхаве;
гаджджаси дхаммамегхена, бха̄рато паримуччахам̣.
‘‘сун̃н̃атам̣ анимиттан̃ча, татха̄ппан̣ихитампи ча;
чатуро ча пхале саббе, дхаммевам̣ виджанайим̣ ахам̣.
‘‘апаримеййупа̄да̄йа, паттхеми тава са̄санам̣;
со ме аттхо ануппатто, сантипадамануттарам̣.
‘‘винайе па̄рамим̣ патто, йатха̄пи па̄т̣хико иси;
на ме самасамо аттхи, дха̄реми са̄санам̣ ахам̣.
‘‘винайе кхандхаке ча̄пи, тикаччхеде ча пан̃чаке;
еттха ме вимати наттхи, аккхаре бйан̃джанепи ва̄.
‘‘ниггахе пат̣икамме ча, т̣ха̄на̄т̣ха̄не ча ковидо;
оса̄ран̣е вут̣т̣ха̄пане, саббаттха па̄рамим̣ гато.
‘‘винайе кхандхаке ва̄пи, никкхипитва̄ падам̣ ахам̣;
убхато винивет̣хетва̄, расато осареййахам̣.
‘‘нируттийа̄ сукусало, аттха̄наттхе ча ковидо;
анан̃н̃а̄там̣ майа̄ наттхи, екагго саттху са̄сане.
‘‘рӯпадаккхо ахам̣ аджджа, сакйапуттасса са̄сане;
кан̇кхам̣ саббам̣ винодеми, чхинда̄ми саббасам̣сайам̣.
‘‘падам̣ ¶ анупадан̃ча̄пи, аккхаран̃ча̄пи бйан̃джанам̣;
нида̄не парийоса̄не, саббаттха ковидо ахам̣.
‘‘йатха̄пи ¶ ра̄джа̄ балава̄, нигган̣хитва̄ парантапе;
виджинитва̄на сан̇га̄мам̣, нагарам̣ таттха ма̄пайе.
‘‘па̄ка̄рам̣ парикхан̃ча̄пи, есикам̣ два̄ракот̣т̣хакам̣;
ат̣т̣а̄лаке ча вивидхе, ка̄райе нагаре бахӯ.
‘‘син̇гха̄т̣акам̣ чаччаран̃ча, сувибхаттантара̄пан̣ам̣;
ка̄райеййа сабхам̣ таттха, аттха̄наттхавиниччхайам̣.
‘‘ниггха̄таттхам̣ амитта̄нам̣, чхидда̄чхиддан̃ча джа̄нитум̣;
балака̄йасса раккха̄йа, сена̄паччам̣ т̣хапети со.
‘‘а̄раккхаттха̄йа бхан̣д̣асса, нидха̄накусалам̣ нарам̣;
ма̄ ме бхан̣д̣ам̣ винассӣти, бхан̣д̣араккхам̣ т̣хапети со.
‘‘маматто хоти йо ран̃н̃о, вуддхим̣ йасса ча иччхати;
тасса̄дхикаран̣ам̣ дети, миттасса пат̣ипаджджитум̣.
‘‘уппа̄тесу нимиттесу, лаккхан̣есу ча ковидам̣;
аджджха̄йакам̣ мантадхарам̣, порохичче т̣хапети со.
‘‘етехан̇гехи сампанно, кхаттийоти павуччати;
сада̄ раккханти ра̄джа̄нам̣, чаккава̄кова дуккхитам̣.
‘‘татхева твам̣ маха̄вӣра, хата̄миттова кхаттийо;
садевакасса локасса, дхаммара̄джа̄ти вуччати.
‘‘титтхийе ниханитва̄на, ма̄ран̃ча̄пи сасенакам̣;
тамандхака̄рам̣ видхамитва̄, дхамманагарам̣ ама̄пайи.
‘‘сӣлам̣ па̄ка̄ракам̣ таттха, н̃а̄н̣ам̣ те два̄ракот̣т̣хакам̣;
саддха̄ те есика̄ вӣра, два̄рапа̄ло ча сам̣варо.
‘‘сатипат̣т̣ха̄намат̣т̣а̄лам̣, пан̃н̃а̄ те чаччарам̣ муне;
иддхипа̄дан̃ча син̇гха̄т̣ам̣, дхаммавӣтхи сума̄пита̄.
‘‘суттантам̣ абхидхамман̃ча, винайан̃ча̄пи кевалам̣;
наван̇гам̣ буддхавачанам̣, еса̄ дхаммасабха̄ тава.
‘‘сун̃н̃атам̣ ¶ анимиттан̃ча, виха̄ран̃чаппан̣ӣхитам̣;
а̄нен̃джан̃ча ниродхо ча, еса̄ дхаммакут̣ӣ тава.
‘‘пан̃н̃а̄йа агго никкхитто, пат̣ибха̄не ча ковидо;
са̄рипуттоти на̄мена, дхаммасена̄патӣ тава.
‘‘чутӯпапа̄такусало ¶ , иддхийа̄ па̄рамим̣ гато;
колито на̄ма на̄мена, порохиччо тавам̣ муне.
‘‘пора̄н̣акавам̣садхаро, уггатеджо дура̄садо;
дхутава̄дӣгун̣енагго, аккхадассо тавам̣ муне.
‘‘бахуссуто дхаммадхаро, саббапа̄т̣хӣ ча са̄сане;
а̄нандо на̄ма на̄мена, дхамма̄раккхо тавам̣ муне.
‘‘ете саббе атиккамма, памеси бхагава̄ мамам̣;
виниччхайам̣ ме па̄да̄си, винайе вин̃н̃удеситам̣.
‘‘йо кочи винайе пан̃хам̣, пуччхати буддхаса̄вако;
таттха ме чинтана̄ наттхи, тан̃н̃еваттхам̣ катхемахам̣.
‘‘йа̄вата̄ буддхакхеттамхи, т̣хапетва̄ там̣ маха̄муни;
винайе ма̄дисо наттхи, куто бхиййо бхависсати.
‘‘бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, евам̣ гаджджати готамо;
упа̄лисса само наттхи, винайе кхандхакесу ча.
‘‘йа̄вата̄ буддхабхан̣итам̣, наван̇гам̣ саттхуса̄санам̣;
винайогадхам̣ там̣ саббам̣, винайамӯлапассино.
‘‘мама каммам̣ саритва̄на, готамо сакйапун̇гаво;
бхиккхусан̇гхе нисӣдитва̄, етадагге т̣хапеси мам̣.
‘‘сатасахассупа̄да̄йа, имам̣ т̣ха̄нам̣ апаттхайим̣;
со ме аттхо ануппатто, винайе па̄рамим̣ гато.
‘‘сакйа̄нам̣ нандиджанано, каппако а̄сахам̣ пуре;
виджахитва̄на там̣ джа̄тим̣, путто джа̄то махесино.
‘‘ито ¶ дутийаке каппе, ан̃джасо на̄ма кхаттийо;
анантатеджо амитайасо, бхӯмипа̄ло махаддхано.
‘‘тасса ран̃н̃о ахам̣ путто, чандано на̄ма кхаттийо;
джа̄тимаденупаттхаддхо, йасабхогамадена ча.
‘‘на̄гасатасахасса̄ни, сабба̄лан̇ка̄рабхӯсита̄;
тидха̄пабхинна̄ ма̄тан̇га̄, парива̄ренти мам̣ сада̄.
‘‘сабалехи паретохам̣, уййа̄нам̣ гантука̄мако;
а̄руйха сирикам̣ на̄гам̣, нагара̄ никкхамим̣ тада̄.
‘‘чаран̣ена ча сампанно, гуттадва̄ро сусам̣вуто;
девало на̄ма самбуддхо, а̄гаччхи пурато мама.
‘‘песетва̄ ¶ сирикам̣ на̄гам̣, буддхам̣ а̄са̄дайим̣ тада̄;
тато сан̃джа̄такопо со, на̄го нуддхарате падам̣.
‘‘на̄гам̣ рун̣н̣аманам̣ дисва̄, буддхе кодхам̣ ака̄сахам̣;
вихесайитва̄ самбуддхам̣, уййа̄нам̣ агама̄сахам̣.
‘‘са̄там̣ таттха на винда̄ми, сиро паджджалито йатха̄;
парил̣а̄хена д̣айха̄ми, маччхова бал̣иса̄дако.
‘‘саса̄гаранта̄ патхавӣ, а̄дитта̄ вийа хоти ме;
питу сантикупа̄гамма, идам̣ вачанамабравим̣.
‘‘а̄сӣвисам̣ва купитам̣, аггиккхандхам̣ва а̄гатам̣;
маттам̣ва кун̃джарам̣ дантим̣, йам̣ сайамбхумаса̄дайим̣.
‘‘а̄са̄дито майа̄ буддхо, гхоро уггатапо джино;
пура̄ саббе винасса̄ма, кхама̄песса̄ма там̣ муним̣.
‘‘но че там̣ ниджджха̄песса̄ма, аттадантам̣ сама̄хитам̣;
орена саттадиваса̄, рат̣т̣хам̣ ме видхамиссати.
‘‘сумекхало косийо ча, сиггаво ча̄пи саттако;
а̄са̄дайитва̄ исайо, дуггата̄ те сарат̣т̣хака̄.
‘‘йада̄ ¶ куппанти исайо, сан̃н̃ата̄ брахмача̄рино;
садевакам̣ вина̄сенти, саса̄гарам̣ сапаббатам̣.
‘‘тийоджанасахассамхи, пурисе саннипа̄тайим̣;
аччайам̣ десанаттха̄йа, сайамбхум̣ упасан̇камим̣.
‘‘аллаваттха̄ алласира̄, саббева пан̃джалӣката̄;
буддхасса па̄де нипатитва̄, идам̣ вачанамабравум̣.
‘‘кхамассу твам̣ маха̄вӣра, абхийа̄чати там̣ джано;
парил̣а̄хам̣ винодехи, ма̄ но рат̣т̣хам̣ вина̄сайа.
‘‘садевама̄нуса̄ саббе, сада̄нава̄ сараккхаса̄;
айомайена кӯт̣ена, сирам̣ бхиндеййу ме сада̄.
‘‘даке агги на сан̣т̣ха̄ти, бӣджам̣ селе на рӯхати;
агаде кими на сан̣т̣ха̄ти, копо буддхе на джа̄йати.
‘‘йатха̄ ча бхӯми ачала̄, аппамеййо ча са̄гаро;
анантако ча а̄ка̄со, евам̣ буддха̄ акхобхийа̄.
‘‘сада̄ кханта̄ маха̄вӣра̄, кхамита̄ ча тапассино;
кханта̄нам̣ кхамита̄нан̃ча, гаманам̣ там̣ на виджджати.
‘‘идам̣ ¶ ватва̄на самбуддхо, парил̣а̄хам̣ винодайам̣;
маха̄джанасса пурато, набхам̣ аббхуггамӣ тада̄.
‘‘тена камменахам̣ вӣра, хӣнаттам̣ аджджхупа̄гато;
саматиккамма там̣ джа̄тим̣, па̄висим̣ абхайам̣ пурам̣.
‘‘тада̄пи мам̣ маха̄вӣра, д̣айхама̄нам̣ сусан̣т̣хитам̣;
парил̣а̄хам̣ винодеси, сайамбхун̃ча кхама̄пайим̣.
‘‘аджджа̄пи мам̣ маха̄вӣра, д̣айхама̄нам̣ тихаггибхи;
нибба̄песи тайо аггӣ, сӣтибха̄ван̃ча па̄пайим̣.
‘‘йесам̣ сота̄вадха̄наттхи, сун̣а̄тха мама бха̄сато;
аттхам̣ туйхам̣ паваккха̄ми, йатха̄ дит̣т̣хам̣ падам̣ мама.
‘‘сайамбхум̣ ¶ там̣ вима̄нетва̄, сантачиттам̣ сама̄хитам̣;
тена камменахам̣ аджджа, джа̄томхи нӣчайонийам̣.
‘‘ма̄ во кхан̣ам̣ вира̄дхетха, кхан̣а̄тӣта̄ хи сочаре;
садаттхе ва̄йамеййа̄тха, кхан̣о во пат̣ипа̄дито.
‘‘екачча̄нан̃ча ваманам̣, екачча̄нам̣ виречанам̣;
висам̣ хала̄халам̣ еке, екачча̄нан̃ча осадхам̣.
‘‘ваманам̣ пат̣ипанна̄нам̣, пхалат̣т̣ха̄нам̣ виречанам̣;
осадхам̣ пхалала̄бхӣнам̣, пун̃н̃аккхеттам̣ гавесинам̣.
‘‘са̄санена вируддха̄нам̣, висам̣ хала̄халам̣ йатха̄;
а̄сӣвисо дит̣т̣хависо, евам̣ джха̄пети там̣ нарам̣.
‘‘саким̣ пӣтам̣ хала̄халам̣, упарундхати джӣвитам̣;
са̄санена вируджджхитва̄, каппакот̣имхи д̣айхати.
‘‘кхантийа̄ авихим̣са̄йа, меттачиттавата̄йа ча;
садевакам̣ со та̄рети, тасма̄ те авира̄дхийа̄.
‘‘ла̄бха̄ла̄бхе на саджджанти, самма̄нанавима̄нане;
патхавӣсадиса̄ буддха̄, тасма̄ те на вира̄дхийа̄.
‘‘девадатте ча вадхаке, чоре ан̇гулима̄лаке;
ра̄хуле дханапа̄ле ча, саббесам̣ самако муни.
‘‘етесам̣ пат̣игхо наттхи, ра̄гомесам̣ на виджджати;
саббесам̣ самако буддхо, вадхакассорасасса ча.
‘‘пантхе дисва̄на ка̄са̄вам̣, чхад̣д̣итам̣ мӣл̣хамаккхитам̣;
сирасмим̣ ан̃джалим̣ катва̄, вандитаббам̣ исиддхаджам̣.
‘‘аббхатӣта̄ ¶ ча йе буддха̄, ваттама̄на̄ ана̄гата̄;
дхаджена̄нена суджджханти, тасма̄ ете намассийа̄.
‘‘саттхукаппам̣ сувинайам̣, дха̄реми хадайенахам̣;
намассама̄но винайам̣, вихарисса̄ми саббада̄.
‘‘винайо ¶ а̄сайо майхам̣, винайо т̣ха̄начан̇камам̣;
каппеми винайе ва̄сам̣, винайо мама гочаро.
‘‘винайе па̄рамиппатто, саматхе ча̄пи ковидо;
упа̄ли там̣ маха̄вӣра, па̄де вандати саттхуно.
‘‘со ахам̣ вичарисса̄ми, га̄ма̄ га̄мам̣ пура̄ пурам̣;
намассама̄но самбуддхам̣, дхаммасса ча судхамматам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
таттха хи нам̣ саттха̄ сайамева сакалам̣ винайапит̣акам̣ угган̣ха̄песи. со апарабха̄ге бха̄рукаччхакаваттхум̣ (па̄ра̄. 78) аджджукаваттхум̣ (па̄ра̄. 158) кума̄ракассапаваттхунти има̄ни тӣн̣и ваттхӯни виниччхайи. саттха̄ екекасмим̣ виниччхите са̄дхука̄рам̣ датва̄ тайопи виниччхайе ат̣т̣хуппаттим̣ катва̄ тхерам̣ винайадхара̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапеси. со апарабха̄ге екасмим̣ упосатхадивасе па̄тимоккхуддесасамайе бхиккхӯ оваданто –
‘‘саддха̄йа ¶ абхиниккхамма, навапаббаджито наво;
митте бхаджеййа калйа̄н̣е, суддха̄джӣве атандите.
‘‘саддха̄йа абхиниккхамма, навапаббаджито наво;
сан̇гхасмим̣ вихарам̣ бхиккху, сиккхетха винайам̣ будхо.
‘‘саддха̄йа абхиниккхамма, навапаббаджито наво;
каппа̄каппесу кусало, чареййа апураккхато’’ти. – тиссо га̄тха̄ абха̄си;
таттха саддха̄йа̄ти саддха̄нимиттам̣, на джӣвикаттханти аттхо. саддха̄йа̄ти ва̄ каммапхала̄ни ратанаттайагун̣ан̃ча саддахитва̄. абхиниккхамма̄ти гхара̄ва̄сато никкхамитва̄. навапаббаджитоти наво хутва̄ паббаджито, пат̣хамавайе ева паббаджито. навоти са̄сане сиккха̄йа абхинаво дахаро. митте бхаджеййа калйа̄н̣е суддха̄джӣве атандитети ‘‘пийо гару бха̄ванӣйо’’тиа̄дина̄ (а. ни. 7.37) вутталаккхан̣е калйа̄н̣амитте, миччха̄джӣвавиваджджанена суддха̄джӣве ¶ , а̄раддхавӣрийата̄йа атандите ¶ бхаджеййа упасан̇камеййа, тесам̣ ова̄да̄нуса̄санӣпат̣иггахан̣авасена севеййа. сан̇гхасмим̣ вихаранти сан̇гхе бхиккхусамӯхе ваттапат̣иваттапӯран̣авасена вихаранто. сиккхетха винайам̣ будхоти бодхан̃а̄н̣ата̄сукусало хутва̄ винайапарийаттим̣ сиккхеййа. винайо хи са̄санасса а̄йу, тасмим̣ т̣хите са̄санам̣ т̣хитам̣ хоти. ‘‘буддхо’’ти ча пат̣ханти, со еваттхо. каппа̄каппесӯти каппийа̄каппийесу кусало суттавасена сутта̄нуломавасена ча нипун̣о чхеко. апураккхатоти на пураккхато тан̣ха̄дӣхи куточи пуреккха̄рам̣ апачча̄сӣсанто хутва̄ вихареййа.
упа̄литтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
12. уттарапа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
пан̣д̣итам̣ вата мам̣ сантанти а̄йасмато уттарапа̄латтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто випассисса бхагавато гаманамагге сетум̣ ка̄ра̄песи. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ уттарапа̄лоти ладдхана̄мо вайаппатто йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ кароти. тасса екадивасам̣ айонисоманасика̄равасена ¶ анубхӯта̄рамман̣ам̣ ануссарантасса ка̄мара̄го уппаджджи. со та̄вадева саход̣д̣хам̣ чорам̣ ган̣ханто вийа аттано читтам̣ ниггахетва̄ сам̣вегаджа̄то пат̣ипаккхаманасика̄рена килесе виккхамбхетва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто бха̄ванам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.16-20) –
‘‘випассино бхагавато, чан̇камантасса саммукха̄;
пасанначитто сумано, сетум̣ ка̄ра̄пайим̣ ахам̣.
‘‘еканавутито ¶ каппе, йам̣ сетум̣ ка̄райим̣ ахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, сетуда̄нассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано пат̣ипаттим̣ паччавеккхитва̄ сӣхана̄дам̣ наданто –
‘‘пан̣д̣итам̣ вата мам̣ сантам̣, аламаттхавичинтакам̣;
пан̃ча ка̄магун̣а̄ локе, саммоха̄ па̄тайим̣су мам̣.
‘‘паккхандо ¶ ма̄рависайе, дал̣хасалласамаппито;
асаккхим̣ маччура̄джасса, ахам̣ па̄са̄ памуччитум̣.
‘‘саббе ка̄ма̄ пахӣна̄ ме, бхава̄ саббе пада̄лита̄;
виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхаво’’ти. –
тиссо га̄тха̄ абха̄си.
таттха пан̣д̣итам̣ вата мам̣ сантанти сутачинта̄майа̄йа пан̃н̃а̄йа васена пан̃н̃а̄сампаннампи на̄ма мам̣ сама̄нам̣. аламаттхавичинтаканти аттано ча паресан̃ча аттхам̣ хитам̣ вичинтетум̣ саматтхам̣, алам̣ ва̄ парийаттам̣ аттхасса вичинтакам̣, килесавиддхам̣санасаматтхам̣ аттхадассинам̣ ва̄, саббаметам̣ аттано антимабхавиката̄йа тхеро вадати. пан̃ча ка̄магун̣а̄ти рӯпа̄дайо пан̃ча ка̄макот̣т̣ха̄са̄. локети тесам̣ паваттит̣т̣ха̄надассанам̣. саммоха̄ти саммоханимиттам̣ айонисоманасика̄рахету. саммоха̄ти ва̄ саммохана̄ саммохакара̄. па̄тайим̣сӯти дхӣрабха̄вато па̄тесум̣, локато ва̄ уттаритука̄мам̣ мам̣ локе па̄тайим̣сӯти аттхо.
паккхандоти анупавит̣т̣хо. ма̄рависайети килесависайе килесама̄расса паваттит̣т̣ха̄не, тасса васам̣ гатоти адхиппа̄йо. девапуттама̄расса ва̄ иссарийат̣т̣ха̄не там̣ анупависитва̄ т̣хито. дал̣хасалласамаппитоти дал̣хам̣ тхирам̣, дал̣хена ва̄ саллена самаппито, ра̄гасаллена хадайам̣ а̄хачча виддхо. асаккхим̣ маччура̄джасса, ахам̣ па̄са̄ памуччитунти аггамаггасан̣д̣а̄сена ра̄га̄дисаллам̣ анавасесато уддхарантойева ра̄габандханасан̇кха̄та̄ ¶ маччура̄джасса па̄са̄ ахам̣ паримуччитум̣ асаккхим̣, тато атта̄нам̣ памочесим̣.
тато ева ча саббе ка̄ма̄ пахӣна̄ ме, бхава̄ саббе пада̄лита̄ти ваттха̄рамман̣а̄дибхедена анекабхедабхинна̄ ¶ саббе килесака̄ма̄ арийамаггена самуччхедавасена майа̄ пахӣна̄. килесака̄месу хи пахӣнесу ваттхука̄ма̄пи пахӣна̄ ева хонти. татха̄ ка̄мабхавакаммабхава̄дайо бхава̄ саббе магган̃а̄н̣а̄сина̄ пада̄лита̄ виддхам̣сита̄. каммабхавесу хи пада̄литесу упапаттибхава̄ пада̄лита̄ ева хонти. евам̣ каммабхава̄нам̣ пада̄литатта̄ ева виккхӣн̣о джа̄тисам̣са̄ро, наттхи да̄ни пунаббхавоти. тассаттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева. идамева ча тхерасса ан̃н̃а̄бйа̄каран̣ам̣ ахоси.
уттарапа̄латтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
13. абхибхӯтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сун̣а̄тха ¶ н̃а̄тайо саббети а̄йасмато абхибхӯтаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни упачинанто вессабхусса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто та̄дисена калйа̄н̣амиттасанниссайена са̄сане абхиппасанно ахоси. со саттхари париниббуте тасса дха̄тум̣ гахетум̣ маха̄джане усса̄хам̣ каронте сайам̣ саббапат̣хамам̣ гандходакена читакам̣ нибба̄песи. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де вет̣хапуранагаре ра̄джакуле ниббаттитва̄ абхибхӯтоти ладдхана̄мо питу аччайена раджджам̣ ка̄рети. тасмин̃ча самайе бхагава̄ джанападача̄рикам̣ чаранто анупуббена там̣ нагарам̣ па̄пун̣и. тато со ра̄джа̄ ‘‘бхагава̄ кира мама нагарам̣ ануппатто’’ти сутва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ дутийадивасе маха̄да̄нам̣ паваттеси. бхагава̄ бхутта̄вӣ тасса ран̃н̃о аджджха̄сайа̄нурӯпам̣ анумоданам̣ каронтойева виттха̄рато дхаммам̣ десеси. со дхаммам̣ сутва̄ ладдхаппаса̄до раджджам̣ паха̄йа паббаджитва̄ арахаттам̣ саччха̄ка̄си. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.11-15) –
‘‘дайхама̄не ¶ сарӣрамхи, вессабхусса махесино;
гандходакам̣ гахетва̄на, читам̣ нибба̄пайим̣ ахам̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, читам̣ нибба̄пайим̣ ахам̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, гандходакассидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ вимуттисукхена вихаранте тасмим̣ тасса н̃а̄така̄ амачча̄ па̄рисаджджа̄ на̄гара̄ джа̄напада̄ти саббе сама̄гантва̄, ‘‘бханте, касма̄ твам̣ амхе ана̄тхе катва̄ паббаджито’’ти паридевим̣су. тхеро те н̃а̄типамукхе мануссе паридеванте дисва̄ тесам̣ аттано паббаджджака̄ран̣авибха̄ванамукхена дхаммам̣ катхенто –
‘‘сун̣а̄тха ¶ н̃а̄тайо саббе, йа̄вантеттха сама̄гата̄;
дхаммам̣ во десайисса̄ми, дуккха̄ джа̄ти пунаппунам̣.
‘‘а̄рамбхатха никкаматха, йун̃джатха буддхаса̄сане;
дхуна̄тха маччуно сенам̣, нал̣а̄га̄рам̣ва кун̃джаро.
‘‘йо ¶ имасмим̣ дхаммавинайе, аппаматто вихассати;
паха̄йа джа̄тисам̣са̄рам̣, дуккхассантам̣ кариссатӣ’’ти. – тиссо га̄тха̄ абха̄си;
таттха сун̣а̄тха̄ти ниса̄метха, ида̄ни майа̄ вуччама̄нам̣ охитасота̄ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ретха̄ти аттхо. н̃а̄тайоти н̃а̄тӣ памукхе катва̄ тесам̣ саббесам̣ а̄лапанам̣, тена̄ха ‘‘саббе йа̄вантеттха сама̄гата̄’’ти, йа̄ванто йаттака̄ еттха сама̄гаме, етиссам̣ ва̄ мама паббаджджа̄йа сама̄гата̄ти аттхо.
ида̄ни йам̣ сандха̄йа ‘‘сун̣а̄тха̄’’ти савана̄н̣аттикавачанам̣ катам̣, там̣ ‘‘дхаммам̣ во десайисса̄мӣ’’ти пат̣иджа̄нитва̄ ‘‘дуккха̄ джа̄ти пунаппуна’’нтиа̄дина̄ десетум̣ а̄рабхи. таттха дуккха̄ джа̄ти пунаппунанти джа̄ти на̄меса̄ габбхоккантимӯлака̄дибхедасса джара̄дибхедасса ча анекавихитасса дуккхасса адхит̣т̣ха̄набха̄вато дуккха̄. са̄ пунаппунам̣ паваттама̄на̄ ативийа дуккха̄.
тасса̄ ¶ пана джа̄тийа̄ саматиккаманаттхам̣ усса̄хо каран̣ӣйоти дассенто а̄ха ‘‘а̄рамбхатха̄’’тиа̄ди. таттха а̄рамбхатха̄ти а̄рамбхадха̄тусан̇кха̄там̣ вӣрийам̣ каротха. никкаматха̄ти косаджджапаккхато никкхантатта̄ никкамадха̄тусан̇кха̄там̣ тадуттарим̣ вӣрийам̣ каротха. йун̃джатха буддхаса̄санети йасма̄ сӣласам̣варо индрийесу гуттадва̄рата̄ бходжане маттан̃н̃ута̄ сатисампаджан̃н̃анти имесу дхаммесу патит̣т̣хита̄нам̣ джа̄гарийа̄нуйогавасена а̄рамбханиккамадха̄туйо сампаджджанти, тасма̄ татха̄бхӯта̄ саматхавипассана̄сан̇кха̄те адхисӣласиккха̄дисан̇кха̄те ва̄ бхагавато са̄сане йуттаппайутта̄ хотха. дхуна̄тха маччуно сенам̣, нал̣а̄га̄рам̣ва кун̃джароти евам̣ пат̣ипаджджанта̄ ча тедха̄туиссарасса маччура̄джасса васам̣ сатте нетӣти тасса сена̄сан̇кха̄там̣ абалам̣ дуббалам̣ йатха̄ на̄ма тха̄мабалӯпапанно кун̃джаро нал̣ехи катам̣ ага̄рам̣ кхан̣енева виддхам̣сети, евамева килесаган̣ам̣ дхуна̄тха видхаматха виддхам̣сетха̄ти аттхо.
евам̣ пана буддхаса̄сане усса̄хам̣ каронтасса екам̣сико джа̄тидуккхасса саматиккамоти дассенто ‘‘йо имасми’’нтиа̄дина̄ татийам̣ га̄тхама̄ха. там̣ сувин̃н̃еййамева.
абхибхӯтаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
14. готаматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
сам̣саранти ¶ ¶ а̄йасмато готаматтхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айам̣ кира пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве пун̃н̃а̄ни каронто сикхимхи бхагавати париниббуте тасса читакам̣ девамануссесу пӯджентесу ат̣т̣хахи чампакапуппхехи читакам̣ пӯджеси. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де сакйара̄джакуле ниббаттитва̄ готамоти готтавасенева абхилаккхитана̄мо вайаппатто саттху н̃а̄тисама̄гаме пат̣иладдхасаддхо паббаджитва̄ випассана̄йа каммам̣ каронто чхал̣абхин̃н̃о ахоси. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.47.6-10) –
‘‘джха̄йама̄насса ¶ бхагавато, сикхино локабандхуно;
ат̣т̣ха чампакапуппха̄ни, читакам̣ абхиропайим̣.
‘‘екатим̣се ито каппе, йам̣ пуппхамабхиропайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, читапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
чхал̣абхин̃н̃о пана хутва̄ вимуттисукхена вихаранто екадивасам̣ н̃а̄такехи ‘‘касма̄, бханте, амхе паха̄йа паббаджито’’ти пут̣т̣хо сам̣са̄ре аттана̄ анубхӯтадуккхан̃чева ида̄ни адхигатам̣ нибба̄насукхан̃ча пака̄сенто –
‘‘сам̣саран̃хи нирайам̣ агаччхиссам̣, петалокамагамам̣ пунаппунам̣;
дуккхамамхипи тираччха̄найонийам̣, некадха̄ хи вуситам̣ чирам̣ майа̄.
‘‘ма̄нусопи ча бхавобхира̄дхито, саггака̄йамагамам̣ саким̣ саким̣;
рӯпадха̄тусу арӯпадха̄тусу, невасан̃н̃ису асан̃н̃исут̣т̣хитам̣.
‘‘самбхава̄ сувидита̄ аса̄рака̄, сан̇кхата̄ пачалита̄ садерита̄;
там̣ видитва̄ махамахаттасамбхавам̣, сантимева сатима̄ самаджджхага’’нти. –
тӣхи га̄тха̄хи тесам̣ дхаммам̣ десеси.
таттха сам̣саранти ана̄димати сам̣са̄ре сам̣саранто каммакилесехи пан̃часу гатӣсу чаванупапа̄тавасена апара̄парам̣ сам̣сарантоти аттхо. хӣти нипа̄таматтам̣. нирайам̣ агаччхиссанти сан̃джӣва̄дикам̣ ат̣т̣хавидхам̣ маха̄нирайам̣, куккул̣а̄дикам̣ сол̣асавидхам̣ уссаданирайан̃ча пат̣исандхивасена упагаччхим̣ ¶ . ‘‘пунаппуна’’нти идам̣ идха̄пи а̄нетаббам̣ ¶ . петалоканти петтивисайам̣, кхуппипа̄са̄дибхедам̣ петаттабха̄ванти ¶ аттхо. агаманти пат̣исандхивасена упагаччхим̣ упападжджим̣. пунаппунанти апара̄парам̣. дуккхамамхипӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ тикхин̣акаса̄патода̄бхигха̄та̄дидуккхехи дуссаха̄йапи. лин̇гавипалла̄сена хетам̣ вуттам̣ ‘‘дуккхамамхипӣ’’ти. тираччха̄найонийанти мигапаккхиа̄дибхеда̄йа тираччха̄найонийам̣. некадха̄ хӣти от̣т̣хагон̣агадрабха̄дивасена чева ка̄кабала̄какулала̄дивасена ча анекаппака̄рам̣ анекава̄ран̃ча чирам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ майа̄ вуситам̣ ниччам̣ утрастама̄насата̄дивасена дуккхам̣ анубхӯтам̣. тираччха̄найонийам̣ ниббаттасатто маха̄мӯл̣хата̄йа чиратарам̣ таттхева апара̄парам̣ париваттатӣти дассанаттхам̣ идха ‘‘чира’’нти вуттам̣.
ма̄нусопи ча бхавобхира̄дхитоти мануссаттабха̄вопи майа̄ та̄дисена кусалакаммуна̄ самава̄йена абхира̄дхито са̄дхито адхигато. ка̄н̣акаччхапопамасуттаметтха (ма. ни. 3.252; сам̣. ни. 5.1117) уда̄харитаббам̣. саггака̄йамагамам̣ саким̣ сакинти саггагатисан̇кха̄там̣ ка̄ма̄вачарадевака̄йам̣ саким̣ саким̣ када̄чи када̄чи упападжджанавасена агаччхим̣. рӯпадха̄тусӯти путхуджджанабхаваггапарийоса̄несу рӯпабхавесу арӯпадха̄тусӯти арӯпабхавесу. невасан̃н̃ису асан̃н̃исут̣т̣хитанти рӯпа̄рӯпадха̄тӯсу ча на кевалам̣ сан̃н̃ӣсу ева, атха кхо невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣсу асан̃н̃ӣсу ча упападжджа т̣хитам̣ майа̄ти а̄нетва̄ йоджетаббам̣. невасан̃н̃иггахан̣ена хеттха невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣбхаво гахито. йадипиме две бхава̄ рӯпа̄рӯпадха̄туггахан̣енева гайханти, йе пана ито ба̄хирака̄ таттха ниччасан̃н̃ино бхававимоккхасан̃н̃ино ча, тесам̣ тасса̄ сан̃н̃а̄йа миччха̄бха̄вадассанаттхам̣ висум̣ гахита̄ти дат̣т̣хаббам̣.
евам̣ двӣхи га̄тха̄хи бхавамӯласса анупаччхиннатта̄ ана̄димати сам̣са̄ре аттано ват̣т̣адуккха̄нубхавам̣ дассетва̄ ида̄ни тадупаччхедена виват̣т̣асукха̄нубхавам̣ дассенто ‘‘самбхава̄’’тиа̄дина̄ татийам̣ га̄тхама̄ха. таттха самбхава̄ти бхава̄. ка̄мабхава̄дайо ева хи хетупаччайасамава̄йена бхавантӣти идха самбхава̄ти вутта̄. сувидита̄ти випассана̄пан̃н̃а̄сахита̄йа маггапан̃н̃а̄йа сут̣т̣ху видита̄. аса̄рака̄тиа̄ди тесам̣ видита̄ка̄радассанам̣. таттха аса̄рака̄ти ниччаса̄ра̄диса̄рарахита̄. сан̇кхата̄ти самечча самбхуййа паччайехи ¶ ката̄. пачалита̄ти сан̇кхататта̄ ева уппа̄даджара̄дӣхи пака̄рато чалита̄ анават̣т̣хита̄. садерита̄ти сада̄ саббака̄лам̣ бхан̇гена ерита̄, иттара̄ бхан̇гага̄мино пабхан̇гуноти аттхо. там̣ видитва̄ ¶ махаматтасамбхаванти там̣ йатха̄вуттам̣ сан̇кхатасабха̄вам̣ аттасамбхавам̣ аттани самбхӯтам̣ атта̄йаттам̣ иссара̄дивасена апара̄йаттам̣ парин̃н̃а̄бхисамайавасена ахам̣ видитва̄ таппат̣ипаккхабхӯтам̣ сантимева нибба̄намева маггапан̃н̃а̄сатийа̄ сатима̄ ¶ хутва̄ самаджджхагам̣ адхигаччхим̣ арийамаггабха̄вана̄йа ануппаттоти. евам̣ тхеро н̃а̄така̄нам̣ дхаммадесана̄мукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си.
готаматтхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
15. ха̄ритаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
йо пуббе каран̣ӣйа̄нӣти а̄йасмато ха̄ритаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттхари париниббуте тасса читакапӯджа̄йа кайирама̄на̄йа гандхена пӯджам̣ ака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де са̄ваттхийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ ха̄ритоти ладдхана̄мо вайаппатто джа̄тима̄нам̣ нисса̄йа ан̃н̃е васалава̄дена самуда̄чарати. со бхиккхӯнам̣ сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджитопи чирапаричитатта̄ васаласамуда̄ча̄рам̣ на виссаджджи. атхекадивасам̣ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ сан̃джа̄тасам̣вего випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ аттано читтаппаваттим̣ упапариккханто ма̄нуддхаччавиггахитатам̣ дисва̄ там̣ паха̄йа випассанам̣ уссукка̄петва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.46.63-67) –
‘‘чита̄су курума̄на̄су, на̄на̄гандхе сама̄хат̣е;
пасанначитто сумано, гандхамут̣т̣химапӯджайим̣.
‘‘сатасахассито каппе, читакам̣ йамапӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, читапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
араха̄ ¶ пана хутва̄ вимуттисукхам̣ анубхаванто ‘‘йо пуббе каран̣ӣйа̄нӣ’’тиа̄дина̄ тӣхи га̄тха̄хи бхиккхӯнам̣ ова̄дада̄намукхена ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си. та̄сам̣ аттхо хет̣т̣ха̄ вуттойева.
ха̄ритаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
16. вималаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄
па̄памиттети ¶ ¶ а̄йасмато вималаттхерасса га̄тха̄. ка̄ уппатти? айампи пуримабуддхесу ката̄дхика̄ро таттха таттха бхаве виват̣т̣ӯпаниссайам̣ пун̃н̃ам̣ упачинанто падумуттарасса бхагавато ка̄ле кулагехе ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саттхари париниббуте са̄дхукӣл̣анадивасесу вӣтиваттесу саттху сарӣрам̣ гахетва̄ упа̄сакесу джха̄панат̣т̣ха̄нам̣ гаччхантесу саттху гун̣е а̄ваджджитва̄ пасаннама̄насо суманапуппхехи пӯджамака̄си. со тена пун̃н̃акаммена девамануссесу сам̣саранто имасмим̣ буддхуппа̄де ба̄ра̄н̣асийам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вималоти ладдхана̄мо вайаппатто сомамиттаттхерам̣ нисса̄йа са̄сане паббаджитва̄ тенева усса̄хито випассанам̣ пат̣т̣хапетва̄ начирассева арахаттам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ апада̄не (апа. тхера 2.46.58-62) –
‘‘нӣхаранте сарӣрамхи, ваджджама̄на̄су бхерису;
пасанначитто сумано, пат̣т̣ипуппхамапӯджайим̣.
‘‘сатасахассито каппе, йам̣ пуппхамабхипӯджайим̣;
дуггатим̣ на̄бхиджа̄на̄ми, дехапӯджа̄йидам̣ пхалам̣.
‘‘килеса̄ джха̄пита̄ майхам̣…пе… катам̣ буддхасса са̄сана’’нти.
арахаттам̣ пана патва̄ аттано саха̄йасса бхиккхусса ова̄дам̣ денто –
‘‘па̄памитте виваджджетва̄, бхаджеййуттамапуггалам̣;
ова̄де часса тит̣т̣хеййа, паттхенто ачалам̣ сукхам̣.
‘‘париттам̣ ¶ да̄рума̄руйха, йатха̄ сӣде махан̣н̣аве;
евам̣ кусӣтама̄гамма, са̄дхуджӣвӣпи сӣдати;
тасма̄ там̣ париваджджеййа, кусӣтам̣ хӣнавӣрийам̣.
‘‘павивиттехи арийехи, пахитаттехи джха̄йибхи;
ниччам̣ а̄раддхавӣрийехи, пан̣д̣итехи саха̄васе’’ти. –
тиссо га̄тха̄ абха̄си.
таттха па̄памиттети акалйа̄н̣амитте асаппурисе хӣнавӣрийе. виваджджетва̄ти там̣ абхаджанавасена дӯрато ваджджетва̄. бхаджеййуттамапуггаланти саппурисам̣ пан̣д̣итам̣ калйа̄н̣амиттам̣ ова̄да̄нуса̄санӣгахан̣авасена ¶ севеййа. ова̄де часса тит̣т̣хеййа̄ти асса калйа̄н̣амиттасса ова̄де анусит̣т̣хийам̣ йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджанавасена тит̣т̣хеййа. паттхентоти а̄кан̇кханто. ачалам̣ сукханти нибба̄насукхам̣ пхаласукхан̃ча. тампи хи акуппабха̄вато ‘‘ачала’’нти вуччати. сесам̣ вуттаттхамева.
вималаттхерага̄тха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
тиканипа̄таван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
пат̣хамо бха̄го нит̣т̣хито.