📜

намо тасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса

кхуддаканика̄йе

пат̣исамбхида̄магга-ат̣т̣хакатха̄

(дутийо бха̄го)

68. индрийапаропарийаттан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

111. индрийапаропарийаттан̃а̄н̣аниддесе татха̄гатасса̄ти вачане уддесе сарӯпато авиджджама̄непи ‘‘чха н̃а̄н̣а̄ни аса̄дха̄ран̣а̄ни са̄вакехӣ’’ти (пат̣и. ма. ма̄тика̄ 1.73) вуттатта̄ ‘‘татха̄гатасса̄’’ти вуттамева хоти. тасма̄ уддесе аттхато сиддхасса татха̄гатавачанасса ниддесе гахан̣ам̣ катам̣. сатте пассатӣти рӯпа̄дӣсу чхандара̄гена саттата̄йа лаггата̄йа сатта̄, те сатте индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ена чаккхуна̄ пассати олокети. аппараджаккхети пан̃н̃а̄майе аккхимхи аппам̣ ра̄га̄дираджо етесанти аппараджаккха̄, аппам̣ ра̄га̄дираджо етесанти ва̄ аппараджаккха̄. те аппараджаккхе. маха̄раджаккхети пан̃н̃а̄майе аккхимхи махантам̣ ра̄га̄дираджо етесанти маха̄раджаккха̄, махантам̣ ра̄га̄дираджо етесанти ва̄ маха̄раджаккха̄. тиккхиндрийе мудиндрийети тиккха̄ни саддха̄дӣни индрийа̄ни етесанти тиккхиндрийа̄, мудӯни саддха̄дӣни индрийа̄ни етесанти мудиндрийа̄. сва̄ка̄ре два̄ка̄рети сундара̄ саддха̄дайо а̄ка̄ра̄ кот̣т̣ха̄са̄ етесанти сва̄ка̄ра̄, куччхита̄ гарахита̄ саддха̄дайо а̄ка̄ра̄ кот̣т̣ха̄са̄ етесанти два̄ка̄ра̄. сувин̃н̃а̄пайе дувин̃н̃а̄пайети йе катхитам̣ ка̄ран̣ам̣ саллаккхенти сукхена сакка̄ хонти вин̃н̃а̄петум̣, те сувин̃н̃а̄пайа̄, таббипарӣта̄ дувин̃н̃а̄пайа̄. аппекачче паралокаваджджабхайадасса̄виноти апи еке паралокан̃чева ра̄га̄диваджджан̃ча бхайато пассанте, имасса пана падасса ниддесе паралокассева на вуттатта̄ кхандха̄дилоке ча ра̄га̄дивадждже ча парам̣ ба̄л̣хам̣ бхайам̣ пассанасӣла̄ти паралокаваджджабхайадасса̄вино. те паралокаваджджабхайадасса̄винети еваматтхо гахетаббо. аппекачче на паралокаваджджабхайадасса̄виноти таббипарӣте. локоти ча луджджанапалуджджанат̣т̣хена. ваджджанти ча ваджджанӣйат̣т̣хена. етта̄вата̄ уддесасса ниддесо като хоти.

пуна ниддесасса пат̣иниддесам̣ каронто аппараджаккхе маха̄раджаккхетиа̄дима̄ха. таттха тӣсу ратанесу окаппанасан̇кха̄та̄ саддха̄ асса аттхӣти саддхо. со саддха̄сампанно пуггало ассаддхийараджасса чева ассаддхийамӯлакасса сеса̄кусалараджасса ча аппакатта̄ аппараджаккхо. наттхи етасса саддха̄ти ассаддхо. со вуттаппака̄расса раджасса махантатта̄ маха̄раджаккхо. а̄раддхам̣ вӣрийаманена̄ти а̄раддхавӣрийо. со косаджджараджасса чева косаджджамӯлакасса сеса̄кусалараджасса ча аппакатта̄ аппараджаккхо. хӣнавӣрийатта̄ куччхитена а̄ка̄рена сӣдатӣти кусӣдо, кусӣдо ева кусӣто. со вуттаппака̄расса раджасса махантатта̄ маха̄раджаккхо. а̄рамман̣ам̣ упечча т̣хита̄ сати асса̄ти упат̣т̣хитассати. со мут̣т̣хассаччараджасса чева мут̣т̣хассаччамӯлакасса сеса̄кусалараджасса ча аппакатта̄ аппараджаккхо. мут̣т̣ха̄ нат̣т̣ха̄ сати асса̄ти мут̣т̣хассати. со вуттаппака̄расса раджасса махантатта̄ маха̄раджаккхо. аппана̄сама̄дхина̄ упача̄расама̄дхина̄ ва̄ а̄рамман̣е самам̣, самма̄ ва̄ а̄хито т̣хитоти сама̄хито, сама̄хитачиттоти ва̄ сама̄хито. со уддхаччараджасса чева уддхаччамӯлакасса сеса̄кусалараджасса ча аппакатта̄ аппараджаккхо. на сама̄хито асама̄хито. со вуттаппака̄расса раджасса махантатта̄ маха̄раджаккхо. удайаттхага̄минӣ пан̃н̃а̄ асса аттхӣти пан̃н̃ава̄. со мохараджасса чева мохамӯлакасса сеса̄кусалараджасса ча аппакатта̄ аппараджаккхо. мохамӯл̣хатта̄ дут̣т̣ха̄ пан̃н̃а̄ асса̄ти дуппан̃н̃о. со вуттаппака̄расса раджасса махантатта̄ маха̄раджаккхо. саддхо пуггало тиккхиндрийоти бахулам̣ уппаджджама̄на̄йа балаватийа̄ саддха̄йа саддхо, тенева саддхиндрийена тиккхиндрийо. ассаддхо пуггало мудиндрийоти бахулам̣ уппаджджама̄нена ассаддхийена ассаддхо, антарантара̄ уппаджджама̄нена дуббалена саддхиндрийена мудиндрийо. еса найо сесесупи. саддхо пуггало сва̄ка̄роти та̄йа ева саддха̄йа собхана̄ка̄ро. ассаддхо пуггало два̄ка̄роти тенева ассаддхийена вирӯпа̄ка̄ро. еса найо сесесупи. сувин̃н̃а̄пайоти сукхена вин̃н̃а̄петум̣ саккун̣еййо. дувин̃н̃а̄пайоти дуккхена вин̃н̃а̄петум̣ саккун̣еййо. паралокаваджджабхайадасса̄вӣти еттха йасма̄ пан̃н̃а̄сампаннассева саддха̄дӣни супарисуддха̄ни хонти, тасма̄ супарисуддхасаддха̄дисампанно там̣сампайутта̄йа, супарисуддхасаддха̄дисампаннопи ва̄ таппаччайа̄йа пан̃н̃а̄йа паралокаваджджабхайадасса̄вӣ хоти. тасма̄ ева хи саддха̄дайопи чатта̄ро ‘‘паралокаваджджабхайадасса̄вӣ’’ти вутта̄.

112. ида̄ни ‘‘паралокаваджджабхайадасса̄вӣ’’ти еттха вуттам̣ локан̃ча ваджджан̃ча дассетум̣ локотиа̄дима̄ха. еттха кхандха̄ ева луджджанапалуджджанат̣т̣хена локоти кхандхалоко. сесадвайепи есева найо. випаттибхавалокоти апа̄йалоко. со хи анит̣т̣хапхалатта̄ вирӯпо ла̄бхоти випатти, бхаватӣти бхаво, випатти ева бхаво випаттибхаво, випаттибхаво ева локо випаттибхавалоко. випаттисамбхавалокоти апа̄йӯпагам̣ каммам̣. тан̃хи самбхавати етасма̄ пхаланти самбхаво, випаттийа̄ самбхаво випаттисамбхаво, випаттисамбхаво ева локо випаттисамбхавалоко. сампаттибхавалокоти сугатилоко. со хи ит̣т̣хапхалатта̄ сундаро ла̄бхоти сампатти, бхаватӣти бхаво, сампатти ева бхаво сампаттибхаво, сампаттибхаво ева локо сампаттибхавалоко. сампаттисамбхавалокоти сугатӯпагам̣ каммам̣. тан̃хи самбхавати етасма̄ пхаланти самбхаво, сампаттийа̄ самбхаво сампаттисамбхаво, сампаттисамбхаво ева локо сампаттисамбхавалоко. еко локотиа̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄нева.

ваджджанти напум̣сакавачанам̣ асукоти аниддит̣т̣хатта̄ катам̣. килеса̄ти ра̄га̄дайо. дуччарита̄ти па̄н̣а̄типа̄та̄дайо. абхисан̇кха̄ра̄ти пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дайо. бхавага̄микамма̄ти аттано випа̄када̄навасена бхавам̣ гаччхантӣти бхавага̄мино, абхисан̇кха̄ресупи випа̄каджанака̄нева камма̄ни вутта̄ни. итӣти вуттаппака̄ранидассанам̣. имасмин̃ча локе имасмин̃ча ваджджети вуттаппака̄ре локе ча вадждже ча. тибба̄ бхайасан̃н̃а̄ти балаватӣ бхайасан̃н̃а̄. тибба̄ти парасаддасса аттхо вутто, бхайасан̃н̃а̄ти бхайасаддасса, локаваджджадвайампи хи бхайаваттхутта̄ сайан̃ча сабхайатта̄ бхайам̣, бхайамити сан̃н̃а̄ бхайасан̃н̃а̄. паччупат̣т̣хита̄ хотӣти там̣ там̣ пат̣ичча упечча т̣хита̄ хоти. сеййатха̄пи уккхитта̄сике вадхакети йатха̄ на̄ма пахаритум̣ учча̄ритакхагге пачча̄митте тибба̄ бхайасан̃н̃а̄ паччупат̣т̣хита̄ хоти, евамева локе ча вадждже ча тибба̄ бхайасан̃н̃а̄ паччупат̣т̣хита̄ хоти. имехи пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехӣти аппараджаккхапан̃чака̄дӣсу дасасу пан̃чакесу екекасмим̣ пан̃чаннам̣ пан̃чаннам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ васена пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехи. има̄ни пан̃чиндрийа̄нӣти саддхиндрийа̄дӣни пан̃чиндрийа̄ни. джа̄на̄тӣти татха̄гато пан̃н̃а̄йа паджа̄на̄ти. пассатӣти диббачаккхуна̄ дит̣т̣хам̣ вийа кароти. ан̃н̃а̄тӣти сабба̄ка̄рамарийа̄да̄хи джа̄на̄ти. пат̣ивиджджхатӣти екадесам̣ асесетва̄ ниравасесадассанавасена пан̃н̃а̄йа пада̄летӣти.

индрийапаропарийаттан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

69. а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

113. а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣аниддесе идха татха̄гатотиа̄ди пан̃чадха̄ т̣хапито ниддесо. таттха а̄сайа̄нусайа̄ вуттаттха̄ ева. чаританти пуббе катам̣ кусала̄кусалам̣ каммам̣. адхимуттинти сампати кусале акусале ва̄ читтавосагго. бхабба̄бхаббети бхаббе ча абхаббе ча. арийа̄йа джа̄тийа̄ самбхаванти джа̄йантӣти бхабба̄. ваттама̄насамӣпе ваттама̄навачанам̣. бхависсанти джа̄йиссантӣти ва̄ бхабба̄, бха̄джанабхӯта̄ти аттхо. йе арийамаггапат̣иведхасса ануччхавика̄ упаниссайасампанна̄, те бхабба̄. вуттапат̣ипаккха̄ абхабба̄.

катамо сатта̄нам̣ а̄сайотиа̄ди ниддесасса пат̣иниддесо. таттха сассатоти ниччо. локоти атта̄. идха сарӣрам̣йева нассати, атта̄ пана идха параттха ча сойева̄ти ман̃н̃анти. со хи сайам̣йева а̄локетӣти катва̄ ‘‘локо’’ти ман̃н̃анти. асассатоти аниччо. атта̄ сарӣренева саха нассатӣти ман̃н̃анти. антава̄ти паритте касин̣е джха̄нам̣ уппа̄детва̄ там̣париттакасин̣а̄рамман̣ам̣ читтам̣ сапарийанто атта̄ти ман̃н̃анти. анантава̄ти на антава̄ аппама̄н̣е касин̣е джха̄нам̣ уппа̄детва̄ там̣аппама̄н̣акасин̣а̄рамман̣ам̣ читтам̣ апарийанто атта̄ти ман̃н̃анти. там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣранти джӣво ча сарӣран̃ча там̣йева. джӣвоти атта̄, лин̇гавипалла̄сена напум̣сакавачанам̣ катам̣. сарӣранти ра̄сат̣т̣хена кхандхапан̃чакам̣. ан̃н̃ам̣ джӣвам̣ ан̃н̃ам̣ сарӣранти ан̃н̃о джӣво ан̃н̃ам̣ кхандхапан̃чакам̣. хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ти кхандха̄ идхева винассанти, сатто маран̣ато парам̣ хоти виджджати на нассати. ‘‘татха̄гато’’ти четтха сатта̄дхивачананти ваданти. кечи пана ‘‘татха̄гатоти араха̄’’ти ваданти. име ‘‘на хотӣ’’ти паккхе досам̣ дисва̄ евам̣ ган̣ханти. на хоти татха̄гато парам̣ маран̣а̄ти кхандха̄пи идхева нассанти, татха̄гато ча маран̣ато парам̣ на хоти уччхиджджати винассати. име ‘‘хотӣ’’ти паккхе досам̣ дисва̄ евам̣ ган̣ханти. хоти ча на ча хотӣти име екекапаккхапариггахе досам̣ дисва̄ убхайапаккхам̣ ган̣ханти. нева хоти на на хотӣти име убхайапаккхапариггахе убхайадоса̄паттим̣ дисва̄ ‘‘хотӣти ча на хоти, нева хотӣти ча на хотӣ’’ти амара̄виккхепапаккхам̣ ган̣ханти.

айам̣ панеттха ат̣т̣хакатха̄найо – ‘‘сассато локоти ва̄’’тиа̄дӣхи дасаха̄ка̄рехи дит̣т̣хипабхедова вутто. таттха сассато локоти ча кхандхапан̃чакам̣ локоти гахетва̄ ‘‘айам̣ локо ниччо дхуво саббака̄лико’’ти ган̣хантасса сассатанти гахан̣а̄ка̄раппаватта̄ дит̣т̣хи. асассатоти тамева локам̣ ‘‘уччхиджджати винассатӣ’’ти ган̣хантасса уччхедаггахан̣а̄ка̄раппаватта̄ дит̣т̣хи. антава̄ти париттакасин̣ала̄бхино суппаматте ва̄ сара̄ваматте ва̄ касин̣е сама̄паннасса антосама̄паттийам̣ паваттитарӯпа̄рӯпадхамме ‘‘локо’’ти ча касин̣апариччхедантена ‘‘антава̄’’ти ча ган̣хантасса ‘‘антава̄ локо’’ти гахан̣а̄ка̄раппаватта̄ дит̣т̣хи. са̄ сассатадит̣т̣хипи хоти уччхедадит̣т̣хипи. випулакасин̣ала̄бхино пана тасмим̣ касин̣е сама̄паннасса антосама̄паттийам̣ паваттитарӯпа̄рӯпадхамме ‘‘локо’’ти ча касин̣апариччхедантена ‘‘на антава̄’’ти ча ган̣хантасса ‘‘анантава̄ локо’’ти гахан̣а̄ка̄раппаватта̄ дит̣т̣хи. са̄ сассатадит̣т̣хипи хоти уччхедадит̣т̣хипи. там̣ джӣвам̣ там̣ сарӣранти бхеданадхаммасса сарӣрассева ‘‘джӣва’’нти гахитатта̄ ‘‘сарӣре уччхиджджама̄не джӣвампи уччхиджджатӣ’’ти уччхедаггахан̣а̄ка̄раппаватта̄ дит̣т̣хи. дутийападе сарӣрато ан̃н̃асса джӣвасса гахитатта̄ ‘‘сарӣре уччхиджджама̄непи джӣвам̣ на уччхиджджатӣ’’ти сассатаггахан̣а̄ка̄раппаватта̄ дит̣т̣хи. хоти татха̄гатотиа̄дӣсу ‘‘сатто татха̄гато на̄ма, со парам̣ маран̣а̄ хотӣ’’ти ган̣хато пат̣хама̄ сассатадит̣т̣хи. ‘‘на хотӣ’’ти ган̣хато дутийа̄ уччхедадит̣т̣хи. ‘‘хоти ча на ча хотӣ’’ти ган̣хато татийа̄ екаччасассатадит̣т̣хи. ‘‘нева хоти на на хотӣ’’ти ган̣хато чатуттха̄ амара̄виккхепадит̣т̣хӣти.

итӣти вуттаппака̄радит̣т̣хиниссайанидассанам̣. бхавадит̣т̣хисанниссита̄ ва̄ сатта̄ хонти вибхавадит̣т̣хисанниссита̄ ва̄ти бхаво вуччати сассато, сассатавасена уппаджджама̄надит̣т̣хи бхавадит̣т̣хи, бхавоти дит̣т̣хӣти вуттам̣ хоти. вибхаво вуччати уччхедо, уччхедавасена уппаджджама̄надит̣т̣хи вибхавадит̣т̣хи, вибхавоти дит̣т̣хӣти вуттам̣ хоти. вуттаппака̄ра̄ дасавидха̄ дит̣т̣хи бхавадит̣т̣хи ча вибхавадит̣т̣хи ча̄ти двидха̄ва хоти. та̄су двӣсу екекам̣ санниссита̄ апассита̄ аллӣна̄ сатта̄ хонти.

ете ва̄ пана убхо анте анупагамма̄ти еттха ‘‘аггито ва̄ удакато ва̄ митхубхеда̄ ва̄’’тиа̄дӣсу (дӣ. ни. 2.152) вийа ва̄-саддо самуччайаттхо. ете вуттаппака̄ре сассатуччхедавасена две паккхе ча на упагантва̄ аналлӣйитва̄ паха̄йа̄ти аттхо. ‘‘ануломика̄ ва̄ кхантӣ’’ти викаппаттхова. идаппаччайата̄пат̣иччасамуппаннесӯти имесам̣ джара̄маран̣а̄дӣнам̣ паччайа̄ идаппаччайа̄, идаппаччайа̄ ева идаппаччайата̄, идаппаччайа̄нам̣ ва̄ самӯхо идаппаччайата̄. лаккхан̣ам̣ панеттха саддасаттхато парийеситаббам̣. те те паччайе пат̣ичча саха самма̄ ча уппанна̄ пат̣иччасамуппанна̄. тасса̄ идаппаччайата̄йа ча тесу пат̣иччасамуппаннесу ча дхаммесу. ануломика̄ти локуттарадхамма̄нам̣ ануломато ануломика̄. кхантӣти н̃а̄н̣ам̣. н̃а̄н̣ан̃хи кхаманато кханти. пат̣иладдха̄ хотӣти саттехи адхигата̄ хоти. идаппаччайата̄йа кхантийа̄ уччхедатта̄нупагамо хоти паччайуппаннадхамма̄нам̣ паччайаса̄маггийам̣ а̄йаттавуттитта̄ паччайа̄нупарамадассанена пхала̄нупарамадассанато. пат̣иччасамуппаннесу дхаммесу кхантийа̄ сассататта̄нупагамо хоти паччайаса̄маггийам̣ наванава̄нам̣ паччайуппаннадхамма̄нам̣ уппа̄дадассанато. евамете убхо анте анупагамма пат̣иччасамуппа̄дапат̣иччасамуппаннадхаммадассанена на уччхедо на сассатоти паваттам̣ самма̄дассанам̣ ‘‘ануломика̄ кхантӣ’’ти ведитаббам̣. еван̃хи тадубхайадит̣т̣хипат̣ипаккхабхӯта̄ самма̄дит̣т̣хи вутта̄ хоти. йатха̄бхӯтам̣ ва̄ н̃а̄н̣анти йатха̄бхӯтам̣ йатха̄сабха̄вам̣ неййам̣. таттха паваттан̃а̄н̣ампи висайавоха̄рена ‘‘йатха̄бхӯтан̃а̄н̣а’’нти вуттам̣. там̣ пана сан̇кха̄рупеккха̄парийантам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ идха̄дхиппетам̣. хет̣т̣ха̄ пана ‘‘йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассана’’нти бхайатӯпат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ам̣ вуттам̣. йатха̄бхӯтам̣ ва̄ н̃а̄н̣ам̣ саттехи пат̣иладдхам̣ хотӣти самбандхо.

ида̄ни ‘‘сассато локо’’тиа̄дӣхи миччха̄дит̣т̣хипарибха̄витам̣ ‘‘ете ва̄ пана̄’’тиа̄дӣхи самма̄дит̣т̣хипарибха̄витам̣ саттасанта̄нам̣ дассетва̄ ‘‘ка̄мам̣ севантан̃н̃ева̄’’тиа̄дӣхи сеса̄кусалехи сесакусалехи ча парибха̄витам̣ саттасанта̄нам̣ дассети. таттха ка̄мам̣ севантам̣йева пуггалам̣ татха̄гато джа̄на̄тӣти йоджана̄ ка̄табба̄. севантанти ча абхин̣хасамуда̄ча̄равасена севама̄нам̣. пуббе а̄севитавасена килесака̄мо гару асса̄ти ка̄магаруко. татхева ка̄мо а̄сайе санта̄не асса̄ти ка̄ма̄сайо. санта̄навасенева ка̄ме адхимутто лагготи ка̄ма̄дхимутто. сесесупи есева найо. неккхамма̄дӣни вуттаттха̄нева. ка̄ма̄дӣхи ча тӣхи сеса̄кусала̄, неккхамма̄дӣхи тӣхи сесакусала̄ гахита̄ва хонтӣти ведитабба̄. ‘‘айам̣ сатта̄нам̣ а̄сайо’’ти тидха̄ вуттам̣ санта̄намева дассети.

айам̣ панеттха ат̣т̣хакатха̄найо – ‘‘ити бхавадит̣т̣хисанниссита̄ ва̄’’ти евам̣ сассатадит̣т̣хим̣ ва̄ санниссита̄. сассатадит̣т̣хи хи еттха бхавадит̣т̣хӣти вутта̄, уччхедадит̣т̣хи ча вибхавадит̣т̣хӣти. саббадит̣т̣хӣнан̃хи сассатуччхедадит̣т̣хӣхи сан̇гахитатта̄ саббепиме дит̣т̣хигатика̄ сатта̄ има̄ва две дит̣т̣хийо санниссита̄ хонти. вуттампи четам̣ ‘‘двайаниссито кхва̄йам̣, качча̄на, локо йебхуййена аттхитан̃чева наттхитан̃ча̄’’ти (сам̣. ни. 2.15). еттха хи аттхита̄ти сассатам̣. наттхита̄ти уччхедо. айам̣ та̄ва ват̣т̣аниссита̄нам̣ путхуджджана̄нам̣ сатта̄нам̣ а̄сайо. ида̄ни виват̣т̣аниссита̄нам̣ суддхасатта̄нам̣ а̄сайам̣ дассетум̣ ‘‘ете ва̄ пана убхо анте анупагамма̄’’тиа̄ди вуттам̣. таттха ‘‘ете ва̄ пана̄’’ти етейева. ‘‘убхо анте’’ти сассатуччхедасан̇кха̄те две анте. ‘‘анупагамма̄’’ти на аллӣйитва̄. ‘‘идаппаччайата̄пат̣иччасамуппаннесу дхаммесӯ’’ти идаппаччайата̄йа чева пат̣иччасамуппаннадхаммесу ча. ‘‘ануломика̄ кхантӣ’’ти випассана̄н̃а̄н̣ам̣. ‘‘йатха̄бхӯтам̣ н̃а̄н̣а’’нти магган̃а̄н̣ам̣. идам̣ вуттам̣ хоти – йа̄ пат̣иччасамуппа̄де чева пат̣иччасамуппаннадхаммесу ча ете убхо сассатуччхедаанте анупагантва̄ випассана̄ пат̣иладдха̄, йан̃ча тато уттари магган̃а̄н̣ам̣, айам̣ сатта̄нам̣ а̄сайо. айам̣ ват̣т̣аниссита̄нан̃ча виват̣т̣аниссита̄нан̃ча саббесампи сатта̄нам̣ а̄сайо идам̣ васанат̣т̣ха̄нанти. айам̣ а̄чарийа̄нам̣ сама̄нат̣т̣хакатха̄.

витан̣д̣ава̄дӣ пана̄ха ‘‘магго на̄ма ва̄сам̣ виддхам̣сенто гаччхати, твам̣ магго ва̄соти вадесӣ’’ти? со ваттаббо ‘‘твам̣ арийава̄сабха̄н̣ако хоси на хосӣ’’ти? саче ‘‘на хомӣ’’ти вадати, ‘‘твам̣ абха̄н̣аката̄йа на джа̄на̄сӣ’’ти ваттаббо. саче ‘‘бха̄н̣акосмӣ’’ти вадати, ‘‘суттам̣ а̄хара̄’’ти ваттаббо. саче а̄харати, иччетам̣ кусалам̣. но че а̄харати, сайам̣ а̄харитаббам̣ ‘‘дасайиме, бхиккхаве, арийа̄ва̄са̄, йадарийа̄ а̄васим̣су ва̄ а̄васанти ва̄ а̄васиссанти ва̄’’ти (а. ни. 10.19). етан̃хи суттам̣ маггасса ва̄сабха̄вам̣ дӣпети. тасма̄ сукатхитамеветанти. имам̣ пана бхагава̄ сатта̄нам̣ а̄сайам̣ джа̄нанто имесан̃ча дит̣т̣хигата̄нам̣ имесан̃ча випассана̄н̃а̄н̣амагган̃а̄н̣а̄нам̣ аппаваттиккхан̣епи джа̄на̄ти ева. тасма̄йева ча ‘‘ка̄мам̣ севантам̣йева джа̄на̄тӣ’’тиа̄ди вуттанти.

анусайаниддесе анусайа̄ти кенат̣т̣хена анусайа̄? анусайанат̣т̣хена. ко еса анусайанат̣т̣хо на̄ма̄ти? аппахӣнат̣т̣хо. ете хи аппахӣнат̣т̣хена тасса тасса санта̄не анусенти на̄ма. тасма̄ ‘‘анусайа̄’’ти вуччанти. анусентӣти анурӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ лабхитва̄ уппаджджантӣти аттхо. атха̄пи сийа̄ – анусайанат̣т̣хо на̄ма аппахӣна̄ка̄ро, со ча уппаджджатӣти ваттум̣ на йуджджати, тасма̄ на анусайа̄ уппаджджантӣти. татридам̣ пат̣ивачанам̣ – на аппахӣна̄ка̄ро, анусайоти пана аппахӣнат̣т̣хена тха̄магатакилесо вуччати. со читтасампайутто са̄рамман̣о саппаччайат̣т̣хена сахетуко еканта̄кусало атӣтопи хоти ана̄гатопи паччуппаннопи, тасма̄ уппаджджатӣти ваттум̣ йуджджатӣти. татридам̣ пама̄н̣ам̣ – идхева та̄ва абхисамайакатха̄йа (пат̣и. ма. 3.21) ‘‘паччуппанне килесе паджахатӣ’’ти пуччхам̣ катва̄ анусайа̄нам̣ паччуппаннабха̄васса аттхита̄йа ‘‘тха̄магато анусайам̣ паджахатӣ’’ти вуттам̣. дхаммасан̇ган̣ийам̣ мохасса падабха̄джане ‘‘авиджджа̄нусайо авиджджа̄парийут̣т̣ха̄нам̣ авиджджа̄лан̇гӣ мохо акусаламӯлам̣, айам̣ тасмим̣ самайе мохо хотӣ’’ти (дха. са. 390) акусалачиттена саддхим̣ мохасса уппаннабха̄во вутто. катха̄ваттхусмим̣ ‘‘анусайа̄ абйа̄ката̄ анусайа̄ ахетука̄ анусайа̄ читтавиппайутта̄’’ти саббе ва̄да̄ пат̣иседхита̄. анусайайамаке саттаннам̣ маха̄ва̄ра̄нам̣ ан̃н̃атарасмим̣ уппаджджанава̄ре ‘‘йасса ка̄мара̄га̄нусайо уппаджджати, тасса пат̣игха̄нусайо уппаджджатӣ’’тиа̄ди (йама. 2.анусайайамака.300) вуттам̣. тасма̄ ‘‘анусентӣти анурӯпам̣ ка̄ран̣ам̣ лабхитва̄ уппаджджантӣ’’ти йам̣ вуттам̣, там̣ имина̄ тантиппама̄н̣ена йуттанти ведитаббам̣. йампи ‘‘читтасампайутто са̄рамман̣о’’тиа̄ди вуттам̣, тампи сувуттамева. анусайо хи на̄меса париниппханно читтасампайутто акусаладхаммоти нит̣т̣хаметтха гантаббам̣.

ка̄мара̄га̄нусайотиа̄дӣсу ка̄мара̄го ча со аппахӣнат̣т̣хена анусайо ча̄ти ка̄мара̄га̄нусайо. сесападесупи есева найо. ка̄мара̄га̄нусайо четтха лобхасахагатачиттесу сахаджа̄тавасена а̄рамман̣авасена ча мана̄песу авасесака̄ма̄вачарадхаммесу а̄рамман̣авасенева уппаджджама̄но лобхо. пат̣игха̄нусайо ча доманассасахагатачиттесу сахаджа̄тавасена а̄рамман̣авасена ча амана̄песу авасесака̄ма̄вачарадхаммесу а̄рамман̣авасенева уппаджджама̄но досо. ма̄на̄нусайо дит̣т̣хигатавиппайутталобхасахагатачиттесу сахаджа̄тавасена а̄рамман̣авасена ча дуккхаведана̄ваджджесу авасесака̄ма̄вачарадхаммесу рӯпа̄рӯпа̄вачарадхаммесу ча а̄рамман̣авасенева уппаджджама̄но ма̄но. дит̣т̣ха̄нусайо чатӯсу дит̣т̣хигатасампайуттесу. вичикиччха̄нусайо вичикиччха̄сахагате. авиджджа̄нусайо два̄дасасу акусалачиттесу сахаджа̄тавасена а̄рамман̣авасена ча. тайопи авасесатебхӯмакадхаммесу а̄рамман̣авасенева уппаджджама̄на̄ дит̣т̣хивичикиччха̄моха̄. бхавара̄га̄нусайо чатӯсу дит̣т̣хигатавиппайуттесу уппаджджама̄нопи сахаджа̄тавасена на вутто, а̄рамман̣авасенева пана рӯпа̄рӯпа̄вачарадхаммесу уппаджджама̄но лобхо вутто.

114. ида̄ни йатха̄вутта̄нам̣ анусайа̄нам̣ анусайанат̣т̣ха̄нам̣ дассенто йам̣ локетиа̄дима̄ха. таттха йам̣ локе пийарӯпанти йам̣ имасмим̣ локе пийаджа̄тикам̣ пийасабха̄вам̣. са̄тарӯпанти са̄таджа̄тикам̣ асса̄дападат̣т̣ха̄нам̣ ит̣т̣ха̄рамман̣ам̣. еттха сатта̄нам̣ ка̄мара̄га̄нусайо анусетӣти етасмим̣ ит̣т̣ха̄рамман̣е сатта̄нам̣ аппахӣнат̣т̣хена ка̄мара̄га̄нусайо анусети. ‘‘пийарӯпам̣ са̄тарӯпа’’нти ча идха ка̄ма̄вачарадхаммойева адхиппето. йатха̄ на̄ма удаке нимуггасса хет̣т̣ха̄ ча упари ча саманта̄ ча удакамева хоти, евамева ит̣т̣ха̄рамман̣е ра̄гуппатти на̄ма сатта̄нам̣ а̄чин̣н̣асама̄чин̣н̣а̄. татха̄ анит̣т̣ха̄рамман̣е пат̣игхуппатти. ити имесу двӣсу дхаммесӯти евам̣ имесу двӣсу ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣адхаммесу. авиджджа̄нупатита̄ти ка̄мара̄гапат̣игхасампайутта̄ хутва̄ а̄рамман̣акаран̣авасена авиджджа̄ анупатита̄ анугата̄. виччхедам̣ катва̄пи па̄т̣хо. тадекат̣т̣хоти та̄йа авиджджа̄йа сахаджекат̣т̣хавасена екато т̣хито. ма̄но ча дит̣т̣хи ча вичикиччха̄ ча̄ти нававидхама̄но, два̄сат̣т̣хивидха̄ дит̣т̣хи, ат̣т̣хаваттхука̄ вичикиччха̄, тадекат̣т̣хо ма̄но ча тадекат̣т̣ха̄ дит̣т̣хи ча тадекат̣т̣ха̄ вичикиччха̄ ча̄ти йоджана̄. дат̣т̣хабба̄ти пасситабба̄ авагантабба̄. тайо екато катва̄ бахувачанам̣ катам̣. бхавара̄га̄нусайо панеттха ка̄мара̄га̄нусайенева сан̇гахитоти ведитаббо.

чаританиддесе тераса четана̄ пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро. два̄даса апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро. чатассо а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ро. таттха ка̄ма̄вачаро париттабхӯмако. итаро маха̄бхӯмако. тӣсупи ва̄ етесу йо кочи аппавипа̄ко париттабхӯмако, маха̄випа̄ко маха̄бхӯмакоти ведитаббо.

115. адхимуттиниддесе сантӣти сам̣виджджанти. хӣна̄дхимуттика̄ти ла̄макаджджха̄сайа̄. пан̣ӣта̄дхимуттика̄ти калйа̄н̣аджджха̄сайа̄. севантӣти ниссайанти аллӣйанти. бхаджантӣти упасан̇каманти. пайирупа̄сантӣти пунаппунам̣ упасан̇каманти. саче хи а̄чарийупаджджха̄йа̄ на сӣлаванто хонти, антева̄сикасаддхивиха̄рика̄ сӣлаванто, те аттано а̄чарийупаджджха̄йепи на упасан̇каманти, аттано садисе са̄руппе бхиккхӯйева упасан̇каманти. сачепи а̄чарийупаджджха̄йа̄ са̄руппа̄ бхиккхӯ, итаре аса̄руппа̄, тепи на а̄чарийупаджджха̄йе упасан̇каманти, аттано садисе хӣна̄дхимуттикейева упасан̇каманти. евам̣ упасан̇каманам̣ пана на кевалам̣ етарахийева, атӣта̄на̄гатепӣти дассетум̣ атӣтампи аддха̄нантиа̄дима̄ха. таттха атӣтампи аддха̄нанти атӣтасмим̣ ка̄ле, аччантасам̣йогаттхе ва̄ упайогавачанам̣. сесам̣ утта̄наттхамева. идам̣ пана дуссӣла̄нам̣ дуссӣласеванамева, сӣлаванта̄нам̣ сӣлавантасеванамева, дуппан̃н̃а̄нам̣ дуппан̃н̃асеванамева, пан̃н̃аванта̄нам̣ пан̃н̃авантасеванамева ко нийаметӣти? аджджха̄сайадха̄ту нийаметӣти.

бхабба̄бхаббаниддесе чхад̣д̣етаббе пат̣хамам̣ ниддиситва̄ гахетаббе паччха̄ ниддиситум̣ уддесасса уппат̣ипа̄т̣ийа̄ пат̣хамам̣ абхабба̄ ниддит̣т̣ха̄. уддесе пана двандасама̄се аччитасса ча мандаккхарасса ча падасса пуббанипа̄талаккхан̣авасена бхаббасаддо пуббам̣ пайутто. камма̄варан̣ена̄ти пан̃чавидхена а̄нантарийакаммена. саманна̄гата̄ти саман̇гӣбхӯта̄. килеса̄варан̣ена̄ти нийатамиччха̄дит̣т̣хийа̄. има̄ни две саггамагга̄нам̣ а̄варан̣ато а̄варан̣а̄ни. бхиккхунӣдӯсака̄дӣни камма̄нипи камма̄варан̣енева сан̇гахита̄ни. випа̄ка̄варан̣ена̄ти ахетукапат̣исандхийа̄. йасма̄ пана духетука̄нампи арийамаггапат̣иведхо наттхи, тасма̄ духетука̄ пат̣исандхипи випа̄ка̄варан̣амева̄ти ведитабба̄, ассаддха̄ти буддха̄дӣсу саддха̄рахита̄. аччхандика̄ти каттукамйата̄кусалаччхандарахита̄. уттаракурука̄ манусса̄ аччхандикат̣т̣ха̄нам̣ павит̣т̣ха̄. дуппан̃н̃а̄ти бхаван̇гапан̃н̃а̄йа парихӣна̄. бхаван̇гапан̃н̃а̄йа пана парипун̣н̣а̄йапи йасса бхаван̇гам̣ локуттарасса па̄дакам̣ на хоти, сопи дуппан̃н̃ойева на̄ма. абхабба̄ нийа̄мам̣ оккамитум̣ кусалесу дхаммесу самматтанти кусалесу дхаммесу самматтанийа̄масан̇кха̄там̣ арийамаггам̣ оккамитум̣ абхабба̄. арийамагго хи самма̄ сабха̄воти самматтам̣, сойева анантарапхалада̄не, сайамева ва̄ ачалабха̄вато нийа̄мо, там̣ оккамитум̣ пависитум̣ абхабба̄. на камма̄варан̣ена̄тиа̄дӣни вуттавипарийа̄йенева ведитабба̄нӣти.

а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

70. йамакапа̄т̣ихӣран̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

116. йамакапа̄т̣ихӣран̃а̄н̣аниддесе аса̄дха̄ран̣ам̣ са̄вакехӣти сеса̄са̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣аниддесе ан̃н̃авачанехи ока̄са̄бха̄вато на вуттам̣, идха пана ан̃н̃авачана̄бха̄вато вуттанти ведитаббам̣. упаримака̄йатоти на̄бхийа̄ уддхам̣ сарӣрато. аггиккхандхо паваттатӣти теджокасин̣а̄рамман̣ам̣ па̄дакаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘упаримака̄йато аггиджа̄ла̄ вут̣т̣ха̄тӯ’’ти а̄ваджджитва̄ парикаммам̣ катва̄ анантарам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена ‘‘упаримака̄йато аггиджа̄ла̄ вут̣т̣ха̄тӯ’’ти адхит̣т̣хите саха адхит̣т̣ха̄на̄ упаримака̄йато аггиджа̄ла̄ вут̣т̣ха̄ти. са̄ хи идха ра̄сат̣т̣хена кхандхоти вутта̄. хет̣т̣химака̄йатоти на̄бхито хет̣т̣ха̄ сарӣрато. удакадха̄ра̄ паваттатӣти а̄покасин̣а̄рамман̣ам̣ па̄дакаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘хет̣т̣химака̄йато удакадха̄ра̄ вут̣т̣ха̄тӯ’’ти а̄ваджджитва̄ парикаммам̣ катва̄ анантарам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена ‘‘хет̣т̣химака̄йато удакадха̄ра̄ вут̣т̣ха̄тӯ’’ти адхит̣т̣хите саха адхит̣т̣ха̄на̄ хет̣т̣химака̄йато удакадха̄ра̄ вут̣т̣ха̄ти. убхайаттха̄пи аббоччхедавасена паваттатӣти вуттам̣. адхит̣т̣ха̄насса а̄ваджджанасса ча антаре две бхаван̇гачитта̄ни ваттанти. тасма̄йева йугала̄ хутва̄ аггиккхандхаудакадха̄ра̄ паваттанти, антарам̣ на пан̃н̃а̄йати. ан̃н̃есам̣ пана бхаван̇гапариччхедо наттхи. пураттхимака̄йатоти абхимукхапассато. паччхимака̄йатоти пит̣т̣хипассато. даккхин̣ааккхито ва̄мааккхитотиа̄ди сама̄сапа̄т̣хойева, на ан̃н̃о. даккхин̣ана̄сика̄сотато ва̄мана̄сика̄сотатоти па̄т̣хо сундаро. рассам̣ катва̄пи пат̣ханти. ам̣сакӯт̣атоти еттха аббхуггатат̣т̣хена кӯт̣о вийа̄ти кӯт̣о, ам̣сойева кӯт̣о ам̣сакӯт̣о. ан̇гулан̇гулехӣти ан̇гулӣхи ан̇гулӣхи. ан̇гулантарика̄хӣти ан̇гулӣнам̣ антарика̄хи. екекаломато аггиккхандхо паваттати, екекаломато удакадха̄ра̄ паваттатӣти убхайаттха̄пи а̄мед̣итавачанена саббалома̄нам̣ парийа̄диннатта̄ екекаломатова аггиккхандхаудакадха̄ра̄ йугала̄ йугала̄ хутва̄ паваттантӣти вуттам̣ хоти. ломакӯпато ломакӯпато аггиккхандхо паваттати, ломакӯпато ломакӯпато удакадха̄ра̄ паваттатӣти еттха̄пи есева найо. кесучи поттхакесу ‘‘екекаломато аггиккхандхо паваттати. ломакӯпато ломакӯпато удакадха̄ра̄ паваттати, ломакӯпато ломакӯпато аггиккхандхо паваттати, екекаломато удакадха̄ра̄ паваттатӣ’’ти ликхитам̣. тампи йуджджатийева. па̄т̣ихӣрасса атисукхуматтадӣпанато пана пуримапа̄т̣хойева сундаратаро.

ида̄ни чханнам̣ ван̣н̣а̄нанти ко самбандхо? хет̣т̣ха̄ ‘‘упаримака̄йато’’тиа̄дӣхи анекехи сарӣра̄вайава̄ вутта̄. тена сарӣра̄вайавасамбандхо паваттатӣти вачанасамбандхена ча йамакапа̄т̣ихӣра̄дхика̄рена ча чханнам̣ ван̣н̣а̄нам̣ сарӣра̄вайавабхӯта̄нам̣ расмийо йамака̄ хутва̄ паваттантӣти вуттам̣ хоти. са̄мивачанасамбандхена ча авассам̣ ‘‘расмийо’’ти па̄т̣хасесо иччхитаббойева. нӣла̄нанти ума̄пуппхаван̣н̣а̄нам̣. пӣтака̄нанти кан̣ика̄рапуппхаван̣н̣а̄нам̣. лохитака̄нанти индагопакаван̣н̣а̄нам̣. ода̄та̄нанти осадхита̄ракаван̣н̣а̄нам̣. ман̃джит̣т̣ха̄нанти мандараттаван̣н̣а̄нам̣. пабхассара̄нанти пабха̄санапакатика̄нам̣ пабхассараван̣н̣а̄нам̣. пабхассараван̣н̣е висум̣ авиджджама̄непи вуттесу пан̃часу ван̣н̣есу йе йе пабха̄ самуджджала̄, те те пабхассара̄. татха̄ хи татха̄гатасса йамакапа̄т̣ихӣрам̣ каронтасса йамакапа̄т̣ихӣран̃а̄н̣абаленева кесамассӯнан̃чева аккхӣнан̃ча нӣлат̣т̣ха̄нехи нӣларасмийо никкхаманти, йа̄сам̣ васена гаганаталам̣ ан̃джаначун̣н̣асамокин̣н̣ам̣ вийа ума̄пуппханӣлуппаладаласан̃чханнам̣ вийа вӣтипатантаман̣ита̄лаван̣т̣ам̣ вийа паса̄ритамечакапат̣ам̣ вийа ча хоти. чхавито чева аккхӣнан̃ча пӣтакат̣т̣ха̄нехи пӣтарасмийо никкхаманти, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ суван̣н̣арасанисин̃чама̄на̄ вийа суван̣н̣апат̣апаса̄рита̄ вийа кун̇кумачун̣н̣акан̣ика̄рапуппхасампарикин̣н̣а̄ вийа ча вирочанти. мам̣салохитехи чева аккхӣнан̃ча раттат̣т̣ха̄нехи лохитарасмийо никкхаманти, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ чинапит̣т̣хачун̣н̣аран̃джита̄ вийа супаккала̄кха̄расанисин̃чама̄на̄ вийа раттакамбалапариккхитта̄ вийа джайасуманапа̄либхаддакабандхуджӣвакакусумасампарикин̣н̣а̄ вийа ча вирочанти. ат̣т̣хӣхи чева дантехи ча аккхӣнан̃ча сетат̣т̣ха̄нехи ода̄тарасмийо никкхаманти, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ раджатакут̣ехи а̄син̃чама̄накхӣрадха̄ра̄сампарикин̣н̣а̄ вийа паса̄ритараджатапат̣т̣авита̄на̄ вийа вӣтипатантараджатата̄лаван̣т̣а̄ вийа кундакумудасиндува̄расуманамаллика̄дикусумасан̃чханна̄ вийа ча вирочанти. хаттхаталапа̄датала̄дӣхи мандараттат̣т̣ха̄нехи ман̃джит̣т̣харасмийо никкхаманти, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ пава̄л̣аджа̄лапариккхитта̄ вийа раттакуравакакусумасамокин̣н̣а̄ вийа ча вирочанти. ун̣н̣а̄накха̄дӣхи пабхассарат̣т̣ха̄нехи пабхассарарасмийо никкхаманти, йа̄сам̣ васена диса̄бха̄га̄ осадхита̄ракапун̃джапун̣н̣а̄ вийа виджджупат̣ала̄дипарипун̣н̣а̄ вийа ча вирочанти.

бхагава̄ чан̇каматӣтиа̄ди ‘‘бхагавато ча ниммита̄нан̃ча на̄на̄ирийа̄патхакаран̣ам̣ йамакапа̄т̣ихӣренева хотӣ’’ти дассанаттхам̣ вуттам̣. тесан̃хи ниммита̄нам̣ ирийа̄патха̄ йугала̄ва хутва̄ ваттанти. йади ниммита̄ бахука̄ хонти, ‘‘ниммито’’тиа̄ди касма̄ екавачанам̣ катанти че? ниммитесупи екекасса на̄на̄ирийа̄патхабха̄вадассанаттхам̣. бахувачанена хи вутте саббепи ниммита̄ саким̣ екекаирийа̄патхика̄ вийа хонти. екавачанена пана вутте ниммитесу екеко на̄на̄ирийа̄патхикоти н̃а̄йати. тасма̄ екавачананиддесо като. чӯл̣апантхакаттхеропи та̄ва на̄на̄ирийа̄патхикабхиккхӯнам̣ сахассам̣ ма̄песи, ким̣ пана бхагава̄ йамакапа̄т̣ихӣре бахӯ ниммите на кариссати. чӯл̣апантхакаттхерам̣ мун̃читва̄ ан̃н̃есам̣ са̄вака̄нам̣ ека̄ваджджанена на̄на̄ирийапатхика̄нам̣ на̄на̄рӯпа̄нан̃ча нимма̄нам̣ на иджджхати. анийаметва̄ хи ниммита̄ иддхимата̄ садиса̄ва хонти. т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу ва̄ бха̄ситатун̣хӣбха̄ва̄дӣсу ва̄ йам̣ йам̣ иддхима̄ кароти, там̣ тадева каронти, висадисакаран̣ам̣ на̄на̄кирийа̄каран̣ан̃ча ‘‘еттака̄ ӣдиса̄ хонту, еттака̄ имам̣ на̄ма каронтӯ’’ти висум̣ висум̣ а̄ваджджитва̄ адхит̣т̣ха̄нена иджджхати. татха̄гатасса пана ека̄ваджджана̄дхит̣т̣ха̄ненева на̄наппака̄ранимма̄нам̣ иджджхати. евамева аггиккхандхаудакадха̄ра̄нимма̄не ча на̄на̄ван̣н̣анимма̄не ча ведитаббам̣. таттха бхагава̄ чан̇каматӣти а̄ка̄се ва̄ патхавийам̣ ва̄ чан̇камати. ниммитоти иддхийа̄ ма̄питабуддхарӯпам̣. тит̣т̣хати ва̄тиа̄дӣнипи а̄ка̄се ва̄ патхавийам̣ ва̄. каппетӣти кароти. бхагава̄ тит̣т̣хатӣтиа̄дӣсупи есева найоти.

йамакапа̄т̣ихӣран̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

71. маха̄карун̣а̄н̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

117. маха̄карун̣а̄н̃а̄н̣аниддесе бахукехи а̄ка̄рехӣти ида̄ни вуччама̄нехи екӯнанавутийа̄ пака̄рехи. пассанта̄нанти н̃а̄н̣ачаккхуна̄ ча буддхачаккхуна̄ ча олокента̄нам̣. оккаматӣти отарати пависати. а̄диттоти дуккхалаккхан̣авасена пӣл̣а̄йогато санта̄панат̣т̣хена а̄дӣпито. ‘‘йаданиччам̣, там̣ дуккха’’нти (сам̣. ни. 3.15) вуттатта̄ саббасан̇кхатасса чева дуккхалаккхан̣авасена пӣл̣итатта̄ дуккхасса ча карун̣а̄йа мӯлабхӯтатта̄ пат̣хамам̣ дуккхалаккхан̣авасена ‘‘а̄дитто’’ти вуттанти ведитаббам̣. ра̄га̄дӣхи а̄диттатам̣ пана упари ваккхати. атха ва̄ а̄диттоти ра̄га̄дӣхийева а̄дитто. упари пана ‘‘тасса наттхан̃н̃о кочи нибба̄пета̄’’ти аттха̄пеккханавасена пуна вуттанти ведитаббам̣. локасаннива̄соти пан̃чаккхандха̄ луджджанапалуджджанат̣т̣хена локо, тан̣ха̄дит̣т̣хивасена саннивасанти еттха сатта̄ти саннива̄со, локова саннива̄со локасаннива̄со. дуккхитам̣ кхандхасанта̄нам̣ упа̄да̄йа саттавоха̄расаббха̄вато локасаннива̄сайогато саттасамӯхопи локасаннива̄со. сопи ча сахакхандхакойева. уййуттоти анекесу киччесу ниччабйа̄па̄рата̄йа катайого катаусса̄хо, сататакиччесу сауссуккоти аттхо. гхат̣т̣анайуттоти ва̄ уййутто. пайа̄тоти паббатеййа̄ надӣ вийа анават̣т̣хитагаманена маран̣а̄йа йа̄тум̣ а̄раддхо. куммаггаппат̣ипанноти куччхитам̣ миччха̄маггам̣ пат̣ипанно. упари пана ‘‘випатхапаккхандо’’ти на̄на̄падехи висесетва̄ вуттам̣.

упанӣйатӣти джара̄васена маран̣а̄йа упанӣйати харӣйати. джара̄ хи ‘‘а̄йуно сам̣ха̄нӣ’’ти (сам̣. ни. 2.2) вутта̄. аддхувоти на тхиро, сада̄ татхева на хоти. йасма̄ аддхуво, тасма̄ упанӣйатӣти пуримасса ка̄ран̣авачанаметам̣. етена сака̄ран̣ам̣ джара̄дуккхам̣ вуттам̣. там̣ джара̄дуккхам̣ дисва̄ джара̄па̄риджун̃н̃арахита̄пи вин̃н̃ӯ паббаджанти. ата̄н̣оти та̄йитум̣ раккхитум̣ саматтхена рахито, ана̄раккхоти вуттам̣ хоти. анабхиссароти абхисаритва̄ абхигантва̄ бйа̄харан̣ена асса̄сетум̣ саматтхена рахито, асаха̄йоти ва̄ аттхо. йасма̄ анабхиссаро, тасма̄ ата̄н̣оти пуримасса ка̄ран̣авачанаметам̣. етена сака̄ран̣ам̣ пийавиппайогадуккхам̣ вуттам̣. там̣ пийавиппайогадуккхам̣ дисва̄ н̃а̄типа̄риджун̃н̃арахита̄пи вин̃н̃ӯ паббаджанти. ассакоти сакабхан̣д̣арахито. саббам̣ паха̄йа гаманӣйанти сакабхан̣д̣анти саллаккхитам̣ саббам̣ паха̄йа локена гантаббам̣. йасма̄ саббам̣ паха̄йа гаманӣйам̣, тасма̄ ассакоти пуримасса ка̄ран̣авачанаметам̣. етена сака̄ран̣ам̣ маран̣адуккхам̣ вуттам̣. там̣ дисва̄ бхогапа̄риджун̃н̃арахита̄пи вин̃н̃ӯ паббаджанти. ан̃н̃аттха ‘‘каммассака̄ ма̄н̣авасатта̄’’ти (ма. ни. 3.289) вуттам̣, идха ча рат̣т̣хапа̄ласутте ча ‘‘ассако локо’’ти (ма. ни. 2.305) вуттам̣, там̣ катхам̣ йуджджатӣти че? паха̄йа гаманӣйам̣ сандха̄йа ‘‘ассако’’ти вуттам̣, каммам̣ пана на паха̄йа гаманӣйам̣. тасма̄ ‘‘каммассака̄’’ти вуттам̣. рат̣т̣хапа̄ласуттейева ча еваметам̣ вуттам̣ ‘‘твам̣ пана йатха̄каммам̣ гамиссасӣ’’ти (ма. ни. 2.306). ӯноти па̄рипӯрирахито. атиттоти бхиййо бхиййо паттхана̄йапи на сухито. идам̣ ӯнабха̄васса ка̄ран̣авачанам̣. тан̣ха̄да̄соти тан̣ха̄йа васе ваттанато тан̣ха̄йа да̄сабхӯто. идам̣ атиттабха̄васса ка̄ран̣авачанам̣. етена иччха̄рога̄падесена сака̄ран̣ам̣ бйа̄дхидуккхам̣ вуттам̣. там̣ бйа̄дхидуккхам̣ дисва̄ бйа̄дхипа̄риджун̃н̃арахита̄пи вин̃н̃ӯ паббаджанти. ата̄йаноти путта̄дӣхипи та̄йанасса абха̄вато ата̄йано ана̄раккхо, алаббханеййакхемо ва̄. ален̣оти аллӣйитум̣ нисситум̣ анарахо аллӣна̄нампи ча лен̣акичча̄ка̄рако. асаран̣оти ниссита̄нам̣ на бхайаса̄рако на бхайавина̄сако. асаран̣ӣбхӯтоти пуре уппаттийа̄ аттано абха̄венева асаран̣о, уппаттисамака̄ламева асаран̣ӣбхӯтоти аттхо.

уддхатоти сабба̄кусалесу уддхаччасса уппаджджанато саттасанта̄не ча акусалуппаттиба̄хуллато акусаласаман̇гӣлоко тена уддхаччена уддхато. авӯпасантоти авӯпасаманалаккхан̣асса уддхаччассева йогена авӯпасанто бхантамигапат̣ибха̄го. ‘‘упанӣйати локо’’тиа̄дӣсу чатӯсу ча ‘‘уддхато локо’’ти ча пан̃часу т̣ха̄несу локоти а̄гатам̣, сесесу локасаннива̄соти. убхайатха̄пи локойева. сасаллоти пӣл̣а̄джанаката̄йа антотуданата̄йа дуннӣхаран̣ӣйата̄йа ча салла̄ти сан̇кхам̣ гатехи ра̄га̄дӣхи саллехи сахаваттанако. виддхоти мига̄дайо када̄чи парехи виддха̄ хонти, айам̣ пана локо ниччам̣ аттана̄ва виддхо. путхусаллехӣти ‘‘сатта салла̄ни – ра̄гасаллам̣, досасаллам̣, мохасаллам̣, ма̄насаллам̣, дит̣т̣хисаллам̣, килесасаллам̣, дуччаритасалла’’нти (маха̄ни. 174) вуттехи саттахи саллехи. тасса̄ти тасса локасаннива̄сасса. салла̄нам̣ уддхата̄ти тесам̣ салла̄нам̣ саттасанта̄нато уддхарита̄ пуггало. ан̃н̃атра майа̄ти мам̣ т̣хапетва̄. йепи бхагавато са̄вака̄ салла̄ни уддхаранти, тесам̣ бхагавато вачаненева уддхаран̣ато бхагава̄ва уддхарати на̄ма. авиджджандхака̄ра̄варан̣оти авиджджа̄ ева сабха̄вадассаначчха̄данена андхам̣ вийа каротӣти авиджджандхака̄ро, сова сабха̄ва̄вагамананива̄ран̣ена а̄варан̣ам̣ етасса̄ти авиджджандхака̄ра̄варан̣о. килесапан̃джарапаккхиттоти килеса̄ ева кусалагаманасаннируджджханат̣т̣хена пан̃джароти килесапан̃джаро, авиджджа̄пабхаве килесапан̃джаре паккхитто па̄тито. а̄локам̣ дассета̄ти пан̃н̃а̄локам̣ дассанасӣло, пан̃н̃а̄локасса дассета̄ти ва̄ аттхо. авиджджа̄гатоти авиджджам̣ гато павит̣т̣хо. на кевалам̣ авиджджа̄йа а̄варан̣аматтамева, атха кхо гаханагато вийа авиджджа̄косасса анто павит̣т̣хоти пуримато висесо. ан̣д̣абхӯтотиа̄дайо ча висеса̄йева. ан̣д̣абхӯтоти ан̣д̣е бхӯто ниббатто. йатха̄ хи ан̣д̣е ниббатта̄ екачче сатта̄ ‘‘ан̣д̣абхӯта̄’’ти вуччанти, евамайам̣ локо авиджджан̣д̣акосе ниббаттатта̄ ‘‘ан̣д̣абхӯто’’ти вуччати. парийонаддхоти тена авиджджан̣д̣акосена самантато онаддхо баддхо вет̣хито.

танта̄кулакаджа̄тоти тантам̣ вийа а̄кулабхӯто. йатха̄ на̄ма дунниккхиттам̣ мӯсикаччхиннам̣ песака̄ра̄нам̣ тантам̣ тахим̣ тахим̣ а̄кулам̣ хоти, идам̣ аггам̣ идам̣ мӯланти аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккарам̣ хоти, евамева сатта̄ паччайа̄ка̄ре кхалита̄ а̄кула̄ бйа̄кула̄ хонти, на сакконти паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣. таттха тантам̣ паччаттапурисака̄ре т̣хатва̄ сакка̄пи бхавеййа уджум̣ ка̄тум̣, т̣хапетва̄ пана две бодхисатте ан̃н̃о сатто аттано дхаммата̄йа паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣ саматтхо на̄ма наттхи. йатха̄ пана а̄кулам̣ тантам̣ кан̃джикам̣ датва̄ коччхена пахат̣ам̣ таттха таттха кулакаджа̄там̣ хоти ган̣т̣хибаддхам̣, евамайам̣ локо паччайесу паккхалитва̄ паччайе уджум̣ ка̄тум̣ асакконто два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатавасена кулакаджа̄то хоти ган̣т̣хибаддхо. йе хи кечи дит̣т̣хийо ниссита̄, саббе те паччайам̣ уджум̣ ка̄тум̣ на сакконтийева. кула̄ган̣т̣хикаджа̄тоти кула̄ган̣т̣хикам̣ вийа бхӯто. кула̄ган̣т̣хикам̣ вуччати песака̄ракан̃джикасуттам̣. ‘‘кула̄ на̄ма сакун̣ика̄, тасса̄ кула̄вако’’типи еке. йатха̄ тадубхайампи а̄кулам̣ аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккаранти пуриманайенева йоджетаббам̣. мун̃джапаббаджабхӯтоти мун̃джатин̣ам̣ вийа паббаджатин̣ам̣ вийа ча бхӯто мун̃джатин̣апаббаджатин̣асадисо джа̄то. йатха̄ та̄ни тин̣а̄ни кот̣т̣етва̄ кот̣т̣етва̄ катараджджу джин̣н̣ака̄ле каттхачи патитам̣ гахетва̄ тесам̣ тин̣а̄нам̣ ‘‘идам̣ аггам̣ идам̣ мӯла’’нти аггена ва̄ аггам̣, мӯлена ва̄ мӯлам̣ сама̄нетум̣ дуккарам̣, тампи паччаттапурисака̄ре т̣хатва̄ сакка̄ бхавеййа уджум̣ ка̄тум̣, т̣хапетва̄ пана две бодхисатте ан̃н̃о сатто аттано дхаммата̄йа паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣ саматтхо на̄ма наттхи. евамайам̣ локо паччайа̄ка̄рам̣ уджум̣ ка̄тум̣ асакконто два̄сат̣т̣хидит̣т̣хигатавасена ган̣т̣хиджа̄то хутва̄ апа̄йам̣ дуггатим̣ винипа̄там̣ сам̣са̄рам̣ на̄тиваттати.

таттха апа̄йоти нирайо тираччха̄найони петтивисайо асурака̄йо. саббепи хи те вад̣д̣хисан̇кха̄тасса а̄йасса абха̄вато ‘‘апа̄йо’’ти вуччанти. татха̄ дуккхасса гатибха̄вато дуггати. сукхасамуссайато винипатитатта̄ винипа̄то. итаро пана –

‘‘кхандха̄нан̃ча пат̣ипа̄т̣и, дха̄туа̄йатана̄на ча;

аббоччхиннам̣ ваттама̄на̄, сам̣са̄роти павуччати’’.

там̣ саббампи на̄тиваттати на̄тиккамати. атха кхо чутито пат̣исандхим̣, пат̣исандхито чутинти евам̣ пунаппунам̣ чутипат̣исандхийо ган̣хама̄но тӣсу бхавесу чатӯсу йонӣсу пан̃часу гатӣсу саттасу вин̃н̃а̄н̣ат̣т̣хитӣсу навасу сатта̄ва̄сесу маха̄самудде ва̄туккхиттана̄ва̄ вийа йантагон̣о вийа ча париббхаматийева. авиджджа̄висадосасаллиттоти авиджджа̄йева акусалуппа̄данена кусаладжӣвитана̄санато висанти авиджджа̄висам̣, тадева санта̄надӯсанато авиджджа̄висадосо, тена анусайапарийут̣т̣ха̄надуччаритабхӯтена бхусам̣ литто маккхитоти авиджджа̄висадосасаллитто. килесакалалӣбхӯтоти авиджджа̄димӯлака̄ килеса̄ ева осӣданат̣т̣хена калалам̣ каддамоти килесакалалам̣, тадасса аттхӣти килесакалалӣ, евам̣бхӯто. ра̄гадосамохаджат̣а̄джат̣итоти лобхапат̣игха̄виджджа̄сан̇кха̄та̄ ра̄гадосамоха̄ ева рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу хет̣т̣хупарийавасена пунаппунам̣ уппаджджанато сам̣сиббанат̣т̣хена вел̣угумба̄дӣнам̣ са̄кха̄джа̄ласан̇кха̄та̄ джат̣а̄ вийа̄ти джат̣а̄, та̄йа ра̄гадосамохаджат̣а̄йа джат̣ито. йатха̄ на̄ма вел̣уджат̣а̄дӣхи вел̣уа̄дайо, евам̣ та̄йа джат̣а̄йа айам̣ локо джат̣ито винаддхо сам̣сиббитоти аттхо. джат̣ам̣ виджат̣ета̄ти имам̣ евам̣ тедха̄тукам̣ локам̣ джат̣етва̄ т̣хитам̣ джат̣ам̣ виджат̣ета̄ сам̣чхиндита̄ сампада̄лайита̄.

тан̣ха̄сан̇гха̄т̣апат̣имуккоти тан̣ха̄ ева аббоччхиннам̣ паваттито сан̇гхат̣итат̣т̣хена сан̇гха̄т̣оти тан̣ха̄сан̇гха̄т̣о, тасмим̣ тан̣ха̄сан̇гха̄т̣е пат̣имукко анупавит̣т̣хо антогатоти тан̣ха̄сан̇гха̄т̣апат̣имукко. тан̣ха̄джа̄лена оттхат̣оти тан̣ха̄ ева пуббе вуттанайена сам̣сиббанат̣т̣хена джа̄ланти тан̣ха̄джа̄лам̣, тена тан̣ха̄джа̄лена оттхат̣о самантато чха̄дито паливет̣хито. тан̣ха̄сотена вуйхатӣти тан̣ха̄ ева сам̣са̄ре а̄кад̣д̣ханат̣т̣хена сототи тан̣ха̄сото, тена тан̣ха̄сотена вуйхати а̄кад̣д̣хӣйати. тан̣ха̄сан̃н̃оджанена сан̃н̃уттоти тан̣ха̄ ева локам̣ ват̣т̣асмим̣ сам̣йоджанато бандханато сам̣йоджананти тан̣ха̄сам̣йоджанам̣, тена тан̣ха̄сам̣йоджанена сан̃н̃утто баддхо. тан̣ха̄нусайена анусат̣оти тан̣ха̄ ева анусайанат̣т̣хена анусайоти тан̣ха̄нусайо, тена тан̣ха̄нусайена анусат̣о анугато тха̄магато. тан̣ха̄санта̄пена сантаппатӣти тан̣ха̄ ева паваттика̄ле пхалака̄ле ча локам̣ санта̄петӣти санта̄по, тена тан̣ха̄санта̄пена сантаппати санта̄пӣйати. тан̣ха̄парил̣а̄хена парид̣айхатӣти тан̣ха̄ ева балавабхӯта̄ паваттика̄ле пхалака̄ле ча самантато даханат̣т̣хена маха̄парил̣а̄хоти тан̣ха̄парил̣а̄хо, тена тан̣ха̄парил̣а̄хена парид̣айхати самантато д̣ахӣйати. дит̣т̣хисан̇гха̄т̣а̄дайо имина̄ва найена йоджетабба̄.

анугатоти анупавит̣т̣хо. анусат̣оти анудха̄вито. абхибхӯтоти пӣл̣ито. аббха̄хатоти абхиа̄хато абхимукхам̣ бхусам̣ пахато. дуккхе патит̣т̣хитоти дуккхе кхандхапан̃чаке сукхавипалла̄сена патит̣т̣хито абхинивит̣т̣хо.

тан̣ха̄йа уд̣д̣итоти тан̣ха̄йа уллан̇гхито. чаккху хи тан̣ха̄раджджуна̄ а̄вунитва̄ рӯпана̄гаданте уд̣д̣итам̣, сота̄дӣни тан̣ха̄раджджуна̄ а̄вунитва̄ садда̄дина̄гадантесу уд̣д̣ита̄ни. там̣саман̇гӣлокопи уд̣д̣итойева на̄ма. джара̄па̄ка̄рапариккхиттоти анатиккаманӣйат̣т̣хена па̄ка̄рабхӯта̄йа джара̄йа парива̄рито. маччупа̄сена париккхиттоти думмочанӣйат̣т̣хена па̄сабхӯтена маран̣ена баддхо. маха̄бандханабаддхоти дал̣хатта̄ дуччхедатта̄ ча махантехи бандханехи баддхо. ра̄габандханена̄ти ра̄го ева бандхати сам̣са̄рато чалитум̣ на детӣти ра̄габандханам̣. тена ра̄габандханена. сесесупи есева найо. килесабандханена̄ти вутта̄васесена килесабандханена. дуччаритабандханена̄ти тивидхена. сучаритам̣ пана бандханамоккхасса хетубхӯтам̣ бандханамоккхабхӯтан̃ча аттхи. тасма̄ там̣ на гахетаббам̣.

бандханам̣ мочета̄ти тасса бандханам̣ мочета̄. бандхана̄ мочета̄типи па̄т̣хо, бандханато там̣ мочета̄ти аттхо. маха̄самба̄дхаппат̣ипанноти кусаласан̃ча̄рапӣл̣анена маха̄самба̄дхасан̇кха̄там̣ ра̄гадосамохама̄надит̣т̣хикилесадуччаритагаханам̣ пат̣ипанно. ока̄сам̣ дассета̄ти локийалокуттарасама̄дхипан̃н̃а̄ока̄сам̣ дассета̄. маха̄палибодхена палибуддхоти маха̄нива̄ран̣ена нивуто. маха̄лепена ва̄ литто. палибодхоти ча ра̄га̄дисаттавидхо ева. ‘‘тан̣ха̄дит̣т̣хипалибодхо’’ти еке. палибодхам̣ чхета̄ти там̣ палибодхам̣ чхиндита̄. маха̄папа̄тети пан̃чагатипапа̄те, джа̄тиджара̄маран̣апапа̄те ва̄. там̣ саббампи дуруттаран̣ат̣т̣хена папа̄то. папа̄та̄ уддхата̄ти тамха̄ папа̄тато уддхарита̄. маха̄канта̄раппат̣ипанноти джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣асокапаридевадуккхадоманассупа̄йа̄саканта̄рам̣ пат̣ипанно. саббампи там̣ дуратиккаманат̣т̣хена канта̄ро, там̣ канта̄рам̣ та̄рета̄. канта̄ра̄ та̄рета̄ти ва̄ па̄т̣хо. маха̄сам̣са̄раппат̣ипанноти аббоччхиннам̣ кхандхасанта̄нам̣ пат̣ипанно. сам̣са̄ра̄ мочета̄ти сам̣са̄рато мочета̄. сам̣са̄рам̣ мочета̄ти ва̄ па̄т̣хо. маха̄видуггети сам̣са̄равидугге. сам̣са̄ройева хи дуггаманат̣т̣хена видугго. сампариваттатӣти бхусам̣ ниваттитва̄ чарати. маха̄палипети маханте ка̄макаддаме. ка̄мо хи осӣданат̣т̣хена палипо. палипанноти лагго. маха̄палипапалипаннотипи па̄т̣хо.

аббха̄хатоти саббопаддавехи аббха̄хато. ра̄гаггина̄ти ра̄га̄дайойева анудаханат̣т̣хена агги, тена ра̄гаггина̄. сесесупи есева найо. уннӣтакоти уггахетва̄ нӣто, джа̄тийа̄ уггахетва̄ джара̄диупаддава̄йа нӣтоти аттхо. ка-ка̄ро панеттха анукампа̄йа дат̣т̣хаббо. хан̃н̃ати ниччамата̄н̣оти паритта̄йакена рахито сататам̣ пӣл̣ӣйати. паттадан̣д̣оти ра̄джа̄дӣхи ладдхаа̄н̣о. таккароти чоро. ваджджабандханабаддхоти ра̄га̄диваджджабандханехи баддхо. а̄гха̄танапаччупат̣т̣хитоти маран̣адхаммаган̣т̣хикат̣т̣ха̄нам̣ упечча т̣хито. кочи бандхана̄ мочета̄. кочи бандханам̣ мочета̄типи па̄т̣хо. ана̄тхоти наттхи етасса на̄тхо иссаро, сайам̣ ва̄ на на̄тхо на иссароти ана̄тхо, асаран̣оти ва̄ аттхо. парамака̄пан̃н̃аппаттоти джара̄дипат̣иба̄хане аппахута̄йа атӣва капан̣абха̄вам̣ патто. та̄йета̄ти раккхита̄. та̄йита̄ти ва̄ па̄т̣хо сундаро. дуккха̄бхитунноти джа̄тидуккха̄дӣхи анекехи дуккхехи абхитунно атибйа̄дхито атикампито ча. чирараттам̣ пӣл̣итоти дуккхехева дӣгхамаддха̄нам̣ пӣл̣ито гхат̣т̣ито. гадхитоти гедхена гиддхо, абхиджджха̄ка̄йагантхена ва̄ гантхито. ниччам̣ пипа̄ситоти па̄тум̣ бхун̃джитум̣ иччха̄ пипа̄са̄, са̄ тан̣ха̄ ева, тан̣ха̄пипа̄са̄йа нирантарам̣ пипа̄сито.

андхоти дассанат̣т̣хена чаккхӯти сан̇кхам̣ гата̄йа пан̃н̃а̄йа абха̄вато ка̄н̣о. пан̃н̃а̄ хи дхаммасабха̄вам̣ пассати. ачаккхукоти там̣ пана андхаттам̣ на паччха̄ самбхӯтам̣, пакатийа̄ ева авиджджама̄начаккхукоти тамева андхаттам̣ висесети. хатанеттоти найанат̣т̣хена неттанти сан̇кхам̣ гата̄йа пан̃н̃а̄йа абха̄ватойева винат̣т̣ханеттако. самависамам̣ дассентам̣ аттабха̄вам̣ нетӣти неттанти хи вуттам̣. пан̃н̃а̄йа сугатин̃ча агатин̃ча найати. хатанеттатта̄йевасса нетуабха̄вам̣ дассенто апарин̣а̄йакоти а̄ха, авиджджама̄нанеттакоти аттхо. ан̃н̃описса нета̄ на виджджатӣти вуттам̣ хоти. випатхапаккхандоти випарӣто, висамо ва̄ патхо випатхо, там̣ випатхам̣ паккхандо павит̣т̣хо пат̣ипанноти випатхапаккхандо, миччха̄патхасан̇кха̄там̣ миччха̄дит̣т̣хим̣ пат̣ипанноти аттхо. ан̃джаса̄параддхоти ан̃джасе уджумаггасмим̣ маджджхимапат̣ипада̄йа апараддхо вираддхо. арийапатхам̣ а̄нета̄ти арийам̣ ат̣т̣хан̇гикам̣ маггам̣ упанета̄ пат̣ипа̄дайита̄. махогхапаккхандоти йасса сам̣виджджанти, там̣ ват̣т̣асмим̣ охананти осӣда̄пентӣти огха̄, пакатиогхато маханта̄ огха̄ти махогха̄. те ка̄могхо бхавогхо дит̣т̣хогхо авиджджогхоти чатуппабхеда̄. те махогхе паккхандо павит̣т̣хоти махогхапаккхандо, сам̣са̄расан̇кха̄там̣ махогхам̣ ва̄ паккхандоти.

118. ида̄ни екуттариканайо. таттха двӣхи дит̣т̣хигатехӣти сассатуччхедадит̣т̣хӣхи. таттха дит̣т̣хийева дит̣т̣хигатам̣ ‘‘гӯтхагатам̣ муттагата’’нтиа̄дӣни (а. ни. 9.11) вийа. гантабба̄бха̄вато ва̄ дит̣т̣хийа̄ гатаматтамеветанти дит̣т̣хигатам̣, дит̣т̣хӣсу гатам̣ идам̣ дассанам̣ два̄сат̣т̣хидит̣т̣хиантогадхатта̄типи дит̣т̣хигатам̣. два̄сат̣т̣хитесат̣т̣хидит̣т̣хийопи хи сассатадит̣т̣хи уччхедадит̣т̣хӣти двева дит̣т̣хийо хонти. тасма̄ сан̇кхепена сабба̄ дит̣т̣хийо анто каронто ‘‘двӣхи дит̣т̣хигатехӣ’’ти вуттам̣. парийут̣т̣хитоти парийут̣т̣ха̄нам̣ патто самуда̄ча̄рам̣ патто, уппаджджитум̣ аппада̄нена кусалача̄расса гахан̣ам̣ паттоти аттхо. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ – ‘‘двӣхи, бхиккхаве, дит̣т̣хигатехи парийут̣т̣хита̄ деваманусса̄ олӣйанти еке, атидха̄ванти еке, чаккхуманто ча пассантӣ’’тиа̄ди (итиву. 49).

тӣхи дуччаритехӣти тивидхака̄йадуччаритена чатуббидхавачӣдуччаритена тивидхаманодуччаритена. виппат̣ипанноти вирӯпам̣ пат̣ипанно, миччха̄пат̣ипанноти аттхо. йогехи йуттоти ват̣т̣асмим̣ йоджентӣти йога̄, ӣтиаттхена ва̄ йога̄, техи йогехи йутто самаппито. чатуйогайоджитоти ка̄майого, бхавайого, дит̣т̣хийого, авиджджа̄йоготи имехи чатӯхи йогехи сакат̣асмим̣ його вийа ват̣т̣асмим̣ йоджито. пан̃чака̄магун̣ико ра̄го ка̄майого. рӯпа̄рӯпабхавесу чхандара̄го, джха̄наниканти ча, сассатадит̣т̣хисахаджа̄то ра̄го бхававасена паттхана̄ бхавайого. два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо дит̣т̣хийого. ат̣т̣хасу т̣ха̄несу ан̃н̃а̄н̣ам̣ авиджджа̄його. те ева чатта̄ро балавабхӯта̄ огха̄, дуббалабхӯта̄ йога̄.

чатӯхи гантхехӣти йасса сам̣виджджанти, там̣ чутипат̣исандхивасена ват̣т̣асмим̣ гантхенти гхат̣ентӣти гантха̄. те абхиджджха̄ ка̄йагантхо, бйа̄па̄до ка̄йагантхо, сӣлаббатапара̄ма̄со ка̄йагантхо, идам̣сачча̄бхинивесо ка̄йагантхоти чатуппабхеда̄. абхиджджха̄йанти ета̄йа, сайам̣ ва̄ абхиджджха̄йати, абхиджджха̄йанаматтамева ва̄ еса̄ти абхиджджха̄, лобхойева. на̄мака̄йам̣ гантхети чутипат̣исандхивасена ват̣т̣асмим̣ гхат̣етӣти ка̄йагантхо. бйа̄паджджати тена читтам̣ пӯтибха̄вам̣ гаччхати, бйа̄па̄дайати ва̄ винайа̄ча̄рарӯпасампаттихитасукха̄дӣнӣти бйа̄па̄до. ито бахиддха̄ саман̣абра̄хман̣а̄нам̣ сӣлена суддхи ватена суддхи сӣлаватена суддхӣти пара̄масанам̣ сӣлаббатапара̄ма̄со. саббан̃н̃убха̄ситампи пат̣иккхипитва̄ ‘‘сассато локо, идамева саччам̣ могхаман̃н̃а’’нтиа̄дина̄ а̄ка̄рена абхинивисатӣти идам̣сачча̄бхинивесо. техи чатӯхи гантхехи гантхито, баддхоти аттхо.

чатӯхи упа̄да̄нехӣти бхусам̣ а̄дийанти дал̣хагга̄хам̣ ган̣хантӣти упа̄да̄на̄. те ка̄мупа̄да̄нам̣ дит̣т̣хупа̄да̄нам̣ сӣлаббатупа̄да̄нам̣ аттава̄дупа̄да̄нанти чатуппабхеда̄. ваттхусан̇кха̄там̣ ка̄мам̣ упа̄дийатӣти ка̄мупа̄да̄нам̣, ка̄мо ча со упа̄да̄нан̃ча̄типи ка̄мупа̄да̄нам̣. дит̣т̣хи ча са̄ упа̄да̄нан̃ча̄ти дит̣т̣хупа̄да̄нам̣, дит̣т̣хим̣ упа̄дийатӣтипи дит̣т̣хупа̄да̄нам̣. ‘‘сассато атта̄ ча локо ча̄’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 1.147) хи пуримадит̣т̣хим̣ уттарадит̣т̣хи упа̄дийати. сӣлаббатам̣ упа̄дийатӣти сӣлаббатупа̄да̄нам̣, сӣлаббатан̃ча там̣ упа̄да̄нан̃ча̄типи сӣлаббатупа̄да̄нам̣. госӣлаговата̄дӣни хи евам̣ висуддхӣти абхинивесато сайамева упа̄да̄на̄ни. ваданти етена̄ти ва̄до, упа̄дийанти етена̄ти упа̄да̄нам̣. ким̣ ваданти, упа̄дийанти ва̄? атта̄нам̣. аттано ва̄дупа̄да̄нам̣ аттава̄дупа̄да̄нам̣, аттава̄даматтамева ва̄ атта̄ти упа̄дийанти етена̄ти аттава̄дупа̄да̄нам̣. т̣хапетва̄ има̄ две дит̣т̣хийо сабба̄пи дит̣т̣хӣ дит̣т̣хупа̄да̄нам̣. техи чатӯхи упа̄да̄нехи. упа̄дӣйатӣти бхусам̣ ган̣хӣйати. упа̄дийатӣти ва̄ па̄т̣хо, локо упа̄да̄нехи там̣ там̣ а̄рамман̣ам̣ бхусам̣ ган̣ха̄тӣти аттхо.

пан̃чагатисама̄рул̣хоти сукатадуккат̣ака̄ран̣ехи гаммати упасан̇камӣйатӣти гати, сахока̄сака̄ кхандха̄. нирайо тираччха̄найони петтивисайо манусса̄ дева̄ти има̄ пан̃ча гатийо воккаманабха̄вена бхусам̣ а̄рул̣хо. пан̃чахи ка̄магун̣ехӣти рӯпасаддагандхарасапхот̣т̣хаббасан̇кха̄техи пан̃чахи ваттхука̄макот̣т̣ха̄сехи. раджджатӣти айонисоманасика̄рам̣ пат̣ичча ра̄гуппа̄данена техи ран̃джӣйати, са̄ратто карӣйатӣти аттхо. пан̃чахи нӣваран̣ехӣти читтам̣ нӣваранти парийонандхантӣти нӣваран̣а̄. ка̄маччхандабйа̄па̄датхинамиддхауддхаччакуккуччавичикиччха̄сан̇кха̄техи пан̃чахи нӣваран̣ехи. оттхат̣оти упарито пихито.

чхахи вива̄дамӯлехӣти чхахи вива̄дасса мӯлехи. йатха̄ха –

‘‘чхайима̄ни, бхиккхаве, вива̄дамӯла̄ни. катама̄ни чха? идха, бхиккхаве, бхиккху кодхано хоти упана̄хӣ. йо со, бхиккхаве, бхиккху кодхано хоти упана̄хӣ. со саттхарипи ага̄раво вихарати аппатиссо, дхаммепи, сан̇гхепи, сиккха̄йапи на парипӯрака̄рӣ. йо со, бхиккхаве, бхиккху саттхари ага̄раво вихарати аппатиссо, дхаммепи, сан̇гхепи, сиккха̄йапи на парипӯрака̄рӣ, со сан̇гхе вива̄дам̣ джанети. йо хоти вива̄до бахуджана̄хита̄йа бахуджана̄сукха̄йа бахуно джанасса анаттха̄йа ахита̄йа дуккха̄йа деваманусса̄нам̣. еварӯпам̣ че тумхе, бхиккхаве, вива̄дамӯлам̣ аджджхаттам̣ ва̄ бахиддха̄ ва̄ саманупассеййа̄тха, татра тумхе, бхиккхаве, тассева па̄пакасса вива̄дамӯласса паха̄на̄йа ва̄йамеййа̄тха. еварӯпам̣ че тумхе, бхиккхаве, вива̄дамӯлам̣ аджджхаттам̣ ва̄ бахиддха̄ ва̄ на саманупассеййа̄тха. татра тумхе, бхиккхаве, тассева па̄пакасса вива̄дамӯласса а̄йатим̣ анавассава̄йа пат̣ипаджджеййа̄тха. еваметасса па̄пакасса вива̄дамӯласса паха̄нам̣ хоти. еваметасса па̄пакасса вива̄дамӯласса а̄йатим̣ анавассаво хоти.

‘‘пуна чапарам̣, бхиккхаве, бхиккху маккхӣ хоти пал̣а̄сӣ. иссукӣ хоти маччхарӣ. сат̣хо хоти ма̄йа̄вӣ. па̄пиччхо хоти миччха̄дит̣т̣хи. сандит̣т̣хипара̄ма̄сӣ хоти а̄дха̄нагга̄хӣ дуппат̣иниссаггӣ. йо со, бхиккхаве, бхиккху сандит̣т̣хипара̄ма̄сӣ хоти а̄дха̄нагга̄хӣ дуппат̣иниссаггӣ, со саттхарипи…пе… а̄йатим̣ анавассаво хотӣ’’ти (пари. 272; а. ни. 6.36).

таттха кодханоти куджджханалаккхан̣ена кодхена саманна̄гато. упана̄хӣти верааппат̣иниссаджджаналаккхан̣ена упана̄хена саманна̄гато. ахита̄йа дуккха̄йа деваманусса̄нанти двиннам̣ бхиккхӯнам̣ вива̄до катхам̣ деваманусса̄нам̣ ахита̄йа дуккха̄йа сам̣ваттатӣти? косамбакаккхандхаке (маха̄ва. 451 а̄дайо) вийа двӣсу бхиккхӯсу вива̄дам̣ а̄паннесу тасмим̣ виха̄ре тесам̣ антева̄сика̄ виваданти, тесам̣ ова̄дам̣ ган̣ханто бхиккхунисан̇гхо вивадати, тато тесам̣ упат̣т̣ха̄ка̄пи виваданти. атха манусса̄нам̣ а̄раккхадевата̄ две кот̣т̣ха̄са̄ хонти. дхаммава̄дӣнам̣ а̄раккхадевата̄ дхаммава̄динийо хонти адхаммава̄дӣнам̣ адхаммава̄динийо. тато а̄раккхадевата̄нам̣ митта̄ бхуммат̣т̣хадевата̄ бхиджджанти. евам̣ парампара̄йа йа̄ва брахмалока̄ т̣хапетва̄ арийаса̄ваке саббе деваманусса̄ две кот̣т̣ха̄са̄ хонти. дхаммава̄дӣхи пана адхаммава̄динова бахутара̄ хонти. тато йам̣ бахукехи гахитам̣, саббам̣ там̣ саччанти дхаммам̣ виссаджджетва̄ бахутара̄ва адхаммам̣ ган̣ханти. те адхаммам̣ пураккхатва̄ вихаранта̄ апа̄йесу ниббаттанти. евам̣ двиннам̣ бхиккхӯнам̣ вива̄до деваманусса̄нам̣ ахита̄йа дуккха̄йа хоти. аджджхаттам̣ ва̄ти тумха̄кам̣ аббхантарапариса̄йа ва̄. бахиддха̄ ва̄ти паресам̣ париса̄йа ва̄. маккхӣти паресам̣ гун̣амаккхан̣алаккхан̣ена маккхена саманна̄гато. пал̣а̄сӣти йугагга̄халаккхан̣ена пал̣а̄сена саманна̄гато. иссукӣти паресам̣ сакка̄ра̄диисса̄йаналаккхан̣а̄йа исса̄йа саманна̄гато. маччхарӣти а̄ва̄самаччхарийа̄дӣхи пан̃чахи маччхарийехи саманна̄гато. сат̣хоти кера̄т̣ико. ма̄йа̄вӣти катапа̄папат̣иччха̄дако. па̄пиччхоти асантасамбха̄ваниччхако дуссӣло. миччха̄дит̣т̣хӣти наттхикава̄дӣ ахетукава̄дӣ акирийава̄дӣ. сандит̣т̣хипара̄ма̄сӣти сайам̣ дит̣т̣химева пара̄масати. а̄дха̄нагга̄хӣти дал̣хагга̄хӣ. дуппат̣иниссаггӣти на сакка̄ хоти гахитам̣ виссаджджа̄петум̣. кхуддакаваттхувибхан̇ге пана ‘‘таттха катама̄ни чха вива̄дамӯла̄ни? кодхо маккхо исса̄ са̄т̣хеййам̣ па̄пиччхата̄ сандит̣т̣хипара̄ма̄сита̄, има̄ни чха вива̄дамӯла̄нӣ’’ти (вибха. 944) падха̄навасена екекойева дхаммо вутто.

чхахи тан̣ха̄ка̄йехӣти ‘‘рӯпатан̣ха̄, саддатан̣ха̄, гандхатан̣ха̄, расатан̣ха̄, пхот̣т̣хаббатан̣ха̄, дхамматан̣ха̄’’ти (вибха. 944) вутта̄хи чхахи тан̣ха̄хи. таттха йасма̄ екека̄йева тан̣ха̄ анекависайатта̄ екекасмимпи висайе пунаппунам̣ уппаттито анека̄ хонти, тасма̄ самӯхат̣т̣хена ка̄йасаддена йоджетва̄ тан̣ха̄ка̄йа̄ти вуттам̣. тан̣ха̄ка̄йа̄ти вуттепи тан̣ха̄ ева. раджджатӣти сайам̣ а̄рамман̣е раджджати, са̄ратто хоти.

чхахи дит̣т̣хигатехӣти сабба̄савасутте вуттехи. вуттан̃хи таттха –

‘‘тасса евам̣ айонисо манасикарото чханнам̣ дит̣т̣хӣнам̣ ан̃н̃атара̄ дит̣т̣хи уппаджджати. ‘аттхи ме атта̄’ти ва̄ асса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджати, ‘наттхи ме атта̄’ти ва̄ асса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджати, ‘аттана̄ва атта̄нам̣ сан̃джа̄на̄мӣ’ти ва̄ асса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджати, ‘аттана̄ва анатта̄нам̣ сан̃джа̄на̄мӣ’ти ва̄ асса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджати, ‘анаттана̄ва атта̄нам̣ сан̃джа̄на̄мӣ’ти ва̄ асса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджати. атха ва̄ панасса евам̣ дит̣т̣хи хоти ‘йо ме айам̣ атта̄ вадо ведеййо татра татра калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ випа̄кам̣ пат̣исам̣ведети, со ча кхо пана ме айам̣ атта̄ ниччо дхуво сассато авипарин̣а̄мадхаммо сассатисамам̣ татхева т̣хассатӣ’’’ти (ма. ни. 1.19).

таттха аттхи ме атта̄ти сассатадит̣т̣хи саббака̄лесу аттано аттхитам̣ ган̣ха̄ти. саччато тхетатоти бхӯтато ча тхирато ча, ‘‘идам̣ сачча’’нти сут̣т̣ху дал̣хабха̄вена̄ти вуттам̣ хоти. наттхи ме атта̄ти уччхедадит̣т̣хи сато саттасса таттха таттха вибхаваггахан̣ато. атха ва̄ пурима̄пи тӣсу ка̄лесу аттхӣти гахан̣ато сассатадит̣т̣хи, паччуппаннамева аттхӣти ган̣хантӣ уччхедадит̣т̣хи, паччхима̄пи атӣта̄на̄гатесу наттхӣти гахан̣ато ‘‘бхассанта̄ а̄хутийо’’ти гахитадит̣т̣хигатика̄нам̣ вийа уччхедадит̣т̣хи. атӣте ева наттхӣти ган̣хантӣ адхиччасамуппаннакасса вийа сассатадит̣т̣хи. аттана̄ва атта̄нам̣ сан̃джа̄на̄мӣти сан̃н̃а̄ккхандхасӣсена кхандхе атта̄ти гахетва̄ сан̃н̃а̄йа авасесаккхандхе сан̃джа̄нато имина̄ аттана̄ имам̣ атта̄нам̣ сан̃джа̄на̄мӣти хоти. аттана̄ва анатта̄нанти сан̃н̃а̄ккхандхам̣йева атта̄ти гахетва̄, итаре чатта̄ропи анатта̄ти гахетва̄ сан̃н̃а̄йа те сан̃джа̄нато евам̣ хоти. анаттана̄ва атта̄нанти сан̃н̃а̄ккхандхам̣ анатта̄ти гахетва̄, итаре чатта̄ропи атта̄ти гахетва̄ сан̃н̃а̄йа те сан̃джа̄нато евам̣ хоти. сабба̄пи сассатуччхедадит̣т̣хийова. вадо ведеййотиа̄дайо пана сассатадит̣т̣хийа̄ ева абхинивеса̄ка̄ра̄. таттха вадатӣти вадо, вачӣкаммасса ка̄ракоти вуттам̣ хоти. ведайатӣти ведеййо, джа̄на̄ти анубхавати ча̄ти вуттам̣ хоти. ким̣ ведетӣти? татра татра калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ випа̄кам̣ пат̣исам̣ведети. татра татра̄ти тесу тесу йонигатит̣хитинива̄саника̄йесу а̄рамман̣есу ва̄. ниччоти уппа̄давайарахито. дхувоти тхиро са̄рабхӯто. сассатоти саббака̄лико. авипарин̣а̄мадхаммоти аттано пакатибха̄вам̣ авиджаханадхаммо, какан̣т̣ако вийа на̄наппака̄ратам̣ на̄паджджати. сассатисаманти чандасӯрийасамуддамаха̄патхавӣпаббата̄ локавоха̄рена сассатийоти вуччанти. сассатӣхи самам̣ сассатисамам̣. йа̄ва сассатийо тит̣т̣ханти, та̄ва татхева т̣хассатӣти ган̣хато евам̣ дит̣т̣хи хоти.

кхуддакаваттхувибхан̇ге пана ‘‘татра татра дӣгхараттам̣ калйа̄н̣апа̄пака̄нам̣ камма̄нам̣ випа̄кам̣ паччанубхоти, на со джа̄то на̄хоси, на со джа̄то на бхависсати, ниччо дхуво сассато авипарин̣а̄мадхаммоти ва̄ панасса саччато тхетато дит̣т̣хи уппаджджатӣ’’ти (вибха. 948) чха дит̣т̣хӣ евам̣ висесетва̄ вутта̄.

таттха на со джа̄то на̄хосӣти со атта̄ аджа̄тидхаммато на джа̄то на̄ма, сада̄ виджджама̄нойева̄ти аттхо. тенева атӣте на̄хоси, ана̄гате на бхависсати. йо хи джа̄то, со ахоси. йо ча джа̄йиссати, со бхависсатӣти вуччати. атха ва̄ на со джа̄то на̄хосӣти со сада̄ виджджама̄натта̄ атӣтепи на джа̄ту на ахоси, ана̄гатепи на джа̄ту на бхависсати. анусайа̄ вуттаттха̄.

саттахи сан̃н̃оджанехӣти саттаканипа̄те вуттехи. вуттан̃хи таттха –

‘‘саттима̄ни, бхиккхаве, сам̣йоджана̄ни. катама̄ни сатта? анунайасам̣йоджанам̣, пат̣игхасам̣йоджанам̣, дит̣т̣хисам̣йоджанам̣, вичикиччха̄сам̣йоджанам̣, ма̄насам̣йоджанам̣, бхавара̄гасам̣йоджанам̣, авиджджа̄сам̣йоджанам̣. има̄ни кхо, бхиккхаве, сатта сам̣йоджана̄нӣ’’ти (а. ни. 7.8).

таттха анунайасам̣йоджананти ка̄мара̄гасам̣йоджанам̣. сабба̄невета̄ни бандханат̣т̣хена сам̣йоджана̄ни.

саттахи ма̄нехӣти кхуддакаваттхувибхан̇ге вуттехи. вуттан̃хи таттха –

‘‘ма̄но, атима̄но, ма̄на̄тима̄но, ома̄но, адхима̄но, асмима̄но, миччха̄ма̄но’’ти (вибха. 950).

таттха ма̄ноти сеййа̄дивасена пуггалам̣ ана̄маситва̄ джа̄тиа̄дӣсу ваттхувасенева уннати. атима̄ноти джа̄тиа̄дӣхи ‘‘майа̄ садисо наттхӣ’’ти атиккамитва̄ уннати. ма̄на̄тима̄ноти ‘‘айам̣ пуббе майа̄ садисо, ида̄ни ахам̣ сет̣т̣хо, айам̣ хӣнатаро’’ти уппаннама̄но. ома̄ноти джа̄тиа̄дӣхи атта̄нам̣ хет̣т̣ха̄ катва̄ паваттама̄но, хӣнохамасмӣти ма̄нойева. адхима̄ноти анадхигатейева чатусаччадхамме адхигатоти ма̄но. айам̣ пана адхима̄но парисуддхасӣласса каммат̣т̣ха̄не аппаматтасса на̄марӯпам̣ ваваттхапетва̄ паччайапариггахена витин̣н̣акан̇кхасса тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ сан̇кха̄ре саммасантасса а̄раддхавипассакасса путхуджджанасса уппаджджати, на ан̃н̃есам̣. асмима̄ноти рӯпа̄дӣсу кхандхесу асмӣти ма̄но, ‘‘ахам̣ рӯпа’’нтиа̄дивасена уппаннама̄ноти вуттам̣ хоти. миччха̄ма̄ноти па̄пакена камма̄йатана̄дина̄ уппаннама̄но.

локадхамма̄ вуттаттха̄. сампариваттатӣти локадхаммехи хетубхӯтехи ла̄бха̄дӣсу чатӯсу ануродхавасена, ала̄бха̄дӣсу чатӯсу пат̣ивиродхавасена бхусам̣ ниваттати, пакатибха̄вам̣ джаха̄тӣти аттхо. миччхатта̄пи вуттаттха̄. ниййа̄тоти гато паккхандо, абхибхӯтоти аттхо.

ат̣т̣хахи пурисадосехӣти ат̣т̣хаканипа̄те упама̄хи саха, кхуддакаваттхувибхан̇ге упамам̣ вина̄ вуттехи. вуттан̃хи таттха –

‘‘катаме ат̣т̣ха пурисадоса̄? идха бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но ‘на сара̄ми на сара̄мӣ’ти ассатийа̄ва ниббет̣хети. айам̣ пат̣хамо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но чодакам̣йева пат̣иппхарати ‘ким̣ ну кхо туйхам̣ ба̄ласса абйаттасса бхан̣итена, твампи на̄ма мам̣ бхан̣итаббам̣ ман̃н̃асӣ’ти? айам̣ дутийо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но чодакам̣йева пачча̄ропети ‘твампи кхоси иттханна̄мам̣ а̄паттим̣ а̄панно, твам̣ та̄ва пат̣хамам̣ пат̣икарохӣ’ти. айам̣ татийо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичарати, бахиддха̄ катхам̣ апана̄мети, копан̃ча досан̃ча аппаччайан̃ча па̄тукароти. айам̣ чатуттхо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но сан̇гхамаджджхе ба̄ха̄виккхепакам̣ бхан̣ати. айам̣ пан̃чамо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но ана̄дийитва̄ сан̇гхам̣ ана̄дийитва̄ чодакам̣ са̄паттикова йена ка̄мам̣ паккамати. айам̣ чхат̣т̣хо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но ‘нева̄хам̣ а̄панномхи, на пана̄хам̣ ана̄панномхӣ’ти со тун̣хӣбхӯто сан̇гхам̣ вихесети. айам̣ саттамо пурисадосо.

‘‘пуна чапарам̣ бхиккхӯ бхиккхум̣ а̄паттийа̄ чоденти. со бхиккху бхиккхӯхи а̄паттийа̄ чодийама̄но евама̄ха – ‘ким̣ ну кхо тумхе а̄йасманто атиба̄л̣хам̣ майи бйа̄ват̣а̄? ида̄на̄хам̣ сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттисса̄мӣ’ти. со сиккхам̣ паччаккха̄йа хӣна̄йа̄ваттитва̄ евама̄ха ‘ида̄ни кхо тумхе а̄йасманто аттамана̄ хотха̄’ти. айам̣ ат̣т̣хамо пурисадосо. име ат̣т̣ха пурисадоса̄’’ти (вибха. 957; а. ни. 8.14).

таттха пурисадоса̄ти пуриса̄нам̣ доса̄, те пана пурисасанта̄нам̣ дӯсентӣти доса̄. на сара̄ми на сара̄мӣти ‘‘майа̄ етасса каммасса катат̣т̣ха̄нам̣ нассара̄ми на саллаккхемӣ’’ти евам̣ ассатибха̄вена ниббет̣хети мочети. чодакам̣йева пат̣иппхаратӣти пат̣ивируддхо хутва̄ пхарати, пат̣иа̄н̣ибха̄вена тит̣т̣хати. ким̣ ну кхо туйханти туйхам̣ ба̄ласса абйаттасса бхан̣итена на̄ма ким̣, йо твам̣ нева ваттхум̣, на а̄паттим̣, на чоданам̣ джа̄на̄сӣти дӣпети. твампи на̄ма евам̣ кин̃чи аджа̄нанто бхан̣итаббам̣ ман̃н̃асӣти аджджхоттхарати. пачча̄ропетӣти ‘‘твампи кхосӣ’’тиа̄дӣни ваданто патиа̄ропети. пат̣икарохӣти десана̄га̄миним̣ десехи, вут̣т̣ха̄нага̄минито вут̣т̣ха̄хи, тато суддханте патит̣т̣хито ан̃н̃ам̣ чодессасӣти дӣпети. ан̃н̃енан̃н̃ам̣ пат̣ичаратӣти ан̃н̃ена ка̄ран̣ена, вачанена ва̄ ан̃н̃ам̣ ка̄ран̣ам̣, вачанам̣ ва̄ пат̣иччха̄дети. ‘‘а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти вутто ‘‘ко а̄панно, ким̣ а̄панно, кисмим̣ а̄панно, катхам̣ а̄панно, кам̣ бхан̣атха, ким̣ бхан̣атха̄’’ти бхан̣ати. ‘‘еварӯпам̣ кин̃чи тайа̄ дит̣т̣ха’’нти вутте ‘‘на сун̣а̄мӣ’’ти сотам̣ упанети. бахиддха̄ катхам̣ апана̄метӣти ‘‘иттханна̄мам̣ а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти пут̣т̣хо ‘‘па̄т̣алипуттам̣ гатомхӣ’’ти ватва̄ пуна ‘‘на тава па̄т̣алипуттагаманам̣ пуччха̄ма̄’’ти вутте тато ра̄джагахам̣ гатомхӣти. ‘‘ра̄джагахам̣ ва̄ йа̄хи бра̄хман̣агехам̣ ва̄, а̄паттим̣ а̄панносӣ’’ти. ‘‘таттха ме сӯкарамам̣сам̣ ладдха’’нтиа̄дӣни ваданто катхам̣ бахиддха̄ виккхипати. копанти купитабха̄вам̣, досанти дут̣т̣хабха̄вам̣. убхайампетам̣ кодхассева на̄мам̣. аппаччайанти асантут̣т̣ха̄ка̄рам̣, доманассассетам̣ на̄мам̣. па̄тукаротӣти дассети пака̄сети. ба̄ха̄виккхепакам̣ бхан̣атӣти ба̄хам̣ виккхипитва̄ виккхипитва̄ аладждживачанам̣ вадати. ана̄дийитва̄ти читтӣка̄рена аггахетва̄ аваджа̄нитва̄, ана̄даро хутва̄ти аттхо. вихесетӣти вихет̣хети ба̄дхати. атиба̄л̣ханти атидал̣хам̣ атиппама̄н̣ам̣. майи бйа̄ват̣а̄ти майи бйа̄па̄рам̣ а̄панна̄. хӣна̄йа̄ваттитва̄ти хӣнасса гихибха̄васса аттха̄йа а̄ваттитва̄, гихӣ хутва̄ти аттхо. аттамана̄ хотха̄ти тут̣т̣хачитта̄ хотха, ‘‘майа̄ лабхитаббам̣ лабхатха, майа̄ васитаббат̣т̣ха̄не васатха, пха̄сувиха̄ро во майа̄ като’’ти адхиппа̄йена вадати. дуссатӣти дут̣т̣хо хоти.

навахи а̄гха̄таваттхӯхӣти саттесу уппаттивасенева катхита̄ни. йатха̄ха –

‘‘навайима̄ни, бхиккхаве, а̄гха̄таваттхӯни. катама̄ни нава? ‘анаттхам̣ ме ачарӣ’ти а̄гха̄там̣ бандхати, ‘анаттхам̣ ме чаратӣ’ти а̄гха̄там̣ бандхати, ‘анаттхам̣ ме чариссатӣ’ти а̄гха̄там̣ бандхати, ‘пийасса ме мана̄пасса анаттхам̣ ачари, анаттхам̣ чарати, анаттхам̣ чариссатӣ’ти а̄гха̄там̣ бандхати, ‘аппийасса ме амана̄пасса аттхам̣ ачари, аттхам̣ чарати, аттхам̣ чариссатӣ’ти а̄гха̄там̣ бандхати. има̄ни кхо, бхиккхаве, нава а̄гха̄таваттхӯнӣ’’ти (а. ни. 9.29).

таттха а̄гха̄таваттхӯнӣти а̄гха̄така̄ран̣а̄ни. а̄гха̄танти четтха копо, сойева упарӯпари копасса ваттхутта̄ а̄гха̄таваттху. а̄гха̄там̣ бандхатӣти копам̣ бандхати кароти уппа̄дети. ‘‘аттхам̣ ме на̄чари, на чарати, на чариссати. пийасса ме мана̄пасса аттхам̣ на̄чари, на чарати, на чариссати. аппийасса ме амана̄пасса анаттхам̣ на̄чари, на чарати, на чариссатӣ’’ти (маха̄ни. 85; вибха. 960; дха. са. 1066) ниддесе вутта̄ни апара̄нипи нава а̄гха̄таваттхӯни имехева навахи сан̇гахита̄ни. а̄гха̄титоти гхат̣т̣ито.

нававидхама̄нехӣти катаме нававидхама̄на̄? сеййасса сеййохамасмӣти ма̄но, сеййасса садисохамасмӣти ма̄но, сеййасса хӣнохамасмӣти ма̄но. садисасса сеййохамасмӣти ма̄но, садисасса садисохамасмӣти ма̄но, садисасса хӣнохамасмӣти ма̄но. хӣнасса сеййохамасмӣти ма̄но, хӣнасса садисохамасмӣти ма̄но, хӣнасса хӣнохамасмӣти ма̄но. име нававидхама̄на̄ (вибха. 962).

еттха пана сеййасса сеййохамасмӣти ма̄но ра̄джӯнан̃чева паббаджита̄нан̃ча уппаджджати. ра̄джа̄ хи ‘‘рат̣т̣хена ва̄ дханена ва̄ ва̄ханехи ва̄ ко майа̄ садисо аттхӣ’’ти етам̣ ма̄нам̣ кароти, паббаджитопи ‘‘сӣладхутан̇га̄дӣхи ко майа̄ садисо аттхӣ’’ти етам̣ ма̄нам̣ кароти.

сеййасса садисохамасмӣти ма̄нопи етесам̣йева уппаджджати. ра̄джа̄ хи ‘‘рат̣т̣хена ва̄ дханена ва̄ ва̄ханехи ва̄ ан̃н̃ара̄джӯхи саддхим̣ майхам̣ ким̣ на̄на̄каран̣а’’нти етам̣ ма̄нам̣ кароти, паббаджитопи ‘‘сӣладхутан̇га̄дӣхи ан̃н̃ена бхиккхуна̄ майхам̣ ким̣ на̄на̄каран̣а’’нти етам̣ ма̄нам̣ кароти.

сеййасса хӣнохамасмӣти ма̄нопи етесам̣йева уппаджджати. йасса хи ран̃н̃о рат̣т̣хам̣ ва̄ дханам̣ ва̄ ва̄хана̄дӣни ва̄ на̄тисампанна̄ни хонти, со ‘‘майхам̣ ра̄джа̄ти воха̄расукхаматтакамева, ким̣ ра̄джа̄ на̄ма аха’’нти етам̣ ма̄нам̣ кароти, паббаджитопи аппала̄бхасакка̄ро ‘‘ахам̣ дхаммакатхико бахуссуто маха̄тхероти катха̄маттамева, ким̣ дхаммакатхико на̄ма̄хам̣, ким̣ бахуссуто на̄ма̄хам̣, ким̣ маха̄тхеро на̄ма̄хам̣, йасса ме ла̄бхасакка̄ро наттхӣ’’ти етам̣ ма̄нам̣ кароти.

садисасса сеййохамасмӣти ма̄на̄дайо амачча̄дӣнам̣ уппаджджанти. амаччо ва̄ хи рат̣т̣хийо ва̄ ‘‘бхогайа̄нава̄хана̄дӣхи ко майа̄ садисо ан̃н̃о ра̄джапурисо аттхӣ’’ти ва̄, ‘‘майхам̣ ан̃н̃ехи саддхим̣ ким̣ на̄на̄каран̣а’’нти ва̄, ‘‘амаччоти на̄мамева майхам̣, гха̄саччха̄данаматтампи ме наттхи, ким̣ амаччо на̄ма̄ха’’нти ва̄ етам̣ ма̄нам̣ кароти.

хӣнасса сеййохамасмӣти ма̄на̄дайо да̄са̄дӣнам̣ уппаджджанти. да̄со хи ‘‘ма̄тито ва̄ питито ва̄ ко майа̄ садисо ан̃н̃о да̄со на̄ма аттхи, ан̃н̃е джӣвитум̣ асакконта̄ куччхихету да̄са̄ на̄ма джа̄та̄, ахам̣ пана павен̣иа̄гататта̄ сеййо’’ти ва̄, ‘‘павен̣иа̄гатабха̄вена убхатосуддхикада̄саттена асукада̄сена на̄ма саддхим̣ майхам̣ ким̣ на̄на̄каран̣а’’нти ва̄, ‘‘куччхивасена̄хам̣ да̄сабйам̣ упагато, ма̄та̄питукот̣ийа̄ пана ме да̄сат̣т̣ха̄нам̣ наттхи, ким̣ да̄со на̄ма аха’’нти ва̄ етам̣ ма̄нам̣ кароти. йатха̄ ча да̄со, евам̣ пуккусачан̣д̣а̄ла̄дайопи етам̣ ма̄нам̣ каронтийева. еттха ча сеййасса сеййохамасмӣти уппаннама̄нова йа̄тха̄вама̄но, итаре две айа̄тха̄вама̄на̄. татха̄ садисасса садисохамасмӣти хӣнасса хӣнохамасмӣти уппаннама̄нова йа̄тха̄вама̄но, итаре две айа̄тха̄вама̄на̄. таттха йа̄тха̄вама̄на̄ арахаттамаггаваджджха̄, айа̄тха̄вама̄на̄ сота̄паттимаггаваджджха̄ти.

тан̣ха̄мӯлака̄ вутта̄йева. раджджатӣти на кевалам̣ ра̄генева раджджати, атха кхо тан̣ха̄мӯлака̄нам̣ парийесана̄дӣнампи самбхавато тан̣ха̄мӯлакехи саббехи акусаладхаммехи раджджати, йуджджати баджджхатӣти адхиппа̄йо.

дасахи килесаваттхӯхӣти катама̄ни даса килесаваттхӯни? лобхо, досо, мохо, ма̄но, дит̣т̣хи, вичикиччха̄, тхинам̣, уддхаччам̣, ахирикам̣, аноттаппанти има̄ни даса килесаваттхӯни (вибха. 966).

таттха килеса̄ ева килесаваттхӯни, васанти ва̄ еттха акхӣн̣а̄сава̄ сатта̄ лобха̄дӣсу патит̣т̣хитатта̄ти ваттхӯни, килеса̄ ча те таппатит̣т̣ха̄нам̣ сатта̄нам̣ ваттхӯни ча̄ти килесаваттхӯни. йасма̄ четтха анантарапаччайа̄дибха̄вена уппаджджама̄на̄пи килеса̄ васанти ева на̄ма, тасма̄ килеса̄нам̣ ваттхӯнӣтипи килесаваттхӯни. луббханти тена, сайам̣ ва̄ луббхати, луббханаматтамева ва̄ танти лобхо. дуссанти тена, сайам̣ ва̄ дуссати, дуссанаматтамева ва̄ танти досо. муйханти тена, сайам̣ ва̄ муйхати, муйханаматтамева ва̄ танти мохо. ман̃н̃атӣти ма̄но. дит̣т̣хиа̄дайо вуттаттха̄ва. на хирӣйатӣти ахирико, тасса бха̄во ахирикам̣. на оттаппатӣти аноттаппӣ, тасса бха̄во аноттаппам̣. тесу ахирикам̣ ка̄йадуччарита̄дӣхи аджигуччханалаккхан̣ам̣, аноттаппам̣ техева аса̄раджджаналаккхан̣ам̣, килиссатӣти упата̄пӣйати виба̄дхӣйати.

дасахи а̄гха̄таваттхӯхӣти пуббе вуттехи навахи ча ‘‘ат̣т̣ха̄не ва̄ пана̄гха̄то джа̄йатӣ’’ти (дха. са. 1066) вуттена ча̄ти дасахи. анаттхам̣ ме ачарӣтиа̄дӣнипи хи авикаппетва̄ кха̄н̣укан̣т̣ака̄димхипи ат̣т̣ха̄не а̄гха̄то уппаджджати.

дасахи акусалакаммапатхехӣти катаме даса акусалакаммапатха̄ (дӣ. ни. 3.360)? па̄н̣а̄типа̄то, адинна̄да̄нам̣, ка̄месумиччха̄ча̄ро, муса̄ва̄до, писун̣а̄ ва̄ча̄, пхаруса̄ ва̄ча̄, сампхаппала̄по, абхиджджха̄, бйа̄па̄до, миччха̄дит̣т̣хи. име даса акусалакаммапатха̄. таттха акусалакамма̄ни ча та̄ни патха̄ ча дуггатийа̄ти акусалакаммапатха̄. саманна̄гатоти саман̇гӣбхӯто.

дасахи сан̃н̃оджанехӣти катама̄ни даса сам̣йоджана̄ни (дха. са. 1118)? ка̄мара̄гасам̣йоджанам̣, пат̣игхасам̣йоджанам̣, ма̄насам̣йоджанам̣, дит̣т̣хисам̣йоджанам̣, вичикиччха̄сам̣йоджанам̣, сӣлаббатапара̄ма̄сасам̣йоджанам̣, бхавара̄гасам̣йоджанам̣, исса̄сам̣йоджанам̣, маччхарийасам̣йоджанам̣, авиджджа̄сам̣йоджанам̣, има̄ни даса сам̣йоджана̄ни. миччхатта̄ вутта̄йева.

дасаваттхука̄йа миччха̄дит̣т̣хийа̄ти катама̄ дасаваттхука̄ миччха̄дит̣т̣хи (вибха. 971)? наттхи диннам̣, наттхи йит̣т̣хам̣, наттхи хутам̣, наттхи сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄ко, наттхи айам̣ локо, наттхи паро локо, наттхи ма̄та̄, наттхи пита̄, наттхи сатта̄ опапа̄тика̄, наттхи локе саман̣абра̄хман̣а̄ саммаггата̄ самма̄пат̣ипанна̄ йе иман̃ча локам̣ паран̃ча локам̣ сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ паведенти. айам̣ дасаваттхука̄ миччха̄дит̣т̣хи.

таттха дасаваттхука̄ти даса ваттхӯни етисса̄ти дасаваттхука̄. наттхи диннанти диннам̣ на̄ма аттхи, сакка̄ кассачи кин̃чи да̄тунти джа̄на̄ти. диннасса пана пхалам̣ випа̄ко наттхӣти ган̣ха̄ти. наттхи йит̣т̣ханти йит̣т̣хам̣ вуччати маха̄йа̄го, там̣ йаджитум̣ сакка̄ти джа̄на̄ти. йит̣т̣хасса пана пхалам̣ випа̄ко наттхӣти ган̣ха̄ти. хутанти а̄хунапа̄хунаман̇галакирийа̄, там̣ ка̄тум̣ сакка̄ти джа̄на̄ти. тасса пана пхалам̣ випа̄ко наттхӣти ган̣ха̄ти. сукатадуккат̣а̄нанти еттха даса кусалакаммапатха̄ сукатакамма̄ни на̄ма, даса акусалакаммапатха̄ дуккат̣акамма̄ни на̄ма. тесам̣ аттхибха̄вам̣ джа̄на̄ти. пхалам̣ випа̄ко пана наттхӣти ган̣ха̄ти. наттхи айам̣ локоти паралоке т̣хито имам̣ локам̣ наттхӣти ган̣ха̄ти. наттхи паро локоти идхалоке т̣хито паралокам̣ наттхӣти ган̣ха̄ти. наттхи ма̄та̄ наттхи пита̄ти ма̄та̄питӯнам̣ аттхибха̄вам̣ джа̄на̄ти. тесу катаппаччайена кочи пхалам̣ випа̄ко наттхӣти ган̣ха̄ти. наттхи сатта̄ опапа̄тика̄ти чаванакаупападжджанакасатта̄ наттхӣти ган̣ха̄ти. саммаггата̄ самма̄пат̣ипанна̄ти ануломапат̣ипадам̣ пат̣ипанна̄ дхаммикасаман̣абра̄хман̣а̄ локасмим̣ наттхӣти ган̣ха̄ти. йе иман̃ча локам̣…пе… паведентӣти иман̃ча паран̃ча локам̣ аттана̄ва абхивисит̣т̣хена н̃а̄н̣ена н̃атва̄ паведанасаматтхо саббан̃н̃ӯ буддхо наттхӣти ган̣ха̄ти.

антагга̄хика̄йа дит̣т̣хийа̄ти ‘‘сассато локо’’тиа̄дикам̣ екекам̣ антам̣ бха̄гам̣ ган̣ха̄тӣти антагга̄хика̄. атха ва̄ антасса га̄хо антагга̄хо, антагга̄хо асса̄ аттхӣти антагга̄хика̄. та̄йа антагга̄хика̄йа. са̄ пана вутта̄йева.

ат̣т̣хасататан̣ха̄папан̃часатехӣти ат̣т̣хуттарам̣ сатам̣ ат̣т̣хасатам̣. сам̣са̄ре папан̃чети чирам̣ васа̄петӣти папан̃чо, тан̣ха̄ ева папан̃чо тан̣ха̄папан̃чо, а̄рамман̣абхедена пунаппунам̣ уппаттивасена ча тан̣ха̄нам̣ бахукатта̄ бахувачанам̣ катва̄ тан̣ха̄папан̃ча̄нам̣ сатам̣ тан̣ха̄папан̃часатам̣. тена ‘‘тан̣ха̄папан̃часатена̄’’ти ваттаббе вачанавипалла̄савасена ‘‘тан̣ха̄папан̃часатехӣ’’ти бахувачананиддесо като. ат̣т̣хасатанти сан̇кха̄тена тан̣ха̄папан̃часатена̄ти аттхо дат̣т̣хаббо. ат̣т̣ха аббоха̄рика̄ни катва̄ сатамева гахитанти ведитаббам̣. кхуддакаваттхувибхан̇ге пана тан̣ха̄вичарита̄нӣти а̄гатам̣. йатха̄ха –

‘‘ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄вичарита̄ни аджджхаттикасса упа̄да̄йа, ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄вичарита̄ни ба̄хирасса упа̄да̄йа, тадекаджджхам̣ абхисан̃н̃ухитва̄ абхисан̇кхипитва̄ чхаттим̣са тан̣ха̄вичарита̄ни хонти. ити атӣта̄ни чхаттим̣са тан̣ха̄вичарита̄ни, ана̄гата̄ни чхаттим̣са тан̣ха̄вичарита̄ни, паччуппанна̄ни чхаттим̣са тан̣ха̄вичарита̄ни тадекаджджхам̣ абхисан̃н̃ухитва̄ абхисан̇кхипитва̄ ат̣т̣хатан̣ха̄вичаритасатам̣ хотӣ’’ти (вибха. 842).

тан̣ха̄папан̃ча̄йева панеттха тан̣ха̄вичарита̄нӣти вутта̄. тан̣ха̄самуда̄ча̄ра̄ тан̣ха̄паваттийоти аттхо. аджджхаттикасса упа̄да̄йа̄ти аджджхаттикам̣ кхандхапан̃чакам̣ упа̄да̄йа. идан̃хи упайогаттхе са̄мивачанам̣. виттха̄ро панасса тасса ниддесе (вибха. 973) вуттанайенева ведитаббо. айам̣ пана апаро найо – рӯпа̄рамман̣а̄йева ка̄матан̣ха̄, бхаватан̣ха̄, вибхаватан̣ха̄ти тиссо тан̣ха̄ хонти, татха̄ садда̄диа̄рамман̣а̄ти чхасу а̄рамман̣есу ат̣т̣ха̄раса тан̣ха̄ хонти, аджджхатта̄рамман̣а̄ ат̣т̣ха̄раса, бахиддха̄рамман̣а̄ ат̣т̣ха̄раса̄ти чхаттим̣са хонти. та̄ ева атӣта̄рамман̣а̄ чхаттим̣са, ана̄гата̄рамман̣а̄ чхаттим̣са, паччуппанна̄рамман̣а̄ чхаттим̣са̄ти ат̣т̣хатан̣ха̄вичаритасатам̣ хоти. папан̃читоти а̄рамман̣е, сам̣са̄ре ва̄ папан̃чито чирава̄сито.

два̄сат̣т̣хийа̄ дит̣т̣хигатехӣти ‘‘катама̄ни два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄ни брахмаджа̄ле веййа̄каран̣е вутта̄ни бхагавата̄? чатта̄ро сассатава̄да̄, чатта̄ро екаччасассатава̄да̄, чатта̄ро анта̄нантика̄, чатта̄ро амара̄виккхепика̄, две адхиччасамуппанника̄, сол̣аса сан̃н̃ӣва̄да̄, ат̣т̣ха асан̃н̃ӣва̄да̄, ат̣т̣ха невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄, сатта уччхедава̄да̄, пан̃ча дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄ти има̄ни два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄ни брахмаджа̄ле веййа̄каран̣е вутта̄ни бхагавата̄’’ти (вибха. 977). виттха̄ро панеттха брахмаджа̄ласутте вуттанайенева ведитаббо.

ахан̃чамхи тин̣н̣оти ахан̃ча чатурогхам̣, сам̣са̄расамуддам̣ ва̄ тин̣н̣о амхи бхава̄ми. муттоти ра̄га̄дибандханехи мутто. дантоти ниббисевано ниппариппхандо. сантоти сӣтӣбхӯто. ассаттхоти нибба̄надассане ладдхасса̄со. париниббутоти килесапаринибба̄нена париниббуто. пахомӣти саматтхомхи. кхоити екам̣саттхе нипа̄то. паре ча паринибба̄петунти еттха паре ча-саддо ‘‘паре ча та̄рету’’нтиа̄дӣхипи йоджетабботи.

маха̄карун̣а̄н̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

72-73. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

119. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аниддесе катамам̣ татха̄гатасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣анти пуччхитва̄ тена самагатикатта̄ тенева саха ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ ниддит̣т̣хам̣. на хи ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ дхаммато висум̣ аттхи, екамева хетам̣ н̃а̄н̣ам̣ а̄ка̄рабхедато дведха̄ вуччати саддхиндрийасаддха̄бала̄дӣни вийа. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣амева хи наттхи етасса а̄варан̣анти, кеначи дхаммена, пуггалена ва̄ а̄варан̣ам̣ ка̄тум̣ асаккун̣еййата̄йа ана̄варан̣анти вуччати а̄ваджджанапат̣ибаддхатта̄ саббадхамма̄нам̣. ан̃н̃е пана а̄ваджджитва̄пи на джа̄нанти. кечи пана̄ху ‘‘мановин̃н̃а̄н̣ам̣ вийа сабба̄рамман̣икатта̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. там̣йева н̃а̄н̣ам̣ индаваджирам̣ вийа висайесу аппат̣ихататта̄ ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣. анупуббасаббан̃н̃ута̄пат̣иккхепо саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣, саким̣саббан̃н̃ута̄пат̣иккхепо ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣, бхагава̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣апат̣ила̄бхенапи саббан̃н̃ӯти вуччати, на ча анупуббасаббан̃н̃ӯ. ана̄варан̣ан̃а̄н̣апат̣ила̄бхенапи саббан̃н̃ӯти вуччати, на ча саким̣саббан̃н̃ӯ’’ти.

саббам̣ сан̇кхатамасан̇кхатам̣ анавасесам̣ джа̄на̄тӣти еттха саббанти джа̄тивасена саббадхамма̄нам̣ ниссесапарийа̄да̄нам̣. анавасесанти екекассева дхаммасса сабба̄ка̄равасена ниссесапарийа̄да̄нам̣. сан̇кхатамасан̇кхатанти двидха̄ пабхедадассанам̣. сан̇кхатан̃хи еко пабхедо, асан̇кхатам̣ еко пабхедо. паччайехи сан̇гамма катанти сан̇кхатам̣. кхандхапан̃чакам̣. татха̄ на сан̇кхатанти асан̇кхатам̣. нибба̄нам̣. сан̇кхатам̣ аниччадуккха̄натта̄дӣхи а̄ка̄рехи анавасесам̣ джа̄на̄ти, асан̇кхатам̣ сун̃н̃ата̄нимиттааппан̣ихита̄дӣхи а̄ка̄рехи анавасесам̣ джа̄на̄ти. наттхи етасса сан̇кхатасса асан̇кхатасса ча авасесоти анавасесам̣. сан̇кхатам̣ асан̇кхатан̃ча. анекабхеда̄пи пан̃н̃атти паччайехи акататта̄ асан̇кхатапаккхам̣ бхаджати. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃хи сабба̄пи пан̃н̃аттийо анекабхедато джа̄на̄ти. атха ва̄ саббанти саббадхаммаггахан̣ам̣. анавасесанти ниппадесаггахан̣ам̣. таттха а̄варан̣ам̣ наттхӣти таттха тасмим̣ анавасесе сан̇кхата̄сан̇кхате ниссан̇гатта̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса а̄варан̣ам̣ наттхӣти тадева саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ ана̄варан̣ан̃а̄н̣ам̣ на̄ма̄ти аттхо.

120. ида̄ни анекависайабхедато дассетум̣ атӣтантиа̄дима̄ха. таттха атӣтам̣ ана̄гатам̣ паччуппаннанти ка̄лабхедато дасситам̣, чаккху чева рӯпа̄ ча̄тиа̄ди ваттха̄рамман̣абхедато. евам̣ там̣ саббанти тесам̣ чаккхурӯпа̄нам̣ анавасесапарийа̄да̄нам̣. евам̣ сесесу. йа̄вата̄ти анавасесапарийа̄да̄нам̣. аниччат̣т̣хантиа̄ди са̄ман̃н̃алаккхан̣абхедато дасситам̣. аниччат̣т̣ханти ча аничча̄ка̄рам̣. паччаттаттхе ва̄ упайогавачанам̣. еса найо едисесу. рӯпасса̄тиа̄ди кхандхабхедато дасситам̣. чаккхусса…пе… джара̄маран̣асса̄ти хет̣т̣ха̄ вуттапеййа̄ланайена йоджетаббам̣. абхин̃н̃а̄йа̄тиа̄дӣсу хет̣т̣ха̄ вуттан̃а̄н̣а̄нева. абхин̃н̃ат̣т̣ханти абхиджа̄нанасабха̄вам̣. еса найо едисесу. кхандха̄нам̣ кхандхат̣т̣хантиа̄ди хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. кусале дхамметиа̄ди кусалаттикавасена бхедо. ка̄ма̄вачаре дхамметиа̄ди чатубхӯмакавасена. убхайаттха̄пи ‘‘саббе джа̄на̄тӣ’’ти бахувачанапа̄т̣хо сундаро. екавачанасоте патитатта̄ пана поттхакесу екавачанена ликхитам̣. дуккхасса̄тиа̄ди чуддасаннам̣ буддхан̃а̄н̣а̄нам̣ висайабхедо. индрийапаропарийатте н̃а̄н̣антиа̄дӣни чатта̄ри н̃а̄н̣а̄ни ватва̄ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ касма̄ на вуттанти че? вуччама̄насса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣атта̄. висайабхедато хи саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣е вуччама̄не там̣ н̃а̄н̣ам̣ на ваттаббам̣ хоти, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пана саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса висайо хотийева.

пуна ка̄л̣ака̄ра̄масуттанта̄дӣсу (а. ни. 4.24) вуттанайена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣абхӯмим̣ дассенто йа̄вата̄ садевакасса локасса̄тиа̄дима̄ха. таттха саха девехи садевакасса. саха ма̄рена сама̄ракасса. саха брахмуна̄ сабрахмакасса локасса. саха саман̣абра̄хман̣ехи сассаман̣абра̄хман̣ийа̄. саха девамануссехи садеваманусса̄йа паджа̄йа. паджа̄татта̄ паджа̄ти сатталокасса парийа̄йавачанаметам̣. таттха садевакавачанена пан̃чака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣, сама̄ракавачанена чхат̣т̣хака̄ма̄вачарадеваггахан̣ам̣, сабрахмакавачанена брахмака̄йика̄дибрахмаггахан̣ам̣, сассаман̣абра̄хман̣ивачанена са̄санасса паччаттхикапачча̄миттасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ам̣ самитапа̄паба̄хитапа̄пасаман̣абра̄хман̣аггахан̣ан̃ча, паджа̄вачанена сатталокаггахан̣ам̣, садевамануссавачанена саммутидевасесамануссаггахан̣ам̣ ведитаббам̣. еваметтха тӣхи падехи ока̄салоко, двӣхи паджа̄васена сатталоко гахитоти ведитаббо.

апаро найо – садевакаггахан̣ена арӯпа̄вачаралоко гахито, сама̄ракаггахан̣ена чхака̄ма̄вачарадевалоко, сабрахмакаггахан̣ена рӯпа̄вачарабрахмалоко, сассаман̣абра̄хман̣а̄диггахан̣ена чатупарисавасена, саммутидевехи ва̄ саха мануссалоко, авасесасатталоко ва̄.

апичеттха садевакавачанена уккат̣т̣хапариччхедато саббассапи локасса дит̣т̣ха̄диджа̄нанабха̄вам̣ са̄дхети. тато йесам̣ сийа̄ ‘‘ма̄ро маха̄нубха̄во чхака̄ма̄вачариссаро васаваттӣ, ким̣ тасса̄пи дит̣т̣ха̄дим̣ джа̄на̄тӣ’’ти, тесам̣ виматим̣ видхаманто ‘‘сама̄ракасса̄’’ти а̄ха. йесам̣ пана сийа̄ ‘‘брахма̄ маха̄нубха̄во екан̇гулийа̄ екасмим̣ чаккава̄л̣асахассе а̄локам̣ пхарати, двӣхи…пе… дасахи ан̇гулӣхи дасасу чаккава̄л̣асахассесу а̄локам̣ пхарати, ануттаран̃ча джха̄насама̄паттисукхам̣ пат̣исам̣ведети, ким̣ тасса̄пи дит̣т̣ха̄дим̣ джа̄на̄тӣ’’ти, тесам̣ виматим̣ видхаманто ‘‘сабрахмакасса̄’’ти а̄ха. тато йесам̣ сийа̄ ‘‘путхӯ саман̣абра̄хман̣а̄ са̄санасса паччаттхика̄, ким̣ тесампи дит̣т̣ха̄дим̣ джа̄на̄тӣ’’ти, тесам̣ виматим̣ видхаманто ‘‘сассаман̣абра̄хман̣ийа̄ паджа̄йа̄’’ти а̄ха. евам̣ уккат̣т̣ха̄нам̣ дит̣т̣ха̄диджа̄нанабха̄вам̣ пака̄сетва̄ атха саммутидеве авасесамануссе ча упа̄да̄йа уккат̣т̣хапариччхедавасена сесасатталокасса дит̣т̣ха̄диджа̄нанабха̄вам̣ пака̄сети. айаметтха анусандхиккамо. пора̄н̣а̄ пана̄ху – садевакасса̄ти девата̄хи саддхим̣ авасесалокасса. сама̄ракасса̄ти ма̄рена саддхим̣ авасесалокасса. сабрахмакасса̄ти брахмехи саддхим̣ авасесалокасса. евам̣ саббепи тибхавӯпаге сатте тӣха̄ка̄рехи тӣсу падесу паккхипитва̄ пуна двӣха̄ка̄рехи парийа̄да̄тум̣ сассаман̣абра̄хман̣ийа̄ паджа̄йа садеваманусса̄йа̄ти вуттам̣. евам̣ пан̃чахи падехи тена тена а̄ка̄рена тедха̄тукамева парийа̄диннам̣ хотӣти.

дит̣т̣ханти рӯпа̄йатанам̣. сутанти садда̄йатанам̣. мутанти патва̄ гахетаббато гандха̄йатанам̣, раса̄йатанам̣, пхот̣т̣хабба̄йатанам̣. вин̃н̃а̄танти сукхадуккха̄дидхамма̄рамман̣ам̣. паттанти парийеситва̄ ва̄ апарийеситва̄ ва̄ паттам̣. парийеситанти паттам̣ ва̄ аппаттам̣ ва̄ парийеситам̣. анувичаритам̣ манаса̄ти читтена анусан̃чаритам̣. саббам̣ джа̄на̄тӣти имина̄ етам̣ дассети – йам̣ апарима̄на̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса ‘‘нӣлам̣ пӣта’’нтиа̄ди (дха. са. 619) рӯпа̄рамман̣ам̣ чаккхудва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма рӯпа̄рамман̣ам̣ дисва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄тоти там̣ саббам̣ татха̄гатасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ джа̄на̄ти. татха̄ йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса ‘‘бхерисаддо, мудин̇гасаддо’’тиа̄ди садда̄рамман̣ам̣ сотадва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘мӯлагандхо тачагандхо’’тиа̄ди (дха. са. 624-627) гандха̄рамман̣ам̣ гха̄надва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘мӯларасо, кхандхарасо’’тиа̄ди (дха. са. 628-631) раса̄рамман̣ам̣ дживха̄два̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, ‘‘каккхал̣ам̣, мудука’’нтиа̄ди (дха. са. 647-650) патхавӣдха̄тутеджодха̄тува̄йодха̄тубхедам̣ пхот̣т̣хабба̄рамман̣ам̣ ка̄йадва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма пхот̣т̣хабба̄рамман̣ам̣ пхуситва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄тоти там̣ саббам̣ татха̄гатасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ джа̄на̄ти. татха̄ йам̣ апарима̄н̣а̄су локадха̄тӯсу имасса садевакасса локасса сукхадуккха̄дибхедам̣ дхамма̄рамман̣ам̣ манодва̄ре а̄па̄тхам̣ а̄гаччхати, айам̣ сатто имасмим̣ кхан̣е имам̣ на̄ма дхамма̄рамман̣ам̣ виджа̄нитва̄ сумано ва̄ думмано ва̄ маджджхатто ва̄ джа̄тоти там̣ саббам̣ татха̄гатасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ джа̄на̄ти. имасса пана маха̄джанасса парийеситва̄ аппаттампи аттхи, парийеситва̄ паттампи аттхи. апарийеситва̄ аппаттампи аттхи, апарийеситва̄ паттампи аттхи. саббам̣ татха̄гатасса саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена аппаттам̣ на̄ма наттхӣти.

121. пуна апарена парийа̄йена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣абха̄васа̄дханаттхам̣ на тасса̄ти га̄тхама̄ха. таттха на тасса аддит̣т̣хамидхаттхи кин̃чӣти тасса татха̄гатасса идха имасмим̣ тедха̄туке локе, имасмим̣ паччуппаннака̄ле ва̄ пан̃н̃а̄чаккхуна̄ аддит̣т̣хам̣ на̄ма кин̃чи аппаматтакампи на аттхи на сам̣виджджати. аттхӣти идам̣ ваттама̄нака̄ликам̣ а̄кхйа̄тападам̣. имина̄ паччуппаннака̄ликасса саббадхаммасса н̃а̄табха̄вам̣ дассети. га̄тха̄бандхасукхаттхам̣ панеттха да-ка̄ро сам̣йутто. атхо авин̃н̃а̄танти еттха атхоити вачанопа̄да̄не нипа̄то. авин̃н̃а̄танти атӣтака̄ликам̣ авин̃н̃а̄там̣ на̄ма кин̃чи дхаммаджа̄там̣. на̄хосӣти па̄т̣хасесо. абйайабхӯтасса аттхисаддасса гахан̣е па̄т̣хасесам̣ вина̄пи йуджджатийева. имина̄ атӣтака̄ликасса саббадхаммасса н̃а̄табха̄вам̣ дассети. аджа̄нитаббанти ана̄гатака̄ликам̣ аджа̄нитаббам̣ на̄ма дхаммаджа̄там̣ на бхависсати, наттхи ва̄. имина̄ ана̄гатака̄ликасса саббадхаммасса н̃а̄табха̄вам̣ дассети. джа̄нанакирийа̄висесанаматтамева ва̄ еттха а-ка̄ро. саббам̣ абхин̃н̃а̄си йадаттхи неййанти еттха йам̣ тека̄ликам̣ ва̄ ка̄лавимуттам̣ ва̄ неййам̣ джа̄нитаббам̣ кин̃чи дхаммаджа̄там̣ аттхи, там̣ саббам̣ татха̄гато абхин̃н̃а̄си адхикена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ена джа̄ни пат̣ивиджджхи. еттха аттхисаддена тека̄ликасса ка̄лавимуттасса ча гахан̣а̄ аттхи-саддо абйайабхӯтойева дат̣т̣хаббо. татха̄гато тена самантачаккхӯти ка̄лавасена ока̄савасена ча ниппадесатта̄ саманта̄ саббато паваттам̣ н̃а̄н̣ачаккху асса̄ти самантачаккху. тена йатха̄вуттена ка̄ран̣ена татха̄гато самантачаккху, саббан̃н̃ӯти вуттам̣ хоти. имисса̄ га̄тха̄йа пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ са̄дхитам̣.

пуна буддхан̃а̄н̣а̄нам̣ висайавасена саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ дассетука̄мо самантачаккхӯти кенат̣т̣хена самантачаккхӯтиа̄дима̄ха. таттха га̄тха̄йа самантачаккхӯти вуттападе йам̣ там̣ самантачаккху, там̣ кенат̣т̣хена самантачаккхӯти аттхо. аттхо панасса йа̄вата̄ дуккхасса дуккхат̣т̣хотиа̄дӣхи вуттойева хоти. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ан̃хи самантачаккху. йатха̄ха – ‘‘самантачаккху вуччати саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣а’’нти (чӯл̣ани. дхотакама̄н̣авапуччха̄ниддеса 32). тасмим̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ат̣т̣хе вутте самантачаккхут̣т̣хо вуттойева хотӣти. буддхассева н̃а̄н̣а̄нӣти буддхан̃а̄н̣а̄ни. дуккхе н̃а̄н̣а̄дӣнипи хи сабба̄ка̄рена буддхассева бхагавато паваттанти, итаресам̣ пана екадесаматтенева паваттанти. са̄вакаса̄дха̄ран̣а̄нӣти пана екадесена̄пи аттхитам̣ сандха̄йа вуттам̣. саббо н̃а̄тоти саббо н̃а̄н̣ена н̃а̄то. ан̃н̃а̄то дуккхат̣т̣хо наттхӣти вуттамева аттхам̣ пат̣иседхена вибха̄вети. саббо дит̣т̣хоти на кевалам̣ н̃а̄таматтойева, атха кхо чаккхуна̄ дит̣т̣хо вийа като. саббо видитоти на кевалам̣ дит̣т̣хаматтойева, атха кхо па̄кат̣о. саббо саччхикатоти на кевалам̣ видитойева, атха кхо таттха н̃а̄н̣апат̣ила̄бхавасена паччаккхӣкато. саббо пхасситоти на кевалам̣ саччхикатойева, атха кхо пунаппунам̣ йатха̄ручи самуда̄ча̄равасена пхут̣т̣хоти. атха ва̄ н̃а̄то сабха̄валаккхан̣авасена. дит̣т̣хо са̄ман̃н̃алаккхан̣авасена. видито расавасена. саччхикато паччупат̣т̣ха̄навасена. пхассито падат̣т̣ха̄навасена. атха ва̄ н̃а̄то н̃а̄н̣уппа̄давасена. дит̣т̣хо чаккхуппа̄давасена. видито пан̃н̃уппа̄давасена. саччхикато виджджуппа̄давасена. пхассито а̄локуппа̄давасена. ‘‘йа̄вата̄ дуккхасса дуккхат̣т̣хо, саббо дит̣т̣хо, адит̣т̣хо дуккхат̣т̣хо наттхӣ’’тиа̄дина̄ найена ча ‘‘йа̄вата̄ садевакасса локасса…пе… анувичаритам̣ манаса̄, саббам̣ н̃а̄там̣, ан̃н̃а̄там̣ наттхӣ’’тиа̄дина̄ найена ча виттха̄ро ведитаббо. пат̣хамам̣ вуттага̄тха̄ нигаманавасена пуна вутта̄. там̣нигаманейева хи кате н̃а̄н̣анигаманампи катамева хотӣти.

саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄магга-ат̣т̣хакатха̄йа

н̃а̄н̣акатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дит̣т̣хикатха̄

1. асса̄дадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

122. ида̄ни н̃а̄н̣акатха̄нантарам̣ катхита̄йа дит̣т̣хикатха̄йа анупуббаануван̣н̣ана̄ ануппатта̄. айан̃хи дит̣т̣хикатха̄ н̃а̄н̣акатха̄йа катан̃а̄н̣апаричайасса самадхигатасамма̄дит̣т̣хисса миччха̄дит̣т̣хималависодхана̄ сукара̄ хоти, самма̄дит̣т̣хи ча супарисуддха̄ хотӣти н̃а̄н̣акатха̄нантарам̣ катхита̄. таттха ка̄ дит̣т̣хӣтиа̄дика̄ пуччха̄. ка̄ дит̣т̣хӣти абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хӣтиа̄дикам̣ пуччхитапуччха̄йа виссаджджанам̣. катхам̣ абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хӣтиа̄дико виссаджджитависсаджджанасса виттха̄раниддесо, сабба̄ва та̄ дит̣т̣хийо асса̄дадит̣т̣хийотиа̄дика̄ дит̣т̣хисуттасам̣сандана̄ти евамиме чатта̄ро париччхеда̄. таттха пуччха̄париччхеде та̄ва ка̄ дит̣т̣хӣти дхаммапуччха̄, сабха̄вапуччха̄. кати дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄нӣти хетупуччха̄ паччайапуччха̄, киттака̄ни дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣а̄нӣти аттхо. кати дит̣т̣хипарийут̣т̣ха̄на̄нӣти самуда̄ча̄рапуччха̄ вика̄рапуччха̄. дит̣т̣хийо ева хи самуда̄ча̄равасена читтам̣ парийонандхантийо ут̣т̣хахантӣти дит̣т̣хипарийут̣т̣ха̄на̄ни на̄ма хонти. кати дит̣т̣хийоти дит̣т̣хӣнам̣ сан̇кха̄пуччха̄ ган̣ана̄пуччха̄. кати дит̣т̣ха̄бхинивеса̄ти ваттхуппабхедавасена а̄рамман̣ана̄наттавасена дит̣т̣хиппабхедапуччха̄. дит̣т̣хийо ева хи там̣ там̣ ваттхум̣ там̣ там̣ а̄рамман̣ам̣ абхинивисанти пара̄масантӣти дит̣т̣хипара̄ма̄са̄ти вуччанти. катамо дит̣т̣хит̣т̣ха̄насамуггха̄тоти дит̣т̣хӣнам̣ пат̣ипаккхапуччха̄ паха̄нӯпа̄йапуччха̄. дит̣т̣хика̄ран̣а̄ни хи кхандха̄дӣни дит̣т̣хисамуггха̄тена та̄сам̣ ка̄ран̣а̄ни на хонтӣти та̄ни ча ка̄ран̣а̄ни самуггха̄тита̄ни на̄ма хонти. тасма̄ дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄ни самма̄ бхусам̣ хан̃н̃анти етена̄ти дит̣т̣хит̣т̣ха̄насамуггха̄тоти вуччати.

ида̄ни ета̄сам̣ чханнам̣ пуччха̄нам̣ ка̄ дит̣т̣хӣтиа̄дӣни чха виссаджджана̄ни. таттха ка̄ дит̣т̣хӣти виссаджджетаббапуччха̄. абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хӣти виссаджджанам̣. са̄ пана аничча̄дике ваттхусмим̣ ничча̄дивасена абхинивисати патит̣т̣хахати дал̣хам̣ ган̣ха̄тӣти абхинивесо. аничча̄диа̄ка̄рам̣ атиккамитва̄ ниччантиа̄дивасена ваттама̄но парато а̄масати ган̣ха̄тӣти пара̄ма̄со. атха ва̄ ниччантиа̄дикам̣ парам̣ уттамам̣ саччанти а̄масати ган̣ха̄тӣти пара̄ма̄со, абхинивесо ча со пара̄ма̄со ча̄ти абхинивесапара̄ма̄со. евам̣пака̄ро дит̣т̣хӣти киччато дит̣т̣хисабха̄вам̣ виссаджджети. тӣн̣и сатанти тӣн̣и сата̄ни, вачанавипалла̄со като. катамо дит̣т̣хит̣т̣ха̄насамуггха̄тоти пуччхам̣ ануддхаритва̄ва сота̄паттимагго дит̣т̣хит̣т̣ха̄насамуггха̄тоти виссаджджанам̣ катам̣.

123. ида̄ни катхам̣ абхинивесапара̄ма̄сотиа̄ди виттха̄раниддесо. таттха рӯпанти упайогавачанам̣. рӯпам̣ абхинивесапара̄ма̄соти самбандхо. рӯпанти четтха рӯпупа̄да̄наккхандхо касин̣арӯпан̃ча. ‘‘етам̣ мама̄’’ти абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хи, ‘‘есохамасмӣ’’ти абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хи, ‘‘есо ме атта̄’’ти абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хӣти паччекам̣ йоджетаббам̣. етанти са̄ман̃н̃авачанам̣. тенева ‘‘веданам̣ етам̣ мама, сан̇кха̄ре етам̣ мама̄’’ти напум̣сакавачанам̣ екавачанан̃ча катам̣. есоти пана ваттаббамапеккхитва̄ пуллин̇гекавачанам̣ катам̣. етам̣ мама̄ти тан̣ха̄ман̃н̃ана̄мӯлика̄ дит̣т̣хи. есохамасмӣти ма̄наман̃н̃ана̄мӯлика̄ дит̣т̣хи. есо ме атта̄ти дит̣т̣химан̃н̃ана̄ ева. кечи пана ‘‘етам̣ мама̄ти мамам̣ка̄ракаппана̄, есохамасмӣти ахам̣ка̄ракаппана̄, есо ме атта̄ти ахам̣ка̄рамамам̣ка̄ракаппито атта̄бхинивесоти ча, татха̄ йатха̄ккаменева тан̣ха̄мӯланивесо ма̄напагга̄хо, тан̣ха̄мӯланивит̣т̣хо ма̄напаггахито, атта̄бхинивесоти ча, сан̇кха̄ра̄нам̣ дуккхалаккхан̣а̄дассанам̣, сан̇кха̄ра̄нам̣ аниччалаккхан̣а̄дассанам̣, сан̇кха̄ра̄нам̣ тилаккхан̣а̄дассанахетуко атта̄бхинивесоти ча, дуккхе асубхе ча сукхам̣ субханти випалла̄сагатасса, аничче ниччанти випалла̄сагатасса, чатуббидхавипалла̄сагатасса ча атта̄бхинивесоти ча, пуббенива̄сан̃а̄н̣асса а̄ка̄ракаппана̄, диббачаккхун̃а̄н̣асса ана̄гатапат̣ила̄бхакаппана̄, пуббанта̄парантаидаппаччайата̄пат̣иччасамуппаннесу дхаммесу каппанисситасса атта̄бхинивесоти ча, нандийа̄ атӣтаманва̄гамети, нандийа̄ ана̄гатам̣ пат̣икан̇кхати, паччуппаннесу дхаммесу сам̣хӣрати атта̄бхинивесоти ча, пуббанте ан̃н̃а̄н̣ахетука̄ дит̣т̣хи, апаранте ан̃н̃а̄н̣ахетука̄ дит̣т̣хи, пуббанта̄паранте идаппаччайата̄пат̣иччасамуппаннесу дхаммесу ан̃н̃а̄н̣ахетуко атта̄бхинивесо’’ти ча етесам̣ тин̣н̣ам̣ вачана̄нам̣ аттхам̣ ван̣н̣айанти.

дит̣т̣хийо панеттха пат̣хамам̣ пан̃чаккхандхаваттхука̄. тато чхааджджхаттикаба̄хира̄йатанавин̃н̃а̄н̣а- ка̄йасампхассака̄йаведана̄ка̄йасан̃н̃а̄ка̄йачетана̄ка̄йатан̣ха̄ка̄йавитаккавича̄радха̄тудасакасин̣а- дваттим̣са̄ка̄раваттхука̄ дит̣т̣хийо вутта̄. дваттим̣са̄ка̄ресу ча йаттха висум̣ абхинивесо на йуджджати, таттха сакаласарӣра̄бхинивесавасенева висум̣ абхинивесо вийа катоти ведитаббам̣. тато два̄даса̄йатанаат̣т̣ха̄расадха̄туекӯнавӣсатииндрийавасена йоджана̄ ката̄. тӣн̣и еканталокуттариндрийа̄ни на йоджита̄ни. на хи локуттараваттхука̄ дит̣т̣хийо хонти. саббаттха̄пи ча локийалокуттарамиссесу дхаммесу локуттаре т̣хапетва̄ локийа̄ ева гахетабба̄. аниндрийабаддхарӯпан̃ча на гахетаббамева. тато тедха̄тукавасена нававидхабхававасена джха̄набрахмавиха̄расама̄паттивасена пат̣иччасамуппа̄дан̇гавасена ча йоджана̄ ката̄. джа̄тиджара̄маран̣а̄нам̣ висум̣ гахан̣е париха̄ро вуттанайо ева. сабба̄ни чета̄ни рӯпа̄дика̄ни джара̄маран̣анта̄ни ат̣т̣ханавутисатам̣ пада̄ни бхаванти.

124. дит̣т̣хит̣т̣ха̄несу кхандха̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти вӣсативаттхука̄йапи сакка̄йадит̣т̣хийа̄ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣йева ваттхутта̄ ‘‘йе хи кечи, бхиккхаве, саман̣а̄ ва̄ бра̄хман̣а̄ ва̄ атта̄нам̣ саманупассама̄на̄ саманупассанти, саббе те пан̃чупа̄да̄наккхандхесуйева саманупассанти, етесам̣ ва̄ ан̃н̃атара’’нти (сам̣. ни. 3.47) вуттатта̄ ча пан̃чупа̄да̄наккхандха̄ дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. авиджджа̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти авиджджа̄йа андхӣката̄нам̣ дит̣т̣хиуппаттито ‘‘йа̄йам̣, бханте, дит̣т̣хи ‘асамма̄самбуддхесу самма̄самбуддха̄’ти, айам̣ ну кхо, бханте, дит̣т̣хи ким̣ пат̣ичча пан̃н̃а̄йатӣти? махатӣ кхо еса̄, качча̄на, дха̄ту, йадидам̣ авиджджа̄дха̄ту. хӣнам̣, качча̄на, дха̄тум̣ пат̣ичча уппаджджати хӣна̄ сан̃н̃а̄ хӣна̄ дит̣т̣хӣ’’ти (сам̣. ни. 2.97) вачанато ча авиджджа̄ дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. пхассопи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти тена пхассена пхут̣т̣хасса дит̣т̣хиуппаттито ‘‘йе те, бхиккхаве, саман̣абра̄хман̣а̄ пуббантакаппика̄ пуббанта̄нудит̣т̣хино пуббантам̣ а̄раббха анекавихита̄ни адхивуттипада̄ни абхиваданти, тадапи пхассапаччайа̄’’ти (дӣ. ни. 1.123) вачанато ча пхассо дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. сан̃н̃а̄пи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти а̄ка̄раматтаггахан̣ена айа̄тха̄васабха̄вага̄хахетутта̄ сан̃н̃а̄йа –

‘‘йа̄ни ча тӣн̣и йа̄ни ча сат̣т̣хи, саман̣аппава̄дасита̄ни бхӯрипан̃н̃а;

сан̃н̃аккхарасан̃н̃аниссита̄ни, осаран̣а̄ни винеййа огхатамага̄’’ти. (су. ни. 543) –

вачанато ‘‘сан̃н̃а̄нида̄на̄ хи папан̃часан̇кха̄’’ти (су. ни. 880; маха̄ни. 109) вачанато ча сан̃н̃а̄ дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. витаккопи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти а̄ка̄рапаривитаккена дит̣т̣хиуппаттито –

‘‘нахева сачча̄ни бахӯни на̄на̄, ан̃н̃атра сан̃н̃а̄йа ничча̄ни локе;

таккан̃ча дит̣т̣хӣсу пакаппайитва̄, саччам̣ муса̄ти двайадхаммама̄хӯ’’ти. (су. ни. 892) –

вачанато ча витакко дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. айонисоманасика̄ропи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти айонисо манасика̄расса акусала̄нам̣ аса̄дха̄ран̣ахетутта̄ ‘‘тассевам̣ айонисо манасикарото чханнам̣ дит̣т̣хӣнам̣ ан̃н̃атара̄ дит̣т̣хи уппаджджатӣ’’ти (ма. ни. 1.19) вачанато ча айонисо манасика̄ро дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. па̄памиттопи дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти па̄памиттасса дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанена дит̣т̣хиуппаттито ‘‘ба̄хирам̣, бхиккхаве, ан̇ганти каритва̄ на ан̃н̃ам̣ екан̇гампи саманупасса̄ми, йам̣ евам̣ махато анаттха̄йа сам̣ваттати. йатхайидам̣, бхиккхаве, па̄памиттата̄’’ти (а. ни. 1.110) вачанато ча па̄памитто дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣. паратопи гхосо дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти дураккха̄тадхаммассаванена дит̣т̣хиуппаттито ‘‘двеме, бхиккхаве, хетӯ две паччайа̄ миччха̄дит̣т̣хийа̄ уппа̄да̄йа парато ча гхосо айонисо ча манасика̄ро’’ти (а. ни. 2.126) вачанато ча парато гхосо миччха̄дит̣т̣хикато миччха̄дит̣т̣хипат̣исан̃н̃уттакатха̄ дит̣т̣хӣнам̣ ка̄ран̣ам̣.

ида̄ни дит̣т̣хит̣т̣ха̄нанти падасса аттхам̣ виваранто кхандха̄ хету кхандха̄ паччайотиа̄дима̄ха. кхандха̄ ева дит̣т̣хӣнам̣ упа̄да̄йа, джанакахету чева упаттхамбхакапаччайо ча̄ти аттхо. самут̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти самут̣т̣хаханти уппаджджанти етена̄ти самут̣т̣ха̄нам̣, ка̄ран̣анти аттхо. тена самут̣т̣ха̄нат̣т̣хена, дит̣т̣хика̄ран̣абха̄вена̄ти аттхо.

125. ида̄ни киччабхедена дит̣т̣хибхедам̣ дассенто катама̄ни ат̣т̣ха̄раса дит̣т̣хипарийут̣т̣ха̄на̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха йа̄ дит̣т̣хӣти ида̄ни вуччама̄на̄нам̣ ат̣т̣ха̄расаннам̣ пада̄нам̣ са̄дха̄ран̣ам̣ мӯлападам̣. йа̄ дит̣т̣хи, тадева дит̣т̣хигатам̣, йа̄ дит̣т̣хи, тадева дит̣т̣хигахананти саббехи самбандхо ка̄таббо. айа̄тха̄вадассанат̣т̣хена дит̣т̣хи, тадева дит̣т̣хӣсу гатам̣ дассанам̣ два̄сат̣т̣хидит̣т̣хиантогадхатта̄ти дит̣т̣хигатам̣. хет̣т̣ха̄писса аттхо вуттойева. двиннам̣ анта̄нам̣ екантагататта̄пи дит̣т̣хигатам̣. са̄ ева дит̣т̣хи дуратиккаманат̣т̣хена дит̣т̣хигаханам̣ тин̣агаханаванагаханапаббатагахана̄ни вийа. са̄сан̇касаппат̣ибхайат̣т̣хена дит̣т̣хиканта̄рам̣ чораканта̄рава̄л̣аканта̄ранирудакаканта̄радуббхиккхаканта̄ра̄ вийа. дхаммасан̇ган̣ийам̣ ‘‘дит̣т̣хиканта̄ро’’ти сакалин̇генева а̄гатам̣. самма̄дит̣т̣хийа̄ винивиджджханат̣т̣хена пат̣иломат̣т̣хена ча дит̣т̣хивисӯкам̣. миччха̄дассанан̃хи уппаджджама̄нам̣ самма̄дассанам̣ винивиджджхати чева виломети ча. дхаммасан̇ган̣ийам̣ (дха. са. 392, 1105) ‘‘дит̣т̣хивисӯка̄йика’’нти а̄гатам̣. када̄чи сассатасса, када̄чи уччхедасса гахан̣ато дит̣т̣хийа̄ вирӯпам̣ пхандитанти дит̣т̣хивиппхандитам̣. дит̣т̣хигатико хи екасмим̣ патит̣т̣ха̄тум̣ на саккоти, када̄чи сассатам̣ ануссарати, када̄чи уччхедам̣. дит̣т̣хийева анаттхе сам̣йоджетӣти дит̣т̣хисан̃н̃оджанам̣. дит̣т̣хийева антотуданат̣т̣хена дуннӣхаран̣ӣйат̣т̣хена ча салланти дит̣т̣хисаллам̣. дит̣т̣хийева пӣл̣а̄каран̣ат̣т̣хена самба̄дхоти дит̣т̣хисамба̄дхо. дит̣т̣хийева моккха̄варан̣ат̣т̣хена палибодхоти дит̣т̣хипалибодхо. дит̣т̣хийева думмочанӣйат̣т̣хена бандхананти дит̣т̣хибандханам̣. дит̣т̣хийева дуруттарат̣т̣хена папа̄тоти дит̣т̣хипапа̄то. дит̣т̣хийева тха̄магатат̣т̣хена анусайоти дит̣т̣ха̄нусайо. дит̣т̣хийева атта̄нам̣ санта̄петӣти дит̣т̣хисанта̄по. дит̣т̣хийева атта̄нам̣ анудахатӣти дит̣т̣хипарил̣а̄хо. дит̣т̣хийева килесака̄йам̣ гантхетӣти дит̣т̣хигантхо. дит̣т̣хийева бхусам̣ а̄дийатӣти дит̣т̣хупа̄да̄нам̣. дит̣т̣хийева ‘‘сачча’’нтиа̄дивасена абхинивисатӣти дит̣т̣ха̄бхинивесо. дит̣т̣хийева идам̣ паранти а̄масати, парато ва̄ а̄масатӣти дит̣т̣хипара̄ма̄со.

126. ида̄ни ра̄сивасена сол̣аса дит̣т̣хийо уддисанто катама̄ сол̣аса дит̣т̣хийотиа̄дима̄ха. таттха сукхасоманассасан̇кха̄те асса̄де дит̣т̣хи асса̄дадит̣т̣хи. атта̄нам̣ анугата̄ дит̣т̣хи атта̄нудит̣т̣хи. наттхӣти паваттатта̄ випарӣта̄ дит̣т̣хи миччха̄дит̣т̣хи. сати ка̄йе дит̣т̣хи, сантӣ ва̄ ка̄йе дит̣т̣хи сакка̄йадит̣т̣хи. ка̄йоти четтха кхандхапан̃чакам̣, кхандхапан̃чакасан̇кха̄то сакка̄йо ваттху патит̣т̣ха̄ етисса̄ти сакка̄йаваттхука̄. сассатанти паватта̄ дит̣т̣хи сассатадит̣т̣хи. уччхедоти паватта̄ дит̣т̣хи уччхедадит̣т̣хи. сассата̄диантам̣ ган̣ха̄тӣти антагга̄хика̄, антагга̄хо ва̄ асса̄ аттхӣти антагга̄хика̄. атӣтасан̇кха̄там̣ пуббантам̣ анугата̄ дит̣т̣хи пуббанта̄нудит̣т̣хи. ана̄гатасан̇кха̄там̣ апарантам̣ анугата̄ дит̣т̣хи апаранта̄нудит̣т̣хи. анаттхе сам̣йоджетӣти сан̃н̃оджаника̄. ахан̇ка̄равасена аханти уппаннена ма̄нена дит̣т̣хийа̄ мӯлабхӯтена винибандха̄ гхат̣ита̄ уппа̄дита̄ дит̣т̣хи аханти ма̄навинибандха̄ дит̣т̣хи. татха̄ маман̇ка̄равасена маманти уппаннена ма̄нена винибандха̄ дит̣т̣хи маманти ма̄навинибандха̄ дит̣т̣хи. аттано ваданам̣ катханам̣ аттава̄до, тена пат̣исан̃н̃утта̄ баддха̄ дит̣т̣хи аттава̄дапат̣исам̣йутта̄ дит̣т̣хи. атта̄нам̣ локоти ваданам̣ катханам̣ локава̄до, тена пат̣исан̃н̃утта̄ дит̣т̣хи локава̄дапат̣исам̣йутта̄ дит̣т̣хи. бхаво вуччати сассатам̣, сассатавасена уппаджджанадит̣т̣хи бхавадит̣т̣хи. вибхаво вуччати уччхедо, уччхедавасена уппаджджанадит̣т̣хи вибхавадит̣т̣хи.

127-128. ида̄ни тӣн̣и сатам̣ дит̣т̣ха̄бхинивесе ниддиситука̄мо катаме тӣн̣и сатам̣ дит̣т̣ха̄бхинивеса̄ти пуччхитва̄ те ависсаджджетва̄ва висум̣ висум̣ абхинивесависсаджджаненева те виссаджджетука̄мо асса̄дадит̣т̣хийа̄, катиха̄ка̄рехи абхинивесо хотӣтиа̄дина̄ найена сол̣асаннам̣ дит̣т̣хӣнам̣ абхинивеса̄ка̄раган̣анам̣ пуччхитва̄ пуна асса̄дадит̣т̣хийа̄ пан̃чатим̣са̄йа а̄ка̄рехи абхинивесо хотӣти та̄сам̣ сол̣асаннам̣ дит̣т̣хӣнам̣ абхинивеса̄ка̄раган̣анам̣ виссаджджетва̄ пуна та̄ни ган̣ана̄ни виссадждженто асса̄дадит̣т̣хийа̄ катамехи пан̃чатим̣са̄йа а̄ка̄рехи абхинивесо хотӣтиа̄дима̄ха. таттха рӯпам̣ пат̣ичча̄ти рӯпаккхандхам̣ пат̣ичча. уппаджджати сукхам̣ соманассанти ‘‘айам̣ ме ка̄йо ӣдисо’’ти рӯпасампадам̣ нисса̄йа гехаситам̣ ра̄гасампайуттам̣ сукхам̣ соманассам̣ уппаджджати. хет̣т̣ха̄ вуттенат̣т̣хена сукхан̃ча соманассан̃ча. там̣йева рӯпасса асса̄доти рӯпаниссайо асса̄до. тан̃хи сукхам̣ тан̣ха̄васена асса̄дӣйати упабхун̃джӣйатӣти асса̄до. абхинивесапара̄ма̄со дит̣т̣хӣти со асса̄до сассатоти ва̄ уччхиджджиссатӣти ва̄ сассатам̣ ва̄ уччхиджджама̄нам̣ ва̄ атта̄нам̣ сукхитам̣ каротӣти ва̄ абхинивесапара̄ма̄со хоти. тасма̄ йа̄ ча дит̣т̣хи йо ча асса̄доти асса̄дасса дит̣т̣хибха̄ва̄бха̄вепи асса̄дам̣ вина̄ са̄ дит̣т̣хи на хотӣти катва̄ убхайампи самуччитам̣. асса̄дадит̣т̣хӣти асса̄де паватта̄ дит̣т̣хӣти вуттам̣ хоти.

ида̄ни на̄на̄суттехи сам̣сандетва̄ миччха̄дит̣т̣хим̣ миччха̄дит̣т̣хикан̃ча гарахитука̄мо асса̄дадит̣т̣хи миччха̄дит̣т̣хӣтиа̄дима̄ха. таттха дит̣т̣хивипаттӣти самма̄дит̣т̣хивина̄сакамиччха̄дит̣т̣хисан̇кха̄тадит̣т̣хийа̄ випатти. дит̣т̣хивипанноти випанна̄ винат̣т̣ха̄ самма̄дит̣т̣хи асса̄ти дит̣т̣хивипанно, випаннадит̣т̣хӣти вуттам̣ хоти. миччха̄дит̣т̣хийа̄ ва̄ випанно винат̣т̣хоти дит̣т̣хивипанно. на севитаббо упасан̇каманена. на бхаджитаббо читтена. на пайирупа̄ситаббо упасан̇камитва̄ нисӣданена. там̣ кисса хетӯти ‘‘там̣ севана̄дикам̣ кена ка̄ран̣ена на ка̄табба’’нти тасса ка̄ран̣апуччха̄. дит̣т̣хи хисса па̄пика̄ти ка̄ран̣ависсаджджанам̣. йасма̄ асса пуггаласса дит̣т̣хи па̄пика̄, тасма̄ там̣ севана̄дикам̣ на ка̄таббанти аттхо. дит̣т̣хийа̄ ра̄готи ‘‘сундара̄ ме дит̣т̣хӣ’’ти дит̣т̣хим̣ а̄раббха дит̣т̣хийа̄ уппаджджанара̄го. дит̣т̣хира̄гараттоти тена дит̣т̣хира̄гена ран̇гена раттам̣ ваттхам̣ вийа ратто. на махаппхаланти випа̄капхалена. на маха̄нисам̣санти ниссандапхалена.

пурисапуггаласса̄ти пурисасан̇кха̄тасса пуггаласса. локийавоха̄рена хи пури вуччати сарӣрам̣, тасмим̣ пурисмим̣ сети паваттатӣти пурисо, пум̣ вуччати нирайо, там̣ пум̣ галати гаччхатӣти пуггало. йебхуййена хи сатта̄ сугатито чута̄ дуггатийам̣йева ниббаттанти. там̣ кисса хетӯти там̣ на махаппхалаттам̣ кена ка̄ран̣ена хоти. дит̣т̣хи хисса па̄пика̄ти йасма̄ асса пуггаласса дит̣т̣хи па̄пика̄, тасма̄ на махаппхалам̣ хотӣти аттхо. двева гатийоти пан̃часу гатӣсу двева гатийо. випаджджама̄на̄йа дит̣т̣хийа̄ нирайо. сампаджджама̄на̄йа тираччха̄найони. йан̃чева ка̄йакамманти сакалин̇гадха̄ран̣апат̣ипада̄нуйогаабхива̄данапаччут̣т̣ха̄наан̃джаликамма̄ди ка̄йакаммам̣. йан̃ча вачӣкамманти сакасамайапарийа̄пун̣анасаджджха̄йанадесана̄сама̄дапана̄ди вачӣкаммам̣. йан̃ча манокамманти идхалокачинта̄пат̣исам̣йуттан̃ча паралокачинта̄пат̣исам̣йуттан̃ча ката̄катачинта̄пат̣исам̣йуттан̃ча манокаммам̣. тин̣акат̣т̣хадхан̃н̃абӣджесу саттадит̣т̣хисса да̄на̄нуппада̄напат̣иггахан̣апарибхогесу ча ка̄йавачӣманокамма̄ни. йатха̄дит̣т̣хӣти йа̄ айам̣ дит̣т̣хи, тасса̄нурӯпам̣. саматтанти парипун̣н̣ам̣. сама̄диннанти гахитам̣.

ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана вуттам̣ – тадетам̣ йатха̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитака̄йакаммам̣, дит̣т̣хисахаджа̄така̄йакаммам̣, дит̣т̣ха̄нуломикака̄йакамманти тивидхам̣ хоти. таттха ‘‘па̄н̣ам̣ ханато адиннам̣ а̄дийато миччха̄чарато наттхи татонида̄нам̣ па̄пам̣, наттхи па̄пасса а̄гамо’’ти йам̣ евам̣ дит̣т̣хикасса сато па̄н̣а̄типа̄таадинна̄да̄намиччха̄ча̄расан̇кха̄там̣ ка̄йакаммам̣, идам̣ йатха̄дит̣т̣хийам̣ т̣хитака̄йакаммам̣ на̄ма. ‘‘па̄н̣ам̣ ханато адиннам̣ а̄дийато миччха̄чарато наттхи татонида̄нам̣ па̄пам̣, наттхи па̄пасса а̄гамо’’ти йам̣ има̄йа дит̣т̣хийа̄ имина̄ дассанена сахаджа̄там̣ ка̄йакаммам̣, идам̣ дит̣т̣хисахаджа̄така̄йакаммам̣ на̄ма. тадева пана саматтам̣ сама̄диннам̣ гахитам̣ пара̄мат̣т̣хам̣ дит̣т̣ха̄нуломикака̄йакаммам̣ на̄ма. вачӣкаммаманокаммесупи есева найо. еттха пана муса̄ бхан̣ато писун̣ам̣ бхан̣ато пхарусам̣ бхан̣ато сампхам̣ палапато абхиджджха̄луно бйа̄панначиттасса миччха̄дит̣т̣хикасса сато наттхи татонида̄нам̣ па̄пам̣, наттхи па̄пасса а̄гамоти йоджана̄ ка̄табба̄. лин̇гадха̄ран̣а̄дипарийа̄пун̣ана̄дилокачинта̄дивасена вуттанайо четтха сундаро.

четана̄дӣсу дит̣т̣хисахаджа̄та̄ четана̄ четана̄ на̄ма. дит̣т̣хисахаджа̄та̄ паттхана̄ паттхана̄ на̄ма. четана̄паттхана̄нам̣ васена читтат̣т̣хапана̄ пан̣идхи на̄ма. техи пана четана̄дӣхи сампайутта̄ пхасса̄дайо сан̇кха̄раккхандхапарийа̄панна̄ дхамма̄ сан̇кха̄ра̄ на̄ма. анит̣т̣ха̄йа̄тиа̄дӣхи дуккхамева вуттам̣. дуккхан̃хи сукхака̄мехи саттехи на еситатта̄ анит̣т̣хам̣. аппийатта̄ акантам̣. манасса авад̣д̣ханато, манаси ависаппанато ча амана̄пам̣. а̄йатим̣ абхаддата̄йа ахитам̣. пӣл̣анато дуккханти. там̣ кисса хетӯти там̣ евам̣ сам̣ваттанам̣ кена ка̄ран̣ена хотӣти аттхо. ида̄нисса ка̄ран̣ам̣ дит̣т̣хи хисса па̄пика̄ти. йасма̄ тасса пуггаласса дит̣т̣хи па̄пика̄ ла̄мака̄, тасма̄ евам̣ сам̣ваттатӣти аттхо. алла̄йа патхавийа̄ никкхиттанти удакена тинта̄йа бхӯмийа̄ ропитам̣. патхавӣрасам̣ а̄порасанти тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не патхавийа̄ ча сампадам̣ а̄пасса ча сампадам̣. бӣджаниккхиттат̣т̣ха̄не хи на сабба̄ патхавӣ на саббо а̄по ча бӣджам̣ пхалам̣ ган̣ха̄пети. йо пана тесам̣ падесо бӣджам̣ пхусати, сойева бӣджам̣ пхалам̣ ган̣ха̄пети. тасма̄ бӣджапосана̄йа паччайабхӯтойева со падесо патхавӣрасо а̄порасоти ведитаббо. расасаддасса хи сампатти ча аттхо. йатха̄ха ‘‘киччасампаттиаттхена расо на̄ма павуччатӣ’’ти. локе ча ‘‘сурасо гандхаббо’’ти вутте сусампанно гандхабботи аттхо н̃а̄йати. упа̄дийатӣти ган̣ха̄ти. йо хи падесо паччайо хоти, там̣ паччайам̣ лабхама̄нам̣ бӣджам̣ там̣ ган̣ха̄ти на̄ма. саббам̣ танти саббам̣ там̣ расаджа̄там̣. титтакатта̄йа̄ти со патхавӣрасо а̄порасо ча атиттако сама̄нопи титтакам̣ бӣджам̣ нисса̄йа нимбаруккха̄дӣнам̣ тесам̣ пхала̄нан̃ча титтакабха̄ва̄йа сам̣ваттати. кат̣укатта̄йа̄ти идам̣ пуримассева вевачанам̣.

‘‘ван̣н̣агандхарасӯпето, амбойам̣ ахува̄ пуре;

тамева пӯджам̣ лабхама̄но, кенамбо кат̣укаппхало’’ти. (джа̄. 1.2.71) –

а̄гатат̣т̣ха̄не вийа хи идха̄пи титтакамева аппийат̣т̣хена кат̣уканти ведитаббам̣. аса̄татта̄йа̄ти амадхурабха̄ва̄йа. аса̄дутта̄йа̄типи па̄т̣хо, аса̄дубха̄ва̄йа̄ти аттхо. са̄дӯти хи мадхурам̣. бӣджам̣ хисса̄ти асса нимба̄дикасса бӣджам̣. евамеванти евам̣ евам̣. йасма̄ сукха̄ ведана̄ парамо асса̄до, тасма̄ миччха̄дит̣т̣хийа̄ дуккхаведана̄васена а̄дӣнаво дасситоти. пуна ат̣т̣ха̄расабхедена дит̣т̣хийа̄ а̄дӣнавам̣ дассетум̣ асса̄дадит̣т̣хи миччха̄дит̣т̣хӣтиа̄дима̄ха. там̣ вуттаттхамева. имехи ат̣т̣ха̄расахи а̄ка̄рехи парийут̣т̣хитачиттасса сан̃н̃оготи дит̣т̣хийа̄ ева сам̣са̄ре бандханам̣ дассети.

129. йасма̄ пана дит̣т̣хибхӯта̄нипи сан̃н̃оджана̄ни аттхи адит̣т̣хибхӯта̄нипи, тасма̄ там̣ пабхедам̣ дассенто аттхи сан̃н̃оджана̄ни чева̄тиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ ка̄мара̄гасан̃н̃оджанассева анунайасан̃н̃оджананти а̄гатат̣т̣ха̄нампи аттхи, тасма̄ анунайасан̃н̃оджананти вуттам̣. ка̄мара̄габха̄вам̣ аппатва̄ паваттам̣ лобхам̣ сандха̄йа етам̣ вуттанти ведитаббам̣. сесакхандха̄йатана̄димӯлакесупи ва̄ресу имина̄ва найена аттхо ведитаббо. ведана̄параматта̄ ча асса̄дасса ведана̄парийоса̄на̄ ева десана̄ ката̄. сан̃н̃а̄дайо на гахита̄. имехи пан̃чатим̣са̄йа а̄ка̄рехӣти пан̃чаккхандха̄ аджджхаттика̄йатана̄дӣни пан̃ча чхакка̄ни ча̄ти има̄ни пан̃чатим̣са ваттхӯни нисса̄йа уппаннаасса̄да̄рамман̣авасена пан̃чатим̣са̄йа а̄ка̄рехи.

асса̄дадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. атта̄нудит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

130. атта̄нудит̣т̣хийам̣ ассутава̄ путхуджджаноти а̄гама̄дхигама̄бха̄ва̄ н̃еййо ассутава̄ ити. йасса хи кхандхадха̄туа̄йатанасаччапаччайа̄ка̄расатипат̣т̣ха̄на̄дӣсу уггахапарипуччха̄виниччхайавирахитатта̄ атта̄нудит̣т̣хипат̣иседхакаро нева а̄гамо, пат̣ипаттийа̄ адхигантаббасса анадхигататта̄ на ча адхигамо аттхи, со а̄гама̄дхигама̄нам̣ абха̄ва̄ н̃еййо ассутава̄ ити. сутанти хи буддхавачана̄гамо ча сутапхалатта̄ хетувоха̄равасена адхигамо ча, там̣ сутам̣ асса аттхӣти сутава̄, на сутава̄ ассутава̄. сва̄йам̣ –

путхӯнам̣ джанана̄дӣхи, ка̄ран̣ехи путхуджджано;

путхуджджанантогадхатта̄, путхува̄йам̣ джано ити.

со хи путхӯнам̣ на̄наппака̄ра̄нам̣ килеса̄дӣнам̣ джанана̄дӣхи ка̄ран̣ехи путхуджджано. йатха̄ха – ‘‘путху килесе джанентӣти путхуджджана̄, путху авихатасакка̄йадит̣т̣хика̄ти путхуджджана̄, путху саттха̄ра̄нам̣ мукхуллокика̄ти путхуджджана̄, путху саббагатӣхи авут̣т̣хита̄ти путхуджджана̄, путху на̄на̄бхисан̇кха̄ре абхисан̇кхаронтӣти путхуджджана̄, путху на̄на̄огхехи вуйхантӣти путхуджджана̄, путху на̄на̄санта̄пехи сантаппентӣти путхуджджана̄, путху на̄на̄парил̣а̄хехи паридайхантӣти путхуджджана̄, путху пан̃часу ка̄магун̣есу ратта̄ гиддха̄ гадхита̄ муччхита̄ аджджхосанна̄ лагга̄ лаггита̄ палибуддха̄ти путхуджджана̄, путху пан̃чахи нӣваран̣ехи а̄вута̄ нивута̄ овута̄ пихита̄ пат̣иччханна̄ пат̣икуджджита̄ти путхуджджана̄’’ти (маха̄ни. 94). путхӯнам̣ ва̄ ган̣анапатхаматӣта̄нам̣ арийадхаммапараммукха̄нам̣ нӣчадхаммасамуда̄ча̄ра̄нам̣ джана̄нам̣ антогадхатта̄пи путхуджджана̄, путху ва̄ айам̣, висум̣йева сан̇кхам̣ гато висам̣сат̣т̣хо сӣласута̄дигун̣айуттехи арийехи джанотипи путхуджджано. еваметехи ‘‘ассутава̄ путхуджджано’’ти двӣхи падехи йе те –

‘‘дуве путхуджджана̄ вутта̄, буддхена̄диччабандхуна̄;

андхо путхуджджано еко, калйа̄н̣еко путхуджджано’’ти. –

две путхуджджана̄ вутта̄, тесу андхапутхуджджано вутто хотӣти ведитаббо.

арийа̄нам̣ адасса̄вӣтиа̄дӣсу арийа̄ти а̄ракатта̄ килесехи, анайе на ирийанато, айе ча ирийанато, садевакена ча локена аран̣ӣйато буддха̄ ча паччекабуддха̄ ча буддхаса̄вака̄ ча вуччанти, буддха̄ ева ва̄ идха арийа̄. йатха̄ха – ‘‘садеваке, бхиккхаве, локе…пе… татха̄гато арийоти вуччатӣ’’ти (сам̣. ни. 5.1098).

саппуриса̄ти еттха пана паччекабуддха̄ татха̄гатаса̄вака̄ ча ‘‘саппуриса̄’’ти ведитабба̄. те хи локуттарагун̣айогена собхана̄ пуриса̄ти саппуриса̄. саббейева ва̄ ете дведха̄пи вутта̄. буддха̄пи хи арийа̄ ча саппуриса̄ ча паччекабуддха̄ буддхаса̄вака̄пи. йатха̄ха –

‘‘йо ве катан̃н̃ӯ катаведи дхӣро, калйа̄н̣амитто дал̣хабхатти ча хоти;

дукхитасса саккачча кароти киччам̣, татха̄видхам̣ саппурисам̣ вадантӣ’’ти. (джа̄. 2.17.78);

еттха хи ‘‘катан̃н̃ӯ катаведи дхӣро’’ти паччекасамбуддхо вутто, ‘‘калйа̄н̣амитто дал̣хабхатти ча̄’’ти буддхаса̄вако, ‘‘дукхитасса саккачча кароти кичча’’нти самма̄самбуддхоти. ида̄ни йо тесам̣ арийа̄нам̣ адассанасӣло, на ча дассане са̄дхука̄рӣ, со ‘‘арийа̄нам̣ адасса̄вӣ’’ти ведитаббо. со ча чаккхуна̄ адасса̄вӣ н̃а̄н̣ена адасса̄вӣти дувидхо. тесу н̃а̄н̣ена адасса̄вӣ идха̄дхиппето. мам̣сачаккхуна̄ хи диббачаккхуна̄ ва̄ арийа̄ дит̣т̣ха̄пи адит̣т̣ха̄ва хонти тесам̣ чаккхӯнам̣ ван̣н̣аматтагахан̣ато на арийабха̄вагочарато. сон̣асин̇га̄ла̄дайопи хи чаккхуна̄ арийе пассанти, на ча те арийа̄нам̣ дасса̄вино, тасма̄ чаккхуна̄ дассанам̣ на дассанам̣, н̃а̄н̣ена дассанамева дассанам̣. йатха̄ха – ‘‘ким̣ те, ваккали, имина̄ пӯтика̄йена дит̣т̣хена, йо кхо, ваккали, дхаммам̣ пассати, со мам̣ пассатӣ’’ти (сам̣. ни. 3.87). тасма̄ чаккхуна̄ пассантопи н̃а̄н̣ена арийехи дит̣т̣хам̣ аничча̄дилаккхан̣ам̣ апассанто арийа̄дхигатан̃ча дхаммам̣ анадхигаччханто арийакарадхамма̄нам̣ арийабха̄васса ча адит̣т̣хатта̄ ‘‘арийа̄нам̣ адасса̄вӣ’’ти ведитаббо.

арийадхаммасса аковидоти сатипат̣т̣ха̄на̄дибхеде арийадхамме акусало. арийадхамме авинӣтоти еттха пана –

дувидхо винайо на̄ма, екамекеттха пан̃чадха̄;

абха̄вато тасса айам̣, ‘‘авинӣто’’ти вуччати.

айан̃хи сам̣варавинайо паха̄навинайоти дувидхо винайо. еттха ча дувидхепи винайе екамеко винайо пан̃чадха̄ бхиджджати. сам̣варавинайопи хи сӣласам̣варо, сатисам̣варо, н̃а̄н̣асам̣варо, кхантисам̣варо, вӣрийасам̣вароти пан̃чавидхо. паха̄навинайопи тадан̇гаппаха̄нам̣, виккхамбханаппаха̄нам̣, самуччхедаппаха̄нам̣, пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣, ниссаран̣аппаха̄нанти пан̃чавидхо.

таттха ‘‘имина̄ па̄тимоккхасам̣варена упето хоти самупето’’ти (вибха. 511) айам̣ сӣласам̣варо. ‘‘раккхати чаккхундрийам̣ чаккхундрийе сам̣варам̣ а̄паджджатӣ’’ти (дӣ. ни. 1.213; ма. ни. 1.295; сам̣. ни. 4.239; а. ни. 3.16) айам̣ сатисам̣варо.

‘‘йа̄ни сота̄ни локасмим̣, (аджита̄ти бхагава̄)

сати тесам̣ нива̄ран̣ам̣;

сота̄нам̣ сам̣варам̣ брӯми, пан̃н̃а̄йете пидхӣйаре’’ти. (су. ни. 1041; чӯл̣ани. аджитама̄н̣авапуччха̄ниддеса 4) –

айам̣ н̃а̄н̣асам̣варо. ‘‘кхамо хоти сӣтасса ун̣хасса̄’’ти (ма. ни. 1.24; а. ни. 4.114; 6.58) айам̣ кхантисам̣варо. ‘‘уппаннам̣ ка̄мавитаккам̣ на̄дхива̄сетӣ’’ти (ма. ни. 1.26; а. ни. 4.114; 6.58) айам̣ вӣрийасам̣варо. саббопи ча̄йам̣ сам̣варо йатха̄сакам̣ сам̣варитабба̄нам̣ винетабба̄нан̃ча ка̄йадуччарита̄дӣнам̣ сам̣варан̣ато ‘‘сам̣варо’’, винайанато ‘‘винайо’’ти вуччати. евам̣ та̄ва сам̣варавинайо пан̃чадха̄ бхиджджатӣти ведитаббо.

татха̄ йам̣ на̄марӯпапариччхеда̄дӣсу випассана̄н̃а̄н̣есу пат̣ипаккхабха̄вато дӣпа̄локена вийа тамасса тена тена випассана̄н̃а̄н̣ена тасса тасса анаттхасса паха̄нам̣, сеййатхидам̣ – на̄марӯпававаттха̄нена сакка̄йадит̣т̣хийа̄, паччайапариггахена ахетувисамахетудит̣т̣хӣнам̣, кан̇кха̄витаран̣ена катхам̣катхӣбха̄васса, кала̄пасаммасанена ‘‘ахам̣ мама̄’’ти га̄хасса, магга̄маггававаттха̄нена амагге маггасан̃н̃а̄йа, удайадассанена уччхедадит̣т̣хийа̄, вайадассанена сассатадит̣т̣хийа̄, бхайадассанена сабхайе абхайасан̃н̃а̄йа, а̄дӣнавадассанена асса̄дасан̃н̃а̄йа, ниббида̄нупассанена абхиратисан̃н̃а̄йа, мун̃читукамйата̄н̃а̄н̣ена амун̃читукамйата̄йа, упеккха̄н̃а̄н̣ена анупеккха̄йа, ануломан̃а̄н̣ена дхаммат̣т̣хитийам̣ нибба̄не ча пат̣иломабха̄васса, готрабхуна̄ сан̇кха̄ранимиттага̄хасса паха̄нам̣, етам̣ тадан̇гаппаха̄нам̣ на̄ма.

йам̣ пана упача̄раппана̄бхедена сама̄дхина̄ паваттибха̄ванива̄ран̣ато гхат̣аппаха̄рена вийа удакапит̣т̣хе сева̄ласса тесам̣ тесам̣ нӣваран̣а̄дидхамма̄нам̣ паха̄нам̣, идам̣ виккхамбханаппаха̄нам̣ на̄ма. йам̣ чатуннам̣ арийамагга̄нам̣ бха̄витатта̄ там̣там̣маггавато аттано санта̄не ‘‘дит̣т̣хигата̄нам̣ паха̄на̄йа̄’’тиа̄дина̄ (дха. са. 277; вибха. 628) найена вуттасса самудайапаккхикасса килесагган̣асса аччантааппаваттибха̄вена паха̄нам̣, идам̣ самуччхедаппаха̄нам̣ на̄ма. йам̣ пана пхалаккхан̣е пат̣иппассаддхаттам̣ килеса̄нам̣, идам̣ пат̣иппассаддхиппаха̄нам̣ на̄ма. йам̣ саббасан̇кхатаниссат̣атта̄ пахӣнасаббасан̇кхатам̣ нибба̄нам̣, идам̣ ниссаран̣аппаха̄нам̣ на̄ма. саббампи четам̣ паха̄нам̣ йасма̄ ча̄гат̣т̣хена паха̄нам̣, винайанат̣т̣хена винайо, тасма̄ ‘‘паха̄навинайо’’ти вуччати, там̣там̣паха̄навато ва̄ тасса тасса винайасса самбхаватопетам̣ ‘‘паха̄навинайо’’ти вуччати. евам̣ паха̄навинайопи пан̃чадха̄ бхиджджатӣти ведитаббо.

евамайам̣ сан̇кхепато дувидхо, пабхедато ча дасавидхо винайо бхиннасам̣варатта̄ паха̄таббасса ча аппахӣнатта̄ йасма̄ етасса ассутавато путхуджджанасса наттхи, тасма̄ абха̄вато тасса айам̣ ‘‘авинӣто’’ти вуччатӣти. еса найо саппуриса̄нам̣ адасса̄вӣ саппурисадхаммасса аковидо саппурисадхамме авинӣтоти еттха̄пи. нинна̄на̄ка̄ран̣ан̃хи етам̣ аттхато. йатха̄ха – ‘‘йева те арийа̄, тева те саппуриса̄. йева те саппуриса̄, тева те арийа̄. йова со арийа̄нам̣ дхаммо, сова со саппуриса̄нам̣ дхаммо. йова со саппуриса̄нам̣ дхаммо, сова со арийа̄нам̣ дхаммо. йева те арийавинайа̄, тева те саппурисавинайа̄. йева те саппурисавинайа̄, тева те арийавинайа̄. арийети ва̄ саппурисети ва̄, арийадхаммети ва̄ саппурисадхаммети ва̄, арийавинайети ва̄ саппурисавинайети ва̄ есесе еке екат̣т̣хе саме самабха̄ге таджджа̄те тан̃н̃ева̄’’ти.

касма̄ пана тхеро атта̄нудит̣т̣хийа̄ катамехи вӣсатийа̄ а̄ка̄рехи абхинивесо хотӣти пуччхитва̄ там̣ ависсаджджетва̄ва ‘‘идха ассутава̄ путхуджджано’’ти евам̣ путхуджджанам̣ ниддисӣти? пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄йа десана̄йа там̣ аттхам̣ а̄вика̄тум̣ пат̣хамам̣ путхуджджанам̣ ниддисӣти ведитаббам̣.

131. евам̣ путхуджджанам̣ ниддиситва̄ ида̄ни абхинивесуддесам̣ дассенто рӯпам̣ аттато саманупассатӣтиа̄дима̄ха. таттха рӯпам̣ аттато саманупассатӣти рӯпаккхандхам̣ касин̣арӯпан̃ча ‘‘атта̄’’ти дит̣т̣хипассана̄йа саманупассати. ниддесе панасса рӯпаккхандхе абхинивесо пан̃чаккхандха̄дхика̄ратта̄ па̄кат̣оти там̣ аватва̄ касин̣арӯпамева ‘‘рӯпа’’нти са̄ман̃н̃авасена вуттанти ведитаббам̣. рӯпавантам̣ ва̄ атта̄нанти арӯпам̣ ‘‘атта̄’’ти гахетва̄ там̣ атта̄нам̣ рӯпавантам̣ саманупассати. аттани ва̄ рӯпанти арӯпамева ‘‘атта̄’’ти гахетва̄ тасмим̣ аттани рӯпам̣ саманупассати. рӯпасмим̣ ва̄ атта̄нанти арӯпамева ‘‘атта̄’’ти гахетва̄ там̣ атта̄нам̣ рӯпасмим̣ саманупассати.

таттха рӯпам̣ аттато саманупассатӣти суддхарӯпамева ‘‘атта̄’’ти катхитам̣. рӯпавантам̣ ва̄ атта̄нам̣, аттани ва̄ рӯпам̣, рӯпасмим̣ ва̄ атта̄нам̣, веданам̣ аттато саманупассати, сан̃н̃ам̣, сан̇кха̄ре, вин̃н̃а̄н̣ам̣ аттато саманупассатӣти имесу саттасу т̣ха̄несу арӯпам̣ ‘‘атта̄’’ти катхитам̣. ведана̄вантам̣ ва̄ атта̄нам̣, аттани ва̄ веданам̣, ведана̄йа ва̄ атта̄нанти евам̣ чатӯсу кхандхесу тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ васена два̄дасасу т̣ха̄несу рӯпа̄рӯпамиссако атта̄ катхито. та̄ пана вӣсатипи дит̣т̣хийо магга̄варан̣а̄, на сагга̄варан̣а̄, сота̄паттимаггаваджджха̄.

ида̄ни там̣ ниддисанто катхам̣ рӯпантиа̄дима̄ха. таттха патхавӣкасин̣анти патхавӣман̣д̣алам̣ нисса̄йа уппа̄дитам̣ пат̣ибха̄ганимиттасан̇кха̄там̣ сакалапхаран̣авасена патхавӣкасин̣ам̣. аханти атта̄намева сандха̄йа ган̣ха̄ти. аттанти атта̄нам̣. адвайанти екамева. телаппадӣпасса̄ти телайуттасса падӣпасса. джха̄йатоти джалато. йа̄ аччи, со ван̣н̣отиа̄ди аччим̣ мун̃читва̄ ван̣н̣асса абха̄вато вуттам̣. йа̄ ча дит̣т̣хи йан̃ча ваттхӯти тадубхайам̣ екато катва̄ рӯпаваттхука̄ атта̄нудит̣т̣хи вуччатӣти аттхо.

а̄покасин̣а̄дӣни а̄па̄дӣни нисса̄йа уппа̄дитакасин̣анимитта̄нева. париччхинна̄ка̄сакасин̣ам̣ пана рӯпаджджха̄насса а̄рамман̣ам̣ хонтампи а̄ка̄сакасин̣анти вуччама̄не арӯпаджджха̄на̄рамман̣ена касин̣уггха̄т̣има̄ка̄сена сам̣кин̣н̣ам̣ хотӣти на гахитанти ведитаббам̣. рӯпа̄дхика̄ратта̄ вин̃н̃а̄н̣акасин̣ам̣ на гахетаббамева̄ти. идхекаччо веданам̣ сан̃н̃ам̣ сан̇кха̄ре вин̃н̃а̄н̣ам̣ аттато саманупассатӣти чатта̄ро кхандхе абхиндитва̄ екато гахан̣авасена вуттам̣. со хи читтачетасика̄нам̣ висум̣ висум̣ каран̣е асаматтхатта̄ саббе екато катва̄ ‘‘атта̄’’ти ган̣ха̄ти. имина̄ рӯпена рӯпава̄ти еттха сарӣрарӯпампи касин̣арӯпампи лаббхати. чха̄йа̄сампанноти чха̄йа̄йа сампанно авирал̣о. тамена̄ти еттха ена-саддо нипа̄таматтам̣, таметанти ва̄ аттхо. чха̄йа̄ва̄ти виджджама̄наччха̄йо. рӯпам̣ атта̄ти аггахитепи рӯпам̣ амун̃читва̄ дит̣т̣хийа̄ уппаннатта̄ рӯпаваттхука̄ти вуттам̣.

аттани рӯпам̣ саманупассатӣти сарӣрарӯпасса касин̣арӯпасса ча читтанисситатта̄ тасмим̣ арӯпасамуда̄йе аттани там̣ рӯпам̣ саманупассати. айам̣ гандхоти гха̄йитагандхам̣ а̄ха. имасмим̣ пуппхети пуппханисситатта̄ гандхасса евама̄ха.

рӯпасмим̣ атта̄нам̣ саманупассатӣти йаттха рӯпам̣ гаччхати, таттха читтам̣ гаччхати. тасма̄ рӯпанисситам̣ читтам̣ гахетва̄ там̣ арӯпасамуда̄йам̣ атта̄нам̣ тасмим̣ рӯпе саманупассати. ол̣а̄рикатта̄ рӯпасса ол̣а̄рика̄дха̄рам̣ каран̣д̣акама̄ха.

132. идхекаччо чаккхусампхассаджам̣ веданантиа̄дӣсу висум̣ висум̣ ведана̄йа дит̣т̣хигахан̣е асатипи ведана̄ти екаггахан̣ена гахите сабба̄сам̣ ведана̄нам̣ антогадхатта̄ висум̣ висум̣ гахита̄ ева хонтӣти висум̣ висум̣ йоджана̄ ката̄ти ведитабба̄. со хи анубхаванавасена ведана̄йа ол̣а̄рикатта̄ веданам̣йева ‘‘атта̄’’ти ган̣ха̄ти. сан̃н̃ам̣ сан̇кха̄ре вин̃н̃а̄н̣ам̣ рӯпам̣ аттато саманупассатӣти сан̃н̃а̄дайо арӯпадхамме рӯпан̃ча екато катва̄ ‘‘атта̄’’ти саманупассати. умматтако вийа хи путхуджджано йатха̄ йатха̄ упат̣т̣ха̄ти, татха̄ татха̄ ган̣ха̄ти.

133. чаккхусампхассаджам̣ сан̃н̃антиа̄дӣсу сан̃джа̄нанавасена сан̃н̃а̄йа па̄кат̣атта̄ сан̃н̃ам̣ ‘‘атта̄’ти ган̣ха̄ти. сесам̣ ведана̄йа вуттанайена ведитаббам̣.

134. чаккхусампхассаджам̣ четанантиа̄дӣсу сан̇кха̄раккхандхапарийа̄паннесу дхаммесу четана̄йа падха̄натта̄ па̄кат̣атта̄ ча четана̄ ева ниддит̣т̣ха̄. та̄йа итарепи ниддит̣т̣ха̄ва хонти. со пана четасикабха̄вавасена па̄кат̣атта̄ четанам̣ ‘‘атта̄’’ти ган̣ха̄ти. сесам̣ вуттанайамева.

135. чаккхувин̃н̃а̄н̣антиа̄дӣсу виджа̄нанавасена читтасса па̄кат̣атта̄ читтам̣ ‘‘атта̄’’ти ган̣ха̄ти. сесаметтха̄пи вуттанайамева.

атта̄нудит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. миччха̄дит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

136. миччха̄дит̣т̣хи хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄йева. айам̣ пана апаро найо – наттхи диннанти уччхедадит̣т̣хикатта̄ да̄напхалам̣ пат̣иккхипати. наттхи йит̣т̣ханти еттха йит̣т̣ханти кхуддакайан̃н̃о. хутанти маха̄йан̃н̃о. двиннампи пхалам̣ пат̣иккхипати. наттхи сукатадуккат̣а̄нам̣ камма̄нам̣ пхалам̣ випа̄коти да̄напхаласса пат̣иккхиттатта̄ сӣла̄дӣнам̣ пун̃н̃акамма̄нам̣, па̄н̣а̄типа̄та̄дӣнам̣ па̄пакамма̄нам̣ пхалам̣ пат̣иккхипати. наттхи айам̣ локоти пуре катена каммуна̄. наттхи паро локоти идха катена каммуна̄. наттхи ма̄та̄, наттхи пита̄ти тесу катакамма̄нам̣ пхалам̣ пат̣иккхипати. наттхи сатта̄ опапа̄тика̄ти каммахетукам̣ упапаттим̣ пат̣иккхипати. наттхи локе саман̣абра̄хман̣а̄…пе… паведентӣти идхалокапаралоке пасситум̣ абхин̃н̃а̄пат̣ила̄бха̄йа пат̣ипадам̣ пат̣иккхипати. идха па̄л̣ийам̣ пана наттхи диннанти ваттхӯти наттхи диннанти вуччама̄нам̣ да̄нам̣, тасса̄ дит̣т̣хийа̄ ваттхӯти аттхо. евам̣ва̄до миччха̄ти евам̣ наттхи диннанти ва̄до вачанам̣ миччха̄ випарӣтоти аттхо.

миччха̄дит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. сакка̄йадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

137. сакка̄йадит̣т̣хи пана атта̄нудит̣т̣хийева, ан̃н̃аттха а̄гатапарийа̄йавачанадассанаттхам̣ вутта̄ти ведитабба̄.

сакка̄йадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сассатадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

138. сакка̄йаваттхука̄йа сассатадит̣т̣хийа̄ти каммадха̄райасама̄со. рӯпавантам̣ ва̄ атта̄нантиа̄дӣнам̣ паннарасаннам̣ вачана̄нам̣ анте саманупассатӣти самбандхо ка̄таббо, па̄т̣хо ва̄. ан̃н̃атха̄ хи на гхат̣ӣйатӣти. евам̣ ‘‘рӯпавантам̣ ва̄ атта̄нам̣ саманупассатӣ’’ти екамева дассетва̄ сеса̄ чуддаса сам̣кхитта̄.

сассатадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. уччхедадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

139. сакка̄йаваттхука̄йа уччхедадит̣т̣хийа̄ евам̣ ‘‘рӯпам̣ аттато саманупассатӣ’’ти екамева дассетва̄ сеса̄ чатассо сам̣кхитта̄.

уччхедадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. антагга̄хика̄дит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

140. антагга̄хика̄йа дит̣т̣хийа̄ пат̣хамава̄ре а̄ка̄рапуччха̄. дутийе а̄ка̄рагахан̣ам̣. татийе а̄ка̄рависсаджджанам̣. таттха локоти атта̄. со антоти ан̃н̃аман̃н̃апат̣ипаккхесу сассатуччхедантесу сассатагга̄хе сассатанто, асассатагга̄хе уччхеданто. париттам̣ ока̄санти суппаматтам̣ ва̄ сара̄ваматтам̣ ва̄ кхуддакам̣ т̣ха̄нам̣. нӣлакато пхаратӣти нӣланти а̄рамман̣ам̣ кароти. айам̣ локоти атта̄нам̣ сандха̄йа вуттам̣. париват̣умоти самантато париччхедава̄. антасан̃н̃ӣти антава̄тисан̃н̃ӣ. анто асса аттхӣти антоти гахетаббам̣. йам̣ пхаратӣти йам̣ касин̣арӯпам̣ пхарати. там̣ ваттху чева локо ча̄ти там̣ касин̣арӯпам̣ а̄рамман̣ан̃чева а̄локийат̣т̣хена локо ча. йена пхаратӣти йена читтена пхарати. со атта̄ чева локо ча̄ти атта̄намапеккхитва̄ пуллин̇гам̣ катам̣, там̣ читтам̣ атта̄ чева а̄локанат̣т̣хена локо ча̄ти вуттам̣ хоти. антава̄ти анто. ока̄сакато пхаратӣти а̄локакасин̣авасена теджокасин̣авасена ода̄такасин̣авасена ва̄ обха̄соти пхарати. нӣла̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ пабхассаракасин̣а̄нам̣йева гахитатта̄ патхавӣа̄пова̄йокасин̣авасена атта̄бхинивесо на хотӣти гахетаббам̣.

випулам̣ ока̄санти кхаламан̣д̣аламатта̄дивасена махантам̣ т̣ха̄нам̣. анантава̄ти вуддхаанантава̄. апарийантоти вуддхаапарийанто. анантасан̃н̃ӣти анантотисан̃н̃ӣ. там̣ джӣванти со джӣво. лин̇гавипалла̄со като. джӣвоти ча атта̄ ева. рӯпа̄дӣни пан̃чапи париват̣умат̣т̣хена сарӣрам̣. джӣвам̣ на сарӣранти аттасан̇кха̄то джӣво рӯпасан̇кха̄там̣ сарӣрам̣ на хоти. еса найо ведана̄дӣсу. татха̄гатоти сатто. араханти еке. парам̣ маран̣а̄ти маран̣ато уддхам̣, паралокети аттхо. рӯпам̣ идхева маран̣адхамманти аттано па̄кат̣аккхандхасӣсена пан̃чаккхандхаггахан̣ам̣, там̣ имасмим̣йева локе нассанапакатиканти аттхо. сесаккхандхесупи есева найо. ка̄йасса бхеда̄ти кхандхапан̃чакасан̇кха̄тасса ка̄йасса бхедато парам̣. имина̄ вачанена ‘‘парам̣ маран̣а̄’’ти етасса уддесасса аттхо вутто. хотипӣтиа̄дӣсу хотӣти мӯлападам̣. чатӯсупи апи-саддо самуччайаттхо. тит̣т̣хатӣти сассататта̄ тит̣т̣хати, на чаватӣти аттхо. ‘‘хотӣ’’ти падасса ва̄ аттхависесанаттхам̣ ‘‘тит̣т̣хатӣ’’ти падам̣ вуттанти ведитаббам̣. уппаджджатӣти ан̣д̣аджаджала̄буджайонипавесавасена уппаджджати на̄ма, ниббаттатӣти сам̣седаджаопапа̄тикайонипавесавасена ниббаттати на̄ма̄ти аттхайоджана̄ ведитабба̄. уччхиджджатӣти пабандха̄бха̄вавасена. винассатӣти бхан̇гавасена. на хоти парам̣ маран̣а̄ти пуримапада̄нам̣ аттхавиваран̣ам̣, чутито уддхам̣ на виджджатӣти аттхо. хоти ча на ча хотӣти екаччасассатика̄нам̣ дит̣т̣хи, екена парийа̄йена хоти, екена парийа̄йена на хотӣти аттхо. джӣвабха̄вена хоти, пуббаджӣвасса абха̄вена на хотӣти вуттам̣ хоти. нева хоти на на хотӣти амара̄виккхепика̄нам̣ дит̣т̣хи, хотӣти ча нева хоти, на хотӣти ча на хотӣти аттхо. анува̄дабхайа̄ муса̄ва̄дабхайа̄ ча мандатта̄ момӯхатта̄ ча пуббавуттанайасса пат̣иккхепаматтам̣ кароти. имехи пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехӣти йатха̄вутта̄нам̣ дасаннам̣ пан̃чака̄нам̣ васена пан̃н̃а̄са̄йа а̄ка̄рехӣти.

антагга̄хика̄дит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. пуббанта̄нудит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

141. пуббанта̄паранта̄нудит̣т̣хӣсу сассатам̣ вадантӣти сассатава̄да̄. атха ва̄ ваданти етена̄ти ва̄до, дит̣т̣хигатассетам̣ адхивачанам̣. сассатанти ва̄допи сассатайогена сассато, сассато ва̄до етесанти сассатава̄да̄. татха̄ екаччам̣ сассатанти ва̄до екаччасассато, со етесам̣ аттхӣти екаччасассатика̄. татха̄ антава̄, анантава̄, антава̄ ча анантава̄ ча, невантава̄ на̄нантава̄ти паватто ва̄до анта̄нанто, со етесам̣ аттхӣти анта̄нантика̄. на маратӣти амара̄. ка̄ са̄? ‘‘евампи ме но’’тиа̄дина̄ (дӣ. ни. 1.62-63) найена парийантарахитасса дит̣т̣хигатикасса дит̣т̣хи чева ва̄ча̄ ча. вивидхо кхепо виккхепо, амара̄йа дит̣т̣хийа̄, ва̄ча̄йа ва̄ виккхепо амара̄виккхепо, со етесам̣ аттхӣти амара̄виккхепика̄. апаро найо – амара̄ на̄ма маччхаджа̄ти, са̄ уммуджджананимуджджана̄дивасена удаке сандха̄вама̄на̄ гахетум̣ на сакка̄ хоти, евамевам̣ айампи ва̄до ито чито ча сандха̄вати, га̄хам̣ на упагаччхатӣти амара̄виккхепоти вуччати, со етесам̣ аттхӣти амара̄виккхепика̄. адхиччасамуппанноти ака̄ран̣асамуппанно атта̄ ча локо ча̄ти дассанам̣ адхиччасамуппаннам̣, там̣ етесам̣ аттхӣти адхиччасамуппанника̄.

пуббанта̄нудит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. апаранта̄нудит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

142. сан̃н̃им̣ вадантӣти сан̃н̃ӣва̄да̄. асан̃н̃им̣ вадантӣти асан̃н̃ӣва̄да̄. невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃им̣ вадантӣти невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄. атха ва̄ сан̃н̃ӣти паватто ва̄до сан̃н̃ӣва̄до, со йесам̣ аттхӣти те сан̃н̃ӣва̄да̄, татха̄ асан̃н̃ӣва̄да̄, невасан̃н̃ӣна̄сан̃н̃ӣва̄да̄ ча. уччхедам̣ вадантӣти уччхедава̄да̄. дит̣т̣хадхаммоти паччаккхадхаммо, таттха таттха пат̣иладдхааттабха̄вассетам̣ адхивачанам̣. дит̣т̣хадхамме нибба̄нам̣ дит̣т̣хадхамманибба̄нам̣, имасмим̣йева аттабха̄ве дуккхавӯпасамоти аттхо, там̣ вадантӣти дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄да̄. имасмим̣ панаттхе виттха̄рийама̄не са̄т̣т̣хакатхам̣ сакалам̣ брахмаджа̄ласуттам̣ ваттаббам̣ хоти. еван̃ча сати атипапан̃чо хотӣти на виттха̄рито. тадаттхикехи там̣ апеккхитва̄ гахетаббо.

апаранта̄нудит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10-12. сан̃н̃оджаника̄дидит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

143. йасма̄ сан̃н̃оджаника̄ дит̣т̣хи саббадит̣т̣хиса̄дха̄ран̣а̄, тасма̄ тасса̄ саббадит̣т̣хисан̃н̃оджанатта̄ саббадит̣т̣хиса̄дха̄ран̣о аттхо ниддит̣т̣хо. со хет̣т̣ха̄ вуттадит̣т̣хипарийут̣т̣ха̄на̄нева.

144. ма̄навинибандхадит̣т̣хӣсу чаккху аханти абхинивесапара̄ма̄соти ма̄напуббако абхинивесапара̄ма̄со. на хи дит̣т̣хи ма̄насампайутта̄ хоти. тенева ча ма̄навинибандха̄ти вуттам̣, ма̄напат̣ибандха̄ ма̄намӯлака̄ти аттхо.

145. чаккху маманти абхинивесапара̄ма̄соти еттха̄пи есева найо. еттха пана ‘‘мама̄’’ти ваттаббе ‘‘мама’’нти ануна̄сика̄гамо ведитаббо. ‘‘аха’’нти ма̄навинибандха̄йа рӯпа̄дӣнипи аджджхаттика̄нева. на хи касин̣арӯпам̣ вина̄ ба̄хира̄ни ‘‘аха’’нти ган̣ха̄ти. ‘‘мама’’нти ма̄навинибандха̄йа пана ба̄хира̄нипи лаббханти. ба̄хира̄нипи хи ‘‘мама’’нти ган̣ха̄ти. йасма̄ пана дуккха̄ ведана̄ анит̣т̣хатта̄ ма̄наваттху на хоти, тасма̄ чха ведана̄ та̄сам̣ мӯлапаччайа̄ чха пхасса̄ ча на гахита̄. сан̃н̃а̄дайо пана идха паччхиннатта̄ на гахита̄ти ведитабба̄.

сам̣йоджаника̄дидит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

13. аттава̄дапат̣исам̣йуттадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

146. аттава̄дапат̣исам̣йутта̄ дит̣т̣хи атта̄нудит̣т̣хийева. атта̄ти ва̄дена пат̣исам̣йуттатта̄ пуна евам̣ вутта̄.

аттава̄дапат̣исам̣йуттадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

14. локава̄дапат̣исам̣йуттадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

147. атта̄ ча локо ча̄ти со ева атта̄ ча а̄локанат̣т̣хена локо ча̄ти аттхо. сассатоти сассатава̄да̄нам̣ дит̣т̣хи. асассатоти уччхедава̄да̄нам̣. сассато ча асассато ча̄ти екаччасассатика̄нам̣. нева сассато на̄сассатоти амара̄виккхепика̄нам̣. антава̄ти париттакасин̣ала̄бхӣнам̣ таккика̄нан̃ча ниган̣т̣ха̄джӣвика̄нан̃ча. атха ва̄ уччхедава̄дино ‘‘сатто джа̄тийа̄ пуббантава̄, маран̣ена апарантава̄’’ти ваданти. адхиччасамуппанника̄ ‘‘сатто джа̄тийа̄ пуббантава̄’’ти ваданти. анантава̄ти аппама̄н̣акасин̣ала̄бхӣнам̣. сассатава̄дино пана ‘‘пуббанта̄паранта̄ наттхи, тена анантава̄’’ти ваданти. адхиччасамуппанника̄ ‘‘апарантена анантава̄’’ти ваданти.

антава̄ ча анантава̄ ча̄ти уддхамадхо авад̣д̣хитва̄ тирийам̣ вад̣д̣хитакасин̣а̄нам̣. нева антава̄ на анантава̄ти амара̄виккхепика̄нам̣.

локава̄дапат̣исам̣йуттадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

15-16. бхававибхавадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄

148. бхававибхавадит̣т̣хӣнам̣ йатха̄вуттадит̣т̣хито висум̣ абхинивеса̄бха̄вато висум̣ ниддесам̣ акатва̄ йатха̄вуттадит̣т̣хӣнам̣йева васена ‘‘олӣйанам̣ атидха̄вана’’нти екекам̣ а̄ка̄рам̣ ниддиситум̣ пуччхам̣ акатва̄ ча олӣйана̄бхинивесо бхавадит̣т̣хи, атидха̄вана̄бхинивесо вибхавадит̣т̣хӣти а̄ха. таттха ‘‘бхаваниродха̄йа дхамме десийама̄не читтам̣ на паккхандатӣ’’ти (итиву. 49) вуттаолӣйана̄бхинивесо, сассатасан̃н̃а̄йа нибба̄нато сан̇кочана̄бхинивесоти аттхо. ‘‘бхавенева кхо панеке ат̣т̣ӣйама̄на̄ хара̄йама̄на̄ джигуччхама̄на̄ вибхавам̣ абхинандантӣ’’ти вуттаатидха̄вана̄бхинивесо, уччхедасан̃н̃а̄йа ниродхага̄минипат̣ипада̄тиккамана̄бхинивесоти аттхо.

ида̄ни та̄ва бхававибхавадит̣т̣хийо саббадит̣т̣хӣсу йоджетва̄ дассетум̣ асса̄дадит̣т̣хийа̄тиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ асса̄дадит̣т̣хика̄ сассатам̣ ва̄ уччхедам̣ ва̄ нисса̄йа ‘‘наттхи ка̄месу досо’’ти ган̣ханти, тасма̄ пан̃чатим̣са̄ка̄ра̄пи асса̄дадит̣т̣хийо сийа̄ бхавадит̣т̣хийо, сийа̄ вибхавадит̣т̣хийоти вутта̄. таттха йасма̄ екека̄пи дит̣т̣хийо сассатагга̄хавасена бхавадит̣т̣хийо бхавеййум̣, уччхедагга̄хавасена вибхавадит̣т̣хийо бхавеййунти аттхо. атта̄нудит̣т̣хийа̄ рӯпам̣ аттато саманупассати, веданам̣… сан̃н̃ам̣… сан̇кха̄ре… вин̃н̃а̄н̣ам̣ аттато саманупассатӣти пан̃часу рӯпа̄дито аттано анан̃н̃атта̄ тесу уччхиннесу атта̄ уччхинноти гахан̣ато пан̃ча вибхавадит̣т̣хийоти вуттам̣. сесесу пан̃чадасасу т̣ха̄несу рӯпа̄дито аттано ан̃н̃атта̄ тесу уччхиннесупи ‘‘атта̄ сассатоти гахан̣ато паннараса бхавадит̣т̣хийоти вуттам̣.

миччха̄дит̣т̣хийа̄ ‘‘сабба̄ва та̄ вибхавадит̣т̣хийо’’ти уччхедавасена паваттатта̄ антава̄нантава̄дит̣т̣хӣсу паритта̄рамман̣ааппама̄н̣а̄рамман̣аджха̄нала̄бхино диббачаккхуна̄ рӯпадха̄туйа̄ чавитва̄ сатте ан̃н̃аттха упапанне пасситва̄ бхавадит̣т̣хим̣ апасситва̄ вибхавадит̣т̣хим̣ ган̣ханти. тасма̄ таттха сийа̄ бхавадит̣т̣хийо, сийа̄ вибхавадит̣т̣хийоти вуттам̣. хоти ча на ча хотӣти еттха хоти ча̄ти бхавадит̣т̣хи, на ча хотӣти вибхавадит̣т̣хи. нева хоти на на хотӣти еттха нева хотӣти вибхавадит̣т̣хи, на на хотӣти бхавадит̣т̣хи. тасма̄ таттха ‘‘сийа̄’’ти вуттам̣.

пуббанта̄нудит̣т̣хийа̄ екаччасассатика̄ сассатан̃ча пан̃н̃апенти, асассатан̃ча пан̃н̃апенти. тасма̄ са̄ бхавадит̣т̣хи ча вибхавадит̣т̣хи ча хоти. чатта̄ро анта̄нантика̄ анта̄нантам̣ атта̄нам̣ пан̃н̃апенти. тасма̄ са̄ атта̄нудит̣т̣хисадиса̄ бхавадит̣т̣хи ча вибхавадит̣т̣хи ча. чатта̄ро амара̄виккхепика̄ бхавадит̣т̣хим̣ ва̄ вибхавадит̣т̣хим̣ ва̄ нисса̄йа ва̄ча̄виккхепам̣ а̄паджджанти, авасеса̄ пана бхавадит̣т̣хийова. тасма̄ те те сандха̄йа ‘‘сийа̄’’ти вуттам̣. апаранта̄нудит̣т̣хийа̄ сатта уччхедава̄да̄ вибхавадит̣т̣хийо, авасеса̄ бхавадит̣т̣хийо. тасма̄ те те сандха̄йа ‘‘сийа̄’’ти вуттам̣. сан̃н̃оджаникадит̣т̣хийа̄ саббадит̣т̣хӣнам̣ васена ‘‘сийа̄’’ти вуттам̣. аханти ма̄навинибандха̄йа дит̣т̣хийа̄ чаккха̄дӣнам̣ аханти гахитатта̄ тесам̣ вина̄се атта̄ винат̣т̣хо хотӣти сабба̄ва та̄ вибхавадит̣т̣хийоти вуттам̣. атта̄нудит̣т̣хийо вийа маманти ма̄навинибандха̄йа дит̣т̣хийа̄ чаккха̄дито аттано ан̃н̃атта̄ тесам̣ вина̄сепи атта̄ на винассатӣти сабба̄ва та̄ бхавадит̣т̣хийоти вуттам̣. локава̄дапат̣исам̣йутта̄йа дит̣т̣хийа̄ ‘‘сассато атта̄ ча локо ча̄’’тиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.147) найена вуттатта̄ бхававибхавадит̣т̣хи па̄кат̣а̄йева. етта̄вата̄ асса̄дадит̣т̣ха̄дика̄ вибхавадит̣т̣хипарийоса̄на̄ сол̣аса дит̣т̣хийо тӣн̣исатан̃ча дит̣т̣ха̄бхинивеса̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти. атта̄нудит̣т̣хи ча сакка̄йадит̣т̣хи ча аттава̄дапат̣исан̃н̃утта̄ дит̣т̣хи ча аттхато ека̄ парийа̄йена тивидха̄ вутта̄. сан̃н̃оджаника̄ пана дит̣т̣хи аваттха̄бхедена сабба̄пи дит̣т̣хийо хонти.

ида̄ни сабба̄ва та̄ дит̣т̣хийо асса̄дадит̣т̣хийотиа̄ди ан̃н̃ена парийа̄йена йатха̄йогам̣ дит̣т̣хисам̣сандана̄. таттха сабба̄ва та̄ дит̣т̣хийоти йатха̄вутта̄ анавасеса̄ дит̣т̣хийо. дит̣т̣хира̄гараттатта̄ тан̣ха̄сса̄данисситатта̄ ча асса̄дадит̣т̣хийо, аттасинеха̄нугататта̄ атта̄нудит̣т̣хийо, випарӣтадассанатта̄ миччха̄дит̣т̣хийо, кхандхаваттхукатта̄ сакка̄йадит̣т̣хийо, екекасса антасса гахитатта̄ антагга̄хика̄ дит̣т̣хийо, анаттхасам̣йоджаникатта̄ сан̃н̃оджаника̄ дит̣т̣хийо, аттава̄дена йуттатта̄ аттава̄дапат̣исам̣йутта̄ дит̣т̣хийоти има̄ сатта дит̣т̣хийо саббадит̣т̣хисан̇га̄хика̄, сеса̄ пана нава дит̣т̣хийо на саббадит̣т̣хисан̇га̄хика̄.

ида̄ни виттха̄рато вутта̄ сабба̄ва та̄ дит̣т̣хийо двӣсуйева дит̣т̣хӣсу сан̇кхипитва̄ сатта̄нам̣ дит̣т̣хидвайаниссайам̣ дассенто бхаван̃ча дит̣т̣хинтига̄тхама̄ха. сабба̄пи хи та̄ дит̣т̣хийо бхавадит̣т̣хӣ ва̄ хонти вибхавадит̣т̣хӣ ва̄. бхаван̃ча дит̣т̣хим̣ вибхаван̃ча дит̣т̣хинти еттха пана ча-саддо дит̣т̣химева самуччиноти, на ниссайам̣. на хи еко бхававибхавадит̣т̣хидвайам̣ ниссайати. йатха̄ха – ‘‘ити бхавадит̣т̣хисанниссита̄ ва̄ сатта̄ хонти вибхавадит̣т̣хисанниссита̄ ва̄’’ти (пат̣и. ма. 1.113). таккика̄ти таккена вадантӣти таккика̄. те хи дит̣т̣хигатика̄ сабха̄вапат̣иведхапан̃н̃а̄йа абха̄ва̄ кевалам̣ таккена ваттанти. йепи ча джха̄нала̄бхино абхин̃н̃а̄ла̄бхино ва̄ дит̣т̣хим̣ ган̣ханти, тепи таккетва̄ гахан̣ато таккика̄ ева. ниссита̄сети ниссита̄ти аттхо. екамева падам̣, ‘‘се’’ти нипа̄таматтам̣ ва̄. тесам̣ ниродхамхи на хаттхи н̃а̄н̣анти дит̣т̣хиниссайасса ка̄ран̣авачанаметам̣. сакка̄йадит̣т̣хиниродхе нибба̄не йасма̄ тесам̣ н̃а̄н̣ам̣ наттхи, тасма̄ етам̣ дит̣т̣хидвайам̣ ниссита̄ти аттхо. ‘‘на хи аттхи н̃а̄н̣а’’нти еттха хи-ка̄ро ка̄ран̣опадесе нипа̄то. йаттха̄йам̣ локо випарӣтасан̃н̃ӣти йаттха сукхе ниродхамхи айам̣ садевако локо ‘‘дуккха’’мити випарӣтасан̃н̃ӣ хоти, тасмим̣ ниродхамхи на хаттхи н̃а̄н̣анти самбандхо. дуккхамити випарӣтасан̃н̃ита̄йа идам̣ суттам̣ –

‘‘рӯпа̄ садда̄ раса̄ гандха̄, пхасса̄ дхамма̄ ча кевала̄;

ит̣т̣ха̄ канта̄ мана̄па̄ ча, йа̄вататтхӣти вуччати.

‘‘садевакасса локасса, ете во сукхасаммата̄;

йаттха чете нируджджханти, там̣ несам̣ дуккхасамматам̣.

‘‘сукханти дит̣т̣хамарийехи, сакка̄йассупародханам̣;

паччанӣкамидам̣ хоти, саббалокена пассатам̣.

‘‘йам̣ паре сукхато а̄ху, тадарийа̄ а̄ху дуккхато;

йам̣ паре дуккхато а̄ху, тадарийа̄ сукхато видӯ.

‘‘пасса дхаммам̣ дура̄джа̄нам̣, сампамӯл̣хеттхавиддасу;

нивута̄нам̣ тамо хоти, андхака̄ро апассатам̣.

‘‘сатан̃ча виват̣ам̣ хоти, а̄локо пассата̄мива;

сантике на виджа̄нанти, мага̄ дхаммассаковида̄.

‘‘бхавара̄гапаретехи, бхавасота̄нуса̄рибхи;

ма̄радхеййа̄нупаннехи, на̄йам̣ дхаммо сусамбудхо.

‘‘ко ну ан̃н̃атра арийебхи, падам̣ самбуддхумарахати;

йам̣ падам̣ саммадан̃н̃а̄йа, париниббанти ана̄сава̄’’ти. (су. ни. 764-771);

149. ида̄ни сабба̄сам̣ дит̣т̣хӣнам̣ дит̣т̣хидвайабха̄вам̣ дит̣т̣хисамуггха̄такан̃ча самма̄дит̣т̣хим̣ суттато дассетука̄мо, двӣхи бхиккхавети суттам̣ а̄хари. таттха дева̄ти брахма̄нопи вуччанти. олӣйантӣти сан̇кучанти. атидха̄вантӣти атиккамитва̄ гаччханти. чаккхумантоти пан̃н̃аванто. ча-саддо атирекаттхо. бхава̄ра̄ма̄ти бхаво а̄ра̄мо абхирамат̣т̣ха̄нам̣ етесанти бхава̄ра̄ма̄. бхаварата̄ти бхаве абхирата̄. бхавасаммудита̄ти бхавена сантут̣т̣ха̄. десийама̄нети татха̄гатена ва̄ татха̄гатаса̄вакена ва̄ десийама̄не. на паккхандатӣти дхаммадесанам̣ ва̄ бхаваниродхам̣ ва̄ на пависати. на пасӣдатӣти таттха паса̄дам̣ на па̄пун̣а̄ти. на сантит̣т̣хатӣти таттха на патит̣т̣ха̄ти. на̄дхимуччатӣти таттха гханабха̄вам̣ на па̄пун̣а̄ти. етта̄вата̄ сассатадит̣т̣хи вутта̄.

ат̣т̣ӣйама̄на̄ти дуккхам̣ па̄пун̣ама̄на̄. хара̄йама̄на̄ти ладжджам̣ па̄пун̣ама̄на̄. джигуччхама̄на̄ти джигуччхам̣ па̄пун̣ама̄на̄. вибхавам̣ абхинандантӣти уччхедам̣ пат̣ичча туссанти, уччхедам̣ паттхайантӣти ва̄ аттхо. кира̄ти ануссаванаттхе нипа̄то. бхоти а̄лапанаметам̣. сантанти ниббутам̣. пан̣ӣтанти дуккха̄бха̄вато пан̣ӣтам̣, падха̄набха̄вам̣ нӣтанти ва̄ пан̣ӣтам̣. йа̄тха̄ванти йатха̄сабха̄вам̣. етта̄вата̄ уччхедадит̣т̣хи вутта̄.

идха̄ти имасмим̣ са̄сане. бхӯтанти хетуто сан̃джа̄там̣ кхандхапан̃чакасан̇кха̄там̣ дуккхам̣. бхӯтато пассатӣти идам̣ бхӯтам̣ дуккханти пассати. ниббида̄йа̄ти випассанаттха̄йа. вира̄га̄йа̄ти арийамаггаттха̄йа. ниродха̄йа̄ти нибба̄наттха̄йа. пат̣ипанно хотӣти таданурӯпам̣ пат̣ипадам̣ пат̣ипанно хоти. евам̣ пассантӣти имина̄ пака̄рена пуббабха̄ге локийан̃а̄н̣ена, пат̣иведхака̄ле локуттаран̃а̄н̣ена пассанти. етта̄вата̄ самма̄дит̣т̣хи вутта̄.

ида̄ни двӣхи га̄тха̄хи тасса̄ самма̄дит̣т̣хийа̄ а̄нисам̣сам̣ дассети. таттха йо бхӯтам̣ бхӯтато дисва̄ти дуккхам̣ парин̃н̃а̄бхисамайена абхисаметва̄ти аттхо. бхӯтасса ча атиккаманти ниродхам̣ саччхикирийа̄бхисамайена абхисаметва̄ти аттхо. йатха̄бхӯтедхимуччатӣти маггабха̄вана̄бхисамайавасена йатха̄сабха̄ве ниродхе ‘‘етам̣ сантам̣, етам̣ пан̣ӣта’’нти адхимуччати. бхаватан̣ха̄ париккхайа̄ти самудайасса паха̄нена̄ти аттхо. асатипи четтха сачча̄нам̣ на̄на̄бхисамайатте ‘‘дисва̄’’ти пуббака̄ликавачанам̣ саддхим̣ пуббабха̄гапат̣ипада̄йа воха̄равасена вуттанти ведитаббам̣. на хи пуббам̣ пасситва̄ паччха̄ адхимуччати. чатусачча̄бхисамайо сама̄нака̄ламева хоти. сама̄нака̄лепи ва̄ пуббака̄лика̄ни пада̄ни бхавантӣти на досо. са вети екам̣сена со арахам̣. бхӯтапарин̃н̃а̄тоти дуккхам̣ парин̃н̃а̄тава̄. вӣтатан̣хоти вигататан̣хо. бхава̄бхавети кхуддаке ча маханте ча бхаве. вуддхиаттхепи хи а-ка̄расса самбхавато абхавоти маха̄бхаво. со пана кхуддакамахантабха̄во упа̄да̄йупа̄да̄йа ведитаббо. атха ва̄ бхавети сассате. абхавети уччхеде. тадубхайепи дит̣т̣хира̄га̄бха̄вена вӣтатан̣хо. бхӯтасса вибхава̄ти ват̣т̣адуккхасса самуччхеда̄. на̄гаччхати пунаббхаванти арахато паринибба̄нам̣ вуттам̣.

150. тайо пуггала̄тиа̄ди миччха̄дит̣т̣хикагарахан̣аттхам̣ самма̄дит̣т̣хикапасам̣санаттхам̣ вуттам̣. таттха вирӯпабха̄вам̣ панна̄ гата̄ дит̣т̣хи етесанти випаннадит̣т̣хӣ. сундарабха̄вам̣ панна̄ гата̄ дит̣т̣хи етесанти сампаннадит̣т̣хӣ. титтхийоти титтхам̣ вуччати дит̣т̣хи, там̣ пат̣ипаннатта̄ титтхе са̄дху, титтхам̣ йасса аттхӣти ва̄ титтхийо. ито бахиддха̄ паббаджджӯпагато. титтхийаса̄вакоти тесам̣ дит̣т̣ха̄нугатима̄панно гахат̣т̣хо. йо ча миччха̄дит̣т̣хикоти тадубхайабха̄вам̣ анупагантва̄ йа̄йа ка̄йачи дит̣т̣хийа̄ миччха̄дит̣т̣хико.

татха̄гатоти самма̄самбуддхо. паччекабуддхопи еттхева сан̇гахито. татха̄гатаса̄вакоти маггаппатто пхалаппатто ча. йо ча самма̄дит̣т̣хикоти тадубхайавинимутто локийасамма̄дит̣т̣хийа̄ самма̄дит̣т̣хико.

га̄тха̄су кодханоти йо абхин̣хам̣ куджджхати, со. упана̄хӣти тамева кодхам̣ вад̣д̣хетва̄ упанандханасӣло. па̄памаккхӣти ла̄макабхӯтамаккхава̄. ма̄йа̄вӣти катапа̄папат̣иччха̄данава̄. васалоти хӣнаджаччо. висуддхоти н̃а̄н̣адассанависуддхийа̄ висуддхо. суддхатам̣ гатоти маггапхаласан̇кха̄там̣ суддхабха̄вам̣ гато. медха̄вӣти пан̃н̃ава̄. има̄йа га̄тха̄йа локуттарасамма̄дит̣т̣хисампанно ева тхомито.

випаннадит̣т̣хийо сампаннадит̣т̣хийоти пуггалавоха̄рам̣ паха̄йа дхаммамева гараханто тхоменто ча а̄ха. етам̣ мама̄ти тан̣ха̄ман̃н̃анавасена дит̣т̣хи. есохамасмӣти ма̄наман̃н̃анамӯлика̄ дит̣т̣хи. есо ме атта̄ти дит̣т̣химан̃н̃анамева.

етам̣ мама̄ти ка̄ дит̣т̣хӣтиа̄дӣхи тиссаннам̣ випаннадит̣т̣хӣнам̣ вибха̄ган̃ча ган̣анан̃ча ка̄ласан̇гахан̃ча пуччхитва̄ виссаджджанам̣ катам̣. таттха ка̄ дит̣т̣хӣти анека̄су дит̣т̣хӣсу катама̄ дит̣т̣хӣти аттхо. катаманта̄нуггахита̄ти пуббанта̄парантасан̇кха̄така̄ладвайе катамена ка̄лена ануггахита̄, анубаддха̄ти аттхо. йасма̄ ‘‘етам̣ мама̄’’ти пара̄масанто ‘‘етам̣ мама ахоси, евам̣ мама ахоси, еттакам̣ мама ахосӣ’’ти атӣтам̣ ваттхум̣ ападиситва̄ пара̄масати, тасма̄ пуббанта̄нудит̣т̣хи хоти. пуббанта̄нуггахита̄ ча та̄ дит̣т̣хийо хонти. йасма̄ ‘‘есохамасмӣ’’ти пара̄масанто ‘‘имина̄хам̣ сӣлена ва̄ ватена ва̄ тапена ва̄ брахмачарийена ва̄ есосми висуджджхисса̄мӣ’’ти ана̄гатапхалам̣ упа̄да̄йа пара̄масати, тасма̄ апаранта̄нудит̣т̣хи хоти. апаранта̄нуггахита̄ ча та̄ дит̣т̣хийо хонти. йасма̄ ‘‘есо ме атта̄’’ти пара̄масанто атӣта̄на̄гатам̣ упа̄диннасантатим̣ упа̄да̄йа ‘‘есо ме атта̄’’ти пара̄масати, сакка̄йадит̣т̣хивасена ча пара̄масати, тасма̄ сакка̄йадит̣т̣хи хоти. пуббанта̄паранта̄нуггахита̄ ча та̄ дит̣т̣хийо хонти. йасма̄ пана сакка̄йадит̣т̣хиппамукха̄йева два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо хонти, сакка̄йадит̣т̣хисамуггха̄тенева ча два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хийо самуггха̄там̣ гаччханти, тасма̄ сакка̄йадит̣т̣хиппамукхена два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄нӣти вутта̄, сакка̄йадит̣т̣хиппамукхена сакка̄йадит̣т̣хидва̄рена два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄ни хонтӣти аттхо. сакка̄йадит̣т̣хиппамукха̄нӣти па̄т̣хо сундаратаро. сакка̄йадит̣т̣хи памукха̄ а̄ди етесанти сакка̄йадит̣т̣хиппамукха̄ни. ка̄ни та̄ни? два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄ни.

‘‘ка̄ дит̣т̣хӣ’’ти пуччха̄йа вӣсативаттхука̄ атта̄нудит̣т̣хи, вӣсативаттхука̄ сакка̄йадит̣т̣хӣти виссаджджанам̣. ‘‘кати дит̣т̣хийо’’ти пуччха̄йа сакка̄йадит̣т̣хиппамукха̄ни два̄сат̣т̣хи дит̣т̣хигата̄нӣти виссаджджанам̣. са̄йева пана сакка̄йадит̣т̣хи ‘‘есо ме атта̄’’ти вачанаса̄ман̃н̃ена атта̄нудит̣т̣хӣти вутта̄. тасса̄ вутта̄йа аттава̄дапат̣исан̃н̃утта̄ дит̣т̣хипи вутта̄йева хоти.

151. йе кечи, бхиккхаветиа̄дисутта̄харан̣ам̣ сампаннадит̣т̣хипуггаласамбандхена сампаннадит̣т̣хипуггалавибха̄гадассанаттхам̣ катам̣. таттха нит̣т̣хам̣ гата̄ти магган̃а̄н̣авасена самма̄самбуддхо бхагава̄ти ниччхайам̣ гата̄, ниббематика̄ти аттхо. нит̣т̣ха̄гата̄ти па̄т̣хо сама̄сападам̣ хоти, аттхо пана сойева. дит̣т̣хисампанна̄ти дит̣т̣хийа̄ сундарабха̄вам̣ гата̄. идха нит̣т̣ха̄ти имисса̄ ка̄мадха̄туйа̄ паринибба̄нам̣. идха виха̄йа нит̣т̣ха̄ти имам̣ ка̄мабхавам̣ виджахитва̄ суддха̄ва̄сабрахмалоке паринибба̄нам̣. саттаккхаттупарамасса̄ти саттаккхаттум̣парама̄ саттава̄рапарама̄ бхавӯпапатти аттабха̄ваггахан̣ам̣ асса, тато парам̣ ат̣т̣хамам̣ бхавам̣ на̄дийатӣти саттаккхаттупарамо. тасса саттаккхаттупарамасса сота̄паннасса. колам̣коласса̄ти кулато кулам̣ гаччхатӣти колам̣коло. сота̄паттипхаласаччхикирийато хи пат̣т̣ха̄йа нӣче куле упапатти на̄ма наттхи, маха̄бхогакулесуйева ниббаттатӣти аттхо. тасса колам̣коласса сота̄паннасса. екабӣджисса̄ти кхандхабӣджам̣ на̄ма катхитам̣. йасса хи сота̄паннасса екам̣йева кхандхабӣджам̣ аттхи, екам̣ аттабха̄ваггахан̣ам̣, со екабӣджӣ на̄ма. тасса екабӣджисса сота̄паннасса. бхагавата̄ гахитана̄мавасеневета̄ни етесам̣ на̄ма̄ни. еттакан̃хи т̣ха̄нам̣ гато саттаккхаттупарамо на̄ма хоти, еттакам̣ колам̣коло, еттакам̣ екабӣджӣти бхагавата̄ етесам̣ на̄мам̣ гахитам̣. бхагава̄ хи ‘‘айам̣ еттакам̣ т̣ха̄нам̣ гамиссати, айам̣ еттакам̣ т̣ха̄нам̣ гамиссатӣ’’ти н̃атва̄ тесам̣ та̄ни та̄ни на̄ма̄ни аггахеси. мудупан̃н̃о хи сота̄панно сатта бхаве ниббаттенто саттаккхаттупарамо на̄ма, маджджхимапан̃н̃о парам̣ чхат̣т̣хам̣ бхавам̣ ниббаттенто колам̣коло на̄ма, тиккхапан̃н̃о екам̣ бхавам̣ ниббаттенто екабӣджӣ на̄ма. там̣ панетам̣ тесам̣ мудумаджджхиматиккхапан̃н̃атам̣ пуббахету нийамети. име тайопи сота̄панна̄ ка̄мабхававасена вутта̄, рӯпа̄рӯпабхаве пана бахука̄пи пат̣исандхийо ган̣ханти. сакада̄га̄мисса̄ти пат̣исандхивасена саким̣ ка̄мабхавам̣ а̄гаччхатӣти сакада̄га̄мӣ. тасса сакада̄га̄мисса. дит̣т̣хева дхамме араха̄ти имасмим̣йева аттабха̄ве араха̄. арахантипи па̄т̣хо. идха нит̣т̣ха̄ти ка̄мабхавам̣ сам̣сарантейева сандха̄йа вуттам̣. рӯпа̄рӯпабхаве уппанна̄ пана арийа̄ ка̄мабхаве на уппаджджанти, таттхева паринибба̄йанти.

антара̄паринибба̄йисса̄ти а̄йувемаджджхасса антара̄йева килесапаринибба̄нена паринибба̄йанато антара̄паринибба̄йӣ. со пана уппаннасаманантара̄ паринибба̄йӣ, а̄йувемаджджхам̣ аппатва̄ паринибба̄йӣ, а̄йувемаджджхам̣ патва̄ паринибба̄йӣти тивидхо хоти. тасса антара̄паринибба̄йисса ана̄га̄мино. упахаччапаринибба̄йисса̄ти а̄йувемаджджхам̣ атиккамитва̄ ва̄ ка̄лакирийам̣ упагантва̄ ва̄ килесапаринибба̄нена паринибба̄йантасса ана̄га̄мино. асан̇кха̄рапаринибба̄йисса̄ти асан̇кха̄рена аппайогена адхиматтаппайогам̣ акатва̄ва килесапаринибба̄нена паринибба̄йанадхаммасса ана̄га̄мино. сасан̇кха̄рапаринибба̄йисса̄ти сасан̇кха̄рена дуккхена касирена адхиматтаппайогам̣ катва̄ва килесапаринибба̄нена паринибба̄йанадхаммасса ана̄га̄мино. уддхам̣сотасса аканит̣т̣хага̄миноти уддхам̣ва̄хибха̄вена уддхамасса тан̣ха̄сотам̣ ват̣т̣асотам̣ ва̄ти уддхам̣сото, уддхам̣ ва̄ гантва̄ пат̣илабхитаббато уддхамасса маггасотанти уддхам̣сото, аканит̣т̣хам̣ гаччхатӣти аканит̣т̣хага̄мӣ. тасса уддхам̣сотасса аканит̣т̣хага̄мино ана̄га̄мисса. айам̣ пана ана̄га̄мӣ чатуппабхедо – йо авихато пат̣т̣ха̄йа чатта̄ро брахмалоке содхетва̄ аканит̣т̣хам̣ гантва̄ паринибба̄йати, айам̣ уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо хет̣т̣ха̄ тайо брахмалоке содхетва̄ судассӣбрахмалоке т̣хатва̄ паринибба̄йати, айам̣ уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо ито аканит̣т̣хамева гантва̄ паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма. йо хет̣т̣ха̄ чатӯсу брахмалокесу таттха таттхева паринибба̄йати, айам̣ на уддхам̣сото на аканит̣т̣хага̄мӣ на̄ма̄ти. име пан̃ча ана̄га̄мино суддха̄ва̄сам̣ гахетва̄ вутта̄. ана̄га̄мино пана рӯпара̄га̄рӯпара̄га̄нам̣ аппахӣнатта̄ а̄кан̇кхама̄на̄ сесарӯпа̄рӯпабхавесупи ниббаттанти. суддха̄ва̄се ниббатта̄ пана ан̃н̃аттха на ниббаттанти. авеччаппасанна̄ти арийамаггавасена джа̄нитва̄ буджджхитва̄ ачалаппаса̄дена пасанна̄. сота̄панна̄ти арийамаггасотам̣ а̄панна̄. имина̄ саббепи арийапхалат̣т̣ха̄ пуггала̄ гахита̄ти.

бхававибхавадит̣т̣хиниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄маггат̣т̣хакатха̄йа

дит̣т̣хикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. а̄на̄па̄нассатикатха̄

1. ган̣анава̄раван̣н̣ана̄

152. ида̄ни дит̣т̣хикатха̄нантарам̣ катхита̄йа а̄на̄па̄нассатикатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄ ануппатта̄. айан̃хи а̄на̄па̄нассатикатха̄ дит̣т̣хикатха̄йа сувидитадит̣т̣ха̄дӣнавасса миччха̄дит̣т̣хималависодханена сувисуддхачиттасса йатха̄бхӯта̄вабодха̄йа сама̄дхибха̄вана̄ сукара̄ хоти, саббасама̄дхибха̄вана̄су ча саббасаббан̃н̃убодхисатта̄нам̣ бодхимӯле имина̄ва сама̄дхина̄ сама̄хитачитта̄нам̣ йатха̄бхӯта̄вабодхато айамева сама̄дхибха̄вана̄ падха̄на̄ти ча дит̣т̣хикатха̄нантарам̣ катхита̄. таттха сол̣асаваттхукам̣ а̄на̄па̄нассатисама̄дхим̣ бха̄вайато самадхика̄ни две н̃а̄н̣асата̄ни уппаджджантӣти н̃а̄н̣аган̣ануддесо, ат̣т̣ха парипантхе н̃а̄н̣а̄нӣтиа̄ди н̃а̄н̣аган̣ананиддесо, катама̄ни ат̣т̣ха парипантхе н̃а̄н̣а̄нӣтиа̄ди. има̄ни екавӣсати вимуттисукхе н̃а̄н̣а̄нӣтипарийантам̣ саббан̃а̄н̣а̄нам̣ виттха̄раниддесо, анте сол̣асаваттхукам̣ а̄на̄па̄нассатисама̄дхим̣ бха̄вайатотиа̄ди нигамананти евам̣ та̄ва па̄л̣иваваттха̄нам̣ ведитаббам̣.

таттха ган̣ануддесе ган̣анава̄ре та̄ва сол̣асаваттхуканти дӣгхам̣ рассам̣ саббака̄йапат̣исам̣ведӣ пассамбхайам̣ ка̄йасан̇кха̄ранти ка̄йа̄нупассана̄чатуккам̣, пӣтипат̣исам̣ведӣ сукхапат̣исам̣ведӣ читтасан̇кха̄рапат̣исам̣ведӣ пассамбхайам̣ читтасан̇кха̄ранти ведана̄нупассана̄чатуккам̣, читтапат̣исам̣ведӣ абхиппамодайам̣ читтам̣ сама̄дахам̣ читтам̣ вимочайам̣ читтанти читта̄нупассана̄чатуккам̣, аничча̄нупассӣ вира̄га̄нупассӣ ниродха̄нупассӣ пат̣иниссагга̄нупассӣти дхамма̄нупассана̄чатукканти имесам̣ чатуннам̣ чатукка̄нам̣ васена сол̣аса ваттхӯни патит̣т̣ха̄ а̄рамман̣а̄ни асса̄ти сол̣асаваттхуко. там̣ сол̣асаваттхукам̣. сама̄савасена панеттха вибхаттилопо като. а̄нанти аббхантарам̣ пависанава̄то. апа̄нанти бахиниккхаманава̄то. кечи пана випарийа̄йена ваданти. апа̄нан̃хи апетам̣ а̄натоти апа̄нанти вуччати, ниддесе (пат̣и. ма. 1.160) пана на̄-ка̄расса дӣгхаттамаджджхупеккхитва̄ а̄па̄нанти. тасмим̣ а̄на̄па̄не сати а̄на̄па̄нассати, асса̄сапасса̄сапаригга̄хика̄йа сатийа̄ етам̣ адхивачанам̣. а̄на̄па̄нассатийа̄ йутто сама̄дхи, а̄на̄па̄нассатийам̣ ва̄ сама̄дхи а̄на̄па̄нассатисама̄дхи. бха̄вайатоти ниббедхабха̄гийам̣ бха̄вентасса. самадхика̄нӣти саха адхикена ваттантӣти самадхика̄ни, са̄тирека̄нӣти аттхо. ма-ка̄ро панеттха падасандхикаро. кечи пана ‘‘сам̣адхика̄нӣ’’ти ваданти. евам̣ сати две н̃а̄н̣асата̄нийева адхика̄нӣти а̄паджджати, там̣ на йуджджати. има̄ни хи вӣсатиадхика̄ни две н̃а̄н̣асата̄ни хонтӣти.

парипантхе н̃а̄н̣а̄нӣти парипантхам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттан̃а̄н̣а̄ни. татха̄ упака̄ре упаккилесе н̃а̄н̣а̄ни. вода̄не н̃а̄н̣а̄нӣти вода̄йати, тена читтам̣ парисуддхам̣ хотӣти вода̄нам̣. ким̣ там̣? н̃а̄н̣ам̣. ‘‘вода̄нан̃а̄н̣а̄нӣ’’ти ваттаббе ‘‘сутамайе н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣсу (пат̣и. ма. ма̄тика̄ 1.1; пат̣и. ма. 1.1) вийа ‘‘вода̄не н̃а̄н̣а̄нӣ’’ти вуттам̣. сато сампаджа̄но хутва̄ каротӣти сатока̄рӣ, тасса сатока̄рисса н̃а̄н̣а̄ни. ниббида̄н̃а̄н̣а̄нӣти ниббида̄бхӯта̄ни н̃а̄н̣а̄ни. ниббида̄нуломан̃а̄н̣а̄нӣти ниббида̄йа анукӯла̄ни н̃а̄н̣а̄ни. ниббида̄нуломин̃а̄н̣а̄нӣтипи па̄т̣хо, ниббида̄нуломо етесам̣ аттхӣти ниббида̄нуломӣти аттхо. ниббида̄пат̣иппассаддхин̃а̄н̣а̄нӣти ниббида̄йа пат̣иппассаддхийам̣ н̃а̄н̣а̄ни. вимуттисукхе н̃а̄н̣а̄нӣти вимуттисукхена сампайутта̄ни н̃а̄н̣а̄ни.

катама̄ни ат̣т̣ха̄тиа̄дӣхи парипантхаупака̄ра̄нам̣ пат̣ипаккхавипаккхайугалатта̄ тесу н̃а̄н̣а̄ни сахева ниддит̣т̣ха̄ни. ка̄маччханданеккхамма̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ни. упака̄ранти ча лин̇гавипалла̄савасена напум̣сакавачанам̣ катам̣. саббепи акусала̄ дхамма̄ти вутта̄васеса̄ йе кечи акусала̄ дхамма̄. татха̄ саббепи ниббедхабха̄гийа̄ кусала̄ дхамма̄. ‘‘парипантхо упака̄ра’’нти ча там̣ тадева апеккхитва̄ екавачанам̣ катам̣. еттха ча парипантхе н̃а̄н̣а̄ни ча упака̄ре н̃а̄н̣а̄ни ча пуччхитва̄ тесам̣ а̄рамман̣а̄нева виссаджджитва̄ техева та̄ни виссаджджита̄ни хонтӣти тада̄рамман̣а̄ни н̃а̄н̣а̄ни нигаметва̄ дассеси. упаккилесе н̃а̄н̣а̄дӣсупи есева найо.

ган̣анава̄раван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. сол̣асан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

153. сол̣асахи а̄ка̄рехӣти убхайапаккхавасена вуттехи сол̣асахи н̃а̄н̣акот̣т̣ха̄сехи. удучитам̣ читтам̣ самудучитанти упача̄рабхӯмийам̣ читтам̣ уддхам̣ учитам̣, самма̄ уддхам̣ учитам̣, упарӯпари катапаричайам̣ самма̄ упарӯпари катапаричайанти аттхо. удуджитам̣ читтам̣ самудуджитантипи па̄т̣хо. упарибха̄ва̄йа джитам̣, упарибха̄вакарехи ва̄ н̃а̄н̣ехи джитам̣ удуджитам̣. самудуджитанти сама̄ упарибха̄ва̄йа, упарибха̄вакарехи ва̄ н̃а̄н̣ехи джитам̣. сама̄ти четтха висамабха̄вапат̣иккхепо. имасмим̣ па̄т̣хе у, ду-ити две две упасагга̄ хонти. урӯджитам̣ читтам̣ самма̄рӯджитантипи па̄т̣хо. еттха̄пи джитаттхойева. урӯ арӯти идам̣ пана нипа̄таматтамева̄ти ваданти. вӣн̣опамат̣т̣хакатха̄йа таджджитам̣ сутаджджитанти ча аттхо вутто, со идха на йуджджати. екатте сантит̣т̣хатӣти упача̄рабхӯмийам̣ та̄ва на̄на̄рамман̣авиккхепа̄бха̄вена екатте патит̣т̣ха̄ти. ниййа̄на̄варан̣ат̣т̣хена нӣваран̣а̄ти еттха аратипи саббепи акусала̄ а̄варан̣ат̣т̣хена нӣваран̣а̄ти вутта̄. ниййа̄на̄варан̣ат̣т̣хена̄ти ниййа̄на̄нам̣ а̄гаманамаггапидаханат̣т̣хена. ниййа̄нава̄ран̣ат̣т̣хена̄типи па̄т̣хо, ниййа̄на̄нам̣ пат̣иккхепанат̣т̣хена̄ти аттхо. неккхаммам̣ арийа̄нам̣ ниййа̄нанти маггат̣т̣ха̄нам̣ арийа̄нам̣ ниййа̄насан̇кха̄тасса арийамаггасса хетутта̄ пхалӯпача̄рена арийа̄нам̣ ниййа̄нам̣. тена ча хетубхӯтена маггаккхан̣е арийа̄ ниййанти нигаччханти. кечи пана ‘‘ниййа̄нанти магго’’ти ваданти. идха упача̄расса адхиппетатта̄ маггаккхан̣е ча а̄локасан̃н̃а̄йа саббакусаладхамма̄нан̃ча абха̄ва̄ там̣ на йуджджати. нивутатта̄ти пат̣иччханнатта̄. наппаджа̄на̄тӣти пуггалавасена вуттам̣.

висуддхачиттасса̄ти упача̄рабхӯмийам̣йева. кхан̣икасамодха̄на̄ти читтаккхан̣е читтаккхан̣е уппаджджанато кхан̣о етесам̣ аттхӣти кхан̣ика̄, упаккилеса̄, кхан̣ика̄нам̣ самодха̄но сама̄гамо пабандхо кхан̣икасамодха̄но. тасма̄ кхан̣икасамодха̄на̄, уппаджджама̄на̄ упаккилеса̄ кхан̣икаппабандхавасена кхан̣икапарампара̄васена уппаджджанти, на екачиттаккхан̣авасена̄ти вуттам̣ хоти.

сол̣асан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. упаккилесан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

пат̣хамаччхаккам̣

154. пат̣хамаччхакке асса̄са̄димаджджхапарийоса̄нанти аббхантарапависанава̄тасса на̄сикаггам̣ ва̄ мукханимиттам̣ ва̄ а̄ди, хадайам̣ маджджхам̣, на̄бхи парийоса̄нам̣. там̣ тасса а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ сатийа̄ анугаччхато йогисса т̣ха̄нана̄натта̄нугаманена читтам̣ аджджхаттам̣ виккхепам̣ гаччхати, там̣ аджджхаттавиккхепагатам̣ читтам̣ екатте асан̣т̣хаханато сама̄дхисса парипантхо. пасса̄са̄димаджджхапарийоса̄нанти бахиниккхаманава̄тасса на̄бхи а̄ди, хадайам̣ маджджхам̣, на̄сикаггам̣ ва̄ мукханимиттам̣ ва̄ бахиа̄ка̄со ва̄ парийоса̄нам̣. йоджана̄ панеттха вуттанайенева ведитабба̄. асса̄сапат̣икан̇кхана̄ никантитан̣ха̄чарийа̄ти ‘‘на̄сика̄ва̄та̄йаттамидам̣ каммат̣т̣ха̄на’’нти саллаккхетва̄ ол̣а̄рикол̣а̄рикасса асса̄сасса паттхана̄сан̇кха̄та̄ ника̄мана̄ ева тан̣ха̄паватти. тан̣ха̄паваттийа̄ сати екатте асан̣т̣хаханато сама̄дхисса парипантхо. пасса̄сапат̣икан̇кхана̄ никантӣти пуна асса̄сапуббакасса пасса̄сасса паттхана̄сан̇кха̄та̄ никанти. сесам̣ вуттанайенева йоджетаббам̣. асса̄сена̄бхитуннасса̄ти атидӣгхам̣ атирассам̣ ва̄ асса̄сам̣ каронтасса асса̄самӯлакасса ка̄йачиттакиламатхасса саббха̄вато тена асса̄сена виддхасса пӣл̣итасса. пасса̄сапат̣ила̄бхе муччхана̄ти асса̄сена пӣл̣итатта̄йева пасса̄се асса̄дасан̃н̃ино пасса̄сам̣ паттхайато тасмим̣ пасса̄сапат̣ила̄бхе раджджана̄. пасса̄самӯлакепи есева найо.

вуттассева аттхасса ануван̣н̣анаттхам̣ вуттесу га̄тха̄бандхесу анугаччхана̄ти анугаччхама̄на̄. сатӣти аджджхаттабахиддха̄виккхепахетубхӯта̄ сати. виккхипати анена читтанти виккхепо. ко со? асса̄со. аджджхаттам̣ виккхепо аджджхаттавиккхепо, тасса а̄кан̇кхана̄ аджджхаттавиккхепа̄кан̇кхана̄, асамма̄манасика̄равасена аджджхаттавиккхепакасса асса̄сасса а̄кан̇кхана̄ти вуттам̣ хоти. етенева найена бахиддха̄виккхепапаттхана̄ ведитабба̄. йехӣти йехи упаккилесехи. виккхиппама̄насса̄ти виккхипийама̄насса виккхепам̣ а̄па̄дийама̄насса. но ча читтам̣ вимуччатӣти читтам̣ асса̄сапасса̄са̄рамман̣е ча на̄дхимуччати, паччанӣкадхаммехи ча на вимуччати. читтам̣ но ча вимуччати парапаттийа̄ ча хонтӣти самбандхо. вимоккхам̣ аппаджа̄нанта̄ти со ва̄ ан̃н̃о ва̄ а̄рамман̣а̄дхимуттивимоккхан̃ча паччанӣкавимуттивимоккхан̃ча евам̣ аппаджа̄нанта̄. парапаттийа̄ти парапаччайам̣ парасаддаханам̣ араханти, на аттапаччаккхам̣ н̃а̄н̣анти ‘‘парапаччайика̄’’ти ваттаббе ‘‘парапаттийа̄’’ти вуттам̣. аттхо пана сойева.

дутийаччхаккам̣

155. дутийаччхакке нимиттанти асса̄сапасса̄са̄нам̣ пхусанат̣т̣ха̄нам̣. асса̄сапасса̄са̄ хи дӣгхана̄сикасса на̄са̄пут̣ам̣ гхат̣т̣ента̄ паваттанти, рассана̄сикасса уттарот̣т̣хам̣. йади хи айам̣ йогӣ там̣ нимиттамева а̄ваджджати, тасса нимиттамева а̄ваджджама̄насса асса̄се читтам̣ викампати, на патит̣т̣ха̄тӣти аттхо. тасса тасмим̣ читте аппатит̣т̣хите сама̄дхисса абха̄вато там̣ викампанам̣ сама̄дхисса парипантхо. йади асса̄самева а̄ваджджати, тасса читтам̣ аббхантарапавесанавасена виккхепам̣ а̄вахати, нимитте на патит̣т̣ха̄ти, тасма̄ нимитте викампати. имина̄ найена сесесупи йоджана̄ ка̄табба̄. га̄тха̄су виккхиппатети виккхипӣйати виккхепам̣ а̄па̄дӣйати.

татийаччхаккам̣

156. татийаччхакке атӣта̄нудха̄ванам̣ читтанти пхусанат̣т̣ха̄нам̣ атиккамитва̄ гатам̣ асса̄сам̣ ва̄ пасса̄сам̣ ва̄ анугаччхама̄нам̣ читтам̣. виккхепа̄нупатитанти виккхепена анугатам̣, виккхепам̣ ва̄ сайам̣ анупатитам̣ анугатам̣. ана̄гатапат̣икан̇кханам̣ читтанти пхусанат̣т̣ха̄нам̣ аппаттам̣ асса̄сам̣ ва̄ пасса̄сам̣ ва̄ пат̣икан̇кхама̄нам̣ пачча̄сӣсама̄нам̣ читтам̣. викампитанти тасмим̣ аппатит̣т̣ха̄ненева виккхепена викампитам̣. лӣнанти атиситхилавӣрийата̄дӣхи сан̇кучитам̣. косаджджа̄нупатитанти кусӣтабха̄ва̄нугатам̣. атипаггахитанти ачча̄раддхавӣрийата̄дӣхи атиусса̄хитам̣. уддхачча̄нупатитанти виккхепа̄нугатам̣. абхинатанти асса̄даваттхӯсу бхусам̣ натам̣ аллӣнам̣. апанатанти нирасса̄даваттхӯсу патихатам̣, тато апагатам̣ ва̄, апагатанатам̣ ва̄, на тато апагатанти аттхо. ра̄га̄нупатитанти еттха асса̄сапасса̄санимиттам̣ манасикарото уппаннапӣтисукхе ва̄ пуббе хаситалапитакӣл̣итаваттхӯсу ва̄ ра̄го анупатати. бйа̄па̄да̄нупатитанти еттха манасика̄ре нирасса̄дагатачиттасса уппаннадоманассавасена ва̄ пуббе самуда̄чин̣н̣есу а̄гха̄таваттхӯсу ва̄ бйа̄па̄до анупатати. га̄тха̄су на сама̄дхийатӣти на сама̄хитам̣ хоти. адхичиттанти читтасӣсена ниддит̣т̣хо адхико сама̄дхи.

157. етта̄вата̄ тӣхи чхаккехи ат̣т̣ха̄раса упаккилесе ниддиситва̄ ида̄ни тесам̣ упаккилеса̄нам̣ сама̄дхисса парипантхабха̄васа̄дханена а̄дӣнавам̣ дассенто пуна асса̄са̄димаджджхапарийоса̄нантиа̄дима̄ха. таттха ка̄йопи читтампи са̄раддха̄ ча хонтӣти виккхепасамут̣т̣ха̄нарӯпа̄нам̣ васена рӯпака̄йопи, виккхепасантативасена читтампи махата̄ кхобхена кхубхита̄ садаратха̄ ча хонти. тато мандатарена ин̃джита̄ кампита̄, тато мандатарена пхандита̄ чалита̄ хонти. балава̄пи маджджхимопи мандопи кхобхо хотийева, на сакка̄ кхобхена на бхавитунти вуттам̣ хоти. читтам̣ викампитатта̄ти читтасса викампитатта̄. га̄тха̄су парипун̣н̣а̄ абха̄вита̄ти йатха̄ парипун̣н̣а̄ хоти, татха̄ абха̄вита̄. ин̃джитоти кампито. пхандитоти мандакампито. хет̣т̣ха̄ нӣваран̣а̄нам̣ анантаратта̄ ‘‘имехи ча пана нӣваран̣ехӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.153) аччантасамӣпанидассанавачанам̣ катам̣. идха пана нигамане нӣваран̣а̄нам̣ сантаратта̄ техи ча пана нӣваран̣ехӣти параммукханидассанавачанам̣ катам̣.

упаккилесан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. вода̄нан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

158. вода̄не н̃а̄н̣а̄нӣти висуддхан̃а̄н̣а̄ни. там̣ виваджджайитва̄ти йам̣ пуббе вуттам̣ атӣта̄нудха̄ванам̣ читтам̣ виккхепа̄нупатитам̣, там̣ виваджджайитва̄ти самбандхитаббам̣. екат̣т̣ха̄не сама̄дахатӣти асса̄сапасса̄са̄нам̣ пхусанат̣т̣ха̄не самам̣ а̄дахати патит̣т̣ха̄пети. таттхева адхимочетӣти екат̣т̣ха̄нети вутте асса̄сапасса̄са̄нам̣ пхусанат̣т̣ха̄нейева саннит̣т̣хапети саннит̣т̣ха̄нам̣ кароти. пагган̣хитва̄ти дхаммавичайапӣтисамбоджджхан̇габха̄вана̄йа паггахетва̄. винигган̣хитва̄ти пассаддхисама̄дхиупеккха̄самбоджджхан̇габха̄вана̄йа винигган̣хитва̄. ‘‘сатиндрийавӣрийиндрийехи паггахетва̄, сатиндрийасама̄дхиндрийехи виниггахетва̄’’типи ваданти. сампаджа̄но хутва̄ти асубхабха̄вана̄дӣхи. пуна сампаджа̄но хутва̄ти метта̄бха̄вана̄дӣхи. йена ра̄гена анупатитам̣, йена бйа̄па̄дена анупатитам̣, там̣ паджахатӣти самбандхо. там̣ читтам̣ ӣдисанти сампаджа̄нанто таппат̣ипаккхена ра̄гам̣ паджахати, бйа̄па̄дам̣ паджахатӣти ва̄ аттхо. парисуддханти нирупаккилесам̣. парийода̄танти пабхассарам̣. екаттагатам̣ хотӣти там̣ там̣ висесам̣ паттасса там̣ там̣ екаттам̣ гатам̣ хоти.

катаме те екатта̄ти идха йуджджама̄на̄йуджджама̄непи екатте екато катва̄ пуччхати. да̄нӯпасаггупат̣т̣ха̄некаттанти да̄наваттхусан̇кха̄тасса да̄насса упасагго восаджджанам̣ да̄нӯпасагго, да̄наваттхупаричча̄гачетана̄. тасса упат̣т̣ха̄нам̣ а̄рамман̣акаран̣авасена упагантва̄ т̣ха̄нам̣ да̄нӯпасаггупат̣т̣ха̄нам̣, тадева екаттам̣, тена ва̄ екаттам̣ екаггабха̄во да̄нӯпасаггупат̣т̣ха̄некаттам̣. да̄навосаггупат̣т̣ха̄некаттанти па̄т̣хо сундаратаро, со еваттхо. етена падуддха̄равасена ча̄га̄нуссатисама̄дхи вутто. падуддха̄равасена вуттопи чеса итаресам̣ тин̣н̣ампи екатта̄нам̣ упаниссайапаччайо хоти, тасма̄ идха ниддит̣т̣ханти ваданти. виса̄кха̄пи хи маха̄упа̄сика̄ а̄ха – ‘‘идха, бханте, диса̄су вассам̣вут̣т̣ха̄ бхиккхӯ са̄ваттхим̣ а̄гаччхиссанти бхагавантам̣ дассана̄йа, те бхагавантам̣ упасан̇камитва̄ пуччхиссанти ‘иттханна̄мо, бханте, бхиккху ка̄лан̇като, тасса ка̄ гати, ко абхисампара̄йо’ти? там̣ бхагава̄ бйа̄кариссати сота̄паттипхале ва̄ сакада̄га̄мипхале ва̄ ана̄га̄мипхале ва̄ арахатте ва̄. тйа̄хам̣ упасан̇камитва̄ пуччхисса̄ми ‘а̄гатапубба̄ ну кхо, бханте, тена аййена са̄ваттхӣ’ти? саче ме ваккханти ‘а̄гатапубба̄ тена бхиккхуна̄ са̄ваттхӣ’ти. нит̣т̣хаметтха гаччхисса̄ми ниссам̣сайам̣ парибхуттам̣ тена аййена вассикаса̄т̣ика̄ ва̄ а̄гантукабхаттам̣ ва̄ гамикабхаттам̣ ва̄ гила̄набхаттам̣ ва̄ гила̄нупат̣т̣ха̄кабхаттам̣ ва̄ гила̄набхесаджджам̣ ва̄ дхувайа̄гу ва̄ти. тасса̄ ме тадануссарантийа̄ па̄моджджам̣ джа̄йиссати, памудита̄йа пӣти джа̄йиссати, пӣтимана̄йа ка̄йо пассамбхиссати, пассаддхака̄йа̄ сукхам̣ ведайисса̄ми, сукхинийа̄ читтам̣ сама̄дхийиссати, са̄ ме бхависсати индрийабха̄вана̄ балабха̄вана̄ боджджхан̇габха̄вана̄’’ти (маха̄ва. 351). атха ва̄ екаттесу пат̣хамам̣ упача̄расама̄дхивасена вуттам̣, дутийам̣ аппана̄сама̄дхивасена, татийам̣ випассана̄васена, чатуттхам̣ маггапхалавасена̄ти ведитаббам̣. саматхасса нимиттам̣ саматханимиттам̣. вайо бхан̇го ева лаккхан̣ам̣ вайалаккхан̣ам̣. ниродхо нибба̄нам̣. сесаметесу тӣсу вуттанайенева йоджетаббам̣.

ча̄га̄дхимутта̄нанти да̄не адхимутта̄нам̣. адхичиттанти випассана̄па̄дакасама̄дхи. випассака̄нанти бхан̇га̄нупассанато пат̣т̣ха̄йа тӣхи анупассана̄хи сан̇кха̄ре випассанта̄нам̣. арийапуггала̄нанти ат̣т̣ханнам̣. дутийа̄дӣни тӣн̣и екатта̄ни а̄на̄па̄нассативасена сесакаммат̣т̣ха̄навасена ча йуджджанти. чатӯхи т̣ха̄нехӣти чатӯхи ка̄ран̣ехи. сама̄дхивипассана̄маггапхала̄нам̣ васена ‘‘екаттагатам̣ читтам̣ пат̣ипада̄висуддхипаккхандан̃чева хоти упеккха̄нубрӯхитан̃ча н̃а̄н̣ена ча сампахам̣сита’’нти уддесапада̄ни. ‘‘пат̣хамасса джха̄насса ко а̄дӣ’’тиа̄дӣни тесам̣ уддесапада̄нам̣ виттха̄ретукамйата̄пуччха̄пуббан̇гама̄ни ниддесапада̄ни. таттха пат̣ипада̄висуддхипаккханданти пат̣ипада̄ ева нӣваран̣амалависодханато висуддхи, там̣ пат̣ипада̄висуддхим̣ паккхандам̣ павит̣т̣хам̣. упеккха̄нубрӯхитанти татрамаджджхаттупеккха̄йа брӯхитам̣ вад̣д̣хитам̣. н̃а̄н̣ена ча сампахам̣ситанти парийода̄пакена н̃а̄н̣ена сампахам̣ситам̣ парийода̄питам̣ висодхитам̣. пат̣ипада̄висуддхи на̄ма сасамбха̄рико упача̄ро, упеккха̄нубрӯхана̄ на̄ма аппана̄, сампахам̣сана̄ на̄ма паччавеккхан̣а̄ти евамеке ван̣н̣айанти. йасма̄ пана ‘‘екаттагатам̣ читтам̣ пат̣ипада̄висуддхипаккхандан̃чева хотӣ’’тиа̄ди вуттам̣, тасма̄ антоаппана̄йамева а̄гаманавасена пат̣ипада̄висуддхи, татрамаджджхаттупеккха̄йа киччавасена упеккха̄нубрӯхана̄, дхамма̄нам̣ анативаттана̄дибха̄васа̄дханена парийода̄пакасса н̃а̄н̣асса киччаниппхаттивасена сампахам̣сана̄ ведитабба̄. катхам̣? йасмин̃хи ва̄ре аппана̄ уппаджджати, тасмим̣ йо нӣваран̣асан̇кха̄то килесаган̣о тасса джха̄насса парипантхо, тато читтам̣ висуджджхати, висуддхатта̄ а̄варан̣авирахитам̣ хутва̄ маджджхимам̣ саматханимиттам̣ пат̣ипаджджати. маджджхимам̣ саматханимиттам̣ на̄ма самаппаватто аппана̄сама̄дхийева. таданантарам̣ пана пуримачиттам̣ екасантатипарин̣а̄манайена татхаттам̣ упагаччхама̄нам̣ маджджхимам̣ саматханимиттам̣ пат̣ипаджджати на̄ма. евам̣ пат̣ипаннатта̄ татхаттупагаманена таттха паккхандати на̄ма. евам̣ та̄ва пуримачитте виджджама̄на̄ка̄раниппха̄дика̄ пат̣хамасса джха̄насса уппа̄даккхан̣ейева а̄гаманавасена пат̣ипада̄висуддхи ведитабба̄. евам̣ висуддхасса пана тасса пуна висодхетабба̄бха̄вато висодхане бйа̄па̄рам̣ акаронто висуддхам̣ читтам̣ аджджхупеккхати на̄ма. саматхабха̄вӯпагаманена саматхапат̣ипаннасса пуна сама̄да̄не бйа̄па̄рам̣ акаронто саматхапат̣ипаннам̣ аджджхупеккхати на̄ма. саматхапат̣ипаннабха̄вато ева часса килесасам̣саггам̣ паха̄йа екаттена упат̣т̣хитасса пуна екаттупат̣т̣ха̄не бйа̄па̄рам̣ акаронто екаттупат̣т̣ха̄нам̣ аджджхупеккхати на̄ма. евам̣ татрамаджджхаттупеккха̄йа киччавасена упеккха̄нубрӯхана̄ ведитабба̄.

йе панете евам̣ упеккха̄нубрӯхите таттха джа̄та̄ сама̄дхипан̃н̃а̄сан̇кха̄та̄ йуганаддхадхамма̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анативаттама̄на̄ хутва̄ паватта̄, йа̄ни ча саддха̄дӣни индрийа̄ни на̄на̄килесехи вимуттатта̄ вимуттирасена екараса̄ни хутва̄ паватта̄ни, йам̣ чеса тадупагам̣ тесам̣ анативаттанаекарасабха̄ва̄нам̣ ануччхавикам̣ вӣрийам̣ ва̄хайати, йа̄ часса тасмим̣ кхан̣е паватта̄ а̄севана̄, саббепи те а̄ка̄ра̄ йасма̄ н̃а̄н̣ена сам̣килесавода̄несу там̣ там̣ а̄дӣнаван̃ча а̄нисам̣сан̃ча дисва̄ татха̄ татха̄ сампахам̣ситатта̄ висодхитатта̄ парийода̄питатта̄ ниппханна̄, тасма̄ дхамма̄нам̣ анативаттана̄дибха̄васа̄дханена парийода̄пакасса н̃а̄н̣асса киччаниппхаттивасена сампахам̣сана̄ ведитабба̄ти вуттам̣. таттха йасма̄ упеккха̄васена н̃а̄н̣ам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, йатха̄ха – ‘‘татха̄паггахитам̣ читтам̣ са̄дхукам̣ аджджхупеккхати, упеккха̄васена пан̃н̃а̄васена пан̃н̃индрийам̣ адхиматтам̣ хоти. упеккха̄васена на̄наттакилесехи читтам̣ вимуччати, вимоккхавасена пан̃н̃а̄васена пан̃н̃индрийам̣ адхиматтам̣ хоти. вимуттатта̄ те дхамма̄ екараса̄ хонти, екарасат̣т̣хена бха̄вана̄’’ти (пат̣и. ма. 1.201). тасма̄ н̃а̄н̣акиччабхӯта̄ сампахам̣сана̄ парийоса̄нанти вутта̄.

евам̣ тиваттагатантиа̄дӣни тассева читтасса тхоманавачана̄ни. таттха евам̣ тиваттагатанти евам̣ йатха̄вуттена видхина̄ пат̣ипада̄висуддхипаккханданаупеккха̄нубрӯхана̄н̃а̄н̣асампахам̣сана̄васена тивидхабха̄вам̣ гатам̣. витаккасампаннанти килесаккхобхавирахитатта̄ витаккена сундарабха̄вам̣ паннам̣ гатам̣. читтасса адхит̣т̣ха̄насампаннанти тасмим̣йева а̄рамман̣е читтасса нирантараппаваттисан̇кха̄тена адхит̣т̣ха̄нена сампаннам̣ анӯнам̣. йатха̄ адхит̣т̣ха̄навасийам̣ адхит̣т̣ха̄нанти джха̄наппаватти, татха̄ идха̄пи читтасса адхит̣т̣ха̄нанти читтекаггата̄пи йуджджати. тена хи екасмим̣йева а̄рамман̣е читтам̣ адхит̣т̣ха̄ти, на еттха виккхипатӣти. ‘‘сама̄дхисампанна’’нти висум̣ вуттатта̄ пана вуттанайенева гахетаббам̣. атха ва̄ сама̄дхиссева джха̄насан̇гахитатта̄ читтасса адхит̣т̣ха̄насампаннанти джха̄нан̇гапан̃чакавасена вуттам̣. сама̄дхисампаннанти индрийасан̇гахитатта̄ индрийапан̃чакавасена, дутийаджджха̄на̄дӣсу пана алаббхама̄на̄ни пада̄ни паха̄йа лаббхама̄накавасена пӣтисампаннантиа̄ди вуттам̣.

аничча̄нупассана̄дӣсу ат̣т̣ха̄расасу маха̄випассана̄су витакка̄дайо парипун̣н̣а̄йева та̄сам̣ ка̄ма̄вачаратта̄. ета̄су ча аппана̄йа абха̄вато пат̣ипада̄висуддхиа̄дайо кхан̣икасама̄дхивасена йоджетабба̄. чатӯсу маггесу пат̣хамаджджха̄никавасена витакка̄дӣнам̣ лаббханато лаббхама̄накавасенева витакка̄дайо парипун̣н̣а̄ вутта̄. дутийаджджха̄ника̄дӣсу хи маггесу витакка̄дайо джха̄несу вийа париха̄йантӣти. етта̄вата̄ тераса вода̄нан̃а̄н̣а̄ни виттха̄рато ниддит̣т̣ха̄ни хонти. катхам̣? екат̣т̣ха̄не сама̄даханена таттхева адхимуччанена косаджджаппаджаханена уддхаччаппаджаханена ра̄гаппаджаханена бйа̄па̄даппаджаханена сампайутта̄ни чха н̃а̄н̣а̄ни, чатӯхи екаттехи сампайутта̄ни чатта̄ри н̃а̄н̣а̄ни, пат̣ипада̄висуддхиупеккха̄нубрӯхана̄сампахам̣сана̄хи сампайутта̄ни тӣн̣и н̃а̄н̣а̄нӣти евам̣ тераса н̃а̄н̣а̄ни ниддит̣т̣ха̄ни.

159. евам̣ сантепи а̄на̄па̄нассатисама̄дхибха̄вана̄васена тесам̣ ниппхаттим̣ дассетука̄мо та̄ни н̃а̄н̣а̄ни анигаметва̄ва нимиттам̣ асса̄сапасса̄са̄тиа̄дина̄ найена чодана̄пуббан̇гамам̣ а̄на̄па̄нассатисама̄дхибха̄вана̄видхим̣ дассетва̄ анте та̄ни н̃а̄н̣а̄ни нигаметва̄ дассеси. таттха нимиттам̣ вуттамева. ана̄рамман̣а̄мекачиттасса̄ти ана̄рамман̣а̄ екачиттасса. ма-ка̄ро панеттха падасандхикаро. ана̄рамман̣амекачиттасса̄типи па̄т̣хо, екасса читтасса а̄рамман̣ам̣ на бхавантӣти аттхо. тайо дхаммети нимитта̄дайо тайо дхамме. бха̄вана̄ти а̄на̄па̄нассатисама̄дхибха̄вана̄. катханти пат̣хамам̣ вутта̄йа чодана̄га̄тха̄йа анантарам̣ вутта̄йа париха̄рага̄тха̄йа аттхам̣ катхетукамйата̄пуччха̄. на чимети на ча име. на чаметипи па̄т̣хо, сойева падаччхедо. катхам̣ на ча авидита̄ хонти, катхам̣ на ча читтам̣ виккхепам̣ гаччхатӣти евам̣ катхам̣ саддо сесехи пан̃чахи йоджетаббо. падха̄нан̃ча пан̃н̃а̄йатӣти а̄на̄па̄нассатисама̄дхибха̄вана̄рамбхакам̣ вӣрийам̣ сандиссати. вӣрийан̃хи падаханти тена̄ти падха̄нанти вуччати. пайоган̃ча са̄дхетӣти нӣваран̣авиккхамбхакам̣ джха̄нан̃ча йогӣ ниппха̄дети. джха̄нан̃хи нӣваран̣авиккхамбхана̄йа пайун̃джӣйатӣти пайоготи вуттам̣. висесамадхигаччхатӣти сам̣йоджанаппаха̄накарам̣ магган̃ча пат̣илабхати. магго хи саматхавипассана̄нам̣ а̄нисам̣сатта̄ висесоти вутто. висесасса ча памукхабхӯтатта̄ ча-ка̄рена самуччайо на като.

ида̄ни там̣ пуччхитаматтхам̣ упама̄йа са̄дхенто сеййатха̄пи руккхотиа̄дима̄ха. тассаттхо – йатха̄ на̄ма какачена пха̄ланаттхам̣ ва̄сийа̄ таччхитва̄ руккхо пха̄ланака̄ле ниччалабха̄ваттхам̣ саме бхӯмипадесе пайогаккхамам̣ катва̄ т̣хапито. какачена̄ти хаттхакакачена. а̄гатети руккхам̣ пхуситва̄ аттано самӣпабха̄гам̣ а̄гате. гатети руккхам̣ пхуситва̄ парабха̄гам̣ гате. ва̄-саддо самуччайаттхо. на авидита̄ хонтӣти руккхе какачадантехи пхут̣т̣хам̣ пурисена пеккхама̄нам̣ т̣ха̄нам̣ аппатва̄ тесам̣ а̄гаманагамана̄бха̄вато саббепи какачаданта̄ видита̄ва хонти. падха̄нанти руккхаччхеданавӣрийам̣. пайоганти руккхаччхеданакирийам̣. ‘‘висесамадхигаччхатӣ’’ти вачанам̣ упама̄йа наттхи. упанибандхана̄ нимиттанти упанибандхана̄йа сатийа̄ нимиттабхӯтам̣ ка̄ран̣абхӯтам̣ на̄сикаггам̣ ва̄ мукханимиттам̣ ва̄. упанибандхати ета̄йа а̄рамман̣е читтанти упанибандхана̄ на̄ма сати. на̄сикагге ва̄ти дӣгхана̄сико на̄сикагге. мукханимитте ва̄ти рассана̄сико уттарот̣т̣хе. уттарот̣т̣хо хи мукхе сатийа̄ нимиттанти мукханимиттанти вутто. а̄гатети пхут̣т̣хат̣т̣ха̄нато аббхантарам̣ а̄гате. гатети пхут̣т̣хат̣т̣ха̄нато бахиддха̄ гате. на авидита̄ хонтӣти пхусанат̣т̣ха̄нам̣ аппатва̄ асса̄сапасса̄са̄нам̣ а̄гаманагамана̄бха̄вато саббепи те видита̄ ева хонти. камманийам̣ хотӣти йена вӣрийена ка̄йопи читтампи камманийам̣ бха̄вана̄каммаккхамам̣ бха̄вана̄каммайоггам̣ хоти. идам̣ вӣрийам̣ падха̄нам̣ на̄ма̄ти пхалена ка̄ран̣ам̣ вуттам̣ хоти. упаккилеса̄ пахӣйантӣти виккхамбханавасена нӣваран̣а̄ни пахӣйанти. витакка̄ вӯпасаммантӣти на̄на̄рамман̣ача̄рино анават̣т̣хита̄ витакка̄ упасамам̣ гаччханти. йена джха̄нена упаккилеса̄ пахӣйанти, витакка̄ вӯпасамманти. айам̣ пайоготи пайогамапеккхитва̄ пуллин̇ганиддесо като. сан̃н̃оджана̄ пахӣйантӣти там̣там̣маггаваджджха̄ сан̃н̃оджана̄ самуччхедаппаха̄нена пахӣйанти. анусайа̄ бйантӣхонтӣти пахӣна̄нам̣ пуна ануппаттидхаммакатта̄ вигато уппа̄данто ва̄ вайанто ва̄ етесанти бйанта̄, пуббе абйанта̄ бйанта̄ хонтӣти бйантӣхонти, винассантӣти аттхо. сан̃н̃оджанаппаха̄нам̣ анусайаппаха̄нена хоти, на ан̃н̃атха̄ти дассанаттхам̣ анусайаппаха̄нама̄ха. йена маггена сан̃н̃оджана̄ пахӣйанти анусайа̄ бйантӣхонти, айам̣ висесоти аттхо. чатуттхачатукке арийамаггасса̄пи ниддит̣т̣хатта̄ идха арийамагго вутто. екачиттасса а̄рамман̣адвайа̄бха̄васса авуттепи сиддхатта̄ там̣ ависсаджджетва̄ва евам̣ име тайо дхамма̄ екачиттасса а̄рамман̣а̄ на хонтӣти нигаманам̣ катам̣.

160. ида̄ни там̣ бха̄вана̄сиддхиса̄дхакам̣ йога̄вачарам̣ тхунанто а̄на̄па̄нассати йасса̄ти га̄тхам̣ ватва̄ тасса̄ ниддесама̄ха. таттха а̄на̄па̄нассатийо йатха̄ буддхена десита̄, татха̄ парипун̣н̣а̄ субха̄вита̄ анупуббам̣ паричита̄ йасса аттхи сам̣виджджанти. со имам̣ локам̣ пабха̄сети. ким̣ вийа? аббха̄ муттова чандима̄ йатха̄ аббха̄дӣхи мутто чандима̄ имам̣ ока̄салокам̣ пабха̄сети, татха̄ со йога̄вачаро имам̣ кхандха̄дилокам̣ пабха̄сетӣти га̄тха̄йа самбандхо. ‘‘аббха̄ муттова чандима̄’’ти ча падасса ниддесе махика̄дӣнампи вуттатта̄ еттха а̄дисаддалопо катоти ведитаббо. га̄тха̄ниддесе но пасса̄со но асса̄соти со сойева аттхо пат̣иседхена висесетва̄ вутто. упат̣т̣ха̄нам̣ сатӣти асаммуссаната̄йа тамева асса̄сам̣ упагантва̄ т̣ха̄нам̣ сати на̄ма̄ти аттхо. татха̄ пасса̄сам̣. етта̄вата̄ а̄на̄па̄несу сати а̄на̄па̄нассатӣти аттхо вутто хоти.

ида̄ни сативасенева ‘‘йасса̄’’ти вуттам̣ пуггалам̣ ниддиситука̄мо йо ассасати, тассупат̣т̣ха̄ти. йо пассасати, тассупат̣т̣ха̄тӣти вуттам̣. йо ассасати, тасса сати асса̄сам̣ упагантва̄ тит̣т̣хати. йо пассасати, тасса сати пасса̄сам̣ упагантва̄ тит̣т̣хатӣти аттхо. парипун̣н̣а̄ти джха̄навипассана̄маггапарампара̄йа арахаттамаггаппаттийа̄ парипун̣н̣а̄. тейева хи джха̄навипассана̄маггадхамме сандха̄йа париггахат̣т̣хена̄тиа̄дима̄ха. те хи дхамма̄ имина̄ йогина̄ париггайхама̄натта̄ париггаха̄, тена париггахат̣т̣хена парипун̣н̣а̄. таттха саббесам̣ читтачетасика̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апарива̄ратта̄ парива̄рат̣т̣хена парипун̣н̣а̄. бха̄вана̄па̄рипӯривасена парипӯрат̣т̣хена парипун̣н̣а̄. чатассо бха̄вана̄тиа̄дӣни субха̄вита̄ти вуттападасса аттхавасена вутта̄ни. чатассо бха̄вана̄ хет̣т̣ха̄ вутта̄йева. йа̄нӣката̄ти йуттайа̄насадиса̄ ката̄. ваттхуката̄ти патит̣т̣хат̣т̣хена ваттхусадиса̄ ката̄. анут̣т̣хита̄ти паччупат̣т̣хита̄. паричита̄ти самантато чита̄ упачита̄. сусама̄раддха̄ти сут̣т̣ху сама̄раддха̄ суката̄. йаттха йаттха а̄кан̇кхатӣти йесу йесу джха̄несу йа̄су йа̄су випассана̄су саче иччхати. таттха таттха̄ти тесу тесу джха̄несу та̄су та̄су випассана̄су. васиппаттоти васӣбха̄вам̣ бахубха̄вам̣ патто. балаппаттоти саматхавипассана̄балаппатто. веса̄раджджаппаттоти виса̄радабха̄вам̣ пат̣убха̄вам̣ патто. те дхамма̄ти саматхавипассана̄ дхамма̄. а̄ваджджанапат̣ибаддха̄ти а̄ваджджана̄йатта̄, а̄ваджджитаматтейева тасса санта̄нена, н̃а̄н̣ена ва̄ сампайогам̣ гаччхантӣти аттхо. а̄кан̇кхапат̣ибаддха̄ти ручиа̄йатта̄, рочитаматтейева вуттанайена сампайогам̣ гаччхантӣти аттхо. манасика̄ро панеттха а̄ваджджана̄йа читтуппа̄до. а̄кан̇кхана̄йа вевачанавасена аттхавиваран̣аттхам̣ вутто. тена вуччати йа̄нӣката̄ти евам̣ кататта̄йева те йуттайа̄насадиса̄ ката̄ хонтӣти вуттам̣ хоти.

йасмим̣ йасмим̣ ваттхусминти сол̣асасу ваттхӯсу екекасмим̣. сва̄дхит̣т̣хитанти суппатит̣т̣хитам̣. сӯпат̣т̣хита̄ти сут̣т̣ху упат̣т̣хита̄. сампайуттачиттасатӣнам̣ сахева сакасакакиччакаран̣ато ануломапат̣иломавасена йоджетва̄ те две дхамма̄ дассита̄. тена вуччати ваттхуката̄ти евам̣ бхӯтатта̄йева катапатит̣т̣ха̄ хонтӣти вуттам̣ хоти. йена йена читтам̣ абхинӣхаратӣти пуббаппаваттито апанетва̄ йаттха йаттха бха̄вана̄висесе читтам̣ упанети. тена тена сати анупариваттатӣти тасмим̣ тасмим̣йева бха̄вана̄висесе сати анукӯла̄ хутва̄ пуббаппаваттито ниваттитва̄ паваттати. ‘‘йена, тена̄’’ти четтха ‘‘йена бхагава̄ тенупасан̇камӣ’’тиа̄дӣсу (кху. па̄. 5.1; су. ни. ман̇галасутта) вийа бхумматтхо ведитаббо. тена вуччати анут̣т̣хита̄ти евам̣ каран̣атойева там̣ там̣ бха̄ванам̣ анугантва̄ т̣хита̄ хонтӣти вуттам̣ хоти. а̄на̄па̄нассатийа̄ сатипадха̄натта̄ ваттхуката̄нут̣т̣хитападесу сатийа̄ саха йоджана̄ ката̄ти ведитабба̄.

йасма̄ пана парипун̣н̣а̄йева паричита̄ хонти вад̣д̣хита̄ ладдха̄севана̄, тасма̄ ‘‘парипун̣н̣а̄’’типаде вутта̄ тайо аттха̄ ‘‘паричита̄’’типадепи вутта̄, чатуттхо висесаттхопи вутто. таттха сатийа̄ паригган̣хантоти сампайутта̄йа, пуббабха̄га̄йа ва̄ сатийа̄ париггахетаббе паригган̣ханто йогӣ. джина̄ти па̄паке акусале дхаммети самуччхедавасена ла̄маке килесе джина̄ти абхибхавати. айан̃ча пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ дхаммадесана̄. дхаммесу хи джинантесу там̣дхаммасаман̇гӣпуггалопи джина̄ти на̄ма. те ча дхамма̄ сатим̣ авиха̄йа аттано паваттиккхан̣е джинитума̄раддха̄ джита̄ти вуччанти йатха̄ ‘‘бхун̃джитума̄раддхо бхутто’’ти вуччати. лаккхан̣ам̣ панеттха саддасаттхато ведитаббам̣. евам̣ сантепи ‘‘париджита̄’’ти ваттаббе джа-ка̄расса ча-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘паричита̄’’ти вуттам̣, йатха̄ самма̄ гадо асса̄ти сугатоти аттхавикаппе да-ка̄расса та-ка̄ро нируттилаккхан̣ена като, евамидха̄пи ведитаббо. имасмим̣ аттхавикаппе паричита̄ти падам̣ каттуса̄дханам̣, пурима̄ни тӣн̣и каммаса̄дхана̄ни.

чатта̄ро сусама̄раддха̄ти чатта̄ро сусама̄раддхаттха̄ти вуттам̣ хоти, аттхасаддасса лопо дат̣т̣хаббо. сусама̄раддха̄ти падасса аттха̄пи хи идха сусама̄раддха̄ти вутта̄ти ведитабба̄, сусама̄раддхадхамма̄ ва̄. чатураттхабхедато чатта̄роти вутта̄ти ведитабба̄, на дхаммабхедато. йасма̄ пана субха̄вита̄йева сусама̄раддха̄ хонти, на ан̃н̃е, тасма̄ тайо бха̄ванаттха̄ идха̄пи вутта̄. а̄севанаттхопи тӣсу вуттесу вуттойева хоти, тасма̄ там̣ аватва̄ таппаччанӣка̄нам̣ сусамӯхататтхо вутто. паччанӣкасамуггха̄тена хи а̄раддхапарийоса̄нам̣ пан̃н̃а̄йати, тена сусама̄раддхасса сикха̄ппатто аттхо вутто хоти. таттха таппаччанӣка̄нанти тесам̣ джха̄навипассана̄магга̄нам̣ пат̣ипаккхабхӯта̄нам̣. килеса̄нанти ка̄маччханда̄дӣнам̣ ниччасан̃н̃а̄дисампайутта̄нам̣ сакка̄йадит̣т̣ха̄дӣнан̃ча. сусамӯхататта̄ти виккхамбханатадан̇гасамуччхедавасена сут̣т̣ху самӯхататта̄ на̄ситатта̄. поттхакесу пана ‘‘сусамуггха̄татта̄’’ти ликханти, там̣ на сундарам̣.

161. пуна тассева падасса ан̃н̃ампи аттхавикаппам̣ дассенто сусамантиа̄дима̄ха. таттха таттха джа̄та̄ти тасмим̣ сикха̄ппаттабха̄вана̄висесе джа̄та̄. анаваджджа̄ти килеса̄нам̣ а̄рамман̣абха̄ва̄нупагаманена килесадосавирахита̄. кусала̄ти джа̄тивасена кусала̄. бодхипаккхийа̄ти буджджханат̣т̣хена бодхӣти ладдхана̄масса арийасса паккхе бхаватта̄ бодхипаккхийа̄. паккхе бхаватта̄ти хи упака̄рабха̄ве т̣хитатта̄. те ча ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, чатта̄ро саммаппадха̄на̄, чатта̄ро иддхипа̄да̄, пан̃чиндрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, сатта боджджхан̇га̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти (ма. ни. 3.35; чӯл̣ани. меттагӯма̄н̣авапуччха̄ниддеса 22; ми. па. 5.4.1) саттатим̣са дхамма̄. идам̣ саманти идам̣ маггаккхан̣е дхаммаджа̄там̣ самуччхедавасена килесе самети вина̄сетӣти самам̣ на̄ма. ниродхо нибба̄нанти дуккханиродхатта̄ ниродхо, ва̄насан̇кха̄та̄йа тан̣ха̄йа абха̄ва̄ нибба̄нам̣. идам̣ сусаманти идам̣ нибба̄нам̣ саббасан̇кхатависама̄пагататта̄ сут̣т̣ху саманти сусамам̣ на̄ма. н̃а̄танти бодхипаккхийасан̇кха̄там̣ самам̣ асаммохато н̃а̄н̣ена н̃а̄там̣, нибба̄насан̇кха̄там̣ сусамам̣ а̄рамман̣ато н̃а̄н̣ена н̃а̄там̣. тадева двайам̣ тенева чаккхуна̄ вийа дит̣т̣хам̣. видитанти тадева двайам̣ санта̄не уппа̄данена а̄рамман̣акаран̣ена ча пат̣иладдхам̣. н̃а̄там̣ вийа пан̃н̃а̄йа саччхикатам̣ пхасситан̃ча. ‘‘асаллӣнам̣ асаммут̣т̣ха̄ аса̄раддхо екагга’’нти пуримасса пуримасса падасса аттхаппака̄санам̣. таттха а̄раддханти пат̣т̣хапитам̣. асаллӣнанти асан̇кучитам̣. упат̣т̣хита̄ти упагантва̄ т̣хита̄. асаммут̣т̣ха̄ти авинат̣т̣ха̄. пассаддхоти ниббуто. аса̄раддхоти ниддаратхо. сама̄хитанти самам̣ т̣хапитам̣. екагганти авиккхиттам̣.

‘‘чатта̄ро сусама̄раддха̄’’тиа̄ди сакаласса сусама̄раддхавачанасса мӯлаттхо. ‘‘аттхи сама’’нтиа̄ди пана сусамавачанасса, ‘‘н̃а̄та’’нтиа̄ди а̄раддхавачанасса викаппаттха̄. таттха̄йам̣ падаттхасам̣сандана̄ – ‘‘сама̄ ча сусама̄ ча самасусама̄’’ти ваттаббе екадесасарӯпекасесам̣ катва̄ ‘‘сусама̄’’ иччева вутта̄ йатха̄ на̄ман̃ча рӯпан̃ча на̄марӯпан̃ча на̄марӯпанти. ‘‘идам̣ самам̣, идам̣ сусама’’нти пана анан̃н̃а̄пеккхам̣ катва̄ напум̣сакавачанам̣ катам̣. йасма̄ пана н̃а̄тампи дит̣т̣ханти вуччати, дит̣т̣хан̃ча а̄раддхан̃ча аттхато екам̣. видитасаччхикатапхассита̄ни пана н̃а̄тавевачана̄ни, тасма̄ н̃а̄танти а̄раддхаттхойева вутто хоти.

а̄раддхам̣ хоти вӣрийам̣ асаллӣнанти айам̣ пана а̄раддхавачанасса уджукаттхойева. упат̣т̣хита̄ сатӣтиа̄дӣни пана сампайуттавӣрийасса упака̄ракадхаммадассанаттхам̣ вутта̄ни, на а̄раддхавачанасса аттхадассанаттхам̣. пуримена аттхена сут̣т̣ху сама̄раддха̄ти сусама̄раддха̄ ча, имина̄ аттхена сусама̄ а̄раддха̄ти сусама̄раддха̄ ча екасесе кате ‘‘сусама̄раддха̄’’ти вуччанти. имаматтхам̣ париггахетва̄ ‘‘тена вуччати сусама̄раддха̄’’ти вуттам̣.

анупуббанти йатха̄нуккамена̄ти аттхо, пуббам̣ пуббам̣ анӯти вуттам̣ хоти. дӣгхам̣ асса̄савасена̄ти дӣгханти вуттаасса̄савасена. пурима̄ пурима̄ти пурима̄ пурима̄ сати. етена пуббантипадасса аттхо вутто хоти. паччхима̄ паччхима̄ти сатийева. етена анӯтипадасса аттхо вутто хоти. убхайена пуббан̃ча ану ча паричита̄ти аттхо вутто хоти. упари сол̣аса ваттхӯни виттха̄ретва̄ вачанато идха сан̇кхипитва̄ ‘‘пат̣иниссагга̄нупассӣ’’ти антимамева дасситам̣. йасма̄ сикха̄ппаттабха̄ванасса сабба̄пи а̄на̄па̄нассатийо пунаппунам̣ йатха̄ручи паваттанато анупаричита̄пи хонти. тена вуттам̣ – ‘‘ан̃н̃аман̃н̃ам̣ паричита̄ чева хонти анупаричита̄ ча̄’’ти.

йатхаттха̄ти йатха̄сабха̄ваттха̄. аттадаматхаттхоти арахаттамаггаккхан̣е аттано ниббисеванаттхо. саматхаттхоти сӣтибха̄ваттхо. паринибба̄панаттхоти килесапаринибба̄нена. абхин̃н̃аттхоти саббадхаммавасена. парин̃н̃аттха̄дайо магган̃а̄н̣акиччавасена. сачча̄бхисамайаттхо чатуннам̣ сачча̄нам̣ екапат̣иведхадассанавасена. ниродхе патит̣т̣ха̄пакаттхо а̄рамман̣акаран̣авасена.

буддхотипадасса абха̄вепи буддхена̄типаде йо со буддхо, там̣ ниддиситука̄мена буддхоти вуттам̣. сайамбхӯти упадесам̣ вина̄ сайамева бхӯто. ана̄чарийакоти сайамбхӯпадасса аттхавиваран̣ам̣. йо хи а̄чарийам̣ вина̄ сачча̄ни пат̣ивиджджхати, со сайамбхӯ на̄ма хоти. пуббе анануссутесӯтиа̄ди ана̄чарийакабха̄васса аттхаппака̄санам̣. анануссутесӯти а̄чарийам̣ анануссутесу. са̄манти сайамева. абхисамбуджджхӣти бхусам̣ самма̄ пат̣ивиджджхи. таттха ча саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣ӣти тесу ча саччесу саббан̃н̃убха̄вам̣ па̄пун̣и. йатха̄ сачча̄ни пат̣ивиджджханта̄ саббан̃н̃уно хонти, татха̄ сачча̄нам̣ пат̣ивиддхатта̄ евам̣ вуттам̣. саббан̃н̃утам̣ паттотипи па̄т̣хо. балесу ча васӣбха̄ванти дасасу ча татха̄гатабалесу иссарабха̄вам̣ па̄пун̣и. йо со евам̣ бхӯто, со буддхоти вуттам̣ хоти. таттха саббесу дхаммесу аппат̣ихатан̃а̄н̣анимитта̄нуттаравимоккха̄дхигамапарибха̄витам̣ кхандхасанта̄нам̣ упа̄да̄йа пан̣н̣аттико, саббан̃н̃утападат̣т̣ха̄нам̣ ва̄ сачча̄бхисамбодхимупа̄да̄йа пан̣н̣аттико саттависесо буддхо. етта̄вата̄ аттхато буддхавибха̄вана̄ ката̄ хоти.

162. ида̄ни бйан̃джанато вибха̄венто буддхоти кенат̣т̣хена буддхотиа̄дима̄ха. таттха йатха̄ локе аваганта̄ авагатоти вуччати, евам̣ буджджхита̄ сачча̄нӣти буддхо. йатха̄ пан̣н̣асоса̄ ва̄та̄ пан̣н̣асуса̄ти вуччанти, евам̣ бодхета̄ паджа̄йа̄ти буддхо. саббан̃н̃ута̄йа буддхоти саббадхаммабуджджханасаматтха̄йа буддхийа̄ буддхоти вуттам̣ хоти. саббадасса̄вита̄йа буддхоти саббадхамма̄нам̣ н̃а̄н̣ачаккхуна̄ дит̣т̣хатта̄ буддхоти вуттам̣ хоти. анан̃н̃анеййата̄йа буддхоти ан̃н̃ена абодханӣйато сайамева буддхатта̄ буддхоти вуттам̣ хоти. висавита̄йа буддхоти на̄на̄гун̣ависаванато падумамива викасанат̣т̣хена буддхоти вуттам̣ хоти. кхӣн̣а̄савасан̇кха̄тена буддхотиа̄дӣхи чхахи парийа̄йехи читтасан̇кочакарадхаммаппаха̄нена ниддаккхайавибуддхо пурисо вийа саббакилесаниддаккхайавибуддхатта̄ буддхоти вуттам̣ хоти. сан̇кха̄ сан̇кха̄танти аттхато екатта̄ сан̇кха̄тена̄ти вачанасса кот̣т̣ха̄сена̄ти аттхо. тан̣ха̄лепадит̣т̣хилепа̄бха̄вена нирупалепасан̇кха̄тена. сава̄сана̄нам̣ саббакилеса̄нам̣ пахӣнатта̄ екантавачанена висесетва̄ екантавӣтара̄готиа̄ди вуттам̣. екантаниккилесоти ра̄гадосамоха̄васесехи саббакилесехи никкилесо. ека̄йанамаггам̣ гатоти буддхоти гаманаттха̄нам̣ дха̄тӯнам̣ буджджханаттхатта̄ буджджханаттха̄пи дха̄туйо гаманаттха̄ хонти, тасма̄ ека̄йанамаггам̣ гататта̄ буддхоти вуттам̣ хоти. ека̄йанамагготи четтха –

‘‘магго пантхо патхо паджджо, ан̃джасам̣ ват̣ума̄йанам̣;

на̄ва̄ уттарасету ча, кулло ча бхиси сан̇камо’’ти . (чӯл̣ани. па̄ра̄йанаттхутига̄тха̄ниддеса 101) –

маггасса бахӯсу на̄месу айанана̄мена вутто. тасма̄ екамаггабхӯто магго, на дведха̄патхабхӯтоти аттхо. атха ва̄ екена айитаббо магготи ека̄йанамагго. екена̄ти ган̣асан̇ган̣икам̣ паха̄йа павивекена читтена. айитабботи пат̣ипаджджитаббо. айанти ва̄ етена̄ти айано, сам̣са̄рато нибба̄нам̣ гаччхантӣти аттхо. екесам̣ айано ека̄йано. екети сет̣т̣ха̄, саббасаттасет̣т̣ха̄ ча самма̄самбуддха̄, тасма̄ ека̄йанамагготи самма̄самбуддха̄нам̣ айанабхӯто магготи вуттам̣ хоти. айатӣти ва̄ айано, гаччхати паваттатӣти аттхо. екасмим̣ айано магготи ека̄йанамагго, екасмим̣йева буддхаса̄сане паваттама̄но магго, на ан̃н̃аттха̄ти вуттам̣ хоти. апи ча екам̣ айатӣти ека̄йано, пуббабха̄ге на̄на̄мукхабха̄вана̄найаппаваттопи апарабха̄ге екам̣ нибба̄намева гаччхатӣти вуттам̣ хоти, тасма̄ ека̄йанамагготи еканибба̄нагаманамагготи аттхо. еко ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхоти буддхоти на парехи буддхатта̄ буддхо, ким̣ пана сайамева ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхатта̄ буддхоти вуттам̣ хоти. абуддхивихататта̄ буддхипат̣ила̄бха̄ буддхоти буддхи буддхам̣ бодхоти парийа̄йавачанаметам̣. таттха йатха̄ нӣлараттагун̣айога̄ нӣло пат̣о ратто пат̣оти вуччати, евам̣ буддхагун̣айога̄ буддхоти н̃а̄петум̣ вуттам̣.

тато парам̣ буддхоти нетам̣ на̄мантиа̄ди ‘‘аттхаманугата̄ айам̣ пан̃н̃аттӣ’’ти н̃а̄панаттхам̣ вуттам̣. таттха митта̄ саха̄йа̄. амачча̄ бхачча̄. н̃а̄тӣ питупаккхика̄. са̄лохита̄ ма̄тупаккхика̄. саман̣а̄ паббаджджӯпагата̄. бра̄хман̣а̄ бхова̄дино, самитапа̄паба̄хитапа̄па̄ ва̄. девата̄ сакка̄дайо брахма̄но ча. вимоккхантиканти вимоккхо арахаттамагго, вимоккхасса анто арахаттапхалам̣, тасмим̣ вимоккханте бхавам̣ вимоккхантикам̣ на̄ма. саббан̃н̃убха̄во хи арахаттамаггена сиджджхати, арахаттапхалодайе сиддхо хоти, тасма̄ саббан̃н̃убха̄во вимоккханте бхаво хоти. там̣ немиттикампи на̄мам̣ вимоккханте бхавам̣ на̄ма хоти. тена вуттам̣ – ‘‘вимоккхантикаметам̣ буддха̄нам̣ бхагаванта̄на’’нти. бодхийа̄ мӯле саха саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса пат̣ила̄бха̄ти маха̄бодхируккхамӯле йатха̄вуттаккхан̣е саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣асса пат̣ила̄бхена саха. саччхика̄ пан̃н̃аттӣти арахаттапхаласаччхикирийа̄йа, саббадхаммасаччхикирийа̄йа ва̄ джа̄та̄ пан̃н̃атти. йадидам̣ буддхоти йа̄ айам̣ буддхоти пан̃н̃атти, айам̣ бйан̃джанато буддхавибха̄вана̄.

‘‘йатха̄ буддхена десита̄’’тига̄тха̄па̄дасса пана имина̄ падабха̄джанӣйе вуттаттхена айам̣ сам̣сандана̄ – а̄на̄па̄нассатийо ча йатха̄ буддхена десита̄, йена пака̄рена десита̄. йатха̄саддена сан̇гахита̄ даса йатхаттха̄ ча йатха̄ буддхена десита̄, йена пака̄рена десита̄ти пака̄раттхасса ча йатха̄саддасса, сабха̄ваттхасса ча йатха̄саддасса сарӯпекасесавасена екасесам̣ катва̄ ‘‘йатха̄’’ти вуттанти ведитаббам̣. падабха̄джанӣйе панасса йатхаттхесу екекасса йоджана̄васена ‘‘десито’’ти екавачанам̣ катам̣.

‘‘соти гахат̣т̣хо ва̄ хоти паббаджито ва̄’’ти вуттатта̄ а̄дипадепи йасса гахат̣т̣хасса ва̄ паббаджитасса ва̄ти вуттамева хоти. локаттхо вуттойева. пабха̄сетӣти аттано н̃а̄н̣асса па̄кат̣ам̣ каротӣти аттхо. абхисамбуддхатта̄ти са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣енапи пат̣ивиддхабха̄вена. обха̄сетӣти ка̄ма̄вачарабхӯтам̣ локам̣. бха̄сетӣти рӯпа̄вачарабхӯтам̣ локам̣. пабха̄сетӣти арӯпа̄вачарабхӯтам̣ локам̣.

арийан̃а̄н̣анти арахаттамагган̃а̄н̣ам̣. махика̄ муттоти махика̄йа мутто. махика̄ти нӣха̄ро вуччати. махийа̄ муттотипи па̄т̣хо. дхӯмараджа̄ муттоти дхӯмато ча раджато ча мутто. ра̄хугахан̣а̄ виппамуттоти ра̄хуно чандасса а̄саннупаккилесатта̄ двӣхи упасаггехи висесетва̄ вуттам̣. бха̄сате ити саобха̄сат̣т̣хена. тапате ити сатеджат̣т̣хена. вирочате ити ручират̣т̣хена. евамеванти евам̣ евам̣. йасма̄ пана чандопи сайам̣ бха̄санто тапанто вирочанто имам̣ ока̄салокам̣ обха̄сети, бхиккху ча пан̃н̃а̄йа бха̄санто тапанто вирочанто имам̣ кхандха̄дилокам̣ пан̃н̃а̄йа обха̄сети, тасма̄ убхайатра̄пи ‘‘бха̄сетӣ’’ти аватва̄ ‘‘бха̄сате’’ иччева вуттам̣. еван̃хи вутте хетуаттхопи вутто хоти. ативисадатара̄бхасӯрийопамам̣ аггахетва̄ касма̄ чандопама̄ гахита̄ти че? саббакилесапарил̣а̄хавӯпасамена сантасса бхиккхуно сантагун̣айуттачандопама̄ ануччхавика̄ти гахита̄ти ведитаббам̣. евам̣ а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄сиддхиса̄дхакам̣ йога̄вачарам̣ тхунитва̄ има̄ни тераса вода̄не н̃а̄н̣а̄нӣти та̄ни н̃а̄н̣а̄ни нигаметва̄ дассетӣти.

вода̄нан̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. сатока̄рин̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄

163. сатока̄рин̃а̄н̣аниддесе ма̄тика̄йам̣ идха бхиккхӯти имасмим̣ са̄сане бхиккху. айан̃хи еттха идха-саддо саббаппака̄раа̄на̄па̄нассатисама̄дхиниббаттакасса пуггаласса санниссайабхӯтаса̄санапаридӣпано, ан̃н̃аса̄санасса татха̄бха̄вапат̣иседхано ча. вуттан̃хетам̣ – ‘‘идхева, бхиккхаве, саман̣о…пе… сун̃н̃а̄ параппава̄да̄ саман̣ебхи ан̃н̃ехӣ’’ти (ма. ни. 1.139; а. ни. 4.241).

аран̃н̃агато ва̄ руккхамӯлагато ва̄ сун̃н̃а̄га̄рагато ва̄ти идамасса а̄на̄па̄нассатисама̄дхи бха̄вана̄нурӯпасена̄санапариггахапаридӣпанам̣. имасса хи бхиккхуно дӣгхараттам̣ рӯпа̄дӣсу а̄рамман̣есу анувисат̣ам̣ читтам̣ а̄на̄па̄нассатисама̄дхиа̄рамман̣ам̣ абхирухитум̣ на иччхати, кӯт̣агон̣айуттаратхо вийа уппатхамева дха̄вати. тасма̄ сеййатха̄пи на̄ма гопо кӯт̣адхенуйа̄ саббам̣ кхӣрам̣ пивитва̄ вад̣д̣хитам̣ кӯт̣аваччхам̣ даметука̄мо дхенуто апанетва̄ екаманте махантам̣ тхамбхам̣ никхан̣итва̄ таттха йоттена бандхеййа, атхасса со ваччхо ито чито ча виппхандитва̄ пала̄йитум̣ асакконто тамева тхамбхам̣ упанисӣдеййа ва̄ упанипаджджеййа ва̄, евамева имина̄пи бхиккхуна̄ дӣгхараттам̣ рӯпа̄рамман̣а̄дирасапа̄навад̣д̣хитам̣ дут̣т̣хачиттам̣ даметука̄мена рӯпа̄диа̄рамман̣ато апанетва̄ аран̃н̃ам̣ ва̄ руккхамӯлам̣ ва̄ сун̃н̃а̄га̄рам̣ ва̄ павесетва̄ таттха асса̄сапасса̄сатхамбхе сатийоттена бандхитаббам̣. евамасса там̣ читтам̣ ито чито ча виппхандитва̄пи пуббе а̄чин̣н̣а̄рамман̣ам̣ алабхама̄нам̣ сатийоттам̣ чхиндитва̄ пала̄йитум̣ асакконтам̣ тамева̄рамман̣ам̣ упача̄раппана̄васена упанисӣдати чева упанипаджджати ча. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘йатха̄ тхамбхе нибандхеййа, ваччхам̣ дамам̣ наро идха;

бандхеййевам̣ сакам̣ читтам̣, сатийа̄рамман̣е дал̣ха’’нти. (висуддхи. 1.217; па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.165; дӣ. ни. ат̣т̣ха. 2.374; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.107) –

евамасса там̣ сена̄санам̣ бха̄вана̄нурӯпам̣ хоти. атха ва̄ йасма̄ идам̣ каммат̣т̣ха̄наппабхеде муддхабхӯтам̣ саббабуддхапаччекабуддхабуддхаса̄вака̄нам̣ висеса̄дхигамадит̣т̣хадхаммасукхавиха̄рападат̣т̣ха̄нам̣ а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ иттхипурисахаттхиасса̄дисаддасама̄кулам̣ га̄мантам̣ апариччаджитва̄ на сукарам̣ бха̄ветум̣ саддакан̣т̣акатта̄ джха̄насса. ага̄маке пана аран̃н̃е сукарам̣ йога̄вачарена идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ париггахетва̄ а̄на̄па̄начатуккаджджха̄нам̣ ниббаттетва̄ тадева па̄дакам̣ катва̄ сан̇кха̄ре саммаситва̄ аггапхалам̣ арахаттам̣ па̄пун̣итум̣. тасма̄ тасса анурӯпам̣ сена̄санам̣ упадисанто бхагава̄ ‘‘аран̃н̃агато ва̄’’тиа̄дима̄ха, татхева тхеро.

ваттхувиджджа̄чарийо вийа хи бхагава̄, со йатха̄ ваттхувиджджа̄чарийо нагарабхӯмим̣ пасситва̄ сут̣т̣ху упапариккхитва̄ ‘‘еттха нагарам̣ ма̄петха̄’’ти упадисати, соттхина̄ ча нагаре нит̣т̣хите ра̄джакулато маха̄сакка̄рам̣ лабхати, евамевам̣ йога̄вачарасса анурӯпам̣ сена̄санам̣ упапариккхитва̄ ‘‘еттха каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джитабба’’нти упадисати, тато таттха каммат̣т̣ха̄намануйуттена йогина̄ камена арахатте патте ‘‘самма̄самбуддхо вата со бхагава̄’’ти махантам̣ сакка̄рам̣ лабхати. айам̣ пана бхиккху ‘‘дӣписадисо’’ти вуччати. йатха̄ хи маха̄дӣпира̄джа̄ аран̃н̃е тин̣агаханам̣ ва̄ ванагаханам̣ ва̄ паббатагаханам̣ ва̄ нисса̄йа нилӣйитва̄ ванамахим̣сагокан̣н̣асӯкара̄дайо миге ган̣ха̄ти, евамевам̣ айам̣ аран̃н̃а̄дӣсу каммат̣т̣ха̄намануйун̃джанто бхиккху йатха̄ккамена сота̄паттисакада̄га̄миана̄га̄миарахаттамагге чева арийапхала̄ни ча ган̣ха̄тӣти ведитаббо. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘йатха̄пи дӣпико на̄ма, нилӣйитва̄ ган̣хате миге;

татхева̄йам̣ буддхапутто, йуттайого випассако;

аран̃н̃ам̣ пависитва̄на, ган̣ха̄ти пхаламуттама’’нти. (ми. па. 6.1.5);

тенасса параккамаджавайоггабхӯмим̣ аран̃н̃асена̄санам̣ дассенто ‘‘аран̃н̃агато ва̄’’тиа̄дима̄ха.

таттха аран̃н̃агатоти упари вутталаккхан̣ам̣ йам̣кин̃чи павивекасукхам̣ аран̃н̃ам̣ гато. руккхамӯлагатоти руккхасамӣпам̣ гато. сун̃н̃а̄га̄рагатоти сун̃н̃ам̣ вивиттока̄сам̣ гато. еттха ча т̣хапетва̄ аран̃н̃ан̃ча руккхамӯлан̃ча авасесасаттавидхасена̄санам̣ гатопи ‘‘сун̃н̃а̄га̄рагато’’ти ваттум̣ ват̣т̣ати. нававидхан̃хи сена̄санам̣. йатха̄ха – ‘‘со вивиттам̣ сена̄санам̣ бхаджати аран̃н̃ам̣ руккхамӯлам̣ паббатам̣ кандарам̣ гиригухам̣ суса̄нам̣ ванапаттхам̣ аббхока̄сам̣ пала̄лапун̃джа’’нти (вибха. 508). евамасса утуттайа̄нукӯлам̣ дха̄тучарийа̄нукӯлан̃ча а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄нурӯпам̣ сена̄санам̣ упадиситва̄ алӣна̄нуддхаччапаккхикам̣ сантамирийа̄патхам̣ упадисанто нисӣдатӣти а̄ха. атхасса нисаджджа̄йа дал̣хабха̄вам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ паваттанасаматтхатам̣ а̄рамман̣апариггахӯпа̄йан̃ча дассенто паллан̇кам̣ а̄бхуджитва̄тиа̄дима̄ха. таттха паллан̇канти самантато ӯрубаддха̄санам̣. а̄бхуджитва̄ти бандхитва̄. уджум̣ ка̄йам̣ пан̣идха̄йа̄ти упаримасарӣрам̣ уджукам̣ т̣хапетва̄ ат̣т̣ха̄раса пит̣т̣хикан̣т̣аке кот̣ийа̄ кот̣им̣ пат̣ипа̄детва̄. еван̃хи нисиннасса дхаммамам̣санха̄рӯни на пан̣аманти. атхасса йа̄ тесам̣ пан̣аманапаччайа̄ кхан̣е кхан̣е ведана̄ уппаджджеййум̣, та̄ на уппаджджанти. та̄су ануппаджджама̄на̄су читтам̣ екаггам̣ хоти, каммат̣т̣ха̄нам̣ на парипатати, вуддхим̣ пха̄тим̣ упагаччхати.

паримукхам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ти каммат̣т̣ха̄на̄бхимукхам̣ сатим̣ т̣хапайитва̄. со сатова ассасати сато пассасатӣти со бхиккху евам̣ нисӣдитва̄ еван̃ча сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ там̣ сатим̣ авиджаханто сато ева ассасати сато пассасати, сатока̄рӣ хотӣти вуттам̣ хоти.

ида̄ни йехи пака̄рехи сатока̄рӣ хоти, те пака̄ре дассетум̣ дӣгхам̣ ва̄ ассасантотиа̄дима̄ха. таттха дӣгхам̣ ва̄ ассасантоти дӣгхам̣ ва̄ асса̄сам̣ паваттайанто. татха̄ рассам̣. йа̄ пана несам̣ дӣгхарассата̄, са̄ ка̄лавасена ведитабба̄. када̄чи хи манусса̄ хаттхиахиа̄дайо вийа ка̄лавасена дӣгхам̣ ассасанти ча пассасанти ча, када̄чи сунакхасаса̄дайо вийа рассам̣. ан̃н̃атха̄ хи чун̣н̣авичун̣н̣а̄ асса̄сапасса̄са̄ дӣгхарасса̄ на̄ма на хонти. тасма̄ те дӣгхам̣ ка̄лам̣ пависанта̄ ча никкхаманта̄ ча дӣгха̄, рассам̣ ка̄лам̣ пависанта̄ ча никкхаманта̄ ча расса̄ти ведитабба̄. татра̄йам̣ бхиккху упари вуттехи наваха̄ка̄рехи дӣгхам̣ ассасанто ча пассасанто ча дӣгхам̣ ассаса̄ми, пассаса̄мӣти паджа̄на̄ти, татха̄ рассам̣.

евам̣ паджа̄нато ча –

‘‘дӣгхо рассо ча асса̄со, пасса̄сопи ча та̄дисо;

чатта̄ро ван̣н̣а̄ ваттанти, на̄сикаггева бхиккхуно’’ти. (висуддхи. 1.219; па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.165);

наваннан̃часса а̄ка̄ра̄нам̣ екена̄ка̄рена ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄ сампаджджатӣти ведитабба̄. саббака̄йапат̣исам̣ведӣ ассасисса̄мӣти сиккхати. саббака̄йапат̣исам̣ведӣ пассасисса̄мӣти сиккхатӣти сакаласса асса̄сака̄йасса̄димаджджхапарийоса̄нам̣ видитам̣ каронто па̄кат̣ам̣ каронто ассасисса̄мӣти сиккхати. сакаласса пасса̄сака̄йасса̄димаджджхапарийоса̄нам̣ видитам̣ каронто па̄кат̣ам̣ каронто пассасисса̄мӣти сиккхати. евам̣ видитам̣ каронто па̄кат̣ам̣ каронто н̃а̄н̣асампайуттачиттена ассасати чева пассасати ча. тасма̄ ‘‘ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти вуччати. екасса хи бхиккхуно чун̣н̣авичун̣н̣ависат̣е (висуддхи. 1.219; па̄ра̄. 2.165) асса̄сака̄йе, пасса̄сака̄йе ва̄ а̄ди па̄кат̣о хоти, на маджджхапарийоса̄нам̣. со а̄димева париггахетум̣ саккоти, маджджхапарийоса̄не киламати. екасса маджджхам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, на а̄дипарийоса̄нам̣. со маджджхамева париггахетум̣ саккоти, а̄дипарийоса̄не киламати. екасса парийоса̄нам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, на а̄димаджджхам̣. со парийоса̄нам̣йева париггахетум̣ саккоти, а̄димаджджхе киламати. екасса саббам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, со саббампи париггахетум̣ саккоти, на каттхачи киламати. та̄дисена бхавитаббанти дассенто а̄ха – ‘‘саббака̄йапат̣исам̣ведӣ’’тиа̄ди.

таттха сиккхатӣти евам̣ гхат̣ати ва̄йамати. йо ва̄ татха̄бхӯтасса сам̣варо, айаметтха адхисӣласиккха̄. йо татха̄бхӯтасса сама̄дхи, айам̣ адхичиттасиккха̄. йа̄ татха̄бхӯтасса пан̃н̃а̄, айам̣ адхипан̃н̃а̄сиккха̄ти има̄ тиссо сиккха̄йо тасмим̣ а̄рамман̣е та̄йа сатийа̄ тена манасика̄рена сиккхати а̄севати бха̄вети бахулӣкаротӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. таттха йасма̄ пуриманайена кевалам̣ ассаситаббам̣ пассаситаббамева ча, на ан̃н̃ам̣ кин̃чи ка̄таббам̣, ито пат̣т̣ха̄йа пана н̃а̄н̣уппа̄дана̄дӣсу його каран̣ӣйо. тасма̄ таттха ‘‘ассаса̄мӣти паджа̄на̄ти пассаса̄мӣти паджа̄на̄ти’’ччева ваттама̄нака̄лавасена па̄л̣им̣ ватва̄ ито пат̣т̣ха̄йа каттаббасса н̃а̄н̣уппа̄дана̄дино а̄-ка̄расса дассанаттхам̣ ‘‘саббака̄йапат̣исам̣ведӣ ассасисса̄мӣ’’тиа̄дина̄ найена ана̄гатака̄лавасена па̄л̣и а̄ропита̄ти ведитабба̄.

пассамбхайам̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣…пе… сиккхатӣти ол̣а̄рикам̣ асса̄сапасса̄сасан̇кха̄там̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣ пассамбхенто пат̣иппассамбхенто ниродхенто вӯпасаменто ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхати.

татревам̣ ол̣а̄рикасукхумата̄ ча пассаддхи ча ведитабба̄ – имасса хи бхиккхуно пуббе апариггахитака̄ле ка̄йо ча читтан̃ча садаратха̄ хонти ол̣а̄рика̄. ка̄йачитта̄нам̣ ол̣а̄рикатте авӯпасанте асса̄сапасса̄са̄пи ол̣а̄рика̄ хонти, балаватара̄ хутва̄ паваттанти, на̄сика̄ наппахоти, мукхена ассасантопи пассасантопи тит̣т̣хати. йада̄ панасса ка̄йопи читтампи париггахита̄ хонти, тада̄ те санта̄ хонти вӯпасанта̄. тесу вӯпасантесу асса̄сапасса̄са̄ сукхума̄ хутва̄ паваттанти, ‘‘аттхи ну кхо, наттхӣ’’ти вичетабба̄ка̄раппатта̄ хонти. сеййатха̄пи пурисасса дха̄витва̄ паббата̄ ва̄ орохитва̄ маха̄бха̄рам̣ ва̄ сӣсато оропетва̄ т̣хитасса ол̣а̄рика̄ асса̄сапасса̄са̄ хонти, на̄сика̄ наппахоти, мукхена ассасантопи пассасантопи тит̣т̣хати. йада̄ панеса там̣ париссамам̣ винодетва̄ нхатва̄ ча пивитва̄ ча алласа̄т̣акам̣ хадайе катва̄ сӣта̄йа чха̄йа̄йа нипанно хоти, атхасса те асса̄сапасса̄са̄ сукхума̄ хонти ‘‘аттхи ну кхо, наттхӣ’’ти вичетабба̄ка̄раппатта̄, евамевам̣ имасса бхиккхуно апариггахитака̄лети виттха̄ретаббам̣. татха̄ хисса пуббе апариггахитака̄ле ‘‘ол̣а̄рикол̣а̄рике ка̄йасан̇кха̄ре пассамбхемӣ’’ти а̄бхогасаманна̄ха̄раманасика̄ро наттхи, париггахитака̄ле пана аттхи. тенасса апариггахитака̄лато париггахитака̄ле ка̄йасан̇кха̄ро сукхумо хоти. тена̄ху пора̄н̣а̄ –

‘‘са̄раддхе ка̄йе читте ча, адхиматтам̣ паваттати;

аса̄раддхамхи ка̄йамхи, сукхумам̣ сампаваттатӣ’’ти. (висуддхи. 1.220; па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.165);

париггахепи ол̣а̄рико, пат̣хамаджджха̄нӯпача̄ре сукхумо. тасмимпи ол̣а̄рико, пат̣хамаджджха̄не сукхумо. пат̣хамаджджха̄не ча дутийаджджха̄нӯпача̄ре ча ол̣а̄рико, дутийаджджха̄не сукхумо. дутийаджджха̄не ча татийаджджха̄нӯпача̄ре ча ол̣а̄рико, татийаджджха̄не сукхумо. татийаджджха̄не ча чатуттхаджджха̄нӯпача̄ре ча ол̣а̄рико, чатуттхаджджха̄не атисукхумо аппаваттимева па̄пун̣а̄ти. идам̣ та̄ва дӣгхабха̄н̣акасам̣йуттабха̄н̣ака̄нам̣ матам̣.

маджджхимабха̄н̣ака̄ пана ‘‘пат̣хамаджджха̄не ол̣а̄рико, дутийаджджха̄нӯпача̄ре сукхумо’’ти евам̣ хет̣т̣химахет̣т̣химаджджха̄нато упарӯпариджджха̄нӯпача̄репи сукхуматарам̣ иччханти. саббесам̣йева пана матена апариггахитака̄ле паваттака̄йасан̇кха̄ро париггахитака̄ле пат̣иппассамбхати, париггахитака̄ле паваттака̄йасан̇кха̄ро пат̣хамаджджха̄нӯпача̄ре…пе… чатуттхаджджха̄нӯпача̄ре паваттака̄йасан̇кха̄ро чатуттхаджджха̄не пат̣иппассамбхати. айам̣ та̄ва саматхе найо.

випассана̄йам̣ пана апариггахитака̄ле паваттака̄йасан̇кха̄ро ол̣а̄рико, маха̄бхӯтапариггахе сукхумо. сопи ол̣а̄рико, упа̄да̄рӯпапариггахе сукхумо. сопи ол̣а̄рико, сакаларӯпапариггахе сукхумо. сопи ол̣а̄рико, арӯпапариггахе сукхумо. сопи ол̣а̄рико, рӯпа̄рӯпапариггахе сукхумо. сопи ол̣а̄рико, паччайапариггахе сукхумо. сопи ол̣а̄рико, саппаччайана̄марӯпадассане сукхумо. сопи ол̣а̄рико, лаккхан̣а̄рамман̣ика випассана̄йа сукхумо. сопи дуббалавипассана̄йа ол̣а̄рико, балававипассана̄йа сукхумо. таттха пуббе вуттанайенева пуримасса пуримасса паччхимена паччхимена пат̣иппассаддхи ведитабба̄. еваметтха ол̣а̄рикасукхумата̄ пат̣иппассаддхи ча ведитабба̄. айам̣ та̄веттха ка̄йа̄нупассана̄васена вуттасса пат̣хамачатуккасса анупуббападаван̣н̣ана̄.

йасма̄ панеттха идамева чатуккам̣ а̄дикаммикасса каммат̣т̣ха̄навасена вуттам̣, итара̄ни пана тӣн̣и чатукка̄ни еттха паттаджджха̄насса ведана̄читтадхамма̄нупассана̄васена, тасма̄ имам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ бха̄ветва̄ а̄на̄па̄начатуккаджджха̄нападат̣т̣ха̄на̄йа випассана̄йа саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣итука̄мена а̄дикаммикена кулапуттена висуддхимагге вуттанайена сӣлапарисодхана̄дӣни саббакичча̄ни катва̄ саттан̇гасаманна̄гатасса а̄чарийасса сантике пан̃часандхикам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ уггахетаббам̣. татриме пан̃ча сандхайо уггахо парипуччха̄ упат̣т̣ха̄нам̣ аппана̄ лаккхан̣анти. таттха уггахо на̄ма каммат̣т̣ха̄насса угган̣ханам̣. парипуччха̄ на̄ма каммат̣т̣ха̄насса парипуччханам̣. упат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма каммат̣т̣ха̄насса упат̣т̣ха̄нам̣. аппана̄ на̄ма каммат̣т̣ха̄насса аппана̄. лаккхан̣ам̣ на̄ма каммат̣т̣ха̄насса лаккхан̣ам̣, ‘‘евам̣ лаккхан̣амидам̣ каммат̣т̣ха̄на’’нти каммат̣т̣ха̄насабха̄вӯпадха̄ран̣анти вуттам̣ хоти.

евам̣ пан̃часандхикам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ угган̣ханто аттана̄пи на киламати, а̄чарийампи на вихесети. тасма̄ тхокам̣ уддиса̄петва̄ бахум̣ ка̄лам̣ саджджха̄йитва̄ евам̣ пан̃часандхикам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ уггахетва̄ а̄чарийасса сантике ва̄ ан̃н̃аттха ва̄ ат̣т̣ха̄раса досайутте виха̄ре ваджджетва̄ пан̃чан̇гасаманна̄гате сена̄сане васантена упаччхиннакхуддакапалибодхена катабхаттакиччена бхаттасаммадам̣ пат̣ивинодетва̄ сукханисиннена ратанаттайагун̣а̄нуссаран̣ена читтам̣ сампахам̣сетва̄ а̄чарийуггахато екападампи апариха̄пентена идам̣ а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ манаси ка̄таббам̣. татра̄йам̣ манасика̄равидхи –

‘‘ган̣ана̄ анубандхана̄, пхусана̄ т̣хапана̄ саллаккхан̣а̄;

виват̣т̣ана̄ па̄рисуддхи, тесан̃ча пат̣ипассана̄’’ти.

таттха ган̣ана̄ти ган̣ана̄йева. анубандхана̄ти анугамана̄. пхусана̄ти пхут̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣. т̣хапана̄ти аппана̄. саллаккхан̣а̄ти випассана̄. виват̣т̣ана̄ти магго. па̄рисуддхӣти пхалам̣. тесан̃ча пат̣ипассана̄ти паччавеккхан̣а̄. таттха имина̄ а̄дикаммикена кулапуттена пат̣хамам̣ ган̣ана̄йа идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ манаси ка̄таббам̣. ган̣ентена пана пан̃чаннам̣ хет̣т̣ха̄ на т̣хапетаббам̣, дасаннам̣ упари на нетаббам̣, антара̄ кхан̣д̣ам̣ на дассетаббам̣. пан̃чаннам̣ хет̣т̣ха̄ т̣хапентасса хи самба̄дхе ока̄се читтуппа̄до виппхандати самба̄дхе вадже саннируддхагоган̣о вийа. дасаннам̣ упари нентасса ган̣ананисситова читтуппа̄до хоти. антара̄ кхан̣д̣ам̣ дассентасса ‘‘сикха̄ппаттам̣ ну кхо ме каммат̣т̣ха̄нам̣, но’’ти читтам̣ викампати, тасма̄ ете досе ваджджетва̄ ган̣етаббам̣.

ган̣ентена ча пат̣хамам̣ дандхаган̣ана̄йа дхан̃н̃ама̄пакаган̣ана̄йа ган̣етаббам̣. дхан̃н̃ама̄пако хи на̄л̣им̣ пӯретва̄ ‘‘ека’’нти ватва̄ окирати, пуна пӯренто кин̃чи качаварам̣ дисва̄ чхад̣д̣енто ‘‘екам̣ ека’’нти вадати. есева найо две дветиа̄дӣсу. евамевам̣ имина̄пи асса̄сапасса̄сесу йо упат̣т̣ха̄ти, там̣ гахетва̄ ‘‘екам̣ ека’’нтиа̄дим̣ катва̄ йа̄ва ‘‘даса даса̄’’ти паваттама̄нам̣ паваттама̄нам̣ упалаккхетва̄ва ган̣етаббам̣. тасса евам̣ ган̣айато никкхаманта̄ ча пависанта̄ ча асса̄сапасса̄са̄ па̄кат̣а̄ хонти.

атха̄нена там̣ дандхаган̣анам̣ дхан̃н̃ама̄пакаган̣анам̣ паха̄йа сӣгхаган̣ана̄йа гопа̄лакаган̣ана̄йа ган̣етаббам̣. чхеко хи гопа̄лако саккхара̄дайо уччхан̇гена гахетва̄ раджджудан̣д̣ахаттхо па̄това ваджам̣ гантва̄ га̄во пит̣т̣хийам̣ пахаритва̄ палигхаттхамбхаматтхаке нисинно два̄рам̣ паттам̣ паттам̣йева га̄вам̣ ‘‘еко две’’ти саккхарам̣ кхипитва̄ кхипитва̄ ган̣ети. тийа̄мараттим̣ самба̄дхе ока̄се дуккхам̣ вуттхагоган̣о никкхаманто ан̃н̃аман̃н̃ам̣ упанигхам̣санто вегена вегена пун̃джапун̃джо хутва̄ никкхамати. со вегена вегена ‘‘тӣн̣и чатта̄ри пан̃ча даса̄’’ти ган̣етийева, евамасса̄пи пуриманайена ган̣айато асса̄сапасса̄са̄ па̄кат̣а̄ хутва̄ сӣгхам̣ сӣгхам̣ пунаппунам̣ сан̃чаранти. тато тена ‘‘пунаппунам̣ сан̃чарантӣ’’ти н̃атва̄ анто ча бахи ча аггахетва̄ два̄раппаттам̣ два̄раппаттам̣йева гахетва̄ ‘‘еко две тӣн̣и чатта̄ри пан̃ча, еко две тӣн̣и чатта̄ри пан̃ча чха, еко две тӣн̣и чатта̄ри пан̃ча чха сатта…пе… ат̣т̣ха нава даса̄’’ти сӣгхам̣ сӣгхам̣ ган̣етаббамева. ган̣ана̄пат̣ибаддхе хи каммат̣т̣ха̄не ган̣анабаленева читтам̣ екаггам̣ хоти ариттупаттхамбханавасена чан̣д̣асоте на̄ва̄т̣хапанамива.

тассевам̣ сӣгхам̣ сӣгхам̣ ган̣айато каммат̣т̣ха̄нам̣ нирантарам̣ паваттам̣ вийа хутва̄ упат̣т̣ха̄ти. атха ‘‘нирантарам̣ паваттатӣ’’ти н̃атва̄ анто ча бахи ча ва̄там̣ апариггахетва̄ пуриманайенева вегена вегена ган̣етаббам̣. антопависанава̄тена хи саддхим̣ читтам̣ павесайато аббхантарам̣ ва̄таббха̄хатам̣ медапӯритам̣ вийа хоти. бахиниккхаманава̄тена саддхим̣ читтам̣ нӣхарато бахиддха̄ путхутта̄рамман̣е читтам̣ виккхипати. пхут̣т̣хапхут̣т̣хока̄се пана сатим̣ т̣хапетва̄ бха̄вентассева бха̄вана̄ сампаджджати. тена вуттам̣ – ‘‘анто ча бахи ча ва̄там̣ апариггахетва̄ пуриманайенева вегена вегена ган̣етабба’’нти.

кӣвачирам̣ панетам̣ ган̣етаббанти? йа̄ва вина̄ ган̣ана̄йа асса̄сапасса̄са̄рамман̣е сати сантит̣т̣хати. бахи висат̣авитаккавиччхедам̣ катва̄ асса̄сапасса̄са̄рамман̣е сати сан̣т̣ха̄панаттхам̣йева хи ган̣ана̄ти.

евам̣ ган̣ана̄йа манаси катва̄ анубандхана̄йа манаси ка̄таббам̣. анубандхана̄ на̄ма ган̣анам̣ пат̣исам̣харитва̄ сатийа̄ нирантарам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ анугаманам̣. тан̃ча кхо на а̄димаджджхапарийоса̄на̄нугаманавасена. а̄димаджджхапарийоса̄на̄ни тасса̄нугамане а̄дӣнава̄ ча хет̣т̣ха̄ вутта̄йева.

тасма̄ анубандхана̄йа манасикаронтена на а̄димаджджхапарийоса̄навасена манаси ка̄таббам̣, апича кхо пхусана̄васена ча т̣хапана̄васена ча манаси ка̄таббам̣. ган̣ана̄нубандхана̄васена вийа хи пхусана̄т̣хапана̄васена висум̣ манасика̄ро наттхи, пхут̣т̣хапхут̣т̣хат̣т̣ха̄нейева пана ган̣енто ган̣ана̄йа ча пхусана̄йа ча манаси кароти, таттхева ган̣анам̣ пат̣исам̣харитва̄ те сатийа̄ анубандханто, аппана̄васена ча читтам̣ т̣хапенто ‘‘анубандхана̄йа ча пхусана̄йа ча т̣хапана̄йа ча манаси каротӣ’’ти вуччати. сва̄йаматтхо ат̣т̣хакатха̄су вуттапан̇гул̣адова̄рикопама̄хи идхева па̄л̣ийам̣ вуттакакачӯпама̄йа ча ведитаббо.

татра̄йам̣ пан̇гул̣опама̄ – сеййатха̄пи пан̇гул̣о дола̄йа кӣл̣атам̣ ма̄та̄путта̄нам̣ долам̣ кхипитва̄ таттхева дола̄тхамбхамӯле нисинно камена а̄гаччхантасса ча гаччхантасса ча дола̄пхалакасса убхо кот̣ийо маджджхан̃ча пассати, на ча убхокот̣имаджджха̄нам̣ дассанаттхам̣ бйа̄ват̣о хоти, евамева бхиккху сативасена упанибандханаттхамбхамӯле т̣хатва̄ асса̄сапасса̄садолам̣ кхипитва̄ таттхева нимитте сатийа̄ нисӣданто камена а̄гаччханта̄нан̃ча гаччханта̄нан̃ча пхут̣т̣хат̣т̣ха̄не асса̄сапасса̄са̄нам̣ а̄димаджджхапарийоса̄нам̣ сатийа̄ анугаччханто таттхева (висуддхи. 1.225) читтам̣ т̣хапетва̄ пассати, на ча тесам̣ дассанаттхам̣ бйа̄ват̣о хоти. айам̣ пан̇гул̣опама̄.

айам̣ пана дова̄рикопама̄ – сеййатха̄пи дова̄рико нагарасса анто ча бахи ча пурисе ‘‘ко твам̣, куто ва̄ а̄гато, кухим̣ ва̄ гаччхаси, ким̣ ва̄ те хаттхе’’ти на вӣмам̣сати. на хи тасса те бха̄ра̄, два̄раппаттам̣ два̄раппаттам̣йева пана вӣмам̣сати, евамева имасса бхиккхуно антопавит̣т̣хава̄та̄ ча бахиниккхантава̄та̄ ча на бха̄ра̄ хонти, два̄раппатта̄ два̄раппатта̄йева бха̄ра̄ти айам̣ дова̄рикопама̄.

какачӯпама̄ пана ‘‘нимиттам̣ асса̄сапасса̄са̄’’тиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.159) найена идха вутта̄йева. идха панасса а̄гата̄гатавасена аманасика̄раматтамева пайоджананти ведитаббам̣.

идам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикарото кассачи на чиренева нимиттан̃ча уппаджджати, авасесаджха̄нан̇гапат̣иман̣д̣ита̄ аппана̄сан̇кха̄та̄ т̣хапана̄ ча сампаджджати. кассачи пана ган̣ана̄васенева манасика̄рака̄лато пабхути йатха̄ са̄раддхака̄йасса ман̃че ва̄ пӣт̣хе ва̄ нисӣдато ман̃чапӣт̣хам̣ онамати викӯджати, паччаттхаран̣ам̣ валим̣ ган̣ха̄ти, аса̄раддхака̄йасса пана нисӣдато нева ман̃чапӣт̣хам̣ онамати на викӯджати, на паччаттхаран̣ам̣ валим̣ ган̣ха̄ти, тӯлапичупӯритам̣ вийа ман̃чапӣт̣хам̣ хоти. касма̄? йасма̄ аса̄раддхо ка̄йо лахуко хоти, евамевам̣ ган̣ана̄васена манасика̄рака̄лато пабхути ануккамато ол̣а̄рикаасса̄сапасса̄саниродхавасена ка̄йадаратхе вӯпасанте ка̄йопи читтампи лахукам̣ хоти, сарӣрам̣ а̄ка̄се лан̇гхана̄ка̄раппаттам̣ вийа хоти.

тасса ол̣а̄рике асса̄сапасса̄се нируддхе сукхумаасса̄сапасса̄санимитта̄рамман̣ам̣ читтам̣ паваттати. тасмимпи нируддхе апара̄парам̣ тато сукхуматарам̣ сукхуматарам̣ асса̄сапасса̄санимитта̄рамман̣ам̣ паваттатийева. сва̄йаматтхо упари вуттакам̣сатха̄лопама̄йа ведитаббо.

йатха̄ хи ан̃н̃а̄ни каммат̣т̣ха̄на̄ни упарӯпари вибхӯта̄ни хонти, на татха̄ идам̣. идам̣ пана упарӯпари бха̄вентасса сукхуматтам̣ гаччхати, упат̣т̣ха̄нампи на упагаччхати. евам̣ анупат̣т̣хаханте пана тасмим̣ тена бхиккхуна̄ ‘‘а̄чарийам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти ва̄ ‘‘нат̣т̣хам̣ да̄ни ме каммат̣т̣ха̄на’’нти ва̄ ут̣т̣ха̄йа̄сана̄ на гантаббам̣. ирийа̄патхам̣ викопетва̄ гаччхато хи каммат̣т̣ха̄нам̣ наванавамева хоти. тасма̄ йатха̄нисинненева десато а̄харитаббам̣.

татра̄йам̣ а̄харан̣ӯпа̄йо – тена бхиккхуна̄ каммат̣т̣ха̄насса анупат̣т̣ха̄набха̄вам̣ н̃атва̄ ити пат̣исан̃чиккхитаббам̣ ‘‘име асса̄сапасса̄са̄ на̄ма каттха аттхи, каттха наттхи. касса ва̄ аттхи, касса ва̄ наттхӣ’’ти. атхевам̣ пат̣исан̃чиккхато ‘‘име антома̄тукуччхийам̣ наттхи, удаке нимугга̄нам̣ наттхи, татха̄ асан̃н̃ӣбхӯта̄нам̣ мата̄нам̣ чатуттхаджджха̄насама̄панна̄нам̣ рӯпа̄рӯпабхавасаман̇гӣнам̣ ниродхасама̄панна̄на’’нти н̃атва̄ евам̣ аттана̄ва атта̄ пат̣ичодетаббо ‘‘нану, твам̣ пан̣д̣ита, нева ма̄тукуччхигато, на удаке нимугго, на асан̃н̃ӣбхӯто, на мато, на чатуттхаджджха̄насама̄панно, на рӯпа̄рӯпабхавасаман̇гӣ, на ниродхасама̄панно. аттхийева те асса̄сапасса̄са̄, мандапан̃н̃ата̄йа пана париггахетум̣ на саккосӣ’’ти. атха̄нена пакатипхут̣т̣хавасена читтам̣ т̣хапетва̄ манасика̄ро паваттетаббо. име хи дӣгхана̄сикасса на̄са̄пут̣ам̣ гхат̣т̣ента̄ паваттанти, рассана̄сикасса уттарот̣т̣хам̣. тасма̄нена имам̣ на̄ма т̣ха̄нам̣ гхат̣т̣ентӣти нимиттам̣ т̣хапетаббам̣. имамева хи аттхавасам̣ пат̣ичча вуттам̣ бхагавата̄ – ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, мут̣т̣хассатисса асампаджа̄насса а̄на̄па̄нассатибха̄ванам̣ вада̄мӣ’’ти (ма. ни. 3.149; сам̣. ни. 5.992). кин̃ча̄пи хи йам̣кин̃чи каммат̣т̣ха̄нам̣ сатасса сампаджа̄нассева сампаджджати, ито ан̃н̃ам̣ пана манасикаронтасса па̄кат̣ам̣ хоти. идам̣ пана а̄на̄па̄нассатикаммат̣т̣ха̄нам̣ гарукам̣ гарукабха̄ванам̣ буддхапаччекабуддхабуддхапутта̄нам̣ маха̄пуриса̄нам̣йева манасика̄рабхӯмибхӯтам̣, на чева иттарам̣, на ча иттарасаттасама̄севитам̣. йатха̄ йатха̄ манаси карӣйати, татха̄ татха̄ сантан̃чева хоти сукхуман̃ча. тасма̄ еттха балаватӣ сати ча пан̃н̃а̄ ча иччхитабба̄.

йатха̄ хи мат̣т̣хаса̄т̣акасса туннакаран̣ака̄ле сӯчипи сукхума̄ иччхитабба̄, сӯчипа̄саведханампи тато сукхуматарам̣, евамевам̣ мат̣т̣хаса̄т̣акасадисасса имасса каммат̣т̣ха̄насса бха̄вана̄ка̄ле сӯчипат̣ибха̄га̄ сатипи сӯчипа̄саведханапат̣ибха̄га̄ там̣сампайутта̄ пан̃н̃а̄пи балаватӣ иччхитабба̄. та̄хи ча пана сатипан̃н̃а̄хи саманна̄гатена бхиккхуна̄ на те асса̄сапасса̄са̄ ан̃н̃атра пакатипхут̣т̣хока̄са̄ парийеситабба̄.

йатха̄ хи кассако кхеттам̣ каситва̄ балӣбадде мун̃читва̄ гочарамукхе катва̄ чха̄йа̄йа нисинно виссамеййа, атхасса те балӣбадда̄ вегена ат̣авим̣ пависеййум̣. йо хоти чхеко кассако, со пуна те гахетва̄ йоджетука̄мо на тесам̣ анупадам̣ гантва̄ ат̣авим̣ а̄хин̣д̣ати. атха кхо расмин̃ча патодан̃ча гахетва̄ уджукамева тесам̣ нипа̄танатиттхам̣ гантва̄ нисӣдати ва̄ нипаджджати ва̄. атха те гон̣е дивасабха̄гам̣ чаритва̄ нипа̄танатиттхам̣ отаритва̄ нхатва̄ ча пивитва̄ ча паччуттаритва̄ т̣хите дисва̄ расмийа̄ бандхитва̄ патодена виджджханто а̄нетва̄ йоджетва̄ пуна каммам̣ кароти. евамевам̣ тена бхиккхуна̄ на те асса̄сапасса̄са̄ ан̃н̃атра пакатипхут̣т̣хока̄са̄ парийеситабба̄. сатирасмим̣ пана пан̃н̃а̄патодан̃ча гахетва̄ пакатипхут̣т̣хока̄се читтам̣ т̣хапетва̄ манасика̄ро паваттетаббо. евам̣ хисса манасикарото на чирассева те упат̣т̣хаханти нипа̄танатиттхе вийа гон̣а̄. тато тена сатирасмийа̄ бандхитва̄ тасмим̣йева т̣ха̄не йоджетва̄ пан̃н̃а̄патодена виджджхантена пунаппунам̣ каммат̣т̣ха̄нам̣ ануйун̃джитаббам̣. тассевамануйун̃джато на чирассева нимиттам̣ упат̣т̣ха̄ти. там̣ панетам̣ на саббесам̣ екасадисам̣ хоти, апича кхо кассачи сукхасампхассам̣ уппа̄дайама̄но тӯлапичу вийа каппа̄сапичу вийа ва̄тадха̄ра̄ вийа ча упат̣т̣ха̄тӣти екачче а̄ху.

айам̣ пана ат̣т̣хакатха̄су виниччхайо – идан̃хи кассачи та̄ракарӯпам̣ вийа ман̣игул̣ика̄ вийа мутта̄гул̣ика̄ вийа ча, кассачи кхарасампхассам̣ хутва̄ каппа̄сат̣т̣хи вийа да̄руса̄расӯчи вийа ча, кассачи дӣгхапа̄ман̇гасуттам̣ вийа кусумада̄мам̣ вийа дхӯмасикха̄ вийа ча, кассачи виттхатам̣ маккат̣акасуттам̣ вийа вала̄хакапат̣алам̣ вийа падумапуппхам̣ вийа ратхачаккам̣ вийа чандаман̣д̣алам̣ вийа сӯрийаман̣д̣алам̣ вийа ча упат̣т̣ха̄ти, тан̃ча панетам̣ йатха̄ самбахулесу бхиккхӯсу суттантам̣ саджджха̄йитва̄ нисиннесу екена бхиккхуна̄ ‘‘тумха̄кам̣ кӣдисам̣ хутва̄ идам̣ суттам̣ упат̣т̣ха̄тӣ’’ти вутте еко ‘‘майхам̣ махатӣ паббатеййа̄ надӣ вийа хутва̄ упат̣т̣ха̄тӣ’’ти а̄ха. апаро ‘‘майхам̣ ека̄ ванара̄джи вийа’’. ан̃н̃о ‘‘майхам̣ еко сӣтаччха̄йо са̄кха̄сампанно пхалабха̄рабхарито руккхо вийа̄’’ти. тесан̃хи там̣ екамева суттам̣ сан̃н̃а̄на̄ната̄йа на̄нато упат̣т̣ха̄ти. евам̣ екамева каммат̣т̣ха̄нам̣ сан̃н̃а̄на̄ната̄йа на̄нато упат̣т̣ха̄ти. сан̃н̃аджан̃хи етам̣ сан̃н̃а̄нида̄нам̣ сан̃н̃а̄пабхавам̣, тасма̄ сан̃н̃а̄на̄ната̄йа на̄нато упат̣т̣ха̄тӣти ведитаббам̣.

евам̣ упат̣т̣хите пана нимитте тена бхиккхуна̄ а̄чарийасса сантикам̣ гантва̄ а̄рочетаббам̣ ‘‘майхам̣, бханте, еварӯпам̣ на̄ма упат̣т̣ха̄тӣ’’ти. а̄чарийена пана ‘‘нимиттамидам̣, а̄вусо, каммат̣т̣ха̄нам̣ пунаппунам̣ манаси карохи саппуриса̄’’ти ваттаббо. атха̄нена нимиттейева читтам̣ т̣хапетаббам̣. евамасса̄йам̣ ито пабхути т̣хапана̄васена бха̄вана̄ хоти. вуттан̃хетам̣ пора̄н̣ехи –

‘‘нимитте т̣хапайам̣ читтам̣, на̄на̄ка̄рам̣ вибха̄вайам̣;

дхӣро асса̄сапасса̄се, сакам̣ читтам̣ нибандхатӣ’’ти. (па̄ра̄. ат̣т̣ха. 2.165; висуддхи. 1.232);

тассевам̣ нимиттупат̣т̣ха̄нато пабхути нӣваран̣а̄ни виккхамбхита̄нева хонти, килеса̄ саннисинна̄ва, читтам̣ упача̄расама̄дхина̄ сама̄хитамева. атха̄нена там̣ нимиттам̣ нева ван̣н̣ато манаси ка̄таббам̣, на лаккхан̣ато паччавеккхитаббам̣, апича кхо кхаттийамахесийа̄ чаккаваттигаббхо вийа кассакена са̄лийавагаббхо вийа ча а̄ва̄са̄дӣни сатта асаппа̄йа̄ни ваджджетва̄ та̄нева сатта саппа̄йа̄ни севантена са̄дхукам̣ раккхитаббам̣, атха нам̣ евам̣ раккхитва̄ пунаппунам̣ манасика̄равасена вуддхим̣ вирӯл̣хим̣ гамайитва̄ дасавидхам̣ аппана̄косаллам̣ сампа̄детаббам̣, вӣрийасамата̄ йоджетабба̄. тассевам̣ гхат̣ентасса висуддхимагге вутта̄нуккамена тасмим̣ нимитте чатуккапан̃чакаджджха̄на̄ни ниббаттанти. евам̣ ниббаттачатуккапан̃чакаджджха̄но панеттха бхиккху саллаккхан̣а̄виват̣т̣ана̄васена каммат̣т̣ха̄нам̣ вад̣д̣хетва̄ па̄рисуддхим̣ паттука̄мо тадева джха̄нам̣ пан̃чаха̄ка̄рехи васиппаттам̣ пагун̣ам̣ катва̄ на̄марӯпам̣ ваваттхапетва̄ випассанам̣ пат̣т̣хапети. катхам̣? со хи сама̄паттито вут̣т̣ха̄йа асса̄сапасса̄са̄нам̣ самудайо караджака̄йо ча читтан̃ча̄ти пассати. йатха̄ хи камма̄рагаггарийа̄ дхамама̄на̄йа бхастан̃ча пурисасса ча таджджам̣ ва̄йа̄мам̣ пат̣ичча ва̄то сан̃чарати, евамевам̣ ка̄йан̃ча читтан̃ча пат̣ичча асса̄сапасса̄са̄ти. тато асса̄сапасса̄се ча ка̄йан̃ча рӯпанти, читтан̃ча там̣сампайутте ча дхамме арӯпанти ваваттхапети.

евам̣ на̄марӯпам̣ ваваттхапетва̄ тасса паччайам̣ парийесати, парийесанто ча там̣ дисва̄ тӣсупи аддха̄су на̄марӯпасса паваттим̣ а̄раббха кан̇кхам̣ витарати, витин̣н̣акан̇кхо кала̄пасаммасанавасена ‘‘аниччам̣ дуккхаманатта̄’’ти тилаккхан̣ам̣ а̄ропетва̄ удайаббайа̄нупассана̄йа пуббабха̄ге уппанне обха̄са̄дайо даса випассанупаккилесе паха̄йа упаккилесавимуттам̣ удайаббайа̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ ‘‘магго’’ти ваваттхапетва̄ удайам̣ паха̄йа бхан̇га̄нупассанам̣ патва̄ нирантарам̣ бхан̇га̄нупассанена бхайато упат̣т̣хитесу саббасан̇кха̄ресу ниббинданто вираджджанто вимуччанто йатха̄ккамена чатта̄ро арийамагге па̄пун̣итва̄ арахаттапхале патит̣т̣ха̄йа екӯнавӣсатибхедасса паччавеккхан̣а̄н̃а̄н̣асса парийантам̣ патто садевакасса локасса аггадаккхин̣еййо хоти. етта̄вата̄ часса ган̣анам̣ а̄дим̣ катва̄ випассана̄парийоса̄на̄ а̄на̄па̄нассатисама̄дхибха̄вана̄ саматта̄ хотӣти. айам̣ сабба̄ка̄рато пат̣хамачатуккаван̣н̣ана̄.

итаресу пана тӣсу чатуккесу йасма̄ висум̣ каммат̣т̣ха̄набха̄вана̄найо на̄ма наттхи, тасма̄ анупадаван̣н̣ана̄найенева тесам̣ еваматтхо ведитаббо. пӣтипат̣исам̣ведӣти пӣтим̣ пат̣исам̣видитам̣ каронто па̄кат̣ам̣ каронто ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхати. таттха двӣха̄ка̄рехи пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти а̄рамман̣ато ча асаммохато ча.

катхам̣ а̄рамман̣ато пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти? саппӣтике две джха̄не сама̄паджджати, тасса сама̄паттиккхан̣е джха̄напат̣ила̄бхена а̄рамман̣ато пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти а̄рамман̣асса пат̣исам̣видитатта̄.

катхам̣ асаммохато? саппӣтике две джха̄не сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄насампайуттам̣ пӣтим̣ кхайато вайато саммасати, тасса випассана̄ккхан̣е лаккхан̣апат̣иведхена асаммохато пӣти пат̣исам̣видита̄ хоти. етенева найена авасесапада̄нипи аттхато ведитабба̄ни. идам̣ панеттха висесаматтам̣ – тин̣н̣ам̣ джха̄на̄нам̣ васена сукхапат̣исам̣видита̄ хоти. чатуннампи джха̄на̄нам̣ васена читтасан̇кха̄рапат̣исам̣видита̄ ведитабба̄. читтасан̇кха̄роти ведана̄сан̃н̃а̄ккхандха̄. пассамбхайам̣ читтасан̇кха̄ранти ол̣а̄рикам̣ ол̣а̄рикам̣ читтасан̇кха̄рам̣ пассамбхенто, ниродхентоти аттхо. со виттха̄рато ка̄йасан̇кха̄ре вуттанайена ведитаббо. апичеттха пӣтипаде пӣтисӣсена ведана̄ вутта̄, сукхападе сарӯпенева ведана̄. двӣсу читтасан̇кха̄рападесу ‘‘сан̃н̃а̄ ча ведана̄ ча четасика̄, ете дхамма̄ читтапат̣ибаддха̄ читтасан̇кха̄ра̄’’ти (пат̣и. ма. 1.174; ма. ни. 1.463) вачанато сан̃н̃а̄сампайутта̄ ведана̄ти евам̣ ведана̄нупассана̄найена идам̣ чатуккам̣ бха̄ситанти ведитаббам̣.

татийачатуккепи чатуннам̣ джха̄на̄нам̣ васена читтапат̣исам̣видита̄ ведитабба̄. абхиппамодайам̣ читтанти читтам̣ моденто памоденто ха̄сенто паха̄сенто ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхати. таттха двӣха̄ка̄рехи абхиппамодо хоти сама̄дхивасена ча випассана̄васена ча.

катхам̣ сама̄дхивасена? саппӣтике две джха̄не сама̄паджджати, со сама̄паттиккхан̣е сампайутта̄йа пӣтийа̄ читтам̣ а̄модети памодети. катхам̣ випассана̄васена? саппӣтике две джха̄не сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄насампайуттам̣ пӣтим̣ кхайато вайато саммасати. евам̣ випассана̄ккхан̣е джха̄насампайуттам̣ пӣтим̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ читтам̣ а̄модети памодети. евам̣ пат̣ипанно ‘‘абхиппамодайам̣ читтам̣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти вуччати.

сама̄дахам̣ читтанти пат̣хамаджджха̄на̄дивасена а̄рамман̣е читтам̣ самам̣ а̄даханто самам̣ т̣хапенто, та̄ни ва̄ пана джха̄на̄ни сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄насампайуттам̣ читтам̣ кхайато вайато саммасато випассана̄ккхан̣е лаккхан̣апат̣иведхена уппаджджати кхан̣икачиттекаггата̄, евам̣ уппанна̄йа кхан̣икачиттекаггата̄йа васенапи а̄рамман̣е читтам̣ самам̣ а̄даханто самам̣ т̣хапенто ‘‘сама̄дахам̣ читтам̣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти вуччати.

вимочайам̣ читтанти пат̣хамаджджха̄нена нӣваран̣ехи читтам̣ моченто вимоченто, дутийена витаккавича̄рехи, татийена пӣтийа̄, чатуттхена сукхадуккхехи читтам̣ моченто вимоченто, та̄ни ва̄ пана джха̄на̄ни сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа джха̄насампайуттам̣ читтам̣ кхайато вайато саммасати. со випассана̄ккхан̣е аничча̄нупассана̄йа ниччасан̃н̃а̄то читтам̣ моченто вимоченто, дуккха̄нупассана̄йа сукхасан̃н̃а̄то, анатта̄нупассана̄йа аттасан̃н̃а̄то, ниббида̄нупассана̄йа нандито, вира̄га̄нупассана̄йа ра̄гато, ниродха̄нупассана̄йа самудайато, пат̣иниссагга̄нупассана̄йа а̄да̄нато читтам̣ моченто вимоченто ассасати чева пассасати ча. тена вуччати – ‘‘вимочайам̣ читтам̣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти. евам̣ читта̄нупассана̄васена идам̣ чатуккам̣ бха̄ситанти ведитаббам̣.

чатуттхачатукке пана аничча̄нупассӣти еттха та̄ва аниччам̣ ведитаббам̣, аниччата̄ ведитабба̄, аничча̄нупассана̄ ведитабба̄, аничча̄нупассӣ ведитаббо. таттха аниччанти пан̃чаккхандха̄. касма̄? уппа̄давайан̃н̃атхаттабха̄ва̄. аниччата̄ти тесам̣йева уппа̄давайан̃н̃атхаттам̣, хутва̄ абха̄во ва̄, ниббатта̄нам̣ тенева̄ка̄рена ат̣т̣хатва̄ кхан̣абхан̇гена бхедоти аттхо. аничча̄нупассана̄ти тасса̄ аниччата̄йа васена рӯпа̄дӣсу ‘‘аничча’’нти анупассана̄. аничча̄нупассӣти та̄йа анупассана̄йа саманна̄гато. тасма̄ евам̣бхӯто ассасанто ча пассасанто ча идха ‘‘аничча̄нупассӣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти ведитаббо.

вира̄га̄нупассӣти еттха пана две вира̄га̄ кхайавира̄го ча аччантавира̄го ча. таттха кхайавира̄готи сан̇кха̄ра̄нам̣ кхан̣абхан̇го. аччантавира̄готи нибба̄нам̣. вира̄га̄нупассана̄ти тадубхайадассанавасена паватта̄ випассана̄ ча магго ча. та̄йа дувидха̄йапи анупассана̄йа саманна̄гато хутва̄ ассасанто ча пассасанто ча ‘‘вира̄га̄нупассӣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти ведитаббо. ниродха̄нупассӣпадепи есева найо.

пат̣иниссагга̄нупассӣти еттха̄пи две пат̣иниссагга̄ паричча̄гапат̣иниссагго ча паккханданапат̣иниссагго ча. пат̣иниссаггойева анупассана̄ пат̣иниссагга̄нупассана̄, випассана̄магга̄наметам̣ адхивачанам̣. випассана̄ти тадан̇гавасена саддхим̣ кхандха̄бхисан̇кха̄рехи килесе париччаджати, сан̇кхатадосадассанена ча таббипарӣте нибба̄не таннинната̄йа паккхандатӣти паричча̄гапат̣иниссагго чева паккханданапат̣иниссагго ча̄ти вуччати. магго самуччхедавасена саддхим̣ кхандха̄бхисан̇кха̄рехи килесе париччаджати, а̄рамман̣акаран̣ена ча нибба̄не паккхандатӣти паричча̄гапат̣иниссагго чева паккханданапат̣иниссагго ча̄ти вуччати. убхайампи пана пуримапуриман̃а̄н̣а̄нам̣ ануану пассанато анупассана̄ти вуччати. та̄йа дувидха̄йапи пат̣иниссагга̄нупассана̄йа саманна̄гато хутва̄ ассасанто ча пассасанто ча ‘‘пат̣иниссагга̄нупассӣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣ’’ти ведитаббо.

еттха ча ‘‘аничча̄нупассӣ’’ти тарун̣авипассана̄йа васена вуттам̣, ‘‘вира̄га̄нупассӣ’’ти тато балаватара̄йа сан̇кха̄ресу вираджджанасаматтха̄йа випассана̄йа васена, ‘‘ниродха̄нупассӣ’’ти тато балаватара̄йа килесаниродханасаматтха̄йа випассана̄йа васена, ‘‘пат̣иниссагга̄нупассӣ’’ти маггасса а̄саннабхӯта̄йа атитиккха̄йа випассана̄йа васена вуттанти ведитаббам̣. йаттха пана маггопи лаббхати, со абхиннойева. евамидам̣ чатуккам̣ суддхавипассана̄васена вуттам̣, пурима̄ни пана тӣн̣и саматхавипассана̄васена̄ти.

а̄на̄па̄нассатима̄тика̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

164. ида̄ни йатха̄никкхиттам̣ ма̄тикам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ бха̄джетва̄ дассетум̣ идха̄ти имисса̄ дит̣т̣хийа̄тиа̄ди а̄раддхам̣. таттха имисса̄ дит̣т̣хийа̄тиа̄дӣхи дасахи падехи сиккхаттайасан̇кха̄там̣ саббан̃н̃убуддхаса̄санамева катхитам̣. тан̃хи буддхена бхагавата̄ дит̣т̣хатта̄ дит̣т̣хӣти вуччати, тассева кхаманавасена кханти, руччанавасена ручи, гахан̣авасена а̄да̄йо, сабха̄ват̣т̣хена дхаммо, сиккхитаббат̣т̣хена винайо, тадубхайенапи дхаммавинайо, павуттавасена па̄вачанам̣, сет̣т̣хачарийат̣т̣хена брахмачарийам̣, анусит̣т̣хида̄навасена саттхуса̄сананти вуччати. тасма̄ ‘‘имисса̄ дит̣т̣хийа̄’’тиа̄дӣсу имисса̄ буддхадит̣т̣хийа̄, имисса̄ буддхакхантийа̄, имисса̄ буддхаручийа̄, имасмим̣ буддхаа̄да̄йе, имасмим̣ буддхадхамме, имасмим̣ буддхавинайе, имасмим̣ буддхадхаммавинайе, имасмим̣ буддхапа̄вачане, имасмим̣ буддхабрахмачарийе, имасмим̣ буддхасаттхуса̄санети аттхо ведитаббо. апичетам̣ сиккхаттайасан̇кха̄там̣ сакалам̣ па̄вачанам̣ бхагавата̄ дит̣т̣хатта̄ самма̄дит̣т̣хипаччайатта̄ самма̄дит̣т̣хипуббан̇гаматта̄ ча дит̣т̣хи. бхагавато кхаманавасена кханти. руччанавасена ручи. гахан̣авасена а̄да̄йо. аттано ка̄ракам̣ апа̄йе апатама̄нам̣ дха̄ретӣти дхаммо. сова сам̣килесапаккхам̣ винетӣти винайо. дхаммо ча со винайо ча̄ти дхаммавинайо, кусаладхаммехи ва̄ акусаладхамма̄нам̣ еса винайоти дхаммавинайо. тенева вуттам̣ – ‘‘йе ча кхо твам̣, готами, дхамме джа̄неййа̄си име дхамма̄ вира̄га̄йа сам̣ваттанти, но сара̄га̄йа…пе… екам̣сена, готами, дха̄реййа̄си есо дхаммо есо винайо етам̣ саттхуса̄сана’’нти (а. ни. 8.53; чӯл̣ава. 406). дхаммена ва̄ винайо, на дан̣д̣а̄дӣхӣти дхаммавинайо. вуттампи четам̣ –

‘‘дан̣д̣енеке дамайанти, ан̇кусехи каса̄хи ча;

адан̣д̣ена асаттхена, на̄го данто махесина̄’’ти. (ма. ни. 2.352; чӯл̣ава. 342);

татха̄ ‘‘дхаммена найама̄на̄нам̣, ка̄ усӯйа̄ виджа̄ната’’нти (маха̄ва. 63). дхамма̄йа ва̄ винайо дхаммавинайо. анаваджджадхамматтхам̣ хеса винайо, на бхавабхога̄мисаттхам̣. тена̄ха бхагава̄ – ‘‘найидам̣, бхиккхаве, брахмачарийам̣ вуссати джанакуханаттха’’нти (итиву. 35; а. ни. 4.25) виттха̄ро. пун̣н̣аттхеропи а̄ха – ‘‘анупа̄да̄паринибба̄наттхам̣ кхо, а̄вусо, бхагавати брахмачарийам̣ вуссатӣ’’ти (ма. ни. 1.259). висуддхам̣ ва̄ найатӣти винайо, дхаммато винайо дхаммавинайо. сам̣са̄радхаммато хи сока̄дидхаммато ва̄ еса висуддхам̣ нибба̄нам̣ найати, дхаммасса ва̄ винайо, на титтхакара̄нанти дхаммавинайо. дхаммабхӯто хи бхагава̄, тассева еса винайо. йасма̄ ва̄ дхамма̄ ева абхин̃н̃еййа̄ парин̃н̃еййа̄ паха̄табба̄ бха̄ветабба̄ саччхика̄табба̄ ча, тасма̄ еса дхаммесу винайо, на саттесу на джӣвесу ча̄ти дхаммавинайо. са̄ттхасабйан̃джаната̄дӣхи ан̃н̃есам̣ вачанато падха̄нам̣ вачананти павачанам̣, павачанамева па̄вачанам̣. саббачарийа̄хи висит̣т̣хачарийабха̄вена брахмачарийам̣. деваманусса̄нам̣ саттхубхӯтасса бхагавато са̄сананти саттхуса̄санам̣, саттхубхӯтам̣ ва̄ са̄санантипи саттхуса̄санам̣. ‘‘йо во, а̄нанда, майа̄ дхаммо ча винайо ча десито пан̃н̃атто, со во мамаччайена саттха̄’’ти (дӣ. ни. 2.216) хи дхаммавинайова саттха̄ти вутто. еваметесам̣ пада̄нам̣ аттхо ведитаббо. йасма̄ пана имасмим̣йева са̄сане сабба̄ка̄раа̄на̄па̄нассатисама̄дхиниббаттако бхиккху виджджати, на ан̃н̃атра, тасма̄ таттха таттха ‘‘имисса̄’’ти ча ‘‘имасми’’нти ча айам̣ нийамо катоти ведитаббо. айам̣ ‘‘идха̄’’тима̄тика̄йа ниддесасса аттхо.

путхуджджанакалйа̄н̣ако ва̄тиа̄дина̄ ча бхиккхусаддасса вачанаттхам̣ аватва̄ идха̄дхиппетабхиккхуйева дассито. таттха путхуджджано ча со килеса̄нам̣ асамуччхиннатта̄, калйа̄н̣о ча сӣла̄дипат̣ипаттийуттатта̄ти путхуджджанакалйа̄н̣о, путхуджджанакалйа̄н̣ова путхуджджанакалйа̄н̣ако. адхисӣла̄дӣни сиккхатӣти секкхо. сота̄панно ва̄ сакада̄га̄мӣ ва̄ ана̄га̄мӣ ва̄. акуппо чалайитумасаккун̣еййо арахаттапхаладхаммо асса̄ти акуппадхаммо. сопи хи имам̣ сама̄дхим̣ бха̄вети.

аран̃н̃аниддесе винайапарийа̄йена та̄ва ‘‘т̣хапетва̄ га̄ман̃ча га̄мӯпача̄ран̃ча авасесам̣ аран̃н̃а’’нти (па̄ра̄. 92) а̄гатам̣. суттантапарийа̄йена а̄ран̃н̃акам̣ бхиккхум̣ сандха̄йа ‘‘а̄ран̃н̃акам̣ на̄ма сена̄санам̣ пан̃чадханусатикам̣ паччхима’’нти (па̄чи. 573) а̄гатам̣. винайасуттанта̄ пана убхопи парийа̄йадесана̄ на̄ма, абхидхаммо ниппарийа̄йадесана̄ти абхидхаммапарийа̄йена (вибха. 529) аран̃н̃ам̣ дассетум̣ никкхамитва̄ бахи индакхӣла̄ти вуттам̣, индакхӣлато бахи никкхамитва̄ти аттхо. никкхамитва̄ бахи индакхӣлантипи па̄т̣хо, индакхӣлам̣ атиккамитва̄ бахӣти вуттам̣ хоти. индакхӣлоти четтха га̄масса ва̄ нагарасса ва̄ умма̄ро.

руккхамӯланиддесе руккхамӯласса па̄кат̣атта̄ там̣ аватва̄ва йаттха̄тиа̄дима̄ха. таттха йаттха̄ти йасмим̣ руккхамӯле. а̄санти нисӣданти еттха̄ти а̄санам̣. пан̃н̃аттанти т̣хапитам̣. ман̃чо ва̄тиа̄дӣни а̄санасса пабхедавачана̄ни. ман̃чопи хи нисаджджа̄йапи ока̄сатта̄ идха а̄санесу вутто. со пана маса̄ракабундика̄баддхакул̣ӣрапа̄дакаа̄хаччапа̄дака̄нам̣ ан̃н̃атаро. пӣт̣хам̣ тесам̣ ан̃н̃атарамева. бхисӣти ун̣н̣а̄бхисичол̣абхисива̄кабхиситин̣абхисипан̣н̣абхисӣнам̣ ан̃н̃атара̄. тат̣т̣ика̄ти та̄лапан̣н̣а̄дӣхи чинитва̄ ката̄. чаммакхан̣д̣оти нисаджджа̄рахо йо кочи чаммакхан̣д̣о. тин̣асантхара̄дайо тин̣а̄дӣни гумбетва̄ ката̄. таттха̄ти тасмим̣ руккхамӯле. чан̇камати ва̄тиа̄дӣхи руккхамӯласса чатуирийа̄патхапаваттанайогйата̄ катхита̄. ‘‘йаттха̄’’тиа̄дӣхи саббападехи руккхамӯласса сандаччха̄йата̄ джанавивиттата̄ ча вутта̄ хоти. кеначӣти кеначи самӯхена. там̣ самӯхам̣ бхиндитва̄ виттха̄ренто гахат̣т̣хехи ва̄ паббаджитехи ва̄ти а̄ха. ана̄кин̣н̣анти асам̣кин̣н̣ам̣ асамба̄дхам̣. йасса сена̄санасса саманта̄ га̄вутампи ад̣д̣хайоджанампи паббатагаханам̣ ванагаханам̣ надӣгаханам̣ хоти, на кочи авела̄йа упасан̇камитум̣ саккоти, идам̣ сантикепи ана̄кин̣н̣ам̣ на̄ма. йам̣ пана ад̣д̣хайоджаникам̣ ва̄ йоджаникам̣ ва̄ хоти, идам̣ дӯрата̄йа ева ана̄кин̣н̣ам̣ на̄ма.

виха̄роти ад̣д̣хайога̄димуттако авасеса̄ва̄со. ад̣д̣хайоготи супан̣н̣аван̇кагехам̣. па̄са̄доти две кан̣н̣ика̄ гахетва̄ като дӣгхапа̄са̄до. хаммийанти упариа̄ка̄сатале патит̣т̣хитакӯт̣а̄га̄рапа̄са̄дойева. гуха̄ти ит̣т̣хака̄гуха̄ сила̄гуха̄ да̄ругуха̄ пам̣сугуха̄ти еван̃хи кхандхакат̣т̣хакатха̄йам̣ (чӯл̣ава. ат̣т̣ха. 294) вуттам̣. вибхан̇гат̣т̣хакатха̄йам̣ пана виха̄роти саманта̄ париха̄рапатхам̣ антойева раттит̣т̣ха̄надива̄т̣т̣ха̄на̄ни ча дассетва̄ катасена̄санам̣. гуха̄ти бхӯмигуха̄, йаттха раттиндивам̣ дӣпам̣ ладдхум̣ ват̣т̣ати. паббатагуха̄ ва̄ бхӯмигуха̄ ва̄ти идам̣ двайам̣ висесетва̄ вуттам̣. ма̄тика̄йа саббака̄ласа̄дха̄ран̣алаккхан̣авасена ‘‘нисӣдатӣ’’ти ваттама̄навачанам̣ катам̣, идха пана нисиннасса бха̄вана̄рамбхасаббха̄вато нисаджджа̄рамбхапарийоса̄надассанаттхам̣ нисинноти нит̣т̣ха̄навачанам̣ катам̣. йасма̄ пана уджум̣ ка̄йам̣ пан̣идха̄йа нисиннасса ка̄йо уджуко хоти, тасма̄ бйан̃джане а̄дарам̣ акатва̄ адхиппетама ева дассенто уджукотиа̄дима̄ха. таттха т̣хито супан̣ихитоти уджукам̣ пан̣ихитатта̄ уджуко хутва̄ т̣хито, на сайамева̄ти аттхо. париггахат̣т̣хоти париггахитат̣т̣хо. ким̣ париггахитам̣? ниййа̄нам̣. ким̣ ниййа̄нам̣? а̄на̄па̄нассатисама̄дхийева йа̄ва арахаттамагга̄ ниййа̄нам̣. тена̄ханиййа̄нат̣т̣хоти мукхасаддасса джет̣т̣хакаттхавасена сам̣са̄рато ниййа̄нат̣т̣хо вутто. упат̣т̣ха̄нат̣т̣хоти сабха̄ват̣т̣хойева. саббехи панетехи падехи париггахитаниййа̄нам̣ сатим̣ катва̄ти аттхо вутто хоти. кечи пана ‘‘париггахат̣т̣хоти сатийа̄ париггахат̣т̣хо, ниййа̄нат̣т̣хоти асса̄сапасса̄са̄нам̣ пависананиккхаманадва̄рат̣т̣хо’’ти ван̣н̣айанти. париггахитаасса̄сапасса̄саниййа̄нам̣ сатим̣ упат̣т̣хапетва̄ти вуттам̣ хоти.

165. ба̄ттим̣са̄йа а̄ка̄рехӣти та̄су та̄су аваттха̄су йатха̄ккамена лаббхама̄на̄нам̣ анавасесапарийа̄да̄навасена вуттам̣. дӣгхам̣ асса̄савасена̄ти ма̄тика̄йа ‘‘дӣгха’’нтивуттаасса̄савасена. евам̣ сесесу. екаггатанти екаггабха̄вам̣. авиккхепанти авиккхипанам̣. екаггата̄ ева хи на̄на̄рамман̣есу читтасса авиккхипанато авиккхепоти вуччати. паджа̄натоти асаммохавасена паджа̄нантасса, виндантасса̄ти ва̄ аттхо. ‘‘авиккхепо ме пат̣иладдхо’’ти а̄рамман̣акаран̣авасена паджа̄нантасса ва̄. та̄йа сатийа̄ти та̄йа упат̣т̣хита̄йа сатийа̄. тена н̃а̄н̣ена̄ти тена авиккхепаджа̄нанан̃а̄н̣ена. сато ка̄рӣ хотӣти еттха йасма̄ н̃а̄н̣асампайутта̄ ева сати сатӣти адхиппета̄, йатха̄ха – ‘‘сатима̄ хоти парамена сатинепаккена саманна̄гато’’ти (вибха. 467). тасма̄ ‘‘сато’’ти вачаненева н̃а̄н̣ампи гахитамева хоти.

166. аддха̄насан̇кха̄тети дӣгхасан̇кха̄те ка̄ле. дӣгхо хи магго аддха̄ноти вуччати. айампи ка̄ло дӣгхатта̄ аддха̄но вийа аддха̄ноти вутто. ‘‘ассасатӣ’’ти ча ‘‘пассасатӣ’’ти ча асса̄сан̃ча пасса̄сан̃ча висум̣ висум̣ ватва̄пи бха̄вана̄йа нирантараппаваттидассанаттхам̣ ‘‘ассасатипи пассасатипӣ’’ти пуна сама̄сетва̄ вуттам̣. чхандо уппаджджатӣти бха̄вана̄бхивуддхийа̄ бхиййобха̄ва̄йа чхандо джа̄йати. сукхуматаранти пассамбханасаббха̄вато вуттам̣. па̄моджджам̣ уппаджджатӣти бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ пӣти джа̄йати. асса̄сапасса̄са̄пи читтам̣ виваттатӣти асса̄сапасса̄се нисса̄йа пат̣ибха̄ганимитте уппаджджанте пакатиасса̄сапасса̄сато читтам̣ ниваттати. упеккха̄ сан̣т̣ха̄тӣти тасмим̣ пат̣ибха̄ганимитте упача̄раппана̄сама̄дхипаттийа̄ пуна сама̄дха̄не бйа̄па̄ра̄бха̄вато татрамаджджхаттупеккха̄ сан̣т̣ха̄ти на̄ма. наваха̄ка̄рехӣти еттха бха̄вана̄рамбхато пабхути пуре чхандуппа̄да̄ ‘‘ассасатипи пассасатипӣ’’ти вутта̄ тайо а̄ка̄ра̄, чхандуппа̄дато пабхути пуре па̄моджджуппа̄да̄ тайо, па̄моджджуппа̄дато пабхути тайоти нава а̄ка̄ра̄. ка̄йоти чун̣н̣авичун̣н̣а̄пи асса̄сапасса̄са̄ самӯхат̣т̣хена ка̄йо. пакатиасса̄сапакатипасса̄се нисса̄йа уппаннанимиттампи асса̄сапасса̄са̄ти на̄мам̣ лабхати. упат̣т̣ха̄нам̣ сатӣти там̣ а̄рамман̣ам̣ упечча тит̣т̣хатӣти сати упат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. анупассана̄ н̃а̄н̣анти саматхавасена нимиттака̄йа̄нупассана̄, випассана̄васена на̄мака̄йарӯпака̄йа̄нупассана̄ н̃а̄н̣анти аттхо. ка̄йо упат̣т̣ха̄нанти со ка̄йо упечча тит̣т̣хати еттха сатӣти упат̣т̣ха̄нам̣ на̄ма. но сатӣти со ка̄йо сати на̄ма на хотӣти аттхо. та̄йа сатийа̄ти ида̄ни вутта̄йа сатийа̄. тена н̃а̄н̣ена̄ти ида̄нева вуттена н̃а̄н̣ена. там̣ ка̄йам̣ анупассатӣти саматхавипассана̄васена йатха̄вуттам̣ ка̄йам̣ анугантва̄ джха̄насампайуттан̃а̄н̣ена ва̄ випассана̄н̃а̄н̣ена ва̄ пассати.

ма̄тика̄йа ка̄йа̄дӣнам̣ пада̄нам̣ абха̄вепи имасса чатуккасса ка̄йа̄нупассана̄васена вуттатта̄ ида̄ни ваттаббам̣ ‘‘ка̄йе ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄’’ти вачанам̣ сандха̄йа ка̄йападаниддесо като. ка̄йе ка̄йа̄нупассана̄ти бахувидхе ка̄йе тасса тасса ка̄йасса анупассана̄. атха ва̄ ка̄йе ка̄йа̄нупассана̄, на ан̃н̃адхамма̄нупассана̄ти вуттам̣ хоти. аниччадуккха̄натта̄субхабхӯте ка̄йе на ниччасукхаттасубха̄нупассана̄, атха кхо аниччадуккха̄натта̄субхато ка̄йассева анупассана̄. атха ва̄ ка̄йе аханти ва̄ маманти ва̄ иттхӣти ва̄ пурисоти ва̄ гахетаббасса кассачи ананупассанато тассева ка̄йаматтасса анупассана̄ти вуттам̣ хоти. упари ведана̄су ведана̄нупассана̄тиа̄дӣсу тӣсупи есева найо. сатийева упат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣, ка̄йа̄нупассана̄йа сампайуттам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣, тасса бха̄вана̄ ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄набха̄вана̄.

167. там̣ ка̄йанти аниддит̣т̣хепи на̄марӯпака̄йе ка̄йасаддена тасса̄пи сан̇гахитатта̄ ниддит̣т̣хам̣ вийа катва̄ вуттам̣. аничча̄нупассана̄дайо хи на̄марӯпака̄йе ева лаббханти, на нимиттака̄йе. анупассана̄ ча бха̄вана̄ ча вуттаттха̄ ева. дӣгхам̣ асса̄сапасса̄савасена̄тиа̄ди а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄йа а̄нисам̣сам̣ дассетум̣ вуттам̣. тасса̄ хи сативепуллата̄н̃а̄н̣авепуллата̄ ча а̄нисам̣со. таттха читтасса екаггатам̣ авиккхепам̣ паджа̄натоти пат̣иладдхаджджха̄насса випассана̄ка̄ле читтекаггатам̣ сандха̄йа вуттам̣. видита̄ ведана̄ти са̄ман̃н̃ато удайадассанена видита̄ ведана̄. видита̄ упат̣т̣хахантӣти кхайато вайато сун̃н̃ато видита̄ упат̣т̣хаханти. видита̄ аббхаттхам̣ гаччхантӣти са̄ман̃н̃ато вайадассанена видита̄ вина̄сам̣ гаччханти, бхиджджантӣти аттхо. сан̃н̃а̄витаккесупи есева найо. имесу пана тӣсу вуттесу сеса̄ рӯпадхамма̄пи вутта̄ хонти. касма̄ пана име тайо ева вутта̄ти че? дуппариггахатта̄. ведана̄су та̄ва сукхадуккха̄ па̄кат̣а̄, упеккха̄ пана сукхума̄ дуппариггаха̄, на сут̣т̣ху па̄кат̣а̄. са̄пи часса па̄кат̣а̄ хоти, сан̃н̃а̄ а̄ка̄раматтагга̄хакатта̄ на йатха̄сабха̄вагга̄хинӣ. са̄ ча сабха̄васа̄ман̃н̃алаккхан̣агга̄хакена випассана̄н̃а̄н̣ена сампайутта̄ ати вийа апа̄кат̣а̄. са̄пи часса па̄кат̣а̄ хоти, витакко н̃а̄н̣апатирӯпакатта̄ н̃а̄н̣ато висум̣ катва̄ дуппариггахо. н̃а̄н̣апатирӯпако хи витакко. йатха̄ха – ‘‘йа̄ ча̄вусо виса̄кха, самма̄дит̣т̣хи йо ча самма̄сан̇каппо, име дхамма̄ пан̃н̃а̄ккхандхе сан̇гахита̄’’ти (ма. ни. 1.462). сопи часса витакко па̄кат̣о хотӣти евам̣ дуппариггахесу вуттесу сеса̄ вутта̄ва хонтӣти. имесам̣ пана пада̄нам̣ ниддесе катхам̣ видита̄ ведана̄ уппаджджантӣти пуччхитва̄ там̣ ависсаджджетва̄ва ведануппа̄дасса видитаттейева виссаджджите ведана̄йа видитаттам̣ виссаджджитам̣ хотӣти катхам̣ ведана̄йа уппа̄до видито хотӣтиа̄дима̄ха. сесесупи есева найо. авиджджа̄самудайа̄ авиджджа̄ниродха̄тиа̄дайо хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ ева. имина̄ва найена сан̃н̃а̄витакка̄пи ведитабба̄. витаккава̄ре пана ‘‘пхассасамудайа̄ пхассаниродха̄’’ти аватва̄ пхассат̣т̣ха̄не сан̃н̃а̄самудайа̄ сан̃н̃а̄ниродха̄ти вуттам̣. там̣ касма̄ ити че? сан̃н̃а̄мӯлакатта̄ витаккасса. ‘‘сан̃н̃а̄на̄наттам̣ пат̣ичча уппаджджати сан̇каппана̄натта’’нти (дӣ. ни. 3.359) хи вуттам̣.

аниччато манасикарототиа̄дӣсу ча ‘‘веданам̣ аниччато манасикарото’’тиа̄дина̄ найена тасмим̣ тасмим̣ ва̄ре со сойева дхаммо йоджетаббо. йасма̄ пана випассана̄сампайутта̄ ведана̄ випассана̄киччакаран̣е асаматтхатта̄ випассана̄йа анупака̄рика̄, тасма̄йева ча бодхипаккхийадхаммесу на̄гата̄. випассана̄сампайутта̄йа пана сан̃н̃а̄йа киччамева апарибйаттам̣, тасма̄ са̄ випассана̄йа екантаманупака̄рика̄ ева. витаккам̣ пана вина̄ випассана̄киччамева наттхи. витаккасаха̄йа̄ хи випассана̄ сакакиччам̣ кароти. йатха̄ха –

‘‘пан̃н̃а̄ аттано дхаммата̄йа аниччам̣ дуккхаманатта̄ти а̄рамман̣ам̣ ниччхетум̣ на саккоти, витакке пана а̄кот̣етва̄ а̄кот̣етва̄ денте саккоти. катхам̣? йатха̄ хи херан̃н̃ико каха̄пан̣ам̣ хаттхе т̣хапетва̄ саббабха̄гесу олокетука̄мо сама̄нопи на чаккхуталенева париваттетум̣ саккоти, ан̇гулипаббехи пана париваттетва̄ париваттетва̄ ито чито ча олокетум̣ саккоти, евамева на пан̃н̃а̄ аттано дхаммата̄йа аничча̄дивасена а̄рамман̣ам̣ ниччхетум̣ саккоти, абхиниропаналаккхан̣ена пана а̄хананапарийа̄хананарасена витаккена а̄кот̣ентена вийа париваттентена вийа ча а̄да̄йа̄да̄йа диннамева ниччхетум̣ саккотӣ’’ти (висуддхи. 2.568).

тасма̄ ведана̄сан̃н̃а̄нам̣ випассана̄йа анупака̄ратта̄ лаккхан̣аматтавасенева дассетум̣ ‘‘ведана̄йа сан̃н̃а̄йа̄’’ти таттха таттха екавачанена ниддесо като. йаттако пана випассана̄йа бхедо, таттако ева витаккасса̄ти дассетум̣ ‘‘витакка̄на’’нти таттха таттха бахувачанена ниддесо катоти ваттум̣ йуджджати.

168. пуна дӣгхам̣ асса̄сапасса̄савасена̄тиа̄ди а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄йа сампаттим̣ бха̄вана̄пхалан̃ча дассетум̣ вуттам̣. таттха самодха̄нетӣти а̄рамман̣ам̣ т̣хапети, а̄рамман̣ам̣ патит̣т̣ха̄петӣти ва̄ аттхо. самодаханабйа̄па̄ра̄бха̄вепи бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ ева самодахати на̄ма. гочаранти випассана̄ккхан̣е сан̇кха̄ра̄рамман̣ам̣, маггаккхан̣е пхалаккхан̣е ча нибба̄на̄рамман̣ам̣. саматтханти самамева аттхо, самасса ва̄ аттхоти саматтхо. там̣ саматтхам̣. сесесупи есева найо. маггам̣ самодха̄нетӣти маггапхалаккхан̣ейева гочарам̣ нибба̄намева. айам̣ пуггалоти а̄на̄па̄нассатибха̄ванам̣ ануйутто йога̄вачарова. имасмим̣ а̄рамман̣ети еттха пана ‘‘ка̄йе’’типадена сан̇гахите на̄марӯпака̄йасан̇кха̄те сан̇кхата̄рамман̣е тенева камена магге нибба̄на̄рамман̣е ча. йам̣ тасса̄тиа̄дӣхи а̄рамман̣агочарасадда̄нам̣ екаттхата̄ вутта̄. тасса̄ти тасса пуггаласса. паджа̄на̄тӣти пуггало паджа̄нана̄ пан̃н̃а̄ти пуггало пан̃н̃а̄йа паджа̄на̄тӣти вуттам̣ хоти. а̄рамман̣асса упат̣т̣ха̄нанти випассана̄ккхан̣е сан̇кха̄ра̄рамман̣асса, маггапхалаккхан̣е нибба̄на̄рамман̣асса упат̣т̣ха̄нам̣ сати. еттха ча камматтхе са̄мивачанам̣ йатха̄ ран̃н̃о упат̣т̣ха̄нанти. авиккхепоти сама̄дхи. адхит̣т̣ха̄нанти йатха̄вуттасан̇кха̄ра̄рамман̣ам̣ нибба̄на̄рамман̣ан̃ча. тан̃хи адхит̣т̣ха̄ти еттха читтанти адхит̣т̣ха̄нам̣. вода̄нанти н̃а̄н̣ам̣. тан̃хи вода̄йати висуджджхати тена читтанти вода̄нам̣. лӣнапаккхико сама̄дхи алӣнабха̄ваппаттийа̄ самабхӯтатта̄ самам̣, уддхаччапаккхикам̣ н̃а̄н̣ам̣ ануддхатабха̄ваппаттийа̄ самабхӯтатта̄ самам̣. тена випассана̄маггапхалаккхан̣есу саматхавипассана̄нам̣ йуганаддхата̄ вутта̄ хоти. сати пана саббаттхикатта̄ тадубхайасамата̄йа упака̄рика̄ти самам̣, а̄рамман̣ам̣ самата̄дхит̣т̣ха̄натта̄ самам̣. анаваджджат̣т̣хоти випассана̄йа анаваджджасабха̄во. никлесат̣т̣хоти маггасса никкилесасабха̄во. никкилесат̣т̣хоти ва̄ па̄т̣хо. вода̄нат̣т̣хоти пхаласса парисуддхасабха̄во. парамат̣т̣хоти нибба̄насса саббадхаммуттамасабха̄во. пат̣ивиджджхатӣти там̣ там̣ сабха̄вам̣ асаммохато пат̣ивиджджхати. еттха ча ‘‘а̄рамман̣асса упат̣т̣ха̄на’’нтиа̄дӣхи самма̄ пат̣иведхо вутто. еттхева ча вода̄нат̣т̣хапат̣иведхасса вуттатта̄ тена екалаккхан̣а̄ анаваджджат̣т̣ханиккилесат̣т̣хапарамат̣т̣ха̄ лаккхан̣аха̄равасена вутта̄йева хонти. йатха̄ха –

‘‘вуттамхи екадхамме, йе дхамма̄ екалаккхан̣а̄ кечи;

вутта̄ бхаванти саббе, со ха̄ро лаккхан̣о на̄ма̄’’ти. (нетти. 4.5 ниддесава̄ра);

анаваджджат̣т̣хо никкилесат̣т̣хо четтха авиккхепасан̇кха̄тасса самасса аттхо пайоджананти саматтхо, вода̄нат̣т̣хо випассана̄маггавода̄нам̣ сандха̄йа самамева аттхоти саматтхо, пхалавода̄нам̣ сандха̄йа маггавода̄насан̇кха̄тасса самасса аттхоти саматтхо, парамат̣т̣хо пана самамева аттхоти ва̄ нибба̄напайоджанатта̄ саббасса самасса аттхоти ва̄ саматтхо, там̣ вуттаппака̄рам̣ саман̃ча саматтхан̃ча екадесасарӯпекасесам̣ катва̄ саматтхан̃ча пат̣ивиджджхатӣти вуттам̣. индрийабалабоджджхан̇гадхамма̄ випассана̄маггапхалаккхан̣епи лаббханти, магго ча тиссо ча висуддхийо маггапхалаккхан̣ейева, вимоккхо ча виджджа̄ ча кхайе н̃а̄н̣ан̃ча маггаккхан̣ейева, вимутти ча ануппа̄де н̃а̄н̣ан̃ча пхалаккхан̣ейева, сеса̄ випассана̄ккхан̣епӣти. дхаммава̄ре име дхамме имасмим̣ а̄рамман̣е самодха̄нетӣти нибба̄нам̣ т̣хапетва̄ сеса̄ йатха̄йогам̣ ведитабба̄. идам̣ пана йебхуййавасена вуттам̣. авуттаттха̄ панеттха хет̣т̣ха̄ вутта̄ ева. екекачатуккавасенеттха ниййа̄не дасситепи чатуккантогадхасса екекасса̄пи бха̄гасса ниййа̄насса упаниссайатта̄ екекабха̄гавасена ниййа̄нам̣ дасситам̣. на хи екекам̣ вина̄ ниййа̄нам̣ хотӣти.

дӣгхам̣асса̄сапасса̄саниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

169. рассаниддесе иттарасан̇кха̄тети париттасан̇кха̄те ка̄ле. сесаметтха вуттанайена ведитаббам̣.

170. саббака̄йапат̣исам̣вединиддесе арӯпадхаммесу ведана̄йа ол̣а̄рикатта̄ сукхаггахан̣аттхам̣ пат̣хамам̣ ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣асам̣ведика̄ ведана̄ вутта̄, тато йам̣ ведети, там̣ сан̃джа̄на̄тӣти евам̣ ведана̄висайасса а̄ка̄рагга̄хика̄ сан̃н̃а̄, тато сан̃н̃а̄васена абхисан̇кха̄рика̄ четана̄, тато ‘‘пхут̣т̣хо ведети, пхут̣т̣хо сан̃джа̄на̄ти, пхут̣т̣хо чететӣ’’ти (сам̣. ни. 4.93) вачанато пхассо, тато саббесам̣ са̄дха̄ран̣алаккхан̣о манасика̄ро, четана̄дӣхи сан̇кха̄раккхандхо вутто. евам̣ тӣсу кхандхесу вуттесу там̣ниссайо вин̃н̃а̄н̣аккхандхо вуттова хоти. на̄ман̃ча̄ти вуттаппака̄рам̣ на̄ман̃ча. на̄мака̄йо ча̄ти идам̣ пана на̄мена нибба̄нассапи сан̇гахитатта̄ локуттара̄нан̃ча авипассанупагатта̄ там̣ апанетум̣ вуттам̣. ‘‘ка̄йо’’ти хи вачанена нибба̄нам̣ апанӣтам̣ хоти нибба̄насса ра̄сивинимуттатта̄. йе ча вуччанти читтасан̇кха̄ра̄ти ‘‘сан̃н̃а̄ ча ведана̄ ча четасика̄ ете дхамма̄ читтапат̣ибаддха̄ читтасан̇кха̄ра̄’’ти (пат̣и. ма. 1.174; ма. ни. 1.463) евам̣ вуччама̄на̄пи читтасан̇кха̄ра̄ идха на̄мака̄йенева сан̇гахита̄ти вуттам̣ хоти. маха̄бхӯта̄ти махантапа̄тубха̄вато маха̄бхӯтаса̄ман̃н̃ато маха̄париха̄рато маха̄вика̄рато махантабхӯтатта̄ ча̄ти маха̄бхӯта̄. те пана – патхавӣ а̄по теджо ва̄йоти чатта̄ро. чатуннан̃ча маха̄бхӯта̄нам̣ упа̄да̄йарӯпанти упайогаттхе са̄мивачанам̣, чатта̄ро маха̄бхӯте упа̄да̄йа нисса̄йа амун̃читва̄ паваттарӯпанти аттхо. там̣ пана – чаккху сотам̣ гха̄нам̣ дживха̄ ка̄йо рӯпам̣ саддо гандхо расо иттхиндрийам̣ пурисиндрийам̣ джӣвитиндрийам̣ хадайаваттху оджа̄ ка̄йавин̃н̃атти вачӣвин̃н̃атти а̄ка̄садха̄ту рӯпасса лахута̄ мудута̄ камман̃н̃атта̄ упачайо сантати джарата̄ аниччата̄ти чатувӣсативидхам̣. асса̄со ча пасса̄со ча̄ти па̄катикойева. асса̄сапасса̄се нисса̄йа уппаннам̣ пат̣ибха̄ганимиттампи тадева на̄мам̣ лабхати патхавӣкасин̣а̄дӣни вийа. рӯпасариккхакатта̄ рӯпанти ча на̄мам̣ лабхати ‘‘бахиддха̄ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 204; дӣ. ни. 3.338) вийа. нимиттан̃ча упанибандхана̄ти сатиупанибандхана̄йа нимиттабхӯтам̣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ пхусанат̣т̣ха̄нам̣. йе ча вуччанти ка̄йасан̇кха̄ра̄ти ‘‘асса̄сапасса̄са̄ ка̄йика̄ ете дхамма̄ ка̄йапат̣ибаддха̄ ка̄йасан̇кха̄ра̄’’ти (пат̣и. ма. 1.171; ма. ни. 1.463) евам̣ вуччама̄на̄пи ка̄йасан̇кха̄ра̄ идха рӯпака̄йенева сан̇гахита̄ти вуттам̣ хоти.

те ка̄йа̄ пат̣ивидита̄ хонтӣти джха̄наккхан̣е асса̄сапасса̄санимиттака̄йа̄ випассана̄ккхан̣е авасесарӯпа̄рӯпака̄йа̄ а̄рамман̣ато пат̣ивидита̄ хонти, маггаккхан̣е асаммохато пат̣ивидита̄ хонти. асса̄сапасса̄савасена пат̣иладдхаджджха̄насса йогисса уппаннавипассана̄маггепи сандха̄йа дӣгхам̣ асса̄сапасса̄савасена̄тиа̄ди вуттам̣.

а̄ваджджато паджа̄натотиа̄дӣни сӣлакатха̄йам̣ вуттаттха̄ни. те вуттаппака̄ре ка̄йе антокаритва̄ ‘‘саббака̄йапат̣исам̣ведӣ’’ти вуттам̣.

саббака̄йапат̣исам̣ведӣ асса̄сапасса̄са̄нам̣ сам̣варат̣т̣хена̄тиа̄дӣсу ‘‘саббака̄йапат̣исам̣ведӣ’’тивуттаасса̄сапасса̄сато уппаннаджджха̄навипассана̄маггесу сам̣варойева сам̣варат̣т̣хена сӣлависуддхи. авиккхепойева авиккхепат̣т̣хена читтависуддхи. пан̃н̃а̄йева дассанат̣т̣хена дит̣т̣хивисуддхи. джха̄навипассана̄су виратиабха̄вепи па̄па̄бха̄ваматтамева сам̣варо на̄ма̄ти ведитаббам̣.

171. пассамбхайантиа̄дӣнам̣ ниддесе ка̄йика̄ти рӯпака̄йе бхава̄. ка̄йапат̣ибаддха̄ти ка̄йам̣ пат̣ибаддха̄ ка̄йам̣ ниссита̄, ка̄йе сати хонти, асати на хонти, тасма̄йева те ка̄йена сан̇кхарӣйантӣти ка̄йасан̇кха̄ра̄. пассамбхентоти нибба̄пенто саннисӣда̄пенто. пассамбханавачаненева ол̣а̄рика̄нам̣ пассамбханам̣ сиддхам̣. ниродхентоти ол̣а̄рика̄нам̣ ануппа̄данена ниродхенто. вӯпасаментоти ол̣а̄рикейева екасантатипарин̣а̄манайена сантабха̄вам̣ найанто. сиккхатӣти адхика̄равасена ассасисса̄мӣти сиккхатӣти самбандхо, тиссо сиккха̄ сиккхатӣти ва̄ аттхо.

ида̄ни ол̣а̄рикапассамбханам̣ дассетум̣ йатха̄рӯпехӣтиа̄дима̄ха. таттха йатха̄рӯпехӣти йа̄дисехи. а̄намана̄ти паччхато намана̄. винамана̄ти убхайапассато намана̄. саннамана̄ти саббатопи намантасса сут̣т̣ху намана̄. пан̣амана̄ти пурато намана̄. ин̃джана̄ти кампана̄. пхандана̄ти ӣсакам̣ чалана̄. пакампана̄ти бхусам̣ кампана̄. йатха̄рӯпехи ка̄йасан̇кха̄рехи ка̄йасса а̄намана̄…пе… пакампана̄, татха̄рӯпам̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣ пассамбхайанти ча, йа̄ ка̄йасса а̄намана̄…пе… пакампана̄, тан̃ча пассамбхайанти ча самбандхо ка̄таббо. ка̄йасан̇кха̄ресу хи пассамбхитесу ка̄йасса а̄намана̄дайо ча пассамбхита̄йева хонтӣти. йатха̄рӯпехи ка̄йасан̇кха̄рехи ка̄йасса на а̄намана̄дика̄ хоти, татха̄рӯпам̣ сантам̣ сукхумампи ка̄йасан̇кха̄рам̣ пассамбхайанти ча, йа̄ ка̄йасса на а̄намана̄дика̄, тан̃ча сантам̣ сукхумам̣ пассамбхайанти ча самбандхато ведитаббам̣. сантам̣ сукхуманти ча бха̄ванапум̣сакавачанаметам̣. ити кира̄ти еттха ити еваматтхе, кира йадиаттхе. йади евам̣ сукхумакепи асса̄сапасса̄се пассамбхайам̣ ассасисса̄ми пассасисса̄мӣти сиккхатӣти чодакена чодана̄ а̄раддха̄ хоти. атха ва̄ кира̄ти чодакавачанатта̄ асаддаханаттхе асаханаттхе пароккхаттхе ча йуджджатийева, евам̣ сукхума̄нампи пассамбханам̣ сиккхатӣти на саддаха̄ми на саха̄ми апаччаккхам̣ мети вуттам̣ хоти.

евам̣ сантети евам̣ сукхума̄нам̣ пассамбхане санте. ва̄тӯпаладдхийа̄ ча пабха̄вана̄ на хотӣти асса̄сапасса̄сава̄тасса упаладдхийа̄. упаладдхӣти вин̃н̃а̄н̣ам̣. асса̄сапасса̄сава̄там̣ упалаббхама̄насса тада̄рамман̣асса бха̄вана̄вин̃н̃а̄н̣асса пабха̄вана̄ уппа̄дана̄ на хоти, тасса а̄рамман̣асса бха̄вана̄ на хотӣти аттхо. асса̄сапасса̄са̄нан̃ча пабха̄вана̄ на хотӣти бха̄вана̄йа сукхумака̄нампи асса̄сапасса̄са̄нам̣ ниродханато тесан̃ча уппа̄дана̄ паваттана̄ на хотӣти аттхо. а̄на̄па̄нассатийа̄ ча пабха̄вана̄ на хотӣти асса̄сапасса̄са̄бха̄ватойева тада̄рамман̣а̄йа бха̄вана̄вин̃н̃а̄н̣асампайутта̄йа сатийа̄ ча паваттана̄ на хоти. тасма̄йева там̣сампайуттасса а̄на̄па̄нассатисама̄дхисса ча бха̄вана̄ на хоти. на ча нам̣ танти еттха ча нанти нипа̄таматтам̣ ‘‘бхиккху ча на’’нтиа̄дӣсу (па̄ра̄. 273) вийа. там̣ вуттавидхим̣ сама̄паттим̣ пан̣д̣ита̄ на сама̄паджджантипи тато на вут̣т̣хахантипӣти самбандхо. чодана̄паккхасса париха̄равачане ити кира̄ти евамева. еттха евака̄раттхе кирасаддо дат̣т̣хаббо. евам̣ сантети евам̣ пассамбхане санте ева.

йатха̄ катхам̣ вийа̄ти йатха̄ там̣ вуттавидха̄нам̣ хоти, татха̄ там̣ катхам̣ вийа̄ти упамам̣ пуччхати. ида̄ни сеййатха̄пӣти там̣ упамам̣ дассети. кам̣сети кам̣самайабха̄джане. нимиттанти тесам̣ садда̄нам̣ а̄ка̄рам̣. ‘‘нимитта’’нти ча са̄миаттхе упайогавачанам̣, нимиттасса̄ти аттхо. садданимиттан̃ча саддато анан̃н̃ам̣. суггахитатта̄ти сут̣т̣ху уггахитатта̄. сугахитатта̄типи па̄т̣хо, сут̣т̣ху гахитатта̄ти аттхо. суманасикататта̄ти сут̣т̣ху а̄ваджджитатта̄. сӯпадха̄ритатта̄ти сут̣т̣ху читте т̣хапитатта̄. сукхумасадданимитта̄рамман̣ата̄пӣти тада̄ сукхума̄нампи садда̄нам̣ нируддхатта̄ ануггахитасадданимиттасса ана̄рамман̣ампи сукхуматарам̣ садданимиттам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ сукхуматарам̣ садданимитта̄рамман̣ампи читтам̣ паваттати, сукхуматарасадданимитта̄рамман̣абха̄ватопӣти ва̄ аттхо. имина̄ва найена аппана̄йампи аттхо ведитаббо.

пассамбхайантиа̄дӣсу ‘‘пассамбхайам̣ ка̄йасан̇кха̄ра’’нти вутта̄ асса̄сапасса̄са̄ ка̄йоти ва̄ ‘‘пассамбхайам̣ ка̄йасан̇кха̄ра’’нти еттха асса̄сапасса̄са̄ ка̄йоти ва̄ йоджана̄ ведитабба̄. бха̄вана̄висуддхийа̄ ка̄йасан̇кха̄ре пассамбхама̄непи ол̣а̄рикам̣ ка̄йасан̇кха̄рам̣ пассамбхемӣти йогино а̄бхоге сати тена̄дарена ативийа пассамбхати. анупат̣т̣хахантампи сукхумам̣ суа̄найам̣ хоти.

ат̣т̣ха анупассана̄н̃а̄н̣а̄нӣти ‘‘дӣгхам̣ рассам̣ саббака̄йапат̣исам̣ведӣ пассамбхайам̣ ка̄йасан̇кха̄ра’’нти вуттесу чатӯсу ваттхӯсу асса̄савасена чатассо, пасса̄савасена чатассоти ат̣т̣ха анупассана̄н̃а̄н̣а̄ни. ат̣т̣ха ча упат̣т̣ха̄на̄нуссатийоти ‘‘дӣгхам̣ асса̄савасена читтасса екаггатам̣ авиккхепам̣ паджа̄нато сати упат̣т̣хита̄ хотӣ’’тиа̄дина̄ (пат̣и. ма. 1.170) найена вуттесу чатӯсу ваттхӯсу асса̄савасена чатассо, пасса̄савасена чатассоти ат̣т̣ха ча упат̣т̣ха̄на̄нуссатийо. ат̣т̣ха чупат̣т̣ха̄на̄нуссатийотипи па̄т̣хо. чатта̄ри суттантикаваттхӯнӣти бхагавата̄ а̄на̄па̄нассатисуттанте (ма. ни. 3.144 а̄дайо) вуттатта̄ пат̣хамачатуккавасена чатта̄ри суттантикаваттхӯнӣти.

пат̣хамачатукканиддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

172. дутийачатуккасса пӣтипат̣исам̣вединиддесе уппаджджати пӣти па̄моджджанти еттха пӣтӣти мӯлападам̣. па̄моджджанти тасса аттхападам̣, памудитабха̄воти аттхо. йа̄ пӣти па̄моджджантиа̄дӣсу йа̄ ‘‘пӣтӣ’’ти ча ‘‘па̄моджджа’’нти ча евама̄дӣни на̄ма̄ни лабхати, са̄ пӣтӣти вуттам̣ хоти. таттха пӣтӣти сабха̄вападам̣. памудитасса бха̄во па̄моджджам̣. а̄модана̄ка̄ро а̄модана̄. памодана̄ка̄ро памодана̄. йатха̄ ва̄ бхесаджджа̄нам̣ ва̄ тела̄нам̣ ва̄ ун̣ходакасӣтодака̄нам̣ ва̄ екатокаран̣ам̣ модана̄ти вуччати, евамайампи дхамма̄нам̣ екатокаран̣ена модана̄, упасаггавасена пана падам̣ ман̣д̣етва̄ а̄модана̄ памодана̄ти вуттам̣. ха̄сетӣти ха̄со, паха̄сетӣти паха̄со, хат̣т̣хапахат̣т̣ха̄ка̄ра̄наметам̣ адхивачанам̣. виттӣти виттам̣, дханассетам̣ на̄мам̣. айам̣ пана соманассапаччайатта̄ виттисариккхата̄йа витти. йатха̄ хи дханино дханам̣ пат̣ичча соманассам̣ уппаджджати, евам̣ пӣтиматопи пӣтим̣ пат̣ичча соманассам̣ уппаджджати. тасма̄ ‘‘виттӣ’’ти вутта̄. тут̣т̣хисабха̄васан̣т̣хита̄йа хи пӣтийа̄ етам̣ на̄мам̣. пӣтима̄ пана пуггало ка̄йачитта̄нам̣ уггататта̄ аббхуггататта̄ ‘‘удагго’’ти вуччати, удаггасса бха̄го одагйам̣. аттано маната̄ аттаманата̄. анабхираддхасса хи мано дуккхападат̣т̣ха̄натта̄ на аттано мано на̄ма хоти, абхираддхасса сукхападат̣т̣ха̄натта̄ аттано мано на̄ма хоти, ити аттано маната̄ аттаманата̄, сакаманата̄ сакаманасса бха̄воти аттхо. са̄ пана йасма̄ на ан̃н̃асса кассачи аттано маната̄, читтассева панесо бха̄во четасико дхаммо, тасма̄ аттаманата̄ читтасса̄ти вутта̄. сесаметтха ча упари ча хет̣т̣ха̄ вуттанайена йоджетва̄ ведитаббам̣.

173. сукхапат̣исам̣вединиддесе две сукха̄нӣти саматхавипассана̄бхӯмидассанаттхам̣ вуттам̣. ка̄йикан̃хи сукхам̣ випассана̄йа бхӯми, четасикам̣ сукхам̣ саматхасса ча випассана̄йа ча бхӯми. ка̄йиканти паса̄дака̄йам̣ вина̄ ануппаттито ка̄йе нийуттанти ка̄йикам̣. четасиканти авиппайогавасена четаси нийуттанти четасикам̣. таттха ка̄йикападена четасикам̣ сукхам̣ пат̣иккхипати, сукхападена ка̄йикам̣ дуккхам̣. татха̄ четасикападена ка̄йикам̣ сукхам̣ пат̣иккхипати, сукхападена четасикам̣ дуккхам̣. са̄танти мадхурам̣ сумадхурам̣. сукханти сукхамева, на дуккхам̣. ка̄йасампхассаджанти ка̄йасампхассе джа̄там̣. са̄там̣ сукхам̣ ведайитанти са̄там̣ ведайитам̣, на аса̄там̣ ведайитам̣. сукхам̣ ведайитам̣, на дуккхам̣ ведайитам̣. парато тӣн̣и пада̄ни иттхилин̇гавасена вутта̄ни. са̄та̄ ведана̄, на аса̄та̄. сукха̄ ведана̄, на дуккха̄ти айамева панеттха аттхо.

четасикасукханиддесо вуттапат̣ипаккханайена йоджетаббо. те сукха̄ти лин̇гавипалла̄со като, та̄ни сукха̄нӣти вуттам̣ хоти. сесаметтха чатукке хет̣т̣ха̄ пат̣хамачатукке вуттанайенева ведитаббам̣. чатта̄ри суттантикаваттхӯни дутийачатуккавасена ведитабба̄нӣти.

дутийачатукканиддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

176. татийачатукканиддесе читтанти мӯлападам̣. вин̃н̃а̄н̣анти аттхападам̣. йам̣ читтантиа̄ди пӣтийам̣ вуттанайена йоджетаббам̣. таттха читтантиа̄дӣсу читтавичиттата̄йа читтам̣. а̄рамман̣ам̣ минама̄нам̣ джа̄на̄тӣти мано. ма̄насанти манойева. ‘‘анталиккхачаро па̄со, йва̄йам̣ чарати ма̄насо’’ти (сам̣. ни. 1.151; маха̄ва. 33) хи еттха пана сампайуттакадхаммо ма̄насоти вутто.

‘‘катхан̃хи бхагава̄ туйхам̣, са̄вако са̄сане рато;

аппаттама̄насо секкхо, ка̄лам̣ кайира̄ джане сута̄’’ти. (сам̣. ни. 1.159) –

еттха арахаттам̣ ма̄насанти вуттам̣. идха пана манова ма̄насам̣. бйан̃джанавасена хетам̣ падам̣ вад̣д̣хитам̣.

хадайанти читтам̣. ‘‘читтам̣ ва̄ те кхиписса̄ми, хадайам̣ ва̄ те пха̄лесса̄мӣ’’ти (сам̣. ни. 1.237; су. ни. а̄л̣авакасутта) еттха уро хадайанти вуттам̣. ‘‘хадайа̄ хадайам̣ ман̃н̃е ан̃н̃а̄йа таччхатӣ’’ти (ма. ни. 1.63) еттха читтам̣. ‘‘ваккам̣ хадайа’’нти (дӣ. ни. 2.377; ма. ни. 1.110) еттха хадайаваттху. идха пана читтамева аббхантарат̣т̣хена ‘‘хадайа’’нти вуттам̣. тадева парисуддхат̣т̣хена пан̣д̣арам̣. бхаван̇гам̣ сандха̄йетам̣ вуттам̣. йатха̄ха – ‘‘пабхассарамидам̣, бхиккхаве, читтам̣, тан̃ча кхо а̄гантукехи упаккилесехи упаккилит̣т̣ха’’нти (а. ни. 1.49). тато никкхантатта̄ пана акусалампи ган̇га̄йа никкханта̄ надӣ ган̇га̄ вийа, годха̄варито никкханта̄ годха̄варӣ вийа ча ‘‘пан̣д̣ара’’нтвева вуттам̣. йасма̄ пана а̄рамман̣авиджа̄наналаккхан̣ам̣ читтам̣ упаккилесена килесо на хоти, сабха̄вато парисуддхамева хоти, упаккилесайоге пана сати упаккилит̣т̣хам̣ на̄ма хоти, тасма̄пи ‘‘пан̣д̣ара’’нти ваттум̣ йуджджати.

мано мана̄йатананти идха пана маногахан̣ам̣ манассева а̄йатанабха̄вадӣпанаттхам̣. тенетам̣ дӣпети – ‘‘найидам̣ дева̄йатанам̣ вийа манасса а̄йатанатта̄ мана̄йатанам̣, атха кхо мано ева а̄йатанам̣ мана̄йатана’’нти.

а̄йатанат̣т̣хо хет̣т̣ха̄ вуттойева. манате ити мано, виджа̄на̄тӣти аттхо. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана̄ху – на̄л̣ийа̄ минама̄но вийа маха̄тула̄йа дха̄райама̄но вийа ча а̄рамман̣ам̣ джа̄на̄тӣти мано, тадева мананалаккхан̣е индат̣т̣хам̣ ка̄ретӣти индрийам̣, манова индрийам̣ маниндрийам̣.

виджа̄на̄тӣти вин̃н̃а̄н̣ам̣. вин̃н̃а̄н̣амева кхандхо вин̃н̃а̄н̣аккхандхо. рул̣хито кхандхо вутто. ра̄сат̣т̣хена хи вин̃н̃а̄н̣аккхандхасса екадесо екам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣. тасма̄ йатха̄ руккхасса екадесам̣ чхинданто руккхам̣ чхиндатӣти вуччати, евамева вин̃н̃а̄н̣аккхандхасса екадесабхӯтам̣ екампи вин̃н̃а̄н̣ам̣ рул̣хито ‘‘вин̃н̃а̄н̣аккхандхо’’ти вуттам̣. йасма̄ пана ра̄сат̣т̣хойева кхандхат̣т̣хо на хоти, кот̣т̣ха̄сат̣т̣хопи кхандхат̣т̣хойева, тасма̄ кот̣т̣ха̄сат̣т̣хена вин̃н̃а̄н̣акот̣т̣ха̄сотипи аттхо. таджджа̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯти тесам̣ пхасса̄дӣнам̣ сампайуттадхамма̄нам̣ ануччхавика̄ мановин̃н̃а̄н̣адха̄ту. имасмин̃хи паде екамева читтам̣ минанат̣т̣хена мано, виджа̄нанат̣т̣хена вин̃н̃а̄н̣ам̣, сабха̄ват̣т̣хена, ниссаттат̣т̣хена ва̄ дха̄тӯти тӣхи на̄мехи вуттам̣.

177.

абхиппамодоти адхика̄ тут̣т̣хи.

178. сама̄дхиниддесе ачалабха̄вена а̄рамман̣е тит̣т̣хатӣти т̣хити. парато пададвайам̣ упасаггавасена вад̣д̣хитам̣. апича сампайуттадхамме а̄рамман̣амхи сампин̣д̣етва̄ тит̣т̣хатӣти сан̣т̣хити. а̄рамман̣ам̣ ога̄хетва̄ анупависитва̄ тит̣т̣хатӣти ават̣т̣хити. кусалапаккхасмим̣ хи чатта̄ро дхамма̄ а̄рамман̣ам̣ ога̄ханти саддха̄ сати сама̄дхи пан̃н̃а̄ти. тенева саддха̄ ‘‘окаппана̄’’ти вутта̄, сати ‘‘апила̄паната̄’’ти, сама̄дхи ‘‘ават̣т̣хитӣ’’ти, пан̃н̃а̄ ‘‘парийога̄хана̄’’ти. акусалапаккхе пана тайо дхамма̄ а̄рамман̣ам̣ ога̄ханти тан̣ха̄ дит̣т̣хи авиджджа̄ти. тенева те ‘‘огха̄’’ти вутта̄. уддхаччавичикиччха̄васена паваттасса виса̄ха̄расса пат̣ипаккхато ависа̄ха̄ро, ависа̄харан̣анти аттхо. уддхаччавичикиччха̄васенева гаччхантам̣ читтам̣ виккхипати на̄ма, айам̣ пана татха̄ на хотӣти авиккхепо. уддхаччавичикиччха̄васенева читтам̣ виса̄хат̣ам̣ на̄ма хоти, ито чито ча харӣйати, айам̣ пана ависа̄хат̣асса ма̄насасса бха̄воти ависа̄хат̣ама̄насата̄.

саматхоти тивидхо саматхо читтасаматхо адхикаран̣асаматхо саббасан̇кха̄расаматхоти. таттха ат̣т̣хасу сама̄паттӣсу читтекаггата̄ читтасаматхо на̄ма. тан̃хи а̄гамма читтачаланам̣ читтавиппханданам̣ саммати вӯпасаммати, тасма̄ со ‘‘читтасаматхо’’ти вуччати. саммукха̄винайа̄дисаттавидхо адхикаран̣асаматхо на̄ма. тан̃хи а̄гамма та̄ни та̄ни адхикаран̣а̄ни самманти вӯпасамманти, тасма̄ со ‘‘адхикаран̣асаматхо’’ти вуччати. йасма̄ пана саббе сан̇кха̄ра̄ нибба̄нам̣ а̄гамма самманти вӯпасамманти, тасма̄ там̣ саббасан̇кха̄расаматхоти вуччати. имасмим̣ аттхе читтасаматхо адхиппето. сама̄дхилаккхан̣е индат̣т̣хам̣ ка̄ретӣти сама̄дхиндрийам̣. уддхачче на кампатӣти сама̄дхибалам̣. самма̄сама̄дхӣти йа̄тха̄васама̄дхи ниййа̄никасама̄дхи кусаласама̄дхи.

179. ра̄гато вимочайам̣ читтантиа̄дӣхи дасахи килесаваттхӯхи вимочанам̣ вуттам̣. тхинаггахан̣енева четтха миддхаггахан̣ам̣, уддхаччаггахан̣енева ча куккуччаггахан̣ам̣ катам̣ хотӣти ан̃н̃есу па̄т̣хесу сахача̄ритта̄ килесаваттхуто вимочанавачаненева пат̣хамаджджха̄на̄дӣхи нӣваран̣а̄дито вимочанам̣, аничча̄нупассана̄дӣхи ниччасан̃н̃а̄дито ча вимочанам̣ вуттамева хотӣти. катхам̣ там̣ читтам̣ анупассатӣти еттха пеййа̄ле ча аничча̄нупассана̄дӣхи ниччасан̃н̃а̄дӣнам̣ паха̄нам̣ вуттамева. чатта̄ри суттантикаваттхӯни татийачатуккавасена ведитабба̄нӣти.

татийачатукканиддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

180. чатуттхачатукканиддесе ‘‘аниддит̣т̣хе напум̣сака’’нти вачанато асуканти аниддит̣т̣хатта̄ ‘‘аниччанти ким̣ аничча’’нти напум̣сакавачанена пуччха̄ ката̄. уппа̄давайат̣т̣хена̄ти уппа̄давайасан̇кха̄тена аттхена, уппа̄давайасабха̄вена̄ти аттхо. еттха ча пан̃чаккхандха̄ сабха̄валаккхан̣ам̣, пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ уппа̄давайа̄ вика̄ралаккхан̣ам̣. етена хутва̄ абха̄вена аничча̄ти вуттам̣ хоти. тенева ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘сан̇кхаталаккхан̣авасена аниччата̄ти тесам̣йева уппа̄давайан̃н̃атхатта’’нти ча ватва̄пи ‘‘хутва̄ абха̄во ва̄’’ти вуттам̣. етена хутва̄ абха̄ва̄ка̄ро аниччалаккхан̣анти вуттам̣ хоти. ‘‘пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ удайаббайам̣ пассанто има̄ни пан̃н̃а̄йа лаккхан̣а̄нӣ’’ти пеййа̄лам̣ катва̄ вуттам̣. дхамма̄ти рӯпаккхандха̄дайо йатха̄вуттадхамма̄.

вира̄га̄нупассӣниддесе рӯпе а̄дӣнавам̣ дисва̄ти бхан̇га̄нупассанато пат̣т̣ха̄йа парато вуттехи аниччат̣т̣ха̄дӣхи рӯпаккхандхе а̄дӣнавам̣ дисва̄. рӯпавира̄гети нибба̄не. нибба̄нан̃хи а̄гамма рӯпам̣ вираджджати апунаруппаттидхамматам̣ а̄паджджанена нируджджхати, тасма̄ нибба̄нам̣ ‘‘рӯпавира̄го’’ти вуччати. чхандаджа̄то хотӣти ануссававасена уппаннадхаммаччхандо хоти. саддха̄дхимуттоти тасмим̣йева нибба̄не саддха̄йа ча адхимутто ниччхито. читтан̃часса сва̄дхит̣т̣хитанти асса йогисса читтам̣ кхайавира̄гасан̇кха̄те рӯпабхан̇ге а̄рамман̣авасена, аччанта вира̄гасан̇кха̄те рӯпавира̄ге нибба̄не ануссававасена сут̣т̣ху адхит̣т̣хитам̣ сут̣т̣ху патит̣т̣хитам̣ хотӣти самбандхато ведитаббам̣. рӯпе вира̄га̄нупассӣти рӯпасса кхайавира̄го рӯпе вира̄готи пакатибхуммавачанена вутто. рӯпасса аччантавира̄го рӯпе вира̄готи нимиттаттхе бхуммавачанена вутто. там̣ дувидхампи вира̄гам̣ а̄рамман̣ато аджджха̄сайато ча анупассанасӣло ‘‘рӯпе вира̄га̄нупассӣ’’ти вутто. еса найо ведана̄дӣсу. ниродха̄нупассӣпаданиддесепи есева найо.

181. катиха̄ка̄рехӣтиа̄ди панеттха висесо – таттха авиджджа̄дӣнам̣ пат̣иччасамуппа̄дан̇га̄нам̣ а̄дӣнаваниродхадассаненева рӯпа̄дӣнампи а̄дӣнаваниродха̄ дассита̄ хонти тесампи пат̣иччасамуппа̄дан̇га̄нативаттанато. имина̄ ева ча висесавачанена вира̄га̄нупассанато ниродха̄нупассана̄йа висит̣т̣хабха̄во вутто хоти. таттха аниччат̣т̣хена̄ти кхайат̣т̣хена, хутва̄ абха̄ват̣т̣хена ва̄. дуккхат̣т̣хена̄ти бхайат̣т̣хена, пат̣ипӣл̣анат̣т̣хена ва̄. анаттат̣т̣хена̄ти аса̄ракат̣т̣хена, авасаваттанат̣т̣хена ва̄. санта̄пат̣т̣хена̄ти килесасанта̄панат̣т̣хена. випарин̣а̄мат̣т̣хена̄ти джара̄бхан̇гавасена двидха̄ парин̣а̄манат̣т̣хена. нида̄наниродхена̄ти мӯлапаччайа̄бха̄вена. нируджджхатӣти на бхавати. самудайаниродхена̄ти а̄саннапаччайа̄бха̄вена. мӯлапаччайо хи бйа̄дхисса асаппа̄йабходжанам̣ вийа нида̄нанти вутто, а̄саннапаччайо бйа̄дхисса ва̄тапиттасемха̄ вийа самудайоти вутто. нида̄нан̃хи ниччхайена дада̄ти пхаламити нида̄нам̣, самудайо пана сут̣т̣ху удети етасма̄ пхаламити самудайо. джа̄тиниродхена̄ти мӯлапаччайасса уппаттиабха̄вена. пабхаваниродхена̄ти а̄саннапаччайасса уппаттиабха̄вена. джа̄тийева хи пабхавати етасма̄ дуккханти пабхавоти ваттум̣ йуджджати. хетуниродхена̄ти джанакапаччайа̄бха̄вена. паччайаниродхена̄ти упаттхамбхакапаччайа̄бха̄вена. мӯлапаччайопи хи а̄саннапаччайо ча джанакапаччайо упаттхамбхакапаччайо ча хотийева. етехи тиккхавипассана̄ккхан̣е тадан̇ганиродхо, маггаккхан̣е самуччхеданиродхо вутто хоти. н̃а̄н̣уппа̄дена̄ти тиккхавипассана̄н̃а̄н̣асса ва̄ магган̃а̄н̣асса ва̄ уппа̄дена. ниродхупат̣т̣ха̄нена̄ти випассана̄ккхан̣е паччаккхато кхайаниродхасса ануссававасена ниродхасан̇кха̄тасса нибба̄насса упат̣т̣ха̄нена, маггаккхан̣е паччаккхато ча нибба̄насса упат̣т̣ха̄нена. етехи висайависайинийамова като хоти, тадан̇гасамуччхеданиродхо ча вутто хоти.

182. пат̣иниссагга̄нупассӣпаданиддесе рӯпам̣ париччаджатӣти а̄дӣнавадассанена нирапеккхата̄йа рӯпаккхандхам̣ париччаджати. паричча̄гапат̣иниссагготи паричча̄гат̣т̣хена пат̣иниссагготи вуттам̣ хоти. етена пат̣иниссаггападасса паричча̄гат̣т̣хо вутто, тасма̄ килеса̄нам̣ паджахананти аттхо. еттха ча вут̣т̣ха̄нага̄минӣ випассана̄ килесе тадан̇гавасена париччаджати, магго самуччхедавасена. рӯпаниродхе нибба̄не читтам̣ паккхандатӣти вут̣т̣ха̄нага̄минӣ там̣нинната̄йа паккхандати, магго а̄рамман̣акаран̣ена. паккханданапат̣иниссагготи паккханданат̣т̣хена пат̣иниссагготи вуттам̣ хоти. етена пат̣иниссаггападасса паккханданат̣т̣хо вутто, тасма̄ читтасса нибба̄не виссаджджананти аттхо. чатта̄ри суттантикаваттхӯни чатуттхачатуккавасена ведитабба̄ни. имасмим̣ чатукке джара̄маран̣е ваттаббам̣хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣. сатипат̣т̣ха̄несу ча ‘‘ка̄йе ка̄йа̄нупассана̄, читте читта̄нупассана̄’’ти ка̄йачитта̄нам̣ екаттавоха̄равасена екавачананиддесо като. ‘‘ведана̄су ведана̄нупассана̄, дхаммесу дхамма̄нупассана̄’’ти ведана̄дхамма̄нам̣ на̄наттавоха̄равасена бахувачананиддесо катоти ведитабботи.

чатуттхачатукканиддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нит̣т̣хита̄ ча сатока̄рин̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄.

6. н̃а̄н̣ара̄сичхакканиддесаван̣н̣ана̄

183. ида̄ни чхахи ра̄сӣхи уддит̣т̣хан̃а̄н̣есу чатувӣсатисама̄дхин̃а̄н̣аниддесе та̄ва ка̄йа̄нупассана̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ чатукка̄нам̣ васена два̄дасаннам̣ ваттхӯнам̣ екекасмим̣ асса̄савасена еко, пасса̄савасена екоти две две сама̄дхӣти два̄дасасу ваттхӯсу чатувӣсати сама̄дхайо хонти. джха̄наккхан̣е техи сампайутта̄ни чатувӣсатисама̄дхивасена н̃а̄н̣а̄ни.

два̄саттативипассана̄н̃а̄н̣аниддесе дӣгхам̣ асса̄са̄ти ‘‘дӣгха’’нтивуттаасса̄сато. ким̣ вуттам̣ хоти? дӣгхам̣ асса̄сахету джха̄нам̣ пат̣илабхитва̄ сама̄хитена читтена випассана̄ккхан̣е аниччато анупассанат̣т̣хена випассана̄ти вуттам̣ хоти. еса найо уттаратра̄пи. тесам̣йева два̄дасаннам̣ ваттхӯнам̣ екекасмим̣ асса̄савасена тиссо, пасса̄савасена тиссоти чха чха анупассана̄ти два̄дасасу ваттхӯсу два̄саттати анупассана̄ хонти. та̄ ева два̄саттати анупассана̄ два̄саттативипассана̄васена н̃а̄н̣а̄ни.

ниббида̄н̃а̄н̣аниддесе аничча̄нупассӣ ассасанти аничча̄нупассӣ хутва̄ ассасанто, аничча̄нупассӣ хутва̄ ваттентоти аттхо. ‘‘ассаса’’нти ча идам̣ вачанам̣ хетуаттхе дат̣т̣хаббам̣. йатха̄бхӯтам̣ джа̄на̄ти пассатӣти ниббида̄н̃а̄н̣анти кала̄пасаммасанато пат̣т̣ха̄йа йа̄ва бхан̇га̄нупассана̄ паваттавипассана̄н̃а̄н̣ена сан̇кха̄ра̄нам̣ йатха̄сабха̄вам̣ джа̄на̄ти, чаккхуна̄ дит̣т̣хамива ча тенева н̃а̄н̣ачаккхуна̄ пассати. тасма̄ ниббида̄н̃а̄н̣ам̣ на̄ма̄ти аттхо, сан̇кха̄ресу ниббиндан̃а̄н̣ам̣ на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. упари бхайатӯпат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ мун̃читукамйата̄дӣнан̃ча н̃а̄н̣а̄нам̣ висум̣ а̄гататта̄ идха йатха̄вутта̄нева випассана̄н̃а̄н̣а̄ни ниббида̄н̃а̄н̣а̄нӣти ведитабба̄ни.

ниббида̄нуломан̃а̄н̣аниддесе аничча̄нупассӣ ассасанти аничча̄нупассино ассасантасса. са̄миаттхе паччаттавачанам̣. бхайатупат̣т̣ха̄не пан̃н̃а̄тивачаненева бхайатупат̣т̣ха̄наа̄дӣнава̄нупассана̄ниббида̄нупассана̄н̃а̄н̣а̄ни вутта̄ни хонти тин̣н̣ам̣ екалаккхан̣атта̄. има̄ни тӣн̣и н̃а̄н̣а̄ни анантара̄ вутта̄нам̣ ниббида̄н̃а̄н̣а̄нам̣ анукӯлабха̄вена ануломато ниббида̄нуломан̃а̄н̣а̄нӣти вутта̄ни.

ниббида̄пат̣иппассаддхин̃а̄н̣аниддесе аничча̄нупассӣ ассасанти анантарасадисамева. пат̣исан̇кха̄ сантит̣т̣хана̄ пан̃н̃а̄тивачаненева мун̃читукамйата̄пат̣исан̇кха̄нупассана̄сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣а̄ни вутта̄ни хонти тин̣н̣ам̣ екалаккхан̣атта̄. ‘‘пат̣исан̇кха̄ сантит̣т̣хана̄’’тивачаненева ануломан̃а̄н̣амагган̃а̄н̣а̄нипи гахита̄ни хонти. сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣аануломан̃а̄н̣а̄нипи хи ниббида̄йа сикха̄ппаттатта̄ ниббида̄джананабйа̄па̄раппаха̄нена ниббида̄пат̣иппассаддхин̃а̄н̣а̄ни на̄ма хонти. магган̃а̄н̣ам̣ пана ниббида̄пат̣иппассаддханте уппаджджанато ниббида̄пат̣иппассаддхин̃а̄н̣ам̣ на̄ма хотӣти ативийа йуджджатӣти. ниббида̄нуломан̃а̄н̣есу вийа а̄дибхӯтам̣ мун̃читукамйата̄н̃а̄н̣ам̣ аггахетва̄ ‘‘пат̣исан̇кха̄ сантит̣т̣хана̄’’ти анте н̃а̄н̣адвайаггахан̣ам̣ магган̃а̄н̣асан̇гахан̣аттхам̣. мун̃читукамйата̄ти хи вутте ануломан̃а̄н̣ам̣ сан̇гайхати, на магган̃а̄н̣ам̣. магган̃а̄н̣ан̃хи мун̃читукамйата̄ на̄ма на хоти, киччасиддхийам̣ сантит̣т̣ханато пана сантит̣т̣хана̄ на̄ма хоти. ат̣т̣хакатха̄йампи ча ‘‘пхусана̄ти аппана̄’’ти вуттам̣. идан̃ча магган̃а̄н̣ам̣ нибба̄не аппана̄ти катва̄ сантит̣т̣хана̄ на̄ма хотӣти ‘‘сантит̣т̣хана̄’’тивачанена магган̃а̄н̣ампи сан̇гайхати. ниббида̄нуломан̃а̄н̣а̄нипи аттхато ниббида̄н̃а̄н̣а̄нева хонтӣти та̄нипи ниббида̄н̃а̄н̣ехи сан̇гахетва̄ ниббида̄пат̣иппассаддхин̃а̄н̣а̄нӣти ниббида̄гахан̣амева катам̣, на ниббида̄нуломаггахан̣ам̣. тӣсупи четесу н̃а̄н̣ат̣т̣хаканиддесесу чатуттхасса дхамма̄нупассана̄чатуккасса васена вутта̄нам̣ чатуннам̣ ваттхӯнам̣ екекасмим̣ асса̄савасена екам̣, пасса̄савасена еканти две две н̃а̄н̣а̄нӣти чатӯсу ваттхӯсу ат̣т̣ха н̃а̄н̣а̄ни хонти.

вимуттисукхан̃а̄н̣аниддесе пахӣнатта̄ти паха̄нам̣ дассетва̄ тасса паха̄насса самуччхедаппаха̄наттам̣ дассенто самуччхиннатта̄ти а̄ха. вимуттисукхе н̃а̄н̣анти пхалавимуттисукхасампайуттан̃а̄н̣ан̃ча пхалавимуттисукха̄рамман̣апаччавеккхан̣ан̃а̄н̣ан̃ча. анусайаваттхусса килесасса паха̄нена парийут̣т̣ха̄надуччаритаваттхуппаха̄нам̣ хотӣти дассанаттхам̣ пуна анусайа̄нам̣ паха̄нам̣ вуттам̣. екавӣсатипхалан̃а̄н̣ам̣ сандха̄йа пахӣнакилесаган̣ана̄йапи н̃а̄н̣аган̣ана̄ ката̄ хоти, паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ан̃ча сандха̄йа пахӣнакилесапаччавеккхан̣аган̣ана̄йа пхалапаччавеккхан̣ан̃а̄н̣аган̣ана̄ ката̄ хотӣти.

н̃а̄н̣ара̄сичхакканиддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄маггат̣т̣хакатха̄йа

а̄на̄па̄нассатикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. индрийакатха̄

1. пат̣хамасуттантаниддесаван̣н̣ана̄

184. ида̄ни а̄на̄па̄нассатикатха̄нантарам̣ катхита̄йа индрийакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄ ануппатта̄. айан̃хи индрийакатха̄ а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄йа упака̄рака̄нам̣ индрийа̄нам̣ абха̄ве а̄на̄па̄нассатибха̄вана̄йа абха̄вато тадупака̄рака̄нам̣ индрийа̄нам̣ висодхана̄дивидхидассанаттхам̣ а̄на̄па̄нассатикатха̄нантарам̣ катхита̄ти тан̃ча катхетаббам̣ индрийакатхам̣ аттана̄ бхагавато саммукха̄ сутам̣ вин̃н̃а̄та̄дхиппа̄йасуттантикадесанам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ тадаттхаппака̄санавасена катхетука̄мо пат̣хамам̣ та̄ва евам̣ ме сутантиа̄дима̄ха.

таттха еванти нипа̄тападам̣. метиа̄дӣни на̄мапада̄ни. вихаратӣти еттха ви-ити упасаггападам̣, харатӣти а̄кхйа̄тападанти имина̄ та̄ва найена падавибха̄го ведитаббо.

аттхато пана упамӯпадесагарахапасам̣сана̄ка̄равачанаггахан̣есу евам̣-саддо диссати нидассанаттхе ча авадха̄ран̣аттхе ча. идха пана евам̣саддо а̄ка̄раттхе нидассанаттхе ча вин̃н̃уджанена павутто, татхева авадха̄ран̣аттхе ча.

таттха а̄ка̄раттхена евам̣саддена етаматтхам̣ дӣпети – на̄на̄найанипун̣аманекаджджха̄сайасамут̣т̣ха̄нам̣ аттхабйан̃джанасампаннам̣ вивидхапа̄т̣иха̄рийам̣ дхамматтхадесана̄пат̣иведхагамбхӣрам̣ саббасатта̄нам̣ сакасакабха̄са̄нурӯпато сотапатхама̄гаччхантам̣ тасса бхагавато вачанам̣ саббаппака̄рена ко саматтхо вин̃н̃а̄тум̣, саббатха̄мена пана сотука̄матам̣ джанетва̄пи евам̣ ме сутам̣, майа̄пи екена̄ка̄рена сутанти.

нидассанаттхена ‘‘на̄хам̣ сайамбхӯ, на майа̄ идам̣ саччхиката’’нти атта̄нам̣ паримоченто ‘‘евам̣ ме сутам̣, майа̄пи евам̣ сута’’нти ида̄ни ваттаббам̣ сакалам̣ суттам̣ нидассети.

авадха̄ран̣аттхена тхеро са̄рипутто ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ маха̄пан̃н̃а̄нам̣ йадидам̣ са̄рипутто’’ти (а. ни. 1.188-189), ‘‘на̄хам̣, бхиккхаве, ан̃н̃ам̣ екапуггалампи саманупасса̄ми, йо евам̣ татха̄гатена ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ саммадева ануппаваттети йатхайидам̣, бхиккхаве, са̄рипутто. са̄рипутто, бхиккхаве, татха̄гатена ануттарам̣ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ саммадева ануппаваттетӣ’’тиевама̄дина̄ (а. ни. 1.187) найена бхагавата̄ пасаттхабха̄ва̄нурӯпам̣ аттано дха̄ран̣абалам̣ дассенто сатта̄нам̣ сотука̄матам̣ джанети ‘‘евам̣ ме сутам̣, тан̃ча кхо аттхато ва̄ бйан̃джанато ва̄ анӯнаманадхикам̣, евамева, на ан̃н̃атха̄ дат̣т̣хабба’’нти.

месаддо каран̣асампада̄наса̄миаттхесу диссати. идха пана ‘‘майа̄ сутам̣, мама сута’’нти ча аттхадвайе йуджджати.

сутанти айам̣саддо саупасагго анупасагго ча виссутагаманакилиннаупачитаануйогасотавин̃н̃еййесу диссати вин̃н̃а̄тепи ча сотадва̄ра̄нуса̄рена. идха панасса сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ританти ва̄ упадха̄ран̣анти ва̄ аттхо. ме-саддасса хи майа̄тиаттхе сати ‘‘евам̣ майа̄ сутам̣ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄рита’’нти йуджджати, мама̄тиаттхе сати ‘‘евам̣ мама сутам̣ сотадва̄ра̄нуса̄рена упадха̄ран̣а’’нти йуджджати.

апича ‘‘евам̣ ме сута’’нти аттана̄ уппа̄дитабха̄вам̣ аппат̣иджа̄нанто пуримасаванам̣ виваранто ‘‘саммукха̄ пат̣иггахитамидам̣ майа̄ тасса бхагавато чатувеса̄раджджависа̄радасса дасабаладхарасса а̄сабхат̣т̣ха̄нат̣т̣ха̄йино сӣхана̄дана̄дино саббасаттуттамасса дхаммиссарасса дхаммара̄джасса дхамма̄дхипатино дхаммадӣпасса дхаммасаран̣асса саддхаммаварачаккаваттино самма̄самбуддхасса вачанам̣, на еттха аттхе ва̄ дхамме ва̄ паде ва̄ бйан̃джане ва̄ кан̇кха̄ ва̄ вимати ва̄ ка̄табба̄’’ти имасмим̣ дхамме ассаддхийам̣ вина̄сети, саддха̄сампадам̣ уппа̄детӣти. тенетам̣ вуччати –

‘‘вина̄сайати ассаддхам̣, саддхам̣ вад̣д̣хети са̄сане;

евам̣ ме сутамиччевам̣, вадам̣ готамаса̄вако’’ти.

еканти ган̣анапариччхеданиддесо. самайанти париччхиннаниддесо. екам̣ самайанти анийамитапаридӣпанам̣. таттха самайасаддо –

самава̄йе кхан̣е ка̄ле, самӯхе хетудит̣т̣хису;

пат̣ила̄бхе паха̄не ча, пат̣иведхе ча диссати.

идха панасса ка̄ло аттхо. тена сам̣ваччхараутума̄саддхама̄сараттиндивапуббан̣хамаджджханхикаса̄йанхапат̣хама- маджджхимапаччхимайа̄мамухутта̄дӣсу ка̄лаппабхедабхӯтесу самайесу екам̣ самайанти дӣпети.

таттха кин̃ча̄пи етесу сам̣ваччхара̄дӣсу самайесу йам̣ йам̣ суттам̣ йамхи йамхи сам̣ваччхаре утумхи ма̄се паккхе раттибха̄ге дивасабха̄ге ва̄ вуттам̣, саббам̣ там̣ тхерасса сувидитам̣ суваваттха̄питам̣ пан̃н̃а̄йа. йасма̄ пана ‘‘евам̣ ме сутам̣ асукасам̣ваччхаре асукаутумхи асукама̄се асукапаккхе асукараттибха̄ге асукадивасабха̄ге ва̄’’ти евам̣ вутте на сакка̄ сукхена дха̄ретум̣ ва̄ уддиситум̣ ва̄ уддиса̄петум̣ ва̄, баху ча ваттаббам̣ хоти, тасма̄ екенева падена таматтхам̣ самодха̄нетва̄ ‘‘екам̣ самайа’’нти а̄ха.

йе ва̄ име габбхоккантисамайо джа̄тисамайо сам̣вегасамайо абхиниккхаманасамайо дуккарака̄рикасамайо ма̄равиджайасамайо абхисамбодхисамайо дит̣т̣хадхаммасукхавиха̄расамайо десана̄самайо паринибба̄насамайотиевама̄дайо бхагавато девамануссесу ативийа пака̄са̄ анекака̄лаппабхеда̄ ева самайа̄, тесу самайесу десана̄самайасан̇кха̄там̣ екам̣ самайанти дӣпети. йо ча̄йам̣ н̃а̄н̣акарун̣а̄киччасамайесу карун̣а̄киччасамайо, аттахитапарахитапат̣ипаттисамайесу парахитапат̣ипаттисамайо, саннипатита̄нам̣ каран̣ӣйадвайасамайесу дхаммикатха̄самайо, десана̄пат̣ипаттисамайесу десана̄самайо, тесупи самайесу ан̃н̃атарам̣ самайам̣ сандха̄йа ‘‘екам̣ самайа’’нти а̄ха.

йасма̄ пана ‘‘екам̣ самайа’’нти аччантасам̣йогаттхо самбхавати. йан̃хи самайам̣ бхагава̄ имам̣ ан̃н̃ам̣ ва̄ суттантам̣ десеси, аччантамева там̣ самайам̣ карун̣а̄виха̄рена виха̄си, тасма̄ тадаттхаджотанаттхам̣ идха упайогавачананиддесо катоти.

тенетам̣ вуччати –

‘‘там̣ там̣ аттхамапеккхитва̄, бхуммена каран̣ена ча;

ан̃н̃атра самайо вутто, упайогена со идха̄’’ти.

пора̄н̣а̄ пана ван̣н̣айанти – ‘‘тасмим̣ самайе’’ти ва̄ ‘‘тена самайена̄’’ти ва̄ ‘‘там̣ самайа’’нти ва̄ абхила̄паматтабхедо еса, саббаттха бхуммамеваттхоти. тасма̄ ‘‘екам̣ самайа’’нти вуттепи ‘‘екасмим̣ самайе’’ти аттхо ведитаббо.

бхагава̄ти гару. гарун̃хи локе ‘‘бхагава̄’’ти ваданти. айан̃ча саббагун̣ависит̣т̣хата̄йа саббасатта̄нам̣ гару, тасма̄ ‘‘бхагава̄’’ти ведитаббо. пора̄н̣ехипи вуттам̣ –

‘‘бхагава̄ти вачанам̣ сет̣т̣хам̣, бхагава̄ти вачанамуттамам̣;

гару га̄равайутто со, бхагава̄ тена вуччатӣ’’ти.

апича –

‘‘бха̄гйава̄ бхаггава̄ йутто, бхагехи ча вибхаттава̄;

бхаттава̄ вантагамано, бхавесу бхагава̄ тато’’ти. –

имисса̄пи га̄тха̄йа васена асса падасса виттха̄рато аттхо ведитаббо. со ча висуддхимагге буддха̄нуссатиниддесе (висуддхи. 1.123 а̄дайо) вуттойева.

етта̄вата̄ четтха еванти вачанена десана̄сампаттим̣ ниддисати, ме сутанти са̄вакасампаттим̣, екам̣ самайанти ка̄ласампаттим̣, бхагава̄ти десакасампаттим̣.

са̄ваттхийанти еттха ча саваттхасса исино нива̄сат̣т̣ха̄набхӯта̄ нагарӣ са̄ваттхӣ, йатха̄ ка̄кандӣ ма̄кандӣти евам̣ та̄ва аккхарачинтака̄. ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ пана бхан̣анти – йам̣ кин̃чи манусса̄нам̣ упабхогапарибхогам̣ саббаметтха аттхӣти са̄ваттхӣ, саттхасама̄йоге ча ким̣ бхан̣д̣аматтхӣти пуччхите саббаматтхӣтипи вачанамупа̄да̄йа са̄ваттхӣ.

‘‘саббада̄ саббӯпакаран̣ам̣, са̄ваттхийам̣ самохитам̣;

тасма̄ саббамупа̄да̄йа, са̄ваттхӣти павуччатӣ’’ти. –

тассам̣ са̄ваттхийам̣. самӣпаттхе бхуммавачанам̣. вихаратӣти ависесена ирийа̄патхадиббабрахмаарийавиха̄ресу ан̃н̃атаравиха̄расаман̇гипаридӣпанаметам̣, идха пана т̣ха̄нагамана̄санасайанаппабхедесу ирийа̄патхесу ан̃н̃атараирийа̄патхасама̄йогапаридӣпанам̣. тена т̣хитопи гаччхантопи нисиннопи сайа̄нопи бхагава̄ ‘‘вихарати’’ччева ведитаббо. со хи бхагава̄ екам̣ ирийа̄патхаба̄дханам̣ ан̃н̃ена ирийа̄патхена виччхиндитва̄ апарипатантаматтабха̄вам̣ харати паваттети, тасма̄ ‘‘вихаратӣ’’ти вуччати.

джетаванети еттха аттано паччаттхикаджанам̣ джина̄тӣти джето, ран̃н̃о ва̄ аттано паччаттхикаджане джите джа̄тоти джето, ман̇галакамйата̄йа ва̄ тасса евам̣на̄мамева катанти джето, ванайатӣти ванам̣, аттасампада̄йа сатта̄нам̣ бхаттим̣ ка̄рети, аттани синехам̣ уппа̄детӣти аттхо. вануте ити ва̄ ванам̣, на̄на̄видхакусумагандхасаммодаматтакокила̄дивихан̇га̄бхирутехи мандама̄рутачалитаруккхаса̄кха̄вит̣апапаллавапала̄сехи ‘‘етха мам̣ парибхун̃джатха̄’’ти па̄н̣ино йа̄чати вийа̄ти аттхо. джетасса ванам̣ джетаванам̣. тан̃хи джетена ра̄джакума̄рена ропитам̣ сам̣ваддхитам̣ парипа̄литам̣, со ча тасса са̄мӣ ахоси, тасма̄ джетавананти вуччати. тасмим̣ джетаване. ванан̃ча на̄ма ропимам̣ сайам̣джа̄танти дувидхам̣. идан̃ча вел̣увана̄дӣни ча ропима̄ни, андхаванамаха̄вана̄дӣни сайам̣джа̄та̄ни.

ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄мети судатто на̄ма со гахапати ма̄та̄питӯхи катана̄мавасена. саббака̄масамиддхата̄йа пана вигатамаччхерата̄йа карун̣а̄дигун̣асаман̇гита̄йа ча ниччака̄лам̣ ана̄тха̄нам̣ пин̣д̣амада̄си, тена ана̄тхапин̣д̣икоти сан̇кхам̣ гато. а̄раманти еттха па̄н̣ино, висесена ва̄ паббаджита̄ти а̄ра̄мо, тасса пуппхапхала̄дисобха̄йа на̄тидӯраначча̄санната̄дипан̃чавидхасена̄санан̇гасампаттийа̄ ча тато тато а̄гамма раманти абхираманти, ануккан̣т̣хита̄ хутва̄ нивасантӣти аттхо. вуттаппака̄ра̄йа ва̄ сампаттийа̄ таттха таттха гатепи аттано аббхантарам̣ а̄нетва̄ рама̄петӣти а̄ра̄мо. со хи ана̄тхапин̣д̣икена гахапатина̄ джетасса ра̄джакума̄расса хаттхато ат̣т̣ха̄расахи хиран̃н̃акот̣ӣхи кот̣исантхарена кӣн̣итва̄ ат̣т̣ха̄расахи хиран̃н̃акот̣ӣхи сена̄сана̄ни ка̄ра̄петва̄ ат̣т̣ха̄расахи хиран̃н̃акот̣ӣхи виха̄рамахам̣ нит̣т̣ха̄петва̄ евам̣ чатупан̃н̃а̄сахиран̃н̃акот̣ипаричча̄гена буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ниййа̄дито, тасма̄ ‘‘ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄мо’’ти вуччати. тасмим̣ ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме.

еттха ча ‘‘джетаване’’тивачанам̣ пуримаса̄мипарикиттанам̣, ‘‘ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’ти паччхимаса̄мипарикиттанам̣. киметесам̣ парикиттане пайоджананти? пун̃н̃ака̄ма̄нам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджанам̣. таттха хи два̄ракот̣т̣хакапа̄са̄дама̄пане бхӯмивиккайаладдха̄ ат̣т̣ха̄раса хиран̃н̃акот̣ийо анекакот̣иаггханака̄ руккха̄ ча джетасса паричча̄го, чатупан̃н̃а̄са хиран̃н̃акот̣ийо ана̄тхапин̣д̣икасса. ити тесам̣ парикиттанена евам̣ пун̃н̃ака̄ма̄ пун̃н̃а̄ни каронтӣти дассенто а̄йасма̄ са̄рипутто ан̃н̃епи пун̃н̃ака̄ме тесам̣ дит̣т̣ха̄нугатиа̄паджджане нийоджети.

таттха сийа̄ – йади та̄ва бхагава̄ са̄ваттхийам̣ вихарати, ‘‘джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’ти на ваттаббам̣. атха таттха вихарати, ‘‘са̄ваттхийа’’нти на ваттаббам̣. на хи сакка̄ убхайаттха екам̣ самайам̣ вихаритунти. на кхо панетам̣ евам̣ дат̣т̣хаббам̣, нану авочумха ‘‘самӣпаттхе бхуммавачана’’нти. тасма̄ йатха̄ ган̇га̄йамуна̄дӣнам̣ самӣпе гойӯтха̄ни чаранта̄ни ‘‘ган̇га̄йа чаранти, йамуна̄йа чарантӣ’’ти вуччанти, евамидха̄пи йадидам̣ са̄ваттхийа̄ самӣпе джетаванам̣ ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄мо, таттха вихаранто вуччати ‘‘са̄ваттхийам̣ вихарати джетаване ана̄тхапин̣д̣икасса а̄ра̄ме’’ти. гочарага̄манидассанаттхам̣ хисса са̄ваттхивачанам̣, паббаджита̄нурӯпанива̄сат̣т̣ха̄нанидассанаттхам̣ сесавачанам̣.

таттха са̄ваттхикиттанена а̄йасма̄ са̄рипутто бхагавато гахат̣т̣ха̄нуггахакаран̣ам̣ дассети, джетавана̄дикиттанена паббаджита̄нуггахакаран̣ам̣. татха̄ пуримена паччайаггахан̣ато аттакиламатха̄нуйогавиваджджанам̣, паччхимена ваттхука̄маппаха̄нато ка̄масукхаллика̄нуйогавиваджджанӯпа̄йам̣. атха ва̄ пуримена ча дхаммадесана̄бхийогам̣, паччхимена вивека̄дхимуттим̣. пуримена карун̣а̄йа упагаманам̣, паччхимена пан̃н̃а̄йа апагаманам̣. пуримена сатта̄нам̣ хитасукханиппха̄дана̄дхимуттатам̣, паччхимена парахитасукхакаран̣е нирупалепатам̣. пуримена дхаммикасукха̄паричча̄ганимиттам̣ пха̄сувиха̄рам̣, паччхимена уттаримануссадхамма̄нуйоганимиттам̣. пуримена манусса̄нам̣ упака̄рабахулатам̣, паччхимена дева̄нам̣. пуримена локе джа̄тасса локе сам̣ваддхабха̄вам̣, паччхимена локена анупалиттатам̣. пуримена ‘‘екапуггало, бхиккхаве, локе уппаджджама̄но уппаджджати бахуджанахита̄йа бахуджанасукха̄йа лока̄нукампа̄йа аттха̄йа хита̄йа сукха̄йа деваманусса̄нам̣. катамо екапуггало? татха̄гато арахам̣ самма̄самбуддхо’’ти (а. ни. 1.170) вачанато йадаттхам̣ бхагава̄ уппанно, тадаттхапаридӣпанам̣, паччхимена йаттха уппанно, таданурӯпавиха̄рапаридӣпанам̣. бхагава̄ хи пат̣хамам̣ лумбиниване, дутийам̣ бодхиман̣д̣ети локийалокуттарасса уппаттийа̄ ванейева уппанно, тенасса ванейева виха̄рам̣ дассетӣти евама̄дина̄ найенеттха аттхайоджана̄ ведитабба̄.

татра̄ти десака̄лапаридӣпанам̣. тан̃хи йам̣ самайам̣ вихарати, татра самайе, йасмин̃ча джетаване вихарати, татра джетаванети дӣпети. бха̄ситаббайутте ва̄ десака̄ле дӣпети. на хи бхагава̄ айутте десе ка̄ле ва̄ дхаммам̣ десети. ‘‘ака̄ло кхо та̄ва ба̄хийа̄’’тиа̄ди (уда̄. 10) четтха са̄дхакам̣. кхоти падапӯран̣аматте авадха̄ран̣аттхе а̄дика̄латтхе ва̄ нипа̄то. бхагава̄ти локагарудӣпанам̣. бхиккхӯти катха̄саванайуттапуггалавачанам̣. апичеттха ‘‘бхиккхакоти бхиккху, бхиккха̄чарийам̣ аджджхупагатоти бхиккхӯ’’тиа̄дина̄ (вибха. 510; па̄ра̄. 45) найена вачанаттхо ведитаббо. а̄мантесӣти а̄лапи абха̄си самбодхеси, айаметтха аттхо. ан̃н̃атра пана н̃а̄панепи паккосанепи. бхиккхавоти а̄мантана̄ка̄радӣпанам̣. тена тесам̣ бхиккхӯнам̣ бхиккханасӣлата̄бхиккханадхаммата̄бхиккханеса̄дхука̄рита̄дигун̣айогасиддхена вачанена хӣна̄дхикаджанасевитам̣ вуттим̣ пака̄сенто уддхатадӣнабха̄ваниггахам̣ кароти. ‘‘бхиккхаво’’ти имина̄ ча карун̣а̄виппха̄расоммахадайанайананипа̄тапуббан̇гамена вачанена те аттано мукха̄бхимукхе каронто тенева катхетукамйата̄дӣпакена вачанена несам̣ сотукамйатам̣ джанети. тенева ча самбодханаттхена вачанена са̄дхукасаванаманасика̄репи те нийоджети. са̄дхукасаванаманасика̄ра̄йатта̄ хи са̄санасампатти.

апаресу девамануссесу виджджама̄несу касма̄ бхиккхӯйева а̄мантесӣти че? джет̣т̣хасет̣т̣ха̄саннасада̄саннихитабха̄джанабха̄вато. саббапарисаса̄дха̄ран̣а̄ хи бхагавато дхаммадесана̄. париса̄йа ча джет̣т̣ха̄ бхиккхӯ пат̣хамуппаннатта̄, сет̣т̣ха̄ анага̄рийабха̄вам̣ а̄дим̣ катва̄ саттху чарийа̄нувидха̄йакатта̄ сакаласа̄санапат̣игга̄хакатта̄ ча, а̄санна̄ таттха нисиннесу саттхусанникатта̄, сада̄саннихита̄ саттхусантика̄вачаратта̄, дхаммадесана̄йа ча те ева бха̄джанам̣ йатха̄нусит̣т̣хам̣ пат̣ипаттисаббха̄вато.

таттха сийа̄ – киматтхам̣ пана бхагава̄ дхаммам̣ десенто пат̣хамам̣ бхиккхӯ а̄мантеси, на дхаммамева десесӣти? сатиджананаттхам̣. париса̄йа хи бхиккхӯ ан̃н̃ам̣ чинтента̄пи виккхиттачитта̄пи дхаммам̣ паччавеккханта̄пи каммат̣т̣ха̄нам̣ манасикаронта̄пи нисинна̄ хонти, те ана̄мантетва̄ дхамме десийама̄не ‘‘айам̣ десана̄ ким̣нида̄на̄ ким̣паччайа̄ катама̄йа аттхуппаттийа̄ десита̄’’ти саллаккхетум̣ асакконта̄ виккхепам̣ а̄паджджеййум̣, дуггахитам̣ ва̄ ган̣хеййум̣. тена тесам̣ сатиджананаттхам̣ бхагава̄ пат̣хамам̣ а̄мантетва̄ паччха̄ дхаммам̣ десети.

бхадантети га̄рававачанаметам̣, саттхуно пат̣ивачанада̄нам̣ ва̄. апичеттха ‘‘бхиккхаво’’ти вадама̄но бхагава̄ те бхиккхӯ а̄лапати, ‘‘бхаданте’’ти вадама̄на̄ те бхагавантам̣ пачча̄лапанти. татха̄ ‘‘бхиккхаво’’ти бхагава̄ а̄бха̄сати, ‘‘бхаданте’’ти те пачча̄бха̄санти. ‘‘бхиккхаво’’ти пат̣ивачанам̣ да̄пети, бхадантети пат̣ивачанам̣ денти. те бхиккхӯти йе бхагава̄ а̄мантеси. бхагавато паччассосунти бхагавато а̄мантанам̣ пат̣иассосум̣, абхимукха̄ хутва̄ сун̣им̣су сампат̣иччхим̣су пат̣иггахесунти аттхо. бхагава̄ етадавоча̄ти бхагава̄ етам̣ ида̄ни ваттаббам̣ сакаласуттам̣ авоча.

етта̄вата̄ ча йам̣ а̄йасмата̄ са̄рипуттена камалакувалайуджджалавималаса̄дурасасалила̄йа поккхаран̣ийа̄ сукха̄ватаран̣аттхам̣ ниммаласила̄таларачанавила̄сасопа̄нам̣ виппакин̣н̣амутта̄джа̄ласадисава̄лика̄кин̣н̣апан̣д̣арабхӯмибха̄гам̣ титтхам̣ вийа, сувибхаттабхиттивичитраведика̄париккхиттасса наккхаттапатхам̣ пхуситука̄мата̄йа вийа, виджамбхитасамуссайасса па̄са̄даварасса сукха̄рохан̣аттхам̣ дантамайасан̣хамудупхалакакан̃чаналата̄винаддхаман̣иган̣аппабха̄самудайуджджаласобхам̣ сопа̄нам̣ вийа, суван̣н̣авалайанӯпура̄дисан̇гхат̣т̣анасаддасаммисситакатхитахаситамадхурассарагехаджанавичаритасса ул̣а̄риссарийавибхавасобхитасса маха̄гхарасса сукхаппавесанаттхам̣ суван̣н̣араджатаман̣имутта̄пава̄л̣а̄диджутивисадавиджджотитасуппатит̣т̣хитависа̄ладва̄ракава̄т̣ам̣ маха̄два̄рам̣ вийа аттхабйан̃джанасампаннасса буддха̄нам̣ десана̄н̃а̄н̣агамбхӣрабха̄васам̣сӯчакасса имасса суттасса сукха̄вага̄хан̣аттхам̣ ка̄ладесадесакапариса̄падесапат̣иман̣д̣итам̣ нида̄нам̣ бха̄ситам̣, тасса аттхаван̣н̣ана̄ саматта̄.

суттанте пан̃ча̄ти ган̣анапариччхедо. има̄ни индрийа̄нӣти париччхиннадхамманидассанам̣. индрийат̣т̣хо хет̣т̣ха̄ вутто.

185. ида̄ни имам̣ суттантам̣ дассетва̄ имасмим̣ суттанте вутта̄нам̣ индрийа̄нам̣ висуддхибха̄вана̄видха̄нам̣ бха̄витаттам̣ пат̣иппассаддхин̃ча дассетука̄мо има̄ни пан̃чиндрийа̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха висуджджхантӣти висуддхим̣ па̄пун̣анти. ассаддхети тӣсу ратанесу саддха̄вирахите. саддхети тӣсу ратанесу саддха̄сампанне. севатоти читтена севантасса. бхаджатоти упасан̇камантасса. пайирупа̄сатоти саккаччам̣ упанисӣдантасса. паса̄данӣйе суттантети паса̄даджанаке ратанаттайагун̣апат̣исам̣йутте суттанте. кусӣтети куччхитена а̄ка̄рена сӣдантӣти кусӣда̄, кусӣда̄ ева кусӣта̄. те кусӣте. саммаппадха̄нети чатукиччаса̄дхакавӣрийапат̣исам̣йуттасуттанте. мут̣т̣хассатӣти нат̣т̣хассатике. сатипат̣т̣ха̄нети сатипат̣т̣ха̄на̄дхика̄раке суттанте. джха̄навимоккхети чатуттхаджджха̄наат̣т̣хавимоккхативидхавимоккха̄дхика̄раке суттанте. дуппан̃н̃ети ниппан̃н̃е, пан̃н̃а̄бха̄вато ва̄ дут̣т̣ха̄ пан̃н̃а̄ етесанти дуппан̃н̃а̄. те дуппан̃н̃е. гамбхӣран̃а̄н̣ачарийанти чатусаччапат̣иччасамуппа̄да̄дипат̣исам̣йутте суттанте, н̃а̄н̣акатха̄садисе ва̄. суттантаккхандхети суттантакот̣т̣ха̄се. ассаддхийантиа̄дӣсу ассаддхийанти ассаддхабха̄вам̣. ассаддхийе а̄дӣнавадасса̄вӣ ассаддхийам̣ паджаханто саддхиндрийам̣ бха̄вети, саддхиндрийе а̄нисам̣садасса̄вӣ саддхиндрийам̣ бха̄венто ассаддхийам̣ паджахати. еса найо сесесу. косаджджанти кусӣтабха̄вам̣. пама̄данти сативиппава̄сам̣. уддхаччанти уддхатабха̄вам̣, виккхепанти аттхо. пахӣнатта̄ти аппана̄васена джха̄напа̄рипӯрийа̄ пахӣнатта̄. суппахӣнатта̄ти вут̣т̣ха̄нага̄минивасена випассана̄па̄рипӯрийа̄ сут̣т̣ху пахӣнатта̄. бха̄витам̣ хоти субха̄витанти вуттаккаменева йоджетаббам̣. випассана̄йа хи випаккхавасена пахӣнатта̄ ‘‘суппахӣнатта̄’’ти ваттум̣ йуджджати. тасма̄йева ча ‘‘субха̄вита’’нти, на татха̄ джха̄нена. йасма̄ пана паха̄табба̄нам̣ паха̄нена бха̄вана̄сиддхи, бха̄вана̄сиддхийа̄ ча паха̄табба̄нам̣ паха̄насиддхи хоти, тасма̄ йамакам̣ катва̄ ниддит̣т̣хам̣.

186. пат̣иппассаддхива̄ре бха̄вита̄ни чева хонти субха̄вита̄ни ча̄ти бха̄вита̄нам̣йева субха̄витата̄. пат̣иппассаддха̄ни ча суппат̣иппассаддха̄ни ча̄ти пат̣иппассаддха̄нам̣йева суппат̣иппассаддхата̄ вутта̄. пхалаккхан̣е маггакиччаниббаттивасена бха̄витата̄ пат̣иппассаддхата̄ ча ведитабба̄. самуччхедависуддхийоти маггависуддхийойева. пат̣иппассаддхивисуддхийоти пхалависуддхийо ева.

ида̄ни татха̄ вуттавидха̄на̄ни индрийа̄ни ка̄ракапуггалавасена йоджетва̄ дассетум̣ катинам̣ пуггала̄нантиа̄дима̄ха. таттха саванена буддхоти самма̄самбуддхато дхаммакатха̄саванена чатусаччам̣ буддхава̄, н̃а̄тава̄ти аттхо. идам̣ бха̄витиндрийабха̄васса ка̄ран̣авачанам̣. бха̄вана̄бхисамайавасена хи маггасса буддхатта̄ пхалаккхан̣е бха̄витиндрийо хоти. ат̣т̣ханнампи арийа̄нам̣ татха̄гатасса са̄вакатта̄ висесетва̄ арахаттапхалат̣т̣хамева дассенто кхӣн̣а̄савоти а̄ха. сойева хи саббакиччаниппхаттийа̄ бха̄витиндрийоти вутто. итарепи пана там̣там̣маггакиччаниппхаттийа̄ парийа̄йена бха̄витиндрийа̄ ева. тасма̄ ева ча чатӯсу пхалаккхан̣есу ‘‘пан̃чиндрийа̄ни бха̄вита̄ни чева хонти субха̄вита̄ни ча̄’’ти вуттам̣. йасма̄ пана тесам̣ упаримаггаттха̄йа индрийабха̄вана̄ аттхийева, тасма̄ те на ниппарийа̄йена бха̄витиндрийа̄. сайам̣ бхӯтат̣т̣хена̄ти ана̄чарийо хутва̄ сайамева арийа̄йа джа̄тийа̄ бхӯтат̣т̣хена джа̄тат̣т̣хена бхагава̄. сопи хи бха̄вана̄сиддхивасена пхалаккхан̣е сайамбхӯ на̄ма хоти. евам̣ сайам̣ бхӯтат̣т̣хена бха̄витиндрийо. аппамеййат̣т̣хена̄ти анантагун̣айогато пама̄н̣етум̣ асаккун̣еййат̣т̣хена. бхагава̄ пхалаккхан̣е бха̄вана̄сиддхито аппамеййоти. тасма̄йева бха̄витиндрийо.

пат̣хамасуттантаниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. дутийасуттантаниддесаван̣н̣ана̄

187. пуна ан̃н̃ам̣ суттантам̣ никкхипитва̄ индрийавидха̄нам̣ ниддиситука̄мо пан̃чима̄ни, бхиккхаветиа̄дикам̣ суттантам̣ дассети. таттха йе хи кечӣти анавасесапарийа̄да̄нам̣, хи-ка̄ро падапӯран̣аматте нипа̄то. саман̣а̄ ва̄ бра̄хман̣а̄ ва̄ти локавоха̄равасена вуттам̣. самудайанти паччайам̣. аттхан̇гаманти уппанна̄нам̣ абха̄вагаманам̣, ануппанна̄нам̣ ануппа̄дам̣ ва̄. асса̄данти а̄нисам̣сам̣. а̄дӣнаванти досам̣. ниссаран̣анти ниггаманам̣. йатха̄бхӯтанти йатха̄сабха̄вам̣. саман̣есӯти самитапа̄песу. саман̣асаммата̄ти на майа̄ саман̣а̄ти саммата̄. ‘‘саммата̄’’ти ваттама̄нака̄лавасена вуччама̄не саддалаккхан̣авасена ‘‘ме’’ти еттха са̄мивачанамева хоти. бра̄хман̣есӯти ба̄хитапа̄песу. са̄ман̃н̃аттханти саман̣абха̄васса аттхам̣. брахман̃н̃аттханти бра̄хман̣абха̄васса аттхам̣. двайена̄пи арахаттапхаламева вуттам̣. атха ва̄ са̄ман̃н̃аттханти хет̣т̣ха̄ тӣн̣и пхала̄ни. брахман̃н̃аттханти арахаттапхалам̣. са̄ман̃н̃абрахман̃н̃анти хи арийамаггойева. дит̣т̣хева дхаммети паччаккхейева аттабха̄ве. сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ти аттана̄йева адхикена н̃а̄н̣ена паччаккхам̣ катва̄. упасампаджджа̄ти па̄пун̣итва̄, ниппха̄детва̄ ва̄.

188. суттантаниддесе пат̣хамам̣ индрийасамудайа̄дӣнам̣ пабхедаган̣анам̣ пуччхитва̄ пуна пабхедаган̣ана̄ виссаджджита̄. таттха асӣтисатанти асӣтиуттарам̣ сатам̣. пан̣д̣итехи ‘‘асӣтисата’’нти вуттехи а̄ка̄рехӣти йоджана̄.

пуна пабхедаган̣ана̄пуччха̄пуббан̇гаме ган̣ана̄ниддесе адхимоккхаттха̄йа̄ти адхимуччанаттха̄йа саддаханаттха̄йа. а̄ваджджана̄йа самудайоти манодва̄ра̄ваджджаначиттасса самудайо. саддхиндрийасса самудайоти саддхиндрийасса паччайо, саддхам̣ уппа̄десса̄мӣти пуббабха̄га̄ваджджанам̣ саддхиндрийасса упаниссайапаччайо, саддхиндрийаджаванасса а̄ваджджанам̣ пат̣хамасса джаванасса анантарапаччайо, дутийаджавана̄дӣнам̣ упаниссайапаччайо. адхимоккхавасена̄ти чхандасампайуттаадхимоккхавасена. чхандасса самудайоти пуббабха̄га̄ваджджанапаччайа̄ уппаннасса адхимоккхасампайуттасса йева̄панакабхӯтасса дхаммаччхандасса самудайо. со пана саддхиндрийасса сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайасампайуттааттхиавигатавасена паччайо хоти, чханда̄дхипатика̄ле адхипатипаччайо ча хоти, сойева дутийасса анантарасаманантараанантарӯпаниссайа̄севананаттхивигатавасена паччайо хоти. имина̄ва найена манасика̄рассапи йоджана̄ ка̄табба̄. кевалан̃хеттха манасика̄роти са̄ран̣алаккхан̣о йева̄панакаманасика̄ро. адхипатипаччайата̄ панасса на хоти. сампайуттесу имесам̣ двиннам̣йева гахан̣ам̣ балавапаччайатта̄ти ведитаббам̣. саддхиндрийасса васена̄ти бха̄вана̄бхивуддхийа̄ индрийабха̄вам̣ паттасса саддхиндрийасса васена. екаттупат̣т̣ха̄нанти ека̄рамман̣е ачалабха̄вена бхусам̣ т̣ха̄нам̣ упарӯпари саддхиндрийасса паччайо хоти. саддхиндрийе вуттанайенева сесиндрийа̄нипи ведитабба̄ни. евамекекасса индрийасса чатта̄ро чатта̄ро самудайа̄ти пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ вӣсати самудайа̄ хонти. пуна чатуннам̣ самудайа̄нам̣ екекасмим̣ самудайе пан̃ча пан̃ча индрийа̄ни йоджетва̄ вӣсати самудайа̄ вутта̄. пат̣хамавӣсати на̄на̄маггавасена дат̣т̣хабба̄, дутийавӣсати екамаггавасена дат̣т̣хабба̄ти ваданти. евам̣ чатта̄лӣса а̄ка̄ра̄ хонти. аттхан̇гамава̄ропи имина̄ва найена ведитаббо. со пана аттхан̇гамо индрийабха̄ванам̣ анануйуттасса аппат̣иладдха̄ пат̣ила̄бхаттхан̇гамо, индрийабха̄вана̄йа парихӣнасса пат̣иладдхапариха̄ни аттхан̇гамо, пхалаппаттасса пат̣иппассаддхиаттхан̇гамо. екаттаанупат̣т̣ха̄нанти екатте анупат̣т̣ха̄нам̣.

ка. асса̄даниддесаван̣н̣ана̄

189. асса̄даниддесе ассаддхийасса анупат̣т̣ха̄нанти ассаддхе пуггале париваджджайато саддхе пуггале севато паса̄данӣйасуттанте паччавеккхато таттха йонисоманасика̄рам̣ бахулӣкарото ча ассаддхийасса анупат̣т̣ха̄нам̣ хоти. ассаддхийапарил̣а̄хасса анупат̣т̣ха̄нанти еттха ассаддхасса саддха̄катха̄йа паваттама̄на̄йа дуккхам̣ доманассам̣ уппаджджати. айам̣ ассаддхийапарил̣а̄хо. адхимоккхачарийа̄йа веса̄раджджанти саддха̄ваттхувасена ва̄ бха̄вана̄йа ва̄ васиппаттасса саддха̄паваттийа̄ виса̄радабха̄во хоти. санто ча виха̄ра̄дхигамоти саматхасса ва̄ випассана̄йа ва̄ пат̣ила̄бхо. сукхам̣ соманассанти еттха четасикасукхабха̄вадассанаттхам̣ соманассавачанам̣. саддхиндрийасамут̣т̣хитапан̣ӣтарӯпапхут̣т̣хака̄йасса ка̄йикасукхампи лаббхатийева. сукхасоманассасса падха̄насса̄датта̄ ‘‘айам̣ саддхиндрийасса асса̄до’’ти висесетва̄ вуттам̣. имина̄ва найена сесиндрийасса̄да̄пи йоджетва̄ ведитабба̄.

кха. а̄дӣнаваниддесаван̣н̣ана̄

190. а̄дӣнаваниддесе аниччат̣т̣хена̄ти саддхиндрийасса аниччат̣т̣хена. со аниччат̣т̣хо саддхиндрийасса а̄дӣнавоти вуттам̣ хоти. итарадвайепи есева найо. име самудайаттхан̇гамасса̄да̄дӣнава̄ локийаиндрийа̄намева̄ти ведитабба̄.

га. ниссаран̣аниддесаван̣н̣ана̄

191. ниссаран̣аниддесе адхимоккхат̣т̣хена̄тиа̄дӣсу екекасмим̣ индрийе пан̃ча пан̃ча катва̄ пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ пан̃чавӣсати ниссаран̣а̄ни маггапхалавасена ниддит̣т̣ха̄ни. таттха тато пан̣ӣтатарасаддхиндрийасса пат̣ила̄бха̄ти тато випассана̄ккхан̣е паваттасаддхиндрийато маггаккхан̣е пан̣ӣтатарасса саддхиндрийасса пат̣ила̄бхавасена. пуриматарасаддхиндрийа̄ ниссат̣ам̣ хотӣти тасмим̣ маггаккхан̣е саддхиндрийам̣ пуриматарато випассана̄ккхан̣е паваттасаддхиндрийато никкхантам̣ хоти. имина̄ва найена пхалаккхан̣е саддхиндрийампи убхайаттха сесиндрийа̄нипи йоджетабба̄ни.

192. пуббабха̄ге пан̃чахи индрийехӣти пат̣хамаджджха̄нӯпача̄ре пан̃чахи индрийехи пат̣хамаджджха̄на̄диат̣т̣хасама̄паттивасена ат̣т̣ха ниссаран̣а̄ни, аничча̄нупассана̄диат̣т̣ха̄расамаха̄випассана̄васена ат̣т̣ха̄раса ниссаран̣а̄ни, сота̄паттимагга̄дивасена ат̣т̣ха локуттараниссаран̣а̄ни. евам̣ джха̄насама̄паттимаха̄випассана̄маггапхалавасена чатуттим̣са ниссаран̣а̄ни пуримапуримасаматиккамато ниддит̣т̣ха̄ни. неккхамме пан̃чиндрийа̄нӣтиа̄дӣни пана саттатим̣са ниссаран̣а̄ни пат̣ипаккхапаха̄навасена пат̣ипаккхато ниддит̣т̣ха̄ни. таттха неккхамма̄дӣсу саттасу сатта ниссаран̣а̄ни упача̄рабхӯмивасена вутта̄ни, пхала̄ни пана пат̣ипаккхапаха̄на̄бха̄вато на вутта̄ни.

193. дит̣т̣хекат̣т̣хехӣти йа̄ва сота̄паттимагга̄ дит̣т̣хийа̄ саха екасмим̣ пуггале т̣хита̄ти дит̣т̣хекат̣т̣ха̄. техи дит̣т̣хекат̣т̣хехи. ол̣а̄рикехӣти тхӯлехи ка̄мара̄габйа̄па̄дехи. ан̣усахагатехӣти сукхумабхӯтехи ка̄мара̄габйа̄па̄дехийева. саббакилесехӣти рӯпара̄га̄дӣхи. тесу хи пахӣнесу саббакилеса̄ пахӣна̄ хонти, тасма̄ ‘‘саббакилесехӣ’’ти вуттам̣. авуттаттха̄ни панеттха пада̄ни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄нева̄ти. саббесан̃н̃ева кхӣн̣а̄сава̄нам̣ таттха таттха пан̃чиндрийа̄нӣти ‘‘адхимоккхат̣т̣хена̄’’тиа̄дӣсу пуббе вуттесу т̣ха̄несу тасмим̣ тасмим̣ т̣ха̄не пан̃чиндрийа̄ни буддхапаччекабуддхаса̄вака̄нам̣ кхӣн̣а̄сава̄нам̣ йатха̄йогам̣ тато тато ниссат̣а̄ни хонти. имасмим̣ ва̄ре пат̣хамам̣ вуттанайа̄ ева йатха̄йогам̣ кхӣн̣а̄сававасена вутта̄.

катхам̣ панета̄ни ниссаран̣а̄ни асӣтисатам̣ хонтӣти? вуччате – маггапхалавасена вутта̄ни пан̃чавӣсати, саматиккамавасена вутта̄ни чатуттим̣са, пат̣ипаккхавасена вутта̄ни саттатим̣са̄ти пат̣хамава̄ре сабба̄ни чханнавути ниссаран̣а̄ни хонти, ета̄нийева дутийава̄ре кхӣн̣а̄сава̄нам̣ васена два̄дасасу апанӣтесу чатура̄сӣти хонти. ити пурима̄ни чханнавути, има̄ни ча чатура̄сӣтӣти асӣтисатам̣ хонти. катама̄ни пана два̄даса кхӣн̣а̄сава̄нам̣ апанетабба̄ни? саматиккамато вуттесу маггапхалавасена вутта̄ни ат̣т̣ха ниссаран̣а̄ни, пат̣ипаккхато вуттесу маггавасена вутта̄ни чатта̄рӣти има̄ни два̄даса апанетабба̄ни. арахаттапхалавасена вутта̄ни касма̄ апанетабба̄нӣти че? саббапат̣хамам̣ вутта̄нам̣ пан̃чавӣсатийа̄ ниссаран̣а̄нам̣ маггапхалавасенева лаббханато. арахаттапхалавасена ниссаран̣а̄ни вутта̄нева хонти. хет̣т̣химам̣ хет̣т̣химам̣ пана пхаласама̄паттим̣ упарима̄ упарима̄ на сама̄паджджантийева̄ти хет̣т̣ха̄ тӣн̣ипи пхала̄ни на лаббхантийева. джха̄насама̄паттивипассана̄неккхамма̄дӣни ча кирийа̄васена лаббханти. пан̃чапи чета̄ни индрийа̄ни пуббамева пат̣ипаккха̄нам̣ пат̣иппассаддхатта̄ пат̣ипаккхато ниссат̣а̄нева хонтӣти.

дутийасуттантаниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. татийасуттантаниддесаван̣н̣ана̄

194. пуна ан̃н̃ам̣ суттантам̣ никкхипитва̄ индрийавидха̄нам̣ ниддиситука̄мо пан̃чима̄ни, бхиккхаветиа̄дима̄ха. таттха сота̄паттийан̇гесӯти еттха сото арийо ат̣т̣хан̇гико магго, сотасса а̄патти бхусам̣ па̄пун̣анам̣ сота̄патти, сота̄паттийа̄ ан̇га̄ни самбха̄ра̄ни сота̄паттиан̇га̄ни. сота̄панната̄йа пуббабха̄гапат̣ила̄бхаан̇га̄ни. саппурисасам̣сево сота̄паттиан̇гам̣, саддхаммассаванам̣ сота̄паттиан̇гам̣, йонисоманасика̄ро сота̄паттиан̇гам̣, дхамма̄нудхаммапат̣ипатти сота̄паттиан̇гам̣, има̄ни чатта̄ри сота̄паттиан̇га̄ни. сеса̄ хет̣т̣ха̄ вутта̄ ева. идан̃ча имесам̣ индрийа̄нам̣ сакависайе джет̣т̣хакабха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. йатха̄ хи чатта̄ро сет̣т̣хипутта̄ ра̄джа̄тира̄джапан̃чамесу саха̄йесу ‘‘наккхаттам̣ кӣл̣исса̄ма̄’’ти вӣтхим̣ отин̣н̣есу екасса сет̣т̣хипуттасса гехам̣ гатака̄ле итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, гехаса̄микова ‘‘имесам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ детха, имесам̣ гандхама̄ла̄лан̇ка̄ра̄дӣни детха̄’’ти гехе вича̄рети, дутийасса татийасса чатуттхасса гехам̣ гатака̄ле итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, гехаса̄микова ‘‘имесам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ детха, имесам̣ гандхама̄ла̄лан̇ка̄ра̄дӣни детха̄’’ти гехе вича̄рети, атха саббапаччха̄ ран̃н̃о гехам̣ гатака̄ле кин̃ча̄пи ра̄джа̄ саббаттха иссарова, имасмим̣ пана ка̄ле аттано гехейева ‘‘имесам̣ кха̄данӣйам̣ бходжанӣйам̣ детха, имесам̣ гандхама̄ла̄лан̇ка̄ра̄дӣни детха̄’’ти вича̄рети, евамева саддха̄пан̃чамакесу индрийесу тесу саха̄йесу екато вӣтхим̣ отарантесу вийа ека̄рамман̣е уппаджджама̄несупи йатха̄ пат̣хамасса гехе итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, гехаса̄микова вича̄рети, евам̣ сота̄паттиан̇га̄ни патва̄ адхимоккхалаккхан̣ам̣ саддхиндрийамева джет̣т̣хакам̣ хоти пуббан̇гамам̣, сеса̄ни таданвайа̄ни хонти. йатха̄ дутийасса гехе итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, гехаса̄микова вича̄рети, евам̣ саммаппадха̄на̄ни патва̄ паггахан̣алаккхан̣ам̣ вӣрийиндрийамева джет̣т̣хакам̣ хоти пуббан̇гамам̣, сеса̄ни таданвайа̄ни хонти. йатха̄ татийасса гехе итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, гехаса̄микова вича̄рети, евам̣ сатипат̣т̣ха̄на̄ни патва̄ упат̣т̣ха̄налаккхан̣ам̣ сатиндрийамева джет̣т̣хакам̣ хоти пуббан̇гамам̣, сеса̄ни таданвайа̄ни хонти. йатха̄ чатуттхасса гехе итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, гехаса̄микова вича̄рети, евам̣ джха̄на̄ни патва̄ авиккхепалаккхан̣ам̣ сама̄дхиндрийамева джет̣т̣хакам̣ хоти пуббан̇гамам̣, сеса̄ни таданвайа̄ни хонти. саббапаччха̄ ран̃н̃о гехам̣ гатака̄ле пана йатха̄ итаре чатта̄ро тун̣хӣ нисӣданти, ра̄джа̄ва вича̄рети, евам̣ арийасачча̄ни патва̄ паджа̄наналаккхан̣ам̣ пан̃н̃индрийамева джет̣т̣хакам̣ хоти пуббан̇гамам̣, сеса̄ни таданвайа̄ни хонтӣти.

ка. пабхедаган̣ананиддесаван̣н̣ана̄

195. суттантасса пабхедаган̣ана̄пуччха̄пуббан̇гамева пабхедаган̣ананиддесе саппурисасам̣севети собхана̄нам̣ пуриса̄нам̣ самма̄ севане. адхимоккха̄дхипатеййат̣т̣хена̄ти адхимоккхасан̇кха̄тена сесиндрийесу адхипатибха̄ват̣т̣хена, сесиндрийа̄нам̣ пуббан̇гамат̣т̣хена̄ти аттхо. саддхаммасаванети сатам̣ дхаммо, собхано ва̄ дхаммоти саддхаммо. тасса саддхаммасса саване. йонисоманасика̄рети упа̄йена манасика̄ре. дхамма̄нудхаммапат̣ипаттийа̄ти еттха нава локуттарадхамме анугато дхаммо дхамма̄нудхаммо, сӣласама̄дхипан̃н̃а̄сан̇кха̄тасса дхамма̄нудхаммасса пат̣ипатти пат̣ипаджджанам̣ дхамма̄нудхаммапат̣ипатти. саммаппадха̄на̄дӣсупи есева найо.

кха. чарийа̄ва̄раван̣н̣ана̄

196. чарийа̄ва̄репи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. кевалам̣ пат̣хамава̄ро индрийа̄нам̣ уппа̄данака̄лавасена вутто, чарийа̄ва̄ро уппанна̄нам̣ а̄севанака̄лавасена ча па̄рипӯрика̄лавасена ча вутто. чарийа̄ пакати уссанната̄ти хи аттхато екам̣.

ча̄равиха̄раниддесаван̣н̣ана̄

197. ида̄ни чарийа̄самбандхенева ча̄равиха̄раниддесавасена апарена парийа̄йена индрийавидха̄нам̣ ниддиситука̄мо ча̄ро ча виха̄ро ча̄тиа̄дикам̣ уддесам̣ уддиситва̄ тасса ниддесама̄ха. таттха уддесе та̄ва йатха̄ чарантам̣ вихарантам̣ вин̃н̃ӯ сабрахмача̄рӣ гамбхӣресу т̣ха̄несу окаппеййум̣ – аддха̄ айама̄йасма̄ патто ва̄ па̄пун̣иссати ва̄ти, татха̄ индрийасампаннасса ча̄ро ча виха̄ро ча вин̃н̃ӯхи сабрахмача̄рӣхи анубуддхо хоти пат̣ивиддхоти уддесасса самбандхо ведитаббо. уддесаниддесе чарийа̄ ча̄ройева. ча̄ро чарийа̄ти хи аттхато екам̣. тасма̄ ‘‘ча̄ро’’типадасса ниддесе ‘‘чарийа̄’’ти вуттам̣. ирийа̄патхачарийа̄ти ирийа̄патха̄нам̣ чарийа̄, паваттананти аттхо. сесесупи есева найо. а̄йатаначарийа̄ пана а̄йатанесу сатисампаджан̃н̃а̄нам̣ чарийа̄. паттӣти пхала̄ни. та̄ни хи па̄пун̣ийантӣти ‘‘паттӣ’’ти вутта̄. сатталокасса дит̣т̣хадхаммикасампара̄йика̄ аттха̄ локаттха̄ти айам̣ висесо.

ида̄ни та̄сам̣ чарийа̄нам̣ бхӯмим̣ дассенто чатӯсу ирийа̄патхесӯтиа̄дима̄ха. сатипат̣т̣ха̄несӯти а̄рамман̣асатипат̣т̣ха̄несу. сатипат̣т̣ха̄несупи вуччама̄несу сатито анан̃н̃а̄ни воха̄равасена ан̃н̃а̄ни вийа катва̄ вуттам̣. арийасаччесӯти пуббабха̄галокийасаччан̃а̄н̣ена висум̣ висум̣ саччапариггахавасена вуттам̣. арийамаггесу са̄ман̃н̃апхалесӯти ча воха̄равасенева вуттам̣. падесети локаттхачарийа̄йа екадесе. ниппадесато хи локаттхачарийам̣ буддха̄ ева каронти. пуна та̄ ева чарийа̄йо ка̄ракапуггалавасена дассенто пан̣идхисампанна̄нантиа̄дима̄ха. таттха пан̣идхисампанна̄ на̄ма ирийа̄патха̄нам̣ сантатта̄ ирийа̄патхагуттийа̄ сампанна̄ акампитаирийа̄патха̄ бхиккхубха̄ва̄нурӯпена сантена ирийа̄патхена сампанна̄. индрийесу гуттадва̄ра̄нанти чаккха̄дӣсу чхасу индрийесу аттано аттано висайе паваттаекекадва̄равасена гуттам̣ два̄рам̣ етесанти гуттадва̄ра̄. тесам̣ гуттадва̄ра̄нам̣. два̄ранти четтха уппаттидва̄равасена чаккха̄дайо ева. аппама̄давиха̄рӣнанти сӣла̄дӣсу аппама̄давиха̄раватам̣. адхичиттамануйутта̄нанти випассана̄йа па̄дакабха̄вена адхичиттасан̇кха̄там̣ сама̄дхимануйутта̄нам̣. буддхисампанна̄нанти на̄марӯпававаттха̄нам̣ а̄дим̣ катва̄ йа̄ва готрабху, та̄ва паваттена н̃а̄н̣ена сампанна̄нам̣. самма̄пат̣ипанна̄нанти чатумаггаккхан̣е. адхигатапхала̄нанти чатупхалаккхан̣е.

адхимуччантоти адхимоккхам̣ каронто. саддха̄йа чаратӣти саддха̄васена паваттати. пагган̣хантоти чатусаммаппадха̄навӣрийена падаханто. упат̣т̣ха̄пентоти сатийа̄ а̄рамман̣ам̣ упат̣т̣ха̄пенто. авиккхепам̣ каронтоти сама̄дхивасена виккхепам̣ акаронто. паджа̄нантоти чатусаччападжа̄нанапан̃н̃а̄йа пака̄рена джа̄нанто. виджа̄нантоти индрийасампайуттаджаванапуббан̇гамена а̄ваджджанавин̃н̃а̄н̣ена а̄рамман̣ам̣ виджа̄нанто. вин̃н̃а̄н̣ачарийа̄йа̄ти а̄ваджджанавин̃н̃а̄н̣ачарийавасена. евам̣ пат̣ипаннасса̄ти сахаджавана̄йа индрийачарийа̄йа пат̣ипаннасса. кусала̄ дхамма̄ а̄йа̄пентӣти саматхавипассана̄васена паватта̄ кусала̄ дхамма̄ бхусам̣ йа̄пенти, паваттантӣти аттхо. а̄йатаначарийа̄йа̄ти кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ бхусам̣ йатаначарийа̄йа, гхат̣аначарийа̄йа паваттаначарийа̄йа̄ти вуттам̣ хоти. висесамадхигаччхатӣти виккхамбханатадан̇гасамуччхедапат̣иппассаддхивасена висесам̣ адхигаччхати. дассаначарийа̄дайо вуттаттха̄йева.

саддха̄йа вихаратӣтиа̄дӣсу саддха̄дисаман̇гисса ирийа̄патхавиха̄ро дат̣т̣хаббо. анубуддхоти анума̄набуддхийа̄. пат̣ивиддхоти паччаккхабуддхийа̄. йасма̄ адхимоккхат̣т̣ха̄дӣсу анубуддхесу пат̣ивиддхесу ча ча̄ро ча виха̄ро ча анубуддхо хоти пат̣ивиддхо, тасма̄ анубодхапат̣иведхесу адхимоккхат̣т̣ха̄дайо ча ниддит̣т̣ха̄.

евам̣ саддха̄йа чарантантиа̄дӣсу еванти вуттаппака̄рам̣ ниддисанто йатха̄саддасса аттхам̣ ниддисати. вин̃н̃ӯтиа̄дӣсупи йатха̄сабха̄вам̣ джа̄нантӣти вин̃н̃ӯ. вин̃н̃а̄там̣ сабха̄вам̣ вибха̄венти па̄кат̣ам̣ каронтӣти вибха̄вӣ. асани вийа силуччайе килесе медхати хим̣сатӣти медха̄, кхиппам̣ гахан̣адха̄ран̣ат̣т̣хена ва̄ медха̄, медха̄ етесам̣ аттхӣти медха̄вӣ. н̃а̄н̣агатийа̄ пан̣д̣анти гаччханти паваттантӣти пан̣д̣ита̄. буддхисампада̄йа саманна̄гататта̄ буддхисампанна̄. саха брахмам̣ чарийам̣ уттамам̣ пат̣ипадам̣ чарантӣти сабрахмача̄рино. апалоканакамма̄дичатуббидхам̣ каммам̣ екато каран̣авасена екам̣ каммам̣. татха̄ пан̃чавидхо па̄тимоккхуддесо екуддесо. сама̄ сиккха̄ етесанти самасиккха̄, самасиккха̄нам̣ бха̄во самасиккхата̄. самасиккха̄та̄типи пат̣ханти. йесам̣ екам̣ каммам̣ еко уддесо самасиккхата̄, те сабрахмача̄рӣти вуттам̣ хоти. ‘‘джха̄на̄нӣ’’ти ваттаббе джха̄на̄ти лин̇гавипалла̄со като. вимоккха̄ти тайо ва̄ ат̣т̣ха ва̄ вимоккха̄. сама̄дхӣти савитаккасавича̄раавитаккавича̄раматтаавитакка̄вича̄ра̄ тайо сама̄дхӣ. сама̄паттийоти сун̃н̃ата̄нимитта̄ппан̣ихита̄. абхин̃н̃а̄йоти чха абхин̃н̃а̄.

еко ам̣со бха̄го, на дутийоти екам̣со, екам̣сасса аттхасса вачанам̣ екам̣савачанам̣. евам̣ сесесупи йоджана̄ ка̄табба̄. висесато пана самам̣, саманта̄ ва̄ сети паваттатӣти сам̣сайо, наттхеттха сам̣сайоти ниссам̣сайо. екасмим̣йева аниччхайата̄ хутва̄ итарампи кан̇кхатӣти кан̇кха̄, наттхеттха кан̇кха̄ти никкан̇кхо. двидха̄ бха̄во дведжджхам̣, наттхеттха дведжджханти адведжджхо. двидха̄ елайати кампетӣти двел̣хакам̣, наттхеттха двел̣хаканти адвел̣хако. нийогена нийамена вачанам̣ нийогавачанам̣. ниййогавачанантипи пат̣ханти. апан̣н̣акасса авираддхасса ниййа̄никасса аттхасса вачанам̣ апан̣н̣акавачанам̣. аваттха̄панавачананти ниччхайавачанам̣. саббампи хетам̣ вичикиччха̄бха̄васса вевачанам̣. пийасса аттхасса саббха̄вато вачанам̣, пийамева̄ти пийавачанам̣. татха̄ гарувачанам̣. саха га̄равена гарубха̄вена сага̄равам̣. патиссайанам̣ патиссайо парам̣ гарум̣ катва̄ ниссайанам̣ апассайананти аттхо. патиссаванам̣ ва̄ патиссаво, нива̄тавуттита̄йа паравачанасавананти аттхо. убхайатха̄пи параджет̣т̣хакабха̄вассетам̣ на̄мам̣. саха га̄равена ваттатӣти сага̄равам̣. саха патиссайена, патиссавена ва̄ ваттатӣти саппатиссайам̣. ‘‘саппатиссава’’нти ва̄ ваттаббе йа-ка̄рам̣, ва-ка̄рам̣ ва̄ лопам̣ катва̄ ‘‘саппатисса’’нти вуттам̣. адхикам̣ висит̣т̣хам̣ вачанам̣ адхивачанам̣, сага̄раван̃ча там̣ саппатиссан̃ча̄ти сага̄равасаппатиссам̣, сага̄равасаппатиссам̣ адхивачанам̣ сага̄равасаппатисса̄дхивачанам̣. убхайаттха̄пи вевачанавикаппана̄наттавасена пунаппунам̣ етанти вуттам̣. патто ва̄ па̄пун̣иссати ва̄ти джха̄на̄дӣнийева̄ти.

татийасуттантаниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. чатуттхасуттантаниддесаван̣н̣ана̄

198. пуна пат̣хамасуттамева никкхипитва̄ апарена а̄ка̄рена индрийа̄ни ниддисати. таттха катиха̄ка̄рехи кенат̣т̣хена дат̣т̣хабба̄нӣти катихи а̄ка̄рехи дат̣т̣хабба̄ни. кенат̣т̣хена дат̣т̣хабба̄нӣти дат̣т̣хабба̄ка̄ре ча дат̣т̣хаббат̣т̣хан̃ча пуччхати. чхаха̄ка̄рехи тенат̣т̣хена дат̣т̣хабба̄нӣти чхахи а̄ка̄рехи дат̣т̣хабба̄ни, тенева чхаа̄ка̄расан̇кха̄тенат̣т̣хена дат̣т̣хабба̄ни. а̄дхипатеййат̣т̣хена̄ти адхипатибха̄ват̣т̣хена. а̄дивисодханат̣т̣хена̄ти кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣ а̄дибхӯтасса сӣласса висодханат̣т̣хена. адхиматтат̣т̣хена̄ти балават̣т̣хена. балаван̃хи адхика̄ матта̄ пама̄н̣ам̣ асса̄ти адхиматтанти вуччати. адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. парийа̄да̄нат̣т̣хена̄ти кхепанат̣т̣хена. патит̣т̣ха̄пакат̣т̣хена̄ти патит̣т̣ха̄панат̣т̣хена.

ка. а̄дхипатеййат̣т̣ханиддесаван̣н̣ана̄

199. а̄дхипатеййат̣т̣ханиддесе ассаддхийам̣ паджахатотиа̄ди екекассева индрийасса пат̣ипаккхападжаханавачанам̣ екаккхан̣епи аттано аттано пат̣ипаккхапаха̄накиччаса̄дхане адхипатибха̄васа̄дханаттхам̣ вуттам̣. сеса̄ни чатта̄ри индрийа̄ни там̣сампайутта̄нева вутта̄ни. на̄на̄ккхан̣есу ва̄ екекам̣ индрийам̣ дхурам̣ катва̄ тасса тасса пат̣ипаккхасса там̣ там̣ индрийам̣ джет̣т̣хакам̣ катва̄ сеса̄ни таданвайа̄ни катва̄ вуттантипи ведитаббам̣. ка̄маччхандам̣ паджахатотиа̄ди пана екаккхан̣авасенева вуттам̣.

кха. а̄дивисодханат̣т̣ханиддесаван̣н̣ана̄

200. а̄дивисодханат̣т̣ханиддесе ассаддхийасам̣варат̣т̣хена сӣлависуддхӣти ассаддхийасса нива̄ран̣ат̣т̣хена виратиаттхена сӣламалависодханато сӣлависуддхи на̄ма. саддхиндрийасса а̄дивисодхана̄ти саддхиндрийасса упаниссайавасена а̄дибхӯтасса сӣласса висодхана̄. имина̄ва найена сеса̄нипи ка̄маччханда̄дисам̣варан̣амӯлака̄ни ча индрийа̄ни ведитабба̄ни.

га. адхиматтат̣т̣ханиддесаван̣н̣ана̄

201. адхиматтат̣т̣ханиддесе саддхиндрийасса бха̄вана̄йа чхандо уппаджджатӣти саддхасса пуггаласса саддха̄пат̣исам̣йуттам̣ дхаммам̣ сутва̄ ва̄ саддхиндрийабха̄вана̄йа асса̄дам̣ дисва̄ ва̄ саддхиндрийе кусало дхаммаччхандо джа̄йати. па̄моджджам̣ уппаджджатӣти чхандаджа̄татта̄ дуббалапӣти уппаджджати. пӣти уппаджджатӣти памудитатта̄ балавапӣти уппаджджати. пассаддхи уппаджджатӣти пӣтийа̄ пӣн̣итатта̄ ка̄йачиттапассаддхи уппаджджати. сукхам̣ уппаджджатӣти пассаддхака̄йачиттатта̄ четасикам̣ сукхам̣ уппаджджати. обха̄со уппаджджатӣти сукхена абхисаннатта̄ н̃а̄н̣обха̄со уппаджджати. сам̣вего уппаджджатӣти н̃а̄н̣обха̄сена видитасан̇кха̄ра̄дӣнаватта̄ сан̇кха̄рапаваттийам̣ сам̣вего уппаджджати. сам̣веджетва̄ читтам̣ сама̄дахатӣти сам̣вегам̣ уппа̄детва̄ тенева сам̣вегена читтам̣ сама̄хитам̣ кароти. са̄дхукам̣ пагган̣ха̄тӣти лӣнуддхатабха̄вам̣ мочетва̄ сут̣т̣ху пагган̣ха̄ти. са̄дхукам̣ аджджхупеккхатӣти вӣрийасса самам̣ хутва̄ паваттатта̄ пуна вӣрийасамата̄нийоджане бйа̄па̄рам̣ акаронто татрамаджджхаттупеккха̄васена са̄дхукам̣ аджджхупеккхати на̄ма. упеккха̄васена̄ти самава̄хиталаккхан̣а̄йа татрамаджджхаттупеккха̄йа васена. на̄наттакилесехӣти випассана̄йа пат̣ипаккхабхӯтехи на̄на̄сабха̄вехи килесехи. вимоккхавасена̄ти бхан̇га̄нупассанато пат̣т̣ха̄йа на̄наттакилесехи вимуччанавасена. вимуттатта̄ти на̄наттакилесехи вимуттатта̄.

те дхамма̄ти чханда̄дайо дхамма̄. екараса̄ хонтӣти вимуттирасена екараса̄ хонти. бха̄вана̄васена̄ти екарасабха̄вана̄васена. тато пан̣ӣтатаре виват̣т̣антӣти тена ка̄ран̣ена випассана̄рамман̣ато пан̣ӣтатаре нибба̄на̄рамман̣е виват̣т̣ана̄нупассана̄сан̇кха̄тена готрабхун̃а̄н̣ена чханда̄дайо дхамма̄ ниваттанти, сан̇кха̄ра̄рамман̣ато апагантва̄ нибба̄на̄рамман̣е паваттантӣти аттхо. виват̣т̣ана̄васена̄ти евам̣ готрабхукхан̣е сан̇кха̄ра̄рамман̣ато виват̣т̣анавасена. виват̣т̣итатта̄ тато восаджджатӣти маггасаман̇гипуггало маггасса уппа̄даккхан̣ейева дубхатовут̣т̣ха̄навасена виват̣т̣итатта̄ тенева ка̄ран̣ена килесе ча кхандхе ча восаджджати. восаджджитатта̄ тато нируджджхантӣти маггасса уппа̄даккхан̣ейева килесе ча кхандхе ча восаджджитатта̄ тенева ка̄ран̣ена килеса̄ ча кхандха̄ ча ануппаттиниродхавасена нируджджханти. восаджджитатта̄ти ча а̄сам̣са̄йам̣ бхӯтавачанам̣ катам̣. килесаниродхе сати кхандханиродхасаббха̄вато ча кхандханиродхо вутто. ниродхавасена̄ти йатха̄вуттаниродхавасена. тассева маггасса уппа̄даккхан̣е две восагге дассетука̄мо ниродхавасена две восагга̄тиа̄дима̄ха. двепи хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ ева. ассаддхийасса паха̄на̄йа чхандо уппаджджатӣтиа̄дӣсупи имина̄ва найена виттха̄рато аттхо ведитаббо. вӣрийиндрийа̄димӯлакесупи ва̄ресу есева найо. имина̄ва найена адхит̣т̣ха̄нат̣т̣ханиддесопи виттха̄рато ведитаббо. кевалан̃хеттха адхит̣т̣ха̄тӣти висесо, патит̣т̣ха̄тӣти аттхо.

гха-н̇а. парийа̄да̄нат̣т̣хапатит̣т̣ха̄пакат̣т̣ханиддесаван̣н̣ана̄

202-203. парийа̄да̄нат̣т̣ханиддесе парийа̄дийатӣти кхепети. патит̣т̣ха̄пакат̣т̣ханиддесе саддхо саддхиндрийам̣ адхимоккхе патит̣т̣ха̄петӣти саддха̄сампанно ‘‘саббе сан̇кха̄ра̄ аничча̄ дуккха̄ анатта̄’’ти адхимуччанто саддхиндрийам̣ адхимоккхе патит̣т̣ха̄пети. имина̄ пуггалависесена индрийабха̄вана̄висесо ниддит̣т̣хо. саддхасса саддхиндрийам̣ адхимоккхе патит̣т̣ха̄петӣти саддха̄сампаннасса пуггаласса саддхиндрийам̣ там̣йева саддхам̣ патит̣т̣ха̄пети. татха̄ адхимуччантам̣ адхимоккхе патит̣т̣ха̄петӣти. имина̄ индрийабха̄вана̄висесена пуггалависесо ниддит̣т̣хо. евам̣ читтам̣ пагган̣ханто паггахе патит̣т̣ха̄пети, сатим̣ упат̣т̣ха̄пенто упат̣т̣ха̄не патит̣т̣ха̄пети, читтам̣ сама̄даханто авиккхепе патит̣т̣ха̄пети, аниччам̣ дуккхам̣ анатта̄ти пассанто дассане патит̣т̣ха̄петӣти сесесупи йоджана̄ ведитабба̄. йога̄вачароти саматхайоге, випассана̄йоге ва̄ авачаратӣти йога̄вачаро. авачаратӣти пависитва̄ чаратӣти.

чатуттхасуттантаниддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. индрийасамодха̄наван̣н̣ана̄

204. ида̄ни сама̄дхим̣ бха̄вайато випассанам̣ бха̄вайато ча индрийасамодха̄нам̣ дассетука̄мо пат̣хамам̣ та̄ва упат̣т̣ха̄накосаллаппабхедам̣ ниддиситум̣ путхуджджано сама̄дхим̣ бха̄вентотиа̄дима̄ха. таттха путхуджджано сама̄дхим̣ бха̄вентоти ниббедхабха̄гийам̣ сама̄дхим̣ бха̄венто. секкхасса вӣтара̄гасса ча пана локуттаропи сама̄дхи лаббхати. а̄ваджджитатта̄ти касин̣а̄динимиттасса а̄ваджджитатта̄, касин̣а̄дипарикаммам̣ катва̄ таттха уппа̄дитанимиттатта̄ти вуттам̣ хоти. а̄рамман̣ӯпат̣т̣ха̄накусалоти тасса уппа̄дитасса нимиттассева упат̣т̣ха̄не кусало. саматханимиттӯпат̣т̣ха̄накусалоти ачча̄раддхавӣрийата̄дӣхи уддхате читте пассаддхисама̄дхиупеккха̄самбоджджхан̇габха̄вана̄васена читтопасаманимиттасса упат̣т̣ха̄не кусало. паггаханимиттӯпат̣т̣ха̄накусалоти атиситхилавӣрийата̄дӣхи лӣне читте дхаммавичайавӣрийапӣтисамбоджджхан̇габха̄вана̄васена читтапаггаханимиттасса упат̣т̣ха̄не кусало. авиккхепӯпат̣т̣ха̄накусалоти ануддхата̄лӣначиттасса сампайуттасса сама̄дхисса упат̣т̣ха̄не кусало. обха̄сӯпат̣т̣ха̄накусалоти пан̃н̃а̄пайогамандата̄йа нирасса̄де читте ат̣т̣хасам̣вегаваттхупаччавеккхан̣ена читтам̣ сам̣веджетва̄ н̃а̄н̣обха̄сасса упат̣т̣ха̄не кусало. ат̣т̣ха сам̣вегаваттхӯни на̄ма джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣а̄ни чатта̄ри, апа̄йадуккхам̣ пан̃чамам̣, атӣте ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, ана̄гате ват̣т̣амӯлакам̣ дуккхам̣, паччуппанне а̄ха̄рапарийет̣т̣химӯлакам̣ дуккханти. сампахам̣санӯпат̣т̣ха̄накусалоти упасамасукха̄надхигамена нирасса̄де читте буддхадхаммасан̇гхагун̣а̄нуссаран̣ена читтам̣ паса̄денто сампахам̣санасса упат̣т̣ха̄не кусало. упеккхӯпат̣т̣ха̄накусалоти уддхата̄дидосавирахите читте ниггахапаггаха̄дӣсу бйа̄па̄ра̄бха̄вакаран̣ена упеккха̄йа упат̣т̣ха̄не кусало. секкхоти тиссо сиккха̄ сиккхатӣти секкхо. екаттӯпат̣т̣ха̄накусалоти сакка̄йадит̣т̣ха̄дӣнам̣ пахӣнатта̄ неккхамма̄дино екаттасса упат̣т̣ха̄не кусало.

вӣтара̄готи саббасо пахӣнара̄гатта̄ вӣтара̄го кхӣн̣а̄саво. н̃а̄н̣ӯпат̣т̣ха̄накусалоти араха̄ дхаммесу вигатасаммохатта̄ таттха таттха асаммохан̃а̄н̣асса упат̣т̣ха̄не кусало. вимуттӯпат̣т̣ха̄накусалоти арахаттапхалавимуттийа̄ упат̣т̣ха̄не кусало. вимуттӣти хи саббакилесехи вимуттатта̄ арахаттапхалавимутти адхиппета̄.

205. випассана̄бха̄вана̄йа упат̣т̣ха̄на̄нупат̣т̣ха̄несу аниччатотиа̄дӣни ниччатотиа̄дӣни ча сӣлакатха̄йам̣ вуттанайенева ведитабба̄ни. па̄т̣хато пана ‘‘а̄йӯхана̄нупат̣т̣ха̄накусало випарин̣а̄мӯпат̣т̣ха̄накусало анимиттӯпат̣т̣ха̄накусало нимитта̄нупат̣т̣ха̄накусало аппан̣ихитӯпат̣т̣ха̄накусало пан̣идхианупат̣т̣ха̄накусало абхинивеса̄нупат̣т̣ха̄накусало’’ти етесу са̄мивачанена сама̄сападаччхедо ка̄таббо. сесесу пана ниссаккавачанена па̄т̣хо.

206. сун̃н̃атӯпат̣т̣ха̄накусалоти панеттха сун̃н̃ато упат̣т̣ха̄накусалоти ва̄ сун̃н̃ата̄йа упат̣т̣ха̄накусалоти ва̄ падаччхедо ка̄таббо. йасма̄ пана ниббида̄вира̄ганиродхапат̣иниссагга̄нупассана̄ адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄ йатха̄бхӯтан̃а̄н̣адассанам̣ пат̣исан̇кха̄нупассана̄ виват̣т̣ана̄нупассана̄ти има̄ ат̣т̣ха маха̄випассана̄ аттано сабха̄вависесена висесита̄, на а̄рамман̣ависесена, тасма̄ има̄сам̣ ат̣т̣ханнам̣ ‘‘аниччато упат̣т̣ха̄накусало хотӣ’’тиа̄дӣни вачана̄ни вийа ‘‘ниббида̄то упат̣т̣ха̄накусало хотӣ’’тиа̄дӣни вачана̄ни на йуджджанти. тасма̄ ева има̄ ат̣т̣ха на йоджита̄. а̄дӣнава̄нупассана̄ пана ‘‘сун̃н̃атӯпат̣т̣ха̄накусало хоти, абхинивеса̄нупат̣т̣ха̄накусало хотӣ’’ти имина̄ йугалакавачаненева аттхато ‘‘а̄дӣнавато упат̣т̣ха̄накусало хоти, а̄лайа̄бхинивеса̄нупат̣т̣ха̄накусало хотӣ’’ти йоджита̄ва хотӣти сарӯпена на йоджита̄. ити пурима̄ ча ат̣т̣ха, айан̃ча а̄дӣнава̄нупассана̄ти ат̣т̣ха̄расасу маха̄випассана̄су има̄ нава айоджетва̄ итара̄ ева нава йоджита̄ти ведитабба̄. н̃а̄н̣ӯпат̣т̣ха̄накусалоти секкхо випассанӯпаккилеса̄нам̣ абха̄вато випассана̄бха̄вана̄йа н̃а̄н̣асса упат̣т̣ха̄не кусало. сама̄дхибха̄вана̄йа пана никантисаббха̄вато н̃а̄н̣ӯпат̣т̣ха̄не кусалоти на вутто.

висан̃н̃огӯпат̣т̣ха̄накусалоти ‘‘ка̄майогависан̃н̃ого бхавайогависан̃н̃ого дит̣т̣хийогависан̃н̃ого авиджджа̄йогависан̃н̃ого’’ти (дӣ. ни. 3.312) чатудха̄ вуттасса висан̃н̃огасса упат̣т̣ха̄не кусало. сан̃н̃ога̄нупат̣т̣ха̄накусалоти ка̄майогабхавайогадит̣т̣хийога̄виджджа̄йогавасена чатудха̄ вуттасса сан̃н̃огасса анупат̣т̣ха̄не кусало. ниродхӯпат̣т̣ха̄накусалоти ‘‘пуна чапарам̣, бхиккхаве, кхӣн̣а̄савасса бхиккхуно нибба̄наниннам̣ читтам̣ хоти нибба̄напон̣ам̣ нибба̄напаббха̄рам̣ вивекат̣т̣хам̣ неккхамма̄бхиратам̣ бйантӣбхӯтам̣ саббасо а̄сават̣т̣ха̄нийехи дхаммехӣ’’ти (а. ни. 10.90; пат̣и. ма. 2.44 аттхато сама̄нам̣) вуттакхӣн̣а̄савабалавасена нибба̄нанинначиттатта̄ кхӣн̣а̄савова ниродхасан̇кха̄тасса нибба̄насса упат̣т̣ха̄не кусало.

а̄рамман̣ӯпат̣т̣ха̄накусалавасена̄тиа̄дӣсу кусаланти н̃а̄н̣ам̣. н̃а̄н̣ампи хи кусалапуггалайогато кусалам̣ йатха̄ пан̣д̣итапуггалайогато ‘‘пан̣д̣ита̄ дхамма̄’’ти (дха. са. дукама̄тика̄ 103). тасма̄ косаллавасена̄ти аттхо.

207. ида̄ни чатусат̣т̣хийа̄ а̄ка̄рехӣтиа̄ди н̃а̄н̣акатха̄йам̣ (пат̣и. ма. 1.107) вуттампи индрийакатха̄самбандхена идха̄нетва̄ вуттам̣. там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайенева ведитаббам̣.

208. пуна самантачаккхусамбандхена индрийавидха̄нам̣ ваттука̄мо на тасса аддит̣т̣хамидхаттхи кин̃чӣтиа̄дима̄ха. таттха самантачаккхӯти саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. пан̃н̃индрийасса васена̄тиа̄дина̄ пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ авийогитам̣ дассети. саддаханто пагган̣ха̄тӣтиа̄дӣхи екекиндрийамӯлакехи пан̃чахи чатуккехи пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ ниннапайогака̄ле ва̄ маггаккхан̣е ва̄ екарасабха̄вам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайабха̄ван̃ча дассети. саддахитатта̄ паггахитантиа̄дӣхи екекиндрийамӯлакехи пан̃чахи чатуккехи пан̃чаннам̣ индрийа̄нам̣ ниббаттика̄ле ва̄ пхалака̄ле ва̄ екарасабха̄вам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайабха̄ван̃ча дассети. пуна буддхачаккхусамбандхена индрийавидха̄нам̣ ваттука̄мо йам̣ буддхачаккхӯтиа̄дима̄ха. таттха буддхачаккхӯти индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ам̣ а̄сайа̄нусайан̃а̄н̣ан̃ча. буддхан̃а̄н̣анти ча идам̣ тадева двайам̣, сесам̣ хет̣т̣ха̄ вуттаттхамева̄ти.

индрийасамодха̄наван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄магга-ат̣т̣хакатха̄йа

индрийакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. вимоккхакатха̄

1. вимоккхуддесаван̣н̣ана̄

209. ида̄ни индрийакатха̄нантарам̣ катхита̄йа вимоккхакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄ ануппатта̄. айан̃хи вимоккхакатха̄ индрийабха̄вана̄нуйуттасса вимоккхасаббха̄вато индрийакатха̄нантарам̣ катхита̄. тан̃ча катхенто бхагавато саммукха̄ сутасуттантадесана̄пуббан̇гамам̣ катва̄ катхеси. таттха суттанте та̄ва сун̃н̃ато вимоккхотиа̄дӣсу сун̃н̃ата̄ка̄рена нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паватто арийамагго сун̃н̃ато вимоккхо. со хи сун̃н̃ата̄йа дха̄туйа̄ уппаннатта̄ сун̃н̃ато, килесехи вимуттатта̄ вимоккхо. етенева найена анимитта̄ка̄рена нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паватто анимитто, аппан̣ихита̄ка̄рена нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ паватто аппан̣ихитоти ведитаббо.

еко хи а̄дитова аниччато сан̇кха̄ре саммасати. йасма̄ пана на аниччато саммасанаматтенева маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, дуккхатопи анаттатопи саммаситаббамева, тасма̄ дуккхатопи анаттатопи саммасати. тасса евам̣ пат̣ипаннасса аниччато че саммасанака̄ле маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, айам̣ аниччато абхинивиситва̄ аниччато вут̣т̣ха̄ти на̄ма. саче панасса дуккхато анаттато саммасанака̄ле маггавут̣т̣ха̄нам̣ хоти, айам̣ аниччато абхинивиситва̄ дуккхато, анаттато вут̣т̣ха̄ти на̄ма. еса найо дуккхато анаттато абхинивиситва̄ вут̣т̣ха̄несупи. еттха ча йопи аниччато абхинивит̣т̣хо, йопи дуккхато, йопи анаттато. вут̣т̣ха̄нака̄ле че аниччато вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, тайопи джана̄ адхимоккхабахула̄ хонти, саддхиндрийам̣ пат̣илабханти, анимиттавимоккхена вимуччанти, пат̣хамамаггаккхан̣е саддха̄нуса̄рино хонти, саттасу т̣ха̄несу саддха̄вимутта̄. саче пана дуккхато вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, тайопи джана̄ пассаддхибахула̄ хонти, сама̄дхиндрийам̣ пат̣илабханти, аппан̣ихитавимоккхена вимуччанти, саббаттха ка̄йасаккхино хонти. йасса панеттха арӯпаджджха̄нам̣ па̄дакам̣ хоти, со аггапхале убхатобха̄гавимутто хоти. атха несам̣ анаттато вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, тайопи джана̄ ведабахула̄ хонти, пан̃н̃индрийам̣ пат̣илабханти, сун̃н̃атавимоккхена вимуччанти, пат̣хамамаггаккхан̣е дхамма̄нуса̄рино хонти, чхасу т̣ха̄несу дит̣т̣хиппатта̄, аггапхале пан̃н̃а̄вимутта̄ти.

апича магго на̄ма пан̃чахи ка̄ран̣ехи на̄мам̣ лабхати сарасена ва̄ паччанӣкена ва̄ сагун̣ена ва̄ а̄рамман̣ена ва̄ а̄гаманена ва̄. саче хи сан̇кха̄рупеккха̄ аниччато сан̇кха̄ре саммаситва̄ вут̣т̣ха̄ти, анимиттавимоккхена вимуччати. саче дуккхато саммаситва̄ вут̣т̣ха̄ти, аппан̣ихитавимоккхена вимуччати. саче анаттато саммаситва̄ вут̣т̣ха̄ти, сун̃н̃атавимоккхена вимуччати. идам̣ сарасато на̄мам̣ на̄ма. аничча̄нупассана̄йа пана сан̇кха̄ра̄нам̣ гханавиниббхогам̣ катва̄ ниччанимиттадхуванимиттасассатанимитта̄ни паха̄йа а̄гататта̄ анимитто, дуккха̄нупассана̄йа сукхасан̃н̃ам̣ паха̄йа пан̣идхипаттханам̣ суккха̄петва̄ а̄гататта̄ аппан̣ихито, анатта̄нупассана̄йа аттасаттапуггаласан̃н̃ам̣ паха̄йа сан̇кха̄ре сун̃н̃ато дит̣т̣хатта̄ сун̃н̃атоти идам̣ паччанӣкато на̄мам̣ на̄ма. ра̄га̄дӣхи пана сун̃н̃атта̄ сун̃н̃ато, рӯпанимитта̄дӣнам̣, ра̄ганимитта̄дӣнам̣йева ва̄ абха̄вена анимитто, ра̄гапан̣идхиа̄дӣнам̣ абха̄вато аппан̣ихитоти идамасса сагун̣ато на̄мам̣ на̄ма. сойам̣ сун̃н̃ам̣ анимиттам̣ аппан̣ихитан̃ча нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каротӣтипи сун̃н̃ато анимитто аппан̣ихитоти вуччати. идамасса а̄рамман̣ато на̄мам̣ на̄ма. а̄гаманам̣ пана дувидхам̣ випассана̄гаманам̣ магга̄гаманан̃ча. таттха магге випассана̄гаманам̣ лаббхати, пхале магга̄гаманам̣. анатта̄нупассана̄ хи сун̃н̃ата̄ на̄ма, сун̃н̃атавипассана̄йа магго сун̃н̃ато, сун̃н̃атамаггасса пхалам̣ сун̃н̃атам̣. аничча̄нупассана̄ анимитта̄ на̄ма, анимиттавипассана̄йа магго анимитто. идам̣ пана на̄мам̣ абхидхаммапарийа̄йе на лаббхати, суттантапарийа̄йе пана лаббхати. таттха хи готрабхун̃а̄н̣ам̣ анимиттам̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ анимиттана̄макам̣ хутва̄ сайам̣ а̄гаманӣйат̣т̣ха̄не т̣хатва̄ маггасса на̄мам̣ детӣти ваданти. тена магго анимиттоти вутто. магга̄гаманена пхалам̣ анимиттанти йуджджатийева. дуккха̄нупассана̄ сан̇кха̄ресу пан̣идхим̣ суккха̄петва̄ а̄гататта̄ аппан̣ихита̄ на̄ма, аппан̣ихитавипассана̄йа магго аппан̣ихито, аппан̣ихитамаггасса пхалам̣ аппан̣ихитанти евам̣ випассана̄ аттано на̄мам̣ маггасса дети, магго пхаласса̄ти идам̣ а̄гаманато на̄мам̣ на̄ма. евам̣ сан̇кха̄рупеккха̄ вимоккхависесам̣ нийаметӣти.

евам̣ бхагавата̄ десите тайо маха̄ваттхуке вимоккхе уддиситва̄ там̣ниддесавасенева апарепи вимоккхе ниддиситука̄мо апича ат̣т̣хасат̣т̣хи вимоккха̄тиа̄дима̄ха. таттха апича̄ти апарапарийа̄йадассанам̣. катхам̣ те ат̣т̣хасат̣т̣хи хонти, нану те пан̃часаттатӣти? саччам̣ йатха̄рутавасена пан̃часаттати. бхагавата̄ пана десите тайо вимоккхе т̣хапетва̄ ан̃н̃авимоккхе ниддисанато имесам̣ тадавародхато ча име тайо на ган̣етабба̄, аджджхаттавимоккха̄дайо тайопи вимоккха̄ чатудха̄ виттха̄равачанейева антогадхатта̄ на ган̣етабба̄, ‘‘пан̣ихито вимоккхо, аппан̣ихито вимоккхо’’ти еттха аппан̣ихито вимоккхо пат̣хамам̣ уддит̣т̣хена екана̄микатта̄ на ган̣етаббо, евам̣ имесу саттасу апанӣтесу сеса̄ ат̣т̣хасат̣т̣хи вимоккха̄ хонти. евам̣ санте сун̃н̃атавимоккха̄дайо тайо пуна касма̄ уддит̣т̣ха̄ти че? уддесена сан̇гахетва̄ тесампи ниддесакаран̣аттхам̣. аджджхаттавут̣т̣ха̄на̄дайо пана тайо пабхедам̣ вина̄ мӯлара̄сивасена уддит̣т̣ха̄, пан̣ихитавимоккхапат̣ипаккхавасена пуна аппан̣ихито вимоккхо уддит̣т̣хоти ведитаббо.

аджджхаттавут̣т̣ха̄на̄дӣсу аджджхаттато вут̣т̣ха̄тӣти аджджхаттавут̣т̣ха̄но. ануломентӣти анулома̄. аджджхаттавут̣т̣ха̄на̄нам̣ пат̣иппассаддхи апагама̄ аджджхаттавут̣т̣ха̄напат̣иппассаддхи. рӯпӣти аджджхаттам̣ кеса̄дӣсу уппа̄дитам̣ рӯпаджджха̄нам̣ рӯпам̣, там̣ рӯпамасса аттхӣти рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣти бахиддха̄ нӣлакасин̣а̄дирӯпа̄ни джха̄начаккхуна̄ пассати. имина̄ аджджхаттабахиддха̄ваттхукесу касин̣есу джха̄напат̣ила̄бхо дассито. аджджхаттам̣ арӯпасан̃н̃ӣти аджджхаттам̣ на рӯпасан̃н̃ӣ, аттано кеса̄дӣсу ануппа̄дитарӯпа̄вачараджджха̄ноти аттхо. имина̄ бахиддха̄ парикаммам̣ катва̄ бахиддха̄ва пат̣иладдхаджджха̄ната̄ дассита̄. субхантева адхимуттоти ‘‘субха’’миччева а̄рамман̣е адхимутто. таттха кин̃ча̄пи антоаппана̄йам̣ ‘‘субха’’нти а̄бхого наттхи, йо пана аппат̣икӯла̄ка̄рена сатта̄рамман̣ам̣ пхаранто вихарати, со йасма̄ ‘‘субха’’нтева адхимутто хоти, тасма̄ евам̣ уддесо катоти. аппитаппитасамайе ева виккхамбханавимуттисаббха̄вато самайавимоккхо. сойева сакиччакаран̣авасена аппитасамайе ева нийуттоти са̄майико. са̄ма̄йикотипи па̄т̣хо. копетум̣ бхан̃джитум̣ саккун̣еййата̄йа куппо. локам̣ анатиккаманато локе нийуттоти локико. локийотипи па̄т̣хо. локам̣ уттарати, уттин̣н̣оти ва̄ локуттаро. а̄рамман̣акаран̣авасена саха а̄савехӣти са̄саво. а̄рамман̣акаран̣авасена сампайогавасена ча наттхеттха а̄сава̄ти ана̄саво. рӯпасан̇кха̄тена саха а̄мисена̄ти са̄мисо. саббасо рӯпа̄рӯпаппаха̄на̄ нира̄мисатопи нира̄мисатароти нира̄миса̄ нира̄мисатаро. пан̣ихитоти тан̣ха̄васена пан̣ихито паттхито. а̄рамман̣акаран̣авасена сан̃н̃оджанехи сам̣йуттатта̄ сан̃н̃утто. екаттавимоккхоти килесехи анаджджха̄рул̣хатта̄ екасабха̄во вимоккхо. сан̃н̃а̄вимоккхоти випассана̄н̃а̄н̣амева випарӣтасан̃н̃а̄йа вимуччанато сан̃н̃а̄вимоккхо. тадева випассана̄н̃а̄н̣ам̣ саммохато вимуччанавасена н̃а̄н̣амева вимоккхоти н̃а̄н̣авимоккхо. сӣтисийа̄вимоккхоти випассана̄н̃а̄н̣амева сӣти бхавеййа̄ти паватто вимоккхо сӣтисийа̄вимоккхо. сӣтисика̄вимоккхотипи па̄т̣хо, сӣтибха̄вика̄йа вимоккхоти тасса аттхам̣ ван̣н̣айанти. джха̄навимоккхоти упача̄раппана̄бхедам̣ локийалокуттарабхедан̃ча джха̄намева вимоккхо. анупа̄да̄ читтасса вимоккхоти анупа̄дийитва̄ гахан̣ам̣ акатва̄ читтасса вимоккхо. сесам̣ вуттанайенева ведитаббанти.

вимоккхуддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. вимоккханиддесаван̣н̣ана̄

210. катамотиа̄дике уддесасса ниддесе ити пат̣исан̃чиккхатӣти евам̣ упапариккхати. сун̃н̃амиданти идам̣ кхандхапан̃чакам̣ сун̃н̃ам̣. кена сун̃н̃ам̣? аттена ва̄ аттанийена ва̄. таттха аттена ва̄ти ба̄ладжанапарикаппитасса аттано абха̄ва̄ тена аттана̄ ча сун̃н̃ам̣. аттанийена ва̄ти тасса парикаппитасса аттано сантакена ча сун̃н̃ам̣. аттано абха̄венева аттанийа̄бха̄во. аттанийан̃ча на̄ма ниччам̣ ва̄ сийа̄ сукхам̣ ва̄, тадубхайампи наттхи. тена ниччапат̣иккхепена аничча̄нупассана̄, сукхапат̣иккхепена дуккха̄нупассана̄ ча вутта̄ хоти. сун̃н̃амидам̣ аттена ва̄ти анатта̄нупассана̄йева вутта̄. соти со евам̣ тӣхи анупассана̄хи випассама̄но бхиккху. абхинивесам̣ на каротӣти анатта̄нупассана̄васена атта̄бхинивесам̣ на кароти.

нимиттам̣ на каротӣти аничча̄нупассана̄васена ниччанимиттам̣ на кароти. пан̣идхим̣ на каротӣти дуккха̄нупассана̄васена пан̣идхим̣ на кароти. име тайо вимоккха̄ парийа̄йена випассана̄ккхан̣е тадан̇гавасена̄пи лаббханти, ниппарийа̄йена пана самуччхедавасена маггаккхан̣ейева. чатта̄ри джха̄на̄ни аджджхаттам̣ нӣваран̣а̄дӣхи вут̣т̣ха̄нато аджджхаттавут̣т̣ха̄но вимоккхо. чатассо арӯпасама̄паттийо а̄рамман̣ехи вут̣т̣ха̄нато бахиддха̄вут̣т̣ха̄но вимоккхо. а̄рамман̣ампи хи ба̄хира̄йатана̄ни вийа идха ‘‘бахиддха̄’’ти вуттам̣. име две виккхамбханавимоккха̄, дубхато вут̣т̣ха̄но пана самуччхедавимоккхо.

нӣваран̣ехи вут̣т̣ха̄тӣтиа̄дӣхи аджджхаттавут̣т̣ха̄нам̣ сарӯпато вуттам̣. рӯпасан̃н̃а̄йа̄тиа̄дӣхи касин̣а̄диа̄рамман̣асаматиккамасса па̄кат̣атта̄ там̣ аватва̄ суттантесу вуттарӯпасан̃н̃а̄дисаматиккамо вутто. сакка̄йадит̣т̣хивичикиччха̄сӣлаббатапара̄ма̄са̄ти сама̄сападам̣, сакка̄йадит̣т̣хийа̄ вичикиччха̄йа сӣлаббатапара̄ма̄са̄ти виччхедо. айамева ва̄ па̄т̣хо.

211. витакко ча̄тиа̄дӣхи джха̄на̄нам̣ сама̄паттӣнан̃ча упача̄рабхӯмийо вутта̄. аничча̄нупассана̄тиа̄дӣхи чатуннам̣ магга̄нам̣ пуббабха̄гавипассана̄ вутта̄. пат̣ила̄бхо ва̄ти пан̃чавидхавасиппаттийа̄ бйа̄пито паттхат̣о ла̄бхоти пат̣ила̄бхо. васиппаттийа̄ хи саббо джха̄напайого ча сама̄паттипайого ча пат̣иппассаддхо хоти, тасма̄ пат̣ила̄бхо ‘‘пат̣иппассаддхивимоккхо’’ти вутто. випа̄ко пана джха̄насса сама̄паттийа̄ ча пат̣иппассаддхи хотӣти уджукамева. кечи пана ‘‘упача̄рапайогасса пат̣иппассаддхатта̄ джха̄насса сама̄паттийа̄ ча пат̣ила̄бхо хоти, тасма̄ джха̄насама̄паттипат̣ила̄бхо ‘пат̣иппассаддхивимоккхо’ти вуччатӣ’’ти ваданти.

212. аджджхаттанти атта̄нам̣ адхикичча паваттам̣. паччаттанти атта̄нам̣ пат̣ичча паваттам̣. убхайена̄пи нийакаджджхаттамева дӣпети нӣланимиттанти нӣламева. нӣласан̃н̃ам̣ пат̣илабхатӣти тасмим̣ нӣланимитте нӣламитисан̃н̃ам̣ пат̣илабхати. суггахитам̣ каротӣти парикаммабхӯмийам̣ сут̣т̣ху уггахитам̣ кароти. сӯпадха̄ритам̣ упадха̄ретӣти упача̄рабхӯмийам̣ сут̣т̣ху упадха̄ритам̣ катва̄ упадха̄рети. сва̄ваттхитам̣ аваттха̄петӣти аппана̄бхӯмийам̣ сут̣т̣ху ниччхитам̣ ниччхина̄ти. ваваттха̄петӣтипи па̄т̣хо. аджджхаттан̃хи нӣлапарикаммам̣ каронто кесе ва̄ питте ва̄ аккхита̄рака̄йам̣ ва̄ кароти. бахиддха̄ нӣланимиттети нӣлапуппханӣлаваттханӣладха̄тӯнам̣ ан̃н̃атаре нӣлакасин̣е. читтам̣ упасам̣харатӣти читтам̣ упанети. пӣта̄дӣсупи есева найо. а̄севатӣти тамева сан̃н̃ам̣ а̄дито севати. бха̄ветӣти вад̣д̣хети. бахулӣкаротӣти пунаппунам̣ кароти. рӯпанти нӣланимиттам̣ рӯпам̣. рӯпасан̃н̃ӣти тасмим̣ рӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄, са̄ асса аттхӣти рӯпасан̃н̃ӣ. аджджхаттам̣ пӣтанимитта̄дӣсу пӣтапарикаммам̣ каронто меде ва̄ чхавийа̄ ва̄ аккхӣнам̣ пӣтат̣т̣ха̄не ва̄ кароти. лохитапарикаммам̣ каронто мам̣се ва̄ лохите ва̄ дживха̄йа ва̄ хаттхаталапа̄даталесу ва̄ аккхӣнам̣ раттат̣т̣ха̄не ва̄ кароти. ода̄тапарикаммам̣ каронто ат̣т̣химхи ва̄ данте ва̄ накхе ва̄ аккхӣнам̣ сетат̣т̣ха̄не ва̄ кароти. аджджхаттам̣ арӯпанти аджджхаттам̣ рӯпанимиттам̣ наттхӣти аттхо.

метта̄сахагатена̄ти пат̣хамадутийататийаджджха̄навасена метта̄йа саманна̄гатена. четаса̄ти читтена. екам̣ дисанти екам̣ екисса̄ диса̄йа пат̣хамапариггахитам̣ саттам̣ упа̄да̄йа екадиса̄парийа̄паннасаттапхаран̣авасена вуттам̣. пхаритва̄ти пхуситва̄ а̄рамман̣ам̣ катва̄. вихаратӣти брахмавиха̄ра̄дхит̣т̣хитам̣ ирийа̄патхавиха̄рам̣ паваттети. татха̄ дутийанти йатха̄ пураттхима̄дӣсу йам̣кин̃чи екам̣ дисам̣ пхаритва̄ вихарати, татхева таданантарам̣ дутийам̣ татийам̣ чатуттхам̣ ва̄ти аттхо. ити уддханти етенева найена упаримам̣ дисанти вуттам̣ хоти. адхо тирийанти адходисампи тирийам̣ дисампи евамева. таттха ча адхоти хет̣т̣ха̄. тирийанти анудиса̄. евам̣ саббадиса̄су ассаман̣д̣алика̄йа ассамива метта̄сахагатам̣ читтам̣ са̄ретипи пачча̄са̄ретипӣти. етта̄вата̄ екамекам̣ дисам̣ париггахетва̄ одхисо метта̄пхаран̣ам̣ дасситам̣. саббадхӣтиа̄ди пана анодхисо дассанаттхам̣ вуттам̣. таттха саббадхӣти саббаттха. саббаттата̄йа̄ти саббесу хӣнамаджджхимуккат̣т̣хамиттасапаттамаджджхатта̄диппабхедесу аттата̄йа, ‘‘айам̣ парасатто’’ти вибха̄гам̣ акатва̄ аттасамата̄йа̄ти вуттам̣ хоти. атха ва̄ саббаттата̄йа̄ти саббена читтабха̄вена, ӣсакампи бахи авиккхипама̄ноти вуттам̣ хоти. сабба̄вантанти саббасаттавантам̣, саббасаттайуттанти аттхо. саббавантантипи па̄т̣хо. локанти сатталокам̣.

випулена̄ти евама̄дипарийа̄йадассанато панеттха пуна ‘‘метта̄сахагатена̄’’ти вуттам̣. йасма̄ ва̄ еттха одхисо пхаран̣е вийа пуна татха̄саддо ва̄ ити-саддо ва̄ на вутто, тасма̄ пуна ‘‘метта̄сахагатена четаса̄’’ти вуттам̣, нигаманавасена ва̄ етам̣ вуттам̣. випулена̄ти еттха пхаран̣авасена випулата̄ дат̣т̣хабба̄. бхӯмивасена пана там̣ махаггатам̣. тан̃хи килесавиккхамбханасаматтхата̄йа випулапхалата̄йа дӣгхасанта̄ната̄йа ча махантабха̄вам̣ гатам̣, махантехи ва̄ ул̣а̄раччхандавӣрийачиттапан̃н̃ехи гатам̣ пат̣ипаннанти махаггатам̣. пагун̣авасена аппама̄н̣асатта̄рамман̣авасена ча аппама̄н̣ам̣. бйа̄па̄дапаччаттхикаппаха̄нена аверам̣. доманассаппаха̄нато абйа̄паджджам̣, ниддуккханти вуттам̣ хоти. аппат̣икӯла̄ хонтӣти бхиккхуно читтасса аппат̣икӯла̄ хутва̄ упат̣т̣хаханти. сесесупи вуттанайенева карун̣а̄мудита̄упеккха̄васена йоджетаббам̣. карун̣а̄йа вихеса̄паччаттхикаппаха̄нена аверам̣, мудита̄йа аратипаччаттхикаппаха̄нена.

упеккха̄сахагатена̄ти чатуттхаджджха̄навасена упеккха̄йа саманна̄гатена. ра̄гапаччаттхикаппаха̄нена аверам̣, гехаситасоманассаппаха̄нато абйа̄паджджам̣. саббампи хи акусалам̣ килесапарил̣а̄хайогато сабйа̄паджджамева̄ти айаметесам̣ висесо.

213. саббасоти сабба̄ка̄рена, сабба̄сам̣ ва̄, анавасеса̄нанти аттхо. рӯпасан̃н̃а̄нанти сан̃н̃а̄сӣсена вуттарӯпа̄вачараджджха̄на̄нан̃чева тада̄рамман̣а̄нан̃ча. рӯпа̄вачараджджха̄нампи хи рӯпанти вуччати ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 1.209; дха. са. 248), тасса а̄рамман̣ампи бахиддха̄ рӯпа̄ни пассати ‘‘суван̣н̣адуббан̣н̣а̄нӣ’’тиа̄дӣсу (дха. са. 223). тасма̄ идха рӯпе сан̃н̃а̄ рӯпасан̃н̃а̄ти евам̣ сан̃н̃а̄сӣсена вуттарӯпа̄вачараджджха̄нассетам̣ адхивачанам̣. рӯпам̣ сан̃н̃а̄ асса̄ти рӯпасан̃н̃ам̣, рӯпамасса на̄манти вуттам̣ хоти. евам̣ патхавӣкасин̣а̄дибхедасса тада̄рамман̣асса четам̣ адхивачананти ведитаббам̣. саматиккама̄ти вира̄га̄ ниродха̄ ча. ким̣ вуттам̣ хоти? ета̄сам̣ кусалавипа̄какирийа̄васена пан̃чадасаннам̣ джха̄насан̇кха̄та̄нам̣ рӯпасан̃н̃а̄нам̣, етесан̃ча патхавӣкасин̣а̄дивасена наваннам̣ а̄рамман̣асан̇кха̄та̄нам̣ рӯпасан̃н̃а̄нам̣ сабба̄ка̄рена, анавасеса̄нам̣ ва̄ вира̄га̄ ча ниродха̄ ча вира̄гахету чева ниродхахету ча а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ упасампаджджа вихарати. на хи сакка̄ саббасо анатиккантарӯпасан̃н̃ена етам̣ упасампаджджа вихаритунти. йасма̄ пана а̄рамман̣асаматиккамена паттабба̄ ета̄ сама̄паттийо, на екасмим̣йева а̄рамман̣е пат̣хамаджджха̄на̄дӣни вийа. а̄рамман̣е авираттасса ча сан̃н̃а̄саматиккамо на хоти, тасма̄ айам̣ а̄рамман̣асаматиккамавасена̄пи аттхаван̣н̣ана̄ ката̄ти ведитабба̄.

пат̣игхасан̃н̃а̄нам̣ аттхан̇гама̄ти чаккха̄дӣнам̣ ваттхӯнам̣ рӯпа̄дӣнам̣ а̄рамман̣а̄нан̃ча пат̣игха̄тена уппанна̄ сан̃н̃а̄ пат̣игхасан̃н̃а̄, рӯпасан̃н̃а̄дӣнам̣ етам̣ адхивачанам̣. та̄сам̣ кусалавипа̄ка̄нам̣ пан̃чаннам̣, акусалавипа̄ка̄нам̣ пан̃чаннанти саббасо дасаннампи пат̣игхасан̃н̃а̄нам̣ аттхан̇гама̄ паха̄на̄ асамуппа̄да̄, аппаваттим̣ катва̄ти вуттам̣ хоти. ка̄ман̃чета̄ пат̣хамаджджха̄на̄дӣни сама̄паннассапи на санти, на хи тасмим̣ самайе пан̃чадва̄равасена читтам̣ паваттати, евам̣ сантепи ан̃н̃аттха пахӣна̄нам̣ сукхадуккха̄нам̣ чатуттхаджджха̄не вийа сакка̄йадит̣т̣ха̄дӣнам̣ татийамагге вийа ча имасмим̣ джха̄не усса̄хаджананаттхам̣ имасса джха̄насса пасам̣са̄васена ета̄сам̣ еттха вачанам̣ ведитаббам̣. атха ва̄ кин̃ча̄пи та̄ рӯпа̄вачарам̣ сама̄паннасса на санти, атха кхо на пахӣнатта̄ на санти. на хи рӯпавира̄га̄йа рӯпа̄вачарабха̄вана̄ сам̣ваттати, рӯпа̄йатта̄йева ча ета̄сам̣ паватти. айам̣ пана бха̄вана̄ рӯпавира̄га̄йа сам̣ваттати, тасма̄ та̄ еттха пахӣна̄ти ваттум̣ ват̣т̣ати. на кевалан̃ча ваттум̣, екам̣сенева евам̣ дха̄ретумпи ват̣т̣ати. та̄сан̃хи ито пуббе аппахӣнатта̄йева ‘‘пат̣хамаджджха̄нам̣ сама̄паннасса саддо кан̣т̣ако’’ти (а. ни. 10.72) вутто бхагавата̄. идха ча пахӣнатта̄йева арӯпасама̄паттӣнам̣ а̄нен̃джата̄ сантавимоккхата̄ ча вутта̄.

на̄наттасан̃н̃а̄нам̣ аманасика̄ра̄ти на̄натте ва̄ гочаре паватта̄нам̣ сан̃н̃а̄нам̣, на̄натта̄нам̣ ва̄ сан̃н̃а̄нам̣. йасма̄ хета̄ рӯпасадда̄дибхеде на̄натте на̄на̄сабха̄ве гочаре паваттанти, йасма̄ чета̄ ат̣т̣ха ка̄ма̄вачаракусаласан̃н̃а̄, два̄даса акусаласан̃н̃а̄, ека̄даса ка̄ма̄вачаракусалавипа̄касан̃н̃а̄, две акусалавипа̄касан̃н̃а̄, ека̄даса ка̄ма̄вачаракирийа̄сан̃н̃а̄ти евам̣ чатучатта̄лӣсампи сан̃н̃а̄ на̄натта̄ на̄на̄сабха̄ва̄ ан̃н̃аман̃н̃ависадиса̄, тасма̄ ‘‘на̄наттасан̃н̃а̄’’ти вутта̄. та̄сам̣ саббасо на̄наттасан̃н̃а̄нам̣ аманасика̄ра̄ ана̄ваджджана̄ читте ча ануппа̄дана̄. йасма̄ та̄ на̄ваджджати читте ча на уппа̄дети на манасикароти на паччавеккхати, тасма̄ти вуттам̣ хоти. йасма̄ четтха пурима̄ рӯпасан̃н̃а̄ пат̣игхасан̃н̃а̄ ча имина̄ джха̄нена ниббатте бхавепи на виджджанти, пагева тасмим̣ бхаве имам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаран̣ака̄ле, тасма̄ та̄сам̣ саматиккама̄ аттхан̇гама̄ти дведха̄пи абха̄войева вутто. на̄наттасан̃н̃а̄су пана йасма̄ ат̣т̣ха ка̄ма̄вачаракусаласан̃н̃а̄, нава кирийа̄сан̃н̃а̄, даса̄кусаласан̃н̃а̄ти има̄ саттавӣсати сан̃н̃а̄ имина̄ джха̄нена ниббатте бхаве виджджанти, тасма̄ та̄сам̣ аманасика̄ра̄ти вуттанти ведитаббам̣. таттха̄пи хи имам̣ джха̄нам̣ упасампаджджа вихаранто та̄сам̣ аманасика̄ра̄йева упасампаджджа вихарати. та̄ пана манасикаронто асама̄панно хотӣти. сан̇кхепато четтха ‘‘рӯпасан̃н̃а̄нам̣ саматиккама̄’’тиимина̄ саббарӯпа̄вачарадхамма̄нам̣ паха̄нам̣ вуттам̣. ‘‘пат̣игхасан̃н̃а̄нам̣ аттхан̇гама̄ на̄наттасан̃н̃а̄нам̣ аманасика̄ра̄’’тиимина̄ саббесам̣ ка̄ма̄вачарачиттачетасика̄нам̣ паха̄нан̃ча аманасика̄ро ча вуттоти ведитаббо.

ананто а̄ка̄соти еттха пан̃н̃аттиматтатта̄ на̄сса уппа̄данто ва̄ вайанто ва̄ пан̃н̃а̄йатӣти ананто, анантапхаран̣авасена̄пи ананто. на хи со йогӣ екадесавасена пхарати, сакалавасенева пхарати. а̄ка̄соти касин̣уггха̄т̣има̄ка̄со. а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатана̄дӣни вуттаттха̄ни. упасампаджджа вихаратӣти там̣ патва̄ ниппха̄детва̄ таданурӯпена ирийа̄патхена вихарати. тадева сама̄паджджитаббато сама̄патти.

а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ саматиккамма̄ти пуббе вуттанайена джха̄нампи а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ а̄рамман̣ампи. а̄рамман̣ампи хи пуббе вуттанайенева а̄ка̄са̄нан̃чам̣ ча там̣ пат̣хамасса а̄руппаджджха̄насса а̄рамман̣атта̄ дева̄нам̣ дева̄йатанам̣ вийа адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄йатанан̃ча̄ти а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣, татха̄ а̄ка̄са̄нан̃чам̣ ча там̣ тасса джха̄насса сан̃джа̄тихетутта̄ ‘‘камбоджа̄ асса̄нам̣ а̄йатана’’нтиа̄дӣни вийа сан̃джа̄тидесат̣т̣хена а̄йатанан̃ча̄типи а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣. еваметам̣ джха̄нан̃ча а̄рамман̣ан̃ча̄ти убхайампи аппаваттикаран̣ена ча аманасикаран̣ена ча саматиккамитва̄ва йасма̄ идам̣ вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ упасампаджджа виха̄таббам̣, тасма̄ убхайампетамекаджджхам̣ катва̄ ‘‘а̄ка̄са̄нан̃ча̄йатанам̣ саматиккамма̄’’ти идам̣ вуттанти ведитаббам̣. анантам̣ вин̃н̃а̄н̣анти там̣йева ‘‘ананто а̄ка̄со’’ти пхаритва̄ паваттам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ ‘‘анантам̣ вин̃н̃а̄н̣а’’нти манасикаронтоти вуттам̣ хоти. манасика̄равасена ва̄ анантам̣. со хи там̣ а̄ка̄са̄рамман̣ам̣ вин̃н̃а̄н̣ам̣ анавасесато манасикаронто анантам̣ манаси кароти.

вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ саматиккамма̄ти еттха̄пи ча пуббе вуттанайенева джха̄нампи вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ а̄рамман̣ампи. а̄рамман̣ампи хи пуббе вуттанайенева вин̃н̃а̄н̣ан̃чам̣ ча там̣ дутийасса а̄руппаджджха̄насса а̄рамман̣атта̄ адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄йатанан̃ча̄ти вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣, татха̄ вин̃н̃а̄н̣ан̃чам̣ ча там̣ тассева джха̄насса сан̃джа̄тихетутта̄ сан̃джа̄тидесат̣т̣хена а̄йатанан̃ча̄типи вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣. еваметам̣ джха̄нан̃ча а̄рамман̣ан̃ча̄ти убхайампи аппаваттикаран̣ена ча аманасикаран̣ена ча саматиккамитва̄ва йасма̄ идам̣ а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ упасампаджджа виха̄таббам̣, тасма̄ убхайампетамекаджджхам̣ катва̄ ‘‘вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄йатанам̣ саматиккамма̄’’ти идам̣ вуттанти ведитаббам̣. наттхи кин̃чӣти наттхи наттхи, сун̃н̃ам̣ сун̃н̃ам̣, вивиттам̣ вивиттанти евам̣ манасикаронтоти вуттам̣ хоти.

а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ саматиккамма̄ти еттха̄пи пуббе вуттанайенева джха̄нампи а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ а̄рамман̣ампи. а̄рамман̣ампи хи пуббе вуттанайенева а̄кин̃чан̃н̃ан̃ча там̣ татийасса а̄руппаджджха̄насса а̄рамман̣атта̄ адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена а̄йатанан̃ча̄ти а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣, татха̄ а̄кин̃чан̃н̃ан̃ча там̣ тассева джха̄насса сан̃джа̄тихетутта̄ сан̃джа̄тидесат̣т̣хена а̄йатанан̃ча̄типи а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣. еваметам̣ джха̄нан̃ча а̄рамман̣ан̃ча̄ти убхайампи аппаваттикаран̣ена ча аманасикаран̣ена ча саматиккамитва̄ва йасма̄ идам̣ невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанам̣ упасампаджджа виха̄таббам̣, тасма̄ убхайампетамекаджджхам̣ катва̄ ‘‘а̄кин̃чан̃н̃а̄йатанам̣ саматиккамма̄’’ти идам̣ вуттанти ведитаббам̣. сан̃н̃а̄ведайитаниродхакатха̄ хет̣т̣ха̄ катхита̄ва.

‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дика̄ сатта вимоккха̄ паччанӣкадхаммехи сут̣т̣ху вимуччанат̣т̣хена а̄рамман̣е абхиративасена сут̣т̣ху муччанат̣т̣хена ча вимоккха̄, ниродхасама̄патти пана читтачетасикехи вимуттат̣т̣хена вимоккхо. сама̄паттисама̄паннасамайе вимутто хоти, вут̣т̣хитасамайе авимутто хотӣти самайавимоккхо. самуччхедавимуттивасена аччантавимуттатта̄ арийамагга̄, пат̣иппассаддхивимуттивасена аччантавимуттатта̄ са̄ман̃н̃апхала̄ни, ниссаран̣авимуттивасена аччантавимуттатта̄ нибба̄нам̣ асамайавимоккхо. татха̄ са̄майика̄са̄майикавимоккха̄.

пама̄дам̣ а̄гамма париха̄йатӣти куппо. татха̄ на париха̄йатӣти акуппо. лока̄йа сам̣ваттатӣти локийо. арийамагга̄ локам̣ уттарантӣти локуттара̄, са̄ман̃н̃апхала̄ни нибба̄нан̃ча локато уттин̣н̣а̄ти локуттара̄. а̄диттам̣ айогул̣ам̣ маккхика̄ вийа теджуссадам̣ локуттарам̣ дхаммам̣ а̄сава̄ на̄ламбантӣти ана̄саво. рӯпаппат̣исан̃н̃уттоти рӯпаджджха̄на̄ни. арӯпаппат̣исан̃н̃уттоти арӯпасама̄паттийо. тан̣ха̄йа а̄ламбито пан̣ихито. ана̄ламбито аппан̣ихито. маггапхала̄ни ека̄рамман̣атта̄ еканит̣т̣хатта̄ ча екаттавимоккхо, нибба̄нам̣ адутийатта̄ екаттавимоккхо, а̄рамман̣ана̄натта̄ випа̄кана̄натта̄ ча на̄наттавимоккхо.

214. сийа̄ти бхавеййа, даса хонтӣти ча еко хотӣти ча бхавеййа̄ти аттхо. ‘‘сийа̄’’ти ча етам̣ видхивачанам̣, на пуччха̄вачанам̣. ваттхувасена̄ти ниччасан̃н̃а̄дидасаваттхувасена даса хонти. парийа̄йена̄ти вимуччанапарийа̄йена еко хоти. сийа̄ти катхан̃ча сийа̄ти йам̣ ва̄ сийа̄ти вихитам̣, там̣ катхам̣ сийа̄ти пуччхати. аничча̄нупассанан̃а̄н̣анти сама̄сападам̣. аничча̄нупассана̄н̃а̄н̣анти ва̄ па̄т̣хо. татха̄ сесесупи. ниччато сан̃н̃а̄йа̄ти ниччато паватта̄йа сан̃н̃а̄йа, ‘‘ничча’’нти паватта̄йа сан̃н̃а̄йа̄ти аттхо. еса найо сукхато аттато нимиттато сан̃н̃а̄йа̄ти еттха̄пи. нимиттатоти ча ниччанимиттато. нандийа̄ сан̃н̃а̄йа̄ти нандивасена паватта̄йа сан̃н̃а̄йа, нандисампайутта̄йа сан̃н̃а̄йа̄ти аттхо. еса найо ра̄гато самудайато а̄да̄нато пан̣идхито абхинивесато сан̃н̃а̄йа̄ти еттха̄пи. йасма̄ пана кхайавайавипарин̣а̄ма̄нупассана̄ тиссо аничча̄нупассана̄дӣнам̣ балавабха̄ва̄йа балавапаччайабхӯта̄ бхан̇га̄нупассана̄висеса̄. бхан̇гадассанена хи аничча̄нупассана̄ балаватӣ хоти. аничча̄нупассана̄йа ча балаватийа̄ джа̄та̄йа ‘‘йаданиччам̣ там̣ дуккхам̣, йам̣ дуккхам̣ таданатта̄’’ти (сам̣. ни. 3.15) дуккха̄натта̄нупассана̄пи балаватийо хонти. тасма̄ аничча̄нупассана̄дӣсу вутта̄су та̄пи тиссо вутта̄ва хонти. йасма̄ ча сун̃н̃ата̄нупассана̄ ‘‘абхинивесато сан̃н̃а̄йа муччатӣ’’ти вачаненева са̄ра̄да̄на̄бхинивесасаммоха̄бхинивесаа̄лайа̄бхинивесасан̃н̃ога̄бхинивесато сан̃н̃а̄йа муччатӣти вуттамева хоти, абхинивеса̄бха̄венева аппат̣исан̇кха̄то сан̃н̃а̄йа муччатӣти вуттамева хоти, тасма̄ адхипан̃н̃а̄дхаммавипассана̄дайо пан̃чапи анупассана̄ на вутта̄ти ведитабба̄. евам̣ ат̣т̣ха̄расасу маха̄випассана̄су ета̄ ат̣т̣ха анупассана̄ аватва̄ дасева анупассана̄ вутта̄ти ведитабба̄.

215. аничча̄нупассана̄ йатха̄бхӯтам̣ н̃а̄н̣анти аничча̄нупассана̄йева йатха̄бхӯтан̃а̄н̣ам̣. убхайампи паччаттавачанам̣. йатха̄бхӯтан̃а̄н̣анти н̃а̄н̣аттхо вутто. евам̣ сесесупи. саммоха̄ ан̃н̃а̄н̣а̄ти саммохабхӯта̄ ан̃н̃а̄н̣а̄. муччатӣти вимоккхаттхо вутто.

216. аничча̄нупассана̄ ануттарам̣ сӣтибха̄ван̃а̄н̣анти еттха са̄санейева саббха̄вато уттамат̣т̣хена ануттарам̣, ануттарасса паччайатта̄ ва̄ ануттарам̣, сӣтибха̄во ева н̃а̄н̣ам̣ сӣтибха̄ван̃а̄н̣ам̣. там̣ аничча̄нупассана̄сан̇кха̄там̣ ануттарам̣ сӣтибха̄ван̃а̄н̣ам̣. ‘‘чхахи, бхиккхаве, дхаммехи саманна̄гато бхиккху бхаббо ануттарам̣ сӣтибха̄вам̣ саччхика̄ту’’нти (а. ни. 6.85) еттха нибба̄нам̣ ануттаро сӣтибха̄во на̄ма. идха пана випассана̄ ануттаро сӣтибха̄во. ниччато санта̄папарил̣а̄хадаратха̄ муччатӣти еттха̄пи ‘‘ничча’’нти паваттакилеса̄ ева идха ча̄мутра ча санта̄панат̣т̣хена санта̄по, паридаханат̣т̣хена парил̣а̄хо, ун̣хат̣т̣хена даратхоти вуччанти.

217. неккхаммам̣ джха̄йатӣти джха̄нантиа̄дайо хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄. неккхамма̄дӣни четтха ат̣т̣ха сама̄паттийо ча ниббедхабха̄гийа̄нева.

218. анупа̄да̄ читтасса вимоккхоти идха випассана̄йева. ‘‘етадаттха̄ катха̄, етадаттха̄ мантана̄, йадидам̣ анупа̄да̄ читтасса вимоккхо’’ти (пари. 366; а. ни. 3.68) еттха пана нибба̄нам̣ анупа̄да̄ читтасса вимоккхо. катихупа̄да̄нехӣти катихи упа̄да̄нехи. катама̄ екупа̄да̄на̄ти катамато екупа̄да̄нато. идам̣ екупа̄да̄на̄ти ито екато упа̄да̄нато. иданти пуббан̃а̄н̣а̄пеккхам̣ ва̄. упа̄да̄нато муччанесу йасма̄ а̄дито сан̇кха̄ра̄нам̣ удайаббайам̣ пасситва̄ пасситва̄ аничча̄нупассана̄йа випассати, паччха̄ сан̇кха̄ра̄нам̣ бхан̇гамева пасситва̄ анимитта̄нупассана̄йа випассати. аничча̄нупассана̄висесойева хи анимитта̄нупассана̄. сан̇кха̄ра̄нам̣ удайаббайадассанена ча бхан̇гадассанена ча атта̄бха̄во па̄кат̣о хоти. тена дит̣т̣хупа̄да̄насса ча аттава̄дупа̄да̄насса ча паха̄нам̣ хоти. дит̣т̣хиппаха̄ненева ча ‘‘сӣлаббатена атта̄ суджджхатӣ’’ти дассанасса абха̄вато сӣлаббатупа̄да̄насса паха̄нам̣ хоти. йасма̄ ча анатта̄нупассана̄йа уджукамева атта̄бха̄вам̣ пассати, анатта̄нупассана̄висесойева ча сун̃н̃ата̄нупассана̄, тасма̄ има̄ни чатта̄ри н̃а̄н̣а̄ни дит̣т̣хупа̄да̄на̄дӣхи тӣхи упа̄да̄нехи муччанти. дуккха̄нупассана̄дӣнам̣йева пана чатассаннам̣ тан̣ха̄йа уджувипаччанӣкатта̄ аничча̄нупассана̄дӣнам̣ чатассаннам̣ ка̄мупа̄да̄нато муччанам̣ на вуттам̣. йасма̄ а̄дито дуккха̄нупассана̄йа ‘‘сан̇кха̄ра̄ дуккха̄’’ти пассато паччха̄ аппан̣ихита̄нупассана̄йа ча ‘‘сан̇кха̄ра̄ дуккха̄’’ти пассато сан̇кха̄ра̄нам̣ паттхана̄ пахӣйати. дуккха̄нупассана̄висесойева хи аппан̣ихита̄нупассана̄. йасма̄ ча сан̇кха̄ресу ниббида̄нупассана̄йа ниббиндантасса вира̄га̄нупассана̄йа вираджджантасса сан̇кха̄ра̄нам̣ паттхана̄ пахӣйати, тасма̄ има̄ни чатта̄ри н̃а̄н̣а̄ни ка̄мупа̄да̄нато муччанти. йасма̄ ниродха̄нупассана̄йа килесе ниродхети, пат̣иниссагга̄нупассана̄йа килесе париччаджати, тасма̄ има̄ни две н̃а̄н̣а̄ни чатӯхи упа̄да̄нехи муччантӣти евам̣ сабха̄вана̄наттена ча а̄ка̄рана̄наттена ча ат̣т̣хасат̣т̣хи вимоккха̄ ниддит̣т̣ха̄.

219. ида̄ни а̄дито уддит̣т̣ха̄нам̣ тин̣н̣ам̣ вимоккха̄нам̣ мукха̄ни дассетва̄ вимоккхамукхапуббан̇гамам̣ индрийависесам̣ пуггалависесан̃ча дассетука̄мо тӣн̣и кхо панима̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха вимоккхамукха̄нӣти тин̣н̣ам̣ вимоккха̄нам̣ мукха̄ни. локаниййа̄на̄йа сам̣ваттантӣти тедха̄тукалокато ниййа̄на̄йа ниггамана̄йа сам̣ваттанти. саббасан̇кха̄ре париччхедапариват̣умато саманупассаната̄йа̄ти саббесам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ удайаббайавасена париччхедато чева париват̣умато ча саманупассаната̄йа. локаниййа̄нам̣ хотӣти па̄т̣хасесо. аничча̄нупассана̄ хи удайато пуббе сан̇кха̄ра̄ наттхӣти париччхиндитва̄ тесам̣ гатим̣ саманнесама̄на̄ вайато парам̣ на гаччханти, еттхева антарадха̄йантӣти париват̣умато парийантато саманупассати. саббасан̇кха̄ра̄ хи удайена пуббантапариччхинна̄, вайена апарантапариччхинна̄. анимитта̄йа ча дха̄туйа̄ читтасампаккханданата̄йа̄ти випассана̄ккхан̣епи нибба̄нанинната̄йа анимитта̄ка̄рена упат̣т̣ха̄нато анимиттасан̇кха̄та̄йа нибба̄надха̄туйа̄ читтапависаната̄йа ча локаниййа̄нам̣ хоти. маносамуттеджаната̄йа̄ти читтасам̣веджаната̄йа. дуккха̄нупассана̄йа хи сан̇кха̄ресу читтам̣ сам̣виджджати. аппан̣ихита̄йа ча дха̄туйа̄ти випассана̄ккхан̣епи нибба̄нанинната̄йа аппан̣ихита̄ка̄рена упат̣т̣ха̄нато аппан̣ихитасан̇кха̄та̄йа нибба̄надха̄туйа̄. саббадхаммети нибба̄насса авипассанупагаттепи анаттасабха̄васаббха̄вато ‘‘саббасан̇кха̄ре’’ти аватва̄ ‘‘саббадхамме’’ти вуттам̣. парато саманупассаната̄йа̄ти паччайа̄йаттатта̄ авасата̄йа авидхеййата̄йа ча ‘‘на̄хам̣ на мама’’нти евам̣ анаттато саманупассаната̄йа. сун̃н̃ата̄йа ча дха̄туйа̄ти випассана̄ккхан̣епи нибба̄нанинната̄йа сун̃н̃ата̄ка̄рена упат̣т̣ха̄нато сун̃н̃ата̄сан̇кха̄та̄йа нибба̄надха̄туйа̄. ити има̄ни тӣн̣и вачана̄ни аниччадуккха̄натта̄нупассана̄нам̣ васена вутта̄ни. тенева таданантарам̣ аниччато манасикарототиа̄ди вуттам̣. таттха кхайатоти кхӣйанато. бхайатоти сабхайато. сун̃н̃атоти аттарахитато.

адхимоккхабахуланти аничча̄нупассана̄йа ‘‘кхан̣абхан̇гавасена сан̇кха̄ра̄ бхиджджантӣ’’ти саддха̄йа пат̣ипаннасса паччаккхато кхан̣абхан̇гадассанена ‘‘саччам̣ вата̄ха бхагава̄’’ти бхагавати саддха̄йа саддха̄бахулам̣ читтам̣ хоти. атха ва̄ паччуппанна̄нам̣ падесасан̇кха̄ра̄нам̣ аниччатам̣ пасситва̄ ‘‘евам̣ аничча̄ атӣта̄на̄гатапаччуппанна̄ саббе сан̇кха̄ра̄’’ти адхимуччанато адхимоккхабахулам̣ читтам̣ хоти. пассаддхибахуланти дуккха̄нупассана̄йа читтаккхобхакара̄йа пан̣идхийа̄ паджаханато читтадаратха̄бха̄вена пассаддхибахулам̣ читтам̣ хоти. атха ва̄ дуккха̄нупассана̄йа сам̣вегаджананато сам̣виггасса ча йонисо падаханато виккхепа̄бха̄вена пассаддхибахулам̣ читтам̣ хоти. ведабахуланти анатта̄нупассана̄йа ба̄хиракехи адит̣т̣хам̣ гамбхӣрам̣ анатталаккхан̣ам̣ пассато н̃а̄н̣абахулам̣ читтам̣ хоти. атха ва̄ ‘‘садевакена локена адит̣т̣хам̣ анатталаккхан̣ам̣ дит̣т̣ха’’нти тут̣т̣хасса тут̣т̣хибахулам̣ читтам̣ хоти.

адхимоккхабахуло саддхиндрийам̣ пат̣илабхатӣти пуббабха̄ге адхимоккхо бахулам̣ паваттама̄но бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ саддхиндрийам̣ на̄ма хоти, там̣ со пат̣илабхати на̄ма. пассаддхибахуло сама̄дхиндрийам̣ пат̣илабхатӣти пуббабха̄ге пассаддхибахуласса ‘‘пассаддхака̄йо сукхам̣ ведети, сукхино читтам̣ сама̄дхийатӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.73; а. ни. 5.26) вачанато бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ пассаддхипаччайа̄ сама̄дхиндрийам̣ хоти, там̣ со пат̣илабхати на̄ма. ведабахуло пан̃н̃индрийам̣ пат̣илабхатӣти пуббабха̄ге ведо бахулам̣ паваттама̄но бха̄вана̄па̄рипӯрийа̄ пан̃н̃индрийам̣ на̄ма хоти, там̣ со пат̣илабхати на̄ма.

а̄дхипатеййам̣ хотӣти чханда̄дике адхипатибхӯтепи сакиччаниппха̄данавасена адхипати хоти падха̄но хоти. бха̄вана̄йа̄ти бхуммавачанам̣, упарӯпари бха̄ванаттха̄йа ва̄. таданвайа̄ хонтӣти там̣ ануга̄минӣ там̣ ануваттинӣ хонти. сахаджа̄тапаччайа̄ хонтӣти уппаджджама̄на̄ ча сахауппа̄данабха̄вена упака̄рака̄ хонти пака̄сасса падӣпо вийа. ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хонтӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ уппа̄данупаттхамбханабха̄вена упака̄рака̄ хонти ан̃н̃аман̃н̃ӯпаттхамбхакам̣ тидан̣д̣ам̣ вийа. ниссайапаччайа̄ хонтӣти адхит̣т̣ха̄на̄ка̄рена ниссайа̄ка̄рена ча упака̄рака̄ хонти таручиттакамма̄нам̣ патхавӣпат̣а̄ди вийа. сампайуттапаччайа̄ хонтӣти екаваттхукаека̄рамман̣аекуппа̄даеканиродхасан̇кха̄тена сампайуттабха̄вена упака̄рака̄ хонти.

220. пат̣иведхака̄лети маггаккхан̣е саччапат̣иведхака̄ле. пан̃н̃индрийам̣ а̄дхипатеййам̣ хотӣти маггаккхан̣е нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ саччадассанакиччакаран̣авасена ча килесаппаха̄накиччакаран̣авасена ча пан̃н̃индрийамева джет̣т̣хакам̣ хоти. пат̣иведха̄йа̄ти саччапат̣ивиджджханаттха̄йа. екараса̄ти вимуттирасена. дассанат̣т̣хена̄ти саччадассанат̣т̣хена. евам̣ пат̣ивиджджхантопи бха̄вети, бха̄вентопи пат̣ивиджджхатӣти маггаккхан̣е саким̣йева бха̄вана̄йа ча пат̣иведхасса ча саббха̄вадассанаттхам̣ вуттам̣. анатта̄нупассана̄йа випассана̄ккхан̣епи пан̃н̃индрийассева а̄дхипатеййатта̄ ‘‘пат̣иведхака̄лепӣ’’ти аписаддо пайутто.

221. аниччато манасикарото катаминдрийам̣ адхиматтам̣ хотӣтиа̄ди индрийависесена пуггалависесам̣ дассетум̣ вуттам̣. таттха адхиматтанти адхикам̣. таттха саддхиндрийасама̄дхиндрийапан̃н̃индрийа̄нам̣ адхиматтата̄ сан̇кха̄рупеккха̄йа ведитабба̄. саддха̄вимуттоти еттха ависесетва̄ вуттепи упари висесетва̄ вуттатта̄ сота̄паттимаггам̣ т̣хапетва̄ сесесу саттасу т̣ха̄несу саддха̄вимуттоти вуттам̣ хоти. саддха̄вимутто саддхиндрийасса адхиматтатта̄ хоти, на саддхиндрийасса адхиматтатта̄ саббаттха саддха̄вимуттотипи вуттам̣ хоти. сота̄паттимаггаккхан̣е саддхиндрийасса адхиматтатта̄йева сесесу сама̄дхиндрийапан̃н̃индрийа̄дхиматтаттепи сати саддха̄вимуттойева на̄ма хотӣти ваданти. ка̄йасаккхӣ хотӣти ат̣т̣хасупи т̣ха̄несу ка̄йасаккхӣ на̄ма хоти. дит̣т̣хиппатто хотӣти саддха̄вимутте вуттанайенева ведитаббам̣.

саддаханто вимуттоти саддха̄вимуттоти саддхиндрийасса адхиматтатта̄ сота̄паттимаггаккхан̣е саддаханто чатӯсупи пхалаккхан̣есу вимуттоти саддха̄вимуттоти вуттам̣ хоти. упаримаггаттайаккхан̣е саддха̄вимуттаттам̣ ида̄ни ваккхати. сота̄паттимаггаккхан̣е пана саддха̄нуса̄риттам̣ паччха̄ ваккхати. пхут̣т̣хатта̄ саччхикатоти ка̄йасаккхӣти суккхавипассакатте сати упача̄раджджха̄напхассасса рӯпа̄рӯпаджджха̄нала̄бхитте сати рӯпа̄рӯпаджджха̄напхассасса пхут̣т̣хатта̄ нибба̄нам̣ саччхикатоти ка̄йасаккхӣ, на̄мака̄йена вуттаппака̄ре джха̄напхассе ча нибба̄не ча саккхӣти вуттам̣ хоти. дит̣т̣хатта̄ паттоти дит̣т̣хиппаттоти сота̄паттимаггаккхан̣е сампайуттена пан̃н̃индрийена пат̣хамам̣ нибба̄насса дит̣т̣хатта̄ паччха̄ сота̄паттипхала̄дивасена нибба̄нам̣ паттоти дит̣т̣хиппатто, пан̃н̃индрийасан̇кха̄та̄йа дит̣т̣хийа̄ нибба̄нам̣ паттоти вуттам̣ хоти. сота̄паттимаггаккхан̣е пана дхамма̄нуса̄риттам̣ паччха̄ ваккхати. саддаханто вимуччатӣти саддха̄вимуттоти саддхиндрийасса адхиматтатта̄ сакада̄га̄миана̄га̄миарахаттамаггаккхан̣есу саддаханто вимуччатӣти саддха̄вимутто. еттха вимуччама̄нопи а̄сам̣са̄йа бхӯтавачанавасена ‘‘вимутто’’ти вутто. джха̄напхассанти тивидхам̣ джха̄напхассам̣. ‘‘джха̄напхасса’’нтиа̄дӣни ‘‘дуккха̄ сан̇кха̄ра̄’’тиа̄дӣни ча пат̣хамам̣ вуттам̣ двайамева висесетва̄ вутта̄ни. н̃а̄там̣ хотӣтиа̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ни. еттха ча джха̄нала̄бхӣ пуггало сама̄дхиндрийасса анукӯла̄йа дуккха̄нупассана̄йа ева вут̣т̣хахитва̄ маггапхала̄ни па̄пун̣а̄тӣти а̄чарийа̄нам̣ адхиппа̄йо.

сийа̄ти сийум̣, бхавеййунти аттхо. ‘‘сийа̄’’ти етам̣ видхивачанамева. тайо пуггала̄ти випассана̄нийамена индрийанийамена ча вутта̄ тайо пуггала̄. ваттхувасена̄ти тӣсу анупассана̄су екекаиндрийаваттхувасена. парийа̄йена̄ти тенева парийа̄йена. имина̄ ва̄рена ким̣ дасситам̣ хоти? хет̣т̣ха̄ екекисса̄ анупассана̄йа екекасса индрийасса а̄дхипаччам̣ йебхуййавасена вуттанти ча, када̄чи тӣсупи анупассана̄су екекассева индрийасса а̄дхипаччам̣ хотӣти ча дасситам̣ хоти. атха ва̄ пуббабха̄гавипассана̄ккхан̣е тиссаннампи анупассана̄нам̣ саббха̄вато та̄су пуббабха̄гавипассана̄су тесам̣ тесам̣ индрийа̄нам̣ а̄дхипаччам̣ апеккхитва̄ маггапхалаккхан̣есу саддха̄вимутта̄дӣни на̄ма̄ни хонтӣти. еван̃хи вуччама̄не хет̣т̣ха̄ вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄йа упари ча като индрийа̄дхипаччапуггаланийамо сукатойева ниччалойева ча хоти. анантарава̄ре сийа̄ти ан̃н̃ойева̄ти евам̣ сийа̄ти аттхо. еттха пуббе вуттойева нийамо.

ида̄ни маггапхалавасена пуггалависесам̣ вибхаджитва̄ дассетум̣ аниччато манасикарото…пе… сота̄паттимаггам̣ пат̣илабхатӣтиа̄дима̄ха. таттха саддхам̣ ануссарати анугаччхати, саддха̄йа ва̄ нибба̄нам̣ ануссарати анугаччхатӣти саддха̄нуса̄рӣ. саччхикатанти паччаккхакатам̣. арахаттанти арахаттапхалам̣. пан̃н̃а̄сан̇кха̄там̣ дхаммам̣ ануссарати, тена ва̄ дхаммена нибба̄нам̣ ануссаратӣти дхамма̄нуса̄рӣ.

222. пуна апарехи парийа̄йехи индрийаттайависесена пуггалависесам̣ ван̣н̣етука̄мо йе хи кечӣтиа̄дима̄ха. таттха бха̄вита̄ ва̄ти атӣте бха̄вайим̣су ва̄. бха̄венти ва̄ти паччуппанне. бха̄виссанти ва̄ти ана̄гате. адхигата̄ ва̄тиа̄ди екекантикам̣ пуримасса пуримасса аттхавиваран̣аттхам̣ вуттам̣. пхассита̄ ва̄ти н̃а̄н̣апхусана̄йа пхусим̣су ва̄. васиппатта̄ти иссарабха̄вам̣ патта̄. па̄рамиппатта̄ти воса̄нам̣ патта̄. веса̄раджджаппатта̄ти виса̄радабха̄вам̣ патта̄. саббаттха саддха̄вимутта̄дайо хет̣т̣ха̄ вуттаккхан̣есуйева, сатипат̣т̣ха̄на̄дайо маггаккхан̣ейева. ат̣т̣ха вимоккхети ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дике (пат̣и. ма. 1.209; дха. са. 248) пат̣исамбхида̄маггаппаттийа̄ ева патта̄.

тиссо сиккха̄ти адхисӣласиккха̄ адхичиттасиккха̄ адхипан̃н̃а̄сиккха̄ маггаппатта̄ ева сиккхама̄на̄. дуккхам̣ париджа̄нантӣтиа̄дӣни маггаккхан̣ейева. парин̃н̃а̄пат̣иведхам̣ пат̣ивиджджхатӣти парин̃н̃а̄пат̣иведхена пат̣ивиджджхати, парин̃н̃а̄йа пат̣ивиджджхитаббанти ва̄ парин̃н̃а̄пат̣иведхам̣. евам̣ сесесупи. саббадхамма̄дӣхи висесетва̄ абхин̃н̃а̄пат̣иведха̄дайо вутта̄. саччхикирийа̄пат̣иведхо пана маггаккхан̣ейева нибба̄напаччавеккхан̣ан̃а̄н̣асиддхивасена ведитабботи. евамидха пан̃ча арийапуггала̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти, убхатобха̄гавимутто ча пан̃н̃а̄вимутто ча̄ти име две аниддит̣т̣ха̄. ан̃н̃аттха (висуддхи. 2.773) пана ‘‘йо пана дуккхато манасикаронто пассаддхибахуло сама̄дхиндрийам̣ пат̣илабхати, со саббаттха ка̄йасаккхӣ на̄ма хоти, арӯпаджджха̄нам̣ пана патва̄ аггапхалам̣ патто убхатобха̄гавимутто на̄ма хоти. йо пана анаттато манасикаронто ведабахуло пан̃н̃индрийам̣ пат̣илабхати, сота̄паттимаггаккхан̣е дхамма̄нуса̄рӣ хоти, чхасу т̣ха̄несу дит̣т̣хиппатто, аггапхале пан̃н̃а̄вимутто’’ти вуттам̣. те идха ка̄йасаккхидит̣т̣хиппаттехийева сан̇гахита̄. аттхато пана арӯпаджджха̄нена чева арийамаггена ча̄ти убхатобха̄гена вимуттоти убхатобха̄гавимутто. паджа̄нанто вимуттоти пан̃н̃а̄вимуттоти. етта̄вата̄ индрийапуггалависеса̄ ниддит̣т̣ха̄ хонти.

223-226. ида̄ни вимоккхапуббан̇гамамева вимоккхависесам̣ пуггалависесан̃ча дассетука̄мо аниччато манасикарототиа̄дима̄ха. таттха две вимоккха̄ти аппан̣ихитасун̃н̃атавимоккха̄. аничча̄нупассана̄гаманавасена хи анимиттавимоккхоти ладдхана̄мо магго ра̄гадосамохапан̣идхӣнам̣ абха̄ва̄ сагун̣ато ча тесам̣йева пан̣идхӣнам̣ абха̄ва̄ аппан̣ихитанти ладдхана̄мам̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каротӣти а̄рамман̣ато ча аппан̣ихитавимоккхоти на̄мампи лабхати. татха̄ ра̄гадосамохехи сун̃н̃атта̄ сагун̣ато ча ра̄га̄дӣхийева сун̃н̃атта̄ сун̃н̃атанти ладдхана̄мам̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каротӣти а̄рамман̣ато ча сун̃н̃атавимоккхоти на̄мампи лабхати. тасма̄ те две вимоккха̄ анимиттавимоккханвайа̄ на̄ма хонти. анимиттамаггато анан̃н̃епи ат̣т̣ханнам̣ магган̇га̄нам̣ екекасса магган̇гасса васена сахаджа̄та̄дипаччайа̄ ча хонтӣти ведитабба̄. пуна две вимоккха̄ти сун̃н̃ата̄нимиттавимоккха̄. дуккха̄нупассана̄гаманавасена хи аппан̣ихитавимоккхоти ладдхана̄мо магго рӯпанимитта̄дӣнам̣ ра̄ганимитта̄дӣнам̣ ниччанимитта̄дӣнан̃ча абха̄ва̄ сагун̣ато ча тесам̣йева нимитта̄нам̣ абха̄ва̄ анимиттасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ каротӣти а̄рамман̣ато ча анимиттавимоккхоти на̄мампи лабхати. сесам̣ вуттанайенева йоджетаббам̣. пуна две вимоккха̄ти анимиттааппан̣ихитавимоккха̄. йоджана̄ панеттха вуттанайа̄ ева.

пат̣иведхака̄лети индрийа̄нам̣ вуттаккаменева вуттам̣. маггаккхан̣ам̣ пана мун̃читва̄ випассана̄ккхан̣е вимоккхо на̄ма наттхи. пат̣хамам̣ вуттойева пана маггавимоккхо ‘‘пат̣иведхака̄ле’’ти вачанена висесетва̄ дассито. ‘‘йо ча̄йам̣ пуггало саддха̄вимутто’’тиа̄дика̄ две ва̄ра̄ ча ‘‘аниччато манасикаронто сота̄паттимаггам̣ пат̣илабхатӣ’’тиа̄дико ва̄ро ча сан̇кхитто, вимоккхавасена пана йоджетва̄ виттха̄рато ведитаббо. йе хи кечи неккхаммантиа̄дико ва̄ро вуттанайенева ведитабботи. етта̄вата̄ вимоккхапуггалависеса̄ ниддит̣т̣ха̄ хонтӣти.

227. пуна вимоккхамукха̄ни ча вимоккхе ча анекадха̄ ниддиситука̄мо аниччато манасикаронтотиа̄дима̄ха. таттха йатха̄бхӯтанти йатха̄сабха̄вена. джа̄на̄тӣти н̃а̄н̣ена джа̄на̄ти. пассатӣти тенева н̃а̄н̣ена чаккхуна̄ вийа пассати. таданвайена̄ти таданугаманена, тасса паччаккхато н̃а̄н̣ена дит̣т̣хасса анугаманена̄ти аттхо. кан̇кха̄ пахӣйатӣти аничча̄нупассана̄йа ничча̄ниччакан̇кха̄, итара̄хи итаракан̇кха̄. нимиттанти сантатигханавиниббхогена ниччасан̃н̃а̄йа пахӣнатта̄ а̄рамман̣абхӯтам̣ сан̇кха̄ранимиттам̣ йатха̄бхӯтам̣ джа̄на̄ти. тена вуччати самма̄дассананти тена йатха̄бхӯтаджа̄нанена там̣ н̃а̄н̣ам̣ ‘‘самма̄дассана’’нти вуччати. паваттанти дуккхаппатта̄ка̄ре сукхасан̃н̃ам̣ уггха̄т̣етва̄ сукхасан̃н̃а̄йа паха̄нена пан̣идхисан̇кха̄та̄йа тан̣ха̄йа пахӣнатта̄ сукхасамматампи випа̄капаваттам̣ йатха̄бхӯтам̣ джа̄на̄ти. нимиттан̃ча паваттан̃ча̄ти на̄на̄дха̄туманасика̄расамбхавена самӯхагханавиниббхогена убхайатха̄пи аттасан̃н̃а̄йа пахӣнатта̄ сан̇кха̄ранимиттан̃ча випа̄капаваттан̃ча йатха̄бхӯтам̣ джа̄на̄ти. йан̃ча йатха̄бхӯтам̣ н̃а̄н̣антиа̄диттайам̣ ида̄ни вуттамева, на ан̃н̃ам̣. бхайато упат̣т̣ха̄тӣти ниччасукхаатта̄бха̄вадассанато йатха̄ккамам̣ там̣ там̣ бхайато упат̣т̣ха̄ти. йа̄ ча бхайатупат̣т̣ха̄не пан̃н̃а̄тиа̄дина̄ ‘‘удайаббайа̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ бхан̇га̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ бхайатупат̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ам̣ а̄дӣнава̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ ниббида̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ мун̃читукамйата̄н̃а̄н̣ам̣ пат̣исан̇кха̄нупассана̄н̃а̄н̣ам̣ сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣ам̣ ануломан̃а̄н̣а’’нти вуттесу пат̣ипада̄н̃а̄н̣адассанависуддхисан̇кха̄тесу навасу випассана̄н̃а̄н̣есу бхайатупат̣т̣ха̄насамбандхена аваттха̄бхедена бхинна̄ни екат̣т̣ха̄ни тӣн̣и н̃а̄н̣а̄ни вутта̄ни, на сеса̄ни.

пуна тӣсу анупассана̄су анте т̣хита̄йа анантара̄йа анатта̄нупассана̄йа самбандхена та̄йа саха сун̃н̃ата̄нупассана̄йа екат̣т̣хатам̣ дассетум̣ йа̄ ча анатта̄нупассана̄ йа̄ ча сун̃н̃ата̄нупассана̄тиа̄дима̄ха. има̄ни хи две н̃а̄н̣а̄ни аттхато екамева, аваттха̄бхедена пана бхинна̄ни. йатха̄ ча има̄ни, татха̄ аничча̄нупассана̄ ча анимитта̄нупассана̄ ча аттхато екамева н̃а̄н̣ам̣, дуккха̄нупассана̄ ча аппан̣ихита̄нупассана̄ ча аттхато екамева н̃а̄н̣ам̣, кевалам̣ аваттха̄бхеденева бхинна̄ни. анатта̄нупассана̄сун̃н̃ата̄нупассана̄нан̃ча екат̣т̣хата̄йа вутта̄йа тесам̣ двиннам̣ двиннампи н̃а̄н̣а̄нам̣ екалаккхан̣атта̄ екат̣т̣хата̄ вутта̄ва хотӣти. нимиттам̣ пат̣исан̇кха̄ н̃а̄н̣ам̣ уппаджджатӣти ‘‘сан̇кха̄ранимиттам̣ аддхувам̣ та̄вака̄лика’’нти аниччалаккхан̣авасена джа̄нитва̄ н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. ка̄ман̃ча на пат̣хамам̣ джа̄нитва̄ паччха̄ н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, воха̄равасена пана ‘‘манан̃ча пат̣ичча дхамме ча уппаджджати мановин̃н̃а̄н̣а’’нтиа̄дӣни (сам̣. ни. 4.60; ма. ни. 1.400; 3.421) вийа евам̣ вуччати. саддасаттхавидӯпи ча ‘‘а̄диччам̣ па̄пун̣итва̄ тамо вигаччхатӣ’’тиа̄дӣсу вийа сама̄нака̄лепи имам̣ падам̣ иччханти. екаттанайена ва̄ пуриман̃ча паччхиман̃ча екам̣ катва̄ евам̣ вуттанти ведитаббам̣. имина̄ найена итарасмимпи пададвайе аттхо ведитаббо. мун̃читукамйата̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣ екат̣т̣хата̄ хет̣т̣ха̄ вуттанайа̄ ева.

нимитта̄ читтам̣ вут̣т̣ха̄тӣти сан̇кха̄ранимитте досадассанена таттха аналлӣната̄йа сан̇кха̄ранимитта̄ читтам̣ вут̣т̣ха̄ти на̄ма. анимитте читтам̣ паккхандатӣти сан̇кха̄ранимиттапат̣ипаккхена анимиттасан̇кха̄те нибба̄не таннинната̄йа читтам̣ пависати. сеса̄нупассана̄двайепи имина̄ найена аттхо ведитаббо. ниродхе нибба̄надха̄туйа̄ти идха вуттенева пат̣хама̄нупассана̄двайампи вуттамева хоти. ниродхетипи па̄т̣хо. бахиддха̄вут̣т̣ха̄навиват̣т̣ане пан̃н̃а̄ти вут̣т̣ха̄насамбандхена готрабхун̃а̄н̣ам̣ вуттам̣. готрабхӯ дхамма̄ти готрабхун̃а̄н̣амева. итаратха̄ хи екат̣т̣хата̄ на йуджджати. ‘‘асан̇кхата̄ дхамма̄, аппаччайа̄ дхамма̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. дукама̄тика̄ 7, 8) вийа ва̄ чатумаггавасена ва̄ бахувачанам̣ катанти ведитаббам̣. йасма̄ вимоккхоти магго, магго ча дубхатовут̣т̣ха̄но, тасма̄ тена самбандхена йа̄ ча дубхатовут̣т̣ха̄навиват̣т̣ане пан̃н̃а̄тиа̄ди вуттам̣.

228. пуна вимоккха̄нам̣ на̄на̄ккхан̣а̄нам̣ екаккхан̣апарийа̄йам̣ дассетука̄мо катиха̄ка̄рехӣтиа̄дима̄ха. таттха а̄дхипатеййат̣т̣хена̄ти джет̣т̣хакат̣т̣хена. адхит̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена. абхинӣха̄рат̣т̣хена̄ти випассана̄вӣтхито нӣхаран̣ат̣т̣хена. ниййа̄нат̣т̣хена̄ти нибба̄нупагаманат̣т̣хена. аниччато манасикарототи вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄ккхан̣ейева. анимитто вимоккхоти маггаккхан̣ейева. еса найо сесесу. читтам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти читтам̣ адхикам̣ катва̄ т̣ха̄ти, читтам̣ патит̣т̣ха̄петӣти адхиппа̄йо. читтам̣ абхинӣхаратӣти випассана̄вӣтхито читтам̣ нӣхарати. ниродхам̣ нибба̄нам̣ ниййа̄тӣти ниродхасан̇кха̄там̣ нибба̄нам̣ упагаччхатӣти евам̣ а̄ка̄рана̄наттато чатудха̄ на̄на̄ккхан̣ата̄ дассита̄.

екаккхан̣ата̄йа самодха̄нат̣т̣хена̄ти екаджджхам̣ самосаран̣ат̣т̣хена. адхигаманат̣т̣хена̄ти винданат̣т̣хена. пат̣ила̄бхат̣т̣хена̄ти па̄пун̣анат̣т̣хена. пат̣иведхат̣т̣хена̄ти н̃а̄н̣ена пат̣ивиджджханат̣т̣хена. саччхикирийат̣т̣хена̄ти паччаккхакаран̣ат̣т̣хена. пхассанат̣т̣хена̄ти н̃а̄н̣апхусана̄йа пхусанат̣т̣хена. абхисамайат̣т̣хена̄ти абхимукхам̣ сама̄гаманат̣т̣хена. еттха ‘‘самодха̄нат̣т̣хена̄’’ти мӯлападам̣, сеса̄ни адхигамавевачана̄ни. тасма̄йева хи саббесам̣ екато виссаджджанам̣ катам̣. нимитта̄ муччатӣти ниччанимиттато муччати. имина̄ вимоккхат̣т̣хо вутто. йато муччатӣти йато нимиттато муччати. таттха на пан̣идахатӣти тасмим̣ нимитте паттханам̣ на кароти. йаттха на пан̣идахатӣти йасмим̣ нимитте на пан̣идахати. тена сун̃н̃оти тена нимиттена сун̃н̃о. йена сун̃н̃оти йена нимиттена сун̃н̃о. тена нимиттена анимиттоти имина̄ анимиттат̣т̣хо вутто.

пан̣идхийа̄ муччатӣти пан̣идхито муччати. ‘‘пан̣идхи муччатӣ’’ти па̄т̣хо ниссаккаттхойева. имина̄ вимоккхат̣т̣хо вутто. йаттха на пан̣идахатӣти йасмим̣ дуккхе на пан̣идахати. тена сун̃н̃оти тена дуккхена сун̃н̃о. йена сун̃н̃оти йена дуккханимиттена сун̃н̃о. йена нимиттена̄ти йена дуккханимиттена. таттха на пан̣идахатӣти имина̄ аппан̣ихитат̣т̣хо вутто. абхинивеса̄ муччатӣти имина̄ вимоккхат̣т̣хо вутто. йена сун̃н̃оти йена абхинивесанимиттена сун̃н̃о. йена нимиттена̄ти йена абхинивесанимиттена. йаттха на пан̣идахати, тена сун̃н̃оти йасмим̣ абхинивесанимитте на пан̣идахати, тена абхинивесанимиттена сун̃н̃о. имина̄ сун̃н̃атат̣т̣хо вутто.

229. пуна ат̣т̣хавимоккха̄дӣни ниддиситука̄мо аттхи вимоккхотиа̄дима̄ха. таттха ниччато абхинивеса̄тиа̄дӣни сан̃н̃а̄вимоккхе вуттанайена ведитабба̄ни. сабба̄бхинивесехӣти вуттаппака̄рехи абхинивесехи. ити абхинивесамуччанавасена сун̃н̃атавимоккха̄ на̄ма джа̄та̄, тейева ничча̄динимиттамуччанавасена анимиттавимоккха̄, ниччантиа̄дипан̣идхӣхи муччанавасена аппан̣ихитавимоккха̄. еттха ча пан̣идхи муччатӣти саббаттха ниссаккаттхо ведитаббо. пан̣идхийа̄ муччатӣти ва̄ па̄т̣хо. ‘‘саббапан̣идхӣхи муччатӣ’’ти четтха са̄дхакам̣. евам̣ тиссо анупассана̄ тадан̇гавимоккхатта̄ ча самуччхедавимоккхасса паччайатта̄ ча парийа̄йена вимоккха̄ти вутта̄.

230. таттха джа̄та̄ти анантаре випассана̄вимоккхепи сати имисса̄ катха̄йа маггавимоккха̄дхика̄ратта̄ тасмим̣ маггавимоккхе джа̄та̄ти вуттам̣ хоти. анаваджджакусала̄ти ра̄га̄диваджджавирахита̄ кусала̄. виччхедам̣ катва̄ ва̄ па̄т̣хо. бодхипаккхийа̄ дхамма̄ти ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄, чатта̄ро саммаппадха̄на̄, чатта̄ро иддхипа̄да̄, пан̃чиндрийа̄ни, пан̃ча бала̄ни, сатта боджджхан̇га̄, арийо ат̣т̣хан̇гико магго’’ти (ма. ни. 3.35, 43; чӯл̣ани. меттагӯма̄н̣авапуччха̄ниддеса 22; ми. па. 5.4.1) вутта̄ саттатим̣са бодхипаккхийадхамма̄. идам̣ мукханти идам̣ вуттаппака̄рам̣ дхаммаджа̄там̣ а̄рамман̣ато нибба̄напавеса̄йа мукхатта̄ мукхам̣ на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. тесам̣ дхамма̄нанти тесам̣ бодхипаккхийа̄нам̣ дхамма̄нам̣. идам̣ вимоккхамукханти нибба̄нам̣ виккхамбханатадан̇гасамуччхедапат̣иппассаддхиниссаран̣авимоккхесу ниссаран̣авимоккхова, ‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, дхамма̄ сан̇кхата̄ ва̄ асан̇кхата̄ ва̄, вира̄го тесам̣ дхамма̄нам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти (итиву. 90; а. ни. 4.34) вуттатта̄ уттамат̣т̣хена мукхан̃ча̄ти вимоккхамукхам̣. вимоккхан̃ча там̣ мукхан̃ча вимоккхамукханти каммадха̄райасама̄савасена айамева аттхо вутто. вимоккхан̃ча̄ти еттха лин̇гавипалла̄со като. тӣн̣и акусаламӯла̄нӣти лобхадосамоха̄. тӣн̣и дуччарита̄нӣти ка̄йавачӣманодуччарита̄ни. саббепи акусала̄ дхамма̄ти акусаламӯлехи сампайутта̄ дуччаритехи сампайутта̄ ча асампайутта̄ ча севитаббадоманасса̄дӣни т̣хапетва̄ саббепи акусала̄ дхамма̄. кусаламӯласучарита̄ни вуттапат̣ипаккхена ведитабба̄ни. саббепи кусала̄ дхамма̄ти вуттанайенева сампайутта̄ асампайутта̄ ча вимоккхасса упаниссайабхӯта̄ саббепи кусала̄ дхамма̄. виват̣т̣акатха̄ хет̣т̣ха̄ вутта̄. вимоккхавиват̣т̣асамбандхена панеттха сесавиват̣т̣а̄пи вутта̄. а̄севана̄ти а̄дито севана̄. бха̄вана̄ти тассева вад̣д̣хана̄. бахулӣкамманти тассева васиппаттийа̄ пунаппунам̣ каран̣ам̣. маггасса пана екаккхан̣ейева киччаса̄дханавасена а̄севана̄дӣни ведитабба̄ни. пат̣ила̄бхо ва̄ випа̄ко ва̄тиа̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄нева̄ти.

вимоккханиддесаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄магга-ат̣т̣хакатха̄йа

вимоккхакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. гатикатха̄

гатикатха̄ван̣н̣ана̄

231. ида̄ни тасса̄ вимоккхуппаттийа̄ хетубхӯтам̣ хетусампаттим̣ дассентена катхита̄йа гатикатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. духетукапат̣исандхикасса̄пи хи ‘‘наттхи джха̄нам̣ апан̃н̃асса̄’’ти (дха. па. 372) вачанато джха̄нампи на уппаджджати, ким̣ пана вимоккхо. таттха гатисампаттийа̄ти нирайатираччха̄найонипеттивисайамануссадевасан̇кха̄та̄су пан̃часу гатӣсу мануссадевасан̇кха̄та̄йа гатисампаттийа̄. етена пурима̄ тиссо гативипаттийо пат̣иккхипати. гатийа̄ сампатти гатисампатти, сугатӣти вуттам̣ хоти. гатӣти ча сахока̄са̄ кхандха̄. пан̃часу ча гатӣсу петтивисайаггахан̣енева асурака̄йопи гахито. дева̄ти чха ка̄ма̄вачарадева̄ брахма̄но ча. деваггахан̣ена асура̄пи сан̇гахита̄. н̃а̄н̣асампайуттети н̃а̄н̣асампайуттапат̣исандхиккхан̣е. кхан̣опи хи н̃а̄н̣асампайуттайогена тенева воха̄рена вуттоти ведитаббо. катинам̣ хетӯнанти алобха̄доса̄мохахетӯсу катинам̣ хетӯнам̣. упапаттӣти упападжджанам̣, ниббаттӣти аттхо.

йасма̄ пана суддакуладжа̄та̄пи тихетука̄ хонти, тасма̄ те сандха̄йа пат̣хамапуччха̄. йасма̄ ча йебхуййена маха̄пун̃н̃а̄ тӣсу маха̄са̄лакулесу джа̄йанти, тасма̄ тесам̣ тин̣н̣ам̣ кула̄нам̣ васена тиссо пуччха̄. па̄т̣хо пана сан̇кхитто. махатӣ са̄ла̄ етесанти маха̄са̄ла̄, маха̄гхара̄ маха̄вибхава̄ти аттхо. атха ва̄ маха̄ са̄ро етесанти маха̄са̄ра̄ти ваттаббе ра-ка̄расса ла-ка̄рам̣ катва̄ ‘‘маха̄са̄ла̄’’ти вуттам̣. кхаттийа̄ маха̄са̄ла̄, кхаттийесу ва̄ маха̄са̄ла̄ти кхаттийамаха̄са̄ла̄. сесесупи есева найо. таттха йасса кхаттийасса гехе паччхимантена кот̣исатам̣ дханам̣ нидха̄нагатам̣ хоти, каха̄пан̣а̄нан̃ча вӣсати амбан̣а̄ни дивасам̣ валан̃дже никкхаманти, айам̣ кхаттийамаха̄са̄ло на̄ма. йасса бра̄хман̣асса гехе паччхимантена асӣтикот̣идханам̣ нидха̄нагатам̣ хоти, каха̄пан̣а̄нан̃ча даса амбан̣а̄ни дивасам̣ валан̃дже никкхаманти, айам̣ бра̄хман̣амаха̄са̄ло на̄ма. йасса гахапатисса гехе паччхимантена чатта̄лӣсакот̣идханам̣ нидха̄нагатам̣ хоти, каха̄пан̣а̄нан̃ча пан̃ча амбан̣а̄ни дивасам̣ валан̃дже никкхаманти, айам̣ гахапатимаха̄са̄ло на̄ма.

рӯпа̄вачара̄нам̣ арӯпа̄вачара̄нан̃ча екантатихетукатта̄ ‘‘н̃а̄н̣асампайутте’’ти на вуттам̣, мануссесу пана духетука̄хетука̄нан̃ча саббха̄вато, ка̄ма̄вачаресу девесу духетука̄нан̃ча саббха̄вато сесесу ‘‘н̃а̄н̣асампайутте’’ти вуттам̣. еттха ча ка̄ма̄вачарадева̄ пан̃чака̄магун̣аратийа̄ кӣл̣анти, сарӣраджутийа̄ ча джотантӣти дева̄, рӯпа̄вачарабрахма̄но джха̄наратийа̄ кӣл̣анти, сарӣраджутийа̄ ча джотантӣти дева̄, арӯпа̄вачарабрахма̄но джха̄наратийа̄ кӣл̣анти, н̃а̄н̣аджутийа̄ ча джотантӣти дева̄.

232. кусалакаммасса джаванаккхан̣ети атӣтаджа̄тийа̄ идха тихетукапат̣исандхиджанакасса тихетукака̄ма̄вачаракусалакаммасса ча джаванавӣтхийам̣ пунаппунам̣ уппаттивасена саттава̄рам̣ джаванаккхан̣е, паваттанака̄лети аттхо. тайо хетӯ кусала̄ти алобхо кусалахету адосо кусалахету амохо кусалахету. тасмим̣ кхан̣е джа̄тачетана̄йа̄ти тасмим̣ вуттаккхан̣ейева джа̄та̄йа кусалачетана̄йа. сахаджа̄тапаччайа̄ хонтӣти уппаджджама̄на̄ ча сахауппа̄данабха̄вена упака̄рака̄ хонти. тена вуччатӣти тена сахаджа̄тапаччайабха̄венева вуччати. кусаламӯлапаччайа̄пи сан̇кха̄ра̄ти екачиттаккхан̣икапаччайа̄ка̄ранайена вуттам̣. ‘‘сан̇кха̄ра̄’’ти ча бахувачанена таттха сан̇кха̄раккхандхасан̇гахита̄ саббе четасика̄ гахита̄ти ведитаббам̣. аписаддена сан̇кха̄рапаччайа̄пи кусаламӯла̄нӣтипи вуттам̣ хоти.

никантиккхан̣ети аттано випа̄кам̣ да̄тум̣ паччупат̣т̣хитакамме ва̄ татха̄ паччупат̣т̣хитакаммена упат̣т̣ха̄пите камманимитте ва̄ гатинимитте ва̄ уппаджджама̄на̄нам̣ никантиккхан̣е. никантӣти ника̄мана̄ паттхана̄. а̄саннамаран̣асса хи мохена а̄кулачиттатта̄ авӣчиджа̄ла̄йапи никанти уппаджджати, ким̣ пана сесесу нимиттесу. две хетӯти лобхо акусалахету мохо акусалахету. бхаваниканти пана пат̣исандхианантарам̣ паваттабхаван̇гавӣтхито вут̣т̣хитаматтассева аттано кхандхасанта̄нам̣ а̄раббха саббесампи уппаджджати. ‘‘йасса ва̄ пана йаттха акусала̄ дхамма̄ на уппаджджиттха, тасса таттха кусала̄ дхамма̄ на уппаджджиттха̄ти а̄манта̄’’ти евама̄ди идамева сандха̄йа вуттам̣. тасмим̣ кхан̣е джа̄тачетана̄йа̄ти акусалачетана̄йа.

пат̣исандхиккхан̣ети тена каммена гахитапат̣исандхиккхан̣е. тайо хетӯти алобхо абйа̄катахету адосо абйа̄катахету амохо абйа̄катахету. тасмим̣ кхан̣е джа̄тачетана̄йа̄ти випа̄ка̄бйа̄катачетана̄йа. на̄марӯпапаччайа̄пи вин̃н̃а̄н̣анти еттха тасмим̣ пат̣исандхиккхан̣е тайо випа̄кахетӯ сесачетасика̄ ча на̄мам̣, хадайаваттху рӯпам̣. тато на̄марӯпапаччайатопи пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣ паваттати. вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄пи на̄марӯпанти еттха̄пи на̄мам̣ вуттаппака̄рамева, рӯпам̣ пана идха сахетукамануссапат̣исандхийа̄ адхиппетатта̄ габбхасеййака̄нам̣ ваттхудасакам̣ ка̄йадасакам̣ бха̄вадасаканти саматим̣са рӯпа̄ни, сам̣седаджа̄нам̣ опапа̄тика̄нан̃ча парипун̣н̣а̄йатана̄нам̣ чаккхудасакам̣ сотадасакам̣ гха̄надасакам̣ дживха̄дасакан̃ча̄ти самасаттати рӯпа̄ни. там̣ вуттаппака̄рам̣ на̄марӯпам̣ пат̣исандхиккхан̣е пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ паваттати.

пан̃чаккхандха̄ти еттха пат̣исандхичиттена пат̣исандхиккхан̣е лаббхама̄на̄ни рӯпа̄ни рӯпаккхандхо, сахаджа̄та̄ ведана̄ ведана̄ккхандхо, сан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄ккхандхо, сесачетасика̄ сан̇кха̄раккхандхо, пат̣исандхичиттам̣ вин̃н̃а̄н̣аккхандхо. сахаджа̄тапаччайа̄ хонтӣти чатта̄ро арӯпино кхандха̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄тапаччайа̄ хонти, рӯпаккхандхе чатта̄ро маха̄бхӯта̄ ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄тапаччайа̄ хонти, арӯпино кхандха̄ ча хадайарӯпан̃ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ сахаджа̄тапаччайа̄ хонти, маха̄бхӯта̄пи упа̄да̄рӯпа̄нам̣ сахаджа̄тапаччайа̄ хонти. ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хонтӣти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ уппа̄данупаттхамбханабха̄вена упака̄рака̄ хонти, чатта̄ро арӯпино кхандха̄ ча ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хонти, чатта̄ро маха̄бхӯта̄ ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хонти. ниссайапаччайа̄ хонтӣти адхит̣т̣ха̄на̄ка̄рена ниссайа̄ка̄рена ча упака̄рака̄ хонти, чатта̄ро арӯпино кхандха̄ ча ан̃н̃аман̃н̃ам̣ ниссайапаччайа̄ хонтӣти сахаджа̄та̄ вийа виттха̄ретабба̄. виппайуттапаччайа̄ хонтӣти екаваттхука̄дибха̄ва̄нупагаманена виппайуттабха̄вена упака̄рака̄ хонти, арӯпино кхандха̄ пат̣исандхирӯпа̄нам̣ виппайуттапаччайа̄ хонти, хадайарӯпам̣ арӯпӣнам̣ кхандха̄нам̣ виппайуттапаччайо хоти. ‘‘пан̃чаккхандха̄’’ти хеттха евам̣ йатха̄ла̄бхавасена вуттам̣.

чатта̄ро маха̄бхӯта̄ти еттха тайо паччайа̄ пат̣хамам̣ вутта̄йева. тайо джӣвитасан̇кха̄ра̄ти а̄йу ча усма̄ ча вин̃н̃а̄н̣ан̃ча. а̄йӯти рӯпаджӣвитиндрийам̣ арӯпаджӣвитиндрийан̃ча. усма̄ти теджодха̄ту. вин̃н̃а̄н̣анти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣. ета̄ни хи упарӯпари джӣвитасан̇кха̄рам̣ сан̇кхаронти паваттентӣти джӣвитасан̇кха̄ра̄. сахаджа̄тапаччайа̄ хонтӣти арӯпаджӣвитиндрийам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ан̃ча сампайуттака̄нам̣ кхандха̄нан̃ча хадайарӯпасса ча ан̃н̃аман̃н̃асахаджа̄тапаччайа̄ хонти, теджодха̄ту тин̣н̣ам̣ маха̄бхӯта̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃асахаджа̄тапаччайо хоти, упа̄да̄рӯпа̄нам̣ сахаджа̄тапаччайова, рӯпаджӣвитиндрийам̣ сахаджа̄тарӯпа̄нам̣ парийа̄йена сахаджа̄тапаччайо хотӣти ведитаббам̣. ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хонти, ниссайапаччайа̄ хонтӣти двайам̣ арӯпаджӣвитиндрийам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ан̃ча сампайуттакхандха̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃апаччайа̄ хонти. ан̃н̃аман̃н̃аниссайапаччайа̄ хонтӣти вуттанайенева йоджетва̄ ведитаббам̣. виппайуттапаччайа̄ хонтӣти арӯпаджӣвитиндрийам̣ пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ан̃ча пат̣исандхирӯпа̄нам̣ виппайуттапаччайа̄ хонти. рӯпаджӣвитиндрийам̣ пана ан̃н̃аман̃н̃аниссайавиппайуттапаччайатте на йуджджати. тасма̄ ‘‘тайо джӣвитасан̇кха̄ра̄’’ти йатха̄ла̄бхавасена вуттам̣. на̄ман̃ча рӯпан̃ча вуттанайенева чатупаччайатте йоджетаббам̣. чуддаса дхамма̄ти пан̃чаккхандха̄, чатта̄ро маха̄бхӯта̄, тайо джӣвитасан̇кха̄ра̄, на̄ман̃ча рӯпан̃ча̄ти евам̣ ган̣ана̄васена чуддаса дхамма̄. тесан̃ча упари ан̃н̃есан̃ча сахаджа̄та̄дипаччайабха̄во вуттанайо ева. сампайуттапаччайа̄ хонтӣти пуна екаваттхукаека̄рамман̣аекуппа̄даеканиродхасан̇кха̄тена сампайуттабха̄вена упака̄рака̄ хонти.

пан̃чиндрийа̄нӣти саддхиндрийа̄дӣни. на̄ман̃ча̄ти идха ведана̄дайо тайо кхандха̄. вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄ти пат̣исандхивин̃н̃а̄н̣ам̣. пуна чуддаса дхамма̄ти чатта̄ро кхандха̄, пан̃чиндрийа̄ни, тайо хетӯ, на̄ман̃ча вин̃н̃а̄н̣ан̃ча̄ти евам̣ ган̣ана̄васена чуддаса дхамма̄. ат̣т̣хавӣсати дхамма̄ти пурима̄ ча чуддаса, име ча чуддаса̄ти ат̣т̣хавӣсати. идха рӯпасса̄пи павит̣т̣хатта̄ сампайуттапаччайам̣ апанетва̄ виппайуттапаччайо вутто.

евам̣ пат̣исандхиккхан̣е виджджама̄насса тасса тасса паччайуппаннасса дхаммасса там̣ там̣ паччайабхедам̣ дассетва̄ пат̣хамам̣ ниддит̣т̣хе хетӯ нигаметва̄ дассенто имесам̣ ат̣т̣ханнам̣ хетӯнам̣ паччайа̄ упапатти хотӣти а̄ха. камма̄йӯханаккхан̣е тайо кусалахетӯ, никантиккхан̣е две акусалахетӯ, пат̣исандхиккхан̣е тайо абйа̄катахетӯти евам̣ ат̣т̣ха хетӯ. таттха тайо кусалахетӯ, две акусалахетӯ ча идха пат̣исандхиккхан̣е паваттийа̄ упаниссайапаччайа̄ хонти. тайо абйа̄катахетӯ йатха̄йогам̣ хетупаччайасахаджа̄тапаччайавасена паччайа̄ хонти. сесава̄ресупи есева найо.

арӯпа̄вачара̄нам̣ пана рӯпа̄бха̄ва̄ на̄мапаччайа̄пи вин̃н̃а̄н̣ам̣, вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄пи на̄манти вуттам̣. рӯпамиссакачуддасакопи ча парихӣно. тасса парихӣнатта̄ ‘‘ат̣т̣хавӣсати дхамма̄’’ти ва̄ро ча на лаббхати.

233. ида̄ни вимоккхасса паччайабхӯтам̣ тихетукапат̣исандхим̣ дассетва̄ тенева самбандхена духетукапат̣исандхивисесан̃ча дассетука̄мо гатисампаттийа̄ н̃а̄н̣авиппайуттетиа̄дима̄ха. кусалакаммасса джаванаккхан̣ети атӣтаджа̄тийа̄ идха пат̣исандхиджанакасса духетукакусалакаммасса вуттанайенева джаванаккхан̣е. две хетӯти н̃а̄н̣авиппайуттатта̄ алобхо кусалахету адосо кусалахету. две абйа̄катахетӯпи алобха̄доса̄йева.

чатта̄ри индрийа̄нӣти пан̃н̃индрийаваджджа̄ни саддхиндрийа̄дӣни чатта̄ри. два̄даса дхамма̄ти пан̃н̃индрийасса амохахетусса ча парихӣнатта̄ два̄даса. тесам̣ двиннам̣йева парихӣнатта̄ чхаббӣсати. чханнам̣ хетӯнанти двиннам̣ кусалахетӯнам̣, двиннам̣ акусалахетӯнам̣, двиннам̣ випа̄кахетӯнанти евам̣ чханнам̣ хетӯнам̣. рӯпа̄рӯпа̄вачара̄ панеттха екантатихетукатта̄ на гахита̄. сесам̣ пат̣хамава̄ре вуттанайенева ведитаббам̣. имасмим̣ ва̄ре духетукапат̣исандхийа̄ духетукакаммассева вуттатта̄ тихетукакаммена духетукапат̣исандхи на хотӣти вуттам̣ хоти. тасма̄ йам̣ дхаммасан̇гахат̣т̣хакатха̄йам̣ (дха. са. ат̣т̣ха. 498) типит̣акамаха̄дхаммараккхитаттхерава̄де ‘‘тихетукакаммена пат̣исандхи тихетука̄ва хоти, духетука̄хетука̄ на хоти. духетукакаммена духетука̄хетука̄ хоти, тихетука̄ на хотӣ’’ти вуттам̣, там̣ има̄йа па̄л̣ийа̄ самети. йам̣ пана типит̣акачӯл̣ана̄гаттхерасса ча морава̄пива̄симаха̄даттаттхерасса ча ва̄десу ‘‘тихетукакаммена пат̣исандхи тихетука̄пи хоти духетука̄пи, ахетука̄ на хоти. духетукакаммена духетука̄пи хоти ахетука̄пи, тихетука̄ на хотӣ’’ти вуттам̣, там̣ има̄йа па̄л̣ийа̄ вируддхам̣ вийа диссати. имисса̄ катха̄йа хетуадхика̄ратта̄ ахетукапат̣исандхи на вутта̄ти.

гатикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. каммакатха̄ван̣н̣ана̄

каммакатха̄ван̣н̣ана̄

234. ида̄ни тасса̄ хетусампаттийа̄ паччайабхӯтам̣ каммам̣ дассентена катхита̄йа каммакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха ахоси каммам̣ ахоси каммавипа̄котиа̄дӣсу атӣтабхавесу катасса каммасса атӣтабхавесуйева випаккавипа̄кам̣ гахетва̄ ‘‘ахоси каммам̣ ахоси каммавипа̄ко’’ти вуттам̣. тассева атӣтасса каммасса дит̣т̣хадхаммаведанӣйасса упападжджаведанӣйасса ча паччайавекаллена атӣтабхавесуйева авипаккавипа̄кан̃ча атӣтейева париниббутасса ча дит̣т̣хадхаммаведанӣйаупападжджаведанӣйаапарапарийа̄йаведанӣйасса каммасса авипаккавипа̄кан̃ча гахетва̄ ахоси каммам̣ на̄хоси каммавипа̄коти вуттам̣. атӣтассева каммасса авипаккавипа̄касса паччуппаннабхаве паччайасампаттийа̄ випаччама̄нам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ ахоси каммам̣ аттхи каммавипа̄коти вуттам̣. атӣтассева каммасса атиккантавипа̄кака̄ласса ча паччуппаннабхаве паринибба̄йантасса ча авипаччама̄нам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ ахоси каммам̣ наттхи каммавипа̄коти вуттам̣. атӣтассева каммасса випа̄ка̄рахасса авипаккавипа̄касса ана̄гате бхаве паччайасампаттийа̄ випаччитаббам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ ахоси каммам̣ бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. атӣтассева каммасса атиккантавипа̄кака̄ласса ча ана̄гатабхаве паринибба̄йитаббасса ча авипаччитаббам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ ахоси каммам̣ на бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. евам̣ атӣтакаммам̣ атӣтапаччуппанна̄на̄гатавипа̄ка̄випа̄кавасена чхадха̄ дасситам̣.

паччуппаннабхаве катасса дит̣т̣хадхаммаведанӣйасса каммасса идхева випаччама̄нам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ аттхи каммам̣ аттхи каммавипа̄коти вуттам̣. тассева паччуппаннасса каммасса паччайавекаллена идха авипаччама̄нан̃ча дит̣т̣хева дхамме паринибба̄йантасса идха авипаччама̄нан̃ча випа̄кам̣ гахетва̄ аттхи каммам̣ наттхи каммавипа̄коти вуттам̣. паччуппаннассева каммасса упападжджаведанӣйасса ча апарапарийа̄йаведанӣйасса ча ана̄гатабхаве випаччитаббам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ аттхи каммам̣ бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. паччуппаннассева каммасса упападжджаведанӣйасса паччайавекаллена ана̄гатабхаве авипаччитаббан̃ча ана̄гатабхаве паринибба̄йитаббасса апарапарийа̄йаведанӣйасса авипаччитаббан̃ча випа̄кам̣ гахетва̄ аттхи каммам̣ на бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. евам̣ паччуппаннакаммам̣ паччуппанна̄на̄гатавипа̄ка̄випа̄кавасена чатудха̄ дасситам̣.

ана̄гатабхаве ка̄таббасса каммасса ана̄гатабхаве випаччитаббам̣ випа̄кам̣ гахетва̄ бхависсати каммам̣ бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. тассева ана̄гатасса каммасса паччайавекаллена авипаччитаббан̃ча ана̄гатабхаве паринибба̄йитаббасса авипаччитаббан̃ча випа̄кам̣ гахетва̄ бхависсати каммам̣ на бхависсати каммавипа̄коти вуттам̣. евам̣ ана̄гатакаммам̣ ана̄гатавипа̄ка̄випа̄кавасена двидха̄ дасситам̣. там̣ саббам̣ екато катва̄ два̄дасавидхена каммам̣ дасситам̣ хоти.

имасмим̣ т̣ха̄не т̣хатва̄ тӣн̣и каммачатукка̄ни а̄харитва̄ вуччанти – тесу хи вуттесу айаматтхо па̄кат̣атаро бхависсатӣти. чатуббидхан̃хи каммам̣ дит̣т̣хадхаммаведанӣйам̣ упападжджаведанӣйам̣ апарапарийа̄йаведанӣйам̣ ахосикамманти. тесу екаджаванавӣтхийам̣ саттасу читтесу кусала̄ ва̄ акусала̄ ва̄ пат̣хамаджаваначетана̄ дит̣т̣хадхаммаведанӣйакаммам̣ на̄ма. там̣ имасмим̣йева аттабха̄ве випа̄кам̣ дети. татха̄ асакконтам̣ пана ‘‘ахоси каммам̣ на̄хоси каммавипа̄ко, на бхависсати каммавипа̄ко, наттхи каммавипа̄ко’’ти имасса тикасса васена ахосикаммам̣ на̄ма хоти. аттхаса̄дхика̄ пана саттамаджаваначетана̄ упападжджаведанӣйакаммам̣ на̄ма. там̣ анантаре аттабха̄ве випа̄кам̣ дети. татха̄ асакконтам̣ вуттанайенева ахосикаммам̣ на̄ма хоти. убхиннам̣ антаре пана пан̃чаджаваначетана̄ апарапарийа̄йаведанӣйакаммам̣ на̄ма. там̣ ана̄гате йада̄ ока̄сам̣ лабхати, тада̄ випа̄кам̣ дети. сати сам̣са̄раппаваттийа̄ ахосикаммам̣ на̄ма на хоти.

апарампи чатуббидхам̣ каммам̣ йаггарукам̣ йаббахулам̣ йада̄саннам̣ кат̣атта̄ ва̄ пана камманти. таттха кусалам̣ ва̄ хоту акусалам̣ ва̄, гарука̄гарукесу йам̣ гарукам̣ ма̄тугха̄та̄дикаммам̣ ва̄ махаггатакаммам̣ ва̄, тадева пат̣хамам̣ випаччати. татха̄ бахула̄бахулесупи йам̣ бахулам̣ хоти сусӣлйам̣ ва̄ дуссӣлйам̣ ва̄, тадева пат̣хамам̣ випаччати. йада̄саннам̣ на̄ма маран̣ака̄ле ануссаритакаммам̣ ва̄ катакаммам̣ ва̄. йан̃хи а̄саннамаран̣е ануссаритум̣ саккоти ка̄тум̣ ва̄, тенева упападжджати. етехи пана тӣхи муттам̣ пунаппунам̣ ладдха̄севанам̣ кат̣атта̄ ва̄ пана каммам̣ на̄ма хоти. тесам̣ абха̄ве там̣ пат̣исандхим̣ а̄кад̣д̣хати.

апарам̣ ва̄ чатуббидхам̣ каммам̣ джанакам̣ упаттхамбхакам̣ упапӣл̣акам̣ упагха̄таканти. таттха джанакам̣ на̄ма кусалампи хоти акусалампи. там̣ пат̣исандхийам̣ паваттепи рӯпа̄рӯпавипа̄кам̣ джанети. упаттхамбхакам̣ пана джанетум̣ на саккоти, ан̃н̃ена каммена динна̄йа пат̣исандхийа̄ джаните випа̄ке уппаджджанакасукхадуккхам̣ упаттхамбхети, аддха̄нам̣ паваттети. упапӣл̣акам̣ ан̃н̃ена каммена динна̄йа пат̣исандхийа̄ джаните випа̄ке уппаджджанакасукхадуккхам̣ пӣл̣ети ба̄дхати, аддха̄нам̣ паваттитум̣ на дети. упагха̄такам̣ пана кусалампи акусалампи сама̄нам̣ ан̃н̃ам̣ дуббалакаммам̣ гха̄тетва̄ тасса випа̄кам̣ пат̣иба̄хитва̄ аттано випа̄касса ока̄сам̣ кароти. евам̣ пана каммена кате ока̄се там̣ випа̄кам̣ уппаннам̣ на̄ма вуччати.

ити имесам̣ два̄дасаннам̣ камма̄нам̣ каммантаран̃ча випа̄кантаран̃ча буддха̄нам̣ каммавипа̄кан̃а̄н̣ассева йа̄тха̄васарасато па̄кат̣ам̣ хоти аса̄дха̄ран̣ам̣ са̄вакехи. випассакена пана каммантарам̣ випа̄кантаран̃ча екадесато джа̄нитаббам̣. тасма̄ айам̣ мукхаматтадассанена каммависесо пака̄ситоти.

235. евам̣ суддхикакаммавасена пат̣хамава̄рам̣ ватва̄ тадева каммам̣ двидха̄ вибхаджитва̄ кусала̄кусала̄дийугалавасена дасахи парийа̄йехи апаре даса ва̄ра̄ вутта̄. таттха а̄рогйат̣т̣хена кусалам̣, ана̄рогйат̣т̣хена акусалам̣, идам̣ дукам̣ джа̄тивасена вуттам̣. акусаламева ра̄га̄дидосасам̣йогена са̄ваджджам̣, кусалам̣ тадабха̄вена анаваджджам̣. акусалам̣ апарисуддхатта̄, кан̣ха̄бхиджа̄тихетутта̄ ва̄ кан̣хам̣, кусалам̣ парисуддхатта̄, сукка̄бхиджа̄тихетутта̄ ва̄ суккам̣. кусалам̣ сукхавуддхиматта̄ сукхудрайам̣, акусалам̣ дуккхавуддхиматта̄ дуккхудрайам̣. кусалам̣ сукхапхалаватта̄ сукхавипа̄кам̣, акусалам̣ дуккхапхалаватта̄ дуккхавипа̄канти еваметесам̣ на̄на̄ка̄ро ведитабботи.

каммакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. випалла̄сакатха̄

випалла̄сакатха̄ван̣н̣ана̄

236. ида̄ни тасса каммасса паччайабхӯте випалла̄се дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа випалла̄сакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. суттанте та̄ва сан̃н̃а̄випалла̄са̄ти сан̃н̃а̄йа випаллаттхабха̄ва̄ випарӣтабха̄ва̄, випарӣтасан̃н̃а̄ти аттхо. сесадвайесупи есева найо. читтакиччасса дуббалат̣т̣ха̄не дит̣т̣хивирахита̄йа акусаласан̃н̃а̄йа сакакиччасса балавака̄ле сан̃н̃а̄випалла̄со. дит̣т̣хивирахитассева акусалачиттасса сакакиччасса балавака̄ле читтавипалла̄со. дит̣т̣хисампайутте читте дит̣т̣хивипалла̄со. тасма̄ саббадуббало сан̃н̃а̄випалла̄со, тато балаватаро читтавипалла̄со, саббабалаватаро дит̣т̣хивипалла̄со. аджа̄табуддхида̄ракасса каха̄пан̣адассанам̣ вийа хи сан̃н̃а̄ а̄рамман̣асса упат̣т̣ха̄на̄ка̄раматтаггахан̣ато. га̄микапурисасса каха̄пан̣адассанам̣ вийа читтам̣ лаккхан̣апат̣иведхасса̄пи сампа̄панато. камма̄расса маха̄сан̣д̣а̄сена айогахан̣ам̣ вийа дит̣т̣хи абхинивисса пара̄масанато. аничче ниччанти сан̃н̃а̄випалла̄соти аничче ваттхусмим̣ ‘‘ниччам̣ ида’’нти евам̣ гахетва̄ уппаджджанакасан̃н̃а̄ сан̃н̃а̄випалла̄со. имина̄ найена саббападесу аттхо ведитаббо. на сан̃н̃а̄випалла̄со на читтавипалла̄со на дит̣т̣хивипалла̄соти чатӯсу ваттхӯсу два̄дасаннам̣ випалла̄сагга̄ха̄нам̣ абха̄ва̄ йа̄тха̄ваггахан̣ам̣ вуттам̣.

га̄тха̄су анаттани ча атта̄ти анаттани атта̄ти евам̣сан̃н̃иноти аттхо. миччха̄дит̣т̣хихата̄ти на кевалам̣ сан̃н̃инова, сан̃н̃а̄йа вийа уппаджджама̄на̄йа миччха̄дит̣т̣хийа̄пи хата̄. кхиттачитта̄ти сан̃н̃а̄дит̣т̣хӣхи вийа уппаджджама̄нена кхиттена виббхантена читтена саманна̄гата̄. висан̃н̃иноти десана̄маттаметам̣, випарӣтасан̃н̃а̄читтадит̣т̣хиноти аттхо. атха ва̄ сан̃н̃а̄пуббан̇гаматта̄ дит̣т̣хийа̄ пат̣хамам̣ чатӯхи падехи сан̃н̃а̄випалла̄со вутто, тато миччха̄дит̣т̣хихата̄ти дит̣т̣хивипалла̄со, кхиттачитта̄ти читтавипалла̄со. висан̃н̃иноти тӣхи випалла̄сагга̄хехи пакатисан̃н̃а̄вирахита̄ мохам̣ гата̄ ‘‘муччхито висавегена, висан̃н̃ӣ самападжджатха̄’’тиеттха (джа̄. 2.22.328) вийа. те йогайутта̄ ма̄расса̄ти те джана̄ сатта̄ ма̄расса йоге йутта̄ на̄ма хонти. айогаккхеминоти чатӯхи йогехи ӣтӣхи кхемам̣ нибба̄нам̣ аппатта̄. сатта̄ гаччханти сам̣са̄ранти тейева пуггала̄ сам̣са̄рам̣ сам̣саранти. касма̄? джа̄тимаран̣ага̄мино хи те, тасма̄ сам̣сарантӣти аттхо. буддха̄ти чатусаччабуддха̄ саббан̃н̃уно. ка̄латтайаса̄дха̄ран̣авасена бахувачанам̣. локасминти ока̄салоке. пабхан̇кара̄ти локасса пан̃н̃а̄локам̣ кара̄. имам̣ дхаммам̣ пака̄сентӣти випалла̄саппаха̄нам̣ дхаммам̣ джотенти. дуккхӯпасамага̄минанти дуккхавӯпасамам̣ нибба̄нам̣ гаччхантам̣. тесам̣ сутва̄на̄ти тесам̣ буддха̄нам̣ дхаммам̣ сутва̄на. саппан̃н̃а̄ти бхаббабхӯта̄ пан̃н̃аванто. сачиттам̣ паччаладдхӯти випалла̄саваджджитам̣ сакачиттам̣ пат̣илабхитва̄. пат̣иаладдхӯти падаччхедо. атха ва̄ пат̣илабхим̣су пат̣иаладдхунти падаччхедо. аниччато даккхунти аниччавасенева аддасам̣су. анаттани анатта̄ти анатта̄нам̣ анатта̄ти аддаккхум̣. атха ва̄ анаттани ваттхусмим̣ атта̄ наттхӣти аддаккхум̣. самма̄дит̣т̣хисама̄да̄на̄ти гахитасамма̄дассана̄. саббам̣ дуккхам̣ упаччагунти сакалам̣ ват̣т̣адуккхам̣ саматикканта̄.

пахӣна̄пахӣнапуччха̄йа дит̣т̣хисампаннасса̄ти сота̄паннасса. дуккхе сукханти сан̃н̃а̄ уппаджджати. читтам̣ уппаджджатӣти мохака̄луссийасса аппахӣнатта̄ сан̃н̃а̄маттам̣ ва̄ читтаматтам̣ ва̄ уппаджджати, ана̄га̄миссапи уппаджджати, ким̣ пана сота̄паннасса. име две арахатойева пахӣна̄. асубхе субханти сан̃н̃а̄ уппаджджати. читтам̣ уппаджджатӣти сакада̄га̄миссапи уппаджджати, ким̣ пана сота̄паннасса. име две ана̄га̄мисса пахӣна̄ти ат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. тасма̄ идам̣ двайам̣ сота̄паннасакада̄га̄мино сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣. ана̄га̄мино ка̄мара̄гасса пахӣнатта̄ ‘‘асубхе субха’’нти сан̃н̃а̄читтавипалла̄са̄нан̃ча паха̄нам̣ вуттанти ведитаббам̣. двӣсу ваттхӯсӯтиа̄дӣхи падехи пахӣна̄пахӣне нигаметва̄ дассети. таттха ‘‘аничче ничча’’нти, ‘‘анаттани атта̄’’ти имесу двӣсу ваттхӯсу чха випалла̄са̄ пахӣна̄. ‘‘дуккхе сукха’’нти, ‘‘асубхе субха’’нти имесу двӣсу ваттхӯсу две дит̣т̣хивипалла̄са̄ пахӣна̄. кесучи поттхакесу двети пат̣хамам̣ ликхитам̣, паччха̄ чха̄ти. чатӯсу ваттхӯсӯти чатта̄ри екато катва̄ вуттам̣. ат̣т̣ха̄ти двӣсу чха, двӣсу двети ат̣т̣ха. чатта̄роти дуккха̄субхаваттхӯсу екекасмим̣ две две сан̃н̃а̄читтавипалла̄са̄ти чатта̄ро. кесучи поттхакесу ‘‘чха двӣсӯ’’ти вуттат̣т̣ха̄несупи евамева ликхитанти.

випалла̄сакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. маггакатха̄

маггакатха̄ван̣н̣ана̄

237. ида̄ни тесам̣ тин̣н̣ам̣ випалла̄са̄нам̣ паха̄накарам̣ арийамаггам̣ дассентена катхита̄йа маггакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха магготи кенат̣т̣хена магготи йо буддхаса̄сане магготи вуччати, со кенат̣т̣хена магго на̄ма хотӣти аттхо. миччха̄дит̣т̣хийа̄ паха̄на̄йа̄тиа̄дӣсу дасасу парийа̄йесу пат̣хамо пат̣хамо тасса тасса магган̇гасса уджувипаччанӣкавасена вутто. магго чева хету ча̄ти тасса тасса киччасса каран̣а̄йа пат̣ипадат̣т̣хена магго, сампа̄пакат̣т̣хена хету. тена маггасса пат̣ипадат̣т̣хо сампа̄пакат̣т̣хо ча вутто хоти. ‘‘айам̣ магго айам̣ пат̣ипада̄’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 5.5, 48) хи пат̣ипада̄ магго, ‘‘маггасса ниййа̄нат̣т̣хо хетут̣т̣хо’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 2.8) сампа̄пако хету. евам̣ двӣхи двӣхи падехи ‘‘магготи кенат̣т̣хена магго’’ти пуччха̄йа виссаджджанам̣ катам̣ хоти. сахаджа̄та̄нам̣ дхамма̄нам̣ упаттхамбхана̄йа̄ти аттана̄ сахаджа̄та̄нам̣ арӯпадхамма̄нам̣ сахаджа̄таан̃н̃аман̃н̃аниссайа̄дибха̄вена упаттхамбханабха̄ва̄йа. килеса̄нам̣ парийа̄да̄на̄йа̄ти там̣там̣маггаваджджха̄нам̣ вутта̄васесакилеса̄нам̣ кхепана̄йа. пат̣иведха̄дивисодхана̄йа̄ти еттха йасма̄ ‘‘ко ча̄ди кусала̄нам̣ дхамма̄нам̣, сӣлан̃ча сувисуддхам̣ дит̣т̣хи ча уджука̄’’ти (сам̣. ни. 5.369, 381) вачанато сӣлан̃ча дит̣т̣хи ча саччапат̣иведхасса а̄ди. со ча а̄димаггаккхан̣е висуджджхати. тасма̄ ‘‘пат̣иведха̄дивисодхана̄йа̄’’ти вуттам̣. читтасса адхит̣т̣ха̄на̄йа̄ти сампайуттачиттасса сакакичче патит̣т̣ха̄на̄йа. читтасса вода̄на̄йа̄ти читтасса парисуддхабха̄ва̄йа. висеса̄дхигама̄йа̄ти локийато висесапат̣ила̄бха̄йа. уттари пат̣иведха̄йа̄ти локийато уттари пат̣ивиджджханаттха̄йа. сачча̄бхисамайа̄йа̄ти чатуннам̣ сачча̄нам̣ ека̄бхисамайа̄йа киччаниппхаттивасена екапат̣иведха̄йа. ниродхе патит̣т̣ха̄пана̄йа̄ти читтасса ва̄ пуггаласса ва̄ нибба̄не патит̣т̣ха̄панаттха̄йа. сакада̄га̄мимаггаккхан̣а̄дӣсу ат̣т̣ха магган̇га̄ни екато катва̄ там̣там̣маггаваджджхакилесаппаха̄нам̣ вуттам̣. евам̣ вачане ка̄ран̣ам̣ хет̣т̣ха̄ вуттамева. йасма̄ упарӯпаримаггена̄пи сут̣т̣ху а̄дивисодхана̄ сут̣т̣ху читтавода̄нан̃ча хоти, тасма̄ та̄нипи пада̄ни вутта̄ни.

дассанамагготиа̄дӣхи йа̄ва парийоса̄на̄ тасса дхаммасса лаккхан̣авасена маггат̣т̣хо вутто. та̄ни сабба̄нипи пада̄ни абхин̃н̃еййаниддесе вуттаттха̄нева. еваметтха йатха̄самбхавам̣ локийалокуттаро магго ниддит̣т̣хо. хетут̣т̣хена магготи ча ат̣т̣хан̇гико магго ниддит̣т̣хо. ниппарийа̄йамаггатта̄ часса пуна ‘‘магго’’ти на вуттам̣. а̄дхипатеййат̣т̣хена индрийа̄ти а̄дӣни ча индрийа̄дӣнам̣ аттхавасена вутта̄ни, на маггат̣т̣хавасена. сачча̄нӣти четтха саччан̃а̄н̣а̄ни. саббепи те дхамма̄ нибба̄насса пат̣ипадат̣т̣хена магго. анте вуттам̣ нибба̄нам̣ пана сам̣са̄радуккха̄бхибхӯтехи дуккханиссаран̣аттхикехи саппурисехи маггӣйати гавесӣйатӣти магготи вуттанти ведитаббанти.

маггакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. ман̣д̣апеййакатха̄

ман̣д̣апеййакатха̄ван̣н̣ана̄

238. ида̄ни тасса маггасса ман̣д̣апеййаттам̣ дассентена катхита̄йа бхагавато вачанекадесапуббан̇гама̄йа ман̣д̣апеййакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха ман̣д̣апеййанти йатха̄ сампаннам̣ ниммалам̣ виппасаннам̣ саппи саппиман̣д̣оти вуччати, евам̣ виппасаннат̣т̣хена ман̣д̣о, па̄таббат̣т̣хена пеййам̣. йан̃хи пивитва̄ антаравӣтхийам̣ патита̄ висан̃н̃ино аттано са̄т̣ака̄дӣнампи асса̄мика̄ хонти, там̣ пасаннампи на па̄таббам̣. майхам̣ пана идам̣ сиккхаттайасан̇гахитам̣ са̄санабрахмачарийам̣ сампаннатта̄ ниммалатта̄ виппасаннатта̄ ман̣д̣ан̃ча хитасукха̄вахатта̄ пеййан̃ча̄ти ман̣д̣апеййанти дӣпети. ман̣д̣о пеййо еттха̄ти ман̣д̣апеййам̣. ким̣ там̣? са̄санабрахмачарийам̣. касма̄ сиккхаттайам̣ брахмачарийам̣ на̄ма? уттамат̣т̣хена нибба̄нам̣ брахмам̣ на̄ма, сиккхаттайам̣ нибба̄наттха̄йа паваттанато брахматтха̄йа чарийа̄ти брахмачарийанти вуччати. са̄санабрахмачарийанти там̣йева. саттха̄ саммукхӣбхӯтоти идаметтха ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ пана саттха̄ саммукхӣбхӯто, тасма̄ вӣрийапайогам̣ катва̄ пиватхетам̣ ман̣д̣ам̣. ба̄хиракан̃хи бхесаджджаман̣д̣ам̣ веджджасса асаммукха̄ пиванта̄нам̣ пама̄н̣ам̣ ва̄ уггамананиггаманам̣ ва̄ на джа̄на̄ма̄ти а̄сан̇ка̄ хоти. веджджасса саммукха̄ пана веджджо джа̄ниссатӣти нира̄сан̇ка̄ пиванти. евамевам̣ амха̄кан̃ча дхаммасса̄мӣ саттха̄ саммукхӣбхӯтоти вӣрийам̣ катва̄ пиватха̄ти ман̣д̣апа̄не саннийоджети. дит̣т̣хадхаммикасампара̄йикапараматтхехи йатха̄рахам̣ ануса̄сатӣти саттха̄. апича ‘‘саттха̄ бхагава̄ саттхава̄хо’’тиа̄дина̄ (маха̄ни. 190) ниддесанайенапеттха аттхо ведитаббо. сандиссама̄но мукхо бхӯтоти саммукхӣбхӯто.

ман̣д̣апеййаниддесе тидхаттаман̣д̣оти тидха̄бха̄во тидхаттам̣. тидхаттена ман̣д̣о тидхаттаман̣д̣о, тивидхена ман̣д̣оти аттхо. саттхари саммукхӣбхӯтети идам̣ сабба̄ка̄рапарипун̣н̣аман̣д̣аттайадассанаттхам̣ вуттам̣. париниббутепи пана саттхари екадесена ман̣д̣аттайам̣ паваттатийева. тенева часса ниддесе ‘‘саттхари саммукхӣбхӯте’’ти аватва̄ катамо десана̄ман̣д̣отиа̄ди вуттанти ведитаббам̣.

десана̄ман̣д̣оти дхаммадесана̄ ева ман̣д̣о. пат̣иггахаман̣д̣оти десана̄пат̣игга̄хако ева ман̣д̣о. брахмачарийаман̣д̣оти маггабрахмачарийамева ман̣д̣о.

а̄чиккхана̄ти десетабба̄нам̣ сачча̄дӣнам̣ има̄ни на̄ма̄нӣти на̄мавасена катхана̄. десана̄ти дассана̄. пан̃н̃а̄пана̄ти джа̄на̄пана̄, н̃а̄н̣амукхе т̣хапана̄ ва̄. а̄санам̣ т̣хапенто хи ‘‘а̄санам̣ пан̃н̃а̄петӣ’’ти вуччати. пат̣т̣хапана̄ти пан̃н̃а̄пана̄, паваттана̄ти аттхо, н̃а̄н̣амукхе т̣хапана̄ ва̄. виваран̣а̄ти виват̣акаран̣ам̣, виваритва̄ дассана̄ти аттхо. вибхаджана̄ти вибха̄гакирийа̄, вибха̄гато дассана̄ти аттхо. утта̄нӣкамманти па̄кат̣абха̄вакаран̣ам̣. атха ва̄ а̄чиккхана̄ти десана̄дӣнам̣ чханнам̣ пада̄нам̣ мӯлападам̣. десана̄дӣни чха пада̄ни тасса аттхавиваран̣аттхам̣ вутта̄ни. таттха десана̄ти уггхат̣итан̃н̃ӯнам̣ васена сан̇кхепато пат̣хамам̣ уддесавасена десана̄. уггхат̣итан̃н̃ӯ хи сан̇кхепена вуттам̣ пат̣хамам̣ вуттан̃ча пат̣ивиджджханти. пан̃н̃а̄пана̄ти випан̃читан̃н̃ӯнам̣ васена тесам̣ читтатосанена буддхиниса̄нена ча пат̣хамам̣ сан̇кхиттасса виттха̄рато ниддесавасена пан̃н̃а̄пана̄. пат̣т̣хапана̄ти тесам̣йева ниддит̣т̣хасса ниддесасса пат̣иниддесавасена виттха̄ратаравачанена пан̃н̃а̄пана̄. виваран̣а̄ти ниддит̣т̣хасса̄пи пунаппунам̣ вачанена виваран̣а̄. вибхаджана̄ти пунаппунам̣ вуттасса̄пи вибха̄гакаран̣ена вибхаджана̄. утта̄нӣкамманти виват̣асса виттха̄ратаравачанена, вибхаттасса ча нидассанавачанена утта̄нӣкаран̣ам̣. айам̣ десана̄ неййа̄нампи пат̣иведха̄йа хоти. йева̄панан̃н̃епи кечӣти пийан̇карама̄та̄дика̄ винипа̄тика̄ гахита̄. вин̃н̃а̄та̄роти пат̣иведхавасена локуттарадхаммам̣ вин̃н̃а̄та̄ро. ете хи бхиккхуа̄дайо пат̣иведхавасена дхаммадесанам̣ пат̣игган̣хантӣти пат̣иггаха̄. айамева̄тиа̄дӣни пат̣хаман̃а̄н̣аниддесе вуттаттха̄ни. арийамагго нибба̄нена сам̣санданато брахматтха̄йа чарийа̄ти брахмачарийанти вуччати.

239. ида̄ни адхимоккхаман̣д̣отиа̄дӣхи тасмим̣ маггаккхан̣е виджджама̄на̄ни индрийабалабоджджхан̇гамагган̇га̄ни ман̣д̣апеййавидха̄не йоджетва̄ дассети. таттха адхимоккхаман̣д̣оти адхимоккхасан̇кха̄то ман̣д̣о. касат̣оти паса̄давирахито а̄вило. чхад̣д̣етва̄ти самуччхедавасена паха̄йа. саддхиндрийасса адхимоккхаман̣д̣ам̣ пиватӣти ман̣д̣апеййанти саддхиндрийато адхимоккхаман̣д̣асса анан̃н̃аттепи сати ан̃н̃ам̣ вийа катва̄ воха̄равасена вуччати, йатха̄ локе нисадапотако нисадапотасарӣрасса анан̃н̃аттепи сати нисадапотасса сарӣранти вуччати, йатха̄ ча па̄л̣ийам̣ ‘‘пхуситатта’’нтиа̄дӣсу дхаммато анан̃н̃опи бха̄во ан̃н̃о вийа вутто, йатха̄ ча ат̣т̣хакатха̄йам̣ ‘‘пхусаналаккхан̣о пхассо’’тиа̄дӣсу (дха. са. ат̣т̣ха. 1 дхаммуддесава̄ра пхассапан̃чамакара̄сиван̣н̣ана̄) дхаммато анан̃н̃ампи лаккхан̣ам̣ ан̃н̃ам̣ вийа вуттам̣, евамиданти ведитаббам̣. пиватӣти четтха там̣саман̇гипуггалоти вуттам̣ хоти. там̣саман̇гипуггало там̣ ман̣д̣ам̣ пиватӣти катва̄ тена пуггалена со ман̣д̣о па̄таббато ман̣д̣апеййам̣ на̄ма хотӣти вуттам̣ хоти. ‘‘ман̣д̣апеййо’’ти ча ваттаббе ‘‘ман̣д̣апеййа’’нти лин̇гавипалла̄со като. сеса̄нампи имина̄ найена аттхо ведитаббо. апуббесу пана парил̣а̄хоти пӣн̣аналаккхан̣а̄йа пӣтийа̄ пат̣ипаккхо килесасанта̄по. дут̣т̣хулланти упасамапат̣ипаккхо килесавасена ол̣а̄рикабха̄во асантабха̄во. аппат̣исан̇кха̄ти пат̣исан̇кха̄напат̣ипаккхо килесавасена асамава̄хитабха̄во.

240. пуна ан̃н̃ена парийа̄йена ман̣д̣апеййавидхим̣ ниддиситука̄мо аттхи ман̣д̣отиа̄дима̄ха. таттха таттха̄ти тасмим̣ саддхиндрийе. аттхарасотиа̄дӣсу саддхиндрийасса адхимуччанам̣ аттхо, саддхиндрийам̣ дхаммо, тадева на̄на̄килесехи вимуттатта̄ вимутти, тасса аттхасса сампатти аттхарасо. тасса дхаммасса сампатти дхаммарасо. тасса̄ вимуттийа̄ сампатти вимуттирасо. атха ва̄ аттхапат̣ила̄бхарати аттхарасо, дхаммапат̣ила̄бхарати дхаммарасо, вимуттипат̣ила̄бхарати вимуттирасо. ратӣти ча там̣сампайутта̄, тада̄рамман̣а̄ ва̄ пӣти. имина̄ найена сесападесупи аттхо ведитаббо. имасмим̣ парийа̄йе ман̣д̣асса пеййам̣ ман̣д̣апеййанти аттхо вутто хоти.

евам̣ индрийа̄дибодхипаккхийадхаммапат̣ипа̄т̣ийа̄ индрийабалабоджджхан̇гамагган̇га̄нам̣ васена ман̣д̣апеййам̣ дассетва̄ пуна анте т̣хитам̣ брахмачарийаман̣д̣ам̣ дассенто маггасса падха̄натта̄ маггам̣ пуббан̇гамам̣ катва̄ уппат̣ипа̄т̣ивасена магган̇габоджджхан̇габалаиндрийа̄ни дассеси. а̄дхипатеййат̣т̣хена индрийа̄ ман̣д̣отиа̄дайо йатха̄йогам̣ локийалокуттара̄ ман̣д̣а̄. там̣ хет̣т̣ха̄ вуттанайена ведитаббам̣. татхат̣т̣хена сачча̄ ман̣д̣оти еттха пана дуккхасамудайа̄нам̣ ман̣д̣атта̄бха̄ва̄ маха̄хаттхипадасутте (ма. ни. 1.300) вийа саччан̃а̄н̣а̄ни сачча̄ти вуттанти ведитаббам̣.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄магга-ат̣т̣хакатха̄йа

ман̣д̣апеййакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нит̣т̣хита̄ ча маха̄ваггаван̣н̣ана̄.

(2) йуганаддхавагго

1. йуганаддхакатха̄

йуганаддхакатха̄ван̣н̣ана̄

1. ида̄ни ман̣д̣апеййагун̣асса арийамаггасса йуганаддхагун̣ам̣ дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа йуганаддхакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. йасма̄ пана дхаммасена̄пати дхаммара̄дже дхарама̄нейева дхаммара̄джасса паринибба̄насам̣ваччхаре париниббуто, тасма̄ дхаммара̄дже дхарама̄нейева дхаммабхан̣д̣а̄га̄рикена деситам̣ идам̣ суттантам̣ тассева саммукха̄ сутва̄ евам̣ ме сутантиа̄дима̄ха̄ти ведитаббам̣. таттха а̄йасма̄ти пийавачанам̣ гарувачанам̣ сага̄равасаппатиссавачанам̣, а̄йума̄ти аттхо. а̄нандоти тасса тхерасса на̄мам̣. со хи джа̄йама̄нойева куле а̄нандам̣ бхусам̣ тут̣т̣хим̣ ака̄си. тасма̄сса ‘‘а̄нандо’’ти на̄мам̣ катанти ведитаббам̣. косамбийанти евам̣на̄маке нагаре. тасса хи нагарасса а̄ра̄мапоккхаран̣ӣа̄дӣсу тесу тесу т̣ха̄несу косамбаруккха̄ уссанна̄ ахесум̣, тасма̄ там̣ косамбӣти сан̇кхам̣ агама̄си. ‘‘кусамбасса исино ассамато авидӯре ма̄питатта̄’’ти еке.

гхосита̄ра̄мети гхоситасет̣т̣хина̄ ка̄рите а̄ра̄ме. косамбийан̃хи тайо сет̣т̣хино ахесум̣ гхоситасет̣т̣хи куккут̣асет̣т̣хи па̄ва̄рикасет̣т̣хӣти. те тайопи ‘‘локе буддхо уппанно’’ти сутва̄ пан̃чахи пан̃чахи сакат̣асатехи да̄нӯпакаран̣а̄ни га̄ха̄петва̄ са̄ваттхим̣ гантва̄ джетаванасамӣпе кхандха̄ва̄рам̣ бандхитва̄ саттху сантикам̣ гантва̄ вандитва̄ пат̣исантха̄рам̣ катва̄ нисинна̄ саттху дхаммадесанам̣ сутва̄ сота̄паттипхале патит̣т̣хахитва̄ саттха̄рам̣ нимантетва̄ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса ад̣д̣хама̄саматтам̣ маха̄да̄нам̣ датва̄ бхагавато па̄дамӯле нипаджджитва̄ сакаджанападагаманаттхам̣ бхагавантам̣ йа̄читва̄ ‘‘сун̃н̃а̄га̄ре кхо гахапатайо татха̄гата̄ абхирамантӣ’’ти бхагавата̄ вутте ‘‘динна̄ но бхагавата̄ пат̣ин̃н̃а̄’’ти н̃атва̄ ативийа тут̣т̣ха̄ дасабалам̣ вандитва̄ никкханта̄ антара̄магге йоджане йоджане бхагавато нива̄саттхам̣ виха̄рам̣ ка̄рента̄ анупуббена косамбим̣ патва̄ аттано аттано а̄ра̄ме махантам̣ дханапаричча̄гам̣ катва̄ бхагавато виха̄ре ка̄ра̄пайим̣су. таттха гхоситасет̣т̣хина̄ ка̄рито гхосита̄ра̄мо на̄ма ахоси, куккут̣асет̣т̣хина̄ ка̄рито куккут̣а̄ра̄мо на̄ма, па̄ва̄рикасет̣т̣хина̄ амбаване ка̄рито па̄ва̄рикамбаванам̣ на̄ма. там̣ сандха̄йа вуттам̣ ‘‘гхоситасет̣т̣хина̄ ка̄рите а̄ра̄ме’’ти.

а̄вусо бхиккхавоти еттха буддха̄ бхагаванто са̄ваке а̄лапанта̄ ‘‘бхиккхаво’’ти а̄лапанти. са̄вака̄ пана ‘‘буддхехи садиса̄ ма̄ хома̄’’ти ‘‘а̄вусо’’ти пат̣хамам̣ ватва̄ паччха̄ ‘‘бхиккхаво’’ти ваданти. буддхехи ча а̄лапите бхиккхусан̇гхо ‘‘бхаданте’’ти пат̣ивачанам̣ дети, са̄вакехи а̄лапите ‘‘а̄вусо’’ти.

йо хи кочӣти анийамавачанам̣. етена та̄диса̄нам̣ саббабхиккхӯнам̣ парийа̄да̄нам̣. мама сантикети мама самӣпе. арахаттаппаттанти аттана̄ арахаттасса паттам̣. напум̣саке бха̄ве сиддхавачанам̣. арахаттам̣ паттанти ва̄ падаччхедо, аттана̄ паттам̣ арахаттанти аттхо. арахаттаппаттам̣ атта̄нанти ва̄ па̄т̣хасесо. чатӯхи маггехӣти упари вуччама̄нехи чатӯхи пат̣ипада̄маггехи, на арийамаггехи. ‘‘чатӯхи маггехӣ’’ти висун̃ча вуттатта̄ кассачи арахато пат̣хамасса арийамаггасса дхаммуддхаччапуббан̇гамо магго, екасса арийамаггасса саматхапуббан̇гамо, екасса випассана̄пуббан̇гамо, екасса йуганаддхапуббан̇гамоти евам̣ чатта̄ропи пат̣ипада̄ магга̄ хонтӣти ведитаббам̣. етесам̣ ва̄ ан̃н̃атарена̄ти етесам̣ чатуннам̣ пат̣ипада̄нам̣ магга̄нам̣ екена ва̄, пат̣ипада̄маггена арахаттаппаттам̣ бйа̄каротӣти аттхо. суккхавипассакасса хи арахато дхаммуддхаччапуббан̇гамам̣ сота̄паттимаггам̣ патва̄ сесамаггаттайампи суддхавипассана̄хийева паттасса арахаттаппатти дхаммуддхаччапуббан̇гамамагга̄ хоти. дхаммуддхаччавиггахам̣ патва̄ ва̄ аппатва̄ ва̄ саматхапуббан̇гама̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ пат̣ипада̄нам̣ магга̄нам̣ екекасса васена паттачатумаггасса арахато арахаттаппатти итараекекамаггапуббан̇гама̄ хоти. тасма̄ а̄ха – ‘‘етесам̣ ва̄ ан̃н̃атарена̄’’ти.

саматхапуббан̇гамам̣ випассанам̣ бха̄ветӣти саматхам̣ пуббан̇гамам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄ випассанам̣ бха̄вети, пат̣хамам̣ сама̄дхим̣ уппа̄детва̄ паччха̄ випассанам̣ бха̄ветӣти аттхо. магго сан̃джа̄йатӣти пат̣хамо локуттарамагго ниббаттати. со там̣ маггантиа̄дӣсу екачиттаккхан̣икасса маггасса а̄севана̄дӣни на̄ма наттхи, дутийамагга̄дайо пана уппа̄денто тамева маггам̣ ‘‘а̄севати бха̄вети бахулӣкаротӣ’’ти вуччати. сан̃н̃оджана̄ни пахӣйанти, анусайа̄ бйантӣхонтӣти йа̄ва арахаттамагга̄ камена саббе сан̃н̃оджана̄ пахӣйанти, анусайа̄ бйантӣхонти. анусайа̄ бйантӣхонтӣти ча пуна ануппаттийа̄ вигатанта̄ хонтӣти аттхо.

пуна чапаранти пуна ча апарам̣ ка̄ран̣ам̣. випассана̄пуббан̇гамам̣ саматхам̣ бха̄ветӣти випассанам̣ пуббан̇гамам̣ пуреча̄рикам̣ катва̄ саматхам̣ бха̄вети, пат̣хамам̣ випассанам̣ уппа̄детва̄ паччха̄ сама̄дхим̣ бха̄ветӣти аттхо. йуганаддхам̣ бха̄ветӣти йуганаддхам̣ катва̄ бха̄вети. еттха тенева читтена сама̄паттим̣ сама̄паджджитва̄ тенева сан̇кха̄ре саммаситум̣ на сакка̄. айам̣ пана йа̄вата̄ сама̄паттийо сама̄паджджати, та̄вата̄ сан̇кха̄ре саммасати. йа̄вата̄ сан̇кха̄ре саммасати, та̄вата̄ сама̄паттийо сама̄паджджати. катхам̣? пат̣хамаджджха̄нам̣ сама̄паджджати, тато вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммасати. сан̇кха̄ре саммаситва̄ дутийаджджха̄нам̣ сама̄паджджати, тато вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммасати. сан̇кха̄ре саммаситва̄ татийаджджха̄нам̣…пе… невасан̃н̃а̄на̄сан̃н̃а̄йатанасама̄паттим̣ сама̄паджджати, тато вут̣т̣ха̄йа сан̇кха̄ре саммасати. евам̣ саматхавипассанам̣ йуганаддхам̣ бха̄вети на̄ма.

дхаммуддхаччавиггахитам̣ ма̄насам̣ хотӣти еттха мандапан̃н̃а̄нам̣ випассака̄нам̣ упаккилесаваттхутта̄ випассанупаккилесасан̃н̃итесу обха̄са̄дӣсу дасасу дхаммесу бхантата̄васена уддхаччасахагатачиттуппаттийа̄ виккхепасан̇кха̄там̣ уддхаччам̣ дхаммуддхаччам̣, тена дхаммуддхаччена виггахитам̣ вирӯпаггахитам̣ виродхама̄па̄дитам̣ ма̄насам̣ читтам̣ дхаммуддхаччавиггахитам̣ ма̄насам̣ хоти, тена ва̄ дхаммуддхаччена ка̄ран̣абхӯтена таммӯлакатан̣ха̄ма̄надит̣т̣хуппаттийа̄ виггахитам̣ ма̄насам̣ хоти. дхаммуддхаччавиггахитама̄насанти ва̄ па̄т̣хо. хоти со а̄вусо самайоти имина̄ магга̄маггававаттха̄нена там̣ дхаммуддхаччам̣ пат̣иба̄хитва̄ пуна випассана̄вӣтхим̣ пат̣ипаннака̄лам̣ дассети. йам̣ там̣ читтанти йасмим̣ самайе там̣ випассана̄вӣтхим̣ оккамитва̄ паваттам̣ читтам̣. аджджхаттамева сантит̣т̣хатӣти випассана̄вӣтхим̣ паччотаритва̄ тасмим̣ самайе гочараджджхаттасан̇кха̄те а̄рамман̣е сантит̣т̣хати патит̣т̣ха̄ти. саннисӣдатӣти таттхева паваттивасена самма̄ нисӣдати. екоди хотӣти екаггам̣ хоти. сама̄дхийатӣти самма̄ а̄дхийати сут̣т̣ху т̣хитам̣ хотӣти.

айам̣ суттантаван̣н̣ана̄.

1. суттантаниддесаван̣н̣ана̄

2. тасса суттантасса ниддесакатха̄йа таттха джа̄те дхаммети тасмим̣ сама̄дхисмим̣ джа̄те читтачетасике дхамме. аниччато анупассанат̣т̣хена̄тиа̄дина̄ випассана̄йа бхедам̣ дассети. самма̄дит̣т̣хи магготи самма̄дит̣т̣хисан̇кха̄то магго. ат̣т̣хасу магган̇гесу екекопи хи магготи вуччати.а̄севатӣти сота̄паттимаггавасена. бха̄ветӣти сакада̄га̄мимаггуппа̄данена. бахулӣкаротӣти ана̄га̄миарахаттамаггуппа̄данена. имесам̣ тин̣н̣ам̣ аваттха̄бхедепи сати а̄ваджджана̄дӣнам̣ са̄дха̄ран̣атта̄ садисамева виссаджджанам̣ катам̣.

3. а̄локасан̃н̃а̄пат̣иниссагга̄нупассана̄нам̣ антара̄пеййа̄ле авиккхепа̄дӣни ча джха̄на сама̄паттикасин̣а̄нуссатиасубха̄ ча дӣгхам̣ асса̄са̄дӣни ча а̄нантарикасама̄дхин̃а̄н̣аниддесе (пат̣и. ма. 1.80-81) ниддит̣т̣хатта̄ сан̇кхитта̄ни. таттха ча авиккхепавасена̄ти пуббабха̄га̄виккхепавасена гахетаббам̣. аничча̄нупассӣ асса̄савасена̄тиа̄дике суддхавипассана̄васена вуттачатукке пана тарун̣авипассана̄ка̄ле випассана̄сампайуттасама̄дхипуббан̇гама̄ балававипассана̄ ведитабба̄.

4. випассана̄пуббан̇гамава̄ре пат̣хамам̣ аниччатотиа̄дина̄ а̄рамман̣ам̣ анийаметва̄ випассана̄ вутта̄, паччха̄ рӯпам̣ аниччатотиа̄дина̄ а̄рамман̣ам̣ нийаметва̄ вутта̄. таттха джа̄та̄нанти тасса̄ випассана̄йа джа̄та̄нам̣ читтачетасика̄нам̣ дхамма̄нам̣. восагга̄рамман̣ата̄ти еттха восагго нибба̄нам̣. нибба̄нан̃хи сан̇кхатавосаггато паричча̄гато ‘‘восагго’’ти вутто. випассана̄ ча там̣сампайуттадхамма̄ ча нибба̄нанинната̄йа аджджха̄сайавасена нибба̄не патит̣т̣хитатта̄ нибба̄напатит̣т̣ха̄ нибба̄на̄рамман̣а̄. патит̣т̣ха̄пи хи а̄ламбӣйатӣти а̄рамман̣ам̣ на̄ма хоти, нибба̄не патит̣т̣хат̣т̣хенева нибба̄на̄рамман̣а̄. ан̃н̃аттха па̄л̣ийампи хи патит̣т̣ха̄ ‘‘а̄рамман̣а’’нти вуччанти. йатха̄ха – ‘‘сеййатха̄пи, а̄вусо, нал̣а̄га̄рам̣ ва̄ тин̣а̄га̄рам̣ ва̄ суккхам̣ кол̣а̄пам̣ теровассикам̣ пураттхима̄йа чепи диса̄йа пурисо а̄дитта̄йа тин̣укка̄йа упасан̇камеййа, лабхетха агги ота̄рам̣, лабхетха агги а̄рамман̣а’’нтиа̄ди (сам̣. ни. 4.243). тасма̄ таттха джа̄та̄нам̣ дхамма̄нам̣ восагга̄рамман̣ата̄йа нибба̄напатит̣т̣ха̄бха̄вена хетубхӯтена уппа̄дито йо читтасса екаггата̄сан̇кха̄то упача̄раппана̄бхедо авиккхепо, со сама̄дхӣти випассана̄то паччха̄ уппа̄дито ниббедхабха̄гийо сама̄дхи ниддит̣т̣хо хоти. тасма̄йева хи ити пат̣хамам̣ випассана̄, паччха̄ саматхоти вуттам̣.

5. йуганаддханиддесе йасма̄ хет̣т̣ха̄ суттантаван̣н̣ана̄йам̣ вутто йуганаддхаккамо пуримадвайаниддесанайенева па̄кат̣о, маггаккхан̣е йуганаддхаккамо пана на па̄кат̣о, тасма̄ пуббабха̄ге анекантикам̣ йуганаддхабха̄ванам̣ аватва̄ маггаккхан̣е екантена лаббхама̄найуганаддхабха̄ванамева дассенто сол̣асахи а̄ка̄рехӣтиа̄дима̄ха. таттха а̄рамман̣ат̣т̣хена̄тиа̄дӣсу саттарасасу а̄ка̄ресу анте уддит̣т̣хам̣ йуганаддхам̣ мӯлападена екат̣т̣хатта̄ там̣ виппаха̄йа сеса̄нам̣ васена ‘‘сол̣асахӣ’’ти вуттам̣. а̄рамман̣ат̣т̣хена̄ти а̄ламбанат̣т̣хена, а̄рамман̣авасена̄ти аттхо. евам̣ сесесупи. гочарат̣т̣хена̄ти а̄рамман̣ат̣т̣хепи сати ниссайитаббат̣т̣ха̄нат̣т̣хена. паха̄нат̣т̣хена̄ти паджаханат̣т̣хена. паричча̄гат̣т̣хена̄ти паха̄непи сати пуна ана̄дийанена паричча̄гат̣т̣хена. вут̣т̣ха̄нат̣т̣хена̄ти уггаманат̣т̣хена. виват̣т̣анат̣т̣хена̄ти уггаманепи сати апунара̄ват̣т̣анена ниваттанат̣т̣хена. сантат̣т̣хена̄ти ниббутат̣т̣хена. пан̣ӣтат̣т̣хена̄ти ниббутат̣т̣хепи сати уттамат̣т̣хена, атаппакат̣т̣хена ва̄. вимуттат̣т̣хена̄ти бандхана̄пагатат̣т̣хена. ана̄сават̣т̣хена̄ти бандханамоккхепи сати а̄рамман̣ам̣ катва̄ паваттама̄на̄сававирахитат̣т̣хена. таран̣ат̣т̣хена̄ти аносӣдитва̄ пилаванат̣т̣хена, атиккаманат̣т̣хена ва̄. анимиттат̣т̣хена̄ти сан̇кха̄ранимиттавирахитат̣т̣хена. аппан̣ихитат̣т̣хена̄ти пан̣идхивирахитат̣т̣хена. сун̃н̃атат̣т̣хена̄ти абхинивесавирахитат̣т̣хена. екарасат̣т̣хена̄ти екакиччат̣т̣хена. анативаттанат̣т̣хена̄ти ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анатиккаманат̣т̣хена. йуганаддхат̣т̣хена̄ти йугалакат̣т̣хена.

уддхаччам̣ паджахато, авиджджам̣ паджахатоти йогино тасса тасса пат̣ипаккхаппаха̄навасена вуттам̣. ниродхо четтха нибба̄намева. ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на̄тиваттантӣти саматхо че випассанам̣ ативаттеййа, лӣнапаккхикатта̄ саматхасса читтам̣ косаджджа̄йа сам̣ваттеййа. випассана̄ че саматхам̣ ативаттеййа, уддхаччапаккхикатта̄ випассана̄йа читтам̣ уддхачча̄йа сам̣ваттеййа. тасма̄ саматхо ча випассанам̣ анативаттама̄но косаджджапа̄там̣ на кароти, випассана̄ саматхам̣ анативаттама̄на̄ уддхаччапа̄там̣ на кароти. саматхо самам̣ паваттама̄но випассанам̣ уддхаччапа̄тато раккхати, випассана̄ самам̣ паваттама̄на̄ саматхам̣ косаджджапа̄тато раккхати. евамиме убхо ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анативаттанакиччена екакичча̄, сама̄ хутва̄ паваттама̄нена ан̃н̃аман̃н̃ам̣ анативаттама̄на̄ аттхасиддхикара̄ хонти. тесам̣ маггаккхан̣е йуганаддхаттам̣ вут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄ккхан̣е йуганаддхатта̄йева хоти. паха̄напаричча̄гавут̣т̣ха̄навиват̣т̣анакаран̣а̄нам̣ маггакиччавасена вуттатта̄ сакаласса маггакиччасса дассанаттхам̣ уддхаччасахагатакилеса̄ ча кхандха̄ ча авиджджа̄сахагатакилеса̄ ча кхандха̄ ча ниддит̣т̣ха̄. сеса̄нам̣ на татха̄ вуттатта̄ пат̣ипаккхадхаммаматтадассанавасена уддхачча̄виджджа̄ ева ниддит̣т̣ха̄. виват̣т̣атоти ниваттантасса.

сама̄дхи ка̄ма̄сава̄ вимутто хотӣти сама̄дхисса ка̄маччхандапат̣ипаккхатта̄ вуттам̣. ра̄гавира̄га̄ти ра̄гасса вира̄го саматиккамо етисса̄ аттхӣти ра̄гавира̄га̄, ‘‘ра̄гавира̄гато’’ти ниссаккавачанам̣ ва̄. татха̄ авиджджа̄вира̄га̄. четовимуттӣти маггасампайутто сама̄дхи. пан̃н̃а̄вимуттӣти маггасампайутта̄ пан̃н̃а̄. таратоти тарантасса. саббапан̣идхӣхӣти ра̄гадосамохапан̣идхӣхи, саббапаттхана̄хи ва̄. евам̣ чуддаса а̄ка̄ре виссаджджитва̄ екарасат̣т̣хан̃ча анативаттанат̣т̣хан̃ча авибхаджитва̄ва имехи сол̣асахи а̄ка̄рехӣти а̄ха. касма̄? тесам̣ чуддасаннам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ екекасса аваса̄не ‘‘екараса̄ хонти, йуганаддха̄ хонти, ан̃н̃аман̃н̃ам̣ на̄тиваттантӣ’’ти ниддит̣т̣хатта̄ те двепи а̄ка̄ра̄ ниддит̣т̣ха̄ва хонти. тасма̄ ‘‘сол̣асахӣ’’ти а̄ха. йуганаддхат̣т̣хо пана уддесепи на бхан̣итойева̄ти.

2. дхаммуддхаччава̄раниддесаван̣н̣ана̄

6. дхаммуддхаччава̄ре аниччато манасикарото обха̄со уппаджджатӣти удайаббайа̄нупассана̄йа т̣хитасса тӣхи анупассана̄хи пунаппунам̣ сан̇кха̄ре випассантасса випассантасса випассана̄н̃а̄н̣есу парипа̄кагатесу тадан̇гавасена килесаппаха̄нена парисуддхачиттасса аниччато ва̄ дуккхато ва̄ анаттато ва̄ манасика̄раккхан̣е випассана̄н̃а̄н̣а̄нубха̄вена пакатийа̄ва обха̄со уппаджджатӣти пат̣хамам̣ та̄ва аниччато манасикарото обха̄со катхито. акусало випассако тасмим̣ обха̄се уппанне ‘‘на ча вата ме ито пуббе еварӯпо обха̄со уппаннапуббо, аддха̄ маггам̣ паттомхи, пхалам̣ паттомхӣ’’ти амаггам̣йева ‘‘магго’’ти, апхаламева ‘‘пхала’’нти ган̣ха̄ти. тасса амаггам̣ ‘‘магго’’ти, апхалам̣ ‘‘пхала’’нти ган̣хато випассана̄вӣтхи укканта̄ хоти. со аттано випассана̄вӣтхим̣ виссаджджетва̄ виккхепама̄панно ва̄ обха̄самева тан̣ха̄дит̣т̣химан̃н̃ана̄хи ман̃н̃ама̄но ва̄ нисӣдати. со кхо пана̄йам̣ обха̄со кассачи бхиккхуно паллан̇кат̣т̣ха̄наматтамева обха̄сенто уппаджджати, кассачи антогаббхам̣, кассачи бахигаббхампи, кассачи сакалавиха̄рам̣, га̄вутам̣ ад̣д̣хайоджанам̣ йоджанам̣ двийоджанам̣…пе… кассачи патхавиталато йа̄ва аканит̣т̣хабрахмалока̄ ека̄локам̣ курума̄но. бхагавато пана дасасахассилокадха̄тум̣ обха̄сенто удапа̄ди. айан̃хи обха̄со чатуран̇гасаманна̄гатепи андхака̄ре там̣ там̣ т̣ха̄нам̣ обха̄сенто уппаджджати.

обха̄со дхаммоти обха̄сам̣ а̄ваджджатӣти айам̣ обха̄со маггадхаммо пхаладхаммоти ва̄ там̣ там̣ обха̄сам̣ манаси кароти. тато виккхепо уддхаччанти тато обха̄сато дхаммоти а̄ваджджанакаран̣ато ва̄ йо уппаджджати виккхепо, со уддхаччам̣ на̄ма̄ти аттхо. тена уддхаччена виггахитама̄насоти тена евам̣ уппаджджама̄нена уддхаччена виродхитачитто, тена ва̄ уддхаччена ка̄ран̣абхӯтена таммӯлакакилесуппаттийа̄ виродхитачитто випассако випассана̄вӣтхим̣ оккамитва̄ виккхепам̣ ва̄ таммӯлакакилесесу ва̄ т̣хитатта̄ аниччато дуккхато анаттато упат̣т̣ха̄на̄ни йатха̄бхӯтам̣ наппаджа̄на̄ти. ‘‘тена вуччати дхаммуддхаччавиггахитама̄насо’’ти евам̣ ити-саддо йоджетаббо. хоти со самайоти евам̣ асса̄давасена упаккилит̣т̣хачиттасса̄пи йогино саче упапариккха̄ уппаджджати, со евам̣ паджа̄на̄ти – ‘‘випассана̄ на̄ма сан̇кха̄ра̄рамман̣а̄, маггапхала̄ни нибба̄на̄рамман̣а̄ни, има̄ни ча читта̄ни сан̇кха̄ра̄рамман̣а̄ни, тасма̄ на̄йамобха̄со магго, удайаббайа̄нупассана̄йева нибба̄насса локико магго’’ти магга̄маггам̣ ваваттхапетва̄ там̣ виккхепам̣ париваджджайитва̄ удайаббайа̄нупассана̄йа т̣хатва̄ са̄дхукам̣ сан̇кха̄ре аниччато дуккхато анаттато випассати. евам̣ упапариккхантасса со самайо хоти. евам̣ апассанто пана ‘‘маггапхалаппаттомхӣ’’ти адхима̄нико хоти.

йам̣ там̣ читтанти йам̣ там̣ випассана̄читтам̣. аджджхаттамева̄ти аничча̄нупассана̄йа а̄рамман̣е гочараджджхаттейева. н̃а̄н̣ам̣ уппаджджатӣти тассева йога̄вачарасса рӯпа̄рӯпадхамме тулайантасса тӣрайантасса виссат̣т̣хаиндаваджирамива авихатавегам̣ тикхин̣ам̣ сӯрамативисадам̣ випассана̄н̃а̄н̣ам̣ уппаджджати. пӣти уппаджджатӣти тассева тасмим̣ самайе кхуддика̄ пӣти, кхан̣ика̄ пӣти, оккантика̄ пӣти, уббега̄ пӣти, пхаран̣а̄ пӣтӣти айам̣ пан̃чавидха̄ випассана̄сампайутта̄ пӣти сакаласарӣрам̣ пӯрайама̄на̄ уппаджджати. пассаддхи уппаджджатӣти тассева тасмим̣ самайе ка̄йачитта̄нам̣ нева даратхо, на га̄равата̄, на каккхал̣ата̄, на акамман̃н̃ата̄, на гелан̃н̃ата̄, на ван̇ката̄ хоти. атха кхо панасса ка̄йачитта̄ни пассаддха̄ни лахӯни мудӯни камман̃н̃а̄ни пагун̣а̄ни сувисада̄ни уджука̄нийева хонти. со имехи пассаддха̄дӣхи ануггахитака̄йачитто тасмим̣ самайе ама̄нусим̣ на̄ма ратим̣ анубхавати. йам̣ сандха̄йа вуттам̣ –

‘‘сун̃н̃а̄га̄рам̣ павит̣т̣хасса, сантачиттасса бхиккхуно;

ама̄нусӣ ратӣ хоти, самма̄ дхаммам̣ випассато.

‘‘йато йато саммасати, кхандха̄нам̣ удайаббайам̣;

лабхатӣ пӣтипа̄моджджам̣, аматам̣ там̣ виджа̄ната’’нти. (дха. па. 373-4) –

евамасса имам̣ ама̄нусим̣ ратим̣ са̄дхайама̄на̄ лахута̄дӣхи сахита̄ випассана̄сампайутта̄ ка̄йачиттапассаддхи уппаджджати. сукхам̣ уппаджджатӣти тассева тасмим̣ самайе сакаласарӣрам̣ абхисандайама̄нам̣ випассана̄сампайуттам̣ сукхам̣ уппаджджати. адхимоккхо уппаджджатӣти тассева тасмим̣ самайе читтачетасика̄нам̣ атисайапаса̄дабхӯта̄ випассана̄сампайутта̄ саддха̄ уппаджджати. паггахо уппаджджатӣти тассева тасмим̣ самайе аситхиламаначча̄раддхам̣ супаггахитам̣ випассана̄сампайуттам̣ вӣрийам̣ уппаджджати. упат̣т̣ха̄нам̣ уппаджджатӣти тассева тасмим̣ самайе сӯпат̣т̣хита̄ суппатит̣т̣хита̄ никха̄та̄ ачала̄ паббатара̄джасадиса̄ випассана̄сампайутта̄ сати уппаджджати. со йам̣ йам̣ т̣ха̄нам̣ а̄ваджджати саманна̄харати манаси кароти паччавеккхати, там̣ там̣ т̣ха̄намасса оккантитва̄ паккхандитва̄ диббачаккхуно паралоко вийа сатийа̄ упат̣т̣ха̄ти (висуддхи. 2.734).

упеккха̄ти випассанупеккха̄ чева а̄ваджджанупеккха̄ ча. тасмин̃хи самайе саббасан̇кха̄ресу маджджхаттабхӯта̄ випассанупеккха̄пи балаватӣ уппаджджати, манодва̄ре а̄ваджджанупеккха̄пи. са̄ хисса там̣ там̣ т̣ха̄нам̣ а̄ваджджантасса виссат̣т̣хаиндаваджирамива паттапут̣е паккхандататтана̄ра̄чо вийа ча сӯра̄ тикхин̣а̄ хутва̄ вахати. еван̃хи висуддхимагге (висуддхи. 2.734) вуттам̣. випассанупеккха̄ти четтха ‘‘випассана̄сампайутта̄ татрамаджджхаттупеккха̄’’ти а̄чарийа̄ ваданти. випассана̄н̃а̄н̣е хи гайхама̄не ‘‘н̃а̄н̣ам̣ уппаджджатӣ’’ти випассана̄н̃а̄н̣асса а̄гататта̄ пунаруттидосо хоти. татийаджджха̄наван̣н̣ана̄йан̃ча ‘‘сан̇кха̄рупеккха̄випассанупеккха̄нампи аттхато екӣбха̄во. пан̃н̃а̄ ева хи са̄, киччавасена двидха̄ бхинна̄’’ти вуттам̣. тасма̄ випассана̄сампайутта̄йа татрамаджджхаттупеккха̄йа вуччама̄на̄йа пунаруттидосо ча на хоти, татийаджджха̄наван̣н̣ана̄йа ча самети. йасма̄ ча пан̃часу индрийесу ‘‘н̃а̄н̣ам̣ адхимоккхо паггахо упат̣т̣ха̄на’’нти пан̃н̃индрийасаддхиндрийавӣрийиндрийасатиндрийа̄ни ниддит̣т̣ха̄ни, сама̄дхиндрийам̣ пана аниддит̣т̣хам̣ хоти, йуганаддхавасена̄пи ча сама̄дхиндрийам̣ ниддиситаббамева хоти, тасма̄ самаппаватто сама̄дхи пуна сама̄дха̄не бйа̄па̄раппаха̄накаран̣ена ‘‘упеккха̄’’ти вуттоти ведитаббам̣.

никанти уппаджджатӣти евам̣ обха̄са̄дипат̣иман̣д̣ита̄йа випассана̄йа а̄лайам̣ курума̄на̄ сукхума̄ санта̄ка̄ра̄ никанти уппаджджати, йа̄ килесоти париггахетумпи на сакка̄ хоти. йатха̄ ча обха̄се, евам̣ етесупи ан̃н̃атарасмим̣ уппанне йога̄вачаро ‘‘на ча вата ме ито пуббе еварӯпам̣ н̃а̄н̣ам̣ уппаннапуббам̣, еварӯпа̄ пӣти пассаддхи сукхам̣ адхимоккхо паггахо упат̣т̣ха̄нам̣ упеккха̄ никанти уппаннапубба̄, аддха̄ маггам̣ паттомхи, пхалам̣ паттомхӣ’’ти амаггамева ‘‘магго’’ти, апхаламева ‘‘пхала’’нти ган̣ха̄ти. тасса амаггам̣ ‘‘магго’’ти, апхалан̃ча ‘‘пхала’’нти ган̣хато випассана̄вӣтхи укканта̄ хоти. со аттано мӯлакаммат̣т̣ха̄нам̣ виссаджджетва̄ никантимева асса̄денто нисӣдати. еттха ча обха̄са̄дайо упаккилесаваттхута̄йа упаккилеса̄ти вутта̄, на акусалатта̄. никанти пана упаккилесо чева упаккилесаваттху ча. ваттхувасенева чете даса, га̄хавасена пана саматим̣са хонти. катхам̣? ‘‘мама обха̄со уппанно’’ти ган̣хато хи дит̣т̣хигга̄хо хоти, ‘‘мана̄по вата обха̄со уппанно’’ти ган̣хато ма̄нагга̄хо, обха̄сам̣ асса̄дайато тан̣ха̄гга̄хо. ити обха̄се дит̣т̣хима̄натан̣ха̄васена тайо га̄ха̄. татха̄ сесесупӣти евам̣ га̄хавасена саматим̣са упаккилеса̄ хонти. дуккхато манасикарото, анаттато манасикарототи ва̄ресупи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. екекаанупассана̄васена хеттха екекасса випассанупаккилесуппатти ведитабба̄, на екассева.

тӣсу анупассана̄су. евам̣ абхедато випассана̄васена упаккилесе дассетва̄ пуна бхедавасена дассенто рӯпам̣ аниччато манасикарототиа̄дима̄ха. таттха джара̄маран̣ам̣ аниччато упат̣т̣ха̄нанти джара̄маран̣асса аниччато упат̣т̣ха̄нам̣.

7. йасма̄ пуббе вутта̄нам̣ саматим̣са̄йа упаккилеса̄нам̣ васена акусало абйатто йога̄вачаро обха̄са̄дӣсу викампати, обха̄са̄дӣсу екекам̣ ‘‘етам̣ мама, есохамасми, есо ме атта̄’’ти саманупассати, тасма̄ таматтхам̣ дассенто обха̄се чева н̃а̄н̣е ча̄тиа̄дига̄тха̄двайама̄ха. таттха викампатӣти обха̄са̄дике а̄рамман̣е на̄на̄килесавасена вивидха̄ кампати ведхати. йехи читтам̣ паведхатӣти йехи пассаддхисукхехи читтам̣ на̄на̄килесавасена на̄наппака̄рена ведхати кампати. тасма̄ пассаддхийа̄ сукхе чева йога̄вачаро викампатӣти самбандхо ведитаббо. упеккха̄ваджджана̄йа чева̄ти упеккха̄сан̇кха̄та̄йа а̄ваджджана̄йа чева викампати, а̄ваджджанупеккха̄йа чева викампатӣти аттхо. висуддхимагге (висуддхи. 2.736) пана ‘‘упеккха̄ваджджана̄йан̃ча̄’’ти вуттам̣. упеккха̄йа ча̄ти хет̣т̣ха̄ вуттаппака̄ра̄йа упеккха̄йа ча викампати, никантийа̄ ча викампатӣти аттхо. еттха ча двиннам̣ упеккха̄нам̣ ниддит̣т̣хатта̄ хет̣т̣ха̄ ‘‘упеккха̄ уппаджджатӣ’’ти вуттат̣т̣ха̄не ча убхайатха̄ аттхо вутто. аничча̄нупассана̄дӣсу ча екекисса̄йева а̄ваджджанупеккха̄йа саббха̄вато екека̄йева анупассана̄ аниччам̣ аниччам̣, дуккхам̣ дуккхам̣, анатта̄ анатта̄ти пунаппунам̣ бха̄вӣйатӣти вуттам̣ хоти. йасма̄ пана кусало пан̣д̣ито бйатто буддхисампанно йога̄вачаро обха̄са̄дӣсу уппаннесу ‘‘айам̣ кхо ме обха̄со уппанно, со кхо пана̄йам̣ аниччо сан̇кхато пат̣иччасамуппанно кхайадхаммо вайадхаммо вира̄гадхаммо ниродхадхаммо’’ти ити ва̄ нам̣ пан̃н̃а̄йа париччхиндати упапариккхати. атха ва̄ панасса евам̣ хоти – саче обха̄со атта̄ бхавеййа, ‘‘атта̄’’ти гахетум̣ ват̣т̣еййа. анатта̄ва пана̄йам̣ ‘‘атта̄’’ти гахито. тасма̄йам̣ авасаваттанат̣т̣хена анатта̄ти пассанто дит̣т̣хим̣ уггха̄т̣ети. саче обха̄со ниччо бхавеййа, ‘‘ниччо’’ти гахетум̣ ват̣т̣еййа. аниччова пана̄йам̣ ‘‘ниччо’’ти гахито. тасма̄йам̣ хутва̄ абха̄ват̣т̣хена аниччоти пассанто ма̄нам̣ самуггха̄т̣ети. саче обха̄со сукхо бхавеййа, ‘‘сукхо’’ти гахетум̣ ват̣т̣еййа. дуккхова пана̄йам̣ ‘‘сукхо’’ти гахито. тасма̄йам̣ уппа̄давайапат̣ипӣл̣анат̣т̣хена дуккхоти пассанто никантим̣ парийа̄дийати. йатха̄ ча обха̄се, евам̣ сесесупи.

евам̣ упапариккхитва̄ обха̄сам̣ ‘‘нетам̣ мама, несохамасми, на месо атта̄’’ти саманупассати. н̃а̄н̣ам̣…пе… никантим̣ ‘‘нетам̣ мама, несохамасми, на месо атта̄’’ти саманупассати. евам̣ саманупассанто обха̄са̄дӣсу на кампати на ведхати. тасма̄ таматтхам̣ дассенто има̄ни даса т̣ха̄на̄нӣти га̄тхама̄ха. таттха даса т̣ха̄на̄нӣти обха̄са̄дӣни. пан̃н̃а̄ йасса париччита̄ти йасса упаккилесавимутта̄йа пан̃н̃а̄йа паричита̄ни пунаппунам̣ пхут̣т̣ха̄ни парибха̄вита̄ни. дхаммуддхаччакусало хотӣти со пан̃н̃а̄йа паричитадасат̣т̣ха̄но йога̄вачаро пуббе вуттаппака̄расса дхаммуддхаччасса йатха̄сабха̄вапат̣иведхена чхеко хоти. на ча саммоха гаччхатӣти дхаммуддхаччакусалатта̄йева тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хуггха̄т̣авасена саммохан̃ча на гаччхати.

ида̄ни пуббе вуттамева видхим̣ апарена парийа̄йена вибха̄ветва̄ дассенто виккхипати чева килиссати ча̄тиа̄дига̄тхама̄ха. таттха мандапан̃н̃о йога̄вачаро обха̄са̄дӣсу виккхепан̃ча авасесакилесуппаттин̃ча па̄пун̣а̄ти. маджджхимапан̃н̃о виккхепамева па̄пун̣а̄ти, на̄васесакилесуппаттим̣, со адхима̄нико хоти. тиккхапан̃н̃о виккхепам̣ па̄пун̣итва̄пи там̣ адхима̄нам̣ паха̄йа випассанам̣ а̄рабхати. атитиккхапан̃н̃о на виккхепам̣ па̄пун̣а̄ти, на ча̄васесакилесуппаттим̣. виккхиппати чева̄ти тесу мандапан̃н̃о дхаммуддхаччасан̇кха̄там̣ виккхепан̃чева па̄пун̣ӣйати. килиссати ча̄ти тан̣ха̄ма̄надит̣т̣хикилесехи килесӣйати ча, упата̄пӣйати виба̄дхӣйатӣти аттхо. чавати читтабха̄вана̄ти тасса мандапан̃н̃асса випассана̄читтабха̄вана̄ килесесуйева т̣ха̄нато пат̣ипаккха̄вихататта̄ чавати, парипататӣти аттхо. виккхипати на килиссатӣти маджджхимапан̃н̃о виккхепена виккхипати, килесехи на килиссати. бха̄вана̄ париха̄йатӣти тасса маджджхимапан̃н̃асса адхима̄никатта̄ випассана̄рамбха̄бха̄вена випассана̄ париха̄йати, наппаваттатӣти аттхо. виккхипати на килиссатӣти тиккхапан̃н̃опи виккхепена виккхипати, килесехи на килиссати. бха̄вана̄ на париха̄йатӣти тасса тиккхапан̃н̃асса сантепи виккхепе там̣ адхима̄навиккхепам̣ паха̄йа випассана̄рамбхасаббха̄вена випассана̄бха̄вана̄ на париха̄йати, паваттатӣти аттхо. на ча виккхипате читтам̣ на килиссатӣти атитиккхапан̃н̃асса читтам̣ на виккхепена виккхипати, на ча килесехи килиссати. на чавати читтабха̄вана̄ти тасса випассана̄читтабха̄вана̄ на чавати, виккхепакилеса̄бха̄вена йатха̄т̣ха̄не тит̣т̣хатӣти аттхо.

имехи чатӯхи т̣ха̄нехӣтиа̄дӣсу ида̄ни вуттехи имехи чатӯхи т̣ха̄нехи хетубхӯтехи, каран̣абхӯтехи ва̄ обха̄са̄дике даса т̣ха̄не читтасса сан̇кхепена ча виккхепена ча виггахитам̣ ма̄насам̣ виккхепакилесуппаттивирахито чатуттхо кусало маха̄пан̃н̃о йога̄вачаро мандапан̃н̃а̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ йога̄вачара̄нам̣ ма̄насам̣ еван̃ча еван̃ча хотӣти на̄наппака̄рато джа̄на̄тӣти самбандхато аттхаван̣н̣ана̄ ведитабба̄. сан̇кхепоти четтха виккхепасса чева килеса̄нан̃ча уппаттивасена читтасса лӣнабха̄во ведитаббо. виккхепоти ‘‘виккхипати на килиссатӣ’’ти двӣсу т̣ха̄несу вуттавиккхепавасена читтасса уддхатабха̄во ведитабботи.

йуганаддхакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. саччакатха̄

саччакатха̄ван̣н̣ана̄

8. ида̄ни йуганаддхагун̣асса арийамаггасса васена саччат̣т̣хам̣ саччапат̣иведхависесам̣ саччалаккхан̣а̄дивидха̄нан̃ча дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа саччакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва татха̄нӣти йатха̄сабха̄вавасена таччха̄ни. йатха̄сабха̄вабхӯта̄нева хи дхаммаджа̄та̄ни саччат̣т̣хена сачча̄ни. саччат̣т̣хо пат̣хаман̃а̄н̣аниддесаван̣н̣ана̄йам̣ вутто. авитатха̄нӣти вуттасабха̄ве випарийа̄йавирахита̄ни. на хи сачча̄ни асачча̄ни на̄ма хонти. анан̃н̃атха̄нӣти ан̃н̃асабха̄вавирахита̄ни. на хи асачча̄ни сачча̄ни на̄ма хонти. идам̣ дуккханти, бхиккхаве, татхаметанти бхиккхаве, идам̣ дуккханти йам̣ вуччати, етам̣ йатха̄сабха̄ватта̄ татхам̣. дуккхамева хи дуккхам̣. вуттасабха̄ве випарийа̄йа̄бха̄вато авитатхам̣. на хи дуккхам̣ адуккхам̣ на̄ма хоти. ан̃н̃асабха̄вавирахитатта̄ анан̃н̃атхам̣. на хи дуккхам̣ самудайа̄дисабха̄вам̣ хоти. самудайа̄дӣсупи есева найо.

1. пат̣хамасуттантаниддесаван̣н̣ана̄

татхат̣т̣хена̄ти йатха̄сабха̄ват̣т̣хена. пӣл̣анат̣т̣ха̄дайо н̃а̄н̣акатха̄йам̣ вуттаттха̄йева.

9. екаппат̣иведха̄нӣти екена магган̃а̄н̣ена пат̣иведхо, екато ва̄ пат̣иведхо етесанти екаппат̣иведха̄ни. анаттат̣т̣хена̄ти чатуннампи сачча̄нам̣ аттавирахитатта̄ анаттат̣т̣хена. вуттан̃хетам̣ висуддхимагге (висуддхи. 2.567) – параматтхато хи сабба̄нева сачча̄ни ведакака̄раканиббутагамака̄бха̄вато сун̃н̃а̄нӣти ведитабба̄ни. тенетам̣ вуччати –

‘‘дуккхамева хи, на кочи дуккхито, ка̄рако на, кирийа̄ва виджджати;

аттхи ниббути, на ниббуто пума̄, маггаматтхи, гамако на виджджатӣ’’ти. (висуддхи. 2.567);

атха ва̄ –

‘‘дхувасубхасукхаттасун̃н̃ам̣, пуримадвайаматтасун̃н̃амаматападам̣;

дхувасукхааттавирахито, магго ити сун̃н̃ата̄ тесӯ’’ти. (висуддхи. 2.567);

саччат̣т̣хена̄ти ависам̣ва̄дакат̣т̣хена. пат̣иведхат̣т̣хена̄ти маггаккхан̣е пат̣ивиджджхитаббат̣т̣хена. екасан̇гахита̄нӣти татхат̣т̣ха̄дина̄ екекенева аттхена сан̇гахита̄ни, екаган̣анам̣ гата̄нӣти аттхо. йам̣ екасан̇гахитам̣, там̣ екаттанти йасма̄ екена сан̇гахитам̣, тасма̄ екаттанти аттхо. сачча̄нам̣ бахуттепи екаттамапеккхитва̄ екавачанам̣ катам̣. екаттам̣ екена н̃а̄н̣ена пат̣ивиджджхатӣти пуббабха̄ге чатуннам̣ сачча̄нам̣ на̄наттекаттам̣ сва̄ваттхитам̣ ваваттхапетва̄ т̣хито маггаккхан̣е екена магган̃а̄н̣ена татхат̣т̣ха̄дитам̣там̣екаттам̣ пат̣ивиджджхати. катхам̣? ниродхасаччасса татхат̣т̣ха̄дике екатте пат̣ивиддхе сесасачча̄нампи татхат̣т̣ха̄дикам̣ екаттам̣ пат̣ивиддхамева хоти. йатха̄ пуббабха̄ге пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ на̄наттекаттам̣ сва̄ваттхитам̣ ваваттхапетва̄ т̣хитасса маггавут̣т̣ха̄нака̄ле аниччато ва̄ дуккхато ва̄ анаттато ва̄ вут̣т̣хахантасса екасмимпи кхандхе аничча̄дито дит̣т̣хе сесакхандха̄пи аничча̄дито дит̣т̣ха̄ва хонти, евамиданти дат̣т̣хаббам̣. дуккхасса дуккхат̣т̣хо татхат̣т̣хоти дуккхасаччасса пӣл̣анат̣т̣ха̄дико чатуббидхо аттхо сабха̄ват̣т̣хена татхат̣т̣хо. сесасаччесупи есева найо. сойева чатуббидхо аттхо атта̄бха̄вато анаттат̣т̣хо. вуттасабха̄ве ависам̣ва̄дакато саччат̣т̣хо. маггаккхан̣е пат̣ивиджджхитаббато пат̣иведхат̣т̣хо вуттоти ведитаббам̣.

10. йам̣ аниччантиа̄ди са̄ман̃н̃алаккхан̣апуббан̇гамам̣ катва̄ дасситам̣. таттха йам̣ аниччам̣, там̣ дуккхам̣. йам̣ дуккхам̣, там̣ аниччанти дуккхасамудайамагга̄ гахита̄. та̄ни хи тӣн̣и сачча̄ни аничча̄ни чева аниччатта̄ дуккха̄ни ча. йам̣ аниччан̃ча дуккхан̃ча, там̣ анатта̄ти та̄нийева тӣн̣и гахита̄ни. йам̣ аниччан̃ча дуккхан̃ча анатта̄ ча̄ти техи тӣхи саха ниродхасаччан̃ча сан̇гахитам̣. чатта̄рипи хи анатта̄йева. там̣ татханти там̣ саччачатуккам̣ сабха̄вабхӯтам̣. там̣ саччанти тадева саччачатуккам̣ йатха̄сабха̄ве ависам̣ва̄дакам̣. наваха̄ка̄рехӣтиа̄дӣсу ‘‘саббам̣, бхиккхаве, абхин̃н̃еййа’’нти (пат̣и. ма. 1.3; сам̣. ни. 4.46) вачанато абхин̃н̃ат̣т̣хена, дуккхасса парин̃н̃ат̣т̣хе, самудайасса паха̄нат̣т̣хе, маггасса бха̄ванат̣т̣хе, ниродхасса саччхикирийат̣т̣хе а̄веникепи идха чатӯсупи саччесу н̃а̄тапарин̃н̃а̄саббха̄вато парин̃н̃ат̣т̣хена, чатусаччадассанена паха̄насаббха̄вато паха̄нат̣т̣хена, чатусаччабха̄вана̄саббха̄вато бха̄ванат̣т̣хена, чатуннам̣ сачча̄нам̣ саччхикирийасаббха̄вато саччхикирийат̣т̣хена̄ти ниддит̣т̣ханти ведитаббам̣. наваха̄ка̄рехи татхат̣т̣хена̄тиа̄дӣсу пат̣хамам̣ вуттанайенева йоджана̄ ка̄табба̄.

11. два̄дасахи а̄ка̄рехӣтиа̄дӣсу татхат̣т̣ха̄дайо н̃а̄н̣акатха̄йам̣ вуттаттха̄. етесам̣ ниддесепи вуттанайенева йоджана̄ ведитабба̄.

12. сачча̄нам̣ кати лаккхан̣а̄нӣтиа̄дӣсу упари ваттабба̄ни чха лаккхан̣а̄ни сан̇кхата̄сан̇кхатавасена двидха̄ бхиндитва̄ две лаккхан̣а̄нӣти а̄ха. таттха сан̇кхаталаккхан̣ан̃ча асан̇кхаталаккхан̣ан̃ча̄ти ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, сан̇кхатасса сан̇кхаталаккхан̣а̄ни уппа̄до пан̃н̃а̄йати, вайо пан̃н̃а̄йати, т̣хитасса ан̃н̃атхаттам̣ пан̃н̃а̄йати. тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, асан̇кхатасса асан̇кхаталаккхан̣а̄ни на уппа̄до пан̃н̃а̄йати, на вайо пан̃н̃а̄йати, на т̣хитасса ан̃н̃атхаттам̣ пан̃н̃а̄йатӣ’’ти (а. ни. 3.47-48) евам̣ вуттам̣ сан̇кхатасса сан̇кхатамити лаккхан̣ан̃ча асан̇кхатасса асан̇кхатамити лаккхан̣ан̃ча. сан̇кхатам̣ пана на лаккхан̣ам̣, лаккхан̣ам̣ на сан̇кхатам̣. на ча сан̇кхатам̣ вина̄ лаккхан̣ам̣ пан̃н̃а̄петум̣ сакка̄, напи лаккхан̣ам̣ вина̄ сан̇кхатам̣. лаккхан̣ена пана сан̇кхатам̣ па̄кат̣ам̣ хоти.

пуна тадева лаккхан̣адвайам̣ виттха̄рато дассенто чха лаккхан̣а̄нӣти а̄ха. сан̇кхата̄нам̣ сачча̄нанти дуккхасамудайамаггасачча̄нам̣. та̄ни хи паччайехи сан̇гамма кататта̄ сан̇кхата̄ни. уппа̄доти джа̄ти. пан̃н̃а̄йатӣти джа̄нӣйати. вайоти бхан̇го. т̣хита̄нам̣ ан̃н̃атхаттанти т̣хитиппатта̄нам̣ ан̃н̃атха̄бха̄во джара̄. тин̣н̣ам̣ сан̇кхатасачча̄нам̣ ниппханнатта̄ уппа̄давайан̃н̃атхаттам̣ вуттам̣, тесам̣йева пана уппа̄дасса, джара̄йа бхан̇гасса ча аниппханнатта̄ уппа̄давайан̃н̃атхаттам̣ на ваттаббам̣. сан̇кхатанисситатта̄ уппа̄давайан̃н̃атхаттам̣ на пан̃н̃а̄йатӣти на ваттаббам̣. сан̇кхатавика̄ратта̄ пана сан̇кхатанти ваттаббам̣. дуккхасамудайа̄нам̣ уппа̄даджара̄бхан̇га̄ саччапарийа̄панна̄, маггасаччасса уппа̄даджара̄бхан̇га̄ на саччапарийа̄панна̄ти ваданти. таттха ‘‘сан̇кхата̄нам̣ уппа̄даккхан̣е сан̇кхата̄пи уппа̄далаккхан̣ампи ка̄ласан̇кха̄то тасса кхан̣опи пан̃н̃а̄йати, уппа̄де вӣтиватте сан̇кхата̄пи джара̄лаккхан̣ампи ка̄ласан̇кха̄то тасса кхан̣опи пан̃н̃а̄йати, бхан̇гаккхан̣е сан̇кхата̄пи джара̄пи бхан̇галаккхан̣ампи ка̄ласан̇кха̄то тасса кхан̣опи пан̃н̃а̄йатӣ’’ти кхандхакаваггат̣т̣хакатха̄йам̣ (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.3.37-38) вуттам̣. асан̇кхатасса саччасса̄ти ниродхасаччасса. тан̃хи паччайехи сама̄гамма акататта̄ сайамева ниппханнанти асан̇кхатам̣. т̣хитасса̄ти ниччатта̄ т̣хитасса, на т̣ха̄наппаттатта̄. пуна тадева лаккхан̣адвайам̣ виттха̄рато дассенто два̄даса лаккхан̣а̄нӣти а̄ха.

чатуннам̣ сачча̄нам̣ кати кусала̄тиа̄дӣсу абйа̄катанти випа̄ка̄бйа̄катам̣ кирийа̄бйа̄катам̣ рӯпа̄бйа̄катам̣ нибба̄на̄бйа̄катанти чатӯсу абйа̄катесу нибба̄на̄бйа̄катам̣. чатта̄рипи хи кусала̄кусалалаккхан̣ена на бйа̄кататта̄ абйа̄ката̄ни. сийа̄ кусаланти ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаракусала̄нам̣ васена кусалампи бхавеййа. сийа̄ акусаланти тан̣хам̣ т̣хапетва̄ сеса̄кусалавасена. сийа̄ абйа̄катанти ка̄ма̄вачарарӯпа̄вачара̄рӯпа̄вачаравипа̄какирийа̄нам̣ рӯпа̄нан̃ча васена. сийа̄ тӣн̣и сачча̄нӣтиа̄дӣсу сан̇гахита̄нӣти ган̣ита̄ни. ваттхувасена̄ти акусалакусала̄бйа̄катадуккхасамудайаниродхамаггасан̇кха̄таваттхувасена. йам̣ дуккхасаччам̣ акусаланти т̣хапетва̄ тан̣хам̣ авасесам̣ акусалам̣. акусалат̣т̣хена две сачча̄ни екасаччена сан̇гахита̄нӣти има̄ни две дуккхасамудайасачча̄ни акусалат̣т̣хена екасаччена сан̇гахита̄ни, акусаласаччам̣ на̄ма хотӣти аттхо. екасаччам̣ двӣхи саччехи сан̇гахитанти екам̣ акусаласаччам̣ двӣхи дуккхасамудайасаччехи сан̇гахитам̣. йам̣ дуккхасаччам̣ кусаланти тебхӯмакам̣ кусалам̣. има̄ни две дуккхамаггасачча̄ни кусалат̣т̣хена екасаччена сан̇гахита̄ни, кусаласаччам̣ на̄ма хоти. екам̣ кусаласаччам̣ двӣхи дуккхамаггасаччехи сан̇гахитам̣. йам̣ дуккхасаччам̣ абйа̄катанти тебхӯмакавипа̄какирийа̄ рӯпан̃ча. има̄ни две дуккханиродхасачча̄ни абйа̄катат̣т̣хена екасаччена сан̇гахита̄ни, екам̣ абйа̄катасаччам̣ на̄ма хоти. екам̣ абйа̄катасаччам̣ двӣхи дуккханиродхасаччехи сан̇гахитам̣. тӣн̣и сачча̄ни екасаччена сан̇гахита̄нӣти самудайамагганиродхасачча̄ни екена акусалакусала̄бйа̄катабхӯтена дуккхасаччена сан̇гахита̄ни. екам̣ саччам̣ тӣхи саччехи сан̇гахитанти екам̣ дуккхасаччам̣ висум̣ акусалакусалаабйа̄катабхӯтехи самудайамагганиродхасаччехи сан̇гахитам̣. кечи пана ‘‘дуккхасамудайасачча̄ни акусалат̣т̣хена самудайасаччена сан̇гахита̄ни, дуккхамаггасачча̄ни кусалат̣т̣хена маггасаччена сан̇гахита̄ни, на дассанат̣т̣хена. дуккханиродхасачча̄ни абйа̄катат̣т̣хена ниродхасаччена сан̇гахита̄ни, на асан̇кхатат̣т̣хена̄’’ти ван̣н̣айанти.

2. дутийасуттантапа̄л̣иван̣н̣ана̄

13. пуна ан̃н̃асса суттантасса аттхавасена саччаппат̣иведхам̣ ниддиситука̄мо пуббе ме, бхиккхаветиа̄дикам̣ суттантам̣ а̄харитва̄ дассеси. таттха пуббе ме, бхиккхаве, самбодха̄ти бхиккхаве, мама самбодхито саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ато пуббе. анабхисамбуддхасса̄ти саббадхамме аппат̣ивиддхасса. бодхисаттассева сатоти бодхисаттабхӯтассева. етадахосӣти бодхипаллан̇ке нисиннасса етам̣ паривитаккитам̣ ахоси. асса̄доти асса̄дӣйатӣти асса̄до. а̄дӣнавоти досо. ниссаран̣анти апагаманам̣. сукханти сукхайатӣти сукхам̣, йассуппаджджати, там̣ сукхитам̣ каротӣти аттхо. соманассанти пӣтисоманассайогато собханам̣ мано асса̄ти сумано, суманасса бха̄во соманассам̣, сукхамева пӣтийогато висеситам̣. аниччанти аддхувам̣. дуккханти дуккхаваттхутта̄ сан̇кха̄радуккхатта̄ ча дуккхам̣. випарин̣а̄мадхамманти авасӣ хутва̄ джара̄бхан̇гавасена париваттанапакатикам̣. етена анаттабха̄во вутто хоти. чхандара̄гавинайоти чхандасан̇кха̄тасса ра̄гасса сам̣варан̣ам̣, на ван̣н̣ара̄гасса. чхандара̄гаппаха̄нанти тассева чхандара̄гасса паджаханам̣.

йа̄вакӣван̃ча̄тиа̄дӣсу йа̄ва имесам̣ пан̃чаннам̣ упа̄да̄наккхандха̄нам̣…пе… йатха̄бхӯтам̣ на̄ббхан̃н̃а̄сим̣ на адхикена н̃а̄н̣ена пат̣ивиджджхим̣, та̄ва ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ ануттарам̣ саббан̃н̃убха̄вам̣ абхисамбуддхо абхисамета̄вӣ араханти нева̄хам̣ паччан̃н̃а̄сим̣ нева пат̣ин̃н̃ам̣ ака̄синти самбандхато аттхо. кӣван̃ча̄ти нипа̄таматтам̣. йатоти йасма̄, йада̄ ва̄. атха̄ти анантарам̣. н̃а̄н̣ан̃ча пана ме дассанам̣ удапа̄дӣти дассанакиччакаран̣ена дассанасан̇кха̄там̣ паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ан̃ча ме уппаджджи. акуппа̄ти копетум̣ ча̄летум̣ асаккун̣еййа̄. вимуттӣти арахаттапхалавимутти. ета̄йа ева пхалапаччавеккхан̣а̄йа магганибба̄напаччавеккхан̣а̄пи вутта̄ва хонти. айамантима̄ джа̄тӣти айам̣ паччхима̄ кхандхаппаватти. наттхида̄ни пунаббхавоти ида̄ни пуна уппатти наттхи. етена пахӣнакилесапаччавеккхан̣а̄ вутта̄. арахато хи авасит̣т̣хакилесапаччавеккхан̣а̄ на хоти.

3. дутийасуттантаниддесаван̣н̣ана̄

14. саччаппат̣иведхан̃а̄н̣айоджанаккаме ча айам̣ рӯпасса асса̄доти паха̄наппат̣иведхоти пуббабха̄ге ‘‘айам̣ тан̣ха̄сампайутто рӯпасса асса̄до’’ти н̃атва̄ маггаккхан̣е самудайаппаха̄насан̇кха̄то самудайасаччаппат̣иведхо. самудайасаччанти самудайасаччаппат̣иведхан̃а̄н̣ам̣. арийасачча̄рамман̣ан̃а̄н̣ампи хи ‘‘йе кечи кусала̄ дхамма̄, саббе те чатӯсу арийасаччесу сан̇гахам̣ гаччхантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.300) вийа ‘‘сачча’’нти вуччати. айам̣ рӯпасса а̄дӣнавоти парин̃н̃а̄пат̣иведхоти пуббабха̄ге ‘‘айам̣ рӯпасса а̄дӣнаво’’ти н̃атва̄ маггаккхан̣е дуккхапарин̃н̃а̄сан̇кха̄то дуккхасаччаппат̣иведхо. дуккхасаччанти дуккхасаччаппат̣иведхан̃а̄н̣ам̣. идам̣ рӯпасса ниссаран̣анти саччхикирийа̄пат̣иведхоти пуббабха̄ге ‘‘идам̣ рӯпасса ниссаран̣а’’нти н̃атва̄ маггаккхан̣е ниродхасаччхикирийа̄сан̇кха̄то ниродхасаччаппат̣иведхо. ниродхасаччанти ниродхасачча̄рамман̣ам̣ ниродхасаччаппат̣иведхан̃а̄н̣ам̣. йа̄ имесу тӣсу т̣ха̄несӯти имесу йатха̄вуттесу тӣсу самудайадуккханиродхесу пат̣иведхавасена паватта̄ йа̄ дит̣т̣хи йо сан̇каппоти йоджана̄. бха̄вана̄пат̣иведхоти айам̣ маггабха̄вана̄сан̇кха̄то маггасаччаппат̣иведхо. маггасаччанти маггасаччаппат̣иведхан̃а̄н̣ам̣.

15. пуна апарена парийа̄йена сачча̄ни ча саччаппат̣иведхан̃ча дассенто саччанти катиха̄ка̄рехи саччантиа̄дима̄ха. таттха йасма̄ саббепи саббан̃н̃убодхисатта̄ бодхипаллан̇ке нисинна̄ джара̄маран̣а̄дикасса дуккхасаччасса джа̄тиа̄дикам̣ самудайасаччам̣ ‘‘ким̣ ну кхо’’ти есанти, татха̄ есанта̄ ча джара̄маран̣а̄дикасса дуккхасаччасса джа̄тиа̄дикам̣ самудайасаччам̣ ‘‘паччайо’’ти ваваттхапенто паригган̣ханти, тасма̄ са̄ ча есана̄ со ча париггахо сачча̄нам̣ есанатта̄ париггахатта̄ ча ‘‘сачча’’нти катва̄ есанат̣т̣хена париггахат̣т̣хена̄ти вуттам̣. айан̃ча видхи паччекабуддха̄нампи паччайапариггахе лаббхатийева, са̄вака̄нам̣ пана ануссававасена паччайапариггахе лаббхати. пат̣иведхат̣т̣хена̄ти пуббабха̄ге татха̄ есита̄нам̣ париггахита̄нан̃ча маггаккхан̣е екапат̣иведхат̣т̣хена.

ким̣нида̄нантиа̄дӣсу нида̄на̄дӣни сабба̄ни ка̄ран̣авевачана̄ни. ка̄ран̣ан̃хи йасма̄ пхалам̣ нидети ‘‘ханда нам̣ ган̣хатха̄’’ти аппети вийа, тасма̄ ‘‘нида̄на’’нти вуччати. йасма̄ пхалам̣ тато самудети, джа̄йати, пабхавати; тасма̄ самудайо, джа̄ти, пабхавоти вуччати. айам̣ панеттха аттхо – ким̣ нида̄нам̣ етасса̄ти ким̣нида̄нам̣. ко самудайо етасса̄ти ким̣самудайам̣. ка̄ джа̄ти етасса̄ти ким̣джа̄тикам̣. ко пабхаво етасса̄ти ким̣пабхавам̣. йасма̄ пана тасса джа̄ти йатха̄вуттена аттхена нида̄нан̃чева самудайо ча джа̄ти ча пабхаво ча, тасма̄ джа̄тинида̄нантиа̄дима̄ха. джара̄маран̣анти дуккхасаччам̣. джара̄маран̣асамудайанти тасса паччайам̣ самудайасаччам̣. джара̄маран̣аниродханти ниродхасаччам̣. джара̄маран̣аниродхага̄миним̣ пат̣ипаданти маггасаччам̣. имина̄ва найена саббападесу аттхо ведитаббо.

16. ниродхаппаджа̄нана̄ти а̄рамман̣акаран̣ена ниродхасса паджа̄нана̄. джа̄ти сийа̄ дуккхасаччам̣, сийа̄ самудайасаччанти бхавапаччайа̄ пан̃н̃а̄йанат̣т̣хена дуккхасаччам̣, джара̄маран̣асса паччайат̣т̣хена самудайасаччам̣. еса найо сесесупи. авиджджа̄ сийа̄ дуккхасаччанти пана а̄савасамудайа̄ авиджджа̄самудайат̣т̣хена̄ти.

саччакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. боджджхан̇гакатха̄

боджджхан̇гакатха̄ван̣н̣ана̄

17. ида̄ни саччаппат̣иведхасиддхам̣ боджджхан̇гависесам̣ дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа боджджхан̇гакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва боджджхан̇га̄ти бодхийа̄, бодхисса ва̄ ан̇га̄ти боджджхан̇га̄. ким̣ вуттам̣ хоти (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 3.5.182) – йа̄ хи айам̣ дхаммаса̄маггӣ, йа̄йа локуттарамаггаккхан̣е уппаджджама̄на̄йа лӣнуддхаччапатит̣т̣ха̄на̄йӯханака̄масукхаттакиламатха̄нуйогауччхедасассата̄бхинивеса̄дӣнам̣ анекесам̣ упаддава̄нам̣ пат̣ипаккхабхӯта̄йа сатидхаммавичайавӣрийапӣтипассаддхисама̄дхиупеккха̄сан̇кха̄та̄йа дхаммаса̄маггийа̄ арийаса̄вако буджджхатӣти катва̄ бодхӣти вуччати, буджджхатӣти килесасанта̄нанидда̄йа вут̣т̣хахати, чатта̄ри ва̄ арийасачча̄ни пат̣ивиджджхати, нибба̄намева ва̄ саччхикаротӣти вуттам̣ хоти. йатха̄ха – ‘‘сатта боджджхан̇ге бха̄ветва̄ ануттарам̣ самма̄самбодхим̣ абхисамбуддхо’’ти (сам̣. ни. 5.378; дӣ. ни. 3.143). тасса̄ дхаммаса̄маггӣсан̇кха̄та̄йа бодхийа̄ ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ джха̄нан̇гамагган̇га̄дайо вийа. йопеса йатха̄вуттаппака̄ра̄йа ета̄йа дхаммаса̄маггийа̄ буджджхатӣти катва̄ арийаса̄вако бодхӣти вуччати, тасса бодхисса ан̇га̄типи боджджхан̇га̄ сенан̇гаратхан̇га̄дайо вийа. тена̄ху ат̣т̣хакатха̄чарийа̄ ‘‘буджджханакасса пуггаласса ан̇га̄ти боджджхан̇га̄’’ти. сатисамбоджджхан̇га̄дӣнам̣ аттхо абхин̃н̃еййаниддесе вутто.

боджджхан̇гаттханиддесе бодха̄йа сам̣ваттантӣти буджджханаттха̄йа сам̣ваттанти. касса буджджханаттха̄йа? маггапхалехи нибба̄насса паччавеккхан̣а̄йа катакиччасса буджджханаттха̄йа, маггена ва̄ килесанидда̄то пабуджджханаттха̄йа пхалена пабуддхабха̄ваттха̄йа̄пӣти вуттам̣ хоти. балававипассана̄йапи боджджхан̇га̄ бодха̄йа сам̣ваттанти. тасма̄ айам̣ випассана̄маггапхалабоджджхан̇га̄нам̣ са̄дха̄ран̣аттхо. тӣсупи хи т̣ха̄несу бодха̄йа нибба̄напат̣иведха̄йа сам̣ваттанти. етена бодхийа̄ ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ти вуттам̣ хоти. буджджхантӣти боджджхан̇га̄тиа̄дӣхи пан̃чахи чатуккехи вутта̄нам̣ боджджхан̇га̄нам̣ уппаттит̣т̣ха̄нам̣ абхин̃н̃еййаниддесе вуттам̣. апи ча буджджхантӣти боджджхан̇га̄нам̣ сакиччакаран̣е саматтхабха̄вадассанаттхам̣ каттуниддесо. буджджханат̣т̣хена̄ти сакиччакаран̣асаматтхаттепи сати каттуно абха̄вадассанаттхам̣ бха̄ваниддесо. бодхентӣти боджджхан̇габха̄вана̄йа буджджханта̄нам̣ йогӣнам̣ пайоджакатта̄ боджджхан̇га̄нам̣ хетукаттуниддесо. бодханат̣т̣хена̄ти пат̣хамам̣ вуттанайенева пайоджакахетукаттуна̄ бха̄ваниддесо. етехи бодхийа̄ ан̇га̄ боджджхан̇га̄ти вуттам̣ хоти. бодхипаккхийат̣т̣хена̄ти буджджханат̣т̣хена бодхӣти ладдхана̄масса йогисса паккхе бхаватта̄. айаметесам̣ йогино упака̄ракаттаниддесо. етехи бодхисса ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ти вуттам̣ хоти. буддхилабханат̣т̣хена̄тиа̄дике чхакке буддхилабханат̣т̣хена̄ти йога̄вачарена буддхийа̄ па̄пун̣анат̣т̣хена. ропанат̣т̣хена̄ти сатта̄нам̣ патит̣т̣ха̄панат̣т̣хена. па̄панат̣т̣хена̄ти патит̣т̣ха̄пита̄йа нит̣т̣ха̄панат̣т̣хена. име випассана̄боджджхан̇га̄ пати-абхи-сам̣-ити тӣхи упасаггехи висесита̄ маггапхалабоджджхан̇га̄ти ваданти. саббесампи дхаммавоха̄рена ниддит̣т̣ха̄нам̣ боджджхан̇га̄нам̣ бодхийа̄ ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ти вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣.

мӯламӯлака̄дидасакаван̣н̣ана̄

18. мӯлат̣т̣хена̄тиа̄дике мӯламӯлаке дасаке мӯлат̣т̣хена̄ти випассана̄дӣсу пурима̄ пурима̄ боджджхан̇га̄ паччхима̄нам̣ паччхима̄нам̣ боджджхан̇га̄нан̃ча сахаджа̄тадхамма̄нан̃ча ан̃н̃аман̃н̃ан̃ча мӯлат̣т̣хена. мӯлачарийат̣т̣хена̄ти мӯлам̣ хутва̄ чарийа̄ паватти мӯлачарийа̄. тена мӯлачарийат̣т̣хена, мӯлам̣ хутва̄ паваттанат̣т̣хена̄ти аттхо. мӯлапариггахат̣т̣хена̄ти те ева боджджхан̇га̄ а̄дито пабхути уппа̄данаттха̄йа паригайхама̄натта̄ париггаха̄, мӯла̄нийева париггаха̄ мӯлапариггаха̄. тена мӯлапариггахат̣т̣хена. те ева ан̃н̃аман̃н̃ам̣ парива̄равасена парива̄рат̣т̣хена. бха̄вана̄па̄рипӯривасена парипӯран̣ат̣т̣хена. нит̣т̣хам̣ па̄пун̣анавасена парипа̄кат̣т̣хена. те ева мӯла̄ни ча чхаббидха̄ пабхедабхиннатта̄ пат̣исамбхида̄ ча̄ти мӯлапат̣исамбхида̄. тена мӯлапат̣исамбхидат̣т̣хена. мӯлапат̣исамбхида̄па̄панат̣т̣хена̄ти боджджхан̇габха̄вана̄нуйуттасса йогино там̣ мӯлапат̣исамбхидам̣ па̄панат̣т̣хена. тассева йогино тасса̄ мӯлапат̣исамбхида̄йа васӣбха̄ват̣т̣хена. сесесупи ӣдисесу пуггалавоха̄ресу бодхисса ан̇га̄ти боджджхан̇га̄ти вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣. мӯлапат̣исамбхида̄йа васӣбха̄ваппатта̄нампӣти ӣдисесупи нит̣т̣ха̄вачанесу пхалабоджджхан̇га̄ти ведитаббам̣. васӣбха̄вам̣ патта̄нантипи па̄т̣хо.

мӯламӯлакадасакам̣ нит̣т̣хитам̣.

сесесупи хетумӯлака̄дӣсу навасу дасакесу имина̄ва найена са̄дха̄ран̣авачана̄нам̣ аттхо ведитаббо. аса̄дха̄ран̣есу пана йатха̄вутта̄ ева боджджхан̇га̄ йатха̄вутта̄нам̣ дхамма̄нам̣ джанакатта̄ хетӯ на̄ма хонти. упаттхамбхакатта̄ паччайа̄ на̄ма. те ева тадан̇гасамуччхедапат̣иппассаддхивисуддхибхӯтатта̄ висуддхи на̄ма. ваджджавирахитатта̄ анаваджджа̄ на̄ма. ‘‘саббепи кусала̄ дхамма̄ неккхамма’’нти вачанато неккхаммам̣ на̄ма. килесехи вимуттатта̄ тадан̇гавимуттиа̄дивасена вимутти на̄ма. маггапхалабоджджхан̇га̄ висайӣбхӯтехи а̄савехи вирахитатта̄ ана̄сава̄. тивидха̄пи боджджхан̇га̄ килесехи сун̃н̃атта̄ тадан̇гавивека̄дивасена вивека̄. випассана̄маггабоджджхан̇га̄ паричча̄гавосаггатта̄ паккханданавосаггатта̄ ча восагга̄. пхалабоджджхан̇га̄ паккханданавосаггатта̄ восагга̄.

19. мӯлат̣т̣хам̣ буджджхантӣтиа̄дайо екекападавасена ниддит̣т̣ха̄ нава дасака̄ вуттанайенева ведитабба̄. васӣбха̄ваппатта̄нанти падам̣ пана ваттама̄навачана̄бха̄вена на йоджитам̣. париггахат̣т̣ха̄дайо абхин̃н̃еййаниддесе вуттаттха̄.

20. пуна тхеро аттана̄ деситам̣ суттантам̣ уддиситва̄ тасса ниддесавасена боджджхан̇гавидхим̣ дассетука̄мо екам̣ самайантиа̄дикам̣ нида̄нам̣ ватва̄ суттантам̣ та̄ва уддиси. аттана̄ деситасуттатта̄ ева четтха евам̣ ме сутанти на вуттам̣. а̄йасма̄ са̄рипуттоти панеттха десакабйаттибха̄ваттхам̣ атта̄нам̣ парам̣ вийа катва̄ вуттам̣. ӣдисан̃хи вачанам̣ локе гантхесу пайуджджанти. пуббан̣хасамайанти сакалам̣ пуббан̣хасамайам̣. аччантасам̣йогаттхе упайогавачанам̣. сесадвайепи есева найо. сатисамбоджджхан̇го ити че ме хотӣти сатисамбоджджхан̇готи еван̃че майхам̣ хоти. аппама̄н̣оти ме хотӣти аппама̄н̣оти евам̣ ме хоти. сусама̄раддхоти ме хотӣти сут̣т̣ху парипун̣н̣оти евам̣ ме хоти. тит̣т̣хантанти нибба̄на̄рамман̣е паваттивасена тит̣т̣хантам̣. чаватӣти нибба̄на̄рамман̣ато апагаччхати. сесабоджджхан̇гесупи есева найо.

ра̄джамаха̄маттасса̄ти ран̃н̃о маха̄амаччасса, махатийа̄ ва̄ бхогаматта̄йа бхогаппама̄н̣ена саманна̄гатасса. на̄на̄ратта̄нанти на̄на̄ран̇гаратта̄нам̣, пӯран̣аттхе са̄мивачанам̣, на̄на̄раттехӣти аттхо. дуссакаран̣д̣акоти дуссапел̣а̄. дуссайуганти ваттхайугалам̣. па̄рупитунти аччха̄детум̣. имасмим̣ суттанте тхерасса пхалабоджджхан̇га̄ катхита̄. йада̄ хи тхеро сатисамбоджджхан̇гам̣ сӣсам̣ катва̄ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджати, тада̄ итаре таданвайа̄ хонти. йада̄ дхаммавичайа̄дӣсу ан̃н̃атарам̣, тада̄ сеса̄пи таданвайа̄ хонтӣти евам̣ пхаласама̄паттийа̄ аттано чин̣н̣авасӣбха̄вам̣ дассенто тхеро имам̣ суттантам̣ катхесӣти.

суттантаниддесаван̣н̣ана̄

21. катхам̣ сатисамбоджджхан̇го ити че хотӣти боджджхан̇готи сатисамбоджджхан̇гам̣ сӣсам̣ катва̄ пхаласама̄паттим̣ сама̄паджджантасса ан̃н̃есу боджджхан̇гесу виджджама̄несу евам̣ айам̣ сатисамбоджджхан̇го хотӣти ити че паваттасса катхам̣ со сатисамбоджджхан̇го хотӣти аттхо. йа̄вата̄ ниродхӯпат̣т̣ха̄тӣти йаттакена ка̄лена ниродхо упат̣т̣ха̄ти, йаттаке ка̄ле а̄рамман̣ато нибба̄нам̣ упат̣т̣ха̄тӣти аттхо. йа̄вата̄ аччӣти йаттакена парима̄н̣ена джа̄ла̄. катхам̣ аппама̄н̣о ити че хотӣти боджджхан̇готи на аппама̄н̣епи сатисамбоджджхан̇ге виджджама̄не евам̣ айам̣ аппама̄н̣о хотӣти ити че паваттасса со аппама̄н̣о сатисамбоджджхан̇го катхам̣ хотӣти аттхо. пама̄н̣абаддха̄ти килеса̄ ча парийут̣т̣ха̄на̄ ча понобхавикасан̇кха̄ра̄ ча пама̄н̣абаддха̄ на̄ма хонти. ‘‘ра̄гопама̄н̣акаран̣о, досо пама̄н̣акаран̣о, мохо пама̄н̣акаран̣о’’ти (ма. ни. 1.459) вачанато ра̄га̄дайо йасса уппаджджанти, ‘‘айам̣ еттако’’ти тасса пама̄н̣акаран̣ато пама̄н̣ам̣ на̄ма. тасмим̣ пама̄н̣е баддха̄ пат̣ибаддха̄ а̄йатта̄ти килеса̄дайо пама̄н̣абаддха̄ на̄ма хонти. килеса̄ти анусайабхӯта̄, парийут̣т̣ха̄на̄ти самуда̄ча̄раппаттакилеса̄. сан̇кха̄ра̄ понобхавика̄ти пунаппунам̣ бхавакаран̣ам̣ пунабхаво, пунабхаво сӣламетесанти понабхавика̄, понабхавика̄ ева понобхавика̄. кусала̄кусалакаммасан̇кха̄та̄ сан̇кха̄ра̄. аппама̄н̣оти вуттаппака̄расса пама̄н̣асса абха̄вена аппама̄н̣о. маггапхала̄нампи аппама̄н̣атта̄ тато висесанаттхам̣ ачалат̣т̣хена асан̇кхатат̣т̣хена̄ти вуттам̣. бхан̇га̄бха̄вато ачало, паччайа̄бха̄вато асан̇кхато. йо хи ачало асан̇кхато ча, со ативийа пама̄н̣авирахито хоти.

катхам̣ сусама̄раддхо ити че хотӣти боджджхан̇готи анантарам̣ вуттанайена йоджетаббам̣. висама̄ти сайан̃ча висаматта̄, висамасса ча бха̄васса хетутта̄ висама̄. самадхаммоти сантат̣т̣хена пан̣ӣтат̣т̣хена само дхаммо. пама̄н̣а̄бха̄вато санто. ‘‘йа̄вата̄, бхиккхаве, дхамма̄ сан̇кхата̄ ва̄ асан̇кхата̄ ва̄, вира̄го тесам̣ дхамма̄нам̣ аггамаккха̄йатӣ’’ти (а. ни. 4.34; итиву. 90) вачанато саббадхаммуттамат̣т̣хена пан̣ӣто. тасмим̣ самадхаммоти вутте сусаме а̄раддхо сусама̄раддхо. а̄ваджджитатта̄ти пхаласама̄паттийа̄ паваттака̄лам̣ сандха̄йа вуттам̣. ануппа̄да̄дисан̇кха̄те нибба̄не манодва̄ра̄ваджджанасса уппаннатта̄ти вуттам̣ хоти. тит̣т̣хатӣти паваттати. уппа̄да̄дӣни хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ни. сесабоджджхан̇гамӯлакесупи ва̄ресу есева найо.

боджджхан̇гакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. метта̄катха̄

метта̄катха̄ван̣н̣ана̄

22. ида̄ни боджджхан̇гакатха̄нантарам̣ катхита̄йа боджджхан̇гакатха̄гатийа̄ суттантапуббан̇гама̄йа метта̄катха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва а̄севита̄йа̄ти а̄дарена севита̄йа. бха̄вита̄йа̄ти вад̣д̣хита̄йа. бахулӣката̄йа̄ти пунаппунам̣ ката̄йа. йа̄нӣката̄йа̄ти йуттайа̄насадиса̄йа ката̄йа. ваттхуката̄йа̄ти патит̣т̣ха̄нат̣т̣хена ваттху вийа ката̄йа. анут̣т̣хита̄йа̄ти паччупат̣т̣хита̄йа. паричита̄йа̄ти самантато чита̄йа упачита̄йа. сусама̄раддха̄йа̄ти сут̣т̣ху сама̄раддха̄йа суката̄йа. а̄нисам̣са̄ти гун̣а̄. па̄т̣икан̇кха̄ти пат̣икан̇кхитабба̄ иччхитабба̄. сукхам̣ супатӣти йатха̄ сесаджана̄ сампариваттама̄на̄ ка̄каччхама̄на̄ дуккхам̣ супанти, евам̣ асупитва̄ сукхам̣ супати. ниддам̣ оккантопи сама̄паттим̣ сама̄панно вийа хоти. сукхам̣ пат̣ибуджджхатӣти йатха̄ ан̃н̃е ниттхунанта̄ виджамбханта̄ сампариваттанта̄ дуккхам̣ пат̣ибуджджханти, евам̣ апат̣ибуджджхитва̄ викасама̄намива падумам̣ сукхам̣ ниббика̄рам̣ пат̣ибуджджхати. на па̄пакам̣ супинам̣ пассатӣти супинам̣ пассантопи бхаддакамева супинам̣ пассати. четийам̣ ванданто вийа пӯджам̣ каронто вийа дхаммам̣ сун̣анто вийа ча хоти. йатха̄ панан̃н̃е атта̄нам̣ чорехи парива̄ритам̣ вийа ва̄л̣ехи упаддутам̣ вийа папа̄те патантам̣ вийа ча пассанти, на евам̣ па̄пакам̣ супинам̣ пассати. манусса̄нам̣ пийо хотӣти уре а̄муттамутта̄ха̄ро вийа сӣсе пил̣андхама̄ла̄ вийа ча манусса̄нам̣ пийо хоти мана̄по. аманусса̄нам̣ пийо хотӣти йатхева ча манусса̄нам̣, евам̣ аманусса̄нампи пийо хоти. девата̄ раккхантӣти путтамива ма̄та̄питаро девата̄ раккханти. на̄сса агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ каматӣти метта̄виха̄рисса ка̄йе агги ва̄ висам̣ ва̄ саттхам̣ ва̄ на камати на пависати, на̄сса ка̄йам̣ викопетӣти вуттам̣ хоти. туват̣ам̣ читтам̣ сама̄дхийатӣти метта̄виха̄рино кхиппамева читтам̣ сама̄дхийати, наттхи тасса дандха̄йитаттам̣. мукхаван̣н̣о виппасӣдатӣти бандхана̄ памуттата̄лапаккам̣ вийа часса виппасаннаван̣н̣ам̣ мукхам̣ хоти. асаммӯл̣хо ка̄лам̣ каротӣти метта̄виха̄рино саммохамаран̣ам̣ на̄ма наттхи, асаммӯл̣хо ниддам̣ оккаманто вийа ка̄лам̣ кароти. уттари аппат̣ивиджджхантоти метта̄сама̄паттито уттарим̣ арахаттам̣ адхигантум̣ асакконто ито чавитва̄ суттаппабуддхо вийа брахмалокӯпаго хотӣти брахмалокам̣ упападжджатӣти аттхо.

метта̄ниддесе анодхисо пхаран̣а̄ти одхи марийа̄да̄, на одхи анодхи. тато анодхисо, анодхитоти аттхо, ниппадесато пхусана̄ти вуттам̣ хоти. одхисоти падесавасена. диса̄пхаран̣а̄ти диса̄су пхаран̣а̄. саббети анавасесапарийа̄да̄нам̣. сатта̄типадасса аттхо н̃а̄н̣акатха̄ма̄тика̄ван̣н̣ана̄йам̣ вутто, рул̣хӣсаддена пана вӣтара̄гесупи айам̣ воха̄ро ваттати вилӣвамайепи бӣджанивисесе та̄лаван̣т̣авоха̄ро вийа. авера̄ти верарахита̄. абйа̄паджджа̄ти бйа̄па̄дарахита̄. анӣгха̄ти ниддуккха̄. аниггха̄типи па̄т̣хо. сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯти сукхита̄ хутва̄ аттабха̄вам̣ ваттайанту. ‘‘авера̄’’ти ча сакасанта̄не ча паре пат̣ичча, парасанта̄не ча итаре пат̣ичча вера̄бха̄во дассито, ‘‘абйа̄паджджа̄’’тиа̄дӣсу вера̄бха̄ва̄ таммӯлакабйа̄па̄да̄бха̄во, ‘‘анӣгха̄’’ти бйа̄па̄да̄бха̄ва̄ таммӯлакадуккха̄бха̄во, ‘‘сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯ’’ти дуккха̄бха̄ва̄сукхена аттабха̄вапарихаран̣ам̣ дасситанти еваметтха вачанасамбандхо ведитабботи. имесу ча ‘‘авера̄ хонтӯ’’тиа̄дӣсу чатӯсупи вачанесу йам̣ йам̣ па̄кат̣ам̣ хоти, тасса тасса васена метта̄йа пхарати.

па̄н̣а̄тиа̄дӣсу па̄н̣аната̄йа па̄н̣а̄, асса̄сапасса̄са̄йаттавуттита̄йа̄ти аттхо. бхӯтатта̄ бхӯта̄, абхиниббатта̄ти аттхо. пум̣ вуччати нирайо, там̣ пум̣ галанти гаччхантӣти пуггала̄. аттабха̄во вуччати сарӣрам̣, кхандхапан̃чакамева ва̄, там̣ упа̄да̄йа пан̃н̃аттиматтасаббха̄вато, тасмим̣ аттабха̄ве парийа̄панна̄ париччхинна̄ антогадха̄ти аттабха̄вапарийа̄панна̄. йатха̄ ча сатта̄ти вачанам̣, евам̣ сеса̄нипи рул̣хӣвасена а̄ропетва̄ сабба̄нета̄ни саббасаттавевачана̄нӣти ведитабба̄ни. ка̄ман̃ча ан̃н̃а̄нипи ‘‘саббе джантӯ саббе джӣва̄’’тиа̄дӣни саббасаттавевачана̄ни аттхи, па̄кат̣авасена пана има̄нева пан̃ча гахетва̄ ‘‘пан̃чаха̄ка̄рехи анодхисо пхаран̣а̄ метта̄четовимуттӣ’’ти вуччати. йе пана ‘‘сатта̄ па̄н̣а̄’’тиа̄дӣнам̣ на кевалам̣ вачанаматтатова, атха кхо аттхатопи на̄наттамева иччхеййум̣, тесам̣ анодхисо пхаран̣а̄ вируджджхати. тасма̄ татха̄ аттхам̣ аггахетва̄ имесу пан̃часу а̄ка̄ресу ан̃н̃атаравасена анодхисо метта̄йа пхарати.

одхисо пхаран̣е пана иттхийо пуриса̄ти лин̇гавасена вуттам̣, арийа̄ анарийа̄ти арийапутхуджджанавасена, дева̄манусса̄ винипа̄тика̄ти упапаттивасена. диса̄пхаран̣епи диса̄вибха̄гам̣ акатва̄ саббадиса̄су ‘‘саббе сатта̄’’тиа̄дина̄ найена пхаран̣ато анодхисо пхаран̣а̄ хоти, саббадиса̄су ‘‘сабба̄ иттхийо’’тиа̄дина̄ найена пхаран̣ато одхисо пхаран̣а̄.

йасма̄ пана айам̣ тивидха̄пи метта̄пхаран̣а̄ аппана̄паттачиттасса васена вутта̄, тасма̄ тӣсу ва̄ресу аппана̄ гахетабба̄. анодхисо пхаран̣е та̄ва ‘‘саббе сатта̄ авера̄ хонтӯ’’ти ека̄, ‘‘абйа̄паджджа̄ хонтӯ’’ти ека̄ ‘‘анӣгха̄ хонтӯ’’ти ека̄, ‘‘сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯ’’ти ека̄. та̄нипи хи чатта̄ри хитопасам̣ха̄равасенева вутта̄ни. хитопасам̣ха̄ралаккхан̣а̄ хи метта̄. ити ‘‘сатта̄’’тиа̄дӣсу пан̃часу а̄ка̄ресу чатассаннам̣ чатассаннам̣ аппана̄нам̣ васена вӣсати аппана̄ хонти, одхисо пхаран̣е ‘‘сабба̄ иттхийо’’тиа̄дӣсу саттасу а̄ка̄ресу чатассаннам̣ чатассаннам̣ васена ат̣т̣хавӣсати аппана̄. диса̄пхаран̣е пана ‘‘саббе пураттхима̄йа диса̄йа сатта̄’’тиа̄дина̄ найена екамекисса̄ диса̄йа вӣсати вӣсати катва̄ две сата̄ни, ‘‘сабба̄ пураттхима̄йа диса̄йа иттхийо’’тиа̄дина̄ найена екамекисса̄ диса̄йа ат̣т̣хавӣсати ат̣т̣хавӣсати катва̄ асӣти две сата̄нӣти чатта̄ри сата̄ни асӣти ча аппана̄. ити сабба̄нипи идха вутта̄ни ат̣т̣хавӣса̄дхика̄ни пан̃ча аппана̄сата̄ни хонти. йатха̄ ча метта̄йа тивидхена пхаран̣а̄ вутта̄, татха̄ карун̣а̄мудита̄упеккха̄нампи вутта̄ва хотӣти ведитаббам̣.

1. индрийава̄раван̣н̣ана̄

23. атха меттӯпасам̣ха̄ра̄ка̄рам̣ индрийа̄дипарибха̄ванан̃ча дассетум̣ саббесам̣ сатта̄нам̣ пӣл̣анам̣ ваджджетва̄тиа̄дима̄ха. таттха пӣл̣ананти аббхантарато сарӣрапӣл̣анам̣. упагха̄танти ба̄хирато сарӣропагха̄там̣. санта̄панти йатха̄ татха̄ ва̄ читтасанта̄панам̣. парийа̄да̄нанти пакатийа̄ джӣвита̄дипариккхайам̣. вихесанти парато джӣвитавихет̣ханам̣. ваджджетва̄ти пӣл̣ана̄дӣсу екекам̣ аттано читтенева апанетва̄. има̄ни пӣл̣ана̄дӣни пан̃ча пада̄ни меттопасам̣ха̄расса пат̣ипаккхавиваджджанавасена вутта̄ни, апӣл̣ана̄йа̄тиа̄дӣни меттопасам̣ха̄равасена. апӣл̣ана̄йа̄ти апӣл̣ана̄ка̄рена, саббе сатте метта̄йатӣти самбандхо. евам̣ сесесупи. ма̄ верино ма̄ дуккхино ма̄ дуккхитатта̄ти има̄нипи тӣн̣и меттопасам̣ха̄расса пат̣ипаккхапат̣иккхепавачана̄ни. ма̄-вачанасса ма̄ хонтӯти аттхо. аверино сукхино сукхитатта̄ти има̄ни тӣн̣и меттопасам̣ха̄равачана̄ни. ‘‘абйа̄паджджа̄ анӣгха̄’’ти идам̣ двайам̣ ‘‘сукхино’’ти вачанена сан̇гахитанти ведитаббам̣. сукхитатта̄ти тассева сукхасса ниччаппаваттидассанам̣. ‘‘сукхитатта̄’’ти ча ‘‘сукхӣ атта̄нам̣ парихарантӯ’’ти ча аттхато екам̣. ‘‘апӣл̣ана̄йа̄’’тиа̄дӣхи ва̄ абйа̄паджджа̄нӣгхавачана̄ни сан̇гахита̄ни. ат̣т̣хаха̄ка̄рехӣти ‘‘апӣл̣ана̄йа̄’’тиа̄дайо пан̃ча меттопасам̣ха̄ра̄ка̄ра̄ ‘‘аверино хонтӯ’’тиа̄дайо тайо меттопасам̣ха̄ра̄ка̄ра̄ти имехи ат̣т̣хаха̄ка̄рехи. метта̄йатӣти синийхати. там̣ дхаммам̣ четайатӣти там̣ хитопасам̣ха̄рам̣ четайати абхисандахати, паваттетӣти аттхо. саббабйа̄па̄дапарийут̣т̣ха̄нехи вимуччатӣти метта̄йа пат̣ипаккхабхӯтехи саббехи бйа̄па̄дасамуда̄ча̄рехи виккхамбханато вимуччати. метта̄ ча чето ча вимутти ча̄ти ека̄йева метта̄ тидха̄ ван̣н̣ита̄.

аверино кхемино сукхиноти има̄ни тӣн̣и пада̄ни пуббе вутте а̄ка̄ре сан̇кхепена сан̇гахетва̄ вутта̄ни. саддха̄йа адхимуччатӣтиа̄дина̄ найена вутта̄ни пан̃чиндрийа̄ни метта̄йа сампайутта̄нийева. а̄севана̄тиа̄дӣсу чхасу ва̄ресу а̄севӣйати етехи метта̄ти а̄севана̄. татха̄ бха̄вана̄ бахулӣкаммам̣. алан̇ка̄ра̄ти вибхӯсана̄. сва̄лан̇ката̄ти сут̣т̣ху алан̇ката̄ бхӯсита̄. париккха̄ра̄ти самбха̄ра̄. супариккхата̄ти сут̣т̣ху самбхата̄. парива̄ра̄ти раккханат̣т̣хена. пуна а̄севана̄дӣни ат̣т̣хавӣсати пада̄ни метта̄йа ван̣н̣абхан̣анаттхам̣ вутта̄ни. таттха па̄рипӯрӣти парипун̣н̣абха̄ва̄. сахагата̄ти метта̄йа сахагата̄. татха̄ сахаджа̄та̄дайо. паккхандана̄ти метта̄йа пависана̄, паккхандати етехи метта̄ти ва̄ паккхандана̄. татха̄ сам̣сӣдана̄дайо. етам̣ сантанти пхассана̄ти еса̄ метта̄ санта̄ти етехи пхассана̄ хотӣти етам̣ сантанти пхассана̄ ‘‘етадагга’’нтиа̄дӣсу (а. ни. 1.188 а̄дайо) вийа напум̣сакавачанам̣. сва̄дхит̣т̣хита̄ти сут̣т̣ху патит̣т̣хита̄. сусамуггата̄ти сут̣т̣ху самуссита̄. сувимутта̄ти аттано аттано паччанӣкехи сут̣т̣ху вимутта̄. ниббаттентӣти метта̄сампайутта̄ хутва̄ меттам̣ ниббаттенти. джотентӣти па̄кат̣ам̣ каронти. пата̄пентӣти вироченти.

2-4. бала̄дива̄раттайаван̣н̣ана̄

24-27. индрийава̄ре вуттанайенева балава̄ропи ведитаббо. боджджхан̇гамагган̇гава̄ра̄ парийа̄йена вутта̄, на йатха̄лаккхан̣авасена. магган̇гава̄ре самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄ метта̄йа пуббабха̄гавасена вутта̄, на аппана̄васена. на хи ете метта̄йа саха бхаванти. саббесам̣ па̄н̣а̄нантиа̄дӣнам̣ сесава̄ра̄нампи саттава̄ре вуттанайенева аттхо ведитаббо. метта̄бха̄вана̄видха̄нам̣ пана висуддхимаггато (висуддхи. 1.240 а̄дайо) гахетаббанти.

метта̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. вира̄гакатха̄

вира̄гакатха̄ван̣н̣ана̄

28. ида̄ни маггапайоджанапарийоса̄на̄йа метта̄катха̄йа анантарам̣ катхита̄йа вира̄гасан̇кха̄тамаггапуббан̇гама̄йа вира̄гакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха пат̣хамам̣ та̄ва ‘‘ниббиндам̣ вираджджати вира̄га̄ вимуччатӣ’’ти (маха̄ва 23) вутта̄нам̣ двиннам̣ суттантапада̄нам̣ аттхам̣ ниддиситука̄мена вира̄го магго, вимутти пхаланти уддесо т̣хапито. таттха пат̣хамам̣ вачанаттхам̣ та̄ва ниддиситука̄мо катхам̣ вира̄го магготиа̄дима̄ха. таттха вираджджатӣти виратта̄ хоти. сеса̄ни магган̃а̄н̣аниддесе вуттаттха̄ни. вира̄готи йасма̄ самма̄дит̣т̣хи вираджджати, тасма̄ вира̄го на̄ма̄ти аттхо. со ча вира̄го йасма̄ вира̄га̄рамман̣о…пе… вира̄ге патит̣т̣хито, тасма̄ ча вира̄готи евам̣ ‘‘вира̄га̄рамман̣о’’тиа̄дӣнам̣ пан̃чаннам̣ вачана̄нам̣ самбандхо ведитаббо. таттха вира̄га̄рамман̣оти нибба̄на̄рамман̣о. вира̄гагочароти нибба̄нависайо. вира̄ге самуда̄гатоти нибба̄не самуппанно. вира̄ге т̣хитоти паваттивасена нибба̄не т̣хито. вира̄ге патит̣т̣хитоти аниваттанавасена нибба̄не патит̣т̣хито.

нибба̄нан̃ча вира̄готи нибба̄нам̣ вира̄гахетутта̄ вира̄го. нибба̄на̄рамман̣ата̄джа̄та̄ти нибба̄на̄рамман̣е джа̄та̄, нибба̄на̄рамман̣абха̄вена ва̄ джа̄та̄. те маггасампайутта̄ саббева пхасса̄дайо дхамма̄ вираджджанат̣т̣хена вира̄га̄ хонтӣти вира̄га̄ на̄ма хонти. сахаджа̄та̄нӣти самма̄дит̣т̣хисахаджа̄та̄ни самма̄сан̇каппа̄дӣни сатта магган̇га̄ни. вира̄гам̣ гаччхантӣти вира̄го магготи вира̄гам̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ гаччхантӣти вира̄га̄рамман̣атта̄ вира̄го на̄ма, магганат̣т̣хена магго на̄ма хотӣти аттхо. екекампи магган̇гам̣ магготи на̄мам̣ лабхати. ити екекасса ан̇гасса маггатте вутте самма̄дит̣т̣хийа̄пи маггаттам̣ вуттамева хоти. тасма̄йева ча етена маггена̄ти ат̣т̣ха магган̇га̄ни гахетва̄ вуттам̣. буддха̄ ча̄ти паччекабуддха̄пи сан̇гахита̄. тепи хи ‘‘двеме, бхиккхаве, буддха̄ татха̄гато ча арахам̣ самма̄самбуддхо паччекабуддхо ча̄’’ти (а. ни. 2.57) вуттатта̄ буддха̄йева. агатанти анаматагге сам̣са̄ре агатапуббам̣. дисанти сакала̄йапат̣ипаттийа̄ диссати ападиссати абхисандахӣйатӣти диса̄, саббабуддхехи ва̄ парамам̣ сукханти диссати ападиссати катхӣйатӣти диса̄, саббадуккхам̣ ва̄ диссанти виссадждженти уджджханти ета̄йа̄ти диса̄. там̣ дисам̣. ат̣т̣хан̇гико магготи ким̣ вуттам̣ хоти? йо со ат̣т̣хан̇гико дхаммасамӯхо, со етена нибба̄нам̣ гаччхантӣти гаманат̣т̣хена магго на̄ма̄ти вуттам̣ хоти. путхусаман̣абра̄хман̣а̄нам̣ параппава̄да̄нанти висум̣ висум̣ саман̣а̄нам̣ бра̄хман̣а̄нан̃ча ито ан̃н̃аладдхика̄нам̣. агготи тесам̣ сесамагга̄нам̣ висит̣т̣хо. сет̣т̣хоти сесамаггато ативийа пасам̣санӣйо. моккхоти мукхе са̄дху, сесамагга̄нам̣ абхимукхе айамева са̄дхӯти аттхо. уттамоти сесамагге ативийа уттин̣н̣о. павароти сесамаггато на̄наппака̄рехи сам̣бхаджанӣйо. итӣти ка̄ран̣аттхе нипа̄то. тасма̄ бхагавата̄ ‘‘магга̄нам̣ ат̣т̣хан̇гико сет̣т̣хо’’ти вуттоти адхиппа̄йо. вуттан̃хи бхагавата̄ –

‘‘магга̄нат̣т̣хан̇гико сет̣т̣хо, сачча̄нам̣ чатуро пада̄;

вира̄го сет̣т̣хо дхамма̄нам̣, двипада̄нан̃ча чаккхума̄’’ти. (дха. па. 273);

там̣ идха виччхиндитва̄ ‘‘магга̄нам̣ ат̣т̣хан̇гико сет̣т̣хо’’ти вуттам̣. сесава̄ресупи имина̄ ча найена хет̣т̣ха̄ вуттанайена ча аттхо ведитаббо.

дассанавира̄готиа̄дӣсу дассанасан̇кха̄то вира̄го дассанавира̄го. индрийат̣т̣хато баласса висит̣т̣хатта̄ идха индрийато балам̣ пат̣хамам̣ вуттанти ведитаббам̣. а̄дхипатеййат̣т̣хена индрийа̄нӣтиа̄ди индрийа̄дӣнам̣ аттхавибха̄вана̄, на вира̄гасса. татхат̣т̣хена сачча̄ти саччан̃а̄н̣ам̣ ведитаббам̣. сӣлависуддхӣти самма̄ва̄ча̄камманта̄джӣва̄. читтависуддхӣти самма̄сама̄дхи. дит̣т̣хивисуддхӣти самма̄дит̣т̣хисан̇каппа̄. вимуттат̣т̣хена̄ти там̣там̣маггаваджджхакилесехи муттат̣т̣хена. виджджа̄ти самма̄дит̣т̣хи. вимуттӣти самуччхедавимутти. аматогадхам̣ нибба̄нам̣ парийоса̄нат̣т̣хена магготи маггапхалапаччавеккхан̣а̄хи маггӣйатӣти магго.

имасмим̣ вира̄ганиддесе вутта̄ дхамма̄ саббепи маггаккхан̣ейева. вимуттиниддесе пхалаккхан̣е. тасма̄ чхандаманасика̄ра̄пи маггапхаласампайутта̄.

29. вира̄ганиддесе вуттанайенева вимуттиниддесепи аттхо ведитаббо. пхалам̣ панеттха пат̣иппассаддхивимуттатта̄ вимутти, нибба̄нам̣ ниссаран̣авимуттатта̄ вимутти. ‘‘сахаджа̄та̄ни саттан̇га̄нӣ’’тиа̄дӣни вачана̄ни идха на лаббхантӣти на вутта̄ни. сайам̣ пхалавимуттатта̄ паричча̄гат̣т̣хена вимуттӣти еттакамева вуттам̣. сесам̣ вуттанайамева̄ти.

вира̄гакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. пат̣исамбхида̄катха̄

1. дхаммачаккапаваттанава̄раван̣н̣ана̄

30. ида̄ни вира̄гасан̇кха̄тамаггавасена сиддхам̣ пат̣исамбхида̄пабхедам̣ дассентена катхита̄йа дхаммачаккаппаваттанасуттантапуббан̇гама̄йа пат̣исамбхида̄катха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. суттанте та̄ва ба̄ра̄н̣асийанти ба̄ра̄н̣аса̄ на̄ма надӣ, ба̄ра̄н̣аса̄йа авидӯре бхава̄ нагарӣ ба̄ра̄н̣асӣ. тассам̣ ба̄ра̄н̣асийам̣. исипатане мигада̄йети исӣнам̣ патануппатанавасена евам̣ладдхана̄ме мига̄нам̣ абхайада̄надиннат̣т̣ха̄натта̄ мигада̄йасан̇кха̄те а̄ра̄ме. таттха хи уппаннуппанна̄ саббан̃н̃уисайо патанти, дхаммачаккаппаваттанаттхам̣ нисӣдантӣти аттхо. нандамӯлакапаббха̄рато сатта̄хаччайена ниродхасама̄паттито вут̣т̣хита̄ анотаттадахе катамукхадхованакичча̄ а̄ка̄сена а̄гантва̄ паччекабуддхаисайопеттха самосаран̣авасена патанти, упосатхаттхан̃ча анупосатхаттхан̃ча саннипатанти, гандхама̄данам̣ пат̣игаччханта̄ ча тато ча уппатантӣтипи имина̄ исӣнам̣ патануппатанавасена там̣ ‘‘исипатана’’нти вуччати. ‘‘исипадана’’нтипи па̄т̣хо. пан̃чаваггийети –

‘‘кон̣д̣ан̃н̃о бхаддийо ваппо, маха̄на̄мо ча ассаджи;

ете пан̃ча маха̄тхера̄, пан̃чавагга̄ти вуччаре’’ти. –

евам̣ вутта̄нам̣ пан̃чаннам̣ бхиккхӯнам̣ вагго пан̃чавагго. тасмим̣ пан̃чавагге бхава̄ там̣парийа̄паннатта̄ти пан̃чаваггийа̄, те пан̃чаваггийе. бхиккхӯ а̄мантесӣти дӣпан̇карадасабаласса па̄дамӯле ката̄бхинӣха̄рато пат̣т̣ха̄йа па̄рамийо пӯренто анупуббена паччхимабхавам̣ патва̄ паччхимабхаве ча ката̄бхиниккхамано анупуббена бодхиман̣д̣ам̣ патва̄ таттха апара̄джитапаллан̇ке нисинно ма̄рабалам̣ бхиндитва̄ пат̣хамайа̄ме пуббенива̄сам̣ ануссаритва̄ маджджхимайа̄ме диббачаккхум̣ висодхетва̄ паччхимайа̄ма̄васа̄не дасасахассилокадха̄тум̣ унна̄денто сампакампенто саббан̃н̃утам̣ патва̄ сатта сатта̄ха̄ни бодхиман̣д̣е вӣтина̄метва̄ маха̄брахмуна̄ а̄йа̄читадхаммадесана̄ буддхачаккхуна̄ локам̣ волокетва̄ лока̄нуггахена ба̄ра̄н̣асим̣ гантва̄ пан̃чаваггийе бхиккхӯ сан̃н̃а̄петва̄ дхаммачаккам̣ паваттетука̄мо а̄мантеси.

двеме, бхиккхаве, анта̄ти двеме, бхиккхаве, кот̣т̣ха̄са̄. имасса пана вачанасса самуда̄ха̄рена самуда̄ха̄раниггхосо хет̣т̣ха̄ авӣчим̣ упари бхаваггам̣ патва̄ дасасахассим̣ локадха̄тум̣ паттхаритва̄ ат̣т̣ха̄си, тасмим̣йева самайе ат̣т̣ха̄расакот̣исан̇кха̄ брахма̄но сама̄гаччхим̣су. паччхимадиса̄йа сӯрийо аттхан̇гамети, пураттхима̄йа диса̄йа уттара̄са̄л̣ханаккхаттена йутто пун̣н̣ачандо уггаччхати. тасмим̣ самайе бхагава̄ дхаммачаккаппаваттанасуттантам̣ а̄рабханто ‘‘двеме, бхиккхаве, анта̄’’тиа̄дима̄ха.

таттха паббаджитена̄ти гихисам̣йоджанам̣ ваттхука̄мам̣ чхетва̄ паббаджитена. на севитабба̄ти на валан̃джетабба̄. паббаджита̄нам̣йева висесато пат̣ипаттийа̄ бха̄джанабхӯтатта̄ ‘‘паббаджитена на севитабба̄’’ти вуттам̣. йо ча̄йам̣ ка̄месу ка̄масукхаллика̄нуйоготи йо ча айам̣ ваттхука̄месу килесака̄масукхасса, килесака̄масукханиссайасса ва̄ ануйого. хӣноти ла̄мако. гаммоти га̄мава̄сӣнам̣ сантако. потхуджджаникоти путхуджджанена андхаба̄ладжанена а̄чин̣н̣о. анарийоти на арийо. атха ва̄ на висуддха̄нам̣ уттама̄нам̣ арийа̄нам̣ сантако. анаттхасам̣хитоти на аттхасам̣хито, сукха̄вахака̄ран̣ам̣ анисситоти аттхо. аттакиламатха̄нуйоготи аттано киламатхасса ануйого, аттано дуккхакаран̣анти аттхо. дуккхоти кан̣т̣ака̄пассайасеййа̄дӣхи аттама̄ран̣ехи дуккха̄вахо. тапассӣхи ‘‘уттамам̣ тапо’’ти гахитатта̄ тесам̣ читта̄нураккханаттхам̣ идха ‘‘хӣно’’ти на вуттам̣, паббаджита̄нам̣ дхамматта̄ ‘‘гаммо’’ти ча, гихӣхи аса̄дха̄ран̣атта̄ ‘‘потхуджджанико’’ти ча на вуттам̣. таттха пана кехичи паббаджитапат̣ин̃н̃ехи дит̣т̣хадхамманибба̄нава̄дехи ‘‘йато кхо, бхо, айам̣ атта̄ пан̃чахи ка̄магун̣ехи самаппито саман̇гибхӯто парича̄рети, етта̄вата̄ кхо, бхо, айам̣ атта̄ дит̣т̣хадхамманибба̄наппатто хотӣ’’ти (дӣ. ни. 1.94) гахитатта̄ тесам̣ читта̄нураккханаттхан̃ча паччуппанне сукхатта̄ ча тасса дхаммасама̄да̄насса ‘‘дуккхо’’ти на вуттам̣. ка̄масукхаллика̄нуйого паччуппанне тан̣ха̄дит̣т̣хисам̣килит̣т̣хасукхатта̄ а̄йатин̃ча дуккхавипа̄катта̄ тадануйутта̄нам̣ тан̣ха̄дит̣т̣хибандханабаддхатта̄ ча на севитаббо, аттакиламатха̄нуйого паччуппанне дит̣т̣хисам̣килит̣т̣хадуккхатта̄ а̄йатин̃ча дуккхавипа̄катта̄ тадануйутта̄нам̣ дит̣т̣хибандханабаддхатта̄ ча на севитаббо, ете кхоти те ете. анупагамма̄ти на упагантва̄. маджджхима̄ти сам̣килит̣т̣хасукхадуккха̄нам̣ абха̄ва̄ маджджхе бхава̄ти маджджхима̄. са̄ ева нибба̄нам̣ пат̣ипаджджанти ета̄йа̄ти пат̣ипада̄. абхисамбуддха̄ти пат̣ивиддха̄. чаккхукаран̣ӣтиа̄дӣсу пан̃н̃а̄чаккхум̣ каротӣти чаккхукаран̣ӣ. н̃а̄н̣акаран̣ӣти тассева вевачанам̣. упасама̄йа̄ти килесӯпасама̄йа. абхин̃н̃а̄йа̄ти чатуннам̣ сачча̄нам̣ абхиджа̄нанаттха̄йа. самбодха̄йа̄ти тесам̣йева самбуджджханаттха̄йа. нибба̄на̄йа̄ти нибба̄насаччхикирийаттха̄йа. атха ва̄ дассанамагган̃а̄н̣ам̣ каротӣти чаккхукаран̣ӣ. бха̄вана̄магган̃а̄н̣ам̣ каротӣти н̃а̄н̣акаран̣ӣ. саббакилеса̄нам̣ упасама̄йа. саббадхамма̄нам̣ абхин̃н̃а̄йа. арахаттапхаласамбодха̄йа. килеса̄нан̃ча кхандха̄нан̃ча нибба̄на̄йа. саччакатха̄ абхин̃н̃еййаниддесе вутта̄.

евам̣ бхагава̄ сачча̄ни пака̄сетва̄ аттани катабахума̄на̄нам̣ тесам̣ аттано пат̣иведхаккамам̣ сутва̄ пат̣ипаттийа̄ бахума̄на̄ропанена пат̣ипаттийам̣ т̣хатва̄ саччаппат̣иведхам̣ пассанто идам̣ дуккхам̣ арийасаччанти ме, бхиккхаветиа̄дина̄ аттано пат̣иведхаккамам̣ дассеси. таттха анануссутесӯти на ануссутесу, парам̣ анугантва̄ ассутесӯти аттхо. чаккхӯтиа̄дӣнам̣ аттхо парато а̄ви бхависсати. идам̣ дуккхам̣ арийасаччам̣, идам̣ дуккхасамудайам̣, идам̣ дуккханиродхам̣, идам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ арийасаччанти чатуннам̣ сачча̄нам̣ дассанапат̣иведхо секхабхӯмийам̣. парин̃н̃еййам̣ паха̄таббам̣ саччхика̄таббам̣ бха̄ветаббанти чатуннам̣ сачча̄нам̣ бха̄вана̄пат̣иведхо секхабхӯмийам̣йева. парин̃н̃а̄там̣ пахӣнам̣ саччхикатам̣ бха̄витанти чатуннам̣ сачча̄нам̣ паччавеккхан̣а̄ асекхабхӯмийам̣.

типариват̣т̣анти саччан̃а̄н̣акиччан̃а̄н̣акатан̃а̄н̣асан̇кха̄та̄нам̣ тин̣н̣ам̣ париват̣т̣а̄нам̣ васена тайо париват̣т̣а̄ асса̄ти типариват̣т̣ам̣. еттха хи ‘‘идам̣ дуккхам̣, идам̣ дуккхасамудайам̣, идам̣ дуккханиродхам̣, идам̣ дуккханиродхага̄минӣ пат̣ипада̄ арийасачча’’нти евам̣ чатӯсу саччесу йатха̄бхӯтан̃а̄н̣ам̣ саччан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. тесуйева ‘‘парин̃н̃еййам̣ паха̄таббам̣ саччхика̄таббам̣ бха̄ветабба’’нти евам̣ каттаббакиччаджа̄нанан̃а̄н̣ам̣ киччан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. ‘‘парин̃н̃а̄там̣ пахӣнам̣ саччхикатам̣ бха̄вита’’нти евам̣ тасса киччасса катабха̄ваджа̄нанан̃а̄н̣ам̣ катан̃а̄н̣ам̣ на̄ма. два̄даса̄ка̄ранти тесам̣йева екекасмим̣ сачче тин̣н̣ам̣ тин̣н̣ам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ васена два̄даса а̄ка̄ра̄ асса̄ти два̄даса̄ка̄рам̣. н̃а̄н̣адассананти етесам̣ типариват̣т̣а̄нам̣ два̄дасаннам̣ а̄ка̄ра̄нам̣ васена уппаннам̣ н̃а̄н̣асан̇кха̄там̣ дассанам̣. аттамана̄ти сакамана̄. сатта̄нан̃хи сукхака̄матта̄ дуккхапат̣икӯлатта̄ пӣтисоманассайуттамано сакамано на̄ма, пӣтисоманассехи аттамана̄ гахитамана̄ бйа̄питамана̄ти ва̄ аттхо. абхинандунти абхимукха̄ хутва̄ нандим̣су. веййа̄каран̣ети суттанте. нигга̄тхако хи суттанто кевалам̣ аттхасса бйа̄каран̣ато веййа̄каран̣ам̣ на̄ма. бхан̃н̃ама̄нети катхийама̄не. ваттама̄насамӣпе ваттама̄навачанам̣ катам̣, бхан̣итети аттхо. вираджанти вигатара̄га̄дираджам̣. вӣтамаланти вигатара̄га̄дималам̣. ра̄га̄дайо хи аджджхоттхаран̣ат̣т̣хена раджо на̄ма, дӯсанат̣т̣хена малам̣ на̄ма. дхаммачаккхунти каттхачи пат̣хамамагган̃а̄н̣ам̣, каттхачи а̄дӣни тӣн̣и магган̃а̄н̣а̄ни, каттхачи чатуттхамагган̃а̄н̣ампи. идха пана пат̣хамамагган̃а̄н̣амева. йам̣ кин̃чи самудайадхаммам̣, саббам̣ там̣ ниродхадхамманти випассана̄васена евам̣ паваттасса дхаммачаккхум̣ удапа̄дӣти аттхо.

дхаммачаккети пат̣иведхан̃а̄н̣е ча десана̄н̃а̄н̣е ча. бодхипаллан̇ке нисиннасса хи бхагавато чатӯсу саччесу два̄даса̄ка̄рам̣ пат̣иведхан̃а̄н̣ампи исипатане нисиннасса два̄даса̄ка̄рамева саччадесана̄йа паваттакадесана̄н̃а̄н̣ампи дхаммачаккам̣ на̄ма. убхайампи хетам̣ дасабаласса паваттан̃а̄н̣амева. там̣ има̄йа десана̄йа пака̄сентена бхагавата̄ дхаммачаккам̣ паваттитам̣ на̄ма. там̣ панетам̣ дхаммачаккам̣ йа̄ва ан̃н̃а̄такон̣д̣ан̃н̃аттхеро ат̣т̣ха̄расахи брахмакот̣ӣхи саддхим̣ сота̄паттипхале на патит̣т̣ха̄ти, та̄ва бхагава̄ паваттети на̄ма, патит̣т̣хите пана паваттитам̣ на̄ма. там̣ сандха̄йа ‘‘паваттите ча бхагавата̄ дхаммачакке’’ти вуттам̣.

бхумма̄ дева̄ти бхӯмат̣т̣хака̄ дева̄. саддаманусса̄весунти екаппаха̄ренева са̄дхука̄рам̣ датва̄ етам̣ бхагавата̄тиа̄дӣни ваданта̄ саддам̣ анусса̄вайим̣су. аппат̣иваттийанти ‘‘найидам̣ татха̄’’ти пат̣иломам̣ ваттетум̣ асаккун̣еййам̣. саннипатита̄ четтха девабрахма̄но десана̄парийоса̄не екаппаха̄ренева са̄дхука̄рам̣ адам̣су, саннипа̄там̣ ана̄гата̄ пана бхуммадева̄дайо тесам̣ тесам̣ саддам̣ сутва̄ са̄дхука̄рамадам̣сӯти ведитаббам̣. тесу пана паббатаруккха̄дӣсу ниббатта̄ бхуммадева̄. те ча̄тумаха̄ра̄джикапарийа̄панна̄ хонта̄пи идха висум̣ катва̄ вутта̄. ча̄тумаха̄ра̄джика̄ти ча дхатарат̣т̣хавирӯл̣хакавирӯпаккхакуверасан̇кха̄та̄ чатумаха̄ра̄джа̄ девата̄ етесанти ча̄тумаха̄ра̄джика̄. те синерувемаджджхе хонти. тесу паббатат̣т̣хака̄пи аттхи а̄ка̄сат̣т̣хака̄пи. тесам̣ парампара̄ чаккава̄л̣апаббатам̣ патта̄. кхид̣д̣а̄падосика̄ манопадосика̄ сӣтавала̄хака̄ ун̣хавала̄хака̄ чандима̄ девапутто сӯрийо девапуттоти ете саббепи ча̄тумаха̄ра̄джикадевалокат̣т̣ха̄ ева. теттим̣са джана̄ таттха уппанна̄ти та̄ватим̣са̄. апича ‘‘та̄ватим̣са̄’’ти тесам̣ дева̄нам̣ на̄мамева̄типи вуттам̣. тепи аттхи паббатат̣т̣хака̄ аттхи а̄ка̄сат̣т̣хака̄. тесам̣ парампара̄ чаккава̄л̣апаббатам̣ патта̄, татха̄ йа̄ма̄дӣнам̣. екадевалокепи хи дева̄нам̣ парампара̄ чаккава̄л̣апаббатам̣ аппатта̄ на̄ма наттхи. диббам̣ сукхам̣ йа̄та̄ пайа̄та̄ сампатта̄ти йа̄ма̄. тут̣т̣ха̄ пахат̣т̣ха̄ти тусита̄. пакатипат̣ийатта̄рамман̣ато атирекена рамитука̄мака̄ле йатха̄ручите бхоге нимминитва̄ нимминитва̄ рамантӣти нимма̄наратӣ. читта̄ча̄рам̣ н̃атва̄ параниммитесу бхогесу васам̣ ваттентӣти параниммитавасаваттӣ. брахмака̄йе брахмагхат̣а̄йа нийутта̄ти брахмака̄йика̄. саббепи пан̃чавока̄рабрахма̄но гахита̄.

тена кхан̣ена̄ти вачанам̣ висесетва̄ тена мухуттена̄ти вуттам̣. мухуттасан̇кха̄тена кхан̣ена, на параматтхакхан̣ена̄ти вуттам̣ хоти. йа̄ва брахмалока̄ти брахмалокам̣ антокатва̄. саддоти са̄дхука̄расаддо. дасасахассӣти дасасахассачаккава̄л̣аватӣ. сан̇кампӣти уддхам̣ уггаччхантӣ сут̣т̣ху кампи. сампакампӣти уддхам̣ уггаччхантӣ адхо оккамантӣ сут̣т̣ху пакампи. сампаведхӣти чатудиса̄ гаччхантӣ сут̣т̣ху паведхи. самбуддхабха̄ва̄йа ма̄тукуччхим̣ оккаманте ча бодхисатте тато никкхаманте ча маха̄патхавӣ пун̃н̃атеджена акампиттха, абхисамбодхийам̣ пат̣иведхан̃а̄н̣атеджена. дхаммачаккаппаваттане десана̄н̃а̄н̣атеджена са̄дхука̄рам̣ да̄тука̄ма̄ вийа патхавӣ девата̄нубха̄вена акампиттха, а̄йусан̇кха̄россаджджане маха̄паринибба̄не ча ка̄рун̃н̃ена читтасан̇кхобхам̣ асахама̄на̄ вийа патхавӣ девата̄нубха̄вена акампиттха. аппама̄н̣оти вуддхаппама̄н̣о. ул̣а̄роти еттха ‘‘ул̣а̄ра̄ни ул̣а̄ра̄ни кха̄данӣйа̄ни кха̄дантӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 1.366) мадхурам̣ ул̣а̄ранти вуттам̣. ‘‘ул̣а̄ра̄йа ваттхабхога̄йа читтам̣ на наматӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 9.20) пан̣ӣтам̣ ул̣а̄ранти вуттам̣. ‘‘ул̣а̄ра̄йа кхалу бхавам̣ ваччха̄йано саман̣ам̣ готамам̣ пасам̣са̄йа пасам̣сатӣ’’тиа̄дӣсу сет̣т̣хам̣ ул̣а̄ранти вуттам̣. идха пана ‘‘випуло ул̣а̄ро’’ти вутто. обха̄соти десана̄н̃а̄н̣а̄нубха̄вена ча девата̄нубха̄вена ча джа̄таобха̄со. локети чаккава̄л̣асса дасасахассийам̣йева. атиккаммева дева̄нам̣ дева̄нубха̄ванти дева̄нам̣ айама̄нубха̄во – ниваттхаваттхаппабха̄ два̄даса йоджана̄ни пхарати, татха̄ сарӣрасса алан̇ка̄расса вима̄насса ча. там̣ дева̄нам̣ дева̄нубха̄вам̣ атиккамитва̄йева̄ти аттхо. уда̄нанти соманассан̃а̄н̣амайикам̣ уда̄ха̄рам̣. уда̄несӣти уда̄хари. ан̃н̃а̄си вата, бхо кон̣д̣ан̃н̃оти имассапи уда̄насса уда̄харан̣агхосо дасасахассилокадха̄тум̣ пхаритва̄ ат̣т̣ха̄си. ан̃н̃а̄сикон̣д̣ан̃н̃оти бхусам̣ н̃а̄такон̣д̣ан̃н̃оти аттхо.

чаккхуа̄дӣнам̣ ниддесе дассанат̣т̣хена̄тиа̄дӣсу екамева н̃а̄н̣ам̣ йатха̄вуттасса неййасса чаккху вийа дассанакиччакаран̣ена чаккху. н̃а̄н̣акиччакаран̣ена н̃а̄н̣ам̣. на̄наппака̄рато джа̄нанакиччакаран̣ена пан̃н̃а̄. анавасесапат̣иведхакаран̣ена виджджа̄. саббатха̄ обха̄сакиччакаран̣ена а̄локо на̄ма̄ти аттхо. чаккхум̣ дхаммотиа̄дӣсупи екам̣йева н̃а̄н̣ам̣ киччана̄наттена пан̃чадха̄ ван̣н̣итам̣. а̄рамман̣а̄ти упаттхамбханат̣т̣хена. гочара̄ти висайат̣т̣хена. дассанат̣т̣хена̄тиа̄дӣсу н̃а̄н̣акиччам̣ пан̃чадха̄ вуттам̣. имина̄ найена тӣсу ва̄ресу екекасмим̣ пан̃ча пан̃ча катва̄ паннараса дхамма̄, паннараса аттха̄, двӣсу паннарасакесу тим̣са нируттийо, паннарасасу дхаммесу паннарасасу аттхесу тим̣са̄йа нируттӣсӯти сат̣т̣хи н̃а̄н̣а̄ни ведитабба̄ни. сесаарийасаччесупи есева найо. чатӯсу арийасаччесу екекасмим̣ арийасачче паннарасаннам̣ паннарасаннам̣ дхамма̄нам̣ аттха̄нан̃ча васена сат̣т̣хи дхамма̄, сат̣т̣хи аттха̄, сат̣т̣хийа̄ дхаммесу сат̣т̣хийа̄ аттхесу ча вӣсасатам̣ нируттийо, вӣса̄дхикам̣ сатанти аттхо. сат̣т̣хийа̄ дхаммесу сат̣т̣хийа̄ аттхесу вӣсуттарасате нируттӣсӯти евам̣ чатта̄рӣсан̃ча две ча н̃а̄н̣асата̄ни.

2-3. сатипат̣т̣ха̄нава̄ра̄диван̣н̣ана̄

31-32. сатипат̣т̣ха̄насуттантапуббан̇гаме иддхипа̄дасуттантапуббан̇гаме ча пат̣исамбхида̄ниддесе имина̄ва найена аттхо ча ган̣ана̄ ча ведитабба̄.

4-8. саттабодхисаттава̄ра̄диван̣н̣ана̄

33-37. саттаннам̣ бодхисатта̄нам̣ суттантесу екекасмим̣йева самудайе чаккха̄дайо пан̃ча, ниродхе пан̃ча̄ти даса дхамма̄, самудайе дассанат̣т̣ха̄дайо пан̃ча, ниродхе пан̃ча̄ти даса аттха̄, тесам̣ васена вӣсати нируттийо чатта̄рӣсам̣ н̃а̄н̣а̄ни. сатта екато катва̄ вуттаган̣ана̄ сувин̃н̃еййа̄ ева. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣авасена вуттапат̣исамбхида̄ниддесе екекамӯлакесу ‘‘н̃а̄то дит̣т̣хо видито саччхикато пхассито пан̃н̃а̄йа̄’’ти (пат̣и. ма. 1.121) имесу пан̃часу вачанесу екекасмим̣йева чаккха̄дайо пан̃ча, дассанат̣т̣ха̄дайо пан̃ча̄ти пан̃чапан̃чака̄нам̣ васена пан̃чавӣсати дхамма̄, пан̃чавӣсати аттха̄, таддигун̣а̄ нируттийо, таддигун̣а̄ни н̃а̄н̣а̄ни н̃еййа̄ни. пан̃ча екато катва̄ вуттава̄репи пан̃чаккхаттум̣ пан̃ча пан̃чавӣсати катва̄ пан̃чавӣсасатам̣ дхамма̄, пан̃чавӣсасатам̣ аттха̄, таддигун̣а̄ нируттийо, таддигун̣а̄ни н̃а̄н̣а̄ни н̃еййа̄ни. ад̣д̣хатеййа̄нӣти четтха две сата̄ни ча пан̃н̃а̄сан̃ча. кхандха̄дӣсупи есева найо. имина̄ва найена саччава̄рапат̣исамбхида̄ва̄ре ча дхамма̄диган̣ана̄ ведитабба̄.

9. чхабуддхадхаммава̄раван̣н̣ана̄

38. буддхадхаммава̄ре дийад̣д̣хасатанти чхаккхаттум̣ пан̃чавӣсати сатан̃ча пан̃н̃а̄сан̃ча хонти, таддигун̣а̄ нируттийо таддигун̣а̄ни н̃а̄н̣а̄ни. пат̣исамбхида̄дхикаран̣ети пат̣исамбхида̄дхика̄ре. ад̣д̣ханавадхаммасата̄нӣти пат̣хамам̣ вуттесу чатӯсу саччесу сат̣т̣хи, чатӯсу сатипат̣т̣ха̄несу сат̣т̣хи, чатӯсу саммаппадха̄несу сат̣т̣хи, саттабодхисаттавеййа̄каран̣есу саттати, абхин̃н̃ат̣т̣ха̄дӣсу пан̃часу пан̃чавӣсасатам̣, кхандхат̣т̣ха̄дӣсу пан̃часу пан̃чавӣсасатам̣, пуна чатӯсу арийасаччесу сатам̣, чатӯсу пат̣исамбхида̄су сатам̣, чхасу буддхадхаммесу дийад̣д̣хасатанти евам̣ ат̣т̣хасата̄ни ча пан̃н̃а̄сан̃ча дхамма̄ хонти. евам̣ аттха̄пи таттака̄ ева хонти. евамева сачча̄дӣсу тӣсу т̣ха̄несу вӣсасатам̣ нируттийо, саттасу веййа̄каран̣есу чатта̄рӣсасатам̣ нируттийо, абхин̃н̃ат̣т̣ха̄дӣсу кхандхат̣т̣ха̄дӣсу ча ад̣д̣хатеййа̄ни ад̣д̣хатеййа̄ни нируттисата̄ни, арийасаччесу пат̣исамбхида̄су ча две две нируттисата̄ни, буддхадхаммесу тӣн̣и нируттисата̄нӣти евам̣ нируттисахассан̃ча саттанируттисата̄ни ча хонти. евамева сачча̄дӣсу тӣсу т̣ха̄несу чатта̄рӣса̄дхика̄ни две две н̃а̄н̣асата̄ни, саттасу веййа̄каран̣есу асӣтиадхика̄ни две н̃а̄н̣асата̄ни, абхин̃н̃ат̣т̣ха̄дӣсу кхандхат̣т̣ха̄дӣсу ча пан̃чапан̃чан̃а̄н̣асата̄ни, саччесу пат̣исамбхида̄су ча чатта̄ри чатта̄ри н̃а̄н̣асата̄ни, буддхадхаммесу чха н̃а̄н̣асата̄нӣти евам̣ тӣн̣и ча н̃а̄н̣асахасса̄ни чатта̄ри ча н̃а̄н̣асата̄ни хонтӣти.

пат̣исамбхида̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. дхаммачаккакатха̄

1. саччава̄раван̣н̣ана̄

39. пуна дхаммачаккаппаваттанасуттантамева пуббан̇гамам̣ катва̄ катхита̄йа дхаммачаккакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха дуккхаваттхука̄ти ека̄бхисамайавасена дуккхам̣ ваттху етесанти дуккхаваттхука̄. тадева дуккхам̣ висесетва̄ саччаваттхука̄тиа̄дима̄ха. таттха саччам̣ а̄рамман̣ам̣ упаттхамбхо етесанти сачча̄рамман̣а̄. саччам̣ гочаро висайо етесанти саччагочара̄. саччасан̇гахита̄ти маггасаччена сан̇гахита̄. саччапарийа̄панна̄ти маггасачча̄йатта̄. сачче самуда̄гата̄ти дуккхапариджа̄нанена дуккхасачче самуппанна̄. татха̄ таттхева т̣хита̄ патит̣т̣хита̄ ча.

40. ида̄ни ‘‘паваттите ча бхагавата̄ дхаммачакке’’ти вуттам̣ дхаммачаккам̣ ниддиситука̄мо дхаммачаккантиа̄дима̄ха. таттха дувидхам̣ дхаммачаккам̣ пат̣иведхадхаммачаккам̣ десана̄дхаммачаккан̃ча. пат̣иведхадхаммачаккам̣ бодхипаллан̇ке, десана̄дхаммачаккам̣ исипатане. дхамман̃ча паваттети чаккан̃ча̄ти пат̣иведхадхаммачаккам̣ вуттам̣, чаккан̃ча паваттети дхамман̃ча̄ти десана̄дхаммачаккам̣. катхам̣? бхагава̄ хи бодхипаллан̇ке нисинно маггаккхан̣е индрийабалабоджджхан̇гамагган̇га̄дибхедам̣ дхамман̃ча паваттети, сойева ча дхаммо килесасаттугха̄та̄йа паваттанато пахаран̣ачаккам̣ вийа̄ти чаккан̃ча. дхаммам̣ паваттентойева бхагава̄ там̣ чаккам̣ паваттети на̄ма. етена дхаммойева чакканти каммадха̄райасама̄сата̄ вутта̄ хоти. исипатане нисинно бхагава̄ дхаммадесанаккхан̣е венеййасанта̄не килесасаттугха̄та̄йа паваттанато пахаран̣ачаккасадисам̣ десана̄чаккан̃ча паваттети, венеййасанта̄не индрийабалабоджджхан̇гамагган̇га̄дибхедам̣ дхаммачаккан̃ча паваттети. етена дхаммо ча чаккан̃ча дхаммачакканти двандасама̄сата̄ вутта̄ хоти. йасма̄ пана паваттаке сати паваттана̄ на̄ма хоти, тасма̄ саббаттха̄пи ‘‘паваттетӣ’’ти вуттам̣, паваттанат̣т̣хена пана ‘‘чакка’’нти вуттам̣ хотӣти ведитаббам̣. дхаммена паваттетӣти дхаммачаккантиа̄дӣни десана̄дхаммачаккамева сандха̄йа вутта̄нӣти ведитабба̄ни.

таттха дхаммена паваттетӣти йатха̄сабха̄ватта̄ дхаммена паваттам̣ чакканти дхаммачакканти вуттам̣ хоти. дхаммачарийа̄йа паваттетӣти венеййасанта̄не дхамматтха̄йа паваттам̣ чакканти дхаммачакканти вуттам̣ хоти. дхамме т̣хитотиа̄дӣхи бхагавато дхаммабхӯтата̄ дхаммасса̄мита̄ ча вутта̄ хоти. йатха̄ха – ‘‘со ха̄вусо, бхагава̄ джа̄нам̣ джа̄на̄ти пассам̣ пассати чаккхубхӯто н̃а̄н̣абхӯто дхаммабхӯто брахмабхӯто ватта̄ паватта̄ аттхасса ниннета̄ аматасса да̄та̄ дхаммасса̄мӣ татха̄гато’’ти (ма. ни. 1.203). тасма̄ техи дхаммасса чакканти дхаммачакканти вуттам̣ хоти. т̣хитоти висайӣбха̄вена т̣хито. патит̣т̣хитоти ачалабха̄вена патит̣т̣хито. васиппаттоти иссарабха̄вам̣ патто. па̄рамиппаттоти кот̣иппатто. веса̄раджджаппаттоти виса̄радабха̄вам̣ патто. дхамме патит̣т̣ха̄пентотиа̄дӣхи венеййасанта̄намапеккхитва̄ вуттехи пана вачанехи дхаммасса̄мита̄йа ча дхамматтха̄йа чакканти вуттам̣ хоти. дхаммам̣ саккаронтотихаа̄дӣхи дхамматтха̄йа чакканти вуттам̣ хоти. йо хи дхаммам̣ сакка̄ра̄дивасена паваттети, со дхамматтхам̣ паваттети. дхаммам̣ саккаронтоти йатха̄ като со дхаммо сукато хоти, евамева нам̣ каронто. дхаммам̣ гарум̣ каронтоти тасмим̣ га̄равуппаттийа̄ там̣ гарум̣ каронто. дхаммам̣ ма̄нентоти дхаммам̣ пийан̃ча бха̄ванӣйан̃ча катва̄ вихаранто. дхаммам̣ пӯджентоти там̣ ападиситва̄ десана̄пат̣ипаттипӯджа̄йа пӯджам̣ каронто. дхаммам̣ апача̄йама̄ноти тассева дхаммасса сакка̄рагарука̄рехи нӣчавуттитам̣ каронто. дхаммаддхаджо дхаммакетӯти там̣ дхаммам̣ дхаджамива пураккхатва̄ кетумива ча уккхипитва̄ паваттийа̄ дхаммаддхаджо дхаммакету ча хутва̄ти аттхо. дхамма̄дхипатеййоти дхамма̄дхипатито а̄гато бха̄вана̄дхаммавасенева ча саббакирийа̄нам̣ каран̣ена дхамма̄дхипатеййо хутва̄. там̣ кхо пана дхаммачаккам̣ аппат̣иваттийанти кеначи ниваттетум̣ асаккун̣еййата̄йа аппат̣ихатапаваттита̄ вутта̄. тасма̄ со дхаммо паваттанат̣т̣хена чакканти вуттам̣ хоти.

саддхиндрийам̣ дхаммо, там̣ дхаммам̣ паваттетӣти венеййасанта̄не маггасампайуттасаддхиндрийуппа̄данена там̣ саддхиндрийам̣ дхаммам̣ паваттетӣти аттхо. есева найо сесесупи. сачча̄ти саччан̃а̄н̣а̄ни. випассана̄ ча виджджа̄ ча магган̃а̄н̣амева. ануппа̄де н̃а̄н̣анти арахаттапхале н̃а̄н̣ам̣. тампи венеййасанта̄не паваттетийева, нибба̄нан̃ча пат̣иведхам̣ каронто паваттетийева на̄ма.

самудайава̄ра̄дӣсу самудайаваттхука̄ ниродхаваттхука̄ маггаваттхука̄ти висесападам̣ дассетва̄ сан̇кхитта̄. еттха̄пи вуттасадисам̣ пат̣хамам̣ вуттанайенева ведитаббам̣.

2-3. сатипат̣т̣ха̄нава̄ра̄диван̣н̣ана̄

41-42. сатипат̣т̣ха̄наиддхипа̄дапуббан̇гамава̄ра̄пи маггаккхан̣авасена вутта̄. тепи таттха таттха висесападам̣ дассетва̄ сан̇кхитта̄ти.

дхаммачаккакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. локуттаракатха̄

локуттаракатха̄ван̣н̣ана̄

43. ида̄ни локуттарадхаммаватийа̄ дхаммачаккакатха̄йа анантарам̣ катхита̄йа локуттаракатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха локуттарападасса аттхо ниддесава̄ре а̄ви бхависсати. чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄тиа̄дайо саттатим̣са бодхипаккхийадхамма̄ йатха̄йогам̣ маггапхаласампайутта̄. те буджджханат̣т̣хена бодхӣти евам̣ладдхана̄масса арийасса паккхе бхаватта̄ бодхипаккхийа̄ на̄ма. паккхе бхаватта̄ти упака̄рабха̄ве т̣хитатта̄. тесу а̄рамман̣есу оккантитва̄ паккхандитва̄ упат̣т̣ха̄нато упат̣т̣ха̄нам̣, сатийева упат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. ка̄йаведана̄читтадхаммесу панасса асубхадуккха̄ничча̄натта̄ка̄рагахан̣авасена субхасукханиччааттасан̃н̃а̄паха̄накиччаса̄дханавасена ча паваттито чатудха̄ бхедо хоти. тасма̄ чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ти вуччати. падаханти етена̄ти падха̄нам̣, собханам̣ падха̄нам̣ саммаппадха̄нам̣, самма̄ ва̄ падаханти етена̄ти саммаппадха̄нам̣, собханам̣ ва̄ там̣ килесавирӯпапаваттавирахитато падха̄нан̃ча хитасукханиппха̄дакат̣т̣хена сет̣т̣хабха̄ва̄ваханато падха̄набха̄вакаран̣ато ва̄ти саммаппадха̄нам̣. вӣрийассетам̣ адхивачанам̣. тайидам̣ уппанна̄нуппанна̄нам̣ акусала̄нам̣ паха̄на̄нуппаттикиччам̣, ануппаннуппанна̄нан̃ча кусала̄нам̣ уппаттит̣т̣хитикиччам̣ са̄дхайатӣти чатуббидхам̣ хоти. тасма̄ чатта̄ро саммаппадха̄на̄ти вуччати. ниппхаттипарийа̄йена иджджханат̣т̣хена, иджджханти ета̄йа сатта̄ иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти имина̄ ва̄ парийа̄йена иддхи, тасса̄ сампайутта̄йа пуббан̇гамат̣т̣хена пхалабхӯта̄йа пуббабха̄гака̄ран̣ат̣т̣хена ча иддхийа̄ па̄доти иддхипа̄до. со чхандавӣрийачиттавӣмам̣са̄васена чатуббидхова хоти. тасма̄ чатта̄ро иддхипа̄да̄ти вуччати. ассаддхийакосаджджапама̄давиккхепасаммоха̄нам̣ абхибхаванато абхибхаванасан̇кха̄тена адхипатийат̣т̣хена индрийам̣. ассаддхийа̄дӣхи анабхибхаванӣйато акампийат̣т̣хена балам̣. тадубхайампи саддха̄вӣрийасатисама̄дхипан̃н̃а̄васена пан̃чавидхам̣ хоти. тасма̄ пан̃чиндрийа̄ни пан̃ча бала̄нӣти вуччанти. буджджханакасаттасса пана ан̇габха̄вена сатиа̄дайо сатта дхамма̄ боджджхан̇га̄, ниййа̄нат̣т̣хена ча самма̄дит̣т̣хиа̄дайо ат̣т̣ха магган̇га̄ хонти. тена вуччати сатта боджджхан̇га̄ арийо ат̣т̣хан̇гико магготи.

ити име саттатим̣са бодхипаккхийа̄ дхамма̄ пуббабха̄ге локийавипассана̄йа ваттама̄на̄йа чуддасавидхена ка̄йам̣ паригган̣хато ча ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣, нававидхена веданам̣ паригган̣хато ча ведана̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣, сол̣асавидхена читтам̣ паригган̣хато ча читта̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣, пан̃чавидхена дхамме паригган̣хато ча дхамма̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣. ити имасмим̣ аттабха̄ве ануппаннапуббам̣ парасса уппаннам̣ акусалам̣ дисва̄ ‘‘йатха̄ пат̣ипаннасса тасса там̣ уппаннам̣, на татха̄ пат̣ипаджджисса̄ми, евам̣ ме етам̣ нуппаджджиссатӣ’’ти тасса ануппа̄да̄йа ва̄йаманака̄ле пат̣хамам̣ саммаппадха̄нам̣, аттано самуда̄ча̄раппаттамакусалам̣ дисва̄ тасса паха̄на̄йа ва̄йаманака̄ле дутийам̣, имасмим̣ аттабха̄ве ануппаннапуббам̣ джха̄нам̣ ва̄ випассанам̣ ва̄ уппа̄детум̣ ва̄йамантасса татийам̣, уппаннам̣ йатха̄ на париха̄йати, евам̣ пунаппунам̣ уппа̄дентасса чатуттхам̣ саммаппадха̄нам̣. чхандам̣ дхурам̣ катва̄ кусалуппа̄данака̄ле чхандиддхипа̄до, вӣрийам̣, читтам̣, вӣмам̣сам̣ дхурам̣ катва̄ кусалуппа̄данака̄ле вӣмам̣сиддхипа̄до. миччха̄ва̄ча̄йа вираман̣ака̄ле самма̄ва̄ча̄, миччха̄камманта̄, миччха̄джӣва̄ вираман̣ака̄ле самма̄джӣвоти евам̣ на̄на̄читтесу лаббханти. чатумаггаккхан̣е пана екачитте лаббханти, пхалаккхан̣е т̣хапетва̄ чатта̄ро саммаппадха̄не авасеса̄ теттим̣са лаббханти. евам̣ екачитте лаббхама̄несу четесу ека̄ва нибба̄на̄рамман̣а̄ сати ка̄йа̄дӣсу субхасан̃н̃а̄дипаха̄накиччаса̄дханавасена ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’ти вуччати. екамева ча вӣрийам̣ ануппаннуппанна̄нам̣ ануппа̄да̄дикиччаса̄дханавасена ‘‘чатта̄ро саммаппадха̄на̄’’ти вуччати. сесесу ха̄панавад̣д̣ханам̣ наттхи.

апича тесу –

нава екавидха̄ еко, дведха̄тха чатупан̃чадха̄;

ат̣т̣хадха̄ навадха̄ чева, ити чхаддха̄ бхаванти те.

нава екавидха̄ти чхандо читтам̣ пӣти пассаддхи упеккха̄ сан̇каппо ва̄ча̄ камманто а̄джӣвоти име нава чхандиддхипа̄да̄дивасена екавидха̄ва хонти, ан̃н̃акот̣т̣ха̄сам̣ на бхаджанти. еко дведха̄ти саддха̄ индрийабалавасена дведха̄ т̣хита̄. атха чатупан̃чадха̄ти атхан̃н̃о еко чатудха̄, ан̃н̃о пан̃чадха̄ т̣хитоти аттхо. таттха сама̄дхи еко индрийабалабоджджхан̇гамагган̇гавасена чатудха̄ т̣хито, пан̃н̃а̄ тесам̣ чатуннам̣ иддхипа̄дакот̣т̣ха̄сасса ча васена пан̃чадха̄. ат̣т̣хадха̄ навадха̄ чева̄ти апаро еко ат̣т̣хадха̄, еко навадха̄ т̣хитоти аттхо. чатусатипат̣т̣ха̄наиндрийабалабоджджхан̇гамагган̇гавасена сати ат̣т̣хадха̄ т̣хита̄, чатусаммаппадха̄наиддхипа̄даиндрийабалабоджджхан̇гамагган̇гавасена вӣрийам̣ навадха̄ти. евам̣ –

чуддасева асамбхинна̄, хонтете бодхипаккхийа̄;

кот̣т̣ха̄сато саттавидха̄, саттатим̣са пабхедато.

сакиччаниппха̄данато, сарӯпена ча вуттито;

саббева арийамаггасса, самбхаве самбхаванти те.

евам̣ маггапхаласампайутте саттатим̣са бодхипаккхийадхамме дассетва̄ пуна те маггапхалесу сан̇кхипитва̄ чатта̄ро арийамагга̄ чатта̄ри ча са̄ман̃н̃апхала̄нӣти а̄ха. саман̣абха̄во са̄ман̃н̃ам̣, чатуннам̣ арийамагга̄наметам̣ на̄мам̣. са̄ман̃н̃а̄нам̣ пхала̄ни са̄ман̃н̃апхала̄ни. нибба̄нам̣ пана саббехи асаммиссамева. ити виттха̄рато саттатим̣сабодхипаккхийачатумаггачатупхаланибба̄на̄нам̣ васена чхачатта̄лӣса локуттарадхамма̄, тато сан̇кхепена чатумаггачатупхаланибба̄на̄нам̣ васена нава локуттарадхамма̄, татопи сан̇кхепена маггапхаланибба̄на̄нам̣ васена тайо локуттарадхамма̄ти ведитаббам̣. сатипат̣т̣ха̄на̄дӣнам̣ маггапхала̄нан̃ча локуттаратте вутте там̣сампайутта̄нам̣ пхасса̄дӣнампи локуттараттам̣ вуттамева хоти. падха̄надхаммавасена пана сатипат̣т̣ха̄на̄дайова вутта̄. абхидхамме (дха. са. 277 а̄дайо, 505 а̄дайо) ча локуттарадхамманиддесе маггапхаласампайутта̄нам̣ пхасса̄дӣнам̣ локуттараттам̣ вуттамева̄ти.

локам̣ тарантӣти локам̣ атиккаманти. саббамидха ӣдисам̣ ваттама̄нака̄лавачанам̣ чатта̄ро арийамагге сандха̄йа вуттам̣. сота̄паттимагго хи апа̄йалокам̣ тарати, сакада̄га̄мимагго ка̄ма̄вачаралокекадесам̣ тарати, ана̄га̄мимагго ка̄ма̄вачаралокам̣ тарати, арахаттамагго рӯпа̄рӯпа̄вачаралокам̣ тарати. лока̄ уттарантӣти лока̄ уггаччханти. локатоти ча локамха̄ти ча тадева ниссаккавачанам̣ висесетва̄ дасситам̣. локам̣ саматиккамантӣти пат̣хамам̣ вуттаттхамева. таттха упасаггаттхам̣ анапеккхитва̄ вуттам̣, идха саха упасаггаттхена вуттам̣. локам̣ саматикканта̄ти йатха̄вуттам̣ локам̣ самма̄ атикканта̄. саббамидха ӣдисам̣ атӣтака̄лавачанам̣ пхаланибба̄на̄ни сандха̄йа вуттам̣, сота̄паттипхала̄дӣни хи йатха̄вуттам̣ локам̣ атиккамитва̄ т̣хита̄ни, сада̄ нибба̄нам̣ саббалокам̣ атиккамитва̄ т̣хитам̣. локена атирека̄ти локато адхикабхӯта̄. идам̣ саббепи локуттарадхамме сандха̄йа вуттам̣. ниссарантӣти ниггаччханти. ниссат̣а̄ти ниггата̄. локе на тит̣т̣хантӣтиа̄дӣни ат̣т̣ха̄раса вачана̄ни саббалокуттаресупи йуджджанти. на тит̣т̣хантӣти локе апарийа̄паннатта̄ вуттам̣. локе на лимпантӣти кхандхасанта̄не ваттама̄на̄пи тасмим̣ на лимпантӣти аттхо. локена на лимпантӣти акатапат̣иведха̄нам̣ кеначи читтена, катапат̣иведха̄нам̣ акусалена аппаматтенапи читтена на лимпантӣти аттхо. асам̣литта̄ анупалитта̄ти упасаггена висеситам̣.

виппамутта̄ти алиттаттамева на̄на̄бйан̃джанена висеситам̣. йе кечи хи йаттха йена ва̄ алитта̄, те таттха тена ва̄ виппамутта̄ хонти. лока̄ виппамутта̄тиа̄дӣни тӣн̣и ниссаккавасена вутта̄ни. висан̃н̃утта̄ти виппамуттаттависесанам̣. йе кечи хи йаттха йена йато виппамутта̄, те таттха тена тато висан̃н̃утта̄ на̄ма хонти. лока̄ суджджхантӣти локамалам̣ дховитва̄ лока̄ суджджханти. висуджджхантӣти тадева упасаггена висеситам̣. вут̣т̣хахантӣти ут̣т̣хита̄ хонти. виват̣т̣антӣти ниват̣т̣анти. на саджджантӣти на лагганти. на гайхантӣти на ган̣хӣйанти. на баджджхантӣти на ба̄дхӣйанти. самуччхиндантӣти аппаваттим̣ каронти. йатха̄ ча локам̣ самуччхиннатта̄ти, татхева ‘‘лока̄ висуддхатта̄’’тиа̄ди вуттамева хоти. пат̣иппассамбхентӣти ниродхенти. апатха̄тиа̄дӣни чатта̄ри саббесупи локуттаресу йуджджанти. апатха̄ти амагга̄. агатӣти аппатит̣т̣ха̄. ависайа̄ти ана̄йатта̄. аса̄дха̄ран̣а̄ти асама̄на̄. вамантӣти уггиланти. на пачча̄вамантӣти вуттапат̣ипаккханайена вуттам̣, вантам̣ пуна на адантӣти аттхо. етена вантасса сувантабха̄во вутто хоти. анантарадукаттайепи есева найо. висӣнентӣти викиранти вимуччанти, на бандхантӣти аттхо. на уссӣнентӣти на викиранти на вимуччанти. ‘‘висинентӣ’’ти ‘‘на уссинентӣ’’ти рассам̣ катва̄ па̄т̣хо сундаро. видхӯпентӣти нибба̄пенти. на сам̣дхӯпентӣти на уджджаланти. локам̣ саматиккамма абхибхуййа тит̣т̣хантӣти саббепи локуттара̄ дхамма̄ локам̣ самма̄ атиккамитва̄ абхибхавитва̄ ча тит̣т̣хантӣти локуттара̄. саббехипи имехи йатха̄вуттехи пака̄рехи локуттара̄нам̣ локато уттарабха̄во адхикабха̄во ча вутто хотӣти.

локуттаракатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. балакатха̄

балакатха̄ван̣н̣ана̄

44. ида̄ни локуттаракатха̄йа анантарам̣ катхита̄йа локуттаракатха̄ватийа̄ суттантапуббан̇гама̄йа балакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха а̄дито суттантавасена пан̃ча бала̄ни дассетва̄ тадан̃н̃а̄нипи бала̄ни дассетука̄мо апича ат̣т̣хасат̣т̣хи бала̄нӣтиа̄дима̄ха. сабба̄нипи там̣там̣пат̣ипаккхехи акампийат̣т̣хена бала̄ни на̄ма хонти. хирибалантиа̄дӣсу па̄пато хирӣйанти ета̄йа̄ти хирӣ, ладжджа̄йетам̣ на̄мам̣. па̄пато оттаппанти етена̄ти оттаппам̣, па̄пато уббегассетам̣ на̄мам̣. аджджхаттасамут̣т̣ха̄на̄ хирӣ, бахиддха̄самут̣т̣ха̄нам̣ оттаппам̣. атта̄дхипати хирӣ, лока̄дхипати оттаппам̣. ладжджа̄сабха̄васан̣т̣хита̄ хирӣ, бхайасабха̄васан̣т̣хитам̣ оттаппам̣. саппатиссавалаккхан̣а̄ хирӣ, ваджджабхӣрукабхайадасса̄вилаккхан̣ам̣ оттаппам̣. са̄ ева хирӣ ахирикена на кампатӣти хирибалам̣. тадева оттаппам̣ аноттаппена на кампатӣти оттаппабалам̣. аппат̣исан̇кха̄нена на кампатӣти пат̣исан̇кха̄набалам̣. упапариккхан̣апан̃н̃а̄йетам̣ на̄мам̣. вӣрийасӣсена сатта боджджхан̇ге бха̄вентасса уппаннабалам̣ бха̄вана̄балам̣. татха̄паватта̄нам̣ чатуннам̣ кхандха̄наметам̣ на̄мам̣. парисуддха̄ни сӣла̄дӣни анаваджджабалам̣. чатта̄ри сан̇гахаваттхӯни сан̇гахабалам̣. сан̇гахе балантипи па̄т̣хо. дуккхама̄нам̣ адхива̄санам̣ кхантибалам̣. дхаммакатха̄йа паресам̣ тосанам̣ пан̃н̃аттибалам̣. адхитасса аттхасса адхигама̄панам̣ ниджджхаттибалам̣. кусалесу бахубха̄во иссарийабалам̣. кусалесу йатха̄ручи патит̣т̣ха̄нам̣ адхит̣т̣ха̄набалам̣. хирибала̄дӣнам̣ аттхо ма̄тика̄падесу бйан̃джанавасена висесато йуджджама̄нам̣ гахетва̄ вутто. саматхабалам̣ випассана̄баланти балаппатта̄ саматхавипассана̄ ева.

ма̄тика̄ниддесе ассаддхийе на кампатӣти саддха̄баланти мӯлабалат̣т̣хам̣ ватва̄ тамева апарехи навахи парийа̄йехи висесетва̄ дассеси. йо хи дхаммо акампийо балаппатто хоти, со сахаджа̄те упаттхамбхети, аттано пат̣ипаккхе килесе парийа̄дийати, пат̣иведхасса а̄дибхӯтам̣ сӣлам̣ дит̣т̣хин̃ча висодхети, читтам̣ а̄рамман̣е патит̣т̣ха̄пети, читтам̣ пабхассарам̣ каронто вода̄пети, васим̣ па̄пенто висесам̣ адхигама̄пети, тато уттарим̣ па̄пенто уттарипат̣иведхам̣ ка̄рети, камена арийамаггам̣ па̄петва̄ сачча̄бхисамайам̣ ка̄рети, пхалаппаттийа̄ ниродхе патит̣т̣ха̄пети. тасма̄ навадха̄ балат̣т̣хо висесито. еса найо вӣрийабала̄дӣсу чатӯсу.

ка̄маччхандам̣ хирӣйатӣти неккхаммайутто йогӣ неккхаммена ка̄маччхандато хирӣйати. оттаппепи есева найо. етехи сабба̄кусалехипи хирӣйана̄ оттаппана̄ вутта̄йева хонти. бйа̄па̄дантиа̄дӣнампи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. пат̣исан̇кха̄тӣти асаммохавасена а̄дӣнавато упапариккхати. бха̄ветӣти вад̣д̣хети. ваджджанти ра̄га̄диваджджам̣. сан̇ган̣ха̄тӣти бандхати. кхаматӣти тасса йогисса кхамати руччати. пан̃н̃а̄петӣти тосети. ниджджха̄петӣти чинта̄пети. васам̣ ваттетӣти читте паху хутва̄ читтам̣ аттано васам̣ катва̄ паваттети. адхит̣т̣ха̄тӣти видахати. бха̄вана̄бала̄дӣни сабба̄нипи неккхамма̄дӣнийева. ма̄тика̄ван̣н̣ана̄йа ан̃н̃атха̄ вутто, аттхо пана бйан̃джанавасенева па̄кат̣атта̄ идха на вуттоти ведитаббам̣. саматхабалам̣ випассана̄балан̃ча виттха̄рато ниддиситва̄ аваса̄не уддхаччасахагатакилесе ча кхандхе ча на кампатӣтиа̄ди ча авиджджа̄сахагатакилесе ча кхандхе ча на кампатӣтиа̄ди ча саматхабалавипассана̄бала̄нам̣ лаккхан̣адассанаттхам̣ вуттам̣.

секха̄секхабалесу самма̄дит̣т̣хим̣ сиккхатӣти секхабаланти секхапуггало самма̄дит̣т̣хим̣ сиккхатӣти секхо, са̄ самма̄дит̣т̣хи тасса секхасса баланти секхабаланти аттхо. таттха сиккхитатта̄ асекхабаланти асекхапуггало таттха самма̄дит̣т̣хийа̄ сиккхитатта̄ на сиккхатӣти асекхо, са̄йева самма̄дит̣т̣хи тасса асекхасса баланти асекхабалам̣. есева найо самма̄сан̇каппа̄дӣсу. самма̄н̃а̄н̣анти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣. тампи хи локикампи хонтам̣ секхасса паваттатта̄ секхабалам̣, асекхасса паваттатта̄ асекхабаланти вуттам̣. самма̄вимуттӣти ат̣т̣ха магган̇га̄ни т̣хапетва̄ сеса̄ пхаласампайутта̄ дхамма̄. кечи пана ‘‘т̣хапетва̄ локуттаравимуттим̣ авасеса̄ вимуттийо самма̄вимуттӣ’’ти ваданти. тасса секха̄секхабалаттам̣ вуттанайамева.

кхӣн̣а̄савабалесу сабба̄нипи н̃а̄н̣абала̄ни. кхӣн̣а̄савасса бхиккхуноти каран̣аттхе са̄мивачанам̣, кхӣн̣а̄савена бхиккхуна̄ти аттхо. аниччатоти хутва̄ абха̄ва̄ка̄рена аниччато. йатха̄бхӯтанти йатха̄сабха̄вато. пан̃н̃а̄йа̄ти сахавипассана̄йа маггапан̃н̃а̄йа. аниччато судит̣т̣ха̄ дуккхато анаттато судит̣т̣ха̄ хонти таммӯлакатта̄. йанти бха̄ванапум̣сакавачанам̣, йена ка̄ран̣ена̄ти ва̄ аттхо. а̄гамма̄ти пат̣ичча. пат̣иджа̄на̄тӣти сампат̣иччхати пат̣ин̃н̃ам̣ кароти. ан̇га̄рака̄сӯпама̄ти маха̄бхита̄пат̣т̣хена ан̇га̄рака̄суйа̄ упамита̄. ка̄ма̄ти ваттхука̄ма̄ ча килесака̄ма̄ ча.

вивеканиннанти пхаласама̄паттивасена упадхививекасан̇кха̄танибба̄наниннам̣. тайо хи вивека̄ – ка̄йавивеко читтавивеко упадхививекоти. ка̄йавивеко ча вивекат̣т̣хака̄йа̄нам̣ неккхамма̄бхирата̄нам̣. читтавивеко ча адхичиттамануйутта̄нам̣. упадхививеко ча нирупадхӣнам̣ пуггала̄нам̣ висан̇кха̄рагата̄нам̣, ниссаран̣авивекасан̇кха̄танибба̄наниннам̣ ва̄. пан̃ча хи вивека̄ – виккхамбханавивеко тадан̇гавивеко самуччхедавивеко пат̣иппассаддхививеко ниссаран̣авивекоти. вивеканиннанти вивеке ниннам̣. вивекапон̣анти вивеке натам̣. вивекапаббха̄ранти вивекасӣсабха̄рам̣. двепи пуримассева вевачана̄ни. вивекат̣т̣ханти килесехи ваджджитам̣, дӯрӣбхӯтам̣ ва̄. неккхамма̄бхиратанти нибба̄не абхиратам̣, паббаджджа̄йа абхиратам̣ ва̄. бйантӣбхӯтанти вигатантӣбхӯтам̣, екадесена̄пи аналлӣнам̣ виппамуттам̣ висам̣сат̣т̣хам̣. саббасоти саббатха̄. а̄сават̣т̣ха̄нийехи дхаммехӣти сам̣йогавасена а̄сава̄нам̣ ка̄ран̣абхӯтехи килесадхаммехӣти аттхо. атха ва̄ бйантӣбхӯтанти вигатаникантибхӯтам̣, ниттан̣ханти аттхо. куто? саббасо а̄сават̣т̣ха̄нийехи дхаммехи саббехи тебхӯмакадхаммехӣти аттхо. идха дасахи кхӣн̣а̄савабалехи кхӣн̣а̄савасса локийалокуттаро магго катхито. ‘‘аниччато саббе сан̇кха̄ра̄’’ти дуккхапарин̃н̃а̄балам̣, ‘‘ан̇га̄рака̄сӯпама̄ ка̄ма̄’’ти самудайапаха̄набалам̣, ‘‘вивеканиннам̣ читтам̣ хотӣ’’ти ниродхасаччхикирийа̄балам̣, ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄’’тиа̄ди саттавидхам̣ маггабха̄вана̄балантипи ваданти. даса иддхибала̄ни иддхикатха̄йа а̄ви бхависсанти.

татха̄гатабаланиддесе татха̄гатабала̄нӣти ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣а̄ни татха̄гатассева бала̄ни. йатха̄ ва̄ пуббабуддха̄нам̣ бала̄ни пун̃н̃уссайасампаттийа̄ а̄гата̄ни, татха̄ а̄гатабала̄нӣтипи аттхо. таттха дувидхам̣ татха̄гатабалам̣ – ка̄йабалам̣ н̃а̄н̣абалан̃ча. тесу ка̄йабалам̣ хаттхикула̄нуса̄рена ведитаббам̣. вуттан̃хетам̣ пора̄н̣ехи –

‘‘ка̄л̣а̄вакан̃ча ган̇геййам̣, пан̣д̣арам̣ тамбапин̇галам̣;

гандхаман̇галахеман̃ча, упосатхачхаддантиме даса̄’’ти. (вибха. ат̣т̣ха. 760; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.148; сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.22);

има̄ни даса хаттхикула̄ни. таттха ка̄л̣а̄ваканти пакатихаттхикулам̣ дат̣т̣хаббам̣. йам̣ дасаннам̣ пуриса̄нам̣ ка̄йабалам̣, там̣ екасса ка̄л̣а̄вакасса хаттхино балам̣. йам̣ дасаннам̣ ка̄л̣а̄вака̄нам̣ балам̣, там̣ екасса ган̇геййасса балам̣. йам̣ дасаннам̣ ган̇геййа̄нам̣, там̣ екасса пан̣д̣арасса. йам̣ дасаннам̣ пан̣д̣ара̄нам̣, там̣ екасса тамбасса. йам̣ дасаннам̣ тамба̄нам̣, там̣ екасса пин̇галасса. йам̣ дасаннам̣ пин̇гала̄нам̣, там̣ екасса гандхахаттхино. йам̣ дасаннам̣ гандхахаттхӣнам̣, там̣ екасса ман̇галахаттхино. йам̣ дасаннам̣ ман̇галахаттхӣнам̣, там̣ екасса хемаватасса. йам̣ дасаннам̣ хемавата̄нам̣, там̣ екасса упосатхасса. йам̣ дасаннам̣ упосатха̄нам̣, там̣ екасса чхаддантасса. йам̣ дасаннам̣ чхадданта̄нам̣, там̣ екасса татха̄гатасса балам̣. на̄ра̄йанасан̇гха̄табалантипи идамева вуччати. тадетам̣ пакатихаттхино ган̣ана̄йа хаттхӣнам̣ кот̣исахассасса, пурисаган̣ана̄йа дасаннам̣ пурисакот̣исахасса̄нам̣ балам̣ хоти. идам̣ та̄ва татха̄гатасса ка̄йабалам̣.

н̃а̄н̣абалам̣ пана идха та̄ва ан̃н̃аттха ча па̄л̣ийам̣ а̄гатамева дасабалан̃а̄н̣ам̣, маджджхиме (ма. ни. 1.150) а̄гатам̣ чатувеса̄раджджан̃а̄н̣ам̣, ат̣т̣хасу париса̄су акампанан̃а̄н̣ам̣, чатуйонипариччхедакан̃а̄н̣ам̣, пан̃чагатипариччхедакан̃а̄н̣ам̣, сам̣йуттаке (сам̣. ни. 2.33-34) а̄гата̄ни тесаттати н̃а̄н̣а̄ни, саттасаттати н̃а̄н̣а̄нӣти еваман̃н̃а̄нипи анека̄ни н̃а̄н̣асахасса̄ни. етам̣ н̃а̄н̣абалам̣ на̄ма. идха̄пи н̃а̄н̣абаламева адхиппетам̣. н̃а̄н̣ан̃хи акампийат̣т̣хена упаттхамбханат̣т̣хена ча баланти вуттам̣.

т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄натоти ка̄ран̣ан̃ча ка̄ран̣ато. ка̄ран̣ан̃хи йасма̄ таттха пхалам̣ тит̣т̣хати тада̄йаттавуттита̄йа уппаджджати чева паваттати ча, тасма̄ т̣ха̄нанти вуччати. там̣ бхагава̄ йе йе дхамма̄ йесам̣ йесам̣ дхамма̄нам̣ хетӯ паччайа̄ уппа̄да̄йа, там̣ там̣ т̣ха̄нанти, йе йе дхамма̄ йесам̣ йесам̣ дхамма̄нам̣ на хетӯ на паччайа̄ уппа̄да̄йа, там̣ там̣ ат̣т̣ха̄нанти паджа̄нанто т̣ха̄нан̃ча т̣ха̄нато ат̣т̣ха̄нан̃ча ат̣т̣ха̄нато йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄ти. йампӣти йена н̃а̄н̣ена. идампӣти идампи т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ам̣, татха̄гатасса татха̄гатабалам̣ на̄ма хотӣти аттхо. евам̣ сесападесупи йоджана̄ ведитабба̄.

а̄сабхам̣ т̣ха̄нанти сет̣т̣хат̣т̣ха̄нам̣ уттамат̣т̣ха̄нам̣, а̄сабха̄ ва̄ пуббабуддха̄, тесам̣ т̣ха̄нанти аттхо. апича гавасатаджет̣т̣хако усабхо, гавасахассаджет̣т̣хако васабхо, ваджасатаджет̣т̣хако ва̄ усабхо, ваджасахассаджет̣т̣хако васабхо, саббагавасет̣т̣хо саббапариссайасахо сето па̄са̄дико маха̄бха̄равахо асанисатасаддехипи асантасанӣйо нисабхо, со идха усабхоти адхиппето. идампи хи тасса парийа̄йавачанам̣. усабхасса иданти а̄сабхам̣. т̣ха̄нанти чатӯхи па̄дехи патхавим̣ уппӣл̣етва̄ ават̣т̣ха̄нам̣. идам̣ пана а̄сабхам̣ вийа̄ти а̄сабхам̣ йатхева хи нисабхасан̇кха̄то усабхо усабхабалена саманна̄гато чатӯхи па̄дехи патхавим̣ уппӣл̣етва̄ ачалат̣т̣ха̄нена тит̣т̣хати, евам̣ татха̄гатопи дасахи татха̄гатабалехи саманна̄гато чатӯхи веса̄раджджапа̄дехи ат̣т̣хапарисапатхавим̣ уппӣл̣етва̄ садеваке локе кеначи паччаттхикена пачча̄миттена акампийо ачалат̣т̣ха̄нена тит̣т̣хати, евам̣ тит̣т̣хама̄но ча там̣ а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄ти упагаччхати на паччаккха̄ти, аттани а̄ропети. тена вуттам̣ – ‘‘а̄сабхам̣ т̣ха̄нам̣ пат̣иджа̄на̄тӣ’’ти (сам̣. ни. ат̣т̣ха. 2.2.22; ма. ни. ат̣т̣ха. 1.148).

париса̄сӯти кхаттийабра̄хман̣агахапатисаман̣ача̄тумаха̄ра̄джиката̄ватим̣сама̄рабрахма̄нам̣ васена ат̣т̣хасу париса̄су. сӣхана̄дам̣ надатӣти сет̣т̣хана̄дам̣ ачхамбхитана̄дам̣ надати, сӣхана̄дасадисам̣ ва̄ на̄дам̣ надати. айаматтхо сӣхана̄дасуттена (ма. ни. 1.146 а̄дайо; дӣ. ни. 1.381 а̄дайо) дӣпетаббо. йатха̄ ва̄ сӣхо саханато хананато ча сӣхоти вуччати, евам̣ татха̄гато локадхамма̄нам̣ саханато параппава̄да̄нам̣ хананато сӣхоти вуччати. евам̣ вуттасса сӣхасса на̄дам̣ сӣхана̄дам̣. таттха йатха̄ сӣхо сӣхабалена саманна̄гато саббаттха виса̄радо вигаталомахам̣со сӣхана̄дам̣ надати, евам̣ татха̄гатасӣхопи татха̄гатабалехи саманна̄гато ат̣т̣хасу париса̄су виса̄радо вигаталомахам̣со ‘‘ити рӯпа’’нтиа̄дина̄ (сам̣. ни. 3.78) найена на̄на̄видхадесана̄вила̄сасампаннам̣ сӣхана̄дам̣ надати. тена вуттам̣ – ‘‘париса̄су сӣхана̄дам̣ надатӣ’’ти.

брахмачаккам̣ паваттетӣти еттха брахманти сет̣т̣хам̣ уттамам̣ висуддхам̣. чаккасаддо пана̄йам̣ –

сампаттийам̣ лаккхан̣е ча, ратхан̇ге ирийа̄патхе;

да̄не ратанадхаммӯра, чакка̄дӣсу ча диссати;

дхаммачакке идха мато, тампи дведха̄ вибха̄вайе.

‘‘чатта̄рима̄ни, бхиккхаве, чакка̄ни, йехи саманна̄гата̄нам̣ деваманусса̄на’’нтиа̄дӣсу (а. ни. 4.31) хи айам̣ сампаттийам̣ диссати. ‘‘хет̣т̣ха̄ па̄даталесу чакка̄ни джа̄та̄ни хонтӣ’’ти (дӣ. ни. 2.35) еттха лаккхан̣е. ‘‘чаккам̣ва вахато пада’’нти (дха. па. 1) еттха ратхан̇ге. ‘‘чатучаккам̣ навадва̄ра’’нти (сам̣. ни. 1.29) еттха ирийа̄патхе. ‘‘дадам̣ бхун̃джа ма̄ ча пама̄до, чаккам̣ ваттайа косала̄дхипа̄’’ти (джа̄. 1.7.149) еттха да̄не. ‘‘диббам̣ чаккаратанам̣ па̄турахосӣ’’ти (дӣ. ни. 2.243) еттха ратаначакке. ‘‘майа̄ паваттитам̣ чакка’’нти (су. ни. 562) еттха дхаммачакке. ‘‘иччха̄хатасса посасса, чаккам̣ бхамати маттхаке’’ти (джа̄. 1.1.104; 1.5.103) еттха урачакке. ‘‘кхурапарийантена чепи чаккена̄’’ти (дӣ. ни. 1.166) еттха пахаран̣ачакке. ‘‘асанивичакка’’нти (дӣ. ни. 3.61; сам̣. ни. 2.162) еттха асаниман̣д̣але. идха пана̄йам̣ дхаммачакке мато.

там̣ панетам̣ дхаммачаккам̣ дувидхам̣ хоти пат̣иведхан̃а̄н̣ан̃ча десана̄н̃а̄н̣ан̃ча. таттха пан̃н̃а̄пабха̄витам̣ аттано арийапхала̄вахам̣ пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣, карун̣а̄пабха̄витам̣ са̄вака̄нам̣ арийапхала̄вахам̣ десана̄н̃а̄н̣ам̣. таттха пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ уппаджджама̄нам̣ уппаннанти дувидхам̣. тан̃хи абхиниккхаманато йа̄ва арахаттамагга̄ уппаджджама̄нам̣ на̄ма, пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма. туситабхаванато ва̄ йа̄ва бодхипаллан̇ке арахаттамагга̄ уппаджджама̄нам̣ на̄ма, пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма. дӣпан̇карадасабалато ва̄ пат̣т̣ха̄йа йа̄ва арахаттамагга̄ уппаджджама̄нам̣ на̄ма, пхалаккхан̣е уппаннам̣ на̄ма. десана̄н̃а̄н̣ампи паваттама̄нам̣ паваттанти дувидхам̣. тан̃хи йа̄ва ан̃н̃а̄такон̣д̣ан̃н̃аттхерасса арахаттамагга̄ паваттама̄нам̣ на̄ма, пхалаккхан̣е паваттам̣ на̄ма. таттха пат̣иведхан̃а̄н̣ам̣ локуттарам̣, десана̄н̃а̄н̣ам̣ локийам̣. убхайампи панетам̣ ан̃н̃ехи аса̄дха̄ран̣ам̣, буддха̄нам̣йева орасан̃а̄н̣ам̣. тена вуттам̣ – ‘‘брахмачаккам̣ паваттетӣ’’ти.

каммасама̄да̄на̄нанти сама̄дийитва̄ ката̄нам̣ кусала̄кусалакамма̄нам̣, каммамева ва̄ каммасама̄да̄нам̣. т̣ха̄насо хетусоти паччайато чева хетуто ча. таттха гатиупадхика̄лапайога̄ випа̄касса т̣ха̄нам̣. каммам̣ хету.

саббаттхага̄мининти саббагатига̄минин̃ча агатига̄минин̃ча. пат̣ипаданти маггам̣. йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти бахӯсупи мануссесу екамева па̄н̣ам̣ гха̄тентесу имасса четана̄ нирайага̄минӣ бхависсати, имасса тираччха̄найонига̄минӣти имина̄ найена екаваттхусмимпи кусала̄кусалачетана̄сан̇кха̄та̄нам̣ пат̣ипаттӣнам̣ авипарӣтато сабха̄вам̣ джа̄на̄ти.

анекадха̄тунти чаккхудха̄туа̄дӣхи, ка̄мадха̄туа̄дӣхи ва̄ дха̄тӯхи бахудха̄тум̣. на̄на̄дха̄тунти та̄сам̣йева дха̄тӯнам̣ вилаккхан̣атта̄ на̄наппака̄радха̄тум̣. локанти кхандха̄йатанадха̄тулокам̣. йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣти та̄сам̣ та̄сам̣ дха̄тӯнам̣ авипарӣтато сабха̄вам̣ пат̣ивиджджхати.

на̄на̄дхимуттикатанти хӣнапан̣ӣта̄диадхимуттӣхи на̄на̄дхимуттикабха̄вам̣.

парасатта̄нанти падха̄насатта̄нам̣. парапуггала̄нанти тато паресам̣ хӣнасатта̄нам̣. екаттхамева ва̄ етам̣ пададвайам̣ венеййавасена бхагавата̄ дведха̄ вуттам̣. идха̄пи бхагавата̄ вуттанайенева вуттам̣. индрийапаропарийаттанти саддха̄дӣнам̣ индрийа̄нам̣ парабха̄ван̃ча апарабха̄ван̃ча, вуддхин̃ча ха̄нин̃ча̄ти аттхо.

джха̄навимоккхасама̄дхисама̄паттӣнанти пат̣хама̄дӣнам̣ чатуннам̣ джха̄на̄нам̣, ‘‘рӯпӣ рӯпа̄ни пассатӣ’’тиа̄дӣнам̣ (пат̣и. ма. 1.209) ат̣т̣ханнам̣ вимоккха̄нам̣, савитаккасавича̄ра̄дӣнам̣ тин̣н̣ам̣ сама̄дхӣнам̣, пат̣хамаджджха̄насама̄паттиа̄дӣнан̃ча наваннам̣ анупуббасама̄паттӣнам̣. сам̣килесанти ха̄набха̄гийадхаммам̣. вода̄нанти висесабха̄гийадхаммам̣. вут̣т̣ха̄нанти йена ка̄ран̣ена джха̄на̄дӣхи вут̣т̣хаханти, там̣ ка̄ран̣ам̣. там̣ пана ‘‘вода̄нампи вут̣т̣ха̄нам̣, тамха̄ тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣ха̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти (вибха. 828) евам̣ вуттам̣ пагун̣аджджха̄нан̃чева бхаван̇гапхаласама̄паттийо ча. хет̣т̣химам̣ хет̣т̣химан̃хи пагун̣аджджха̄нам̣ упаримасса упаримасса падат̣т̣ха̄нам̣ хоти, тасма̄ ‘‘вода̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣. бхаван̇гена пана саббаджджха̄нехи вут̣т̣ха̄нам̣ хоти, ниродхасама̄паттито пхаласама̄паттийа̄ вут̣т̣ха̄нам̣ хоти. там̣ сандха̄йа ‘‘тамха̄ тамха̄ сама̄дхимха̄ вут̣т̣ха̄нампи вут̣т̣ха̄на’’нти вуттам̣.

пуббенива̄садиббачаккхуа̄саваккхайан̃а̄н̣а̄ни хет̣т̣ха̄ пака̄сита̄нева.

таттха а̄сава̄нам̣ кхайа̄ти арахаттамаггена саббакилеса̄нам̣ кхайа̄. ана̄саванти а̄сававирахитам̣. четовимуттим̣ пан̃н̃а̄вимуттинти еттха четовачанена арахаттапхаласампайутто сама̄дхи, пан̃н̃а̄вачанена там̣сампайутта̄ ча пан̃н̃а̄ вутта̄. таттха ча сама̄дхи ра̄гато вимуттатта̄ четовимутти, пан̃н̃а̄ авиджджа̄йа вимуттатта̄ пан̃н̃а̄вимуттӣти ведитабба̄. вуттан̃хетам̣ бхагавата̄ – ‘‘йо хисса, бхиккхаве, сама̄дхи, тадасса сама̄дхиндрийам̣. йа̄ хисса, бхиккхаве, пан̃н̃а̄, тадасса пан̃н̃индрийам̣. ити кхо, бхиккхаве, ра̄гавира̄га̄ четовимутти авиджджа̄вира̄га̄ пан̃н̃а̄вимуттӣ’’ти (сам̣. ни. 5.516; 520). апичеттха саматхабалам̣ четовимутти, випассана̄балам̣ пан̃н̃а̄вимуттӣти ведитаббам̣. дит̣т̣хева дхаммети имасмим̣йева аттабха̄ве. сайам̣ абхин̃н̃а̄ саччхикатва̄ти адхика̄йа пан̃н̃а̄йа аттана̄йева паччаккхам̣ катва̄, апараппаччайена н̃атва̄ти аттхо. упасампаджджа̄ти адхигантва̄, ниппха̄детва̄ ва̄. имесам̣ пана дасаннам̣ дасабалан̃а̄н̣а̄нам̣ виттха̄ро абхидхамме (вибха. 809 а̄дайо) вуттанайена ведитаббо.

таттха парава̄дикатха̄ хоти – дасабалан̃а̄н̣ам̣ на̄ма па̄т̣ийеккам̣ н̃а̄н̣ам̣ наттхи, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ассева̄йам̣ пабхедоти. на там̣ татха̄ дат̣т̣хаббам̣. ан̃н̃амева хи дасабалан̃а̄н̣ам̣, ан̃н̃ам̣ саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣. дасабалан̃а̄н̣ан̃хи сакасакакиччамева джа̄на̄ти, саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ тампи, тато авасесампи джа̄на̄ти. дасабалан̃а̄н̣есу хи пат̣хамам̣ ка̄ран̣а̄ка̄ран̣амева джа̄на̄ти, дутийам̣ каммантаравипа̄кантарамева, татийам̣ каммапариччхедамева, чатуттхам̣ дха̄туна̄наттака̄ран̣амева, пан̃чамам̣ сатта̄нам̣ аджджха̄сайа̄дхимуттимева, чхат̣т̣хам̣ индрийа̄нам̣ тиккхамудубха̄вамева, саттамам̣ джха̄на̄дӣхи саддхим̣ тесам̣ сам̣килеса̄димева, ат̣т̣хамам̣ пуббенивуттхакхандхасантатимева, навамам̣ сатта̄нам̣ чутипат̣исандхимева, дасамам̣ саччапариччхедамева. саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пана етехи джа̄нитаббан̃ча, тато уттарин̃ча паджа̄на̄ти. етесам̣ пана киччам̣ на саббам̣ кароти. тан̃хи джха̄нам̣ хутва̄ аппетум̣ на саккоти, иддхи хутва̄ викуббитум̣ на саккоти, магго хутва̄ килесе кхепетум̣ на саккоти.

апича парава̄дӣ евам̣ пуччхитаббо ‘‘дасабалан̃а̄н̣ам̣ на̄метам̣ савитаккасавича̄рам̣ авитаккавича̄раматтам̣ авитакка̄вича̄рам̣ ка̄ма̄вачарам̣ рӯпа̄вачарам̣ арӯпа̄вачарам̣ локийам̣ локуттара’’нти. джа̄нанто ‘‘пат̣ипа̄т̣ийа̄ сатта н̃а̄н̣а̄ни савитаккасавича̄ра̄нӣ’’ти ваккхати. ‘‘тато пара̄ни две авитаккаавича̄ра̄нӣ’’ти ваккхати. ‘‘а̄саваккхайан̃а̄н̣ам̣ сийа̄ савитаккасавича̄рам̣, сийа̄ авитаккавича̄раматтам̣, сийа̄ авитаккаавича̄ра’’нти ваккхати. татха̄ ‘‘пат̣ипа̄т̣ийа̄ сатта ка̄ма̄вачара̄ни, тато пара̄ни две рӯпа̄вачара̄ни, тато аваса̄не екам̣ локуттара’’нти ваккхати. ‘‘саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пана савитаккасавича̄рамева ка̄ма̄вачарамева локийамева̄’’ти ваккхати.

еваметтха апуббаттха̄нуван̣н̣анам̣ н̃атва̄ ида̄ни йасма̄ татха̄гато пат̣хамам̣йева т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ена венеййасатта̄нам̣ а̄саваккхайа̄дхигамасса чева анадхигамасса ча т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄набхӯтам̣ килеса̄варан̣а̄бха̄вам̣ пассати локийасамма̄дит̣т̣хит̣т̣ха̄надассанато нийатамиччха̄дит̣т̣хит̣т̣ха̄на̄бха̄вадассанато ча. атха несам̣ каммавипа̄кан̃а̄н̣ена випа̄ка̄варан̣а̄бха̄вам̣ пассати тихетукапат̣исандхидассанато. саббаттхага̄минипат̣ипада̄н̃а̄н̣ена камма̄варан̣а̄бха̄вам̣ пассати а̄нантарикакамма̄бха̄вадассанато. евам̣ ана̄варан̣а̄нам̣ анекадха̄туна̄на̄дха̄тун̃а̄н̣ена анукӯладхаммадесанаттхам̣ чарийа̄висесам̣ пассати дха̄тувематтадассанато. атха несам̣ на̄на̄дхимуттиката̄н̃а̄н̣ена адхимуттим̣ пассати пайогам̣ ана̄дийитва̄пи адхимуттивасена дхаммадесанаттхам̣. атхевам̣ дит̣т̣хаадхимуттӣнам̣ йатха̄сатти йатха̄балам̣ дхаммам̣ десетум̣ индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ена индрийапаропарийаттам̣ пассати саддха̄дӣнам̣ тиккхамудубха̄вадассанато. евам̣ парин̃н̃а̄тиндрийапаропарийатта̄пи панете саче дӯре хонти, атха джха̄на̄дин̃а̄н̣ена джха̄на̄дӣсу васӣбхӯтатта̄ иддхивисесена кхиппам̣ упагаччхати. упагантва̄ ча несам̣ пуббенива̄са̄нуссатин̃а̄н̣ена пуббаджа̄тивибха̄ванам̣ диббачаккха̄нубха̄вато паттаббена четопарийан̃а̄н̣ена сампати читтависесам̣ пассанто а̄саваккхайан̃а̄н̣а̄нубха̄вена а̄саваккхайага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа вигатасаммохатта̄ а̄саваккхайа̄йа дхаммам̣ десети. тасма̄ имина̄нуккамена има̄ни даса бала̄ни вутта̄нӣти ведитабба̄нӣти.

45. ида̄ни саббабала̄ни лаккхан̣ато ниддиситука̄мо кенат̣т̣хена саддха̄балантиа̄дина̄ найена пуччхам̣ катва̄ ассаддхийе акампийат̣т̣хена̄тиа̄дина̄ найена виссаджджанам̣ ака̄си. таттха хирӣйатӣтиа̄ди пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ десана̄. бха̄вана̄бала̄дӣсу адхит̣т̣ха̄набалапарийантесу ‘‘таттха̄’’ти ча, ‘‘тена̄’’ти ча, ‘‘та’’нти ча неккхамма̄дикамева сандха̄йа вуттанти ведитаббам̣. тена читтам̣ екагганти тена сама̄дхина̄ читтам̣ екаггам̣ хотӣти вуттам̣ хоти. таттха джа̄тети таттха саматхе сампайогавасена джа̄те, тасмим̣ ва̄ випассана̄рамман̣ам̣ хутва̄ джа̄те. таттха сиккхатӣти таттха секхабале секхо сиккхатӣти секхабаланти аттхо. таттха сиккхитатта̄ти таттха асекхабале асекхасса сиккхитатта̄ асекхабалам̣. тена а̄сава̄ кхӣн̣а̄ти тена локийалокуттарена н̃а̄н̣ена а̄сава̄ кхӣн̣а̄ти там̣ н̃а̄н̣ам̣ кхӣн̣а̄савабалам̣. локийена̄пи хи н̃а̄н̣ена а̄сава̄ кхӣн̣а̄ на̄ма випассана̄йа абха̄ве локуттарамагга̄бха̄вато. евам̣ кхӣн̣а̄савасса баланти кхӣн̣а̄савабалам̣. тасса иджджхатӣти иддхибаланти тасса иддхимато иджджхатӣти иддхийева балам̣ иддхибалам̣. аппамеййат̣т̣хена̄ти йасма̄ са̄вака̄ т̣ха̄на̄т̣т̣ха̄на̄дӣни екадесена джа̄нанти, сабба̄ка̄рена паджа̄нанам̣йева сандха̄йа ‘‘йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти вуттам̣. кин̃ча̄пи тӣсу виджджа̄су ‘‘йатха̄бхӯтам̣ паджа̄на̄тӣ’’ти на вуттам̣, ан̃н̃аттха пана вуттатта̄ та̄супи вуттамева хоти. ан̃н̃аттха̄ти сесесу саттасу н̃а̄н̣абалесу ча абхидхамме (вибха. 760) ча дасасупи балесу. индрийапаропарийаттан̃а̄н̣ам̣ пана саббатха̄пи са̄вакехи аса̄дха̄ран̣амева. тасма̄ дасапи бала̄ни са̄вакехи аса̄дха̄ран̣а̄нӣти. адхиматтат̣т̣хена атулийат̣т̣хена аппамеййа̄ни, тасма̄йева ча ‘‘аппамеййат̣т̣хена татха̄гатабала’’нти вуттанти.

балакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. сун̃н̃акатха̄

сун̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄

46. ида̄ни локуттарабалапарийоса̄на̄йа балакатха̄йа анантарам̣ катхита̄йа локуттарасун̃н̃ата̄парийоса̄на̄йа суттантапуббан̇гама̄йа сун̃н̃ата̄катха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. суттанте та̄ва атха̄ти вачанопа̄да̄не нипа̄то. етена а̄йасма̄тиа̄дивачанасса упа̄да̄нам̣ катам̣ хоти. кхоти падапӯран̣аттхе нипа̄то. йена бхагава̄ тенупасан̇камӣти бхумматтхе каран̣авачанам̣. тасма̄ йаттха бхагава̄, таттха упасан̇камӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. йена ва̄ ка̄ран̣ена бхагава̄ девамануссехи упасан̇камитаббо, тенева ка̄ран̣ена упасан̇камӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. кена ча ка̄ран̣ена бхагава̄ упасан̇камитаббо? на̄наппака̄рагун̣ависеса̄дхигама̄дхиппа̄йена, са̄дупхалӯпабхога̄дхиппа̄йена диджаган̣ехи ниччапхалитамаха̄руккхо вийа, тена ка̄ран̣ена упасан̇камӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. упасан̇камӣти ча гатоти вуттам̣ хоти. упасан̇камитва̄ти упасан̇каманапарийоса̄надӣпанам̣. атха ва̄ еван̃ча гато тато а̄саннатарам̣ т̣ха̄нам̣ бхагавато самӣпасан̇кха̄там̣ гантва̄типи вуттам̣ хоти.

абхива̄детва̄ти пан̃чапатит̣т̣хитена вандитва̄. ида̄ни йенат̣т̣хена локе аггапуггаласса упат̣т̣ха̄нам̣ а̄гато, там̣ пуччхитука̄мо дасанакхасамодха̄насамуджджалам̣ ан̃джалим̣ сираси патит̣т̣хапетва̄ екамантам̣ нисӣди. екамантанти ча бха̄ванапум̣саканиддесо ‘‘висамам̣ чандимасӯрийа̄ парихарантӣ’’тиа̄дӣсу (а. ни. 4.70) вийа. тасма̄ йатха̄ нисинно екамантам̣ нисинно хоти, татха̄ нисӣдӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. бхумматтхе ва̄ етам̣ упайогавачанам̣. нисӣдӣти нисаджджам̣ каппеси. пан̣д̣ита̄ хи деваманусса̄ гарут̣т̣ха̄нӣйам̣ упасан̇камитва̄ а̄санакусалата̄йа екамантам̣ нисӣданти, айан̃ча тхеро тесам̣ ан̃н̃атаро, тасма̄ екамантам̣ нисӣди.

катхам̣ нисинно пана екамантам̣ нисинно хотӣти? чха нисаджджадосе ваджджетва̄. сеййатхидам̣ – атидӯрам̣ ачча̄саннам̣ упарива̄там̣ уннатаппадесам̣ атисаммукхам̣ атипаччха̄ти. атидӯре нисинно хи саче катхетука̄мо хоти, учча̄саддена катхетаббам̣ хоти. ачча̄санне нисинно сан̇гхат̣т̣анам̣ кароти. упарива̄те нисинно сарӣрагандхена ба̄дхати. уннатаппадесе нисинно ага̄равам̣ пака̄сети. атисаммукха̄ нисинно саче дат̣т̣хука̄мо хоти, чаккхуна̄ чаккхум̣ а̄хачча дат̣т̣хаббам̣ хоти. атипаччха̄ нисинно саче дат̣т̣хука̄мо хоти, гӣвам̣ паса̄ретва̄ дат̣т̣хаббам̣ хоти. тасма̄ айампи ете чха нисаджджадосе ваджджетва̄ нисӣди. тена вуттам̣ ‘‘екамантам̣ нисӣдӣ’’ти. етадавоча̄ти етам̣ авоча.

сун̃н̃о локо сун̃н̃о локоти, бханте, вуччатӣти имасмим̣ са̄сане пат̣ипаннехи техи техи бхиккхӯхи ‘‘сун̃н̃о локо сун̃н̃о локо’’ти катхӣйатӣти аттхо. тахим̣ тахим̣ та̄диса̄нам̣ вачана̄нам̣ бахукатта̄ тесам̣ саббесам̣ сан̇ган̣ханаттхам̣ а̄мед̣итавачанам̣ катам̣. еван̃хи вутте сабба̄ни та̄ни вачана̄ни сан̇гахита̄ни хонти. китта̄вата̄ти киттакена парима̄н̣ена. ну-ити сам̣сайаттхе нипа̄то. сун̃н̃ам̣ аттена ва̄ аттанийена ва̄ти ‘‘ка̄рако ведако сайам̣васӣ’’ти евам̣ локапарикаппитена аттана̄ ча атта̄бха̄ватойева аттано сантакена париккха̄рена ча сун̃н̃ам̣. саббам̣ чаккха̄ди локийам̣ дхаммаджа̄там̣, там̣йева луджджанапалуджджанат̣т̣хена локо на̄ма. йасма̄ ча атта̄ ча еттха наттхи, аттанийан̃ча еттха наттхи, тасма̄ сун̃н̃о локоти вуччатӣти аттхо. локуттаропи ча дхаммо аттаттанийехи сун̃н̃о ева, пуччха̄нурӯпена пана локийова дхаммо вутто. сун̃н̃оти ча дхаммо наттхӣти вуттам̣ на хоти, тасмим̣ дхамме аттаттанийаса̄расса наттхибха̄во вутто хоти. локе ча ‘‘сун̃н̃ам̣ гхарам̣, сун̃н̃о гхат̣о’’ти вутте гхарасса гхат̣асса ча наттхибха̄во вутто на хоти, тасмим̣ гхаре гхат̣е ча ан̃н̃асса наттхибха̄во вутто хоти. бхагавата̄ ча ‘‘ити йан̃хи кхо таттха на хоти, тена там̣ сун̃н̃ам̣ саманупассати. йам̣ пана таттха авасит̣т̣хам̣ хоти, там̣ сантам̣ идаматтхӣти паджа̄на̄тӣ’’ти айамева аттхо вутто. татха̄ н̃а̄йагантхе ча саддагантхе ча айамева аттхо. ити имасмим̣ суттанте анатталаккхан̣амева катхитам̣.

47. суттантаниддесе сун̃н̃асун̃н̃антиа̄дӣни пан̃чавӣсати ма̄тика̄пада̄ни сун̃н̃асамбандхена уддиситва̄ тесам̣ ниддесо като. таттха ма̄тика̄йа та̄ва сун̃н̃асан̇кха̄там̣ сун̃н̃ам̣, на ан̃н̃ена упападена висеситанти сун̃н̃асун̃н̃ам̣. асуканти аниддит̣т̣хатта̄ четтха сун̃н̃аттамева ва̄ апеккхитва̄ напум̣сакавачанам̣ катам̣. евам̣ сесесупи. сан̇кха̄ройева сесасан̇кха̄рехи сун̃н̃оти сан̇кха̄расун̃н̃ам̣. джара̄бхан̇гавасена вирӯпо парин̣а̄мо випарин̣а̄мо, тена випарин̣а̄мена сун̃н̃ам̣ випарин̣а̄масун̃н̃ам̣. агган̃ча там̣ аттаттанийехи, саббасан̇кха̄рехи ва̄ сун̃н̃ан̃ча̄ти аггасун̃н̃ам̣. лаккхан̣амева сесалаккхан̣ехи сун̃н̃анти лаккхан̣асун̃н̃ам̣. неккхамма̄дина̄ виккхамбханена сун̃н̃ам̣. виккхамбханасун̃н̃ам̣. тадан̇гасун̃н̃а̄дӣсупи чатӯсу есева найо. аджджхаттан̃ча там̣ аттаттанийа̄дӣхи сун̃н̃ан̃ча̄ти аджджхаттасун̃н̃ам̣. бахиддха̄ ча там̣ аттаттанийа̄дӣхи сун̃н̃ан̃ча̄ти бахиддха̄сун̃н̃ам̣. тадубхайам̣ аттаттанийа̄дӣхи сун̃н̃анти дубхатосун̃н̃ам̣. сама̄но бха̄го етасса̄ти сабха̄гам̣, сабха̄ган̃ча там̣ аттаттанийа̄дӣхи сун̃н̃ан̃ча̄ти сабха̄гасун̃н̃ам̣, садисасун̃н̃анти аттхо. вигатам̣ сабха̄гам̣ висабха̄гам̣, висабха̄ган̃ча там̣ аттаттанийа̄дӣхи сун̃н̃ан̃ча̄ти висабха̄гасун̃н̃ам̣, висадисасун̃н̃анти аттхо. кесучи поттхакесу сабха̄гасун̃н̃ам̣ висабха̄гасун̃н̃ам̣ ниссаран̣асун̃н̃а̄нантарам̣ ликхитам̣. неккхамма̄диесана̄ ка̄маччханда̄дина̄ сун̃н̃а̄ти есана̄сун̃н̃ам̣. париггахасун̃н̃а̄дӣсу тӣсупи есева найо. ека̄рамман̣е патит̣т̣хитатта̄ на̄на̄рамман̣авиккхепа̄бха̄вато екаттан̃ча там̣ на̄наттена сун̃н̃ан̃ча̄ти екаттасун̃н̃ам̣. таббипарӣтена на̄наттан̃ча там̣ екаттена сун̃н̃ан̃ча̄ти на̄наттасун̃н̃ам̣. неккхамма̄дикханти ка̄маччханда̄дина̄ сун̃н̃а̄ти кхантисун̃н̃ам̣. адхит̣т̣ха̄насун̃н̃е парийога̄ханасун̃н̃е ча есева найо. парийогаханасун̃н̃антипи па̄т̣хо. сампаджа̄насса̄ти сампаджан̃н̃ена саманна̄гатасса паринибба̄йантасса арахато. паваттапарийа̄да̄нанти анупа̄да̄паринибба̄нам̣. саббасун̃н̃ата̄нанти саббасун̃н̃а̄нам̣. параматтхасун̃н̃анти саббасан̇кха̄ра̄бха̄вато уттаматтхабхӯтам̣ сун̃н̃ам̣.

48. ма̄тика̄ниддесе ниччена ва̄ти бхан̇гам̣ атиккамитва̄ паваттама̄насса кассачи ниччасса абха̄вато ниччена ча сун̃н̃ам̣. дхувена ва̄ти виджджама̄нака̄лепи паччайа̄йаттавуттита̄йа тхирасса кассачи абха̄вато дхувена ча сун̃н̃ам̣. сассатена ва̄ти аббоччхиннасса саббака̄ле виджджама̄насса кассачи абха̄вато сассатена ча сун̃н̃ам̣. авипарин̣а̄мадхаммена ва̄ти джара̄бхан̇гавасена авипарин̣а̄мапакатикасса кассачи абха̄вато авипарин̣а̄мадхаммена ча сун̃н̃ам̣. суттанте аттасун̃н̃ата̄йа ева вутта̄йапи ниччасун̃н̃атан̃ча сукхасун̃н̃атан̃ча дассетум̣ идха ниччена ва̄тиа̄дӣнипи вутта̄ни. аниччассева хи пӣл̣а̄йогена дуккхатта̄ ниччасун̃н̃ата̄йа вутта̄йа сукхасун̃н̃ата̄пи вутта̄ва хоти. рӯпа̄дайо панеттха чха висайа̄, чаккхувин̃н̃а̄н̣а̄дӣни чха вин̃н̃а̄н̣а̄ни, чаккхусампхасса̄дайо чха пхасса̄, чаккхусампхассаджа̄ ведана̄дайо чха ведана̄ чха сан̇кхитта̄ти ведитаббам̣.

пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ротиа̄дӣсу пуна̄ти аттано ка̄ракам̣, пӯрети часса аджджха̄сайам̣, пуджджан̃ча бхавам̣ ниббаттетӣти пун̃н̃ам̣, абхисан̇кхароти випа̄кам̣ кат̣атта̄рӯпан̃ча̄ти абхисан̇кха̄ро, пун̃н̃ам̣ абхисан̇кха̄ро пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро. пун̃н̃апат̣ипаккхато апун̃н̃ам̣ абхисан̇кха̄ро апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро. на ин̃джам̣ анен̃джам̣, анен̃джам̣ бхавам̣ абхисан̇кхаротӣти а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ро. пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро да̄насӣлабха̄вана̄васена паватта̄ ат̣т̣ха ка̄ма̄вачаракусалачетана̄, бха̄вана̄васенева паватта̄ пан̃ча рӯпа̄вачаракусалачетана̄ти тераса четана̄ хонти, апун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ро па̄н̣а̄типа̄та̄дивасена паватта̄ два̄даса акусалачетана̄, а̄нен̃джа̄бхисан̇кха̄ро бха̄вана̄васенева паватта̄ чатассо арӯпа̄вачарачетана̄ти тайопи сан̇кха̄ра̄ екӯнатим̣са четана̄ хонти. ка̄йасан̇кха̄ротиа̄дӣсу ка̄йато ва̄ паватто, ка̄йасса ва̄ сан̇кха̄роти ка̄йасан̇кха̄ро. вачӣсан̇кха̄рачиттасан̇кха̄ресупи есева найо. айам̣ тико камма̄йӯханаккхан̣е пун̃н̃а̄бхисан̇кха̄ра̄дӣнам̣ два̄рато паваттидассанаттхам̣ вутто. ка̄йавин̃н̃аттим̣ самут̣т̣ха̄петва̄ хи ка̄йадва̄рато паватта̄ ат̣т̣ха ка̄ма̄вачаракусалачетана̄, два̄даса акусалачетана̄, абхин̃н̃а̄четана̄ ча̄ти екавӣсати четана̄ ка̄йасан̇кха̄ро на̄ма, та̄ ева ча вачӣвин̃н̃аттим̣ самут̣т̣ха̄петва̄ вачӣдва̄рато паватта̄ вачӣсан̇кха̄ро на̄ма, манодва̄ре паватта̄ пана сабба̄пи екӯнатим̣са четана̄ читтасан̇кха̄ро на̄ма. атӣта̄ сан̇кха̄ра̄тиа̄дӣсу саббепи сан̇кхатадхамма̄ сакаккхан̣ам̣ патва̄ нируддха̄ атӣта̄ сан̇кха̄ра̄, сакаккхан̣ам̣ аппатта̄ ана̄гата̄ сан̇кха̄ра̄, сакаккхан̣ам̣ патта̄ паччуппанна̄ сан̇кха̄ра̄ти.

випарин̣а̄масун̃н̃е паччуппаннам̣ дассетва̄ тасса тасса випарин̣а̄мо сукхена ваттум̣ сакка̄ти пат̣хамам̣ паччуппаннадхамма̄ дассита̄. таттха джа̄там̣ рӯпанти паччуппаннам̣ рӯпам̣. сабха̄вена сун̃н̃анти еттха сайам̣ бха̄во сабха̄во, сайамева уппа̄доти аттхо. сато ва̄ бха̄во сабха̄во, аттатойева уппа̄доти аттхо. паччайа̄йаттавуттитта̄ паччайам̣ вина̄ сайамева бха̄во, аттато ева ва̄ бха̄во етасмим̣ наттхӣти сабха̄вена сун̃н̃ам̣, сайамева бха̄вена, аттато ева ва̄ бха̄вена сун̃н̃анти вуттам̣ хоти. атха ва̄ сакасса бха̄во сабха̄во. патхавӣдха̄туа̄дӣсу хи анекесу рӯпа̄рӯпадхаммесу екеко дхаммо парам̣ упа̄да̄йа сако на̄ма. бха̄воти ча дхаммапарийа̄йавачанаметам̣. екасса ча дхаммасса ан̃н̃о бха̄васан̇кха̄то дхаммо наттхи, тасма̄ сакасса ан̃н̃ена бха̄вена сун̃н̃ам̣, сако ан̃н̃ена бха̄вена сун̃н̃оти аттхо. тена екасса дхаммасса екасабха̄вата̄ вутта̄ хоти. атха ва̄ сабха̄вена сун̃н̃анти сун̃н̃асабха̄венева сун̃н̃ам̣. ким̣ вуттам̣ хоти? сун̃н̃асун̃н̃ата̄йа ева сун̃н̃ам̣, на ан̃н̃а̄хи парийа̄йасун̃н̃ата̄хи сун̃н̃анти вуттам̣ хоти.

саче пана кечи вадеййум̣ ‘‘сако бха̄во сабха̄во, тена сабха̄вена сун̃н̃а’’нти. ким̣ вуттам̣ хоти? бха̄воти дхаммо, со парам̣ упа̄да̄йа сападена висесито сабха̄во на̄ма хоти. дхаммасса кассачи авиджджама̄натта̄ ‘‘джа̄там̣ рӯпам̣ сабха̄вена сун̃н̃а’’нти рӯпасса авиджджама̄ната̄ вутта̄ хотӣти. евам̣ сати ‘‘джа̄там̣ рӯпа’’нтивачанена вируджджхати. на хи уппа̄дарахитам̣ джа̄там̣ на̄ма хоти. нибба̄нан̃хи уппа̄дарахитам̣, там̣ джа̄там̣ на̄ма на хоти, джа̄тиджара̄маран̣а̄ни ча уппа̄дарахита̄ни джа̄та̄ни на̄ма на хонти. теневеттха ‘‘джа̄та̄ джа̄ти сабха̄вена сун̃н̃а̄, джа̄там̣ джара̄маран̣ам̣ сабха̄вена сун̃н̃а’’нти евам̣ ануддхаритва̄ бхавамева аваса̄нам̣ катва̄ ниддит̣т̣хам̣. йади уппа̄дарахитасса̄пи ‘‘джа̄та’’нтивачанам̣ йуджджеййа, ‘‘джа̄та̄ джа̄ти, джа̄там̣ джара̄маран̣а’’нти ваттаббам̣ бхавеййа. йасма̄ уппа̄дарахитесу джа̄тиджара̄маран̣есу ‘‘джа̄та’’нтивачанам̣ на вуттам̣, тасма̄ ‘‘сабха̄вена сун̃н̃ам̣ авиджджама̄на’’нти вачанам̣ авиджджама̄насса уппа̄дарахитатта̄ ‘‘джа̄та’’нтивачанена вируджджхати. авиджджама̄насса ча ‘‘сун̃н̃а’’нтивачанам̣ хет̣т̣ха̄ вуттена локавачанена ча бхагавато вачанена ча н̃а̄йасаддагантхавачанена ча вируджджхати, анека̄хи ча йуттӣхи вируджджхати, тасма̄ там̣ вачанам̣ качаварамива чхад̣д̣итаббам̣. ‘‘йам̣, бхиккхаве, аттхисамматам̣ локе пан̣д̣ита̄нам̣, ахампи там̣ аттхӣти вада̄ми. йам̣, бхиккхаве, наттхисамматам̣ локе пан̣д̣ита̄нам̣, ахампи там̣ наттхӣти вада̄ми. кин̃ча, бхиккхаве, аттхисамматам̣ локе пан̣д̣ита̄нам̣, йамахам̣ аттхӣти вада̄ми? рӯпам̣, бхиккхаве, аниччам̣ дуккхам̣ випарин̣а̄мадхаммам̣ аттхисамматам̣ локе пан̣д̣ита̄нам̣, ахампи там̣ аттхӣти вада̄мӣ’’тиа̄дӣхи (сам̣. ни. 3.94) анекехи буддхавачанаппама̄н̣ехи анека̄хи ча йуттӣхи дхамма̄ сакаккхан̣е виджджама̄на̄ ева̄ти нит̣т̣хаметтха гантаббам̣.

вигатам̣ рӯпанти уппаджджитва̄ бхан̇гам̣ патва̄ нируддхам̣ атӣтам̣ рӯпам̣. випарин̣атан̃чева сун̃н̃ан̃ча̄ти джара̄бхан̇гавасена вирӯпам̣ парин̣а̄мам̣ паттан̃ча ваттама̄нассева випарин̣а̄масаббха̄вато атӣтасса випарин̣а̄ма̄бха̄вато тена випарин̣а̄мена сун̃н̃ан̃ча̄ти аттхо. джа̄та̄ ведана̄тиа̄дӣсупи есева найо. джа̄тиджара̄маран̣ам̣ пана аниппханнатта̄ сакабха̄вена анупалаббханӣйато идха на йуджджати, тасма̄ ‘‘джа̄та̄ джа̄ти, джа̄там̣ джара̄маран̣а’’нтиа̄дике две найе паха̄йа бхава̄дикамева найам̣ парийоса̄нам̣ катва̄ т̣хапитам̣.

агганти агге бхавам̣. сет̣т̣ханти ативийа пасам̣санӣйам̣. висит̣т̣ханти атисайабхӯтам̣. висет̣т̣хантипи па̄т̣хо. тидха̄пи пасаттхам̣ нибба̄нам̣ самма̄пат̣ипада̄йа пат̣ипаджджитаббато падам̣ на̄ма. йадиданти йам̣ идам̣. ида̄ни ваттаббам̣ нибба̄нам̣ нидассети. йасма̄ нибба̄нам̣ а̄гамма саббасан̇кха̄ра̄нам̣ саматхо хоти, кхандхӯпадхикилесӯпадхиабхисан̇кха̄рӯпадхика̄магун̣ӯпадхисан̇кха̄та̄нам̣ упадхӣнам̣ пат̣иниссагго хоти, тан̣ха̄нам̣ кхайо вира̄го ниродхо ча хоти, тасма̄ саббасан̇кха̄расаматхо саббӯпадхипат̣иниссагго тан̣хаккхайо вира̄го ниродхоти вуччати. нибба̄нанти сабха̄валаккхан̣ена нигамитам̣.

лаккхан̣есу хи ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, ба̄ласса ба̄лалаккхан̣а̄ни ба̄ланимитта̄ни ба̄ла̄пада̄на̄ни. катама̄ни тӣн̣и? идха, бхиккхаве, ба̄ло дуччинтитачинтӣ ча хоти дуббха̄ситабха̄сӣ ча дуккат̣акаммака̄рӣ ча. има̄ни кхо, бхиккхаве, тӣн̣и ба̄ласса ба̄лалаккхан̣а̄ни ба̄ланимитта̄ни ба̄ла̄пада̄на̄нӣ’’ти (а. ни. 3.3; ма. ни. 3.246) вуттам̣. пан̣д̣итехи ба̄ласса ба̄лоти саллаккхан̣ато тивидхам̣ ба̄лалаккхан̣ам̣. ‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, пан̣д̣итасса пан̣д̣италаккхан̣а̄ни пан̣д̣итанимитта̄ни пан̣д̣ита̄пада̄на̄ни. катама̄ни тӣн̣и? идха, бхиккхаве, пан̣д̣ито сучинтитачинтӣ ча хоти субха̄ситабха̄сӣ ча сукатакаммака̄рӣ ча. има̄ни кхо, бхиккхаве, тӣн̣и пан̣д̣итасса пан̣д̣италаккхан̣а̄ни пан̣д̣итанимитта̄ни пан̣д̣ита̄пада̄на̄нӣ’’ти (а. ни. 3.3; ма. ни. 3.253) вуттам̣. пан̣д̣итехи пан̣д̣итасса пан̣д̣итоти саллаккхан̣ато тивидхам̣ пан̣д̣италаккхан̣ам̣.

‘‘тӣн̣има̄ни, бхиккхаве, сан̇кхатасса сан̇кхаталаккхан̣а̄ни. катама̄ни тӣн̣и? уппа̄до пан̃н̃а̄йати, вайо пан̃н̃а̄йати, т̣хитасса ан̃н̃атхаттам̣ пан̃н̃а̄йати. има̄ни кхо, бхиккхаве, тӣн̣и сан̇кхатасса сан̇кхаталаккхан̣а̄нӣ’’ти (а. ни. 3.47-48) вуттам̣. уппа̄до ева сан̇кхатамити лаккхан̣анти сан̇кхаталаккхан̣ам̣. евамитарадвайепи аттхо ведитаббо. имина̄ уппа̄даккхан̣е сесадвиннам̣, т̣хитиккхан̣е сесадвиннам̣, бхан̇гаккхан̣е ча сесадвиннам̣ абха̄во дассито. йам̣ панеттха пеййа̄ламукхена джа̄тийа̄ ча джара̄маран̣асса ча уппа̄да̄дилаккхан̣ам̣ вуттам̣, там̣ випарин̣а̄масун̃н̃ата̄йа джа̄тиджара̄маран̣а̄ни хитва̄ бхавапарийоса̄нассева найасса вачанена ча уппа̄да̄дӣнам̣ уппа̄да̄диавачанасамайена ча вируджджхати. лаккхан̣асоте патитатта̄ пана сотапатитам̣ катва̄ ликхитанти ведитаббам̣. йатха̄ ча абхидхамме (дха. са. 562-565) ахетукавипа̄каманодха̄тумановин̃н̃а̄н̣адха̄тӯнам̣ сан̇гахава̄ре лаббхама̄нампи джха̄нан̇гам̣ пан̃чавин̃н̃а̄н̣асоте патитва̄ гатанти на уддхат̣анти вуттам̣, евамидха̄пи сотапатитата̄ ведитабба̄. атха ва̄ джа̄тиджара̄маран̣аванта̄нам̣ сан̇кха̄ра̄нам̣ уппа̄да̄дайо ‘‘джа̄тиджара̄маран̣ам̣ аниччато’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 1.73; 2.4) вийа тесам̣ вийа катва̄ вуттанти ведитаббам̣.

неккхаммена ка̄маччхандо виккхамбхито чева сун̃н̃о ча̄ти ка̄маччхандо неккхаммена виккхамбхито чева неккхаммасса таттха абха̄вато тенева виккхамбханасан̇кха̄тена неккхаммена сун̃н̃о ча. евам̣ сесесупи йоджана̄ ка̄табба̄. тадан̇гаппаха̄насамуччхедаппаха̄несупи четтха тадан̇гавасена ча самуччхедавасена ча пахӣнам̣ дӯрӣкатамева хотӣти имина̄ дӯрӣкаран̣ат̣т̣хена виккхамбханам̣ вуттам̣.

неккхаммена ка̄маччхандо тадан̇гасун̃н̃оти неккхаммена пахӣно ка̄маччхандо тена неккхаммасан̇кха̄тена ан̇гена сун̃н̃о. атха ва̄ йо кочи ка̄маччхандо неккхаммасса таттха абха̄вато неккхаммена тена ан̇гена сун̃н̃о. евам̣ сесесупи йоджана̄ ка̄табба̄. тасса тасса ан̇гасса таттха таттха абха̄ваматтенева четтха упача̄раппана̄джха̄навасена ча випассана̄васена ча тадан̇гасун̃н̃ата̄ ниддит̣т̣ха̄. паха̄надӣпакасса вачанасса абха̄вена пана виват̣т̣ана̄нупассанам̣йева парийоса̄нам̣ катва̄ випассана̄ ниддит̣т̣ха̄, чатта̄ро магга̄ на ниддит̣т̣ха̄. неккхаммена ка̄маччхандо самуччхинно чева сун̃н̃о ча̄тиа̄дӣсу виккхамбхане вуттанайенева аттхо ведитаббо. тадан̇гавиккхамбханавасена пахӣна̄нипи четтха самуда̄ча̄ра̄бха̄вато самуччхинна̄ни на̄ма хонтӣти имина̄ парийа̄йена самуччхедо вутто, там̣там̣самуччхедакиччаса̄дханавасена ва̄ маггасампайуттанеккхамма̄дивасена вуттантипи ведитаббам̣. пат̣иппассаддхиниссаран̣асун̃н̃есу ча идха вуттанайенева аттхо ведитаббо. тадан̇гавиккхамбханасамуччхедапаха̄несу панеттха пат̣иппассаддхиматтаттам̣ ниссат̣аматтаттан̃ча гахетва̄ вуттам̣. пан̃часупи етесу сун̃н̃есу неккхамма̄дӣнийева виккхамбханатадан̇гасамуччхедапат̣иппассаддхиниссаран̣ана̄мена вутта̄ни. аджджхаттанти аджджхаттабхӯтам̣. бахиддха̄ти бахиддха̄бхӯтам̣. дубхатосун̃н̃анти убхайасун̃н̃ам̣. паччатта̄дӣсупи хи то-итивачанам̣ хотийева.

чха аджджхаттика̄йатана̄дӣни чхааджджхаттика̄йатана̄дӣнам̣ бха̄вена сабха̄га̄ни. парехи висабха̄га̄ни. вин̃н̃а̄н̣ака̄йа̄тиа̄дӣсу четтха ка̄йавачанена вин̃н̃а̄н̣а̄дӣнийева вутта̄ни. неккхаммесана̄дӣсу неккхамма̄дӣнийева тадаттхикехи вин̃н̃ӯхи есӣйантӣти есана̄. атха ва̄ пуббабха̄ге неккхамма̄дӣнам̣ есана̄пи ка̄маччханда̄дӣхи сун̃н̃а̄, ким̣ пана неккхамма̄дӣнӣтипи вуттам̣ хоти? париггаха̄дӣсу неккхамма̄дӣнийева пуббабха̄ге есита̄ни апарабха̄ге париггайхантӣти париггахоти, париггахита̄ни паттивасена пат̣илаббхантӣти пат̣ила̄бхоти, пат̣иладдха̄ни н̃а̄н̣авасена пат̣ивиджджхӣйантӣти пат̣иведхоти ча вутта̄ни. екаттасун̃н̃ан̃ча на̄наттасун̃н̃ан̃ча саким̣йева пуччхитва̄ екаттасун̃н̃ам̣ виссаджджетва̄ на̄наттасун̃н̃ам̣ ависсаджджетва̄ва саким̣ нигаманам̣ катам̣. касма̄ на виссаджджитанти че? вуттапарийа̄йеневеттха йоджана̄ н̃а̄йатӣти на виссаджджитанти ведитаббам̣. айам̣ панеттха йоджана̄ – неккхаммам̣ екаттам̣, ка̄маччхандо на̄наттам̣, ка̄маччхандо на̄наттам̣, неккхаммекаттена сун̃н̃анти. евам̣ сесесупи йоджана̄ ведитабба̄.

кхантиа̄дӣсу неккхамма̄дӣнийева кхаманато руччанато кхантӣти, рочита̄нийева пависитва̄ тит̣т̣ханато адхит̣т̣ха̄нанти, пависитва̄ т̣хита̄нам̣ йатха̄ручимева севанато парийога̄хананти ча вутта̄ни. идха сампаджа̄нотиа̄дико параматтхасун̃н̃аниддесо паринибба̄нан̃а̄н̣аниддесе ван̣н̣итойева.

имесу ча саббесу сун̃н̃есу сан̇кха̄расун̃н̃ам̣ випарин̣а̄масун̃н̃ам̣ лаккхан̣асун̃н̃ан̃ча йатха̄вутта̄нам̣ дхамма̄нам̣ ан̃н̃аман̃н̃аасаммиссата̄дассанаттхам̣. йаттха пана акусалапаккхика̄нам̣ кусалапаккхикена сун̃н̃ата̄ вутта̄, тена акусале а̄дӣнавадассанаттхам̣. йаттха пана кусалапаккхика̄нам̣ акусалапаккхикена сун̃н̃ата̄ вутта̄, тена кусале а̄нисам̣садассанаттхам̣. йаттха аттаттанийа̄дӣхи сун̃н̃ата̄ вутта̄, там̣ саббасан̇кха̄ресу ниббида̄джананаттхам̣. аггасун̃н̃ам̣ параматтхасун̃н̃ан̃ча нибба̄не усса̄хаджананаттхам̣ вуттанти ведитаббам̣.

тесу аггасун̃н̃ан̃ча параматтхасун̃н̃ан̃ча̄ти две сун̃н̃а̄ни аттхато екамева нибба̄нам̣ аггапараматтхавасена саупа̄дисесаанупа̄дисесавасена ча двидха̄ катва̄ вуттам̣. та̄ни две аттаттанийасун̃н̃ато сан̇кха̄расун̃н̃ато ча сабха̄га̄ни. ‘‘сун̃н̃асун̃н̃ам̣ аджджхаттасун̃н̃ам̣ бахиддха̄сун̃н̃ам̣ дубхатосун̃н̃ам̣ сабха̄гасун̃н̃ам̣ висабха̄гасун̃н̃а’’нти има̄ни чха сун̃н̃а̄ни сун̃н̃асун̃н̃амева хоти. аджджхатта̄дибхедато пана чхадха̄ вутта̄ни. та̄ни чха ча аттаттанийа̄дисун̃н̃ато сабха̄га̄ни. сан̇кха̄равипарин̣а̄малаккхан̣асун̃н̃а̄ни, виккхамбханатадан̇гасамуччхедапат̣иппассаддхиниссаран̣асун̃н̃а̄ни, есана̄париггахапат̣ила̄бхапат̣иведхасун̃н̃а̄ни, екаттана̄наттасун̃н̃а̄ни, кхантиадхит̣т̣ха̄напарийога̄ханасун̃н̃а̄ни ча̄ти саттараса сун̃н̃а̄ни аттани авиджджама̄нехи техи техи дхаммехи сун̃н̃атта̄ авиджджама̄на̄нам̣ васена висум̣ висум̣ вутта̄ни. сан̇кха̄равипарин̣а̄малаккхан̣асун̃н̃а̄ни пана итарена итарена асаммиссавасена сабха̄га̄ни, виккхамбхана̄дӣни пан̃ча кусалапаккхена сун̃н̃атта̄ сабха̄га̄ни, есана̄дӣни чатта̄ри, кхантиа̄дӣни ча тӣн̣и акусалапаккхена сун̃н̃атта̄ сабха̄га̄ни, екаттана̄наттасун̃н̃а̄ни ан̃н̃аман̃н̃апат̣ипаккхавасена сабха̄га̄ни.

саббе дхамма̄ сама̄сена, тидха̄ дведха̄ татхекадха̄;

сун̃н̃а̄ти сун̃н̃аттхавидӯ, ван̣н̣айантӣдха са̄сане.

катхам̣? саббе та̄ва локийа̄ дхамма̄ дхувасубхасукхааттавирахитатта̄ дхувасубхасукхааттасун̃н̃а̄. маггапхаладхамма̄ дхувасукхаттавирахитатта̄ дхувасукхаттасун̃н̃а̄. аниччатта̄йева сукхена сун̃н̃а̄. ана̄саватта̄ на субхена сун̃н̃а̄. нибба̄надхаммо аттассева абха̄вато аттасун̃н̃о. локийалокуттара̄ пана саббепи сан̇кхата̄ дхамма̄ саттасса кассачи абха̄вато саттасун̃н̃а̄. асан̇кхато нибба̄надхаммо тесам̣ сан̇кха̄ра̄нампи абха̄вато сан̇кха̄расун̃н̃о. сан̇кхата̄сан̇кхата̄ пана саббепи дхамма̄ аттасан̇кха̄тасса пуггаласса абха̄вато аттасун̃н̃а̄ти.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄маггаат̣т̣хакатха̄йа

сун̃н̃акатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

йуганаддхаваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нит̣т̣хита̄ ча маджджхимаваггасса апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄.

(3) пан̃н̃а̄вагго

1. маха̄пан̃н̃а̄катха̄

маха̄пан̃н̃а̄катха̄ван̣н̣ана̄

1. ида̄ни висесато пан̃н̃а̄падат̣т̣ха̄набхӯта̄йа сун̃н̃акатха̄йа анантарам̣ катхита̄йа пан̃н̃а̄катха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха а̄дито та̄ва саттасу анупассана̄су екекамӯлака̄ сатта пан̃н̃а̄ пуччха̄пуббан̇гамам̣ катва̄ ниддит̣т̣ха̄, пуна сатта̄нупассана̄мӯлака̄ екекуттарамӯлака̄ ча тиссо пан̃н̃а̄ пуччхам̣ акатва̄ва ниддит̣т̣ха̄, евама̄дито дасапан̃н̃а̄па̄рипӯрӣ ниддит̣т̣ха̄. таттха аничча̄нупассана̄ та̄ва йасма̄ аниччато дит̣т̣хесу сан̇кха̄ресу ‘‘йаданиччам̣, там̣ дуккха’’нти дуккхато ча ‘‘йам̣ дуккхам̣, таданатта̄’’ти анаттато ча джавати, тасма̄ са̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ джаванапан̃н̃ам̣ парипӯрети. са̄ хи сакависайесу джаватӣти джавана̄, джавана̄ ча са̄ пан̃н̃а̄ ча̄ти джаванапан̃н̃а̄. дуккха̄нупассана̄ сама̄дхиндрийанисситатта̄ балаватӣ хутва̄ пан̣идхим̣ ниббиджджхати пада̄лети, тасма̄ ниббедхикапан̃н̃ам̣ парипӯрети. са̄ хи ниббиджджхатӣти ниббедхика̄, ниббедхика̄ ча са̄ пан̃н̃а̄ ча̄ти ниббедхикапан̃н̃а̄. анатта̄нупассана̄ сун̃н̃ата̄дассанена вуддхиппаттийа̄ махаттаппаттатта̄ маха̄пан̃н̃ам̣ парипӯрети. са̄ хи вуддхиппаттатта̄ махатӣ ча са̄ пан̃н̃а̄ ча̄ти маха̄пан̃н̃а̄. ниббида̄нупассана̄ йасма̄ тиссаннам̣йева анупассана̄нам̣ пуриматопи а̄севана̄йа балаппатта̄ваттхатта̄ саббасан̇кха̄ресу ниббинданасаматтха̄ хутва̄ тиккха̄ хоти, тасма̄ тиккхапан̃н̃ам̣ парипӯрети. вира̄га̄нупассана̄пи йасма̄ тиссаннам̣йева анупассана̄нам̣ пуриматопи а̄севана̄балаппатта̄нам̣ вуддхатара̄ваттхатта̄ саббасан̇кха̄рехи вираджджанасаматтха̄ хутва̄ випула̄ хоти, тасма̄ випулапан̃н̃ам̣ парипӯрети.

ниродха̄нупассана̄пи йасма̄ тиссаннам̣йева анупассана̄нам̣ пуриматопи а̄севана̄балаппатта̄нам̣ вуддхатара̄ваттхатта̄ вайалаккхан̣авасена саббасан̇кха̄ра̄нам̣ ниродхадассанасаматтха̄ хутва̄ гамбхӣра̄ хоти, тасма̄ гамбхӣрапан̃н̃ам̣ парипӯрети. ниродхо хи утта̄напан̃н̃ехи алаббханеййапатит̣т̣хатта̄ гамбхӣро, тасмим̣ гамбхӣре га̄дхаппатта̄ пан̃н̃а̄пи гамбхӣра̄. пат̣иниссагга̄нупассана̄пи йасма̄ тиссаннам̣йева анупассана̄нам̣ пуриматопи а̄севана̄балаппатта̄нам̣ вуддхатара̄ваттхатта̄ вайалаккхан̣авасена саббасан̇кха̄рапат̣иниссаджджанасаматтха̄ хутва̄ аса̄манта̄ хоти, вуддхипарийантаппаттатта̄ чхахи пан̃н̃а̄хи дӯре хотӣти аттхо. тасма̄ сайам̣ аса̄мантатта̄ аса̄мантапан̃н̃ам̣ парипӯрети. са̄ хи хет̣т̣химапан̃н̃а̄хи дӯратта̄ аса̄манта̄, асамӣпа̄ ва̄ пан̃н̃а̄ти аса̄мантапан̃н̃а̄. пан̣д̣иччам̣ парипӯрентӣти пан̣д̣итабха̄вам̣ парипӯренти. йасма̄ йатха̄вутта̄ сатта пан̃н̃а̄ парипун̣н̣а̄ бха̄ветва̄ пан̣д̣италаккхан̣аппатто сикхаппаттавут̣т̣ха̄нага̄минивипассана̄сан̇кха̄техи сан̇кха̄рупеккха̄нуломаготрабхун̃а̄н̣ехи пан̣д̣ито хутва̄ пан̣д̣иччена саманна̄гато хоти, тасма̄ ‘‘пан̣д̣иччам̣ парипӯрентӣ’’ти вуттам̣.

ат̣т̣ха пан̃н̃а̄ти пан̣д̣иччасан̇кха̄та̄йа пан̃н̃а̄йа саха сабба̄ ат̣т̣ха пан̃н̃а̄. путхупан̃н̃ам̣ парипӯрентӣти йасма̄ тена пан̣д̣иччена саманна̄гато хутва̄ со пан̣д̣ито готрабхун̃а̄н̣а̄нантарам̣ нибба̄нам̣ а̄рамман̣ам̣ катва̄ локуттарабха̄ваппаттийа̄ локийато путхубхӯтатта̄ висум̣бхӯтатта̄ путхупан̃н̃а̄тисан̇кха̄там̣ маггапхалапан̃н̃ам̣ па̄пун̣а̄ти, тасма̄ ‘‘ат̣т̣ха пан̃н̃а̄ путхупан̃н̃ам̣ парипӯрентӣ’’ти вуттам̣.

има̄ нава пан̃н̃а̄тиа̄дӣсу тассева камена адхигатамаггапхаласса арийапуггаласса пан̣ӣталокуттарадхаммопайогена пан̣ӣтачиттасанта̄натта̄ пахат̣т̣ха̄ка̄ренева ча паваттама̄начиттасанта̄насса пхала̄нантарам̣ отин̣н̣абхаван̇гато вут̣т̣хитасса маггапаччавеккхан̣а̄, тато ча бхаван̇гам̣ отаритва̄ вут̣т̣хитасса пхалапаччавеккхан̣а̄, имина̄ва найена пахӣнакилесапаччавеккхан̣а̄, авасит̣т̣хакилесапаччавеккхан̣а̄, нибба̄напаччавеккхан̣а̄ти пан̃ча паччавеккхан̣а̄ паваттанти. та̄су паччавеккхан̣а̄су маггапаччавеккхан̣а̄ пхалапаччавеккхан̣а̄ ча пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄ хоти. катхам̣? ‘‘йам̣кин̃чи паччайасамбхӯтам̣ нибба̄нам̣ бха̄ситаттхо випа̄ко кирийа̄ти име пан̃ча дхамма̄ аттхо’’ти абхидхамме па̄л̣им̣ анугантва̄ тадат̣т̣хакатха̄йам̣ вуттам̣. нибба̄насса ча аттхатта̄ тада̄рамман̣ам̣ маггапхалан̃а̄н̣ам̣ ‘‘аттхесу н̃а̄н̣ам̣ аттхапат̣исамбхида̄’’ти (вибха. 718; пат̣и. ма. 1.110) вачанато аттхапат̣исамбхида̄ хоти. тасса аттхапат̣исамбхида̄бхӯтасса маггапхалан̃а̄н̣асса паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣ ‘‘н̃а̄н̣есу н̃а̄н̣ам̣ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄’’ти вачанато пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄ хоти. са̄ ча паччавеккхан̣апан̃н̃а̄ ха̄са̄ка̄рена паваттама̄начиттасанта̄насса ха̄сапан̃н̃а̄ на̄ма хоти. тасма̄ нава пан̃н̃а̄ ха̄сапан̃н̃ам̣ парипӯрентӣти ча ха̄сапан̃н̃а̄ пат̣ибха̄напат̣исамбхида̄ти ча вуттам̣. саббаппака̄ра̄пи пан̃н̃а̄ тасса тасса аттхасса па̄кат̣акаран̣асан̇кха̄тена пан̃н̃а̄панат̣т̣хена пан̃н̃а̄, тена тена ва̄ пака̄рена дхамме джа̄на̄тӣти пан̃н̃а̄.

тасса̄ти тасса вуттаппака̄расса арийапуггаласса. каран̣аттхе са̄мивачанам̣. аттхававаттха̄натоти йатха̄вуттасса пан̃чавидхасса аттхасса ваваттха̄панавасена. вуттампи четам̣ саман̣акаран̣ӣйакатха̄йам̣ ‘‘хетупхалам̣ нибба̄нам̣ вачанаттхо атха випа̄кам̣ кирийа̄ти аттхе пан̃ча пабхеде пат̣хамантапабхедагатам̣ н̃а̄н̣а’’нти. адхигата̄ хотӣти пат̣иладдха̄ хоти. са̄йева пат̣ила̄бхасаччхикирийа̄йа саччхиката̄. пат̣ила̄бхапхассенева пхассита̄ пан̃н̃а̄йа. дхаммававаттха̄натоти ‘‘йо кочи пхаланиббаттако хету арийамагго бха̄ситам̣ кусалам̣ акусаланти име пан̃ча дхамма̄ дхаммо’’ти абхидхамме па̄л̣ийа̄нуса̄рена вутта̄нам̣ пан̃чаннам̣ дхамма̄нам̣ ваваттха̄панавасена. вуттампи четам̣ саман̣акаран̣ӣйакатха̄йам̣ ‘‘хету арийамагго вачанам̣ кусалан̃ча акусалан̃ча̄ти дхамме пан̃ча пабхеде дутийантапабхедагатам̣ н̃а̄н̣а’’нти. нируттиваваттха̄натоти тесам̣ тесам̣ аттхадхамма̄нам̣ анурӯпанируттӣнам̣ ваваттха̄панавасена. пат̣ибха̄нававаттха̄натоти пат̣ибха̄насан̇кха̄та̄нам̣ тин̣н̣ам̣ пат̣исамбхида̄н̃а̄н̣а̄нам̣ ваваттха̄панавасена. тассима̄ти нигаманавачанаметам̣.

2. евам̣ саббасан̇га̄хакавасена анупассана̄нам̣ висесам̣ дассетва̄ ида̄ни ваттхубхедавасена дассенто рӯпе аничча̄нупассана̄тиа̄дима̄ха. там̣ хет̣т̣ха̄ вуттаттхамева. пуна рӯпа̄дӣсуйева атӣта̄на̄гатапаччуппаннавасена джаванапан̃н̃ам̣ дассетука̄мо кевалам̣ рӯпа̄дивасена ча атӣта̄на̄гатапаччуппаннарӯпа̄дивасена ча пуччхам̣ катва̄ пуччха̄каменева виссаджджанам̣ ака̄си. таттха суддхарӯпа̄дивиссаджджанесу пат̣хамам̣ ниддит̣т̣ха̄ ева пан̃н̃а̄ атӣта̄на̄гатапаччуппаннамӯлакесу саббависсаджджанесу тесу атӣта̄дӣсу джаванавасена джаванапан̃н̃а̄ти ниддит̣т̣ха̄.

3. пуна анекасуттантапуббан̇гамам̣ пан̃н̃а̄пабхедам̣ дассетука̄мо пат̣хамам̣ та̄ва суттанте уддиси. таттха саппурисасам̣севоти хет̣т̣ха̄ вуттаппака̄ра̄нам̣ саппуриса̄нам̣ бхаджанам̣. саддхаммассавананти тесам̣ саппуриса̄нам̣ сантике сӣла̄дипат̣ипаттидӣпакасса саддхаммавачанасса саванам̣. йонисоманасика̄роти сута̄нам̣ дхамма̄нам̣ аттхӯпапариккхан̣авасена упа̄йена манасика̄ро. дхамма̄нудхаммапат̣ипаттӣти локуттарадхамме анугатасса сӣла̄дипат̣ипада̄дхаммасса пат̣ипаджджанам̣. пан̃н̃а̄пат̣ила̄бха̄йа пан̃н̃а̄вуддхийа̄ пан̃н̃а̄вепулла̄йа пан̃н̃а̄ба̄хулла̄йа̄ти има̄ни чатта̄ри пан̃н̃а̄васена бха̄вавачана̄ни. сеса̄ни два̄даса пуггалавасена бха̄вавачана̄ни.

1. сол̣асапан̃н̃а̄ниддесаван̣н̣ана̄

4. суттантаниддесе чханнам̣ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣а̄нанти иддхивидхадиббасотачетопарийапуббенива̄садиббачаккхуа̄сава̄нам̣ кхайан̃а̄н̣а̄нам̣. тесаттатӣнам̣ н̃а̄н̣а̄нанти н̃а̄н̣акатха̄йа ниддит̣т̣ха̄нам̣ са̄вакаса̄дха̄ран̣а̄нам̣ н̃а̄н̣а̄нам̣. саттасаттатӣнам̣ н̃а̄н̣а̄нанти еттха –

‘‘саттасаттари во, бхиккхаве, н̃а̄н̣аваттхӯни десесса̄ми, там̣ сун̣а̄тха са̄дхукам̣ манаси каротха, бха̄сисса̄мӣти. катама̄ни, бхиккхаве, саттасаттари н̃а̄н̣аваттхӯни? джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, асати джа̄тийа̄ наттхи джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣. атӣтампи аддха̄нам̣ джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, асати джа̄тийа̄ наттхи джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, ана̄гатампи аддха̄нам̣ джа̄типаччайа̄ джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣, асати джа̄тийа̄ наттхи джара̄маран̣анти н̃а̄н̣ам̣. йамписса там̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣, тампи кхайадхаммам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхамманти н̃а̄н̣ам̣. бхавапаччайа̄ джа̄тӣти н̃а̄н̣ам̣…пе… упа̄да̄напаччайа̄ бхавоти н̃а̄н̣ам̣… тан̣ха̄паччайа̄ упа̄да̄нанти н̃а̄н̣ам̣… ведана̄паччайа̄ тан̣ха̄ти н̃а̄н̣ам̣… пхассапаччайа̄ ведана̄ти н̃а̄н̣ам̣… сал̣а̄йатанапаччайа̄ пхассоти н̃а̄н̣ам̣… на̄марӯпапаччайа̄ сал̣а̄йатананти н̃а̄н̣ам̣… вин̃н̃а̄н̣апаччайа̄ на̄марӯпанти н̃а̄н̣ам̣… сан̇кха̄рапаччайа̄ вин̃н̃а̄н̣анти н̃а̄н̣ам̣… авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, асати авиджджа̄йа наттхи сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣. атӣтампи аддха̄нам̣ авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, асати авиджджа̄йа наттхи сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, ана̄гатампи аддха̄нам̣ авиджджа̄паччайа̄ сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣, асати авиджджа̄йа наттхи сан̇кха̄ра̄ти н̃а̄н̣ам̣. йамписса там̣ дхаммат̣т̣хитин̃а̄н̣ам̣, тампи кхайадхаммам̣ вайадхаммам̣ вира̄гадхаммам̣ ниродхадхамманти н̃а̄н̣ам̣. има̄ни вуччанти, бхиккхаве, саттасаттари н̃а̄н̣аваттхӯнӣ’’ти (сам̣. ни. 2.34) –

евам̣ бхагавата̄ нида̄навагге вутта̄ни саттасаттати н̃а̄н̣а̄ни. ‘‘джара̄маран̣е н̃а̄н̣ам̣, джара̄маран̣асамудайе н̃а̄н̣ам̣, джара̄маран̣аниродхе н̃а̄н̣ам̣, джара̄маран̣аниродхага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа н̃а̄н̣а’’нти (сам̣. ни. 2.33) имина̄ найена ека̄дасасу ан̇гесу чатта̄ри чатта̄ри катва̄ вутта̄ни чатучатта̄рӣса н̃а̄н̣аваттхӯни пана идха на гахита̄ни. убхайаттха ча н̃а̄н̣а̄нийева хитасукхасса ваттхӯнӣти н̃а̄н̣аваттхӯни. ла̄бхотиа̄дӣсу ла̄бхойева упасаггена висесетва̄ пат̣ила̄бхоти вутто. пуна тассева аттхавиваран̣авасена патти сампаттӣти вуттам̣. пхассана̄ти адхигамавасена пхусана̄. саччхикирийа̄ти пат̣ила̄бхасаччхикирийа̄. упасампада̄ти ниппха̄дана̄.

саттаннан̃ча секкха̄нанти тиссо сиккха̄ сиккхантӣти секкхасан̃н̃ита̄нам̣ сота̄паттимаггат̣т̣ха̄дӣнам̣ саттаннам̣. путхуджджанакалйа̄н̣акасса ча̄ти нибба̄нага̄минийа̄ пат̣ипада̄йа йуттатта̄ сундарат̣т̣хена калйа̄н̣асан̃н̃итасса путхуджджанасса. вад̣д̣хитам̣ вад̣д̣ханам̣ ета̄йа̄ти вад̣д̣хитавад̣д̣хана̄. йатха̄вутта̄нам̣ ат̣т̣ханнампи пан̃н̃а̄нам̣ васена висесато ча арахато пан̃н̃а̄васена пан̃н̃а̄вуддхийа̄. татха̄ пан̃н̃а̄вепулла̄йа. маханте аттхе паригган̣ха̄тӣтиа̄дӣсу пат̣исамбхидаппатто арийаса̄вако аттха̄дайо а̄рамман̣акаран̣ена паригган̣ха̄ти. сабба̄пи маха̄пан̃н̃а̄ арийаса̄вака̄нам̣йева. тасса̄ ча пан̃н̃а̄йа висайа̄ хет̣т̣ха̄ вуттаттха̄ ева.

путхуна̄на̄кхандхесӯтиа̄дӣсу на̄на̄саддо путхусаддасса аттхавачанам̣. н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти путхупан̃н̃а̄ти тесу татха̄вуттесу кхандха̄дӣсу н̃а̄н̣ам̣ паваттатӣти катва̄ там̣ н̃а̄н̣ам̣ путхупан̃н̃а̄ на̄ма̄ти аттхо. на̄на̄пат̣иччасамуппа̄десӯти пат̣иччасамуппанна̄нам̣ дхамма̄нам̣ васена паччайабахутта̄ вуттам̣. на̄на̄сун̃н̃атаманупалаббхесӯти упалаббханам̣ упалаббхо, гахан̣анти аттхо. на упалаббхо анупалаббхо, анупалаббха̄нам̣ бахутта̄ бахувачанена анупалаббха̄, пан̃чавӣсатисун̃н̃ата̄васена ва̄ на̄на̄сун̃н̃ата̄су аттаттанийа̄дӣнам̣ анупалаббха̄ на̄на̄сун̃н̃ата̄нупалаббха̄, тесу. ‘‘на̄на̄сун̃н̃ата̄нупалаббхесӯ’’ти ваттаббе ‘‘адуккхамасукха̄’’тиа̄дӣсу (дха. са. тикама̄тика̄ 2) вийа ма-ка̄ро падасандхивасена вутто. има̄ пан̃ча пан̃н̃а̄ калйа̄н̣апутхуджджанехи са̄дха̄ран̣а̄, на̄на̄аттха̄дӣсу пан̃н̃а̄ арийа̄нам̣йева. путхуджджанаса̄дха̄ран̣е дхаммети локийадхамме. имина̄ аваса̄напарийа̄йена локийато путхубхӯтанибба̄на̄рамман̣атта̄ путхубхӯта̄ висум̣бхӯта̄ пан̃н̃а̄ти путхупан̃н̃а̄ на̄ма̄ти вуттам̣ хоти.

випулапан̃н̃а̄ маха̄пан̃н̃а̄найена ведитабба̄. йатха̄вутте дхамме паригган̣хантасса гун̣амахантата̄йа тесам̣ дхамма̄нам̣ паригга̄хика̄йа ча пан̃н̃а̄йа махантата̄, тесам̣ дхамма̄нам̣ сайамева махантатта̄ ул̣а̄ратта̄ дхамма̄нан̃ча пан̃н̃а̄йа ча випулата̄ ведитабба̄. гамбхӣрапан̃н̃а̄ путхупан̃н̃а̄найена ведитабба̄. те ча дхамма̄ те ча анупалаббха̄ са̄ ча пан̃н̃а̄ пакатиджанена алаббханеййапатит̣т̣хатта̄ гамбхӣра̄.

йасса пуггаласса̄ти арийапуггалассева. ан̃н̃о кочӣти путхуджджано. абхисамбхавитунти сампа̄пун̣итум̣. анабхисамбхаванӣйоти сампа̄пун̣итум̣ асаккун̣еййо. ан̃н̃ехӣти путхуджджанехева. ат̣т̣хамакасса̄ти арахаттапхалат̣т̣хато пат̣т̣ха̄йа ган̣ийама̄не ат̣т̣хамабхӯтасса сота̄паттимаггат̣т̣хасса. дӯрети виппакат̣т̣хе. видӯрети висесена виппакат̣т̣хе. сувидӯрети сут̣т̣ху висесена виппакат̣т̣хе. на сантикети на самӣпе. на са̄манта̄ти на самӣпабха̄ге. има̄ни две пат̣иседхасахита̄ни вачана̄ни дӯрабха̄вассева нийамана̄ни. упа̄да̄йа̄ти пат̣ичча. сота̄паннасса̄ти сота̄паттипхалат̣т̣хасса. етенева там̣там̣маггапан̃н̃а̄ там̣там̣пхалапан̃н̃а̄йа дӯрети вуттам̣ хоти. паччекасамбуддхоти упасаггена висеситам̣. итарадвайам̣ пана суддхамева а̄гатам̣.

5. ‘‘паччекабуддхасса садевакасса ча локасса пан̃н̃а̄ татха̄гатасса пан̃н̃а̄йа дӯре’’тиа̄дӣни ватва̄ тамева дӯрат̣т̣хам̣ анекаппака̄рато дассетука̄мо пан̃н̃а̄пабхедакусалотиа̄дима̄ха. таттха пан̃н̃а̄пабхедакусалоти аттано анантавикаппе пан̃н̃а̄пабхеде чхеко. пабхиннан̃а̄н̣оти анантаппабхедапаттан̃а̄н̣о. етена пан̃н̃а̄пабхедакусалаттепи сати та̄сам̣ пан̃н̃а̄нам̣ анантабхедаттам̣ дассети. адхигатапат̣исамбхидоти пат̣иладдхааггачатупат̣исамбхида̄н̃а̄н̣о. чатувеса̄раджджаппаттоти чатта̄ри виса̄радабха̄васан̇кха̄та̄ни н̃а̄н̣а̄ни патто. йатха̄ха –

‘‘самма̄самбуддхасса те пат̣иджа̄нато ‘име дхамма̄ анабхисамбуддха̄’ти, татра вата мам̣ саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ дево ва̄ ма̄ро ва̄ брахма̄ ва̄ кочи ва̄ локасмим̣ саха дхаммена пат̣ичодессатӣти нимиттаметам̣, бхиккхаве, на саманупасса̄ми, етамахам̣, бхиккхаве, нимиттам̣ асаманупассанто кхемаппатто абхайаппатто веса̄раджджаппатто вихара̄ми. кхӣн̣а̄савасса те пат̣иджа̄нато ‘име а̄сава̄ апариккхӣн̣а̄’ти, ‘йе кхо пана те антара̄йика̄ дхамма̄ вутта̄, те пат̣исевато на̄лам̣ антара̄йа̄йа̄’ти, ‘йасса кхо пана те аттха̄йа дхаммо десито, со на ниййа̄ти таккарасса самма̄ дуккхаккхайа̄йа̄’ти, татра вата мам̣ саман̣о ва̄ бра̄хман̣о ва̄ дево ва̄ ма̄ро ва̄ брахма̄ ва̄ кочи ва̄ локасмим̣ саха дхаммена пат̣ичодессатӣти нимиттаметам̣, бхиккхаве, на саманупасса̄ми, етамахам̣, бхиккхаве, нимиттам̣ асаманупассанто кхемаппатто абхайаппатто веса̄раджджаппатто вихара̄мӣ’’ти (а. ни. 4.8; ма. ни. 1.150).

дасабалабаладха̄рӣти даса бала̄ни етесанти дасабала̄, дасабала̄нам̣ бала̄ни дасабалабала̄ни, та̄ни дасабалабала̄ни дха̄райатӣти дасабалабаладха̄рӣ, дасабалан̃а̄н̣абаладха̄рӣти аттхо. етехи тӣхи вачанехи анантаппабхеда̄нам̣ неййа̄нам̣ пабхедамукхаматтам̣ дасситам̣. сойева пан̃н̃а̄пайогавасена абхиман̇галасамматат̣т̣хена пуриса̄сабхо. асанта̄сат̣т̣хена пурисасӣхо. махантат̣т̣хена пурисана̄го. паджа̄нанат̣т̣хена пуриса̄джан̃н̃о. локакиччадхураваханат̣т̣хена пурисадхорайхо.

атха теджа̄дикам̣ анантан̃а̄н̣ато ладдхам̣ гун̣ависесам̣ дассетука̄мо тесам̣ теджа̄дӣнам̣ анантан̃а̄н̣амӯлакабха̄вам̣ дассенто анантан̃а̄н̣оти ватва̄ анантатеджотиа̄дима̄ха. таттха анантан̃а̄н̣оти ган̣анавасена ча пабха̄вавасена ча антавирахитан̃а̄н̣о. анантатеджоти венеййасанта̄не мохатамавидхаманена анантан̃а̄н̣атеджо. анантайасоти пан̃н̃а̄гун̣ехева локаттайавиттхата̄нантакиттигхосо. ад̣д̣хоти пан̃н̃а̄дханасамиддхийа̄ самиддхо. махаддханоти пан̃н̃а̄дханавад̣д̣хаттепи пабха̄вамахаттена махантам̣ пан̃н̃а̄дханамасса̄ти махаддхано. маха̄дханотипи па̄т̣хо. дханава̄ти пасам̣ситаббапан̃н̃а̄дханаватта̄ ниччайуттапан̃н̃а̄дханаватта̄ атисайабхӯтапан̃н̃а̄дханаватта̄ дханава̄. етесупи хи тӣсу аттхесу идам̣ вачанам̣ саддавидӯ иччханти.

евам̣ пан̃н̃а̄гун̣ена бхагавато аттасампаттисиддхим̣ дассетва̄ пуна пан̃н̃а̄гун̣енева локахитасампаттисиддхим̣ дассенто нета̄тиа̄дима̄ха. таттха венеййе сам̣са̄расан̇кха̄табхайат̣т̣ха̄нато нибба̄насан̇кха̄такхемат̣т̣ха̄нам̣ нета̄. таттха найанака̄ле ева сам̣варавинайапаха̄навинайавасена венеййе винета̄. дхаммадесана̄ка̄ле ева сам̣сайаччхеданена анунета̄. сам̣сайам̣ чхиндитва̄ пан̃н̃а̄петаббам̣ аттхам̣ пан̃н̃а̄пета̄. татха̄ пан̃н̃а̄пита̄нам̣ ниччхайакаран̣ена ниджджха̄пета̄. татха̄ ниджджха̄йитасса аттхасса пат̣ипаттипайоджанавасена пеккхета̄. татха̄пат̣ипанне пат̣ипаттипхалена паса̄дета̄. со хи бхагава̄ти еттха хи-ка̄ро анантарам̣ вуттасса аттхасса ка̄ран̣опадесе нипа̄то. ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄ти сакасанта̄не на уппаннапуббасса чхааса̄дха̄ран̣ан̃а̄н̣ахетубхӯтасса арийамаггасса бодхимӯле локахитаттхам̣ сакасанта̄не уппа̄дета̄. асан̃джа̄тасса маггасса сан̃джанета̄ти венеййасанта̄не асан̃джа̄тапуббасса са̄вакапа̄рамин̃а̄н̣ахетубхӯтасса арийамаггасса дхаммачаккаппаваттанато пабхути йа̄ваджджака̄ла̄ венеййасанта̄не сан̃джанета̄. са̄вакавенеййа̄нампи хи санта̄не бхагавато вуттавачаненева арийамаггасса сан̃джананато бхагава̄ сан̃джанета̄ на̄ма хоти. анаккха̄тасса маггасса аккха̄та̄ти ат̣т̣хадхаммасаманна̄гата̄нам̣ буддхабха̄ва̄йа ката̄бхинӣха̄ра̄нам̣ бодхисатта̄нам̣ буддхабха̄ва̄йа бйа̄каран̣ам̣ датва̄ анаккха̄тапуббасса па̄рамита̄маггасса, ‘‘буддхо бхависсатӣ’’ти бйа̄каран̣аматтенева ва̄ бодхимӯле уппаджджитаббасса арийамаггасса аккха̄та̄. айам̣ найо паччекабодхисаттабйа̄каран̣епи лаббхатийева.

магган̃н̃ӯти паччавеккхан̣а̄васена аттана̄ уппа̄дитаарийамаггасса н̃а̄та̄. маггавидӯти венеййасанта̄не джанетаббасса арийамаггасса кусало. маггаковидоти бодхисатта̄нам̣ аккха̄таббамагге вичаккхан̣о. атха ва̄ абхисамбодхипат̣ипаттимагган̃н̃ӯ, паччекабодхипат̣ипаттимаггавидӯ, са̄вакабодхипат̣ипаттимаггаковидо. атха ва̄ ‘‘етена маггена атам̣су пуббе, тариссантийева таранти огха’’нти (сам̣. ни. 5.409) вачанато йатха̄йогам̣ атӣта̄на̄гатапаччуппаннабуддхапаччекабуддхаса̄вака̄нам̣ маггавасена ча сун̃н̃ата̄нимиттааппан̣ихитамаггавасена ча уггхат̣итан̃н̃ӯвипан̃читан̃н̃ӯнеййапуггала̄нам̣ маггавасена ча йатха̄ккаменаттхайоджанам̣ каронти. магга̄нуга̄мӣ ча пана̄ти бхагавата̄ гатамагга̄нуга̄мино хутва̄. еттха ча-саддо хетуаттхе нипа̄то. етена ча бхагавато маггуппа̄дана̄дигун̣а̄дхигама̄йа хету вутто хоти. пана-саддо кататтхе нипа̄то. тена бхагавата̄ катамаггакаран̣ам̣ вуттам̣ хоти. паччха̄ саманна̄гата̄ти пат̣хамам̣ гатасса бхагавато паччха̄гатасӣла̄дигун̣ена саманна̄гата̄. ити тхеро ‘‘ануппаннасса маггасса уппа̄дета̄’’тиа̄дӣхи йасма̄ саббепи бхагавато сӣла̄дайо гун̣а̄ арахаттамаггамева нисса̄йа а̄гата̄, тасма̄ арахаттамаггамева нисса̄йа гун̣ам̣ катхеси.

джа̄нам̣ джа̄на̄тӣти джа̄нитаббам̣ джа̄на̄ти, саббан̃н̃ута̄йа йам̣кин̃чи пан̃н̃а̄йа джа̄нитаббам̣ на̄ма аттхи, там̣ саббам̣ пан̃чанеййапатхабхӯтам̣ пан̃н̃а̄йа джа̄на̄тӣти аттхо. пассам̣ пассатӣти пасситаббам̣ пассати, саббадасса̄вита̄йа там̣йева неййапатхам̣ чаккхуна̄ дит̣т̣хам̣ вийа каронто пан̃н̃а̄чаккхуна̄ пассатӣти аттхо. йатха̄ ва̄ екаччо випарӣтам̣ ган̣ханто джа̄нантопи на джа̄на̄ти, пассантопи на пассати, на евам̣ бхагава̄. бхагава̄ пана йатха̄сабха̄вам̣ ган̣ханто джа̄нанто джа̄на̄тийева, пассанто пассатийева. сва̄йам̣ дассанапарин̣а̄йакат̣т̣хена чаккхубхӯто. видитата̄диаттхена н̃а̄н̣абхӯто. авипарӣтасабха̄ват̣т̣хена ва̄ парийаттидхаммапаваттанато хадайена чинтетва̄ ва̄ча̄йа ниччха̄ритадхаммамайоти ва̄ дхаммабхӯто. сет̣т̣хат̣т̣хена брахмабхӯто. атха ва̄ чаккху вийа бхӯтоти чаккхубхӯто. н̃а̄н̣ам̣ вийа бхӯтоти н̃а̄н̣абхӯто. дхаммо вийа бхӯтоти дхаммабхӯто. брахма̄ вийа бхӯтоти брахмабхӯто. сва̄йам̣ дхаммасса вачанато, ваттанато ва̄ ватта̄. на̄наппака̄рехи вачанато, ваттанато ва̄ паватта̄. аттхам̣ нӣхаритва̄ нӣхаритва̄ найанато аттхасса ниннета̄. амата̄дхигама̄йа пат̣ипаттидесанато, аматаппака̄сана̄йа ва̄ дхаммадесана̄йа аматасса адхигама̄панато аматасса да̄та̄. локуттарадхаммасса уппа̄дитатта̄ венеййа̄нурӯпена йатха̄сукхам̣ локуттарадхаммасса да̄нена ча, дхаммесу ча иссароти дхаммасса̄мӣ. татха̄гатападам̣ хет̣т̣ха̄ вуттаттхам̣.

ида̄ни ‘‘джа̄нам̣ джа̄на̄тӣ’’тиа̄дӣхи вуттам̣ гун̣ам̣ саббан̃н̃ута̄йа висесетва̄ дассетука̄мо саббан̃н̃утам̣ са̄дхенто наттхӣтиа̄дима̄ха. евам̣бхӯтасса хи тасса бхагавато па̄рамита̄пун̃н̃абалаппабха̄ваниппханнена арахаттамагган̃а̄н̣ена саббадхаммесу сава̄санасса саммохасса вихататта̄ асаччхикатам̣ на̄ма наттхи. асаммохато саббадхамма̄нам̣ н̃а̄татта̄ ан̃н̃а̄там̣ на̄ма наттхи. татхева ча саббадхамма̄нам̣ чаккхуна̄ вийа н̃а̄н̣ачаккхуна̄ дит̣т̣хатта̄ адит̣т̣хам̣ на̄ма наттхи. н̃а̄н̣ена пана паттатта̄ авидитам̣ на̄ма наттхи. асаммохасаччхикирийа̄йа саччхикататта̄ асаччхикатам̣ на̄ма наттхи. асаммохапан̃н̃а̄йа пхут̣т̣хатта̄ пан̃н̃а̄йа апхасситам̣ на̄ма наттхи. паччуппаннанти паччуппаннам̣ ка̄лам̣ ва̄ дхаммам̣ ва̄. упа̄да̄йа̄ти а̄да̄йа, антокатва̄ти аттхо. ‘‘упа̄да̄йа̄’’ти вачаненева ка̄лавинимуттам̣ нибба̄нампи гахитамева хоти. ‘‘атӣта̄’’дивачана̄ни ча ‘‘наттхӣ’’тиа̄дивачаненева гхат̣ӣйанти, ‘‘саббе’’тиа̄дивачанена ва̄. саббе дхамма̄ти саббасан̇кхата̄сан̇кхатадхаммапарийа̄да̄нам̣. сабба̄ка̄рена̄ти саббадхаммесу екекассева дхаммасса аничча̄ка̄ра̄дисабба̄ка̄рапарийа̄да̄нам̣. н̃а̄н̣амукхети н̃а̄н̣а̄бхимукхе. а̄па̄тхам̣ а̄гаччхантӣти осаран̣ам̣ упенти. ‘‘джа̄нитабба’’нтипадам̣ ‘‘неййа’’нтипадасса аттхавиваран̣аттхам̣ вуттам̣.

аттаттхо ва̄тиа̄дӣсу ва̄-саддо самуччайаттхо. аттаттхоти аттано аттхо. параттхоти паресам̣ тин̣н̣ам̣ лока̄нам̣ аттхо. убхайаттхоти аттано ча паресан̃ча̄ти саким̣йева убхиннам̣ аттхо. дит̣т̣хадхаммикоти дит̣т̣хадхамме нийутто, дит̣т̣хадхаммаппайоджано ва̄ аттхо. сампара̄йе нийутто, сампара̄йаппайоджано ва̄ сампара̄йико. утта̄нотиа̄дӣсу воха̄равасена ваттаббо сукхапатит̣т̣хатта̄ утта̄но. воха̄рам̣ атиккамитва̄ ваттаббо сун̃н̃ата̄пат̣исам̣йутто дуккхапатит̣т̣хатта̄ гамбхӣро. локуттаро аччантатироккхатта̄ гӯл̣хо. аниччата̄дико гхана̄дӣхи пат̣иччханнатта̄ пат̣иччханно. аппачуравоха̄рена ваттаббо йатха̄рутам̣ аггахетва̄ адхиппа̄йасса нетаббатта̄ неййо. пачуравоха̄рена ваттаббо вачанаматтена адхиппа̄йасса нӣтатта̄ нӣто. супарисуддхасӣласама̄дхивипассанаттхо тадан̇гавиккхамбханавасена ваджджавирахитатта̄ анаваджджо. килесасамуччхеданато арийамаггаттхо никкилесо. килесапат̣иппассаддхатта̄ арийапхалаттхо вода̄но. сан̇кхата̄сан̇кхатесу аггадхамматта̄ нибба̄нам̣ параматтхо. париваттатӣти буддхан̃а̄н̣асса висайабха̄вато абахибхӯтатта̄ антобуддхан̃а̄н̣е бйа̄питва̄ ва̄ саманта̄ ва̄ а̄лин̇гитва̄ ва̄ висесена ва̄ ваттати.

саббам̣ ка̄йакаммантиа̄дӣхи бхагавато н̃а̄н̣амайатам̣ дассети. н̃а̄н̣а̄нупариваттатӣти н̃а̄н̣ам̣ анупариваттати, н̃а̄н̣авирахитам̣ на хотӣти аттхо. аппат̣ихатанти нира̄варан̣атам̣ дассети. пуна саббан̃н̃утам̣ упама̄йа са̄дхетука̄мо йа̄ватакантиа̄дима̄ха. таттха джа̄нитаббанти неййам̣, неййапарийанто неййа̄васа̄намасса аттхӣти неййапарийантикам̣. асаббан̃н̃ӯнам̣ пана неййа̄васа̄намева наттхи. н̃а̄н̣апарийантикепи есева найо. пуримайамаке вуттаттхамева имина̄ йамакена висесетва̄ дассети, татийайамакена пат̣иседхавасена нийамитва̄ дассети. еттха ча неййам̣ н̃а̄н̣асса патхатта̄ неййапатхо. ан̃н̃аман̃н̃апарийантат̣т̣ха̄йиноти неййан̃ча н̃а̄н̣ан̃ча кхепетва̄ т̣ха̄нато ан̃н̃аман̃н̃асса парийанте т̣ха̄насӣла̄. а̄ваджджанаппат̣ибаддха̄ти манодва̄ра̄ваджджана̄йатта̄, а̄ваджджита̄нантарамева джа̄на̄тӣти аттхо. а̄кан̇кхаппат̣ибаддха̄ти ручиа̄йатта̄, а̄ваджджана̄нантарам̣ джаванан̃а̄н̣ена джа̄на̄тӣти аттхо. итара̄ни две пада̄ни имесам̣ двиннам̣ пада̄нам̣ йатха̄ккамена аттхаппака̄санаттхам̣ вутта̄ни. буддхо а̄сайам̣ джа̄на̄тӣтиа̄дӣни н̃а̄н̣акатха̄йам̣ ван̣н̣ита̄ни. маха̄ниддесе пана ‘‘бхагава̄ а̄сайам̣ джа̄на̄тӣ’’ти (маха̄ни. 69) а̄гатам̣. таттха ‘‘буддхасса бхагавато’’ти (маха̄ни. 69) а̄гатат̣т̣ха̄не ча идха каттхачи ‘‘буддхасса̄’’ти а̄гатам̣.

антамасоти упаримантена. тимитимин̇галанти еттха тими на̄ма ека̄ маччхаджа̄ти, тимим̣ гилитум̣ саматтха̄ тато махантасарӣра̄ тимин̇гала̄ на̄ма ека̄ маччхаджа̄ти, тимин̇галампи гилитум̣ саматтха̄ пан̃чайоджанасатикасарӣра̄ тимитимин̇гала̄ на̄ма ека̄ маччхаджа̄ти. идха джа̄тиггахан̣ена екавачанам̣ катанти ведитаббам̣. гарул̣ам̣ венатеййанти еттха гарул̣оти джа̄тивасена на̄мам̣, венатеййоти готтавасена. падесети екадесе. са̄рипуттасама̄ти саббабуддха̄нам̣ дхаммасена̄патиттхере гахетва̄ вуттанти ведитаббам̣. сесаса̄вака̄ хи пан̃н̃а̄йа дхаммасена̄патиттхерена сама̄ на̄ма наттхи. йатха̄ха – ‘‘етадаггам̣, бхиккхаве, мама са̄вака̄нам̣ бхиккхӯнам̣ маха̄пан̃н̃а̄нам̣ йадидам̣ са̄рипутто’’ти (а. ни. 1.188-189). ат̣т̣хакатха̄йан̃ча вуттам̣ –

‘‘локана̄тхам̣ т̣хапетва̄на, йе чан̃н̃е санти па̄н̣ино;

пан̃н̃а̄йа са̄рипуттасса, калам̣ на̄ггханти сол̣аси’’нти. (висуддхи. 1.171);

пхаритва̄ти буддхан̃а̄н̣ам̣ саббадеваманусса̄нампи пан̃н̃ам̣ па̄пун̣итва̄ т̣ха̄нато тесам̣ пан̃н̃ам̣ пхаритва̄ бйа̄питва̄ тит̣т̣хати. атигхам̣ситва̄ти буддхан̃а̄н̣ам̣ саббадеваманусса̄нампи пан̃н̃ам̣ атиккамитва̄ тесам̣ ависайабхӯтампи саббам̣ неййам̣ гхам̣ситва̄ бхан̃джитва̄ тит̣т̣хати. маха̄ниддесе пана (маха̄ни. 69) ‘‘абхибхавитва̄’’ти па̄т̣хо, маддитва̄типи аттхо. йепи тетиа̄дӣхи евам̣ пхаритва̄ атигхам̣ситва̄ т̣ха̄насса паччаккхака̄ран̣ам̣ дассети. таттха пан̣д̣ита̄ти пан̣д̣иччена саманна̄гата̄. нипун̣а̄ти сан̣хасукхумабуддхино сукхуме аттхантаре пат̣ивиджджханасаматтха̄. катапараппава̄да̄ти н̃а̄тапараппава̄да̄ чева парехи саддхим̣ катава̄дапаричайа̄ ча. ва̄лаведхирӯпа̄ти ва̄лаведхидхануггахасадиса̄. вобхинданта̄ ман̃н̃е чаранти пан̃н̃а̄гатена дит̣т̣хигата̄нӣти ва̄лаведхӣ вийа ва̄лам̣ сукхума̄нипи паресам̣ дит̣т̣хигамана̄ни аттано пан̃н̃а̄гаманена бхинданта̄ вийа чарантӣти аттхо. атха ва̄ ‘‘гӯтхагатам̣ муттагата’’нтиа̄дӣсу (а. ни. 9.11) вийа пан̃н̃а̄ ева пан̃н̃а̄гата̄ни, дит̣т̣хийо ева дит̣т̣хигата̄ни.

пан̃хам̣ абхисан̇кхаритва̄ти двипадампи типадампи чатуппадампи пуччхам̣ рачайитва̄. тесам̣ пан̃ха̄нам̣ атибахукатта̄ саббасан̇гахаттхам̣ двиккхаттум̣ вуттам̣. гӯл̣ха̄ни ча пат̣иччханна̄ни аттхаджа̄та̄нӣти па̄т̣хасесо. тесам̣ татха̄ винайам̣ дисва̄ ‘‘аттана̄ абхисан̇кхатапан̃хам̣ пуччхатӯ’’ти евам̣ бхагавата̄ адхиппетатта̄ пан̃хам̣ пуччханти. ан̃н̃есам̣ пана пуччха̄йа ока̄самева адатва̄ бхагава̄ упасан̇каманта̄нам̣ дхаммам̣ десети. йатха̄ха –

‘‘те пан̃хам̣ абхисан̇кхаронти ‘имам̣ майам̣ пан̃хам̣ саман̣ам̣ готамам̣ упасан̇камитва̄ пуччхисса̄ма, саче но саман̣о готамо евам̣ пут̣т̣хо евам̣ бйа̄кариссати, евамасса майам̣ ва̄дам̣ а̄ропесса̄ма. евам̣ чепи но пут̣т̣хо евам̣ бйа̄кариссати, евам̣писса майам̣ ва̄дам̣ а̄ропесса̄ма̄’ти. те йена саман̣о готамо, тенупасан̇каманти, те саман̣о готамо дхаммийа̄ катха̄йа сандассети сама̄дапети самуттеджети сампахам̣сети. те саман̣ена готамена дхаммийа̄ катха̄йа сандассита̄ сама̄дапита̄ самуттеджита̄ сампахам̣сита̄ на чева саман̣ам̣ готамам̣ пан̃хам̣ пуччханти, кутосса ва̄дам̣ а̄ропессанти? ан̃н̃адаттху саман̣ассева готамасса са̄вака̄ сампаджджантӣ’’ти (ма. ни. 1.289).

касма̄ пан̃хам̣ на пуччхантӣти че? бхагава̄ кира парисамаджджхе дхаммам̣ десенто париса̄йа аджджха̄сайам̣ олокети. тато пассати ‘‘име пан̣д̣ита̄ гӯл̣хам̣ рахассам̣ пан̃хам̣ оват̣т̣икаса̄рам̣ катва̄ а̄гата̄’’ти. со техи апут̣т̣хойева ‘‘пан̃хапуччха̄йа еттака̄ доса̄, виссаджджане еттака̄, аттхе паде аккхаре еттака̄ти име пан̃хе пуччханто евам̣ пуччхеййа, виссадждженто евам̣ виссаджджеййа̄’’ти ити оват̣т̣икаса̄рам̣ катва̄ а̄нӣте пан̃хе дхаммакатха̄йа антаре паккхипитва̄ видам̣сети. те пан̣д̣ита̄ ‘‘сеййа̄ вата но, йе майам̣ име пан̃хе на пуччхимха. сачепи майам̣ пуччхеййа̄ма, аппатит̣т̣хите но катва̄ саман̣о готамо кхипеййа̄’’ти аттамана̄ бхаванти. апича буддха̄ на̄ма дхаммам̣ десента̄ парисам̣ метта̄йа пхаранти. метта̄йа ча пхаран̣ена дасабалесу маха̄джанасса читтам̣ пасӣдати. буддха̄ на̄ма рӯпаггаппатта̄ хонти дассанасампанна̄ мадхурассара̄ мудудживха̄ супхуситаданта̄варан̣а̄ аматена хадайам̣ син̃чанта̄ вийа дхаммам̣ катхенти. татра несам̣ метта̄пхаран̣ена пасанначитта̄нам̣ евам̣ хоти – еварӯпам̣ адведжджхакатхам̣ амогхакатхам̣ ниййа̄никакатхам̣ катхентена бхагавата̄ саддхим̣ на саккхисса̄ма паччанӣкагга̄хам̣ ган̣хитунти аттано пасаннабха̄венева пан̃хам̣ на пуччхантӣти.

катхита̄ висаджджита̄ ча̄ти евам̣ тумхе пуччхатха̄ти пуччхитапан̃ха̄нам̣ учча̄ран̣ена те пан̃ха̄ бхагавата̄ катхита̄ ева хонти. йатха̄ ча те висаджджетабба̄, татха̄ висаджджита̄ ева хонти. ниддит̣т̣хака̄ран̣а̄ти имина̄ ка̄ран̣ена имина̄ хетуна̄ евам̣ хотӣти евам̣ сахетукам̣ катва̄ висаджджанена бхагавата̄ ниддит̣т̣хака̄ран̣а̄ ева хонти те пан̃ха̄. упаккхиттака̄ ча те бхагавато сампаджджантӣти те кхаттийапан̣д̣ита̄дайо бхагавато пан̃хависаджджаненева бхагавато самӣпе кхиттака̄ па̄дакхиттака̄ сампаджджанти, са̄вака̄ ва̄ сампаджджанти упа̄сака̄ ва̄ти аттхо, са̄вакасампаттим̣ ва̄ па̄пун̣анти упа̄сакасампаттим̣ ва̄ти вуттам̣ хоти. атха̄ти анантараттхе, тесам̣ упаккхиттакасампаттисаманантарамева̄ти аттхо. таттха̄ти тасмим̣ т̣ха̄не, тасмим̣ адхика̄ре ва̄. атирочатӣти ативийа джотети пака̄сати. йадидам̣ пан̃н̃а̄йа̄ти йа̄йам̣ бхагавато пан̃н̃а̄, та̄йа пан̃н̃а̄йа бхагава̄ва атирочатӣти аттхо. итисаддо ка̄ран̣аттхе, имина̄ ка̄ран̣ена агго аса̄мантапан̃н̃оти аттхо.

6. ра̄гам̣ абхибхуййатӣти бхӯрипан̃н̃а̄ти са̄ са̄ маггапан̃н̃а̄ аттана̄ ваджджхам̣ ра̄гам̣ абхибхуййати абхибхавати маддатӣти бхӯрипан̃н̃а̄. бхӯрӣти хи пхут̣ат̣т̣хо висадаттхо. йа̄ ча пхут̣а̄, са̄ пат̣ипаккхам̣ абхибхавати на апхут̣а̄, тасма̄ бхӯрипан̃н̃а̄йа абхибхаванаттхо вутто. абхибхавита̄ти са̄ са̄ пхалапан̃н̃а̄ там̣ там̣ ра̄гам̣ абхибхавитаватӣ маддитаватӣти бхӯрипан̃н̃а̄. абхибхавата̄ти ва̄ па̄т̣хо. сесесупи есева найо. ра̄га̄дӣсу пана раджджаналаккхан̣о ра̄го. дуссаналаккхан̣о досо. муйханалаккхан̣о мохо. куджджханалаккхан̣о кодхо. упанандханалаккхан̣о упана̄хо. пуббака̄лам̣ кодхо, апарака̄лам̣ упана̄хо. парагун̣амаккханалаккхан̣о маккхо. йугагга̄халаккхан̣о пал̣а̄со. парасампаттикхӣйаналаккхан̣а̄ исса̄. аттано сампаттинигӯхан̣алаккхан̣ам̣ маччхарийам̣. аттана̄ катапа̄папат̣иччха̄даналаккхан̣а̄ ма̄йа̄. аттано авиджджама̄нагун̣аппака̄саналаккхан̣ам̣ са̄т̣хеййам̣. читтасса уддхума̄табха̄валаккхан̣о тхамбхо. каран̣уттарийалаккхан̣о са̄рамбхо. уннатилаккхан̣о ма̄но. аббхуннатилаккхан̣о атима̄но. маттабха̄валаккхан̣о мадо. пан̃часу ка̄магун̣есу читтавосаггалаккхан̣о пама̄до.

ра̄го ари, там̣ арим̣ мадданипан̃н̃а̄тиа̄дӣхи ким̣ вуттам̣ хоти? ра̄га̄дико килесо читтасанта̄не бхӯто арӣти бхӯ-ари, падасандхивасена а-ка̄ра лопам̣ катва̄ бхӯрӣти вутто. тасса бхӯрисса мадданӣ пан̃н̃а̄ бхӯримадданипан̃н̃а̄ти ваттаббе маддани садда лопам̣ катва̄ ‘‘бхӯрипан̃н̃а̄’’ти вуттанти ведитаббам̣. там̣ арим̣ мадданӣти ча тесам̣ арӣнам̣ мадданӣти падаччхедо ка̄таббо. патхавӣсама̄йа̄ти виттхатавипулат̣т̣хенева патхавӣсама̄йа. виттхата̄йа̄ти паджа̄нитаббе висайе паттхат̣а̄йа, на екадесе ваттама̄на̄йа. випула̄йа̄ти ол̣а̄рикабхӯта̄йа. маха̄ниддесе пана ‘‘випула̄йа виттхата̄йа̄’’ти (маха̄ни. 27) а̄гатам̣. саманна̄гатоти пуггало. итисаддо ка̄ран̣аттхе, имина̄ ка̄ран̣ена пуггаласса бхӯрипан̃н̃а̄йа саманна̄гататта̄ тасса пан̃н̃а̄ бхӯрипан̃н̃а̄ на̄ма̄ти бхӯте аттхе раматӣти аттхо. бхӯрипан̃н̃асса пан̃н̃а̄ бхӯрипан̃н̃апан̃н̃а̄ти ваттаббе екасса пан̃н̃а̄саддасса лопам̣ катва̄ ‘‘бхӯрипан̃н̃а̄’’ти вуттам̣. бхӯрисама̄ пан̃н̃а̄ти ва̄ бхӯрипан̃н̃а̄. апича̄ти ан̃н̃апарийа̄йадассанаттхам̣ вуттам̣. пан̃н̃а̄йаметанти пан̃н̃а̄йа етам̣. адхивачананти адхикавачанам̣. бхӯрӣти бхӯте аттхе раматӣти бхӯри. медха̄ти асани вийа силуччайе килесе медхати хим̣сатӣти медха̄, кхиппам̣ гахан̣адха̄ран̣ат̣т̣хена ва̄ медха̄. парин̣а̄йика̄ти йассуппаджджати, там̣ саттам̣ хитапат̣ипаттийам̣ сампайуттадхамме ча йа̄тха̄валаккхан̣апат̣иведхе ча паринетӣти парин̣а̄йика̄. имехева ан̃н̃а̄нипи пан̃н̃а̄парийа̄йавачана̄ни вутта̄ни хонти.

пан̃н̃а̄ба̄хулланти пан̃н̃а̄ бахула̄ асса̄ти пан̃н̃а̄бахуло, тасса бха̄во пан̃н̃а̄ба̄хуллам̣. тан̃ча бахулам̣ паваттама̄на̄ пан̃н̃а̄ ева. идхекаччотиа̄дӣсу путхуджджанакалйа̄н̣ако ва̄ арийо ва̄. пан̃н̃а̄ гарука̄ асса̄ти пан̃н̃а̄гаруко. пан̃н̃а̄ чаритам̣ паваттам̣ асса̄ти пан̃н̃а̄чарито. пан̃н̃а̄ а̄сайо асса̄ти пан̃н̃а̄сайо. пан̃н̃а̄йа адхимуттоти пан̃н̃а̄дхимутто. пан̃н̃а̄ ева дхаджабхӯта̄ асса̄ти пан̃н̃а̄дхаджо. пан̃н̃а̄ ева кетубхӯта̄ асса̄ти пан̃н̃а̄кету. пан̃н̃а̄ ева адхипати пан̃н̃а̄дхипати, пан̃н̃а̄дхипатито а̄гататта̄ пан̃н̃а̄дхипатеййо. дхаммасабха̄вавичинанам̣ бахуламасса̄ти вичайабахуло. на̄наппака̄рена дхаммасабха̄вавичинанам̣ бахуламасса̄ти павичайабахуло. пан̃н̃а̄йа ога̄хетва̄ тасса тасса дхаммасса кха̄йанам̣ па̄кат̣акаран̣ам̣ оккха̄йанам̣, оккха̄йанам̣ бахуламасса̄ти оккха̄йанабахуло. пан̃н̃а̄йа тасса тасса дхаммасса самма̄ пеккхан̣а̄ сампеккха̄, сампеккха̄йа айанам̣ паваттанам̣ сампеккха̄йанам̣, сампеккха̄йанам̣ дхаммо пакати асса̄ти сампеккха̄йанадхаммо. там̣ там̣ дхаммам̣ вибхӯтам̣ па̄кат̣ам̣ катва̄ вихаратӣти вибхӯтавиха̄рӣ, вибхӯто виха̄ро ва̄ асса аттхӣти вибхӯтавиха̄рӣ. са̄ пан̃н̃а̄ чаритам̣, гарука̄, бахула̄ асса̄ти таччарито таггаруко таббахуло. тассам̣ пан̃н̃а̄йам̣ нинно, пон̣о, паббха̄ро, адхимуттоти таннинно таппон̣о таппаббха̄ро тададхимутто. са̄ пан̃н̃а̄ адхипати тададхипати, тато а̄гато тададхипатеййо. ‘‘пан̃н̃а̄гаруко’’тиа̄дӣни ‘‘ка̄мам̣ севантам̣йева джа̄на̄ти айам̣ пуггало ка̄магаруко’’тиа̄дӣсу (пат̣и. ма. 1.113) вийа пуримаджа̄тито пабхути вутта̄ни. ‘‘таччарито’’тиа̄дӣни имисса̄ джа̄тийа̄ вутта̄ни.

сӣгхапан̃н̃а̄ ча лахупан̃н̃а̄ ча ха̄сапан̃н̃а̄ ча джаванапан̃н̃а̄ ча локийалокуттарамиссака̄. кхиппат̣т̣хена сӣгхапан̃н̃а̄. лахукат̣т̣хена лахупан̃н̃а̄. ха̄сабахулат̣т̣хена ха̄сапан̃н̃а̄. випассанӯпагасан̇кха̄ресу ча висан̇кха̄ре ча джаванат̣т̣хена джаванапан̃н̃а̄. сӣгхам̣ сӣгханти бахуннам̣ сӣла̄дӣнам̣ сан̇гахаттхам̣ двиккхаттум̣ вуттам̣. сӣла̄нӣти ча̄риттава̄риттавасена пан̃н̃атта̄ни па̄тимоккхасам̣варасӣла̄ни. индрийасам̣варанти чаккха̄дӣнам̣ чханнам̣ индрийа̄нам̣ ра̄гапат̣игхаппавесам̣ акатва̄ сатикава̄т̣ена ва̄ран̣ам̣ тхаканам̣. бходжане маттан̃н̃утанти паччавеккхитапарибхогавасена бходжане пама̄н̣ан̃н̃убха̄вам̣. джа̄гарийа̄нуйоганти дивасасса тӣсу кот̣т̣ха̄сесу, раттийа̄ пат̣хамапаччхимакот̣т̣ха̄сесу ча джа̄гарати на нидда̄йати, саман̣адхаммамева ча каротӣти джа̄гаро, джа̄гарасса бха̄во, каммам̣ ва̄ джа̄гарийам̣, джа̄гарийасса ануйого джа̄гарийа̄нуйого. там̣ джа̄гарийа̄нуйогам̣. сӣлаккхандханти секкхам̣ асеккхам̣ ва̄ сӣлаккхандхам̣. евамитарепи кхандха̄ ведитабба̄. пан̃н̃а̄ккхандханти маггапан̃н̃ан̃ча секкха̄секкха̄нам̣ локийапан̃н̃ан̃ча. вимуттиккхандханти пхалавимуттим̣. вимуттин̃а̄н̣адассанаккхандханти паччавеккхан̣ан̃а̄н̣ам̣.

ха̄сабахулоти мӯлападам̣. ведабахулоти тасса̄ ева пӣтийа̄ сампайуттасоманассаведана̄васена ниддесападам̣. тут̣т̣хибахулоти на̄тибалавапӣтийа̄ тут̣т̣ха̄ка̄равасена. па̄моджджабахулоти балавапӣтийа̄ памудитабха̄вавасена.

7. йам̣ кин̃чи рӯпантиа̄ди саммасанан̃а̄н̣аниддесе вуттаттхам̣. тулайитва̄ти кала̄пасаммасанавасена тулетва̄. тӣрайитва̄ти удайаббайа̄нупассана̄васена тӣрайитва̄. вибха̄вайитва̄ти бхан̇га̄нупассана̄дивасена па̄кат̣ам̣ катва̄. вибхӯтам̣ катва̄ти сан̇кха̄рупеккха̄нуломавасена пхут̣ам̣ катва̄. тиккхапан̃н̃а̄ локуттара̄ ева. уппаннанти саматхавипассана̄васена виккхамбханатадан̇гавасена пахӣнампи арийамаггена асамӯхататта̄ уппаттидхамматам̣ анатӣтата̄йа асамӯхатуппаннанти вуччати, там̣ идха адхиппетам̣. на̄дхива̄сетӣти санта̄нам̣ а̄ропетва̄ на ва̄сети. паджахатӣти самуччхедавасена паджахати. винодетӣти кхипати. бйантӣкаротӣти вигатантам̣ кароти. анабха̄вам̣ гаметӣти ану абха̄вам̣ гамети, випассана̄нуккамена арийамаггам̣ патва̄ самуччхедавасенева абха̄вам̣ гамайатӣти аттхо. еттха ча ка̄мапат̣исам̣йутто витакко ка̄мавитакко. ‘‘име сатта̄ марантӯ’’ти паресам̣ маран̣апат̣исам̣йутто витакко бйа̄па̄давитакко. ‘‘име сатта̄ вихим̣сӣйантӯ’’ти паресам̣ вихим̣са̄пат̣исам̣йутто витакко вихим̣са̄витакко. па̄пакети ла̄маке. акусале дхаммети акосалласамбхӯте дхамме.

ниббедхикапан̃н̃а̄ти ниббида̄бахуласса пуггаласса уппаннамаггапан̃н̃а̄ ева. уббегабахулоти н̃а̄н̣абхайавасена бхайабахуло. утта̄сабахулоти балавабхайабахуло. идам̣ пуримассева аттхавиваран̣ам̣. уккан̣т̣ханабахулоти сан̇кха̄рато уддхам̣ висан̇кха̄ра̄бхимукхата̄йа уккан̣т̣ханабахуло. анабхиратибахулоти уккан̣т̣ханавасенева абхиратиабха̄вам̣ дӣпети. ида̄нипи таматтхам̣ двӣхи вачанехи виварати. таттха бахимукхоти сан̇кха̄рато бахибхӯтанибба̄на̄бхимукхо. на раматӣти на̄бхирамати. аниббиддхапуббанти анаматагге сам̣са̄ре антам̣ па̄петва̄ аниббиддхапуббам̣. аппада̄литапуббанти тассева аттхавачанам̣, антакаран̣енева апада̄литапуббанти аттхо. лобхаккхандханти лобхара̄сим̣, лобхакот̣т̣ха̄сам̣ ва̄. има̄хи сол̣асахи пан̃н̃а̄хи саманна̄гатоти уккат̣т̣хапариччхедена араха̄йева вутто. упари ‘‘еко секкхапат̣исамбхидаппатто’’ти (пат̣и. ма. 3.8) вуттатта̄ сота̄паннасакада̄га̄миана̄га̄минопи лаббхантийева.

2. пуггалависесаниддесаван̣н̣ана̄

8. две пуггала̄тиа̄дӣхи пат̣исамбхидаппаттапуггалависесапат̣ипа̄т̣им̣ дассети. таттха пуббайоготи атӣтаджа̄тӣсу пат̣исамбхидаппаттихетубхӯто пун̃н̃апайого. тена̄ти тена пуббайогака̄ран̣ена. евам̣ сесесупи. атиреко хотӣти атиритто хоти, атирекайогато ва̄ ‘‘атиреко’’ти вутто. адхико хотӣти агго хоти. висесо хотӣти висит̣т̣хо хоти, висесайогато ва̄ висесо. н̃а̄н̣ам̣ пабхиджджатӣти пат̣исамбхида̄н̃а̄н̣аппабхедам̣ па̄пун̣а̄ти.

бахуссутоти буддхавачанавасена. десана̄бахулоти дхаммадесана̄васена. гарӯпанисситоти пан̃н̃а̄йа адхикам̣ гарум̣ упаниссито. виха̄рабахулоти випассана̄виха̄рабахуло, пхаласама̄паттивиха̄рабахуло ва̄. паччавеккхан̣а̄бахулоти випассана̄виха̄ре сати випассана̄паччавеккхан̣а̄бахуло, пхаласама̄паттивиха̄ре сати пхаласама̄паттипаччавеккхан̣а̄бахуло. секхапат̣исамбхидаппаттоти секхо хутва̄ пат̣исамбхидаппатто. евам̣ асекхапат̣исамбхидаппатто. са̄вакапа̄рамиппаттоти еттха маха̄пан̃н̃а̄нам̣ аггасса маха̄са̄вакасса саттасат̣т̣хийа̄ са̄вакан̃а̄н̣а̄нам̣ па̄рагаманам̣ па̄рамӣ, са̄вакасса па̄рамӣ са̄вакапа̄рамӣ, там̣ са̄вакапа̄рамим̣ паттоти са̄вакапа̄рамиппатто. са̄вакапа̄рамита̄ппаттоти ва̄ па̄т̣хо. саттасат̣т̣хийа̄ са̄вакан̃а̄н̣а̄нам̣ па̄лако пӯрако ча со маха̄са̄вако парамо, тасса парамасса айам̣ саттасат̣т̣хибхеда̄ н̃а̄н̣акирийа̄ парамасса бха̄во, каммам̣ ва̄ти па̄рамӣ, тасса са̄вакасса па̄рамӣ са̄вакапа̄рамӣ, там̣ паттоти са̄вакапа̄рамиппатто. са̄вакапа̄рамиппаттоти маха̄моггалла̄наттхера̄дико йо кочи са̄вако. са̄вакапа̄рамиппаттаса̄вакато атирекасса ан̃н̃асса са̄вакасса абха̄ва̄ еко паччекасамбуддхоти а̄ха. пуна пан̃н̃а̄пабхедакусалотиа̄дӣхи вуттаттхамева нигаметва̄ дассесӣти. н̃а̄н̣акатха̄йа йебхуййена анека̄ни н̃а̄н̣а̄ни ниддит̣т̣ха̄ни. пан̃н̃а̄катха̄йа йебхуййена ека̄пи пан̃н̃а̄ на̄на̄ка̄равасена на̄на̄катва̄ вутта̄ти айам̣ висесо.

маха̄пан̃н̃а̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

2. иддхикатха̄

иддхикатха̄ван̣н̣ана̄

9. ида̄ни пан̃н̃а̄катха̄йа анантарам̣ пан̃н̃а̄нубха̄вам̣ дассентена катхита̄йа иддхикатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха пуччха̄су та̄ва ка̄ иддхӣти сабха̄вапуччха̄. кати иддхийоти пабхедапуччха̄. кати бхӯмийоти самбха̄рапуччха̄. кати па̄да̄ти патит̣т̣хапуччха̄. кати пада̄нӣти а̄саннака̄ран̣апуччха̄. кати мӯла̄нӣти а̄дика̄ран̣апуччха̄. висаджджанесу иджджханат̣т̣хена иддхӣти ниппхаттиаттхена пат̣ила̄бхат̣т̣хена ча̄ти аттхо. йан̃хи ниппхаджджати пат̣илаббхати ча, там̣ иджджхатӣти вуччати. йатха̄ха – ‘‘ка̄мам̣ ка̄майама̄насса, тасса четам̣ самиджджхатӣ’’ти (су. ни. 772). ‘‘неккхаммам̣ иджджхатӣти иддхи, пат̣ихаратӣти па̄т̣иха̄рийа’’нтиа̄ди (пат̣и. ма. 3.32). апаро найо – иджджханат̣т̣хена иддхи, упа̄йасампада̄йетам̣ адхивачанам̣. упа̄йасампада̄ хи иджджхати адхиппетапхалаппасаванато. йатха̄ха – ‘‘айам̣ кхо, читто гахапати, сӣлава̄ калйа̄н̣адхаммо, саче пан̣идахиссати ‘ана̄гатамаддха̄нам̣ ра̄джа̄ ассам̣ чаккаваттӣ’ти. иджджхиссати хи сӣлавато четопан̣идхи висуддхатта̄’’ти (сам̣. ни. 4.352). апаро найо – ета̄йа сатта̄ иджджхантӣти иддхи. иджджхантӣти иддха̄ вуддха̄ уккам̣сагата̄ хонтӣти вуттам̣ хоти.

10. дасасу иддхӣсу адхит̣т̣ха̄навасена ниппханнатта̄ адхит̣т̣ха̄на̄ иддхи. пакативан̣н̣авиджаханавика̄равасена паваттатта̄ викуббана̄ иддхи. сарӣраббхантаре ан̃н̃асса маномайасса сарӣрасса ниппхаттивасена паваттатта̄ маномайа̄ иддхи. н̃а̄н̣аппаваттито пуббе ва̄ паччха̄ ва̄ там̣кхан̣е ва̄ н̃а̄н̣а̄нубха̄ваниббатто висесо н̃а̄н̣авиппха̄ра̄ иддхи. сама̄дхито пуббе ва̄ паччха̄ ва̄ там̣кхан̣е ва̄ саматха̄нубха̄ваниббатто висесо сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхи. четовасиппатта̄нам̣ арийа̄нам̣йева самбхавато арийа̄ иддхи. каммавипа̄кавасена джа̄то висесо каммавипа̄каджа̄ иддхи. пуббе катапун̃н̃асса джа̄то висесо пун̃н̃авато иддхи. виджджа̄йа джа̄то висесо виджджа̄майа̄ иддхи. тена тена самма̄пайогена тасса тасса каммасса иджджханам̣ таттха таттха самма̄пайогапаччайа̄ иджджханат̣т̣хена иддхи.

иддхийа̄ чатассо бхӯмийоти ависесетва̄ вуттепи йатха̄ла̄бхавасена адхит̣т̣ха̄навикуббанаманомайиддхийа̄ ева бхӯмийо, на сеса̄нам̣. вивекаджа̄ бхӯмӣти вивекато ва̄ вивеке ва̄ джа̄та̄ вивекаджа̄ бхӯми. пӣтисукхабхӯмӣти пӣтисукхайутта̄ бхӯми. упеккха̄сукхабхӯмӣти татрамаджджхаттупеккха̄йа ча сукхена ча йутта̄ бхӯми. адуккхамасукха̄бхӯмӣти адуккхамасукхаведана̄йутта̄ бхӯми. тесу пат̣хамадутийа̄ни джха̄на̄ни пӣтипхаран̣ата̄, тӣн̣и джха̄на̄ни сукхапхаран̣ата̄, чатуттхаджджха̄нам̣ четопхаран̣ата̄. еттха ча пурима̄ни тӣн̣и джха̄на̄ни йасма̄ пӣтипхаран̣ена ча сукхапхаран̣ена ча сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча оккамитва̄ лахумудукамман̃н̃ака̄йо хутва̄ иддхим̣ па̄пун̣а̄ти, тасма̄ имина̄ парийа̄йена иддхила̄бха̄йа сам̣ваттанато самбха̄рабхӯмийоти ведитабба̄ни. чатуттхаджджха̄нам̣ пана иддхила̄бха̄йа пакатибхӯмийева. иддхила̄бха̄йа̄ти аттано санта̄не па̄тубха̄вавасена иддхӣнам̣ ла̄бха̄йа. иддхипат̣ила̄бха̄йа̄ти парихӣна̄нам̣ ва̄ иддхӣнам̣ вӣрийа̄рамбхавасена пуна ла̄бха̄йа, упасаггавасена ва̄ падам̣ вад̣д̣хитам̣. иддхивикуббаната̄йа̄ти иддхийа̄ вивидхакаран̣абха̄ва̄йа. иддхивисавита̄йа̄ти вивидхам̣ висесам̣ савати джанети паваттетӣти висавӣ, вивидхам̣ саванам̣ ва̄ асса аттхӣти висавӣ, тасса бха̄во висавита̄. тасса̄ висавита̄йа, иддхийа̄ вивидхависесапаваттанабха̄ва̄йа̄ти аттхо. иддхивасӣбха̄ва̄йа̄ти иддхийа̄ иссарабха̄ва̄йа. иддхивеса̄раджджа̄йа̄ти иддхивиса̄радабха̄ва̄йа. иддхипа̄да̄ н̃а̄н̣акатха̄йам̣ вуттаттха̄.

чхандам̣ че бхиккху нисса̄йа̄ти йади бхиккху чхандам̣ нисса̄йа чхандам̣ адхипатим̣ каритва̄. лабхати сама̄дхинти сама̄дхим̣ пат̣илабхати ниббаттети. сесесупи есева найо. таттха чхандавӣрийачиттавӣмам̣са̄ чатта̄ри пада̄ни, там̣сампайутта̄ чатта̄ро сама̄дхӣ чатта̄ри пада̄нӣти евам̣ ат̣т̣ха пада̄ни. йасма̄ пана иддхимуппа̄детука̄мата̄чхандо сама̄дхина̄ екато нийуттова иддхила̄бха̄йа сам̣ваттати, татха̄ вӣрийа̄дайо, тасма̄ има̄ни ат̣т̣ха пада̄ни вутта̄нӣти ведитабба̄ни.

йам̣ там̣ бхагавата̄ абхин̃н̃а̄ уппа̄детука̄масса йогино каттаббайогавидхим̣ дассентена ‘‘со евам̣ сама̄хите читте парисуддхе парийода̄те анан̇ган̣е вигатӯпаккилесе мудубхӯте камманийе т̣хите а̄нен̃джаппатте’’ти (дӣ. ни. 1.238) читтасса а̄нен̃джам̣ вуттам̣, там̣ тхеро сол̣асадха̄ дассенто сол̣асамӯла̄нӣтиа̄дима̄ха. таттха анонатанти косаджджавасена анонатам̣, асаллӣнанти аттхо. ануннатанти уддхаччавасена уддхам̣ на а̄рул̣хам̣, ануддхатанти аттхо. анабхинатанти лобхавасена на абхинатам̣, аналлӣнанти аттхо. абхика̄мата̄йа натам̣ абхинатанти, идам̣ та̄дисам̣ на хотӣти вуттам̣ хоти. ра̄гети сан̇кха̄раваттхукена лобхена. анапанатанти досавасена на апанатам̣, на гхат̣т̣ананти аттхо. ‘‘натам̣ натӣ’’ти аттхато екам̣. апагатанатанти апанатам̣, идам̣ та̄дисам̣ на хотӣти вуттам̣ хоти. анисситанти анаттато дит̣т̣хатта̄ дит̣т̣хивасена ‘‘атта̄’’ти ва̄ ‘‘аттанийа’’нти ва̄ кин̃чи на нисситам̣. аппат̣ибаддханти паччупака̄ра̄са̄васена наппат̣ибаддхам̣. чхандара̄гети саттаваттхукена лобхена. виппамуттанти виккхамбханавимуттивасена ка̄мара̄гато виппамуттам̣. атха ва̄ пан̃чавимуттивасена ка̄мара̄гато виппамуттам̣. атха ва̄ пан̃чавимуттивасена тато тато пат̣ипаккхато виппамуттам̣. идам̣ путхуджджанасекха̄секха̄нампи абхин̃н̃а̄йа уппа̄данато ниродхасама̄паттин̃а̄н̣е ‘‘сол̣асахи н̃а̄н̣ачарийа̄хӣ’’ти (пат̣и. ма. 1.84) вуттанайена уккат̣т̣хапариччхедена вуттам̣, йатха̄ла̄бхавасена пана гахетаббам̣. ка̄мара̄гети метхунара̄гена. висан̃н̃уттанти виккхамбханато сесакилесехи висам̣йуттам̣, уккат̣т̣ханайена самуччхедато ва̄ виппайуттам̣. килесети сесакилесена. вимарийа̄дикатанти виккхамбхитаббамарийа̄давасена вигатакилесамарийа̄дам̣ катам̣, тена тена маггена паха̄таббамарийа̄давасена ва̄ вигатакилесамарийа̄дам̣ катам̣. килесамарийа̄дети тена тена пахӣнена килесамарийа̄дена. лин̇гавипалла̄со четтха дат̣т̣хаббо. екаттагатанти ека̄рамман̣агатам̣. на̄наттакилесехӣти на̄на̄рамман̣е паваттама̄нехи килесехи. идам̣ а̄рамман̣амапеккхитва̄ вуттам̣, ‘‘аноната’’нтиа̄ди пана килесе ева апеккхитва̄. обха̄сагатанти пан̃н̃а̄йа висадаппаваттивасена пан̃н̃обха̄сам̣ гатам̣. авиджджандхака̄рети балаваавиджджа̄йа. чатассо ча бхӯмийо сол̣аса ча мӯла̄ни иддхийа̄ пуббабха̄гавасена вутта̄ни, чатта̄ро ча па̄да̄ ат̣т̣ха ча пада̄ни пуббабха̄гавасена ча сампайогавасена ча вутта̄нӣти.

10. евам̣ иддхийа̄ бхӯмипа̄дападамӯлабхӯте дхамме дассетва̄ ида̄ни та̄ иддхийо дассенто катама̄ адхит̣т̣ха̄на̄ иддхӣтиа̄дима̄ха. таттха уддесапада̄нам̣ аттхо иддхивидхан̃а̄н̣аниддесе вуттойева. идха бхиккхӯти имасмим̣ са̄сане бхиккху. тена саббапака̄равасена иддхивидхака̄ракасса ан̃н̃аттха абха̄вам̣ дӣпети. имесам̣ двиннам̣ пада̄нам̣ ниддесо хет̣т̣ха̄ вуттаттхо. тенева ча иддхийа̄ бхӯмипа̄дападамӯлабхӯтехи дхаммехи саманна̄гато висуддхимагге (висуддхи. 2.365-366) вуттехи чуддасахи паннарасахи ва̄ а̄ка̄рехи паридамитачиттата̄ ча чханда̄диекека̄дхипатисама̄паджджанавасена а̄ваджджана̄дивасӣбха̄вавасена ча мудукамман̃н̃акатачиттата̄ ча вутта̄ хоти. балавапуббайогасампанно пуббайогасампаттийа̄ арахаттапат̣ила̄бхенева пат̣иладдха̄бхин̃н̃а̄дигун̣о бхиккху бхӯмиа̄дӣхи дхаммехи саманна̄гато хотӣти катва̄ сопи вуттова хоти.

бахукам̣ а̄ваджджатӣти патхавӣкасин̣а̄рамман̣ам̣ абхин̃н̃а̄па̄дакам̣ чатуттхаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа саче сатам̣ иччхати, ‘‘сатам̣ хоми, сатам̣ хомӣ’’ти парикаммакаран̣авасена а̄ваджджати. а̄ваджджитва̄ н̃а̄н̣ена адхит̣т̣ха̄тӣти евам̣ парикаммам̣ катва̄ абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена адхит̣т̣ха̄ти. еттха парикаммам̣ катва̄ пуна па̄дакаджджха̄насама̄паджджанам̣ на вуттам̣. кин̃ча̄пи на вуттам̣, атха кхо ат̣т̣хакатха̄йам̣ (висуддхи. 2.386) ‘‘а̄ваджджатӣти парикаммавасенева вуттам̣, а̄ваджджитва̄ н̃а̄н̣ена адхит̣т̣ха̄тӣти абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣авасена вуттам̣, тасма̄ бахукам̣ а̄ваджджати, тато тесам̣ парикаммачитта̄нам̣ аваса̄не сама̄паджджати, сама̄паттито вут̣т̣хахитва̄ пуна ‘бахуко хомӣ’ти а̄ваджджитва̄ тато парам̣ паватта̄нам̣ тин̣н̣ам̣ чатуннам̣ ва̄ пуббабха̄гачитта̄нам̣ анантара̄ уппаннена саннит̣т̣ха̄панавасена адхит̣т̣ха̄нанти ладдхана̄мена екенева абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена адхит̣т̣ха̄тӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо’’ти вуттатта̄ евамева дат̣т̣хаббам̣. йатха̄ ‘‘бхун̃джитва̄ сайатӣ’’ти вутте па̄нӣйам̣ апивитва̄ хаттхадхована̄дӣни акатва̄ бхутта̄нантарамева сайатӣти аттхо на хотӣти антара̄ сантесупи ан̃н̃есу киччесу ‘‘бхутва̄ сайатӣ’’ти вуччати, евамидха̄пӣти дат̣т̣хаббам̣. пат̣хамам̣ па̄дакаджджха̄насама̄паджджанампи хи па̄л̣ийам̣ авуттамева̄ти. тена пана адхит̣т̣ха̄нан̃а̄н̣ена сахева сатам̣ хоти. сахассепи сатасахассепи есева найо. саче евам̣ на иджджхати, пуна парикаммам̣ катва̄ дутийампи сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа адхит̣т̣ха̄таббам̣. сам̣йуттат̣т̣хакатха̄йан̃хи ‘‘екава̄рам̣ двива̄рам̣ сама̄паджджитум̣ ват̣т̣атӣ’’ти вуттам̣. таттха па̄дакаджджха̄начиттам̣ нимитта̄рамман̣ам̣, парикаммачитта̄ни сата̄рамман̣а̄ни ва̄ сахасса̄рамман̣а̄ни ва̄. та̄ни ча кхо ван̣н̣авасена, на пан̣н̣аттивасена. адхит̣т̣ха̄начиттампи татхева сата̄рамман̣ам̣ ва̄ сахасса̄рамман̣ам̣ ва̄. там̣ пуббе вуттааппана̄читтамива готрабхуанантарам̣ екамева уппаджджати рӯпа̄вачарачатуттхаджджха̄никам̣.

йатха̄йасма̄ чӯл̣апантхако екопи хутва̄ бахудха̄ хотӣти бахудха̄бха̄васса ка̄йасаккхидассанаттхам̣ вуттам̣. ваттама̄навачанам̣ панеттха тхерасса татха̄каран̣апакатикатта̄ тасса дхарама̄нака̄латта̄ ча катанти ведитаббам̣. еко хотӣти ва̄репи есева найо.

татридам̣ ваттху (висуддхи. 2.386) – те две бха̄таро кира тхера̄ пантхе джа̄татта̄ ‘‘пантхака̄’’ти на̄мам̣ лабхим̣су. тесу джет̣т̣хо маха̄пантхако паббаджитва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. со араха̄ хутва̄ чӯл̣апантхакам̣ пабба̄джетва̄ –

‘‘падумам̣ йатха̄ коканадам̣ сугандхам̣, па̄то сийа̄ пхулламавӣтагандхам̣;

ан̇гӣрасам̣ пасса вирочама̄нам̣, тапантама̄диччамиванталиккхе’’ти. (а. ни. 5.195; сам̣. ни. 1.123) –

имам̣ га̄тхам̣ ада̄си. со там̣ чатӯхи ма̄сехи пагун̣ам̣ ка̄тум̣ на̄саккхи. атха нам̣ тхеро ‘‘абхаббо твам̣ имасмим̣ са̄сане, никкхама ито’’ти а̄ха. тасмин̃ча ка̄ле тхеро бхаттуддесако хоти. джӣвако кома̄рабхаччо бахум̣ ма̄ла̄гандхавилепанам̣ а̄да̄йа аттано амбаванам̣ гантва̄ саттха̄рам̣ пӯджетва̄ дхаммам̣ сутва̄ дасабалам̣ вандитва̄ тхерам̣ упасан̇камитва̄ ‘‘све, бханте, буддхаппамукха̄ни пан̃ча бхиккхусата̄ни а̄да̄йа амха̄кам̣ нивесане бхиккхам̣ ган̣хатха̄’’ти а̄ха. тхеропи ‘‘т̣хапетва̄ чӯл̣апантхакам̣ сеса̄нам̣ адхива̄семӣ’’ти а̄ха. там̣ сутва̄ чӯл̣апантхако бхиййосо матта̄йа доманассаппатто хутва̄ пунадивасе па̄това виха̄ра̄ никкхамитва̄ са̄сане са̄пеккхата̄йа виха̄радва̄ракот̣т̣хаке родама̄но ат̣т̣ха̄си.

бхагава̄ тасса упаниссайам̣ дисва̄ там̣ упасан̇камитва̄ ‘‘касма̄ родасӣ’’ти а̄ха. со там̣ паваттим̣ а̄чиккхи. бхагава̄ ‘‘на саджджха̄йам̣ ка̄тум̣ асакконто мама са̄сане абхаббо на̄ма хоти, ма̄ сочи, пантхака̄’’ти чаккачиттаталена па̄н̣ина̄ тасса сӣсам̣ пара̄маситва̄ там̣ ба̄ха̄йам̣ гахетва̄ виха̄рам̣ пависитва̄ гандхакут̣ипамукхе нисӣда̄петва̄ иддхийа̄ абхисан̇кхатам̣ парисуддхам̣ пилотикакхан̣д̣ам̣ ‘‘имам̣ пилотикам̣ ‘раджохаран̣ам̣ раджохаран̣а’нти хаттхена паримаджджанто нисӣда, пантхака̄’’ти ватва̄ тасса пилотикакхан̣д̣ам̣ датва̄ ка̄ле а̄рочите бхиккхусан̇гхапаривуто джӣвакасса гехам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣди. тасса там̣ пилотикакхан̣д̣ам̣ татха̄паримаджджантасса килит̣т̣хам̣ хутва̄ камена ка̄л̣аван̣н̣ам̣ ахоси. со ‘‘идам̣ парисуддхам̣ пилотикакхан̣д̣ам̣, наттхеттха досо, аттабха̄вам̣ нисса̄йа пана̄йам̣ досо’’ти сан̃н̃ам̣ пат̣илабхитва̄ пан̃часу кхандхесу н̃а̄н̣ам̣ ота̄ретва̄ випассанам̣ вад̣д̣хеси. атхасса бхагава̄ обха̄сам̣ виссаджджетва̄ пурато нисинно вийа пан̃н̃а̄йама̄нарӯпо хутва̄ има̄ обха̄сага̄тха̄ абха̄си –

‘‘ра̄го раджо на ча пана рен̣у вуччати, ра̄гассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;

етам̣ раджам̣ виппаджахитва бхиккхаво, вихаранти те вигатараджасса са̄сане.

‘‘досо…пе… са̄сане.

‘‘мохо раджо на ча пана рен̣у вуччати, мохассетам̣ адхивачанам̣ раджоти;

етам̣ раджам̣ виппаджахитва бхиккхаво, вихаранти те вигатараджасса са̄сане. (маха̄ни. 209);

‘‘адхичетасо аппамаджджато, мунино монапатхесу сиккхато;

сока̄ на бхаванти та̄дино, упасантасса сада̄ сатӣмато’’ти. (уда̄. 37);

га̄тха̄парийоса̄не тхеро саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. со маномайаджджха̄нала̄бхӣ хутва̄ еко хутва̄ бахудха̄, бахудха̄ хутва̄ еко бхавитум̣ саматтхо ахоси. арахаттамаггеневасса тӣн̣и пит̣ака̄ни чха ча абхин̃н̃а̄ а̄гамим̣су.

джӣвакопи кхо дасабаласса даккхин̣одакам̣ упана̄меси. саттха̄ паттам̣ хаттхена пидахитва̄ ‘‘ким̣ бханте’’ти пут̣т̣хо ‘‘виха̄ре еко бхиккху аттхи, джӣвака̄’’ти а̄ха. со пурисам̣ песеси ‘‘гаччха аййам̣ гахетва̄ сӣгхам̣ ехӣ’’ти. чӯл̣апантхакаттхеро тасса пурисасса пуре а̄гамана̄йева бха̄тарам̣ аттано паттависесам̣ н̃а̄петука̄мо бхиккхусахассам̣ нимминитва̄ екампи екена асадисам̣, екасса̄пи ча чӣваравича̄ран̣а̄диса̄ман̣акакаммам̣ ан̃н̃ена асадисам̣ ака̄си. пурисо гантва̄ виха̄ре бахӯ бхиккхӯ дисва̄ пачча̄гантва̄ ‘‘бахӯ, бханте, виха̄ре бхиккхӯ, паккоситаббам̣ аййам̣ на пасса̄мӣ’’ти джӣвакасса катхеси. джӣвако саттха̄рам̣ пуччхитва̄ тасса на̄мам̣ ватва̄ пуна там̣ песеси. со гантва̄ ‘‘чӯл̣апантхако на̄ма катаро бханте’’ти пуччхи. ‘‘ахам̣ чӯл̣апантхако, ахам̣ чӯл̣апантхако’’ти саким̣йева мукхасахассам̣ катхеси. со пуна гантва̄ ‘‘саббепи кира чӯл̣апантхака̄, ахам̣ паккоситаббам̣ на джа̄на̄мӣ’’ти а̄ха. джӣвако пат̣ивиддхасаччата̄йа ‘‘иддхима̄ бхиккхӯ’’ти найато ан̃н̃а̄си. бхагава̄ а̄ха – ‘‘гаччха, йам̣ пат̣хамам̣ пассаси, там̣ чӣваракан̣н̣е гахетва̄ саттха̄ там̣ а̄мантетӣти ватва̄ а̄нехӣ’’ти. со гантва̄ татха̄ ака̄си. та̄вадева саббепи ниммита̄ антарадха̄йим̣су. тхеро там̣ уййоджетва̄ мукхадхована̄дисарӣракиччам̣ нит̣т̣хапетва̄ пат̣хаматарам̣ гантва̄ пан̃н̃атта̄сане нисӣди. тасмим̣ кхан̣е саттха̄ даккхин̣одакам̣ ган̣хитва̄ бхаттакиччам̣ катва̄ чӯл̣апантхакаттхеренева бхатта̄нумоданам̣ дхаммакатхам̣ катха̄песи. тхеро дӣгхамаджджхима̄гамаппама̄н̣ам̣ дхаммакатхам̣ катхесӣти.

ан̃н̃е бхиккхӯ адхит̣т̣ха̄нена маномайам̣ ка̄йам̣ абхинимминитва̄ тайо ва̄ чатта̄ро ва̄ абхинимминанти, бахуке екасадисейева ча катва̄ нимминанти екавидхамева каммам̣ курума̄не. чӯл̣апантхакаттхеро пана ека̄ваджджаненева бхиккхусахассам̣ ма̄песи. двепи джане на екасадисе ака̄си, на екавидхам̣ каммам̣ курума̄не. тасма̄ маномайам̣ ка̄йам̣ абхинимминанта̄нам̣ агго на̄ма джа̄то. ан̃н̃е пана бахӯ анийаметва̄ ниммита̄ иддхимата̄ садиса̄ва хонти. т̣ха̄нанисаджджа̄дӣсу ча бха̄ситатун̣хӣбха̄ва̄дӣсу ча йам̣ йам̣ иддхима̄ кароти, там̣ тадева каронти. саче пана на̄на̄ван̣н̣ам̣ ка̄тука̄мо хоти кечи пат̣хамавайе кечи маджджхимавайе кечи паччхимавайе, татха̄ дӣгхакесе упад̣д̣хамун̣д̣е мун̣д̣е миссакакесе упад̣д̣хараттачӣваре пан̣д̣укачӣваре падабха̄н̣адхаммакатха̄сарабхан̃н̃апан̃ха̄пуччханапан̃ха̄висаджджанараджанапачаначӣварасиббанадхована̄дӣни каронте апарепи ва̄ на̄наппака̄раке ка̄тука̄мо хоти, тена па̄дакаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘еттака̄ бхиккхӯ пат̣хамавайа̄ хонтӯ’’тиа̄дина̄ найена парикаммам̣ катва̄ пуна сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа адхит̣т̣ха̄таббам̣, адхит̣т̣ха̄начиттена саддхим̣ иччхитиччхитаппака̄ра̄йева хонтӣти. есева найо бахудха̄пи хутва̄ еко хотӣтиа̄дӣсу.

айам̣ пана висесо – пакатийа̄ бахукоти ниммитака̄лаббхантаре ниммитапакатийа̄ бахуко. имина̄ ча бхиккхуна̄ евам̣ бахубха̄вам̣ нимминитва̄ пуна ‘‘екова хутва̄ чан̇камисса̄ми, саджджха̄йам̣ карисса̄ми, пан̃хам̣ пуччхисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ ва̄, ‘‘айам̣ виха̄ро аппабхиккхуко, саче кечи а̄гамиссанти ‘куто име еттака̄ екасадиса̄ бхиккхӯ, аддха̄ тхерасса еса а̄нубха̄во’ти мам̣ джа̄ниссантӣ’’ти аппиччхата̄йа ва̄ антара̄ва ‘‘еко хомӣ’’ти иччхантена па̄дакаджджха̄нам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘еко хомӣ’’ти парикаммам̣ катва̄ пуна сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘еко хомӣ’’ти адхит̣т̣ха̄таббам̣. адхит̣т̣ха̄начиттена саддхим̣йева еко хоти. евам̣ акаронто пана йатха̄париччхиннака̄лавасена сайамева еко хоти.

11. а̄вибха̄ванти падам̣ никкхипитва̄ кеначи ана̄ват̣ам̣ хотӣти вуттатта̄ кеначи ана̄ват̣ападена а̄вибха̄вападасса па̄кат̣абха̄ваттхо вутто. ‘‘хотӣ’’ти падена ‘‘каротӣ’’ти па̄т̣хасесо вутто хоти. па̄кат̣ам̣ хонтан̃хи а̄вибха̄ве кате хоти. кеначи ана̄ват̣анти кут̣т̣а̄дина̄ йена кеначи ана̄ват̣ам̣ а̄варан̣авирахитам̣. аппат̣иччханнанти упарито аччха̄дитам̣. тадева ана̄ват̣атта̄ виват̣ам̣. аппат̣иччханнатта̄ па̄кат̣ам̣. тиробха̄ванти антаритабха̄вам̣ кароти. а̄ват̣ам̣йева тена а̄варан̣ена пихитам̣. пат̣иччханнам̣йева тена пат̣иччха̄данена пат̣икуджджитам̣.

а̄ка̄сакасин̣асама̄паттийа̄ти париччхеда̄ка̄сакасин̣е уппа̄дита̄йа чатуттхаджджха̄насама̄паттийа̄. ла̄бхӣти ла̄бхо асса аттхӣти ла̄бхӣ. апариккхиттети кеначи самантато апариккхитте падесе. идха а̄ка̄сакасин̣ассева вуттатта̄ таттха бха̄витамева джха̄нам̣ а̄ка̄сакаран̣асса паччайо хоти, на ан̃н̃анти дат̣т̣хаббам̣. упариа̄покасин̣а̄дӣсупи тада̄рамман̣амева джха̄нам̣ дат̣т̣хаббам̣, на ан̃н̃ам̣. патхавим̣ а̄ваджджати, удакам̣ а̄ваджджати, а̄ка̄сам̣ а̄ваджджатӣти пакатипатхавӣудакаа̄ка̄се а̄ваджджати. анталиккхети тасса а̄ка̄сасса патхавито дӯра̄ка̄сабха̄вам̣ дӣпети.

12. чандимасӯрийапаримаджджане касин̣анийамам̣ акатва̄ ‘‘иддхима̄ четовасиппатто’’ти ависесена вуттатта̄ наттхеттха касин̣асама̄паттинийамоти ведитаббам̣. нисиннако ва̄ нипаннако ва̄ти нисинно ва̄ нипанно ва̄. имехева итараирийа̄патхадвайампи вуттамева хоти. хаттхапа̄се хотӯти хаттхасамӣпе хоту. хаттхапассе хотӯтипи па̄т̣хо. идам̣ татха̄ ка̄тука̄масса васена вуттам̣. айам̣ пана таттха гантва̄пи хаттхам̣ вад̣д̣хетва̄пи а̄масати. а̄масатӣти ӣсакам̣ пхусати. пара̄масатӣти ба̄л̣хам̣ пхусати. паримаджджатӣти самантато пхусати. рӯпагатанти хаттхапа̄се т̣хитарӯпамева.

дӯрепи сантике адхит̣т̣ха̄тӣти па̄дакаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа дӯре девалокам̣ ва̄ брахмалокам̣ ва̄ а̄ваджджати ‘‘сантике хотӯ’’ти. а̄ваджджитва̄ парикаммам̣ катва̄ пуна сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа н̃а̄н̣ена адхит̣т̣ха̄ти ‘‘сантике хотӯ’’ти. сантике хоти. еса найо сесападесупи. брахмалокам̣ пана гантука̄масса дӯрасса сантикакаран̣ам̣ ватва̄ брахмалокагаманасса анупака̄рампи има̄йа иддхийа̄ иджджхама̄нависесам̣ дассенто сантикепӣтиа̄дима̄ха. таттха на кевалам̣ тхокакаран̣абахукаран̣амева, ‘‘амадхурам̣ мадхура’’нтиа̄дӣсупи йам̣ йам̣ иччхати, там̣ саббам̣ иддхимато иджджхати. апаро найо – дӯрепи сантике адхит̣т̣ха̄тӣти дӯре брахмалокам̣ ва̄ мануссалокасса сантике адхит̣т̣ха̄ти. сантикепи дӯре адхит̣т̣ха̄тӣти сантике мануссалокам̣ ва̄ дӯре брахмалоке адхит̣т̣ха̄ти. бахукампи тхокам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти саче брахма̄но бахӯ саннипатита̄ хонти, маха̄аттабха̄ватта̄ дассанӯпача̄рам̣ саванӯпача̄рам̣ паджаханти, дассанӯпача̄ре ча саванӯпача̄ре ча екаджджхам̣ сан̇кхипитва̄ бахукампи тхоканти адхит̣т̣ха̄ти. тхокампи бахукам̣ адхит̣т̣ха̄тӣти саче маха̄парива̄рена гантука̄мо хоти, екакатта̄ тхокам̣ атта̄нам̣ бахукам̣ адхит̣т̣хахитва̄ маха̄парива̄ро гаччхатӣти еваметтха аттхо дат̣т̣хаббо. евам̣ сати чатуббидхампи там̣ брахмалокагамане упака̄ро хоти.

диббена чаккхуна̄ тасса брахмуно рӯпам̣ пассатӣти идха т̣хито а̄локам̣ вад̣д̣хетва̄ йасса брахмуно рӯпам̣ дат̣т̣хука̄мо, диббена чаккхуна̄ тасса брахмуно рӯпам̣ пассати. идхева т̣хито дибба̄йа сотадха̄туйа̄ тасса брахмуно бха̄сама̄насса саддам̣ сун̣а̄ти. четопарийан̃а̄н̣ена тасса брахмуно читтам̣ паджа̄на̄ти. диссама̄нена̄ти чаккхуна̄ пеккхийама̄нена. ка̄йавасена читтам̣ парин̣а̄метӣти рӯпака̄йасса васена читтам̣ парин̣а̄мети. па̄дакаджджха̄начиттам̣ гахетва̄ ка̄йе а̄ропети, ка̄йа̄нугатикам̣ кароти дандхагаманам̣. ка̄йагаманан̃хи дандхам̣ хоти. адхит̣т̣ха̄тӣти тассева вевачанам̣, саннит̣т̣ха̄петӣти аттхо. сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча оккамитва̄ти па̄дакаджджха̄на̄рамман̣ена иддхичиттена сахаджа̄там̣ сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча оккамитва̄ пависитва̄ пхуситва̄ па̄пун̣итва̄. сукхасан̃н̃а̄ ча на̄ма упеккха̄сампайуттасан̃н̃а̄. упеккха̄ хи сантам̣ сукханти вутта̄, са̄йева сан̃н̃а̄ нӣваран̣ехи чева витакка̄дипаччанӣкехи ча вимуттатта̄ лахусан̃н̃а̄типи ведитабба̄. там̣ оккантасса панасса караджака̄йопи тӯлапичу вийа саллахуко хоти. со евам̣ ва̄таккхиттатӯлапичуна̄ вийа саллахукена диссама̄нена ка̄йена брахмалокам̣ гаччхати. евам̣ гаччханто ча саче иччхати, патхавӣкасин̣авасена а̄ка̄се маггам̣ нимминитва̄ падаса̄ гаччхати. саче иччхати, а̄ка̄се патхавӣкасин̣авасенева паде паде падумам̣ нимминитва̄ падуме падуме падам̣ никкхипанто падаса̄ гаччхати. саче иччхати, ва̄йокасин̣авасена ва̄там̣ адхит̣т̣хахитва̄ тӯлапичу вийа ва̄йуна̄ гаччхати. апича гантука̄мата̄ва еттха пама̄н̣ам̣. сати хи гантука̄мата̄йа евам̣катачитта̄дхит̣т̣ха̄но адхит̣т̣ха̄навегаккхиттова со джийа̄вегаккхитто саро вийа диссама̄но гаччхати.

читтавасена ка̄йам̣ парин̣а̄метӣти караджака̄йам̣ гахетва̄ па̄дакаджджха̄начитте а̄ропети, читта̄нугатикам̣ кароти сӣгхагаманам̣. читтагаманан̃хи сӣгхам̣ хоти. сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча оккамитва̄ти рӯпака̄йа̄рамман̣ена иддхичиттена сахаджа̄там̣ сукхасан̃н̃ан̃ча лахусан̃н̃ан̃ча. сесам̣ вуттанайенева ведитаббам̣. идам̣ пана читтагаманамева хоти. евам̣ адиссама̄нена ка̄йена гаччханто пана̄йам̣ ким̣ тасса̄дхит̣т̣ха̄начиттасса уппа̄даккхан̣е гаччхати? уда̄ху т̣хитиккхан̣е бхан̇гаккхан̣е ва̄ти вутте ‘‘тӣсупи кхан̣есу гаччхатӣ’’ти тхеро а̄ха. ким̣ пана со сайам̣ гаччхати, ниммитам̣ песетӣти? йатха̄ручи кароти. идха панасса сайам̣ гаманамева а̄гатам̣.

маномайанти адхит̣т̣ха̄наманена ниммитатта̄ маномайам̣. саббан̇гапаччан̇ганти саббаан̇гапаччан̇гавантам̣. ахӣниндрийанти идам̣ чаккхусота̄дӣнам̣ сан̣т̣ха̄навасена вуттам̣, ниммитарӯпе пана паса̄до на̄ма наттхи. саче со иддхима̄ чан̇камати, ниммитопи таттха чан̇каматӣтиа̄ди саббам̣ са̄ваканиммитам̣ сандха̄йа вуттам̣. буддханиммита̄ пана йам̣ йам̣ бхагава̄ кароти, там̣ тампи каронти, бхагавато читтавасена ан̃н̃ампи каронтӣти. дхӯма̄йати паджджалатӣти теджокасин̣авасена. дхаммам̣ бха̄сатӣтиа̄дӣни тӣн̣и анийаметва̄ вутта̄ни. сантит̣т̣хатӣти сан̇гамма тит̣т̣хати. саллапатӣти сан̇гамма лапати. са̄каччхам̣ сама̄паджджатӣти ан̃н̃аман̃н̃асса уттарапаччуттарада̄навасена сам̣катхам̣ кароти. еттха ча йам̣ со иддхима̄ идхева т̣хито диббена чаккхуна̄ рӯпам̣ пассати, дибба̄йа сотадха̄туйа̄ саддам̣ сун̣а̄ти, четопарийан̃а̄н̣ена читтам̣ паджа̄на̄ти, йампи со идхева т̣хито тена брахмуна̄ саддхим̣ сантит̣т̣хати, саллапати, са̄каччхам̣ сама̄паджджати, йамписса ‘‘дӯрепи сантике адхит̣т̣ха̄тӣ’’тиа̄дикам̣ адхит̣т̣ха̄нам̣, йампи со диссама̄нена ва̄ адиссама̄нена ва̄ ка̄йена брахмалокам̣ гаччхати, етта̄вата̄ на ка̄йена васам̣ ваттети. йан̃ча кхо ‘‘со тасса брахмуно пурато рӯпим̣ абхиниммина̄тӣ’’тиа̄дина̄ найена вуттавидха̄нам̣ а̄паджджати, етта̄вата̄ ка̄йена васам̣ ваттети на̄ма. сесам̣ пана ка̄йена васаваттана̄йа пуббабха̄гадассанаттхам̣ вуттанти. айам̣ та̄ва адхит̣т̣ха̄на̄ иддхи.

13. викуббаниддхиниддесе сикхисса бхагавато са̄ваканидассанам̣ викуббаниддхийа̄ ка̄йасаккхипуггаладассанаттхам̣ вуттам̣. тампи дассенто пат̣хамам̣ та̄ва брахмалоке т̣хито сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄песӣти ативийа аччхарийааббхутабхӯтам̣ сахассилокадха̄туйа̄ саддасаванам̣ адхит̣т̣ха̄ниддхим̣ дассеси. ида̄ни тасса ваттхусса паридӣпанаттхамидам̣ вуччати – имасма̄ хи каппа̄ екатим̣се каппе сикхӣ бхагава̄ анантараджа̄тийа̄ туситапурато чавитва̄ арун̣аватӣнагаре арун̣авато ран̃н̃о пабха̄ватийа̄ на̄ма махесийа̄ куччхисмим̣ ниббаттитва̄ парипаккан̃а̄н̣о маха̄бхиниккхаманам̣ никкхамитва̄ бодхиман̣д̣е саббан̃н̃утан̃н̃а̄н̣ам̣ пат̣ивиджджхитва̄ паваттаварадхаммачакко арун̣аватим̣ нисса̄йа вихаранто екадивасам̣ па̄това сарӣрапат̣иджагганам̣ катва̄ маха̄бхиккхусан̇гхапарива̄ро ‘‘арун̣аватим̣ пин̣д̣а̄йа пависисса̄мӣ’’ти никкхамитва̄ виха̄радва̄ракот̣т̣хакасамӣпе т̣хито абхибхум̣ на̄ма аггаса̄вакам̣ а̄мантеси – ‘‘атиппаго кхо, бхиккху, арун̣аватим̣ пин̣д̣а̄йа пависитум̣. йена ан̃н̃атаро брахмалоко тенупасан̇камисса̄ма̄’’ти. йатха̄ха

‘‘атха кхо, бхиккхаве, сикхӣ бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо абхибхум̣ бхиккхум̣ а̄мантеси – ‘а̄йа̄ма, бра̄хман̣а, йена ан̃н̃атаро брахмалоко, тенупасан̇камисса̄ма йа̄ва бхаттасса ка̄ло бхависсатӣ’ти. ‘евам̣ бханте’ти кхо, бхиккхаве, абхибхӯ бхиккху сикхисса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса паччассоси. атха кхо, бхиккхаве, сикхӣ ча бхагава̄ абхибхӯ ча бхиккху йена ан̃н̃атаро брахмалоко, тенупасан̇камим̣сӯ’’ти (сам̣. ни. 1.185).

таттха маха̄брахма̄ самма̄самбуддхам̣ дисва̄ аттамано паччуггаманам̣ катва̄ брахма̄санам̣ пан̃н̃а̄петва̄ ада̄си. тхерасса̄пи ануччхавикам̣ а̄санам̣ пан̃н̃а̄пайим̣су. нисӣди бхагава̄ пан̃н̃атте а̄сане, тхеропи аттано патта̄сане нисӣди. маха̄брахма̄пи дасабалам̣ вандитва̄ екамантам̣ нисӣди. тена̄ха – атха кхо, бхиккхаве, сикхӣ бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо абхибхум̣ бхиккхум̣ а̄мантеси – ‘‘пат̣ибха̄ту, бра̄хман̣а, там̣ брахмуно ча брахмапариса̄йа ча брахмапа̄рисаджджа̄нан̃ча дхаммӣ катха̄’’ти. ‘‘евам̣, бханте’’ти кхо, бхиккхаве, абхибхӯ бхиккху сикхисса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса пат̣иссун̣итва̄ брахмуно ча брахмапариса̄йа ча брахмапа̄рисаджджа̄нан̃ча дхаммакатхам̣ катхеси. тхере дхаммакатхам̣ катхенте брахма̄но уджджха̄йим̣су ‘‘чирассан̃ча майам̣ саттху брахмалока̄гаманам̣ лабхимха̄, айан̃ча бхиккху т̣хапетва̄ саттха̄рам̣ сайам̣ дхаммакатхам̣ а̄рабхӣ’’ти. саттха̄ тесам̣ анаттаманабха̄вам̣ н̃атва̄ абхибхум̣ бхиккхум̣ етадавоча – ‘‘уджджха̄йанти кхо те, бра̄хман̣а, брахма̄ ча брахмапариса̄ ча брахмапа̄рисаджджа̄ ча. тена хи, твам̣ бра̄хман̣а, бхиййосо матта̄йа сам̣веджехӣ’’ти. тхеро саттху вачанам̣ сампат̣иччхитва̄ анекавихитам̣ иддхивикуббанам̣ катва̄ сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄пенто –

‘‘а̄рамбхатха никкаматха, йун̃джатха буддхаса̄сане;

дхуна̄тха маччуно сенам̣, нал̣а̄га̄рам̣ва кун̃джаро.

‘‘йо имасмим̣ дхаммавинайе, аппаматто вихассати;

паха̄йа джа̄тисам̣са̄рам̣, дуккхассантам̣ кариссатӣ’’ти. (а. ни. 1.185) –

имам̣ га̄тха̄двайам̣ абха̄си.

ким̣ пана катва̄ тхеро сахассилокадха̄тум̣ сарена вин̃н̃а̄песӣти? нӣлакасин̣ам̣ та̄ва сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена чаккава̄л̣асахассе саббаттха андхака̄рам̣ пхари. тато ‘‘кимидам̣ андхака̄ра’’нти сатта̄нам̣ а̄бхоге уппанне а̄локакасин̣ам̣ сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа а̄локам̣ дассеси. ‘‘ким̣ а̄локо айа’’нти вичинанта̄нам̣ атта̄нам̣ дассеси. чаккава̄л̣асахассе ча деваманусса̄ ан̃джалим̣ пагган̣хитва̄ тхерам̣йева намассама̄на̄ ат̣т̣хам̣су. тхеро ‘‘маха̄джано майхам̣ дхаммам̣ десентасса саддам̣ сун̣а̄тӯ’’ти има̄ га̄тха̄ абха̄си. саббе осат̣а̄йа париса̄йа маджджхе нисӣдитва̄ дхаммам̣ десентасса вийа саддам̣ ассосум̣. аттхопи тесам̣ па̄кат̣о ахоси. там̣ вин̃н̃а̄панам̣ сандха̄йа ‘‘сарена вин̃н̃а̄песӣ’’ти вуттам̣. тена катам̣ анекавихитам̣ иддхивикуббанам̣ сандха̄йа пуна со диссама̄ненапӣтиа̄ди вуттам̣. таттха дхаммам̣ десесӣти пат̣хамам̣ вуттаппака̄рам̣ иддхивикуббанам̣ дассенто дхаммам̣ десеси, тато йатха̄вуттаккамена две га̄тха̄ бха̄санто сарена вин̃н̃а̄песӣти ведитаббам̣. диссама̄ненапи ка̄йена̄тиа̄дӣсу ча иттхам̣бхӯталаккхан̣е каран̣авачанам̣, евам̣бхӯтака̄йо хутва̄ти аттхо.

ида̄ни там̣ ваттхум̣ дассетва̄ ан̃н̃асса̄пи иддхимато викуббаниддхикаран̣авидха̄нам̣ дассенто со пакативан̣н̣ам̣ виджахитва̄тиа̄дима̄ха. таттха соти хет̣т̣ха̄ вуттавидха̄нена мудукамман̃н̃акатачитто со иддхима̄ бхиккху. саче викуббаниддхим̣ ка̄тука̄мо хоти, аттано пакативан̣н̣ам̣ пакатисан̣т̣ха̄нам̣ виджахитва̄ кума̄ракаван̣н̣ам̣ ва̄ дассети. катхам̣? патхавӣкасин̣а̄рамман̣а̄бхин̃н̃а̄па̄дакачатуттхаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа ‘‘еварӯпо кума̄рако хомӣ’’ти нимминитаббам̣ кума̄ракаван̣н̣ам̣ а̄ваджджитва̄ катапарикамма̄васа̄не пуна сама̄паджджитва̄ вут̣т̣ха̄йа ‘‘еварӯпо на̄ма кума̄рако хомӣ’’ти абхин̃н̃а̄н̃а̄н̣ена адхит̣т̣ха̄ти, саха адхит̣т̣ха̄нена кума̄рако хотӣти. висуддхимагге (висуддхи. 1.100) касин̣аниддесе ‘‘патхавӣкасин̣авасена екопи хутва̄ бахудха̄ хотӣтиа̄дибха̄во…пе… евама̄дӣни иджджхантӣ’’ти вачанена идха патхавӣкасин̣а̄рамман̣ам̣ па̄дакаджджха̄нам̣ йуджджати. таттхева пана абхин̃н̃а̄ниддесе викуббаниддхийа̄ ‘‘патхавӣкасин̣а̄дӣсу ан̃н̃атара̄рамман̣ато абхин̃н̃а̄па̄дакаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа̄’’ти вуттам̣, таттхева (висуддхи. 2.398) ча ‘‘аттано кума̄ракаван̣н̣о а̄ваджджитаббо’’ти вуттам̣, там̣ на̄га̄динимма̄не на йуджджати вийа. на̄гаван̣н̣а̄динимма̄непи есева найо.

таттха на̄гаван̣н̣анти саппасан̣т̣ха̄нам̣. супан̣н̣аван̣н̣анти гарул̣асан̣т̣ха̄нам̣. индаван̣н̣анти саккасан̣т̣ха̄нам̣. деваван̣н̣анти сесадевасан̣т̣ха̄нам̣. самуддаван̣н̣ам̣ пана а̄покасин̣авасена иджджхати. паттинти пада̄тим̣. вивидхампи сена̄бйӯханти хаттхиа̄дӣнам̣ васена анекавихитам̣ сена̄самӯхам̣. висуддхимагге пана ‘‘хаттхимпи дассетӣтиа̄ди панеттха бахиддха̄пи хаттхиа̄дидассанавасена вуттам̣. таттха ‘хаттхӣ хомӣ’ти анадхит̣т̣хахитва̄ ‘хаттхӣ хотӯ’ти адхит̣т̣ха̄таббам̣. асса̄дӣсупи есева найо’’ти вуттам̣, там̣ ‘‘пакативан̣н̣ам̣ виджахитва̄’’ти вуттамӯлападена ча викуббаниддхибха̄вена ча вируджджхати. па̄л̣ийам̣ вуттаккамена хи пакативан̣н̣ам̣ авиджахитва̄ адхит̣т̣ха̄навасена ан̃н̃асса дассанам̣ адхит̣т̣ха̄ниддхи на̄ма, пакативан̣н̣ам̣ виджахитва̄ адхит̣т̣ха̄навасена аттано ан̃н̃атха̄дассанам̣ викуббаниддхи на̄ма.

14. маномайиддхин̃а̄н̣аниддесе имамха̄ ка̄йа̄ ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ абхиниммина̄тӣтиа̄дӣсу иддхима̄ бхиккху маномайиддхим̣ ка̄тука̄мо а̄ка̄сакасин̣а̄рамман̣апа̄дакаджджха̄нато вут̣т̣ха̄йа аттано рӯпака̄йам̣ та̄ва а̄ваджджитва̄ вуттанайенева ‘‘сусиро хотӯ’’ти адхит̣т̣ха̄ти, сусиро хоти. атха тасса аббхантаре патхавӣкасин̣авасена ан̃н̃ам̣ ка̄йам̣ а̄ваджджитва̄ парикаммам̣ катва̄ вуттанайенева адхит̣т̣ха̄ти, тасса аббхантаре ан̃н̃о ка̄йо хоти. со там̣ мукхато аббӯхитва̄ бахи т̣хапети. ида̄ни таматтхам̣ упама̄хи пака̄сенто сеййатха̄пӣтиа̄дима̄ха. таттха мун̃джамха̄ти мун̃джатин̣амха̄. ӣсикам̣ пава̄хеййа̄ти кал̣ӣрам̣ лун̃чеййа. косийа̄ти косакато. каран̣д̣а̄ти каран̣д̣а̄йа, пура̄н̣атачакан̃чукатоти аттхо. таттха ча уддхареййа̄ти читтеневасса уддхаран̣ам̣ ведитаббам̣. айан̃хи ахи на̄ма саджа̄тийам̣ т̣хито, кат̣т̣хантарам̣ ва̄ руккхантарам̣ ва̄ нисса̄йа, тачато сарӣрам̣ никкад̣д̣ханапайогасан̇кха̄тена тха̄мена, сарӣрам̣ кха̄дайама̄нам̣ вийа пура̄н̣атачам̣ джигуччханто имехи чатӯхи ка̄ран̣ехи сайамева кан̃чукам̣ паджаха̄ти.

еттха ча йатха̄ ӣсика̄дайо мун̃джа̄дӣхи садиса̄ хонти, евамидам̣ маномайам̣ рӯпам̣ иддхимата̄ сабба̄ка̄рехи садисамева хотӣти дассанаттхам̣ има̄ упама̄ вутта̄ти. ‘‘маномайена ка̄йена, иддхийа̄ упасан̇камӣ’’ти (тхерага̄. 901) еттха абхин̃н̃а̄манена катака̄йо маномайака̄йо на̄ма. ‘‘ан̃н̃атарам̣ маномайам̣ ка̄йам̣ упападжджатӣ’’ти (чӯл̣ава. 333) еттха джха̄наманена ниббиттитака̄йо тена манена кататта̄ маномайака̄йо на̄ма. идха пана абхин̃н̃а̄манена уппа̄дитака̄йо тена манена кататта̄ маномайака̄йо на̄ма. евам̣ сати адхит̣т̣ха̄ниддхийа̄ викуббаниддхийа̄ ча като маномайака̄йо на̄ма хотӣти че? хотийева. идха пана та̄сам̣ висум̣ висум̣ висесена висесетва̄ адхит̣т̣ха̄ниддхи викуббаниддхӣти ча вуттатта̄ аббхантарато нимма̄намева маномайиддхи на̄ма.

15. н̃а̄н̣авиппха̄риддхиниддесе н̃а̄н̣асса виппха̄ро вего асса̄ аттхӣти н̃а̄н̣авиппха̄ра̄. еттха ча саттаанупассана̄васенева иддхим̣ дассетва̄ сеса̄ йа̄ва арахаттамагга̄ сан̇кхитта̄ти ведитабба̄.

а̄йасмато ба̄куласса н̃а̄н̣авиппха̄ра̄ иддхӣтиа̄дӣсу ба̄кулаттхеро та̄ва двӣсу кулесу вад̣д̣хитатта̄ евам̣ладдхана̄мо пуббабуддхесу ката̄дхика̄ро пун̃н̃асампада̄йа сампанно тхеро. со хи маха̄сампаттим̣ анубхавама̄но девамануссесу сам̣саранто амха̄кам̣ дасабаласса ниббаттито пуретарамева косамбийам̣ сет̣т̣хикуле ниббатти. там̣ джа̄така̄ле ман̇галаттха̄йа маха̄парива̄рена йамунам̣ нетва̄ сапарива̄ра̄ дха̄тӣ нимуджджануммуджджанавасена кӣл̣а̄пентӣ нха̄пети. еко маха̄маччхо ‘‘бхаккхо ме айа’’нти ман̃н̃ама̄но мукхам̣ виваритва̄ упагато. дха̄тӣ да̄ракам̣ чхад̣д̣етва̄ пала̄та̄. маха̄маччхо там̣ гили. пун̃н̃ава̄ сатто сайанагаббхам̣ пависитва̄ нипанно вийа на кин̃чи дуккхам̣ па̄пун̣и. маччхо да̄ракасса теджена таттакам̣ пха̄лам̣ гилитва̄ вийа дайхама̄но вегена тим̣сайоджанам̣ гантва̄ ба̄ра̄н̣асива̄сино маччхабандхасса джа̄лам̣ па̄виси. со да̄ракасса теджена джа̄лато нӣхат̣аматтова мато. маччхабандха̄ там̣ сакаламева антарака̄джена а̄да̄йа ‘‘сахассена дема̄’’ти нагаре чаранта̄ асӣтикот̣идханасса апуттакасса сет̣т̣хисса гхарадва̄рам̣ гантва̄ сет̣т̣хибхарийа̄йа екена каха̄пан̣ена адам̣су. са̄ там̣ сайамева пхалаке т̣хапетва̄ пит̣т̣хито пха̄лентӣ маччхакуччхийам̣ суван̣н̣аван̣н̣ам̣ да̄ракам̣ дисва̄ ‘‘маччхакуччхийам̣ ме путто ладдхо’’ти на̄дам̣ надитва̄ да̄ракам̣ а̄да̄йа са̄микам̣ упагаччхи. сет̣т̣хи та̄вадева бхерим̣ чара̄петва̄ да̄ракам̣ а̄да̄йа ран̃н̃о сантикам̣ а̄нетва̄ таматтхам̣ а̄рочеси. ра̄джа̄ ‘‘пун̃н̃ава̄ да̄рако, посехи на’’нти а̄ха. итарампи сет̣т̣хикулам̣ там̣ паваттим̣ сутва̄ таттха гантва̄ ‘‘амха̄кам̣ путто’’ти там̣ да̄ракам̣ ган̣хитум̣ вивади. убхопи ра̄джакулам̣ агамам̣су. ра̄джа̄ ‘‘двиннампи апуттакам̣ ка̄тум̣ на сакка̄, двиннампи да̄йа̄до хотӯ’’ти а̄ха. тато пат̣т̣ха̄йа двепи кула̄ни ла̄бхаггайасаггаппатта̄ни ахесум̣. тасса двӣхи кулехи вад̣д̣хитатта̄ ‘‘ба̄кулакума̄ро’’ти на̄мам̣ акам̣су. тасса вин̃н̃утам̣ паттасса двӣсупи нагаресу тайо тайо па̄са̄де ка̄ретва̄ на̄т̣ака̄ни паччупат̣т̣хапесум̣. екекасмим̣ нагаре чатта̄ро чатта̄ро ма̄се васи. тахим̣ екасмим̣ нагаре чатта̄ро ма̄се вут̣т̣хасса сан̇гха̄т̣ана̄ва̄су ман̣д̣апам̣ ка̄ретва̄ таттха нам̣ на̄т̣акехи саддхим̣ а̄ропетва̄ маха̄сампаттим̣ анубхавама̄нам̣ двӣхи ма̄сехи итарам̣ нагарам̣ упад̣д̣хапатхам̣ ненти. итаранагарава̄сино на̄т̣ака̄пи ‘‘двӣхи ма̄сехи упад̣д̣хапатхам̣ а̄гато бхависсатӣ’’ти татхева паччуггантва̄ двӣхи ма̄сехи аттано нагарам̣ а̄ненти. итарана̄т̣ака̄ маджджхе ниваттитва̄ аттано нагарамева гаччханти. таттха чатта̄ро ма̄се васитва̄ тенева нийа̄мена пуна итаранагарам̣ гаччхати. евамасса сампаттим̣ анубхавантасса асӣти васса̄ни парипун̣н̣а̄ни.

тасмим̣ самайе амха̄кам̣ бодхисатто саббан̃н̃утам̣ па̄пун̣итва̄ паваттаварадхаммачакко ануккамена ча̄рикам̣ чаранто косамбим̣ па̄пун̣и. ‘‘ба̄ра̄н̣аси’’нти маджджхимабха̄н̣ака̄. ба̄куласет̣т̣хипи кхо ‘‘дасабало а̄гато’’ти сутва̄ бахум̣ гандхама̄лам̣ а̄да̄йа саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммакатхам̣ сутва̄ пат̣иладдхасаддхо паббаджи. со сатта̄хамева путхуджджано хутва̄ ат̣т̣хаме арун̣е саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. атхасса двӣсу нагаресу паричитама̄туга̄ма̄ аттано кулагхара̄ни а̄гантва̄ таттхева васама̄на̄ чӣвара̄ни каритва̄ пахин̣им̣су. тхеро екам̣ ад̣д̣хама̄сам̣ косамбива̄сӣхи пахитам̣ чӣварам̣ парибхун̃джати, екам̣ ад̣д̣хама̄сам̣ ба̄ра̄н̣асива̄сӣхӣти етенева нийа̄мена двӣсу нагаресу йам̣ йам̣ уттамам̣, там̣ там̣ тхерассева а̄харӣйати. паббаджитасса̄писса сукхенева асӣти васса̄ни агамам̣су. убхайаттха̄писса мухуттаматтампи аппаматтакопи а̄ба̄дхо на уппаннапуббо. со паччхиме ка̄ле ба̄куласуттам̣ (ма. ни. 3.209 а̄дайо) катхетва̄ паринибба̄йӣти. евам̣ маччхакуччхийам̣ арогабха̄во а̄йасмато ба̄куласса паччхимабхавикасса тена аттабха̄вена пат̣илабхитаббаарахаттан̃а̄н̣а̄нубха̄вена ниббаттатта̄ н̃а̄н̣авиппха̄ра̄ иддхи на̄ма. сучаритакаммапхалаппаттасса пат̣исамбхида̄н̃а̄н̣асса а̄нубха̄вена̄типи ваданти.

сам̣киччаттхеропи (висуддхи. 2.373) пуббе катапун̃н̃о дхаммасена̄патиттхерасса упат̣т̣ха̄касса са̄ваттхийам̣ ад̣д̣хакуласса дхӣту куччхисмим̣ ниббатти. са̄ тасмим̣ куччхигате екена бйа̄дхина̄ там̣ кхан̣ам̣йева ка̄ламака̄си, тасса̄ сарӣре джха̄пийама̄не т̣хапетва̄ габбхамам̣сам̣ сесамам̣сам̣ джха̄пайи. атхасса̄ габбхамам̣сам̣ читакато ота̄ретва̄ двӣсу тӣсу т̣ха̄несу сӯлехи виджджхим̣су. сӯлакот̣и да̄ракасса аккхикот̣им̣ пхуси. евам̣ габбхамам̣сам̣ виджджхитва̄ ан̇га̄рара̄симхи паккхипитва̄ ан̇га̄рехева пат̣иччха̄детва̄ паккамим̣су. габбхамам̣сам̣ джха̄йи, ан̇га̄раматтхаке пана суван̣н̣абимбасадисо да̄рако падумагаббхе нипанно вийа ахоси. паччхимабхавикасаттасса хи синеруна̄ оттхарийама̄насса̄пи арахаттам̣ аппатва̄ джӣвитаккхайо на̄ма наттхи. пунадивасе ‘‘читакам̣ нибба̄песса̄ма̄’’ти а̄гата̄ татха̄ нипаннам̣ да̄ракам̣ дисва̄ аччхарийаббхутачиттаджа̄та̄ да̄ракам̣ а̄да̄йа нагарам̣ гантва̄ немиттаке пуччхим̣су. немиттака̄ ‘‘саче айам̣ да̄рако ага̄рам̣ аджджха̄васиссати, йа̄ва саттама̄ кулапариват̣т̣а̄ н̃а̄така̄ дуггата̄ бхависсанти. саче паббаджиссати, пан̃чахи саман̣асатехи паривуто чариссатӣ’’ти а̄хам̣су. аййака̄ там̣ да̄ракам̣ вад̣д̣хеси. н̃а̄така̄пи вад̣д̣хитака̄ле ‘‘амха̄кам̣ аййасса сантике пабба̄джесса̄ма̄’’ти посайим̣су. со саттавассикака̄ле ‘‘тава куччхийа̄ васанака̄ле ма̄та̄ те ка̄ламака̄си, тасса̄ сарӣре джха̄пийама̄непи твам̣ на джха̄йӣ’’ти кума̄рака̄нам̣ катхам̣ сутва̄ ‘‘ахам̣ кира еварӯпа̄ бхайа̄ мутто, ким̣ ме гхара̄ва̄сена паббаджисса̄мӣ’’ти н̃а̄така̄нам̣ а̄рочеси. те ‘‘са̄дху, та̄та̄’’ти там̣ дхаммасена̄патиттхерасса сантикам̣ нетва̄ ‘‘бханте, имам̣ пабба̄джетха̄’’ти адам̣су. тхеро тачапан̃чакакаммат̣т̣ха̄нам̣ датва̄ пабба̄джеси. со кхураггейева саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣и. парипун̣н̣авассо ча упасампадам̣ лабхитва̄ дасавассо хутва̄ пан̃часатабхиккхупарива̄ро вичарӣти. евам̣ вуттанайенева да̄ручитака̄йа арогабха̄во а̄йасмато сам̣киччасса н̃а̄н̣авиппха̄ра̄ иддхи на̄ма.

бхӯтапа̄латтхеропи (висуддхи. 2.373) пуббахетусампанно. тасса пита̄ ра̄джагахе далиддамануссо. со там̣ да̄ракам̣ гахетва̄ да̄рӯнам̣ аттха̄йа сакат̣ена ат̣авим̣ гантва̄ да̄рубха̄рам̣ катва̄ са̄йам̣ нагарадва̄расамӣпам̣ патто. атхасса гон̣а̄ йугам̣ оссаджитва̄ нагарам̣ пависим̣су. со сакат̣амӯле путтакам̣ нисӣда̄петва̄ гон̣а̄нам̣ анупадам̣ гаччханто нагарамева па̄виси. тасса аниккхантассева два̄рам̣ пидахи. да̄рако сакалараттим̣ сакат̣асса хет̣т̣ха̄ нипаджджитва̄ ниддам̣ окками. ра̄джагахам̣ пакатийа̄пи амануссабахулам̣, идам̣ пана суса̄насамӣпат̣т̣ха̄нам̣. на ча кочи йаккхо тасса паччхимабхавикасса да̄ракасса упаддавам̣ ка̄тумасаккхи. со апарена самайена паббаджитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣итва̄ бхӯтапа̄латтхеро на̄ма ахосӣти. евам̣ ва̄л̣айаккха̄нучаритепи падесе вуттанайенева арогабха̄во а̄йасмато бхӯтапа̄ласса н̃а̄н̣авиппха̄ра̄ иддхи на̄ма.

16. сама̄дхивиппха̄риддхиниддесе а̄йасмато са̄рипуттасса сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхӣтиа̄дӣсу а̄йасмато са̄рипуттасса маха̄моггалла̄наттхерена саддхим̣ капотакандара̄йам̣ вихарато джун̣ха̄йа раттийа̄ наворопитехи кесехи аджджхока̄се нисиннасса еко дут̣т̣хайаккхо саха̄йакена йаккхена ва̄рийама̄нопи сӣсе паха̄рам̣ ада̄си. йасса мегхасса вийа гаджджато саддо ахоси, тхеро тасса пахаран̣асамайе сама̄паттим̣ аппетва̄ нисинно хоти. атхасса тена паха̄рена на кочи а̄ба̄дхо ахоси. айам̣ тасса а̄йасмато сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхи. йатха̄ха –

‘‘евам̣ ме сутам̣ (уда̄. 34) – екам̣ самайам̣ бхагава̄ ра̄джагахе вихарати вел̣уване каландаканива̄пе. тена кхо пана самайена а̄йасма̄ ча са̄рипутто а̄йасма̄ ча маха̄моггалла̄но капотакандара̄йам̣ вихаранти. тена кхо пана самайена а̄йасма̄ са̄рипутто джун̣ха̄йа раттийа̄ наворопитехи кесехи аббхока̄се нисинно хоти ан̃н̃атарам̣ сама̄дхим̣ сама̄паджджитва̄.

‘‘тена кхо пана самайена две йаккха̄ саха̄йака̄ уттара̄йа диса̄йа даккхин̣ам̣ дисам̣ гаччханти кеначидева каран̣ӣйена. аддасам̣су кхо те йаккха̄ а̄йасмантам̣ са̄рипуттам̣ джун̣ха̄йа раттийа̄ наворопитехи кесехи аббхока̄се нисиннам̣, дисва̄на еко йаккхо дутийам̣ йаккхам̣ етадавоча – ‘пат̣ибха̄ти мам̣, самма, имасса саман̣асса сӣсе паха̄рам̣ да̄ту’нти. евам̣ вутте со йаккхо там̣ йаккхам̣ етадавоча – ‘алам̣, самма, ма̄ саман̣ам̣ а̄са̄деси, ул̣а̄ро со, самма, саман̣о махиддхико маха̄нубха̄во’ти.

‘‘дутийампи кхо…пе… татийампи кхо со йаккхо там̣ йаккхам̣ етадавоча – ‘пат̣ибха̄ти мам̣, самма, имасса саман̣асса сӣсе паха̄рам̣ да̄ту’нти. татийампи кхо со йаккхо там̣ йаккхам̣ етадавоча – ‘алам̣, самма, ма̄ саман̣ам̣ а̄са̄деси, ул̣а̄ро со, самма, саман̣о махиддхико маха̄нубха̄во’ти.

‘‘атха кхо со йаккхо там̣ йаккхам̣ ана̄дийитва̄ а̄йасмато са̄рипуттасса сӣсе паха̄рам̣ ада̄си. та̄ва маха̄паха̄ро ахоси, апи тена паха̄рена саттаратанам̣ ва̄ ад̣д̣хат̣т̣хамаратанам̣ ва̄ на̄гам̣ оса̄реййа, махантам̣ ва̄ паббатакӯт̣ам̣ пада̄леййа. атха ча пана со йаккхо ‘дайха̄ми дайха̄мӣ’ти таттхева маха̄нирайам̣ апата̄си.

‘‘аддаса̄ кхо а̄йасма̄ маха̄моггалла̄но диббена чаккхуна̄ висуддхена атиккантама̄нусакена тена йаккхена а̄йасмато са̄рипуттасса сӣсе паха̄рам̣ дӣйама̄нам̣, дисва̄ йена а̄йасма̄ са̄рипутто тенупасан̇ками, упасан̇камитва̄ а̄йасмантам̣ са̄рипуттам̣ етадавоча – ‘каччи те, а̄вусо са̄рипутта, кхаманӣйам̣, каччи йа̄панӣйам̣, каччи на кин̃чи дуккха’нти. ‘кхаманӣйам̣ ме, а̄вусо моггалла̄на, йа̄панӣйам̣ ме, а̄вусо моггалла̄на, апи ча ме сӣсам̣ тхокам̣ дуккха’нти.

‘‘аччхарийам̣, а̄вусо са̄рипутта, аббхутам̣, а̄вусо са̄рипутта, йа̄ва махиддхико а̄йасма̄ са̄рипутто маха̄нубха̄во. идха те, а̄вусо са̄рипутта, ан̃н̃атаро йаккхо сӣсе паха̄рам̣ ада̄си. та̄ва маха̄ паха̄ро ахоси, апи тена паха̄рена саттаратанам̣ ва̄ ад̣д̣хат̣т̣хамаратанам̣ ва̄ на̄гам̣ оса̄реййа, махантам̣ ва̄ паббатакӯт̣ам̣ пада̄леййа. атха ча пана̄йасма̄ са̄рипутто евама̄ха – ‘кхаманӣйам̣ ме, а̄вусо моггалла̄на, йа̄панӣйам̣ ме, а̄вусо моггалла̄на, апи ча ме сӣсам̣ тхокам̣ дуккха’нти.

‘‘аччхарийам̣, а̄вусо моггалла̄на, аббхутам̣, а̄вусо моггалла̄на, йа̄ва махиддхико а̄йасма̄ маха̄моггалла̄но маха̄нубха̄во, йатра хи на̄ма йаккхампи пассиссати, майам̣ панетарахи пам̣суписа̄чакампи на пасса̄ма̄ти.

‘‘ассоси кхо бхагава̄ дибба̄йа сотадха̄туйа̄ висуддха̄йа атиккантама̄нусика̄йа тесам̣ убхиннам̣ маха̄на̄га̄нам̣ имам̣ еварӯпам̣ катха̄салла̄пам̣.

атха кхо бхагава̄ етаматтхам̣ видитва̄ та̄йам̣ вела̄йам̣ имам̣ уда̄нам̣ уда̄неси –

‘‘йасса селӯпамам̣ читтам̣, т̣хитам̣ на̄нупакампати;

вираттам̣ раджанӣйесу, копанӣйе на куппати;

йассевам̣ бха̄витам̣ читтам̣, куто там̣ дуккхамессатӣ’’ти. (уда̄. 34);

еттха ча ‘‘куто там̣ дуккхамессатӣ’’ти бхагавата̄ вуттавачанена ‘‘тена паха̄рена на кочи а̄ба̄дхо ахосӣ’’ти ат̣т̣хакатха̄вачанам̣ ативийа самети. тасма̄ ‘‘апича ме сӣсам̣ тхокам̣ дуккха’’нти вачанена дуккхаведана̄ на хоти, сӣсасса пана акамман̃н̃абха̄вам̣ сандха̄йа ‘‘дуккха’’нти вуттам̣. локепи хи акиччхена парихаритум̣ саккун̣еййо сукхасӣло, киччхена парихаритум̣ саккун̣еййо дуккхасӣлоти вуччати. тампи кхо акамман̃н̃атам̣ сама̄паттито вут̣т̣хитасамайатта̄ ахосӣти ведитаббо. сама̄паттиаппитасамайе хи тампи на бхавеййа̄ти. ‘‘етарахи пам̣суписа̄чакампи на пасса̄ма̄’’ти дат̣т̣хум̣ асаматтхата̄йа на вуттам̣, абхин̃н̃а̄су бйа̄па̄ра̄бха̄вена вуттам̣. тхеро кира ‘‘паччхима̄ джаната̄ потхуджджаника̄йа иддхийа̄ са̄расан̃н̃а̄ ма̄хесу’’нти паччхимам̣ джанатам̣ анукампама̄но йебхуййена иддхим̣ на валан̃джеси. тхерага̄тха̄йа ча –

‘‘нева пуббенива̄са̄йа, напи диббасса чаккхуно;

четопарийа̄йа иддхийа̄, чутийа̄ упапаттийа̄;

сотадха̄тувисуддхийа̄, пан̣идхи ме на виджджатӣ’’ти. (тхерага̄. 996) –

тхерена сайамева абхин̃н̃а̄су паттхана̄бха̄во вутто. тхеро пана саттасат̣т̣хийа̄ са̄вакапа̄рамӣн̃а̄н̣есу па̄рамиппаттоти.

сан̃джӣваттхерам̣ пана какусандхасса бхагавато дутийааггаса̄вакам̣ ниродхасама̄паннам̣ ‘‘ка̄лан̇като’’ти саллаккхетва̄ гопа̄лака̄дайо тин̣акат̣т̣ха̄дӣни сам̣кад̣д̣хитва̄ аггим̣ адам̣су. тхерасса чӣваре ам̣суматтампи на джха̄йиттха. айамасса̄йасмато анупуббасама̄паттивасена паваттасаматха̄нубха̄ваниббаттатта̄ сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхи. йатха̄ха –

‘‘тена кхо пана, па̄пима, самайена какусандхо бхагава̄ арахам̣ самма̄самбуддхо локе уппанно хоти. какусандхасса кхо пана, па̄пима, бхагавато арахато самма̄самбуддхасса видхурасан̃джӣвам̣ на̄ма са̄вакайугам̣ ахоси аггам̣ бхаддайугам̣. йа̄вата̄ пана, па̄пима, какусандхасса бхагавато арахато самма̄самбуддхасса са̄вака̄. тесу на ча кочи а̄йасмата̄ видхурена самасамо хоти йадидам̣ дхаммадесана̄йа. имина̄ кхо етам̣, па̄пима, парийа̄йена а̄йасмато видхурасса видхуротева саман̃н̃а̄ удапа̄ди. а̄йасма̄ пана, па̄пима, сан̃джӣво аран̃н̃агатопи руккхамӯлагатопи сун̃н̃а̄га̄рагатопи аппакасиренева сан̃н̃а̄ведайитаниродхам̣ сама̄паджджати.

‘‘бхӯтапуббам̣, па̄пима, а̄йасма̄ сан̃джӣво ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле сан̃н̃а̄ведайитаниродхам̣ сама̄панно нисинно хоти. аддасам̣су кхо, па̄пима, гопа̄лака̄ пасупа̄лака̄ кассака̄ патха̄вино а̄йасмантам̣ сан̃джӣвам̣ ан̃н̃атарасмим̣ руккхамӯле сан̃н̃а̄ведайитаниродхам̣ сама̄паннам̣, дисва̄на тесам̣ етадахоси – ‘аччхарийам̣ вата бхо, аббхутам̣ вата бхо, айам̣ саман̣о нисиннако ка̄лан̇като, ханда нам̣ даха̄ма̄’ти.

‘‘атха кхо те, па̄пима, гопа̄лака̄ пасупа̄лака̄ кассака̄ патха̄вино тин̣ан̃ча кат̣т̣хан̃ча гомайан̃ча сам̣кад̣д̣хитва̄ а̄йасмато сан̃джӣвасса ка̄йе упачинитва̄ аггим̣ датва̄ паккамим̣су. атха кхо, па̄пима, а̄йасма̄ сан̃джӣво тасса̄ раттийа̄ аччайена та̄йа сама̄паттийа̄ вут̣т̣хахитва̄ чӣвара̄ни паппхот̣етва̄ пуббан̣хасамайам̣ нива̄сетва̄ паттачӣварама̄да̄йа га̄мам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. аддасам̣су кхо те, па̄пима, гопа̄лака̄ пасупа̄лака̄ кассака̄ патха̄вино а̄йасмантам̣ сан̃джӣвам̣ пин̣д̣а̄йа чарантам̣, дисва̄на несам̣ етадахоси – ‘аччхарийам̣ вата бхо, аббхутам̣ вата бхо, айам̣ саман̣о нисиннакова ка̄лан̇като, сва̄йам̣ пат̣исан̃джӣвито’ти. имина̄ кхо евам̣, па̄пима, парийа̄йена а̄йасмато сан̃джӣвасса сан̃джӣвотева саман̃н̃а̄ удапа̄дӣ’’ти (ма. ни. 1.507).

кха̄н̣укон̣д̣ан̃н̃аттхеро пана пакатийа̄ва сама̄паттибахуло, со ан̃н̃атарасмим̣ аран̃н̃е раттим̣ сама̄паттим̣ аппетва̄ нисӣди, пан̃часата̄ чора̄ бхан̣д̣акам̣ тхенетва̄ гаччханта̄ ‘‘ида̄ни амха̄кам̣ анупадам̣ гаччханта̄ наттхӣ’’ти виссамитука̄ма̄ бхан̣д̣акам̣ оропайама̄на̄ ‘‘кха̄н̣уко айа’’нти ман̃н̃ама̄на̄ тхерассева упари саббабхан̣д̣ака̄ни т̣хапесум̣. тесам̣ виссамитва̄ гаччханта̄нам̣ пат̣хамам̣ т̣хапитабхан̣д̣акасса гахан̣ака̄ле ка̄лапариччхедавасена тхеро вут̣т̣ха̄си. те тхерасса чалана̄ка̄рам̣ дисва̄ бхӣта̄ виравим̣су. тхеро ‘‘ма̄ бха̄йатха, упа̄сака̄, бхиккху аха’’нти а̄ха. те а̄гантва̄ вандитва̄ тхерагатена паса̄дена паббаджитва̄ саха пат̣исамбхида̄хи арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. тато пабхути ча тхеро кха̄н̣укон̣д̣ан̃н̃аттхеро на̄ма ахоси. айаметтха пан̃чахи бхан̣д̣акасатехи аджджхоттхат̣асса тасса̄йасмато а̄ба̄дха̄бха̄во сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхи.

уттара̄ (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.262) пана упа̄сика̄ ра̄джагахе маха̄дханасса пун̣н̣асса сет̣т̣хино дхӣта̄, кума̄рикака̄лейева саддхим̣ ма̄та̄питӯхи сота̄паттипхалам̣ патта̄, са̄ вайаппатта̄ ра̄джагахасет̣т̣хино махата̄ нибандхена тасса путтасса миччха̄дит̣т̣хикасса динна̄. са̄ буддхадассана̄йа дхаммассавана̄йа буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса да̄нан̃ча да̄тум̣ дхамман̃ча сотум̣ ока̄сам̣ алабхама̄на̄ упаддута̄ хутва̄ тасмим̣йева нагаре сиримам̣ на̄ма ган̣икам̣ паккоса̄петва̄ ока̄сакаран̣аттхамева питу гхара̄ва а̄нӣта̄ни пан̃чадасакаха̄пан̣асахасса̄ни тасса̄ датва̄ ‘‘име каха̄пан̣е гахетва̄ имам̣ ад̣д̣хама̄сам̣ сет̣т̣хипуттам̣ паричара̄хӣ’’ти там̣ са̄микасса аппетва̄ сайам̣ упосатхан̇га̄ни адхит̣т̣ха̄йа ‘‘имам̣ ад̣д̣хама̄сам̣ буддхадассана̄дӣни лабхисса̄мӣ’’ти тут̣т̣хама̄наса̄ йа̄ва пава̄ран̣а̄йа буддхаппамукхам̣ бхиккхусан̇гхам̣ ниманта̄петва̄ ад̣д̣хама̄сам̣ маха̄да̄нам̣ ада̄си, паччха̄бхаттам̣ маха̄насе кхаджджабходжджа̄дӣни сам̣видаха̄пети. тасса̄ са̄мико ‘‘све пава̄ран̣а̄’’ти сирима̄йа саха ва̄тапа̄не т̣хатва̄ бахи олокенто там̣ татха̄вичарантим̣ седакилиннам̣ чха̄рика̄йа окин̣н̣ам̣ ан̇га̄рамасимаккхитам̣ дисва̄ ‘‘аттано сампаттим̣ абхун̃джитва̄ кусалам̣ на̄ма кароти ба̄ла̄’’ти хаси. уттара̄пи там̣ олокетва̄ ‘‘сампара̄йаттхам̣ кусалам̣ на кароти ба̄ло’’ти хаси.

сирима̄ убхиннампи там̣ кирийам̣ дисва̄ ‘‘ахам̣ гхараса̄минӣ’’ти ман̃н̃ама̄на̄ исса̄паката̄ уттара̄йа куджджхитва̄ ‘‘дуккхам̣ уппа̄десса̄мӣ’’ти па̄са̄да̄ отарати. уттара̄ там̣ н̃атва̄ пӣт̣хаке нисӣдитва̄ там̣ меттена читтена пхари. сирима̄ па̄са̄да̄ оруйха маха̄насам̣ пависитва̄ пӯвапачанато ул̣ун̇капӯрам̣ паккутхитам̣ саппим̣ гахетва̄ тасса̄ маттхаке окири. там̣ падуминипан̣н̣е сӣтӯдакам̣ вийа виниват̣т̣етва̄ агама̄си. да̄сийо сиримам̣ хаттхехи па̄дехи потхетва̄ бхӯмийам̣ па̄тесум̣. уттара̄ метта̄джха̄нато вут̣т̣ха̄йа да̄сийо ва̄реси. сирима̄ уттарам̣ кхама̄песи. уттара̄ ‘‘све саттху пурато кхама̄пехӣ’’ти ватва̄ та̄йа ка̄йавеййа̄ват̣икам̣ йа̄чита̄йа бйан̃джанасампа̄данам̣ а̄чиккхи. са̄ там̣ сампа̄детва̄ аттано парива̄ра̄ пан̃часата̄ ган̣ика̄йо сасан̇гхам̣ саттха̄рам̣ паривиситва̄ ‘‘кхама̄панасаха̄йика̄ хотха̄’’ти ватва̄ пунадивасе татха̄ та̄хи ган̣ика̄хи саддхим̣ саттху бхаттакичча̄васа̄не саттха̄рам̣ вандитва̄ ‘‘ахам̣ бхагава̄ уттара̄йа апараджджхим̣, кхамату ме уттара̄’’ти а̄ха. саттха̄ ‘‘кхама, уттаре’’ти ватва̄ ‘‘кхама̄ми, бхагава̄’’ти вутте ‘‘аккодхена джине кодха’’нтиа̄дикам̣ (дха. па. 223) дхаммам̣ десеси. уттара̄ пуретарамева са̄микан̃ча сассусасуре ча саттху сантике упанеси. десана̄васа̄не те ча тайо джана̄, сабба̄ ча ган̣ика̄йо сота̄паттипхале патит̣т̣хахим̣сӯти. евам̣ уттара̄йа упа̄сика̄йа паккутхитасаппина̄ пӣл̣а̄бха̄во сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхи.

са̄ма̄ватӣ упа̄сика̄ на̄ма косамбийам̣ уденасса ран̃н̃о аггамахесӣ. тасса хи ран̃н̃о пан̃часатапан̃часатаиттхипарива̄ра̄ тиссо аггамахесийо ахесум̣. та̄сам̣ са̄ма̄ватӣ бхаддийанагаре бхаддийасет̣т̣хино дхӣта̄. питари ка̄лан̇кате питу саха̄йакасса косамбийам̣ гхоситасет̣т̣хино гхаре пан̃часатаиттхипарива̄равад̣д̣хитам̣ вайаппаттам̣ ра̄джа̄ дисва̄ сан̃джа̄тасинехо сапарива̄раматтано гхарам̣ нетва̄ абхисекат̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. чан̣д̣ападжджотасса ран̃н̃о дхӣта̄ ва̄суладатта̄ на̄ма ека̄ махесӣ. ма̄ган̣д̣ийабра̄хман̣асса дхӣта̄ бхагавато па̄дапарича̄рикам̣ катва̄ питара̄ диййама̄на̄ –

‘‘дисва̄на тан̣хам̣ аратим̣ раган̃ча, на̄хоси чхандо апи метхунасмим̣;

кимевидам̣ муттакарӣсапун̣н̣ам̣, па̄да̄пи нам̣ сампхуситум̣ на иччхе’’ти. (су. ни. 841) –

бхагавата̄ бха̄ситам̣ га̄тхам̣ сутва̄ бхагавати а̄гха̄там̣ бандхи. тасса̄ ма̄та̄питаро ма̄ган̣д̣ийасуттадесана̄васа̄не ана̄га̄мипхалам̣ патва̄ паббаджитва̄ арахаттам̣ па̄пун̣им̣су. тасса̄ чӯл̣апита̄ ма̄ган̣д̣ийо там̣ косамбим̣ нетва̄ ран̃н̃о ада̄си. са̄ ран̃н̃о ека̄ махесӣ.

атха кхо гхоситасет̣т̣хи куккут̣асет̣т̣хи па̄ва̄рикасет̣т̣хӣти тайо сет̣т̣хино локе татха̄гатуппа̄дам̣ сутва̄ джетаванам̣ саттху сантикам̣ гантва̄ дхаммам̣ сутва̄ сота̄паттипхалам̣ патва̄ ад̣д̣хама̄сам̣ буддхаппамукхасса бхиккхусан̇гхасса маха̄да̄нам̣ датва̄ саттху косамбигаманам̣ а̄йа̄читва̄ косамбим̣ гантва̄ гхосита̄ра̄мо куккут̣а̄ра̄мо па̄ва̄рика̄ра̄моти тайо джана̄ тайо а̄ра̄ме ка̄ра̄петва̄ анупуббена таттха а̄гатам̣ саттха̄рам̣ пат̣ипа̄т̣ийа̄ екекасмим̣ дивасе екекасмим̣ виха̄ре васа̄петва̄ екеко сасан̇гхасса бхагавато маха̄да̄намада̄си. атхекадивасам̣ тесам̣ упат̣т̣ха̄ко сумано на̄ма ма̄ла̄ка̄ро сет̣т̣хино а̄йа̄читва̄ сасан̇гхам̣ саттха̄рам̣ бходжетум̣ аттано гхаре нисӣда̄песи. тасмим̣ кхан̣е са̄ма̄ватийа̄ парича̄рика̄ кхуджджуттара̄ на̄ма да̄сӣ ат̣т̣ха каха̄пан̣е гахетва̄ тасса гхарам̣ агама̄си. со ‘‘сасан̇гхасса та̄ва саттхуно паривесанасаха̄йа̄ хохӣ’’ти а̄ха. са̄ татха̄ катва̄ саттху бхаттакичча̄васа̄не дхаммадесанам̣ сутва̄ сота̄панна̄ хутва̄ ан̃н̃ада̄ чатта̄ро каха̄пан̣е аттано а̄дийантӣ адиннам̣ а̄дийитум̣ абхаббатта̄ ат̣т̣хахи каха̄пан̣ехи пуппха̄ни а̄да̄йа са̄ма̄ватийа̄ упана̄меси. та̄йа пуппха̄нам̣ бахубха̄вака̄ран̣ам̣ пут̣т̣ха̄ муса̄ бхан̣итум̣ абхаббатта̄ йатха̄сабха̄вам̣ а̄ха. ‘‘аджджа касма̄ на ган̣хӣ’’ти вутта̄ ‘‘самма̄самбуддхасса дхаммам̣ сутва̄ аматам̣ саччха̄ка̄си’’нти а̄ха. ‘‘амма уттаре, там̣ дхаммам̣ амха̄кампи катхехӣ’’ти. ‘‘тена хи мам̣ нха̄петва̄ суддхам̣ ваттхайугам̣ датва̄ учче а̄сане нисӣда̄петва̄ сабба̄ нӣча̄санесу нисӣдатха̄’’ти а̄ха. та̄ сабба̄пи татха̄ карим̣су. са̄ секхапат̣исамбхидаппатта̄ арийаса̄вика̄ екам̣ ваттхам̣ нива̄сетва̄ екам̣ уттара̄сан̇гам̣ катва̄ бӣджаним̣ гахетва̄ та̄сам̣ дхаммам̣ десеси. са̄ма̄ватӣ ча пан̃часата̄ ча иттхийо сота̄паттипхалам̣ па̄пун̣им̣су. та̄ сабба̄пи кхуджджуттарам̣ вандитва̄ ‘‘амма, аджджато пат̣т̣ха̄йа веййа̄ваччам̣ акатва̄ амха̄кам̣ ма̄тут̣т̣ха̄не а̄чарийат̣т̣ха̄не ча т̣хатва̄ саттха̄ра̄ деситадеситам̣ дхаммам̣ сутва̄ амха̄кам̣ катхехӣ’’ти а̄хам̣су. са̄ татха̄ каронтӣ апарабха̄ге типит̣акадхара̄ хутва̄ саттха̄ра̄ бахуссута̄нам̣ упа̄сика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапита̄ аггат̣т̣ха̄нам̣ лабхи. са̄ма̄ватимиссика̄ буддхасса дассанам̣ пихенти, дасабале антаравӣтхим̣ пат̣ипанне ва̄тапа̄несу аппахонтесу бхиттим̣ бхиндитва̄ саттха̄рам̣ олокенти, ванданапӯджанан̃ча каронти.

ма̄ган̣д̣ийа̄ таттха гата̄ та̄ни чхидда̄ни дисва̄ таттха ка̄ран̣ам̣ пуччхантӣ саттху а̄гатабха̄вам̣ н̃атва̄ бхагавати а̄гха̄тена та̄сампи куджджхитва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, са̄ма̄ватимиссика̄нам̣ бахиддха̄ паттхана̄ аттхи, бхиттим̣ бхиндитва̄ саман̣ам̣ готамам̣ олокенти, катипа̄хена там̣ ма̄рессантӣ’’ти ра̄джа̄нам̣ а̄ха. ра̄джа̄ чхидда̄ни дисва̄пи тасса̄ вачанам̣ на саддахи, уддхаччхиддакава̄тапа̄на̄ни ка̄ра̄песи. пуна ма̄ган̣д̣ийа̄ ра̄джа̄нам̣ та̄су бхиндитука̄ма̄ ат̣т̣ха саджӣвакуккут̣е а̄хара̄петва̄ ‘‘маха̄ра̄джа, та̄сам̣ вӣмам̣санаттхам̣ име куккут̣е ма̄ретва̄ ‘маматтха̄йа пача̄хӣ’ти песехӣ’’ти а̄ха. ра̄джа̄ татха̄ песеси. та̄йа ‘‘па̄н̣а̄типа̄там̣ на карома̄’’ти вутте пуна ‘‘тасса саман̣асса готамасса пачитва̄ песехӣ’’ти а̄ха. ран̃н̃а̄ татха̄ песите ма̄ган̣д̣ийа̄ ат̣т̣ха ма̄ритакуккут̣е татха̄ ватва̄ песеси. са̄ма̄ватӣ пачитва̄ дасабаласса па̄хеси. ма̄ган̣д̣ийа̄ тенапи ра̄джа̄нам̣ копетум̣ на̄саккхи.

ра̄джа̄ пана тӣсу махесӣсу екекисса̄ васанат̣т̣ха̄не сатта сатта диваса̄ни васати. ра̄джа̄ аттано гаманат̣т̣ха̄нам̣ хаттхикантавӣн̣ам̣ а̄да̄йа гаччхати. ма̄ган̣д̣ийа̄ ран̃н̃о са̄ма̄ватийа̄ па̄са̄дагаманака̄ле да̄т̣ха̄ агадена дхова̄петва̄ вел̣упаббе паккхипа̄петва̄ екам̣ кан̣хасаппапотакам̣ а̄хара̄петва̄ антовӣн̣а̄йа паккхипитва̄ ма̄ла̄гул̣акена чхиддам̣ пидахи. там̣ ран̃н̃о таттха гатака̄ле апара̄парам̣ вичарантӣ вийа хутва̄ вӣн̣а̄чхиддато ма̄ла̄гул̣акам̣ апанеси. саппо никкхамитва̄ пассасанто пхан̣ам̣ катва̄ сайанапит̣т̣хе нипаджджи. са̄ а̄ха – ‘‘дхӣ саппо’’ти маха̄саддамака̄си. ра̄джа̄ саппам̣ дисва̄ куджджхи. са̄ма̄ватӣ ран̃н̃о куддхабха̄вам̣ н̃атва̄ пан̃чаннам̣ иттхисата̄нам̣ сан̃н̃амада̄си ‘‘аджджа одхисакаметта̄пхаран̣ена ра̄джа̄нам̣ пхаратха̄’’ти. сайампи татха̄ ака̄си. ра̄джа̄ сахассатха̄мадханум̣ а̄да̄йа джийам̣ пот̣хетва̄ са̄ма̄ватим̣ дхуре катва̄ сабба̄ та̄ иттхийо пат̣ипа̄т̣ийа̄ т̣хапа̄петва̄ висапӣтам̣ кхураппам̣ саннайхитва̄ дханум̣ пӯретва̄ ат̣т̣ха̄си. кхураппам̣ нева кхипитум̣, на оропитум̣ саккоти, гаттехи седа̄ муччанти, сарӣрам̣ ведхати, мукхато кхел̣о патати, ган̣хитаббагахан̣ам̣ на пассати, атха нам̣ са̄ма̄ватӣ ‘‘ким̣, маха̄ра̄джа, киламасӣ’’ти а̄ха. ‘‘а̄ма, деви, килама̄ми, авассайо ме хохӣ’’ти. ‘‘са̄дху, маха̄ра̄джа, кхураппам̣ патхавӣмукхам̣ карохӣ’’ти. ра̄джа̄ татха̄ ака̄си. са̄ ‘‘ран̃н̃о хаттхато кхураппам̣ муччатӯ’’ти адхит̣т̣ха̄си. тасмим̣ кхан̣е кхураппам̣ муччи. ра̄джа̄ там̣кхан̣ан̃н̃ева удаке нимуджджитва̄ аллаваттхо аллакесо са̄ма̄ватийа̄ па̄десу нипатитва̄ ‘‘кхама, деви, майхам̣ –

‘саммуйха̄ми памуйха̄ми, сабба̄ муйханти ме диса̄;

са̄ма̄ватӣ мам̣ та̄йассу, тван̃ча ме саран̣ам̣ бхава̄’’’ти. – а̄ха;

са̄ма̄ватӣ –

‘‘ма̄ мам̣ твам̣ саран̣ам̣ гаччха, йамахам̣ саран̣ам̣ гата̄;

саран̣ам̣ гаччха там̣ буддхам̣, тван̃ча ме саран̣ам̣ бхава̄’’ти. –

а̄ха. ра̄джа̄ ‘‘тена хи там̣ саран̣ам̣ гаччха̄ми саттха̄ран̃ча, варан̃ча те даммӣ’’ти а̄ха. са̄ ‘‘варо гахито хоту, маха̄ра̄джа̄’’ти а̄ха. ра̄джа̄ саттха̄рам̣ упасан̇камитва̄ саран̣ам̣ гантва̄ нимантетва̄ буддхаппамукхасса сан̇гхасса сатта̄хам̣ маха̄да̄нам̣ датва̄ ‘‘са̄ма̄ватим̣ варам̣ ган̣ха̄хӣ’’ти а̄ха. ‘‘са̄дху, маха̄ра̄джа, имам̣ ме варам̣ дехи, саттха̄ пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ идха̄гаччхату, дхаммам̣ сосса̄мӣ’’ти а̄ха. ра̄джа̄ саттха̄рам̣ вандитва̄ ‘‘бханте, пан̃чахи бхиккхусатехи саддхим̣ нибаддхам̣ идха̄гаччхатха, са̄ма̄ватимиссика̄ ‘дхаммам̣ сосса̄ма̄’ти вадантӣ’’ти а̄ха. саттха̄ ‘‘маха̄ра̄джа, буддха̄нам̣ на̄ма екат̣т̣ха̄нам̣ нибаддхам̣ гантум̣ на ват̣т̣ати, маха̄джанопи пачча̄сӣсатӣ’’ти а̄ха. ‘‘тена хи, бханте, бхиккхӯ а̄н̣а̄петха̄’’ти. саттха̄ а̄нандаттхерам̣ а̄н̣а̄песи. тхеро пан̃ча бхиккхусата̄ни а̄да̄йа нибаддхам̣ ра̄джакулам̣ гаччхати. та̄пи девӣпамукха̄ иттхийо тхерам̣ бходжетва̄ дхаммам̣ сун̣им̣су. са̄ма̄ватин̃ча саттха̄ метта̄виха̄рӣнам̣ упа̄сика̄нам̣ аггат̣т̣ха̄не т̣хапесӣти. евам̣ ран̃н̃о кхураппам̣ мун̃читум̣ ависаханабха̄во са̄ма̄ватийа̄ упа̄сика̄йа сама̄дхивиппха̄ра̄ иддхӣти. еттха ча авеччаппаса̄дена ва̄ окаппанапаса̄дена ва̄ ратанаттайасаран̣агаманена ва̄ ратанаттайам̣ упа̄сатӣти упа̄сика̄ти вуччатӣти.

17. арийиддхиниддесе арийа̄ иддхӣти четовасиппатта̄нам̣ кхӣн̣а̄саваарийа̄нам̣йева самбхавато арийа̄ иддхӣти вуччатӣти. идха бхиккхӯти имасмим̣ са̄сане кхӣн̣а̄саво бхиккху. анит̣т̣хе ваттхусминти а̄рамман̣апакатийа̄ амана̄пе ваттхусмим̣ сатте ва̄ сан̇кха̄ре ва̄. метта̄йа ва̄ пхаратӣти сатто че хоти, метта̄бха̄вана̄йа пхарати. дха̄туто ва̄ упасам̣харатӣти сан̇кха̄ро че хоти, ‘‘дха̄туматта’’нти дха̄туманасика̄рам̣ упасам̣харати. саттепи дха̄тӯпасам̣ха̄ро ват̣т̣ати. асубха̄йа ва̄ пхаратӣти сатто че, асубхабха̄вана̄йа пхарати. аниччато ва̄ упасам̣харатӣти сан̇кха̄ро че, ‘‘аничча’’нти манасика̄рам̣ упасам̣харати. тадубхайанти там̣ убхайам̣. упеккхакоти чхал̣ан̇гупеккха̄йа упеккхако. сатоти сативепуллаппаттатта̄. сампаджа̄ноти пан̃н̃а̄йа сампаджа̄нака̄ритта̄. чаккхуна̄ рӯпам̣ дисва̄ти ка̄ран̣авасена чаккхӯти ладдхавоха̄рена рӯпадассанасаматтхена чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ дисва̄. пора̄н̣а̄ пана̄ху – ‘‘чаккху рӯпам̣ на пассати ачиттакатта̄, читтам̣ на пассати ачаккхукатта̄, два̄ра̄рамман̣асан̇гхат̣т̣ане пана паса̄даваттхукена читтена пассати. ӣдисӣ панеса̄ ‘дхануна̄ виджджхатӣ’тиа̄дӣсу вийа сасамбха̄ракатха̄ на̄ма хоти. тасма̄ чаккхувин̃н̃а̄н̣ена рӯпам̣ дисва̄ти айаметтха аттхо’’ти (дха. са. ат̣т̣ха. 1352). атха ва̄ чаккхуна̄ каран̣абхӯтена рӯпам̣ дисва̄ти аттхо. нева сумано хотӣти гехаситасоманассапат̣иккхепо, на кирийабхӯта̄йа соманассаведана̄йа. на думманоти саббадоманассапат̣иккхепо. упеккхако вихаратӣти ит̣т̣ха̄нит̣т̣ха̄рамман̣а̄па̄тхе парисуддхапакатибха̄ва̄виджахана̄ка̄рабхӯта̄йа чхасу два̄ресу паваттанато ‘‘чхал̣ан̇гупеккха̄’’ти ладдхана̄ма̄йа татрамаджджхаттупеккха̄йа упеккхако вихарати. сотена саддам̣ сутва̄тиа̄дӣсупи есева найо.

18. каммавипа̄каджиддхиниддесе саббесам̣ паккхӣнанти саббесам̣ паккхиджа̄та̄нам̣ джха̄на̄бхин̃н̃а̄ вина̄йева а̄ка̄сена гаманам̣. татха̄ саббесам̣ дева̄нам̣ а̄ка̄сагаманам̣ дассана̄дӣни ча. екачча̄нам̣ манусса̄нанти пат̣хамакаппика̄нам̣ манусса̄нам̣. екачча̄нам̣ винипа̄тика̄нанти пийан̇карама̄та̄ пунаббасума̄та̄ пхуссамитта̄ дхаммагутта̄тиевама̄дӣнам̣ сукхасамуссайато винипатитатта̄ винипа̄тика̄нам̣ ан̃н̃есан̃ча пета̄нам̣ на̄гасупан̣н̣а̄нан̃ча а̄ка̄сагамана̄дикам̣ каммавипа̄каджа̄ иддхи.

пун̃н̃авато иддхиниддесе ра̄джа̄ти дхаммена паресам̣ ран̃джанато ра̄джа̄. ратаначаккам̣ ваттетӣти чаккаваттӣ. веха̄сам̣ гаччхатӣти аччантасам̣йогаттхе упайогавачанам̣. чатуран̇гинийа̄ти хаттхиассаратхапаттисан̇кха̄тачатуан̇гаватийа̄. сена̄ти тесам̣ самӯхаматтамева. антамасоти хет̣т̣химантато. ассабандха̄ на̄ма асса̄нам̣ раккхака̄. гопуриса̄ на̄ма гуннам̣ раккхака̄. упа̄да̄йа̄ти ависсаджджетва̄. евам̣ тесам̣ веха̄сагаманан̃ча пун̃н̃авато иддхӣти аттхо.

джотикасса гахапатисса пун̃н̃авато иддхӣти джотико на̄ма пуббе паччекабуддхесу ката̄дхика̄ро ра̄джагаханагаре сет̣т̣хи. тасса кира джа̄тадивасе сакаланагаре сабба̄вудха̄ни джалим̣су, саббесам̣ ка̄йа̄рул̣ха̄ни а̄бхаран̣а̄нипи паджджалита̄ни вийа обха̄сам̣ мун̃чим̣су, нагарам̣ екападжджотам̣ ахоси. атхасса на̄маггахан̣адивасе сакаланагарасса екаджотибхӯтатта̄ джотикоти на̄мам̣ карим̣су. атхасса вайаппаттака̄ле гехакаран̣аттха̄йа бхӯмитале содхийама̄не сакко девара̄джа̄ а̄гантва̄ сол̣асакарӣсаматте т̣ха̄не патхавим̣ бхиндитва̄ саттаратанамайам̣ саттабхӯмикам̣ па̄са̄дам̣ ут̣т̣ха̄песи, па̄са̄дам̣ париккхипитва̄ саттаратанамайе саттадва̄ракот̣т̣хакайутте саттапа̄ка̄ре ут̣т̣ха̄песи, па̄ка̄рапарийанте чатусат̣т̣хи каппаруккхе ут̣т̣ха̄песи, па̄са̄дасса чатӯсу кан̣н̣есу йоджаникатига̄вутикадвига̄вутикаекага̄вутика̄ чатассо нидхикумбхийо ут̣т̣ха̄песи. па̄са̄дасса чатӯсу кан̣н̣есу тарун̣ата̄лаккхандхаппама̄н̣а̄ чатассо суван̣н̣амайа̄ уччхуйат̣т̣хийо ниббаттим̣су. та̄сам̣ ман̣имайа̄ни патта̄ни суван̣н̣амайа̄ни пабба̄ни ахесум̣. саттасу два̄ракот̣т̣хакесу екекасмим̣ екадвитичатупан̃чачхасаттайаккхасахассапарива̄ра̄ сатта йаккха̄ а̄раккхам̣ ган̣хим̣су.

бимбиса̄рамаха̄ра̄джа̄ па̄са̄да̄дӣнам̣ ут̣т̣ха̄нам̣ сутва̄ сет̣т̣хичхаттам̣ пахин̣и. со джотикасет̣т̣хӣти сакаладжамбудӣпе па̄кат̣о хутва̄ уттаракуруто девата̄хи а̄нетва̄ сиригаббхе нисӣда̄пита̄йа екан̃ча тан̣д̣улана̄л̣им̣ тайо ча джотипа̄са̄н̣е гахетва̄ а̄гата̄йа бхарийа̄йа саддхим̣ тасмим̣ па̄са̄де маха̄сампаттим̣ анубхаванто васи. тесам̣ йа̄ваджӣвам̣ та̄йа екатан̣д̣улана̄л̣ийа̄ бхаттам̣ пахоси. саче кира те сакат̣асатампи тан̣д̣ула̄нам̣ пӯретука̄ма̄ хонти, са̄ тан̣д̣улана̄л̣ийева хутва̄ тит̣т̣хати. бхаттапачанака̄ле тан̣д̣уле уккхалийам̣ паккхипитва̄ тесам̣ па̄са̄н̣а̄нам̣ упари т̣хапенти. па̄са̄н̣а̄ та̄вадева паджджалитва̄ бхатте паккаматте нибба̄йанти. тенева сан̃н̃а̄н̣ена бхаттасса паккабха̄вам̣ джа̄нанти. сӯпеййа̄дипачанака̄лепи есева найо. евам̣ тесам̣ джотипа̄са̄н̣ехи а̄ха̄ро паччати, ман̣иа̄локена васанти. аггисса ва̄ дӣпасса ва̄ обха̄самева на джа̄ним̣су. джотикасса кира еварӯпа̄ сампаттӣти сакаладжамбудӣпе па̄кат̣о ахоси. маха̄джано йа̄на̄дӣхи дассанаттха̄йа а̄гаччхати. джотикасет̣т̣хи а̄гата̄гата̄нам̣ уттаракурутан̣д̣ула̄нам̣ бхаттам̣ да̄пети, ‘‘каппаруккхехи ваттха̄бхаран̣а̄ни ган̣хантӯ’’ти а̄н̣а̄пети, ‘‘га̄вутиканидхикумбхийа̄ мукхам̣ вивара̄петва̄ йа̄панаматтам̣ ган̣хантӯ’’ти а̄н̣а̄пети. сакаладжамбудӣпава̄сикесу дханам̣ гахетва̄ гаччхантесу нидхикумбхийа̄ ан̇гуламаттампи ӯнам̣ на̄хосӣти айамасса пун̃н̃авато иддхи.

джат̣иласса гахапатисса пун̃н̃авато иддхӣти джат̣ило на̄ма кассапасса бхагавато дха̄тучетийе ката̄дхика̄ро таккасила̄йам̣ сет̣т̣хи. тасса кира ма̄та̄ ба̄ра̄н̣асийам̣ сет̣т̣хидхӣта̄ абхирӯпа̄ ахоси. там̣ паннарасасол̣асавассуддесикака̄ле а̄раккханаттха̄йа саттабхӯмикасса па̄са̄дасса упаритале ва̄сайим̣су. там̣ екадивасам̣ ва̄тапа̄нам̣ виваритва̄ бахи олокийама̄нам̣ а̄ка̄сена гаччханто виджджа̄дхаро дисва̄ уппаннасинехо ва̄тапа̄нена пависитва̄ та̄йа саддхим̣ сантхавамака̄си. са̄ тена габбхам̣ ган̣хи. атха нам̣ да̄сӣ дисва̄ ‘‘амма, ким̣ ида’’нти ватва̄ ‘‘хоту, кассачи ма̄ а̄чиккхӣ’’ти вутта̄ бхайена тун̣хӣ ахоси. са̄пи дасаме ма̄се путтам̣ виджа̄йитва̄ навабха̄джанам̣ а̄хара̄петва̄ таттха там̣ да̄ракам̣ нипаджджа̄петва̄ там̣ бха̄джанам̣ пидахитва̄ упари пуппхада̄ма̄ни т̣хапетва̄ ‘‘имам̣ сӣсена уккхипитва̄ гантва̄ ган̇га̄йа виссаджджехи, ‘ким̣ ида’нти ча пут̣т̣ха̄ ‘аййа̄йа ме баликамма’нти вадеййа̄сӣ’’ти да̄сим̣ а̄н̣а̄песи. са̄ татха̄ ака̄си. хет̣т̣ха̄ган̇га̄йапи две иттхийо нха̄йама̄на̄ там̣ бха̄джанам̣ удакена а̄харийама̄нам̣ дисва̄ ека̄ ‘‘майхетам̣ бха̄джана’’нти а̄ха. ека̄ ‘‘йам̣ етасса анто, там̣ майха’’нти ватва̄ бха̄джане сампатте там̣ а̄да̄йа тхале т̣хапетва̄ виваритва̄ да̄ракам̣ дисва̄ ека̄ ‘‘мама бха̄джана’’нти вуттатта̄ ‘‘да̄рако мамева хотӣ’’ти а̄ха. ека̄ ‘‘йам̣ бха̄джанасса анто, там̣ мама̄’’ти вуттатта̄ ‘‘мама да̄рако’’ти а̄ха. та̄ вивадама̄на̄ виниччхайам̣ гантва̄ амаччесу виниччхитум̣ асакконтесу ран̃н̃о сантикам̣ агамам̣су. ра̄джа̄ та̄сам̣ вачанам̣ сутва̄ ‘‘твам̣ да̄ракам̣ ган̣ха, твам̣ бха̄джана’’нти а̄ха. йа̄йа пана да̄рако ладдхо, са̄ маха̄качча̄йанаттхерасса упат̣т̣ха̄йика̄ хоти. са̄ там̣ да̄ракам̣ ‘‘тхерасса сантике пабба̄джесса̄мӣ’’ти посеси. тасса джа̄тадивасе габбхамаласса дховитва̄ анапанӣтатта̄ кеса̄ джат̣ита̄ хутва̄ ат̣т̣хам̣су. тенасса джат̣илотева на̄мам̣ акам̣су.

тасса падаса̄ вичаран̣ака̄ле тхеро там̣ гехам̣ пин̣д̣а̄йа па̄виси. упа̄сика̄ тхерам̣ нисӣда̄петва̄ а̄ха̄рамада̄си. тхеро да̄ракам̣ дисва̄ ‘‘упа̄сике, да̄рако те ладдхо’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, бханте, има̄хам̣ тумха̄кам̣ сантике пабба̄джессанти посеси’’нти а̄ха. тхеро ‘‘са̄дхӯ’’ти там̣ а̄да̄йа гаччханто ‘‘аттхи ну кхо имасса гихисампаттим̣ анубхавитум̣ пун̃н̃акамма’’нти олокенто ‘‘маха̄пун̃н̃о сатто маха̄сампаттим̣ анубхависсати, дахаро ева ча та̄ва, н̃а̄н̣ампи та̄васса парипа̄кам̣ на гаччхатӣ’’ти чинтетва̄ там̣ а̄да̄йа таккасила̄йам̣ екасса упат̣т̣ха̄касса гехам̣ агама̄си. со тхерам̣ вандитва̄ т̣хито да̄ракам̣ дисва̄ ‘‘да̄рако, бханте, ладдхо’’ти пуччхи. ‘‘а̄ма, упа̄сака, паббаджиссати, дахаро та̄ва тава сантике хотӯ’’ти. со ‘‘са̄дху, бханте’’ти там̣ путтат̣т̣ха̄не т̣хапетва̄ пат̣иджагги. тасса пана гехе два̄даса васса̄ни бхан̣д̣акам̣ уссаннам̣ хоти. со га̄мантарам̣ гаччханто саббампи там̣ бхан̣д̣акам̣ а̄пан̣ам̣ а̄харитва̄ тасса тасса бхан̣д̣акасса мӯлам̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘идан̃чидан̃ча еттакам̣ на̄ма дханам̣ гахетва̄ дадеййа̄сӣ’’ти ватва̄ пакка̄ми.

там̣ дивасам̣ нагарапаригга̄хика̄ девата̄ антамасо джӣракамаричаматтакена̄пи аттхике тассева а̄пан̣а̄бхимукхе карим̣су. со два̄даса васса̄ни уссаннабхан̣д̣акам̣ екадивасенева виккин̣и. кут̣умбико а̄гантва̄ а̄пан̣е кин̃чи адисва̄ ‘‘саббам̣ те, та̄та, бхан̣д̣акам̣ на̄сита’’нти а̄ха. ‘‘на на̄ситам̣, та̄та, саббам̣ тумхехи вуттанайена виккин̣итам̣, идам̣ асукасса мӯлам̣, идам̣ асукасса мӯла’’нти саббамӯлам̣ тассева аппеси. кут̣умбико пасӣдитва̄ ‘‘анаггхо пурисо йаттха каттхачи джӣвитум̣ саматтхо’’ти аттано вайаппаттам̣ дхӣтарам̣ тасса датва̄ ‘‘гехамасса каротха̄’’ти пурисе а̄н̣а̄петва̄ нит̣т̣хите гехе ‘‘гаччхатха тумхе, аттано гехе васатха̄’’ти а̄ха. атхасса гехапависанака̄ле екена па̄дена умма̄ре аккантаматте гехасса паччхимабха̄ге бхӯмит̣т̣ха̄не асӣтихаттхо суван̣н̣апаббато ут̣т̣хахи. ра̄джа̄ кира джат̣иласса гехе бхӯмим̣ бхиндитва̄ суван̣н̣апаббато ут̣т̣хитоти сутва̄ тасса сет̣т̣хичхаттам̣ песеси. со джат̣иласет̣т̣хи на̄ма ахосӣти айамасса пун̃н̃авато иддхи.

мен̣д̣акасса сет̣т̣хисса пун̃н̃авато иддхӣти (маха̄ва. 296) мен̣д̣ако на̄ма випассимхи бхагавати ката̄дхика̄ро магадхарат̣т̣хе бхаддийанагаре сет̣т̣хи. тасса кира паччхимагехе ат̣т̣хакарӣсаматте т̣ха̄не хаттхиассаусабхаппама̄н̣а̄ суван̣н̣амен̣д̣ака̄ патхавим̣ бхиндитва̄ пит̣т̣хийа̄ пит̣т̣хим̣ пахарама̄на̄ ут̣т̣хахим̣су, тесам̣ мукхесу пан̃чаван̣н̣а̄нам̣ сутта̄нам̣ ген̣д̣ука̄ паккхитта̄ хонти. саппителамадхупха̄н̣ита̄дӣхи ча ваттхаччха̄данахиран̃н̃асуван̣н̣а̄дӣхи ча аттхе сати тесам̣ мукхато ген̣д̣укам̣ апаненти. екассапи мен̣д̣акасса мукхато сакаладжамбудӣпава̄сӣнам̣ пахонакам̣ саппителамадхупха̄н̣итаваттхаччха̄данахиран̃н̃асуван̣н̣ам̣ никкхамати. тато пат̣т̣ха̄йеса мен̣д̣акасет̣т̣хӣти пан̃н̃а̄йӣти айамасса пун̃н̃авато иддхи.

гхоситасса гахапатисса пун̃н̃авато иддхӣти гхосито (а. ни. ат̣т̣ха. 1.1.260-261) на̄ма паччекасамбуддхе ката̄дхика̄ро саккарат̣т̣хе косамбийам̣ сет̣т̣хи. со кира девалокато чавитва̄ косамбийам̣ нагарасобхинийа̄ куччхисмим̣ ниббатти. са̄ там̣ виджа̄тадивасе суппе сайа̄петва̄ сан̇ка̄ракӯт̣е чхад̣д̣а̄песи. да̄ракам̣ ка̄касунакха̄ парива̄ретва̄ нисӣдим̣су. еко пурисо там̣ дисва̄ва путтасан̃н̃ам̣ пат̣илабхитва̄ ‘‘путто ме ладдхо’’ти гехам̣ неси. тада̄ косамбикасет̣т̣хи пурохитам̣ дисва̄ ‘‘ким̣, а̄чарийа, аджджа те титхикаран̣анаккхатта̄дайо олокита̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘а̄ма, маха̄сет̣т̣хӣ’’ти вутте ‘‘джанападасса ким̣ бхависсатӣ’’ти пуччхи. ‘‘имасмим̣ нагаре аджджа джа̄тада̄рако джет̣т̣хасет̣т̣хи бхависсатӣ’’ти а̄ха. тада̄ сет̣т̣хино бхарийа̄ гаругаббха̄ хоти, тасма̄ со сӣгхам̣ гехам̣ песеси ‘‘гаччха, джа̄на̄хи нам̣ виджа̄та̄ ва̄, на ва̄’’ти. ‘‘на виджа̄та̄’’ти сутва̄ гехам̣ гантва̄ ка̄л̣им̣ на̄ма да̄сим̣ паккоситва̄ сахассам̣ датва̄ ‘‘гаччха, имасмим̣ нагаре упадха̄ретва̄ аджджа джа̄тада̄ракам̣ ган̣хитва̄ ехӣ’’ти а̄ха. са̄ упадха̄рентӣ там̣ гехам̣ гантва̄ там̣ да̄ракам̣ там̣ дивасам̣ джа̄там̣ н̃атва̄ сахассам̣ датва̄ а̄нетва̄ сет̣т̣хино дассеси. сет̣т̣хи ‘‘саче ме дхӣта̄ джа̄йиссати, та̄йа нам̣ саддхим̣ нива̄сетва̄ сет̣т̣хит̣т̣ха̄насса са̄микам̣ карисса̄ми. саче путто джа̄йиссати, гха̄тесса̄ми на’’нти чинтетва̄ там̣ гехе вад̣д̣ха̄песи.

атхасса бхарийа̄ катипа̄хаччайена путтам̣ виджа̄йи. сет̣т̣хи ‘‘имасмим̣ асати мама путто сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ лабхиссати. ида̄нева нам̣ ма̄ретум̣ ват̣т̣атӣ’’ти ка̄л̣им̣ а̄мантетва̄ ‘‘гаччха дже, ваджато гуннам̣ никкхаманавела̄йа ваджадва̄рамаджджхе имам̣ тирийам̣ нипаджджа̄пехи, га̄вийо нам̣ маддитва̄ ма̄рессанти, маддита̄маддитабха̄вам̣ панасса н̃атва̄ ехӣ’’ти а̄ха. са̄ гантва̄ гопа̄лакена ваджадва̄ре виват̣аматтейева там̣ татха̄ нипаджджа̄песи. гоган̣аджет̣т̣хако усабхо ан̃н̃асмим̣ ка̄ле саббапаччха̄ никкхамантопи там̣дивасам̣ саббапат̣хамам̣ никкхамитва̄ да̄ракам̣ чатуннам̣ па̄да̄нам̣ антаре катва̄ ат̣т̣ха̄си. анекасата̄ га̄во усабхасса две пасса̄ни гхам̣сантийо никкхамим̣су. гопа̄лакопи ‘‘айам̣ усабхо пуббе саббапаччха̄ никкхамати, аджджа пана пат̣хамам̣ никкхамитва̄ два̄рамаджджхе ниччалова т̣хито, ким̣ ну кхо ета’’нти чинтетва̄ гантва̄ тасса хет̣т̣ха̄ нипаннам̣ да̄ракам̣ дисва̄ путтасинехам̣ пат̣илабхитва̄ ‘‘путто ме ладдхо’’ти гехам̣ неси.

ка̄л̣ӣ гантва̄ сет̣т̣хина̄ пуччхита̄ таматтхам̣ а̄рочетва̄ ‘‘гаччха, нам̣ пуна имам̣ сахассам̣ датва̄ а̄нехӣ’’ти вутта̄ пуна а̄нетва̄ ада̄си. атха нам̣ сет̣т̣хи а̄ха – ‘‘амма ка̄л̣и, имасмим̣ нагаре пан̃часакат̣асата̄ни паччӯсака̄ле ут̣т̣ха̄йа ва̄н̣иджджа̄йа гаччханти, твам̣ имам̣ нетва̄ чаккамагге нипаджджа̄пехи, гон̣а̄ ва̄ нам̣ маддиссанти, чаккам̣ ва̄ чхиндиссати, паваттин̃часса н̃атва̄ а̄гаччхеййа̄сӣ’’ти. са̄ гантва̄ чаккамагге нипаджджа̄песи. са̄кат̣икаджет̣т̣хако пурато ахоси. атхасса гон̣а̄ там̣ т̣ха̄нам̣ патва̄ дхурам̣ чхад̣д̣есум̣, пунаппунам̣ а̄ропетва̄ па̄джийама̄на̄пи пурато на гаччхим̣су. евам̣ тасса техи саддхим̣ ва̄йамантассева арун̣ам̣ ут̣т̣хахи. со ‘‘ким̣ на̄ма гон̣а̄ карим̣сӯ’’ти маггам̣ олокенто да̄ракам̣ дисва̄ ‘‘бха̄рийам̣ вата камма’’нти чинтетва̄ ‘‘путто ме ладдхо’’ти тут̣т̣хама̄насо там̣ гехам̣ неси.

ка̄л̣ӣпи гантва̄ сет̣т̣хина̄ пуччхита̄ там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘гаччха, нам̣ пуна сахассам̣ датва̄ а̄нехӣ’’ти вутта̄ татха̄ ака̄си. атха нам̣ сет̣т̣хи а̄ха – ‘‘ида̄ни нам̣ а̄макасуса̄нам̣ нетва̄ гаччхантаре нипаджджа̄пехи, таттха сунакха̄дӣхи кха̄дито, амануссена ва̄ пахат̣о мариссати, мата̄матабха̄ван̃часса джа̄нитва̄ а̄гаччхеййа̄сӣ’’ти. са̄ там̣ нетва̄ таттха нипаджджа̄петва̄ екаманте ат̣т̣ха̄си. там̣ сунакха̄дайо ва̄ амануссо ва̄ упасан̇камитум̣ на̄саккхим̣су. атхеко аджапа̄ло аджа̄ гочарам̣ ненто суса̄напассена гаччхати. ека̄ аджа̄ пан̣н̣а̄ни кха̄дама̄на̄ гаччхантарам̣ пависитва̄ да̄ракам̣ дисва̄ джан̣н̣укехи т̣хатва̄ да̄ракасса тханам̣ ада̄си. аджапа̄лакена ‘‘хе хе’’ти садде катепи на никкхами. со ‘‘йат̣т̣хийа̄ нам̣ пахаритва̄ нӣхарисса̄мӣ’’ти гаччхантарам̣ павит̣т̣хо джан̣н̣укехи т̣хатва̄ да̄ракам̣ кхӣрам̣ па̄йантим̣ дисва̄ да̄раке путтасинехам̣ пат̣илабхитва̄ ‘‘путто ме ладдхо’’ти а̄да̄йа пакка̄ми.

ка̄л̣ӣ гантва̄ сет̣т̣хина̄ пуччхита̄ там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘гаччха, нам̣ пуна сахассам̣ датва̄ а̄нехӣ’’ти вутта̄ татха̄ ака̄си. айа нам̣ сет̣т̣хи а̄ха – ‘‘амма, имам̣ а̄да̄йа чорапапа̄тапаббатам̣ абхирухитва̄ папа̄те кхипа, паббатакуччхийам̣ пат̣ихан̃н̃ама̄но кхан̣д̣а̄кхан̣д̣ико хутва̄ бхӯмийам̣ патиссати, мата̄матабха̄ван̃часса н̃атва̄ а̄гаччхеййа̄сӣ’’ти. са̄ там̣ татха̄ нетва̄ паббатаматтхаке т̣хатва̄ кхипи. там̣ кхо пана паббатакуччхим̣ нисса̄йа маха̄вел̣угумбо паббата̄нуса̄ренева вад̣д̣хи, тасса маттхакам̣ гханаджа̄то джин̃джукагумбо аваттхари. да̄рако патанто коджаве вийа тасмим̣ пати. там̣ дивасан̃ча нал̣ака̄раджет̣т̣хакасса вен̣убали патто хоти. со путтена саддхим̣ гантва̄ там̣ вел̣угумбам̣ чхиндитум̣ а̄рабхи. тасмим̣ чалите да̄рако саддамака̄си. со да̄ракасаддо вийа̄ти екена пассена абхирухитва̄ там̣ дисва̄ ‘‘путто ме ладдхо’’ти тут̣т̣хачитто а̄да̄йа гато. ка̄л̣ӣ гантва̄ сет̣т̣хина̄ пуччхита̄ там̣ паваттим̣ а̄чиккхитва̄ ‘‘гаччха, нам̣ пуна сахассам̣ датва̄ а̄нехӣ’’ти вутта̄ татха̄ ака̄си.

сет̣т̣хино идан̃чидан̃ча каронтассева да̄рако вад̣д̣хито. маха̄гхосавачанатта̄ часса гхоситотева на̄мам̣ ахоси. со сет̣т̣хино аккхимхи кан̣т̣ако вийа кха̄йи, уджукам̣ олокетумпи на висахи. атхасса маран̣ӯпа̄йам̣ чинтенто аттано кумбхака̄расса сантикам̣ гантва̄ тасса ‘‘када̄ а̄ва̄пам̣ а̄лимпессасӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘све’’ти вутте ‘‘тена хи идам̣ сахассам̣ ган̣хитва̄ мамекам̣ каммам̣ карохӣ’’ти а̄ха. ‘‘ким̣ са̄мӣ’’ти? ‘‘еко ме аваджа̄тапутто аттхи, там̣ тава сантикам̣ песисса̄ми, атха нам̣ габбхам̣ павесетва̄ тин̣ха̄йа ва̄сийа̄ кхан̣д̣а̄кхан̣д̣икам̣ чхиндитва̄ ча̄т̣ийам̣ паккхипитва̄ а̄ва̄пе павесеййа̄сӣти. идам̣ те сахассам̣ саччака̄расадисам̣, уттарим̣ пана те каттаббайуттакам̣ паччха̄ карисса̄мӣ’’ти. кумбхака̄ро ‘‘са̄дхӯ’’ти сампат̣иччхи.

сет̣т̣хи пунадивасе гхоситам̣ паккоситва̄ ‘‘хиййо майа̄ кумбхака̄ро екам̣ каммам̣ а̄н̣атто, ехи, твам̣ та̄та, тасса сантикам̣ гантва̄ евам̣ вадехи ‘хиййо кира ме питара̄ а̄н̣аттам̣ каммам̣ ниппха̄дехӣ’’’ти пахин̣и. со ‘‘са̄дхӯ’’ти агама̄си. там̣ таттха гаччхантам̣ итаро сет̣т̣хино путто да̄ракехи саддхим̣ гул̣акакӣл̣ам̣ кӣл̣анто дисва̄ паккоситва̄ ‘‘кухим̣ гаччхасӣ’’ти пуччхитва̄ питу са̄санам̣ гахетва̄ ‘‘кумбхака̄расса сантика’’нти вутте ‘‘ахам̣ таттха гамисса̄ми, име мам̣ да̄рака̄ бахулаккхам̣ джиним̣су, там̣ ме пат̣иджинитва̄ дехӣ’’ти а̄ха. ‘‘ахам̣ питу бха̄йа̄мӣ’’ти. ‘‘ма̄ бха̄йи, бха̄тика, ахам̣ там̣ са̄санам̣ харисса̄мӣ’’ти. ‘‘бахӯхи джито йа̄ва̄хам̣ а̄гаччха̄ми, та̄ва ме лаккхам̣ пат̣иджина̄хӣ’’ти. гхосито кира гул̣акакӣл̣а̄йам̣ чхеко, тена нам̣ евам̣ нибандхи. сопи там̣ ‘‘тена хи гантва̄ кумбхака̄рам̣ вадехи ‘питара̄ кира ме хиййо екам̣ каммам̣ а̄н̣аттам̣, там̣ ниппха̄дехӣ’’’ти уййоджеси. со тасса сантикам̣ гантва̄ татха̄ авача. атха нам̣ кумбхака̄ро сет̣т̣хина̄ вуттанийа̄мена ма̄ретва̄ а̄ва̄пе кхипи. гхоситопи дивасабха̄гам̣ кӣл̣итва̄ са̄йанхасамайева гехам̣ гантва̄ ‘‘ким̣, та̄та, на гатосӣ’’ти вутте аттано агатака̄ран̣ан̃ча канит̣т̣хасса гатака̄ран̣ан̃ча а̄рочеси. сет̣т̣хи ‘‘дхӣ дхӣ’’ти маха̄виравам̣ виравитва̄ сакаласарӣре паккутхиталохито вийа хутва̄ ‘‘амбхо кумбхака̄ра, ма̄ на̄сайи, ма̄ на̄сайӣ’’ти ба̄ха̄ паггайха канданто тасса сантикам̣ агама̄си. кумбхака̄ро там̣ татха̄ а̄гаччхантам̣ дисва̄ ‘‘са̄ми, ма̄ саддам̣ кари, каммам̣ ниппханна’’нти а̄ха. со паббатена вийа махантена сокена аваттхат̣о хутва̄ анаппакам̣ доманассам̣ пат̣исам̣ведеси.

евам̣ сантепи пана сет̣т̣хи там̣ уджукам̣ олокетум̣ на саккоти. ‘‘кинти нам̣ ма̄реййа’’нти чинтенто ‘‘мама га̄масате а̄йуттакасса сантикам̣ песетва̄ ма̄ра̄песса̄мӣ’’ти упа̄йам̣ дисва̄ ‘‘айам̣ ме аваджа̄тапутто, имам̣ ма̄ретва̄ ваччакӯпе кхипату, еван̃ча кате ахам̣ ма̄туласса каттаббайуттакам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти тасса пан̣н̣ам̣ ликхитва̄ ‘‘та̄та гхосита, амха̄кам̣ га̄масате а̄йуттако аттхи, имам̣ пан̣н̣ам̣ харитва̄ тасса дехӣ’’ти ватва̄ пан̣н̣ам̣ тасса дуссанте бандхи. со пана аккхарасамайам̣ на джа̄на̄ти. дахарака̄лато пат̣т̣ха̄йа хи там̣ ма̄ра̄пентова сет̣т̣хи ма̄ретум̣ на̄саккхи, ким̣ аккхарасамайам̣ сиккха̄пессати. со аттано маран̣апан̣н̣амева дуссанте бандхитва̄ никкхаманто а̄ха – ‘‘па̄тхеййам̣ ме, та̄та, наттхӣ’’ти. ‘‘па̄тхеййена каммам̣ наттхи, антара̄магге асукага̄ме на̄ма мама саха̄йако сет̣т̣хи аттхи, тасса гхаре па̄тара̄сам̣ катва̄ пурато гаччха̄’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти питарам̣ вандитва̄ никкханто там̣ га̄мам̣ патва̄ сет̣т̣хигхарам̣ пуччхитва̄ гантва̄ сет̣т̣хиджа̄йам̣ пасси. ‘‘куто а̄гатосӣ’’ти ча вутте ‘‘антонагарато’’ти а̄ха. ‘‘касса путтосӣ’’ти? ‘‘тумха̄кам̣ саха̄йасет̣т̣хино, амма̄’’ти. ‘‘твам̣си гхосито на̄ма̄’’ти? ‘‘а̄ма, амма̄’’ти. тасса̄ саха дассаненева тасмим̣ путтасинехо уппаджджи. сет̣т̣хино панека̄ дхӣта̄ аттхи паннарасасол̣асавассуддесика̄ абхирӯпа̄ па̄са̄дика̄, там̣ раккхитум̣ екамева песанака̄рикам̣ да̄сим̣ датва̄ саттабхӯмикасса па̄са̄дасса упариматале сиригаббхе васа̄пенти. сет̣т̣хидхӣта̄ тасмим̣ кхан̣е там̣ да̄сим̣ антара̄пан̣ам̣ песеси. атха нам̣ сет̣т̣хиджа̄йа̄ дисва̄ ‘‘кухим̣ гаччхасӣ’’ти пуччхитва̄ ‘‘аййадхӣта̄йа песанена̄’’ти вутте ‘‘ито та̄ва ехи, тит̣т̣хату песанам̣, путтасса ме пӣт̣хакам̣ аттхаритва̄ удакам̣ а̄харитва̄ па̄де дховитва̄ телам̣ маккхитва̄ сайанам̣ аттхаритва̄ дехи, паччха̄ песанам̣ кариссасӣ’’ти а̄ха. са̄ татха̄ ака̄си.

атха нам̣ чирена̄гатам̣ сет̣т̣хидхӣта̄ сантаджджеси. атха нам̣ са̄ а̄ха – ‘‘ма̄ ме куджджхи, сет̣т̣хипутто гхосито а̄гато, тасса идан̃чидан̃ча катва̄ таттха гантва̄ а̄гата̄мхӣ’’ти. сет̣т̣хидхӣта̄йа ‘‘сет̣т̣хипутто гхосито’’ти на̄мам̣ сутва̄ва пуббасаннива̄савасена пемам̣ чхавиа̄дӣни чхиндитва̄ ат̣т̣химин̃джам̣ а̄хачча т̣хитам̣. атха нам̣ пуччхи ‘‘кухим̣ со амма̄’’ти? ‘‘сайане нипанно нидда̄йатӣ’’ти. ‘‘аттхи панасса хаттхе кин̃чӣ’’ти? ‘‘дуссанте пан̣н̣ам̣ аттхӣ’’ти. са̄ ‘‘ким̣ пан̣н̣ам̣ ну кхо ета’’нти тасмим̣ нидда̄йанте ма̄та̄питӯнам̣ ан̃н̃авихитата̄йа апассанта̄нам̣ отаритва̄ тасса сантикам̣ гантва̄ там̣ пан̣н̣ам̣ мочетва̄ а̄да̄йа аттано габбхам̣ пависитва̄ два̄рам̣ пидха̄йа ва̄тапа̄нам̣ виваритва̄ аккхарасамайе кусалата̄йа там̣ пан̣н̣ам̣ ва̄четва̄ ‘‘ахо вата ба̄ло аттано маран̣апан̣н̣ам̣ дуссанте бандхитва̄ вичарати, саче майа̄ на дит̣т̣хам̣ асса, наттхи тасса джӣвита’’нти. там̣ пан̣н̣ам̣ пха̄летва̄ на̄сетва̄ сет̣т̣хисса вачанена апарам̣ пан̣н̣ам̣ ликхи – ‘‘айам̣ мама путто гхосито на̄ма, га̄масатато пан̣н̣а̄ка̄рам̣ а̄хара̄петва̄ имасса джанападасет̣т̣хино дхӣтара̄ саддхим̣ ман̇галам̣ катва̄ аттано васанага̄масса маджджхе двибхӯмикам̣ гехам̣ ка̄ретва̄ па̄ка̄рапариккхепена чева пурисагуттӣхи ча сусам̣вихита̄раккхам̣ кароту, майхам̣ идан̃чидан̃ча майа̄ катанти са̄санам̣ песету. евам̣ кате ахам̣ ма̄туласса каттаббайуттакам̣ джа̄нисса̄мӣ’’ти ликхитва̄ ча пан̣н̣ам̣ сан̇гхаритва̄ дуссантейевасса бандхи.

со дивасабха̄гам̣ нидда̄йитва̄ ут̣т̣ха̄йа бхун̃джитва̄ пакка̄ми, пунадивасе па̄това там̣ га̄мам̣ гантва̄ а̄йуттакам̣ га̄макиччам̣ каронтамева пасси. со там̣ дисва̄ ‘‘ким̣ та̄та̄’’ти пуччхитва̄ ‘‘питара̄ ме тумха̄кам̣ пан̣н̣ам̣ песита’’нти вутте пан̣н̣ам̣ гахетва̄ ва̄четва̄ тут̣т̣хама̄насо ‘‘пассатха, бхо, мама са̄мино майи синехам̣ катва̄ джет̣т̣хапуттасса ман̇галам̣ каротӯ’’ти мама сантикам̣ пахин̣и. ‘‘сӣгхам̣ да̄руа̄дӣни а̄харатха̄’’ти гахапатике а̄н̣а̄петва̄ га̄мамаджджхе вуттаппака̄рам̣ гехам̣ ка̄ра̄петва̄ га̄масатато пан̣н̣а̄ка̄рам̣ а̄хара̄петва̄ джанападасет̣т̣хино дхӣтарам̣ а̄нетва̄ ман̇галам̣ катва̄ сет̣т̣хисса са̄санам̣ пахин̣и ‘‘идан̃чидан̃ча майа̄ ката’’нти.

там̣ сутва̄ сет̣т̣хино ‘‘йам̣ ка̄реми, там̣ на хоти. йам̣ на ка̄реми, там̣ хотӣ’’ти махантам̣ доманассам̣ уппаджджи. путтасокена саддхим̣ со соко екато хутва̄ куччхида̄хам̣ уппа̄детва̄ атиса̄рам̣ джанеси. сет̣т̣хидхӣта̄пи ‘‘саче кочи сет̣т̣хино сантика̄ а̄гаччхати, мама акатхетва̄ сет̣т̣хипуттасса пат̣хаматарам̣ ма̄ катхетха̄’’ти а̄н̣а̄песи. сет̣т̣хипи кхо ‘‘на да̄ни дут̣т̣хапуттам̣ мама са̄патеййасса са̄микам̣ карисса̄мӣ’’ти чинтетва̄ екам̣ а̄йуттакам̣ а̄ха – ‘‘ма̄тула, путтам̣ ме дат̣т̣хука̄момхи, екам̣ па̄дамӯликам̣ песетва̄ екам̣ пан̣н̣ам̣ ликхитва̄ песетва̄ мама путтам̣ паккоса̄пехӣ’’ти. со ‘‘са̄дхӯ’’ти пан̣н̣ам̣ датва̄ екам̣ пурисам̣ песеси. сет̣т̣хидхӣта̄ сет̣т̣хисса балавагила̄нака̄ле гхоситакума̄рам̣ а̄да̄йа агама̄си. сет̣т̣хи ка̄ламака̄си. ра̄джа̄ питари ка̄лан̇кате питара̄ бхуттабхогам̣ датва̄ саббасатена сет̣т̣хит̣т̣ха̄нам̣ ада̄си. гхоситасет̣т̣хи на̄ма хутва̄ маха̄сампаттийам̣ т̣хито сет̣т̣хидхӣта̄йа ка̄л̣ийа̄ вачанена а̄дито пат̣т̣ха̄йа саттасу т̣ха̄несу аттано маран̣амуттабха̄вам̣ н̃атва̄ девасикам̣ сатасахассам̣ виссаджджетва̄ да̄нам̣ пат̣т̣хапесӣти. евамасса саттасу т̣ха̄несу арогабха̄во пун̃н̃авато иддхи. таттха гаханти гехам̣ вуччати, гахе пати гахапати. маха̄са̄лакуле адхипатиссетам̣ на̄мам̣. кесучи поттхакесу гхосита̄нантарам̣ мен̣д̣ако ликхито.

пан̃чаннам̣ маха̄пун̃н̃а̄нам̣ пун̃н̃авато иддхӣти еттха пун̃н̃иддхи пан̃чаннам̣ маха̄пун̃н̃а̄нам̣ дат̣т̣хабба̄ти аттхо. пан̃ча маха̄пун̃н̃а̄ на̄ма мен̣д̣акасет̣т̣хи, тасса бхарийа̄ чандападума̄, путто дханан̃чайасет̣т̣хи, сун̣иса̄ суманадевӣ, досо пун̣н̣о на̄ма̄ти име пан̃ча джана̄ паччекасамбуддхе ката̄дхика̄ра̄. тесу мен̣д̣акасет̣т̣хи ад̣д̣хатераса̄ни кот̣т̣хасата̄ни содха̄петва̄ сӣсам̣ нха̄то два̄ре нисӣдитва̄ уддхам̣ уллокети, а̄ка̄сато раттаса̄лидха̄ра̄ опатитва̄ саббакот̣т̣хе пӯрети. тасса бхарийа̄ тан̣д̣улам̣ екана̄л̣иматтам̣ гахетва̄ бхаттам̣ пача̄петва̄ екасмим̣ сӯпабйан̃джанаке сӯпам̣ ка̄ретва̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ два̄ракот̣т̣хаке пан̃н̃атта̄сане нисӣдитва̄ ‘‘саббе бхаттена аттхика̄ а̄гаччхантӯ’’ти гхоса̄петва̄ паккоса̄петва̄ суван̣н̣акат̣аччхум̣ а̄да̄йа а̄гата̄гата̄нам̣ упанӣтабха̄джана̄ни пӯретва̄ дети, сакаладивасампи дентийа̄ кат̣аччхуна̄ саким̣ гахитат̣т̣ха̄наматтамева пан̃н̃а̄йати. тасса путто сӣсам̣ нха̄то сахассаттхавикам̣ а̄да̄йа ‘‘каха̄пан̣ехи аттхика̄ а̄гаччхантӯ’’ти гхоса̄петва̄ а̄гата̄гата̄нам̣ гахитабха̄джана̄ни пӯретва̄ дети. тхавика̄йа каха̄пан̣асахассамева хоти. тасса сун̣иса̄ сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ита̄ чатудон̣икам̣ вӣхипит̣акам̣ а̄да̄йа а̄сане нисинна̄ ‘‘бӣджабхаттена аттхика̄ а̄гаччхантӯ’’ти гхоса̄петва̄ а̄гата̄гата̄нам̣ гахитабха̄джана̄ни пӯретва̄ дети, пит̣акам̣ йатха̄пӯритамева хоти. тасса да̄со сабба̄лан̇ка̄рапат̣иман̣д̣ито суван̣н̣айуге суван̣н̣айоттехи гон̣е йоджетва̄ суван̣н̣апатодайат̣т̣хим̣ а̄да̄йа гон̣а̄нам̣ гандхапан̃чан̇гулика̄ни датва̄ виса̄н̣есу суван̣н̣акосаке пат̣имун̃читва̄ кхеттам̣ гантва̄ па̄джети, ито тиссо, ито тиссо, маджджхе ека̄ти сатта сӣта̄йо бхиджджитва̄ гаччханти. джамбудӣпава̄сино бхаттабӣджахиран̃н̃асуван̣н̣а̄дӣсу йатха̄ручитам̣ сет̣т̣хигехатойева ган̣хим̣су. ануккамена пана бхаддийанагарам̣ ануппатте бхагавати бхагавато дхаммадесана̄йа пан̃ча маха̄пун̃н̃а̄ ча дханан̃чайасет̣т̣хисса дхӣта̄ виса̄кха̄ ча сота̄паттипхалам̣ па̄пун̣им̣су. айам̣ пана несам̣ пан̃чаннам̣ маха̄пун̃н̃а̄нам̣ пун̃н̃авато иддхи. сан̇кхепена пана парипа̄кагате пун̃н̃асамбха̄ре иджджханакависесо пун̃н̃авато иддхи.

виджджа̄майиддхиниддесе иджджхана̄ка̄рам̣ гандха̄ривиджджам̣ ва̄ упача̄расиддхам̣ паттхитасиддхам̣ ан̃н̃ам̣ ва̄ виджджам̣ дха̄рентӣти виджджа̄дхара̄. виджджам̣ париджаппетва̄ти йатхопача̄рам̣ виджджам̣ мукхена париваттетва̄. сесам̣ вуттаттхамева̄ти.

самма̄пайогиддхиниддесе иджджхана̄ка̄раматтам̣ пуччхитва̄ ан̃н̃асса висесасса абха̄вато ‘‘катама̄’’ти апуччхитва̄ пака̄раматтамева пуччхантена ‘‘катха’’нти пуччха̄ ката̄, татхева ‘‘ева’’нти нигаманам̣ катам̣. еттха ча пат̣ипаттисан̇кха̄тассева самма̄пайогасса дӣпанавасена пуримапа̄л̣исадиса̄ва па̄л̣и а̄гата̄. ат̣т̣хакатха̄йам̣ пана сакат̣абйӯха̄дикаран̣авасена йам̣кин̃чи сам̣видаханам̣ йам̣кин̃чи сиппакаммам̣ йам̣кин̃чи веджджакаммам̣ тин̣н̣ам̣ веда̄нам̣ уггахан̣ам̣ тин̣н̣ам̣ пит̣ака̄нам̣ уггахан̣ам̣, антамасо касанавапана̄дӣни упа̄да̄йа там̣ там̣ каммам̣ катва̄ ниббаттависесо таттха таттха самма̄пайогапаччайа̄ иджджханат̣т̣хена иддхӣти а̄гата̄ти.

иддхикатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

3. абхисамайакатха̄

абхисамайакатха̄ван̣н̣ана̄

19.

ида̄ни иддхикатха̄нантарам̣ парамиддхибхӯтам̣ абхисамайам̣ дассентена катхита̄йа абхисамайакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха абхисамайоти сачча̄нам̣ абхимукхена сама̄гамо, пат̣иведхоти аттхо. кена абхисаметӣти ким̣ вуттам̣ хоти? ‘‘евам̣ махаттхийо кхо, бхиккхаве, дхамма̄бхисамайо’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 2.74) суттападесу йо со абхисамайоти вутто, тасмим̣ абхисамайе ваттама̄не абхисамета̄ пуггало кена дхаммена сачча̄ни абхисамети, абхимукхо хутва̄ сама̄гаччхати, пат̣ивиджджхатӣти вуттам̣ хотӣти. айам̣ та̄ва чодакасса пуччха̄. читтена абхисаметӣти читтам̣ вина̄ абхисамайа̄бха̄вато татха̄ виссаджджанам̣. хан̃чӣтиа̄ди пуна чодана̄. хан̃чи йадӣти аттхо. ‘‘читтена̄’’ти вуттатта̄ тена хи ан̃н̃а̄н̣ӣ абхисаметӣти а̄ха. на ан̃н̃а̄н̣ӣ абхисаметӣти читтаматтенева абхисамайа̄бха̄вато пат̣иккхепо. н̃а̄н̣ена абхисаметӣти пат̣ин̃н̃а̄. пуна хан̃чӣтиа̄ди ‘‘н̃а̄н̣ена̄’’ти вуттатта̄ ан̃н̃а̄н̣ӣ ачиттакоти чодана̄. на ачиттако абхисаметӣти ачиттакасса абхисамайа̄бха̄вато пат̣иккхепо. читтена ча̄тиа̄ди пат̣ин̃н̃а̄. пуна хан̃чӣтиа̄ди саббачиттан̃а̄н̣аса̄дха̄ран̣авасена чодана̄. сесачодана̄виссаджджанесупи есева найо.

парато пана каммассакатачиттена ча н̃а̄н̣ена ча̄ти каммассака̄ сатта̄ти евам̣ каммассаката̄йа паваттачиттена ча н̃а̄н̣ена ча. сачча̄нуломикачиттена ча н̃а̄н̣ена ча̄ти саччапат̣иведхасса анукӯлатта̄ сачча̄нуломикасан̇кха̄тена випассана̄сампайуттачиттена ча випассана̄н̃а̄н̣ена ча. катханти йатха̄ абхисамайо хоти, татха̄ катхетукамйата̄ пуччха̄. уппа̄да̄дхипатеййанти йасма̄ читтасса уппа̄де асати четасика̄нам̣ уппа̄до наттхи. а̄рамман̣аггахан̣ан̃хи читтам̣ тена саха уппаджджама̄на̄ четасика̄ катхам̣ а̄рамман̣е аггахите уппаджджиссанти. абхидхаммепи читтуппа̄денева четасика̄ вибхатта̄, тасма̄ магган̃а̄н̣асса уппа̄де адхипатибхӯтам̣ читтанти аттхо. н̃а̄н̣асса̄ти магган̃а̄н̣асса. хету паччайо ча̄ти джанако ча упаттхамбхако ча. там̣сампайуттанти тена н̃а̄н̣ена сампайуттам̣. ниродхагочаранти нибба̄на̄рамман̣ам̣. дассана̄дхипатеййанти сеса̄нам̣ дассанакичча̄бха̄ва̄ нибба̄надассане адхипатибхӯтам̣. читтасса̄ти маггасампайуттачиттасса. там̣сампайуттанти тена читтена сампайуттам̣.

20.

йасма̄ етампи парийа̄йам̣, на кевалам̣ читтан̃а̄н̣ехийева абхисамайо, атха кхо саббепи маггасампайуттачиттачетасика̄ дхамма̄ сачча̄бхисамайакиччаса̄дханавасена абхисамайо на̄ма хонти, тасма̄ тампи парийа̄йам̣ дассетука̄мо ким̣ ну еттакойева абхисамайоти пуччхитва̄ на хӣти там̣ вачанам̣ пат̣иккхипитва̄ локуттарамаггаккхан̣етиа̄дима̄ха. дассана̄бхисамайоти дассанабхӯто абхисамайо. еса найо сесесупи. сачча̄ти саччан̃а̄н̣а̄ни. магган̃а̄н̣амева нибба̄на̄нупассанат̣т̣хена випассана̄. вимоккхоти маггавимоккхо. виджджа̄ти магган̃а̄н̣амева. вимуттӣти самуччхедавимутти. нибба̄нам̣ абхисамӣйатӣти абхисамайо, сеса̄ абхисаменти етехӣти абхисамайа̄.

21.

пуна маггапхалавасена абхисамайам̣ бхиндитва̄ дассетум̣ ким̣ нӯтиа̄дима̄ха. пхалаккхан̣е панеттха йасма̄ самуччхеданат̣т̣хена кхайе н̃а̄н̣ам̣ на лаббхати, тасма̄ пат̣иппассаддхат̣т̣хена ануппа̄де н̃а̄н̣анти вуттам̣. сесам̣ пана йатха̄нурӯпам̣ ведитаббанти. ида̄ни йасма̄ килесаппаха̄не сати абхисамайо хоти, абхисамайе ча сати килесаппаха̄нам̣ хоти, тасма̄ чодана̄пуббан̇гамам̣ килесаппаха̄нам̣ дассетука̄мо йва̄йантиа̄дима̄ха. таттха йва̄йанти йо айам̣ маггат̣т̣хо арийапуггало. евама̄дика̄ни панеттха чатта̄ри вачана̄ни чодакасса пуччха̄. пуна атӣте килесе паджахатӣти идам̣ чодана̄йа ока̄сада̄наттхам̣ виссаджджанам̣. кхӣн̣анти бхан̇гавасена кхӣн̣ам̣. нируддханти санта̄навасена пунаппунам̣ ануппаттийа̄ нируддхам̣. вигатанти ваттама̄наккхан̣ато апагатам̣. вигаметӣти апагамайати. аттхан̇гатанти абха̄вам̣ гатам̣. аттхан̇гаметӣти абха̄вам̣ гамайати. таттха досам̣ дассетва̄ на атӣте килесе паджахатӣти пат̣иккхиттам̣. ана̄гатачодана̄йа аджа̄танти джа̄тим̣ аппаттам̣. аниббаттанти сабха̄вам̣ аппаттам̣. ануппаннанти уппа̄дато пабхути уддхам̣ на пат̣ипаннам̣. апа̄тубхӯтанти паччуппаннабха̄вена читтасса апа̄тубхӯтам̣. атӣта̄на̄гате паджахато паха̄табба̄нам̣ наттхита̄йа апхало ва̄йа̄мо а̄паджджатӣти тадубхайампи пат̣иккхиттам̣. ратто ра̄гам̣ паджахатӣти ваттама̄нена ра̄гена ратто тамева ра̄гам̣ паджахати. ваттама̄накилесесупи есева найо. тха̄магатоти тхирасабха̄вам̣ гато. кан̣хасукка̄ти акусала̄ ча кусала̄ ча дхамма̄ йуганаддха̄ самамева ваттантӣти а̄паджджатӣти аттхо. сам̣килесика̄ти евам̣ сам̣килеса̄нам̣ сампайуттабха̄ве сати сам̣килесе нийутта̄ маггабха̄вана̄ хотӣти а̄паджджатӣти аттхо. евам̣ паччуппанне паджахато ва̄йа̄мена саддхим̣ паха̄табба̄нам̣ аттхита̄йа сам̣килесика̄ ча маггабха̄вана̄ хоти, ва̄йа̄мо ча апхало хоти. на хи паччуппанна̄нам̣ килеса̄нам̣ читтавиппайуттата̄ на̄ма аттхӣти.

на хӣти чатудха̄ вуттасса вачанасса пат̣иккхепо. аттхӣти пат̣иджа̄нанам̣. йатха̄ катхам̣ вийа̄ти аттхибха̄васса уда̄харан̣адассанаттхам̣ пуччха̄. йатха̄ аттхи, там̣ кена пака̄рена вийа аттхи, ким̣ вийа аттхӣти аттхо. сеййатха̄пӣти йатха̄ на̄ма. тарун̣аруккхоти пхалада̄йакабха̄вадӣпанаттхам̣ тарун̣аггахан̣ам̣. аджа̄тапхалоти пхалада̄йакаттепи сати пхалаггахан̣ато пурека̄лаггахан̣ам̣. таменанти там̣ руккхам̣. енанти нипа̄таматтам̣, там̣ етанти ва̄ аттхо. мӯлам̣ чхиндеййа̄ти мӯлато чхиндеййа. аджа̄тапхала̄ти аджа̄та̄ни пхала̄ни. евамеванти евам̣ евам̣. уппа̄до паваттам̣ нимиттам̣ а̄йӯхана̄ти чатӯхипи паччуппаннакхандхасанта̄намева вуттам̣. йасмин̃хи кхандхасанта̄не йам̣ йам̣ магган̃а̄н̣ам̣ уппаджджати, тена тена магган̃а̄н̣ена паха̄табба̄нам̣ килеса̄нам̣ там̣ кхандхасанта̄нам̣ абӣджам̣ хоти, тасса абӣджабхӯтатта̄ таппаччайа̄ те те килеса̄ ануппанна̄ ева на уппаджджанти. а̄дӣнавам̣ дисва̄ти аничча̄дито а̄дӣнавам̣ дисва̄. ануппа̄дотиа̄дӣхи чатӯхи нибба̄намева вуттам̣. читтам̣ паккхандатӣти маггасампайуттам̣ читтам̣ паккхандати. хетуниродха̄ дуккханиродхоти килеса̄нам̣ бӣджабхӯтасса санта̄насса ануппа̄даниродха̄ ана̄гатаккхандхабхӯтасса дуккхасса хетубхӯта̄нам̣ килеса̄нам̣ ануппа̄даниродхо хоти. евам̣ дуккхасса хетубхӯтакилеса̄нам̣ ануппа̄даниродха̄ дуккхасса ануппа̄даниродхо хоти. евам̣ килесаппаха̄найуттисаббха̄вато ева аттхи маггабха̄вана̄тиа̄дима̄ха. ат̣т̣хакатха̄йам̣ (висуддхи. 2.832) пана ‘‘етена ким̣ дӣпитам̣ хоти? бхӯмиладдха̄нам̣ килеса̄нам̣ паха̄нам̣ дӣпитам̣ хоти. бхӯмиладдха̄ пана ким̣ атӣта̄ ана̄гата̄, уда̄ху паччуппанна̄ти? бхӯмиладдхуппанна̄йева на̄ма̄’’ти ватва̄ катхитакилесаппаха̄насса виттха̄ракатха̄ сутамайан̃а̄н̣акатха̄йа маггасаччаниддесаван̣н̣ана̄йам̣ вуттанайенева ведитабба̄, идха пана магган̃а̄н̣ена паха̄табба̄ килеса̄йева адхиппета̄ти.

абхисамайакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

4. вивекакатха̄

вивекакатха̄ван̣н̣ана̄

22. ида̄ни паха̄на̄васа̄на̄йа абхисамайакатха̄йа анантарам̣ паха̄на̄ка̄рам̣ дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа вивекакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва йе кечӣти анавасесапарийа̄да̄нам̣. балакаран̣ӣйа̄ти ӯрубалена ба̄хубалена каттабба̄. камманта̄ти дха̄ваналан̇гханакасанавапана̄дӣни камма̄ни. карӣйантӣти балавантехи карӣйанти. сӣлам̣ нисса̄йа̄ти чатупа̄рисуддхисӣлам̣ ниссайам̣ катва̄. бха̄ветӣти бхиннасӣласса бха̄вана̄бха̄вато идха пана локийалокуттара̄ маггабха̄вана̄ адхиппета̄ти. вивеканисситанти тадан̇гавивекам̣ самуччхедавивекам̣ ниссаран̣авивекам̣ нисситам̣. вивекоти вивиттата̄. айан̃хи арийамаггабха̄вана̄нуйутто йогӣ випассана̄ккхан̣е киччато тадан̇гавивеканисситам̣, аджджха̄сайато ниссаран̣авивеканисситам̣, маггаккхан̣е киччато самуччхедавивеканисситам̣, а̄рамман̣ато ниссаран̣авивеканисситам̣ бха̄вети. еса найо вира̄ганиссита̄дӣсу. вивекойева хи вираджджанат̣т̣хена вира̄го, ниродхат̣т̣хена ниродхо, восаджджанат̣т̣хена восагго. атха ва̄ килесехи вивиттатта̄ вивеко, килесехи вираттатта̄ вира̄го, килеса̄нам̣ нируддхатта̄ ниродхо, килеса̄нан̃ча париччаттатта̄ виссат̣т̣хатта̄, нибба̄нечаттасса ча виссат̣т̣хатта̄ восагго. восагго пана дувидхо паричча̄гавосагго ча паккханданавосагго ча. таттха паричча̄гавосагготи випассана̄ккхан̣е тадан̇гавасена, маггаккхан̣е самуччхедавасена килесаппаха̄нам̣. паккханданавосагготи випассана̄ккхан̣е танниннабха̄вена, маггаккхан̣е а̄рамман̣акаран̣ена нибба̄напаккханданам̣. тадубхайампи имасмим̣ локийалокуттарамиссаке аттхаван̣н̣ана̄найе ват̣т̣ати. татха̄ хи айам̣ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣсу екеко дхаммо йатха̄вуттена пака̄рена килесе ча париччаджати, нибба̄нан̃ча паккхандати. восаггапарин̣а̄минти имина̄ пана сакалена вачанена восаггаттхам̣ парин̣а̄митам̣ парин̣атам̣, парипаччитам̣ парипаккан̃ча̄ти вуттам̣ хоти. айампи арийамаггабха̄вана̄нуйутто бхиккху йатха̄ самма̄дит̣т̣хиа̄дӣсу екеко дхаммо килесапаричча̄гавосаггаттхан̃ча нибба̄напаккханданавосаггаттхан̃ча парипаччати, йатха̄ ча парипакко хоти, татха̄ нам̣ бха̄вети.

23. бӣджага̄мабхӯтага̄ма̄ти еттха мӯлабӣджам̣ кхандхабӣджам̣ аггабӣджам̣ пхал̣убӣджам̣ бӣджабӣджанти (па̄чи. 91) пан̃чавидхам̣ бӣджам̣, бӣджага̄мо на̄ма бӣджасамӯхоти аттхо. тадева пана сампаннанӣлан̇курапа̄тубха̄вато пат̣т̣ха̄йа бхӯтага̄мо на̄ма, бхӯта̄нам̣ джа̄та̄нам̣ ниббаттамӯланӣлан̇кура̄нам̣ самӯхоти аттхо. девата̄париггахе сати нӣлан̇курака̄лато пабхути хотӣти тесам̣ девата̄сан̇кха̄та̄нам̣ бхӯта̄нам̣ га̄мотипи бхӯтага̄моти ваданти. вуддхинти ан̇кура̄дивасена. вирул̣хинти кхандха̄дивасена. вепулланти пуппха̄дивасена. дхаммесу пана вуддхинти апуббадхаммаппаваттивасена. вирул̣инти сакиччакаран̣аса̄дханавасена. вепулланти киччаниппхаттивасена випулабха̄ванти аттхо. випулаттантипи па̄т̣хо. атха ва̄ ета̄ни тӣн̣и пада̄ни сӣласама̄дхипан̃н̃а̄хипи йодженти.

магган̇ганиддесаван̣н̣ана̄

24. суттантаниддесе самма̄дит̣т̣хийа̄ти са̄мивачанам̣. джха̄навипассана̄маггапхаланибба̄несу локийавиратисампайуттачитте ча йатха̄йогам̣ сампайогато ча а̄рамман̣ато ча ваттама̄на̄йа самма̄дит̣т̣хийа̄ са̄ман̃н̃алаккхан̣ато екӣбхӯта̄йа самма̄дит̣т̣хийа̄. виккхамбханавивекоти виккхамбханавасена дӯрӣкаран̣авасена вивеко. кесам̣? нӣваран̣а̄нам̣. тасса пат̣хамам̣ джха̄нам̣ бха̄вайатотиа̄ди виккхамбханавасена пат̣хамаджджха̄намева вуттам̣. тасмим̣ вутте сесаджджха̄на̄нипи вутта̄нева хонти. джха̄несупи самма̄дит̣т̣хийа̄ виджджама̄натта̄ самма̄дит̣т̣хийа̄ вивеко на̄ма хоти. тадан̇гавивекоти тена тена випассана̄н̃а̄н̣ан̇гена вивеко. дит̣т̣хигата̄нанти дит̣т̣хививекасса дуккаратта̄ падха̄натта̄ ча дит̣т̣хививекова вутто. тасмим̣ вутте ниччасан̃н̃а̄дививекопи вуттова хоти. ниббедхабха̄гийам̣ сама̄дхинти випассана̄сампайуттасама̄дхим̣. самуччхедавивекоти килеса̄нам̣ самуччхедена вивеко. локуттарам̣ кхайага̄мимагганти кхайасан̇кха̄танибба̄нага̄милокуттарамаггам̣. пат̣иппассаддхививекоти килеса̄нам̣ пат̣иппассаддхийа̄ вивеко. ниссаран̣авивекоти саббасан̇кхатаниссаран̣абхӯто сан̇кха̄равивеко. чхандаджа̄то хотӣти пуббабха̄ге джа̄тадхаммачхандо хоти. саддха̄дхимуттоти пуббабха̄гейева саддха̄йа адхимутто хоти. читтан̃часса сва̄дхит̣т̣хитанти пуббабха̄гейева читтан̃ча асса йогисса суадхит̣т̣хитам̣ сут̣т̣ху патит̣т̣хитам̣ хоти. ити чхандо саддха̄ читтанти име тайо дхамма̄ пуббабха̄ге уппаннавивека̄нам̣ упаниссайатта̄ ниссайа̄ на̄ма. кечи пана ‘‘читтан̃часса сва̄дхит̣т̣хитанти сама̄дхи вутто’’ти ваданти. вира̄га̄дӣсупи есева найо.

ниродхава̄ре пана ниродхасаддато ан̃н̃ам̣ парийа̄йавачанам̣ дассентена амата̄ дха̄тӯти вуттам̣, сесесу ниродхо нибба̄нанти убхайаттха̄пи нибба̄намева. два̄даса ниссайа̄ти чхандасаддха̄читта̄нийева вивека̄дӣсу чатӯсу екекасмим̣ тайо тайо катва̄ два̄даса ниссайа̄ хонти.

25. самма̄сан̇каппава̄йа̄масатисама̄дхӣнампи имина̄ва найена аттхайоджана̄ ведитабба̄. самма̄ва̄ча̄камманта̄ джӣва̄нам̣ пана джха̄наккхан̣е випассана̄ккхан̣е ча абха̄ва̄ джха̄навипассана̄нам̣ пуббабха̄гапарабха̄гавасена ваттама̄на̄ виратийо джха̄навипассана̄ санниссита̄ катва̄ вутта̄ти ведитаббам̣. нӣваран̣а̄нам̣ дит̣т̣хигата̄нан̃ча вивекавира̄ганиродхапат̣иниссагга̄ татха̄ паваттама̄на̄нам̣ виратӣнам̣ вивека̄дайо на̄ма̄ти ведитаббам̣. йатха̄ ат̣т̣хаканипа̄те ‘‘тато, твам̣ бхиккху, имам̣ сама̄дхим̣ савитаккам̣ савича̄рампи бха̄веййа̄си, авитаккавича̄раматтампи бха̄веййа̄си, авитаккам̣ авича̄рампи бха̄веййа̄си, саппӣтикампи бха̄веййа̄си, ниппӣтикампи бха̄веййа̄си, са̄тасахагатампи бха̄веййа̄си, упеккха̄сахагатампи бха̄веййа̄сӣ’’ти (а. ни. 8.63) метта̄дайо ка̄йа̄нупассана̄дайо ча нийакаджджхаттамӯласама̄дхивасена чатуккапан̃чакаджджха̄ника̄ вийа вутта̄, евамидха̄пи пуббабха̄гапарабха̄гавасена виратийо вутта̄ти ведитаббам̣. бйан̃джаначчха̄йаматтам̣ гахетва̄ на бхагава̄ аббха̄чиккхитаббо. гамбхӣран̃хи буддхавачанам̣, а̄чарийе пайирупа̄ситва̄ адхиппа̄йато гахетаббам̣.

26-27. боджджхан̇габалаиндрийава̄ресупи имина̄ва найена аттхо ведитабботи.

вивекакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

5. чарийа̄катха̄

чарийа̄катха̄ван̣н̣ана̄

28-29. ида̄ни вивекакатха̄нантарам̣ парамавивекабхӯтасса ниссаран̣авивекасан̇кха̄тасса нибба̄насса саччхикаран̣ӣйасса саччхикирийопа̄йадассанаттхам̣, татха̄ саччхикатаниродхасса локахитасукхакирийа̄каран̣адассанаттхан̃ча индрийакатха̄йа ниддит̣т̣ха̄пи чарийа̄катха̄ пуна катхита̄. тасса̄ аттхаван̣н̣ана̄ индрийакатха̄йа катхита̄йева̄ти.

чарийа̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

6. па̄т̣иха̄рийакатха̄

па̄т̣иха̄рийакатха̄ван̣н̣ана̄

30. ида̄ни локаттхачарийа̄парийоса̄на̄йа чарийа̄катха̄йа анантарам̣ локаттха̄нуса̄санапарийоса̄нам̣ па̄т̣иха̄рийам̣ дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа па̄т̣иха̄рийакатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва па̄т̣иха̄рийа̄нӣти паччанӣкапат̣ихаран̣авасена па̄т̣иха̄рийа̄ни. иддхипа̄т̣иха̄рийанти иджджханавасена иддхи, пат̣ихаран̣авасена па̄т̣иха̄рийам̣, иддхийева па̄т̣иха̄рийам̣ иддхипа̄т̣иха̄рийам̣. итаресу пана а̄диссанавасена а̄десанам̣, ануса̄санавасена ануса̄санӣ. сесам̣ вуттанайамева.

идха̄ти имасмим̣ локе. екаччоти еко посо. иддхипа̄т̣иха̄рийаниддесо хет̣т̣ха̄ вуттаттхойева. нимиттена а̄дисатӣти а̄гатанимиттена ва̄ гатанимиттена ва̄ т̣хитанимиттена ва̄ катхети. евампи те маноти евампи тава мано соманассито ва̄ доманассито ва̄ ка̄мавитакка̄дисампайутто ва̄. апи-саддо сампин̣д̣анаттхо. иттхампи те маноти соманассита̄дито екекавидхепи читте на̄наппака̄рапаридӣпанам̣. итипи те читтанти итипи тава читтам̣, иман̃ча иман̃ча аттхам̣ чинтайама̄нам̣ паваттатӣти аттхо. бахум̣ чепи а̄дисатӣти читтато ан̃н̃ам̣ ва̄ идан̃ча идан̃ча на̄ма ахоси бхавати бхависсатӣти бахукампи катхети. татхева там̣ хоти, но ан̃н̃атха̄ти там̣ саббампи йатха̄ йатха̄ катхитам̣, татхева хоти, ан̃н̃атха̄ на хоти.

на хева кхо нимиттена а̄дисатӣти нимиттам̣ джа̄нантопи кевалам̣ нимиттенева на катхети. апича̄ти апарапарийа̄йадассанам̣. манусса̄нанти читтам̣ джа̄нанакаманусса̄нам̣. аманусса̄нанти са̄вита̄нам̣ ва̄ асса̄вита̄нам̣ ва̄ йаккхаписа̄ча̄дӣнам̣. девата̄нанти ча̄тумаха̄ра̄джика̄дӣнам̣. саддам̣ сутва̄ти ан̃н̃асса читтам̣ н̃атва̄ катхента̄нам̣ саддам̣ сун̣итва̄. пана̄ти нипа̄то пуна а̄рамбхе. витаккайатоти йам̣ ва̄ там̣ ва̄ витаккена витаккентасса. вича̄райатоти витаккасампайуттенева вича̄рена вича̄рентасса. витаккавиппха̄расаддам̣ сутва̄ти витаккавегавасена уппаннам̣ виппалапанта̄нам̣ суттаппаматта̄дӣнам̣ кӯджанасаддам̣ сутва̄. йам̣ витаккайато со саддо уппанно, тасса васена ‘‘евампи те мано’’тиа̄дӣни а̄дисати.

авитаккам̣ авича̄рам̣ сама̄дхинти витаккавича̄раккхобхавирахитасантачиттасса̄пи джа̄нанасаматтхатам̣ дассентена вуттам̣, сесачиттаджа̄нане пана ваттаббамева наттхи. четаса̄ чето паричча паджа̄на̄тӣти четопарийан̃а̄н̣ала̄бхӣ. бхототи бхавантасса. маносан̇кха̄ра̄ пан̣ихита̄ти читтасан̇кха̄ра̄ т̣хапита̄. амукам̣ на̄ма витаккам̣ витаккайиссатӣти кусала̄дивитаккам̣ витаккайиссати паваттайиссатӣти паджа̄на̄ти. паджа̄нанто ча а̄гаманена джа̄на̄ти, пуббабха̄гена джа̄на̄ти, антосама̄паттийам̣ читтам̣ олокетва̄ джа̄на̄ти. а̄гаманена джа̄на̄ти на̄ма касин̣апарикаммака̄лейева ‘‘йена̄ка̄ренеса касин̣абха̄ванам̣ а̄раддхо пат̣хамаджджха̄нам̣ ва̄ дутийа̄диджджха̄нам̣ ва̄ ат̣т̣ха сама̄паттийо ва̄ уппа̄дессатӣ’’ти джа̄на̄ти. пуббабха̄гена джа̄на̄ти на̄ма пат̣хамавипассана̄йа а̄раддха̄йа евам̣ джа̄на̄ти, ‘‘йена̄ка̄ренеса випассанам̣ а̄раддхо сота̄паттимаггам̣ ва̄ уппа̄дессати…пе… арахаттамаггам̣ ва̄ уппа̄дессатӣ’’ти джа̄на̄ти. антосама̄паттийам̣ читтам̣ олокетва̄ джа̄на̄ти на̄ма ‘‘йена̄ка̄рена имасса маносан̇кха̄ра̄ т̣хапита̄, имасса на̄ма читтасса анантара̄ имам̣ на̄ма витаккам̣ витаккессати, ито вут̣т̣хитасса етасса ха̄набха̄гийо ва̄ сама̄дхи бхависсати, т̣хитибха̄гийо ва̄ висесабха̄гийо ва̄ ниббедхабха̄гийо ва̄, абхин̃н̃а̄йо ва̄ уппа̄дессатӣ’’ти джа̄на̄ти. бахум̣ чепи а̄дисатӣти четопарийан̃а̄н̣асса читтачетасика̄нам̣йева а̄рамман̣акаран̣ато сара̄га̄дисол̣асапабхедавасенева бахум̣ чепи катхети, на ан̃н̃авасена̄ти ведитаббам̣. татхева там̣ хотӣти идам̣ екам̣сена татхева хоти. четопарийан̃а̄н̣авасена н̃а̄тан̃хи ан̃н̃атха̄бха̄вӣ на̄ма наттхи.

евам̣ витаккетха̄ти евам̣ неккхаммавитакка̄дайо паваттента̄ витаккетха. ма̄ евам̣ витаккайиттха̄ти евам̣ ка̄мавитакка̄дайо паваттента̄ ма̄ витаккайиттха. евам̣ манаси каротха̄ти евам̣ аниччасан̃н̃амева, дуккхасан̃н̃а̄дӣсу ва̄ ан̃н̃атарам̣ манаси каротха. ма̄ евам̣ манаса̄каттха̄ти евам̣ ниччантиа̄дина̄ найена ма̄ манаси акаттха. идам̣ паджахатха̄ти идам̣ пан̃чака̄магун̣ара̄га̄дим̣ паджахатха. идам̣ упасампаджджа вихаратха̄ти идам̣ чатумаггапхалаппабхедам̣ локуттарадхаммамева па̄пун̣итва̄ ниппха̄детва̄ вихаратха.

31. ида̄ни иддхипа̄т̣иха̄рийе апарам̣ парийа̄йам̣ висесена дассенто неккхаммам̣ иджджхатӣти иддхӣтиа̄дима̄ха. таттха ка̄маччхандам̣ пат̣ихаратӣти аттано пат̣ипаккхабхӯтам̣ ка̄маччхандам̣ пат̣ибалам̣ хутва̄ харати паджахатӣти тадева неккхаммам̣ па̄т̣иха̄рийам̣ на̄ма̄ти аттхо. йе тена неккхаммена саманна̄гата̄ти евам̣ ка̄маччхандапат̣иха̄ракена тена неккхаммена йе пуггала̄ пат̣ила̄бхавасена саманна̄гата̄. висуддхачитта̄ти ка̄маччханда̄бха̄вато висуддхачитта̄. ана̄виласан̇каппа̄ти ка̄масан̇каппена ана̄лулитанеккхаммасан̇каппа̄. ити а̄десана̄па̄т̣иха̄рийанти парачиттакусалена ва̄ ан̃н̃ена ва̄ самма̄самбуддхена ва̄ буддхаса̄вакехи ва̄ евам̣ а̄десана̄ па̄т̣иха̄рийанти аттхо. атха ва̄ ити евам̣ а̄дисанам̣ а̄десана̄па̄т̣иха̄рийанти а̄десанасаддо па̄т̣хасесам̣ катва̄ пайуджджитаббо. евам̣ а̄севитаббанти имина̄ ча пака̄рена имина̄ ча пака̄рена а̄дито севитаббам̣. сесаттайепи есева найо. таданудхаммата̄ сати упат̣т̣хапетабба̄ти тасса неккхаммасса анукӯлабхӯта̄ сати бхусам̣ т̣хапетабба̄. ити ануса̄санӣпа̄т̣иха̄рийанти еттха а̄десана̄па̄т̣иха̄рийайоджана̄йа вийа йоджана̄ ка̄табба̄. абйа̄па̄да̄дӣсупи есева найо. па̄т̣хо пана джха̄на̄дӣни сан̇кхипитва̄ анте арахаттамаггамева дассетва̄ ликхито. таттха чатӯсупи маггесу ‘‘евам̣ а̄севитаббо’’тиа̄ди екачиттаккхан̣икатта̄ маггасса пуббабха̄гавасена вуттанти ведитаббам̣. маггасса хи пуббабха̄габхӯта̄йа локийамаггасан̇кха̄та̄йа вут̣т̣ха̄нага̄минийа̄ випассана̄йа маггуппа̄данаттхам̣ а̄севана̄дӣсу катесу та̄йа уппанно маггопи а̄севито бха̄вито бахулӣкато на̄ма хотӣти ведитаббам̣. саббаттхикава̄да̄чарийа̄ пана ‘‘екекамагго сол̣асаккхан̣ико’’ти ваданти. таданудхаммата̄сатиупат̣т̣ха̄панам̣ пана пуббабха̄ге йуджджатийева̄ти.

32. пуна неккхаммам̣ иджджхатӣти иддхӣтиа̄дӣни ‘‘иддхипа̄т̣иха̄рийа’’нтипадасса каммадха̄райасама̄саттадӣпанаттхам̣ вутта̄ни. суттанте вуттесу тӣсу иддхипа̄т̣иха̄рийассева сама̄сатте вутте сеса̄нам̣ двиннампи вуттова хотӣти имасмим̣ парийа̄йе мӯлабхӯтасса иддхипа̄т̣иха̄рийассева сама̄саттхо вуттоти ведитаббанти.

па̄т̣иха̄рийакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

7. самасӣсакатха̄

самасӣсакатха̄ван̣н̣ана̄

33. ида̄ни па̄т̣иха̄рийакатха̄нантарам̣ а̄дипа̄т̣иха̄рийабхӯтасса иддхипа̄т̣иха̄рийасан̇гахитасса самасӣсибха̄васса иддхипа̄т̣иха̄рийабха̄вадӣпанаттхам̣ н̃а̄н̣акатха̄йа ниддит̣т̣ха̄пи самасӣсакатха̄ иддхипа̄т̣иха̄рийасамбандхена пуна катхита̄. тасса̄ аттхаван̣н̣ана̄ таттха катхита̄йева̄ти.

самасӣсакатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

8. сатипат̣т̣ха̄накатха̄

сатипат̣т̣ха̄накатха̄ван̣н̣ана̄

34. ида̄ни самасӣсакатха̄нантарам̣ аттана̄ вуттасса иддхипа̄т̣иха̄рийасса са̄дхаке сатта анупассана̄висесе дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа сатипат̣т̣ха̄накатха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва чатта̄роти ган̣анапариччхедо, тена на тато хет̣т̣ха̄, на уддханти сатипат̣т̣ха̄напариччхедам̣ дӣпети. имети ниддиситаббанидассанам̣. бхиккхавети дхаммапат̣игга̄хакапуггала̄лапанам̣. сатипат̣т̣ха̄на̄ти тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ сатигочаропи, тидха̄ пат̣ипаннесу са̄вакесу саттхуно пат̣игха̄нунайавӣтиваттата̄пи, сатипи. ‘‘чатуннам̣, бхиккхаве, сатипат̣т̣ха̄на̄нам̣ самудайан̃ча аттхан̇гаман̃ча десесса̄мӣ’’тиа̄дӣсу (сам̣. ни. 5.408) хи сатигочаро ‘‘сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутто. тассаттхо – патит̣т̣ха̄ти тасминти пат̣т̣ха̄нам̣. ка̄ патит̣т̣ха̄ти? сати. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нанти.

‘‘тайо сатипат̣т̣ха̄на̄ йадарийо севати, йадарийо севама̄но саттха̄ ган̣амануса̄ситумарахатӣ’’ти (ма. ни. 3.304, 311) еттха тидха̄ пат̣ипаннесу са̄вакесу саттхуно пат̣игха̄нунайавӣтиваттата̄ ‘‘сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутта̄. тассаттхо – пат̣т̣хапетаббато пат̣т̣ха̄нам̣, паваттайитаббатоти аттхо. кена пат̣т̣хапетаббатоти? сатийа̄. сатийа̄ пат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нанти. ‘‘чатта̄ро сатипат̣т̣ха̄на̄ бха̄вита̄ бахулӣката̄ сатта боджджхан̇ге парипӯрентӣ’’тиа̄дӣсу (ма. ни. 3.147) пана сатийева ‘‘сатипат̣т̣ха̄на’’нти вутта̄. тассаттхо – патит̣т̣ха̄тӣти пат̣т̣ха̄нам̣, упат̣т̣ха̄ти оккандитва̄ паккхандитва̄ ваттатӣти аттхо. сатийева пат̣т̣ха̄нам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣. атха ва̄ саран̣ат̣т̣хена сати, упат̣т̣ха̄нат̣т̣хена упат̣т̣ха̄нам̣. ити сати ча са̄ упат̣т̣ха̄нан̃ча̄типи сатипат̣т̣ха̄нам̣. идамидха адхиппетам̣. йади евам̣ касма̄ сатипат̣т̣ха̄на̄ти бахувачанам̣ катанти? сатибахутта̄. а̄рамман̣абхедена хи бахука̄ та̄ сатийоти.

катаме чатта̄роти катхетукамйата̄пуччха̄. идха̄ти имасмим̣ са̄сане. бхиккхӯти сам̣са̄ре бхайам̣ иккхатӣти бхиккху. сесапада̄нам̣ аттхаван̣н̣ана̄ панеттха сутамайан̃а̄н̣акатха̄йа маггасаччаниддесаван̣н̣ана̄йам̣ вутта̄йева̄ти.

касма̄ пана бхагавата̄ чатта̄рова сатипат̣т̣ха̄на̄ вутта̄ анӯна̄ анадхика̄ти? венеййахитатта̄. тан̣ха̄чаритадит̣т̣хичаритасаматхайа̄никавипассана̄йа̄никесу хи мандатиккхавасена дведха̄ дведха̄ паваттесу мандасса тан̣ха̄чаритасса ол̣а̄рикам̣ ка̄йа̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго, тиккхасса сукхумам̣ ведана̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣. дит̣т̣хичаритасса̄пи мандасса на̄типпабхедагатам̣ читта̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго, тиккхасса атиппабхедагатам̣ дхамма̄нупассана̄сатипат̣т̣ха̄нам̣. саматхайа̄никасса ча мандасса акиччхена адхигантаббанимиттам̣ пат̣хамам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ висуддхимагго, тиккхасса ол̣а̄рика̄рамман̣е асан̣т̣хаханато дутийам̣. випассана̄йа̄никассапи мандасса на̄типпабхедагата̄рамман̣ам̣ татийам̣, тиккхасса атиппабхедагата̄рамман̣ам̣ чатуттхам̣. ити чатта̄рова вутта̄ анӯна̄ анадхика̄ти.

субхасукханиччааттавипалла̄саппаха̄наттхам̣ ва̄. ка̄йо хи асубхо, таттха ча субхавипалла̄савипаллаттха̄ сатта̄. тесам̣ таттха асубхабха̄вадассанена тасса випалла̄сасса паха̄наттхам̣ пат̣хамам̣ сатипат̣т̣ха̄нам̣ вуттам̣. сукхам̣ ниччам̣ атта̄ти гахитесупи ча ведана̄дӣсу ведана̄ дуккха̄, читтам̣ аниччам̣, дхамма̄ анатта̄, тесу ча сукханиччааттавипалла̄савипаллаттха̄ сатта̄. тесам̣ таттха дуккха̄дибха̄вадассанена тесам̣ випалла̄са̄нам̣ паха̄наттхам̣ сеса̄ни тӣн̣и вутта̄нӣти евам̣ субхасукханиччааттавипалла̄саппаха̄наттхам̣ ва̄ чатта̄рова вутта̄. на кевалан̃ча випалла̄саппаха̄наттхамева, чатурогхайога̄савагантхаупа̄да̄наагатиппаха̄наттхампи чатуббидха̄ха̄рапарин̃н̃аттхампи чатта̄рова вутта̄ти ведитаббам̣.

35. (ка) суттантаниддесе патхавӣка̄йанти имасмим̣ рӯпака̄йе патхавӣдха̄ту. сакаласарӣре пана патхавӣдха̄тӯнам̣ бахукатта̄ саббапатхавӣдха̄тусан̇гахаттхам̣ самӯхаттхена ка̄йаггахан̣ам̣ катам̣. а̄пока̄йа̄дӣсупи есева найо. кесака̄йа̄дӣнампи бахукатта̄ кесака̄йа̄дигахан̣ам̣ катам̣. вакка̄дӣни пана париччхиннатта̄ ка̄йаггахан̣ам̣ на̄рахантӣти тесам̣ гахан̣ам̣ на катанти ведитаббам̣.

(кха) сукхам̣ веданантиа̄дӣсу сукхам̣ ведананти ка̄йикам̣ ва̄ четасикам̣ ва̄ сукхам̣ веданам̣. татха̄ дуккхам̣ веданам̣. адуккхамасукхам̣ ведананти пана четасикамева упеккха̄веданам̣. са̄мисам̣ сукхам̣ ведананти чха гехаситасоманассаведана̄. нира̄мисам̣ сукхам̣ ведананти чха неккхаммаситасоманассаведана̄. са̄мисам̣ дуккхам̣ ведананти чха гехаситадоманассаведана̄. нира̄мисам̣ дуккхам̣ ведананти чха неккхаммаситадоманассаведана̄. са̄мисам̣ адуккхамасукхам̣ ведананти чха гехаситаупеккха̄ведана̄. нира̄мисам̣ адуккхамасукхам̣ ведананти чха неккхаммаситаупеккха̄ведана̄.

(га) сара̄гам̣ читтантиа̄дӣни н̃а̄н̣акатха̄йам̣ вуттаттха̄ни.

(гха) тадавасесе дхаммети техи ка̄йаведана̄читтехи авасесе тебхӯмакадхамме. саббаттха тена н̃а̄н̣ена̄ти тена саттавидхена анупассана̄н̃а̄н̣ена. йа̄ни панеттха антарантара̄ авуттаттха̄ни, та̄ни хет̣т̣ха̄ таттха таттха вуттаттха̄нева̄ти.

сатипат̣т̣ха̄накатха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

9. випассана̄катха̄

випассана̄катха̄ван̣н̣ана̄

36. ида̄ни випассана̄пат̣исам̣йутта̄йа сатипат̣т̣ха̄накатха̄йа анантарам̣ випассана̄пабхедам̣ дассентена катхита̄йа суттантапуббан̇гама̄йа випассана̄катха̄йа апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. таттха суттанте та̄ва соити саббана̄матта̄ йо ва̄ со ва̄ саббопи сан̇гахито хоти. вата̄ти екам̣саттхе нипа̄то. кан̃чи сан̇кха̄ранти аппаматтакампи сан̇кха̄рам̣. ануломика̄йа кхантийа̄ти еттха випассана̄н̃а̄н̣амева локуттарамаггам̣ анулометӣти ануломикам̣, тадева кхантимапеккхитва̄ ануломика̄. саббасан̇кха̄ра̄ тасса аниччато дуккхато анаттато кхаманти руччантӣти кханти. са̄ мудука̄ маджджхима̄ тиккха̄ти тивидха̄. кала̄пасаммасана̄дика̄ удайаббайан̃а̄н̣апарийоса̄на̄ мудука̄нуломика̄ кханти. бхан̇га̄нупассана̄дика̄ сан̇кха̄рупеккха̄н̃а̄н̣апарийоса̄на̄ маджджхима̄нуломика̄ кханти. ануломан̃а̄н̣ам̣ тиккха̄нуломика̄ кханти. саманна̄гатоти упето. нетам̣ т̣ха̄нам̣ виджджатӣти йатха̄вуттам̣ етам̣ т̣ха̄нам̣ етам̣ ка̄ран̣ам̣ на виджджати. самматтанийа̄манти еттха ‘‘хитасукха̄вахо ме бхависсатӣ’’ти евам̣ а̄сӣсато татхева самбхавато асубха̄дӣсу ча асубхантиа̄диавипарӣтаппаваттисаббха̄вато ча самма̄ сабха̄воти самматто, анантарапхалада̄на̄йа арахаттуппаттийа̄ ча нийа̄мабхӯтатта̄ нийа̄мо, ниччхайоти аттхо. самматто ча со нийа̄мо ча̄ти самматтанийа̄мо. ко со? локуттарамагго, висесато пана сота̄паттимагго. тена хи магганийа̄мена нийататта̄ ‘‘нийато самбодхипара̄йан̣о’’ти (па̄ра̄. 21; дӣ. ни. 1.373) вуттам̣. там̣ самматтанийа̄мам̣ оккамиссати пависиссатӣти етам̣ ат̣т̣ха̄нанти аттхо. готрабхуно пана маггасса а̄ваджджанат̣т̣ха̄нийатта̄ там̣ ана̄дийитва̄ ануломикакхантийа̄ анантарам̣ самматтанийа̄моккаманам̣ вуттанти ведитаббам̣. атха ва̄ ат̣т̣ха̄расасу маха̄випассана̄су готрабху виват̣т̣ана̄нупассана̄ хотӣти ануломикакхантийа̄ ева сан̇гахита̄ хоти. чатӯсупи суттантесу имина̄ва найена аттхо ведитаббо. етехи ануломикакхантисамматтанийа̄мачатуарийапхалавасена ча чха дхамма̄ти чхакканипа̄те (а. ни. 6.98, 101) чатта̄ро суттанта̄ вутта̄. кан̣хапаккхасуккапаккхадвайавасена хи чатта̄ро суттанта̄ва хонтӣти.

37. катиха̄ка̄рехӣтиа̄дике пуччха̄пуббан̇гаме суттантаниддесе пан̃чаккхандхе аниччатотиа̄дӣсу на̄марӯпан̃ча на̄марӯпасса паччайе ча париггахетва̄ кала̄пасаммасанавасена а̄раддхавипассако йога̄вачаро пан̃часу кхандхесу екекам̣ кхандхам̣ аниччантиката̄йа а̄диантавата̄йа ча аниччато пассати. уппа̄давайапат̣ипӣл̣аната̄йа дуккхаваттхута̄йа ча дуккхато. паччайайа̄панӣйата̄йа рогамӯлата̄йа ча рогато. дуккхата̄сӯлайогита̄йа килеса̄сучипаггхаран̣ата̄йа уппа̄даджара̄бхан̇гехи уддхума̄тапарипаккапабхинната̄йа ча ган̣д̣ато. пӣл̣а̄джанаката̄йа антотуданата̄йа дуннӣхаран̣ӣйата̄йа ча саллато. вигарахан̣ӣйата̄йа авад̣д̣хиа̄ваханата̄йа агхаваттхута̄йа ча агхато. асерибха̄ваджанаката̄йа а̄ба̄дхападат̣т̣ха̄ната̄йа ча а̄ба̄дхато. авасата̄йа авидхеййата̄йа ча парато. бйа̄дхиджара̄маран̣ехи луджджанапалуджджаната̄йа палокато. анекабйасана̄ваханата̄йа ӣтито. авидита̄нам̣йева випула̄нам̣ анаттха̄нам̣ а̄ваханато саббӯпаддававаттхута̄йа ча упаддавато. саббабхайа̄нам̣ а̄карата̄йа ча дуккхавӯпасамасан̇кха̄тасса парамасса̄сасса пат̣ипаккхабхӯтата̄йа ча бхайато. анекехи анаттхехи анубаддхата̄йа досӯпасат̣т̣хата̄йа упасагго вийа анадхива̄сана̄рахата̄йа ча упасаггато. бйа̄дхиджара̄маран̣ехи чева лобха̄дӣхи ча локадхаммехи пачалитата̄йа чалато. упаккамена чева сарасена ча пабхан̇гупагаманасӣлата̄йа пабхан̇гуто. сабба̄ваттханипа̄тита̄йа тхирабха̄васса ча абха̄вата̄йа аддхувато. ата̄йаната̄йа чева алаббханеййакхемата̄йа ча ата̄н̣ато. аллӣйитум̣ анарахата̄йа аллӣна̄нампи ча лен̣акичча̄ка̄рита̄йа ален̣ато. ниссита̄нам̣ бхайаса̄ракатта̄бха̄вена асаран̣ато. йатха̄парикаппитехи дхувасубхасукхаттабха̄вехи риттата̄йа риттато. риттата̄йева туччхато, аппакатта̄ ва̄. аппакампи хи локе туччханти вуччати. са̄минива̄сиведакака̄рака̄дхит̣т̣ха̄йакавирахитата̄йа сун̃н̃ато. сайан̃ча аса̄микабха̄ва̄дита̄йа анаттато. паваттидуккхата̄йа дуккхасса ча а̄дӣнавата̄йа а̄дӣнавато. атха ва̄ а̄дӣнам̣ ва̄ти гаччхати паваттатӣти а̄дӣнаво. капан̣амануссассетам̣ адхивачанам̣, кхандха̄пи ча капан̣а̄йева̄ти а̄дӣнавасадисата̄йа а̄дӣнавато. джара̄йа чева маран̣ена ча̄ти дведха̄ парин̣а̄мапакатита̄йа випарин̣а̄мадхаммато. дуббалата̄йа пхеггу вийа сукхабхан̃джанӣйата̄йа ча аса̄ракато. агхахетута̄йа агхамӯлато. миттамукхасапатто вийа висса̄сагха̄тита̄йа вадхакато. вигатабхавата̄йа вибхавасамбхӯтата̄йа ча вибхавато. а̄савападат̣т̣ха̄ната̄йа са̄савато. хетупаччайехи абхисан̇кхатата̄йа сан̇кхатато. маччума̄ракилесама̄ра̄нам̣ а̄мисабхӯтата̄йа ма̄ра̄мисато. джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣апакатита̄йа джа̄тиджара̄бйа̄дхимаран̣адхаммато. сокапаридеваупа̄йа̄сахетута̄йа сокапаридеваупа̄йа̄садхаммато. тан̣ха̄дит̣т̣хидуччаритасам̣килеса̄нам̣ висайадхаммата̄йа сам̣килесикадхаммато пассати. саббесу ча имесу ‘‘пассатӣ’’ти па̄т̣хасесо дат̣т̣хаббо.

38. пан̃чаккхандхети самӯхато вуттепи екекакхандхавасена аттхаван̣н̣ана̄ кала̄пасаммасанан̃а̄н̣аниддесе висум̣ висум̣ а̄гататта̄ парийоса̄не ча висум̣ висум̣ кхандха̄нам̣ васена анупассана̄нам̣ ган̣итатта̄ самӯхе паваттавачана̄нам̣ авайавепи паваттисамбхавато ча ката̄ти ведитабба̄, висум̣ висум̣ паваттасаммасана̄нам̣ екато сан̇кхипитва̄ вачанавасена ва̄ ‘‘пан̃чаккхандхе’’ти вуттанти ведитаббам̣. ‘‘екаппаха̄рена пан̃чахи кхандхехи вут̣т̣ха̄тӣ’’ти (висуддхи. 2.783) ат̣т̣хакатха̄вачанасаббха̄вато ва̄ пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ екато саммасанам̣ ва̄ йуджджатийева̄ти. пан̃чаннам̣ кхандха̄нам̣ ниродхо ниччам̣ нибба̄нанти пассантотиа̄дӣнаван̃а̄н̣аниддесе вуттанайена випассана̄ка̄ле сантипадан̃а̄н̣авасена ниччам̣ нибба̄нанти пассанто. самматтанийа̄мам̣ оккаматӣти маггаккхан̣е оккамати, пхалаккхан̣е пана окканто на̄ма хоти. есева найо саббесупи нийа̄моккаманапарийа̄йесу. а̄рогйанти а̄рогйабхӯтам̣. висалланти саллавирахитам̣. есева найо ӣдисесу. ана̄ба̄дханти а̄ба̄дхавирахитам̣, а̄ба̄дхапат̣ипаккхабхӯтам̣ ва̄. еса найо ӣдисесу. апараппаччайанти ан̃н̃апаччайавирахитам̣. упассаггатоти ча анупассагганти ча кечи сам̣йогам̣ катва̄ пат̣ханти. парамасун̃н̃анти саббасан̇кха̄расун̃н̃атта̄ уттаматта̄ ча парамасун̃н̃ам̣. параматтханти сан̇кхата̄сан̇кхата̄нам̣ аггабхӯтатта̄ уттаматтхам̣. лин̇гавипалла̄савасена напум̣сакавачанам̣. нибба̄насса ча сун̃н̃атта̄ анаттатта̄ ча имасмим̣ двайе пат̣иломапарийа̄йо на вутто. ана̄саванти а̄сававирахитам̣. нира̄мисанти а̄мисавирахитам̣. аджа̄танти джа̄тивирахитатта̄ ануппаннам̣. аматанти бхан̇га̄бха̄вато маран̣авирахитам̣. маран̣ампи хи напум̣сакабха̄вавачанавасена ‘‘мата’’нти вуччати.

39. евамима̄йа пат̣ипа̄т̣ийа̄ вутта̄су а̄ка̄рабхедабхинна̄су чатта̄лӣса̄йа анупассана̄су сабха̄васан̇гахавасена тӣсуйева анупассана̄су екасан̇гахам̣ каронто аниччатоти аничча̄нупассана̄тиа̄дима̄ха. та̄су йатха̄нурӯпам̣ аниччадуккха̄наттатте йоджана̄ ка̄табба̄. аваса̄не панета̄ висум̣ висум̣ ган̣анавасена дассита̄. ган̣ана̄су ча ган̣анапат̣ипа̄т̣ивасена пат̣хамам̣ анатта̄нупассана̄ ган̣ита̄. таттха пан̃чавӣсатӣти ‘‘парато риттато туччхато сун̃н̃ато анаттато’’ти екекасмим̣ кхандхе пан̃ча пан̃ча катва̄ пан̃часу кхандхесу пан̃чавӣсати анатта̄нупассана̄. пан̃н̃а̄са̄ти ‘‘аниччато палокато чалато пабхан̇гуто аддхувато випарин̣а̄мадхаммато аса̄ракато вибхавато сан̇кхатато маран̣адхаммато’’ти екекасмим̣ кхандхе даса даса катва̄ пан̃часу кхандхесу пан̃н̃а̄сам̣ аничча̄нупассана̄. сатам̣ пан̃чавӣсати чева̄ти сеса̄ ‘‘дуккхато рогато’’тиа̄дайо екекасмим̣ кхандхе пан̃чавӣсати пан̃чавӣсати катва̄ пан̃часу кхандхесу пан̃чавӣсатисатам̣ дуккха̄нупассана̄. йа̄ни дуккхе павуччарети йа̄ анупассана̄ дуккхе кхандхапан̃чаке ган̣анавасена павуччанти, та̄ сатам̣ пан̃чавӣсати чева̄ти самбандхо ведитаббо. ‘‘йа̄нӣ’’ти четтха лин̇гавипалла̄со дат̣т̣хабботи.

випассана̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

10. ма̄тика̄катха̄

ма̄тика̄катха̄ван̣н̣ана̄

40. ида̄ни маха̄тхеро випассана̄катха̄нантарам̣ сакале пат̣исамбхида̄магге ниддит̣т̣хе саматхавипассана̄магганибба̄надхамме а̄ка̄рана̄наттавасена на̄на̄парийа̄йехи тхометука̄мо ниччха̄тотиа̄дӣни екӯнавӣсати ма̄тика̄пада̄ни уддиситва̄ тесам̣ ниддесавасена ма̄тика̄катхам̣ на̄ма катхеси. тасса̄ айам̣ апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄. ма̄тика̄йа та̄ва ниччха̄тоти амила̄то. саббепи хи килеса̄ пӣл̣а̄йогато мила̄та̄, ра̄гопи та̄ва нирантараппаватто сарӣрам̣ дахати, ким̣ панан̃н̃е килеса̄. ‘‘тайоме, бхиккхаве, аггӣ ра̄гагги досагги мохаггӣ’’ти (итиву. 93; дӣ. ни. 3.305) пана килесана̄йака̄ тайо ева килеса̄ вутта̄, там̣сампайутта̄пи пана дахантийева. евам̣ чха̄такилеса̄бха̄вато ниччха̄то. ко со? вимоккхасамбандхена вимоккхоти дат̣т̣хаббо. муччатӣти моккхо. вимуччатӣти вимоккхоти аттхо. идамекам̣ ма̄тика̄падам̣. виджджа̄вимуттӣти виджджа̄йева вимутти. идамекам̣ ма̄тика̄падам̣. джха̄навимоккхоти джха̄намева вимоккхо. идамекам̣ ма̄тика̄падам̣. сеса̄ни екека̄нева̄ти евам̣ екӯнавӣсати ма̄тика̄пада̄ни.

41. неккхаммена ка̄маччхандато ниччха̄тоти неккхаммена ка̄маччхандато апетатта̄ ка̄маччхандато никкилесо йогӣ. тена пат̣иладдхам̣ неккхаммампи ниччха̄то никкилесо вимоккхо. евам̣ сесесупи. неккхаммена ка̄маччхандато муччатӣти вимоккхоти неккхаммена ка̄маччхандато йогӣ муччатӣти там̣ неккхаммам̣ вимоккхоти аттхо. евам̣ сесесупи. виджджатӣти виджджа̄ти сабха̄вато виджджати аттхи упалаббхатӣти виджджа̄ на̄ма̄ти аттхо. атха ва̄ сабха̄ваджа̄нанаттхам̣ пат̣ипаннехи йогӣхи сабха̄вам̣ ведӣйати джа̄нӣйатӣти виджджа̄ на̄ма̄ти аттхо. атха ва̄ висесала̄бхаттхам̣ пат̣ипаннехи йогӣхи ведӣйати пат̣ила̄бхӣйатӣти виджджа̄ на̄ма̄ти аттхо. атха ва̄ аттана̄ виндитаббам̣ бхӯмим̣ виндати лабхатӣти виджджа̄ на̄ма̄ти аттхо. атха ва̄ сабха̄вадассанахетутта̄ сабха̄вам̣ видитам̣ каротӣти виджджа̄ на̄ма̄ти аттхо. виджджанто муччати, муччанто виджджатӣти йатха̄вутто дхаммо йатха̄вуттенаттхена виджджама̄но йатха̄вуттато муччати, йатха̄вуттато муччама̄но йатха̄вуттенаттхена виджджатӣти виджджа̄вимутти на̄ма̄ти аттхо.

ка̄маччхандам̣ сам̣варат̣т̣хена̄ти ка̄маччханданива̄ран̣ат̣т̣хена там̣ неккхаммам̣ сӣлависуддхи на̄ма̄ти аттхо. там̣йева авиккхепахетутта̄ авиккхепат̣т̣хена читтависуддхи. дассанахетутта̄ дассанат̣т̣хена дит̣т̣хивисуддхи. сесесупи есева найо. пат̣иппассамбхетӣти неккхамма̄дина̄ ка̄маччханда̄дикам̣ йога̄вачаро пат̣иппассамбхетӣти неккхамма̄дико дхаммо пассаддхи на̄ма̄ти аттхо. пахӣнатта̄ти тена тена паха̄нена пахӣнатта̄. н̃а̄тат̣т̣хена н̃а̄н̣анти джха̄напаччавеккхан̣а̄васена випассана̄васена маггапаччавеккхан̣а̄васена н̃а̄тат̣т̣хена неккхамма̄дикам̣ н̃а̄н̣ам̣ на̄ма̄ти аттхо. дит̣т̣хатта̄ дассананти еттха̄пи есева найо. висуджджхатӣти йогӣ, неккхамма̄дика̄ висуддхи.

неккхамманиддесе неккхаммам̣ алобхатта̄ ка̄мара̄гато ниссат̣анти ниссаран̣ам̣. тато никкхантанти неккхаммам̣. ‘‘рӯпа̄наметам̣ ниссаран̣ам̣ йадидам̣ неккхамма’’нти вуччама̄не а̄руппависесасса адиссанато висесасса дассанаттхам̣ ан̃н̃аттха вуттапа̄т̣хаккаменева йадидам̣ а̄руппанти вуттам̣. тан̃ча а̄руппам̣ рӯпато никкхантатта̄ неккхаммам̣ на̄ма̄ти адхика̄равасенева вуттам̣ хоти. бхӯтанти уппа̄дасама̄йогадӣпанам̣. сан̇кхатанти паччайабалависесадассанам̣. пат̣иччасамуппаннанти паччайасама̄йогепи паччайа̄нам̣ абйа̄па̄рабха̄вадассанам̣. ниродхо тасса неккхамманти нибба̄нам̣ тато сан̇кхатато никкхантатта̄ тасса сан̇кхатасса неккхаммам̣ на̄ма. а̄руппасса ча ниродхасса ча гахан̣ам̣ ан̃н̃аттха па̄т̣хе вуттаккаменева катам̣. ‘‘ка̄маччхандасса неккхаммам̣ неккхамма’’нти вуччама̄не пунаруттам̣ хоти. неккхаммавачаненева ча тасса неккхаммасиддхӣти там̣ аватва̄ сесанеккхаммамева вуттам̣. там̣ уджукамева. ниссаран̣аниддесепи имина̄ва найена аттхо ведитаббо. ниссаран̣ӣйа̄ дха̄туйо панеттха уджукамева неккхамманти вуттам̣. павивекоти павивиттабха̄во неккхамма̄дикойева. восаджджатӣти йогӣ, неккхамма̄дайо восагго. неккхаммам̣ паваттенто йогӣ неккхаммена чаратӣти вуччати. там̣ пана неккхаммам̣ чарийа̄. еса найо сесесупи. джха̄навимоккханиддесе ваттаббам̣ вимоккхакатха̄йам̣ вуттам̣. кевалам̣ таттха ‘‘джа̄на̄тӣти джха̄навимоккхо’’ти (пат̣и. ма. 1.217) вуттам̣, идха пана ‘‘джа̄на̄тӣти, джха̄йатӣ’’ти пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ва десана̄ ката̄ти айам̣ висесо.

42. бха̄вана̄дхит̣т̣ха̄наджӣвитаниддесе ча пуггала̄дхит̣т̣ха̄на̄ десана̄ ката̄. дхаммато пана бха̄вана̄ на̄ма неккхамма̄дайова. адхит̣т̣ха̄нам̣ на̄ма неккхамма̄дивасена патит̣т̣ха̄питачиттамева. джӣвитам̣ на̄ма неккхамма̄дивасена патит̣т̣ха̄питачиттасса самма̄а̄джӣво на̄ма. ко со самма̄а̄джӣво на̄ма? миччха̄джӣва̄ вирати, дхаммена самена паччайапарийесанава̄йа̄мо ча. таттха самам̣ джӣватӣти самам̣ джӣвитам̣ джӣвати, бха̄ванапум̣сакавачанам̣ ва̄, самена джӣватӣти вуттам̣ хоти. но висаманти ‘‘самам̣ джӣватӣ’’ти вуттассева аттхасса пат̣иседхавасена авадха̄ран̣ам̣ катам̣. самма̄ джӣватӣти а̄ка̄ранидассанам̣. но миччха̄ти тассева нийаманам̣. висуддхам̣ джӣватӣти сабха̄вависуддхийа̄ висуддхам̣ джӣвитам̣ джӣвати. но килит̣т̣ханти тассева нийаманам̣. йан̃н̃адева̄тиа̄дӣхи йатха̄вутта̄нам̣ тиссаннам̣ сампада̄нам̣ а̄нисам̣сам̣ дассети. таттха йан̃н̃адева̄ти йам̣ йам̣ ева. кхаттийапарисанти кхаттийа̄нам̣ саннипа̄там̣. со хи самантато сӣданти еттха акатабуддхиноти париса̄ти вуччати. есева найо итараттайе. кхаттийа̄дӣнам̣йева а̄гаманасампаттийа̄ н̃а̄н̣асампаттийа̄ ча саманна̄гататта̄ та̄сам̣йева чатассаннам̣ гахан̣ам̣, на суддапариса̄йа. виса̄радоти тӣхи сампада̄хи сампанно вигатаса̄раджджо, ниббхайоти аттхо. аман̇кубхӯтоти асан̇кучито на ниттеджабхӯто. там̣ кисса хетӯти там̣ виса̄радаттам̣ кена хетуна̄ кена ка̄ран̣ена хотӣти чети аттхо. ида̄ни татха̄ хӣти тасса ка̄ран̣авачанам̣. йасма̄ евам̣ тисампада̄сампанно, тасма̄ ‘‘виса̄радо хотӣ’’ти виса̄радабха̄васса ка̄ран̣ам̣ дассетва̄ нит̣т̣хапесӣти.

саддхаммаппака̄синийа̄ пат̣исамбхида̄магга-ат̣т̣хакатха̄йа

ма̄тика̄катха̄ван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

пан̃н̃а̄ваггаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄.

нит̣т̣хита̄ чӯл̣аваггасса апуббаттха̄нуван̣н̣ана̄.

етта̄вата̄ ча тиваггасан̇гахитасса

саматим̣сакатха̄пат̣иман̣д̣итасса пат̣исамбхида̄маггасса аттхаван̣н̣ана̄ нит̣т̣хита̄ хотӣти.

нигаманакатха̄

маха̄вагго маджджхимо ча, чӯл̣авагго ча на̄мато;

тайо вагга̄ идха вутта̄, пама̄н̣апат̣ипа̄т̣ийа̄.

вагге вагге даса даса, катха̄ йа̄ та̄ удӣрита̄;

удда̄нага̄тха̄ сабба̄сам̣, има̄ та̄сам̣ йатха̄ккамам̣.

н̃а̄н̣ам̣ дит̣т̣хи а̄на̄па̄нам̣, индрийам̣ вимоккхапан̃чамам̣;

гати каммам̣ випалла̄со, магго ман̣д̣оти та̄ даса.

йуганаддхасаччабоджджхан̇га̄, метта̄ вира̄гапан̃чама̄;

пат̣исамбхида̄ дхаммачаккам̣, локуттарабаласун̃н̃ата̄.

пан̃н̃а̄ иддхи абхисамайо, вивеко чарийапан̃чамо;

па̄т̣ихӣрам̣ самасӣса-сати випассанама̄тика̄.

йо со сугатасута̄нам̣, адхипатибхӯтена бхӯтахитаратина̄;

тхерена тхирагун̣авата̄, вутто пат̣исамбхида̄магго.

тассаттхаван̣н̣ана̄ йа̄, пуббат̣т̣хакатха̄найам̣ татха̄ йуттим̣;

нисса̄йа майа̄раддха̄, нит̣т̣ха̄намупа̄гата̄ еса̄.

йам̣ там̣ уттарамантӣ, мантигун̣айуто йуто ча саддха̄йа;

ка̄райи маха̄виха̄ре, паривен̣аманекаса̄дхугун̣ам̣.

тхеренеттха нивасата̄, сама̄пита̄йам̣ маха̄бхидха̄нена;

татийе вассе чутито, моггалла̄насса бхӯпатино.

самайам̣ ануломентӣ, тхера̄нам̣ тхерава̄дадӣпа̄нам̣;

нит̣т̣хам̣ гата̄ йатха̄йам̣, ат̣т̣хакатха̄ локахитаджананӣ.

дхаммам̣ ануломента̄, аттахитам̣ парахитан̃ча са̄дхента̄;

нит̣т̣хам̣ гаччханту татха̄, маноратха̄ саббасатта̄нам̣.

саддхаммапака̄синийа̄, ат̣т̣хакатха̄йеттха ган̣итакусалехи;

ган̣ита̄ ту бха̄н̣ава̄ра̄, вин̃н̃еййа̄ ат̣т̣хапан̃н̃а̄са.

а̄нут̣т̣хубхена асса̄, чхандобандхена ган̣ийама̄на̄ ту;

чуддасасахассасан̇кха̄, га̄тха̄йо пан̃ча ча сата̄ни.

са̄саначират̣т̣хитаттхам̣, локахитаттхан̃ча са̄дарена майа̄;

пун̃н̃ам̣ имам̣ рачайата̄, йам̣ паттаманаппакам̣ випулам̣.

пун̃н̃ена тена локо, саддхаммараса̄йанам̣ дасабаласса;

упабхун̃джитва̄ вималам̣, паппоту сукхам̣ сукхенева̄ти.

саддхаммаппака̄синӣ на̄ма

пат̣исамбхида̄маггаппакаран̣асса ат̣т̣хакатха̄ нит̣т̣хита̄.