📜
намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса
кхуддаканика̄йе
джа̄така-ат̣т̣хакатха̄
(пат̣хамо бха̄го)
гантха̄рамбхакатха̄
джа̄тикот̣исахассехи ¶ ¶ ¶ , пама̄н̣арахитам̣ хитам̣;
локасса локана̄тхена, катам̣ йена махесина̄.
тасса па̄де намасситва̄, катва̄ дхаммасса чан̃джалим̣;
сан̇гхан̃ча патима̄нетва̄, саббасамма̄набха̄джанам̣.
намассана̄дино ¶ асса, пун̃н̃асса ратанаттайе;
паваттасса̄нубха̄вена, чхетва̄ саббе упаддаве.
там̣ там̣ ка̄ран̣ама̄гамма, десита̄ни джутӣмата̄;
апан̣н̣ака̄дӣни пура̄, джа̄така̄ни махесина̄.
йа̄ни йесу чирам̣ саттха̄, локаниттхаран̣аттхико;
ананте бодхисамбха̄ре, парипа̄чеси на̄йако.
та̄ни сабба̄ни екаджджхам̣, а̄ропентехи сан̇гахам̣;
джа̄такам̣ на̄ма сан̇гӣтам̣, дхаммасан̇га̄хакехи йам̣.
буддхавам̣сасса етасса, иччхантена чират̣т̣хитим̣;
йа̄чито абхигантва̄на, тхерена аттхадассина̄.
асам̣сат̣т̣хавиха̄ре ¶ , сада̄ суддхавиха̄рина̄;
татхева буддхамиттена, сантачиттена вин̃н̃уна̄.
махим̣са̄сакавам̣самхи, самбхӯтена найан̃н̃уна̄;
буддхадевена ча татха̄, бхиккхуна̄ суддхабуддхина̄.
маха̄пурисачарийа̄нам̣, а̄нубха̄вам̣ ачинтийам̣;
тасса виджджотайантасса, джа̄такассаттхаван̣н̣анам̣.
маха̄виха̄рава̄сӣнам̣, ва̄чана̄магганисситам̣;
бха̄сиссам̣ бха̄сато там̣ ме, са̄дху ган̣ханту са̄дхавоти.
нида̄накатха̄
са̄ ¶ ¶ пана̄йам̣ джа̄такасса аттхаван̣н̣ана̄ дӯренида̄нам̣, авидӯренида̄нам̣, сантикенида̄нанти има̄ни тӣн̣и нида̄на̄ни дассетва̄ ван̣н̣ийама̄на̄ йе нам̣ сун̣анти, техи самуда̄гамато пат̣т̣ха̄йа вин̃н̃а̄татта̄ йасма̄ сут̣т̣ху вин̃н̃а̄та̄ на̄ма хоти, тасма̄ там̣ та̄ни нида̄на̄ни дассетва̄ ван̣н̣айисса̄ма.
таттха а̄дито та̄ва тесам̣ нида̄на̄нам̣ париччхедо ведитаббо. дӣпан̇карапа̄дамӯласмин̃хи ката̄бхинӣха̄расса маха̄саттасса йа̄ва вессантараттабха̄ва̄ чавитва̄ туситапуре ниббатти, та̄ва паватто катха̄магго дӯренида̄нам̣ на̄ма. туситабхаванато пана чавитва̄ йа̄ва бодхиман̣д̣е саббан̃н̃утаппатти, та̄ва паватто катха̄магго авидӯренида̄нам̣ на̄ма. сантикенида̄нам̣ пана тесу тесу т̣ха̄несу вихарато тасмим̣ тасмим̣йева т̣ха̄не лаббхатӣти.
1. дӯренида̄накатха̄
татридам̣ дӯренида̄нам̣ на̄ма – ито кира каппасатасахасса̄дхика̄нам̣ чатуннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ маттхаке амараватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси. таттха сумедхо на̄ма бра̄хман̣о пат̣ивасати убхато суджа̄то ма̄тито ¶ ча питито ча сам̣суддхагахан̣ико йа̄ва саттама̄ кулапариват̣т̣а̄ аккхитто анупакут̣т̣хо джа̄тива̄дена абхирӯпо дассанӣйо па̄са̄дико парама̄йа ван̣н̣апоккхарата̄йа саманна̄гато. со ан̃н̃ам̣ каммам̣ акатва̄ бра̄хман̣асиппамева угган̣хи. тасса дахарака̄лейева ма̄та̄питаро ка̄ламакам̣су. атхасса ра̄сивад̣д̣хако амаччо а̄йапоттхакам̣ а̄харитва̄ суван̣н̣араджатаман̣имутта̄дибхарите габбхе виваритва̄ ‘‘еттакам̣ те, кума̄ра, ма̄ту сантакам̣, еттакам̣ питу сантакам̣, еттакам̣ аййакапаййака̄на’’нти йа̄ва саттама̄ кулапариват̣т̣а̄ дханам̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘етам̣ пат̣ипаджджа̄хӣ’’ти а̄ха. сумедхапан̣д̣ито чинтеси – ‘‘имам̣ дханам̣ сам̣харитва̄ майхам̣ питупита̄маха̄дайо паралокам̣ гаччханта̄ екам̣ каха̄пан̣ампи гахетва̄ на гата̄, майа̄ пана гахетва̄ гаманака̄ран̣ам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со ран̃н̃о а̄рочетва̄ нагаре бхерим̣ чара̄петва̄ маха̄джанасса да̄нам̣ датва̄ та̄пасапаббаджджам̣ паббаджи. имасса панаттхасса а̄вибха̄ваттхам̣ имасмим̣ т̣ха̄не сумедхакатха̄ катхетабба̄ ¶ . са̄ панеса̄ кин̃ча̄пи буддхавам̣се нирантарам̣ а̄гата̄йева, га̄тха̄самбандхена пана а̄гататта̄ на сут̣т̣ху па̄кат̣а̄. тасма̄ там̣ антарантара̄ га̄тха̄йа самбандхадӣпакехи вачанехи саддхим̣ катхесса̄ма.
сумедхакатха̄
каппасатасахасса̄дхика̄нан̃хи чатуннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ маттхаке дасахи саддехи авивиттам̣ ‘‘амараватӣ’’ти ча ‘‘амара’’нти ча ладдхана̄мам̣ нагарам̣ ахоси, йам̣ сандха̄йа буддхавам̣се вуттам̣ –
‘‘каппе ¶ ча сатасахассе, чатуро ча асан̇кхийе;
амарам̣ на̄ма нагарам̣, дассанеййам̣ манорамам̣;
дасахи саддехи авивиттам̣, аннапа̄насама̄йута’’нти.
таттха дасахи саддехи авивиттанти хаттхисаддена, ассасаддена, ратхасаддена, бхерисаддена, мудин̇гасаддена, вӣн̣а̄саддена, саммасаддена, та̄л̣асаддена, сан̇кхасаддена ‘‘асна̄тха, пиватха, кха̄датха̄’’ти дасамена саддена̄ти имехи дасахи саддехи авивиттам̣ ахоси. тесам̣ пана садда̄нам̣ екадесамева гахетва̄ –
‘‘хаттхисаддам̣ ¶ ассасаддам̣, бхерисан̇кхаратха̄ни ча;
кха̄датха пиватха чева, аннапа̄нена гхосита’’нти. –
буддхавам̣се имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ –
‘‘нагарам̣ саббан̇гасампаннам̣, саббакаммамупа̄гатам̣;
саттаратанасампаннам̣, на̄на̄джанасама̄кулам̣;
самиддхам̣ деванагарам̣ва, а̄ва̄сам̣ пун̃н̃акамминам̣.
‘‘нагаре амараватийа̄, сумедхо на̄ма бра̄хман̣о;
анекакот̣исанничайо, пахӯтадханадхан̃н̃ава̄.
‘‘аджджха̄йако ¶ мантадхаро, тин̣н̣ам̣ веда̄на па̄рагӯ;
лаккхан̣е итиха̄се ча, садхамме па̄рамим̣ гато’’ти. – вуттам̣;
атхекадивасам̣ со сумедхапан̣д̣ито упарипа̄са̄даваратале рахогато хутва̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисинно чинтеси – ‘‘пунаббхаве, пан̣д̣ита, пат̣исандхиггахан̣ам̣ на̄ма дуккхам̣, татха̄ ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не сарӣрабхеданам̣, ахан̃ча джа̄тидхаммо джара̄дхаммо бйа̄дхидхаммо маран̣адхаммо, евам̣бхӯтена майа̄ аджа̄тим̣ аджарам̣ абйа̄дхим̣ адуккхам̣ сукхам̣ сӣталам̣ аматамаха̄нибба̄нам̣ парийеситум̣ ват̣т̣ати, авассам̣ бхавато муччитва̄ нибба̄нага̄мина̄ екена маггена бхавитабба’’нти. тена вуттам̣ –
‘‘рахогато нисӣдитва̄, евам̣ чинтесахам̣ тада̄;
дуккхо пунаббхаво на̄ма, сарӣрасса ча бхеданам̣.
‘‘джа̄тидхаммо джара̄дхаммо, бйа̄дхидхаммо сахам̣ тада̄;
аджарам̣ аматам̣ кхемам̣, парийесисса̄ми ниббутим̣.
‘‘йам̣нӯнимам̣ пӯтика̄йам̣, на̄на̄кун̣апапӯритам̣;
чхад̣д̣айитва̄на гаччхеййам̣, анапеккхо анаттхико.
‘‘аттхи ¶ хехити со магго, на со сакка̄ на хетуйе;
парийесисса̄ми там̣ маггам̣, бхавато паримуттийа̄’’ти.
тато ¶ уттарипи евам̣ чинтеси – йатха̄ хи локе дуккхасса пат̣ипаккхабхӯтам̣ сукхам̣ на̄ма аттхи, евам̣ бхаве сати таппат̣ипаккхена вибхавена̄пи бхавитаббам̣. йатха̄ ча ун̣хе сати тасса вӯпасамабхӯтам̣ сӣтампи аттхи, евам̣ ра̄га̄дӣнам̣ аггӣнам̣ вӯпасамена нибба̄нена̄пи бхавитаббам̣. йатха̄ ча па̄пасса ла̄макасса дхаммасса пат̣ипаккхабхӯто калйа̄н̣о анаваджджадхаммопи аттхийева, евамева па̄пика̄йа джа̄тийа̄ сати саббаджа̄тиккхепанато аджа̄тисан̇кха̄тена нибба̄нена̄пи бхавитаббамева̄ти. тена вуттам̣ –
‘‘йатха̄пи ¶ дуккхе виджджанте, сукхам̣ на̄мапи виджджати;
евам̣ бхаве виджджама̄не, вибхавопи иччхитаббако.
‘‘йатха̄пи ун̣хе виджджанте, апарам̣ виджджати сӣталам̣;
евам̣ тивидхагги виджджанте, нибба̄нам̣ иччхитаббакам̣.
‘‘йатха̄пи па̄пе виджджанте, калйа̄н̣амапи виджджати;
евамева джа̄ти виджджанте, аджа̄типиччхитаббака’’нти.
апарампи чинтеси – йатха̄ на̄ма гӯтхара̄симхи нимуггена пурисена дӯрато пан̃чаван̣н̣ападумасан̃чханнам̣ маха̄тал̣а̄кам̣ дисва̄ ‘‘катарена ну кхо маггена еттха гантабба’’нти там̣ тал̣а̄кам̣ гавеситум̣ йуттам̣. йам̣ тасса агавесанам̣, на со тал̣а̄касса досо. евамева килесамаладховане аматамаха̄нибба̄натал̣а̄ке виджджанте тасса агавесанам̣ на аматанибба̄намаха̄тал̣а̄касса досо. йатха̄ ча чорехи сампарива̄рито пурисо пала̄йанамагге виджджама̄непи саче на пала̄йати, на со маггасса досо, пурисассева досо. евамева килесехи парива̄ретва̄ гахитасса пурисасса виджджама̄нейева нибба̄нага̄мимхи сиве магге маггасса агавесанам̣ на̄ма на маггасса досо, пуггалассева досо. йатха̄ ча бйа̄дхипӣл̣ито пурисо виджджама̄не бйа̄дхитикиччхаке ведждже саче там̣ веджджам̣ гавеситва̄ бйа̄дхим̣ на тикиччха̄пети, на со веджджасса досо, пурисассева досо. евамева йо килесабйа̄дхипӣл̣ито пурисо килесавӯпасамамаггаковидам̣ виджджама̄намева а̄чарийам̣ на гавесати, тассева досо, на килесавина̄сакасса а̄чарийасса̄ти. тена вуттам̣ –
‘‘йатха̄ гӯтхагато пурисо, тал̣а̄кам̣ дисва̄на пӯритам̣;
на гавесати там̣ тал̣а̄кам̣, на досо тал̣а̄касса со.
‘‘евам̣ ¶ килесамаладхове, виджджанте аматантал̣е;
на гавесати там̣ тал̣а̄кам̣, на досо аматантал̣е.
‘‘йатха̄ ¶ арӣхи парируддхо, виджджанте гаманампатхе;
на пала̄йати со пурисо, на досо ан̃джасасса со.
‘‘евам̣ ¶ килесапарируддхо, виджджама̄не сиве патхе;
на гавесати там̣ маггам̣, на досо сиваман̃джасе.
‘‘йатха̄пи бйа̄дхито пурисо, виджджама̄не тикиччхаке;
на тикиччха̄пети там̣ бйа̄дхим̣, на досо со тикиччхаке.
‘‘евам̣ килесабйа̄дхӣхи, дуккхито парипӣл̣ито;
на гавесати там̣ а̄чарийам̣, на досо со вина̄йаке’’ти.
апарампи чинтеси – йатха̄ ман̣д̣анаджа̄тико пурисо кан̣т̣хе а̄саттам̣ кун̣апам̣ чхад̣д̣етва̄ сукхӣ гаччхати, евам̣ майа̄пи имам̣ пӯтика̄йам̣ чхад̣д̣етва̄ анапеккхена нибба̄нанагарам̣ пависитаббам̣. йатха̄ ча нарана̄рийо укка̄рабхӯмийам̣ учча̄рапасса̄вам̣ катва̄ на там̣ уччхан̇гена ва̄ а̄да̄йа дасантена ва̄ вет̣хетва̄ гаччханти, джигуччхама̄на̄ пана анапеккха̄ва чхад̣д̣етва̄ гаччханти, евам̣ майа̄пи имам̣ пӯтика̄йам̣ анапеккхена чхад̣д̣етва̄ аматам̣ нибба̄нанагарам̣ пависитум̣ ват̣т̣ати. йатха̄ ча на̄вика̄ на̄ма джаджджарам̣ на̄вам̣ анапеккха̄ чхад̣д̣етва̄ гаччханти, евам̣ ахампи имам̣ навахи ван̣амукхехи паггхарантам̣ ка̄йам̣ чхад̣д̣етва̄ анапеккхо нибба̄напурам̣ пависисса̄ми. йатха̄ ча пурисо на̄на̄ратана̄ни а̄да̄йа чорехи саддхим̣ маггам̣ гаччханто аттано ратанана̄сабхайена те чхад̣д̣етва̄ кхемам̣ маггам̣ ган̣ха̄ти, евам̣ айампи караджака̄йо ратанавилопакачорасадисо. сача̄хам̣ еттха тан̣хам̣ карисса̄ми, арийамаггакусаладхаммаратанам̣ ме нассиссати. тасма̄ майа̄ имам̣ чорасадисам̣ ка̄йам̣ чхад̣д̣етва̄ нибба̄нанагарам̣ пависитум̣ ват̣т̣атӣти. тена вуттам̣ –
‘‘йатха̄пи кун̣апам̣ пурисо, кан̣т̣хе баддхам̣ джигуччхийа;
мочайитва̄на гаччхеййа, сукхӣ серӣ сайам̣васӣ.
‘‘татхевимам̣ ¶ пӯтика̄йам̣, на̄на̄кун̣апасан̃чайам̣;
чхад̣д̣айитва̄на гаччхеййам̣, анапеккхо анаттхико.
‘‘йатха̄ учча̄рат̣т̣ха̄намхи, карӣсам̣ нарана̄рийо;
чхад̣д̣айитва̄на гаччханти, анапеккха̄ анаттхика̄.
‘‘евамева̄хам̣ ¶ имам̣ ка̄йам̣, на̄на̄кун̣апапӯритам̣;
чхад̣д̣айитва̄на гаччхиссам̣, ваччам̣ катва̄ йатха̄ кут̣им̣.
‘‘йатха̄пи джаджджарам̣ на̄вам̣, палуггам̣ удага̄хиним̣;
са̄мӣ чхад̣д̣етва̄ гаччханти, анапеккха̄ анаттхика̄.
‘‘евамева̄хам̣ ¶ имам̣ ка̄йам̣, наваччхиддам̣ дхувассавам̣;
чхад̣д̣айитва̄на гаччхиссам̣, джин̣н̣ана̄вам̣ва са̄мика̄.
‘‘йатха̄пи пурисо чорехи, гаччханто бхан̣д̣ама̄дийа;
бхан̣д̣аччхедабхайам̣ дисва̄, чхад̣д̣айитва̄на гаччхати.
‘‘евамева айам̣ ка̄йо, маха̄чорасамо вийа;
паха̄йимам̣ гамисса̄ми, кусалаччхедана̄бхайа̄’’ти.
евам̣ сумедхапан̣д̣ито на̄на̄видха̄хи упама̄хи имам̣ неккхаммӯпасам̣хитам̣ аттхам̣ чинтетва̄ саканивесане апаримитам̣ бхогаккхандхам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена капан̣аддхика̄дӣнам̣ виссаджджетва̄ маха̄да̄нам̣ датва̄ ваттхука̄ме ча килесака̄ме ча паха̄йа амаранагарато никкхамитва̄ екакова химаванте дхаммикам̣ на̄ма паббатам̣ нисса̄йа ассамам̣ катва̄ таттха пан̣н̣аса̄лан̃ча чан̇каман̃ча ма̄петва̄ пан̃чахи нӣваран̣адосехи виваджджитам̣ ‘‘евам̣ сама̄хите читте’’тиа̄дина̄ найена вуттехи ат̣т̣хахи ка̄ран̣агун̣ехи самупетам̣ абхин̃н̃а̄сан̇кха̄там̣ балам̣ а̄харитум̣ тасмим̣ ассамападе навадосасаманна̄гатам̣ са̄т̣акам̣ паджахитва̄ два̄дасагун̣асаманна̄гатам̣ ва̄качӣрам̣ нива̄сетва̄ исипаббаджджам̣ паббаджи. евам̣ паббаджито ат̣т̣хадосасама̄кин̣н̣ам̣ там̣ пан̣н̣аса̄лам̣ паха̄йа дасагун̣асаманна̄гатам̣ руккхамӯлам̣ упагантва̄ саббам̣ дхан̃н̃авикатим̣ паха̄йа паваттапхалабходжано хутва̄ нисаджджат̣т̣ха̄начан̇каманавасенева падха̄нам̣ падаханто сатта̄хаббхантарейева ат̣т̣ханнам̣ сама̄паттӣнам̣ пан̃чаннан̃ча абхин̃н̃а̄нам̣ ла̄бхӣ ахоси. евам̣ там̣ йатха̄паттхитам̣ абхин̃н̃а̄балам̣ па̄пун̣и. тена вуттам̣ –
‘‘ева̄хам̣ ¶ чинтайитва̄на, некакот̣исатам̣ дханам̣;
на̄тха̄на̄тха̄нам̣ датва̄на, химавантамупа̄гамим̣.
‘‘химавантасса̄видӯре ¶ , дхаммико на̄ма паббато;
ассамо сукато майхам̣, пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄.
‘‘чан̇камам̣ таттха ма̄песим̣, пан̃чадосавиваджджитам̣;
ат̣т̣хагун̣асамупетам̣, абхин̃н̃а̄балама̄харим̣.
‘‘са̄т̣акам̣ паджахим̣ таттха, навадосамупа̄гатам̣;
ва̄качӣрам̣ нива̄сесим̣, два̄дасагун̣амупа̄гатам̣.
‘‘ат̣т̣хадосасама̄кин̣н̣ам̣, паджахим̣ пан̣н̣аса̄лакам̣;
упа̄гамим̣ руккхамӯлам̣, гун̣е дасахупа̄гатам̣.
‘‘ва̄питам̣ ропитам̣ дхан̃н̃ам̣, паджахим̣ ниравасесато;
анекагун̣асампаннам̣, паваттапхалама̄дийим̣.
‘‘таттхаппадха̄нам̣ ¶ падахим̣, нисаджджат̣т̣ха̄начан̇каме;
аббхантарамхи сатта̄хе, абхин̃н̃а̄балапа̄пун̣и’’нти.
таттха ‘‘ассамо сукато майхам̣, пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄’’ти има̄йа па̄л̣ийа̄ сумедхапан̣д̣итена ассамапан̣н̣аса̄ла̄чан̇кама̄ сахаттха̄ ма̄пита̄ вийа вутта̄. айам̣ панеттха аттхо – маха̄саттам̣ ‘‘химавантам̣ аджджхога̄хетва̄ аджджа дхаммикам̣ паббатам̣ пависисса̄мӣ’’ти никкхантам̣ дисва̄ сакко дева̄наминдо виссакаммадевапуттам̣ а̄мантеси – ‘‘та̄та, айам̣ сумедхапан̣д̣ито паббаджисса̄мӣти никкханто, етасса васанат̣т̣ха̄нам̣ ма̄пехӣ’’ти. со тасса вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ раман̣ӣйам̣ ассамам̣, сугуттам̣ пан̣н̣аса̄лам̣, манорамам̣ чан̇каман̃ча ма̄песи. бхагава̄ пана тада̄ аттано пун̃н̃а̄нубха̄вена ниппханнам̣ там̣ ассамападам̣ сандха̄йа са̄рипутта, тасмим̣ дхаммикапаббате –
‘‘ассамо сукато майхам̣, пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄;
чан̇камам̣ таттха ма̄песим̣, пан̃чадосавиваджджита’’нти. –
а̄ха ¶ . таттха сукато майханти сукато майа̄. пан̣н̣аса̄ла̄ сума̄пита̄ти пан̣н̣аччхаданаса̄ла̄пи ме сума̄пита̄ ахоси.
пан̃чадосавиваджджитанти ¶ пан̃чиме чан̇камадоса̄ на̄ма – тхаддхависамата̄, анторуккхата̄, гаханаччханната̄, атисамба̄дхата̄, ативиса̄лата̄ти. тхаддхависамабхӯмибха̄гасмин̃хи чан̇каме чан̇камантасса па̄да̄ руджджанти, пхот̣а̄ ут̣т̣хаханти, читтам̣ екаггам̣ на лабхати, каммат̣т̣ха̄нам̣ випаджджати. мудусаматале пана пха̄сувиха̄рам̣ а̄гамма каммат̣т̣ха̄нам̣ сампаджджати. тасма̄ тхаддхависамабхӯмибха̄гата̄ еко досоти ведитаббо. чан̇камасса анто ва̄ маджджхе ва̄ кот̣ийам̣ ва̄ руккхе сати пама̄дама̄гамма чан̇камантасса нала̄т̣ам̣ ва̄ сӣсам̣ ва̄ пат̣ихан̃н̃атӣти анторуккхата̄ дутийо досо. тин̣алата̄дигаханаччханне чан̇каме чан̇каманто андхака̄равела̄йам̣ урага̄дике па̄н̣е аккамитва̄ ва̄ ма̄рети, техи ва̄ дат̣т̣хо дуккхам̣ а̄паджджатӣти гаханаччханната̄ татийо досо. атисамба̄дхе чан̇каме виттха̄рато ратанике ва̄ ад̣д̣харатанике ва̄ чан̇камантасса париччхеде паккхалитва̄ накха̄пи ан̇гулийопи бхиджджантӣти атисамба̄дхата̄ чатуттхо досо. ативиса̄ле чан̇каме чан̇камантасса читтам̣ видха̄вати, екаггатам̣ на лабхатӣти ативиса̄лата̄ пан̃чамо досо. путхулато пана дийад̣д̣харатанам̣ двӣсу пассесу ратанаматтаанучан̇камам̣ дӣгхато сат̣т̣хихаттхам̣ мудуталам̣ самавиппакин̣н̣ава̄лукам̣ чан̇камам̣ ват̣т̣ати четийагиримхи дӣпаппаса̄дакамахиндаттхерасса чан̇каманам̣ вийа, та̄дисам̣ там̣ ахоси. тена̄ха ‘‘чан̇камам̣ таттха ма̄песим̣, пан̃чадосавиваджджита’’нти.
ат̣т̣хагун̣асамупетанти ат̣т̣хахи саман̣асукхехи упетам̣. ат̣т̣хима̄ни саман̣асукха̄ни на̄ма – дханадхан̃н̃апариггаха̄бха̄во, анаваджджапин̣д̣апа̄тапарийесанабха̄во, ниббутапин̣д̣апа̄табхун̃джанабха̄во, рат̣т̣хам̣ пӣл̣етва̄ дханаса̄рам̣ ва̄ сӣсакаха̄пан̣а̄дӣни ва̄ ган̣хантесу ра̄джакулесу рат̣т̣хапӣл̣анакилеса̄бха̄во, упакаран̣есу ниччхандара̄габха̄во, чоравилопе ниббхайабха̄во, ра̄джара̄джамаха̄маттехи асам̣сат̣т̣хабха̄во, чатӯсу диса̄су аппат̣ихатабха̄воти. идам̣ вуттам̣ ¶ хоти – йатха̄ тасмим̣ ассаме васантена сакка̄ хонти има̄ни ат̣т̣ха саман̣асукха̄ни виндитум̣, евам̣ ат̣т̣хагун̣асамупетам̣ там̣ ассамам̣ ма̄песинти.
абхин̃н̃а̄балама̄харинти паччха̄ тасмим̣ ассаме васанто касин̣апарикаммам̣ катва̄ абхин̃н̃а̄нам̣ сама̄паттӣнан̃ча уппа̄данаттха̄йа аниччато дуккхато випассанам̣ а̄рабхитва̄ тха̄маппаттам̣ випассана̄балам̣ а̄харим̣. йатха̄ тасмим̣ васанто там̣ балам̣ ¶ а̄харитум̣ саккоми, евам̣ там̣ ассамам̣ тасса абхин̃н̃аттха̄йа випассана̄баласса ануччхавикам̣ катва̄ ма̄песинти аттхо.
са̄т̣акам̣ ¶ паджахим̣ таттха, навадосамупа̄гатанти еттха̄йам̣ анупуббикатха̄ – тада̄ кира кут̣илен̣ачан̇кама̄дипат̣иман̣д̣итам̣ пуппхӯпагапхалӯпагаруккхасан̃чханнам̣ раман̣ӣйам̣ мадхурасалила̄сайам̣ апагатава̄л̣амигабхим̣санакасакун̣ам̣ павивекаккхамам̣ ассамам̣ ма̄петва̄ алан̇катачан̇камасса убхосу антесу а̄ламбанапхалакам̣ сам̣видха̄йа нисӣданаттха̄йа чан̇камавемаджджхе саматалам̣ муггаван̣н̣асилам̣ ма̄петва̄ антопан̣н̣аса̄ла̄йам̣ джат̣а̄ман̣д̣алава̄качӣратидан̣д̣акун̣д̣ика̄дике та̄пасапариккха̄ре, ман̣д̣апе па̄нӣйагхат̣апа̄нӣйасан̇кхапа̄нӣйасара̄ва̄ни, аггиса̄ла̄йам̣ ан̇га̄ракапаллада̄руа̄дӣнӣти евам̣ йам̣ йам̣ паббаджита̄нам̣ упака̄ра̄йа сам̣ваттати, там̣ там̣ саббам̣ ма̄петва̄ пан̣н̣аса̄ла̄йа бхиттийам̣ ‘‘йе кечи паббаджитука̄ма̄ име париккха̄ре гахетва̄ паббаджантӯ’’ти аккхара̄ни чхиндитва̄ девалокамева гате виссакаммадевапутте сумедхапан̣д̣ито химавантапаббатапа̄де гирикандара̄нуса̄рена аттано нива̄са̄нурӯпам̣ пха̄сукат̣т̣ха̄нам̣ олокенто надӣниваттане виссакамманиммитам̣ саккадаттийам̣ раман̣ӣйам̣ ассамам̣ дисва̄ чан̇каманакот̣им̣ гантва̄ падавалан̃джам̣ апассанто ‘‘дхувам̣ паббаджита̄ дхурага̄ме бхиккхам̣ парийеситва̄ килантарӯпа̄ а̄гантва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ нисинна̄ бхависсантӣ’’ти чинтетва̄ тхокам̣ а̄гаметва̄ ‘‘ативийа чира̄йанти, джа̄нисса̄мӣ’’ти пан̣н̣а̄са̄ла̄кут̣идва̄рам̣ виваритва̄ анто пависитва̄ ито чито ча олокенто маха̄бхиттийам̣ аккхара̄ни ва̄четва̄ ‘‘майхам̣ каппийапариккха̄ра̄ ете, име гахетва̄ паббаджисса̄мӣ’’ти аттано ниваттхапа̄рутам̣ са̄т̣акайугам̣ паджахи. тена̄ха ‘‘са̄т̣акам̣ паджахим̣ таттха̄’’ти. евам̣ павит̣т̣хо ахам̣, са̄рипутта, тассам̣ пан̣н̣аса̄ла̄йам̣ са̄т̣акам̣ паджахим̣.
навадосамупа̄гатанти са̄т̣акам̣ паджаханто нава досе дисва̄ паджахинти дӣпети. та̄пасапаббаджджам̣ паббаджита̄нан̃хи са̄т̣акасмим̣ нава доса̄ упат̣т̣хаханти. тесу тасса махаггхабха̄во еко досо, парапат̣ибаддхата̄йа уппаджджанабха̄во еко, парибхогена лахум̣ килиссанабха̄во еко. килит̣т̣хо хи дховитаббо ча раджитаббо ча хоти. парибхогена джӣран̣абха̄во еко. джин̣н̣асса хи туннам̣ ва̄ аггал̣ада̄нам̣ ва̄ ка̄таббам̣ хоти ¶ . пуна парийесана̄йа дурабхисамбхавабха̄во еко, та̄пасапаббаджджа̄йа аса̄руппабха̄во еко, паччаттхика̄нам̣ са̄дха̄ран̣абха̄во еко. йатха̄ хи нам̣ паччаттхика̄ на ган̣ханти, евам̣ гопетаббо хоти. парибхун̃джантасса вибхӯсанат̣т̣ха̄набха̄во еко, гахетва̄ вичарантасса кхандхабха̄рамахиччхабха̄во екоти.
ва̄качӣрам̣ нива̄сесинти тада̄хам̣, са̄рипутта, име нава досе дисва̄ са̄т̣акам̣ паха̄йа ва̄качӣрам̣ нива̄сесим̣, мун̃джатин̣ам̣ ¶ хӣрам̣ хӣрам̣ катва̄ гантхетва̄ катава̄качӣрам̣ нива̄санапа̄рупанаттха̄йа а̄дийинти аттхо.
два̄дасагун̣амупа̄гатанти ¶ два̄дасахи а̄нисам̣сехи саманна̄гатам̣. ва̄качӣрасмин̃хи два̄даса а̄нисам̣са̄ – аппаггхам̣ сундарам̣ каппийанти айам̣ та̄ва еко а̄нисам̣со, сахаттха̄ ка̄тум̣ сакка̄ти айам̣ дутийо, парибхогена сан̣икам̣ килиссати, дховийама̄непи папан̃чо наттхӣти айам̣ татийо, парибхогена джин̣н̣епи сиббитабба̄бха̄во чатуттхо, пуна парийесантасса сукхена каран̣абха̄во пан̃чамо, та̄пасапаббаджджа̄йа са̄руппабха̄во чхат̣т̣хо, паччаттхика̄нам̣ нирупабхогабха̄во саттамо, парибхун̃джантасса вибхӯсанат̣т̣ха̄на̄бха̄во ат̣т̣хамо, дха̄ран̣е саллахукабха̄во навамо, чӣварапаччайе аппиччхабха̄во дасамо, ва̄куппаттийа̄ дхаммикаанаваджджабха̄во ека̄дасамо, ва̄качӣре нат̣т̣хепи анапеккхабха̄во два̄дасамоти.
ат̣т̣хадосасама̄кин̣н̣ам̣, паджахим̣ пан̣н̣аса̄лаканти. катхам̣ паджахи? со кира вараса̄т̣акайугам̣ омун̃читва̄ чӣваравам̣се лаггитам̣ аноджапуппхада̄масадисам̣ раттам̣ ва̄качӣрам̣ гахетва̄ нива̄сетва̄, тассӯпари апарам̣ суван̣н̣аван̣н̣ам̣ ва̄качӣрам̣ паридахитва̄, пунна̄гапуппхасантхарасадисам̣ сакхурам̣ аджиначаммам̣ екам̣сам̣ катва̄ джат̣а̄ман̣д̣алам̣ пат̣имун̃читва̄ чӯл̣а̄йа саддхим̣ ниччалабха̄вакаран̣аттхам̣ са̄расӯчим̣ павесетва̄ муттаджа̄ласадиса̄йа сикка̄йа пава̄л̣аван̣н̣ам̣ кун̣д̣икам̣ одахитва̄ тӣсу т̣ха̄несу ван̇кака̄джам̣ а̄да̄йа екисса̄ ка̄джакот̣ийа̄ кун̣д̣икам̣, екисса̄ ан̇кусапаччхитидан̣д̣ака̄дӣни олаггетва̄ кха̄рибха̄рам̣ ам̣се катва̄, даккхин̣ена хаттхена каттарадан̣д̣ам̣ гахетва̄ пан̣н̣аса̄лато никкхамитва̄ сат̣т̣хихаттхе маха̄чан̇каме апара̄парам̣ чан̇каманто аттано весам̣ олокетва̄ – ‘‘майхам̣ маноратхо маттхакам̣ патто, собхати вата ме паббаджджа̄, буддхапаччекабуддха̄дӣхи саббехи дхӣрапурисехи ван̣н̣ита̄ тхомита̄ ¶ айам̣ паббаджджа̄ на̄ма, пахӣнам̣ ме гихибандханам̣, никкхантосми неккхаммам̣, ладдха̄ ме уттамапаббаджджа̄, карисса̄ми саман̣адхаммам̣, лабхисса̄ми маггапхаласукха’’нти усса̄хаджа̄то кха̄рика̄джам̣ ота̄ретва̄ чан̇камавемаджджхе муггаван̣н̣асила̄пат̣т̣е суван̣н̣апат̣има̄ вийа нисинно дивасабха̄гам̣ вӣтина̄метва̄ са̄йанхасамайам̣ пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄, бидаламан̃чакапассе кат̣т̣хаттхарика̄йа нипанно сарӣрам̣ утум̣ га̄ха̄петва̄, балавапаччӯсе пабуджджхитва̄ аттано а̄гаманам̣ а̄ваджджеси ‘‘ахам̣ гхара̄ва̄се а̄дӣнавам̣ дисва̄ амитабхогам̣ анантайасам̣ паха̄йа аран̃н̃ам̣ пависитва̄ неккхаммагавесако хутва̄ паббаджито, ито да̄ни пат̣т̣ха̄йа пама̄дача̄рам̣ чаритум̣ на ват̣т̣ати.
павивекан̃хи паха̄йа вичарантам̣ миччха̄витаккамаккхика̄ кха̄данти, ида̄ни майа̄ вивекаманубрӯхетум̣ ват̣т̣ати. ахан̃хи гхара̄ва̄сам̣ палибодхато дисва̄ никкханто, айан̃ча мана̄па̄ пан̣н̣аса̄ла̄, белувапаккаван̣н̣апарибхан̣д̣аката̄ бхӯми, раджатаван̣н̣а̄ сетабхиттийо, капотапа̄даван̣н̣ам̣ пан̣н̣аччхаданам̣ ¶ , вичиттаттхаран̣аван̣н̣о бидаламан̃чако, нива̄сапха̄сукам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣, на етто атирекатара̄ вийа ме гехасампада̄ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти пан̣н̣аса̄ла̄йа досе вичинанто ат̣т̣ха досе пасси.
пан̣н̣аса̄ла̄парибхогасмин̃хи ат̣т̣ха а̄дӣнава̄ – маха̄сама̄рамбхена даббасамбха̄ре самодха̄нетва̄ каран̣апарийесанабха̄во еко а̄дӣнаво, тин̣апан̣н̣аматтика̄су патита̄су та̄сам̣ ¶ пунаппунам̣ т̣хапетаббата̄йа нибандхаджагганабха̄во дутийо, сена̄санам̣ на̄ма махаллакасса па̄пун̣а̄ти, авела̄йа вут̣т̣ха̄пийама̄насса читтекаггата̄ на хотӣти ут̣т̣ха̄панийабха̄во татийо, сӣтун̣хапат̣игха̄тена ка̄йасса сукхума̄лакаран̣абха̄во чатуттхо, гехам̣ павит̣т̣хена йам̣кин̃чи па̄пам̣ сакка̄ ка̄тунти гараха̄пат̣иччха̄данабха̄во пан̃чамо, ‘‘майха’’нти париггахакаран̣абха̄во чхат̣т̣хо, гехасса аттхибха̄во на̄ма садутийакава̄соти саттамо, ӯка̄ман̇гулагхарагол̣ика̄дӣнам̣ са̄дха̄ран̣ата̄йа бахуса̄дха̄ран̣абха̄во ат̣т̣хамо. ити име ат̣т̣ха а̄дӣнаве дисва̄ маха̄сатто пан̣н̣аса̄лам̣ паджати. тена̄ха ‘‘ат̣т̣хадосасама̄кин̣н̣ам̣, паджахим̣ пан̣н̣аса̄лака’’нти.
упа̄гамим̣ руккхамӯлам̣, гун̣е дасахупа̄гатанти чханнам̣ пат̣иккхипитва̄ дасахи гун̣ехи упетам̣ руккхамӯлам̣ упагатосмӣти вадати. татриме даса гун̣а̄ – аппасама̄рамбхата̄ еко гун̣о, упагаманаматтакамева хи таттха хоти; апат̣иджагганата̄ ¶ дутийо, тан̃хи саммат̣т̣хампи асаммат̣т̣хампи парибхогапха̄сукам̣ хотийева. анут̣т̣ха̄парийабха̄во татийо, гарахам̣ наппат̣иччха̄дети; таттха хи па̄пам̣ каронто ладжджатӣти гараха̄йа аппат̣иччханнабха̄во чатуттхо; аббхока̄сава̄со вийа ка̄йам̣ на сантхамбхетӣти ка̄йасса асантхамбханабха̄во пан̃чамо; париггахакаран̣а̄бха̄во чхат̣т̣хо; геха̄лайапат̣иккхепо саттамо; бахуса̄дха̄ран̣агехе вийа ‘‘пат̣иджаггисса̄ми нам̣, никкхаматха̄’’ти нӣхаран̣ака̄бха̄во ат̣т̣хамо; васантасса саппӣтикабха̄во навамо; руккхамӯласена̄санасса гатагатат̣т̣ха̄не сулабхата̄йа анапеккхабха̄во дасамоти име даса гун̣е дисва̄ руккхамӯлам̣ упа̄гатосмӣти вадати.
има̄ни еттака̄ни ка̄ран̣а̄ни саллаккхетва̄ маха̄сатто пунадивасе бхиккха̄йа га̄мам̣ па̄виси. атхасса сампаттага̄ме манусса̄ махантена усса̄хена бхиккхам̣ адам̣су. со бхаттакиччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ ассамам̣ а̄гамма нисӣдитва̄ чинтеси ‘‘на̄хам̣ а̄ха̄рам̣ на лабха̄мӣти паббаджито, синиддха̄ха̄ро на̄меса ма̄намадапурисамаде вад̣д̣хети, а̄ха̄рамӯлакасса ча дуккхасса анто наттхи. йам̣нӯна̄хам̣ ва̄питаропитадхан̃н̃аниббаттам̣ а̄ха̄рам̣ паджахитва̄ паваттапхалабходжано бхавеййа’’нти. со тато ¶ т̣т̣ха̄йа татха̄ катва̄ гхат̣енто ва̄йаманто сатта̄хаббхантарейева ат̣т̣ха сама̄паттийо пан̃ча абхин̃н̃а̄йо ча ниббаттеси. тена вуттам̣ –
‘‘ва̄питам̣ ропитам̣ дхан̃н̃ам̣, паджахим̣ ниравасесато;
анекагун̣асампаннам̣, паваттапхалама̄дийим̣.
‘‘таттхаппадха̄нам̣ падахим̣, нисаджджат̣т̣ха̄начан̇каме;
аббхантарамхи сатта̄хе, абхин̃н̃а̄балапа̄пун̣и’’нти.
евам̣ абхин̃н̃а̄балам̣ патва̄ сумедхата̄пасе сама̄паттисукхена вӣтина̄менте дӣпан̇каро на̄ма саттха̄ локе удапа̄ди. тасса пат̣исандхиджа̄тисамбодхидхаммачаккаппаваттанесу сакала̄пи дасасахассӣ локадха̄ту сам̣кампи ¶ сампакампи сампаведхи, маха̄виравам̣ вирави, дваттим̣са пуббанимитта̄ни па̄турахесум̣. сумедхата̄пасо сама̄паттисукхена вӣтина̄менто нева там̣ саддамассоси, на та̄ни нимитта̄ни аддаса. тена вуттам̣ –
‘‘евам̣ ¶ ме сиддхиппаттасса, васӣбхӯтасса са̄сане;
дӣпан̇каро на̄ма джино, уппаджджи локана̄йако.
‘‘уппаджджанте ча джа̄йанте, буджджханте дхаммадесане;
чатуро нимитте на̄ддасам̣, джха̄наратисамаппито’’ти.
тасмим̣ ка̄ле дӣпан̇карадасабало чатӯхи кхӣн̣а̄савасатасахассехи паривуто анупуббена ча̄рикам̣ чарама̄но раммам̣ на̄ма нагарам̣ патва̄ судассанамаха̄виха̄ре пат̣ивасати. рамманагарава̄сино ‘‘дӣпан̇каро кира саман̣иссаро парама̄тисамбодхим̣ патва̄ паваттаварадхаммачакко анупуббена ча̄рикам̣ чарама̄но рамманагарам̣ патва̄ судассанамаха̄виха̄ре пат̣ивасатӣ’’ти сутва̄ саппинаванӣта̄дӣни чева бхесаджджа̄ни ваттхаччха̄дана̄ни ча га̄ха̄петва̄ гандхама̄ла̄дихаттха̄ йена буддхо, йена дхаммо, йена сан̇гхо, таннинна̄ таппон̣а̄ таппаббха̄ра̄ хутва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ екамантам̣ нисинна̄ дхаммадесанам̣ сутва̄ сва̄тана̄йа нимантетва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ паккамим̣су.
те пунадивасе маха̄да̄нам̣ саджджетва̄ нагарам̣ алан̇каритва̄ дасабаласса а̄гаманамаггам̣ алан̇каронта̄ ¶ удакабхиннат̣т̣ха̄несу пам̣сум̣ паккхипитва̄ самам̣ бхӯмиталам̣ катва̄ раджатапат̣т̣аван̣н̣ам̣ ва̄лукам̣ а̄киранти, ла̄джа̄ни чева пуппха̄ни ча викиранти, на̄на̄вира̄гехи ваттхехи дхаджапат̣а̄ке усса̄пенти, кадалийо чева пун̣н̣агхат̣апантийо ча патит̣т̣ха̄пенти. тасмим̣ ка̄ле сумедхата̄пасо аттано ассамапада̄ уггантва̄ тесам̣ манусса̄нам̣ упарибха̄гена а̄ка̄сена гаччханто те хат̣т̣хатут̣т̣хе мануссе дисва̄ ‘‘ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти а̄ка̄сато оруйха екамантам̣ т̣хито мануссе пуччхи – ‘‘амбхо касса тумхе имам̣ маггам̣ алан̇каротха̄’’ти? тена вуттам̣ –
‘‘паччантадесависайе, нимантетва̄ татха̄гатам̣;
тасса а̄гаманам̣ маггам̣, содхенти тут̣т̣хама̄наса̄.
‘‘ахам̣ тена самайена, никкхамитва̄ сакассама̄;
дхунанто ва̄качӣра̄ни, гаччха̄ми амбаре тада̄.
‘‘ведаджа̄там̣ джанам̣ дисва̄, тут̣т̣хахат̣т̣хам̣ памодитам̣;
орохитва̄на гагана̄, мануссе пуччхи та̄ваде.
‘‘‘тут̣т̣хахат̣т̣хо ¶ ¶ памудито, ведаджа̄то маха̄джано;
касса содхӣйати магго, ан̃джасам̣ ват̣ума̄йана’’’нти.
манусса̄ а̄хам̣су ‘‘бханте сумедха, на твам̣ джа̄на̄си, дӣпан̇карадасабало самма̄самбодхим̣ патва̄ паваттитаварадхаммачакко ча̄рикам̣ чарама̄но амха̄кам̣ нагарам̣ патва̄ судассанамаха̄виха̄ре пат̣ивасати. майам̣ там̣ бхагавантам̣ нимантайимха̄, тассетам̣ буддхасса бхагавато а̄гаманамаггам̣ алан̇карома̄’’ти. сумедхата̄пасо чинтеси – ‘‘буддхоти кхо гхосаматтакампи локе дуллабхам̣, пагева буддхуппа̄до, майа̄пи имехи мануссехи саддхим̣ дасабаласса маггам̣ алан̇каритум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со те мануссе а̄ха – ‘‘саче бхо тумхе етам̣ маггам̣ буддхасса алан̇каротха, майхампи екам̣ ока̄сам̣ детха, ахампи тумхехи саддхим̣ маггам̣ алан̇карисса̄мӣ’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ ‘‘сумедхата̄пасо иддхима̄’’ти джа̄нанта̄ удакабхиннока̄сам̣ саллаккхетва̄ ‘‘твам̣ имам̣ т̣ха̄нам̣ алан̇карохӣ’’ти адам̣су. сумедхо буддха̄рамман̣ам̣ пӣтим̣ гахетва̄ чинтеси ‘‘ахам̣ имам̣ ока̄сам̣ иддхийа̄ алан̇каритум̣ саккоми, евам̣ алан̇като пана мама манам̣ на паритосессати, аджджа майа̄ ка̄йавеййа̄ваччам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти пам̣сум̣ а̄харитва̄ тасмим̣ падесе паккхипи.
тасса ¶ тасмим̣ падесе аналан̇катейева дӣпан̇каро дасабало маха̄нубха̄ва̄нам̣ чхал̣абхин̃н̃а̄нам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ чатӯхи сатасахассехи паривуто девата̄су диббагандхама̄ла̄дӣхи пӯджайантӣсу диббасан̇гӣтесу паваттантесу мануссесу ма̄нусакагандхехи чева ма̄ла̄дӣхи ча пӯджайантесу ананта̄йа буддхалӣл̣а̄йа маносила̄тале виджамбхама̄но сӣхо вийа там̣ алан̇катапат̣ийаттам̣ маггам̣ пат̣ипаджджи. сумедхата̄пасо аккхӣни уммӣлетва̄ алан̇катамаггена а̄гаччхантасса дасабаласса дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣апат̣иман̣д̣итам̣ асӣтийа̄ анубйан̃джанехи ануран̃джитам̣ бйа̄маппабха̄йа сампарива̄ритам̣ ман̣иван̣н̣агаганатале на̄наппака̄ра̄ виджджулата̄ вийа а̄вел̣а̄вел̣абхӯта̄ чева йугалайугалабхӯта̄ ча чхаббан̣н̣агханабуддхарасмийо виссаджджентам̣ рӯпаггаппаттам̣ аттабха̄вам̣ олокетва̄ ‘‘аджджа майа̄ дасабаласса джӣвитапаричча̄гам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати, ма̄ бхагава̄ калалам̣ акками, ман̣ипхалакасетум̣ пана аккаманто вийа саддхим̣ чатӯхи кхӣн̣а̄савасатасахассехи мама пит̣т̣хим̣ маддама̄но гаччхату, там̣ ме ¶ бхависсати дӣгхараттам̣ хита̄йа сукха̄йа̄’’ти кесе мочетва̄ аджиначаммаджат̣а̄ман̣д̣алава̄качӣра̄ни ¶ ка̄л̣аван̣н̣е калале паттхаритва̄ ман̣ипхалакасету вийа калалапит̣т̣хе нипаджджи. тена вуттам̣ –
‘‘те ме пут̣т̣ха̄ вийа̄кам̣су, ‘буддхо локе ануттаро;
дӣпан̇каро на̄ма джино, уппаджджи локана̄йако;
тасса содхӣйати магго, ан̃джасам̣ ват̣ума̄йанам̣’.
‘‘буддхоти мама сутва̄на, пӣти уппаджджи та̄ваде;
буддхо буддхоти катхайанто, соманассам̣ паведайим̣.
‘‘таттха т̣хатва̄ вичинтесим̣, тут̣т̣хо сам̣виггама̄насо;
‘идха бӣджа̄ни рописсам̣, кхан̣о ева ма̄ упаччага̄’.
‘‘йади буддхасса содхетха, екока̄сам̣ дада̄тха ме;
ахампи содхайисса̄ми, ан̃джасам̣ ват̣ума̄йанам̣.
‘‘адам̣су те мамока̄сам̣, содхетум̣ ан̃джасам̣ тада̄;
буддхо буддхоти чинтенто, маггам̣ содхемахам̣ тада̄.
‘‘анит̣т̣хите ¶ мамока̄се, дӣпан̇каро маха̄муни;
чатӯхи сатасахассехи, чхал̣абхин̃н̃ехи та̄дихи;
кхӣн̣а̄савехи вималехи, пат̣ипаджджи ан̃джасам̣ джино.
‘‘паччуггамана̄ ваттанти, ваджджанти бхерийо бахӯ;
а̄модита̄ нарамарӯ, са̄дхука̄рам̣ паваттайум̣.
‘‘дева̄ мануссе пассанти, манусса̄пи ча девата̄;
убхопи те пан̃джалика̄, ануйанти татха̄гатам̣.
‘‘дева̄ диббехи турийехи, манусса̄ ма̄нусехи ча;
убхопи те ваджджайанта̄, ануйанти татха̄гатам̣.
‘‘диббам̣ манда̄равам̣ пуппхам̣, падумам̣ па̄ричхаттакам̣;
дисодисам̣ окиранти, а̄ка̄санабхагата̄ марӯ.
‘‘чампакам̣ ¶ салалам̣ нӣпам̣, на̄гапунна̄гакетакам̣;
дисодисам̣ уккхипанти, бхӯмиталагата̄ нара̄.
‘‘кесе мун̃читва̄хам̣ таттха, ва̄качӣран̃ча чаммакам̣;
калале паттхаритва̄на, авакуджджо нипаджджахам̣.
‘‘аккамитва̄на мам̣ буддхо, саха сиссехи гаччхату;
ма̄ нам̣ калале аккамиттхо, хита̄йа ме бхависсатӣ’’ти.
со калалапит̣т̣хе нипаннакова пуна аккхӣни уммӣлетва̄ дӣпан̇карадасабаласса буддхасирим̣ сампассама̄но евам̣ чинтеси – ‘‘сача̄хам̣ иччхеййам̣, саббакилесе джха̄петва̄ сан̇гханавако хутва̄ рамманагарам̣ пависеййам̣. ан̃н̃а̄такавесена ¶ пана ме килесе джха̄петва̄ нибба̄наппаттийа̄ киччам̣ наттхи. йам̣нӯна̄хам̣ дӣпан̇карадасабало вийа парама̄бхисамбодхим̣ патва̄ дхаммана̄вам̣ а̄ропетва̄ маха̄джанам̣ сам̣са̄раса̄гара̄ ¶ утта̄ретва̄ паччха̄ паринибба̄йеййам̣, идам̣ майхам̣ патирӯпа’’нти. тато ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ буддхабха̄ва̄йа абхинӣха̄рам̣ катва̄ нипаджджи. тена вуттам̣ –
‘‘патхавийам̣ нипаннасса, евам̣ ме а̄си четасо;
‘иччхама̄но ахам̣ аджджа, килесе джха̄пайе мама.
‘ким̣ ме ан̃н̃а̄тавесена, дхаммам̣ саччхикатенидха;
саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, буддхо хессам̣ садеваке.
‘ким̣ ме екена тин̣н̣ена, пурисена тха̄мадассина̄;
саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, санта̄рессам̣ садеваке.
‘имина̄ ме адхика̄рена, катена пурисуттаме;
саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄, та̄реми джанатам̣ бахум̣.
‘сам̣са̄расотам̣ чхиндитва̄, виддхам̣сетва̄ тайо бхаве;
дхаммана̄вам̣ сама̄руйха, санта̄рессам̣ садеваке’’’ти. (бу. вам̣. 2.54-58);
йасма̄ пана буддхаттам̣ паттхентасса –
‘‘мануссаттам̣ лин̇гасампатти, хету саттха̄радассанам̣;
паббаджджа̄ гун̣асампатти, адхика̄ро ча чхандата̄;
ат̣т̣хадхаммасамодха̄на̄, абхинӣха̄ро самиджджхатӣ’’ти. (бу. вам̣. 2.59);
мануссаттабха̄васмим̣йева ¶ хи т̣хатва̄ буддхаттам̣ паттхентасса паттхана̄ самиджджхати, на на̄гасса ва̄ супан̣н̣асса ва̄ девата̄йа ва̄ паттхана̄ самиджджхати. мануссаттабха̄вепи пурисалин̇ге т̣хитассева паттхана̄ самиджджхати, на иттхийа̄ ва̄ пан̣д̣аканапум̣сакаубхатобйан̃джанака̄нам̣ ва̄ паттхана̄ самиджджхати. пурисасса̄пи тасмим̣ аттабха̄ве арахаттаппаттийа̄ хетусампаннассева паттхана̄ самиджджхати, но итарасса. хетусампаннасса̄пи джӣвама̄накабуддхассева сантике паттхентасса паттхана̄ самиджджхати, париниббуте буддхе четийасантике ва̄ бодхимӯле ва̄ паттхентасса на самиджджхати. буддха̄нам̣ сантике паттхентасса̄пи ¶ паббаджджа̄лин̇ге т̣хитассева самиджджхати, но гихилин̇ге т̣хитасса. паббаджитасса̄пи пан̃ча̄бхин̃н̃асса ат̣т̣хасама̄паттила̄бхинойева самиджджхати, на има̄йа гун̣асампаттийа̄ вирахитасса. гун̣асампаннена̄пи йена аттано джӣвитам̣ буддха̄нам̣ париччаттам̣ хоти, тасса имина̄ адхика̄рена адхика̄расампаннассева самиджджхати, на итарасса. адхика̄расампаннасса̄пи йасса буддхака̄ракадхамма̄нам̣ аттха̄йа маханто чхандо ча усса̄хо ча ва̄йа̄мо ча парийет̣т̣хи ча, тассева самиджджхати, на итарасса.
татридам̣ чхандамахантата̄йа опаммам̣ – саче хи евамасса ‘‘йо сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ екодакӣбхӯтам̣ аттано ба̄хубалена уттаритва̄ па̄рам̣ гантум̣ саматтхо ¶ , со буддхаттам̣ па̄пун̣а̄ти. йо ва̄ пана сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ вел̣угумбасан̃чханнам̣ бйӯхитва̄ маддитва̄ падаса̄ гаччханто па̄рам̣ гантум̣ саматтхо, со буддхаттам̣ па̄пун̣а̄ти. йо ва̄ пана сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ саттийо а̄кот̣етва̄ нирантарам̣ саттипхаласама̄кин̣н̣ам̣ падаса̄ аккамама̄но па̄рам̣ гантум̣ саматтхо, со буддхаттам̣ па̄пун̣а̄ти. йо ва̄ пана сакалачаккава̄л̣агаббхам̣ вӣтаччитан̇га̄рабхаритам̣ па̄дехи маддама̄но па̄рам̣ гантум̣ саматтхо, со буддхаттам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти. йо етесу екампи аттано дуккарам̣ на ман̃н̃ати, ‘‘ахам̣ етампи таритва̄ ва̄ гантва̄ ва̄ па̄рам̣ гахесса̄мӣ’’ти евам̣ махантена чхандена ча усса̄хена ча ва̄йа̄мена ча парийет̣т̣хийа̄ ча саманна̄гато хоти, тасса паттхана̄ самиджджхати, на итарасса. сумедхата̄пасо пана име ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ буддхабха̄ва̄йа абхинӣха̄рам̣ катва̄ нипаджджи.
дӣпан̇каропи ¶ бхагава̄ а̄гантва̄ сумедхата̄пасасса сӣсабха̄ге т̣хатва̄ ман̣исӣхапан̃джарам̣ уггха̄т̣енто вийа пан̃чаван̣н̣аппаса̄дасампанна̄ни аккхӣни уммӣлетва̄ калалапит̣т̣хе нипаннам̣ сумедхата̄пасам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ та̄пасо буддхатта̄йа абхинӣха̄рам̣ катва̄ нипанно, иджджхиссати ну кхо имасса паттхана̄, уда̄ху но’’ти ана̄гатам̣сан̃а̄н̣ам̣ песетва̄ упадха̄ренто ‘‘ито каппасатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни атиккамитва̄ готамо на̄ма буддхо бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ т̣хитакова парисамаджджхе бйа̄ка̄си – ‘‘пассатха но тумхе имам̣ уггатапам̣ та̄пасам̣ калалапит̣т̣хе нипанна’’нти? ‘‘евам̣, бханте’’ти. ‘‘айам̣ буддхатта̄йа абхинӣха̄рам̣ катва̄ нипанно, самиджджхиссати имасса паттхана̄, ито каппасатасахасса̄дхика̄нам̣ чатуннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ маттхаке готамо на̄ма буддхо бхависсати. тасмим̣ панасса аттабха̄ве капилаваттху на̄ма нагарам̣ нива̄со бхависсати, ма̄йа̄ на̄ма девӣ ма̄та̄, суддходано на̄ма ра̄джа̄ пита̄, аггаса̄вако упатиссо на̄ма тхеро, дутийаса̄вако колито на̄ма, буддхупат̣т̣ха̄ко а̄нандо на̄ма, аггаса̄вика̄ кхема̄ на̄ма ¶ тхерӣ, дутийаса̄вика̄ уппалаван̣н̣а̄ на̄ма тхерӣ бхависсати, парипаккан̃а̄н̣о маха̄бхиниккхаманам̣ катва̄ маха̄падха̄нам̣ падахитва̄ нигродхамӯле па̄йа̄сам̣ пат̣иггахетва̄ неран̃джара̄йа тӣре парибхун̃джитва̄ бодхиман̣д̣ам̣ а̄руйха ассаттхаруккхамӯле абхисамбуджджхиссатӣ’’ти. тена вуттам̣ –
‘‘дӣпан̇каро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
уссӣсаке мам̣ т̣хатва̄на, идам̣ вачанамабрави.
‘пассатха имам̣ та̄пасам̣, джат̣илам̣ уггата̄панам̣;
апаримеййе ито каппе, буддхо локе бхависсати.
‘аху ¶ капилавхайа̄ рамма̄, никкхамитва̄ татха̄гато;
падха̄нам̣ падахитва̄на, катва̄ дуккарака̄рикам̣.
‘аджапа̄ларуккхамӯле, нисӣдитва̄ татха̄гато;
таттха па̄йа̄сам̣ паггайха, неран̃джарамупехити.
‘неран̃джара̄йа тӣрамхи, па̄йа̄сам̣ ада со джино;
пат̣ийаттаварамаггена, бодхимӯламӯпехити.
‘тато ¶ падаккхин̣ам̣ катва̄, бодхиман̣д̣ам̣ ануттаро;
ассаттхаруккхамӯламхи, буджджхиссати маха̄йасо.
‘имасса джаника̄ ма̄та̄, ма̄йа̄ на̄ма бхависсати;
пита̄ суддходано на̄ма, айам̣ хессати готамо.
‘ана̄сава̄ вӣтара̄га̄, сантачитта̄ сама̄хита̄;
колито упатиссо ча, агга̄ хессанти са̄вака̄;
а̄нандо на̄мупат̣т̣ха̄ко, упат̣т̣хиссати там̣ джинам̣.
‘кхема̄ ¶ уппалаван̣н̣а̄ ча, агга̄ хессанти са̄вика̄;
ана̄сава̄ вӣтара̄га̄, сантачитта̄ сама̄хита̄;
бодхи тасса бхагавато, ассаттхоти павуччатӣ’’’ти.
сумедхата̄пасо ‘‘майхам̣ кира паттхана̄ самиджджхиссатӣ’’ти соманассаппатто ахоси. маха̄джано дӣпан̇карадасабаласса вачанам̣ сутва̄ ‘‘сумедхата̄пасо кира буддхабӣджам̣ буддхан̇куро’’ти хат̣т̣хатут̣т̣хо ахоси. еван̃часса ахоси ‘‘йатха̄ на̄ма пурисо надим̣ таранто уджукена титтхена уттаритум̣ асакконто хет̣т̣ха̄титтхена уттарати, евамева майампи дӣпан̇карадасабаласса са̄сане маггапхалам̣ алабхама̄на̄ ана̄гате йада̄ твам̣ буддхо бхависсаси, тада̄ тава саммукха̄ маггапхалам̣ саччхика̄тум̣ саматтха̄ бхавеййа̄ма̄’’ти паттханам̣ т̣хапайим̣су. дӣпан̇карадасабалопи бодхисаттам̣ пасам̣ситва̄ ат̣т̣хахи пуппхамут̣т̣хӣхи пӯджетва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми, тепи чатусатасахассасан̇кха̄ кхӣн̣а̄сава̄ бодхисаттам̣ гандхехи ча ма̄лехи ча пӯджетва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ паккамим̣су. деваманусса̄ пана татхева пӯджетва̄ вандитва̄ пакканта̄.
бодхисатто саббесам̣ пат̣иккантака̄ле сайана̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘па̄рамийо вичинисса̄мӣ’’ти пуппхара̄симаттхаке паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисӣди. евам̣ нисинне бодхисатте сакаладасасахассачаккава̄л̣адевата̄ саннипатитва̄ са̄дхука̄рам̣ датва̄ ‘‘аййа сумедхата̄паса, пора̄н̣акабодхисатта̄нам̣ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ ‘па̄рамийо вичинисса̄ма̄’ти нисиннака̄ле йа̄ни пуббанимитта̄ни на̄ма пан̃н̃а̄йанти, та̄ни сабба̄нипи аджджа па̄тубхӯта̄ни, ниссам̣сайена ¶ твам̣ буддхо бхависсаси ¶ , майампетам̣ джа̄на̄ма ‘йассета̄ни нимитта̄ни пан̃н̃а̄йанти, екантена со буддхо хоти’, твам̣ аттано вӣрийам̣ дал̣хам̣ катва̄ пагган̣ха̄’’ти бодхисаттам̣ на̄наппака̄ра̄хи тхутӣхи абхиттхуним̣су. тена вуттам̣ –
‘‘идам̣ сутва̄на вачанам̣, асамасса махесино;
а̄модита̄ нарамарӯ, буддхабӣджам̣ кира айам̣.
‘уккут̣т̣хисадда̄ ваттанти, аппхот̣енти хасанти ча;
катан̃джалӣ намассанти, дасасахассӣ садевака̄.
‘йадимасса ¶ локана̄тхасса, вираджджхисса̄ма са̄санам̣;
ана̄гатамхи аддха̄не, хесса̄ма саммукха̄ имам̣.
‘йатха̄ манусса̄ надим̣ таранта̄, пат̣ибхиттхам̣ вираджджхийа;
хет̣т̣ха̄титтхе гахетва̄на, уттаранти маха̄надим̣.
‘евамева майам̣ саббе, йади мун̃ча̄мимам̣ джинам̣;
ана̄гатамхи аддха̄не, хесса̄ма саммукха̄ имам̣’.
‘дӣпан̇каро локавидӯ, а̄хутӣнам̣ пат̣иггахо;
мама каммам̣ пакиттетва̄, даккхин̣ам̣ па̄дамуддхари.
‘йе таттха̄сум̣ джинапутта̄, саббе падаккхин̣амакам̣су мам̣;
нара̄ на̄га̄ ча гандхабба̄, абхива̄детва̄на паккамум̣.
‘дассанам̣ ме атикканте, сасан̇гхе локана̄йаке;
хат̣т̣хатут̣т̣хена читтена, а̄сана̄ вут̣т̣хахим̣ тада̄.
‘сукхена сукхито хоми, па̄моджджена памодито;
пӣтийа̄ ча абхиссанно, паллан̇кам̣ а̄бхуджим̣ тада̄.
‘паллан̇кена нисӣдитва̄, евам̣ чинтесахам̣ тада̄;
‘васӣбхӯто ахам̣ джха̄не, абхин̃н̃а̄су па̄рамим̣ гато.
‘сахассийамхи локамхи, исайо наттхи ме сама̄;
асамо иддхидхаммесу, алабхим̣ ӣдисам̣ сукхам̣’.
‘паллан̇ка̄бхуджане ¶ майхам̣, дасасахасса̄дхива̄сино;
маха̄на̄дам̣ паваттесум̣, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘йа̄ ¶ пуббе бодхисатта̄нам̣, паллан̇каварама̄бхудже;
нимитта̄ни падиссанти, та̄ни аджджа падиссаре.
‘сӣтам̣ бйапагатам̣ хоти, ун̣хан̃ча упасаммати;
та̄ни аджджа падиссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘дасасахассӣ локадха̄тӯ, ниссадда̄ хонти нира̄кула̄;
та̄ни аджджа падиссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘маха̄ва̄та̄ ¶ на ва̄йанти, на санданти савантийо;
та̄ни аджджа падиссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘тхаладжа̄ дакаджа̄ пуппха̄, саббе пуппханти та̄ваде;
тепаджджа пуппхита̄ саббе, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘лата̄ ва̄ йади ва̄ руккха̄, пхалабха̄ра̄ хонти та̄ваде;
тепаджджа пхалита̄ саббе, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘а̄ка̄сат̣т̣ха̄ ча бхӯмат̣т̣ха̄, ратана̄ джотанти та̄ваде;
тепаджджа ратана̄ джотанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘ма̄нусака̄ ча дибба̄ ча, турийа̄ ваджджанти та̄ваде;
тепаджджубхо абхираванти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘вичиттапуппха̄ гагана̄, абхивассанти та̄ваде;
тепи аджджа павассанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘маха̄самуддо а̄бхуджати, дасасахассӣ пакампати;
тепаджджубхо абхираванти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘нирайепи ¶ дасасахассе, аггӣ ниббанти та̄ваде;
тепаджджа ниббута̄ аггӣ, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘вимало хоти сӯрийо, сабба̄ диссанти та̄рака̄;
тепи аджджа падиссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘ановат̣т̣хена ¶ удакам̣, махийа̄ уббхиджджи та̄ваде;
тампаджджуббхиджджате махийа̄, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘та̄ра̄ган̣а̄ вирочанти, наккхатта̄ гаганаман̣д̣але;
виса̄кха̄ чандима̄йутта̄, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘била̄сайа̄ дарӣсайа̄, никкхаманти сака̄сайа̄;
тепаджджа а̄сайа̄ чхуддха̄, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘на хоти арати сатта̄нам̣, сантут̣т̣ха̄ хонти та̄ваде;
тепаджджа саббе сантут̣т̣ха̄, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘рога̄ тадӯпасамманти, джигхаччха̄ ча винассати;
та̄нипаджджа падиссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘ра̄го тада̄ тану хоти, досо мохо винассати;
тепаджджа вигата̄ саббе, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘бхайам̣ тада̄ на бхавати, аджджапетам̣ падиссати;
тена лин̇гена джа̄на̄ма, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘раджо нуддхам̣сати уддхам̣, аджджапетам̣ падиссати;
тена лин̇гена джа̄на̄ма, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘анит̣т̣хагандхо ¶ паккамати, дит̣т̣хагандхо пава̄йати;
сопаджджа ва̄йати гандхо, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘саббе ¶ дева̄ падиссанти, т̣хапайитва̄ арӯпино;
тепаджджа саббе диссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘йа̄вата̄ нирайа̄ на̄ма, саббе диссанти та̄ваде;
тепаджджа саббе диссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘кут̣т̣а̄ кава̄т̣а̄ села̄ ча, на хонта̄варан̣а̄ тада̄;
а̄ка̄сабхӯта̄ тепаджджа, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘чутӣ ча упапатти ча, кхан̣е тасмим̣ на виджджати;
та̄нипаджджа падиссанти, дхувам̣ буддхо бхависсаси.
‘дал̣хам̣ ¶ пагган̣ха вӣрийам̣, ма̄ ниватта абхиккама;
майампетам̣ виджа̄на̄ма, дхувам̣ буддхо бхависсасӣ’’’ти.
бодхисатто дӣпан̇карадасабаласса ча дасасахассачаккава̄л̣адевата̄нан̃ча вачанам̣ сутва̄ бхиййосо матта̄йа сан̃джа̄тусса̄хо хутва̄ чинтеси ‘‘буддха̄ на̄ма амогхавачана̄, наттхи буддха̄нам̣ катха̄йа ан̃н̃атхаттам̣. йатха̄ хи а̄ка̄се кхитталед̣д̣усса патанам̣ дхувам̣, джа̄тасса маран̣ам̣ дхувам̣, арун̣е уггате сӯрийассут̣т̣ха̄нам̣, а̄сайа̄ никкхантасӣхасса сӣхана̄данаданам̣, гаругаббха̄йа иттхийа̄ бха̄раморопанам̣ авассам̣бха̄вӣ, евамева буддха̄нам̣ вачанам̣ на̄ма дхувам̣ амогхам̣, аддха̄ ахам̣ буддхо бхависса̄мӣ’’ти. тена вуттам̣ –
‘‘буддхасса вачанам̣ сутва̄, дасасахассӣна чӯбхайам̣;
тут̣т̣хахат̣т̣хо памодито, евам̣ чинтесахам̣ тада̄.
‘‘адведжджхавачана̄ буддха̄, амогхавачана̄ джина̄;
витатхам̣ наттхи буддха̄нам̣, дхувам̣ буддхо бхава̄махам̣.
‘‘йатха̄ ¶ кхиттам̣ набхе лед̣д̣у, дхувам̣ патати бхӯмийам̣;
татхева буддхасет̣т̣ха̄нам̣, вачанам̣ дхувасассатам̣.
‘‘йатха̄пи саббасатта̄нам̣, маран̣ам̣ дхувасассатам̣;
татхева буддхасет̣т̣ха̄нам̣, вачанам̣ дхувасассатам̣.
‘‘йатха̄ раттиккхайе патте, сӯрийуггаманам̣ дхувам̣;
татхева буддхасет̣т̣ха̄нам̣, вачанам̣ дхувасассатам̣.
‘‘йатха̄ никкхантасайанасса, сӣхасса наданам̣ дхувам̣;
татхева буддхасет̣т̣ха̄нам̣, вачанам̣ дхувасассатам̣.
‘‘йатха̄ а̄паннасатта̄нам̣, бха̄раморопанам̣ дхувам̣;
татхева буддхасет̣т̣ха̄нам̣, вачанам̣ дхувасассата’’нти.
со ‘‘дхува̄хам̣ буддхо бхависса̄мӣ’’ти евам̣ катасаннит̣т̣ха̄но буддхака̄раке дхамме упадха̄ретум̣ ‘‘кахам̣ ну кхо буддхака̄ракадхамма̄, ким̣ ¶ уддхам̣, уда̄ху адхо, диса̄су, видиса̄сӯ’’ти ануккамена сакалам̣ дхаммадха̄тум̣ вичинанто пора̄н̣акабодхисаттехи а̄севитанисевитам̣ пат̣хамам̣ да̄напа̄рамим̣ дисва̄ евам̣ атта̄нам̣ овади – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа пат̣хамам̣ да̄напа̄рамим̣ пӯреййа̄си. йатха̄ хи никкуджджито удакакумбхо ниссесам̣ катва̄ удакам̣ ¶ ваматийева, на пачча̄харати, евамева дханам̣ ва̄ йасам̣ ва̄ путтам̣ ва̄ да̄рам̣ ва̄ ан̇гапаччан̇гам̣ ва̄ анолокетва̄ сампаттайа̄чака̄нам̣ саббам̣ иччхитиччхитам̣ ниссесам̣ катва̄ дадама̄но бодхируккхамӯле нисӣдитва̄ буддхо бхависсасӣ’’ти пат̣хамам̣ да̄напа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘ханда буддхакаре дхамме, вичина̄ми ито чито;
уддхам̣ адхо даса диса̄, йа̄вата̄ дхаммадха̄туйа̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, пат̣хамам̣ да̄напа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, анучин̣н̣ам̣ маха̄патхам̣.
‘‘имам̣ ¶ твам̣ пат̣хамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
да̄напа̄рамитам̣ гаччха, йади бодхим̣ паттумиччхаси.
‘‘йатха̄пи кумбхо сампун̣н̣о, йасса кассачи адхокато;
ваматевудакам̣ ниссесам̣, на таттха парираккхати.
‘‘татхева йа̄чаке дисва̄, хӣнамуккат̣т̣хамаджджхиме;
дада̄хи да̄нам̣ ниссесам̣, кумбхо вийа адхокато’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато дутийам̣ сӣлапа̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа сӣлапа̄рамимпи пӯреййа̄си. йатха̄ хи чамарӣмиго на̄ма джӣвитампи анолокетва̄ аттано ва̄ламева раккхати, евам̣ твампи ито пат̣т̣ха̄йа джӣвитампи анолокетва̄ сӣламева раккханто буддхо бхависсасӣ’’ти дутийам̣ сӣлапа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, дутийам̣ сӣлапа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ дутийам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
сӣлапа̄рамитам̣ гаччха, йади бодхим̣ паттумиччхаси.
‘‘йатха̄пи чамарӣ ва̄лам̣, кисмин̃чи пат̣илаггитам̣;
упети маран̣ам̣ таттха, на викопети ва̄ладхим̣.
‘‘татхева ¶ чатӯсу ¶ , бхӯмӣсу, сӣла̄ни парипӯрайа;
парираккха саббада̄ сӣлам̣, чамарӣ вийа ва̄ладхи’’нти.
атхасса ¶ ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато татийам̣ неккхаммапа̄рамим̣ дисва̄ етадахоси ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа неккхаммапа̄рамимпи пӯреййа̄си. йатха̄ хи чирам̣ бандхана̄га̄ре васама̄но пурисо на таттха синехам̣ кароти, атха кхо уккан̣т̣хитойева аваситука̄мо хоти, евамева твампи саббабхаве бандхана̄га̄расадисе катва̄ саббабхавехи уккан̣т̣хито муччитука̄мо хутва̄ неккхамма̄бхимукхова хохи, евам̣ буддхо бхависсасӣ’’ти татийам̣ неккхаммапа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, татийам̣ неккхаммапа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ татийам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
неккхаммапа̄рамитам̣ гаччха, йади бодхим̣ паттумиччхаси.
‘‘йатха̄ андугхаре пурисо, чиравуттхо дукхат̣т̣ито;
на таттха ра̄гам̣ джанети, муттимева гавесати.
‘‘татхева твам̣ саббабхаве, пасса андугхаре вийа;
неккхамма̄бхимукхо хохи, бхавато паримуттийа̄’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато чатуттхам̣ пан̃н̃а̄па̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа пан̃н̃а̄па̄рамимпи пӯреййа̄си. хӣнамаджджхимуккат̣т̣хесу кан̃чи аваджджетва̄ саббепи пан̣д̣ите упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччхеййа̄си. йатха̄ хи пин̣д̣ача̄рико бхиккху хӣна̄дикесу кулесу кин̃чи аваджджетва̄ пат̣ипа̄т̣ийа̄ пин̣д̣а̄йа чаранто кхиппам̣ йа̄панам̣ лабхати, евам̣ твампи саббапан̣д̣ите упасан̇камитва̄ пан̃хам̣ пуччханто буддхо бхависсасӣ’’ти чатуттхам̣ пан̃н̃а̄па̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на ¶ ¶ хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, чатуттхам̣ пан̃н̃а̄па̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ чатуттхам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
пан̃н̃а̄па̄рамитам̣ гаччха, йади бодхим̣ паттумиччхаси.
‘‘йатха̄пи ¶ бхиккху бхиккханто, хӣнамуккат̣т̣хамаджджхиме;
кула̄ни на вивадждженто, евам̣ лабхати йа̄панам̣.
‘‘татхева твам̣ саббака̄лам̣, парипуччханто будхам̣ джанам̣;
пан̃н̃а̄па̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато пан̃чамам̣ вӣрийапа̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа вӣрийапа̄рамимпи пӯреййа̄си. йатха̄ хи сӣхо мигара̄джа̄ саббаирийа̄патхесу дал̣хавӣрийо хоти, евам̣ твампи саббабхавесу саббаирийа̄патхесу дал̣хавӣрийо анолӣнавӣрийо сама̄но буддхо бхависсасӣ’’ти пан̃чамам̣ вӣрийапа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, пан̃чамам̣ вӣрийапа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ пан̃чамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
вӣрийапа̄рамитам̣ гаччха, йади бодхим̣ паттумиччхаси.
‘‘йатха̄пи ¶ сӣхо мигара̄джа̄, нисаджджат̣т̣ха̄начан̇каме;
алӣнавӣрийо хоти, паггахитамано сада̄.
‘‘татхева твам̣ саббабхаве, пагган̣ха вӣрийам̣ дал̣хам̣;
вӣрийапа̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато чхат̣т̣хам̣ кхантипа̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито ¶ пат̣т̣ха̄йа кхантипа̄рамимпи пӯреййа̄си. самма̄нанепи авама̄нанепи кхамова бхавеййа̄си. йатха̄ хи патхавийам̣ на̄ма сучимпи паккхипанти асучимпи, на тена патхавӣ синехам̣, на пат̣игхам̣ кароти, кхамати сахати адхива̄сетийева, евам̣ твампи самма̄нана̄вама̄нанаккхамова сама̄но буддхо бхависсасӣ’’ти чхат̣т̣хам̣ кхантипа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, чхат̣т̣хамам̣ кхантипа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ чхат̣т̣хамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
таттха адведжджхама̄насо, самбодхим̣ па̄пун̣иссаси.
‘‘йатха̄пи ¶ патхавӣ на̄ма, сучимпи асучимпи ча;
саббам̣ сахати никкхепам̣, на кароти пат̣игхам̣ тайа̄.
‘‘татхева твампи саббесам̣, самма̄на̄вама̄наккхамо;
кхантипа̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато саттамам̣ саччапа̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа саччапа̄рамимпи пӯреййа̄си. асанийа̄ ¶ маттхаке патама̄на̄йапи дхана̄дӣнам̣ аттха̄йа чханда̄дивасена сампаджа̄намуса̄ва̄дам̣ на̄ма ма̄ка̄си. йатха̄ хи осадхита̄рака̄ на̄ма саббаутӯсу аттано гаманавӣтхим̣ джахитва̄ ан̃н̃а̄йа вӣтхийа̄ на гаччхати, сакавӣтхийа̄ва гаччхати, евамева твампи саччам̣ паха̄йа муса̄ва̄дам̣ на̄ма акаронтойева буддхо бхависсасӣ’’ти саттамам̣ саччапа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, саттамам̣ саччапа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ ¶ твам̣ саттамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
таттха адведжджхавачано, самбодхим̣ па̄пун̣иссаси.
‘‘йатха̄пи осадхӣ на̄ма, тула̄бхӯта̄ садеваке;
самайе утувассе ва̄, на воккамати вӣтхито.
‘‘татхева твампи саччесу, ма̄ воккамаси вӣтхито;
саччапа̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато ат̣т̣хамам̣ адхит̣т̣ха̄напа̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа адхит̣т̣ха̄напа̄рамимпи пӯреййа̄си. йам̣ адхит̣т̣ха̄си, тасмим̣ адхит̣т̣ха̄не ниччало бхавеййа̄си. йатха̄ хи паббато на̄ма саббадиса̄су ва̄техи пахат̣опи на кампати на чалати, аттано т̣ха̄нейева тит̣т̣хати, евамева твампи аттано адхит̣т̣ха̄не ниччало хонтова буддхо бхависсасӣ’’ти ат̣т̣хамам̣ адхит̣т̣ха̄напа̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто ¶ ¶ тада̄даккхим̣, ат̣т̣хамам̣ адхит̣т̣ха̄напа̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ ат̣т̣хамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
таттха твам̣ ачало хутва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссаси.
‘‘йатха̄пи паббато село, ачало суппатит̣т̣хито;
на кампати бхусава̄техи, сакат̣т̣ха̄нева тит̣т̣хати.
‘‘татхева твампи адхит̣т̣ха̄не, саббада̄ ачало бхава;
адхит̣т̣ха̄напа̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато навамам̣ метта̄па̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа навамам̣ метта̄па̄рамимпи пӯреййа̄си. ахитесупи хитесупи екачитто бхавеййа̄си. йатха̄ хи удакам̣ на̄ма па̄паджанасса̄пи калйа̄н̣аджанасса̄пи сӣтибха̄вам̣ екасадисам̣ катва̄ пхарати, евамева твампи саббасаттесу ¶ меттачиттена екачиттова хонто буддхо бхависсасӣ’’ти навамам̣ метта̄па̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, навамам̣ метта̄па̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ навамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
метта̄йа асамо хохи, йади бодхим̣ паттумиччхаси.
‘‘йатха̄пи удакам̣ на̄ма, калйа̄н̣е па̄паке джане;
самам̣ пхарати сӣтена, пава̄хети раджомалам̣.
‘‘татхева ¶ твампи ахитахите, самам̣ метта̄йа бха̄вайа;
метта̄па̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
атхасса ‘‘на еттакехева буддхака̄ракадхаммехи бхавитабба’’нти уттарипи упадха̄райато дасамам̣ упеккха̄па̄рамим̣ дисва̄ етадахоси – ‘‘сумедхапан̣д̣ита, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа упеккха̄па̄рамимпи пӯреййа̄си. сукхепи дуккхепи маджджхаттова бхавеййа̄си. йатха̄ хи патхавӣ на̄ма сучимпи асучимпи паккхиппама̄на̄ маджджхатта̄ва хоти, евамева твампи сукхадуккхесу маджджхаттова хонто буддхо бхависсасӣ’’ти дасамам̣ упеккха̄па̄рамим̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘на ¶ хете еттака̄йева, буддхадхамма̄ бхависсаре;
ан̃н̃епи вичинисса̄ми, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄.
‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, дасамам̣ упеккха̄па̄рамим̣;
пуббакехи махесӣхи, а̄севитанисевитам̣.
‘‘имам̣ твам̣ дасамам̣ та̄ва, дал̣хам̣ катва̄ сама̄дийа;
тула̄бхӯто дал̣хо хутва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссаси.
‘‘йатха̄пи патхавӣ на̄ма, никкхиттам̣ асучим̣ сучим̣;
упеккхати убхопете, копа̄нунайаваджджита̄.
‘‘татхева твампи сукхадуккхе, тула̄бхӯто сада̄ бхава;
упеккха̄па̄рамитам̣ гантва̄, самбодхим̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти.
тато ¶ чинтеси – ‘‘имасмим̣ локе бодхисаттехи пӯретабба̄ бодхипарипа̄чана̄ буддхака̄ракадхамма̄ еттака̄йева, даса па̄рамийо т̣хапетва̄ ан̃н̃е наттхи, има̄пи даса па̄рамийо уддхам̣ а̄ка̄сепи наттхи, хет̣т̣ха̄ патхавийампи, пураттхима̄дӣсу диса̄супи наттхи, майхамева пана хадайамам̣саббхантаре патит̣т̣хита̄’’ти. евам̣ та̄сам̣ хадайе патит̣т̣хитабха̄вам̣ дисва̄ сабба̄пи та̄ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄йа пунаппунам̣ саммасанто ануломапат̣иломам̣ саммасати, парийанте гахетва̄ а̄дим̣ па̄пети, а̄димхи гахетва̄ парийанте т̣хапети, маджджхе гахетва̄ убхато оса̄пети, убхато кот̣ӣсу ¶ хетва̄ маджджхе оса̄пети. ба̄хиракабхан̣д̣апаричча̄го да̄напа̄рамӣ на̄ма, ан̇гапаричча̄го да̄наупапа̄рамӣ на̄ма, джӣвитапаричча̄го да̄напараматтхапа̄рамӣ на̄ма̄ти даса па̄рамийо даса упапа̄рамийо даса параматтхапа̄рамийо йантателам̣ виниват̣т̣енто вийа маха̄мерум̣ маттхам̣ катва̄ чаккава̄л̣амаха̄самуддам̣ а̄лул̣енто вийа ча саммаси. тассевам̣ даса па̄рамийо саммасантасса дхамматеджена чатунахута̄дхикадвийоджанасатасахассабахала̄ айам̣ маха̄патхавӣ хаттхина̄ аккантанал̣акала̄по вийа, пӣл̣ийама̄нам̣ уччхуйантам̣ вийа ча маха̄виравам̣ виравама̄на̄ сан̇кампи сампакампи сампаведхи, кула̄лачаккам̣ вийа телайантачаккам̣ вийа ча париббхами. тена вуттам̣ –
‘‘еттака̄йева те локе, йе дхамма̄ бодхипа̄чана̄;
татуддхам̣ наттхи ан̃н̃атра, дал̣хам̣ таттха патит̣т̣хаха.
‘‘име дхамме саммасато, сабха̄васарасалаккхан̣е;
дхамматеджена васудха̄, дасасахассӣ пакампатха.
‘‘чалатӣ раватӣ патхавӣ, уччхуйантам̣ва пӣл̣итам̣;
телайанте йатха̄ чаккам̣, евам̣ кампати меданӣ’’ти.
маха̄патхавийа̄ ¶ кампама̄на̄йа рамманагарава̄сино сан̣т̣ха̄тум̣ асакконта̄ йугантава̄таббха̄хата̄ маха̄са̄ла̄ вийа муччхитамуччхита̄ва папатим̣су, гхат̣а̄дӣни ¶ кула̄лабха̄джана̄ни пават̣т̣анта̄ни ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пахаранта̄ни чун̣н̣авичун̣н̣а̄ни ахесум̣. маха̄джано бхӣтатасито саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘ким̣ ну кхо бхагава̄ на̄га̄ват̣т̣о айам̣ бхӯтайаккхадевата̄су ан̃н̃атара̄ват̣т̣оти на хи майам̣ етам̣ джа̄на̄ма, апича кхо саббопи айам̣ маха̄джано упаддуто, ким̣ ну кхо имасса локасса па̄пакам̣ бхависсати, уда̄ху калйа̄н̣ам̣, катхетха но етам̣ ка̄ран̣а’’нти а̄ха. атха саттха̄ тесам̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘тумхе ма̄ бха̄йатха ма̄ чинтайиттха, наттхи во итонида̄нам̣ бхайам̣. йо со майа̄ аджджа сумедхапан̣д̣ито ‘ана̄гате готамо на̄ма буддхо бхависсатӣ’ти бйа̄като, со даса па̄рамийо саммасати, тасса даса па̄рамийо саммасантасса вилол̣ентасса дхамматеджена сакаладасасахассилокадха̄ту екаппаха̄рена кампати, чева, равати ча̄’’ти а̄ха. тена вуттам̣ –
‘‘йа̄вата̄ париса̄ а̄си, буддхасса паривесане;
паведхама̄на̄ са̄ таттха, муччхита̄ сеси бхӯмийам̣.
‘‘гхат̣а̄некасахасса̄ни ¶ , кумбхӣнан̃ча сата̄ бахӯ;
сан̃чун̣н̣аматхита̄ таттха, ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пагхат̣т̣ита̄.
‘‘уббигга̄ тасита̄ бхӣта̄, бханта̄ бйадхитама̄наса̄;
маха̄джана̄ сама̄гамма, дӣпан̇карамупа̄гамум̣.
‘ким̣ бхависсати локасса, калйа̄н̣аматха па̄пакам̣;
саббо упаддуто локо, там̣ винодехи чаккхума’.
‘‘тесам̣ тада̄ сан̃н̃а̄песи, дӣпан̇каро маха̄муни;
виссаттха̄ хотха ма̄ бха̄тха, имасмим̣ патхавикампане.
‘‘йамахам̣ аджджа бйа̄ка̄сим̣, буддхо локе бхависсати;
есо саммасати дхаммам̣, пуббакам̣ джинасевитам̣.
‘‘тасса саммасато дхаммам̣, буддхабхӯмим̣ асесато;
тена̄йам̣ кампита̄ патхавӣ, дасасахассӣ садеваке’’ти.
маха̄джано татха̄гатасса вачанам̣ сутва̄ хат̣т̣хатут̣т̣хо ма̄ла̄гандхавилепанам̣ а̄да̄йа рамманагара̄ никкхамитва̄ бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ ма̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ ¶ вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ рамманагарамева па̄виси. бодхисаттопи даса па̄рамийо саммаситва̄ вӣрийам̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄йа нисинна̄сана̄ вут̣т̣ха̄си. тена вуттам̣ –
‘‘буддхасса ¶ вачанам̣ сутва̄, мано нибба̄йи та̄ваде;
саббе мам̣ упасан̇камма, пуна̄пи абхивандисум̣.
‘‘сама̄дийитва̄ буддхагун̣ам̣, дал̣хам̣ катва̄на ма̄насам̣;
дӣпан̇карам̣ намасситва̄, а̄сана̄ вут̣т̣хахим̣ тада̄’’ти.
атха бодхисаттам̣ а̄сана̄ вут̣т̣хахантам̣ сакаладасасахассачаккава̄л̣адевата̄ саннипатитва̄ диббехи ма̄ла̄гандхехи ¶ пӯджетва̄ вандитва̄ ‘‘аййа сумедхата̄паса, тайа̄ аджджа дӣпан̇карадасабаласса па̄дамӯле махатӣ паттхана̄ паттхита̄, са̄ те анантара̄йена самиджджхату, ма̄ те бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ ахоси, сарӣре аппаматтакопи рого ма̄ уппаджджи, кхиппам̣ па̄рамийо пӯретва̄ самма̄самбодхим̣ пат̣ивиджджха. йатха̄ пуппхӯпагапхалӯпага̄ руккха̄ самайе пуппханти чева пхаланти ча, татхева твампи самайам̣ анатиккамитва̄ кхиппам̣ самбодхимуттамам̣ пхусассӯ’’тиа̄дӣни тхутиман̇гала̄ни пайируда̄хам̣су, евам̣ пайируда̄хитва̄ аттано аттано деват̣т̣ха̄намева агамам̣су. бодхисаттопи девата̄хи абхиттхуто ‘‘ахам̣ даса па̄рамийо пӯретва̄ каппасатасахасса̄дхика̄нам̣ чатуннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ маттхаке буддхо бхависса̄мӣ’’ти вӣрийам̣ дал̣хам̣ катва̄ адхит̣т̣ха̄йа набхам̣ аббхуггантва̄ химавантамева агама̄си. тена вуттам̣ –
‘‘диббам̣ ма̄нусакам̣ пуппхам̣, дева̄ ма̄нусака̄ убхо;
самокиранти пуппхехи, вут̣т̣хахантасса а̄сана̄.
‘‘ведайанти ча те соттхим̣, дева̄ ма̄нусака̄ убхо;
махантам̣ паттхитам̣ туйхам̣, там̣ лабхассу йатхиччхитам̣.
‘‘саббӣтийо виваджджанту, соко рого винассату;
ма̄ те бхавантвантара̄йа̄, пхуса кхиппам̣ бодхимуттамам̣.
‘‘йатха̄пи самайе патте, пуппханти пуппхино дума̄;
татхева твам̣ маха̄вӣра, буддхан̃а̄н̣ена пуппхассу.
‘‘йатха̄ ¶ йе кечи самбуддха̄, пӯрайум̣ даса па̄рамӣ;
татхева твам̣ маха̄вӣра, пӯрайа даса па̄рамӣ.
‘‘йатха̄ йе кечи самбуддха̄, бодхиман̣д̣амхи буджджхаре;
татхева твам̣ маха̄вӣра, буджджхассу джинабодхийам̣.
‘‘йатха̄ йе кечи самбуддха̄, дхаммачаккам̣ паваттайум̣;
татхева твам̣ маха̄вӣра, дхаммачаккам̣ паваттайа.
‘‘пун̣н̣ама̄йе ¶ йатха̄ чандо, парисуддхо вирочати;
татхева твам̣ пун̣н̣амано, вироча дасасахассийам̣.
‘‘ра̄хумутто ¶ йатха̄ сӯрийо, та̄пена атирочати;
татхева лока̄ муччитва̄, вироча сирийа̄ тувам̣.
‘‘йатха̄ йа̄ ка̄чи надийо, осаранти маходадхим̣;
евам̣ садевака̄ лока̄, осаранту тавантике.
‘‘техи тхутаппасаттхо со, даса дхамме сама̄дийа;
те дхамме парипӯренто, паванам̣ па̄висӣ тада̄’’ти.
сумедхакатха̄ нит̣т̣хита̄.
рамманагарава̄синопи кхо нагарам̣ пависитва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ адам̣су. саттха̄ тесам̣ дхаммам̣ десетва̄ маха̄джанам̣ саран̣а̄дӣсу патит̣т̣ха̄петва̄ рамманагарамха̄ никкхамитва̄ тато уддхампи йа̄вата̄йукам̣ тит̣т̣ханто саббам̣ буддхакиччам̣ катва̄ ануккамена анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи. таттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббам̣ буддхавам̣се вуттанайенева ведитаббам̣. вуттан̃хи таттха –
‘‘тада̄ те бходжайитва̄на, сасан̇гхам̣ локана̄йакам̣;
упагаччхум̣ саран̣ам̣ тасса, дӣпан̇карасса саттхуно.
‘‘саран̣а̄гамане кан̃чи, нивесети татха̄гато;
кан̃чи пан̃часу сӣлесу, сӣле дасавидхе парам̣.
‘‘кассачи ¶ дети са̄ман̃н̃ам̣, чатуро пхаламуттаме;
кассачи асаме дхамме, дети со пат̣исамбхида̄.
‘‘кассачи ¶ варасама̄паттийо, ат̣т̣ха дети нара̄сабхо;
тиссо кассачи виджджа̄йо, чхал̣абхин̃н̃а̄ павеччхати.
‘‘тена йогена джанака̄йам̣, овадати маха̄муни;
тена виттха̄рикам̣ а̄си, локана̄тхасса са̄санам̣.
‘‘маха̄ханусабхаккхандхо, дӣпан̇карасана̄мако;
бахӯ джане та̄райати, паримочети дуггатим̣.
‘‘бодханеййам̣ джанам̣ дисва̄, сатасахассепи йоджане;
кхан̣ена упагантва̄на, бодхети там̣ маха̄муни.
‘‘пат̣хама̄бхисамайе буддхо, кот̣исатамабодхайи;
дутийа̄бхисамайе на̄тхо, навутикот̣имабодхайи.
‘‘йада̄ ча девабхаванамхи, буддхо дхаммамадесайи;
навутикот̣исахасса̄нам̣, татийа̄бхисамайо аху.
‘‘саннипа̄та̄ ¶ тайо а̄сум̣, дӣпан̇карасса саттхуно;
кот̣исатасахасса̄нам̣, пат̣хамо а̄си сама̄гамо.
‘‘пуна на̄радакӯт̣амхи, павивекагате джине;
кхӣн̣а̄сава̄ вӣтамала̄, самим̣су сатакот̣ийо.
‘‘йамхи ка̄ле маха̄вӣро, судассанасилуччайе;
навутикот̣исахассехи, пава̄реси маха̄муни.
‘‘ахам̣ тена самайена, джат̣ило уггата̄пано;
анталиккхамхи чаран̣о, пан̃ча̄бхин̃н̃а̄су па̄рагӯ.
‘‘дасавӣсасахасса̄нам̣ ¶ , дхамма̄бхисамайо аху;
екадвиннам̣ абхисамайа̄, ган̣ана̄то асан̇кхийа̄.
‘‘виттха̄рикам̣ ба̄худжан̃н̃ам̣, иддхам̣ пхӣтам̣ аху тада̄;
дӣпан̇карасса бхагавато, са̄санам̣ сувисодхитам̣.
‘‘чатта̄ри ¶ сатасахасса̄ни, чхал̣абхин̃н̃а̄ махиддхика̄;
дӣпан̇карам̣ локавидум̣, парива̄ренти саббада̄.
‘‘йе кечи тена самайена, джаханти ма̄нусам̣ бхавам̣;
апаттама̄наса̄ секкха̄, гарахита̄ бхаванти те.
‘‘супуппхитам̣ па̄вачанам̣, арахантехи та̄дихи;
кхӣн̣а̄савехи вималехи, упасобхати садеваке.
‘‘нагарам̣ раммаватӣ на̄ма, судево на̄ма кхаттийо;
сумедха̄ на̄ма джаника̄, дӣпан̇карасса саттхуно.
‘‘суман̇гало ча тиссо ча, ахесум̣ аггаса̄вака̄;
са̄гато на̄мупат̣т̣ха̄ко, дӣпан̇карасса саттхуно.
‘‘нанда̄ чева сунанда̄ ча, ахесум̣ аггаса̄вика̄;
бодхи тасса бхагавато, пиппхалӣти павуччати.
‘‘асӣтихаттхамуббедхо, дӣпан̇каро маха̄муни;
собхати дӣпаруккхова, са̄лара̄джа̄ва пхуллито.
‘‘сатасахассавасса̄ни, а̄йу тасса махесино;
та̄вата̄ тит̣т̣хама̄но со, та̄реси джанатам̣ бахум̣.
‘‘джотайитва̄на ¶ саддхаммам̣, санта̄ретва̄ маха̄джанам̣;
джалитва̄ аггикхандхова, ниббуто со саса̄вако.
‘‘са̄ ча иддхи со ча йасо, та̄ни ча па̄десу чаккаратана̄ни;
саббам̣ тамантарахитам̣, нану ритта̄ саббасан̇кха̄ра̄’’ти.
дӣпан̇карасса ¶ пана бхагавато апарабха̄ге екам̣ асан̇кхйеййам̣ атиккамитва̄ кон̣д̣ан̃н̃о на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатасахассам̣, дутийе кот̣исахассам̣, татийе навутикот̣ийо. тада̄ бодхисатто виджита̄вӣ на̄ма чаккаваттӣ хутва̄ кот̣исатасахассасан̇кхасса буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ ада̄си. саттха̄ бодхисаттам̣ ‘‘буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄каритва̄ дхаммам̣ десеси. со саттху дхаммакатхам̣ сутва̄ раджджам̣ ниййа̄детва̄ паббаджи. со тӣн̣и ¶ пит̣ака̄ни уггахетва̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо пан̃ча абхин̃н̃а̄йо ча уппа̄детва̄ апарихӣнаджджха̄но брахмалоке ниббатти. кон̣д̣ан̃н̃асса буддхасса пана раммаватӣ на̄ма нагарам̣, сунандо на̄ма кхаттийо пита̄, суджа̄та̄ на̄ма девӣ ма̄та̄, бхаддо ча субхаддо ча две аггаса̄вака̄, ануруддхо на̄мупат̣т̣ха̄ко, тисса̄ ча упатисса̄ ча две аггаса̄вика̄, са̄лакалйа̄н̣ӣ бодхи, ат̣т̣ха̄сӣтихаттхуббедхам̣ сарӣрам̣, вассасатасахассам̣ а̄йуппама̄н̣ам̣ ахоси.
‘‘дӣпан̇карасса апарена, кон̣д̣ан̃н̃о на̄ма на̄йако;
анантатеджо амитайасо, аппамеййо дура̄садо’’ти.
тасса апарабха̄ге екам̣ асан̇кхйеййам̣ атиккамитва̄ екасмим̣йева каппе чатуро буддха̄ ниббаттим̣су ман̇гало, сумано, ревато, собхитоти. ман̇галасса бхагавато тайо саннипа̄та̄ ахесум̣. тесу пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатасахассам̣ бхиккхӯ ахесум̣, дутийе кот̣исахассам̣, татийе навутикот̣ийо. вема̄тикабха̄та̄ кирасса а̄нандакума̄ро на̄ма навутикот̣исан̇кха̄йа париса̄йа саддхим̣ дхаммассаванаттха̄йа саттху сантикам̣ агама̄си. саттха̄ тасса анупуббим̣ катхам̣ катхеси, со саддхим̣ париса̄йа саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. саттха̄ тесам̣ кулапутта̄нам̣ пуббачаритам̣ олокенто иддхимайапаттачӣварасса упаниссайам̣ дисва̄ даккхин̣ахаттхам̣ паса̄ретва̄ ‘‘етха, бхиккхаво’’ти а̄ха. саббе тан̇кхан̣ан̃н̃ева иддхимайапаттачӣварадхара̄ сат̣т̣хивассамаха̄тхера̄ вийа а̄каппасампанна̄ хутва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ парива̄райим̣су. айамасса татийо са̄вакасаннипа̄то ахоси.
йатха̄ ¶ пана ан̃н̃есам̣ буддха̄нам̣ саманта̄ асӣтихаттхаппама̄н̣а̄йева сарӣраппабха̄ ахоси, на евам̣ тасса тасса пана бхагавато сарӣраппабха̄ ниччака̄лам̣ дасасахассилокадха̄тум̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си. руккхапатхавипаббатасамудда̄дайо антамасо уккхалика̄дӣни упа̄да̄йа суван̣н̣апат̣т̣апарийонаддха̄ вийа ахесум̣. а̄йуппама̄н̣ам̣ панасса навутивассасахасса̄ни ахоси. еттакам̣ ка̄лам̣ чандимасӯрийа̄дайо аттано пабха̄йа вирочитум̣ на̄саккхим̣су, раттиндивапариччхедо на пан̃н̃а̄йиттха. дива̄ сӯрийа̄локена вийа сатта̄ ниччам̣ ¶ ¶ буддха̄локенева вичарим̣су, са̄йам̣ пуппхитакусума̄нам̣, па̄то раванакасакун̣а̄дӣнан̃ча васена локо раттиндивапариччхедам̣ саллаккхеси.
ким̣ пана ан̃н̃есам̣ буддха̄нам̣ айама̄нубха̄во наттхӣти? но наттхи. тепи хи а̄кан̇кхама̄на̄ дасасахассим̣ ва̄ локадха̄тум̣ тато ва̄ бхиййо а̄бха̄йа пхареййум̣. ман̇галасса пана бхагавато пуббапаттхана̄васена ан̃н̃есам̣ бйа̄маппабха̄ вийа сарӣраппабха̄ ниччака̄ламева дасасахассилокадха̄тум̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си. со кира бодхисаттачарийака̄ле вессантарасадисе аттабха̄ве т̣хито сапуттада̄ро ван̇капаббатасадисе паббате васи. атхеко кхарада̄т̣хико на̄ма йаккхо маха̄пурисасса да̄наджджха̄сайатам̣ сутва̄ бра̄хман̣аван̣н̣ена упасан̇камитва̄ маха̄саттам̣ две да̄раке йа̄чи. маха̄сатто ‘‘дада̄ми бра̄хман̣асса путтаке’’ти хат̣т̣хапахат̣т̣хо удакапарийантам̣ патхавим̣ кампенто двепи да̄раке ада̄си. йаккхо чан̇каманакот̣ийам̣ а̄ламбанапхалакам̣ нисса̄йа т̣хатва̄ пассантассева маха̄саттасса мӯлакала̄пе вийа две да̄раке кха̄ди. маха̄пурисасса йаккхам̣ олокетва̄ мукхе виват̣аматте аггиджа̄лам̣ вийа лохитадха̄рам̣ уггирама̄нам̣ тасса мукхам̣ дисва̄пи кесаггаматтампи доманассам̣ на уппаджджи. ‘‘судиннам̣ вата ме да̄на’’нти чинтайато панасса сарӣре махантам̣ пӣтисоманасса удапа̄ди. со ‘‘имасса ме ниссандена ана̄гате имина̄ва нӣха̄рена расмийо никкхамантӯ’’ти паттханам̣ ака̄си. тасса там̣ паттханам̣ нисса̄йа буддхабхӯтасса сарӣрато расмийо никкхамитва̄ еттакам̣ т̣ха̄нам̣ пхарим̣су.
апарамписса пуббачаритам̣ аттхи. со кира бодхисаттака̄ле екасса буддхасса четийам̣ дисва̄ ‘‘имасса буддхасса майа̄ джӣвитам̣ париччаджитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти дан̣д̣адӣпика̄вет̣хананийа̄мена сакаласарӣрам̣ вет̣ха̄петва̄ ратанаматтамакул̣ам̣ сатасахассаггханикам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ сапписса пӯра̄петва̄ таттха сахассават̣т̣ийо джа̄ла̄петва̄ там̣ сӣсена̄да̄йа сакаласарӣрам̣ джа̄ла̄петва̄ четийам̣ падаккхин̣ам̣ каронто сакалараттим̣ вӣтина̄меси. евам̣ йа̄ва арун̣уггамана̄ ва̄йамантасса̄писса ломакӯпаматтампи усумам̣ на ган̣хи. падумагаббхам̣ павит̣т̣хака̄ло вийа ахоси. дхаммо хи на̄меса атта̄нам̣ раккхантам̣ раккхати. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘дхаммо ¶ ¶ хаве раккхати дхаммача̄рим̣, дхаммо сучин̣н̣о сукхама̄ваха̄ти;
еса̄нисам̣со дхамме сучин̣н̣е, на дуггатим̣ гаччхати дхаммача̄рӣ’’ти. (тхерага̄. 303; джа̄. 1.10.102; 1.15.385);
имасса̄пи ¶ каммасса ниссандена тасса бхагавато сарӣробха̄со дасасахассилокадха̄тум̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си.
тада̄ амха̄кам̣ бодхисатто суручи на̄ма бра̄хман̣о хутва̄ ‘‘саттха̄рам̣ нимантесса̄мӣ’’ти упасан̇камитва̄ мадхурадхаммакатхам̣ сутва̄ ‘‘све майхам̣ бхиккхам̣ ган̣хатха, бханте’’ти а̄ха. бра̄хман̣а, киттакехи те бхиккхӯхи аттхоти? ‘‘киттака̄ пана во, бханте, парива̄рабхиккхӯ’’ти а̄ха. тада̄ пана саттху пат̣хамасаннипа̄тойева хоти, тасма̄ ‘‘кот̣исатасахасса’’нти а̄ха. бханте, саббехипи саддхим̣ майхам̣ гехе бхиккхам̣ ган̣хатха̄ти. саттха̄ адхива̄сеси. бра̄хман̣о сва̄тана̄йа нимантетва̄ гехам̣ гаччханто чинтеси – ‘‘ахам̣ еттака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ йа̄губхаттаваттха̄дӣни да̄тум̣ саккоми, нисӣданат̣т̣ха̄нам̣ пана катхам̣ бхависсатӣ’’ти.
тасса са̄ чинта̄ чатура̄сӣтийоджанасахассаматтхаке т̣хитасса деваран̃н̃о пан̣д̣укамбаласила̄санасса ун̣хабха̄вам̣ джанеси. сакко ‘‘ко ну кхо мам̣ имамха̄ т̣ха̄на̄ ча̄ветука̄мо’’ти диббачаккхуна̄ олокенто маха̄пурисам̣ дисва̄ ‘‘суручи на̄ма бра̄хман̣о буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ нимантетва̄ нисӣданат̣т̣ха̄наттха̄йа чинтеси, майа̄пи таттха гантва̄ пун̃н̃акот̣т̣ха̄сам̣ гахетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти вад̣д̣хакиван̣н̣ам̣ нимминитва̄ ва̄сипхарасухаттхо маха̄пурисасса пурато па̄турахоси. со ‘‘аттхи ну кхо кассачи бхатийа̄ каттабба’’нти а̄ха. маха̄пурисо там̣ дисва̄ ‘‘ким̣ каммам̣ кариссасӣ’’ти а̄ха. ‘‘мама аджа̄нанасиппам̣ на̄ма наттхи, гехам̣ ва̄ ман̣д̣апам̣ ва̄ йо йам̣ ка̄рети, тасса там̣ ка̄тум̣ джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи майхам̣ каммам̣ аттхӣ’’ти. ‘‘ким̣ аййа̄’’ти? ‘‘сва̄тана̄йа ме кот̣исатасахассабхиккхӯ нимантита̄, тесам̣ нисӣданаман̣д̣апам̣ кариссасӣ’’ти. ‘‘ахам̣ на̄ма кареййам̣, саче мама бхатим̣ да̄тум̣ саккхиссатха̄’’ти. ‘‘саккхисса̄ми та̄та̄’’ти. ‘‘са̄дху карисса̄мӣ’’ти гантва̄ екам̣ падесам̣ олокеси, два̄дасатерасайоджанаппама̄н̣о падесо касин̣аман̣д̣алам̣ ¶ вийа саматало ахоси. со ‘‘еттаке т̣ха̄не саттаратанамайо ман̣д̣апо ут̣т̣хахатӯ’’ти чинтетва̄ олокеси. та̄вадева патхавим̣ бхиндитва̄ ман̣д̣апо ут̣т̣хахи. тасса сован̣н̣амайесу тхамбхесу раджатамайа̄ гхат̣ака̄ ахесум̣, раджатамайесу сован̣н̣амайа̄, ман̣иттхамбхесу пава̄л̣амайа̄, пава̄л̣аттхамбхесу ман̣имайа̄, саттаратанамайесу саттаратанамайа̄ва гхат̣ака̄ ахесум̣ ¶ . тато ‘‘ман̣д̣апасса антарантарена кин̇кин̣икаджа̄лам̣ оламбатӯ’’ти олокеси, саха олоканенева кин̇кин̣икаджа̄лам̣ оламби, йасса мандава̄теритасса пан̃чан̇гикассева тӯрийасса мадхурасаддо ниггаччхати, диббасан̇гӣтиваттанака̄ло вийа хоти. ‘‘антарантара̄ гандхада̄мама̄ла̄да̄ма̄ни оламбантӯ’’ти чинтеси, да̄ма̄ни оламбим̣су. ‘‘кот̣исатасахассасан̇кха̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ¶ а̄сана̄ни ча а̄дха̄рака̄ни ча патхавим̣ бхиндитва̄ ут̣т̣хахантӯ’’ти чинтеси, та̄вадева ут̣т̣хахим̣су. ‘‘кон̣е кон̣е екека̄ удакача̄т̣ийо ут̣т̣хахантӯ’’ти чинтеси, удакача̄т̣ийо ут̣т̣хахим̣су.
еттакам̣ ма̄петва̄ бра̄хман̣асса сантикам̣ гантва̄ ‘‘ехи аййа, тава ман̣д̣апам̣ олокетва̄ майхам̣ бхатим̣ дехӣ’’ти а̄ха. маха̄пурисо гантва̄ ман̣д̣апам̣ олокеси, олокентассевасса сакаласарӣрам̣ пан̃чаван̣н̣а̄йа пӣтийа̄ нирантарам̣ пхут̣ам̣ ахоси. атхасса ман̣д̣апам̣ олокайато етадахоси – ‘‘на̄йам̣ ман̣д̣апо мануссабхӯтена като, майхам̣ пана аджджха̄сайам̣ майхам̣ гун̣ам̣ а̄гамма аддха̄ саккабхаванам̣ ун̣хам̣ ахоси, тато саккена деваран̃н̃а̄ айам̣ ман̣д̣апо ка̄рито бхависсатӣ’’ти. ‘‘на кхо пана ме йуттам̣ еварӯпе ман̣д̣апе екадивасам̣йева да̄нам̣ да̄тум̣, сатта̄хам̣ дасса̄мӣ’’ти чинтеси. ба̄хиракада̄нан̃хи киттакампи сама̄нам̣ бодхисатта̄нам̣ тут̣т̣хим̣ ка̄тум̣ на саккоти, алан̇катасӣсам̣ пана чхиндитва̄ ан̃джитааккхӣни уппа̄т̣етва̄ хадайамам̣сам̣ ва̄ уббат̣т̣етва̄ диннака̄ле бодхисатта̄нам̣ ча̄гам̣ нисса̄йа тут̣т̣хи на̄ма хоти. амха̄кампи хи бодхисаттасса сивиджа̄таке девасикам̣ пан̃ча каха̄пан̣асатасахасса̄ни виссаджджетва̄ чатӯсу два̄ресу нагарамаджджхе ча да̄нам̣ дентасса там̣ да̄нам̣ ча̄гатут̣т̣хим̣ уппа̄детум̣ на̄саккхи. йада̄ панасса бра̄хман̣аван̣н̣ена а̄гантва̄ сакко девара̄джа̄ аккхӣни йа̄чи, тада̄ та̄ни уппа̄т̣етва̄ дадама̄нассева ха̄со уппаджджи, кесаггаматтампи читтасса ан̃н̃атхаттам̣ на̄хоси. евам̣ да̄нам̣ нисса̄йа бодхисатта̄нам̣ титти на̄ма наттхи. тасма̄ сопи маха̄пурисо ¶ ‘‘сатта̄хам̣ майа̄ кот̣исатасахассасан̇кха̄нам̣ бхиккхӯнам̣ да̄нам̣ да̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ тасмим̣ ман̣д̣апе буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ нисӣда̄петва̄ сатта̄хам̣ гавапа̄нам̣ на̄ма да̄нам̣ ада̄си. гавапа̄нанти маханте маханте коламбе кхӣрасса пӯретва̄ уддханесу а̄ропетва̄ гханапа̄капакке кхӣре тхоке тан̣д̣уле паккхипитва̄ паккамадхусаккара̄чун̣н̣асаппӣхи абхисан̇кхатам̣ бходжанам̣ вуччати. манусса̄йева пана паривиситум̣ на̄саккхим̣су, дева̄пи екантарика̄ хутва̄ паривисим̣су. два̄дасатерасайоджанаппама̄н̣ам̣ т̣ха̄нампи бхиккхӯ ган̣хитум̣ наппахосийева. те пана бхиккхӯ аттано аттано а̄нубха̄вена нисӣдим̣су. парийоса̄надивасе саббабхиккхӯнам̣ патта̄ни дхова̄петва̄ бхесаджджаттха̄йа саппинаванӣтамадхупха̄н̣ита̄дӣни пӯретва̄ тичӣварехи саддхим̣ ада̄си, сан̇гханавакабхиккхуна̄ ладдхачӣвараса̄т̣ака̄ сатасахассаггханака̄ ахесум̣.
саттха̄ ¶ анумоданам̣ каронто ‘‘айам̣ пурисо еварӯпам̣ маха̄да̄нам̣ ада̄си, ко ну кхо бхависсатӣ’’ти упадха̄ренто ‘‘ана̄гате каппасатасахасса̄дхика̄нам̣ двиннам̣ асан̇кхйеййа̄нам̣ маттхаке готамо на̄ма буддхо бхависсатӣ’’ти дисва̄ маха̄пурисам̣ а̄мантетва̄ ‘‘твам̣ еттакам̣ ¶ на̄ма ка̄лам̣ атиккамитва̄ готамо на̄ма буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. маха̄пурисо бйа̄каран̣ам̣ сутва̄ ‘‘ахам̣ кира буддхо бхависса̄ми, ко ме гхара̄ва̄сена аттхо, паббаджисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ татха̄рӯпам̣ сампаттим̣ кхел̣апин̣д̣ам̣ вийа паха̄йа саттху сантике паббаджитва̄ буддхавачанам̣ угган̣хитва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ а̄йупарийоса̄не брахмалоке ниббатти.
ман̇галасса пана бхагавато нагарам̣ уттарам̣ на̄ма ахоси, пита̄пи уттаро на̄ма кхаттийо, ма̄та̄пи уттара̄ на̄ма девӣ, судево ча дхаммасено ча две аггаса̄вака̄, па̄лито на̄мупат̣т̣ха̄ко, сӣвалӣ ча асока̄ ча две аггаса̄вика̄, на̄гаруккхо бодхи, ат̣т̣ха̄сӣтихаттхуббедхам̣ сарӣрам̣ ахоси. навутивассасахасса̄ни т̣хатва̄ париниббуте пана тасмим̣ бхагавати екаппаха̄ренева даса чаккава̄л̣асахасса̄ни екандхака̄ра̄ни ахесум̣. саббачаккава̄л̣есу манусса̄нам̣ махантам̣ а̄роданапаридеванам̣ ахоси.
‘‘кон̣д̣ан̃н̃асса ¶ апарена, ман̇гало на̄ма на̄йако;
тамам̣ локе нихантва̄на, дхаммоккамабхидха̄райӣ’’ти.
евам̣ дасасахассилокадха̄тум̣ андхака̄рам̣ катва̄ париниббутасса тасса бхагавато апарабха̄ге сумано на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатасахассабхиккхӯ ахесум̣, дутийе кан̃чанапаббатамхи навутикот̣исахасса̄ни, татийе асӣтикот̣исахасса̄ни. тада̄ маха̄сатто атуло на̄ма на̄гара̄джа̄ ахоси махиддхико маха̄нубха̄во. со ‘‘буддхо уппанно’’ти сутва̄ н̃а̄тисан̇гхапаривуто на̄габхавана̄ никкхамитва̄ кот̣исатасахассабхиккхупарива̄расса тасса бхагавато диббатӯрийехи упаха̄рам̣ ка̄ретва̄ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ паччекам̣ дуссайуга̄ни датва̄ саран̣есу патит̣т̣ха̄си. сопи нам̣ саттха̄ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато нагарам̣ кхемам̣ на̄ма ахоси, судатто на̄ма ра̄джа̄ пита̄, сирима̄ на̄ма ма̄та̄, саран̣о ча бха̄витатто ча две аггаса̄вака̄, удено на̄мупат̣т̣ха̄ко, сон̣а̄ ча упасон̣а̄ ча две аггаса̄вика̄, на̄гаруккхо бодхи, навутихаттхуббедхам̣ сарӣрам̣, навутийева вассасахасса̄ни а̄йуппама̄н̣ам̣ ахоси.
‘‘ман̇галасса ¶ апарена, сумано на̄ма на̄йако;
саббадхаммехи асамо, саббасатта̄намуттамо’’ти.
тасса ¶ апарабха̄ге ревато на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те ган̣ана̄ наттхи, дутийе кот̣исатасахассабхиккхӯ ахесум̣, татха̄ татийе. тада̄ бодхисатто атидево на̄ма бра̄хман̣о хутва̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ саран̣есу патит̣т̣ха̄йа сирасмим̣ ан̃джалим̣ т̣хапетва̄ тасса саттхуно килесаппаха̄не ван̣н̣ам̣ ватва̄ уттара̄сан̇гена пӯджам̣ ака̄си. сопи нам̣ ‘‘буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса пана бхагавато нагарам̣ дхан̃н̃аватӣ на̄ма ахоси, пита̄ випуло на̄ма кхаттийо, ма̄та̄пи випула̄ на̄ма девӣ, варун̣о ча брахмадево ча две аггаса̄вака̄, самбхаво на̄мупат̣т̣ха̄ко, бхадда̄ ча субхадда̄ ча две аггаса̄вика̄, на̄гаруккхова бодхи, сарӣрам̣ асӣтихаттхуббедхам̣ ахоси, а̄йу сат̣т̣хи вассасахасса̄нӣти.
‘‘суманасса ¶ апарена, ревато на̄ма на̄йако;
анӯпамо асадисо, атуло уттамо джино’’ти.
тасса апарабха̄ге собхито на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатабхиккхӯ ахесум̣, дутийе навутикот̣ийо, татийе асӣтикот̣ийо. тада̄ бодхисатто аджито на̄ма бра̄хман̣о хутва̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ саран̣есу патит̣т̣ха̄йа буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ ада̄си. сопи нам̣ ‘‘буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса пана бхагавато судхаммам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, пита̄пи судхаммо на̄ма ра̄джа̄, ма̄та̄пи судхамма̄ на̄ма девӣ, асамо ча сунетто ча две аггаса̄вака̄, аномо на̄мупат̣т̣ха̄ко, накула̄ ча суджа̄та̄ ча две аггаса̄вика̄, на̄гаруккхова бодхи, ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхуббедхам̣ сарӣрам̣ ахоси, навути вассасахасса̄ни а̄йуппама̄н̣анти.
‘‘реватасса апарена, собхито на̄ма на̄йако;
сама̄хито сантачитто, асамо аппат̣ипуггало’’ти.
тасса апарабха̄ге екам̣ асан̇кхйеййам̣ атиккамитва̄ екасмим̣йева каппе тайо буддха̄ ниббаттим̣су аномадассӣ падумо на̄радоти. аномадассисса бхагавато тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те бхиккхӯ ат̣т̣хасатасахасса̄ни ахесум̣, дутийе сатта, татийе чха. тада̄ бодхисатто ¶ еко йаккхасена̄пати ахоси махиддхико маха̄нубха̄во анекакот̣исатасахасса̄нам̣ ¶ йаккха̄нам̣ адхипати. со ‘‘буддхо уппанно’’ти сутва̄ а̄гантва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ ада̄си. саттха̄пи нам̣ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. аномадассисса пана бхагавато чандаватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, йасава̄ на̄ма ра̄джа̄ пита̄, йасодхара̄ на̄ма ма̄та̄, нисабхо ча аномо ча две аггаса̄вака̄, варун̣о на̄мупат̣т̣ха̄ко, сундарӣ ча сумана̄ ча две аггаса̄вика̄, аджджунаруккхо бодхи, ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхуббедхам̣ сарӣрам̣ ахоси, вассасатасахассам̣ а̄йӯти.
‘‘собхитасса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
аномадассӣ амитайасо, теджассӣ дуратиккамо’’ти.
тасса ¶ апарабха̄ге падумо на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо бха̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатасахассабхиккхӯ ахесум̣, дутийе тӣн̣и сатасахасса̄ни, татийе ага̄маке аран̃н̃е маха̄ванасан̣д̣ава̄сӣнам̣ бхиккхӯнам̣ две сатасахасса̄ни. тада̄ татха̄гате тасмим̣ ванасан̣д̣е васанте бодхисатто сӣхо хутва̄ саттха̄рам̣ ниродхасама̄паттим̣ сама̄паннам̣ дисва̄ пасанначитто вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пӣтисоманассаджа̄то тиккхаттум̣ сӣхана̄дам̣ надитва̄ сатта̄хам̣ буддха̄рамман̣апӣтим̣ авиджахитва̄ пӣтисукхенева гочара̄йа апаккамитва̄ джӣвитапаричча̄гам̣ катва̄ пайирупа̄сама̄но ат̣т̣ха̄си. саттха̄ сатта̄хаччайена ниродха̄ вут̣т̣хито сӣхам̣ олокетва̄ ‘‘бхиккхусан̇гхепи читтам̣ паса̄детва̄ сан̇гхам̣ вандиссатӣти бхиккхусан̇гхо а̄гаччхатӯ’’ти чинтеси. бхиккхӯ та̄вадева а̄гамим̣су. сӣхо сан̇гхе читтам̣ паса̄деси. саттха̄ тасса манам̣ олокетва̄ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. падумасса пана бхагавато чампакам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, асамо на̄ма ра̄джа̄ пита̄, асама̄ на̄ма девӣ ма̄та̄, са̄ло ча упаса̄ло ча две аггаса̄вака̄, варун̣о на̄мупат̣т̣ха̄ко, ра̄ма̄ ча сура̄ма̄ ча две аггаса̄вика̄, сон̣аруккхо на̄ма бодхи, ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхуббедхам̣ сарӣрам̣ ахоси, а̄йу вассасатасахассанти.
‘‘аномадассисса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
падумо на̄ма на̄мена, асамо аппат̣ипуггало’’ти.
тасса апарабха̄ге на̄радо на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатасахассабхиккхӯ ахесум̣, дутийе ¶ навутикот̣исахасса̄ни, татийе асӣтикот̣исахасса̄ни ¶ . тада̄ бодхисатто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ пан̃часу абхин̃н̃а̄су ат̣т̣хасу ча сама̄паттӣсу чин̣н̣авасӣ хутва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ лохитачанданена пӯджам̣ ака̄си. сопи нам̣ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато дхан̃н̃аватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, судево на̄ма кхаттийо пита̄, анома̄ на̄ма ма̄та̄, саддаса̄ло ча джитамитто ча две аггаса̄вака̄, ва̄сет̣т̣хо на̄мупат̣т̣ха̄ко ¶ , уттара̄ ча пхаггунӣ ча две аггаса̄вика̄, маха̄сон̣аруккхо на̄ма бодхи, сарӣрам̣ ат̣т̣ха̄сӣтихаттхуббедхам̣ ахоси, навутивассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘падумасса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
на̄радо на̄ма на̄мена, асамо аппат̣ипуггало’’ти.
на̄радабуддхасса апарабха̄ге екам̣ асан̇кхйеййам̣ атиккамитва̄ ито сатасахассакаппаматтхаке екасмим̣ каппе екова падумуттарабуддхо на̄ма удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хаме кот̣исатасахассабхиккхӯ ахесум̣, дутийе вебха̄рапаббате навутикот̣исахасса̄ни, татийе асӣтикот̣исахасса̄ни. тада̄ бодхисатто джат̣ило на̄ма маха̄рат̣т̣хийо хутва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса сачӣварам̣ да̄нам̣ ада̄си. сопи нам̣ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. падумуттарасса пана бхагавато ка̄ле титтхийа̄ на̄ма на̄хесум̣. саббе деваманусса̄ буддхамева саран̣ам̣ агамам̣су. тасса нагарам̣ хам̣саватӣ на̄ма ахоси, пита̄ а̄нандо на̄ма кхаттийо, ма̄та̄ суджа̄та̄ на̄ма девӣ, девало ча суджа̄то ча две аггаса̄вака̄, сумано на̄мупат̣т̣ха̄ко, амита̄ ча асама̄ ча две аггаса̄вика̄, салаларуккхо бодхи, сарӣрам̣ ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхуббедхам̣ ахоси, сарӣраппабха̄ самантато два̄даса йоджана̄ни ган̣хи, вассасатасахассам̣ а̄йӯти.
‘‘на̄радасса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
падумуттаро на̄ма джино, аккхобхо са̄гарӯпамо’’ти.
тасса апарабха̄ге саттати каппасахасса̄ни атиккамитва̄ сумедхо суджа̄то ча̄ти екасмим̣ каппе две буддха̄ ниббаттим̣су. сумедхасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣, пат̣хамасаннипа̄те судассананагаре кот̣исатакхӣн̣а̄сава̄ ахесум̣, дутийе пана навутикот̣ийо, татийе асӣтикот̣ийо. тада̄ бодхисатто уттаро на̄ма ма̄н̣аво хутва̄ нидахитва̄ т̣хапитам̣йева асӣтикот̣идханам̣ ¶ ¶ виссаджджетва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ дхаммам̣ сутва̄ саран̣есу патит̣т̣ха̄йа ¶ никкхамитва̄ паббаджи. сопи нам̣ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. сумедхасса бхагавато судассанам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, судатто на̄ма ра̄джа̄ пита̄, ма̄та̄пи судатта̄ на̄ма, саран̣о ча саббака̄мо ча две аггаса̄вака̄, са̄гаро на̄мупат̣т̣ха̄ко, ра̄ма̄ ча сура̄ма̄ ча две аггаса̄вика̄, маха̄нӣпаруккхо бодхи, сарӣрам̣ ат̣т̣ха̄сӣтихаттхуббедхам̣ ахоси, а̄йу навути вассасахасса̄нӣти.
‘‘падумуттарасса апарена, сумедхо на̄ма на̄йако;
дура̄садо уггатеджо, саббалокуттамо мунӣ’’ти.
тасса апарабха̄ге суджа̄то на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те сат̣т̣хи бхиккхусатасахасса̄ни ахесум̣, дутийе пан̃н̃а̄сам̣, татийе чатта̄лӣсам̣. тада̄ бодхисатто чаккаваттира̄джа̄ хутва̄ ‘‘буддхо уппанно’’ти сутва̄ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса саддхим̣ саттахи ратанехи чатумаха̄дӣпараджджам̣ датва̄ саттху сантике паббаджи. сакаларат̣т̣хава̄сино рат̣т̣хуппа̄дам̣ гахетва̄ а̄ра̄микакиччам̣ са̄дхента̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ниччам̣ маха̄да̄нам̣ адам̣су. сопи нам̣ саттха̄ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато нагарам̣ суман̇галам̣ на̄ма ахоси, уггато на̄ма ра̄джа̄ пита̄, пабха̄ватӣ на̄ма ма̄та̄, судассано ча судево ча две аггаса̄вака̄, на̄радо на̄мупат̣т̣ха̄ко, на̄га̄ ча на̄гасама̄ла̄ ча две аггаса̄вика̄, маха̄вел̣уруккхо бодхи. со кира мандаччхиддо гханаккхандхо упари ниггата̄хи маха̄са̄кха̄хи морапин̃чхакала̄по вийа вирочиттха. тасса бхагавато сарӣрам̣ пан̣н̣а̄сахаттхуббедхам̣ ахоси, а̄йу навути вассасахасса̄нӣти.
‘‘таттхева ман̣д̣акаппамхи, суджа̄то на̄ма на̄йако;
сӣхаханусабхаккхандхо, аппамеййо дура̄садо’’ти.
тасса апарабха̄ге ито ат̣т̣ха̄расакаппасатаматтхаке екасмим̣ каппе пийадассӣ, аттхадассӣ, дхаммадассӣти тайо буддха̄ ниббаттим̣су. пийадассисса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хаме кот̣исатасахасса̄ бхиккхӯ ахесум̣, дутийе навутикот̣ийо, татийе асӣтикот̣ийо. тада̄ бодхисатто кассапо на̄ма ма̄н̣аво тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рам̣ гато хутва̄ ¶ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ кот̣исатасахассадханапаричча̄гена сан̇гха̄ра̄мам̣ ¶ ка̄ретва̄ саран̣есу ча сӣлесу ча патит̣т̣ха̄си. атха нам̣ ¶ саттха̄ ‘‘ат̣т̣ха̄расакаппасатаччайена буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато аномам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, пита̄ судинно на̄ма ра̄джа̄, ма̄та̄ чанда̄ на̄ма девӣ, па̄лито ча саббадассӣ ча две аггаса̄вака̄, собхито на̄мупат̣т̣ха̄ко, суджа̄та̄ ча дхаммадинна̄ ча две аггаса̄вика̄, какудхаруккхо бодхи, сарӣрам̣ асӣтихаттхуббедхам̣ ахоси, навути вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘суджа̄тасса апарена, сайамбхӯ локана̄йако;
дура̄садо асамасамо, пийадассӣ маха̄йасо’’ти.
тасса апарабха̄ге аттхадассӣ на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хаме ат̣т̣ханавути бхиккхусатасахасса̄ни ахесум̣, дутийе ат̣т̣ха̄сӣтисатасахасса̄ни, татха̄ татийе. тада̄ бодхисатто сусӣмо на̄ма махиддхико та̄пасо хутва̄ девалокато манда̄равапуппхаччхаттам̣ а̄харитва̄ саттха̄рам̣ пӯджеси, сопи нам̣ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато собхитам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, са̄гаро на̄ма ра̄джа̄ пита̄, судассана̄ на̄ма ма̄та̄, санто ча упасанто ча две аггаса̄вака̄, абхайо на̄мупат̣т̣ха̄ко, дхамма̄ ча судхамма̄ ча две аггаса̄вика̄, чампакаруккхо бодхи, сарӣрам̣ асӣтихаттхуббедхам̣ ахоси, сарӣраппабха̄ самантато саббака̄лам̣ йоджанаматтам̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си, а̄йу вассасатасахассанти.
‘‘таттхева ман̣д̣акаппамхи, аттхадассӣ нара̄сабхо;
маха̄тамам̣ нихантва̄на, патто самбодхимуттама’’нти.
тасса апарабха̄ге дхаммадассӣ на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хаме кот̣исатам̣ бхиккхӯ ахесум̣, дутийе саттатикот̣ийо, татийе асӣтикот̣ийо. тада̄ бодхисатто сакко девара̄джа̄ хутва̄ диббагандхапуппхехи ча диббатӯрийехи ча пӯджам̣ ака̄си, сопи нам̣ ‘‘ана̄гате буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато саран̣ам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, пита̄ саран̣о на̄ма ра̄джа̄, ма̄та̄ сунанда̄ на̄ма, падумо ча пхуссадево ча две аггаса̄вака̄, сунетто на̄мупат̣т̣ха̄ко ¶ , кхема̄ ча саббана̄ма̄ ча две аггаса̄вика̄, раттан̇кураруккхо бодхи, ‘‘бимбиджа̄ло’’типи вуччати, сарӣрам̣ панасса асӣтихаттхуббедхам̣ ахоси, вассасатасахассам̣ а̄йӯти.
‘‘таттхева ¶ ман̣д̣акаппамхи, дхаммадассӣ маха̄йасо;
тамандхака̄рам̣ видхамитва̄, атирочати садеваке’’ти.
тасса ¶ апарабха̄ге ито чатунавутикаппаматтхаке екасмим̣ каппе екова сиддхаттхо на̄ма буддхо удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те кот̣исатасахассам̣ бхиккхӯ ахесум̣, дутийе навутикот̣ийо, татийе асӣтикот̣ийо. тада̄ бодхисатто уггатеджо абхин̃н̃а̄баласампанно ман̇гало на̄ма та̄пасо хутва̄ маха̄джамбупхалам̣ а̄харитва̄ татха̄гатасса ада̄си. саттха̄ там̣ пхалам̣ парибхун̃джитва̄ ‘‘чатунавутикаппаматтхаке буддхо бхависсасӣ’’ти бодхисаттам̣ бйа̄ка̄си. тасса бхагавато нагарам̣ вебха̄рам̣ на̄ма ахоси, пита̄ джайасено на̄ма ра̄джа̄, ма̄та̄ супхасса̄ на̄ма, самбало ча сумитто ча две аггаса̄вака̄, ревато на̄мупат̣т̣ха̄ко, сӣвалӣ ча сура̄ма̄ ча две аггаса̄вика̄, кан̣ика̄раруккхо бодхи, сарӣрам̣ сат̣т̣хихаттхуббедхам̣ ахоси, вассасатасахассам̣ а̄йӯти.
‘‘дхаммадассисса апарена, сиддхаттхо на̄ма на̄йако;
ниханитва̄ тамам̣ саббам̣, сӯрийо аббхуггато йатха̄’’ти.
тасса апарабха̄ге ито два̄навутикаппаматтхаке тиссо пхуссоти екасмим̣ каппе две буддха̄ ниббаттим̣су. тиссасса бхагавато тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те бхиккхӯнам̣ кот̣исатам̣ ахоси, дутийе навутикот̣ийо, татийе асӣтикот̣ийо. тада̄ бодхисатто маха̄бхого маха̄йасо суджа̄то на̄ма кхаттийо хутва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ махиддхикабха̄вам̣ патва̄ ‘‘буддхо уппанно’’ти сутва̄ диббаманда̄равападумапа̄риччхаттакапуппха̄ни а̄да̄йа чатупарисамаджджхе гаччхантам̣ татха̄гатам̣ пӯджеси, а̄ка̄се пуппхавита̄нам̣ ака̄си. сопи нам̣ саттха̄ ‘‘ито два̄навутикаппе буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато кхемам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, пита̄ джанасандхо на̄ма кхаттийо, ма̄та̄ падума̄ на̄ма ¶ , брахмадево ча удайо ча две аггаса̄вака̄, саман̇го на̄мупат̣т̣ха̄ко, пхусса̄ ча судатта̄ ча две аггаса̄вика̄, асанаруккхо бодхи, сарӣрам̣ сат̣т̣хихаттхуббедхам̣ ахоси, вассасатасахассам̣ а̄йӯти.
‘‘сиддхаттхасса апарена, асамо аппат̣ипуггало;
анантасӣло амитайасо, тиссо локаггана̄йако’’ти.
тасса ¶ апарабха̄ге пхуссо на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те сат̣т̣хи бхиккхусатасахасса̄ни ахесум̣, дутийе пан̣н̣а̄са, татийе дваттим̣са. тада̄ бодхисатто виджита̄вӣ на̄ма кхаттийо хутва̄ маха̄раджджам̣ паха̄йа саттху сантике паббаджитва̄ тӣн̣и пит̣ака̄ни ¶ уггахетва̄ маха̄джанасса дхаммакатхам̣ катхеси, сӣлапа̄рамин̃ча пӯреси. сопи нам̣ ‘‘буддхо бхависсасӣ’’ти татхева бйа̄ка̄си. тасса бхагавато ка̄сӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, джайасено на̄ма ра̄джа̄ пита̄, сирима̄ на̄ма ма̄та̄, сураккхито ча дхаммасено ча две аггаса̄вака̄, сабхийо на̄мупат̣т̣ха̄ко, ча̄ла̄ ча упача̄ла̄ ча две аггаса̄вика̄, а̄малакаруккхо бодхи, сарӣрам̣ ат̣т̣хапан̣н̣а̄сахаттхуббедхам̣ ахоси, навути вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘таттхева ман̣д̣акаппамхи, аху саттха̄ ануттаро;
анӯпамо асамасамо, пхуссо локаггана̄йако’’ти.
тасса апарабха̄ге ито еканавутикаппе випассӣ на̄ма бхагава̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те ат̣т̣хасат̣т̣хи бхиккхусатасахассам̣ ахоси, дутийе екасатасахассам̣, татийе асӣтисахасса̄ни. тада̄ бодхисатто махиддхико маха̄нубха̄во атуло на̄ма на̄гара̄джа̄ хутва̄ саттаратанакхачитам̣ сован̣н̣амайам̣ маха̄пӣт̣хам̣ бхагавато ада̄си. сопи нам̣ ‘‘ито еканавутикаппе буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато бандхуматӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, бандхума̄ на̄ма ра̄джа̄ пита̄, бандхуматӣ на̄ма ма̄та̄, кхан̣д̣о ча тиссо ча две аггаса̄вака̄, асоко на̄мупат̣т̣ха̄ко, чанда̄ ча чандамитта̄ ча две аггаса̄вика̄, па̄т̣алируккхо бодхи, сарӣрам̣ асӣтихаттхуббедхам̣ ¶ ахоси, сарӣраппабха̄ сада̄ сатта йоджана̄ни пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си, асӣти вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘пхуссасса ча апарена, самбуддхо двипадуттамо;
випассӣ на̄ма на̄мена, локе уппаджджи чаккхума̄’’ти.
тасса апарабха̄ге ито екатим̣сакаппе сикхӣ ча вессабхӯ ча̄ти две буддха̄ ахесум̣. сикхисса̄пи бхагавато тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те бхиккхусатасахассам̣ ахоси, дутийе асӣтисахасса̄ни, татийе саттаттисахасса̄ни. тада̄ бодхисатто ариндамо на̄ма ра̄джа̄ хутва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса сачӣварам̣ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ саттаратанапат̣иман̣д̣итам̣ хаттхиратанам̣ датва̄ хаттхиппама̄н̣ам̣ катва̄ каппийабхан̣д̣ам̣ ада̄си. сопи нам̣ ‘‘ито ¶ катим̣сакаппе буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса бхагавато арун̣аватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, арун̣о на̄ма кхаттийо пита̄, пабха̄ватӣ на̄ма ма̄та̄, абхибхӯ ча самбхаво ча две аггаса̄вака̄, кхеман̇каро на̄мупат̣т̣ха̄ко, сакхила̄ ча падума̄ ча две аггаса̄вика̄, пун̣д̣арӣкаруккхо бодхи, сарӣрам̣ ¶ саттатихаттхуббедхам̣ ахоси, сарӣраппабха̄ йоджанаттайам̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си, саттати вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘випассисса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
сикхивхайо на̄ма джино, асамо аппат̣ипуггало’’ти.
тасса апарабха̄ге вессабхӯ на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи тайо са̄вакасаннипа̄та̄ ахесум̣. пат̣хамасаннипа̄те асӣти бхиккхусахасса̄ни ахесум̣, дутийе саттати, татийе сат̣т̣хи. тада̄ бодхисатто судассано на̄ма ра̄джа̄ хутва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса сачӣварам̣ маха̄да̄нам̣ датва̄ тасса сантике паббаджитва̄ а̄ча̄рагун̣асампанно буддхаратане читтӣка̄рапӣтибахуло ахоси. сопи нам̣ бхагава̄ ‘‘ито екатим̣сакаппе буддхо бхависсасӣ’’ти бйа̄ка̄си. тасса пана бхагавато аномам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, суппатӣто на̄ма ра̄джа̄ пита̄, йасаватӣ на̄ма ма̄та̄ ¶ , сон̣о ча уттаро ча две аггаса̄вака̄, упасанто на̄мупат̣т̣ха̄ко, да̄ма̄ ча сама̄ла̄ ча две аггаса̄вика̄, са̄ларуккхо бодхи, сарӣрам̣ сат̣т̣хихаттхуббедхам̣ ахоси, сат̣т̣хи вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘таттхева ман̣д̣акаппамхи, асамо аппат̣ипуггало;
вессабхӯ на̄ма на̄мена, локе уппаджджи со джино’’ти.
тасса апарабха̄ге имасмим̣ каппе чатта̄ро буддха̄ ниббатта̄ какусандхо, кон̣а̄гамано, кассапо, амха̄кам̣ бхагава̄ти. какусандхасса бхагавато екова са̄вакасаннипа̄то, таттха чатта̄лӣса бхиккхусахасса̄ни ахесум̣. тада̄ бодхисатто кхемо на̄ма ра̄джа̄ хутва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса сапаттачӣварам̣ маха̄да̄нан̃чева ан̃джана̄дибхесаджджа̄ни ча датва̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ паббаджи. сопи нам̣ саттха̄ бйа̄ка̄си. какусандхасса пана бхагавато кхемам̣ на̄ма нагарам̣ ахоси, аггидатто на̄ма бра̄хман̣о пита̄, виса̄кха̄ на̄ма бра̄хман̣ӣ ма̄та̄, видхуро ча сан̃джӣво ча две аггаса̄вака̄, буддхиджо на̄мупат̣т̣ха̄ко, са̄ма̄ ча чампака̄ ча две аггаса̄вика̄ ¶ , маха̄сирӣсаруккхо бодхи, сарӣрам̣ чатта̄лӣсахаттхуббедхам̣ ахоси, чатта̄лӣса вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘вессабхусса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
какусандхо на̄ма на̄мена, аппамеййо дура̄садо’’ти.
тасса ¶ апарабха̄ге кон̣а̄гамано на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи еко са̄вакасаннипа̄то, таттха тим̣са бхиккхусахасса̄ни ахесум̣. тада̄ бодхисатто паббато на̄ма ра̄джа̄ хутва̄ амаччаган̣апаривуто саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммадесанам̣ сутва̄ буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ нимантетва̄ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ пат̣т̣ун̣н̣ачӣнапат̣т̣акосеййакамбаладукӯла̄ни чева суван̣н̣апа̄дукан̃ча датва̄ саттху сантике паббаджи. сопи нам̣ бйа̄ка̄си. тасса бхагавато собхаватӣ на̄ма нагарам̣ ахоси, йан̃н̃адатто на̄ма бра̄хман̣о пита̄, уттара̄ на̄ма бра̄хман̣ӣ ма̄та̄, бхиййасо ча уттаро ча две аггаса̄вака̄, соттхиджо на̄мупат̣т̣ха̄ко, самудда̄ ча уттара̄ ча две аггаса̄вика̄, удумбараруккхо бодхи, сарӣрам̣ тим̣сахаттхуббедхам̣ ахоси, тим̣са вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘какусандхасса ¶ апарена, самбуддхо двипадуттамо;
кон̣а̄гамано на̄ма джино, локаджет̣т̣хо нара̄сабхо’’ти.
тасса апарабха̄ге кассапо на̄ма саттха̄ удапа̄ди. тасса̄пи еко са̄вакасаннипа̄то, таттха вӣсати бхиккхусахасса̄ни ахесум̣. тада̄ бодхисатто джотипа̄ло на̄ма ма̄н̣аво хутва̄ тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ бхӯмийан̃ча анталиккхе ча па̄кат̣о гхат̣ӣка̄расса кумбхака̄расса митто ахоси. со тена саддхим̣ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммакатхам̣ сутва̄ паббаджитва̄ а̄раддхавӣрийо тӣн̣и пит̣ака̄ни уггахетва̄ ватта̄ваттасампаттийа̄ буддхасса са̄санам̣ собхеси. сопи нам̣ бйа̄ка̄си. тасса бхагавато джа̄танагарам̣ ба̄ра̄н̣асӣ на̄ма ахоси, брахмадатто на̄ма бра̄хман̣о пита̄, дханаватӣ на̄ма бра̄хман̣ӣ ма̄та̄, тиссо ча бха̄радва̄джо ча две аггаса̄вака̄, саббамитто на̄мупат̣т̣ха̄ко, анул̣а̄ ча урувел̣а̄ ча две аггаса̄вика̄, нигродхаруккхо бодхи, сарӣрам̣ вӣсатихаттхуббедхам̣ ахоси, вӣсати вассасахасса̄ни а̄йӯти.
‘‘кон̣а̄гаманасса апарена, самбуддхо двипадуттамо;
кассапо на̄ма готтена, дхаммара̄джа̄ пабхан̇каро’’ти.
йасмим̣ ¶ пана каппе дӣпан̇каро дасабало удапа̄ди, тасмим̣ ан̃н̃епи тайо буддха̄ ахесум̣. тесам̣ сантика̄ бодхисаттасса бйа̄каран̣ам̣ наттхи, тасма̄ ¶ те идха на дассита̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана тамха̄ каппа̄ пат̣т̣ха̄йа саббепи буддхе дассетум̣ идам̣ вуттам̣ –
‘‘тан̣хан̇каро медхан̇каро, атхопи саран̣ан̇каро;
дӣпан̇каро ча самбуддхо, кон̣д̣ан̃н̃о двипадуттамо.
‘‘ман̇гало ча сумано ча, ревато собхито муни;
аномадассӣ падумо, на̄радо падумуттаро.
‘‘сумедхо ча суджа̄то ча, пийадассӣ маха̄йасо;
аттхадассӣ дхаммадассӣ, сиддхаттхо локана̄йако.
‘‘тиссо пхуссо ча самбуддхо, випассӣ сикхи вессабхӯ;
какусандхо кон̣а̄гамано, кассапо ча̄ти на̄йако.
‘‘ете ¶ ахесум̣ самбуддха̄, вӣтара̄га̄ сама̄хита̄;
сатарам̣сӣва уппанна̄, маха̄тамавинодана̄;
джалитва̄ аггикхандха̄ва, ниббута̄ те саса̄вака̄’’ти.
таттха амха̄кам̣ бодхисатто дӣпан̇кара̄дӣнам̣ чатувӣсатийа̄ буддха̄нам̣ сантике адхика̄рам̣ каронто каппасатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни а̄гато. кассапасса пана бхагавато орабха̄ге т̣хапетва̄ имам̣ самма̄самбуддхам̣ ан̃н̃о буддхо на̄ма наттхи. ити дӣпан̇кара̄дӣнам̣ чатувӣсатийа̄ буддха̄нам̣ сантике ладдхабйа̄каран̣о пана бодхисатто йенена –
‘‘мануссаттам̣ лин̇гасампатти, хету саттха̄радассанам̣;
паббаджджа̄ гун̣асампатти, адхика̄ро ча чхандата̄;
ат̣т̣хадхаммасамодха̄на̄, абхинӣха̄ро самиджджхатӣ’’ти. (бу. вам̣. 2.59) –
име ат̣т̣ха дхамме самодха̄нетва̄ дӣпан̇карапа̄дамӯле ката̄бхинӣха̄рена ‘‘ханда буддхакаре дхамме, вичина̄ми ито ¶ чито’’ти усса̄хам̣ катва̄ ‘‘вичинанто тада̄даккхим̣, пат̣хамам̣ да̄напа̄рами’’нти да̄напа̄рамита̄дайо буддхака̄ракадхамма̄ дит̣т̣ха̄, те пӯрентойева йа̄ва вессантараттабха̄ва̄ а̄гами. а̄гаччханто ча йе те ката̄бхинӣха̄ра̄нам̣ бодхисатта̄нам̣ а̄нисам̣са̄ сам̣ван̣н̣ита̄ –
‘‘евам̣ саббан̇гасампанна̄, бодхийа̄ нийата̄ нара̄;
сам̣сарам̣ дӣгхамаддха̄нам̣, каппакот̣исатехипи.
‘‘авӣчимхи нуппаджджанти, татха̄ локантаресу ча;
ниджджха̄матан̣ха̄ кхуппипа̄са̄, на хонти ка̄лакан̃джака̄.
‘‘на хонти кхуддака̄ па̄н̣а̄, уппаджджанта̄пи дуггатим̣;
джа̄йама̄на̄ ¶ мануссесу, джаччандха̄ на бхаванти те.
‘‘сотавекаллата̄ наттхи, на бхаванти мӯгапаккхика̄;
иттхибха̄вам̣ на гаччханти, убхатобйан̃джанапан̣д̣ака̄.
‘‘на бхаванти парийа̄панна̄, бодхийа̄ нийата̄ нара̄;
мутта̄ а̄нантарикехи, саббаттха суддхагочара̄.
‘‘миччха̄дит̣т̣хим̣ ¶ на севанти, каммакирийадассана̄;
васама̄на̄пи саггесу, асан̃н̃ам̣ нӯпападжджаре.
‘‘суддха̄ва̄сесу девесу, хету на̄ма на виджджати;
неккхамманинна̄ саппуриса̄, висам̣йутта̄ бхава̄бхаве;
чаранти локаттхачарийа̄йо, пӯренти саббапа̄рамӣ’’ти.
те а̄нисам̣се адхигантва̄ва а̄гато. па̄рамийо пӯрентасса часса акиттибра̄хман̣ака̄ле сан̇кхабра̄хман̣ака̄ле дханан̃чайара̄джака̄ле маха̄судассанака̄ле маха̄говиндака̄ле нимимаха̄ра̄джака̄ле чандакума̄рака̄ле висайхасет̣т̣хика̄ле сивира̄джака̄ле вессантарака̄лети да̄напа̄рамита̄йа пӯритаттабха̄ва̄нам̣ парима̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. екантена панасса сасапан̣д̣итаджа̄таке –
‘‘бхиккха̄йа ¶ упагатам̣ дисва̄, сакатта̄нам̣ париччаджим̣;
да̄нена ме само наттхи, еса̄ ме да̄напа̄рамӣ’’ти. (чарийа̄. 1.тассуда̄нам̣) –
евам̣ аттапаричча̄гам̣ каронтасса да̄напа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. татха̄ сӣлавара̄джака̄ле чампеййана̄гара̄джака̄ле бхӯридаттана̄гара̄джака̄ле чхаддантана̄гара̄джака̄ле джайаддисара̄джапуттака̄ле алӣнасаттукума̄рака̄лети сӣлапа̄рамита̄йа пӯритаттабха̄ва̄нам̣ парима̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. екантена панасса сан̇кхапа̄ладжа̄таке –
‘‘сӯлехи виджджхийантопи, кот̣т̣ийантопи саттихи;
бходжапутте на куппа̄ми, еса̄ ме сӣлапа̄рамӣ’’ти. (чарийа̄. 2.91) –
евам̣ аттапаричча̄гам̣ каронтасса сӣлапа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. татха̄ соманассакума̄рака̄ле, хаттхипа̄лакума̄рака̄ле, айогхарапан̣д̣итака̄лети маха̄раджджам̣ паха̄йа неккхаммапа̄рамита̄йа пӯритаттабха̄ва̄нам̣ парима̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. екантена панасса чӯл̣асутасомаджа̄таке –
‘‘маха̄раджджам̣ ¶ хаттхагатам̣, кхел̣апин̣д̣ам̣ва чхад̣д̣айим̣;
чаджато на хоти лаггам̣, еса̄ ме неккхаммапа̄рамӣ’’ти. –
евам̣ ¶ ниссан̇гата̄йа раджджам̣ чхад̣д̣етва̄ никкхамантасса неккхаммапа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. татха̄ видхурапан̣д̣итака̄ле, маха̄говиндапан̣д̣итака̄ле, кудда̄лапан̣д̣итака̄ле, аракапан̣д̣итака̄ле, бодхипарибба̄джакака̄ле, махосадхапан̣д̣итака̄лети, пан̃н̃а̄па̄рамита̄йа пӯритаттабха̄ва̄нам̣ парима̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. екантена панасса саттубхастаджа̄таке сенакапан̣д̣итака̄ле –
‘‘пан̃н̃а̄йа вичинантохам̣, бра̄хман̣ам̣ мочайим̣ дукха̄;
пан̃н̃а̄йа ме само наттхи, еса̄ ме пан̃н̃а̄па̄рамӣ’’ти. –
антобхастагатам̣ саппам̣ дассентасса пан̃н̃а̄па̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. татха̄ вӣрийапа̄рамита̄дӣнампи пӯритаттабха̄ва̄нам̣ парима̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. екантена панасса маха̄джанакаджа̄таке –
‘‘атӣрадассӣ ¶ джаламаджджхе, хата̄ саббева ма̄нуса̄;
читтасса ан̃н̃атха̄ наттхи, еса̄ ме вӣрийапа̄рамӣ’’ти. –
евам̣ маха̄самуддам̣ тарантасса паватта̄ вӣрийапа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. кхантива̄диджа̄таке –
‘‘ачетанам̣ва кот̣т̣енте, тин̣хена пхарасуна̄ мамам̣;
ка̄сира̄дже на куппа̄ми, еса̄ ме кхантипа̄рамӣ’’ти. –
евам̣ ачетанабха̄вена вийа маха̄дуккхам̣ адхива̄сентасса кхантипа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. маха̄сутасомаджа̄таке –
‘‘саччава̄чам̣ анураккханто, чаджитва̄ мама джӣвитам̣;
мочесим̣ екасатам̣ кхаттийе, еса̄ ме саччапа̄рамӣ’’ти. –
евам̣ джӣвитам̣ чаджитва̄ саччаманураккхантасса саччапа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. мӯгапаккхаджа̄таке –
‘‘ма̄та̄ пита̄ на ме десса̄, напи ме дессам̣ маха̄йасам̣;
саббан̃н̃утам̣ пийам̣ майхам̣, тасма̄ ватамадхит̣т̣хахи’’нти. (чарийа̄. 3.6 тхокам̣ висадисам̣) –
евам̣ ¶ джӣвитампи чаджитва̄ ватам̣ адхит̣т̣хахантасса адхит̣т̣ха̄напа̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. екара̄джаджа̄таке –
‘‘на ¶ мам̣ кочи уттасати, напихам̣ бха̄йа̄ми кассачи;
метта̄баленупаттхаддхо, рама̄ми паване тада̄’’ти. (чарийа̄. 3.113) –
евам̣ джӣвитампи анолокетва̄ метта̄йантасса метта̄па̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. ломахам̣саджа̄таке –
‘‘суса̄не ¶ сеййам̣ каппеми, чхават̣т̣хикам̣ упадха̄йахам̣;
га̄ман̣д̣ала̄ упа̄гантва̄, рӯпам̣ дассентинаппака’’нти. (чарийа̄. 3.119) –
евам̣ га̄мада̄ракесу нит̣т̣хубхана̄дӣхи чева ма̄ла̄гандхӯпаха̄ра̄дӣхи ча сукхадуккхам̣ уппа̄дентесупи упеккхам̣ анативаттантасса упеккха̄па̄рамита̄ параматтхапа̄рамӣ на̄ма джа̄та̄. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄рато панеса аттхо чарийа̄пит̣акато гахетаббо. евам̣ па̄рамийо пӯретва̄ вессантараттабха̄ве т̣хито –
‘‘ачетана̄йам̣ патхавӣ, авин̃н̃а̄йа сукхам̣ дукхам̣;
са̄пи да̄набала̄ майхам̣, саттаккхаттум̣ пакампатха̄’’ти. (чарийа̄. 1.124) –
евам̣ маха̄патхавикампана̄дӣни маха̄пун̃н̃а̄ни катва̄ а̄йупарийоса̄не тато чуто туситабхаване ниббатти. ити дӣпан̇карапа̄дамӯлато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва айам̣ туситапуре ниббатти, еттакам̣ т̣ха̄нам̣ дӯренида̄нам̣ на̄ма̄ти ведитаббам̣.
дӯренида̄накатха̄ нит̣т̣хита̄.
2. авидӯренида̄накатха̄
туситапуре васантейева пана бодхисатте буддхакола̄халам̣ на̄ма удапа̄ди. локасмин̃хи тӣн̣и кола̄хала̄ни уппаджджанти – каппакола̄халам̣, буддхакола̄халам̣, чаккаваттикола̄халанти. таттха ‘‘вассасатасахассасса аччайена каппут̣т̣ха̄нам̣ бхависсатӣ’’ти локабйӯха̄ на̄ма ка̄ма̄вачарадева̄ муттасира̄ викин̣н̣акеса̄ рудамукха̄ ассӯни хаттхехи пун̃чхама̄на̄ раттаваттханиваттха̄ ативийа вирӯпавесадха̄рино хутва̄ мануссапатхе вичаранта̄ евам̣ а̄роченти ‘‘ма̄риса̄ ¶ ито вассасатасахассасса аччайена каппут̣т̣ха̄нам̣ бхависсати, айам̣ локо винассиссати, маха̄самуддопи суссиссати ¶ , айан̃ча маха̄патхавӣ синеру ча паббатара̄джа̄ уд̣д̣айхиссанти винассиссанти, йа̄ва брахмалока̄ локавина̄со бхависсати, меттам̣ ма̄риса̄ бха̄ветха, карун̣ам̣, мудитам̣, упеккхам̣ ма̄риса̄ бха̄ветха, ма̄тарам̣ упат̣т̣хахатха, питарам̣ упат̣т̣хахатха, куле джет̣т̣ха̄пача̄йино хотха̄’’ти. идам̣ каппакола̄халам̣ на̄ма. вассасахассасса аччайена пана саббан̃н̃убуддхо локе уппаджджиссатӣти локапа̄ладевата̄ ‘‘ито ¶ ма̄риса̄ вассасахассасса аччайена буддхо локе уппаджджиссатӣ’’ти уггхосента̄ а̄хин̣д̣анти. идам̣ буддхакола̄халам̣ на̄ма. вассасатасса аччайена чаккаваттӣ ра̄джа̄ уппаджджиссатӣти девата̄ ‘‘ито ма̄риса̄ вассасатасса аччайена чаккаваттӣ ра̄джа̄ локе уппаджджиссатӣ’’ти уггхосентийо а̄хин̣д̣анти. идам̣ чаккаваттикола̄халам̣ на̄ма. има̄ни тӣн̣и кола̄хала̄ни маханта̄ни хонти.
тесу буддхакола̄халасаддам̣ сутва̄ сакаладасасахассачаккава̄л̣адевата̄ екато саннипатитва̄ ‘‘асуко на̄ма сатто буддхо бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ там̣ упасан̇камитва̄ а̄йа̄чанти. а̄йа̄чама̄на̄ ча пуббанимиттесу уппаннесу а̄йа̄чанти. тада̄ пана сабба̄пи девата̄ екекачаккава̄л̣е чатумаха̄ра̄джасаккасуйа̄масантуситасуниммитавасаваттимаха̄брахмехи саддхим̣ екачаккава̄л̣е саннипатитва̄ туситабхаване бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘ма̄риса̄ тумхехи даса па̄рамийо пӯрентехи на саккасампаттим̣, на ма̄расампаттим̣, на брахмасампаттим̣, на чаккаваттисампаттим̣ паттхентехи пӯрита̄, локаниттхаран̣аттха̄йа пана саббан̃н̃утам̣ паттхентехи пӯрита̄, со во ида̄ни ка̄ло ма̄риса̄ буддхатта̄йа самайо, ма̄риса̄ буддхатта̄йа самайо’’ти йа̄чим̣су.
атха маха̄сатто девата̄нам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ адатва̄ва ка̄ладӣпадесакуладжанеттиа̄йупариччхедавасена пан̃чамаха̄вилоканам̣ на̄ма вилокеси. таттха ‘‘ка̄ло ну кхо, ака̄ло ну кхо’’ти пат̣хамам̣ ка̄лам̣ вилокеси. таттха вассасатасахассато уддхам̣ вад̣д̣хитаа̄йука̄ло ка̄ло на̄ма на хоти. касма̄? тада̄ хи сатта̄нам̣ джа̄тиджара̄маран̣а̄ни на пан̃н̃а̄йанти. буддха̄нан̃ча дхаммадесана̄ тилаккхан̣амутта̄ на̄ма наттхи. тесам̣ ‘‘аниччам̣, дуккхам̣, анатта̄’’ти катхента̄нам̣ ‘‘ким̣ на̄метам̣ катхентӣ’’ти нева сотаббам̣ на саддха̄таббам̣ ¶ ман̃н̃анти, тато абхисамайо на хоти, тасмим̣ асати аниййа̄никам̣ са̄санам̣ хоти. тасма̄ со ака̄ло. вассасатато ӯнаа̄йука̄лопи ка̄ло на хоти. касма̄? тада̄ сатта̄ уссаннакилеса̄ хонти, уссаннакилеса̄нан̃ча динно ова̄до ова̄дат̣т̣ха̄не на тит̣т̣хати, удаке дан̣д̣ара̄джи вийа кхиппам̣ вигаччхати ¶ . тасма̄ сопи ака̄ло. вассасатасахассато пана пат̣т̣ха̄йа хет̣т̣ха̄, вассасатато пат̣т̣ха̄йа уддхам̣ а̄йука̄ло ка̄ло на̄ма. тада̄ ча вассасатака̄ло. атха маха̄сатто ‘‘ниббаттитаббака̄ло’’ти ка̄лам̣ пасси.
тато дӣпам̣ вилокенто сапарива̄ре чатта̄ро дӣпе олокетва̄ ‘‘тӣсу дӣпесу буддха̄ на ниббаттанти, джамбудӣпейева ниббаттантӣ’’ти дӣпам̣ пасси.
тато ¶ ‘‘джамбудӣпо на̄ма маха̄ дасайоджанасахассапарима̄н̣о, катарасмим̣ ну кхо падесе буддха̄ ниббаттантӣ’’ти ока̄сам̣ вилокенто маджджхимадесам̣ пасси. маджджхимадесо на̄ма – ‘‘пураттхима̄йа диса̄йа гаджан̇галам̣ на̄ма нигамо, тасса апарена маха̄са̄ло, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе. пуббадаккхин̣а̄йа диса̄йа саллаватӣ на̄ма надӣ, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе. даккхин̣а̄йа диса̄йа сетакан̣н̣икам̣ на̄ма нигамо, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе. паччхима̄йа диса̄йа тхӯн̣ам̣ на̄ма бра̄хман̣ага̄мо, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе. уттара̄йа диса̄йа усӣраддхаджо на̄ма паббато, тато парам̣ паччантима̄ джанапада̄, орато маджджхе’’ти евам̣ винайе (маха̄ва. 259) вутто падесо. со а̄йа̄мато тӣн̣и йоджанасата̄ни, виттха̄рато ад̣д̣хатеййа̄ни, париккхепато нава йоджанасата̄нӣти етасмим̣ падесе буддха̄, паччекабуддха̄, аггаса̄вака̄, асӣти маха̄са̄вака̄, чаккаваттира̄джа̄ ан̃н̃е ча махесаккха̄ кхаттийабра̄хман̣агахапатимаха̄са̄ла̄ уппаджджанти. идан̃четтха капилаваттху на̄ма нагарам̣, таттха майа̄ ниббаттитаббанти нит̣т̣хам̣ агама̄си.
тато кулам̣ вилокенто ‘‘буддха̄ на̄ма вессакуле ва̄ суддакуле ва̄ на ниббаттанти, локасаммате пана кхаттийакуле ва̄ бра̄хман̣акулева̄ти двӣсуйева кулесу ниббаттанти. ида̄ни ча кхаттийакулам̣ локасамматам̣ ¶ , таттха ниббаттисса̄ми. суддходано на̄ма ра̄джа̄ ме пита̄ бхависсатӣ’’ти кулам̣ пасси.
тато ма̄тарам̣ вилокенто ‘‘буддхама̄та̄ на̄ма лола̄ сура̄дхутта̄ на хоти, каппасатасахассам̣ пана пӯритапа̄рамӣ джа̄тито пат̣т̣ха̄йа акхан̣д̣апан̃часӣла̄йева хоти. айан̃ча маха̄ма̄йа̄ на̄ма девӣ едисӣ, айам̣ ме ма̄та̄ бхависсати, киттакам̣ панасса̄ а̄йӯти дасаннам̣ ма̄са̄нам̣ упари сатта диваса̄нӣ’’ти пасси.
ити имам̣ пан̃чамаха̄вилоканам̣ вилокетва̄ ‘‘ка̄ло ме ма̄риса̄ буддхабха̄ва̄йа̄’’ти девата̄нам̣ сан̇гахам̣ каронто пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ ‘‘гаччхатха, тумхе’’ти та̄ девата̄ уййоджетва̄ туситадевата̄хи паривуто туситапуре нанданаванам̣ па̄виси. саббадевалокесу хи нанданаванам̣ аттхийева. таттха нам̣ девата̄ ‘‘ито чуто сугатим̣ гаччха, ито чуто сугатим̣ гаччха̄’’ти пуббе катакусалакаммока̄сам̣ са̄райама̄на̄ ¶ вичаранти. со евам̣ девата̄хи кусалам̣ са̄райама̄на̄хи паривуто таттха вичаранто чавитва̄ маха̄ма̄йа̄йа девийа̄ куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи.
тасса ¶ а̄вибха̄ваттхам̣ айаманупуббикатха̄ – тада̄ кира капилаваттхунагаре а̄са̄л̣хинаккхаттам̣ сан̇гхут̣т̣хам̣ ахоси, маха̄джано наккхаттам̣ кӣл̣ати. маха̄ма̄йа̄пи девӣ пуре пун̣н̣ама̄йа саттамадивасато пат̣т̣ха̄йа вигатасура̄па̄нам̣ ма̄ла̄гандхавибхӯтисампаннам̣ наккхаттакӣл̣ам̣ анубхавама̄на̄ саттаме дивасе па̄това ут̣т̣ха̄йа гандходакена нха̄йитва̄ чатта̄ри сатасахасса̄ни виссаджджетва̄ маха̄да̄нам̣ датва̄ сабба̄лан̇ка̄равибхӯсита̄ варабходжанам̣ бхун̃джитва̄ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа алан̇катапат̣ийаттам̣ сиригаббхам̣ пависитва̄ сирисайане нипанна̄ ниддам̣ оккамама̄на̄ имам̣ супинам̣ аддаса – ‘чатта̄ро кира нам̣ маха̄ра̄джа̄но сайаненева саддхим̣ уккхипитва̄ химавантам̣ нетва̄ сат̣т̣хийоджанике маносила̄тале саттайоджаникасса маха̄са̄ларуккхасса хет̣т̣ха̄ т̣хапетва̄ екамантам̣ ат̣т̣хам̣су. атха несам̣ девийо а̄гантва̄ девим̣ анотаттадахам̣ нетва̄ мануссамалахаран̣аттхам̣ нха̄петва̄ диббаваттхам̣ нива̄са̄петва̄ гандхехи вилимпа̄петва̄ диббапуппха̄ни пил̣андха̄петва̄ тато авидӯре еко раджатапаббато аттхи, тасса анто канакавима̄нам̣ аттхи ¶ , таттха па̄чӣнасӣсакам̣ диббасайанам̣ пан̃н̃а̄петва̄ нипаджджа̄песум̣. атха бодхисатто сетаварава̄ран̣о хутва̄ тато авидӯре еко суван̣н̣апаббато аттхи, таттха вичаритва̄ тато оруйха раджатапаббатам̣ абхирухитва̄ уттарадисато а̄гамма раджатада̄маван̣н̣а̄йа сон̣д̣а̄йа сетападумам̣ гахетва̄ кон̃чана̄дам̣ надитва̄ канакавима̄нам̣ пависитва̄ ма̄тусайанам̣ тиккхаттум̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ даккхин̣апассам̣ пха̄летва̄ куччхим̣ павит̣т̣хасадисо ахосӣ’ти. евам̣ уттара̄са̄л̣ханаккхаттена пат̣исандхим̣ ган̣хи.
пунадивасе пабуддха̄ девӣ там̣ супинам̣ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ чатусат̣т̣химатте бра̄хман̣апа̄моккхе паккоса̄петва̄ гомайахаритӯпалитта̄йа ла̄джа̄дӣхи катаман̇галасакка̄ра̄йа бхӯмийа̄ маха̄раха̄ни а̄сана̄ни пан̃н̃а̄петва̄ таттха нисинна̄нам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ саппимадхусаккхара̄бхисан̇кхатасса варапа̄йа̄сасса суван̣н̣араджатапа̄тийо пӯретва̄ суван̣н̣араджатапа̄тӣхийева пат̣икуджджитва̄ ада̄си, ан̃н̃ехи ча ахатаваттхакапилага̄вида̄на̄дӣхи те сантаппеси. атха несам̣ саббака̄мехи сантаппита̄нам̣ супинам̣ а̄роча̄петва̄ ‘‘ким̣ бхависсатӣ’’ти пуччхи. бра̄хман̣а̄ а̄хам̣су ‘‘ма̄ чинтайи, маха̄ра̄джа, девийа̄ те куччхимхи габбхо патит̣т̣хито, со ча ¶ кхо пурисагаббхо, на иттхигаббхо, путто те бхависсати. со саче ага̄рам̣ аджджха̄васиссати, ра̄джа̄ бхависсати чаккаваттӣ; саче ага̄ра̄ никкхамма паббаджиссати, буддхо бхависсати локе виват̣т̣аччхадо’’ти.
бодхисаттасса пана ма̄тукуччхимхи пат̣исандхиггахан̣аккхан̣е екаппаха̄ренева сакаладасасахассӣ локадха̄ту сан̇кампи сампакампи сампаведхи. ба̄ттим̣сапуббанимитта̄ни па̄турахесум̣ – дасасу чаккава̄л̣асахассесу аппама̄н̣о обха̄со пхари. тасса там̣ сирим̣ дат̣т̣хука̄ма̄ вийа андха̄ чаккхӯни ¶ пат̣илабхим̣су, бадхира̄ саддам̣ сун̣им̣су, мӯга̄ сама̄лапим̣су, кхуджджа̄ уджугатта̄ ахесум̣, пан̇гула̄ падаса̄ гаманам̣ пат̣илабхим̣су, бандханагата̄ саббасатта̄ андубандхана̄дӣхи муччим̣су, саббанаракесу агги нибба̄йи, петтивисайе кхуппипа̄са̄ вӯпасами, тираччха̄на̄нам̣ бхайам̣ на̄хоси, саббасатта̄нам̣ рого вӯпасами, саббасатта̄ пийам̣вада̄ ахесум̣, мадхурена̄ка̄рена асса̄ хасим̣су, ва̄ран̣а̄ гаджджим̣су, саббатӯрийа̄ни сакасаканинна̄дам̣ мун̃чим̣су, агхат̣т̣ита̄нийева манусса̄нам̣ хаттхӯпага̄дӣни а̄бхаран̣а̄ни виравим̣су, саббадиса̄ виппасанна̄ ахесум̣ ¶ , сатта̄нам̣ сукхам̣ уппа̄дайама̄но мудусӣталава̄то ва̄йи, ака̄ламегхо васси, патхавитопи удакам̣ уббхиджджитва̄ виссанди, паккхино а̄ка̄сагаманам̣ виджахим̣су, надийо асандама̄на̄ ат̣т̣хам̣су, маха̄самудде мадхурам̣ удакам̣ ахоси, саббаттхакамева пан̃чаван̣н̣ехи падумехи сан̃чханнатало ахоси, тхаладжаджаладжа̄дӣни саббапуппха̄ни пуппхим̣су, руккха̄нам̣ кхандхесу кхандхападума̄ни, са̄кха̄су са̄кха̄падума̄ни, лата̄су лата̄падума̄ни пуппхим̣су, тхале сила̄тала̄ни бхиндитва̄ упарӯпари сатта сатта хутва̄ дан̣д̣ападума̄ни на̄ма никкхамим̣су, а̄ка̄се оламбакападума̄ни на̄ма ниббаттим̣су, самантато пуппхавасса̄ вассим̣су, а̄ка̄се диббатӯрийа̄ни ваджджим̣су, сакаладасасахассилокадха̄ту ват̣т̣етва̄ виссат̣т̣хама̄ла̄гул̣о вийа, уппӣл̣етва̄ баддхама̄ла̄кала̄по вийа, алан̇катапат̣ийаттам̣ ма̄ла̄санам̣ вийа ча екама̄ла̄ма̄линӣ виппхурантава̄л̣абӣджанӣ пуппхадхӯмагандхапарива̄сита̄ парамасобхаггаппатта̄ ахоси.
евам̣ гахитапат̣исандхикасса бодхисаттасса пат̣исандхито пат̣т̣ха̄йа бодхисаттасса чева бодхисаттама̄туйа̄ ча упаддаванива̄ран̣аттхам̣ кхаггахаттха̄ чатта̄ро девапутта̄ а̄раккхам̣ ган̣хим̣су. бодхисаттама̄ту пана пурисесу ра̄гачиттам̣ нуппаджджи, ла̄бхаггайасаггаппатта̄ ча ахоси сукхинӣ акилантака̄йа̄. бодхисаттан̃ча антокуччхигатам̣ ¶ виппасанне ман̣иратане а̄вутапан̣д̣усуттам̣ вийа пассати. йасма̄ ча бодхисаттена васитакуччхи на̄ма четийагаббхасадиса̄ хоти, на сакка̄ ан̃н̃ена саттена а̄васитум̣ ва̄ парибхун̃джитум̣ ва̄, тасма̄ бодхисаттама̄та̄ сатта̄хаджа̄те бодхисатте ка̄лам̣ катва̄ туситапуре ниббаттати. йатха̄ ча ан̃н̃а̄ иттхийо даса ма̄се апатва̄пи атиккамитва̄пи нисинна̄пи нипанна̄пи виджа̄йанти, на евам̣ бодхисаттама̄та̄. са̄ пана бодхисаттам̣ даса ма̄се куччхина̄ парихаритва̄ т̣хита̄ва виджа̄йати. айам̣ бодхисаттама̄тудхаммата̄.
маха̄ма̄йа̄пи девӣ паттена телам̣ вийа даса ма̄се куччхина̄ бодхисаттам̣ парихаритва̄ парипун̣н̣агаббха̄ н̃а̄тигхарам̣ гантука̄ма̄ суддходанамаха̄ра̄джасса а̄рочеси – ‘‘иччха̄махам̣, дева, куласантакам̣ девадаханагарам̣ ганту’’нти. ра̄джа̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ капилаваттхуто йа̄ва девадаханагара̄ маггам̣ самам̣ ка̄ретва̄ кадалипун̣н̣агхат̣адхаджапат̣а̄ка̄дӣхи алан̇ка̄ра̄петва̄ деви суван̣н̣асивика̄йа ¶ нисӣда̄петва̄ амаччасахассена уккхипа̄петва̄ махантена ¶ парива̄рена песеси. двиннам̣ пана нагара̄нам̣ антаре убхайанагарава̄сӣнампи лумбинӣванам̣ на̄ма ман̇галаса̄лаванам̣ аттхи, тасмим̣ самайе мӯлато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва аггаса̄кха̄ саббам̣ екапа̄липхуллам̣ ахоси, са̄кхантарехи чева пуппхантарехи ча пан̃чаван̣н̣а̄ бхамараган̣а̄ на̄наппака̄ра̄ ча сакун̣асан̇гха̄ мадхурассарена викӯджанта̄ вичаранти. сакалам̣ лумбинӣванам̣ читталата̄ванасадисам̣, маха̄нубха̄васса ран̃н̃о сусаджджитам̣ а̄па̄наман̣д̣алам̣ вийа ахоси. девийа̄ там̣ дисва̄ са̄лаванакӣл̣ам̣ кӣл̣итука̄мата̄читтам̣ удапа̄ди. амачча̄ девим̣ гахетва̄ са̄лаванам̣ пависим̣су. са̄ ман̇галаса̄ламӯлам̣ гантва̄ са̄ласа̄кхам̣ ган̣хитука̄ма̄ ахоси, са̄ласа̄кха̄ суседитаветтаггам̣ вийа онамитва̄ девийа̄ хаттхапатхам̣ упаган̃чхи. са̄ хаттхам̣ паса̄ретва̄ са̄кхам̣ аггахеси. та̄вадева часса̄ каммаджава̄та̄ чалим̣су. атхасса̄ са̄н̣им̣ париккхипитва̄ маха̄джано пат̣икками. са̄ласа̄кхам̣ гахетва̄ тит̣т̣хама̄на̄йа евасса̄ габбхавут̣т̣ха̄нам̣ ахоси. тан̇кхан̣ам̣йева чатта̄ро висуддхачитта̄ маха̄брахма̄но суван̣н̣аджа̄лам̣ а̄да̄йа сампатта̄ тена суван̣н̣аджа̄лена бодхисаттам̣ сампат̣иччхитва̄ ма̄ту пурато т̣хапетва̄ ‘‘аттамана̄, деви, хохи, махесаккхо те путто уппанно’’ти а̄хам̣су.
йатха̄ пана ан̃н̃е сатта̄ ма̄тукуччхито никкхаманта̄ пат̣икӯлена асучина̄ маккхита̄ никкхаманти, на евам̣ бодхисатто. со пана ¶ дхамма̄санато отаранто дхаммакатхико вийа, ниссен̣ито отаранто пурисо вийа, ча две ча хаттхе две ча па̄де паса̄ретва̄ т̣хитакова ма̄тукуччхисамбхавена кеначи асучина̄ амаккхито суддхо висадо ка̄сикаваттхе никкхиттаман̣иратанам̣ вийа джотайанто ма̄тукуччхито никкхами. евам̣ сантепи бодхисаттасса ча бодхисаттама̄туйа̄ ча сакка̄раттхам̣ а̄ка̄сато две удакадха̄ра̄ никкхамитва̄ бодхисаттасса ча ма̄туйа̄ ча сарӣре утум̣ га̄ха̄песум̣.
атха нам̣ суван̣н̣аджа̄лена пат̣иггахетва̄ т̣хита̄нам̣ брахма̄нам̣ хаттхато чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но ман̇галасаммата̄йа сукхасампхасса̄йа аджинаппавен̣ийа̄ ган̣хим̣су, тесам̣ хаттхато манусса̄ дукӯлачумбат̣акена. манусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ патхавийам̣ патит̣т̣ха̄йа пураттхимадисам̣ олокеси, анека̄ни чаккава̄л̣асахасса̄ни екан̇ган̣а̄ни ахесум̣. таттха деваманусса̄ гандхама̄ла̄дӣхи ¶ пӯджайама̄на̄ ‘‘маха̄пуриса, идха тумхехи садисо ан̃н̃о наттхи, кутеттха уттаритаро’’ти а̄хам̣су. евам̣ чатассо диса̄, чатассо анудиса̄, хет̣т̣ха̄, упарӣти даса диса̄ анувилокетва̄ аттана̄ садисам̣ кан̃чи адисва̄ ‘‘айам̣ уттара̄диса̄’’ти саттападавӣтиха̄рена агама̄си, маха̄брахмуна̄ сетаччхаттам̣ дха̄рийама̄но, суйа̄мена ва̄л̣абӣджаним̣, ан̃н̃а̄хи ча девата̄хи сесара̄джакакудхабхан̣д̣ахаттха̄хи ¶ анугаммама̄но. тато саттамападе т̣хито ‘‘аггохамасмим̣ локасса̄’’тиа̄дикам̣ а̄сабхим̣ ва̄чам̣ ниччха̄ренто сӣхана̄дам̣ нади.
бодхисатто хи тӣсу аттабха̄весу ма̄тукуччхито никкхантаматтова ва̄чам̣ ниччха̄реси махосадхаттабха̄ве, вессантараттабха̄ве, имасмим̣ аттабха̄вети. махосадхаттабха̄ве кирасса ма̄тукуччхито никкхантаматтассева сакко девара̄джа̄ а̄гантва̄ чанданаса̄рам̣ хаттхе т̣хапетва̄ гато, со там̣ мут̣т̣хийам̣ катва̄ва никкханто. атха нам̣ ма̄та̄ ‘‘та̄та, ким̣ гахетва̄ а̄гатосӣ’’ти пуччхи. ‘‘осадхам̣, амма̄’’ти. ити осадхам̣ гахетва̄ а̄гататта̄ ‘‘осадхада̄рако’’твевасса на̄мам̣ акам̣су. там̣ осадхам̣ гахетва̄ ча̄т̣ийам̣ паккхипим̣су, а̄гата̄гата̄нам̣ андхабадхира̄дӣнам̣ тадева саббарогавӯпасама̄йа бхесаджджам̣ ахоси. тато ‘‘махантам̣ идам̣ осадхам̣, махантам̣ идам̣ осадха’’нти уппаннавачанам̣ упа̄да̄йа ‘‘махосадхо’’твевасса на̄мам̣ джа̄там̣. вессантараттабха̄ве пана ма̄тукуччхито никкханто даккхин̣ахаттхам̣ паса̄ретва̄ ‘‘аттхи ну кхо, амма, кин̃чи гехасмим̣, да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти ваданто никкхами. атхасса ма̄та̄ ‘‘садхане куле ниббаттоси, та̄та̄’’ти путтасса хаттхам̣ аттано ¶ хаттхатале катва̄ сахассаттхавикам̣ т̣хапеси. имасмим̣ пана аттабха̄ве имам̣ сӣхана̄дам̣ надӣти евам̣ бодхисатто тӣсу аттабха̄весу ма̄тукуччхито никкхантаматтова ва̄чам̣ ниччха̄реси. йатха̄ ча пат̣исандхиггахан̣аккхан̣е, джа̄таккхан̣еписса дваттим̣са пуббанимитта̄ни па̄турахесум̣. йасмим̣ пана самайе амха̄кам̣ бодхисатто лумбинӣване джа̄то, тасмим̣йева самайе ра̄хулама̄та̄ девӣ, а̄нандаттхеро, чханно амаччо, ка̄л̣уда̄йӣ амаччо, кан̣д̣ако ассара̄джа̄, маха̄бодхируккхо, чатассо нидхикумбхийо ¶ ча джа̄та̄. таттха ека̄ га̄вутаппама̄н̣а̄, ека̄ ад̣д̣хайоджанаппама̄н̣а̄, ека̄ тига̄вутаппама̄н̣а̄, ека̄ йоджанаппама̄н̣а̄ ахосӣти. име сатта сахаджа̄та̄ на̄ма.
убхайанагарава̄сино бодхисаттам̣ гахетва̄ капилаваттхунагарамева агамам̣су. там̣ дивасам̣йева ча ‘‘капилаваттхунагаре суддходанамаха̄ра̄джасса путто джа̄то, айам̣ кума̄ро бодхитале нисӣдитва̄ буддхо бхависсатӣ’’ти та̄ватим̣сабхаване хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ девасан̇гха̄ челуккхепа̄дӣни паваттента̄ кӣл̣им̣су. тасмим̣ самайе суддходанамаха̄ра̄джасса кулӯпако ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ ка̄л̣адевӣло на̄ма та̄пасо бхаттакиччам̣ катва̄ дива̄виха̄раттха̄йа та̄ватим̣сабхаванам̣ гантва̄ таттха дива̄виха̄рам̣ нисинно та̄ девата̄ кӣл̣ама̄на̄ дисва̄ ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄ тумхе евам̣ тут̣т̣хама̄наса̄ кӣл̣атха, майхампетам̣ ка̄ран̣ам̣ катхетха̄’’ти пуччхи. девата̄ а̄хам̣су ‘‘ма̄риса, суддходанаран̃н̃о путто джа̄то, со бодхитале нисӣдитва̄ буддхо хутва̄ дхаммачаккам̣ паваттессати, тасса анантам̣ буддхалӣл̣ам̣ дат̣т̣хум̣ дхамман̃ча сотум̣ лаччха̄ма̄ти имина̄ ка̄ран̣ена тут̣т̣ха̄мха̄’’ти. та̄пасо та̄сам̣ вачанам̣ сутва̄ кхиппам̣ девалокато оруйха ра̄джанивесанам̣ ¶ пависитва̄ пан̃н̃атта̄сане нисинно ‘‘путто кира те, маха̄ра̄джа, джа̄то, пассисса̄ми на’’нти а̄ха. ра̄джа̄ алан̇катапат̣ийаттам̣ кума̄рам̣ а̄хара̄петва̄ та̄пасам̣ ванда̄петум̣ абхихари, бодхисаттасса па̄да̄ париваттитва̄ та̄пасасса джат̣а̄су патит̣т̣хахим̣су. бодхисаттасса хи тенаттабха̄вена вандитаббайуттако на̄ма ан̃н̃о наттхи. саче хи аджа̄нанта̄ бодхисаттасса сӣсам̣ та̄пасасса па̄дамӯле т̣хапеййум̣, саттадха̄ тасса муддха̄ пхалеййа. та̄пасо ‘‘на ме атта̄нам̣ на̄сетум̣ йутта’’нти ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ бодхисаттасса ан̃джалим̣ паггахеси. ра̄джа̄ там̣ аччхарийам̣ дисва̄ аттано путтам̣ ванди.
та̄пасо атӣте чатта̄лӣса каппе, ана̄гате чатта̄лӣса̄ти асӣти каппе ануссарати. бодхисаттасса лаккхан̣асампаттим̣ дисва̄ ‘‘бхависсати ну кхо буддхо, уда̄ху но’’ти а̄ваджджетва̄ упадха̄ренто ‘‘ниссам̣сайам̣ буддхо бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘аччхарийапурисо айа’’нти ситам̣ ¶ ака̄си. тато ‘‘ахам̣ имам̣ буддхабхӯтам̣ дат̣т̣хум̣ лабхисса̄ми ну кхо, но’’ти упадха̄ренто ‘‘на лабхисса̄ми, антара̄йева ка̄лам̣ катва̄ буддхасатенапи ¶ буддхасахассенапи гантва̄ бодхетум̣ асаккун̣еййе арӯпабхаве ниббаттисса̄мӣ’’ти дисва̄ ‘‘еварӯпам̣ на̄ма аччхарийапурисам̣ буддхабхӯтам̣ дат̣т̣хум̣ на лабхисса̄ми, махатӣ вата ме джа̄ни бхависсатӣ’’ти пароди.
манусса̄ дисва̄ ‘‘амха̄кам̣ аййо ида̄нева хаситва̄ пуна пароди. ким̣ ну кхо, бханте, амха̄кам̣ аййапуттасса кочи антара̄йо бхависсатӣ’’ти пуччхим̣су. ‘‘наттхетасса антара̄йо, ниссам̣сайена буддхо бхависсатӣ’’ти. атха ‘‘касма̄ пародиттха̄’’ти? ‘‘еварӯпам̣ пурисам̣ буддхабхӯтам̣ дат̣т̣хум̣ на лабхисса̄ми, ‘махатӣ вата ме джа̄ни бхависсатӣ’ти атта̄нам̣ анусочанто рода̄мӣ’’ти а̄ха. тато со ‘‘ким̣ ну кхо ме н̃а̄такесу кочи етам̣ буддхабхӯтам̣ дат̣т̣хум̣ лабхиссати, на лабхиссатӣ’’ти упадха̄ренто аттано бха̄гинеййам̣ на̄л̣акада̄ракам̣ аддаса. со бхагинийа̄ гехам̣ гантва̄ ‘‘кахам̣ те путто на̄л̣ако’’ти? ‘‘аттхи гехе, аййа̄’’ти. ‘‘паккоса̄хи на’’нти паккоса̄петва̄ аттано сантикам̣ а̄гатам̣ кума̄рам̣ а̄ха – ‘‘та̄та, суддходанамаха̄ра̄джасса куле путто джа̄то, буддхан̇куро еса, пан̃чатим̣са васса̄ни атиккамитва̄ буддхо бхависсати, твам̣ етам̣ дат̣т̣хум̣ лабхиссаси, аджджева паббаджа̄хӣ’’ти. сатта̄сӣтикот̣идхане куле ниббаттада̄ракопи ‘‘на мам̣ ма̄туло анаттхе нийоджессатӣ’’ти чинтетва̄ та̄вадева антара̄пан̣ато ка̄са̄йа̄ни чева маттика̄паттан̃ча а̄хара̄петва̄ кесамассум̣ оха̄ретва̄ ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни аччха̄детва̄ ‘‘йо локе уттамапуггало, там̣ уддисса майхам̣ паббаджджа̄’’ти бодхисатта̄бхимукхам̣ ан̃джалим̣ паггайха пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄ паттам̣ тхавика̄йа паккхипитва̄ ам̣сакӯт̣е лаггетва̄ химавантам̣ пависитва̄ саман̣адхаммам̣ ¶ ака̄си. со парама̄бхисамбодхим̣ паттам̣ татха̄гатам̣ упасан̇камитва̄ на̄л̣акапат̣ипадам̣ катха̄петва̄ пуна химавантам̣ пависитва̄ арахаттам̣ патва̄ уккат̣т̣хапат̣ипадам̣ пат̣ипанно саттева ма̄се а̄йум̣ па̄летва̄ екам̣ суван̣н̣апаббатам̣ нисса̄йа т̣хитакова анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи.
бодхисаттампи кхо пан̃чаме дивасе сӣсам̣ нха̄петва̄ ‘‘на̄маггахан̣ам̣ ган̣хисса̄ма̄’’ти ра̄джабхаванам̣ чатуджджа̄тикагандхехи вилимпитва̄ ла̄джа̄пан̃чамака̄ни пуппха̄ни викиритва̄ асамбхиннапа̄йа̄сам̣ пача̄петва̄ тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄ран̇гате ат̣т̣хасатабра̄хман̣е нимантетва̄ ра̄джабхаване нисӣда̄петва̄ субходжанам̣ ¶ бходжетва̄ маха̄сакка̄рам̣ ¶ катва̄ ‘‘ким̣ ну кхо бхависсатӣ’’ти лаккхан̣а̄ни париггаха̄песум̣. тесу –
‘‘ра̄мо дхаджо лаккхан̣о ча̄пи мантӣ, кон̣д̣ан̃н̃о ча бходжо суйа̄мо судатто;
ете тада̄ ат̣т̣ха ахесум̣ бра̄хман̣а̄, чхал̣ан̇гава̄ мантам̣ вийа̄карим̣сӯ’’ти. –
име ат̣т̣хева бра̄хман̣а̄ лаккхан̣апаригга̄хака̄ ахесум̣. пат̣исандхиггахан̣адивасе супинопи етехева париггахито. тесу сатта джана̄ две ан̇гулийо уккхипитва̄ дведха̄ бйа̄карим̣су – ‘‘имехи лаккхан̣ехи саманна̄гато ага̄рам̣ аджджха̄васама̄но ра̄джа̄ хоти чаккаваттӣ, паббаджама̄но буддхо’’ти, саббам̣ чаккаваттиран̃н̃о сиривибхавам̣ а̄чиккхим̣су. тесам̣ пана саббадахаро готтато кон̣д̣ан̃н̃о на̄ма ма̄н̣аво бодхисаттасса варалаккхан̣аниппхаттим̣ олокетва̄ – ‘‘имасса ага̄рамаджджхе т̣ха̄нака̄ран̣ам̣ наттхи, екантенеса виват̣т̣аччхадо буддхо бхависсатӣ’’ти екамева ан̇гулим̣ уккхипитва̄ екам̣сабйа̄каран̣ам̣ бйа̄ка̄си. айан̃хи ката̄дхика̄ро паччхимабхавикасатто пан̃н̃а̄йа итаре сатта джане абхибхавитва̄ ‘‘имехи лаккхан̣ехи саманна̄гатасса ага̄рамаджджхе т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхи, асам̣сайам̣ буддхо бхависсатӣ’’ти екамева гатим̣ аддаса, тасма̄ екам̣ ан̇гулим̣ уккхипитва̄ евам̣ бйа̄ка̄си. атхасса на̄мам̣ ган̣ханта̄ саббалокасса аттхасиддхикаратта̄ ‘‘сиддхаттхо’’ти на̄мамакам̣су.
атха те бра̄хман̣а̄ аттано гхара̄ни гантва̄ путте а̄мантайим̣су – ‘‘та̄та̄, амхе махаллака̄, суддходанамаха̄ра̄джасса путтам̣ саббан̃н̃утам̣ паттам̣ майам̣ самбхавеййа̄ма ва̄ но ва̄, тумхе тасмим̣ кума̄ре саббан̃н̃утам̣ патте тасса са̄сане паббаджеййа̄тха̄’’ти. те саттапи джана̄ йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гата̄, кон̣д̣ан̃н̃ама̄н̣авова арого ахоси. со маха̄сатте вуд̣д̣химанва̄йа маха̄бхиниккхаманам̣ ¶ абхиниккхамитва̄ ануккамена урувелам̣ гантва̄ ‘‘раман̣ӣйо, вата айам̣ бхӯмибха̄го, алам̣ ватидам̣ кулапуттасса ¶ падха̄наттхикасса падха̄на̄йа̄’’ти читтам̣ уппа̄детва̄ таттха ва̄сам̣ упагате ‘‘маха̄пурисо паббаджито’’ти сутва̄ тесам̣ бра̄хман̣а̄нам̣ путте упасан̇камитва̄ евама̄ха ‘‘сиддхаттхакума̄ро кира паббаджито, со ниссам̣сайам̣ буддхо бхависсати. саче тумха̄кам̣ питаро арога̄ ассу, аджджа никкхамитва̄ паббаджеййум̣. саче тумхепи иччхеййа̄тха, етха, ахам̣ там̣ пурисам̣ анупаббаджисса̄мӣ’’ти. те саббе екаччханда̄ бхавитум̣ на̄саккхим̣су ¶ , тайо джана̄ на паббаджим̣су. кон̣д̣ан̃н̃абра̄хман̣ам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ итаре чатта̄ро паббаджим̣су. те пан̃чапи джана̄ пан̃чаваггийаттхера̄ на̄ма джа̄та̄.
тада̄ пана ра̄джа̄ ‘‘ким̣ дисва̄ майхам̣ путто паббаджиссатӣ’’ти пуччхи. ‘‘чатта̄ри пуббанимитта̄нӣ’’ти. ‘‘катаран̃ча катаран̃ча̄’’ти? ‘‘джара̄джин̣н̣ам̣, бйа̄дхитам̣, ка̄лакатам̣, паббаджита’’нти. ра̄джа̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа еварӯпа̄нам̣ мама путтасса сантикам̣ упасан̇камитум̣ ма̄ адаттха, майхам̣ путтасса буддхабха̄вена каммам̣ наттхи, ахам̣ мама путтам̣ двисахассадӣпапарива̄ра̄нам̣ чатуннам̣ маха̄дӣпа̄нам̣ иссарийа̄дхипаччам̣ раджджам̣ ка̄рентам̣ чхаттим̣сайоджанапариман̣д̣ала̄йа париса̄йа паривутам̣ гаганатале вичарама̄нам̣ пасситука̄мо’’ти. еван̃ча пана ватва̄ имесам̣ чатуппака̄ра̄нам̣ нимитта̄нам̣ кума̄расса чаккхупатхе а̄гамананива̄ран̣аттхам̣ чатӯсу диса̄су га̄вуте га̄вуте а̄раккхам̣ т̣хапеси. там̣ дивасам̣ пана ман̇галат̣т̣ха̄не саннипатитесу асӣтийа̄ н̃а̄тикуласахассесу екеко екамекам̣ путтам̣ пат̣иджа̄ни – ‘‘айам̣ буддхо ва̄ хоту ра̄джа̄ ва̄, майам̣ екамекам̣ путтам̣ дасса̄ма. сачепи буддхо бхависсати, кхаттийасаман̣ехева пураккхатапарива̄рито вичариссати. сачепи ра̄джа̄ бхависсати, кхаттийакума̄рехева пураккхатапарива̄рито вичариссатӣ’’ти. ра̄джа̄пи бодхисаттасса уттамарӯпасампанна̄ вигатасаббадоса̄ дха̄тийо паччупат̣т̣ха̄песи. бодхисатто анантена парива̄рена махантена сирисобхаггена вад̣д̣хати.
атхекадивасам̣ ран̃н̃о ваппаман̇галам̣ на̄ма ахоси. там̣ дивасам̣ сакаланагарам̣ девавима̄нам̣ вийа алан̇каронти. саббе да̄сакаммакара̄дайо ахатаваттханиваттха̄ гандхама̄ла̄дипат̣иман̣д̣ита̄ ра̄джакуле саннипатанти. ран̃н̃о камманте нан̇галасахассам̣ йоджӣйати. тасмим̣ пана дивасе екенӯнаат̣т̣хасатанан̇гала̄ни саддхим̣ балибаддарасмийоттехи раджатапариккхата̄ни хонти, ран̃н̃о а̄ламбананан̇галам̣ ¶ пана раттасуван̣н̣апариккхатам̣ хоти. балибадда̄нам̣ син̇гарасмипатода̄пи суван̣н̣апариккхата̄ва хонти. ра̄джа̄ махата̄ парива̄рена никкханто путтам̣ гахетва̄ агама̄си. каммантат̣т̣ха̄не еко джамбуруккхо бахалапала̄со сандаччха̄йо ахоси. тасса хет̣т̣ха̄ кума̄расса сайанам̣ ¶ пан̃н̃апа̄петва̄ упари суван̣н̣ата̄ракакхачитам̣ вита̄нам̣ бандха̄петва̄ са̄н̣ипа̄ка̄рена париккхипа̄петва̄ а̄раккхам̣ т̣хапа̄петва̄ ра̄джа̄ сабба̄лан̇ка̄рам̣ алан̇каритва̄ амаччаган̣апаривуто нан̇галакаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си. таттха ра̄джа̄ суван̣н̣анан̇галам̣ ган̣ха̄ти, амачча̄ екенӯнат̣т̣хасатараджатанан̇гала̄ни, кассака̄ сесанан̇гала̄ни. те та̄ни гахетва̄ ито чито ча касанти. ра̄джа̄ пана орато ва̄ па̄рам̣ гаччхати, па̄рато ва̄ орам̣ а̄гаччхати. етасмим̣ т̣ха̄не маха̄сампатти ¶ ахоси. бодхисаттам̣ парива̄ретва̄ нисинна̄ дха̄тийо ‘‘ран̃н̃о сампаттим̣ пассисса̄ма̄’’ти антоса̄н̣ито бахи никкханта̄. бодхисатто ито чито ча олокенто кан̃чи адисва̄ вегена ут̣т̣ха̄йа паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ а̄на̄па̄не париггахетва̄ пат̣хамаджджха̄нам̣ ниббаттеси. дха̄тийо кхаджджабходжджантаре вичарама̄на̄ тхокам̣ чира̄йим̣су. сесаруккха̄нам̣ чха̄йа̄ ниватта̄, тасса пана руккхасса париман̣д̣ала̄ хутва̄ ат̣т̣ха̄си. дха̄тийо ‘‘аййапутто екато’’ти вегена са̄н̣им̣ уккхипитва̄ анто пависама̄на̄ бодхисаттам̣ сайане паллан̇кена нисиннам̣ тан̃ча па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ гантва̄ ран̃н̃о а̄рочесум̣ – ‘‘дева, кума̄ро евам̣ нисинно, ан̃н̃есам̣ руккха̄нам̣ чха̄йа̄ ниватта̄, джамбуруккхасса пана париман̣д̣ала̄ т̣хита̄’’ти. ра̄джа̄ вегена̄гантва̄ па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ – ‘‘идам̣ те, та̄та, дутийам̣ вандана’’нти путтам̣ ванди.
атха ануккамена бодхисатто сол̣асавассуддесико джа̄то. ра̄джа̄ бодхисаттасса тин̣н̣ам̣ утӯнам̣ ануччхавике тайо па̄са̄де ка̄реси – екам̣ навабхӯмакам̣, екам̣ саттабхӯмакам̣, екам̣ пан̃чабхӯмакам̣, чатта̄лӣсасахасса̄ ча на̄т̣акиттхийо упат̣т̣ха̄песи. бодхисатто дево вийа аччхара̄сан̇гхапаривуто, алан̇катана̄т̣акапаривуто, ниппурисехи тӯрийехи парича̄рийама̄но маха̄сампаттим̣ анубхаванто утува̄рена тесу па̄са̄десу вихарати. ра̄хулама̄та̄ панасса девӣ аггамахесӣ ахоси.
тассевам̣ ¶ маха̄сампаттим̣ анубхавантасса екадивасам̣ н̃а̄тисан̇гхасса аббхантаре айам̣ катха̄ удапа̄ди – ‘‘сиддхаттхо кӣл̣а̄пасутова вичарати, кин̃чи сиппам̣ на сиккхати, сан̇га̄ме паччупат̣т̣хите ким̣ кариссатӣ’’ти. ра̄джа̄ бодхисаттам̣ паккоса̄петва̄ – ‘‘та̄та, тава н̃а̄така̄ ‘сиддхаттхо кин̃чи сиппам̣ асиккхитва̄ кӣл̣а̄пасутова вичаратӣ’ти ваданти, еттха ким̣ паттака̄ле ман̃н̃асӣ’’ти. дева, мама сиппам̣ сиккханакиччам̣ наттхи, нагаре мама сиппадассанаттхам̣ бхерим̣ чара̄петха ‘‘ито саттаме дивасе н̃а̄така̄нам̣ сиппам̣ дассесса̄мӣ’’ти. ра̄джа̄ татха̄ ака̄си. бодхисатто аккхан̣аведхива̄лаведхидхануггахе саннипа̄та̄петва̄ маха̄джанасса маджджхе ан̃н̃ехи дхануггахехи аса̄дха̄ран̣ам̣ ¶ н̃а̄така̄нам̣ два̄дасавидхам̣ сиппам̣ дассеси. там̣ сарабхан̇гаджа̄таке а̄гатанайенева ведитаббам̣. тада̄сса н̃а̄тисан̇гхо никкан̇кхо ахоси.
атхекадивасам̣ бодхисатто уййа̄набхӯмим̣ гантука̄мо са̄ратхим̣ а̄мантетва̄ ‘‘ратхам̣ йоджехӣ’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ маха̄рахам̣ уттамаратхам̣ сабба̄лан̇ка̄рена алан̇каритва̄ кумудапаттаван̣н̣е чатта̄ро ¶ ман̇галасиндхаве йоджетва̄ бодхисаттасса пат̣иведеси. бодхисатто девавима̄насадисам̣ ратхам̣ абхирухитва̄ уййа̄на̄бхимукхо агама̄си. девата̄ ‘‘сиддхаттхакума̄расса абхисамбуджджханака̄ло а̄санно, пуббанимиттам̣ дассесса̄ма̄’’ти екам̣ девапуттам̣ джара̄джаджджарам̣ кхан̣д̣адантам̣ палитакесам̣ ван̇кам̣ обхаггасарӣрам̣ дан̣д̣ахаттхам̣ паведхама̄нам̣ катва̄ дассесум̣. там̣ бодхисатто чева са̄ратхи ча пассанти. тато бодхисатто са̄ратхим̣ – ‘‘самма, ко на̄меса пурисо, кеса̄писса на йатха̄ ан̃н̃еса’’нти маха̄пада̄не а̄гатанайена пуччхитва̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘дхӣраттху вата бхо джа̄ти, йатра хи на̄ма джа̄тасса джара̄ пан̃н̃а̄йиссатӣ’’ти сам̣виггахадайо татова пат̣иниваттитва̄ па̄са̄дамева абхирухи. ра̄джа̄ ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄ мама путто кхиппам̣ пат̣иниваттӣ’’ти пуччхи. ‘‘джин̣н̣акам̣ пурисам̣ дисва̄ дева̄’’ти. ‘‘джин̣н̣акам̣ дисва̄ паббаджиссатӣти а̄хам̣су, касма̄ мам̣ на̄сетха, сӣгхам̣ путтасса на̄т̣ака̄ни саджджетха, сампаттим̣ анубхаванто паббаджджа̄йа сатим̣ на кариссатӣ’’ти ватва̄ а̄раккхам̣ вад̣д̣хетва̄ саббадиса̄су ад̣д̣хайоджане ад̣д̣хайоджане т̣хапеси.
пунекадивасам̣ ¶ бодхисатто татхева уййа̄нам̣ гаччханто девата̄хи ниммитам̣ бйа̄дхитам̣ пурисам̣ дисва̄ пуриманайенева пуччхитва̄ сам̣виггахадайо ниваттитва̄ па̄са̄дам̣ абхирухи. ра̄джа̄пи пуччхитва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева сам̣видахитва̄ пуна вад̣д̣хетва̄ саманта̄ тига̄вутаппама̄н̣е падесе а̄раккхам̣ т̣хапеси. апарам̣ екадивасам̣ бодхисатто татхева уййа̄нам̣ гаччханто девата̄хи ниммитам̣ ка̄лакатам̣ дисва̄ пуриманайенева пуччхитва̄ сам̣виггахадайо пуна ниваттитва̄ па̄са̄дам̣ абхирухи. ра̄джа̄пи пуччхитва̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева сам̣видахитва̄ пуна вад̣д̣хетва̄ саманта̄ йоджанаппама̄н̣е падесе а̄раккхам̣ т̣хапеси. апарам̣ пана екадивасам̣ уййа̄нам̣ гаччханто татхева девата̄хи ниммитам̣ суниваттхам̣ супа̄рутам̣ паббаджитам̣ дисва̄ ‘‘ко на̄месо самма̄’’ти са̄ратхим̣ пуччхи. са̄ратхи кин̃ча̄пи буддхуппа̄дасса абха̄ва̄ паббаджитам̣ ва̄ паббаджитагун̣е ва̄ на джа̄на̄ти, девата̄нубха̄вена пана ‘‘паббаджито на̄ма̄йам̣ дева̄’’ти ватва̄ паббаджджа̄йа гун̣е ван̣н̣еси. бодхисатто паббаджджа̄йа ручим̣ уппа̄детва̄ там̣ дивасам̣ уййа̄нам̣ агама̄си. дӣгхабха̄н̣ака̄ пана̄ху ‘‘чатта̄ри нимитта̄ни екадивасенева дисва̄ агама̄сӣ’’ти.
со ¶ таттха дивасабха̄гам̣ кӣл̣итва̄ ман̇галапоккхаран̣ийам̣ нха̄йитва̄ аттхан̇гате сӯрийе ман̇галасила̄пат̣т̣е нисӣди атта̄нам̣ алан̇ка̄ра̄петука̄мо. атхасса парича̄ракапуриса̄ на̄на̄ван̣н̣а̄ни дусса̄ни на̄наппака̄ра̄ а̄бхаран̣авикатийо ма̄ла̄гандхавилепана̄ни ча а̄да̄йа саманта̄ парива̄ретва̄ ат̣т̣хам̣су. тасмим̣ кхан̣е саккасса нисинна̄санам̣ ун̣хам̣ ахоси ¶ . со ‘‘ко ну кхо мам̣ имамха̄ т̣ха̄на̄ ча̄ветука̄мо’’ти упадха̄ренто бодхисаттасса алан̇ка̄ретука̄матам̣ н̃атва̄ виссакаммам̣ а̄мантеси ‘‘самма виссакамма, сиддхаттхакума̄ро аджджа ад̣д̣хараттасамайе маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамиссати, айамасса паччхимо алан̇ка̄ро, уййа̄нам̣ гантва̄ маха̄пурисам̣ дибба̄лан̇ка̄рехи алан̇карохӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ девата̄нубха̄вена тан̇кхан̣ам̣йева упасан̇камитва̄ тассева каппакасадисо хутва̄ каппакасса хаттхато вет̣ханадуссам̣ гахетва̄ бодхисаттасса сӣсам̣ вет̣хеси. бодхисатто хаттхасампхассенева ‘‘на̄йам̣ мануссо, девапутто есо’’ти ан̃н̃а̄си. вет̣ханена вет̣хитаматте сӣсе мол̣ийам̣ ман̣иратана̄ка̄рена дуссасахассам̣ аббхугган̃чхи. пуна вет̣хентасса дуссасахассанти дасаккхаттум̣ вет̣хентасса даса дуссасахасса̄ни аббхуггаччхим̣су ¶ . ‘‘сӣсам̣ кхуддакам̣, дусса̄ни бахӯни, катхам̣ аббхуггата̄нӣ’’ти на чинтетаббам̣. тесу хи саббамахантам̣ а̄малакапуппхаппама̄н̣ам̣, авасеса̄ни кусумбакапуппхаппама̄н̣а̄ни ахесум̣. бодхисаттасса сӣсам̣ кин̃джаккхагаваччхитам̣ вийа куййакапуппхам̣ ахоси.
атхасса сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итасса саббата̄ла̄вачаресу сака̄ни сака̄ни пат̣ибха̄на̄ни дассайантесу, бра̄хман̣есу ‘‘джайананда̄’’тиа̄дивачанехи, сӯтама̄гадха̄дӣсу на̄наппака̄рехи ман̇галавачанаттхутигхосехи самбха̄вентесу сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итам̣ ратхаварам̣ абхирухи. тасмим̣ самайе ‘‘ра̄хулама̄та̄ путтам̣ виджа̄та̄’’ти сутва̄ суддходанамаха̄ра̄джа̄ ‘‘путтасса ме тут̣т̣хим̣ ниведетха̄’’ти са̄санам̣ пахин̣и. бодхисатто там̣ сутва̄ ‘‘ра̄ху джа̄то, бандханам̣ джа̄та’’нти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘ким̣ ме путто авача̄’’ти пуччхитва̄ там̣ вачанам̣ сутва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа ме натта̄ ра̄хулакума̄ройева на̄ма хотӯ’’ти а̄ха.
бодхисаттопи кхо ратхаварам̣ а̄руйха махантена йасена атиманорамена сирисобхаггена нагарам̣ па̄виси. тасмим̣ самайе киса̄готамӣ на̄ма кхаттийакан̃н̃а̄ упарипа̄са̄давараталагата̄ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ курума̄насса бодхисаттасса рӯпасирим̣ дисва̄ пӣтисоманассаджа̄та̄ идам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –
‘‘ниббута̄ ¶ нӯна са̄ ма̄та̄, ниббуто нӯна со пита̄;
ниббута̄ нӯна са̄ на̄рӣ, йасса̄йам̣ ӣдисо патӣ’’ти.
бодхисатто ¶ там̣ сутва̄ чинтеси ‘‘айам̣ евама̄ха ‘еварӯпам̣ аттабха̄вам̣ пассантийа̄ ма̄ту хадайам̣ нибба̄йати, питу хадайам̣ нибба̄йати, паджа̄патийа̄ хадайам̣ нибба̄йатӣ’ти! кисмим̣ ну кхо ниббуте хадайам̣ ниббутам̣ на̄ма хотӣ’’ти? атхасса килесесу вираттама̄насасса етадахоси – ‘‘ра̄гаггимхи ниббуте ниббутам̣ на̄ма хоти, досаггимхи ниббуте ниббутам̣ на̄ма хоти, мохаггимхи ниббуте ниббутам̣ на̄ма хоти, ма̄надит̣т̣хиа̄дӣсу саббакилесадаратхесу ниббутесу ниббутам̣ на̄ма хоти. айам̣ ме суссаванам̣ са̄веси, ахан̃хи нибба̄нам̣ гавесанто чара̄ми, аджджева майа̄ гхара̄ва̄сам̣ чхад̣д̣етва̄ никкхамма паббаджитва̄ ¶ нибба̄нам̣ гавеситум̣ ват̣т̣ати, айам̣ имисса̄ а̄чарийабха̄го хотӯ’’ти кан̣т̣хато омун̃читва̄ киса̄готамийа̄ сатасахассаггханакам̣ мутта̄ха̄рам̣ песеси. са̄ ‘‘сиддхаттхакума̄ро майи пат̣ибаддхачитто хутва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ песесӣ’’ти соманассаджа̄та̄ ахоси.
бодхисаттопи махантена сирисобхаггена аттано па̄са̄дам̣ абхирухитва̄ сирисайане нипаджджи. та̄вадева ча нам̣ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ наччагӣта̄дӣсу сусиккхита̄ девакан̃н̃а̄ вийа рӯпасобхаггаппатта̄ иттхийо на̄на̄тӯрийа̄ни гахетва̄ сампарива̄райитва̄ абхирама̄пентийо наччагӣтава̄дита̄ни пайоджайим̣су. бодхисатто килесесу вираттачиттата̄йа начча̄дӣсу анабхирато мухуттам̣ ниддам̣ окками. та̄пи иттхийо ‘‘йассаттха̄йа майам̣ начча̄дӣни пайоджема, со ниддам̣ упагато, ида̄ни киматтхам̣ килама̄ма̄’’ти гахитаггахита̄ни тӯрийа̄ни аджджхоттхаритва̄ нипаджджим̣су, гандхателаппадӣпа̄ джха̄йанти. бодхисатто пабуджджхитва̄ сайанапит̣т̣хе паллан̇кена нисинно аддаса та̄ иттхийо тӯрийабхан̣д̣а̄ни аваттхаритва̄ нидда̄йантийо – екачча̄ паггхаритакхел̣а̄, ла̄ла̄килиннагатта̄, екачча̄ данте кха̄дантийо, екачча̄ ка̄каччхантийо, екачча̄ виппалапантийо, екачча̄ виват̣амукха̄, екачча̄ апагатаваттха̄, па̄кат̣абӣбхаччхасамба̄дхат̣т̣ха̄на̄. со та̄сам̣ там̣ виппака̄рам̣ дисва̄ бхиййосоматта̄йа ка̄месу вираттачитто ахоси. тасса алан̇катапат̣ийаттам̣ саккабхаванасадисампи там̣ маха̄талам̣ апавиддхана̄на̄кун̣апабхаритам̣ а̄макасуса̄нам̣ вийа упат̣т̣ха̄си, тайо бхава̄ а̄диттагехасадиса̄ кха̄йим̣су – ‘‘упаддутам̣ вата бхо, упассат̣т̣хам̣ вата бхо’’ти уда̄нам̣ паваттеси, ативийа паббаджджа̄йа читтам̣ нами.
со ‘‘аджджева майа̄ маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти сайана̄ ут̣т̣ха̄йа два̄расамӣпам̣ ¶ гантва̄ ‘‘ко еттха̄’’ти а̄ха. умма̄ре ¶ сӣсам̣ катва̄ нипанно чханно ‘‘ахам̣ аййапутта чханно’’ти а̄ха. ‘‘ахам̣ аджджа маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитука̄мо, екам̣ ме ассам̣ каппехӣ’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дху дева̄’’ти ассабхан̣д̣икам̣ гахетва̄ ассаса̄лам̣ гантва̄ гандхателападӣпесу джалантесу суманапат̣т̣авита̄насса хет̣т̣ха̄ раман̣ӣйе бхӯмибха̄ге т̣хитам̣ кан̣д̣акам̣ ассара̄джа̄нам̣ дисва̄ ‘‘аджджа майа̄ имамева каппетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти кан̣д̣акам̣ каппеси. со каппийама̄нова ан̃н̃а̄си ‘‘айам̣ каппана̄ атига̄л̣ха̄ ¶ , ан̃н̃есу дивасесу уййа̄накӣл̣а̄дигамане каппана̄ вийа на хоти, майхам̣ аййапутто аджджа маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитука̄мо бхависсатӣ’’ти. тато тут̣т̣хама̄насо маха̄хаситам̣ хаси. со саддо сакаланагарам̣ паттхаритва̄ гаччхеййа, девата̄ пана там̣ саддам̣ нирумбхитва̄ на кассачи сотум̣ адам̣су.
бодхисаттопи кхо чханнам̣ песетва̄ва ‘‘путтам̣ та̄ва пассисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ нисиннапаллан̇като ут̣т̣ха̄йа ра̄хулама̄та̄йа васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ габбхадва̄рам̣ вивари. тасмим̣ кхан̣е антогаббхе гандхателападӣпо джха̄йати, ра̄хулама̄та̄ суманамаллика̄дӣнам̣ пуппха̄нам̣ амбан̣аматтена абхиппакин̣н̣асайане путтасса маттхаке хаттхам̣ т̣хапетва̄ нидда̄йати. бодхисатто умма̄ре па̄дам̣ т̣хапетва̄ т̣хитакова олокетва̄ ‘‘сача̄хам̣ девийа̄ хаттхам̣ апанетва̄ мама путтам̣ ган̣хисса̄ми, девӣ пабуджджхиссати, евам̣ ме гаманантара̄йо бхависсати, буддхо хутва̄ва а̄гантва̄ путтам̣ пассисса̄мӣ’’ти па̄са̄даталато отари. йам̣ пана джа̄такат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘тада̄ сатта̄хаджа̄то ра̄хулакума̄ро хотӣ’’ти вуттам̣, там̣ сесат̣т̣хакатха̄су наттхи, тасма̄ идамева гахетаббам̣.
евам̣ бодхисатто па̄са̄датала̄ отаритва̄ ассасамӣпам̣ гантва̄ евама̄ха – ‘‘та̄та кан̣д̣ака, твам̣ аджджа екараттим̣ мам̣ та̄райа, ахам̣ там̣ нисса̄йа буддхо хутва̄ садевакам̣ локам̣ та̄ресса̄мӣ’’ти. тато уллан̇гхитва̄ кан̣д̣акасса пит̣т̣хим̣ абхирухи. кан̣д̣ако гӣвато пат̣т̣ха̄йа а̄йа̄мена ат̣т̣ха̄расахаттхо хоти тадануччхавикена уббедхена саманна̄гато тха̄маджавасампанно саббасето дхотасан̇кхасадисо. со саче хасеййа ва̄ падасаддам̣ ва̄ кареййа, саддо сакаланагарам̣ аваттхареййа. тасма̄ девата̄ аттано а̄нубха̄вена тасса йатха̄ на кочи сун̣а̄ти, евам̣ хаситасаддам̣ саннирумбхитва̄ аккаманааккаманападава̄ре хаттхатала̄ни упана̄месум̣. бодхисатто ассаварасса пит̣т̣хивемаджджхагато чханнам̣ ассасса ¶ ва̄ладхим̣ га̄ха̄петва̄ ад̣д̣хараттасамайе маха̄два̄расамӣпам̣ патто. тада̄ пана ра̄джа̄ ‘‘евам̣ бодхисатто йа̄йа ка̄йачи вела̄йа нагарадва̄рам̣ виваритва̄ никкхамитум̣ на саккхиссатӣ’’ти двӣсу два̄ракава̄т̣есу екекам̣ пурисасахассена виваритаббам̣ ка̄ра̄песи. бодхисатто тха̄мабаласампанно, хаттхиган̣ана̄йа кот̣исахассахаттхӣнам̣ балам̣ дха̄рети, пурисаган̣ана̄йа дасакот̣исахассапуриса̄нам̣ ¶ ¶ . со чинтеси ‘‘саче два̄рам̣ на виварӣйати, аджджа кан̣д̣акасса пит̣т̣хе нисиннова ва̄ладхим̣ гахетва̄ т̣хитена чханнена саддхим̣йева кан̣д̣акам̣ ӯрӯхи ниппӣл̣етва̄ ат̣т̣ха̄расахаттхуббедхам̣ па̄ка̄рам̣ уппатитва̄ атиккамисса̄мӣ’’ти. чханнопи чинтеси ‘‘саче два̄рам̣ на виварӣйати, ахам̣ аййапуттам̣ кхандхе нисӣда̄петва̄ кан̣д̣акам̣ даккхин̣ена хаттхена куччхийам̣ париккхипанто упакаччхантаре катва̄ па̄ка̄рам̣ уппатитва̄ атиккамисса̄мӣ’’ти. кан̣д̣акопи чинтеси ‘‘саче два̄рам̣ на виварӣйати, ахам̣ аттано са̄микам̣ пит̣т̣хийам̣ йатха̄нисиннамева чханнена ва̄ладхим̣ гахетва̄ т̣хитена саддхим̣йева уккхипитва̄ па̄ка̄рам̣ уппатитва̄ атиккамисса̄мӣ’’ти. саче два̄рам̣ на ава̄пурӣйиттха, йатха̄чинтитамева тесу тӣсу джанесу ан̃н̃атаро сампа̄деййа. два̄ре адхиваттха̄ девата̄ пана два̄рам̣ вивари.
тасмим̣йева кхан̣е ма̄ро ‘‘бодхисаттам̣ ниваттесса̄мӣ’’ти а̄гантва̄ а̄ка̄се т̣хито а̄ха – ‘‘ма̄риса, ма̄ никкхама, ито те саттаме дивасе чаккаратанам̣ па̄тубхависсати, двисахассапариттадӣпапарива̄ра̄нам̣ чатуннам̣ маха̄дӣпа̄нам̣ раджджам̣ ка̄рессаси, ниватта ма̄риса̄’’ти. ‘‘коси тва’’нти? ‘‘ахам̣ васаваттӣ’’ти. ‘‘ма̄ра, джа̄на̄махам̣ майхам̣ чаккаратанасса па̄тубха̄вам̣, анаттхикохам̣ раджджена, дасасахассилокадха̄тум̣ унна̄детва̄ буддхо бхависса̄мӣ’’ти а̄ха. ма̄ро ‘‘ито да̄ни те пат̣т̣ха̄йа ка̄мавитаккам̣ ва̄ бйа̄па̄давитаккам̣ ва̄ вихим̣са̄витаккам̣ ва̄ чинтитака̄ле джа̄нисса̄мӣ’’ти ота̄ра̄пеккхо чха̄йа̄ вийа анапагаччханто анубандхи.
бодхисаттопи хаттхагатам̣ чаккаваттираджджам̣ кхел̣апин̣д̣ам̣ вийа анапеккхо чхад̣д̣етва̄ махантена сакка̄рена нагара̄ никкхами а̄са̄л̣хипун̣н̣ама̄йа уттара̄са̄л̣ханаккхатте ваттама̄не. никкхамитва̄ ча пуна нагарам̣ олокетука̄мо джа̄то. еван̃ча панасса читте уппаннаматтейева ‘‘маха̄пуриса, на тайа̄ ниваттитва̄ олоканакаммам̣ ката’’нти вадама̄на̄ вийа маха̄патхавӣ кула̄лачаккам̣ вийа бхиджджитва̄ париватти. бодхисатто нагара̄бхимукхо т̣хатва̄ нагарам̣ олокетва̄ тасмим̣ патхавиппадесе кан̣д̣аканиваттаначетийат̣т̣ха̄нам̣ дассетва̄ гантаббамагга̄бхимукхам̣ кан̣д̣акам̣ катва̄ ¶ па̄йа̄си махантена сакка̄рена ул̣а̄рена сирисобхаггена. тада̄ кирасса девата̄ пурато сат̣т̣хи укка̄сахасса̄ни дха̄райим̣су, паччхато сат̣т̣хи, даккхин̣апассато сат̣т̣хи, ва̄мапассато ¶ сат̣т̣хи, апара̄ девата̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ апарима̄н̣а̄ укка̄ дха̄райим̣су, апара̄ девата̄ ча на̄гасупан̣н̣а̄дайо ча диббехи гандхехи ма̄ла̄хи чун̣н̣ехи дхӯмехи пӯджайама̄на̄ гаччханти. па̄риччхаттакапуппхехи чева манда̄равапуппхехи ча гханамегхавут̣т̣хика̄ле дха̄ра̄хи вийа набхам̣ нирантарам̣ ахоси, дибба̄ни сам̣гӣта̄ни паваттим̣су ¶ , самантато ат̣т̣хасат̣т̣хи тӯрийасатасахасса̄ни паваджджим̣су, самуддакуччхийам̣ мегхаттханитака̄ло вийа йугандхаракуччхийам̣ са̄гараниггхосака̄ло вийа ваттати.
имина̄ сирисобхаггена гаччханто бодхисатто екараттенева тӣн̣и раджджа̄ни атиккамма тим̣сайоджанаматтхаке анома̄надӣтӣрам̣ па̄пун̣и. ‘‘ким̣ пана ассо тато парам̣ гантум̣ на саккотӣ’’ти? ‘‘но, на сакко’’ти. со хи екам̣ чаккава̄л̣агаббхам̣ на̄бхийа̄ т̣хитачаккасса немиват̣т̣им̣ мадданто вийа антантена чаритва̄ пурепа̄тара̄самева а̄гантва̄ аттано сампа̄дитам̣ бхаттам̣ бхун̃джитум̣ саматтхо. тада̄ пана девана̄гасупан̣н̣а̄дӣхи а̄ка̄се т̣хатва̄ оссат̣т̣хехи гандхама̄ла̄дӣхи йа̄ва ӯруппадеса̄ сан̃чханнам̣ сарӣрам̣ а̄кад̣д̣хитва̄ гандхама̄ла̄джат̣ам̣ чхиндантасса атиппапан̃чо ахоси, тасма̄ тим̣сайоджанаматтамева агама̄си. атха бодхисатто надӣтӣре т̣хатва̄ чханнам̣ пуччхи – ‘‘кинна̄ма̄ айам̣ надӣ’’ти? ‘‘анома̄ на̄ма, дева̄’’ти. ‘‘амха̄кампи паббаджджа̄ анома̄ бхависсатӣ’’ти пан̣хийа̄ гхат̣т̣енто ассасса сан̃н̃ам̣ ада̄си. ассо уппатитва̄ ат̣т̣хӯсабхавиттха̄ра̄йа надийа̄ па̄риматӣре ат̣т̣ха̄си.
бодхисатто ассапит̣т̣хито оруйха раджатапат̣т̣асадисе ва̄лука̄пулине т̣хатва̄ чханнам̣ а̄мантеси – ‘‘самма, чханна, твам̣ майхам̣ а̄бхаран̣а̄ни чева кан̣д̣акан̃ча а̄да̄йа гаччха, ахам̣ паббаджисса̄мӣ’’ти. ‘‘ахампи, дева, паббаджисса̄мӣ’’ти. бодхисатто ‘‘на лаббха̄ тайа̄ паббаджитум̣, гаччха тва’’нти тиккхаттум̣ пат̣иба̄хитва̄ а̄бхаран̣а̄ни чева кан̣д̣акан̃ча пат̣иччха̄петва̄ чинтеси ‘‘име майхам̣ кеса̄ саман̣аса̄руппа̄ на хонтӣ’’ти. ан̃н̃о бодхисаттасса кесе чхиндитум̣ йуттарӯпо наттхи, тато ‘‘сайамева кхаггена чхиндисса̄мӣ’’ти даккхин̣ена хаттхена асим̣ ган̣хитва̄ ва̄махаттхена мол̣ийа̄ ¶ саддхим̣ чӯл̣ам̣ гахетва̄ чхинди, кеса̄ дван̇гуламатта̄ хутва̄ даккхин̣ато а̄ваттама̄на̄ сӣсам̣ аллӣйим̣су. тесам̣ йа̄ваджӣвам̣ тадева пама̄н̣ам̣ ахоси, массу ча таданурӯпам̣, пуна кесамассуоха̄ран̣акиччам̣ на̄ма на̄хоси. бодхисатто ¶ саха мол̣ийа̄ чул̣ам̣ гахетва̄ ‘‘сача̄хам̣ буддхо бхависса̄ми, а̄ка̄се тит̣т̣хату, но че, бхӯмийам̣ пататӯ’’ти анталиккхе кхипи. там̣ чӯл̣а̄ман̣ивет̣ханам̣ йоджанаппама̄н̣ам̣ т̣ха̄нам̣ гантва̄ а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. сакко девара̄джа̄ диббачаккхуна̄ олокетва̄ йоджанийаратаначан̇кот̣акена сампат̣иччхитва̄ та̄ватим̣сабхаване чӯл̣а̄ман̣ичетийам̣ на̄ма патит̣т̣ха̄песи.
‘‘чхетва̄на мол̣им̣ варагандхава̄ситам̣, веха̄йасам̣ уккхипи аггапуггало;
сахассанетто сираса̄ пат̣иггахи, суван̣н̣ачан̇кот̣аварена ва̄саво’’ти.
пуна ¶ бодхисатто чинтеси ‘‘има̄ни ка̄сикаваттха̄ни майхам̣ на саман̣аса̄руппа̄нӣ’’ти. атхасса кассапабуддхака̄ле пура̄н̣асаха̄йако гхат̣ӣка̄рамаха̄брахма̄ екам̣ буддхантарам̣ джарам̣ апаттена миттабха̄вена чинтеси – ‘‘аджджа ме саха̄йако маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто, саман̣апариккха̄рамасса гахетва̄ гаччхисса̄мӣ’’ти.
‘‘тичӣваран̃ча патто ча, ва̄сӣ сӯчи ча бандханам̣;
парисса̄ванена ат̣т̣хете, йуттайогасса бхиккхуно’’ти. –
име ат̣т̣ха саман̣апариккха̄ре а̄харитва̄ ада̄си. бодхисатто арахаддхаджам̣ нива̄сетва̄ уттамапаббаджджа̄весам̣ ган̣хитва̄ ‘‘чханна, мама вачанена ма̄та̄питӯнам̣ а̄рогйам̣ вадехӣ’’ти ватва̄ уййоджеси. чханно бодхисаттам̣ вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. кан̣д̣ако пана чханнена саддхим̣ мантайама̄насса бодхисаттасса вачанам̣ сун̣анто т̣хатва̄ ‘‘наттхи да̄ни майхам̣ пуна са̄мино дассана’’нти чаккхупатхам̣ виджаханто сокам̣ адхива̄сетум̣ асакконто хадайена пхалитена ка̄лам̣ катва̄ та̄ватим̣сабхаване кан̣д̣ако на̄ма девапутто хутва̄ ниббатти. чханнасса пат̣хамам̣ екова соко ¶ ахоси, кан̣д̣акасса пана ка̄лакирийа̄йа дутийена сокена пӣл̣ито роданто паридеванто нагарам̣ агама̄си.
бодхисаттопи паббаджитва̄ тасмим̣йева падесе анупийам̣ на̄ма амбаванам̣ аттхи, таттха сатта̄хам̣ паббаджджа̄сукхена вӣтина̄метва̄ екадивасенева ¶ тим̣сайоджанамаггам̣ падаса̄ гантва̄ ра̄джагахам̣ па̄виси. пависитва̄ сапада̄нам̣ пин̣д̣а̄йа чари. сакаланагарам̣ бодхисаттасса рӯпадассанена дханапа̄лакена павит̣т̣хара̄джагахам̣ вийа асуриндена павит̣т̣хадеванагарам̣ вийа ча сан̇кхобхам̣ агама̄си. ра̄джапуриса̄ гантва̄ ‘‘дева, еварӯпо на̄ма сатто нагаре пин̣д̣а̄йа чарати, ‘дево ва̄ мануссо ва̄ на̄го ва̄ супан̣н̣о ва̄ ко на̄месо’ти на джа̄на̄ма̄’’ти а̄рочесум̣. ра̄джа̄ па̄са̄датале т̣хатва̄ маха̄пурисам̣ дисва̄ аччхарийаббхутаджа̄то пурисе а̄н̣а̄песи – ‘‘гаччхатха бхан̣е, вӣмам̣сатха, саче амануссо бхависсати, нагара̄ никкхамитва̄ антарадха̄йиссати, саче девата̄ бхависсати, а̄ка̄сена гаччхиссати, саче на̄го бхависсати, патхавийам̣ нимуджджитва̄ гамиссати, саче мануссо бхависсати, йатха̄ладдхам̣ бхиккхам̣ парибхун̃джиссатӣ’’ти.
маха̄пурисопи кхо миссакабхаттам̣ сам̣харитва̄ ‘‘алам̣ ме еттакам̣ йа̄пана̄йа̄’’ти н̃атва̄ павит̣т̣хадва̄ренева нагара̄ никкхамитва̄ пан̣д̣авапаббатаччха̄йа̄йа пураттха̄бхимукхо нисӣдитва̄ а̄ха̄рам̣ парибхун̃джитум̣ ¶ а̄раддхо. атхасса анта̄ни париваттитва̄ мукхена никкхамана̄ка̄раппатта̄ни вийа ахесум̣. тато тена аттабха̄вена еварӯпасса а̄ха̄расса чаккхуна̄пи адит̣т̣хапуббата̄йа тена пат̣икӯла̄ха̄рена ат̣т̣ийама̄но евам̣ аттана̄ва атта̄нам̣ овади ‘‘сиддхаттха, твам̣ сулабханнапа̄не куле тивассикагандхаса̄либходжанам̣ на̄наггарасехи бхун̃джанат̣т̣ха̄не ниббаттитва̄пи екам̣ пам̣сукӯликам̣ дисва̄ ‘када̄ ну кхо ахампи еварӯпо хутва̄ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ бхун̃джисса̄ми, бхависсати ну кхо ме со ка̄ло’ти чинтетва̄ никкханто, ида̄ни ким̣ на̄метам̣ каросӣ’’ти. евам̣ аттана̄ва атта̄нам̣ овадитва̄ ниббика̄ро хутва̄ а̄ха̄рам̣ парибхун̃джи.
ра̄джапуриса̄ там̣ паваттим̣ дисва̄ гантва̄ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ дӯтавачанам̣ сутва̄ вегена нагара̄ никкхамитва̄ бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ ирийа̄патхасмим̣йева пасӣдитва̄ бодхисаттасса саббам̣ иссарийам̣ ниййа̄деси ¶ . бодхисатто ‘‘майхам̣, маха̄ра̄джа, ваттхука̄мехи ва̄ килесака̄мехи ва̄ аттхо наттхи, ахам̣ парама̄бхисамбодхим̣ паттхайанто никкханто’’ти а̄ха. ра̄джа̄ анекаппака̄рам̣ йа̄чантопи тасса читтам̣ алабхитва̄ ‘‘аддха̄ твам̣ буддхо бхависсаси, буддхабхӯтена пана те пат̣хамам̣ мама виджитам̣ а̄гантабба’’нти пат̣ин̃н̃ам̣ ган̣хи. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана ‘‘паббаджджам̣ киттайисса̄ми, йатха̄ паббаджи чаккхума̄’’ти имам̣ паббаджджа̄суттам̣ (су. ни. 407 а̄дайо) саддхим̣ ат̣т̣хакатха̄йа олокетва̄ ведитаббо.
бодхисаттопи ран̃н̃о пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ анупуббена ча̄рикам̣ чарама̄но а̄л̣а̄ран̃ча ка̄ла̄мам̣ удакан̃ча ра̄мапуттам̣ упасан̇камитва̄ сама̄паттийо ниббаттетва̄ ‘‘на̄йам̣ магго бодха̄йа̄’’ти тампи ¶ сама̄паттибха̄ванам̣ аналан̇каритва̄ садевакасса локасса аттано тха̄мавӣрийасандассанаттхам̣ маха̄падха̄нам̣ падахитука̄мо урувелам̣ гантва̄ ‘‘раман̣ӣйо вата̄йам̣ бхӯмибха̄го’’ти таттхева ва̄сам̣ упагантва̄ маха̄падха̄нам̣ падахи. тепи кхо кон̣д̣ан̃н̃аппамукха̄ пан̃ча паббаджита̄ га̄манигамара̄джадха̄нӣсу бхиккха̄йа чаранта̄ таттха бодхисаттам̣ сампа̄пун̣им̣су. атха нам̣ чхаббасса̄ни маха̄падха̄нам̣ падахантам̣ ‘‘ида̄ни буддхо бхависсати, ида̄ни буддхо бхависсатӣ’’ти паривен̣асаммаджджана̄дика̄йа ваттапат̣ипаттийа̄ упат̣т̣хахама̄на̄ сантика̄вачара̄васса ахесум̣. бодхисаттопи кхо ‘‘кот̣иппаттам̣ дуккарака̄рийам̣ карисса̄мӣ’’ти екатилатан̣д̣ула̄дӣхипи вӣтина̄меси, саббасопи а̄ха̄рӯпаччхедам̣ ака̄си, девата̄пи ломакӯпехи оджам̣ упасам̣харама̄на̄ пат̣иккхипи.
атхасса та̄йа нира̄ха̄рата̄йа парамакасима̄наппаттака̄йасса суван̣н̣аван̣н̣о ка̄йо ка̄л̣аван̣н̣о ахоси. ба̄ттим̣самаха̄пурисалаккхан̣а̄ни пат̣иччханна̄ни ахесум̣. аппекада̄ аппа̄н̣акам̣ джха̄нам̣ джха̄йанто ¶ маха̄ведана̄хи абхитунно висан̃н̃ӣбхӯто чан̇каманакот̣ийам̣ патати. атха нам̣ екачча̄ девата̄ ‘‘ка̄лакато саман̣о готамо’’ти ваданти, екачча̄ ‘‘виха̄ровесо арахата’’нти а̄хам̣су. таттха йа̄сам̣ ‘‘ка̄лакато’’ти ахоси, та̄ гантва̄ суддходанамаха̄ра̄джасса а̄рочесум̣ ‘‘тумха̄кам̣ путто ка̄лакато’’ти. мама путто буддхо хутва̄ ка̄лакато, ахутва̄ти? буддхо бхавитум̣ на̄саккхи, падха̄набхӯмийам̣йева патитва̄ ¶ ка̄лакатоти. идам̣ сутва̄ ра̄джа̄ ‘‘на̄хам̣ саддаха̄ми, мама путтасса бодхим̣ аппатва̄ ка̄лакирийа̄ на̄ма наттхӣ’’ти пат̣иккхипи. касма̄ пана ра̄джа̄ на саддахатӣти? ка̄л̣адевӣлата̄пасасса ванда̄панадивасе джамбуруккхамӯле ча па̄т̣иха̄рийа̄нам̣ дит̣т̣хатта̄.
пуна бодхисатте сан̃н̃ам̣ пат̣илабхитва̄ ут̣т̣хите та̄ девата̄ гантва̄ ‘‘арого те маха̄ра̄джа путто’’ти а̄роченти. ра̄джа̄ ‘‘джа̄на̄махам̣ путтасса амаран̣абха̄ва’’нти вадати. маха̄саттасса чхаббасса̄ни дуккарака̄рийам̣ каронтасса а̄ка̄се ган̣т̣хикаран̣ака̄ло вийа ахоси. со ‘‘айам̣ дуккарака̄рика̄ на̄ма бодха̄йа магго на хотӣ’’ти ол̣а̄рикам̣ а̄ха̄рам̣ а̄ха̄ретум̣ га̄манигамесу пин̣д̣а̄йа чаритва̄ а̄ха̄рам̣ а̄хари, атхасса ба̄ттим̣самаха̄пурисалаккхан̣а̄ни па̄катика̄ни ахесум̣, ка̄йо суван̣н̣аван̣н̣о ахоси. пан̃чаваггийа̄ бхиккхӯ ‘‘айам̣ чхаббасса̄ни дуккарака̄рикам̣ каронтопи саббан̃н̃утам̣ пат̣ивиджджхитум̣ на̄саккхи, ида̄ни га̄ма̄дӣсу ¶ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ ол̣а̄рикам̣ а̄ха̄рам̣ а̄харийама̄но ким̣ саккхиссати, ба̄хулико еса падха̄навиббханто, сӣсам̣ нха̄йитука̄масса усса̄вабиндутакканам̣ вийа амха̄кам̣ етасса сантика̄ висесатакканам̣, ким̣ но имина̄’’ти маха̄пурисам̣ паха̄йа аттано аттано паттачӣварам̣ гахетва̄ ат̣т̣ха̄расайоджанамаггам̣ гантва̄ исипатанам̣ пависим̣су.
тена кхо пана самайена урувела̄йам̣ сена̄нигаме сена̄никут̣умбикасса гехе ниббатта̄ суджа̄та̄ на̄ма да̄рика̄ вайаппатта̄ екасмим̣ нигродхаруккхе паттханам̣ ака̄си ‘‘саче самаджа̄тикам̣ кулагхарам̣ гантва̄ пат̣хамагаббхе путтам̣ лабхисса̄ми, анусам̣ваччхарам̣ те сатасахассапаричча̄гена баликаммам̣ карисса̄мӣ’’ти. тасса̄ са̄ паттхана̄ самиджджхи. са̄ маха̄саттасса дуккарака̄рикам̣ каронтасса чхат̣т̣хе вассе парипун̣н̣е виса̄кхапун̣н̣ама̄йам̣ баликаммам̣ ка̄тука̄ма̄ хутва̄ пуретарам̣ дхенусахассам̣ лат̣т̣химадхукаване чара̄петва̄ та̄сам̣ кхӣрам̣ пан̃ча дхенусата̄ни па̄йетва̄ та̄сам̣ кхӣрам̣ ад̣д̣хатийа̄нӣти евам̣ йа̄ва сол̣асаннам̣ дхенӯнам̣ кхӣрам̣ ат̣т̣ха дхенуйо пиванти, та̄ва кхӣрасса бахалатан̃ча мадхуратан̃ча оджавантатан̃ча паттхайама̄на̄ кхӣрапариваттанам̣ на̄ма ака̄си. са̄ виса̄кхапун̣н̣амадивасе ‘‘па̄това баликаммам̣ карисса̄мӣ’’ти раттийа̄ паччӯсасамайам̣ паччут̣т̣ха̄йа та̄ ат̣т̣ха дхенуйо духа̄песи. ваччхака̄ ¶ ¶ дхенӯнам̣ тханамӯлам̣ на̄гамим̣су, тханамӯле пана навабха̄джане упанӣтаматте аттано дхаммата̄йа кхӣрадха̄ра̄ паваттим̣су. там̣ аччхарийам̣ дисва̄ суджа̄та̄ сахаттхенева кхӣрам̣ гахетва̄ навабха̄джане паккхипитва̄ сахаттхенева аггим̣ катва̄ пачитум̣ а̄рабхи.
тасмим̣ па̄йа̄се паччама̄не махантамаханта̄ буббул̣а̄ ут̣т̣хахитва̄ даккхин̣а̄ватта̄ хутва̄ сан̃чаранти, екапхуситампи бахи на патати, уддханато аппаматтакопи дхӯмо на ут̣т̣хахати. тасмим̣ самайе чатта̄ро локапа̄ла̄ а̄гантва̄ уддхане а̄раккхам̣ ган̣хим̣су, маха̄брахма̄ чхаттам̣ дха̄реси, сакко ала̄та̄ни сама̄ненто аггим̣ джа̄леси. девата̄ двисахассадӣпапарива̄ресу чатӯсу маха̄дӣпесу дева̄нан̃ча манусса̄нан̃ча упакаппанаоджам̣ аттано дева̄нубха̄вена дан̣д̣акабаддхам̣ мадхупат̣алам̣ пӣл̣етва̄ мадхум̣ ган̣хама̄на̄ вийа сам̣харитва̄ таттха паккхипим̣су. ан̃н̃есу хи ка̄лесу девата̄ кабал̣е кабал̣е оджам̣ паккхипанти, самбодхидивасе ча пана паринибба̄надивасе ча уккхалийам̣йева паккхипанти. суджа̄та̄ екадивасейева ¶ таттха аттано па̄кат̣а̄ни анека̄ни аччхарийа̄ни дисва̄ пун̣н̣ам̣ да̄сим̣ а̄мантеси ‘‘амма пун̣н̣е, аджджа амха̄кам̣ девата̄ ативийа пасанна̄, майа̄ еттаке ка̄ле еварӯпам̣ аччхарийам̣ на̄ма на дит̣т̣хапуббам̣, вегена гантва̄ деват̣т̣ха̄нам̣ пат̣иджагга̄хӣ’’ти. са̄ ‘‘са̄дху, аййе’’ти тасса̄ вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ туритатурита̄ руккхамӯлам̣ агама̄си.
бодхисаттопи кхо тасмим̣ раттибха̄ге пан̃ча маха̄супине дисва̄ паригган̣ханто ‘‘ниссам̣сайена̄хам̣ аджджа буддхо бхависса̄мӣ’’ти катасаннит̣т̣ха̄но тасса̄ раттийа̄ аччайена катасарӣрапат̣иджаггано бхиккха̄ча̄рака̄лам̣ а̄гамайама̄но па̄това а̄гантва̄ тасмим̣ руккхамӯле нисӣди аттано пабха̄йа сакаларуккхам̣ обха̄сайама̄но. атха кхо са̄ пун̣н̣а̄ а̄гантва̄ аддаса бодхисаттам̣ руккхамӯле па̄чӣналокадха̄тум̣ олокайама̄нам̣ нисиннам̣, сарӣрато часса никкханта̄хи пабха̄хи сакаларуккхам̣ суван̣н̣аван̣н̣ам̣. дисва̄ тасса̄ етадахоси – ‘‘аджджа амха̄кам̣ девата̄ руккхато оруйха сахаттхенева баликаммам̣ сампат̣иччхитум̣ нисинна̄ ман̃н̃е’’ти уббегаппатта̄ хутва̄ вегена̄гантва̄ суджа̄та̄йа етаматтхам̣ а̄рочеси.
суджа̄та̄ ¶ тасса̄ вачанам̣ сутва̄ тут̣т̣хама̄наса̄ хутва̄ ‘‘аджджа да̄ни пат̣т̣ха̄йа мама джет̣т̣хадхӣтут̣т̣ха̄не тит̣т̣ха̄хӣ’’ти дхӣту ануччхавикам̣ сабба̄лан̇ка̄рам̣ ада̄си. йасма̄ пана буддхабха̄вам̣ па̄пун̣анадивасе сатасахассаггханикам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ ладдхум̣ ват̣т̣ати, тасма̄ са̄ ‘‘суван̣н̣апа̄тийам̣ па̄йа̄сам̣ паккхиписса̄мӣ’’ти читтам̣ уппа̄детва̄ сатасахассаггханикам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ нӣхара̄петва̄ таттха па̄йа̄сам̣ ¶ паккхипитука̄ма̄ паккабха̄джанам̣ а̄ваджджеси. ‘саббо па̄йа̄со падумапатта̄ удакам̣ вийа виниваттитва̄ па̄тийам̣ патит̣т̣ха̄си, екапа̄типӯраматтова ахоси’. са̄ там̣ па̄тим̣ ан̃н̃а̄йа суван̣н̣апа̄тийа̄ пат̣икуджджитва̄ ода̄таваттхена вет̣хетва̄ сабба̄лан̇ка̄рехи аттабха̄вам̣ алан̇каритва̄ там̣ па̄тим̣ аттано сӣсе т̣хапетва̄ махантена а̄нубха̄вена нигродхаруккхамӯлам̣ гантва̄ бодхисаттам̣ олокетва̄ балавасоманассаджа̄та̄ ‘‘руккхадевата̄’’ти сан̃н̃а̄йа дит̣т̣хат̣т̣ха̄нато пат̣т̣ха̄йа онатоната̄ гантва̄ сӣсато па̄тим̣ ота̄ретва̄ виваритва̄ суван̣н̣абхин̇ка̄рена гандхапуппхава̄ситам̣ удакам̣ гахетва̄ бодхисаттам̣ упагантва̄ ат̣т̣ха̄си. гхат̣ӣка̄рамаха̄брахмуна̄ динно маттика̄патто еттакам̣ аддха̄нам̣ бодхисаттам̣ авиджахитва̄ тасмим̣ кхан̣е адассанам̣ гато, бодхисатто паттам̣ апассанто даккхин̣ахаттхам̣ паса̄ретва̄ удакам̣ сампат̣иччхи. суджа̄та̄ сахева па̄тийа̄ па̄йа̄сам̣ маха̄пурисасса хаттхе т̣хапеси, маха̄пурисо суджа̄там̣ олокеси. са̄ а̄ка̄рам̣ саллаккхетва̄ ‘‘аййа, майа̄ тумха̄кам̣ париччаттам̣, ган̣хитва̄ йатха̄ручим̣ гаччхатха̄’’ти вандитва̄ ‘‘йатха̄ майхам̣ маноратхо ниппханно ¶ , евам̣ тумха̄кампи ниппхаджджатӯ’’ти ватва̄ сатасахассаггханика̄йа суван̣н̣апа̄тийа̄ пура̄н̣апан̣н̣е вийа анапеккха̄ хутва̄ пакка̄ми.
бодхисаттопи кхо нисиннат̣т̣ха̄на̄ ут̣т̣ха̄йа руккхам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ па̄тим̣ а̄да̄йа неран̃джара̄йа тӣрам̣ гантва̄ анекесам̣ бодхисаттасахасса̄нам̣ абхисамбуджджханадивасе отаритва̄ нха̄нат̣т̣ха̄нам̣ суппатит̣т̣хитатиттхам̣ на̄ма аттхи, тасса тӣре па̄тим̣ т̣хапетва̄ отаритва̄ нхатва̄ анекабуддхасатасахасса̄нам̣ нива̄санам̣ арахаддхаджам̣ нива̄сетва̄ пураттха̄бхимукхо нисӣдитва̄ екат̣т̣хита̄лапаккаппама̄н̣е екӯнапан̃н̃а̄са пин̣д̣е катва̄ саббам̣ апподакам̣ мадхупа̄йа̄сам̣ парибхун̃джи. со ева хисса буддхабхӯтасса саттасатта̄хам̣ бодхиман̣д̣е васантасса екӯнапан̃н̃а̄са диваса̄ни а̄ха̄ро ахоси. еттакам̣ ка̄лам̣ ¶ нева ан̃н̃о а̄ха̄ро аттхи, на нха̄нам̣, на мукхадхованам̣, на сарӣравал̣ан̃джо, джха̄насукхена маггасукхена пхаласукхена ча вӣтина̄меси. там̣ пана па̄йа̄сам̣ парибхун̃джитва̄ суван̣н̣апа̄тим̣ гахетва̄ ‘‘сача̄хам̣, аджджа буддхо бхавитум̣ саккхисса̄ми, айам̣ па̄ти пат̣исотам̣ гаччхату, но че саккхисса̄ми, анусотам̣ гаччхатӯ’’ти ватва̄ надӣсоте паккхипи. са̄ сотам̣ чхиндама̄на̄ надӣмаджджхам̣ гантва̄ маджджхамаджджхат̣т̣ха̄ненева джавасампанно ассо вийа асӣтихаттхаматтат̣т̣ха̄нам̣ пат̣исотам̣ гантва̄ екасмим̣ а̄ват̣т̣е нимуджджитва̄ ка̄л̣ана̄гара̄джабхаванам̣ гантва̄ тин̣н̣ам̣ буддха̄нам̣ парибхогапа̄тийо ‘‘кили килӣ’’ти равам̣ ка̄райама̄на̄ пахаритва̄ва та̄сам̣ саббахет̣т̣хима̄ хутва̄ ат̣т̣ха̄си. ка̄л̣о на̄гара̄джа̄ там̣ саддам̣ сутва̄ ‘‘хиййо еко буддхо ниббатто, пуна аджджа еко ниббатто’’ти ватва̄ анекехи падасатехи тхутийо вадама̄но ут̣т̣ха̄си. тасса кира ¶ маха̄патхавийа̄ екайоджанатига̄вутаппама̄н̣ам̣ набхам̣ пӯретва̄ а̄роханака̄ло ‘‘аджджа ва̄ хиййо ва̄’’ти садисо ахоси.
бодхисаттопи надӣтӣрамхи супуппхитаса̄лаване дива̄виха̄рам̣ катва̄ са̄йанхасамайе пуппха̄нам̣ ван̣т̣ато муччанака̄ле девата̄хи алан̇катена ат̣т̣хӯсабхавиттха̄рена маггена сӣхо вийа виджамбхама̄но бодхируккха̄бхимукхо па̄йа̄си. на̄гайаккхасупан̣н̣а̄дайо диббехи гандхапуппха̄дӣхи пӯджайим̣су, диббасан̇гӣта̄дӣни паваттайим̣су, дасасахассӣ локадха̄ту екагандха̄ екама̄ла̄ екаса̄дхука̄ра̄ ахоси. тасмим̣ самайе соттхийо на̄ма тин̣аха̄рако тин̣ам̣ а̄да̄йа пат̣ипатхе а̄гаччханто маха̄пурисасса а̄ка̄рам̣ н̃атва̄ ат̣т̣ха тин̣амут̣т̣хийо ада̄си. бодхисатто тин̣ам̣ гахетва̄ бодхиман̣д̣ам̣ ¶ а̄руйха даккхин̣адиса̄бха̄ге уттара̄бхимукхо ат̣т̣ха̄си. тасмим̣ кхан̣е даккхин̣ачаккава̄л̣ам̣ осӣдитва̄ хет̣т̣ха̄ авӣчисампаттам̣ вийа ахоси, уттарачаккава̄л̣ам̣ уллан̇гхитва̄ упари бхаваггаппаттам̣ вийа ахоси. бодхисатто ‘‘идам̣ самбодхим̣ па̄пун̣анат̣т̣ха̄нам̣ на бхависсати ман̃н̃е’’ти падаккхин̣ам̣ каронто паччхимадиса̄бха̄гам̣ гантва̄ пураттха̄бхимукхо ат̣т̣ха̄си, тато паччхимачаккава̄л̣ам̣ осӣдитва̄ хет̣т̣ха̄ авӣчисампаттам̣ вийа ахоси, пураттхимачаккава̄л̣ам̣ уллан̇гхитва̄ упари бхаваггаппаттам̣ вийа ахоси. т̣хитат̣т̣хитат̣т̣ха̄не кирасса немиват̣т̣ипарийанте акканте на̄бхийа̄ патит̣т̣хитамаха̄сакат̣ачаккам̣ вийа ¶ маха̄патхавӣ онатунната̄ ахоси. бодхисатто ‘‘идампи самбодхим̣ па̄пун̣анат̣т̣ха̄нам̣ на бхависсати ман̃н̃е’’ти падаккхин̣ам̣ каронто уттарадиса̄бха̄гам̣ гантва̄ даккхин̣а̄бхимукхо ат̣т̣ха̄си, тато уттарачаккава̄л̣ам̣ осӣдитва̄ хет̣т̣ха̄ авӣчисампаттам̣ вийа ахоси, даккхин̣ачаккава̄л̣ам̣ уллан̇гхитва̄ упари бхаваггаппаттам̣ вийа ахоси. бодхисатто ‘‘идампи самбодхим̣ па̄пун̣анат̣т̣ха̄нам̣ на бхависсати ман̃н̃е’’ти падаккхин̣ам̣ каронто пураттхимадиса̄бха̄гам̣ гантва̄ паччхима̄бхимукхо ат̣т̣ха̄си. пураттхимадиса̄бха̄ге пана саббабуддха̄нам̣ паллан̇кат̣т̣ха̄нам̣, там̣ нева чхамбхати, на кампати. маха̄сатто ‘‘идам̣ саббабуддха̄нам̣ авиджахитам̣ ачалат̣т̣ха̄нам̣ килесапан̃джаравиддхам̣санат̣т̣ха̄на’’нти н̃атва̄ та̄ни тин̣а̄ни агге гахетва̄ ча̄леси, та̄вадева чуддасахаттхо паллан̇ко ахоси. та̄нипи кхо тин̣а̄ни татха̄рӯпена сан̣т̣ха̄нена сан̣т̣хахим̣су, йатха̄рӯпам̣ сукусалопи читтака̄ро ва̄ поттхака̄ро ва̄ а̄ликхитумпи саматтхо наттхи. бодхисатто бодхиккхандхам̣ пит̣т̣хито катва̄ пураттха̄бхимукхо дал̣хама̄насо хутва̄ –
‘‘ка̄мам̣ тачо ча нха̄ру ча, ат̣т̣хи ча авасиссату;
упасуссату ниссесам̣, сарӣре мам̣салохитам̣’’.
на ¶ твева̄хам̣ самма̄самбодхим̣ аппатва̄ имам̣ паллан̇кам̣ бхиндисса̄мӣти асанисатасаннипа̄тенапи абхеджджарӯпам̣ апара̄джитапаллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисӣди.
тасмим̣ самайе ма̄ро девапутто ‘‘сиддхаттхакума̄ро майхам̣ васам̣ атиккамитука̄мо, на да̄нисса атиккамитум̣ дасса̄мӣ’’ти ма̄рабаласса сантикам̣ гантва̄ етаматтхам̣ а̄рочетва̄ ма̄рагхосанам̣ на̄ма гхоса̄петва̄ ма̄рабалам̣ а̄да̄йа никкхами. са̄ ма̄расена̄ ма̄расса пурато два̄дасайоджана̄ хоти, даккхин̣ато ча ва̄мато ча два̄дасайоджана̄, паччхато йа̄ва чаккава̄л̣апарийантам̣ катва̄ т̣хита̄, уддхам̣ навайоджануббедха̄, йасса̄ уннадантийа̄ унна̄дасаддо йоджанасахассато ¶ пат̣т̣ха̄йа патхавиундрийанасаддо вийа суййати. атха ма̄ро девапутто дийад̣д̣хайоджанасатикам̣ гиримекхалам̣ на̄ма хаттхим̣ абхирухитва̄ ба̄хусахассам̣ ма̄петва̄ на̄на̄вудха̄ни аггахеси. авасеса̄йапи ма̄рапариса̄йа две джана̄ екасадисам̣ а̄вудхам̣ на ган̣хим̣су, на̄наппака̄раван̣н̣а̄ на̄наппака̄рамукха̄ хутва̄ маха̄саттам̣ аджджхоттхарама̄на̄ а̄гамим̣су.
дасасахассачаккава̄л̣адевата̄ ¶ пана маха̄саттасса тхутийо вадама̄на̄ ат̣т̣хам̣су. сакко девара̄джа̄ виджайуттарасан̇кхам̣ дхамама̄но ат̣т̣ха̄си. со кира сан̇кхо вӣсахаттхасатико хоти. саким̣ ва̄там̣ га̄ха̄петва̄ дхаманто чатта̄ро ма̄се саддам̣ каритва̄ ниссаддо хоти. маха̄ка̄л̣ана̄гара̄джа̄ атирекападасатена ван̣н̣ам̣ ваданто ат̣т̣ха̄си, маха̄брахма̄ сетаччхаттам̣ дха̄райама̄но ат̣т̣ха̄си. ма̄рабале пана бодхиман̣д̣ам̣ упасан̇каманте тесам̣ екопи т̣ха̄тум̣ на̄саккхи, саммукхасаммукхат̣т̣ха̄ненева пала̄йим̣су. ка̄л̣о на̄гара̄джа̄ патхавийам̣ нимуджджитва̄ пан̃чайоджанасатикам̣ ман̃джерикана̄габхаванам̣ гантва̄ убхохи хаттхехи мукхам̣ пидахитва̄ нипанно. сакко виджайуттарасан̇кхам̣ пит̣т̣хийам̣ катва̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ ат̣т̣ха̄си. маха̄брахма̄ сетаччхаттам̣ чаккава̄л̣акот̣ийам̣ т̣хапетва̄ брахмалокамева агама̄си. ека̄ девата̄пи т̣ха̄тум̣ саматтха̄ на̄хоси, маха̄пурисо екакова нисӣди.
ма̄ропи аттано парисам̣ а̄ха ‘‘та̄та̄ суддходанапуттена сиддхаттхена садисо ан̃н̃о пурисо на̄ма наттхи, майам̣ саммукха̄ йуддхам̣ да̄тум̣ на саккхисса̄ма, паччха̄бха̄гена дасса̄ма̄’’ти. маха̄пурисопи тӣн̣и пасса̄ни олокетва̄ саббадевата̄нам̣ пала̄татта̄ сун̃н̃а̄ни аддаса. пуна уттарапассена ма̄рабалам̣ аджджхоттхарама̄нам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ еттако джано мам̣ екакам̣ сандха̄йа махантам̣ ва̄йа̄мам̣ параккамам̣ кароти, имасмим̣ т̣ха̄не майхам̣ ма̄та̄ ва̄ пита̄ ва̄ бха̄та̄ ва̄ ан̃н̃о ва̄ кочи н̃а̄тако наттхи, има̄ пана даса па̄рамийова майхам̣ дӣгхараттам̣ пут̣т̣хапариджанасадиса̄, тасма̄ па̄рамийова ¶ пхалакам̣ катва̄ па̄рамисаттхенева пахаритва̄ айам̣ балака̄йо майа̄ виддхам̣сетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти даса па̄рамийо а̄ваджджама̄но нисӣди.
атха кхо ма̄ро девапутто ‘‘етенева сиддхаттхам̣ пала̄песса̄мӣ’’ти ва̄таман̣д̣алам̣ самут̣т̣ха̄песи. тан̇кхан̣ам̣йева пураттхима̄дибхеда̄ ва̄та̄ самут̣т̣хахитва̄ ад̣д̣хайоджанаекайоджанадвийоджанатийоджанаппама̄н̣а̄ни ¶ паббатакӯт̣а̄ни пада̄летва̄ ванагаччхаруккха̄дӣни уммӯлетва̄ саманта̄ га̄манигаме чун̣н̣авичун̣н̣ам̣ ка̄тум̣ саматтха̄пи маха̄пурисасса пун̃н̃атеджена вихата̄нубха̄ва̄ бодхисаттам̣ патва̄ чӣваракан̣н̣аматтампи ча̄летум̣ на̄саккхим̣су. тато ‘‘удакена на аджджхоттхаритва̄ ма̄ресса̄мӣ’’ти маха̄вассам̣ ¶ самут̣т̣ха̄песи. тасса̄нубха̄вена упарӯпари сатапат̣аласахассапат̣ала̄дибхеда̄ вала̄хака̄ ут̣т̣хахитва̄ вассим̣су. вут̣т̣хидха̄ра̄вегена патхавӣ чхидда̄ ахоси. ванаруккха̄дӣнам̣ упарибха̄гена маха̄мегхо а̄гантва̄ маха̄саттасса чӣваре усса̄вабиндут̣т̣ха̄наматтампи теметум̣ на̄саккхи. тато па̄са̄н̣авассам̣ самут̣т̣ха̄песи. маханта̄ни маханта̄ни паббатакӯт̣а̄ни дхӯма̄йанта̄ни паджджаланта̄ни а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттам̣ патва̄ диббама̄ла̄гул̣абха̄вам̣ а̄паджджим̣су. тато пахаран̣авассам̣ самут̣т̣ха̄песи. екатодха̄ра̄убхатодха̄ра̄асисаттикхураппа̄дайо дхӯма̄йанта̄ паджджаланта̄ а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттам̣ патва̄ диббапуппха̄ни ахесум̣. тато ан̇га̄равассам̣ самут̣т̣ха̄песи. ким̣сукаван̣н̣а̄ ан̇га̄ра̄ а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттасса па̄дамӯле диббапуппха̄ни хутва̄ викирим̣су. тато куккул̣авассам̣ самут̣т̣ха̄песи. аччун̣хо аггиван̣н̣о куккул̣о а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттасса па̄дамӯле диббачанданачун̣н̣ам̣ хутва̄ нипати. тато ва̄лука̄вассам̣ самут̣т̣ха̄песи. атисукхумава̄лука̄ дхӯма̄йанта̄ паджджаланта̄ а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттасса па̄дамӯле диббапуппха̄ни хутва̄ нипатим̣су. тато калалавассам̣ самут̣т̣ха̄песи. там̣ калалам̣ дхӯма̄йантам̣ паджджалантам̣ а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттасса па̄дамӯле диббавилепанам̣ хутва̄ нипати. тато ‘‘имина̄ бхим̣сетва̄ сиддхаттхам̣ пала̄песса̄мӣ’’ти андхака̄рам̣ самут̣т̣ха̄песи. там̣ чатуран̇гасаманна̄гатам̣ вийа маха̄тамам̣ хутва̄ бодхисаттам̣ патва̄ сӯрийаппабха̄вихатам̣ вийа андхака̄рам̣ антарадха̄йи.
евам̣ ма̄ро има̄хи навахи ва̄тавассапа̄са̄н̣апахаран̣аан̇га̄ракуккул̣ава̄лука̄калалаандхака̄равут̣т̣хӣхи бодхисаттам̣ пала̄петум̣ асакконто ‘‘ким̣ бхан̣е, тит̣т̣хатха, имам̣ сиддхаттхакума̄рам̣ ган̣хатха ханатха пала̄петха̄’’ти парисам̣ а̄н̣а̄петва̄ сайампи гиримекхаласса хаттхино кхандхе нисинно чакка̄вудхам̣ а̄да̄йа бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘сиддхаттха ут̣т̣ха̄хи етасма̄ паллан̇ка̄, на̄йам̣ туйхам̣ па̄пун̣а̄ти, майхам̣ ева па̄пун̣а̄тӣ’’ти а̄ха. маха̄сатто тасса вачанам̣ сутва̄ авоча – ‘‘ма̄ра, нева тайа̄ даса па̄рамийо пӯрита̄, на упапа̄рамийо, на параматтхапа̄рамийо, на̄пи пан̃ча маха̄паричча̄га̄ париччатта̄ ¶ , на н̃а̄таттхачарийа̄, на локаттхачарийа̄, на буддхичарийа̄ пӯрита̄, сабба̄ ¶ та̄ майа̄йева пӯрита̄, тасма̄ на̄йам̣ паллан̇ко туйхам̣ па̄пун̣а̄ти ¶ , майхевесо па̄пун̣а̄тӣ’’ти.
ма̄ро куддхо кодхавегам̣ асаханто маха̄пурисасса чакка̄вудхам̣ виссаджджеси. там̣ тасса даса па̄рамийо а̄ваджджентасса упарибха̄ге ма̄ла̄вита̄нам̣ хутва̄ ат̣т̣ха̄си. там̣ кира кхурадха̄рачакка̄вудхам̣ ан̃н̃ада̄ тена куддхена виссат̣т̣хам̣ екагханапа̄са̄н̣аттхамбхе вам̣сакал̣ӣре вийа чхиндантам̣ гаччхати, ида̄ни пана тасмим̣ ма̄ла̄вита̄нам̣ хутва̄ т̣хите авасеса̄ ма̄рапариса̄ ‘‘ида̄ни паллан̇като вут̣т̣ха̄йа пала̄йиссатӣ’’ти махантамаханта̄ни селакӯт̣а̄ни виссаджджесум̣. та̄нипи маха̄пурисасса даса па̄рамийо а̄ваджджентасса ма̄ла̄гул̣абха̄вам̣ а̄паджджитва̄ бхӯмийам̣ патим̣су. девата̄ чаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ т̣хита̄ гӣвам̣ паса̄ретва̄ сӣсам̣ уккхипитва̄ ‘‘нат̣т̣хо вата со сиддхаттхакума̄расса рӯпаггаппатто аттабха̄во, ким̣ ну кхо кариссатӣ’’ти олокенти.
тато маха̄пурисо ‘‘пӯритапа̄рамӣнам̣ бодхисатта̄нам̣ абхисамбуджджханадивасе паттапаллан̇ко майхам̣ва па̄пун̣а̄тӣ’’ти ватва̄ т̣хитам̣ ма̄рам̣ а̄ха – ‘‘ма̄ра туйхам̣ да̄насса диннабха̄ве ко саккхӣ’’ти. ма̄ро ‘‘име еттака̄ джана̄ саккхино’’ти ма̄рабала̄бхимукхам̣ хаттхам̣ паса̄реси. тасмим̣ кхан̣е ма̄рапариса̄йа ‘‘ахам̣ саккхӣ, ахам̣ саккхӣ’’ти паваттасаддо патхавиундрийанасаддасадисо ахоси. атха ма̄ро маха̄пурисам̣ а̄ха ‘‘сиддхаттха, туйхам̣ да̄насса диннабха̄ве ко саккхӣ’’ти. маха̄пурисо ‘‘туйхам̣ та̄ва да̄насса диннабха̄ве сачетана̄ саккхино, майхам̣ пана имасмим̣ т̣ха̄не сачетано кочи саккхӣ на̄ма наттхи, тит̣т̣хату та̄ва ме авасесаттабха̄весу диннада̄нам̣, вессантараттабха̄ве пана т̣хатва̄ майхам̣ саттасатакамаха̄да̄насса диннабха̄ве айам̣ ачетана̄пи гханамаха̄патхавӣ саккхӣ’’ти чӣварагаббхантарато даккхин̣ахаттхам̣ абхинӣхаритва̄ ‘‘вессантараттабха̄ве т̣хатва̄ майхам̣ саттасатакамаха̄да̄насса диннабха̄ве твам̣ саккхӣ на саккхӣ’’ти маха̄патхавиабхимукхам̣ хаттхам̣ паса̄реси. маха̄патхавӣ ‘‘ахам̣ те тада̄ саккхӣ’’ти виравасатена виравасахассена виравасатасахассена ма̄рабалам̣ аваттхарама̄на̄ вийа уннади.
тато ¶ маха̄пурисе ‘‘диннам̣ те сиддхаттха маха̄да̄нам̣ уттамада̄на’’нти вессантарада̄нам̣ саммасанте дийад̣д̣хайоджанасатико гиримекхалахаттхӣ джан̣н̣укехи патхавийам̣ патит̣т̣ха̄си, ма̄рапариса̄ диса̄видиса̄ пала̄йи, две екамаггена гата̄ на̄ма наттхи, сӣса̄бхаран̣а̄ни чева ниваттхаваттха̄ни ча паха̄йа саммукхасаммукхадиса̄хийева пала̄йим̣су. тато девасан̇гха̄ пала̄йама̄нам̣ ма̄рабалам̣ дисва̄ ‘‘ма̄расса ¶ пара̄джайо джа̄то, сиддхаттхакума̄расса джайо, джайапӯджам̣ карисса̄ма̄’’ти на̄га̄ на̄га̄нам̣, супан̣н̣а̄ супан̣н̣а̄нам̣ ¶ , девата̄ девата̄нам̣, брахма̄но брахма̄нам̣, уггхосетва̄ гандхама̄ла̄дихаттха̄ маха̄пурисасса сантикам̣ бодхипаллан̇кам̣ агамам̣су.
евам̣ гатесу ча пана тесу –
‘‘джайо хи буддхасса сирӣмато айам̣, ма̄расса ча па̄пимато пара̄джайо;
уггхосайум̣ бодхиман̣д̣е памодита̄, джайам̣ тада̄ на̄гаган̣а̄ махесино.
‘‘джайо хи буддхасса сирӣмато айам̣, ма̄расса ча па̄пимато пара̄джайо;
уггхосайум̣ бодхиман̣д̣е памодита̄, супан̣н̣асан̇гха̄пи джайам̣ махесино.
‘‘джайо хи буддхасса сирӣмато айам̣, ма̄расса ча па̄пимато пара̄джайо;
уггхосайум̣ бодхиман̣д̣е памодита̄, джайам̣ тада̄ деваган̣а̄ махесино.
‘‘джайо хи буддхасса сирӣмато айам̣, ма̄расса ча па̄пимато пара̄джайо;
уггхосайум̣ бодхиман̣д̣е памодита̄, джайам̣ тада̄ брахмаган̣а̄пи та̄дино’’ти.
авасеса̄ дасасу чаккава̄л̣асахассесу девата̄ ма̄ла̄гандхавилепанехи ча пӯджайама̄на̄ на̄наппака̄ра̄ тхутийо ча вадама̄на̄ ат̣т̣хам̣су. евам̣ анаттхан̇гатейева ¶ сӯрийе маха̄пурисо ма̄рабалам̣ видхаметва̄ чӣварӯпари патама̄нехи бодхируккхан̇курехи раттапава̄л̣апаллавехи вийа пӯджийама̄но пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сан̃а̄н̣ам̣ ануссаритва̄, маджджхимайа̄ме диббачаккхум̣ висодхетва̄, паччхимайа̄ме пат̣иччасамуппа̄де н̃а̄н̣ам̣ ота̄реси. атхасса два̄дасападикам̣ паччайа̄ка̄рам̣ ват̣т̣авиват̣т̣авасена ануломапат̣иломато саммасантасса дасасахассӣ локадха̄ту удакапарийантам̣ катва̄ два̄дасаккхаттум̣ сампакампи.
маха̄пурисе пана дасасахассилокадха̄тум̣ унна̄детва̄ арун̣уггаманавела̄йа саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджханте ¶ сакаладасасахассӣ локадха̄ту алан̇катапат̣ийатта̄ ахоси. па̄чӣначаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ усса̄пита̄нам̣ дхаджа̄нам̣ пат̣а̄ка̄нам̣ рам̣сийо паччхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ пахаранти, татха̄ паччхимачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ усса̄пита̄нам̣ па̄чӣначаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣, даккхин̣ачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ усса̄пита̄нам̣ уттарачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣, уттарачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ усса̄пита̄нам̣ ¶ даккхин̣ачаккава̄л̣амукхават̣т̣ийам̣ пахаранти, патхавитале усса̄пита̄нам̣ пана дхаджа̄нам̣ пат̣а̄ка̄нам̣ брахмалокам̣ а̄хачча ат̣т̣хам̣су, брахмалоке баддха̄нам̣ патхавитале патит̣т̣хахим̣су, дасасахассачаккава̄л̣есу пуппхӯпагаруккха̄ пуппхам̣ ган̣хим̣су, пхалӯпагаруккха̄ пхалапин̣д̣ӣбха̄рабхарита̄ ахесум̣. кхандхесу кхандхападума̄ни пуппхим̣су, са̄кха̄су са̄кха̄падума̄ни, лата̄су лата̄падума̄ни, а̄ка̄се оламбакападума̄ни, сила̄тала̄ни бхиндитва̄ упарӯпари сатта сатта хутва̄ дан̣д̣акападума̄ни ут̣т̣хахим̣су. дасасахассӣ локадха̄ту ват̣т̣етва̄ виссат̣т̣хама̄ла̄гул̣а̄ вийа сусантхатапуппхасантха̄ро вийа ча ахоси. чаккава̄л̣антаресу ат̣т̣хайоджанасахассалокантарика̄ саттасӯрийаппабха̄йапи анобха̄ситапубба̄ екобха̄са̄ ахесум̣, чатура̄сӣтийоджанасахассагамбхӣро маха̄самуддо мадхуродако ахоси, надийо наппаваттим̣су, джаччандха̄ рӯпа̄ни пассим̣су, джа̄тибадхира̄ саддам̣ сун̣им̣су, джа̄типӣт̣хасаппино падаса̄ гаччхим̣су, андубандхана̄дӣни чхиджджитва̄ патим̣су.
евам̣ апарима̄н̣ена сиривибхавена пӯджийама̄но маха̄пурисо анекаппака̄ресу аччхарийадхаммесу па̄тубхӯтесу саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджхитва̄ саббабуддха̄нам̣ авиджахитам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –
‘‘анекаджа̄тисам̣са̄рам̣ ¶ , сандха̄виссам̣ аниббисам̣;
гахака̄рам̣ гавесанто, дуккха̄ джа̄ти пунаппунам̣.
‘‘гахака̄рака дит̣т̣хоси, пуна гехам̣ на ка̄хаси;
сабба̄ те пха̄сука̄ бхагга̄, гахакӯт̣ам̣ висан̇кхатам̣;
висан̇кха̄рагатам̣ читтам̣, тан̣ха̄нам̣ кхайамаджджхага̄’’ти. (дха. па. 153-154);
ити ¶ туситапурато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва айам̣ бодхиман̣д̣е саббан̃н̃утаппатти, еттакам̣ т̣ха̄нам̣ авидӯренида̄нам̣ на̄ма̄ти ведитаббам̣.
авидӯренида̄накатха̄ нит̣т̣хита̄.
3. сантикенида̄накатха̄
‘‘сантикенида̄нам̣ ¶ пана ‘бхагава̄ са̄ваттхийам̣ вихарати джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме. веса̄лийам̣ вихарати маха̄ване кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄йа’нти евам̣ тесу тесу т̣ха̄несу вихарато тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄нейева лаббхатӣ’’ти вуттам̣. кин̃ча̄пи евам̣ вуттам̣, атха кхо пана тампи а̄дито пат̣т̣ха̄йа евам̣ ведитаббам̣ – уда̄нам̣ уда̄нетва̄ джайапаллан̇ке нисиннасса хи бхагавато етадахоси ‘‘ахам̣ каппасатасахасса̄дхика̄ни чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни имасса паллан̇касса ка̄ран̣а̄ сандха̄вим̣, еттакам̣ ме ка̄лам̣ имассева паллан̇касса ка̄ран̣а̄ алан̇катасӣсам̣ гӣва̄йа чхиндитва̄ диннам̣, суан̃джита̄ни аккхӣни хадайамам̣сан̃ча уббат̣т̣етва̄ диннам̣, джа̄лӣкума̄расадиса̄ путта̄ кан̣ха̄джинакума̄рисадиса̄ дхӣтаро маддӣдевисадиса̄ бхарийа̄йо ча паресам̣ да̄саттха̄йа динна̄, айам̣ ме паллан̇ко джайапаллан̇ко варапаллан̇ко ча. еттха ме нисиннасса сан̇каппа̄ парипун̣н̣а̄, на та̄ва ито ут̣т̣хахисса̄мӣ’’ти анекакот̣исатасахасса̄ сама̄паттийо сама̄паджджанто сатта̄хам̣ таттхева нисӣди. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘атха кхо бхагава̄ сатта̄хам̣ екапаллан̇кена нисӣди вимуттисукхапат̣исам̣ведӣ’’ти (уда̄. 1; маха̄ва. 1).
атха екачча̄нам̣ девата̄нам̣ ‘‘аджджа̄пи нӯна сиддхаттхасса каттаббакиччам̣ аттхи, паллан̇касмин̃хи а̄лайам̣ на виджахатӣ’’ти паривитакко удапа̄ди. саттха̄ девата̄нам̣ ¶ паривитаккам̣ н̃атва̄ та̄сам̣ витаккавӯпасаманаттхам̣ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ дассеси. маха̄бодхиман̣д̣асмин̃хи катапа̄т̣иха̄рийан̃ча, н̃а̄тисама̄гаме катапа̄т̣иха̄рийан̃ча, па̄тхикапуттасама̄гаме катапа̄т̣иха̄рийан̃ча, саббам̣ кан̣д̣амбаруккхамӯле йамакапа̄т̣иха̄рийасадисам̣ ахоси.
евам̣ саттха̄ имина̄ па̄т̣иха̄рийена девата̄нам̣ витаккам̣ вӯпасаметва̄ паллан̇като ӣсакам̣ па̄чӣнаниссите уттарадиса̄бха̄ге т̣хатва̄ ‘‘имасмим̣ вата ме паллан̇ке саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиддха’’нти чатта̄ри асан̇кхйеййа̄ни каппасатасахассан̃ча пӯрита̄нам̣ па̄рамӣнам̣ пхала̄дхигамат̣т̣ха̄нам̣ паллан̇кам̣ бодхируккхан̃ча анимисехи аккхӣхи олокайама̄но сатта̄хам̣ вӣтина̄меси, там̣ т̣ха̄нам̣ анимисачетийам̣ на̄ма джа̄там̣. атха паллан̇касса ча т̣хитат̣т̣ха̄насса ча антара̄ чан̇камам̣ ма̄петва̄ пураттхимапаччхимато а̄йате ратаначан̇каме ¶ чан̇каманто сатта̄хам̣ вӣтина̄меси, там̣ т̣ха̄нам̣ ратаначан̇камачетийам̣ на̄ма джа̄там̣.
чатуттхе пана сатта̄хе бодхито паччхимуттарадиса̄бха̄ге девата̄ ратанагхарам̣ ма̄пайим̣су, таттха паллан̇кена ¶ нисӣдитва̄ абхидхаммапит̣акам̣ висесато четтха анантанайам̣ самантапат̣т̣ха̄нам̣ вичинанто сатта̄хам̣ вӣтина̄меси. а̄бхидхаммика̄ пана̄ху ‘‘ратанагхарам̣ на̄ма на саттаратанамайам̣ гехам̣, саттаннам̣ пана пакаран̣а̄нам̣ саммаситат̣т̣ха̄нам̣ ‘ратанагхара’нти вуччатӣ’’ти. йасма̄ панеттха убхопете парийа̄йа̄ йуджджанти, тасма̄ убхайампетам̣ гахетаббамева. тато пат̣т̣ха̄йа пана там̣ т̣ха̄нам̣ ратанагхарачетийам̣ на̄ма джа̄там̣. евам̣ бодхисамӣпейева чатта̄ри сатта̄ха̄ни вӣтина̄метва̄ пан̃чаме сатта̄хе бодхируккхамӯла̄ йена аджапа̄ланигродхо тенупасан̇ками, татра̄пи дхаммам̣ вичинантойева вимуттисукхам̣ пат̣исам̣веденто нисӣди.
тасмим̣ самайе ма̄ро девапутто ‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ анубандханто ота̄ра̄пеккхопи имасса на кин̃чи кхалитам̣ аддасам̣, атиккантода̄ни еса мама васа’’нти доманассаппатто маха̄магге нисӣдитва̄ сол̣аса ка̄ран̣а̄ни чинтенто бхӯмийам̣ сол̣аса лекха̄ кад̣д̣хи – ‘‘ахам̣ есо вийа да̄напа̄рамим̣ на пӯресим̣, тенамхи имина̄ садисо на джа̄то’’ти екам̣ лекхам̣ кад̣д̣хи. татха̄ ‘‘ахам̣ есо вийа сӣлапа̄рамим̣, неккхаммапа̄рамим̣, пан̃н̃а̄па̄рамим̣, вӣрийапа̄рамим̣, кхантипа̄рамим̣, саччапа̄рамим̣, адхит̣т̣ха̄напа̄рамим̣, метта̄па̄рамим̣, упеккха̄па̄рамим̣ на пӯресим̣ ¶ , тенамхи имина̄ садисо на джа̄то’’ти дасамам̣ лекхам̣ кад̣д̣хи. татха̄ ‘‘ахам̣ есо вийа аса̄дха̄ран̣асса индрийапаропарийаттан̃а̄н̣асса пат̣иведха̄йа упаниссайабхӯта̄ даса па̄рамийо на пӯресим̣, тенамхи имина̄ садисо на джа̄то’’ти ека̄дасамам̣ лекхам̣ кад̣д̣хи. татха̄ ‘‘ахам̣ есо вийа аса̄дха̄ран̣асса а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣асса, маха̄карун̣а̄сама̄паттин̃а̄н̣асса, йамакапа̄т̣ихӣран̃а̄н̣асса, ана̄варан̣ан̃а̄н̣асса, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса пат̣иведха̄йа упаниссайабхӯта̄ даса па̄рамийо на пӯресим̣, тенамхи имина̄ садисо на джа̄то’’ти сол̣асамам̣ лекхам̣ кад̣д̣хи. евам̣ имехи ка̄ран̣ехи маха̄магге сол̣аса лекха̄ кад̣д̣хама̄но нисӣди.
тасмим̣ самайе тан̣ха̄, арати, рага̄ти тиссо ма̄радхӣтаро ‘‘пита̄ но на пан̃н̃а̄йати, кахам̣ ну кхо етарахӣ’’ти олокайама̄на̄ там̣ доманассаппаттам̣ бхӯмим̣ вилекхама̄нам̣ нисиннам̣ дисва̄ питу сантикам̣ гантва̄ ‘‘касма̄, та̄та, дуккхӣ думмано’’ти пуччхим̣су. амма̄, айам̣ маха̄саман̣о майхам̣ васам̣ атикканто, еттакам̣ ка̄лам̣ олокенто ота̄рамасса дат̣т̣хум̣ на̄саккхим̣, тена̄хам̣ дуккхӣ думманоти. йади ¶ евам̣ ма̄ чинтайиттха, майаметам̣ аттано васе катва̄ а̄да̄йа а̄гамисса̄ма̄ти. на сакка̄, амма̄, есо кеначи васе ка̄тум̣, ачала̄йа саддха̄йа патит̣т̣хито есо пурисоти. ‘‘та̄та майам̣ иттхийо на̄ма ида̄нева нам̣ ра̄гапа̄са̄дӣхи бандхитва̄ а̄несса̄ма, тумхе ма̄ чинтайиттха̄’’ти бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘па̄де те саман̣а парича̄рема̄’’ти а̄хам̣су. бхагава̄ ¶ ва та̄сам̣ вачанам̣ манаси ака̄си, на аккхӣни уммӣлетва̄ олокеси, ануттаре упадхисан̇кхайе вимуттама̄насо вивекасукхан̃н̃ева анубхаванто нисӣди.
пуна ма̄радхӣтаро ‘‘учча̄вача̄ кхо пуриса̄нам̣ адхиппа̄йа̄, кесан̃чи кума̄рика̄су пемам̣ хоти, кесан̃чи пат̣хамавайе т̣хита̄су, кесан̃чи маджджхимавайе т̣хита̄су, йам̣нӯна майам̣ на̄наппака̄рехи рӯпехи палобхеййа̄ма̄’’ти екамека̄ кума̄риван̣н̣а̄дивасена сатам̣ сатам̣ аттабха̄ве абхинимминитва̄ кума̄рийо, авиджа̄та̄, саким̣виджа̄та̄, дувиджа̄та̄, маджджхимиттхийо, махиттхийо ча хутва̄ чхаккхаттум̣ бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘па̄де те саман̣а парича̄рема̄’’ти а̄хам̣су. тампи бхагава̄ на манаса̄ка̄си, йатха̄ там̣ ануттаре упадхисан̇кхайева вимутто. кечи пана̄чарийа̄ ваданти ‘‘та̄ махиттхибха̄вена ¶ упагата̄ дисва̄ бхагава̄ ‘евамевам̣ ета̄ кхан̣д̣аданта̄ палитакеса̄ хонтӯ’ти адхит̣т̣ха̄сӣ’’ти, там̣ на гахетаббам̣. на хи саттха̄ еварӯпам̣ адхит̣т̣ха̄нам̣ кароти. бхагава̄ пана ‘‘апетха тумхе, ким̣ дисва̄ евам̣ ва̄йаматха, еварӯпам̣ на̄ма авӣтара̄га̄дӣнам̣ пурато ка̄тум̣ йуттам̣, татха̄гатасса пана ра̄го пахӣно, досо пахӣно, мохо пахӣно’’ти аттано килесаппаха̄нам̣ а̄раббха –
‘‘йасса джитам̣ на̄ваджӣйати, джитамасса нойа̄ти кочи локе;
там̣ буддхаманантагочарам̣, ападам̣ кена падена нессатха.
‘‘йасса джа̄линӣ висаттика̄, тан̣ха̄ наттхи кухин̃чи нетаве;
там̣ буддхаманантагочарам̣, ападам̣ кена падена нессатха̄’’ти. (дха. па. 179-180) –
има̄ дхаммападе буддхавагге две га̄тха̄ ваданто дхаммам̣ катхеси. та̄ ‘‘саччам̣ кира но пита̄ авоча, арахам̣ сугато локе на ра̄гена сува̄найо’’тиа̄дӣни ¶ ватва̄ питу сантикам̣ агамам̣су.
бхагава̄пи таттха сатта̄хам̣ вӣтина̄метва̄ мучалиндамӯлам̣ агама̄си. таттха сатта̄хаваддалика̄йа уппанна̄йа сӣта̄дипат̣иба̄ханаттхам̣ мучалиндена на̄гара̄джена саттаккхаттум̣ бхогехи париккхитто асамба̄дха̄йа гандхакут̣ийам̣ вихаранто вийа вимуттисукхам̣ пат̣исам̣ведийама̄но сатта̄хам̣ вӣтина̄метва̄ ра̄джа̄йатанам̣ упасан̇ками, таттха̄пи вимуттисукхам̣ пат̣исам̣ведийама̄нойева нисӣди. етта̄вата̄ сатта сатта̄ха̄ни ¶ парипун̣н̣а̄ни. еттхантаре нева мукхадхованам̣, на сарӣрапат̣иджагганам̣, на а̄ха̄ракиччам̣ ахоси, джха̄насукхапхаласукхенева вӣтина̄меси.
атхасса тасмим̣ саттасатта̄хаматтхаке екӯнапан̃н̃а̄сатиме дивасе таттха нисиннасса ‘‘мукхам̣ дховисса̄мӣ’’ти читтам̣ удапа̄ди. сакко дева̄наминдо агадахарӣт̣акам̣ а̄харитва̄ ада̄си, саттха̄ там̣ парибхун̃джи, тенасса сарӣравал̣ан̃джам̣ ахоси. атхасса саккойева на̄галата̄дантакат̣т̣хан̃чева мукхадхованаудакан̃ча ¶ ада̄си. саттха̄ там̣ дантакат̣т̣хам̣ кха̄дитва̄ анотаттадаходакена мукхам̣ дховитва̄ таттхева ра̄джа̄йатанамӯле нисӣди.
тасмим̣ самайе тапуссабхаллика̄ на̄ма две ва̄н̣иджа̄ пан̃чахи сакат̣асатехи уккала̄джанапада̄ маджджхимадесам̣ гаччханта̄ аттано н̃а̄тиса̄лохита̄йа девата̄йа сакат̣а̄ни саннирумбхитва̄ саттху а̄ха̄расампа̄дане усса̄хита̄ мантхан̃ча мадхупин̣д̣икан̃ча а̄да̄йа ‘‘пат̣игган̣ха̄ту но, бханте, бхагава̄ имам̣ а̄ха̄рам̣ анукампам̣ упа̄да̄йа̄’’ти саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ат̣т̣хам̣су. бхагава̄ па̄йа̄сапат̣иггахан̣адивасейева паттасса антарахитатта̄ ‘‘на кхо татха̄гата̄ хаттхесу пат̣игган̣ханти, кимхи ну кхо ахам̣ пат̣игган̣хеййа’’нти чинтеси. атхасса читтам̣ н̃атва̄ чатӯхи диса̄хи чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но инданӣламан̣имайе патте упана̄месум̣, бхагава̄ те пат̣иккхипи. пуна муггаван̣н̣аселамайе чатта̄ро патте упана̄месум̣. бхагава̄ чатуннампи девапутта̄нам̣ анукампа̄йа чатта̄ропи патте пат̣иггахетва̄ упарӯпари т̣хапетва̄ ‘‘еко хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си, чатта̄ропи мукхават̣т̣ийам̣ пан̃н̃а̄йама̄налекха̄ хутва̄ маджджхимена пама̄н̣ена екаттам̣ упагамим̣су. бхагава̄ тасмим̣ паччаггхе селамайе патте а̄ха̄рам̣ пат̣игган̣хитва̄ парибхун̃джитва̄ анумоданам̣ ака̄си. две бха̄таро ва̄н̣иджа̄ буддхан̃ча дхамман̃ча саран̣ам̣ гантва̄ ¶ двева̄чика̄ упа̄сака̄ ахесум̣. атха несам̣ ‘‘екам̣ но, бханте, паричаритаббат̣т̣ха̄нам̣ детха̄’’ти ваданта̄нам̣ даккхин̣ахаттхена аттано сӣсам̣ пара̄маситва̄ кесадха̄туйо ада̄си. те аттано нагаре та̄ дха̄туйо суван̣н̣асамуггасса анто паккхипитва̄ четийам̣ патит̣т̣ха̄песум̣.
самма̄самбуддхопи кхо тато ут̣т̣ха̄йа пуна аджапа̄ланигродхамева гантва̄ нигродхамӯле нисӣди. атхасса таттха нисиннаматтассева аттана̄ адхигатасса дхаммасса гамбхӣратам̣ паччавеккхантасса саббабуддха̄нам̣ а̄чин̣н̣о ‘‘адхигато кхо мйа̄йам̣ дхаммо’’ти паресам̣ дхаммам̣ адесетукамйата̄ка̄рапаватто витакко удапа̄ди. атха брахма̄ сахампати ‘‘нассати вата бхо локо, винассати вата бхо локо’’ти дасахи чаккава̄л̣асахассехи саккасуйа̄масантуситасуниммитавасаваттимаха̄брахма̄но ¶ а̄да̄йа саттху сантикам̣ гантва̄ ‘‘десету, бханте, бхагава̄ дхамма’’нтиа̄дина̄ найена дхаммадесанам̣ а̄йа̄чи.
саттха̄ ¶ тасса пат̣ин̃н̃ам̣ датва̄ ‘‘касса ну кхо ахам̣ пат̣хамам̣ дхаммам̣ десеййа’’нти чинтенто ‘‘а̄л̣а̄ро пан̣д̣ито, со имам̣ дхаммам̣ кхиппам̣ а̄джа̄ниссатӣ’’ти читтам̣ уппа̄детва̄ пуна олокенто тасса сатта̄хака̄лакатабха̄вам̣ н̃атва̄ удакам̣ а̄ваджджеси. тасса̄пи абхидосака̄лакатабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘бахӯпака̄ра̄ кхо ме пан̃чаваггийа̄ бхиккхӯ’’ти пан̃чаваггийе а̄раббха манасика̄рам̣ катва̄ ‘‘кахам̣ ну кхо те етарахи вихарантӣ’’ти а̄вадждженто ‘‘ба̄ра̄н̣асийам̣ исипатане мигада̄йе’’ти н̃атва̄ ‘‘таттха гантва̄ дхаммачаккам̣ паваттесса̄мӣ’’ти катипа̄хам̣ бодхиман̣д̣аса̄манта̄йева пин̣д̣а̄йа чаранто вихаритва̄ а̄са̄л̣хипун̣н̣ама̄сийам̣ ‘‘ба̄ра̄н̣асим̣ гамисса̄мӣ’’ти ча̄туддасийам̣ паччӯсасамайе вибха̄та̄йа раттийа̄ ка̄лассева паттачӣварама̄да̄йа ат̣т̣ха̄расайоджанамаггам̣ пат̣ипанно антара̄магге упакам̣ на̄ма а̄джӣвакам̣ дисва̄ тасса аттано буддхабха̄вам̣ а̄чиккхитва̄ там̣ дивасам̣йева са̄йанхасамайе исипатанам̣ агама̄си.
пан̃чаваггийа̄ тхера̄ татха̄гатам̣ дӯратова а̄гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ а̄вусо саман̣о готамо паччайаба̄хулла̄йа а̄ваттитва̄ парипун̣н̣ака̄йо пӣн̣индрийо суван̣н̣аван̣н̣о хутва̄ а̄гаччхати, имасса абхива̄дана̄дӣни на карисса̄ма, маха̄кулапасуто кхо панеса а̄сана̄бхиха̄рам̣ арахати, тенасса а̄санаматтам̣ пан̃н̃а̄песса̄ма̄’’ти катикам̣ акам̣су. бхагава̄ садевакасса локасса читта̄ча̄рам̣ джа̄нанасаматтхена н̃а̄н̣ена ‘‘ким̣ ну кхо име чинтайим̣сӯ’’ти а̄ваджджетва̄ читтам̣ ан̃н̃а̄си. атха не саббадевамануссесу анодиссакавасена пхаран̣асаматтхам̣ ¶ меттачиттам̣ сан̇кхипитва̄ одиссакавасена меттачиттена пхари. те бхагавата̄ меттачиттена пхут̣т̣ха̄ татха̄гате упасан̇каманте сака̄йа катика̄йа сан̣т̣ха̄тум̣ асакконта̄ абхива̄данапаччут̣т̣ха̄на̄дӣни саббакичча̄ни акам̣су, самма̄самбуддхабха̄вам̣ панасса аджа̄нама̄на̄ кевалам̣ на̄мена ча а̄вусова̄дена ча самуда̄чаранти.
атха не бхагава̄ ‘‘ма̄ во, бхиккхаве, татха̄гатам̣ на̄мена ча а̄вусова̄дена ча самуда̄чаратха, арахам̣, бхиккхаве, татха̄гато самма̄самбуддхо’’ти аттано буддхабха̄вам̣ сан̃н̃а̄петва̄ пан̃н̃атте варабуддха̄сане нисинно уттара̄са̄л̣ханаккхаттайоге ваттама̄не ат̣т̣ха̄расахи брахмакот̣ӣхи паривуто пан̃чаваггийе ¶ тхере а̄мантетва̄ дхаммачаккаппаваттанасуттантам̣ десеси. тесу ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃аттхеро десана̄нуса̄рена н̃а̄н̣ам̣ песенто суттапарийоса̄не ат̣т̣ха̄расахи брахмакот̣ӣхи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. саттха̄ таттхева вассам̣ упагантва̄ пунадивасе ваппаттхерам̣ оваданто виха̄рейева ¶ нисӣди, сеса̄ чатта̄ро пин̣д̣а̄йа чарим̣су. ваппаттхеро пуббан̣хейева сота̄паттипхалам̣ па̄пун̣и. етенева упа̄йена пунадивасе бхаддийаттхерам̣, пунадивасе маха̄на̄маттхерам̣, пунадивасе ассаджиттхеранти саббе сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄петва̄ пан̃чамийам̣ паккхасса пан̃чапи джане саннипа̄тетва̄ анатталаккхан̣асуттантам̣ (сам̣. ни. 3.59; маха̄ва. 20 а̄дайо) десеси. десана̄парийоса̄не пан̃чапи тхера̄ арахаттапхале патит̣т̣хахим̣су. атха саттха̄ йасакулапуттасса упаниссайам̣ дисва̄ там̣ раттибха̄ге ниббиджджитва̄ гехам̣ паха̄йа никкхантам̣ ‘‘ехи йаса̄’’ти паккоситва̄ тасмим̣йева раттибха̄ге сота̄паттипхале, пунадивасе арахатте патит̣т̣ха̄петва̄, апарепи тасса саха̄йаке чатупан̣н̣а̄са джане ехибхиккхупаббаджджа̄йа пабба̄джетва̄ арахаттам̣ па̄песи.
евам̣ локе екасат̣т̣хийа̄ арахантесу джа̄тесу саттха̄ вуттхавассо пава̄ретва̄ ‘‘чаратха, бхиккхаве, ча̄рика’’нти сат̣т̣хи бхиккхӯ диса̄су песетва̄ сайам̣ урувелам̣ гаччханто антара̄магге каппа̄сикаванасан̣д̣е тим̣са джане бхаддаваггийакума̄ре винеси. тесу саббапаччхимако сота̄панно, саббуттамо ана̄га̄мӣ ахоси. тепи саббе ехибхиккхубха̄венева пабба̄джетва̄ диса̄су песетва̄ урувелам̣ гантва̄ ад̣д̣худ̣д̣ха̄ни па̄т̣иха̄рийасахасса̄ни дассетва̄ урувелакассапа̄дайо сахассаджат̣илапарива̄ре тебха̄тикаджат̣иле винетва̄ ехибхиккхубха̄венева пабба̄джетва̄ гайа̄сӣсе нисӣда̄петва̄ а̄диттапарийа̄йадесана̄йа (маха̄ва. 54) арахатте патит̣т̣ха̄петва̄ тена арахантасахассена паривуто ‘‘бимбиса̄раран̃н̃о диннам̣ пат̣ин̃н̃ам̣ ¶ мочесса̄мӣ’’ти ра̄джагахам̣ гантва̄ нагарӯпача̄ре лат̣т̣хивануййа̄нам̣ агама̄си. ра̄джа̄ уййа̄напа̄ласса сантика̄ ‘‘саттха̄ а̄гато’’ти сутва̄ два̄дасанахутехи бра̄хман̣агахапатикехи паривуто саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ¶ чаккавичиттаталесу суван̣н̣апат̣т̣авита̄нам̣ вийа пабха̄самудайам̣ виссаджджантесу татха̄гатасса па̄десу сираса̄ нипатитва̄ екамантам̣ нисӣди саддхим̣ париса̄йа.
атха кхо тесам̣ бра̄хман̣агахапатика̄нам̣ етадахоси ‘‘ким̣ ну кхо маха̄саман̣о урувелакассапе брахмачарийам̣ чарати, уда̄ху урувелакассапо маха̄саман̣е’’ти. бхагава̄ тесам̣ четаса̄ четопаривитаккаман̃н̃а̄йа тхерам̣ га̄тха̄йа аджджхабха̄си –
‘‘кимева дисва̄ урувелава̄си, паха̄си аггим̣ кисако вада̄но;
пуччха̄ми там̣ кассапа етаматтхам̣, катхам̣ пахӣнам̣ тава аггихутта’’нти. (маха̄ва. 55);
тхеропи ¶ бхагавато адхиппа̄йам̣ видитва̄ –
‘‘рӯпе ча садде ча атхо расе ча, ка̄миттхийо ча̄бхиваданти йан̃н̃а̄;
етам̣ маланти упадхӣсу н̃атва̄, тасма̄ на йит̣т̣хе на хуте аран̃джи’’нти. (маха̄ва. 55) –
имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ аттано са̄вакабха̄вапака̄санаттхам̣ татха̄гатасса па̄дапит̣т̣хе сӣсам̣ т̣хапетва̄ ‘‘саттха̄ ме, бханте, бхагава̄, са̄вакохамасмӣ’’ти ватва̄ еката̄лам̣ двита̄лам̣ тита̄ланти йа̄ва саттата̄лаппама̄н̣ам̣ саттаккхаттум̣ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ оруйха татха̄гатам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. там̣ па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄ маха̄джано ‘‘ахо маха̄нубха̄ва̄ буддха̄, евам̣ тха̄магатадит̣т̣хико на̄ма ‘араха̄’ти ман̃н̃ама̄но урувелакассапопи дит̣т̣хиджа̄лам̣ бхиндитва̄ татха̄гатена дамито’’ти саттху гун̣акатхам̣йева катхеси. бхагава̄ ‘‘на̄хам̣ ида̄нийева урувелакассапам̣ дамеми, атӣтепи еса майа̄ дамитойева̄’’ти ватва̄ имисса̄ ат̣т̣хуппаттийа̄ маха̄на̄радакассападжа̄такам̣ (джа̄. 2.22.545 а̄дайо) катхетва̄ чатта̄ри сачча̄ни пака̄сеси. магадхара̄джа̄ ека̄дасахи нахутехи саддхим̣ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си, екам̣ нахутам̣ упа̄сакаттам̣ пат̣иведеси. ра̄джа̄ ¶ саттху сантике нисиннойева пан̃ча асса̄саке паведетва̄ ¶ саран̣ам̣ гантва̄ сва̄тана̄йа нимантетва̄ а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа бхагавантам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми.
пунадивасе йехи ча бхагава̄ дит̣т̣хо, йехи ча адит̣т̣хо, саббепи ра̄джагахава̄сино ат̣т̣ха̄расакот̣исан̇кха̄ манусса̄ татха̄гатам̣ дат̣т̣хука̄ма̄ па̄това ра̄джагахато лат̣т̣хивануййа̄нам̣ агамам̣су. тига̄вуто магго наппахоси, сакалалат̣т̣хивануййа̄нам̣ нирантарам̣ пхут̣ам̣ ахоси. маха̄джано дасабаласса рӯпасобхаггаппаттам̣ аттабха̄вам̣ пассанто титтим̣ ка̄тум̣ на̄саккхи. ван̣н̣абхӯми на̄меса̄. еварӯпесу хи т̣ха̄несу татха̄гатасса лаккхан̣а̄нубйан̃джана̄диппабхеда̄ сабба̄пи рӯпака̄йасирӣ ван̣н̣етабба̄. евам̣ рӯпасобхаггаппаттам̣ дасабаласса сарӣрам̣ пассама̄нена маха̄джанена нирантарам̣ пхут̣е уййа̄не ча магге ча екабхиккхуссапи никкхаманока̄со на̄хоси. там̣ дивасам̣ кира бхагава̄ чхиннабхатто бхавеййа, там̣ ма̄ ахосӣти саккасса нисинна̄санам̣ ун̣ха̄ка̄рам̣ дассеси. со а̄ваджджама̄но там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ма̄н̣авакаван̣н̣ам̣ абхинимминитва̄ буддхадхаммасан̇гхапат̣исам̣йутта̄ тхутийо вадама̄но дасабаласса пурато отаритва̄ девата̄нубха̄вена ока̄сам̣ катва̄ –
‘‘данто дантехи саха пура̄н̣аджат̣илехи, виппамутто виппамуттехи;
син̇гӣниккхасаван̣н̣о, ра̄джагахам̣ па̄виси бхагава̄.
‘‘мутто ¶ муттехи саха пура̄н̣аджат̣илехи, виппамутто виппамуттехи;
син̇гӣниккхасаван̣н̣о, ра̄джагахам̣ па̄виси бхагава̄.
‘‘тин̣н̣о тин̣н̣ехи саха пура̄н̣аджат̣илехи, виппамутто виппамуттехи;
син̇гӣниккхасаван̣н̣о, ра̄джагахам̣ па̄виси бхагава̄.
‘‘дасава̄со ¶ дасабало, дасадхаммавидӯ дасабхи чупето;
со дасасатапарива̄ро, ра̄джагахам̣ па̄виси бхагава̄’’ти. (маха̄ва. 58) –
има̄хи га̄тха̄хи саттху ван̣н̣ам̣ вадама̄но пурато па̄йа̄си. тада̄ маха̄джано ма̄н̣авакасса рӯпасирим̣ дисва̄ ‘‘ативийа абхирӯпо айам̣ ма̄н̣авако, на кхо пана амхехи дит̣т̣хапуббо’’ти чинтетва̄ ‘‘куто айам̣ ма̄н̣авако, касса ва̄йа’’нти а̄ха. там̣ сутва̄ ма̄н̣аво –
‘‘йо дхӣро саббадхи данто, суддхо аппат̣ипуггало;
арахам̣ сугато локе, тасса̄хам̣ парича̄рако’’ти. (маха̄ва. 58) – га̄тхама̄ха;
саттха̄ саккена катока̄сам̣ маггам̣ пат̣ипаджджитва̄ бхиккхусахассапаривуто ¶ ра̄джагахам̣ па̄виси. ра̄джа̄ буддхаппамукхасса сан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ ‘‘ахам̣, бханте, тӣн̣и ратана̄ни вина̄ ваттитум̣ на саккхисса̄ми, вела̄йа ва̄ авела̄йа ва̄ бхагавато сантикам̣ а̄гамисса̄ми, лат̣т̣хивануййа̄нам̣ на̄ма атидӯре, идам̣ пана амха̄кам̣ вел̣уванам̣ на̄ма уййа̄нам̣ на̄тидӯре на̄чча̄санне гамана̄гаманасампаннам̣ буддха̄рахам̣ сена̄санам̣. идам̣ ме бхагава̄ пат̣игган̣ха̄тӯ’’ти суван̣н̣абхин̇ка̄рена пуппхагандхава̄ситам̣ ман̣иван̣н̣ам̣ удакам̣ а̄да̄йа вел̣увануййа̄нам̣ париччаджанто дасабаласса хаттхе удакам̣ па̄теси. тасмим̣ а̄ра̄мапат̣иггахан̣е ‘‘буддхаса̄санасса мӯла̄ни отин̣н̣а̄нӣ’’ти маха̄патхавӣ кампи. джамбудӣпасмин̃хи т̣хапетва̄ вел̣уванам̣ ан̃н̃ам̣ маха̄патхавим̣ кампетва̄ гахитасена̄санам̣ на̄ма наттхи. тамбапан̣н̣идӣпепи т̣хапетва̄ маха̄виха̄рам̣ ан̃н̃ам̣ патхавим̣ кампетва̄ гахитасена̄санам̣ на̄ма наттхи. саттха̄ вел̣увана̄ра̄мам̣ пат̣иггахетва̄ ран̃н̃о анумоданам̣ катва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ бхиккхусан̇гхапаривуто вел̣уванам̣ агама̄си.
тасмим̣ кхо пана самайе са̄рипутто ча моггалла̄но ча̄ти две парибба̄джака̄ ра̄джагахам̣ упанисса̄йа вихаранти аматам̣ парийесама̄на̄. тесу са̄рипутто ассаджиттхерам̣ пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хам̣ дисва̄ ¶ пасанначитто пайирупа̄ситва̄ ¶ ‘‘йе дхамма̄ хетуппабхава̄’’ти га̄тхам̣ сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа аттано саха̄йакасса моггалла̄напарибба̄джакассапи тамева га̄тхам̣ абха̄си. сопи сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. те убхопи джана̄ сан̃чайам̣ олокетва̄ аттано париса̄йа саддхим̣ бхагавато сантике паббаджим̣су. тесу маха̄моггалла̄но сатта̄хена арахаттам̣ па̄пун̣и, са̄рипуттаттхеро ад̣д̣хама̄сена. убхопи ча не саттха̄ аггаса̄вакат̣т̣ха̄не т̣хапеси. са̄рипуттаттхерена арахаттаппаттадивасейева са̄вакасаннипа̄там̣ ака̄си.
татха̄гате пана тасмим̣йева вел̣увануййа̄не вихаранте суддходанамаха̄ра̄джа̄ ‘‘путто кира ме чхаббасса̄ни дуккарака̄рикам̣ чаритва̄ парама̄бхисамбодхим̣ патва̄ паваттаварадхаммачакко ра̄джагахам̣ упанисса̄йа вел̣уване вихаратӣ’’ти сутва̄ ан̃н̃атарам̣ амаччам̣ а̄мантеси ‘‘ехи, бхан̣е, пурисасахассапарива̄ро ра̄джагахам̣ гантва̄ мама вачанена ‘пита̄ во суддходанамаха̄ра̄джа̄ дат̣т̣хука̄мо’ти ватва̄ путтам̣ ме ган̣хитва̄ ехӣ’’ти а̄ха. со ‘‘евам̣, дева̄’’ти ран̃н̃о вачанам̣ сираса̄ сампат̣иччхитва̄ пурисасахассапарива̄ро кхиппамева сат̣т̣хийоджанамаггам̣ гантва̄ дасабаласса чатупарисамаджджхе нисӣдитва̄ дхаммадесана̄вела̄йа виха̄рам̣ па̄виси. со ‘‘тит̣т̣хату та̄ва ран̃н̃о пахитаса̄сана’’нти парийанте т̣хито саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ йатха̄т̣хитова саддхим̣ пурисасахассена ¶ арахаттам̣ патва̄ паббаджджам̣ йа̄чи. бхагава̄ ‘‘етха бхиккхаво’’ти хаттхам̣ паса̄реси, саббе тан̇кхан̣ам̣йева иддхимайапаттачӣварадхара̄ сат̣т̣хивассаттхера̄ вийа ахесум̣. арахаттам̣ паттака̄лато пат̣т̣ха̄йа пана арийа̄ на̄ма маджджхатта̄ва хонтӣти со ран̃н̃а̄ пахитаса̄санам̣ дасабаласса на катхеси. ра̄джа̄ ‘‘нева гато а̄гаччхати, на са̄санам̣ суййатӣ’’ти ‘‘ехи, бхан̣е, твам̣ гаччха̄хӣ’’ти тенева нийа̄мена ан̃н̃ам̣ амаччам̣ песеси. сопи гантва̄ пуриманайенева саддхим̣ париса̄йа арахаттам̣ патва̄ тун̣хӣ ахоси. ра̄джа̄ етенева нийа̄мена пурисасахассапарива̄ре нава амачче песеси, саббе аттано киччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ тун̣хӣбхӯта̄ таттхева вихарим̣су.
ра̄джа̄ ¶ са̄санаматтампи а̄харитва̄ а̄чиккхантам̣ алабхитва̄ чинтеси ‘‘еттака̄ джана̄ майи синеха̄бха̄вена са̄санаматтампи на пачча̄харим̣су, ко ну кхо мама вачанам̣ кариссатӣ’’ти саббам̣ ра̄джабалам̣ олокенто ка̄л̣уда̄йим̣ аддаса. со кира ран̃н̃о саббаттхаса̄дхако амаччо аббхантарико ативисса̄сико бодхисаттена саддхим̣ екадивасе джа̄то сахапам̣сукӣл̣ако саха̄йо. атха нам̣ ра̄джа̄ а̄мантеси ‘‘та̄та, ка̄л̣уда̄йи ахам̣ мама путтам̣ пасситука̄мо нава пурисасахасса̄ни песесим̣, екапурисопи а̄гантва̄ са̄санаматтам̣ а̄рочентопи наттхи, дуджджа̄но кхо пана джӣвитантара̄йо, ахам̣ джӣвама̄нова путтам̣ дат̣т̣хум̣ иччха̄ми, саккхиссаси ну кхо ме путтам̣ ¶ дассету’’нти. саккхисса̄ми, дева, саче паббаджитум̣ лабхисса̄мӣти. та̄та, твам̣ паббаджитва̄ ва̄ апаббаджитва̄ ва̄ майхам̣ путтам̣ дассехӣти. со ‘‘са̄дху, дева̄’’ти ран̃н̃о са̄санам̣ а̄да̄йа ра̄джагахам̣ гантва̄ саттху дхаммадесана̄вела̄йа парисапарийанте т̣хито дхаммам̣ сутва̄ сапарива̄ро арахаттапхалам̣ патва̄ ехибхиккхубха̄ве патит̣т̣ха̄си.
саттха̄ буддхо хутва̄ пат̣хамам̣ антовассам̣ исипатане васитва̄ вуттхавассо пава̄ретва̄ урувелам̣ гантва̄ таттха тайо ма̄се васанто тебха̄тикаджат̣иле винетва̄ бхиккхусахассапарива̄ро пхуссама̄сапун̣н̣ама̄йам̣ ра̄джагахам̣ гантва̄ две ма̄се васи. етта̄вата̄ ба̄ра̄н̣асито никкхантасса пан̃ча ма̄са̄ джа̄та̄, сакало хеманто атикканто. ка̄л̣уда̄йиттхерасса а̄гатадивасато саттат̣т̣ха диваса̄ вӣтиватта̄, со пхаггун̣ӣпун̣н̣ама̄сийам̣ чинтеси ‘‘атикканто хеманто, васантасамайо ануппатто, мануссехи сасса̄дӣни уддхаритва̄ саммукхасаммукхат̣т̣ха̄нехи магга̄ динна̄, харитатин̣асан̃чханна̄ патхавӣ, супуппхита̄ ванасан̣д̣а̄, пат̣ипаджджанаккхама̄ магга̄, ка̄ло дасабаласса н̃а̄тисан̇гахам̣ ка̄ту’’нти. атха бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ –
‘‘ан̇га̄рино ¶ да̄ни дума̄ бхаданте, пхалесино чхаданам̣ виппаха̄йа;
те аччимантова пабха̄сайанти, самайо маха̄вӣра ан̇гӣраса̄нам̣…пе….
‘‘на̄тисӣтам̣ ¶ на̄тиун̣хам̣, на̄тидуббхиккхачха̄такам̣;
саддала̄ харита̄ бхӯми, еса ка̄ло маха̄мунӣ’’ти. –
сат̣т̣химатта̄хи га̄тха̄хи дасабаласса куланагарам̣ гаманаттха̄йа гаманаван̣н̣ам̣ ван̣н̣еси. атха нам̣ саттха̄ ‘‘ким̣ ну кхо уда̄йи мадхурассарена гаманаван̣н̣ам̣ ван̣н̣есӣ’’ти а̄ха. бханте, тумха̄кам̣ пита̄ суддходанамаха̄ра̄джа̄ пасситука̄мо, каротха н̃а̄така̄нам̣ сан̇гаханти. са̄дху уда̄йи, карисса̄ми н̃а̄така̄нам̣ сан̇гахам̣, бхиккхусан̇гхасса а̄рочехи, гамикаваттам̣ пӯрессантӣти. ‘‘са̄дху, бханте’’ти тхеро тесам̣ а̄рочеси.
бхагава̄ ан̇гамагадхава̄сӣнам̣ кулапутта̄нам̣ дасахи сахассехи, капилаваттхува̄сӣнам̣ дасахи сахассехӣти саббехева вӣсатисахассехи кхӣн̣а̄савабхиккхӯхи паривуто ра̄джагаха̄ никкхамитва̄ дивасе дивасе йоджанам̣ гаччхати. ‘‘ра̄джагахато сат̣т̣хийоджанам̣ капилаваттхум̣ двӣхи ма̄сехи па̄пун̣исса̄мӣ’’ти атуритача̄рикам̣ пакка̄ми. тхеропи ‘‘бхагавато никкхантабха̄вам̣ ран̃н̃о а̄рочесса̄мӣ’’ти ¶ веха̄сам̣ аббхуггантва̄ ран̃н̃о нивесане па̄турахоси. ра̄джа̄ тхерам̣ дисва̄ тут̣т̣хачитто маха̄рахе паллан̇ке нисӣда̄петва̄ аттано пат̣ийа̄дитасса на̄наггарасабходжанасса паттам̣ пӯретва̄ ада̄си. тхеро ут̣т̣ха̄йа гамана̄ка̄рам̣ дассеси. нисӣдитва̄ бхун̃джатха, та̄та̄ти. саттху сантикам̣ гантва̄ бхун̃джисса̄ми, маха̄ра̄джа̄ти. кахам̣ пана, та̄та, саттха̄ти? вӣсатисахассабхиккхупарива̄ро тумха̄кам̣ дассанаттха̄йа ча̄рикам̣ никкханто, маха̄ра̄джа̄ти. ра̄джа̄ тут̣т̣хама̄насо а̄ха ‘‘тумхе имам̣ парибхун̃джитва̄ йа̄ва мама путто имам̣ нагарам̣ па̄пун̣а̄ти, та̄васса итова пин̣д̣апа̄там̣ харатха̄’’ти. тхеро адхива̄сеси. ра̄джа̄ тхерам̣ паривиситва̄ паттам̣ гандхачун̣н̣ена уббат̣т̣етва̄ уттамабходжанасса пӯретва̄ ‘‘татха̄гатасса детха̄’’ти тхерасса хаттхе патит̣т̣ха̄песи. тхеро саббесам̣ пассанта̄нам̣йева паттам̣ а̄ка̄се кхипитва̄ сайампи веха̄сам̣ аббхуггантва̄ пин̣д̣апа̄там̣ а̄харитва̄ саттху хаттхе т̣хапеси. саттха̄ там̣ парибхун̃джи. етенупа̄йена тхеро дивасе дивасе а̄хари, саттха̄пи антара̄магге ран̃н̃ойева пин̣д̣апа̄там̣ парибхун̃джи. тхеропи бхаттакичча̄васа̄не дивасе дивасе ‘‘аджджа еттакам̣ бхагава̄ а̄гато, аджджа еттака’’нти ¶ буддхагун̣апат̣исам̣йутта̄йа катха̄йа сакалам̣ ра̄джакулам̣ саттху дассанам̣ вина̄йева саттхари сан̃джа̄таппаса̄дам̣ ака̄си. тенева нам̣ бхагава̄ ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ ¶ бхиккхӯнам̣ кулаппаса̄дака̄нам̣ йадидам̣ ка̄л̣уда̄йӣ’’ти (а. ни. 1.219, 225) етадагге т̣хапеси.
са̄кийа̄пи кхо ‘‘ануппатте бхагавати амха̄кам̣ н̃а̄тисет̣т̣хам̣ пассисса̄ма̄’’ти саннипатитва̄ бхагавато васанат̣т̣ха̄нам̣ вӣмам̣сама̄на̄ ‘‘нигродхасаккасса а̄ра̄мо раман̣ӣйо’’ти саллаккхетва̄ таттха саббам̣ пат̣иджагганавидхим̣ ка̄ретва̄ гандхапуппхахаттха̄ паччуггаманам̣ каронта̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ите дахарадахаре на̄гарада̄раке ча на̄гарада̄рика̄йо ча пат̣хамам̣ пахин̣им̣су, тато ра̄джакума̄ре ча ра̄джакума̄рика̄йо ча, тесам̣ анантарам̣ са̄мам̣ гандхапуппхачун̣н̣а̄дӣхи пӯджайама̄на̄ бхагавантам̣ гахетва̄ нигродха̄ра̄мамева агамам̣су. татра бхагава̄ вӣсатисахассакхӣн̣а̄савапаривуто пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисӣди. са̄кийа̄ на̄ма ма̄наджа̄тика̄ ма̄наттхаддха̄, те ‘‘сиддхаттхакума̄ро амхехи дахаратаро, амха̄кам̣ канит̣т̣хо, бха̄гинеййо, путто, натта̄’’ти чинтетва̄ дахарадахаре ра̄джакума̄ре а̄хам̣су ‘‘тумхе вандатха, майам̣ тумха̄кам̣ пит̣т̣хито нисӣдисса̄ма̄’’ти.
тесу евам̣ авандитва̄ нисиннесу бхагава̄ тесам̣ аджджха̄сайам̣ олокетва̄ ‘‘на мам̣ н̃а̄тайо ванданти, ханда да̄ни не ванда̄песса̄мӣ’’ти абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ тато вут̣т̣ха̄йа а̄ка̄сам̣ аббхуггантва̄ тесам̣ сӣсе па̄дапам̣сум̣ окирама̄но вийа кан̣д̣амбаруккхамӯле йамакапа̄т̣иха̄рийасадисам̣ па̄т̣иха̄рийам̣ ака̄си. ра̄джа̄ там̣ аччхарийам̣ дисва̄ а̄ха – ‘‘бхагава̄ тумха̄кам̣ ¶ джа̄тадивасе ка̄л̣адеваласса ванданаттхам̣ упанӣта̄нам̣ па̄де во париваттитва̄ бра̄хман̣асса маттхаке патит̣т̣хите дисва̄пи ахам̣ тумхе вандим̣, айам̣ ме пат̣хамавандана̄. ваппаман̇галадивасе джамбуччха̄йа̄йа сирисайане нисинна̄нам̣ во джамбуччха̄йа̄йа апариваттанам̣ дисва̄пи па̄де вандим̣, айам̣ ме дутийавандана̄. ида̄ни имам̣ адит̣т̣хапуббам̣ па̄т̣иха̄рийам̣ дисва̄пи ахам̣ тумха̄кам̣ па̄де ванда̄ми, айам̣ ме татийавандана̄’’ти. ран̃н̃а̄ пана вандите бхагавантам̣ авандитва̄ т̣ха̄тум̣ саматтхо на̄ма екаса̄кийопи на̄хоси, саббе вандим̣суйева.
ити бхагава̄ н̃а̄тайо ванда̄петва̄ а̄ка̄сато отаритва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣди. нисинне бхагавати сикха̄патто н̃а̄тисама̄гамо ахоси ¶ , саббе екаггачитта̄ хутва̄ нисӣдим̣су. тато маха̄мегхо поккхаравассам̣ васси. тамбаван̣н̣ам̣ удакам̣ хет̣т̣ха̄ виравантам̣ гаччхати, темитука̄мова темети, атемитука̄масса сарӣре екабиндуматтампи на патати. там̣ дисва̄ саббе аччхарийаббхутачиттаджа̄та̄ ‘‘ахо аччхарийам̣, ахо аббхута’’нти катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣. саттха̄ ‘‘на ида̄нева ¶ майхам̣ н̃а̄тисама̄гаме поккхаравассам̣ вассати, атӣтепи вассӣ’’ти имисса̄ ат̣т̣хуппаттийа̄ вессантараджа̄такам̣ катхеси. дхаммадесанам̣ сутва̄ саббе ут̣т̣ха̄йа вандитва̄ паккамим̣су. екопи ра̄джа̄ ва̄ ра̄джамаха̄матто ва̄ ‘‘све амха̄кам̣ бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти ватва̄ гато на̄ма наттхи.
саттха̄ пунадивасе вӣсатисахассабхиккхупаривуто капилаваттхум̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. там̣ на кочи гантва̄ нимантеси, паттам̣ ва̄ аггахоси. бхагава̄ индакхӣле т̣хитова а̄ваджджеси ‘‘катхам̣ ну кхо пуббабуддха̄ куланагаре пин̣д̣а̄йа чарим̣су, ким̣ уппат̣ипа̄т̣ийа̄ иссараджана̄нам̣ гхара̄ни агамам̣су, уда̄ху сапада̄нача̄рикам̣ чарим̣сӯ’’ти. тато екабуддхассапи уппат̣ипа̄т̣ийа̄ гаманам̣ адисва̄ ‘‘майа̄пи ида̄ни айамева вам̣со, айам̣ павен̣ӣ паггахетабба̄, а̄йатин̃ча ме са̄вака̄пи маман̃н̃ева анусиккханта̄ пин̣д̣ача̄рикаваттам̣ парипӯрессантӣ’’ти кот̣ийам̣ нивит̣т̣хагехато пат̣т̣ха̄йа сапада̄нам̣ пин̣д̣а̄йа чари. ‘‘аййо кира сиддхаттхакума̄ро пин̣д̣а̄йа чаратӣ’’ти двибхӯмакатибхӯмака̄дӣсу па̄са̄десу сӣхапан̃джаре виваритва̄ маха̄джано дассанабйа̄ват̣о ахоси.
ра̄хулама̄та̄пи девӣ ‘‘аййапутто кира имасмим̣йева нагаре махантена ра̄джа̄нубха̄вена суван̣н̣асивика̄дӣхи вичаритва̄ ида̄ни кесамассум̣ оха̄ретва̄ ка̄са̄йаваттхавасано капа̄лахаттхо пин̣д̣а̄йа чарати, собхати ну кхо’’ти сӣхапан̃джарам̣ виваритва̄ олокайама̄на̄ бхагавантам̣ на̄на̄вира̄гасамуджджала̄йа сарӣраппабха̄йа нагаравӣтхийо обха̄сетва̄ бйа̄маппабха̄париккхепасаман̇гӣбхӯта̄йа асӣтианубйан̃джана̄вабха̄сита̄йа ¶ дваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣апат̣иман̣д̣ита̄йа анопама̄йа буддхасирийа̄ вирочама̄нам̣ дисва̄ ун̣хӣсато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва па̄датала̄ –
‘‘синиддханӣламудукун̃читакесо ¶ , сӯрийаниммалатала̄бхинала̄т̣о;
йуттатун̇гамудука̄йатана̄со, рам̣сиджа̄лавитато нарасӣхо.
‘‘чаккаваран̇китараттасупа̄до, лаккхан̣аман̣д̣итаа̄йатапан̣хи;
ча̄марихаттхавибхӯситапан̣хо, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘сакйакума̄ро варадо сукхума̄ло, лаккхан̣авичиттапасаннасарӣро;
локахита̄йа а̄гато наравӣро, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘а̄йатайуттасусан̣т̣хитасото, гопакхумо абхинӣланетто;
индадхануабхинӣлабхамуко, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘пун̣н̣ачанданибхо мукхаван̣н̣о, деванара̄нам̣ пийо нарана̄го;
маттагаджиндавила̄ситага̄мӣ, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘синиддхасугамбхӣраман̃джусагхосо, хин̇гулаван̣н̣араттасудживхо;
вӣсативӣсатисетасуданто, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘кхаттийасамбхавааггакулиндо, девамануссанамасситапа̄до;
сӣласама̄дхипатит̣т̣хитачитто, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘ват̣т̣асуват̣т̣асусан̣т̣хитагӣво ¶ , сӣхаханумигара̄джасарӣро;
кан̃чанасуччхавиуттамаван̣н̣о, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘ан̃джанасамаван̣н̣асунӣлакесо, кан̃чанапат̣т̣ависуддханала̄т̣о;
осадхипан̣д̣арасуддхасуун̣н̣о, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо.
‘‘гаччхантонилапатхе ¶ вийа чандо, та̄ра̄ган̣апаривад̣д̣хитарӯпо;
са̄вакамаджджхагато саман̣индо, еса хи туйхам̣ пита̄ нарасӣхо’’ти. –
евамима̄хи дасахи нарасӣхага̄тха̄хи на̄ма абхиттхавитва̄ ‘‘тумха̄кам̣ путто кира ида̄ни пин̣д̣а̄йа чаратӣ’’ти ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ сам̣виггахадайо хаттхена са̄т̣акам̣ сан̣т̣хапенто туритатуритам̣ никкхамитва̄ вегена гантва̄ бхагавато пурато т̣хатва̄ а̄ха – ‘‘ким̣, бханте, амхе ладжджа̄петха, киматтхам̣ пин̣д̣а̄йа чаратха, ким̣ ‘еттака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ на сакка̄ бхаттам̣ ладдху’нти сан̃н̃ам̣ ¶ кариттха̄’’ти. вам̣сача̄риттаметам̣, маха̄ра̄джа, амха̄канти. нану, бханте, амха̄кам̣ маха̄самматакхаттийавам̣со на̄ма вам̣со, таттха ча екакхаттийопи бхиккха̄чаро на̄ма наттхӣти. ‘‘айам̣, маха̄ра̄джа, ра̄джавам̣со на̄ма тава вам̣со, амха̄кам̣ пана дӣпан̇каро кон̣д̣ан̃н̃о…пе… кассапоти айам̣ буддхавам̣со на̄ма. ете ча ан̃н̃е ча анекасахассасан̇кха̄ буддха̄ бхиккха̄чара̄, бхиккха̄ча̄ренева джӣвикам̣ каппесу’’нти антаравӣтхийам̣ т̣хитова –
‘‘уттит̣т̣хе наппамаджджеййа, дхаммам̣ сучаритам̣ чаре;
дхаммача̄рӣ сукхам̣ сети, асмим̣ локе парамхи ча̄’’ти. (дха. па. 168) –
имам̣ га̄тхама̄ха. га̄тха̄парийоса̄не ра̄джа̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си.
‘‘дхаммам̣ чаре сучаритам̣, на нам̣ дуччаритам̣ чаре;
дхаммача̄рӣ сукхам̣ сети, асмим̣ локе парамхи ча̄’’ти. (дха. па. 169) –
имам̣ ¶ пана га̄тхам̣ сутва̄ сакада̄га̄мипхале патит̣т̣ха̄си. маха̄дхаммапа̄ладжа̄такам̣ (джа̄. 1.10.92 а̄дайо) сутва̄ ана̄га̄мипхале патит̣т̣ха̄си, маран̣асамайе сетаччхаттасса хет̣т̣ха̄ сирисайане нипаннойева арахаттам̣ па̄пун̣и. аран̃н̃ава̄сена пана падха̄на̄нуйогакиччам̣ ран̃н̃о на̄хоси. сота̄паттипхалам̣ саччхикатва̄йева пана бхагавато паттам̣ гахетва̄ сапарисам̣ бхагавантам̣ маха̄па̄са̄дам̣ а̄ропетва̄ пан̣ӣтена кха̄данӣйена бходжанӣйена паривиси. бхаттакиччапарийоса̄не саббам̣ иттха̄га̄рам̣ а̄гантва̄ бхагавантам̣ ванди т̣хапетва̄ ра̄хулама̄тарам̣. са̄ пана ‘‘гаччха, аййапуттам̣ ванда̄хӣ’’ти париджанена вуччама̄на̄пи ‘‘саче майхам̣ гун̣о аттхи, сайамева мама сантикам̣ аййапутто а̄гамиссати, а̄гатамева нам̣ вандисса̄мӣ’’ти ватва̄ на агама̄си.
бхагава̄ ¶ ра̄джа̄нам̣ паттам̣ га̄ха̄петва̄ двӣхи аггаса̄вакехи саддхим̣ ра̄джадхӣта̄йа сиригаббхам̣ гантва̄ ‘‘ра̄джадхӣта̄ йатха̄ручи вандама̄на̄ на кин̃чи ваттабба̄’’ти ватва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣди. са̄ вегена̄гантва̄ гоппхакесу гахетва̄ па̄дапит̣т̣хийам̣ сӣсам̣ париваттетва̄ йатха̄аджджха̄сайам̣ ванди. ра̄джа̄ ра̄джадхӣта̄йа бхагавати синехабахума̄на̄дигун̣асампаттийо катхеси ‘‘бханте, мама дхӣта̄ ‘тумхехи ка̄са̄йа̄ни ваттха̄ни нива̄сита̄нӣ’ти ¶ сутва̄ тато пат̣т̣ха̄йа ка̄са̄йаваттханиваттха̄ джа̄та̄, тумха̄кам̣ екабхаттикабха̄вам̣ сутва̄ екабхаттика̄ва джа̄та̄, тумхехи маха̄сайанасса чхад̣д̣итабха̄вам̣ сутва̄ пат̣т̣ика̄ман̃чакейева нипанна̄, тумха̄кам̣ ма̄ла̄гандха̄дӣхи виратабха̄вам̣ н̃атва̄ виратама̄ла̄гандха̄ва джа̄та̄, аттано н̃а̄такехи ‘майам̣ пат̣иджаггисса̄ма̄’ти са̄сане песитепи екан̃а̄такампи на олокеси, евам̣ гун̣асампанна̄ ме дхӣта̄ бхагава̄’’ти. ‘‘аначчхарийам̣, маха̄ра̄джа, йам̣ ида̄ни тайа̄ раккхийама̄на̄ ра̄джадхӣта̄ парипакке н̃а̄н̣е атта̄нам̣ раккхеййа, еса̄ пуббе ана̄раккха̄ паббатапа̄де вичарама̄на̄ апарипакке н̃а̄н̣е атта̄нам̣ раккхӣ’’ти ватва̄ чандакиннарӣджа̄такам̣ (джа̄. 1.14.18 а̄дайо) катхетва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми.
дутийадивасе пана нандасса ра̄джакума̄расса абхисекагехаппавесанавива̄хаман̇галесу ваттама̄несу тасса гехам̣ гантва̄ кума̄рам̣ паттам̣ га̄ха̄петва̄ пабба̄джетука̄мо ман̇галам̣ ватва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми. джанападакалйа̄н̣ӣ кума̄рам̣ гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘туват̣ам̣ кхо, аййапутта, а̄гаччхеййа̄сӣ’’ти ватва̄ ¶ гӣвам̣ паса̄ретва̄ олокеси. сопи бхагавантам̣ ‘‘паттам̣ ган̣хатха̄’’ти ваттум̣ ависахама̄но виха̄рам̣йева агама̄си, там̣ аниччхама̄нам̣йева бхагава̄ пабба̄джеси. ити бхагава̄ капилаваттхум̣ гантва̄ татийадивасе нандам̣ пабба̄джеси.
саттаме дивасе ра̄хулама̄та̄ кума̄рам̣ алан̇каритва̄ бхагавато сантикам̣ песеси ‘‘пасса, та̄та, етам̣ вӣсатисахассасаман̣апаривутам̣ суван̣н̣аван̣н̣ам̣ брахмарӯпаван̣н̣ам̣ саман̣ам̣, айам̣ те пита̄, етасса маханта̄ нидхайо ахесум̣, тйа̄сса никкхаманака̄лато пат̣т̣ха̄йа на пасса̄ма, гаччха, нам̣ да̄йаджджам̣ йа̄ча̄хи – ‘ахам̣ та̄та кума̄ро абхисекам̣ патва̄ чаккаваттӣ бхависса̄ми, дханена ме аттхо, дханам̣ ме дехи. са̄мико хи путто питу сантакасса̄’ти’’. кума̄ро ча бхагавато сантикам̣ гантва̄ питу синехам̣ пат̣илабхитва̄ хат̣т̣хатут̣т̣хо ‘‘сукха̄ те, саман̣а, чха̄йа̄’’ти ватва̄ ан̃н̃ан̃ча бахум̣ аттано анурӯпам̣ ваданто ат̣т̣ха̄си. бхагава̄ катабхаттакиччо анумоданам̣ катва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми. кума̄ропи ‘‘да̄йаджджам̣ ме, саман̣а, дехи, да̄йаджджам̣ ме, саман̣а, дехӣ’’ти бхагавантам̣ анубандхи. бхагава̄ кума̄рам̣ на ниватта̄песи, париджанопи бхагавата̄ саддхим̣ гаччхантам̣ ниваттетум̣ на̄саккхи. ити со бхагавата̄ саддхим̣ а̄ра̄мамева агама̄си.
тато ¶ бхагава̄ чинтеси ‘‘йам̣ айам̣ питу сантакам̣ дханам̣ иччхати, там̣ ват̣т̣а̄нугатам̣ савигха̄там̣, хандасса бодхиман̣д̣е пат̣иладдхам̣ саттавидхам̣ арийадханам̣ деми, локуттарада̄йаджджасса нам̣ са̄микам̣ каромӣ’’ти а̄йасмантам̣ са̄рипуттам̣ а̄мантеси ‘‘тена хи, твам̣ ¶ са̄рипутта, ра̄хулакума̄рам̣ пабба̄джехӣ’’ти. тхеро там̣ пабба̄джеси. паббаджите пана кума̄ре ран̃н̃о адхиматтам̣ дуккхам̣ уппаджджи. там̣ адхива̄сетум̣ асакконто бхагавато ниведетва̄ ‘‘са̄дху, бханте, аййа̄ ма̄та̄питӯхи ананун̃н̃а̄там̣ путтам̣ на пабба̄джеййу’’нти варам̣ йа̄чи. бхагава̄ тасса там̣ варам̣ датва̄ пунадивасе ра̄джанивесане катапа̄тара̄со екамантам̣ нисиннена ран̃н̃а̄ ‘‘бханте, тумха̄кам̣ дуккарака̄рикака̄ле ека̄ девата̄ мам̣ упасан̇камитва̄ ‘путто те ка̄лакато’ти а̄ха, тасса̄ вачанам̣ асаддаханто ‘на майхам̣ путто бодхим̣ аппатва̄ ка̄лам̣ каротӣ’ти там̣ пат̣иккхипи’’нти вутте ‘‘ида̄ни ким̣ саддахиссатха, йе тумхе пуббепи ¶ ат̣т̣хика̄ни дассетва̄ ‘путто те мато’ти вутте на саддахиттха̄’’ти имисса̄ ат̣т̣хуппаттийа̄ маха̄дхаммапа̄ладжа̄такам̣ катхеси. катха̄парийоса̄не ра̄джа̄ ана̄га̄мипхале патит̣т̣ха̄си.
ити бхагава̄ питарам̣ тӣсу пхалесу патит̣т̣ха̄петва̄ бхиккхусан̇гхапаривуто пунадева ра̄джагахам̣ гантва̄ вел̣уване виха̄си. тасмим̣ самайе ана̄тхапин̣д̣ико гахапати пан̃чахи сакат̣асатехи бхан̣д̣ам̣ а̄да̄йа ра̄джагахе аттано пийасаха̄йакасса сет̣т̣хино гехам̣ гантва̄ таттха буддхасса бхагавато уппаннабха̄вам̣ сутва̄ балавапаччӯсасамайе девата̄нубха̄вена виват̣ена два̄рена саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ дхаммам̣ сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа дутийадивасе буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ са̄ваттхим̣ а̄гаманаттха̄йа саттху пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ антара̄магге пан̃чачатта̄лӣсайоджанат̣т̣ха̄не сатасахассам̣ сатасахассам̣ датва̄ йоджанике йоджанике виха̄ре ка̄ретва̄ джетаванам̣ кот̣исантха̄рена ат̣т̣ха̄расахиран̃н̃акот̣ӣхи кин̣итва̄ навакаммам̣ пат̣т̣хапеси. со маджджхе дасабаласса гандхакут̣им̣ ка̄реси, там̣ парива̄ретва̄ асӣтимаха̄тхера̄нам̣ па̄т̣ийеккасаннивесане а̄ва̄се екакӯт̣а̄га̄радвикӯт̣а̄га̄рахам̣сават̣т̣акадӣгхаса̄ла̄ман̣д̣апа̄дивасена сесасена̄сана̄ни поккхаран̣ӣчан̇каманараттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄ни ча̄ти ат̣т̣ха̄расакот̣ипаричча̄гена раман̣ӣйе бхӯмибха̄ге манорамам̣ виха̄рам̣ ка̄ра̄петва̄ дасабаласса а̄гаманаттха̄йа дӯтам̣ песеси. саттха̄ дӯтасса вачанам̣ сутва̄ маха̄бхиккхусан̇гхапаривуто ра̄джагаха̄ никкхамитва̄ анупуббена са̄ваттхинагарам̣ па̄пун̣и.
маха̄сет̣т̣хипи кхо виха̄рамахам̣ саджджетва̄ татха̄гатасса джетаванаппависанадивасе путтам̣ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итам̣ катва̄ алан̇катапат̣ийаттехева пан̃чахи кума̄расатехи саддхим̣ песеси. со сапарива̄ро пан̃чаван̣н̣аваттхасамуджджала̄ни пан̃ча дхаджасата̄ни гахетва̄ дасабаласса ¶ пурато ахоси. тесам̣ ¶ паччхато маха̄субхадда̄ чӯл̣асубхадда̄ти две сет̣т̣хидхӣтаро пан̃чахи кума̄рика̄сатехи саддхим̣ пун̣н̣агхат̣е гахетва̄ никкхамим̣су. та̄сам̣ паччхато сет̣т̣хибхарийа̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ пан̃чахи ма̄туга̄масатехи саддхим̣ пун̣н̣апа̄тийо гахетва̄ никкхами. саббесам̣ паччхато сайам̣ маха̄сет̣т̣хи ахатаваттханиваттхо ¶ ахатаваттханиваттхехева пан̃чахи сет̣т̣хисатехи саддхим̣ бхагавантам̣ аббхугган̃чхи. бхагава̄ имам̣ упа̄сакапарисам̣ пурато катва̄ маха̄бхиккхусан̇гхапаривуто аттано сарӣраппабха̄йа суван̣н̣арасасекапин̃джара̄ни вийа ванантара̄ни курума̄но ананта̄йа буддхалӣл̣а̄йа апат̣исама̄йа буддхасирийа̄ джетаванавиха̄рам̣ па̄виси.
атха нам̣ ана̄тхапин̣д̣ико пуччхи – ‘‘катха̄хам̣, бханте, имасмим̣ виха̄ре пат̣ипаджджа̄мӣ’’ти. тена хи гахапати имам̣ виха̄рам̣ а̄гата̄на̄гатасса ча̄туддисасса бхиккхусан̇гхасса дехӣти. ‘‘са̄дху, бханте’’ти маха̄сет̣т̣хи суван̣н̣абхин̇ка̄рам̣ а̄да̄йа дасабаласса хаттхе удакам̣ па̄тетва̄ ‘‘имам̣ джетаванавиха̄рам̣ а̄гата̄на̄гатасса ча̄туддисасса бхиккхусан̇гхасса даммӣ’’ти ада̄си. саттха̄ виха̄рам̣ пат̣иггахетва̄ анумоданам̣ каронто –
‘‘сӣтам̣ ун̣хам̣ пат̣иханти, тато ва̄л̣амига̄ни ча;
сарӣсапе ча макасе, сисире ча̄пи вут̣т̣хийо.
‘‘тато ва̄та̄тапо гхоро, сан̃джа̄то пат̣ихан̃н̃ати;
лен̣аттхан̃ча сукхаттхан̃ча, джха̄йитун̃ча випасситум̣.
‘‘виха̄рада̄нам̣ сан̇гхасса, аггам̣ буддхена ван̣н̣итам̣;
тасма̄ хи пан̣д̣ито посо, сампассам̣ аттхаматтано.
‘‘виха̄ре ка̄райе рамме, ва̄сайеттха бахуссуте;
тесам̣ аннан̃ча па̄нан̃ча, ваттхасена̄сана̄ни ча.
‘‘дадеййа уджубхӯтесу, виппасаннена четаса̄;
те ¶ тасса дхаммам̣ десенти, саббадуккха̄панӯданам̣;
йам̣ со дхаммам̣ идхан̃н̃а̄йа, паринибба̄ти ана̄саво’’ти. (чӯл̣ава. 295) –
виха̄ра̄нисам̣сам̣ ¶ катхеси. ана̄тхапин̣д̣ико дутийадивасато пат̣т̣ха̄йа виха̄рамахам̣ а̄рабхи. виса̄кха̄йа па̄са̄дамахо чатӯхи ма̄сехи нит̣т̣хито, ана̄тхапин̣д̣икасса пана виха̄рамахо навахи ма̄сехи нит̣т̣ха̄си. виха̄рамахепи ат̣т̣ха̄расева кот̣ийо паричча̄гам̣ агамам̣су. ити екасмим̣йева виха̄ре чатупан̣н̣а̄сакот̣исан̇кхйам̣ дханам̣ париччаджи.
атӣте ¶ пана випассисса бхагавато ка̄ле пунаббасумитто на̄ма сет̣т̣хи суван̣н̣ит̣т̣хака̄сантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не йоджанаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. сикхисса бхагавато ка̄ле сиривад̣д̣хо на̄ма сет̣т̣хи суван̣н̣апха̄ласантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не тига̄вутаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. вессабхусса бхагавато ка̄ле соттхиджо на̄ма сет̣т̣хи суван̣н̣ахаттхипадасантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не ад̣д̣хайоджанаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. какусандхасса бхагавато ка̄ле аччуто на̄ма сет̣т̣хи суван̣н̣ит̣т̣хака̄сантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не га̄вутаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. кон̣а̄гаманасса бхагавато ка̄ле угго на̄ма сет̣т̣хи суван̣н̣акаччхапасантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не ад̣д̣хага̄вутаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. кассапасса бхагавато ка̄ле суман̇гало на̄ма сет̣т̣хи суван̣н̣акат̣т̣исантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не сол̣асакарӣсаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. амха̄кам̣ пана бхагавато ка̄ле ана̄тхапин̣д̣ико на̄ма сет̣т̣хи каха̄пан̣акот̣исантха̄рена кин̣итва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не ат̣т̣хакарӣсаппама̄н̣ам̣ сан̇гха̄ра̄мам̣ ка̄реси. идам̣ кира т̣ха̄нам̣ саббабуддха̄нам̣ авиджахитат̣т̣ха̄намева.
ити маха̄бодхиман̣д̣е саббан̃н̃утаппаттито йа̄ва маха̄паринибба̄наман̃ча̄ йасмим̣ йасмим̣ т̣ха̄не бхагава̄ виха̄си, идам̣ сантикенида̄нам̣ на̄ма, тасса васена саббаджа̄така̄ни ван̣н̣айисса̄ма.
нида̄накатха̄ нит̣т̣хита̄.
1. екаканипа̄то
1. апан̣н̣акавагго
1. апан̣н̣акаджа̄такаван̣н̣ана̄
имам̣ ¶ ¶ та̄ва ¶ апан̣н̣акадхаммадесанам̣ бхагава̄ са̄ваттхим̣ упанисса̄йа джетаванамаха̄виха̄ре вихаранто катхеси. кам̣ пана а̄раббха айам̣ катха̄ самут̣т̣хита̄ти? сет̣т̣хисса саха̄йаке пан̃часате титтхийаса̄ваке. екасмин̃хи дивасе ана̄тхапин̣д̣ико сет̣т̣хи аттано саха̄йаке пан̃часате ан̃н̃атиттхийаса̄ваке а̄да̄йа бахум̣ ма̄ла̄гандхавилепанан̃чева саппителамадхупха̄н̣итаваттхаччха̄дана̄ни ча га̄ха̄петва̄ джетаванам̣ гантва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ бхесаджджа̄ни чева ваттха̄ни ча бхиккхусан̇гхасса виссаджджетва̄ чха нисаджджа̄досе ваджджетва̄ екамантам̣ нисӣди. тепи ан̃н̃атиттхийаса̄вака̄ татха̄гатам̣ вандитва̄ саттху пун̣н̣ачандасассирикам̣ мукхам̣, лаккхан̣а̄нубйан̃джанапат̣иман̣д̣итам̣ бйа̄маппабха̄париккхиттам̣ брахмака̄йам̣, а̄вел̣а̄вел̣а̄ йамакайамака̄ хутва̄ ниччхарантийо гханабуддхарасмийо ча олокайама̄на̄ ана̄тхапин̣д̣икасса самӣпейева нисӣдим̣су.
атха несам̣ саттха̄ маносила̄тале сӣхана̄дам̣ наданто тарун̣асӣхо вийа гаджджанто па̄вуссакамегхо вийа ча а̄ка̄саган̇гам̣ ота̄ренто ¶ вийа ча ратанада̄мам̣ гантхенто вийа ча ат̣т̣хан̇гасаманна̄гатена саванӣйена каманӣйена брахмассарена на̄на̄найавичиттам̣ мадхурадхаммакатхам̣ катхеси. те саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ пасанначитта̄ ут̣т̣ха̄йа дасабалам̣ вандитва̄ ан̃н̃атиттхийасаран̣ам̣ бхиндитва̄ буддхам̣ саран̣ам̣ агамам̣су. те тато пат̣т̣ха̄йа ниччака̄лам̣ ана̄тхапин̣д̣икена саддхим̣ гандхама̄ла̄дихаттха̄ виха̄рам̣ гантва̄ дхаммам̣ сун̣анти, да̄нам̣ денти, сӣлам̣ раккханти, упосатхакаммам̣ каронти.
атха бхагава̄ са̄ваттхито пунадева ра̄джагахам̣ агама̄си. те татха̄гатасса гатака̄ле там̣ саран̣ам̣ бхиндитва̄ пуна ан̃н̃атиттхийасаран̣ам̣ гантва̄ аттано ¶ мӯлат̣т̣ха̄нейева патит̣т̣хита̄. бхагава̄пи саттат̣т̣ха ма̄се ¶ вӣтина̄метва̄ пуна джетаванамева агама̄си. ана̄тхапин̣д̣ико пунапи те а̄да̄йа саттху сантикам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ гандхама̄ла̄дӣхи пӯджетва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. тепи бхагавантам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣдим̣су. атха несам̣ татха̄гате ча̄рикам̣ пакканте гахитасаран̣ам̣ бхиндитва̄ пуна ан̃н̃атиттхийасаран̣амева гахетва̄ мӯле патит̣т̣хитабха̄вам̣ бхагавато а̄рочеси.
бхагава̄ апаримитакаппакот̣ийо нирантарам̣ паваттитавачӣсучарита̄нубха̄вена диббагандхагандхитам̣ на̄на̄гандхапӯритам̣ ратанакаран̣д̣акам̣ виваранто вийа мукхападумам̣ виваритва̄ мадхурассарам̣ ниччха̄ренто ‘‘саччам̣ кира тумхе упа̄сака̄ тӣн̣и саран̣а̄ни бхиндитва̄ ан̃н̃атиттхийасаран̣ам̣ гата̄’’ти пуччхи. атха техи пат̣иччха̄детум̣ асакконтехи ‘‘саччам̣ бхагава̄’’ти вутте саттха̄ ‘‘упа̄сака̄ хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ упари бхаваггам̣ париччхедам̣ катва̄ тирийам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу сӣла̄дӣхи гун̣ехи буддхена садисо на̄ма наттхи, куто адхикатаро’’ти. ‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, сатта̄ апада̄ ва̄ двипада̄ ва̄ чатуппада̄ ва̄ бахуппада̄ ва̄, татха̄гато тесам̣ аггамаккха̄йати (сам̣. ни. 5.139; а. ни. 4.34), йам̣ кин̃чи виттам̣ идха ва̄ хурам̣ ва̄…пе… (кху. па̄. 6.3; су. ни. 226) аггато ве пасанна̄на’’нтиа̄дӣхи (а. ни. 4.34; итиву. 90) суттехи пака̄сите ратанаттайагун̣е пака̄сетва̄ ‘‘евам̣ уттамагун̣ехи саманна̄гатам̣ ратанаттайам̣ саран̣ам̣ гата̄ упа̄сака̄ ва̄ упа̄сика̄ ва̄ нирайа̄дӣсу ниббаттака̄ на̄ма наттхи, апа̄йаниббаттито пана муччитва̄ девалоке уппаджджитва̄ маха̄сампаттим̣ анубхонти, тасма̄ тумхехи еварӯпам̣ саран̣ам̣ бхиндитва̄ ан̃н̃атиттхийасаран̣ам̣ гаччхантехи айуттам̣ ката’’нти а̄ха.
еттха ча тӣн̣и ратана̄ни моккхавасена уттамавасена саран̣агата̄нам̣ апа̄йесу ниббаттийа̄ абха̄вадӣпанаттхам̣ има̄ни сутта̄ни дассетабба̄ни –
‘‘йе ¶ кечи буддхам̣ саран̣ам̣ гата̄се, на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣;
паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣, девака̄йам̣ парипӯрессанти. (дӣ. ни. 2.332; сам̣. ни. 1.37);
‘‘йе ¶ кечи дхаммам̣ саран̣ам̣ гата̄се, на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣;
паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣, девака̄йам̣ парипӯрессанти.
‘‘йе ¶ кечи сан̇гхам̣ саран̣ам̣ гата̄се, на те гамиссанти апа̄йабхӯмим̣;
паха̄йа ма̄нусам̣ дехам̣, девака̄йам̣ парипӯрессанти.
‘‘бахум̣ ве саран̣ам̣ йанти, паббата̄ни вана̄ни ча;
а̄ра̄маруккхачетйа̄ни, манусса̄ бхайатаджджита̄.
‘‘нетам̣ кхо саран̣ам̣ кхемам̣, нетам̣ саран̣амуттамам̣;
нетам̣ саран̣ама̄гамма, саббадуккха̄ памуччати.
‘‘йо ча буддхан̃ча дхамман̃ча, сан̇гхан̃ча саран̣ам̣ гато;
чатта̄ри арийасачча̄ни, саммаппан̃н̃а̄йа пассати.
‘‘дуккхам̣ дуккхасамуппа̄дам̣, дуккхасса ча атиккамам̣;
арийан̃чат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣, дуккхӯпасамага̄минам̣.
‘‘етам̣ кхо саран̣ам̣ кхемам̣, етам̣ саран̣амуттамам̣;
етам̣ саран̣ама̄гамма, саббадуккха̄ памуччатӣ’’ти. (дха. па. 188-192);
на кевалан̃ча несам̣ саттха̄ еттакам̣йева дхаммам̣ десеси, апича кхо ‘‘упа̄сака̄ буддха̄нуссатикаммат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма, дхамма̄нуссатикаммат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма, сан̇гха̄нуссатикаммат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма сота̄паттимаггам̣ дети, сота̄паттипхалам̣ дети, сакада̄га̄мимаггам̣ дети, сакада̄га̄мипхалам̣ дети, ана̄га̄мимаггам̣ дети, ана̄га̄мипхалам̣ дети, арахаттамаггам̣ дети, арахаттапхалам̣ детӣ’’тиевама̄дӣхипи найехи дхаммам̣ десетва̄ ‘‘еварӯпам̣ на̄ма саран̣ам̣ бхиндантехи айуттам̣ тумхехи ката’’нти а̄ха. еттха ча буддха̄нуссатикаммат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ сота̄паттимагга̄диппада̄нам̣ ‘‘екадхаммо, бхиккхаве, бха̄вито бахулӣкато екантаниббида̄йа вира̄га̄йа ниродха̄йа упасама̄йа абхин̃н̃а̄йа самбодха̄йа нибба̄на̄йа ¶ сам̣ваттати. катамо екадхаммо? буддха̄нуссатӣ’’тиевама̄дӣхи (а. ни. 1.296) суттехи дӣпетаббам̣.
евам̣ бхагава̄ на̄наппака̄рехи упа̄саке овадитва̄ ‘‘упа̄сака̄ пуббепи манусса̄ асаран̣ам̣ ‘саран̣а’нти таккагга̄хена вираддхагга̄хена гахетва̄ амануссапариггахите канта̄ре йаккхабхаккха̄ хутва̄ ¶ маха̄вина̄сам̣ патта̄, апан̣н̣акагга̄хам̣ пана екам̣сикагга̄хам̣ авираддхагга̄хам̣ гахитаманусса̄ тасмим̣йева канта̄ре соттхибха̄вам̣ патта̄’’ти ватва̄ тун̣хӣ ахоси. атха кхо ана̄тхапин̣д̣ико гахапати ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ бхагавантам̣ вандитва̄ абхиттхавитва̄ сирасмим̣ ан̃джалим̣ патит̣т̣ха̄петва̄ евама̄ха ‘‘бханте, ида̄ни та̄ва имесам̣ упа̄сака̄нам̣ уттамасаран̣ам̣ бхиндитва̄ таккаггахан̣ам̣ амха̄кам̣ па̄кат̣ам̣, пуббе пана амануссапариггахите канта̄ре таккика̄нам̣ вина̄со, апан̣н̣акагга̄хам̣ гахитаманусса̄нан̃ча соттхибха̄во амха̄кам̣ пат̣иччханно, тумха̄камева ¶ па̄кат̣о, са̄дху вата но бхагава̄ а̄ка̄се пун̣н̣ачандам̣ ут̣т̣ха̄пенто вийа имам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ каротӯ’’ти. атха бхагава̄ ‘‘майа̄ кхо, гахапати, апаримитака̄лам̣ даса па̄рамийо пӯретва̄ локасса кан̇кхаччхеданаттхамева саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиддхам̣, сӣхаваса̄йа суван̣н̣ана̄л̣им̣ пӯренто вийа саккаччам̣ сотам̣ одахитва̄ сун̣охӣ’’ти сет̣т̣хино сатуппа̄дам̣ джанетва̄ химагаббхам̣ пада̄летва̄ пун̣н̣ачандам̣ нӣхаранто вийа бхавантарена пат̣иччханнака̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ка̄сират̣т̣хе ба̄ра̄н̣асинагаре брахмадатто на̄ма ра̄джа̄ ахоси. тада̄ бодхисатто саттхава̄хакуле пат̣исандхим̣ гахетва̄ дасама̄саччайена ма̄тукуччхито никкхамитва̄ анупуббена вайаппатто пан̃чахи сакат̣асатехи ван̣иджджам̣ каронто вичарати. со када̄чи пуббантато апарантам̣ гаччхати, када̄чи апарантато пуббантам̣. ба̄ра̄н̣асийам̣йева ан̃н̃опи саттхава̄хапутто аттхи ба̄ло абйатто анупа̄йакусало. тада̄ бодхисатто ба̄ра̄н̣асито махаггхам̣ бхан̣д̣ам̣ гахетва̄ пан̃ча сакат̣асата̄ни пӯретва̄ гаманасаджджа̄ни катва̄ т̣хапеси. сопи ба̄ласаттхава̄хапутто татхева пан̃ча сакат̣асата̄ни пӯретва̄ гаманасаджджа̄ни катва̄ т̣хапеси.
тада̄ бодхисатто чинтеси ‘‘саче айам̣ ба̄ласаттхава̄хапутто майа̄ саддхим̣йева гамиссати, сакат̣асахассе екато маггам̣ гаччханте маггопи ¶ наппахоссати, манусса̄нам̣ да̄рудака̄дӣнипи, балибадда̄нам̣ тин̣а̄нипи дуллабха̄ни бхависсанти, етена ва̄ майа̄ ва̄ пурато гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со там̣ паккоса̄петва̄ етаматтхам̣ а̄рочетва̄ ‘‘двӣхипи амхехи екато гантум̣ на сакка̄, ким̣ твам̣ пурато гамиссаси, уда̄ху паччхато’’ти а̄ха. со чинтеси ‘‘майи пурато гаччханте бахӯ а̄нисам̣са̄, маггена абхинненева гамисса̄ми, гон̣а̄ ана̄мат̣т̣хатин̣ам̣ кха̄диссанти, манусса̄нам̣ ана̄мат̣т̣хам̣ сӯпеййапан̣н̣ам̣ бхависсати, пасаннам̣ удакам̣ бхависсати, йатха̄ручим̣ аггхам̣ т̣хапетва̄ бхан̣д̣ам̣ виккин̣исса̄мӣ’’ти. со ‘‘ахам̣, самма, пурато гамисса̄мӣ’’ти ¶ а̄ха. бодхисаттопи паччхато гамане бахӯ а̄нисам̣се аддаса. евам̣ хисса ахоси – ‘‘пурато гаччханта̄ магге висамат̣т̣ха̄нам̣ самам̣ кариссанти, ахам̣ техи гатамаггена гамисса̄ми, пурато гатехи балибаддехи парин̣ататхаддхатин̣е ¶ кха̄дите мама гон̣а̄ пуна ут̣т̣хита̄ни мадхуратин̣а̄ни кха̄диссанти, гахитапан̣н̣ат̣т̣ха̄нато ут̣т̣хитам̣ манусса̄нам̣ сӯпеййапан̣н̣ам̣ мадхурам̣ бхависсати, анудаке т̣ха̄не а̄ва̄т̣ам̣ кханитва̄ ете удакам̣ уппа̄дессанти, техи катесу а̄ва̄т̣есу майам̣ удакам̣ пивисса̄ма, аггхат̣т̣хапанам̣ на̄ма манусса̄нам̣ джӣвита̄ воропанасадисам̣, ахам̣ паччхато гантва̄ етехи т̣хапитаггхена бхан̣д̣ам̣ виккин̣исса̄мӣ’’ти. атха со еттаке а̄нисам̣се дисва̄ ‘‘самма, твам̣ пурато гаччха̄хӣ’’ти а̄ха. ‘‘са̄дху, самма̄’’ти ба̄ласаттхава̄хо сакат̣а̄ни йоджетва̄ никкханто анупуббена манусса̄ва̄сам̣ атиккамитва̄ канта̄рамукхам̣ па̄пун̣и.
канта̄рам̣ на̄ма – чораканта̄рам̣, ва̄л̣аканта̄рам̣, нирудакаканта̄рам̣, амануссаканта̄рам̣, аппабхаккхаканта̄ранти пан̃чавидхам̣. таттха чорехи адхит̣т̣хитамагго чораканта̄рам̣ на̄ма. сӣха̄дӣхи адхит̣т̣хитамагго ва̄л̣аканта̄рам̣ на̄ма. йаттха нха̄йитум̣ ва̄ па̄тум̣ ва̄ удакам̣ наттхи, идам̣ нирудакаканта̄рам̣ на̄ма. аманусса̄дхит̣т̣хитам̣ амануссаканта̄рам̣ на̄ма. мӯлакха̄данӣйа̄дивирахитам̣ аппабхаккхаканта̄рам̣ на̄ма. имасмим̣ пан̃чавидхе канта̄ре там̣ канта̄рам̣ нирудакаканта̄ран̃чева амануссаканта̄ран̃ча. тасма̄ со ба̄ласаттхава̄хапутто сакат̣есу махантамаханта̄ ча̄т̣ийо т̣хапетва̄ удакасса пӯра̄петва̄ сат̣т̣хийоджаникам̣ канта̄рам̣ пат̣ипаджджи.
атхасса канта̄рамаджджхам̣ гатака̄ле канта̄ре адхиваттхайаккхо ‘‘имехи мануссехи гахитам̣ удакам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ дуббале катва̄ саббева не кха̄дисса̄мӣ’’ти ¶ саббасетатарун̣абалибаддайуттам̣ ¶ манорамам̣ йа̄накам̣ ма̄петва̄ дханукала̄папхалака̄вудхахаттхехи дасахи два̄дасахи амануссехи паривуто уппалакумуда̄ни пил̣андхитва̄ аллакосо аллаваттхо иссарапурисо вийа тасмим̣ йа̄наке нисӣдитва̄ каддамамаккхитехи чаккехи пат̣ипатхам̣ агама̄си. парива̄рааманусса̄писса пурато ча паччхато ча гаччханта̄ аллакеса̄ аллаваттха̄ уппалакумудама̄ла̄ пил̣андхитва̄ падумапун̣д̣арӣкакала̄пе гахетва̄ бхисамул̣а̄ла̄ни кха̄данта̄ удакабиндӯхи чева калалехи ча паггхарантехи агамам̣су. саттхава̄ха̄ ча на̄ма йада̄ дхурава̄то ва̄йати, тада̄ йа̄наке нисӣдитва̄ упат̣т̣ха̄капаривута̄ раджам̣ парихаранта̄ пурато гаччханти. йада̄ паччхато ва̄то ва̄йати, тада̄ тенева найена паччхато гаччханти. тада̄ пана дхурава̄то ахоси, тасма̄ со саттхава̄хапутто пурато агама̄си.
йаккхо там̣ а̄гаччхантам̣ дисва̄ аттано йа̄накам̣ магга̄ оккама̄петва̄ ‘‘кахам̣ гаччхатха̄’’ти тена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ ака̄си. саттхава̄хопи аттано йа̄накам̣ магга̄ оккама̄петва̄ сакат̣а̄нам̣ гаманока̄сам̣ датва̄ екаманте т̣хито там̣ йаккхам̣ авоча ‘‘бхо, амхе та̄ва ¶ ба̄ра̄н̣асито а̄гаччха̄ма. тумхе пана уппалакумуда̄ни пил̣андхитва̄ падумапун̣д̣арӣкахаттха̄ бхисамул̣а̄ла̄ни кха̄данта̄ каддамамаккхита̄ удакабиндӯхи паггхарантехи а̄гаччхатха. ким̣ ну кхо тумхехи а̄гатамагге дево вассати, уппала̄дисан̃чханна̄ни ва̄ сара̄ни аттхӣ’’ти пуччхи. йаккхо тасса катхам̣ сутва̄ ‘‘самма, ким̣ на̄метам̣ катхеси. еса̄ нӣлаванара̄джи пан̃н̃а̄йати. тато пат̣т̣ха̄йа сакалам̣ аран̃н̃ам̣ екодакам̣, нибаддхам̣ дево вассати, кандара̄ пӯра̄, тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не падума̄дисан̃чханна̄ни сара̄ни аттхӣ’’ти ватва̄ пат̣ипа̄т̣ийа̄ гаччхантесу ¶ сакат̣есу ‘‘има̄ни сакат̣а̄ни а̄да̄йа кахам̣ гаччхатха̄’’ти пуччхи. ‘‘асукаджанападам̣ на̄ма̄’’ти. ‘‘имасмим̣ чимасмин̃ча сакат̣е ким̣ на̄ма бхан̣д̣а’’нти? ‘‘асукан̃ча асукан̃ча̄’’ти. ‘‘паччхато а̄гаччхантам̣ сакат̣ам̣ ативийа гарукам̣ хутва̄ а̄гаччхати, етасмим̣ ким̣ бхан̣д̣а’’нти? ‘‘удакам̣ еттха̄’’ти. ‘‘парато та̄ва удакам̣ а̄нентехи во мана̄пам̣ катам̣, ито пат̣т̣ха̄йа пана удакена киччам̣ наттхи, пурато баху удакам̣, ча̄т̣ийо бхиндитва̄ удакам̣ чхад̣д̣етва̄ сукхена гаччхатха̄’’ти а̄ха. еван̃ча пана ватва̄ ‘‘тумхе гаччхатха, амха̄кам̣ папан̃чо хотӣ’’ти тхокам̣ гантва̄ тесам̣ адассанам̣ патва̄ аттано йаккханагарамева агама̄си.
сопи ¶ ба̄ласаттхава̄хо аттано ба̄лата̄йа йаккхасса вачанам̣ гахетва̄ ча̄т̣ийо бхинда̄петва̄ пасатаматтампи удакам̣ анавасесетва̄ саббам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ сакат̣а̄ни па̄джа̄песи, пурато аппаматтакампи удакам̣ на̄хоси, манусса̄ па̄нӣйам̣ алабханта̄ киламим̣су. те йа̄ва сӯрийаттхан̇гамана̄ гантва̄ сакат̣а̄ни мочетва̄ париват̣т̣акена т̣хапетва̄ гон̣е чаккесу бандхим̣су. нева гон̣а̄нам̣ удакам̣ ахоси, на манусса̄нам̣ йа̄губхаттам̣ ва̄. дуббаламанусса̄ таттха таттха нипаджджитва̄ сайим̣су. раттибха̄гасаманантаре йаккха̄ йаккханагарато а̄гантва̄ саббепи гон̣е ча мануссе ча джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ мам̣сам̣ кха̄дитва̄ ат̣т̣хӣни авасесетва̄ агамам̣су. евамекам̣ ба̄ласаттхава̄хапуттам̣ нисса̄йа саббепи те вина̄сам̣ па̄пун̣им̣су, хаттхат̣т̣хика̄дӣни диса̄видиса̄су виппакин̣н̣а̄ни ахесум̣. пан̃ча сакат̣асата̄ни йатха̄пӯрита̄нева ат̣т̣хам̣су.
бодхисаттопи кхо ба̄ласаттхава̄хапуттасса никкхантадивасато ма̄сад̣д̣хама̄сам̣ вӣтина̄метва̄ пан̃чахи сакат̣асатехи нагара̄ никкхамма анупуббена канта̄рамукхам̣ па̄пун̣и. со таттха удакача̄т̣ийо пӯретва̄ бахум̣ удакам̣ а̄да̄йа кхандха̄ва̄ре бхерим̣ чара̄петва̄ мануссе саннипа̄тетва̄ ¶ евама̄ха ‘‘тумхе мам̣ ана̄пуччхитва̄ пасатаматтампи удакам̣ ма̄ вал̣ан̃джайиттха, канта̄ре висаруккха̄ на̄ма хонти, паттам̣ ва̄ пуппхам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ тумхехи пуре акха̄дитапуббам̣ мам̣ ана̄пуччхитва̄ ма̄ кха̄диттха̄’’ти. евам̣ манусса̄нам̣ ова̄дам̣ датва̄ пан̃чахи сакат̣асатехи канта̄рам̣ пат̣ипаджджи. тасмим̣ канта̄рамаджджхам̣ сампатте со ¶ йаккхо пуриманайенева бодхисаттасса пат̣ипатхе атта̄нам̣ дассеси. бодхисатто там̣ дисва̄ва ан̃н̃а̄си ‘‘имасмим̣ канта̄ре удакам̣ наттхи, нирудакаканта̄ро на̄меса, айан̃ча ниббхайо раттанетто, чха̄йа̄писса на пан̃н̃а̄йати, ниссам̣сайам̣ имина̄ пурато гато ба̄ласаттхава̄хапутто саббам̣ удакам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ киламетва̄ сапарисо кха̄дито бхависсати, майхам̣ пана пан̣д̣итабха̄вам̣ упа̄йакосаллам̣ на джа̄на̄ти ман̃н̃е’’ти. тато нам̣ а̄ха ‘‘гаччхатха тумхе, майам̣ ва̄н̣иджа̄ на̄ма ан̃н̃ам̣ удакам̣ адисва̄ гахитаудакам̣ на чхад̣д̣ема, дит̣т̣хат̣т̣ха̄не пана чхад̣д̣етва̄ сакат̣а̄ни саллахука̄ни катва̄ гамисса̄ма̄’’ти йаккхо тхокам̣ гантва̄ адассанам̣ упагамма аттано йаккханагарамева гато.
йаккхе пана гате манусса̄ бодхисаттам̣ а̄хам̣су ‘‘аййа, ете манусса̄ ‘еса̄ нӣлаванара̄джи пан̃н̃а̄йати, тато пат̣т̣ха̄йа нибаддхам̣ дево вассатӣ’ти ватва̄ ¶ уппалакумудама̄ла̄дха̄рино падумапун̣д̣арӣкакала̄пе а̄да̄йа бхисамул̣а̄ла̄ни кха̄данта̄ аллаваттха̄ аллакеса̄ удакабиндӯхи паггхарантехи а̄гата̄, удакам̣ чхад̣д̣етва̄ саллахукехи сакат̣ехи кхиппам̣ гаччха̄ма̄’’ти. бодхисатто тесам̣ катхам̣ сутва̄ сакат̣а̄ни т̣хапа̄петва̄ саббе мануссе саннипа̄та̄петва̄ ‘‘тумхехи ‘имасмим̣ канта̄ре саро ва̄ поккхаран̣ӣ ва̄ аттхӣ’ти кассачи сутапубба’’нти пуччхи. ‘‘на, аййа, сутапубба’’нти. нирудакаканта̄ро на̄ма есо, ида̄ни екачче манусса̄ ‘‘ета̄йа нӣлаванара̄джийа̄ пурато дево вассатӣ’’ти ваданти, ‘‘вут̣т̣хива̄то на̄ма киттакам̣ т̣ха̄нам̣ ¶ ва̄йатӣ’’ти? ‘‘йоджанаматтам̣, аййа̄’’ти. ‘‘каччи пана во екасса̄пи сарӣрам̣ вут̣т̣хива̄то пахаратӣ’’ти? ‘‘наттхи аййа̄’’ти. ‘‘мегхасӣсам̣ на̄ма киттаке т̣ха̄не пан̃н̃а̄йатӣ’’ти? ‘‘тийоджанаматте аййа̄’’ти. ‘‘аттхи пана во кеначи екампи мегхасӣсам̣ дит̣т̣ха’’нти? ‘‘наттхи, аййа̄’’ти. ‘‘виджджулата̄ на̄ма киттаке т̣ха̄не пан̃н̃а̄йатӣ’’ти? ‘‘чатуппан̃чайоджанаматте, аййа̄’’ти. ‘‘аттхи пана во кеначи виджджулатобха̄со дит̣т̣хо’’ти? ‘‘наттхи, аййа̄’’ти. ‘‘мегхасаддо на̄ма киттаке т̣ха̄не суййатӣ’’ти? ‘‘екадвийоджанаматте, аййа̄’’ти. ‘‘аттхи пана во кеначи мегхасаддо суто’’ти? ‘‘наттхи, аййа̄’’ти. ‘‘на ете манусса̄, йаккха̄ ете, амхе удакам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ дуббале катва̄ кха̄дитука̄ма̄ а̄гата̄ бхависсанти. пурато гато ба̄ласаттхава̄хапутто на упа̄йакусало. аддха̄ со етехи удакам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ киламетва̄ кха̄дито бхависсати, пан̃ча сакат̣асата̄ни йатха̄пӯрита̄нева т̣хита̄ни бхависсанти. аджджа майам̣ та̄ни пассисса̄ма, пасатаматтампи удакам̣ ачхад̣д̣етва̄ сӣгхасӣгхам̣ па̄джетха̄’’ти па̄джа̄песи.
со гаччханто йатха̄пӯрита̄нева пан̃ча сакат̣асата̄ни гон̣аманусса̄нан̃ча хаттхат̣т̣хика̄дӣни диса̄видиса̄су виппакин̣н̣а̄ни дисва̄ сакат̣а̄ни моча̄петва̄ сакат̣апариват̣т̣акена кхандха̄ва̄рам̣ бандха̄петва̄ ¶ ка̄лассева мануссе ча гон̣е ча са̄йама̄сабхаттам̣ бходжа̄петва̄ манусса̄нам̣ маджджхе гон̣е нипаджджа̄петва̄ сайам̣ балана̄йако хутва̄ кхаггахаттхо тийа̄мараттим̣ а̄раккхам̣ гахетва̄ т̣хитакова арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄песи. пунадивасе пана па̄това ¶ саббакичча̄ни нит̣т̣ха̄петва̄ гон̣е бходжетва̄ дуббаласакат̣а̄ни чхад̣д̣а̄петва̄ тхира̄ни га̄ха̄петва̄ аппаггхам̣ бхан̣д̣ам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ махаггхам̣ бхан̣д̣ам̣ а̄ропа̄петва̄ йатха̄дхиппетам̣ т̣ха̄нам̣ гантва̄ дигун̣атигун̣ена мӯлена бхан̣д̣ам̣ виккин̣итва̄ саббам̣ парисам̣ а̄да̄йа пуна аттано нагарамева агама̄си.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммакатхам̣ катхетва̄ ‘‘евам̣, гахапати, пуббе таккагга̄хага̄хино маха̄вина̄сам̣ патта̄, апан̣н̣акагга̄хага̄хино пана аманусса̄нам̣ хаттхато муччитва̄ соттхина̄ иччхитат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ пуна сакат̣т̣ха̄намева пачча̄гамим̣сӯ’’ти ватва̄ двепи ваттхӯни гхат̣етва̄ имисса̄ апан̣н̣акадхаммадесана̄йа абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘апан̣н̣акам̣ т̣ха̄намеке, дутийам̣ а̄ху таккика̄;
етадан̃н̃а̄йа медха̄вӣ, там̣ ган̣хе йадапан̣н̣ака’’нти.
таттха апан̣н̣аканти екам̣сикам̣ авираддхам̣ ниййа̄никам̣. т̣ха̄нанти ка̄ран̣ам̣. ка̄ран̣ан̃хи йасма̄ тада̄йаттавуттита̄йа пхалам̣ тит̣т̣хати на̄ма, тасма̄ ‘‘т̣ха̄на’’нти вуччати, ‘‘т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато’’тиа̄дӣсу (вибха. 809) часса пайого ведитаббо. ити ‘‘апан̣н̣акам̣ т̣ха̄на’’нти пададвайена̄пи ‘‘йам̣ екантахитасукха̄вахатта̄ пан̣д̣итехи пат̣ипаннам̣ екам̣сикака̄ран̣ам̣ авираддхака̄ран̣ам̣ ниййа̄никака̄ран̣ам̣, там̣ ида’’нти дӣпети. айаметтха сан̇кхепо, пабхедато пана тӣн̣и саран̣агамана̄ни, пан̃ча сӣла̄ни, даса сӣла̄ни, па̄тимоккхасам̣варо, индрийасам̣варо, а̄джӣвапа̄рисуддхи, паччайапат̣исеванам̣, саббампи чатупа̄рисуддхисӣлам̣; индрийесу гуттадва̄рата̄, бходжане маттан̃н̃ута̄, джа̄гарийа̄нуйого, джха̄нам̣, випассана̄, абхин̃н̃а̄, сама̄патти, арийамагго, арийапхалам̣, саббампетам̣ апан̣н̣акат̣т̣ха̄нам̣ апан̣н̣акапат̣ипада̄, ниййа̄никапат̣ипада̄ти аттхо.
йасма̄ ча пана ниййа̄никапат̣ипада̄йа етам̣ на̄мам̣, тасма̄йева бхагава̄ апан̣н̣акапат̣ипадам̣ дассенто имам̣ суттама̄ха –
‘‘тӣхи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато бхиккху апан̣н̣акапат̣ипадам̣ пат̣ипанно хоти, йони часса а̄раддха̄ хоти а̄сава̄нам̣ кхайа̄йа ¶ . катамехи тӣхи? идха, бхиккхаве ¶ , бхиккху индрийесу гуттадва̄ро хоти, бходжане маттан̃н̃ӯ хоти, джа̄гарийам̣ ануйутто хоти. катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху индрийесу гуттадва̄ро хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ на нимиттагга̄хӣ хоти…пе… евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху индрийесу гуттадва̄ро хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху бходжане маттан̃н̃ӯ хоти? идха, бхиккхаве, бхиккху пат̣исан̇кха̄ йонисо а̄ха̄рам̣ а̄ха̄рети нева дава̄йа на мада̄йа…пе… евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху бходжане маттан̃н̃ӯ хоти.
‘‘катхан̃ча, бхиккхаве, бхиккху джа̄гарийам̣ ануйутто хоти. идха, бхиккхаве, бхиккху дивасам̣ чан̇камена нисаджджа̄йа…пе… евам̣ кхо, бхиккхаве, бхиккху джа̄гарийам̣ ануйутто хотӣ’’ти (а. ни. 3.16).
имасмин̃ча̄пи сутте тайова дхамма̄ вутта̄. айам̣ пана апан̣н̣акапат̣ипада̄ йа̄ва арахаттапхалам̣ лаббхатева ¶ . таттха арахаттапхалампи, пхаласама̄паттивиха̄расса чева, анупа̄да̄паринибба̄насса ча, пат̣ипада̄йева на̄ма хоти.
екети екачче пан̣д̣итаманусса̄. таттха кин̃ча̄пи ‘‘асука̄ на̄ма̄’’ти нийамо наттхи, идам̣ пана сапарисам̣ бодхисаттам̣йева сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣. дутийам̣ а̄ху таккика̄ти дутийанти пат̣хамато апан̣н̣акат̣т̣ха̄нато ниййа̄никака̄ран̣ато дутийам̣ таккагга̄хака̄ран̣ам̣ аниййа̄никака̄ран̣ам̣. а̄ху таккика̄ти еттха пана саддхим̣ пуримападена айам̣ йоджана̄ – апан̣н̣акат̣т̣ха̄нам̣ екам̣сикака̄ран̣ам̣ авираддхака̄ран̣ам̣ ниййа̄никака̄ран̣ам̣ еке бодхисаттаппамукха̄ пан̣д̣итаманусса̄ ган̣хим̣су. йе пана ба̄ласаттхава̄хапуттаппамукха̄ таккика̄ а̄ху, те дутийам̣ са̄пара̄дхам̣ анекам̣сикат̣т̣ха̄нам̣ вираддхака̄ран̣ам̣ аниййа̄никака̄ран̣ам̣ аггахесум̣. тесу йе апан̣н̣акат̣т̣ха̄нам̣ аггахесум̣, те суккапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄. йе дутийам̣ ‘‘пурато бхавитаббам̣ удакена̄’’ти таккагга̄хасан̇кха̄там̣ аниййа̄никака̄ран̣ам̣ аггахесум̣. те кан̣хапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄.
таттха ¶ суккапат̣ипада̄ апариха̄нипат̣ипада̄, кан̣хапат̣ипада̄ париха̄нипат̣ипада̄. тасма̄ йе суккапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄, те апарихӣна̄ соттхибха̄вам̣ патта̄. йе пана кан̣хапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄, те ¶ парихӣна̄ анайабйасанам̣ а̄панна̄ти имаматтхам̣ бхагава̄ ана̄тхапин̣д̣икасса гахапатино ватва̄ уттари идама̄ха ‘‘етадан̃н̃а̄йа медха̄вӣ, там̣ ган̣хе йадапан̣н̣ака’’нти.
таттха етадан̃н̃а̄йа медха̄вӣти ‘‘медха̄’’ти ладдхана̄ма̄йа випула̄йа висуддха̄йа уттама̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гато кулапутто етам̣ апан̣н̣аке чева сапан̣н̣аке ча̄ти двӣсу атаккагга̄хатаккагга̄хасан̇кха̄тесу т̣ха̄несу гун̣адосам̣ вуддхиха̄ним̣ аттха̄наттхам̣ н̃атва̄ти аттхо. там̣ ган̣хе йадапан̣н̣аканти йам̣ апан̣н̣акам̣ екам̣сикам̣ суккапат̣ипада̄апариха̄нийапат̣ипада̄сан̇кха̄там̣ ниййа̄никака̄ран̣ам̣, тадева ган̣хеййа. касма̄? екам̣сика̄дибха̄ватойева. итарам̣ пана на ган̣хеййа. касма̄? анекам̣сика̄дибха̄ватойева. айан̃хи апан̣н̣акапат̣ипада̄ на̄ма саббесам̣ буддхапаччекабуддхабуддхапутта̄нам̣ пат̣ипада̄. саббабуддха̄ хи апан̣н̣акапат̣ипада̄йамева т̣хатва̄ дал̣хена вӣрийена па̄рамийо пӯретва̄ бодхимӯле буддха̄ на̄ма хонти, паччекабуддха̄ паччекабодхим̣ уппа̄денти, буддхапутта̄ са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджханти.
ити бхагава̄ тесам̣ упа̄сака̄нам̣ тиссо куласампаттийо ча чха ка̄масагге брахмалокасампаттийо ча датва̄пи парийоса̄не арахаттамаггапхалада̄йика̄ ¶ апан̣н̣акапат̣ипада̄ на̄ма, чатӯсу апа̄йесу пан̃часу ча нӣчакулесу ниббаттида̄йика̄ сапан̣н̣акапат̣ипада̄ на̄ма̄ти имам̣ апан̣н̣акадхаммадесанам̣ дассетва̄ уттари чатта̄ри сачча̄ни сол̣асахи а̄ка̄рехи пака̄сеси. чатусаччапарийоса̄не саббепи те пан̃часата̄ упа̄сака̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣су.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ дассетва̄ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄нетва̄ дассеси – ‘‘тасмим̣ самайе ба̄ласаттхава̄хапутто девадатто ахоси, тасса париса̄ девадаттапариса̄ва, пан̣д̣итасаттхава̄хапуттапариса̄ буддхапариса̄, пан̣д̣итасаттхава̄хапутто пана ахамева ахоси’’нти десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.
апан̣н̣акаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
2. ван̣н̣упатхаджа̄такаван̣н̣ана̄
акила̄суноти ¶ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ бхагава̄ са̄ваттхийам̣ вихаранто катхеси. кам̣ пана а̄раббха̄ти? екам̣ оссат̣т̣хавӣрийам̣ бхиккхум̣. татха̄гате кира са̄ваттхийам̣ вихаранте еко са̄ваттхива̄сӣ кулапутто джетаванам̣ гантва̄ саттху сантике дхаммадесанам̣ сутва̄ пасанначитто ка̄месу а̄дӣнавам̣ дисва̄ паббаджитва̄ упасампада̄йа пан̃чавассико хутва̄ две ма̄тика̄ угган̣хитва̄ випассана̄ча̄рам̣ сиккхитва̄ саттху сантике аттано читтаручийам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ екам̣ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ вассам̣ упагантва̄ тема̄сам̣ ва̄йамантопи обха̄саматтам̣ ва̄ нимиттаматтам̣ ва̄ уппа̄детум̣ на̄саккхи.
атхасса етадахоси ‘‘саттха̄ра̄ чатта̄ро пуггала̄ катхита̄, тесу майа̄ падапарамена бхавитаббам̣, наттхи ман̃н̃е майхам̣ имасмим̣ аттабха̄ве магго ва̄ пхалам̣ ва̄, ким̣ карисса̄ми аран̃н̃ава̄сена, саттху сантикам̣ гантва̄ рӯпасобхаггаппаттам̣ буддхасарӣрам̣ олокенто мадхурам̣ дхаммадесанам̣ сун̣анто вихарисса̄мӣ’’ти пуна джетаванамева пачча̄гама̄си. атха нам̣ сандит̣т̣хасамбхатта̄ а̄хам̣су – ‘‘а̄вусо, твам̣ саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ ‘саман̣адхаммам̣ карисса̄мӣ’ти гато, ида̄ни пана а̄гантва̄ сан̇ган̣ика̄йа абхирамама̄но чараси, ким̣ ну кхо те паббаджитакиччам̣ маттхакам̣ паттам̣, аппат̣исандхико джа̄тосӣ’’ти? а̄вусо, ахам̣ маггам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ алабхитва̄ ‘‘абхаббапуггалена майа̄ бхавитабба’’нти вӣрийам̣ оссаджитва̄ а̄гатомхӣти. ‘‘ака̄ран̣ам̣ те, а̄вусо, катам̣ дал̣хавӣрийасса саттху са̄сане паббаджитва̄ вӣрийам̣ оссаджантена, айуттам̣ те катам̣, ехи татха̄гатасса ¶ дассема̄’’ти там̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ агамам̣су.
саттха̄ там̣ дисва̄ евама̄ха ‘‘бхиккхаве, тумхе етам̣ бхиккхум̣ аниччхама̄нам̣ а̄да̄йа а̄гата̄, ким̣ катам̣ имина̄’’ти? ‘‘бханте, айам̣ бхиккху еварӯпе ниййа̄никаса̄сане паббаджитва̄ саман̣адхаммам̣ каронто вӣрийам̣ оссаджитва̄ а̄гато’’ти а̄хам̣су. атха нам̣ саттха̄ а̄ха ‘‘саччам̣ кира тайа̄ бхиккху вӣрийам̣ оссат̣т̣ха’’нти? ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти. ‘‘ким̣ пана твам̣ бхиккху еварӯпе мама са̄сане паббаджитва̄ ‘аппиччхо’ти ва̄ ‘сантут̣т̣хо’ти ва̄ ‘павивитто’ти ва̄ ‘а̄раддхавӣрийо’ти ва̄ евам̣ атта̄нам̣ аджа̄на̄петва̄ ‘оссат̣т̣хавӣрийо бхиккхӯ’ти джа̄на̄песи. нану твам̣ пуббе вӣрийава̄ ахоси, тайа̄ екена катам̣ вӣрийам̣ нисса̄йа маруканта̄ре пан̃часу сакат̣асатесу манусса̄ ча гон̣а̄ ¶ ча па̄нӣйам̣ лабхитва̄ сукхита̄ джа̄та̄ ¶ , ида̄ни касма̄ вӣрийам̣ оссаджасӣ’’ти. со бхиккху еттакена вачанена упаттхамбхито ахоси.
там̣ пана катхам̣ сутва̄ бхиккхӯ бхагавантам̣ йа̄чим̣су – ‘‘бханте, ида̄ни имина̄ бхиккхуна̄ вӣрийасса оссат̣т̣хабха̄во амха̄кам̣ па̄кат̣о, пуббе панасса екасса вӣрийам̣ нисса̄йа маруканта̄ре гон̣аманусса̄нам̣ па̄нӣйам̣ лабхитва̄ сукхитабха̄во пат̣иччханно, тумха̄кам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ассева па̄кат̣о, амха̄кампетам̣ ка̄ран̣ам̣ катхетха̄’’ти. ‘‘тена хи, бхиккхаве, сун̣а̄тха̄’’ти бхагава̄ тесам̣ бхиккхӯнам̣ сатуппа̄дам̣ джанетва̄ бхавантарена пат̣иччханнака̄ран̣ам̣ па̄кат̣амака̄си.
атӣте ка̄сират̣т̣хе ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто саттхава̄хакуле пат̣исандхим̣ гахетва̄ вайаппатто пан̃чахи сакат̣асатехи ван̣иджджам̣ каронто вичарати. со екада̄ сат̣т̣хийоджаникам̣ маруканта̄рам̣ пат̣ипаджджи. тасмим̣ канта̄ре сукхумава̄лука̄ мут̣т̣хина̄ гахита̄ хаттхе на тит̣т̣хати, сӯрийуггаманато пат̣т̣ха̄йа ан̇га̄рара̄си вийа ун̣ха̄ хоти, на сакка̄ аккамитум̣. тасма̄ там̣ пат̣ипаджджанта̄ да̄рудакатилатан̣д̣ула̄дӣни сакат̣ехи а̄да̄йа раттимева гантва̄ арун̣уггамане сакат̣а̄ни париват̣т̣ам̣ катва̄ маттхаке ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ ка̄лассева а̄ха̄ракиччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ чха̄йа̄йа нисинна̄ дивасам̣ кхепетва̄ аттхан̇гате сӯрийе са̄йама̄сам̣ бхун̃джитва̄ бхӯмийа̄ сӣтала̄йа джа̄та̄йа сакат̣а̄ни йоджетва̄ гаччханти, самуддагаманасадисамева гаманам̣ хоти. тхаланийа̄мако на̄ма ладдхум̣ ват̣т̣ати, со та̄ракасан̃н̃а̄ ¶ саттхам̣ та̄рети.
сопи саттхава̄хо тасмим̣ ка̄ле имина̄ва нийа̄мена там̣ канта̄рам̣ гаччханто екӯнасат̣т̣хи йоджана̄ни гантва̄ ‘‘ида̄ни екараттенева маруканта̄ра̄ никкхаманам̣ бхависсатӣ’’ти са̄йама̄сам̣ бхун̃джитва̄ саббам̣ да̄рудакам̣ кхепетва̄ сакат̣а̄ни йоджетва̄ па̄йа̄си. нийа̄мако пана пуримасакат̣е а̄санам̣ паттхара̄петва̄ а̄ка̄се та̄ракам̣ олокенто ‘‘ито па̄джетха, ито па̄джетха̄’’ти вадама̄но нипаджджи. со дӣгхамаддха̄нам̣ анидда̄йанабха̄вена киланто ниддам̣ окками, гон̣е ниваттитва̄ а̄гатамаггамева ган̣ханте на ¶ ан̃н̃а̄си. гон̣а̄ саббараттим̣ агамам̣су. нийа̄мако арун̣уггаманавела̄йа пабуддхо наккхаттам̣ олокетва̄ ‘‘сакат̣а̄ни ниваттетха ниваттетха̄’’ти а̄ха. сакат̣а̄ни ниваттетва̄ пат̣ипа̄т̣им̣ каронта̄нан̃н̃ева арун̣о уггато. манусса̄ ‘‘хиййо амха̄кам̣ нивит̣т̣хакхандха̄ва̄рат̣т̣ха̄намеветам̣, да̄рудакампи но кхӣн̣ам̣, ида̄ни нат̣т̣хамха̄’’ти сакат̣а̄ни мочетва̄ париват̣т̣акена т̣хапетва̄ маттхаке ман̣д̣апам̣ катва̄ аттано аттано сакат̣асса хет̣т̣ха̄ анусочанта̄ нипаджджим̣су.
бодхисатто ¶ ‘‘майи вӣрийам̣ оссаджанте саббе винассиссантӣ’’ти па̄то сӣталавела̄йамева а̄хин̣д̣анто екам̣ даббатин̣агаччхам̣ дисва̄ ‘‘има̄ни тин̣а̄ни хет̣т̣ха̄ удакасинехена ут̣т̣хита̄ни бхависсантӣ’’ти чинтетва̄ кудда̄лам̣ га̄ха̄петва̄ там̣ падесам̣ кхан̣а̄песи, те сат̣т̣хихаттхат̣т̣ха̄нам̣ кхан̣им̣су. еттакам̣ т̣ха̄нам̣ кхан̣итва̄ пахаранта̄нам̣ кудда̄ло хет̣т̣ха̄па̄са̄н̣е пат̣ихан̃н̃и, пахат̣аматте саббе вӣрийам̣ оссаджим̣су. бодхисатто пана ‘‘имасса па̄са̄н̣асса хет̣т̣ха̄ удакена бхавитабба’’нти отаритва̄ па̄са̄н̣е т̣хито он̣амитва̄ сотам̣ одахитва̄ саддам̣ а̄вадждженто хет̣т̣ха̄ удакасса паваттанасаддам̣ сутва̄ уттаритва̄ чӯл̣упат̣т̣ха̄кам̣ а̄ха – ‘‘та̄та, тайа̄ вӣрийе оссат̣т̣хе саббе винассисса̄ма, твам̣ вӣрийам̣ аноссаджанто имам̣ айакӯт̣ам̣ гахетва̄ а̄ва̄т̣ам̣ отаритва̄ етасмим̣ па̄са̄н̣е паха̄рам̣ дехӣ’’ти. со тасса вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ саббесу ¶ вӣрийам̣ оссаджитва̄ т̣хитесупи вӣрийам̣ аноссаджанто отаритва̄ па̄са̄н̣е паха̄рам̣ ада̄си. па̄са̄н̣о маджджхе бхиджджитва̄ хет̣т̣ха̄ патитва̄ сотам̣ саннирумбхитва̄ ат̣т̣ха̄си, та̄лаккхандхаппама̄н̣а̄ удакават̣т̣и угган̃чхи. саббе па̄нӣйам̣ пивитва̄ нха̄йим̣су, атирека̄ни аккхайуга̄дӣни пха̄летва̄ йа̄губхаттам̣ пачитва̄ бхун̃джитва̄ гон̣е ча бходжетва̄ сӯрийе аттхан̇гате удака̄ва̄т̣асамӣпе дхаджам̣ бандхитва̄ иччхитат̣т̣ха̄нам̣ агамам̣су. те таттха бхан̣д̣ам̣ виккин̣итва̄ дигун̣ам̣ тигун̣ам̣ чатуггун̣ам̣ ла̄бхам̣ лабхитва̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева агамам̣су. те таттха йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гата̄, бодхисаттопи да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммамева гато.
самма̄самбуддхо имам̣ дхаммадесанам̣ катхетва̄ абхисамбуддхова имам̣ га̄тхам̣ катхеси –
‘‘акила̄суно ¶ ван̣н̣упатхе кхан̣анта̄, удан̇ган̣е таттха папам̣ авиндум̣;
евам̣ мунӣ вӣрийабалӯпапанно, акила̄су винде хадайасса санти’’нти.
таттха акила̄суноти никкосаджджа̄ а̄раддхавӣрийа̄. ван̣н̣упатхети ван̣н̣у вуччати ва̄лука̄, ва̄лука̄маггети аттхо. кхан̣анта̄ти бхӯмим̣ кхан̣ама̄на̄. удан̇ган̣ети еттха уда̄ти нипа̄то, ан̇ган̣ети манусса̄нам̣ сан̃чаран̣ат̣т̣ха̄не, ана̄ва̄т̣е бхӯмибха̄гети аттхо. таттха̄ти тасмим̣ ван̣н̣упатхе. папам̣ авиндунти удакам̣ пат̣илабхим̣су. удакан̃хи папӣйанабха̄вена ‘‘папа̄’’ти вуччати. паваддхам̣ ва̄ а̄пам̣ папам̣, маходаканти аттхо.
еванти опаммапат̣ипа̄данам̣. мунӣти монам̣ вуччати н̃а̄н̣ам̣, ка̄йамонеййа̄дӣсу ва̄ ан̃н̃атарам̣, тена саманна̄гататта̄ пуггало ‘‘мунӣ’’ти вуччати. со панеса ага̄рийамуни, анага̄рийамуни ¶ , секкхамуни, асеккхамуни, паччекабуддхамуни, мунимунӣти анекавидхо. таттха ага̄рийамунӣти гихӣ а̄гатапхало вин̃н̃а̄таса̄сано. анага̄рийамунӣти татха̄рӯпова паббаджито. секкхамунӣти сатта секкха̄. асеккхамунӣти кхӣн̣а̄саво. паччекабуддхамунӣти паччекасамбуддхо. мунимунӣти самма̄самбуддхо. имасмим̣ панаттхе саббасан̇га̄хакавасена ¶ монеййасан̇кха̄та̄йа пан̃н̃а̄йа саманна̄гато ‘‘мунӣ’’ти ведитаббо. вӣрийабалӯпапанноти вӣрийена чева ка̄йабалан̃а̄н̣абалена ча саманна̄гато. акила̄сӯти никкосаджджо –
‘‘ка̄мам̣ тачо ча нха̄ру ча, ат̣т̣хи ча авасиссату;
упасуссату ниссесам̣, сарӣре мам̣салохита’’нти. –
евам̣ вуттена чатуран̇гасаманна̄гатена вӣрийена саманна̄гататта̄ аналасо. винде хадайасса сантинти читтассапи хадайарӯпассапи сӣталабха̄вакаран̣ена ‘‘санти’’нти сан̇кхам̣ гатам̣ джха̄навипассана̄бхин̃н̃а̄арахаттамагган̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ арийадхаммам̣ виндати пат̣илабхатӣти аттхо. бхагавата̄ хи –
‘‘дуккхам̣, бхиккхаве, кусӣто вихарати вокин̣н̣о па̄пакехи акусалехи дхаммехи, махантан̃ча садаттхам̣ париха̄пети. а̄раддхавӣрийо ча кхо, бхиккхаве, сукхам̣ вихарати павивитто па̄пакехи акусалехи ¶ дхаммехи, махантан̃ча садаттхам̣ парипӯрети, на, бхиккхаве, хӣнена аггасса патти хотӣ’’ти (сам̣. ни. 2.22) –
евам̣ анекехи суттехи кусӣтасса дуккхавиха̄ро, а̄раддхавӣрийасса ча сукхавиха̄ро сам̣ван̣н̣ито. идха̄пи а̄раддхавӣрийасса аката̄бхинивесасса випассакасса вӣрийабалена адхигантаббам̣ тамева сукхавиха̄рам̣ дассенто ‘‘евам̣ мунӣ вӣрийабалӯпапанно, акила̄су винде хадайасса санти’’нти а̄ха. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ те ва̄н̣иджа̄ акила̄суно ван̣н̣упатхе кхан̣анта̄ удакам̣ лабхим̣су, евам̣ имасмимпи са̄сане акила̄су хутва̄ ва̄йамама̄но пан̣д̣ито бхиккху имам̣ джха̄на̄дибхедам̣ хадайасса сантим̣ лабхати. со твам̣ бхиккху пуббе удакаматтасса аттха̄йа вӣрийам̣ катва̄ ида̄ни еварӯпе маггапхалада̄йаке ниййа̄никаса̄сане касма̄ вӣрийам̣ оссаджасӣти евам̣ имам̣ дхаммадесанам̣ дассетва̄ чатта̄ри сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху аггапхале арахатте патит̣т̣ха̄си.
саттха̄пи ¶ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄нетва̄ дассеси ‘‘тасмим̣ самайе вӣрийам̣ аноссаджитва̄ па̄са̄н̣ам̣ бхиндитва̄ маха̄джанасса удакада̄йако чӯл̣упат̣т̣ха̄ко айам̣ оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху ахоси, авасесапариса̄ ида̄ни буддхапариса̄ джа̄та̄, саттхава̄хаджет̣т̣хако пана ахамева ахоси’’нти десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.
ван̣н̣упатхаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
3. серивава̄н̣иджаджа̄такаван̣н̣ана̄
идха че нам̣ вира̄дхесӣти имампи дхаммадесанам̣ бхагава̄ са̄ваттхийам̣ вихаранто екам̣ оссат̣т̣хавӣрийамева бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тан̃хи пуриманайенева бхиккхӯхи а̄нӣтам̣ дисва̄ саттха̄ а̄ха – ‘‘твам̣ бхиккху, еварӯпе маггапхалада̄йаке са̄сане ¶ паббаджитва̄ вӣрийам̣ оссаджанто сатасахассаггханика̄йа кан̃чанапа̄тийа̄ парихӣно серивава̄н̣иджо вийа чирам̣ сочиссасӣ’’ти. бхиккхӯ тассаттхасса ¶ а̄вибха̄ваттхам̣ бхагавантам̣ йа̄чим̣су, бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнака̄ран̣ам̣ па̄кат̣амака̄си.
атӣте ито пан̃чаме каппе бодхисатто сериварат̣т̣хе каччхапут̣ава̄н̣иджо ахоси. со серивана̄макена екена лолакаччхапут̣ава̄н̣иджена саддхим̣ воха̄раттха̄йа гаччханто нӣлава̄хам̣ на̄ма надим̣ уттаритва̄ арит̣т̣хапурам̣ на̄ма нагарам̣ пависанто нагаравӣтхийо бха̄джетва̄ аттано паттавӣтхийа̄ бхан̣д̣ам̣ виккин̣анто вичари. итаропи аттано паттавӣтхим̣ ган̣хи. тасмин̃ча нагаре екам̣ сет̣т̣хикулам̣ париджин̣н̣ам̣ ахоси, саббе путтабха̄тика̄ ча дханан̃ча париккхайам̣ агамам̣су, ека̄ да̄рика̄ аййика̄йа саддхим̣ авасеса̄ ахоси, та̄ двепи паресам̣ бхатим̣ катва̄ джӣванти. гехе пана та̄сам̣ маха̄сет̣т̣хина̄ парибхуттапубба̄ суван̣н̣апа̄ти бха̄джанантаре никкхитта̄ дӣгхараттам̣ авалан̃джийама̄на̄ малаггахита̄ ахоси, та̄ тасса̄ суван̣н̣апа̄тибха̄вампи на джа̄нанти. со лолава̄н̣иджо тасмим̣ самайе ‘‘ман̣ике ган̣хатха, ман̣ике ган̣хатха̄’’ти вичаранто там̣ гхарадва̄рам̣ па̄пун̣и. са̄ кума̄рика̄ там̣ дисва̄ аййикам̣ а̄ха ‘‘амма майхам̣ екам̣ пил̣андханам̣ ган̣ха̄’’ти. амма майам̣ дуггата̄, ким̣ датва̄ ган̣хисса̄ма̄ти. айам̣ но па̄ти аттхи, но ча амха̄кам̣ упака̄ра̄, имам̣ датва̄ ган̣ха̄ти. са̄ ва̄н̣иджам̣ паккоса̄петва̄ а̄сане нисӣда̄петва̄ там̣ па̄тим̣ датва̄ ‘‘аййа, имам̣ гахетва̄ тава бхагинийа̄ кин̃чидева дехӣ’’ти а̄ха. ва̄н̣иджо па̄тим̣ хаттхена гахетва̄ва ‘‘суван̣н̣апа̄ти бхависсатӣ’’ти париваттетва̄ па̄типит̣т̣хийам̣ сӯчийа̄ лекхам̣ кад̣д̣хитва̄ суван̣н̣абха̄вам̣ н̃атва̄ ¶ ‘‘има̄сам̣ кин̃чи адатва̄ва имам̣ па̄тим̣ харисса̄мӣ’’ти ‘‘айам̣ ким̣ аггхати, ад̣д̣хама̄сакописса̄ мӯлам̣ на ¶ хотӣ’’ти бхӯмийам̣ кхипитва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ пакка̄ми. екена пависитва̄ никкхантавӣтхим̣ итаро пависитум̣ лабхатӣти бодхисатто там̣ вӣтхим̣ пависитва̄ ‘‘ман̣ике ган̣хатха, ман̣ике ган̣хатха̄’’ти вичаранто тамева гхарадва̄рам̣ па̄пун̣и.
пуна са̄ кума̄рика̄ татхева аййикам̣ а̄ха. атха нам̣ аййика̄ ‘‘амма, пат̣хамам̣ а̄гатава̄н̣иджо па̄тим̣ бхӯмийам̣ кхипитва̄ гато, ида̄ни ким̣ датва̄ ган̣хисса̄ма̄’’ти а̄ха. амма, со ва̄н̣иджо пхарусава̄чо, айам̣ пана пийадассано мудусалла̄по, аппева на̄ма нам̣ ган̣хеййа̄ти. амма, тена хи паккоса̄хӣти. са̄ там̣ паккоси. атхасса гехам̣ пависитва̄ нисиннасса ¶ там̣ па̄тим̣ адам̣су. со тасса̄ суван̣н̣апа̄тибха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘амма, айам̣ па̄ти сатасахассам̣ аггхати, сатасахассаггханакабхан̣д̣ам̣ майхам̣ хаттхе наттхӣ’’ти а̄ха. аййа, пат̣хамам̣ а̄гатава̄н̣иджо ‘‘айам̣ ад̣д̣хама̄сакампи на аггхатӣ’’ти ватва̄ бхӯмийам̣ кхипитва̄ гато, айам̣ пана тава пун̃н̃ена суван̣н̣апа̄ти джа̄та̄ бхависсати, майам̣ имам̣ туйхам̣ дема, кин̃чидева но датва̄ имам̣ гахетва̄ йа̄хӣти. бодхисатто тасмим̣ кхан̣е хаттхагата̄ни пан̃ча каха̄пан̣асата̄ни пан̃часатаггханакан̃ча бхан̣д̣ам̣ саббам̣ датва̄ ‘‘майхам̣ имам̣ тулан̃ча пасиббакан̃ча ат̣т̣ха ча каха̄пан̣е детха̄’’ти еттакам̣ йа̄читва̄ а̄да̄йа пакка̄ми. со сӣгхамева надӣтӣрам̣ гантва̄ на̄викасса ат̣т̣ха каха̄пан̣е датва̄ на̄вам̣ абхирухи.
тато лолава̄н̣иджопи пуна там̣ гехам̣ гантва̄ ‘‘а̄харатха там̣ па̄тим̣, тумха̄кам̣ кин̃чидева дасса̄мӣ’’ти а̄ха. са̄ там̣ парибха̄ситва̄ ‘‘твам̣ амха̄кам̣ сатасахассаггханикам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ ад̣д̣хама̄саггханикампи на ака̄си, туйхам̣ пана са̄микасадисо еко дхаммико ва̄н̣иджо амха̄кам̣ сахассам̣ датва̄ там̣ а̄да̄йа гато’’ти а̄ха. там̣ сутва̄ва ‘‘сатасахассаггханика̄йа суван̣н̣апа̄тийа̄ парихӣномхи, маха̄джа̄никаро вата ме айа’’нти сан̃джа̄табалавасоко сатим̣ паччупат̣т̣ха̄петум̣ асакконто ¶ висан̃н̃ӣ хутва̄ аттано хаттхагате каха̄пан̣е чева бхан̣д̣икан̃ча гхарадва̄рейева викиритва̄ нива̄санапа̄рупанам̣ паха̄йа тула̄дан̣д̣ам̣ муггарам̣ катва̄ а̄да̄йа бодхисаттасса анупадам̣ пакканто надӣтӣрам̣ гантва̄ бодхисаттам̣ гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘амбхо, на̄вика, на̄вам̣ ниваттехӣ’’ти а̄ха. бодхисатто пана ‘‘та̄та, ма̄ ниваттайӣ’’ти пат̣иседхеси. итарассапи бодхисаттам̣ гаччхантам̣ пассантассева балавасоко удапа̄ди, хадайам̣ ун̣хам̣ ахоси, мукхато лохитам̣ угган̃чхи, ва̄пикаддамо вийа хадайам̣ пхали. со бодхисатте а̄гха̄там̣ бандхитва̄ таттхева джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣и ¶ . идам̣ пат̣хамам̣ девадаттасса бодхисатте а̄гха̄табандханам̣. бодхисатто да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
самма̄самбуддхо имам̣ дхаммадесанам̣ катхетва̄ абхисамбуддхова имам̣ га̄тхам̣ катхеси –
‘‘идха ¶ че нам̣ вира̄дхеси, саддхаммасса нийа̄матам̣;
чирам̣ твам̣ анутаппеси, серива̄йам̣ва ва̄н̣иджо’’ти.
таттха идха че нам̣ вира̄дхеси, саддхаммасса нийа̄матанти имасмим̣ са̄сане етам̣ саддхаммасса нийа̄мата̄сан̇кха̄там̣ сота̄паттимаггам̣ вира̄дхеси. йади вира̄дхеси, вӣрийам̣ оссаджанто на̄дхигаччхаси на пат̣илабхасӣти аттхо. чирам̣ твам̣ анутаппесӣти евам̣ санте твам̣ дӣгхамаддха̄нам̣ сочанто паридеванто анутапессаси, атха ва̄ оссат̣т̣хавӣрийата̄йа арийамаггасса вира̄дхитатта̄ дӣгхараттам̣ нирайа̄дӣсу уппанно на̄наппака̄ра̄ни дуккха̄ни анубхаванто анутапписсаси киламиссасӣти айаметтха аттхо. катхам̣? серива̄йам̣ва ва̄н̣иджоти ‘‘серива̄’’ти евам̣на̄мако айам̣ ва̄н̣иджо йатха̄. идам̣ вуттам̣ хоти – йатха̄ пуббе серивана̄мако ва̄н̣иджо сатасахассаггханикам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ лабхитва̄ тасса̄ гахан̣аттха̄йа вӣрийам̣ акатва̄ тато парихӣно анутаппи, евамева твампи имасмим̣ са̄сане пат̣ийаттасуван̣н̣апа̄тисадисам̣ арийамаггам̣ оссат̣т̣хавӣрийата̄йа анадхигаччханто тато парихӣно дӣгхараттам̣ анутапписсаси. саче пана вӣрийам̣ на оссаджиссаси, пан̣д̣итава̄н̣иджо суван̣н̣апа̄тим̣ вийа мама са̄сане нававидхампи локуттарадхаммам̣ пат̣илабхиссасӣти.
евамасса ¶ саттха̄ арахаттена кӯт̣ам̣ ган̣ханто имам̣ дхаммадесанам̣ дассетва̄ чатта̄ри сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху аггапхале арахатте патит̣т̣ха̄си.
саттха̄пи две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄нетва̄ дассеси – ‘‘тада̄ ба̄лава̄н̣иджо девадатто ахоси, пан̣д̣итава̄н̣иджо пана ахамева ахоси’’нти десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.
серивава̄н̣иджаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
4. чӯл̣асет̣т̣хиджа̄такаван̣н̣ана̄
аппакенапи ¶ ¶ медха̄вӣти имам̣ дхаммадесанам̣ бхагава̄ ра̄джагахам̣ упанисса̄йа джӣвакамбаване вихаранто чӯл̣апантхакаттхерам̣ а̄раббха катхеси.
таттха чӯл̣апантхакасса та̄ва ниббатти катхетабба̄. ра̄джагахе кира дханасет̣т̣хикуласса дхӣта̄ аттано да̄сенева саддхим̣ сантхавам̣ катва̄ ‘‘ан̃н̃епи ме имам̣ каммам̣ джа̄неййу’’нти бхӣта̄ евама̄ха ‘‘амхехи имасмим̣ т̣ха̄не васитум̣ на сакка̄, саче ме ма̄та̄питаро имам̣ досам̣ джа̄ниссанти, кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ам̣ кариссанти, видесам̣ гантва̄ васисса̄ма̄’’ти хаттхаса̄рам̣ гахетва̄ аггадва̄рена никкхамитва̄ ‘‘йаттха ва̄ таттха ва̄ ан̃н̃ехи аджа̄нанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ васисса̄ма̄’’ти убхопи агамам̣су.
тесам̣ екасмим̣ т̣ха̄не васанта̄нам̣ сам̣ва̄саманва̄йа тасса̄ куччхийам̣ габбхо патит̣т̣ха̄си. са̄ габбхапарипа̄кам̣ а̄гамма са̄микена саддхим̣ мантеси ‘‘габбхо ме парипа̄кам̣ гато, н̃а̄тибандхувирахите т̣ха̄не габбхавут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма убхиннампи амха̄кам̣ дуккхамева, кулагехамева гаччха̄ма̄’’ти. со ‘‘сача̄хам̣ гамисса̄ми, джӣвитам̣ ме наттхӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘аджджа гаччха̄ма, све гаччха̄ма̄’’ти дивасе атикка̄меси. са̄ чинтеси ‘‘айам̣ ба̄ло аттано досамахантата̄йа гантум̣ на уссахати, ма̄та̄питаро на̄ма екантахита̄, айам̣ гаччхату ва̄ ма̄ ва̄, майа̄ гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. са̄ тасмим̣ геха̄ никкханте гехапариккха̄рам̣ пат̣иса̄метва̄ аттано кулагхарам̣ гатабха̄вам̣ анантарагехава̄сӣнам̣ а̄рочетва̄ маггам̣ пат̣ипаджджи.
атха со пурисо гхарам̣ а̄гато там̣ адисва̄ пат̣ивиссаке пуччхитва̄ ‘‘кулагхарам̣ гата̄’’ти сутва̄ вегена анубандхитва̄ антара̄магге сампа̄пун̣и. тасса̄пи таттхева габбхавут̣т̣ха̄нам̣ ахоси. со ‘‘ким̣ идам̣ бхадде’’ти пуччхи. ‘‘са̄ми, еко путто джа̄то’’ти. ‘‘ида̄ни ким̣ карисса̄ма̄’’ти? ‘‘йассаттха̄йа майам̣ кулагхарам̣ гаччхеййа̄ма, там̣ каммам̣ антара̄ва ниппханнам̣, таттха гантва̄ ким̣ карисса̄ма, ниватта̄ма̄’’ти двепи екачитта̄ хутва̄ ниваттим̣су. тасса ча да̄ракасса пантхе джа̄татта̄ ‘‘пантхако’’ти на̄мам̣ акам̣су ¶ . тасса̄ на чирассева апаропи габбхо патит̣т̣хахи. саббам̣ пуриманайенева виттха̄ретаббам̣. тасса̄пи да̄ракасса пантхе джа̄татта̄ пат̣хамаджа̄тасса ‘‘маха̄пантхако’’ти на̄мам̣ ¶ катва̄ итарасса ‘‘чӯл̣апантхако’’ти на̄мам̣ акам̣су. те двепи да̄раке гахетва̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева а̄гата̄.
тесам̣ ¶ таттха васанта̄нам̣ айам̣ маха̄пантхакада̄рако ан̃н̃е да̄раке ‘‘чӯл̣апита̄ маха̄пита̄’’ти, ‘‘аййако аййика̄’’ти ча ваданте сутва̄ ма̄тарам̣ пуччхи ‘‘амма, ан̃н̃е да̄рака̄ ‘чӯл̣апита̄ маха̄пита̄’типи ваданти, ‘аййако аййика̄’типи ваданти, амха̄кам̣ н̃а̄така̄ наттхӣ’’ти. ‘‘а̄ма, та̄та, тумха̄кам̣ еттха н̃а̄така̄ наттхи, ра̄джагаханагаре пана во дханасет̣т̣хи на̄ма аййако, таттха тумха̄кам̣ бахӯ н̃а̄така̄’’ти. ‘‘касма̄ таттха на гаччхатха, амма̄’’ти? са̄ аттано агаманака̄ран̣ам̣ путтасса акатхетва̄ путтесу пунаппунам̣ катхентесу са̄микам̣ а̄ха – ‘‘име да̄рака̄ мам̣ ативийа киламенти, ким̣ но ма̄та̄питаро дисва̄ мам̣сам̣ кха̄диссанти, ехи да̄рака̄нам̣ аййакакулам̣ дассесса̄ма̄’’ти. ‘‘ахам̣ саммукха̄ бхавитум̣ на саккхисса̄ми, там̣ пана таттха найисса̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, аййа, йена кеначи упа̄йена да̄рака̄нам̣ аййакакуламева дат̣т̣хум̣ ват̣т̣атӣ’’ти двепи джана̄ да̄раке а̄да̄йа анупуббена ра̄джагахам̣ патва̄ нагарадва̄ре екисса̄ са̄ла̄йа нива̄сам̣ катва̄ да̄ракама̄та̄ две да̄раке гахетва̄ а̄гатабха̄вам̣ ма̄та̄питӯнам̣ а̄роча̄песи.
те там̣ са̄санам̣ сутва̄ ‘‘сам̣са̄ре вичаранта̄нам̣ на путто на дхӣта̄ на̄ма наттхи, те амха̄кам̣ маха̄пара̄дхика̄, на сакка̄ техи амха̄кам̣ чаккхупатхе т̣ха̄тум̣, еттакам̣ пана дханам̣ гахетва̄ двепи джана̄ пха̄сукат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ джӣванту, да̄раке пана идха песентӯ’’ти. сет̣т̣хидхӣта̄ ма̄та̄питӯхи песитам̣ дханам̣ гахетва̄ да̄раке а̄гатадӯта̄нам̣йева хаттхе датва̄ песеси, да̄рака̄ аййакакуле вад̣д̣ханти. тесу чӯл̣апантхако атидахаро, маха̄пантхако пана аййакена саддхим̣ дасабаласса дхаммакатхам̣ сотум̣ гаччхати. тасса ниччам̣ саттху саммукха̄ дхаммам̣ сун̣антасса паббаджджа̄йа читтам̣ нами. со аййакам̣ а̄ха ‘‘саче тумхе сампат̣иччхатха, ахам̣ паббаджеййа’’нти. ‘‘ким̣ вадеси, та̄та, майхам̣ сакалалокассапи паббаджджа̄то тавева паббаджджа̄ бхаддика̄, саче саккоси, паббаджа та̄та̄’’ти сампат̣иччхитва̄ саттху сантикам̣ гато. саттха̄ ‘‘ким̣ маха̄сет̣т̣хи да̄рако те ладдхо’’ти. ‘‘а̄ма, бханте айам̣ да̄рако майхам̣ натта̄, тумха̄кам̣ ¶ сантике паббаджа̄мӣти вадатӣ’’ти а̄ха. саттха̄ ан̃н̃атарам̣ ¶ пин̣д̣ача̄рикам̣ бхиккхум̣ ‘‘имам̣ да̄ракам̣ пабба̄джехӣ’’ти а̄н̣а̄песи. тхеро тасса тачапан̃чакакаммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхитва̄ пабба̄джеси. со бахум̣ буддхавачанам̣ угган̣хитва̄ парипун̣н̣авассо упасампадам̣ лабхи. упасампанно хутва̄ йонисо манасика̄ре каммам̣ каронто арахаттам̣ па̄пун̣и.
со джха̄насукхена, маггасукхена, пхаласукхена вӣтина̄менто чинтеси ‘‘сакка̄ ну кхо имам̣ сукхам̣ чӯл̣апантхакасса да̄ту’’нти. тато аййакасет̣т̣хисса сантикам̣ гантва̄ ‘‘маха̄сет̣т̣хи саче тумхе сампат̣иччхатха, ахам̣ чӯл̣апантхакам̣ пабба̄джеййа’’нти а̄ха. ‘‘пабба̄джетха, бханте’’ти. тхеро чӯл̣апантхакада̄ракам̣ ¶ пабба̄джетва̄ дасасу сӣлесу патит̣т̣ха̄песи. чӯл̣апантхакаса̄ман̣еро паббаджитва̄ва дандхо ахоси.
‘‘падумам̣ йатха̄ коканадам̣ сугандхам̣, па̄то сийа̄ пхулламавӣтагандхам̣;
ан̇гӣрасам̣ пасса вирочама̄нам̣, тапантама̄диччамиванталиккхе’’ти. (сам̣. ни. 1.123; а. ни. 5.195) –
имам̣ екага̄тхам̣ чатӯхи ма̄сехи ган̣хитум̣ на̄саккхи. со кира кассапасамма̄самбуддхака̄ле паббаджитва̄ пан̃н̃ава̄ хутва̄ ан̃н̃атарасса дандхабхиккхуно уддесаггахан̣ака̄ле париха̄сакел̣им̣ ака̄си. со бхиккху тена париха̄сена ладжджито нева уддесам̣ ган̣хи, на саджджха̄йамака̄си. тена каммена айам̣ паббаджитва̄ва дандхо джа̄то, гахитагахитам̣ падам̣ упарӯпари падам̣ ган̣хантасса нассати. тасса имамева га̄тхам̣ гахетум̣ ва̄йамантасса чатта̄ро ма̄са̄ атикканта̄.
атха нам̣ маха̄пантхако а̄ха ‘‘чӯл̣апантхака, твам̣ имасмим̣ са̄сане абхаббо, чатӯхи ма̄сехи екампи га̄тхам̣ гахетум̣ на саккоси, паббаджитакиччам̣ пана твам̣ катхам̣ маттхакам̣ па̄пессаси, никкхама ито’’ти виха̄ра̄ никкад̣д̣хи. чӯл̣апантхако буддхаса̄сане синехена гихибха̄вам̣ на паттхети. тасмин̃ча ка̄ле маха̄пантхако бхаттуддесако хоти. джӣвако кома̄рабхаччо бахум̣ гандхама̄лам̣ а̄да̄йа аттано амбаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ пӯджетва̄ дхаммам̣ сутва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ дасабалам̣ вандитва̄ маха̄пантхакам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘киттака̄ ¶ , бханте, саттху сантике бхиккхӯ’’ти пуччхи. ‘‘пан̃чаматта̄ни бхиккхусата̄нӣ’’ти. ‘‘све, бханте, буддхаппамукха̄ни пан̃ча бхиккхусата̄ни а̄да̄йа амха̄кам̣ нивесане бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти. ‘‘упа̄сака, чӯл̣апантхако на̄ма бхиккху дандхо авирул̣хидхаммо, там̣ т̣хапетва̄ сеса̄нам̣ нимантанам̣ сампат̣иччха̄мӣ’’ти ¶ тхеро а̄ха. там̣ сутва̄ чӯл̣апантхако чинтеси ‘‘тхеро еттака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ нимантанам̣ сампат̣иччханто мам̣ ба̄хирам̣ катва̄ сампат̣иччхати, ниссам̣сайам̣ майхам̣ бха̄тикасса майи читтам̣ бхиннам̣ бхависсати, ким̣ ида̄ни майхам̣ имина̄ са̄санена, гихӣ хутва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни каронто джӣвисса̄мӣ’’ти.
со пунадивасе па̄това ‘‘гихӣ бхависса̄мӣ’’ти па̄йа̄си. саттха̄ паччӯсака̄лейева локам̣ олокенто имам̣ ка̄ран̣ам̣ дисва̄ пат̣хаматарам̣ гантва̄ чӯл̣апантхакасса гаманамагге два̄ракот̣т̣хаке чан̇каманто ат̣т̣ха̄си. чӯл̣апантхако гхарам̣ гаччханто саттха̄рам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ ванди. атха нам̣ саттха̄ ‘‘кахам̣ пана, твам̣ чӯл̣апантхака, има̄йа вела̄йа гаччхасӣ’’ти а̄ха. бха̄та̄ мам̣, бханте, никкад̣д̣хати ¶ , тена̄хам̣ виббхамитум̣ гаччха̄мӣти. чӯл̣апантхака, тава паббаджджа̄ на̄ма мама сантака̄, бха̄тара̄ никкад̣д̣хито касма̄ мама сантикам̣ на̄ган̃чхи? ехи ким̣ те гихибха̄вена, мама сантике бхависсасӣ’’ти бхагава̄ чӯл̣апантхакам̣ а̄да̄йа гантва̄ гандхакут̣иппамукхе нисӣда̄петва̄ ‘‘чӯл̣апантхака, твам̣ пураттха̄бхимукхо хутва̄ имам̣ пилотикам̣ ‘раджохаран̣ам̣ раджохаран̣а’нти паримаджджанто идхева хохӣ’’ти иддхийа̄ абхисан̇кхатам̣ парисуддхам̣ пилотика̄кхан̣д̣ам̣ датва̄ ка̄ле а̄рочите бхиккхусан̇гхапаривуто джӣвакасса гехам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣди.
чӯл̣апантхакопи сӯрийам̣ олокенто там̣ пилотика̄кхан̣д̣ам̣ ‘‘раджохаран̣ам̣ раджохаран̣а’’нти паримаджджанто нисӣди, тасса там̣ пилотика̄кхан̣д̣ам̣ паримаджджантасса паримаджджантасса килит̣т̣хам̣ ахоси. тато чинтеси ‘‘идам̣ пилотика̄кхан̣д̣ам̣ ативийа парисуддхам̣, имам̣ пана аттабха̄вам̣ нисса̄йа пуримапакатим̣ виджахитва̄ евам̣ килит̣т̣хам̣ джа̄там̣, аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти кхайавайам̣ пат̣т̣хапенто випассанам̣ вад̣д̣хеси. саттха̄ ‘‘чӯл̣апантхакасса читтам̣ випассанам̣ а̄рул̣ха’’нти н̃атва̄ ‘‘чӯл̣апантхака, твам̣ етам̣ пилотика̄кхан̣д̣амева сам̣килит̣т̣хам̣ раджоран̃джитам̣ джа̄танти ма̄ сан̃н̃ам̣ кари, аббхантаре пана те ра̄гараджа̄дайо аттхи, те хара̄хӣ’’ти ватва̄ обха̄сам̣ виссаджджетва̄ пурато нисинно вийа пан̃н̃а̄йама̄нарӯпо хутва̄ има̄ га̄тха̄ абха̄си –
‘‘ра̄го ¶ раджо на ча пана рен̣у вуччати, ра̄гассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;
етам̣ раджам̣ виппаджахитва бхиккхаво, вихаранти те вигатараджасса са̄сане.
‘‘досо ¶ раджо на ча пана рен̣у вуччати, досассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;
етам̣ раджам̣ виппаджахитва бхиккхаво, вихаранти те вигатараджасса са̄сане.
‘‘мохо раджо на ча пана рен̣у вуччати, мохассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;
етам̣ раджам̣ виппаджахитва бхиккхаво, вихаранти те вигатараджасса са̄сане’’ти. (маха̄ни. 209; чӯл̣ани. удайама̄н̣авапуччха̄ниддеса 74);
га̄тха̄парийоса̄не чӯл̣апантхако саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и, пат̣исамбхида̄хийевасса тӣн̣и пит̣ака̄ни а̄гамам̣су. со кира пуббе ра̄джа̄ хутва̄ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ каронто нала̄т̣ато седе муччанте парисуддхена са̄т̣акена нала̄т̣антам̣ пун̃чхи, са̄т̣ако килит̣т̣хо ахоси. со ‘‘имам̣ сарӣрам̣ ¶ нисса̄йа еварӯпо парисуддхо са̄т̣ако пакатим̣ джахитва̄ килит̣т̣хо джа̄то, аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти аниччасан̃н̃ам̣ пат̣илабхи. тена ка̄ран̣енасса раджохаран̣амева паччайо джа̄то.
джӣвакопи кхо кома̄рабхаччо дасабаласса даккхин̣одакам̣ упана̄меси. саттха̄ ‘‘нану, джӣвака, виха̄ре бхиккхӯ аттхӣ’’ти хаттхена паттам̣ пидахи. маха̄пантхако ‘‘бханте, виха̄ре наттхи бхиккхӯ’’ти а̄ха. саттха̄ ‘‘аттхи джӣвака̄’’ти а̄ха. джӣвако ‘‘тена хи, бхан̣е, гаччха, виха̄ре бхиккхӯнам̣ аттхибха̄вам̣ ва̄ наттхибха̄вам̣ ва̄ джа̄на̄хӣ’’ти пурисам̣ песеси. тасмим̣ кхан̣е чӯл̣апантхако ‘‘майхам̣ бха̄тико ‘виха̄ре бхиккхӯ наттхӣ’ти бхан̣ати, виха̄ре бхиккхӯнам̣ аттхибха̄вамасса пака̄сесса̄мӣ’’ти сакалам̣ амбаванам̣ бхиккхӯнам̣йева пӯреси. екачче бхиккхӯ чӣваракаммам̣ каронти, екачче раджанакаммам̣, екачче саджджха̄йам̣ каронтӣти евам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ асадисам̣ бхиккхусахассам̣ ма̄песи. со пурисо виха̄ре бахӯ бхиккхӯ дисва̄ ниваттитва̄ ‘‘аййа ¶ , сакалам̣ амбаванам̣ бхиккхӯхи парипун̣н̣а’’нти джӣвакасса а̄рочеси. тхеропи кхо таттхева –
‘‘сахассаккхаттуматта̄нам̣, нимминитва̄на пантхако;
нисӣдамбаване рамме, йа̄ва ка̄лаппаведана̄’’ти. (тхерага̄. 563);
атха саттха̄ там̣ пурисам̣ а̄ха – ‘‘виха̄рам̣ гантва̄ ‘саттха̄ чӯл̣апантхакам̣ на̄ма паккосатӣ’ти вадехӣ’’ти. тена гантва̄ татха̄вутте ‘‘ахам̣ чӯл̣апантхако, ахам̣ чӯл̣апантхако’’ти мукхасахассам̣ ут̣т̣хахи. пурисо гантва̄ ‘‘саббепи кира те, бханте, чӯл̣апантхака̄йева на̄ма̄’’ти а̄ха. тена хи твам̣ гантва̄ йо пат̣хамам̣ ‘‘ахам̣ чӯл̣апантхако’’ти вадати, там̣ ¶ хаттхе ган̣ха, авасеса̄ антарадха̄йиссантӣти. со татха̄ ака̄си, та̄вадева сахассаматта̄ бхиккхӯ антарадха̄йим̣су. тхеро тена пурисена саддхим̣ агама̄си. саттха̄ бхаттакиччапарийоса̄не джӣвакам̣ а̄мантеси ‘‘джӣвака, чӯл̣апантхакасса паттам̣ ган̣ха, айам̣ те анумоданам̣ кариссатӣ’’ти. джӣвако татха̄ ака̄си. тхеро сӣхана̄дам̣ наданто тарун̣асӣхо вийа тӣн̣и пит̣ака̄ни сам̣кхобхетва̄ анумоданам̣ ака̄си.
саттха̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ бхиккхусан̇гхапарива̄ро виха̄рам̣ гантва̄ бхиккхӯхи ватте дассите ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ гандхакут̣иппамукхе т̣хатва̄ бхиккхусан̇гхасса сугатова̄дам̣ датва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетва̄ бхиккхусан̇гхам̣ уййоджетва̄ сурабхигандхава̄ситам̣ гандхакут̣им̣ пависитва̄ даккхин̣ена пассена сӣхасеййам̣ упагато. атха са̄йанхасамайе дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ ито чито ча самосаритва̄ раттакамбаласа̄н̣им̣ париккхипанта̄ ¶ вийа нисӣдитва̄ саттху гун̣акатхам̣ а̄рабхим̣су ‘‘а̄вусо, маха̄пантхако чӯл̣апантхакасса аджджха̄сайам̣ аджа̄нанто ‘чатӯхи ма̄сехи екага̄тхам̣ ган̣хитум̣ на саккоти, дандхо айа’нти виха̄ра̄ никкад̣д̣хи, самма̄самбуддхо пана аттано ануттарадхаммара̄джата̄йа екасмим̣йевасса антарабхатте саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ ада̄си, тӣн̣и пит̣ака̄ни пат̣исамбхида̄хийева а̄гата̄ни, ахо буддха̄нам̣ балам̣ на̄ма маханта’’нти.
атха бхагава̄ дхаммасабха̄йам̣ имам̣ катха̄паваттим̣ н̃атва̄ ‘‘аджджа майа̄ гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти буддхасеййа̄йа ут̣т̣ха̄йа сураттадупат̣т̣ам̣ нива̄сетва̄ виджджулатам̣ вийа ка̄йабандханам̣ ¶ бандхитва̄ раттакамбаласадисам̣ сугатамаха̄чӣварам̣ па̄рупитва̄ сурабхигандхакут̣ито никкхамма маттава̄ран̣о вийа сӣхавиккантавила̄сена виджамбхама̄но сӣхо вийа ананта̄йа буддхалӣла̄йа дхаммасабхам̣ гантва̄ алан̇катаман̣д̣апамаджджхе супан̃н̃аттаварабуддха̄санам̣ абхируйха чхаббан̣н̣абуддхарасмийо виссадждженто ан̣н̣авакуччхим̣ обха̄сайама̄но йугандхараматтхаке ба̄ласӯрийо вийа а̄санамаджджхе нисӣди. самма̄самбуддхе пана а̄гатаматте бхиккхусан̇гхо катхам̣ паччхиндитва̄ тун̣хӣ ахоси.
саттха̄ мудукена меттачиттена парисам̣ олокетва̄ ‘‘айам̣ париса̄ ативийа собхати, екассапи хаттхакуккуччам̣ ва̄ па̄дакуккуччам̣ ва̄ укка̄ситасаддо ва̄ кхипитасаддо ва̄ наттхи, саббепиме буддхага̄равена сага̄рава̄ буддхатеджена таджджита̄ майи а̄йукаппампи акатхетва̄ нисинне пат̣хамам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ на катхессанти, катха̄самут̣т̣ха̄панаваттам̣ на̄ма майа̄ва джа̄нитаббам̣, ахамева пат̣хамам̣ катхесса̄мӣ’’ти мадхурена брахмассарена бхиккхӯ а̄мантетва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве ¶ , етарахи катха̄йа саннисинна̄, ка̄ ча пана во антара̄катха̄ виппаката̄’’ти а̄ха. бханте, на майам̣ имасмим̣ т̣ха̄не нисинна̄ ан̃н̃ам̣ тираччха̄накатхам̣ катхема, тумха̄кам̣йева пана гун̣е ван̣н̣айама̄на̄ нисинна̄мха ‘‘а̄вусо маха̄пантхако чӯл̣апантхакасса аджджха̄сайам̣ аджа̄нанто ‘чатӯхи ма̄сехи екам̣ га̄тхам̣ ган̣хитум̣ на саккоти, дандхо айа’нти виха̄ра̄ никкад̣д̣хи, самма̄самбуддхо пана ануттарадхаммара̄джата̄йа екасмим̣йевасса антарабхатте саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ ада̄си, ахо буддха̄нам̣ балам̣ на̄ма маханта’’нти. саттха̄ бхиккхӯнам̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘бхиккхаве, чӯл̣апантхако мам̣ нисса̄йа ида̄ни та̄ва дхаммесу дхаммамахантатам̣ патто, пуббе пана мам̣ нисса̄йа бхогесупи бхогамахантатам̣ па̄пун̣ӣ’’ти а̄ха. бхиккхӯ тассаттхасса а̄вибха̄ваттхам̣ бхагавантам̣ йа̄чим̣су. бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ка̄сират̣т̣хе ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сет̣т̣хикуле ниббаттитва̄ вайаппатто ¶ сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ лабхитва̄ чӯл̣асет̣т̣хи на̄ма ахоси, со пан̣д̣ито бйатто саббанимитта̄ни джа̄на̄ти. со екадивасам̣ ра̄джупат̣т̣ха̄нам̣ гаччханто антаравӣтхийам̣ матамӯсикам̣ дисва̄ тан̇кхан̣ан̃н̃ева наккхаттам̣ ¶ сама̄нетва̄ идама̄ха ‘‘сакка̄ чаккхумата̄ кулапуттена имам̣ ундӯрам̣ гахетва̄ путтада̄рабхаран̣ан̃ча ка̄тум̣ камманте ча пайоджету’’нти? ан̃н̃атаро дуггатакулапутто там̣ сет̣т̣хисса вачанам̣ сутва̄ ‘‘на̄йам̣ аджа̄нитва̄ катхессатӣ’’ти там̣ мӯсикам̣ гахетва̄ екасмим̣ а̄пан̣е бил̣а̄лассаттха̄йа виккин̣итва̄ ка̄кан̣икам̣ лабхитва̄ та̄йа ка̄кан̣ика̄йа пха̄н̣итам̣ гахетва̄ екена гхат̣ена па̄нӣйам̣ ган̣хи. со аран̃н̃ато а̄гаччханте ма̄ла̄ка̄ре дисва̄ тхокам̣ тхокам̣ пха̄н̣итакхан̣д̣ам̣ датва̄ ул̣ун̇кена па̄нӣйам̣ ада̄си, те часса екекам̣ пуппхамут̣т̣хим̣ адам̣су. со тена пуппхамӯлена пунадивасепи пха̄н̣итан̃ча па̄нӣйагхат̣ан̃ча гахетва̄ пуппха̄ра̄мамева гато. тасса там̣ дивасам̣ ма̄ла̄ка̄ра̄ ад̣д̣хочитаке пуппхагаччхе датва̄ агамам̣су. со на чирассева имина̄ упа̄йена ат̣т̣ха каха̄пан̣е лабхи.
пуна екасмим̣ ва̄тавут̣т̣хидивасе ра̄джуййа̄не бахӯ суккхадан̣д̣ака̄ ча са̄кха̄ ча пала̄сан̃ча ва̄тена па̄титам̣ хоти, уййа̄напа̄ло чхад̣д̣етум̣ упа̄йам̣ на пассати ¶ . со таттха гантва̄ ‘‘саче има̄ни да̄рупан̣н̣а̄ни майхам̣ дассаси, ахам̣ те има̄ни сабба̄ни нӣхарисса̄мӣ’’ти уййа̄напа̄лам̣ а̄ха, со ‘‘ган̣ха аййа̄’’ти сампат̣иччхи. чӯл̣антева̄сико да̄рака̄нам̣ кӣл̣анаман̣д̣алам̣ гантва̄ пха̄н̣итам̣ датва̄ мухуттена сабба̄ни да̄рупан̣н̣а̄ни нӣхара̄петва̄ уййа̄надва̄ре ра̄сим̣ ка̄реси. тада̄ ра̄джакумбхака̄ро ра̄джакуле бха̄джана̄нам̣ пачанаттха̄йа да̄рӯни парийесама̄но уййа̄надва̄ре та̄ни дисва̄ тасса хаттхато кин̣итва̄ ган̣хи. там̣ дивасам̣ чӯл̣антева̄сико да̄рувиккайена сол̣аса каха̄пан̣е ча̄т̣иа̄дӣни ча пан̃ча бха̄джана̄ни лабхи.
со чатувӣсатийа̄ каха̄пан̣есу джа̄тесу ‘‘аттхи айам̣ упа̄йо майха’’нти нагарадва̄рато авидӯре т̣ха̄не екам̣ па̄нӣйача̄т̣им̣ т̣хапетва̄ пан̃часате тин̣аха̄раке па̄нӣйена упат̣т̣хахи. те а̄хам̣су ‘‘самма, твам̣ амха̄кам̣ бахӯпака̄ро, ким̣ те карома̄’’ти? со ‘‘майхам̣ кичче уппанне кариссатха̄’’ти ватва̄ ито чито ча вичаранто тхалапатхакаммикена ча джалапатхакаммикена ча саддхим̣ миттасантхавам̣ ака̄си. тасса тхалапатхакаммико ‘‘све имам̣ нагарам̣ ассава̄н̣иджако пан̃ча ассасата̄ни гахетва̄ а̄гамиссатӣ’’ти а̄чиккхи. со тасса вачанам̣ сутва̄ тин̣аха̄раке а̄ха ‘‘аджджа майхам̣ екекам̣ тин̣акала̄пам̣ детха, майа̄ ча тин̣е авиккин̣ите аттано тин̣ам̣ ма̄ виккин̣атха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ ¶ пан̃ча тин̣акала̄пасата̄ни а̄харитва̄ тасса ¶ гхаре па̄пайим̣су. ассава̄н̣иджо сакаланагаре асса̄нам̣ гочарам̣ алабхитва̄ тасса сахассам̣ датва̄ там̣ тин̣ам̣ ган̣хи.
тато катипа̄хаччайенасса джалапатхакаммико саха̄йако а̄рочеси ‘‘пат̣т̣анамхи маха̄на̄ва̄ а̄гата̄’’ти. со ‘‘аттхи айам̣ упа̄йо’’ти ат̣т̣хахи каха̄пан̣ехи саббапарива̄расампаннам̣ та̄вака̄ликам̣ ратхам̣ гахетва̄ махантена йасена на̄ва̄пат̣т̣анам̣ гантва̄ екам̣ ан̇гулимуддикам̣ на̄викасса саччака̄рам̣ датва̄ авидӯре т̣ха̄не са̄н̣ийа̄ париккхипа̄петва̄ нисинно пурисе а̄н̣а̄песи ‘‘ба̄хирато ва̄н̣иджесу а̄гатесу татийена пат̣иха̄рена мам̣ а̄рочетха̄’’ти ¶ . ‘‘на̄ва̄ а̄гата̄’’ти сутва̄ ба̄ра̄н̣асито сатаматта̄ ва̄н̣иджа̄ ‘‘бхан̣д̣ам̣ ган̣ха̄ма̄’’ти а̄гамим̣су. бхан̣д̣ам̣ тумхе на лабхиссатха, асукат̣т̣ха̄не на̄ма маха̄ва̄н̣иджена саччака̄ро динноти. те там̣ сутва̄ тасса сантикам̣ а̄гата̄. па̄дамӯликапуриса̄ пуримасан̃н̃а̄васена татийена пат̣иха̄рена тесам̣ а̄гатабха̄вам̣ а̄рочесум̣. те сатаматта̄ ва̄н̣иджа̄ екекам̣ сахассам̣ датва̄ тена саддхим̣ на̄ва̄йа паттика̄ хутва̄ пуна екекам̣ сахассам̣ датва̄ паттим̣ виссаджджа̄петва̄ бхан̣д̣ам̣ аттано сантакамакам̣су.
чӯл̣антева̄сико две сатасахасса̄ни ган̣хитва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ а̄гантва̄ ‘‘катан̃н̃уна̄ ме бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти екам̣ сатасахассам̣ га̄ха̄петва̄ чӯл̣асет̣т̣хисса самӣпам̣ гато. атха нам̣ сет̣т̣хи ‘‘ким̣ те, та̄та, катва̄ идам̣ дханам̣ ладдха’’нти пуччхи. со ‘‘тумхехи катхитаупа̄йе т̣хатва̄ чатума̄самбхантарейева ладдха’’нти матамӯсикам̣ а̄дим̣ катва̄ саббам̣ ваттхум̣ катхеси. чӯл̣асет̣т̣хи тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘ида̄ни еварӯпам̣ да̄ракам̣ мама сантакам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти вайаппаттам̣ аттано дхӣтарам̣ датва̄ сакалакут̣умбасса са̄микам̣ ака̄си. со сет̣т̣хино аччайена тасмим̣ нагаре сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ лабхи. бодхисаттопи йатха̄каммам̣ агама̄си.
самма̄самбуддхопи имам̣ дхаммадесанам̣ катхетва̄ абхисамбуддхова имам̣ га̄тхам̣ катхеси –
‘‘аппакенапи медха̄вӣ, па̄бхатена вичаккхан̣о;
самут̣т̣ха̄пети атта̄нам̣, ан̣ум̣ аггим̣ва сандхама’’нти.
таттха ¶ аппакенапӣти тхокенапи париттакенапи. медха̄вӣти пан̃н̃ава̄. па̄бхатена̄ти бхан̣д̣амӯлена. вичаккхан̣оти воха̄ракусало. самут̣т̣ха̄пети атта̄нанти махантам̣ дханан̃ча йасан̃ча уппа̄детва̄ таттха атта̄нам̣ сан̣т̣ха̄пети патит̣т̣ха̄пети. йатха̄ ким̣? ан̣ум̣ аггим̣ва сандхамам̣, йатха̄ пан̣д̣итапурисо ¶ париттам̣ аггим̣ ануккамена гомайачун̣н̣а̄дӣни паккхипитва̄ мукхава̄тена дхаманто самут̣т̣ха̄пети вад̣д̣хети махантам̣ аггиккхандхам̣ кароти, евамева пан̣д̣ито тхокампи па̄бхатам̣ лабхитва̄ на̄на̄упа̄йехи пайоджетва̄ дханан̃ча йасан̃ча вад̣д̣хети ¶ , вад̣д̣хетва̄ ча пана таттха атта̄нам̣ патит̣т̣ха̄пети, та̄йа ева ва̄ пана дханайасамахантата̄йа атта̄нам̣ самут̣т̣ха̄пети, абхин̃н̃а̄там̣ па̄кат̣ам̣ каротӣти аттхо.
ити бхагава̄ ‘‘бхиккхаве, чӯл̣апантхако мам̣ нисса̄йа ида̄ни дхаммесу дхаммамахантатам̣ патто, пуббе пана бхогесупи бхогамахантатам̣ па̄пун̣ӣ’’ти евам̣ имам̣ дхаммадесанам̣ дассетва̄ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ чӯл̣антева̄сико чӯл̣апантхако ахоси, чӯл̣акасет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.
чӯл̣асет̣т̣хиджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
5. тан̣д̣улана̄л̣иджа̄такаван̣н̣ана̄
кимаггхати тан̣д̣улана̄л̣ика̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ла̄луда̄йиттхерам̣ а̄раббха катхеси. тасмим̣ самайе а̄йасма̄ даббо маллапутто сан̇гхасса бхаттуддесако хоти. тасмим̣ па̄това сала̄кабхатта̄ни уддисама̄не ла̄луда̄йиттхерасса када̄чи варабхаттам̣ па̄пун̣а̄ти, када̄чи ла̄макабхаттам̣. со ла̄макабхаттасса паттадивасе сала̄каггам̣ а̄кулам̣ кароти, ‘‘ким̣ даббова сала̄кам̣ да̄тум̣ джа̄на̄ти, амхе на джа̄на̄ма̄’’ти вадати. тасмим̣ сала̄каггам̣ а̄кулам̣ каронте ‘‘ханда да̄ни твамева сала̄кам̣ дехӣ’’ти сала̄капаччхим̣ адам̣су. тато пат̣т̣ха̄йа со сан̇гхасса сала̄кам̣ ада̄си. денто ча пана ‘‘идам̣ варабхатта’’нти ва̄ ‘‘ла̄макабхатта’’нти ва̄ ‘‘асукавассагге варабхатта’’нти ва̄ ‘‘асукавассагге ла̄макабхатта’’нти ва̄ на джа̄на̄ти, т̣хитикам̣ каронтопи ‘‘асукавассагге т̣хитика̄’’ти на ¶ саллаккхети. бхиккхӯнам̣ т̣хитавела̄йа ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не айам̣ т̣хитика̄ т̣хита̄, имасмим̣ т̣ха̄не айа’’нти бхӯмийам̣ ва̄ бхиттийам̣ ва̄ лекхам̣ кад̣д̣хати. пунадивасе сала̄кагге бхиккхӯ мандатара̄ ва̄ хонти бахутара̄ ва̄, тесу мандатаресу лекха̄ хет̣т̣ха̄ хоти, бахутаресу упари. со т̣хитикам̣ аджа̄нанто лекха̄сан̃н̃а̄йа сала̄кам̣ дети.
атха нам̣ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, уда̄йи, лекха̄ на̄ма хет̣т̣ха̄ ва̄ хоти упари ва̄, варабхаттам̣ пана асукавассагге т̣хитам̣, ла̄макабхаттам̣ асукавассагге’’ти а̄хам̣су. со бхиккхӯ пат̣иппхаранто ‘‘йади ¶ евам̣ айам̣ лекха̄ касма̄ евам̣ т̣хита̄, ким̣ ахам̣ тумха̄кам̣ саддаха̄ми, имисса̄ лекха̄йа саддаха̄мӣ’’ти вадати. атха нам̣ дахара̄ ча са̄ман̣ера̄ ча ‘‘а̄вусо ла̄луда̄йи ¶ тайи сала̄кам̣ денте бхиккхӯ ла̄бхена париха̄йанти, на твам̣ да̄тум̣ ануччхавико, гаччха ито’’ти сала̄каггато никкад̣д̣хим̣су. тасмим̣ кхан̣е сала̄кагге махантам̣ кола̄халам̣ ахоси. там̣ сутва̄ саттха̄ а̄нандаттхерам̣ пуччхи ‘‘а̄нанда, сала̄кагге махантам̣ кола̄халам̣, ким̣ саддо на̄месо’’ти. тхеро татха̄гатасса таматтхам̣ а̄рочеси. ‘‘а̄нанда, на ида̄нева ла̄луда̄йи аттано ба̄лата̄йа паресам̣ ла̄бхаха̄ним̣ кароти, пуббепи ака̄сийева̄’’ти а̄ха. тхеро тассаттхасса а̄вибха̄ваттхам̣ бхагавантам̣ йа̄чи. бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ка̄сират̣т̣хе ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатто ра̄джа̄ ахоси. тада̄ амха̄кам̣ бодхисатто тасса аггха̄панико ахоси. хаттхиасса̄дӣни чева ман̣исуван̣н̣а̄дӣни ча аггха̄песи, аггха̄петва̄ бхан̣д̣аса̄мика̄нам̣ бхан̣д̣а̄нурӯпамева мӯлам̣ да̄песи. ра̄джа̄ пана луддхо хоти, со лобхапакатита̄йа евам̣ чинтеси ‘‘айам̣ аггха̄панико евам̣ аггха̄пенто на чирассева мама гехе дханам̣ париккхайам̣ гамессати, ан̃н̃ам̣ аггха̄паникам̣ карисса̄мӣ’’ти. со сӣхапан̃джарам̣ уггха̄т̣етва̄ ра̄джан̇ган̣ам̣ олокенто екам̣ га̄микамануссам̣ лолаба̄лам̣ ра̄джан̇ган̣ена гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘еса майхам̣ аггха̄паникакаммам̣ ка̄тум̣ саккхиссатӣ’’ти там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саккхиссаси, бхан̣е, амха̄кам̣ аггха̄паникакаммам̣ ка̄ту’’нти а̄ха. саккхисса̄ми, дева̄ти. ра̄джа̄ аттано дханараккхан̣аттха̄йа там̣ ба̄лам̣ аггха̄паникакамме т̣хапеси. тато пат̣т̣ха̄йа со ба̄ло хаттхиасса̄дӣни аггха̄пенто аггхам̣ ха̄петва̄ ¶ йатха̄ручийа̄ катхети. тасса т̣ха̄нантаре т̣хитатта̄ йам̣ со катхети, тамева мӯлам̣ хоти.
тасмим̣ ка̄ле уттара̄патхато еко ассава̄н̣иджо пан̃ча ассасата̄ни а̄неси. ра̄джа̄ там̣ пурисам̣ паккоса̄петва̄ ассе аггха̄песи. со пан̃чаннам̣ ассасата̄нам̣ екам̣ тан̣д̣улана̄л̣икам̣ аггхамака̄си. катва̄ ча пана ‘‘ассава̄н̣иджасса екам̣ тан̣д̣улана̄л̣икам̣ детха̄’’ти ватва̄ ассе ассаса̄ла̄йам̣ ¶ сан̣т̣ха̄песи. ассава̄н̣иджо пора̄н̣ааггха̄паникасса сантикам̣ гантва̄ там̣ паваттим̣ а̄рочетва̄ ‘‘ида̄ни ким̣ каттабба’’нти пуччхи. со а̄ха ‘‘тасса пурисасса лан̃джам̣ датва̄ евам̣ пуччхатха ‘амха̄кам̣ та̄ва асса̄ екам̣ тан̣д̣улана̄л̣икам̣ аггхантӣти н̃а̄таметам̣, тумхе пана нисса̄йа тан̣д̣улана̄л̣ийа̄ аггхам̣ джа̄нитука̄мамха̄, саккхиссатха но ран̃н̃о сантике т̣хатва̄ са̄ тан̣д̣улана̄л̣ика̄ идам̣ на̄ма аггхатӣти ватту’нти, саче саккомӣти вадати, там̣ гахетва̄ ран̃н̃о сантикам̣ гаччхатха, ахампи таттха а̄гамисса̄мӣ’’ти.
ассава̄н̣иджо ¶ ‘‘са̄дхӯ’’ти бодхисаттасса вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ аггха̄паникасса лан̃джам̣ датва̄ таматтхам̣ а̄рочеси. со лан̃джам̣ лабхитва̄ва ‘‘саккхисса̄ми тан̣д̣улана̄л̣им̣ аггха̄пету’’нти. ‘‘тена хи гаччха̄ма ра̄джакула’’нти там̣ а̄да̄йа ран̃н̃о сантикам̣ агама̄си. бодхисаттопи ан̃н̃епи бахӯ амачча̄ агамим̣су. ассава̄н̣иджо ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ а̄ха – ‘‘дева, пан̃чаннам̣ ассасата̄нам̣ екам̣ тан̣д̣улана̄л̣им̣ аггханакабха̄вам̣ джа̄на̄ма, са̄ пана тан̣д̣улана̄л̣и ким̣ аггхатӣти аггха̄паникам̣ пуччхатха дева̄’’ти. ра̄джа̄ там̣ паваттим̣ аджа̄нанто ‘‘амбхо аггха̄паника, пан̃ча ассасата̄ни ким̣ аггхантӣ’’ти пуччхи. тан̣д̣улана̄л̣им̣, дева̄ти. ‘‘хоту, бхан̣е, асса̄ та̄ва тан̣д̣улана̄л̣им̣ аггханту. са̄ пана ким̣ аггхати тан̣д̣улана̄л̣ика̄’’ти пуччхи. со ба̄лапурисо ‘‘ба̄ра̄н̣асим̣ сантараба̄хирам̣ аггхати тан̣д̣улана̄л̣ика̄’’ти а̄ха. со кира пуббе ра̄джа̄нам̣ ануваттанто екам̣ тан̣д̣улана̄л̣им̣ асса̄нам̣ аггхамака̄си. пуна ва̄н̣иджасса хаттхато лан̃джам̣ лабхитва̄ тасса̄ тан̣д̣улана̄л̣ика̄йа ба̄ра̄н̣асим̣ сантараба̄хирам̣ аггхамака̄си. тада̄ пана ба̄ра̄н̣асийа̄ па̄ка̄рапариккхепо два̄дасайоджанико хоти. идамасса антарам̣, ба̄хирам̣ пана тийоджанасатикам̣ рат̣т̣хам̣. ити со ба̄ло ¶ евам̣ махантам̣ ба̄ра̄н̣асим̣ сантараба̄хирам̣ тан̣д̣улана̄л̣ика̄йа аггхамака̄си.
там̣ сутва̄ амачча̄ па̄н̣им̣ ¶ пахаритва̄ хасама̄на̄ ‘‘майам̣ пуббе патхавин̃ча раджджан̃ча анаггханти сан̃н̃ино ахумха, евам̣ махантам̣ кира сара̄джакам̣ ба̄ра̄н̣асираджджам̣ тан̣д̣улана̄л̣иматтам̣ аггхати, ахо аггха̄паникасса н̃а̄н̣асампада̄. кахам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ айам̣ аггха̄панико виха̄си, амха̄кам̣ ран̃н̃о ева ануччхавико’’ти париха̄сам̣ акам̣су –
‘‘кимаггхати тан̣д̣улана̄л̣ика̄йам̣, асса̄на мӯла̄йа вадехи ра̄джа;
ба̄ра̄н̣асим̣ сантараба̄хирам̣, айамаггхати тан̣д̣улана̄л̣ика̄’’ти.
тасмим̣ ка̄ле ра̄джа̄ ладжджито там̣ ба̄лам̣ никкад̣д̣ха̄петва̄ бодхисаттассева аггха̄паникат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. бодхисаттопи йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ га̄микаба̄лааггха̄панико ла̄луда̄йӣ ахоси, пан̣д̣итааггха̄панико пана ахамева ахоси’’нти десанам̣ нит̣т̣ха̄песи.
тан̣д̣улана̄л̣иджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
6. девадхаммаджа̄такаван̣н̣ана̄
хириоттаппасампанна̄ти ¶ идам̣ бхагава̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ бахубхан̣д̣икам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхива̄сӣ киреко кут̣умбико бхарийа̄йа ка̄лаката̄йа паббаджи. со паббаджанто аттано паривен̣ан̃ча аггиса̄лан̃ча бхан̣д̣агаббхан̃ча ка̄ретва̄ бхан̣д̣агаббхам̣ саппитан̣д̣ула̄дӣхи пӯретва̄ паббаджи. паббаджитва̄ ча пана аттано да̄се паккоса̄петва̄ йатха̄ручитам̣ а̄ха̄рам̣ пача̄петва̄ бхун̃джати, бахупариккха̄ро ча ахоси ¶ , раттим̣ ан̃н̃ам̣ нива̄санапа̄рупанам̣ хоти, дива̄ ан̃н̃ам̣. виха̄рапаччанте васати. тассекадивасам̣ чӣварапаччаттхаран̣а̄дӣни нӣхаритва̄ паривен̣е паттхаритва̄ суккха̄пентасса самбахула̄ джа̄напада̄ бхиккхӯ сена̄санача̄рикам̣ а̄хин̣д̣анта̄ паривен̣ам̣ гантва̄ чӣвара̄дӣни дисва̄ ‘‘кассима̄нӣ’’ти пуччхим̣су. со ‘‘майхам̣, а̄вусо’’ти а̄ха. ‘‘а̄вусо, идампи чӣварам̣, идампи нива̄санам̣, идампи паччаттхаран̣ам̣, саббам̣ туйхамева̄’’ти? ‘‘а̄ма майхамева̄’’ти. ‘‘а̄вусо бхагавата̄ тӣн̣и чӣвара̄ни анун̃н̃а̄та̄ни, твам̣ евам̣ аппиччхасса буддхасса са̄сане паббаджитва̄ евам̣ бахупариккха̄ро джа̄то, ехи там̣ дасабаласса сантикам̣ несса̄ма̄’’ти там̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ агамам̣су.
саттха̄ дисва̄ва ‘‘ким̣ ну кхо, бхиккхаве ¶ , аниччхама̄накам̣йева бхиккхум̣ ган̣хитва̄ а̄гататтха̄’’ти а̄ха. ‘‘бханте, айам̣ бхиккху бахубхан̣д̣о бахупариккха̄ро’’ти. ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху бахубхан̣д̣о’’ти? ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти. ‘‘касма̄ пана твам̣ бхиккху бахубхан̣д̣о джа̄то’’? ‘‘нану ахам̣ аппиччхата̄йа сантут̣т̣хита̄йа павивекасса вӣрийа̄рамбхасса ван̣н̣ам̣ вада̄мӣ’’ти. со саттху вачанам̣ сутва̄ купито ‘‘имина̄ да̄ни нӣха̄рена чарисса̄мӣ’’ти па̄рупанам̣ чхад̣д̣етва̄ парисамаджджхе екачӣваро ат̣т̣ха̄си.
атха нам̣ саттха̄ упаттхамбхайама̄но ‘‘нану твам̣ бхиккху пуббе хироттаппагавесако дакараккхасака̄лепи хироттаппам̣ гавесама̄но два̄даса сам̣ваччхара̄ни виха̄си, атха касма̄ ида̄ни евам̣ гаруке буддхаса̄сане паббаджитва̄ чатупарисамаджджхе па̄рупанам̣ чхад̣д̣етва̄ хироттаппам̣ паха̄йа т̣хитосӣ’’ти? со саттху вачанам̣ сутва̄ хироттаппам̣ паччупат̣т̣ха̄петва̄ там̣ чӣварам̣ па̄рупитва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. бхиккхӯ тассаттхасса а̄вибха̄ваттхам̣ бхагавантам̣ йа̄чим̣су, бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ка̄сират̣т̣хе ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатто на̄ма ра̄джа̄ ахоси. тада̄ бодхисатто тасса аггамахесийа̄ ¶ куччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасса на̄маггахан̣адивасе ‘‘махиса̄сакума̄ро’’ти на̄мам̣ акам̣су. тасса а̄дха̄витва̄ паридха̄витва̄ вичаран̣ака̄ле ран̃н̃о ан̃н̃опи путто джа̄то, тасса ‘‘чандакума̄ро’’ти на̄мам̣ акам̣су. тасса пана а̄дха̄витва̄ паридха̄витва̄ вичаран̣ака̄ле бодхисаттасса ма̄та̄ ка̄ламака̄си, ра̄джа̄ ан̃н̃ам̣ ¶ аггамахесит̣т̣ха̄не т̣хапеси. са̄ ран̃н̃о пийа̄ ахоси мана̄па̄, са̄пи сам̣ва̄саманва̄йа екам̣ путтам̣ виджа̄йи, ‘‘сӯрийакума̄ро’’тисса на̄мам̣ акам̣су. ра̄джа̄ путтам̣ дисва̄ тут̣т̣хачитто ‘‘бхадде, путтасса те варам̣ даммӣ’’ти а̄ха. девӣ, варам̣ иччхитака̄ле гахетаббам̣ катва̄ т̣хапеси. са̄ путте вайаппатте ра̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘девена майхам̣ путтасса джа̄така̄ле варо динно, путтасса ме раджджам̣ дехӣ’’ти. ра̄джа̄ ‘‘майхам̣ две путта̄ аггиккхандха̄ вийа джалама̄на̄ вичаранти, на сакка̄ тава путтасса раджджам̣ да̄ту’’нти пат̣иккхипитва̄пи там̣ пунаппунам̣ йа̄чама̄намева дисва̄ ‘‘айам̣ майхам̣ ¶ путта̄нам̣ па̄пакампи чинтеййа̄’’ти путте паккоса̄петва̄ а̄ха – ‘‘та̄та̄, ахам̣ сӯрийакума̄расса джа̄така̄ле варам̣ ада̄сим̣. ида̄нисса ма̄та̄ раджджам̣ йа̄чати, ахам̣ тасса на да̄тука̄мо, ма̄туга̄мо на̄ма па̄по, тумха̄кам̣ па̄пакампи чинтеййа, тумхе аран̃н̃ам̣ пависитва̄ мама аччайена куласантаке нагаре раджджам̣ кареййа̄тха̄’’ти родитва̄ кандитва̄ сӣсе чумбитва̄ уййоджеси. те питарам̣ вандитва̄ па̄са̄да̄ отаранте ра̄джан̇ган̣е кӣл̣ама̄но сӯрийакума̄ро дисва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘ахампи бха̄тикехи саддхим̣ гамисса̄мӣ’’ти техи саддхим̣йева никкхами. те химавантам̣ пависим̣су.
бодхисатто ¶ магга̄ оккамма руккхамӯле нисӣдитва̄ сӯрийакума̄рам̣ а̄мантеси ‘‘та̄та сӯрийакума̄ра, етам̣ сарам̣ гантва̄ нхатва̄ ча пивитва̄ ча падуминипан̣н̣ехи амха̄кампи па̄нӣйам̣ а̄нехӣ’’ти. там̣ пана сарам̣ вессаван̣асса сантика̄ екена дакараккхасена ладдхам̣ хоти, вессаван̣о ча там̣ а̄ха – ‘‘т̣хапетва̄ девадхаммаджа̄нанаке йе ан̃н̃е имам̣ сарам̣ отаранти, те кха̄дитум̣ лабхаси. анотин̣н̣е на лабхасӣ’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа со раккхасо йе там̣ сарам̣ отаранти, те девадхамме пуччхитва̄ йе на джа̄нанти, те кха̄дати. атха кхо сӯрийакума̄ро там̣ сарам̣ гантва̄ авӣмам̣ситва̄ва отари. атха нам̣ со раккхасо гахетва̄ ‘‘девадхамме джа̄на̄сӣ’’ти пуччхи. со ‘‘девадхамма̄ на̄ма чандимасӯрийа̄’’ти а̄ха. атха нам̣ ‘‘твам̣ девадхамме на джа̄на̄сӣ’’ти ватва̄ удакам̣ павесетва̄ аттано васанат̣т̣ха̄не т̣хапеси. бодхисаттопи там̣ атичира̄йантам̣ дисва̄ чандакума̄рам̣ песеси. раккхасо тампи гахетва̄ ‘‘девадхамме джа̄на̄сӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма джа̄на̄ми, девадхамма̄ на̄ма чатассо диса̄’’ти. раккхасо ‘‘на твам̣ девадхамме джа̄на̄сӣ’’ти тампи гахетва̄ таттхева т̣хапеси.
бодхисатто ¶ тасмимпи чира̄йанте ‘‘екена антара̄йена бхавитабба’’нти сайам̣ таттха гантва̄ двиннампи отаран̣ападавал̣ан̃джам̣ ¶ дисва̄ ‘‘раккхасапариггахитена имина̄ сарена бхавитабба’’нти кхаггам̣ саннайхитва̄ дханум̣ гахетва̄ ат̣т̣ха̄си. дакараккхасо бодхисаттам̣ удакам̣ анотарантам̣ дисва̄ ванакаммикапурисо вийа хутва̄ бодхисаттам̣ а̄ха – ‘‘бхо, пуриса, твам̣ маггакиланто касма̄ имам̣ сарам̣ отаритва̄ нхатва̄ пивитва̄ бхисамул̣а̄лам̣ кха̄дитва̄ пуппха̄ни пил̣андхитва̄ йатха̄сукхам̣ на гаччхасӣ’’ти? бодхисатто там̣ дисва̄ ‘‘есо йаккхо бхависсатӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘тайа̄ ме бха̄тика̄ гахита̄’’ти а̄ха. ‘‘а̄ма, гахита̄’’ти. ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘ахам̣ имам̣ сарам̣ отин̣н̣аке лабха̄мӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана саббева лабхасӣ’’ти? ‘‘йе девадхамме джа̄нанти, те т̣хапетва̄ авасесе лабха̄мӣ’’ти. ‘‘аттхи пана те девадхаммехи аттхо’’ти? ‘‘а̄ма, аттхӣ’’ти. ‘‘йади евам̣ ахам̣ те девадхамме катхесса̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи катхехи, ахам̣ девадхамме сун̣исса̄мӣ’’ти. бодхисатто а̄ха ‘‘ахам̣ девадхамме катхеййам̣, килит̣т̣хагатто панамхӣ’’ти. йаккхо бодхисаттам̣ нха̄петва̄ бходжанам̣ бходжетва̄ па̄нӣйам̣ па̄йетва̄ пуппха̄ни пил̣андха̄петва̄ гандхехи вилимпа̄петва̄ алан̇катаман̣д̣апамаджджхе паллан̇кам̣ аттхаритва̄ ада̄си.
бодхисатто а̄сане нисӣдитва̄ йаккхам̣ па̄дамӯле нисӣда̄петва̄ ‘‘тена хи охитасото саккаччам̣ девадхамме сун̣а̄хӣ’’ти имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘хириоттаппасампанна̄, суккадхаммасама̄хита̄;
санто саппуриса̄ локе, девадхамма̄ти вуччаре’’ти.
таттха хириоттаппасампанна̄ти хирийа̄ ча оттаппена ча саманна̄гата̄. тесу ка̄йадуччарита̄дӣхи хирийатӣти хирӣ, ладжджа̄йетам̣ адхивачанам̣. техийева оттаппатӣти оттаппам̣, па̄пато уббегассетам̣ адхивачанам̣. таттха аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄ хирӣ, бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ оттаппам̣. атта̄дхипатеййа̄ хирӣ, лока̄дхипатеййам̣ оттаппам̣. ладжджа̄сабха̄васан̣т̣хита̄ хирӣ, бхайасабха̄васан̣т̣хитам̣ оттаппам̣. саппатиссавалаккхан̣а̄ хирӣ, ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппам̣.
таттха аджджхаттасамут̣т̣ха̄нам̣ хирим̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи самут̣т̣ха̄пети – джа̄тим̣ паччавеккхитва̄ вайам̣ паччавеккхитва̄ ¶ сӯрабха̄вам̣ паччавеккхитва̄ ба̄хусаччам̣ паччавеккхитва̄ ¶ . катхам̣? ‘‘па̄пакаран̣ам̣ на̄метам̣ на джа̄тисампанна̄нам̣ каммам̣, хӣнаджачча̄нам̣ кеват̣т̣а̄дӣнам̣ каммам̣, ма̄дисасса джа̄тисампаннасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ та̄ва джа̄тим̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пам̣ акаронто ¶ хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. татха̄ ‘‘па̄пакаран̣ам̣ на̄метам̣ дахарехи каттаббам̣ каммам̣, ма̄дисасса вайе т̣хитасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ вайам̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. татха̄ ‘‘па̄пакаммам̣ на̄метам̣ дуббаладжа̄тика̄нам̣ каммам̣, ма̄дисасса сӯрабха̄васампаннасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ сӯрабха̄вам̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. татха̄ ‘‘па̄пакаммам̣ на̄метам̣ андхаба̄ла̄нам̣ каммам̣, на пан̣д̣ита̄нам̣, ма̄дисасса пан̣д̣итасса бахуссутасса идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на йутта’’нти евам̣ ба̄хусаччам̣ паччавеккхитва̄ па̄н̣а̄типа̄та̄дипа̄пам̣ акаронто хирим̣ самут̣т̣ха̄пети. евам̣ аджджхаттасамут̣т̣ха̄нам̣ хирим̣ чатӯхи ка̄ран̣ехи самут̣т̣ха̄пети. самут̣т̣ха̄петва̄ ча пана аттано читте хирим̣ павесетва̄ па̄пакаммам̣ на кароти. евам̣ хирӣ аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄ на̄ма хоти.
катхам̣ оттаппам̣ бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма? ‘‘саче твам̣ па̄пакаммам̣ кариссаси, чатӯсу париса̄су гарахаппатто бхависсаси.
‘‘гарахиссанти там̣ вин̃н̃ӯ, асучим̣ на̄гарико йатха̄;
ваджджито сӣлавантехи, катхам̣ бхиккху кариссасӣ’’ти. (дха. са. ат̣т̣ха. 1 балара̄сиван̣н̣ана̄) –
евам̣ паччавеккханто хи бахиддха̄самут̣т̣хитена оттаппена па̄пакаммам̣ на кароти. евам̣ оттаппам̣ бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ на̄ма хоти.
катхам̣ хирӣ атта̄дхипатеййа̄ на̄ма? идхекаччо кулапутто атта̄нам̣ адхипатим̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ ‘‘ма̄дисасса саддха̄паббаджитасса бахуссутасса дхутан̇гадхарасса на йуттам̣ па̄пакаммам̣ ка̄ту’’нти па̄пам̣ на кароти. евам̣ хирӣ атта̄дхипатеййа̄ на̄ма хоти. тена̄ха бхагава̄ –
‘‘со атта̄нам̣йева адхипатим̣ катва̄ акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети. са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети. суддхаматта̄нам̣ парихаратӣ’’ти (а. ни. 3.40).
катхам̣ оттаппам̣ лока̄дхипатеййам̣ на̄ма? идхекаччо кулапутто локам̣ адхипатим̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ па̄пакаммам̣ на кароти. йатха̄ха –
‘‘маха̄ ¶ ¶ кхо пана̄йам̣ локасаннива̄со. махантасмим̣ кхо пана локасаннива̄се санти саман̣абра̄хман̣а̄ иддхиманто диббачаккхука̄ парачиттавидуно, те дӯратопи пассанти, а̄санна̄пи на диссанти, четаса̄пи читтам̣ джа̄нанти, тепи мам̣ евам̣ джа̄ниссанти ‘пассатха бхо, имам̣ кулапуттам̣, саддха̄ ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито сама̄но вокин̣н̣о вихарати па̄пакехи акусалехи дхаммехӣ’ти.
‘‘санти девата̄ иддхимантийо диббачаккхука̄ парачиттавидунийо, та̄ дӯратопи пассанти, а̄санна̄пи на диссанти, четаса̄пи читтам̣ джа̄нанти, та̄пи мам̣ евам̣ джа̄ниссанти ‘пассатха бхо, имам̣ кулапуттам̣, саддха̄ ага̄расма̄ анага̄рийам̣ паббаджито ¶ сама̄но вокин̣н̣о вихарати па̄пакехи акусалехи дхаммехӣ’ти. со локам̣йева адхипатим̣ джет̣т̣хакам̣ каритва̄ акусалам̣ паджахати, кусалам̣ бха̄вети. са̄ваджджам̣ паджахати, анаваджджам̣ бха̄вети. суддхаматта̄нам̣ парихаратӣ’’ти (а. ни. 3.40).
евам̣ оттаппам̣ лока̄дхипатеййам̣ на̄ма хоти.
‘‘ладжджа̄сабха̄васан̣т̣хита̄ хирӣ, бхайасабха̄васан̣т̣хитам̣ оттаппа’’нти еттха пана ладжджа̄ти ладжджана̄ка̄ро, тена сабха̄вена сан̣т̣хита̄ хирӣ. бхайанти апа̄йабхайам̣, тена сабха̄вена сан̣т̣хитам̣ оттаппам̣. тадубхайампи па̄папариваджджане па̄кат̣ам̣ хоти. екаччо хи йатха̄ на̄меко кулапутто учча̄рапасса̄ва̄дӣни каронто ладжджитаббайуттакам̣ екам̣ дисва̄ ладжджана̄ка̄раппатто бхавеййа хӣл̣ито, евамевам̣ аджджхаттам̣ ладжджидхаммам̣ оккамитва̄ па̄пакаммам̣ на кароти. екаччо апа̄йабхайабхӣто хутва̄ па̄пакаммам̣ на кароти. татридам̣ опаммам̣ – йатха̄ хи двӣсу айогул̣есу еко сӣтало бхавеййа гӯтхамаккхито, еко ун̣хо а̄дитто. таттха пан̣д̣ито сӣталам̣ гӯтхамаккхитатта̄ джигуччханто на ган̣ха̄ти, итарам̣ д̣а̄хабхайена. таттха сӣталасса гӯтхамаккхитасса джигуччха̄йа аган̣ханам̣ вийа аджджхаттам̣ ладжджидхаммам̣ оккамитва̄ па̄пасса акаран̣ам̣, ун̣хасса д̣а̄хабхайена аган̣ханам̣ вийа апа̄йабхайена па̄пасса акаран̣ам̣ ведитаббам̣.
‘‘саппатиссавалаккхан̣а̄ ¶ хирӣ, ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппа’’нти идампи двайам̣ па̄папариваджджанейева па̄кат̣ам̣ хоти. екаччо хи джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄, саттхумахаттапаччавеккхан̣а̄, да̄йаджджамахаттапаччавеккхан̣а̄, сабрахмача̄римахаттапаччавеккхан̣а̄ти чатӯхи ка̄ран̣ехи саппатиссавалаккхан̣ам̣ хирим̣ самут̣т̣ха̄петва̄ па̄пам̣ на кароти. екаччо атта̄нува̄дабхайам̣, пара̄нува̄дабхайам̣ ¶ , дан̣д̣абхайам̣, дуггатибхайанти чатӯхи ка̄ран̣ехи ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ па̄пам̣ на кароти. таттха джа̄тимахаттапаччавеккхан̣а̄дӣни чева атта̄нува̄дабхайа̄дӣни ча виттха̄ретва̄ катхетабба̄ни. тесам̣ виттха̄ро ан̇гуттараника̄йат̣т̣хакатха̄йам̣ вутто.
суккадхаммасама̄хита̄ти идамева хироттаппам̣ а̄дим̣ катва̄ каттабба̄ кусала̄ дхамма̄ суккадхамма̄ на̄ма, те саббасан̇га̄хаканайена чатубхӯмакалокийалокуттарадхамма̄. техи сама̄хита̄ саманна̄гата̄ти аттхо. санто саппуриса̄ локети ка̄йакамма̄дӣнам̣ сантата̄йа санто, катан̃н̃укатаведита̄йа собхана̄ пуриса̄ти саппуриса̄. локо пана сан̇кха̄ралоко, сатталоко, ока̄салоко, кхандхалоко, а̄йатаналоко, дха̄тулокоти анекавидхо. таттха ‘‘еко локо саббе сатта̄ а̄ха̄рат̣т̣хитика̄…пе… ат̣т̣ха̄раса лока̄ ат̣т̣ха̄раса дха̄туйо’’ти (пат̣и. ма. 1.112) еттха сан̇кха̄ралоко вутто. кхандхалока̄дайо тадантогадха̄йева. ‘‘айам̣ локо паралоко, девалоко мануссалоко’’тиа̄дӣсу (маха̄ни. 3; чӯл̣ани. аджитама̄н̣авапуччха̄ниддеса 2) пана сатталоко вутто.
‘‘йа̄вата̄ ¶ чандимасӯрийа̄, парихаранти диса̄ бханти вирочама̄на̄;
та̄ва сахассадха̄ локо, еттха те ваттате васо’’ти. (ма. ни. 1.503) –
еттха ока̄салоко вутто. тесу идха сатталоко адхиппето. сатталокасмин̃хи йе еварӯпа̄ саппуриса̄, те девадхамма̄ти вуччанти.
таттха ¶ дева̄ти саммутидева̄, упапаттидева̄, висуддхидева̄ти тивидха̄. тесу маха̄самматака̄лато пат̣т̣ха̄йа локена ‘‘дева̄’’ти саммататта̄ ра̄джара̄джакума̄ра̄дайо саммутидева̄ на̄ма. девалоке уппанна̄ упапаттидева̄ на̄ма. кхӣн̣а̄сава̄ пана висуддхидева̄ на̄ма. вуттампи четам̣ –
‘‘саммутидева̄ на̄ма ра̄джа̄но девийо ра̄джакума̄ра̄. упапаттидева̄ на̄ма бхуммадеве упа̄да̄йа тадуттаридева̄. висуддхидева̄ на̄ма буддха̄ паччекабуддха̄ кхӣн̣а̄сава̄’’ти (чӯл̣ани. дхотакама̄н̣авапуччха̄ниддеса 32; па̄ра̄йана̄нугӣтига̄тха̄ниддеса 119).
имесам̣ дева̄нам̣ дхамма̄ти девадхамма̄. вуччарети вуччанти. хироттаппамӯлака̄ хи кусала̄ дхамма̄ куласампада̄йа ¶ чева девалоке ниббаттийа̄ ча висуддхибха̄васса ча ка̄ран̣атта̄ ка̄ран̣ат̣т̣хена тивидха̄нампи тесам̣ дева̄нам̣ дхамма̄ти девадхамма̄, техи девадхаммехи саманна̄гата̄ пуггала̄пи девадхамма̄. тасма̄ пуггала̄дхит̣т̣ха̄надесана̄йа те дхамме дассенто ‘‘санто саппуриса̄ локе, девадхамма̄ти вуччаре’’ти а̄ха.
йаккхо имам̣ дхаммадесанам̣ сутва̄ пасанначитто бодхисаттам̣ а̄ха – ‘‘пан̣д̣ита, ахам̣ тумха̄кам̣ пасанно, екам̣ бха̄тарам̣ деми, катарам̣ а̄немӣ’’ти? ‘‘канит̣т̣хам̣ а̄нехӣ’’ти. ‘‘пан̣д̣ита, твам̣ кевалам̣ девадхамме джа̄на̄сийева, на пана тесу ваттасӣ’’ти. ‘‘ким̣ ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘йам̣ка̄ран̣а̄ джет̣т̣хакам̣ т̣хапетва̄ канит̣т̣хам̣ а̄н̣а̄пенто джет̣т̣ха̄пача̄йикакаммам̣ на каросӣ’’ти. девадхамме ча̄хам̣, йаккха, джа̄на̄ми, тесу ча ватта̄ми. майан̃хи имам̣ аран̃н̃ам̣ етам̣ нисса̄йа павит̣т̣ха̄. етасса хи аттха̄йа амха̄кам̣ питарам̣ етасса ма̄та̄ раджджам̣ йа̄чи, амха̄кам̣ пана пита̄ там̣ варам̣ адатва̄ амха̄кам̣ анураккхан̣аттха̄йа аран̃н̃ава̄сам̣ ануджа̄ни. со кума̄ро ануваттитва̄ амхехи саддхим̣ а̄гато. ‘‘там̣ аран̃н̃е еко йаккхо кха̄дӣ’’ти вуттепи на кочи саддахиссати, тена̄хам̣ гарахабхайабхӣто тамева а̄н̣а̄пемӣти. ‘‘са̄дху са̄дху пан̣д̣ита, твам̣ девадхамме ча джа̄на̄си, тесу ча ваттасӣ’’ти ¶ пасанно йаккхо бодхисаттасса са̄дхука̄рам̣ датва̄ двепи бха̄таро а̄нетва̄ ада̄си.
атха нам̣ бодхисатто а̄ха – ‘‘самма, твам̣ пуббе аттана̄ катена па̄пакаммена паресам̣ мам̣салохитакха̄дако йаккхо хутва̄ ниббатто, ида̄нипи па̄памева кароси, идам̣ те па̄пакаммам̣ нирайа̄дӣхи муччитум̣ ока̄сам̣ на дассати ¶ , тасма̄ ито пат̣т̣ха̄йа па̄пам̣ паха̄йа кусалам̣ карохӣ’’ти. асаккхи ча пана там̣ даметум̣. со там̣ йаккхам̣ даметва̄ тена сам̣вихита̄раккхо таттхева васанто екадивасам̣ наккхаттам̣ олокетва̄ питу ка̄лакатабха̄вам̣ н̃атва̄ йаккхам̣ а̄да̄йа ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ раджджам̣ гахетва̄ чандакума̄расса опараджджам̣, сӯрийакума̄расса сена̄патит̣т̣ха̄нам̣, датва̄ йаккхасса раман̣ӣйе т̣ха̄не а̄йатанам̣ ка̄ретва̄, йатха̄ со аггама̄лам̣ аггапуппхам̣ аггабхаттан̃ча лабхати, татха̄ ака̄си. со дхаммена раджджам̣ ка̄ретва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ дассетва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со бхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. самма̄самбуддхопи две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дакараккхасо бахубхан̣д̣икабхиккху ахоси, сӯрийакума̄ро а̄нандо, чандакума̄ро са̄рипутто, джет̣т̣хакабха̄та̄ махиса̄сакума̄ро пана ахамева ахоси’’нти.
девадхаммаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
7. кат̣т̣хаха̄риджа̄такаван̣н̣ана̄
путто ¶ тйа̄хам̣ маха̄ра̄джа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ва̄сабхакхаттийам̣ а̄раббха катхеси. ва̄сабхакхаттийа̄йа ваттху два̄дасаканипа̄те бхаддаса̄ладжа̄таке а̄вибхависсати. са̄ кира маха̄на̄масса саккасса дхӣта̄ на̄гамун̣д̣а̄йа на̄ма да̄сийа̄ куччхисмим̣ джа̄та̄ косалара̄джасса аггамахесӣ ахоси. са̄ ран̃н̃о путтам̣ виджа̄йи. ра̄джа̄ панасса̄ паччха̄ да̄сибха̄вам̣ н̃атва̄ т̣ха̄нам̣ париха̄песи, путтасса вит̣ат̣ӯбхасса̄пи т̣ха̄нам̣ париха̄песийева. те убхопи антонивесанейева васанти. саттха̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ пуббан̣хасамайе пан̃часатабхиккхупаривуто ¶ ран̃н̃о нивесанам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, кахам̣ ва̄сабхакхаттийа̄’’ти а̄ха. ‘‘ра̄джа̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ а̄рочеси. маха̄ра̄джа ва̄сабхакхаттийа̄ касса дхӣта̄’’ти? ‘‘маха̄на̄масса бханте’’ти. ‘‘а̄гаччхама̄на̄ касса а̄гата̄’’ти? ‘‘майхам̣ бханте’’ти. маха̄ра̄джа са̄ ран̃н̃о дхӣта̄, ран̃н̃ова а̄гата̄, ра̄джа̄нам̣йева пат̣ичча путтам̣ ¶ лабхи, со путто ким̣ка̄ран̣а̄ питу сантакасса раджджасса са̄мико на хоти, пуббе ра̄джа̄но мухуттика̄йа кат̣т̣хаха̄рика̄йа куччхисмимпи путтам̣ лабхитва̄ путтасса раджджам̣ адам̣сӯти. ра̄джа̄ тассаттхасса̄вибха̄ваттха̄йа бхагавантам̣ йа̄чи, бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатто ра̄джа̄ махантена йасена уййа̄нам̣ гантва̄ таттха пуппхапхалалобхена вичаранто уййа̄наванасан̣д̣е га̄йитва̄ да̄рӯни уддхарама̄нам̣ екам̣ иттхим̣ дисва̄ пат̣ибаддхачитто сам̣ва̄сам̣ каппеси. тан̇кхан̣ан̃н̃ева бодхисатто тасса̄ куччхийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи, та̄вадева тасса̄ ваджирапӯрита̄ вийа гарука̄ куччхи ахоси. са̄ габбхасса патит̣т̣хитабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘габбхо ме, дева, патит̣т̣хито’’ти а̄ха. ра̄джа̄ ан̇гулимуддикам̣ датва̄ ‘‘саче дхӣта̄ хоти, имам̣ виссаджджетва̄ посеййа̄си, саче путто хоти, ан̇гулимуддика̄йа саддхим̣ мама сантикам̣ а̄неййа̄сӣ’’ти ватва̄ пакка̄ми.
са̄пи парипаккагаббха̄ бодхисаттам̣ виджа̄йи. тасса а̄дха̄витва̄ паридха̄витва̄ вичаран̣ака̄ле кӣл̣а̄ман̣д̣але кӣл̣антасса евам̣ ватта̄ро хонти ‘‘ниппитикенамха̄ пахат̣а̄’’ти. там̣ сутва̄ бодхисатто ма̄ту сантикам̣ гантва̄ ‘‘амма, ко майхам̣ пита̄’’ти пуччхи. ‘‘та̄та, твам̣ ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о путто’’ти. ‘‘амма, аттхи пана кочи саккхӣ’’ти? та̄та ра̄джа̄ имам̣ муддикам̣ датва̄ ‘‘саче дхӣта̄ хоти, имам̣ виссаджджетва̄ посеййа̄си, саче путто хоти, има̄йа ан̇гулимуддика̄йа саддхим̣ а̄неййа̄сӣ’’ти ватва̄ гатоти. ‘‘амма, евам̣ санте касма̄ мам̣ питу сантикам̣ ¶ на несӣ’’ти ¶ . са̄ путтасса аджджха̄сайам̣ н̃атва̄ ра̄джадва̄рам̣ гантва̄ ран̃н̃о а̄роча̄песи. ран̃н̃а̄ ча паккоса̄пита̄ пависитва̄ ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ ‘‘айам̣ те, дева, путто’’ти а̄ха. ра̄джа̄ джа̄нантопи парисамаджджхе ладжджа̄йа ‘‘на майхам̣ путто’’ти а̄ха. ‘‘айам̣ те, дева, муддика̄, имам̣ сан̃джа̄на̄сӣ’’ти. ‘‘айампи майхам̣ муддика̄ на хотӣ’’ти. ‘‘дева, ида̄ни т̣хапетва̄ саччакирийам̣ ан̃н̃о мама саккхи наттхи, сача̄йам̣ да̄рако тумхе пат̣ичча джа̄то, а̄ка̄се тит̣т̣хату, но че, бхӯмийам̣ патитва̄ маратӯ’’ти бодхисаттасса па̄де гахетва̄ а̄ка̄се кхипи. бодхисатто а̄ка̄се паллан̇кама̄бхуджитва̄ нисинно мадхурассарена питу дхаммам̣ катхенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘путто ¶ тйа̄хам̣ маха̄ра̄джа, твам̣ мам̣ поса джана̄дхипа;
ан̃н̃епи дево посети, кин̃ча дево сакам̣ паджа’’нти.
таттха путто тйа̄ханти путто те ахам̣. путто ча на̄меса атраджо, кхеттаджо, антева̄сико, диннакоти чатуббидхо. таттха атта̄нам̣ пат̣ичча джа̄то атраджо на̄ма. сайанапит̣т̣хе паллан̇ке уретиевама̄дӣсу ниббатто кхеттаджо на̄ма. сантике сиппугган̣ханако антева̄сико на̄ма. поса̄ванаттха̄йа динно диннако на̄ма. идха пана атраджам̣ сандха̄йа ‘‘путто’’ти вуттам̣. чатӯхи сан̇гахаваттхӯхи джанам̣ ран̃джетӣти ра̄джа̄, маханто ра̄джа̄ маха̄ра̄джа̄. тама̄лапанто а̄ха ‘‘маха̄ра̄джа̄’’ти. твам̣ мам̣ поса джана̄дхипа̄ти джана̄дхипа маха̄джанаджет̣т̣хака твам̣ мам̣ поса бхарассу вад̣д̣хехи. ан̃н̃епи дево посетӣти ан̃н̃епи хаттхибандха̄дайо мануссе, хаттхиасса̄дайо тираччха̄нагате ча бахуджане дево посети. кин̃ча дево сакам̣ паджанти еттха пана кин̃ча̄ти гарахаттхе ча ануггахан̣аттхе ча нипа̄то. ‘‘сакам̣ паджам̣ аттано путтам̣ мам̣ дево на посетӣ’’ти ваданто гарахати на̄ма, ‘‘ан̃н̃е бахуджане посетӣ’’ти ваданто анугган̣хати на̄ма. ити бодхисатто гарахантопи анугган̣хантопи ‘‘кин̃ча дево сакам̣ паджа’’нти а̄ха.
ра̄джа̄ бодхисаттасса а̄ка̄се нисӣдитва̄ евам̣ дхаммам̣ десентасса сутва̄ ‘‘ехи, та̄та̄’’ти хаттхам̣ паса̄реси, ‘‘ахамева посесса̄ми, ахамева посесса̄мӣ’’ти хаттхасахассам̣ паса̄рийиттха. бодхисатто ¶ ан̃н̃асса хаттхе анотаритва̄ ран̃н̃ова хаттхе отаритва̄ ан̇ке нисӣди. ра̄джа̄ тасса опараджджам̣ датва̄ ма̄тарам̣ аггамахесим̣ ака̄си. со питу аччайена кат̣т̣хава̄ханара̄джа̄ на̄ма хутва̄ дхаммена раджджам̣ ка̄ретва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ косаларан̃н̃о имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ две ваттхӯни дассетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ма̄та̄ маха̄ма̄йа̄ ахоси, пита̄ суддходанамаха̄ра̄джа̄, кат̣т̣хава̄ханара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
кат̣т̣хаха̄риджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
8. га̄ман̣иджа̄такаван̣н̣ана̄
апи ¶ атарама̄на̄нанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто оссат̣т̣хавӣрийам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. имасмим̣ пана джа̄таке паччуппаннаваттху ча атӣтаваттху ча ека̄дасаканипа̄те сам̣вараджа̄таке а̄вибхависсати. ваттху хи тасмин̃ча имасмин̃ча екасадисамева, га̄тха̄ пана на̄на̄. га̄ман̣икума̄ро бодхисаттасса ова̄де т̣хатва̄ бха̄тикасатасса канит̣т̣хопи хутва̄ бха̄тикасатапарива̄рито сетаччхаттасса хет̣т̣ха̄ варапаллан̇ке нисинно аттано йасасампаттим̣ олокетва̄ ‘‘айам̣ майхам̣ йасасампатти амха̄кам̣ а̄чарийасса сантака̄’’ти тут̣т̣хо имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –
‘‘апи атарама̄на̄нам̣, пхала̄са̄ва самиджджхати;
випаккабрахмачарийосми, евам̣ джа̄на̄хи га̄ман̣ӣ’’ти.
таттха апӣти нипа̄таматтам̣. атарама̄на̄нанти пан̣д̣ита̄нам̣ ова̄де т̣хатва̄ атаритва̄ авега̄йитва̄ упа̄йена каммам̣ каронта̄нам̣. пхала̄са̄ва самиджджхатӣти йатха̄паттхике пхале а̄са̄ тасса пхаласса ниппхаттийа̄ самиджджхатийева. атха ва̄ пхала̄са̄ти а̄са̄пхалам̣, йатха̄паттхитам̣ пхалам̣ самиджджхатийева̄ти аттхо. випаккабрахмачарийосмӣти еттха чатта̄ри сан̇гахаваттхӯни сет̣т̣хачарийатта̄ брахмачарийам̣ на̄ма, тан̃ча таммӯлика̄йа йасасампаттийа̄ пат̣иладдхатта̄ випаккам̣ на̄ма. йо ва̄сса йасо ниппханно, сопи сет̣т̣хат̣т̣хена брахмачарийам̣ на̄ма. тена̄ха ‘‘випаккабрахмачарийосмӣ’’ти. евам̣ джа̄на̄хи га̄ман̣ӣти ¶ каттхачи га̄микапурисопи га̄маджет̣т̣хакопи га̄ман̣ӣ. идха пана саббаджанаджет̣т̣хакам̣ атта̄нам̣ сандха̄йа̄ха. амбхо га̄ман̣и, твам̣ етам̣ ка̄ран̣ам̣ евам̣ джа̄на̄хи, а̄чарийам̣ нисса̄йа бха̄тикасатам̣ атиккамитва̄ идам̣ маха̄раджджам̣ паттосмӣти уда̄нам̣ уда̄неси.
тасмим̣ пана раджджам̣ патте саттат̣т̣хадивасаччайена саббепи бха̄таро аттано аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ гата̄ ¶ . га̄ман̣ира̄джа̄ дхаммена раджджам̣ ка̄ретва̄ йатха̄каммам̣ гато, бодхисаттопи пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ дассетва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху арахатте патит̣т̣хито. саттха̄ две ¶ ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ га̄ман̣икума̄ро оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху ахоси, а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
га̄ман̣иджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
9. магхадеваджа̄такаван̣н̣ана̄
уттаман̇гаруха̄ майханти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто маха̄бхиниккхаманам̣ а̄раббха катхеси. там̣ хет̣т̣ха̄ нида̄накатха̄йам̣ катхитамева. тасмим̣ пана ка̄ле бхиккхӯ дасабаласса неккхаммам̣ ван̣н̣айанта̄ нисӣдим̣су. атха саттха̄ дхаммасабхам̣ а̄гантва̄ буддха̄сане нисинно бхиккхӯ а̄мантеси ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти. ‘‘бханте, на ан̃н̃а̄йа катха̄йа, тумха̄кам̣йева пана неккхаммам̣ ван̣н̣айама̄на̄ нисинна̄мха̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато етарахийева неккхаммам̣ никкханто, пуббепи никкхантойева̄’’ти а̄ха. бхиккхӯ тассаттхасса̄вибха̄ваттхам̣ бхагавантам̣ йа̄чим̣су, бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте видехарат̣т̣хе митхила̄йам̣ магхадево на̄ма ра̄джа̄ ахоси дхаммико дхаммара̄джа̄. со чатура̄сӣти вассасахасса̄ни кума̄ракӣл̣ам̣ кӣл̣и, татха̄ опараджджам̣, татха̄ маха̄раджджам̣ катва̄ дӣгхамаддха̄нам̣ кхепетва̄ екадивасам̣ каппакам̣ а̄мантеси ‘‘йада̄ ме, самма каппака, сирасмим̣ палита̄ни пассеййа̄си, атха ме а̄рочеййа̄сӣ’’ти. каппакопи дӣгхамаддха̄нам̣ кхепетва̄ екадивасам̣ ¶ ран̃н̃о ан̃джанаван̣н̣а̄нам̣ кеса̄нам̣ антаре екамева палитам̣ дисва̄ ‘‘дева, екам̣ те палитам̣ диссатӣ’’ти а̄рочеси. ‘‘тена хи ме, самма, там̣ палитам̣ уддхаритва̄ па̄н̣имхи т̣хапехӣ’’ти ча вутте суван̣н̣асан̣д̣а̄сена уддхаритва̄ ран̃н̃о па̄н̣имхи патит̣т̣ха̄песи. тада̄ ран̃н̃о чатура̄сӣти вассасахасса̄ни а̄йу авасит̣т̣хам̣ хоти. евам̣ сантепи палитам̣ дисва̄ва маччура̄джа̄нам̣ а̄гантва̄ самӣпе т̣хитам̣ вийа атта̄нам̣ а̄диттапан̣н̣аса̄лам̣ павит̣т̣хам̣ вийа ча ман̃н̃ама̄но сам̣вегам̣ а̄паджджитва̄ ¶ ‘‘ба̄ла магхадева, йа̄ва палитассуппа̄да̄ва име килесе джахитум̣ на̄саккхӣ’’ти чинтеси.
тассевам̣ ¶ палитапа̄тубха̄вам̣ а̄ваджджентасса антод̣а̄хо уппаджджи, сарӣра̄ седа̄ муччим̣су, са̄т̣ака̄ пӣл̣етва̄ апанетабба̄ка̄раппатта̄ ахесум̣. со ‘‘аджджева майа̄ никкхамитва̄ паббаджитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти каппакасса сатасахассут̣т̣ха̄накам̣ га̄маварам̣ датва̄ джет̣т̣хапуттам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘та̄та, мама сӣсе палитам̣ па̄тубхӯтам̣, махаллакомхи джа̄то, бхутта̄ кхо пана ме ма̄нусака̄ ка̄ма̄, ида̄ни диббе ка̄ме парийесисса̄ми, неккхаммака̄ло майхам̣, твам̣ имам̣ раджджам̣ пат̣ипаджджа, ахам̣ пана паббаджитва̄ магхадеваамбавануййа̄не васанто саман̣адхаммам̣ карисса̄мӣ’’ти а̄ха. там̣ евам̣ паббаджитука̄мам̣ амачча̄ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, ким̣ тумха̄кам̣ паббаджджа̄ка̄ран̣а’’нти пуччхим̣су. ра̄джа̄ палитам̣ хаттхена гахетва̄ амачча̄нам̣ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘уттаман̇гаруха̄ майхам̣, име джа̄та̄ вайохара̄;
па̄тубхӯта̄ девадӯта̄, паббаджджа̄самайо мама̄’’ти.
таттха уттаман̇гаруха̄ти кеса̄. кеса̄ хи саббесам̣ хаттхапа̄да̄дӣнам̣ ан̇га̄нам̣ уттаме сирасмим̣ рухатта̄ ‘‘уттаман̇гаруха̄’’ти вуччанти. име джа̄та̄ вайохара̄ти пассатха, та̄та̄, палитапа̄тубха̄вена тин̣н̣ам̣ вайа̄нам̣ харан̣ато ¶ име джа̄та̄ вайохара̄. па̄тубхӯта̄ти ниббатта̄. девадӯта̄ти дево вуччати маччу, тасса дӯта̄ти девадӯта̄. сирасмин̃хи палитесу па̄тубхӯтесу маччура̄джасса сантике т̣хито вийа хоти, тасма̄ палита̄ни ‘‘маччудевасса дӯта̄’’ти вуччанти. дева̄ вийа дӯта̄типи девадӯта̄. йатха̄ хи алан̇катапат̣ийатта̄йа девата̄йа а̄ка̄се т̣хатва̄ ‘‘асукадивасе твам̣ мариссасӣ’’ти вутте там̣ татхева хоти, евам̣ сирасмим̣ палитесу па̄тубхӯтесу девата̄йа бйа̄каран̣асадисамева хоти, тасма̄ палита̄ни ‘‘девасадиса̄ дӯта̄’’ти вуччанти. висуддхидева̄нам̣ дӯта̄типи девадӯта̄. саббабодхисатта̄ хи джин̣н̣абйа̄дхиматапаббаджите дисва̄ва сам̣вегама̄паджджитва̄ никкхамма паббаджанти. йатха̄ха –
‘‘джин̣н̣ан̃ча дисва̄ дукхитан̃ча бйа̄дхитам̣, матан̃ча дисва̄ гатама̄йусан̇кхайам̣;
ка̄са̄йаваттхам̣ паббаджитан̃ча дисва̄, тасма̄ ахам̣ паббаджитомхи ра̄джа̄’’ти. (тхерага̄. 73 тхокам̣ висадисам̣);
имина̄ ¶ ¶ парийа̄йена палита̄ни висуддхидева̄нам̣ дӯтатта̄ ‘‘девадӯта̄’’ти вуччанти. паббаджджа̄самайо мама̄ти гихибха̄вато никкхантат̣т̣хена ‘‘паббаджджа̄’’ти ладдхана̄масса саман̣алин̇гагахан̣асса ка̄ло майханти дассети.
со евам̣ ватва̄ там̣ дивасамева раджджам̣ паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ тасмим̣йева магхадеваамбаване вихаранто чатура̄сӣти вассасахасса̄ни чатта̄ро брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ апарихӣнаджджха̄не т̣хито ка̄лам̣ катва̄ брахмалоке ниббаттитва̄ пуна тато чуто митхила̄йам̣йева ними на̄ма ра̄джа̄ хутва̄ осаккама̄нам̣ аттано вам̣сам̣ гхат̣етва̄ таттхева амбаване паббаджитва̄ брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ пуна брахмалокӯпагова ахоси.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто, пуббепи никкхантойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ дассетва̄ чатта̄ри сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не кечи сота̄панна̄ ахесум̣, кечи сакада̄га̄мино, кечи ана̄га̄мино. ити бхагава̄ има̄ни две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ каппако а̄нандо ахоси, путто ра̄хуло, магхадевара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
магхадеваджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
10. сукхавиха̄риджа̄такаван̣н̣ана̄
йан̃ча ¶ ан̃н̃е на раккхантӣти идам̣ саттха̄ анупийанагарам̣ нисса̄йа анупийаамбаване вихаранто сукхавиха̄рим̣ бхаддийаттхерам̣ а̄раббха катхеси. сукхавиха̄рӣ бхаддийаттхеро чхакхаттийасама̄гаме упа̄лисаттамо паббаджито. тесу бхаддийаттхеро ча, кимилаттхеро ча, бхагуттхеро ча, упа̄литтхеро ча арахаттам̣ патта̄, а̄нандаттхеро сота̄панно джа̄то, ануруддхаттхеро диббачаккхуко, девадатто джха̄нала̄бхӣ джа̄то. чханнам̣ пана кхаттийа̄нам̣ ваттху йа̄ва анупийанагара̄ кхан̣д̣аха̄ладжа̄таке а̄вибхависсати. а̄йасма̄ пана бхаддийо ра̄джака̄ле аттано раккхасам̣видха̄нан̃чева та̄ва бахӯхи ¶ раккха̄хи раккхийама̄насса упарипа̄са̄даваратале маха̄сайане сампариваттама̄насса̄пи аттано бхайуппаттин̃ча ида̄ни арахаттам̣ патва̄ аран̃н̃а̄дӣсу йаттха каттхачи вихарантопи аттано вигатабхайатан̃ча самануссаранто ‘‘ахо сукхам̣, ахо сукха’’нти уда̄нам̣ уда̄неси. там̣ сутва̄ бхиккхӯ ‘‘а̄йасма̄ бхаддийо ан̃н̃ам̣ бйа̄каротӣ’’ти бхагавато а̄рочесум̣. бхагава̄ ‘‘на, бхиккхаве ¶ , бхаддийо ида̄нева сукхавиха̄рӣ, пуббепи сукхавиха̄рӣйева̄’’ти а̄ха. бхиккхӯ тассаттхасса̄вибха̄ваттха̄йа бхагавантам̣ йа̄чим̣су. бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄райама̄не бодхисатто удиччабра̄хман̣амаха̄са̄ло хутва̄ ка̄месу а̄дӣнавам̣, неккхамме ча̄нисам̣сам̣ дисва̄ ка̄ме паха̄йа химавантам̣ пависитва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ниббаттеси, парива̄рописса маха̄ ахоси пан̃ча та̄пасасата̄ни. со вассака̄ле химавантато никкхамитва̄ та̄пасаган̣апаривуто га̄манигама̄дӣсу ча̄рикам̣ чаранто ба̄ра̄н̣асим̣ патва̄ ра̄джа̄нам̣ нисса̄йа ра̄джуййа̄не ва̄сам̣ каппеси. таттха вассике чатта̄ро ма̄се васитва̄ ра̄джа̄нам̣ а̄пуччхи. атха нам̣ ра̄джа̄ ‘‘тумхе, бханте, махаллака̄, ким̣ во химавантена, антева̄сике химавантам̣ песетва̄ ¶ идхева васатха̄’’ти йа̄чи. бодхисатто джет̣т̣хантева̄сикам̣ пан̃ча та̄пасасата̄ни пат̣иччха̄петва̄ ‘‘гаччха, твам̣ имехи саддхим̣ химаванте васа, ахам̣ пана идхева васисса̄мӣ’’ти те уййоджетва̄ сайам̣ таттхева ва̄сам̣ каппеси.
со панасса джет̣т̣хантева̄сико ра̄джапаббаджито махантам̣ раджджам̣ паха̄йа паббаджитва̄ касин̣апарикаммам̣ катва̄ ат̣т̣хасама̄паттила̄бхӣ ахоси. со та̄пасехи саддхим̣ химаванте васама̄но екадивасам̣ а̄чарийам̣ дат̣т̣хука̄мо хутва̄ те та̄пасе а̄мантетва̄ ‘‘тумхе ануккан̣т̣хама̄на̄ идхева васатха, ахам̣ а̄чарийам̣ вандитва̄ а̄гамисса̄мӣ’’ти а̄чарийасса сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ екам̣ кат̣т̣хаттхарикам̣ аттхаритва̄ а̄чарийасса сантикейева нипаджджи. тасмин̃ча самайе ра̄джа̄ ‘‘та̄пасам̣ пассисса̄мӣ’’ти уййа̄нам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. антева̄сиката̄пасо ра̄джа̄нам̣ дисва̄ нева вут̣т̣ха̄си, нипаннойева пана ‘‘ахо сукхам̣, ахо сукха’’нти уда̄нам̣ уда̄неси. ра̄джа̄ ‘‘айам̣ та̄пасо мам̣ дисва̄пи на ут̣т̣хито’’ти ¶ анаттамано бодхисаттам̣ а̄ха – ‘‘бханте, айам̣ та̄пасо йадиччхакам̣ бхутто бхависсати, уда̄нам̣ уда̄ненто сукхасеййамева каппетӣ’’ти. маха̄ра̄джа, айам̣ та̄пасо пуббе тумха̄дисо еко ра̄джа̄ ахоси, сва̄йам̣ ‘‘ахам̣ пуббе гихика̄ле раджджасирим̣ анубхаванто а̄вудхахаттхехи бахӯхи раккхийама̄нопи еварӯпам̣ сукхам̣ на̄ма на̄латтха’’нти аттано паббаджджа̄сукхам̣ джха̄насукхан̃ча а̄раббха имам̣ уда̄нам̣ уда̄нетӣти. еван̃ча пана ватва̄ бодхисатто ран̃н̃о дхаммакатхам̣ катхетум̣ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йан̃ча ан̃н̃е на раккханти, йо ча ан̃н̃е на раккхати;
са ве ра̄джа сукхам̣ сети, ка̄месу анапеккхава̄’’ти.
таттха ¶ йан̃ча ан̃н̃е на раккхантӣти йам̣ пуггалам̣ ан̃н̃е бахӯ пуггала̄ на раккханти. йо ча ан̃н̃е на раккхатӣти йо ча ‘‘екако ахам̣ раджджам̣ ка̄ремӣ’’ти ан̃н̃е бахӯ джане на раккхати. са ве ра̄джа сукхам̣ сетӣти маха̄ра̄джа со ¶ пуггало еко адутийо павивитто ка̄йикачетасикасукхасаман̇гӣ хутва̄ сукхам̣ сети. идан̃ча десана̄сӣсамева. на кевалам̣ пана сетийева, еварӯпо пана пуггало сукхам̣ гаччхати тит̣т̣хати нисӣдати сайатӣти саббирийа̄патхесу сукхаппаттова хоти. ка̄месу анапеккхава̄ти ваттху ка̄макилесака̄месу апеккха̄рахито вигатаччхандара̄го ниттан̣хо еварӯпо пуггало саббирийа̄патхесу сукхам̣ вихарати маха̄ра̄джа̄ти.
ра̄джа̄ дхаммадесанам̣ сутва̄ тут̣т̣хама̄насо вандитва̄ нивесанамева гато, антева̄сикопи а̄чарийам̣ вандитва̄ химавантамева гато. бодхисатто пана таттхева вихаранто апарихӣнаджджха̄но ка̄лам̣ катва̄ брахмалоке ниббатти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ дассетва̄ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ антева̄сико бхаддийаттхеро ахоси, ган̣асаттха̄ пана ахамева ахоси’’нти.
сукхавиха̄риджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
апан̣н̣акавагго пат̣хамо.
тассудда̄нам̣ –
апан̣н̣акам̣ ¶ ван̣н̣упатхам̣, серивам̣ чӯл̣асет̣т̣хи ча;
тан̣д̣улам̣ девадхамман̃ча, кат̣т̣хава̄ханага̄ман̣и;
магхадевам̣ виха̄рӣти, пин̣д̣ита̄ даса джа̄така̄ти.
2. сӣлавагго
[11] 1. лаккхан̣амигаджа̄такаван̣н̣ана̄
хоти ¶ сӣлаватам̣ аттхоти идам̣ саттха̄ ра̄джагахам̣ упанисса̄йа вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. девадаттасса ваттху йа̄ва абхима̄раппайоджана̄ кхан̣д̣аха̄ладжа̄таке а̄вибхависсати, йа̄ва дханапа̄лакависсаджджана̄ пана чӯл̣ахам̣саджа̄таке а̄вибхависсати, йа̄ва патхавиппавесана̄ два̄дасанипа̄те самуддава̄н̣иджаджа̄таке а̄вибхависсати.
екасмин̃хи самайе девадатто пан̃ча ваттхӯни йа̄читва̄ алабханто сан̇гхам̣ бхиндитва̄ пан̃ча бхиккхусата̄ни а̄да̄йа гайа̄сӣсе вихарати. атха тесам̣ бхиккхӯнам̣ н̃а̄н̣ам̣ парипа̄кам̣ агама̄си. там̣ н̃атва̄ саттха̄ две аггаса̄ваке а̄мантеси ‘‘са̄рипутта̄, тумха̄кам̣ нисситака̄ пан̃часата̄ бхиккхӯ девадаттасса ладдхим̣ рочетва̄ тена саддхим̣ гата̄, ида̄ни пана тесам̣ н̃а̄н̣ам̣ парипа̄кам̣ гатам̣, тумхе бахӯхи бхиккхӯхи саддхим̣ таттха гантва̄ тесам̣ дхаммам̣ десетва̄ те бхиккхӯ маггапхалехи пабодхетва̄ гахетва̄ а̄гаччхатха̄’’ти. те татхева гантва̄ тесам̣ дхаммам̣ десетва̄ маггапхалехи пабодхетва̄ пунадивасе арун̣уггаманавела̄йа ¶ те бхиккхӯ а̄да̄йа вел̣уванамева а̄гамам̣су. а̄гантва̄ ча пана са̄рипуттаттхерасса бхагавантам̣ вандитва̄ т̣хитака̄ле бхиккхӯ тхерам̣ пасам̣ситва̄ бхагавантам̣ а̄хам̣су – ‘‘бханте, амха̄кам̣ джет̣т̣хабха̄тико дхаммасена̄пати пан̃чахи бхиккхусатехи паривуто а̄гаччханто ативийа собхати, девадатто пана парихӣнапарива̄ро джа̄то’’ти. на, бхиккхаве, са̄рипутто ида̄нева н̃а̄тисан̇гхапаривуто а̄гаччханто собхати, пуббепи собхийева. девадаттопи ¶ на ида̄нева ган̣ато парихӣно, пуббепи парихӣнойева̄ти. бхиккхӯ тассаттхасса̄вибха̄ваттха̄йа бхагавантам̣ йа̄чим̣су, бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте магадхарат̣т̣хе ра̄джагаханагаре еко магадхара̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. тада̄ бодхисатто мигайонийам̣ пат̣исандхим̣ гахетва̄ вуддхиппатто мигасахассапарива̄ро аран̃н̃е васати. тасса лаккхан̣о ча ка̄л̣о ча̄ти две путта̄ ахесум̣. со аттано махаллакака̄ле ‘‘та̄та̄, ахам̣ ида̄ни махаллако, тумхе имам̣ ган̣ам̣ парихаратха̄’’ти пан̃ча пан̃ча мигасата̄ни екекам̣ путтам̣ пат̣иччха̄песи ¶ . тато пат̣т̣ха̄йа те две джана̄ мигаган̣ам̣ парихаранти. магадхарат̣т̣хасмин̃ча сассапа̄касамайе кит̣т̣хасамба̄дхе аран̃н̃е мига̄нам̣ парипантхо хоти. манусса̄ сассакха̄дака̄нам̣ мига̄нам̣ ма̄ран̣аттха̄йа таттха таттха опа̄там̣ кхан̣анти, сӯла̄ни ропенти, па̄са̄н̣айанта̄ни садждженти, кӯт̣апа̄са̄дайо па̄се од̣д̣енти, бахӯ мига̄ вина̄сам̣ а̄паджджанти. бодхисатто кит̣т̣хасамба̄дхасамайам̣ н̃атва̄ две путте паккоса̄петва̄ а̄ха – ‘‘та̄та̄, айам̣ кит̣т̣хасамба̄дхасамайо, бахӯ мига̄ вина̄сам̣ па̄пун̣анти, майам̣ махаллака̄ йена кеначи упа̄йена екасмим̣ т̣ха̄не вӣтина̄месса̄ма, тумхе тумха̄кам̣ мигаган̣е гахетва̄ аран̃н̃е паббатапа̄дам̣ пависитва̄ сасса̄нам̣ уддхат̣ака̄ле а̄гаччхеййа̄тха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти питу вачанам̣ сутва̄ сапарива̄ра̄ никкхамим̣су. тесам̣ пана гаманамаггам̣ манусса̄ джа̄нанти ‘‘имасмим̣ ка̄ле мига̄ паббатама̄роханти, имасмим̣ ка̄ле орохантӣ’’ти. те таттха таттха пат̣иччханнат̣т̣ха̄не ¶ нилӣна̄ бахӯ миге виджджхитва̄ ма̄ренти.
ка̄л̣амиго аттано дандхата̄йа ‘‘има̄йа на̄ма вела̄йа гантаббам̣, има̄йа вела̄йа на гантабба’’нти аджа̄нанто мигаган̣ам̣ а̄да̄йа пуббан̣хепи са̄йанхепи падосепи паччӯсепи га̄мадва̄рена гаччхати. манусса̄ таттха таттха пакатийа̄ т̣хита̄ ча нилӣна̄ ча бахӯ миге вина̄сам̣ па̄пенти. евам̣ со аттано дандхата̄йа бахӯ миге вина̄сам̣ па̄петва̄ аппакехева мигехи аран̃н̃ам̣ па̄виси. лаккхан̣амиго пана пан̣д̣ито бйатто упа̄йакусало ‘‘има̄йа вела̄йа гантаббам̣, има̄йа вела̄йа на гантабба’’нти джа̄на̄ти. со га̄мадва̄ренапи на гаччхати ¶ , дива̄пи на гаччхати, падосепи на гаччхати, паччӯсепи на гаччхати, мигаган̣ам̣ а̄да̄йа ад̣д̣хараттасамайейева гаччхати. тасма̄ екампи мигам̣ авина̄сетва̄ аран̃н̃ам̣ па̄виси. те таттха чатта̄ро ма̄се васитва̄ сассесу уддхат̣есу паббата̄ отарим̣су.
ка̄л̣о пачча̄гаччхантопи пуриманайенева авасесамиге вина̄сам̣ па̄пенто екакова а̄гами. лаккхан̣о пана екамигампи авина̄сетва̄ пан̃чахи мигасатехи паривуто ма̄та̄питӯнам̣ сантикам̣ а̄гами. бодхисатто двепи путте а̄гаччханте дисва̄ мигаган̣ена саддхим̣ мантенто имам̣ га̄тхам̣ самут̣т̣ха̄песи –
‘‘хоти сӣлаватам̣ аттхо, пат̣исантха̄равуттинам̣;
лаккхан̣ам̣ пасса а̄йантам̣, н̃а̄тисан̇гхапураккхатам̣;
атха пассасимам̣ ка̄л̣ам̣, сувихӣнам̣ва н̃а̄тибхӣ’’ти.
таттха ¶ сӣлаватанти сукхасӣлата̄йа сӣлаванта̄нам̣ а̄ча̄расампанна̄нам̣. аттхоти вуд̣д̣хи. пат̣исантха̄равуттинанти дхаммапат̣исантха̄ро ча а̄мисапат̣исантха̄ро ча етесам̣ вуттӣти пат̣исантха̄равуттино, тесам̣ пат̣исантха̄равуттинам̣. еттха ча па̄панива̄ран̣аова̄да̄нуса̄санивасена дхаммапат̣исантха̄ро ча, гочарала̄бха̄панагила̄нупат̣т̣ха̄надхаммикараккха̄васена а̄мисапат̣исантха̄ро ча ведитаббо. идам̣ вуттам̣ хоти – имесу двӣсу пат̣исантха̄ресу т̣хита̄нам̣ а̄ча̄расампанна̄нам̣ пан̣д̣ита̄нам̣ вуд̣д̣хи на̄ма хотӣти. ида̄ни там̣ вуд̣д̣хим̣ дассетум̣ путтама̄тарам̣ а̄лапанто вийа ‘‘лаккхан̣ам̣ пасса̄’’тиа̄дима̄ха. татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – а̄ча̄рапат̣исантха̄расампаннам̣ аттано путтам̣ ¶ екамигампи авина̄сетва̄ н̃а̄тисан̇гхена пураккхатам̣ парива̄ритам̣ а̄гаччхантам̣ пасса. та̄йа пана а̄ча̄рапат̣исантха̄расампада̄йа вихӣнам̣ дандхапан̃н̃ам̣ атха пассасимам̣ ка̄л̣ам̣ екампи н̃а̄тим̣ анавасесетва̄ сувихӣнамева н̃а̄тӣхи екакам̣ а̄гаччхантанти. евам̣ путтам̣ абхинандитва̄ пана бодхисатто йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, са̄рипутто ида̄нева н̃а̄тисан̇гхапарива̄рито собхати, пуббепи собхатийева. на ча девадатто етарахийева ган̣амха̄ парихӣно, пуббепи парихӣнойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ дассетва̄ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ¶ ка̄л̣о девадатто ахоси, париса̄писса девадаттапариса̄ва, лаккхан̣о са̄рипутто, париса̄ панасса буддхапариса̄, ма̄та̄ ра̄хулама̄та̄, пита̄ пана ахамева ахоси’’нти.
лаккхан̣амигаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[12] 2. нигродхамигаджа̄такаван̣н̣ана̄
нигродхамева севеййа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто кума̄ракассапаттхерасса ма̄тарам̣ а̄раббха катхеси. са̄ кира ра̄джагаханагаре маха̄вибхавасса сет̣т̣хино дхӣта̄ ахоси уссаннакусаламӯла̄ паримаддитасан̇кха̄ра̄ паччхимабхавика̄, антогхат̣е падӣпо вийа тасса̄ хадайе арахаттӯпаниссайо джалати. са̄ атта̄нам̣ джа̄нанака̄лато пат̣т̣ха̄йа гехе анабхирата̄ паббаджитука̄ма̄ хутва̄ ма̄та̄питаро а̄ха – ‘‘аммата̄та̄, майхам̣ гхара̄ва̄се читтам̣ на̄бхирамати, ахам̣ ниййа̄нике буддхаса̄сане паббаджитука̄ма̄, пабба̄джетха ма’’нти. амма, ким̣ вадеси, идам̣ кулам̣ бахувибхавам̣, тван̃ча амха̄кам̣ екадхӣта̄, на лаббха̄ тайа̄ паббаджитунти. са̄ пунаппунам̣ йа̄читва̄пи ма̄та̄питӯнам̣ сантика̄ паббаджджам̣ алабхама̄на̄ чинтеси ‘‘хоту, патикулам̣ гата̄ са̄микам̣ а̄ра̄дхетва̄ ¶ паббаджисса̄мӣ’’ти. са̄ вайаппатта̄ патикулам̣ гантва̄ патидевата̄ хутва̄ сӣлаватӣ калйа̄н̣адхамма̄ ага̄рам̣ аджджха̄васи.
атхасса̄ сам̣ва̄саманва̄йа куччхийам̣ габбхо патит̣т̣хахи. са̄ габбхасса патит̣т̣хитабха̄вам̣ на ан̃н̃а̄си. атха тасмим̣ нагаре наккхаттам̣ гхосайим̣су, сакаланагарава̄сино ¶ наккхаттам̣ кӣл̣им̣су, нагарам̣ деванагарам̣ вийа алан̇катапат̣ийаттам̣ ахоси. са̄ пана та̄ва ул̣а̄ра̄йапи наккхаттакӣл̣а̄йа ваттама̄на̄йа аттано сарӣрам̣ на вилимпати на̄лан̇кароти, пакативесенева вичарати.
атха нам̣ са̄мико а̄ха – ‘‘бхадде, сакаланагарам̣ наккхаттанисситам̣, твам̣ пана сарӣрам̣ наппат̣иджаггасӣ’’ти. аййапутта, дваттим̣са̄йа ме кун̣апехи пӯритам̣ сарӣрам̣, ким̣ имина̄ алан̇катена, айан̃хи ка̄йо нева деваниммито, на брахманиммито, на суван̣н̣амайо, на ман̣имайо, на харичанданамайо, на пун̣д̣арӣкакумудуппалагаббхасамбхӯто ¶ , на аматосадхапӯрито, атха кхо кун̣апе джа̄то, ма̄та̄петтикасамбхаво, аниччуччха̄данапаримадданабхеданавиддхам̣санадхаммо, кат̣асивад̣д̣хано, тан̣хӯпа̄динно, сока̄нам̣ нида̄нам̣, паридева̄нам̣ ваттху, саббарога̄нам̣ а̄лайо, каммакаран̣а̄нам̣ пат̣иггахо, антопӯти, бахи ниччапаггхаран̣о, кимикула̄нам̣ а̄ва̄со, сиватхикапайа̄то, маран̣апарийоса̄но, саббалокасса чаккхупатхе ваттама̄нопи –
‘‘ат̣т̣хинаха̄русам̣йутто, тачамам̣са̄валепано;
чхавийа̄ ка̄йо пат̣иччханно, йатха̄бхӯтам̣ на диссати.
‘‘антапӯро ударапӯро, йаканапел̣асса ваттхино;
хадайасса паппха̄сасса, ваккасса пихакасса ча.
‘‘син̇гха̄н̣ика̄йа кхел̣асса, седасса ча медасса ча;
лохитасса ласика̄йа, питтасса ча васа̄йа ча.
‘‘атхасса навахи сотехи, асучӣ савати саббада̄;
аккхимха̄ аккхигӯтхако, кан̣н̣амха̄ кан̣н̣агӯтхако.
‘‘син̇гха̄н̣ика̄ ¶ ча на̄сато, мукхена ваматекада̄;
питтам̣ семхан̃ча вамати, ка̄йамха̄ седаджаллика̄.
‘‘атхасса сусирам̣ сӣсам̣, маттхалун̇гасса пӯритам̣;
субхато нам̣ ман̃н̃ати ба̄ло, авиджджа̄йа пураккхато. (су. ни. 196-201);
‘‘ананта̄дӣнаво ка̄йо, висаруккхасамӯпамо;
а̄ва̄со саббарога̄нам̣, пун̃джо дуккхасса кевало. (апа. тхера 2.54.55);
‘‘саче имасса ка̄йасса, анто ба̄хирако сийа̄;
дан̣д̣ам̣ нӯна гахетва̄на, ка̄ке сон̣е ча ва̄райе.
‘‘дуггандхо асучи ка̄йо, кун̣апо уккарӯпамо;
ниндито чаккхубхӯтехи, ка̄йо ба̄ла̄бхинандито.
‘‘аллачаммапат̣иччханно, навадва̄ро маха̄ван̣о;
самантато паггхарати, асучӣ пӯтигандхийо’’ти. (висуддхи. 1.122);
аййапутта ¶ ¶ , имам̣ ка̄йам̣ алан̇каритва̄ ким̣ карисса̄ми? нану имасса алан̇катакаран̣ам̣ гӯтхапун̣н̣агхат̣асса бахи читтакаммакаран̣ам̣ вийа хотӣти? сет̣т̣хипутто тасса̄ вачанам̣ сутва̄ а̄ха ‘‘бхадде, твам̣ имасса сарӣрасса име досе пассама̄на̄ касма̄ на паббаджасӣ’’ти? ‘‘аййапутта, ахам̣ паббаджджам̣ лабхама̄на̄ аджджева паббаджеййа’’нти. сет̣т̣хипутто ‘‘са̄дху, ахам̣ там̣ пабба̄джесса̄мӣ’’ти ватва̄ маха̄да̄нам̣ паваттетва̄ маха̄сакка̄рам̣ катва̄ махантена парива̄рена бхиккхунупассайам̣ нетва̄ там̣ пабба̄дженто девадаттапаккхийа̄нам̣ бхиккхунӣнам̣ сантике пабба̄джеси. са̄ паббаджджам̣ лабхитва̄ парипун̣н̣асан̇каппа̄ аттамана̄ ахоси.
атхасса̄ габбхе парипа̄кам̣ гаччханте индрийа̄нам̣ ан̃н̃атхаттам̣ хаттхапа̄дапит̣т̣хӣнам̣ бахалаттам̣ ударапат̣аласса ча махантатам̣ дисва̄ бхиккхунийо там̣ пуччхим̣су ‘‘аййе, твам̣ габбхинӣ вийа пан̃н̃а̄йаси, ким̣ ета’’нти? аййе, ‘‘идам̣ на̄ма ка̄ран̣а’’нти на джа̄на̄ми, сӣлам̣ пана ме парипун̣н̣анти ¶ . атха нам̣ та̄ бхиккхунийо девадаттасса сантикам̣ нетва̄ девадаттам̣ пуччхим̣су ‘‘аййа, айам̣ куладхӣта̄ киччхена са̄микам̣ а̄ра̄дхетва̄ паббаджджам̣ лабхи, ида̄ни панасса̄ габбхо пан̃н̃а̄йати, майам̣ имасса габбхасса гихика̄ле ва̄ паббаджитака̄ле ва̄ ладдхабха̄вам̣ на джа̄на̄ма, ким̣да̄ни карома̄’’ти? девадатто аттано абуддхабха̄вена ча кхантиметта̄нуддайа̄нан̃ча наттхита̄йа евам̣ чинтеси ‘‘девадаттапаккхика̄ бхиккхунӣ куччхина̄ габбхам̣ парихарати, девадатто ча там̣ аджджхупеккхатийева̄ти майхам̣ гараха̄ уппаджджиссати, майа̄ имам̣ уппабба̄джетум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со авӣмам̣ситва̄ва селагул̣ам̣ пават̣т̣айама̄но вийа паккхандитва̄ ‘‘гаччхатха, имам̣ уппабба̄джетха̄’’ти а̄ха. та̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ут̣т̣ха̄йа вандитва̄ упассайам̣ гата̄.
атха са̄ дахара̄ та̄ бхиккхунийо а̄ха – ‘‘аййе, на девадаттаттхеро буддхо, на̄пи майхам̣ тасса сантике паббаджджа̄, локе пана аггапуггаласса самма̄самбуддхасса сантике майхам̣ паббаджджа̄, са̄ ча пана ме дуккхена ладдха̄, ма̄ нам̣ антарадха̄петха, етха мам̣ гахетва̄ саттху сантикам̣ джетаванам̣ гаччхатха̄’’ти. та̄ там̣ а̄да̄йа ра̄джагаха̄ пан̃чачатта̄лӣсайоджаникам̣ маггам̣ атиккамма анупуббена джетаванам̣ патва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ таматтхам̣ а̄рочесум̣. саттха̄ чинтеси – ‘‘кин̃ча̄пи гихика̄ле етисса̄ габбхо патит̣т̣хито, евам̣ сантепи ‘саман̣о готамо девадаттена ¶ джахитам̣ а̄да̄йа чаратӣ’ти титтхийа̄нам̣ ока̄со бхависсати. тасма̄ имам̣ катхам̣ паччхиндитум̣ сара̄джика̄йа париса̄йа ¶ маджджхе имам̣ адхикаран̣ам̣ виниччхитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. пунадивасе ра̄джа̄нам̣ пасенадикосалам̣ маха̄ана̄тхапин̣д̣икам̣ чӯл̣аана̄тхапин̣д̣икам̣ виса̄кхам̣ маха̄упа̄сикам̣ ан̃н̃а̄ни ча абхин̃н̃а̄та̄ни маха̄кула̄ни паккоса̄петва̄ са̄йанхасамайе чатӯсу париса̄су саннипатита̄су упа̄литтхерам̣ а̄мантеси ‘‘гаччха, твам̣ чатупарисамаджджхе имисса̄ дахарабхиккхунийа̄ каммам̣ содхехӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте’’ти тхеро парисамаджджхам̣ гантва̄ аттано пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ран̃н̃о пурато виса̄кхам̣ упа̄сикам̣ паккоса̄петва̄ имам̣ адхикаран̣ам̣ пат̣иччха̄песи ‘‘гаччха виса̄кхе, ‘айам̣ дахара̄ асукама̄се асукадивасе паббаджита̄’ти татхато н̃атва̄ имасса габбхасса пуре ва̄ паччха̄ ва̄ ладдхабха̄вам̣ джа̄на̄хӣ’’ти. упа̄сика̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ са̄н̣им̣ париккхипа̄петва̄ антоса̄н̣ийам̣ дахарабхиккхунийа̄ хаттхапа̄дана̄бхиударапарийоса̄на̄дӣни олокетва̄ ма̄садивасе сама̄нетва̄ гихибха̄ве габбхасса ладдхабха̄вам̣ татхато н̃атва̄ тхерасса сантикам̣ гантва̄ таматтхам̣ а̄рочеси. тхеро чатупарисамаджджхе там̣ бхиккхуним̣ суддхам̣ ака̄си. са̄ суддха̄ хутва̄ бхиккхусан̇гхан̃ча саттха̄ран̃ча вандитва̄ бхиккхунӣхи саддхим̣ упассайамева гата̄. са̄ габбхапарипа̄каманва̄йа падумуттарапа̄дамӯле паттхитапаттханам̣ маха̄нубха̄вам̣ путтам̣ виджа̄йи.
атхекадивасам̣ ¶ ра̄джа̄ бхиккхунупассайасамӣпена гаччханто да̄ракасаддам̣ сутва̄ амачче пуччхи. амачча̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘дева, дахарабхиккхунӣ путтам̣ виджа̄та̄, тассесо саддо’’ти а̄хам̣су. ‘‘бхиккхунӣнам̣, бхан̣е, да̄ракапат̣иджагганам̣ на̄ма палибодхо, майам̣ нам̣ пат̣иджаггисса̄ма̄’’ти ра̄джа̄ там̣ да̄ракам̣ на̄т̣акиттхӣнам̣ да̄петва̄ кума̄рапариха̄рена вад̣д̣ха̄песи. на̄маггахан̣адивасе часса ‘‘кассапо’’ти на̄мам̣ акам̣су. атха нам̣ кума̄рапариха̄рена вад̣д̣хитатта̄ ‘‘кума̄ракассапо’’ти сан̃джа̄ним̣су. со саттавассикака̄ле саттху сантике паббаджитва̄ парипун̣н̣авассо упасампадам̣ лабхитва̄ гаччханте гаччханте ка̄ле дхаммакатхикесу читракатхӣ ахоси. атха нам̣ саттха̄ ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ читтакатхика̄нам̣ йадидам̣ кума̄ракассапо’’ти (а. ни. 1.209, 217) етадагге т̣хапеси. со паччха̄ ваммикасутте (ма. ни. 1.249 а̄дайо) арахаттам̣ па̄пун̣и. ма̄та̄писса бхиккхунӣ випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аггапхалам̣ патта̄. кума̄ракассапаттхеро буддхаса̄сане гаганамаджджхе ¶ пун̣н̣ачандо вийа па̄кат̣о джа̄то.
атхекадивасам̣ ¶ татха̄гато паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто бхиккхӯнам̣ ова̄дам̣ датва̄ гандхакут̣им̣ па̄виси. бхиккхӯ ова̄дам̣ гахетва̄ аттано аттано раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄несу дивасабха̄гам̣ кхепетва̄ са̄йанхасамайе дхаммасабха̄йам̣ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, девадаттена аттано абуддхабха̄вена чева кхантиметта̄дӣнан̃ча абха̄вена кума̄ракассапаттхеро ча тхерӣ ча убхо на̄сита̄, самма̄самбуддхо пана аттано дхаммара̄джата̄йа чева кхантиметта̄нуддайасампаттийа̄ ча убхиннампи тесам̣ паччайо джа̄то’’ти буддхагун̣е ван̣н̣айама̄на̄ нисӣдим̣су. саттха̄ буддхалӣла̄йа дхаммасабхам̣ а̄гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи. ‘‘бханте, тумха̄камева гун̣акатха̄йа̄’’ти саббам̣ а̄рочайим̣су. на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева имесам̣ убхиннам̣ паччайо ча патит̣т̣ха̄ ча джа̄то, пуббепи ахосийева̄ти. бхиккхӯ тассаттхасса̄вибха̄ваттха̄йа бхагавантам̣ йа̄чим̣су. бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄райама̄не бодхисатто мигайонийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. со ма̄тукуччхито никкханто суван̣н̣аван̣н̣о ахоси, аккхӣни панасса ман̣игул̣асадиса̄ни ахесум̣, син̇га̄ни раджатаван̣н̣а̄ни, мукхам̣ раттакамбалапун̃джаван̣н̣ам̣, хаттхапа̄дапарийанта̄ ла̄кха̄расапарикаммаката̄ вийа, ва̄ладхи чамарасса вийа ахоси, сарӣрам̣ панасса махантам̣ ассапотакаппама̄н̣ам̣ ахоси. со пан̃часатамигапарива̄ро аран̃н̃е ва̄сам̣ каппеси на̄мена нигродхамигара̄джа̄ ¶ на̄ма. авидӯре панасса ан̃н̃опи пан̃часатамигапарива̄ро са̄кхамиго на̄ма васати, сопи суван̣н̣аван̣н̣ова ахоси.
тена самайена ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ мигавадхаппасуто хоти, вина̄ мам̣сена на бхун̃джати, манусса̄нам̣ каммаччхедам̣ катва̄ саббе негамаджа̄нападе саннипа̄тетва̄ девасикам̣ мигавам̣ гаччхати. манусса̄ чинтесум̣ – ‘‘айам̣ ра̄джа̄ амха̄кам̣ каммаччхедам̣ кароти, йам̣нӯна майам̣ уййа̄не ¶ мига̄нам̣ нива̄пам̣ вапитва̄ па̄нӣйам̣ сампа̄детва̄ бахӯ миге уййа̄нам̣ павесетва̄ два̄рам̣ бандхитва̄ ран̃н̃о ниййа̄деййа̄ма̄’’ти. те саббе уййа̄не мига̄нам̣ нива̄патин̣а̄ни ропетва̄ удакам̣ сампа̄детва̄ два̄рам̣ йоджетва̄ ва̄гура̄ни а̄да̄йа муггара̄дина̄на̄вудхахаттха̄ ¶ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ миге парийесама̄на̄ ‘‘маджджхе т̣хите миге ган̣хисса̄ма̄’’ти йоджанаматтам̣ т̣ха̄нам̣ париккхипитва̄ сан̇кхипама̄на̄ нигродхамигаса̄кхамига̄нам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ маджджхе катва̄ париккхипим̣су. атха нам̣ мигаган̣ам̣ дисва̄ руккхагумба̄дайо ча бхӯмин̃ча муггарехи пахаранта̄ мигаган̣ам̣ гаханат̣т̣ха̄нато нӣхаритва̄ асисаттидхануа̄дӣни а̄вудха̄ни уггиритва̄ маха̄на̄дам̣ наданта̄ там̣ мигаган̣ам̣ уййа̄нам̣ павесетва̄ два̄рам̣ пидха̄йа ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, нибаддхам̣ мигавам̣ гаччханта̄ амха̄кам̣ каммам̣ на̄сетха, амхехи аран̃н̃ато миге а̄нетва̄ тумха̄кам̣ уййа̄нам̣ пӯритам̣, ито пат̣т̣ха̄йа тесам̣ мам̣са̄ни кха̄датха̄’’ти ра̄джа̄нам̣ а̄пуччхитва̄ паккамим̣су.
ра̄джа̄ тесам̣ вачанам̣ сутва̄ уййа̄нам̣ гантва̄ миге олокенто две суван̣н̣амиге дисва̄ тесам̣ абхайам̣ ада̄си. тато пат̣т̣ха̄йа пана када̄чи сайам̣ гантва̄ екам̣ мигам̣ виджджхитва̄ а̄нети, када̄чисса бхаттака̄рако гантва̄ виджджхитва̄ а̄харати. мига̄ дханум̣ дисва̄ва маран̣абхайена таджджита̄ пала̄йанти, две тайо паха̄ре лабхитва̄ киламантипи, гила̄на̄пи хонти, маран̣ампи па̄пун̣анти. мигаган̣о там̣ паваттим̣ бодхисаттасса а̄рочеси. со са̄кхам̣ паккоса̄петва̄ а̄ха – ‘‘самма, бахӯ мига̄ нассанти, екам̣сена маритаббе сати ито пат̣т̣ха̄йа ма̄ кан̣д̣ена миге виджджханту, дхаммаган̣д̣икат̣т̣ха̄не мига̄нам̣ ва̄ро хоту. екадивасам̣ мама париса̄йа ва̄ро па̄пун̣а̄ту, екадивасам̣ тава париса̄йа, ва̄раппатто миго гантва̄ дхаммаган̣д̣ика̄йа гӣвам̣ т̣хапетва̄ нипаджджату, евам̣ санте мига̄ киланта̄ на бхависсантӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи. тато пат̣т̣ха̄йа ва̄раппаттова миго гантва̄ дхаммаган̣д̣ика̄йа ¶ гӣвам̣ т̣хапетва̄ нипаджджати, бхаттака̄рако а̄гантва̄ таттха нипаннакамева гахетва̄ гаччхати.
атхекадивасам̣ ¶ са̄кхамигасса париса̄йа екисса̄ габбхинимигийа̄ ва̄ро па̄пун̣и. са̄ са̄кхам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘са̄ми, ахам̣ габбхинӣ, путтам̣ виджа̄йитва̄ две джана̄ ва̄рам̣ гамисса̄ма, майхам̣ ва̄рам̣ атикка̄мехӣ’’ти а̄ха. со ‘‘на сакка̄ тава ва̄рам̣ ан̃н̃есам̣ па̄петум̣, твамева туйхам̣ ва̄рам̣ джа̄ниссаси, гаччха̄хӣ’’ти а̄ха. са̄ тасса сантика̄ ануггахам̣ алабхама̄на̄ бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ таматтхам̣ а̄рочеси. со тасса̄ вачанам̣ сутва̄ ‘‘хоту гаччха твам̣, ахам̣ те ва̄рам̣ атикка̄месса̄мӣ’’ти сайам̣ ¶ гантва̄ дхаммаган̣д̣ика̄йа сӣсам̣ катва̄ нипаджджи. бхаттака̄рако там̣ дисва̄ ‘‘ладдха̄бхайо мигара̄джа̄ дхаммаган̣д̣ика̄йа нипанно, ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти вегена гантва̄ ран̃н̃о а̄рочеси.
ра̄джа̄ та̄вадева ратхам̣ а̄руйха махантена парива̄рена а̄гантва̄ бодхисаттам̣ дисва̄ а̄ха ‘‘самма мигара̄джа, нану майа̄ туйхам̣ абхайам̣ диннам̣, касма̄ твам̣ идха нипанно’’ти. маха̄ра̄джа, габбхинӣ мигӣ а̄гантва̄ ‘‘мама ва̄рам̣ ан̃н̃асса па̄пехӣ’’ти а̄ха, на сакка̄ кхо пана майа̄ екасса маран̣адуккхам̣ ан̃н̃асса упари никкхипитум̣, сва̄хам̣ аттано джӣвитам̣ тасса̄ датва̄ тасса̄ сантакам̣ маран̣ам̣ гахетва̄ идха нипанно, ма̄ ан̃н̃ам̣ кин̃чи а̄сан̇киттха, маха̄ра̄джа̄ти. ра̄джа̄ а̄ха – ‘‘са̄ми, суван̣н̣аван̣н̣амигара̄джа, майа̄ на та̄дисо кхантиметта̄нуддайасампанно мануссесупи дит̣т̣хапуббо, тена те пасанносми, ут̣т̣хехи, туйхан̃ча тасса̄ ча абхайам̣ даммӣ’’ти. ‘‘двӣхи абхайе ладдхе авасеса̄ ким̣ кариссанти, наринда̄’’ти? ‘‘авасеса̄нампи абхайам̣ дамми, са̄мӣ’’ти. ‘‘маха̄ра̄джа, евампи уййа̄нейева мига̄ абхайам̣ лабхиссанти, сеса̄ ким̣ кариссантӣ’’ти? ‘‘етесампи абхайам̣ дамми, са̄мӣ’’ти. ‘‘маха̄ра̄джа, мига̄ та̄ва абхайам̣ лабханту, сеса̄ чатуппада̄ ким̣ кариссантӣ’’ти ¶ ? ‘‘етесампи абхайам̣ дамми, са̄мӣ’’ти. ‘‘маха̄ра̄джа, чатуппада̄ та̄ва абхайам̣ лабханту, диджаган̣а̄ ким̣ кариссантӣ’’ти? ‘‘етесампи абхайам̣ дамми, са̄мӣ’’ти. ‘‘маха̄ра̄джа, диджаган̣а̄ та̄ва абхайам̣ лабханту, удаке васанта̄ маччха̄ ким̣ кариссантӣ’’ти? ‘‘етесампи абхайам̣ дамми, са̄мӣ’’ти. евам̣ маха̄сатто ра̄джа̄нам̣ саббасатта̄нам̣ абхайам̣ йа̄читва̄ ут̣т̣ха̄йа ра̄джа̄нам̣ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ ‘‘дхаммам̣ чара, маха̄ра̄джа, ма̄та̄питӯсу путтадхӣта̄су бра̄хман̣агахапатикесу негамаджа̄нападесу дхаммам̣ чаранто самам̣ чаранто ка̄йасса бхеда̄ парам̣ маран̣а̄ сугатим̣ саггам̣ локам̣ гамиссасӣ’’ти ран̃н̃о буддхалӣла̄йа дхаммам̣ десетва̄ катипа̄хам̣ уййа̄не васитва̄ ран̃н̃о ова̄дам̣ датва̄ мигаган̣апаривуто аран̃н̃ам̣ па̄виси. са̄пи кхо мигадхену пуппхакан̣н̣икасадисам̣ путтам̣ виджа̄йи. со кӣл̣ама̄но са̄кхамигасса сантикам̣ гаччхати. атха нам̣ ма̄та̄ тасса сантикам̣ гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘путта, ито пат̣т̣ха̄йа ма̄ етасса сантикам̣ гаччха, нигродхассева сантикам̣ гаччхеййа̄сӣ’’ти овадантӣ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘нигродхамева ¶ ¶ севеййа, на са̄кхамупасам̣васе;
нигродхасмим̣ матам̣ сеййо, йан̃че са̄кхасми джӣвита’’нти.
таттха нигродхамева севеййа̄ти та̄та твам̣ ва̄ ан̃н̃о ва̄ аттано хитака̄мо нигродхамева севеййа бхаджеййа упасан̇камеййа, на са̄кхамупасам̣васети са̄кхамигам̣ пана на упасам̣васе упагамма на сам̣васеййа, етам̣ нисса̄йа джӣвикам̣ на каппеййа. нигродхасмим̣ матам̣ сеййоти нигродхаран̃н̃о па̄дамӯле маран̣ампи сеййо варам̣ уттамам̣. йан̃че са̄кхасми джӣвитанти йам̣ пана са̄кхасса сантике джӣвитам̣, там̣ нева сеййо на варам̣ на уттаманти аттхо.
тато пат̣т̣ха̄йа ча пана абхайаладдхака̄ мига̄ манусса̄нам̣ сасса̄ни кха̄данти, манусса̄ ‘‘ладдха̄бхайа̄ име мига̄’’ти миге пахаритум̣ ва̄ пала̄петум̣ ва̄ на висаханти, те ра̄джан̇ган̣е саннипатитва̄ ран̃н̃о таматтхам̣ а̄рочесум̣. ра̄джа̄ ‘‘майа̄ пасаннена нигродхамигара̄джасса ¶ варо динно, ахам̣ раджджам̣ джахеййам̣, на ча там̣ пат̣ин̃н̃ам̣ бхинда̄ми, гаччхатха на кочи мама виджите миге пахаритум̣ лабхатӣ’’ти а̄ха. нигродхамиго там̣ паваттим̣ сутва̄ мигаган̣ам̣ саннипа̄та̄петва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа паресам̣ сассам̣ кха̄дитум̣ на лабхиссатха̄’’ти миге овадитва̄ манусса̄нам̣ а̄роча̄песи ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа сассака̄рака̄ манусса̄ сассараккхан̣аттхам̣ ватим̣ ма̄ каронту, кхеттам̣ пана а̄виджджхитва̄ пан̣н̣асан̃н̃ам̣ бандхантӯ’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа кира кхеттесу пан̣н̣абандханасан̃н̃а̄ удапа̄ди. тато пат̣т̣ха̄йа пан̣н̣асан̃н̃ам̣ атиккаманамиго на̄ма наттхи. айам̣ кира несам̣ бодхисаттато ладдхаова̄до. евам̣ мигаган̣ам̣ овадитва̄ бодхисатто йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ саддхим̣ мигехи йатха̄каммам̣ гато, ра̄джа̄пи бодхисаттасса ова̄де т̣хатва̄ пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева̄хам̣ тхерийа̄ ча кума̄ракассапасса ча авассайо, пуббепи авассайо ева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ чатусаччадхаммадесанам̣ виниват̣т̣етва̄ две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ са̄кхамиго девадатто ахоси, париса̄писса девадаттапариса̄ва, мигадхену тхерӣ ахоси, путто кума̄ракассапо, ра̄джа̄ а̄нандо, нигродхамигара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
нигродхамигаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[13] 3. кан̣д̣иджа̄такаван̣н̣ана̄
дхираттху ¶ ¶ кан̣д̣инам̣ салланти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто пура̄н̣адутийика̄палобханам̣ а̄раббха катхеси. там̣ ат̣т̣хаканипа̄те индрийаджа̄таке а̄вибхависсати. бхагава̄ пана там̣ бхиккхум̣ етадавоча ‘‘бхиккху, пуббепи твам̣ етам̣ ма̄туга̄мам̣ нисса̄йа джӣвитаккхайам̣ патва̄ вӣтаччитесу ан̇га̄ресу пакко’’ти. бхиккхӯ тассаттхасса̄вибха̄ваттха̄йа бхагавантам̣ йа̄чим̣су, бхагава̄ бхавантарена пат̣иччханнака̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ ака̄си. ито парам̣ пана бхиккхӯнам̣ йа̄чанам̣ ¶ бхавантарапат̣иччханнатан̃ча аватва̄ ‘‘атӣтам̣ а̄харӣ’’ти еттакамева ваккха̄ма, еттаке вуттепи йа̄чанан̃ча вала̄хакагаббхато чанданӣхаран̣ӯпама̄йа бхавантарапат̣иччханнака̄ран̣абха̄во ча̄ти саббаметам̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева йоджетва̄ ведитаббам̣.
атӣте магадхарат̣т̣хе ра̄джагахе магадхара̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. магадхава̄сика̄нам̣ сассасамайе мига̄нам̣ маха̄парипантхо хоти. те аран̃н̃е паббатапа̄дам̣ пависанти. таттха еко аран̃н̃ава̄сӣ паббатеййамиго ека̄йа га̄мантава̄синийа̄ мигапотика̄йа саддхим̣ сантхавам̣ катва̄ тесам̣ мига̄нам̣ паббатапа̄дато оруйха пуна га̄мантам̣ отаран̣ака̄ле мигапотика̄йа пат̣ибаддхачиттатта̄ техи саддхим̣йева отари. атха нам̣ са̄ а̄ха – ‘‘твам̣ кхоси, аййа, паббатеййо ба̄ламиго, га̄манто ча на̄ма са̄сан̇ко саппат̣ибхайо, ма̄ амхехи саддхим̣ отарӣ’’ти. со тасса̄ пат̣ибаддхачиттатта̄ аниваттитва̄ саддхим̣йева агама̄си. магадхава̄сино ‘‘ида̄ни мига̄нам̣ паббатапа̄да̄ отаран̣ака̄ло’’ти н̃атва̄ магге пат̣иччханнакот̣т̣хакесу тит̣т̣ханти. тесампи двиннам̣ а̄гаманамагге еко луддако пат̣иччханнакот̣т̣хаке т̣хито хоти. мигапотика̄ мануссагандхам̣ гха̄йитва̄ ‘‘еко луддако т̣хито бхависсатӣ’’ти там̣ ба̄ламигам̣ пурато катва̄ сайам̣ паччхато ахоси. луддако екенева сараппаха̄рена мигам̣ таттхева па̄тети. мигапотика̄ тасса виддхабха̄вам̣ н̃атва̄ уппатитва̄ ва̄тагатийа̄ва пала̄йи. луддако кот̣т̣хакато никкхамитва̄ мигам̣ оккантитва̄ аггим̣ катва̄ вӣтаччитесу ан̇га̄ресу мадхурамам̣сам̣ пачитва̄ кха̄дитва̄ па̄нӣйам̣ пивитва̄ авасесам̣ лохитабиндӯхи паггхарантехи ка̄джена̄да̄йа да̄раке тосенто гхарам̣ агама̄си.
тада̄ ¶ бодхисатто тасмим̣ ванасан̣д̣е руккхадевата̄ хутва̄ ниббатто хоти. со там̣ ка̄ран̣ам̣ дисва̄ ‘‘имасса ба̄ламигасса маран̣ам̣ нева ма̄тарам̣ нисса̄йа, на питарам̣ нисса̄йа, атха кхо ка̄мам̣ нисса̄йа. ка̄манимиттан̃хи ¶ сатта̄ сугатийам̣ хаттхаччхеда̄дикам̣, дуггатийан̃ча пан̃чавидхабандхана̄дина̄наппака̄ракам̣ дуккхам̣ па̄пун̣анти, паресам̣ маран̣адуккхуппа̄данампи на̄ма имасмим̣ локе ¶ гарахитамева. йам̣ джанападам̣ ма̄туга̄мо вича̄рети ануса̄сати, со иттхипарин̣а̄йако джанападопи гарахитойева. йе сатта̄ ма̄туга̄масса васам̣ гаччханти, тепи гарахита̄йева̄’’ти ека̄йа га̄тха̄йа тӣн̣и гарахаваттхӯни дассетва̄ ванадевата̄су са̄дхука̄рам̣ датва̄ гандхапуппха̄дӣхи пӯджайама̄на̄су мадхурена сарена там̣ ванасан̣д̣ам̣ унна̄денто има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десеси –
‘‘дхираттху кан̣д̣инам̣ саллам̣, пурисам̣ га̄л̣хаведхинам̣;
дхираттху там̣ джанападам̣, йаттхиттхӣ парин̣а̄йика̄;
те ча̄пи дхиккита̄ сатта̄, йе иттхӣнам̣ васам̣ гата̄’’ти.
таттха дхираттхӯти гарахан̣аттхе нипа̄то, сва̄йамидха утта̄суббегавасена гарахан̣е дат̣т̣хаббо. уттаситуббигго хи хонто бодхисатто евама̄ха. кан̣д̣амасса аттхӣти кан̣д̣ӣ, там̣ кан̣д̣инам̣. там̣ пана кан̣д̣ам̣ анупависанат̣т̣хена ‘‘салла’’нти вуччати, тасма̄ кан̣д̣инам̣ салланти еттха саллакан̣д̣инанти аттхо. саллам̣ ва̄ ассаттхӣтипи салло, там̣ саллам̣. махантам̣ ван̣амукхам̣ катва̄ балаваппаха̄рам̣ денто га̄л̣хам̣ виджджхатӣти га̄л̣хаведхӣ, там̣ га̄л̣хаведхинам̣. на̄наппака̄рена кан̣д̣ена, кумудапаттасан̣т̣ха̄натхалена уджукагаманенева саллена ча саманна̄гатам̣ га̄л̣хаведхинам̣ пурисам̣ дхираттхӯти айаметтха аттхо. парин̣а̄йика̄ти иссара̄ сам̣видха̄йика̄. дхиккита̄ти гарахита̄. сесаметтха утта̄наттхамева. ито парам̣ пана еттакампи аватва̄ йам̣ йам̣ анутта̄нам̣, там̣ тадева ван̣н̣айисса̄ма. евам̣ ека̄йа га̄тха̄йа тӣн̣и гарахаваттхӯни дассетва̄ бодхисатто ванам̣ унна̄детва̄ буддхалӣла̄йа дхаммам̣ десеси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хитабхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. саттха̄ две ваттхӯни ¶ катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси. ито парам̣ пана ‘‘две ¶ ваттхӯни катхетва̄’’ти идам̣ аватва̄ ‘‘анусандхим̣ гхат̣етва̄’’ти еттакамева ваккха̄ма, авуттампи пана хет̣т̣ха̄ вуттанайенева йоджетва̄ гахетаббам̣.
тада̄ паббатеййамиго уккан̣т̣хитабхиккху ахоси, мигапотика̄ пура̄н̣адутийика̄, ка̄месу досам̣ дассетва̄ дхаммадесакадевата̄ пана ахамева ахосинти.
кан̣д̣иджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[14] 4. ва̄тамигаджа̄такаван̣н̣ана̄
на ¶ кираттхи расехи па̄пийоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхерам̣ а̄раббха катхеси. саттхари кира ра̄джагахам̣ упанисса̄йа вел̣уване вихаранте тиссакума̄ро на̄ма маха̄вибхавасса сет̣т̣хикуласса путто екадивасам̣ вел̣уванам̣ гантва̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ паббаджитука̄мо паббаджджам̣ йа̄читва̄ ма̄та̄питӯхи ананун̃н̃а̄татта̄ пат̣иккхитто сатта̄хам̣ бхаттаччхедам̣ катва̄ рат̣т̣хапа̄латтхеро вийа ма̄та̄питаро ануджа̄на̄петва̄ саттху сантике паббаджи. саттха̄ там̣ пабба̄джетва̄ ад̣д̣хама̄саматтам̣ вел̣уване вихаритва̄ джетаванам̣ агама̄си. татра̄йам̣ кулапутто тераса дхутан̇га̄ни сама̄да̄йа са̄ваттхийам̣ сапада̄нам̣ пин̣д̣а̄йа чарама̄но ка̄лам̣ вӣтина̄мети, ‘‘чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхеро на̄ма̄’’ти вутте гаганатале пун̣н̣ачандо вийа буддхаса̄сане па̄кат̣о пан̃н̃а̄то ахоси.
тасмим̣ ка̄ле ра̄джагахе наккхаттакӣл̣а̄йа ваттама̄на̄йа тхерасса ма̄та̄питаро йам̣ тасса гихика̄ле ахоси а̄бхаран̣абхан̣д̣акам̣, там̣ ратаначан̇кот̣аке никкхипитва̄ уре т̣хапетва̄ ‘‘ан̃н̃а̄су наккхаттакӣл̣а̄су амха̄кам̣ путто имина̄ алан̇ка̄рена алан̇като наккхаттам̣ кӣл̣ати, там̣ но екапуттам̣ гахетва̄ саман̣о готамо са̄ваттхинагарам̣ гато, кахам̣ ну кхо со етарахи нисинно, кахам̣ т̣хито’’ти ватва̄ роданти.
атхека̄ ван̣н̣ада̄сӣ там̣ кулам̣ гантва̄ сет̣т̣хибхарийам̣ родантим̣ дисва̄ пуччхи ‘‘ким̣ пана, аййе, родасӣ’’ти? ‘‘са̄ таматтхам̣ а̄рочеси’’. ‘‘ким̣ пана, аййе, аййапутто пийа̄йатӣ’’ти? ‘‘асукан̃ча асукан̃ча̄’’ти. ‘‘саче тумхе ¶ имасмим̣ гехе саббам̣ иссарийам̣ майхам̣ детха, ахам̣ во путтам̣ а̄несса̄мӣ’’ти. сет̣т̣хибхарийа̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ париббайам̣ датва̄ махантена парива̄рена там̣ уййоджеси ‘‘гаччха, аттано балена мама путтам̣ а̄нехӣ’’ти. са̄ пат̣иччханнайа̄не нисинна̄ са̄ваттхим̣ гантва̄ тхерасса бхиккха̄ча̄равӣтхийам̣ нива̄сам̣ гахетва̄ сет̣т̣хикула̄ а̄гате мануссе ¶ тхерасса адассетва̄ аттано парива̄ренева паривута̄ тхерасса пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хасса а̄дитова ул̣ун̇кайа̄гун̃ча расакабхиккхан̃ча датва̄ расатан̣ха̄йа бандхитва̄ ануккамена гехе нисӣда̄петва̄ бхиккхам̣ дадама̄на̄ ча аттано васам̣ упагатабха̄вам̣ н̃атва̄ гила̄на̄лайам̣ дассетва̄ антогаббхе нипаджджи. тхеропи бхиккха̄ча̄равела̄йа сапада̄нам̣ чаранто гехадва̄рам̣ агама̄си. париджано тхерасса паттам̣ гахетва̄ тхерам̣ гхаре нисӣда̄песи. тхеро нисӣдитва̄ва ‘‘кахам̣ упа̄сика̄’’ти пуччхи. ‘‘гила̄на̄, бханте, тумха̄кам̣ дассанам̣ иччхатӣ’’ти. со расатан̣ха̄йа баддхо аттано ватасама̄да̄нам̣ ¶ бхиндитва̄ тасса̄ нипаннат̣т̣ха̄нам̣ па̄виси. са̄ аттано а̄гатака̄ран̣ам̣ катхетва̄ там̣ палобхетва̄ расатан̣ха̄йа бандхитва̄ уппабба̄джетва̄ аттано васе т̣хапетва̄ йа̄не нисӣда̄петва̄ махантена парива̄рена ра̄джагахамева агама̄си. са̄ паватти па̄кат̣а̄ джа̄та̄.
бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннисинна̄ ‘‘чӯл̣апин̣д̣апа̄тикатиссаттхерам̣ кира ека̄ ван̣н̣ада̄сӣ расатан̣ха̄йа бандхитва̄ а̄да̄йа гата̄’’ти катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣. саттха̄ дхаммасабхам̣ упагантва̄ алан̇катадхамма̄сане нисӣдитва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти а̄ха. те там̣ паваттим̣ катхайим̣су. ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева есо бхиккху расатан̣ха̄йа баджджхитва̄ тасса̄ васам̣ гато, пуббепи тасса̄ васам̣ гатойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ ран̃н̃о брахмадаттасса сан̃джайо на̄ма уййа̄напа̄ло ахоси. атхеко ва̄тамиго там̣ уййа̄нам̣ а̄гантва̄ сан̃джайам̣ дисва̄ пала̄йати, сан̃джайопи на там̣ таджджетва̄ нӣхарати. со пунаппунам̣ а̄гантва̄ уййа̄нейева чарати. уййа̄напа̄ло уййа̄не на̄наппака̄ра̄ни пуппхапхала̄ни гахетва̄ дивасе дивасе ран̃н̃о абхихарати. атха нам̣ екадивасам̣ ра̄джа̄ пуччхи ‘‘самма уййа̄напа̄ла, уййа̄не кин̃чи аччхарийам̣ ¶ пассасӣ’’ти? ‘‘дева, ан̃н̃ам̣ на пасса̄ми, еко пана ва̄тамиго а̄гантва̄ уййа̄не чарати, етам̣ пасса̄мӣ’’ти. ‘‘саккхиссати пана там̣ гахету’’нти. ‘‘тхокам̣ мадхум̣ лабханто анто ра̄джанивесанампи нам̣ а̄нетум̣ саккхисса̄ми, дева̄’’ти. ра̄джа̄ тасса мадхум̣ да̄песи. со там̣ гахетва̄ уййа̄нам̣ гантва̄ ва̄тамигасса чаран̣ат̣т̣ха̄не тин̣а̄ни мадхуна̄ ¶ маккхетва̄ нилӣйи. миго а̄гантва̄ мадхумаккхита̄ни тин̣а̄ни кха̄дитва̄ расатан̣ха̄йа баддхо ан̃н̃атра агантва̄ уййа̄намева а̄гаччхати. уййа̄напа̄ло тасса мадхумаккхитатин̣есу палуддхабха̄вам̣ н̃атва̄ ануккамена атта̄нам̣ дассеси. со там̣ дисва̄ катипа̄хам̣ пала̄йитва̄ пунаппунам̣ пассанто висса̄сам̣ а̄паджджитва̄ ануккамена уййа̄напа̄ласса хаттхе т̣хитатин̣а̄ни кха̄дитум̣ а̄рабхи.
со тасса висса̄сам̣ а̄паннабха̄вам̣ н̃атва̄ йа̄ва ра̄джанивесана̄ вӣтхим̣ килан̃джехи париккхипитва̄ тахим̣ тахим̣ са̄кха̄бхан̇гам̣ па̄тетва̄ мадхула̄букам̣ ам̣се лаггетва̄ тин̣акала̄пам̣ упакаччхаке т̣хапетва̄ мадхумаккхита̄ни тин̣а̄ни мигасса пурато пурато викиранто антора̄джанивесанам̣йева агама̄си. миге анто павит̣т̣хе два̄рам̣ пидахим̣су. миго мануссе дисва̄ кампама̄но маран̣абхайатаджджито антонивесанан̇ган̣е а̄дха̄вати паридха̄вати. ра̄джа̄ па̄са̄да̄ оруйха там̣ кампама̄нам̣ дисва̄ ‘‘ва̄тамиго на̄ма манусса̄нам̣ дит̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ сатта̄хам̣ на гаччхати, таджджитат̣т̣ха̄нам̣ ¶ йа̄ваджӣвам̣ на гаччхати, со еварӯпо гахананиссито ва̄тамиго расатан̣ха̄йа баддхо ида̄ни еварӯпам̣ т̣ха̄нам̣ а̄гато, наттхи вата бхо локе расатан̣ха̄йа па̄патарам̣ на̄ма̄’’ти има̄йа га̄тха̄йа дхаммадесанам̣ пат̣т̣хапеси –
‘‘на кираттхи расехи па̄пийо, а̄ва̄сехива сантхавехи ва̄;
ва̄тамигам̣ гахананисситам̣, васама̄неси расехи сан̃джайо’’ти.
таттха кира̄ти ануссаванаттхе нипа̄то. расехӣти дживха̄вин̃н̃еййехи мадхурамбила̄дӣхи. па̄пийоти па̄патаро. а̄ва̄сехива сантхавехи ва̄ти нибаддхавасанат̣т̣ха̄насан̇кха̄тесу хи а̄ва̄сесупи миттасантхавесупи чхандара̄го па̄пакова, техи пана саччхандара̄гапарибхогехи а̄ва̄сехи ва̄ миттасантхавехи ¶ ва̄ сатагун̣ена ча сахассагун̣ена ча сатасахассагун̣ена ча дхувапат̣исеванат̣т̣хена а̄ха̄рам̣ вина̄ джӣвитиндрийапа̄лана̄йа абха̄вена ча саччхандара̄гапарибхогараса̄ва па̄патара̄ти. бодхисатто пана ануссава̄гатам̣ ¶ вийа имаматтхам̣ катва̄ ‘‘на кираттхи расехи па̄пийо, а̄ва̄сехива сантхавехи ва̄’’ти а̄ха. ида̄ни тесам̣ па̄пийабха̄вам̣ дассенто ‘‘ва̄тамига’’нтиа̄дима̄ха. таттха гахананисситанти гаханат̣т̣ха̄нанисситам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – пассатха раса̄нам̣ па̄пийабха̄вам̣, идам̣ на̄ма аран̃н̃а̄йатане гахананисситам̣ ва̄тамигам̣ сан̃джайо уййа̄напа̄ло мадхурасехи аттано васам̣ а̄неси, саббатха̄пи саччхандара̄гапарибхогехи расехи на̄ма ан̃н̃ам̣ па̄патарам̣ ла̄макатарам̣ наттхӣти расатан̣ха̄йа а̄дӣнавам̣ катхеси. катхетва̄ ча пана там̣ мигам̣ аран̃н̃амева песеси.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, са̄ ван̣н̣ада̄сӣ ида̄нева етам̣ расатан̣ха̄йа бандхитва̄ аттано васе кароти, пуббепи ака̄сийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси. ‘‘тада̄ сан̃джайо айам̣ ван̣н̣ада̄сӣ ахоси, ва̄тамиго чӯл̣апин̣д̣апа̄тико, ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
ва̄тамигаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[15] 5. кхара̄дийаджа̄такаван̣н̣ана̄
ат̣т̣хаккхурам̣ ¶ кхара̄дийети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со кира бхиккху дуббачо ова̄дам̣ на ган̣ха̄ти. атха нам̣ саттха̄ пуччхи ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху дуббачо ова̄дам̣ на ган̣ха̄сӣ’’ти? ‘‘саччам̣ бхагава̄’’ти. саттха̄ ‘‘пуббепи твам̣ дуббачата̄йа пан̣д̣ита̄нам̣ ова̄дам̣ аггахетва̄ па̄сена баддхо джӣвитаккхайам̣ патто’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто миго хутва̄ мигаган̣апаривуто аран̃н̃е васати. атхасса бхагинимигӣ путтакам̣ дассетва̄ ‘‘бха̄тика, айам̣ те бха̄гинеййо, етам̣ мигама̄йам̣ угган̣ха̄пехӣ’’ти пат̣иччха̄песи. со там̣ бха̄гинеййам̣ ‘‘асукавела̄йа на̄ма а̄гантва̄ угган̣ха̄хӣ’’ти а̄ха. со вуттавела̄йа на̄гаччхати. йатха̄ ¶ ча екадивасам̣, евам̣ сатта дивасе саттова̄де атикканто со мигама̄йам̣ анугган̣хитва̄ва вичаранто па̄се баджджхи. ма̄та̄писса бха̄тарам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘ким̣ те, бха̄тика, бха̄гинеййо мигама̄йам̣ угган̣ха̄пито’’ти пуччхи. бодхисатто ча ‘‘тасса анова̄дакасса ма̄ чинтайи, на ¶ те путтена мигама̄йа̄ уггахита̄’’ти ватва̄ ида̄нипи там̣ ановадитука̄мова хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ат̣т̣хаккхурам̣ кхара̄дийе, мигам̣ ван̇ка̄тиван̇кинам̣;
саттахи ка̄ла̄тиккантам̣, на нам̣ овадитуссахе’’ти.
таттха ат̣т̣хаккхуранти екекасмим̣ па̄де двиннам̣ двиннам̣ васена ат̣т̣хаккхурам̣. кхара̄дийети там̣ на̄мена а̄лапати. миганти саббасан̇га̄хикавачанам̣. ван̇ка̄тиван̇кинанти мӯле ван̇ка̄ни, агге ативан̇ка̄нӣти ван̇ка̄тиван̇ка̄ни, та̄диса̄ни син̇га̄ни асса аттхӣти ван̇ка̄тиван̇кӣ, там̣ ван̇ка̄тиван̇кинам̣. саттахи ка̄ла̄тиккантанти саттахи ова̄дака̄лехи ова̄дам̣ атиккантам̣. на нам̣ овадитуссахети етам̣ дуббачамигам̣ ахам̣ овадитум̣ на уссаха̄ми, етасса ме ова̄даттха̄йа читтампи на уппаджджатӣти дассети. атха нам̣ дуббачамигам̣ па̄се баддхам̣ луддо ма̄ретва̄ мам̣сам̣ а̄да̄йа пакка̄ми.
саттха̄пи ¶ ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси. ‘‘тада̄ бха̄гинеййо миго дуббачабхиккху ахоси, бхагинӣ уппалаван̣н̣а̄, ова̄дамиго пана ахамева ахоси’’нти.
кхара̄дийаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[16] 6. типаллаттхамигаджа̄такаван̣н̣ана̄
мигам̣ ¶ типаллаттханти идам̣ саттха̄ косамбийам̣ бадарика̄ра̄ме вихаранто сиккха̄ка̄мам̣ ра̄хулаттхерам̣ а̄раббха катхеси. екасмин̃хи ка̄ле саттхари а̄л̣авинагарам̣ упанисса̄йа агга̄л̣аве четийе вихаранте бахӯ упа̄сака̄ упа̄сика̄ бхиккхӯ бхиккхунийо ча виха̄рам̣ дхаммассаванаттха̄йа гаччханти, дива̄ дхаммассаванам̣ хоти. гаччханте пана ка̄ле упа̄сика̄йо бхиккхунийо ча на гаччхим̣су, бхиккхӯ чева упа̄сака̄ ча ахесум̣. тато пат̣т̣ха̄йа раттим̣ дхаммассаванам̣ джа̄там̣. дхаммассаванапарийоса̄не тхера̄ бхиккхӯ аттано аттано васанат̣т̣ха̄на̄ни гаччханти. дахара̄ са̄ман̣ера̄ ча упа̄сакехи саддхим̣ упат̣т̣ха̄наса̄ла̄йам̣ сайанти. тесу ниддам̣ упагатесу екачче гхуругхурупасса̄са̄ ка̄каччхама̄на̄ данте кха̄данта̄ нипаджджим̣су, екачче ¶ мухуттам̣ нидда̄йитва̄ ут̣т̣хахим̣су. те там̣ виппака̄рам̣ дисва̄ бхагавато а̄рочесум̣. бхагава̄ ‘‘йо пана бхиккху анупасампаннена сахасеййам̣ каппеййа па̄читтийа’’нти (па̄чи. 49) сиккха̄падам̣ пан̃н̃апетва̄ косамбим̣ агама̄си.
таттха бхиккхӯ а̄йасмантам̣ ра̄хулам̣ а̄хам̣су – ‘‘а̄вусо ра̄хула, бхагавата̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃аттам̣, ида̄ни твам̣ аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄хӣ’’ти. пуббе пана те бхиккхӯ бхагавати ча га̄равам̣ тасса ча̄йасмато сиккха̄ка̄матам̣ пат̣ичча там̣ аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣ ативийа сан̇ган̣ханти, кхуддакаман̃чакам̣ пан̃н̃апетва̄ уссӣсакакаран̣аттха̄йа чӣварам̣ денти. там̣ дивасам̣ пана сиккха̄падабхайена васанат̣т̣ха̄нампи на адам̣су. ра̄хулабхаддопи ‘‘пита̄ ме’’ти дасабаласса ва̄, ‘‘упаджджха̄йо ме’’ти дхаммасена̄патино ва̄, ‘‘а̄чарийо ме’’ти маха̄моггалла̄насса ва̄, ‘‘чӯл̣апита̄ ме’’ти а̄нандаттхерасса ва̄ сантикам̣ агантва̄ дасабаласса вал̣ан̃джанаваччакут̣им̣ брахмавима̄нам̣ пависанто вийа пависитва̄ ва̄сам̣ каппеси. буддха̄нан̃хи вал̣ан̃джанакут̣ийам̣ два̄рам̣ супихитам̣ хоти, гандхапарибхан̣д̣аката̄ бхӯми, гандхада̄мама̄ла̄да̄ма̄ни оса̄рита̄нева хонти, саббараттим̣ дӣпо джха̄йати. ра̄хулабхаддо пана на тасса̄ кут̣ийа̄ имам̣ сампаттим̣ пат̣ичча таттха ва̄сам̣ упагато, бхиккхӯхи пана ‘‘васанат̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄хӣ’’ти вуттатта̄ ова̄дага̄равена сиккха̄ка̄мата̄йа ¶ таттха ва̄сам̣ упагато. антарантара̄ хи бхиккхӯ там̣ а̄йасмантам̣ дӯратова а̄гаччхантам̣ дисва̄ тасса вӣмам̣санаттха̄йа мут̣т̣хисаммаджджаним̣ ва̄ качаварачхад̣д̣анакам̣ ва̄ бахи кхипитва̄ тасмим̣ а̄гате ¶ ‘‘а̄вусо, имам̣ кена чхад̣д̣ита’’нти ваданти. таттха кехичи ‘‘ра̄хуло имина̄ маггена гато’’ти вутте со а̄йасма̄ ‘‘на̄хам̣, бханте, етам̣ джа̄на̄мӣ’’ти аватва̄ва там̣ пат̣иса̄метва̄ ‘‘кхаматха ме, бханте’’ти кхама̄петва̄ гаччхати. евамеса сиккха̄ка̄мо.
со там̣ сиккха̄ка̄матам̣йева пат̣ичча таттха ва̄сам̣ упагато. атха саттха̄ пуреарун̣ам̣йева ваччакут̣идва̄ре т̣хатва̄ укка̄си, сопа̄йасма̄ укка̄си. ‘‘ко есо’’ти? ‘‘ахам̣ ра̄хуло’’ти никкхамитва̄ ванди. ‘‘касма̄ твам̣ ра̄хула идха нипанносӣ’’ти? ‘‘васанат̣т̣ха̄насса абха̄вато’’. ‘‘пуббе хи, бханте, бхиккхӯ мама сан̇гахам̣ каронти, ида̄ни аттано а̄паттибхайена васанат̣т̣ха̄нам̣ ¶ на денти, сва̄хам̣ ‘идам̣ ан̃н̃есам̣ асан̇гхат̣т̣анат̣т̣ха̄на’нти имина̄ ка̄ран̣ена идха нипанносмӣти. атха бхагавато ‘‘ра̄хулам̣ та̄ва бхиккхӯ евам̣ париччаджанти, ан̃н̃е кулада̄раке пабба̄джетва̄ ким̣ кариссантӣ’’ти дхаммасам̣вего удапа̄ди.
атха бхагава̄ па̄това бхиккхӯ саннипа̄та̄петва̄ дхаммасена̄патим̣ пуччхи ‘‘джа̄на̄си пана твам̣, са̄рипутта, аджджа каттхачи ра̄хуласса вуттхабха̄ва’’нти? ‘‘на джа̄на̄ми, бханте’’ти. ‘‘са̄рипутта, аджджа ра̄хуло ваччакут̣ийам̣ васи, са̄рипутта, тумхе ра̄хулам̣ евам̣ париччаджанта̄ ан̃н̃е кулада̄раке пабба̄джетва̄ ким̣ кариссатха? еван̃хи санте имасмим̣ са̄сане паббаджита̄ на патит̣т̣ха̄ бхависсанти, ито да̄ни пат̣т̣ха̄йа анупасампаннена екам̣ две дивасе аттано сантике васа̄петва̄ татийадивасе тесам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ н̃атва̄ бахи ва̄сетха̄’’ти имам̣ анупан̃н̃аттим̣ катва̄ пуна сиккха̄падам̣ пан̃н̃апеси.
тасмим̣ самайе дхаммасабха̄йам̣ саннисинна̄ бхиккхӯ ра̄хуласса гун̣акатхам̣ катхенти ‘‘пассатха̄вусо, йа̄ва сиккха̄ка̄мо вата̄йам̣ ра̄хуло, ‘тава васанат̣т̣ха̄нам̣ джа̄на̄хӣ’ти вутто на̄ма ‘ахам̣ дасабаласса путто, тумха̄кам̣ сена̄санасма̄ тумхейева никкхаматха̄’ти екам̣ бхиккхумпи аппат̣иппхаритва̄ ваччакут̣ийам̣ ва̄сам̣ каппесӣ’’ти. евам̣ тесу катхайама̄несу саттха̄ дхаммасабхам̣ гантва̄ алан̇ката̄сане нисӣдитва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти а̄ха. ‘‘бханте, ра̄хуласса сиккха̄ка̄макатха̄йа, на ан̃н̃а̄йа катха̄йа̄’’ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ра̄хуло ида̄нева сиккха̄ка̄мо, пуббе тираччха̄найонийам̣ ниббаттопи сиккха̄ка̄мойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ¶ ра̄джагахе еко магадхара̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. тада̄ бодхисатто мигайонийам̣ ниббаттитва̄ мигаган̣апаривуто аран̃н̃е васати. атхасса бхагинӣ аттано путтакам̣ упанетва̄ ‘‘бха̄тика, имам̣ те бха̄гинеййам̣ мигама̄йам̣ сиккха̄пехӣ’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ ‘‘гаччха, та̄та, асукавела̄йа на̄ма а̄гантва̄ сиккхеййа̄сӣ’’ти а̄ха. со ма̄тулена вуттавелам̣ анатиккамитва̄ там̣ упасан̇камитва̄ мигама̄йам̣ сиккхи. со екадивасам̣ ване вичаранто па̄сена баддхо баддхаравам̣ рави, мигаган̣о пала̄йитва̄ ‘‘путто те па̄сена баддхо’’ти тасса ма̄туйа̄ а̄рочеси. са̄ бха̄ту сантикам̣ гантва̄ ‘‘бха̄тика, бха̄гинеййо те мигама̄йам̣ сиккха̄пито’’ти пуччхи. бодхисатто ‘‘ма̄ твам̣ путтасса ¶ кин̃чи па̄пакам̣ а̄сан̇ки, суггахита̄ тена мигама̄йа̄, ида̄ни там̣ ха̄сайама̄но а̄гаччхиссатӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘мигам̣ типаллаттхаманекама̄йам̣, ат̣т̣хаккхурам̣ ад̣д̣харатта̄папа̄йим̣;
екена сотена чхама̄ссасанто, чхахи кала̄хитибхоти бха̄гинеййо’’ти.
таттха миганти бха̄гинеййамигам̣. типаллаттханти паллаттхам̣ вуччати сайанам̣, убхохи пассехи уджукамева ча нипаннакавасена̄ти тӣха̄ка̄рехи паллаттхам̣ асса, тӣн̣и ва̄ паллаттха̄ни асса̄ти типаллаттхо, там̣ типаллаттхам̣. анекама̄йанти бахума̄йам̣ бахуван̃чанам̣. ат̣т̣хаккхуранти екекасмим̣ па̄де двиннам̣ двиннам̣ васена ат̣т̣хахи кхурехи саманна̄гатам̣. ад̣д̣харатта̄папа̄йинти пуримайа̄мам̣ атиккамитва̄ маджджхимайа̄ме аран̃н̃ато а̄гамма па̄нӣйасса пиванато ад̣д̣харатте а̄пам̣ пиватӣти ад̣д̣харатта̄папа̄йӣ. там̣ ад̣д̣харатте апа̄йинти аттхо. мама бха̄гинеййам̣ мигам̣ ахам̣ са̄дхукам̣ мигама̄йам̣ угган̣ха̄песим̣. катхам̣? йатха̄ екена сотена чхама̄ссасанто, чхахи кала̄хитибхоти бха̄гинеййоти. идам̣ вуттам̣ хоти – ахан̃хи тава путтам̣ татха̄ угган̣ха̄песим̣, йатха̄ екасмим̣ упаримана̄сика̄соте ва̄там̣ саннирумбхитва̄ патхавийа̄ аллӣнена екена хет̣т̣химасотена таттхева чхама̄йам̣ ассасанто чхахи кала̄хи ¶ луддакам̣ атибхоти, чхахи кот̣т̣ха̄сехи аджджхоттхарати ван̃четӣти аттхо. катама̄хи чхахи? чатта̄ро па̄де паса̄ретва̄ екена пассена сеййа̄йа, кхурехи тин̣апам̣сукхан̣анена, дживха̄нинна̄манена ударасса уддхума̄табха̄вакаран̣ена, учча̄рапасса̄вависсаджджанена, ва̄тасаннирумбханена̄ти.
апаро ¶ найо – па̄дена пам̣сум̣ гахетва̄ абхимукха̄кад̣д̣ханена, пат̣ипан̣а̄манена, убхосу пассесу сан̃чаран̣ена, ударам̣ уддхам̣ паккхипанена, адхо аваккхипанена̄ти има̄хи чхахи кала̄хи йатха̄ атибхоти, ‘‘мато айа’’нти сан̃н̃ам̣ уппа̄детва̄ ван̃чети, евам̣ там̣ мигама̄йам̣ угган̣ха̄песинти дӣпети.
апаро найо – татха̄ нам̣ угган̣ха̄песим̣, йатха̄ екена сотена чхама̄ссасанто чхахи кала̄хити двӣсупи найесу дасситехи чхахи ка̄ран̣ехи кала̄хити кала̄йиссати, луддам̣ ван̃чессатӣти ¶ аттхо. бхотӣти бхагиним̣ а̄лапати. бха̄гинеййоти евам̣ чхахи ка̄ран̣ехи ван̃чанакам̣ бха̄гинеййам̣ ниддисати. евам̣ бодхисатто бха̄гинеййасса мигама̄йа̄йа са̄дхукам̣ уггахитабха̄вам̣ дассенто бхагиним̣ самасса̄сети.
сопи мигапотако па̄се баддхо авиппхандитва̄йева бхӯмийам̣ маха̄пха̄сукапассена па̄де паса̄ретва̄ нипанно па̄да̄нам̣ а̄саннат̣т̣ха̄не кхурехева пахаритва̄ пам̣сун̃ча тин̣а̄ни ча уппа̄т̣етва̄ учча̄рапасса̄вам̣ виссаджджетва̄ сӣсам̣ па̄тетва̄ дживхам̣ нинна̄метва̄ сарӣрам̣ кхел̣акилиннам̣ катва̄ ва̄таггахан̣ена ударам̣ уддхума̄такам̣ катва̄ аккхӣни париваттетва̄ хет̣т̣ха̄ на̄сика̄сотена ва̄там̣ сан̃чара̄пенто упаримана̄сика̄сотена ва̄там̣ саннирумбхитва̄ сакаласарӣрам̣ тхаддхабха̄вам̣ га̄ха̄петва̄ мата̄ка̄рам̣ дассеси. нӣламаккхика̄пи нам̣ сампарива̄ресум̣, тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не ка̄ка̄ нилӣйим̣су. луддо а̄гантва̄ ударам̣ хаттхена пахаритва̄ ‘‘атипа̄това баддхо бхависсати, пӯтико джа̄то’’ти тасса бандханараджджукам̣ мочетва̄ ‘‘еттхевада̄ни нам̣ уккантитва̄ мам̣сам̣ а̄да̄йа гамисса̄мӣ’’ти нира̄сан̇ко хутва̄ са̄кха̄пала̄сам̣ гахетум̣ а̄раддхо. мигапотакопи ут̣т̣ха̄йа чатӯхи па̄дехи т̣хатва̄ ка̄йам̣ видхунитва̄ гӣвам̣ паса̄ретва̄ маха̄ва̄тена чхиннавала̄хако вийа вегена ма̄ту сантикам̣ агама̄си.
саттха̄пи ¶ ‘‘на, бхиккхаве, ра̄хуло ида̄нева сиккха̄ка̄мо, пуббепи сиккха̄ка̄мойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бха̄гинеййамигапотако ра̄хуло ахоси, ма̄та̄ уппалаван̣н̣а̄, ма̄туламиго пана ахамева ахоси’’нти.
типаллаттхамигаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[17] 7. ма̄лутаджа̄такаван̣н̣ана̄
ка̄л̣е ¶ ва̄ йади ва̄ джун̣хети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто две вуд̣д̣хапаббаджите а̄раббха катхеси. те кира косаладжанападе ¶ екасмим̣ аран̃н̃а̄ва̄се васанти. еко ка̄л̣аттхеро на̄ма, еко джун̣хаттхеро на̄ма. атхекадивасам̣ джун̣хо ка̄л̣ам̣ пуччхи ‘‘бханте ка̄л̣а, сӣтам̣ на̄ма касмим̣ ка̄ле хотӣ’’ти. со ‘‘ка̄л̣е хотӣ’’ти а̄ха. атхекадивасам̣ ка̄л̣о джун̣хам̣ пуччхи – ‘‘бханте джун̣ха, сӣтам̣ на̄ма касмим̣ ка̄ле хотӣ’’ти. со ‘‘джун̣хе хотӣ’’ти а̄ха. те убхопи аттано кан̇кхам̣ чхиндитум̣ асакконта̄ саттху сантикам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ ‘‘бханте, сӣтам̣ на̄ма касмим̣ ка̄ле хотӣ’’ти пуччхим̣су. саттха̄ тесам̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘пуббепи ахам̣, бхиккхаве, тумха̄кам̣ имам̣ пан̃хам̣ катхесим̣, бхавасан̇кхепагататта̄ пана на саллаккхайиттха̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте екасмим̣ паббатапа̄де сӣхо ча бйаггхо ча две саха̄йа̄ екисса̄йева гуха̄йа васанти. тада̄ бодхисаттопи исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ тасмим̣йева паббатапа̄де васати. атхекадивасам̣ тесам̣ саха̄йака̄нам̣ сӣтам̣ нисса̄йа вива̄до удапа̄ди. бйаггхо ‘‘ка̄л̣ейева сӣтам̣ хотӣ’’ти а̄ха. сӣхо ‘‘джун̣хейева сӣтам̣ хотӣ’’ти а̄ха. те убхопи аттано кан̇кхам̣ чхиндитум̣ асакконта̄ бодхисаттам̣ пуччхим̣су. бодхисатто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ка̄л̣е ва̄ йади ва̄ джун̣хе, йада̄ ва̄йати ма̄луто;
ва̄таджа̄ни хи сӣта̄ни, убхоттхамапара̄джита̄’’ти.
таттха ¶ ка̄л̣е ва̄ йади ва̄ джун̣хети ка̄л̣апаккхе ва̄ джун̣хапаккхе ва̄. йада̄ ва̄йати ма̄лутоти йасмим̣ самайе пураттхима̄дибхедо ва̄то ва̄йати, тасмим̣ самайе сӣтам̣ хоти. ким̣ка̄ран̣а̄? ва̄таджа̄ни хи сӣта̄ни, йасма̄ ва̄те виджджантейева сӣта̄ни хонти, ка̄л̣апаккхо ва̄ джун̣хапаккхо ва̄ еттха апама̄н̣анти вуттам̣ хоти. убхоттхамапара̄джита̄ти убхопи тумхе имасмим̣ пан̃хе апара̄джита̄ти. евам̣ бодхисатто те саха̄йаке сан̃н̃а̄песи.
саттха̄пи ‘‘бхиккхаве, пуббепи майа̄ тумха̄кам̣ айам̣ пан̃хо катхито’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не ¶ двепи тхера̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣су. саттха̄ анусандхим̣ ¶ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ бйаггхо ка̄л̣о ахоси, сӣхо джун̣хо, пан̃хависсаджджанаката̄пасо пана ахамева ахоси’’нти.
ма̄лутаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[18] 8. матакабхаттаджа̄такаван̣н̣ана̄
евам̣ че сатта̄ джа̄неййунти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто матакабхаттам̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи ка̄ле манусса̄ бахӯ аджел̣ака̄дайо ма̄ретва̄ ка̄лакате н̃а̄таке уддисса матакабхаттам̣ на̄ма денти. бхиккхӯ те мануссе татха̄ каронте дисва̄ саттха̄рам̣ пуччхим̣су ‘‘етарахи, бханте, манусса̄ бахӯ па̄н̣е джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ матакабхаттам̣ на̄ма денти. аттхи ну кхо, бханте, еттха вуд̣д̣хӣ’’ти? саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ‘матакабхаттам̣ дасса̄ма̄’ти катепи па̄н̣а̄типа̄те ка̄чи вуд̣д̣хи на̄ма аттхи, пуббе пан̣д̣ита̄ а̄ка̄се нисаджджа дхаммам̣ десетва̄ еттха а̄дӣнавам̣ катхетва̄ сакаладжамбудӣпава̄сике етам̣ каммам̣ джаха̄песум̣. ида̄ни пана бхавасан̇кхепагататта̄ пуна па̄тубхӯта’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте еко тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ диса̄па̄моккхо а̄чарийабра̄хман̣о ‘‘матакабхаттам̣ дасса̄мӣ’’ти екам̣ ел̣акам̣ га̄ха̄петва̄ антева̄сике а̄ха – ‘‘та̄та̄, имам̣ ел̣акам̣ надим̣ ¶ нетва̄ нха̄петва̄ кан̣т̣хе ма̄лам̣ париккхипитва̄ пан̃чан̇гуликам̣ датва̄ ман̣д̣етва̄ а̄нетха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ там̣ а̄да̄йа надим̣ гантва̄ нха̄петва̄ ман̣д̣етва̄ надӣтӣре т̣хапесум̣. со ел̣ако аттано пуббакаммам̣ дисва̄ ‘‘еварӯпа̄ на̄ма дуккха̄ аджджа муччисса̄мӣ’’ти соманассаджа̄то маттика̄гхат̣ам̣ бхинданто вийа маха̄хаситам̣ хаситва̄ пуна ‘‘айам̣ бра̄хман̣о мам̣ гха̄тетва̄ майа̄ ладдхадуккхам̣ лабхиссатӣ’’ти бра̄хман̣е ка̄рун̃н̃ам̣ уппа̄детва̄ махантена саддена пароди.
атха нам̣ те ма̄н̣ава̄ пуччхим̣су ‘‘самма ел̣ака ¶ , твам̣ маха̄саддена хаси чева роди ча, кена ну кхо ка̄ран̣ена хаси, кена ка̄ран̣ена пародӣ’’ти? ‘‘тумхе мам̣ имам̣ ка̄ран̣ам̣ аттано а̄чарийасса сантике пуччхеййа̄тха̄’’ти. те там̣ а̄да̄йа гантва̄ идам̣ ка̄ран̣ам̣ а̄чарийасса а̄рочесум̣. а̄чарийо тесам̣ вачанам̣ сутва̄ ел̣акам̣ пуччхи ‘‘касма̄ твам̣ ел̣ака, хаси, касма̄ родӣ’’ти? ел̣ако аттана̄ катакаммам̣ джа̄тиссаран̃а̄н̣ена ануссаритва̄ бра̄хман̣асса катхеси ‘‘ахам̣, бра̄хман̣а, пуббе та̄дисова мантаджджха̄йакабра̄хман̣о хутва̄ ‘матакабхаттам̣ дасса̄мӣ’ти екам̣ ел̣акам̣ ма̄ретва̄ матакабхаттам̣ ада̄сим̣, сва̄хам̣ екасса ел̣акасса гха̄титатта̄ екенӯнесу пан̃часу аттабха̄васатесу сӣсаччхедам̣ па̄пун̣им̣, айам̣ ме ¶ кот̣ийам̣ т̣хито пан̃часатимо аттабха̄во, сва̄хам̣ ‘аджджа еварӯпа̄ дуккха̄ муччисса̄мӣ’ти соманассаджа̄то имина̄ ка̄ран̣ена хасим̣. роданто пана ‘ахам̣ та̄ва екам̣ ел̣акам̣ ма̄ретва̄ пан̃ча джа̄тисата̄ни сӣсаччхедадуккхам̣ патва̄ аджджа тамха̄ дуккха̄ муччисса̄ми, айам̣ пана бра̄хман̣о мам̣ ма̄ретва̄ ахам̣ вийа пан̃ча джа̄тисата̄ни сӣсаччхедадуккхам̣ лабхиссатӣ’ти тайи ка̄рун̃н̃ена роди’’нти. ‘‘ел̣ака, ма̄ бха̄йи, на̄хам̣ там̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти. ‘‘бра̄хман̣а, ким̣ вадеси, тайи ма̄рентепи ама̄рентепи на сакка̄ аджджа майа̄ маран̣а̄ муччиту’’нти. ‘‘ел̣ака, ма̄ бха̄йи, ахам̣ те а̄раккхам̣ гахетва̄ тайа̄ саддхим̣йева вичарисса̄мӣ’’ти. ‘‘бра̄хман̣а, аппаматтако тава а̄раккхо, майа̄ катапа̄пам̣ пана махантам̣ балава’’нти.
бра̄хман̣о ел̣акам̣ мун̃читва̄ ‘‘имам̣ ел̣акам̣ кассачипи ма̄ретум̣ на дасса̄мӣ’’ти антева̄сике а̄да̄йа ел̣акенева саддхим̣ вичари. ел̣ако виссат̣т̣хаматтова екам̣ па̄са̄н̣апит̣т̣хим̣ нисса̄йа джа̄тагумбе гӣвам̣ уккхипитва̄ пан̣н̣а̄ни кха̄дитум̣ а̄раддхо. тан̇кхан̣ан̃н̃ева тасмим̣ па̄са̄н̣апит̣т̣хе асани пати, тато ¶ ека̄ па̄са̄н̣асакалика̄ чхиджджитва̄ ел̣акасса паса̄ритагӣва̄йа патитва̄ сӣсам̣ чхинди, маха̄джано саннипати. тада̄ бодхисатто ¶ тасмим̣ т̣ха̄не руккхадевата̄ хутва̄ ниббатто. со пассантассева тасса маха̄джанасса девата̄нубха̄вена а̄ка̄се паллан̇кена нисӣдитва̄ ‘‘име сатта̄ евам̣ па̄пасса пхалам̣ джа̄нама̄на̄ аппевана̄ма па̄н̣а̄типа̄там̣ на кареййу’’нти мадхурассарена дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘евам̣ че сатта̄ джа̄неййум̣, дуккха̄йам̣ джа̄тисамбхаво;
на па̄н̣о па̄н̣инам̣ хан̃н̃е, па̄н̣агха̄тӣ хи сочатӣ’’ти.
таттха евам̣ че сатта̄ джа̄неййунти име сатта̄ евам̣ че джа̄неййум̣. катхам̣? дуккха̄йам̣ джа̄тисамбхавоти айам̣ таттха таттха джа̄ти ча джа̄тасса ануккамена вад̣д̣хисан̇кха̄то самбхаво ча джара̄бйа̄дхимаран̣ааппийасампайогапийавиппайогахаттхапа̄даччхеда̄дӣнам̣ дуккха̄нам̣ ваттхубхӯтатта̄ ‘‘дуккхо’’ти йади джа̄неййум̣. на па̄н̣о па̄н̣инам̣ хан̃н̃ети ‘‘парам̣ вадханто джа̄тисамбхаве вадхам̣ лабхати, пӣл̣енто пӣл̣ам̣ лабхатӣ’’ти джа̄тисамбхавасса дуккхаваттхута̄йа дуккхабха̄вам̣ джа̄нанто кочи па̄н̣о ан̃н̃ам̣ па̄н̣инам̣ на хан̃н̃е, сатто саттам̣ на ханеййа̄ти аттхо. ким̣ка̄ран̣а̄? па̄н̣агха̄тӣ хи сочатӣти, йасма̄ са̄хаттхика̄дӣсу чхасу пайогесу йена кеначи пайогена парасса джӣвитиндрийупаччхеданена па̄н̣агха̄тӣ пуггало ат̣т̣хасу маха̄нирайесу сол̣асасу уссаданирайесу на̄наппака̄ра̄йа тираччха̄найонийа̄ петтивисайе асурака̄йети имесу чатӯсу апа̄йесу маха̄дуккхам̣ анубхавама̄но дӣгхараттам̣ антониджджха̄йаналаккхан̣ена сокена ¶ сочати. йатха̄ ва̄йам̣ ел̣ако маран̣абхайена сочати, евам̣ дӣгхараттам̣ сочатӣтипи н̃атва̄ на па̄н̣о па̄н̣инам̣ хан̃н̃е, кочи па̄н̣а̄типа̄такаммам̣ на̄ма на кареййа. мохена пана мӯл̣ха̄ авиджджа̄йа андхӣката̄ имам̣ а̄дӣнавам̣ апассанта̄ па̄н̣а̄типа̄там̣ каронтӣти.
евам̣ маха̄сатто нирайабхайена таджджетва̄ дхаммам̣ десеси. манусса̄ там̣ дхаммадесанам̣ сутва̄ нирайабхайабхӣта̄ па̄н̣а̄типа̄та̄ вирамим̣су. бодхисаттопи дхаммам̣ десетва̄ маха̄джанам̣ сӣле патит̣т̣ха̄петва̄ йатха̄каммам̣ гато, маха̄джанопи бодхисаттасса ова̄де т̣хатва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ ¶ деванагарам̣ пӯреси. саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘ахам̣ тена самайена руккхадевата̄ ахоси’’нти.
матакабхаттаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[19] 9. а̄йа̄читабхаттаджа̄такаван̣н̣ана̄
саче ¶ мучче печча муччети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто девата̄нам̣ а̄йа̄чанабаликаммам̣ а̄раббха катхеси. тада̄ кира манусса̄ ван̣иджджа̄йа гаччханта̄ па̄н̣е вадхитва̄ девата̄нам̣ баликаммам̣ катва̄ ‘‘майам̣ анантара̄йена аттхасиддхим̣ патва̄ а̄гантва̄ пуна тумха̄кам̣ баликаммам̣ карисса̄ма̄’’ти а̄йа̄читва̄ гаччханти. таттха̄нантара̄йена аттхасиддхим̣ патва̄ а̄гата̄ ‘‘девата̄нубха̄вена идам̣ джа̄та’’нти ман̃н̃ама̄на̄ бахӯ па̄н̣е вадхитва̄ а̄йа̄чанато муччитум̣ баликаммам̣ каронти, там̣ дисва̄ бхиккхӯ ‘‘аттхи ну кхо, бханте, еттха аттхо’’ти бхагавантам̣ пуччхим̣су. бхагава̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ка̄сират̣т̣хе екасмим̣ га̄маке кут̣умбико га̄мадва̄ре т̣хитанигродхаруккхе девата̄йа баликаммам̣ пат̣иджа̄нитва̄ анантара̄йена а̄гантва̄ бахӯ па̄н̣е вадхитва̄ ‘‘а̄йа̄чанато муччисса̄мӣ’’ти руккхамӯлам̣ гато. руккхадевата̄ кхандхавит̣апе т̣хатва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘саче мучче печча мучче, муччама̄но хи баджджхати;
на хевам̣ дхӣра̄ муччанти, мутти ба̄ласса бандхана’’нти.
таттха саче мучче печча муччети бхо пуриса, твам̣ саче мучче йади муччитука̄моси. печча муччети йатха̄ паралоке на баджджхаси, евам̣ мучча̄хи. муччама̄но хи баджджхатӣти йатха̄ пана твам̣ ¶ па̄н̣ам̣ вадхитва̄ муччитум̣ иччхаси, евам̣ муччама̄но хи па̄пакаммена баджджхати. тасма̄ на хевам̣ дхӣра̄ муччантӣти йе пан̣д̣итапуриса̄, те евам̣ пат̣иссавато на муччанти. ким̣ка̄ран̣а̄? еварӯпа̄ хи мутти ба̄ласса бандханам̣, еса̄ па̄н̣а̄типа̄там̣ катва̄ мутти на̄ма ба̄ласса бандханамева хотӣти дхаммам̣ десеси. тато ¶ пат̣т̣ха̄йа манусса̄ еварӯпа̄ па̄н̣а̄типа̄такамма̄ вирата̄ дхаммам̣ чаритва̄ деванагарам̣ пӯрайим̣су.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘ахам̣ тена самайена руккхадевата̄ ахоси’’нти.
а̄йа̄читабхаттаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[20] 10. нал̣апа̄наджа̄такаван̣н̣ана̄
дисва̄ ¶ падамануттин̣н̣анти идам̣ саттха̄ косалесу ча̄рикам̣ чарама̄но нал̣акапа̄нага̄мам̣ патва̄ нал̣акапа̄напоккхаран̣ийам̣ кетакаване вихаранто нал̣адан̣д̣аке а̄раббха катхеси. тада̄ кира бхиккхӯ нал̣акапа̄напоккхаран̣ийам̣ нхатва̄ сӯчигхараттха̄йа са̄ман̣ерехи нал̣адан̣д̣аке га̄ха̄петва̄ те саббаттхакамева чхидде дисва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘бханте, майам̣ сӯчигхараттха̄йа нал̣адан̣д̣аке ган̣ха̄пема, те мӯлато йа̄ва агга̄ саббаттхакамева чхидда̄, ким̣ ну кхо ета’’нти пуччхим̣су. саттха̄ ‘‘идам̣, бхиккхаве, майхам̣ пора̄н̣акаадхит̣т̣ха̄на’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
пуббе кира со ванасан̣д̣о аран̃н̃о ахоси. тасса̄пи поккхаран̣ийа̄ еко дакараккхасо отин̣н̣отин̣н̣е кха̄дати. тада̄ бодхисатто рохитамигапотакаппама̄н̣о капира̄джа̄ хутва̄ асӣтисахассаматтава̄нарапаривуто йӯтхам̣ парихаранто тасмим̣ аран̃н̃е васати. со ва̄нараган̣асса ова̄дам̣ ада̄си ‘‘та̄та̄, имасмим̣ аран̃н̃е висаруккха̄пи амануссапариггахитапоккхаран̣ийопи хонти, тумхе акха̄дитапуббам̣ пхала̄пхалам̣ кха̄данта̄ ва̄ апӣтапуббам̣ па̄нӣйам̣ пиванта̄ ва̄ мам̣ пат̣ипуччхеййа̄тха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ екадивасам̣ агатапуббат̣т̣ха̄нам̣ гата̄ таттха бахудева дивасам̣ чаритва̄ па̄нӣйам̣ гавесама̄на̄ екам̣ поккхаран̣им̣ дисва̄ па̄нӣйам̣ апивитва̄ва бодхисаттасса̄гаманам̣ олокайама̄на̄ нисӣдим̣су. бодхисатто а̄гантва̄ ‘‘ким̣ та̄та̄, па̄нӣйам̣ на пиватха̄’’ти а̄ха. ‘‘тумха̄кам̣ а̄гаманам̣ олокема̄’’ти. ‘‘сут̣т̣ху, та̄та̄’’ти бодхисатто поккхаран̣им̣ а̄виджджхитва̄ падам̣ париччхинданто отин̣н̣амева ¶ пасси, на уттин̣н̣ам̣. со ‘‘ниссам̣сайам̣ еса̄ амануссапариггахита̄’’ти н̃атва̄ ‘‘сут̣т̣ху во катам̣, та̄та̄, па̄нӣйам̣ апивантехи, амануссапариггахита̄ айа’’нти а̄ха.
дакараккхасопи ¶ тесам̣ анотаран̣абха̄вам̣ ¶ н̃атва̄ нӣлодаро пан̣д̣арамукхо сураттахаттхапа̄до бӣбхаччхадассано хутва̄ удакам̣ двидха̄ катва̄ никкхамитва̄ ‘‘касма̄ нисинна̄ттха, отаритва̄ па̄нӣйам̣ пиватха̄’’ти а̄ха. атха нам̣ бодхисатто пуччхи ‘‘твам̣ идха ниббаттадакараккхасосӣ’’ти? ‘‘а̄ма, аха’’нти. ‘‘твам̣ поккхаран̣им̣ отин̣н̣аке лабхасӣ’’ти? ‘‘а̄ма, лабха̄ми, ахам̣ идхотин̣н̣ам̣ антамасо сакун̣икам̣ упа̄да̄йа на кин̃чи мун̃ча̄ми, тумхепи саббе кха̄дисса̄мӣ’’ти. ‘‘на майам̣ атта̄нам̣ туйхам̣ кха̄дитум̣ дасса̄ма̄’’ти. ‘‘па̄нӣйам̣ пана пивиссатха̄’’ти. ‘‘а̄ма, па̄нӣйам̣ пивисса̄ма, на ча те васам̣ гамисса̄ма̄’’ти. ‘‘атха катхам̣ па̄нӣйам̣ пивиссатха̄’’ти? ким̣ пана твам̣ ман̃н̃аси ‘‘отаритва̄ пивиссантӣ’’ти. ‘‘майан̃хи анотаритва̄ асӣтисахасса̄нипи екамекам̣ нал̣адан̣д̣акам̣ гахетва̄ уппалана̄л̣ена удакам̣ пиванта̄ вийа тава поккхаран̣ийа̄ па̄нӣйам̣ пивисса̄ма, евам̣ но твам̣ кха̄дитум̣ на саккхиссасӣ’’ти. етаматтхам̣ видитва̄ саттха̄ абхисамбуддхо хутва̄ имисса̄ га̄тха̄йа пуримапададвайам̣ абха̄си –
‘‘дисва̄ падамануттин̣н̣ам̣, дисва̄нотаритам̣ пада’’нти.
тассаттхо – бхиккхаве, со капира̄джа̄ тасса̄ поккхаран̣ийа̄ екампи уттин̣н̣ападам̣ на̄ддаса, отаритам̣ пана отин̣н̣ападамева аддаса. евам̣ дисва̄ падам̣ ануттин̣н̣ам̣ дисва̄на отаритам̣ падам̣ ‘‘аддха̄йам̣ поккхаран̣ӣ амануссапариггахита̄’’ти н̃атва̄ тена саддхим̣ саллапанто сапарисо а̄ха –
‘‘нал̣ена ва̄рим̣ писса̄ма̄’’ти;
тассаттхо – майам̣ тава поккхаран̣ийам̣ нал̣ена па̄нӣйам̣ пивисса̄ма̄ти. пуна маха̄сатто а̄ха –
‘‘нева мам̣ твам̣ вадхиссасӣ’’ти;
евам̣ нал̣ена па̄нӣйам̣ пивантам̣ сапарисампи мам̣ твам̣ нева вадхиссасӣти аттхо.
еван̃ча пана ватва̄ бодхисатто екам̣ нал̣адан̣д̣акам̣ а̄хара̄петва̄ па̄рамийо а̄ваджджетва̄ саччакирийам̣ катва̄ мукхена дхами, нал̣о ¶ анто кин̃чи ган̣т̣хим̣ асесетва̄ саббаттхакамева сусиро ахоси ¶ . имина̄ нийа̄мена апарампи апарампи а̄хара̄петва̄ мукхена дхамитва̄ ада̄си. евам̣ сантепи на сакка̄ нит̣т̣ха̄петум̣, тасма̄ евам̣ на гахетаббам̣. бодхисатто пана ‘‘имам̣ поккхаран̣им̣ парива̄ретва̄ джа̄та̄ саббепи нал̣а̄ екаччхидда̄ хонтӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си ¶ . бодхисатта̄нан̃хи хитӯпача̄расса махантата̄йа адхит̣т̣ха̄нам̣ самиджджхати. тато пат̣т̣ха̄йа саббепи там̣ поккхаран̣им̣ парива̄ретва̄ ут̣т̣хитанал̣а̄ екаччхидда̄ джа̄та̄. имасмин̃хи каппе чатта̄ри каппат̣т̣хийапа̄т̣иха̄рийа̄ни на̄ма. катама̄ни чатта̄ри? чанде сасалаккхан̣ам̣ сакалампи имам̣ каппам̣ т̣хассати, ват̣т̣акаджа̄таке аггино ниббутат̣т̣ха̄нам̣ сакалампи имам̣ каппам̣ агги на джха̄йиссати, гхат̣ӣка̄ранивесанат̣т̣ха̄нам̣ сакалампи имам̣ каппам̣ ановассакам̣ т̣хассати, имам̣ поккхаран̣им̣ парива̄ретва̄ ут̣т̣хитанал̣а̄ сакалампи имам̣ каппам̣ екаччхидда̄ бхависсантӣти има̄ни чатта̄ри каппат̣т̣хийапа̄т̣иха̄рийа̄ни на̄ма.
бодхисатто евам̣ адхит̣т̣хахитва̄ екам̣ нал̣ам̣ а̄да̄йа нисӣди. тепи асӣтисахассава̄нара̄ екекам̣ а̄да̄йа поккхаран̣им̣ парива̄ретва̄ нисӣдим̣су. тепи бодхисаттасса нал̣ена а̄кад̣д̣хитва̄ па̄нӣйам̣ пиванака̄ле саббе тӣре нисинна̄ва пивим̣су. евам̣ техи па̄нӣйе пивите дакараккхасо кин̃чи алабхитва̄ анаттамано саканивесанамева гато. бодхисаттопи сапарива̄ро аран̃н̃амева па̄виси.
саттха̄ пана ‘‘имесам̣, бхиккхаве, нал̣а̄нам̣ екаччхиддабха̄во на̄ма майхамеветам̣ пора̄н̣акаадхит̣т̣ха̄на’’нти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дакараккхасо девадатто ахоси, асӣтисахассава̄нара̄ буддхапариса̄, упа̄йакусало пана капира̄джа̄ ахамева ахоси’’нти.
нал̣апа̄наджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
сӣлавагго дутийо.
тассудда̄нам̣ –
нигродхам̣ лаккхан̣ам̣ кан̣д̣и, ва̄тамигам̣ кхара̄дийам̣;
типаллаттхам̣ ма̄лутан̃ча, матабхатта айа̄читам̣;
нал̣апа̄нанти те даса̄ти.
3. курун̇гавагго
[21] 1. курун̇гамигаджа̄такаван̣н̣ана̄
н̃а̄таметам̣ ¶ ¶ ¶ курун̇гасса̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. екасмин̃хи самайе дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо девадатто татха̄гатасса гха̄танаттха̄йа дхануггахе пайоджеси, силам̣ павиджджхи, дханапа̄лам̣ виссаджджеси, саббатха̄пи дасабаласса вадха̄йа парисаккатӣ’’ти девадаттасса аван̣н̣ам̣ катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисинно ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи. бханте, девадатто тумха̄кам̣ вадха̄йа парисаккатӣти тасса агун̣акатха̄йа саннисинна̄мха̄ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева мама вадха̄йа парисаккати, пуббепи мама вадха̄йа парисаккийева, на ча пана мам̣ вадхитум̣ асаккхӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто курун̇гамиго хутва̄ екасмим̣ аран̃н̃а̄йатане пхала̄ни кха̄данто васати. со екасмим̣ ка̄ле пхаласампанне сепан̣н̣ируккхе сепан̣н̣ипхала̄ни кха̄дати. атхеко га̄мава̄сӣ ат̣т̣акалуддако пхаларуккхамӯлесу мига̄нам̣ пада̄ни упадха̄ретва̄ упарируккхе ат̣т̣акам̣ бандхитва̄ таттха нисӣдитва̄ пхала̄ни кха̄дитум̣ а̄гата̄гате миге саттийа̄ виджджхитва̄ тесам̣ мам̣сам̣ виккин̣анто джӣвикам̣ каппети. со екадивасам̣ тасмим̣ руккхамӯле бодхисаттасса падавал̣ан̃джам̣ дисва̄ тасмим̣ сепан̣н̣ируккхе ат̣т̣акам̣ бандхитва̄ па̄това бхун̃джитва̄ саттим̣ а̄да̄йа ванам̣ пависитва̄ там̣ руккхам̣ а̄рухитва̄ ат̣т̣аке нисӣди. бодхисаттопи па̄това васанат̣т̣ха̄на̄ никкхамитва̄ ‘‘сепан̣н̣ипхала̄ни кха̄дисса̄мӣ’’ти а̄гамма там̣ руккхамӯлам̣ сахаса̄ва апависитва̄ ‘‘када̄чи ат̣т̣акалуддака̄ руккхесу ат̣т̣акам̣ бандханти, аттхи ну кхо еварӯпо упаддаво’’ти паригган̣ханто ба̄хиратова ат̣т̣ха̄си.
луддакопи бодхисаттасса ана̄гаманабха̄вам̣ н̃атва̄ ат̣т̣аке нисиннова ¶ сепан̣н̣ипхала̄ни кхипитва̄ кхипитва̄ тасса пурато па̄теси. бодхисатто ‘‘има̄ни пхала̄ни а̄гантва̄ майхам̣ пурато патанти, аттхи ну кхо упари луддако’’ти пунаппунам̣ уллокенто луддакам̣ дисва̄ апассанто ¶ вийа хутва̄ ‘‘амбхо, руккха-пуббе твам̣ оламбакам̣ ча̄ренто ¶ вийа уджукамева пхала̄ни па̄теси, аджджа пана те руккхадхаммо париччатто, евам̣ тайа̄ руккхадхамме париччатте ахампи ан̃н̃ам̣ руккхамӯлам̣ упасан̇камитва̄ майхам̣ а̄ха̄рам̣ парийесисса̄мӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘н̃а̄таметам̣ курун̇гасса, йам̣ твам̣ сепан̣н̣и сеййаси;
ан̃н̃ам̣ сепан̣н̣и гаччха̄ми, на ме те руччате пхала’’нти.
таттха н̃а̄танти па̄кат̣ам̣ джа̄там̣. етанти идам̣. курун̇гасса̄ти курун̇гамигасса. йам̣ твам̣ сепан̣н̣и сеййасӣти йам̣ твам̣ амбхо сепан̣н̣ируккха пурато пхала̄ни па̄тайама̄но сеййаси висеййаси висин̣н̣апхало хоси, там̣ саббам̣ курун̇гамигасса па̄кат̣ам̣ джа̄там̣. на ме те руччате пхаланти евам̣ пхалам̣ дадама̄на̄йа на ме тава пхалам̣ руччати, тит̣т̣ха твам̣, ахам̣ ан̃н̃аттха гаччхисса̄мӣти агама̄си.
атхасса луддако ат̣т̣аке нисиннова саттим̣ кхипитва̄ ‘‘гаччха, вираддхо да̄нимхи та’’нти а̄ха. бодхисатто ниваттитва̄ т̣хито а̄ха ‘‘амбхо пуриса, ида̄нӣси кин̃ча̄пи мам̣ вираддхо, ат̣т̣ха пана маха̄нирайе сол̣асауссаданирайе пан̃чавидхабандхана̄дӣни ча каммака̄ран̣а̄ни авираддхойева̄сӣ’’ти. еван̃ча пана ватва̄ пала̄йитва̄ йатха̄ручим̣ гато, луддопи отаритва̄ йатха̄ручим̣ гато.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева мама вадха̄йа парисаккати, пуббепи парисаккийева, на ча пана мам̣ вадхитум̣ асаккхӣ’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ат̣т̣акалуддако девадатто ахоси, курун̇гамиго пана ахамева ахоси’’нти.
курун̇гамигаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[22] 2. куккураджа̄такаван̣н̣ана̄
йе ¶ ¶ куккура̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто н̃а̄таттхачарийам̣ а̄раббха катхеси. са̄ два̄дасаканипа̄те бхаддаса̄ладжа̄таке а̄вибхависсати. идам̣ пана ваттхум̣ патит̣т̣хапетва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто татха̄рӯпам̣ каммам̣ пат̣ичча куккурайонийам̣ ниббаттитва̄ анекасатакуккурапаривуто маха̄суса̄не васати. атхекадивасам̣ ра̄джа̄ сетасиндхавайуттам̣ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итам̣ ратхам̣ а̄руйха уййа̄нам̣ гантва̄ таттха дивасабха̄гам̣ кӣл̣итва̄ аттхан̇гате сӯрийе нагарам̣ па̄виси. тасса там̣ ратхавараттам̣ йатха̄наддхамева ра̄джан̇ган̣е т̣хапайим̣су, со раттибха̄ге деве вассанте тинто. упарипа̄са̄дато колеййакасунакха̄ отаритва̄ тасса чамман̃ча наддхин̃ча кха̄дим̣су. пунадивасе ран̃н̃о а̄рочесум̣ ‘‘дева, ниддхаманамукхена сунакха̄ пависитва̄ ратхасса чамман̃ча наддхин̃ча кха̄дим̣сӯ’’ти. ра̄джа̄ сунакха̄нам̣ куджджхитва̄ ‘‘дит̣т̣хадит̣т̣хат̣т̣ха̄не сунакхе гха̄тетха̄’’ти а̄ха. тато пат̣т̣ха̄йа сунакха̄нам̣ маха̄бйасанам̣ удапа̄ди. те дит̣т̣хидит̣т̣хат̣т̣ха̄не гха̄тийама̄на̄ пала̄йитва̄ суса̄нам̣ гантва̄ бодхисаттасса сантикам̣ агамам̣су.
бодхисатто ‘тумхе бахӯ саннипатита̄, ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти пуччхи. те ‘‘антепуре кира ратхасса чамман̃ча наддхи ча сунакхехи кха̄дита̄’ти куддхо ра̄джа̄ сунакхавадхам̣ а̄н̣а̄песи, бахӯ сунакха̄ винассанти, маха̄бхайам̣ уппанна’’нти а̄хам̣су. бодхисатто чинтеси ‘‘а̄раккхат̣т̣ха̄не бахи сунакха̄нам̣ ока̄со наттхи, антора̄джанивесане колеййакасунакха̄намева там̣ каммам̣ бхависсати. ида̄ни пана чора̄нам̣ кин̃чи бхайам̣ наттхи, ачора̄ маран̣ам̣ лабханти, йам̣нӯна̄хам̣ чоре ран̃н̃о дассетва̄ н̃а̄тисан̇гхасса джӣвитада̄нам̣ дадеййа’’нти. со н̃а̄таке самасса̄сетва̄ ‘‘тумхе ма̄ бха̄йиттха, ахам̣ во абхайам̣ а̄харисса̄ми, йа̄ва ¶ ра̄джа̄нам̣ пасса̄ми, та̄ва идхева хотха̄’’ти па̄рамийо а̄ваджджетва̄ метта̄бха̄ванам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄ ‘‘майхам̣ упари лед̣д̣ум̣ ва̄ муггарам̣ ва̄ ма̄ кочи кхипитум̣ уссахӣ’’ти адхит̣т̣ха̄йа екакова антонагарам̣ па̄виси. атха нам̣ дисва̄ екасаттопи куджджхитва̄ олокенто на̄ма на̄хоси. ра̄джа̄пи сунакхавадхам̣ а̄н̣а̄петва̄ сайам̣ виниччхайе нисинно хоти. бодхисатто таттхева гантва̄ паккхандитва̄ ран̃н̃о а̄санасса хет̣т̣ха̄ па̄виси. атха нам̣ ра̄джапуриса̄ нӣхаритум̣ а̄раддха̄, ра̄джа̄ пана ва̄реси.
со тхокам̣ виссамитва̄ хет̣т̣ха̄сана̄ никкхамитва̄ ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ ‘‘дева, тумхе куккуре ма̄ра̄петха̄’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, ма̄ра̄пемаха’’нти ¶ . ‘‘ко несам̣ апара̄дхо наринда̄’’ти? ‘‘ратхасса ме ¶ парива̄рачамман̃ча наддхин̃ча кха̄дим̣сӯ’’ти. ‘‘йе кха̄дим̣су, те джа̄на̄тха̄’’ти? ‘‘на джа̄на̄ма̄’’ти. ‘‘‘име на̄ма чаммакха̄дакачора̄’ти татхато аджа̄нитва̄ дит̣т̣хадит̣т̣хат̣т̣ха̄нейева ма̄ра̄панам̣ на йуттам̣, дева̄’’ти. ‘‘ратхачаммасса куккурехи кха̄дитатта̄ ‘дит̣т̣хадит̣т̣хе саббева ма̄ретха̄’ти сунакхавадхам̣ а̄н̣а̄песи’’нти. ‘‘ким̣ пана во манусса̄ саббева куккуре ма̄ренти, уда̄ху маран̣ам̣ алабханта̄пи аттхӣ’’ти? ‘‘аттхи, амха̄кам̣ гхаре колеййака̄ маран̣ам̣ на лабхантӣ’’ти. маха̄ра̄джа ида̄нева тумхе ‘‘ратхачаммасса куккурехи кха̄дитатта̄ ‘дит̣т̣хадит̣т̣хе саббева ма̄ретха̄’ти сунакхавадхам̣ а̄н̣а̄песи’’нти авочуттха, ида̄ни пана ‘‘амха̄кам̣ гхаре колеййака̄ маран̣ам̣ на лабхантӣ’’ти вадетха. ‘‘нану евам̣ санте тумхе чханда̄дивасена агатигаманам̣ гаччхатха, агатигаманан̃ча на̄ма на йуттам̣, на ча ра̄джадхаммо, ран̃н̃а̄ на̄ма ка̄ран̣агавесакена тула̄садисена бхавитум̣ ват̣т̣ати, ида̄ни ча колеййака̄ маран̣ам̣ на лабханти, дуббаласунакха̄ва лабханти, евам̣ санте на̄йам̣ саббасунакхагхачча̄, дуббалагха̄тика̄ на̄меса̄’’ти. еван̃ча пана ватва̄ маха̄сатто мадхурассарам̣ ниччха̄ретва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, йам̣ тумхе каротха, на̄йам̣ дхаммо’’ти ран̃н̃о дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йе ¶ куккура̄ ра̄джакуламхи ваддха̄, колеййака̄ ван̣н̣абалӯпапанна̄;
теме на ваджджха̄ майамасма ваджджха̄, на̄йам̣ сагхачча̄ дуббалагха̄тика̄йа’’нти.
таттха йе куккура̄ти йе сунакха̄. йатха̄ хи дха̄рун̣хопи пасса̄во ‘‘пӯтимутта’’нти, тадахуджа̄топи син̇га̄ло ‘‘джарасин̇га̄ло’’ти, комала̄пи галочилата̄ ‘‘пӯтилата̄’’ти, суван̣н̣аван̣н̣опи ка̄йо ‘‘пӯтика̄йо’’ти вуччати, евамевам̣ вассасатикопи сунакхо ‘‘куккуро’’ти вуччати. тасма̄ махаллака̄ ка̄йабалӯпапанна̄пи те ‘‘куккура̄’’твева вутта̄. ваддха̄ти вад̣д̣хита̄. колеййака̄ти ра̄джакуле джа̄та̄ самбхӯта̄ сам̣вад̣д̣ха̄. ван̣н̣абалӯпапанна̄ти сарӣраван̣н̣ена чева ка̄йабалена ча сампанна̄. теме на ваджджха̄ти те име сасса̄мика̄ са̄раккха̄ на ваджджха̄. майамасма ваджджха̄ти асса̄мика̄ ана̄раккха̄ майам̣ ваджджха̄ на̄ма джа̄та̄. на̄йам̣ сагхачча̄ти евам̣ санте айам̣ ависесена сагхачча̄ на̄ма на хоти. дуббалагха̄тика̄йанти ¶ айам̣ пана дуббала̄нам̣йева гха̄танато дуббалагха̄тика̄ на̄ма хоти. ра̄джӯхи на̄ма чора̄ нигган̣хитабба̄, но ачора̄. идха пана чора̄нам̣ кин̃чи бхайам̣ наттхи, ачора̄ маран̣ам̣ лабханти. ахо имасмим̣ локе айуттам̣ ваттати, ахо адхаммо ваттатӣти.
ра̄джа̄ ¶ бодхисаттасса вачарам̣ сутва̄ а̄ха – ‘‘джа̄на̄си твам̣, пан̣д̣ита, асукехи на̄ма ратхачаммам̣ кха̄дита’’нти? ‘‘а̄ма, джа̄на̄мӣ’’ти. ‘‘кехи кха̄дита’’нти? ‘‘тумха̄кам̣ гехе васанакехи колеййакасунакхехӣ’’ти. ‘‘катхам̣ техи кха̄дитабха̄во джа̄нитаббо’’ти? ‘‘ахам̣ техи кха̄дитабха̄вам̣ дассеса̄мӣ’’ти. ‘‘дассехи пан̣д̣ита̄’’ти. ‘‘тумха̄кам̣ гхаре колеййакасунакхе а̄хара̄петва̄ тхокам̣ таккан̃ча даббатин̣а̄ни ча а̄хара̄петха̄’’ти. ра̄джа̄ татха̄ ака̄си. атха нам̣ маха̄сатто ‘‘има̄ни тин̣а̄ни таккена мадда̄петва̄ ете сунакхе па̄йетха̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ татха̄ катва̄ па̄йа̄песи, пӣта̄ пӣта̄ сунакха̄ саддхим̣ чаммехи вамим̣су. ра̄джа̄ ‘‘саббан̃н̃убуддхасса бйа̄каран̣ам̣ вийа̄’’ти тут̣т̣хо бодхисаттасса сетаччхаттена пӯджам̣ ака̄си. бодхисатто ‘‘дхаммам̣ чара, маха̄ра̄джа, ма̄та̄питӯсу кхаттийа̄’’тиа̄дӣхи (джа̄. 2.17.39) тесакун̣аджа̄таке а̄гата̄хи дасахи дхаммачарийага̄тха̄хи ран̃н̃о дхаммам̣ десетва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, ито пат̣т̣ха̄йа аппаматто хохӣ’’ти ра̄джа̄нам̣ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ сетаччхаттам̣ ран̃н̃ова пат̣иада̄си.
ра̄джа̄ маха̄саттасса дхаммакатхам̣ ¶ сутва̄ саббасатта̄нам̣ абхайам̣ датва̄ бодхисаттам̣ а̄дим̣ катва̄ саббасунакха̄нам̣ аттано бходжанасадисамева ниччабхаттам̣ пат̣т̣хапетва̄ бодхисаттасса ова̄де т̣хито йа̄вата̄йукам̣ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ ка̄лам̣ катва̄ девалоке уппаджджи. куккурова̄до даса вассасахасса̄ни паватти. бодхисаттопи йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева н̃а̄така̄нам̣ аттхам̣ чарати, пуббепи чарийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, авасеса̄ париса̄ буддхапариса̄, куккурапан̣д̣ито пана ахамева ахоси’’нти.
куккураджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[23] 3. бходжа̄джа̄нӣйаджа̄такаван̣н̣ана̄
апи ¶ пассена сема̄ноти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ оссат̣т̣хавӣрийам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи самайе саттха̄ там̣ бхиккхум̣ а̄мантетва̄ ‘‘бхиккху, пуббе пан̣д̣ита̄ ана̄йатанепи вӣрийам̣ акам̣су, паха̄рам̣ ладдха̄пи нева оссаджим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто бходжа̄джа̄нӣйасиндхавакуле ниббатто сабба̄лан̇ка̄расампанно ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о ман̇галассо ахоси. со сатасахассаггханика̄йа суван̣н̣апа̄тийам̣йева на̄наггарасасампаннам̣ тивассикагандхаса̄либходжанам̣ бхун̃джати, ча̄туджджа̄тикагандхӯпалитта̄йамева бхӯмийам̣ тит̣т̣хати, там̣ т̣ха̄нам̣ раттакамбаласа̄н̣ипариккхиттам̣ упари суван̣н̣ата̄ракакхачитачелавита̄нам̣ самосаритагандхада̄мама̄ла̄да̄мам̣ авиджахитагандхателападӣпам̣ хоти. ба̄ра̄н̣асираджджам̣ пана апаттхента̄ ра̄джа̄но на̄ма наттхи. екам̣ самайам̣ сатта ра̄джа̄но ба̄ра̄н̣асим̣ париккхипитва̄ ‘‘амха̄кам̣ раджджам̣ ва̄ дету, йуддхам̣ ва̄’’ти ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о пан̣н̣ам̣ песесум̣. ра̄джа̄ амачче саннипа̄тетва̄ там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘ида̄ни ким̣ карома, та̄та̄’’ти пуччхи. ‘‘дева, тумхехи та̄ва а̄дитова йуддха̄йа на гантаббам̣, асукам̣ ¶ на̄ма асса̄рохам̣ песетва̄ йуддхам̣ ка̄ретха, тасмим̣ асакконте паччха̄ джа̄нисса̄ма̄’’ти. ра̄джа̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саккхиссаси, та̄та, саттахи ра̄джӯхи саддхим̣ йуддхам̣ ка̄ту’’нти а̄ха. ‘‘дева, саче бходжа̄джа̄нӣйасиндхавам̣ лабха̄ми, тит̣т̣ханту сатта ра̄джа̄но, сакаладжамбудӣпе ра̄джӯхипи саддхим̣ йуджджхитум̣ саккхисса̄мӣ’’ти. ‘‘та̄та, бходжа̄джа̄нӣйасиндхаво ва̄ хоту ан̃н̃о ва̄, йам̣ иччхаси, там̣ гахетва̄ йуддхам̣ карохӣ’’ти.
со ‘‘са̄дху, дева̄’’ти ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ па̄са̄да̄ оруйха бходжа̄джа̄нӣйасиндхавам̣ а̄хара̄петва̄ суваммитам̣ катва̄ аттана̄пи саббасанна̄хасаннаддхо кхаггам̣ бандхитва̄ синдхавапит̣т̣хиварагато нагара̄ никкхамма виджджулата̄ вийа чарама̄но пат̣хамам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ екам̣ ра̄джа̄нам̣ джӣвагга̄хамева гахетва̄ а̄гантва̄ нагаре баласса ниййа̄детва̄ пуна гантва̄ дутийам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ татха̄ татийанти евам̣ пан̃ча ра̄джа̄но джӣвагга̄хам̣ гахетва̄ чхат̣т̣хам̣ балакот̣т̣хакам̣ ¶ бхиндитва̄ чхат̣т̣хасса ран̃н̃о гахитака̄ле бходжа̄джа̄нӣйо паха̄рам̣ лабхати, лохитам̣ паггхарати, ведана̄ балаватийо ваттанти. асса̄рохо тасса пахат̣абха̄вам̣ н̃атва̄ бходжа̄джа̄нӣйасиндхавам̣ ра̄джадва̄ре нипаджджа̄петва̄ санна̄хам̣ ситхилам̣ катва̄ ан̃н̃ам̣ ассам̣ саннайхитум̣ а̄раддхо. бодхисатто маха̄пха̄сукапассена нипаннова аккхӣни уммилетва̄ асса̄рохам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ ан̃н̃ам̣ ассам̣ саннайхати, айан̃ча ассо саттамам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ саттамам̣ ра̄джа̄нам̣ ган̣хитум̣ на саккхиссати, майа̄ катакамман̃ча нассиссати, аппат̣исамо асса̄рохопи нассиссати, ра̄джа̄пи парахаттхам̣ гамиссати, т̣хапетва̄ мам̣ ан̃н̃о ассо саттамам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ саттамам̣ ра̄джа̄нам̣ гахетум̣ саматтхо на̄ма наттхӣ’’ти нипаннакова асса̄рохам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘самма асса̄роха, саттамам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ саттамам̣ ра̄джа̄нам̣ гахетум̣ саматтхо т̣хапетва̄ мам̣ ан̃н̃о ассо на̄ма наттхи, на̄хам̣ майа̄ катакаммам̣ на̄сесса̄ми, маман̃н̃ева ут̣т̣ха̄петва̄ саннайха̄хӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘апи ¶ ¶ пассена сема̄но, саллебхи саллалӣкато;
сеййова вал̣ава̄ бходжджхо, йун̃джа ман̃н̃ева са̄ратхӣ’’ти.
таттха апи пассена сема̄ноти екена пассена сайама̄накопи. саллебхи саллалӣкатоти саллехи виддхопи сама̄но. сеййова вал̣ава̄ бходжджхоти вал̣ава̄ти синдхавакулесу аджа̄то кхалун̇кассо. бходжджхоти бходжа̄джа̄нӣйасиндхаво. ити етасма̄ вал̣ава̄ саллехи виддхопи бходжа̄джа̄нӣйасиндхавова сеййо варо уттамо. йун̃джа ман̃н̃ева са̄ратхӣти йасма̄ ева гатопи ахамева сеййо, тасма̄ маман̃н̃ева йоджехи, мам̣ ваммехӣти вадати.
асса̄рохо бодхисаттам̣ ут̣т̣ха̄петва̄ ван̣ам̣ бандхитва̄ сусаннаддхам̣ саннайхитва̄ тасса пит̣т̣хийам̣ нисӣдитва̄ саттамам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ саттамам̣ ра̄джа̄нам̣ джӣвагга̄хам̣ гахетва̄ ра̄джабаласса ниййа̄деси, бодхисаттампи ра̄джадва̄рам̣ а̄найим̣су. ра̄джа̄ тасса дассанаттха̄йа никкхами. маха̄сатто ра̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘маха̄ра̄джа, сатта ра̄джа̄но ма̄ гха̄тайиттха, сапатхам̣ ка̄ретва̄ виссаджджетха, майхан̃ча асса̄рохасса ча да̄таббам̣ йасам̣ асса̄рохассева детха ¶ , сатта ра̄джа̄но гахетва̄ диннайодхам̣ на̄ма на̄сетум̣ на ват̣т̣ати. тумхепи да̄нам̣ детха, сӣлам̣ раккхатха, дхаммена самена раджджам̣ ка̄ретха̄’’ти. евам̣ бодхисаттена ран̃н̃о ова̄де динне бодхисаттасса санна̄хам̣ мочайим̣су, со санна̄хе муттаматтейева нируджджхи. ра̄джа̄ тасса сарӣракиччам̣ ка̄ретва̄ асса̄рохасса махантам̣ йасам̣ датва̄ сатта ра̄джа̄но пуна аттанно адуббха̄йа сапатхам̣ ка̄ретва̄ сакасакат̣т̣ха̄на̄ни песетва̄ дхаммена самена раджджам̣ ка̄ретва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘евам̣ бхиккху пуббе пан̣д̣ита̄ ана̄йатанепи вӣрийам̣ акам̣су, еварӯпам̣ паха̄рам̣ ладдха̄пи на оссаджим̣су, твам̣ пана еварӯпе ниййа̄никаса̄сане паббаджитва̄ касма̄ вӣрийам̣ оссаджасӣ’’ти ватва̄ чатта̄ри сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху арахаттапхале патит̣т̣ха̄си.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ ¶ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, асса̄рохо са̄рипутто, бходжа̄джа̄нӣйасиндхаво пана ахамева ахоси’’нти.
бходжа̄джа̄нӣйаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[24] 4. а̄джан̃н̃аджа̄такаван̣н̣ана̄
йада̄ ¶ йада̄ти идампи саттха̄ джетаване вихаранто оссат̣т̣хавӣрийамева бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. там̣ пана бхиккхум̣ саттха̄ а̄мантетва̄ ‘‘бхиккху пуббе пан̣д̣ита̄ ана̄йатанепи ладдхаппаха̄ра̄пи хутва̄ вӣрийам̣ акам̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте пуриманайенева сатта ра̄джа̄но нагарам̣ парива̄райим̣су. атхеко ратхикайодхо две бха̄тикасиндхаве ратхе йоджетва̄ нагара̄ никкхамма чха балакот̣т̣хаке бхиндитва̄ чха ра̄джа̄но аггахеси. тасмим̣ кхан̣е джет̣т̣хакаассо паха̄рам̣ лабхи. ратхико ратхам̣ песенто ра̄джадва̄рам̣ а̄гантва̄ джет̣т̣хабха̄тикам̣ ратха̄ мочетва̄ санна̄хам̣ ситхилам̣ катва̄ екенева пассена нипаджджа̄петва̄ ¶ ан̃н̃ам̣ ассам̣ саннайхитум̣ а̄раддхо. бодхисатто там̣ дисва̄ пуриманайенева чинтетва̄ ратхикам̣ паккоса̄петва̄ нипаннакова имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йада̄ йада̄ йаттха йада̄, йаттха йаттха йада̄ йада̄;
а̄джан̃н̃о куруте вегам̣, ха̄йанти таттха ва̄л̣ава̄’’ти.
таттха йада̄ йада̄ти пуббан̣ха̄дӣсу йасмим̣ йасмим̣ ка̄ле. йаттха̄ти йасмим̣ т̣ха̄не магге ва̄ сан̇га̄масӣсе ва̄. йада̄ти йасмим̣ кхан̣е. йаттха йаттха̄ти саттаннам̣ балакот̣т̣хака̄нам̣ васена бахӯсу йуддхаман̣д̣алесу. йада̄ йада̄ти йасмим̣ йасмим̣ ка̄ле паха̄рам̣ ладдхака̄ле ва̄ аладдхака̄ле ва̄. а̄джан̃н̃о куруте веганти са̄ратхисса читтаручитам̣ ка̄ран̣ам̣ а̄джа̄нанасабха̄во а̄джан̃н̃о варасиндхаво вегам̣ кароти ва̄йамати вӣрийам̣ а̄рабхати. ха̄йанти таттха ва̄л̣ава̄ти тасмим̣ веге карийама̄не итаре вал̣авасан̇кха̄та̄ кхал̣ун̇касса̄ ха̄йанти париха̄йанти, тасма̄ имасмим̣ ратхе мам̣йева йоджехӣти а̄ха.
са̄ратхи бодхисаттам̣ ут̣т̣ха̄петва̄ ратхе йоджетва̄ саттамам̣ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ саттамам̣ ра̄джа̄нам̣ а̄да̄йа ратхам̣ песенто ра̄джадва̄рам̣ ¶ а̄гантва̄ синдхавам̣ мочеси. бодхисатто екена пассена нипанно пуриманайенева ран̃н̃о ова̄дам̣ датва̄ нируджджхи. ра̄джа̄ тасса сарӣракиччам̣ ка̄ретва̄ са̄ратхисса самма̄нам̣ катва̄ дхаммена раджджам̣ ка̄ретва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со бхиккху арахатте патит̣т̣ха̄си. саттха̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандаттхеро ахоси, ассо самма̄самбуддхо’’ти.
а̄джан̃н̃аджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[25] 5. титтхаджа̄такаван̣н̣ана̄
ан̃н̃аман̃н̃ехи ¶ титтхехӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто дхаммасена̄патисса саддхивиха̄рикам̣ екам̣ суван̣н̣ака̄рапуббакам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ан̃хи буддха̄нам̣йева хоти, на ан̃н̃есам̣. тасма̄ дхаммасена̄пати аттано а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣асса наттхита̄йа саддхивиха̄рикасса а̄сайа̄нусайам̣ аджа̄нанто асубхакаммат̣т̣ха̄намева катхеси, тасса там̣ на саппа̄йамахоси. касма̄? со кира пат̣ипа̄т̣ийа̄ пан̃ча джа̄тисата̄ни суван̣н̣ака̄рагехейева пат̣исандхим̣ ган̣хи, атхасса дӣгхараттам̣ парисуддхасуван̣н̣адассанавасена паричитатта̄ асубхам̣ на саппа̄йамахоси. со таттха нимиттаматтампи уппа̄детум̣ асакконто чатта̄ро ма̄се кхепеси.
дхаммасена̄пати аттано саддхивиха̄рикасса арахаттам̣ да̄тум̣ асакконто ‘‘аддха̄ айам̣ буддхавенеййо бхависсати, татха̄гатасса сантикам̣ несса̄мӣ’’ти чинтетва̄ па̄това там̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ агама̄си. саттха̄ ‘‘ким̣ ну кхо, са̄рипутта, екам̣ бхиккхум̣ а̄да̄йа а̄гатосӣ’’ти пуччхи. ‘‘ахам̣, бханте, имасса каммат̣т̣ха̄нам̣ ада̄сим̣, айам̣ пана чатӯхи ма̄сехи нимиттаматтампи на уппа̄деси, сва̄хам̣ ‘буддхавенеййо есо бхависсатӣ’ти чинтетва̄ тумха̄кам̣ сантикам̣ а̄да̄йа а̄гато’’ти. ‘‘са̄рипутта, катарам̣ пана те каммат̣т̣ха̄нам̣ саддхивиха̄рикасса динна’’нти? ‘‘асубхакаммат̣т̣ха̄нам̣ бхагава̄’’ти. ‘‘са̄рипутта, наттхи тава санта̄не а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ам̣, гаччха, твам̣ са̄йанхасамайе а̄гантва̄ тава саддхивиха̄рикам̣ а̄да̄йа гаччхеййа̄сӣ’’ти. евам̣ саттха̄ тхерам̣ уййоджетва̄ тасса бхиккхусса мана̄пам̣ чӣваран̃ча нива̄санан̃ча да̄петва̄ там̣ а̄да̄йа га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ пан̣ӣтам̣ кха̄данӣйабходжанӣйам̣ да̄петва̄ маха̄бхиккхусан̇гхапарива̄ро пуна виха̄рам̣ а̄гантва̄ гандхакут̣ийам̣ дивасабха̄гам̣ кхепетва̄ ¶ са̄йанхасамайе там̣ бхиккхум̣ гахетва̄ виха̄рача̄рикам̣ чарама̄но амбаване екам̣ поккхаран̣им̣ ма̄петва̄ таттха махантам̣ падуминигаччхам̣, татра̄пи ча махантам̣ екам̣ падумапуппхам̣ ма̄петва̄ ‘‘бхиккху имам̣ пуппхам̣ олокенто нисӣда̄’’ти нисӣда̄петва̄ гандхакут̣им̣ па̄виси.
со ¶ бхиккху там̣ пуппхам̣ пунаппунам̣ олокети. бхагава̄ там̣ пуппхам̣ джарам̣ па̄песи, там̣ тасса пассантассева джарам̣ патва̄ виван̣н̣ам̣ ахоси. атхасса парийантато пат̣т̣ха̄йа ¶ патта̄ни патанта̄ни мухуттена сабба̄ни патим̣су. тато кин̃джаккхам̣ пати, кан̣н̣ика̄ва авасисси. со бхиккху там̣ пассанто чинтеси ‘‘идам̣ падумапуппхам̣ ида̄нева абхирӯпам̣ ахоси дассанӣйам̣, атхасса ван̣н̣о парин̣ато, патта̄ни ча кин̃чаккхан̃ча патитам̣, кан̣н̣ика̄маттамева авасит̣т̣хам̣, еварӯпасса на̄ма падумасса джара̄ патта̄, майхам̣ сарӣрасса ким̣ на па̄пун̣иссати, саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄’’ти випассанам̣ пат̣т̣хапеси. саттха̄ ‘‘тасса читтам̣ випассанам̣ а̄рул̣ха’’нти н̃атва̄ гандхакут̣ийам̣ нисиннова обха̄сам̣ пхаритва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘уччхинда синехаматтано, кумудам̣ са̄радикам̣ва па̄н̣ина̄;
сантимаггамева брӯхайа, нибба̄нам̣ сугатена десита’’нти. (дха. па. 285);
со бхиккху га̄тха̄парийоса̄не арахаттам̣ патва̄ ‘‘мутто ватамхи саббабхавехӣ’’ти чинтетва̄ –
‘‘со вуттхава̄со парипун̣н̣ама̄насо, кхӣн̣а̄саво антимадехадха̄рӣ;
висуддхасӣло сусама̄хитиндрийо, чандо йатха̄ ра̄хумукха̄ памутто.
‘‘самотатам̣ мохамахандхака̄рам̣, винодайим̣ саббамалам̣ асесам̣;
а̄локападжджотакаро пабхан̇каро, сахассарам̣сӣ вийа бха̄н̣ума̄ набхе’’ти. –
а̄дӣхи га̄тха̄хи уда̄нам̣ уда̄неси. уда̄нетва̄ ча пана гантва̄ бхагавантам̣ ванди. тхеропи а̄гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ аттано саддхивиха̄рикам̣ гахетва̄ агама̄си. айам̣ паватти бхиккхӯнам̣ антаре па̄кат̣а̄ джа̄та̄. бхиккхӯ ¶ дхаммасабха̄йам̣ дасабаласса гун̣е ван̣н̣айама̄на̄ нисӣдим̣су – ‘‘а̄вусо, са̄рипуттаттхеро а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣асса абха̄вена аттано саддхивиха̄рикасса а̄сайам̣ на джа̄на̄ти, саттха̄ пана н̃атва̄ екадивасенева тасса саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ ада̄си, ахо буддха̄ на̄ма маха̄нубха̄ва̄’’ти.
саттха̄ ¶ а̄гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи. ‘‘на бхагава̄ ан̃н̃а̄йа катха̄йа, тумха̄кан̃н̃ева пана дхаммасена̄патино саддхивиха̄рикасса а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣акатха̄йа̄’’ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, етам̣ аччхарийам̣, сва̄хам̣ ¶ етарахи буддхо хутва̄ тасса а̄сайам̣ джа̄на̄ми, пуббепа̄хам̣ тасса а̄сайам̣ джа̄на̄мийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатто раджджам̣ ка̄реси. тада̄ бодхисатто там̣ ра̄джа̄нам̣ аттхе ча дхамме ча ануса̄сати. тада̄ ран̃н̃о ман̇галаассанха̄натиттхе ан̃н̃атарам̣ вал̣авам̣ кхал̣ун̇кассам̣ нха̄песум̣. ман̇галассо вал̣авена нха̄натиттхам̣ ота̄рийама̄но джигуччхитва̄ отаритум̣ на иччхи. ассагопако гантва̄ ран̃н̃о а̄рочеси ‘‘дева, ман̇галассо титтхам̣ отаритум̣ на иччхатӣ’’ти. ра̄джа̄ бодхисаттам̣ песеси – ‘‘гаччха, пан̣д̣ита, джа̄на̄хи кена ка̄ран̣ена ассо титтхам̣ ота̄рийама̄но на отаратӣ’’ти. бодхисатто ‘‘са̄дху, дева̄’’ти надӣтӣрам̣ гантва̄ ассам̣ олокетва̄ нирогабха̄вамасса н̃атва̄ ‘‘кена ну кхо ка̄ран̣ена айам̣ имам̣ титтхам̣ на отаратӣ’’ти упадха̄ренто ‘‘пат̣хаматарам̣ еттха ан̃н̃о нха̄пито бхависсати, тенеса джигуччхама̄но титтхам̣ на отарати ман̃н̃е’’ти чинтетва̄ ассагопаке пуччхи ‘‘амбхо, имасмим̣ титтхе кам̣ пат̣хамам̣ нха̄пайиттха̄’’ти? ‘‘ан̃н̃атарам̣ вал̣авассам̣, са̄мӣ’’ти.
бодхисатто ‘‘еса аттано синдхавата̄йа джигуччханто еттха нха̄йитум̣ на иччхати, имам̣ ан̃н̃атиттхе нха̄петум̣ ват̣т̣атӣ’’ти тасса а̄сайам̣ н̃атва̄ ‘‘бхо ассагопака, саппимадхупха̄н̣ита̄дибхисан̇кхатапа̄йа̄сампи та̄ва пунаппунам̣ бхун̃джантасса титти хоти. айам̣ ассо бахӯ ва̄ре идха титтхе нха̄то, ан̃н̃ампи та̄ва нам̣ титтхам̣ ¶ ота̄ретва̄ нха̄петха ча па̄йетха ча̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ан̃н̃аман̃н̃ехи титтхехи, ассам̣ па̄йехи са̄ратхи;
ачча̄санасса пурисо, па̄йа̄сассапи таппатӣ’’ти.
таттха ан̃н̃аман̃н̃ехӣти ан̃н̃ехи ан̃н̃ехи. па̄йехӣти десана̄сӣсаметам̣, нха̄пехи ча па̄йехи ча̄ти аттхо. ачча̄санасса̄ти каран̣аттхе са̄мивачанам̣ ¶ , атиасанена атибхуттена̄ти аттхо. па̄йа̄сассапи таппатӣти саппиа̄дӣхи абхисан̇кхатена мадхурапа̄йа̄сена таппати титто хоти, дха̄то сухито на пуна бхун̃джитука̄матам̣ а̄паджджати. тасма̄ айампи ассо имасмим̣ титтхе нибаддхам̣ нха̄нена парийаттим̣ а̄панно бхависсати, ан̃н̃аттха нам̣ нха̄петха̄ти.
те тасса вачанам̣ сутва̄ ассам̣ ан̃н̃атиттхам̣ ота̄ретва̄ па̄йим̣су чева нха̄пайим̣су ча. бодхисатто ¶ ассасса па̄нӣйам̣ пивитва̄ нха̄нака̄ле ран̃н̃о сантикам̣ агама̄си. ра̄джа̄ ‘‘ким̣, та̄та, ассо нха̄то ча пӣто ча̄’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘пат̣хамам̣ ким̣ ка̄ран̣а̄ на иччхатӣ’’ти? ‘‘имина̄ на̄ма ка̄ран̣ена̄’’ти саббам̣ а̄чиккхи. ра̄джа̄ ‘‘еварӯпасса тираччха̄насса̄пи на̄ма а̄сайам̣ джа̄на̄ти, ахо пан̣д̣ито’’ти бодхисаттасса махантам̣ йасам̣ датва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато. бодхисаттопи йатха̄каммамева гато.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ахам̣ етасса ида̄нева а̄сайам̣ джа̄на̄ми, пуббепи джа̄на̄мийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ман̇галаассо айам̣ бхиккху ахоси, ра̄джа̄ а̄нандо, пан̣д̣ита̄маччо пана ахамева ахоси’’нти.
титтхаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[26] 6. махил̣а̄мукхаджа̄такаван̣н̣ана̄
пура̄н̣ачора̄на вачо нисамма̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. девадатто аджа̄тасаттукума̄рам̣ паса̄детва̄ ла̄бхасакка̄рам̣ ниппха̄деси. аджа̄тасаттукума̄ро девадаттасса гайа̄сӣсе виха̄рам̣ ка̄ретва̄ на̄наггарасехи тивассикагандхаса̄либходжанасса ¶ дивасе дивасе пан̃ча тха̄липа̄касата̄ни абхихари. ла̄бхасакка̄рам̣ нисса̄йа девадаттасса парива̄ро маханто джа̄то, девадатто парива̄рена саддхим̣ виха̄рейева хоти. тена самайена ра̄джагахава̄сика̄ две саха̄йа̄. тесу еко саттху сантике паббаджито, еко девадаттасса. те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄непи пассанти, виха̄рам̣ гантва̄пи пассантийева.
атхекадивасам̣ ¶ девадаттасса нисситако итарам̣ а̄ха – ‘‘а̄вусо, ким̣ твам̣ девасикам̣ седехи муччама̄нехи пин̣д̣а̄йа чараси, девадатто гайа̄сӣсавиха̄ре нисӣдитва̄ва на̄наггарасехи субходжанам̣ бхун̃джати, еварӯпо упа̄йо наттхи, ким̣ твам̣ дуккхам̣ анубхоси, ким̣ те па̄това гайа̄сӣсам̣ а̄гантва̄ сауттарибхан̇гам̣ йа̄гум̣ пивитва̄ ат̣т̣ха̄расавидхам̣ кхаджджакам̣ кха̄дитва̄ на̄наггарасехи субходжанам̣ бхун̃джитум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти? со пунаппунам̣ вуччама̄но гантука̄мо хутва̄ тато пат̣т̣ха̄йа гайа̄сӣсам̣ гантва̄ бхун̃джитва̄ ка̄лассева вел̣уванам̣ а̄гаччхати. со саббака̄лам̣ пат̣иччха̄детум̣ на̄саккхи, ‘‘гайа̄сӣсам̣ гантва̄ девадаттасса пат̣т̣хапитам̣ бхаттам̣ бхун̃джатӣ’’ти на чирассева па̄кат̣о джа̄то ¶ . атха нам̣ саха̄йа̄ пуччхим̣су ‘‘саччам̣ кира, твам̣ а̄вусо, девадаттасса пат̣т̣хапитам̣ бхаттам̣ бхун̃джасӣ’’ти. ‘‘ко евама̄ха̄’’ти? ‘‘асуко ча асуко ча̄’’ти. ‘‘саччам̣ ахам̣ а̄вусо гайа̄сӣсам̣ гантва̄ бхун̃джа̄ми, на пана ме девадатто бхаттам̣ дети, ан̃н̃е манусса̄ дентӣ’’ти. ‘‘а̄вусо, девадатто буддха̄нам̣ пат̣икан̣т̣ако дуссӣло аджа̄тасаттум̣ паса̄детва̄ адхаммена аттано ла̄бхасакка̄рам̣ уппа̄деси, твам̣ еварӯпе ниййа̄нике буддхаса̄сане паббаджитва̄ девадаттасса адхаммена уппаннам̣ бходжанам̣ бхун̃джаси, ехи там̣ саттху сантикам̣ несса̄ма̄’’ти там̣ бхиккхум̣ а̄да̄йа дхаммасабхам̣ а̄гамим̣су.
саттха̄ дисва̄ва ‘‘ким̣, бхиккхаве, етам̣ бхиккхум̣ аниччхантан̃н̃ева а̄да̄йа а̄гататтха̄’’ти? ‘‘а̄ма бханте, айам̣ бхиккху тумха̄кам̣ сантике паббаджитва̄ девадаттасса адхаммена уппаннам̣ бходжанам̣ бхун̃джатӣ’’ти. ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху девадаттасса адхаммена уппаннам̣ бходжанам̣ бхун̃джасӣ’’ти? ‘‘на бханте, девадатто майхам̣ дети, ан̃н̃е манусса̄ денти, тамахам̣ бхун̃джа̄мӣ’’ти. саттха̄ ‘‘ма̄ бхиккху еттха париха̄рам̣ кари, девадатто ана̄ча̄ро дуссӣло, катхан̃хи на̄ма твам̣ идха паббаджитва̄ мама са̄санам̣ бхаджантойева девадаттасса бхаттам̣ бхун̃джаси, ниччака̄лампи бхаджанасӣлакова твам̣ дит̣т̣хадит̣т̣хейева бхаджасӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса амаччо ахоси. тада̄ ран̃н̃о махил̣а̄мукхо на̄ма ¶ ман̇галахаттхӣ ахоси сӣлава̄ а̄ча̄расампанно, на кан̃чи вихет̣хети. атхекадивасам̣ тасса са̄ла̄йа самӣпе раттибха̄гасаманантаре чора̄ а̄гантва̄ тасса авидӯре ¶ нисинна̄ чорамантам̣ мантайим̣су ‘‘евам̣ умман̇го бхиндитаббо, евам̣ сандхиччхедакаммам̣ каттаббам̣, умман̇ган̃ча сандхиччхедан̃ча маггасадисам̣ титтхасадисам̣ ниджджат̣ам̣ ниггумбам̣ катва̄ бхан̣д̣ам̣ харитум̣ ват̣т̣ати, харантена ма̄ретва̄ва харитаббам̣, евам̣ ут̣т̣ха̄тум̣ саматтхо на̄ма на бхависсати, чорена ча на̄ма сӣла̄ча̄райуттена на бхавитаббам̣, каккхал̣ена пхарусена са̄хасикена бхавитабба’’нти. евам̣ мантетва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ угган̣ха̄петва̄ агамам̣су. етенева упа̄йена пунадивасепи пунадивасепӣти бахӯ дивасе таттха а̄гантва̄ мантайим̣су. со тесам̣ вачанам̣ сутва̄ ‘‘те мам̣ сиккха̄пентӣ’’ти сан̃н̃а̄йа ‘‘ида̄ни майа̄ каккхал̣ена пхарусена са̄хасикена бхавитабба’’нти татха̄рӯпова ахоси. па̄това а̄гатам̣ хаттхигопакам̣ сон̣д̣а̄йа гахетва̄ бхӯмийам̣ потхетва̄ ма̄реси. апарампи татха̄ апарампи татха̄ти а̄гата̄гатам̣ ма̄ретийева.
‘‘махил̣а̄мукхо ¶ умматтако джа̄то дит̣т̣хадит̣т̣хе ма̄ретӣ’’ти ран̃н̃о а̄рочайим̣су. ра̄джа̄ бодхисаттам̣ пахин̣и ‘‘гаччха пан̣д̣ита, джа̄на̄хи кена ка̄ран̣ена со дут̣т̣хо джа̄то’’ти. бодхисатто гантва̄ тасса сарӣре арогабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘кена ну кхо ка̄ран̣ена еса дут̣т̣хо джа̄то’’ти упадха̄ренто ‘‘аддха̄ авидӯре кесан̃чи вачанам̣ сутва̄ ‘мам̣ ете сиккха̄пентӣ’ти сан̃н̃а̄йа дут̣т̣хо джа̄то’’ти саннит̣т̣ха̄нам̣ катва̄ хаттхигопаке пуччхи ‘‘аттхи ну кхо хаттхиса̄ла̄йа самӣпе раттибха̄ге кехичи кин̃чи катхитапубба’’нти? ‘‘а̄ма, са̄ми, чора̄ а̄гантва̄ катхайим̣сӯ’’ти. бодхисатто гантва̄ ран̃н̃о а̄рочеси ‘‘дева, ан̃н̃о хаттхисса сарӣре вика̄ро наттхи, чора̄нам̣ катхам̣ сутва̄ дут̣т̣хо джа̄то’’ти. ‘‘ида̄ни ким̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти? ‘‘сӣлаванте саман̣абра̄хман̣е хаттхиса̄ла̄йам̣ нисӣда̄петва̄ сӣла̄ча̄ракатхам̣ катха̄петум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. ‘‘евам̣ ка̄рехи, та̄та̄’’ти.
бодхисатто гантва̄ сӣлаванте саман̣абра̄хман̣е хаттхиса̄ла̄йам̣ нисӣда̄петва̄ ‘‘сӣлакатхам̣ ¶ катхетха, бханте’’ти а̄ха. те хаттхисса авидӯре нисинна̄ ‘‘на кочи пара̄маситаббо на ма̄ретаббо, сӣла̄ча̄расампаннена кхантиметта̄нуддайайуттена бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти сӣлакатхам̣ катхайим̣су. со там̣ сутва̄ ‘‘мам̣ име сиккха̄пенти, ито да̄ни пат̣т̣ха̄йа сӣлавантена бхавитабба’’нти сӣлава̄ ахоси. ра̄джа̄ бодхисаттам̣ пуччхи ‘‘ким̣, та̄та, сӣлава̄ джа̄то’’ти ¶ ? бодхисатто ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘еварӯпо дут̣т̣хахаттхӣ пан̣д̣ите нисса̄йа пора̄н̣акадхаммейева патит̣т̣хито’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘пура̄н̣ачора̄на вачо нисамма, махил̣а̄мукхо потхайаманвача̄рӣ;
сусан̃н̃ата̄нан̃хи вачо нисамма, гаджуттамо саббагун̣есу ат̣т̣ха̄’’ти.
таттха пура̄н̣ачора̄нанти пора̄н̣ачора̄нам̣. нисамма̄ти сутва̄, пат̣хамам̣ чора̄нам̣ вачанам̣ сутва̄ти аттхо. махил̣а̄мукхоти хаттхинимукхена садисамукхо. йатха̄ махил̣а̄ пурато олокийама̄на̄ собхати, на паччхато, татха̄ сопи пурато олокийама̄но собхати. тасма̄ ‘‘махил̣а̄мукхо’’тисса на̄мам̣ акам̣су. потхайаманвача̄рӣти потхайанто ма̄ренто ануча̄рӣ. айамева ва̄ па̄т̣хо. сусан̃н̃ата̄нанти сут̣т̣ху сан̃н̃ата̄нам̣ сӣлаванта̄нам̣. гаджуттамоти уттамагаджо ман̇галахаттхӣ. саббагун̣есу ат̣т̣ха̄ти саббесу пора̄н̣агун̣есу патит̣т̣хито. ра̄джа̄ ‘‘тираччха̄нагатасса̄пи а̄сайам̣ джа̄на̄тӣ’’ти бодхисаттасса махантам̣ йасам̣ ада̄си. со йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ саддхим̣ бодхисаттена йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ ‘‘пуббепи твам̣ бхиккху дит̣т̣хадит̣т̣хейева бхаджи, чора̄нам̣ вачанам̣ сутва̄ чоре бхаджи, дхаммика̄нам̣ вачанам̣ сутва̄ дхаммике бхаджӣ’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ махил̣а̄мукхо випаккхасевакабхиккху ахоси, ра̄джа̄ а̄нандо, амаччо пана ахамева ахоси’’нти.
махил̣а̄мукхаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[27] 7. абхин̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄
на̄лам̣ ¶ кабал̣ам̣ пада̄тавети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ упа̄сакан̃ча махаллакаттхеран̃ча а̄раббха катхеси ¶ . са̄ваттхийам̣ кира две саха̄йака̄. тесу еко паббаджитва̄ девасикам̣ итарасса гхарам̣ гаччхати. со тасса бхиккхам̣ датва̄ сайампи бхун̃джитва̄ тенева саддхим̣ виха̄рам̣ гантва̄ йа̄ва сӯрийаттхан̇гамана̄ а̄ла̄пасалла̄пена нисӣдитва̄ нагарам̣ пависати, итаропи нам̣ йа̄ва нагарадва̄ра̄ анугантва̄ ниваттати. со тесам̣ висса̄со бхиккхӯнам̣ антаре па̄кат̣о джа̄то. атхекадивасам̣ бхиккхӯ тесам̣ висса̄сакатхам̣ катхента̄ дхаммасабха̄йам̣ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи, те ‘‘има̄йа на̄ма, бханте’’ти катхайим̣су. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева име висса̄сика̄, пуббепи висса̄сика̄йева ахесу’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса амаччо ахоси. тада̄ еко куккуро ман̇галахаттхиса̄лам̣ гантва̄ ман̇галахаттхисса бхун̃джанат̣т̣ха̄не патита̄ни бхаттаситтха̄ни кха̄дати. со тенева бходжанена сам̣ваддхама̄но ман̇галахаттхисса висса̄сико джа̄то хаттхиссева сантике бхун̃джати, убхопи вина̄ ваттитум̣ на сакконти. со хаттхӣ нам̣ сон̣д̣а̄йа гахетва̄ апара̄парам̣ каронто кӣл̣ати, уккхипитва̄ кумбхе патит̣т̣ха̄пети. атхекадивасам̣ еко га̄микамануссо хаттхигопакасса мӯлам̣ датва̄ там̣ куккурам̣ а̄да̄йа аттано га̄мам̣ агама̄си. тато пат̣т̣ха̄йа со хаттхӣ куккурам̣ апассанто нева кха̄дати на пивати на нха̄йати. таматтхам̣ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ бодхисаттам̣ пахин̣и ‘‘гаччха пан̣д̣ита, джа̄на̄хи ким̣ка̄ран̣а̄ хаттхӣ евам̣ каротӣ’’ти.
бодхисатто ¶ хаттхиса̄лам̣ гантва̄ хаттхисса думманабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘имасса сарӣре рого на пан̃н̃а̄йати, кеначи панасса саддхим̣ миттасантхавена бхавитаббам̣, там̣ апассанто еса ман̃н̃е сока̄бхибхӯто’’ти хаттхигопаке пуччхи ‘‘аттхи ну кхо имасса кеначи саддхим̣ висса̄со’’ти? ‘‘а̄ма, аттхи са̄ми екена сунакхена саддхим̣ балава̄ меттӣ’’ти. ‘‘кахам̣ со етарахӣ’’ти? ‘‘екена мануссена нӣто’’ти. ‘‘джа̄на̄тха панасса нива̄санат̣т̣ха̄на’’нти? ‘‘на джа̄на̄ма, са̄мӣ’’ти. бодхисатто ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ ‘‘наттхи, дева, хаттхисса кочи а̄ба̄дхо ¶ , екена панасса сунакхена саддхим̣ балавависса̄со ¶ , там̣ апассанто на бхун̃джати ман̃н̃е’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на̄лам̣ кабал̣ам̣ пада̄таве, на ча пин̣д̣ам̣ на кусе на гхам̣ситум̣;
ман̃н̃а̄ми абхин̣хадассана̄, на̄го снехамака̄си куккуре’’ти.
таттха на̄ланти на саматтхо. кабал̣анти бходжанака̄ле пат̣хамамева диннам̣ кат̣укакабал̣ам̣. пада̄тавети паа̄да̄таве, сандхивасена а̄ка̄ралопо ведитаббо, гахетунти аттхо. на ча пин̣д̣анти вад̣д̣хетва̄ дӣйама̄нам̣ бхаттапин̣д̣ампи на̄лам̣ гахетум̣. на кусети кха̄данаттха̄йа динна̄ни тин̣а̄нипи на̄лам̣ гахетум̣. на гхам̣ситунти нха̄пийама̄но сарӣрампи гхам̣ситум̣ на̄лам̣. евам̣ йам̣ йам̣ со хаттхӣ ка̄тум̣ на саматтхо, там̣ там̣ саббам̣ ран̃н̃о а̄рочетва̄ тасса асаматтхабха̄ве аттана̄ саллаккхитака̄ран̣ам̣ а̄роченто ‘‘ман̃н̃а̄мӣ’’тиа̄дима̄ха.
ра̄джа̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘ида̄ни ким̣ ка̄таббам̣ пан̣д̣ита̄’’ти пуччхи. ‘‘‘амха̄кам̣ кира ман̇галахаттхисса саха̄йам̣ сунакхам̣ еко мануссо гахетва̄ гато, йасса гхаре там̣ сунакхам̣ пассанти, тасса айам̣ на̄ма дан̣д̣о’ти бхерим̣ чара̄петха дева̄’’ти. ра̄джа̄ татха̄ ка̄реси. там̣ паваттим̣ сутва̄ со пурисо сунакхам̣ виссаджджеси, сунакхо вегена̄гантва̄ хаттхисса сантикамева агама̄си. хаттхӣ там̣ сон̣д̣а̄йа гахетва̄ кумбхе т̣хапетва̄ родитва̄ паридевитва̄ кумбха̄ ота̄ретва̄ тена бхутте паччха̄ аттана̄пи бхун̃джи. ‘‘тираччха̄нагатасса а̄сайам̣ джа̄на̄тӣ’’ти ра̄джа̄ бодхисаттасса махантам̣ йасам̣ ада̄си.
саттха̄ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, име ида̄нева висса̄сика̄, пуббепи висса̄сика̄йева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ чатусаччакатха̄йа виниват̣т̣етва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси. идам̣ чатусаччакатха̄йа виниват̣т̣анам̣ на̄ма саббаджа̄такесупи аттхийева. майам̣ пана йаттхасса а̄нисам̣со пан̃н̃а̄йати ¶ , таттхева дассайисса̄ма.
тада̄ сунакхо упа̄сако ахоси, хаттхӣ махаллакаттхеро, ра̄джа̄ а̄нандо, амаччапан̣д̣ито пана ахамева ахосинти.
абхин̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[28] 8. нандивиса̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄
манун̃н̃амева ¶ бха̄сеййа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто чхаббаггийа̄нам̣ бхиккхӯнам̣ омасава̄дам̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи самайе чхаббаггийа̄ калахам̣ каронта̄ песале бхиккхӯ кхум̣сенти вамбхенти овиджджханти, дасахи аккосаваттхӯхи аккосанти. бхиккхӯ бхагавато а̄рочесум̣. бхагава̄ чхаббаггийе паккоса̄петва̄ ‘‘саччам̣ кира бхиккхаво’’ти пуччхитва̄ ‘‘сачча’’нти вутте вигарахитва̄ ‘‘бхиккхаве, пхарусава̄ча̄ на̄ма тираччха̄нагата̄нампи амана̄па̄, пуббепи еко тираччха̄нагато атта̄нам̣ пхарусена самуда̄чарантам̣ сахассам̣ пара̄джесӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте гандха̄рарат̣т̣хе таккасила̄йам̣ гандха̄рара̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. тада̄ бодхисатто гойонийам̣ ниббатти. атха нам̣ тарун̣аваччхакака̄лейева еко бра̄хман̣о годаккхин̣а̄да̄йака̄нам̣ сантика̄ лабхитва̄ ‘‘нандивиса̄ло’’ти на̄мам̣ катва̄ путтат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ сампийа̄йама̄но йа̄губхатта̄дӣни датва̄ посеси. бодхисатто вайаппатто чинтеси ‘‘ахам̣ имина̄ бра̄хман̣ена киччхена пат̣иджаггито, майа̄ ча саддхим̣ сакаладжамбудӣпе ан̃н̃о самадхуро гон̣о на̄ма наттхи, йам̣нӯна̄хам̣ аттано балам̣ дассетва̄ бра̄хман̣асса поса̄ванийам̣ дадеййа’’нти со екадивасам̣ бра̄хман̣ам̣ а̄ха ‘‘гаччха, бра̄хман̣а, екам̣ говиттакасет̣т̣хим̣ упасан̇камитва̄ ‘майхам̣ балибаддо атибаддхам̣ сакат̣асатам̣ пават̣т̣етӣ’ти ватва̄ сахассена аббхутам̣ карохӣ’’ти. со бра̄хман̣о сет̣т̣хисса сантикам̣ гантва̄ катхам̣ самут̣т̣ха̄песи ‘‘имасмим̣ нагаре касса гон̣о тха̄масампанно’’ти. атха нам̣ сет̣т̣хи ‘‘асукасса ча асукасса ча̄’’ти ватва̄ ‘‘сакаланагаре пана амха̄кам̣ гон̣ехи садисо на̄ма наттхӣ’’ти а̄ха. бра̄хман̣о ¶ ‘‘майхам̣ еко ¶ гон̣о атибаддхам̣ сакат̣асатам̣ пават̣т̣етум̣ саматтхо аттхӣ’’ти а̄ха. сет̣т̣хи гахапати ‘‘куто еварӯпо гон̣о’’ти а̄ха. бра̄хман̣о ‘‘майхам̣ гехе аттхӣ’’ти. ‘‘тена хи аббхутам̣ карохӣ’’ти. ‘‘са̄дху каромӣ’’ти сахассена аббхутам̣ ¶ ака̄си.
со сакат̣асатам̣ ва̄лука̄саккхарапа̄са̄н̣а̄нам̣йева пӯретва̄ пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапетва̄ сабба̄ни аккхабандханайоттена екато бандхитва̄ нандивиса̄лам̣ нха̄петва̄ гандхапан̃чан̇гуликам̣ катва̄ кан̣т̣хе ма̄лам̣ пил̣андхитва̄ пуримасакат̣адхуре екакамева йоджетва̄ сайам̣ дхуре нисӣдитва̄ патодам̣ уккхипитва̄ ‘‘гаччха кӯт̣а, вахассу кӯт̣а̄’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘айам̣ мам̣ акӯт̣ам̣ кӯт̣ава̄дена самуда̄чаратӣ’’ти чатта̄ро па̄де тхамбхе вийа ниччале катва̄ ат̣т̣ха̄си. сет̣т̣хи тан̇кхан̣ан̃н̃ева бра̄хман̣ам̣ сахассам̣ а̄хара̄песи. бра̄хман̣о сахассапара̄джито гон̣ам̣ мун̃читва̄ гхарам̣ гантва̄ сока̄бхибхӯто нипаджджи. нандивиса̄ло чаритва̄ а̄гато бра̄хман̣ам̣ сока̄бхибхӯтам̣ дисва̄ упасан̇камитва̄ ‘‘ким̣, бра̄хман̣а, нидда̄йасӣ’’ти а̄ха. ‘‘куто ме, нидда̄, сахассапара̄джитасса̄ти, бра̄хман̣а, майа̄ еттакам̣ ка̄лам̣ тава гехе васантена аттхи кин̃чи бха̄джанам̣ ва̄ бхиндитапуббам̣, кочи ва̄ маддитапуббо, ат̣т̣ха̄не ва̄ пана учча̄рапасса̄во катапуббо’’ти? ‘‘наттхи та̄та̄’’ти. атха твам̣ мам̣ касма̄ кӯт̣ава̄дена самуда̄чараси, тавевесо досо, майхам̣ досо наттхи, гаччха, тена саддхим̣ двӣхи сахассехи аббхутам̣ карохи, кевалам̣ мам̣ акӯт̣ам̣ кӯт̣ава̄дена ма̄ самуда̄чарасӣти.
бра̄хман̣о тасса вачанам̣ сутва̄ гантва̄ двӣхи сахассехи аббхутам̣ катва̄ пуриманайенева сакат̣асатам̣ атибандхитва̄ нандивиса̄лам̣ ман̣д̣етва̄ пуримасакат̣адхуре йоджеси. катхам̣ йоджесӣти? йугам̣ дхуре ниччалам̣ бандхитва̄ ека̄йа кот̣ийа̄ нандивиса̄лам̣ йоджетва̄ екам̣ кот̣им̣ дхурайоттена паливет̣хетва̄ йугакот̣ин̃ча аккхапа̄дан̃ча нисса̄йа мун̣д̣аруккхадан̣д̣акам̣ датва̄ тена йоттена ниччалам̣ бандхитва̄ т̣хапеси. еван̃хи кате йугам̣ етто ва̄ ито ва̄ на гаччхати, сакка̄ хоти екенева гон̣ена а̄кад̣д̣хитум̣. атхасса бра̄хман̣о дхуре нисӣдитва̄ нандивиса̄ласса пит̣т̣хим̣ паримаджджитва̄ ‘‘гаччха бхадра, вахассу, бхандра̄’’ти а̄ха. бодхисатто атибаддхам̣ сакат̣асатам̣ екавегенева а̄кад̣д̣хитва̄ паччха̄ т̣хитам̣ сакат̣ам̣ пурато т̣хитасса сакат̣асса ¶ т̣ха̄не т̣хапеси ¶ . говиттакасет̣т̣хи пара̄джито бра̄хман̣асса две сахасса̄ни ада̄си. ан̃н̃епи манусса̄ бодхисаттасса бахум̣ дханам̣ адам̣су, саббам̣ бра̄хман̣ассева ахоси. евам̣ со бодхисаттам̣ нисса̄йа бахум̣ дханам̣ лабхи.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, пхарусавачанам̣ на̄ма кассачи мана̄па’’нти чхаббаггийе бхиккхӯ гарахитва̄ сиккха̄падам̣ пан̃н̃апетва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘манун̃н̃амева ¶ бха̄сеййа, на̄манун̃н̃ам̣ куда̄чанам̣;
манун̃н̃ам̣ бха̄сама̄насса, гарум̣ бха̄рам̣ удаддхари;
дханан̃ча нам̣ ала̄бхеси, тена чаттамано ахӯ’’ти.
таттха манун̃н̃амева бха̄сеййа̄ти парена саддхим̣ бха̄сама̄но чатудосавирахитам̣ мадхурам̣ мана̄пам̣ сан̣хам̣ мудукам̣ пийавачанамева бха̄сеййа. гарум̣ бха̄рам̣ удаддхарӣти нандивиса̄ло балибаддо амана̄пам̣ бха̄сама̄насса бха̄рам̣ ануддхаритва̄ паччха̄ мана̄пам̣ пийавачанам̣ бха̄сама̄насса бра̄хман̣асса гарум̣ бха̄рам̣ уддхари, уддхаритва̄ кад̣д̣хитва̄ пават̣т̣есӣти аттхо, да-ка̄ро панеттха бйан̃джанасандхивасена падасандхикаро.
ити саттха̄ ‘‘манун̃н̃амева бха̄сеййа̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бра̄хман̣о а̄нандо ахоси, нандивиса̄ло пана ахамева ахоси’’нти.
нандивиса̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[29] 9. кан̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄
йато йато гару дхуранти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ а̄раббха катхеси. там̣ саддхим̣ деворохан̣ена терасаканипа̄те сарабхамигаджа̄таке (джа̄. 1.13.134 а̄дайо) а̄ви бхависсати. самма̄самбуддхе пана йамакапа̄т̣иха̄рийам̣ катва̄ девалоке тема̄сам̣ васитва̄ маха̄пава̄ран̣а̄йа сан̇кассанагарадва̄ре оруйха махантена парива̄рена джетаванам̣ павит̣т̣хе бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, татха̄гато на̄ма асамадхуро, татха̄гатена вул̣хадхурам̣ ан̃н̃о вахитум̣ саматтхо на̄ма наттхи, чха саттха̄ро ‘майамева ¶ па̄т̣иха̄рийам̣ карисса̄ма, майамева па̄т̣иха̄рийам̣ карисса̄ма̄’ти ватва̄ екампи па̄т̣иха̄рийам̣ на акам̣су, ахо саттха̄ асамадхуро’’ти саттху гун̣акатхам̣ катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти ¶ пуччхи. ‘‘майам̣, бханте, на ан̃н̃а̄йа катха̄йа, еварӯпа̄йа на̄ма тумха̄камева гун̣акатха̄йа̄’’ти. саттха̄ ‘‘бхиккхаве, ида̄ни майа̄ вул̣хадхурам̣ ко вахиссати, пуббе тираччха̄найонийам̣ ниббаттопи ахам̣ аттана̄ самадхурам̣ кан̃чи на̄латтха’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто гойонийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. атха нам̣ са̄мика̄ тарун̣аваччхакака̄лейева екисса̄ махаллика̄йа гхаре васитва̄ тасса̄ нива̄саветанато париччхиндитва̄ адам̣су. са̄ там̣ йа̄губхатта̄дӣхи пат̣иджаггама̄на̄ путтат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ вад̣д̣хеси. со ‘‘аййика̄ка̄л̣ако’’ твева на̄мам̣ пан̃н̃а̄йиттха. вайаппатто ча ан̃джанаван̣н̣о хутва̄ га̄магон̣ехи саддхим̣ чарати, сӣла̄ча̄расампанно ахоси. га̄мада̄рака̄ син̇гесупи кан̣н̣есупи галепи гахетва̄ оламбанти, нан̇гут̣т̣хепи гахетва̄ кӣл̣анти, пит̣т̣хийампи нисӣданти. со екадивасам̣ чинтеси ‘‘майхам̣ ма̄та̄ дуггата̄, мам̣ путтат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ дуккхена посеси, йам̣нӯна̄хам̣ бхатим̣ катва̄ имам̣ дуггатабха̄вато мочеййа’’нти. со тато пат̣т̣ха̄йа бхатим̣ упадха̄ренто чарати.
атхекадивасам̣ еко саттхава̄хапутто пан̃чахи сакат̣асатехи висаматиттхам̣ сампатто, тасса гон̣а̄ сакат̣а̄ни утта̄ретум̣ на сакконти, пан̃часу сакат̣асатесу гон̣а̄ йугапарампара̄йа йоджита̄ екампи сакат̣ам̣ утта̄ретум̣ на̄саккхим̣су. бодхисаттопи га̄магон̣ехи саддхим̣ таттха самӣпе чарати. саттхава̄хапуттопи госуттавиттако, со ‘‘аттхи ну кхо етесам̣ гуннам̣ антаре има̄ни сакат̣а̄ни утта̄ретум̣ саматтхо усабха̄джа̄нӣйо’’ти упадха̄райама̄но бодхисаттам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ а̄джа̄нӣйо саккхиссати майхам̣ сакат̣а̄ни утта̄ретум̣, ко ну кхо асса са̄мико’’ти гопа̄лаке пуччхи ‘‘ко ну кхо бхо имасса са̄мико, ахам̣ имам̣ сакат̣е йоджетва̄ сакат̣есу утта̄ритесу ветанам̣ дасса̄мӣ’’ти. те а̄хам̣су ‘‘гахетва̄ нам̣ йоджетха, наттхи имасса имасмим̣ т̣ха̄не са̄мико’’ти. со нам̣ на̄са̄йа раджджукена бандхитва̄ ¶ а̄кад̣д̣хенто ча̄летумпи на̄саккхи. бодхисатто кира ‘‘бхатийа̄ катхита̄йа ¶ гамисса̄мӣ’’ти на агама̄си. саттхава̄хапутто тасса̄дхиппа̄йам̣ н̃атва̄ ‘‘са̄ми, тайа̄ пан̃часу сакат̣асатесу утта̄ритесу екекасса сакат̣асса две две каха̄пан̣е бхатим̣ катва̄ сахассам̣ дасса̄мӣ’’ти а̄ха. тада̄ бодхисатто сайамева агама̄си. атха нам̣ пуриса̄ пуримасакат̣есу йоджесум̣. атха нам̣ екавегенева уккхипитва̄ тхале патит̣т̣ха̄песи. етенупа̄йена саббасакат̣а̄ни утта̄реси.
саттхава̄хапутто екекасса сакат̣асса екекам̣ катва̄ пан̃часата̄ни бхан̣д̣икам̣ катва̄ тасса гале бандхи. со ‘‘айам̣ майхам̣ йатха̄париччхиннам̣ бхатим̣ на дети, на да̄нисса гантум̣ дасса̄мӣ’’ти гантва̄ саббапуримасакат̣асса пурато маггам̣ нива̄ретва̄ ат̣т̣ха̄си. апанетум̣ ва̄йаманта̄пи нам̣ апанетум̣ на̄саккхим̣су. саттхава̄хапутто ‘‘джа̄на̄ти ман̃н̃е еса аттано бхатийа̄ ӯнабха̄ва’’нти екекасмим̣ сакат̣е две две катва̄ сахассабхан̣д̣икам̣ бандхитва̄ ‘‘айам̣ те сакат̣уттаран̣абхатӣ’’ти гӣва̄йам̣ лаггеси. со сахассабхан̣д̣икам̣ а̄да̄йа ма̄ту сантикам̣ агама̄си. га̄мада̄рака̄ ‘‘ким̣ на̄метам̣ ¶ аййика̄ка̄л̣акасса гале’’ти бодхисаттасса сантикам̣ а̄гаччханти. со те анубандхитва̄ дӯратова пала̄пенто ма̄ту сантикам̣ гато. пан̃чаннам̣ пана сакат̣асата̄нам̣ утта̄ритатта̄ раттехи аккхӣхи килантарӯпо пан̃н̃а̄йиттха. аййика̄ тасса гӣва̄йа сахассаттхавикам̣ дисва̄ ‘‘та̄та, айам̣ те кахам̣ ладдха̄’’ти гопа̄лакада̄раке пуччхитва̄ таматтхам̣ сутва̄ ‘‘та̄та, ким̣ ахам̣ тайа̄ ладдхабхатийа̄ джӣвитука̄ма̄, ким̣ка̄ран̣а̄ еварӯпам̣ дуккхам̣ анубхосӣ’’ти ватва̄ бодхисаттам̣ ун̣ходакена нха̄петва̄ сакаласарӣрам̣ телена маккхетва̄ па̄нӣйам̣ па̄йетва̄ саппа̄йам̣ бходжанам̣ бходжетва̄ джӣвитапарийоса̄не саддхим̣ бодхисаттена йатха̄каммам̣ гата̄.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева асамадхуро, пуббепи асамадхуройева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йато ¶ йато гару дхурам̣, йато гамбхӣраваттанӣ;
тада̄ссу кан̣хам̣ йун̃джанти, сва̄ссу там̣ вахате дхура’’нти.
таттха йато йато гару дхуранти йасмим̣ йасмим̣ т̣ха̄не дхурам̣ гару бха̄рийам̣ хоти, ан̃н̃е балибадда̄ уккхипитум̣ на сакконти. йато гамбхӣраваттанӣти ¶ ваттанти еттха̄ти ваттанӣ, маггассетам̣ на̄мам̣, йасмим̣ т̣ха̄не удакачиккхалламахантата̄йа ва̄ висамаччхиннатат̣абха̄вена ва̄ магго гамбхӣро хотӣти аттхо. тада̄ссу кан̣хам̣ йун̃джантӣти еттха ассӯти нипа̄таматтам̣, тада̄ кан̣хам̣ йун̃джантӣти аттхо. йада̄ дхуран̃ча гару хоти магго ча гамбхӣро, тада̄ ан̃н̃е балибадде апанетва̄ кан̣хамева йоджентӣти вуттам̣ хоти. сва̄ссу там̣ вахате дхуранти еттха̄пи ассӯти нипа̄таматтамева, со там̣ дхурам̣ вахатӣти аттхо.
евам̣ бхагава̄ ‘‘тада̄, бхиккхаве, кан̣хова там̣ дхурам̣ вахатӣ’’ти дассетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ махаллика̄ уппалаван̣н̣а̄ ахоси, аййика̄ка̄л̣ако пана ахамева ахоси’’нти.
кан̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[30] 10. муникаджа̄такаван̣н̣ана̄
ма̄ ¶ муникасса пихайӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто тхуллакума̄рика̄палобханам̣ а̄раббха катхеси. там̣ терасаканипа̄те чӯл̣ана̄радакассападжа̄таке (джа̄. 1.13.40 а̄дайо) а̄ви бхависсати. саттха̄ пана там̣ бхиккхум̣ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хитосӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘ким̣ нисса̄йа̄’’ти? ‘‘тхуллакума̄рика̄палобханам̣ бханте’’ти. саттха̄ ‘‘бхиккху еса̄ тава анаттхака̄рика̄, пуббепи твам̣ имисса̄ вива̄хадивасе джӣвитаккхайам̣ патва̄ маха̄джанасса уттарибхан̇габха̄вам̣ патто’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто екасмим̣ га̄маке екасса кут̣умбикасса гехе гойонийам̣ ниббатти ‘‘маха̄лохито’’ти на̄мена, канит̣т̣хабха̄та̄писса чӯл̣алохито на̄ма ахоси. тейева две бха̄тике нисса̄йа тасмим̣ куле каммадхурам̣ ваттати. тасмим̣ пана куле ека̄ кума̄рика̄ аттхи, там̣ еко нагарава̄сӣ кулапутто аттано путтасса ва̄реси. тасса̄ ма̄та̄питаро ‘‘кума̄рика̄йа вива̄хака̄ле а̄гата̄нам̣ па̄хунака̄нам̣ ¶ уттарибхан̇го бхависсатӣ’’ти йа̄губхаттам̣ датва̄ муникам̣ на̄ма сӯкарам̣ посесум̣. там̣ дисва̄ чӯл̣алохито ¶ бха̄тарам̣ пуччхи ‘‘имасмим̣ куле каммадхурам̣ ваттама̄нам̣ амхе две бха̄тике нисса̄йа ваттати, име пана амха̄кам̣ тин̣апала̄ла̄дӣнева денти, сӯкарам̣ йа̄губхаттена посенти, кена ну кхо ка̄ран̣ена еса етам̣ лабхатӣ’’ти. атхасса бха̄та̄ ‘‘та̄та чӯл̣алохита, ма̄ твам̣ етасса бходжанам̣ пихайи, айам̣ сӯкаро маран̣абхаттам̣ бхун̃джати. етисса̄ хи кума̄рика̄йа вива̄хака̄ле а̄гата̄нам̣ па̄хунака̄нам̣ уттарибхан̇го бхависсатӣти име етам̣ сӯкарам̣ посенти, ито катипа̄хаччайена те манусса̄ а̄гамиссанти, атха нам̣ сӯкарам̣ па̄десу гахетва̄ кад̣д̣хента̄ хет̣т̣ха̄ман̃чато нӣхаритва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ па̄хунака̄нам̣ сӯпабйан̃джанам̣ карийама̄нам̣ пассиссасӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ма̄ муникасса пихайи, а̄туранна̄ни бхун̃джати;
аппоссукко бхусам̣ кха̄да, етам̣ дӣгха̄йулаккхан̣а’’нти.
таттха ма̄ муникасса пихайӣти муникасса бходжане пихам̣ ма̄ уппа̄дайи, ‘‘еса мунико субходжанам̣ бхун̃джатӣ’’ти ма̄ муникасса пихайи, ‘‘када̄ ну кхо ахампи евам̣ сукхито бхавеййа’’нти ма̄ муникабха̄вам̣ паттхайи. айан̃хи а̄туранна̄ни бхун̃джати. а̄туранна̄нӣти маран̣абходжана̄ни. аппоссукко бхусам̣ кха̄да̄ти тасса бходжане нируссукко хутва̄ аттана̄ ладдхам̣ бхусам̣ ¶ кха̄да. етам̣ дӣгха̄йулаккхан̣анти етам̣ дӣгха̄йубха̄васса ка̄ран̣ам̣. тато на чирассева те манусса̄ а̄гамим̣су, муникам̣ гха̄тетва̄ на̄наппака̄рехи пачим̣су. бодхисатто чӯл̣алохитам̣ а̄ха ‘‘дит̣т̣хо те, та̄та, мунико’’ти. дит̣т̣хам̣ ме, бха̄тика, муникасса бходжанапхалам̣, етасса бходжанато сатагун̣ена сахассагун̣ена амха̄кам̣ тин̣апала̄лабхусаматтамева уттаман̃ча анаваджджан̃ча дӣгха̄йулаккхан̣ан̃ча̄ти.
саттха̄ ‘‘евам̣ кхо твам̣ бхиккху пуббепи имам̣ кума̄рикам̣ нисса̄йа джӣвитаккхайам̣ патва̄ маха̄джанасса уттарибхан̇габха̄вам̣ гато’’ти ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хито бхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. саттха̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ¶ – ‘‘тада̄ муникасӯкаро уккан̣т̣хитабхиккху ахоси, тхуллакума̄рика̄ еса̄ ева, чӯл̣алохито а̄нандо, маха̄лохито пана ахамева ахоси’’нти.
муникаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
курун̇гавагго татийо.
тассудда̄нам̣ –
курун̇гам̣ куккуран̃чева, бходжа̄джа̄нӣйан̃ча а̄джан̃н̃ам̣;
титтхам̣ махил̣а̄мукха̄бхин̣хам̣, нандикан̣хан̃ча муниканти.
4. кула̄вакавагго
[31] 1. кула̄вакаджа̄такаван̣н̣ана̄
кула̄вака̄ти ¶ идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто апарисса̄ветва̄ па̄нӣйам̣ пӣтам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхито кира две саха̄йака̄ дахарабхиккхӯ джанападам̣ гантва̄ екасмим̣ пха̄сукат̣т̣ха̄не йатха̄джджха̄сайам̣ васитва̄ ‘‘самма̄самбуддхам̣ пассисса̄ма̄’’ти пуна тато никкхамитва̄ джетавана̄бхимукха̄ па̄йим̣су. екасса хаттхе парисса̄ванам̣ аттхи, екасса наттхи. двепи екато па̄нӣйам̣ парисса̄ветва̄ пиванти. те екадивасам̣ вива̄дам̣ акам̣су. парисса̄ванаса̄мико итарасса парисса̄ванам̣ адатва̄ сайамева па̄нӣйам̣ парисса̄ветва̄ пиви, итаро пана парисса̄ванам̣ алабхитва̄ пипа̄сам̣ сандха̄ретум̣ асакконто апарисса̄ветва̄ па̄нӣйам̣ пиви. те убхопи анупуббена джетаванам̣ патва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ нисӣдим̣су. саттха̄ саммоданӣйам̣ катхам̣ катхетва̄ ‘‘куто а̄гататтха̄’’ти пуччхи. ‘‘бханте, майам̣ косаладжанападе екасмим̣ га̄маке васитва̄ тато никкхамитва̄ тумха̄кам̣ дассанаттха̄йа а̄гата̄’’ти. ‘‘каччи пана во самагга̄ а̄гататтха̄’’ти? апарисса̄ванако а̄ха ‘‘айам̣, бханте, антара̄магге майа̄ саддхим̣ вива̄дам̣ катва̄ парисса̄ванам̣ на̄да̄сӣ’’ти. итаропи а̄ха ‘‘айам̣, бханте, апарисса̄ветва̄ва джа̄нам̣ сапа̄н̣акам̣ удакам̣ пивӣ’’ти. ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху джа̄нам̣ сапа̄н̣акам̣ удакам̣ пивӣ’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, апарисса̄витам̣ удакам̣ пивинти ¶ . саттха̄ ‘‘бхиккху пуббе пан̣д̣ита̄ деванагаре раджджам̣ ка̄рента̄ йуддхапара̄джита̄ самуддапит̣т̣хена пала̄йанта̄ ‘иссарийам̣ нисса̄йа па̄н̣авадхам̣ на карисса̄ма̄’ти та̄ва махантам̣ йасам̣ париччаджитва̄ супан̣н̣апотака̄нам̣ джӣвитам̣ датва̄ ратхам̣ ниваттайим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ магадхарат̣т̣хе ра̄джагахе еко ма̄гадхара̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. тада̄ бодхисатто йатха̄ етарахи сакко пуриматтабха̄ве магадхарат̣т̣хе мачалага̄маке ниббатти, евам̣ тасмим̣йева мачалага̄маке маха̄куласса путто хутва̄ ниббатти. на̄маггахан̣адивасе часса ‘‘магхакума̄ро’’твева на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто ‘‘магхама̄н̣аво’’ти пан̃н̃а̄йиттха. атхасса ма̄та̄питаро сама̄наджа̄тикакулато да̄рикам̣ а̄найим̣су. со путтадхӣта̄хи вад̣д̣хама̄но да̄напати ахоси, пан̃ча сӣла̄ни раккхати. тасмин̃ча га̄ме теттим̣сева кула̄ни хонти, тепи теттим̣са кула̄ манусса̄ екадивасам̣ га̄мамаджджхе т̣хатва̄ га̄макаммам̣ ¶ каронти. бодхисатто т̣хитат̣т̣ха̄не па̄дехи пам̣сум̣ вийӯхитва̄ там̣ падесам̣ раман̣ӣйам̣ катва̄ ат̣т̣ха̄си, атхан̃н̃о еко а̄гантва̄ тасмим̣ т̣ха̄не т̣хито. бодхисатто апарам̣ т̣ха̄нам̣ раман̣ӣйам̣ катва̄ ат̣т̣ха̄си, татра̄пи ан̃н̃о т̣хито. бодхисатто апарампи апарампӣти саббесампи т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ раман̣ӣйам̣ катва̄ апарена самайена тасмим̣ т̣ха̄не ман̣д̣апам̣ ка̄реси, ман̣д̣апампи апанетва̄ са̄лам̣ ка̄реси, таттха пхалака̄сана̄ни сантхаритва̄ па̄нӣйача̄т̣им̣ т̣хапеси.
апарена самайена тепи теттим̣саджана̄ бодхисаттена сама̄наччханда̄ ахесум̣. те бодхисатто пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ тато пат̣т̣ха̄йа техи саддхим̣ пун̃н̃а̄ни каронто вичарати. тепи тенева саддхим̣ пун̃н̃а̄ни каронта̄ ка̄лассева вут̣т̣ха̄йа ва̄сипхарасумусалахаттха̄ чатумаха̄патха̄дӣсу мусалена па̄са̄н̣е уббаттетва̄ пават̣т̣енти, йа̄на̄нам̣ аккхапат̣игха̄таруккхе харанти, висамам̣ самам̣ каронти, сетум̣ аттхаранти, поккхаран̣ийо кхан̣анти, са̄лам̣ каронти, да̄на̄ни денти, сӣла̄ни раккханти. евам̣ йебхуййена сакалага̄мава̄сино бодхисаттасса ова̄де т̣хатва̄ сӣла̄ни раккхим̣су.
атха ¶ несам̣ га̄мабходжако чинтеси ‘‘ахам̣ пуббе етесу сурам̣ пивантесу па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни каронтесу ча̄т̣икаха̄пан̣а̄дивасена чева дан̣д̣абаливасена ча дханам̣ лабха̄ми, ида̄ни пана магхо ма̄н̣аво сӣлам̣ раккха̄пети, тесам̣ па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни ка̄тум̣ ¶ на дети, ида̄ни пана те пан̃ча сӣла̄ни на раккха̄песса̄мӣ’’ти куддхо ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, бахӯ чора̄ га̄магха̄та̄дӣни каронта̄ вичарантӣ’’ти а̄ха. ра̄джа̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘гаччха, те а̄нехӣ’’ти а̄ха. со гантва̄ саббепи те бандхитва̄ а̄нетва̄ ‘‘а̄нӣта̄, дева, чора̄’’ти ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ тесам̣ каммам̣ асодхетва̄ва ‘‘хаттхина̄ не мадда̄петха̄’’ти а̄ха. тато саббепи те ра̄джан̇ган̣е нипаджджа̄петва̄ хаттхим̣ а̄найим̣су. бодхисатто тесам̣ ова̄дам̣ ада̄си ‘‘тумхе сӣла̄ни а̄ваджджетха, песун̃н̃ака̄раке ча ран̃н̃е ча хаттхимхи ча аттано сарӣре ча екасадисамева меттам̣ бха̄ветха̄’’ти. те татха̄ акам̣су. атха несам̣ мадданаттха̄йа хаттхим̣ упанесум̣. со упанӣйама̄нопи на упагаччхати, маха̄виравам̣ виравитва̄ пала̄йати. ан̃н̃ам̣ ан̃н̃ам̣ хаттхим̣ а̄найим̣су, тепи татхева пала̄йим̣су.
ра̄джа̄ ‘‘етесам̣ хаттхе кин̃чи осадхам̣ бхависсатӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘вичинатха̄’’ти а̄ха. вичинанта̄ адисва̄ ‘‘наттхи, дева̄’’ти а̄хам̣су. тена хи кин̃чи мантам̣ париваттессанти, пуччхатха не ‘‘аттхи во париваттанаманто’’ти? ра̄джапуриса̄ пуччхим̣су, бодхисатто ‘‘аттхӣ’’ти а̄ха. ра̄джапуриса̄ ‘‘аттхи кира, дева̄’’ти а̄рочайим̣су, ра̄джа̄ саббепи те паккоса̄петва̄ ‘‘тумха̄кам̣ ¶ джа̄нанамантам̣ катхетха̄’’ти а̄ха. бодхисатто авоча ‘‘дева, ан̃н̃о амха̄кам̣ манто на̄ма наттхи, амхе пана теттим̣саматта̄ джана̄ па̄н̣ам̣ на хана̄ма, адиннам̣ на̄дийа̄ма, миччха̄ча̄рам̣ на чара̄ма, муса̄ва̄дам̣ на бхан̣а̄ма, маджджам̣ на пива̄ма, меттам̣ бха̄вема, да̄нам̣ дема, маггам̣ самам̣ карома, поккхаран̣ийо кхан̣а̄ма, са̄лам̣ карома, айам̣ амха̄кам̣ манто ча париттан̃ча вуд̣д̣хи ча̄’’ти. ра̄джа̄ тесам̣ пасанно песун̃н̃ака̄ракасса саббам̣ гехавибхавам̣ тан̃ча тесам̣йева да̄сам̣ катва̄ ада̄си, там̣ хаттхин̃ча га̄ман̃ча тесам̣йева ада̄си.
те тато пат̣т̣ха̄йа йатха̄ручийа̄ пун̃н̃а̄ни каронта̄ ‘‘чатумаха̄патхе махантам̣ са̄лам̣ ка̄ресса̄ма̄’’ти вад̣д̣хаким̣ паккоса̄петва̄ са̄лам̣ ¶ пат̣т̣хапесум̣. ма̄туга̄месу пана вигатаччхандата̄йа ¶ тасса̄ са̄ла̄йа ма̄туга̄ма̄нам̣ паттим̣ на̄дам̣су. тена ча самайена бодхисаттасса гехе судхамма̄, читта̄, нанда̄, суджа̄ти чатассо иттхийо хонти. та̄су судхамма̄ вад̣д̣хакина̄ саддхим̣ екато хутва̄ ‘‘бха̄тика, имисса̄ са̄ла̄йа мам̣ джет̣т̣хикам̣ карохӣ’’ти ватва̄ лан̃джам̣ ада̄си. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ пат̣хамамева кан̣н̣ика̄руккхам̣ суккха̄петва̄ таччхетва̄ виджджхитва̄ кан̣н̣икам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ ваттхена паливет̣хетва̄ т̣хапеси. атха са̄лам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ кан̣н̣ика̄ропанака̄ле ‘‘ахо, аййа̄, екам̣ на саримха̄’’ти а̄ха. ‘‘ким̣ на̄ма, бхо’’ти. ‘‘кан̣н̣ика̄ ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. ‘‘хоту а̄харисса̄ма̄’’ти? ‘‘ида̄ни чхиннаруккхена ка̄тум̣ на сакка̄, пуббейева чхиндитва̄ таччхетва̄ виджджхитва̄ т̣хапитакан̣н̣ика̄ ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. ‘‘ида̄ни ким̣ ка̄табба’’нти? ‘‘саче кассачи гехе нит̣т̣ха̄петва̄ т̣хапита̄ викка̄йикакан̣н̣ика̄ аттхи, са̄ парийеситабба̄’’ти. те парийесанта̄ судхамма̄йа гехе дисва̄ мӯлена на лабхим̣су. ‘‘саче мам̣ са̄ла̄йа паттикам̣ каротха, дасса̄мӣ’’ти вутте ‘‘на майам̣ ма̄туга̄ма̄нам̣ паттим̣ дамха̄’’ти а̄хам̣су.
атха не вад̣д̣хакӣ а̄ха ‘‘аййа̄, тумхе ким̣ катхетха, т̣хапетва̄ брахмалокам̣ ан̃н̃ам̣ ма̄туга̄марахитат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхи, ган̣хатха кан̣н̣икам̣, евам̣ санте амха̄кам̣ каммам̣ нит̣т̣хам̣ гамиссатӣ’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти кан̣н̣икам̣ гахетва̄ са̄лам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ а̄санапхалака̄ни сантхаритва̄ па̄нӣйача̄т̣ийо т̣хапетва̄ йа̄губхаттам̣ нибандхим̣су. са̄лам̣ па̄ка̄рена париккхипитва̄ два̄рам̣ йоджетва̄ антопа̄ка̄ре ва̄лукам̣ а̄киритва̄ бахипа̄ка̄ре та̄лапантийо ропесум̣. читта̄пи тасмим̣ т̣ха̄не уййа̄нам̣ ка̄реси, ‘‘пуппхӯпагапхалӯпагаруккхо асуко на̄ма тасмим̣ наттхӣ’’ти на̄хоси. нанда̄пи тасмим̣йева т̣ха̄не поккхаран̣им̣ ка̄реси пан̃чаван̣н̣ехи падумехи сан̃чханнам̣ раман̣ӣйам̣. суджа̄ на кин̃чи ака̄си.
бодхисатто ¶ ма̄ту упат̣т̣ха̄нам̣ питу упат̣т̣ха̄нам̣ куле джет̣т̣ха̄пача̄йикакаммам̣ саччава̄чам̣ апхарусава̄чам̣ ¶ аписун̣ава̄чам̣ маччхеравинайанти има̄ни сатта ватапада̄ни пӯретва̄ –
‘‘ма̄та̄петтибхарам̣ джантум̣, куле джет̣т̣ха̄пача̄йинам̣;
сан̣хам̣ сакхиласамбха̄сам̣, песун̣еййаппаха̄йинам̣.
‘‘маччхеравинайе ¶ йуттам̣, саччам̣ кодха̄бхибхум̣ нарам̣;
там̣ ве дева̄ та̄ватим̣са̄, а̄ху саппурисо итӣ’’ти. (сам̣. ни. 1.257) –
евам̣ пасам̣сийабха̄вам̣ а̄паджджитва̄ джӣвитапарийоса̄не та̄ватим̣сабхаване сакко девара̄джа̄ хутва̄ ниббатти, теписса саха̄йа̄ таттхева ниббаттим̣су. тасмим̣ ка̄ле та̄ватим̣сабхаване асура̄ пат̣ивасанти. сакко девара̄джа̄ ‘‘ким̣ но са̄дха̄ран̣ена раджджена̄’’ти асуре диббапа̄нам̣ па̄йетва̄ матте сама̄не па̄десу га̄ха̄петва̄ синерупаббатапа̄де кхипа̄песи. те асурабхаванамева сампа̄пун̣им̣су.
асурабхаванам̣ на̄ма синерусса хет̣т̣химатале та̄ватим̣садевалокаппама̄н̣амева, таттха дева̄нам̣ па̄риччхаттако вийа читтапа̄т̣али на̄ма каппат̣т̣хийаруккхо хоти. те читтапа̄т̣алийа̄ пуппхита̄йа джа̄нанти ‘‘на̄йам̣ амха̄кам̣ девалоко, девалокасмин̃хи па̄риччхаттако пуппхатӣ’’ти. атха те ‘‘джарасакко амхе матте катва̄ маха̄самуддапит̣т̣хе кхипитва̄ амха̄кам̣ деванагарам̣ ган̣хи, те майам̣ тена саддхим̣ йуджджхитва̄ амха̄кам̣ деванагарамева ган̣хисса̄ма̄’’ти кипиллика̄ вийа тхамбхам̣ синерум̣ анусан̃чарама̄на̄ ут̣т̣хахим̣су. сакко ‘‘асура̄ кира ут̣т̣хита̄’’ти сутва̄ самуддапит̣т̣хейева аббхуггантва̄ йуджджхама̄но техи пара̄джито дийад̣д̣хайоджанасатикена веджайантаратхена даккхин̣асамуддасса маттхакена пала̄йитум̣ а̄раддхо. атхасса ратхо самуддапит̣т̣хена вегена гаччханто симбаливанам̣ паккханто, тасса гаманамагге симбаливанам̣ нал̣аванам̣ вийа чхиджджитва̄ чхиджджитва̄ самуддапит̣т̣хе патати. супан̣н̣апотака̄ самуддапит̣т̣хе парипатанта̄ маха̄виравам̣ равим̣су. сакко ма̄талим̣ пуччхи ‘‘самма ма̄тали, ким̣ саддо на̄меса, атика̄рун̃н̃араво ¶ ваттатӣ’’ти? ‘‘дева, тумха̄кам̣ ратхавегена вичун̣н̣ите симбаливане патанте супан̣н̣апотака̄ маран̣абхайатаджджита̄ екавиравам̣ виравантӣ’’ти.
маха̄сатто ¶ ‘‘самма ма̄тали, ма̄ амхе нисса̄йа ете киламанту, на майам̣ иссарийам̣ нисса̄йа па̄н̣авадхакаммам̣ карома, етесам̣ пана аттха̄йа майам̣ джӣвитам̣ париччаджитва̄ асура̄нам̣ дасса̄ма, ниваттайетам̣ ратха’’нти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘кула̄вака̄ ¶ ма̄тали симбалисмим̣, ӣса̄мукхена париваджджайассу;
ка̄мам̣ чаджа̄ма асуресу па̄н̣ам̣, ма̄ме диджа̄ викула̄ва̄ ахесу’’нти.
таттха кула̄вака̄ти супан̣н̣апотака̄. ма̄талӣти са̄ратхим̣ а̄мантеси. симбалисминти пасса ете симбалируккхе оламбанта̄ т̣хита̄ти дассети. ӣса̄мукхена париваджджайассӯти ете етасса ратхасса ӣса̄мукхена йатха̄ на хан̃н̃анти, евам̣ те париваджджайассу. ка̄мам̣ чаджа̄ма асуресу па̄н̣анти йади амхесу асура̄нам̣ па̄н̣ам̣ чаджантесу етесам̣ соттхи хоти, ка̄мам̣ чаджа̄ма екам̣сенева майам̣ асуресу амха̄кам̣ па̄н̣ам̣ чаджа̄ма. ма̄ме диджа̄ викула̄ва̄ ахесунти име пана диджа̄ име гарул̣апотака̄ виддхаставичун̣н̣итакула̄ваката̄йа викула̄ва̄ ма̄ ахесум̣, ма̄ амха̄кам̣ дуккхам̣ етесам̣ упари кхипа, ниваттайа ниваттайа ратханти. ма̄талисан̇га̄хако тасса вачанам̣ сутва̄ ратхам̣ ниваттетва̄ ан̃н̃ена маггена девалока̄бхимукхам̣ ака̄си. асура̄ пана там̣ ниваттайама̄намева дисва̄ ‘‘аддха̄ ан̃н̃ехипи чаккава̄л̣ехи сакка̄ а̄гаччханти, балам̣ лабхитва̄ ратхо ниватто бхависсатӣ’’ти маран̣абхайабхӣта̄ пала̄йитва̄ асурабхаванамева пависим̣су.
саккопи деванагарам̣ пависитва̄ двӣсу девалокесу деваган̣ена паривуто нагарамаджджхе ат̣т̣ха̄си. тасмим̣ кхан̣е патхавим̣ бхиндитва̄ йоджанасахассуббедхо веджайантапа̄са̄до ут̣т̣хахи. виджайанте ут̣т̣хитатта̄ ‘‘веджайанто’’ твева на̄мам̣ акам̣су. атха сакко пуна асура̄нам̣ ана̄гаманаттха̄йа пан̃часу т̣ха̄несу а̄раккхам̣ т̣хапеси. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –
‘‘антара̄ ¶ двиннам̣ айуджджхапура̄нам̣, пан̃чавидха̄ т̣хапита̄ абхираккха̄;
урагакарот̣ипайасса ча ха̄рӣ, маданайута̄ чатуро ча маханта̄’’ти. (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 1.1.247);
две ¶ нагара̄нипи йуддхена гахетум̣ асаккун̣еййата̄йа айуджджхапура̄ни на̄ма джа̄та̄ни деванагаран̃ча асуранагаран̃ча. йада̄ хи асура̄ балаванта̄ хонти, атха девехи пала̄йитва̄ деванагарам̣ пависитва̄ два̄ре пихите асура̄нам̣ сатасахассампи ¶ кин̃чи ка̄тум̣ на саккоти. йада̄ дева̄ балаванта̄ хонти, атха асурехи пала̄йитва̄ асуранагарам̣ пависитва̄ два̄ре пихите сакка̄нам̣ сатасахассампи кин̃чи ка̄тум̣ на саккоти. ити има̄ни две нагара̄ни айуджджхапура̄ни на̄ма. тесам̣ антара̄ етесу урага̄дӣсу пан̃часу т̣ха̄несу саккена а̄раккха̄ т̣хапита̄. таттха урага-саддена на̄га̄ гахита̄. те удаке балаванта̄ хонти, тасма̄ синерусса пат̣хама̄линде тесам̣ а̄раккха̄. карот̣и-саддена супан̣н̣а̄ гахита̄. тесам̣ кира карот̣и на̄ма па̄набходжанам̣, тена там̣ на̄мам̣ лабхим̣су, дутийа̄линде тесам̣ а̄раккха̄. пайассаха̄ри-саддена кумбхан̣д̣а̄ гахита̄. да̄навараккхаса̄ кирете, татийа̄линде тесам̣ а̄раккха̄. маданайута-саддена йаккха̄ гахита̄. висамача̄рино кира те йуддхасон̣д̣а̄, чатуттха̄линде тесам̣ а̄раккха̄. чатуро ча маханта̄ти чатта̄ро маха̄ра̄джа̄но вутта̄, пан̃чама̄линде тесам̣ а̄раккха̄. тасма̄ йади асура̄ купита̄ а̄вилачитта̄ девапурам̣ упайанти, пан̃чавидхесу йам̣ гирино пат̣хамам̣ парибхан̣д̣ам̣, там̣ урага̄ париба̄хийа тит̣т̣ханти. евам̣ сесесу сеса̄.
имесу пана пан̃часу т̣ха̄несу а̄раккхам̣ т̣хапетва̄ сакке дева̄наминде диббасампаттим̣ анубхавама̄не судхамма̄ чавитва̄ тассева па̄дапарича̄рика̄ хутва̄ ниббатти, кан̣н̣ика̄йа диннаниссандена часса̄ пан̃чайоджанасатика̄ судхамма̄ на̄ма девасабха̄ удапа̄ди, йаттха диббасетаччхаттасса хет̣т̣ха̄ йоджанаппама̄н̣е кан̃чанапаллан̇ке нисинно сакко дева̄наминдо деваманусса̄нам̣ каттаббакичча̄ни кароти. читта̄пи чавитва̄ тассева па̄дапарича̄рика̄ хутва̄ ниббатти, уййа̄насса каран̣аниссандена часса̄ читталата̄ванам̣ на̄ма уййа̄нам̣ удапа̄ди. нанда̄пи чавитва̄ тассева па̄дапарича̄рика̄ хутва̄ ниббатти, поккхаран̣ийа̄ ниссандена часса̄ нанда̄ на̄ма поккхаран̣ӣ удапа̄ди.
суджа̄ пана ¶ кусалакаммасса акататта̄ екасмим̣ аран̃н̃е кандара̄йа бакасакун̣ика̄ хутва̄ ниббатта̄. сакко ‘‘суджа̄ на пан̃н̃а̄йати, каттха ну кхо ниббатта̄’’ти а̄вадждженто там̣ дисва̄ таттха гантва̄ там̣ а̄да̄йа девалокам̣ а̄гантва̄ тасса̄ раман̣ӣйам̣ деванагарам̣ судхаммам̣ девасабхам̣ читталата̄ванам̣ нанда̄поккхаран̣ин̃ча дассетва̄ ‘‘ета̄ кусалам̣ катва̄ майхам̣ па̄дапарича̄рика̄ хутва̄ ниббатта̄, твам̣ пана кусалам̣ акатва̄ тираччха̄найонийам̣ ниббатта̄ ¶ , ито пат̣т̣ха̄йа сӣлам̣ раккха̄хӣ’’ти там̣ овадитва̄ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ таттхева нетва̄ виссаджджеси. са̄пи тато ¶ пат̣т̣ха̄йа сӣлам̣ раккхати. сакко катипа̄хаччайена ‘‘сакка̄ ну кхо сӣлам̣ раккхиту’’нти гантва̄ маччхарӯпена утта̄но хутва̄ пурато нипаджджи, са̄ ‘‘матамаччхако’’ти сан̃н̃а̄йа сӣсе аггахеси, маччхо нан̇гут̣т̣хам̣ ча̄леси, атха нам̣ ‘‘джӣвати ман̃н̃е’’ти виссаджджеси. сакко ‘‘са̄дху са̄дху, саккхиссаси сӣлам̣ раккхиту’’нти агама̄си. са̄ тато чута̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ кумбхака̄рагехе ниббатти.
сакко ‘‘кахам̣ ну кхо ниббатта̄’’ти таттха ниббаттабха̄вам̣ н̃атва̄ суван̣н̣аел̣а̄лука̄нам̣ йа̄накам̣ пӯретва̄ маджджхе га̄масса махаллакавесена нисӣдитва̄ ‘‘ел̣а̄лука̄ни ган̣хатха, ел̣а̄лука̄ни ган̣хатха̄’’ти уггхосеси. манусса̄ а̄гантва̄ ‘‘дехи, та̄та̄’’ти а̄хам̣су. ‘‘ахам̣ сӣлараккхака̄нам̣ дамми, тумхе сӣлам̣ раккхатха̄’’ти? ‘‘майам̣ сӣлам̣ на̄ма на джа̄на̄ма, мӯлена дехӣ’’ти. ‘‘на майхам̣ мӯлена аттхо, сӣлараккхака̄нан̃н̃ева̄хам̣ даммӣ’’ти. манусса̄ ‘‘ко ча̄йам̣ ел̣а̄луко’’ти паккамим̣су. суджа̄ там̣ паваттим̣ сутва̄ ‘‘майхам̣ а̄нӣтам̣ бхависсатӣ’’ти чинтетва̄ гантва̄ там̣ ‘‘дехи, та̄та̄’’ти а̄ха. ‘‘сӣлам̣ раккхаси, амма̄’’ти? ‘‘а̄ма, раккха̄мӣ’’ти. ‘‘идам̣ майа̄ туйхамева аттха̄йа а̄бхата’’нти саддхим̣ йа̄накена гехадва̄ре т̣хапетва̄ пакка̄ми.
са̄пи йа̄ваджӣвам̣ сӣлам̣ раккхитва̄ тато чута̄ вепачиттисса асуриндасса дхӣта̄ хутва̄ ниббатти, сӣла̄нисам̣сена абхирӯпа̄ ахоси. со тасса̄ вайаппаттака̄ле ‘‘майхам̣ дхӣта̄ аттано читтаручитам̣ са̄микам̣ ган̣хатӯ’’ти асуре саннипа̄теси ¶ . сакко ‘‘кахам̣ ну кхо са̄ ниббатта̄’’ти олокенто таттха ниббаттабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘суджа̄ читтаручитам̣ са̄микам̣ ган̣хантӣ мам̣ ган̣хиссатӣ’’ти асураван̣н̣ам̣ ма̄петва̄ таттха агама̄си. суджам̣ алан̇каритва̄ саннипа̄тат̣т̣ха̄нам̣ а̄нетва̄ ‘‘читтаручитам̣ са̄микам̣ ган̣ха̄’’ти а̄хам̣су. са̄ олокентӣ саккам̣ дисва̄ пуббепи синехавасена уппаннапемена махогхена вийа аджджхоттхат̣ахадайа̄ хутва̄ ‘‘айам̣ ме са̄мико’’ти ватва̄ тасса упари пуппхада̄мам̣ кхипитва̄ аггахеси. асура̄ ‘‘амха̄кам̣ ра̄джа̄ еттакам̣ ка̄лам̣ дхӣту ануччхавикам̣ алабхитва̄ ида̄ни лабхати ¶ , айамевасса̄ дхӣту пита̄махато махаллако ануччхавико’’ти ладжджама̄на̄ паккамим̣су. со там̣ деванагарам̣ а̄нетва̄ ад̣д̣хатеййа̄нам̣ на̄т̣ика̄кот̣ӣнам̣ джет̣т̣хикам̣ катва̄ йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘евам̣ бхиккху пуббе пан̣д̣ита̄ деванагаре раджджам̣ ка̄райама̄на̄ аттано джӣвитам̣ париччаджанта̄пи па̄н̣а̄типа̄там̣ на карим̣су, твам̣ на̄ма еварӯпе ниййа̄нике ¶ са̄сане паббаджитва̄ апарисса̄витам̣ сапа̄н̣акам̣ удакам̣ пивиссасӣ’’ти там̣ бхиккхум̣ гарахитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ма̄талисан̇га̄хако а̄нандо ахоси, сакко пана ахамева ахоси’’нти.
кула̄вакаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[32] 2. наччаджа̄такаван̣н̣ана̄
рудам̣ манун̃н̃анти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ бахубхан̣д̣икам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. ваттху хет̣т̣ха̄ девадхаммаджа̄таке (джа̄. 1.1.6) вуттасадисамева. саттха̄ там̣ бхиккхум̣ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху бахубхан̣д̣о’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄ твам̣ бхиккху бахубхан̣д̣о джа̄тосӣ’’ти? со еттакам̣ сутва̄ва куддхо нива̄санапа̄рупанам̣ чхад̣д̣етва̄ ‘‘имина̄ да̄ни нӣха̄рена вичара̄мӣ’’ти саттху пурато нагго ат̣т̣ха̄си. манусса̄ ‘‘дхӣ дхӣ’’ти а̄хам̣су. со тато пала̄йитва̄ хӣна̄йа̄ватто. бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннисинна̄ ‘‘саттху на̄ма пурато еварӯпам̣ кариссатӣ’’ти тасса агун̣акатхам̣ катхесум̣. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти бхиккхӯ пуччхи. бханте, ‘‘со хи на̄ма бхиккху тумха̄кам̣ пурато чатупарисамаджджхе хироттаппам̣ паха̄йа га̄мада̄рако вийа нагго т̣хатва̄ мануссехи джигуччхийама̄но хӣна̄йа̄ваттитва̄ са̄сана̄ парихӣно’’ти тасса агун̣акатха̄йа нисинна̄мха̄ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева со бхиккху хироттаппа̄бха̄вена ратанаса̄сана̄ парихӣно, пуббе иттхиратанапат̣ила̄бхатопи парихӣнойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ¶ пат̣хамакаппе чатуппада̄ сӣхам̣ ра̄джа̄нам̣ акам̣су, маччха̄ а̄нандамаччхам̣, сакун̣а̄ суван̣н̣ахам̣сам̣. тасса пана суван̣н̣ахам̣сара̄джасса дхӣта̄ хам̣сапотика̄ абхирӯпа̄ ахоси. со тасса̄ варам̣ ада̄си, са̄ аттано читтаручитам̣ са̄микам̣ ва̄реси. хам̣сара̄джа̄ тасса̄ варам̣ датва̄ химаванте саббе сакун̣е саннипа̄та̄песи, на̄наппака̄ра̄ хам̣самора̄дайо сакун̣аган̣а̄ сама̄гантва̄ екасмим̣ маханте па̄са̄н̣атале саннипатим̣су. хам̣сара̄джа̄ ‘‘аттано читтаручитам̣ са̄микам̣ а̄гантва̄ ган̣ха̄тӯ’’ти дхӣтарам̣ паккоса̄песи. са̄ сакун̣асан̇гхам̣ олокентӣ ман̣иван̣н̣агӣвам̣ читрапекхун̣ам̣ морам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ ме са̄мико хотӯ’’ти а̄рочеси. сакун̣асан̇гха̄ морам̣ упасан̇камитва̄ а̄хам̣су ‘‘самма мора, айам̣ ра̄джадхӣта̄ еттака̄нам̣ сакун̣а̄нам̣ маджджхе са̄микам̣ рочентӣ тайи ручим̣ уппа̄десӣ’’ти. моро ‘‘аджджа̄пи та̄ва ме балам̣ на пассатӣ’’ти атитут̣т̣хийа̄ хироттаппам̣ бхиндитва̄ ¶ та̄ва махато сакун̣асан̇гхасса маджджхе паккхе паса̄ретва̄ наччитум̣ а̄рабхи, наччанто аппат̣иччханно ахоси.
суван̣н̣ахам̣сара̄джа̄ ладжджито ‘‘имасса нева аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄ хирӣ аттхи, на бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ оттаппам̣, на̄сса бхиннахироттаппасса мама дхӣтарам̣ дасса̄мӣ’’ти сакун̣асан̇гхамаджджхе имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘рудам̣ манун̃н̃ам̣ ручира̄ ча пит̣т̣хи, вел̣урийаван̣н̣ӯпанибха̄ ча гӣва̄;
бйа̄маматта̄ни ча пекхун̣а̄ни, наччена те дхӣтарам̣ но дада̄мӣ’’ти.
таттха рудам̣ манун̃н̃анти та-ка̄расса да-ка̄ро като, рутам̣ мана̄пам̣, васситасаддо мадхуроти аттхо. ручира̄ ча пит̣т̣хӣти пит̣т̣хипи те читра̄ чева собхана̄ ча. вел̣урийаван̣н̣ӯпанибха̄ти вел̣урийаман̣иван̣н̣асадиса̄. бйа̄маматта̄нӣти екабйа̄маппама̄н̣а̄ни. пекхун̣а̄нӣти пин̃чха̄ни. наччена те дхӣтарам̣ но дада̄мӣти хироттаппам̣ бхиндитва̄ наччитабха̄венева те еварӯпасса нилладжджасса дхӣтарам̣ но дада̄мӣти ватва̄ хам̣сара̄джа̄ тасмим̣йева парисамаджджхе аттано бха̄гинеййасса хам̣сапотакасса дхӣтарам̣ ада̄си. моро хам̣сапотикам̣ алабхитва̄ ¶ ладжджитва̄ татова уппатитва̄ пала̄йи. хам̣сара̄джа̄пи аттано васанат̣т̣ха̄намева гато.
саттха̄ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева еса хироттаппам̣ бхиндитва̄ ратанаса̄сана̄ парихӣно, пуббепи иттхиратанапат̣ила̄бхато парихӣнойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ моро бахубхан̣д̣ико ахоси, хам̣сара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
наччаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[33] 3. саммодама̄наджа̄такаван̣н̣ана̄
саммодама̄на̄ти идам̣ саттха̄ капилаваттхум̣ упанисса̄йа нигродха̄ра̄ме вихаранто чумбат̣акакалахам̣ а̄раббха катхеси. со кун̣а̄ладжа̄таке (джа̄. 2.21.кун̣а̄ладжа̄така) а̄ви бхависсати. тада̄ пана саттха̄ н̃а̄таке а̄мантетва̄ ‘‘маха̄ра̄джа̄ н̃а̄така̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виггахо на̄ма на йутто, тираччха̄нагата̄пи ¶ хи пуббе самаггака̄ле пачча̄митте абхибхавитва̄ соттхим̣ патта̄ йада̄ вива̄дама̄панна̄, тада̄ маха̄вина̄сам̣ патта̄’’ти ватва̄ н̃а̄тира̄джакулехи а̄йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ват̣т̣акайонийам̣ ниббаттитва̄ анекават̣т̣акасахассапарива̄ро аран̃н̃е пат̣ивасати. тада̄ еко ват̣т̣акалуддако тесам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ват̣т̣акавасситам̣ катва̄ тесам̣ саннипатитабха̄вам̣ н̃атва̄ тесам̣ упари джа̄лам̣ кхипитва̄ парийантесу мадданто саббе екато катва̄ паччхим̣ пӯретва̄ гхарам̣ гантва̄ те виккин̣итва̄ тена мӯлена джӣвикам̣ каппети. атхекадивасам̣ бодхисатто те ват̣т̣аке а̄ха – ‘‘айам̣ са̄кун̣ико амха̄кам̣ н̃а̄таке вина̄сам̣ па̄пети, ахам̣ екам̣ упа̄йам̣ джа̄на̄ми, енеса амхе ган̣хитум̣ на саккхиссати, ито да̄ни пат̣т̣ха̄йа етена тумха̄кам̣ упари джа̄ле кхиттаматте екеко екекасмим̣ джа̄лаккхике сӣсам̣ т̣хапетва̄ джа̄лам̣ уккхипитва̄ иччхитат̣т̣ха̄нам̣ харитва̄ екасмим̣ кан̣т̣акагумбе паккхипатха, евам̣ санте хет̣т̣ха̄ тена тена т̣ха̄нена пала̄йисса̄ма̄’’ти. те саббе ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣им̣су. дутийадивасе упари джа̄ле кхитте те бодхисаттена вуттанайенева джа̄лам̣ уккхипитва̄ ¶ екасмим̣ ¶ кан̣т̣акагумбе кхипитва̄ сайам̣ хет̣т̣ха̄бха̄гена тато тато пала̄йим̣су. са̄кун̣икасса гумбато джа̄лам̣ мочентассева вика̄ло джа̄то, со туччхахаттхова агама̄си.
пунадивасато пат̣т̣ха̄йапи ват̣т̣ака̄ татхева каронти. сопи йа̄ва сӯрийаттхан̇гамана̄ джа̄ламева моченто кин̃чи алабхитва̄ туччхахаттхова гехам̣ гаччхати. атхасса бхарийа̄ куджджхитва̄ ‘‘твам̣ дивасе дивасе туччхахаттхо а̄гаччхаси, ан̃н̃ампи те бахи поситаббат̣т̣ха̄нам̣ аттхи ман̃н̃е’’ти а̄ха. са̄кун̣ико ‘‘бхадде, мама ан̃н̃ам̣ поситаббат̣т̣ха̄нам̣ наттхи, апича кхо пана те ват̣т̣ака̄ самагга̄ хутва̄ чаранти, майа̄ кхиттаматте джа̄лам̣ а̄да̄йа кан̣т̣акагумбе кхипитва̄ гаччханти, на кхо панете саббака̄ламева саммодама̄на̄ вихариссанти, твам̣ ма̄ чинтайи, йада̄ те вива̄дама̄паджджиссанти, тада̄ те саббева а̄да̄йа тава мукхам̣ ха̄сайама̄но а̄гаччхисса̄мӣ’’ти ватва̄ бхарийа̄йа имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘саммодама̄на̄ гаччханти, джа̄лама̄да̄йа паккхино;
йада̄ те вивадиссанти, тада̄ ехинти ме васа’’нти.
таттха ¶ йада̄ те вивадиссантӣти йасмим̣ ка̄ле те ват̣т̣ака̄ на̄на̄ладдхика̄ на̄на̄га̄ха̄ хутва̄ вивадиссанти, калахам̣ кариссантӣти аттхо. тада̄ ехинти ме васанти тасмим̣ ка̄ле саббепи те мама васам̣ а̄гаччхиссанти. атха̄хам̣ те гахетва̄ тава мукхам̣ ха̄сенто а̄гаччхисса̄мӣти бхарийам̣ самасса̄сеси.
катипа̄хассева пана аччайена еко ват̣т̣ако гочарабхӯмим̣ отаранто асаллаккхетва̄ ан̃н̃асса сӣсам̣ акками, итаро ‘‘ко мам̣ сӣсе аккамӣ’’ти куджджхим̣. ‘‘ахам̣ асаллаккхетва̄ аккамим̣, ма̄ куджджхӣ’’ти вуттепи куджджхийева. те пунаппунам̣ катхента̄ ‘‘твамева ман̃н̃е джа̄лам̣ уккхипасӣ’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ вива̄дам̣ карим̣су. тесу вивадантесу бодхисатто чинтеси ‘‘вива̄даке соттхибха̄во на̄ма наттхи, ида̄нева те джа̄лам̣ на уккхиписсанти, тато махантам̣ вина̄сам̣ па̄пун̣иссанти, са̄кун̣ико ока̄сам̣ лабхиссати, майа̄ имасмим̣ т̣ха̄не на сакка̄ васиту’’нти. со аттано парисам̣ а̄да̄йа ан̃н̃аттха гато. са̄кун̣икопи кхо катипа̄хаччайена ¶ а̄гантва̄ ват̣т̣акавасситам̣ васситва̄ тесам̣ саннипатита̄нам̣ упари джа̄лам̣ ¶ кхипи. атхеко ват̣т̣ако ‘‘туйхам̣ кира джа̄лам̣ уккхипантассева маттхаке лома̄ни патита̄ни, ида̄ни уккхипа̄’’ти а̄ха. апаро ‘‘туйхам̣ кира джа̄лам̣ уккхипантассева двӣсу паккхесу патта̄ни патита̄ни, ида̄ни уккхипа̄’’ти а̄ха. ити тесам̣ ‘‘твам̣ уккхипа, твам̣ уккхипа̄’’ти ваданта̄нан̃н̃ева са̄кун̣ико джа̄лам̣ уккхипитва̄ саббева те екато катва̄ паччхим̣ пӯретва̄ бхарийам̣ ха̄сайама̄но гехам̣ агама̄си.
саттха̄ ‘‘евам̣ маха̄ра̄джа̄ н̃а̄така̄нам̣ калахо на̄ма на йутто, калахо вина̄самӯламева хотӣ’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ апан̣д̣итават̣т̣ако девадатто ахоси, пан̣д̣итават̣т̣ако пана ахамева ахоси’’нти.
саммодама̄наджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[34] 4. маччхаджа̄такаван̣н̣ана̄
на мам̣ сӣтам̣ на мам̣ ун̣ханти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто пура̄н̣адутийика̄палобханам̣ а̄раббха катхеси. тада̄ хи саттха̄ там̣ бхиккхум̣ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хитосӣ’’ти пуччхи. ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти. ‘‘кена̄си уккан̣т̣ха̄пито’’ти? ‘‘пура̄н̣адутийика̄ ме, бханте мадхурахаттхараса̄, там̣ джахитум̣ на саккомӣ’’ти. атха нам̣ саттха̄ ‘‘бхиккху еса̄ иттхӣ тава анаттхака̄рика̄ ¶ , пуббепи твам̣ етам̣ нисса̄йа маран̣ам̣ па̄пун̣анто мам̣ а̄гамма маран̣а̄ мутто’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса пурохито ахоси. тада̄ кеват̣т̣а̄ надийам̣ джа̄лам̣ кхипим̣су. атхеко маха̄маччхо ративасена аттано маччхийа̄ саддхим̣ кӣл̣ама̄но а̄гаччхати. тасса са̄ маччхӣ пурато гаччхама̄на̄ джа̄лагандхам̣ гха̄йитва̄ джа̄лам̣ парихарама̄на̄ гата̄. со пана ка̄магиддхо лоламаччхо джа̄лакуччхимева павит̣т̣хо. кеват̣т̣а̄ тасса джа̄лам̣ павит̣т̣хабха̄вам̣ н̃атва̄ джа̄лам̣ уккхипитва̄ маччхам̣ гахетва̄ ама̄ретва̄ва ва̄лика̄пит̣т̣хе кхипитва̄ ¶ ‘‘имам̣ ан̇га̄ресу пачитва̄ кха̄дисса̄ма̄’’ти ан̇га̄ре каронти, сӯлам̣ таччхенти. маччхо ‘‘етам̣ ан̇га̄рата̄панам̣ ва̄ сӯлавиджджханам̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ пана дуккхам̣ на мам̣ киламети, йам̣ ¶ панеса̄ маччхӣ ‘ан̃н̃ам̣ со нӯна ратийа̄ гато’ти майи доманассам̣ а̄паджджати, тамева мам̣ ба̄дхатӣ’’ти паридевама̄но имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на мам̣ сӣтам̣ на мам̣ ун̣хам̣, на мам̣ джа̄ласми ба̄дханам̣;
йан̃ча мам̣ ман̃н̃ате маччхӣ, ан̃н̃ам̣ со ратийа̄ гато’’ти.
таттха на мам̣ сӣтам̣ на мам̣ ун̣ханти маччха̄нам̣ удака̄ нӣхат̣ака̄ле сӣтам̣ хоти, тасмим̣ вигате ун̣хам̣ хоти, тадубхайампи сандха̄йа ‘‘на мам̣ сӣтам̣ на мам̣ ун̣хам̣ ба̄дхатӣ’’ти паридевати. йампи ан̇га̄ресу паччанамӯлакам̣ дуккхам̣ бхависсати, тампи сандха̄йа ‘‘на мам̣ ун̣ха’’нти паридеватева. на мам̣ джа̄ласми ба̄дхананти йампи ме джа̄ласмим̣ ба̄дханам̣ ахоси, тампи мам̣ на ба̄дхетӣти паридевати. ‘‘йан̃ча ма’’нтиа̄дӣсу айам̣ пин̣д̣аттхо – са̄ маччхӣ мама джа̄ле патитасса имехи кеват̣т̣ехи гахитабха̄вам̣ аджа̄нантӣ мам̣ апассама̄на̄ ‘‘со маччхо ида̄ни ан̃н̃ам̣ маччхим̣ ка̄маратийа̄ гато бхависсатӣ’’ти чинтети, там̣ тасса̄ доманассаппатта̄йа чинтанам̣ мам̣ ба̄дхатӣти ва̄лика̄пит̣т̣хе нипанно паридевати.
тасмим̣ самайе пурохито да̄сапаривуто нха̄наттха̄йа надӣтӣрам̣ а̄гато. со пана саббарутан̃н̃ӯ хоти. тенасса маччхапаридеванам̣ сутва̄ етадахоси ‘‘айам̣ маччхо килесавасена паридевати, евам̣ а̄турачитто кхо панеса мӣйама̄но нирайейева ниббаттиссати, ахамасса авассайо бхависса̄мӣ’’ти кеват̣т̣а̄нам̣ сантикам̣ гантва̄ ‘‘амбхо тумхе амха̄кам̣ екадивасампи бйан̃джанаттха̄йа маччхам̣ на детха̄’’ти а̄ха. кеват̣т̣а̄ ‘‘ким̣ вадетха, са̄ми, тумха̄кам̣ руччанакамаччхам̣ ган̣хитва̄ ¶ гаччхатха̄’’ти а̄хам̣су. ‘‘амха̄кам̣ ан̃н̃ена каммам̣ наттхи, иман̃н̃ева детха̄’’ти. ‘‘ган̣хатха са̄мӣ’’ти. бодхисатто там̣ убхохи хаттхехи гахетва̄ надӣтӣре нисӣдитва̄ ‘‘амбхо маччха, саче та̄хам̣ аджджа на пассеййам̣, джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣еййа̄си, ида̄ни ито пат̣т̣ха̄йа ма̄ килесавасико ахосӣ’’ти овадитва̄ удаке виссаджджетва̄ нхатва̄ нагарам̣ па̄виси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хитабхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ ¶ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ маччхӣ пура̄н̣адутийика̄ ахоси, маччхо уккан̣т̣хитабхиккху пурохито пана ахамева ахоси’’нти.
маччхаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[35] 5. ват̣т̣акаджа̄такаван̣н̣ана̄
санти паккха̄ апатана̄ти идам̣ саттха̄ магадхесу ча̄рикам̣ чарама̄но да̄ваггинибба̄нам̣ а̄раббха катхеси. екасмин̃хи самайе саттха̄ магадхесу ча̄рикам̣ чарама̄но ан̃н̃атарасмим̣ магадхага̄маке пин̣д̣а̄йа чаритва̄ паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто бхиккхуган̣апаривуто маггам̣ пат̣ипаджджи. тасмим̣ самайе маха̄д̣а̄хо ут̣т̣хахи, пурато ча паччхато ча бахӯ бхиккхӯ диссанти, сопи кхо агги екадхӯмо екаджа̄ло хутва̄ аваттхарама̄но а̄гаччхатева. таттхеке путхуджджанабхиккхӯ маран̣абхайабхӣта̄ ‘‘пат̣аггим̣ дасса̄ма, тена дад̣д̣хат̣т̣ха̄нам̣ итаро агги на оттхариссатӣ’’ти аран̣исахитам̣ нӣхаритва̄ аггим̣ каронти. апаре а̄хам̣су ‘‘а̄вусо, тумхе ким̣ на̄ма каротха, гаганамаджджхе т̣хитам̣ чандаман̣д̣алам̣, па̄чӣналокадха̄туто уггаччхантам̣ сахассарам̣сипат̣иман̣д̣итам̣ сӯрийаман̣д̣алам̣, вела̄йа тӣре т̣хита̄ самуддам̣, синерум̣ нисса̄йа т̣хита̄ синерум̣ апассанта̄ вийа садеваке локе аггапуггалам̣ аттана̄ саддхим̣ гаччхантамева самма̄самбуддхам̣ анолокетва̄ ‘пат̣аггим̣ дема̄’ти вадатха, буддхабалам̣ на̄ма на джа̄на̄тха, етха саттху сантикам̣ гамисса̄ма̄’’ти. те пурато ча паччхато ча гаччханта̄ саббепи екато хутва̄ дасабаласса сантикам̣ агамам̣су. саттха̄ маха̄бхиккхусан̇гхапарива̄ро ан̃н̃атарасмим̣ падесе ат̣т̣ха̄си. да̄вагги абхибхаванто вийа вираванто а̄гаччхати. а̄гантва̄ татха̄гатасса т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ патва̄ тасса падесасса саманта̄ сол̣асакарӣсаматтат̣т̣ха̄нам̣ патто удаке опила̄питатин̣укка̄ вийа нибба̄йи, виниббедхато дваттим̣сакарӣсаматтат̣т̣ха̄нам̣ аваттхаритум̣ на̄саккхи.
бхиккхӯ ¶ саттху гун̣акатхам̣ а̄рабхим̣су – ‘‘ахо буддха̄нам̣ гун̣а̄ на̄ма, айан̃хи на̄ма ачетано агги буддха̄нам̣ т̣хитат̣т̣ха̄нам̣ аваттхаритум̣ на саккоти, удаке ¶ тин̣укка̄ вийа нибба̄йати, ахо буддха̄нам̣ ¶ а̄нубха̄во на̄ма̄’’ти. саттха̄ тесам̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘на, бхиккхаве, етам̣ етарахи майхам̣ балам̣, йам̣ имам̣ бхӯмиппадесам̣ патва̄ еса агги нибба̄йати. идам̣ пана майхам̣ пора̄н̣акасаччабалам̣. имасмин̃хи падесе сакалампи имам̣ каппам̣ агги на джалиссати, каппат̣т̣хийапа̄т̣иха̄рийам̣ на̄мета’’нти а̄ха. атха̄йасма̄ а̄нандо саттху нисӣданаттха̄йа чатуггун̣ам̣ сан̇гха̄т̣им̣ пан̃н̃апеси, нисӣди саттха̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄. бхиккхусан̇гхопи татха̄гатам̣ вандитва̄ парива̄ретва̄ нисӣди. атха саттха̄ ‘‘идам̣ та̄ва, бханте, амха̄кам̣ па̄кат̣ам̣, атӣтам̣ пат̣иччханнам̣, там̣ но па̄кат̣ам̣ каротха̄’’ти бхиккхӯхи а̄йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте магадхарат̣т̣хе тасмим̣йева падесе бодхисатто ват̣т̣акайонийам̣ пат̣исандхим̣ гахетва̄ ма̄тукуччхито джа̄то ан̣д̣акосам̣ пада̄летва̄ никкхантака̄ле маха̄ген̣д̣укаппама̄н̣о ват̣т̣акапотако ахоси. атха нам̣ ма̄та̄питаро кула̄ваке нипаджджа̄петва̄ мукхатун̣д̣акена гочарам̣ а̄харитва̄ посенти. тасса паккхе паса̄ретва̄ а̄ка̄се гаманабалам̣ ва̄ па̄де уккхипитва̄ тхале гаманабалам̣ ва̄ наттхи. тан̃ча падесам̣ сам̣ваччхаре сам̣ваччхаре да̄вагги ган̣ха̄ти, со тасмимпи самайе маха̄равам̣ раванто там̣ падесам̣ ган̣хи, сакун̣асан̇гха̄ аттано аттано кула̄вакехи никкхамитва̄ маран̣абхайабхӣта̄ вираванта̄ пала̄йанти, бодхисаттассапи ма̄та̄питаро маран̣абхайабхӣта̄ бодхисаттам̣ чхад̣д̣етва̄ пала̄йим̣су. бодхисатто кула̄ваке нипаннакова гӣвам̣ уккхипитва̄ аваттхаритва̄ а̄гаччхантам̣ аггим̣ дисва̄ чинтеси ‘‘саче майхам̣ паккхе паса̄ретва̄ а̄ка̄сена гаманабалам̣ бхавеййа, уппатитва̄ ан̃н̃аттха гаччхеййам̣. саче па̄де уккхипитва̄ гаманабалам̣ бхавеййа, падава̄рена ан̃н̃аттха гаччхеййам̣. ма̄та̄питаропи кхо ме маран̣абхайабхӣта̄ мам̣ екакам̣ паха̄йа атта̄нам̣ паритта̄йанта̄ пала̄та̄. ида̄ни ме ан̃н̃ам̣ пат̣исаран̣ам̣ наттхи, ата̄н̣омхи асаран̣о, ким̣ ну кхо аджджа майа̄ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти.
атхасса етадахоси ‘‘имасмим̣ локе сӣлагун̣о на̄ма аттхи, саччагун̣о на̄ма аттхи, атӣте па̄рамийо пӯретва̄ бодхимӯле нисӣдитва̄ абхисамбуддха̄ сӣласама̄дхипан̃н̃а̄вимуттивимуттин̃а̄н̣адассанасампанна̄ ¶ сачча̄нуддайака̄рун̃н̃акхантисаманна̄гата̄ саббасаттесу самаппаваттаметта̄бха̄вана̄ саббан̃н̃убуддха̄ ¶ на̄ма аттхи, техи ча пат̣ивиддха̄ дхаммагун̣а̄ на̄ма аттхи, майи ча̄пи екам̣ саччам̣ аттхи, сам̣виджджама̄но еко сабха̄вадхаммо пан̃н̃а̄йати, тасма̄ атӣте буддхе чева техи пат̣ивиддхагун̣е ча а̄ваджджетва̄ майи виджджама̄нам̣ саччасабха̄вадхаммам̣ гахетва̄ саччакирийам̣ катва̄ аггим̣ ¶ пат̣иккама̄петва̄ аджджа майа̄ аттано чева сесасакун̣а̄нан̃ча соттхибха̄вам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. тена вуттам̣ –
‘‘аттхи локе сӣлагун̣о, саччам̣ сочеййануддайа̄;
тена саччена ка̄ха̄ми, саччакирийамануттарам̣.
‘‘а̄ваджджетва̄ дхаммабалам̣, саритва̄ пуббаке джине;
саччабаламавасса̄йа, саччакирийамака̄саха’’нти. (чарийа̄. 3.79-80);
атха бодхисатто атӣте париниббута̄нам̣ буддха̄нам̣ гун̣е а̄ваджджетва̄ аттани виджджама̄нам̣ саччасабха̄вам̣ а̄раббха саччакирийам̣ каронто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘санти паккха̄ апатана̄, санти па̄да̄ аван̃чана̄;
ма̄та̄пита̄ ча никкханта̄, джа̄таведа пат̣иккама̄’’ти.
таттха санти паккха̄ апатана̄ти майхам̣ паккха̄ на̄ма аттхи упалаббханти, но ча кхо сакка̄ етехи уппатитум̣ а̄ка̄сена гантунти апатана̄. санти па̄да̄ аван̃чана̄ти па̄да̄пи ме аттхи, техи пана ван̃читум̣ падава̄рагаманена гантум̣ на сакка̄ти аван̃чана̄. ма̄та̄пита̄ ча никкханта̄ти йе ча мам̣ ан̃н̃аттха неййум̣, тепи маран̣абхайена ма̄та̄питаро никкханта̄. джа̄таведа̄ти аггим̣ а̄лапати. со хи джа̄това ведайати пан̃н̃а̄йати, тасма̄ ‘‘джа̄таведо’’ти вуччати. пат̣иккама̄ти пат̣игаччха ниватта̄ти джа̄таведам̣ а̄н̣а̄пети.
ити маха̄сатто ‘‘саче майхам̣ паккха̄нам̣ аттхибха̄во, те ча паса̄ретва̄ а̄ка̄се апатанабха̄во, па̄да̄нам̣ аттхибха̄во, те ча уккхипитва̄ аван̃чанабха̄во, ма̄та̄питӯнам̣ мам̣ кула̄вакейева чхад̣д̣етва̄ пала̄табха̄во ча саччо сабха̄вабхӯтойева, джа̄таведа, етена ¶ саччена твам̣ ито пат̣иккама̄’’ти кула̄ваке нипаннакова саччакирийам̣ ака̄си. тасса саха саччакирийа̄йа сол̣асакарӣсаматте т̣ха̄не джа̄таведо пат̣икками. пат̣иккаманто ча на джха̄йама̄нова ан̃н̃ам̣ гато, удаке пана опила̄пита̄ укка̄ вийа таттхева нибба̄йи. тена вуттам̣ –
‘‘саха ¶ ¶ сачче кате майхам̣, маха̄паджджалито сикхӣ;
ваджджеси сол̣аса карӣса̄ни, удакам̣ патва̄ йатха̄ сикхӣ’’ти. (чарийа̄. 3.82);
там̣ пана т̣ха̄нам̣ сакалепи имасмим̣ каппе аггина̄ анабхибхаванӣйатта̄ каппат̣т̣хийапа̄т̣иха̄рийам̣ на̄ма джа̄там̣. евам̣ бодхисатто саччакирийам̣ катва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, имасса ванасса аггина̄ анаджджхоттхаран̣ам̣ етарахи майхам̣ балам̣, пора̄н̣ам̣ панетам̣ ват̣т̣апотакака̄ле майхамева саччабала’’нти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси. саччапарийоса̄не кечи сота̄панна̄ ахесум̣, кечи сакада̄га̄мино, кечи ана̄га̄мино, кечи арахаттам̣ патта̄ти. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ма̄та̄питаро етарахи ма̄та̄питарова ахесум̣, ват̣т̣акара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
ват̣т̣акаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[36] 6. сакун̣аджа̄такаван̣н̣ана̄
йам̣ ниссита̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто дад̣д̣хапан̣н̣аса̄лам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. еко кира бхиккху саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ джетаванато никкхамма косалесу екам̣ паччантага̄мам̣ нисса̄йа екасмим̣ аран̃н̃асена̄сане васати. атхасса пат̣хамама̄сейева пан̣н̣аса̄ла̄ д̣айхиттха. со ‘‘пан̣н̣аса̄ла̄ ме дад̣д̣ха̄, дуккхам̣ васа̄мӣ’’ти манусса̄нам̣ а̄чиккхи. манусса̄ ‘‘ида̄ни но кхеттам̣ парисуккхам̣, кеда̄ре па̄йетва̄ карисса̄ма’’, тасмим̣ па̄йите ‘‘бӣджам̣ вапитва̄’’, бӣдже вутте ‘‘ватим̣ катва̄’’, ватийа̄ ката̄йа ‘‘нидда̄йитва̄, ла̄йитва̄, маддитва̄’’ти евам̣ там̣ там̣ каммам̣ ападисанта̄йева тема̄сам̣ вӣтина̄месум̣. со бхиккху тема̄сам̣ аджджхока̄се дуккхам̣ васанто ¶ каммат̣т̣ха̄нам̣ вад̣д̣хетва̄ висесам̣ ниббаттетум̣ на̄саккхи. пава̄ретва̄ пана саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. саттха̄ тена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ ‘‘ким̣ бхиккху сукхена вассам̣вуттхоси, каммат̣т̣ха̄нам̣ те маттхакам̣ патта’’нти пуччхи. со там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘сена̄санасаппа̄йасса ме абха̄вена каммат̣т̣ха̄нам̣ маттхакам̣ на патта’’нти а̄ха. саттха̄ ‘‘пуббе бхиккху тираччха̄нагата̄пи аттано саппа̄йа̄саппа̄йам̣ джа̄ним̣су, твам̣ касма̄ на ан̃н̃а̄сӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сакун̣айонийам̣ ниббаттитва̄ сакун̣асан̇гхапаривуто аран̃н̃а̄йатане са̄кха̄вит̣апасампаннам̣ маха̄руккхам̣ нисса̄йа васати. атхекадивасам̣ тасса руккхасса са̄кха̄су ан̃н̃аман̃н̃ам̣ гхам̣сантӣсу чун̣н̣ам̣ патати, дхӯмо ут̣т̣ха̄ти. там̣ дисва̄ бодхисатто чинтеси ‘‘има̄ две са̄кха̄ евам̣ гхам̣сама̄на̄ аггим̣ виссаджджессанти, со патитва̄ пура̄н̣апан̣н̣а̄ни ган̣хиссати, тато пат̣т̣ха̄йа имампи руккхам̣ джха̄пессати, на сакка̄ идха амхехи васитум̣, ито пала̄йитва̄ ан̃н̃аттха гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со сакун̣асан̇гхасса имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йам̣ ниссита̄ джагатирухам̣ вихан̇гама̄, сва̄йам̣ аггим̣ памун̃чати;
диса̄ бхаджатха ваккан̇га̄, джа̄там̣ саран̣ато бхайа’’нти.
таттха джагатируханти джагати вуччати патхавӣ, таттха джа̄татта̄ руккхо ‘‘джагатирухо’’ти вуччати. вихан̇гама̄ти вихам̣ вуччати а̄ка̄сам̣, таттха гаманато паккхӣ ‘‘вихан̇гама̄’’ти вуччанти. диса̄ бхаджатха̄ти имам̣ руккхам̣ мун̃читва̄ ито пала̄йанта̄ чатассо диса̄ бхаджатха. ваккан̇га̄ти сакун̣е а̄лапати. те хи уттаман̇гам̣ галам̣ када̄чи када̄чи ван̇кам̣ каронти, тасма̄ ‘‘ваккан̇га̄’’ти вуччанти. ван̇ка̄ ва̄ тесам̣ убхосу пассесу паккха̄ джа̄та̄ти ваккан̇га̄. джа̄там̣ саран̣ато бхайанти амха̄кам̣ авассайаруккхатойева бхайам̣ ниббаттам̣, етха ан̃н̃аттха гаччха̄ма̄ти.
бодхисаттасса вачанакара̄ пан̣д̣итасакун̣а̄ тена саддхим̣ екаппаха̄ренева уппатитва̄ ан̃н̃аттха гата̄. йе пана апан̣д̣ита̄, те ‘‘евамева еса биндуматте удаке кумбхӣле пассатӣ’’ти тасса вачанам̣ аггахетва̄ таттхева васим̣су. тато на чирассева бодхисаттена чинтита̄ка̄ренева агги ниббаттитва̄ там̣ руккхам̣ аггахеси. дхӯмесу ча джа̄ла̄су ча ут̣т̣хита̄су дхӯмандха̄ ¶ сакун̣а̄ ан̃н̃аттха гантум̣ на̄саккхим̣су, аггимхи патитва̄ патитва̄ вина̄сам̣ па̄пун̣им̣су.
саттха̄ ‘‘евам̣ бхиккху пуббе тираччха̄нагата̄пи руккхагге васанта̄ аттано саппа̄йа̄саппа̄йам̣ джа̄нанти, твам̣ касма̄ на ан̃н̃а̄сӣ’’ти имам̣ ¶ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси. саччапарийоса̄не со бхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хито. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бодхисаттасса вачанакара̄ сакун̣а̄ буддхапариса̄ ахесум̣, пан̣д̣итасакун̣о пана ахамева ахоси’’нти.
сакун̣аджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[37] 7. титтираджа̄такаван̣н̣ана̄
йе ¶ вуд̣д̣хамапача̄йантӣти идам̣ саттха̄ са̄ваттхим̣ гаччханто са̄рипуттаттхерасса сена̄санапат̣иба̄ханам̣ а̄раббха катхеси. ана̄тхапин̣д̣икена хи виха̄рам̣ ка̄ретва̄ дӯте песите саттха̄ ра̄джагаха̄ никкхамма веса̄лим̣ патва̄ таттха йатха̄бхирантам̣ вихаритва̄ ‘‘са̄ваттхим̣ гамисса̄мӣ’’ти маггам̣ пат̣ипаджджи. тена ча самайена чхаббаггийа̄нам̣ антева̄сика̄ пурато пурато гантва̄ тхера̄нам̣ сена̄санесу аггахитесвева ‘‘идам̣ сена̄санам̣ амха̄кам̣ упаджджха̄йасса, идам̣ а̄чарийасса, идам̣ амха̄камева бхависсатӣ’’ти сена̄сана̄ни палибундхенти. паччха̄ а̄гата̄ тхера̄ сена̄сана̄ни на лабханти. са̄рипуттаттхерасса̄пи антева̄сика̄ тхерасса сена̄санам̣ парийесанта̄ на лабхим̣су. тхеро сена̄санам̣ алабханто саттху сена̄санасса авидӯре екасмим̣ руккхамӯле нисаджджа̄йа ча чан̇камена ча раттим̣ вӣтина̄меси. саттха̄ паччӯсасамайе никкхамитва̄ укка̄си, тхеропи укка̄си. ‘‘ко есо’’ти? ‘‘ахам̣, бханте, са̄рипутто’’ти. ‘‘са̄рипутта, има̄йа вела̄йа идха ким̣ каросӣ’’ти? ‘‘со там̣ паваттим̣ а̄рочеси’’. саттха̄ тхерасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘ида̄ни та̄ва майи джӣвантейева бхиккхӯ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ага̄рава̄ апатисса̄ вихаранти, париниббуте ким̣ ну кхо кариссантӣ’’ти а̄ваджджентасса дхаммасам̣вего удапа̄ди.
со пабха̄та̄йа раттийа̄ бхиккхусан̇гхам̣ саннипа̄та̄петва̄ бхиккхӯ пуччхи ‘‘саччам̣ кира, бхиккхаве, чхаббаггийа̄ бхиккхӯ пурато пурато гантва̄ тхера̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ¶ сена̄санам̣ пат̣иба̄хантӣ’’ти. ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти? тато чхаббаггийе гарахитва̄ дхаммим̣ катхам̣ катва̄ бхиккхӯ а̄мантеси ‘‘ко ну кхо, бхиккхаве, агга̄санам̣ аггодакам̣ аггапин̣д̣ам̣ арахатӣ’’ти? екачче ‘‘кхаттийакула̄ паббаджито’’ти а̄хам̣су, екачче ‘‘бра̄хман̣акула̄, гахапатикула̄ паббаджито’’ти, апаре ‘‘винайадхаро, дхаммакатхико, пат̣хамасса джха̄насса ла̄бхӣ, дутийасса, татийасса, чатуттхасса джха̄насса ла̄бхӣ’’ти. апаре ‘‘сота̄панно, сакада̄га̄мӣ, ана̄га̄мӣ, араха̄, тевиджджо, чхал̣абхин̃н̃о’’ти а̄хам̣су. евам̣ техи бхиккхӯхи аттано аттано ручивасена агга̄сана̄дираха̄нам̣ катхитака̄ле саттха̄ а̄ха – ‘‘на, бхиккхаве, майхам̣ ¶ са̄сане агга̄сана̄дӣни патва̄ кхаттийакула̄ паббаджито пама̄н̣ам̣, на бра̄хман̣акула̄ паббаджито, на гахапатикула̄ паббаджито, на винайадхаро, на суттантико, на а̄бхидхаммико, на пат̣хамаджджха̄на̄дила̄бхино, на сота̄панна̄дайо пама̄н̣ам̣, атха кхо, бхиккхаве, имасмим̣ са̄сане йатха̄вуд̣д̣хам̣ абхива̄данам̣ паччут̣т̣ха̄нам̣ ан̃джаликаммам̣ са̄мӣчикаммам̣ ка̄таббам̣, агга̄санам̣ аггодакам̣ аггапин̣д̣о ладдхаббо. идаметтха пама̄н̣ам̣. тасма̄ вуд̣д̣хатаро бхиккху етесам̣ ануччхавико. ида̄ни кхо пана, бхиккхаве, са̄рипутто майхам̣ ¶ аггаса̄вако анудхаммачаккаппаваттако мама̄нантарам̣ сена̄санам̣ ладдхум̣ арахати, со имам̣ раттим̣ сена̄санам̣ алабханто руккхамӯле вӣтина̄меси, тумхе ида̄нева евам̣ ага̄рава̄ апатисса̄, гаччханте гаччханте ка̄ле кинти катва̄ вихариссатха̄’’ти. атха несам̣ ова̄дада̄наттха̄йа ‘‘пуббе, бхиккхаве, тираччха̄нагата̄пи ‘на кхо панетам̣ амха̄кам̣ патирӯпам̣, йам̣ майам̣ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ага̄рава̄ апатисса̄ асабха̄гавуттино вихареййа̄ма, амхесу махаллакатарам̣ джа̄нитва̄ тасса абхива̄дана̄дӣни карисса̄ма̄’ти са̄дхукам̣ вӣмам̣ситва̄ ‘айам̣ но махаллако’ти н̃атва̄ тасса абхива̄дана̄дӣни катва̄ девапатхам̣ пӯрайама̄на̄ гата̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте химавантаппадесе екам̣ маха̄нигродхам̣ упанисса̄йа тайо саха̄йа̄ вихарим̣су – титтиро, маккат̣о, хаттхӣти. те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ага̄рава̄ апатисса̄ асабха̄гавуттино ахесум̣. атха несам̣ етадахоси ‘‘на йуттам̣ амха̄кам̣ евам̣ вихаритум̣, йам̣нӯна майам̣ йо но махаллакатаро, тасса ¶ абхива̄дана̄дӣни каронта̄ вихареййа̄ма̄’’ти. ‘‘ко пана но махаллакатаро’’ти чинтента̄ екадивасам̣ ‘‘аттхесо упа̄йо’’ти тайопи джана̄ нигродхамӯле нисӣдитва̄ титтиро ча маккат̣о ча хаттхим̣ пуччхим̣су ‘‘самма хаттхи, твам̣ имам̣ нигродхаруккхам̣ кӣваппама̄н̣ака̄лато пат̣т̣ха̄йа джа̄на̄сӣ’’ти? со а̄ха ‘‘самма̄, ахам̣ тарун̣апотакака̄ле имам̣ нигродхагаччхам̣ антарасаттхӣсу катва̄ гаччха̄ми, аваттхаритва̄ т̣хитака̄ле ча пана ме етасса аггаса̄кха̄ на̄бхим̣ гхат̣т̣ети, ева̄хам̣ имам̣ гаччхака̄лато пат̣т̣ха̄йа джа̄на̄мӣ’’ти пуна убхопи джана̄ пуриманайенева маккат̣ам̣ пуччхим̣су. со а̄ха ‘‘ахам̣ самма̄ маккат̣аччха̄пако сама̄но бхӯмийам̣ нисӣдитва̄ гӣвам̣ ¶ ануккхипитва̄ва имасса нигродхапотакасса агган̇куре кха̄да̄ми, ева̄хам̣ имам̣ кхуддакака̄лато пат̣т̣ха̄йа джа̄на̄мӣ’’ти. атха итаре убхопи пуриманайенева титтирам̣ пуччхим̣су. со а̄ха ‘‘самма̄, пуббе асукасмим̣ на̄ма т̣ха̄не маха̄нигродхаруккхо ахоси, ахам̣ тасса пхала̄ни кха̄дитва̄ имасмим̣ т̣ха̄не ваччам̣ па̄тесим̣, тато еса руккхо джа̄то, ева̄хам̣ имам̣ аджа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа джа̄на̄ми, тасма̄ ахам̣ тумхехи джа̄тийа̄ махаллакатаро’’ти.
евам̣ вутте маккат̣о ча хаттхӣ ча титтирапан̣д̣итам̣ а̄хам̣су ‘‘самма, твам̣ амхехи махаллакатаро, ито пат̣т̣ха̄йа майам̣ тава сакка̄рагарука̄рама̄нанаванданапӯджана̄ни чева абхива̄данапаччут̣т̣ха̄наан̃джаликаммаса̄мӣчикамма̄ни ча карисса̄ма, ова̄де ча те т̣хасса̄ма, твам̣ пана ито пат̣т̣ха̄йа амха̄кам̣ ова̄да̄нуса̄саним̣ дадеййа̄сӣ’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа титтиро тесам̣ ова̄дам̣ ада̄си, сӣлесу патит̣т̣ха̄песи, сайампи сӣла̄ни сама̄дийи. те тайопи джана̄ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄йа ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сага̄рава̄ саппатисса̄ сабха̄гавуттино хутва̄ джӣвитапарийоса̄не ¶ девалокапара̄йан̣а̄ ахесум̣. тесам̣ тин̣н̣ам̣ сама̄да̄нам̣ титтирийам̣ брахмачарийам̣ на̄ма ахоси.
те хи на̄ма, бхиккхаве, тираччха̄нагата̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сага̄рава̄ саппатисса̄ вихарим̣су, тумхе евам̣ сва̄кха̄те дхаммавинайе паббаджитва̄ касма̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ага̄рава̄ апатисса̄ вихаратха. ануджа̄на̄ми, бхиккхаве, ито пат̣т̣ха̄йа тумха̄кам̣ йатха̄вуд̣д̣хам̣ абхива̄данам̣ паччут̣т̣ха̄нам̣ ан̃джаликаммам̣ са̄мӣчикаммам̣, йатха̄вуд̣д̣хам̣ агга̄санам̣ аггодакам̣ аггапин̣д̣ам̣, на ито пат̣т̣ха̄йа ча навакатарена вуд̣д̣хатаро ¶ сена̄санена пат̣иба̄хитаббо, йо пат̣иба̄хеййа, а̄паттидуккат̣асса̄ти евам̣ саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йе вуд̣д̣хамапача̄йанти, нара̄ дхаммасса ковида̄;
дит̣т̣хева дхамме па̄сам̣са̄, сампара̄йе ча суггатӣ’’ти.
таттха йе вуд̣д̣хамапача̄йантӣти джа̄тивуд̣д̣хо, вайовуд̣д̣хо, гун̣авуд̣д̣хоти тайо вуд̣д̣ха̄. тесу джа̄тисампанно джа̄тивуд̣д̣хо на̄ма, вайе т̣хито вайовуд̣д̣хо на̄ма ¶ , гун̣асампанно гун̣авуд̣д̣хо на̄ма. тесу гун̣асампанно вайовуд̣д̣хо имасмим̣ т̣ха̄не ‘‘вуд̣д̣хо’’ти адхиппето. апача̄йантӣти джет̣т̣ха̄пача̄йикакаммена пӯдженти. дхаммасса ковида̄ти джет̣т̣ха̄пача̄йанадхаммасса ковида̄ кусала̄. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. па̄сам̣са̄ти пасам̣са̄раха̄. сампара̄йе ча суггатӣти сампаретаббе имам̣ локам̣ хитва̄ гантаббе паралокепи тесам̣ сугатийева хотӣти. айам̣ панеттха пин̣д̣аттхо – бхиккхаве, кхаттийа̄ ва̄ хонту бра̄хман̣а̄ ва̄ весса̄ ва̄ судда̄ ва̄ гахат̣т̣ха̄ ва̄ паббаджита̄ ва̄ тираччха̄нагата̄ ва̄, йе кечи сатта̄ джет̣т̣ха̄пачитикамме чхека̄ кусала̄ гун̣асампанна̄нам̣ вайовуд̣д̣ха̄нам̣ апачитим̣ каронти, те имасмин̃ча аттабха̄ве джет̣т̣ха̄пачитика̄рака̄ти пасам̣сам̣ ван̣н̣анам̣ тхоманам̣ лабханти, ка̄йасса ча бхеда̄ сагге ниббаттантӣти.
евам̣ саттха̄ джет̣т̣ха̄пачитикаммасса гун̣ам̣ катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ хаттхина̄го моггалла̄но ахоси, маккат̣о са̄рипутто, титтирапан̣д̣ито пана ахамева ахоси’’нти.
титтираджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[38] 8. бакаджа̄такаван̣н̣ана̄
на̄ччантам̣ ¶ ¶ никатиппан̃н̃оти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто чӣваравад̣д̣хакам̣ бхиккху а̄раббха катхеси. еко кира джетаванава̄сико бхиккху йам̣кин̃чи чӣваре каттаббам̣ чхеданагхат̣т̣анавича̄ран̣асиббана̄дикам̣ каммам̣, таттха сукусало. со та̄йа кусалата̄йа чӣварам̣ вад̣д̣хети, тасма̄ ‘‘чӣваравад̣д̣хако’’ твева пан̃н̃а̄йиттха. ким̣ панеса каротӣти? джин̣н̣апилотика̄су хаттхакаммам̣ дассетва̄ супхассикам̣ мана̄пам̣ чӣварам̣ катва̄ раджанапарийоса̄не пит̣т̣ходакена раджитва̄ сан̇кхена гхам̣ситва̄ уджджалам̣ манун̃н̃ам̣ катва̄ никкхипати. чӣваракаммам̣ ка̄тум̣ аджа̄нанта̄ бхиккхӯ ахате са̄т̣аке гахетва̄ тасса сантикам̣ а̄гантва̄ ‘‘майам̣ чӣварам̣ ка̄тум̣ на джа̄на̄ма, чӣварам̣ но катва̄ детха̄’’ти ваданти. со ‘‘чӣварам̣ а̄вусо карийама̄нам̣ чирена нит̣т̣ха̄ти, майа̄ катачӣварамева аттхи, име са̄т̣аке т̣хапетва̄ там̣ ган̣хитва̄ гаччхатха̄’’ти нӣхаритва̄ дассети. те тасса ван̣н̣асампаттимева дисва̄ антарам̣ аджа̄нанта̄ ‘‘тхира’’нти сан̃н̃а̄йа ахатаса̄т̣аке чӣваравад̣д̣хакасса датва̄ там̣ ган̣хитва̄ гаччханти. там̣ техи тхокам̣ килит̣т̣хака̄ле ун̣ходакена дховийама̄нам̣ аттано пакатим̣ дассети, таттха таттха джин̣н̣ат̣т̣ха̄нам̣ пан̃н̃а̄йати, те виппат̣иса̄рино хонти. евам̣ а̄гата̄гате пилотика̄хи ван̃ченто со бхиккху саббаттха па̄кат̣о джа̄то.
йатха̄ чеса джетаване, татха̄ ан̃н̃атарасмим̣ га̄макепи еко чӣваравад̣д̣хако локам̣ ван̃чети. тасса ¶ самбхатта̄ бхиккхӯ ‘‘бханте, джетаване кира еко чӣваравад̣д̣хако евам̣ локам̣ ван̃четӣ’’ти а̄рочесум̣. атхасса етадахоси ‘‘ханда̄хам̣, там̣ нагарава̄сикам̣ ван̃чемӣ’’ти пилотикачӣварам̣ атимана̄пам̣ катва̄ сураттам̣ раджитва̄ там̣ па̄рупитва̄ джетаванам̣ агама̄си. итаро там̣ дисва̄ва лобхам̣ уппа̄детва̄ ‘‘бханте, имам̣ чӣварам̣ тумхехи ката’’нти пуччхи. ‘‘а̄ма̄вусо’’ти. ‘‘бханте, имам̣ чӣварам̣ майхам̣ детха, тумхе ан̃н̃ам̣ лабхиссатха̄’’ти? ‘‘а̄вусо, майам̣ га̄мава̄сика̄ дуллабхапаччайа̄, има̄хам̣ туйхам̣ датва̄ аттана̄ ким̣ па̄руписса̄мӣ’’ти? ‘‘бханте, мама сантике ахатаса̄т̣ака̄ аттхи, те гахетва̄ тумха̄кам̣ чӣварам̣ каротха̄’’ти. ‘‘а̄вусо, майа̄ еттха хаттхакаммам̣ дасситам̣, тайи пана евам̣ ваданте ким̣ сакка̄ ка̄тум̣, ган̣ха̄хи на’’нти тасса пилотикачӣварам̣ датва̄ ахатаса̄т̣аке а̄да̄йа там̣ ван̃четва̄ пакка̄ми. джетаванава̄сикопи ¶ там̣ чӣварам̣ па̄рупитва̄ катипа̄хаччайена ун̣ходакена дхованто джин̣н̣апилотикабха̄вам̣ дисва̄ ладжджито ‘‘га̄мава̄сичӣваравад̣д̣хакена кира джетаванава̄сико ван̃чито’’ти тасса ван̃читабха̄во сан̇гхамаджджхе па̄кат̣о джа̄то.
атхекадивасам̣ ¶ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ там̣ катхам̣ катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи. те таматтхам̣ а̄рочесум̣. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, джетаванава̄сӣ чӣваравад̣д̣хако ида̄нева ан̃н̃е ван̃чети, пуббепи ван̃чесийева. на га̄мава̄сикена̄пи ида̄нева еса джетаванава̄сӣ чӣваравад̣д̣хако ван̃чито, пуббепи ван̃читойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте екасмим̣ аран̃н̃а̄йатане бодхисатто ан̃н̃атарам̣ падумасарам̣ нисса̄йа т̣хите варан̣аруккхе руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. тада̄ ан̃н̃атарасмим̣ на̄тимаханте саре нида̄гхасамайе удакам̣ мандам̣ ахоси, бахӯ четтха маччха̄ хонти. атхеко бако те маччхе дисва̄ ‘‘екена упа̄йена име маччхе ван̃четва̄ кха̄дисса̄мӣ’’ти гантва̄ удакапарийанте чинтенто нисӣди. атха нам̣ маччха̄ дисва̄ ‘‘ким̣, аййа, чинтенто нисинносӣ’’ти пуччхим̣су. ‘‘тумха̄кам̣ чинтенто нисинномхӣ’’ти. ‘‘ким̣ амха̄кам̣ чинтеси, аййа̄’’ти? ‘‘‘имасмим̣ саре удакам̣ париттам̣, гочаро мандо, нида̄гхо ча маханто, ида̄ниме маччха̄ ким̣ на̄ма кариссантӣ’ти тумха̄кам̣ чинтенто нисинномхӣ’’ти. ‘‘атха ким̣ карома, аййа̄’’ти? ‘‘тумхе саче майхам̣ вачанам̣ кареййа̄тха ¶ , ахам̣ во екекам̣ мукхатун̣д̣акена гахетва̄ екам̣ пан̃чаван̣н̣ападумасан̃чханнам̣ маха̄сарам̣ нетва̄ виссаджджеййа’’нти. ‘‘аййа, пат̣хамакаппикато пат̣т̣ха̄йа маччха̄нам̣ чинтанакабако на̄ма наттхи, твам̣ амхесу екекам̣ кха̄дитука̄мосӣ’’ти. ‘‘на̄хам̣ тумхе майхам̣ саддаханте кха̄дисса̄ми’’. ‘‘саче пана сарасса аттхибха̄вам̣ майхам̣ на саддахатха, екам̣ маччхам̣ майа̄ саддхим̣ сарам̣ пасситум̣ песетха̄’’ти. маччха̄ тасса саддахитва̄ ‘‘айам̣ джалепи тхалепи саматтхо’’ти екам̣ ка̄л̣амаха̄маччхам̣ адам̣су ‘‘имам̣ гахетва̄ гаччхатха̄’’ти. со там̣ гахетва̄ нетва̄ саре виссаджджетва̄ саббам̣ сарам̣ дассетва̄ пуна а̄нетва̄ тесам̣ маччха̄нам̣ сантике виссаджджеси. со тесам̣ маччха̄нам̣ сарасса сампаттим̣ ван̣н̣еси. те ¶ тасса катхам̣ сутва̄ гантука̄ма̄ хутва̄ ‘‘са̄дху, аййа, амхе ган̣хитва̄ гаччха̄хӣ’’ти а̄хам̣су.
бако пат̣хамам̣ там̣ ка̄л̣амаха̄маччхамева гахетва̄ саратӣрам̣ нетва̄ сарам̣ дассетва̄ саратӣре джа̄те варан̣аруккхе нилӣйитва̄ там̣ вит̣апантаре паккхипитва̄ тун̣д̣ена виджджханто джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ мам̣сам̣ кха̄дитва̄ кан̣т̣аке руккхамӯле па̄тетва̄ пуна гантва̄ ‘‘виссат̣т̣хо, ме со маччхо, ан̃н̃о а̄гаччхатӯ’’ти етенупа̄йена екекам̣ гахетва̄ саббе маччхе кха̄дитва̄ пуна а̄гато екам̣ маччхампи на̄ддаса. еко панеттха каккат̣ако авасит̣т̣хо. бако тампи кха̄дитука̄мо хутва̄ ‘‘бхо, каккат̣ака, майа̄ саббете маччха̄ нетва̄ падумасан̃чханне маха̄саре виссаджджита̄, ехи тампи несса̄мӣ’’ти. ‘‘мам̣ гахетва̄ гаччханто катхам̣ ган̣хиссасӣ’’ти? ‘‘д̣ам̣ситва̄ ган̣хисса̄мӣ’’ти. ‘‘твам̣ ¶ евам̣ гахетва̄ гаччханто мам̣ па̄тессаси, на̄хам̣ тайа̄ саддхим̣ гамисса̄мӣ’’ти. ‘‘ма̄ бха̄йи, ахам̣ там̣ суггахитам̣ гахетва̄ гамисса̄мӣ’’ти. каккат̣ако чинтеси ‘‘имасса маччхе нетва̄ саре виссаджджанам̣ на̄ма наттхи. саче пана мам̣ саре виссаджджессати, иччетам̣ кусалам̣. но че виссаджджессати, гӣвамасса чхиндитва̄ джӣвитам̣ харисса̄мӣ’’ти.
атха нам̣ евама̄ха ‘‘самма бака, на кхо твам̣ суггахитам̣ гахетум̣ саккхиссаси, амха̄кам̣ пана гахан̣ам̣ суггахан̣ам̣ ¶ , сача̄хам̣ ал̣ехи тава гӣвам̣ гахетум̣ лабхисса̄ми, тава гӣвам̣ суггахитам̣ катва̄ тайа̄ саддхим̣ гамисса̄мӣ’’ти. со там̣ ‘‘ван̃четука̄мо еса ма’’нти аджа̄нанто ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи. каккат̣ако аттано ал̣ехи камма̄расан̣д̣а̄сена вийа тасса гӣвам̣ суггахитам̣ катва̄ ‘‘ида̄ни гаччха̄’’ти а̄ха. со там̣ нетва̄ сарам̣ дассетва̄ варан̣аруккха̄бхимукхо па̄йа̄си. каккат̣ако а̄ха ‘‘ма̄тула, айам̣ саро етто, твам̣ пана ито ким̣ несӣ’’ти? бако ‘‘на те ма̄туло ахам̣, на бхагинипуттоси вата ме тва’’нти ватва̄ ‘‘твам̣ ‘еса мам̣ уккхипитва̄ вичаранто майхам̣ да̄со’ти сан̃н̃ам̣ кароси ман̃н̃е, пассетам̣ варан̣аруккхасса мӯле кан̣т̣акара̄сим̣, йатха̄ ме те саббе маччха̄ кха̄дита̄, тампи татхева кха̄дисса̄мӣ’’ти а̄ха. каккат̣ако ‘‘ете маччха̄ аттано ба̄лата̄йа тайа̄ кха̄дита̄, ахам̣ пана те мам̣ кха̄дитум̣ на дасса̄ми, тан̃н̃ева пана вина̄сам̣ па̄песса̄ми. тван̃хи ¶ ба̄лата̄йа майа̄ ван̃читабха̄вам̣ на джа̄на̄си, маранта̄ убхопи марисса̄ма, ахам̣ те сӣсам̣ чхиндитва̄ бхӯмийам̣ кхиписса̄мӣ’’ти ватва̄ камма̄расан̣д̣а̄сена вийа ал̣ехи тасса гӣвам̣ ниппӣл̣еси. со виват̣ена мукхена аккхӣхи ассуна̄ паггхарантена маран̣абхайатаджджито ‘‘са̄ми, ахам̣ там̣ на кха̄дисса̄ми, джӣвитам̣ ме дехӣ’’ти а̄ха. ‘‘йади евам̣ отаритва̄ мам̣ сарасмим̣ виссаджджехӣ’’ти. со ниваттитва̄ сарамева отаритва̄ каккат̣акам̣ сарапарийанте пан̇капит̣т̣хе т̣хапеси, каккат̣ако каттарика̄йа кумудана̄л̣ам̣ каппенто вийа тасса гӣвам̣ каппетва̄ удакам̣ па̄виси.
там̣ аччхарийам̣ дисва̄ варан̣аруккхе адхиваттха̄ девата̄ са̄дхука̄рам̣ дадама̄на̄ ванам̣ унна̄дайама̄на̄ мадхурассарена имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на̄ччантам̣ никатиппан̃н̃о, никатйа̄ сукхамедхати;
а̄ра̄дхети никатиппан̃н̃о, бако каккат̣ака̄мива̄’’ти.
таттха на̄ччантам̣ никатиппан̃н̃о, никатйа̄ сукхамедхатӣти никати вуччати ван̃чана̄, никатиппан̃н̃о ¶ ван̃чанапан̃н̃о пуггало та̄йа никатйа̄ никатийа̄ ван̃чана̄йа ¶ на аччантам̣ сукхамедхати, ниччака̄ле сукхасмим̣йева патит̣т̣ха̄тум̣ на саккоти, екам̣сена пана вина̄сам̣ па̄пун̣а̄тийева̄ти аттхо. а̄ра̄дхетӣти пат̣илабхати. никатиппан̃н̃оти кера̄т̣икабха̄вам̣ сиккхитапан̃н̃о па̄папуггало аттана̄ катасса па̄пасса пхалам̣ а̄ра̄дхети пат̣илабхати виндатӣти аттхо. катхам̣? бако каккат̣ака̄мива, йатха̄ бако каккат̣ака̄ гӣваччхедам̣ па̄пун̣а̄ти, евам̣ па̄папуггало аттана̄ катапа̄пато дит̣т̣хадхамме ва̄ сампара̄йе ва̄ бхайам̣ а̄ра̄дхети пат̣илабхатӣти имаматтхам̣ пака̄сенто маха̄сатто ванам̣ унна̄денто дхаммам̣ десеси.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева га̄мава̄сичӣваравад̣д̣хакенеса ван̃чито, атӣтепи ван̃читойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ со бако джетаванава̄сӣ чӣваравад̣д̣хако ахоси, каккат̣ако га̄мава̄сӣ чӣваравад̣д̣хако, руккхадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
бакаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[39] 9. нандаджа̄такаван̣н̣ана̄
ман̃н̃е ¶ сован̣н̣айо ра̄сӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто са̄рипуттаттхерасса саддхивиха̄рикам̣ а̄раббха катхеси. со кира бхиккху суббачо ахоси вачанаккхамо, тхерасса махантенусса̄хена упака̄рам̣ кароти. атхекам̣ самайам̣ тхеро саттха̄рам̣ а̄пуччхитва̄ ча̄рикам̣ чаранто даккхин̣а̄гириджанападам̣ агама̄си. со бхиккху таттха гатака̄ле ма̄наттхаддхо хутва̄ тхерасса вачанам̣ на кароти ‘‘а̄вусо, идам̣ на̄ма карохӣ’’ти вутте пана тхерасса пат̣ипаккхо хоти. тхеро тасса а̄сайам̣ на джа̄на̄ти. со таттха ча̄рикам̣ чаритва̄ пуна джетаванам̣ а̄гато. со бхиккху тхерасса джетаванавиха̄рам̣ а̄гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа пуна та̄дисова джа̄то. тхеро татха̄гатасса а̄рочеси ‘‘бханте, майхам̣ еко саддхивиха̄рико екасмим̣ т̣ха̄не сатена кӣтада̄со вийа хоти, екасмим̣ т̣ха̄не ма̄наттхаддхо хутва̄ ‘идам̣ на̄ма карохӣ’ти вутте пат̣ипаккхо хотӣ’’ти. саттха̄ ‘‘на̄йам̣, са̄рипутта, бхиккху ида̄нева евам̣сӣло, пуббепеса екам̣ т̣ха̄нам̣ гато сатена кӣтада̄со вийа хоти. екам̣ т̣ха̄нам̣ гато пат̣ипаккхо пат̣исатту хотӣ’’ти ватва̄ тхерена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто екасмим̣ кут̣умбийакуле пат̣исандхим̣ ган̣хи. тассеко саха̄йако кут̣умбико сайам̣ махаллако, бхарийа̄ панасса ¶ тарун̣ӣ. са̄ там̣ нисса̄йа путтам̣ пат̣илабхи. со чинтеси ‘‘айам̣ иттхӣ тарун̣атта̄ мамаччайена кан̃чидева пурисам̣ гахетва̄ имам̣ дханам̣ вина̄сеййа, путтасса ме на дадеййа, йам̣нӯна̄хам̣ имам̣ дханам̣ патхавигатам̣ кареййа’’нти гхаре нандам̣ на̄ма да̄сам̣ гахетва̄ аран̃н̃ам̣ гантва̄ екасмим̣ т̣ха̄не там̣ дханам̣ нидахитва̄ тасса а̄чиккхитва̄ ‘‘та̄та, нанда, имам̣ дханам̣ мамаччайена майхам̣ путтасса а̄чиккхеййа̄си, ма̄ ча нам̣ париччаджасӣ’’ти овадитва̄ ка̄ламака̄си.
путтописса ануккамена вайаппатто джа̄то. атха нам̣ ма̄та̄ а̄ха – ‘‘та̄та, тава пита̄ нандам̣ да̄сам̣ гахетва̄ дханам̣ нидхеси, там̣ а̄хара̄петва̄ кут̣умбам̣ сан̣т̣хапехӣ’’ти. со екадивасам̣ нандам̣ а̄ха – ‘‘ма̄тула, аттхи кин̃чи майхам̣ питара̄ дханам̣ нидахита’’нти. ‘‘а̄ма, са̄мӣ’’ти. ‘‘кухим̣ ¶ там̣ нидахита’’нти. ‘‘аран̃н̃е, са̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи гаччха̄ма̄’’ти кудда̄лапит̣акам̣ а̄да̄йа нидхит̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ‘‘кахам̣ ма̄тула, дхана’’нти а̄ха. нандо а̄руйха дханаматтхаке т̣хатва̄ дханам̣ нисса̄йа ма̄нам̣ уппа̄детва̄ ‘‘аре да̄сипутта чет̣ака, куто те имасмим̣ т̣ха̄не дхана’’нти кума̄рам̣ аккосати. кума̄ро тасса пхарусавачанам̣ сутва̄ асун̣анто вийа ‘‘тена хи гаччха̄ма̄’’ти там̣ гахетва̄ пат̣иниваттитва̄ пуна две тайо дивасе атиккамитва̄ агама̄си, нандо татхева аккосати. кума̄ро тена саддхим̣ пхарусавачанам̣ аватва̄ва ниваттитва̄ ‘‘айам̣ да̄со ито пат̣т̣ха̄йа ‘дханам̣ а̄чиккхисса̄мӣ’ти гаччхати, гантва̄ пана мам̣ аккосати, таттха ка̄ран̣ам̣ на джа̄на̄ми, аттхи кхо пана ме питу саха̄йо кут̣умбико, там̣ пат̣ипуччхитва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ саббам̣ там̣ паваттим̣ а̄рочетва̄ ‘‘ким̣ ну кхо, та̄та, ка̄ран̣а’’нти пуччхи.
бодхисатто ‘‘йасмим̣ те, та̄та, т̣ха̄не т̣хито нандо аккосати, таттхева те питу сантакам̣ дханам̣, тасма̄ йада̄ те нандо аккосати, тада̄ нам̣ ‘ехи ре да̄са, ким̣ аккосасӣ’ти а̄кад̣д̣хитва̄ там̣ т̣ха̄нам̣ бхиндитва̄ куласантакам̣ дханам̣ нӣхаритва̄ да̄сам̣ уккхипа̄петва̄ дханам̣ а̄хара̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ман̃н̃е ¶ сован̣н̣айо ра̄си, сован̣н̣ама̄ла̄ ча нандако;
йаттха да̄со а̄маджа̄то, т̣хито тхулла̄ни гаджджатӣ’’ти.
таттха ¶ ман̃н̃ети евам̣ ахам̣ джа̄на̄ми. сован̣н̣айоти сундаро ван̣н̣о етесанти сован̣н̣а̄ни. ка̄ни та̄ни? раджатаман̣икан̃чанапава̄л̣а̄дӣни ратана̄ни. имасмин̃хи т̣ха̄не сабба̄нета̄ни ‘‘суван̣н̣а̄нӣ’’ти адхиппета̄ни, тесам̣ ра̄си сован̣н̣айо ра̄си. сован̣н̣ама̄ла̄ ча̄ти туйхам̣ питусантака̄ суван̣н̣ама̄ла̄ ча еттхева̄ти ман̃н̃а̄ми. нандако йаттха да̄соти йасмим̣ т̣ха̄не т̣хито нандако да̄со. а̄маджа̄тоти ‘‘а̄ма, ахам̣ во да̄сӣ’’ти евам̣ да̄сабйам̣ упагата̄йа а̄мада̄сисан̇кха̄та̄йа да̄сийа̄ путто. т̣хито тхулла̄ни гаджджатӣти ‘‘со йасмим̣ т̣ха̄не т̣хито тхулла̄ни пхарусавачана̄ни вадати, таттхева те куласантакам̣ дханам̣, евам̣ ахам̣ там̣ ман̃н̃а̄мӣ’’ти бодхисатто кума̄расса дханаггахан̣ӯпа̄йам̣ а̄чиккхи.
кума̄ро ¶ бодхисаттам̣ вандитва̄ гхарам̣ гантва̄ нандам̣ а̄да̄йа нидхит̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаджджитва̄ там̣ дханам̣ а̄харитва̄ кут̣умбам̣ сан̣т̣хапетва̄ бодхисаттасса ова̄де т̣хито да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘пуббепеса евам̣сӣлойева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ нандо са̄рипуттасса саддхивиха̄рико ахоси, пан̣д̣итакут̣умбико пана ахамева ахоси’’нти.
нандаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[40] 10. кхадиран̇га̄раджа̄такаван̣н̣ана̄
ка̄мам̣ пата̄ми нирайанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ана̄тхапин̣д̣икам̣ а̄раббха катхеси. ана̄тхапин̣д̣ико хи виха̄рамева а̄раббха чатупан̃н̃а̄сакот̣идханам̣ буддхаса̄сане париччаджитва̄ викиритва̄ т̣хапетва̄ тӣн̣и ратана̄ни ан̃н̃аттха ратанасан̃н̃амева ануппа̄детва̄ саттхари джетаване вихаранте девасикам̣ тӣн̣и маха̄упат̣т̣ха̄на̄ни гаччхати. па̄това екава̄рам̣ гаччхати, катапа̄тара̄со екава̄рам̣, са̄йанхе екава̄рам̣. ан̃н̃а̄нипи антарантарупат̣т̣ха̄на̄ни хонтийева. гаччханто ча ‘‘ким̣ ну кхо а̄да̄йа а̄гатоти са̄ман̣ера̄ ва̄ дахара̄ ва̄ хаттхампи ме олокеййу’’нти туччхахаттхо на̄ма на гатапуббо. па̄това гаччханто йа̄гум̣ га̄ха̄петва̄ ¶ гаччхати, катапа̄тара̄со саппинаванӣтамадхупха̄н̣ита̄дӣнипи, са̄йанхасамайе гандхама̄ла̄ваттха̄дихаттхоти. евам̣ дивасе дивасе париччаджантасса панасса паричча̄ге пама̄н̣ам̣ наттхи.
бахӯ ¶ воха̄рӯпаджӣвинописса хаттхато пан̣н̣е а̄ропетва̄ ат̣т̣ха̄расакот̣исан̇кхйам̣ дханам̣ ин̣ам̣ ган̣хим̣су, те маха̄сет̣т̣хи на а̄хара̄пети. ан̃н̃а̄ панасса куласантака̄ ат̣т̣ха̄раса кот̣ийо надӣтӣре нидахитва̄ т̣хапита̄ ачираватодакена надӣкӯле бхинне маха̄самуддам̣ павит̣т̣ха̄, та̄ йатха̄пихиталан̃чхи та̄ва лохача̄т̣ийо ан̣д̣авакуччхийам̣ пават̣т̣анта̄ вичаранти. гехе ¶ панасса пан̃чаннам̣ бхиккхусата̄нам̣ ниччабхаттам̣ нибаддхамева хоти. сет̣т̣хино хи гехам̣ бхиккхусан̇гхасса чатумаха̄патхе кхатапоккхаран̣исадисам̣, саббабхиккхӯнам̣ ма̄та̄питут̣т̣ха̄не т̣хитам̣. тенасса гхарам̣ самма̄самбуддхопи гаччхати, асӣтимаха̄тхера̄пи гаччхантийева. сесабхиккхӯнам̣ пана гаччханта̄нан̃ча а̄гаччханта̄нан̃ча пама̄н̣ам̣ наттхи. там̣ пана гхарам̣ саттабхӯмакам̣ саттадва̄ракот̣т̣хакапат̣иман̣д̣итам̣, тасса чатуттхе два̄ракот̣т̣хаке ека̄ миччха̄дит̣т̣хика̄ девата̄ васати, са̄ самма̄самбуддхе гехам̣ пависанте аттано вима̄не т̣ха̄тум̣ на саккоти, да̄раке гахетва̄ отаритва̄ бхӯмийам̣ тит̣т̣хати. асӣтимаха̄тхересупи авасесаттхересупи пависантесу ча никкхамантесу ча татхева кароти. са̄ чинтеси ‘‘саман̣е готаме ча са̄вакесу часса имам̣ гехам̣ пависантесу майхам̣ сукхам̣ на̄ма наттхи, ниччака̄лам̣ отаритва̄ отаритва̄ бхӯмийам̣ т̣ха̄тум̣ на саккхисса̄ми. йатха̄ име етам̣ гхарам̣ на пависанти, татха̄ майа̄ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. атхекадивасам̣ сайанӯпагатассева маха̄каммантикасса сантикам̣ гантва̄ обха̄сам̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си. ‘‘ко еттха̄’’ти ча вутте ‘‘ахам̣ чатуттхадва̄ракот̣т̣хаке ниббаттадевата̄’’ти а̄ха. ‘‘касма̄ а̄гата̄сӣ’’ти? ‘‘ким̣ тумхе сет̣т̣хисса кирийам̣ на пассатха, аттано паччхимака̄лам̣ анолокетва̄ дханам̣ нӣхаритва̄ саман̣ам̣ готамам̣йева пӯджети, нева ван̣иджджам̣ пайоджети, на камманте пат̣т̣хапети, тумхе сет̣т̣хим̣ татха̄ овадатха, йатха̄ аттано каммантам̣ кароти. йатха̄ ча саман̣о готамо саса̄вако имам̣ гхарам̣ на пависати, татха̄ каротха̄’’ти. атха нам̣ со а̄ха ‘‘ба̄ладевате, сет̣т̣хи дханам̣ виссадждженто ниййа̄нике буддхаса̄сане виссаджджети, со саче мам̣ чӯл̣а̄йам̣ гахетва̄ виккин̣иссати, нева̄хам̣ кин̃чи катхесса̄ми, гаччха твам̣’’нти. са̄ пунекадивасам̣ сет̣т̣хино джет̣т̣хапуттам̣ упасан̇камитва̄ татхева овади, сопи там̣ пуриманайенева таджджеси. сет̣т̣хина̄ пана саддхим̣ катхетум̣йева на саккоти.
сет̣т̣хинопи нирантарам̣ да̄нам̣ дентасса ¶ воха̄ре акаронтасса а̄йе мандӣбхӯте дханам̣ париккхайам̣ агама̄си. атхасса ануккамена да̄лиддийаппаттасса парибхогаса̄т̣акасайанабходжана̄нипи пура̄н̣асадиса̄ни на бхавим̣су. евам̣бхӯтопи бхиккхусан̇гхасса да̄нам̣ дети, пан̣ӣтам̣ пана катва̄ да̄тум̣ на саккоти ¶ . атха нам̣ екадивасам̣ вандитва̄ нисиннам̣ саттха̄ ‘‘дӣйати пана те, гахапати, куле да̄на’’нти пуччхи. со ‘‘дӣйати, бханте, тан̃ча кхо кан̣а̄джакам̣ билан̇гадутийа’’нти а̄ха. атха нам̣ саттха̄ ‘‘гахапати, ‘лӯкхам̣ да̄нам̣ демӣ’ти ма̄ читтам̣ сан̇кочайиттха ¶ . читтасмин̃хи пан̣ӣте буддхапаччекабуддхабуддхаса̄вака̄нам̣ диннада̄нам̣ лӯкхам̣ на̄ма на хоти. касма̄? випа̄камахантатта̄’’ти а̄ха. читтан̃хи пан̣ӣтам̣ ка̄тум̣ сакконтасса да̄нам̣ лӯкхам̣ на̄ма наттхӣти четам̣ евам̣ ведитаббам̣ –
‘‘наттхи читте пасаннамхи, аппака̄ на̄ма даккхин̣а̄;
татха̄гате ва̄ самбуддхе, атха ва̄ тасса са̄ваке. (ви. ва. 804);
‘‘на кираттхи аномадассису, па̄ричарийа̄ буддхесу аппака̄;
суккха̄йа алон̣ика̄йа ча, пасса пхалам̣ кумма̄сапин̣д̣ийа̄’’ти.
апарампи нам̣ а̄ха ‘‘гахапати, твам̣ та̄ва лӯкхам̣ да̄нам̣ дадама̄но ат̣т̣ханнам̣ арийапуггала̄нам̣ деси, ахам̣ вела̄мака̄ле сакаладжамбудӣпам̣ уннан̇галам̣ катва̄ сатта ратана̄ни дадама̄но пан̃ча маха̄надийо екогхапун̣н̣ам̣ катва̄ вийа ча маха̄да̄нам̣ паваттайама̄но тисаран̣агатам̣ ва̄ пан̃часӣлараккханакам̣ ва̄ кан̃чи на̄латтхам̣, даккхин̣еййапуггала̄ на̄ма евам̣ дуллабха̄. тасма̄ ‘лӯкхам̣ ме да̄на’нти ма̄ читтам̣ сан̇кочайиттха̄’’ти еван̃ча пана ватва̄ вела̄масуттам̣ (а. ни. 9.20) катхеси.
атха кхо са̄ девата̄ иссарака̄ле сет̣т̣хина̄ саддхим̣ катхетумпи асакконтӣ ‘‘ида̄на̄йам̣ дуггататта̄ мама вачанам̣ ган̣хиссатӣ’’ти ман̃н̃ама̄на̄ ад̣д̣хараттасамайе сиригаббхам̣ пависитва̄ обха̄сам̣ пхаритва̄ а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. сет̣т̣хи там̣ дисва̄ ‘‘ко есо’’ти а̄ха. ‘‘ахам̣ маха̄сет̣т̣хи чатуттхадва̄ракот̣т̣хаке адхиваттха̄, девата̄’’ти. ‘‘киматтхама̄гата̄сӣ’’ти? ‘‘туйхам̣ ова̄дам̣ катхетука̄ма̄ хутва̄ а̄гаччха̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи катхехӣ’’ти. маха̄сет̣т̣хи твам̣ паччхимака̄лам̣ на чинтеси, путтадхӣтаро на олокеси, саман̣асса те готамасса са̄сане бахум̣ дханам̣ виппакин̣н̣ам̣, со твам̣ ативелам̣ дханависсаджджанена ¶ ва̄ ван̣иджджа̄дикамма̄нам̣ акаран̣ена ва̄ ¶ саман̣ам̣ готамам̣ нисса̄йа дуггато джа̄то, евам̣бхӯтопи саман̣ам̣ готамам̣ на мун̃часи, аджджапи те саман̣а̄ гхарам̣ пависантийева. йам̣ та̄ва техи нӣтам̣, там̣ на сакка̄ пачча̄хара̄петум̣, гахитам̣ гахитамева хоту, ито пат̣т̣ха̄йа пана сайан̃ча саман̣асса готамасса сантикам̣ ма̄ гамиттха, са̄вака̄нан̃часса имам̣ гхарам̣ пависитум̣ ма̄ ада̄си, саман̣ам̣ готамам̣ ниваттитва̄пи анолокенто аттано воха̄ре ча ван̣иджджан̃ча катва̄ кут̣умбам̣ сан̣т̣хапехӣ’’ти. атха нам̣ со евама̄ха ‘‘айам̣ тайа̄ майхам̣ да̄таббаова̄до’’ти. ‘‘а̄ма, аййа̄’’ти. та̄диса̄нам̣ девата̄нам̣ сатенапи сахассенапи сатасахассенапи ¶ акампанӣйо ахам̣ дасабалена като. мама хи саддха̄ синеру вийа ачала̄ суппатит̣т̣хита̄, майа̄ ниййа̄нике ратанаса̄сане дханам̣ виссаджджитам̣, айуттам̣ те катхитам̣, буддхаса̄сане паха̄ро динно, еварӯпа̄йа ана̄ча̄ра̄йа дуссӣла̄йа ка̄л̣акан̣н̣ийа̄ саддхим̣ тайа̄ мама екагехе васанакиччам̣ наттхи, сӣгхам̣ мама геха̄ никкхамитва̄ ан̃н̃аттха гаччха̄ти.
са̄ сота̄паннасса арийаса̄вакасса вачанам̣ сутва̄ т̣ха̄тум̣ асакконтӣ аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ да̄раке хаттхена гахетва̄ никкхами. никкхамитва̄ ча пана ан̃н̃аттха васанат̣т̣ха̄нам̣ алабхама̄на̄ ‘‘сет̣т̣хим̣ кхама̄петва̄ таттхева васисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ нагарапаригга̄хакадевапуттасса сантикам̣ гантва̄ там̣ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. ‘‘кенат̣т̣хена а̄гата̄сӣ’’ти ча вутте ‘‘ахам̣ са̄ми, аттано ба̄лата̄йа анупадха̄ретва̄ ана̄тхапин̣д̣икена сет̣т̣хина̄ саддхим̣ катхесим̣, со мам̣ куджджхитва̄ васанат̣т̣ха̄на̄ никкад̣д̣хи, мам̣ сет̣т̣хисса сантикам̣ нетва̄ кхама̄петва̄ васанат̣т̣ха̄нам̣ ме детха̄’’ти. ‘‘ким̣ пана тайа̄ сет̣т̣хи вутто’’ти ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа буддхупат̣т̣ха̄нам̣ сан̇гхупат̣т̣ха̄нам̣ ма̄ кари, саман̣асса готамасса гхараппавесанам̣ ма̄ ада̄сӣ’’ти ‘‘евам̣ ме вутто, са̄мӣ’’ти. айуттам̣ тайа̄ вуттам̣, са̄сане паха̄ро динно, ‘‘ахам̣ там̣ а̄да̄йа сет̣т̣хино сантикам̣ гантум̣ на уссаха̄мӣ’’ти. са̄ тасса сантика̄ сан̇гахам̣ алабхитва̄ чатуннам̣ маха̄ра̄джа̄нам̣ сантикам̣ агама̄си.
техипи татхева пат̣иккхитта̄ саккам̣ девара̄джам̣ упасан̇камитва̄ там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘ахам̣, дева, васанат̣т̣ха̄нам̣ алабхама̄на̄ да̄раке хаттхена гахетва̄ ана̄тха̄ вичара̄ми, тумха̄кам̣ сирийа̄ майхам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ да̄петха̄’’ти сут̣т̣хутарам̣ ¶ йа̄чи. сопи нам̣ а̄ха ‘‘тайа̄ айуттам̣ катам̣, джинаса̄сане паха̄ро динно, ахампи там̣ нисса̄йа сет̣т̣хина̄ саддхим̣ катхетум̣ на саккоми, екам̣ пана те сет̣т̣хисса кхаманӯпа̄йам̣ ¶ катхесса̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, дева, катхехӣ’’ти. маха̄сет̣т̣хисса хаттхато мануссехи пан̣н̣е а̄ропетва̄ ат̣т̣ха̄расакот̣исан̇кхйам̣ дханам̣ гахитам̣ аттхи, твам̣ тасса а̄йуттакавесам̣ гахетва̄ кан̃чи аджа̄на̄петва̄ та̄ни пан̣н̣а̄ни а̄да̄йа катипайехи йаккхатарун̣ехи парива̄рита̄ екена хаттхена пан̣н̣ам̣, екена лекханим̣ гахетва̄ тесам̣ гехам̣ гантва̄ гехамаджджхе т̣хита̄ аттано йаккха̄нубха̄вена те утта̄сетва̄ ‘‘идам̣ тумха̄кам̣ ин̣апан̣н̣ам̣, амха̄кам̣ сет̣т̣хи аттано иссарака̄ле тумхе на кин̃чи а̄ха, ида̄ни дуггато джа̄то, тумхехи гахитакаха̄пан̣а̄ни детха̄’’ти аттано йаккха̄нубха̄вам̣ дассетва̄ сабба̄пи та̄ ат̣т̣ха̄раса хиран̃н̃акот̣ийо са̄дхетва̄ сет̣т̣хисса туччхакот̣т̣хаке пӯретва̄ ан̃н̃ам̣ ачираватинадӣтӣре нидахитам̣ дханам̣ надӣкӯле бхинне самуддам̣ павит̣т̣хам̣ аттхи, тампи аттано а̄нубха̄вена а̄харитва̄ туччхакот̣т̣хаке пӯретва̄, ан̃н̃ампи асукат̣т̣ха̄не на̄ма асса̄микам̣ ат̣т̣ха̄расакот̣иматтамева ¶ дханам̣ аттхи, тампи а̄харитва̄ туччхакот̣т̣хаке пӯрехи, има̄хи чатупан̃н̃а̄сакот̣ӣхи имам̣ туччхакот̣т̣хакапӯракам̣ дан̣д̣акаммам̣ катва̄ маха̄сет̣т̣хим̣ кхама̄пехӣти.
са̄ ‘‘са̄дху, дева̄’’ти тасса вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ вуттанайенева саббам̣ дханам̣ а̄харитва̄ кот̣т̣хаке пӯретва̄ ад̣д̣хараттасамайе сет̣т̣хисса сиригаббхам̣ пависитва̄ обха̄сам̣ пхаритва̄ а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. ‘‘ко есо’’ти вутте ‘‘ахам̣ те маха̄сет̣т̣хи чатуттхадва̄ракот̣т̣хаке адхиваттха̄ андхаба̄ладевата̄, майа̄ маха̄мохамӯл̣ха̄йа буддхагун̣е аджа̄нитва̄ пуримесу дивасесу тумхехи саддхим̣ кин̃чи катхитам̣ аттхи, там̣ ме досам̣ кхаматха. саккасса хи ме девара̄джасса вачанена тумха̄кам̣ ин̣ам̣ содхетва̄ ат̣т̣ха̄раса кот̣ийо, самуддам̣ гата̄ ат̣т̣ха̄раса кот̣ийо, тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не асса̄микадханасса ат̣т̣ха̄раса кот̣ийоти чатупан̣н̣а̄са кот̣ийо а̄харитва̄ туччхакот̣т̣хакапӯран̣ена дан̣д̣акаммам̣ катам̣, джетаванавиха̄рам̣ а̄раббха париккхайам̣ гатадханам̣ саббам̣ сампин̣д̣итам̣, васанат̣т̣ха̄нам̣ алабхама̄на̄ килама̄ми, майа̄ ¶ ан̃н̃а̄н̣ата̄йа катхитам̣ манаси акатва̄ кхаматха маха̄сет̣т̣хӣ’’ти а̄ха.
ана̄тхапин̣д̣ико тасса̄ вачанам̣ сутва̄ чинтеси ‘‘айам̣ девата̄ ‘дан̣д̣акамман̃ча ме ката’нти вадати, аттано ча досам̣ пат̣иджа̄на̄ти, саттха̄ имам̣ винетва̄ аттано гун̣е джа̄на̄пессати, самма̄самбуддхасса нам̣ дассесса̄мӣ’’ти. атха нам̣ а̄ха ‘‘амма, девате, сачеси мам̣ кхама̄петука̄ма̄, саттху сантике мам̣ кхама̄пехӣ’’ти. са̄дху евам̣ карисса̄ми, ‘‘саттху пана мам̣ сантикам̣ гахетва̄ гаччха̄хӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти ватва̄ вибха̄та̄йа раттийа̄ па̄това там̣ гахетва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ та̄йа катакаммам̣ саббам̣ татха̄гатасса а̄рочеси. саттха̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘идха, гахапати, па̄папуггалопи йа̄ва па̄пам̣ на паччати ¶ , та̄ва бхадра̄ни пассати. йада̄ панасса па̄пам̣ паччати, тада̄ па̄памева пассати. бхадрапуггалопи йа̄ва бхадрам̣ на паччати, та̄ва па̄па̄ни пассати. йада̄ панасса бхадрам̣ паччати, тада̄ бхадрамева пассатӣ’’ти ватва̄ има̄ дхаммападе две га̄тха̄ абха̄си –
‘‘па̄попи пассатӣ бхадрам̣, йа̄ва па̄пам̣ на паччати;
йада̄ ча паччатӣ па̄пам̣, атха па̄по па̄па̄ни пассати.
‘‘бхадропи ¶ пассатӣ па̄пам̣, йа̄ва бхадрам̣ на паччати;
йада̄ ча паччатӣ бхадрам̣, атха бхадро бхадра̄ни пассатӣ’’ти. (дха. па. 119-120);
има̄сан̃ча пана га̄тха̄нам̣ парийоса̄не са̄ девата̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. са̄ чаккан̇китесу саттху па̄десу нипатитва̄ ‘‘майа̄, бханте, ра̄гаратта̄йа досападут̣т̣ха̄йа мохамӯл̣ха̄йа авиджджандха̄йа тумха̄кам̣ гун̣е аджа̄нантийа̄ па̄пакам̣ вачанам̣ вуттам̣, там̣ ме кхаматха̄’’ти саттха̄рам̣ кхама̄петва̄ маха̄сет̣т̣химпи кхама̄песи.
тасмим̣ самайе ана̄тхапин̣д̣ико саттху пурато аттано гун̣ам̣ катхеси ‘‘бханте, айам̣ девата̄ ‘буддхупат̣т̣ха̄на̄дӣни ма̄ карохӣ’ти ва̄райама̄на̄пи мам̣ ва̄ретум̣ на̄саккхи, ‘да̄нам̣ на да̄табба’нти има̄йа ва̄рийама̄нопахам̣ да̄нам̣ ада̄симева, нӯна еса, бханте, майхам̣ гун̣о’’ти. саттха̄ ‘‘твам̣ кхоси гахапати сота̄панно арийаса̄вако ачаласаддхо висуддхадассано, туйхам̣ има̄йа аппесаккхадевата̄йа ва̄рентийа̄ ава̄ритабха̄во на аччхарийо ¶ . йам̣ пана пуббе пан̣д̣ита̄ ануппанне буддхе апарипаккан̃а̄н̣е т̣хита̄ ка̄ма̄вачариссарена ма̄рена а̄ка̄се т̣хатва̄ ‘саче да̄нам̣ дассаси, имасмим̣ нирайе паччиссасӣ’ти асӣтихаттхагамбхӣрам̣ ан̇га̄рака̄сум̣ дассетва̄ ‘ма̄ да̄нам̣ ада̄сӣ’ти ва̄рита̄пи падумакан̣н̣ика̄маджджхе т̣хатва̄ да̄нам̣ адам̣су, идам̣ аччхарийа’’нти ватва̄ ана̄тхапин̣д̣икена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хисса куле ниббаттитва̄ на̄наппака̄рехи сукхӯпакаран̣ехи девакума̄ро вийа сам̣вад̣д̣хийама̄но ануккамена вин̃н̃утам̣ патва̄ сол̣асавассака̄лейева саббасиппесу ниппхаттим̣ патто. со питу аччайена сет̣т̣хит̣т̣ха̄не т̣хатва̄ чатӯсу нагарадва̄ресу чатассо да̄наса̄ла̄йо, маджджхе нагарасса екам̣, аттано нивесанадва̄ре еканти чха да̄наса̄ла̄йо ка̄ретва̄ маха̄да̄нам̣ дети, сӣлам̣ ¶ раккхати, упосатхакаммам̣ кароти.
атхекадивасам̣ па̄тара̄савела̄йа бодхисаттасса на̄наггарасе манун̃н̃абходжане упанӣйама̄не еко паччекабуддхо сатта̄хаччайена ниродха̄ вут̣т̣ха̄йа бхиккха̄ча̄равелам̣ саллаккхетва̄ ‘‘аджджа майа̄ ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хисса гехадва̄рам̣ гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти на̄галата̄дантакат̣т̣хам̣ кха̄дитва̄ анотаттадахе мукхадхованам̣ катва̄ маносила̄тале т̣хито нива̄сетва̄ виджджулата̄садисам̣ ка̄йабандханам̣ бандхитва̄ чӣварам̣ па̄рупитва̄ иддхимайаматтика̄паттам̣ а̄да̄йа а̄ка̄сена̄гантва̄ бодхисаттасса бхатте упанӣтаматте гехадва̄ре ¶ ат̣т̣ха̄си. бодхисатто там̣ дисва̄ва а̄сана̄ вут̣т̣ха̄йа нипаччака̄рам̣ дассетва̄ парикаммака̄ракам̣ олокеси. ‘‘ким̣ кароми, са̄мӣ’’ти ча вутте ‘‘аййасса паттам̣ а̄харатха̄’’ти а̄ха. тан̇кхан̣ан̃н̃ева ма̄ро па̄пима̄ викампама̄но ут̣т̣ха̄йа ‘‘айам̣ паччекабуддхо ито саттаме дивасе а̄ха̄рам̣ лабхи, аджджа алабхама̄но винассиссати, иман̃ча вина̄сесса̄ми, сет̣т̣хино ча да̄нантара̄йам̣ карисса̄мӣ’’ти тан̇кхан̣ан̃н̃ева а̄гантва̄ антараваттхумхи асӣтихаттхаматтам̣ ан̇га̄рака̄сум̣ ниммини. са̄ кхадиран̇га̄рапун̣н̣а̄ сампаджджалита̄ саджотибхӯта̄ авӣчимаха̄нирайо вийа кха̄йиттха. там̣ пана ма̄петва̄ сайам̣ а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. патта̄харан̣аттха̄йа гаччхама̄но пурисо там̣ дисва̄ маха̄бхайаппатто ниватти. бодхисатто ‘‘ким̣, та̄та, ниваттосӣ’’ти пуччхи. айам̣ са̄ми антараваттхумхи махатӣ ан̇га̄рака̄су сампаджджалита̄ саджотибхӯта̄ти ¶ . атхан̃н̃о атхан̃н̃оти евам̣ а̄гата̄гата̄ саббепи бхайаппатта̄ вегена пала̄йим̣су.
бодхисатто чинтеси ‘‘аджджа майхам̣ да̄нантара̄йам̣ ка̄тука̄мо васаваттӣ ма̄ро уййутто бхависсати, на кхо пана джа̄на̄ти ма̄расатена ма̄расахассенапи майхам̣ акампийабха̄вам̣, аджджа да̄ни майхам̣ ва̄ ма̄расса ва̄ баламахантатам̣, а̄нубха̄вамахантатам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти там̣ йатха̄саджджитамева бхаттапа̄тим̣ сайам̣ а̄да̄йа геха̄ никкхамма ан̇га̄рака̄сутат̣е т̣хатва̄ а̄ка̄сам̣ уллокетва̄ ма̄рам̣ дисва̄ ‘‘коси тва’’нти а̄ха. ‘‘ахам̣, ма̄ро’’ти. ‘‘айам̣ ан̇га̄рака̄су тайа̄ ниммита̄’’ти? ‘‘а̄ма, майа̄’’ти ¶ . ‘‘киматтха̄йа̄’’ти. ‘‘тава да̄насса антара̄йакаран̣аттха̄йа ча паччекабуддхасса ча джӣвитана̄санаттха̄йа̄’’ти. бодхисатто ‘‘нева те ахам̣ аттано да̄насса антара̄йам̣, на паччекабуддхасса джӣвитантара̄йам̣ ка̄тум̣ дасса̄ми, аджджа да̄ни майхам̣ ва̄ туйхам̣ ва̄ баламахантатам̣, а̄нубха̄вамахантатам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти ан̇га̄рака̄сутат̣е т̣хатва̄ ‘‘бханте, паччекабуддха ахам̣ имисса̄ ан̇га̄рака̄суйа̄ адхосӣсо патама̄нопи на ниваттисса̄ми, кевалам̣ тумхе майа̄ диннам̣ бходжанам̣ пат̣игган̣хатха̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ка̄мам̣ пата̄ми нирайам̣, уддхам̣па̄до авам̣сиро;
на̄нарийам̣ карисса̄ми, ханда пин̣д̣ам̣ пат̣иггаха̄’’ти.
таттха̄йам̣ пин̣д̣аттхо – бханте, паччекаварабуддха сачепахам̣ тумха̄кам̣ пин̣д̣апа̄там̣ денто екам̣сенева имам̣ нирайам̣ уддхам̣па̄до авам̣сиро хутва̄ пата̄ми, татха̄пи йадидам̣ ада̄нан̃ча асӣлан̃ча арийехи акаттаббатта̄ анарийехи ча каттаббатта̄ ‘‘анарийа’’нти вуччати, ‘‘на там̣ анарийам̣ карисса̄ми ¶ , ханда имам̣ майа̄ дӣйама̄нам̣ пин̣д̣ам̣ пат̣иггаха пат̣игган̣ха̄хӣ’’ти. еттха ча ханда̄ти воссаггаттхе нипа̄то.
евам̣ ватва̄ бодхисатто дал̣хасама̄да̄нена бхаттапа̄тим̣ гахетва̄ ан̇га̄рака̄суматтхакена паккханто, та̄вадева асӣтихаттхагамбхӣра̄йа ан̇га̄рака̄суйа̄ талато упарӯпариджа̄там̣ сатапаттапуппхитам̣ екам̣ маха̄падумам̣ уггантва̄ бодхисаттасса па̄де сампат̣иччхи. тато маха̄тумбаматта̄ рен̣у уггантва̄ ¶ маха̄саттасса муддхани т̣хатва̄ сакаласарӣрам̣ суван̣н̣ачун̣н̣асамокин̣н̣амива ака̄си. со падумакан̣н̣ика̄йа т̣хатва̄ на̄наггарасабходжанам̣ паччекабуддхасса патте патит̣т̣ха̄песи. со там̣ пат̣иггахетва̄ анумоданам̣ катва̄ паттам̣ а̄ка̄се кхипитва̄ пассантассева маха̄джанасса сайампи веха̄сам̣ аббхуггантва̄ на̄наппака̄рам̣ вала̄хакапантим̣ маддама̄но вийа химавантамева гато. ма̄ропи пара̄джито доманассам̣ патва̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева гато. бодхисатто пана падумакан̣н̣ика̄йа т̣хитакова маха̄джанасса да̄насӣласам̣ван̣н̣анена ¶ дхаммам̣ десетва̄ маха̄джанена паривуто аттано нивесанамева пависитва̄ йа̄ваджӣвам̣ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘найидам̣, гахапати, аччхарийам̣, йам̣ твам̣ евам̣ дассанасампанно етарахи девата̄йа на кампито, пуббе пан̣д̣итехи катамева аччхарийа’’нти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ паччекабуддхо таттхева паринибба̄йи, ма̄рам̣ пара̄джетва̄ падумакан̣н̣ика̄йа т̣хатва̄ паччекабуддхасса пин̣д̣апа̄тада̄йако ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
кхадиран̇га̄раджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
кула̄вакавагго чатуттхо.
тассудда̄нам̣ –
кула̄вакан̃ча наччан̃ча, саммодамаччхават̣т̣акам̣;
сакун̣ам̣ титтирам̣ бакам̣, нандан̃ча кхадиран̇га̄ранти.
5. аттхака̄мавагго
[41] 1. лосакаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо ¶ аттхака̄масса̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто лосакатиссаттхерам̣ на̄ма а̄раббха катхеси. ко панеса лосакатиссаттхеро на̄ма̄ти? косаларат̣т̣хе еко аттано кулана̄сако кеват̣т̣апуттако ¶ ала̄бхӣ бхиккху. со кира ниббаттат̣т̣ха̄нета̄ чавитва̄ косаларат̣т̣хе екасмим̣ куласахассава̄се кеват̣т̣ага̄ме екисса̄ кеват̣т̣ийа̄ куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасса пат̣исандхиггахан̣адивасе там̣ куласахассам̣ джа̄лахаттхам̣ надийан̃ча тал̣а̄ка̄дӣсу ча маччхе парийесантам̣ екам̣ кхуддакамаччхампи на̄латтха. тато пат̣т̣ха̄йа ча те кеват̣т̣а̄ париха̄йантийева. тасмин̃хи куччхигатейева несам̣ га̄мо сатта ва̄ре аггина̄ дад̣д̣хо, сатта ва̄ре ран̃н̃а̄ дан̣д̣ито. евам̣ ануккамена дуггата̄ джа̄та̄. те чинтайим̣су ‘‘пуббе амха̄кам̣ еварӯпам̣ наттхи, ида̄ни пана париха̄йа̄ма, амха̄кам̣ антаре ека̄йа ка̄л̣акан̣н̣ийа̄ бхавитаббам̣, две бха̄га̄ хома̄’’ти пан̃ча пан̃ча куласата̄ни екато ахесум̣. тато йаттха тасса ма̄та̄питаро, сова кот̣т̣ха̄со париха̄йати, итаро вад̣д̣хати. те тампи кот̣т̣ха̄сам̣ двидха̄, тампи двидха̄ти евам̣ йа̄ва тамева кулам̣ екам̣ ахоси, та̄ва вибхаджитва̄ тесам̣ ка̄л̣акан̣н̣ибха̄вам̣ н̃атва̄ потхетва̄ никкад̣д̣хим̣су.
атхасса ¶ ма̄та̄ киччхена джӣвама̄на̄ парипакке габбхе екасмим̣ т̣ха̄не виджа̄йи. паччхимабхавикасаттам̣ на сакка̄ на̄сетум̣, антогхат̣е падӣпо вийа тасса хадайе арахаттасса упаниссайо джалати. са̄ там̣ да̄ракам̣ пат̣иджаггитва̄ а̄дха̄витва̄ паридха̄витва̄ вичаран̣ака̄ле екамасса капа̄лакам̣ хаттхе датва̄ ‘‘путта, етам̣ гхарам̣ пависа̄’’ти песетва̄ пала̄та̄. со тато пат̣т̣ха̄йа екакова хутва̄ таттха таттха бхиккхам̣ парийеситва̄ екасмим̣ т̣ха̄не сайати, на нха̄йати, на сарӣрам̣ пат̣иджаггати, пам̣суписа̄чако вийа киччхена джӣвикам̣ каппети. со ануккамена саттавассико хутва̄ екасмим̣ гехадва̄ре уккхалидхованасса чхад̣д̣итат̣т̣ха̄не ка̄ко вийа екекам̣ бхаттаситтхам̣ уччинитва̄ кха̄дати.
атха нам̣ дхаммасена̄пати са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чарама̄но дисва̄ ‘‘айам̣ сатто атика̄рун̃н̃аппатто ¶ , катарага̄мава̄сико ну кхо’’ти тасмим̣ меттачиттам̣ вад̣д̣хетва̄ ‘‘ехи, ре’’ти а̄ха. со а̄гантва̄ тхерам̣ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ тхеро ‘‘катарага̄мава̄сикоси, кахам̣ ва̄ те ма̄та̄питаро’’ти пуччхи. ‘‘ахам̣, бханте, ниппаччайо, майхам̣ ма̄та̄питаро мам̣ нисса̄йа ‘килантамха̄’ти мам̣ чхад̣д̣етва̄ пала̄та̄’’ти. ‘‘апи пана паббаджиссасӣ’’ти. ‘‘бханте, ахам̣ та̄ва паббаджеййам̣, ма̄дисам̣ пана капан̣ам̣ ко пабба̄джессасӣ’’ти? ‘‘ахам̣ ¶ пабба̄джесса̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте, пабба̄джетха̄’’ти. тхеро тасса кха̄данӣйабходжанӣйам̣ датва̄ там̣ виха̄рам̣ нетва̄ сахаттхенева нха̄петва̄ пабба̄джетва̄ парипун̣н̣авассам̣ упасампа̄деси. со махаллакака̄ле ‘‘лосакатиссаттхеро’’ти пан̃н̃а̄йиттха аппапун̃н̃о аппала̄бхо. тена кира асадисада̄непи куччхипӯро на ладдхапуббо, джӣвитагхат̣анаматтамева лабхати. тасса хи патте екасмим̣йева йа̄гуул̣ун̇ке динне патто саматиттико вийа хутва̄ пан̃н̃а̄йати. атха манусса̄ ‘‘имасса патто пӯро’’ти хет̣т̣ха̄ йа̄гум̣ денти. тасса патте йа̄гум̣ да̄нака̄ле манусса̄нам̣ бха̄джане йа̄гу антарадха̄йатӣтипи ваданти. кхаджджака̄дӣсупи есева найо.
со апарена самайена випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ аггапхале арахатте патит̣т̣хитопи аппала̄бхова ахоси. атхасса анупуббена а̄йусан̇кха̄ресу парихӣнесу паринибба̄надивасо сампа̄пун̣и. дхаммасена̄пати а̄вадждженто тасса паринибба̄набха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘айам̣ лосакатиссаттхеро аджджа паринибба̄йиссати, аджджа майа̄ етасса йа̄вадаттхам̣ а̄ха̄рам̣ да̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти там̣ а̄да̄йа са̄ваттхим̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. тхеро там̣ нисса̄йа та̄ва бахуманусса̄йа са̄ваттхийа̄ хаттхам̣ паса̄ретва̄ ванданаматтампи на̄латтха. атха нам̣ тхеро ‘‘гаччха̄вусо, а̄санаса̄ла̄йа нисӣда̄’’ти уййоджетва̄ гато. там̣ а̄гатамева манусса̄ ‘‘аййо, а̄гато’’ти а̄сане нисӣда̄петва̄ бходжеси. тхеропи ‘‘имам̣ лосакасса детха̄’’ти ¶ ладдха̄ха̄рам̣ песеси. там̣ гахетва̄ гата̄ лосакатиссаттхерам̣ асаритва̄ сайамева бхун̃джим̣су. атха тхерасса ут̣т̣ха̄йа виха̄рам̣ гаманака̄ле лосакатиссаттхеро а̄гантва̄ тхерам̣ ванди, тхеро ниваттитва̄ т̣хитакова ‘‘ладдхам̣ те, а̄вусо, бхатта’’нти пуччхи. лабхисса̄ма но, бхантети. тхеро сам̣вегапатто ка̄лам̣ олокеси, ка̄ло атикканто. тхеро ‘‘хота̄вусо, идхева нисӣда̄’’ти лосакаттхерам̣ а̄санаса̄ла̄йам̣ нисӣда̄петва̄ косаларан̃н̃о нивесанам̣ агама̄си. ра̄джа̄ тхерасса паттам̣ га̄ха̄петва̄ ‘‘бхаттасса ака̄ло’’ти паттапӯрам̣ чатумадхурам̣ да̄песи. тхеро там̣ а̄да̄йа гантва̄ ‘‘еха̄вусо, тисса имам̣ чатумадхурам̣ бхун̃джа̄’’ти ватва̄ паттам̣ гахетва̄ ат̣т̣ха̄си. со тхере га̄равена ладжджанто на парибхун̃джати. атха нам̣ тхеро ‘‘еха̄вусо тисса, ахам̣ имам̣ паттам̣ гахетва̄ва т̣хасса̄ми, твам̣ нисӣдитва̄ парибхун̃джа. саче ахам̣ паттам̣ хаттхато ¶ мун̃чеййам̣, кин̃чи на бхавеййа̄’’ти а̄ха. атха̄йасма̄ лосакатиссаттхеро аггаса̄ваке дхаммасена̄патимхи паттам̣ гахетва̄ т̣хите ¶ чатумадхурам̣ парибхун̃джи. там̣ тхерасса арийиддхибалена париккхайам̣ на агама̄си. тада̄ лосакатиссаттхеро йа̄вадаттхам̣ ударапӯрам̣ катва̄ парибхун̃джи, там̣ дивасам̣йева ча анупа̄дисеса̄йа нибба̄надха̄туйа̄ паринибба̄йи. самма̄самбуддхо сантике т̣хатва̄ сарӣраниккхепам̣ ка̄реси, дха̄туйо гахетва̄ четийам̣ карим̣су.
тада̄ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, ахо лосакатиссаттхеро аппапун̃н̃о аппала̄бхӣ, еварӯпена на̄ма аппапун̃н̃ена аппала̄бхина̄ катхам̣ арийадхаммо ладдхо’’ти катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ дхаммасабхам̣ гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи. те ‘‘има̄йа на̄ма, бханте’’ти а̄рочайим̣су. саттха̄ ‘‘бхиккхаве, есо бхиккху аттано ала̄бхибха̄ван̃ча арийадхаммала̄бхибха̄ван̃ча аттана̄ва ака̄си. айан̃хи пуббе паресам̣ ла̄бхантара̄йам̣ катва̄ аппала̄бхӣ джа̄то, ‘‘аниччам̣, дуккхам̣, анатта̄’’ти випассана̄йа йуттабха̄васса балена арийадхаммала̄бхӣ джа̄то’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте кира кассапасамма̄самбуддхака̄ле ан̃н̃атаро бхиккху екам̣ кут̣умбикам̣ нисса̄йа га̄мака̄ва̄се васати пакататто сӣлава̄ випассана̄йа йуттаппайутто. атхеко кхӣн̣а̄саваттхеро самаваттава̄сам̣ васама̄но анупуббена тасса бхиккхуно упат̣т̣ха̄какут̣умбикасса васанага̄мам̣ сампатто. кут̣умбико тхерасса ¶ ирийа̄патхейева пасӣдитва̄ паттам̣ а̄да̄йа гхарам̣ павесетва̄ саккаччам̣ бходжетва̄ тхокам̣ дхаммакатхам̣ сутва̄ тхерам̣ вандитва̄ ‘‘бханте, амха̄кам̣ дхуравиха̄рамева гаччхатха, майам̣ са̄йанхасамайе а̄гантва̄ пассисса̄ма̄’’ти а̄ха. тхеро виха̄рам̣ гантва̄ нева̄сикаттхерам̣ вандитва̄ а̄пуччхитва̄ екамантам̣ нисӣди. сопи тена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ ‘‘ладдхо те, а̄вусо, бхиккха̄ха̄ро’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, ладдхо’’ти. ‘‘кахам̣ ладдхо’’ти? ‘‘тумха̄кам̣ дхурага̄ме кут̣умбикагхаре’’ти. еван̃ча пана ватва̄ аттано сена̄санам̣ пуччхитва̄ пат̣иджаггитва̄ паттачӣварам̣ пат̣иса̄метва̄ джха̄насукхена пхаласукхена ча вӣтина̄менто нисӣди.
сопи ¶ кут̣умбико са̄йанхе гандхама̄лан̃чева падӣпеййан̃ча га̄ха̄петва̄ виха̄рам̣ гантва̄ нева̄сикаттхерам̣ вандитва̄ ‘‘бханте, еко а̄гантукаттхеро аттхи, а̄гато ну кхо’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, а̄гато’’ти. ‘‘ида̄ни каха’’нти. ‘‘асукасена̄сане на̄ма̄’’ти. со тасса сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисинно дхаммакатхам̣ сутва̄ сӣталавела̄йа четийан̃ча бодхин̃ча пӯджетва̄ дӣпе джа̄летва̄ убхопи джане нимантетва̄ гато. нева̄сикаттхеропи кхо ‘‘айам̣ кут̣умбико парибхинно, сача̄йам̣ бхиккху имасмим̣ виха̄ре васиссати, на мам̣ еса кисмин̃чи ган̣айиссатӣ’’ти ¶ тхере анаттаманатам̣ а̄паджджитва̄ ‘‘имасмим̣ виха̄ре етасса авасана̄ка̄ро майа̄ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти тена упат̣т̣ха̄навела̄йа а̄гатена саддхим̣ кин̃чи на катхеси. кхӣн̣а̄саваттхеро тасса аджджха̄сайам̣ джа̄нитва̄ ‘‘айам̣ тхеро мама куле ва̄ ган̣е ва̄ апалибуддхабха̄вам̣ на джа̄на̄тӣ’’ти аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ джха̄насукхена пхаласукхена вӣтина̄меси.
нева̄сикопи пунадивасе накхапит̣т̣хена ган̣д̣им̣ пахаритва̄ накхена два̄рам̣ а̄кот̣етва̄ кут̣умбикасса гехам̣ агама̄си. со тасса паттам̣ гахетва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣда̄петва̄ ‘‘а̄гантукаттхеро кахам̣, бханте’’ти пуччхи. ‘‘на̄хам̣ тава кулӯпакасса паваттим̣ джа̄на̄ми, ган̣д̣им̣ пахарантопи два̄рам̣ а̄кот̣ентопи пабодхетум̣ на̄саккхим̣, хиййо тава гехе пан̣ӣтабходжанам̣ бхун̃джитва̄ ¶ джӣра̄петум̣ асакконто ида̄ни ниддам̣ оккантойева бхависсати, твам̣ пасӣдама̄но еварӯпесуйева т̣ха̄несу пасӣдасӣ’’ти а̄ха – ‘‘кхӣн̣а̄саваттхеропи аттано бхиккха̄ча̄равелам̣ саллаккхетва̄ сарӣрам̣ пат̣иджаггитва̄ паттачӣварама̄да̄йа а̄ка̄се уппатитва̄ ан̃н̃аттха агама̄си. со кут̣умбико нева̄сикаттхерам̣ саппимадхусаккхара̄бхисан̇кхатам̣ па̄йа̄сам̣ па̄йетва̄ паттам̣ гандхачун̣н̣ехи уббат̣т̣етва̄ пуна пӯретва̄ ‘‘бханте, со тхеро маггакиланто бхависсати, идамасса харатха̄’’ти ада̄си. итаро апат̣иккхипитва̄ва гахетва̄ гаччханто ‘‘саче со бхиккху имам̣ па̄йа̄сам̣ пивиссати, гӣва̄йам̣ гахетва̄ никкад̣д̣хийама̄нопи на гамиссати. саче пана̄хам̣ имам̣ па̄йа̄сам̣ манусса̄нам̣ дасса̄ми, па̄кат̣ам̣ ме каммам̣ бхависсати. саче удаке опила̄песса̄ми, удакапит̣т̣хе саппи пан̃н̃а̄йиссати ¶ . саче бхӯмийам̣ чхад̣д̣есса̄ми, ка̄касаннипа̄тена пан̃н̃а̄йиссати. каттха ну кхо имам̣ чхад̣д̣еййа’’нти упадха̄ренто екам̣ джха̄маккхеттам̣ дисва̄ ан̇га̄ре вийӯхитва̄ таттха паккхипитва̄ упари ан̇га̄рехи пат̣иччха̄детва̄ виха̄рам̣ гато там̣ бхиккхум̣ адисва̄ чинтеси ‘‘аддха̄ со бхиккху кхӣн̣а̄саво мама аджджха̄сайам̣ видитва̄ ан̃н̃аттха гато бхависсати, ахо майа̄ ударахету айуттам̣ ката’’нти та̄вадевасса махантам̣ доманассам̣ удапа̄ди. тато пат̣т̣ха̄йева ча мануссапето хутва̄ на чирассева ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббатти.
со бахӯни вассасатасахасса̄ни нирайе паччитва̄ пакка̄васесена пат̣ипа̄т̣ийа̄ пан̃чаджа̄тисатесу йаккхо хутва̄ екадивасампи ударапӯрам̣ а̄ха̄рам̣ на лабхи. екадивасам̣ пана габбхамалам̣ ударапӯрам̣ лабхи. пуна пан̃чаджа̄тисатесу сунакхо ахоси. тада̄пи екадивасам̣ бхаттаваманам̣ ударапӯрам̣ лабхи, сесака̄ле пана тена ударапӯро а̄ха̄ро на̄ма на ладдхапуббо. сунакхайонито пана чавитва̄ ка̄сират̣т̣хе екасмим̣ га̄ме дуггатакуле ниббатти. тасса ниббаттито пат̣т̣ха̄йа там̣ кулам̣ парамадуггатамева джа̄там̣, джа̄тито уддхам̣ удакакан̃джика̄маттампи на лабхи. тасса пана ¶ ‘‘миттавиндако’’ти на̄мам̣ ахоси. ма̄та̄питаро ¶ чха̄такадуккхам̣ адхива̄сетум̣ асакконта̄ ‘‘гаччха ка̄л̣акан̣н̣ӣ’’ти там̣ потхетва̄ нӣхарим̣су. со апат̣исаран̣о вичаранто ба̄ра̄н̣асим̣ агама̄си. тада̄ бодхисатто ба̄ра̄н̣асийам̣ диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃ча ма̄н̣авакасата̄ни сиппам̣ ва̄чети. тада̄ ба̄ра̄н̣асива̄сино дуггата̄нам̣ париббайам̣ датва̄ сиппам̣ сиккха̄пенти. айампи миттавиндако бодхисаттасса сантике сиппам̣ сиккхати. со пхарусо анова̄даккхамо там̣ там̣ пахаранто вичарати, бодхисаттена овадийама̄нопи ова̄дам̣ на ган̣ха̄ти. там̣ нисса̄йа а̄йописса мандо джа̄то.
атха со ма̄н̣авакехи саддхим̣ бхан̣д̣итва̄ ова̄дам̣ агган̣ханто тато пала̄йитва̄ а̄хин̣д̣анто екам̣ паччантага̄мам̣ патва̄ бхатим̣ катва̄ джӣвати. со таттха ека̄йа дуггатиттхийа̄ саддхим̣ сам̣ва̄сам̣ каппеси. са̄ там̣ нисса̄йа две да̄раке виджа̄йи. га̄мава̄сино ‘‘амха̄кам̣ суса̄санам̣ дусса̄санам̣ а̄рочеййа̄сӣ’’ти миттавиндакасса бхатим̣ датва̄ там̣ га̄мадва̄ре кут̣ика̄йа ¶ васа̄песум̣. там̣ пана миттавиндакам̣ нисса̄йа те паччантага̄мава̄сино саттаккхаттум̣ ра̄джадан̣д̣ам̣ агамам̣су, саттаккхаттум̣ несам̣ геха̄ни джха̄йим̣су, саттаккхаттум̣ тал̣а̄кам̣ бхиджджи. те чинтайим̣су ‘‘амха̄кам̣ пуббе имасса миттавиндакасса ана̄гаманака̄ле еварӯпам̣ наттхи, ида̄ни панасса а̄гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа париха̄йа̄ма̄’’ти там̣ потхетва̄ нӣхарим̣су.
со аттано да̄раке гахетва̄ ан̃н̃аттха гаччханто екам̣ амануссапариггахам̣ ат̣авим̣ па̄виси. таттхасса аманусса̄ да̄раке ча бхарийан̃ча ма̄ретва̄ мам̣сам̣ кха̄дим̣су. со тато пала̄йитва̄ тато тато а̄хин̣д̣анто екам̣ гамбхӣрам̣ на̄ма пат̣т̣анага̄мам̣ на̄ва̄виссаджджанадивасейева патва̄ каммака̄рако хутва̄ на̄вам̣ абхирухи. на̄ва̄ самуддапит̣т̣хе сатта̄хам̣ гантва̄ саттаме дивасе самуддамаджджхе а̄кот̣етва̄ т̣хапита̄ вийа ат̣т̣ха̄си. те ка̄л̣акан̣н̣исала̄кам̣ ча̄ресум̣, саттаккхаттум̣ миттавиндакассева па̄пун̣и. манусса̄ тассекам̣ вел̣укала̄пам̣ датва̄ хаттхе гахетва̄ самуддапит̣т̣хе кхипим̣су, тасмим̣ кхиттаматте на̄ва̄ агама̄си. миттавиндако ¶ вел̣укала̄пе нипаджджитва̄ самуддапит̣т̣хе гаччханто кассапасамма̄самбуддхака̄ле раккхитасӣласса пхалена самуддапит̣т̣хе екасмим̣ пхаликавима̄не чатассо девадхӣтаро пат̣илабхитва̄ та̄сам̣ сантике сукхам̣ анубхавама̄но сатта̄хам̣ васи. та̄ пана вима̄напетийо сатта̄хам̣ сукхам̣ анубхаванти, сатта̄хам̣ дуккхам̣. сатта̄хам̣ дуккхам̣ анубхавитум̣ гаччхама̄на̄ ‘‘йа̄ва майам̣ а̄гаччха̄ма, та̄ва идхева хохӣ’’ти ватва̄ агамам̣су.
миттавиндако ¶ та̄сам̣ гатака̄ле вел̣укала̄пе нипаджджитва̄ пурато гаччханто раджатавима̄не ат̣т̣ха девадхӣтаро лабхи. татопи парам̣ гаччханто ман̣ивима̄не сол̣аса, канакавима̄не дваттим̣са девадхӣтаро лабхи. та̄сампи вачанам̣ акатва̄ парато гаччханто антарадӣпаке екам̣ йаккханагарам̣ аддаса. таттхека̄ йаккхинӣ аджарӯпена вичарати. миттавиндако тасса̄ йаккхинибха̄вам̣ аджа̄нанто ‘‘аджамам̣сам̣ кха̄дисса̄мӣ’’ти там̣ па̄де аггахеси, са̄ йаккха̄нубха̄вена там̣ уккхипитва̄ кхипи. со та̄йа кхитто самуддаматтхакена гантва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ парикха̄пит̣т̣хе екасмим̣ кан̣т̣акагумбаматтхаке патитва̄ пават̣т̣ама̄но бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄си. тасмин̃ча самайе тасмим̣ парикха̄пит̣т̣хе ран̃н̃о аджика̄ чарама̄на̄ чора̄ харанти. аджикагопака̄ ‘‘чоре ган̣хисса̄ма̄’’ти ¶ екамантам̣ нилӣна̄ ат̣т̣хам̣су. миттавиндако пават̣т̣итва̄ бхӯмийам̣ т̣хито та̄ аджика̄ дисва̄ чинтеси ‘‘ахам̣ самудде екасмим̣ дӣпаке аджикам̣ па̄де гахетва̄ та̄йа кхитто идха патито. саче ида̄ни екам̣ аджикам̣ па̄де гахесса̄ми, са̄ мам̣ парато самуддапит̣т̣хе вима̄надевата̄нам̣ сантике кхиписсатӣ’’ти. со евам̣ айонисо манасикаритва̄ аджикам̣ па̄де ган̣хи, са̄ гахитаматта̄ вирави. аджикагопака̄ ито чито ча а̄гантва̄ там̣ гахетва̄ ‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ ра̄джакуле аджикакха̄дако еса чоро’’ти там̣ кот̣т̣етва̄ бандхитва̄ ран̃н̃о сантикам̣ ненти.
тасмим̣ кхан̣е бодхисатто пан̃часатама̄н̣авакапаривуто нагара̄ никкхамма нха̄йитум̣ гаччханто миттавиндакам̣ дисва̄ сан̃джа̄нитва̄ те мануссе а̄ха – ‘‘та̄та̄, айам̣ амха̄кам̣ антева̄сико, касма̄ нам̣ ган̣хатха̄’’ти? ‘‘аджикачорако, аййа, екам̣ аджикам̣ па̄де ган̣хи, тасма̄ гахито’’ти. ‘‘тена хетам̣ ¶ амха̄кам̣ да̄сам̣ катва̄ детха, амхе нисса̄йа джӣвиссатӣ’’ти. те, ‘‘са̄дху аййа̄’’ти там̣ виссаджджетва̄ агамам̣су. атха нам̣ бодхисатто ‘‘миттавиндака, твам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ кахам̣ васӣ’’ти пуччхи. со саббам̣ аттана̄ катакаммам̣ а̄рочеси. бодхисатто ‘‘аттхака̄ма̄нам̣ вачанам̣ акаронто евам̣ дуккхам̣ па̄пун̣а̄тӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо аттхака̄масса хита̄нукампино, оваджджама̄но на кароти са̄санам̣;
аджийа̄ па̄дамоламба, миттако вийа сочатӣ’’ти.
таттха аттхака̄масса̄ти вуд̣д̣хим̣ иччхантасса. хита̄нукампиноти хитена анукампама̄насса. оваджджама̄ноти мудукена хитачиттена овадийама̄но. на кароти са̄сананти анусит̣т̣хам̣ на кароти, дуббачо анова̄дако хоти. миттако вийа сочатӣти йатха̄йам̣ миттавиндако аджика̄йа ¶ па̄дам̣ гахетва̄ сочати киламати, евам̣ ниччака̄лам̣ сочатӣти има̄йа га̄тха̄йа бодхисатто дхаммам̣ десеси.
евам̣ тена тхерена еттаке аддха̄не тӣсуйева аттабха̄весу куччхипӯро ладдхапуббо. йаккхена хутва̄ екадивасам̣ габбхамалам̣ ладдхам̣, сунакхена хутва̄ екадивасам̣ ¶ бхаттаваманам̣, паринибба̄надивасе дхаммасена̄патисса̄нубха̄вена чатумадхурам̣ ладдхам̣. евам̣ парасса ла̄бхантара̄йакаран̣ам̣ на̄ма маха̄досанти ведитаббам̣. тасмим̣ пана ка̄ле сопи а̄чарийо миттавиндакопи йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘евам̣, бхиккхаве, аттано аппала̄бхибха̄ван̃ча арийадхаммала̄бхибха̄ван̃ча сайамева еса ака̄сӣ’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ миттавиндако лосакатиссаттхеро ахоси, диса̄па̄моккха̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
лосакаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[42] 2. капотаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо аттхака̄масса̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ лолабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тасса лолабха̄во наваканипа̄те ка̄каджа̄таке а̄ви бхависсати. тада̄ пана там̣ бхиккхӯ ‘‘айам̣, бханте, бхиккху лоло’’ти саттху а̄рочесум̣. атха нам̣ саттха̄ ‘‘саччам̣ кира ¶ твам̣ бхиккху лолосӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, бханте’’ти. саттха̄ ‘‘пуббепи твам̣ бхиккху лоло лолака̄ран̣а̄ джӣвитаккхайам̣ патто, пан̣д̣ита̄пи там̣ нисса̄йа аттано васанат̣т̣ха̄на̄ парихӣна̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто па̄ра̄ватайонийам̣ ниббатти. тада̄ ба̄ра̄н̣асива̄сино пун̃н̃ака̄мата̄йа тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не сакун̣а̄нам̣ сукхавасанаттха̄йа тхусапаччхийо оламбенти. ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хинопи бхаттака̄рако аттано маха̄насе екам̣ тхусапаччхим̣ оламбетва̄ т̣хапеси, бодхисатто таттха ва̄сам̣ каппеси. со па̄това никкхамитва̄ гочаре чаритва̄ са̄йам̣ а̄гантва̄ таттха васанто ка̄лам̣ кхепеси. атхекадивасам̣ еко ка̄ко маха̄насаматтхакена гаччханто амбила̄намбиламаччхамам̣са̄нам̣ дхӯпанава̄сам̣ гха̄йитва̄ лобхам̣ уппа̄детва̄ ‘‘кам̣ ну кхо нисса̄йа имам̣ маччхамам̣сам̣ лабхисса̄мӣ’’ти авидӯре ¶ нисӣдитва̄ паригган̣ханто са̄йам̣ бодхисаттам̣ а̄гантва̄ маха̄насам̣ ¶ пависантам̣ дисва̄ ‘‘имам̣ па̄ра̄ватам̣ нисса̄йа маччхамам̣сам̣ лабхисса̄мӣ’’ти пунадивасе па̄това а̄гантва̄ бодхисаттасса никкхамитва̄ гочараттха̄йа гаманака̄ле пит̣т̣хито пит̣т̣хито агама̄си. атха нам̣ бодхисатто ‘‘касма̄ твам̣, самма, амхехи саддхим̣ чарасӣ’’ти а̄ха. ‘‘са̄ми, тумха̄хам̣ кирийа̄ майхам̣ руччати, ито пат̣т̣ха̄йа тумхе упат̣т̣хахисса̄мӣ’’ти. ‘‘самма, тумхе ан̃н̃агочара̄, майам̣ ан̃н̃агочара̄, тумхехи амха̄кам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ дуккара’’нти. ‘‘са̄ми, тумха̄кам̣ гочараггахан̣ака̄ле ахампи гочарам̣ гахетва̄ тумхехи саддхим̣йева гамисса̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, кевалам̣ те аппаматтена бхавитабба’’нти евам̣ бодхисатто ка̄кам̣ овадитва̄ гочарам̣ чаранто тин̣абӣджа̄дӣни кха̄дати. бодхисаттасса пана гочараггахан̣ака̄ле ка̄ко гантва̄ гомайапин̣д̣ам̣ апанетва̄ па̄н̣аке кха̄дитва̄ ударам̣ пӯретва̄ бодхисаттасса сантикам̣ а̄гантва̄ ‘‘са̄ми, тумхе ативелам̣ чаратха, атибахубхаккхена на̄ма бхавитум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти ватва̄ бодхисаттена гочарам̣ гахетва̄ са̄йам̣ а̄гаччхантена саддхим̣йева маха̄насам̣ па̄виси. бхаттака̄рако ¶ ‘‘амха̄кам̣ капото ан̃н̃ампи гахетва̄ а̄гато’’ти ка̄кассапи паччхим̣ т̣хапеси. тато пат̣т̣ха̄йа две джана̄ васанти.
атхекадивасам̣ сет̣т̣хисса бахум̣ маччхамам̣сам̣ а̄харим̣су. там̣ а̄да̄йа бхаттака̄рако маха̄насе таттха таттха оламбеси. ка̄ко там̣ дисва̄ лобхам̣ уппа̄детва̄ ‘‘све гочарабхӯмим̣ агантва̄ майа̄ идамева кха̄дитабба’’нти раттим̣ ниттхунанто нипаджджи. пунадивасе бодхисатто гочара̄йа гаччханто ‘‘ехи, самма, ка̄ка̄’’ти а̄ха. ‘‘са̄ми, тумхе гаччхатха, майхам̣ куччхирого аттхӣ’’ти. ‘‘самма, ка̄ка̄нам̣ куччхирого на̄ма на када̄чи бхӯтапуббо, раттим̣ тӣсу йа̄месу екекасмим̣ йа̄ме муччхита̄ хонти, дӣпават̣т̣им̣ гилитака̄ле пана несам̣ мухуттам̣ титти хоти, твам̣ имам̣ маччхамам̣сам̣ кха̄дитука̄мо бхависсаси, ехи мануссапарибхого на̄ма тумха̄кам̣ дуппарибхун̃джийо, ма̄ еварӯпам̣ ака̄си, майа̄ саддхим̣йева гочара̄йа гаччха̄хӣ’’ти. ‘‘на саккоми, са̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи пан̃н̃а̄йиссаси сакена каммена, лобхавасам̣ агантва̄ аппаматто хохӣ’’ти там̣ овадитва̄ бодхисатто гочара̄йа гато.
бхаттака̄рако ¶ на̄наппака̄рам̣ маччхамам̣савикатим̣ сампа̄детва̄ усуманиккхаманаттхам̣ бха̄джана̄ни тхокам̣ виваритва̄ расапарисса̄ванакарот̣им̣ бха̄джанаматтхаке т̣хапетва̄ бахи никкхамитва̄ седам̣ пун̃чхама̄но ат̣т̣ха̄си. тасмим̣ кхан̣е ка̄ко паччхито сӣсам̣ уккхипитва̄ бхаттагехам̣ олокенто тасса никкхантабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘айам̣да̄ни майхам̣ маноратхам̣ пӯретва̄ мам̣сам̣ кха̄дитум̣ ка̄ло, ким̣ ну кхо маха̄мам̣сам̣ кха̄да̄ми, уда̄ху чун̣н̣икамам̣са’’нти чинтетва̄ ‘‘чун̣н̣икамам̣сена на̄ма кхиппам̣ куччхим̣ пӯретум̣ на сакка̄, махантам̣ мам̣сакхан̣д̣ам̣ а̄харитва̄ паччхийам̣ никкхипитва̄ кха̄дама̄но нипаджджисса̄мӣ’’ти ¶ паччхито уппатитва̄ расакарот̣ийам̣ нилӣйи. са̄ ‘‘кирӣ’’ти саддамака̄си. бхаттака̄рако там̣ саддам̣ сутва̄ ‘‘ким̣ ну кхо ета’’нти павит̣т̣хо ка̄кам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ дут̣т̣хака̄ко маха̄сет̣т̣хино паккамам̣сам̣ кха̄дитука̄мо, ахам̣ кхо пана сет̣т̣хим̣ нисса̄йа джӣва̄ми, на имам̣ ба̄лам̣, ким̣ ме имина̄’’ти два̄рам̣ пидха̄йа ка̄кам̣ гахетва̄ сакаласарӣре патта̄ни ¶ лун̃читва̄ алласин̇гӣвералон̣аджӣрака̄дайо кот̣т̣етва̄ амбилатаккена а̄лол̣етва̄ тенасса сакаласарӣрам̣ маккхетва̄ там̣ ка̄кам̣ паччхийам̣ кхипи. со адхиматтаведана̄бхибхӯто ниттхунанто нипаджджи.
бодхисатто са̄йам̣ а̄гантва̄ там̣ бйасанаппаттам̣ дисва̄ ‘‘лолака̄ка, мама вачанам̣ акатва̄ тава лобхам̣ нисса̄йа маха̄дуккхам̣ паттосӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо аттхака̄масса хита̄нукампино, оваджджама̄но на кароти са̄санам̣;
капотакасса вачанам̣ акатва̄, амиттахаттхаттхагатова сетӣ’’ти.
таттха капотакасса вачанам̣ акатва̄ти па̄ра̄ватасса хита̄нуса̄санавачанам̣ акатва̄. амиттахаттхаттхагатова сетӣти амитта̄нам̣ анаттхака̄рака̄нам̣ дуккхуппа̄дакапуггала̄нам̣ хаттхаттхам̣ хаттхапатхам̣ гато айам̣ ка̄ко вийа со пуггало махантам̣ бйасанам̣ патва̄ анусочама̄но сетӣти.
бодхисатто ¶ имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ ‘‘ида̄ни майа̄ ча имасмим̣ т̣ха̄не на сакка̄ васиту’’нти ан̃н̃аттха гато. ка̄копи таттхева джӣвитаккхайам̣ патто. атха нам̣ бхаттака̄рако саддхим̣ паччхийа̄ гахетва̄ сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не чхад̣д̣еси.
саттха̄пи ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева лоло, пуббепи лолойева, тан̃ча пана те лолйам̣ нисса̄йа пан̣д̣ита̄пи сака̄ва̄са̄ парихӣна̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со бхиккху ана̄га̄мипхалам̣ патто. саттха̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ка̄ко лолабхиккху ахоси, па̄ра̄вато пана ахамева ахоси’’нти.
капотаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[43] 3. вел̣укаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо ¶ аттхака̄масса̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тан̃хи бхагава̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху дуббачосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘саччам̣, бханте’’ти вутте ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачойева, дуббачатта̄йева ¶ ча пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ акатва̄ саппамукхе джӣвитаккхайам̣ патто’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ка̄сират̣т̣хе маха̄бхогакуле ниббатто вин̃н̃утам̣ патва̄ ка̄месу а̄дӣнавам̣ неккхамме ча̄нисам̣сам̣ дисва̄ ка̄ме паха̄йа химавантам̣ пависитва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ касин̣апарикаммам̣ катва̄ пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ча уппа̄детва̄ джха̄насукхена вӣтина̄менто апарабха̄ге маха̄парива̄ро пан̃чахи та̄пасасатехи паривуто ган̣асса саттха̄ хутва̄ виха̄си. атхеко а̄сивисапотако аттано дхаммата̄йа чаранто ан̃н̃атарасса та̄пасасса ассамападам̣ патто. та̄пасо тасмим̣ путтасинехам̣ уппа̄детва̄ там̣ екасмим̣ вел̣упаббе сайа̄петва̄ пат̣иджаггати. тасса вел̣упаббе сайанато ‘‘вел̣уко’’твева на̄мам̣ акам̣су. там̣ путтасинехена пат̣иджагганато та̄пасасса ‘‘вел̣укапита̄’’твева на̄мам̣ акам̣су.
тада̄ ¶ бодхисатто ‘‘еко кира та̄пасо а̄сивисам̣ пат̣иджаггатӣ’’ти сутва̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ а̄сивисам̣ пат̣иджаггасӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘сачча’’нти вутте ‘‘а̄сивисена саддхим̣ висса̄со на̄ма наттхи, ма̄ евам̣ джагга̄хӣ’’ти а̄ха. ‘‘со ме а̄чарийа путто, на̄хам̣ тена вина̄ ваттитум̣ саккхисса̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи етассева сантика̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣иссасӣ’’ти. та̄пасо бодхисаттасса вачанам̣ на ган̣хи, а̄сивисампи джахитум̣ на̄саккхи. тато катипа̄хаччайенева саббе та̄паса̄ пхала̄пхалаттха̄йа гантва̄ гатат̣т̣ха̄не пхала̄пхаласса сулабхабха̄вам̣ дисва̄ две тайо дивасе таттхева васим̣су, вел̣укапита̄пи техи саддхим̣ гаччханто а̄сивисам̣ вел̣упаббейева сайа̄петва̄ пидахитва̄ гато. со пуна та̄пасехи саддхим̣ двӣхатӣхаччайена а̄гантва̄ ‘‘вел̣укасса гочарам̣ дасса̄мӣ’’ти вел̣упаббам̣ уггха̄т̣етва̄ ‘‘ехи, путтака, чха̄такосӣ’’ти хаттхам̣ паса̄реси. а̄сивисо двӣхатӣхам̣ нира̄ха̄рата̄йа куджджхитва̄ паса̄ритахаттхам̣ д̣ам̣ситва̄ та̄пасам̣ таттхева джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ аран̃н̃ам̣ па̄виси. та̄паса̄ там̣ дисва̄ бодхисаттасса а̄рочесум̣. бодхисатто ¶ тасса сарӣракиччам̣ ка̄ретва̄ исиган̣асса маджджхе нисӣдитва̄ исӣнам̣ ова̄давасена имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо ¶ аттхака̄масса хита̄нукампино, оваджджама̄но на кароти са̄санам̣;
евам̣ со нихато сети, вел̣укасса йатха̄ пита̄’’ти.
таттха евам̣ со нихато сетӣти йо хи исӣнам̣ ова̄дам̣ на ган̣ха̄ти, со йатха̄ еса та̄пасо а̄сивисамукхе пӯтибха̄вам̣ патва̄ нихато сети, евам̣ маха̄вина̄сам̣ патва̄ нихато сетӣти аттхо. евам̣ бодхисатто исиган̣ам̣ овадитва̄ чатта̄ро брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ а̄йупарийоса̄не брахмалоке уппаджджи.
саттха̄ ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачойева, дуббачабха̄венева ча а̄сивисамукхе пӯтибха̄вам̣ патто’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ¶ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ вел̣укапита̄ дуббачабхиккху ахоси, сесапариса̄ буддхапариса̄, ган̣асаттха̄ пана ахамева ахоси’’нти.
вел̣укаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[44] 4. макасаджа̄такаван̣н̣ана̄
сеййо амиттоти идам̣ саттха̄ магадхесу ча̄рикам̣ чарама̄но ан̃н̃атарасмим̣ га̄маке ба̄лага̄микамануссе а̄раббха катхеси. татха̄гато кира екасмим̣ самайе са̄ваттхито магадхарат̣т̣хам̣ гантва̄ таттха ча̄рикам̣ чарама̄но ан̃н̃атарам̣ га̄макам̣ сампа̄пун̣и. со ча га̄мако йебхуййена андхаба̄ламануссехийева уссанно. таттхекадивасам̣ те андхаба̄ламанусса̄ саннипатитва̄ ‘‘бхо, амхе аран̃н̃ам̣ пависитва̄ каммам̣ каронте макаса̄ кха̄данти, таппаччайа̄ амха̄кам̣ каммаччхедо хоти, саббева дханӯни чева а̄вудха̄ни ча а̄да̄йа гантва̄ макасехи саддхим̣ йуджджхитва̄ саббамакасе виджджхитва̄ чхиндитва̄ ча ма̄ресса̄ма̄’’ти мантайитва̄ аран̃н̃ам̣ гантва̄ ‘‘макасе виджджхисса̄ма̄’’ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виджджхитва̄ ча пахаритва̄ ча дуккхаппатта̄ а̄гантва̄ антога̄ме ча га̄мамаджджхе ча га̄мадва̄ре ча нипаджджим̣су.
саттха̄ бхиккхусан̇гхапаривуто там̣ га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. авасеса̄ пан̣д̣итаманусса̄ бхагавантам̣ дисва̄ га̄мадва̄ре ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ¶ маха̄да̄нам̣ датва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ нисӣдим̣су. саттха̄ тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не патитамануссе дисва̄ те упа̄саке пуччхи ¶ ‘‘бахӯ име гила̄на̄ манусса̄, ким̣ етехи ката’’нти? ‘‘бханте, ете манусса̄ ‘макасайуддхам̣ карисса̄ма̄’ти гантва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ виджджхитва̄ сайам̣ гила̄на̄ джа̄та̄’’ти. саттха̄ ‘‘на ида̄нева андхаба̄ламанусса̄ ‘макасе пахарисса̄ма̄’ти атта̄нам̣ пахаранти, пуббепи ‘макасам̣ пахарисса̄ма̄’ти парам̣ пахаран̣акаманусса̄ ахесум̣йева̄’’ти ватва̄ техи мануссехи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ван̣иджджа̄йа джӣвикам̣ каппети. тада̄ ка̄сират̣т̣хе екасмим̣ паччантага̄ме бахӯ ¶ вад̣д̣хакӣ васанти. таттхеко кхалитавад̣д̣хакӣ руккхам̣ таччхати, атхасса еко макасо тамбалохатха̄лакапит̣т̣хисадисе сӣсе нисӣдитва̄ саттийа̄ пахаранто вийа сӣсам̣ мукхатун̣д̣акена виджджхи. со аттано сантике нисиннам̣ путтам̣ а̄ха – ‘‘та̄та, майхам̣ сӣсам̣ макасо саттийа̄ пахаранто вийа виджджхати, ва̄рехи на’’нти. ‘‘та̄та, адхива̄сехи, екаппаха̄ренева там̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти. тасмим̣ самайе бодхисаттопи аттано бхан̣д̣ам̣ парийесама̄но там̣ га̄мам̣ патва̄ тасса̄ вад̣д̣хакиса̄ла̄йа нисинно хоти. атха со вад̣д̣хакӣ путтам̣ а̄ха – ‘‘та̄та, имам̣ макасам̣ ва̄рехӣ’’ти. со ‘‘ва̄ресса̄ми, та̄та̄’’ти тикхин̣ам̣ маха̄пхарасум̣ уккхипитва̄ питу пит̣т̣хипассе т̣хатва̄ ‘‘макасам̣ пахарисса̄мӣ’’ти питу маттхакам̣ двидха̄ бхинди, вад̣д̣хакӣ таттхева джӣвитаккхайам̣ патто.
бодхисатто тасса там̣ каммам̣ дисва̄ ‘‘пачча̄миттопи пан̣д̣итова сеййо. со хи дан̣д̣абхайенапи мануссе на ма̄рессатӣ’’ти чинтетва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘сеййо амитто матийа̄ упето, на твева митто мативиппахӣно;
‘макасам̣ вадхисса’нти хи ел̣амӯго, путто питу аббхида̄ уттаман̇га’’нти.
таттха ¶ сеййоти паваро уттамо. матийа̄ упетоти пан̃н̃а̄йа саманна̄гато. ел̣амӯготи ла̄ла̄мукхо ба̄ло. путто питу аббхида̄ уттаман̇ганти аттано ба̄лата̄йа путтопи хутва̄ питу уттаман̇гам̣ маттхакам̣ ‘‘макасам̣ пахарисса̄мӣ’’ти двидха̄ бхинди. тасма̄ ба̄ламиттато пан̣д̣итаамиттова сеййоти имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ бодхисатто ут̣т̣ха̄йа йатха̄каммам̣ гато. вад̣д̣хакиссапи н̃а̄така̄ сарӣракиччам̣ акам̣су.
саттха̄ ¶ ‘‘евам̣ упа̄сака̄ пуббепи ‘макасам̣ пахарисса̄ма̄’ти парам̣ пахаран̣акаманусса̄ ахесум̣йева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ га̄тхам̣ ватва̄ пакканто пан̣д̣итава̄н̣иджо пана ахамева ахоси’’нти.
макасаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[45] 5. рохин̣иджа̄такаван̣н̣ана̄
сеййо ¶ амиттотиидам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ ана̄тхапин̣д̣икасет̣т̣хино да̄сим̣ а̄раббха катхеси. ана̄тхапин̣д̣икасса кира ека̄ рохин̣ӣ на̄ма да̄сӣ ахоси. тасса̄ вӣхипахаран̣ат̣т̣ха̄не а̄гантва̄ махаллика̄ ма̄та̄ нипаджджи, там̣ маккхика̄ парива̄ретва̄ сӯчийа̄ виджджхама̄на̄ вийа кха̄данти. са̄ дхӣтарам̣ а̄ха – ‘‘амма, маккхика̄ мам̣ кха̄данти, ета̄ ва̄рехӣ’’ти. са̄ ‘‘ва̄ресса̄ми, амма̄’’ти мусалам̣ уккхипитва̄ ‘‘ма̄ту сарӣре маккхика̄ ма̄ретва̄ вина̄сам̣ па̄песса̄мӣ’’ти ма̄тарам̣ мусалена пахаритва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песи. там̣ дисва̄ ‘‘ма̄та̄ ме мата̄’’ти родитум̣ а̄рабхи. там̣ паваттим̣ сет̣т̣хисса а̄рочесум̣. сет̣т̣хи тасса̄ сарӣракиччам̣ ка̄ретва̄ виха̄рам̣ гантва̄ саббам̣ там̣ паваттим̣ саттху а̄рочеси. саттха̄ ‘‘на кхо, гахапати, еса̄ ‘ма̄ту сарӣре маккхика̄ ма̄ресса̄мӣ’ти ида̄нева мусалена пахаритва̄ ма̄тарам̣ ма̄реси, пуббепи ма̄ресийева̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сет̣т̣хикуле ниббаттитва̄ питуаччайена сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ па̄пун̣и. тасса̄пи рохин̣ӣйева на̄ма да̄сӣ ахоси. са̄пи аттано вӣхипахаран̣ат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ нипаннам̣ ма̄тарам̣ ‘‘маккхика̄ ме, амма, ва̄рехӣ’’ти вутта̄ евамева мусалена пахаритва̄ ма̄тарам̣ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ родитум̣ а̄рабхи. бодхисатто там̣ паваттим̣ ¶ сутва̄ ‘‘амиттопи хи имасмим̣ локе пан̣д̣итова сеййо’’ти чинтетва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘сеййо амитто медха̄вӣ, йан̃че ба̄ла̄нукампако;
пасса рохин̣икам̣ джаммим̣, ма̄тарам̣ хантва̄на сочатӣ’’ти.
таттха медха̄вӣти пан̣д̣ито н̃а̄н̣ӣ вибха̄вӣ. йан̃че ба̄ла̄нукампакоти еттха йанти лин̇гавипалла̄со като, чети на̄маттхе нипа̄то. йо на̄ма ба̄ло анукампако, тато сатагун̣ена сахассагун̣ена ¶ пан̣д̣ито амитто хонтопи сеййойева̄ти аттхо. атха ва̄ йанти пат̣иседханаттхе нипа̄то, но че ба̄ла̄нукампакоти аттхо. джамминти ла̄микам̣ дандхам̣. ма̄тарам̣ хантва̄на сочатӣти ‘‘маккхика̄ ма̄ресса̄мӣ’’ти ма̄тарам̣ хантва̄ ида̄ни айам̣ ба̄ла̄ сайамева родати паридевати. имина̄ ка̄ран̣ена ¶ имасмим̣ локе амиттопи пан̣д̣ито сеййоти бодхисатто пан̣д̣итам̣ пасам̣санто има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десеси.
саттха̄ ‘‘на кхо, гахапати, еса̄ ида̄нева ‘маккхика̄ ма̄ресса̄мӣ’ти ма̄тарам̣ гха̄теси, пуббепи гха̄тесийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ма̄та̄йева ма̄та̄ ахоси, дхӣта̄йева дхӣта̄, маха̄сет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
рохин̣иджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[46] 6. а̄ра̄мадӯсакаджа̄такаван̣н̣ана̄
на ве анаттхакусалена̄ти идам̣ саттха̄ ан̃н̃атарасмим̣ косалага̄маке вихаранто уййа̄надӯсакам̣ а̄раббха катхеси. саттха̄ кира косалесу ча̄рикам̣ чарама̄но ан̃н̃атарам̣ га̄макам̣ сампа̄пун̣и. таттхеко кут̣умбико татха̄гатам̣ нимантетва̄ аттано уййа̄не нисӣда̄петва̄ буддхаппамукхасса сан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ ‘‘бханте, йатха̄ручийа̄ имасмим̣ уййа̄не вичаратха̄’’ти а̄ха. бхиккхӯ ут̣т̣ха̄йа уййа̄напа̄лам̣ гахетва̄ уййа̄не вичаранта̄ екам̣ ан̇ган̣ат̣т̣ха̄нам̣ дисва̄ уййа̄напа̄лам̣ пуччхим̣су ‘‘упа̄сака, имам̣ уййа̄нам̣ ан̃н̃аттха сандаччха̄йам̣, имасмим̣ пана т̣ха̄не на кочи руккхо ва̄ гаччхо ва̄ аттхи, ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти? ‘‘бханте, имасса уййа̄насса ропанака̄ле еко га̄мада̄рако удакам̣ син̃чанто имасмим̣ т̣ха̄не руккхапотаке уммӯлам̣ катва̄ мӯлаппама̄н̣ена удакам̣ син̃чи ¶ . те руккхапотака̄ мила̄йитва̄ мата̄. имина̄ ка̄ран̣ена идам̣ т̣ха̄нам̣ ан̇ган̣ам̣ джа̄та’’нти. бхиккхӯ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ етаматтхам̣ а̄рочесум̣. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, со га̄мада̄рако ида̄нева а̄ра̄мадӯсако, пуббепи а̄ра̄мадӯсакойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте ба̄ра̄н̣асийам̣ наккхаттам̣ гхосайим̣су. наккхаттабхерисаддасаванака̄лато пат̣т̣ха̄йа сакаланагарава̄сино наккхаттанисситака̄ хутва̄ вичаранти. тада̄ ран̃н̃о уййа̄не бахӯ маккат̣а̄ васанти. уййа̄напа̄ло чинтеси ‘‘нагаре наккхаттам̣ гхут̣т̣хам̣, име ва̄наре ‘удакам̣ син̃чатха̄’ти ватва̄ ахам̣ наккхаттам̣ кӣл̣исса̄мӣ’’ти джет̣т̣хакава̄нарам̣ упасан̇камитва̄ ¶ ¶ ‘‘самма ва̄нараджет̣т̣хака, имам̣ уййа̄нам̣ тумха̄кампи бахӯпака̄рам̣, тумхе еттха пуппхапхалапаллава̄ни кха̄датха, нагаре наккхаттам̣ гхут̣т̣хам̣, ахам̣ наккхаттам̣ кӣл̣исса̄ми. йа̄ва̄хам̣ а̄гаччха̄ми, та̄ва имасмим̣ уййа̄не руккхапотакесу удакам̣ син̃читум̣ саккхиссатха̄’’ти пуччхи. ‘‘са̄дху, син̃чисса̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи аппаматта̄ хотха̄’’ти удакасин̃чанаттха̄йа тесам̣ чаммакут̣е ча да̄рукут̣е ча датва̄ гато. ва̄нара̄ чаммакут̣е чева да̄рукут̣е ча гахетва̄ руккхапотакесу удакам̣ син̃чанти. атха не ва̄нараджет̣т̣хако евама̄ха ‘‘бхонто ва̄нара̄, удакам̣ на̄ма раккхитаббам̣, тумхе руккхапотакесу удакам̣ син̃чанта̄ уппа̄т̣етва̄ уппа̄т̣етва̄ мӯлам̣ олокетва̄ гамбхӣрагатесу мӯлесу бахум̣ удакам̣ син̃чатха, агамбхӣрагатесу аппам̣, паччха̄ амха̄кам̣ удакам̣ дуллабхам̣ бхависсатӣ’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ татха̄ акам̣су.
тасмим̣ самайе еко пан̣д̣итапурисо ра̄джуййа̄не те ва̄наре татха̄ каронте дисва̄ евама̄ха ‘‘бхонто ва̄нара̄, касма̄ тумхе руккхапотаке уппа̄т̣етва̄ уппа̄т̣етва̄ мӯлаппама̄н̣ена удакам̣ син̃чатха̄’’ти? те ‘‘евам̣ но ва̄нараджет̣т̣хако овадатӣ’’ти а̄хам̣су. со там̣ вачанам̣ сутва̄ ‘‘ахо вата бхо ба̄ла̄ апан̣д̣ита̄, ‘аттхам̣ карисса̄ма̄’ти анаттхамева каронтӣ’’ти чинтетва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на ¶ ве анаттхакусалена, аттхачарийа̄ сукха̄ваха̄;
ха̄пети аттхам̣ думмедхо, капи а̄ра̄мико йатха̄’’ти.
таттха вети нипа̄таматтам̣. анаттхакусалена̄ти анаттхе ана̄йатане кусалена, аттхе а̄йатане ка̄ран̣е акусалена ва̄ти аттхо. аттхачарийа̄ти вуд̣д̣хикирийа̄. сукха̄ваха̄ти еварӯпена анаттхакусалена ка̄йикачетасикасукхасан̇кха̄тасса аттхасса чарийа̄ на сукха̄ваха̄, на сакка̄ а̄вахитунти аттхо. ким̣ка̄ран̣а̄? екантенева хи ха̄пети аттхам̣ думмедхоти, ба̄лапуггало ‘‘аттхам̣ карисса̄мӣ’’ти аттхам̣ ха̄петва̄ анаттхамева кароти. капи а̄ра̄мико йатха̄ти йатха̄ а̄ра̄ме нийутто а̄ра̄мараккханако маккат̣о ‘‘аттхам̣ карисса̄мӣ’’ти анаттхамева кароти, евам̣ йо кочи анаттхакусало, тена на сакка̄ аттхачарийам̣ а̄вахитум̣, со екам̣сена аттхам̣ ха̄петийева̄ти. евам̣ со пан̣д̣ито пурисо има̄йа ¶ га̄тха̄йа ва̄нараджет̣т̣хакам̣ гарахитва̄ аттано парисам̣ а̄да̄йа уййа̄на̄ никкхами.
саттха̄пи ¶ ‘‘на, бхиккхаве, еса га̄мада̄рако ида̄нева а̄ра̄мадӯсако, пуббепи а̄ра̄мадӯсакойева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ва̄нараджет̣т̣хако а̄ра̄мадӯсакага̄мада̄рако ахоси, пан̣д̣итапурисо пана ахамева ахоси’’нти.
а̄ра̄мадӯсакаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[47] 7. ва̄рун̣идӯсакаджа̄такаван̣н̣ана̄
на ве анаттхакусалена̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ва̄рун̣идӯсакам̣ а̄раббха катхеси. ана̄тхапин̣д̣икасса кира саха̄йо еко ва̄рун̣ива̄н̣иджо тикхин̣ам̣ ва̄рун̣им̣ йоджетва̄ хиран̃н̃асуван̣н̣а̄дӣни гахетва̄ виккин̣анто маха̄джане саннипатите ‘‘та̄та, твам̣ мӯлам̣ гахетва̄ ва̄рун̣им̣ дехӣ’’ти антева̄сикам̣ а̄н̣а̄петва̄ сайам̣ нха̄йитум̣ агама̄си. антева̄сико маха̄джанасса ва̄рун̣им̣ денто мануссе антарантара̄ лон̣асаккхара̄ а̄хара̄петва̄ кха̄данте дисва̄ ‘‘айам̣ сура̄ алон̣ика̄ бхависсати, лон̣аметтха паккхиписса̄мӣ’’ти сура̄ча̄т̣ийам̣ на̄л̣иматтам̣ лон̣ам̣ паккхипитва̄ тесам̣ сурам̣ ада̄си. те мукхам̣ пӯретва̄ пӯретва̄ чхад̣д̣етва̄ ‘‘ким̣ те ката’’нти пуччхим̣су. ‘‘тумхе сурам̣ пивитва̄ лон̣ам̣ а̄хара̄пенте дисва̄ лон̣ена йоджеси’’нти. ‘‘еварӯпам̣ на̄ма мана̄пам̣ ва̄рун̣им̣ на̄сеси ба̄ла̄’’ти там̣ гарахитва̄ ут̣т̣ха̄йут̣т̣ха̄йа пакканта̄. ва̄рун̣ива̄н̣иджо а̄гантва̄ екампи адисва̄ ¶ ‘‘ва̄рун̣ипа̄йака̄ кахам̣ гата̄’’ти пуччхи, со таматтхам̣ а̄рочеси. атха нам̣ а̄чарийо ‘‘ба̄ла, еварӯпа̄ на̄ма те сура̄ на̄сита̄’’ти гарахитва̄ имам̣ ка̄ран̣ам̣ ана̄тхапин̣д̣икасса а̄рочеси. ана̄тхапин̣д̣ико ‘‘аттхида̄ни ме идам̣ катха̄па̄бхата’’нти джетаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ етаматтхам̣ а̄рочеси. саттха̄ ‘‘на еса, гахапати, ида̄нева ва̄рун̣идӯсако, пуббепи ва̄рун̣идӯсакойева̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ба̄ра̄н̣асийам̣ сет̣т̣хи ахоси. там̣ упанисса̄йа еко ва̄рун̣ива̄н̣иджо джӣвати. со тикхин̣ам̣ сурам̣ йоджетва̄ ‘‘имам̣ виккин̣а̄хӣ’’ти антева̄сикам̣ ватва̄ нха̄йитум̣ гато. антева̄сико тасмим̣ гатаматтейева сура̄йа лон̣ам̣ паккхипитва̄ имина̄ва найена сурам̣ вина̄сеси. атхасса а̄чарийо а̄гантва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ сет̣т̣хисса а̄рочеси. сет̣т̣хи ‘‘анаттхакусала̄ на̄ма ба̄ла̄ ‘аттхам̣ карисса̄ма̄’ти анаттхамева каронтӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на ¶ ве анаттхакусалена, аттхачарийа̄ сукха̄ваха̄;
ха̄пети аттхам̣ думмедхо, кон̣д̣ан̃н̃о ва̄рун̣им̣ йатха̄’’ти.
таттха кон̣д̣ан̃н̃о ва̄рун̣им̣ йатха̄ти йатха̄ айам̣ кон̣д̣ан̃н̃ана̄мако антева̄сико ‘‘аттхам̣ карисса̄мӣ’’ти лон̣ам̣ паккхипитва̄ ва̄рун̣им̣ ха̄песи париха̄песи вина̄сеси, евам̣ саббопи анаттхакусало аттхам̣ ха̄петӣти бодхисатто има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десеси.
саттха̄пи ‘‘на еса гахапати ида̄нева ва̄рун̣идӯсако, пуббепи ва̄рун̣идӯсакойева̄’’ти ватва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ва̄рун̣идӯсако ида̄нипи ва̄рун̣идӯсакова ахоси, ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
ва̄рун̣идӯсакаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[48] 8. ведаббаджа̄такаван̣н̣ана̄
анупа̄йена йо аттханти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тан̃хи бхиккхум̣ саттха̄ ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачойева, тенева ¶ ча ка̄ран̣ена пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ акатва̄ тин̣хена асина̄ двидха̄ катва̄ чхинно хутва̄ магге нипатиттха, тан̃ча екакам̣ нисса̄йа пурисасахассам̣ джӣвитаккхайам̣ патта’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте екасмим̣ га̄маке ан̃н̃атаро бра̄хман̣о ведаббам̣ на̄ма мантам̣ джа̄на̄ти. со кира манто анаггхо ¶ маха̄рахо, наккхаттайоге ладдхе там̣ мантам̣ париваттетва̄ а̄ка̄се уллоките а̄ка̄сато саттаратанавассам̣ вассати. тада̄ бодхисатто тасса бра̄хман̣асса сантике сиппам̣ угган̣ха̄ти. атхекадивасам̣ бра̄хман̣о бодхисаттам̣ а̄да̄йа кеначидева каран̣ӣйена аттано га̄ма̄ никкхамитва̄ четарат̣т̣хам̣ агама̄си, антара̄магге ча екасмим̣ аран̃н̃ат̣т̣ха̄не пан̃часата̄ песанакачора̄ на̄ма пантхагха̄там̣ каронти. те бодхисаттан̃ча ведаббабра̄хман̣ан̃ча ган̣хим̣су. касма̄ панете ‘‘песанакачора̄’’ти вуччанти? те кира две джане гахетва̄ екам̣ дхана̄харан̣аттха̄йа песенти, тасма̄ ‘‘песанакачора̄’’твева вуччанти. тепи ча пита̄путте гахетва̄ питарам̣ ‘‘твам̣ амха̄кам̣ дханам̣ а̄харитва̄ путтам̣ гахетва̄ йа̄хӣ’’ти ваданти. етенупа̄йена ¶ ма̄тудхӣтаро гахетва̄ ма̄тарам̣ виссадждженти, джет̣т̣хаканит̣т̣хе гахетва̄ джет̣т̣хабха̄тикам̣ виссадждженти, а̄чарийантева̄сике гахетва̄ антева̄сикам̣ виссадждженти. те тасмим̣ ка̄ле ведаббабра̄хман̣ам̣ гахетва̄ бодхисаттам̣ виссаджджесум̣.
бодхисатто а̄чарийам̣ вандитва̄ ‘‘ахам̣ ека̄хадвӣхаччайена а̄гамисса̄ми, тумхе ма̄ бха̄йиттха, апича кхо пана мама вачанам̣ каротха, аджджа дханавасса̄панаканаккхаттайого бхависсати, ма̄ кхо тумхе дуккхам̣ асаханта̄ мантам̣ париваттетва̄ дханам̣ васса̄пайиттха. саче васса̄пессатха, тумхе ча вина̄сам̣ па̄пун̣иссатха, име ча пан̃часата̄ чора̄’’ти евам̣ а̄чарийам̣ овадитва̄ дханаттха̄йа агама̄си. чора̄пи сӯрийе аттхан̇гате бра̄хман̣ам̣ бандхитва̄ нипаджджа̄песум̣. тан̇кхан̣ан̃н̃ева па̄чӣналокадха̄туто парипун̣н̣ачандаман̣д̣алам̣ ут̣т̣хахи. бра̄хман̣о наккхаттам̣ олокенто ‘‘дханавасса̄панаканаккхаттайого ¶ ладдхо, ким̣ ме дуккхена анубхӯтена, мантам̣ париваттетва̄ ратанавассам̣ васса̄петва̄ чора̄нам̣ дханам̣ датва̄ йатха̄сукхам̣ гамисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ чоре а̄мантеси ‘‘бхонто чора̄, тумхе мам̣ киматтха̄йа ган̣хатха̄’’ти? ‘‘дханаттха̄йа, аййа̄’’ти. ‘‘саче во, дханена аттхо, кхиппам̣ мам̣ бандхана̄ мочетва̄ сӣсам̣ нха̄петва̄ ахатаваттха̄ни аччха̄детва̄ гандхехи вилимпа̄петва̄ пуппха̄ни пиландха̄петва̄ т̣хапетха̄’’ти. ‘‘чора̄ тасса катхам̣ сутва̄ татха̄ акам̣су’’.
бра̄хман̣о ¶ наккхаттайогам̣ н̃атва̄ мантам̣ париваттетва̄ а̄ка̄сам̣ уллокеси, та̄вадева а̄ка̄сато ратана̄ни патим̣су. чора̄ там̣ дханам̣ сан̇кад̣д̣хитва̄ уттара̄сан̇гесу бхан̣д̣икам̣ катва̄ па̄йим̣су. бра̄хман̣опи тесам̣ паччхатова агама̄си. атха те чоре ан̃н̃е пан̃часата̄ чора̄ ган̣хим̣су. ‘‘киматтхам̣ амхе ган̣хатха̄’’ти ча вутта̄ ‘‘дханаттха̄йа̄’’ти а̄хам̣су. ‘‘йади во дханена аттхо, етам̣ бра̄хман̣ам̣ ган̣хатха, есо а̄ка̄сам̣ уллокетва̄ дханам̣ васса̄песи, амха̄кампетам̣ етенева динна’’нти. чора̄ чоре виссаджджетва̄ ‘‘амха̄кампи дханам̣ дехӣ’’ти бра̄хман̣ам̣ ган̣хим̣су. бра̄хман̣о ‘‘ахам̣ тумха̄кам̣ дханам̣ дадеййам̣, дханавасса̄панаканаккхаттайого пана ито сам̣ваччхараматтхаке бхависсати. йади во дханенаттхо, адхива̄сетха, тада̄ дханавассам̣ васса̄песса̄мӣ’’ти а̄ха. чора̄ куджджхитва̄ ‘‘амбхо, дут̣т̣хабра̄хман̣а, ан̃н̃есам̣ ида̄нева дханам̣ васса̄петва̄ амхе ан̃н̃ам̣ сам̣ваччхарам̣ адхива̄са̄песӣ’’ти тин̣хена асина̄ бра̄хман̣ам̣ двидха̄ чхиндитва̄ магге чхад̣д̣етва̄ вегена анубандхитва̄ техи чорехи саддхим̣ йуджджхитва̄ те саббепи ма̄ретва̄ дханам̣ а̄да̄йа пуна две кот̣т̣ха̄са̄ хутва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ йуджджхитва̄ ад̣д̣хатеййа̄ни пурисасата̄ни гха̄тетва̄ етена упа̄йена йа̄ва две джана̄ авасит̣т̣ха̄ ахесум̣, та̄ва ан̃н̃аман̃н̃ам̣ гха̄тайим̣су. евам̣ там̣ пурисасахассам̣ вина̄сам̣ паттам̣.
те ¶ пана две джана̄ упа̄йена там̣ дханам̣ а̄харитва̄ екасмим̣ га̄масамӣпе гаханат̣т̣ха̄не дханам̣ пат̣иччха̄детва̄ еко кхаггам̣ гахетва̄ ¶ раккханто нисӣди, еко тан̣д̣уле гахетва̄ бхаттам̣ пача̄петум̣ га̄мам̣ па̄виси. лобхо ча на̄меса вина̄самӯламева̄ти дханасантике нисинно чинтеси ‘‘тасмим̣ а̄гате идам̣ дханам̣ две кот̣т̣ха̄са̄ бхависсанти, йам̣нӯна̄хам̣ там̣ а̄гатаматтамева кхаггена пахаритва̄ гха̄теййа’’нти. со кхаггам̣ саннайхитва̄ тасса а̄гаманам̣ олокенто нисӣди. итаропи чинтеси ‘‘там̣ дханам̣ две кот̣т̣ха̄са̄ бхависсанти, йам̣нӯна̄хам̣ бхатте висам̣ паккхипитва̄ там̣ пурисам̣ бходжетва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ екакова дханам̣ ган̣хеййа’’нти. со нит̣т̣хите бхатте сайам̣ бхун̃джитва̄ сесаке висам̣ паккхипитва̄ там̣ а̄да̄йа таттха агама̄си. там̣ бхаттам̣ ота̄ретва̄ т̣хитаматтамева итаро кхаггена двидха̄ чхиндитва̄ там̣ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не чхад̣д̣етва̄ тан̃ча бхаттам̣ бхун̃джитва̄ сайампи таттхева джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣и. еван̃ча там̣ дханам̣ нисса̄йа саббева вина̄сам̣ па̄пун̣им̣су.
бодхисаттопи ¶ кхо ека̄хадвӣхаччайена дханам̣ а̄да̄йа а̄гато тасмим̣ т̣ха̄не а̄чарийам̣ адисва̄ виппакин̣н̣ам̣ пана дханам̣ дисва̄ ‘‘а̄чарийена мама вачанам̣ акатва̄ дханам̣ васса̄питам̣ бхависсати, саббехи вина̄сам̣ паттехи бхавитабба’’нти маха̄маггена па̄йа̄си. гаччханто а̄чарийам̣ маха̄магге двидха̄ чхиннам̣ дисва̄ ‘‘мама вачанам̣ акатва̄ мато’’ти да̄рӯни уддхаритва̄ читакам̣ катва̄ а̄чарийам̣ джха̄петва̄ ванапуппхехи пӯджетва̄ пурато гаччханто джӣвитаккхайам̣ патте пан̃часате, пурато ад̣д̣хатеййасатети ануккамена аваса̄не две джане джӣвитаккхайам̣ патте дисва̄ чинтеси ‘‘имам̣ двӣхи ӯнам̣ пурисасахассам̣ вина̄сам̣ паттам̣, ан̃н̃ехи двӣхи чорехи бхавитаббам̣, тепи сантхамбхитум̣ на саккхиссанти, кахам̣ ну кхо те гата̄’’ти гаччханто тесам̣ дханам̣ а̄да̄йа гаханат̣т̣ха̄нам̣ павит̣т̣хамаггам̣ дисва̄ гаччханто бхан̣д̣икабаддхасса дханасса ра̄сим̣ дисва̄ екам̣ бхаттапа̄тим̣ аваттхаритва̄ матам̣ аддаса. тато ‘‘идам̣ на̄ма техи катам̣ бхависсатӣ’’ти саббам̣ н̃атва̄ ‘‘кахам̣ ну кхо со пурисо’’ти вичинанто тампи пат̣иччханнат̣т̣ха̄не апавиддхам̣ дисва̄ ‘‘амха̄кам̣ ¶ а̄чарийо мама вачанам̣ акатва̄ аттано дуббачабха̄вена аттана̄пи вина̄сам̣ патто, апарампи тена пурисасахассам̣ вина̄ситам̣, анупа̄йена вата ака̄ран̣ена аттано вуд̣д̣хим̣ паттхайама̄на̄ амха̄кам̣ а̄чарийо вийа маха̄вина̄самева па̄пун̣иссантӣ’’ти чинтетва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘анупа̄йена йо аттхам̣, иччхати со вихан̃н̃ати;
чета̄ ханим̣су ведаббам̣, саббе те бйасанамаджджхагӯ’’ти.
таттха ¶ со вихан̃н̃атӣти со анупа̄йена ‘‘аттано аттхам̣ вуд̣д̣хим̣ сукхам̣ иччха̄мӣ’’ти ака̄ле ва̄йа̄мам̣ каронто пуггало вихан̃н̃ати киламати маха̄вина̄сам̣ па̄пун̣а̄ти. чета̄ти четарат̣т̣хава̄сино чора̄. ханим̣су ведаббанти ведаббамантавасена ‘‘ведаббо’’ти ладдхана̄мам̣ бра̄хман̣ам̣ ханим̣су. саббе те бйасанамаджджхагӯти тепи ча анавасеса̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ гха̄тайама̄на̄ бйасанам̣ адхигаччхим̣су пат̣илабхим̣сӯти.
евам̣ бодхисатто ‘‘йатха̄ амха̄кам̣ а̄чарийо анупа̄йена ат̣т̣ха̄не параккамам̣ каронто дханам̣ васса̄петва̄ аттана̄пи джӣвитаккхайам̣ патто, ан̃н̃есан̃ча ¶ вина̄сапаччайо джа̄то, евамева йо ан̃н̃опи анупа̄йена аттано аттхам̣ иччханто ва̄йа̄мам̣ кариссати, саббо со аттана̄ ча винассиссати, паресан̃ча вина̄сапаччайо бхависсатӣ’’ти ванам̣ унна̄денто девата̄су са̄дхука̄рам̣ дадама̄на̄су има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десетва̄ там̣ дханам̣ упа̄йена аттано гехам̣ а̄харитва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни каронто йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ джӣвитапарийоса̄не саггапатхам̣ пӯрайама̄но агама̄си.
саттха̄пи ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачова, дуббачатта̄ пана маха̄вина̄сам̣ патто’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ведаббабра̄хман̣о дуббачабхиккху ахоси, антева̄сико пана ахамева ахоси’’нти.
ведаббаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[49] 9. наккхаттаджа̄такаван̣н̣ана̄
наккхаттам̣ ¶ патима̄нентанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ а̄джӣвакам̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийам̣ кирекам̣ куладхӣтарам̣ джанападе еко кулапутто аттано путтасса ва̄ретва̄ ‘‘асукадивасе на̄ма ган̣хисса̄мӣ’’ти дивасам̣ т̣хапетва̄ тасмим̣ дивасе сампатте аттано кулӯпакам̣ а̄джӣвакам̣ пуччхи ‘‘бханте, аджджа майам̣ екам̣ ман̇галам̣ карисса̄ма, собханам̣ ну кхо наккхатта’’нти. со ‘‘айам̣ мам̣ пат̣хамам̣ апуччхитва̄ва дивасам̣ т̣хапетва̄ ида̄ни пат̣ипуччхати, хоту, сиккха̄песса̄ми на’’нти куджджхитва̄ ‘‘аджджа асобханам̣ наккхаттам̣, ма̄ аджджа ман̇галам̣ кариттха, саче кариссатха, маха̄вина̄со бхависсатӣ’’ти а̄ха. тасмим̣ куле манусса̄ тасса саддахитва̄ там̣ дивасам̣ на гаччхим̣су. нагарава̄сино саббам̣ ман̇галакирийам̣ катва̄ тесам̣ ана̄гаманам̣ дисва̄ ‘‘техи аджджа дивасо т̣хапито, но ¶ ча кхо а̄гата̄, амха̄кампи баху вайакаммам̣ катам̣, ким̣ но техи, амха̄кам̣ дхӣтарам̣ ан̃н̃асса дасса̄ма̄’’ти йатха̄катенева ман̇галена дхӣтарам̣ ан̃н̃асса куласса адам̣су.
итаре пунадивасе а̄гантва̄ ‘‘детха но да̄рика’’нти а̄хам̣су. атха не са̄ваттхива̄сино ‘‘джанападава̄сино на̄ма тумхе гахапатика̄ па̄паманусса̄ дивасам̣ т̣хапетва̄ аван̃н̃а̄йа на а̄гата̄, а̄гатамаггенева пат̣игаччхатха ¶ , амхехи ан̃н̃есам̣ да̄рика̄ динна̄’’ти парибха̄сим̣су. те техи саддхим̣ калахам̣ катва̄ да̄рикам̣ алабхитва̄ йатха̄гатамаггенева гата̄. тенапи а̄джӣвакена тесам̣ манусса̄нам̣ ман̇галантара̄йасса катабха̄во бхиккхӯнам̣ антаре па̄кат̣о джа̄то. те бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ ‘‘а̄вусо, а̄джӣвакена куласса ман̇галантара̄йо като’’ти катхайама̄на̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхи. те ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти катхайим̣су. ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева а̄джӣвако тасса куласса ман̇галантара̄йам̣ кароти, пуббепи еса тесам̣ куджджхитва̄ ман̇галантара̄йам̣ ака̄сийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте нагарава̄сино джанападава̄сӣнам̣ дхӣтарам̣ ва̄ретва̄ дивасам̣ т̣хапетва̄ аттано кулӯпакам̣ а̄джӣвакам̣ пуччхим̣су ‘‘бханте, аджджа амха̄кам̣ ека̄ ман̇галакирийа̄, собханам̣ ну кхо наккхатта’’нти. со ‘‘име аттано ручийа̄ дивасам̣ т̣хапетва̄ ида̄ни мам̣ пуччхантӣ’’ти куджджхитва̄ ‘‘аджджа несам̣ ман̇галантара̄йам̣ карисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘аджджа асобханам̣ ¶ наккхаттам̣, саче каротха, маха̄вина̄сам̣ па̄пун̣иссатха̄’’ти а̄ха. те тасса саддахитва̄ на гамим̣су. джанападава̄сино тесам̣ ана̄гаманам̣ н̃атва̄ ‘‘те аджджа дивасам̣ т̣хапетва̄пи на а̄гата̄, ким̣ но техи, ан̃н̃есам̣ дхӣтарам̣ дасса̄ма̄’’ти ан̃н̃есам̣ дхӣтарам̣ адам̣су. нагарава̄сино пунадивасе а̄гантва̄ да̄рикам̣ йа̄чим̣су. джанападава̄сино ‘‘тумхе нагарава̄сино на̄ма чхиннахирика̄ гахапатика̄, дивасам̣ т̣хапетва̄ да̄рикам̣ на ган̣хиттха, майам̣ тумха̄кам̣ ана̄гаманабха̄вена ан̃н̃есам̣ адамха̄’’ти. майам̣ а̄джӣвакам̣ пат̣ипуччхитва̄ ‘‘‘наккхаттам̣ на собхана’нти на̄гата̄, детха но да̄рика’’нти. ‘‘амхехи тумха̄кам̣ ана̄гаманабха̄вена ан̃н̃есам̣ динна̄, ида̄ни диннада̄рикам̣ катхам̣ пуна а̄несса̄ма̄’’ти.
евам̣ тесу ан̃н̃аман̃н̃ам̣ калахам̣ каронтесу еко нагарава̄сӣ пан̣д̣итапурисо екена каммена джанападам̣ гато тесам̣ нагарава̄сӣнам̣ ‘‘майам̣ а̄джӣвакам̣ пуччхитва̄ наккхаттасса асобханабха̄вена на̄гата̄’’ти катхента̄нам̣ сутва̄ ‘‘наккхаттена ко аттхо, нану да̄рика̄йа ладдхабха̄вова наккхатта’’нти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘наккхаттам̣ ¶ ¶ патима̄нентам̣, аттхо ба̄лам̣ упаччага̄;
аттхо аттхасса наккхаттам̣, ким̣ кариссанти та̄рака̄’’ти.
таттха патима̄нентанти олокентам̣, ‘‘ида̄ни наккхаттам̣ бхависсати, ида̄ни наккхаттам̣ бхависсатӣ’’ти а̄гамайама̄нам̣. аттхо ба̄лам̣ упаччага̄ти етам̣ нагарава̄сикам̣ ба̄лам̣ да̄рика̄пат̣ила̄бхасан̇кха̄то аттхо атикканто. аттхо аттхасса наккхаттанти йам̣ аттхам̣ парийесанто чарати, со пат̣иладдхо аттхова аттхасса наккхаттам̣ на̄ма. ким̣ кариссанти та̄рака̄ти итаре пана а̄ка̄се та̄рака̄ ким̣ кариссанти, катарам̣ аттхам̣ са̄дхессантӣти аттхо. нагарава̄сино калахам̣ катва̄ да̄рикам̣ алабхитва̄ва агамам̣су.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, еса а̄джӣвако ида̄нева куласса ман̇галантара̄йам̣ кароти, пуббепи ака̄сийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ а̄джӣвако етарахи ¶ а̄джӣвакова ахоси, та̄нипи кула̄ни етарахи кула̄нийева, га̄тхам̣ ватва̄ т̣хито пан̣д̣итапурисо пана ахамева ахоси’’нти.
наккхаттаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[50] 10. думмедхаджа̄такаван̣н̣ана̄
думмедха̄нанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто локаттхачарийам̣ а̄раббха катхеси. са̄ два̄дасаканипа̄те маха̄кан̣хаджа̄таке (джа̄. 1.12.61 а̄дайо) а̄ви бхависсати.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса ран̃н̃о аггамахесийа̄ куччхимхи пат̣исандхим̣ ган̣хи. тасса ма̄тукуччхито никкхантасса на̄маггахан̣адивасе ‘‘брахмадаттакума̄ро’’ти на̄мам̣ акам̣су. со сол̣асавассуддесико хутва̄ таккасила̄йам̣ сиппам̣ угган̣хитва̄ тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ ¶ па̄рам̣ гантва̄ ат̣т̣ха̄расаннам̣ виджджат̣т̣ха̄на̄нам̣ ниппхаттим̣ па̄пун̣и, атхасса пита̄ опараджджам̣ ада̄си. тасмим̣ самайе ба̄ра̄н̣асива̄сино девата̄ман̇галика̄ хонти, девата̄ намассанти, бахӯ аджел̣акакуккут̣абхӯкара̄дайо вадхитва̄ на̄наппака̄рехи пуппхагандхехи чева мам̣салохитехи ча баликаммам̣ каронти. бодхисатто чинтеси ‘‘ида̄ни сатта̄ девата̄ман̇галика̄, бахум̣ па̄н̣авадхам̣ каронти, маха̄джано йебхуййена адхаммасмим̣йева нивит̣т̣хо, ахам̣ питу аччайена раджджам̣ ¶ лабхитва̄ екампи акиламетва̄ упа̄йенева па̄н̣авадхам̣ ка̄тум̣ на дасса̄мӣ’’ти. со екадивасам̣ ратхам̣ абхируйха нагара̄ никкханто аддаса екасмим̣ маханте ват̣аруккхе маха̄джанам̣ саннипатитам̣, тасмим̣ руккхе ниббаттадевата̄йа сантике путтадхӣтуйасадхана̄дӣсу йам̣ йам̣ иччхати, там̣ там̣ паттхентам̣. со там̣ дисва̄ ратха̄ оруйха там̣ руккхам̣ упасан̇камитва̄ гандхапуппхехи пӯджетва̄ удакена абхисекам̣ катва̄ руккхам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ девата̄ман̇галико вийа хутва̄ деватам̣ намасситва̄ ратхам̣ абхируйха нагарам̣ па̄виси. тато пат̣т̣ха̄йа имина̄ва нийа̄мена антарантаре таттха гантва̄ девата̄ман̇галико ¶ вийа пӯджам̣ кароти.
со апарена самайена питу аччайена радждже патит̣т̣ха̄йа чатассо агатийо ваджджетва̄ даса ра̄джадхамме акопенто дхаммена раджджам̣ ка̄ренто чинтеси ‘‘майхам̣ маноратхо маттхакам̣ патто, радждже патит̣т̣хитомхи. йам̣ пана̄хам̣ пуббе екам̣ аттхам̣ чинтайим̣, ида̄ни там̣ маттхакам̣ па̄песса̄мӣ’’ти амачче ча бра̄хман̣агахапатика̄дайо ча саннипа̄та̄петва̄ а̄мантеси ‘‘джа̄на̄тха бхо майа̄ кена ка̄ран̣ена раджджам̣ патта’’нти? ‘‘на джа̄на̄ма, дева̄’’ти. ‘‘апи вохам̣ асукам̣ на̄ма ват̣аруккхам̣ гандха̄дӣхи пӯджетва̄ ан̃джалим̣ паггахетва̄ намассама̄но дит̣т̣хапуббо’’ти. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. тада̄хам̣ паттханам̣ ака̄сим̣ ‘‘саче раджджам̣ па̄пун̣исса̄ми, баликаммам̣ те карисса̄мӣ’’ти. ‘‘тасса̄ ме девата̄йа а̄нубха̄вена идам̣ раджджам̣ ладдхам̣, ида̄нисса̄ баликаммам̣ карисса̄ми, тумхе папан̃чам̣ акатва̄ кхиппам̣ девата̄йа баликаммам̣ саджджетха̄’’ти. ‘‘ким̣ ким̣ ган̣ха̄ма, дева̄’’ти? бхо ахам̣ девата̄йа а̄йа̄чама̄но ‘‘йе майхам̣ радждже па̄н̣а̄типа̄та̄дӣни пан̃ча дуссӣлакамма̄ни даса акусалакаммапатхе сама̄да̄йа ваттиссанти, те гха̄тетва̄ антават̣т̣имам̣салохита̄дӣхи баликаммам̣ карисса̄мӣ’’ти а̄йа̄чим̣. тасма̄ тумхе евам̣ бхерим̣ чара̄петха ‘‘амха̄кам̣ ра̄джа̄ упара̄джака̄лейева евам̣ а̄йа̄чи ‘сача̄хам̣ раджджам̣ па̄пун̣исса̄ми, йе ¶ ме радждже дуссӣла̄ бхависсанти, те саббе гха̄тетва̄ баликаммам̣ карисса̄мӣ’ти, со ида̄ни пан̃чавидхам̣ дуссӣлакаммам̣ дасавидхам̣ акусалакаммапатхам̣ сама̄да̄йа ваттама̄на̄нам̣ дуссӣла̄нам̣ сахассам̣ гха̄тетва̄ тесам̣ хадайамам̣са̄дӣни га̄ха̄петва̄ девата̄йа баликаммам̣ ка̄тука̄мо, евам̣ нагарава̄сино джа̄нантӯ’’ти. еван̃ча пана ватва̄ ‘‘йеда̄ни ито пат̣т̣ха̄йа дуссӣлакамме ваттиссанти, тесам̣ сахассам̣ гха̄тетва̄ йан̃н̃ам̣ йаджитва̄ а̄йа̄чанато муччисса̄мӣ’’ти етаматтхам̣ пака̄сенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘думмедха̄нам̣ сахассена, йан̃н̃о ме упайа̄чито;
ида̄ни кхохам̣ йаджисса̄ми, баху адхаммико джано’’ти.
таттха ¶ ¶ думмедха̄нам̣ сахассена̄ти ‘‘идам̣ каммам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣ати, идам̣ на ват̣т̣атӣ’’ти аджа̄нанабха̄вена, дасасу ва̄ пана акусалакаммапатхесу сама̄да̄йа ваттанабха̄вена дут̣т̣ха̄ медха̄ етесанти думмедха̄, тесам̣ думмедха̄нам̣ ниппан̃н̃а̄нам̣ ба̄лапуггала̄нам̣ ган̣итва̄ гахитена сахассена. йан̃н̃о ме упайа̄читоти майа̄ деватам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘евам̣ йаджисса̄мӣ’’ти йан̃н̃о йа̄чито. ида̄ни кхохам̣ йаджисса̄мӣти со ахам̣ имина̄ а̄йа̄чанена раджджасса пат̣иладдхатта̄ ида̄ни йаджисса̄ми. ким̣ка̄ран̣а̄? ида̄ни хи баху адхаммико джано, тасма̄ ида̄нева нам̣ гахетва̄ баликаммам̣ карисса̄мӣти.
амачча̄ бодхисаттасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘са̄дху, дева̄’’ти два̄дасайоджанике ба̄ра̄н̣асинагаре бхерим̣ чара̄песум̣. бхерийа̄ а̄н̣ам̣ сутва̄ екампи дуссӣлакаммам̣ сама̄да̄йа т̣хито екапурисопи на̄хоси. ити йа̄ва бодхисатто раджджам̣ ка̄реси, та̄ва екапуггалопи пан̃часу дасасу ва̄ дуссӣлакаммесу екампи каммам̣ каронто на пан̃н̃а̄йиттха. евам̣ бодхисатто екапуггалампи акиламенто сакаларат̣т̣хава̄сино сӣлам̣ раккха̄петва̄ сайампи да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ джӣвитапарийоса̄не аттано парисам̣ а̄да̄йа деванагарам̣ пӯренто агама̄си.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева локасса аттхам̣ чарати, пуббепи чарийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ ¶ самодха̄неси – ‘‘тада̄париса̄ буддхапариса̄ ахесум̣, ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
думмедхаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
аттхака̄мавагго пан̃чамо.
тассудда̄нам̣ –
лосакатиссакапота, вел̣укам̣ макасампи ча;
рохин̣ӣ а̄ра̄мадӯсам̣, ва̄рун̣ӣдӯсаведаббам̣;
наккхаттам̣ думмедхам̣ даса̄ти.
пат̣хамо пан̣н̣а̄сако.
6. а̄сӣсавагго
[51] 1. маха̄сӣлаваджа̄такаван̣н̣ана̄
а̄сӣсетхева ¶ пурисоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто оссат̣т̣хавӣрийам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тан̃хи саттха̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху оссат̣т̣хавӣрийосӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, бханте’’ти ¶ ча вутте ‘‘касма̄ твам̣ бхиккху еварӯпе ниййа̄никаса̄сане паббаджитва̄ вӣрийам̣ оссаджи, пуббе пан̣д̣ита̄ раджджа̄ париха̄йитва̄пи аттано вӣрийе т̣хатва̄ва нат̣т̣хампи йасам̣ пуна уппа̄дайим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ран̃н̃о аггамахесийа̄ куччхимхи ниббатто. тасса на̄маггахан̣адивасе ‘‘сӣлавакума̄ро’’ти на̄мам̣ акам̣су. со сол̣асавассуддесикова саббасиппесу ниппхаттим̣ патва̄ апарабха̄ге питу аччайена радждже патит̣т̣хито маха̄сӣлавара̄джа̄ на̄ма ахоси дхаммико дхаммара̄джа̄. со нагарасса чатӯсу два̄ресу чатассо, маджджхе екам̣, нивесанадва̄ре еканти ниччам̣ чха да̄наса̄ла̄йо ка̄ра̄петва̄ капан̣аддхика̄нам̣ да̄нам̣ дети, сӣлам̣ раккхати, упосатхакаммам̣ кароти, кхантиметта̄нуддайасампанно ан̇ке нисиннам̣ путтам̣ паритосайама̄но ¶ вийа саббасатте паритосайама̄но дхаммена раджджам̣ ка̄рети. тассеко амаччо антепуре падуббхитва̄ апарабха̄ге па̄кат̣о джа̄то. амачча̄ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ паригган̣ханто аттана̄ паччаккхато н̃атва̄ там̣ амаччам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘андхаба̄ла айуттам̣ те катам̣, на твам̣ мама виджите васитум̣ арахаси, аттано дханан̃ча путтада̄ре ча гахетва̄ ан̃н̃аттха йа̄хӣ’’ти рат̣т̣ха̄ пабба̄джеси. со никкхамитва̄ ка̄сират̣т̣хам̣ атиккамма косаладжанападам̣ гантва̄ косалара̄джа̄нам̣ упат̣т̣хаханто ануккамена ран̃н̃о аббхантарико висса̄сико джа̄то.
со екадивасам̣ косалара̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘дева ба̄ра̄н̣асираджджам̣ на̄ма ниммаккхикамадхупат̣аласадисам̣, ра̄джа̄ атимудуко, аппенева балава̄ханена сакка̄ ба̄ра̄н̣асираджджам̣ ган̣хиту’’нти. ра̄джа̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘ба̄ра̄н̣асираджджам̣ на̄ма маха̄, айан̃ча ‘аппенева балава̄ханена сакка̄ ба̄ра̄н̣асираджджам̣ ган̣хиту’нти а̄ха, ким̣ ну кхо пана пайуттакачоро сийа̄’’ти ¶ чинтетва̄ ‘‘пайуттакоси ман̃н̃е’’ти а̄ха. ‘‘на̄хам̣, дева, пайуттако, саччамева вада̄ми. саче ме на саддахатха, мануссе песетва̄ паччантага̄мам̣ хана̄петха, те мануссе гахетва̄ аттано сантикам̣ нӣте дханам̣ датва̄ виссаджджессатӣ’’ти. ра̄джа̄ ‘‘айам̣ ативийа сӯро хутва̄ вадати, вӣмам̣сисса̄ми та̄ва̄’’ти ¶ аттано пурисе песетва̄ паччантага̄мам̣ хана̄песи. манусса̄ те чоре гахетва̄ ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о дассесум̣. ра̄джа̄ те дисва̄ ‘‘та̄та̄, касма̄ га̄мам̣ ханатха̄’’ти пуччхи. ‘‘джӣвитум̣ асакконта̄, дева̄’’ти вутте ра̄джа̄ ‘‘атха касма̄ мама сантикам̣ на̄гамиттха, итода̄ни пат̣т̣ха̄йа еварӯпам̣ каммам̣ ма̄ кариттха̄’’ти тесам̣ дханам̣ датва̄ виссаджджеси. те гантва̄ косаларан̃н̃о там̣ паваттим̣ а̄рочесум̣. со еттакена̄пи гантум̣ ависаханто пуна маджджхеджанападам̣ хана̄песи. тепи чоре ра̄джа̄ татхева дханам̣ датва̄ виссаджджеси. со еттакена̄пи агантва̄ пуна песетва̄ антаравӣтхийам̣ вилумпа̄песи, ра̄джа̄ тесампи чора̄нам̣ дханам̣ датва̄ виссаджджесийева. тада̄ косалара̄джа̄ ‘‘ативийа дхаммико ра̄джа̄’’ти н̃атва̄ ‘‘ба̄ра̄н̣асираджджам̣ гахесса̄мӣ’’ти балава̄ханам̣ а̄да̄йа ниййа̄си.
тада̄ пана ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о маттава̄ран̣епи абхимукхам̣ а̄гаччханте аниваттанадхамма̄ асанийа̄пи сӣсе патантийа̄ асантасанасабха̄ва̄ сӣлавамаха̄ра̄джасса ¶ ручийа̄ сати сакаладжамбудӣпе раджджам̣ гахетум̣ саматтха̄ сахассаматта̄ абхеджджаварасӯра̄ маха̄йодха̄ хонти. те ‘‘косалара̄джа̄ а̄гаччхатӣ’’ти сутва̄ ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, косалара̄джа̄ кира ‘ба̄ра̄н̣асираджджам̣ ган̣хисса̄мӣ’ти а̄гаччхати, гаччха̄ма, нам̣ амха̄кам̣ раджджасӣмам̣ аноккантамева потхетва̄ ган̣ха̄ма̄’’ти вадим̣су. ра̄джа̄ ‘‘та̄та̄, мам̣ нисса̄йа ан̃н̃есам̣ киламанакиччам̣ наттхи, раджджаттхико раджджам̣ ган̣ха̄ту, ма̄гамиттха̄’’ти нива̄реси. косалара̄джа̄ раджджасӣмам̣ атиккамитва̄ джанападамаджджхам̣ па̄виси. амачча̄ пунапи ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ татхева вадим̣су, ра̄джа̄ пуриманайенева нива̄реси. косалара̄джа̄ бахинагаре т̣хатва̄ ‘‘раджджам̣ ва̄ дету йуддхам̣ ва̄’’ти сӣлавамаха̄ра̄джасса са̄санам̣ песеси. ра̄джа̄ там̣ сутва̄ ‘‘наттхи майа̄ саддхим̣ йуддхам̣, раджджам̣ ган̣ха̄тӯ’’ти пат̣иса̄санам̣ песеси. пунапи амачча̄ ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, на майам̣ косаларан̃н̃о нагарам̣ пависитум̣ дема, бахинагарейева нам̣ потхетва̄ ган̣ха̄ма̄’’ти а̄хам̣су, ра̄джа̄ пуриманайенева нива̄ретва̄ нагарадва̄ра̄ни вивара̄петва̄ саддхим̣ ¶ амаччасахассена маха̄тале паллан̇камаджджхе нисӣди.
косалара̄джа̄ махантена балава̄ханена ба̄ра̄н̣асим̣ па̄виси. со екампи пат̣исаттум̣ апассанто ран̃н̃о нивесанадва̄рам̣ гантва̄ амаччаган̣апаривуто апа̄рутадва̄ре нивесане алан̇катапат̣ийаттам̣ ¶ маха̄талам̣ а̄руйха нисиннам̣ нира̄пара̄дхам̣ сӣлавамаха̄ра̄джа̄нам̣ саддхим̣ амаччасахассена ган̣ха̄петва̄ ‘‘гаччхатха, имам̣ ра̄джа̄нам̣ саддхим̣ амаччехи паччха̄ба̄хам̣ га̄л̣хабандханам̣ бандхитва̄ а̄макасуса̄нам̣ нетва̄ галаппама̄н̣е а̄ва̄т̣е кханитва̄ йатха̄ екопи хаттхам̣ уккхипитум̣ на саккоти, евам̣ пам̣сум̣ паккхипитва̄ никханатха, раттим̣ син̇га̄ла̄ а̄гантва̄ етесам̣ ка̄таббайуттакам̣ кариссантӣ’’ти а̄ха. манусса̄ чораран̃н̃о а̄н̣ам̣ сутва̄ ра̄джа̄нам̣ саддхим̣ амаччехи паччха̄ба̄хам̣ га̄л̣хабандханам̣ бандхитва̄ никкхамим̣су. тасмимпи ка̄ле сӣлавамаха̄ра̄джа̄ чораран̃н̃о а̄гха̄таматтампи на̄ка̄си. тесупи амаччесу евам̣ бандхитва̄ нӣйама̄несу екопи ран̃н̃о вачанам̣ бхиндитум̣ саматтхо на̄ма на̄хоси. евам̣ сувинӣта̄ кирасса париса̄. атха те ра̄джапуриса̄ са̄маччам̣ сӣлавамаха̄ра̄джа̄нам̣ а̄макасуса̄нам̣ нетва̄ галаппама̄н̣е а̄ва̄т̣е кханитва̄ сӣлавамаха̄ра̄джа̄нам̣ маджджхе ¶ , убхосу пассесу сесаамаччети евам̣ саббепи а̄ва̄т̣есу ота̄ретва̄ пам̣сум̣ а̄киритва̄ гханам̣ а̄кот̣етва̄ агамам̣су. тада̄ сӣлавамаха̄ра̄джа̄ амачче а̄мантетва̄ ‘‘чораран̃н̃о упари копам̣ акатва̄ меттам̣ ева бха̄ветха, та̄та̄’’ти овади.
атха ад̣д̣хараттасамайе ‘‘мануссамам̣сам̣ кха̄дисса̄ма̄’’ти син̇га̄ла̄ а̄гамим̣су. те дисва̄ ра̄джа̄ ча амачча̄ ча екаппаха̄ренева саддамакам̣су, син̇га̄ла̄ бхӣта̄ пала̄йим̣су. те ниваттитва̄ олокента̄ паччхато кассачи ана̄гаманабха̄вам̣ н̃атва̄ пуна пачча̄гамим̣су. итарепи татхева саддамакам̣су. евам̣ йа̄вататийам̣ пала̄йитва̄ пуна олокента̄ тесу екассапи ана̄гаманабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘ваджджхаппатта̄ ете бхависсантӣ’’ти сӯра̄ хутва̄ ниваттитва̄ пуна тесу саддам̣ каронтесупи на пала̄йим̣су. джет̣т̣хакасин̇га̄ло ра̄джа̄нам̣ упаган̃чхи, сеса̄ син̇га̄ла̄ сеса̄нам̣ амачча̄нам̣ сантикам̣ агамам̣су. упа̄йакусало ¶ ра̄джа̄ тасса аттано сантикам̣ а̄гатабха̄вам̣ н̃атва̄ д̣ам̣ситум̣ ока̄сам̣ денто вийа гӣвам̣ уккхипитва̄ там̣ гӣва̄йа д̣ам̣сама̄нам̣ ханукат̣т̣хикена а̄кад̣д̣хитва̄ йанте паккхипитва̄ вийа га̄л̣хам̣ ган̣хи, на̄габалена ран̃н̃а̄ ханукат̣т̣хикена а̄кад̣д̣хитва̄ гӣва̄йа га̄л̣хам̣ гахитасин̇га̄ло атта̄нам̣ мочетум̣ асакконто маран̣абхайатаджджито маха̄виравам̣ вирави. авасеса̄ син̇га̄ла̄ тасса там̣ ат̣т̣ассарам̣ сутва̄ ‘‘екена пурисена суггахито бхависсатӣ’’ти амачче упасан̇камитум̣ асакконта̄ маран̣абхайатаджджита̄ саббе пала̄йим̣су. ран̃н̃о ханукат̣т̣хикена дал̣хам̣ катва̄ гахитасин̇га̄ле апара̄парам̣ сан̃чаранте пам̣су ситхила̄ ахоси. сопи син̇га̄ло маран̣абхайабхӣто чатӯхи па̄дехи ран̃н̃о упарибха̄ге пам̣сум̣ апабйӯхи, ра̄джа̄ пам̣суно ситхилабха̄вам̣ н̃атва̄ син̇га̄лам̣ виссаджджетва̄ на̄габало тха̄масампанно апара̄парам̣ сан̃чаранто убхо хаттхе уккхипитва̄ а̄ва̄т̣амукхават̣т̣ийам̣ олуббха ва̄таччхиннавала̄хако вийа никкхамитва̄ т̣хито амачче асса̄сетва̄ пам̣сум̣ вийӯхитва̄ саббе уддхаритва̄ амаччапаривуто а̄макасуса̄не ат̣т̣ха̄си.
тасмим̣ ¶ самайе манусса̄ екам̣ матамануссам̣ а̄макасуса̄не чхад̣д̣ента̄ двиннам̣ йаккха̄нам̣ сӣмантарика̄йа чхад̣д̣есум̣. те йаккха̄ там̣ матамануссам̣ бха̄джетум̣ асакконта̄ ‘‘на майам̣ имам̣ бха̄джетум̣ саккома, айам̣ сӣлавара̄джа̄ дхаммико, еса но бха̄джетва̄ дассати, етасса сантикам̣ гаччха̄ма̄’’ти ¶ там̣ матамануссам̣ па̄де гахетва̄ а̄кад̣д̣ханта̄ ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ ‘‘дева, амха̄кам̣ имам̣ матакам̣ бха̄джетва̄ дехӣ’’ти а̄хам̣су. ‘‘бхо йаккха̄, ахам̣ имам̣ тумха̄кам̣ бха̄джетва̄ дадеййам̣, апарисуддхо панамхи, нха̄йисса̄ми та̄ва̄’’ти. йаккха̄ чораран̃н̃о т̣хапитам̣ ва̄ситаудакам̣ аттано а̄нубха̄вена а̄харитва̄ ран̃н̃о нха̄наттха̄йа адам̣су. нхатва̄ т̣хитасса сам̣харитва̄ т̣хапите чораран̃н̃о са̄т̣аке а̄харитва̄ адам̣су, те нива̄сетва̄ т̣хитасса чатуджджа̄тийагандхасамуггам̣ а̄харитва̄ адам̣су, гандхе вилимпитва̄ т̣хитасса суван̣н̣асамугге ман̣ита̄лаван̣т̣есу т̣хапита̄ни на̄на̄пуппха̄ни а̄харитва̄ адам̣су. пуппха̄ни пил̣андхитва̄ т̣хитака̄ле ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ карома̄’’ти пуччхим̣су. ра̄джа̄ аттано чха̄така̄ка̄рам̣ ¶ дассеси, те гантва̄ чораран̃н̃о сампа̄дитам̣ на̄наггарасабходжанам̣ а̄харитва̄ адам̣су, ра̄джа̄ нха̄та̄нулитто суман̣д̣итаппаса̄дхито на̄наггарасабходжанам̣ бхун̃джи. йаккха̄ чораран̃н̃о т̣хапитам̣ ва̄ситапа̄нӣйам̣ суван̣н̣абхин̇ка̄ренева суван̣н̣асаракенапи саддхим̣ а̄харим̣су. атхасса па̄нӣйам̣ пивитва̄ мукхам̣ виккха̄летва̄ хаттхе дховитва̄ т̣хитака̄ле чораран̃н̃о сампа̄дитам̣ пан̃часугандхикасупарибха̄витам̣ тамбӯлам̣ а̄харитва̄ адам̣су. там̣ кха̄дитва̄ т̣хитака̄ле ‘‘ан̃н̃ам̣ ким̣ карома̄’’ти пуччхим̣су. гантва̄ чораран̃н̃о уссӣсаке никкхиттам̣ ман̇галакхаггам̣ а̄харатха̄ти. тампи гантва̄ а̄харим̣су. ра̄джа̄ там̣ кхаггам̣ гахетва̄ там̣ матамануссам̣ уджукам̣ т̣хапа̄петва̄ маттхакамаджджхе асина̄ пахаритва̄ две кот̣т̣ха̄се катва̄ двиннам̣ йаккха̄нам̣ самавибхаттамева вибхаджитва̄ ада̄си, датва̄ ча пана кхаггам̣ дховитва̄ саннайхитва̄ ат̣т̣ха̄си. атха те йаккха̄ мануссамам̣сам̣ кха̄дитва̄ сухита̄ хутва̄ тут̣т̣хачитта̄ ‘‘ан̃н̃ам̣ те, маха̄ра̄джа, ким̣ карома̄’’ти пуччхим̣су. тена хи тумхе аттано а̄нубха̄вена мам̣ чораран̃н̃о сиригаббхе ота̄ретха, име ча амачче аттано аттано гехесу патит̣т̣ха̄петха̄ти. те ‘‘са̄дху дева̄’’ти сампат̣иччхитва̄ татха̄ акам̣су.
тасмим̣ самайе чорара̄джа̄ алан̇катасиригаббхе сирисайанапит̣т̣хе нипанно нидда̄йати. ра̄джа̄ тасса паматтасса нидда̄йантасса кхаггаталена ударам̣ пахари. со бхӣто пабуджджхитва̄ дӣпа̄локена сӣлавамаха̄ра̄джа̄нам̣ сан̃джа̄нитва̄ сайана̄ ут̣т̣ха̄йа сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ т̣хито ра̄джа̄нам̣ а̄ха ‘‘маха̄ра̄джа, еварӯпа̄йа ¶ раттийа̄ гахита̄раккхе пихитадва̄ре бхаване а̄раккхамануссехи нирока̄се т̣ха̄не кхаггам̣ саннайхитва̄ алан̇катапат̣ийатто катхам̣ на̄ма твам̣ имам̣ сайанапит̣т̣хам̣ а̄гатосӣ’’ти. ра̄джа̄ аттано а̄гамана̄ка̄рам̣ саббам̣ виттха̄рато катхеси. там̣ сутва̄ чорара̄джа̄ сам̣виггама̄насо ‘‘маха̄ра̄джа, ахам̣ мануссабхӯтопи сама̄но тумха̄кам̣ гун̣е на джа̄на̄ми, паресам̣ лохитамам̣сакха̄дакехи ¶ пана каккхал̣ехи пхарусехи йаккхехи тава гун̣а̄ н̃а̄та̄, на да̄на̄хам̣, наринда ¶ , еварӯпе сӣласампанне тайи дуббхисса̄мӣ’’ти кхаггам̣ а̄да̄йа сапатхам̣ катва̄ ра̄джа̄нам̣ кхама̄петва̄ маха̄сайане нипаджджа̄петва̄ аттана̄ кхуддакаман̃чаке нипаджджитва̄ пабха̄та̄йа раттийа̄ ут̣т̣хите сӯрийе бхерим̣ чара̄петва̄ саббасенийо ча амаччабра̄хман̣агахапатике ча саннипа̄та̄петва̄ тесам̣ пурато а̄ка̄се пун̣н̣ачандам̣ уккхипанто вийа сӣлаваран̃н̃о гун̣е катхетва̄ парисамаджджхейева пуна ра̄джа̄нам̣ кхама̄петва̄ раджджам̣ пат̣иччха̄петва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, ито пат̣т̣ха̄йа тумха̄кам̣ уппанно чорӯпаддаво майхам̣ бха̄ро, майа̄ гахита̄раккха̄ тумхе раджджам̣ каротха̄’’ти ватва̄ песун̃н̃ака̄ракасса а̄н̣ам̣ ка̄ретва̄ аттано балава̄ханам̣ а̄да̄йа сакарат̣т̣хамева гато.
сӣлавара̄джа̄пи кхо алан̇катапат̣ийатто сетаччхаттасса хет̣т̣ха̄ сарабхапа̄даке кан̃чанапаллан̇ке нисинно аттано сампаттим̣ олокетва̄ ‘‘айан̃ча еварӯпа̄ сампатти амаччасахассасса ча джӣвитапат̣ила̄бхо майи вӣрийам̣ акаронте на кин̃чи абхависса, вӣрийабалена пана̄хам̣ нат̣т̣хан̃ча имам̣ йасам̣ пат̣илабхим̣, амаччасахассасса ча джӣвитада̄нам̣ ада̄сим̣, а̄саччхедам̣ вата акатва̄ вӣрийамева каттаббам̣. катавӣрийасса хи пхалам̣ на̄ма евам̣ самиджджхатӣ’’ти чинтетва̄ уда̄навасена имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘а̄сӣсетхева пурисо, на ниббиндеййа пан̣д̣ито;
пасса̄ми вохам̣ атта̄нам̣, йатха̄ иччхим̣ татха̄ ахӯ’’ти.
таттха а̄сӣсетхева̄ти ‘‘ева̄хам̣ вӣрийам̣ а̄рабханто имамха̄ дуккха̄ муччисса̄мӣ’’ти аттано вӣрийабалена а̄сам̣ каротхева. на ниббиндеййа пан̣д̣итоти пан̣д̣ито упа̄йакусало йуттат̣т̣ха̄не вӣрийам̣ каронто ‘‘ахам̣ имасса вӣрийасса пхалам̣ на лабхисса̄мӣ’’ти на уккан̣т̣хеййа, а̄саччхедам̣ кареййа̄ти аттхо. пасса̄ми вохам̣ атта̄нанти еттха воти нипа̄таматтам̣ ¶ , ахам̣ аджджа атта̄нам̣ пасса̄ми. йатха̄ иччхим̣ татха̄ ахӯти ахан̃хи а̄ва̄т̣е никха̄то тамха̄ дуккха̄ муччитва̄ пуна аттано раджджасампаттим̣ иччхим̣, со ахам̣ имам̣ сампаттим̣ паттам̣ атта̄нам̣ пасса̄ми. йатхева̄хам̣ пуббе иччхим̣, татхева ме атта̄ джа̄тоти. евам̣ бодхисатто ‘‘ахо вата бхо сӣласампанна̄нам̣ вӣрийапхалам̣ на̄ма самиджджхатӣ’’ти има̄йа га̄тха̄йа уда̄нам̣ уда̄нетва̄ йа̄ваджӣвам̣ пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄пи ¶ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху арахатте патит̣т̣ха̄си. саттха̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ падут̣т̣ха̄маччо девадатто ахоси, амаччасахассам̣ буддхапариса̄, сӣлавамаха̄ра̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
маха̄сӣлаваджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[52] 2. чӯл̣аджанакаджа̄такаван̣н̣ана̄
ва̄йаметхева пурисоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто оссат̣т̣хавӣрийамева̄раббха катхеси. таттха йам̣ ваттаббам̣, там̣ саббам̣ маха̄джанакаджа̄таке (джа̄. 2.22.123 а̄дайо) а̄ви бхависсати. джанакара̄джа̄ пана сетаччхаттасса хет̣т̣ха̄ нисинно имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ва̄йаметхева пурисо, на ниббиндеййа пан̣д̣ито;
пасса̄ми вохам̣ атта̄нам̣, удака̄ тхаламуббхата’’нти.
таттха ва̄йаметхева̄ти ва̄йа̄мам̣ каротхева. удака̄ тхаламуббхатанти удакато тхаламуттин̣н̣ам̣ тхале патит̣т̣хитам̣ атта̄нам̣ пасса̄мӣти. идха̄пи оссат̣т̣хавӣрийо бхиккху арахаттам̣ патто, джанакара̄джа̄ самма̄самбуддхова ахосӣти.
чӯл̣аджанакаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[53] 3. пун̣н̣апа̄тиджа̄такаван̣н̣ана̄
татхева ¶ пун̣н̣а̄ па̄тийоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто висава̄рун̣им̣ а̄раббха катхеси. екам̣ самайам̣ са̄ваттхийам̣ сура̄дхутта̄ саннипатитва̄ мантайим̣су – ‘‘сура̄мӯлам̣ но кхӣн̣ам̣, кахам̣ ну кхо лабхисса̄ма̄’’ти. атхеко каккхал̣адхутто а̄ха ‘‘ма̄ чинтайиттха, аттхеко упа̄йо’’ти. ‘‘катаро упа̄йо на̄ма̄’’ти? ‘‘ана̄тхапин̣д̣ико ан̇гулимуддика̄ пил̣андхитва̄ мат̣т̣хаса̄т̣аканиваттхо ра̄джупат̣т̣ха̄нам̣ гаччхати, майам̣ сура̄па̄тийам̣ висан̃н̃ӣкаран̣ам̣ бхесаджджам̣ паккхипитва̄ а̄па̄нам̣ саджджетва̄ нисӣдитва̄ ана̄тхапин̣д̣икасса а̄гаманака̄ле ‘ито ехи маха̄сет̣т̣хӣ’ти паккоситва̄ там̣ сурам̣ па̄йетва̄ висан̃н̃ӣбхӯтасса ¶ ан̇гулимуддика̄ ча са̄т̣аке ча гахетва̄ сура̄мӯлам̣ карисса̄ма̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ татха̄ катва̄ сет̣т̣хисса а̄гаманака̄ле пат̣имаггам̣ гантва̄ ‘‘са̄ми, ито та̄ва а̄гаччхатха ¶ , айам̣ амха̄кам̣ сантике атимана̄па̄ сура̄, тхокам̣ пивитва̄ гаччхатха̄’’ти вадим̣су. сота̄панно арийаса̄вако ким̣ сурам̣ пивиссати, анаттхико сама̄нопи пана ‘‘име дхутте паригган̣хисса̄мӣ’’ти тесам̣ а̄па̄набхӯмим̣ гантва̄ тесам̣ кирийам̣ олокетва̄ ‘‘айам̣ сура̄ имехи имина̄ на̄ма ка̄ран̣ена йоджита̄’’ти н̃атва̄ ‘‘ито да̄ни пат̣т̣ха̄йа име ито пала̄песса̄мӣ’’ти чинтетва̄ а̄ха – ‘‘харе дут̣т̣хадхутта̄, тумхе ‘сура̄па̄тийам̣ бхесаджджам̣ паккхипитва̄ а̄гата̄гате па̄йетва̄ висан̃н̃ӣ катва̄ вилумписса̄ма̄’ти а̄па̄наман̣д̣алам̣ саджджетва̄ нисинна̄ кевалам̣ имам̣ сурам̣ ван̣н̣етха, екопи там̣ уккхипитва̄ пивитум̣ на уссахати. саче айам̣ айоджита̄ асса, имам̣ тумхева пивеййа̄тха̄’’ти те дхутте таджджетва̄ тато пала̄петва̄ аттано гехам̣ гантва̄ ‘‘дхуттехи катака̄ран̣ам̣ татха̄гатасса а̄рочесса̄мӣ’’ти чинтенто джетаванам̣ гантва̄ а̄рочеси. саттха̄ ‘‘ида̄ни та̄ва гахапати те дхутта̄ там̣ ван̃четука̄ма̄ джа̄та̄, пуббе пана пан̣д̣итепи ван̃четука̄ма̄ ахесу’’нти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи ахоси. тада̄пете дхутта̄ евамева саммантетва̄ сурам̣ йоджетва̄ ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хисса а̄гаманака̄ле пат̣имаггам̣ гантва̄ евамева катхайим̣су. сет̣т̣хи анаттхикопи хутва̄ те паригган̣хитука̄мо гантва̄ тесам̣ ¶ кирийам̣ олокетва̄ ‘‘идам̣ на̄мете ка̄тука̄ма̄, пала̄песса̄ми не ито’’ти чинтетва̄ евама̄ха ‘‘бхонто, дхутта̄ сурам̣ пивитва̄ ра̄джакулам̣ гантум̣ на̄ма айуттам̣, ра̄джа̄нам̣ дисва̄ пуна а̄гаччханто джа̄нисса̄ми, тумхе идхева нисӣдатха̄’’ти ра̄джупат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ пачча̄ган̃чхи. дхутта̄ ‘‘ито етха, са̄мӣ’’ти. сопи таттха гантва̄ бхесаджджена сам̣йоджита̄ сура̄па̄тийо олокетва̄ евама̄ха ‘‘бхонто дхутта̄ тумха̄кам̣ кирийа̄ майхам̣ на руччати, тумха̄кам̣ сура̄па̄тийо йатха̄пӯрита̄ва т̣хита̄, тумхе кевалам̣ сурам̣ ван̣н̣етха, на пана пиватха. сача̄йам̣ мана̄па̄ асса, тумхепи пивеййа̄тха, има̄йа пана висасам̣йутта̄йа бхавитабба’’нти тесам̣ маноратхам̣ бхинданто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘татхева пун̣н̣а̄ па̄тийо, ан̃н̃а̄йам̣ ваттате катха̄;
а̄ка̄ран̣ена джа̄на̄ми, на ча̄йам̣ бхаддика̄ сура̄’’ти.
таттха ¶ татхева̄ти йатха̄ майа̄ гаманака̄ле дит̣т̣ха̄, ида̄нипи има̄ сура̄па̄тийо татхева пун̣н̣а̄. ан̃н̃а̄йам̣ ваттате катха̄ти йа̄ айам̣ тумха̄кам̣ сура̄ван̣н̣анакатха̄ ваттати, са̄ ан̃н̃а̄ва абхӯта̄ ¶ атаччха̄. йади хи еса̄ сура̄ мана̄па̄ асса, тумхепи пивеййа̄тха, упад̣д̣хапа̄тийо авасиссеййум̣. тумха̄кам̣ пана екена̄пи сура̄ на пӣта̄. а̄ка̄ран̣ена джа̄на̄мӣти тасма̄ имина̄ ка̄ран̣ена джа̄на̄ми. на ча̄йам̣ бхаддика̄ сура̄ти ‘‘нева̄йам̣ бхаддика̄ сура̄, висасам̣йоджита̄йа ета̄йа бхавитабба’’нти дхутте нигган̣хитва̄ йатха̄ на пуна еварӯпам̣ каронти, татха̄ те таджджетва̄ виссаджджеси. со йа̄ваджӣвам̣ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дхутта̄ етарахи дхутта̄, ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
пун̣н̣апа̄тиджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[54] 4. ким̣пхаладжа̄такаван̣н̣ана̄
на̄йам̣ ¶ руккхо дура̄руха̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ пхалакусалам̣ упа̄сакам̣ а̄раббха катхеси. еко кира са̄ваттхива̄сӣ кут̣умбико буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ нимантетва̄ аттано а̄ра̄ме нисӣда̄петва̄ йа̄гукхаджджакам̣ датва̄ уййа̄напа̄лам̣ а̄н̣а̄песи ‘‘бхиккхӯхи саддхим̣ уййа̄не вичаритва̄ аййа̄нам̣ амба̄дӣни на̄на̄пхала̄ни дехӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ бхиккхӯсан̇гхама̄да̄йа уййа̄не вичаранто руккхам̣ уллокетва̄ва ‘‘етам̣ пхалам̣ а̄мам̣, етам̣ на супаккам̣, етам̣ супакка’’нти джа̄на̄ти. йам̣ со вадати, там̣ татхева хоти. бхиккхӯ гантва̄ татха̄гатасса а̄рочесум̣ ‘‘бханте, айам̣ уййа̄напа̄ло пхалакусало бхӯмийам̣ т̣хитова руккхам̣ уллокетва̄ ‘етам̣ пхалам̣ а̄мам̣, етам̣ на супаккам̣, етам̣ супакка’нти джа̄на̄ти. йам̣ со вадати, там̣ татхева хотӣ’’ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, айамева уййа̄напа̄ло пхалакусало, пуббе пан̣д̣ита̄пи пхалакусала̄йева ахесу’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто саттхава̄хакуле ниббаттитва̄ вайаппатто пан̃чахи сакат̣асатехи ван̣иджджам̣ каронто екасмим̣ ка̄ле маха̄ваттаниат̣авим̣ патва̄ ¶ ат̣авимукхе т̣хатва̄ саббе мануссе саннипа̄та̄петва̄ ‘‘имисса̄ ат̣авийа̄ висаруккха̄ на̄ма хонти, висапатта̄ни, висапуппха̄ни, висапхала̄ни, висамадхӯни хонтийева, пуббе тумхехи апарибхуттам̣, йам̣ кин̃чи паттам̣ ва̄ пуппхам̣ ва̄ пхалам̣ ва̄ паллавам̣ ва̄ мам̣ апарипуччхитва̄ ма̄ кха̄датха̄’’ти а̄ха. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ ат̣авим̣ отарим̣су. ат̣авимукхе ча екасмим̣ га̄мадва̄ре ¶ ким̣пхаларуккхо на̄ма аттхи, тасса кхандхаса̄кха̄пала̄сапуппхапхала̄ни сабба̄ни амбасадиса̄нева хонти. на кевалам̣ ван̣н̣асан̣т̣ха̄натова, гандхарасехиписса а̄мапакка̄ни пхала̄ни амбапхаласадиса̄нева, кха̄дита̄ни пана хала̄халависам̣ вийа тан̇кхан̣ан̃н̃ева джӣвитаккхайам̣ па̄пенти. пурато гаччханта̄ екачче лолапуриса̄ ‘‘амбуруккхо айа’’нти сан̃н̃а̄йа пхала̄ни кха̄дим̣су, екачче ‘‘саттхава̄хам̣ пуччхитва̄ва кха̄дисса̄ма̄’’ти хаттхена гахетва̄ ат̣т̣хам̣су. те саттхава̄хе а̄гате ‘‘аййа, има̄ни амбапхала̄ни кха̄да̄ма̄’’ти пуччхим̣су. бодхисатто ‘‘на̄йам̣ ¶ амбаруккхо’’ти н̃атва̄ ‘‘ким̣ пхаларуккхо на̄меса, на̄йам̣ амбаруккхо, ма̄ кха̄диттха̄’’ти ва̄ретва̄ йе кха̄дим̣су. тепи вама̄петва̄ чатумадхурам̣ па̄йетва̄ нироге ака̄си.
пуббе пана имасмим̣ руккхамӯле манусса̄ нива̄сам̣ каппетва̄ ‘‘амбапхала̄нӣ’’ти сан̃н̃а̄йа има̄ни висапхала̄ни кха̄дитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣анти. пунадивасе га̄мава̄сино никкхамитва̄ матамануссе дисва̄ па̄де ган̣хитва̄ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не чхад̣д̣етва̄ сакат̣ехи саддхим̣йева саббам̣ тесам̣ сантакам̣ гахетва̄ гаччханти. те там̣ дивасампи арун̣уггаманака̄лейева ‘‘майхам̣ балибаддо бхависсати, майхам̣ сакат̣ам̣, майхам̣ бхан̣д̣а’’нти вегена там̣ руккхамӯлам̣ гантва̄ мануссе нироге дисва̄ ‘‘катхам̣ тумхе имам̣ руккхам̣ ‘на̄йам̣ амбаруккхо’ти джа̄ниттха̄’’ти пуччхим̣су. те ‘‘майам̣ на джа̄на̄ма, саттхава̄хаджет̣т̣хако но джа̄на̄тӣ’’ти а̄хам̣су. манусса̄ бодхисаттам̣ пуччхим̣су ‘‘пан̣д̣ита, кинти катва̄ твам̣ имасса руккхасса анамбаруккхабха̄вам̣ ан̃н̃а̄сӣ’’ти? со ‘‘двӣхи ка̄ран̣ехи ан̃н̃а̄си’’нти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на̄йам̣ ¶ руккхо дура̄рухо, напи га̄мато а̄рака̄;
а̄ка̄ран̣ена джа̄на̄ми, на̄йам̣ са̄дупхало думо’’ти.
таттха на̄йам̣ руккхо дура̄рухоти айам̣ висаруккхо на дуккха̄рухо, уккхипитва̄ т̣хапитаниссен̣ӣ вийа сукхена̄рохитум̣ сакка̄ти вадати. напи га̄мато а̄рака̄ти га̄мато дӯре т̣хитопи на хоти, га̄мадва̄ре т̣хитойева̄ти дӣпети. а̄ка̄ран̣ена джа̄на̄мӣти имина̄ дувидхена ка̄ран̣ена̄хам̣ имам̣ руккхам̣ джа̄на̄ми. кинти? на̄йам̣ са̄дупхало думоти. саче хи айам̣ мадхурапхало амбаруккхо абхависса, евам̣ сукха̄рул̣хе авидӯре т̣хите етасмим̣ екампи пхалам̣ на тит̣т̣хеййа, пхалакха̄дакамануссехи ниччам̣ паривутова асса. евам̣ ахам̣ аттано н̃а̄н̣ена париччхиндитва̄ имасса висаруккхабха̄вам̣ ан̃н̃а̄синти маха̄джанасса дхаммам̣ десетва̄ соттхигаманам̣ гато.
саттха̄пи ¶ ‘‘евам̣, бхиккхаве, пуббе пан̣д̣ита̄пи пхалакусала̄ ахесу’’нти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ париса̄ буддхапариса̄ ахесум̣, саттхава̄хо пана ахамева ахоси’’нти.
ким̣пхаладжа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[55] 5. пан̃ча̄вудхаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо ¶ алӣнена читтена̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ оссат̣т̣хавӣрийам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тан̃хи бхиккхум̣ саттха̄ а̄мантетва̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху оссат̣т̣хавӣрийосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти вутте ‘‘бхиккху пуббе пан̣д̣ита̄ вӣрийам̣ ка̄тум̣ йуттат̣т̣ха̄не вӣрийам̣ катва̄ раджджасампаттим̣ па̄пун̣им̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса ран̃н̃о аггамахесийа̄ куччхисмим̣ ниббатти. тасса на̄маггахан̣адивасе ат̣т̣хасате бра̄хман̣е саббака̄мехи сантаппетва̄ лаккхан̣а̄ни пуччхим̣су. лаккхан̣акусала̄ бра̄хман̣а̄ лаккхан̣асампаттим̣ дисва̄ ‘‘пун̃н̃асампанно, маха̄ра̄джа, кума̄ро тумха̄кам̣ аччайена раджджам̣ па̄пун̣иссати, пан̃ча̄вудхакамме пан̃н̃а̄то па̄кат̣о джамбудӣпе аггапурисо бхависсатӣ’’ти бйа̄карим̣су. ра̄джа̄ бра̄хман̣а̄нам̣ ¶ вачанам̣ сутва̄ кума̄расса на̄мам̣ ган̣ханто ‘‘пан̃ча̄вудхакума̄ро’’ти на̄мам̣ ака̄си. атха нам̣ вин̃н̃утам̣ патва̄ сол̣асавассуддесе т̣хитам̣ ра̄джа̄ а̄мантетва̄ ‘‘та̄та, сиппам̣ угган̣ха̄хӣ’’ти а̄ха. ‘‘касса сантике угган̣ха̄ми, дева̄’’ти? ‘‘гаччха, та̄та, гандха̄рарат̣т̣хе таккасиланагаре диса̄па̄моккхасса а̄чарийасса сантике угган̣ха, идан̃часса а̄чарийабха̄гам̣ даджджеййа̄сӣ’’ти сахассам̣ датва̄ уййоджеси. со таттха гантва̄ сиппам̣ сиккхитва̄ а̄чарийена диннам̣ пан̃ча̄вудхам̣ гахетва̄ а̄чарийам̣ вандитва̄ таккасиланагарато никкхамитва̄ саннаддхапан̃ча̄вудхо ба̄ра̄н̣асимаггам̣ пат̣ипаджджи.
со антара̄магге силесаломайаккхена на̄ма адхит̣т̣хитам̣ екам̣ ат̣авим̣ па̄пун̣и. атха нам̣ ат̣авимукхе манусса̄ дисва̄ ‘‘бхо ма̄н̣ава, ма̄ имам̣ ат̣авим̣ пависа, силесаломайаккхо на̄меттха аттхи, со дит̣т̣хадит̣т̣хе мануссе джӣвитаккхайам̣ па̄петӣ’’ти ва̄райим̣су. бодхисатто атта̄нам̣ таккенто асамбхӣтакесарасӣхо вийа ат̣авим̣ па̄висийева. тасмим̣ ат̣авимаджджхам̣ сампатте со йаккхо та̄ламатто хутва̄ кӯт̣а̄га̄раматтам̣ сӣсам̣ паттаппама̄н̣а̄ни аккхӣни, дакалимакул̣аматта̄ две да̄т̣ха̄ ¶ ча ма̄петва̄ сетамукхо кабаракуччхи нӣлахаттхапа̄до хутва̄ бодхисаттасса атта̄нам̣ дассетва̄ ‘‘кахам̣ йа̄си, тит̣т̣ха бхаккхоси ме’’ти а̄ха. атха нам̣ бодхисатто ¶ ‘‘йаккха, ахам̣ атта̄нам̣ таккетва̄ идха павит̣т̣хо, твам̣ аппаматто хутва̄ мам̣ упагаччхеййа̄си. висапӣтена хи сарена там̣ виджджхитва̄ еттхева па̄тесса̄мӣ’’ти сантаджджетва̄ хала̄халависапӣтам̣ сарам̣ саннайхитва̄ мун̃чи, со йаккхасса ломесуйева аллӣйи. тато ан̃н̃ам̣, тато ан̃н̃анти евам̣ пан̃н̃а̄са саре мун̃чи, саббе тасса ломесуйева аллӣйим̣су. йаккхо саббепи те саре пхот̣етва̄ аттано па̄дамӯлейева па̄тетва̄ бодхисаттам̣ упасан̇ками.
бодхисатто пунапи там̣ таджджетва̄ кхаггам̣ кад̣д̣хитва̄ пахари, теттим̣сан̇гула̄йато кхагго ломесуйева аллӣйи. атха нам̣ кан̣айена пахари, сопи ломесуйева аллӣйи. тасса аллӣнабха̄вам̣ н̃атва̄ муггарена пахари, сопи ломесуйева аллӣйи. тасса аллӣнабха̄вам̣ н̃атва̄ кунтена пахари, сопи ломесуйева аллӣйи. тасса аллӣнабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘бхо йаккхана, те ахам̣ ‘пан̃ча̄вудхакума̄ро ¶ на̄ма̄’ти сутапуббо, ахам̣ тайа̄ адхит̣т̣хитам̣ ат̣авим̣ пависанто на дхануа̄дӣни таккетва̄ павит̣т̣хо, атта̄нам̣йева пана таккетва̄ павит̣т̣хо, аджджа там̣ потхетва̄ чун̣н̣авичун̣н̣ам̣ карисса̄мӣ’’ти унна̄денто атта̄нам̣ таккетва̄ даккхин̣ахаттхена йаккхам̣ пахари, хаттхо ломесуйева аллӣйи. ва̄махаттхена пахари, сопи аллӣйи. даккхин̣апа̄дена пахари, сопи аллӣйи. ва̄мапа̄дена пахари, сопи аллӣйи. ‘‘сӣсена там̣ потхетва̄ чун̣н̣авичун̣н̣ам̣ карисса̄мӣ’’ти сӣсена пахари, тампи ломесуйева аллӣйи. со пан̃чод̣д̣ито пан̃часу т̣ха̄несу баддхо оламбантопи ниббхайо нисса̄раджджова ахоси.
йаккхо чинтеси ‘‘айам̣ еко пурисасӣхо пуриса̄джа̄нӣйо, на пурисаматтова, ма̄дисена на̄масса йаккхена гахитасса санта̄саматтампи на бхависсати, майа̄ имам̣ маггам̣ ханантена екопи еварӯпо пурисо на дит̣т̣хапуббо, касма̄ ну кхо еса на бха̄йатӣ’’ти. со там̣ кха̄дитум̣ ависаханто ‘‘касма̄ ну кхо, твам̣ ма̄н̣ава, маран̣абхайам̣ на бха̄йасӣ’’ти пуччхи. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄, йаккха, бха̄йисса̄ми. екасмин̃хи аттабха̄ве екам̣ маран̣ам̣ нийатамева, апича майхам̣ куччхимхи ваджира̄вудхам̣ аттхи. саче мам̣ кха̄диссаси, там̣ а̄вудхам̣ джӣра̄петум̣ на саккхиссаси, там̣ те анта̄ни кхан̣д̣а̄кхан̣д̣икам̣ чхиндитва̄ джӣвитаккхайам̣ ¶ па̄пессати. ити убхопи нассисса̄ма, имина̄ ка̄ран̣ена̄хам̣ на бха̄йа̄мӣ’’ти. идам̣ кира бодхисатто аттано аббхантаре н̃а̄н̣а̄вудхам̣ сандха̄йа катхеси. там̣ сутва̄ йаккхо чинтеси ‘‘айам̣ ма̄н̣аво саччамева бхан̣ати, имасса пурисасӣхасса сарӣрато муггабӣджаматтампи мам̣сакхан̣д̣ам̣ майхам̣ куччхи джӣретум̣ на саккхиссати, виссаджджесса̄ми на’’нти ¶ маран̣абхайатаджджито бодхисаттам̣ виссаджджетва̄ ‘‘ма̄н̣ава, пурисасӣхо твам̣, на те ахам̣ мам̣сам̣ кха̄дисса̄ми, твам̣ аджджа ра̄хумукха̄ муттачандо вийа мама хаттхато муччитва̄ н̃а̄тисухаджджаман̣д̣алам̣ тосенто йа̄хӣ’’ти а̄ха.
атха нам̣ бодхисатто а̄ха – ‘‘йаккха, ахам̣ та̄ва гаччхисса̄ми, твам̣ пана пуббепи акусалам̣ катва̄ луддо лохитапа̄н̣и парарухирамам̣сабхаккхо йаккхо хутва̄ ниббатто. саче идха̄пи ¶ т̣хатва̄ акусаламева кариссаси, андхака̄ра̄ андхака̄рамева гамиссаси, мам̣ дит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа пана на сакка̄ тайа̄ акусалам̣ ка̄тум̣, па̄н̣а̄типа̄такаммам̣ на̄ма нирайе тираччха̄найонийам̣ петтивисайе асурака̄йе ча ниббаттети, мануссесу ниббаттаниббаттат̣т̣ха̄не аппа̄йукасам̣ваттаникам̣ хотӣ’’ти евама̄дина̄ найена пан̃чаннам̣ дуссӣлйакамма̄нам̣ а̄дӣнавам̣, пан̃чаннам̣ сӣла̄нам̣ а̄нисам̣сан̃ча катхетва̄ на̄на̄ка̄ран̣ехи йаккхам̣ таджджетва̄ дхаммам̣ десетва̄ даметва̄ ниббисеванам̣ катва̄ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ тасса̄йева нам̣ ат̣авийа̄ балипат̣игга̄хакам̣ деватам̣ катва̄ аппама̄дена овадитва̄ ат̣авито никкхамитва̄ ат̣авимукхе манусса̄нам̣ а̄чиккхитва̄ саннаддхапан̃ча̄вудхо ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ ма̄та̄питаро дисва̄ апарабха̄ге радждже патит̣т̣ха̄йа дхаммена раджджам̣ ка̄ренто да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄пи имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо алӣнена читтена, алӣнаманасо наро;
бха̄вети кусалам̣ дхаммам̣, йогаккхемасса паттийа̄;
па̄пун̣е анупуббена, саббасам̣йоджанаккхайа’’нти.
татра̄йам̣ пин̣д̣аттхо – йо пурисо алӣнена асам̣кут̣итена читтена пакатийа̄пи алӣнамано алӣнаджджха̄сайова хутва̄ анаваджджат̣т̣хена кусалам̣ саттатим̣ сабодхипаккхийабхедам̣ дхаммам̣ бха̄вети вад̣д̣хети, виса̄лена читтена випассанам̣ ¶ ануйун̃джати чатӯхи йогехи кхемасса нибба̄насса паттийа̄, со евам̣ саббасан̇кха̄ресу ‘‘аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄’’ти тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ тарун̣авипассанато пат̣т̣ха̄йа уппанне бодхипаккхийадхамме бха̄венто анупуббена екасам̣йоджанампи анавасесетва̄ саббасам̣йоджанаккхайакарасса чатуттхамаггасса парийоса̄не уппаннатта̄ ‘‘саббасам̣йоджанаккхайо’’ти сан̇кхйам̣ гатам̣ арахаттам̣ па̄пун̣еййа̄ти.
евам̣ ¶ саттха̄ арахаттена дхаммадесана̄йа кӯт̣ам̣ гахетва̄ маттхаке чатта̄ри сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со бхиккху арахаттам̣ па̄пун̣и. саттха̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ йаккхо ан̇гулима̄ло ахоси, пан̃ча̄вудхакума̄ро пана ахамева ахоси’’нти.
пан̃ча̄вудхаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[56] 6. кан̃чанаккхандхаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо ¶ пахат̣т̣хена читтена̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. еко кира са̄ваттхива̄сӣ кулапутто саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ ратанаса̄сане урам̣ датва̄ паббаджи. атхасса а̄чарийупаджджха̄йа̄ ‘‘а̄вусо, екавидхена сӣлам̣ на̄ма, дувидхена, тивидхена, чатуббидхена, пан̃чавидхена, чхаббидхена, саттавидхена, ат̣т̣хавидхена, нававидхена, дасавидхена, бахувидхена сӣлам̣ на̄ма. идам̣ чӯл̣асӣлам̣ на̄ма, идам̣ маджджхимасӣлам̣ на̄ма, идам̣ маха̄сӣлам̣ на̄ма. идам̣ па̄тимоккхасам̣варасӣлам̣ на̄ма, идам̣ индрийасам̣варасӣлам̣ на̄ма, идам̣ а̄джӣвапа̄рисуддхисӣлам̣ на̄ма, идам̣ паччайапат̣исеванасӣлам̣ на̄ма̄’’ти сӣлам̣ а̄чиккханти. со чинтеси ‘‘идам̣ сӣлам̣ на̄ма атибаху, ахам̣ еттакам̣ сама̄да̄йа ваттитум̣ на саккхисса̄ми, сӣлам̣ пӯретум̣ асакконтасса ча на̄ма паббаджджа̄йа ко аттхо, ахам̣ гихӣ хутва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни ча карисса̄ми, путтада̄ран̃ча посесса̄мӣ’’ти. еван̃ча пана чинтетва̄ ‘‘бханте, ахам̣ сӣлам̣ раккхитум̣ на саккхисса̄ми, асакконтасса ча на̄ма паббаджджа̄йа ко аттхо, ахам̣ хӣна̄йа̄ваттисса̄ми, тумха̄кам̣ паттачӣварам̣ ган̣хатха̄’’ти а̄ха.
атха ¶ нам̣ а̄хам̣су ‘‘а̄вусо евам̣ санте дасабалам̣ вандитва̄ва йа̄хӣ’’ти те там̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ дхаммасабхам̣ агамам̣су. саттха̄ дисва̄ва ‘‘ким̣, бхиккхаве, анаттхикам̣ бхиккхум̣ а̄да̄йа а̄гататтха̄’’ти а̄ха. бханте, айам̣ бхиккху ‘‘ахам̣ сӣлам̣ раккхитум̣ на саккхисса̄мӣ’’ти паттачӣварам̣ ниййа̄дети, атха нам̣ майам̣ гахетва̄ а̄гатамха̄ти. ‘‘касма̄ пана тумхе, бхиккхаве, имасса бхиккхуно бахум̣ сӣлам̣ а̄чиккхатха. йаттакам̣ еса раккхитум̣ саккоти, таттакамева раккхиссати. ито пат̣т̣ха̄йа тумхе етам̣ ма̄ кин̃чи авачуттха, ахаметтха каттаббам̣ джа̄нисса̄ми, ехи твам̣ бхиккху, ким̣ те бахуна̄ сӣлена, тӣн̣ийева сӣла̄ни раккхитум̣ саккхиссасӣ’’ти? ‘‘раккхисса̄ми, бханте’’ти. тена хи твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа ка̄йадва̄рам̣ вачӣдва̄рам̣ манодва̄ранти тӣн̣и два̄ра̄ни ¶ раккха, ма̄ ка̄йена па̄пакаммам̣ кари, ма̄ ва̄ча̄йа, ма̄ манаса̄. ‘‘гаччха ма̄ хӣна̄йа̄ватти, има̄ни тӣн̣ийева сӣла̄ни раккха̄’’ти. етта̄вата̄ со бхиккху тут̣т̣хама̄насо ‘‘са̄дху, бханте, раккхисса̄ми има̄ни тӣн̣и сӣла̄нӣ’’ти саттха̄рам̣ вандитва̄ а̄чарийупаджджха̄йехи саддхим̣йева агама̄си. со та̄ни тӣн̣и сӣла̄ни пӯрентова ан̃н̃а̄си ‘‘а̄чарийупаджджха̄йехи майхам̣ а̄чиккхитам̣ сӣлампи еттакамева, те пана аттано абуддхабха̄вена мам̣ буджджха̄петум̣ на̄саккхим̣су, самма̄самбуддхо ¶ аттано буддхасубуддхата̄йа ануттарадхаммара̄джата̄йа еттакам̣ сӣлам̣ тӣсуйева два̄ресу паккхипитва̄ мам̣ ган̣ха̄песи, авассайо вата ме саттха̄ джа̄то’’ти випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ катипа̄хенева арахатте патит̣т̣ха̄си.
там̣ паваттим̣ н̃атва̄ дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, там̣ кира бхиккхум̣ ‘бахусӣла̄ни раккхитум̣ на саккомӣ’ти хӣна̄йа̄ваттантам̣ сабба̄ни сӣла̄ни тӣхи кот̣т̣ха̄сехи сан̇кхипитва̄ га̄ха̄петва̄ саттха̄ арахаттам̣ па̄песи, ахо буддха̄нам̣ балам̣ на̄ма аччхарийа’’нти буддхагун̣е катхента̄ нисӣдим̣су. атха саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘бхиккхаве, атигарукопи бха̄ро кот̣т̣ха̄савасена бха̄джетва̄ динно лахуко вийа хоти, пуббепи пан̣д̣ита̄ махантам̣ кан̃чанаккхандхам̣ лабхитва̄ уккхипитум̣ асакконта̄ вибха̄гам̣ катва̄ уккхипитва̄ агамам̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто екасмим̣ га̄маке кассако ахоси. со екадивасам̣ ан̃н̃атарасмим̣ чхад̣д̣итага̄маке кхетте касим̣ касати. пуббе ча тасмим̣ га̄ме еко вибхавасампанно сет̣т̣хи ӯруматтапарин̣а̄хам̣ чатухаттха̄йа̄мам̣ кан̃чанаккхандхам̣ нидахитва̄ ка̄ламака̄си. тасмим̣ бодхисаттасса нан̇галам̣ лагитва̄ ат̣т̣ха̄си. со ‘‘мӯласанта̄накам̣ бхависсатӣ’’ти пам̣сум̣ вийӯханто там̣ дисва̄ пам̣суна̄ пат̣иччха̄детва̄ дивасам̣ каситва̄ аттхан̇гате сӯрийе йуганан̇гала̄дӣни екаманте никкхипитва̄ ‘‘кан̃чанаккхандхам̣ ган̣хитва̄ гаччхисса̄мӣ’’ти там̣ уккхипитум̣ на̄саккхи. асакконто нисӣдитва̄ ‘‘еттакам̣ куччхибхаран̣а̄йа бхависсати, еттакам̣ нидахитва̄ т̣хапесса̄ми, еттакена камманте пайоджесса̄ми, еттакам̣ да̄на̄дипун̃н̃акирийа̄йа бхависсатӣ’’ти чатта̄ро кот̣т̣ха̄се ака̄си. тассевам̣ вибхаттака̄ле со кан̃чанаккхандхо саллахуко вийа ахоси. со там̣ уккхипитва̄ гхарам̣ нетва̄ чатудха̄ вибхаджитва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
ити ¶ бхагава̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо ¶ пахат̣т̣хена читтена, пахат̣т̣хаманасо наро;
бха̄вети кусалам̣ дхаммам̣, йогаккхемасса паттийа̄;
па̄пун̣е анупуббена, саббасам̣йоджанаккхайа’’нти.
таттха пахат̣т̣хена̄ти винӣваран̣ена. пахат̣т̣хаманасоти та̄йа ева винӣваран̣ата̄йа пахат̣т̣хама̄насо, суван̣н̣ам̣ вийа пахам̣ситва̄ самуджджотитасаппабха̄сачитто хутва̄ти аттхо.
евам̣ саттха̄ арахаттакӯт̣ена десанам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ кан̃чанаккхандхаладдхапурисо ахамева ахоси’’нти.
кан̃чанаккхандхаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[57] 7. ва̄нариндаджа̄такаван̣н̣ана̄
йассете ¶ чатуро дхамма̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттасса вадха̄йа парисакканам̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи самайе саттха̄ ‘‘девадатто вадха̄йа парисаккатӣ’’ти сутва̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева девадатто майхам̣ вадха̄йа парисаккати, пуббепи парисаккийева, та̄саматтампи пана ка̄тум̣ на̄саккхӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто капийонийам̣ ниббаттитва̄ вуд̣д̣химанва̄йа ассапотакаппама̄н̣о тха̄масампанно екачаро хутва̄ надӣтӣре вихарати. тасса̄ пана надийа̄ вемаджджхе еко дӣпако на̄наппака̄рехи амбапанаса̄дӣхи пхаларуккхехи сампанно. бодхисатто на̄габало тха̄масампанно надийа̄ ориматӣрато уппатитва̄ дӣпакасса орато надӣмаджджхе еко пит̣т̣хипа̄са̄н̣о аттхи, тасмим̣ нипатати, тато уппатитва̄ тасмим̣ дӣпаке патати. таттха на̄наппака̄ра̄ни пхала̄ни кха̄дитва̄ са̄йам̣ тенева упа̄йена пачча̄гантва̄ аттано васанат̣т̣ха̄не васитва̄ пунадивасепи татхева кароти. имина̄ нийа̄мена таттха ва̄сам̣ каппети.
тасмим̣ пана ка̄ле еко кумбхӣло сападжа̄патико тасса̄ надийа̄ васати. тасса бхарийа̄ бодхисаттам̣ апара̄парам̣ гаччхантам̣ дисва̄ бодхисаттасса хадайамам̣се дохал̣ам̣ ¶ уппа̄детва̄ кумбхӣлам̣ а̄ха ¶ – ‘‘майхам̣ кхо, аййа, имасса ва̄нариндасса хадайамам̣се дохал̣о уппанно’’ти. кумбхӣло ‘‘са̄дху, бхадде, лаччхасӣ’’ти ватва̄ ‘‘аджджа там̣ са̄йам̣ дӣпакато а̄гаччхантамева ган̣хисса̄мӣ’’ти гантва̄ пит̣т̣хипа̄са̄н̣е нипаджджи.
бодхисатто дивасам̣ чаритва̄ са̄йанхасамайе дӣпаке т̣хитова па̄са̄н̣ам̣ олокетва̄ – ‘‘айам̣ па̄са̄н̣о ида̄ни уччатаро кха̄йати, ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти чинтеси. тасса кира удакаппама̄н̣ан̃ча па̄са̄н̣аппама̄н̣ан̃ча суваваттха̄питамева хоти. тенасса етадахоси ‘‘аджджа имисса̄ надийа̄ удакам̣ нева ха̄йати, на ча вад̣д̣хати, атха ча пана̄йам̣ па̄са̄н̣о маха̄ хутва̄ пан̃н̃а̄йати, каччи ну кхо еттха майхам̣ гахан̣аттха̄йа кумбхӣло нипанно’’ти. со ‘‘вӣмам̣са̄ми та̄ва на’’нти таттхева ¶ т̣хатва̄ па̄са̄н̣ена саддхим̣ катхенто вийа ‘‘бхо па̄са̄н̣а̄’’ти ватва̄ пат̣ивачанам̣ алабханто йа̄вататийам̣ ‘‘бхо па̄са̄н̣а̄’’ти а̄ха. па̄са̄н̣о ким̣ пат̣ивачанам̣ дассати. пунапи ва̄наро ‘‘ким̣ бхо па̄са̄н̣а, аджджа майхам̣ пат̣ивачанам̣ на десӣ’’ти а̄ха. кумбхӣло ‘‘аддха̄ ан̃н̃есу дивасесу айам̣ па̄са̄н̣о ва̄нариндасса пат̣ивачанам̣ ада̄си, дасса̄ми да̄нисса пат̣ивачана’’нти чинтетва̄ ‘‘ким̣, бхо ва̄наринда̄’’ти а̄ха. ‘‘коси тва’’нти? ‘‘ахам̣ кумбхӣло’’ти. ‘‘киматтхам̣ еттха нипанносӣ’’ти? ‘‘тава хадайамам̣сам̣ паттхайама̄но’’ти. бодхисатто чинтеси ‘‘ан̃н̃о ме гаманамагго наттхи, аджджа майа̄ еса кумбхӣло ван̃четаббо’’ти. атха нам̣ евама̄ха ‘‘самма кумбхӣла, ахам̣ атта̄нам̣ туйхам̣ париччаджисса̄ми, твам̣ мукхам̣ виваритва̄ мам̣ тава сантикам̣ а̄гатака̄ле ган̣ха̄хӣ’’ти. кумбхӣла̄нан̃хи мукхе виват̣е аккхӣни ниммӣланти. со там̣ ка̄ран̣ам̣ асаллаккхетва̄ мукхам̣ вивари, атхасса аккхӣни питхӣйим̣су. со мукхам̣ виваритва̄ аккхӣни ниммӣлетва̄ нипаджджи. бодхисатто татха̄бха̄вам̣ н̃атва̄ дӣпака̄ уппатито гантва̄ кумбхӣласса маттхаке аккамитва̄ тато уппатито виджджулата̄ вийа виджджотама̄но паратӣре ат̣т̣ха̄си.
кумбхӣло там̣ аччхарийам̣ дисва̄ ‘‘имина̄ ва̄нариндена атиаччхеракам̣ ката’’нти чинтетва̄ ‘‘бхо ва̄наринда, имасмим̣ локе чатӯхи дхаммехи саманна̄гато ¶ пуггало пачча̄митте адхибхавати. те саббепи туйхам̣ аббхантаре аттхи ман̃н̃е’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йассете чатуро дхамма̄, ва̄наринда йатха̄ тава;
саччам̣ дхаммо дхити ча̄го, дит̣т̣хам̣ со ативаттатӣ’’ти.
таттха ¶ йасса̄ти йасса кассачи пуггаласса. етети ида̄ни ваттаббе паччаккхато ниддисати. чатуро дхамма̄ти чатта̄ро гун̣а̄. саччанти вачӣсаччам̣, ‘‘мама сантикам̣ а̄гамисса̄мӣ’’ти ватва̄ муса̄ва̄дам̣ акатва̄ а̄гатойева̄ти етам̣ те вачӣсаччам̣. дхаммоти вича̄ран̣апан̃н̃а̄, ‘‘евам̣ кате идам̣ на̄ма бхависсатӣ’’ти еса̄ те вича̄ран̣апан̃н̃а̄ аттхи. дхитӣти аббоччхиннам̣ вӣрийам̣ вуччати, етампи те аттхи. ча̄готи аттапаричча̄го, твам̣ атта̄нам̣ париччаджитва̄ ¶ мама сантикам̣ а̄гато. йам̣ пана̄хам̣ ган̣хитум̣ на̄саккхим̣, майхамевеса досо. дит̣т̣ханти пачча̄миттам̣. со ативаттатӣти йасса пуггаласса йатха̄ тава, евам̣ ете чатта̄ро дхамма̄ аттхи, со йатха̄ мам̣ аджджа твам̣ атикканто, татхева аттано пачча̄миттам̣ атиккамати абхибхаватӣти. евам̣ кумбхӣло бодхисаттам̣ пасам̣ситва̄ аттано васат̣т̣ха̄нам̣ гато.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева майхам̣ вадха̄йа парисаккати, пуббепи парисаккийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ кумбхӣло девадатто ахоси, бхарийа̄сса чин̃чама̄н̣авика̄, ва̄нариндо пана ахамева ахоси’’нти.
ва̄нариндаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[58] 8. тайодхаммаджа̄такаван̣н̣ана̄
йасса ете тайо дхамма̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттасса вадха̄йа парисакканамева̄раббха катхеси.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте девадатто ва̄нарайонийам̣ ниббаттитва̄ химавантаппадесе йӯтхам̣ парихаранто атта̄нам̣ пат̣ичча джа̄та̄нам̣ ва̄нарапотака̄нам̣ ‘‘вуд̣д̣хиппатта̄ име йӯтхам̣ парихареййу’’нти бхайена дантехи д̣ам̣ситва̄ тесам̣ ¶ бӣджа̄ни уппа̄т̣ети. тада̄ бодхисаттопи тан̃н̃ева пат̣ичча екисса̄ ва̄нарийа̄ куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. атха са̄ ва̄нарӣ габбхасса патит̣т̣хитабха̄вам̣ н̃атва̄ аттано габбхам̣ анураккхама̄на̄ ан̃н̃ам̣ паббатапа̄дам̣ агама̄си. са̄ парипаккагаббха̄ бодхисаттам̣ виджа̄йи. со вуд̣д̣химанва̄йа вин̃н̃утам̣ патто тха̄масампанно ахоси. со екадивасам̣ ма̄тарам̣ пуччхи ‘‘амма, майхам̣ пита̄ каха’’нти? ‘‘та̄та, асукасмим̣ на̄ма паббатапа̄де йӯтхам̣ парихаранто васатӣ’’ти. ‘‘амма, тасса мам̣ сантикам̣ нехӣ’’ти. ‘‘та̄та, на сакка̄ ¶ тайа̄ питу сантикам̣ гантум̣. пита̄ хи те атта̄нам̣ пат̣ичча джа̄та̄нам̣ ва̄нарапотака̄нам̣ йӯтхапарихаран̣абхайена дантехи д̣ам̣ситва̄ бӣджа̄ни уппа̄т̣етӣ’’ти. ‘‘амма, нехи мам̣ таттха, ахам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти. са̄ путтам̣ а̄да̄йа тасса сантикам̣ агама̄си.
со ¶ ва̄наро аттано путтам̣ дисва̄ва ‘‘айам̣ вад̣д̣ханто майхам̣ йӯтхам̣ парихаритум̣ на дассати, ида̄нева ма̄ретаббо’’ти ‘‘етам̣ а̄лин̇ганто вийа га̄л̣хам̣ пӣл̣етва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘ехи, та̄та, еттакам̣ ка̄лам̣ кахам̣ гатосӣ’’ти бодхисаттам̣ а̄лин̇ганто вийа ниппӣл̣еси. бодхисатто пана на̄габало тха̄масампанно, сопи нам̣ ниппӣл̣еси, атхасса ат̣т̣хӣни бхиджджана̄ка̄раппатта̄ни ахесум̣. атхасса етадахоси ‘‘айам̣ вад̣д̣ханто мам̣ ма̄рессати, кена ну кхо упа̄йена пуретаран̃н̃ева ма̄реййа’’нти. тато чинтеси ‘‘айам̣ авидӯре раккхасапариггахито саро аттхи, таттха нам̣ раккхасена кха̄да̄песса̄мӣ’’ти. атха нам̣ евама̄ха ‘‘та̄та, ахам̣ махаллако, имам̣ йӯтхам̣ туйхам̣ ниййа̄деми, аджджева там̣ ра̄джа̄нам̣ кароми, асукасмим̣ на̄ма т̣ха̄не саро аттхи, таттха две кумудинийо, тиссо уппалинийо, пан̃ча падуминийо ча пуппханти, гаччха, тато пуппха̄ни а̄хара̄’’ти. со ‘‘са̄дху, та̄та, а̄харисса̄мӣ’’ти гантва̄ сахаса̄ анотаритва̄ саманта̄ падам̣ париччхинданто отин̣н̣ападан̃н̃ева аддаса, на уттин̣н̣ападам̣. со ‘‘имина̄ сарена раккхасапариггахитена бхавитаббам̣, майхам̣ пита̄ аттана̄ ма̄ретум̣ асакконто раккхасена мам̣ кха̄да̄петука̄мо бхависсати ¶ , ахам̣ иман̃ча сарам̣ на отарисса̄ми, пуппха̄ни ча гахесса̄мӣ’’ти нирудакат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ вегам̣ гахетва̄ уппатитва̄ парато гаччханто нирудаке ока̄се т̣хита̄нева две пуппха̄ни гахетва̄ паратӣре пати. паратӣратопи ориматӣрам̣ а̄гаччханто теневупа̄йена две ган̣хи. евам̣ убхосу пассесу ра̄сим̣ каронто пуппха̄ни ча ган̣хи, раккхасасса ча а̄н̣ат̣т̣ха̄нам̣ на отари.
атхасса ‘‘ито уттари уккхипитум̣ на саккхисса̄мӣ’’ти та̄ни пуппха̄ни гахетва̄ екасмим̣ т̣ха̄не ра̄сим̣ каронтасса со раккхасо ‘‘майа̄ еттакам̣ ка̄лам̣ еварӯпо пан̃н̃ава̄ аччхарийапурисо на дит̣т̣хапуббо, пуппха̄ни ча на̄ма йа̄вадиччхакам̣ гахита̄ни, майхан̃ча а̄н̣ат̣т̣ха̄нам̣ на отарӣ’’ти удакам̣ двидха̄ бхинданто удакато ут̣т̣ха̄йа бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘ва̄наринда, имасмим̣ локе йасса тайо дхамма̄ аттхи, со пачча̄миттам̣ абхибхавати, те саббепи тава аббхантаре аттхи ман̃н̃е’’ти ватва̄ бодхисаттасса тхутим̣ каронто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йасса ¶ ¶ ете тайо дхамма̄, ва̄наринда йатха̄ тава;
даккхийам̣ сӯрийам̣ пан̃н̃а̄, дит̣т̣хам̣ со ативаттатӣ’’ти.
таттха даккхийанти даккхабха̄во, сампаттабхайам̣ видхамитум̣ джа̄нанапан̃н̃а̄йа сампайуттауттамавӣрийассетам̣ на̄мам̣. сӯрийанти сӯрабха̄во, ниббхайабха̄вассетам̣ на̄мам̣. пан̃н̃а̄ти пан̃н̃а̄падат̣т̣ха̄на̄йа упа̄йапан̃н̃а̄йетам̣ на̄мам̣.
евам̣ со дакараккхасо има̄йа га̄тха̄йа бодхисаттасса тхутим̣ катва̄ ‘‘има̄ни пуппха̄ни киматтхам̣ харасӣ’’ти пуччхи. ‘‘пита̄ мам̣ ра̄джа̄нам̣ ка̄тука̄мо, тена ка̄ран̣ена хара̄мӣ’’ти. ‘‘на сакка̄ та̄дисена уттамапурисена пуппха̄ни вахитум̣ ахам̣ вахисса̄мӣ’’ти уккхипитва̄ тасса паччхато паччхато агама̄си. атхасса пита̄ дӯратова там̣ дисва̄ ‘‘ахам̣ имам̣ ‘раккхасабхаттам̣ бхависсатӣ’ти пахин̣им̣, со да̄неса раккхасам̣ пуппха̄ни га̄ха̄пенто а̄гаччхати, ида̄нимхи нат̣т̣хо’’ти чинтенто саттадха̄ хадайапха̄ланам̣ ¶ патва̄ таттхева джӣвитаккхайам̣ патто. сесава̄нара̄ саннипатитва̄ бодхисаттам̣ ра̄джа̄нам̣ акам̣су.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ йӯтхапати девадатто ахоси, йӯтхапатипутто пана ахамева ахоси’’нти.
тайодхаммаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[59] 9. бхерива̄дакаджа̄такаван̣н̣ана̄
дхаме дхамети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тан̃хи бхиккхум̣ саттха̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху дуббачосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти вутте ‘‘на твам̣ бхиккху ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто бхерива̄дакакуле ниббаттитва̄ га̄маке васати. со ‘‘ба̄ра̄н̣асийам̣ наккхаттам̣ ¶ гхут̣т̣ха’’нти сутва̄ ‘‘самаджджаман̣д̣але бхерим̣ ва̄детва̄ дханам̣ а̄харисса̄мӣ’’ти путтам̣ а̄да̄йа таттха гантва̄ бхерим̣ ва̄детва̄ бахудханам̣ лабхи. со там̣ а̄да̄йа аттано га̄мам̣ гаччханто чора̄т̣авим̣ патва̄ путтам̣ нирантарам̣ бхерим̣ ва̄дентам̣ ва̄реси ‘‘та̄та, нирантарам̣ ¶ ава̄детва̄ маггапат̣ипаннасса иссарасса бхерим̣ вийа антарантара̄ ва̄дехӣ’’ти со питара̄ ва̄рийама̄нопи ‘‘бхерисадденева чоре пала̄песса̄мӣ’’ти ватва̄ нирантарамева ва̄деси. чора̄ пат̣хаман̃н̃ева бхерисаддам̣ сутва̄ ‘‘иссарабхерӣ бхависсатӣ’’ти пала̄йитва̄ ати вийа ека̄баддхам̣ саддам̣ сутва̄ ‘‘на̄йам̣ иссарабхерӣ бхависсатӣ’’ти а̄гантва̄ упадха̄рента̄ двейева джане дисва̄ потхетва̄ вилумпим̣су. бодхисатто ‘‘киччхена вата но ладдхам̣ дханам̣ ека̄баддхам̣ катва̄ ва̄денто на̄сесӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘дхаме дхаме на̄тидхаме, атидхантан̃хи па̄пакам̣;
дхантена хи сатам̣ ладдхам̣, атидхантена на̄сита’’нти.
таттха ¶ дхаме дхамети дхамеййа но на дхамеййа, бхерим̣ ва̄деййа но на ва̄деййа̄ти аттхо. на̄тидхамети атиккамитва̄ пана нирантарамева катва̄ на ва̄деййа. ким̣ка̄ран̣а̄? атидхантан̃хи па̄пакам̣, нирантарам̣ бхерива̄данам̣ ида̄ни амха̄кам̣ па̄пакам̣ ла̄макам̣ джа̄там̣. дхантена хи сатам̣ ладдханти нагаре дхамантена бхерива̄данена каха̄пан̣асатам̣ ладдхам̣. атидхантена на̄ситанти ида̄ни пана ме путтена вачанам̣ акатва̄ йадидам̣ ат̣авийам̣ атидхантам̣, тена атидхантена саббам̣ на̄ситанти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ путто дуббачабхиккху ахоси, пита̄ пана ахамева ахоси’’нти.
бхерива̄дакаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[60] 10. сан̇кхадхамаджа̄такаван̣н̣ана̄
дхаме ¶ дхамети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто дуббачамева̄раббха катхеси.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сан̇кхадхамакакуле ниббаттитва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ наккхатте гхут̣т̣хе питарам̣ а̄да̄йа сан̇кхадхаманакаммена дханам̣ лабхитва̄ а̄гаманака̄ле чора̄т̣авийам̣ питарам̣ нирантарам̣ сан̇кхам̣ дхамантам̣ ва̄реси. со ‘‘сан̇кхасаддена чоре пала̄песса̄мӣ’’ти нирантарамева дхами, чора̄ пуриманайенева а̄гантва̄ вилумпим̣су. бодхисатто пуриманайенева га̄тхам̣ абха̄си –
‘‘дхаме ¶ дхаме на̄тидхаме, атидхантан̃хи па̄пакам̣;
дхантена̄дхигата̄ бхога̄, те та̄то видхамӣ дхама’’нти.
таттха те та̄то видхамӣ дхаманти те сан̇кхам̣ дхамитва̄ ладдхабхоге мама пита̄ пунаппунам̣ дхаманто видхами виддхам̣сеси вина̄сесӣти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ пита̄ дуббачабхиккху ахоси, путто панасса ахамева ахоси’’нти.
сан̇кхадхамаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
а̄сӣсавагго чхат̣т̣хо.
тассудда̄нам̣ –
маха̄сӣлаваджанакам̣, пун̣н̣апа̄ти ча ким̣пхалам̣;
пан̃ча̄вудхакан̃чанаккхандхам̣, ва̄нариндам̣ тайодхаммам̣;
бхерива̄дасан̇кхадхаманти.
7. иттхивагго
[61] 1. аса̄тамантаджа̄такаван̣н̣ана̄
аса̄ ¶ ¶ ¶ локиттхийо на̄ма̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто уккан̣т̣хитам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тасса ваттху умма̄дантиджа̄таке а̄ви бхависсати. там̣ пана бхиккхум̣ саттха̄ ‘‘бхиккху иттхийо на̄ма аса̄та̄ асатийо ла̄мика̄ паччхимика̄, твам̣ еварӯпам̣ ла̄микам̣ иттхим̣ нисса̄йа касма̄ уккан̣т̣хитосӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто гандха̄рарат̣т̣хе таккасила̄йам̣ бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто тӣсу ведесу саббасиппесу ча ниппхаттим̣ патто диса̄па̄моккхо а̄чарийо ахоси. тада̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ екасмим̣ бра̄хман̣акуле путтасса джа̄тадивасе аггим̣ гахетва̄ анибба̄йантам̣ т̣хапайим̣су. атха нам̣ бра̄хман̣акума̄рам̣ сол̣асавассака̄ле ма̄та̄питаро а̄хам̣су ‘‘путта, майам̣ тава джа̄тадивасе аггим̣ гахетва̄ т̣хапайимха. саче брахмалокапара̄йан̣о бхавитука̄мо, твам̣ аггим̣ а̄да̄йа аран̃н̃ам̣ пависитва̄ аггим̣ бхагавантам̣ намассама̄но брахмалокапара̄йан̣о хохи. саче ага̄рам̣ аджджха̄васитука̄мо, таккасилам̣ гантва̄ диса̄па̄моккхасса а̄чарийасса сантике сиппам̣ угган̣хитва̄ кут̣умбам̣ сан̣т̣хапехӣ’’ти. ма̄н̣аво ‘‘на̄хам̣ саккхисса̄ми аран̃н̃е аггим̣ паричаритум̣, кут̣умбамева сан̣т̣хапесса̄мӣ’’ти ма̄та̄питаро вандитва̄ а̄чарийабха̄гам̣ сахассам̣ гахетва̄ таккасилам̣ гантва̄ сиппам̣ угган̣хитва̄ пачча̄гама̄си.
ма̄та̄питаро панасса анаттхика̄ гхара̄ва̄сена, аран̃н̃е аггим̣ паричара̄петука̄ма̄ хонти. атха нам̣ ма̄та̄ иттхӣнам̣ досам̣ дассетва̄ аран̃н̃ам̣ песетука̄ма̄ ‘‘со а̄чарийо пан̣д̣ито бйатто саккхиссати ме путтасса иттхӣнам̣ досам̣ катхету’’нти чинтетва̄ а̄ха – ‘‘уггахитам̣ те, та̄та, сиппа’’нти. ‘‘а̄ма, амма̄’’ти. ‘‘аса̄тамантопи ¶ те уггахито’’ти. ‘‘на уггахито, амма̄’’ти. ‘‘та̄та, йади те аса̄таманто на уггахито, ким̣ на̄ма те сиппам̣ уггахитам̣, гаччха, угган̣хитва̄ ехӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти пуна таккасила̄бхимукхо па̄йа̄си. тассапи а̄чарийасса ма̄та̄ махаллика̄ вӣсативассасатика̄ ¶ . со там̣ сахаттха̄ нха̄пенто бходженто па̄йенто ¶ пат̣иджаггати. ан̃н̃е манусса̄ нам̣ татха̄ каронтам̣ джигуччханти. со чинтеси ‘‘йам̣нӯна̄хам̣ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ таттха ма̄тарам̣ пат̣иджагганто вихареййа’’нти. атхекасмим̣ вивитте аран̃н̃е удакапха̄сукат̣т̣ха̄не пан̣н̣аса̄лам̣ ка̄ретва̄ саппитан̣д̣ула̄дӣни а̄хара̄петва̄ ма̄тарам̣ уккхипитва̄ таттха гантва̄ ма̄тарам̣ пат̣иджагганто ва̄сам̣ каппеси.
сопи кхо ма̄н̣аво таккасилам̣ гантва̄ а̄чарийам̣ апассанто ‘‘кахам̣ а̄чарийо’’ти пуччхитва̄ там̣ паваттим̣ сутва̄ таттха гантва̄ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ а̄чарийо ‘‘ким̣ ну кхо, та̄та, атисӣгхам̣ а̄гатосӣ’’ти? ‘‘нану ахам̣ тумхехи аса̄таманто на̄ма на угган̣ха̄пито’’ти? ‘‘ко пана те аса̄таманте угган̣хитаббе катва̄ катхесӣ’’ти? ‘‘майхам̣ ма̄та̄ а̄чарийа̄’’ти. бодхисатто чинтеси ‘‘аса̄таманто на̄ма кочи наттхи, имасса пана ма̄та̄ имам̣ иттхидосе джа̄на̄петука̄ма̄ бхависсатӣ’’ти. атха нам̣ ‘‘са̄дху, та̄та, дасса̄ми те аса̄таманте, твам̣ аджджа а̄дим̣ катва̄ мама т̣ха̄не т̣хатва̄ мама ма̄тарам̣ сахаттха̄ нха̄пенто бходженто па̄йенто пат̣иджагга̄хи, хаттхапа̄дасӣсапит̣т̣хисамба̄хана̄дӣни часса̄ каронто ‘аййе джарам̣ паттака̄лепи та̄ва те еварӯпам̣ сарӣрам̣, дахарака̄ле кӣдисам̣ ахосӣ’ти хаттхапа̄дапарикамма̄дикаран̣ака̄ле хаттхапа̄да̄дӣнам̣ ван̣н̣ам̣ катхеййа̄си. йан̃ча те мама ма̄та̄ катхети, там̣ аладжджанто анигуханто майхам̣ а̄рочеййа̄си, евам̣ каронто аса̄таманте лаччхаси, акаронто на лаччхасӣ’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дху а̄чарийа̄’’ти тасса вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ тато пат̣т̣ха̄йа саббам̣ йатха̄вуттавидха̄нам̣ ака̄си.
атхасса̄ тасмим̣ ма̄н̣аве пунаппунам̣ ван̣н̣айама̄не ‘‘айам̣ майа̄ саддхим̣ абхирамитука̄мо бхависсатӣ’’ти андха̄йа джара̄джин̣н̣а̄йа аббхантаре килесо уппаджджи ¶ . са̄ екадивасам̣ аттано сарӣраван̣н̣ам̣ катхайама̄нам̣ ма̄н̣авам̣ а̄ха ‘‘майа̄ саддхим̣ абхирамитум̣ иччхасӣ’’ти? ‘‘аййе, ахам̣ та̄ва иччхеййам̣, а̄чарийо пана гаруко’’ти. ‘‘саче мам̣ иччхаси, путтам̣ ме ма̄рехӣ’’ти. ‘‘ахам̣ а̄чарийасса сантике еттакам̣ сиппам̣ угган̣хитва̄ килесаматтам̣ нисса̄йа кинти катва̄ а̄чарийам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи саче твам̣ мам̣ на париччаджаси, ахамева нам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти. евам̣ иттхийо на̄ма аса̄та̄ ¶ ла̄мика̄ паччхимика̄, татха̄рӯпе на̄ма вайе т̣хита̄ ра̄гачиттам̣ уппа̄детва̄ килесам̣ ануваттама̄на̄ евам̣ упака̄ракам̣ путтам̣ ма̄ретука̄ма̄ джа̄та̄. ма̄н̣аво саббам̣ там̣ катхам̣ бодхисаттасса а̄рочеси.
бодхисатто ¶ ‘‘сут̣т̣ху те, ма̄н̣ава, катам̣ майхам̣ а̄рочентена̄’’ти ватва̄ ма̄ту а̄йусан̇кха̄рам̣ олокенто ‘‘аджджева мариссатӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘ехи, ма̄н̣ава, вӣмам̣сисса̄ма на’’нти екам̣ удумбараруккхам̣ чхиндитва̄ аттано пама̄н̣ена кат̣т̣харӯпакам̣ катва̄ сасӣсам̣ па̄рупитва̄ аттано сайанат̣т̣ха̄не утта̄нам̣ нипаджджа̄петва̄ раджджукам̣ бандхитва̄ антева̄сикам̣ а̄ха – ‘‘та̄та, пхарасум̣ а̄да̄йа гантва̄ мама ма̄ту сан̃н̃ам̣ дехӣ’’ти. ма̄н̣аво гантва̄ ‘‘аййе, а̄чарийо пан̣н̣аса̄ла̄йам̣ аттано сайанат̣т̣ха̄не нипанно, раджджусан̃н̃а̄ ме баддха̄, имам̣ пхарасум̣ а̄да̄йа гантва̄ саче саккоси, ма̄рехи на’’нти а̄ха. ‘‘твам̣ пана мам̣ на париччаджиссасӣ’’ти? ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄ париччаджисса̄мӣ’’ти? са̄ пхарасум̣ а̄да̄йа паведхама̄на̄ ут̣т̣ха̄йа раджджусан̃н̃а̄йа гантва̄ хаттхена пара̄маситва̄ ‘‘айам̣ ме путто’’ти сан̃н̃а̄йа кат̣т̣харӯпакасса мукхато са̄т̣акам̣ апанетва̄ пхарасум̣ а̄да̄йа ‘‘екаппаха̄ренева ма̄ресса̄мӣ’’ти гӣва̄йамева пахаритва̄ ‘‘дха’’нти садде уппанне руккхабха̄вам̣ ан̃н̃а̄си. атха бодхисаттена ‘‘ким̣ кароси, амма̄’’ти вутте са̄ ‘‘ван̃чита̄мхӣ’’ти таттхева маритва̄ патита̄. аттано кира пан̣н̣аса̄ла̄йа нипанна̄йапи тан̇кхан̣ан̃н̃ева та̄йа маритаббамева.
со тасса̄ матабха̄вам̣ н̃атва̄ сарӣракиччам̣ катва̄ а̄л̣а̄ханам̣ нибба̄петва̄ ванапуппхехи пӯджетва̄ ма̄н̣авам̣ а̄да̄йа пан̣н̣аса̄ладва̄ре нисӣдитва̄ ‘‘та̄та, па̄т̣ийекко аса̄таманто ¶ на̄ма наттхи, иттхийо аса̄та̄ на̄ма, тава ма̄та̄ ‘аса̄тамантам̣ угган̣ха̄’ти мама сантикам̣ песайама̄на̄ иттхӣнам̣ досам̣ джа̄нанаттхам̣ песеси. ида̄ни пана те паччаккхамева мама ма̄ту досо дит̣т̣хо, имина̄ ка̄ран̣ена ‘иттхийо на̄ма аса̄та̄ ла̄мика̄ паччхимика̄’ти джа̄неййа̄сӣ’’ти там̣ овадитва̄ уййоджеси. сопи а̄чарийам̣ вандитва̄ ма̄та̄питӯнам̣ сантикам̣ агама̄си. атха нам̣ ма̄та̄ пуччхи ‘‘та̄та, уггахито те аса̄таманто’’ти? ‘‘а̄ма, амма̄’’ти. ‘‘ида̄ни ким̣ кариссаси, паббаджитва̄ аггим̣ ва̄ паричариссаси, ага̄рамаджджхе ва̄ васиссасӣ’’ти? ма̄н̣аво ‘‘майа̄, амма, паччаккхато иттхӣнам̣ доса̄ дит̣т̣ха̄ ¶ , ага̄рена ме киччам̣ наттхи, паббаджисса̄маха’’нти аттано адхиппа̄йам̣ пака̄сенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘аса̄ локиттхийо на̄ма, вела̄ та̄сам̣ на виджджати;
са̄ратта̄ ча пагаббха̄ ча, сикхӣ саббагхасо йатха̄;
та̄ хитва̄ паббаджисса̄ми, вивекаманубрӯхайа’’нти.
таттха ¶ аса̄ти асатийо ла̄мика̄. атха ва̄ са̄там̣ вуччати сукхам̣, там̣ та̄су наттхи. аттани пат̣ибаддхачитта̄нам̣ аса̄тамева дентӣтипи аса̄, дуккха̄ дуккхаваттхубхӯта̄ти аттхо. имасса панаттхасса са̄дханаттха̄йа идам̣ суттам̣ а̄харитаббам̣ –
‘‘ма̄йа̄ чета̄ марӣчӣ ча, соко рого чупаддаво;
кхара̄ ча бандхана̄ чета̄, маччупа̄са̄ гуха̄сайа̄;
та̄су йо виссасе посо, со наресу нара̄дхамо’’ти. (джа̄. 2.21.118);
локиттхийоти локе иттхийо. вела̄ та̄сам̣ на виджджатӣти амма, та̄сам̣ иттхӣнам̣ килесуппаттим̣ патва̄ вела̄ сам̣варо марийа̄да̄ пама̄н̣ам̣ на̄ма наттхи. са̄ратта̄ ча пагаббха̄ ча̄ти вела̄ ча ета̄сам̣ наттхи, пан̃часу ка̄магун̣есу са̄ратта̄ аллӣна̄, татха̄ ка̄йапа̄габбхийена, ва̄ча̄па̄габбхийена, манопа̄габбхийена̄ти тивидхена па̄габбхийена саманна̄гататта̄ пагаббха̄ чета̄. ета̄сан̃хи аббхантаре ка̄йадва̄ра̄дӣни патва̄ сам̣варо на̄ма наттхи, лола̄ ка̄капат̣ибха̄га̄ти дассети. сикхӣ саббагхасо йатха̄ти амма, йатха̄ джа̄ласикха̄йа ‘‘сикхӣ’’ти сан̇кхам̣ гато агги на̄ма гӯтхагата̄дибхедам̣ асучимпи, саппимадхупха̄н̣ита̄дибхедам̣ сучимпи, ит̣т̣хампи анит̣т̣хампи йам̣ йадева лабхати, саббам̣ гхасати кха̄дати, тасма̄ ‘‘саббагхасо’’ти вуччати. татхева та̄ иттхийопи хаттхимен̣д̣агомен̣д̣а̄дайо ва̄ хонту хӣнаджачча̄ хӣнакамманта̄, кхаттийа̄дайо ва̄ хонту уттамакамманта̄, хӣнуккат̣т̣хабха̄вам̣ ачинтетва̄ локасса̄давасена ¶ килесасантхаве уппанне йам̣ йам̣ лабханти, саббамева севантӣти саббагхасасикхисадиса̄ хонти. тасма̄ сикхӣ саббагхасо йатха̄, татхевета̄ти ведитабба̄.
та̄ ¶ хитва̄ паббаджисса̄мӣти ахам̣ та̄ ла̄мика̄ дуккхаваттхубхӯта̄ иттхийо хитва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ исипаббаджджам̣ паббаджисса̄ми. вивекаманубрӯхайанти ка̄йавивеко читтавивеко упадхививекоти тайо вивека̄, тесу идха ка̄йавивекопи ват̣т̣ати читтавивекопи. идам̣ вуттам̣ хоти – ахам̣, амма, паббаджитва̄ касин̣апарикаммам̣ катва̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ча пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ ча уппа̄детва̄ ган̣ато ка̄йам̣, килесехи ча читтам̣ вивечетва̄ имам̣ вивекам̣ брӯхенто вад̣д̣хенто брахмалокапара̄йан̣о бхависса̄ми, алам̣ ме ага̄рена̄ти. евам̣ иттхийо гарахитва̄ ма̄та̄питаро вандитва̄ химавантам̣ пависитва̄ паббаджитва̄ вуттаппака̄рам̣ вивекам̣ брӯхенто брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄пи ¶ ‘‘евам̣ бхиккху иттхийо на̄ма аса̄та̄ ла̄мика̄ паччхимика̄ дуккхада̄йика̄’’ти иттхӣнам̣ агун̣ам̣ катхетва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со бхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄си. саттха̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ма̄та̄ бхаддака̄пила̄нӣ, пита̄ маха̄кассапо ахоси, антева̄сико а̄нандо, а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
аса̄тамантаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[62] 2. ан̣д̣абхӯтаджа̄такаван̣н̣ана̄
йам̣ бра̄хман̣о ава̄десӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто уккан̣т̣хитамева̄раббха катхеси. тан̃хи саттха̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хитосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘сачча’’нти вутте ‘‘бхиккху иттхийо на̄ма араккхийа̄, пуббе пан̣д̣ита̄ иттхим̣ габбхато пат̣т̣ха̄йа раккханта̄пи раккхитум̣ на̄саккхим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса аггамахесийа̄ куччхисмим̣ ниббаттитва̄ вайаппатто саббасиппесу ниппхаттим̣ патва̄ питу аччайена радждже патит̣т̣ха̄йа дхаммена раджджам̣ ка̄реси. со пурохитена саддхим̣ джӯтам̣ кӣл̣ати. кӣл̣анто пана –
‘‘сабба̄ ¶ надӣ ван̇кагатӣ, саббе кат̣т̣хамайа̄ вана̄;
саббиттхийо каре па̄пам̣, лабхама̄не нива̄таке’’ти. (джа̄. 2.21.308) –
имам̣ ¶ джӯтагӣтам̣ га̄йанто раджатапхалаке суван̣н̣апа̄саке кхипати. евам̣ кӣл̣анто пана ра̄джа̄ ниччам̣ джина̄ти, пурохито пара̄джӣйати.
со ануккамена гхаре вибхаве париккхайам̣ гаччханте чинтеси ‘‘евам̣ санте саббам̣ имасмим̣ гхаре дханам̣ кхӣйиссати, парийеситва̄ пурисантарам̣ агатам̣ екам̣ ма̄туга̄мам̣ гхаре карисса̄мӣ’’ти. атхасса етадахоси ‘‘ан̃н̃ам̣ пурисам̣ дит̣т̣хапуббам̣ иттхим̣ раккхитум̣ на саккхисса̄ми, габбхато пат̣т̣ха̄йекам̣ ма̄туга̄мам̣ раккхитва̄ там̣ вайаппаттам̣ васе т̣хапетва̄ екапурисикам̣ катва̄ га̄л̣хам̣ а̄раккхам̣ сам̣видахитва̄ ра̄джакулато дханам̣ а̄харисса̄мӣ’’ти. со ча ан̇гавиджджа̄йа чхеко хоти, атхекам̣ дуггатиттхим̣ габбхиним̣ дисва̄ ‘‘дхӣтарам̣ виджа̄йиссатӣ’’ти н̃атва̄ там̣ паккоса̄петва̄ париббайам̣ датва̄ ¶ гхарейева васа̄петва̄ виджа̄така̄ле дханам̣ датва̄ уййоджетва̄ там̣ кума̄рикам̣ ан̃н̃есам̣ пуриса̄нам̣ дат̣т̣хум̣ адатва̄ иттхӣнам̣йева хаттхе датва̄ поса̄петва̄ вайаппаттака̄ле там̣ аттано васе т̣хапеси. йа̄ва чеса̄ вад̣д̣хати, та̄ва ран̃н̃а̄ саддхим̣ джӯтам̣ на кӣл̣и. там̣ пана васе т̣хапетва̄ бра̄хман̣о ‘‘маха̄ра̄джа, джӯтам̣ кӣл̣а̄ма̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти пуриманийа̄менева кӣл̣и. пурохито ран̃н̃о га̄йитва̄ па̄сакам̣ кхипанака̄ле ‘‘т̣хапетва̄ мама ма̄н̣авика’’нти а̄ха. тато пат̣т̣ха̄йа пурохито джина̄ти, ра̄джа̄ пара̄джӣйати.
бодхисатто ‘‘имасса гхаре екапурисика̄йа ека̄йа иттхийа̄ бхавитабба’’нти паригган̣ха̄пенто аттхибха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘сӣламасса̄ бхинда̄песса̄мӣ’’ти екам̣ дхуттам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саккхиссаси пурохитасса иттхийа̄ сӣлам̣ бхиндиту’’нти а̄ха. ‘‘саккоми, дева̄’’ти. атхасса ра̄джа̄ дханам̣ датва̄ ‘‘тена хи кхиппам̣ нит̣т̣ха̄пехӣ’’ти там̣ пахин̣и. со ран̃н̃о сантика̄ дханам̣ а̄да̄йа гандхадхӯмачун̣н̣акаппӯра̄дӣни гахетва̄ тасса гхарато авидӯре саббагандха̄пан̣ам̣ паса̄реси. пурохитассапи гехам̣ саттабхӯмакам̣ саттадва̄ракот̣т̣хакам̣ хоти, саббесу два̄ракот̣т̣хакесу иттхӣнам̣йева а̄раккха̄. т̣хапетва̄ пана бра̄хман̣ам̣ ан̃н̃о пурисо гехам̣ пависитум̣ лабханто на̄ма ¶ наттхи, качаварачхад̣д̣анапаччхимпи ¶ содхетва̄йева павесенти. там̣ ма̄н̣авикам̣ пурохитойева дат̣т̣хум̣ лабхати. тасса̄ ча ека̄ парича̄рика̄ иттхӣ аттхи. атхасса̄ са̄ парича̄рика̄ гандхапуппхамӯлам̣ гахетва̄ гаччхантӣ тасса дхуттасса а̄пан̣асамӣпена гаччхати. со ‘‘айам̣ тасса̄ парича̄рика̄’’ти сут̣т̣ху н̃атва̄ екадивасам̣ там̣ а̄гаччхантим̣ дисва̄ а̄пан̣а̄ ут̣т̣ха̄йа гантва̄ тасса̄ па̄дамӯле патитва̄ убхохи хаттхехи па̄де га̄л̣хам̣ гахетва̄ ‘‘амма, еттакам̣ ка̄лам̣ кахам̣ гата̄сӣ’’ти паридеви, авасеса̄пи пайуттакадхутта̄ екамантам̣ т̣хатва̄ ‘‘хаттхапа̄дамукхасан̣т̣ха̄нехи ча а̄каппена ча ма̄та̄путта̄ екасадиса̄йева̄’’ти а̄хам̣су. са̄ иттхӣ тесу тесу катхентесу аттано асаддахитва̄ ‘‘айам̣ ме путто бхависсатӣ’’ти сайампи родитум̣ а̄рабхи. те убхопи кандитва̄ родитва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄лин̇гетва̄ ат̣т̣хам̣су.
атха со дхутто а̄ха ‘‘амма, кахам̣ васасӣ’’ти? ‘‘киннарилӣла̄йа васама̄на̄йа рӯпасобхаггаппатта̄йа пурохитасса дахариттхийа̄ упат̣т̣ха̄нам̣ курума̄на̄ васа̄ми, та̄та̄’’ти. ‘‘ида̄ни кахам̣ йа̄си, амма̄’’ти? ‘‘тасса̄ гандхама̄ла̄дӣнам̣ аттха̄йа̄’’ти. ‘‘амма, ким̣ те ан̃н̃аттха гата̄йа, ито пат̣т̣ха̄йа мамева сантика̄ хара̄’’ти мӯлам̣ аггахетва̄ва бахӯни тамбӯлатакколака̄дӣни чева на̄на̄пуппха̄ни ча ада̄си. ма̄н̣авика̄ бахӯни гандхапуппха̄дӣни дисва̄ ‘‘ким̣, амма, аджджа амха̄кам̣ бра̄хман̣о пасанно’’ти а̄ха. ‘‘касма̄ евам̣ вадасӣ’’ти? ‘‘имесам̣ бахубха̄вам̣ дисва̄’’ти. на бра̄хман̣о бахумӯлам̣ ада̄си, майа̄ панетам̣ майхам̣ путтасса ¶ сантика̄ а̄бхатанти. тато пат̣т̣ха̄йа са̄ бра̄хман̣ена диннамӯлам̣ аттана̄ гахетва̄ тассева сантика̄ гандхапуппха̄дӣни а̄харати. дхутто катипа̄хаччайена гила̄на̄лайам̣ катва̄ нипаджджи. са̄ тасса а̄пан̣адва̄рам̣ гантва̄ там̣ адисва̄ ‘‘кахам̣ ме путто’’ти пуччхи. ‘‘путтасса те апха̄сукам̣ джа̄та’’нти? са̄ тасса нипаннат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ нисӣдитва̄ пит̣т̣хим̣ паримаджджантӣ ‘‘ким̣ те, та̄та, апха̄сука’’нти пуччхи. со тун̣хӣ ахоси. ‘‘ким̣ на катхеси путта̄’’ти? ‘‘амма, марантена̄пи туйхам̣ катхетум̣ на сакка̄’’ти. ‘‘та̄та, майхам̣ акатхетва̄ ¶ касса катхеййа̄си, катхехи, та̄та̄’’ти. ‘‘амма, майхам̣ ан̃н̃ам̣ апха̄сукам̣ наттхи, тасса̄ пана ма̄н̣авика̄йа ван̣н̣ам̣ сутва̄ пат̣ибаддхачиттосми ¶ , там̣ лабханто джӣвисса̄ми, алабханто идхева марисса̄мӣ’’ти. ‘‘та̄та, майхам̣ еса бха̄ро, ма̄ твам̣ етам̣ нисса̄йа чинтайӣ’’ти там̣ асса̄сетва̄ бахӯни гандхапуппха̄дӣни а̄да̄йа ма̄н̣авика̄йа сантикам̣ гантва̄ ‘‘путто ме, амма, мама сантика̄ тава ван̣н̣ам̣ сутва̄ пат̣ибаддхачитто джа̄то, ким̣ ка̄табба’’нти? ‘‘саче а̄нетум̣ саккотха, майа̄ катока̄сойева̄’’ти.
са̄ тасса̄ вачанам̣ сутва̄ тато пат̣т̣ха̄йа тасса гехасса кан̣н̣акан̣н̣ехи бахум̣ качаварам̣ сан̇кад̣д̣хитва̄ а̄раккхиттхийа̄ упари чхад̣д̣еси. са̄ тена ат̣т̣ӣйама̄на̄ апети. итара̄ тенева нийа̄мена йа̄ йа̄ кин̃чи катхети, тасса̄ тасса̄ упари качаварам̣ чхад̣д̣еси. тато пат̣т̣ха̄йа пана са̄ йам̣ йам̣ а̄харати ва̄ харати ва̄, там̣ там̣ на ка̄чи содхетум̣ уссахати. тасмим̣ ка̄ле са̄ там̣ дхуттам̣ пуппхапаччхийам̣ нипаджджа̄петва̄ ма̄н̣авика̄йа сантикам̣ абхихари. дхутто ма̄н̣авика̄йа сӣлам̣ бхиндитва̄ ека̄хадвӣхам̣ па̄са̄дейева ахоси. пурохите бахи никкханте убхо абхираманти. тасмим̣ а̄гате дхутто нилӣйати.
атха нам̣ са̄ ека̄хадвӣхаччайена ‘‘са̄ми, ида̄ни тайа̄ гантум̣ ват̣т̣атӣ’’ти а̄ха. ‘‘ахам̣ бра̄хман̣ам̣ пахаритва̄ гантука̄мо’’ти. са̄ ‘‘евам̣ хотӯ’’ти дхуттам̣ нилӣйа̄петва̄ бра̄хман̣е а̄гате евама̄ха ‘‘ахам̣, аййа, тумхесу вӣн̣ам̣ ва̄дентесу наччитум̣ иччха̄мӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бхадде, наччассӯ’’ти вӣн̣ам̣ ва̄деси. ‘‘тумхесу олокентесу ладжджа̄ми, мукхам̣ пана во са̄т̣акена бандхитва̄ наччисса̄мӣ’’ти. ‘‘саче ладжджаси, евам̣ карохӣ’’ти. ма̄н̣авика̄ гханаса̄т̣акам̣ гахетва̄ тасса аккхӣни пидахама̄на̄ мукхам̣ бандхи. бра̄хман̣о мукхам̣ бандха̄петва̄ вӣн̣ам̣ ва̄деси. са̄ мухуттам̣ наччитва̄ ‘‘аййа, ахам̣ те екава̄рам̣ сӣсе пахаритука̄ма̄’’ти а̄ха. иттхилоло бра̄хман̣о кин̃чи ка̄ран̣ам̣ аджа̄нанто ‘‘пахара̄хӣ’’ти а̄ха, ма̄н̣авика̄ дхуттасса сан̃н̃ам̣ ада̄си. со сан̣икам̣ а̄гантва̄ бра̄хман̣асса пит̣т̣хипассе т̣хатва̄ ¶ сӣсе каппарена пахари, аккхӣни ¶ патана̄ка̄раппатта̄ни ахесум̣, сӣсе ган̣д̣о ут̣т̣хахи. со ведана̄т̣т̣о хутва̄ ‘‘а̄хара те хаттха’’нти а̄ха. ма̄н̣авика̄ аттано хаттхам̣ уккхипитва̄ тасса хаттхе т̣хапеси. бра̄хман̣о ‘‘хаттхо мудуко, паха̄ро пана тхаддхо’’ти а̄ха ¶ . дхутто бра̄хман̣ам̣ пахаритва̄ нилӣйи. ма̄н̣авика̄ тасмим̣ нилӣне бра̄хман̣асса мукхато са̄т̣акам̣ мочетва̄ телам̣ а̄да̄йа сӣсам̣ парисамба̄хи. бра̄хман̣е бахи никкханте пуна са̄ иттхӣ дхуттам̣ паччхийам̣ нипаджджа̄петва̄ нӣхари.
со ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ саббам̣ там̣ паваттим̣ а̄рочеси. ра̄джа̄ аттано упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатам̣ бра̄хман̣ам̣ а̄ха ‘‘джӯтам̣ кӣл̣а̄ма бра̄хман̣а̄’’ти? ‘‘са̄дху, маха̄ра̄джа̄’’ти. ра̄джа̄ джӯтаман̣д̣алам̣ саджджа̄петва̄ пуриманайенева джӯтагӣтам̣ га̄йитва̄ па̄саке кхипати. бра̄хман̣о ма̄н̣авика̄йа тапасса бхиннабха̄вам̣ аджа̄нанто ‘‘т̣хапетва̄ мама ма̄н̣авика’’нти а̄ха. евам̣ вадантопи пара̄джитойева. ра̄джа̄ джинитва̄ ‘‘бра̄хман̣а, ким̣ вадеси, ма̄н̣авика̄йа те тапо бхинно, твам̣ ‘ма̄туга̄мам̣ габбхато пат̣т̣ха̄йа раккханто саттасу т̣ха̄несу а̄раккхам̣ каронто раккхитум̣ саккхисса̄мӣ’ти ман̃н̃аси, ма̄туга̄мо на̄ма куччхийам̣ паккхипитва̄ чарантена̄пи раккхитум̣ на сакка̄, екапурисика̄ иттхӣ на̄ма наттхи, тава ма̄н̣авика̄ ‘наччитука̄ма̄мхӣ’ти ватва̄ вӣн̣ам̣ ва̄дентасса тава са̄т̣акена мукхам̣ бандхитва̄ аттано джа̄рам̣ тава сӣсе каппарена пахара̄петва̄ уййоджеси, ида̄ни ким̣ катхесӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йам̣ бра̄хман̣о ава̄деси, вӣн̣ам̣ самукхавет̣хито;
ан̣д̣абхӯта̄бхата̄ бхарийа̄, та̄су ко джа̄ту виссасе’’ти.
таттха йам̣ бра̄хман̣о ава̄деси, вӣн̣ам̣ самукхавет̣хитоти йена ка̄ран̣ена бра̄хман̣о гханаса̄т̣акена саха мукхена вет̣хито хутва̄ вӣн̣ам̣ ва̄деси, там̣ ка̄ран̣ам̣ на джа̄на̄тӣти аттхо. тан̃хи са̄ ван̃четука̄ма̄ евамака̄си. бра̄хман̣о пана там̣ иттхим̣ бахума̄йа̄бха̄вам̣ аджа̄нанто ма̄туга̄масса саддахитва̄ ‘‘мам̣ еса̄ ладжджатӣ’’ти евам̣сан̃н̃ӣ ахоси, тенасса ан̃н̃а̄н̣абха̄вам̣ пака̄сенто ра̄джа̄ евама̄ха, айаметтха̄дхиппа̄йо ¶ . ан̣д̣абхӯта̄бхата̄ бхарийа̄ти ан̣д̣ам̣ вуччати бӣджам̣, бӣджабхӯта̄ ма̄тукуччхито аниккхантака̄лейева а̄бхата̄ а̄нӣта̄, бхата̄ти ва̄ пут̣т̣ха̄ти аттхо. ка̄ са̄? бхарийа̄ паджа̄пати па̄дапарича̄рика̄. са̄ хи бхаттаваттха̄дӣхи ¶ бхаритаббата̄йа, бхиннасам̣варата̄йа, локадхаммехи бхаритата̄йа ва̄ ‘‘бхарийа̄’’ти вуччати. та̄су ко джа̄ту виссасети джа̄тӯти екам̣са̄дхивачанам̣, та̄су ма̄тукуччхито пат̣т̣ха̄йа раккхийама̄на̄супи евам̣ виппака̄рам̣ а̄паджджантӣсу бхарийа̄су ко на̄ма пан̣д̣ито пурисо екам̣сена виссасе, ‘‘ниббика̄ра̄ еса̄ майӣ’’ти ко саддахеййа̄ти ¶ аттхо. асаддхаммавасена хи а̄мантакесу нимантакесу виджджама̄несу ма̄туга̄мо на̄ма на сакка̄ раккхитунти.
евам̣ бодхисатто бра̄хман̣асса дхаммам̣ десеси. бра̄хман̣о бодхисаттасса дхаммадесанам̣ сутва̄ нивесанам̣ гантва̄ там̣ ма̄н̣авикам̣ а̄ха – ‘‘тайа̄ кира еварӯпам̣ па̄пакаммам̣ ката’’нти? ‘‘аййа, ко евама̄ха, на кароми, ‘ахамева пахарим̣, на ан̃н̃о кочи’. саче на саддахатха, ахам̣ ‘тумхе т̣хапетва̄ ан̃н̃асса пурисасса хаттхасампхассам̣ на джа̄на̄мӣ’ти саччакирийам̣ катва̄ аггим̣ пависитва̄ тумхе саддаха̄песса̄мӣ’’ти. бра̄хман̣о ‘‘евам̣ хотӯ’’ти махантам̣ да̄рура̄сим̣ ка̄ретва̄ аггим̣ катва̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саче аттано саддахаси, аггим̣ пависа̄хӣ’’ти а̄ха.
ма̄н̣авика̄ аттано парича̄рикам̣ пат̣хамамева сиккха̄песи ‘‘амма, тава путтам̣ таттха гантва̄ мама аггим̣ пависанака̄ле хаттхаггахан̣ам̣ ка̄тум̣ вадехӣ’’ти. са̄ гантва̄ татха̄ авача. дхутто а̄гантва̄ парисамаджджхе ат̣т̣ха̄си. са̄ ма̄н̣авика̄ бра̄хман̣ам̣ ван̃четука̄ма̄ маха̄джанамаджджхе т̣хатва̄ ‘‘бра̄хман̣а, там̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃асса пурисасса хаттхасампхассам̣ на̄ма на джа̄на̄ми, имина̄ саччена айам̣ агги ма̄ мам̣ джха̄песӣ’’ти аггим̣ пависитум̣ а̄раддха̄. тасмим̣ кхан̣е дхутто ‘‘пассатха бхо пурохитабра̄хман̣асса каммам̣, еварӯпам̣ ма̄туга̄мам̣ аггим̣ павеса̄петӣ’’ти гантва̄ там̣ ма̄н̣авикам̣ хаттхе ган̣хи. са̄ хаттхам̣ виссаджджа̄петва̄ пурохитам̣ а̄ха – ‘‘аййа, мама саччакирийа̄ бхинна̄, на сакка̄ аггим̣ пависиту’’нти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘аджджа майа̄ еварӯпа̄ саччакирийа̄ ката̄ ‘т̣хапетва̄ мама са̄микам̣ ан̃н̃асса пурисасса хаттхасампхассам̣ на джа̄на̄мӣ’ти ¶ , ида̄ни чамхи имина̄ пурисена хаттхе гахита̄’’ти. бра̄хман̣о ‘‘ван̃чито ахам̣ има̄йа̄’’ти н̃атва̄ там̣ потхетва̄ нӣхара̄песи. евам̣ асаддхаммасаманна̄гата̄ кирета̄ иттхийо та̄ва махантампи па̄пакаммам̣ катва̄ аттано са̄микам̣ ван̃четум̣ ‘‘на̄хам̣ еварӯпам̣ каммам̣ каромӣ’’ти дивасампи сапатхам̣ курума̄на̄ на̄на̄читта̄ва хонти. тена вуттам̣ –
‘‘чорӣнам̣ ¶ бахубуддхӣнам̣, йа̄су саччам̣ судуллабхам̣;
тхӣнам̣ бха̄во дура̄джа̄но, маччхассеводаке гатам̣. (джа̄. 2.21.347);
‘‘муса̄ та̄сам̣ йатха̄ саччам̣, саччам̣ та̄сам̣ йатха̄ муса̄;
га̄во бахи тин̣ассева, омасанти варам̣ варам̣.
‘‘чорийо ¶ катхина̄ хета̄, ва̄л̣а̄ ча лапасаккхара̄;
на та̄ кин̃чи на джа̄нанти, йам̣ мануссесу ван̃чана’’нти. (джа̄. 2.21.332, 334);
саттха̄ ‘‘евам̣ араккхийо ма̄туга̄мо’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хитабхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ ахамева ахоси’’нти.
ан̣д̣абхӯтаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[63] 3. таккапан̣д̣итаджа̄такаван̣н̣ана̄
кодхана̄ акатан̃н̃ӯ ча̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто уккан̣т̣хитабхиккхун̃н̃ева̄раббха катхеси. тан̃хи саттха̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хитосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘сачча’’нти вутте ‘‘иттхийо на̄ма бхиккху акатан̃н̃ӯ миттадуббха̄, касма̄ та̄ нисса̄йа уккан̣т̣хитосӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ ган̇га̄тӣре ассамам̣ ма̄петва̄ сама̄паттийо чева абхин̃н̃а̄йо ча ниббаттетва̄ джха̄насукхена вихарати. тасмим̣ самайе ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хино дхӣта̄ дут̣т̣хакума̄рӣ на̄ма чан̣д̣а̄ ахоси пхаруса̄, да̄сакаммакаре аккосати парибха̄сати пахарати. атха нам̣ екадивасам̣ парива̄раманусса̄ гахетва̄ ‘‘ган̇га̄йа кӣл̣исса̄ма̄’’ти ¶ агамам̣су. тесам̣ кӣл̣анта̄нан̃н̃ева сӯрийаттхан̇гаманавела̄ джа̄та̄, мегхо ут̣т̣хахи, манусса̄ мегхам̣ дисва̄ ¶ ито чито ча вегена пала̄йим̣су. сет̣т̣хидхӣта̄йапи да̄сакаммакара̄ ‘‘аджджа амхехи етисса̄ пит̣т̣хим̣ пасситум̣ ват̣т̣атӣ’’ти там̣ антоудакасмим̣йева чхад̣д̣етва̄ уттарим̣су. дево па̄васси, сӯрийопи аттхан̇гато, андхака̄ро джа̄то. те та̄йа вина̄ва гехам̣ гантва̄ ‘‘кахам̣ са̄’’ти вутте ‘‘ган̇га̄то та̄ва уттин̣н̣а̄, атха нам̣ на джа̄на̄ма кахам̣ гата̄’’ти. н̃а̄така̄ вичинитва̄пи на пассим̣су.
са̄ маха̄виравам̣ виравантӣ удакена вуйхама̄на̄ ад̣д̣хараттасамайе бодхисаттасса пан̣н̣аса̄ла̄самӣпам̣ па̄пун̣и. со тасса̄ саддам̣ сутва̄ ‘‘ма̄туга̄масса саддо есо, паритта̄н̣амасса̄ карисса̄мӣ’’ти тин̣уккам̣ а̄да̄йа надӣтӣрам̣ гантва̄ там̣ дисва̄ ‘‘ма̄ бха̄йи, ма̄ бха̄йӣ’’ти асса̄сетва̄ ¶ на̄габало тха̄масампанно бодхисатто надим̣ тарама̄но гантва̄ там̣ уккхипитва̄ ассамападам̣ а̄нетва̄ аггим̣ катва̄ ада̄си. сӣте вигате мадхура̄ни пхала̄пхала̄ни упана̄меси. та̄ни кха̄дитва̄ т̣хитам̣ ‘‘каттха ва̄сика̄си, катхан̃ча ган̇га̄йа патита̄сӣ’’ти пуччхи. са̄ там̣ паваттим̣ а̄рочеси. атха нам̣ ‘‘твам̣ идхева васа̄’’ти пан̣н̣аса̄ла̄йа васа̄пенто двӣхатӣхам̣ сайам̣ аббхока̄се васитва̄ ‘‘ида̄ни гаччха̄’’ти а̄ха. са̄ ‘‘имам̣ та̄пасам̣ сӣлабхедам̣ па̄петва̄ гахетва̄ гамисса̄мӣ’’ти на гаччхати. атха гаччханте ка̄ле иттхикуттам̣ иттхилӣлам̣ дассетва̄ тасса сӣлабхедам̣ катва̄ джха̄нам̣ антарадха̄песи. со там̣ гахетва̄ аран̃н̃ейева васати. атха нам̣ са̄ а̄ха ‘‘аййа, ким̣ но аран̃н̃ава̄сена, мануссапатхам̣ гамисса̄ма̄’’ти? со там̣ а̄да̄йа екам̣ паччантага̄макам̣ гантва̄ таккабхатийа̄ джӣвикам̣ каппетва̄ там̣ посети. тасса таккам̣ виккин̣итва̄ джӣватӣти ‘‘таккапан̣д̣ито’’ти на̄мам̣ акам̣су. атхасса га̄мава̄сино париббайам̣ датва̄ ‘‘амха̄кам̣ суйуттадуйуттакам̣ а̄чиккханто еттха васа̄’’ти га̄мадва̄ре кут̣ийам̣ ва̄сесум̣.
тена ча самайена чора̄ паббата̄ оруйха паччантам̣ пахаранти. те екадивасам̣ там̣ га̄мам̣ пахаритва̄ ¶ га̄мава̄сикехийева бхан̣д̣ика̄ уккхипа̄петва̄ гаччханта̄ тампи сет̣т̣хидхӣтарам̣ гахетва̄ аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ сесаджане виссаджджесум̣. чораджет̣т̣хако пана тасса̄ рӯпе баджджхитва̄ там̣ аттано бхарийам̣ ака̄си. бодхисатто ‘‘иттханна̄ма̄ каха’’нти пуччхи. ‘‘чораджет̣т̣хакена гахетва̄ аттано бхарийа̄ ката̄’’ти ча сутва̄пи ‘‘на са̄ ¶ таттха майа̄ вина̄ васиссати, пала̄йитва̄ а̄гаччхиссатӣ’’ти тасса̄ а̄гаманам̣ олокенто таттхева васи.
сет̣т̣хидхӣта̄пи чинтеси ‘‘ахам̣ идха сукхам̣ васа̄ми, када̄чи мам̣ таккапан̣д̣ито кин̃чидева нисса̄йа а̄гантва̄ ито а̄да̄йа гаччхеййа, атха етасма̄ сукха̄ париха̄йисса̄ми, йаннӯна̄хам̣ сампийа̄йама̄на̄ вийа там̣ паккоса̄петва̄ гха̄та̄пеййа’’нти. са̄ екам̣ мануссам̣ паккоситва̄ ‘‘ахам̣ идха дуккхам̣ джӣва̄ми, таккапан̣д̣ито а̄гантва̄ мам̣ а̄да̄йа гаччхатӯ’’ти са̄санам̣ песеси. со там̣ са̄санам̣ сутва̄ саддахитва̄ таттха гантва̄ га̄мадва̄ре т̣хатва̄ са̄санам̣ песеси. са̄ никкхамитва̄ там̣ дисва̄ ‘‘аййа, саче майам̣ ида̄ни гаччхисса̄ма, чораджет̣т̣хако анубандхитва̄ убхопи амхе гха̄тессати, раттибха̄ге гаччхисса̄ма̄’’ти там̣ а̄нетва̄ бходжетва̄ кот̣т̣хаке нисӣда̄петва̄ са̄йам̣ чораджет̣т̣хакасса а̄гантва̄ сурам̣ пивитва̄ маттака̄ле ‘‘са̄ми, саче има̄йа вела̄йа тава саттум̣ пассеййа̄си, кинти нам̣ кареййа̄сӣ’’ти а̄ха. ‘‘идан̃чидан̃ча карисса̄мӣти’’. ‘‘ким̣ пана со дӯре, нану кот̣т̣хаке нисинно’’ти? чораджет̣т̣хако уккам̣ а̄да̄йа таттха гантва̄ там̣ дисва̄ гахетва̄ гехамаджджхе па̄тетва̄ каппара̄дӣхи йатха̄ручим̣ потхеси. со ¶ потхийама̄нопи ан̃н̃ам̣ кин̃чи аватва̄ ‘‘кодхана̄ акатан̃н̃ӯ ча, писун̣а̄ миттабхедика̄’’ти еттакамева вадати. чоро там̣ потхетва̄ бандхитва̄ нипаджджа̄петва̄ са̄йама̄сам̣ бхун̃джитва̄ сайи. пабуддхо джин̣н̣а̄йа сура̄йа пуна там̣ потхетум̣ а̄рабхи, сопи та̄нева чатта̄ри пада̄ни вадати.
чоро чинтеси ‘‘айам̣ евам̣ потхийама̄нопи ан̃н̃ам̣ кин̃чи аватва̄ има̄нева чатта̄ри пада̄ни вадати, пуччхисса̄ми на’’нти тасса̄ суттабха̄вам̣ н̃атва̄ там̣ пуччхи ‘‘амбхо твам̣ евам̣ потхийама̄нопи касма̄ ¶ ета̄нева пада̄ни вадасӣ’’ти? таккапан̣д̣ито ‘‘тена хи сун̣а̄хӣ’’ти там̣ ка̄ран̣ам̣ а̄дито пат̣т̣ха̄йа катхеси. ‘‘ахам̣ пуббе аран̃н̃ава̄сико еко та̄пасо джха̄нала̄бхӣ, сва̄хам̣ етам̣ ган̇га̄йа вуйхама̄нам̣ утта̄ретва̄ пат̣иджаггим̣. атха мам̣ еса̄ палобхетва̄ джха̄на̄ париха̄песи, сва̄хам̣ аран̃н̃ам̣ паха̄йа етам̣ посенто паччантага̄маке васа̄ми, атхеса̄ чорехи идха̄нӣта̄ ‘ахам̣ дуккхам̣ васа̄ми, а̄гантва̄ мам̣ нетӯ’ти майхам̣ са̄санам̣ песетва̄ ида̄ни ¶ тава хаттхе па̄теси, имина̄ ка̄ран̣ена̄хам̣ евам̣ катхемӣ’’ти. чоро чинтеси ‘‘йа̄ еса̄ еварӯпе гун̣асампанне упака̄раке евам̣ виппат̣ипаджджи, са̄ майхам̣ катарам̣ на̄ма упаддавам̣ на кареййа, ма̄ретабба̄ еса̄’’ти со таккапан̣д̣итам̣ асса̄сетва̄ там̣ пабодхетва̄ кхаггам̣ а̄да̄йа никкхамма ‘‘етам̣ пурисам̣ га̄мадва̄ре гха̄тесса̄мӣ’’ти ватва̄ та̄йа саддхим̣ бахига̄мам̣ гантва̄ ‘‘етам̣ хаттхе ган̣ха̄’’ти там̣ та̄йа хаттхе га̄ха̄петва̄ кхаггам̣ а̄да̄йа таккапан̣д̣итам̣ пахаранто вийа там̣ двидха̄ чхиндитва̄ сасӣсам̣ нха̄петва̄ таккапан̣д̣итам̣ катипа̄хам̣ пан̣ӣтена бходжанена сантаппетва̄ ида̄ни кахам̣ гамиссасӣ’’ти а̄ха. таккапан̣д̣ито ‘‘гхара̄ва̄сена ме киччам̣ наттхи, исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ таттхева аран̃н̃е васисса̄мӣ’’ти а̄ха. ‘‘тена хи ахампи паббаджисса̄мӣ’’ти убхопи паббаджитва̄ там̣ аран̃н̃а̄йатанам̣ гантва̄ пан̃ча абхин̃н̃а̄ ат̣т̣ха ча сама̄паттийо ниббаттетва̄ джӣвитапарийоса̄не брахмалокӯпага̄ ахесум̣.
саттха̄ има̄ни две ваттхӯни катхетва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘кодхана̄ акатан̃н̃ӯ ча, писун̣а̄ миттабхедика̄;
брахмачарийам̣ чара бхиккху, со сукхам̣ на виха̄хисӣ’’ти.
татра̄йам̣ пин̣д̣аттхо – бхиккху иттхийо на̄мета̄ кодхана̄, уппаннам̣ кодхам̣ нива̄ретум̣ на сакконти. акатан̃н̃ӯ ча, атимахантампи упака̄рам̣ на джа̄нанти. писун̣а̄ ¶ ча, пийасун̃н̃абха̄вакаран̣амева катхам̣ катхенти. миттабхедика̄, митте бхинданти, миттабхеданакатхам̣ катханасӣла̄йева ¶ , еварӯпехи па̄падхаммехи саманна̄гата̄ ета̄. ким̣ те ета̄хи, брахмачарийам̣ чара бхиккху, айан̃хи метхунавирати парисуддхат̣т̣хена брахмачарийам̣ на̄ма, там̣ чара. со сукхам̣ на виха̄хисӣти со твам̣ етам̣ брахмачарийава̄сам̣ васанто джха̄насукхам̣ маггасукхам̣ пхаласукхан̃ча на виха̄хиси, етам̣ сукхам̣ на виджахиссати, етасма̄ сукха̄ на париха̄йиссасӣти аттхо. ‘‘на париха̄хисӣ’’типи па̄т̣хо, айамеваттхо.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хитабхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. саттха̄ джа̄такам̣ ¶ самодха̄неси – ‘‘тада̄ чораджет̣т̣хако а̄нандо ахоси, таккапан̣д̣ито пана ахамева ахоси’’нти.
таккапан̣д̣итаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[64] 4. дура̄джа̄наджа̄такаван̣н̣ана̄
ма̄су нанди иччхати манти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ упа̄сакам̣ а̄раббха катхеси. еко кира са̄ваттхива̄сӣ упа̄сако тӣсу саран̣есу пан̃часу ча сӣлесу патит̣т̣хито буддхама̄мако, дхаммама̄мако, сан̇гхама̄мако, бхарийа̄ панасса дуссӣла̄ па̄падхамма̄. йам̣ дивасам̣ миччха̄ча̄рам̣ чарати, там̣ дивасам̣ сатакӣтада̄сӣ вийа хоти, миччха̄ча̄расса пана акатадивасе са̄минӣ вийа хоти чан̣д̣а̄ пхаруса̄. со тасса̄ бха̄вам̣ джа̄нитум̣ на саккоти, атха та̄йа убба̄л̣хо буддхӯпат̣т̣ха̄нам̣ на гаччхати. атха нам̣ екадивасам̣ гандхапуппха̄дӣни а̄да̄йа а̄гантва̄ вандитва̄ нисиннам̣ саттха̄ а̄ха – ‘‘ким̣ ну кхо твам̣, упа̄сака, саттат̣т̣ха дивасе буддхӯпат̣т̣ха̄нам̣ на̄гаччхасӣ’’ти. гхаран̣ӣ ме, бханте, екасмим̣ дивасе сатакӣтада̄сӣ вийа хоти, екасмим̣ дивасе са̄минӣ вийа чан̣д̣а̄ пхаруса̄. ахам̣ тасса̄ бха̄вам̣ джа̄нитум̣ на саккоми, сва̄хам̣ та̄йа убба̄л̣хо буддхӯпат̣т̣ха̄нам̣ на̄гаччха̄мӣти. атхасса вачанам̣ сутва̄ саттха̄ ‘‘упа̄сака, ‘ма̄туга̄масса бха̄во на̄ма дуджджа̄но’ти пуббепи те пан̣д̣ита̄ катхайим̣су, твам̣ пана там̣ бхавасан̇кхепагататта̄ саллаккхетум̣ на саккосӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃ча ма̄н̣авакасата̄ни ¶ сиппам̣ сиккха̄пети. атхеко тирорат̣т̣хава̄сико бра̄хман̣ама̄н̣авако а̄гантва̄ тасса сантике сиппам̣ угган̣ханто ека̄йа иттхийа̄ пат̣ибаддхачитто хутва̄ там̣ бхарийам̣ катва̄ ¶ тасмим̣йева ба̄ра̄н̣асинагаре васанто две тиссо вела̄йо а̄чарийасса упат̣т̣ха̄нам̣ на гаччхати. са̄ панасса бхарийа̄ дуссӣла̄ па̄падхамма̄. миччха̄ча̄рам̣ чин̣н̣адивасе да̄сӣ вийа хоти, ачин̣н̣адивасе са̄минӣ вийа хоти чан̣д̣а̄ пхаруса̄. со тасса̄ бха̄вам̣ джа̄нитум̣ асакконто та̄йа убба̄л̣хо а̄кулачитто а̄чарийасса упат̣т̣ха̄нам̣ на гаччхати. атха нам̣ саттат̣т̣ха дивасе атиккамитва̄ а̄гатам̣ ‘‘ким̣, ма̄н̣ава ¶ , на пан̃н̃а̄йасӣ’’ти а̄чарийо пуччхи. со ‘‘бхарийа̄ мам̣, а̄чарийа, екадивасам̣ иччхати паттхети, да̄сӣ вийа нихатама̄на̄ хоти. екадивасам̣ са̄минӣ вийа тхаддха̄ чан̣д̣а̄ пхаруса̄, ахам̣ тасса̄ бха̄вам̣ джа̄нитум̣ на саккоми, та̄йа убба̄л̣хо а̄кулачитто тумха̄кам̣ упат̣т̣ха̄нам̣ на̄гатомхӣ’’ти. а̄чарийо ‘‘еваметам̣, ма̄н̣ава, иттхийо на̄ма ана̄ча̄рам̣ чин̣н̣адивасе са̄микам̣ ануваттанти, да̄сӣ вийа нихатама̄на̄ хонти. ана̄чин̣н̣адивасе пана ма̄наттхаддха̄ хутва̄ са̄микам̣ на ган̣енти. евам̣ иттхийо на̄мета̄ ана̄ча̄ра̄ дуссӣла̄, та̄сам̣ бха̄во на̄ма дуджджа̄но, та̄су иччхантӣсупи аниччхантӣсупи маджджхаттенева бхавитабба’’нти ватва̄ тассова̄давасена имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ма̄ су нанди иччхати мам̣, ма̄ су сочи на миччхати;
тхӣнам̣ бха̄во дура̄джа̄но, маччхассеводаке гата’’нти.
таттха ма̄ су нанди иччхати манти су-ка̄ро нипа̄таматтам̣, ‘‘айам̣ иттхӣ мам̣ иччхати паттхети, майи синехам̣ каротӣ’’ти ма̄ тусси. ма̄ су сочи на миччхатӣти ‘‘айам̣ мам̣ на иччхатӣ’’типи ма̄ сочи, тасса̄ иччхама̄на̄йа нандим̣, на иччхама̄на̄йа ча сокам̣ акатва̄ маджджхаттова хохӣти дӣпети. тхӣнам̣ бха̄во дура̄джа̄ноти иттхӣнам̣ бха̄во на̄ма иттхима̄йа̄йа пат̣иччханнатта̄ дура̄джа̄но. йатха̄ ким̣? маччхассеводаке гатанти йатха̄ маччхасса гаманам̣ удакена пат̣иччханнатта̄ дуджджа̄нам̣, тенева со кеват̣т̣е а̄гате удакена гаманам̣ пат̣иччха̄детва̄ пала̄йати, атта̄нам̣ ган̣хитум̣ на дети, евамева иттхийо махантампи дуссӣлакаммам̣ катва̄ ‘‘майам̣ еварӯпам̣ на карома̄’’ти аттана̄ катакаммам̣ иттхима̄йа̄йа пат̣иччха̄детва̄ са̄мике ван̃ченти ¶ . евам̣ иттхийо на̄мета̄ па̄падхамма̄ дура̄джа̄на̄, та̄су маджджхаттойева сукхито хотӣти.
евам̣ бодхисатто антева̄сикасса ова̄дам̣ ада̄си. тато пат̣т̣ха̄йа со тасса̄ упари маджджхаттова ахоси. са̄писса бхарийа̄ ‘‘а̄чарийена кира ме дуссӣлабха̄во н̃а̄то’’ти тато пат̣т̣ха̄йа на ана̄ча̄рам̣ чари. са̄пи тасса упа̄сакасса иттхӣ ‘‘самма̄самбуддхена кира майхам̣ дура̄ча̄рабха̄во н̃а̄то’’ти тато пат̣т̣ха̄йа па̄пакаммам̣ на̄ма на ака̄си.
саттха̄пи ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со упа̄сако сота̄паттипхале патит̣т̣хахи, саттха̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ ¶ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джайампатика̄йева ида̄ни джайампатика̄, а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
дура̄джа̄наджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[65] 5. анабхиратиджа̄такаван̣н̣ана̄
йатха̄ надӣ ча пантхо ча̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто татха̄рӯпам̣йева упа̄сакам̣ а̄раббха катхеси. со пана паригган̣ханто тасса̄ дуссӣлабха̄вам̣ н̃атва̄ бхан̣д̣ито читтабйа̄кулата̄йа саттат̣т̣ха дивасе упат̣т̣ха̄нам̣ на̄гама̄си. со екадивасам̣ виха̄рам̣ гантва̄ татха̄гатам̣ вандитва̄ нисинно ‘‘касма̄ саттат̣т̣ха диваса̄ни на̄гатосӣ’’ти вутте ‘‘бхарийа̄ ме, бханте, дуссӣла̄, тасса̄ упари бйа̄кулачиттата̄йа на̄гатомхӣ’’ти а̄ха. саттха̄ ‘‘упа̄сака, иттхӣсу ‘ана̄ча̄ра̄ ета̄’ти копам̣ акатва̄ маджджхаттенева бхавитум̣ ват̣т̣атӣти пуббепи те пан̣д̣ита̄ катхайим̣су, твам̣ пана бхавантарена пат̣иччханнатта̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ на саллаккхесӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто пуриманайенева диса̄па̄моккхо а̄чарийо ахоси. атхасса антева̄сико бхарийа̄йа досам̣ дисва̄ бйа̄кулачиттата̄йа катипа̄хам̣ ана̄гантва̄ екадивасам̣ а̄чарийена пуччхито там̣ ка̄ран̣ам̣ ниведеси. атхасса а̄чарийо ‘‘та̄та, иттхийо на̄ма саббаса̄дха̄ран̣а̄ ¶ , та̄су ‘дуссӣла̄ ета̄’ти пан̣д̣ита̄ копам̣ на каронтӣ’’ти ватва̄ ова̄давасена имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йатха̄ надӣ ча панто ча, па̄на̄га̄рам̣ сабха̄ папа̄;
евам̣ локиттхийо на̄ма, на̄сам̣ куджджханти пан̣д̣ита̄’’ти.
таттха йатха̄ надӣти йатха̄ анекатиттха̄ надӣ нха̄наттха̄йа сампаттасампатта̄нам̣ чан̣д̣а̄ла̄дӣнампи кхаттийа̄дӣнампи са̄дха̄ран̣а̄, на таттха кочи нха̄йитум̣ на лабхати на̄ма. ‘‘пантхо’’тиа̄дӣсупи йатха̄ маха̄маггопи саббесам̣ са̄дха̄ран̣о ¶ , на кочи тена гантум̣ на лабхати. па̄на̄га̄рампи сура̄гехам̣ саббесам̣ са̄дха̄ран̣ам̣, йо йо па̄тука̄мо, саббо таттха пависатева. пун̃н̃аттхикехи таттха таттха манусса̄нам̣ нива̄саттха̄йа ката̄ сабха̄пи са̄дха̄ран̣а̄, на таттха кочи пависитум̣ на лабхати. маха̄магге ¶ па̄нӣйача̄т̣ийо т̣хапетва̄ ката̄ папа̄пи саббесам̣ са̄дха̄ран̣а̄, на таттха кочи па̄нӣйам̣ пивитум̣ на лабхати. евам̣ локиттхийо на̄ма̄ти евамева та̄та ма̄н̣ава имасмим̣ локе иттхийопи саббаса̄дха̄ран̣а̄ва, тенева ча са̄дха̄ран̣ат̣т̣хена надӣпантхапа̄на̄га̄расабха̄папа̄садиса̄. тасма̄ на̄сам̣ куджджханти пан̣д̣ита̄, ета̄сам̣ иттхӣнам̣ ‘‘ла̄мика̄ ета̄ ана̄ча̄ра̄ дуссӣла̄ саббаса̄дха̄ран̣а̄’’ти чинтетва̄ пан̣д̣ита̄ чхека̄ буддхисампанна̄ на куджджхантӣти.
евам̣ бодхисатто антева̄сикасса ова̄дам̣ ада̄си, со там̣ ова̄дам̣ сутва̄ маджджхатто ахоси. бхарийа̄писса ‘‘а̄чарийена кирамхи н̃а̄та̄’’ти тато пат̣т̣ха̄йа па̄пакаммам̣ на ака̄си. тассапи упа̄сакасса бхарийа̄ ‘‘саттха̄ра̄ кирамхи н̃а̄та̄’’ти тато пат̣т̣ха̄йа па̄пакаммам̣ на ака̄си.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не упа̄сако сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джайампатика̄ва етарахи джайампатика̄, а̄чарийабра̄хман̣о пана ахамева ахоси’’нти.
анабхиратиджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[66] 6. мудулаккхан̣аджа̄такаван̣н̣ана̄
ека̄ иччха̄ пуре а̄сӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто сам̣килесам̣ а̄раббха катхеси. еко кира са̄ваттхива̄сӣ кулапутто саттху дхаммадесанам̣ ¶ сутва̄ ратанаса̄сане урам̣ датва̄ паббаджитва̄ пат̣ипаннако йога̄вачаро ависсат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄но хутва̄ екадивасам̣ са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чаранто екам̣ алан̇катапат̣ийаттам̣ иттхим̣ дисва̄ субхавасена индрийа̄ни бхиндитва̄ олокеси. тасса аббхантаре килесо чали, ва̄сийа̄ а̄кот̣итакхӣраруккхо вийа ахоси. со тато пат̣т̣ха̄йа ¶ килесавасико хутва̄ нева ка̄йасса̄дам̣ на читтасса̄дам̣ лабхати, бхантамигасаппат̣ибха̄го са̄сане анабхирато парӯл̣хакесаломанакхо килит̣т̣хачӣваро ахоси. атхасса индрийавика̄рам̣ дисва̄ саха̄йака̄ бхиккхӯ ‘‘ким̣ ну кхо те, а̄вусо, на йатха̄ пора̄н̣а̄ни индрийа̄нӣ’’ти пуччхим̣су. анабхиратосми, а̄вусоти.
атха ¶ нам̣ те саттху сантикам̣ найим̣су. саттха̄ ‘‘ким̣, бхиккхаве, аниччхама̄нам̣ бхиккхум̣ а̄да̄йа а̄гататтха̄’’ти пуччхи. ‘‘айам̣, бханте, бхиккху анабхирато’’ти? ‘‘саччам̣ бхиккхӯ’’ти. ‘‘саччам̣ бхагава̄’’ти. ‘‘ко там̣ уккан̣т̣ха̄песӣ’’ти? ‘‘ахам̣, бханте, пин̣д̣а̄йа чаранто екам̣ иттхим̣ дисва̄ индрийа̄ни бхиндитва̄ олокесим̣, атха ме килесо чали, тенамхи уккан̣т̣хито’’ти. атха нам̣ саттха̄ ‘‘аначчхарийаметам̣ бхиккху, йам̣ твам̣ индрийа̄ни бхиндитва̄ висабха̄га̄рамман̣ам̣ субхавасена олокенто килесехи кампито, пуббе пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ ат̣т̣хасама̄паттила̄бхино джха̄набалена килесе виккхамбхетва̄ висуддхачитта̄ гаганаталачара̄ бодхисатта̄пи индрийа̄ни бхиндитва̄ висабха̄га̄рамман̣ам̣ олокайама̄на̄ джха̄на̄ париха̄йитва̄ килесехи кампита̄ маха̄дуккхам̣ анубхавим̣су. на хи синерууппа̄т̣анакава̄то хаттхиматтам̣ мун̣д̣апаббатам̣, маха̄джамбууммӯлакава̄то чхиннатат̣е вирӯл̣хагаччхакам̣, маха̄самуддам̣ ва̄ пана сосанакава̄то кхуддакатал̣а̄кам̣ кисмин̃чидева ган̣ети, евам̣ уттамабуддхӣнам̣ на̄ма висуддхачитта̄нам̣ бодхисатта̄нам̣ ан̃н̃а̄н̣абха̄вакара̄ килеса̄ тайи ким̣ ладжджиссанти, висуддха̄пи сатта̄ сам̣килиссанти, уттамайасасаман̇гинопи а̄йасакйам̣ па̄пун̣антӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ка̄сират̣т̣хе екасса маха̄вибхавасса бра̄хман̣асса куле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто саббасиппа̄нам̣ па̄рам̣ гантва̄ ка̄ме паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ касин̣апарикаммам̣ катва̄ пан̃ча абхин̃н̃а̄ ча ат̣т̣ха сама̄паттийо ча уппа̄детва̄ джха̄насукхена вӣтина̄менто химавантаппадесе ва̄сам̣ каппеси. со екасмим̣ ка̄ле лон̣амбиласеванаттха̄йа ¶ химаванта̄ отаритва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ патва̄ ра̄джуййа̄не васитва̄ пунадивасе катасарӣрапат̣иджаггано раттава̄камайам̣ нива̄санапа̄рупанам̣ сан̣т̣ха̄петва̄ аджиначаммам̣ екасмим̣ ам̣се катва̄ джат̣а̄ман̣д̣алам̣ бандхитва̄ бхиккха̄бха̄джанама̄да̄йа ба̄ра̄н̣асийам̣ бхиккха̄йа чарама̄но ран̃н̃о гхарадва̄рам̣ сампа̄пун̣и. ра̄джа̄ тасса ирийа̄патхейева пасӣдитва̄ ¶ паккоса̄петва̄ маха̄рахе а̄сане нисӣда̄петва̄ пан̣ӣтена кха̄данӣйабходжанӣйена сантаппетва̄ ката̄нумоданам̣ уййа̄не васанаттха̄йа йа̄чи. со сампат̣иччхитва̄ ра̄джагехе бхун̃джитва̄ ра̄джакулам̣ овадама̄но тасмим̣ уййа̄не сол̣аса васса̄ни васи.
атхекадивасам̣ ра̄джа̄ купитам̣ паччантам̣ вӯпасаметум̣ гаччханто мудулаккхан̣ам̣ на̄ма аггамахесим̣ ‘‘аппаматта̄ аййасса упат̣т̣ха̄нам̣ карохӣ’’ти ватва̄ агама̄си. бодхисатто ран̃н̃о гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа аттано руччанавела̄йа ра̄джагехам̣ гаччхати. атхекадивасам̣ мудулаккхан̣а̄ бодхисаттасса а̄ха̄рам̣ сампа̄детва̄ – ‘‘аджджа аййо чира̄йатӣ’’ти гандходакена нха̄йитва̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ ¶ маха̄тале чӯл̣асайанам̣ пан̃н̃а̄петва̄ бодхисаттасса а̄гаманам̣ олокайама̄на̄ нипаджджи. бодхисаттопи аттано велам̣ саллаккхетва̄ джха̄на̄ вут̣т̣ха̄йа а̄ка̄сенева ра̄джанивесанам̣ агама̄си. мудулаккхан̣а̄ ва̄качӣрасаддам̣ сутва̄ва ‘‘аййо, а̄гато’’ти вегена ут̣т̣хахи, тасса̄ вегена ут̣т̣хахантийа̄ мат̣т̣хаса̄т̣ако бхасси. та̄пасопи сӣхапан̃джарена пависанто девийа̄ висабха̄гарӯпа̄рамман̣ам̣ индрийа̄ни бхиндитва̄ субхавасена олокеси. атхасса аббхантаре килесо чали, ва̄сийа̄ пахат̣акхӣраруккхо вийа ахоси. та̄вадевасса джха̄нам̣ антарадха̄йи, чхиннапаккхо ка̄ко вийа ахоси. со т̣хитакова а̄ха̄рам̣ гахетва̄ абхун̃джитва̄ва килесакампито па̄са̄да̄ оруйха уййа̄нам̣ гантва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ пхалакаттхаран̣асайанасса хет̣т̣ха̄ а̄ха̄рам̣ т̣хапетва̄ висабха̄га̄рамман̣ена баддхо килесаггина̄ д̣айхама̄но нира̄ха̄рата̄йа суссама̄но сатта диваса̄ни пхалакаттхаран̣е нипаджджи.
саттаме дивасе ра̄джа̄ паччантам̣ вӯпасаметва̄ а̄гато нагарам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ нивесанам̣ агантва̄ва ‘‘аййам̣ ¶ пассисса̄мӣ’’ти уййа̄нам̣ гантва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ пависитва̄ там̣ нипаннакам̣ дисва̄ ‘‘екам̣ апха̄сукам̣ джа̄там̣ ман̃н̃е’’ти пан̣н̣аса̄лам̣ содха̄петва̄ па̄де паримаджджанто ‘‘ким̣, аййа, апха̄сука’’нти пуччхи. ‘‘маха̄ра̄джа ан̃н̃ам̣ ме апха̄сукам̣ наттхи, килесавасена панамхи пат̣ибаддхачитто джа̄то’’ти. ‘‘кахам̣ пат̣ибаддхам̣ те, аййа, читта’’нти? ‘‘мудулаккхан̣а̄йа, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘са̄дху аййа, ахам̣ мудулаккхан̣ам̣ тумха̄кам̣ даммӣ’’ти ¶ та̄пасам̣ а̄да̄йа нивесанам̣ пависитва̄ девим̣ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итам̣ катва̄ та̄пасасса ада̄си. дадама̄нойева ча мудулаккхан̣а̄йа сан̃н̃амада̄си ‘‘тайа̄ аттано балена аййам̣ раккхитум̣ ва̄йамитабба’’нти. ‘‘са̄дху, дева, раккхисса̄мӣ’’ти. та̄пасо девим̣ гахетва̄ ра̄джанивесана̄ отари.
атха нам̣ маха̄два̄рато никкхантака̄ле ‘‘аййа, амха̄кам̣ екам̣ гехам̣ ладдхум̣ ват̣т̣ати, гаччха, ра̄джа̄нам̣ гехам̣ йа̄ча̄хӣ’’ти а̄ха. та̄пасо гантва̄ гехам̣ йа̄чи. ра̄джа̄ манусса̄нам̣ ваччакут̣икиччам̣ са̄дхайама̄нам̣ екам̣ чхад̣д̣итагехам̣ да̄песи. со девим̣ гахетва̄ таттха агама̄си, са̄ пависитум̣ на иччхати. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄ на пависасӣ’’ти? ‘‘асучибха̄вена̄’’ти. ида̄ни ‘‘ким̣ каромӣ’’ти. ‘‘пат̣иджагга̄хи на’’нти ватва̄ ран̃н̃о сантикам̣ песетва̄ ‘‘гаччха, кудда̄лам̣ а̄хара, паччхим̣ а̄хара̄’’ти а̄хара̄петва̄ асучин̃ча сан̇ка̄ран̃ча чхад̣д̣а̄петва̄ га̄майам̣ а̄хара̄петва̄ лимпа̄петва̄ пунапи ‘‘гаччха, ман̃чам̣ а̄хара, пӣт̣хам̣ а̄хара, аттхаран̣ам̣ а̄хара, ча̄т̣им̣ а̄хара, гхат̣ам̣ а̄хара̄’’ти екамекам̣ а̄хара̄петва̄ пуна удака̄харан̣а̄дӣнам̣ аттха̄йа а̄н̣а̄песи. со гхат̣ам̣ а̄да̄йа удакам̣ а̄харитва̄ ча̄т̣им̣ пӯретва̄ нха̄нодакам̣ саджджетва̄ сайанам̣ аттхари. атха нам̣ сайане екато ¶ нисиннам̣ да̄т̣хика̄су гахетва̄ ‘‘тава саман̣абха̄вам̣ ва̄ бра̄хман̣абха̄вам̣ ва̄ на джа̄на̄сӣ’’ти он̣аметва̄ аттано абхимукхам̣ а̄кад̣д̣хи. со тасмим̣ ка̄ле сатим̣ пат̣илабхи, еттакам̣ пана ка̄лам̣ ан̃н̃а̄н̣ӣ ахоси. евам̣ ан̃н̃а̄н̣акаран̣а̄ килеса̄ на̄ма. ‘‘ка̄маччханданӣваран̣ам̣, бхиккхаве, андхакаран̣ам̣ ¶ ан̃н̃а̄н̣акаран̣а’’нтиа̄ди (сам̣. ни. 5.221) четтха ваттаббам̣.
со сатим̣ пат̣илабхитва̄ чинтеси ‘‘айам̣ тан̣ха̄ вад̣д̣хама̄на̄ мама чатӯхи апа̄йехи сӣсам̣ уккхипитум̣ на дассати, аджджева майа̄ имам̣ ран̃н̃о ниййа̄детва̄ химавантам̣ пависитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со там̣ а̄да̄йа ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, тава девийа̄ майхам̣ аттхо наттхи, кевалам̣ ме имам̣ нисса̄йа тан̣ха̄ вад̣д̣хита̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ека̄ иччха̄ пуре а̄си, аладдха̄ мудулаккхан̣ам̣;
йато ладдха̄ ал̣а̄раккхӣ, иччха̄ иччхам̣ виджа̄йатха̄’’ти.
татра̄йам̣ ¶ пин̣д̣аттхо – маха̄ра̄джа, майхам̣ имам̣ тава девим̣ мудулаккхан̣ам̣ алабхитва̄ пуре ‘‘ахо вата̄хам̣ етам̣ лабхеййа’’нти ека̄ иччха̄ а̄си, ека̄ва тан̣ха̄ уппаджджи. йато пана ме айам̣ ал̣а̄раккхӣ виса̄ланетта̄ собханалочана̄ ладдха̄, атха ме са̄ пуримика̄ иччха̄ гехатан̣хам̣ упакаран̣атан̣хам̣ упабхогатан̣ханти упарӯпари ан̃н̃ам̣ на̄наппака̄рам̣ иччхам̣ виджа̄йатха джанеси уппа̄деси. са̄ кхо пана ме евам̣ вад̣д̣хама̄на̄ иччха̄ апа̄йато сӣсам̣ уккхипитум̣ на дассати, алам̣ ме има̄йа, тван̃н̃ева тава бхарийам̣ ган̣ха, ахам̣ пана химавантам̣ гамисса̄мӣти та̄вадева нат̣т̣хам̣ джха̄нам̣ уппа̄детва̄ а̄ка̄се нисинно дхаммам̣ десетва̄ ран̃н̃о ова̄дам̣ датва̄ а̄ка̄сенева химавантам̣ гантва̄ пуна мануссапатхам̣ на̄ма на̄гама̄си, брахмавиха̄ре пана бха̄ветва̄ апарихӣнаджджха̄но брахмалоке ниббатти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не со бхиккху арахаттапхале патит̣т̣хахи. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, мудулаккхан̣а̄ уппалаван̣н̣а̄, иси пана ахамева ахоси’’нти.
мудулаккхан̣аджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[67] 7. уччхан̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄
уччхан̇ге ¶ дева ме путтоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ джа̄нападиттхим̣ а̄раббха катхеси. екасмин̃хи самайе косаларат̣т̣хе тайо джана̄ ан̃н̃атарасмим̣ ат̣авимукхе касанти. тасмим̣ самайе антоат̣авийам̣ чора̄ мануссе вилумпитва̄ пала̄йим̣су. манусса̄ те ¶ чоре парийеситва̄ апассанта̄ там̣ т̣ха̄нам̣ а̄гамма ‘‘тумхе ат̣авийам̣ вилумпитва̄ ида̄ни кассака̄ вийа хотха̄’’ти ‘‘те чора̄ име’’ти бандхитва̄ а̄нетва̄ косаларан̃н̃о адам̣су. атхека̄ иттхӣ а̄гантва̄ ‘‘аччха̄данам̣ ме детха, аччха̄данам̣ ме детха̄’’ти паридевантӣ пунаппунам̣ ра̄джанивесанам̣ парийа̄ти. ра̄джа̄ тасса̄ саддам̣ сутва̄ ‘‘гаччхатха, детха имисса̄ аччха̄дана’’нти а̄ха. манусса̄ са̄т̣акам̣ гахетва̄ адам̣су. са̄ там̣ дисва̄ ‘‘на̄хам̣ етам̣ аччха̄данам̣ йа̄ча̄ми ¶ , са̄микаччха̄данам̣ йа̄ча̄мӣ’’ти а̄ха. манусса̄ гантва̄ ран̃н̃о а̄рочайим̣су ‘‘на киреса̄ идам̣ аччха̄данам̣ катхети, са̄микаччха̄данам̣ катхетӣ’’ти. атха нам̣ ра̄джа̄ паккоса̄петва̄ ‘‘твам̣ кира са̄микаччха̄данам̣ йа̄часӣ’’ти пуччхи. а̄ма, дева, иттхийа̄ хи са̄мико аччха̄данам̣ на̄ма, са̄мике хи асати сахассамӯлампи са̄т̣акам̣ ниваттха̄ иттхӣ нагга̄йева на̄ма. имасса панаттхасса са̄дханаттхам̣ –
‘‘нагга̄ надӣ анӯдака̄, наггам̣ рат̣т̣хам̣ ара̄джакам̣;
иттхӣпи видхава̄ нагга̄, йасса̄пи даса бха̄таро’’ти. (джа̄. 2.22.1840) –
идам̣ суттам̣ а̄харитаббам̣.
ра̄джа̄ тасса̄ пасанно ‘‘име те тайо джана̄ ке хонтӣ’’ти пуччхи. ‘‘еко ме, дева, са̄мико, еко бха̄та̄, еко путто’’ти. ра̄джа̄ ‘‘ахам̣ те тут̣т̣хо, имесу тӣсу екам̣ деми, катарам̣ иччхасӣ’’ти пуччхи. са̄ а̄ха ‘‘ахам̣, дева, джӣвама̄на̄ екам̣ са̄микам̣ лабхисса̄ми, путтампи лабхисса̄мийева, ма̄та̄питӯнам̣ пана ме мататта̄ бха̄та̄ва дуллабхо, бха̄тарам̣ ме дехи, дева̄’’ти. ра̄джа̄ тусситва̄ тайопи виссаджджеси. евам̣ там̣ екикам̣ нисса̄йа те тайо джана̄ дуккхато мутта̄. там̣ ка̄ран̣ам̣ бхиккхусан̇гхе па̄кат̣ам̣ джа̄там̣. атхекадивасам̣ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ ‘‘а̄вусо, екам̣ иттхим̣ нисса̄йа тайо джана̄ дуккхато мутта̄’’ти тасса̄ гун̣акатха̄йа нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа ¶ на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, еса̄ иттхӣ ида̄нева те тайо джане дуккха̄ мочети, пуббепи мочесийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте тайо джана̄ ат̣авимукхе касантӣти саббам̣ пуримасадисамева. тада̄ пана ран̃н̃а̄ ‘‘тӣсу джанесу кам̣ иччхасӣ’’ти вутте са̄ а̄ха – ‘‘тайопи да̄тум̣ на саккотха, дева̄’’ти? ‘‘а̄ма, на саккомӣ’’ти. ‘‘саче ¶ тайо да̄тум̣ на саккотха, бха̄тарам̣ ме детха̄’’ти. ‘‘путтам̣ ва̄ са̄микам̣ ва̄ ган̣ха, ким̣ те бха̄тара̄’’ти ча вутта̄ ‘‘ете на̄ма дева сулабха̄, бха̄та̄ пана дуллабхо’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘уччхан̇ге ¶ дева ме путто, патхе дха̄вантийа̄ пати;
тан̃ча десам̣ на пасса̄ми, йато содарийама̄найе’’ти.
таттха уччхан̇ге, дева, ме путтоти дева, майхам̣ путто уччхан̇гейева. йатха̄ хи аран̃н̃ам̣ пависитва̄ уччхан̇ге катва̄ д̣а̄кам̣ уччинитва̄ таттха паккхипантийа̄ уччхан̇ге д̣а̄кам̣ на̄ма сулабхам̣ хоти, евам̣ иттхийа̄ путтопи сулабхо уччхан̇ге д̣а̄касадисова. тена вуттам̣ ‘‘уччхан̇ге, дева, ме путто’’ти. патхе дха̄вантийа̄ патӣти маггам̣ а̄руйха екика̄йа гаччхама̄на̄йапи хи иттхийа̄ пати на̄ма сулабхо, дит̣т̣хадит̣т̣хойева хоти. тена вуттам̣ ‘‘патхе дха̄вантийа̄ патӣ’’ти. тан̃ча десам̣ на пасса̄ми, йато содарийама̄найети йасма̄ пана ме ма̄та̄питаро наттхи, тасма̄ ида̄ни там̣ ма̄тукуччхисан̇кха̄там̣ ан̃н̃ам̣ десам̣ на пасса̄ми. йато ахам̣ сама̄не ударе джа̄татта̄ саударийасан̇кха̄там̣ бха̄тарам̣ а̄неййам̣, тасма̄ бха̄тарам̣йева ме детха̄ти.
ра̄джа̄ ‘‘саччам̣ еса̄ вадатӣ’’ти тут̣т̣хачитто тайопи джане бандхана̄га̄рато а̄нетва̄ ада̄си, са̄ тайопи те гахетва̄ гата̄.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева, пуббепеса̄ име тайо джане дуккхато мочесийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘атӣте чатта̄рова етарахи чатта̄ро, ра̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
уччхан̇гаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[68] 8. са̄кетаджа̄такаван̣н̣ана̄
йасмим̣ ¶ мано нивисатӣти идам̣ саттха̄ са̄кетам̣ нисса̄йа ан̃джанаване вихаранто екам̣ бра̄хман̣ам̣ а̄раббха катхеси. бхагавато кира бхиккхусан̇гхапаривутасса са̄кетам̣ пин̣д̣а̄йа пависанака̄ле еко са̄кетанагарава̄сӣ махаллакабра̄хман̣о нагарато бахи гаччханто антарадва̄ре дасабалам̣ дисва̄ па̄десу патитва̄ гоппхакесу га̄л̣хам̣ гахетва̄ ‘‘та̄та, нану на̄ма путтехи джин̣н̣ака̄ле ма̄та̄питаро пат̣иджаггитабба̄, касма̄ еттакам̣ ¶ ¶ ка̄лам̣ амха̄кам̣ атта̄нам̣ на дассеси? майа̄ та̄ва дит̣т̣хоси, ма̄тарам̣ пана пасситум̣ ехӣ’’ти саттха̄рам̣ гахетва̄ аттано гехам̣ агама̄си. саттха̄ таттха гантва̄ нисӣди пан̃н̃атте а̄сане саддхим̣ бхиккхусан̇гхена. бра̄хман̣ӣпи а̄гантва̄ саттху па̄десу патитва̄ ‘‘та̄та, еттакам̣ ка̄лам̣ кахам̣ гатоси, нану на̄ма ма̄та̄питаро махаллакака̄ле упат̣т̣ха̄табба̄’’ти паридеви. путтадхӣтаропи ‘‘етха, бха̄тарам̣ вандатха̄’’ти ванда̄песи. убхо тут̣т̣хама̄наса̄ маха̄да̄нам̣ адам̣су. саттха̄ бхаттакиччам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ тесам̣ двиннампи джана̄нам̣ джара̄суттам̣ (су. ни. 810 а̄дайо) катхеси. суттапарийоса̄не убхопи ана̄га̄мипхале патит̣т̣хахим̣су. саттха̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ ан̃джанаванамева агама̄си.
бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннисинна̄ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, бра̄хман̣о ‘татха̄гатасса пита̄ суддходано, ма̄та̄ маха̄ма̄йа̄’ти джа̄на̄ти, джа̄нантова саддхим̣ бра̄хман̣ийа̄ татха̄гатам̣ ‘амха̄кам̣ путто’ти вадати, саттха̄пи адхива̄сети. ким̣ ну кхо ка̄ран̣а’’нти? саттха̄ тесам̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘бхиккхаве, убхопи те аттано путтамева ‘путто’ти вадантӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
бхиккхаве, айам̣ бра̄хман̣о атӣте нирантарам̣ пан̃ча джа̄тисата̄ни майхам̣ пита̄ ахоси, пан̃ча джа̄тисата̄ни чӯл̣апита̄, пан̃ча джа̄тисата̄ни маха̄пита̄. еса̄пи бра̄хман̣ӣ нирантарамева пан̃ча джа̄тисата̄ни ма̄та̄ ахоси, пан̃ча джа̄тисата̄ни чӯл̣ама̄та̄, пан̃ча джа̄тисата̄ни маха̄ма̄та̄. ева̄хам̣ дийад̣д̣хаджа̄тисахассам̣ бра̄хман̣асса хаттхе сам̣вад̣д̣хо, дийад̣д̣хаджа̄тисахассам̣ бра̄хман̣ийа̄ хаттхе сам̣вад̣д̣хоти тӣн̣и джа̄тисахасса̄ни катхетва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йасмим̣ мано нивисати, читтан̃ча̄пи пасӣдати;
адит̣т̣хапуббаке посе, ка̄мам̣ тасмимпи виссасе’’ти.
таттха ¶ йасмим̣ мано нивисатӣти йасмим̣ пуггале дит̣т̣хаматтейева читтам̣ патит̣т̣ха̄ти. читтан̃ча̄пи пасӣдатӣти йасмим̣ дит̣т̣хаматте читтам̣ пасӣдати, мудукам̣ хоти. адит̣т̣хапуббаке посети пакатийа̄ тасмим̣ аттабха̄ве адит̣т̣хапуббепи ¶ пуггале. ка̄мам̣ тасмимпи виссасети анубхӯтапуббасинехенева тасмимпи пуггале екам̣сена виссасе, висса̄сам̣ а̄паджджатийева̄ти аттхо.
евам̣ ¶ саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бра̄хман̣о ча бра̄хман̣ӣ ча ете ева ахесум̣, путто пана ахамева ахоси’’нти.
са̄кетаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[69] 9. висавантаджа̄такаван̣н̣ана̄
дхираттху там̣ висам̣ вантанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто дхаммасена̄патим̣ а̄раббха катхеси. тхерасса кира пит̣т̣хакхаджджакакха̄данака̄ле манусса̄ сан̇гхасса бахум̣ пит̣т̣хакха̄данӣйам̣ гахетва̄ виха̄рам̣ агамам̣су, бхиккхусан̇гхасса гахита̄васесам̣ баху атириттам̣ ахоси. манусса̄ ‘‘бханте, антога̄магата̄нампи ган̣хатха̄’’ти а̄хам̣су. тасмим̣ кхан̣е тхерасса саддхивиха̄рико дахаро антога̄ме хоти, тасса кот̣т̣ха̄сам̣ гахетва̄ тасмим̣ ана̄гаччханте ‘‘атидива̄ хотӣ’’ти тхерасса адам̣су. тхерена тасмим̣ парибхутте дахаро агама̄си. атха нам̣ тхеро ‘‘майам̣, а̄вусо, туйхам̣ т̣хапитакха̄данӣйам̣ парибхун̃джимха̄’’ти а̄ха. со ‘‘мадхурам̣ на̄ма, бханте, касса аппийа’’нти а̄ха. маха̄тхерасса сам̣вего уппаджджи. со ито пат̣т̣ха̄йа ‘‘пит̣т̣хакха̄данӣйам̣ на кха̄дисса̄мӣ’’ти адхит̣т̣ха̄си. тато пат̣т̣ха̄йа кира са̄рипуттаттхерена пит̣т̣хакха̄данӣйам̣ на̄ма на кха̄дитапуббам̣. тасса пит̣т̣хакха̄данӣйам̣ акха̄данабха̄во бхиккхусан̇гхе па̄кат̣о джа̄то. бхиккхӯ там̣ катхам̣ катхента̄ дхаммасабха̄йам̣ нисӣдим̣су. атха саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘бхиккхаве, са̄рипутто екава̄рам̣ джахитакам̣ джӣвитам̣ париччаджантопи пуна на ган̣ха̄тийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто висаведжджакуле ниббаттитва̄ веджджакаммена джӣвикам̣ каппеси. атхекам̣ джанападамануссам̣ саппо д̣ам̣си, тасса н̃а̄така̄ пама̄дам̣ акатва̄ кхиппам̣ веджджам̣ а̄найим̣су ¶ . веджджо а̄ха ‘‘ким̣ та̄ва осадхена, парибха̄ветва̄ висам̣ хара̄ми, дат̣т̣хасаппам̣ а̄ва̄хетва̄ дат̣т̣хат̣т̣ха̄нато тенева висам̣ а̄кад̣д̣ха̄пемӣ’’ти. ‘‘саппам̣ а̄ва̄хетва̄ висам̣ ¶ а̄кад̣д̣ха̄пехӣ’’ти. со саппам̣ а̄ва̄хетва̄ ‘‘тайа̄ айам̣ дат̣т̣хо’’ти а̄ха. ‘‘а̄ма, майа̄’’ти ¶ . ‘‘тайа̄ дат̣т̣хат̣т̣ха̄нато тван̃н̃ева мукхена висам̣ а̄кад̣д̣ха̄хӣ’’ти. ‘‘майа̄ екава̄рам̣ джахитакам̣ пуна на гахитапуббам̣, на̄хам̣ майа̄ джахитависам̣ а̄кад̣д̣хисса̄мӣ’’ти. со да̄рӯни а̄хара̄петва̄ аггим̣ катва̄ а̄ха ‘‘саче аттано висам̣ на̄кад̣д̣хаси, имам̣ аггим̣ пависа̄’’ти. саппо ‘‘апи аггим̣ пависисса̄ми, неваттана̄ екава̄рам̣ джахитависам̣ пачча̄харисса̄мӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘дхираттху там̣ висам̣ вантам̣, йамахам̣ джӣвитака̄ран̣а̄;
вантам̣ пачча̄харисса̄ми, матам̣ ме джӣвита̄ вара’’нти.
таттха дхираттхӯти гарахаттхе нипа̄то. там̣ висанти йамахам̣ джӣвитака̄ран̣а̄ вантам̣ висам̣ пачча̄харисса̄ми, там̣ вантам̣ висам̣ дхираттху. матам̣ ме джӣвита̄ варанти тасса висасса апачча̄харан̣ака̄ран̣а̄ йам̣ аггим̣ пависитва̄ маран̣ам̣, там̣ мама джӣвитато варанти аттхо.
еван̃ча пана ватва̄ аггим̣ пависитум̣ па̄йа̄си. атха нам̣ веджджо нива̄ретва̄ там̣ пурисам̣ осадхехи ча мантехи ча ниббисам̣ арогам̣ катва̄ саппасса сӣла̄ни датва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа ма̄ кан̃чи вихет̣хесӣ’’ти ватва̄ виссаджджеси.
саттха̄пи ‘‘на, бхиккхаве, са̄рипутто екава̄рам̣ джахитакам̣ джӣвитампи париччаджанто пуна ган̣ха̄тӣ’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ саппо са̄рипутто ахоси, веджджо пана ахамева ахоси’’нти.
висавантаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[70] 10. кудда̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄
на ¶ там̣ джитам̣ са̄дху джитанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто читтахаттхаса̄рипуттам̣ а̄раббха катхеси. со кира са̄ваттхийам̣ еко кулада̄рако. атхекадивасам̣ каситва̄ а̄гаччханто виха̄рам̣ пависитва̄ екасса тхерасса паттато синиддхам̣ мадхурам̣ пан̣ӣтабходжанам̣ лабхитва̄ чинтеси ‘‘майам̣ раттиндивам̣ сахаттхена на̄на̄камма̄ни курума̄на̄пи еварӯпам̣ мадхура̄ха̄рам̣ на лабха̄ма, майа̄пи саман̣ена бхавитабба’’нти ¶ . со паббаджитва̄ ма̄сад̣д̣хама̄саччайена айонисо манасикаронто килесавасико хутва̄ виббхамитва̄ пуна бхаттена киламанто ¶ а̄гантва̄ паббаджитва̄ абхидхаммам̣ угган̣хи. имина̄ва упа̄йена чха ва̄ре виббхамитва̄ паббаджито. тато саттаме бхиккхубха̄ве саттаппакаран̣ико хутва̄ бахӯ бхиккхӯ дхаммам̣ ва̄ченто випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ па̄пун̣и. атхасса саха̄йака̄ бхиккхӯ ‘‘ким̣ ну кхо, а̄вусо читтахаттха, пуббе вийа те етарахи килеса̄ на вад̣д̣хантӣ’’ти париха̄сам̣ карим̣су. ‘‘а̄вусо, абхаббо да̄ни ахам̣ ито пат̣т̣ха̄йа гихибха̄ва̄йа̄’’ти.
евам̣ тасмим̣ арахаттам̣ патте дхаммасабха̄йам̣ катха̄ удапа̄ди ‘‘а̄вусо, еварӯпасса на̄ма арахаттасса упаниссайе сати а̄йасма̄ читтахаттхаса̄рипутто чхаккхаттум̣ уппаббаджито, ахо маха̄досо путхуджджанабха̄во’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘бхиккхаве, путхуджджаначиттам̣ на̄ма лахукам̣ дунниггахам̣, а̄рамман̣авасена гантва̄ аллӣйати, екава̄рам̣ аллӣнам̣ на сакка̄ хоти кхиппам̣ мочетум̣, еварӯпасса читтасса даматхо са̄дху. дантамева хи там̣ сукхам̣ а̄вахати.
‘‘дунниггахасса лахуно, йаттхака̄манипа̄тино;
читтасса даматхо са̄дху, читтам̣ дантам̣ сукха̄вахам̣’’. (дха. па. 35);
тасса пана дунниггахата̄йа пуббе пан̣д̣ита̄ екам̣ кудда̄лакам̣ нисса̄йа там̣ джахитум̣ асакконта̄ лобхавасена чхаккхаттум̣ уппаббаджитва̄ саттаме паббаджитабха̄ве джха̄нам̣ уппа̄детва̄ там̣ лобхам̣ нигган̣хим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто пан̣н̣икакуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ па̄пун̣и, ‘‘кудда̄лапан̣д̣ито’’тисса на̄мам̣ ахоси. со кудда̄лакена бхӯмипарикаммам̣ катва̄ д̣а̄кан̃чева ала̄букумбхан̣д̣аел̣а̄лука̄дӣни ча вапитва̄ та̄ни виккин̣анто капан̣аджӣвикам̣ каппеси. тан̃хисса екам̣ кудда̄лакам̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃ам̣ дханам̣ на̄ма наттхи. со екадивасам̣ чинтеси ‘‘ким̣ ме гхара̄ва̄сена, никкхамитва̄ паббаджисса̄мӣ’’ти. атхекадивасам̣ кудда̄лакам̣ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ там̣ кудда̄лакам̣ ануссаритва̄ лобхам̣ чхиндитум̣ асакконто кун̣т̣хакудда̄лакам̣ ¶ нисса̄йа уппаббаджи. евам̣ дутийампи, татийампӣти чха ва̄ре там̣ кудда̄лакам̣ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не никкхипитва̄ паббаджито чева уппаббаджито ча.
саттаме ¶ пана ва̄ре чинтеси ‘‘ахам̣ имам̣ кун̣т̣хакудда̄лакам̣ нисса̄йа пунаппунам̣ уппаббаджито, ида̄ни нам̣ маха̄надийам̣ паккхипитва̄ паббаджисса̄мӣ’’ти надӣтӣрам̣ гантва̄ ‘‘сачасса патитат̣т̣ха̄нам̣ пассисса̄ми, пуна̄гантва̄ уддхаритука̄мата̄ бхавеййа̄’’ти там̣ кудда̄лакам̣ дан̣д̣е гахетва̄ на̄габало тха̄масампанно сӣсасса упарибха̄ге тиккхаттум̣ а̄виджджхитва̄ аккхӣни ниммӣлетва̄ надӣмаджджхе кхипитва̄ ‘‘джитам̣ ме джитам̣ ме’’ти тиккхаттум̣ сӣхана̄дам̣ нади. тасмим̣ кхан̣е ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ паччантам̣ вӯпасаметва̄ а̄гато надийа̄ сӣсам̣ нха̄йитва̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ито хаттхиккхандхена гаччхама̄но там̣ бодхисаттасса саддам̣ сутва̄ ‘‘айам̣ пурисо ‘джитам̣ ме джитам̣ ме’ти вадати, ко ну кхо етена джито, паккосатха на’’нти паккоса̄петва̄ ‘‘бхо пуриса, ахам̣ та̄ва виджитасан̇га̄мо ида̄ни джайам̣ гахетва̄ а̄гаччха̄ми, тайа̄ пана ко джито’’ти пуччхи. бодхисатто ‘‘маха̄ра̄джа, тайа̄ сан̇га̄масатампи сан̇га̄масахассампи сан̇га̄масатасахассампи джинантена дуджджитамева килеса̄нам̣ аджитатта̄. ахам̣ пана мама аббхантаре лобхам̣ нигган̣ханто килесе джини’’нти катхентойева маха̄надим̣ олокетва̄ а̄покасин̣а̄рамман̣ам̣ джха̄нам̣ ниббаттетва̄ сампатта̄нубха̄во а̄ка̄се нисӣдитва̄ ран̃н̃о дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на там̣ джитам̣ са̄дху джитам̣, йам̣ джитам̣ аваджӣйати;
там̣ кхо джитам̣ са̄дху джитам̣, йам̣ джитам̣ на̄ваджӣйатӣ’’ти.
таттха ¶ на там̣ джитам̣ са̄дху джитам̣, йам̣ джитам̣ аваджӣйатӣти йам̣ пачча̄митте пара̄джинитва̄ рат̣т̣хам̣ джитам̣ пат̣иладдхам̣ пунапи техи пачча̄миттехи аваджӣйати, там̣ джитам̣ са̄дхуджитам̣ на̄ма на хоти. касма̄? пуна аваджӣйанато. апаро найо – джитам̣ вуччати джайо. йо пачча̄миттехи саддхим̣ йуджджхитва̄ адхигато джайо пуна тесу джинантесу ¶ , пара̄джайо хоти, со на са̄дху на собхано. касма̄? йасма̄ пуна пара̄джайова хоти. там̣ кхо джитам̣ са̄дху джитам̣, йам̣ джитам̣ на̄ваджӣйатӣти йам̣ кхо пана пачча̄митте нимматхетва̄ джитам̣ пуна техи на̄ваджӣйати, йо ва̄ екава̄рам̣ ладдхо джайо на пуна пара̄джайо хоти, там̣ джитам̣ са̄дху джитам̣ собханам̣, со джайо са̄дху собхано на̄ма хоти. касма̄? пуна на̄ваджӣйанато. тасма̄, твам̣ маха̄ра̄джа, сатаккхаттумпи сахассаккхаттумпи сатасахассаккхаттумпи сан̇га̄масӣсам̣ джинитва̄пи сан̇га̄майодхо на̄ма на хоси. ким̣ка̄ран̣а̄? аттано килеса̄нам̣ аджитатта̄. йо пана екава̄рампи аттано аббхантаре килесе джина̄ти, айам̣ уттамо сан̇га̄масӣсайодхоти а̄ка̄се нисиннакова буддхалӣла̄йа ран̃н̃о дхаммам̣ десеси. уттамасан̇га̄майодхабха̄во панеттха –
‘‘йо ¶ сахассам̣ сахассена, сан̇га̄ме ма̄нусе джине;
екан̃ча джеййаматта̄нам̣, са ве сан̇га̄маджуттамо’’ти. (дха. па. 103) –
идам̣ суттам̣ са̄дхакам̣.
ран̃н̃о пана дхаммам̣ сун̣антассева тадан̇гаппаха̄навасена килеса̄ пахӣна̄, паббаджджа̄йа читтам̣ нами. ра̄джабалассапи татхева килеса̄ пахӣйим̣су. ра̄джа̄ ‘‘ида̄ни тумхе кахам̣ гамиссатха̄’’ти бодхисаттам̣ пуччхи. ‘‘химавантам̣ пависитва̄ исипаббаджджам̣ паббаджисса̄ми, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тена хи ахампи паббаджисса̄мӣ’’ти бодхисаттенева саддхим̣ никкхами, балака̄йо бра̄хман̣агахапатика̄ сабба̄ сенийоти саббопи тасмим̣ т̣ха̄не саннипатито маха̄джанака̄йо ран̃н̃а̄ саддхим̣йева никкхами. ба̄ра̄н̣асива̄синопи ‘‘амха̄кам̣ кира ра̄джа̄ кудда̄лапан̣д̣итасса дхаммадесанам̣ сутва̄ паббаджджа̄бхимукхо хутва̄ саддхим̣ балака̄йена никкханто, майам̣ идха ким̣ карисса̄ма̄’’ти два̄дасайоджаника̄йа ба̄ра̄н̣асийа̄ сакаланагарава̄сино никкхамим̣су. два̄дасайоджаника̄ париса̄ ахоси. там̣ а̄да̄йа бодхисатто химавантам̣ па̄виси.
тасмим̣ ¶ кхан̣е саккасса деваран̃н̃о нисинна̄санам̣ ун̣ха̄ка̄рам̣ дассеси. со а̄ваджджама̄но ‘‘кудда̄лапан̣д̣ито маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто’’ти дисва̄ ‘‘маха̄сама̄гамо бхависсати, васанат̣т̣ха̄нам̣ ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти виссакаммам̣ а̄мантетва̄ ‘‘та̄та, кудда̄лапан̣д̣ито маха̄бхиниккхаманам̣ никкханто ¶ , васанат̣т̣ха̄нам̣ ладдхум̣ ват̣т̣ати, твам̣ химавантаппадесам̣ гантва̄ саме бхӯмибха̄ге дӣгхато тим̣сайоджанам̣ виттха̄рато паннарасайоджанам̣ ассамападам̣ ма̄пехӣ’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дху, дева̄’’ти пат̣иссун̣итва̄ гантва̄ татха̄ ака̄си. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана хаттхипа̄ладжа̄таке а̄ви бхависсати. идан̃ча хи тан̃ча екапариччхедамева. виссакаммопи ассамападе пан̣н̣аса̄лам̣ ма̄петва̄ дуссадде миге ча сакун̣е ча амануссе ча пат̣иккама̄петва̄ тена тена диса̄бха̄гена екападикамаггам̣ ма̄петва̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева агама̄си. кудда̄лапан̣д̣итопи там̣ парисам̣ а̄да̄йа химавантам̣ пависитва̄ саккадаттийам̣ ассамападам̣ гантва̄ виссакаммена ма̄питам̣ паббаджитапариккха̄рам̣ гахетва̄ пат̣хамам̣ аттана̄ паббаджитва̄ паччха̄ парисам̣ пабба̄джетва̄ ассамападам̣ бха̄джетва̄ ада̄си. сатта ра̄джа̄но сатта раджджа̄ни чхад̣д̣айим̣су. тим̣сайоджанам̣ ассамападам̣ пӯри. кудда̄лапан̣д̣ито сесакасин̣есупи парикаммам̣ катва̄ брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ париса̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ а̄чиккхи. саббе сама̄паттила̄бхино хутва̄ брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ брахмалокапара̄йан̣а̄ ахесум̣. йе пана тесам̣ па̄ричарийам̣ акам̣су, те девалокапара̄йан̣а̄ ахесум̣.
саттха̄ ¶ ‘‘евам̣, бхиккхаве, читтам̣ на̄метам̣ килесавасена аллӣнам̣ думмочайам̣ хоти, уппанна̄ лобхадхамма̄ дуппаджаха̄, еварӯпепи пан̣д̣ите ан̃н̃а̄н̣е каронтӣ’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не кечи сота̄панна̄ ахесум̣, кечи сакада̄га̄мино, кечи ана̄га̄мино, кечи арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. саттха̄пи анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, париса̄ буддхапариса̄, кудда̄лапан̣д̣ито пана ахамева ахоси’’нти.
кудда̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
иттхивагго саттамо.
тассудда̄нам̣ –
аса̄тамантан̣д̣абхӯтам̣ ¶ , таккапан̣д̣и дура̄джа̄нам̣;
анабхирати мудулаккхан̣ам̣, уччхан̇гампи ча са̄кетам̣;
висавантам̣ кудда̄лаканти.
8. варун̣авагго
[71] 1. варун̣аджа̄такаван̣н̣ана̄
йо ¶ ¶ ¶ пуббе каран̣ӣйа̄нӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто кут̣умбикапуттатиссаттхерам̣ а̄раббха катхеси. екасмим̣ кира дивасе са̄ваттхива̄сино ан̃н̃аман̃н̃асаха̄йака̄ тим̣саматта̄ кулапутта̄ гандхапуппхаваттха̄дӣни гахетва̄ ‘‘саттху дхаммадесанам̣ сун̣исса̄ма̄’’ти маха̄джанапаривута̄ джетаванам̣ гантва̄ на̄гама̄л̣акаса̄лама̄л̣ака̄дӣсу тхокам̣ нисӣдитва̄ са̄йанхасамайе саттхари сурабхигандхава̄сита̄йа гандхакут̣ито никкхамитва̄ дхаммасабхам̣ гантва̄ алан̇катабуддха̄сане нисинне сапарива̄ра̄ дхаммасабхам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ гандхапуппхехи пӯджетва̄ чаккан̇китаталесу пхуллападумасассирикесу па̄десу вандитва̄ екамантам̣ нисинна̄ дхаммам̣ сун̣им̣су.
атха несам̣ етадахоси ‘‘йатха̄ йатха̄ кхо майам̣ бхагавата̄ дхаммам̣ деситам̣ а̄джа̄на̄ма, паббаджеййа̄ма̄’’ти. те татха̄гатасса дхаммасабха̄то никкхантака̄ле татха̄гатам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ паббаджджам̣ йа̄чим̣су, саттха̄ тесам̣ паббаджджам̣ ада̄си. те а̄чарийупаджджха̄йе а̄ра̄дхетва̄ упасампадам̣ лабхитва̄ пан̃ча васса̄ни а̄чарийупаджджха̄йа̄нам̣ сантике васитва̄ две ма̄тика̄ пагун̣ам̣ катва̄ каппийа̄каппийам̣ н̃атва̄ тиссо анумодана̄ угган̣хитва̄ чӣвара̄ни сиббетва̄ раджитва̄ ‘‘саман̣адхаммам̣ карисса̄ма̄’’ти а̄чарийупаджджха̄йе а̄пуччхитва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣдитва̄ ‘‘майам̣, бханте, бхавесу уккан̣т̣хита̄ джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣абхайабхӣта̄, тесам̣ но сам̣са̄рапаримочанаттха̄йа каммат̣т̣ха̄нам̣ катхетха̄’’ти йа̄чим̣су. саттха̄ тесам̣ ат̣т̣хатим̣са̄йа каммат̣т̣ха̄несу саппа̄йам̣ вичинитва̄ каммат̣т̣ха̄нам̣ катхеси. те саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ паривен̣ам̣ гантва̄ а̄чарийупаджджха̄йе олокетва̄ паттачӣварама̄да̄йа ‘‘саман̣адхаммам̣ карисса̄ма̄’’ти никкхамим̣су.
атха несам̣ аббхантаре еко бхиккху на̄мена кут̣умбикапуттатиссаттхеро на̄ма кусӣто хӣнавӣрийо расагиддхо. со евам̣ чинтеси ‘‘ахам̣ нева аран̃н̃е васитум̣, на падха̄нам̣ падахитум̣, на бхиккха̄чарийа̄йа йа̄петум̣ саккхисса̄ми, ко ме гаманена аттхо, ниваттисса̄мӣ’’ти со вӣрийам̣ ¶ оссаджитва̄ те бхиккхӯ анугантва̄ ниватти. тепи кхо бхиккхӯ косалесу ча̄рикам̣ чарама̄на̄ ан̃н̃атарам̣ паччантага̄мам̣ ¶ гантва̄ там̣ упанисса̄йа екасмим̣ аран̃н̃а̄йатане вассам̣ упагантва̄ антотема̄сам̣ аппаматта̄ гхат̣ента̄ ва̄йаманта̄ випассана̄габбхам̣ га̄ха̄петва̄ патхавим̣ унна̄дайама̄на̄ арахаттам̣ патва̄ вуттхавасса̄ пава̄ретва̄ ‘‘пат̣иладдхагун̣ам̣ саттху а̄рочесса̄ма̄’’ти тато никкхамитва̄ анупуббена джетаванам̣ патва̄ паттачӣварам̣ пат̣иса̄метва̄ а̄чарийупаджджха̄йе дисва̄ татха̄гатам̣ дат̣т̣хука̄ма̄ саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ нисӣдим̣су. саттха̄ техи саддхим̣ мадхурапат̣исантха̄рам̣ ака̄си. те катапат̣исантха̄ра̄ аттана̄ пат̣иладдхагун̣ам̣ татха̄гатасса а̄рочесум̣, саттха̄ те бхиккхӯ пасам̣си. кут̣умбикапуттатиссаттхеро саттха̄рам̣ тесам̣ гун̣акатхам̣ катхентам̣ дисва̄ сайампи саман̣адхаммам̣ ка̄тука̄мо джа̄то. тепи кхо бхиккхӯ ‘‘майам̣, бханте, тамева аран̃н̃ава̄сам̣ гантва̄ васисса̄ма̄’’ти саттха̄рам̣ а̄пуччхим̣су. саттха̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти ануджа̄ни. те саттха̄рам̣ вандитва̄ паривен̣ам̣ агамам̣су.
атха со кут̣умбикапуттатиссаттхеро раттибха̄гасаманантаре ачча̄раддхавӣрийо хутва̄ ативегена саман̣адхаммам̣ каронто маджджхимайа̄масаманантаре а̄ламбанапхалакам̣ нисса̄йа т̣хитакова нидда̄йанто париваттитва̄ пати, ӯрут̣т̣хикам̣ бхиджджи, ведана̄ маханта̄ джа̄та̄. тесам̣ бхиккхӯнам̣ там̣ пат̣иджагганта̄нам̣ гаманам̣ на сампаджджи. атха не упат̣т̣ха̄навела̄йам̣ а̄гате саттха̄ пуччхи ‘‘нану тумхе, бхиккхаве, ‘све гамисса̄ма̄’ти хиййо а̄пуччхиттха̄’’ти? ‘‘а̄ма, бханте, апича кхо пана амха̄кам̣ саха̄йако кут̣умбикапуттатиссаттхеро ака̄ле ативегена саман̣адхаммам̣ каронто нидда̄бхибхӯто париваттитва̄ патито, ӯрут̣т̣хисса бхиннам̣, там̣ нисса̄йа амха̄кам̣ гаманам̣ на сампаджджӣ’’ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса аттано хӣнавӣрийабха̄вена ака̄ле ¶ ативегена вӣрийам̣ каронто тумха̄кам̣ гаманантара̄йам̣ кароти, пуббепеса тумха̄кам̣ гаманантара̄йам̣ ака̄сийева̄’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте гандха̄рарат̣т̣хе таккасила̄йам̣ бодхисатто диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃ча ма̄н̣авакасата̄ни сиппам̣ угган̣ха̄песи. атхасса те ма̄н̣ава̄ екадивасам̣ да̄рум̣ а̄харан̣аттха̄йа аран̃н̃ам̣ гантва̄ да̄рӯни уддхарим̣су. тесам̣ антаре еко кусӣтама̄н̣аво махантам̣ варун̣аруккхам̣ дисва̄ ‘‘суккхаруккхо есо’’ти сан̃н̃а̄йа ‘‘мухуттам̣ та̄ва нипаджджитва̄ паччха̄ руккхам̣ абхирухитва̄ ¶ да̄рӯни па̄тетва̄ а̄да̄йа гамисса̄мӣ’’ти уттариса̄т̣акам̣ паттхаритва̄ нипаджджитва̄ ка̄каччхама̄но ниддам̣ окками. итаре ма̄н̣авака̄ да̄рукала̄пе бандхитва̄ а̄да̄йа гаччханта̄ там̣ па̄дена пит̣т̣хийам̣ пахаритва̄ пабодхетва̄ агамам̣су. кусӣтама̄н̣аво ут̣т̣ха̄йа аккхӣни пун̃чхитва̄ пун̃чхитва̄ ¶ авигатаниддова варун̣аруккхам̣ абхирухитва̄ са̄кхам̣ гахетва̄ аттано абхимукхам̣ а̄кад̣д̣хитва̄ бхан̃джанто бхиджджитва̄ ут̣т̣хитакот̣ийа̄ аттано аккхим̣ бхинда̄петва̄ екена хаттхена там̣ пидха̄йа екена хаттхена аллада̄рӯни бхан̃джитва̄ руккхато оруйха да̄рукала̄пам̣ бандхитва̄ уккхипитва̄ вегена гантва̄ техи па̄тита̄нам̣ да̄рӯнам̣ упари па̄теси.
там̣ дивасан̃ча джанападага̄маке екам̣ кулам̣ ‘‘све бра̄хман̣ава̄чанакам̣ карисса̄ма̄’’ти а̄чарийам̣ нимантеси. а̄чарийо ма̄н̣аваке а̄ха ‘‘та̄та̄, све екам̣ га̄макам̣ гантаббам̣, тумхе пана нира̄ха̄ра̄ на саккхиссатха гантум̣, па̄това йа̄гум̣ пача̄петва̄ таттха гантва̄ аттана̄ ладдхакот̣т̣ха̄сан̃ча амха̄кам̣ паттакот̣т̣ха̄сан̃ча саббама̄да̄йа а̄гаччхатха̄’’ти. те па̄това йа̄гупачанаттха̄йа да̄сим̣ ут̣т̣ха̄петва̄ ‘‘кхиппам̣ но йа̄гум̣ пача̄хӣ’’ти а̄хам̣су. са̄ да̄рӯни ган̣хантӣ упари т̣хита̄ни аллаварун̣ада̄рӯни гахетва̄ пунаппунам̣ мукхава̄там̣ дадама̄на̄пи аггим̣ уджджа̄летум̣ асакконтӣ сӯрийам̣ ут̣т̣ха̄песи. ма̄н̣авака̄ ‘‘атидива̄ джа̄то, ида̄ни на сакка̄ ганту’’нти а̄чарийасса сантикам̣ агамим̣су. а̄чарийо ‘‘ким̣, та̄та̄, на гататтха̄’’ти? ‘‘а̄ма, а̄чарийа на гатамха̄’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘асуко на̄ма кусӣтама̄н̣аво амхехи саддхим̣ да̄рӯнаматтха̄йа аран̃н̃ам̣ гантва̄ варун̣аруккхамӯле нидда̄йитва̄ паччха̄ ¶ вегена руккхам̣ а̄руйха аккхим̣ бхинда̄петва̄ аллаварун̣ада̄рӯни а̄харитва̄ амхехи а̄нӣтада̄рӯнам̣ упари паккхипи. йа̄гупа̄чика̄ та̄ни суккхада̄русан̃н̃а̄йа гахетва̄ йа̄ва сӯрийуггамана̄ уджджа̄летум̣ на̄саккхи. имина̄ но ка̄ран̣ена гаманантара̄йо джа̄то’’ти. а̄чарийо ма̄н̣авена катакаммам̣ сутва̄ ‘‘андхаба̄ла̄нам̣ каммам̣ нисса̄йа еварӯпа̄ париха̄ни хотӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхам̣ самут̣т̣ха̄песи –
‘‘йо ¶ пуббе каран̣ӣйа̄ни, паччха̄ со ка̄тумиччхати;
варун̣акат̣т̣хабхан̃джова, са паччха̄ манутаппатӣ’’ти.
таттха са паччха̄ манутаппатӣти йо кочи пуггало ‘‘идам̣ пуббе каттаббам̣, идам̣ паччха̄’’ти авӣмам̣ситва̄ пуббе каран̣ӣйа̄ни пат̣хамамева каттаббакамма̄ни паччха̄ кароти, айам̣ варун̣акат̣т̣хабхан̃джо амха̄кам̣ ма̄н̣авако вийа со ба̄лапуггало паччха̄ анутаппати сочати паридеватӣти аттхо.
евам̣ бодхисатто антева̄сика̄нам̣ имам̣ ка̄ран̣ам̣ катхетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни каритва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса тумха̄кам̣ антара̄йам̣ кароти, пуббепи ака̄сийева̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ аккхибхедам̣ патто ма̄н̣аво ӯрубхедам̣ паттабхиккху ахоси, сесама̄н̣ава̄ буддхапариса̄, а̄чарийабра̄хман̣о пана ахамева ахоси’’нти.
варун̣аджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[72] 2. сӣлавана̄гара̄джаджа̄такаван̣н̣ана̄
акатан̃н̃усса посасса̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. дхаммасабха̄йан̃хи бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, девадатто акатан̃н̃ӯ татха̄гатасса гун̣е на джа̄на̄тӣ’’ти катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева девадатто ¶ акатан̃н̃ӯ, пуббепи акатан̃н̃ӯйева, на када̄чи майхам̣ гун̣ам̣ джа̄на̄тӣ’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто химавантаппадесе хаттхийонийам̣ ниббатти. со ма̄тукуччхито никкханто саббасето ахоси раджатапун̃джасаннибхо, аккхӣни панасса ман̣игул̣асадиса̄ни, пан̃н̃а̄йама̄на̄ни пан̃ча паса̄да̄ни ахесум̣, мукхам̣ раттакамбаласадисам̣, сон̣д̣а̄ раттасуван̣н̣абиндупат̣иман̣д̣итам̣ раджатада̄мам̣ вийа, чатта̄ро па̄да̄ катала̄кха̄расапарикамма̄ вийа. евамасса дасахи па̄рамӣхи алан̇като рӯпасобхаггаппатто аттабха̄во ахоси. атха нам̣ вин̃н̃утам̣ паттам̣ сакалахимаванте ¶ ва̄ран̣а̄ саннипатитва̄ упат̣т̣хаханта̄ вичарим̣су. евам̣ со асӣтисахассава̄ран̣апарива̄ро химавантаппадесе васама̄но апарабха̄ге ган̣е досам̣ дисва̄ ган̣амха̄ ка̄йавивека̄йа екакова аран̃н̃е ва̄сам̣ каппеси. сӣлавантата̄йа ча панасса ‘‘сӣлавана̄гара̄джа̄’’ твева на̄мам̣ ахоси.
атхеко ба̄ра̄н̣асива̄сико ваначарако химавантам̣ пависитва̄ аттано а̄джӣвабхан̣д̣акам̣ гавесама̄но диса̄ ваваттха̄петум̣ асакконто маггамӯл̣хо хутва̄ маран̣абхайабхӣто ба̄ха̄ паггайха паридевама̄но вичарати. бодхисатто тасса там̣ балавапаридевитам̣ сутва̄ ‘‘имам̣ пурисам̣ дуккха̄ мочесса̄мӣ’’ти ка̄рун̃н̃ена чодито тасса сантикам̣ агама̄си. со там̣ дисва̄ва бхӣто пала̄йи. бодхисатто там̣ пала̄йантам̣ дисва̄ таттхева ат̣т̣ха̄си. со пурисо бодхисаттам̣ т̣хитам̣ дисва̄ ат̣т̣ха̄си ¶ . бодхисатто пуна агама̄си, со пуна пала̄йитва̄ тасса т̣хитака̄ле т̣хатва̄ чинтеси ‘‘айам̣ ва̄ран̣о мама пала̄йанака̄ле тит̣т̣хати, т̣хитака̄ле а̄гаччхати, на̄йам̣ майхам̣ анаттхака̄мо, имамха̄ пана мам̣ дуккха̄ ма̄четука̄мо бхависсатӣ’’ти сӯро хутва̄ ат̣т̣ха̄си. бодхисатто там̣ упасан̇камитва̄ ‘‘касма̄ бхо твам̣ пуриса, паридевама̄но вичарасӣ’’ти пуччхи. ‘‘са̄ми, диса̄ ваваттха̄петум̣ асакконто маггамӯл̣хо хутва̄ маран̣абхайена̄’’ти. атха нам̣ бодхисатто аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ нетва̄ катипа̄хам̣ пхала̄пхалехи сантаппетва̄ ‘‘бхо, пуриса, ма̄ бха̄йи, ахам̣ там̣ мануссапатхам̣ ¶ несса̄мӣ’’ти аттано пит̣т̣хе нисӣда̄петва̄ мануссапатхам̣ па̄йа̄си.
атха кхо со миттадуббхӣ пурисо ‘‘саче кочи пуччхиссати, а̄чиккхитаббам̣ бхависсатӣ’’ти бодхисаттасса пит̣т̣хе нисиннойева руккханимиттам̣ паббатанимиттам̣ упадха̄рентова гаччхати. атха нам̣ бодхисатто аран̃н̃а̄ нӣхаритва̄ ба̄ра̄н̣асига̄мимаха̄магге т̣хапетва̄ ‘‘бхо пуриса, имина̄ маггена гаччха, майхам̣ пана васанат̣т̣ха̄нам̣ пуччхитопи апуччхитопи ма̄ кассачи а̄чиккхӣ’’ти там̣ уййоджетва̄ аттано васанат̣т̣ха̄нам̣йева агама̄си. атха со пурисо ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ анувичаранто дантака̄равӣтхим̣ патва̄ дантака̄ре дантавикатийо курума̄не дисва̄ ‘‘ким̣ пана бхо, джӣвадантампи ¶ лабхитва̄ ган̣хеййа̄тха̄’’ти? ‘‘бхо, ким̣ вадеси, джӣваданто на̄ма матахаттхидантато махаггхатаро’’ти. ‘‘тена хи ахам̣ во джӣвадантам̣ а̄харисса̄мӣ’’ти па̄тхеййам̣ гахетва̄ кхаракакачам̣ а̄да̄йа бодхисаттасса васанат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си.
бодхисатто там̣ дисва̄ ‘‘киматтхам̣ а̄гатосӣ’’ти пуччхи. ‘‘ахам̣, са̄ми, дуггато капан̣о джӣвитум̣ асакконто тумхе дантакхан̣д̣ам̣ йа̄читва̄ саче дассатха, там̣ а̄да̄йа гантва̄ виккин̣итва̄ тена мӯлена джӣвисса̄мӣ’’ти а̄гатоти. ‘‘хоту бхо, дантам̣ те дасса̄ми, саче дантакаппанаттха̄йа какачам̣ аттхӣ’’ти. ‘‘какачам̣ гахетва̄ а̄гатомхи са̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи данте какачена кантитва̄ а̄да̄йа гаччха̄’’ти бодхисатто па̄де самин̃джитва̄ гонисиннакам̣ нисӣди. со двепи аггаданте чхинди. бодхисатто те данте сон̣д̣а̄йа гахетва̄ ‘‘бхо пуриса, на̄хам̣ ‘ете данта̄ майхам̣ аппийа̄ амана̄па̄’ти дамми, имехи пана ме дантехи сатагун̣ена сахассагун̣ена сатасахассагун̣ена саббадхаммапат̣иведханасаматтха̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аданта̄ва пийатара̄, тасса ме идам̣ дантада̄нам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣апат̣ивиджджханаттха̄йа хотӯ’’ти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса а̄ра̄дханам̣ катва̄ дантайугалам̣ ада̄си.
со ¶ там̣ а̄да̄йа гантва̄ виккин̣итва̄ тасмим̣ мӯле кхӣн̣е пуна бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘са̄ми, тумха̄кам̣ данте виккин̣итва̄ ладдхамӯлам̣ майхам̣ ¶ ин̣асодханаматтамева джа̄там̣, авасесаданте детха̄’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ пуриманайенева каппа̄петва̄ авасесаданте ада̄си. со тепи виккин̣итва̄ пуна а̄гантва̄ ‘‘са̄ми, джӣвитум̣ на саккоми, мӯлада̄т̣ха̄ ме детха̄’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ пуриманайенева нисӣди. со па̄папурисо маха̄саттасса раджатада̄масадисам̣ сон̣д̣ам̣ маддама̄но кела̄сакӯт̣асадисам̣ кумбхам̣ абхирухитва̄ убхо дантакот̣ийо пан̣хийа̄ пахаранто мам̣сам̣ вийӯхитва̄ кумбхам̣ а̄руйха кхаракакачена мӯлада̄т̣ха̄ каппетва̄ пакка̄ми. бодхисаттасса дассанӯпача̄рам̣ виджахантейева пана тасмим̣ па̄папурисе чатунахута̄дхикадвийоджанасатасахассабахала̄ гханапатхавӣ ¶ синеруйугандхара̄дайо маха̄бха̄ре дуггандхаджегуччха̄ни гӯтхамутта̄дӣни ча дха̄ретум̣ саматтха̄пи тасса агун̣ара̄сим̣ дха̄ретум̣ асакконтӣ вийа бхиджджитва̄ виварам̣ ада̄си. та̄вадева авӣчимаха̄нирайато аггиджа̄ла̄ никкхамитва̄ там̣ миттадуббхипурисам̣ куласантакена камбалена па̄рупантӣ вийа париккхипитва̄ ган̣хи.
евам̣ тасса па̄папуггаласса патхавим̣ павит̣т̣хака̄ле тасмим̣ ванасан̣д̣е адхиваттха̄ руккхадевата̄ ‘‘акатан̃н̃ӯ миттадуббхӣ пуггало чаккаваттираджджам̣ датва̄пи тосетум̣ на сакка̄’’ти ванам̣ унна̄детва̄ дхаммам̣ десайама̄на̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘акатан̃н̃усса посасса, ниччам̣ виварадассино;
саббам̣ че патхавим̣ даджджа̄, нева нам̣ абхира̄дхайе’’ти.
таттха акатан̃н̃усса̄ти аттано катагун̣ам̣ аджа̄нантасса. посасса̄ти пурисасса. виварадассиноти чхиддамева ока̄самева олокентасса. саббам̣ че патхавим̣ даджджа̄ти сачепи та̄дисасса пуггаласса сакалам̣ чаккаваттираджджам̣, имам̣ ва̄ пана маха̄патхавим̣ париваттетва̄ патхаводжам̣ дадеййа. нева нам̣ абхира̄дхайети евам̣ каронтопи еварӯпам̣ катагун̣авиддхам̣сакам̣ кочи паритосетум̣ ва̄ паса̄детум̣ ва̄ на саккун̣еййа̄ти аттхо.
евам̣ са̄ девата̄ ванам̣ унна̄детва̄ дхаммам̣ десеси. бодхисатто йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ агама̄си.
саттха̄ ¶ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева акатан̃н̃ӯ, пуббепи акатан̃н̃ӯйева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ миттадуббхӣ пуггало девадатто ахоси, руккхадевата̄ са̄рипутто, сӣлавана̄гара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
сӣлавана̄гара̄джаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[73] 3. саччам̣кираджа̄такаван̣н̣ана̄
саччам̣ киревама̄хам̣сӯти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттасса вадха̄йа парисакканам̣ а̄раббха катхеси. бхиккхусан̇гхасмин̃хи дхаммасабха̄йам̣ нисӣдитва̄ ‘‘а̄вусо, девадатто саттху гун̣ам̣ на джа̄на̄ти, вадха̄йайева парисаккатӣ’’ти девадаттасса агун̣ам̣ катхенте саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти ¶ пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева девадатто майхам̣ вадха̄йа парисаккати, пуббепи парисаккийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте тасса дут̣т̣хакума̄ро на̄ма путто ахоси каккхал̣о пхарусо пахат̣а̄сӣвисӯпамо, анаккоситва̄ ва̄ апахаритва̄ ва̄ кеначи саддхим̣ на катхети. со антоджанасса ча бахиджанасса ча аккхимхи патитараджам̣ вийа, кха̄дитум̣ а̄гатаписа̄чо вийа ча амана̄по ахоси уббеджанӣйо. со екадивасам̣ надӣкӣл̣ам̣ кӣл̣итука̄мо махантена парива̄рена надӣтӣрам̣ агама̄си. тасмим̣ кхан̣е маха̄мегхо ут̣т̣хахи, диса̄ андхака̄ра̄ джа̄та̄. со да̄сапессаджанам̣ а̄ха ‘‘етха бхан̣е, мам̣ гахетва̄ надӣмаджджхам̣ нетва̄ нха̄петва̄ а̄нетха̄’’ти. те там̣ таттха нетва̄ ‘‘ким̣ но ра̄джа̄ кариссати, имам̣ па̄папурисам̣ еттхева ма̄рема̄’’ти мантайитва̄ ‘‘еттха гаччха ка̄л̣акан̣н̣ӣ’’ти удаке нам̣ опила̄петва̄ паччуттаритва̄ тӣре ат̣т̣хам̣су. ‘‘кахам̣ кума̄ро’’ти ча вутте ‘‘на майам̣ кума̄рам̣ пасса̄ма, мегхам̣ ут̣т̣хитам̣ дисва̄ удаке нимуджджитва̄ пурато а̄гато ¶ бхависсатӣ’’ти. амачча̄ ран̃н̃о сантикам̣ агамам̣су. ра̄джа̄ ‘‘кахам̣ ме путто’’ти пуччхи. на джа̄на̄ма дева, мегхе ут̣т̣хите ‘‘пурато а̄гато бхависсатӣ’’ти сан̃н̃а̄йа а̄гатамха̄ти. ра̄джа̄ два̄рам̣ вивара̄петва̄ ‘‘надӣтӣрам̣ гантва̄ вичинатха̄’’ти таттха таттха вичина̄песи, кочи кума̄рам̣ на̄ддаса.
сопи кхо мегхандхака̄ре деве вассанте надийа̄ вуйхама̄но екам̣ да̄руккхандхам̣ дисва̄ таттха нисӣдитва̄ ¶ маран̣абхайатаджджито паридевама̄но гаччхати. тасмим̣ пана ка̄ле ба̄ра̄н̣асива̄сӣ еко сет̣т̣хи надӣтӣре чатта̄лӣсакот̣идханам̣ нидахитва̄ва маранто дханатан̣ха̄йа дханапит̣т̣хе саппо хутва̄ ниббатти. апаро тасмим̣йева падесе тим̣са кот̣ийо нидахитва̄ дханатан̣ха̄йа таттхева ундӯро хутва̄ ниббатти. тесам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣ удакам̣ па̄виси. те удакасса павит̣т̣хамаггенева никкхамитва̄ сотам̣ чхинданта̄ гантва̄ там̣ ра̄джакума̄рена абхинисиннам̣ ¶ да̄руккхандхам̣ патва̄ еко екам̣ кот̣им̣, итаро итарам̣ а̄руйха кхандхапит̣т̣хейева нипаджджим̣су. тасса̄йева кхо пана надийа̄ тӣре еко симбалируккхо аттхи, таттхеко сувапотако васати. сопи руккхо удакена дхотамӯло надӣпит̣т̣хе пати, сувапотако деве вассанте уппатитва̄ гантум̣ асакконто гантва̄ тассева кхандхасса екапассе нилӣйи. евам̣ те чатта̄ро джана̄ екато вуйхама̄на̄ гаччханти.
бодхисаттопи кхо тасмим̣ ка̄ле ка̄сират̣т̣хе удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вуд̣д̣хиппатто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ екасмим̣ надӣниваттане пан̣н̣аса̄лам̣ ма̄петва̄ васати. со ад̣д̣хараттасамайе чан̇камама̄но тасса ра̄джакума̄расса балавапаридеванасаддам̣ сутва̄ чинтеси ‘‘ма̄дисе на̄ма метта̄нуддайасампанне та̄пасе пассанте етасса пурисасса маран̣ам̣ айуттам̣, удакато уддхаритва̄ тасса джӣвитада̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти. со там̣ ‘‘ма̄ бха̄йи, ма̄ бха̄йӣ’’ти асса̄сетва̄ удакасотам̣ чхинданто гантва̄ там̣ да̄руккхандхам̣ ека̄йа кот̣ийа̄ гахетва̄ а̄кад̣д̣ханто на̄габало тха̄масампанно екавегена тӣрам̣ патва̄ кума̄рам̣ уккхипитва̄ тӣре патит̣т̣ха̄песи. тепи саппа̄дайо дисва̄ уккхипитва̄ ассамападам̣ нетва̄ аггим̣ джа̄летва̄ ‘‘име дуббалатара̄’’ти пат̣хамам̣ саппа̄дӣнам̣ сарӣрам̣ седетва̄ паччха̄ ра̄джакума̄расса сарӣрам̣ седетва̄ тампи арогам̣ катва̄ а̄ха̄рам̣ дентопи пат̣хамам̣ саппа̄дӣнам̣йева датва̄ паччха̄ тасса пхала̄пхала̄ни упана̄меси. ра̄джакума̄ро ‘‘айам̣ кӯт̣ата̄пасо мам̣ ра̄джакума̄рам̣ аган̣етва̄ тираччха̄нагата̄нам̣ самма̄нам̣ каротӣ’’ти бодхисатте а̄гха̄там̣ бандхи.
тато ¶ катипа̄хаччайена саббесупи тесу тха̄мабалаппаттесу надийа̄ огхе паччхинне саппо та̄пасам̣ вандитва̄ а̄ха ‘‘бханте, тумхехи майхам̣ маха̄упака̄ро като, на кхо пана̄хам̣ далиддо, асукат̣т̣ха̄не ме чатта̄лӣса хиран̃н̃акот̣ийо нидахитва̄ т̣хапита̄, тумха̄кам̣ дханена кичче сати саббампетам̣ дханам̣ тумха̄кам̣ да̄тум̣ саккоми, там̣ т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ ‘дӣгха̄’ти паккосеййа̄тха̄’’ти ватва̄ пакка̄ми. ундӯропи татхева та̄пасам̣ нимантетва̄ ‘‘асукат̣т̣ха̄не т̣хатва̄ ‘ундӯра̄’ти паккосеййа̄тха̄’’ти ¶ ватва̄ пакка̄ми. сувапотако пана та̄пасам̣ вандитва̄ ‘‘бханте, майхам̣ дханам̣ наттхи, раттаса̄лӣхи пана во аттхе сати асукам̣ на̄ма майхам̣ васанат̣т̣ха̄нам̣, таттха гантва̄ ‘сува̄’ти паккосеййа̄тха, ахам̣ н̃а̄така̄нам̣ а̄рочетва̄ анекасакат̣апӯраматта̄ раттаса̄лийо а̄хара̄петва̄ да̄тум̣ саккомӣ’’ти ¶ ватва̄ пакка̄ми. итаро пана миттадуббхӣ ‘‘дхаммасудхаммата̄йа кин̃чи аватва̄ гантум̣ айуттам̣, евам̣ там̣ аттано сантикам̣ а̄гатам̣ ма̄ресса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘бханте, майи радждже патит̣т̣хите а̄гаччхеййа̄тха, ахам̣ во чатӯхи паччайехи упат̣т̣хахисса̄мӣ’’ти ватва̄ пакка̄ми. со гантва̄ на чирассева радждже патит̣т̣ха̄си.
бодхисатто ‘‘вӣмам̣сисса̄ми та̄ва не’’ти пат̣хамам̣ саппасса сантикам̣ гантва̄ авидӯре т̣хатва̄ ‘‘дӣгха̄’’ти паккоси. со екавачаненева никкхамитва̄ бодхисаттам̣ вандитва̄ ‘‘бханте, имасмим̣ т̣ха̄не чатта̄лӣса хиран̃н̃акот̣ийо, та̄ сабба̄пи нӣхаритва̄ ган̣хатха̄’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘еваматтху, уппанне кичче джа̄нисса̄мӣ’’ти там̣ ниваттетва̄ ундӯрасса сантикам̣ гантва̄ саддамака̄си. сопи татхева пат̣ипаджджи. бодхисатто тампи ниваттетва̄ сувасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘сува̄’’ти паккоси. сопи екавачаненева руккхаггато отаритва̄ бодхисаттам̣ вандитва̄ ‘‘ким̣, бханте, майхам̣ н̃а̄така̄нам̣ сантикам̣ гантва̄ химавантаппадесато тумха̄кам̣ сайам̣джа̄таса̄лӣ а̄хара̄пемӣ’’ти пуччхи. бодхисатто ‘‘аттхе сати джа̄нисса̄мӣ’’ти тампи ниваттетва̄ ‘‘ида̄ни ра̄джа̄нам̣ паригган̣хисса̄мӣ’’ти гантва̄ ра̄джуййа̄не васитва̄ пунадивасе а̄каппасампаттим̣ катва̄ бхиккха̄ча̄раваттена нагарам̣ па̄виси. тасмим̣ кхан̣е со миттадуббхӣ ра̄джа̄ алан̇катахаттхиккхандхаварагато махантена парива̄рена ¶ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ кароти. со бодхисаттам̣ дӯратова дисва̄ ‘‘айам̣ со кӯт̣ата̄пасо мама сантике бхун̃джитва̄ васитука̄мо а̄гато, йа̄ва парисамаджджхе аттано майхам̣ катагун̣ам̣ наппака̄сети, та̄вадевасса сӣсам̣ чхинда̄песса̄мӣ’’ти пурисе олокеси. ‘‘ким̣ карома, дева̄’’ти ча вутте ‘‘еса кӯт̣ата̄пасо мам̣ кин̃чи йа̄читука̄мо а̄гаччхати ман̃н̃е, етасса ка̄л̣акан̣н̣ита̄пасасса мам̣ пасситум̣ адатва̄ва етам̣ гахетва̄ паччха̄ба̄хам̣ ¶ бандхитва̄ чатукке чатукке пахаранта̄ нагара̄ никкха̄метва̄ а̄гха̄тане сӣсамасса чхиндитва̄ сарӣрам̣ сӯле утта̄сетха̄’’ти а̄ха. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ гантва̄ нирапара̄дхам̣ маха̄саттам̣ бандхитва̄ чатукке чатукке пахаранта̄ а̄гха̄танам̣ нетум̣ а̄рабхим̣су. бодхисатто пахат̣апахат̣ат̣т̣ха̄не ‘‘амма, та̄та̄’’ти акандитва̄ ниббика̄ро имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘саччам̣ киревама̄хам̣су, нара̄ екаччийа̄ идха;
кат̣т̣хам̣ ниплавитам̣ сеййо, на твевекаччийо наро’’ти.
таттха ¶ саччам̣ киревама̄хам̣сӯти авитатхамева кира евам̣ ваданти. нара̄ екаччийа̄ идха̄ти идхекачче пан̣д̣итапуриса̄. кат̣т̣хам̣ ниплавитам̣ сеййоти надийа̄ вуйхама̄нам̣ суккхада̄рум̣ ниплавитам̣ утта̄ретва̄ тхале т̣хапитам̣ сеййо сундаратаро. еван̃хи вадама̄на̄ те пуриса̄ саччам̣ кира ваданти. ким̣ка̄ран̣а̄? тан̃хи йа̄губхатта̄дӣнам̣ пачанаттха̄йа, сӣта̄тура̄нам̣ висиббанаттха̄йа, ан̃н̃есампи ча париссайа̄нам̣ харан̣аттха̄йа упака̄рам̣ хоти. на твевекаччийо нароти екаччо пана миттадуббхӣ акатан̃н̃ӯ па̄папурисо огхена вуйхама̄но хаттхена гахетва̄ утта̄рито на твева сеййо. татха̄ хи ахам̣ имам̣ па̄папурисам̣ утта̄ретва̄ имам̣ аттано дуккхам̣ а̄харинти. евам̣ пахат̣апахат̣ат̣т̣ха̄не имам̣ га̄тхама̄ха.
там̣ сутва̄ йе таттха пан̣д̣итапуриса̄, те а̄хам̣су ‘‘ким̣ пана, бхо паббаджита, тайа̄ амха̄кам̣ ран̃н̃о аттхи кочи гун̣о като’’ти? бодхисатто там̣ паваттим̣ а̄рочетва̄ ‘‘евамимам̣ махогхато утта̄ренто ахамева аттано дуккхам̣ ака̄сим̣, ‘на вата ме пора̄н̣акапан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ ката’нти ануссаритва̄ евам̣ вада̄мӣ’’ти а̄ха. там̣ ¶ сутва̄ кхаттийабра̄хман̣а̄дайо нагарава̄сино ‘‘сва̄йам̣ миттадуббхӣ ра̄джа̄ евам̣ гун̣асампаннасса аттано джӣвитада̄йакасса гун̣аматтампи на джа̄на̄ти, там̣ нисса̄йа куто амха̄кам̣ вуд̣д̣хи, ган̣хатха на’’нти купита̄ самантато ут̣т̣хахитва̄ усусаттипа̄са̄н̣амуггара̄диппаха̄рехи хаттхиккхандхагатамева нам̣ гха̄тетва̄ па̄де гахетва̄ кад̣д̣хитва̄ парикха̄пит̣т̣хе чхад̣д̣етва̄ бодхисаттам̣ абхисин̃читва̄ радждже патит̣т̣ха̄песум̣.
со дхаммена раджджам̣ ка̄ренто пуна екадивасам̣ саппа̄дайо ¶ паригган̣хитука̄мо махантена парива̄рена саппасса васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ‘‘дӣгха̄’’ти паккоси. саппо а̄гантва̄ вандитва̄ ‘‘идам̣ те са̄ми дханам̣ ган̣ха̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ чатта̄лӣсахиран̃н̃акот̣идханам̣ амачче пат̣иччха̄петва̄ ундӯрасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘ундӯра̄’’ти паккоси. сопи а̄гантва̄ вандитва̄ тим̣сакот̣идханам̣ ниййа̄деси. ра̄джа̄ тампи амачче пат̣иччха̄петва̄ сувасса васанат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ ‘‘сува̄’’ти паккоси. сопи а̄гантва̄ па̄де вандитва̄ ‘‘ким̣, са̄ми, са̄лим̣ а̄хара̄мӣ’’ти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘са̄лӣхи аттхе сати а̄хариссаси, ехи гаччха̄ма̄’’ти саттатийа̄ хиран̃н̃акот̣ӣхи саддхим̣ те тайопи джане га̄ха̄петва̄ нагарам̣ гантва̄ па̄са̄даваре маха̄талам̣ а̄руйхам̣ дханам̣ сан̇гопетва̄ саппасса васанаттха̄йа суван̣н̣ана̄л̣им̣, ундӯрасса пхаликагухам̣, сувасса суван̣н̣апан̃джарам̣ ка̄ра̄петва̄ саппасса ча сувасса ча бходжанаттха̄йа девасикам̣ кан̃чанатат̣т̣аке мадхула̄дже, ундӯрасса гандхаса̄литан̣д̣уле да̄песи, да̄на̄дӣни ча пун̃н̃а̄ни кароти. евам̣ те чатта̄ропи джана̄ йа̄ваджӣвам̣ самагга̄ саммодама̄на̄ вихаритва̄ джӣвитаккхайе йатха̄каммам̣ агамам̣су.
саттха̄ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева майхам̣ вадха̄йа парисаккати, пуббепи парисаккийева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дут̣т̣хара̄джа̄ девадатто ахоси, саппо са̄рипутто, ундӯро моггалла̄но, суво а̄нандо, паччха̄ раджджаппатто дхаммара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
саччам̣кираджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[74] 4. руккхадхаммаджа̄такаван̣н̣ана̄
са̄дхӯ ¶ самбахула̄ н̃а̄тӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто удакакалахе аттано н̃а̄така̄нам̣ маха̄вина̄сам̣ паччупат̣т̣хитам̣ н̃атва̄ а̄ка̄сена гантва̄ рохин̣ӣнадийа̄ упари паллан̇кена нисӣдитва̄ нӣларам̣сим̣ виссаджджетва̄ н̃а̄таке сам̣веджетва̄ а̄ка̄са̄ оруйха надӣтӣре нисинно там̣ калахам̣ а̄раббха катхеси. айаметтха сан̇кхепо, виттха̄ро пана кун̣а̄ладжа̄таке (джа̄. 2.21.кун̣а̄ладжа̄така) а̄ви бхависсати. тада̄ пана саттха̄ н̃а̄таке а̄мантетва̄ ‘‘маха̄ра̄джа̄ ¶ , тумхе н̃а̄така̄, н̃а̄такехи на̄ма самаггехи саммодама̄нехи бхавитум̣ ват̣т̣ати. н̃а̄така̄нан̃хи са̄маггийа̄ сати пачча̄митта̄ ока̄сам̣ на лабханти, тит̣т̣ханту та̄ва мануссабхӯта̄, ачетана̄нам̣ руккха̄нампи са̄маггим̣ ладдхум̣ ват̣т̣ати. атӣтасмин̃хи химавантаппадесе маха̄ва̄то са̄лаванам̣ пахари, тасса пана са̄лаванасса ан̃н̃аман̃н̃ам̣ руккхагаччхагумбалата̄хи самбандхатта̄ екаруккхампи па̄тетум̣ асакконто маттхакаматтхакенева агама̄си. екам̣ пана ан̇ган̣е т̣хитам̣ са̄кха̄вит̣апасампаннампи маха̄руккхам̣ ан̃н̃ехи руккхехи асамбандхатта̄ уммӯлетва̄ бхӯмийам̣ па̄теси, имина̄ ка̄ран̣ена тумхехипи самаггехи саммодама̄нехи бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте пат̣хамам̣ уппанно вессаван̣о маха̄ра̄джа̄ чави, сакко ан̃н̃ам̣ вессаван̣ам̣ т̣хапеси. етасмим̣ вессаван̣е париватте паччха̄ ниббаттавессаван̣о ‘‘руккхагаччхагумбалата̄нам̣ аттано аттано руччанат̣т̣ха̄не вима̄нам̣ ган̣хантӯ’’ти са̄санам̣ песеси. тада̄ бодхисатто химавантаппадесе екасмим̣ са̄лаване руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. со н̃а̄таке а̄ха ‘‘тумхе вима̄на̄ни ган̣ханта̄ ан̇ган̣е т̣хитаруккхесу ма̄ ган̣хатха, имасмим̣ пана са̄лаване майа̄ гахитавима̄нам̣ парива̄ретва̄ т̣хитавима̄на̄ни ган̣хатха̄’’ти. таттха бодхисаттасса вачанакара̄ пан̣д̣итадевата̄ бодхисаттасса вима̄нам̣ парива̄ретва̄ т̣хитавима̄на̄ни ган̣хим̣су. апан̣д̣ита̄ пана девата̄ ‘‘ким̣ амха̄кам̣ аттхо аран̃н̃авима̄нехи, майам̣ мануссапатхе га̄манигамара̄джадха̄нидва̄ресу вима̄на̄ни ¶ ган̣хисса̄ма. га̄ма̄дайо хи упанисса̄йа васама̄на̄ девата̄ ла̄бхаггайасаггаппатта̄ хонтӣ’’ти мануссапатхе ан̇ган̣ат̣т̣ха̄не ниббаттамаха̄руккхесу вима̄на̄ни ган̣хим̣су.
атхекасмим̣ ¶ дивасе махатӣ ва̄тавут̣т̣хи уппаджджи. ва̄тасса атибалавата̄йа дал̣хамӯла̄ ванаджет̣т̣хакаруккха̄пи сам̣бхаггаса̄кха̄вит̣апа̄ самӯла̄ нипатим̣су. там̣ пана ан̃н̃аман̃н̃ам̣ самбандханена т̣хитам̣ са̄лаванам̣ патва̄ ито чито ча пахаранто екаруккхампи па̄тетум̣ на̄саккхи. бхаггавима̄на̄ девата̄ ниппат̣исаран̣а̄ да̄раке хаттхесу гахетва̄ химавантам̣ гантва̄ аттано паваттим̣ са̄лаванадевата̄нам̣ ¶ катхайим̣су. та̄ та̄сам̣ евам̣ а̄гатабха̄вам̣ бодхисаттасса а̄рочесум̣. бодхисатто ‘‘пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ аггахетва̄ ниппаччайат̣т̣ха̄нам̣ гата̄ на̄ма еварӯпа̄ва хонтӣ’’ти ватва̄ дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘са̄дхӯ самбахула̄ н̃а̄тӣ, апи руккха̄ аран̃н̃аджа̄;
ва̄то вахати екат̣т̣хам̣, брахантампи ванаппати’’нти.
таттха самбахула̄ н̃а̄тӣти чатта̄ро упа̄да̄йа татуттари сатасахассампи самбахула̄ на̄ма, евам̣ самбахула̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ нисса̄йа васанта̄ н̃а̄така̄. са̄дхӯти собхана̄ пасаттха̄, парехи аппадхам̣сийа̄ти аттхо. апи руккха̄ аран̃н̃аджа̄ти тит̣т̣ханту мануссабхӯта̄, аран̃н̃е джа̄таруккха̄пи самбахула̄ ан̃н̃аман̃н̃ӯпаттхамбхена т̣хита̄ са̄дхуйева. руккха̄нампи хи сапаччайабха̄во ладдхум̣ ват̣т̣ати. ва̄то вахати екат̣т̣ханти пураттхима̄дибхедо ва̄то ва̄йанто ан̇ган̣ат̣т̣ха̄не т̣хитам̣ екат̣т̣хам̣ екакамева т̣хитам̣ брахантампи ванаппатим̣ са̄кха̄вит̣апасампаннам̣ маха̄руккхампи вахати, уммӯлетва̄ па̄тетӣти аттхо. бодхисатто имам̣ ка̄ран̣ам̣ катхетва̄ а̄йуккхайе йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄пи ‘‘евам̣, маха̄ра̄джа̄, н̃а̄така̄нам̣ та̄ва са̄маггийева ладдхум̣ ват̣т̣ати, самагга̄ саммодама̄на̄ пийасам̣ва̄самева васатха̄’’ти имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ девата̄ буддхапариса̄ ахесум̣, пан̣д̣итадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
руккхадхаммаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[75] 5. маччхаджа̄такаван̣н̣ана̄
абхиттханайа ¶ ¶ паджджунна̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто аттана̄ васса̄питавассам̣ а̄раббха катхеси. екасмим̣ кира самайе косаларат̣т̣хе дево на васси, сасса̄ни мила̄йанти, тесу тесу т̣ха̄несу тал̣а̄капоккхаран̣исара̄ни суссанти. джетаванадва̄ракот̣т̣хакасамӣпе джетаванапоккхаран̣ийа̄пи удакам̣ чхиджджи. калалагаханам̣ пависитва̄ нипанне маччхакаччхапе ка̄какулала̄дайо кан̣айаггасадисехи тун̣д̣ехи кот̣т̣етва̄ нӣхаритва̄ нӣхаритва̄ виппхандама̄не кха̄данти.
саттха̄ маччхакаччхапа̄нам̣ там̣ бйасанам̣ дисва̄ маха̄карун̣а̄йа усса̄хитахадайо ‘‘аджджа майа̄ девам̣ ¶ васса̄петум̣ ват̣т̣атӣ’’ти пабха̄та̄йа раттийа̄ сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ бхиккха̄ча̄равелам̣ саллаккхетва̄ маха̄бхиккхусан̇гхапаривуто буддхалӣла̄йа са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа пависитва̄ паччха̄бхаттам̣ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто са̄ваттхито виха̄рам̣ гаччханто джетаванапоккхаран̣ийа̄ сопа̄не т̣хатва̄ а̄нандаттхерам̣ а̄мантеси ‘‘а̄нанда, удакаса̄т̣икам̣ а̄хара, джетаванапоккхаран̣ийам̣ нха̄йисса̄мӣ’’ти. ‘‘нану, бханте, джетаванапоккхаран̣ийам̣ удакам̣ чхиннам̣, калаламаттамева авасит̣т̣ха’’нти? ‘‘а̄нанда, буддхабалам̣ на̄ма махантам̣, а̄хара твам̣ удакаса̄т̣ика’’нти. тхеро а̄харитва̄ ада̄си. саттха̄ екенантена удакаса̄т̣икам̣ нива̄сетва̄ екенантена сарӣрам̣ па̄рупитва̄ ‘‘джетаванапоккхаран̣ийам̣ нха̄йисса̄мӣ’’ти сопа̄не ат̣т̣ха̄си. тан̇кхан̣ан̃н̃ева саккасса пан̣д̣укамбаласила̄санам̣ ун̣ха̄ка̄рам̣ дассеси. со ‘‘ким̣ ну кхо’’ти а̄вадждженто там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ вассавала̄хакадевара̄джа̄нам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘та̄та, саттха̄ ‘джетаванапоккхаран̣ийам̣ нха̄йисса̄мӣ’ти дхурасопа̄не т̣хито, кхиппам̣ сакалакосаларат̣т̣хам̣ екамегхам̣ катва̄ васса̄пехӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ екам̣ вала̄хакам̣ нива̄сетва̄ екам̣ па̄рупитва̄ мегхагӣтам̣ га̄йанто па̄чӣналокадха̄туабхимукхо паккханди. па̄чӣнадиса̄бха̄ге кхаламан̣д̣аламаттам̣ екам̣ мегхапат̣алам̣ ут̣т̣ха̄йа сатапат̣алам̣ сахассапат̣алам̣ хутва̄ абхиттханантам̣ виджджулата̄ ниччха̄рентам̣ адхомукхам̣ т̣хапитаудакакумбха̄ка̄рена вассама̄нам̣ сакалакосаларат̣т̣хам̣ махогхена вийа аджджхоттхари. дево аччхиннадха̄рам̣ вассанто мухуттенева ¶ джетаванапоккхаран̣им̣ пӯреси, дхурасопа̄нам̣ а̄хачча удакам̣ ат̣т̣ха̄си.
саттха̄ поккхаран̣ийам̣ нха̄йитва̄ сураттадупат̣т̣ам̣ нива̄сетва̄ ка̄йабандханам̣ бандхитва̄ сугатамаха̄чӣварам̣ екам̣сам̣ катва̄ бхиккхусан̇гхапаривуто гантва̄ гандхакут̣ипаривен̣е пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисӣдитва̄ бхиккхусан̇гхена ватте дассите ут̣т̣ха̄йа ман̣исопа̄напхалаке т̣хатва̄ бхиккхусан̇гхасса ова̄дам̣ датва̄ ¶ уййоджетва̄ сурабхигандхакут̣им̣ пависитва̄ даккхин̣ена пассена сӣхасеййам̣ каппетва̄ са̄йанхасамайе дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄нам̣ бхиккхӯнам̣ ‘‘пассатха̄вусо, дасабаласса кхантиметта̄нуддайасампаттим̣, вивидхасассесу мила̄йантесу на̄на̄джала̄сайесу суссантесу маччхакаччхапесу маха̄дуккхам̣ па̄пун̣антесу ка̄рун̃н̃ам̣ пат̣ичча ‘маха̄джанам̣ дуккха̄ мочесса̄мӣ’ти удакаса̄т̣икам̣ нива̄сетва̄ джетаванапоккхаран̣ийа̄ дхурасопа̄не т̣хатва̄ мухуттена сакалакосаларат̣т̣хам̣ махогхена опила̄пенто вийа девам̣ васса̄петва̄ маха̄джанам̣ ка̄йикачетасикадуккхато мочетва̄ ¶ виха̄рам̣ павит̣т̣хо’’ти катха̄йа ваттама̄на̄йа гандхакут̣ито никкхамитва̄ дхаммасабхам̣ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева маха̄джане киламанте девам̣ васса̄пети, пуббе тираччха̄найонийам̣ ниббаттитва̄ маччхара̄джака̄лепи васса̄песийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте имасмим̣йева косаларат̣т̣хе имисса̄ са̄ваттхийа̄ имасмим̣йева джетаванапоккхаран̣ит̣т̣ха̄не ека̄ валлигаханапариккхитта̄ кандара̄ ахоси. тада̄ бодхисатто маччхайонийам̣ ниббаттитва̄ маччхаган̣апаривуто таттха пат̣ивасати. йатха̄ пана ида̄ни, евамева тада̄пи тасмим̣ рат̣т̣хе дево на васси, манусса̄нам̣ сасса̄ни мила̄йим̣су, ва̄питал̣а̄какандара̄дӣсу удакам̣ чхиджджи, маччхакаччхапа̄ калалагаханам̣ пависим̣су. имисса̄пи кандара̄йа маччхакаччхапа̄ калалагаханам̣ пависитва̄ тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не нилӣйим̣су. ка̄ка̄дайо тун̣д̣ена кот̣т̣етва̄ нӣхаритва̄ кха̄дим̣су.
бодхисатто н̃а̄тисан̇гхасса там̣ бйасанам̣ дисва̄ ‘‘имам̣ тесам̣ дуккхам̣ т̣хапетва̄ мам̣ ан̃н̃о мочетум̣ саматтхо на̄ма наттхи, саччакирийам̣ катва̄ девам̣ ¶ васса̄петва̄ н̃а̄таке маран̣адуккха̄ мочесса̄мӣ’’ти ка̄л̣аван̣н̣ам̣ каддамам̣ двидха̄ вийӯхитва̄ никкхамитва̄ ан̃джанаруккхаса̄рагхат̣икаван̣н̣о маха̄маччхо судхоталохитан̇гаман̣игул̣асадиса̄ни аккхӣни уммӣлетва̄ а̄ка̄сам̣ уллокетва̄ паджджуннадевара̄джасса саддам̣ датва̄ ‘‘бхо паджджунна, ахам̣ н̃а̄таке нисса̄йа дуккхито, твам̣ майи сӣлаванте киламанте касма̄ девам̣ на васса̄песи? майа̄ сама̄наджа̄тика̄нам̣ кха̄данат̣т̣ха̄не ниббаттитва̄ тан̣д̣улаппама̄н̣ампи маччхам̣ а̄дим̣ катва̄ кха̄дитапуббо на̄ма наттхи, ан̃н̃опи ме па̄н̣о джӣвита̄ на воропитапуббо, имина̄ саччена девам̣ васса̄петва̄ н̃а̄тисан̇гхам̣ ме дуккха̄ мочехӣ’’ти ватва̄ парича̄ракачет̣акам̣ а̄н̣а̄пенто вийа паджджуннадевара̄джа̄нам̣ а̄лапанто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘абхиттханайа ¶ ¶ паджджунна, нидхим̣ ка̄касса на̄сайа;
ка̄кам̣ сока̄йа рандхехи, ман̃ча сока̄ памочайа̄’’ти.
таттха абхиттханайа паджджунна̄ти паджджунно вуччати мегхо, айам̣ пана мегхавасена ладдхана̄мам̣ вассавала̄хакадевара̄джа̄нам̣ а̄лапати. айам̣ кирасса адхиппа̄йо – дево на̄ма анабхиттхананто виджджулата̄ аниччха̄ренто вассантопи на собхати, тасма̄ твам̣ абхиттхананто виджджулата̄ ниччха̄ренто васса̄пехӣти. нидхим̣ ка̄касса на̄сайа̄ти ка̄ка̄ калалам̣ пависитва̄ т̣хите маччхе тун̣д̣ена кот̣т̣етва̄ нӣхаритва̄ кха̄данти, тасма̄ тесам̣ антокалале маччха̄ ‘‘нидхӣ’’ти вуччанти, там̣ ка̄касан̇гхасса нидхим̣ девам̣ васса̄пенто удакена пат̣иччха̄детва̄ на̄сехӣти. ка̄кам̣ сока̄йа рандхехӣти ка̄касан̇гхо имисса̄ кандара̄йа удакена пун̣н̣а̄йа маччхе алабхама̄но сочиссати, там̣ ка̄каган̣ам̣ твам̣ имам̣ кандарам̣ пӯренто сока̄йа рандхехи, сокассаттха̄йа маччхасса асса̄саттха̄йа девам̣ васса̄пехи. йатха̄ антониджджха̄налаккхан̣ам̣ сокам̣ па̄пун̣а̄ти, евам̣ карохӣти аттхо, ман̃ча сока̄ памочайа̄ти еттха ча-ка̄ро сампин̣д̣анаттхо, ман̃ча мама н̃а̄таке ча саббева имамха̄ маран̣асока̄ мочехӣти.
евам̣ ¶ бодхисатто парича̄ракачет̣акам̣ а̄н̣а̄пенто вийа паджджуннам̣ а̄лапитва̄ сакалакосаларат̣т̣хе маха̄вассам̣ васса̄петва̄ маха̄джанам̣ маран̣адуккха̄ мочетва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, татха̄гато ида̄нева девам̣ васса̄пети, пуббе маччхайонийам̣ ниббаттопи васса̄песийева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ маччхаган̣а̄ буддхапариса̄ ахесум̣, паджджуннадевара̄джа̄ а̄нандо, маччхара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
маччхаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[76] 6. асан̇кийаджа̄такаван̣н̣ана̄
асан̇кийомхи ¶ га̄мамхӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ са̄ваттхива̄сим̣ упа̄сакам̣ а̄раббха катхеси. со кира сота̄панно арийаса̄вако кеначидева каран̣ӣйена екена сакат̣асаттхава̄хена саддхим̣ маггам̣ пат̣ипаджджитва̄ екасмим̣ аран̃н̃ат̣т̣ха̄не сакат̣а̄ни мочетва̄ кхандха̄ва̄рабандхе кате саттхава̄хасса авидӯре ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле чан̇камати. атхаттано ка̄лам̣ саллаккхетва̄ пан̃часата̄ чора̄ ‘‘кхандха̄ва̄рам̣ вилумписса̄ма̄’’ти дханумуггара̄дихаттха̄ там̣ т̣ха̄нам̣ ¶ парива̄райим̣су. упа̄сакопи чан̇каматийева. чора̄ нам̣ дисва̄ ‘‘аддха̄ еса кхандха̄ва̄рараккхако бхависсати, имасса ниддам̣ оккантака̄ле вилумписса̄ма̄’’ти аджджхоттхаритум̣ асакконта̄ таттха таттхева ат̣т̣хам̣су. сопи упа̄сако пат̣хамайа̄мепи маджджхимайа̄мепи паччхимайа̄мепи чан̇камантойева ат̣т̣ха̄си. паччӯсака̄ле джа̄те чора̄ ока̄сам̣ алабханта̄ гахите па̄са̄н̣амуггара̄дайо чхад̣д̣етва̄ пала̄йим̣су.
упа̄сакопи аттано каммам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ пуна са̄ваттхим̣ а̄гантва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘бханте, атта̄нам̣ раккхама̄на̄ парараккхака̄ хонтӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, упа̄сака, атта̄нам̣ раккханто парампи раккхати, парам̣ раккханто атта̄нампи раккхатӣ’’ти. со ‘‘йа̄ва субха̄ситан̃чидам̣, бханте, бхагавата̄, ахам̣ екена ¶ саттхава̄хена саддхим̣ маггам̣ пат̣ипанно руккхамӯле чан̇каманто ‘мам̣ раккхисса̄мӣ’ти сакаласаттхам̣ раккхи’’нти а̄ха. саттха̄ ‘‘упа̄сака, пуббепи пан̣д̣ита̄ атта̄нам̣ раккханта̄ парам̣ раккхим̣сӯ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто ка̄месу а̄дӣнавам̣ дисва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ химаванте васанто лон̣амбиласеванаттха̄йа джанападам̣ а̄гантва̄ джанападача̄рикам̣ чаранто екена саттхава̄хена саддхим̣ маггам̣ пат̣ипаджджитва̄ екасмим̣ аран̃н̃ат̣т̣ха̄не саттхе нивит̣т̣хе саттхато авидӯре джха̄насукхена вӣтина̄менто ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле чан̇каманто ат̣т̣ха̄си. атха кхо пан̃часата̄ чора̄ ‘‘са̄йама̄сабхаттасса бхуттака̄ле там̣ сакат̣асаттхам̣ вилумписса̄ма̄’’ти а̄гантва̄ парива̄райим̣су. те там̣ та̄пасам̣ дисва̄ ‘‘саче айам̣ амхе пассиссати, саттхава̄сика̄нам̣ а̄рочессати, етасса ниддӯпагатавела̄йа вилумписса̄ма̄’’ти таттхева ат̣т̣хам̣су. та̄пасо сакалампи раттим̣ чан̇камийева. чора̄ ока̄сам̣ алабхитва̄ гахитагахите муггарапа̄са̄н̣е чхад̣д̣етва̄ сакат̣асаттхава̄сӣнам̣ саддам̣ датва̄ ‘‘бхонто, саттхава̄сино ¶ саче еса руккхамӯле чан̇каманаката̄пасо аджджа на̄бхависса, саббе маха̄вилопам̣ патта̄ абхависсатха, све та̄пасасса маха̄сакка̄рам̣ кареййа̄тха̄’’ти ватва̄ паккамим̣су.
те пабха̄та̄йа раттийа̄ чорехи чхад̣д̣ите муггарапа̄са̄н̣а̄дайо ¶ дисва̄ бхӣта̄ бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ ‘‘бханте, дит̣т̣ха̄ во чора̄’’ти пуччхим̣су. ‘‘а̄ма̄вусо, дит̣т̣ха̄’’ти. ‘‘бханте, еттакево чоре дисва̄ бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ на уппаджджӣ’’ти? бодхисатто ‘‘а̄вусо чоре дисва̄ бхайам̣ на̄ма садханасса хоти, ахам̣ пана ниддхано, сва̄хам̣ ким̣ бха̄йисса̄ми. майхан̃хи га̄мепи аран̃н̃епи васантасса бхайам̣ ва̄ са̄раджджам̣ ва̄ наттхӣ’’ти ватва̄ тесам̣ дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘асан̇кийомхи га̄мамхи, аран̃н̃е наттхи ме бхайам̣;
уджумаггам̣ сама̄рул̣хо, метта̄йа карун̣а̄йа ча̄’’ти.
таттха ¶ асан̇кийомхи га̄мамхӣти сан̇ка̄йа нийутто патит̣т̣хитоти сан̇кийо, на сан̇кийо асан̇кийо. ахам̣ га̄ме васантопи сан̇ка̄йа аппатит̣т̣хитатта̄ асан̇кийо ниббхайо нира̄сан̇коти дӣпети. аран̃н̃ети га̄мага̄мӯпача̄равинимутте т̣ха̄не. уджумаггам̣ сама̄рул̣хо, метта̄йа карун̣а̄йа ча̄ти ахам̣ тикачатуккаджджха̄ника̄хи метта̄карун̣а̄хи ка̄йаван̇ка̄дивирахитам̣ уджум̣ брахмалокага̄мимаггам̣ а̄рул̣хоти вадати. атха ва̄ парисуддхасӣлата̄йа ка̄йавачӣманован̇кавирахитам̣ уджум̣ девалокамаггам̣ а̄рул̣хомхӣти дассетва̄ тато уттари метта̄йа карун̣а̄йа ча патит̣т̣хитатта̄ уджум̣ брахмалокамаггампи а̄рул̣хомхӣтипи дассети. апарихӣнаджджха̄насса хи екантена брахмалокапара̄йан̣атта̄ метта̄карун̣а̄дайо уджумагга̄ на̄ма.
евам̣ бодхисатто има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десетва̄ тут̣т̣хачиттехи техи мануссехи саккато пӯджито йа̄ваджӣвам̣ чатта̄ро брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ брахмалоке ниббатти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ саттхава̄сино буддхапариса̄ ахесум̣, та̄пасо пана ахамева ахоси’’нти.
асан̇кийаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[77] 7. маха̄супинаджа̄такаван̣н̣ана̄
ла̄бӯни ¶ сӣдантӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто сол̣аса маха̄супине а̄раббха катхеси. екадивасам̣ кира косаламаха̄ра̄джа̄ раттим̣ ниддӯпагато паччхимайа̄ме сол̣аса маха̄супине дисва̄ бхӣтатасито ¶ пабуджджхитва̄ ‘‘имесам̣ супина̄нам̣ дит̣т̣хатта̄ ким̣ ну кхо ме бхависсатӣ’’ти маран̣абхайатаджджито сайанапит̣т̣хе нисиннакова раттим̣ вӣтина̄меси.
атха нам̣ пабха̄та̄йа раттийа̄ бра̄хман̣апурохита̄ упасан̇камитва̄ ‘‘сукхам̣ сайиттха, маха̄ра̄джа̄’’ти пуччхим̣су. ‘‘куто ме а̄чарийа̄ сукхам̣, аджджа̄хам̣ паччӯсасамайе сол̣аса маха̄супине пассим̣, сомхи тесам̣ дит̣т̣хака̄лато пат̣т̣ха̄йа бхайаппатто’’ти. ‘‘вадетха, маха̄ра̄джа, сутва̄ джа̄нисса̄ма̄’’ти вуттам̣ ¶ бра̄хман̣а̄нам̣ дит̣т̣хасупине катхетва̄ ‘‘ким̣ ну кхо ме имесам̣ дит̣т̣хака̄ран̣а̄ бхависсатӣ’’ти пуччхи. бра̄хман̣а̄ хаттхе видхуним̣су. ‘‘касма̄ хаттхе видхунатха̄’’ти ча вутте ‘‘каккхал̣а̄, маха̄ра̄джа, супина̄’’ти. ‘‘ка̄ тесам̣ ниппхатти бхависсатӣ’’ти? ‘‘раджджантара̄йо джӣвитантара̄йо бхогантара̄йоти имесам̣ тин̣н̣ам̣ антара̄йа̄нам̣ ан̃н̃атаро’’ти. ‘‘саппат̣икамма̄, аппат̣икамма̄’’ти? ‘‘ка̄мам̣ ете супина̄ атипхарусатта̄ аппат̣икамма̄, майам̣ пана те саппат̣икамме карисса̄ма, ете пат̣иккама̄петум̣ асакконта̄нам̣ амха̄кам̣ сиккхитабха̄во на̄ма ким̣ кариссатӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана катва̄ пат̣иккама̄пессатха̄’’ти? ‘‘саббачатуккена йан̃н̃ам̣ йаджисса̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ра̄джа̄ бхӣтатасито ‘‘тена хи а̄чарийа̄ мама джӣвитам̣ тумха̄кам̣ хаттхе хоту, кхиппам̣ ме соттхим̣ каротха̄’’ти а̄ха. бра̄хман̣а̄ ‘‘бахум̣ дханам̣ лабхисса̄ма, бахум̣ кхаджджабходжджам̣ а̄хара̄песса̄ма̄’’ти хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ ‘‘ма̄ чинтайиттха, маха̄ра̄джа̄’’ти ра̄джа̄нам̣ самасса̄сетва̄ ра̄джанивесана̄ никкхамитва̄ бахинагаре йан̃н̃а̄ва̄т̣ам̣ катва̄ бахӯ чатуппадаган̣е тхӯн̣ӯпанӣте катва̄ паккхиган̣е сама̄харитва̄ ‘‘идан̃чидан̃ча ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти пунаппунам̣ сан̃чаранти.
атха кхо маллика̄ девӣ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ пуччхи ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, бра̄хман̣а̄ пунаппунам̣ сан̃чарантӣ’’ти? ‘‘сукхита̄, твам̣ бхадде, амха̄кам̣ кан̣н̣амӯле а̄сӣвисам̣ чарантам̣ на джа̄на̄сӣ’’ти. ‘‘ким̣ етам̣, маха̄ра̄джа̄’’ти? майа̄ еварӯпа̄ дуссупина̄ дит̣т̣ха̄, бра̄хман̣а̄ ‘‘тин̣н̣ам̣ антара̄йа̄нам̣ ан̃н̃атаро пан̃н̃а̄йатӣ’’ти ватва̄ ‘‘‘тесам̣ пат̣игха̄та̄йа йан̃н̃ам̣ йаджисса̄ма̄’ти ватва̄ пунаппунам̣ сан̃чарантӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана те, маха̄ра̄джа, садеваке локе аггабра̄хман̣о супинапат̣икаммам̣ пуччхито’’ти? ‘‘катаро панеса, бхадде, садеваке локе аггабра̄хман̣о’’ти. ‘‘садеваке локе аггапуггалам̣ саббан̃н̃ум̣ висуддхам̣ никкилесам̣ маха̄бра̄хман̣ам̣ на ¶ джа̄на̄си. со хи бхагава̄ супинантарам̣ джа̄неййа, гаччха твам̣ пуччха там̣, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘са̄дху, девӣ’’ти ра̄джа̄ виха̄рам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ нисӣди.
саттха̄ мадхурассарам̣ ниччха̄ретва̄ ‘‘ким̣ ну кхо, маха̄ра̄джа, атиппагова а̄гатосӣ’’ти а̄ха. ахам̣, бханте, паччӯсасамайе сол̣аса маха̄супине ¶ дисва̄ бхӣто бра̄хман̣а̄нам̣ а̄рочесим̣. бра̄хман̣а̄ ‘‘каккхал̣а̄, маха̄ра̄джа ¶ , супина̄, етесам̣ пат̣игха̄таттха̄йа саббачатуккена йан̃н̃ам̣ йаджисса̄ма̄’’ти йан̃н̃ам̣ садждженти, бахӯ па̄н̣а̄ маран̣абхайатаджджита̄, тумхе ча садеваке локе аггапуггала̄, атӣта̄на̄гатапаччуппаннам̣ упа̄да̄йа наттхи со н̃еййадхаммо, йо во н̃а̄н̣амукхе а̄па̄тхам̣ на̄гаччхати. ‘‘етесам̣ ме супина̄нам̣ ниппхаттим̣ катхетха бхагава̄’’ти. ‘‘еваметам̣, маха̄ра̄джа, садеваке локе мам̣ т̣хапетва̄ ан̃н̃о етесам̣ супина̄нам̣ антарам̣ ва̄ ниппхаттим̣ ва̄ джа̄нитум̣ саматтхо на̄ма наттхи, ахам̣ те катхесса̄ми, апича кхо твам̣ дит̣т̣хадит̣т̣ханийа̄менева супине катхехӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте’’ти ра̄джа̄ дит̣т̣ханийа̄менева катхенто –
‘‘усабха̄ руккха̄ га̄вийо гава̄ ча,
ассо кам̣со син̇га̄лӣ ча кумбхо;
поккхаран̣ӣ ча апа̄качанданам̣.
‘‘ла̄бӯни сӣданти сила̄ плаванти, ман̣д̣ӯкийо кан̣хасаппе гиланти;
ка̄кам̣ суван̣н̣а̄ парива̄райанти, таса̄ вака̄ ел̣ака̄нам̣ бхайа̄ хӣ’’ти. –
имам̣ ма̄тикам̣ никкхипитва̄ катхеси.
(1) ахам̣, бханте, екам̣ та̄ва супинам̣ евам̣ аддасам̣ – чатта̄ро ан̃джанаван̣н̣а̄ ка̄л̣аусабха̄ ‘‘йуджджхисса̄ма̄’’ти чатӯхи диса̄хи ра̄джан̇ган̣ам̣ а̄гантва̄ ‘‘усабхайуддхам̣ пассисса̄ма̄’’ти маха̄джане саннипатите йуджджхана̄ка̄рам̣ дассетва̄ надитва̄ гаджджитва̄ айуджджхитва̄ва пат̣икканта̄. имам̣ пат̣хамам̣ супинам̣ аддасам̣, имасса ко випа̄коти? ‘‘маха̄ра̄джа, имасса випа̄ко нева тава, на мама ка̄ле бхависсати, ана̄гате пана адхаммика̄нам̣ капан̣ара̄джӯнам̣ адхаммика̄нан̃ча манусса̄нам̣ ка̄ле локе випариваттама̄не кусале оссанне, акусале уссанне, локасса париха̄йанака̄ле дево на самма̄ вассиссати, мегхапа̄да̄ паччхиджджиссанти, сасса̄ни мила̄йиссанти, дуббхиккхам̣ бхависсати, васситука̄ма̄ вийа чатӯхи диса̄хи мегха̄ ут̣т̣хахитва̄ иттхика̄хи ¶ а̄тапе паттхат̣а̄нам̣ вӣхиа̄дӣнам̣ теманабхайена антопавеситака̄ле пурисесу кудда̄лапит̣акахаттхесу а̄л̣ибандханаттха̄йа никкхантесу вассана̄ка̄рам̣ ¶ дассетва̄ гаджджитва̄ виджджулата̄ ниччха̄ретва̄ те усабха̄ вийа айуджджхитва̄ авасситва̄ва пала̄йиссанти. айаметасса випа̄ко. туйхам̣ пана таппаччайа̄ кочи антара̄йо наттхи, ана̄гатам̣ ¶ а̄раббха дит̣т̣хо супино еса, бра̄хман̣а̄ пана аттано джӣвитавуттим̣ нисса̄йа катхайим̣сӯ’’ти евам̣ саттха̄ супинасса ниппхаттим̣ катхетва̄ а̄ха ‘‘дутийам̣ катхехи, маха̄ра̄джа̄’’ти.
(2) дутийа̄хам̣, бханте, евам̣ аддасам̣ – кхуддака̄ руккха̄ чева гаччха̄ ча патхавим̣ бхиндитва̄ видаттхиматтампи ратанаматтампи ануггантва̄ва пуппханти чева пхаланти ча. имам̣ дутийам̣ аддасам̣, имасса ко випа̄коти? маха̄ра̄джа, имасса̄пи випа̄ко локасса париха̄йанака̄ле манусса̄нам̣ паритта̄йукака̄ле бхависсати. ана̄гатасмин̃хи сатта̄ тиббара̄га̄ бхависсанти, асампаттавайа̄ва кума̄рийо пурисантарам̣ гантва̄ утунийо чева габбхинийо ча хутва̄ путтадхӣта̄хи вад̣д̣хиссанти. кхуддакаруккха̄нам̣ пуппхам̣ вийа хи та̄сам̣ утунибха̄во, пхалам̣ вийа ча путтадхӣтаро бхависсанти. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, татийам̣ катхехи, маха̄ра̄джа̄ти.
(3) га̄вийо, бханте, тадахуджа̄та̄нам̣ ваччхака̄нам̣ кхӣрам̣ пивантийо аддасам̣. айам̣ ме татийо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи випа̄ко ана̄гате ева манусса̄нам̣ джет̣т̣ха̄пача̄йикакаммасса нат̣т̣хака̄ле бхависсати. ана̄гатасмин̃хи сатта̄ ма̄та̄питӯсу ва̄ сассусасуресу ва̄ ладжджам̣ анупат̣т̣ха̄петва̄ сайамева кут̣умбам̣ сам̣видаханта̄ва гха̄саччха̄данаматтампи махаллака̄нам̣ да̄тука̄ма̄ дассанти, ада̄тука̄ма̄ на дассанти. махаллака̄ ана̄тха̄ асайам̣васӣ да̄раке а̄ра̄дхетва̄ джӣвиссанти тадахуджа̄та̄нам̣ ваччхака̄нам̣ кхӣрам̣ пивантийо маха̄га̄вийо вийа. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, чатуттхам̣ катхехи, маха̄ра̄джа̄ти.
(4) дхурава̄хе, бханте, а̄рохапарин̣а̄хасампанне маха̄гон̣ейугапарампара̄йа айоджетва̄ тарун̣е годамме дхуре йодженте аддасам̣. те дхурам̣ вахитум̣ асакконта̄ чхад̣д̣етва̄ ат̣т̣хам̣су, сакат̣а̄ни наппават̣т̣им̣су. айам̣ ме чатуттхо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи випа̄ко ¶ ана̄гате ева адхаммикара̄джӯнам̣ ка̄ле бхависсати. ана̄гатасмин̃хи адхаммикакапан̣ара̄джа̄но пан̣д̣ита̄нам̣ павен̣икусала̄нам̣ каммам̣ ниттхаран̣асаматтха̄нам̣ маха̄матта̄нам̣ йасам̣ на дассанти. дхаммасабха̄йам̣ виниччхайат̣т̣ха̄непи пан̣д̣ите воха̄ракусале махаллаке амачче на т̣хапессанти, таббипарӣта̄нам̣ пана тарун̣атарун̣а̄нам̣ йасам̣ дассанти, татха̄рӯпе ева виниччхайат̣т̣ха̄не т̣хапессанти, те ра̄джакамма̄ни чева йутта̄йуттан̃ча ¶ аджа̄нанта̄ нева там̣ йасам̣ уккхипитум̣ саккхиссанти, на ра̄джакамма̄ни ниттхаритум̣. те асакконта̄ каммадхурам̣ чхад̣д̣ессанти, махаллака̄пи пан̣д̣ита̄мачча̄ йасам̣ алабханта̄ кичча̄ни ниттхаритум̣ саматтха̄пи ‘‘ким̣ амха̄кам̣ етехи, майам̣ ба̄хирака̄ джа̄та̄, аббхантарика̄ тарун̣ада̄рака̄ джа̄ниссантӣ’’ти ¶ уппанна̄ни камма̄ни на кариссанти, евам̣ саббатха̄пи тесам̣ ра̄джӯнам̣ ха̄нийева бхависсати, дхурам̣ вахитум̣ асаматтха̄нам̣ ваччхадамма̄нам̣ дхуре йоджитака̄ло вийа, дхурава̄ха̄нан̃ча маха̄гон̣а̄нам̣ йугапарампара̄йа айоджитака̄ло вийа бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, пан̃чамам̣ катхехи, маха̄ра̄джа̄ти.
(5) бханте, екам̣ убхатомукхам̣ ассам̣ аддасам̣, тасса двӣсу пассесу йавасам̣ денти, со двӣхи мукхехи кха̄дати. айам̣ ме пан̃чамо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гате адхаммикара̄джака̄лейева випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи адхаммика̄ ба̄лара̄джа̄но адхаммике лоламануссе виниччхайе т̣хапессанти, те па̄папун̃н̃есу ана̄дара̄ ба̄ла̄ сабха̄йам̣ нисӣдитва̄ виниччхайам̣ дента̄ убхиннампи аттхапаччаттхика̄нам̣ хаттхато лан̃джам̣ гахетва̄ кха̄диссанти ассо вийа двӣхи мукхехи йавасам̣. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, чхат̣т̣хам̣ катхехи, маха̄ра̄джа̄ти.
(6) бханте, маха̄джано сатасахассаггханикам̣ суван̣н̣апа̄тим̣ саммаджджитва̄ ‘‘идха пасса̄вам̣ карохӣ’’ти екасса джарасин̇га̄ласса упана̄меси, там̣ таттха пасса̄вам̣ каронтам̣ аддасам̣. айам̣ ме чхат̣т̣хо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи випа̄ко ана̄гатейева бхависсати. ана̄гатасмин̃хи ¶ адхаммика̄ виджа̄тира̄джа̄но джа̄тисампанна̄нам̣ кулапутта̄нам̣ а̄сан̇ка̄йа йасам̣ на дассанти, акулӣна̄нам̣йева дассанти. евам̣ маха̄кула̄ни дуггата̄ни бхависсанти, ла̄макакула̄ни иссара̄ни. те ча кулӣнапуриса̄ джӣвитум̣ асакконта̄ ‘‘име нисса̄йа джӣвисса̄ма̄’’ти акулӣна̄нам̣ дхӣтаро дассанти, ити та̄сам̣ куладхӣта̄нам̣ акулӣнехи саддхим̣ сам̣ва̄со джарасин̇га̄ласса суван̣н̣апа̄тийам̣ пасса̄вакаран̣асадисо бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, саттамам̣ катхехӣти.
(7) бханте, еко пурисо раджджум̣ ват̣т̣етва̄ ват̣т̣етва̄ па̄дамӯле никкхипати, тена нисиннапӣт̣хасса хет̣т̣ха̄ сайита̄ ека̄ чха̄тасин̇га̄лӣ тасса аджа̄нантассева там̣ кха̄дати, ева̄хам̣ аддасам̣. айам̣ ме саттамо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гатейева випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи иттхийо пурисалола̄ сура̄лола̄ алан̇ка̄ралола̄ висикха̄лола̄ а̄мисалола̄ бхависсанти дуссӣла̄ дура̄ча̄ра̄, та̄ са̄микехи касигораккха̄дӣни камма̄ни катва̄ ¶ киччхена касирена самбхатам̣ дханам̣ джа̄рехи саддхим̣ сурам̣ пивантийо ма̄ла̄гандхавилепанам̣ дха̄райама̄на̄ антогехе ачча̄йикампи киччам̣ анолокетва̄ гехе париккхепасса упарибха̄генапи чхиддат̣т̣ха̄нехипи джа̄ре упадха̄райама̄на̄ све вапитаббайуттакам̣ бӣджампи кот̣т̣етва̄ йа̄губхаттакхаджджака̄дӣни сампа̄детва̄ кха̄дама̄на̄ вилумписсанти хет̣т̣ха̄пӣт̣хаке нипанначха̄тасин̇га̄лӣ вийа ват̣т̣етва̄ ват̣т̣етва̄ ¶ па̄дамӯле никкхиттараджджум̣. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, ат̣т̣хамам̣ катхехӣти.
(8) бханте, ра̄джадва̄ре бахӯхи туччхакумбхехи парива̄ретва̄ т̣хапитам̣ екам̣ махантам̣ пӯритакумбхам̣ аддасам̣. чатта̄ропи пана ван̣н̣а̄ чатӯхи диса̄хи чатӯхи анудиса̄хи ча гхат̣ехи удакам̣ а̄харитва̄ а̄харитва̄ пӯритакумбхамева пӯренти, пӯритапӯритам̣ удакам̣ уттаритва̄ пала̄йати, тепи пунаппунам̣ таттхева удакам̣ а̄син̃чанти, туччхакумбхе пана олокента̄пи наттхи. айам̣ ме ат̣т̣хамо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гатейева випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи локо париха̄йиссати, рат̣т̣хам̣ ¶ нироджам̣ бхависсати, ра̄джа̄но дуггата̄ капан̣а̄ бхависсанти. йо иссаро бхависсати, тасса бхан̣д̣а̄га̄ре сатасахассаматта̄ каха̄пан̣а̄ бхависсанти, те евам̣ дуггата̄ саббе джа̄нападе аттанова камме ка̄рессанти, упаддута̄ манусса̄ саке камманте чхад̣д̣етва̄ ра̄джӯнан̃н̃ева аттха̄йа пуббан̣н̣а̄паран̣н̣а̄ни вапанта̄ раккханта̄ ла̄йанта̄ мадданта̄ павесента̄ уччхукхетта̄ни каронта̄ йанта̄ни каронта̄ йанта̄ни ва̄хента̄ пха̄н̣ита̄дӣни пачанта̄ пуппха̄ра̄ме ча пхала̄ра̄ме ча каронта̄ таттха таттха ниппханна̄ни пуббан̣н̣а̄дӣни а̄харитва̄ ран̃н̃о кот̣т̣ха̄га̄рамева пӯрессанти, аттано гехесу туччхакот̣т̣хе олокента̄пи на бхависсанти, туччхакумбхе анолокетва̄ пӯритакумбхе пӯран̣асадисамева бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, навамам̣ катхехӣти.
(9) бханте, екам̣ пан̃чаван̣н̣ападумасан̃чханнам̣ гамбхӣрам̣ саббато титтхам̣ поккхаран̣им̣ аддасам̣. самантато двипадачатуппада̄ отаритва̄ таттха па̄нӣйам̣ пиванти. тасса̄ маджджхе гамбхӣрат̣т̣ха̄не удакам̣ а̄вилам̣, тӣраппадесесу двипадачатуппада̄нам̣ аккамат̣т̣ха̄не аччхам̣ виппасаннам̣ ана̄вилам̣. ева̄хам̣ аддасам̣. айам̣ ме навамо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гатейева випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи ра̄джа̄но адхаммика̄ бхависсанти, чханда̄дивасена агатим̣ гаччханта̄ раджджам̣ ка̄рессанти, дхаммена виниччхайам̣ на̄ма на дассанти, лан̃джавиттака̄ бхависсанти дханалола̄, рат̣т̣хава̄сикесу несам̣ кхантиметта̄нуддайа̄ на̄ма на бхависсанти, каккхал̣а̄ пхаруса̄ уччхуйанте уччхуган̣т̣хика̄ вийа мануссе пӣл̣ента̄ на̄наппака̄рена балим̣ уппа̄дента̄ дханам̣ ган̣хиссанти. манусса̄ балипӣл̣ита̄ кин̃чи да̄тум̣ асакконта̄ га̄манигама̄дайо чхад̣д̣етва̄ паччантам̣ гантва̄ ва̄сам̣ ¶ каппессанти, маджджхимаджанападо сун̃н̃о бхависсати, паччанто гханава̄со сеййатха̄пи поккхаран̣ийа̄ маджджхе удакам̣ а̄вилам̣ парийанте виппасаннам̣. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, дасамам̣ ¶ катхехӣти.
(10) бханте, екисса̄йева кумбхийа̄ паччама̄нам̣ оданам̣ апа̄кам̣ аддасам̣ ‘‘апа̄ка’’нти вича̄ретва̄ вибхаджитва̄ т̣хапитам̣ вийа тӣха̄ка̄рехи паччама̄нам̣, екасмим̣ ¶ пассе атикилинно хоти, екасмим̣ уттан̣д̣уло, екасмим̣ супаккоти. айам̣ ме дасамо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гатейева випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи ра̄джа̄но адхаммика̄ бхависсанти, тесу адхаммикесу ра̄джайутта̄пи бра̄хман̣агахапатика̄пи негамаджа̄напада̄пӣти саман̣абра̄хман̣е упа̄да̄йа саббе манусса̄ адхаммика̄ бхависсанти, тато тесам̣ а̄раккхадевата̄, балипат̣игга̄хика̄ девата̄, руккхадевата̄, а̄ка̄сат̣т̣хадевата̄ти евам̣ девата̄пи адхаммика̄ бхависсанти. адхаммикара̄джӯнан̃ча радждже ва̄та̄ висама̄ кхара̄ ва̄йиссанти, те а̄ка̄сат̣т̣хавима̄на̄ни кампессанти, тесу кампитесу девата̄ купита̄ девам̣ васситум̣ на дассанти, вассама̄нопи сакаларат̣т̣хе екаппаха̄рена на вассиссати, вассама̄нопи саббаттха касикаммасса ва̄ ваппакаммасса ва̄ упака̄рако хутва̄ на вассиссати. йатха̄ ча рат̣т̣хе, евам̣ джанападепи га̄мепи екатал̣а̄кепи екасарепи екаппаха̄ренева на вассиссати, тал̣а̄касса упарибха̄ге вассанто хет̣т̣ха̄бха̄ге на вассиссати, хет̣т̣ха̄ вассанто упари на вассиссати. екасмим̣ бха̄ге сассам̣ ативассена нассиссати, екасмим̣ авассанена мила̄йиссати, екасмим̣ самма̄ вассама̄но сампа̄дессати. евам̣ екасса ран̃н̃о радждже вуттасасса̄ типпака̄ра̄ бхависсанти екакумбхийа̄ одано вийа. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, ека̄дасамам̣ катхехӣти.
(11) бханте, сатасахассаггханикам̣ чанданаса̄рам̣ пӯтитаккена виккин̣анте аддасам̣. айам̣ ме ека̄дасамо супино, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гатейева майхам̣ са̄сане париха̄йанте випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи паччайалола̄ аладжджӣ бхиккхӯ бахӯ бхависсанти, те майа̄ паччайалолуппам̣ нимматхетва̄ катхитадхаммадесанам̣ чӣвара̄дичатупаччайахету паресам̣ десессанти, паччайехи муччхита̄ ниссаран̣апаккхе т̣хита̄ нибба̄на̄бхимукхам̣ катва̄ десетум̣ на саккхиссанти, кевалам̣ ‘‘падабйан̃джанасампаттин̃чева мадхурасаддан̃ча сутва̄ махаггха̄ни чӣвара̄дӣни дассанти’’ иччевам̣ десессанти. апаре ¶ антаравӣтхичатуккара̄джадва̄ра̄дӣсу нисӣдитва̄ каха̄пан̣аад̣д̣хакаха̄пан̣апа̄дама̄сакарӯпа̄дӣнипи нисса̄йа десессанти. ити майа̄ нибба̄наггханакам̣ катва̄ деситам̣ дхаммам̣ чатупаччайаттха̄йа чева каха̄пан̣ад̣д̣хакаха̄пан̣а̄дӣнам̣ аттха̄йа ча виккин̣итва̄ десента̄ ¶ сатасахассаггханакам̣ чанданаса̄рам̣ пӯтитаккена виккин̣анта̄ ¶ вийа бхависсанти. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, два̄дасамам̣ катхехӣти.
(12) бханте, туччхала̄бӯни удаке сӣданта̄ни аддасам̣, имасса ко випа̄коти? имассапи ана̄гате адхаммикара̄джака̄ле локе випариваттантейева випа̄ко бхависсати. тада̄ хи ра̄джа̄но джа̄тисампанна̄нам̣ кулапутта̄нам̣ йасам̣ на дассанти, акулӣна̄нам̣йева дассанти, те иссара̄ бхависсанти, итаре далидда̄. ра̄джасаммукхепи ра̄джадва̄репи амаччасаммукхепи виниччхайат̣т̣ха̄непи туччхала̄бусадиса̄нам̣ акулӣна̄нам̣йева катха̄ осӣдитва̄ т̣хита̄ вийа ниччала̄ суппатит̣т̣хита̄ бхависсати. сан̇гхасаннипа̄тесупи сан̇гхакаммаган̣акаммат̣т̣ха̄несу чева паттачӣварапаривен̣а̄дивиниччхайат̣т̣ха̄несу ча дуссӣла̄нам̣ па̄папуггала̄нам̣йева катха̄ ниййа̄ника̄ бхависсати, на ладжджибхиккхӯнанти евам̣ саббатха̄пи туччхала̄бусӣданака̄ло вийа бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, терасамам̣ катхехӣти.
(13) бханте, махантамаханта̄ кӯт̣а̄га̄раппама̄н̣а̄ гханасила̄ на̄ва̄ вийа удаке плавама̄на̄ аддасам̣, имасса ко випа̄коти? имассапи та̄дисейева ка̄ле випа̄ко бхависсати. тада̄ хи адхаммикара̄джа̄но акулӣна̄нам̣ йасам̣ дассанти, те иссара̄ бхависсанти, кулӣна̄ дуггата̄. тесу на кечи га̄равам̣ кариссанти, итаресуйева кариссанти. ра̄джасаммукхе ва̄ амаччасаммукхе ва̄ виниччхайат̣т̣ха̄не ва̄ виниччхайакусала̄нам̣ гханасила̄садиса̄нам̣ кулапутта̄нам̣ катха̄ на ога̄хитва̄ патит̣т̣хахиссати. тесу катхентесу ‘‘ким̣ име катхентӣ’’ти итаре париха̄самева кариссанти. бхиккхусаннипа̄тесупи вуттаппака̄ресу т̣ха̄несу нева песале бхиккхӯ гарука̄таббе ман̃н̃иссанти, на̄пи тесам̣ катха̄ парийога̄хитва̄ патит̣т̣хахиссати, сила̄нам̣ плаванака̄ло вийа бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, чуддасамам̣ катхехӣти.
(14) бханте ¶ , кхуддакамадхукапуппхаппама̄н̣а̄ ман̣д̣ӯкийо махантамаханте кан̣хасаппе вегена анубандхитва̄ уппалана̄л̣е вийа чхиндитва̄ чхиндитва̄ мам̣сам̣ кха̄дитва̄ гилантийо аддасам̣, имасса ко випа̄коти? имассапи локе париха̄йанте ана̄гате ева випа̄ко бхависсати. тада̄ хи манусса̄ тиббара̄гаджа̄тика̄ килеса̄нуваттака̄ хутва̄ тарун̣атарун̣а̄нам̣ аттано бхарийа̄нам̣ васе ваттиссанти, гехе да̄сакаммакара̄дайопи гомахим̣са̄дайопи хиран̃н̃асуван̣н̣ампи саббам̣ та̄сан̃н̃ева а̄йаттам̣ бхависсати. ‘‘асукам̣ хиран̃н̃асуван̣н̣ам̣ ва̄ париччхада̄диджа̄там̣ ва̄ каха’’нти вутте ‘‘йаттха ва̄ таттха ва̄ хоту, ким̣ туйхимина̄ бйа̄па̄рена, твам̣ майхам̣ гхаре сантам̣ ва̄ асантам̣ ва̄ джа̄нитука̄мо ¶ джа̄то’’ти ватва̄ на̄наппака̄рехи аккоситва̄ мукхасаттӣхи кот̣т̣етва̄ да̄сачет̣аке вийа аттано васе катва̄ аттано иссарийам̣ паваттессанти. евам̣ мадхукапуппхаппама̄н̣а̄нам̣ ¶ ман̣д̣ӯкапотика̄нам̣ а̄сӣвисе кан̣хасаппе гиланака̄ло вийа бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, паннарасамам̣ катхехӣти.
(15) бханте, дасахи асаддхаммехи саманна̄гатам̣ га̄магочарам̣ ка̄кам̣ кан̃чанаван̣н̣ата̄йа ‘‘суван̣н̣а̄’’ти ладдхана̄ме суван̣н̣ара̄джахам̣се парива̄ренте аддасам̣, имасса ко випа̄коти? имасса̄пи ана̄гате дуббалара̄джака̄лейева випа̄ко бхависсати. ана̄гатасмин̃хи ра̄джа̄но хаттхисиппа̄дӣсу акусала̄ йуддхесу ависа̄рада̄ бхависсанти, те аттано раджджавипаттим̣ а̄сан̇кама̄на̄ сама̄наджа̄тика̄нам̣ кулапутта̄нам̣ иссарийам̣ адатва̄ аттано па̄дамӯликанха̄пакакаппака̄дӣнам̣ дассанти, джа̄тиготтасампанна̄ кулапутта̄ ра̄джакуле патит̣т̣хам̣ алабхама̄на̄ джӣвикам̣ каппетум̣ асаматтха̄ хутва̄ иссарийе т̣хите джа̄тиготтахӣне акулӣне упат̣т̣хаханта̄ вичариссанти, суван̣н̣ара̄джахам̣сехи ка̄касса парива̄ритака̄ло вийа бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи, сол̣асамам̣ катхехӣти.
(16) бханте, пуббе дӣпино ел̣аке кха̄данти, ахам̣ пана ел̣аке дӣпино анубандхитва̄ мурумурӯти кха̄данте аддасам̣. атхан̃н̃е таса̄ вака̄ ел̣аке дӯратова дисва̄ тасита̄ та̄саппатта̄ хутва̄ ел̣ака̄нам̣ бхайа̄пала̄йитва̄ гумбагахана̄дӣни ¶ пависитва̄ нилӣйим̣су, ева̄хам̣ аддасам̣, имасса ко випа̄коти? имассапи ана̄гате адхаммикара̄джака̄лейева випа̄ко бхависсати. тада̄ хи акулӣна̄ ра̄джаваллабха̄ иссара̄ бхависсанти, кулӣна̄ апан̃н̃а̄та̄ дуггата̄. те ра̄джаваллабха̄ ра̄джа̄нам̣ аттано катхам̣ га̄ха̄петва̄ виниччхайат̣т̣ха̄на̄дӣсу балаванто хутва̄ кулӣна̄нам̣ павен̣иа̄гата̄ни кхеттаваттха̄дӣни ‘‘амха̄кам̣ сантака̄ни ета̄нӣ’’ти абхийун̃джитва̄ тесу ‘‘на тумха̄кам̣, амха̄ка’’нти а̄гантва̄ виниччхайат̣т̣ха̄на̄дӣсу вивадантесу ветталата̄дӣхи пахара̄петва̄ гӣва̄йам̣ гахетва̄ апакад̣д̣ха̄петва̄ ‘‘аттано пама̄н̣ам̣ на джа̄на̄тха, амхехи саддхим̣ вивадатха, ида̄ни во ран̃н̃о катхетва̄ хаттхапа̄даччхедана̄дӣни ка̄ресса̄ма̄’’ти сантаджджессанти. те тесам̣ бхайена аттано сантака̄ни ваттхӯни ‘‘тумха̄кам̣йевета̄ни ган̣хатха̄’’ти ниййа̄детва̄ аттано геха̄ни пависитва̄ бхӣта̄ нипаджджиссанти. па̄пабхиккхӯпи песале бхиккхӯ йатха̄ручи вихет̣хессанти, те песала̄ бхиккхӯ пат̣исаран̣ам̣ алабхама̄на̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ гаханат̣т̣ха̄несу нилӣйиссанти. евам̣ хӣнаджаччехи чева па̄пабхиккхӯхи ча упаддута̄нам̣ джа̄тимантакулапутта̄нан̃чева песалабхиккхӯнан̃ча ел̣ака̄нам̣ бхайена тасавака̄нам̣ пала̄йанака̄ло вийа бхависсати. итонида̄нампи те бхайам̣ наттхи. айампи хи супино ана̄гатам̣йева ¶ а̄раббха дит̣т̣хо. бра̄хман̣а̄ пана на ¶ дхаммасудхаммата̄йа тайи синехена катхайим̣су, ‘‘бахудханам̣ лабхисса̄ма̄’’ти а̄миса̄пеккхата̄йа джӣвитавуттим̣ нисса̄йа катхайим̣сӯти.
евам̣ саттха̄ сол̣асаннам̣ маха̄супина̄нам̣ ниппхаттим̣ катхетва̄ ‘‘на кхо, маха̄ра̄джа, етарахи тван̃н̃ева име супине аддаса, пора̄н̣акара̄джа̄нопи аддасам̣су. бра̄хман̣а̄пи несам̣ евамева име супине гахетва̄ йан̃н̃аматтхаке кхипим̣су, тато пан̣д̣итехи диннанайена гантва̄ бодхисаттам̣ пуччхим̣су. пора̄н̣ака̄ пан̣д̣ита̄пи несам̣ име супине катхента̄ имина̄ва нийа̄мена катхесу’’нти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ абхин̃н̃а̄ чева ¶ сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ химавантаппадесе джха̄накӣл̣ам̣ кӣл̣анто вихарати. тада̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатто имина̄ва нийа̄мена име супине дисва̄ бра̄хман̣е пуччхи. бра̄хман̣а̄ евамева йан̃н̃ам̣ йаджитум̣ а̄рабхим̣су. тесу пурохитасса антева̄сикама̄н̣аво пан̣д̣ито бйатто а̄чарийам̣ а̄ха – ‘‘а̄чарийа, тумхехи майам̣ тайо веде угган̣ха̄пита̄, нану тесу екам̣ ма̄ретва̄ екасса соттхикаммасса ка̄ран̣ам̣ на̄ма наттхӣ’’ти. та̄та, имина̄ упа̄йена амха̄кам̣ бахудханам̣ уппаджджиссати, твам̣ пана ран̃н̃о дханам̣ раккхитука̄мо ман̃н̃ети. ма̄н̣аво ‘‘тена хи, а̄чарийа, тумхе тумха̄кам̣ каммам̣ каротха, ахам̣ тумха̄кам̣ сантике ким̣ карисса̄мӣ’’ти вичаранто ран̃н̃о уййа̄нам̣ агама̄си.
там̣ дивасамева бодхисаттопи там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘аджджа майи мануссапатхам̣ гате маха̄джанасса бандхана̄ моккхо бхависсатӣ’’ти а̄ка̄сена гантва̄ уййа̄не отаритва̄ суван̣н̣апат̣има̄ вийа ман̇галасила̄тале нисӣди. ма̄н̣аво бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣдитва̄ пат̣исантха̄рамака̄си. бодхисаттопи тена саддхим̣ мадхурапат̣исантха̄рам̣ катва̄ ‘‘ким̣ ну кхо, ма̄н̣ава, ра̄джа̄ дхаммена раджджам̣ ка̄ретӣ’’ти пуччхи. ‘‘бханте, ра̄джа̄ на̄ма дхаммико, апича кхо там̣ бра̄хман̣а̄ атиттхе паккханда̄пе’’нти. ра̄джа̄ сол̣аса супине дисва̄ бра̄хман̣а̄нам̣ а̄рочеси. бра̄хман̣а̄ ‘‘йан̃н̃ам̣ йаджисса̄ма̄’’ти ¶ а̄раддха̄. ким̣ ну кхо, бханте, ‘‘айам̣ на̄ма имесам̣ супина̄нам̣ ниппхаттӣ’’ти ра̄джа̄нам̣ сан̃н̃а̄петва̄ тумха̄кам̣ маха̄джанам̣ бхайа̄ мочетум̣ на ват̣т̣атӣти. майам̣ кхо, ма̄н̣ава, ра̄джа̄нам̣ на джа̄на̄ма, ра̄джа̄пи амхе на джа̄на̄ти. саче пана идха̄гантва̄ пуччхеййа, катхеййа̄масса майанти. ма̄н̣аво ‘‘ахам̣, бханте, там̣ а̄несса̄ми, тумхе мама̄гаманам̣ удиккханта̄ мухуттам̣ нисӣдатха̄’’ти бодхисаттам̣ пат̣иджа̄на̄петва̄ ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, еко ¶ а̄ка̄сача̄рико та̄пасо тумха̄кам̣ уййа̄не отаритва̄ ‘тумхехи дит̣т̣хасупина̄нам̣ ниппхаттим̣ катхесса̄мӣ’ти тумхе паккосатӣ’’ти а̄ха.
ра̄джа̄ тасса катхам̣ сутва̄ та̄вадева махантена парива̄рена уййа̄нам̣ гантва̄ та̄пасам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисинно пуччхи ‘‘тумхе кира, бханте, майа̄ дит̣т̣хасупина̄нам̣ ниппхаттим̣ джа̄на̄тха̄’’ти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тена хи катхетха̄’’ти. ‘‘катхеми, маха̄ра̄джа, йатха̄дит̣т̣хе та̄ва супине мам̣ са̄вехӣ’’ти. ‘‘са̄дху, бханте’’ти ра̄джа̄ –
‘‘усабха̄ ¶ руккха̄ га̄вийо гава̄ ча,
ассо кам̣со син̇га̄лӣ ча кумбхо;
поккхаран̣ӣ ча апа̄качанданам̣.
‘‘ла̄бӯни сӣданти сила̄ плаванти, ман̣д̣ӯкийо кан̣хасаппе гиланти;
ка̄кам̣ суван̣н̣а̄ парива̄райанти, таса̄ вака̄ ел̣ака̄нам̣ бхайа̄ хӣ’’ти. –
ватва̄ пасенадиран̃н̃а̄ катхитанийа̄менева супине катхеси.
бодхисаттопи тесам̣ ида̄ни саттха̄ра̄ катхитанийа̄менева виттха̄рато ниппхаттим̣ катхетва̄ парийоса̄не сайам̣ идам̣ катхеси –
‘‘випарийа̄со ваттати найидха маттхӣ’’ти;
татра̄йаматтхо – айам̣, маха̄ра̄джа, имесам̣ супина̄нам̣ ниппхатти. йам̣ панетам̣ тесам̣ пат̣игха̄таттха̄йа йан̃н̃акаммам̣ ваттати, там̣ випарийа̄со ваттати випарӣтато ваттати, випалла̄сена ваттатӣти вуттам̣ хоти. ким̣ка̄ран̣а̄? имесан̃хи ниппхатти на̄ма локасса випариваттанака̄ле, ака̄ран̣асса ка̄ран̣анти гахан̣ака̄ле, ка̄ран̣асса ака̄ран̣анти чхад̣д̣анака̄ле, абхӯтасса бхӯтанти гахан̣ака̄ле, бхӯтасса абхӯтанти джаханака̄ле, аладжджӣнам̣ уссаннака̄ле, ладжджӣнан̃ча парихӣнака̄ле бхависсати. найидха маттхӣти ида̄ни пана тава ва̄ мама ¶ ва̄ ка̄ле идха имасмим̣ пурисайуге ваттама̄не етесам̣ ниппхатти наттхи. тасма̄ етесам̣ пат̣игха̄та̄йа ваттама̄нам̣ йан̃н̃акаммам̣ випалла̄сена ваттати, алам̣ тена. наттхи те итонида̄нам̣ бхайам̣ ва̄ чхамбхитаттам̣ ва̄ти маха̄пурисо ра̄джа̄нам̣ самасса̄сетва̄ маха̄джанам̣ ¶ бандхана̄ мочетва̄ пуна а̄ка̄се т̣хатва̄ ран̃н̃о ова̄дам̣ датва̄ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа, маха̄ра̄джа, бра̄хман̣ехи саддхим̣ екато хутва̄ пасугха̄тайан̃н̃ам̣ ма̄ йаджӣ’’ти дхаммам̣ десетва̄ а̄ка̄сенева аттано васанат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си. ра̄джа̄пи тасса ова̄де т̣хито да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘супинапаччайа̄ те бхайам̣ наттхи, харетам̣ йан̃н̃а’’нти йан̃н̃ам̣ ха̄ретва̄ маха̄джанасса джӣвитада̄нам̣ датва̄ анусандхим̣ ¶ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, ма̄н̣аво са̄рипутто, та̄пасо пана ахамева ахоси’’нти.
париниббуте пана бхагавати сан̇гӣтика̄рака̄ ‘‘усабха̄’’тиа̄дӣни тӣн̣и пада̄ни ат̣т̣хакатхам̣ а̄ропетва̄ ‘‘ла̄бӯнӣ’’тиа̄дӣни чатта̄ри пада̄ни екам̣ га̄тхам̣ катва̄ екаканипа̄тапа̄л̣им̣ а̄ропесунти.
маха̄супинаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[78] 8. иллисаджа̄такаван̣н̣ана̄
убхо кхан̃джа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто маччхарийакосийасет̣т̣хим̣ а̄раббха катхеси. ра̄джагаханагарасса кира авидӯре сакка̄рам̣ на̄ма нигамо ахоси, таттхеко маччхарийакосийо на̄ма сет̣т̣хи асӣтикот̣ивибхаво пат̣ивасати. со тин̣аггена телабиндуматтампи нева паресам̣ дети, на аттана̄ парибхун̃джати. ити тасса там̣ вибхаваджа̄там̣ нева путтада̄ра̄дӣнам̣, на саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ аттхам̣ анубхоти, раккхасапариггахитапоккхаран̣ӣ вийа апарибхогам̣ тит̣т̣хати.
саттха̄ екадивасам̣ паччӯсасамайе маха̄карун̣а̄сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа сакалалокадха̄туйам̣ бодханеййабандхаве олокенто пан̃чачатта̄лӣсайоджанаматтхаке васантасса тасса сет̣т̣хино сападжа̄патикасса сота̄паттипхаласса упаниссайам̣ аддаса. тато пуримадивасе пана ра̄джа̄нам̣ упат̣т̣ха̄тум̣ ра̄джагехам̣ гантва̄ ра̄джӯпат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ а̄гаччханто екам̣ чха̄таджджхаттам̣ джанападамануссам̣ кумма̄сапӯрам̣ капаллапӯвам̣ кха̄дантам̣ дисва̄ таттха пипа̄сам̣ уппа̄детва̄ аттано гхарам̣ ¶ гантва̄ чинтеси ‘‘сача̄хам̣ ‘капаллапӯвам̣ кха̄дитука̄момхӣ’ти ваккха̄ми, бахӯ майа̄ саддхим̣ кха̄дитука̄ма̄ бхависсанти, евам̣ ме бахӯни тан̣д̣уласаппимадхупха̄н̣ита̄дӣни париккхайам̣ гамиссанти, на кассачи катхесса̄мӣ’’ти ¶ тан̣хам̣ адхива̄сенто вичарати. со гаччханте гаччханте ка̄ле уппан̣д̣упан̣д̣укаджа̄то дхаманисантхатагатто джа̄то ¶ . тато тан̣хам̣ адхива̄сетум̣ асакконто габбхам̣ пависитва̄ ман̃чакам̣ упагӯхитва̄ нипаджджи. евам̣гатопи дханаха̄нибхайена кассачи кин̃чи на катхеси.
атха нам̣ бхарийа̄ упасан̇камитва̄ пит̣т̣хим̣ паримаджджитва̄ ‘‘ким̣ те са̄ми, апха̄сука’’нти пуччхи. ‘‘на ме кин̃чи апха̄сукам̣ аттхӣ’’ти. ‘‘ким̣ ну кхо те ра̄джа̄ купито’’ти? ‘‘ра̄джа̄пи ме на куппатӣ’’ти. ‘‘атха ким̣ те путтадхӣта̄хи ва̄ да̄сакаммакара̄дӣхи ва̄ кин̃чи амана̄пам̣ катам̣ аттхӣ’’ти? ‘‘еварӯпампи наттхӣ’’ти. ‘‘кисмин̃чи пана те тан̣ха̄ аттхӣ’’ти? евам̣ вуттепи дханаха̄нибхайена кин̃чи аватва̄ ниссаддова нипаджджи. атха нам̣ бхарийа̄ ‘‘катхехи, са̄ми, кисмим̣ те тан̣ха̄’’ти а̄ха. со вачанам̣ паригиланто вийа ‘‘аттхи ме ека̄ тан̣ха̄’’ти а̄ха. ‘‘ким̣ тан̣ха̄, са̄мӣ’’ти? ‘‘капаллапӯвам̣ кха̄дитука̄момхӣ’’ти. ‘‘атха киматтхам̣ на катхеси, ким̣ твам̣ далиддо, ида̄ни сакаласакка̄ранигамава̄сӣнам̣ пахонаке капаллапӯве пачисса̄мӣ’’ти? ‘‘ким̣ те етехи, те аттано каммам̣ катва̄ кха̄диссантӣ’’ти? ‘‘тена хи екараччхава̄сӣнам̣ пахонаке пача̄мӣ’’ти. джа̄на̄махам̣ тава махаддханабха̄ванти. ‘‘тена хи имасмим̣ гехаматте саббесам̣ пахонакам̣ катва̄ пача̄мӣ’’ти. ‘‘джа̄на̄махам̣ тава махаджджха̄сайабха̄ва’’нти. ‘‘тена хи те путтада̄раматтассева пахонакам̣ катва̄ пача̄мӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана те етехӣ’’ти? ‘‘тена хи туйхан̃ча майхан̃ча пахонакам̣ катва̄ пача̄мӣ’’ти. ‘‘твам̣ ким̣ кариссасӣ’’ти? ‘‘тена хи екассева те пахонакам̣ катва̄ пача̄мӣ’’ти. ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не паччама̄нам̣ бахӯ пачча̄сӣсанти, сакалатан̣д̣уле т̣хапетва̄ бхиннатан̣д̣уле ча уддханакапалла̄дӣни ча а̄да̄йа тхокам̣ кхӣрасаппимадхупха̄н̣итан̃ча гахетва̄ саттабхӯмикасса па̄са̄дасса упариматалам̣ а̄руйха пача, таттха̄хам̣ екакова нисӣдитва̄ кха̄дисса̄мӣ’’ти. са̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ гахетаббам̣ га̄ха̄петва̄ па̄са̄дам̣ а̄руйха да̄сийо виссаджджетва̄ сет̣т̣хим̣ паккоса̄песи. со а̄дито пат̣т̣ха̄йа два̄ра̄ни пидаханто саббадва̄ресу сӯчигхат̣ика̄ни датва̄ саттаматалам̣ абхирухитва̄ таттхапи два̄рам̣ пидахитва̄ нисӣди. бхарийа̄писса уддхане аггим̣ джа̄летва̄ капаллакам̣ а̄ропетва̄ пӯве пачитум̣ а̄рабхи.
атха ¶ саттха̄ па̄това маха̄моггалла̄наттхерам̣ а̄мантеси, ‘‘есо, моггалла̄на, ра̄джагаханагарасса авидӯре ¶ сакка̄ранигаме маччхарийакосийасет̣т̣хи ‘капаллапӯве кха̄дисса̄мӣ’ти ан̃н̃есам̣ дассанабхайена саттабхӯмике па̄са̄де капаллапӯве пача̄пети. твам̣ таттха гантва̄ там̣ сет̣т̣хим̣ даметва̄ ниббисеванам̣ катва̄ убхопи джайампатике пӯве ча кхӣрасаппимадхупха̄н̣ита̄дӣни ча га̄ха̄петва̄ ¶ аттано балена джетаванам̣ а̄нехи. аджджа̄хам̣ пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ виха̄рейева нисӣдисса̄ми, пӯвехева бхаттакиччам̣ карисса̄мӣ’’ти. тхеро ‘‘са̄дху, бханте’’ти саттху вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ та̄вадева иддхибалена там̣ нигамам̣ гантва̄ тасса па̄са̄дасса сӣхапан̃джарадва̄ре суниваттхо супа̄руто а̄ка̄сейева ман̣ирӯпакам̣ вийа ат̣т̣ха̄си.
маха̄сет̣т̣хино тхерам̣ дисва̄ва хадайамам̣сам̣ кампи. со ‘‘ахам̣ еварӯпа̄нан̃н̃ева бхайена имам̣ т̣ха̄нам̣ а̄гато, айан̃ча а̄гантва̄ ва̄тапа̄надва̄ре т̣хито’’ти гахетаббагахан̣ам̣ апассанто аггимхи паккхитталон̣асаккхара̄ вийа досена тат̣атат̣а̄йанто евама̄ха ‘‘саман̣а, а̄ка̄се т̣хатва̄ твам̣ ким̣ лабхиссаси, а̄ка̄се ападе падам̣ дассетва̄ чан̇камантопи нева лабхиссасӣ’’ти. тхеро тасмим̣йева т̣ха̄не апара̄парам̣ чан̇ками. сет̣т̣хи ‘‘чан̇каманто ким̣ лабхиссаси, а̄ка̄се паллан̇кена нисӣдама̄нопи на лабхиссасийева̄’’ти а̄ха. тхеро паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ нисӣди. атха нам̣ ‘‘нисинно ким̣ лабхиссаси, а̄гантва̄ ва̄тапа̄наумма̄ре т̣хитопи на лабхиссасӣ’’ти а̄ха. атха тхеро умма̄ре ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ ‘‘умма̄ре т̣хито ким̣ лабхиссаси, дхӯма̄йантопи на лабхиссасийева̄’’ти а̄ха. тхеро дхӯма̄йи, сакалапа̄са̄до екадхӯмо ахоси, сет̣т̣хино аккхӣнам̣ сӯчийа̄ виджджханака̄ло вийа джа̄то. гехаджджха̄йанабхайена пана нам̣ ‘‘паджджалантопи на лабхиссасӣ’’ти аватва̄ чинтеси ‘‘айам̣ саман̣о сут̣т̣ху лагго, аладдха̄ на гамиссати, екамасса пӯвам̣ да̄песса̄мӣ’’ти бхарийам̣ а̄ха – ‘‘бхадде, екам̣ кхуддакапӯвам̣ пачитва̄ саман̣асса датва̄ уййоджехи на’’нти. са̄ тхокан̃н̃ева пит̣т̣хам̣ капаллапа̄тийам̣ паккхипи, маха̄пӯво хутва̄ сакалапа̄тим̣ пӯретва̄ уддхума̄то ат̣т̣ха̄си.
сет̣т̣хи там̣ дисва̄ ‘‘баху тайа̄ пит̣т̣хам̣ гахитам̣ бхависсатӣ’’ти сайамева даббикан̣н̣ена тхокатарам̣ пит̣т̣хам̣ гахетва̄ паккхипи, пӯво пуримапӯвато махантатаро ¶ джа̄то. евам̣ йам̣ йам̣ пачати, со со махантамахантова хоти. со ниббинно бхарийам̣ а̄ха ‘‘бхадде, имасса екам̣ пӯвам̣ дехӣ’’ти. тасса̄ паччхито екам̣ пӯвам̣ ган̣хантийа̄ саббе ека̄баддха̄ аллӣйим̣су. са̄ сет̣т̣хим̣ а̄ха ‘‘са̄ми, саббе пӯва̄ екато лагга̄, висум̣ ка̄тум̣ на саккомӣ’’ти. ‘‘ахам̣ карисса̄мӣ’’ти сопи ка̄тум̣ на̄саккхи. убхо джана̄ кот̣ийам̣ гахетва̄ кад̣д̣ханта̄пи вийоджетум̣ на̄саккхим̣суйева. атхасса пӯвехи саддхим̣ ва̄йамантассева сарӣрато седа̄ муччим̣су, пипа̄са̄ ча паччхиджджи. тато бхарийам̣ а̄ха ‘‘бхадде, на ме пӯвехи аттхо ¶ , паччхийа̄ саддхим̣йева имасса бхиккхусса дехӣ’’ти. са̄ паччхим̣ а̄да̄йа тхерам̣ упасан̇камитва̄ саббе пӯве тхерасса ада̄си. тхеро ¶ убхиннампи дхаммам̣ десеси, тин̣н̣ам̣ ратана̄нам̣ гун̣е катхеси, ‘‘аттхи диннам̣, аттхи йит̣т̣ха’’нти да̄на̄дӣнам̣ пхалам̣ гаганатале пун̣н̣ачандам̣ вийа дассеси.
там̣ сутва̄ пасанначитто сет̣т̣хи ‘‘бханте, а̄гантва̄ имасмим̣ паллан̇ке нисӣдитва̄ пӯве парибхун̃джатха̄’’ти а̄ха. тхеро ‘‘маха̄сет̣т̣хи, самма̄самбуддхо ‘пӯве кха̄дисса̄мӣ’ти пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ виха̄ре нисинно, тумха̄кам̣ ручийа̄ сати сет̣т̣хибхарийам̣ пӯве ча кхӣра̄дӣни ча ган̣ха̄петха, саттху сантикам̣ гамисса̄ма̄’’ти а̄ха. ‘‘кахам̣ пана, бханте, етарахи саттха̄’’ти? ‘‘ито пан̃чачатта̄лӣсайоджанаматтхаке джетаванамаха̄виха̄ре’’ти. ‘‘бханте, ка̄лам̣ анатиккамитва̄ еттакам̣ аддха̄нам̣ катхам̣ гамисса̄ма̄’’ти? ‘‘маха̄сет̣т̣хи тумха̄кам̣ ручийа̄ сати ахам̣ во аттано иддхибалена несса̄ми, тумха̄кам̣ па̄са̄де сопа̄насӣсам̣ аттано т̣ха̄нейева бхависсати, сопа̄напарийоса̄нам̣ пана джетаванадва̄ракот̣т̣хаке бхависсати, упарипа̄са̄да̄ хет̣т̣ха̄па̄са̄дам̣ отаран̣ака̄ламаттена во джетаванам̣ несса̄мӣ’’ти. со ‘‘са̄дху, бханте’’ти сампат̣иччхи. тхеро сопа̄насӣсам̣ таттхева катва̄ ‘‘сопа̄напа̄дамӯлам̣ джетаванадва̄ракот̣т̣хаке хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си, татхева̄хоси.
ити тхеро сет̣т̣хин̃ча сет̣т̣хибхарийан̃ча упарипа̄са̄да̄ хет̣т̣ха̄отаран̣ака̄лато кхиппатарам̣ джетаванам̣ сампа̄песи. те убхопи саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ ка̄лам̣ а̄рочесум̣. саттха̄ бхаттаггам̣ пависитва̄ пан̃н̃аттаварабуддха̄сане нисӣди саддхим̣ бхиккхусан̇гхена. маха̄сет̣т̣хи буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ¶ даккхин̣одакам̣ ада̄си, сет̣т̣хибхарийа̄ татха̄гатасса патте пӯве патит̣т̣ха̄песи. саттха̄ аттано йа̄панаматтам̣ ган̣хи, пан̃часата̄ бхиккхӯпи татхева ган̣хим̣су. сет̣т̣хи кхӣрасаппимадхупха̄н̣итасаккхара̄дӣни дадама̄но агама̄си. саттха̄ пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ бхаттакиччам̣ нит̣т̣ха̄песи. маха̄сет̣т̣хипи саддхим̣ бхарийа̄йа йа̄вадаттхам̣ кха̄ди, пӯва̄нам̣ парийоса̄намева на пан̃н̃а̄йати, сакалавиха̄ре бхиккхӯнан̃ча вигха̄са̄да̄нан̃ча диннепи на парийанто пан̃н̃а̄йати. ‘‘бханте, пӯва̄ париккхайам̣ на гаччхантӣ’’ти бхагавато а̄рочесум̣. тена хи джетаванадва̄ракот̣т̣хаке чхад̣д̣етха̄ти. атха не два̄ракот̣т̣хакасса авидӯре паббха̄рат̣т̣ха̄не чхад̣д̣айим̣су. аджджатана̄пи там̣ т̣ха̄нам̣ ‘‘капаллапӯвапаббха̄ро’’твева пан̃н̃а̄йати. маха̄сет̣т̣хи саддхим̣ бхарийа̄йа бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ екамантам̣ ат̣т̣ха̄си. бхагава̄ анумоданам̣ ака̄си. анумодана̄парийоса̄не убхопи сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄йа саттха̄рам̣ вандитва̄ два̄ракот̣т̣хаке сопа̄нам̣ а̄руйха аттано па̄са̄дейева патит̣т̣хахим̣су ¶ . тато пат̣т̣ха̄йа маха̄сет̣т̣хи асӣтикот̣идханам̣ буддхаса̄санейева викири.
пунадивасе ¶ самма̄самбуддхе са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чаритва̄ джетаванам̣ а̄гамма бхиккхӯнам̣ сугатова̄дам̣ датва̄ гандхакут̣им̣ пависитва̄ пат̣исаллӣне са̄йанхасамайе дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ ‘‘пассатха̄вусо, маха̄моггалла̄наттхерасса̄нубха̄вам̣, анупахачча саддхам̣ анупахачча бхоге маччхарийасет̣т̣хим̣ мухуттенева даметва̄ ниббисеванам̣ катва̄ пӯве га̄ха̄петва̄ джетаванам̣ а̄нетва̄ саттху саммукхам̣ катва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣ха̄песи, ахо маха̄нубха̄во тхеро’’ти тхерасса гун̣акатхам̣ катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘бхиккхаве, куладамакена на̄ма бхиккхуна̄ куле авихет̣хетва̄ акиламетва̄ пуппхато рен̣ум̣ ган̣хантена бхамарена вийа упасан̇камитва̄ буддхагун̣е джа̄на̄петабба’’нти ватва̄ тхерам̣ пасам̣санто –
‘‘йатха̄пи бхамаро пуппхам̣, ван̣н̣агандхамахет̣хайам̣;
палети расама̄да̄йа, евам̣ га̄ме мунӣ чаре’’ти. (дха. па. 49) –
имам̣ ¶ дхаммападе га̄тхам̣ ватва̄ уттарипи тхерасса гун̣ам̣ пака̄сетум̣ ‘‘на бхиккхаве, ида̄нева моггалла̄нена маччхарийасет̣т̣хи дамито, пуббепи там̣ даметва̄ каммапхаласамбандхам̣ джа̄на̄песийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте ба̄ра̄н̣асийам̣ иллисо на̄ма сет̣т̣хи ахоси асӣтикот̣ивибхаво пурисадосасаманна̄гато кхан̃джо кун̣ӣ висамаккхиман̣д̣ало ассаддхо аппасанно маччхарӣ, нева ан̃н̃есам̣ дети, на сайам̣ парибхун̃джати. раккхасапариггахитапоккхаран̣ӣ вийасса гехам̣ ахоси. ма̄та̄питаро панасса йа̄ва саттама̄ кулапариват̣т̣а̄ да̄йака̄ да̄напатино. со сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ лабхитва̄йева кулавам̣сам̣ на̄сетва̄ да̄наса̄лам̣ джха̄петва̄ йа̄чаке потхетва̄ никкад̣д̣хитва̄ дханамева сан̣т̣ха̄песи.
со екадивасам̣ ра̄джӯпат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ аттано гхарам̣ а̄гаччханто екам̣ маггакилантам̣ джа̄нападамануссам̣, екам̣ сура̄ва̄ракам̣, а̄да̄йа пӣт̣хаке нисӣдитва̄ амбиласура̄йа косакам̣ пӯретва̄ пӯретва̄ пӯтимаччхакена уттарибхан̇гена пивантам̣ дисва̄ сурам̣ па̄тука̄мо ¶ хутва̄ чинтеси ‘‘сача̄хам̣ сурам̣ пивисса̄ми, майи пиванте бахӯ пивитука̄ма̄ бхависсанти, евам̣ ме дханапариккхайо бхависсатӣ’’ти. со тан̣хам̣ адхива̄сенто вичаритва̄ гаччханте гаччханте ка̄ле адхива̄сетум̣ асакконто вихатакаппа̄со вийа пан̣д̣усарӣро ахоси дхамманисантхатагатто джа̄то. атхекадивасам̣ габбхам̣ ¶ пависитва̄ ман̃чакам̣ упагӯхитва̄ нипаджджи. таменам̣ бхарийа̄ упасан̇камитва̄ пит̣т̣хим̣ паримаджджитва̄ ‘‘ким̣ те, са̄ми, апха̄сука’’нти пуччхи. саббам̣ хет̣т̣ха̄ катхитанийа̄менева ведитаббам̣. ‘‘тена хи екассева те пахонакам̣ сурам̣ каромӣ’’ти пана вутте ‘‘гехе сура̄йа ка̄рийама̄на̄йа бахӯ пачча̄сӣсанти, антара̄пан̣ато а̄хара̄петва̄пи на сакка̄ идха нисиннена пивиту’’нти ма̄сакаматтам̣ датва̄ антара̄пан̣ато сура̄ва̄ракам̣ а̄хара̄петва̄ чет̣акена га̄ха̄петва̄ нагара̄ никкхамма надӣтӣрам̣ гантва̄ маха̄маггасамӣпе екам̣ гумбам̣ пависитва̄ сура̄ва̄ракам̣ т̣хапа̄петва̄ ‘‘гаччха тва’’нти чет̣акам̣ дӯре нисӣда̄петва̄ косакам̣ пӯретва̄ сурам̣ па̄тум̣ а̄рабхи.
пита̄ ¶ панасса да̄на̄дӣнам̣ пун̃н̃а̄нам̣ кататта̄ девалоке сакко хутва̄ ниббатти. со тасмим̣ кхан̣е ‘‘паваттати ну кхо ме да̄наггам̣, уда̄ху но’’ти а̄вадждженто тасса аппаваттим̣ н̃атва̄, путтасса кулавам̣сам̣ на̄сетва̄ да̄наса̄лам̣ джха̄петва̄ йа̄чаке никкад̣д̣хитва̄ маччхарийабха̄ве патит̣т̣ха̄йа ‘‘ан̃н̃есам̣ да̄таббам̣ бхависсатӣ’’ти бхайена гумбам̣ пависитва̄ екакассева сурам̣ пиванабха̄ван̃ча дисва̄ ‘‘гаччха̄ми, нам̣ сан̇кхобхетва̄ даметва̄ каммапхаласамбандхам̣ джа̄на̄петва̄ да̄нам̣ да̄петва̄ девалоке ниббаттана̄рахам̣ каромӣ’’ти мануссапатхам̣ отаритва̄ иллисасет̣т̣хина̄ садисам̣ кхан̃джам̣ кун̣им̣ висамачаккхуман̣д̣алам̣ аттабха̄вам̣ нимминитва̄ ба̄ра̄н̣асинагарам̣ пависитва̄ ран̃н̃о нивесанадва̄ре т̣хатва̄ аттано а̄гатабха̄вам̣ а̄роча̄петва̄ ‘‘пависатӯ’’ти вутте пависитва̄ ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. ра̄джа̄ ‘‘ким̣, маха̄сет̣т̣хи, авела̄йа а̄гатосӣ’’ти а̄ха. ‘‘а̄ма, а̄гатомхи, дева гхаре ме асӣтикот̣иматтам̣ дханам̣ аттхи, там̣ дево а̄хара̄петва̄ аттано бхан̣д̣а̄га̄рам̣ пӯра̄петӯ’’ти. ‘‘алам̣ маха̄сет̣т̣хи, тава дханато ¶ амха̄кам̣ гехе бахутарам̣ дхана’’нти. ‘‘саче, дева, тумха̄кам̣ каммам̣ наттхи, йатха̄ручийа̄ дханам̣ гахетва̄ да̄нам̣ даммӣ’’ти. ‘‘дехи, маха̄сет̣т̣хӣ’’ти. со ‘‘са̄дху, дева̄’’ти ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ никкхамитва̄ иллисасет̣т̣хино гехам̣ агама̄си, саббе упат̣т̣ха̄каманусса̄ парива̄ресум̣, екопи ‘‘на̄йам̣, иллисо’’ти джа̄нитум̣ саматтхо на̄ма наттхи.
со гехам̣ пависитва̄ антоумма̄ре т̣хатва̄ дова̄рикам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘йо ан̃н̃о майа̄ сама̄нарӯпо а̄гантва̄ ‘маметам̣ геха’нти пависитум̣ а̄гаччхати, там̣ пит̣т̣хийам̣ пахаритва̄ нӣхареййа̄тха̄’’ти ватва̄ па̄са̄дам̣ а̄руйха маха̄рахе а̄сане нисӣдитва̄ сет̣т̣хибхарийам̣ паккоса̄петва̄ сита̄ка̄рам̣ дассетва̄ ‘‘бхадде, да̄нам̣ дема̄’’ти а̄ха. тасса там̣ вачанам̣ сутва̄ва сет̣т̣хибхарийа̄ ча путтадхӣтаро ча да̄сакаммакара̄ ча ‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ да̄нам̣ да̄тум̣ читтамева наттхи, аджджа пана сурам̣ пивитва̄ мудучитто хутва̄ да̄тука̄мо джа̄то бхависсатӣ’’ти вадим̣су. атха нам̣ сет̣т̣хибхарийа̄ ‘‘йатха̄ручийа̄ ¶ детха, са̄мӣ’’ти а̄ха. тена хи бхерива̄дакам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘‘суван̣н̣араджатаман̣имутта̄дӣхи аттхика̄ иллисасет̣т̣хисса гхарам̣ гаччхантӯ’нти сакаланагаре бхерим̣ чара̄пехӣ’’ти. са̄ ча татха̄ ка̄реси. маха̄джано паччхипасиббака̄дӣни гахетва̄ гехадва̄ре саннипати. сакко саттаратанапӯре ¶ габбхе вивара̄петва̄ ‘‘тумха̄кам̣ дамми, йа̄вадиччхакам̣ гахетва̄ гаччхатха̄’’ти а̄ха. маха̄джано дханам̣ нӣхаритва̄ маха̄тале ра̄сим̣ катва̄ а̄бхатабха̄джана̄ни пӯретва̄ гаччхати.
ан̃н̃атаро джанападамануссо иллисасет̣т̣хино гон̣е тассева ратхе йоджетва̄ саттахи ратанехи пӯретва̄ нагара̄ никкхамма маха̄маггам̣ пат̣ипаджджитва̄ тасса гумбасса авидӯрена ратхам̣ песенто ‘‘вассасатам̣ джӣва, са̄ми, иллисасет̣т̣хи, там̣ нисса̄йа ида̄ни ме йа̄ваджӣвам̣ каммам̣ акатва̄ джӣвитаббам̣ джа̄там̣, тавева ратхо, тавева гон̣а̄, тавева гехе сатта ратана̄ни, нева ма̄тара̄ динна̄ни, на питара̄, там̣ нисса̄йа ладдха̄ни, са̄мӣ’’ти сет̣т̣хино гун̣акатхам̣ катхенто гаччхати. со там̣ саддам̣ сутва̄ бхӣтатасито чинтеси ‘‘айам̣ мама на̄мам̣ гахетва̄ ¶ идан̃чидан̃ча вадати, каччи ну кхо мама дханам̣ ран̃н̃а̄ локасса динна’’нти гумба̄ никкхамитва̄ гон̣е ча ратхан̃ча сан̃джа̄нитва̄ ‘‘аре, чет̣ака, майхам̣ гон̣а̄, майхам̣ ратхо’’ти ватва̄ гантва̄ гон̣е на̄са̄раджджуйам̣ ган̣хи, гахапатико ратха̄ оруйха ‘‘аре, дут̣т̣хачет̣ака, иллисамаха̄сет̣т̣хи сакаланагарасса да̄нам̣ дети, твам̣ ким̣ ахосӣ’’ти паккхандитва̄ асаним̣ па̄тенто вийа кхандхе пахаритва̄ ратхам̣ а̄да̄йа агама̄си. со пуна кампама̄но ут̣т̣ха̄йа пам̣сум̣ пун̃чхитва̄ пун̃чхитва̄ вегена гантва̄ ратхам̣ ган̣хи, гахапатико ратха̄ отаритва̄ кесесу гахетва̄ он̣а̄метва̄ каппарапаха̄рехи кот̣т̣етва̄ гале гахетва̄ а̄гатамагга̄бхимукхам̣ кхипитва̄ пакка̄ми. етта̄вата̄сса сура̄мадо чхиджджи. со кампама̄но вегена нивесанадва̄рам̣ гантва̄ дханам̣ а̄да̄йа гаччханте маха̄джане дисва̄ ‘‘амбхо ким̣ на̄метам̣, ким̣ ра̄джа̄ мама дханам̣ вилумпа̄петӣ’’ти там̣ там̣ гантва̄ ган̣ха̄ти, гахитагахита̄ пахаритва̄ па̄дамӯлейева па̄тенти. со ведана̄ппатто гехам̣ пависитум̣ а̄рабхи. два̄рапа̄ла̄ ‘‘аре, дут̣т̣хагахапати, кахам̣ пависасӣ’’ти вам̣сапесика̄хи потхетва̄ гӣва̄йам̣ гахетва̄ нӣхарим̣су.
со ‘‘т̣хапетва̄ ида̄ни ра̄джа̄нам̣ наттхи ме ан̃н̃о кочи пат̣исаран̣о’’ти ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ ‘‘дева, мама гехам̣ тумхе вилумпа̄петха̄’’ти а̄ха. на̄хам̣ сет̣т̣хи вилумпа̄пеми, нану твамева а̄гантва̄ ‘‘саче тумхе на ган̣хатха, ахам̣ мама дханам̣ да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти нагаре бхерим̣ чара̄петва̄ да̄нам̣ ада̄сӣти. на̄хам̣ ¶ , дева, тумха̄кам̣ сантикам̣ а̄гаччха̄ми, ким̣ тумхе майхам̣ маччхарийабха̄вам̣ на джа̄на̄тха, ахам̣ тин̣аггена телабиндумпи на кассачи деми. йо да̄нам̣ дети, там̣ паккоса̄петва̄ ¶ вӣмам̣сатха, дева̄ти. ра̄джа̄ саккам̣ паккоса̄песи, двиннам̣ джана̄нам̣ висесам̣ нева ра̄джа̄ джа̄на̄ти, на амачча̄. маччхарийасет̣т̣хи ‘‘ким̣, дева, айам̣ сет̣т̣хи, ахам̣ сет̣т̣хӣ’’ти а̄ха. ‘‘майам̣ на сан̃джа̄на̄ма, аттхи те кочи сан̃джа̄нанако’’ти? ‘‘бхарийа̄ ме, дева̄’’ти. бхарийам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘катаро те са̄мико’’ти пуччхим̣су. са̄ ‘‘айа’’нти саккассева сантике ат̣т̣ха̄си. путтадхӣтаро да̄сакаммакаре ¶ ча паккоса̄петва̄ пуччхим̣су, саббепи саккассева сантике тит̣т̣ханти.
пуна сет̣т̣хи чинтеси ‘‘майхам̣ сӣсе пил̣ака̄ аттхи, кесехи пат̣иччханна̄, там̣ кхо пана каппако ева джа̄на̄ти, там̣ паккоса̄песса̄мӣ’’ти. со ‘‘каппако мам̣, дева, сан̃джа̄на̄ти, там̣ паккоса̄петха̄’’ти а̄ха. тасмим̣ пана ка̄ле бодхисатто тасса каппако ахоси. ра̄джа̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘иллисасет̣т̣хим̣ джа̄на̄сӣ’’ти пуччхи. ‘‘сӣсам̣ олокетва̄ джа̄нисса̄ми, дева̄’’ти. ‘‘тена хи двиннампи сӣсам̣ олокехӣ’’ти. тасмим̣ кхан̣е сакко сӣсе пил̣акам̣ ма̄песи. бодхисатто двиннампи сӣсам̣ олокенто пил̣ака̄ дисва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, двиннампи сӣсе пил̣ака̄ аттхева, на̄хам̣ етесу екасса̄пи иллисабха̄вам̣ сан̃джа̄нитум̣ саккомӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘убхо кхан̃джа̄ убхо кун̣ӣ, убхо висамачаккхука̄;
убхиннам̣ пил̣ака̄ джа̄та̄, на̄хам̣ пасса̄ми иллиса’’нти.
таттха убхоти двепи джана̄. кхан̃джа̄ти кун̣т̣хапа̄да̄. кун̣ӣти кун̣т̣хахаттха̄. висамачаккхука̄ти висамаккхиман̣д̣ала̄ кекара̄. пил̣ака̄ти двиннампи екасмим̣йева сӣсападесе екасан̣т̣ха̄на̄ва пил̣ака̄ джа̄та̄. на̄хам̣ пасса̄мӣти ахам̣ ‘‘имесу айам̣ на̄ма иллисо’’ти на пасса̄ми, екасса̄пи иллисабха̄вам̣ на джа̄на̄мӣти авоча.
бодхисаттасса вачанам̣ сутва̄ сет̣т̣хи кампама̄но дханасокена сатим̣ паччупат̣т̣ха̄петум̣ асакконто таттхева пати. тасмим̣ кхан̣е сакко ‘‘на̄хам̣, маха̄ра̄джа ¶ , иллисо, саккохамасмӣ’’ти махатийа̄ саккалӣла̄йа а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. иллисасса мукхам̣ пун̃чхитва̄ удакена син̃чим̣су, со ут̣т̣ха̄йа саккам̣ девара̄джа̄нам̣ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ сакко а̄ха ‘‘иллиса, идам̣ дханам̣ мама сантакам̣, на тава. ахан̃хи те пита̄, твам̣ мама путто. ахам̣ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ саккаттам̣ патто, твам̣ пана ме вам̣сам̣ упаччхиндитва̄ ада̄насӣло хутва̄ маччхарийе патит̣т̣ха̄йа да̄наса̄ла̄йо джха̄петва̄ йа̄чаке никкад̣д̣хитва̄ дханамева сан̣т̣ха̄песи. там̣ нева твам̣ парибхун̃джаси, на ¶ ан̃н̃есам̣ деси, раккхасапариггахитам̣ вийа ¶ тит̣т̣хати. саче ме да̄наса̄ла̄ па̄катика̄ катва̄ да̄нам̣ дассаси, иччетам̣ кусалам̣. но че дассаси, саббам̣ те дханам̣ антарадха̄петва̄ имина̄ индаваджирена те сӣсам̣ чхиндитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песса̄мӣ’’ти. иллисасет̣т̣хи маран̣абхайена сантаджджито ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа да̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ ада̄си. сакко тасса пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ а̄ка̄се нисиннова дхаммам̣ десетва̄ там̣ сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ сакат̣т̣ха̄намева агама̄си. иллисопи да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ саггапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева моггалла̄но маччхарийасет̣т̣хим̣ дамети, пуббепеса имина̄ дамитойева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ иллисо маччхарийасет̣т̣хи ахоси, сакко девара̄джа̄ маха̄моггалла̄но, ра̄джа̄ а̄нандо, каппако пана ахамева ахоси’’нти.
иллисаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[79] 9. кхарассараджа̄такаван̣н̣ана̄
йато вилутта̄ ча хата̄ ча га̄воти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ амаччам̣ а̄раббха катхеси. косаларан̃н̃о кира еко амаччо ра̄джа̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ паччантага̄ме ра̄джабалим̣ лабхитва̄ чорехи саддхим̣ екато хутва̄ ‘‘ахам̣ мануссе а̄да̄йа аран̃н̃ам̣ пависисса̄ми, тумхе га̄мам̣ вилумпитва̄ упад̣д̣хам̣ майхам̣ дадеййа̄тха̄’’ти ватва̄ пагева мануссе саннипа̄тетва̄ аран̃н̃ам̣ гантва̄ чоресу а̄гантва̄ га̄вийо гха̄тетва̄ ¶ мам̣сам̣ кха̄дитва̄ га̄мам̣ вилумпитва̄ гатесу са̄йанхасамайе маха̄джанапаривуто а̄гаччхати. тасса на чирассева там̣ каммам̣ па̄кат̣ам̣ джа̄там̣. манусса̄ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ там̣ паккоса̄петва̄ досам̣ патит̣т̣ха̄петва̄ суниггахитам̣ ниггахетва̄ ан̃н̃ам̣ га̄мабходжакам̣ песетва̄ джетаванам̣ гантва̄ бхагавато етаматтхам̣ а̄рочеси. бхагава̄ ‘‘на, маха̄ра̄джа, ида̄нева еса евам̣сӣло, пуббепи евам̣сӣлойева̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте екасса амаччасса паччантага̄мам̣ ада̄си. саббам̣ пуримасадисамева. тада̄ пана бодхисатто ван̣иджджа̄йа паччанте вичаранто ¶ тасмим̣ га̄маке нива̄сам̣ каппеси. со тасмим̣ га̄мабходжаке са̄йанхасамайе маха̄джанапарива̄рена бхерийа̄ ваджджама̄на̄йа ¶ а̄гаччханте ‘‘айам̣ дут̣т̣хага̄мабходжако чорехи саддхим̣ екато хутва̄ га̄мам̣ вилумпа̄петва̄ чоресу пала̄йитва̄ ат̣авим̣ павит̣т̣хесу ида̄ни упасантӯпасанто вийа бхерийа̄ ваджджама̄на̄йа а̄гаччхатӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йато вилутта̄ ча хата̄ ча га̄во, дад̣д̣ха̄ни геха̄ни джано ча нӣто;
атха̄гама̄ путтахата̄йа путто, кхарассарам̣ д̣ин̣д̣имам̣ ва̄дайанто’’ти.
таттха йатоти йада̄. вилутта̄ ча хата̄ ча̄ти вилумпитва̄ бандхитва̄ ча нӣта̄, мам̣сам̣ кха̄данаттха̄йа ча хата̄. га̄воти горӯпа̄ни. дад̣д̣ха̄нӣти аггим̣ датва̄ джха̄пита̄ни. джано ча нӣтоти карамарагга̄хам̣ гахетва̄ нӣто. путтахата̄йа путтоти хатапутта̄йа путто, нилладжджоти аттхо. чхиннахироттаппасса хи ма̄та̄ на̄ма наттхи, ити со тасса̄ джӣвантопи хатапуттат̣т̣ха̄не тит̣т̣хатӣти хатапутта̄йа путто на̄ма хоти. кхарассаранти тхаддхасаддам̣. д̣ин̣д̣иманти пат̣ахабхерим̣.
евам̣ бодхисатто има̄йа га̄тха̄йа там̣ парибха̄си. на чиренева ча тасса там̣ каммам̣ па̄кат̣ам̣ джа̄там̣, атхасса ра̄джа̄ доса̄нурӯпам̣ ниггахам̣ ака̄си.
саттха̄ ¶ ‘‘на, маха̄ра̄джа, ида̄невеса евам̣сӣло, пуббепи евам̣сӣлойева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ амаччо ида̄ни амаччойева, га̄тха̄йа уда̄ха̄ракапан̣д̣итамануссо пана ахамева ахоси’’нти.
кхарассараджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[80] 10. бхӣмасенаджа̄такаван̣н̣ана̄
йам̣ те павикаттхитам̣ пурети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ викаттхитам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. еко кира бхиккху ‘‘а̄вусо, амха̄кам̣ джа̄тисама̄ джа̄ти, готтасамам̣ готтам̣ на̄ма наттхи, майам̣ еварӯпе на̄ма маха̄кхаттийакуле джа̄та̄, готтена ва̄ дханена ва̄ кулаппадесена ва̄ амхехи садисо на̄ма наттхи, амха̄кам̣ суван̣н̣араджата̄дӣнам̣ анто наттхи, да̄сакаммакара̄пи но са̄лимам̣соданам̣ бхун̃джанти, ка̄сикаваттхам̣ нива̄сенти, ка̄сикавилепанам̣ вилимпанти. майам̣ паббаджитабха̄вена етарахи ¶ еварӯпа̄ни лӯкха̄ни бходжана̄ни бхун̃джа̄ма, лӯкха̄ни чӣвара̄ни дха̄рема̄’’ти ¶ тхеранавамаджджхима̄нам̣ бхиккхӯнам̣ антаре викаттхенто джа̄тиа̄дивасена вамбхенто кхум̣сенто вичарати. атхасса еко бхиккху кулаппадесам̣ паригган̣хитва̄ там̣ викаттханабха̄вам̣ бхиккхӯнам̣ а̄рочеси. бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ ‘‘а̄вусо, асуко на̄ма бхиккху еварӯпе ниййа̄никаса̄сане паббаджитва̄ викаттхенто вамбхенто кхум̣сенто вичаратӣ’’ти етасса агун̣ам̣ катхайим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, со бхиккху ида̄нева викаттхенто вамбхенто кхум̣сенто вичарати, пуббепи викаттхенто вамбхенто кхум̣сенто вичарӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто екасмим̣ нигамага̄ме удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто таккасила̄йам̣ диса̄па̄моккхасса а̄чарийасса сантике тайо веде ат̣т̣ха̄раса виджджат̣т̣ха̄на̄ни уггахетва̄ саббасиппесу ниппхаттим̣ патва̄ чӯл̣адхануггахапан̣д̣ито на̄ма ¶ ахоси. со таккасила̄то никкхамитва̄ саббасамайасиппа̄ни парийесама̄но махим̣сакарат̣т̣хам̣ агама̄си. имасмим̣ пана джа̄таке бодхисатто тхокам̣ рассо он̣ата̄ка̄ро ахоси. со чинтеси ‘‘сача̄хам̣ кан̃чи ра̄джа̄нам̣ упасан̇камисса̄ми, со ‘евам̣ рассасарӣро твам̣ ким̣ амха̄кам̣ каммам̣ кариссасӣ’ти ваккхати, йам̣нӯна̄хам̣ а̄рохапарин̣а̄хасампаннам̣ абхирӯпам̣ екам̣ пурисам̣ пхалакам̣ катва̄ тасса пит̣т̣хиччха̄йа̄йа джӣвикам̣ каппеййа’’нти. со татха̄рӯпам̣ пурисам̣ парийесама̄но бхӣмасенасса на̄мекасса тантава̄йасса тантавӣтат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ тена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ ‘‘самма, твам̣ кинна̄мосӣ’’ти пуччхи. ‘‘ахам̣ бхӣмасено на̄ма̄’’ти? ‘‘ким̣ пана твам̣ евам̣ абхирӯпо упадхисампанно хутва̄ имам̣ ла̄макакаммам̣ каросӣ’’ти? ‘‘джӣвитум̣ асакконто’’ти. ‘‘самма, ма̄ етам̣ каммам̣ кари, сакаладжамбудӣпе майа̄ садисо дхануггахо на̄ма наттхи. саче пана̄хам̣ кан̃чи ра̄джа̄нам̣ пассеййам̣, со мам̣ ‘евам̣рассо айам̣ ким̣ амха̄кам̣ каммам̣ кариссатӣ’ти копеййа, твам̣ ра̄джа̄нам̣ дисва̄ ‘ахам̣ дхануггахо’ти ваккхаси. ра̄джа̄ те париббайам̣ датва̄ вуттим̣ ¶ нибаддхам̣ дассати. ахам̣ те уппаннакаммам̣ каронто тава пит̣т̣хиччха̄йа̄йа джӣвисса̄ми. евам̣ убхопи сукхита̄ бхависса̄ма. карохи мама вачана’’нти а̄ха. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи.
атха нам̣ а̄да̄йа ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ сайам̣ чӯл̣ӯпат̣т̣ха̄ко хутва̄ там̣ пурато катва̄ ра̄джадва̄ре т̣хатва̄ ран̃н̃о а̄роча̄песи. ‘‘а̄гаччхантӯ’’ти вутте убхопи пависитва̄ ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ ат̣т̣хам̣су. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄ а̄гататтха̄’’ти ча вутте бхӣмасено а̄ха – ‘‘ахам̣ дхануггахо, майа̄ садисо сакаладжамбудӣпе дхануггахо наттхӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана лабханто мам̣ упат̣т̣хахиссасӣ’’ти? ‘‘ад̣д̣хама̄се ¶ сахассам̣ лабханто упат̣т̣хахисса̄ми, дева̄’’ти. ‘‘айам̣ те пурисо ким̣ хотӣ’’ти? ‘‘чӯл̣ӯпат̣т̣ха̄ко, дева̄’’ти. ‘‘са̄дху упат̣т̣хаха̄’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа бхӣмасено ра̄джа̄нам̣ упат̣т̣хахати. уппаннакиччам̣ панасса бодхисаттова ниттхарати.
тена кхо пана самайена ка̄сират̣т̣хе екасмим̣ аран̃н̃е бахӯнам̣ манусса̄нам̣ сан̃чаран̣амаггам̣ бйаггхо чхад̣д̣а̄пети, бахӯ мануссе гахетва̄ гахетва̄ кха̄дати. там̣ паваттим̣ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ бхӣмасенам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саккхиссаси, та̄та, нам̣ бйаггхам̣ ган̣хиту’’нти а̄ха. ‘‘дева, ким̣ дхануггахо на̄ма̄хам̣ ¶ , йади бйаггхам̣ гахетум̣ на саккомӣ’’ти. ра̄джа̄ тасса париббайам̣ датва̄ уййоджеси. со гхарам̣ гантва̄ бодхисаттасса катхеси. бодхисатто ‘‘са̄дху, самма, гаччха̄’’ти а̄ха. ‘‘твам̣ пана на гамиссасӣ’’ти? ‘‘а̄ма на гамисса̄ми, упа̄йам̣ пана те а̄чиккхисса̄мӣ’’ти. ‘‘а̄чиккха, самма̄’’ти. твам̣ бйаггхасса васанат̣т̣ха̄нам̣ сахаса̄ екакова ма̄ агама̄си, джанападамануссе пана саннипа̄тетва̄ екам̣ ва̄ две ва̄ дханусахасса̄ни га̄ха̄петва̄ таттха гантва̄ бйаггхасса ут̣т̣хитабха̄вам̣ н̃атва̄ пала̄йитва̄ екам̣ гумбам̣ пависитва̄ урена нипаджджеййа̄си, джа̄напада̄ва бйаггхам̣ потхетва̄ ган̣хиссанти, техи бйаггхе гахите твам̣ дантехи екам̣ валлим̣ чхиндитва̄ кот̣ийам̣ гахетва̄ матабйаггхасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘бхо, кенеса, бйаггхо ма̄рито, ахам̣ имам̣ бйаггхам̣ гон̣ам̣ вийа ¶ валлийа̄ бандхитва̄ ран̃н̃о сантикам̣ несса̄мӣ’ти валлиаттха̄йа гумбам̣ павит̣т̣хо, майа̄ валлийа̄ ана̄бхата̄йа ева кенеса ма̄рито’’ти катхеййа̄си. атха те джа̄напада̄ бхӣтатасита̄ ‘‘са̄ми, ма̄ ран̃н̃о а̄чиккхӣ’’ти бахум̣ дханам̣ дассанти, бйаггхо тайа̄ гахито бхависсати, ран̃н̃опи сантика̄ бахум̣ дханам̣ лабхиссасӣти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ бодхисаттена катхитанийа̄менева бйаггхам̣ гахетва̄ аран̃н̃ам̣ кхемам̣ катва̄ маха̄джанапаривуто ба̄ра̄н̣асим̣ а̄гантва̄ ра̄джа̄нам̣ дисва̄ ‘‘гахито ме, дева, бйаггхо, аран̃н̃ам̣ кхемам̣ ката’’нти а̄ха. ра̄джа̄ тут̣т̣хо бахум̣ дханам̣ ада̄си. пунекадивасам̣ ‘‘екамаггам̣ махим̣со чхад̣д̣а̄петӣ’’ти а̄рочесум̣, ра̄джа̄ татхева бхӣмасенам̣ песеси. сопи бодхисаттена диннанайена бйаггхам̣ вийа тампи гахетва̄ а̄ган̃чхи, ра̄джа̄ пуна бахум̣ дханам̣ ада̄си, махантам̣ иссарийам̣ джа̄там̣. со иссарийамадаматто бодхисаттам̣ аваман̃н̃ам̣ катва̄ тасса вачанам̣ на ган̣ха̄ти, ‘‘на̄хам̣ там̣ нисса̄йа джӣва̄ми, ким̣ тван̃н̃ева пурисо’’тиа̄дӣни пхарусавачана̄ни вадати.
атха ¶ катипа̄хаччайена еко са̄мантара̄джа̄ а̄гантва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ упарундхитва̄ ‘‘раджджам̣ ва̄ дету, йуддхам̣ ва̄’’ти ран̃н̃о са̄санам̣ песеси. ра̄джа̄ ‘‘йуджджха̄хӣ’’ти бхӣмасенам̣ песеси. со саббасанна̄хасаннаддхо ра̄джавесам̣ гахетва̄ сусаннаддхасса ва̄ран̣асса пит̣т̣хе нисӣди. бодхисаттопи тасса маран̣абхайена саббасанна̄хасаннаддхо бхӣмасенассева паччхима̄сане нисӣди. ва̄ран̣о маха̄джанапаривуто нагарадва̄рена никкхамитва̄ сан̇га̄масӣсам̣ па̄пун̣и. бхӣмасено йуддхабхерисаддам̣ сутва̄ва кампитум̣ а̄раддхо. бодхисатто ‘‘ида̄неса ¶ хаттхипит̣т̣хито патитва̄ мариссатӣ’’ти хаттхиккхандхато апатанаттхам̣ бхӣмасенам̣ йоттена париккхипитва̄ ган̣хи, бхӣмасено сампаха̄рат̣т̣ха̄нам̣ дисва̄ маран̣абхайатаджджито сарӣравал̣ан̃джена хаттхипит̣т̣хим̣ дӯсеси. бодхисатто ‘‘на кхо те бхӣмасена пуримена паччхимам̣ самети, твам̣ пуббе сан̇га̄майодхо вийа ахоси, ида̄ни хаттхипит̣т̣хим̣ дӯсесӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йам̣ ¶ те павикаттхитам̣ пуре, атха те пӯтисара̄ саджанти паччха̄;
убхайам̣ на самети бхӣмасена, йуддхакатха̄ ча идан̃ча те вихан̃н̃а’’нти.
таттха йам̣ те павикаттхитам̣ пурети йам̣ тайа̄ пуббе ‘‘ким̣ твам̣йева пурисо, на̄хам̣ пурисо, ахампи сан̇га̄майодхо’’ти викаттхитам̣ вамбханавачанам̣ вуттам̣, идам̣ та̄ва екам̣. атха те пӯтисара̄ саджанти паччха̄ти атха те име пӯтибха̄вена саран̣абха̄вена ча ‘‘пӯтисара̄’’ти ладдхана̄ма̄ сарӣравал̣ан̃джадха̄ра̄ саджанти вал̣ан̃джанти паггхаранти. паччха̄ти тато пуре викаттхитато апарабха̄ге, ида̄ни имасмим̣ сан̇га̄масӣсети аттхо. убхайам̣ на самети бхӣмасена̄ти идам̣ бхӣмасена убхайам̣ на самети. катарам̣? йуддхакатха̄ ча идан̃ча те вихан̃н̃анти, йа̄ ча пуре катхита̄ йуддхакатха̄, йан̃ча те ида̄ни вихан̃н̃ам̣ киламатхо хаттхипит̣т̣хидӯсана̄ка̄раппатто вигха̄тоти аттхо.
евам̣ бодхисатто там̣ гарахитва̄ ‘‘ма̄ бха̄йи, самма, касма̄ майи т̣хите вихан̃н̃асӣ’’ти бхӣмасенам̣ хаттхипит̣т̣хито ота̄ретва̄ ‘‘нха̄йитва̄ гехамева гаччха̄’’ти уййоджетва̄ ‘‘аджджа майа̄ па̄кат̣ена бхавитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти сан̇га̄мам̣ пависитва̄ уннадитва̄ балакот̣т̣хакам̣ бхиндитва̄ сапаттара̄джа̄нам̣ джӣвагга̄хам̣ га̄ха̄петва̄ ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о сантикам̣ агама̄си. ра̄джа̄ тут̣т̣хо бодхисаттасса махантам̣ йасам̣ ада̄си. тато пат̣т̣ха̄йа ‘‘чӯл̣адхануггахапан̣д̣ито’’ти сакаладжамбудӣпе па̄кат̣о ахоси. со бхӣмасенасса париббайам̣ датва̄ сакат̣т̣ха̄намева песетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса бхиккху викаттхети, пуббепи викаттхийева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ анусандхим̣ гхат̣етва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бхӣмасено викаттхитабхиккху ахоси, чӯл̣адхануггахапан̣д̣ито пана ахамева ахоси’’нти.
бхӣмасенаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
варун̣авагго ат̣т̣хамо.
тассудда̄нам̣ –
варун̣ам̣ сӣлавана̄гам̣, саччам̣кира руккхадхаммам̣;
маччхара̄джа̄ асан̇кийам̣, маха̄супинаиллисам̣;
кхарассарам̣ бхӣмасенанти.
9. апа̄йимхавагго
[81] 1. сура̄па̄наджа̄такаван̣н̣ана̄
апа̄йимха ¶ ¶ аначчимха̄ти идам̣ саттха̄ косамбим̣ упанисса̄йа гхосита̄ра̄ме вихаранто са̄гататтхерам̣ а̄раббха катхеси. бхагавати хи са̄ваттхийам̣ вассам̣ васитва̄ ча̄рика̄гаманена бхаддаватикам̣ на̄ма нигамам̣ сампатте гопа̄лака̄ пасупа̄лака̄ кассака̄ патха̄вино ча саттха̄рам̣ дисва̄ вандитва̄ ‘‘ма̄, бханте, бхагава̄ амбатиттхам̣ агама̄си, амбатиттхе джат̣иласса ассаме амбатиттхако на̄ма на̄го а̄сӣвисо гхорависо, со бхагавантам̣ вихет̣хеййа̄’’ти ва̄райим̣су. бхагава̄пи тесам̣ катхам̣ асун̣анто вийа тесу йа̄вататийам̣ ва̄райама̄несупи агама̄сийева.
татра судам̣ бхагава̄ бхаддаватика̄йа авидӯре ан̃н̃атарасмим̣ ванасан̣д̣е вихарати. тена кхо пана самайена буддхӯпат̣т̣ха̄ко са̄гато на̄ма тхеро потхуджджаника̄йа иддхийа̄ саманна̄гато там̣ ассамам̣ упасан̇камитва̄ тасса на̄гара̄джасса васанат̣т̣ха̄не тин̣асантха̄ракам̣ пан̃н̃а̄петва̄ паллан̇кена нисӣди. на̄го маккхам̣ асахама̄но дхӯма̄йи, тхеропи дхӯма̄йи. на̄го паджджали, тхеропи паджджали. на̄гасса теджо тхерам̣ на ба̄дхати, тхерасса теджо на̄гам̣ ¶ ба̄дхати. евам̣ со кхан̣ена там̣ на̄гара̄джа̄нам̣ даметва̄ саран̣есу ча сӣлесу ча патит̣т̣ха̄петва̄ саттху сантикам̣ агама̄си.
саттха̄ бхаддаватика̄йам̣ йатха̄бхирантам̣ вихаритва̄ косамбим̣ агама̄си. са̄гататтхерена на̄гасса дамитабха̄во сакаладжанападам̣ паттхари. косамбинагарава̄сино саттху паччуггаманам̣ катва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ са̄гататтхерасса сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ т̣хита̄ евама̄хам̣су ‘‘бханте, йам̣ тумха̄кам̣ дуллабхам̣, там̣ вадеййа̄тха, тадева майам̣ пат̣ийа̄десса̄ма̄’’ти. тхеро тун̣хӣ ахоси. чхаббаггийа̄ пана̄хам̣су ‘‘а̄вусо, паббаджита̄нам̣ на̄ма ка̄потика̄ сура̄ дуллабха̄ чева мана̄па̄ ча. саче тумхе тхерасса пасанна̄, ка̄потикам̣ сурам̣ пат̣ийа̄детха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ саттха̄рам̣ сва̄тана̄йа нимантетва̄ нагарам̣ пависитва̄ аттано аттано гехе ‘‘тхерасса дасса̄ма̄’’ти ка̄потикам̣ сурам̣ пасаннам̣ пат̣ийа̄детва̄ тхерам̣ нимантетва̄ гхаре гхаре пасаннам̣ сурам̣ адам̣су. тхеро пивитва̄ сура̄мадаматто нагарато никкхаманто два̄рантаре патитва̄ вилапама̄но нипаджджи.
саттха̄ ¶ катабхаттакиччо нагара̄ никкхаманто тхерам̣ тена̄ка̄рена нипаннам̣ дисва̄ ‘‘ган̣хатха, бхиккхаве, са̄гата’’нти га̄ха̄петва̄ а̄ра̄мам̣ агама̄си ¶ . бхиккхӯ тхерасса сӣсам̣ татха̄гатасса па̄дамӯле катва̄ там̣ нипаджджа̄песум̣, со париваттитва̄ па̄де татха̄гата̄бхимукхе катва̄ нипаджджи. саттха̄ бхиккхӯ пат̣ипуччхи ‘‘ким̣ ну кхо, бхиккхаве, йам̣ пуббе са̄гатасса майи га̄равам̣, там̣ ида̄ни аттхӣ’’ти? ‘‘наттхи, бханте’’ти. ‘‘бхиккхаве, амбатиттхакам̣ на̄гара̄джа̄нам̣ ко дамесӣ’’ти. ‘‘са̄гато, бханте’’ти. ‘‘ким̣ панетарахи, бхиккхаве, са̄гато удакадед̣д̣ӯбхакампи даметум̣ саккун̣еййа̄’’ти. ‘‘но хетам̣, бханте’’. ‘‘апи ну кхо, бхиккхаве, еварӯпам̣ па̄тум̣ йуттам̣, йам̣ пивитва̄ евам̣висан̃н̃ӣ хотӣ’’ти. ‘‘айуттам̣, бханте’’ти. атха кхо бхагава̄ тхерам̣ гарахитва̄ бхиккхӯ а̄мантетва̄ ‘‘сура̄мерайапа̄не па̄читтийа’’нти (па̄чи. 327) сиккха̄падам̣ пан̃н̃а̄петва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ гандхакут̣им̣ па̄виси.
дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ сура̄па̄насса аван̣н̣ам̣ катхайим̣су ‘‘йа̄ва маха̄досан̃четам̣, а̄вусо, сура̄па̄нам̣ на̄ма, та̄ва пан̃н̃а̄сампаннам̣ на̄ма иддхимантам̣ ¶ са̄гатам̣ йатха̄ саттху гун̣аматтампи на джа̄на̄ти, татха̄ ака̄сӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева сурам̣ пивитва̄ паббаджита̄ висан̃н̃ино хонти, пуббепи ахесум̣йева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ка̄сират̣т̣хе удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча уппа̄детва̄ джха̄накӣл̣ам̣ кӣл̣анто химавантаппадесе васати пан̃чахи антева̄сикасатехи паривуто. атха нам̣ васса̄насамайе сампатте антева̄сика̄ а̄хам̣су ‘‘а̄чарийа, мануссапатхам̣ гантва̄ лон̣амбилам̣ севитва̄ а̄гаччха̄ма̄’’ти. ‘‘а̄вусо, ахам̣ идхева васисса̄ми, тумхе пана гантва̄ сарӣрам̣ сантаппетва̄ вассам̣ вӣтина̄метва̄ а̄гаччхатха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти а̄чарийам̣ вандитва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ ра̄джуййа̄не васитва̄ пунадивасе бахидва̄рага̄мейева бхиккха̄йа чаритва̄ сухита̄ хутва̄ пунадивасе нагарам̣ пависим̣су. манусса̄ сампийа̄йама̄на̄ бхиккхам̣ адам̣су. катипа̄хаччайена ча ран̃н̃опи а̄рочесум̣ ‘‘дева, химавантато пан̃часата̄ исайо а̄гантва̄ уййа̄не васанти гхоратапа̄ парамадхитиндрийа̄ сӣлаванто’’ти. ра̄джа̄ тесам̣ гун̣е сутва̄ уййа̄нам̣ гантва̄ вандитва̄ катапат̣исантха̄ро васса̄нам̣ ¶ чатума̄сам̣ таттхева васанаттха̄йа пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ нимантеси, те тато пат̣т̣ха̄йа ра̄джагехейева бхун̃джитва̄ уййа̄не васанти.
атхекадивасам̣ ¶ нагаре сура̄наккхаттам̣ на̄ма ахоси. ра̄джа̄ ‘‘паббаджита̄нам̣ сура̄ дуллабха̄’’ти бахум̣ уттамасурам̣ да̄песи. та̄паса̄ сурам̣ пивитва̄ уййа̄нам̣ гантва̄ сура̄мадаматта̄ хутва̄ екачче ут̣т̣ха̄йа наччим̣су, екачче га̄йим̣су, наччитва̄ га̄йитва̄ кха̄рика̄дӣни аваттхаритва̄ нидда̄йитва̄ сура̄маде чхинне пабуджджхитва̄ там̣ аттано виппака̄рам̣ дисва̄ ‘‘на амхехи паббаджитаса̄руппам̣ ката’’нти родитва̄ паридевитва̄ ‘‘майам̣ а̄чарийена вина̄бхӯтатта̄ еварӯпам̣ па̄пакаммам̣ каримха̄’’ти тан̇кхан̣ан̃н̃ева уййа̄нам̣ паха̄йа химавантам̣ гантва̄ пат̣иса̄митапариккха̄ра̄ а̄чарийам̣ вандитва̄ нисӣдитва̄ ‘‘ким̣ ну кхо, та̄та̄, мануссапатхе бхиккха̄йа акиламама̄на̄ сукхам̣ васиттха, самаггава̄сан̃ча пана васиттха̄’’ти ¶ пуччхита̄ ‘‘а̄чарийа, сукхам̣ васимха, апича кхо пана майам̣ апа̄таббайуттакам̣ пивитва̄ висан̃н̃ӣбхӯта̄ сатим̣ паччупат̣т̣ха̄петум̣ асакконта̄ наччимха чева га̄йимха ча̄’’ти етаматтхам̣ а̄рочента̄ имам̣ га̄тхам̣ самут̣т̣ха̄петва̄ а̄хам̣су –
‘‘апа̄йимха аначчимха, ага̄йимха рудимха ча;
висан̃н̃ӣкаран̣им̣ питва̄, дит̣т̣ха̄ на̄хумха ва̄нара̄’’ти.
таттха апа̄йимха̄ти сурам̣ пивимха. аначчимха̄ти там̣ пивитва̄ хаттхапа̄де ла̄л̣ента̄ наччимха. ага̄йимха̄ти мукхам̣ виваритва̄ а̄йатакена сарена га̄йимха. рудимха ча̄ти пуна виппат̣иса̄рино ‘‘еварӯпам̣ на̄ма амхехи ката’’нти родимха ча. висан̃н̃ӣкаран̣им̣ питва̄, дит̣т̣ха̄ на̄хумха ва̄нара̄ти еварӯпам̣ сан̃н̃а̄вина̄санато висан̃н̃ӣкаран̣им̣ сурам̣ пивитва̄ ‘‘етадева са̄дху, йам̣ ва̄нара̄ на̄хумха̄’’ти. евам̣ те аттано агун̣ам̣ катхесум̣.
бодхисатто ‘‘гарусам̣ва̄сарахита̄нам̣ на̄ма еварӯпам̣ хотийева̄’’ти те та̄пасе гарахитва̄ ‘‘пуна еварӯпам̣ ма̄кариттха̄’’ти тесам̣ ова̄дам̣ датва̄ апарихӣнаджджха̄но брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси. ито пат̣т̣ха̄йа хи ‘‘анусандхим̣ гхат̣етва̄’’ти идампи на ваккха̄ма. тада̄ исиган̣о буддхапариса̄ ахоси, ган̣асаттха̄ пана ахамева ахосинти.
сура̄па̄наджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[82] 2. миттавиндакаджа̄такаван̣н̣ана̄
атиккамма ¶ раман̣аканти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. имасса пана джа̄такасса кассапасамма̄самбуддхака̄ликам̣ ваттху, там̣ дасаканипа̄те маха̄миттавиндакаджа̄таке (джа̄. 1.1.82; 1.5.100 а̄дайо) а̄ви бхависсати. тада̄ пана бодхисатто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘атиккамма ¶ раман̣акам̣, сада̄маттан̃ча дӯбхакам̣;
сва̄си па̄са̄н̣ама̄сӣно, йасма̄ джӣвам̣ на моккхасӣ’’ти.
таттха раман̣аканти тасмим̣ ка̄ле пхаликасса на̄мам̣, пхаликапа̄са̄дан̃ча атиккантосӣти дӣпети. сада̄маттан̃ча̄ти раджатасса на̄мам̣, раджатапа̄са̄дан̃ча атиккантосӣти дӣпети. дӯбхаканти ман̣ино на̄мам̣, ман̣ипа̄са̄дан̃ча атиккантосӣти дӣпети. сва̄сӣти со аси твам̣. па̄са̄н̣ама̄сӣноти кхурачаккам̣ на̄ма па̄са̄н̣амайам̣ ва̄ хоти раджатамайам̣ ва̄ ман̣имайам̣ ва̄, там̣ пана па̄са̄н̣амайамева. со ча тена а̄сӣно атинивит̣т̣хо аджджхоттхат̣о. тасма̄ па̄са̄н̣ена а̄сӣнатта̄ ‘‘па̄са̄н̣а̄сӣно’’ти ваттаббе бйан̃джанасандхивасена мака̄рам̣ а̄да̄йа ‘‘па̄са̄н̣ама̄сӣно’’ти вуттам̣. па̄са̄н̣ам̣ ва̄ а̄сӣно, там̣ кхурачаккам̣ а̄саджджа па̄пун̣итва̄ т̣хитоти аттхо. йасма̄ джӣвам̣ на моккхасӣти йасма̄ кхурачакка̄ йа̄ва те па̄пам̣ на кхӣйати, та̄ва джӣвантойева на муччиссаси, там̣ а̄сӣносӣти.
имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ бодхисатто аттано васанат̣т̣ха̄нам̣йева гато. миттавиндакопи кхурачаккам̣ уккхипитва̄ маха̄дуккхам̣ анубхавама̄но па̄пакамме париккхӣн̣е йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ миттавиндако дуббачабхиккху ахоси, девара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
миттавиндакаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[83] 3. ка̄л̣акан̣н̣иджа̄такаван̣н̣ана̄
митто ¶ ¶ хаве саттападена хотӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ ана̄тхапин̣д̣икасса миттам̣ а̄раббха катхеси. со кира ана̄тхапин̣д̣икена саддхим̣ сахапам̣сукӣл̣ико ека̄чарийассева сантике уггахитасиппо на̄мена ка̄л̣акан̣н̣ӣ на̄ма. со гаччханте ка̄ле дуггато хутва̄ ¶ джӣвитум̣ асакконто сет̣т̣хисса сантикам̣ агама̄си. со там̣ самасса̄сетва̄ париббайам̣ датва̄ аттано кут̣умбам̣ пат̣иччха̄песи. со сет̣т̣хино упака̄рако хутва̄ саббакичча̄ни кароти. там̣ сет̣т̣хисса сантикам̣ а̄гатака̄ле ‘‘тит̣т̣ха, ка̄л̣акан̣н̣и, нисӣда, ка̄л̣акан̣н̣и, бхун̃джа ка̄л̣акан̣н̣ӣ’’ти ваданти. атхекадивасам̣ сет̣т̣хино митта̄мачча̄ сет̣т̣хим̣ упасан̇камитва̄ евама̄хам̣су ‘‘маха̄сет̣т̣хи, ма̄ етам̣ тава сантике кари, ‘тит̣т̣ха, ка̄л̣акан̣н̣и, нисӣда ка̄л̣акан̣н̣и, бхун̃джа ка̄л̣акан̣н̣ӣ’ти хи имина̄ саддена йаккхопи пала̄йеййа, на чеса тайа̄ сама̄но, дуггато дурӯпето, ким̣ те имина̄’’ти. ана̄тхапин̣д̣ико ‘‘на̄мам̣ на̄ма воха̄раматтам̣, на там̣ пан̣д̣ита̄ пама̄н̣ам̣ каронти, сутаман̇галикена на̄ма бхавитум̣ на ват̣т̣ати, на сакка̄ майа̄ на̄маматтам̣ нисса̄йа сахапам̣сукӣл̣икам̣ саха̄йам̣ париччаджиту’’нти тесам̣ вачанам̣ ана̄да̄йа екадивасам̣ аттано бхогага̄мам̣ гаччханто там̣ гехараккхакам̣ катва̄ агама̄си.
чора̄ ‘‘сет̣т̣хи кира бхогага̄мам̣ гато, гехамасса вилумписса̄ма̄’’ти на̄на̄вудхахаттха̄ раттибха̄ге а̄гантва̄ гехам̣ парива̄ресум̣. итаропи чора̄нан̃н̃ева а̄гаманам̣ а̄сан̇кама̄но анидда̄йантова нисӣди. со чора̄нам̣ а̄гатабха̄вам̣ н̃атва̄ мануссе пабодхетум̣ ‘‘твам̣ сан̇кхам̣ дхама, твам̣ мудин̇гам̣ ва̄дехӣ’’ти маха̄самаджджам̣ каронто вийа сакаланивесанам̣ екасаддам̣ ка̄реси. чора̄ ‘‘сун̃н̃ам̣ геханти дуссутам̣ амхехи, аттхева идха маха̄сет̣т̣хӣ’’ти па̄са̄н̣амуггара̄дӣни таттхева чхад̣д̣етва̄ пала̄йим̣су.
пунадивасе манусса̄ таттха таттха чхад̣д̣ите па̄са̄н̣амуггара̄дайо дисва̄ сам̣вегаппатта̄ хутва̄ ‘‘саче аджджа еварӯпо буддхисампанно гхаравича̄рако на̄бхависса, чорехи йатха̄ручийа̄ пависитва̄ саббам̣ гехам̣ вилуттам̣ асса, имам̣ дал̣хамиттам̣ нисса̄йа сет̣т̣хино вуд̣д̣хи джа̄та̄’’ти там̣ пасам̣ситва̄ сет̣т̣хисса бхогага̄мато а̄гатака̄ле саббам̣ там̣ паваттим̣ а̄рочайим̣су. атха не сет̣т̣хи авоча ‘‘тумхе еварӯпам̣ мама гехараккхакам̣ миттам̣ никкад̣д̣ха̄петха, сача̄йам̣ тумха̄кам̣ вачанена майа̄ никкад̣д̣хито асса, аджджа ме кут̣умбам̣ кин̃чи на̄бхависса, на̄мам̣ на̄ма аппама̄н̣ам̣, хитачиттамева пама̄н̣а’’нти тасса уттаритарам̣ париббайам̣ датва̄ ‘‘аттхи да̄ни ме идам̣ катха̄па̄бхата’’нти ¶ ¶ саттху сантикам̣ гантва̄ а̄дито ¶ пат̣т̣ха̄йа саббам̣ там̣ паваттим̣ а̄рочеси. саттха̄ ‘‘на кхо, гахапати, ида̄нева ка̄л̣акан̣н̣имитто аттано миттасса гхаре кут̣умбам̣ раккхати, пуббепи раккхийева̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто маха̄йасо сет̣т̣хи ахоси. тасса ка̄л̣акан̣н̣ӣ на̄ма миттоти саббам̣ паччуппаннаваттхусадисамева. бодхисатто бхогага̄мато а̄гато там̣ паваттим̣ сутва̄ ‘‘саче майа̄ тумха̄кам̣ вачанена еварӯпо митто никкад̣д̣хито асса, аджджа ме кут̣умбам̣ кин̃чи на̄бхависса̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘митто хаве саттападена хоти, саха̄йо пана два̄дасакена хоти;
ма̄сад̣д̣хама̄сена ча н̃а̄ти хоти, татуттарим̣ аттасамопи хоти;
сохам̣ катхам̣ аттасукхасса хету, чирасантхутам̣ ка̄л̣акан̣н̣им̣ джахеййа’’нти.
таттха хавети нипа̄таматтам̣. метта̄йатӣти митто, меттам̣ паччупат̣т̣ха̄пети, синехам̣ каротӣти аттхо. со панеса саттападена хоти, екато саттападавӣтиха̄рагаманаматтена хотӣти аттхо. саха̄йо пана два̄дасакена хотӣти саббакичча̄ни екато каран̣авасена саббирийа̄патхесу саха гаччхатӣти саха̄йо. со панеса два̄дасакена хоти, два̄даса̄хам̣ екато нива̄сена хотӣти аттхо. ма̄сад̣д̣хама̄сена ча̄ти ма̄сена ва̄ ад̣д̣хама̄сена ва̄. н̃а̄ти хотӣти н̃а̄тисамо хоти. татуттаринти тато уттарим̣ екато ва̄сена аттасамопи хотийева. джахеййанти ‘‘еварӯпам̣ саха̄йам̣ катхам̣ джахеййа’’нти миттасса гун̣ам̣ катхеси. тато пат̣т̣ха̄йа пуна кочи тасса антаре ватта̄ на̄ма на̄хосӣти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ка̄л̣акан̣н̣ӣ а̄нандо ахоси, ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
ка̄л̣акан̣н̣иджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[84] 4. аттхассадва̄раджа̄такаван̣н̣ана̄
а̄рогйамиччхе ¶ ¶ ¶ параман̃ча ла̄бханти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ аттхакусалам̣ кулапуттам̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийан̃хи екасса маха̄вибхавасса сет̣т̣хино путто джа̄тийа̄ саттавассо пан̃н̃ава̄ аттхакусало. со екадивасам̣ питарам̣ упасан̇камитва̄ аттхасса два̄рапан̃хам̣ на̄ма пуччхи, со там̣ на джа̄на̄ти. атхасса етадахоси ‘‘айам̣ пан̃хо атисукхумо, т̣хапетва̄ саббан̃н̃убуддхам̣ ан̃н̃о упари бхаваггена, хет̣т̣ха̄ ча авӣчина̄ париччхинне локасаннива̄се етам̣ пан̃хам̣ катхетум̣ саматтхо на̄ма наттхӣ’’ти. со путтама̄да̄йа бахум̣ ма̄ла̄гандхавилепанам̣ га̄ха̄петва̄ джетаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ пӯджетва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисинно бхагавантам̣ етадавоча ‘‘айам̣, бханте, да̄рако пан̃н̃ава̄ аттхакусало мам̣ аттхасса два̄рапан̃хам̣ на̄ма пуччхи, ахам̣ там̣ пан̃хам̣ аджа̄нанто тумха̄кам̣ сантикам̣ а̄гато, са̄дху ме, бханте, бхагава̄ там̣ пан̃хам̣ катхетӯ’’ти. саттха̄ ‘‘пуббепа̄хам̣, упа̄сака, имина̄ кума̄ракенетам̣ пан̃хам̣ пут̣т̣хо, майа̄ часса катхито, тада̄ нам̣ еса джа̄на̄ти, ида̄ни пана бхавасан̇кхепагататта̄ на саллаккхетӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто маха̄вибхаво сет̣т̣хи ахоси. атхасса путто саттавассико джа̄тийа̄ пан̃н̃ава̄ аттхакусало. со екадивасам̣ питарам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘та̄та, аттхасса два̄рам̣ на̄ма ки’’нти аттхасса два̄рапан̃хам̣ пуччхи. атхасса пита̄ там̣ пан̃хам̣ катхенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘а̄рогйамиччхе параман̃ча ла̄бхам̣, сӣлан̃ча вуддха̄нуматам̣ сутан̃ча;
дхамма̄нуваттӣ ча алӣната̄ ча, аттхасса два̄ра̄ памукха̄ чхал̣ете’’ти.
таттха а̄рогйамиччхе параман̃ча ла̄бханти ча-ка̄ро нипа̄таматтам̣. та̄та, пат̣хамамева а̄рогйасан̇кха̄там̣ парамам̣ ла̄бхам̣ иччхеййа̄ти имаматтхам̣ дӣпенто евама̄ха. таттха а̄рогйам̣ на̄ма сарӣрасса чева читтасса ча арогабха̄во ана̄турата̄. сарӣре хи рога̄туре нева аладдхам̣ бхогала̄бхам̣ уппа̄детум̣ саккоти, на ¶ ладдхам̣ парибхун̃джитум̣, ана̄туре пана убхайампетам̣ саккоти. читте ча килеса̄туре нева аладдхам̣ джха̄на̄дибхедам̣ ла̄бхам̣ уппа̄детум̣ ¶ саккоти, на ладдхам̣ пуна сама̄паттивасена парибхун̃джитум̣. етасмим̣ ана̄рогйе сати аладдхопи ла̄бхо на лаббхати, ладдхопи нираттхако хоти, асати панетасмим̣ аладдхопи ла̄бхо лаббхати, ладдхопи са̄ттхако хотӣти а̄рогйам̣ ¶ парамо ла̄бхо на̄ма. там̣ саббапат̣хамам̣ иччхитаббам̣. идамекам̣ аттхасса два̄ранти айаметтха аттхо. сӣлан̃ча̄ти а̄ча̄расӣлам̣. имина̄ локача̄риттам̣ дассети. вуддха̄нуматанти гун̣авуддха̄нам̣ пан̣д̣ита̄нам̣ ануматам̣. имина̄ н̃а̄н̣асампанна̄нам̣ гарӯнам̣ ова̄дам̣ дассети. сутан̃ча̄ти ка̄ран̣анисситам̣ сутам̣. имина̄ имасмим̣ локе аттханисситам̣ ба̄хусаччам̣ дассети. дхамма̄нуваттӣ ча̄ти тивидхасса сучаритадхаммасса ануваттанам̣. имина̄ дуччаритадхаммам̣ ваджджетва̄ сучаритадхаммасса ануваттанабха̄вам̣ дассети. алӣната̄ ча̄ти читтасса алӣната̄ анӣчата̄. имина̄ читтасса асан̇кочатам̣ пан̣ӣтабха̄вам̣ уттамабха̄вам̣ дассети. аттхасса два̄ра̄ памукха̄ чхал̣етети аттхо на̄ма вуд̣д̣хи, тасса вуд̣д̣хисан̇кха̄тасса локийалокуттарасса аттхасса ете памукха̄ уттама̄ чха два̄ра̄ упа̄йа̄ адхигамамукха̄нӣти.
евам̣ бодхисатто путтасса аттхасса два̄рапан̃хам̣ катхеси. со тато пат̣т̣ха̄йа тесу чхасу дхаммесу ватти. бодхисаттопи да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ путтова паччуппаннапутто, маха̄сет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
аттхассадва̄раджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[85] 5. ким̣паккаджа̄такаван̣н̣ана̄
а̄йатим̣ досам̣ на̄н̃н̃а̄йа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ уккан̣т̣хитабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. ан̃н̃атаро кира кулапутто буддхаса̄сане урам̣ датва̄ паббаджито екадивасам̣ са̄ваттхийам̣ пин̣д̣а̄йа чаранто екам̣ алан̇катаиттхим̣ дисва̄ уккан̣т̣хи. атха нам̣ а̄чарийупаджджха̄йа̄ саттху сантикам̣ а̄найим̣су. саттха̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хитосӣ’’ти пуччхитва̄ ¶ ‘‘сачча’’нти вутте ‘‘пан̃ча ка̄магун̣а̄ на̄мете бхиккху парибхогака̄ле раман̣ӣйа̄. со пана тесам̣ парибхого нирайа̄дӣсу пат̣исандхида̄йакатта̄ ким̣паккапхалапарибхогасадисо хоти. ким̣паккапхалам̣ на̄ма ван̣н̣агандхарасасампаннам̣, кха̄дитам̣ пана анта̄ни кхан̣д̣итва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пети. пуббе бахӯ ба̄ладжана̄ тасса досам̣ адисва̄ ¶ ван̣н̣агандхарасесу баджджхитва̄ там̣ пхалам̣ парибхун̃джитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣им̣сӯ’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто саттхава̄хо хутва̄ пан̃чахи сакат̣асатехи пуббанта̄парантам̣ гаччханто ат̣авимукхам̣ патва̄ мануссе саннипа̄тетва̄ ‘‘имисса̄ ат̣авийа̄ висаруккха̄ на̄ма аттхи, ма̄ кхо мам̣ ана̄пуччха̄ пуббе акха̄дитапубба̄ни пхала̄пхала̄ни кха̄диттха̄’’ти овади. манусса̄ ат̣авим̣ атиккамитва̄ ат̣авимукхе екам̣ ким̣паккаруккхам̣ пхалабха̄раон̣амитаса̄кхам̣ аддасам̣су. тасса кхандхаса̄кха̄паттапхала̄ни сан̣т̣ха̄наван̣н̣арасагандхехи амбасадиса̄нева. тесу екачче ван̣н̣агандхарасесу баджджхитва̄ амбапхаласан̃н̃а̄йа пхала̄ни кха̄дим̣су, екачче ‘‘саттхава̄хам̣ пуччхитва̄ кха̄дисса̄ма̄’’ти гахетва̄ ат̣т̣хам̣су. бодхисатто там̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ йе гахетва̄ т̣хита̄, те пхала̄ни чхад̣д̣а̄петва̄, йе кха̄дама̄на̄ ат̣т̣хам̣су, те ваманам̣ ка̄ретва̄ тесам̣ бхесаджджам̣ ада̄си. тесу екачче арога̄ джа̄та̄, пат̣хамамева кха̄дитва̄ т̣хита̄ пана джӣвитаккхайам̣ патта̄. бодхисаттопи иччхитат̣т̣ха̄нам̣ соттхина̄ гантва̄ ла̄бхам̣ лабхитва̄ пуна сакат̣т̣ха̄намева а̄гантва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ там̣ ваттхум̣ катхетва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘а̄йатим̣ досам̣ на̄н̃н̃а̄йа, йо ка̄ме пат̣исевати;
випа̄канте хананти нам̣, ким̣паккамива бхаккхита’’нти.
таттха а̄йатим̣ досам̣ на̄н̃н̃а̄йа̄ти ана̄гате досам̣ на ан̃н̃а̄йа, аджа̄нитва̄ти аттхо. йо ка̄ме пат̣исеватӣти йо ваттхука̄ме ча килесака̄ме ча пат̣исевати. випа̄канте хананти нанти те ка̄ма̄ там̣ пурисам̣ аттано випа̄касан̇кха̄те анте нирайа̄дӣсу уппаннам̣ на̄наппака̄рена дуккхена сам̣йоджайама̄на̄ хананти. катхам̣? ким̣паккамива бхаккхитанти, йатха̄ парибхогака̄ле ¶ ван̣н̣агандхарасасампаттийа̄ мана̄пам̣ ким̣паккапхалам̣ ана̄гатадосам̣ адисва̄ бхаккхитам̣ анте ханати, джӣвитаккхайам̣ па̄пети, евам̣ парибхогака̄ле мана̄па̄пи ка̄ма̄ випа̄кака̄ле ханантӣти десанам̣ йатха̄нусандхим̣ па̄петва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хитабхиккху сота̄паттипхалам̣ ¶ па̄пун̣и. сесапариса̄йапи кечи сота̄панна̄, кечи сакада̄га̄мино, кечи ана̄га̄мино, кечи араханто ахесум̣.
саттха̄пи имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ париса̄ буддхапариса̄ ахоси, саттхава̄хо пана ахамева ахоси’’нти.
ким̣паккаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[86] 6. сӣлавӣмам̣сакаджа̄такаван̣н̣ана̄
сӣлам̣ ¶ кирева калйа̄н̣анти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ сӣлавӣмам̣сакам̣ бра̄хман̣ам̣ а̄раббха катхеси. со кира косалара̄джа̄нам̣ нисса̄йа джӣвати тисаран̣ам̣ гато акхан̣д̣апан̃часӣло тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ па̄рагӯ. ра̄джа̄ ‘‘айам̣ сӣлава̄’’ти тасса атирекасамма̄нам̣ кароти. со чинтеси ‘‘айам̣ ра̄джа̄ майхам̣ ан̃н̃ехи бра̄хман̣ехи атирекасамма̄нам̣ кароти, ативийа мам̣ гарум̣ катва̄ пассати, ким̣ ну кхо еса мама джа̄тиготтакулаппадесасиппасампаттим̣ нисса̄йа имам̣ самма̄нам̣ кароти, уда̄ху сӣласампаттим̣, вӣмам̣сисса̄ми та̄ва̄’’ти. со екадивасам̣ ра̄джӯпат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ гхарам̣ а̄гаччханто екасса херан̃н̃икасса пхалакато ана̄пуччхитва̄ екам̣ каха̄пан̣ам̣ гахетва̄ агама̄си, херан̃н̃ико бра̄хман̣е гарубха̄вена кин̃чи аватва̄ нисӣди. пунадивасе две каха̄пан̣е ган̣хи, херан̃н̃ико татхева адхива̄сеси. татийадивасе каха̄пан̣амут̣т̣хим̣ аггахеси, атха нам̣ херан̃н̃ико ‘‘аджджа те татийо дивасо ра̄джакут̣умбам̣ вилумпантасса̄’’ти ‘‘ра̄джакут̣умбавилумпакачоро ме гахито’’ти тиккхаттум̣ вирави. атха нам̣ манусса̄ ито чито ча а̄гантва̄ ‘‘чирам̣да̄ни твам̣ сӣлава̄ вийа вичарӣ’’ти две тайо паха̄ре датва̄ бандхитва̄ ран̃н̃о дассесум̣.
ра̄джа̄ ¶ виппат̣иса̄рӣ хутва̄ ‘‘касма̄, бра̄хман̣а, еварӯпам̣ дуссӣлакаммам̣ каросӣ’’ти ватва̄ ‘‘гаччхатха, тасса ра̄джа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти а̄ха. бра̄хман̣о ‘‘на̄хам̣, маха̄ра̄джа, чоро’’ти а̄ха. атха ‘‘касма̄ ра̄джакут̣умбикасса пхалакато каха̄пан̣е ган̣хӣ’’ти? ‘‘етам̣ майа̄ тайи мама атисамма̄нам̣ каронте ‘ким̣ ну кхо ра̄джа̄ мама джа̄тиа̄дӣни нисса̄йа атисамма̄нам̣ кароти, уда̄ху сӣлам̣ нисса̄йа̄’ти вӣмам̣санаттха̄йа катам̣, ида̄ни пана майа̄ екам̣сена н̃а̄там̣. йатха̄ сӣламева нисса̄йа тайа̄ мама самма̄но като, на джа̄тиа̄дӣни. татха̄ хи ме ида̄ни ра̄джа̄н̣ам̣ ка̄реси, сва̄хам̣ имина̄ ка̄ран̣ена ‘имасмим̣ локе сӣламева уттамам̣ сӣлам̣ памукха’нти саннит̣т̣ха̄нам̣ гато. имасса пана̄хам̣ сӣласса ануччхавикам̣ ¶ каронто гехе т̣хито килесе парибхун̃джанто на саккхисса̄ми ка̄тум̣, аджджева джетаванам̣ гантва̄ саттху сантике паббаджисса̄ми, паббаджджам̣ ме детха, дева̄’’ти ватва̄ ра̄джа̄нам̣ ануджа̄на̄петва̄ джетавана̄бхимукхо па̄йа̄си.
атха нам̣ н̃а̄тисухаджджабандхава̄ саннипатитва̄ нива̄ретум̣ асакконта̄ ниваттим̣су. со саттху сантикам̣ гантва̄ паббаджджам̣ йа̄читва̄ паббаджджан̃ча упасампадан̃ча лабхитва̄ ависсат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄но випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ арахаттам̣ патва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘бханте, майхам̣ паббаджджа̄ маттхакам̣ патта̄’’ти ¶ ан̃н̃ам̣ бйа̄ка̄си. тасса там̣ ан̃н̃абйа̄каран̣ам̣ бхиккхусан̇гхе па̄кат̣ам̣ джа̄там̣. атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, асуко на̄ма ран̃н̃о упат̣т̣ха̄кабра̄хман̣о аттано сӣлам̣ вӣмам̣ситва̄ ра̄джа̄нам̣ а̄пуччхитва̄ паббаджитва̄ арахатте патит̣т̣хито’’ти тасса гун̣ам̣ катхайама̄на̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄ни айамева бра̄хман̣о аттано сӣлам̣ вӣмам̣ситва̄ паббаджитва̄ аттано патит̣т̣хам̣ ака̄си, пуббепи пан̣д̣ита̄ аттано сӣлам̣ вӣмам̣ситва̄ паббаджитва̄ аттано патит̣т̣хам̣ карим̣сӯ’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса пурохито ахоси да̄на̄дхимутто сӣладжджха̄сайо акхан̣д̣апан̃часӣло. ра̄джа̄ сесабра̄хман̣ехи атирекам̣ тасса самма̄нам̣ каротӣти саббам̣ пуримасадисамева. бодхисатте пана бандхитва̄ ран̃н̃о сантикам̣ нӣйама̄не ¶ ахитун̣д̣ика̄ антаравӣтхийам̣ саппам̣ кӣл̣а̄пента̄ нан̇гут̣т̣хе ган̣ханти, гӣва̄йа ган̣ханти, гале вет̣хенти. бодхисатто те дисва̄ ‘‘ма̄, та̄та̄, евам̣ саппам̣ нан̇гут̣т̣хе ган̣хатха, ма̄ гӣва̄йа ган̣хатха, ма̄ гале вет̣хетха. айан̃хи во д̣ам̣ситва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пеййа̄’’ти а̄ха. ахитун̣д̣ика̄ ‘‘айам̣, бра̄хман̣а, саппо сӣлава̄ а̄ча̄расампанно та̄дисо дуссӣло на хоти, твам̣ пана аттано дуссӣлата̄йа ана̄ча̄рена ра̄джакут̣умбавилумпакачороти бандхитва̄ нӣйасӣ’’ти а̄хам̣су.
со чинтеси ‘‘саппа̄пи та̄ва ад̣ам̣санта̄ авихет̣хента̄ ‘сӣлаванто’ти на̄мам̣ лабханти, киман̇гам̣ пана мануссабхӯта̄. сӣламева имасмим̣ локе уттамам̣, наттхи ¶ тато уттаритара’’нти. атха нам̣ нетва̄ ран̃н̃о дассесум̣. ра̄джа̄ ‘‘ким̣ идам̣, та̄та̄’’ти пуччхи. ‘‘ра̄джакут̣умбавилумпако чоро, дева̄’’ти. ‘‘тена хисса ра̄джа̄н̣ам̣ каротха̄’’ти. бра̄хман̣о ‘‘на̄хам̣, маха̄ра̄джа, чоро’’ти а̄ха. ‘‘атха касма̄ каха̄пан̣е аггахесӣ’’ти ча вутте пуриманайенева саббам̣ а̄роченто ‘‘сва̄хам̣ имина̄ ка̄ран̣ена ‘имасмим̣ локе сӣламева уттамам̣, сӣлам̣ па̄моккха’нти саннит̣т̣ха̄нам̣ гато’’ти ватва̄ ‘‘тит̣т̣хату та̄ва идам̣, а̄сӣвисопи та̄ва ад̣ам̣санто авихет̣хенто ‘сӣлава̄’ти ваттаббатам̣ лабхати. имина̄пи ка̄ран̣ена сӣламева уттамам̣, сӣлам̣ павара’’нти сӣлам̣ ван̣н̣енто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘сӣлам̣ кирева калйа̄н̣ам̣, сӣлам̣ локе ануттарам̣;
пасса гхорависо на̄го, сӣлава̄ти на хан̃н̃атӣ’’ти.
таттха ¶ сӣлам̣ кирева̄ти ка̄йава̄ча̄читтехи авӣтиккамасан̇кха̄там̣ а̄ча̄расӣламева. кира̄ти ануссававасена вадати. калйа̄н̣анти сундаратарам̣. ануттаранти джет̣т̣хакам̣ саббагун̣ада̄йакам̣. пасса̄ти аттана̄ дит̣т̣хака̄ран̣ам̣ абхимукхам̣ каронто катхети. сӣлава̄ти на хан̃н̃атӣти гхорависопи сама̄но ад̣ам̣санаавихет̣ханаматтакена сӣлава̄ти пасам̣сам̣ лабхати, на хан̃н̃ати на вихан̃н̃атӣти. имина̄пи ка̄ран̣ена сӣламева уттаманти.
евам̣ бодхисатто има̄йа га̄тха̄йа ран̃н̃о дхаммам̣ десетва̄ ка̄ме паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ химавантам̣ пависитва̄ пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ниббаттетва̄ брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, ра̄джапариса̄ буддхапариса̄, пурохито пана ахамева ахоси’’нти.
сӣлавӣмам̣сакаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[87] 7. ман̇галаджа̄такаван̣н̣ана̄
йасса ман̇гала̄ самӯхата̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто екам̣ са̄т̣акалаккхан̣абра̄хман̣ам̣ а̄раббха катхеси. ра̄джагахава̄сико ¶ киреко бра̄хман̣о котухаламан̇галико тӣсу ратанесу аппасанно миччха̄дит̣т̣хико ад̣д̣хо махаддхано маха̄бхого, тасса самугге т̣хапитам̣ са̄т̣акайугам̣ мӯсика̄ кха̄дим̣су. атхасса сӣсам̣ нха̄йитва̄ ‘‘са̄т̣аке а̄харатха̄’’ти вуттака̄ле мӯсика̄йа кха̄дитабха̄вам̣ а̄рочайим̣су. со чинтеси ‘‘саче идам̣ мӯсика̄дат̣т̣хам̣ са̄т̣акайугам̣ имасмим̣ гехе бхависсати, маха̄вина̄со бхависсати. идан̃хи аваман̇галам̣ ка̄л̣акан̣н̣исадисам̣ путтадхӣта̄дӣнам̣ ва̄ да̄сакаммакара̄дӣнам̣ ва̄ на сакка̄ да̄тум̣. йо хи идам̣ ган̣хиссати, саббасса маха̄вина̄со бхависсати, а̄макасуса̄не там̣ чхад̣д̣а̄песса̄ми, на кхо пана сакка̄ да̄сакаммакара̄дӣнам̣ хаттхе да̄тум̣. те хи еттха лобхам̣ уппа̄детва̄ имам̣ гахетва̄ вина̄сам̣ па̄пун̣еййум̣, путтасса там̣ хаттхе дасса̄мӣ’’ти. со путтам̣ паккоса̄петва̄ таматтхам̣ а̄рочетва̄ ‘‘твампи нам̣, та̄та, хаттхена апхуситва̄ дан̣д̣акена гахетва̄ а̄макасуса̄не чхад̣д̣етва̄ сӣсам̣ нха̄йитва̄ ехӣ’’ти песеси.
саттха̄пи ¶ кхо там̣ дивасам̣ паччӯсасамайе бодханеййабандхаве олокенто имесам̣ пита̄путта̄нам̣ сота̄паттипхаласса упаниссайам̣ дисва̄ мигавӣтхим̣ гахетва̄ мигалуддако вийа гантва̄ а̄макасуса̄надва̄ре нисӣди чхаббан̣н̣абуддхарасмийо виссадждженто. ма̄н̣авопи питу вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ аджагарасаппам̣ вийа там̣ йугаса̄т̣акам̣ йат̣т̣хикот̣ийа̄ гахетва̄ а̄макасуса̄надва̄рам̣ па̄пун̣и. атха нам̣ саттха̄ ‘‘ким̣ кароси ма̄н̣ава̄’’ти а̄ха. ‘‘бхо готама, идам̣ са̄т̣акайугам̣ мӯсика̄дат̣т̣хам̣ ка̄л̣акан̣н̣исадисам̣ хала̄халависӯпамам̣, мама пита̄ ‘ан̃н̃о етам̣ чхад̣д̣енто лобхам̣ уппа̄детва̄ ган̣хеййа̄’ти ¶ бхайена мам̣ пахин̣и, ахаметам̣ чхад̣д̣етва̄ сӣсам̣ нха̄йисса̄мӣти а̄гатомхи, бхо готама̄’’ти. ‘‘тена хи чхад̣д̣ехӣ’’ти. ма̄н̣аво чхад̣д̣еси, саттха̄ ‘‘амха̄кам̣ да̄ни ват̣т̣атӣ’’ти тасса саммукха̄ва ган̣хи. ‘‘аваман̇галам̣, бхо готама, етам̣ ка̄л̣акан̣н̣исадисам̣, ма̄ ган̣хи ма̄ ган̣хӣ’’ти тасмим̣ ва̄райама̄нейева там̣ гахетва̄ вел̣увана̄бхимукхо па̄йа̄си.
ма̄н̣аво вегена гантва̄ питу а̄рочеси ‘‘та̄та, майа̄ а̄макасуса̄не чхад̣д̣итам̣ са̄т̣акайугам̣ саман̣о готамо ‘амха̄кам̣ ват̣т̣атӣ’ти майа̄ ва̄рийама̄нопи гахетва̄ вел̣уванам̣ гато’’ти. бра̄хман̣о чинтеси ‘‘там̣ са̄т̣акайугам̣ аваман̇галам̣ ка̄л̣акан̣н̣исадисам̣, там̣ вал̣ан̃дженто саман̣опи готамо нассиссати, виха̄ропи нассиссати, тато амха̄кам̣ гараха̄ бхависсати, саман̣асса готамасса ан̃н̃е бахӯ са̄т̣аке датва̄ там̣ чхад̣д̣а̄песса̄мӣ’’ти. со бахӯ са̄т̣аке га̄ха̄петва̄ путтена саддхим̣ вел̣уванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ дисва̄ екамантам̣ т̣хито евама̄ха ‘‘саччам̣ кира во, бхо готама, а̄макасуса̄не ¶ са̄т̣акайугам̣ гахита’’нти? ‘‘саччам̣, бра̄хман̣а̄’’ти. ‘‘бхо готама, там̣ са̄т̣акайугам̣ аваман̇галам̣, тумхе там̣ парибхун̃джама̄на̄ нассиссатха, сакалавиха̄ропи нассиссати. саче во нива̄санам̣ ва̄ па̄рупанам̣ ва̄ наппахоти, име са̄т̣аке гахетва̄ там̣ чхад̣д̣а̄петха̄’’ти. атха нам̣ саттха̄ ‘‘майам̣ бра̄хман̣а паббаджита̄ на̄ма, амха̄кам̣ а̄макасуса̄не антаравӣтхийам̣ сан̇ка̄рат̣т̣ха̄не нха̄натиттхе маха̄маггети еварӯпесу т̣ха̄несу чхад̣д̣ита̄ ва̄ патита̄ ва̄ пилотика̄ ват̣т̣ати, твам̣ пана на ида̄нева евам̣ладдхико, пуббепи евам̣ладдхикойева̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте магадхарат̣т̣хе ра̄джагаханагаре дхаммико магадхара̄джа̄ раджджам̣ ка̄реси. тада̄ бодхисатто екасмим̣ удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ химаванте васама̄но екасмим̣ ка̄ле химавантато никкхамитва̄ ра̄джагаханагаре ра̄джуййа̄нам̣ патва̄ таттха васитва̄ дутийадивасе бхиккха̄ча̄раттха̄йа нагарам̣ па̄виси. ра̄джа̄ ¶ там̣ дисва̄ паккоса̄петва̄ па̄са̄де нисӣда̄петва̄ бходжетва̄ уййа̄нейева васанаттха̄йа пат̣ин̃н̃ам̣ ган̣хи. бодхисатто ран̃н̃о нивесане бхун̃джитва̄ уййа̄не васати. тасмим̣ ка̄ле ра̄джагаханагаре дуссалаккхан̣абра̄хман̣о ¶ на̄ма ахоси. тасса самугге т̣хапитам̣ са̄т̣акайуганти саббам̣ пуримасадисамева.
ма̄н̣аве пана суса̄нам̣ гаччханте бодхисатто пат̣хаматарам̣ гантва̄ суса̄надва̄ре нисӣдитва̄ тена чхад̣д̣итам̣ са̄т̣акайугам̣ гахетва̄ уййа̄нам̣ агама̄си. ма̄н̣аво гантва̄ питу а̄рочеси. пита̄ ‘‘ра̄джакулӯпако та̄пасо нассеййа̄’’ти бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘та̄паса, тайа̄ гахитаса̄т̣аке чхад̣д̣ехи, ма̄ нассӣ’’ти а̄ха. та̄пасо ‘‘амха̄кам̣ суса̄не чхад̣д̣итапилотика̄ ват̣т̣ати, на майам̣ котухаламан̇галика̄, котухаламан̇галам̣ на̄метам̣ на буддхапаччекабуддхабодхисаттехи ван̣н̣итам̣, тасма̄ пан̣д̣итена на̄ма котухаламан̇галикена на бхавитабба’’нти бра̄хман̣асса дхаммам̣ десеси. бра̄хман̣о дхаммам̣ сутва̄ дит̣т̣хим̣ бхиндитва̄ бодхисаттам̣ саран̣ам̣ гато. бодхисаттопи апарихӣнаджджха̄но брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄пи ¶ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ бра̄хман̣асса дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йасса ман̇гала̄ самӯхата̄, уппа̄та̄ супина̄ ча лаккхан̣а̄ ча;
со ман̇галадосавӣтиватто, йугайога̄дхигато на джа̄туметӣ’’ти.
таттха йасса ман̇гала̄ самӯхата̄ти йасса арахато кхӣн̣а̄савасса дит̣т̣хаман̇галам̣, сутаман̇галам̣, мутаман̇галанти ете ман̇гала̄ самуччхинна̄. уппа̄та̄ супина̄ ча лаккхан̣а̄ ча̄ти ‘‘еварӯпо чандагга̄хо бхависсати, еварӯпо сӯрийагга̄хо бхависсати, еварӯпо наккхаттагга̄хо бхависсати, еварӯпо укка̄па̄то бхависсати, еварӯпо диса̄д̣а̄хо бхависсатӣ’’ти име пан̃ча маха̄уппа̄та̄, на̄наппака̄ра̄ супина̄, субхагалаккхан̣ам̣, дуббхагалаккхан̣ам̣, иттхилаккхан̣ам̣, пурисалаккхан̣ам̣, да̄силаккхан̣ам̣, да̄салаккхан̣ам̣, асилаккхан̣ам̣, хаттхилаккхан̣ам̣, ассалаккхан̣ам̣, усабхалаккхан̣ам̣, а̄вудхалаккхан̣ам̣, ваттхалаккхан̣анти евама̄дика̄ни лаккхан̣а̄ни име ча дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ йасса самӯхата̄, на етехи уппа̄та̄дӣхи аттано ман̇галам̣ ва̄ аваман̇галам̣ ва̄ паччети. со ман̇галадосавӣтиваттоти ¶ со кхӣн̣а̄саво саббаман̇галадосе вӣтиватто атикканто паджахитва̄ т̣хито. йугайога̄дхигатоти ‘‘кодхо ча упана̄хо ча, маккхо ча пал̣а̄со ча̄’’тиа̄дина̄ ¶ (вибха. 833) найена две две екато а̄гатакилеса̄ йуга̄ на̄ма. ка̄майого, бхавайого, дит̣т̣хийого, авиджджа̄йоготи име сам̣са̄ре йоджанабха̄вато чатта̄ро йога̄ на̄ма. те йуге ча йоге ча̄ти йугайоге адхигато абхибхавитва̄ гато вӣтиватто саматикканто кхӣн̣а̄саво бхиккху. на джа̄туметӣти пуна пат̣исандхивасена екам̣сенева имам̣ локам̣ на ети на̄гаччхатӣти.
евам̣ саттха̄ има̄йа га̄тха̄йа бра̄хман̣асса дхаммам̣ десетва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не бра̄хман̣о саддхим̣ путтена сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. саттха̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ етева пита̄путта̄ ида̄ни пита̄путта̄ ахесум̣, та̄пасо пана ахамева ахоси’’нти.
ман̇галаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[88] 8. са̄рамбхаджа̄такаван̣н̣ана̄
калйа̄н̣имева мун̃чеййа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто омасава̄дасиккха̄падам̣ (па̄чи. 15) а̄раббха катхеси. двепи ваттхӯни хет̣т̣ха̄ нандивиса̄ладжа̄таке вуттасадиса̄нева. имасмим̣ пана джа̄таке бодхисатто ¶ гандха̄рарат̣т̣хе таккасила̄йам̣ ан̃н̃атарасса бра̄хман̣асса са̄рамбхо на̄ма балибаддо ахоси. саттха̄ идам̣ атӣтаваттхум̣ катхетва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘калйа̄н̣имева мун̃чеййа, на хи мун̃чеййа па̄пикам̣;
моккхо калйа̄н̣ийа̄ са̄дху, мутва̄ таппати па̄пика’’нти.
таттха калйа̄н̣имева мун̃чеййа̄ти чатудосавинимуттам̣ калйа̄н̣им̣ сундарам̣ анаваджджам̣ ва̄чамева мун̃чеййа виссаджджеййа катхеййа. на хи мун̃чеййа па̄пиканти па̄пикам̣ ла̄микам̣ паресам̣ аппийам̣ амана̄пам̣ на мун̃чеййа на катхеййа. моккхо ¶ калйа̄н̣ийа̄ са̄дхӯти калйа̄н̣ава̄ча̄йа виссаджджанамева имасмим̣ локе са̄дху сундарам̣ бхаддакам̣. мутва̄ таппати па̄пиканти па̄пикам̣ пхарусава̄чам̣ мун̃читва̄ виссаджджетва̄ катхетва̄ со пуггало таппати сочати киламатӣти.
евам̣ саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бра̄хман̣о а̄нандо ахоси, бра̄хман̣ӣ уппалаван̣н̣а̄, са̄рамбхо пана ахамева ахоси’’нти.
са̄рамбхаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[89] 9. кухакаджа̄такаван̣н̣ана̄
ва̄ча̄ва ¶ кира те а̄сӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ кухакабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. кухакаваттху удда̄лакаджа̄таке а̄ви бхависсати.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте екам̣ га̄макам̣ упанисса̄йа еко кӯт̣аджат̣ило кухаката̄пасо васати. еко кут̣умбико тасса аран̃н̃е пан̣н̣аса̄лам̣ ка̄ретва̄ таттха нам̣ ва̄сенто аттано гехе пан̣ӣта̄ха̄рена пат̣иджаггати. со там̣ кӯт̣аджат̣илам̣ ‘‘сӣлава̄ есо’’ти саддахитва̄ чорабхайена суван̣н̣аниккхасатам̣ тасса пан̣н̣аса̄лам̣ нетва̄ бхӯмигатам̣ катва̄ ‘‘идам̣ олокеййа̄си, бханте’’ти а̄ха. атха нам̣ та̄пасо ‘‘паббаджита̄нам̣ на̄ма, а̄вусо, еварӯпам̣ катхетум̣, на ват̣т̣ати, амха̄кам̣ пана парасантаке лобхо на̄ма наттхӣ’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дху, бханте’’ти тасса вачанам̣ саддахитва̄ пакка̄ми. дут̣т̣хата̄пасо ‘‘сакка̄ еттакена джӣвиту’’нти ¶ катипа̄хам̣ атиккамитва̄ там̣ суван̣н̣ам̣ гахетва̄ антара̄магге екасмим̣ т̣ха̄не т̣хапетва̄ а̄гантва̄ пан̣н̣аса̄ла̄йамева васитва̄ пунадивасе тасса гехе бхаттакиччам̣ катва̄ евама̄ха ‘‘а̄вусо, майам̣ тумхе нисса̄йа чирам̣ васимха, атичирам̣ екасмим̣ т̣ха̄не васанта̄нам̣ мануссехи саддхим̣ сам̣сагго хоти, сам̣сагго ча на̄ма паббаджита̄нам̣ малам̣, тасма̄ гаччха̄маха’’нти ватва̄ тена пунаппунам̣ йа̄чийама̄нопи ниваттитум̣ на иччхи. атха нам̣ со ‘‘евам̣ санте гаччхатха, бханте’’ти йа̄ва га̄мадва̄рам̣ анугантва̄ ниватти. та̄пасопи тхокам̣ гантва̄ва ‘‘имам̣ кут̣умбикам̣ майа̄ ван̃четум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ ¶ джат̣а̄нам̣ антаре тин̣ам̣ т̣хапетва̄ пат̣иниватти. кут̣умбико ‘‘ким̣, бханте, ниваттиттха̄’’ти пуччхи. а̄вусо тумха̄кам̣ гехаччхаданато ме джат̣а̄су екатин̣ам̣ лаггам̣, адинна̄да̄нан̃ча на̄ма паббаджита̄нам̣ на ват̣т̣ати, там̣ а̄да̄йа а̄гатомхӣти. кут̣умбико ‘‘чхад̣д̣етва̄ гаччхатха, бханте’’ти ватва̄ ‘‘тин̣асала̄кампи на̄ма парасантакам̣ на ган̣ха̄ти, ахо куккуччако ме аййо’’ти пасӣдитва̄ вандитва̄ уййоджеси.
тада̄ пана бодхисаттена бхан̣д̣аттха̄йа паччантам̣ гаччхантена тасмим̣ нивесане нива̄со гахито хоти. со та̄пасасса вачанам̣ сутва̄ва ‘‘аддха̄ имина̄ дут̣т̣хата̄пасена имасса кин̃чи гахитам̣ бхависсатӣ’’ти кут̣умбикам̣ пуччхи ‘‘аттхи пана те, самма, кин̃чи етасса та̄пасасса сантике никкхитта’’нти? ‘‘аттхи, самма, суван̣н̣аниккхасата’’нти. ‘‘тена хи гаччха, там̣ упадха̄рехӣ’’ти ¶ . со пан̣н̣аса̄лам̣ гантва̄ там̣ адисва̄ вегена̄гантва̄ ‘‘наттхи, самма̄’’ти а̄ха. ‘‘на те суван̣н̣ам̣ ан̃н̃ена гахитам̣, тенева кухаката̄пасена гахитам̣, ехи, там̣ анубандхитва̄ ган̣ха̄ма̄’’ти вегена гантва̄ кӯт̣ата̄пасам̣ ган̣хитва̄ хаттхехи ча па̄дехи ча потхетва̄ суван̣н̣ам̣ а̄хара̄петва̄ ган̣хим̣су. бодхисатто суван̣н̣ам̣ дисва̄ ‘‘никкхасатам̣ харама̄но асаджджитва̄ тин̣аматте саттосӣ’’ти ватва̄ там̣ гараханто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ва̄ча̄ва кира те а̄си, сан̣ха̄ сакхилабха̄н̣ино;
тин̣аматте асаджджиттхо, но ча никкхасатам̣ хара’’нти.
таттха ¶ ва̄ча̄ва кира те а̄си, сан̣ха̄ сакхилабха̄н̣иноти ‘‘паббаджита̄нам̣ тин̣аматтампи адиннам̣ а̄да̄тум̣ на ват̣т̣атӣ’’ти евам̣ сакхилам̣ мудувачанам̣ вадантасса ва̄ча̄ ева кира те сан̣ха̄ а̄си, вачанаматтамева мат̣т̣хам̣ ахосӣти аттхо. тин̣аматте асаджджиттхоти кӯт̣аджат̣ила екисса̄ тин̣асала̄ка̄йа куккуччам̣ курума̄но твам̣ сатто а̄сатто лагго ахоси. но ча никкхасатам̣ харанти имам̣ пана никкхасатам̣ харанто асатто ниллаггова джа̄тосӣти.
евам̣ бодхисатто там̣ гарахитва̄ ‘‘ма̄ пуна, кӯт̣аджат̣ила, еварӯпамака̄сӣ’’ти ова̄дам̣ датва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса бхиккху кухако, пуббепи кухакойева̄’’ти ватва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ¶ кӯт̣ата̄пасо кухакабхиккху ахоси, пан̣д̣итапурисо пана ахамева ахоси’’нти.
кухакаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[90] 10. акатан̃н̃уджа̄такаван̣н̣ана̄
йо пуббе катакалйа̄н̣оти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ана̄тхапин̣д̣икам̣ а̄раббха катхеси. тасса киреко паччантава̄сико сет̣т̣хи адит̣т̣хасаха̄йо ахоси. со екада̄ паччанте ут̣т̣ха̄накабхан̣д̣асса пан̃ча сакат̣асата̄ни пӯретва̄ каммантикамануссе а̄ха – ‘‘гаччхатха, бхо, имам̣ бхан̣д̣ам̣ са̄ваттхим̣ нетва̄ амха̄кам̣ саха̄йакасса ана̄тхапин̣д̣икамаха̄сет̣т̣хисса паччаггхена виккин̣итва̄ пат̣ибхан̣д̣ам̣ ¶ а̄харатха̄’’ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти тасса вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ са̄ваттхим̣ гантва̄ маха̄сет̣т̣хим̣ дисва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ датва̄ там̣ паваттим̣ а̄рочесум̣. маха̄сет̣т̣хи ‘‘сва̄гатам̣ во’’ти тесам̣ а̄ва̄сан̃ча париббайан̃ча да̄петва̄ саха̄йакасса сукхам̣ пуччхитва̄ бхан̣д̣ам̣ виккин̣итва̄ пат̣ибхан̣д̣ам̣ да̄песи. те паччантам̣ гантва̄ таматтхам̣ аттано сет̣т̣хисса а̄рочесум̣.
апарабха̄ге ана̄тхапин̣д̣икопи татхева пан̃ча сакат̣асата̄ни таттха песеси. манусса̄ таттха гантва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ а̄да̄йа паччантава̄сикасет̣т̣хим̣ пассим̣су. со ‘‘куто а̄гаччхатха̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘са̄ваттхито тумха̄кам̣ саха̄йакасса ана̄тхапин̣д̣икасса сантика̄’’ти вутте ‘‘ана̄тхапин̣д̣икоти кассачи пурисасса на̄мам̣ бхависсатӣ’’ти париха̄сам̣ катва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ ‘‘гаччхатха тумхе’’ти уййоджеси, нева нива̄сам̣, на париббайам̣ да̄песи. те сайамева бхан̣д̣ам̣ виккин̣итва̄ пат̣ибхан̣д̣ам̣ а̄да̄йа са̄ваттхим̣ а̄гантва̄ сет̣т̣хисса там̣ паваттим̣ а̄рочесум̣.
атха со паччантава̄сӣ ¶ пунапи екава̄рам̣ татхева пан̃ча сакат̣асата̄ни са̄ваттхим̣ песеси, манусса̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ а̄да̄йа маха̄сет̣т̣хим̣ пассим̣су. те ¶ пана дисва̄ ана̄тхапин̣д̣икасса манусса̄ ‘‘майам̣, са̄ми, етесам̣ нива̄сан̃ча бхаттан̃ча париббайан̃ча джа̄нисса̄ма̄’’ти ватва̄ тесам̣ сакат̣а̄ни бахинагаре татха̄рӯпе т̣ха̄не моча̄петва̄ ‘‘тумхе идхева васатха, амха̄кам̣ во гхаре йа̄губхаттан̃ча париббайо ча бхависсатӣ’’ти гантва̄ да̄сакаммакаре саннипа̄тетва̄ маджджхимайа̄масаманантаре пан̃ча сакат̣асата̄ни вилумпитва̄ нива̄санапа̄рупана̄нипи несам̣ аччхиндитва̄ гон̣е пала̄петва̄ сакат̣а̄ни вичакка̄ни катва̄ бхӯмийам̣ т̣хапетва̄ чакка̄нипи ган̣хитва̄ва агамам̣су. паччантава̄сино нива̄санаматтассапи са̄мика̄ ахутва̄ бхӣта̄ вегена пала̄йитва̄ паччантамева гата̄. сет̣т̣химанусса̄пи таматтхам̣ маха̄сет̣т̣хино а̄рочесум̣. со ‘‘аттхи да̄нидам̣ катха̄па̄бхата’’нти саттху сантикам̣ гантва̄ а̄дито пат̣т̣ха̄йа саббам̣ там̣ паваттим̣ а̄рочеси. саттха̄ ‘‘на кхо, гахапати, со паччантава̄сӣ ида̄нева евам̣сӣло, пуббепи евам̣сӣлойева ахосӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ба̄ра̄н̣асийам̣ маха̄вибхаво сет̣т̣хи ахоси. тассеко паччантава̄сико сет̣т̣хи адит̣т̣хасаха̄йо ахоси. саббам̣ атӣтаваттху паччуппаннаваттхусадисамева бодхисатто пана аттано мануссехи ‘‘аджджа амхехи идам̣ на̄ма ката’’нти а̄рочите ‘‘пат̣хамам̣ аттано катам̣ упака̄рам̣ аджа̄нанта̄ паччха̄ еварӯпам̣ лабхантийева̄’’ти ватва̄ сампаттапариса̄йа дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо ¶ пуббе катакалйа̄н̣о, кататтхо на̄вабуджджхати;
паччха̄ кичче самуппанне, катта̄рам̣ на̄дхигаччхатӣ’’ти.
татра̄йам̣ пин̣д̣аттхо – кхаттийа̄дӣсу йо кочи пурисо пуббе пат̣хаматарам̣ ан̃н̃ена катакалйа̄н̣о катӯпака̄ро кататтхо ниппха̄дитакиччо хутва̄ там̣ парена аттани катам̣ калйа̄н̣ан̃чева аттхан̃ча на джа̄на̄ти, со паччха̄ аттано кичче самуппанне тасса киччасса катта̄рам̣ на̄дхигаччхати на лабхатӣти.
евам̣ бодхисатто има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ паччантава̄сӣ ида̄нӣпи паччантава̄сӣйева, ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
акатан̃н̃уджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
апа̄йимхавагго навамо.
тассудда̄нам̣ –
сура̄па̄нам̣ миттавиндам̣, ка̄л̣акан̣н̣ӣ аттхадва̄рам̣;
ким̣паккасӣлавӣмам̣сам̣, ман̇галан̃ча̄пи са̄рамбхам̣;
кухакам̣ акатан̃н̃ӯ ча̄ти.
10. литтавагго
[91] 1. литтаджа̄такаван̣н̣ана̄
литтам̣ ¶ парамена теджаса̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто апаччавеккхитапарибхогам̣ а̄раббха катхеси. тасмим̣ кира ка̄ле бхиккхӯ чӣвара̄дӣни лабхитва̄ йебхуййена апаччавеккхитва̄ парибхун̃джанти. те чатта̄ро паччайе апаччавеккхитва̄ парибхун̃джама̄на̄ йебхуййена нирайатираччха̄найонито на муччанти. саттха̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ бхиккхӯнам̣ анекапарийа̄йена дхаммим̣ катхам̣ катхетва̄ апаччавеккхитапарибхоге а̄дӣнавам̣ дассетва̄ ‘‘бхиккхаве, бхиккхуна̄ на̄ма чатта̄ро паччайе лабхитва̄ апаччавеккхитва̄ парибхун̃джитум̣ на ват̣т̣ати, тасма̄ ито пат̣т̣ха̄йа чатта̄ро паччайе паччавеккхитва̄ парибхун̃джеййа̄тха̄’’ти паччавеккханавидхим̣ дассенто ‘‘идха пана, бхиккхаве, бхиккху пат̣исан̇кха̄ йонисо чӣварам̣ пат̣исевати сӣтасса пат̣игха̄та̄йа̄’’тиа̄дина̄ (ма. ни. 1.23; а. ни. 6.58) найена тантим̣ т̣хапетва̄ ‘‘бхиккхаве, чатта̄ро паччайе евам̣ паччавеккхитва̄ парибхун̃джитум̣ ват̣т̣ати, апаччавеккхитва̄ парибхого на̄ма хала̄халависапарибхогасадисо. пора̄н̣ака̄ хи апаччавеккхитва̄ досам̣ аджа̄нитва̄ висам̣ парибхун̃джитва̄ випа̄канте маха̄дуккхам̣ анубхавим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ан̃н̃атарасмим̣ маха̄бхогакуле ниббаттитва̄ вайаппатто аккхадхутто ахоси. атха̄паро кӯт̣аккхадхутто бодхисаттена саддхим̣ кӣл̣анто аттано джайе ваттама̄не кел̣иман̣д̣алам̣ на бхиндати, пара̄джайака̄ле пана аккхам̣ мукхе паккхипитва̄ ‘‘аккхо нат̣т̣хо’’ти кел̣иман̣д̣алам̣ бхиндитва̄ паккамати. бодхисатто ¶ тасса там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘хоту, джа̄нисса̄меттха патирӯпака̄ран̣а’’нти аккхе а̄да̄йа аттано гхаре хала̄халависена ран̃джитва̄ пунаппунам̣ суккха̄петва̄ те а̄да̄йа тасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘ехи, самма, аккхехи кӣл̣а̄ма̄’’ти а̄ха. со ‘‘са̄дху, самма̄’’ти кел̣иман̣д̣алам̣ саджджетва̄ тена саддхим̣ кӣл̣анто аттано пара̄джайака̄ле екам̣ аккхам̣ мукхе паккхипи. атха нам̣ бодхисатто татха̄ каронтам̣ дисва̄ ‘‘гила̄хи та̄ва, паччха̄ идам̣ на̄метанти джа̄ниссасӣ’’ти чодетум̣ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘литтам̣ ¶ парамена теджаса̄, гиламаккхам̣ пурисо на буджджхати;
гила ре гила па̄падхуттака, паччха̄ те кат̣укам̣ бхависсатӣ’’ти.
таттха литтанти маккхитам̣ ран̃джитам̣. парамена теджаса̄ти уттаматеджасампаннена хала̄халависена. гиланти гиланто. аккханти гул̣акам̣. на буджджхатӣти ‘‘айам̣ ме гилато идам̣ на̄ма кариссатӣ’’ти на джа̄на̄ти. гила рети гила̄хи аре. гила̄ти пунапи чоденто вадати. паччха̄ те кат̣укам̣ бхависсатӣти имасмим̣ те аккхе гилите паччха̄ етам̣ висам̣ тикхин̣ам̣ бхависсатӣти аттхо.
со бодхисаттасса катхентассева висавегена муччхито аккхӣни париваттетва̄ кхандхам̣ на̄метва̄ пати. бодхисатто ‘‘ида̄нисса джӣвитада̄нам̣ да̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти осадхапарибха̄витам̣ ваманайогам̣ датва̄ ваметва̄ саппипха̄н̣итамадхусаккара̄дайо кха̄да̄петва̄ арогам̣ катва̄ ‘‘пуна еварӯпам̣ ма̄ ака̄сӣ’’ти овадитва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘бхиккхаве, апаччавеккхитапарибхого на̄ма апаччавеккхитва̄ катависапарибхогасадисо хотӣ’’ти ватва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ пан̣д̣итадхутто ахамева ахосим̣, кӯт̣адхутто ¶ панеттха на катхӣйати, йатха̄ ча еттха, евам̣ саббаттха. йо пана имасмим̣ ка̄ле на пан̃н̃а̄йати, со на катхӣйатева̄’’ти.
литтаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[92] 2. маха̄са̄раджа̄такаван̣н̣ана̄
уккат̣т̣хе ¶ сӯрамиччхантӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто а̄йасмантам̣ а̄нандаттхерам̣ а̄раббха катхеси. екасмин̃хи самайе косаларан̃н̃о иттхийо чинтайим̣су ‘‘буддхуппа̄до на̄ма дуллабхо, татха̄ мануссапат̣ила̄бхо, парипун̣н̣а̄йатаната̄ ча. майан̃ча имам̣ дуллабхам̣ кхан̣асамава̄йам̣ лабхитва̄пи аттано ручийа̄ виха̄рам̣ гантва̄ дхаммам̣ ва̄ сотум̣ буддхапӯджам̣ ва̄ ка̄тум̣ да̄нам̣ ва̄ да̄тум̣ на лабха̄ма, ман̃джӯса̄йа паккхитта̄ вийа васа̄ма, ран̃н̃о катхетва̄ амха̄кам̣ дхаммам̣ десетум̣ ануччхавикам̣ екам̣ бхиккхум̣ паккоса̄петва̄ тасса сантике дхаммам̣ сосса̄ма, тато йам̣ саккхисса̄ма, там̣ угган̣хисса̄ма, да̄на̄дӣни ча пун̃н̃а̄ни карисса̄ма. евам̣ но айам̣ кхан̣апат̣ила̄бхо сапхало бхависсатӣ’’ти. та̄ сабба̄пи ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ аттана̄ чинтитака̄ран̣ам̣ катхайим̣су. ра̄джа̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи.
атхекадивасам̣ ¶ ра̄джа̄ уййа̄накӣл̣ам̣ кӣл̣итука̄мо уййа̄напа̄лам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘уййа̄нам̣ содхехӣ’’ти а̄ха. уййа̄напа̄ло уййа̄нам̣ содхенто саттха̄рам̣ ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле нисиннам̣ дисва̄ ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ ‘‘суддхам̣, дева, уййа̄нам̣, апичеттха ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле бхагава̄ нисинно’’ти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘са̄дху, самма, саттху сантике дхаммампи сосса̄ма̄’’ти алан̇катаратхам̣ абхирухитва̄ уййа̄нам̣ гантва̄ саттху сантикам̣ агама̄си.
тасмин̃ча самайе чхаттапа̄н̣и на̄меко ана̄га̄мӣ упа̄сако саттху сантике дхаммам̣ сун̣ама̄но нисинно хоти. ра̄джа̄ там̣ дисва̄ а̄сан̇кама̄но мухуттам̣ т̣хатва̄ пуна ‘‘сача̄йам̣ па̄пако бхавеййа, на саттху сантике нисӣдитва̄ дхаммам̣ сун̣еййа, апа̄пакена имина̄ бхавитабба’’нти чинтетва̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. упа̄сако буддхага̄равена ран̃н̃о ¶ паччут̣т̣ха̄нам̣ ва̄ ванданам̣ ва̄ на ака̄си, тенасса ра̄джа̄ анаттамано ахоси. саттха̄ тасса анаттаманабха̄вам̣ н̃атва̄ упа̄сакасса гун̣ам̣ катхеси ‘‘айам̣, маха̄ра̄джа, упа̄сако бахуссуто а̄гата̄гамо ка̄месу вӣтара̄го’’ти ра̄джа̄ ‘‘на имина̄ оракена бхавитаббам̣, йасса саттха̄ гун̣ам̣ ван̣н̣етӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘упа̄сака, вадеййа̄си йена те аттхо’’ти а̄ха. упа̄сако ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи. ра̄джа̄ саттху сантике дхаммам̣ сутва̄ саттха̄рам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми.
со екадивасам̣ упарипа̄са̄де маха̄ва̄тапа̄нам̣ виваритва̄ т̣хито там̣ упа̄сакам̣ бхуттапа̄тара̄сам̣ чхаттама̄да̄йа джетаванам̣ гаччхантам̣ дисва̄ паккоса̄петва̄ евама̄ха ‘‘твам̣ кира, упа̄сака, бахуссуто, амха̄кан̃ча иттхийо дхаммам̣ сотука̄ма̄ чева уггахетука̄ма̄ ча, са̄дху ватасса саче та̄сам̣ дхаммам̣ ва̄чеййа̄сӣ’’ти. ‘‘дева, гихӣнам̣ на̄ма ра̄джантепуре ¶ дхаммам̣ десетум̣ ва̄ ва̄четум̣ ва̄ наппатирӯпам̣, аййа̄нам̣ ева патирӯпа’’нти. ра̄джа̄ ‘‘саччам̣ еса вадатӣ’’ти уййоджетва̄ иттхийо паккоса̄петва̄ ‘‘бхадде, ахам̣ тумха̄кам̣ дхаммадесанаттха̄йа ча дхаммава̄чанаттха̄йа ча саттху сантикам̣ гантва̄ екам̣ бхиккхум̣ йа̄ча̄ми, асӣтийа̄ маха̄са̄вакесу катарам̣ йа̄ча̄мӣ’’ти а̄ха. та̄ сабба̄пи мантетва̄ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикам̣ а̄нандаттхерамева а̄рочесум̣. ра̄джа̄ саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисинно евама̄ха ‘‘бханте, амха̄кам̣ гехе иттхийо а̄нандаттхерасса сантике дхаммам̣ сотун̃ча угган̣хитун̃ча иччханти, са̄дху вата саче тхеро амха̄кам̣ гехе дхаммам̣ десеййа чева ва̄чеййа ча̄’’ти. саттха̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ тхерам̣ а̄н̣а̄песи. тато пат̣т̣ха̄йа ран̃н̃о иттхийо тхерасса сантике дхаммам̣ сун̣анти чева угган̣ханти ча.
атхекадивасам̣ ран̃н̃о чӯл̣а̄ман̣и нат̣т̣хо. ра̄джа̄ тасса нат̣т̣хабха̄вам̣ сутва̄ амачче а̄н̣а̄песи ‘‘саббе ¶ антовал̣ан̃джанаке мануссе гахетва̄ чӯл̣а̄ман̣им̣ а̄хара̄петха̄’’ти. амачча̄ ма̄туга̄ме а̄дим̣ катва̄ чӯл̣а̄ман̣им̣ парипуччханта̄ адисва̄ маха̄джанам̣ киламенти. там̣ дивасам̣ а̄нандаттхеро ра̄джанивесанам̣ павит̣т̣хо. йатха̄ та̄ иттхийо пуббе тхерам̣ дисва̄ва хат̣т̣хатут̣т̣ха̄ дхаммам̣ сун̣анти чева угган̣ханти ча, татха̄ акатва̄ сабба̄ доманассаппатта̄ва ахесум̣. тато тхерена ‘‘касма̄ тумхе аджджа еварӯпа̄ ¶ джа̄та̄’’ти пуччхита̄ евама̄хам̣су ‘‘бханте, ран̃н̃о чӯл̣а̄ман̣им̣ парийеса̄ма̄ти амачча̄ ма̄туга̄ме упа̄да̄йа антовал̣ан̃джанаке киламенти, на джа̄на̄ма касса ‘ким̣ бхависсатӣ’ти, тенамха доманассаппатта̄’’ти. тхеро ‘‘ма̄ чинтайиттха̄’’ти та̄ самасса̄сетва̄ ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ‘‘ман̣и кира те, маха̄ра̄джа, нат̣т̣хо’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, бханте’’ти. ‘‘асаккхи пана там̣ а̄хара̄пету’’нти. ‘‘бханте, саббам̣ антоджанам̣ гахетва̄ киламентопи на саккоми а̄хара̄пету’’нти. ‘‘маха̄ра̄джа, маха̄джанам̣ акиламетва̄ва а̄харан̣ӯпа̄йо аттхӣ’’ти. ‘‘катаро, бханте’’ти? ‘‘пин̣д̣ада̄нам̣, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘катарам̣ пин̣д̣ада̄нам̣, бханте’’ти? ‘‘маха̄ра̄джа, йаттакесу а̄сан̇ка̄ аттхи, те гахетва̄ екекасса екекам̣ пала̄лапин̣д̣ам̣ ва̄ маттика̄пин̣д̣ам̣ ва̄ датва̄ ‘имам̣ паччӯсака̄ле а̄харитва̄ асукат̣т̣ха̄не на̄ма па̄тетха̄’ти ваттаббам̣. йена гахито бхависсати, со тасмим̣ паккхипитва̄ а̄хариссати. саче пат̣хамадивасейева па̄тенти, иччетам̣ кусалам̣. но че па̄тенти, дутийадивасепи татийадивасепи татхева ка̄таббам̣. евам̣ маха̄джано ча на киламиссати, ман̣ин̃ча лабхиссасӣ’’ти евам̣ ватва̄ тхеро агама̄си.
ра̄джа̄ вуттанайенева тайо дивасе да̄песи, нева ман̣им̣ а̄харим̣су. тхеро ¶ татийадивасе а̄гантва̄ ‘‘ким̣, маха̄ра̄джа, па̄тито ман̣ӣ’’ти пуччхи. ‘‘на па̄тенти, бханте’’ти. ‘‘тена хи, маха̄ра̄джа, маха̄таласмим̣йева пат̣иччханнат̣т̣ха̄не маха̄ча̄т̣им̣ т̣хапа̄петва̄ удакасса пӯра̄петва̄ са̄н̣им̣ париккхипа̄петва̄ ‘саббе антовал̣ан̃джанакаманусса̄ ча иттхийо ча уттара̄сан̇гам̣ катва̄ екекова антоса̄н̣им̣ пависитва̄ хаттхам̣ дховитва̄ а̄гаччхантӯ’ти вадехӣ’’ти тхеро имам̣ упа̄йам̣ а̄чиккхитва̄ пакка̄ми. ра̄джа̄ татха̄ ка̄реси. ман̣ичоро чинтеси ‘‘дхаммабхан̣д̣а̄га̄рико имам̣ адхикаран̣ам̣ а̄да̄йа ман̣им̣ адассетва̄ осаккиссатӣти ат̣т̣ха̄наметам̣, па̄тетум̣ да̄ни ват̣т̣атӣ’’ти ман̣им̣ пат̣иччханнам̣ катва̄ а̄да̄йа антоса̄н̣им̣ пависитва̄ ча̄т̣ийам̣ па̄тетва̄ никкхами. саббесам̣ никкхантака̄ле удакам̣ чхад̣д̣етва̄ ман̣им̣ аддасам̣су. ра̄джа̄ ‘‘тхерам̣ нисса̄йа маха̄джанам̣ акиламетва̄ва ме ман̣и ладдхо’’ти тусси, антовал̣ан̃джанакаманусса̄пи ‘‘тхерам̣ нисса̄йа маха̄дуккхато муттамха̄’’ти туссим̣су. ‘‘тхерасса̄нубха̄вена ран̃н̃о ¶ чӯл̣а̄ман̣и ладдхо’’ти тхерасса̄нубха̄во сакаланагаре чева бхиккхусан̇гхе ча па̄кат̣о джа̄то.
дхаммасабха̄йам̣ ¶ саннисинна̄ бхиккхӯ тхерасса гун̣ам̣ ван̣н̣айим̣су ‘‘а̄вусо, а̄нандаттхеро аттано бахуссутата̄йа пан̣д̣иччена упа̄йакусалата̄йа маха̄джанам̣ акиламетва̄ упа̄йенева ран̃н̃о ман̣им̣ дассесӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄ни а̄нанденева парахаттхагатам̣ бхан̣д̣ам̣ дасситам̣, пуббепи пан̣д̣ита̄ маха̄джанам̣ акиламетва̄ упа̄йенева тираччха̄нахаттхагатам̣ бхан̣д̣ам̣ дассайим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто саббасиппесу ниппхаттим̣ патто тассева амаччо ахоси. атхекадивасам̣ ра̄джа̄ махантена парива̄рена уййа̄нам̣ гантва̄ ванантара̄ни вичаритва̄ удакакӣл̣ам̣ кӣл̣итука̄мо ман̇галапоккхаран̣им̣ отаритва̄ иттха̄га̄рампи паккоси. иттхийо аттано аттано сӣсӯпагагӣвӯпага̄дӣни а̄бхаран̣а̄ни омун̃читва̄ уттара̄сан̇гесу паккхипитва̄ самуггапит̣т̣хесу т̣хапетва̄ да̄сийо пат̣иччха̄петва̄ поккхаран̣им̣ отарим̣су. атхека̄ уййа̄намаккат̣ӣ са̄кхантаре нисинна̄ девим̣ пил̣андхана̄ни омун̃читва̄ уттара̄сан̇ге паккхипитва̄ самуггапит̣т̣хе т̣хапайама̄нам̣ дисва̄ тасса̄ мутта̄ха̄рам̣ пил̣андхитука̄ма̄ хутва̄ да̄сийа̄ ¶ пама̄дам̣ олокайама̄на̄ нисӣди, да̄сӣпи там̣ раккхама̄на̄ тахам̣ тахам̣ олокетва̄ нисинна̄йева нидда̄йитум̣ а̄рабхи. маккат̣ӣ тасса̄ пама̄дабха̄вам̣ н̃атва̄ ва̄тавегена отаритва̄ маха̄мутта̄ха̄рам̣ гӣва̄йа пат̣имун̃читва̄ ва̄тавегена уппатитва̄ са̄кхантаре нисӣдитва̄ ан̃н̃а̄сам̣ маккат̣ӣнам̣ дассанабхайена екасмим̣ руккхасусират̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ упасантӯпасанта̄ вийа там̣ раккхама̄на̄ нисӣди.
са̄пи кхо да̄сӣ пат̣ибуджджхитва̄ мутта̄ха̄рам̣ апассантӣ кампама̄на̄ ан̃н̃ам̣ упа̄йам̣ адисва̄ ‘‘пурисо девийа̄ мутта̄ха̄рам̣ гахетва̄ пала̄то’’ти маха̄виравам̣ вирави. а̄раккхаманусса̄ тато тато саннипатитва̄ тасса̄ вачанам̣ сутва̄ ран̃н̃о а̄рочайим̣су. ра̄джа̄ ‘‘чорам̣ ган̣хатха̄’’ти а̄ха. пуриса̄ уййа̄на̄ ¶ никкхамитва̄ ‘‘чорам̣ ган̣хатха, чорам̣ ган̣хатха̄’’ти ито чито ча олокенти. атхеко джа̄нападо балика̄ракапурисо там̣ саддам̣ сутва̄ кампама̄но пала̄йи. там̣ дисва̄ ра̄джапуриса̄ ‘‘айам̣ чоро бхависсатӣ’’ти анубандхитва̄ там̣ гахетва̄ потхетва̄ ‘‘аре, дут̣т̣хачора, евам̣ маха̄са̄рам̣ на̄ма пил̣андханам̣ авахариссасӣ’’ти парибха̄сим̣су. со чинтеси ‘‘сача̄хам̣ ‘на ган̣ха̄мӣ’ти ваккха̄ми, аджджа ме джӣвитам̣ наттхи, потхента̄йева мам̣ ма̄рессанти, сампат̣иччха̄ми на’’нти. со ‘‘а̄ма, са̄ми, гахитам̣ ме’’ти а̄ха. атха нам̣ бандхитва̄ ран̃н̃о сантикам̣ а̄найим̣су. ра̄джа̄пи нам̣ пуччхи ‘‘гахитам̣ те маха̄са̄рапил̣андхана’’нти? ‘‘а̄ма, дева̄’’ти ¶ . ‘‘ида̄ни там̣ каха’’нти. ‘‘дева, майа̄ маха̄са̄рам̣ на̄ма ман̃чапӣт̣хампи на дит̣т̣хапуббам̣, сет̣т̣хи пана мам̣ маха̄са̄рапил̣андханам̣ ган̣ха̄песи, сохам̣ там̣ гахетва̄ва тасса ада̄сим̣, со нам̣ джа̄на̄тӣ’’ти.
ра̄джа̄ сет̣т̣хим̣ паккоса̄петва̄ ‘‘гахитам̣ те имасса хаттхато маха̄са̄рапил̣андхана’’нти пуччхи. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘кахам̣ та’’нти. ‘‘пурохитасса ме динна’’нти. пурохитампи паккоса̄петва̄ татхева пуччхи, сопи сампат̣иччхитва̄ ‘‘гандхаббасса ме динна’’нти а̄ха. тампи паккоса̄петва̄ ‘‘пурохитасса хаттхато те маха̄са̄рапил̣андханам̣ гахита’’нти пуччхи. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘кахам̣ та’’нти. ‘‘килесавасена ме ван̣н̣ада̄сийа̄ ¶ динна’’нти. тампи паккоса̄петва̄ пуччхи, са̄ ‘‘на ган̣ха̄мӣ’’ти а̄ха. те пан̃ча джане пуччханта̄нан̃н̃ева сӯрийо аттхам̣ гато. ра̄джа̄ ‘‘ида̄ни вика̄ло джа̄то, све джа̄нисса̄ма̄’’ти те пан̃ча джане амачча̄нам̣ датва̄ нагарам̣ па̄виси.
бодхисатто чинтеси – ‘‘идам̣ пил̣андханам̣ антовал̣ан̃дже нат̣т̣хам̣, айан̃ча гахапатико бахивал̣ан̃джо, два̄репи балава̄раккхо, тасма̄ антовал̣ан̃джанака̄нампи там̣ гахетва̄ пала̄йитум̣ на сакка̄. евам̣ нева бахивал̣ан̃джанака̄нам̣, на анто, уййа̄не вал̣ан̃джанака̄нам̣ гахан̣ӯпа̄йо диссати. имина̄ дуггатамануссена ‘сет̣т̣хисса ме динна’нти катхентена аттано моккхаттха̄йа катхитам̣ бхависсати, сет̣т̣хина̄пи ‘пурохитасса ме динна’нти катхентена ‘екато хутва̄ ниттхарисса̄мӣ’ти чинтетва̄ катхитам̣ бхависсати, пурохитена̄пи ‘гандхаббасса ме динна’нти катхентена ‘бандхана̄га̄ре гандхаббам̣ нисса̄йа сукхена васисса̄ма̄’ти чинтетва̄ ¶ катхитам̣ бхависсати, гандхаббена̄пи ‘ван̣н̣ада̄сийа̄ ме динна’нти катхентена ‘екантена ануккан̣т̣хита̄ бхависса̄ма̄’ти чинтетва̄ катхитам̣ бхависсати, имехи пан̃чахипи чорехи на бхавитаббам̣, уййа̄не маккат̣а̄ бахӯ, пил̣андханена екисса̄ маккат̣ийа̄ хаттхе а̄рул̣хена бхавитабба’’нти. со ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, чоре амха̄кам̣ ниййа̄детха, майам̣ там̣ киччам̣ содхесса̄ма̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘са̄дху, пан̣д̣ита, содхехӣ’’ти тасса ниййа̄деси.
бодхисатто аттано да̄сапурисе паккоса̄петва̄ те пан̃ча джане екасмим̣йева т̣ха̄не васа̄петва̄ саманта̄ а̄раккхам̣ катва̄ кан̣н̣ам̣ датва̄ ‘‘йам̣ те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ катхенти, там̣ майхам̣ а̄рочетха̄’’ти ватва̄ пакка̄ми. те татха̄ акам̣су. тато манусса̄нам̣ саннисиннавела̄йа сет̣т̣хи там̣ гахапатикам̣ а̄ха – ‘‘аре, дут̣т̣хагахапати, тайа̄ ахам̣, майа̄ ва̄ твам̣ кахам̣ дит̣т̣хапуббо, када̄ те майхам̣ ¶ пил̣андханам̣ динна’’нти а̄ха. со ‘‘са̄ми маха̄сет̣т̣хи, ахам̣ маха̄са̄рам̣ на̄ма руккхаса̄рапа̄дакам̣ ман̃чапӣт̣хампи на джа̄на̄ми, ‘там̣ нисса̄йа пана моккхам̣ лабхисса̄мӣ’ти евам̣ авачам̣, ма̄ ме куджджха, са̄мӣ’’ти а̄ха. пурохитопи ¶ сет̣т̣хим̣ а̄ха ‘‘маха̄сет̣т̣хи, твам̣ имина̄ аттано адиннакамева майхам̣ катхам̣ ада̄сӣ’’ти? ‘‘майампи две иссара̄, амха̄кам̣ екато хутва̄ т̣хитака̄ле каммам̣ кхиппам̣ ниппхаджджиссатӣ’’ти катхесинти. гандхаббопи пурохитам̣ а̄ха ‘‘бра̄хман̣а, када̄ тайа̄ майхам̣ пил̣андханам̣ динна’’нти? ‘‘ахам̣ там̣ нисса̄йа васанат̣т̣ха̄не сукхам̣ васисса̄мӣ’’ти катхесинти. ван̣н̣ада̄сӣпи гандхаббам̣ а̄ха ‘‘аре дут̣т̣хагандхабба, ахам̣ када̄ тава сантикам̣ гатапубба̄, твам̣ ва̄ мама сантикам̣ а̄гатапуббо, када̄ те майхам̣ пил̣андханам̣ динна’’нти? бхагини ким̣ка̄ран̣а̄ куджджхаси, ‘‘амхесу пан̃часу екато васантесу гхара̄ва̄со бхависсати, ануккан̣т̣хама̄на̄ сукхам̣ васисса̄ма̄’’ти катхесинти. бодхисатто пайоджитаманусса̄нам̣ сантика̄ там̣ катхам̣ сутва̄ тесам̣ татхато ачорабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘маккат̣ийа̄ гахитапил̣андханам̣ упа̄йенева па̄тесса̄мӣ’’ти ген̣д̣умайа̄ни бахӯни пил̣андхана̄ни ка̄ретва̄ уййа̄не маккат̣ийо га̄ха̄петва̄ хаттхапа̄дагӣва̄су ген̣д̣упил̣андхана̄ни пил̣андха̄петва̄ виссаджджеси. итара̄ маккат̣ӣ пил̣андханам̣ раккхама̄на̄ уййа̄не ева нисӣди.
бодхисатто мануссе а̄н̣а̄песи ‘‘гаччхатха тумхе, уййа̄не сабба̄ маккат̣ийо упадха̄ретха, йасса̄ там̣ пил̣андханам̣ пассатха, там̣ утта̄сетва̄ пил̣андханам̣ ган̣хатха̄’’ти. та̄пи кхо маккат̣ийо ‘‘пил̣андханам̣ но ладдха’’нти тут̣т̣хапахат̣т̣ха̄ ¶ уййа̄не вичарантийо тасса̄ сантикам̣ гантва̄ ‘‘пасса амха̄кам̣ пил̣андхана’’нти а̄хам̣су. са̄ маккат̣ӣ асахама̄на̄ ‘‘ким̣ имина̄ ген̣д̣упил̣андханена̄’’ти мутта̄ха̄рам̣ пил̣андхитва̄ никкхами. атха нам̣ те пуриса̄ дисва̄ пил̣андханам̣ чхад̣д̣а̄петва̄ а̄харитва̄ бодхисаттасса адам̣су. со там̣ а̄да̄йа ран̃н̃о дассетва̄ ‘‘идам̣ те дева пил̣андханам̣, те пан̃чапи ачора̄, идам̣ пана уййа̄не маккат̣ийа̄ а̄бхата’’нти а̄ха. ‘‘катхам̣ пана те, пан̣д̣ита, маккат̣ийа̄ хаттхам̣ а̄рул̣хабха̄во н̃а̄то, катхам̣ те гахита’’нти? со саббам̣ а̄чиккхи. ра̄джа̄ тут̣т̣хама̄насо ‘‘сан̇га̄масӣса̄дӣсу ¶ на̄ма сӯра̄дайо иччхитабба̄ хонтӣ’’ти бодхисаттасса тхутим̣ каронто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘уккат̣т̣хе сӯрамиччханти, мантӣсу акутӯхалам̣;
пийан̃ча аннапа̄намхи, аттхе джа̄те ча пан̣д̣ита’’нти.
таттха уккат̣т̣хети упакат̣т̣хе, убхатобйӯл̣хе сан̇га̄ме сампаха̄ре ваттама̄нети аттхо. сӯрамиччхантӣти ¶ асанийа̄пи маттхаке патама̄на̄йа апала̄йинам̣ сӯрам̣ иччханти, тасмим̣ кхан̣е еварӯпо сан̇га̄майодхо паттхетаббо хоти. мантӣсу акутӯхаланти каттабба̄каттаббакиччам̣ саммантанака̄ле уппанне мантӣсу йо акутӯхало авикин̣н̣ава̄чо мантам̣ на бхиндати, там̣ иччханти, та̄дисо тесу т̣ха̄несу паттхетаббо хоти. пийан̃ча аннапа̄намхӣти мадхуре аннапа̄не паччупат̣т̣хите сахапарибхун̃джанаттха̄йа пийапуггалам̣ паттхенти, та̄дисо тасмим̣ ка̄ле паттхетаббо хоти. аттхе джа̄те ча пан̣д̣итанти аттхагамбхӣре дхаммагамбхӣре кисмин̃чидева ка̄ран̣е ва̄ пан̃хе ва̄ уппанне пан̣д̣итам̣ вичаккхан̣ам̣ иччханти. татха̄рӯпо хи тасмим̣ самайе паттхетаббо хотӣти.
евам̣ ра̄джа̄ бодхисаттам̣ ван̣н̣етва̄ тхометва̄ гханавассам̣ вассенто маха̄мегхо вийа сатта̄хи ратанехи пӯджетва̄ тассова̄де т̣хатва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато, бодхисаттопи йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ тхерасса гун̣ам̣ катхетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джа̄ а̄нандо ахоси, пан̣д̣ита̄маччо пана ахамева ахоси’’нти.
маха̄са̄раджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[93] 3. висса̄сабходжанаджа̄такаван̣н̣ана̄
на ¶ виссасе ависсаттхети идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто висса̄сабходжанам̣ а̄раббха катхеси. тасмим̣ кира самайе йебхуййена бхиккхӯ ‘‘ма̄тара̄ но диннам̣, питара̄ но диннам̣, бха̄тара̄, бхагинийа̄, чӯл̣ама̄тара̄, чӯл̣апитара̄, ма̄тулена, ма̄тула̄нийа̄ диннам̣. амха̄кам̣ гихика̄лепи бхиккхука̄лепи ете да̄тум̣ йуттарӯпа̄ва̄’’ти н̃а̄тӣхи динне чатта̄ро паччайе виссаттха̄ хутва̄ апаччавеккхитва̄ парибхун̃джанти. саттха̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘бхиккхӯнам̣ майа̄ дхаммадесанам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти бхиккхӯ саннипа̄та̄петва̄ ‘‘бхиккхаве, бхиккхуна̄ на̄ма н̃а̄тӣхипи ан̃н̃а̄тӣхипи ¶ диннаке чатта̄ро паччайе паччавеккхитва̄ва парибхого ка̄таббо. апаччавеккхитва̄ парибхогам̣ катва̄ хи ка̄лам̣ курума̄но бхиккху йаккхапетааттабха̄вато на муччати, апаччавеккхитапарибхого на̄меса висапарибхогасадисо. висан̃хи висса̄сикена диннакампи ависса̄сикена диннакампи ма̄ретийева. пуббепи висса̄сена диннам̣ висам̣ парибхун̃джитва̄ джӣвитаккхайам̣ патта̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто маха̄вибхаво сет̣т̣хи ахоси. тассеко гопа̄лако кит̣т̣хасамба̄дхасамайе га̄во гахетва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ таттха госа̄лам̣ катва̄ раккханто васати. сет̣т̣хино ча ка̄лена ка̄лам̣ горасам̣ а̄харати. атхасса госа̄ла̄йа авидӯре сӣхо нива̄сам̣ ган̣хи. га̄вӣнам̣ сӣхасанта̄сена мила̄та̄нам̣ кхӣрам̣ мандам̣ ахоси. атха нам̣ екадивасам̣ саппим̣ а̄да̄йа а̄гатам̣ сет̣т̣хи пуччхи ‘‘ким̣ ну кхо, самма гопа̄лака, мандам̣ саппӣ’’ти? со там̣ ка̄ран̣ам̣ а̄чиккхи. ‘‘аттхи пана, самма, тасса сӣхасса каттхачи пат̣ибандхо’’ти? ‘‘аттхисса са̄ми, ека̄йа мигама̄тука̄йа саддхим̣ сам̣сагго’’ти. ‘‘сакка̄ пана там̣ га̄ха̄пету’’нти? ‘‘сакка̄, са̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи там̣ гахетва̄ тасса̄ нала̄т̣ато пат̣т̣ха̄йа сарӣре лома̄ни висена пунаппунам̣ раджитва̄ суккха̄петва̄ две тайо дивасе атикка̄метва̄ там̣ мигама̄тукам̣ виссаджджехи, со тасса̄ синехена сарӣрам̣ лехитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣иссати. атхасса чамманакхада̄т̣ха̄ чева васан̃ча мам̣сан̃ча гахетва̄ а̄гаччхеййа̄сӣ’’ти хала̄халависам̣ датва̄ уййоджеси.
со ¶ гопа̄лако джа̄лам̣ кхипитва̄ упа̄йена там̣ мигама̄тукам̣ ган̣хитва̄ татха̄ ака̄си. сӣхо там̣ дисва̄ва балавасинехена тасса̄ сарӣрам̣ лехитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣и. гопа̄лакопи чамма̄дӣни гахетва̄ бодхисаттасса сантикам̣ агама̄си. бодхисатто там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘паресу синехо на̄ма на ка̄таббо, евам̣ баласампаннопи сӣхо мигара̄джа̄ килесавасена сам̣саггам̣ нисса̄йа мигама̄тука̄йа сарӣрам̣ леханто висапарибхогам̣ катва̄ джӣвитаккхайам̣ патто’’ти ватва̄ сампаттапариса̄йа дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на ¶ виссасе ависсаттхе, виссаттхепи на виссасе;
висса̄са̄ бхайаманвети, сӣхам̣ва мигама̄тука̄’’ти.
татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – йо пуббе сабхайо аттани ависсаттхо ахоси, тасмим̣ ависсаттхе, йо пуббепи ниббхайо аттани висса̄сикойева, тасмим̣ виссаттхепи на виссасе, нева висса̄сам̣ кареййа. ким̣ка̄ран̣а̄? висса̄са̄ бхайаманвети, йо хи миттепи амиттепи висса̄со, тато бхайамева а̄гаччхати. катхам̣? сӣхам̣ва мигама̄тука̄, йатха̄ миттасантхававасена катависса̄са̄йа мигама̄тука̄йа сантика̄ сӣхасса бхайам̣ анвети, упагатам̣ сампаттанти аттхо. йатха̄ ва̄ висса̄савасена сӣхам̣ мигама̄тука̄ анвета̄ упагата̄типи аттхо.
евам̣ ¶ бодхисатто сампаттапариса̄йа дхаммам̣ десетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ маха̄сет̣т̣хи ахамева ахоси’’нти.
висса̄сабходжанаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[94] 4. ломахам̣саджа̄такаван̣н̣ана̄
сотатто ¶ сосинно чева̄ти идам̣ саттха̄ веса̄лим̣ упанисса̄йа па̄т̣ика̄ра̄ме вихаранто сунаккхаттам̣ а̄раббха катхеси. екасмин̃хи самайе сунаккхатто саттху упат̣т̣ха̄ко хутва̄ паттачӣварама̄да̄йа вичарама̄но кораккхаттийасса дхаммам̣ роченто дасабаласса паттачӣварам̣ ниййа̄детва̄ кораккхаттийам̣ нисса̄йа васати. тасса ка̄лакан̃джикаасурайонийам̣ ниббаттака̄ле гихи хутва̄ ‘‘наттхи саман̣асса готамасса уттари мануссадхамма̄ аламарийан̃а̄н̣адассанависесо, таккапарийа̄хатам̣ саман̣о готамо дхаммам̣ десети вӣмам̣са̄нучаритам̣ сайам̣пат̣ибха̄нам̣. йасса ча кхва̄сса аттха̄йа дхаммо десито, на со ниййа̄ти таккарасса самма̄ дуккхаккхайа̄йа̄’’ти (ма. ни. 1.146) веса̄лийам̣ тин̣н̣ам̣ па̄ка̄ра̄нам̣ антаре вичаранто саттху аван̣н̣ам̣ бха̄сати.
атха̄йасма̄ са̄рипутто пин̣д̣а̄йа чаранто тассевам̣ аван̣н̣ам̣ бха̄сантасса сутва̄ пин̣д̣апа̄тапат̣икканто таматтхам̣ бхагавато а̄рочеси. бхагава̄ ‘‘кодхано, са̄рипутта, сунаккхатто могхапурисо, кодхавасеневама̄ха, кодхавасена̄пи пана ‘на со ниййа̄ти таккарасса самма̄ дуккхаккхайа̄йа̄’ти ваданто аджа̄нитва̄пи майхам̣ гун̣амева бха̄сати. на кхо пана со могхапурисо майхам̣ гун̣ам̣ ¶ джа̄на̄ти. майхан̃хи, са̄рипутта, чха абхин̃н̃а̄ на̄ма аттхи, айампи ме уттаримануссадхаммова. дасабалан̃а̄н̣а̄ни аттхи, чатувеса̄раджджан̃а̄н̣ам̣ аттхи, чатуйонипариччхедакан̃а̄н̣ам̣ аттхи, пан̃чагатипариччхедакан̃а̄н̣ам̣ аттхи, айампи ме уттаримануссадхаммова. евам̣ уттаримануссадхаммасаманна̄гатам̣ пана мам̣ йо евам̣ вадеййа ‘наттхи саман̣асса готамасса уттаримануссадхаммо’ти, со там̣ ва̄чам̣ аппаха̄йа там̣ читтам̣ аппаха̄йа там̣ дит̣т̣хим̣ аппат̣иниссаджджитва̄ йатха̄бхатам̣ никкхитто евам̣ нирайе’’ти евам̣ аттано виджджама̄нам̣ уттаримануссадхаммасса гун̣ам̣ катхетва̄ ‘‘сунаккхатто кира, са̄рипутта, кораккхаттийасса дуккарака̄рика̄йа ¶ миччха̄тапе пасанно, миччха̄тапе пасӣдантена пана майи ева пасӣдитум̣ ват̣т̣ати. ахан̃хи ито еканавутикаппаматтхаке ‘аттхи ну кхо еттха са̄ро’ти ба̄хиракам̣ миччха̄тапам̣ вӣмам̣санто чатуран̇гасаманна̄гатам̣ брахмачарийава̄сам̣ васим̣, тапассӣ судам̣ хоми параматапассӣ, лӯкхо ¶ судам̣ хоми парамалӯкхо, джегуччхӣ судам̣ хоми парамаджегуччхӣ, павивитто судам̣ хоми парамапавивитто’’ти ватва̄ тхерена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте еканавутикаппаматтхаке бодхисатто ‘‘ба̄хиракатапам̣ вӣмам̣сисса̄мӣ’’ти а̄джӣвакапаббаджджам̣ паббаджитва̄ ачелако ахоси раджоджаллико, павивитто ахоси екавиха̄рӣ. мануссе дисва̄ миго вийа пала̄йи, маха̄викатибходжано ахоси, ваччхакагомайа̄дӣни парибхун̃джи, аппама̄давиха̄раттха̄йа аран̃н̃е екасмим̣ бхим̣санаке ванасан̣д̣е виха̄си. тасмимпи вихаранто химапа̄тасамайе антарат̣т̣хаке раттим̣ ванасан̣д̣а̄ никкхамитва̄ аббхока̄се вихаритва̄ сӯрийе уггате ванасан̣д̣ам̣ пависати. со йатха̄ раттим̣ аббхока̄се химодакена тинто, татхева дива̄ ванасан̣д̣ато паггхарантехи удакабиндӯхи темайи. евам̣ ахораттам̣ сӣтадуккхам̣ анубхоти. гимха̄нам̣ пана паччхиме ма̄се дива̄ аббхока̄се вихаритва̄ раттим̣ ванасан̣д̣ам̣ пависати. со йатха̄ дива̄ аббхока̄се а̄тапена парил̣а̄хаппатто, татхева раттим̣ нива̄те ванасан̣д̣е парил̣а̄хам̣ па̄пун̣а̄ти, сарӣра̄ седадха̄ра̄ муччанти. атхасса пуббе ассутапубба̄ айам̣ га̄тха̄ пат̣ибха̄си –
‘‘сотатто сосинно чева, еко бхим̣санаке ване;
нагго на чаггима̄сӣно, есана̄пасуто мунӣ’’ти.
таттха ¶ сотаттоти сӯрийасанта̄пена сут̣т̣ху татто. сосинноти химодакена сусинно сут̣т̣ху тинто. еко бхим̣санаке ванети йаттха павит̣т̣ха̄нам̣ йебхуййена лома̄ни хам̣санти, татха̄рӯпе бхим̣санакеванасан̣д̣е еко адутийова ахосинти дӣпети. нагго на чаггима̄сӣноти нагго ча на ча аггима̄сӣно. татха̄ сӣтена пӣл̣ийама̄нопи нева нива̄санапа̄рупанам̣ ва̄ а̄дийим̣, на ча аггим̣ а̄гамма нисӣдинти дӣпети. есана̄пасутоти абрахмачарийепи тасмим̣ брахмачарийасан̃н̃ӣ хутва̄ ‘‘брахмачарийамеветам̣ есана̄ гавесана̄ упа̄йо брахмалокасса̄’’ти евам̣ та̄йа брахмачарийесана̄йа пасуто ануйутто уссуккам̣ а̄панно ахосинти дассети. мунӣти ¶ ‘‘муни кхо еса монаттха̄йа пат̣ипанно’’ти евам̣ локена самбха̄вито ахосинти дӣпети.
евам̣ ¶ чатуран̇гасаманна̄гатам̣ брахмачарийам̣ чаритва̄ бодхисатто маран̣ака̄ле упат̣т̣хитам̣ нирайанимиттам̣ дисва̄ ‘‘идам̣ ватасама̄да̄нам̣ нираттхака’’нти н̃атва̄ тан̇кхан̣ан̃н̃ева там̣ ладдхим̣ бхиндитва̄ самма̄дит̣т̣хим̣ гахетва̄ девалоке ниббатти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘ахам̣ тена самайена со а̄джӣвако ахоси’’нти.
ломахам̣саджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[95] 5. маха̄судассанаджа̄такаван̣н̣ана̄
аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄ти идам̣ саттха̄ паринибба̄наман̃че нипанно а̄нандаттхерасса ‘‘ма̄, бханте, бхагава̄ имасмим̣ кхуддаканагараке’’тйа̄дивачанам̣ (дӣ. ни. 2.210) а̄раббха катхеси. татха̄гате хи джетаване вихаранте са̄рипуттаттхеро каттикапун̣н̣ама̄йам̣ на̄л̣акага̄маке джа̄товараке паринибба̄йи, маха̄моггалла̄но каттикама̄сассева ка̄л̣апаккхаама̄васийам̣. евам̣ париниббуте аггаса̄вакайуге ‘‘ахампи кусина̄ра̄йам̣ паринибба̄йисса̄мӣ’’ти анупуббена ча̄рикам̣ чарама̄но таттха гантва̄ йамакаса̄ла̄намантаре уттарасӣсаке ман̃чаке анут̣т̣ха̄насеййа̄йа нипаджджи. атха нам̣ а̄йасма̄ а̄нандаттхеро ‘‘ма̄, бханте, бхагава̄ имасмим̣ кхуддаканагараке висаме уджджан̇галанагараке, са̄кха̄нагараке паринибба̄йи, ан̃н̃есам̣ чампа̄ра̄джагаха̄дӣнам̣ маха̄нагара̄нам̣ ан̃н̃атарасмим̣ бхагава̄ паринибба̄йатӯ’’ти йа̄чи. саттха̄ ‘‘ма̄, а̄нанда, имам̣ ‘кхуддаканагаракам̣, уджджан̇галанагаракам̣ са̄кха̄нагарака’нти вадехи, ахан̃хи пуббе судассаначаккаваттира̄джака̄ле имасмим̣ нагаре васим̣, тада̄ идам̣ два̄дасайоджаникена ратанапа̄ка̄рена париккхиттам̣ ¶ маха̄нагарам̣ ахосӣ’’ти ватва̄ тхерена йа̄чито атӣтам̣ а̄харанто маха̄судассанасуттам̣ (дӣ. ни. 2.241 а̄дайо) катхеси.
тада̄ пана маха̄судассанам̣ судхаммапа̄са̄да̄ отаритва̄ авидӯре саттаратанамайе та̄лаване пан̃н̃аттасмим̣ каппийаман̃чаке даккхин̣ена пассена ¶ анут̣т̣ха̄насеййа̄йа нипаннам̣ дисва̄ ‘‘има̄ни те, дева, чатура̄сӣти нагарасахасса̄ни куса̄ватира̄джадха̄ниппамукха̄ни, еттха чхандам̣ карохӣ’’ти субхадда̄йа девийа̄ вутте маха̄судассано ‘‘ма̄ деви евам̣ авача, атха кхо ‘еттха чхандам̣ винехи, ма̄ апеккхам̣ ака̄сӣ’ти евам̣ мам̣ овада̄’’ти ватва̄ ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄, дева̄’’ти пуччхито ‘‘аджджа̄хам̣ ка̄лакирийам̣ карисса̄мӣ’’ти. атха нам̣ девӣ родама̄на̄ аккхӣни пун̃чхитва̄ киччхена ¶ касирена татха̄ ватва̄ роди паридеви. сеса̄пи чатура̄сӣтисахассаиттхийо родим̣су паридевим̣су. амачча̄дӣсупи екопи адхива̄сетум̣ на̄саккхи, саббепи родим̣су. бодхисатто ‘‘алам̣, бхан̣е, ма̄ саддамакаттха̄’’ти саббе нива̄ретва̄ девим̣ а̄мантетва̄ ‘‘ма̄ твам̣ деви роди, ма̄ паридеви. тилапхаламаттопи хи сан̇кха̄ро ниччо на̄ма наттхи, саббепи аничча̄ бхеданадхамма̄ ева̄’’ти ватва̄ девим̣ оваданто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄, уппа̄давайадхаммино;
уппаджджитва̄ нируджджханти, тесам̣ вӯпасамо сукхо’’ти.
таттха аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄ти бхадде субхадда̄деви, йаттака̄ кехичи паччайехи сама̄гантва̄ ката̄ кхандха̄йатана̄дайо сан̇кха̄ра̄, саббе те аничча̄йева на̄ма. етесу хи рӯпам̣ аниччам̣…пе… вин̃н̃а̄н̣ам̣ аниччам̣. чаккху аниччам̣…пе… дхамма̄ аничча̄. йам̣кин̃чи савин̃н̃а̄н̣акам̣ авин̃н̃а̄н̣акам̣ ратанам̣, саббам̣ там̣ аниччамева. ити ‘‘аничча̄ вата сан̇кха̄ра̄’’ти ган̣ха. касма̄? уппа̄давайадхамминоти, саббе хете уппа̄дадхаммино чева вайадхаммино ча уппаджджанабхиджджанасабха̄ва̄йева, тасма̄ ‘‘аничча̄’’ти ведитабба̄. йасма̄ ча аничча̄, тасма̄ уппаджджитва̄ нируджджханти, уппаджджитва̄ т̣хитим̣ патва̄пи нируджджхантийева. саббева хете ниббаттама̄на̄ уппаджджанти на̄ма, бхиджджама̄на̄ нируджджханти на̄ма. тесам̣ уппа̄де сатийева ча т̣хити на̄ма хоти, т̣хитийа̄ сатийева бхан̇го на̄ма хоти, на хи ануппаннасса т̣хити на̄ма ¶ , на̄пи т̣хитам̣ абхиджджанакам̣ на̄ма аттхи. ити саббепи сан̇кха̄ра̄ тӣн̣и лаккхан̣а̄ни патва̄ таттха таттхева нируджджханти, тасма̄ саббепиме аничча̄ кхан̣ика̄ иттара̄ адхува̄ пабхан̇гуно чалита̄ самӣрита̄ анаддханийа̄ пайа̄та̄ та̄вака̄лика̄ нисса̄ра̄, та̄вака̄ликат̣т̣хена ма̄йа̄марӣчипхен̣асадиса̄. тесу бхадде субхадда̄деви, касма̄ сукхасан̃н̃ам̣ уппа̄деси, евам̣ пана ган̣ха тесам̣ вӯпасамо сукхоти, саббават̣т̣авӯпасаманато тесам̣ вӯпасамо на̄ма нибба̄нам̣, тадевекам̣ екантато сукхам̣, тато ан̃н̃ам̣ сукхам̣ на̄ма наттхӣти.
евам̣ ¶ маха̄судассано аматамаха̄нибба̄нена десана̄йа кӯт̣ам̣ гахетва̄ авасесассапи маха̄джанасса ‘‘да̄нам̣ детха, сӣлам̣ раккхатха, упосатхакаммам̣ каротха̄’’ти ова̄дам̣ датва̄ девалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ субхадда̄ девӣ ра̄хулама̄та̄ ахоси, парин̣а̄йакаратанам̣ ра̄хуло, сесапариса̄ буддхапариса̄, маха̄судассано пана ахамева ахоси’’нти.
маха̄судассанаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[96] 6. телапаттаджа̄такаван̣н̣ана̄
саматиттикам̣ анавасесаканти идам̣ саттха̄ сумбхарат̣т̣хе седакам̣ на̄ма нигамам̣ упанисса̄йа ан̃н̃атарасмим̣ ванасан̣д̣е вихаранто джанападакалйа̄н̣исуттам̣ а̄раббха катхеси. татра хи бхагава̄ –
‘‘сеййатха̄пи, бхиккхаве, ‘джанападакалйа̄н̣ӣ джанападакалйа̄н̣ӣ’ти кхо, бхиккхаве, маха̄джанака̄йо саннипатеййа, са̄ кхо панасса джанападакалйа̄н̣ӣ парамапа̄са̄винӣ начче, парамапа̄са̄винӣ гӣте. ‘джанападакалйа̄н̣ӣ наччати га̄йатӣ’ти кхо, бхиккхаве, бхиййосоматта̄йа маха̄джанака̄йо саннипатеййа. атха пурисо а̄гаччхеййа джӣвитука̄мо амаритука̄мо сукхака̄мо дуккхапат̣икӯло. таменам̣ евам̣ вадеййа ‘‘айам̣ те, амбхо пуриса, саматиттико телапатто антарена ча маха̄джанака̄йасса антарена ча джанападакалйа̄н̣ийа̄ парихаритаббо, пурисо ча там̣ уккхитта̄сико пит̣т̣хито пит̣т̣хито анубандхиссати ‘йаттхева нам̣ тхокампи чхад̣д̣ессаси, таттхева те сӣсам̣ па̄тесса̄мӣ’’’ти. ‘‘там̣ ким̣ ман̃н̃атха, бхиккхаве, апи ну со пурисо амум̣ телапаттам̣ аманасикаритва̄ бахиддха̄ пама̄дам̣ а̄хареййа̄’’ти? ‘‘но хетам̣, бханте’’. упама̄ кхо мйа̄йам̣, бхиккхаве, ¶ ката̄ аттхасса вин̃н̃а̄пана̄йа. айамеветтха аттхо – ‘саматиттико телапатто’ти кхо, бхиккхаве, ка̄йагата̄йетам̣ сатийа̄ адхивачанам̣. тасма̄тиха ¶ , бхиккхаве, евам̣ сиккхитаббам̣ ‘ка̄йагата̄ но сати бха̄вита̄ бхависсати сусама̄раддха̄’ти еван̃хи во, бхиккхаве, сиккхитабба’’нти (сам̣. ни. 5.386) –
идам̣ джанападакалйа̄н̣исуттам̣ са̄ттхам̣ сабйан̃джанам̣ катхеси.
татра̄йам̣ ¶ сан̇кхепаттхо – джанападакалйа̄н̣ӣти джанападамхи калйа̄н̣ӣ уттама̄ чхасарӣрадосарахита̄ пан̃чакалйа̄н̣асаманна̄гата̄. са̄ хи йасма̄ на̄тидӣгха̄, на̄тирасса̄, на̄тикиса̄, на̄титхӯла̄, на̄тика̄л̣а̄, на̄ччода̄та̄, атикканта̄ ма̄нусакаван̣н̣ам̣, апатта̄ диббаван̣н̣ам̣, тасма̄ чхасарӣрадосарахита̄. чхавикалйа̄н̣ам̣, мам̣сакалйа̄н̣ам̣, нха̄рукалйа̄н̣ам̣, ат̣т̣хикалйа̄н̣ам̣, вайокалйа̄н̣анти имехи пана пан̃чахи калйа̄н̣ехи саманна̄гататта̄ пан̃чакалйа̄н̣асаманна̄гата̄ на̄ма. тасса̄ хи а̄гантукобха̄сакиччам̣ на̄ма наттхи, аттано сарӣробха̄сенева два̄дасахаттхе т̣ха̄не а̄локам̣ кароти, пийан̇гуса̄ма̄ ва̄ хоти суван̣н̣аса̄ма̄ ва̄. айамасса̄ чхавикалйа̄н̣ата̄. чатта̄ро панасса̄ хаттхапа̄да̄ мукхапарийоса̄нан̃ча ла̄кха̄расапарикаммакатам̣ вийа раттапава̄л̣араттакамбаласадисам̣ хоти. айамасса̄ мам̣сакалйа̄н̣ата̄. вӣсати накхапатта̄ни мам̣сато амуттат̣т̣ха̄не ла̄кха̄расапӯрита̄ни вийа, муттат̣т̣ха̄не кхӣрадха̄ра̄садиса̄ни. айамасса̄ нха̄рукалйа̄н̣ата̄. дваттим̣са данта̄ супхусита̄ судхотаваджирапанти вийа кха̄йанти. айамасса̄ ат̣т̣хикалйа̄н̣ата̄. вӣсативассасатика̄пи пана сама̄на̄ сол̣асавассуддесика̄ вийа хоти ниббалипалита̄. айамасса̄ вайокалйа̄н̣ата̄.
парамапа̄са̄винӣти еттха пана пасаванам̣ пасаво, паваттӣти аттхо. пасаво ева па̄са̄во, парамо па̄са̄во парамапа̄са̄во, со асса̄ аттхӣти парамапа̄са̄винӣ. начче ча гӣте ча уттамаппаватти сет̣т̣хакирийа̄. уттамамева наччам̣ наччати, гӣтан̃ча га̄йатӣти вуттам̣ хоти.
атха пурисо а̄гаччхеййа̄ти на аттано ручийа̄ а̄гаччхеййа, айам̣ панеттха адхиппа̄йо – атхевам̣ маха̄джанамаджджхе джанападакалйа̄н̣ийа̄ наччама̄на̄йа ‘‘са̄дху са̄дхӯ’’ти са̄дхука̄ресу ан̇гулипхот̣анесу челуккхепесу ча паваттама̄несу там̣ паваттим̣ сутва̄ ра̄джа̄ бандхана̄га̄рато екам̣ чорапурисам̣ паккоса̄петва̄ ¶ нигал̣а̄ни чхиндитва̄ саматиттикам̣ супарипун̣н̣ам̣ телапаттам̣ тасса хаттхе датва̄ убхохи хаттхехи дал̣хам̣ га̄ха̄петва̄ екам̣ асихаттхам̣ пурисам̣ а̄н̣а̄песи ‘‘етам̣ гахетва̄ джанападакалйа̄н̣ийа̄ самаджджат̣т̣ха̄нам̣ гаччха. йаттхева чеса пама̄дам̣ а̄гамма екампи телабиндум̣ чхад̣д̣ети, таттхевасса сӣсам̣ чхинда̄’’ти. со пурисо асим̣ уккхипитва̄ там̣ тадждженто таттха неси. со маран̣абхайатаджджито джӣвитука̄мата̄йа пама̄давасена там̣ аманасикаритва̄ сакимпи аккхӣни уммӣлетва̄ там̣ джанападакалйа̄н̣им̣ на олокеси. евам̣ бхӯтапуббамеветам̣ ваттху, сутте пана парикаппавасенетам̣ вуттанти ведитаббам̣.
упама̄ ¶ кхо мйа̄йанти еттха пана телапаттасса та̄ва ка̄йагата̄сатийа̄ опаммасам̣санданам̣ катамева. еттха пана ра̄джа̄ вийа каммам̣ дат̣т̣хаббам̣, аси вийа килеса̄, уккхитта̄сикапурисо вийа ма̄ро, телапаттахаттхо пурисо вийа ка̄йагата̄сатибха̄вако випассакайога̄вачаро. ити ¶ бхагава̄ ‘‘ка̄йагата̄сатим̣ бха̄ветука̄мена бхиккхуна̄ телапаттахаттхена тена пурисена вийа сатим̣ ависсаджджетва̄ аппаматтена ка̄йагата̄сати бха̄ветабба̄’’ти имам̣ суттам̣ а̄харитва̄ дассеси.
бхиккхӯ имам̣ суттан̃ча аттхан̃ча сутва̄ евама̄хам̣су – ‘‘дуккарам̣, бханте, тена пурисена катам̣ татха̄рӯпим̣ джанападакалйа̄н̣им̣ анолокетва̄ телапаттам̣ а̄да̄йа гаччхантена̄’’ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, тена дуккарам̣ катам̣, сукарамеветам̣. касма̄? уккхитта̄сикена пурисена сантаджджетва̄ нӣйама̄ната̄йа. йам̣ пана пуббе пан̣д̣ита̄ аппама̄дена сатим̣ ависсаджджетва̄ абхисан̇кхатам̣ диббарӯпампи индрийа̄ни бхиндитва̄ анолокетва̄ва гантва̄ раджджам̣ па̄пун̣им̣су, етам̣ дуккара’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса ран̃н̃о путтасатасса саббаканит̣т̣хо хутва̄ ниббатти, со анупуббена вин̃н̃утам̣ па̄пун̣и. тада̄ ча ран̃н̃о гехе паччекабуддха̄ бхун̃джанти, бодхисатто тесам̣ веййа̄ваччам̣ кароти. со екадивасам̣ чинтеси ‘‘мама бахӯ бха̄таро, лаччха̄ми ну кхо ахам̣ имасмим̣ нагаре куласантакам̣ раджджам̣, уда̄ху но’’ти? атхасса етадахоси ‘‘паччекабуддхе пуччхитва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти. со дутийадивасе паччекабуддхесу а̄гатесу дхамакаран̣ам̣ а̄да̄йа па̄нӣйам̣ парисса̄ветва̄ па̄де дховитва̄ телена маккхетва̄ тесам̣ антаракхаджджакам̣ кха̄дитва̄ ¶ нисиннака̄ле вандитва̄ екамантам̣ нисинно таматтхам̣ пуччхи. атха нам̣ те авочум̣ – кума̄ра, на твам̣ имасмим̣ нагаре раджджам̣ лабхиссаси, ито пана вӣсайоджанасатаматтхаке гандха̄рарат̣т̣хе таккасила̄нагарам̣ на̄ма аттхи, таттха гантум̣ сакконто ито саттаме дивасе раджджам̣ лаччхаси. антара̄магге пана маха̄ваттаниат̣авийам̣ парипантхо аттхи, там̣ ат̣авим̣ парихаритва̄ гаччхантасса йоджанасатико магго хоти, уджукам̣ гаччхантасса пан̃н̃а̄са йоджана̄ни хонти. со хи амануссаканта̄ро на̄ма. таттха йаккхинийо антара̄магге га̄ме ча са̄ла̄йо ча ма̄петва̄ упари суван̣н̣ата̄ракавичиттавита̄нам̣ маха̄рахасеййам̣ пан̃н̃а̄петва̄ на̄на̄вира̄гапат̣аса̄н̣ийо париккхипитва̄ дибба̄лан̇ка̄рехи аттабха̄вам̣ ман̣д̣етва̄ са̄ла̄су нисӣдитва̄ а̄гаччханте пурисе мадхура̄хи ва̄ча̄хи ¶ сан̇ган̣хитва̄ ‘‘килантарӯпа̄ вийа пан̃н̃а̄йатха, идха̄гантва̄ нисӣдитва̄ па̄нӣйам̣ пивитва̄ гаччхатха̄’’ти паккоситва̄ а̄гата̄гата̄нам̣ а̄сана̄ни датва̄ аттано рӯпалӣла̄вила̄сехи палобхетва̄ килесавасике катва̄ аттана̄ саддхим̣ аджджха̄ча̄ре кате таттхева ¶ не лохитена паггхарантена кха̄дитва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пенти. рӯпагочарам̣ саттам̣ рӯпенева ган̣ханти, саддагочарам̣ мадхурена гӣтава̄дитасаддена, гандхагочарам̣ диббагандхехи, расагочарам̣ диббена на̄наггарасабходжанена, пхот̣т̣хаббагочарам̣ убхатолохитакӯпадха̄нехи диббасайанехи ган̣ханти. саче индрийа̄ни бхиндитва̄ та̄ анолокетва̄ сатим̣ паччупат̣т̣ха̄петва̄ гамиссаси, саттаме дивасе таттха раджджам̣ лаччхасӣти.
бодхисатто ‘‘хоту, бханте, тумха̄кам̣ ова̄дам̣ гахетва̄ ким̣ та̄ олокесса̄мӣ’’ти паччекабуддхехи париттам̣ ка̄ра̄петва̄ париттава̄лукан̃чева париттасуттан̃ча а̄да̄йа паччекабуддхе ча ма̄та̄питаро ча вандитва̄ нивесанам̣ гантва̄ аттано пурисе а̄ха – ‘‘ахам̣ таккасила̄йам̣ раджджам̣ гахетум̣ гаччха̄ми, тумхе идхева тит̣т̣хатха̄’’ти. атха нам̣ пан̃ча джана̄ а̄хам̣су ‘‘майампи анугаччха̄ма̄’’ти. ‘‘на сакка̄ тумхехи анугантум̣, антара̄магге кира йаккхинийо рӯпа̄дигочаре мануссе еван̃чеван̃ча рӯпа̄дӣхи палобхетва̄ ган̣ханти, маха̄ парипантхо, ахам̣ пана атта̄нам̣ таккетва̄ гаччха̄мӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана, дева, майам̣ тумхехи саддхим̣ гаччханта̄ аттано пийа̄ни рӯпа̄дӣни олокесса̄ма, майампи ¶ татхева гамисса̄ма̄’’ти. бодхисатто ‘‘тена хи аппаматта̄ хотха̄’’ти те пан̃ча джане а̄да̄йа маггам̣ пат̣ипаджджи.
йаккхинийо га̄ма̄дӣни ма̄петва̄ нисӣдим̣су. тесу рӯпагочаро пурисо та̄ йаккхинийо олокетва̄ рӯпа̄рамман̣е пат̣ибаддхачитто тхокам̣ охӣйи. бодхисатто ‘‘ким̣ бхо, тхокам̣ охӣйасӣ’’ти а̄ха. ‘‘дева, па̄да̄ ме руджджанти, тхокам̣ са̄ла̄йам̣ нисӣдитва̄ а̄гаччха̄мӣ’’ти. ‘‘амбхо, ета̄ йаккхинийо, ма̄ кхо паттхесӣ’’ти. ‘‘йам̣ хоти, там̣ хоту, на саккоми, дева̄’’ти. ‘‘тена хи пан̃н̃а̄йиссасӣ’’ти итаре чатта̄ро а̄да̄йа агама̄си. сопи рӯпагочарако та̄сам̣ сантикам̣ агама̄си. та̄ аттана̄ саддхим̣ ¶ аджджха̄ча̄ре кате там̣ таттхева джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ пурато гантва̄ ан̃н̃ам̣ са̄лам̣ ма̄петва̄ на̄на̄тӯрийа̄ни гахетва̄ га̄йама̄на̄ нисӣдим̣су, таттха саддагочарако охӣйи. пуриманайенева тампи кха̄дитва̄ пурато гантва̄ на̄наппака̄ре гандхакаран̣д̣аке пӯретва̄ а̄пан̣ам̣ паса̄ретва̄ нисӣдим̣су, таттха гандхагочарако охӣйи. тампи кха̄дитва̄ пурато гантва̄ на̄наггараса̄нам̣ диббабходжана̄нам̣ бха̄джана̄ни пӯретва̄ оданика̄пан̣ам̣ паса̄ретва̄ нисӣдим̣су, таттха расагочарако охӣйи. тампи кха̄дитва̄ пурато гантва̄ диббасайана̄ни пан̃н̃а̄петва̄ нисӣдим̣су, таттха пхот̣т̣хаббагочарако охӣйи. тампи кха̄дим̣су, бодхисатто екакова ахоси.
атхека̄ ¶ йаккхинӣ ‘‘атикхараманто вата̄йам̣, ахам̣ там̣ кха̄дитва̄ва ниваттисса̄мӣ’’ти бодхисаттасса паччхато паччхато агама̄си. ат̣авийа̄ парабха̄ге ванакаммика̄дайо йаккхиним̣ дисва̄ ‘‘айам̣ те пурато гаччханто пурисо ким̣ хотӣ’’ти пуччхим̣су. ‘‘кома̄раса̄мико ме, аййа̄’’ти. ‘‘амбхо, айам̣ евам̣ сукума̄ла̄ пуппхада̄масадиса̄ суван̣н̣аван̣н̣а̄ кума̄рика̄ аттано кулам̣ чхад̣д̣етва̄ бхавантам̣ таккетва̄ никкханта̄, касма̄ етам̣ акиламетва̄ а̄да̄йа на гаччхасӣ’’ти? ‘‘неса̄, аййа̄, майхам̣ паджа̄пати, йаккхинӣ еса̄, ета̄йа ме пан̃ча манусса̄ кха̄дита̄’’ти. ‘‘аййа̄, пуриса̄ на̄ма куддхака̄ле аттано паджа̄патийо йаккхинийопи каронти петинийопӣ’’ти. са̄ гаччхама̄на̄ габбхиниван̣н̣ам̣ дассетва̄ пуна саким̣ виджа̄таван̣н̣ам̣ катва̄ путтам̣ ан̇кена а̄да̄йа бодхисаттам̣ анубандхи, дит̣т̣хадит̣т̣ха̄ ¶ пуриманайенева пуччханти. бодхисаттопи татхева ватва̄ гаччханто таккасилам̣ па̄пун̣и. са̄ путтам̣ антарадха̄петва̄ екика̄ва анубандхи. бодхисатто нагарадва̄рам̣ гантва̄ екисса̄ са̄ла̄йа нисӣди. са̄ бодхисаттасса теджена пависитум̣ асакконтӣ диббарӯпам̣ ма̄петва̄ са̄ла̄два̄ре ат̣т̣ха̄си.
тасмим̣ самайе таккасилара̄джа̄ уййа̄нам̣ гаччханто там̣ дисва̄ пат̣ибаддхачитто хутва̄ ‘‘гаччха, имисса̄ сасса̄микаасса̄микабха̄вам̣ джа̄на̄хӣ’’ти ¶ мануссам̣ песеси. со там̣ упасан̇камитва̄ ‘‘сасса̄мика̄сӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, аййа, айам̣ ме са̄ла̄йа нисинно са̄мико’’ти. бодхисатто ‘‘неса̄ майхам̣ паджа̄пати, йаккхинӣ еса̄, ета̄йа ме пан̃ча манусса̄ кха̄дита̄’’ти а̄ха. са̄пи ‘‘пуриса̄ на̄ма аййа̄ куддхака̄ле йам̣ иччханти, там̣ вадантӣ’’ти а̄ха. со убхиннампи вачанам̣ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ ‘‘асса̄микабхан̣д̣ам̣ на̄ма ра̄джасантакам̣ хотӣ’’ти йаккхиним̣ паккоса̄петва̄ екахаттхипит̣т̣хе нисӣда̄петва̄ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ па̄са̄дам̣ абхируйха там̣ аггамахесит̣т̣ха̄не т̣хапеси.
со нха̄тавилитто са̄йама̄сам̣ бхун̃джитва̄ сирӣсайанам̣ абхирухи. са̄пи йаккхинӣ аттано упакаппанакам̣ а̄ха̄рам̣ а̄харитва̄ алан̇катапат̣ийатта̄ сирисайане ран̃н̃а̄ саддхим̣ нипаджджитва̄ ран̃н̃о ративасена сукхам̣ самаппитасса нипаннака̄ле екена пассена париваттитва̄ пароди. атха нам̣ ра̄джа̄ ‘‘ким̣, бхадде, родасӣ’’ти пуччхи. ‘‘дева, ахам̣ тумхехи магге дисва̄ а̄нӣта̄, тумха̄кан̃ча гехе бахӯ иттхийо, ахам̣ сапаттӣнам̣ антаре васама̄на̄ катха̄йа уппанна̄йа ‘ко туйхам̣ ма̄тарам̣ ва̄ питарам̣ ва̄ готтам̣ ва̄ джа̄тим̣ ва̄ джа̄на̄ти, твам̣ антара̄магге дисва̄ а̄нӣта̄ на̄ма̄’ти сӣсе гахетва̄ ниппӣл̣ийама̄на̄ вийа ман̇ку бхависса̄ми. саче тумхе сакаларадждже иссарийан̃ча а̄н̣ан̃ча майхам̣ дадеййа̄тха, кочи майхам̣ читтам̣ копетва̄ катхетум̣ на саккхиссатӣ’’ти ¶ . ‘‘бхадде, майхам̣ сакаларат̣т̣хава̄сино на кин̃чи хонти, на̄хам̣ етесам̣ са̄мико. йе пана ра̄джа̄н̣ам̣ копетва̄ акаттаббам̣ каронти, тесан̃н̃ева̄хам̣ са̄мико. имина̄ ка̄ран̣ена на сакка̄ туйхам̣ сакаларат̣т̣хе ва̄ нагаре ва̄ иссарийан̃ча а̄н̣ан̃ча да̄ту’’нти. ‘‘тена хи, дева, саче рат̣т̣хе ва̄ нагаре ва̄ а̄н̣ам̣ да̄тум̣ на саккотха, антонивесане ¶ антовал̣ан̃джанака̄нам̣ упари мама васам̣ ваттанаттха̄йа а̄н̣ам̣ детха̄’’ти. ра̄джа̄ диббапхот̣т̣хаббена баддхо тасса̄ вачанам̣ атиккамитум̣ асакконто ‘‘са̄дху, бхадде, антовал̣ан̃джанакесу туйхам̣ а̄н̣ам̣ дамми, твам̣ ете аттано васе ватта̄пехӣ’’ти ¶ а̄ха. са̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ ран̃н̃о ниддам̣ оккантака̄ле йаккханагарам̣ гантва̄ йаккхе паккоситва̄ аттана̄ ра̄джа̄нам̣ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ ат̣т̣химаттам̣ сесетва̄ саббам̣ нха̄ручаммамам̣салохитам̣ кха̄ди, авасеса̄ йаккха̄ маха̄два̄рато пат̣т̣ха̄йа антонивесане куккут̣акуккуре а̄дим̣ катва̄ саббе кха̄дитва̄ ат̣т̣химаттасесе акам̣су.
пунадивасе два̄рам̣ йатха̄пихитамева дисва̄ манусса̄ пхарасӯхи кава̄т̣а̄ни кот̣т̣етва̄ анто пависитва̄ саббам̣ нивесанам̣ ат̣т̣хикапарикин̣н̣ам̣ дисва̄ ‘‘саччам̣ вата со пурисо а̄ха ‘на̄йам̣ майхам̣ паджа̄пати, йаккхинӣ еса̄’ти. ра̄джа̄ пана кин̃чи аджа̄нитва̄ там̣ гахетва̄ аттано бхарийам̣ ака̄си, са̄ йаккхе паккоситва̄ саббам̣ джанам̣ кха̄дитва̄ гата̄ бхависсатӣ’’ти а̄хам̣су. бодхисаттопи там̣ дивасам̣ тасса̄йева са̄ла̄йам̣ париттава̄лукам̣ сӣсе катва̄ париттасуттан̃ча париккхипитва̄ кхаггам̣ гахетва̄ т̣хитакова арун̣ам̣ ут̣т̣ха̄песи. манусса̄ сакалара̄джанивесанам̣ содхетва̄ харитӯпалиттам̣ катва̄ упари гандхехи вилимпитва̄ пуппха̄ни викиритва̄ пуппхада̄ма̄ни оса̄ретва̄ дхӯмам̣ датва̄ навама̄ла̄ бандхитва̄ саммантайим̣су ‘‘амбхо, йо пурисо диббарӯпам̣ ма̄петва̄ паччхато а̄гаччхантим̣ йаккхиним̣ индрийа̄ни бхиндитва̄ олоканаматтампи на ака̄си, со ативийа ул̣а̄расатто дхитима̄ н̃а̄н̣асампанно, та̄дисе пурисе раджджам̣ ануса̄санте саббарат̣т̣хам̣ сукхитам̣ бхависсати, там̣ ра̄джа̄нам̣ карома̄’’ти. атха саббе амачча̄ ча на̄гара̄ ча екаччханда̄ хутва̄ бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, тумхе имам̣ раджджам̣ ка̄ретха̄’’ти нагарам̣ павесетва̄ ратанара̄симхи т̣хапетва̄ абхисин̃читва̄ таккасилара̄джа̄нам̣ акам̣су. со чатта̄ри агатигамана̄ни ваджджетва̄ даса ра̄джадхамме акопетва̄ дхаммена раджджам̣ ка̄ренто да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘саматиттикам̣ ¶ ¶ ¶ анавасесакам̣, телапаттам̣ йатха̄ парихареййа;
евам̣ сачиттаманураккхе, паттхайа̄но дисам̣ агатапубба’’нти.
таттха саматиттиканти антомукхават̣т̣илекхам̣ па̄петва̄ самабхаритам̣. анавасесаканти анавасин̃чанакам̣ апарисса̄ванакам̣ катва̄. телапаттанти паккхиттатилателапаттам̣. парихареййа̄ти хареййа, а̄да̄йа гаччхеййа. евам̣ сачиттаманураккхети там̣ телабхаритам̣ паттам̣ вийа аттано читтам̣ ка̄йагата̄сатийа̄ гочаре чева сампайуттасатийа̄ ча̄ти убхиннам̣ антаре паккхипитва̄ йатха̄ мухуттампи бахиддха̄ гочаре на виккхипати, татха̄ пан̣д̣ито йога̄вачаро раккхеййа гопеййа. ким̣ка̄ран̣а̄? етасса хи –
‘‘дунниггахасса лахуно, йаттхака̄манипа̄тино;
читтасса даматхо са̄дху, читтам̣ дантам̣ сукха̄ваха’’нти. (дха. па. 35);
тасма̄ –
‘‘судуддасам̣ сунипун̣ам̣, йаттхака̄манипа̄тинам̣;
читтам̣ раккхетха медха̄вӣ, читтам̣ гуттам̣ сукха̄вахам̣’’. (дха. па. 36);
идан̃хи –
‘‘дӯран̇гамам̣ екачарам̣, асарӣрам̣ гуха̄сайам̣;
йе читтам̣ сам̣йамессанти, моккханти ма̄рабандхана̄’’. (дха. па. 37);
итарасса пана –
‘‘анават̣т̣хитачиттасса, саддхаммам̣ авиджа̄нато;
париплавапаса̄дасса, пан̃н̃а̄ на парипӯрати’’. (дха. па. 38);
тхиракаммат̣т̣ха̄насаха̄йасса пана –
‘‘анавассутачиттасса ¶ , ананва̄хатачетасо;
пун̃н̃апа̄папахӣнасса, наттхи джа̄гарато бхайам̣’’. (дха. па. 39);
тасма̄ етам̣ –
‘‘пханданам̣ чапалам̣ читтам̣, дӯраккхам̣ дуннива̄райам̣;
уджум̣ кароти медха̄вӣ, усука̄рова теджанам̣’’. (дха. па. 33);
евам̣ ¶ уджум̣ каронто сачиттаманураккхе.
паттхайа̄но ¶ дисам̣ агатапуббанти имасмим̣ ка̄йагата̄сатикаммат̣т̣ха̄не каммам̣ а̄рабхитва̄ анаматагге сам̣са̄ре агатапуббам̣ дисам̣ паттхенто пихенто вуттанайена сакам̣ читтам̣ раккхеййа̄ти аттхо. ка̄ панеса̄ диса̄ на̄ма? –
‘‘ма̄та̄пита̄ диса̄ пубба̄, а̄чарийа̄ даккхин̣а̄ диса̄;
путтада̄ра̄ диса̄ паччха̄, митта̄мачча̄ ча уттара̄.
‘‘да̄сакаммакара̄ хет̣т̣ха̄, уддхам̣ саман̣абра̄хман̣а̄;
ета̄ диса̄ намассеййа, аламатто куле гихӣ’’ти. (дӣ. ни. 3.273) –
еттха та̄ва путтада̄ра̄дайо ‘‘диса̄’’ти вутта̄.
‘‘диса̄ чатассо видиса̄ чатассо, уддхам̣ адхо даса диса̄ има̄йо;
катамам̣ дисам̣ тит̣т̣хати на̄гара̄джа̄, йамаддаса̄ супине чхаббиса̄н̣а’’нти. (джа̄. 1.16.104) –
еттха пураттхима̄дибхеда̄ диса̄ва ‘‘диса̄’’ти вутта̄.
‘‘ага̄рино ¶ аннадапа̄наваттхада̄, авха̄йика̄ тампи дисам̣ ваданти;
еса̄ диса̄ парама̄ сетакету, йам̣ патва̄ дуккхӣ сукхино бхавантӣ’’ти. (джа̄. 1.6.9) –
еттха пана нибба̄нам̣ ‘‘диса̄’’ти вуттам̣. идха̄пи тадева адхиппетам̣. тан̃хи ‘‘кхайам̣ вира̄га’’нтиа̄дӣхи диссати ападиссати, тасма̄ ‘‘диса̄’’ти вуччати. анаматагге пана сам̣са̄ре кеначи ба̄лапутхуджджанена супиненапи агатапуббата̄йа агатапубба̄ диса̄ на̄ма̄ти вуттам̣. там̣ паттхайантена ка̄йагата̄сатийа̄ його каран̣ӣйоти.
евам̣ саттха̄ нибба̄нена десана̄йа кӯт̣ам̣ гахетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ра̄джапариса̄ буддхапариса̄ ахоси, раджджаппаттакума̄ро пана ахамева ахоси’’нти.
телапаттаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[97] 7. на̄масиддхиджа̄такаван̣н̣ана̄
джӣвакан̃ча ¶ матам̣ дисва̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ на̄масиддхикам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. еко кира кулапутто на̄мена па̄пако на̄ма. со са̄сане урам̣ датва̄ паббаджито бхиккхӯхи ¶ ‘‘еха̄вусо, па̄пака, тит̣т̣ха̄вусо, па̄пака̄’’ти вуччама̄но чинтеси ‘‘локе па̄пакам̣ на̄ма ла̄макам̣ ка̄л̣акан̣н̣ибхӯтам̣ вуччати, ан̃н̃ам̣ ман̇галапат̣исам̣йуттам̣ на̄мам̣ а̄хара̄песса̄мӣ’’ти. со а̄чарийупаджджха̄йе упасан̇камитва̄ ‘‘бханте, майхам̣ на̄мам̣ аваман̇галам̣, ан̃н̃ам̣ ме на̄мам̣ каротха̄’’ти а̄ха. атха нам̣ те евама̄хам̣су – ‘‘а̄вусо, на̄мам̣ на̄ма пан̣н̣аттиматтам̣, на̄мена ка̄чи аттхасиддхи на̄ма наттхи, аттано на̄менева сантут̣т̣хо хохӣ’’ти. со пунаппунам̣ йа̄чийева. тасса̄йам̣ на̄масиддхикабха̄во бхиккхусан̇гхе па̄кат̣о джа̄то. атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ саннисинна̄ бхиккхӯ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, асуко кира бхиккху на̄масиддхико ман̇галам̣ на̄мам̣ а̄хара̄петӣ’’ти. атха саттха̄ дхаммасабхам̣ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, со ида̄нева, пуббепи на̄масиддхикойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ таккасила̄йам̣ бодхисатто диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃ча ма̄н̣авакасата̄ни манте ва̄чеси. тассеко ма̄н̣аво па̄пако на̄ма на̄мена. со ‘‘ехи, па̄пака, йа̄хи, па̄пака̄’’ти вуччама̄но чинтеси ‘‘майхам̣ на̄мам̣ аваман̇галам̣, ан̃н̃ам̣ на̄мам̣ а̄хара̄песса̄мӣ’’ти. со а̄чарийам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘а̄чарийа, майхам̣ на̄мам̣ аваман̇галам̣, ан̃н̃ам̣ ме на̄мам̣ каротха̄’’ти а̄ха. атха нам̣ а̄чарийо авоча ‘‘гаччха, та̄та, джанападача̄рикам̣ чаритва̄ аттано абхиручитам̣ екам̣ ман̇галана̄мам̣ гахетва̄ ехи, а̄гатасса те на̄мам̣ париваттетва̄ ан̃н̃ам̣ на̄мам̣ карисса̄мӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти па̄тхеййам̣ гахетва̄ никкханто га̄мена га̄мам̣ чаранто екам̣ нагарам̣ па̄пун̣и. таттха чеко пурисо ка̄лакато джӣвако на̄ма на̄мена. со там̣ н̃а̄тиджанена а̄л̣а̄ханам̣ нӣйама̄нам̣ дисва̄ ‘‘ким̣ на̄мако еса пурисо’’ти пуччхи. ‘‘джӣвако на̄месо’’ти. ‘‘джӣвакопи маратӣ’’ти? ‘‘джӣвакопи марати, аджӣвакопи марати, на̄мам̣ на̄ма пан̣н̣аттиматтам̣, твам̣ ба̄ло ман̃н̃е’’ти. со там̣ катхам̣ сутва̄ на̄ме маджджхатто хутва̄ антонагарам̣ па̄виси.
атхекам̣ ¶ да̄сим̣ бхатим̣ ададама̄нам̣ са̄мика̄ два̄ре нисӣда̄петва̄ раджджуйа̄ пахаранти, тасса̄ ча ‘‘дханапа̄лӣ’’ти на̄мам̣ хоти. со антаравӣтхийа̄ ¶ гаччханто там̣ потхийама̄нам̣ дисва̄ ‘‘касма̄ имам̣ потхетха̄’’ти пуччхи. ‘‘бхатим̣ да̄тум̣ на саккотӣ’’ти. ‘‘ким̣ панасса̄ на̄ма’’нти? ‘‘дханапа̄лӣ на̄ма̄’’ти. на̄мена дханапа̄лӣ сама̄на̄пи бхатиматтам̣ да̄тум̣ на саккотӣти дханапа̄лийопи адханапа̄лийопи дуггата̄ хонти, на̄мам̣ на̄ма пан̣н̣аттиматтам̣, твам̣ ба̄ло ман̃н̃ети. со на̄ме маджджхаттатаро хутва̄ нагара̄ никкхамма маггам̣ пат̣ипанно антара̄магге маггамӯл̣хапурисам̣ дисва̄ ‘‘амбхо ким̣ каронто вичарасӣ’’ти пуччхи. ‘‘маггамӯл̣хомхи, са̄мӣ’’ти. ‘‘ким̣ пана те на̄ма’’нти? ‘‘пантхако на̄ма̄’’ти. ‘‘пантхакопи маггамӯл̣хо хотӣ’’ти? ‘‘пантхакопи апантхакопи маггамӯл̣хо хоти, на̄мам̣ на̄ма пан̣н̣аттиматтам̣ твам̣ пана ба̄ло ман̃н̃ети’’. со на̄ме атимаджджхатто хутва̄ бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘ким̣, та̄та, на̄мам̣ рочетва̄ а̄гатосӣ’’ти вутте ‘‘а̄чарийа, джӣвака̄пи на̄ма маранти аджӣвака̄пи, дханапа̄лийопи дуггата̄ хонти адханапа̄лийопи, пантхака̄пи маггамӯл̣ха̄ хонти апантхака̄пи, на̄мам̣ на̄ма пан̣н̣аттиматтам̣, на̄мена сиддхи наттхи, камменева сиддхи. алам̣ майхам̣ ан̃н̃ена на̄мена, тадева ме на̄мам̣ хотӯ’’ти а̄ха. бодхисатто тена дит̣т̣хан̃ча катан̃ча сам̣сандетва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘джӣвакан̃ча ¶ матам̣ дисва̄, дханапа̄лин̃ча дуггатам̣;
пантхакан̃ча ване мӯл̣хам̣, па̄пако пунара̄гато’’ти.
таттха пунара̄гатоти има̄ни тӣн̣и ка̄ран̣а̄ни дисва̄ пуна а̄гато, ра-ка̄ро сандхивасена вутто.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева, пуббепеса на̄масиддхикойева̄’’ти ватва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ на̄масиддхико ида̄нипи на̄масиддхикойева, а̄чарийапариса̄ буддхапариса̄, а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
на̄масиддхиджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[98] 8. кӯт̣ава̄н̣иджаджа̄такаван̣н̣ана̄
са̄дху ¶ ¶ кхо пан̣д̣ито на̄ма̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ кӯт̣ава̄н̣иджам̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийан̃хи две джана̄ екато ван̣иджджам̣ каронта̄ бхан̣д̣ам̣ сакат̣ена̄да̄йа джанападам̣ гантва̄ ладдхала̄бха̄ пачча̄гамим̣су. тесу кӯт̣ава̄н̣иджо чинтеси ‘‘айам̣ бахӯ дивасе дуббходжанена дуккхасеййа̄йа киланто, ида̄ни аттано гхаре на̄наггарасехи йа̄вадаттхам̣ субходжанам̣ бхун̃джитва̄ аджӣракена мариссати. атха̄хам̣ имам̣ бхан̣д̣ам̣ тайо кот̣т̣ха̄се катва̄ екам̣ тасса да̄рака̄нам̣ дасса̄ми, две кот̣т̣ха̄се аттана̄ гахесса̄мӣ’’ти. со ‘‘аджджа бха̄джесса̄ма, све бха̄джесса̄ма̄’’ти бхан̣д̣ам̣ бха̄джетум̣ на иччхи. атха нам̣ пан̣д̣итава̄н̣иджо ака̄макам̣ ниппӣл̣етва̄ бха̄джа̄петва̄ виха̄рам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ катапат̣исантха̄ро ‘‘атипапан̃чо те като, идха̄гантва̄пи чирена буддхупат̣т̣ха̄нам̣ а̄гатосӣ’’ти вутте там̣ паваттим̣ бхагавато а̄рочеси. саттха̄ ‘‘на кхо со, упа̄сака, ида̄нева кӯт̣ава̄н̣иджо, пуббепи кӯт̣ава̄н̣иджойева. ида̄ни пана там̣ ван̃четука̄мо джа̄то, пуббе пан̣д̣итепи ван̃четум̣ уссахӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ба̄ра̄н̣асийам̣ ва̄н̣иджакуле ниббатти, на̄маггахан̣адивасе часса ‘‘пан̣д̣ито’’ти на̄мам̣ акам̣су. со вайаппатто ан̃н̃ена ва̄н̣иджена саддхим̣ екато хутва̄ ван̣иджджам̣ кароти, тасса ‘‘атипан̣д̣ито’’ти на̄мам̣ ахоси. те ба̄ра̄н̣асито пан̃чахи сакат̣асатехи бхан̣д̣ам̣ а̄да̄йа джанападам̣ гантва̄ ван̣иджджам̣ катва̄ ладдхала̄бха̄ пуна ба̄ра̄н̣асим̣ а̄гамим̣су. атха несам̣ бхан̣д̣абха̄джанака̄ле атипан̣д̣ито а̄ха ‘‘майа̄ две кот̣т̣ха̄са̄ ладдхабба̄’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘твам̣ пан̣д̣ито, ахам̣ атипан̣д̣ито. пан̣д̣ито екам̣ ладдхум̣ арахати, атипан̣д̣ито две’’ти. ‘‘нану амха̄кам̣ двиннам̣ бхан̣д̣амӯлакампи гон̣а̄дайопи самасама̄йева, твам̣ касма̄ две кот̣т̣ха̄се ладдхум̣ арахасӣ’’ти. ‘‘атипан̣д̣итабха̄вена̄’’ти. евам̣ те катхам̣ вад̣д̣хетва̄ калахам̣ акам̣су.
тато атипан̣д̣ито ‘‘аттхеко упа̄йо’’ти чинтетва̄ аттано питарам̣ екасмим̣ сусираруккхе ¶ павесетва̄ ‘‘твам̣ амхесу а̄гатесу ¶ ‘атипан̣д̣ито две кот̣т̣ха̄се ладдхум̣ арахатӣ’ти вадеййа̄сӣ’’ти ватва̄ бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘самма, майхам̣ двиннам̣ кот̣т̣ха̄са̄нам̣ йуттабха̄вам̣ ва̄ айуттабха̄вам̣ ва̄ еса̄ руккхадевата̄ джа̄на̄ти, ехи, там̣ пуччхисса̄ма̄’’ти там̣ таттха нетва̄ ‘‘аййе руккхадевате, амха̄кам̣ ат̣т̣ам̣ паччхинда̄’’ти а̄ха. атхасса пита̄ сарам̣ париваттетва̄ ‘‘тена хи катхетха̄’’ти а̄ха. ‘‘аййе, айам̣ пан̣д̣ито, ахам̣ атипан̣д̣ито. амхехи екато воха̄ро като, таттха кена ким̣ ладдхаббанти. пан̣д̣итена еко кот̣т̣ха̄со, атипан̣д̣итена пана две кот̣т̣ха̄са̄ ладдхабба̄’’ти. бодхисатто евам̣ виниччхитам̣ ат̣т̣ам̣ сутва̄ ‘‘ида̄ни девата̄бха̄вам̣ ва̄ адевата̄бха̄вам̣ ва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти пала̄лам̣ а̄харитва̄ сусирам̣ пӯретва̄ аггим̣ ада̄си, атипан̣д̣итасса пита̄ джа̄ла̄йа пхут̣т̣хака̄ле ад̣д̣хаджджха̄мена сарӣрена упари а̄руйха са̄кхам̣ гахетва̄ оламбанто бхӯмийам̣ патитва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘са̄дху кхо пан̣д̣ито на̄ма, на твева атипан̣д̣ито;
атипан̣д̣итена путтена, манамхи упакӯл̣ито’’ти.
таттха са̄дху кхо пан̣д̣ито на̄ма̄ти имасмим̣ локе пан̣д̣иччена саманна̄гато ка̄ран̣а̄ка̄ран̣ан̃н̃ӯ пуггало са̄дху собхано. атипан̣д̣итоти на̄маматтена атипан̣д̣ито кӯт̣апурисо на твева варам̣. манамхи упакӯл̣итоти тхокенамхи джха̄мо, ад̣д̣хаджджха̄макова муттоти аттхо. те убхопи маджджхе бхиндитва̄ саман̃н̃ева кот̣т̣ха̄сам̣ ган̣хитва̄ йатха̄каммам̣ гата̄.
саттха̄ ¶ ‘‘пуббепи еса кӯт̣ава̄н̣иджойева̄’’ти имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ кӯт̣ава̄н̣иджо паччуппаннепи кӯт̣ава̄н̣иджойева, пан̣д̣итава̄н̣иджо пана ахамева ахоси’’нти.
кӯт̣ава̄н̣иджаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[99] 9. паросахассаджа̄такаван̣н̣ана̄
паросахассампи ¶ сама̄гата̄нанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто путхуджджанапуччха̄пан̃чакам̣ а̄раббха катхеси ¶ . ваттху сарабхаджа̄таке (джа̄. 1.13.134 а̄дайо) а̄ви бхависсати. екасмим̣ пана самайе бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, дасабалена сам̣кхиттена катхитам̣ дхаммасена̄пати са̄рипутто виттха̄рена бйа̄ка̄сӣ’’ти тхерасса гун̣ам̣ катхайама̄на̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, са̄рипутто ида̄нева майа̄ сам̣кхиттена бха̄ситам̣ виттха̄рена бйа̄кароти, пуббепи бйа̄ка̄сийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ таккасила̄йам̣ саббасиппа̄ни угган̣хитва̄ ка̄ме паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ниббаттетва̄ химаванте виха̄си. парива̄рописса пан̃ча та̄пасасата̄ни ахесум̣. атхасса джет̣т̣хантева̄сико васса̄раттасамайе упад̣д̣хам̣ исиган̣ам̣ а̄да̄йа лон̣амбиласеванаттха̄йа мануссапатхам̣ агама̄си. тада̄ бодхисаттасса ка̄лакирийа̄самайо джа̄то. атха нам̣ антева̄сика̄ ‘‘а̄чарийа, катаро во гун̣о ладдхо’’ти адхигамам̣ пуччхим̣су. со ‘‘наттхи кин̃чӣ’’ти ватва̄ а̄бхассарабрахмалоке ниббатти. бодхисатта̄ хи арӯпасама̄паттила̄бхино хутва̄пи абхаббат̣т̣ха̄натта̄ а̄руппе на ниббаттанти. антева̄сика̄ ‘‘а̄чарийасса адхигамо наттхӣ’’ти а̄л̣а̄хане сакка̄рам̣ на карим̣су.
джет̣т̣хантева̄сико а̄гантва̄ ‘‘кахам̣ а̄чарийо’’ти пуччхитва̄ ‘‘ка̄лакато’’ти сутва̄ ‘‘апи а̄чарийам̣ адхигамам̣ пуччхиттха̄’’ти а̄ха. ‘‘а̄ма, пуччхимха̄’’ти. ‘‘ким̣ катхесӣ’’ти? ‘‘наттхи кин̃чӣти тена вуттам̣, атхасса амхехи сакка̄ро на като’’ти а̄хам̣су. джет̣т̣хантева̄сико ‘‘тумхе а̄чарийасса вачанаттхам̣ на джа̄на̄тха, а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанасама̄паттила̄бхӣ а̄чарийо’’ти ¶ а̄ха. те тасмим̣ пунаппунам̣ катхентепи на саддахим̣су. бодхисатто там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘андхаба̄ла̄ мама джет̣т̣хантева̄сикасса вачанам̣ на саддаханти. имам̣ ¶ тесам̣ ка̄ран̣ам̣ па̄кат̣ам̣ карисса̄мӣ’’ти брахмалока̄ а̄гантва̄ ассамападаматтхаке махантена̄нубха̄вена а̄ка̄се т̣хатва̄ джет̣т̣хантева̄сикасса пан̃н̃а̄нубха̄вам̣ ван̣н̣енто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘паросахассампи ¶ сама̄гата̄нам̣, кандеййум̣ те вассасатам̣ апан̃н̃а̄;
екова сеййо пурисо сапан̃н̃о, йо бха̄ситасса виджа̄на̄ти аттха’’нти.
таттха паросахассампӣти атирекасахассампи. сама̄гата̄нанти саннипатита̄нам̣ бха̄ситасса аттхам̣ джа̄нитум̣ асакконта̄нам̣ ба̄ла̄нам̣. кандеййум̣ те вассасатам̣ апан̃н̃а̄ти те евам̣ сама̄гата̄ апан̃н̃а̄ име ба̄лата̄паса̄ вийа вассасатампи вассасахассампи родеййум̣ паридевеййум̣, родама̄на̄пи пана аттхам̣ ва̄ ка̄ран̣ам̣ ва̄ нева джа̄неййунти дӣпети. екова сеййо пурисо сапан̃н̃оти еварӯпа̄нам̣ ба̄ла̄нам̣ паросахассатопи еко пан̣д̣итапурисова сеййо варатароти аттхо. кӣдисо сапан̃н̃оти? йо бха̄ситасса виджа̄на̄ти аттхам̣ айам̣ джет̣т̣хантева̄сико вийа̄ти.
евам̣ маха̄сатто а̄ка̄се т̣хитова дхаммам̣ десетва̄ та̄пасаган̣ам̣ буджджха̄петва̄ брахмалокамева гато. тепи та̄паса̄ джӣвитапарийоса̄не брахмалокапара̄йан̣а̄ ахесум̣.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джет̣т̣хантева̄сико са̄рипутто ахоси, маха̄брахма̄ пана ахамева ахоси’’нти.
паросахассаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[100] 10. аса̄тарӯпаджа̄такаван̣н̣ана̄
аса̄там̣ са̄тарӯпена̄ти идам̣ саттха̄ кун̣д̣ийанагарам̣ упанисса̄йа кун̣д̣адха̄наване вихаранто колийара̄джадхӣтарам̣ суппава̄сам̣ упа̄сикам̣ а̄раббха катхеси. са̄ хи тасмим̣ самайе сатта васса̄ни куччхина̄ габбхам̣ парихаритва̄ сатта̄хам̣ мӯл̣хагаббха̄ ахоси, адхиматта̄ ведана̄ паваттим̣су. са̄ ¶ евам̣ адхиматтаведана̄бхибхӯта̄пи ‘‘самма̄самбуддхо вата со бхагава̄, йо еварӯпасса дуккхасса паха̄на̄йа дхаммам̣ десети. суппат̣ипанно вата тасса бхагавато са̄вакасан̇гхо, йо еварӯпасса дуккхасса ¶ паха̄на̄йа пат̣ипанно. сусукхам̣ вата нибба̄нам̣, йаттхева рӯпам̣ дуккхам̣ наттхӣ’’ти (уда̄. 18) имехи тӣхи витаккехи адхива̄сеси. са̄ са̄микам̣ паккосетва̄ тан̃ча аттано паваттим̣ ванданаса̄санан̃ча а̄рочетум̣ саттху сантикам̣ песеси. саттха̄ ванданаса̄санам̣ сутва̄ва ‘‘сукхинӣ ¶ хоту суппава̄са̄ колийадхӣта̄, сукхинӣ арога̄ арогам̣ путтам̣ виджа̄йатӯ’’ти а̄ха. саха вачаненева пана бхагавато суппава̄са̄ колийадхӣта̄ сукхинӣ арога̄ арогам̣ путтам̣ виджа̄йи. атхасса̄ са̄мико гехам̣ гантва̄ там̣ виджа̄там̣ дисва̄ ‘‘аччхарийам̣ вата, бхо’’ти ативийа татха̄гатасса а̄нубха̄вена аччхарийаббхутачиттаджа̄то ахоси.
суппава̄са̄пи путтам̣ виджа̄йитва̄ сатта̄хам̣ буддхаппамукхасса сан̇гхасса да̄нам̣ да̄тука̄ма̄ пуна нимантанаттха̄йа там̣ песеси. тена кхо пана самайена маха̄моггалла̄насса упат̣т̣ха̄кена буддхаппамукхо сан̇гхо нимантито хоти. саттха̄ суппава̄са̄йа да̄насса ока̄сада̄наттха̄йа тхерам̣ тасса сантикам̣ песетва̄ там̣ сан̃н̃а̄петва̄ сатта̄хам̣ тасса̄ да̄нам̣ пат̣иггахеси саддхим̣ бхиккхусан̇гхена. саттаме пана дивасе суппава̄са̄ путтам̣ сӣваликума̄рам̣ ман̣д̣етва̄ саттха̄ран̃чева бхиккхусан̇гхан̃ча ванда̄песи. тасмим̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ са̄рипуттаттхерасса сантикам̣ нӣте тхеро тена саддхим̣ ‘‘каччи те, сӣвали, кхаманӣйа’’нти пат̣исантха̄рамака̄си. со ‘‘куто ме, бханте, сукхам̣, сва̄хам̣ сатта васса̄ни лохитакумбхийам̣ васи’’нти тхерена саддхим̣ еварӯпам̣ катхам̣ катхеси. суппа̄ва̄са̄ тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘сатта̄хаджа̄то ме путто анубуддхена дхаммасена̄патина̄ саддхим̣ мантетӣ’’ти соманассаппатта̄ ахоси. саттха̄ ‘‘апи ну суппава̄се ан̃н̃епи еварӯпе путте иччхасӣ’’ти а̄ха. ‘‘саче, бханте, еварӯпе ан̃н̃е сатта путте лабхеййам̣, иччхеййамева̄ха’’нти. саттха̄ уда̄нам̣ уда̄нетва̄ анумоданам̣ катва̄ пакка̄ми. сӣваликума̄ропи кхо саттавассикака̄лейева са̄сане урам̣ датва̄ паббаджитва̄ парипун̣н̣авассо упасампадам̣ лабхитва̄ пун̃н̃ава̄ ла̄бхаггаппатто хутва̄ патхавим̣ унна̄детва̄ арахаттам̣ патва̄ пун̃н̃аванта̄нам̣ антаре етадаггат̣т̣ха̄нам̣ па̄пун̣и.
атхекадивасам̣ ¶ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, сӣвалиттхеро на̄ма еварӯпо маха̄пун̃н̃о паттхитапаттхано паччхимабхавикасатто сатта васса̄ни лохитакумбхийам̣ васитва̄ сатта̄хам̣ мӯл̣хагаббхабха̄вам̣ а̄паджджи, ахо ма̄та̄путта̄ махантам̣ дуккхам̣ анубхавим̣су, ким̣ ну кхо каммам̣ акам̣сӯ’’ти катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣. саттха̄ таттха̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘бхиккхаве, сӣвалино маха̄пун̃н̃атова сатта васса̄ни ¶ лохитакумбхийам̣ нива̄со ча сатта̄хам̣ мӯл̣хагаббхабха̄ваппатти ча аттана̄ катакаммамӯлака̄ва, суппава̄са̄йапи сатта васса̄ни куччхина̄ габбхапарихаран̣адуккхан̃ча сатта̄хам̣ ¶ мӯл̣хагаббхадуккхан̃ча аттана̄ катакаммамӯлакамева̄’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса аггамахесийа̄ куччхисмим̣ пат̣исандхим̣ ган̣хитва̄ вайаппатто таккасила̄йам̣ саббасиппа̄ни угган̣хитва̄ питу аччайена раджджам̣ патва̄ дхаммена раджджам̣ ка̄реси. тасмим̣ самайе косаламаха̄ра̄джа̄ махантена балена̄гантва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ гахетва̄ ра̄джа̄нам̣ ма̄ретва̄ тассева аггамахесим̣ аттано аггамахесим̣ ака̄си. ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о пана путто питу маран̣ака̄ле ниддхаманадва̄рена пала̄йитва̄ балам̣ сам̣харитва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ а̄гантва̄ авидӯре нисӣдитва̄ тасса ран̃н̃о пан̣н̣ам̣ песеси ‘‘раджджам̣ ва̄ дету йуддхам̣ ва̄’’ти. со ‘‘йуддхам̣ демӣ’’ти пат̣ипан̣н̣ам̣ песеси. ра̄джакума̄расса пана ма̄та̄ там̣ са̄санам̣ сутва̄ ‘‘йуддхена каммам̣ наттхи, саббадиса̄су сан̃ча̄рам̣ паччхиндитва̄ ба̄ра̄н̣асинагарам̣ парива̄рету, тато да̄рӯдакабхаттапариккхайена килантамануссам̣ нагарам̣ вина̄ва йуддхена ган̣хиссасӣ’’ти пан̣н̣ам̣ песеси. со ма̄ту са̄санам̣ сутва̄ сатта диваса̄ни сан̃ча̄рам̣ паччхиндитва̄ нагарам̣ рундхи, на̄гара̄ сан̃ча̄рам̣ алабхама̄на̄ саттаме дивасе тасса ран̃н̃о сӣсам̣ гахетва̄ кума̄расса адам̣су. кума̄ро пана нагарам̣ пависитва̄ раджджам̣ гахетва̄ джӣвитапарийоса̄не йатха̄каммам̣ гато.
со етарахи сатта диваса̄ни сан̃ча̄рам̣ паччхиндитва̄ нагарам̣ рундхитва̄ гахитакамманиссандена сатта васса̄ни лохитакумбхийам̣ васитва̄ сатта̄хам̣ мӯл̣хагаббхабха̄вам̣ а̄паджджи. йам̣ пана со падумуттарасса бхагавато па̄дамӯле ‘‘ла̄бхӣнам̣ агго бхавеййа’’нти маха̄да̄нам̣ датва̄ паттханам̣ ака̄си, йан̃ча випассибуддхака̄ле ¶ на̄гарехи саддхим̣ сахассаггханакам̣ гул̣ададхим̣ ¶ датва̄ паттханамака̄си, тасса̄нубха̄вена ла̄бхӣнам̣ агго джа̄то. суппава̄са̄пи ‘‘нагарам̣ рундхитва̄ ган̣ха, та̄та̄’’ти песитабха̄вена сатта васса̄ни куччхина̄ габбхам̣ парихаритва̄ сатта̄хам̣ мӯл̣хагаббха̄ джа̄та̄.
саттха̄ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘аса̄там̣ са̄тарӯпена, пийарӯпена аппийам̣;
дуккхам̣ сукхасса рӯпена, паматтамативаттатӣ’’ти.
таттха аса̄там̣ са̄тарӯпена̄ти амадхурамева мадхурапатирӯпакена. паматтамативаттатӣти аса̄там̣ аппийам̣ дуккханти етам̣ тивидхампи етена са̄тарӯпа̄дина̄ а̄ка̄рена сативиппава̄савасена паматтам̣ пуггалам̣ ¶ ативаттати абхибхавати аджджхоттхаратӣти аттхо. идам̣ бхагавата̄ йан̃ча те ма̄та̄путта̄ имина̄ габбхапарихаран̣агаббхава̄сасан̇кха̄тена аса̄та̄дина̄ пуббе нагарарундханаса̄та̄дипатирӯпакена аджджхоттхат̣а̄, йан̃ча ида̄ни са̄ упа̄сика̄ пунапи саттаккхаттум̣ еварӯпам̣ аса̄там̣ аппийам̣ дуккхам̣ пемаваттхубхӯтена путтасан̇кха̄тена са̄та̄дипатирӯпакена аджджхоттхат̣а̄ хутва̄ татха̄ авача, там̣ саббампи сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ нагарам̣ рундхитва̄ раджджаппаттакума̄ро сӣвали ахоси, ма̄та̄ суппава̄са̄, пита̄ пана ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ ахамева ахоси’’нти.
аса̄тарӯпаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
литтавагго дасамо.
тассудда̄нам̣ –
литтатеджам̣ маха̄са̄рам̣, висса̄са ломахам̣санам̣;
судассана телапаттам̣, на̄масиддхи кӯт̣ава̄н̣иджам̣;
паросахасса аса̄тарӯпанти.
маджджхимапан̣н̣а̄сако нит̣т̣хито.
11. паросатавагго
[101] 1. паросатаджа̄такаван̣н̣ана̄
‘‘паросатан̃чепи ¶ ¶ сама̄гата̄нам̣, джха̄йеййум̣ те вассасатам̣ апан̃н̃а̄;
екова сеййо пурисо сапан̃н̃о, йо бха̄ситасса виджа̄на̄ти аттха’’нти. –
идам̣ ¶ джа̄такам̣ ваттхуто ча веййа̄каран̣ато ча самодха̄нато ча паросахассаджа̄такасадисамева. кевалан̃хеттха ‘‘джха̄йеййу’’нти падаматтамева висесо. тассаттхо – вассасатампи апан̃н̃а̄ джха̄йеййум̣ олокеййум̣ упадха̄реййум̣, евам̣ олокента̄пи пана аттхам̣ ва̄ ка̄ран̣ам̣ ва̄ на пассанти, тасма̄ йо бха̄ситасса аттхам̣ джа̄на̄ти, со екова сапан̃н̃о сеййоти.
паросатаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[102] 2. пан̣н̣икаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо дуккхапхут̣т̣ха̄йа бхавеййа та̄н̣анти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ пан̣н̣икам̣ упа̄сакам̣ а̄раббха катхеси. со кира са̄ваттхива̄сӣ упа̄сако на̄наппака̄ра̄ни мӯлапан̣н̣а̄дӣни чева ла̄букумбхан̣д̣а̄дӣни ча виккин̣итва̄ джӣвикам̣ каппети. тассека̄ дхӣта̄ абхирӯпа̄ па̄са̄дика̄ а̄ча̄расӣласампанна̄ хироттаппасаманна̄гата̄ кевалам̣ ниччаппахаситамукха̄. тасса̄ сама̄накулесу ва̄реййаттха̄йа а̄гатесу со чинтеси ‘‘имисса̄ ва̄реййам̣ ваттати, айан̃ча ниччаппахаситамукха̄. кума̄рика̄дхамме пана асати кума̄рика̄йа паракулам̣ гата̄йа ма̄та̄питӯнам̣ гараха̄ хоти, ‘аттхи ну кхо имисса̄ кума̄рика̄дхаммо, наттхӣ’ти вӣмам̣сисса̄ми на’’нти. со екадивасам̣ дхӣтарам̣ паччхим̣ га̄ха̄петва̄ пан̣н̣аттха̄йа аран̃н̃ам̣ гантва̄ вӣмам̣санавасена килесасанниссито вийа хутва̄ рахассакатхам̣ катхетва̄ там̣ хаттхе ган̣хи. са̄ гахитаматта̄ва родантӣ кандантӣ ‘‘айуттаметам̣, та̄та, удакато аггипа̄тубха̄васадисам̣, ма̄ еварӯпам̣ каротха̄’’ти а̄ха. ‘‘амма, майа̄ вӣмам̣санаттха̄йа ¶ твам̣ хаттхе гахита̄, на ча килесавасена. вадехи, аттхи да̄ни те кума̄рика̄дхаммо’’ти. ‘‘а̄ма, та̄та, аттхи ¶ . майа̄ хи лобхавасена на кочи пурисо олокитапуббо’’ти. со дхӣтарам̣ асса̄сетва̄ гхарам̣ нетва̄ ман̇галам̣ катва̄ паракулам̣ песетва̄ ‘‘саттха̄рам̣ вандисса̄мӣ’’ти гандхама̄ла̄дихаттхо джетаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ пӯджетва̄ екамантам̣ нисӣди, ‘‘чирассама̄гатосӣ’’ти ча вутте таматтхам̣ бхагавато а̄рочеси. саттха̄ ‘‘упа̄сака, кума̄рика̄ чирам̣ пат̣т̣ха̄йа а̄ча̄расӣласампанна̄ва, твам̣ пана на ида̄нева евам̣ вӣмам̣саси, пуббепи вӣмам̣сийева̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ¶ аран̃н̃е руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. атхеко ба̄ра̄н̣асийам̣ пан̣н̣икаупа̄сакоти атӣтаваттху паччуппаннасадисамева. тена пана са̄ вӣмам̣санаттха̄йа хаттхе гахитаматта̄ паридевама̄на̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо дуккхапхут̣т̣ха̄йа бхавеййа та̄н̣ам̣, со ме пита̄ дуббхи ване кароти;
са̄ касса канда̄ми ванасса маджджхе, йо та̄йита̄ со сахасам̣ каротӣ’’ти.
таттха йо дуккхапхут̣т̣ха̄йа бхавеййа та̄н̣анти ка̄йикачетасикехи дуккхехи пхут̣т̣ха̄йа та̄йита̄ парита̄йита̄ патит̣т̣ха̄ бхавеййа. со ме пита̄ дуббхи ване каротӣти со майхам̣ дуккхапарита̄йако пита̄ва имасмим̣ ване еварӯпам̣ миттадуббхи каммам̣ кароти, аттано джа̄та̄йа дхӣтари вӣтиккамам̣ ка̄тум̣ ман̃н̃атӣти аттхо. са̄ касса канда̄мӣти касса рода̄ми, ко ме патит̣т̣ха̄ бхависсатӣти дӣпети. йо та̄йита̄ со сахасам̣ каротӣти йо майхам̣ та̄йита̄ раккхита̄ авассайо бхавитум̣ арахати, со пита̄йева са̄хасикакаммам̣ каротӣти аттхо.
атха нам̣ пита̄ асса̄сетва̄ ‘‘амма, раккхитатта̄сӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, та̄та раккхито ме атта̄’’ти. со там̣ гхарам̣ нетва̄ ман̣д̣етва̄ ман̇галам̣ катва̄ паракулам̣ песеси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси, саччапарийоса̄не упа̄сако сота̄паттипхале патит̣т̣хахи.
тада̄ ¶ пита̄ етарахи пита̄ва, дхӣта̄ ча етарахи дхӣта̄ва, там̣ ка̄ран̣ам̣ паччаккхато дит̣т̣харуккхадевата̄ пана ахамева ахосинти.
пан̣н̣икаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[103] 3. вериджа̄такаван̣н̣ана̄
йаттха верӣ нивисатӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ана̄тхапин̣д̣икам̣ а̄раббха катхеси. ана̄тхапин̣д̣ико кира бхогага̄мам̣ гантва̄ а̄гаччханто антара̄магге чоре дисва̄ ‘‘антара̄магге васитум̣ на йуттам̣, са̄ваттхимева гамисса̄мӣ’’ти вегена гон̣е па̄джетва̄ са̄ваттхимева ¶ а̄гантва̄ пунадивасе виха̄рам̣ гато саттху етаматтхам̣ а̄рочеси. саттха̄ ‘‘пуббепи гахапати пан̣д̣ита̄ антара̄магге чоре дисва̄ антара̄ авиламбама̄на̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева гамим̣сӯ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто маха̄вибхаво сет̣т̣хи хутва̄ екам̣ га̄макам̣ нимантанам̣ бхун̃джанаттха̄йа гантва̄ пачча̄гаччханто антара̄магге чоре дисва̄ антара̄магге аваситва̄ва вегена гон̣е па̄дженто аттано гехамева а̄гантва̄ на̄наггарасехи бхун̃джитва̄ маха̄сайане нисинно ‘‘чора̄нам̣ хаттхато муччитва̄ ниббхайат̣т̣ха̄нам̣ аттано гехам̣ а̄гатомхӣ’’ти уда̄навасена имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йаттха верӣ нивисати, на васе таттха пан̣д̣ито;
екараттам̣ дираттам̣ ва̄, дуккхам̣ васати верисӯ’’ти.
таттха верӣти верачетана̄саман̇гипуггало. нивисатӣти патит̣т̣ха̄ти. на васе таттха пан̣д̣итоти со верӣпуггало йасмим̣ т̣ха̄не патит̣т̣хито хутва̄ васати, таттха пан̣д̣ито пан̣д̣иччена саманна̄гато на васеййа. ким̣ка̄ран̣а̄? екараттам̣ дираттам̣ ва̄, дуккхам̣ васати верисӯти, верӣнан̃хи антаре васанто ека̄хампи двӣхампи дуккхамева васатӣти аттхо.
евам̣ ¶ маха̄сатто уда̄нам̣ уда̄нетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ахамева ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи ахоси’’нти.
вериджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[104] 4. миттавиндакаджа̄такаван̣н̣ана̄
чатуббхи ат̣т̣хаджджхагама̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. ваттху хет̣т̣ха̄ миттавиндакаджа̄таке вуттанайена виттха̄ретаббам̣. идам̣ пана джа̄такам̣ кассапабуддхака̄ликам̣. тасмин̃хи ¶ ка̄ле урачаккам̣ уккхипитва̄ нирайе паччама̄но еко нерайикасатто ‘‘бханте, ким̣ ну кхо па̄пакаммам̣ ака̄си’’нти бодхисаттам̣ пуччхи. бодхисатто ‘‘тайа̄ идан̃чидан̃ча па̄пакаммам̣ ката’’нти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘чатуббхи ат̣т̣хаджджхагама̄, ат̣т̣ха̄хипи ча сол̣аса;
сол̣аса̄хи ча ба̄ттим̣са, атриччхам̣ чаккама̄садо;
иччха̄хатасса посасса, чаккам̣ бхамати маттхаке’’ти.
таттха чатуббхи ат̣т̣хаджджхагама̄ти самуддантаре чатассо вима̄напетийо лабхитва̄ та̄хи асантут̣т̣хо атриччхата̄йа парато гантва̄ апара̄ ат̣т̣ха адхигатосӣти аттхо. сесапададвайепи есева найо. атриччхам̣ чаккама̄садоти евам̣ сакала̄бхена асантут̣т̣хо атра атра иччханто парато парато ла̄бхам̣ паттхенто ида̄ни чаккама̄садо идам̣ урачаккам̣ паттоси. тасса те евам̣ иччха̄хатасса посасса тан̣ха̄йа хатасса упахатасса тава чаккам̣ бхамати маттхаке. па̄са̄н̣ачаккам̣, айачакканти имесу двӣсу кхурадха̄рам̣ айачаккам̣ тасса маттхаке пунаппунам̣ патанавасена бхамантам̣ дисва̄ евама̄ха. ватва̄ ча пана аттано девалокамева гато. сопи нерайикасатто аттано па̄пе кхӣн̣е йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ миттавиндако дуббачабхиккху ахоси, девапутто пана ахамева ахоси’’нти.
миттавиндакаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[105] 5. дуббалакат̣т̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄
бахумпетам̣ ¶ ване кат̣т̣ханти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ уттаситабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со кира са̄ваттхива̄сӣ еко кулапутто саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ паббаджитва̄ маран̣абхӣруко ахоси, раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄несу ва̄тасса ва̄ вӣджантасса суккхадан̣д̣акасса ва̄ патантасса паккхичатуппада̄нам̣ ва̄ саддам̣ сутва̄ маран̣абхайатаджджито маха̄равам̣ раванто пала̄йати. тасса хи ‘‘маритаббам̣ майа̄’’ти сатиматтампи наттхи. саче хи со ‘‘ахам̣ марисса̄мӣ’’ти джа̄неййа, на маран̣ам̣ бха̄йеййа. маран̣ассатикаммат̣т̣ха̄насса пана тасса абха̄витатта̄ва бха̄йати ¶ . тасса со маран̣абхӣрукабха̄во бхиккхусан̇гхе па̄кат̣о джа̄то.
атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, асуко на̄ма бхиккху маран̣абхӣруко маран̣ам̣ бха̄йати, бхиккхуна̄ на̄ма ‘авассам̣ майа̄ маритабба’нти маран̣ассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ бха̄ветум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте там̣ бхиккхум̣ паккоса̄петва̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ маран̣абхӣруко’’ти пуччхитва̄ ‘‘саччам̣, бханте’’ти вутте ‘‘бхиккхаве, ма̄ етасса бхиккхуно анаттамана̄ хотха, на̄йам̣ ида̄нева маран̣абхӣруко, пуббепи маран̣абхӣрукойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто химаванте руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. тасмим̣ ка̄ле ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ аттано ман̇галахаттхим̣ а̄нен̃джака̄ран̣ам̣ сиккха̄петум̣ хаттха̄чарийа̄нам̣ ада̄си. там̣ а̄л̣а̄не ниччалам̣ бандхитва̄ томарахаттха̄ манусса̄ парива̄ретва̄ а̄нен̃джака̄ран̣ам̣ ка̄ренти. со там̣ ка̄ран̣ам̣ ка̄рийама̄но веданам̣ адхива̄сетум̣ асакконто а̄л̣а̄нам̣ бхиндитва̄ мануссе пала̄петва̄ химавантам̣ ¶ па̄виси. манусса̄ там̣ гахетум̣ асакконта̄ ниваттим̣су. со таттха маран̣абхӣруко ахоси, ва̄тасадда̄ни сутва̄ кампама̄но маран̣абхайатаджджито сон̣д̣ам̣ видхунитва̄ вегена пала̄йати, а̄л̣а̄не бандхитва̄ а̄нен̃джака̄ран̣ам̣ каран̣ака̄ло вийасса хоти, ка̄йасса̄дам̣ ва̄ читтасса̄дам̣ ва̄ алабханто кампама̄но вичарати.
руккхадевата̄ там̣ дисва̄ кхандхавит̣апе т̣хатва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘бахумпетам̣ ¶ ване кат̣т̣хам̣, ва̄то бхан̃джати дуббалам̣;
тасса че бха̄йаси на̄га, кисо нӯна бхависсасӣ’’ти.
таттха̄йам̣ пин̣д̣аттхо – йам̣ етам̣ дуббалам̣ кат̣т̣хам̣ пураттхима̄дибхедо ва̄то бхан̃джати, там̣ имасмим̣ ване бахум̣ сулабхам̣, таттха таттха сам̣виджджати. саче твам̣ тасса бха̄йаси, евам̣ санте ниччам̣ бхӣто мам̣салохитаккхайам̣ патва̄ кисо нӯна бхависсаси, имасмим̣ пана ване тава бхайам̣ на̄ма наттхи, тасма̄ ито пат̣т̣ха̄йа ма̄ бха̄йӣти.
евам̣ ¶ девата̄ тасса ова̄дам̣ ада̄си, сопи тато пат̣т̣ха̄йа ниббхайо ахоси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси, саччапарийоса̄не со бхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. ‘‘тада̄ на̄го айам̣ бхиккху ахоси, руккхадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
дуббалакат̣т̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[106] 6. удан̃чанӣджа̄такаван̣н̣ана̄
сукхам̣ вата мам̣ джӣвантанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто тхуллакума̄рика̄палобханам̣ а̄раббха катхеси. ваттху терасаканипа̄те чӯл̣ана̄радакассападжа̄таке (джа̄. 1.13.40 а̄дайо) а̄ви бхависсати. там̣ пана бхиккхум̣ саттха̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хитосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘саччам̣, бхагава̄’’ти вутте ‘‘каттха те читтам̣ пат̣ибаддха’’нти пуччхи. со ‘‘екисса̄ тхуллакума̄рика̄йа̄’’ти а̄ха. атха ¶ нам̣ саттха̄ ‘‘айам̣ те бхиккху анаттхака̄рика̄, пуббепи твам̣ етам̣ нисса̄йа сӣлабйасанам̣ патва̄ кампанто вичарама̄но пан̣д̣ите нисса̄йа сукхам̣ лабхӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄рентети атӣтаваттхупи чӯл̣ана̄радакассападжа̄такейева а̄ви бхависсати. тада̄ пана бодхисатто са̄йам̣ пхала̄пхале а̄да̄йа а̄гантва̄ пан̣н̣аса̄ла̄два̄рам̣ виваритва̄ пависитва̄ путтам̣ чӯл̣ата̄пасам̣ етадавоча ‘‘та̄та, твам̣ ан̃н̃есу дивасесу да̄рӯни а̄хараси, па̄нӣйам̣ парибходжанӣйам̣ а̄хараси, аггим̣ кароси, аджджа пана екампи акатва̄ касма̄ ¶ думмукхо паджджха̄йанто нипанносӣ’’ти? ‘‘та̄та, тумхесу пхала̄пхалаттха̄йа гатесу ека̄ иттхӣ а̄гантва̄ мам̣ палобхетва̄ а̄да̄йа гантум̣ а̄рабхи, ахам̣ пана ‘тумхехи виссаджджито гамисса̄мӣ’ти на гаччхим̣, асукат̣т̣ха̄не пана нам̣ нисӣда̄петва̄ а̄гатомхи, ида̄ни гаччха̄махам̣ та̄та̄’’ти. бодхисатто ‘‘на сакка̄ етам̣ ниваттету’’нти н̃атва̄ ‘‘тена хи, та̄та, гаччха, еса̄ пана там̣ нетва̄ йада̄ маччхамам̣са̄дӣни ¶ ва̄ кха̄дитука̄ма̄ бхависсати, саппилон̣атан̣д̣ула̄дӣхи ва̄ панасса̄ аттхо бхависсати, тада̄ ‘идан̃чидан̃ча̄хара̄’ти там̣ киламессати. тада̄ майхам̣ гун̣ам̣ саритва̄ пала̄йитва̄ идхева а̄гаччхеййа̄сӣ’’ти виссаджджеси. со та̄йа саддхим̣ мануссапатхам̣ агама̄си. атха нам̣ са̄ аттано васам̣ гаметва̄ ‘‘мам̣сам̣ а̄хара, маччхам̣ а̄хара̄’’ти йена йена аттхика̄ хоти, там̣ там̣ а̄хара̄пети. тада̄ со ‘‘айам̣ мам̣ аттано да̄сам̣ вийа каммака̄рам̣ вийа ча катва̄ пӣл̣етӣ’’ти пала̄йитва̄ питу сантикам̣ а̄гантва̄ питарам̣ вандитва̄ т̣хитакова имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘сукхам̣ вата мам̣ джӣвантам̣, пачама̄на̄ удан̃чанӣ;
чорӣ джа̄йаппава̄дена, телам̣ лон̣ан̃ча йа̄чатӣ’’ти.
таттха сукхам̣ вата мам̣ джӣвантанти та̄та, тумха̄кам̣ сантике мам̣ сукхам̣ джӣвантам̣. пачама̄на̄ти та̄пайама̄на̄ пӣл̣айама̄на̄, йам̣ йам̣ ва̄ кха̄дитука̄ма̄ хоти, там̣ там̣ пачама̄на̄. удакам̣ ан̃чанти ета̄йа̄ти удан̃чанӣ, ча̄т̣ито ва̄ кӯпато ва̄ удакауссин̃чанагхат̣ика̄йетам̣ на̄мам̣. са̄ пана удан̃чанӣ вийа, удакам̣ вийа гхат̣ика̄, йена йенаттхика̄ хоти, там̣ там̣ а̄кад̣д̣хатийева̄ти аттхо ¶ . чорӣ джа̄йаппава̄дена̄ти ‘‘бхарийа̄’’ти на̄мена ека̄ чорӣ мам̣ мадхуравачанена упала̄петва̄ таттха нетва̄ телам̣ лон̣ан̃ча йан̃ча ан̃н̃ам̣ иччхати, там̣ саббам̣ йа̄чати, да̄сам̣ вийа каммака̄рам̣ вийа ча катва̄ а̄хара̄петӣти тасса̄ агун̣ам̣ катхеси.
атха нам̣ бодхисатто асса̄сетва̄ ‘‘хоту, та̄та, ехи твам̣ меттам̣ бха̄вехи, карун̣ам̣ бха̄вехӣ’’ти чатта̄ро брахмавиха̄ре а̄чиккхи, а̄чиккхитва̄ касин̣апарикаммам̣ а̄чиккхи. со на чирассева абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча уппа̄детва̄ брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ саддхим̣ питара̄ брахмалоке ниббатти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси, саччапарийоса̄не со бхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи.
‘‘тада̄ ¶ тхуллакума̄рика̄ва етарахи тхуллакума̄рика̄. чӯл̣ата̄пасо уккан̣т̣хитабхиккху ахоси, пита̄ пана ахамева ахоси’’нти.
удан̃чанӣджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[107] 7. са̄литтакаджа̄такаван̣н̣ана̄
са̄дхӯ ¶ кхо сиппакам̣ на̄ма̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ хам̣сапахаранакам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со киреко са̄ваттхива̄сӣ кулапутто са̄литтакасиппе ниппхаттим̣ патто. ‘‘са̄литтакасиппа’’нти саккхара̄кхипанасиппам̣ вуччати. со екадивасам̣ дхаммам̣ сутва̄ са̄сане урам̣ датва̄ паббаджитва̄ упасампадам̣ лабхи, на пана сиккха̄ка̄мо, на пат̣ипаттиса̄дхако ахоси. со екадивасам̣ екам̣ дахарабхиккхум̣ а̄да̄йа ачираватим̣ гантва̄ нха̄йитва̄ надӣтӣре ат̣т̣ха̄си. тасмим̣ самайе две сетахам̣са̄ а̄ка̄сена гаччханти. со там̣ дахарам̣ а̄ха ‘‘имам̣ паччхимахам̣сам̣ саккхара̄йа аккхимхи пахаритва̄ па̄дамӯле па̄темӣ’’ти. итаро ‘‘катхам̣ па̄тессаси, на саккхиссаси пахариту’’нти а̄ха. итаро ‘‘тит̣т̣хату та̄васса орато аккхи, парато аккхимхи там̣ пахара̄мӣ’’ти. ида̄ни пана твам̣ асантам̣ катхесӣти. ‘‘тена хи упадха̄рехӣ’’ти екам̣ тикхин̣асаккхарам̣ гахетва̄ ан̇гулийа̄ парийанте катва̄ тасса ¶ хам̣сасса паччхато кхипи. са̄ ‘‘ру’’нти саддам̣ ака̄си, хам̣со ‘‘париссайена бхавитабба’’нти ниваттитва̄ саддам̣ сотум̣ а̄рабхи. итаро тасмим̣ кхан̣е екам̣ ват̣т̣асаккхарам̣ гахетва̄ тасса ниваттитва̄ олокентасса парабха̄ге аккхим̣ пахари. саккхара̄ итарампи аккхим̣ винивиджджхитва̄ гата̄. хам̣со маха̄равам̣ раванто па̄дамӯлейева пати. тато тато бхиккхӯ а̄гантва̄ гарахитва̄ ‘‘анануччхавикам̣ те ката’’нти саттху сантикам̣ нетва̄ ‘‘бханте, имина̄ идам̣ на̄ма ката’’нти таматтхам̣ а̄рочесум̣. саттха̄ там̣ бхиккхум̣ гарахитва̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса етасмим̣ сиппе кусало, пуббепи кусалойева ахосӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса амаччо ахоси. тасмим̣ ка̄ле ран̃н̃о пурохито атимукхаро хоти бахубха̄н̣ӣ, тасмим̣ катхетум̣ а̄раддхе ан̃н̃е ока̄самева на лабханти. ра̄джа̄ чинтеси ‘‘када̄ ну кхо етасса вачанупаччхедакам̣ кан̃чи лабхисса̄мӣ’’ти. со тато пат̣т̣ха̄йа татха̄рӯпам̣ екам̣ упадха̄ренто вичарати. тасмим̣ ка̄ле ба̄ра̄н̣асийам̣ еко пӣт̣хасаппӣ саккхара̄кхипанасиппе ниппхаттим̣ патто хоти. га̄мада̄рака̄ там̣ ратхакам̣ а̄ропетва̄ ¶ а̄кад̣д̣хама̄на̄ ба̄ра̄н̣асинагарадва̄рамӯле ¶ еко вит̣апасампанно маха̄нигродхо аттхи, таттха а̄нетва̄ сампарива̄ретва̄ ка̄кан̣ика̄дӣни датва̄ ‘‘хаттхирӯпакам̣ кара, ассарӯпакам̣ кара̄’’ти ваданти. со саккхара̄ кхипитва̄ кхипитва̄ нигродхапан̣н̣есу на̄на̄рӯпа̄ни дассети, сабба̄ни пан̣н̣а̄ни чхидда̄вачхидда̄нева ахесум̣.
атха ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ уййа̄нам̣ гаччханто там̣ т̣ха̄нам̣ па̄пун̣и. усса̄ран̣а̄бхайена саббе да̄рака̄ пала̄йим̣су, пӣт̣хасаппӣ таттхева нипаджджи. ра̄джа̄ нигродхамӯлам̣ патва̄ ратхе нисинно патта̄нам̣ чхиддата̄йа чха̄йам̣ кабаракабарам̣ дисва̄ олокенто саббесам̣ патта̄нам̣ чхиддабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘кенета̄ни евам̣ ката̄нӣ’’ти пуччхи. ‘‘пӣт̣хасаппина̄, дева̄’’ти. ра̄джа̄ ‘‘имам̣ нисса̄йа бра̄хман̣асса вачанупаччхедам̣ ка̄тум̣ сакка̄ бхависсатӣ’’ти чинтетва̄ ‘‘кахам̣, бхан̣е, пӣт̣хасаппӣ’’ти пуччхи. вичинанта̄ мӯлантаре нипаннам̣ дисва̄ ‘‘айам̣, дева̄’’ти а̄хам̣су. ра̄джа̄ нам̣ паккоса̄петва̄ парисам̣ усса̄ретва̄ пуччхи ‘‘амха̄кам̣ сантике еко мукхарабра̄хман̣о аттхи, саккхиссаси там̣ ниссаддам̣ ка̄ту’’нти. на̄л̣иматта̄ аджалан̣д̣ика̄ лабханто саккхисса̄ми, дева̄ти. ра̄джа̄ пӣт̣хасаппим̣ гхарам̣ нетва̄ антоса̄н̣ийам̣ нисӣда̄петва̄ са̄н̣ийам̣ чхиддам̣ ка̄ретва̄ бра̄хман̣асса чхидда̄бхимукхам̣ ¶ а̄санам̣ пан̃н̃апетва̄ на̄л̣иматта̄ суккха̄ аджалан̣д̣ика̄ пӣт̣хасапписса сантике т̣хапа̄петва̄ бра̄хман̣ам̣ упат̣т̣ха̄нака̄ле а̄гатам̣ тасмим̣ а̄сане нисӣда̄петва̄ катхам̣ самут̣т̣ха̄песи. бра̄хман̣о ан̃н̃есам̣ ока̄сам̣ адатва̄ ран̃н̃а̄ саддхим̣ катхетум̣ а̄рабхи. атхасса со пӣт̣хасаппӣ са̄н̣иччхиддена екекам̣ аджалан̣д̣икам̣ паччхийам̣ павесенто вийа та̄луталамхийева па̄тети, бра̄хман̣о а̄гата̄гатам̣ на̄л̣ийам̣ телам̣ павесенто вийа гилати, сабба̄ париккхайам̣ гамим̣су. тассета̄ на̄л̣иматта̄ аджалан̣д̣ика̄ куччхим̣ павит̣т̣ха̄ ад̣д̣ха̄л̣хакаматта̄ ахесум̣.
ра̄джа̄ та̄сам̣ париккхӣн̣абха̄вам̣ н̃атва̄ а̄ха – ‘‘а̄чарийа, тумхе атимукхарата̄йа на̄л̣иматта̄ аджалан̣д̣ика̄ гиланта̄ кин̃чи на джа̄ниттха, ито да̄ни уттари джӣра̄петум̣ на саккхиссатха. гаччхатха, пийан̇гудакам̣ пивитва̄ чхад̣д̣етва̄ атта̄нам̣ арогам̣ каротха̄’’ти бра̄хман̣о тато пат̣т̣ха̄йа ¶ пихитамукхо вийа хутва̄ катхентена̄пи саддхим̣ акатханасӣло ахоси. ра̄джа̄ ‘‘имина̄ ме кан̣н̣асукхам̣ ката’’нти пӣт̣хасапписса сатасахассут̣т̣ха̄наке чатӯсу диса̄су чатта̄ро га̄ме ада̄си. бодхисатто ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘дева, сиппам̣ на̄ма локе пан̣д̣итехи уггахитаббам̣, пӣт̣хасаппина̄ са̄литтакаматтена̄пи айам̣ сампатти ладдха̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘са̄дхум̣ ¶ кхо сиппакам̣ на̄ма, апи йа̄диса кӣдисам̣;
пасса кхан̃джаппаха̄рена, ладдха̄ га̄ма̄ чатуддиса̄’’ти.
таттха пасса кхан̃джаппаха̄рена̄ти пасса, маха̄ра̄джа, имина̄ кхан̃джапӣт̣хасаппина̄ аджалан̣д̣ика̄паха̄рена чатуддиса̄ чатта̄ро га̄ма̄ ладдха̄, ан̃н̃есам̣ сиппа̄нам̣ ко а̄нисам̣сапариччхедоти сиппагун̣ам̣ катхеси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ пӣт̣хасаппӣ айам̣ бхиккху ахоси, ра̄джа̄ а̄нандо, пан̣д̣ита̄маччо пана ахамева ахоси’’нти.
са̄литтакаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[108] 8. ба̄хийаджа̄такаван̣н̣ана̄
сиккхеййа ¶ сиккхитабба̄нӣти идам̣ саттха̄ веса̄лим̣ упанисса̄йа маха̄ване кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄йам̣ вихаранто екам̣ личчхавим̣ а̄раббха катхеси. со кира личчхавира̄джа̄ саддхо пасанно буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ нимантетва̄ аттано нивесане маха̄да̄нам̣ паваттеси. бхарийа̄ панасса тхӯлан̇гапаччан̇га̄ уддхума̄таканимиттасадиса̄ ана̄каппасампанна̄ ахоси. саттха̄ бхаттакичча̄васа̄не анумоданам̣ катва̄ виха̄рам̣ гантва̄ бхиккхӯнам̣ ова̄дам̣ датва̄ гандхакут̣им̣ па̄виси. бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, тасса на̄ма личчхавиран̃н̃о та̄ва абхирӯпасса та̄диса̄ бхарийа̄ тхӯлан̇гапаччан̇га̄ ана̄каппасампанна̄, катхам̣ со та̄йа саддхим̣ абхираматӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, еса ида̄нева, пуббепи тхӯласарӣра̄йа ева иттхийа̄ саддхим̣ абхирамӣ’’ти ватва̄ техи йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тасса амаччо ахоси. атхека̄ джанападиттхӣ тхӯласарӣра̄ ана̄каппасампанна̄ бхатим̣ курума̄на̄ ра̄джан̇ган̣асса авидӯрена гаччхама̄на̄ сарӣравал̣ан̃джапӣл̣ита̄ хутва̄ ниваттхаса̄т̣акена сарӣрам̣ пат̣иччха̄детва̄ нисӣдитва̄ сарӣравал̣ан̃джам̣ мун̃читва̄ кхиппамева ут̣т̣ха̄си. тасмим̣ кхан̣е ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ ва̄тапа̄нена ра̄джан̇ган̣ам̣ олокенто там̣ дисва̄ чинтеси ‘‘айам̣ еварӯпе ан̇ган̣ат̣т̣ха̄не сарӣравал̣ан̃джам̣ мун̃чама̄на̄ хироттаппам̣ ¶ аппаха̄йа нива̄саненева пат̣иччханна̄ хутва̄ сарӣравал̣ан̃джам̣ мочетва̄ кхиппам̣ ут̣т̣хита̄, има̄йа нирога̄йа бхавитаббам̣, етисса̄ ваттху висадам̣ бхависсати, висаде пана ваттхусмим̣ еко путто лаббхама̄но висадо пун̃н̃ава̄ бхависсати, имам̣ майа̄ аггамахесим̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти. со тасса̄ апариггахитабха̄вам̣ н̃атва̄ а̄хара̄петва̄ аггамахесит̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. са̄ тасса пийа̄ ахоси мана̄па̄, на чирассева екам̣ путтам̣ виджа̄йи. со панасса̄ путто чаккаваттӣ ра̄джа̄ ахоси.
бодхисатто тасса̄ сампаттим̣ дисва̄ татха̄рӯпам̣ вачанока̄сам̣ лабхитва̄ ‘‘дева, сиккхитаббайуттакам̣ на̄ма сиппам̣ касма̄ на сиккхитаббам̣, йатра хи на̄ма̄йам̣ маха̄пун̃н̃а̄ хироттаппам̣ аппаха̄йа пат̣иччханна̄ка̄рена сарӣравал̣ан̃джам̣ курума̄на̄ тумхе ¶ а̄ра̄дхетва̄ еварӯпам̣ сампаттим̣ патта̄’’ти ватва̄ сиккхитаббайуттака̄нам̣ сиппа̄нам̣ ван̣н̣ам̣ катхенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘сиккхеййа сиккхитабба̄ни, санти саччхандино джана̄;
ба̄хийа̄ хи суханнена, ра̄джа̄намабхира̄дхайӣ’’ти.
таттха санти саччхандино джана̄ти тесу тесу сиппесу саччханда̄ джана̄ аттхийева. ба̄хийа̄ти бахиджанападе джа̄та̄ сам̣вад̣д̣ха̄ иттхӣ. суханнена̄ти хироттаппам̣ аппаха̄йа пат̣иччханнена̄ка̄рена ханнам̣ суханнам̣ на̄ма, тена суханнена. ра̄джа̄намабхира̄дхайӣти девам̣ абхира̄дхайитва̄ имам̣ сампаттим̣ патта̄ти. евам̣ маха̄сатто сиккхитаббайуттака̄нам̣ сиппа̄нам̣ гун̣ам̣ катхеси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джайампатика̄ етарахипи джайампатика̄ва, пан̣д̣ита̄маччо пана ахамева ахоси’’нти.
ба̄хийаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[109] 9. кун̣д̣акапӯваджа̄такаван̣н̣ана̄
йатханно пурисо хотӣти идам̣ саттха̄ са̄ваттхийам̣ вихаранто маха̄дуггатам̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийан̃хи када̄чи екамева кулам̣ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса да̄нам̣ дети, када̄чи тӣн̣и чатта̄ри екато хутва̄, када̄чи ган̣абандханена, када̄чи вӣтхисабха̄гена, када̄чи сакаланагарам̣ чхандакам̣ ¶ сам̣харитва̄. тада̄ пана вӣтхибхаттам̣ на̄ма ахоси. атха манусса̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса йа̄гум̣ датва̄ ‘‘кхаджджакам̣ а̄харатха̄’’ти а̄хам̣су. тада̄ панеко паресам̣ бхатика̄рако дуггатамануссо тассам̣ вӣтхийам̣ васама̄но чинтеси ‘‘ахам̣ йа̄гум̣ да̄тум̣ на саккхисса̄ми, кхаджджакам̣ пана дасса̄мӣ’’ти сан̣хасан̣хам̣ кун̣д̣акам̣ вад̣д̣ха̄петва̄ удакена теметва̄ аккапан̣н̣ена вет̣хетва̄ куккул̣е пачитва̄ ‘‘идам̣ буддхасса дасса̄мӣ’’ти там̣ а̄да̄йа гантва̄ саттху сантике т̣хито ‘‘кхаджджакам̣ а̄харатха̄’’ти екасмим̣ вачане вуттаматте саббапат̣хамам̣ гантва̄ там̣ пӯвам̣ саттху патте патит̣т̣ха̄песи, саттха̄ ан̃н̃ехи дӣйама̄нам̣ кхаджджакам̣ аггахетва̄ тамева пӯвакхаджджакам̣ парибхун̃джи.
тасмим̣йева ¶ пана кхан̣е ‘‘самма̄самбуддхена кира маха̄дуггатасса кун̣д̣акакхаджджакам̣ аджигуччхитва̄ аматам̣ вийа парибхутта’’нти сакаланагарам̣ екакола̄халам̣ ахоси. ра̄джара̄джамаха̄матта̄дайо антамасо дова̄рике упа̄да̄йа саббева саннипатитва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ маха̄дуггатам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘ханда бхо, сатам̣ гахетва̄, две сата̄ни гахетва̄, пан̃ча сата̄ни гахетва̄ амха̄кам̣ паттим̣ дехӣ’’ти вадим̣су. со ‘‘саттха̄рам̣ пат̣ипуччхитва̄ джа̄нисса̄мӣ’’ти саттху сантикам̣ гантва̄ таматтхам̣ а̄рочеси. саттха̄ ‘‘дханам̣ гахетва̄ ва̄ аггахетва̄ ва̄ саббасатта̄нам̣ паттим̣ дехӣ’’ти а̄ха. со дханам̣ гахетум̣ а̄рабхи. манусса̄ дигун̣ачатуггун̣аат̣т̣хагун̣а̄дивасена даданта̄ нава хиран̃н̃акот̣ийо адам̣су. саттха̄ анумоданам̣ катва̄ виха̄рам̣ гантва̄ бхиккхӯхи ватте дассите сугатова̄дам̣ датва̄ гандхакут̣им̣ па̄виси. ра̄джа̄ са̄йанхасамайе маха̄дуггатам̣ паккоса̄петва̄ сет̣т̣хит̣т̣ха̄нена пӯджеси.
бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, саттха̄ маха̄дуггатена диннам̣ кун̣д̣акапӯвам̣ аджигуччханто аматам̣ вийа парибхун̃джи, маха̄дуггатопи бахудханан̃ча сет̣т̣хит̣т̣ха̄нан̃ча ¶ лабхитва̄ маха̄сампаттим̣ патто’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева майа̄ аджигуччхантена тасса кун̣д̣акапӯво парибхутто, пуббепи руккхадевата̄йа хутва̄ парибхуттойева, тада̄пи чеса мам̣ нисса̄йа сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ алаттхева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто екасмим̣ т̣ха̄не еран̣д̣аруккхе руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. тада̄ тасмим̣ га̄маке манусса̄ девата̄ман̇галика̄ хонти. атхекасмим̣ чхан̣е сампатте манусса̄ аттано аттано руккхадевата̄нам̣ баликаммам̣ акам̣су. атхеко дуггатамануссо те мануссе руккхадевата̄ пат̣иджагганте дисва̄ екам̣ еран̣д̣аруккхам̣ пат̣иджагги. те манусса̄ ¶ аттано аттано девата̄нам̣ на̄наппака̄ра̄ни ма̄ла̄гандхавилепана̄дӣни чева кхаджджабходжджа̄ни ча а̄да̄йа гаччхим̣су. со пана кун̣д̣акапӯван̃чева ул̣ун̇кена ча удакам̣ а̄да̄йа гантва̄ еран̣д̣аруккхасса авидӯре т̣хатва̄ чинтеси ‘‘девата̄ на̄ма диббакхаджджака̄ни кха̄данти, майхам̣ девата̄ имам̣ ¶ кун̣д̣акапӯвам̣ на кха̄диссати, ким̣ имам̣ ака̄ран̣ена на̄семи, ахамева нам̣ кха̄дисса̄мӣ’’ти татова ниватти. бодхисатто кхандхавит̣апе т̣хатва̄ ‘‘бхо пуриса, саче твам̣ иссаро бхавеййа̄си, майхам̣ мадхуракхаджджакам̣ дадеййа̄си. твам̣ пана дуггато, ахам̣ тава пӯвам̣ на кха̄дитва̄ ан̃н̃ам̣ ким̣ кха̄дисса̄ми, ма̄ ме кот̣т̣ха̄сам̣ на̄сехӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йатханно пурисо хоти, татханна̄ тасса девата̄;
а̄харетам̣ кун̣д̣апӯвам̣, ма̄ ме бха̄гам̣ вина̄сайа̄’’ти.
таттха йатханноти йатха̄рӯпабходжано хоти. татханна̄ти тасса пурисасса девата̄пи татха̄рӯпабходжана̄ва хоти. а̄харетам̣ кун̣д̣апӯванти етам̣ кун̣д̣акена паккапӯвам̣ а̄нехи, майхам̣ бха̄гам̣ ма̄ вина̄сехӣти.
со ниваттитва̄ бодхисаттам̣ олокетва̄ баликаммамака̄си. бодхисатто тато оджам̣ парибхун̃джитва̄ ‘‘пуриса, твам̣ киматтхам̣ мам̣ пат̣иджаггасӣ’’ти а̄ха. ‘‘дуггатомхи, са̄ми, там̣ нисса̄йа дуггатабха̄вато муччитука̄мата̄йа пат̣иджагга̄мӣ’’ти. ‘‘бхо пуриса, ма̄ ¶ чинтайи, тайа̄ катан̃н̃усса катаведино пӯджа̄ ката̄, имам̣ еран̣д̣ам̣ париккхипитва̄ нидхикумбхийо гӣва̄йа гӣвам̣ а̄хаччат̣хита̄. твам̣ ран̃н̃о а̄чиккхитва̄ сакат̣ехи дханам̣ а̄хара̄петва̄ ра̄джан̇ган̣е ра̄сим̣ ка̄рехи, ра̄джа̄ те тусситва̄ сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ дассатӣ’’ти ватва̄ бодхисатто антарадха̄йи. со татха̄ ака̄си. ра̄джа̄пи тасса сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. ити со бодхисаттам̣ нисса̄йа маха̄сампаттим̣ патва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дуггато етарахи дуггатова, еран̣д̣аруккхадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
кун̣д̣акапӯваджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[110] 10. саббасам̣ха̄ракапан̃хаджа̄такаван̣н̣ана̄
саббасам̣ха̄рако ¶ наттхӣти ¶ айам̣ саббасам̣ха̄ракапан̃хо сабба̄ка̄рена уман̇гаджа̄таке а̄ви бхависсатӣти.
саббасам̣ха̄ракапан̃хаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
паросатавагго ека̄дасамо.
тассудда̄нам̣ –
паросатампи пан̣н̣икам̣, верӣ ча миттавиндакам̣;
дуббалан̃ча удан̃чанӣ, са̄литтампи ча ба̄хийам̣;
кун̣д̣акапӯвасаббасам̣ха̄раканти.
12. хам̣чивагго
[111] 1. гадрабхапан̃хаджа̄такаван̣н̣ана̄
хам̣чи ¶ тувам̣ еваман̃н̃асӣти айампи гадрабхапан̃хо маха̄уман̇гаджа̄такейева (джа̄. 2.22.590 а̄дайо) а̄ви бхависсати.
гадрабхапан̃хаджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[112] 2. амара̄девӣпан̃хаджа̄такаван̣н̣ана̄
йена саттубилан̇га̄ ча̄ти айампи амара̄девипан̃хо на̄ма таттхева а̄ви бхависсати.
амара̄девӣпан̃хаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[113] 3. син̇га̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄
саддаха̄си ¶ син̇га̄ласса̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи самайе бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ ¶ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, девадаттена пан̃ча бхиккхусата̄ни а̄да̄йа гайа̄сӣсам̣ гантва̄ ‘йам̣ саман̣о готамо кароти, на со дхаммо. йамахам̣ кароми, айамева дхаммо’ти те бхиккхӯ аттано ладдхим̣ га̄ха̄петва̄ т̣ха̄наппаттам̣ муса̄ва̄дам̣ катва̄ сан̇гхам̣ бхиндитва̄ екасӣма̄йа две упосатха̄ ката̄’’ти девадаттасса агун̣акатхам̣ катхента̄ нисӣдим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева муса̄ва̄дӣ, пуббепи муса̄ва̄дӣйева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто суса̄наване руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. тада̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ наккхаттам̣ гхут̣т̣хам̣ ахоси. манусса̄ ‘‘йаккхабаликаммам̣ карома̄’’ти тесу тесу чаччарараччха̄дит̣т̣ха̄несу маччхамам̣са̄дӣни виппакиритва̄ капа̄лакесу бахум̣ сурам̣ т̣хапайим̣су. атхеко син̇га̄ло ад̣д̣хараттасамайе ниддхаманена нагарам̣ пависитва̄ маччхамам̣сам̣ кха̄дитва̄ сурам̣ пивитва̄ пунна̄гагаччхантарам̣ пависитва̄ йа̄ва арун̣уггамана̄ ниддам̣ окками. со пабуджджхитва̄ а̄локам̣ дисва̄ ‘‘ида̄ни никкхамитум̣ на сакка̄’’ти маггасамӣпам̣ гантва̄ адиссама̄но нипаджджитва̄ ан̃н̃е мануссе дисва̄пи кин̃чи аватва̄ екам̣ бра̄хман̣ам̣ мукхадхованаттха̄йа гаччхантам̣ дисва̄ чинтеси ‘‘бра̄хман̣а̄ на̄ма дханалола̄ хонти, имам̣ дханена палобхетва̄ йатха̄ мам̣ упакаччхакантаре катва̄ уттара̄сан̇гена пат̣иччха̄детва̄ нагара̄ нӣхарати, татха̄ карисса̄мӣ’’ти. со мануссабха̄са̄йа ‘‘бра̄хман̣а̄’’ти а̄ха. со ниваттитва̄ ‘‘ко мам̣ паккосатӣ’’ти а̄ха. ‘‘ахам̣, бра̄хман̣а̄’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄’’ти. ‘‘бра̄хман̣а, майхам̣ две каха̄пан̣асата̄ни аттхи. саче мам̣ упакаччхакантаре катва̄ уттара̄сан̇гена пат̣иччха̄детва̄ йатха̄ на кочи пассати, татха̄ нагара̄ никкха̄метум̣ саккоси, туйхам̣ те каха̄пан̣е дасса̄мӣ’’ти. бра̄хман̣о дханалобхена ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ там̣ татха̄ катва̄ а̄да̄йа нагара̄ никкхамитва̄ тхокам̣ агама̄си. атха нам̣ син̇га̄ло пуччхи ‘‘катарат̣т̣ха̄нам̣, бра̄хман̣а̄’’ти? ‘‘асукам̣ на̄ма̄’’ти. ‘‘ан̃н̃ам̣ тхокам̣ т̣ха̄нам̣ гаччха̄’’ти. евам̣ пунаппунам̣ ваданто маха̄суса̄нам̣ патва̄ ‘‘идха ¶ мам̣ ота̄рехӣ’’ти ¶ а̄ха. таттха нам̣ ота̄реси. атха син̇га̄ло ‘‘тена хи, бра̄хман̣а, уттариса̄т̣акам̣ паттхара̄’’ти а̄ха. со дханалобхена ‘‘са̄дхӯ’’ти паттхари. атха нам̣ ‘‘имам̣ руккхамӯлам̣ кхан̣а̄хӣ’’ти патхавикхан̣ане йоджетва̄ бра̄хман̣асса уттариса̄т̣акам̣ абхируйха чатӯсу кан̣н̣есу ча маджджхе ча̄ти пан̃часу т̣ха̄несу сарӣраниссандам̣ па̄тетва̄ маккхетва̄ чева теметва̄ ча суса̄наванам̣ па̄виси. бодхисатто руккхавит̣апе т̣хатва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘саддаха̄си син̇га̄ласса, сура̄пӣтасса бра̄хман̣а;
сиппика̄нам̣ сатам̣ наттхи, куто кам̣сасата̄ дуве’’ти.
таттха саддаха̄сӣти саддахаси, айамева ва̄ па̄т̣хо, паттийа̄йасӣти аттхо. сиппика̄нам̣ сатам̣ наттхӣти етасса хи сиппика̄сатампи наттхи. куто кам̣сасата̄ дувети две каха̄пан̣асата̄ни панасса куто ева̄ти.
бодхисатто ¶ имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ ‘‘гаччха, бра̄хман̣а, тава са̄т̣акам̣ дховитва̄ нха̄йитва̄ аттано каммам̣ карохӣ’’ти ватва̄ антарадха̄йи. бра̄хман̣о татха̄ катва̄ ‘‘ван̃чито ватамхӣ’’ти доманассаппатто пакка̄ми.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ син̇га̄ло девадатто ахоси, руккхадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
син̇га̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[114] 4. митачинтӣджа̄такаван̣н̣ана̄
бахучинтӣ аппачинтӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто две махаллакаттхере а̄раббха катхеси. те кира джанападе екасмим̣ аран̃н̃а̄ва̄се вассам̣ васитва̄ ‘‘саттху дассанаттха̄йа гаччхисса̄ма̄’’ти па̄тхеййам̣ саджджетва̄ ‘‘аджджа гаччха̄ма, све гаччха̄ма̄’’ти ма̄сам̣ атикка̄метва̄ пуна па̄тхеййам̣ саджджетва̄ татхева ма̄сам̣, пуна ма̄санти евам̣ аттано кусӣтабха̄вена чева нива̄сат̣т̣ха̄не ча апеккха̄йа тайо ма̄се атикка̄метва̄ ¶ тато никкхамма джетаванам̣ гантва̄ сабха̄гат̣т̣ха̄не паттачӣварам̣ пат̣иса̄метва̄ саттха̄рам̣ пассим̣су. атха не бхиккхӯ пуччхим̣су ‘‘чирам̣ во, а̄вусо, буддхупат̣т̣ха̄нам̣ акаронта̄нам̣, касма̄ евам̣ чира̄йиттха̄’’ти? те таматтхам̣ а̄рочесум̣. атха несам̣ со а̄ласийакусӣтабха̄во ¶ бхиккхусан̇гхе па̄кат̣о джа̄то. дхаммасабха̄йампи тесам̣ бхиккхӯнамева а̄ласийабха̄вам̣ нисса̄йа катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте те паккоса̄петва̄ ‘‘саччам̣ кира тумхе, бхиккхаве, аласа̄ кусӣта̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘саччам̣, бханте’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невете аласа̄, пуббепи аласа̄ чева нива̄сат̣т̣ха̄не ча са̄лайа̄ са̄пеккха̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте ба̄ра̄н̣асинадийам̣ тайо маччха̄ ахесум̣, бахучинтӣ, аппачинтӣ, митачинтӣти тесам̣ на̄ма̄ни. те аран̃н̃ато мануссапатхам̣ а̄гамим̣су. таттха митачинтӣ итаре две евама̄ха ‘‘айам̣ мануссапатхо на̄ма са̄сан̇ко саппат̣ибхайо, кеват̣т̣а̄ на̄наппака̄ра̄ни джа̄лакумина̄дӣни кхипитва̄ маччхе ган̣ханти, майам̣ аран̃н̃амева гаччха̄ма̄’’ти. итаре две джана̄ аласата̄йа чева а̄мисагиддхата̄йа ча ‘‘аджджа гаччха̄ма, све гаччха̄ма̄’’ти тайо ¶ ма̄се атикка̄месум̣. атха кеват̣т̣а̄ надийам̣ джа̄лам̣ кхипим̣су. бахучинтӣ ча аппачинтӣ ча гочарам̣ ган̣ханта̄ пурато гаччханти. те аттано андхаба̄лата̄йа джа̄лагандхам̣ асаллаккхетва̄ джа̄лакуччхимева пависим̣су. митачинтӣ паччхато а̄гаччханто джа̄лагандхам̣ саллаккхетва̄ тесан̃ча джа̄лакуччхим̣ павит̣т̣хабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘имесам̣ кусӣта̄нам̣ андхаба̄ла̄нам̣ джӣвитада̄нам̣ дасса̄мӣ’’ти чинтетва̄ бахипассена джа̄лакуччхит̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ джа̄лакуччхим̣ пха̄летва̄ никкхантасадисо хутва̄ удакам̣ а̄лул̣енто джа̄ласса пурато патитва̄ пуна джа̄лакуччхим̣ пависитва̄ паччхимабха̄гена пха̄летва̄ никкхантасадисо удакам̣ а̄лул̣енто паччхимабха̄ге пати. кеват̣т̣а̄ ‘‘маччха̄ джа̄лам̣ пха̄летва̄ гата̄’’ти ман̃н̃ама̄на̄ джа̄лакот̣ийам̣ гахетва̄ уккхипим̣су. те двепи маччха̄ джа̄лато муччитва̄ удаке патим̣су. ити техи митачинтим̣ нисса̄йа джӣвитам̣ ладдхам̣.
саттха̄ ¶ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘бахучинтӣ ¶ аппачинтӣ, убхо джа̄ле абаджджхаре;
митачинтӣ памочеси, убхо таттха сама̄гата̄’’ти.
таттха бахучинтӣти бахучинтаната̄йа витаккабахулата̄йа евам̣ладдхана̄мо. итаресупи двӣсу айамева найо. убхо таттха сама̄гата̄ти митачинтим̣ нисса̄йа ладдхаджӣвита̄ таттха удаке пуна убхопи джана̄ митачинтина̄ саддхим̣ сама̄гата̄ти аттхо.
евам̣ саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси, саччапарийоса̄не махаллака̄ бхиккхӯ сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣су. тада̄ бахучинтӣ ча аппачинтӣ ча име две ахесум̣, митачинтӣ пана ахамева ахосинти.
митачинтӣджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[115] 5. ануса̄сикаджа̄такаван̣н̣ана̄
йа̄йан̃н̃е мануса̄сатӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ ануса̄сикам̣ бхиккхуним̣ а̄раббха катхеси. са̄ кира са̄ваттхива̄синӣ ека̄ куладхӣта̄ паббаджитва̄ упасампаннака̄лато пат̣т̣ха̄йа саман̣адхамме анануйутта̄ а̄мисагиддха̄ хутва̄ йаттха ан̃н̃а̄ бхиккхунийо на гаччханти, та̄дисе ¶ нагарасса екадесе пин̣д̣а̄йа чарати. атхасса̄ манусса̄ пан̣ӣтапин̣д̣апа̄там̣ денти. са̄ расатан̣ха̄йа баджджхитва̄ ‘‘саче имасмим̣ падесе ан̃н̃а̄пи бхиккхунийо пин̣д̣а̄йа чариссанти, майхам̣ ла̄бхо париха̄йиссати. йатха̄ етам̣ падесам̣ ан̃н̃а̄ на̄гаччханти, евам̣ майа̄ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти чинтетва̄ бхиккхунӯпассайам̣ гантва̄ ‘‘аййе, асукат̣т̣ха̄не чан̣д̣о хаттхӣ, чан̣д̣о ассо, чан̣д̣о мен̣д̣о, чан̣д̣о куккуро чарати, сапариссайат̣т̣ха̄нам̣, ма̄ таттха пин̣д̣а̄йа чариттха̄’’ти бхиккхунийо ануса̄сати. тасса̄ вачанам̣ сутва̄ ека̄ бхиккхунӣпи там̣ падесам̣ гӣвам̣ париваттетва̄ на олокеси. тасса̄ екасмим̣ дивасе тасмим̣ падесе пин̣д̣а̄йа чарантийа̄ вегенекам̣ ¶ гехам̣ пависантийа̄ чан̣д̣о мен̣д̣ако пахаритва̄ ӯрут̣т̣хикам̣ бхинди. манусса̄ вегена упадха̄витва̄ двидха̄ бхиннам̣ ӯрут̣т̣хикам̣ екато бандхитва̄ там̣ бхиккхуним̣ ман̃чена̄да̄йа бхиккхунӯпассайам̣ найим̣су. бхиккхунийо ‘‘айам̣ ан̃н̃а̄ бхиккхунийо ануса̄ситва̄ сайам̣ тасмим̣ падесе чарантӣ ӯрут̣т̣хикам̣ бхинда̄петва̄ а̄гата̄’’ти париха̄сам̣ акам̣су. тампи та̄йа катака̄ран̣ам̣ на чирассева бхиккхусан̇гхе па̄кат̣ам̣ ахоси.
атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ ¶ ‘‘а̄вусо, асука̄ ануса̄сика̄ бхиккхунӣ ан̃н̃ам̣ ануса̄ситва̄ сайам̣ тасмим̣ падесе чарама̄на̄ чан̣д̣ена мен̣д̣акена ӯрум̣ бхинда̄песӣ’’ти тасса̄ агун̣акатхам̣ катхесум̣. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева, пуббепеса̄ ан̃н̃е ануса̄сатийева, сайам̣ пана на ваттати, ниччака̄лам̣ дуккхамева анубхотӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто аран̃н̃е сакун̣айонийам̣ ниббаттитва̄ вайаппатто сакун̣аджет̣т̣хако хутва̄ анекасакун̣асахассапарива̄ро химавантам̣ па̄виси. тасса таттха васанака̄ле ека̄ чан̣д̣асакун̣ика̄ маха̄ваттанимаггам̣ гантва̄ гочарам̣ ган̣ха̄ти. са̄ таттха сакат̣ехи патита̄ни вӣхимуггабӣджа̄дӣни лабхитва̄ ‘‘йатха̄ ида̄ни имам̣ падесам̣ ан̃н̃е сакун̣а̄ на̄гаччханти, татха̄ карисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ сакун̣асан̇гхасса ова̄дам̣ дети ‘‘ваттанимаха̄магго на̄ма саппат̣ибхайо, хаттхиасса̄дайо чева чан̣д̣агон̣айуттайа̄на̄дӣни ча сан̃чаранти, сахаса̄ уппатитумпи на сакка̄ хоти, на таттха гантабба’’нти. сакун̣асан̇гхо тасса̄ ‘‘ануса̄сика̄’’тева на̄мам̣ ака̄си.
са̄ екадивасам̣ ваттанимаха̄магге чарантӣ атимаха̄вегена а̄гаччхантасса йа̄насса саддам̣ сутва̄ ¶ ниваттитва̄ олокетва̄ ‘‘дӯре та̄ва̄’’ти чаратийева. атха нам̣ йа̄нам̣ ва̄тавегена сӣгхамева сампа̄пун̣и, са̄ ут̣т̣ха̄тум̣ на̄саккхи, чаккена двидха̄ чхиндитва̄ гата̄. сакун̣аджет̣т̣хако сакун̣е сама̄ненто там̣ адисва̄ ‘‘ануса̄сика̄ на диссати, упадха̄ретха на’’нти а̄ха. сакун̣а̄ упадха̄рента̄ там̣ маха̄магге двидха̄ чхиннам̣ дисва̄ сакун̣аджет̣т̣хакасса а̄рочесум̣. сакун̣аджет̣т̣хако ‘‘са̄ ан̃н̃а̄ сакун̣ика̄ ва̄ретва̄ сайам̣ таттха чарама̄на̄ двидха̄ чхинна̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йа̄йан̃н̃е ¶ мануса̄сати, сайам̣ лолуппача̄ринӣ;
са̄йам̣ випаккхика̄ сети, хата̄ чаккена са̄сика̄’’ти.
таттха ¶ йа̄йан̃н̃е мануса̄сатӣти йака̄ро падасандхикаро, йа̄ ан̃н̃е ануса̄сатӣти аттхо. сайам̣ лолуппача̄ринӣти аттана̄ лолуппача̄ринӣ сама̄на̄. са̄йам̣ випаккхика̄ сетӣти са̄ еса̄ вихатапаккха̄ хутва̄ маха̄магге сайати. хата̄ чаккена са̄сика̄ти йа̄начаккена хата̄ са̄сика̄ сакун̣ика̄ти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ануса̄сика̄ сакун̣ика̄ айам̣ ануса̄сика̄ бхиккхунӣ ахоси, сакун̣аджет̣т̣хако пана ахамева ахоси’’нти.
ануса̄сикаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[116] 6. дуббачаджа̄такаван̣н̣ана̄
атикарамакара̄чарийа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ дуббачабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тасса ваттху наваканипа̄те гиджджхаджа̄таке (джа̄. 1.9.1 а̄дайо) а̄ви бхависсати. саттха̄ пана там̣ бхиккхум̣ а̄мантетва̄ ‘‘бхиккху на твам̣ ида̄нева дуббачо, пуббепи дуббачойева. дуббачабха̄венева пан̣д̣ита̄нам̣ ова̄дам̣ акаронто саттиппаха̄рена джӣвитаккхайам̣ паттосӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто лан̇гханат̣акайонийам̣ пат̣исандхим̣ гахетва̄ вайаппатто пан̃н̃ава̄ упа̄йакусало ахоси. со екасса лан̇гханакасса сантике саттилан̇гханасиппам̣ сиккхитва̄ а̄чарийена саддхим̣ сиппам̣ дассенто вичарати. а̄чарийо панасса чатуннам̣йева ¶ саттӣнам̣ лан̇гханасиппам̣ джа̄на̄ти, на пан̃чаннам̣. со екадивасам̣ екасмим̣ га̄маке сиппам̣ дассенто сура̄мадаматто ‘‘пан̃ча саттийо лан̇гхисса̄мӣ’’ти пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапеси. атха нам̣ бодхисатто а̄ха ‘‘а̄чарийа, твам̣ пан̃часаттилан̇гханасиппам̣ на джа̄на̄си, екам̣ саттим̣ хара. саче лан̇гхиссаси, пан̃чама̄йа саттийа̄ виддхо мариссасӣ’’ти. со сут̣т̣ху маттата̄йа ‘‘тван̃хи майхам̣ пама̄н̣ам̣ на джа̄на̄сӣ’’ти тасса вачанам̣ ана̄дийитва̄ чатассо лан̇гхитва̄ пан̃чама̄йа ¶ саттийа̄ дан̣д̣аке мадхукапуппхам̣ вийа а̄вуто паридевама̄но нипаджджи. атха нам̣ бодхисатто ‘‘пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ акатва̄ имам̣ бйасанам̣ паттосӣ’’ти имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘атикарамакара̄чарийа ¶ , майхампетам̣ на руччати;
чатуттхе лан̇гхайитва̄на, пан̃чама̄йаси а̄вуто’’ти.
таттха атикарамакара̄чарийа̄ти а̄чарийа аджджа твам̣ атикарам̣ акари, аттано каран̣ато атирекам̣ каран̣ам̣ акарӣти аттхо. майхампетам̣ на руччатӣти майхам̣ антева̄сикассапи сама̄насса етам̣ тава каран̣ам̣ на руччати, тена те ахам̣ пат̣хамамева катхесинти дӣпети. чатуттхе лан̇гхайитва̄на̄ти чатуттхе саттитхале апатитва̄ атта̄нам̣ лан̇гхайитва̄. пан̃чама̄йаси а̄вутоти пан̣д̣ита̄нам̣ вачанам̣ агган̣ханто ида̄ни пан̃чама̄йа саттийа̄ а̄вутосӣти. идам̣ ватва̄ а̄чарийам̣ саттито апанетва̄ каттаббайуттакам̣ ака̄си.
саттха̄ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ а̄чарийо айам̣ дуббачо ахоси, антева̄сико пана ахамева ахоси’’нти.
дуббачаджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[117] 7. титтираджа̄такаван̣н̣ана̄
аччуггата̄тибалата̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто кока̄ликам̣ а̄раббха катхеси. тасса ваттху терасаканипа̄те такка̄рийаджа̄таке (джа̄. 1.13.104 а̄дайо) а̄ви бхависсати. саттха̄ пана ‘‘на, бхиккхаве, кока̄лико ида̄нева аттано ва̄чам̣ нисса̄йа нат̣т̣хо, пуббепи нат̣т̣хойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто таккасила̄йам̣ саббасиппа̄ни угган̣хитва̄ ка̄ме паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ пан̃ча̄бхин̃н̃а̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ниббаттеси. химавантаппадесе саббо исиган̣о саннипатитва̄ там̣ ова̄да̄чарийам̣ катва̄ парива̄реси. со пан̃чаннам̣ исисата̄нам̣ ова̄да̄чарийо хутва̄ джха̄накӣл̣ам̣ кӣл̣анто химаванте васати. тада̄ еко четтха пан̣д̣урогӣ та̄пасо кут̣ха̄рим̣ гахетва̄ кат̣т̣хам̣ пха̄лети. атхеко мукхарата̄пасо тасса сантике нисӣдитва̄ ‘‘идха паха̄рам̣ дехи, идха паха̄рам̣ дехӣ’’ти ¶ там̣ та̄пасам̣ росеси. со куджджхитва̄ ‘‘на да̄ни ме твам̣ да̄рупха̄ланасиппам̣ сиккха̄панака̄чарийо’’ти тин̣хам̣ кут̣ха̄рим̣ уккхипитва̄ нам̣ екаппаха̄ренева джӣвитаккхайам̣ па̄песи. бодхисатто тасса сарӣракиччам̣ ка̄реси. тада̄ ассамато авидӯре екасмим̣ ваммикапа̄де еко титтиро васати. со са̄йам̣ па̄там̣ тасмим̣ ваммикаматтхаке т̣хатва̄ маха̄васситам̣ вассати. там̣ сутва̄ еко луддако ‘‘титтирена бхавитабба’’нти чинтетва̄ саддасан̃н̃а̄йа таттха гантва̄ там̣ вадхитва̄ а̄да̄йа гато.
бодхисатто тасса саддам̣ асун̣анто ‘‘асукат̣т̣ха̄не титтиро васати, ким̣ ну кхо тасса саддо на сӯйатӣ’’ти та̄пасе пуччхи. те тасса таматтхам̣ а̄рочесум̣. со убхопи та̄ни ка̄ран̣а̄ни сам̣сандетва̄ исиган̣амаджджхе имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘аччуггата̄тибалата̄, ативелам̣ пабха̄сита̄;
ва̄ча̄ ханати думмедхам̣, титтирам̣ ва̄тивассита’’нти.
таттха аччуггата̄ти атиуггата̄. атибалата̄ти пунаппунам̣ бха̄санена атибаласабха̄ва̄. ативелам̣ пабха̄сита̄ти атиккантавела̄ пама̄н̣а̄тиккамена бха̄сита̄. титтирам̣ ва̄тивасситанти йатха̄ титтирам̣ ативасситам̣ ханати, татха̄ еварӯпа̄ ва̄ча̄ думмедхам̣ ба̄лапуггалам̣ ханатӣти.
евам̣ бодхисатто исиган̣асса ова̄дам̣ датва̄ чатта̄ро брахмавиха̄ре бха̄ветва̄ брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, кока̄лико ида̄нева аттано вачанам̣ нисса̄йа нат̣т̣хо, пуббепи нат̣т̣хойева̄’’ти ватва̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ мукхарата̄пасо кока̄лико ахоси, исиган̣о буддхапариса̄, ган̣асаттха̄ пана ахамева ахоси’’нти.
титтираджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[118] 8. ват̣т̣аджа̄такаван̣н̣ана̄
на̄чинтайанто ¶ пурисоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто уттарасет̣т̣хипуттам̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийам̣ кира уттарасет̣т̣хи на̄ма ахоси маха̄вибхаво. тасса бхарийа̄йа куччхийам̣ еко пун̃н̃ава̄ сатто брахмалока̄ чавитва̄ пат̣исандхим̣ гахетва̄ вайаппатто абхирӯпо па̄са̄дико ахоси ¶ брахмаван̣н̣ӣ. атха екадивасам̣ са̄ваттхийам̣ каттикачхан̣е наккхатте гхут̣т̣хе саббо локо наккхаттаниссито ахоси. тасса саха̄йака̄ ан̃н̃е сет̣т̣хипутта̄ сападжа̄патика̄ ахесум̣. уттарасет̣т̣хипуттасса пана дӣгхараттам̣ брахмалоке васитатта̄ килесесу читтам̣ на аллӣйати. атхасса саха̄йака̄ ‘‘уттарасет̣т̣хипуттассапи екам̣ иттхим̣ а̄нетва̄ наккхаттам̣ кӣл̣исса̄ма̄’’ти саммантайитва̄ там̣ упасан̇камитва̄ ‘‘самма, имасмим̣ нагаре каттикачхан̣о гхут̣т̣хо, туйхампи екам̣ иттхим̣ а̄нетва̄ наккхаттам̣ кӣл̣исса̄ма̄’’ти а̄хам̣су. ‘‘на ме аттхо иттхийа̄’’ти ча вуттепи пунаппунам̣ нибандхитва̄ сампат̣иччха̄петва̄ екам̣ ван̣н̣ада̄сим̣ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итам̣ катва̄ тасса гхарам̣ нетва̄ ‘‘твам̣ сет̣т̣хипуттасса сантикам̣ гаччха̄’’ти сайанигхарам̣ песетва̄ никкхамим̣су. там̣ сайанигхарам̣ павит̣т̣хампи сет̣т̣хипутто нева олокети, на̄лапати. са̄ чинтеси ‘‘айам̣ евам̣ рӯпасобхаггаппаттам̣ уттамавила̄сасампаннам̣ мам̣ нева олокети, на̄лапати, ида̄ни нам̣ аттано иттхикутталӣла̄йа олока̄песса̄мӣ’’ти иттхилӣлам̣ дассентӣ пахат̣т̣ха̄ка̄рена аггаданте виваритва̄ хаситам̣ ака̄си. сет̣т̣хипутто олокетва̄ дантат̣т̣хике нимиттам̣ ган̣хи. атхасса ат̣т̣хикасан̃н̃а̄ уппаджджи, сакалампи там̣ сарӣрам̣ ат̣т̣хикасан̇кхалика̄ вийа пан̃н̃а̄йи. со тасса̄ париббайам̣ датва̄ ‘‘гаччха̄’’ти уййоджеси.
там̣ тасса гхара̄ отин̣н̣ам̣ еко иссаро антаравӣтхийам̣ дисва̄ париббайам̣ датва̄ аттано гхарам̣ неси, сатта̄хе вӣтиватте наккхаттам̣ оситам̣. ван̣н̣ада̄сийа̄ ¶ ма̄та̄ дхӣту а̄гаманам̣ адисва̄ сет̣т̣хипутта̄нам̣ сантикам̣ гантва̄ ‘‘кахам̣ са̄’’ти пуччхи. те уттарасет̣т̣хипуттасса гхарам̣ гантва̄ ‘‘кахам̣ са̄’’ти пуччхим̣су. ‘‘тан̇кхан̣ан̃н̃ева тасса̄ париббайам̣ датва̄ уййоджеси’’нти. атхасса̄ ма̄та̄ родантӣ ‘‘дхӣтарам̣ ме на пасса̄ми, дхӣтарам̣ ме сама̄нетха̄’’ти уттарасет̣т̣хипуттам̣ а̄да̄йа ран̃н̃о сантикам̣ агама̄си. ра̄джа̄ ат̣т̣ам̣ виниччхинанто ‘‘име те сет̣т̣хипутта̄ ван̣н̣ада̄сим̣ а̄нетва̄ туйхам̣ адам̣сӯ’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘ида̄ни са̄ каха’’нти? ‘‘на джа̄на̄ми, тан̇кхан̣ан̃н̃ева нам̣ уййоджеси’’нти. ‘‘ида̄ни там̣ сама̄нетум̣ саккосӣ’’ти? ‘‘на саккоми, дева̄’’ти. ра̄джа̄ ‘‘саче сама̄нетум̣ на саккоти, ра̄джа̄н̣амасса каротха̄’’ти а̄ха. атха нам̣ паччха̄ба̄хам̣ бандхитва̄ ‘‘ра̄джа̄н̣ам̣ карисса̄ма̄’’ти гахетва̄ паккамим̣су. ‘‘сет̣т̣хипуттам̣ кира ван̣н̣ада̄сим̣ ¶ сама̄нетум̣ асакконтам̣ ра̄джа̄ ра̄джа̄н̣ам̣ ка̄ретӣ’’ти сакаланагарам̣ екакола̄халам̣ ахоси. маха̄джано уре хаттхе т̣хапетва̄ ‘‘ким̣ на̄метам̣, са̄ми, аттано те анануччхавикам̣ ладдха’’нти паридевати. сет̣т̣хипи путтасса паччхато паччхато паридеванто гаччхати.
сет̣т̣хипутто чинтеси ‘‘идам̣ майхам̣ еварӯпам̣ ¶ дуккхам̣ ага̄ре васанабха̄вена уппаннам̣. саче ито муччисса̄ми, маха̄готамасамма̄самбуддхасса сантике паббаджисса̄мӣ’’ти. са̄пи кхо ван̣н̣ада̄сӣ там̣ кола̄халасаддам̣ сутва̄ ‘‘ким̣саддо на̄месо’’ти пуччхитва̄ там̣ паваттим̣ сутва̄ вегена отаритва̄ ‘‘уссаратха, уссаратха, са̄мӣ, мам̣ ра̄джапуриса̄нам̣ дат̣т̣хум̣ детха̄’’ти атта̄нам̣ дассеси. ра̄джапуриса̄ там̣ дисва̄ ма̄тарам̣ пат̣иччха̄петва̄ сет̣т̣хипуттам̣ мун̃читва̄ паккамим̣су. со саха̄йакапаривутова надим̣ гантва̄ сасӣсам̣ нха̄йитва̄ гехам̣ гантва̄ бхуттапа̄тара̄со ма̄та̄питаро вандитва̄ паббаджджам̣ ануджа̄на̄петва̄ чӣвараса̄т̣аке а̄да̄йа махантена парива̄рена саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ паббаджджам̣ йа̄читва̄ паббаджджан̃ча упасампадан̃ча лабхитва̄ ависсат̣т̣хакаммат̣т̣ха̄но випассанам̣ вад̣д̣хетва̄ на чирассева арахатте патит̣т̣ха̄си.
атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, уттарасет̣т̣хипутто аттано бхайе уппанне са̄санасса гун̣ам̣ джа̄нитва̄ ‘имамха̄ дуккха̄ муччама̄но паббаджисса̄мӣ’ти чинтетва̄ тена сучинтитена маран̣амутто чева, паббаджито ча аггапхале патит̣т̣хито’’ти тасса гун̣акатхам̣ катхесум̣. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти ¶ пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, уттарасет̣т̣хипуттова аттано бхайе уппанне ‘имина̄ упа̄йена имамха̄ дуккха̄ муччисса̄мӣ’ти чинтетва̄ маран̣абхайа̄ мутто, атӣте пан̣д̣ита̄пи аттано бхайе уппанне ‘имина̄ упа̄йена имамха̄ дуккха̄ муччисса̄ма̄’ти чинтетва̄ маран̣абхайато муччим̣суйева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто чутипат̣исандхивасена париваттанто ват̣т̣акайонийам̣ ниббатти. тада̄ еко ват̣т̣акалуддако аран̃н̃а̄ бахӯ ват̣т̣аке а̄харитва̄ гехе т̣хапетва̄ гочарам̣ датва̄ мӯлам̣ гахетва̄ а̄гата̄гата̄нам̣ хаттхе ват̣т̣аке виккин̣анто джӣвикам̣ каппети. со екадивасам̣ бахӯхи ват̣т̣акехи саддхим̣ бодхисаттампи гахетва̄ а̄неси. бодхисатто чинтеси ‘‘сача̄хам̣ имина̄ диннам̣ гочаран̃ча па̄нӣйан̃ча парибхун̃джисса̄ми, айам̣ мам̣ гахетва̄ а̄гата̄нам̣ манусса̄нам̣ дассати. саче пана на парибхун̃джисса̄ми, ахам̣ мила̄йисса̄ми, атха мам̣ мила̄йантам̣ дисва̄ манусса̄ на ган̣хиссанти. евам̣ ме соттхи бхависсати, имам̣ упа̄йам̣ карисса̄мӣ’’ти. со ¶ татха̄ каронто мила̄йитва̄ ат̣т̣хичаммаматто ахоси. манусса̄ там̣ дисва̄ на ган̣хим̣су. луддако бодхисаттам̣ т̣хапетва̄ ¶ сесесу ват̣т̣акесу париккхӣн̣есу паччхим̣ нӣхаритва̄ два̄ре т̣хапетва̄ бодхисаттам̣ хаттхатале катва̄ ‘‘ким̣ ну кхо айам̣ ват̣т̣ако’’ти чинтетва̄ олокетум̣ а̄раддхо. атхасса паматтабха̄вам̣ н̃атва̄ бодхисатто паккхе паса̄ретва̄ уппатитва̄ аран̃н̃амева гато. ан̃н̃е ват̣т̣ака̄ там̣ дисва̄ ‘‘ким̣ ну кхо на пан̃н̃а̄йаси, кахам̣ гатосӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘луддакена гахитомхӣ’’ти вутте ‘‘кинти катва̄ муттосӣ’’ти пуччхим̣су. бодхисатто ‘‘ахам̣ тена диннам̣ гочарам̣ аггахетва̄ па̄нӣйам̣ апивитва̄ упа̄йачинта̄йа мутто’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на̄чинтайанто пурисо, висесамадхигаччхати;
чинтитасса пхалам̣ пасса, муттосми вадхабандхана̄’’ти.
таттха̄йам̣ пин̣д̣аттхо – пурисо дуккхам̣ патва̄ ‘‘имина̄ на̄ма упа̄йена имамха̄ дуккха̄ муччисса̄мӣ’’ти ачинтайанто аттано дуккха̄ моккхасан̇кха̄там̣ висесам̣ на̄дхигаччхати. ида̄ни пана майа̄ чинтитакаммасса пхалам̣ пасса. тенева упа̄йена ¶ муттосми вадхабандхана̄, маран̣ато ча бандханато ча муттосми аханти. евам̣ бодхисатто аттана̄ катака̄ран̣ам̣ а̄чиккхи.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ маран̣амутто ват̣т̣ако ахамева ахоси’’нти.
ват̣т̣аджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[119] 9. ака̄лара̄виджа̄такаван̣н̣ана̄
ама̄та̄питарасам̣ваддхоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ ака̄лара̄вим̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со кира са̄ваттхива̄сӣ кулапутто са̄сане паббаджитва̄ ваттам̣ ва̄ сиккхам̣ ва̄ на угган̣хи. со ‘‘имасмим̣ ка̄ле майа̄ ваттам̣ ка̄таббам̣, имасмим̣ ка̄ле упат̣т̣ха̄таббам̣, имасмим̣ ка̄ле уггахетаббам̣, имасмим̣ ка̄ле саджджха̄йитабба’’нти на джа̄на̄ти, пат̣хамайа̄мепи маджджхимайа̄мепи паччхимайа̄мепи пабуддхапабуддхаккхан̣ейева маха̄саддам̣ кароти, бхиккхӯ ниддам̣ на лабханти. дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, асуко на̄ма бхиккху еварӯпе ратанаса̄сане паббаджитва̄ ваттам̣ ва̄ сиккхам̣ ва̄ ка̄лам̣ ва̄ ака̄лам̣ ва̄ на джа̄на̄тӣ’’ти тасса агун̣акатхам̣ катхесум̣. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха ¶ , бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса ака̄лара̄вӣ, пуббепи ака̄лара̄вӣйева, ка̄ла̄ка̄лам̣ аджа̄нанабха̄вена ча гӣва̄йа ват̣т̣ита̄йа джӣвитаккхайам̣ патто’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто саббасиппесу па̄рам̣ гантва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃часате ма̄н̣аве сиппам̣ ва̄чети. тесам̣ ма̄н̣ава̄нам̣ еко ка̄лара̄вӣ куккут̣о аттхи, те тасса васситасаддена ут̣т̣ха̄йа сиппам̣ сиккханти. со ка̄ламака̄си. те ан̃н̃ам̣ куккут̣ам̣ парийесанта̄ чаранти. атхеко ма̄н̣авако суса̄наване да̄рӯни уддхаранто екам̣ куккут̣ам̣ дисва̄ а̄нетва̄ пан̃джаре т̣хапетва̄ пат̣иджаггати. со суса̄не вад̣д̣хитатта̄ ‘‘асукавела̄йа на̄ма васситабба’’нти аджа̄нанто када̄чи атираттим̣ вассати, када̄чи арун̣уггамане. ма̄н̣ава̄ ¶ тасса атираттим̣ васситака̄ле сиппам̣ сиккханта̄ йа̄ва арун̣уггамана̄ сиккхитум̣ на сакконти, нидда̄йама̄на̄ гахитат̣т̣ха̄нампи на пассанти. атипабха̄те васситака̄ле саджджха̄йасса ока̄самева на лабханти. ма̄н̣ава̄ ‘‘айам̣ атираттим̣ ва̄ вассати атипабха̄те ва̄, имам̣ нисса̄йа амха̄кам̣ сиппам̣ на нит̣т̣ха̄йиссатӣ’’ти там̣ гахетва̄ гӣвам̣ ват̣т̣етва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ ‘‘ака̄лара̄вӣ куккут̣о амхехи гха̄тито’’ти а̄чарийасса катхесум̣. а̄чарийо ‘‘ова̄дам̣ аггахетва̄ сам̣вад̣д̣хитабха̄вена маран̣ам̣ патто’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ама̄та̄питара-сам̣ваддхо, ана̄черакуле васам̣;
на̄йам̣ ка̄лам̣ ака̄лам̣ ва̄, абхиджа̄на̄ти куккут̣о’’ти.
таттха ама̄та̄питарасам̣ваддхоти ма̄та̄питаро нисса̄йа тесам̣ ова̄дам̣ аггахетва̄ сам̣вад̣д̣хо. ана̄черакуле васанти а̄чарийакулепи авасама̄но, а̄ча̄расиккха̄пакам̣ кан̃чи нисса̄йа аваситатта̄ти аттхо. на̄йам̣ ка̄лам̣ ака̄лам̣ ва̄ти ‘‘имасмим̣ ка̄ле васситаббам̣, имасмим̣ на васситабба’’нти евам̣ васситаббайуттакам̣ ка̄лам̣ ва̄ ака̄лам̣ ва̄ еса куккут̣о на джа̄на̄ти, аджа̄нанабха̄венева джӣвитаккхайам̣ паттоти. идам̣ ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ бодхисатто йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ака̄лара̄вӣ куккут̣о айам̣ бхиккху ахоси, антева̄сика̄ буддхапариса̄, а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
ака̄лара̄виджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[120] 10. бандханамоккхаджа̄такаван̣н̣ана̄
абаддха̄ ¶ таттха баджджхантӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто чин̃чама̄н̣авикам̣ а̄раббха катхеси. тасса̄ ваттху два̄дасаканипа̄те маха̄падумаджа̄таке (джа̄. 1.12.106 а̄дайо) а̄ви бхависсати. тада̄ пана саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, чин̃чама̄н̣авика̄ ида̄нева мам̣ абхӯтена аббха̄чиккхати, пуббепи аббха̄чиккхийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто пурохитасса гехе ниббаттитва̄ вайаппатто питу аччайена тассева пурохито ахоси. тена аггамахесийа̄ варо динно хоти ‘‘бхадде, йам̣ иччхаси, там̣ вадеййа̄сӣ’’ти. са̄ евама̄ха ‘‘на майхам̣ ан̃н̃о варо на̄ма дуллабхо, ито пана те пат̣т̣ха̄йа ан̃н̃а̄ иттхӣ килесавасена на олокетабба̄’’ти. со пат̣иккхипитва̄ пунаппунам̣ ниппӣл̣ийама̄но тасса̄ вачанам̣ атиккамитум̣ асакконто сампат̣иччхитва̄ тато пат̣т̣ха̄йа сол̣асасу на̄т̣акиттхисахассесу килесавасена екиттхимпи на олокеси.
атхасса паччанто куппи, паччанте т̣хита̄ йодха̄ чорехи саддхим̣ две тайо сан̇га̄ме катва̄ ‘‘ито уттари майам̣ на саккома̄’’ти ран̃н̃о пан̣н̣ам̣ песесум̣. ра̄джа̄ таттха гантука̄мо балака̄йам̣ сам̣харитва̄ там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘бхадде, ахам̣ паччантам̣ гаччха̄ми, таттха на̄наппака̄ра̄ни йуддха̄ни хонти, джайапара̄джайопи анибаддхо, та̄дисесу т̣ха̄несу ма̄туга̄мо дуппариха̄ро, твам̣ идхева ниватта̄хӣ’’ти а̄ха. са̄ ‘‘на сакка̄, дева, майа̄ ниваттиту’’нти пунаппунам̣ ран̃н̃а̄ пат̣иккхитта̄ а̄ха ‘‘тена хи екекам̣ йоджанам̣ гантва̄ майхам̣ сукхадуккхаджа̄нанаттхам̣ екекам̣ мануссам̣ песеййа̄тха̄’’ти. ра̄джа̄ ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ бодхисаттам̣ нагаре т̣хапетва̄ махантена балака̄йена никкхамитва̄ гаччханто йоджане йоджане екекам̣ пурисам̣ ‘‘амха̄кам̣ а̄рогйам̣ а̄рочетва̄ девийа̄ сукхадуккхам̣ джа̄нитва̄ а̄гаччха̄’’ти песеси. са̄ а̄гата̄гатам̣ пурисам̣ ‘‘ра̄джа̄ киматтхам̣ там̣ песетӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘тумха̄кам̣ сукхадуккхаджа̄нанаттха̄йа̄’’ти вутте ‘‘тена хи ехӣ’’ти тена саддхим̣ ¶ асаддхаммам̣ пат̣исевати. ра̄джа̄ дваттим̣сайоджанамаггам̣ гаччханто дваттим̣са джане песеси, са̄ ¶ саббехипи техи саддхим̣ татхева ака̄си.
ра̄джа̄ паччантам̣ вӯпасаметва̄ джанападам̣ самасса̄сетва̄ пуна а̄гаччхантопи татхева дваттим̣са джане песеси, са̄ техипи саддхим̣ татхева виппат̣ипаджджийева. ра̄джа̄ а̄гантва̄ джайаккхандха̄ва̄рат̣т̣ха̄не т̣хатва̄ ‘‘нагарам̣ пат̣иджагга̄петӯ’’ти бодхисаттасса пан̣н̣ам̣ песеси. бодхисатто сакаланагарам̣ пат̣иджагга̄петва̄ ра̄джанивесанам̣ пат̣иджагга̄пенто девийа̄ васанат̣т̣ха̄нам̣ агама̄си. са̄ бодхисаттасса рӯпасобхаггаппаттам̣ ка̄йам̣ дисва̄ сан̣т̣ха̄тум̣ асакконтӣ ‘‘ехи ¶ , бра̄хман̣а, сайанам̣ абхируха̄’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘ма̄ евам̣ авача, ра̄джа̄пи гару, акусалампи бха̄йа̄ми, на сакка̄ майа̄ евам̣ ка̄ту’’нти а̄ха. ‘‘чатусат̣т̣хийа̄ па̄дамӯлика̄нам̣ нева ра̄джа̄ гару, на акусалам̣ бха̄йанти. тавева ра̄джа̄ гару, твам̣йева ча акусалам̣ бха̄йасӣ’’ти. ‘‘а̄ма, деви, саче тесампи евам̣ бхавеййа, на еварӯпам̣ кареййум̣’’. ‘‘ахам̣ пана джа̄нама̄но еварӯпам̣ са̄хасийакаммам̣ на карисса̄мӣ’’ти. ‘‘ким̣ бахум̣ виппалапаси, саче ме вачанам̣ на кароси, сӣсам̣ те чхинда̄песса̄мӣ’’ти. ‘‘тит̣т̣хату та̄ва екасмим̣ аттабха̄ве сӣсам̣, аттабха̄васахассепи сӣсе чхиджджанте на сакка̄ майа̄ еварӯпам̣ ка̄ту’’нти. са̄ ‘‘хоту, джа̄нисса̄мӣ’’ти бодхисаттам̣ таджджетва̄ аттано габбхам̣ пависитва̄ сарӣре накхавал̣ан̃джам̣ дассетва̄ телена гатта̄ни аббхан̃джитва̄ килит̣т̣хаваттхам̣ нива̄сетва̄ гила̄на̄лайам̣ катва̄ да̄сийо а̄н̣а̄песи ‘ран̃н̃а̄ кахам̣ девӣ’ти вутте ‘гила̄на̄’ти катхеййа̄тха̄’’ти.
бодхисаттопи ран̃н̃о пат̣ипатхам̣ агама̄си. ра̄джа̄ нагарам̣ падаккхин̣ам̣ катва̄ па̄са̄дам̣ а̄руйха девим̣ апассанто ‘‘кахам̣, девӣ’’ти пуччхи. ‘‘гила̄на̄, дева̄’’ти. сопи сиригаббхам̣ пависитва̄ тасса̄ пит̣т̣хим̣ паримаджджанто ‘‘ким̣ те, бхадде, апха̄сука’’нти пуччхи. са̄ тун̣хӣ ахоси. татийава̄ре ра̄джа̄нам̣ олокетва̄ ‘‘твампи, маха̄ра̄джа, джӣваси на̄ма, ма̄диса̄пи иттхийо сасса̄мика̄йева на̄ма̄’’ти а̄ха. ‘‘ким̣ етам̣, бхадде’’ти? тумхехи нагарам̣ раккханаттха̄йа т̣хапито пурохито ‘‘тумха̄кам̣ нивесанам̣ пат̣иджагга̄мӣ’’ти идха̄гантва̄ аттано вачанам̣ акаронтим̣ ¶ мам̣ пахаритва̄ аттано манам̣ пӯретва̄ гатоти. ра̄джа̄ аггимхи паккхитталон̣асаккхара̄ вийа кодхена тат̣атат̣а̄йанто сиригаббха̄ никкхамитва̄ дова̄рикапа̄дамӯлика̄дайо паккоса̄петва̄ ‘‘гаччхатха, бхан̣е, пурохитам̣ паччха̄ба̄хам̣ бандхитва̄ ваджджхабха̄ваппаттам̣ катва̄ нагара̄ нӣхаритва̄ а̄гха̄танам̣ нетва̄ сӣсамасса чхиндатха̄’’ти а̄ха. те вегена гантва̄ там̣ паччха̄ба̄хам̣ бандхитва̄ ваджджхабхерим̣ чара̄песум̣.
бодхисатто ¶ чинтеси – ‘‘аддха̄ та̄йа дут̣т̣хадевийа̄ ра̄джа̄ пуретарамева парибхинно, аджджа да̄на̄хам̣ аттано баленева атта̄нам̣ мочесса̄мӣ’’ти. со те пурисе а̄ха ‘‘бхо, тумхе мам̣ ма̄рента̄ ран̃н̃о дассетва̄ва ма̄ретха̄’’ти. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄’’ти? ‘‘ахам̣ ра̄джакаммико, баху ме каммам̣ катам̣, бахӯни маха̄нидхит̣т̣ха̄на̄ни джа̄на̄ми, ра̄джакут̣умбам̣ майа̄ вича̄ритам̣. саче мам̣ ран̃н̃о ¶ на дассессатха, бахудханам̣ нассиссати, майа̄ ран̃н̃о са̄патеййе а̄чиккхите паччха̄ ка̄таббам̣ каротха̄’’ти. те там̣ ран̃н̃о дассайим̣су. ра̄джа̄ там̣ дисва̄ва ‘‘касма̄ бхо, бра̄хман̣а, майи ладжджам̣ на ака̄си, касма̄ те еварӯпам̣ па̄пакаммам̣ ката’’нти а̄ха. ‘‘маха̄ра̄джа, ахам̣ соттхийакуле джа̄то, майа̄ кунтхакипилликаматтопи па̄н̣а̄типа̄то на катапуббо, тин̣асала̄каматтампи адиннам̣ на̄диннапуббам̣, лобхавасена паресам̣ иттхӣ аккхӣни уммӣлетва̄пи на олокитапубба̄, хассавасена̄пи муса̄ на бха̄ситапубба̄, кусаггена̄пи маджджам̣ на пӣтапуббам̣, ахам̣ тумхесу нирапара̄дхо. са̄ пана ба̄ла̄ лобхавасена мам̣ хаттхе гахетва̄ майа̄ пат̣иккхитта̄ мам̣ таджджетва̄ аттана̄ катам̣ па̄пам̣ утта̄нам̣ катва̄ мама а̄чиккхитва̄ антогаббхам̣ павит̣т̣ха̄. ахам̣ нирапара̄дхо, пан̣н̣ам̣ гахетва̄ пана а̄гата̄ чатусат̣т̣хи джана̄ са̄пара̄дха̄, те паккоса̄петва̄ ‘‘та̄йа во вачанам̣ катам̣, на ката’’нти пуччха, дева̄ти. ра̄джа̄ те чатусат̣т̣хи джане бандха̄петва̄ девим̣ паккоса̄петва̄ ‘‘тайа̄ етехи саддхим̣ па̄пам̣ катам̣, на ката’’нти пуччхи. ‘‘катам̣, дева̄’’ти вутте те паччха̄ба̄хам̣ бандха̄петва̄ ‘‘имесам̣ чатусат̣т̣хиджана̄нам̣ сӣса̄ни чхиндатха̄’’ти а̄н̣а̄песи.
атха нам̣ ¶ бодхисатто а̄ха – ‘‘наттхи, маха̄ра̄джа, етесам̣ досо, девӣ аттано ручим̣ ка̄ра̄песи. нирапара̄дха̄ ете, тасма̄ несам̣ кхаматха. тасса̄пи досо наттхи, иттхийо на̄ма метхунадхаммена атитта̄. джа̄тисабха̄во хи еса. ета̄сам̣ кхамитаббайуттамева хоти. тасма̄ етисса̄пи кхаматха̄’’ти на̄наппака̄рена ра̄джа̄нам̣ сан̃н̃а̄петва̄ те чатусат̣т̣хипи джане тан̃ча ба̄лам̣ моча̄петва̄ саббесам̣ йатха̄сака̄ни т̣ха̄на̄ни да̄песи. евам̣ те саббе мочетва̄ сакат̣т̣ха̄не патит̣т̣ха̄петва̄ бодхисатто ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, андхаба̄ла̄нам̣ на̄ма аваттхукена вачанена абандхитаббайуттака̄пи пан̣д̣ита̄ паччха̄ба̄хам̣ баддха̄, пан̣д̣ита̄нам̣ ка̄ран̣айуттена вачанена паччха̄ба̄хам̣ баддха̄пи мутта̄. евам̣ ба̄ла̄ на̄ма абандхитаббайуттакепи бандха̄пенти, пан̣д̣ита̄ баддхепи мочентӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘абаддха̄ таттха баджджханти, йаттха ба̄ла̄ пабха̄саре;
баддха̄пи таттха муччанти, йаттха дхӣра̄ пабха̄саре’’ти.
таттха ¶ ¶ абаддха̄ти абандхитаббайутта̄. пабха̄сарети пабха̄санти ваданти катхенти.
евам̣ маха̄сатто има̄йа га̄тха̄йа ран̃н̃о дхаммам̣ десетва̄ ‘‘майа̄ имам̣ дуккхам̣ ага̄ре васанабха̄вена ладдхам̣, ида̄ни ме ага̄рена киччам̣ наттхи, паббаджджам̣ ме ануджа̄на, дева̄’’ти паббаджджам̣ ануджа̄на̄петва̄ ассумукхам̣ н̃а̄тиджанам̣ махантан̃ча вибхавам̣ паха̄йа исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ химаванте васанто абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дут̣т̣хадевӣ чин̃чама̄н̣авика̄ ахоси, ра̄джа̄ а̄нандо, пурохито пана ахамева ахоси’’нти.
бандханамоккхаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
хам̣чивагго два̄дасамо.
тассудда̄нам̣ –
гадрабхапан̃ха̄ амара̄, син̇га̄лам̣ митачинти ча;
ануса̄сикадуббачам̣, титтирам̣ ват̣т̣акам̣ пуна;
ака̄лара̄ви бандхананти.
13. кусана̄л̣ивагго
[121] 1. кусана̄л̣иджа̄такаван̣н̣ана̄
каре ¶ ¶ сариккхоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ана̄тхапин̣д̣икасса миттам̣ а̄раббха катхеси. ана̄тхапин̣д̣икасса хи миттасухаджджан̃а̄тибандхава̄ екато хутва̄ ‘‘маха̄сет̣т̣хи айам̣ тайа̄ джа̄тиготтадханадхан̃н̃а̄дӣхи нева садисо, на уттаритаро, касма̄ етена саддхим̣ сантхавам̣ кароси, ма̄ карохӣ’’ти пунаппунам̣ нива̄ресум̣. ана̄тхапин̣д̣ико пана ‘‘миттасантхаво на̄ма хӣнехипи самехипи атирекехипи каттаббойева̄’’ти тесам̣ ¶ вачанам̣ аггахетва̄ бхогага̄мам̣ гаччханто там̣ кут̣умбараккхакам̣ катва̄ агама̄сӣти саббам̣ ка̄л̣акан̣н̣иваттхусмим̣ вуттанайенева ведитаббам̣. идха пана ана̄тхапин̣д̣икена аттано гхаре паваттийа̄ а̄рочита̄йа саттха̄ ‘‘гахапати, митто на̄ма кхуддако наттхи, миттадхаммам̣ раккхитум̣ саматтхабха̄воветтха пама̄н̣ам̣, митто на̄ма аттана̄ самопи хӣнопи сет̣т̣хопи гахетаббо. саббепи хете аттано паттабха̄рам̣ ниттхарантийева, ида̄ни та̄ва твам̣ аттано нӣчамиттам̣ нисса̄йа кут̣умбасса са̄мико джа̄то, пора̄н̣а̄ пана нӣчамиттам̣ нисса̄йа вима̄наса̄мика̄ джа̄та̄’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ран̃н̃о уййа̄не кусана̄л̣игаччхе девата̄ хутва̄ ниббатти. тасмим̣йева ча уййа̄не ман̇галасилам̣ нисса̄йа уджугатаккхандхо париман̣д̣аласа̄кха̄вит̣апасампанно ран̃н̃о сантика̄ ладдхасамма̄но ручаман̇галаруккхо аттхи, ‘‘мукхако’’типи вуччати. тасмим̣ еко махесаккхо девара̄джа̄ ниббатти. бодхисаттасса тена саддхим̣ миттасантхаво ахоси. тада̄ ра̄джа̄ екасмим̣ екаттхамбхаке па̄са̄де васати, тасса со тхамбхо чали. атхасса чалитабха̄вам̣ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ вад̣д̣хакӣ паккоса̄петва̄ ‘‘та̄та̄, мама екаттхамбхакасса ман̇галапа̄са̄дасса тхамбхо чалито, екам̣ са̄раттхамбхам̣ а̄харитва̄ там̣ ниччалам̣ каротха̄’’ти а̄ха. те ‘‘са̄дху, дева̄’’ти ран̃н̃о вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ тадануччхавикам̣ ¶ руккхам̣ парийесама̄на̄ ан̃н̃аттха адисва̄ уййа̄нам̣ пависитва̄ там̣ мукхакаруккхам̣ дисва̄ ран̃н̃о сантикам̣ гантва̄ ‘‘ким̣, та̄та̄, дит̣т̣хо во тадануччхавико руккхо’’ти вутте ‘‘дит̣т̣хо, дева, апича там̣ чхиндитум̣ на висаха̄ма̄’’ти а̄хам̣су. ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄’’ти? майан̃хи ан̃н̃аттха руккхам̣ апассанта̄ уййа̄нам̣ ¶ пависимха, татрапи т̣хапетва̄ ман̇галаруккхам̣ ан̃н̃ам̣ на пасса̄ма. ити нам̣ ман̇галаруккхата̄йа чхиндитум̣ на висаха̄ма̄ти. гаччхатха, там̣ чхиндитва̄ па̄са̄дам̣ тхирам̣ каротха, майам̣ ан̃н̃ам̣ ман̇галаруккхам̣ карисса̄ма̄ти. те ‘‘са̄дхӯ’’ти баликаммам̣ гахетва̄ уййа̄нам̣ гантва̄ ‘‘све чхиндисса̄ма̄’’ти руккхасса баликаммам̣ катва̄ никкхамим̣су.
руккхадевата̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ ‘‘све майхам̣ вима̄нам̣ на̄сессанти, да̄раке гахетва̄ кухим̣ гамисса̄мӣ’’ти гантаббат̣т̣ха̄нам̣ апассантӣ путтаке гӣва̄йа ¶ гахетва̄ пароди. тасса̄ сандит̣т̣хасамбхатта̄ руккхадевата̄ а̄гантва̄ ‘‘ким̣ ета’’нти пуччхитва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ сутва̄ сайампи вад̣д̣хакӣнам̣ пат̣иккаманӯпа̄йам̣ апассантийо там̣ париссаджитва̄ родитум̣ а̄рабхим̣су. тасмим̣ самайе бодхисатто ‘‘руккхадеватам̣ пассисса̄мӣ’’ти таттха гантва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ сутва̄ ‘‘хоту, ма̄ чинтайиттха, ахам̣ руккхам̣ чхиндитум̣ на дасса̄ми, све вад̣д̣хакӣнам̣ а̄гатака̄ле мама ка̄ран̣ам̣ пассатха̄’’ти та̄ девата̄ самасса̄сетва̄ пунадивасе вад̣д̣хакӣнам̣ а̄гатавела̄йа какан̣т̣акавесам̣ гахетва̄ вад̣д̣хакӣнам̣ пурато гантва̄ ман̇галаруккхасса мӯлантарам̣ пависитва̄ там̣ руккхам̣ сусирам̣ вийа катва̄ руккхамаджджхена абхирухитва̄ кхандхаматтхакена никкхамитва̄ сӣсам̣ кампайама̄но нипаджджи. маха̄вад̣д̣хакӣ там̣ какан̣т̣акам̣ дисва̄ руккхам̣ хаттхена пахаритва̄ ‘‘сусираруккхо есо нисса̄ро, хиййо анупадха̄ретва̄ва баликаммам̣ каримха̄’’ти екагханам̣ маха̄руккхам̣ гарахитва̄ пакка̄ми. руккхадевата̄ бодхисаттам̣ нисса̄йа вима̄насса са̄минӣ джа̄та̄.
тасса̄ пат̣исантха̄раттха̄йа сандит̣т̣хасамбхатта̄ ¶ бахӯ девата̄ саннипатим̣су. руккхадевата̄ ‘‘вима̄нам̣ ме ладдха’’нти тут̣т̣хачитта̄ та̄сам̣ девата̄нам̣ маджджхе бодхисаттасса гун̣ам̣ катхайама̄на̄ ‘‘бхо, девата̄, майам̣ махесаккха̄ хутва̄пи дандхапан̃н̃ата̄йа имам̣ упа̄йам̣ на джа̄нимха, кусана̄л̣идевата̄ пана аттано н̃а̄н̣асампаттийа̄ амхе вима̄наса̄мике ака̄си, митто на̄ма садисопи адхикопи хӣнопи каттаббова. саббепи хи аттано тха̄мена саха̄йака̄нам̣ уппаннам̣ дуккхам̣ ниттхаритва̄ сукхе патит̣т̣ха̄пентийева̄’’ти миттадхаммам̣ ван̣н̣етва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘каре сариккхо атха ва̄пи сет̣т̣хо, нихӣнако ва̄пи кареййа еко;
кареййумете бйасане уттаматтхам̣, йатха̄ ахам̣ кусана̄л̣и руча̄йа’’нти.
таттха ¶ каре сариккхоти джа̄тиа̄дӣхи садисопи миттадхаммам̣ кареййа. атха ва̄пи сет̣т̣хоти джа̄тиа̄дӣхи адхикопи кареййа. нихӣнако ва̄пи кареййа екоти еко джа̄тиа̄дӣхи хӣнопи миттадхаммам̣ кареййа. тасма̄ саббепи ете митта̄ ка̄табба̄йева̄ти дӣпети. ким̣ка̄ран̣а̄? кареййумете ¶ бйасане уттаматтханти саббепете саха̄йасса бйасане уппанне аттано аттано паттабха̄рам̣ вахама̄на̄ уттаматтхам̣ кареййум̣, ка̄йикачетасикадуккхато там̣ саха̄йакам̣ мочеййумева̄ти аттхо. тасма̄ хӣнопи митто ка̄таббойева, пагева итаре. татридам̣ опаммам̣ – йатха̄ ахам̣ кусана̄л̣и руча̄йанти, йатха̄ ахам̣ руча̄йам̣ ниббаттадевата̄ айан̃ча кусана̄л̣идевата̄, аппесаккха̄пи миттасантхавам̣ каримха, татрапа̄хам̣ махесаккха̄пи сама̄на̄ аттано уппаннадуккхам̣ ба̄лата̄йа анупа̄йакусалата̄йа харитум̣ на̄саккхим̣, имам̣ пана аппесаккхампи сама̄нам̣ пан̣д̣итадеватам̣ нисса̄йа дуккхато муттомхи. тасма̄ ан̃н̃ехипи дуккха̄ муччитука̄мехи самависит̣т̣хабха̄вам̣ анолокетва̄ хӣнопи пан̣д̣ито митто ка̄табботи.
руча̄девата̄ има̄йа га̄тха̄йа девасан̇гхасса дхаммам̣ десетва̄ йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ саддхим̣ кусана̄л̣идевата̄йа йатха̄каммам̣ гата̄.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ руча̄девата̄ а̄нандо ахоси, кусана̄л̣идевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
кусана̄л̣иджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[122] 2. думмедхаджа̄такаван̣н̣ана̄
йасам̣ ¶ ладдха̄на думмедхоти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. дхаммасабха̄йан̃хи бхиккхӯ ‘‘а̄вусо девадатто, татха̄гатасса пун̣н̣ачандасассирикамукхам̣ асӣта̄нубйан̃джанадваттим̣самаха̄пурисалаккхан̣апат̣иман̣д̣итам̣ бйа̄маппабха̄париккхиттам̣ а̄вел̣а̄вел̣а̄бхӯта̄ йамакайамакабхӯта̄ гханабуддхарасмийо виссаджджентам̣ парамасобхаггаппаттам̣ аттабха̄ван̃ча олокетва̄ читтам̣ паса̄детум̣ на саккоти, усӯйамева кароти. ‘буддха̄ на̄ма еварӯпена сӣлена сама̄дхина̄ пан̃н̃а̄йа вимуттийа̄ вимуттин̃а̄н̣адассанена саманна̄гата̄’ти вуччама̄не ван̣н̣ам̣ сахитум̣ на саккоти, усӯйамева каротӣ’’ти девадаттасса агун̣акатхам̣ катхайим̣су. саттха̄ а̄гантва̄ ¶ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве ¶ , ида̄нева девадатто мама ван̣н̣е бхан̃н̃ама̄не усӯйам̣ кароти, пуббепи ака̄сийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте магадхарат̣т̣хе ра̄джагаханагаре екасмим̣ магадхара̄дже раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто хаттхийонийам̣ ниббаттитва̄ саббасето ахоси хет̣т̣ха̄ ван̣н̣итасадиса̄йа рӯпасампаттийа̄ саманна̄гато. атха нам̣ ‘‘лаккхан̣асампанно айа’’нти со ра̄джа̄ ман̇галахаттхим̣ ака̄си. атхекасмим̣ чхан̣адивасе сакаланагарам̣ деванагарам̣ вийа алан̇ка̄ра̄петва̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣итам̣ ман̇галахаттхим̣ абхирухитва̄ махантена ра̄джа̄нубха̄вена нагарам̣ падаккхин̣ам̣ ака̄си. маха̄джано таттха таттха т̣хатва̄ ман̇галахаттхино рӯпасобхаггаппаттам̣ сарӣрам̣ дисва̄ ‘‘ахо рӯпам̣, ахо гати, ахо лӣл̣а̄, ахо лаккхан̣асампатти, еварӯпо на̄ма саббасетаварава̄ран̣о чаккаваттиран̃н̃о ануччхавико’’ти ман̇галахаттхимева ван̣н̣еси.
ра̄джа̄ ман̇галахаттхисса ван̣н̣ам̣ сутва̄ сахитум̣ асакконто усӯйам̣ уппа̄детва̄ ‘‘аджджева там̣ паббатапа̄де па̄тетва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песса̄мӣ’’ти хаттха̄чарийам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘кинти катва̄ тайа̄ айам̣ на̄го сиккха̄пито’’ти а̄ха. ‘‘сусиккха̄пито, дева̄’’ти. ‘‘на сусиккхито, дусиккхито’’ти. ‘‘сусиккхито, дева̄’’ти. ‘‘йади сусиккхито ¶ , саккхиссаси нам̣ вепуллапаббатаматтхакам̣ а̄ропету’’нти. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘тена хи ехӣ’’ти сайам̣ отаритва̄ хаттха̄чарийам̣ а̄ропетва̄ паббатапа̄дам̣ гантва̄ хаттха̄чарийена хаттхипит̣т̣хийам̣ нисӣдитва̄ва хаттхимхи вепуллапаббатаматтхакам̣ а̄ропите сайампи амаччаган̣апаривуто паббатаматтхакам̣ абхирухитва̄ хаттхим̣ папа̄та̄бхимукхам̣ ка̄ретва̄ ‘‘твам̣ ‘майа̄ еса сусиккха̄пито’ти вадеси, тӣхийева та̄ва нам̣ па̄дехи т̣хапехӣ’’ти а̄ха. хаттха̄чарийо пит̣т̣хийам̣ нисӣдитва̄ва ‘‘бхо тӣхи па̄дехи тит̣т̣ха̄’’ти хаттхисса пан̣хика̄йа сан̃н̃ам̣ ада̄си, маха̄сатто татха̄ ака̄си. пуна ра̄джа̄ ‘‘двӣхи пуримапа̄дехийева т̣хапехӣ’’ти а̄ха, маха̄сатто две паччхимапа̄де уккхипитва̄ пуримапа̄дехи ат̣т̣ха̄си. ‘‘паччхимапа̄дехийева̄’’ти вуттепи две пуримапа̄де уккхипитва̄ паччхимапа̄дехи ат̣т̣ха̄си, ‘‘екена̄’’ти вуттепи тайо па̄де уккхипитва̄ екенева ¶ ат̣т̣ха̄си. атхасса апатанабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘саче пахоси, а̄ка̄се нам̣ т̣хапехӣ’’ти а̄ха.
а̄чарийо чинтеси – ‘‘сакаладжамбудӣпе имина̄ садисо сусиккхито хаттхӣ на̄ма наттхи, ниссам̣сайам̣ панетам̣ еса папа̄те па̄тетва̄ ма̄ретука̄мо бхависсатӣ’’ти. со тасса кан̣н̣амӯле мантеси ‘‘та̄та, айам̣ ра̄джа̄ там̣ папа̄те па̄тетва̄ ма̄ретука̄мо, на твам̣ етасса ануччхавико. саче те а̄ка̄сена гантум̣ балам̣ аттхи, мам̣ йатха̄нисиннам̣йева а̄да̄йа веха̄сам̣ аббхуггантва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ ¶ гаччха̄’’ти. пун̃н̃иддхийа̄ саманна̄гато маха̄сатто тан̇кхан̣ан̃н̃ева а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. хаттха̄чарийо ‘‘маха̄ра̄джа, айам̣ хаттхӣ пун̃н̃иддхийа̄ саманна̄гато, на та̄дисасса мандапун̃н̃асса дуббуддхино ануччхавико, пан̣д̣итасса пун̃н̃асампаннасса ран̃н̃о ануччхавико, та̄диса̄ на̄ма мандапун̃н̃а̄ еварӯпам̣ ва̄ханам̣ лабхитва̄ тасса гун̣ам̣ аджа̄нанта̄ тан̃чева ва̄ханам̣ авасесан̃ча йасасампаттим̣ на̄сентийева̄’’ти ватва̄ хаттхиккхандхе нисиннова имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йасам̣ ладдха̄на думмедхо, анаттхам̣ чарати аттано;
аттано ча паресан̃ча, хим̣са̄йа пат̣ипаджджатӣ’’ти.
татра̄йам̣ ¶ сан̇кхепаттхо – маха̄ра̄джа, та̄дисо думмедхо ниппан̃н̃о пуггало парива̄расампаттим̣ лабхитва̄ аттано анаттхам̣ чарати. ким̣ка̄ран̣а̄? со хи йасамадаматто каттабба̄каттаббам̣ аджа̄нанто аттано ча паресан̃ча хим̣са̄йа пат̣ипаджджати. хим̣са̄ вуччати киламанам̣ дуккхуппа̄данам̣, тадаттха̄йа ева пат̣ипаджджатӣти.
евам̣ има̄йа га̄тха̄йа ран̃н̃о дхаммам̣ десетва̄ ‘‘тит̣т̣ха да̄ни тва’’нти ватва̄ а̄ка̄се уппатитва̄ ба̄ра̄н̣асинагарам̣ гантва̄ ра̄джан̇ган̣е а̄ка̄се ат̣т̣ха̄си. сакаланагарам̣ сан̇кхубхитва̄ ‘‘амха̄кам̣ ран̃н̃о а̄ка̄сена сетаварава̄ран̣о а̄гантва̄ ра̄джан̇ган̣е т̣хито’’ти екакола̄халам̣ ахоси. вегена ран̃н̃опи а̄рочесум̣. ра̄джа̄ никкхамитва̄ ‘‘саче майхам̣ упабхогаттха̄йа а̄гатоси, бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄хӣ’’ти а̄ха. бодхисатто бхӯмийам̣ патит̣т̣ха̄си, а̄чарийо отаритва̄ ра̄джа̄нам̣ вандитва̄ ‘‘куто а̄гатоси, та̄та̄’’ти вутте ‘‘ра̄джагахато’’ти ватва̄ саббам̣ паваттим̣ а̄рочеси. ра̄джа̄ ‘‘мана̄пам̣ те, та̄та, катам̣ идха̄гаччхантена̄’’ти тут̣т̣хахат̣т̣хо ¶ нагарам̣ саджджа̄петва̄ ва̄ран̣ам̣ ман̇галахаттхит̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ сакалараджджам̣ тайо кот̣т̣ха̄се катва̄ екам̣ бодхисаттасса ада̄си, екам̣ а̄чарийасса, екам̣ аттана̄ аггахеси. бодхисаттасса а̄гатака̄лато пат̣т̣ха̄йева пана ран̃н̃о сакаладжамбудӣпе раджджам̣ хаттхагатамева джа̄там̣. со джамбудӣпе аггара̄джа̄ хутва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ агама̄си.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ магадхара̄джа̄ девадатто ахоси, ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ са̄рипутто, хаттха̄чарийо а̄нандо, хаттхӣ пана ахамева ахоси’’нти.
думмедхаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[123] 3. нан̇галӣсаджа̄такаван̣н̣ана̄
асаббаттхага̄мим̣ ¶ ва̄чанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ла̄л̣уда̄йиттхерам̣ а̄раббха катхеси. со кира дхаммам̣ катхенто ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не идам̣ катхетаббам̣, имасмим̣ т̣ха̄не идам̣ на катхетабба’’нти йутта̄йуттам̣ на джа̄на̄ти, ман̇гале аваман̇галам̣ ваданто ‘‘тирокут̣т̣есу тит̣т̣ханти, сандхисин̇гха̄т̣акесу ча̄’’ти идам̣ аваман̇галам̣ ман̇галам̣ катва̄ анумоданам̣ катхети. аваман̇галесу анумоданам̣ каронто ‘‘бахӯ дева̄ манусса̄ ча, ман̇гала̄ни ачинтайу’’нти ватва̄ ‘‘еварӯпа̄нам̣ ман̇гала̄нам̣ сатампи ¶ сахассампи ка̄тум̣ саматтха̄ хотха̄’’ти вадати. атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ ‘‘а̄вусо, ла̄л̣уда̄йӣ йутта̄йуттам̣ на джа̄на̄ти, саббаттха абха̄ситаббава̄чам̣ бха̄сатӣ’’ти катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ла̄л̣уда̄йӣ ида̄нева дандхапарисаккано йутта̄йуттам̣ на джа̄на̄ти, пуббепи еварӯпо ахоси, ниччам̣ ла̄л̣акойева есо’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббаттитва̄ вайаппатто таккасила̄йам̣ саббасиппа̄ни угган̣хитва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃ча ¶ ма̄н̣авакасата̄ни сиппам̣ ва̄чеси. тада̄ тесу ма̄н̣авесу еко дандхапарисаккано ла̄л̣ако ма̄н̣аво дхаммантева̄сико хутва̄ сиппам̣ угган̣ха̄ти, дандхабха̄вена пана угган̣хитум̣ на саккоти. бодхисаттасса пана упака̄ро хоти, да̄со вийа саббакичча̄ни кароти. атхекадивасам̣ бодхисатто са̄йама̄сам̣ бхун̃джитва̄ сайане нипанно там̣ ма̄н̣авам̣ хаттхапа̄дапит̣т̣хипарикамма̄ни катва̄ гаччхантам̣ а̄ха ‘‘та̄та, ман̃чапа̄де упаттхамбхетва̄ йа̄хӣ’’ти. ма̄н̣аво екам̣ па̄дам̣ упаттхамбхетва̄ екасса упаттхамбхакам̣ алабханто аттано ӯрумхи т̣хапетва̄ раттим̣ кхепеси.
бодхисатто паччӯсасамайе ут̣т̣ха̄йа там̣ дисва̄ ‘‘ким̣, та̄та, нисинносӣ’’ти пуччхи. ‘‘а̄чарийа, екасса ман̃чапа̄дасса упаттхамбхакам̣ алабханто ӯрумхи т̣хапетва̄ нисинномхӣ’’ти. бодхисатто сам̣виггама̄насо хутва̄ ‘‘айам̣ ати вийа майхам̣ упака̄ро, еттака̄нам̣ пана ма̄н̣авака̄нам̣ антаре айамева дандхо сиппам̣ сиккхитум̣ на саккоти, катхам̣ ну кхо ахам̣ имам̣ пан̣д̣итам̣ кареййа’’нти чинтеси. атхасса етадахоси ‘‘аттхеко упа̄йо, ахам̣ имам̣ ма̄н̣авам̣ да̄руаттха̄йа пан̣н̣аттха̄йа ча ванам̣ гантва̄ а̄гатам̣ ‘аджджа те ким̣ дит̣т̣хам̣, ким̣ ката’нти пуччхисса̄ми. атха ме ‘идам̣ на̄ма аджджа майа̄ дит̣т̣хам̣, идам̣ ката’нти а̄чиккхиссати. атха нам̣ ¶ ‘тайа̄ дит̣т̣хан̃ча катан̃ча кӣдиса’нти пуччхисса̄ми, со ‘еварӯпам̣ на̄ма̄’ти ¶ упама̄йа ча ка̄ран̣ена ча катхессати. ити нам̣ навам̣ навам̣ упаман̃ча ка̄ран̣ан̃ча катха̄петва̄ имина̄ упа̄йена пан̣д̣итам̣ карисса̄мӣ’’ти. со там̣ паккоса̄петва̄ ‘‘та̄та ма̄н̣ава, ито пат̣т̣ха̄йа да̄руаттха̄йа ва̄ пан̣н̣аттха̄йа ва̄ гатат̣т̣ха̄не йам̣ те таттха дит̣т̣хам̣ ва̄ сутам̣ ва̄ бхуттам̣ ва̄ пӣтам̣ ва̄ кха̄дитам̣ ва̄ хоти, там̣ а̄гантва̄ майхам̣ а̄рочеййа̄сӣ’’ти а̄ха.
со ‘‘са̄дхӯ’’ти пат̣иссун̣итва̄ екадивасам̣ ма̄н̣авехи саддхим̣ да̄руаттха̄йа аран̃н̃ам̣ гато таттха саппам̣ дисва̄ а̄гантва̄ ‘‘а̄чарийа, саппо ме дит̣т̣хо’’ти а̄рочеси. ‘‘саппо на̄ма, та̄та, кӣдисо хотӣ’’ти? ‘‘сеййатха̄пи нан̇галӣса̄’’ти. ‘‘са̄дху, та̄та, мана̄па̄ те упама̄ а̄хат̣а̄, саппа̄ на̄ма нан̇галӣсасадиса̄ва хонтӣ’’ти. атха бодхисатто ‘‘ма̄н̣авакена мана̄па̄ упама̄ а̄хат̣а̄, саккхисса̄ми нам̣ пан̣д̣итам̣ ка̄ту’’нти чинтеси. ма̄н̣аво пуна екадивасам̣ аран̃н̃е хаттхим̣ дисва̄ ‘‘хаттхӣ ме а̄чарийа дит̣т̣хо’’ти а̄ха. ‘‘хаттхӣ на̄ма, та̄та, кӣдисо’’ти? ‘‘сеййатха̄пи, нан̇галӣса̄’’ти. бодхисатто ‘‘хаттхисса ¶ сон̣д̣а̄ нан̇галӣсасадиса̄ хонти, данта̄дайо еварӯпа̄ ча еварӯпа̄ ча. айам̣ пана ба̄лата̄йа вибхаджитва̄ катхетум̣ асакконто сон̣д̣ам̣ сандха̄йа катхеси ман̃н̃е’’ти тун̣хӣ ахоси. атхекадивасам̣ нимантане уччхум̣ лабхитва̄ ‘‘а̄чарийа, аджджа майам̣ уччху кха̄димха̄’’ти а̄ха. ‘‘уччху на̄ма кӣдисо’’ти вутте ‘‘сеййатха̄пи нан̇галӣса̄’’ти а̄ха. а̄чарийо ‘‘тхокам̣ патирӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ катхесӣ’’ти тун̣хӣ джа̄то.
пунекадивасам̣ нимантане екачче ма̄н̣ава̄ гул̣ам̣ дадхина̄ бхун̃джим̣су, екачче кхӣрена. со а̄гантва̄ ‘‘а̄чарийа, аджджа майам̣ дадхина̄ кхӣрена ча бхун̃джимха̄’’ти ватва̄ ‘‘дадхикхӣрам̣ на̄ма кӣдисам̣ хотӣ’’ти вутте ‘‘сеййатха̄пи нан̇галӣса̄’’ти а̄ха. а̄чарийо ‘‘айам̣ ма̄н̣аво ‘саппо нан̇галӣсасадисо’ти катхенто та̄ва сукатхитам̣ катхеси, ‘хаттхӣ нан̇галӣсасадисо’ти катхентена̄пи сон̣д̣ам̣ сандха̄йа лесена катхитам̣. ‘уччху нан̇галӣсасадиса’нти катханепи лесо аттхи, ‘дадхикхӣра̄ни пана ниччам̣ пан̣д̣ара̄ни паккхиттабха̄джанасан̣т̣ха̄на̄нӣ’ти идха ¶ саббена саббам̣ упамам̣ на катхеси, на сакка̄ имам̣ ла̄л̣акам̣ сиккха̄пету’’нти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘асаббаттхага̄мим̣ ва̄чам̣, ба̄ло саббаттха бха̄сати;
на̄йам̣ дадхим̣ веди на нан̇галӣсам̣, дадхиппайам̣ ман̃н̃ати нан̇галӣса’’нти.
татра̄йам̣ ¶ сан̇кхепаттхо – йа̄ ва̄ча̄ опаммавасена саббаттха на гаччхати, там̣ асаббаттхага̄мим̣ ва̄чам̣ ба̄ло дандхапуггало саббаттха бха̄сати, ‘‘дадхи на̄ма кӣдиса’’нти пут̣т̣хопи ‘‘сеййатха̄пи, нан̇галӣса̄’’ти вадатева. евам̣ ваданто на̄йам̣ дадхим̣ веди на нан̇галӣсам̣. ким̣ка̄ран̣а̄? дадхиппайам̣ ман̃н̃ати нан̇галӣсам̣, йасма̄ айам̣ дадхимпи нан̇галӣсамева ман̃н̃ати. атха ва̄ дадхӣти дадхимева, пайанти кхӣрам̣, дадхи ча пайан̃ча дадхиппайам̣. йасма̄ дадхикхӣра̄нипи айам̣ нан̇галӣсамева ман̃н̃ати, едисо ча̄йам̣ ба̄ло, ким̣ имина̄ти антева̄сика̄нам̣ дхаммакатхам̣ катхетва̄ париббайам̣ датва̄ там̣ уййоджеси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ла̄л̣акама̄н̣аво ла̄л̣уда̄йӣ ахоси, диса̄па̄моккхо а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
нан̇галӣсаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[124] 4. амбаджа̄такаван̣н̣ана̄
ва̄йаметхева ¶ пурисоти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ ваттасампаннам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со кира са̄ваттхива̄сӣ кулапутто са̄сане урам̣ датва̄ паббаджито ваттасампанно ахоси, а̄чарийупаджджха̄йаватта̄ни па̄нӣйапарибходжанӣйаупосатха̄га̄раджанта̄гхара̄диватта̄ни ча са̄дхукам̣ кароти, чуддасасу маха̄ваттесу асӣтикхандхакаваттесу ча парипӯрака̄рӣйева хоти, виха̄рам̣ саммаджджати, паривен̣ам̣ витаккама̄л̣акам̣ виха̄рамаггам̣ саммаджджати, манусса̄нам̣ па̄нӣйам̣ дети. манусса̄ тасса ваттасампаттийам̣ пасӣдитва̄ пан̃часатаматта̄ни дхувабхатта̄ни адам̣су, маха̄ла̄бхасакка̄ро уппаджджи. там̣ нисса̄йа бахӯнам̣ пха̄сувиха̄ро джа̄то. атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, асуко на̄ма бхиккху аттано ваттасампаттийа̄ махантам̣ ла̄бхасакка̄рам̣ ниббаттеси, етам̣ екам̣ нисса̄йа бахӯнам̣ пха̄сувиха̄ро джа̄то’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве ¶ , етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева, пуббепа̄йам̣ бхиккху ваттасампанно, пуббепетам̣ екам̣ нисса̄йа пан̃ча исисата̄ни пхала̄пхалаттха̄йа аран̃н̃ам̣ агантва̄ етенева а̄нӣтапхала̄пхалехи йа̄песу’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ пан̃часатаисипарива̄ро паббатапа̄де виха̄си. тада̄ химаванте чан̣д̣о нида̄гхо ахоси, таттха таттха па̄нӣйа̄ни чхиджджим̣су, тираччха̄на̄ па̄нӣйам̣ алабхама̄на̄ киламанти. атха тесу та̄пасесу еко та̄пасо тесам̣ пипа̄садуккхам̣ дисва̄ екам̣ руккхам̣ чхиндитва̄ дон̣им̣ катва̄ па̄нӣйам̣ уссин̃читва̄ дон̣им̣ пӯретва̄ тесам̣ па̄нӣйам̣ ада̄си. бахӯсу саннипатитва̄ па̄нӣйам̣ пивантесу та̄пасасса пхала̄пхалаттха̄йа гаманока̄со на̄хоси. со нира̄ха̄ропи па̄нӣйам̣ детийева. мигаган̣а̄ чинтесум̣ ‘‘айам̣ амха̄кам̣ па̄нӣйам̣ денто пхала̄пхалаттха̄йа гантум̣ ока̄сам̣ на лабхати, нира̄ха̄рата̄йа ативийа киламати, хандамайам̣ катикам̣ карома̄’’ти. те катикам̣ акам̣су ‘‘ито пат̣т̣ха̄йа па̄нӣйам̣ пиванаттха̄йа а̄гаччхантена аттано бала̄нурӯпена пхала̄пхалам̣ гахетва̄ва а̄гантабба’’нти. те тато пат̣т̣ха̄йа екеко тираччха̄но ¶ аттано аттано бала̄нурӯпена мадхурамадхура̄ни амбаджамбупанаса̄дӣнигахетва̄ва а̄гаччхати. екасса аттха̄йа а̄бхатам̣ пхала̄пхалам̣ ад̣д̣хатеййасакат̣абха̄раппама̄н̣ам̣ ахоси. пан̃часатата̄паса̄ тадева парибхун̃джанти. атирекам̣ чхад̣д̣ийиттха.
бодхисатто там̣ дисва̄ ‘‘екам̣ на̄ма ваттасампаннам̣ нисса̄йа еттака̄нам̣ та̄паса̄нам̣ пхала̄пхалаттха̄йа агантва̄ йа̄панам̣ уппаннам̣, вӣрийам̣ на̄ма ка̄таббамева̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ва̄йаметхева пурисо, на ниббиндеййа пан̣д̣ито;
ва̄йа̄масса пхалам̣ пасса, бхутта̄ амба̄ анӣтиха’’нти.
татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – пан̣д̣ито аттано ваттапӯран̣а̄дике каммасмим̣ ва̄йаметхева, на уккан̣т̣хеййа. ким̣ка̄ран̣а̄? ва̄йа̄масса ниппхалата̄йа абха̄вато. ити маха̄сатто ¶ ‘‘ва̄йа̄мо на̄меса сапхалова хотӣ’’ти исиган̣ам̣ а̄лапанто ‘‘ва̄йа̄масса пхалам̣ пасса̄’’ти а̄ха. кӣдисам̣? бхутта̄ амба̄ анӣтихам̣. таттха амба̄ти десана̄маттам̣, техи пана на̄наппака̄ра̄ни пхала̄пхала̄ни а̄бхата̄ни. тесу сампаннатара̄нам̣ уссаннатара̄нам̣ ва̄ васена ‘‘амба̄’’ти вуттам̣. йе имехи пан̃чахи исисатехи сайам̣ аран̃н̃ам̣ агантва̄ екасса аттха̄йа а̄нӣта̄ амба̄ бхутта̄, идам̣ ва̄йа̄масса пхалам̣. тан̃ча кхо пана анӣтихам̣, ‘‘ити а̄ха ити а̄ха̄’’ти евам̣ итихӣтихена гахетаббам̣ на хоти, паччаккхамева там̣ пхалам̣ пасса̄ти. евам̣ маха̄сатто исиган̣асса ова̄дам̣ ада̄си.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ваттасампанно та̄пасо айам̣ бхиккху ахоси, ган̣асаттха̄ пана ахамева ахоси’’нти.
амбаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[125] 5. кат̣а̄хакаджа̄такаван̣н̣ана̄
бахумпи ¶ со викаттхеййа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ викаттхакабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тасса ваттху хет̣т̣ха̄ катхитасадисамева.
атӣте пана ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто маха̄вибхаво сет̣т̣хи ахоси. тасса бхарийа̄ путтам̣ виджа̄йи, да̄сӣписса там̣ дивасан̃н̃ева путтам̣ виджа̄йи. те екатова вад̣д̣хим̣су. сет̣т̣хипутте лекхам̣ сиккханте да̄сописса пхалакам̣ вахама̄но гантва̄ тенева саддхим̣ лекхам̣ сиккхи, ган̣анам̣ сиккхи, две тайо воха̄ре ака̄си. со ануккамена вачанакусало воха̄ракусало йува̄ абхирӯпо ахоси, на̄мена кат̣а̄хеко на̄ма. со сет̣т̣хигхаре бхан̣д̣а̄га̄рикакаммам̣ каронто чинтеси ‘‘на мам̣ име саббака̄лам̣ бхан̣д̣а̄га̄рикакаммам̣ ка̄рессанти, кин̃чидева досам̣ дисва̄ та̄л̣етва̄ бандхитва̄ лаккхан̣ена ан̇кетва̄ да̄сапарибхогенапи парибхун̃джиссанти. паччанте кхо пана сет̣т̣хисса саха̄йако сет̣т̣хи аттхи, йам̣нӯна̄хам̣ сет̣т̣хисса вачанена лекхам̣ а̄да̄йа таттха гантва̄ ‘ахам̣ сет̣т̣хипутто’ти ватва̄ там̣ сет̣т̣хим̣ ван̃четва̄ тасса дхӣтарам̣ гахетва̄ сукхам̣ васеййа’’нти. со сайамева пан̣н̣ам̣ гахетва̄ ¶ ‘‘ахам̣ асукам̣ на̄ма мама путтам̣ тава сантикам̣ пахин̣им̣, а̄ва̄хавива̄хасамбандхо на̄ма майхан̃ча тайа̄, туйхан̃ча майа̄ саддхим̣ патирӯпо, тасма̄ твам̣ имасса да̄ракасса аттано дхӣтарам̣ датва̄ етам̣ таттхева васа̄пехи, ахампи ока̄сам̣ лабхитва̄ а̄гамисса̄мӣ’’ти ликхитва̄ сет̣т̣хиссева муддика̄йа лан̃джетва̄ йатха̄ручитам̣ париббайан̃чева гандхаваттха̄дӣни ча гахетва̄ паччантам̣ гантва̄ сет̣т̣хим̣ дисва̄ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си.
атха нам̣ сет̣т̣хи ‘‘куто а̄гатоси, та̄та̄’’ти пуччхи. ‘‘ба̄ра̄н̣асито’’ти. ‘‘касса путтосӣ’’ти? ‘‘ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хисса̄’’ти. ‘‘кенаттхена̄гатосӣ’’ти? тасмим̣ кхан̣е кат̣а̄хако ‘‘идам̣ дисва̄ джа̄ниссатха̄’’ти пан̣н̣ам̣ ада̄си. сет̣т̣хи пан̣н̣ам̣ ва̄четва̄ ‘‘ида̄на̄хам̣ джӣва̄ми на̄ма̄’’ти тут̣т̣хачитто дхӣтарам̣ датва̄ патит̣т̣ха̄песи. тасса парива̄ро маханто ахоси. со йа̄гукхаджджака̄дӣсу ва̄ ваттхагандха̄дӣсу ¶ ва̄ упанӣтесу ‘‘евампи на̄ма йа̄гум̣ ¶ пачанти, евам̣ кхаджджакам̣, евам̣ бхаттам̣, ахо паччантава̄сика̄ на̄ма̄’’ти йа̄гуа̄дӣни гарахати. ‘‘име паччантава̄сибха̄венева ахатаса̄т̣аке вал̣ан̃джитум̣ на джа̄нанти, гандхе писитум̣, пуппха̄ни гантхитум̣ на джа̄нантӣ’’ти ваттхакаммантика̄дайо гарахати.
бодхисаттопи да̄сам̣ апассанто ‘‘кат̣а̄хако на диссати, кахам̣ гато, парийесатха на’’нти саманта̄ мануссе пайоджеси. тесу еко таттха гантва̄ там̣ дисва̄ сан̃джа̄нитва̄ атта̄нам̣ аджа̄на̄петва̄ а̄гантва̄ бодхисаттасса а̄рочеси. бодхисатто там̣ паваттим̣ сутва̄ ‘‘айуттам̣ тена катам̣, гантва̄ нам̣ гахетва̄ а̄гаччхисса̄мӣ’’ти ра̄джа̄нам̣ а̄пуччхитва̄ махантена парива̄рена никкхами. ‘‘сет̣т̣хи кира паччантам̣ гаччхатӣ’’ти саббаттха па̄кат̣о джа̄то. кат̣а̄хако ‘‘сет̣т̣хи кира а̄гаччхатӣ’’ти сутва̄ чинтеси ‘‘на со ан̃н̃ена ка̄ран̣ена а̄гаччхиссати, мам̣ нисса̄йевасса а̄гаманена бхавитаббам̣. саче пана̄хам̣ пала̄йисса̄ми, пуна а̄гантум̣ на сакка̄ бхависсати. аттхи панеса упа̄йо. мама са̄микасса пат̣ипатхам̣ гантва̄ да̄сакаммам̣ катва̄ тамева а̄ра̄дхесса̄мӣ’’ти. со тато пат̣т̣ха̄йа парисамаджджхе евам̣ бха̄сати ‘‘ан̃н̃е ба̄ламанусса̄ аттано ба̄лабха̄вена ма̄та̄питӯнам̣ ¶ гун̣ам̣ аджа̄нанта̄ тесам̣ бходжанавела̄йа апачитикаммам̣ акатва̄ техи саддхим̣йева бхун̃джанти, майам̣ пана ма̄та̄питӯнам̣ бходжанака̄ле пат̣иггахам̣ упанема, кхел̣амаллакам̣ упанема, бха̄джана̄ни упанема, па̄нӣйампи бӣджанимпи гахетва̄ упатит̣т̣ха̄ма̄’’ти йа̄ва сарӣравал̣ан̃джанака̄ле удакакаласам̣ а̄да̄йа пат̣иччханнат̣т̣ха̄нагамана̄ саббам̣ да̄сехи са̄мика̄нам̣ каттаббакиччам̣ пака̄сеси.
со евам̣ парисам̣ угган̣ха̄петва̄ бодхисаттасса паччантасамӣпам̣ а̄гатака̄ле сасурам̣ авоча ‘‘та̄та, мама кира пита̄ тумха̄кам̣ дассанаттха̄йа а̄гаччхати, тумхе кха̄данӣйабходжанӣйам̣ пат̣ийа̄да̄петха, ахам̣ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ пат̣ипатхам̣ гамисса̄мӣ’’ти. со ‘‘са̄дху, та̄та̄’’ти сампат̣иччхи. кат̣а̄хако бахум̣ пан̣н̣а̄ка̄рама̄да̄йа махантена парива̄рена гантва̄ бодхисаттам̣ вандитва̄ пан̣н̣а̄ка̄рам̣ ада̄си. бодхисаттопи пан̣н̣а̄ка̄рам̣ гахетва̄ тена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ па̄тара̄сака̄ле кхандха̄ва̄рам̣ нива̄сетва̄ сарӣравал̣ан̃джанаттха̄йа пат̣иччханнат̣т̣ха̄нам̣ па̄виси. кат̣а̄хако аттано парива̄рам̣ ¶ ниваттетва̄ каласам̣ а̄да̄йа бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ удакакиччапарийоса̄не па̄десу патитва̄ ‘‘са̄ми, ахам̣ тумха̄кам̣ йаттакам̣ иччхатха, таттакам̣ дханам̣ дасса̄ми, ма̄ ме йасам̣ антарадха̄пайиттха̄’’ти а̄ха. бодхисатто тасса ваттасампада̄йа пасӣдитва̄ ‘‘ма̄ бха̄йи, наттхи те мама сантика̄ антара̄йо’’ти самасса̄сетва̄ паччантанагарам̣ па̄виси. маханто ¶ сакка̄ро ахоси, кат̣а̄хакописса нирантарам̣ да̄сена каттаббакиччам̣ кароти. атха нам̣ ека̄йа вела̄йа сукханисиннам̣ паччантасет̣т̣хи а̄ха ‘‘маха̄сет̣т̣хи, майа̄ тумха̄кам̣ пан̣н̣ам̣ дисва̄ва тумха̄кам̣ путтасса да̄рика̄ динна̄’’ти бодхисатто кат̣а̄хакам̣ путтамева катва̄ тадануччхавикам̣ пийавачанам̣ ватва̄ сет̣т̣хим̣ тосеси. тато пат̣т̣ха̄йа кат̣а̄хакасса мукхам̣ уллокетум̣ саматтхо на̄ма на̄хоси.
атхекадивасам̣ маха̄сатто сет̣т̣хидхӣтарам̣ паккоситва̄ ‘‘ехи, амма, сӣсе ме ӯка̄ вичина̄хӣ’’ти ватва̄ там̣ а̄гантва̄ ӯка̄ гахетва̄ т̣хитам̣ пийавачанам̣ ватва̄ ‘‘катхехи, амма, каччи те мама путто сукхадуккхесу аппаматто ¶ , убхо джана̄ саммодама̄на̄ самаггава̄сам̣ васатха̄’’ти пуччхи. ‘‘та̄та, маха̄сет̣т̣хи тумха̄кам̣ путтасса ан̃н̃о досо наттхи, кевалам̣ а̄ха̄рам̣ гарахатӣ’’ти. ‘‘амма, ниччака̄ламеса дуккхасӣлова, апича те ахам̣ тасса мукхабандханамантам̣ дасса̄ми, там̣ твам̣ са̄дхукам̣ угган̣хитва̄ мама путтасса бходжанака̄ле гарахантасса уггахитанийа̄менева пурато т̣хатва̄ вадеййа̄сӣ’’ти га̄тхам̣ угган̣ха̄петва̄ катипа̄хам̣ васитва̄ ба̄ра̄н̣асимева агама̄си. кат̣а̄хакопи бахум̣ кха̄данӣйабходжанӣйам̣ а̄да̄йа анумаггам̣ гантва̄ бахудханам̣ датва̄ вандитва̄ ниватти. со бодхисаттасса гатака̄лато пат̣т̣ха̄йа атирекама̄нӣ ахоси. со екадивасам̣ сет̣т̣хидхӣта̄йа на̄наггарасабходжанам̣ упанетва̄ кат̣аччхум̣ а̄да̄йа паривисантийа̄ бхаттам̣ гарахитум̣ а̄рабхи. сет̣т̣хидхӣта̄ бодхисаттасса сантике уггахитанийа̄менева имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘бахумпи со викаттхеййа, ан̃н̃ам̣ джанападам̣ гато;
анва̄гантва̄на дӯсеййа, бхун̃джа бхоге кат̣а̄хака̄’’ти.
таттха бахумпи со викаттхеййа, ан̃н̃ам̣ джанападам̣ гатоти йо аттано джа̄тибхӯмито ан̃н̃ам̣ джанападам̣ гато хоти, йаттхасса джа̄тим̣ на джа̄нанти, со ¶ бахумпи викаттхеййа, вамбханавачанам̣ ван̃чанавачанам̣ вадеййа. анва̄гантва̄на дӯсеййа̄ти имам̣ та̄ва ва̄рам̣ са̄микасса пат̣ипатхам̣ гантва̄ да̄сакиччасса кататта̄ каса̄хи пахаритва̄ пит̣т̣хичаммуппа̄т̣анато ча лаккхан̣а̄хананато ча муттоси. саче ана̄ча̄рам̣ кароси, пуна ан̃н̃асмим̣ а̄гаманава̄ре тава са̄мико анва̄гантва̄на дӯсеййа, имам̣ гехам̣ ануа̄гантва̄ каса̄бхигха̄техи чева лаккхан̣а̄хананена ча джа̄типпака̄санена ча там̣ дӯсеййа упаханеййа. тасма̄ имам̣ ана̄ча̄рам̣ паха̄йа бхун̃джа бхоге кат̣а̄хака, ма̄ паччха̄ аттано да̄сабха̄вам̣ па̄кат̣ам̣ ка̄ретва̄ виппат̣иса̄рӣ ахосӣти айаметтха сет̣т̣хино адхиппа̄йо.
сет̣т̣хидхӣта̄ ¶ пана етаматтхам̣ аджа̄нантӣ уггахитанийа̄мена бйан̃джанамева пайируда̄ха̄си. кат̣а̄хако ‘‘аддха̄ сет̣т̣хина̄ мама кулам̣ а̄чиккхитва̄ етисса̄ саббам̣ катхитам̣ бхависсатӣ’’ти тато пат̣т̣ха̄йа пуна бхаттам̣ гарахитум̣ на висахи, нихатама̄но йатха̄ладдхам̣ бхун̃джитва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ кат̣а̄хако викаттхакабхиккху ахоси, ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
кат̣а̄хакаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[126] 6. асилаккхан̣аджа̄такаван̣н̣ана̄
татхевекасса калйа̄н̣анти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто косаларан̃н̃о асилаккхан̣апа̄т̣хакам̣ бра̄хман̣ам̣ а̄раббха катхеси. со кира камма̄рехи ран̃н̃о асӣнам̣ а̄хат̣ака̄ле асим̣ упасин̇гхитва̄ асилаккхан̣ам̣ уда̄харати. со йесам̣ хаттхато ла̄бхам̣ лабхати, тесам̣ асим̣ ‘‘лаккхан̣асампанно ман̇галасам̣йутто’’ти вадати. йесам̣ хаттхато ла̄бхам̣ на лабхати, тесам̣ асим̣ ‘‘авалаккхан̣о’’ти гарахати. атхеко камма̄ро асим̣ катва̄ косийам̣ сукхумам̣ маричачун̣н̣ам̣ паккхипитва̄ ран̃н̃о асим̣ а̄хари. ра̄джа̄ бра̄хман̣ам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘асим̣ вӣмам̣са̄’’ти а̄ха. бра̄хман̣асса асим̣ а̄кад̣д̣хитва̄ упасин̇гхантасса маричачун̣н̣а̄ни на̄сам̣ пависитва̄ ¶ кхипитука̄матам̣ уппа̄десум̣. тасса кхипантасса на̄сика̄ асидха̄ра̄йа пат̣ихата̄ двидха̄ чхиджджи. тассевам̣ на̄сика̄йа чхиннабха̄во бхиккхусан̇гхе па̄кат̣о джа̄то. атхекадивасам̣ дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, ран̃н̃о кира асилаккхан̣апа̄т̣хако асим̣ упасин̇гханто на̄сикам̣ чхинда̄песӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева со бра̄хман̣о асим̣ упасин̇гханто на̄сика̄чхедам̣ патто, пуббепи паттойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте тасса асилаккхан̣апа̄т̣хако бра̄хман̣о ахосӣти саббам̣ паччуппаннаваттхусадисамева. ра̄джа̄ пана тасса ведждже датва̄ на̄сика̄кот̣им̣ пха̄сукам̣ ка̄ра̄петва̄ ла̄кха̄йа пат̣ина̄сикам̣ ка̄ретва̄ пуна там̣ упат̣т̣ха̄камева ака̄си. ба̄ра̄н̣асиран̃н̃о пана путто наттхи, ека̄ дхӣта̄ чева бха̄гинеййо ча ахесум̣. со убхопи те аттано сантикейева вад̣д̣ха̄песи. те екато вад̣д̣ханта̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ пат̣ибаддхачитта̄ ахесум̣. ра̄джа̄пи ¶ амачче паккоса̄петва̄ ‘‘майхам̣ бха̄гинеййопи имасса раджджасса са̄микова, дхӣтарам̣ етассева датва̄ абхисекамасса каромӣ’’ти ватва̄ пуна чинтеси ¶ ‘‘майхам̣ бха̄гинеййо саббатха̄пи н̃а̄такойева, етасса ан̃н̃ам̣ ра̄джадхӣтарам̣ а̄нетва̄ абхисекам̣ катва̄ дхӣтарам̣ ан̃н̃асса ран̃н̃о дасса̄ми, евам̣ но н̃а̄така̄ бахӯ бхависсанти, двиннампи раджджа̄нам̣ майамева са̄мика̄ бхависса̄ма̄’’ти. со амаччехи саддхим̣ саммантетва̄ ‘‘убхопете висум̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти бха̄гинеййам̣ ан̃н̃асмим̣ нивесане, дхӣтарам̣ ан̃н̃асмим̣ ва̄сеси.
те сол̣асавассуддесикабха̄вам̣ патта̄ ативийа пат̣ибаддхачитта̄ ахесум̣. ра̄джакума̄ро ‘‘кена ну кхо упа̄йена ма̄туладхӣтарам̣ ра̄джагеха̄ нӣхара̄петум̣ сакка̄ бхавеййа̄’’ти чинтенто ‘‘аттхеко упа̄йо’’ти маха̄иккхан̣икам̣ паккоса̄петва̄ тасса̄ сахассабхан̣д̣икам̣ датва̄ ‘‘ким̣ майа̄ каттабба’’нти вутте ‘‘амма, тайи каронтийа̄ аниппхатти на̄ма наттхи, кин̃чидева ка̄ран̣ам̣ ватва̄ йатха̄ мама ма̄туло ра̄джа̄ дхӣтарам̣ антогеха̄ нӣхара̄пети, татха̄ карохӣ’’ти а̄ха. са̄дху, са̄ми, ахам̣ ра̄джа̄нам̣ упасан̇камитва̄ евам̣ ваккха̄ми ‘‘дева, ра̄джадхӣта̄йа упари ка̄л̣акан̣н̣ӣ аттхи, еттакам̣ ка̄лам̣ ниваттитва̄ олокентопи наттхи, ахам̣ ра̄джадхӣтарам̣ асукадивасе ¶ на̄ма ратхам̣ а̄ропетва̄ бахуа̄вудхахаттхе пурисе а̄да̄йа махантена парива̄рена суса̄нам̣ гантва̄ ман̣д̣алапӣт̣хика̄йа хет̣т̣ха̄ман̃че матамануссам̣ нипаджджа̄петва̄ упариман̃че ра̄джадхӣтарам̣ т̣хапетва̄ гандходакагхат̣а̄нам̣ ат̣т̣хуттарасатена нха̄петва̄ ка̄л̣акан̣н̣им̣ пава̄хесса̄мӣ’’ти евам̣ ватва̄ ра̄джадхӣтарам̣ суса̄нам̣ несса̄ми, твам̣ амха̄кам̣ таттха гаманадивасе амхехи пуретарамева тхокам̣ маричачун̣н̣ам̣ а̄да̄йа а̄вудхахаттхехи аттано мануссехи паривуто ратхам̣ абхируйха суса̄нам̣ гантва̄ ратхам̣ суса̄надва̄ре екападесе т̣хапетва̄ а̄вудхахаттхе мануссе суса̄наванам̣ песетва̄ сайам̣ суса̄не ман̣д̣алапӣт̣хикам̣ паса̄ретва̄ матако вийа пат̣икуджджо хутва̄ нипаджджа. ахам̣ таттха а̄гантва̄ тава упари ман̃чакам̣ аттхаритва̄ ра̄джадхӣтарам̣ уккхипитва̄ ман̃че сайа̄песса̄ми, твам̣ тасмим̣ кхан̣е маричачун̣н̣ам̣ на̄сика̄йа паккхипитва̄ две тайо ва̄ре кхипеййа̄си. тайа̄ кхипитака̄ле ¶ майам̣ ра̄джадхӣтарам̣ паха̄йа пала̄йисса̄ма. атха твам̣ ра̄джадхӣтарам̣ сӣсам̣ нха̄петва̄ сайампи сӣсам̣ нха̄йитва̄ там̣ а̄да̄йа аттано нивесанам̣ гаччхеййа̄сӣти. со ‘‘са̄дху сундаро упа̄йо’’ти сампат̣иччхи.
са̄пи гантва̄ ран̃н̃о таматтхам̣ а̄рочеси, ра̄джа̄пи сампат̣иччхи. ра̄джадхӣта̄йапи там̣ антарам̣ а̄чиккхи, са̄пи сампат̣иччхи. са̄ никкхаманадивасе кума̄расса сан̃н̃ам̣ датва̄ махантена парива̄рена суса̄нам̣ гаччхантӣ а̄раккхаманусса̄нам̣ бхайаджананаттхам̣ а̄ха – ‘‘майа̄ ра̄джадхӣта̄йа ман̃че т̣хапитака̄ле хет̣т̣ха̄ман̃че матапурисо кхиписсати, кхипитва̄ ча хет̣т̣ха̄ман̃ча̄ никкхамитва̄ йам̣ пат̣хамам̣ пассиссати ¶ , тамева гахессати, аппаматта̄ бхавеййа̄тха̄’’ти. ра̄джакума̄ро пуретарам̣ гантва̄ вуттанайенева таттха нипаджджи. маха̄иккхан̣ика̄ ра̄джадхӣтарам̣ уккхипитва̄ ман̣д̣алапӣт̣хика̄т̣ха̄нам̣ гаччхантӣ ‘‘ма̄ бха̄йӣ’’ти сан̃н̃а̄петва̄ ман̃че т̣хапеси. тасмим̣ кхан̣е кума̄ро маричачун̣н̣ам̣ на̄са̄йа паккхипитва̄ кхипи. тена кхипитаматтейева маха̄иккхан̣ика̄ ра̄джадхӣтарам̣ паха̄йа маха̄равам̣ равама̄на̄ саббапат̣хамам̣ пала̄йи, тасса̄ пала̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа екопи т̣ха̄тум̣ саматтхо на̄ма на̄хоси, гахитагахита̄ни а̄вудха̄ни чхад̣д̣етва̄ саббе пала̄йим̣су. кума̄ро йатха̄саммантитам̣ саббам̣ катва̄ ра̄джадхӣтарам̣ а̄да̄йа аттано нивесанам̣ агама̄си.
иккхан̣ика̄ ¶ гантва̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ ‘‘пакатийа̄пи са̄ майа̄ тассеваттха̄йа пут̣т̣ха̄, па̄йа̄се чхад̣д̣итасаппи вийа джа̄та’’нти сампат̣иччхитва̄ апарабха̄ге бха̄гинеййасса раджджам̣ датва̄ дхӣтарам̣ маха̄девим̣ ка̄реси. со та̄йа саддхим̣ самаггава̄сам̣ васама̄но дхаммена раджджам̣ ка̄реси. сопи асилаккхан̣апа̄т̣хако тассева упат̣т̣ха̄ко ахоси. тассекадивасам̣ ра̄джӯпат̣т̣ха̄нам̣ а̄гантва̄ пат̣исӯрийам̣ т̣хатва̄ упат̣т̣хахантасса ла̄кха̄ вилӣйи, пат̣ина̄сика̄ бхӯмийам̣ пати. со ладжджа̄йа адхомукхо ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ ра̄джа̄ парихасанто ‘‘а̄чарийа, ма̄ чинтайиттха, кхипитам̣ на̄ма екасса калйа̄н̣ам̣ хоти, екасса па̄пакам̣. тумхехи кхипитена на̄сика̄ ¶ чхиджджӣйиттха, майам̣ пана кхипанта̄ ма̄туладхӣтарам̣ лабхитва̄ раджджам̣ па̄пун̣имха̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘татхевекасса калйа̄н̣ам̣, татхевекасса па̄пакам̣;
тасма̄ саббам̣ на калйа̄н̣ам̣, саббам̣ ва̄пи на па̄пака’’нти.
таттха татхевекасса̄ти тадевекасса. айамева ва̄ па̄т̣хо. дутийападепи есева найо.
ити со има̄йа га̄тха̄йа там̣ ка̄ран̣ам̣ а̄харитва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ има̄йа десана̄йа локасаммата̄нам̣ калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ анекам̣сикабха̄вам̣ пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ асилаккхан̣апа̄т̣хакова етарахи асилаккхан̣апа̄т̣хако, бха̄гинеййара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
асилаккхан̣аджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[127] 7. калан̣д̣укаджа̄такаван̣н̣ана̄
те ¶ деса̄ та̄ни ваттхӯнӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ викаттхакабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. таттха двепи ваттхӯни кат̣а̄хакаджа̄такасадиса̄нева.
идха ¶ панеса ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хино да̄со калан̣д̣уко на̄ма ахоси. тасса пала̄йитва̄ паччантава̄сисет̣т̣хино дхӣтарам̣ гахетва̄ махантена парива̄рена васанака̄ле ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи парийеса̄петва̄пи тасса гатат̣т̣ха̄нам̣ аджа̄нанто ‘‘гаччха, калан̣д̣укам̣ парийеса̄’’ти аттана̄ пут̣т̣хам̣ сукапотакам̣ песеси. сукапотако ито чито ча вичаранто там̣ нагарам̣ па̄пун̣и. тасмин̃ча ка̄ле калан̣д̣уко надӣкӣл̣ам̣ кӣл̣итука̄мо бахум̣ ма̄ла̄гандхавилепанан̃чева кха̄данӣйабходжанӣйа̄ни ча га̄ха̄петва̄ надим̣ гантва̄ сет̣т̣хидхӣта̄йа саддхим̣ на̄вам̣ а̄руйха удаке кӣл̣ати. тасмин̃ча падесе надӣкӣл̣ам̣ кӣл̣анта̄ иссараджа̄тика̄ тикхин̣абхесаджджапарибха̄витам̣ кхӣрам̣ пиванти, тена тесам̣ дивасабха̄гампи удаке кӣл̣анта̄нам̣ сӣтам̣ на ¶ ба̄дхати. айам̣ пана калан̣д̣уко кхӣраган̣д̣ӯсам̣ гахетва̄ мукхам̣ виккха̄летва̄ там̣ кхӣрам̣ нут̣т̣хубхати. нут̣т̣хубхантопи удаке анут̣т̣хубхитва̄ сет̣т̣хидхӣта̄йа сӣсе нут̣т̣хубхати. сукапотакопи надӣтӣрам̣ гантва̄ екисса̄ удумбараса̄кха̄йа нисӣдитва̄ олокетва̄ калан̣д̣укам̣ сан̃джа̄нитва̄ сет̣т̣хидхӣта̄йа сӣсе нут̣т̣хубхантам̣ дисва̄ ‘‘аре, калан̣д̣ука да̄са, аттано джа̄тин̃ча васанат̣т̣ха̄нан̃ча ануссара, кхӣраган̣д̣ӯсам̣ гахетва̄ мукхам̣ виккха̄летва̄ джа̄тисампанна̄йа сукхасам̣вад̣д̣ха̄йа сет̣т̣хидхӣта̄йа сӣсе ма̄ нут̣т̣хубхи, аттано пама̄н̣ам̣ на джа̄на̄сӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘те деса̄ та̄ни ваттхӯни, ахан̃ча ванагочаро;
анувичча кхо там̣ ган̣хеййум̣, пива кхӣрам̣ калан̣д̣ука̄’’ти.
таттха те деса̄ та̄ни ваттхӯнӣти ма̄тукуччхим̣ сандха̄йа вадати. айаметтха̄дхиппа̄йо – йаттха те васитам̣, на те кхаттийадхӣта̄дӣнам̣ куччхидеса̄. йаттха ва̄си патит̣т̣хито, на та̄ни кхаттийадхӣта̄дӣнам̣ куччхиваттхӯни. атха кхо да̄сикуччхийам̣ твам̣ васи чева патит̣т̣хито ча̄ти. ахан̃ча ванагочароти тираччха̄набхӯтопи етаматтхам̣ джа̄на̄мӣти дӣпети. анувичча кхо там̣ ган̣хеййунти евам̣ ана̄ча̄рам̣ чарама̄нам̣ майа̄ гантва̄ а̄рочите анувичча джа̄нитва̄ тава са̄мика̄ та̄л̣етва̄ чева лаккхан̣а̄хатан̃ча катва̄ там̣ ган̣хеййум̣, гахетва̄ гамиссанти, тасма̄ аттано пама̄н̣ам̣ н̃атва̄ сет̣т̣хидхӣта̄йа сӣсе анут̣т̣хубхитва̄ пива кхӣрам̣. калан̣д̣ука̄ти там̣ на̄мена̄лапати.
калан̣д̣укопи ¶ ¶ сувапотакам̣ сан̃джа̄нитва̄ ‘‘мам̣ па̄кат̣ам̣ кареййа̄’’ти бхайена ‘‘ехи, са̄ми, када̄ а̄гатосӣ’’ти а̄ха. суко ‘‘на еса мам̣ хитака̄мата̄йа паккосати, гӣвам̣ пана ме ват̣т̣етва̄ ма̄ретука̄мо’’ти н̃атва̄ва ‘‘на ме тайа̄ аттхо’’ти тато уппатитва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ йатха̄дит̣т̣хам̣ сет̣т̣хино виттха̄рена катхеси. сет̣т̣хи ‘‘айуттам̣ тена ката’’нти ватва̄ гантва̄ тасса а̄н̣ам̣ ка̄ретва̄ ба̄ра̄н̣асимева нам̣ а̄нетва̄ да̄сапарибхогена парибхун̃джи.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ калан̣д̣уко айам̣ бхиккху ахоси, ба̄ра̄н̣асисет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
калан̣д̣укаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[128] 8. бил̣а̄раватаджа̄такаван̣н̣ана̄
йо ¶ ве дхаммам̣ дхаджам̣ катва̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ кухакабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. тада̄ хи саттха̄ тасса кухакабха̄ве а̄рочите ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева, пуббепеса кухакойева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто мӯсикайонийам̣ пат̣исандхим̣ гахетва̄ вуд̣д̣химанва̄йа маха̄сарӣро сӯкараччха̄пакасадисо хутва̄ анекасатамӯсика̄хи паривуто аран̃н̃е вихарати. атхеко син̇га̄ло ито чито ча вичаранто там̣ мӯсикайӯтхам̣ дисва̄ ‘‘има̄ мӯсика̄ ван̃четва̄ кха̄дисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ мӯсика̄нам̣ а̄сайасса авидӯре сӯрийа̄бхимукхо ва̄там̣ пиванто екена па̄дена ат̣т̣ха̄си. бодхисатто гочара̄йа чарама̄но там̣ дисва̄ ‘‘сӣлава̄ есо бхависсатӣ’’ти тасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘бханте, твам̣ ко на̄мо’’ти пуччхи. ‘‘дхаммико на̄ма̄’’ти. ‘‘чатта̄ро па̄де бхӯмийам̣ ат̣хапетва̄ касма̄ екенева т̣хитосӣ’’ти. ‘‘майи чатта̄ро па̄де патхавийам̣ т̣хапенте патхавӣ вахитум̣ на саккоти, тасма̄ екенева тит̣т̣ха̄мӣ’’ти. ‘‘мукхам̣ виваритва̄ касма̄ т̣хитосӣ’’ти? ‘‘майам̣ ан̃н̃ам̣ на бхаккхайа̄ма, ва̄тамева бхаккхайа̄ма̄’’ти. ‘‘атха касма̄ сӯрийа̄бхимукхо ¶ тит̣т̣хасӣ’’ти? ‘‘сӯрийам̣ намасса̄мӣ’’ти. бодхисатто тасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘сӣлава̄ есо бхависсатӣ’’ти тато пат̣т̣ха̄йа мӯсикаган̣ена саддхим̣ са̄йам̣ па̄там̣ тасса упат̣т̣ха̄нам̣ гаччхати.
атхасса ¶ упат̣т̣ха̄нам̣ катва̄ гаманака̄ле син̇га̄ло саббапаччхимам̣ мӯсикам̣ гахетва̄ мам̣сам̣ кха̄дитва̄ аджджхохаритва̄ мукхам̣ пун̃чхитва̄ тит̣т̣хати. анупуббена мӯсикаган̣о тануко джа̄то. мӯсика̄ ‘‘пуббе амха̄кам̣ айам̣ а̄сайо наппахоти, нирантара̄ тит̣т̣ха̄ма. ида̄ни ситхила̄, евампи а̄сайо на пӯратева, ким̣ ну кхо ета’’нти бодхисаттасса там̣ паваттим̣ а̄рочесум̣. бодхисатто ‘‘кена ну кхо ка̄ран̣ена мусика̄ тануттам̣ гата̄’’ти чинтенто син̇га̄ле а̄сан̇кам̣ т̣хапетва̄ ‘‘вӣмам̣сисса̄ми ¶ на’’нти упат̣т̣ха̄нака̄ле сесамӯсика̄ пурато катва̄ сайам̣ паччхато ахоси. син̇га̄ло тасса упари паккханди, бодхисатто аттано гахан̣аттха̄йа там̣ паккхандантам̣ дисва̄ ниваттитва̄ ‘‘бхо син̇га̄ла, идам̣ те ватасама̄да̄нам̣ на дхаммасудхаммата̄йа, паресам̣ пана вихим̣санаттха̄йа дхаммам̣ дхаджам̣ катва̄ чарасӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йо ве дхаммам̣ дхаджам̣ катва̄, нигӯл̣хо па̄пама̄чаре;
висса̄сайитва̄ бхӯта̄ни, бил̣а̄рам̣ на̄ма там̣ вата’’нти.
таттха йо вети кхаттийа̄дӣсу йо кочидева. дхаммам̣ дхаджам̣ катва̄ти дасакусалакаммапатхадхаммам̣ дхаджам̣ каритва̄, кӯт̣ам̣ каронто вийа усса̄петва̄ дассентоти аттхо. висса̄сайитва̄ти ‘‘сӣлава̄ айа’’нти сан̃н̃а̄йа сан̃джа̄тависса̄са̄ни катва̄. бил̣а̄рам̣ на̄ма там̣ ватанти там̣ евам̣ дхаммам̣ дхаджам̣ катва̄ рахо па̄па̄ни каронтасса ватам̣ кера̄т̣икаватам̣ на̄ма хотӣти аттхо.
мӯсикара̄джа̄ катхентова уппатитва̄ тасса гӣва̄йам̣ патитва̄ ханукасса хет̣т̣ха̄ антогалана̄л̣ийам̣ д̣ам̣ситва̄ галана̄л̣им̣ пха̄летва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄песи. мӯсикаган̣о ниваттитва̄ син̇га̄лам̣ ‘‘муру мурӯ’’ти кха̄дитва̄ агама̄си. пат̣хама̄гата̄ва кирасса мам̣сам̣ лабхим̣су, паччха̄ а̄гата̄ на лабхим̣су. тато пат̣т̣ха̄йа мӯсикаган̣о ниббхайо джа̄то.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ син̇га̄ло кухакабхиккху ахоси, мӯсикара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
бил̣а̄раватаджа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[129] 9. аггикабха̄радва̄джаджа̄такаван̣н̣ана̄
на̄йам̣ ¶ сикха̄ пун̃н̃ахетӯти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто кухакан̃н̃ева бхиккхум̣ а̄раббха катхеси.
атӣтасмин̃хи ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто мӯсикара̄джа̄ хутва̄ аран̃н̃е васати. атхеко син̇га̄ло давад̣а̄хе ут̣т̣хите пала̄йитум̣ асакконто екасмим̣ руккхе сӣсам̣ ¶ а̄хачча ат̣т̣ха̄си. тасса сакаласарӣре лома̄ни джха̄йим̣су, руккхам̣ а̄хачча т̣хитат̣т̣ха̄не пана маттхаке чӯл̣а̄ вийа тхока̄ни лома̄ни ат̣т̣хам̣су. со екадивасам̣ сон̣д̣ийам̣ па̄нӣйам̣ пиванто чха̄йам̣ олокенто чӯл̣ам̣ дисва̄ ‘‘уппаннам̣ да̄ни ме бхан̣д̣амӯла’’нти аран̃н̃е вичаранто там̣ мӯсика̄дарим̣ дисва̄ ‘‘има̄ мӯсика̄ ван̃четва̄ кха̄дисса̄мӣ’’ти хет̣т̣ха̄ вуттанайенева авидӯре ат̣т̣ха̄си. атха нам̣ бодхисатто гочара̄йа чаранто дисва̄ ‘‘сӣлава̄ айа’’нти сан̃н̃а̄йа упасан̇камитва̄ ‘‘твам̣ кинна̄мосӣ’’ти пуччхи. ‘‘ахам̣ аггикабха̄радва̄джо на̄ма̄’’ти. ‘‘атха касма̄ а̄гатосӣ’’ти? ‘‘тумха̄кам̣ раккханаттха̄йа̄’’ти. ‘‘кинти катва̄ амхе раккхиссасӣ’’ти? ‘‘ахам̣ ан̇гут̣т̣хаган̣анам̣ на̄ма джа̄на̄ми, тумха̄кам̣ па̄това никкхамитва̄ гочара̄йа гаманака̄ле ‘еттака̄’ти ган̣етва̄ пачча̄гаманака̄лепи ган̣есса̄ми, евам̣ са̄йам̣ па̄там̣ ган̣енто раккхисса̄мӣ’’ти. ‘‘тена хи раккха ма̄тула̄’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ никкхаманака̄ле ‘‘еко две тайо’’ти ган̣етва̄ пачча̄гаманака̄лепи татхева ган̣етва̄ саббапаччхимам̣ гахетва̄ кха̄дати. сесам̣ пуримасадисамева.
идха пана мӯсикара̄джа̄ ниваттитва̄ т̣хито ‘‘бхо аггикабха̄радва̄джа, на̄йам̣ тава дхаммасудхаммата̄йа маттхаке чӯл̣а̄ т̣хапита̄, куччхика̄ран̣а̄ пана т̣хапита̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на̄йам̣ ¶ сикха̄ пун̃н̃ахету, гха̄сахету айам̣ сикха̄;
на̄гут̣т̣хиган̣анам̣ йа̄ти, алам̣ те хоту аггика̄’’ти.
таттха на̄гут̣т̣хиган̣анам̣ йа̄тӣти ‘‘ан̇гут̣т̣хиган̣ана̄’’ти ан̇гут̣т̣хаган̣ана̄ вуччати, айам̣ мӯсикаган̣о ан̇гут̣т̣хаган̣анам̣ на гаччхати на упети на пӯрети, париккхайам̣ гаччхатӣти аттхо. алам̣ те хоту аггика̄ти син̇га̄лам̣ на̄мена а̄лапанто а̄ха. етта̄вата̄ те алам̣ хоту, на ито парам̣ мӯсике кха̄диссаси ¶ . амхехи ва̄ тайа̄ саддхим̣ сам̣ва̄со алам̣ хоту, на майам̣ ида̄ни тайа̄ саддхим̣ васисса̄ма̄типи аттхо. сесам̣ пуримасадисамева.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ син̇га̄ло айам̣ бхиккху ахоси, мӯсикара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
аггикабха̄радва̄джаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[130] 10. косийаджа̄такаван̣н̣ана̄
йатха̄ ¶ ва̄ча̄ ча бхун̃джассӯти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ са̄ваттхийам̣ ма̄туга̄мам̣ а̄раббха катхеси. са̄ кирекасса саддха̄сампаннасса упа̄сакабра̄хман̣асса бра̄хман̣ӣ дуссӣла̄ па̄падхамма̄ раттим̣ атичаритва̄ дива̄ кин̃чи каммам̣ акатва̄ гила̄на̄лайам̣ дассетва̄ ниттхунама̄на̄ нипаджджати. атха нам̣ бра̄хман̣о ‘‘ким̣ те бхадде апха̄сука’’нти пуччхи. ‘‘ва̄та̄ ме виджджхантӣ’’ти. ‘‘атха ким̣ ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти? ‘‘синиддхамадхура̄ни пан̣ӣтапан̣ӣта̄ни йа̄губхаттатела̄дӣнӣ’’ти. бра̄хман̣о йам̣ йам̣ са̄ иччхати, там̣ там̣ а̄харитва̄ дети, да̄со вийа саббакичча̄ни кароти. са̄ пана бра̄хман̣асса гехам̣ павит̣т̣хака̄ле нипаджджати, бахи никкхантака̄ле джа̄рехи саддхим̣ вӣтина̄мети.
атха бра̄хман̣о ‘‘имисса̄ сарӣре виджджханава̄та̄нам̣ парийанто на пан̃н̃а̄йатӣ’’ти екадивасам̣ гандхама̄ла̄дӣни а̄да̄йа джетаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ пӯджетва̄ вандитва̄ екамантам̣ нисӣдитва̄ ‘‘ким̣, бра̄хман̣а, на пан̃н̃а̄йасӣ’’ти вутте ‘‘бханте, бра̄хман̣ийа̄ кира ме сарӣре ва̄та̄ виджджханти, сва̄хам̣ тасса̄ ¶ саппитела̄дӣни чева пан̣ӣтапан̣ӣтабходжана̄ни ча парийеса̄ми, сарӣрамасса̄ гханам̣ виппасанначчхавиван̣н̣ам̣ джа̄там̣, ва̄тарогасса пана парийанто на пан̃н̃а̄йати. ахам̣ там̣ пат̣иджаггантова идха̄гаманасса ока̄сам̣ на лабха̄мӣ’’ти а̄ха. саттха̄ бра̄хман̣ийа̄ па̄пабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘бра̄хман̣а, ‘евам̣ нипаннасса ма̄туга̄масса роге авӯпасаманте идан̃чидан̃ча бхесаджджам̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’ти пуббепи те пан̣д̣итехи катхитам̣, бхавасан̇кхепагататта̄ пана на саллаккхесӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто бра̄хман̣амаха̄са̄лакуле ниббаттитва̄ вайаппатто ¶ таккасила̄йам̣ саббасиппа̄ни угган̣хитва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ диса̄па̄моккхо а̄чарийо ахоси. екасатара̄джадха̄нӣсу кхаттийакума̄ра̄ ча бра̄хман̣акума̄ра̄ ча йебхуййена тассева сантике сиппам̣ угган̣ханти. атхеко джанападава̄сӣ бра̄хман̣ама̄н̣аво бодхисаттасса сантике тайо веде ат̣т̣ха̄раса ча виджджа̄т̣т̣ха̄на̄ни угган̣хитва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣йева кут̣умбам̣ сан̣т̣хапетва̄ дивасе дивасе дваттиккхаттум̣ бодхисаттасса сантикам̣ а̄гаччхати ¶ . тасса бра̄хман̣ӣ дуссӣла̄ ахоси па̄падхамма̄ти саббам̣ паччуппаннаваттхусадисамева.
бодхисатто пана ‘‘имина̄ ка̄ран̣ена ова̄дагахан̣а̄йа ока̄сам̣ на лабха̄мӣ’’ти вутте ‘‘са̄ ма̄н̣авика̄ имам̣ ван̃четва̄ нипаджджатӣ’’ти н̃атва̄ ‘‘тасса̄ рога̄нуччхавикам̣ бхесаджджам̣ а̄чиккхисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ а̄ха ‘‘та̄та, твам̣ ито пат̣т̣ха̄йа тасса̄ саппикхӣрараса̄дӣни ма̄ ада̄си, гомутте пана пан̃чапан̣н̣а̄ни пхала̄дӣни ча паккхипитва̄ кот̣т̣етва̄ наватамбалохабха̄джане паккхипитва̄ лохагандхам̣ га̄ха̄петва̄ раджджум̣ ва̄ йоттам̣ ва̄ руккхам̣ ва̄ латам̣ ва̄ гахетва̄ ‘идам̣ те рогасса ануччхавикабхесаджджам̣, идам̣ ва̄ пива, ут̣т̣ха̄йа ва̄ тайа̄ бхуттабхаттасса ануччхавикам̣ каммам̣ карохӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхам̣ вадеййа̄си. ‘‘саче бхесаджджам̣ на пивати, атха нам̣ раджджуйа̄ ва̄ йоттена ва̄ руккхена ва̄ лата̄йа ва̄ катичи паха̄ре пахаритва̄ кесесу гахетва̄ а̄кад̣д̣хитва̄ каппарена потхеййа̄си, са̄ тан̇кхан̣ан̃н̃ева ут̣т̣ха̄йа каммам̣ кариссатӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ вуттанийа̄менева бхесаджджам̣ катва̄ ‘‘бхадде, имам̣ бхесаджджам̣ пива̄’’ти а̄ха. ‘‘кена те идам̣ а̄чиккхита’’нти? ¶ ‘‘а̄чарийена, бхадде’’ти. ‘‘апанехи там̣, на пивисса̄мӣ’’ти. ма̄н̣аво ‘‘на твам̣ аттано ручийа̄ пивиссасӣ’’ти раджджум̣ гахетва̄ ‘‘аттано рогасса ануччхавикам̣ бхесаджджам̣ ва̄ пива, йа̄губхатта̄нуччхавикам̣ каммам̣ ва̄ карохӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йатха̄ва̄ча̄ ча бхун̃джассу, йатха̄бхуттан̃ча бйа̄хара;
убхайам̣ те на самети, ва̄ча̄ бхуттан̃ча косийе’’ти.
таттха йатха̄ва̄ча̄ ча бхун̃джассӯти йатха̄ те ва̄ча̄, татха̄ бхун̃джассу, ‘‘ва̄та̄ ме виджджхантӣ’’ти ва̄ча̄йа ануччхавикамева катва̄ бхун̃джассӯти аттхо. ‘‘йатха̄ва̄чам̣ ва̄’’типи па̄т̣хо йуджджати, ‘‘йатха̄ва̄ча̄йа̄’’типи пат̣ханти, саббаттха айамева аттхо. йатха̄бхуттан̃ча бйа̄хара̄ти йам̣ йатха̄ те бхуттам̣, тасса ануччхавикамева ¶ бйа̄хара, ‘‘арогамхӣ’’ти ватва̄ гехе каттаббам̣ каросӣти аттхо. ‘‘йатха̄бхӯтан̃ча̄’’типи па̄т̣хо, атха ва̄ арогамхӣти йатха̄бхӯтамева ватва̄ каммам̣ карохӣти ¶ аттхо. убхайам̣ те на самети, ва̄ча̄бхуттан̃ча косийети йа̄ ча те айам̣ ва̄ча̄ ‘‘ва̄та̄ мам̣ виджджхантӣ’’ти йан̃ча те идам̣ пан̣ӣтабходжанам̣ бхуттам̣, идам̣ убхайампи туйхам̣ на самети, тасма̄ ут̣т̣ха̄йа каммам̣ карохи. ‘‘косийе’’ти там̣ готтена̄лапати.
евам̣ вутте косийабра̄хман̣адхӣта̄ ‘‘а̄чарийена уссуккам̣ а̄паннака̄лато пат̣т̣ха̄йа на сакка̄ майа̄ еса ван̃четум̣, ут̣т̣ха̄йа каммам̣ карисса̄мӣ’’ти ут̣т̣ха̄йа каммам̣ ака̄си. ‘‘а̄чарийена ме дуссӣлабха̄во н̃а̄то, ида̄ни на сакка̄ ито пат̣т̣ха̄йа пуна еварӯпам̣ ка̄ту’’нти а̄чарийе га̄равена па̄пакамматопи вирамитва̄ сӣлаватӣ ахоси. са̄пи бра̄хман̣ӣ ‘‘самма̄самбуддхена кирамхи н̃а̄та̄’’ти саттхарипи га̄равена на пуна ана̄ча̄рам̣ ака̄си.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джайампатика̄ ида̄ни джайампатика̄ва, а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
косийаджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
кусана̄л̣ивагго терасамо.
тассудда̄нам̣ –
кусана̄л̣и ¶ ча думмедхам̣, нан̇галӣсамбакат̣а̄хам̣;
асилаккхан̣акалан̣д̣укам̣, бил̣а̄раггикакосийанти.
14. асампада̄навагго
[131] 1. асампада̄наджа̄такаван̣н̣ана̄
асампада̄ненитарӣтарасса̄ти ¶ идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи ка̄ле бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо девадатто, акатан̃н̃ӯ татха̄гатасса гун̣ам̣ на джа̄на̄тӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева девадатто акатан̃н̃ӯ, пуббепи акатан̃н̃ӯйева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ магадхарат̣т̣хе ра̄джагахе екасмим̣ магадхаран̃н̃е раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто тассева сет̣т̣хи ахоси асӣтикот̣ивибхаво сан̇кхасет̣т̣хӣти на̄мена. ба̄ра̄н̣асийам̣ пӣл̣ийасет̣т̣хи на̄ма асӣтикот̣ивибхавова ахоси. те ан̃н̃аман̃н̃ам̣ саха̄йака̄ ахесум̣. тесу ба̄ра̄н̣асийам̣ пӣл̣ийасет̣т̣хисса кеначидева ка̄ран̣ена махантам̣ бхайам̣ уппаджджи, саббам̣ са̄патеййам̣ париха̄йи. со далиддо аппат̣исаран̣о хутва̄ бхарийам̣ а̄да̄йа сан̇кхасет̣т̣хим̣ паччайам̣ катва̄ ба̄ра̄н̣асито никкхамитва̄ падаса̄ва ра̄джагахам̣ патва̄ сан̇кхасет̣т̣хисса нивесанам̣ агама̄си. со там̣ дисва̄ва ‘‘саха̄йо ме а̄гато’’ти париссаджитва̄ сакка̄расамма̄нам̣ катва̄ катипа̄хам̣ вӣтина̄метва̄ екадивасам̣ ‘‘самма, кенат̣т̣хена а̄гатосӣ’’ти пуччхи. ‘‘бхайам̣ ме, самма, уппаннам̣, саббам̣ дханам̣ париккхӣн̣ам̣, упаттхамбхо ме хохӣ’’ти. ‘‘са̄дху самма, ма̄ бха̄йӣ’’ти бхан̣д̣а̄га̄рам̣ вивара̄петва̄ чатта̄лӣса хиран̃н̃акот̣ийо да̄петва̄ сесампи париччхадапарива̄рам̣ саббам̣ аттано сантакам̣ савин̃н̃а̄н̣акам̣ авин̃н̃а̄н̣акам̣ маджджхе бхиндитва̄ упад̣д̣хамева ада̄си. со там̣ вибхавам̣ а̄да̄йа пуна ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ нива̄сам̣ каппеси.
апарабха̄ге ¶ сан̇кхасет̣т̣хиссапи та̄дисамева бхайам̣ уппаджджи. со аттано пат̣исаран̣ам̣ упадха̄ренто ‘‘саха̄йасса ме маха̄упака̄ро като, упад̣д̣хавибхаво динно. на со мам̣ дисва̄ париччаджиссати, тасса сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ бхарийам̣ а̄да̄йа падаса̄ва ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ бхарийам̣ а̄ха ‘‘бхадде, тава майа̄ саддхим̣ антаравӣтхийа̄ гаманам̣ на̄ма на йуттам̣, майа̄ песитайа̄нама̄руйха ¶ махантена парива̄рена паччха̄ а̄гамиссаси. йа̄ва йа̄нам̣ песеми, та̄ва идхева хохӣ’’ти ватва̄ там̣ са̄ла̄йа т̣хапетва̄ сайам̣ нагарам̣ пависитва̄ сет̣т̣хисса гхарам̣ гантва̄ ‘‘ра̄джагаханагарато тумха̄кам̣ саха̄йо сан̇кхасет̣т̣хи на̄ма а̄гато’’ти а̄роча̄песи. со ‘‘а̄гаччхатӯ’’ти паккоса̄петва̄ там̣ дисва̄ нева а̄сана̄ вут̣т̣ха̄си, на пат̣исантха̄рам̣ ака̄си, кевалам̣ ‘‘киматтхам̣ а̄гатосӣ’’ти пуччхи. ‘‘тумха̄кам̣ дассанаттхам̣ а̄гатомхӣ’’ти. ‘‘нива̄со ¶ те кахам̣ гахито’’ти? ‘‘на та̄ва нива̄сат̣т̣ха̄нам̣ аттхи, сет̣т̣хигхаран̣импи са̄ла̄йа т̣хапетва̄ва а̄гатомхӣ’’ти. ‘‘тумха̄кам̣ идха нива̄сат̣т̣ха̄нам̣ наттхи, нива̄пам̣ гахетва̄ екасмим̣ т̣ха̄не пача̄петва̄ бхун̃джитва̄ гаччхатха, пуна амха̄кам̣ гхарам̣ ма̄ пависатха̄’’ти ватва̄ ‘‘майхам̣ саха̄йасса дуссанте бандхитва̄ екам̣ бахалапала̄патумбам̣ дехӣ’’ти да̄сам̣ а̄н̣а̄песи. там̣ дивасам̣ кира со раттаса̄лӣнам̣ сакат̣асахассаматтам̣ опхуна̄петва̄ кот̣т̣ха̄га̄рам̣ пӯра̄песи, чатта̄лӣсакот̣идханам̣ гахетва̄ а̄гато акатан̃н̃ӯ маха̄чоро саха̄йакасса тумбаматте пала̄пе да̄песи. да̄со паччхийам̣ екам̣ пала̄патумбам̣ паккхипитва̄ бодхисаттасса сантикам̣ агама̄си.
бодхисатто чинтеси – ‘‘айам̣ асаппурисо мама сантика̄ чатта̄лӣсакот̣идханам̣ лабхитва̄ ида̄ни пала̄патумбам̣ да̄песи, ган̣ха̄ми ну кхо, на ган̣ха̄мӣ’’ти? атхасса етадахоси ‘‘айам̣ та̄ва акатан̃н̃ӯ миттадуббхӣ катавина̄сакабха̄вена майа̄ саддхим̣ миттабха̄вам̣ бхинди. сача̄хам̣ етена диннам̣ пала̄патумбам̣ ла̄макатта̄ на ган̣хисса̄ми, ахампи миттабха̄вам̣ бхиндисса̄ми. андхаба̄ла̄ париттакам̣ ладдхам̣ агган̣ханта̄ миттабха̄вам̣ вина̄сенти, ахам̣ пана етена диннам̣ пала̄патумбам̣ гахетва̄ мама васена миттабха̄вам̣ патит̣т̣ха̄песса̄мӣ’’ти. со пала̄патумбам̣ дуссанте бандхитва̄ па̄са̄да̄ оруйха са̄лам̣ агама̄си. атха нам̣ бхарийа̄ ‘‘ким̣ те, аййа, ладдха’’нти пуччхи. ‘‘бхадде амха̄кам̣ саха̄йо пӣл̣ийасет̣т̣хи пала̄патумбам̣ датва̄ амхе аджджева ¶ виссаджджесӣ’’ти. са̄ ‘‘аййа, киматтхам̣ аггахеси, ким̣ етам̣ чатта̄лӣсакот̣идханасса ануччхавика’’нти родитум̣ а̄рабхи. бодхисаттопи ‘‘бхадде, ма̄ роди, ахам̣ тена саддхим̣ миттабха̄вабхеданабхайена мама васена миттабха̄вам̣ патит̣т̣ха̄петум̣ ган̣хим̣, твам̣ ким̣ка̄ран̣а̄ родасӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘асампада̄ненитарӣтарасса, ба̄ласса митта̄ни калӣбхаванти;
тасма̄ ¶ хара̄ми бхусам̣ ад̣д̣хама̄нам̣, ма̄ ме митти джӣйиттха сассата̄йа’’нти.
таттха ¶ асампада̄нена̄ти асампа̄да̄нена. ака̄ралопе сандхи, аггахан̣ена̄ти аттхо. итарӣтарасса̄ти йасса кассачи ла̄мака̄ла̄макасса. ба̄ласса митта̄ни калӣбхавантӣти дандхасса апан̃н̃асса митта̄ни калӣни ка̄л̣акан̣н̣исадиса̄ни хонти, бхиджджантӣти аттхо. тасма̄ хара̄ми бхусам̣ ад̣д̣хама̄нанти тена ка̄ран̣ена ахам̣ саха̄йена диннам̣ екапала̄патумбам̣ хара̄ми ган̣ха̄мӣти дассети. ‘‘ма̄на’’нти хи ат̣т̣ханнам̣ на̄л̣ӣнам̣ на̄мам̣, чатуннам̣ ад̣д̣хама̄нам̣, чатассо ча на̄л̣ийо тумбо на̄ма. тена вуттам̣ ‘‘пала̄патумба’’нти. ма̄ ме митти джӣйиттха сассата̄йанти мама саха̄йена саддхим̣ митти ма̄ бхиджджиттха, сассата̄ва айам̣ хотӯти аттхо.
евам̣ вуттепи сет̣т̣хибхарийа̄ родатева. тасмим̣ кхан̣е сан̇кхасет̣т̣хина̄ пӣл̣ийасет̣т̣хисса динно каммантада̄со са̄ла̄два̄рена а̄гаччханто сет̣т̣хибхарийа̄йа роданасаддам̣ сутва̄ са̄лам̣ пависитва̄ аттано са̄мике дисва̄ па̄десу нипатитва̄ родитва̄ кандитва̄ ‘‘киматтхам̣ идха̄гататтха, са̄мӣ’’ти пуччхи. сет̣т̣хи саббам̣ а̄рочеси. каммантада̄со ‘‘хоту, са̄ми, ма̄ чинтайиттха̄’’ти убхопи асса̄сетва̄ аттано гехам̣ нетва̄ гандходакена нха̄петва̄ бходжетва̄ ‘‘са̄мика̄, во а̄гата̄’’ти сесада̄се саннипа̄тетва̄ дассетва̄ катипа̄хам̣ вӣтина̄метва̄ саббе да̄се гахетва̄ ра̄джан̇ган̣ам̣ гантва̄ упаравам̣ ака̄си. ра̄джа̄ паккоса̄петва̄ ‘‘ким̣ ета’’нти пуччхи, те саббам̣ там̣ паваттим̣ ран̃н̃о а̄рочесум̣.
ра̄джа̄ ¶ тесам̣ вачанам̣ сутва̄ убхопи сет̣т̣хӣ паккоса̄петва̄ сан̇кхасет̣т̣хим̣ пуччхи ‘‘саччам̣ кира тайа̄ маха̄сет̣т̣хи пӣл̣ийасет̣т̣хисса чатта̄лӣсакот̣идханам̣ динна’’нти? ‘‘а̄ма, маха̄ра̄джа, мама саха̄йасса мам̣ таккетва̄ ра̄джагахам̣ а̄гатасса на кевалам̣ дханам̣, саббам̣ вибхаваджа̄там̣ савин̃н̃а̄н̣акам̣ авин̃н̃а̄н̣акам̣ две кот̣т̣ха̄се катва̄ самабха̄ге ада̄синти. ра̄джа̄ ‘‘саччамета’’нти пӣл̣ийасет̣т̣хим̣ пуччхи. ‘‘а̄ма, дева̄’’ти. ‘‘тайа̄ панасса тан̃н̃ева таккетва̄ а̄гатасса аттхи кочи сакка̄ро ва̄ самма̄но ва̄ като’’ти. со тун̣хӣ ахоси. апи пана те етасса пала̄патумбаматтам̣ дуссанте паккхипа̄петва̄ да̄питам̣ ¶ аттхӣти. тампи сутва̄ тун̣хӣйева ахоси. ра̄джа̄ ‘‘ким̣ ка̄табба’’нти амаччехи саддхим̣ мантетва̄ там̣ парибха̄ситва̄ ‘‘гаччхатха, пӣл̣ийасет̣т̣хисса гхаре саббам̣ вибхавам̣ сан̇кхасет̣т̣хисса детха̄’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘маха̄ра̄джа, майхам̣ парасантакена аттхо наттхи, майа̄ диннаматтамева пана да̄петха̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ бодхисаттасса сантакам̣ да̄песи. бодхисатто саббам̣ аттано диннавибхавам̣ пат̣илабхитва̄ да̄сапаривуто ра̄джагахамева гантва̄ кут̣умбам̣ сан̣т̣хапетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ пӣл̣ийасет̣т̣хи девадатто ахоси, сан̇кхасет̣т̣хи пана ахамева ахоси’’нти.
асампада̄наджа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[132] 2. бхӣрукаджа̄такаван̣н̣ана̄
кусалӯпадесе дхитийа̄ дал̣ха̄йа ча̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто аджапа̄ланигродхе ма̄радхӣта̄нам̣ палобханасуттантам̣ а̄раббха катхеси. бхагавата̄ хи а̄дито пат̣т̣ха̄йа вуттам̣ –
‘‘даддаллама̄на̄ а̄ган̃чхум̣, тан̣ха̄ ча аратӣ рага̄;
та̄ таттха панудӣ саттха̄, тӯлам̣ бхат̣т̣хам̣ва ма̄луто’’ти. (сам̣. ни. 1.161);
евам̣ йа̄ва парийоса̄на̄ тасса суттантасса катхитака̄ле дхаммасабха̄йам̣ саннипатита̄ бхиккхӯ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, самма̄самбуддхо ма̄радхӣтаро ¶ анекасата̄нипи диббарӯпа̄ни ма̄петва̄ палобханаттха̄йа упасан̇камантийо аккхӣнипи уммӣлетва̄ на олокеси, ахо буддхабалам̣ на̄ма аччхарийа’’нти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева майхам̣ сабба̄саве кхепетва̄ саббан̃н̃утам̣ сампаттасса ма̄радхӣта̄нам̣ анолоканам̣ на̄ма аччхарийам̣, ахан̃хи пуббе бодхин̃а̄н̣ам̣ парийесама̄но сакилесака̄лепи абхисан̇кхатам̣ диббарӯпам̣ индрийа̄ни бхиндитва̄ килесавасена анолокетва̄ва гантва̄ маха̄раджджам̣ па̄пун̣и’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто бха̄тикасатасса канит̣т̣хо ахосӣти саббам̣ хет̣т̣ха̄ таккасила̄джа̄таке ¶ вуттанайенева виттха̄ретаббам̣. тада̄ пана таккасила̄нагарава̄сӣхи бахинагаре са̄ла̄йам̣ бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ йа̄читва̄ раджджам̣ пат̣иччха̄петва̄ абхисеке кате таккасила̄нагарава̄сино нагарам̣ деванагарам̣ вийа, ра̄джабхаванан̃ча индабхаванам̣ вийа алан̇карим̣су. тада̄ бодхисатто нагарам̣ пависитва̄ ра̄джабхаване па̄са̄де маха̄тале самусситасетаччхаттам̣ ратанаварапаллан̇кам̣ абхируйха девара̄джалӣла̄йа нисӣди, амачча̄ ча бра̄хман̣агахапатика̄дайо ча кхаттийакума̄ра̄ ча сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ парива̄ретва̄ ат̣т̣хам̣су, деваччхара̄пат̣ибха̄га̄ сол̣асасахассана̄т̣акиттхийо наччагӣтава̄дитакусала̄ уттамавила̄сасампанна̄ наччагӣтава̄дита̄ни ¶ пайоджесум̣. гӣтава̄дитасаддена ра̄джабхаванам̣ мегхаттханитапӯрита̄ маха̄самуддакуччхи вийа еканинна̄дам̣ ахоси. бодхисатто там̣ аттано сирисобхаггам̣ олокайама̄нова чинтеси ‘‘сача̄хам̣ та̄сам̣ йаккхинӣнам̣ абхисан̇кхатам̣ диббарӯпам̣ олокессам̣, джӣвитаккхайам̣ патто абхависсам̣, имам̣ сирисобхаггам̣ на олокессам̣. паччекабуддха̄нам̣ пана ова̄де т̣хитабха̄вена идам̣ майа̄ сампатта’’нти. еван̃ча пана чинтетва̄ уда̄нам̣ уда̄ненто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘кусалӯпадесе дхитийа̄ дал̣ха̄йа ча, аниваттитатта̄ бхайабхӣрута̄йа ча;
на раккхасӣнам̣ васама̄гамимхасе, са соттхибха̄во махата̄ бхайена ме’’ти.
таттха ¶ кусалӯпадесети кусала̄нам̣ упадесе, паччекабуддха̄нам̣ ова̄дети аттхо. дхитийа̄ дал̣ха̄йа ча̄ти дал̣ха̄йа дхитийа̄ ча, тхирена аббоччхиннанирантаравӣрийена ча̄ти аттхо. аниваттитатта̄ бхайабхӣрута̄йа ча̄ти бхайабхӣрута̄йа аниваттитата̄йа ча. таттха бхайанти читтутра̄саматтам̣ париттабхайам̣. бхӣрута̄ти сарӣракампанаппаттам̣ маха̄бхайам̣. идам̣ убхайампи маха̄саттасса ‘‘йаккхинийо на̄мета̄ мануссакха̄дика̄’’ти бхерава̄рамман̣ам̣ дисва̄пи на̄хоси. тена̄ха ‘‘аниваттитатта̄ бхайабхӣрута̄йа ча̄’’ти. бхайабхӣрута̄йа абха̄венева бхерава̄рамман̣ам̣ дисва̄пи аниваттанабха̄вена̄ти аттхо. на раккхасӣнам̣ васама̄гамимхасети йаккхаканта̄ре та̄сам̣ раккхасӣнам̣ васам̣ на агамимха. йасма̄ амха̄кам̣ кусалӯпадесе дхити ча дал̣ха̄ ахоси, бхайабхӣрута̄бха̄вена ча аниваттанасабха̄ва̄ ахумха̄, тасма̄ раккхасӣнам̣ васам̣ ¶ на агамимха̄ти вуттам̣ хоти. са соттхибха̄во махата̄ бхайена мети со майхам̣ айам̣ аджджа махата̄ бхайена раккхасӣнам̣ сантика̄ паттаббена дуккхадоманассена соттхибха̄во кхемабха̄во пӣтисоманассабха̄войева джа̄тоти.
евам̣ маха̄сатто има̄йа га̄тха̄йа дхаммам̣ десетва̄ дхаммена раджджам̣ ка̄ретва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘ахам̣ тена самайена таккасилам̣ гантва̄ раджджаппаттакума̄ро ахоси’’нти.
бхӣрукаджа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[133] 3. гхата̄санаджа̄такаван̣н̣ана̄
кхемам̣ ¶ йахинти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ан̃н̃атарам̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со хи бхиккху саттху сантике каммат̣т̣ха̄нам̣ гахетва̄ паччантам̣ гантва̄ екам̣ га̄макам̣ упанисса̄йа аран̃н̃асена̄сане вассам̣ упаган̃чхи. тасса пат̣хамама̄сейева пин̣д̣а̄йа павит̣т̣хасса пан̣н̣аса̄ла̄ джха̄йиттха. со васанат̣т̣ха̄на̄бха̄вена киламанто упат̣т̣ха̄ка̄нам̣ а̄чиккхи. те ‘‘хоту, бханте, пан̣н̣аса̄лам̣ карисса̄ма, каса̄ма та̄ва, вапа̄ма та̄ва̄’’тиа̄дӣни ваданта̄ ¶ тема̄сам̣ вӣтина̄месум̣. со сена̄санасаппа̄йа̄бха̄вена каммат̣т̣ха̄нам̣ маттхакам̣ па̄петум̣ на̄саккхи. со нимиттаматтампи ануппа̄детва̄ вуттхавассо джетаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. саттха̄ тена саддхим̣ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ ‘‘ким̣ ну кхо те, бхиккху, каммат̣т̣ха̄нам̣ саппа̄йам̣ джа̄та’’нти пуччхи. со а̄дито пат̣т̣ха̄йа асаппа̄йабха̄вам̣ катхеси. саттха̄ ‘‘пуббе кхо, бхиккху, тираччха̄на̄пи аттано саппа̄йа̄саппа̄йам̣ н̃атва̄ саппа̄йака̄ле васитва̄ асаппа̄йака̄ле васанат̣т̣ха̄нам̣ паха̄йа ан̃н̃аттха агамам̣су, твам̣ касма̄ аттано саппа̄йа̄саппа̄йам̣ на ан̃н̃а̄сӣ’’ти ватва̄ тена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сакун̣айонийам̣ ниббаттитва̄ вин̃н̃утам̣ патва̄ собхаггаппатто сакун̣ара̄джа̄ хутва̄ екасмим̣ аран̃н̃а̄йатане джа̄тассаратӣре са̄кха̄вит̣апасампаннам̣ бахалапаттапала̄сам̣ маха̄руккхам̣ упанисса̄йа сапарива̄ро ва̄сам̣ каппеси. бахӯ сакун̣а̄ тасса руккхасса ¶ удакаматтхаке паттхат̣аса̄кха̄су васанта̄ сарӣравал̣ан̃джам̣ удаке па̄тенти. тасмин̃ча джа̄тассаре чан̣д̣о на̄гара̄джа̄ васати. тасса етадахоси ‘‘име сакун̣а̄ майхам̣ нива̄се джа̄тассаре сарӣравал̣ан̃джам̣ па̄тенти, йам̣нӯна̄хам̣ удакато аггим̣ ут̣т̣ха̄петва̄ руккхам̣ джха̄петва̄ ете пала̄пеййа’’нти. со куддхама̄насо раттибха̄ге саббесам̣ сакун̣а̄нам̣ саннипатитва̄ руккхаса̄кха̄су нипаннака̄ле пат̣хамам̣ та̄ва уддхана̄ропитам̣ вийа удакам̣ паккудха̄петва̄ дутийава̄ре дхӯмам̣ ут̣т̣ха̄петва̄ татийава̄ре та̄лаккхандхаппама̄н̣ам̣ джа̄лам̣ ут̣т̣ха̄песи. бодхисатто удакато джа̄лам̣ ут̣т̣хахама̄нам̣ дисва̄ ‘‘бхо, сакун̣а̄, аггина̄ а̄диттам̣ на̄ма удакена нибба̄пенти, ида̄ни пана удакамева а̄диттам̣. на сакка̄ амхехи идха васитум̣, ан̃н̃аттха гамисса̄ма̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘кхемам̣ йахим̣ таттха арӣ удӣрито, дакасса маджджхе джалате гхата̄сано;
на аджджа ва̄со махийа̄ махӣрухе, диса̄ бхаджавхо саран̣а̄джджа нобхайа’’нти.
таттха ¶ кхемам̣ йахим̣ таттха арӣ удӣритоти йасмим̣ удакапит̣т̣хе кхемабха̄во ниббхайабха̄во, тасмим̣ аттапаччаттхико сапатто ут̣т̣хито. дакасса̄ти удакасса. гхата̄саноти агги. со хи гхатам̣ асна̄ти, тасма̄ ‘‘гхата̄сано’’ти ¶ вуччати. на аджджа ва̄соти аджджа но ва̄со наттхи. махийа̄ махӣрухети махирухо вуччати руккхо, тасмим̣ имисса̄ махийа̄ джа̄те руккхети аттхо. диса̄ бхаджавхоти диса̄ бхаджатха гаччхатха. саран̣а̄джджа но бхайанти аджджа амха̄кам̣ саран̣ато бхайам̣ джа̄там̣, пат̣исаран̣ат̣т̣ха̄нато бхайам̣ уппаннанти аттхо.
евам̣ ватва̄ бодхисатто аттано вачанакаре сакун̣е а̄да̄йа уппатитва̄ ан̃н̃аттха гато. бодхисаттасса вачанам̣ аггахетва̄ т̣хитасакун̣а̄ джӣвитаккхайам̣ патта̄.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси, саччапарийоса̄не со бхиккху арахатте патит̣т̣ха̄си.
тада̄ бодхисаттасса вачанакара̄ сакун̣а̄ буддхапариса̄ ахесум̣, сакун̣ара̄джа̄ пана ахамева ахосинти.
гхата̄санаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[134] 4. джха̄насодханаджа̄такаван̣н̣ана̄
йе ¶ сан̃н̃иноти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто сан̇кассанагарадва̄ре аттана̄ сам̣кхиттена пуччхитапан̃хасса дхаммасена̄патино виттха̄рабйа̄каран̣ам̣ а̄раббха катхеси. татридам̣ атӣтаваттху – атӣте кира ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто аран̃н̃а̄йатане ка̄лам̣ каронто антева̄сикехи пуччхито ‘‘невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣ’’ти а̄ха…пе… та̄паса̄ джет̣т̣хантева̄сикасса катхам̣ на ган̣хим̣су. бодхисатто а̄бхассарато а̄гантва̄ а̄ка̄се т̣хатва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йе сан̃н̃ино тепи дуггата̄, йепи асан̃н̃ино тепи дуггата̄;
етам̣ убхайам̣ виваджджайа, там̣ сама̄паттисукхам̣ анан̇ган̣а’’нти.
таттха ¶ йе сан̃н̃иноти т̣хапетва̄ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанала̄бхино авасесе сачиттакасатте дассети. тепи дуггата̄ти тасса̄ сама̄паттийа̄ ала̄бхато тепи дуггата̄ на̄ма. йепи асан̃н̃иноти асан̃н̃абхаве ¶ ниббатте ачиттакасатте дассети. тепи дуггата̄ти тепи имисса̄йева сама̄паттийа̄ ала̄бхато дуггата̄йева на̄ма. етам̣ убхайам̣ виваджджайа̄ти етам̣ убхайампи сан̃н̃ибхаван̃ча асан̃н̃ибхаван̃ча виваджджайа паджаха̄ти антева̄сикам̣ овадати. там̣ сама̄паттисукхам̣ анан̇ган̣анти там̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттила̄бхино сантат̣т̣хена ‘‘сукха’’нти сан̇кхам̣ гатам̣ джха̄насукхам̣ анан̇ган̣ам̣ ниддосам̣ балавачиттекаггата̄сабха̄венапи там̣ анан̇ган̣ам̣ на̄ма джа̄там̣.
евам̣ бодхисатто дхаммам̣ десетва̄ антева̄сикасса гун̣ам̣ катхетва̄ брахмалокамева агама̄си. тада̄ сесата̄паса̄ джет̣т̣хантева̄сикасса саддахим̣су.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джет̣т̣хантева̄сико са̄рипутто, маха̄брахма̄ пана ахамева ахоси’’нти.
джха̄насодханаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[135] 5. чанда̄бхаджа̄такаван̣н̣ана̄
чанда̄бханти ¶ идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто сан̇кассанагарадва̄ре тхерассева пан̃хабйа̄каран̣ам̣ а̄раббха катхеси. атӣте кира ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто аран̃н̃а̄йатане ка̄лам̣ каронто антева̄сикехи пуччхито ‘‘чанда̄бхам̣ сӯрийа̄бха’’нти ватва̄ а̄бхассаре ниббатто. та̄паса̄ джет̣т̣хантева̄сикасса на саддахим̣су. бодхисатто а̄бхассарато а̄гантва̄ а̄ка̄се т̣хито имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘чанда̄бхам̣ сӯрийа̄бхан̃ча, йодха пан̃н̃а̄йа га̄дхати;
авитаккена джха̄нена, хоти а̄бхассарӯпаго’’ти.
таттха чанда̄бханти ода̄такасин̣ам̣ дассети. сӯрийа̄бханти пӣтакасин̣ам̣. йодха пан̃н̃а̄йа га̄дхатӣти йо пуггало идха сатталоке идам̣ касин̣адвайам̣ пан̃н̃а̄йа га̄дхати, а̄рамман̣ам̣ катва̄ анупависати, таттхева патит̣т̣хахати ¶ . атха ва̄ чанда̄бхам̣ сӯрийа̄бхан̃ча, йодха пан̃н̃а̄йа га̄дхатӣти йаттакам̣ ¶ т̣ха̄нам̣ чанда̄бха̄ ча сӯрийа̄бха̄ ча паттхат̣а̄, таттхаке т̣ха̄не пат̣ибха̄гакасин̣ам̣ вад̣д̣хетва̄ там̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ джха̄нам̣ ниббаттенто убхайампетам̣ а̄бхам̣ пан̃н̃а̄йа га̄дхати на̄ма. тасма̄ айампеттха аттхойева. авитаккена джха̄нена, хоти а̄бхассарӯпаготи со пуггало татха̄ катва̄ пат̣иладдхена дутийена джха̄нена а̄бхассарабрахмалокӯпаго хотӣти.
евам̣ бодхисатто та̄пасе бодхетва̄ джет̣т̣хантева̄сикасса гун̣ам̣ катхетва̄ брахмалокамева гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джет̣т̣хантева̄сико са̄рипутто, маха̄брахма̄ пана ахамева ахоси’’нти.
чанда̄бхаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[136] 6. суван̣н̣ахам̣саджа̄такаван̣н̣ана̄
йам̣ ладдхам̣ тена тут̣т̣хаббанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто тхулланандам̣ бхиккхуним̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийан̃хи ан̃н̃атаро упа̄сако бхиккхунисан̇гхам̣ ласун̣ена пава̄ретва̄ кхеттапа̄лам̣ а̄н̣а̄песи ‘‘саче бхиккхунийо а̄гаччханти, екека̄йа бхиккхунийа̄ две тайо бхан̣д̣ике дехӣ’’ти. тато пат̣т̣ха̄йа бхиккхунийо тасса гехампи ¶ кхеттампи ласун̣аттха̄йа гаччханти. атхекасмим̣ уссавадивасе тасса гехе ласун̣ам̣ париккхайам̣ агама̄си. тхуллананда̄ бхиккхунӣ сапарива̄ра̄ гехам̣ гантва̄ ‘‘ласун̣ена̄вусо аттхо’’ти ватва̄ ‘‘наттхаййе, йатха̄бхатам̣ ласун̣ам̣ париккхӣн̣ам̣, кхеттам̣ гаччхатха̄’’ти вутта̄ кхеттам̣ гантва̄ на маттам̣ джа̄нитва̄ ласун̣ам̣ а̄хара̄песи. кхеттапа̄ло уджджха̄йи ‘‘катхан̃хи на̄ма бхиккхунийо на маттам̣ джа̄нитва̄ ласун̣ам̣ хара̄пессантӣ’’ти? тасса катхам̣ сутва̄ йа̄ та̄ бхиккхунийо аппиччха̄, та̄пи, та̄сам̣ сутва̄ бхиккхӯпи, уджджха̄йим̣су. уджджха̄йитва̄ ча пана бхагавато етаматтхам̣ а̄рочесум̣. бхагава̄ тхулланандам̣ бхиккханим̣ гарахитва̄ ‘‘бхиккхаве, махиччхо пуггало на̄ма виджа̄тама̄туйа̄пи аппийо хоти амана̄по, аппасанне паса̄детум̣, пасанна̄нам̣ ва̄ бхиййосоматта̄йа паса̄дам̣ джанетум̣, ануппаннам̣ ва̄ ла̄бхам̣ уппа̄детум̣, уппаннам̣ ва̄ ¶ пана ла̄бхам̣ тхирам̣ ка̄тум̣ на саккоти. аппиччхо пана пуггало аппасанне паса̄детум̣, пасанна̄нам̣ ва̄ бхиййосоматта̄йа паса̄дам̣ джанетум̣, ануппаннам̣ ва̄ ла̄бхам̣ уппа̄детум̣, уппаннам̣ ва̄ пана ла̄бхам̣ тхирам̣ ка̄тум̣ саккотӣ’’тиа̄дина̄ найена бхиккхӯнам̣ тадануччхавикам̣ ¶ дхаммам̣ катхетва̄ ‘‘на, бхиккхаве, тхуллананда̄ ида̄нева махиччха̄, пуббепи махиччха̄йева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ан̃н̃атарасмим̣ бра̄хман̣акуле ниббатти. тасса вайаппаттасса сама̄наджа̄тика̄ кула̄ паджа̄патим̣ а̄харим̣су. тасса̄ нанда̄ нанда̄ватӣ сундарӣнанда̄ти тиссо дхӣтаро ахесум̣. та̄су патикулам̣ агата̄суйева бодхисатто ка̄лам̣ катва̄ суван̣н̣ахам̣сайонийам̣ ниббатти, джа̄тиссаран̃а̄н̣ан̃часса уппаджджи. со вайаппатто суван̣н̣асан̃чханнам̣ собхаггаппаттам̣ махантам̣ аттабха̄вам̣ дисва̄ ‘‘куто ну кхо чавитва̄ ахам̣ идхӯпапанно’’ти а̄вадждженто ‘‘мануссалокато’’ти н̃атва̄ пуна ‘‘катхам̣ ну кхо ме бра̄хман̣ӣ ча дхӣтаро ча джӣвантӣ’’ти упадха̄ренто ‘‘паресам̣ бхатим̣ катва̄ киччхена джӣвантӣ’’ти н̃атва̄ чинтеси ‘‘майхам̣ сарӣре сован̣н̣амайа̄ни патта̄ни кот̣т̣анагхат̣т̣анакхама̄ни, ито та̄сам̣ екекам̣ паттам̣ дасса̄ми, тена ме паджа̄пати ча дхӣтаро ча сукхам̣ джӣвиссантӣ’’ти. со таттха гантва̄ пит̣т̣хивам̣сакот̣ийам̣ нилӣйи, бра̄хман̣ӣ ча дхӣтаро ча бодхисаттам̣ дисва̄ ‘‘куто ¶ а̄гатоси, са̄мӣ’’ти пуччхим̣су. ‘‘ахам̣ тумха̄кам̣ пита̄ ка̄лам̣ катва̄ суван̣н̣ахам̣сайонийам̣ ниббатто тумхе дат̣т̣хум̣ а̄гато. ито пат̣т̣ха̄йа тумха̄кам̣ паресам̣ бхатим̣ катва̄ дуккхаджӣвика̄йа джӣванакиччам̣ наттхи, ахам̣ во екекам̣ паттам̣ дасса̄ми, там̣ виккин̣итва̄ сукхена джӣватха̄’’ти екам̣ паттам̣ датва̄ агама̄си. со етенева нийа̄мена антарантара̄ а̄гантва̄ екекам̣ паттам̣ дети, бра̄хман̣ӣ ча дхӣтаро ча ад̣д̣ха̄ сукхита̄ ахесум̣.
атхекадивасам̣ са̄ бра̄хман̣ӣ дхӣтаро а̄мантеси ‘‘амма̄, тираччха̄на̄нам̣ на̄ма читтам̣ дуджджа̄нам̣. када̄чи во пита̄ идха на̄гаччхеййа, ида̄нисса а̄гатака̄ле сабба̄ни патта̄нипи лун̃читва̄ ган̣ха̄ма̄’’ти. та̄ ‘‘евам̣ но пита̄ киламиссатӣ’’ти на сампат̣иччхим̣су. бра̄хман̣ӣ пана махиччхата̄йа пуна екадивасам̣ суван̣н̣ахам̣сара̄джасса а̄гатака̄ле ‘‘ехи та̄ва, са̄мӣ’’ти ватва̄ там̣ аттано сантикам̣ упагатам̣ убхохи хаттхехи гахетва̄ ¶ саббапатта̄ни лун̃чи. та̄ни пана бодхисаттасса ручим̣ вина̄ балакка̄рена гахитатта̄ сабба̄ни бакапаттасадиса̄ни ахесум̣. бодхисатто паккхе паса̄ретва̄ гантум̣ на̄саккхи. атха нам̣ са̄ маха̄ча̄т̣ийам̣ паккхипитва̄ посеси. тасса пуна ут̣т̣хаханта̄ни патта̄ни сета̄ни сампаджджим̣су. со сан̃джа̄тапатто уппатитва̄ аттано васанат̣т̣ха̄намева гантва̄ на пуна а̄гама̄си.
саттха̄ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ ‘‘на, бхиккхаве, тхуллананда̄ ида̄нева махиччха̄, пуббепи махиччха̄йева ¶ , махиччхата̄йа ча пана суван̣н̣амха̄ парихӣна̄. ида̄ни пана аттано махиччхата̄йа ева ласун̣амха̄пи париха̄йиссати, тасма̄ ито пат̣т̣ха̄йа ласун̣ам̣ кха̄дитум̣ на лабхиссати. йатха̄ ча тхуллананда̄, евам̣ там̣ нисса̄йа сесабхиккхунийопи. тасма̄ бахум̣ лабхитва̄пи пама̄н̣амева джа̄нитаббам̣, аппам̣ лабхитва̄ пана йатха̄ладдхенева сантосо ка̄таббо, уттари на паттхетабба’’нти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йам̣ ладдхам̣ тена тут̣т̣хаббам̣, атилобхо хи па̄пако;
хам̣сара̄джам̣ гахетва̄на, суван̣н̣а̄ париха̄йатха̄’’ти.
таттха тут̣т̣хаббанти тусситаббам̣.
идам̣ пана ватва̄ саттха̄ анекапарийа̄йена гарахитва̄ ‘‘йа̄ пана бхиккхунӣ ласун̣ам̣ кха̄деййа, па̄читтийа’’нти (па̄чи. 794) сиккха̄падам̣ пан̃н̃а̄петва̄ джа̄такам̣ ¶ самодха̄неси – ‘‘тада̄ бра̄хман̣ӣ айам̣ тхуллананда̄ ахоси, тиссо дхӣтаро ида̄ни тиссойева бхагинийо, суван̣н̣ахам̣сара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
суван̣н̣ахам̣саджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[137] 7. баббуджа̄такаван̣н̣ана̄
йаттхеко лабхате баббӯти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто ка̄н̣ама̄тусиккха̄падам̣ (па̄чи. 230 а̄дайо) а̄раббха катхеси. са̄ваттхийан̃хи ка̄н̣ама̄та̄ на̄ма ¶ дхӣтувасена па̄кат̣ана̄ма̄ упа̄сика̄ ахоси сота̄панна̄ арийаса̄вика̄. са̄ дхӣтарам̣ ка̄н̣ам̣ ан̃н̃атарасмим̣ га̄маке сама̄наджа̄тикасса пурисасса ада̄си. ка̄н̣а̄ кеначидева каран̣ӣйена ма̄ту гхарам̣ агама̄си. атхасса̄ са̄мико катипа̄хаччайена дӯтам̣ па̄хеси ‘‘а̄гаччхату ка̄н̣а̄, иччха̄ми ка̄н̣а̄йа а̄гамана’’нти. ка̄н̣а̄ дӯтасса вачанам̣ сутва̄ ‘‘амма, гамисса̄мӣ’’ти ма̄тарам̣ а̄пуччхи. ка̄н̣ама̄та̄ ‘‘еттакам̣ ка̄лам̣ васитва̄ катхам̣ туччхахаттха̄ва гамиссасӣ’’ти пӯвам̣ пачи. тасмим̣йева кхан̣е еко пин̣д̣ача̄рико бхиккху тасса̄ нивесанам̣ агама̄си, упа̄сика̄ там̣ нисӣда̄петва̄ паттапӯрам̣ пӯвам̣ да̄песи. со бхиккху никкхамитва̄ ан̃н̃асса а̄чиккхи, тассапи татхева да̄песи. сопи никкхамитва̄ ан̃н̃асса а̄чиккхи, тассапи татхева̄ти евам̣ чатуннам̣ джана̄нам̣ да̄песи ¶ . йатха̄пат̣ийаттам̣ пӯвам̣ париккхайам̣ агама̄си, ка̄н̣а̄йа гаманам̣ на сампаджджи. атхасса̄ са̄мико дутийампи, татийампи дӯтам̣ па̄хеси. татийам̣ па̄хенто ча ‘‘саче ка̄н̣а̄ на̄гаччхиссати, ахам̣ ан̃н̃ам̣ паджа̄патим̣ а̄несса̄мӣ’’ти па̄хеси. тайопи ва̄ре тенева упа̄йена гаманам̣ на сампаджджи, ка̄н̣а̄йа са̄мико ан̃н̃ам̣ паджа̄патим̣ а̄неси. ка̄н̣а̄ там̣ паваттим̣ сутва̄ родама̄на̄ ат̣т̣ха̄си.
саттха̄ там̣ ка̄ран̣ам̣ н̃атва̄ пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа ка̄н̣ама̄та̄йа нивесанам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ка̄н̣ама̄тарам̣ пуччхи ‘‘кисса̄йам̣ ка̄н̣а̄ родатӣ’’ти? ‘‘имина̄ на̄ма ка̄ран̣ена̄’’ти ча сутва̄ ка̄н̣ама̄тарам̣ самасса̄сетва̄ дхаммим̣ катхам̣ катхетва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ виха̄рам̣ агама̄си. атха тесам̣ чатуннам̣ бхиккхӯнам̣ тайо ва̄ре йатха̄пат̣ийаттапӯвам̣ гахетва̄ ка̄н̣а̄йа гаманасса упаччхиннабха̄во бхиккхусан̇гхе па̄кат̣о джа̄то. атхекадивасам̣ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, чатӯхи на̄ма бхиккхӯхи тайо ва̄ре ка̄н̣ама̄та̄йа паккапӯвам̣ кха̄дитва̄ ка̄н̣а̄йа гаманантара̄йам̣ катва̄ са̄микена париччаттам̣ дхӣтарам̣ нисса̄йа маха̄упа̄сика̄йа доманассам̣ уппа̄дита’’нти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа ¶ саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄нева те чатта̄ро бхиккхӯ ка̄н̣ама̄та̄йа сантакам̣ кха̄дитва̄ тасса̄ доманассам̣ уппа̄десум̣, пуббепи уппа̄десум̣йева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто па̄са̄н̣акот̣т̣акакуле ниббаттитва̄ вайаппатто парийода̄тасиппо ахоси. ка̄сират̣т̣хе екасмим̣ нигаме еко маха̄вибхаво сет̣т̣хи ахоси, тасса нидха̄нагата̄йева чатта̄лӣса хиран̃н̃акот̣ийо ахесум̣. атхасса бхарийа̄ ка̄лам̣ катва̄ дханасинехена гантва̄ дханапит̣т̣хийам̣ мӯсика̄ хутва̄ ниббатти. евам̣ ануккамена саббампи там̣ кулам̣ аббхаттхам̣ агама̄си, вам̣со упаччхиджджи. со га̄мопи чхад̣д̣ито апан̣н̣аттикабха̄вам̣ агама̄си. тада̄ бодхисатто тасмим̣ пура̄н̣ага̄мат̣т̣ха̄не па̄са̄н̣е уппа̄т̣етва̄ кот̣т̣ети. атха са̄ мӯсика̄ гочара̄йа чарама̄на̄ бодхисаттам̣ пунаппунам̣ пассантӣ уппаннасинеха̄ хутва̄ чинтеси ‘‘майхам̣ дханам̣ баху никка̄ран̣ена нассиссати, имина̄ саддхим̣ екато хутва̄ идам̣ дханам̣ датва̄ мам̣сам̣ виккин̣а̄петва̄ кха̄дисса̄мӣ’’ти. са̄ екадивасам̣ екам̣ каха̄пан̣ам̣ мукхена д̣ам̣ситва̄ бодхисаттасса сантикам̣ агама̄си. со там̣ дисва̄ пийава̄ча̄йа сама̄лапанто ‘‘ким̣ ну кхо, амма, каха̄пан̣ам̣ гахетва̄ а̄гата̄сӣ’’ти а̄ха. та̄та, имам̣ гахетва̄ аттана̄пи парибхун̃джа, майхампи мам̣сам̣ а̄хара̄ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхитва̄ каха̄пан̣ам̣ а̄да̄йа гхарам̣ гантва̄ екена ма̄сакена мам̣сам̣ ¶ кин̣итва̄ а̄харитва̄ тасса̄ ада̄си. са̄ там̣ гахетва̄ аттано нива̄сат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ йатха̄ручийа̄ кха̄ди. тато пат̣т̣ха̄йа имина̄ва нийа̄мена дивасе дивасе бодхисаттасса каха̄пан̣ам̣ дети, сописса̄ мам̣сам̣ а̄харати.
атхекадивасам̣ там̣ мӯсикам̣ бил̣а̄ро аггахеси. атха нам̣ са̄ евама̄ха ‘‘ма̄, самма, мам̣ ма̄ресӣ’’ти. ким̣ка̄ран̣а̄ на ма̄ресса̄ми? ахан̃хи чха̄то мам̣сам̣ кха̄дитука̄мо, на сакка̄ майа̄ на ма̄ретунти. ким̣ пана екадивасамева мам̣сам̣ кха̄дитука̄моси, уда̄ху ниччака̄ланти? ‘‘лабхама̄но ниччака̄лампи кха̄дитука̄момхӣ’’ти. ‘‘йади евам̣ ахам̣ те ниччака̄лам̣ мам̣сам̣ дасса̄ми, виссаджджехи ¶ ма’’нти. атха нам̣ бил̣а̄ро ‘‘тена хи аппаматта̄ хохӣ’’ти виссаджджеси. тато пат̣т̣ха̄йа са̄ аттано а̄бхатам̣ мам̣сам̣ две кот̣т̣ха̄се катва̄ екам̣ бил̣а̄расса дети, екам̣ сайам̣ кха̄дати. атха нам̣ екадивасам̣ ан̃н̃опи бил̣а̄ро аггахеси, тампи татхева сан̃н̃а̄петва̄ атта̄нам̣ виссаджджа̄песи. тато пат̣т̣ха̄йа тайо кот̣т̣ха̄се катва̄ кха̄данти. пуна ан̃н̃о аггахеси, тампи татхева сан̃н̃а̄петва̄ ¶ атта̄нам̣ моча̄песи. тато пат̣т̣ха̄йа чатта̄ро кот̣т̣ха̄се катва̄ кха̄данти. пуна ан̃н̃о аггахеси, тампи татхева сан̃н̃а̄петва̄ атта̄нам̣ моча̄песи. тато пат̣т̣ха̄йа пан̃ча кот̣т̣ха̄се катва̄ кха̄данти. са̄ пан̃чамам̣ кот̣т̣ха̄сам̣ кха̄дама̄на̄ аппа̄ха̄рата̄йа киланта̄ киса̄ ахоси аппамам̣салохита̄
бодхисатто там̣ дисва̄ ‘‘амма, касма̄ мила̄та̄сӣ’’ти ватва̄ ‘‘имина̄ на̄ма ка̄ран̣ена̄’’ти вутте ‘‘твам̣ еттакам̣ ка̄лам̣ касма̄ майхам̣ на̄чиккхи, ахаметтха ка̄таббам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти там̣ самасса̄сетва̄ суддхапхаликапа̄са̄н̣ена гухам̣ катва̄ а̄харитва̄ ‘‘амма, твам̣ имам̣ гухам̣ пависитва̄ нипаджджитва̄ а̄гата̄гата̄нам̣ пхаруса̄хи ва̄ча̄хи сантаджджеййа̄сӣ’’ти а̄ха. са̄ гухам̣ пависитва̄ нипаджджи. атхеко бил̣а̄ро а̄гантва̄ ‘‘дехи, аджджа ме мам̣са’’нти а̄ха. атха нам̣ мӯсика̄ ‘‘аре, дут̣т̣хабил̣а̄ра, ким̣ те ахам̣ мам̣саха̄рика̄, аттано путта̄нам̣ мам̣сам̣ кха̄да̄’’ти таджджеси. бил̣а̄ро пхаликагуха̄йа нипаннабха̄вам̣ аджа̄нанто кодхавасена мӯсикам̣ ган̣хисса̄мӣ’’ти сахаса̄ва паккхандитва̄ хадайена пхаликагуха̄йам̣ пахари. та̄вадевасса хадайам̣ бхиджджи, аккхӣни никкхамана̄ка̄раппатта̄ни джа̄та̄ни. со таттхева джӣвитаккхайам̣ патва̄ екамантам̣ пат̣иччханнат̣т̣ха̄не пати. етенӯпа̄йена апаропи апаропӣти чатта̄ропи джана̄ джӣвитаккхайам̣ па̄пун̣им̣су. тато пат̣т̣ха̄йа мӯсика̄ ниббхайа̄ хутва̄ бодхисаттасса девасикам̣ две тайо каха̄пан̣е дети. евам̣ ануккамена саббампи дханам̣ бодхисаттассева ада̄си. те убхопи йа̄ваджӣвам̣ меттим̣ абхиндитва̄ йатха̄каммам̣ гата̄.
саттха̄ ¶ имам̣ атӣтам̣ а̄харитва̄ абхисамбуддхо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘йаттхеко ¶ лабхате баббу, дутийо таттха джа̄йати;
татийо ча чатуттхо ча, идам̣ те баббука̄ била’’нти.
таттха йаттха̄ти йасмим̣ т̣ха̄не. баббӯти бил̣а̄ро. дутийо таттха джа̄йатӣти йаттха еко мӯсикам̣ ва̄ мам̣сам̣ ва̄ лабхати, дутийопи таттха бил̣а̄ро джа̄йати уппаджджати, татха̄ татийо ча чатуттхо ча. евам̣ те тада̄ чатта̄ро бил̣а̄ра̄ ахесум̣. хутва̄ ча пана дивасе дивасе мам̣сам̣ кха̄данта̄ те баббука̄ идам̣ пхаликамайам̣ билам̣ урена пахаритва̄ саббепи джӣвитаккхайам̣ патта̄ти.
евам̣ ¶ саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ чатта̄ро бил̣а̄ра̄ чатта̄ро бхиккхӯ ахесум̣, мӯсика̄ ка̄н̣ама̄та̄, па̄са̄н̣акот̣т̣акаман̣ика̄ро пана ахамева ахоси’’нти.
баббуджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[138] 8. годха̄джа̄такаван̣н̣ана̄
ким̣ те джат̣а̄хи думмедха̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ кухакабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. паччуппаннаваттху хет̣т̣ха̄ катхитасадисамева.
атӣте пана ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто годха̄йонийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. тада̄ еко пан̃ча̄бхин̃н̃о уггатапо та̄пасо екам̣ паччантага̄мам̣ нисса̄йа аран̃н̃а̄йатане пан̣н̣аса̄ла̄йам̣ васати, га̄мава̄сино та̄пасам̣ саккаччам̣ упат̣т̣хаханти. бодхисатто тасса чан̇каманакот̣ийам̣ екасмим̣ ваммике васати, васанто ча пана дивасе дивасе две тайо ва̄ре та̄пасам̣ упасан̇камитва̄ дхаммӯпасам̣хитам̣ аттхӯпасам̣хитан̃ча вачанам̣ сутва̄ та̄пасам̣ вандитва̄ васанат̣т̣ха̄намева гаччхати. апарабха̄ге та̄пасо га̄мава̄сино а̄пуччхитва̄ пакка̄ми. паккаманте ча пана тасмим̣ сӣлаватасампанне та̄пасе ан̃н̃о кӯт̣ата̄пасо а̄гантва̄ тасмим̣ ассамападе ва̄сам̣ каппеси. бодхисатто ‘‘айампи сӣлава̄’’ти саллаккхетва̄ пуриманайенева тасса сантикам̣ агама̄си.
атхекадивасам̣ ¶ нида̄гхасамайе ака̄ламегхе вут̣т̣хе ваммикехи маккхика̄ никкхамим̣су, та̄сам̣ кха̄данаттхам̣ годха̄ а̄хин̣д̣им̣су. га̄мава̄сино никкхамитва̄ маккхика̄кха̄дака̄ годха̄ ¶ гахетва̄ синиддхасамбха̄расам̣йуттам̣ амбила̄намбилам̣ годха̄мам̣сам̣ сампа̄детва̄ та̄пасасса адам̣су. та̄пасо годха̄мам̣сам̣ кха̄дитва̄ расатан̣ха̄йа баддхо ‘‘идам̣ мам̣сам̣ атимадхурам̣, кисса мам̣сам̣ на̄мета’’нти пуччхитва̄ ‘‘годха̄мам̣са’’нти сутва̄ ‘‘мама сантикам̣ маха̄годха̄ а̄гаччхати, там̣ ма̄ретва̄ мам̣сам̣ кха̄дисса̄мӣ’’ти чинтеси. чинтетва̄ ча пана бха̄джанан̃ча саппилон̣а̄дӣни ча а̄хара̄петва̄ екаманте т̣хапетва̄ муггарама̄да̄йа ка̄са̄вена пат̣иччха̄детва̄ пан̣н̣аса̄ла̄два̄ре бодхисаттасса а̄гаманам̣ олокайама̄но упасантӯпасанто вийа хутва̄ нисӣди ¶ бодхисатто са̄йанхасамайе ‘‘та̄пасасса сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти никкхамитва̄ упасан̇камантова тасса индрийавиппака̄рам̣ дисва̄ чинтеси ‘‘на̄йам̣ та̄пасо ан̃н̃есу дивасесу нисӣдана̄ка̄рена нисинно, аджджеса мам̣ олокентопи дут̣т̣хиндрийо хутва̄ олокети, паригган̣хисса̄ми на’’нти. со та̄пасасса хет̣т̣ха̄ва̄те т̣хатва̄ годха̄мам̣сагандхам̣ гха̄йитва̄ ‘‘имина̄ кӯт̣ата̄пасена аджджа годха̄мам̣сам̣ кха̄дитам̣ бхависсати, тенеса расатан̣ха̄йа баддхо аджджа мам̣ аттано сантикам̣ упасан̇камантам̣ муггарена пахаритва̄ мам̣сам̣ пачитва̄ кха̄дитука̄мо бхависсатӣ’’ти тасса сантикам̣ анупагантва̄ва пат̣иккамитва̄ вичарати.
та̄пасо бодхисаттасса ана̄гаманабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘имина̄ ‘айам̣ мам̣ пахаритука̄мо’ти н̃а̄там̣ бхависсати, тена ка̄ран̣ена на̄гаччхати, ана̄гаччхантасса̄писса куто муттӣ’’ти муггарам̣ нӣхаритва̄ кхипи. со тасса агганан̇гут̣т̣хамева а̄са̄деси. бодхисатто вегена ваммикам̣ пависитва̄ ан̃н̃ена чхиддена сӣсам̣ уккхипитва̄ ‘‘амбхо кӯт̣аджат̣ила, ахам̣ тава сантикам̣ упасан̇каманто ‘сӣлава̄’ти сан̃н̃а̄йа упасан̇камим̣, ида̄ни пана те майа̄ кӯт̣абха̄во н̃а̄то, та̄дисасса маха̄чорасса ким̣ имина̄ паббаджджа̄лин̇гена̄’’ти ватва̄ там̣ гараханто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ким̣ те джат̣а̄хи думмедха, ким̣ те аджинаса̄т̣ийа̄;
аббхантарам̣ те гаханам̣, ба̄хирам̣ паримаджджасӣ’’ти.
таттха ¶ ким̣ те джат̣а̄хи думмедха̄ти амбхо думмедха, ниппан̃н̃а ета̄ паббаджитена дха̄ретабба̄ джат̣а̄, паббаджджа̄гун̣арахитасса ким̣ те та̄хи джат̣а̄хӣти аттхо. ким̣ те аджинаса̄т̣ийа̄ти аджинаса̄т̣ийа̄ ануччхавикасса сам̣варасса абха̄вака̄лато пат̣т̣ха̄йа ким̣ те аджинаса̄т̣ийа̄. аббхантарам̣ те гахананти тава аббхантарам̣ хадайам̣ ра̄гадосамохагаханена гаханам̣ пат̣иччханнам̣. ба̄хирам̣ паримаджджасӣти со твам̣ аббхантаре гахане нха̄на̄дӣхи чева лин̇гагаханена ча ба̄хирам̣ паримаджджаси, там̣ ¶ паримаджджанто кан̃джикапӯритала̄бу вийа висапӯритача̄т̣и вийа а̄сӣвисапӯритаваммико вийа гӯтхапӯритачиттагхат̣о вийа ча бахимат̣т̣хова хоси, ким̣ тайа̄ чорена идха васантена, сӣгхам̣ ито пала̄йа̄хи, но ¶ че пала̄йаси, га̄мава̄сӣнам̣ те а̄чиккхитва̄ ниггахам̣ ка̄ра̄песса̄мӣти.
евам̣ бодхисатто кӯт̣ата̄пасам̣ таджджетва̄ ваммикамева па̄виси, кӯт̣ата̄пасопи тато пакка̄ми.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ кӯт̣ата̄пасо айам̣ кухако ахоси, пуримо сӣлавантата̄пасо са̄рипутто, годха̄пан̣д̣ито пана ахамева ахоси’’нти.
годха̄джа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[139] 9. убхатобхат̣т̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄
аккхӣ бхинна̄ пат̣о нат̣т̣хоти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттам̣ а̄раббха катхеси. тада̄ кира дхаммасабха̄йам̣ бхиккхӯ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, сеййатха̄пи на̄ма чхава̄ла̄там̣ убхатопадиттам̣ маджджхе гӯтхагатам̣ нева̄ран̃н̃е кат̣т̣хаттхам̣ пхарати, на га̄ме кат̣т̣хаттхам̣ пхарати, евамева девадатто еварӯпе ниййа̄никаса̄сане паббаджитва̄ убхато бхат̣т̣хо убхато париба̄хиро джа̄то, гихипарибхога̄ ча парихӣно, са̄ман̃н̃аттхан̃ча на парипӯретӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева убхато бхат̣т̣хо хоти, атӣтепи убхато бхат̣т̣хо ахосийева̄’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто руккхадевата̄ хутва̄ ниббатти. тада̄ екасмим̣ га̄маке ба̄л̣исика̄ васанти. атхеко ба̄л̣исико бал̣исам̣ а̄да̄йа дахарена путтена саддхим̣ йасмим̣ соббхе пакатийа̄пи ба̄л̣исика̄ маччхе ган̣ханти, таттха гантва̄ бал̣исам̣ кхипи. бал̣исо удакапат̣иччханне ¶ екасмим̣ кха̄н̣уке лагги. ба̄л̣исико там̣ а̄кад̣д̣хитум̣ асакконто чинтеси ‘‘айам̣ бал̣исо маха̄маччхе лагго бхависсати, путтакам̣ ма̄ту сантикам̣ песетва̄ пат̣ивиссакехи саддхим̣ калахам̣ ка̄ра̄пеми, евам̣ ито на кочи кот̣т̣ха̄сам̣ пачча̄сӣсиссатӣ’’ти. со путтам̣ а̄ха ‘‘гаччха, та̄та, амхехи маха̄маччхасса ладдхабха̄вам̣ ма̄ту а̄чиккха̄хи, ‘пат̣ивиссакехи ¶ кира саддхим̣ калахам̣ карохӣ’ти вадехӣ’’ти. со путтам̣ песетва̄ бал̣исам̣ ¶ а̄кад̣д̣хитум̣ асакконто раджджуччхеданабхайена уттариса̄т̣акам̣ тхале т̣хапетва̄ удакам̣ отаритва̄ маччхалобхена маччхам̣ упадха̄ренто кха̄н̣укехи пахаритва̄ двепи аккхӣни бхинди. тхале т̣хапитаса̄т̣акам̣писса чоро хари. со ведана̄ппатто хутва̄ хаттхена аккхӣни уппӣл̣айама̄но гахетва̄ удака̄ уттаритва̄ кампама̄но са̄т̣акам̣ парийесати.
са̄писса бхарийа̄ ‘‘калахам̣ катва̄ кассачи апачча̄сӣсанабха̄вам̣ карисса̄мӣ’’ти екасмим̣йева кан̣н̣е та̄лапан̣н̣ам̣ пил̣андхитва̄ екам̣ аккхим̣ уккхалимасийа̄ ан̃джетва̄ куккурам̣ ан̇кена̄да̄йа пат̣ивиссакагхарам̣ агама̄си. атха нам̣ ека̄ саха̄йика̄ евама̄ха ‘‘екасмим̣йева те кан̣н̣е та̄лапан̣н̣ам̣ пил̣андхитам̣, екам̣ аккхи ан̃джитам̣, пийапуттам̣ вийа куккурам̣ ан̇кена̄да̄йа гхарато гхарам̣ гаччхаси, ким̣ умматтика̄си джа̄та̄’’ти. ‘‘на̄хам̣ умматтика̄, твам̣ пана мам̣ ака̄ран̣ена аккосаси парибха̄саси, ида̄ни там̣ га̄мабходжакасса сантикам̣ гантва̄ ат̣т̣ха каха̄пан̣е дан̣д̣а̄песса̄мӣ’’ти евам̣ калахам̣ катва̄ убхопи га̄мабходжакасса сантикам̣ агамам̣су. калахе висодхийама̄не тасса̄йева маттхаке дан̣д̣о пати. атха нам̣ бандхитва̄ ‘‘дан̣д̣ам̣ дехӣ’’ти потхетум̣ а̄рабхим̣су.
руккхадевата̄ га̄ме тасса̄ имам̣ паваттим̣, аран̃н̃е часса̄ патино там̣ бйасанам̣ дисва̄ кхандхантаре т̣хита̄ ‘‘бхо пуриса, туйхам̣ удакепи камманто падут̣т̣хо тхалепи, убхатобхат̣т̣хо джа̄то’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘аккхӣ бхинна̄ пат̣о нат̣т̣хо, сакхигехе ча бхан̣д̣анам̣;
убхато падут̣т̣ха̄ камманта̄, удакамхи тхаламхи ча̄’’ти.
таттха ¶ сакхигехе ча бхан̣д̣ананти сакхӣ на̄ма саха̄йика̄, тасса̄ ча гехе тава бхарийа̄йа бхан̣д̣анам̣ катам̣, бхан̣д̣анам̣ катва̄ бандхитва̄ потхетва̄ дан̣д̣ам̣ да̄пийати. убхато падут̣т̣ха̄ камманта̄ти евам̣ тава двӣсупи т̣ха̄несу камманта̄ падут̣т̣ха̄йева бхинна̄йева. катаресу двӣсу? удакамхи тхаламхи ча̄ти, аккхибхедена пат̣ана̄сена ча удаке камманта̄ падут̣т̣ха̄, сакхигехе бхан̣д̣анена тхале камманта̄ падут̣т̣ха̄ти.
саттха̄ ¶ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси ‘‘тада̄ ба̄л̣исико девадатто ахоси, руккхадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
убхатобхат̣т̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[140] 10. ка̄каджа̄такаван̣н̣ана̄
ниччам̣ уббиггахадайа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто н̃а̄таттхачарийам̣ а̄раббха катхеси. паччуппаннаваттху два̄дасаканипа̄те бхаддаса̄ладжа̄таке (джа̄. 1.12.13 а̄дайо) а̄ви бхависсати.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто ка̄кайонийам̣ ниббатти. атхекадивасам̣ ран̃н̃о пурохито бахинагаре надийам̣ нха̄йитва̄ гандхе вилимпитва̄ ма̄лам̣ пил̣андхитва̄ вараваттханиваттхо нагарам̣ па̄виси. нагарадва̄раторан̣е две ка̄ка̄ нисинна̄ хонти. тесу еко екам̣ а̄ха – ‘‘самма, ахам̣ имасса бра̄хман̣асса маттхаке сарӣравал̣ан̃джам̣ па̄тесса̄мӣ’’ти. итаро ‘‘ма̄ те етам̣ руччи, айам̣ бра̄хман̣о иссаро, иссараджанена ча саддхим̣ верам̣ на̄ма па̄пакам̣. айан̃хи куддхо саббепи ка̄ке вина̄сеййа̄’’ти. ‘‘на сакка̄ майа̄ на ка̄ту’’нти. ‘‘тена хи пан̃н̃а̄йиссасӣ’’ти ватва̄ итаро ка̄ко пала̄йи. со торан̣асса хет̣т̣ха̄бха̄гам̣ сампатте бра̄хман̣е оламбакам̣ ча̄ленто вийа тасса маттхаке ваччам̣ па̄теси. бра̄хман̣о куджджхитва̄ ка̄кесу верам̣ бандхи.
тасмим̣ ка̄ле ека̄ бхатийа̄ вӣхикот̣т̣икада̄сӣ вӣхим̣ гехадва̄ре а̄тапе паттхаритва̄ раккхантӣ нисинна̄ва ниддам̣ окками. тасса̄ пама̄дам̣ н̃атва̄ еко дӣгхаломако ел̣ако а̄гантва̄ вӣхим̣ кха̄ди, са̄ пабуджджхитва̄ там̣ дисва̄ пала̄песи. ел̣ако дутийампи, татийампи тасса̄ татхева нидда̄йанака̄ле а̄гантва̄ вӣхим̣ кха̄ди. са̄пи ¶ там̣ тиккхаттум̣ пала̄петва̄ чинтеси ‘‘айам̣ пунаппунам̣ кха̄данто упад̣д̣хавӣхим̣ кха̄диссати, баху ме чхедо бхависсати, ида̄нисса пуна ана̄гаманака̄ран̣ам̣ карисса̄мӣ’’ти. са̄ ала̄там̣ гахетва̄ нидда̄йама̄на̄ вийа нисӣдитва̄ вӣхикха̄данаттха̄йа ел̣аке сампатте ут̣т̣ха̄йа ала̄тена ¶ ел̣акам̣ пахари, лома̄ни аггим̣ ган̣хим̣су. со сарӣре джха̄йанте ‘‘аггим̣ нибба̄песса̄мӣ’’ти вегена гантва̄ хаттхиса̄ла̄йа самӣпе екисса̄ тин̣акут̣ийа̄ сарӣрам̣ гхам̣си, са̄ паджджали. тато ут̣т̣хита̄ джа̄ла̄ хаттхиса̄лам̣ ган̣хи. хаттхиса̄ла̄су джха̄йантӣсу хаттхипит̣т̣ха̄ни джха̄йим̣су, бахӯ хаттхӣ ван̣итасарӣра̄ ахесум̣. веджджа̄ хаттхӣ ароге ка̄тум̣ асакконта̄ ¶ ран̃н̃о а̄рочесум̣. ра̄джа̄ пурохитам̣ а̄ха ‘‘а̄чарийа, хаттхиведжджа̄ хаттхӣ тикиччхитум̣ на сакконти, апи кин̃чи бхесаджджам̣ джа̄на̄сӣ’’ти. ‘‘джа̄на̄ми, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ким̣ ладдхум̣ ват̣т̣атӣ’’ти? ‘‘ка̄каваса̄, маха̄ра̄джа̄’’ти. ра̄джа̄ ‘‘тена хи ка̄ке ма̄ретва̄ васам̣ а̄харатха̄’’ти а̄ха. тато пат̣т̣ха̄йа ка̄ке ма̄ретва̄ васам̣ алабхитва̄ таттха таттхева ра̄сим̣ каронти, ка̄ка̄нам̣ маха̄бхайам̣ уппаджджи.
тада̄ бодхисатто асӣтика̄касахассапарива̄ро маха̄суса̄не васати. атхеко ка̄ко гантва̄ ка̄ка̄нам̣ уппаннабхайам̣ бодхисаттасса а̄рочеси. со чинтеси ‘‘т̣хапетва̄ мам̣ ан̃н̃о майхам̣ н̃а̄така̄нам̣ уппаннабхайам̣ харитум̣ саматтхо на̄ма наттхи, харисса̄ми на’’нти даса па̄рамийо а̄ваджджетва̄ метта̄па̄рамим̣ пуреча̄рикам̣ катва̄ екавегена паккхандитва̄ виват̣амаха̄ва̄тапа̄нена пависитва̄ ран̃н̃о а̄санасса хет̣т̣ха̄ па̄виси. атха нам̣ еко мануссо гахитука̄мо ахоси. ра̄джа̄ ‘‘саран̣ам̣ павит̣т̣хо, ма̄ ган̣хӣ’’ти ва̄реси. маха̄сатто тхокам̣ виссамитва̄ метта̄па̄рамим̣ а̄ваджджетва̄ хет̣т̣ха̄сана̄ никкхамитва̄ ра̄джа̄нам̣ а̄ха – ‘‘маха̄ра̄джа, ран̃н̃а̄ на̄ма чханда̄дивасена агантва̄ раджджам̣ ка̄ретум̣ ват̣т̣ати. йам̣ йам̣ каммам̣ каттаббам̣ хоти, саббам̣ нисамма упадха̄ретва̄ ка̄тум̣ ват̣т̣ати. йан̃ча кайирама̄нам̣ ниппхаджджати, тадева ка̄тум̣ ват̣т̣ати, на итарам̣. саче хи ра̄джа̄но йам̣ кайирама̄нам̣ на ниппхаджджати, там̣ каронти, маха̄джанасса маран̣абхайапарийоса̄нам̣ маха̄бхайам̣ уппаджджати ¶ . пурохито веравасико хутва̄ муса̄ва̄дам̣ абха̄си, ка̄ка̄нам̣ васа̄ на̄ма наттхӣ’’ти. там̣ сутва̄ ра̄джа̄ пасанначитто бодхисаттасса кан̃чанабхаддапӣт̣хам̣ да̄петва̄ таттха нисиннасса паккхантара̄ни сатапа̄касахассапа̄кателехи маккха̄петва̄ кан̃чанатат̣т̣аке ра̄джа̄рахам̣ субходжанам̣ бходжа̄петва̄ па̄нӣйам̣ па̄йетва̄ сухитам̣ вигатадаратхам̣ маха̄саттам̣ етадавоча ‘‘пан̣д̣ита, твам̣ ‘ка̄ка̄нам̣ васа̄ на̄ма наттхӣ’ти вадеси, кена ка̄ран̣ена несам̣ васа̄ на хотӣ’’ти бодхисатто ‘‘имина̄ ¶ ча имина̄ ча ка̄ран̣ена̄’’ти сакаланивесанам̣ екаравам̣ катва̄ дхаммам̣ десенто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ниччам̣ уббиггахадайа̄, саббалокавихесака̄;
тасма̄ несам̣ васа̄ наттхи, ка̄ка̄намха̄ка н̃а̄тина’’нти.
татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – маха̄ра̄джа, ка̄ка̄ на̄ма ниччам̣ уббиггама̄наса̄ бхайаппатта̄ва вихаранти, саббалокасса ча вихесака̄, кхаттийа̄дайо мануссепи иттхипурисепи кума̄ракума̄рика̄дайопи вихет̣хента̄ киламента̄ва вичаранти, тасма̄ имехи двӣхи ка̄ран̣ехи несам̣ ¶ амха̄кам̣ н̃а̄тӣнам̣ ка̄ка̄нам̣ васа̄ на̄ма наттхи. атӣтепи на бхӯтапубба̄, ана̄гатепи на бхависсатӣти.
евам̣ маха̄сатто имам̣ ка̄ран̣ам̣ утта̄нам̣ катва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, ран̃н̃а̄ на̄ма анисамма анупадха̄ретва̄ каммам̣ на каттабба’’нти ра̄джа̄нам̣ бодхеси. ра̄джа̄ тусситва̄ бодхисаттам̣ раджджена пӯджеси. бодхисатто раджджам̣ ран̃н̃ойева пат̣идатва̄ ра̄джа̄нам̣ пан̃часу сӣлесу патит̣т̣ха̄петва̄ саббасатта̄нам̣ абхайам̣ йа̄чи. ра̄джа̄ тасса дхаммадесанам̣ сутва̄ саббасатта̄нам̣ абхайам̣ датва̄ ка̄ка̄нам̣ нибаддхада̄нам̣ пат̣т̣хапеси. дивасе дивасе тан̣д̣уламбан̣асса бхаттам̣ пачитва̄ на̄наггарасехи омаддитва̄ ка̄ка̄нам̣ дӣйати, маха̄саттасса пана ра̄джабходжанамева дӣйиттха.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ба̄ра̄н̣асира̄джа̄ а̄нандо ахоси, ка̄кара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
ка̄каджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
асампада̄навагго чуддасамо.
тассудда̄нам̣ –
асампада̄набхӣрукам̣, гхата̄санаджха̄насодхам̣;
чанда̄бхам̣ суван̣н̣ахам̣сам̣, баббугодхубхатобхат̣т̣хам̣;
ка̄кара̄джа̄ти те даса̄ти.
15. какан̣т̣акавагго
[141] 1. годха̄джа̄такаван̣н̣ана̄
на ¶ ¶ ¶ па̄паджанасам̣севӣти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто екам̣ випаккхасевим̣ бхиккхум̣ а̄раббха катхеси. паччуппаннаваттху махил̣а̄мукхаджа̄таке катхитасадисамева.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто годха̄йонийам̣ пат̣исандхим̣ ган̣хи. со вайаппатто надӣтӣре маха̄биле анекагодха̄сатапарива̄ро ва̄сам̣ каппеси. тасса путто годха̄пиллако екена какан̣т̣акена саддхим̣ сантхавам̣ катва̄ тена саддхим̣ саммодама̄но вихаранто ‘‘какан̣т̣акам̣ париссаджисса̄мӣ’’ти аваттхарати. тасса тена саддхим̣ висса̄сам̣ годха̄ра̄джасса а̄рочесум̣. годха̄ра̄джа̄ путтам̣ паккоса̄петва̄ ‘‘та̄та, твам̣ ат̣т̣ха̄не висса̄сам̣ кароси, какан̣т̣ака̄ на̄ма нӣчаджа̄тика̄, техи саддхим̣ висса̄со на каттаббо. саче твам̣ тена саддхим̣ висса̄сам̣ кариссаси, там̣ какан̣т̣акам̣ нисса̄йа саббампетам̣ годха̄кулам̣ вина̄сам̣ па̄пун̣иссати, ито пат̣т̣ха̄йа етена саддхим̣ висса̄сам̣ ма̄ ака̄сӣ’’ти а̄ха. со каротийева. бодхисатто пунаппунам̣ катхентопи тасса тена саддхим̣ висса̄сам̣ ва̄ретум̣ асакконто ‘‘авассам̣ амха̄кам̣ етам̣ какан̣т̣акам̣ нисса̄йа бхайам̣ уппаджджиссати, тасмим̣ уппанне пала̄йанамаггам̣ сампа̄детум̣ ват̣т̣атӣ’’ти екена пассена ва̄табилам̣ ка̄ра̄песи.
путтописса ануккамена маха̄сарӣро ахоси, какан̣т̣ако пана пуримаппама̄н̣ойева. итаро ‘‘какан̣т̣акам̣ париссаджисса̄мӣ’’ти антарантара̄ аваттхаратийева, какан̣т̣акасса паббатакӯт̣ена аваттхаран̣ака̄ло вийа хоти. со киламанто чинтеси ‘‘саче айам̣ ан̃н̃а̄ни катипайа̄ни диваса̄ни мам̣ евам̣ париссаджиссати, джӣвитам̣ ме наттхи, екена луддакена саддхим̣ екато хутва̄ имам̣ годха̄кулам̣ вина̄сесса̄мӣ’’ти. атхекадивасам̣ нида̄гхасамайе мегхе вут̣т̣хе ваммикамаккхика̄ ут̣т̣хахим̣су, тато тато годха̄ ¶ никкхамитва̄ маккхика̄йо кха̄данти. еко годха̄луддако годха̄билам̣ бхинданаттха̄йа кудда̄лам̣ гахетва̄ сунакхехи саддхим̣ аран̃н̃ам̣ па̄виси. какан̣т̣ако там̣ дисва̄ ‘‘аджджа аттано маноратхам̣ пӯресса̄мӣ’’ти там̣ упасан̇камитва̄ авидӯре нипаджджитва̄ ‘‘бхо пуриса ¶ , касма̄ аран̃н̃е вичарасӣ’’ти пуччхи. со ‘‘годха̄нам̣ ¶ аттха̄йа̄’’ти а̄ха. ‘‘ахам̣ анекасата̄нам̣ годха̄нам̣ а̄сайам̣ джа̄на̄ми, аггин̃ча пала̄лан̃ча а̄да̄йа ехӣ’’ти там̣ таттха нетва̄ ‘‘имасмим̣ т̣ха̄не пала̄лам̣ паккхипитва̄ аггим̣ датва̄ дхӯмам̣ катва̄ саманта̄ сунакхе т̣хапетва̄ сайам̣ маха̄муггарам̣ гахетва̄ никкханта̄ никкханта̄ годха̄ пахаритва̄ ма̄ретва̄ ра̄сим̣ катва̄ йа̄хӣ’’ти еван̃ча пана ватва̄ ‘‘аджджа пачча̄миттасса пит̣т̣хим̣ пассисса̄мӣ’’ти екасмим̣ т̣ха̄не сӣсам̣ уккхипитва̄ нипаджджи. луддакопи пала̄ладхӯмам̣ ака̄си, дхӯмо билам̣ па̄виси, годха̄ дхӯмандха̄ маран̣абхайатаджджита̄ никкхамитва̄ пала̄йитум̣ а̄раддха̄. луддако никкхантам̣ никкхантам̣ пахаритва̄ ма̄реси, тасса хаттхато мутта̄ сунакха̄ ган̣хим̣су. годха̄нам̣ маха̄вина̄со уппаджджи.
бодхисатто ‘‘какан̣т̣акам̣ нисса̄йа бхайам̣ уппанна’’нти н̃атва̄ ‘‘па̄папурисасам̣сагго на̄ма на каттаббо, па̄пе нисса̄йа хитасукхам̣ на̄ма наттхи, екасса па̄пакакан̣т̣акасса васена еттака̄нам̣ годха̄нам̣ вина̄со джа̄то’’ти ва̄табилена пала̄йанто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на па̄паджанасам̣севӣ, аччантасукхамедхати;
годха̄кулам̣ какан̣т̣а̄ва, калим̣ па̄пети атта̄на’’нти.
татра̄йам̣ сан̇кхепаттхо – па̄паджанасам̣севӣ пуггало аччантасукхам̣ екантасукхам̣ нирантарасукхам̣ на̄ма на едхати на виндати на пат̣илабхати. йатха̄ ким̣? годха̄кулам̣ какан̣т̣а̄ва. йатха̄ какан̣т̣акато годха̄кулам̣ сукхам̣ на лабхати, евам̣ па̄паджанасам̣севӣ пуггало сукхам̣ на лабхати. па̄паджанам̣ пана севанто екантенева калим̣ па̄пети атта̄нам̣, кали вуччати вина̄со, екантенева па̄пасевӣ атта̄нан̃ча ан̃н̃е ча аттана̄ саддхим̣ васанте вина̄сам̣ па̄пети. па̄л̣ийам̣ пана ‘‘пхалам̣ па̄пеййа̄’’ти ликханти. там̣ бйан̃джанам̣ ат̣т̣хакатха̄йам̣ наттхи, аттхописса на йуджджати. тасма̄ йатха̄вуттамева гахетаббам̣.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ какан̣т̣ако девадатто ахоси, бодхисаттасса путто анова̄дако годха̄пиллако випаккхасевӣ бхиккху, годха̄ра̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
годха̄джа̄такаван̣н̣ана̄ пат̣хама̄.
[142] 2. син̇га̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄
етан̃хи ¶ ¶ те дура̄джа̄нанти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттасса вадха̄йа парисакканам̣ а̄раббха катхеси. дхаммасабха̄йан̃хи бхиккхӯнам̣ катхам̣ сутва̄ саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, девадатто ида̄нева майхам̣ вадха̄йа парисаккати, пуббепи парисаккийева, на ча мам̣ ма̄ретум̣ асаккхи, сайамева пана киланто’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто син̇га̄лайонийам̣ ниббаттитва̄ син̇га̄лара̄джа̄ хутва̄ син̇га̄лаган̣апаривуто суса̄наване виха̄си. тена самайена ра̄джагахе уссаво ахоси, йебхуййена манусса̄ сурам̣ пиванти, сура̄чхан̣ойева киресо. атхеттха самбахула̄ дхутта̄ бахум̣ суран̃ча мам̣сан̃ча а̄хара̄петва̄ ман̣д̣итапаса̄дхита̄ га̄йитва̄ га̄йитва̄ суран̃ча пиванти, мам̣сан̃ча кха̄данти. тесам̣ пат̣хамайа̄ма̄васа̄не мам̣сам̣ кхӣйи, сура̄ пана бахука̄ва. атхеко дхутто ‘‘мам̣сакхан̣д̣ам̣ дехӣ’’ти а̄ха. ‘‘мам̣сам̣ кхӣн̣а’’нти ча вутте ‘‘майи т̣хите мам̣саккхайо на̄ма наттхӣ’’ти ватва̄ ‘‘а̄макасуса̄не матамануссамам̣сам̣ кха̄данаттха̄йа а̄гате син̇га̄ле ма̄ретва̄ мам̣сам̣ а̄харисса̄мӣ’’ти муггарам̣ гахетва̄ ниддхаманамаггена нагара̄ никкхамитва̄ суса̄нам̣ гантва̄ муггарам̣ гахетва̄ матако вийа утта̄но нипаджджи. тасмим̣ кхан̣е бодхисатто син̇га̄лаган̣апаривуто таттха гато там̣ дисва̄ ‘‘на̄йам̣ матако’’ти н̃атва̄пи ‘‘сут̣т̣хутарам̣ упапариккхисса̄мӣ’’ти тасса адхова̄тена гантва̄ сарӣрагандхам̣ гха̄йитва̄ татхатовасса аматакабха̄вам̣ н̃атва̄ ‘‘ладжджа̄петва̄ нам̣ уййоджесса̄мӣ’’ти гантва̄ муггаракот̣ийам̣ д̣ам̣ситва̄ а̄кад̣д̣хи, дхутто муггарам̣ на виссаджи, упасан̇камантампи на ¶ олокенто нам̣ га̄л̣хатарам̣ аггахеси. бодхисатто пат̣иккамитва̄ ‘‘бхо пуриса, саче твам̣ матако бхавеййа̄си, на майи муггарам̣ а̄кад̣д̣ханте га̄л̣хатарам̣ ган̣хеййа̄си, имина̄ ка̄ран̣ена тава матакабха̄во ва̄ аматакабха̄во ва̄ дуджджа̄но’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘етан̃хи те дура̄джа̄нам̣, йам̣ сеси матаса̄йикам̣;
йасса те кад̣д̣хама̄насса, хаттха̄ дан̣д̣о на муччатӣ’’ти.
таттха ¶ етан̃хи те дура̄джа̄нанти етам̣ ка̄ран̣ам̣ тава дувин̃н̃еййам̣. йам̣ сеси матаса̄йиканти йена ка̄ран̣ена твам̣ матаса̄йикам̣ сеси, матако вийа хутва̄ сайаси. йасса те кад̣д̣хама̄насса̄ти йасса тава дан̣д̣акот̣ийам̣ гахетва̄ кад̣д̣хийама̄насса хаттхато дан̣д̣о на муччати, со твам̣ татхато матако на̄ма на хосӣти.
евам̣ ¶ вутте со дхутто ‘‘айам̣ мама аматакабха̄вам̣ джа̄на̄тӣ’’ти ут̣т̣ха̄йа дан̣д̣ам̣ кхипи, дан̣д̣о вираджджхи. дхутто ‘‘гаччха, вираддхо да̄ниси майа̄’’ти а̄ха. бодхисатто ниваттитва̄ ‘‘бхо пуриса, мам̣ вираджджхантопи твам̣ ат̣т̣ха маха̄нирайе сол̣аса ча уссаданирайе авираддхойева̄’’ти ватва̄ пакка̄ми. дхутто кин̃чи алабхитва̄ суса̄на̄ никкхамитва̄ парикха̄йам̣ нха̄йитва̄ а̄гатамаггенева нагарам̣ па̄виси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дхутто девадатто ахоси, син̇га̄лара̄джа̄ пана ахамева ахоси’’нти.
син̇га̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄ дутийа̄.
[143] 3. вирочаджа̄такаван̣н̣ана̄
ласӣ ча те ниппхалита̄ти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто девадаттасса гайа̄сӣсе сугата̄лайасса дасситабха̄вам̣ а̄раббха катхеси. девадатто хи парихӣнаджджха̄но ла̄бхасакка̄рапарихӣно ‘‘аттхеко упа̄йо’’ти чинтетва̄ саттха̄рам̣ пан̃ча ваттхӯни йа̄читва̄ алабхама̄но двиннам̣ аггаса̄вака̄нам̣ саддхивиха̄рике адхуна̄ паббаджите дхаммавинайамхи аковиде пан̃часате бхиккхӯ гахетва̄ гайа̄сӣсам̣ гантва̄ сан̇гхам̣ бхиндитва̄ екасӣма̄йам̣ а̄вен̣икам̣ сан̇гхакаммам̣ ака̄си. саттха̄ тесам̣ бхиккхӯнам̣ н̃а̄н̣апарипа̄кака̄лам̣ н̃атва̄ две аггаса̄ваке песеси. те дисва̄ девадатто ¶ тут̣т̣хама̄насо раттим̣ дхаммам̣ десайама̄но ‘‘буддхалӣлам̣ карисса̄мӣ’’ти сугата̄лайам̣ дассенто ‘‘вигататхинамиддхо кхо, а̄вусо са̄рипутта, бхиккхусан̇гхо, пат̣ибха̄ту там̣ бхиккхӯнам̣ дхаммӣкатха̄, пит̣т̣хи ме а̄гила̄йати, тамахам̣ а̄йамисса̄мӣ’’ти ватва̄ ниддам̣ упагато ¶ . две аггаса̄вака̄ тесам̣ бхиккхӯнам̣ дхаммам̣ десетва̄ маггапхалехи пабодхетва̄ саббе а̄да̄йа вел̣уванамева пачча̄гамим̣су.
кока̄лико виха̄рам̣ туччхам̣ дисва̄ девадаттасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘а̄вусо девадатта, парисам̣ те бхиндитва̄ две аггаса̄вака̄ виха̄рам̣ туччхам̣ катва̄ гата̄, твам̣ пана нидда̄йасийева̄’’ти ватва̄ уттара̄сан̇гамасса апанетва̄ бхиттийам̣ пит̣т̣хикан̣т̣акам̣ пхусанто вийа пан̣хийа̄ нам̣ хадайе пахари. та̄вадевасса мукхато лохитам̣ угган̃чхи. со тато пат̣т̣ха̄йа гила̄но ахоси. саттха̄ тхерам̣ пуччхи ‘‘са̄рипутта, тумха̄кам̣ гатака̄ле девадатто ким̣ ака̄сӣ’’ти? бханте, девадатто амхе дисва̄ ¶ ‘‘буддхалӣлам̣ карисса̄мӣ’’ти сугата̄лайам̣ дассетва̄ маха̄вина̄сам̣ паттоти. саттха̄ ‘‘на кхо са̄рипутта, девадатто ида̄нева мама анукаронто вина̄сам̣ патто, пуббепи паттойева̄’’ти ватва̄ тхерена йа̄чито атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто кесарасӣхо хутва̄ химавантаппадесе кан̃чанагуха̄йам̣ ва̄сам̣ каппеси. со екадивасам̣ кан̃чанагуха̄йа никкхамитва̄ виджамбхитва̄ чатуддисам̣ олокетва̄ сӣхана̄дам̣ надитва̄ гочара̄йа пакканто маха̄махим̣сам̣ вадхитва̄ варамам̣сам̣ кха̄дитва̄ екам̣ сарам̣ отаритва̄ ман̣иван̣н̣асса удакасса куччхим̣ пӯретва̄ гухам̣ сандха̄йа па̄йа̄си. атхеко син̇га̄ло гочараппасуто сахаса̄ва сӣхам̣ дисва̄ пала̄йитум̣ асакконто сӣхасса пурато па̄десу патитва̄ нипаджджи. ‘‘ким̣, джамбука̄’’ти ча вутте ‘‘ахам̣ те, са̄ми, па̄де упат̣т̣ха̄тука̄мо’’ти а̄ха. сӣхо ‘‘са̄дху ехи, мам̣ упат̣т̣хаха, варамам̣са̄ни там̣ кха̄да̄песса̄мӣ’’ти ватва̄ син̇га̄лам̣ а̄да̄йа кан̃чанагухам̣ агама̄си. син̇га̄ло тато пат̣т̣ха̄йа сӣхавигха̄сам̣ кха̄дати. со катипа̄хаччайенева тхӯласарӣро ахоси.
атха нам̣ екадивасам̣ гуха̄йа нипаннакова сӣхо а̄ха ‘‘гаччха джамбука, паббатасикхаре т̣хатва̄ паббатапа̄де сан̃чарантесу хаттхиассамахим̣са̄дӣсу йасса ¶ мам̣сам̣ кха̄дитука̄моси, там̣ олокетва̄ а̄гантва̄ ‘асукамам̣сам̣ кха̄дитука̄момхӣ’ти ватва̄ мам̣ вандитва̄ ‘вироча, са̄мӣ’ти вада̄хи, ахам̣ там̣ вадхитва̄ мадхурамам̣сам̣ кха̄дитва̄ туйхампи дасса̄мӣ’’ти. син̇га̄ло паббатасикхарам̣ абхирухитва̄ на̄наппака̄ре миге олокетва̄ йассева мам̣сам̣ кха̄дитука̄мо хоти, кан̃чанагухам̣ пависитва̄ тамева сӣхасса ¶ а̄рочетва̄ па̄десу патитва̄ ‘‘вироча, са̄мӣ’’ти вадати. сӣхо вегена паккхандитва̄ сачепи маттаварава̄ран̣о хоти, таттхева нам̣ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ сайампи варамам̣сам̣ кха̄дати, син̇га̄лассапи дети. син̇га̄ло куччхипӯрам̣ мам̣сам̣ кха̄дитва̄ гухам̣ пависитва̄ нидда̄йати. со гаччханте гаччханте ка̄ле ма̄нам̣ вад̣д̣хеси ‘‘ахампи чатуппадова, ким̣ка̄ран̣а̄ дивасе дивасе парехи посийама̄но вихара̄ми, ито пат̣т̣ха̄йа ахампи хаттхиа̄дайо ханитва̄ мам̣сам̣ кха̄дисса̄ми, сӣхопи мигара̄джа̄ ‘вироча, са̄мӣ’ти вуттамева падам̣ нисса̄йа варава̄ран̣е вадхети, ахампи сӣхена ‘вироча, джамбука̄’ти мам̣ вада̄петва̄ екам̣ варава̄ран̣ам̣ вадхитва̄ мам̣сам̣ кха̄дисса̄мӣ’’ти.
со сӣхам̣ упасан̇камитва̄ етадавоча ‘‘са̄ми, майа̄ дӣгхараттам̣ тумхехи вадхитаварава̄ран̣а̄нам̣ мам̣сам̣ кха̄дитам̣, ахампи екам̣ варава̄ран̣ам̣ ма̄ретва̄ мам̣сам̣ кха̄дитука̄мо, тасма̄ тумхехи нипаннат̣т̣ха̄не кан̃чанагуха̄йам̣ ¶ нипаджджисса̄ми, тумхе паббатапа̄де вичарантам̣ варава̄ран̣ам̣ олокетва̄ мама сантикам̣ а̄гантва̄ ‘вироча, джамбука̄’ти вадетха, еттакаматтасмим̣ маччхерам̣ ма̄ кариттха̄’’ти. атха нам̣ сӣхо а̄ха ‘‘на, твам̣ джамбука, ва̄ран̣е вадхитум̣ саматтхе сӣхакуле уппанно, ва̄ран̣ам̣ вадхитва̄ мам̣сам̣ кха̄данасаматтхо син̇га̄ло на̄ма локе наттхи, ма̄ те етам̣ руччи, майа̄ вадхитаварава̄ран̣а̄нан̃н̃ева мам̣сам̣ кха̄дитва̄ васа̄’’ти. со евам̣ вуттепи вирамитум̣ на иччхи, пунаппунам̣ йа̄чийева. сӣхо там̣ ва̄ретум̣ асакконто сампат̣иччхитва̄ ‘‘тена хи мама васанат̣т̣ха̄нам̣ пависитва̄ нипаджджа̄’’ти джамбукам̣ кан̃чанагуха̄йам̣ нипаджджа̄петва̄ сайам̣ паббатапа̄де маттаварава̄ран̣ам̣ олокетва̄ гуха̄два̄рам̣ гантва̄ ‘‘вироча, джамбука̄’’ти а̄ха. син̇га̄ло кан̃чанагуха̄йа никкхамитва̄ ¶ виджамбхитва̄ чатуддисам̣ олокетва̄ тиккхаттум̣ васситва̄ ‘‘маттаварава̄ран̣асса кумбхе патисса̄мӣ’’ти паккхандитва̄ вираджджхитва̄ па̄дамӯле пати. ва̄ран̣о даккхин̣апа̄дам̣ уккхипитва̄ тасса сӣсам̣ акками, сӣсат̣т̣хӣни чун̣н̣авичун̣н̣а̄ни ахесум̣. атхасса сарӣрам̣ ва̄ран̣о па̄дена сан̇гхаритва̄ ра̄сим̣ катва̄ упари лан̣д̣ам̣ па̄тетва̄ кон̃чана̄дам̣ наданто аран̃н̃ам̣ па̄виси.
бодхисатто имам̣ паваттим̣ дисва̄ ‘‘ида̄ни вироча, джамбука̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘ласӣ ¶ ча те ниппхалита̄, маттхако ча пада̄лито;
сабба̄ те пха̄сука̄ бхагга̄, аджджа кхо твам̣ вирочасӣ’’ти.
таттха ласӣти маттхалун̇гам̣. ниппхалита̄ти никкханта̄. евам̣ бодхисатто имам̣ га̄тхам̣ ватва̄ йа̄вата̄йукам̣ т̣хатва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ син̇га̄ло девадатто ахоси, сӣхо пана ахамева ахоси’’нти.
вирочаджа̄такаван̣н̣ана̄ татийа̄.
[144] 4. нан̇гут̣т̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄
бахумпетам̣ асаббхи джа̄таведа̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто а̄джӣвака̄нам̣ миччха̄тапам̣ а̄раббха катхеси. тада̄ кира а̄джӣвака̄ джетаванапит̣т̣хийам̣ на̄наппака̄рам̣ миччха̄тапам̣ чаранти. самбахула̄ ¶ бхиккхӯ тесам̣ уккут̣икаппадха̄наваггуливатакан̣т̣ака̄пассайапан̃ча̄тапатапана̄дибхедам̣ миччха̄тапам̣ дисва̄ бхагавантам̣ пуччхим̣су ‘‘аттхи ну кхо, бханте, имам̣ миччха̄тапам̣ нисса̄йа кусалам̣ ва̄ вуд̣д̣хи ва̄’’ти. саттха̄ ‘‘на, бхиккхаве, еварӯпам̣ миччха̄тапам̣ нисса̄йа кусалам̣ ва̄ вуд̣д̣хи ва̄ аттхи, пуббе пан̣д̣ита̄ ‘еварӯпам̣ тапам̣ нисса̄йа кусалам̣ ва̄ вуд̣д̣хи ва̄ бхависсатӣ’ти сан̃н̃а̄йа джа̄таггим̣ гахетва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ аггиджухана̄дивасена кин̃чи вуд̣д̣хим̣ апассанта̄ аггим̣ удакена нибба̄петва̄ касин̣апарикаммам̣ катва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ брахмалокапара̄йан̣а̄ ахесу’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббатти. тасса джа̄тадивасе ма̄та̄питаро джа̄таггим̣ гахетва̄ т̣хапесум̣. атха нам̣ сол̣асавассака̄ле етадавочум̣ ‘‘майам̣ те, путта, джа̄тадивасе аггим̣ ган̣химха. сачеси ага̄рам̣ аджджха̄васитука̄мо, тайо веде угган̣ха. атха брахмалокам̣ гантука̄мо, аггим̣ гахетва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ аггим̣ паричаранто маха̄брахма̄нам̣ а̄ра̄дхетва̄ брахмалокапара̄йан̣о хохӣ’’ти. со ‘‘на майхам̣ ага̄рена аттхо’’ти аггим̣ гахетва̄ аран̃н̃ам̣ пависитва̄ ассамападам̣ ма̄петва̄ аггим̣ паричаранто аран̃н̃е виха̄си. со екадивасам̣ паччантага̄маке годаккхин̣ам̣ лабхитва̄ там̣ гон̣ам̣ ¶ ассамападам̣ нетва̄ чинтеси ‘‘аггибхагавантам̣ гомам̣сам̣ кха̄да̄песса̄мӣ’’ти. атхасса етадахоси ‘‘идха лон̣ам̣ наттхи, аггибхагава̄ алон̣ам̣ кха̄дитум̣ на саккхиссати, га̄мато лон̣ам̣ а̄харитва̄ аггибхагавантам̣ салон̣акам̣ кха̄да̄песса̄мӣ’’ти. со там̣ таттхева бандхитва̄ лон̣аттха̄йа га̄макам̣ агама̄си. тасмим̣ гате самбахула̄ луддака̄ там̣ т̣ха̄нам̣ а̄гата̄. гон̣ам̣ дисва̄ вадхитва̄ мам̣сам̣ пачитва̄ кха̄дитва̄ нан̇гут̣т̣хан̃ча джан̇гхан̃ча чамман̃ча таттхева чхад̣д̣етва̄ авасесамам̣сам̣ а̄да̄йа агамам̣су.
бра̄хман̣о а̄гантва̄ нан̇гут̣т̣ха̄диматтамева дисва̄ чинтеси ‘‘айам̣ аггибхагава̄ аттано сантакампи раккхитум̣ на саккоти, мам̣ пана када̄ раккхиссати. имина̄ аггипаричаран̣ена нираттхакена бхавитаббам̣, наттхи итонида̄нам̣ кусалам̣ ва̄ вуд̣д̣хи ва̄’’ти. со аггипаричарийа̄йа вигатаччхандо ‘‘хамбхо аггибхагава̄, твам̣ аттанопи сантакам̣ раккхитум̣ асакконто мам̣ када̄ раккхиссаси, мам̣сам̣ наттхи, еттакенапи тусса̄хӣ’’ти нан̇гут̣т̣ха̄дӣни аггимхи паккхипанто имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘бахумпетам̣ асаббхи джа̄таведа, йам̣ там̣ ва̄ладхина̄бхипӯджайа̄ма;
мам̣са̄рахасса ¶ наттхаджджа мам̣сам̣, нан̇гут̣т̣хампи бхавам̣ пат̣иггаха̄тӯ’’ти.
таттха ¶ бахумпетанти еттакампи бахум̣. асаббхӣти асаппуриса аса̄дхуджа̄тика. джа̄таведа̄ти аггим̣ а̄лапати. агги хи джа̄таматтова ведийати пан̃н̃а̄йати па̄кат̣о хоти, тасма̄ ‘‘джа̄таведо’’ти вуччати. йам̣ там̣ ва̄ладхина̄бхипӯджайа̄ма̄ти йам̣ аджджа майам̣ аттанопи сантакам̣ раккхитум̣ асаматтхам̣ бхагавантам̣ ва̄ладхина̄ абхипӯджайа̄ма, етампи тава бахумева̄ти дассети. мам̣са̄рахасса̄ти мам̣сам̣ арахасса туйхам̣ наттхи аджджа мам̣сам̣. нан̇гут̣т̣хампи бхавам̣ пат̣иггаха̄тӯти аттано сантакам̣ раккхитум̣ асакконто бхавам̣ имам̣ саджан̇гхачаммам̣ нан̇гут̣т̣хампи пат̣игган̣ха̄тӯти.
евам̣ ватва̄ маха̄сатто аггим̣ удакена нибба̄петва̄ исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ брахмалокапара̄йан̣о ахоси.
саттха̄ ¶ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘ниббутаггита̄пасо ахамева тена самайена̄’’ти.
нан̇гут̣т̣хаджа̄такаван̣н̣ана̄ чатуттха̄.
[145] 5. ра̄дхаджа̄такаван̣н̣ана̄
на твам̣ ра̄дха виджа̄на̄сӣти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто пура̄н̣адутийика̄палобханам̣ а̄раббха катхеси. паччуппаннаваттху индрийаджа̄таке а̄ви бхависсати. саттха̄ пана там̣ бхиккхум̣ а̄мантетва̄ ‘‘бхиккху ма̄туга̄мо на̄ма араккхийо, а̄раккхам̣ т̣хапетва̄ раккханта̄пи раккхитум̣ на сакконти. твампи пуббе етам̣ а̄раккхам̣ т̣хапетва̄ раккхантопи раккхитум̣ на̄саккхи, ида̄ни катхам̣ раккхиссасӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто сукайонийам̣ ниббатти. ка̄сират̣т̣хе еко бра̄хман̣о бодхисаттан̃ча канит̣т̣хабха̄таран̃часса путтат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ посеси. тесу бодхисаттасса ‘‘пот̣т̣хапа̄до’’ти на̄мам̣ ахоси, итарасса ‘‘ра̄дхо’’ти. тасса пана бра̄хман̣асса бхарийа̄ ана̄ча̄ра̄ хоти дуссӣла̄. со воха̄раттха̄йа гаччханто убхопи бха̄таро а̄ха – ‘‘та̄та̄, саче во ма̄та̄ бра̄хман̣ӣ ана̄ча̄рам̣ а̄чарати, ва̄реййа̄тха на’’нти. бодхисатто а̄ха ‘‘са̄дху, та̄та, ва̄ретум̣ сакконта̄ ва̄реййа̄ма, асакконта̄ ¶ тун̣хӣ бхависса̄ма̄’’ти. евам̣ бра̄хман̣о бра̄хман̣им̣ сука̄нам̣ ниййа̄детва̄ воха̄раттха̄йа гато.
тасса ¶ пана гатадивасато пат̣т̣ха̄йа бра̄хман̣ӣ атичаритум̣ а̄раддха̄, пависанта̄нан̃ча никкхаманта̄нан̃ча анто наттхи, тасса̄ кирийам̣ дисва̄ ра̄дхо бодхисаттам̣ а̄ха – ‘‘бха̄тика, амха̄кам̣ пита̄ ‘саче во ма̄та̄ ана̄ча̄рам̣ а̄чарати, ва̄реййа̄тха̄’ти ватва̄ гато, ида̄ни чеса̄ ана̄ча̄рам̣ а̄чарати, ва̄рема на’’нти. бодхисатто ‘‘та̄та, твам̣ аттано абйаттата̄йа ба̄лабха̄вена евам̣ вадеси, ма̄туга̄мам̣ на̄ма уккхипитва̄ чаранта̄пи раккхитум̣ на сакконти. йам̣ каммам̣ ка̄тум̣ на сакка̄, на там̣ ка̄тум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на ¶ твам̣ ра̄дха виджа̄на̄си, ад̣д̣харатте ана̄гате;
абйайатам̣ вилапаси, виратта̄ косийа̄йане’’ти.
таттха на твам̣ ра̄дха виджа̄на̄си, ад̣д̣харатте ана̄гатети та̄та ра̄дха, твам̣ на джа̄на̄си, ад̣д̣харатте ана̄гате пат̣хамайа̄мейева еттака̄ джана̄ а̄гата̄, ида̄ни ко джа̄на̄ти, киттака̄пи а̄гамиссанти. абйайатам̣ вилапасӣти твам̣ абйаттавила̄пам̣ вилапаси. виратта̄ косийа̄йанети ма̄та̄ но косийа̄йанӣ бра̄хман̣ӣ виратта̄ амха̄кам̣ питари ниппема̄ джа̄та̄. сачасса̄ тасмим̣ синехо ва̄ пемам̣ ва̄ бхавеййа, на еварӯпам̣ ана̄ча̄рам̣ кареййа̄ти имаматтхам̣ етехи бйан̃джанехи пака̄сеси.
евам̣ пака̄сетва̄ ча пана бра̄хман̣ийа̄ саддхим̣ ра̄дхасса ваттум̣ на ада̄си. са̄пи йа̄ва бра̄хман̣асса ана̄гамана̄ йатха̄ручийа̄ вичари. бра̄хман̣о а̄гантва̄ пот̣т̣хапа̄дам̣ пуччхи – ‘‘та̄та, кӣдисӣ во ма̄та̄’’ти. бодхисатто бра̄хман̣асса саббам̣ йатха̄бхӯтам̣ катхетва̄ ‘‘ким̣ те, та̄та, еварӯпа̄йа дуссӣла̄йа̄’’ти ватва̄ ‘‘та̄та, амхехи ма̄туйа̄ досасса катхитака̄лато пат̣т̣ха̄йа на сакка̄ идха васиту’’нти бра̄хман̣асса па̄де вандитва̄ саддхим̣ ра̄дхена уппатитва̄ аран̃н̃ам̣ агама̄си.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ сачча̄ни пака̄сеси, саччапарийоса̄не уккан̣т̣хитабхиккху сота̄паттипхале патит̣т̣хахи. ‘‘тада̄ бра̄хман̣о ча бра̄хман̣ӣ ча етейева две джана̄ ахесум̣, ра̄дхо а̄нандо, пот̣т̣хапа̄до пана ахамева ахоси’’нти.
ра̄дхаджа̄такаван̣н̣ана̄ пан̃чама̄.
[146] 6. самуддака̄каджа̄такаван̣н̣ана̄
апи ¶ ¶ ну ханука̄ санта̄ти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто самбахуле махаллаке бхиккхӯ а̄раббха катхеси. те кира гихика̄ле са̄ваттхийам̣ кут̣умбика̄ ад̣д̣ха̄ махаддхана̄ ан̃н̃аман̃н̃асаха̄йака̄ екато хутва̄ пун̃н̃а̄ни каронта̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ ‘‘майам̣ махаллака̄, ким̣ но гхара̄ва̄сена, саттху сантике раман̣ӣйе буддхаса̄сане паббаджитва̄ дуккхассантам̣ карисса̄ма̄’’ти ¶ саббам̣ са̄патеййам̣ путтадхӣта̄дӣнам̣ датва̄ ассумукхам̣ н̃а̄тисан̇гхам̣ паха̄йа саттха̄рам̣ паббаджджам̣ йа̄читва̄ паббаджим̣су. паббаджитва̄ пана паббаджджа̄нурӯпам̣ саман̣адхаммам̣ на карим̣су, махаллакабха̄вена дхаммампи на парийа̄пун̣им̣су, гихика̄ле вийа паббаджитака̄лепи виха̄рапарийанте пан̣н̣аса̄лам̣ ка̄ретва̄ екатова васим̣су. пин̣д̣а̄йа чаранта̄пи ан̃н̃аттха агантва̄ йебхуййена аттано путтада̄рассева гехам̣ гантва̄ бхун̃джим̣су. тесу екасса пура̄н̣адутийика̄ саббесампи махаллакаттхера̄нам̣ упака̄ра̄ ахоси, тасма̄ сеса̄пи аттана̄ ладдхам̣ а̄ха̄рам̣ гахетва̄ тасса̄йева гехе нисӣдитва̄ бхун̃джанти. са̄пи тесам̣ йатха̄саннихитам̣ сӯпабйан̃джанам̣ дети. са̄ ан̃н̃атарена рогена пхут̣т̣ха̄ ка̄ламака̄си. атха те махаллакаттхера̄ виха̄рам̣ гантва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ гӣва̄су гахетва̄ ‘‘мадхурахаттхараса̄ упа̄сика̄ ка̄лаката̄’’ти виха̄рапаччанте роданта̄ вичарим̣су. тесам̣ саддам̣ сутва̄ ито чито ча бхиккхӯ саннипатитва̄ ‘‘а̄вусо, касма̄ родатха̄’’ти пуччхим̣су. те ‘‘амха̄кам̣ саха̄йасса пура̄н̣адутийика̄ мадхурахаттхараса̄ ка̄лаката̄ амха̄кам̣ ативийа упака̄ра̄, ‘ида̄ни куто татха̄рӯпим̣ лабхисса̄ма̄’ти имина̄ ка̄ран̣ена родимха̄’’ти а̄хам̣су.
тесам̣ там̣ виппака̄рам̣ дисва̄ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, имина̄ на̄ма ка̄ран̣ена махаллакаттхера̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ гӣва̄су гахетва̄ виха̄рапаччанте роданта̄ вичарантӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невете тасса̄ ка̄лакирийа̄йа роданта̄ вичаранти, пуббепете имам̣ ка̄кайонийам̣ ниббаттитва̄ самудде матам̣ нисса̄йа ‘самуддаудакам̣ уссин̃читва̄ етам̣ нӣхарисса̄ма̄’ти ва̄йаманта̄ пан̣д̣ите нисса̄йа джӣвитам̣ лабхим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто самуддадевата̄ хутва̄ ниббатти. атхеко ка̄ко аттано бхарийам̣ ка̄ким̣ а̄да̄йа гочарам̣ парийесама̄но самуддатӣрам̣ агама̄си ¶ . тасмим̣ ка̄ле манусса̄ самуддатӣре кхӣрапа̄йа̄самаччхамам̣сасура̄дӣхи на̄габаликаммам̣ катва̄ паккамим̣су. атха со ка̄ко баликаммат̣т̣ха̄нам̣ гантва̄ кхӣра̄дӣни дисва̄ саддхим̣ ка̄кийа̄ кхӣрапа̄йа̄самаччхамам̣са̄дӣни ¶ бхун̃джитва̄ бахум̣ сурам̣ пиви. те убхопи сура̄мадаматта̄ ‘‘самуддакӣл̣ам̣ кӣл̣исса̄ма̄’’ти веланте нисӣдитва̄ нха̄йитум̣ а̄рабхим̣су ¶ атхека̄ ӯми а̄гантва̄ ка̄ким̣ гахетва̄ самуддам̣ павесеси. тамеко маччхо мам̣сам̣ кха̄дитва̄ аджджхохари. ка̄ко ‘‘бхарийа̄ ме мата̄’’ти роди паридеви. атхасса паридеванасаддам̣ сутва̄ бахӯ ка̄ка̄ саннипатитва̄ ‘‘ким̣ка̄ран̣а̄ родасӣ’’ти пуччхим̣су. ‘‘саха̄йика̄ во веланте нха̄йама̄на̄ ӯмийа̄ хат̣а̄’’ти. те саббепи екаравам̣ раванта̄ родим̣су. атха несам̣ етадахоси ‘‘идам̣ самуддаудакам̣ на̄ма амха̄кам̣ ким̣ пахоси, удакам̣ уссин̃читва̄ самуддам̣ туччхам̣ катва̄ саха̄йикам̣ нӣхарисса̄ма̄’’ти. те мукхам̣ пӯретва̄ пӯретва̄ удакам̣ бахи чхад̣д̣енти, лон̣ӯдакена ча гале суссама̄не ут̣т̣ха̄йут̣т̣ха̄йа тхалам̣ гантва̄ виссаманти.
те ханӯсу килантесу мукхесу суккхантесу аккхӣсу раттесу дӣна̄ киланта̄ хутва̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ а̄мантетва̄ ‘‘амбхо, майам̣ самуддаудакам̣ гахетва̄ бахи па̄тема, гахитагахитат̣т̣ха̄нам̣ пуна удакена пӯрати, самуддам̣ туччхам̣ ка̄тум̣ на саккхисса̄ма̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄хам̣су –
‘‘апи ну ханука̄ санта̄, мукхан̃ча парисуссати;
орама̄ма на па̄рема, пӯратева маходадхӣ’’ти.
таттха апи ну ханука̄ санта̄ти апи но ханука̄ санта̄, апи амха̄кам̣ ханука̄ киланта̄. орама̄ма на па̄рема̄ти майам̣ аттано балена маха̄самуддаудакам̣ а̄кад̣д̣ха̄ма оса̄рема, туччхам̣ пана нам̣ ка̄тум̣ на саккома. айан̃хи пӯратева маходадхӣти.
еван̃ча пана ватва̄ саббепи те ка̄ка̄ ‘‘тасса̄ ка̄кийа̄ еварӯпам̣ на̄ма тун̣д̣ам̣ ахоси, еварӯпа̄ни ват̣т̣аккхӣни, еварӯпам̣ чхависан̣т̣ха̄нам̣, еварӯпо мадхурасаддо. са̄ но имам̣ чорасамуддам̣ нисса̄йа нат̣т̣ха̄’’ти бахум̣ виппалапим̣су. те евам̣ виппалапама̄не ¶ самуддадевата̄ бхераварӯпам̣ дассетва̄ пала̄песи, евам̣ тесам̣ соттхи ахоси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ ка̄кӣ айам̣ пура̄н̣адутийика̄ ахоси, ка̄ко махаллакаттхеро, сесака̄ка̄ сесамахаллакаттхера̄, самуддадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
самуддака̄каджа̄такаван̣н̣ана̄ чхат̣т̣ха̄.
[147] 7. пуппхараттаджа̄такаван̣н̣ана̄
найидам̣ ¶ ¶ дуккхам̣ адум̣ дуккханти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто екам̣ уккан̣т̣хитабхиккхум̣ а̄раббха катхеси. со хи бхагавата̄ ‘‘саччам̣ кира твам̣ бхиккху уккан̣т̣хито’’ти вутте ‘‘сачча’’нти ватва̄ ‘‘кена уккан̣т̣ха̄питосӣ’’ти ча пут̣т̣хо ‘‘пура̄н̣адутийика̄йа̄’’ти ватва̄ ‘‘мадхурахаттхараса̄, бханте, са̄ иттхӣ, на саккоми там̣ вина̄ васиту’’нти а̄ха. атха нам̣ саттха̄ ‘‘еса̄ те бхиккху анаттхака̄рика̄, пуббепи твам̣ етам̣ нисса̄йа сӯле утта̄сито етан̃н̃ева паттхайама̄но ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббатто, ида̄ни нам̣ касма̄ пуна паттхесӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто а̄ка̄сат̣т̣хадевата̄ ахоси. атха ба̄ра̄н̣асийам̣ каттикараттива̄рачхан̣о сампатто хоти, нагарам̣ деванагарам̣ вийа алан̇карим̣су. саббо джано кхан̣акӣл̣а̄ниссито ахоси. екасса пана дуггатамануссасса екамева гханаса̄т̣акайугам̣ ахоси. со там̣ судхотам̣ дхова̄петва̄ обхан̃джа̄петва̄ сатаваликам̣ сахассаваликам̣ ка̄ретва̄ т̣хапеси. атха нам̣ бхарийа̄ евама̄ха ‘‘иччха̄махам̣, са̄ми, екам̣ кусумбхараттам̣ нива̄сетва̄ екам̣ па̄рупитва̄ тава кан̣т̣хе лагга̄ каттикараттива̄рам̣ чариту’’нти. ‘‘бхадде, куто амха̄кам̣ далидда̄нам̣ кусумбхам̣, суддхаваттхам̣ нива̄сетва̄ кӣл̣а̄хӣ’’ти? ‘‘кусумбхараттам̣ алабхама̄на̄ чхан̣акӣл̣ам̣ на кӣл̣исса̄ми, твам̣ ан̃н̃ам̣ иттхим̣ гахетва̄ кӣл̣ассӯ’’ти. ‘‘бхадде, ким̣ мам̣ пӣл̣еси, куто амха̄кам̣ кусумбха’’нти? ‘‘са̄ми, пурисасса иччха̄йа сати ким̣ на̄ма наттхи, нану ран̃н̃о кусумбхаваттхусмим̣ баху кусумбха’’нти. ‘‘бхадде ¶ , там̣ т̣ха̄нам̣ раккхасапариггахитапоккхаран̣исадисам̣, балава̄раккха̄, на сакка̄ упасан̇камитум̣, ма̄ те етам̣ руччи, йатха̄ладдхенева туссассӯ’’ти. ‘‘са̄ми, раттибха̄ге андхака̄ре сати пурисасса агаманӣйат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма наттхӣ’’ти. ити со та̄йа пунаппунам̣ катхентийа̄ килесавасена тасса̄ вачанам̣ гахетва̄ ‘‘хоту бхадде, ма̄ чинтайиттха̄’’ти там̣ самасса̄сетва̄ раттибха̄ге джӣвитам̣ париччаджитва̄ нагара̄ никкхамитва̄ ран̃н̃о кусумбхаваттхум̣ гантва̄ ватим̣ маддитва̄ антоваттхум̣ па̄виси. а̄раккхаманусса̄ ватисаддам̣ сутва̄ ‘‘чоро чоро’’ти парива̄ретва̄ гахетва̄ парибха̄ситва̄ кот̣т̣етва̄ бандхитва̄ пабха̄та̄йа раттийа̄ ран̃н̃о дассесум̣. ра̄джа̄ ¶ ‘‘гаччхатха, нам̣ сӯле утта̄сетха̄’’ти а̄ха. атха нам̣ паччха̄ба̄хам̣ бандхитва̄ ваджджхабхерийа̄ ваджджама̄на̄йа нагара̄ никкхама̄петва̄ сӯле утта̄сесум̣. балававедана̄ паваттанти, ка̄ка̄ сӣсе нилӣйитва̄ кан̣айаггасадисехи тун̣хехи аккхӣни виджджханти.
со ¶ татха̄рӯпампи дуккхам̣ аманасикаритва̄ тамева иттхим̣ ануссаритва̄ ‘‘та̄йа на̄мамхи гханапуппхараттаваттханиваттха̄йа кан̣т̣хе а̄саттаба̄хуйугал̣а̄йа саддхим̣ каттикараттива̄рато парихӣно’’ти чинтетва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘найидам̣ дуккхам̣ адум̣ дуккхам̣, йам̣ мам̣ тудати ва̄йасо;
йам̣ са̄ма̄ пуппхараттена, каттикам̣ на̄нубхоссатӣ’’ти.
таттха найидам̣ дуккхам̣ адум̣ дуккхам̣, йам̣ мам̣ тудати ва̄йасоти йан̃ча идам̣ сӯле лагганапаччайам̣ ка̄йикачетасикадуккхам̣, йан̃ча лохамайехи вийа тун̣д̣ехи ва̄йасо тудати, идам̣ саббампи майхам̣ на дуккхам̣, адум̣ дуккхам̣ етам̣йева пана ме дуккханти аттхо. катарам̣? йам̣ са̄ма̄ пуппхараттена, каттикам̣ на̄нубхоссатӣти, йам̣ са̄ пийан̇гуса̄ма̄ мама бхарийа̄ екам̣ кусумбхараттам̣ нива̄сетва̄ екам̣ па̄рупитва̄ евам̣ гханапуппхараттена ваттхайугена аччханна̄ мама кан̣т̣хе гахетва̄ каттикараттива̄рам̣ на̄нубхависсати, идам̣ майхам̣ дуккхам̣, етадева хи мам̣ ба̄дхатӣти? со евам̣ ма̄туга̄мам̣ а̄раббха виппалапантойева ка̄лам̣ катва̄ нирайе ниббатти.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ джайампатика̄ва ида̄ни джайампатика̄, там̣ ка̄ран̣ам̣ паччаккхам̣ катва̄ т̣хита̄ а̄ка̄сат̣т̣хадевата̄ пана ахамева ахоси’’нти.
пуппхараттаджа̄такаван̣н̣ана̄ саттама̄.
[148] 8. син̇га̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄
на̄хам̣ ¶ пунам̣ на ча пунанти идам̣ саттха̄ джетаване вихаранто килесаниггахам̣ а̄раббха катхеси. са̄ваттхийам̣ кира пан̃часатаматта̄ саха̄йака̄ маха̄вибхава̄ сет̣т̣хипутта̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ са̄сане урам̣ датва̄ паббаджитва̄ джетаване антокот̣исантха̄ре вихарим̣су. атхекадивасам̣ тесам̣ ад̣д̣хараттасамайе килесаниссито сан̇каппо уппаджджи. те уккан̣т̣хитва̄ ¶ аттана̄ джахитакилесе пуна ган̣хитум̣ читтам̣ уппа̄дайим̣су. атха саттха̄ ад̣д̣хараттасаманантаре саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣адан̣д̣адӣпакам̣ уккхипитва̄ ‘‘катара̄йа ну кхо ратийа̄ джетаване бхиккхӯ вихарантӣ’’ти бхиккхӯнам̣ аджджха̄сайам̣ олокенто тесам̣ бхиккхӯнам̣ аббхантаре ка̄мара̄гасан̇каппасса уппаннабха̄вам̣ ан̃н̃а̄си. саттха̄ ча на̄ма екапуттика̄ иттхӣ аттано путтам̣ вийа, екачаккхуко пурисо чаккхум̣ вийа аттано са̄ваке ¶ раккхати. пуббан̣ха̄дӣсу йасмим̣ йасмим̣ самайе тесам̣ килеса̄ уппаджджанти, те тесам̣ килесе тато парам̣ вад̣д̣хитум̣ адатва̄ тасмим̣ тасмим̣йева самайе нигган̣ха̄ти. тенасса етадахоси ‘‘айам̣ чаккаваттиран̃н̃о антонагарейева чора̄нам̣ уппаннака̄ло вийа ваттати, ида̄нева тесам̣ дхаммадесанам̣ катва̄ те килесе нигган̣хитва̄ арахаттам̣ дасса̄мӣ’’ти. со сурабхигандхакут̣ито никкхамитва̄ мадхурассарена ‘‘а̄нанда̄’’ти а̄йасмантам̣ дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикам̣ а̄нандаттхерам̣ а̄мантеси. тхеро ‘‘ким̣, бханте’’ти а̄гантва̄ вандитва̄ ат̣т̣ха̄си. ‘‘а̄нанда, йаттака̄ бхиккхӯ антокот̣исантха̄ре вихаранти, саббева гандхакут̣ипаривен̣е саннипа̄техӣ’’ти. евам̣ кирасса ахоси ‘‘сача̄хам̣ тейева пан̃часате бхиккхӯ паккоса̄песса̄ми. ‘саттха̄ра̄ но аббхантаре килеса̄нам̣ уппаннабха̄во н̃а̄то’ти сам̣виггама̄наса̄ дхаммадесанам̣ сампат̣иччхитум̣ на саккхиссантӣ’’ти. тасма̄ ‘‘саббе саннипа̄техӣ’’ти а̄ха. тхеро ‘‘са̄дху, бханте’’ти ава̄пуран̣ам̣ а̄да̄йа паривен̣ена паривен̣ам̣ а̄хин̣д̣итва̄ саббе бхиккхӯ гандхакут̣ипаривен̣е саннипа̄тетва̄ буддха̄санам̣ пан̃н̃апеси.
саттха̄ паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄ уджум̣ ка̄йам̣ пан̣идха̄йа сила̄патхавийам̣ патит̣т̣хахама̄но синеру вийа пан̃н̃атте буддха̄сане нисӣди а̄вел̣а̄вел̣а̄ йамакайамака̄ чхаббан̣н̣агханабуддхарасмийо виссадждженто. та̄пи расмийо па̄тиматта̄ чхаттаматта̄ кӯт̣а̄га̄ракуччхиматта̄ чхиджджитва̄ чхиджджитва̄ гаганатале виджджулата̄ вийа сан̃чарим̣су, ан̣н̣авакуччхим̣ кхобхетва̄ ба̄ласӯрийуггаманака̄ло вийа ахоси. бхиккхусан̇гхопи саттха̄рам̣ вандитва̄ гаручиттам̣ паччупат̣т̣хапетва̄ раттакамбаласа̄н̣ийа̄ париккхипанто вийа парива̄ретва̄ нисӣди. саттха̄ брахмассарам̣ ниччха̄ренто бхиккхӯ а̄мантетва̄ ¶ ‘‘на, бхиккхаве, бхиккхуна̄ на̄ма ка̄мавитаккам̣ бйа̄па̄давитаккам̣ вихим̣са̄витакканти име ¶ тайо акусалавитакке витаккетум̣ ват̣т̣ати. анто уппаннакилесо хи ‘париттако’ти аваман̃н̃итум̣ на ват̣т̣ати, килесо на̄ма пачча̄миттасадисо. пачча̄митто ча кхуддако на̄ма наттхи, ока̄сам̣ лабхитва̄ вина̄самева па̄пети, евамева аппаматтакопи килесо уппаджджитва̄ вад̣д̣хитум̣ лабханто маха̄вина̄сам̣ па̄пети. килесо на̄меса хала̄халависӯпамо уппа̄т̣итаччхавиган̣д̣асадисо а̄сӣвисапат̣ибха̄го асаниаггисадисо аллӣйитум̣ на йутто а̄сан̇китаббо. уппаннуппаннаккхан̣ейева пат̣исан̇кха̄набалена бха̄вана̄балена йатха̄ мухуттампи хадайе ат̣т̣хатва̄ падуминипатта̄ удакабинду вийа виват̣т̣ати, евам̣ паджахитаббо. пора̄н̣акапан̣д̣и та̄пи аппаматтакампи килесам̣ гарахитва̄ йатха̄ пуна аббхантаре нуппаджджати, евам̣ нигган̣хим̣сӯ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто син̇га̄лайонийам̣ пат̣исандхим̣ гахетва̄ аран̃н̃е ¶ надӣтӣре нива̄сам̣ каппеси. атхеко джарахаттхӣ ган̇га̄тӣре ка̄ламака̄си. син̇га̄ло гочараппасуто там̣ матахаттхисарӣрам̣ дисва̄ ‘‘маха̄ ме гочаро уппанно’’ти гантва̄ там̣ сон̣д̣е д̣ам̣си, нан̇галӣса̄йа дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. со ‘‘наттхеттха кха̄дитаббайуттака’’нти дантесу д̣ам̣си, тхамбхе дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. кан̣н̣е д̣ам̣си, суппакот̣ийам̣ дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. ударе д̣ам̣си, кусӯле дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. па̄де д̣ам̣си, удуккхале дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. нан̇гут̣т̣хе д̣ам̣си, мусале дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. со ‘‘еттха̄пи наттхи кха̄дитаббайуттака’’нти саббаттха асса̄дам̣ алабханто ваччамагге д̣ам̣си, мудупӯве дат̣т̣хака̄ло вийа ахоси. со ‘‘ладдхам̣ да̄ни ме имасмим̣ сарӣре муду кха̄дитаббайуттакат̣т̣ха̄на’’нти тато пат̣т̣ха̄йа кха̄данто антокуччхим̣ пависитва̄ ваккахадайа̄дӣни кха̄дитва̄ пипа̄ситака̄ле лохитам̣ пивитва̄ нипаджджитука̄мака̄ле ударам̣ паттхаритва̄ нипаджджати.
атхасса етадахоси – ‘‘идам̣ хаттхисарӣрам̣ майхам̣ нива̄сасукхата̄йа гехасадисам̣, кха̄дитука̄мата̄йа сати пахӯтамам̣сам̣, ким̣ да̄ни ме ан̃н̃аттха камма’’нти ¶ со ан̃н̃аттха агантва̄ хаттхикуччхийам̣йева мам̣сам̣ кха̄дитва̄ васати. гаччханте гаччханте ка̄ле нида̄гхе ва̄тасампхассена чева сӯрийарасмисанта̄пена ча там̣ кун̣апам̣ сусситва̄ ¶ валийо ган̣хи, син̇га̄ласса павит̣т̣хадва̄рам̣ пихитам̣, антокуччхийам̣ андхака̄ро ахоси. син̇га̄ласса локантариканива̄со вийа джа̄то. кун̣апе суссанте мам̣сампи сусси, лохитампи паччхиджджи. со никкхаманадва̄рам̣ алабханто бхайаппатто хутва̄ сандха̄ванто ито чито ча пахаритва̄ никкхаманадва̄рам̣ парийесама̄но вичарати. евам̣ тасмим̣ уккхалийам̣ пит̣т̣хапин̣д̣и вийа антокуччхийам̣ паччама̄не катипа̄хаччайена маха̄мегхо па̄васси. атха нам̣ кун̣апам̣ теметва̄ ут̣т̣ха̄йа пакатисан̣т̣ха̄нена ат̣т̣ха̄си. ваччамагго виват̣о хутва̄ та̄рака̄ вийа пан̃н̃а̄йи. син̇га̄ло там̣ чхиддам̣ дисва̄ ‘‘ида̄ни ме джӣвитам̣ ладдха’’нти йа̄ва хаттхисӣса̄ пат̣иккамитва̄ вегена паккхандитва̄ ваччамаггам̣ сӣсена пахаритва̄ никкхами. тасса сан̃чханнасарӣратта̄ саббалома̄ни ваччамагге аллӣйим̣су. со та̄лаккхандхасадисена нилломена сарӣрена уббиггачитто мухуттам̣ дха̄витва̄ ниваттитва̄ нисинно сарӣрам̣ олокетва̄ ‘‘идам̣ дуккхам̣ майхам̣ на ан̃н̃ена катам̣, лобхахету пана лобхака̄ран̣а̄ лобхам̣ нисса̄йа майа̄ етам̣ катам̣, ито да̄ни пат̣т̣ха̄йа на лобхавасико бхависса̄ми, пуна хаттхисарӣрам̣ на̄ма на пависисса̄мӣ’’ти сам̣виггахадайо хутва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘на̄хам̣ пунам̣ на ча пунам̣, на ча̄пи апунаппунам̣;
хаттхибондим̣ павеккха̄ми, татха̄ хи бхайатаджджито’’ти.
таттха ¶ на ча̄пи апунаппунанти а-ка̄ро нипа̄таматто. айам̣ панетисса̄ сакала̄йапи га̄тха̄йа аттхо – ахан̃хи ито пуна, тато ча пуна̄ти вуттава̄рато пуна татопи ча пунаппунам̣ ва̄ран̣асарӣрасан̇кха̄там̣ хаттхибондим̣ на павеккха̄ми. ким̣ка̄ран̣а̄? татха̄ хи бхайатаджджито, татха̄ хи ахам̣ имасмин̃н̃ева павесане бхайатаджджито маран̣абхайена санта̄сам̣ сам̣вегам̣ а̄па̄дитоти.
еван̃ча ¶ пана ватва̄ татова пала̄йитва̄ пуна там̣ ва̄ ан̃н̃ам̣ ва̄ хаттхисарӣрам̣ ниваттитва̄пи на олокеси. тато пат̣т̣ха̄йа на лобхавасико ахоси.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘бхиккхаве, анто уппаннакилесасса на̄ма вад̣д̣хитум̣ адатва̄ таттха таттхева нам̣ нигган̣хитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ¶ ватва̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси. саччапарийоса̄не пан̃часата̄пи те бхиккхӯ арахатте патит̣т̣хахим̣су, авасесесу кечи сота̄панна̄, кечи сакада̄га̄мино, кечи ана̄га̄мино ахесум̣. тада̄ син̇га̄ло ахамева ахосинти.
син̇га̄ладжа̄такаван̣н̣ана̄ ат̣т̣хама̄.
[149] 9. екапан̣н̣аджа̄такаван̣н̣ана̄
екапан̣н̣о айам̣ руккхоти идам̣ саттха̄ веса̄лим̣ упанисса̄йа маха̄ване кӯт̣а̄га̄раса̄ла̄йам̣ вихаранто веса̄ликам̣ дут̣т̣халиччхавикума̄рам̣ а̄раббха катхеси. тасмин̃хи ка̄ле веса̄линагарам̣ га̄вутага̄вутантаре тӣхи па̄ка̄рехи париккхиттам̣ тӣсу т̣ха̄несу гопурат̣т̣а̄лакайуттам̣ парамасобхаггаппаттам̣. таттха ниччака̄лам̣ раджджам̣ ка̄ретва̄ васанта̄нан̃н̃ева ра̄джӯнам̣ сатта сахасса̄ни сатта сата̄ни сатта ча ра̄джа̄но хонти, таттака̄йева упара̄джа̄но, таттака̄ сена̄патино, таттака̄ бхан̣д̣а̄га̄рика̄. тесам̣ ра̄джакума̄ра̄нам̣ антаре еко дут̣т̣халиччхавикума̄ро на̄ма ахоси кодхано чан̣д̣о пхарусо са̄хасико, дан̣д̣ена гхат̣т̣итаа̄сӣвисо вийа ниччам̣ паджджалито кодхена. тасса пурато две тӣн̣и вачана̄ни катхетум̣ саматтхо на̄ма наттхи. там̣ нева ма̄та̄питаро, на н̃а̄тайо, на миттасухаджджа̄ сиккха̄петум̣ саккхим̣су. атхасса ма̄та̄питӯнам̣ етадахоси ‘‘айам̣ кума̄ро атипхарусо са̄хасико, т̣хапетва̄ самма̄самбуддхам̣ ан̃н̃о имам̣ винетум̣ саматтхо на̄ма наттхи, буддхавенеййена бхавитабба’’нти. те там̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ а̄хам̣су ‘‘бханте, айам̣ кума̄ро чан̣д̣о пхарусо кодхена паджджалати, имасса ова̄дам̣ детха̄’’ти.
саттха̄ ¶ ¶ там̣ кума̄рам̣ овади – ‘‘кума̄ра, имесу на̄ма саттесу чан̣д̣ена пхарусена са̄хасикена вихет̣хакаджа̄тикена на бхавитаббам̣, пхарусава̄чо ча на̄ма виджа̄тама̄туйа̄пи питунопи путтада̄рассапи бха̄тибхагинӣнампи паджа̄патийа̄пи миттабандхава̄нампи аппийо хоти амана̄по, д̣ам̣ситум̣ а̄гаччханто саппо вийа, ат̣авийам̣ ут̣т̣хитачоро вийа, кха̄дитум̣ а̄гаччханто йаккхо вийа ча уббеджанӣйо хутва̄ дутийачиттава̄ре нирайа̄дӣсу ниббаттати. дит̣т̣хейева ча дхамме кодхано пуггало ман̣д̣итапаса̄дхитопи дуббан̣н̣ова хоти, пун̣н̣ачандасассирикамписса мукхам̣ джа̄ла̄бхихатападумам̣ вийа малаггахитакан̃чана̄да̄саман̣д̣алам̣ вийа ча вирӯпам̣ хоти дуддасикам̣. кодхам̣ нисса̄йа хи сатта̄ саттхам̣ а̄да̄йа аттана̄ва атта̄нам̣ пахаранти, висам̣ кха̄данти, раджджуйа̄ уббандханти, папа̄та̄ папатанти. евам̣ кодхавасена ка̄лам̣ катва̄ нирайа̄дӣсу уппаджджанти, вихет̣хакаджа̄тика̄пи дит̣т̣хева дхамме гарахам̣ ¶ патва̄ ка̄йасса бхеда̄ нирайа̄дӣсу уппаджджанти, пуна мануссаттам̣ лабхитва̄ виджа̄така̄лато пат̣т̣ха̄йа рогабахула̄ва хонти. чаккхурого сотароготиа̄дӣсу ча рогесу екато ут̣т̣ха̄йа екасмим̣ патанти, рогена апаримутта̄ва хутва̄ ниччам̣ дуккхита̄ва хонти, тасма̄ саббесу саттесу меттачиттена хитачиттена мудучиттена бхавитаббам̣. еварӯпо хи пуггало нирайа̄дибхайехи на паримуччатӣ’’ти. со кума̄ро саттху ова̄дам̣ сутва̄ екова̄денева нихатама̄но данто ниббисевано меттачитто мудучитто ахоси. ан̃н̃ам̣ аккосантампи пахарантампи ниваттитва̄ на олокеси, уддхат̣ада̄т̣хо вийа саппо, ал̣аччхинно вийа каккат̣ако, чхиннависа̄н̣о вийа ча усабхо ахоси.
тасса там̣ паваттим̣ н̃атва̄ бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, дут̣т̣халиччхавикума̄рам̣ сучирампи овадитва̄ нева ма̄та̄питаро, на н̃а̄тимитта̄дайо даметум̣ саккхим̣су, самма̄самбуддхо пана там̣ екова̄денева даметва̄ ниббисеванам̣ катва̄ маттаварава̄ран̣ам̣ вийа самуггахита̄нен̃джака̄ран̣ам̣ ака̄си. йа̄ва субха̄ситам̣ чидам̣ – ‘хаттхидамакена, бхиккхаве, хаттхидаммо са̄рито екам̣йева дисам̣ дха̄вати пураттхимам̣ ва̄ паччхимам̣ ва̄ уттарам̣ ва̄ даккхин̣ам̣ ва̄. ассадамакена…пе… годамакена…пе… даккхин̣ам̣ ва̄. татха̄гатена хи, бхиккхаве, арахата̄ самма̄самбуддхена пурисадаммо са̄рито ат̣т̣ха диса̄ видха̄вати, рӯпӣ рӯпа̄ни пассати. айамека̄ диса̄…пе… со ¶ вуччати ‘йогга̄чарийа̄нам̣ ануттаро пурисадаммаса̄ратхӣ’ти (ма. ни. 3.312). на хи, а̄вусо, самма̄самбуддхена садисо пурисадаммаса̄ратхӣ на̄ма аттхӣ’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса майа̄ екова̄денева дамито, пуббепа̄хам̣ имам̣ екова̄денева дамеси’’нти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто удиччабра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто таккасила̄йам̣ тайо веде саббасиппа̄ни ча уггахетва̄ кин̃чи ка̄лам̣ гхара̄ва̄сам̣ васитва̄ ма̄та̄питӯнам̣ аччайена исипаббаджджам̣ паббаджитва̄ абхин̃н̃а̄ ча сама̄паттийо ча ниббаттетва̄ химаванте ва̄сам̣ каппеси. таттха чирам̣ васитва̄ лон̣амбиласеванаттха̄йа джанападам̣ гантва̄ ба̄ра̄н̣асим̣ патва̄ ра̄джуййа̄не васитва̄ пунадивасе суниваттхо супа̄руто та̄паса̄каппасампанно бхиккха̄йа нагарам̣ пависитва̄ ¶ ра̄джан̇ган̣ам̣ па̄пун̣и. ра̄джа̄ сӣхапан̃джарена олокенто там̣ дисва̄ ирийа̄патхе пасӣдитва̄ ‘‘айам̣ та̄пасо сантиндрийо сантама̄насо йугаматтадасо, падава̄ре падава̄ре сахассаттхавикам̣ т̣хапенто вийа сӣхавиджамбхитена а̄гаччхати. саче сантадхаммо на̄меко аттхи, имасса тенаббхантаре бхавитабба’’нти чинтетва̄ екам̣ амаччам̣ олокеси. со ‘‘ким̣ кароми, дева̄’’ти а̄ха. етам̣ ‘‘та̄пасам̣ а̄нехӣ’’ти. со ‘‘са̄дху, дева̄’’ти бодхисаттам̣ упасан̇камитва̄ вандитва̄ хаттхато бхиккха̄бха̄джанам̣ гахетва̄ ‘‘ким̣, маха̄пун̃н̃а̄’’ти вутте ‘‘бханте, ра̄джа̄ там̣ паккосатӣ’’ти а̄ха. бодхисатто ‘‘на майам̣ ра̄джакулӯпака̄, хемавантика̄ на̄мамха̄’’ти а̄ха. амаччо гантва̄ таматтхам̣ ран̃н̃о а̄рочеси. ра̄джа̄ ‘‘ан̃н̃о амха̄кам̣ кулӯпако наттхи, а̄нехи на’’нти а̄ха. амаччо гантва̄ бодхисаттам̣ вандитва̄ йа̄читва̄ ра̄джанивесанам̣ павесеси.
ра̄джа̄ бодхисаттам̣ вандитва̄ самусситасетаччхатте кан̃чанапаллан̇ке нисӣда̄петва̄ аттано пат̣ийаттам̣ на̄наггарасабходжанам̣ бходжетва̄ ‘‘кахам̣, бханте, васатха̄’’ти пуччхи. ‘‘хемавантика̄ майам̣, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘ида̄ни кахам̣ гаччхатха̄’’ти? ‘‘васса̄ратта̄нурӯпам̣ сена̄санам̣ упадха̄рема, маха̄ра̄джа̄’’ти. ‘‘тена хи, бханте, амха̄кан̃н̃ева уййа̄не васатха̄’’ти пат̣ин̃н̃ам̣ гахетва̄ сайампи ¶ бхун̃джитва̄ бодхисаттам̣ а̄да̄йа уййа̄нам̣ гантва̄ пан̣н̣аса̄лам̣ ма̄петва̄ раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄пи ка̄ретва̄ паббаджитапариккха̄ре датва̄ уййа̄напа̄лам̣ пат̣иччха̄петва̄ нагарам̣ па̄виси. тато пат̣т̣ха̄йа бодхисатто уййа̄не васати. ра̄джа̄писса дивасе дивасе дваттиккхаттум̣ упат̣т̣ха̄нам̣ гаччхати.
тасса пана ран̃н̃о дут̣т̣хакума̄ро на̄ма путто ахоси чан̣д̣о пхарусо, нева нам̣ ра̄джа̄ даметум̣ асаккхи, на сесан̃а̄така̄. амачча̄пи бра̄хман̣агахапатика̄пи екато хутва̄ ‘‘са̄ми, ма̄ евам̣ кари, евам̣ ка̄тум̣ на лаббха̄’’ти куджджхитва̄ катхента̄пи катхам̣ га̄ха̄петум̣ на̄саккхим̣су. ра̄джа̄ чинтеси ‘‘т̣хапетва̄ мама аййам̣ химавантата̄пасам̣ ан̃н̃о имам̣ кума̄рам̣ даметум̣ саматтхо на̄ма наттхи, сойева нам̣ дамессатӣ’’ти. со кума̄рам̣ а̄да̄йа бодхисаттасса сантикам̣ гантва̄ ‘‘бханте, айам̣ кума̄ро чан̣д̣о пхарусо ¶ , майам̣ имам̣ даметум̣ на саккома, тумхе нам̣ екена упа̄йена сиккха̄петха̄’’ти ¶ кума̄рам̣ бодхисаттасса ниййа̄детва̄ пакка̄ми. бодхисатто кума̄рам̣ гахетва̄ уййа̄не вичаранто екато екена, екато екена̄ти двӣхийева паттехи екам̣ нимбапотакам̣ дисва̄ кума̄рам̣ а̄ха – ‘‘кума̄ра, етасса та̄ва руккхапотакасса пан̣н̣ам̣ кха̄дитва̄ расам̣ джа̄на̄хӣ’’ти? со тасса екам̣ паттам̣ кха̄дитва̄ расам̣ н̃атва̄ ‘‘дхӣ’’ти саха кхел̣ена бхӯмийам̣ нут̣т̣ха̄бхи. ‘‘ким̣ етам̣, кума̄ра̄’’ти вутте ‘‘бханте, ида̄невеса руккхо хала̄халависӯпамо, вад̣д̣ханто пана бахӯ мануссе ма̄рессатӣ’’ти там̣ нимбапотакам̣ уппа̄т̣етва̄ хаттхехи паримаддитва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘екапан̣н̣о айам̣ руккхо, на бхӯмйа̄ чатуран̇гуло;
пхалена висакаппена, маха̄йам̣ ким̣ бхависсатӣ’’ти.
таттха екапан̣н̣оти убхосу пассесу екекапан̣н̣о. на бхӯмйа̄ чатуран̇гулоти бхӯмито чатуран̇гуламаттампи на вад̣д̣хито. пхалена̄ти пхаларасена. висакаппена̄ти хала̄халависасадисена. евам̣ кхуддакопи сама̄но еварӯпена титтакена пан̣н̣ена саманна̄гатоти аттхо. маха̄йам̣ ким̣ бхависсатӣти йада̄ пана̄йам̣ вуддхиппатто маха̄ бхависсати, тада̄ ким̣ на̄ма бхависсати, аддха̄ мануссама̄рако бхависсатӣти етам̣ уппа̄т̣етва̄ маддитва̄ чхад̣д̣есинти а̄ха.
атха ¶ нам̣ бодхисатто етадавоча ‘‘кума̄ра, твам̣ имам̣ нимбапотакам̣ ‘ида̄нева евам̣титтако, махаллакака̄ле ким̣ бхависсати, куто имам̣ нисса̄йа вуд̣д̣хӣ’ти уппа̄т̣етва̄ маддитва̄ чхад̣д̣еси? йатха̄ твам̣ етасмим̣ пат̣ипаджджи, евамева тава рат̣т̣хава̄синопи ‘айам̣ кума̄ро дахарака̄лейева евам̣ чан̣д̣о пхарусо, махаллакака̄ле раджджам̣ патва̄ ким̣ на̄ма кариссати, куто амха̄кам̣ етам̣ нисса̄йа вуд̣д̣хӣ’ти тава куласантакам̣ раджджам̣ адатва̄ нимбапотакам̣ вийа там̣ уппа̄т̣етва̄ рат̣т̣ха̄ пабба̄джанӣйакаммам̣ кариссанти, тасма̄ нимбаруккхапат̣ибха̄гатам̣ хитва̄ ито пат̣т̣ха̄йа кхантиметта̄нуддайасампанно хохӣ’’ти. со тато пат̣т̣ха̄йа нихатама̄но ниббисевано кхантиметта̄нуддайасампанно хутва̄ бодхисаттасса ова̄де т̣хатва̄ питу ¶ аччайена раджджам̣ патва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ агама̄си.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ ‘‘на, бхиккхаве, ида̄невеса дут̣т̣халиччхавикума̄ро майа̄ дамито, пуббепа̄хам̣ етам̣ дамесим̣йева̄’’ти ватва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ дут̣т̣хакума̄ро айам̣ личчхавикума̄ро ахоси, ра̄джа̄ а̄нандо, ова̄дада̄йаката̄пасо пана ахамева ахоси’’нти.
екапан̣н̣аджа̄такаван̣н̣ана̄ навама̄.
[150] 10. сан̃джӣваджа̄такаван̣н̣ана̄
асантам̣ ¶ йо пагган̣ха̄тӣти идам̣ саттха̄ вел̣уване вихаранто аджа̄тасаттусса ран̃н̃о асантапаггахам̣ а̄раббха катхеси. со хи буддха̄нам̣ пат̣икан̣т̣акабхӯте дуссӣле па̄падхамме девадатте пасӣдитва̄ там̣ асантам̣ асаппурисам̣ паггайха ‘‘тасса сакка̄рам̣ карисса̄мӣ’’ти бахум̣ дханам̣ париччаджитва̄ гайа̄сӣсе виха̄рам̣ ка̄ретва̄ тассева вачанам̣ гахетва̄ питарам̣ дхаммара̄джа̄нам̣ сота̄паннам̣ арийаса̄вакам̣ гха̄тетва̄ аттано сота̄паттимаггасса упаниссайам̣ бхиндитва̄ маха̄вина̄сам̣ патто. со хи ‘‘девадатто патхавийам̣ павит̣т̣хо’’ти сутва̄ ‘‘каччи ну кхо мампи патхавӣ гилеййа̄’’ти бхӣтатасито раджджасукхам̣ на лабхати, сайане асса̄дасукхам̣ на виндати, тиббака̄ран̣а̄бхитунно хаттхипото вийа кампама̄но вичарати. со патхавим̣ пхалама̄нам̣ ¶ вийа, авӣчиджа̄лам̣ никкхамантим̣ вийа, патхавийа̄ атта̄нам̣ гилийама̄нам̣ вийа, а̄дитта̄йа лохапатхавийа̄ утта̄накам̣ нипаджджа̄петва̄ айасӯлехи кот̣ийама̄нам̣ вийа ча саманупасси. тенасса пахат̣акуккут̣ассева мухуттампи кампама̄насса аваттха̄нам̣ на̄ма на̄хоси. со самма̄самбуддхам̣ пасситука̄мо кхама̄петука̄мо пан̃хам̣ пуччхитука̄мо ахоси, аттано пана апара̄дхамахантата̄йа упасан̇камитум̣ на саккоти.
атхасса ра̄джагаханагаре каттикараттива̄ре сампатте деванагарам̣ вийа нагаре алан̇кате маха̄тале амаччаган̣апаривутасса кан̃чана̄сане нисиннасса джӣвакам̣ кома̄рабхаччам̣ авидӯре нисиннам̣ дисва̄ етадахоси ‘‘джӣвакам̣ гахетва̄ самма̄самбуддхасса сантикам̣ гамисса̄ми, на кхо пана сакка̄ майа̄ уджукамева ваттум̣ ‘ахам̣, самма джӣвака, сайам̣ гантум̣ на саккоми, ехи мам̣ саттху сантикам̣ нехӣ’ти, парийа̄йена пана раттисампадам̣ ван̣н̣етва̄ ‘кам̣ ну кхваджджа майам̣ ¶ саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ пайирупа̄сеййа̄ма, йам̣ но пайирупа̄сатам̣ читтам̣ пасӣдеййа̄’ти ваккха̄ми, там̣ сутва̄ амачча̄ аттано аттано саттха̄ра̄нам̣ ван̣н̣ам̣ катхессанти, джӣвакопи самма̄самбуддхасса ван̣н̣ам̣ катхессати. атха нам̣ гахетва̄ саттху сантикам̣ гамисса̄мӣ’’ти. со пан̃чахи падехи раттим̣ ван̣н̣еси ‘‘лаккхан̃н̃а̄ вата бхо досина̄ ратти, абхирӯпа̄ вата бхо досина̄ ратти, дассанӣйа̄ вата бхо досина̄ ратти, па̄са̄дика̄ вата бхо досина̄ ратти, раман̣ӣйа̄ вата бхо досина̄ ратти, кам̣ ну кхваджджа майам̣ саман̣ам̣ ва̄ бра̄хман̣ам̣ ва̄ пайирупа̄сеййа̄ма, йам̣ но пайирупа̄сатам̣ читтам̣ пасӣдеййа̄’’ти (дӣ. ни. 1.150).
атхеко амаччо пӯран̣акассапасса ван̣н̣ам̣ катхеси, еко маккхалигоса̄ласса, еко аджитакесакамбаласса, еко пакудхакачча̄йанасса, еко сан̃чайасса белат̣т̣хапуттасса, еко на̄т̣апуттаниган̣т̣хасса̄ти ¶ . ра̄джа̄ тесам̣ катхам̣ сутва̄ тун̣хӣ ахоси. со хи джӣвакассева маха̄амаччасса катхам̣ пачча̄сӣсати. джӣвакопи ‘‘ран̃н̃а̄ мам̣ а̄раббха катхитейева джа̄нисса̄мӣ’’ти авидӯре тун̣хӣ нисӣди. атха нам̣ ра̄джа̄ а̄ха ‘‘твам̣ пана, самма джӣвака, ким̣ тун̣хӣ’’ти? тасмим̣ кхан̣е джӣвако ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ йена бхагава̄ тенан̃джалим̣ пан̣а̄метва̄ ‘‘есо, дева, бхагава̄ ¶ арахам̣ самма̄самбуддхо амха̄кам̣ амбаване вихарати саддхим̣ ад̣д̣хател̣асехи бхиккхусатехи. там̣ кхо пана бхагавантам̣ евам̣ калйа̄н̣о киттисаддо аббхуггато’’ти нава араха̄дигун̣е ватва̄ джа̄тито пат̣т̣ха̄йа пуббанимитта̄дибхедам̣ бхагавато а̄нубха̄вам̣ пака̄сетва̄ ‘‘там̣ бхагавантам̣ дево пайирупа̄сату, дхаммам̣ сун̣а̄ту, пан̃хам̣ пуччхатӯ’’ти а̄ха.
ра̄джа̄ сампун̣н̣аманоратхо хутва̄ ‘‘тена хи, самма джӣвака, хаттхийа̄на̄ни каппа̄пехӣ’’ти йа̄на̄ни каппа̄петва̄ махантена ра̄джа̄нубха̄вена джӣвакамбаванам̣ гантва̄ таттха ман̣д̣алама̄л̣е бхиккхусан̇гхапаривутам̣ татха̄гатам̣ дисва̄ сантавӣчимаджджхе маха̄на̄вам̣ вийа ниччалам̣ бхиккхусан̇гхам̣ ито чито ча анувилокетва̄ ‘‘еварӯпа̄ на̄ма ме париса̄ на дит̣т̣хапубба̄’’ти ирийа̄патхейева пасӣдитва̄ сан̇гхасса ан̃джалим̣ пагган̣хитва̄ тхутим̣ катва̄ бхагавантам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисинно са̄ман̃н̃апхалапан̃хам̣ пуччхи. атхасса бхагава̄ двӣхи бха̄н̣ава̄рехи пат̣иман̣д̣итам̣ са̄ман̃н̃апхаласуттам̣ (дӣ. ни. 1.150 а̄дайо) катхеси. со суттапарийоса̄не аттамано бхагавантам̣ кхама̄петва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ падаккхин̣ам̣ катва̄ пакка̄ми. саттха̄ ачирапаккантасса ран̃н̃о бхиккхӯ а̄мантетва̄ ‘‘кхата̄йам̣, бхиккхаве, ра̄джа̄, упахата̄йам̣, бхиккхаве, ра̄джа̄. сача̄йам̣ ¶ , бхиккхаве, ра̄джа̄ иссарийасса ка̄ран̣а̄ питарам̣ дхаммикам̣ дхаммара̄джа̄нам̣ джӣвита̄ на воропессатха, имасмим̣йева а̄сане вираджам̣ вӣтамалам̣ дхаммачаккхум̣ уппаджджиссатха. девадаттам̣ нисса̄йа асантапаггахам̣ катва̄ сота̄паттипхала̄ парихӣно’’ти а̄ха.
пунадивасе бхиккхӯ дхаммасабха̄йам̣ катхам̣ самут̣т̣ха̄песум̣ ‘‘а̄вусо, аджа̄тасатту кира асантапаггахам̣ катва̄ дуссӣлам̣ па̄падхаммам̣ девадаттам̣ нисса̄йа питугха̄такакаммасса кататта̄ сота̄паттипхала̄ парихӣно, девадаттена на̄сито ра̄джа̄’’ти. саттха̄ а̄гантва̄ ‘‘ка̄йа нуттха, бхиккхаве, етарахи катха̄йа саннисинна̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘има̄йа на̄ма̄’’ти вутте ‘‘на, бхиккхаве, аджа̄тасатту ида̄нева асантапаггахам̣ катва̄ маха̄вина̄сам̣ патто, пуббепеса асантапаггахенева атта̄нам̣ на̄сесӣ’’ти ватва̄ атӣтам̣ а̄хари.
атӣте ¶ ба̄ра̄н̣асийам̣ брахмадатте раджджам̣ ка̄ренте бодхисатто маха̄вибхаве бра̄хман̣акуле ниббаттитва̄ вайаппатто таккасилам̣ гантва̄ саббасиппа̄ни ¶ угган̣хитва̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ диса̄па̄моккхо а̄чарийо хутва̄ пан̃ча ма̄н̣авакасата̄ни сиппам̣ ва̄чеси. тесу ма̄н̣авесу еко сан̃джӣво на̄ма ма̄н̣аво аттхи, бодхисатто тасса матакут̣т̣ха̄панакамантам̣ ада̄си. со ут̣т̣ха̄панакамантамева гахетва̄ пат̣иба̄ханамантам̣ пана аггахетва̄ва екадивасам̣ ма̄н̣авехи саддхим̣ да̄руаттха̄йа аран̃н̃ам̣ гантва̄ екам̣ матабйаггхам̣ дисва̄ ма̄н̣аве а̄ха ‘‘бхо, имам̣ матабйаггхам̣ ут̣т̣ха̄песса̄мӣ’’ти. ма̄н̣ава̄ ‘‘на саккхиссасӣ’’ти а̄хам̣су. ‘‘пассанта̄нан̃н̃ева во там̣ ут̣т̣ха̄песса̄мӣ’’ти. ‘‘саче, ма̄н̣ава, саккоси, ут̣т̣ха̄пехӣ’’ти. еван̃ча пана ватва̄ те ма̄н̣ава̄ руккхам̣ абхирухим̣су. сан̃джӣво мантам̣ париваттетва̄ матабйаггхам̣ саккхара̄хи пахари, бйаггхо ут̣т̣ха̄йа вегена̄гантва̄ сан̃джӣвам̣ галана̄л̣ийам̣ д̣ам̣ситва̄ джӣвитаккхайам̣ па̄петва̄ таттхева пати, сан̃джӣвопи таттхева пати. убхопи екат̣т̣ха̄нейева мата̄ нипаджджим̣су.
ма̄н̣ава̄ да̄рӯни а̄да̄йа а̄гантва̄ там̣ паваттим̣ а̄чарийасса а̄рочесум̣. а̄чарийо ма̄н̣аве а̄мантетва̄ ‘‘та̄та̄, асантапаггахака̄ра̄ на̄ма айуттат̣т̣ха̄не сакка̄расамма̄нам̣ каронта̄ еварӯпам̣ дуккхам̣ пат̣илабхантийева̄’’ти ватва̄ имам̣ га̄тхама̄ха –
‘‘асантам̣ ¶ йо пагган̣ха̄ти, асантам̣ чӯпасевати;
тамева гха̄сам̣ куруте, бйаггхо сан̃джӣвико йатха̄’’ти.
таттха асантанти тӣхи дуччаритехи саманна̄гатам̣ дуссӣлам̣ па̄падхаммам̣. йо пагган̣ха̄тӣти кхаттийа̄дӣсу йо кочи еварӯпам̣ дуссӣлам̣ паббаджитам̣ ва̄ чӣвара̄дисампада̄нена, гахат̣т̣хам̣ ва̄ упараджджасена̄патит̣т̣ха̄на̄дисампада̄нена пагган̣ха̄ти, сакка̄расамма̄нам̣ каротӣти аттхо. асантам̣ чӯпасеватӣти йо ча еварӯпам̣ асантам̣ дуссӣлам̣ упасевати бхаджати пайирупа̄сати. тамева гха̄сам̣ курутети тамева асантапагган̣хакам̣ со дуссӣло па̄папуггало гхасати сам̣кха̄дати вина̄сам̣ па̄пети. катхам̣? бйаггхо сан̃джӣвико йатха̄ти, йатха̄ сан̃джӣвена ма̄н̣авена мантам̣ париваттетва̄ матабйаггхо сан̃джӣвико джӣвитасампада̄нена сампаггахито аттано джӣвитада̄йакам̣ сан̃джӣвамева джӣвита̄ воропетва̄ таттхева па̄теси, евам̣ ан̃н̃опи йо асантапаггахам̣ кароти, со дуссӣло там̣ аттано сампагга̄хакамева вина̄сети. евам̣ асантасампагга̄хака̄ вина̄сам̣ па̄пун̣антӣти.
бодхисатто ¶ ¶ има̄йа га̄тха̄йа ма̄н̣ава̄нам̣ дхаммам̣ десетва̄ да̄на̄дӣни пун̃н̃а̄ни катва̄ йатха̄каммам̣ гато.
саттха̄ имам̣ дхаммадесанам̣ а̄харитва̄ джа̄такам̣ самодха̄неси – ‘‘тада̄ матабйаггхут̣т̣ха̄панако ма̄н̣аво аджа̄тасатту ахоси, диса̄па̄моккхо а̄чарийо пана ахамева ахоси’’нти.
сан̃джӣваджа̄такаван̣н̣ана̄ дасама̄.
какан̣т̣акавагго паннарасамо.
тассудда̄нам̣ –
годхасин̇га̄лавирочам̣, нан̇гут̣т̣хара̄дхака̄кан̃ча;
пуппхараттан̃ча син̇га̄лам̣, екапан̣н̣ан̃ча сан̃джӣвам̣.
атха ваггудда̄нам̣ –
апан̣н̣ако сӣлавагго, курун̇го ча кула̄вако;
аттхака̄мо ча а̄сӣсо, иттхӣварун̣апа̄йимха̄.
литто паросатам̣ хам̣чи, кусана̄л̣а̄ сампада̄но;
какан̣т̣ако паннараса, сатапан̣н̣а̄са джа̄така̄ти.
екаканипа̄таван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.
(пат̣хамо бха̄го нит̣т̣хито).